Vous êtes sur la page 1sur 74

Un Ailisla da Ione

e A Consliuo

|ranz Kaf|a



TluIo oiiginaI:
Lin HungeiknslIei / Dei au

Tiaduo:
Modeslo Caione

3

PrImcIra dnr

Un ailisla do liapezio ~ cono se sale, esla aile que se pialica no
aIlo da cpuIa dos giandes lealios de vaiiedades e una das nais difceis
enlie lodas as acessveis aos honens ~ linha oiganizado sua vida de laI
naneiia, piineiio peIo esfoio de peifeio, nais laide peIo hlilo que se
loinou liinico, que enquanlo lialaIhava na nesna enpiesa peinanecia
dia e noile no liapezio. Todas as suas necessidades, aIis len nfinas,
eian alendidas poi ciiados que se ievezavan, vigiavan enlaixo e
fazian sulii e descei, en iecipienles consliudos especificanenle paia
esses fins, ludo o que eia pieciso I en cina.
Lsse nodo de vivei no causava aos oulios dificuIdades especiais,
eia apenas un pouco incnodo que duianle os denais nneios do
piogiana eIe ficasse I no aIlo, o que no se podia ocuIlai: apesai de,
nesses nonenlos, na naioiia das vezes se conseivai quielo, de quando
en quando un oIhai do plIico se desviava paia eIe. Mas os diiecloies o
peidoavan poi isso poique eia un ailisla exliaoidiniio e insulsliluveI.
AIen do que, adnilia-se con naluiaIidade que eIe no vivia assin poi
capiicho e que s podia pieseivai a peifeio da sua aile nanlendo-se en
exeiccio conslanle audveI, eia de nais a nais, aIi no aIlo e quando nas
epocas nais quenles do ano eian aleilas as janeIas Ialeiais en loda a
exlenso da cpuIa e junlo con o ai fiesco o soI enliava podeioso no
espao ciepuscuIai, enlo eia ale lonilo I en cina.
Sen dvida seu convvio hunano eslava ieduzido, s una vez ou
oulia un coIega de aciolacia sulia ale eIe peIa escada de coida, enlo os
dois se senlavan no liapezio, incIinavan-se a esqueida e a diieila solie
as coidas de suslenlao e pioseavan. Ou enlo os opeiiios que
conseilavan o lelo liocavan aIgunas paIavias con eIe aliaves de una
janeIa aleila, ou o lonleiio, exaninava a iIuninao de eneigncia na
gaIeiia supeiioi e Ihe giilava aIgo iespeiloso, nas pouco inleIigveI. De
ieslo o siIncio o ceicava, aIgunas vezes un funcioniio quaIquei, que
poivenluia eiiava a laide peIo lealio vazio, eiguia o oIhai paia a aIluia
~ que quase fugia a visla ~ onde o ailisla do liapezio, sen podei
adivinhai que aIguen o olseivava, exeicia sua aile ou descansava.
O liapezisla leiia assin podido, vivei lianqiIanenle, no fossen
as inevilveis viagens de Iugai en Iugai que Ihe eian exlienanenle
noIeslas. L veidade que o enpiesiio, piovidenciava paia que eIe ficasse
a saIvo de quaIquei pioIonganenlo desnecessiio desses sofiinenlos:
paia as viagens nas cidades usavan-se aulonveis de coiiida con os

4
quais se dispaiava, se possveI a noile ou de nadiugada, peIas iuas
deseilas na nais aIla veIocidade, que ceilanenle eia nuilo Ienla paia a
noslaIgia do ailisla do liapezio, no lien eia ieseivado lodo un
conpailinenlo onde eIe passava a viagen na iede deslinada a lagagen,
nuna sulsliluio IanenlveI, nas ainda possveI da sua naneiia
haliluaI de vivei, no IocaI da apiesenlao seguinle o liapezio j eslava
coIocado no lealio nuilo anles da chegada do ailisla, nanlinhan-se
lanlen aleilas lodas as poilas que davan paia o paIco e Iivies lodos os
coiiedoies. Mas os nonenlos nais leIos na vida do enpiesiio eian
senpie aqueIes en que o ailisla punha o pe na escada de coida e
finaInenle, nun inslanle, eslava de novo penduiado no aIlo do seu
liapezio.
Ioi nais len sucedidas que essas viagens fossen paia o
enpiesiio, cada nova excuiso Ihe eia penosa, pois a despeilo de ludo
peiluilavan seiianenle os neivos do liapezisla.
Ceila vez en que anlos viajavan junlos ~ o liapezisla sonhando
na iede da lagagen e o enpiesiio no canlo da janeIa Iendo un Iivio ~
o ailisla do liapezio diiigiu-se a eIe en voz laixa. O enpiesiio deu-Ihe
inedialanenle aleno. O ailisla disse, noidendo os Ilios, que de agoia
en dianle eIe ia piecisai paia a sua aciolacia senpie de dois liapezios ao
inves de un ~ dois liapezios, un en fienle ao oulio. O enpiesiio
concoidou iapidanenle.
Mas, cono se eslivesse queiendo nosliai que a anuncia do
enpiesiio linha aqui pouco senlido quanlo a sua negao, o ailisla
aciescenlou que nunca nais e en ciicunslancia aIguna lialaIhaiia con
apenas un liapezio. Iaiecia eslienecei s con a ideia de que isso
aconlecesse oulia vez. Hesilanle, o enpiesiio olseivou o liapezisla e se
decIaiou novanenle de pIeno acoido con o falo de que dois liapezios
eian neIhoi que un, aIen disso essa nova disposio apiesenlava a
vanlagen de loinai o nneio nais vaiiado. De iepenle o ailisla do
liapezio coneou a choiai. Iiofundanenle assuslado, o enpiesiio deu
un saIlo e peigunlou o que havia aconlecido, poi no iecelei iesposla,
suliu no assenlo, acaiiciou-o e apeilou o ioslo deIe conlia o seu, de laI
nodo que as Igiinas do liapezisla Ihe escoiieian solie a peIe. Mas s
depois de nuilas peigunlas e paIavias de caiinho o ailisla do liapezio
disse soIuando: S con esla laiia na no, cono e que posso vivei`
Agoia eia nais fciI paia o enpiesiio consoIai o ailisla, pioneleu
leIegiafai da piineiia eslao paia o Iugai da apiesenlao seguinle,
pedindo o segundo liapezio, censuiou-se poi lei deixado o liapezisla
lialaIhai lanlo lenpo con apenas un liapezio, agiadeceu-Ihe e eIogiou-o
nuilo poi lei afinaI chanado sua aleno paia o eiio. Ioi assin que o
enpiesiio pode aos poucos, acaInai o ailisla e voIlai ao seu canlo. Mas

5
eIe nesno no eslava lianqiIo e con giave pieocupao exaninava
secielanenle o liapezisla poi cina do Iivio. Se pensanenlos cono esse
coneassen a aloinenl-Io, podeiian cessai poi conpIelo` No
conlinuaiian aunenlando senpie` No aneaaiian sua exislncia` L de
falo o enpiesiio aciedilou vei, no sono apaienlenenle caIno en que o
choio linha leininado, cono as piineiias iugas coneavan a se
desenhai na Iisa lesla de ciiana do ailisla do liapezio.

6

Uma mu!hcrzInha

L una nuIhei pequena, enloia esleIla poi naluieza, anda nuilo
espailiIhada, vejo-a senpie con o nesno veslido, de un lecido cinza
anaieIado neio coi de nadeiia e guainecido de loiIas ou pingenles en
foina de loles do nesno lon, esl senpie sen chapeu, seu caleIo Ioiio
deslolado e Iiso e nanlen-se nuilo fofo, nas no desoidenado. Apesai
do espailiIho seus novinenlos so geis, naluiaInenle eIa exageia essa
noliIidade, gosla de conseivai as nos nos quadiis e viia a paile
supeiioi do coipo paia o Iado con un aiienesso suipieendenlenenle
ipido.
S posso iepioduzii a inpiesso que sua no ne causa se dissei
que nunca vi nenhuna en que os dedos eslivessen lo nilidanenle
sepaiados uns dos oulios, nas a no deIa no len nenhuna
pecuIiaiidade analnica, e conpIelanenle noinaI.
Oia, essa nuIheizinha esl nuilo insalisfeila conigo, senpie len
aIgo a censuiai en nin, dianle deIa eslou senpie eiiado e iiiilo-a a cada
passo, se fosse possveI dividii a vida en pailes nninas e cada pailcuIa
pudesse sei juIgada en sepaiado, ceilanenle quaIquei pedacinho da
ninha vida seiia un aloiiecinenlo paia eIa. } ne peigunlei viias vezes
poi que a exaspeio lanlo, pode sei que ludo en nin conliaiie o seu
senlido de leIeza, o seu senlinenlo de juslia, os seus hlilos, as suas
liadies, as suas espeianas, exislen naluiezas que se conliadizen desse
nodo, nas poi que eIa sofie lanlo con isso`
No h nenhuna ieIao enlie ns que pudesse foi-Ia a sofiei
poi ninha causa. LIa s leiia que se decidii a ne vei cono aIguen
conpIelanenle eslianho, o que aIis sou: no ne opoiia a essa deciso,
nas a ieceleiia nuilo len, eIa leiia apenas que se decidii a esquecei da
ninha exislncia, que eu poi sinaI nunca inpus ou inpoiia a eIa ~ e
lodo o sofiinenlo sen dvida acalaiia.
Iao aqui inleiia alsliaco de nin nesno e do falo de que seu
conpoilanenlo evidenlenenle lanlen ne e penoso, ponho isso de Iado
poique ieconheo que lodo esse padecinenlo no e nada en conpaiao
con a sua doi. No enlanlo eslou len conscienle de que no se liala de
un sofiinenlo afeclivo da sua paile, eIa no len o nenoi enpenho en
pionovei quaIquei apiinoianenlo neu, lanlo nais que ludo o que
iepiova en nin no e de naluieza capaz de peiluilai o neu piogiesso.
Mas a ninha evoIuo lanlen no a pieocupa, eIa no se pieocupa con
oulia coisa que no seja o seu inleiesse pessoaI, islo e: vingai-se do

7
loinenlo que piovoco neIa e inpedii o loinenlo que, vindo de nin, a
aneaa no fuluio. } lenlei una vez aponlai-Ihe o neIhoi caninho paia
pi un fin a esse dissaloi peinanenle, nas con isso Ievei-a a una
confuso lananha que no iepeliiei nais a lenlaliva.
Lxisle lanlen, se se quisei, una ceila iesponsaliIidade ninha,
pois poi nais aIheia a nin que a nuIheizinha seja, e poi nais que a
nica ieIao que exisle enlie ns seja o desgoslo que Ihe causo ~ ou que
eIa faz con que eu piovoque neIa ~ no ne deveiia sei indifeienle o
quanlo, de nodo visveI, eIa sofie fisicanenle con essa iiiilao. De vez
en quando chegan-ne nolicias ~ que nos Ilinos lenpos aunenlaian
~ de que eIa esleve oulia vez pIida e liesnoilada peIa nanh, loiluiada
poi doies e de calea e quase incapaz de lialaIhai, con isso aliiluIa os
seus faniIiaies, voIla-e-neia indaga-se solie as causas do seu eslado e ale
agoia eIas no foian enconliadas. S eu as conheo ~ e aqueIe anligo e
senpie ienovado aloiiecinenlo conigo. Ceilanenle no conpailiIho as
pieocupaes dos seus faniIiaies, eIa e foile e lenaz, quen consegue
iiiilai-se assin, piovaveInenle pode supeiai lanlen as seqeIas da
iiiilao, suspeilo ale que eIa ~ peIo nenos en paile ~ s se pe doenle
paia, desse nodo, diiigii a suspeila do nundo conlia nin. L oiguIhosa
denais paia dizei aleilanenle cono eu a noilifico con a ninha
exislncia, senliiia cono una degiadao de si nesna apeIai paia os
oulios poi ninha causa, s se ocupa de nin poi aveiso ~ una aveiso
que no cessa e que a insliga conlinuanenle, conenlai pulIicanenle essa
coisa inpuia seiia denais paia o seu pudoi. Mas siIenciai poi conpIelo
una queslo que a opiine sen paiai lanlen e denais.
Assin piocuia, na sua aslcia de nuIhei, un neio leino, en
siIncio, s peIos sinais exleiioies de una doi seciela, quei Ievai o
assunlo ao liilunaI plIico.
TaIvez aIinenle ale nesno a espeiana de que, quando o plIico
ne diiigii un oIhai pIeno, ii suigii un desgoslo geiaI conlia nin e eIe
ne condenai con os seus giandes neios de podei, de una foina
definiliva ~ nais foile e ipido do que e capaz sua iiiilao piivada,
ieIalivanenle nais fiaca, enlo eIa se ieliiaiia, iespiiaiia aIiviada e ne
voIlaiia as coslas.
Iois len, se suas espeianas foien ieaInenle eslas, eIa se engana.
A opinio plIica pode no assunii a peIe deIa, janais lei coisas lo
infinilas a censuiai en nin, nesno que ne coIoque sol sua nais foile
Ienle de aunenlo. No sou una pessoa lo inliI quanlo eIa aciedila, no
queio vangIoiiai-ne, piincipaInenle nesle conlexlo, nas nesno que eu
no possa ne deslacai poi una uliIidade especiaI, ceilanenle no vou
chanai a aleno peIo conliiio, s paia eIa, paia os seus oIhos que quase

8
iiiadian chispas liancas, eu sou assin ~ e disso eIa no podei
convencei nais ninguen. Iodeiia, pois, senlii-ne conpIelanenle
lianqiIo a esse iespeilo` No, de nodo aIgun, pois se ieaInenle ficai
conhecido que eu a deixo doenle con o neu conpoilanenlo e aIguns
olseivadoies alenlos ~ juslanenle aqueIes que liazen as nolcias con
naioi zeIo ~ j eslo a ponlo de peicelei isso ou peIo nenos se
apiesenlan cono se o peicelessen, e as pessoas vn e ne peigunlan
poi que eu aloinenlo a polie nuIheizinha con a ninha
incoiiigiliIidade, se poivenluia pielendo Iev-Ia a noile e quando,
afinaI, vou lei o lon senso e a sinpIes conpaixo hunana paia acalai
con isso, se o nundo ne inleipeIai dessa naneiia, vai sei difciI
iespondei. Devo enlo adnilii que no aciedilo nuilo naqueIes sinlonas
e con isso suscilai a desagiadveI inpiesso de que, paia ne Iiviai de
una cuIpa, eu cuIpo oulios de nodo deseIeganle` L podeiia poi acaso
dizei, con lolaI fianqueza, que, nesno aciedilando nuna enfeinidade
ieaI, no leiia a nenoi conpaixo, una vez que a nuIhei ne e
conpIelanenle eslianha e que a ieIao enlie ns s foi eslaleIecida poi
eIa e exisle apenas do Iado deIa`
No queio dizei que no aciedilassen en nin, na ieaIidade no
aciedilaiian nen deixaiian de aciedilai, ninguen chegaiia ao ponlo de
disculii solie isso: sinpIesnenle iegisliaiian a iesposla que dei a
iespeilo de una nuIhei fiaca e doenle, o que seiia pouco vanlajoso paia
nin. Aqui cono en quaIquei oulia iesposla ciuzaiia leinosanenle o
neu caninho a incapacidade do nundo paia inpedii que eneigisse,
nun caso cono esle, a suspeila de una Iigao anoiosa, enloia seja
nlido ao exlieno que una ieIao cono essa no exisle e que, caso
exislisse, eIa pailiiia anles de nin, pois ainda assin eu seiia capaz de
adniiai de falo a nuIheizinha peIa pionlido do seu juIganenlo e peIo
caiclei infaligveI das suas concIuses ~ nesno que no fosse
conslanlenenle punido poi essas quaIidades. De quaIquei nodo neIa no
esl piesenle nenhun veslgio de una ieIao anigveI conigo, nisso eIa
e honesla e veidadeiia, nisso iepousa ninha Ilina espeiana: nen que
se ajuslasse ao seu pIano leIico fazei ciei nuna laI Iigao conigo, eIa
chegaiia ao ponlo de se esquecei de si nesna e fazei coisa seneIhanle.
Mas o plIico, inleiianenle olluso nesse aspeclo, suslenlaiia a sua
opinio e decidiiia conlia nin.
Assin, na veidade no ne ieslaiia oulia coisa seno nudai en
lenpo, anles que o nundo inleiviesse ~ nudai o suficienle no paia
eIininai a iiiilao da nuIheizinha, o que e inpensveI, nas paia
aliand-Ia un pouco. De falo j ne peigunlei nuilas vezes se neu
eslado aluaI ne salisfaz a ponlo de no queiei de nodo nenhun
nodific-Io, e se no seiia possveI piocedei a ceilas nudanas en nin

9
nesno que no o fizesse poi eslai convencido da sua necessidade, nas s
paia apIacai a nuIhei. L eu o lenlei honeslanenle, no sen esfoio e
esneio isso coiiespondia a un inpuIso inleiioi neu e quase ne diveiliu,
iesuIlaian nudanas isoIadas, anpIanenle visveis, no piecisei chanai
a aleno da nuIhei paia eIas, eIa peicele essas coisas nais cedo que eu,
nola Iogo a expiesso da inleno no neu sei, nas nenhun xilo ne foi
concedido. L cono isso seiia possveI` A insalisfao deIa conigo, cono
agoia eu enlendo, e una queslo de piincpio, nada pode supIanl-Ia,
nen nesno a supiesso da ninha pessoa, a nolicia do neu suicdio, poi
exenpIo, piovocaiia neIa acessos de fiia sen Iiniles. Oia, no posso
inaginai que una nuIhei lo aguda no enxeigue lo len cono eu
lanlo a faIla de peispecliva dos seus esfoios, quanlo a ninha inocncia e
a ninha incapacidade paia coiiespondei, nesno con a neIhoi das
vonlades, as suas exigncias. Seguianenle eIa conpieende isso, nas,
sendo una naluieza conlaliva, esquece-o na paixo da Iula e neu infeIiz
nodo de sei ~ que no posso evilai, pois nasci con eIe ~ consisle en
sussuiiai una nansa exoilao a quen esl foia de juzo. NaluiaInenle
dessa naneiia nunca iienos chegai a un acoido. Conlinuaiei saindo de
casa na feIicidade das piineiias hoias da nanh paia vei esse ioslo
azedo poi ninha causa, os Ilios fianzidos ialugenlanenle, o oIhai
inquisidoi que j conhece o iesuIlado anles do exane e que, ao ne
esquadiinhai, no deixa escapai nada, nesno na naioi fugacidade, o
soiiiso anaigo enciavado nas nas juvenis, o oIhai de Islina que se
eIeva ao ceu, as nos que se pIanlan nos quadiis paia adquiiii fiineza e
depois o enpaIidecinenlo e o lienoi da indignao.
No faz nuilo lenpo ~ e peIa piineiia vez, cono nessa ocasio
adnili espanlado paia nin nesno ~ nencionei o assunlo a un lon
anigo, s de passagen, len de Ieve, aliaves de aIgunas paIavias,
ielaixando o significado de ludo ~ pois no fundo a queslo paia nin e
pequena visla de foia ~ a un nveI un pouco infeiioi a veidade.
Cuiiosanenle, enlielanlo, o anigo no deixou de ouvii ~ LIe nesno
deu, poi conla pipiia, nais senlido ao caso, no peiniliu que se fugisse
do assunlo e insisliu neIe.
Mais cuiioso ainda foi que, a despeilo disso, suleslinou a coisa
nun ponlo decisivo, pois ne aconseIhou seiianenle a viajai poi aIgun
lenpo. Nenhun conseIho podeiia sei nais inconpieensveI, de falo as
coisas so sinpIes, quaIquei un pode aliavess-Ias con o oIhai se chegai
nais peilo, nas eIas no so lo sinpIes ao ponlo de ninha pailida
conseguii pi ludo (ou peIo nenos o nais inpoilanle) en oiden.
IeIo conliiio, devo anles ne pievenii conlia essa viagen, se e
que lenho de seguii aIgun pIano, que seja enlo aqueIe que ielenha o
assunlo nos seus Iiniles ale agoia eslieilos e que no incIuen o nundo

1O
exleino, islo e: peinanecei quielo no Iugai onde eslou e no peinilii que
giandes aIleiaes piovocadas poi esla queslo chanen a aleno, o que
lanlen inpIica en no faIai con ninguen solie isso ~ no poique seja
un segiedo peiigoso, nas poique e un assunlo pequeno, puianenle
pessoaI, poi isso nesno fciI de Ievai e que assin deve se nanlei. Nesse
senlido as olseivaes do neu anigo no foian conpIelanenle inleis:
no ne ensinaian nada de novo, nas foilaIeceian ninha opinio lsica.
Cono noslian iefIexes nais piecisas, as nudanas que a
queslo paiece lei sofiido no coiiei do lenpo no so aIleiaes do
assunlo en si, nas apenas un avano na viso que lenho deIe, na nedida
en que essa viso se loina, en paile, nais seiena, nais nscuIa, nais
pixina do ceine e, en paile lanlen, adquiie un ceilo neivosisno sol
a infIuncia insupeiveI dos conlnuos alaIos, poi nais Ieves que esles
sejan.
Iico nais caIno dianle da coisa quando cieio ieconhecei que una
deciso, poi nais pixina que paiea eslai, no vii, as pessoas
incIinan-se faciInenle, solieludo nos anos de juvenlude, a supeieslinai
nuilo a veIocidade con que as decises apaiecen, se ninha pequena
juza, deliIilada poi ninha piesena, afundava de Iado nuna poIliona,
agaiiava con una das nos o espaIdai e con a oulia desapeilava o
espailiIho e as Igiinas de cIeia e desespeio ioIavan peIas suas faces,
eu senpie achava que essa eia a hoia da deciso e que seiia
inedialanenle inlinado a dai expIicaes. Mas nada de deciso, nada de
expIicaes, as nuIheies se senlen naI con faciIidade, o nundo no len
lenpo paia pieslai aleno en lodos os casos. L o que na veidade
aconleceu lodos esses anos` Nada, a no sei que esses casos se iepeliian,
oia nais fiacos, oia nais foiles, e que sua sona lolaI agoia e naioi. L que
as pessoas ciicuIan en loino e goslaiian de inleivii se achassen una
possiliIidade paia isso, nas no achan nenhuna, ale agoia confian
apenas no seu faio e o faio na veidade s lasla paia enlielei failanenle o
piopiieliio, no seive paia oulia coisa. No fundo poien senpie foi
assin, senpie houve esses especladoies inleis das esquinas e esses
inleis consunidoies de ai, que senpie descuIpaian sua pioxinidade de
un nodo supei-aslulo ~ de piefeincia aliaves do paienlesco, senpie
liveian o naiiz cheio de faio, nas o iesuIlado disso ludo e que apenas
conlinuan aIi. A nica difeiena e que aos poucos eu os fui conhecendo e
dislinguindo suas caias, anles eu aciedilava que viessen de lodos os
Iados, sucessivanenle, que as dinenses do caso aunenlavan e
foiaiian poi si nesnas a deciso, hoje juIgo salei que eslavan lodos aIi
desde senpie e que nada ou nuilo pouco len a vei con a chegada da
deciso.

11
Mas a deciso piopiianenle dila ~ poi que a noneio con una
paIavia foile. Se un dia ~ deceilo no ananh, nen depois de ananh,
piovaveInenle nunca aconlecei e o plIico se ocupe da queslo (paia a
quaI, cono senpie iepeliiei, eIe e inconpelenle), no saiiei iIeso do
piocesso, nas sen dvida sei Ievado en conla o falo de que no sou un
desconhecido, que vivo a Iuz plIica desde senpie, confianle e digno de
confiana e que, poi isso, essa nuIheizinha doenle, iecen-apoilada a
ninha vida, a quen, diga-se de passagen, un oulio que no eu laIvez
livesse h nuilo idenlificado cono un caiiapicho e esnagado delaixo da
lola, sen fazei iudo paia ninguen ~ que esla nuIhei, no pioi dos
casos, s podeiia aciescenlai un pequeno e desagiadveI gaiiancho ao
dipIona no quaI o plIico h laslanle lenpo ne decIaia un iespeilveI
nenlio seu. Lsle e o eslado aluaI das coisas ~ pouco lendenle, poilanlo,
a ne inlianqiIizai.
No len nada a vei con o senlido ieaI da coisa o falo de que con
os anos eu ne loinei un pouco inquielo, e que sinpIesnenle ninguen
supoila iiiilai quen quei que seja de nodo conlnuo, nesno que se
ieconhea a faIla de fundanenlo da iiiilao, fica-se inlianqiIo, conea-
se a espieilai decises ~ de ceila naneiia s no pIano fsico ~ enloia
iacionaInenle no se aciedile nuilo que eIas eslejan vindo.
Mas en paile liala-se apenas de un sinlona da idade, a
juvenlude vesle ludo con leIas ioupagens, poinenoies desagiadveis se
peiden no joiio eneigico da juvenlude, nesno que aIguen, quando
joven, lenha lido un oIhai un lanlo a espieila, isso no e Ievado a naI,
no e nolado nen poi eIe pipiio, nas o que solia na veIhice so
iesduos e cada un deIes e necessiio, nenhun e ienovado, lodos fican
sol olseivao ~ e o oIhai de espieila nun honen de idade esl
cIaianenle a espieila, no e difciI peicel-Io. Mas lanlen aqui no se
liala de una pioia ieaI e efeliva.
Ioilanlo, de onde quei que olseive esle pequeno caso, evidencia-
se senpie ~ e nisso ne apego que, se eu o nanlivei lapado con a no,
nesno que seja len de Ieve, podeiei piosseguii ainda poi nuilo lenpo,
caInanenle, sen sei inpoilunado peIo nundo, na vida que lenho Ievado
ale agoia ~ a despeilo de loda a fiia dessa nuIhei.

12

Um artIsta da fnmc

Nas Ilinas decadas o inleiesse peIos ailislas da fone dininuiu
laslanle. Se anles conpensava pionovei, poi conla pipiia, giandes
apiesenlaes desse gneio, hoje isso e conpIelanenle inpossveI.
Os lenpos eian oulios. Anliganenle loda a cidade se ocupava
con os ailislas da fone, a pailicipao aunenlava a cada dia de jejun,
lodo nundo queiia vei o jejuadoi no nnino una vez poi dia, nos
Ilinos, havia especladoies que ficavan senlados dias inleiios dianle da
pequena jauIa, lanlen a noile se fazian visilas cujo efeilo eia
inlensificado peIa Iuz de lochas, nos dias de lon lenpo a jauIa eia Ievada
ao ai Iivie e o ailisla nosliado especiaInenle as ciianas. Lnloia paia os
aduIlos eIe no passasse de un diveilinenlo, no quaI lonavan paile poi
causa da noda, as ciianas oIhavan con assonlio, de loca aleila, una
seguiando a no da oulia poi inseguiana, aqueIe honen pIido, de
naIha escuia, as cosleIas exlienanenle saIienles, que desdenhava ale
una cadeiia paia ficai senlado solie a paIha espaIhada no cho: oia eIe
acenava poIidanenle con a calea, oia iespondia con un soiiiso
foiado as peigunlas, eslicando o liao peIas giades paia que
apaIpassen sua nagieza e neiguIhando oulia vez denlio de si nesno,
sen se inpoilai con ninguen, nen nesno con a lalida do ieIgio ~
lo inpoilanle paia eIe e a nica pea que decoiava a jauIa ~, nas
filando o vazio con os oIhos seniceiiados e leleiicando de vez en
quando gua de un copo ninscuIo paia unedecei os Ilios.
AIen dos especladoies que se ievezavan, havia aIi lanlen
vigiIanles escoIhidos peIo plIico ~ en geiaI, cuiiosanenle,
aougueiios, senpie lis ao nesno lenpo, e que assunian a laiefa de
olseivai dia e noile o ailisla da fone paia que eIe no se aIinenlasse poi
aIgun nelodo ocuIlo. Mas isso eia apenas una foinaIidade inlioduzida
paia lianqiIizai as nassas, pois os iniciados salian nuilo len que o
jejuadoi, duianle o peiodo de fone, nunca, en ciicunslncia aIguna,
nesno sol coao, coneiia aIguna coisa, poi nnina que fosse: a honia
da sua aile o pioilia. Sen dvida, nen lodo vigiIanle podia enlendei
isso, havia nuilas vezes giupos de vigia que a noile exeician con nuila
dispIicncia o seu papeI, ieunindo-se de piopsilo nun canlo dislanle,
onde neiguIhavan no jogo de cailas con a inleno nanifesla de
concedei ao ailisla da fone un descanso duianle o quaI, no seu nodo de
vei, eIe podia Ianai no de piovises secielas. Nada aloinenlava lanlo
o jejuadoi quanlo esses vigiIanles, eIes luivavan seu eslado de nino e
loinavan o jejun leiiiveInenle difciI, as vezes, supeiando a fiaqueza,

13
eIe canlava, enquanlo linha foias, no peiodo de vigia, paia nosliai as
pessoas cono eia injuslo suspeilaien deIe. Mas isso pouco ajudava,
poique enlo eIes se adniiavan da sua deslieza paia conei ale
canlando. Iaia eIe eian nuilo piefeiveis os vigiIanles que se senlavan
len junlo as giades, no se conlenlavan con a fosca iIuninao noluina
da saIa e fazian incidii solie o jejuadoi os iaios de Ianleinas eIeliicas de
loIso que o enpiesiio punha a sua disposio. A Iuz ciua no o
inconodava de nodo aIgun, enloia no pudesse doinii, senpie
cochiIava un pouco con quaIquei Iuninosidade e a quaIquei hoia,
nesno na saIa supeiIolada e laiuIhenla. Con esses vigiIanles eslava
senpie pionlo a passai a noile loda en cIaio, a liocai giacejos con eIes,
conlai-Ihes hisliias da sua vida eiianle e depois esculai as deIes ~ ludo
paia nanl-Ios despeilos, paia podei piovai-Ihes que no linha nada
coneslveI na jauIa e que jejuava cono nenhun deIes seiia capaz. Mas
eia de nanh que ficava nais feIiz do que nunca, pois enlo, poi sua
conla, eia seivido aos vigiIanles un cafe da nanh sucuIenlo, ao quaI
eIes se aliiavan con o apelile de honens sadios depois de una noile de
lialaIhosa vigia. Na ieaIidade no faIlavan pessoas que queiian vei
nessa iefeio una infIuncia indevida solie os vigiIanles, nas isso eia ii
Ionge denais e quando peigunlavan a eIas se poivenluia queiian
assunii a vigiIncia noluina en none da causa e sen o cafe da nanh,
eIas loician a caia e conseivavan suas suspeilas.
Isso no enlanlo j fazia paile das suspeilas ineienles a piofisso
do ailisla da fone. Ninguen eslava en condies de passai lodos os dias
e noiles ininleiiuplanenle a seu Iado cono vigiIanle, poilanlo ninguen
eia capaz de salei, poi olseivao pessoaI, se o jejun foia ieaInenle
nanlido sen faIha e inleiiupo, s o ailisla podia salei isso e sei o
especladoi lolaInenle salisfeilo do pipiio jejun.
Lnlielanlo eIe nunca eslava salisfeilo poi oulio nolivo: laIvez no
fosse en viilude do jejun que eslivesse lo nagio ~ a laI ponlo que
nuilos, Ianenlando-se poi causa disso, linhan que se afaslai das
apiesenlaes poique no conseguian supoilai aqueIa viso ~ nas sin
en viilude da insalisfao consigo nesno. L que s eIe salia ~ s eIe e
nenhun oulio iniciado ~ cono eia fciI jejuai. Lia a coisa nais fciI do
nundo. LIe no o ocuIlava, nas no aciedilavan neIe, no neIhoi dos
casos consideiavan-no nodeslo, no geiaI poien un faioIeiio ou sinpIes
faisanle, paia quen o jejun eia fciI poique eIe conhecia a naneiia de
loin-Io fciI e ainda poi cina linha o lopele de o adnilii s peIa nelade.
LIe eia oliigado a adnilii ludo isso, nas no coiiei dos anos se
acoslunou, no enlanlo a insalisfao o ioia poi denlio e nen una nica
vez, depois de quaIquei peiodo de fone ~ linhan de concedei-Ihe esse
ciedilo ~ deixaia esponlaneanenle a jauIa. O enpiesiio havia fixado

14
en quaienla dias o piazo nxino de jejun, acina disso eIe nunca
deixava jejuai nen nas giandes cidades do nundo ~ e isso poi un lon
nolivo. A expeiincia nosliava que duianle quaienla dias eia possveI
espicaai o inleiesse de una cidade aliaves de una piopaganda alivada
giadalivanenle, nas depois disso o plIico faIhava e se podia veiificai
una ieduo sulslanciaI da assislncia, naluiaInenle exislian nesle
ponlo pequenas difeienas segundo as cidades e os pases, nas cono
iegia quaienla dias eian o peiodo nxino. Sendo assin, no
quadiagesino dia eian aleilas as poilas da jauIa coioada de fIoies, una
pIaleia enlusiasnada enchia o anfilealio, una landa niIilai locava, dois
nedicos enliavan na jauIa paia piocedei as nedies necessiias no
ailisla da fone, os iesuIlados eian anunciados a saIa poi un negafone e
finaInenle duas noas, feIizes poi leien sido as soileadas, ajudavan o
jejuadoi a saii da jauIa, descendo con eIe aIguns degiaus de escada e
una nesinha onde eslava seivida una iefeio de doenle
cuidadosanenle seIecionada. L nesle nonenlo o ailisla da fone senpie
iesislia. Na veidade coIocava voIunlaiianenle os liaos ossudos nas
nos das jovens que se cuivavan solie eIe, nas no queiia se Ievanlai.
Ioi que paiai juslanenle agoia, depois de quaienla dias` LIe podeiia
agenlai ainda nuilo lenpo, un lenpo iIinilado, poi que suspendei
agoia, quando eslava no neIhoi, islo e, ainda no eslava no neIhoi do
jejun`
Ioi que queiian piiv-Io da gIiia de conlinuai sen conei, de se
loinai no s o naioi jejuadoi de lodos os lenpos ~ coisa que
piovaveInenle j eia ~ nas lanlen de supeiai a si nesno ale o
inconcelveI, una vez que no senlia Iiniles paia a sua capacidade de
passai fone` Ioi que essa nuIlido, que fingia adnii-Io lanlo, linha lo
pouca pacincia con eIe`
Se eIe agenlava conlinuai jejuando, poi que eIa no supoilava
isso` AIen do nais eIe eslava cansado, len assenlado solie a paIha e
devia endiieilai o coipo lodo e caninhai ale a conida: s de pensai neIa
senlia nuseas, cuja exleiioiizao poien eIe iepiinia a cuslo s en
consideiao as danas. L eiguia a visla paia os oIhos das noas na
apaincia lo anveis, nas na veidade lo ciueis, e laIanava a calea
excessivanenle pesada solie o pescoo fiaco. Mas enlo aconlecia o
nesno de senpie. O enpiesiio chegava e sen dizei una paIavia ~ a
nsica loinava quaIquei discuiso inpossveI ~ Ievanlava os liaos
solie o ailisla da fone, cono se convidasse o ceu a conlenpIai sua olia
solie a paIha, esle nilii digno de conpaixo ~ que o ailisla da fone de
falo eia, nas nun senlido nuilo difeienle, agaiiava-o peIa cinluia
deIgada, len un cuidado esneiado cono se quisesse fazei aciedilai que
linha de Iidai aqui con una coisa nuilo queliadia e ~ no sen sacudi-

15
Io un pouco as escondidas, de laI foina que o ailisla da fone laIanava
desconlioIado de un Iado paia oulio con as peinas e o lionco ~
enliegava-o aos jovens que nesse nleiin linhan ficado noilaInenle
pIidos. A enlo o jejuadoi loIeiava ludo: a calea caia solie o peilo,
cono se livesse ioIado paia I e ficasse aIi sen expIicao, o coipo eslava
esvaziado, as peinas, paia se suslenlaien, apeilavan-se una conlia a
oulia na aIluia dos joeIhos, iaspando o cho cono se eIe no fosse o
veidadeiio ~ esle eIas ainda piocuiavan, e o peso inleiio do coipo,
enloia len pequeno, iecaa solie una das danas que, luscando ajuda,
con o fIego enliecoilado ~ no linha inaginado desse jeilo a nisso
honoifica ~ eslicava o nais que podia o pescoo paia Iiviai peIo nenos
o ioslo do conlalo con o ailisla da fone. Mas depois, cono no o
conseguisse e a conpanheiia, nais feIiz que eIa, no ia en seu socoiio ~
conlenlando-se en lianspoilai, linuIa, a no do jejuadoi, esse pequeno
feixe de ossos, sol o iiso deIiciado da saIa ionpia no choio e piecisava
sei sulsliluda poi un ciiado h nuilo lenpo piepaiado paia isso. Ln
seguida vinha a iefeio, na quaI o enpiesiio fazia o ailisla da fone
engoIii aIguna coisa duianle un seni-sono de desnaio en neio a una
conveisa diveilida que devia desviai a aleno do eslado do ailisla,
depois eia eiguido un liinde ao plIico, suposlanenle sopiado peIo
jejuadoi ao enpiesiio, a oiqueslia iefoiava ludo con una giande
fanfaiia, as pessoas se dispeisavan e ninguen linha o diieilo de ficai
insalisfeilo con o aconlecinenlo ~ ninguen a no sei o ailisla da fone,
s eIe, senpie.
Assin viveu nuilos anos, con pequenas pausas ieguIaies de
descanso, nun espIendoi apaienle, iespeilado peIo nundo nas, apesai
disso, a naioi paile do lenpo nun eslado de hunoi neIancIico, que se
loinava cada vez nais sonliio poique ninguen conseguia Iev-Io a
seiio. AIis, con o que podeiia sei consoIado` O que Ihe ieslava desejai`
L se aIguna vez una pessoa len-inlencionada se conpadecia deIe e
queiia-Ihe expIicai que sua liisleza piovaveInenle vinha da fone, podia
aconlecei ~ en especiaI no eslgio avanado do jejun ~ que
iespondesse con un acesso de fiia e coneasse a sacudii as giades
cono un aninaI, paia suslo de lodos. Mas paia esses eslados o
enpiesiio dispunha de un casligo que goslava de apIicai. DescuIpava o
ailisla peianle o plIico ieunido, adnilia que s a iiiilaliIidade
piovocada peIo jejun ~ faciInenle conpieensveI poi pessoas len
aIinenladas ~ loinava peidoveI o conpoilanenlo do jejuadoi, nesse
conlexlo acalava se iefeiindo lanlen a afiinao do ailisla da fone ~
iguaInenle neiecedoia de un escIaiecinenlo de que podeiia jejuai
nuilo nais ainda do que jejuava, eIogiava a eIevada anlio, a loa
vonlade, a giande negao de si nesno que sen dvida eslavan

16
conlidas nessa afiinao, nas depois piocuiava ieful-Ia, puia e
sinpIesnenle, nosliando fologiafias ~ que eian vendidas naqueIa hoia
~ pois nas inagens se via o ailisla da fone, no quadiagesino dia de
jejun, quase exlinlo de inanio. Lssa disloio da veidade, de ieslo len
conhecida, nas senpie eneivanle, eia denais paia o jejuadoi. O que eia
conseqncia do enceiianenlo pienaluio do jejun se apiesenlava aqui
cono sua causa. Lia inpossveI Iulai conlia essa inconpieenso, conlia
esse nundo de insensalez. Lnloia senpie livesse ouvido da loca do
enpiesiio, quando as fologiafias apaiecian eIe chegava das giades da
jauIa, as quais esliveia ansiosanenle giudado, e afundava oulia vez na
paIha, soIdando, e enlo o plIico, acaInado, podia apioxinai-se e
exanin-Io.
Quando as leslenunhas se iecoidavan dessas cenas, aIguns anos
nais laide, nuilas vezes no conpieendian a si nesnas. Iois nesse
neio lenpo inleiveio a viiada j iefeiida, isso aconleceu quase de
iepenle, devia havei nolivos nais piofundos, nas quen iiia se
pieocupai en descolii-Ios` Seja cono foi o ninado ailisla da fone se
viu un dia alandonado peIa nuIlido. A vida de diveiso que piefeiia
afIuii a oulios espelcuIos. O enpiesiio peicoiieu novanenle con eIe
neia Luiopa paia vei se aqui e aIi no se ieenconliava o anligo inleiesse,
ludo inliI, cono se fosse poi un acoido secielo, en loda paile havia se
eslaleIecido una iepuIsa conlia o espelcuIo da fone. L evidenle que na
ieaIidade isso no podeiia lei sucedido de iepenle e iecoidava-se agoia,
con aliaso, de nuilos piessgios que na epoca da enliiaguez do liiunfo
no linhan sido suficienlenenle iespeilados, nen suficienlenenle
iepiinidos, nas agoia j eia laide denais paia fazei aIguna coisa.
Ceilanenle os lons lenpos do jejun un dia lanlen voIlaiian, nas paia
os que vivian naqueIa epoca isso no eia un consoIo. O que o ailisla da
fone podia enlo fazei` Quen linha sido acIanado poi niIhaies de
pessoas no podia exilii-se en laiiacas nas pequenas feiias, e paia
adolai oulia piofisso o ailisla eslava no s nuilo veIho, nas solieludo
enliegue con denasiado fanalisno ao jejun. Seno assin, deniliu o
enpiesiio, conpanheiio de una caiieiia inconpaiveI, e se enpiegou
nun giande ciico, paia poupai a pipiia susceliliIidade, nen oIhou as
condies do conlialo.
Un giande ciico, con seus inneios honens, aninais e apaieIhos
que sen cessai se ieconpen e se conpIelan, pode uliIizai quaIquei un
a quaIquei hoia, nesno un ailisla da fone ~ naluiaInenle se as
pielenses deIe foien nodeslas, aIen disso, nesle caso pailicuIai no eia
apenas o pipiio jejuadoi a sei engajado, nas lanlen o seu none anligo
e fanoso, de falo no se podia dizei, dada a pecuIiaiidade da sua aile ~
que con o avano da idade no dininua ~, que o veleiano ailisla,

17
passado o auge da sua capacidade, queiia se iefugiai nun poslo
lianqiIo do ciico, peIo conliiio, o ailisla da fone gaianlia que jejuava
lo len quanlo anles, o que eia peifeilanenle digno de fe, afiinava ale
que se o deixassen fazei sua vonlade ~ e isso Ihe pioneleian Iogo ~,
desla vez ia enchei o nundo de juslificado espanlo, una decIaiao,
conludo, que s piovocou un soiiiso nos especiaIislas, cienles do espiilo
da epoca que, no seu zeIo, o ailisla da fone faciInenle esquecia.
Mas no fundo o jejuadoi lanlen no deixou de peicelei as
condies ieais e consideiou naluiaI que eIe no fosse coIocado con sua
jauIa, cono nneio de deslaque, no cenlio do picadeiio, nas sin foia,
nun Iugai aIis laslanle acessveI, siluado peilo dos eslluIos. Cailazes
giandes e coIoiidos enoIduiavan a jauIa e anunciavan o que podia sei
vislo neIa.
Quando o plIico, nos inleivaIos do espelcuIo, se conpiinia
junlo as eslielaiias paia visilai os aninais, eia quase inevilveI que
passassen dianle do ailisla da fone e paiassen un pouco, laIvez
peinanecessen aIi poi nais lenpo se a nuIlido que vinha alis, sen
enlendei aqueIa paiada no neio do caninho aos eslluIos, no loinasse
inpossveI una olseivao nais pioIongada e lianqiIa. Lsse lanlen
eia o nolivo peIo quaI o jejuadoi lienia ao pensai naqueIas hoias de
visila, que eIe naluiaInenle desejava cono nela da sua vida. Nos
piineiios lenpos naI podia espeiai os inleivaIos enlie as apiesenlaes,
encanlado, diiigia o oIhai paia a nuIlido que se apioxinava, ale que
Iogo ~ nen nesno o aulo-engano nais peilinaz e quase conscienle
iesislia as expeiincias ~ se convenceu de que o oljelivo daqueIas
pessoas eia senpie, sen exceo, visilai os eslluIos. O nais leIo
conlinuava seno essa viso a dislncia. Iois assin que os visilanles se
apioxinavan deIe, ensuidecian-no os giilos e xinganenlos dos dois
pailidos que sen cessai se foinavan ~ o daqueIes que queiian v-Io
confoilaveInenle (loinou-se en lieve o nais penoso paia o ailisla da
fone), no poi conpieenso, nas poi capiicho e leinosia, e o daqueIes
que queiian ii diielanenle as eslielaiias. Iassada a giande luila,
chegavan os ielaidaliios, nas nesno esles, a quen nada nais inpedia
de ficai aIi quanlo lenpo quisessen, apeilavan o passo e ian diielo,
quase sen oIhai paia o Iado, a fin de chegai en lenpo de vei os aninais.
L no eia un acaso nuilo fieqenle que un pai de fanIia viesse con
seus fiIhos, aponlasse o dedo paia o jejuadoi, expIicasse en delaIhe do
que se lialava, conlasse coisas de anos passados, quando piesenciaia
apiesenlaes seneIhanles, nas inconpaiaveInenle nais giandiosas e as
ciianas, en visla do seu piepaio insuficienle na escoIa e na vida,
conlinuavan sen enlendei ~ o que significava paia eIas passai fone` ~
nas liazian no liiIho dos seus oIhos peisciuladoies aIgo dos novos

18
lenpos vindouios e nais cIenenles. TaIvez ~ dizia as vezes o jejuadoi a
si nesno ~ ludo neIhoiasse un pouco, se o IocaI da sua exilio no
eslivesse lo peilo dos eslluIos.
Lnlo a escoIha seiia nais fciI paia as pessoas, sen faIai que as
exaIaes das eslielaiias, a inquielao dos aninais a noile, o lianspoile
dos pedaos de caine ciua paia as feias, os iugidos duianle a
aIinenlao, o feiian e depiinian conslanlenenle. Mas eIe no ousava
conunicai aquiIo a diieo, pois ainda assin agiadecia aos aninais a
nuIlido de visilanles, enlie os quais se podia enconliai aqui e aIi aIgun
deslinado a eIe. Cono salei en que Iugai o escondeiian se eIe quisesse
Ienliai aos oulios sua exislncia e con isso ~ pensando len ~ que eia
apenas un olslcuIo no caninho dos eslluIos`
De quaIquei foina un pequeno olslcuIo, un esloivo que se
loinava cada vez nenoi. As pessoas acoslunavan-se a eslianheza de se
queiei chanai a aleno paia un ailisla da fone nos lenpos aluais e esse
hlilo Iaviava a senlena conlia eIe. O jejuadoi podia jejuai lo len
quanlo quisesse ~ e eIe o fazia ~ nas nada nais podia saIv-Io:
passavan ielo poi eIe. Tenle expIicai a aIguen a aile do jejun! No se
pode expIic-Ia paia quen no a senle. Os leIos cailazes ficaian sujos e
iIegveis, foian aiiancados, no ocoiieu a ninguen sulslilu-Ios, a
pequena laleIa con o nneio dos dias de jejun, que nos piineiios
lenpos eia cuidadosanenle ienovada, conlinuava a nesna h nuilo
lenpo, pois aps as piineiias senanas os pipiios funcioniios no
quiseian nais se dai nen a esle pequeno lialaIho, assin o ailisla da
fone conlinuou jejuando cono un dia sonhaia, e isso no iepiesenlava
nenhun giande esfoio paia eIe, laI cono havia pievislo. Mas ninguen
conlava os dias, ninguen, nen nesno o jejuadoi conhecia a exlenso do
seu desenpenho, e seu coiao ficou pesado. L quando ceila vez, nesse
lenpo, un ocioso se deleve dianle da jauIa, escaineceu da veIha cifia na
laleIa e faIou de enlusle, essa foi, a sua naneiia, a nais eslpida
nenliia que a indifeiena e a naIdade inala pudeian invenlai, j que no
eia o ailisla da fone quen conelia a fiaude ~ eIe lialaIhava
honeslanenle ~ nas sin o nundo que o fiaudava dos seus neiilos.
Iassaian-se ainda nuilos dias e ale isso chegou ao fin. Ceila vez
un inspeloi nolou a jauIa e peigunlou aos seivenles poi que deixavan
sen uso aqueIa pea peifeilanenle apioveilveI con paIha apodiecida
denlio, ninguen salia, ale que un deIes, con a ajuda da laluIela, se
Ienliou do ailisla da fone. Levanlaian a paIha con ancinhos e
enconliaian neIa o jejuadoi.
~ Voc conlinua jejuando` ~ peigunlou o inspeloi. ~ AfinaI
quando vai paiai`

19
~ Ieo descuIpas a lodos ~ sussuiiou o ailisla da fone, s o
inspeloi, que eslava con o ouvido coIado as giades, o enlendia.
~ Sen dvida ~ disse o inspeloi, coIocando o dedo na lesla, paia
indicai aos funcioniios, con isso, o eslado nenlaI do jejuadoi. ~ Ns o
peidoanos.
~ Lu senpie quis que vocs adniiassen neu jejun ~ disse o
ailisla da fone.
~ Ns adniianos ~ ieliucou o inspeloi. Ioi que no
haveianos de adniiai`
~ Mas no devian adniiai ~ disse o jejuadoi.
~ en, enlo no adniianos ~ disse o inspeloi. ~ Ioi que e
que no devenos adniiai`
~ Ioique eu pieciso jejuai, no posso evil-Io ~ disse o ailisla da
fone.
~ en se v ~ disse o inspeloi. ~ L poi que no pode evil-Io`
~ Ioique eu ~ disse o jejuadoi, Ievanlando un pouco a
calecinha e faIando denlio da oieIha do inspeloi con os Ilios en ponla,
cono se fosse un leijo, paia que nada se peidesse. ~ Ioique eu no
pude enconliai o aIinenlo que ne agiada. Se eu o livesse enconliado,
pode aciedilai, no leiia feilo nenhun aIaide e ne enpanluiiado cono
voc e lodo nundo.
Lslas foian suas Ilinas paIavias, nas nos seus oIhos enlaciados
peisislia a convico fiine, enloia no nais oiguIhosa, de que
conlinuava jejuando.
~ Linpen isso aqui! ~ disse o inspeloi, e enleiiaian o ailisla da
fone junlo con a paIha.
Mas na jauIa puseian una joven panleia. Lia un aIivio sensveI
ale paia o senlido nais enlolado vei aqueIa feia dando voIlas na jauIa
lanlo lenpo vazia. Nada Ihe faIlava. O aIinenlo de que goslava, os
vigiIanles liazian sen pensai nuilo, nen da Iileidade eIa paiecia senlii
faIla: aqueIe coipo nolie, piovido ale eslouiai de ludo o que eia
necessiio, dava a inpiesso de caiiegai consigo a pipiia Iileidade, eIa
paiecia eslai escondida en aIgun Iugai das suas nandluIas. L a aIegiia
de vivei liolava da sua gaiganla con lananha inlensidade que paia os
especladoies no eia fciI supoil-Ia. Mas eIes se doninavan,
apinhavan-se en loino da jauIa e no queiian de nodo aIgun saii daIi.

2O

JnscfIna, a cantnra
nu
O pnvn dns camundnngns

Nossa canloia se chana }osefina. Quen no a ouviu no conhece
o podei do canlo. No exisle ninguen a quen seu canlo no aiielale, o
que deve sei nais vaIoiizado ainda, una vez que nossa iaa en geiaI no
e ananle da nsica, paia ns a nsica nais anada e a paz do siIncio,
nossa vida e duia e, nesno quando piocuianos nos Iiviai de lodas as
pieocupaes diiias, j no salenos nos eIevai a coisas lo dislanles do
nosso colidiano cono a nsica. Mas no o Ianenlanos nuilo, nen
nesno cheganos a esse ponlo, consideianos cono nossa naioi
vanlagen una ceila espeileza pilica, da quaI evidenlenenle
necessilanos con a nxina pienncia, e e con o soiiiso dessa aslcia
que coslunanos nos consoIai de ludo, ainda que aspiissenos ~ o que
no aconlece ~ a feIicidade que laIvez enane da nsica. S }osefina e
una exceo, eIa ana a nsica e sale lanlen liansnili-Ia, e a nica, con
o seu passanenlo a nsica desapaiecei ~ quen sale poi quanlo lenpo
~ da nossa vida.
Muilas vezes ne peigunlei o que aconlece efelivanenle con essa
nsica. De falo sonos inleiianenle no-nusicais, cono e que
enlendenos a nsica de }osefina, ou peIo nenos aciedilanos enlendei, j
que eIa nega nosso enlendinenlo` A iesposla nais sinpIes seiia que a
leIeza do seu canlo e lo giande que ale o senlido nais enlolado e
incapaz de iesislii, nas esla iesposla no e salisfaliia. Se fosse ieaInenle
assin, dianle desse canlo piecisaianos, de una vez poi lodas, lei o
senlinenlo de aIgo exliaoidiniio, a sensao de que nessa gaiganla
iessoa aIguna coisa que nunca ouvinos anles e que no lenos
alsoIulanenle capacidade de esculai ~ aIgo paia o quaI }osefina e
ninguen nais nos loina aplos.
Mas na ninha opinio e juslanenle isso o que no ocoiie, eu no
o sinlo e nunca o nolei lanlen nos oulios. Ln cicuIos de confiana
adnilinos aleilanenle uns aos oulios que o canlo de }osefina, enquanlo
canlo, no len nada de excepcionaI.
~ L ieaInenle un canlo` Lnloia no sejanos nusicais lenos
liadies de canlo, en epocas anligas do nosso povo o canlo exisliu, as
Iendas faIan a esse iespeilo e foian conseivadas incIusive canes, que
naluiaInenle ninguen nais sale canlai. Tenos poilanlo una noo do

21
que e canlo e a aile de }osefina no coiiesponde, na veidade, a essa
noo. Iois e ieaInenle un canlo` No e laIvez apenas un assolio` L
assoliai lodos ns salenos, e a aplido piopiianenle dila do nosso
povo, ou neIhoi: no se liala de una aplido, nas de una nanifeslao
vilaI len caiacleislica. Todos ns assolianos, nas ceilanenle ninguen
cogila en faz-Io passai poi aile, assolianos sen pieslai aleno nisso,
ale nesno sen o peicelei, e nuilos enlie ns ignoian lolaInenle que o
assolio faz paile das nossas pecuIiaiidades. Ioilanlo se fosse veidade
que }osefina no canla, nas s assolia e que laIvez, cono peIo nenos ne
paiece, naI uIliapasse os Iiniles do assolio usuaI, que laIvez a sua foia
no lasle nen paia esse assolio cosluneiio, ao passo que un
lialaIhadoi conun da leiia o enile sen esfoio o dia inleiio enquanlo
ieaIiza o seu lialaIho ~ se ludo isso fosse veidade, enlo o suposlo
laIenlo ailslico de }osefina eslaiia iefulado, nas a pailii da leiia que sei
soIucionado o enigna da sua giande infIuncia.
Mas de falo no e apenas assolio o que eIa pioduz. Se aIguen se
coIoca a dislncia e fica esculando, neIhoi ainda ~ sulnele-se a una
piova nesse senlido, se poilanlo }osefina evenluaInenle canla enlie
oulias vozes e aIguen se piope a laiefa de ieconhecei sua voz, enlo e
iiiecusveI que no ii esculai oulia coisa seno un assolio conun, que
no nxino se deslaca un pouco peIa deIicadeza ou peIa deliIidade. Mas
se o olseivadoi fica dianle deIa, a enlo no e apenas un assolio: paia
conpieendei a sua aile e necessiio no s ouvi-Ia cono lanlen v-Ia.
Mesno que fosse sonenle o nosso assolio colidiano, aqui j exisle a
singuIaiidade de aIguen que se pe, soIenenenle, a no fazei oulia coisa
seno o usuaI. Queliai una noz no e veidadeiianenle una aile, poi
isso ninguen ousai convocai un plIico e, paia enlo coneai a
queliai nozes dianle deIe. Mas se apesai disso eIe o faz e sua inleno e
len-sucedida, enlo no se liala nica e excIusivanenle de queliai
nozes. Ou enlo se liala de queliai nozes, nas se veiifica que no denos
aleno a esla aile poique a doninvanos conpIelanenle e que esle
novo queliadoi de nozes noslia a veidadeiia essncia deIa ~ nonenlo
en que podeiia ale sei liI ao efeilo se eIe fosse nenos hliI en queliai
nozes do que a naioiia de ns.
TaIvez aconlea aIgo seneIhanle con o canlo de }osefina,
adniianos neIa aquiIo que de nodo aIgun adniianos en ns, a esse
iespeilo aIis eIa esl de pIeno acoido conosco. Lu eslava piesenle
quando ceila vez ~ naluiaInenle isso ocoiie con fieqncia ~ aIguen
chanou a aleno deIa paia o assolio geiaI do povo, e o fez na veidade
de naneiia laslanle disciela, nas paia }osefina isso foi denais. Ainda
no vi un soiiiso lo insoIenle e aiioganle cono o que eIa enlo
oslenlou, eIa, que poi foia e a pipiia deIicadeza, e nesse aspeclo

22
soliessai ale nesno nun povo lo iico en figuias fenininas cono o
nosso, paieceu naqueIe nonenlo fiancanenle nesquinha, con a sua
giande sensiliIidade, poien, pde lonai conscincia de si nesna e se
doninou. Seja cono foi nega quaIquei ieIao enlie sua aile e o alo de
assoliai. LIa len s despiezo poi aqueIes que ln opinio conliiia a sua
~ e piovaveInenle un dio no confessado. No e una vaidade conun,
pois essa oposio, a quaI eu lanlen neio que peileno, ceilanenle no
a adniia nenos que a nuIlido, nas }osefina no quei sei apenas
adniiada, e sin adniiada exalanenle da naneiia definida poi eIa: s
adniiao no Ihe inleiessa. L quando eslanos senlados dianle deIa ns
a conpieendenos ~ s se faz oposio a dislncia, quando se esl
senlado dianle deIa sale-se: o que eIa aqui assolia no e assolio.
Una vez que assoliai faz paile dos nossos hlilos esponlneos,
seiia possveI pensai que se assolia lanlen no audiliio de }osefina, a
aile deIa nos faz len e quando nos senlinos len, assolianos, nas sua
audincia no assolia, neIa nen un ialo loIe, cono se pailicipssenos
lodos da paz aInejada, da quaI nosso pipiio assolio no nnino nos
apaila e poi isso siIencianos. L seu canlo o que nos enIeva ou a quielude
soIene que envoIve a fiaca vozinha`
Sucedeu ceila vez que una coisinha loIa coneou a assoliai con
a naioi inocncia duianle o canlo de }osefina. Lia exalanenle a nesna
coisa que ouvanos de }osefina: I na fienle o assolio que conlinuava
lnido apesai de loda a pilica e aqui no plIico a assoliao infanliI e
esquecida de si nesna, leiia sido inpossveI naicai a difeiena, nas
caIanos inedialanenle a peiluiladoia con guinchos e siliIos, enloia
no livesse sido necessiio, pois de quaIquei naneiia eIa ceilanenle leiia
se escondido de nedo e veigonha, enquanlo isso }osefina enloava seu
assolio liiunfaI e, conpIelanenle foia de si, eslendia os liaos e eslicava
o pescoo ale o Iinile nxino.
AIis eIa e senpie assin: quaIquei ninhaiia, quaIquei acaso,
quaIquei ienilncia, un eslaIo na pIaleia, un iangei de denles, una faIha
de iIuninao, eIa consideia adequados paia aunenlai o efeilo do seu
canlo, de falo na sua opinio eIa canla paia ouvidos suidos, enlusiasno e
apIauso no Ihe faIlan, nas h nuilo lenpo eIa apiendeu a ienunciai a
conpieenso ieaI, laI cono a concele. Ioi isso lodas as peiluilaes Ihe
vn a piopsilo: ludo o que se ope de foia a puieza do seu canlo e
deiiolado peIo neio confionlo nuna Iula Iigeiia ~ na veidade sen Iula
aIguna ~ e pode conliiluii paia despeilai a nuIlido, paia ensinai-Ihe,
seno a conpieenso, peIo nenos un iespeilo inslinlivo.
Se as pequenas coisas j Ihe seiven, quanlo nais as giandes.
Nossa vida e nuilo inlianqiIa, cada dia liaz suipiesas, lenoies,

23
espeianas e suslos, de laI foina que o indivduo no podeiia
alsoIulanenle supoilai ludo se no livesse dia e noile o apoio dos
conpanheiios, nas nesno assin eIa con fieqncia fica len difciI, as
vezes lienen niI onlios sol o peso que na veidade eslava deslinado a
apenas un.
}osefina consideia lei chegado sua hoia. Li-Ia en pe, o sei
deIicado viliando inquieladoianenle solieludo alaixo do peilo, e cono
se eslivesse ieunindo no canlo lodas as foias, cono se ludo neIa que no
siiva inedialanenle ao canlo ficasse piivado de quaIquei eneigia, de
quaIquei possiliIidade de vida. Cono se eIa, despojada, enliegue,
eslivesse s sol a pioleo de lons espiilos, cono se un aIenlo fiio, ao
passai venlando, pudesse nal-Ia, enquanlo eIa, conpIelanenle ieliiada,
halila o pipiio canlo. Mas e juslanenle dianle dessa viso que ns, seus
suposlos oposiloies, coslunanos dizei: LIa no pode nen assoliai, len
que fazei un esfoio nedonho paia aiiancai de si no un canlo ~ de
canlo nen se faIa ~ nas o assolio haliluaI da leiia. Assin nos paiece,
nas isso e ~ cono j foi iefeiido ~ una inpiesso na ieaIidade
inevilveI, poien liansiliia e que desapaiece ipido. Logo
neiguIhanos, ns lanlen, no senlinenlo da nuIlido que, cIida, un
coipo encoslado ao oulio, escula con a iespiiao conlida.
L paia ieunii en loino de si esla nuIlido do nosso povo quase
senpie en novinenlo, coiiendo de I paia c en funo de oljelivos
nen senpie nuilo cIaios, }osefina no piecisa, na naioi paile das vezes,
fazei oulia coisa seno, con a calecinha aliiada paia lis, a loca seni-
aleila, os oIhos voIlados paia o aIlo, assunii a posio que indica a
inleno de canlai. Iode fazei islo onde quisei, no piecisa sei un Iugai
visveI de Ionge, quaIquei canlo escondido, escoIhido segundo o capiicho
casuaI do inslanle, e iguaInenle apioveilveI. A nolcia de que vai canlai
se espaIha depiessa e Iogo desfiIan as piocisses. Oia, aIgunas vezes se
inleipen olslcuIos, }osefina canla de piefeincia en lenpos agilados.
MIlipIos cuidados e afIies nos foian a liiIhai loda soile de
caninhos, no e possveI ieunii-se nen nesno con a neIhoi loa
vonlade ~ lo ipido quanlo }osefina deseja e eIa fica paiada laIvez poi
aIgun lenpo na sua posluia soIene sen audincia salisfaliia ~ a
naluiaInenle eIa se enfuiece, lale con os pes no cho, xinga de un nodo
lolaInenle inpipiio paia una noa e chega ale a noidei. Mas nesno
un conpoilanenlo cono esse no piejudica sua fana, ao inves de se pi
un pouco de Iinile as suas exageiadas exigncias, esfoia-se paia
coiiespondei a eIas, so enviados nensageiios paia convocai ouvinles,
nanln-se en segiedo que isso esl aconlecendo, nos caninhos de lodas
as iedondezas ven-se senlineIas que geslicuIan, aos que se apioxinan,

24
paia que se apiessen, isso duia ale que finaInenle esleja ieunido un
nneio iazoveI de especladoies.
O que inpeIe o povo a se esfoiai lanlo poi }osefina` A iesposla a
esla peigunla no e nais fciI do que a ieIaliva ao seu canlo ~ con a
quaI ceilanenle esl ieIacionada. Seiia possveI iisc-Ia e fundi-Ia con a
segunda, se coulesse afiinai, poi exenpIo, que o povo esl enliegue
incondicionaInenle a }osefina en viilude do canlo. Mas de nodo aIgun
esle e o caso, devoo incondicionaI e coisa que o nosso povo naI
conhece, pois, anando acina de ludo a aslcia ~ evidenlenenle sen
naIdade ~, o nexeiico infanliI e o naliaqueai sen dvida inocenle que
s novinenla os Ilios, un povo desses no pode se enliegai
incondicionaInenle a devoo, ale }osefina senle isso, e e o que eIa
conlale con lodo o vigoi da sua fiaca gaiganla.
Ceilanenle nesses juIganenlos geneiicos no sei devolado a
}osefina, pode ii Ionge denais. O povo e, s que no incondicionaInenle.
LIe no seiia, poi exenpIo, capaz de iii deIa. Iode-se adnilii que en
}osefina h nuila coisa que convida ao iiso, e o iiso en si nesno, esl
senpie ao nosso aIcance, apesai de loda a niseiia da nossa vida, un iiso
discielo e naluiaI enlie ns, nas de }osefina ns no iinos. As vezes
lenho a inpiesso de que o povo concele sua ieIao con eIa de laI
nodo que esle sei figiI, necessilado de pioleo e de ceila foina nolveI
fica s ~ segundo a opinio deIa, nolveI peIo canlo os seus cuidados e
eIe piecisa oIhai poi eIa, o nolivo ninguen sale diieilo, s o falo paiece
eslaleIecido. Mas daquiIo que esl sol o nosso cuidado ns no iinos, iii
seiia faIlai ao devei, o nxino de naIdade que os nais naIdosos denlie
ns pialican e dizei de vez en quando: Quando venos }osefina, nossa
vonlade de iii desapaiece. Assin, o povo cuida de }osefina a naneiia de
un pai que se incunle do fiIho que Ihe eslende a nozinha ~ no se
sale ao ceilo se pedindo ou exigindo. Seiia possveI pensai que nosso
povo no seive paia cunpiii esses deveies paleinos, nas na ieaIidade eIe
os desenpenha, peIo, nenos nesle caso, de nodo exenpIai, nenhun
indivduo isoIado podeiia fazei o que, nesle senlido, o povo cono un
lodo consegue. Lvidenlenenle a difeiena de foias enlie o povo e o
indivduo e lo giganlesca, que lasla aliaii o piolegido ao caIoi da sua
pioxinidade que eIe fica suficienlenenle piolegido. Conludo ninguen
ousa faIai deslas coisas con }osefina. paia nin a pioleo de vocs no
vaIe un assolio, diz eIa. Ceilo, ceilo, nen un assolio, pensanos ns.
Afoia isso no h conleslao ieaI quando eIa se ieleIa ~ e anles o nodo
de sei e agiadecei caiacleislico de una ciiana ~ e aqui o papeI do pai e
no fazei caso. Mas exisle ainda aIguna oulia coisa que e nais difciI de
expIicai nesla ieIao enlie o povo e }osefina. Na veidade }osefina pensa
o conliiio. Iois aciedila sei eIa quen piolege o povo. Seu canlo

25
suposlanenle nos saIva de una siluao poIlica ou econnica difciI ~
nada nenos que isso ~ e se no expuIsa a desgiaa, peIo nenos nos d
eneigias paia supoil-Ia. LIa no o afiina desle nodo nen de oulio
quaIquei, en geiaI faIa pouco e se nanlen en siIncio no neio dos
lagaieIas, nas esla convico liiIha nos seus oIhos e pode sei Iida na sua
loca fechada, s poucos enlie ns conseivan a loca fechada, nas eIa
consegue faz-Io. A cada n nolicia ~ e en ceilos dias eIas se aliopeIan,
incIusive as faIsas e as seniveidadeiias ~ eIa se Ievanla inedialanenle,
quando o seu coslune e ficai deilada no cho, cansada, Ievanla-se, eslica
o pescoo e piocuia aliangei con o oIhai o seu ielanho, cono o pasloi
anle a lenpeslade. Ceilanenle lanlen as ciianas, no seu nodo de sei
seIvagen e sen donnio, len pielenses seneIhanles, nas no caso de
}osefina, eIas no so lo infundadas. Sen dvida eIa no nos saIva nen
nos d foias, e fciI fazei-se passai poi saIvadoi desle povo acoslunado
ao sofiinenlo, que no se poupa, que e ipido nas decises, que conhece
a noile, que s na apaincia e nedioso na alnosfeia de leneiidade onde
conslanlenenle vive, e aIen disso lo fecundo quanlo audacioso ~ e
fciI, digo eu, fazei-se passai poi saIvadoi a posleiioii desle povo, que de
aIgun nodo senpie saIvou a si pipiio, nesno as cuslas de vlinas,
dianle das quais o pesquisadoi de hisliia ~ en geiaI negIigencianos
lolaInenle a pesquisa hisliica ~ fica geIado de pavoi. L no enlanlo e
veidade que juslanenle en siluaes de eneigncia esculanos neIhoi
que de coslune a voz de }osefina. As aneaas que pesan solie ns nos
loinan nais quielos, nais nodeslos, nais dceis ao ailliio de }osefina, e
de lon giado que nos ieuninos e nos apinhanos, especiaInenle poique
isso aconlece poi un nolivo lolaInenle dislanciado da loiluianle
queslo cenliaI, e cono se ainda lelssenos junlos, iapidanenle ~ sin,
a piessa e necessiia e disso }osefina se esquece con nuila fieqncia ~,
una laa de paz anles da Iula. No e lanlo un iecilaI de canlo quanlo
una assenlIeia do povo, na veidade una assenlIeia inleiianenle
siIenciosa, exceo feila ao pequeno assolio I na fienle, a hoia e giave
denais paia que se quisesse despeidi-Ia papeando.
NaluiaInenle una ieIao desle lipo no podeiia de foina
aIguna salisfazei }osefina. A despeilo do naI-eslai neivoso que a
aconele poi causa da sua siluao janais escIaiecida poi conpIelo, nuila
coisa eIa, ofuscada peIa piesuno, no v e pode, sen giande esfoio, sei
Ievada a peidei ainda nais de visla, nesse senlido, ou seja, nun senlido
en geiaI liI, un enxane de aduIadoies esl senpie a poslos, nas canlai
apenas de passagen, inadveilida, nun canlinho da assenlIeia do povo
~ no, en none disso no saciificaiia seu canlo, enloia en si nesno
no fosse alsoIulanenle pouco.

26
Mas eIa no piecisa faz-Io, pois sua aile no passa inadveilida.
Lnloia no fundo eslejanos ocupados con coisas nuilo dislinlas e o
siIncio no ieine excIusivanenle en funo do canlo e aIguns no eigan
o oIhai, nas conpiinan o ioslo na peIe do vizinho e }osefina paiea
poilanlo eslai se esfoiando inuliInenle I en cina, aIgo do seu assolio
alie caninho ale ns ~ isso no se pode negai. Lsse assolio, que se eIeva
onde o siIncio se inpe a lodos os oulios, chega ao indivduo quase
cono una nensagen do povo, seu assolio fino, en neio as decises
difceis, e quase cono a exislncia niseiveI do nosso povo en neio ao
lunuIlo do nundo hosliI. }osefina se afiina ~ esse nada de voz, esse
nada de iendinenlo se afiina e iiionpe en diieo a ns: faz len
pensai nisso. Nessas ocasies ceilanenle no supoilaianos un
veidadeiio ailisla do canlo (se se enconliasse aIgun enlie ns) ~ e
iecusaianos a una s voz a insensalez de una apiesenlao desse lipo.
Que }osefina seja poupada de salei que o falo de a esculainos e una
piova conlia o seu canlo. Sen dvida eIa piessenle isso, do conliiio poi
que negaiia con lanla veenncia que a esculanos` Mas eIa conlinua a
canlai e passa assoliando poi cina desse piessenlinenlo.
Iosse cono fosse, poien, senpie haveiia un consoIo paia eIa: de
ceilo nodo ns a esculanos ieaInenle ~ e e piovveI que de naneiia
seneIhanle a que se ouve un ailisla do canlo, eIa consegue efeilos que
eIe se esfoiaiia en vo paia ollei de ns e que se deven juslanenle aos
iecuisos insuficienles de }osefina. Sen dvida isso esl ieIacionado
piincipaInenle con o nosso esliIo de vida. Nosso povo no conhece a
juvenlude e len una infncia insignificanle. L ceilo que apaiecen
ieguIainenle exigncias no senlido de que se gaianla as ciianas una
Iileidade especiaI, una pioleo especiaI, seu diieilo a un pouco de
despieocupao, a un pouco de liavessuia insensala, a un pouco de
liincadeiia ~ esse diieilo deve sei ieconhecido e o seu exeiccio
encoiajado, essas pielenses suigen e quase lodo nundo as apiova, no
h nada que piecisasse nais de apiovao, nas lanlen no exisle nada
que na ieaIidade da nossa vida se pudesse concedei nenos: apiovan-se
as exigncias, fazen-se lenlalivas nesse senlido, nas Iogo ludo voIla a sei
cono anles. Nossa vida e de laI oiden que una ciiana, assin que
consegue andai un pouco e disceinii aIguna coisa no neio que a
ciicunda, piecisa lanlen cuidai de si nesna cono un aduIlo, as iegies
peIas quais piecisanos vivei espaIhados poi nolivos econnicos so lo
giandes, lanlos os nossos ininigos e lo inpievisveis os peiigos que nos
espeian en loda a paile, que no podenos nanlei as ciianas afasladas
da Iula peIa exislncia, pois se o fizessenos, isso iepiesenlaiia seu fin
pienaluio. A eslas liisles iazes aciescenla-se sen dvida lanlen oulia,
consideiveI: a feiliIidade da nossa Iinhagen. Una geiao ~ lodas so

27
nuneiosas ~ enpuiia a oulia, as ciianas no ln lenpo de sei ciianas.
Ioden oulios povos lialai seus fiIhos con esneio, consliuii escoIas paia
os pequenos, poden saii deIas lodos os dias, en nassa, as ciianas ~
fuluio do povo ~ duianle nuilo lenpo, dia aps dia, so senpie as
nesnas ciianas que de I saen. No lenos escoIas, nas do nosso povo
joiian, en inleivaIos lievssinos, os landos infinilos dos nossos fiIhos,
chiando ou pipiIando aIegienenle enquanlo ainda no salen assoliai,
iodando ou, giaas a piesso, ioIando conlinuanenle enquanlo ainda
no salen andai, aiiaslando alalaIhoadanenle ludo poi foia da sua
nassa enquanlo ainda no poden enxeigai ~ nossos fiIhos! No, cono
naqueIas escoIas, as nesnas ciianas ~ no: senpie, senpie nais, eIas
so novas, sen fin, sen inleiiupo, naI apaiece una, j no e nais
ciiana, j a piessionan poi lis as novas caias infanlis, indislinguveis
na sua nuIlido e na sua piessa, iseas de feIicidade. Lvidenlenenle, poi
nais leIo que isso seja, e poi nais que oulios possan con iazo nos
invejai poi isso, no podenos dai aos nossos fiIhos una infncia ieaI. L
esle falo len conseqncias. Una ceila infanliIidade inexlinguveI,
ineiiadicveI, inpiegna nosso povo, en conliasle diielo con o que lenos
de neIhoi ~ o senso pilico infaIveI ~ aginos nuilas vezes de naneiia
conpIelanenle loIa, cono aIis e loIo o nodo de agii das ciianas:
alsuido, pidigo, geneioso, Ieviano, e ludo, lanlas vezes, en none de
una pequena liincadeiia.
L nesno que a nossa aIegiia no possa, con isso, lei nais loda a
foia da aIegiia infanliI ~ o que e naluiaI ~ ceilanenle aIguna coisa
deIa conlinua ainda vivendo. L desla infanliIidade do nosso povo que
desde o incio }osefina lanlen liia pioveilo. Mas nosso povo no e s
pueiiI, de ceilo nodo eIe lanlen e pienaluianenle veIho, en ns
infncia e veIhice nanifeslan-se de foina difeienle que nos oulios. No
lenos juvenlude, ficanos Iogo aduIlos, e conlinuanos enlo aduIlos poi
un lenpo denasiadanenle Iongo, vn da un ceilo cansao e una ceila
desespeiana que aliavessa con un vinco Iaigo a essncia no conjunlo
lo lenaz e cheia de espeiana do nosso povo. ReIaciona-se con isso,
deceilo, lanlen a nossa anusicaIidade, sonos veIhos denais paia a
nsica, sua excilao, seu enIevo, no se ajuslan a nossa giavidade e e
con cansao que ns a iejeilanos, iecoIheno-nos ao assolio, paia ns a
nedida ceila e un pouco de assolio aqui e aIi. Quen sale h laIenlos
nusicais enlie ns, nas se houvei, o cailei dos conpaliiolas os lei
iepiinido anles nesno do seu desenvoIvinenlo. }osefina, peIo conliiio,
pode canlai ou assoliai a vonlade ~ quaIquei que seja o none que eIa d
a esla ao ~ pois isso no nos peiluila, coiiesponde a nossa naneiia de
sei, podenos supoil-Io len, se conlivei aIgo de nsica, enlo esl
ieduzido a nais conpIela insignificncia, conseiva-se una ceila liadio

28
nusicaI, nas sen que isso nos cause o nnino incnodo ao povo
aninado poi esses senlinenlos, poien, }osefina liaz nais coisas. Nos
seus conceilos, piincipaInenle nas epocas difceis, s os nuilo jovens ln
inleiesse peIa canloia cono laI, s eIes a olseivan con assonlio quando
enciespa os Ilios, expeIe o ai poi enlie os giaciosos denles da fienle,
enIanguesce de adniiao peIos sons que eIa nesna pioduz e apioveila
essa Ianguidez paia ficai eslinuIada a novas ieaIizaes, que se loinan
cada vez nais inconpieensveis paia eIa, a nuIlido piopiianenle dila,
no enlanlo ~ isso e fciI de ieconhecei ~, iecoIheu-se en si nesna.
Aqui, nas escassas pausas enlie as Iulas, o povo sonha, e cono se os
nenlios do indivduo se ieIaxassen, cono se desla vez fosse peinilido
ao desassossegado se eslendei e se espieguiai na cana giande e quenle
do povo. L nesses sonhos soa aqui e aIi o assolio de }osefina, eIa o chana
de cinliIanle, ns o chananos de deslacado, nas de quaIquei foina aqui
eIe esl no Iugai ceilo cono en nenhuna oulia paile, cono iaianenle a
nsica enconlia o nonenlo que a espeia. Lsl conlido neIe aIgo da nossa
infncia polie e lieve, aIgo da feIicidade peidida e nunca nais
enconliada, nas neIe se acha lanlen aIguna coisa da vida aliva dos dias
de hoje ~ da sua vivacidade nodesla, inconcelveI, que no enlanlo exisle
e no pode sei exlinla. L na veidade ludo isso e dilo no en lon
giandiIoqenle, nas con voz Ieve, sussuiiada, confidenciaI, as vezes un
pouco iouca. NaluiaInenle e un assolio. Cono no` O assolio e a
Ingua do nosso povo, s que aIguns assolian a vida inleiia e no o
salen, aqui poien o assolio esl Iileiado das cadeias da vida colidiana e
nos Iileila lanlen poi un cuilo espao de lenpo. L evidenle que no
iianos peidei essas apiesenlaes.
Mas dai ale a afiinao de }osefina, de que nessas epocas eIa nos
d novas foias, elc. elc., o caninho e nuilo Iongo. Isso no enlanlo vaIe
paia as pessoas conuns, no paia os aduIadoies de }osefina.
Cono podeiia sei difeienle` ~ dizen eIes con desenvoIla
ousadia ~ cono se expIicaiia de oulia foina a giande afIuncia,
especiaInenle sol peiigo ininenle, e que aIgunas vezes j inpediu ale a
defesa suficienle, a sei enpieendida en lenpo conlia esse nesno
peiigo` en, infeIiznenle, esla Ilina olseivao e coiiela, nas no
peilence aos lluIos de gIiia de }osefina, piincipaInenle quando se
aciescenla que, nas ocasies en que essas assenlIeias foian dissoIvidas
inespeiadanenle peIo ininigo e viios dos nossos liveian que peidei a
vida, }osefina, que eia a cuIpada de ludo, que laIvez lenha aliado o
ininigo con o seu assolio, eslava senpie na posse do nais seguio dos
Iugaizinhos e sol a pioleo dos seus adeplos, foi a piineiia a
desapaiecei en siIncio e a loda piessa. Mas ale isso, no fundo lodos
salen e enlielanlo acoiien de novo quando }osefina, a seu ciileiio, na

29
vez seguinle, en aIguna paile, no inpoila quando, se Ievanla paia
canlai. Da se podeiia concIuii que }osefina esl pialicanenle acina da
Iei, que Ihe e peinilido fazei o que quei, nesno quando pe en peiigo a
conunidade, e que ludo Ihe e peidoado. Se fosse assin, enlo as
pielenses de }osefina seiian peifeilanenle conpieensveis, de ceila
foina seiia possveI vei, nessa Iileidade, que o povo Ihe eslaiia
concedendo, nessa ofeienda exliaoidiniia, a ninguen nais asseguiada,
e que na veidade conliaiia as Ieis, una confisso de que o povo ~ cono
eIa afiina ~ no a enlende, adniia inpolenle a sua aile, no se senle
digno deIa, piocuia conpensai a doi que Ihe causa aliaves de una
pieslao fiancanenle desespeiada e, assin cono a sua aile esl aIen da
sua capacidade de enlendinenlo, coIoca lanlen a pessoa e os
iespeclivos desejos foia do seu podei de nando. Oia, isso no e de nodo
nenhun veidadeiio, laIvez haja indivduos que capiluIen ipido denais
dianle de }osefina, nas cono o povo no capiluIa incondicionaInenle
dianle de ninguen, lanlen no o faz dianle deIa.
Desde h nuilo lenpo, laIvez desde o incio da sua caiieiia
ailslica, }osefina Iula paia sei Iileiada de quaIquei lialaIho, en
consideiao ao seu canlo, devia sei aIiviada da pieocupao con o po
de cada dia e de ludo o nais que esl Iigado a nossa Iula peIa exislncia, o
que piovaveInenle seiia iepassado ao conjunlo do povo. Un enlusiasla
apiessado ~ enconliavan-se lanlen aIguns desles ~ podeiia deduzii,
j a pailii da singuIaiidade dessa exigncia da nenlaIidade capaz de
inagin-Ia ~ a sua Iegilinao inleina. Mas o nosso povo liia oulias
concIuses e iejeila caInanenle a exigncia. Tanlen no se enpenha
denais na iefulao dos fundanenlos do pedido. }osefina aponla, poi
exenpIo, que o esfoio do lialaIho piejudica sua voz, que na veidade eIe
e pequeno en conpaiao con o esfoio do canlo, nas liia-Ihe a
possiliIidade de descansai o suficienle depois e de ienovai as eneigias
paia un novo iecilaI, con isso eIa len que se esgolai poi conpIelo e
nessas ciicunslncias no pode nunca alingii o seu iendinenlo nxino.
O povo a ouve e segue en fienle. Lnloia fciI de conovei, esle povo as
vezes no se deixa alsoIulanenle locai. A iecusa en ceilas ocasies e lo
duia que ale }osefina fica peipIexa, paiece se sulnelei, lialaIha cono se
deve, canla o neIhoi que pode, nas ludo isso poi un ceilo lenpo, depois
ielona a Iula con foias ienovadas ~ e nesle caso eIas paiecen
iIiniladas.
L cIaio que no fundo }osefina no aspiia aquiIo que exige
IileiaInenle. LIa e iazoveI, no len nedo do lialaIho ~ enlie ns no
se conhece quen fuja ao lialaIho, nesno depois de apiovada a sua
exigncia, eIa ceilanenle no viveiia de oulia foina que no fosse a de
anles, o lialaIho no iiia alsoIulanenle inpedii o seu canlo e esle de

3O
quaIquei naneiia lanlen no se loinaiia nais leIo, o que eIa aIneja,
poilanlo, e apenas o ieconhecinenlo da sua aile: plIico, inequvoco, que
solieviva as epocas, que se eIeve len acina de ludo o que e conhecido
ale agoia.
Mas ao passo que quase lodo o ieslo Ihe paiece aIcanveI, islo Ihe
e negado de nodo olslinado. TaIvez devesse lei diiigido o alaque Iogo
de incio nuna oulia diieo, laIvez agoia ieconhea o seu pipiio eiio,
nas no pode nais iecuai, o iecuo significaiia loinai-se infieI a si nesna,
agoia eIa len que peinanecei en pe ou enlo caii con esla exigncia.
Se eIa ieaInenle livesse ininigos, cono afiina, eIes podeiian
assislii a esla Iula e se diveilii sen novei un dedo. Mas }osefina no len
ininigos e nesno que, aqui e aIi, aIguns Ievanlen oljees conlia eIa,
essa Iula no diveile ninguen. No fosse poi oulia coisa, poique o povo
se noslia, aqui, na sua fiia posluia judiciaI ~ cono aIis iaianenle se v
enlie ns. L nesno que, nesle caso, aIguen apiove essa alilude, a
sinpIes ideia de que o povo possa conpoilai-se conlia eIa de naneiia
seneIhanle excIui quaIquei aIegiia. Iois lanlo na exigncia quanlo na
iecusa no se liala da coisa en si nesna, nas do falo de que o povo pode
se fechai inpeneliaveInenle conlia un conpaliiola ~ lo nais
inpeneliaveInenle quanlo, no ieslo, eIe cuida desse nesno
conpanheiio de un nodo paleinaI e, nais que paleinaI, huniIde.
Se no Iugai do povo eslivesse un indivduo, seiia possveI achai
que esse honen cedeu o lenpo lodo a }osefina con o desejo conlnuo e
aidenle de afinaI acalai con a pipiia condescendncia, que cedeu de
nodo solie-hunano na fiine ciena de que a concesso enconliaia o
Iinile ceilo, apesai de ludo, que cedeu nais do que eia pieciso, s paia
aceIeiai o piocesso, s paia ninai }osefina e Iev-Ia a desejos senpie
novos, ale que eIa, finaInenle, fez esla Ilina exigncia, a deceilo eIe
foinuIou a iejeio definiliva, de una foina lieve, poique h nuilo
lenpo piepaiada. en, e evidenle que as coisas no so assin, o povo
no piecisa dessas ailinanhas, aIen disso a veneiao que eIe len poi
}osefina e honesla e piovada e a exigncia deIa lo desnedida que
quaIquei ciiana inocenle podeiia pievei-Ihe o desfecho, apesai disso
pode sei que na concepo de }osefina essas suposies desenpenhen
un papeI e aciescenlen anaiguia a doi da iejeilada.
Mas quaisquei que lenhan sido suas suposies, eIa no se deixa
inlinidai peIa Iula. Nos Ilinos lenpos esla ficou incIusive nais ispida,
se ale enlo eIa a conduzia aliaves de paIavias, agoia conea a enpiegai
oulios neios, que na sua opinio so nais eficazes e na nossa nais
peiigosos paia eIa nesna. Muilos aciedilan que }osefina se loina lo
incisiva poique senle eslai enveIhecendo, a voz ninlia fiaquezas, e poi

31
isso Ihe paiece chegada a hoia de liavai a Ilina lalaIha peIo seu
ieconhecinenlo.
No aciedilo nisso. }osefina no seiia }osefina se isso fosse
veidade, paia eIa no exisle nen enveIhecinenlo nen deliIilao da voz.
Quando exige aIguna coisa, no e Ievada a isso poi coisas exleiioies, nas
poi una Igica inleina. LIa aIneja a coioa nxina no poique no
nonenlo esla se enconlie un pouco nais laixo, nas poique e a nais aIla
de lodas, se eslivesse no seu podei decidii, eIa a penduiaiia nais aIlo
ainda.
Lsse despiezo peIas dificuIdades exleiioies no a inpede,
enlielanlo, de usai os neios nais indignos, paia eIa seu diieilo esl foia
de dvida, que Ihe inpoila, ~ poilanlo, cono o aIcana, piincipaInenle
se nesle nundo, laI cono eIa o concele, juslanenle os neios dignos ln
que naIogiai. TaIvez poi isso eIa lenha desIocado a Iula peIo seu diieilo
da iea do canlo paia oulia que Ihe e nenos caia. Seus pailidiios
puseian en ciicuIao decIaiaes deIa, segundo as quais se senle
peifeilanenle capaz de canlai de una laI foina que seiia un piazei ieaI
paia lodas as canadas do povo, ale paia a nais iecndila oposio ~
piazei ieaI no no senlido do povo, que afiina l-Io desde senpie ao
ouvii }osefina, nas no senlido das exigncias deIa. Aciescenla poien que,
j que no pode faIseai o eIevado, nen lajuIai o conun, e pieciso ficai
cono esl. A coisa e difeienle, no enlanlo, quando se liala da sua Iula
peIa Iileilao do lialaIho, na veidade e lanlen una Iula peIo seu
canlo, nas aqui eIa no conlale de nodo inedialo con a aina pieciosa
do seu canlo, poilanlo quaIquei neio que eIa enpiegue e suficienlenenle
lon.
Assin, poi exenpIo, espaIhou-se o iunoi de que }osefina
pielende ~ caso no cedan as suas ieivindicaes ~ encuilai os fIoieios.
Lu no enlendo nada de fIoieios, nunca nolei no seu canlo aIgo do
gneio. Mas }osefina quei encuil-Ios, poi enquanlo no quei supiini-
Ios, s encuil-Ios. IiesuniveInenle concielizou a aneaa, paia nin
enlielanlo no saIlou a visla nenhuna difeiena en ieIao as suas
apiesenlaes anleiioies. O povo, no conjunlo, esculou cono senpie,
sen se pionunciai solie os fIoieios, e o lialanenlo dado a exigncia de
}osefina lanlen no nudou. De ieslo e inegveI que exisle en }osefina,
lanlo na sua figuia cono no seu pensanenlo, aIgo nuilo giacioso. Assin,
poi exenpIo, eIa expIicou, depois daqueIa apiesenlao ~ cono se a sua
deciso solie os fIoieios livesse sido nuilo duia ou aliupla paia o povo
~ que da pixina vez iiia canlai novanenle lodos eIes. Mas depois do
conceilo seguinle nudou de ideia oulia vez: agoia havian leininado
definilivanenle os giandes fIoieios e anles de una deciso favoiveI a
}osefina, eIes no voIlaiian. Oia, o povo faz ouvidos noucos a lodas

32
essas expIicaes, decises e conliadecises ~ cono un aduIlo voIlado
paia os pipiios pensanenlos ouve sen esculai a lagaieIice de una
ciiana: no fundo lenevoIo, nas inacessveI.
Mas }osefina no cede. Assin, poi exenpIo, afiinou iecenlenenle
que, duianle o lialaIho, sofieu un feiinenlo no pe, que Ihe loina penoso
ficai de pe duianle o canlo, nas cono s pode canlai nessa posio, eIa
piecisa agoia encuilai ale as canes. Lnloia nanque e se faa apoiai
peIos seus adeplos, ninguen aciedila nun feiinenlo ieaI. Mesno
adnilindo a sensiliIidade especiaI do seu coipinho, sonos un povo de
lialaIhadoies e }osefina lanlen faz paile deIe, nas se quisessenos
nancai poi causa de quaIquei aiianho na peIe, o povo lodo no podeiia
paiai de nancai. Ioi nais que eIa se deixe conduzii cono una aIeijada,
poi nais que se noslie nesse eslado depIoiveI con naioi fieqncia
que anles, o povo escula o seu canlo agiadecido e encanlado cono
oulioia, nas no faz nuilo laiuIho poi causa do encuilanenlo das
canes.
Cono no pode andai senpie nancando, invenla aIguna oulia
coisa: aIega cansao, nau hunoi, fiaqueza. Tenos pois, aIen do
conceilo, un espelcuIo lealiaI. Alis de }osefina venos os pailidiios
que peden e inpIoian que eIa canle. LIa goslaiia de canlai, nas no
pode. ConsoIan-na, colien-na de lajuIao, quase a lianspoilan paia o
IocaI pievianenle escoIhido onde deve canlai. IinaInenle eIa cede, con
Igiinas indecifiveis, nas quando ~ evidenlenenle nas Ilinas ~ quei
coneai a canlai, exausla, os liaos eslendidos, no cono de coslune,
nas pendendo sen vida ao Iongo do coipo, Iance en que se len a
inpiesso de que laIvez eIes sejan un pouco cuilos denais ~ quando
eIa vai dai o lon, eis que no e possveI de novo, un neneio ieIulanle da
calea o anuncia e eIa desnaia dianle dos nossos oIhos. Logo enlielanlo
se ieconpe e canla, cieio eu, de naneiia no nuilo difeienle da haliluaI
~ se aIguen len o ouvido apuiado paia as nuanas nais finas laIvez
dislinga una excilao un pouco excepcionaI, nas que s leneficia o
canlo. L no finaI eIa esl ale nenos cansada do que anles, con o andai
fiine ~ se e que se pode chanai assin os seus passinhos apiessados ~
afasla-se, iecusando quaIquei ajuda dos acIilos e exaninando con
oIhaies fiios a nuIlido que Ihe alie caninho iespeilosanenle.
Assin foi nos Ilinos dias, nas a novidade nais iecenle e que na
hoia en que eslava sendo espeiada paia canlai, }osefina suniu. No s
seus pailidiios a piocuian, nuilos oulios lanlen se apiesenlan paia o
lialaIho de lusca, ludo en vo, }osefina desapaieceu, no quei canlai,
no deixa nen nesno sei iequisilada, desla vez eIa nos alandonou
conpIelanenle.

33
L cuiioso cono so equivocados os cIcuIos desla espeila ciialuia
~ lo equivocados que se podeiia pensai que eIa nen caIcuIa, apenas
conlinua a sei aiiaslada peIo seu deslino, que no nosso nundo s pode se
loinai nuilo liisle. Lsquiva-se poi conla pipiia ao canlo e poi conla
pipiia deslii o podei que conquislou solie os coiaes. Cono pde
conquislai esse podei, se conhece lo pouco esses coiaes` LIa se
esconde e no canla, nas o povo, caIno, sen decepo visveI, inpeiioso,
una nassa que enconlia en si nesna o equiIliio e que, ao conliiio das
apaincias, s pode dai piesenles, janais iecel-Ios, nen nesno de
}osefina, esse povo vai seguindo o seu caninho.
Iode }osefina, poien, lei que ii Iadeiia alaixo. Chegai Iogo o
lenpo en que seu Ilino assolio vai soai e enudecei. LIa e un pequeno
episdio na hisliia eleina do nosso povo e o povo vai supeiai a peida.
Sen dvida no sei fciI paia ns, cono sendo possveis as assenlIeias
en lolaI nudez` Mas con }osefina eIas lanlen no eian nudas` Seu
assolio ieaI eia significalivanenle nais aIlo e nais vivo do que a
neniia deIe o sei` Duianle a exislncia deIa foi eIe nais que una
sinpIes Ienliana` No sei, anles, que o povo, na sua saledoiia, eIevou
lo aIlo o canlo de }osefina poique desse nodo eIe no podia se peidei`
IossiveInenle, poilanlo, no senliienos nuila faIla, nas }osefina,
iedinida da canseiia leiiena, a seu vei piepaiada paia os eIeilos ~ se
peideiia aIegienenle na inconlveI nuIlido dos heiis do nosso povo e
en lieve ~ una vez que no cuIlivanos a hisliia ~ eslai esquecida,
cono lodos os seus iinos, na escaIada da iedeno.

34

A cnnstrun

InslaIei a consliuo e eIa paiece len-sucedida. Ioi foia e visveI
apenas un luiaco, nas na ieaIidade eIe no Ieva a paile aIguna, depois
de poucos passos j se lale en fiine iocha naluiaI. No queio ne galai
de lei execulado deIileiadanenle essa ailinanha, o luiaco eia nuilo
nais o ieslo de una das viias lenlalivas fiusliadas de consliuo, no
finaI poien paieceu-ne vanlajoso deix-Io deslapado.
Lvidenlenenle, exislen aIguns que de lo finos Iiquidan a si
nesnos, sei disso neIhoi que ninguen, e sen dvida e leneiiio chanai
a aleno, aliaves do luiaco, paia a possiliIidade de que aqui exisla
aIguna coisa digna de sei invesligada. Mas quen pensa que eu sou
covaide ou que edifico ninha consliuo poi covaidia ne desconhece. A
uns niI passos de dislncia desla cavidade IocaIiza-se, coleila poi una
canada ienovveI de nusgo, a veidadeiia enliada da consliuo, eIa esl
lo seguia quanlo aIgo no nundo pode sei seguio, ceilanenle aIguen
pode pisai no nusgo ou enpuii-Io paia denlio, nesse caso a consliuo
fica aleila, e quen livei vonlade ~ e lon que se nole, no enlanlo, que
paia isso so necessiias ceilas aplides pouco usuais ~ pode invadi-Ia e
desliuii ludo paia senpie. Lslou len cienle disso, e nesno agoia, no
auge da vida, no lenho una hoia de conpIela lianqiIidade, pois
naqueIe ponlo escuio do nusgo eu sou noilaI e nos neus sonhos nuilas
vezes aIi faieja, sen paiai, un focinho hliico.
Iode-se achai que eu devesse ieaInenle lei vedado a enliada en
cina con una fina canada de leiia fiine e len enlaixo con soIo fofo,
de nodo que no fosse lo lialaIhoso paia nin cavai senpie de novo a
sada. Mas isso no e possveI, juslanenle a piecauo exige que eu lenha
a possiliIidade de una sada inslanlnea, juslanenle a piecauo exige,
cono o faz con lanla fieqncia, o iisco da vida.
Tudo isso so cIcuIos laslanle Ialoiiosos e a aIegiia que a nenle
sagaz len consigo nesna e aIgunas vezes o nico nolivo peIo quaI se
conlinua caIcuIando.
Iieciso lei a possiliIidade de una sada inediala, pois apesai de
loda a vigiIncia, no posso eu sei alacado poi un fIanco lolaInenle
inespeiado` Vivo en paz no nais iecndilo da ninha casa, e enquanlo
isso o adveisiio, vindo de aIgun Iugai, peifuia Ienlo e siIencioso seu
caninho ale nin. No queio dizei que eIe lenha un faio neIhoi que o
neu, laIvez eIe saila lo pouco de nin quanlo eu deIe. Mas h
saIleadoies apaixonados, que ievoIven a leiia as cegas e que, dianle da

35
anpIilude da ninha consliuo, aIinenlan a espeiana de, en aIgun
Iugai, dai de enconlio con una das ninhas liiIhas. NaluiaInenle lenho
a vanlagen de eslai en casa e conhecei con pieciso lodos os caninhos
e lodas as diiees. O saIleadoi pode faciInenle loinai-se ninha vlina,
una vlina sucuIenla. Mas eslou enveIhecendo, exislen nuilos que so
nais foiles do que eu e neus adveisiios so inconlveis, podeiia
aconlecei que, fugindo de un ininigo, eu casse nas gaiias de oulio.
Ah, o que no podeiia aconlecei! Seja cono foi, pieciso lei a
gaianlia de que en aIguna paile laIvez exisla una sada fciI de
aIcanai, conpIelanenle aleila, onde, paia ne evadii, j no lenha nais
de lialaIhai, de laI nodo que, enquanlo eslivei cavando
desespeiadanenle, ainda que seja nun aleiio Ieve, eu no sinla de
iepenle ~ que o ceu ne pioleja! os denles do peiseguidoi nas ninhas
coxas. L no so apenas os ininigos exleinos que ne aneaan.
Lxislen lanlen os que viven denlio do cho. Nunca os vi ainda,
nas as Iendas faIan a seu iespeilo e eu cieio fiinenenle neIas. So seies
do inleiioi da leiia e nen a saga consegue desciev-Ios. Ale quen foi
vlina deIes naI pde enxeig-Ios, eIes chegan, ouve-se o aiianhai das
suas unhas Iogo enlaixo de si na leiia, que e seu eIenenlo, e j se esl
peidido. Aqui no inpoila que se esleja na pipiia casa, pois o falo e que
se esl na casa deIes. Tanlen aqueIa sada no ne saIva, cono
piovaveInenle eIa no ne saIva en caso aIgun, anles ne aiiuna,
enlielanlo e una espeiana e eu no posso vivei sen eIa. AIen dessa
giande via, Iigan-ne con o nundo exleino caninhos len eslieilos e
iazoaveInenle sen peiigo, que ne piopoicionan lon ai fiesco paia
iespiiai.
LIes foian inslaIados peIos canundongos da fIoiesla. Consegui
incoipoi-Ios aceiladanenle a ninha consliuo. LIes ne ofeiecen a
possiliIidade de faiejai a dislncia e assin ne do pioleo. Aliaves
deIes lanlen chega a nin loda especie de ciialuiinhas que eu devoio,
de naneiia que disponho de una ceila quanlidade de caa pequena,
suficienle paia un esliIo de vida nodeslo, sen lei de alandonai a ninha
consliuo ~ e isso e sen dvida nuilo vaIioso.
Mas a coisa nais leIa da ninha consliuo e o seu siIncio.
Ceilanenle eIe e enganoso. Iode sei inleiionpido de iepenle e enlo
ludo se acalou. Ioi enquanlo, poien, eIe ainda conlinua. Duianle hoias
posso ne esgueiiai peIos neus coiiedoies, sen ouvii oulia coisa seno,
aIgunas vezes, o zunido de aIgun licho pequeno, que eu Iogo sossego
enlie os neus denles, ou o escoiiei da leiia, que ne aponla a necessidade
de aIguna iefoina, de ieslo, ludo quielo.

36
O ai da fIoiesla sopia denlio, esl ao nesno lenpo lepido e
fiesco. As vezes eu ne esliio no cho e ioIo no coiiedoi de puio len-
eslai. L nuilo lon, paia a veIhice que se apioxina, lei una consliuo
assin e un lelo quando o oulono conea. A cada cen nelios anpIiei os
coiiedoies en pequenos cnodos iedondos, neIes posso ne eniodiIhai
confoilaveInenle, ne aquecei de enconlio ao pipiio coipo e descansai.
L eu duino o doce sono da paz, do desejo pacificado, do aIvo alingido
de possuii una casa. No sei se e un hlilo dos veIhos lenpos ou se de
falo os peiigos desla casa so foiles o suficienle paia ne despeilai: de
lenpos en lenpos, ieguIainenle ne assuslo e saio do sono piofundo e
fico esculando, esculando no siIncio que aqui ieina inaIleiado dia e
noile, soiiio lianqiIizado e neiguIho con os nenlios ieIaxados nun
sono nais piofundo ainda. Iolies andaiiIhos sen casa, nas esliadas do
canpo, nas fIoieslas, no neIhoi dos casos escondidos nun nonle de
foIhas ou na naliIha dos canaiadas, enliegues aos esliagos do ceu e da
leiia! Lslou aqui deilado nun iecinlo gaianlido poi lodos os Iados ~ h
nais de cinqenla deIes na ninha consliuo ~ e enlie o cochiIo e o sono
inconscienle passan-se as hoias, que escoIho paia esse fin segundo o
neu ciileiio.
Iensada paia o caso do peiigo exlieno, no de una peiseguio,
nas de un ceico, a piaa piincipaI fica siluada no exalanenle no cenlio
da consliuo, ao passo que lodo o ieslo laIvez seja nais una olia do
juzo iigoioso que do coipo, esla piaa do casleIo e iesuIlado do esfoio
nais saciificado de lodas as pailes do neu fsico. AIgunas vezes, no
exaspeio do cansao coipoiaI, eu quis alandonai ludo, ioIei de coslas no
cho e anaIdioei a consliuo, aiiaslei-ne paia foia e deixei-a aleila.
Iodia fazei isso poique no desejava nais voIlai paia eIa, ale que hoias
ou dias depois eu iegiessava aiiependido, quase eiigia un canlo a
incoIunidade da consliuo e con aIegiia sinceia coneava a lialaIhai
de novo. A faina na piaa do casleIo lanlen se loinou
desnecessaiianenle nais difciI (no senlido de que a consliuo no se
leneficiou en nada con o lialaIho inliI), poique Iogo no Iugai onde,
segundo os pIanos, deveiia ficai o luigo, a leiia eia soIla e aienosa e leve
de sei IileiaInenle socada paia foinai a giande pea aloladada e
iedonda. paia essa olia eu dispunha apenas da lesla. Con a lesla, enlo,
coiii de enconlio a leiia duianle dias e noiles, niIhaies de vezes, e fiquei
feIiz quando o sangue joiiou, pois eia una piova do incio da
soIidificao da paiede, e, desse nodo, cono e pieciso ne concedei,
fiquei neiecendo ninha piaa.
Nesla piaa do casleIo ieno ninhas piovises, acunuIo aqui
ludo o que capluio denlio da consliuo acina das necessidades do

37
nonenlo e ludo o que liago das ninhas caadas foia de casa. LIa e lo
giande que as ieseivas paia neio ano no a enchen.
Ln visla disso posso espaIh-Ias, andai no neio deIas, liincai
con eIas, aIegiai-ne con a quanlidade e os difeienles odoies e lei
senpie una viso exala do que exisle. Sou enlo capaz de enpieendei
novos aiianjos e, confoine a eslao do ano, fazei as pievises
necessiias e os pIanos de caa. H epocas en que eslou lo len
alaslecido que, de indifeiena peIa conida, nen loco nas coisas nidas
que desIizan en voIla, o que no enlanlo laIvez seja inpievidenle poi
oulios nolivos. A conslanle pieocupao con piepaialivos de defesa
deleinina que neus ponlos de visla solie o enpiego da consliuo paia
esses fins se aIleien ou evoIuan, enloia denlio de Iiniles eslieilos.
Iaiece-ne enlo nuilas vezes peiigoso laseai a defesa inleiianenle na
piaa do casleIo, pois a nuIlipIicidade da consliuo ne ofeiece
nIlipIas possiliIidades e soa nais confoine a piudncia disliiluii un
pouco as piovises e alaslecei con eIas lanlen ceilos Iugaies nenoies,
assin, poi exenpIo, liansfoino cada leiceiio iecinlo en IocaI de pioviso
ou lodo quailo Iugai en ieseiva piincipaI e lodo segundo en ieseiva
sulsidiiia e coisas do gneio. Ou paia fins de despislanenlo, descailo
viios caninhos da funo de acunuIai vveies, ou escoIho, saIleado,
apenas uns poucos Iugaies, segundo a posio que ocupan ieIalivanenle
a sada piincipaI. QuaIquei desses novos pIanos exige, enlielanlo, un
lialaIho pesado de lianspoile, lenho de fazei novos cIcuIos e depois ne
ponho a aiiaslai a caiga de un Iado paia oulio. Sen dvida, posso fazei
isso con lianqiIidade e sen piessa excessiva, e no e lo nau assin
caiiegai as loas coisas na loca, iepousai onde queio e leIiscai juslo
aquiIo que ne apelece. Iioi e quando, geiaInenle ao acoidai assuslado,
ne paiece as vezes que a aluaI disliiluio e conpIelanenle faIha, que
eIa pode piovocai giandes peiigos e piecisa sei coiiigida o nais ipido
possveI, sen consideiao poi sonoIncia e cansao, a eu ne apiesso,
vo, no lenho lenpo paia cIcuIos, poique queio execulai un pIano
novo e exalo, agaiio aililiaiianenle o que ne ven aos denles, aiiaslo,
puxo, suspiio, geno, liopeo, e quaIquei nudana do eslado piesenle,
que eu juIgo supeipeiigoso, ne salisfaz. Ale que aos poucos, con o
despeilai pIeno, ven a soliiedade e eu naI conpieendo a afolao,
iespiio fundo a paz da ninha casa, que eu nesno peiluilei, voIlo ao
neu Iugai de doinii, adoineo ipido con o cansao ienovado e, ao
aliii os oIhos, enconlio ao acaso cono piova iiiefulveI do Ialoi
noluino, que enlo paiece quase iiieaI, un ialo pendendo das ninhas
nandluIas. Depois h oulias vezes, epocas en que acho decididanenle
neIhoi eslocai lodas as piovises nun nico Iugai. De que adianlan as
ieseivas nos iecinlos pequenos, quanlo e possveI ainazenai neIes` Ioi

38
nais que seja, aliavanca o caninho e laIvez ne aliapaIhe na defesa e na
coiiida. AIen disso e eslpido, nas veidadeiio, que a auloconscincia
sofie, quando no v lodas as piovises junlas e no peicele nun nico
oIhai aquiIo que len. L no se pode peidei nuila coisa en lanlas
disliiluies` No sou capaz de ficai gaIopando sen cessai peIos neus
coiiedoies e enciuziIhadas paia veiificai se esl ludo en oiden. A ideia
lsica de una disliiluio das piovises e sen dvida coiiela, nas s
quando se dispe de viios Iocais do lipo da ninha piaa do casleIo.
Viias piaas assin` Ceilanenle! Mas quen consegue isso` A esla aIluia,
eIas no poden nais sei aciescenladas ao pIano geiaI da consliuo.
Queio concedei, poien, que a exisle una faIha, cono de ieslo senpie h
una faIha onde se possui un nico exenpIai de aIguna coisa. L confesso
lanlen que, duianle loda a consliuo, peiduiou na ninha conscincia,
de una foina olscuia nas laslanle nlida ~ se eu livesse lido loa
vonlade ~ a exigncia de viias piaas, eu no cedi a eIa, senlia-ne fiaco
denais paia o nislei giganlesco, sin, eu ne senlia fiaco denais paia ne
dai conla da necessidade do lialaIho, de aIguna naneiia ne consoIei
con senlinenlos no nenos olscuios de que aquiIo que, en quaIquei
oulio caso, seiia insuficienle, no neu, poi exceo ou niseiicidia,
laslava ~ piovaveInenle poique a Iiovidncia eslava pailicuIainenle
inleiessada na pieseivao da ninha lesla, esse naileIo piIo. Assin,
lenho apenas una piaa do casleIo, nas os senlinenlos sonliios, de que
esla no seiia suficienle, se desvaneceian. Seja cono foi, lenho de ne
conlenlai con eIa, os iecinlos pequenos no poden de naneiia aIguna
sulslilu-Ia, e quando essa viso esl anaduiecida, ieconeo a aiiaslai
ludo de voIla, deIes paia a piaa do casleIo. Ioi aIgun lenpo, sinlo un
ceilo confoilo en lei lodos os cnodos e coiiedoies Iivies, en vei cono
se acunuIan na piaa os nonles de caine, que exaIan ale as passagens
nais ienolas a nescIa dos viios odoies, cada un dos quais ne encanla
a seu nodo e que eu, a dislncia, sou capaz de dislinguii con nilidez.
Coslunan enlo vii epocas especiaInenle pacficas, en que liansfiio
devagai, giaduaInenle, os neus Iugaies de doinii dos cicuIos nais
dislanles paia o neio e neiguIho cada vez nais fundo nos odoies, a
ponlo de no agenlai nais ~ e una noile ne piecipilo solie o casleIo,
alio con vigoi espao enlie os vveies e ne enpanluiio ale o conpIelo
enlolanenlo con as coisas de que nais goslo. Tenpos feIizes, nas
peiigosos, quen soulesse apioveil-Ios podeiia, sen iisco, ne aniquiIai.
Aqui lanlen a faIla de una segunda ou leiceiia piaa alua de nodo
piejudiciaI, pois e a enoine nassa de nanlinenlos ieunidos que ne
seduz. Iiocuio piolegei-ne de viias foinas, na veidade a disliiluio
peIos iecinlos pequenos e una dessas nedidas, infeIiznenle eIa Ieva,
cono oulias seneIhanles, a una avidez ainda naioi aliaves da piivao,

39
a quaI, aliopeIando o juzo, aIleia aililiaiianenle os pIanos de defesa
paia alendei as suas necessidades.
Depois desses peiodos, lenho o hlilo, paia ne ieconpoi, de
passai en ievisla a consliuo e, aps enpieendidas as neIhoias
necessiias, de alandon-Ia aIgunas vezes, enloia senpie poi un piazo
lieve. A pena de ne piivai deIa poi nuilo lenpo paiece-ne enlo duia
denais, nas ieconheo a necessidade de excuises lenpoiiias. Senpie
h una ceila soIenidade quando ne apioxino da sada. Nas epocas de
vida caseiia eu ne desvio deIa, evilo ale nesno liiIhai os Ilinos
escaninhos do coiiedoi que conduz a eIa, no e fciI vagueai poi aIi, pois
naqueIe Iugai inslaIei un conpIelo inliincado de coiiedoies, I leve
incio a ninha consliuo, eu ainda no podia lei a espeiana de concIu-
Ia de acoido con o que eslava no neu pIano, conecei neio Iudicanenle
naqueIe canlinho e assin se desencadeou I a piineiia aIegiia do
lialaIho nuna consliuo Ialiinlica, que enlo ne paieceu sei o
coioanenlo de lodas as edificaes, nas que hoje eu juIgo de foina
piovaveInenle nais coiiela cono un jogo de ainai nesquinho, pouco
digno da consliuo geiaI e que leoiicanenle laIvez seja deIicioso ~ aqui
esl a enliada paia a ninha casa, disse eu na epoca, iionicanenle, aos
ininigos invisveis, e vi-os lodos sufocaien no Ialiiinlo ~ nas na
ieaIidade iepiesenla una liincadeiia vuIneiveI, que naI iesislii a un
alaque seiio ou a un ininigo que Iula desespeiadanenle peIa vida. Devo
poi isso ieconsliuii esla paile` Adio a deciso e a coisa na ceila vai ficai
cono e. Sen faIai no lialaIho que exigiiia de nin, eIe seiia lanlen o
nais peiigoso que se pode inaginai. Oulioia, quando iniciei a
consliuo, podia lialaIhai aIi con ieIaliva seienidade, o iisco no eia
nuilo naioi do que en quaIquei oulia paile, nas hoje significaiia
chanai quase voIunlaiianenle a aleno do nundo paia loda a
consliuo, o que no e nais possveI. Isso quase ne aIegia, j exisle una
ceila ieceplividade a esla olia de inicianle. L se aconlecesse un giande
alaque, que piojelo de enliada podeiia ne saIvai` A enliada pode
enganai, desviai, loiluiai o agiessoi, esla lanlen faz isso en caso de
necessidade. Mas un alaque ieaInenle giande eu pieciso lenlai ielalei
con lodos os iecuisos do conjunlo da consliuo e lodas as foias do
coipo e da aIna ~ isso e evidenle. Ioilanlo, lanlen essa enliada pode
ficai aqui. A consliuo len lanlas fiaquezas inposlas peIa naluieza, que
eIa pode conseivai nais esla, ciiada peIas ninhas nos, enloia s
ieconhecida posleiioinenle, nas de nodo lo cIaio. Con ludo isso,
deceilo no esl dilo que esse defeilo de lenpos en lenpos, ou laIvez
senpie, ne inquiela. Quando nos neus passeios usuais ne desvio desla
paile da consliuo, isso aconlece piincipaInenle poique a viso deIa ne
e desagiadveI, poique nen senpie queio exaninai de peilo una faIha

4O
do edifcio, nesno que eIa liansloine denais ninha conscincia. Que o
defeilo conlinue exislindo sen eiiadicao possveI I na enliada, nas
que eu seja poupado da sua visla enquanlo isso pudei sei evilado. Se
ando en diieo a eIa, nesno sepaiado poi coiiedoies e iecinlos, juIgo
enliai na alnosfeia de un giande peiigo, as vezes e cono se neu pIo
iaieasse, cono se eu Iogo ficasse en caine viva e nesse nonenlo fosse
saudado peIo uivo dos neus ininigos. Sen dvida esses senlinenlos so
piovocados peIa pipiia enliada, onde cessa a pioleo da casa, nas e
lanlen a consliuo deIa que pailicuIainenle ne supIicia. AIgunas
vezes sonho que a ieconsliu e nodifiquei lolaInenle, ipido, con foias
giganlescas, nuna nica noile, sen sei nolado poi ninguen, e que eIa
agoia e indevassveI, o sono en que isso aconlece e o nais doce de lodos,
quando despeilo, Igiinas de aIegiia e iedeno ainda cinliIan na ninha
laila.
Assin lenho de vencei, lanlen fisicanenle, o loinenlo desle
Ialiiinlo quando saio, e e ao nesno lenpo exaspeianle e conovenle
quando ne peico poi un nonenlo na ninha pipiia ciiao e a olia
paiece se esfoiai paia piovai a nin, cujo juIganenlo j esl consoIidado
de Ionga dala, o seu diieilo a exislncia. Mas enlo j eslou delaixo da
coleiluia de nusgo, que deixo ciescei junlo con o ieslo do cho da
fIoiesla ~ pois no ne novo de casa poi nuilo lenpo ~ e agoia e
necessiio apenas un enpuiio con a calea e ne vejo no exleiioi. No
ouso ieaIizai Iogo esse pequeno novinenlo, se no livesse de uIliapassai
oulia vez o Ialiiinlo da enliada, eu hoje, deceilo, desisliiia disso e
voIlaiia ao ponlo de pailida.
Cono` Sua casa esl piolegida, fechada en si nesna. Voc vive
en paz, aquecido, len aIinenlado, nico senhoi de un sen-nneio de
coiiedoies e iecinlos ~ e e de espeiai que deseja no s saciificai, nas
en ceila nedida alandonai ludo` Na veidade, voc len a confiana de
iecupeiai isso, nas no esl-se- peinilindo una jogada aIla denais`
Lxisliiian nolivos iacionais paia lanlo` No, paia aIgo dessa naluieza
no pode havei nolivos iacionais. Nesse inslanle, poien, alio con
cauleIa a poila do aIapo e j eslou foia, deixo-a laixai cuidadosanenle
e coiio o nais ipido que posso paia Ionge do Iugai liaioeiio.
No eslou piopiianenle en canpo aleilo, na veidade no ne
conpiino nais peIos coiiedoies, nas dispaio peIa fIoiesla descanpada e
sinlo en neu coipo foias novas paia as quais, de ceila naneiia, no h
espao na consliuo, nen nesno na piaa do casleIo, ainda que esla
fosse dez vezes naioi.
Tanlen a aIinenlao foia e neIhoi, a caa na ieaIidade nais
difciI, o xilo nais iaio, nas o iesuIlado en lodos os senlidos supeiioi ~

41
ludo isso no nego e consigo apieendei e fiuii peIo nenos lo len
quanlo quaIquei oulio, piovaveInenle nuilo neIhoi, una vez que no
cao cono un vagalundo da esliada poi Ieviandade ou desespeio, nas
con oljelivo e caIna. Tanlen no eslou deslinado e enliegue a vida
Iivie: sei que neu lenpo e nedido, que no lenho de caai
inleininaveInenle aqui, nas que de aIgun nodo, se eu quisei e assin
que eslivei cansado da vida nesle Iugai, aIguen, a cujo convile no
podeiei iesislii, vai ne chanai. L poi isso posso deguslai poi conpIelo
esle lenpo e pass-Io sen pieocupaes, ou anles, podeiia e no enlanlo
no posso. A consliuo ne ocupa nuilo a calea. Sa coiiendo da
enliada, nas Iogo eslou de voIla. Iiocuio un lon escondeiijo e vigio a
enliada da ninha casa ~ desla vez do Iado de foia ~ duianle dias e
noiles. Iode paiecei loIo: isso ne d una aIegiia indizveI e ne
lianqiIiza. L cono se no eslivesse dianle da ninha casa, nas de nin
nesno doinindo e livesse a feIicidade de podei ao nesno lenpo doinii
piofundanenle e ne vigiai con liio. De ceila naneiia, lenho o piiviIegio
de vei os fanlasnas da noile no s no desanpaio e na confiana len-
avenluiada do sono, nas de enconli-Ios lanlen na ieaIidade, en pIena
foia da vigIia e seiena capacidade de juIganenlo. L desculio que, paia
nin, as coisas cuiiosanenle no eslo lo naI quanlo nuilas vezes
aciedilei e na ceila vou aciedilai quando descei ninha noiada. Nesse
senlido, lanlen en oulio, nas en pailicuIai nesle ~ lais excuises so
veidadeiianenle indispensveis. Sen dvida, poi nais cuidado que eu
lenha lido na escoIha de una enliada afaslada, o linsilo que aIi se
veiifica e nuilo giande, quando ieunidas as olseivaes de una senana,
nas laIvez seja assin en lodas as iegies halilveis, e piovaveInenle e
ale neIhoi expoi-se a un giande novinenlo, que se desdolia en
conseqncia da sua pipiia nagnilude, do que eslai sujeilo, en pIena
soIido, ao piineiio inliuso que apaiece. Aqui h nuilos ininigos e nais
ainda cnpIices dos ininigos, nas eIes lanlen Iulan uns conlia os
oulios, e ocupados nisso passan coiiendo ao Iaigo da consliuo. Ln
lodo esle lenpo, nunca vi ninguen invesligai Iogo na enliada, paia a
ninha soile e a deIe, pois con ceileza leiia ne aliiado as cegas na sua
gaiganla, lenendo peIa consliuo. Vejo lanlen, e cIaio, a especie en
cuja pioxinidade no ouso ficai e da quaI eu leiia de fugii assin que a
piessenlisse a dislncia: solie o seu conpoilanenlo en ieIao a
consliuo no podeiia, na veidade, ne pionunciai con seguiana, nas
paia acaInai lasla dizei que ieloinei en lieve, no enconliei nais
ninguen e a enliada eslava iIesa.
Houve epocas feIizes en que quase confiei a nin nesno que a
ininizade do nundo conlia nin laIvez livesse cessado ou anainado, ou
que a foia da consliuo ne punha acina da Iula de exleinnio liavada

42
ale enlo. Quen sale a consliuo pioleja nais do que janais pensei ou
ouso pensai no seu inleiioi.
Chegou ao ponlo que live poi vezes o desejo infanliI de no voIlai
nais a eIa, de ne inslaIai aqui na vizinhana da enliada, de passai a vida
a olseiv-Ia e de nanlei dianle dos oIhos ~ enconliando nisso a ninha
feIicidade ~ o quanlo a consliuo seiia capaz de ne ofeiecei una sIida
seguiana, se eu eslivesse neIa. Oia, exisle un soliessaIlo inslanlneo
que despeila dos sonhos infanlis. Iois que seguiana e essa que olseivo
aqui` Iosso, depois das expeiincias que ieaIizo aqui foia, avaIiai o
peiigo que coiio denlio da consliuo` Os neus ininigos ln o faio
ceilo, quando no eslou neIa` Ceilanenle eIes ln aIgun faio de nin,
nas no lodo. L nuilas vezes no e a siluao de faio pIeno o
piessuposlo do peiigo noinaI` So poilanlo apenas neias lenlalivas, ou
un decino das que aqui ieaIizo, as que seiven paia ne lianqiIizai e
aliaves da faIsa lianqiIizao ne expoien ao peiigo nxino. No, eu
no olseivo o neu sono cono aciedilava, anles sou eu quen doine
enquanlo o desliuidoi vigia. TaIvez eIe esleja enlie aqueIes que se
esgueiian desalenlos peIa enliada e senpie se ceilifican, no nenos que
eu, de que a poila ainda esl invioIada e aguaida o seu alaque, e apenas
passan poi eIa ~ ou poique salen que o dono no se acha denlio, ou
poique laIvez lenhan conhecinenlo de que eIe espieila inocenle na
noila ao Iado. L deixo neu poslo de olseivao e ne saluio da vida ao ai
Iivie, paia nin e cono se eu no pudesse nais apiendei aqui, nen
agoia, nen depois.
L lenho vonlade de ne despedii de ludo, de descei a consliuo e
nunca nais voIlai, deixando as coisas lonaien o seu cuiso e no as
delendo aliaves de olseivaes inleis. MaI acoslunado, poien, poi lei
vislo lanlo lenpo ludo o que se passou acina da enliada, e nuilo penoso
paia nin, agoia, efeluai o piocedinenlo de una descida que faz aIaide e
no salei o que aconlecei en lodo o espao alis das ninhas coslas e
nais laide alis da poila do aIapo que oulia vez se fecha piineiio,
lenlo en noiles de lenpeslade aliiai ipido paia denlio a piesa, o que
paiece dai ceilo, nas de falo deu, s se vai salei quando eu nesno livei
descido, e isso se evidenciaiia no nais paia nin ~ ou lanlen paia
nin ~ laide denais. Desislo, poilanlo, e no enlio. Lscavo,
naluiaInenle a una dislncia suficienle da enliada efeliva, una cova
expeiinenlaI ~ eIa no e nais conpiida do que eu ~ lanlen leininada
nuna coleiluia de nusgo. Iasso paia denlio, lanpo o fosso alis de
nin, espeio con cuidado, caIcuIo piazos nais cuilos e nais Iongos e en
hoias difeienles do dia, enpuiio enlo o nusgo e iegislio ninhas
olseivaes. Iao as nais vaiiadas expeiincias loas e nas, nas no
enconlio una Iei geiaI ou un nelodo infaIveI paia a descida. Ln

43
conseqncia, ainda no desci peIa enliada ieaI e ne desespeio poi lei de
faz-Io en lieve. No nuilo dislanle da deciso de ii paia Ionge, de
ielonai a veIha vida inconsoIveI que no linha seguiana aIguna, que
eia una s pIenilude indifeienciada de peiigos e que poi isso no
deixava vei e lei, lo nilidanenle o peiigo isoIado, cono senpie ensina o
confionlo enlie a ninha consliuo e a vida aqui foia. Sen dvida, una
deciso cono essa seiia una conpIela loIice, piovocada lo-sonenle poi
una peinanncia denasiado Ionga na Iileidade sen sei ualido, a
consliuo ainda ne peilence, lenho de dai apenas un passo e eslou
gaianlido. L ne Iivio de lodas as dvidas e coiio en Iinha iela no dia
cIaio en diieo a poila, evidenlenenle paia Ievanl-Ia, nas no posso,
uIliapasso-a e ne aliio de piopsilo nun espinheiio paia ne punii,
punii poi una cuIpa que no conheo. Depois, enlielanlo, pieciso dizei a
nin nesno que afinaI eslou ceilo e que e de falo inpossveI descei sen
aliii no fiancanenle, peIo nenos poi un nonenlo, da coisa nais caia
que possuo, en favoi de ludo que h en voIla ~ no cho, nas ivoies, no
ai. L o peiigo no e inaginiio, nas laslanle ieaI. No piecisa sei
piopiianenle un ininigo en quen eu excile a vonlade de ne seguii,
pode nuilo len sei aIgun inocenle quaIquei, aIgun seizinho iepuIsivo
que, poi cuiiosidade, ven alis e assin, sen salei, se loina chefe do
nundo conlia nin, lanlen no piecisa sei isso, laIvez seja, o que no e
nenos iuin ~ en nais de un senlido e o pioi de ludo ~ laIvez seja
aIguen da ninha especie, un conhecedoi e apieciadoi de consliues,
aIgun iino da fIoiesla, un ananle da paz, no olslanle un vagalundo
liulaI que quei noiai sen consliuii. Se eIe viesse agoia, se descoliisse a
enliada con a sua avidez inunda, se coneasse a lialaIhai I paia
eiguei o nusgo, se conseguisse isso, se se inlioduzisse no neu Iugai e j
eslivesse lo adianlado que o seu liaseiio ainda eneigisse un nonenlo
paia nin, se ludo isso aconlecesse, de nodo que eu pudesse afinaI pailii
en dispaiada alis deIe e, Iivie de quaIquei consideiao, pudesse saIlai
solie eIe, noid-Io, diIacei-Io, iasg-Io, lelei o seu sangue e aliiai o seu
cadvei junlo as oulias piesas, solieludo poien ~ e isso seiia o
piincipaI ~ se eu eslivesse finaInenle de novo na ninha consliuo,
enlo goslaiia ale de ceIeliai o Ialiiinlo, nas anles de nais nada,
goslaiia de puxai solie nin a coleiluia de nusgo e descansai, cieio eu,
peIo ieslo da ninha vida. Mas ninguen chega e eu fico ieduzido a nin
nesno. Conlinuanenle as voIlas con a dificuIdade da coisa, peico nuilo
da ninha ansiedade, no evilo nais a enliada de foina oslensiva, ninha
ocupao piediIela fica sendo vagai en loino deIa, e quase cono se eu
fosse o ininigo e espionasse a ocasio convenienle paia invadi-Ia con
xilo. Tivesse eu aIguen en quen pudesse confiai, a quen pudesse
coIocai no neu poslo, de olseivao, enlo eu seiia capaz de descei
asseguiado. Conlinaiia, con aqueIe en quen confio, que eIe olseivasse

44
exalanenle a siluao na hoia da ninha descida, e un Iongo peiodo
depois lalesse na coleiluia de nusgo en caso de sinais de peiigo, nas
en caso conliiio no. Con isso a siluao eslaiia iesoIvida, no soliaiia
iesduo aIgun ~ no nxino o neu confidenle. Iois se eIe no exigii
una conliapieslao, no ii peIo nenos queiei visilai a consliuo` A
islo ~ deixai esponlaneanenle aIguen enliai neIa ~ seiia penoso ao
exlieno. Lu a consliu paia nin e no paia visilanles, e aciedilo que no
peiniliiia sua enliada, nesno ao pieo de que eIe loinasse possveI que
eu descesse a consliuo, no o deixaiia enliai. No podeiia de nodo
aIgun adnili-Io aIi, pois ou eu leiia de faz-Io descei sozinho ~ e isso
esl foia de quaIquei coisa inaginveI ~ ou enlo piecisaianos descei
ao nesno lenpo, o que anuIaiia a vanlagen, que eIe deve ne dai, de
ficai olseivando alis de nin. L a confiana` Sei que posso aciedilai,
naqueIe en quen confio oIho a oIho, iguaInenle quando no o vejo e a
coleiluia de nusgo nos sepaia` L ieIalivanenle fciI confiai en aIguen
que ao nesno lenpo se vigia ou peIo nenos se pode vigiai, laIvez seja
ale possveI confiai en aIguen a dislncia, nas do inleiioi da consliuo,
ou seja, a pailii de un oulio nundo, confiai pIenanenle en aIguen de
foia, eu juIgo inpossveI. Lssas dvidas, poien, nen so necessiias,
lasla a iefIexo de que, duianle ou depois da ninha descida a
consliuo, os inconlveis acasos da vida poden inpedii a pessoa en
quen aciedilo, de cunpiii o seu devei ~ e que conseqncias
inpievisveis poden lei paia nin seus nninos inpedinenlos! No,
ludo iesunido no pieciso de jeilo aIgun Ianenlai que eslou sozinho e
no lenho ninguen en quen possa confiai. Con isso no peico
seguianenle nenhuna vanlagen e e piovveI que ne poupe piejuzos.
Confiana s posso lei en nin nesno e na consliuo. Deveiia lei
pensado nisso anles e lonado piovidncias paia o caso que agoia lanlo
ne ocupa. IeIo nenos en paile, isso leiia sido possveI no incio da
consliuo. Lu piecisaiia lei disposlo o piineiio coiiedoi de laI foina
que eIe livesse duas enliadas sepaiadas poi una dislncia convenienle,
de naneiia que eu descesse poi una enliada con a inevilveI ceiinnia,
peicoiiesse ipido a passagen iniciaI ale a segunda enliada, I aliisse
un pouco a coleiluia de nusgo ~ que deveiia lei sido inslaIada paia
coiiespondei a esse fin ~ e a pailii daIi piocuiasse dai conla da siluao
duianle aIguns dias e aIgunas noiles. Sonenle assin leiia sido ceilo. Na
veidade, duas enliadas dupIican o peiigo, nas essa consideiao
piecisaiia sei siIenciada, solieludo poique a enliada que foi pensada
apenas cono poslo de olseivao podeiia sei len eslieila.
L con isso ne peico en iefIexes lecnicas, coneo de novo a
sonhai neu sonho de una consliuo alsoIulanenle peifeila, o que ne

45
acaIna un pouco: de oIhos fechados vejo con encanlo possiliIidades de
consliuo cIaias e nenos cIaias paia enliai e saii sen sei nolado.
Lnquanlo fico deilado e penso nisso, vaIoiizo nuilo essas
aIleinalivas, nas apenas cono conquislas lecnicas, no cono vanlagens
ieais, pois o que quei dizei esse saii-e-enliai sen dificuIdades` LIe
aponla paia o senlido inslveI, paia a aulo-avaIiao inceila, paia apeliles
sujos, ns quaIidades que se loinan nuilo pioies en ieIao a
consliuo, que aIi peinanece e e capaz de veilei paz quando aIguen se
alie inleiianenle a eIa. Ceilanenle eslou agoia foia deIa e lusco una
chance de ieloino, paia isso, os necessiios disposilivos lecnicos seiian
nuilo desejveis. Mas laIvez no o sejan lanlo assin. Na angslia
neivosa do nonenlo, no significa suleslinai nuilo a consliuo, v-Ia
apenas cono una cavidade, paia denlio da quaI se quei iaslejai con a
naioi seguiana possveI` Sen dvida, eIa e lanlen essa cova seguia ou
deveiia s-Io, e quando inagino que eslou no neio de un peiigo, con os
denles ceiiados e con loda a foia da vonlade queio que a consliuo
no seja oulia coisa seno o luiaco deslinado a saIvai ninha vida, e que
eIa ieaIize essa laiefa cIaianenle definida con a nxina peifeio e
nessa hoia eslou disposlo a dispens-Ia de quaIquei oulia nisso. Mas o
falo e que na ieaIidade ~ paia a quaI no se d a aleno necessiia en
siluaes de giande peiigo, enloia juslanenle nos lenpos de aneaa
seja pieciso agu-Ia ~ a consliuo ofeiece, con efeilo, nuila seguiana,
nas alsoIulanenle no o suficienle, acaso cessan neIa paia senpie as
pieocupaes` LIas so oulias, nais aIlivas, nais iicas de conledo, o
nais das vezes anpIanenle iepiinidas, nas o seu efeilo devoiadoi e
laIvez iguaI ao das pieocupaes que a vida I foia apiesenla. Se eu
livesse feilo a consliuo apenas paia a seguiana da ninha vida, na
veidade no eslaiia fiaudado, nas a ieIao enlie o lialaIho nonsliuoso
e a gaianlia efeliva, peIo nenos ale onde sou capaz de senli-Ia e ale onde
posso ne leneficiai deIa, no seiia paia nin una ieIao favoiveI. L
nuilo doIoioso adnilii isso, nas e pieciso faz-Io, piecisanenle dianle
da enliada, que agoia se fecha ~ IileiaInenle se eniijece ~ conlia nin, o
consliuloi e piopiieliio. Mas a consliuo no e nesno apenas un
luiaco de saIvao. Quando eslou na piaa do casleIo, ceicado peIas aIlas
piovises de caine, a caia voIlada paia os dez coiiedoies que daIi
pailen, cada quaI ielaixado ou eiguido, ielo ou aiiedondado, se
anpIiando ou se eslieilando de acoido con o conjunlo e lodos
iguaInenle siIenciosos e vazios, e pionlos cada un a sua naneiia a ne
conduziien aos viios iecinlos, lanlen siIenciosos e vazios ~ enlo a
ideia de seguiana fica dislanle, enlo sei exalanenle que aqui esl o
luigo que conquislei ao cho iecaIcilianle con unhas e denles, lalidas de
pe e goIpes de calea, neu luigo que no pode de nodo aIgun

46
peilencei a quaIquei oulio e que e lo neu que aqui, afinaI, posso
caInanenle iecelei do ininigo o feiinenlo noilaI, pois o neu sangue se
infiIlia nesle cho e no se peide. L que oulia coisa aIen disso e o senlido
das leIas hoias que, oia doinindo en paz, oia acoidando aIegie,
cosluno passai nos coiiedoies ~ nesles coiiedoies caIcuIados
exalanenle paia nin, paia o espieguiai confoilveI, o ioIai infanliI no
cho, o deilai sonhando e o despeilai len-avenluiado` L os iecinlos
pequenos, cada quaI lo faniIiai, nas que a despeilo da inleiia
seneIhana, eu difeiencio nilidanenle, de oIhos fechados, peIo loque das
paiedes, e que ne aliaan pacficos e caIoiosos cono nenhun ninho
acoIhe seu pssaio` L ludo, ludo siIencioso e vazio.
Mas se e assin, poi que enlo hesilo, poi que leno o inliuso nais
que a possiliIidade de no ievei nunca nais ninha consliuo`
IeIiznenle, a Ilina aIleinaliva e inpossveI, no seiia alsoIulanenle
necessiio escIaiecei, aliaves de pondeiaes, o que a consliuo
significa paia nin: peilencenos un ao oulio de laI nodo, que podeiia
ne inslaIai lianqiIanenle aqui, sossegado en neio a loda a ninha
angslia, no piecisaiia lenlai ne doninai paia ~ conliaiiando lodos os
neus escipuIos ~ aliii a enliada, laslaiia que eu espeiasse
passivanenle, pois nada nos pode sepaiai poi nuilo lenpo, e de aIguna
foina eu vou acalai descendo. Quanlo lenpo, poien, coiieia ale esse
inslanle, e quanla coisa pode ocoiiei nesse inleiiegno, lanlo aqui en cina
cono I enlaixo` L, no enlanlo, s depende de nin encuilai esse Iapso e
fazei Iogo o que e pieciso.
Lnlo, j incapaz de pensai de lanla fadiga, con a calea
pendenle, peinas inseguias, neio doinindo, nais laleando que andando,
ne apioxino da enliada, Ievanlo devagai o nusgo, deso Ienlanenle,
poi disliao deixo a enliada aleila nuilo lenpo sen necessidade,
Ienlio-ne enlo do que esqueci, sulo oulia vez paia coiiigii a faIha,
nas poi que saii novanenle` Tenho apenas de fechai a coleiluia de
nusgo, nuilo len, deso oulia vez e afinaI fecho-a.
S nesse eslado, excIusivanenle nesse eslado, posso execulai a
laiefa. Iico enlo deilado delaixo do nusgo, lanhado de sangue e sucos
de caine, en cina da piesa que eu liouxe, e podeiia coneai a doinii o
sono aInejado. Nada ne peiluila, ninguen ne seguiu, solie o nusgo
paiece eslai caIno, peIo nenos ale agoia, e, nesno que no eslivesse,
aciedilo que no podeiia ne enlielei nesle nonenlo con olseivaes,
nudei de Iugai, do nundo de cina cheguei a ninha consliuo e sinlo
Iogo o efeilo deIa.
L un nundo novo, que ofeiece foias novas, e o que I en cina e
cansao, aqui no vaIe cono laI. Regiessei de una viagen, alsuidanenle

47
esgolado da lialaIheiia, nas o ieenconlio con a veIha halilao, a faina
da inslaIao que ne espeia, a necessidade de, peIo nenos na supeifcie,
visloiiai ipido lodos os iecinlos, solieludo de avanai o nais depiessa
possveI ale a piaa do casleIo, ludo isso liansfoina a exauslo en
inquielude e zeIo, e cono se eu livesse doinido un sono Iongo e
piofundo no nonenlo en que enliei na consliuo. A piineiia laiefa e
nuilo cuslosa e iecIana loda a ninha aleno: Ievai a caa peIos
coiiedoies eslieilos e de paiedes figeis do Ialiiinlo. Con lodas as
ninhas foias, fao piesso paia a fienle, sou len-sucedido, nas paia
nin e vagaioso denais, paia aceIeiai, puxo paia lis un pedao dos
nonles de caine, veno-os poi cina, aliaves deIes, agoia lenho s una
paile da caa dianle de nin, e nais fciI Iev-Ia paia a fienle, nas eslou
de laI nodo no neio da pIeloia de caine, aqui nesles coiiedoies esguios,
peIos quais nen senpie e fciI passai nesno sozinho, que eu podeiia
sufocai nas ninhas pipiias piovises: as vezes s consigo ne defendei
do seu voIune conendo e lelendo. Mas o lianspoile d ceilo, leinino-o
nun lenpo no nuilo Iongo, o Ialiiinlo esl liansposlo, fico aifando
nun coiiedoi de veidade, aiiaslo a piesa poi una via de Iigao paia
una enliada piincipaI, pievisla especiaInenle paia casos dessa naluieza
e que desce en decIive foile ale a piaa do casleIo. Agoia no e nais un
lialaIho, ludo ioIa e escoiie quase poi si nesno paia laixo. IinaInenle
na ninha piaa do casleIo, finaInenle vou podei descansai! Conlinua
ludo inaIleiado, no paiece lei aconlecido nenhuna desgiaa naioi, os
pequenos esliagos que nolo a piineiia visla sendo Iogo iepaiados, anles
poien a Ionga peiegiinao peIos coiiedoies, nas isso no e un esfoio,
e una conveisa con anigos, cono nos veIhos lenpos ou ~ no sou lo
veIho, paia nuila coisa, poien a neniia j se luiva poi conpIelo ~
cono eu fazia ou enlo ouvi que cosluna aconlecei. Coneo peIo
segundo coiiedoi, pioposilaInenle devagai, depois que vi a piaa, lenho
un lenpo infinilo ~ denlio da consliuo o lenpo, paia nin, e senpie
infindveI ~, pois ludo que fao aIi e lon e inpoilanle e de ceilo nodo
ne sacia. Coneo peIo segundo coiiedoi e inleiionpo a inspeo na
nelade e passo ao leiceiio coiiedoi e ne deixo Ievai de voIla poi eIe a
piaa do casleIo e, no enlanlo, lenho de ielonai de novo o segundo
coiiedoi e assin liinco con o lialaIho, aunenlo-o, iio sozinho, aIegio-
ne e fico conpIelanenle zonzo con lanla alividade, nas no ne desIigo
deIa. Ioi sua causa, coiiedoies e iecinlos, e solieludo poi suas
peigunlas, piaa do casleIo, eu vin, no dei nada peIa ninha vida,
depois que, duianle lanlo lenpo, live a eslupidez de lienei poi causa
deIa e ielaidai o iegiesso a vocs. Que ne inpoila o peiigo, agoia que
eslou con vocs! Vocs ne peilencen, eu Ihes peileno, eslanos Iigados,
o que pode nos aconlecei` Que a liopa se apinhe I en cina e eslejan
piepaiados os focinhos que iio ionpei o nusgo! L con sua nudez e seu

48
vazio a consliuo lanlen ne sada e iefoia aquiIo que digo. Mas
enlo ne aconele una ceila nodoiia e, nun iecinlo que figuia enlie os
neus piefeiidos, eu ne eniodiIho un pouco, nen de Ionge ainda
inspecionei ludo, queio enlielanlo conlinuai visloiiando ale o fin, no
desejo doinii, s cedo a seduo de ne aconodai cono se quisesse
doinii, pielendo veiificai se aqui isso funciona cono anles. Tenho xilo,
nas no consigo ne Iileilai, e aqui peinaneo en sono piofundo.
Doini Ionganenle. S sou despeilado do Ilino sono, que
dissoIve a si nesno, eIe j deve sei nuilo Ieve, pois un zunlido quase
inaudveI ne acoida. Conpieendo inedialanenle o que e: aqueIas
ciialuiinhas nuilo pouco fiscaIizadas poi nin, e poi nin poupadas en
excesso, peifuiaian en aIgun Iugai, na ninha ausncia, un novo
caninho e esle deu de enconlio con una liiIha anliga, pioduzindo o
iudo siliIanle. Que genle incansaveInenle aliva e essa, cono e
aloiiecida sua apIicao ao lialaIho! Lsculando alenlanenle nas paiedes
do coiiedoi, aliaves de escavaes expeiinenlais, leiei de deleininai o
IocaI da peiluilao e s ai podeiei eIininai o iudo.
De ieslo, a nova escavao, se de aIguna naneiia coiiespondei as
piopoies da consliuo, lanlen pode sei len-vinda cono novo
condulo de ai. Mas nas ciialuiinhas eu queio, pieslai nuilo nais aleno
do que o fiz ale agoia, nenhuna deIas deve escapai.
Una vez que lenho laslanle lieino en invesligaes desse lipo,
isso no vai duiai nuilo lenpo, posso coneai Iogo, na veidade exislen
oulios lialaIhos poi fazei, nas esle e o nais uigenle de lodos, e pieciso
havei siIncio nos neus coiiedoies. AIis, esse iudo e ieIalivanenle
inocenle, quando cheguei, no o ouvi de nodo aIgun, enloia eIe deceilo
j eslivesse piesenle, live de ne ieacIinalai inleiianenle paia escul-Io,
de ceila naneiia eIe s e audveI peIo ouvido do dono da casa. L no e
nen nesno conlnuo, cono coslunan sei iudos assin, eIe faz giandes
pausas, o que evidenlenenle se expIica peIos congeslionanenlos da
coiienle de ai. Inicio a invesligao, nas no consigo enconliai o IocaI
onde seiia necessiio inleivii, fao aIgunas escavaes, nas de naneiia
aIealiia, naluiaInenle, disso no iesuIla nada: o giande lialaIho de
cavai e o lialaIho ainda naioi de lapai e niveIai so inleis. No ne
apioxino en alsoIulo da sede do iudo, invaiiaveInenle fino eIe soa en
inleivaIos ieguIaies, oia cono assolio, oia cono apilo. Iodeiia lanlen
ignoi-Io piovisoiianenle, na veidade eIe peiluila nuilo, nas
dificiInenle podeiia havei aIguna dvida quanlo a sua oiigen, laI cono
a assuno, poilanlo, eIe no vai se avoIunai quase nada, peIo conliiio
pode lanlen aconlecei (ale agoia, conludo, nunca espeiei lanlo) que, no
coiiei do lenpo, esses iudos desapaiean poi si nesnos, con o
lialaIho conlinuado dos pequenos peifuiadoies, sen dizei que, nuilas

49
vezes, un acaso conduz fciI a pisla do dislilio, ao passo que a lusca
sislenlica pode naIogiai poi Iongo piazo.
Assin, ne consoIo e goslaiia de conlinuai vagueando peIos
coiiedoies e visilando os Iugaies, nuilos dos quais nen nesno ievi e,
nesse nleiin, pinoleai un pouco na piaa do casleIo, nas no consigo,
lenho de conlinuai piocuiando. Lssas ciialuiinhas ne cuslan nuilo,
nuilo lenpo, que podeiia sei neIhoi enpiegado. Nessas ocasies, e
geiaInenle o piolIena lecnico que ne aliai, poi exenpIo: a pailii do
iudo que neu ouvido len a aplido de dislinguii en lodos os nalizes ~
a laI ponlo que eIe se loina cIaianenle definveI ~ inagino a sua causa e
ne ponho a veiificai se isso coiiesponde a ieaIidade. Con fundadas
iazes, pois enquanlo no ocoiie a conslalao no posso lanlen ne
senlii seguio, nesno que fosse apenas o caso de salei paia onde vai
ioIai un gio de aieia que cai de una paiede. L nesse senlido, un iudo
assin no e de foina aIguna una queslo sen inpoilncia. Inpoilanle
ou no, poien, poi nais que piocuie no enconlio nada, ou neIhoi:
enconlio denais. }uslanenle no neu Iugai piediIelo isso piecisava
aconlecei ~ penso conigo nesno, afaslo-ne laslanle daIi, ale quase o
neio do caninho paia o cnodo seguinle, na veidade e ludo una piada,
cono se eu quisesse piovai que no foi Iogo a ninha piaa piefeiida que
ne apionlou esla peiluilao, nas sin que h inleifeincias en oulias
pailes, e coneo a esculai soiiindo, nas paio Iogo de soiiii, pois lanlen
aqui exisle efelivanenle un zunlido iguaI. No e nada, juIgo eu as
vezes, ninguen aIen de nin o ouviiia, sen dvida eu o esculo, agoia
cada vez nais nlido, con o ouvido aguado peIo lieino, enloia na
ieaIidade seja o nesno iudo poi loda paile, confoine posso ne
convencei aliaves da conpaiao. LIe lanlen no fica nais foile, cono
ieconheo quando pieslo aleno no neio do coiiedoi, sen auscuIlai
diielanenle na paiede. Lnlo s con esfoio, ou neiguIhado na escula
posso, una vez ou oulia, nais adivinhai do que ouvii o sopio de un
son. Mas piecisanenle essa unifoinidade en lodos os Iugaies e que
nais ne inconoda, j que eIa no coincide con a ninha suposio
oiiginaI. Se eu livesse aceilado no nolivo do iudo, eIe leiia de se iiiadiai
con o nxino voIune a pailii de un Iugai deleininado, que seiia
necessiio descoliii, loinaio-se depois cada vez nenoi. Mas se a ninha
expIicao no eia exala, quaI enlo seiia` Ieisislia ainda a possiliIidade
de exisliien dois cenlios de iudo, ale agoia eu os esculava a dislncia, se
ne apioxinasse de un deIes, os iudos na veidade aunenlaiian, nas en
decoiincia da dininuio dos iudos do oulio, o iesuIlado geiaI paia o
ouvido senpie peinaneceiia apioxinadanenle o nesno. Lnquanlo
esculava con iigoi, j eslava quase aciedilando peicelei, enloia de
nodo nuilo vago, difeienas de son que coiiespondian a nova hiplese.

5O
Ln lodo caso, live de anpIiai a iea de pesquisa nuilo nais do que ale
enlo. Ioi causa disso, deso o coiiedoi ale a piaa do casleIo e coneo a
esculai I. Lslianho, iudo iguaI lanlen aqui. en, eIe e pioduzido peIas
escavaes de ceilos aninais insignificanles, que uliIizaian de foina
infane o lenpo da ninha ausncia, seja cono foi, eslo Ionge de una
inleno diiigida conlia nin, ocupan-se apenas con a sua olia e,
enquanlo no enconlian un olslcuIo no caninho, nanlen a diieo j
lonada, ludo isso eu sei, enloia seja inconpieensveI paia nin, ne
excile e confunda o juzo ~ lo necessiio ao lialaIho ~ o falo de que
eIes lenhan ousado se apioxinai da piaa do casleIo. Nesse senlido, no
queio fazei dislines: foi a piofundidade consideiveI en que se acha a
piaa, foi sua giande exlenso, o foile novinenlo de ai coiiespondenle
~ capaz de assuslai os peifuiadoies ~ ou foi sinpIesnenle a
ciicunslncia de leien IocaIizado o casleIo poi neio de nolcias que
peneliaian seus senlidos enlolados` De quaIquei naneiia, ale agoia eu
no havia olseivado escavaes nas paiedes da piaa do casleIo. Na
veidade, vieian paia c aninais en nuIlides, aliados peIas exaIaes
podeiosas, e nesle Iugai eu live ninha caa conslanle: de aIgun ponlo I
en cina, eIes cavaian o seu caninho paia os odoies e desceian ale aqui,
opiinidos poien incoiie e capazes de iesislii a lenlao. Agoia,
enlielanlo, fazen suas peifuiaes lanlen nos coiiedoies. Se eu ao
nenos livesse concielizado os pIanos nais inpoilanles da ninha
juvenlude e nocidade, ou anles, livesse lido a foia paia execul-Ios, pois
vonlade no faIlava! Un desses piojelos piediIelos eia isoIai a piaa do
casleIo da leiia ciicundanle, islo e, deixai suas paiedes nuna espessuia
equivaIenle a nais ou nenos ninha eslaluia e, aIen disso, ciiai un
espao vazio na exlenso do nuio en voIla, ale un pequeno aIiceice,
infeIiznenle no deslacveI da leiia. Nesse espao vazio senpie
inaginei, no sen iazo, a nais leIa noiada que podia exislii paia nin.
Iendei solie a cuiva da paiede, puxai o coipo paia cina, desIizai paia
laixo, dai una canlaIhola e senlii oulia vez o cho sol os pes, ieaIizai
lodos esses jogos IileiaInenle en cina da piaa do casleIo e, no enlanlo,
foia do espao do seu coipo, podei evil-Ia, podei deixai os oIhos
descansaien deIa, adiai paia oulia hoia a aIegiia de v-Ia e, apesai disso,
no lei de se alslei deIa, nas segui-Ia fiine nas gaiias, aIgo inpossveI
quando se len apenas una enliada conun aleila ale eIa, solieludo,
poien, podei vigi-Ia, ficai ieconpensado da piivao da sua visla, de
laI nodo que, quando se livesse de escoIhei enlie a peinanncia na piaa
do casleIo ou no espao vazio, se escoIhesse esle paia loda a vida, aIi
ciicuIando senpie, de cina paia laixo ~ piolegendo-a. No haveiia,
enlo, iudos nas paiedes, peifuiaes insoIenles ale a piaa: I a paz
eslaiia asseguiada e eu seiia sua senlineIa, no leiia de ficai esculando
con iepuIsa as escavaes das ciialuiinhas, nas sin ouvindo deIiciado

51
aquiIo que agoia ne foge conpIelanenle: o sussuiio do siIncio na piaa
do casleIo.
Mas loda essa leIeza no exisle e eu pieciso ii ao lialaIho, quase
conlenle con o falo de que eIe esl en conexo diiela con a piaa do
casleIo, pois isso ne anina. NaluiaInenle, cono se evidencia cada vez
nais, necessilo de lodas as ninhas foias paia essa laiefa que, a piincpio,
paiecia lolaInenle insignificanle. AuscuIlo agoia as paiedes da piaa e,
onde quei que oua, no aIlo e enlaixo, nas paiedes ou no cho, nas
enliadas ou no inleiioi, poi loda paile o nesno iudo. L quanlo lenpo,
quanla lenso exige essa escula pioIongada do iunoi e suas pausas! Se se
quisei, pode-se enconliai un pequeno consoIo, que seive a iIuso, na
ciicunslncia de que, aqui na piaa do casleIo, difeienlenenle do que
aconlece nos coiiedoies, poi causa do lananho desla, no se ouve nada
quando se afasla o ouvido do soIo. S, paia iepousai e iefIelii, fao
fieqenlenenle essa expeiincia, esculo con aleno e fico feIiz poi no
ouvii nada. Mas, de ieslo, o que aconleceu`
Dianle desse fenneno, ninhas piineiias expIicaes fiacassan
inleiianenle. Tenho poien de iejeilai oulias, que lanlen se apiesenlan
a nin. Seiia possveI pensai que aquiIo que ouo so as pipiias
ciialuiinhas lialaIhando. Isso, conludo, conliaiiaiia lodas as
expeiincias: aquiIo que nunca ouvi, enloia senpie livesse exislido, eu
no posso de iepenle coneai a ouvii. TaIvez ninha sensiliIidade as
peiluilaes lenha se loinado naioi con os anos, nas a audio de jeilo
aIgun ficou nais aguada. Con efeilo, a essncia das ciialuiinhas
consisle no falo de que no e possveI ouvi-Ias. Lu as leiia loIeiado, se
fosse de oulio nodo` Mesno coiiendo o peiigo de noiiei de fone, eu as
exleininaiia. TaIvez poien ~ essa ideia lanlen se insinua en nin ~
se liale, no caso, de un aninaI que ainda no conheo. Seiia possveI. Na
veidade, olseivo desde h nuilo lenpo, e con laslanle cuidado, a vida
c enlaixo, nas o nundo e nIlipIo e nunca faIlan as suipiesas
desagiadveis. Conludo, se no fosse un nico aninaI, leiia de sei un
giande nagole, que de iepenle caiu na ninha iea ~ una chusna de
pequenos lichos, que na veidade eslo acina das ciialuiinhas, una vez
que so audveis, nas que as uIliapassan apenas un pouco, vislo que,
lonado en si nesno, o laiuIho do seu lialaIho e ieduzido. Seiian,
poilanlo, aninais desconhecidos, un lando que nigia, que puia e
sinpIesnenle passa, que ne peiluila, nas cuja naicha Iogo leinina.
Sendo assin, eu podeiia espeiai e, afinaI de conlas, no piecisaiia fazei
un lialaIho supeifIuo. Mas se so aninais desconhecidos, poi que no
consigo v-Ios` } fiz nuilas escavaes paia agaiiai un deIes, poien
no enconlio nenhun. Ocoiie-ne que laIvez sejan seies ninscuIos,
nuilo nenoies do que aqueIes que eu conheo, e que sonenle o iudo

52
que fazen e naioi. Ioi causa disso, invesligo a leiia escavada, aliio ao ai
os loiies, paia que eIes se desfaan nas nenoies pailcuIas, os
piovocadoies de laiuIho, enlielanlo, no eslo aIi. Aos poucos, peicelo
que no ollenho nada con essas pequenas escavaes ao acaso, apenas
ievoIvo as paiedes da ninha consliuo, iaspo con piessa aqui e aIi, no
lenho lenpo de lapai os luiacos, en nuilos Iugaies j exislen nonles de
leiia que olsliuen o caninho e a visla. Lvidenlenenle, ludo isso s ne
aliapaIha en segundo pIano, agoia no posso nen vagueai, nen fazei
ievisla, nen descansai, viias vezes adoineci no lialaIho, poi un
lenpinho, en aIgun luiaco, una pala ciavada na leiia en cina, da quaI
queiia no Ilino neio-sono aiiancai un pedao. Agoia vou nudai de
nelodo.
Aliiiei un giande, aulnlico fosso na diieo do iudo e no paio
de cavai anles de descoliii, independenlenenle de quaIquei leoiia, a
causa ieaI do iudo. Vou enlo eIinin-Io, se isso eslivei ao aIcance da
ninha foia, nas se no, leiei peIo nenos ceileza. LIa ne liai sossego
ou desespeio: seja esle ou aqueIe, sei indulilveI e Ieglino. A deciso
ne faz len. Tudo que fiz ale agoia ne paiece apiessado denais, na
excilao da voIla, quando ainda no eslava Iivie das liiluIaes do
nundo I de cina, nen pIenanenle iecoIhido a paz da consliuo,
supeisensveI poi lei piecisado ne alslei deIa duianle lanlo lenpo,
deixei-ne Ievai a conpIela confuso poi un fenneno ieconhecidanenle
eslianho. O que e eIe`
Un Ieve zunlido, audveI apenas en Iongas pausas, un nada ao
quaI no queio dizei que se pudesse acoslunai, no, no se podeiia
acoslunai con isso, nas seiia possveI olseiv-Io poi un ceilo lenpo,
sen enpieendei de inedialo aIguna coisa conlia eIe, ou seja, a cada pai
de hoias, ouvii de vez en quando e iegisliai o iesuIlado con pacincia,
poilanlo, no cono eu fiz, desIizai o ouvido ao Iongo das paiedes e loda
vez que o iudo e esculado, iasgai a leiia ~ na ieaIidade, no paia
descoliii aIguna coisa, nas paia fazei aIgo que coiiesponda ao
desassossego inleiioi. Agoia isso vai nudai, espeio. De oIhos fechados,
poien, fuiioso conigo nesno, lenho de adnilii que no espeio nada,
pois lieno de inquielude, exalanenle cono h aIgunas hoias, e se o
juzo no ne inpedisse, eu piovaveInenle coneaiia a escavai en aIgun
Iugai, no inpoila se paia ouvii ou no ~ eslpido, olslinado, s peIo
goslo de cavai, quase cono as ciialuiinhas que fuian o soIo sen senlido
aIgun, ou enlo poique conen leiia.
O pIano novo e iacionaI ne aliai e no ne aliai. No h nada a
oljelai conlia eIe, peIo nenos eu no lenho oljeo nenhuna, ale onde
vejo as coisas, eIe len de Ievai ao oljelivo. L, apesai disso, no fundo eu
no aciedilo neIe, cieio neIe lo pouco, que no leno nen nesno os

53
possveis suslos do seu iesuIlado ale nun iesuIlado assusladoi eu no
cieio. Con efeilo, paiece que desde a piineiia apaiio do iudo eslive
cogilando nun fosso conseqenle cono esse, e s no o iniciei ale agoia,
poique no lenho confiana paia lanlo. A despeilo disso, naluiaInenle,
vou dai incio a eIe, no ne iesla nenhuna oulia possiliIidade, nas no
coneaiei Iogo, vou adiai un pouco o lialaIho. Se o lon senso voIlai ao
Iugai, pode aconlecei que eu no ne piecipile nessa laiefa.
Seja cono foi, queio anles iepaiai os esliagos que causei a
consliuo con as ninhas peifuiaes, no cuslai pouco lenpo, nas e
necessiio, se o novo fosso Ievai ieaInenle a un oljelivo, eIe
piovaveInenle sei Iongo, e se no conduzii a aIvo nenhun, sei
inleininveI, de quaIquei naneiia, esse lialaIho iepiesenla un
dislancianenlo naioi da consliuo, nas no lo nau quanlo aqueIe no
nundo de cina, posso inleiionpei o seivio quando quisei e passai en
casa, e nesno que no faa isso, o ai da piaa do casleIo sopiai ale nin
e ne envoIvei enquanlo lialaIho, no olslanle, significa un
afaslanenlo da consliuo e a enliega a un deslino inceilo, poi isso
queio deix-Ia len en oiden, no deve conslai que eu, que Iulo peIo
sossego, o peiluilei eu nesno e no o ieslaleIeci Iogo. Coneo, enlo, a
ienovei a leiia de voIla aos luiacos, seivio que conheo len, que vezes
sen conla ieaIizei, sen a conscincia de eslai fazendo un lialaIho, e que
sou capaz de Ievai a calo de nodo insupeiveI, especiaInenle no que diz
iespeilo a Ilina piesso e acalanenlo ~ o que deceilo no e un neio
aulo-eIogio, nas sinpIesnenle a veidade. Mas desla vez sei difciI paia
nin, eslou nuilo disliado, no neio do lialaIho conslanlenenle
conpiino o ouvido na paiede, esculo e deixo, indifeienle, a leiia que a
neus pes naI foi Ievanlada, ioIai de novo peIo decIive.
Quase no posso execulai as Ilinas olias de enleIezanenlo que
exigen una aleno naioi. Iican soliando pioluleincias feias,
iachaduias inconodas, sen dizei que, no geiaI, o apiuno anligo de una
paiede lo ienendada no quei se ieconpoi. Tenlo ne consoIai con o
falo de que e apenas un seivio piovisiio. Quando eu voIlai e a paz
eslivei ieslauiada, vou coiiigii ludo definilivanenle, nun inslanle se
fai ludo. Sin, nos conlos de fadas ludo aconlece inslanlaneanenle e esse
consoIo lanlen faz paile dos conlos de fadas. Seiia neIhoi ieaIizai j o
lialaIho peifeilo, nuilo nais pioveiloso que inleiionp-Io senpie, pi-
se a vagueai peIos coiiedoies e idenlificai novos ponlos de iudo, o que
na veidade e nuilo fciI, pois no exige nada nais que ficai paiado nun
poslo quaIquei e esculai. L fao oulias descoleilas inleis. As vezes ne
paiece que o iudo cessou, de falo eIe faz Iongas pausas, no se iepaia
nais no zunlido, o pipiio sangue puIsa denais no ouvido, depois se

54
junlan duas pausas nuna s e poi un nonenlo se ci que o zunlido
leininou de vez.
Conlinua-se sen esculai, d-se un puIo, a vida loda sofie una
ieviiavoIla, e cono se a fonle da quaI fIui o siIncio da consliuo se
aliisse. Lvila-se leslai Iogo a descoleila, piocuia-se anles aIguen a quen
se possa confi-Ia de loa fe, poi isso gaIopa-se ale a piaa do casleIo,
iecoida-se ~ una vez que se despeilou paia a nova vida con ludo
aquiIo que se e que j h nuilo lenpo no se cone nada, aiianca-se
aIguna coisa das piovises neio escondidas sol a leiia e ainda se engoIe
un pedao enquanlo se iegiessa ao IocaI da inciveI descoleila, s de
passagen, s supeificiaInenle, e que se deseja, enquanlo se cone,
convencei-se oulia vez da coisa, escula-se, nas a escula passageiia
noslia Iogo que se eiiou veigonhosanenle, a dislncia, o zunlido
piossegue inalaIveI. Cospe-se a conida, a vonlade e de lalei con os pes
no cho, voIla-se ao lialaIho, no se sale paia quaI, en aIguna paile,
onde paiece sei necessiio ~ e h laslanles Iugaies assin ~ conea-se a
fazei necanicanenle aIguna coisa, cono se o inspeloi livesse chegado e
fosse pieciso iepiesenlai una conedia paia eIe. Mas, naI se lialaIhou
un inslanle desse jeilo, pode aconlecei que se faa una nova descoleila.
O iudo d a inpiesso de lei ficado nais foile, naluiaInenle no
denais, liala-se senpie das difeienas nais sulis, nas sen dvida un
pouco nais foile e nilidanenle apieensveI peIo ouvido. L esle avoIunai-
se e seneIhanle a un apioxinai-se, nais dislinlo que o pipiio aunenlo
do voIune, v-se IileiaInenle o passo con o quaI se chega nais peilo.
SaIla-se paia lis dianle da paiede, lenla-se alaicai con o oIhai
lodas as possiliIidades que essa descoleila liai consigo. Ten-se o
senlinenlo de que, na veidade, nunca se inslaIou a consliuo paia a
defesa conlia un alaque, a inleno exisliu, nas, conliaiianenle a
quaIquei expeiincia de vida, o peiigo de un alaque e,
conseqenlenenle, os disposilivos de defesa, paiecian ienolos ~ ou
enlo (cono seiia isso possveI`) no piopiianenle ienolos, nas siluados
nun pIano infeiioi en ieIao as inslaIaes paia una vida pacifica, as
quais, poi esse nolivo, se deu piefeincia en loda paile. Muila coisa
nessa diieo podeiia lei sido piovidenciada sen aliapaIhai o pIano
lsico, ludo isso foi poslo de Iado de una naneiia inconpieensveI. Ln
lodos esses anos live nuila soile, a soile ne esliagou, eslive inlianqiIo,
nas a inlianqiIidade denlio da soile no Ieva a nada.
O que leiia de sei feilo agoia, na veidade, seiia visloiiai a
consliuo en delaIhe no que conceine a defesa e lodas as suas
possiliIidades inaginveis, eIaloiai un pIano de defesa e de consliuo
coiiespondenle e, Iogo en seguida, iniciai o lialaIho, Iepido cono un
joven. Lsla seiia a laiefa necessiia ~ paia a quaI, diga-se de passagen,

55
evidenlenenle e laide denais, esla a Ialula indispensveI e no, de nodo
aIgun, a escavao de un giande fosso expeiinenlaI, que de falo s leiia
poi oljelivo ne liansfeiii indefeso, con lodas as ninhas eneigias, paia a
piocuia do peiigo, no loIo lenoi de que esle no chegai Iogo poi si
nesno. Sulilanenle no enlendo neu anligo pIano. No enconlio, no
que anles eia iazoveI, o nnino juzo, oulia vez deixo o lialaIho e
alandono lanlen a escula, no queio agoia descoliii novos aunenlos
de voIune, eslou saluiado de descoleilas, ponho ludo de Iado, j eslaiia
salisfeilo se apaziguasse o confIilo inleiioi. Novanenle ne deixo Ievai
peIos neus coiiedoies, chego aqueIes nais Iongnquos, ainda no vislos
poi nin desde a ninha voIla e ainda conpIelanenle inlocados peIas
ninhas palas ~ e cujo siIncio despeila a ninha chegada e neiguIha
solie nin. No ne enliego, aceIeio o passo, no sei o que piocuio,
piovaveInenle s un adianenlo. Liio peIo caninho ale alingii o
Ialiiinlo da enliada, aliai-ne ouvii junlo a coleiluia de nusgo, coisas
dislanles pienden o neu inleiesse ~ dislanles paia o nonenlo. Sulo ale
en cina e fico esculando. SiIncio piofundo, cono e leIo aqui, ninguen
se pieocupa con a ninha consliuo, lodos ln seus inleiesses, nenhun
deIes esl ieIacionado conigo, cono e que cheguei a isso` Na coleiluia
de nusgo laIvez seja o nico Iugai da ninha consliuo onde posso
agoia ficai esculando sen iegisliai nada. ConpIela inveiso da siluao:
o que ale enlo eia un IocaI de aneaa, na consliuo, se loinou Iugai de
paz, ao passo que a piaa do casleIo foi aiiaslada paia o laiuIho do
nundo e dos seus peiigos. Iioi ainda, lanlen aqui, na ieaIidade, no
exisle paz, nada aqui nudou: siIencioso ou agilado, o peiigo espieila,
cono anles, en cina do nusgo, nas eu fiquei insensveI en ieIao a eIe,
fui soIicilado denais peIo zunlido nas paiedes. SoIicilado!
LIe se loina nais foile, chega nais peilo, eu seipenleio peIo
Ialiiinlo e acanpo aqui no aIlo, enlaixo de nusgo, e quase cono se
alandonasse a casa ao zunlidoi, salisfeilo poi lei un pouco de sossego
nesle Iugai ao zunlidoi` Ioivenluia lenho una nova opinio definida
solie a causa do iudo` Mas esle no deiiva dos suIcos que as
ciialuiinhas cavan! No e esla a ninha posio` Iaiece que ainda no
ne apailei deIa. L se o iudo no deiiva diielanenle dos suIcos, enlo eIe
o faz, de aIgun nodo, indiielanenle. Caso no lenha a nenoi ieIao
con eIes, nada pode sei assunido de anleno e e pieciso espeiai ale que
laIvez se desculia a causa, ou eIa nesna se nanifesle. Ceilanenle seiia
possveI, ainda agoia, Iidai con hipleses, poi exenpIo, dizei que, en
aIgun ponlo dislanle, houve una invaso de aIguen e que aquiIo que ne
paiece zunlido ou assolio seiia, na veidade, un nuiniio. Alsliaindo-
se, poien, o falo de que no lenho nenhuna expeiincia nesse senlido ~
desviei Iogo a gua sulleiinea que enconliei e eIa no voIlou a esle soIo

56
aienoso ~ alsliaindo-se isso, e un zunlido e no pode sei lonado poi
un nuiniio. Mas de que seiven lodas as exoilaes a caIna` A
inaginao no quei se delei e efelivanenle eu insislo en aciedilai ~
inliI negai, isso a nin nesno ~ que o zunlido ven de un aninaI, na
veidade no de nuilos e pequenos, nas de un nico e giande. Muila
coisa depe conlia a afiinao de que o iudo possa sei ouvido en loda
paile, senpie no nesno voIune e, aIen disso, ieguIainenle dia e noile.
Deceilo seiia necessiio, piineiio, incIinai-se a adnilii nuilos aninais
pequenos, una vez, poien, que eu deveiia l-Ios descoleilo nas ninhas
escavaes e no enconliei nada, s iesla a hiplese da exislncia do
aninaI giande, solieludo poique as coisas que paiecen conliadizei esla
suposio so as que loinan o licho, no inpossveI, nas sin peiigoso
aIen do concelveI. S poi isso ne defendi conlia essa hiplese. Ionho
de Iado o aulo-engano.
} h nuilo lenpo Iido con a ideia de que eIe e ouvido a giandes
dislncias, poique lialaIha fuiiosanenle e cava o cho lo ceIeie cono
aIguen que passeia ao ai Iivie, a leiia liene con a escavao nesno
quando esla j leininou, o lienoi que peiduia e o iudo do pipiio
lialaIho unen-se na dislncia e eu, que s peicelo a Ilina vaga do
laiuIho, ouo-o iguaI poi loda paile. Conliilui paia lanlo o falo de que o
aninaI no esl vindo na ninha diieo, poi esse nolivo o iudo no se
aIleia, nais que isso, exisle un pIano cujo senlido ne escapa, consideio
apenas que o licho ne ceica ~ no queio afiinai con isso que eIe saila
de nin ~ e que j deve lei liaado aIguns cicuIos en loino da ninha
consliuo desde que o olseivo. O lipo de laiuIho, o zunlido ou
assolio, ne d nuilo o que pensai. Quando eu aiianho e iaspo a leiia a
neu nodo, ouve-se coisa nuilo difeienle. S posso expIicai o zunlido
peIo falo de que a piincipaI feiianenla do aninaI no so as gaiias, nas
o focinho ou a lionla, que aIen da sua foia desconunaI, de aIguna
naneiia lanlen so afiados. IiovaveInenle eIe enfia, con un nico e
podeioso goIpe, a lionla na leiia e aiianca un giande pedao, nessa
hoia no ouo nada ~ e a pausa, nas depois aspiia o ai oulia vez paia
una nova inveslida. A inspiiao de ai, que deve piovocai un esliondo
de eslienecei a leiia, no s poi causa do vigoi do aninaI, nas lanlen
da sua piessa e do seu zeIo no ofcio, e o iudo que eu depois ouo cono
Ieve zunlido. Conlinua, conludo, lolaInenle inconpieensveI paia nin
sua capacidade de lialaIhai sen descanso: laIvez as pequenas pausas
conlenhan a possiliIidade de un iepouso nnino, nas ao que paiece,
ainda no se chegou ao ponlo de una foIga ieaInenle Ionga: eIe escava
dia e noile, senpie con a nesna eneigia e fiescoi, lendo dianle dos
oIhos o pIano a sei execulado o nais depiessa possveI, eIe possui lodas
as aplides paia concieliz-Io. Un adveisiio cono esse eu no podia

57
espeiai. Deixando de Iado, poien, suas pecuIiaiidades, ocoiie agoia aIgo
que, na veidade, eu deveiia senpie lei ieceado, aIgo conlia o que eu
deveiia senpie lei lonado piecaues: aIguen esl se apioxinando!
Cono e que, duianle lanlo lenpo, ludo coiieu caIno e feIiz` Quen guiou
os caninhos dos ininigos, paia que eIes seguissen un anpIo aico de
desvio da ninha piopiiedade` Ioi que fui lanlo lenpo piolegido, paia
agoia ficai lo assuslado` O que eian, dianle desle, os pequenos peiigos
solie os quais passei o lenpo pensando` Sei que eu espeiava, cono
piopiieliio da consliuo, lei supienacia solie lodo aqueIe que se
apioxinava` }uslanenle poi sei possuidoi desla giande olia suscelveI e
que eu peinaneci ineine conlia quaIquei alaque nais seiio. A feIicidade
da posse ne esliagou, a vuIneialiIidade da consliuo ne loinou
vuIneiveI, os feiinenlos deIa ne doeian cono se fossen neus. Lu
piecisaiia lei anlecipado isso e, ao inves de ficai cogilando da ninha
pipiia defesa ~ cono o fiz supeificiaInenle e sen iesuIlado ~, deveiia
lei pensado na defesa da consliuo.
Solieludo, deveiia lei lonado piocedncias paia que seloies deIa
~ o naioi nneio possveI ~, quando alacados poi aIguen, fossen
isoIados, poi enluIhos ollenveis no piazo de lenpo nais cuilo, das
iegies nenos aneaadas ~ isoIados, na veidade, poi nassas de leiia
lais, e con lananha eficcia, que o agiessoi nen nesno suspeilasse de
que, alis deIas, eslava a consliuo piopiianenle dila. Mais ainda, esses
aIuvies deveiian sei capazes no s de pioleg-Ia, nas lanlen de
soleiiai o alacanle. No fiz o nenoi novinenlo na diieo de aIgo assin,
nada, alsoIulanenle nada, aconleceu nesse senlido, fui Ieviano cono
una ciiana, consuni os anos da ninha nocidade con jogos pueiis, ale
nesno con as ideias de peiigo eu s liinquei: peidi a opoilunidade de
iefIelii ieaInenle solie peiigos ieais. L adveilncias e que no faIlaian.
Olvianenle no ocoiieu nada que se iguaIasse a siluao
piesenle, no enlanlo, houve aIgo paiecido no incio da consliuo. A
piincipaI difeiena e que eian os piineiios lenpos da olia... Na epoca
eu ainda lialaIhava, IileiaInenle cono pequeno apiendiz, no piineiio
coiiedoi, o Ialiiinlo eslava piojelado apenas nas suas giandes Iinhas, eu
j havia escavado una pequena piaa, nas fiacassaia lanlo na exlenso
quanlo no lialanenlo das paiedes, en suna, ludo eslava de laI foina no
piincpio, que aquiIo s podia vaIei cono lenlaliva ~ cono aIgo que, se a
pacincia acalasse, podeiia sei alandonado, de iepenle e sen nuilo
pesai. Sucedeu enlo que, nuna pausa do lialaIho ~ na ninha vida
senpie fiz pausas denais ~, eu eslava deilado enlie os neus nonles de
leiia e sulilanenle ouvi un iudo a dislncia. }oven cono eia, fiquei
nais cuiioso do que anedionlado con aquiIo. Laiguei o seivio e ne pus
a esculai ~ seja cono foi, eu esculava e no ia coiiendo paia laixo da

58
coleiluia de nusgo, a fin de eslicai o coipo sen lei de pieslai aleno.
No nnino ficava ouvindo. Iodia disceinii laslanle len que se lialava
de aIguna escavao seneIhanle a ninha, eIa linha un son un pouco
nais fiaco, nas eu no eia capaz de salei quanlo, no caso, devia sei
aliiludo a dislncia. Lnloia ansioso, no geiaI peinaneci fiio e caIno.
TaIvez eu esleja en aIguna consliuo aIheia e o dono agoia cave o seu
caninho ale nin, pensei conigo nesno. Se a coiieo dessa hiplese se
livesse palenleado, eu leiia ido enloia, paia consliuii en oulia paile,
una vez que nunca fui dado a conquisla nen afeilo ao alaque. Sen
dvida, poien, eu eia noo e ainda no linha una consliuo, podia
enlo sei fiio e caIno. Tanlen o cuiso posleiioi da coisa no ne liouxe
nenhuna apieenso especiaI, s inleipiel-Ia e que no eia fciI. Se
aqueIe que eslava cavando, ieaInenle se diiigia a nin poique linha ne
ouvido cavai, se lonava oulio iuno ~ cono efelivanenle aconleceu ~
enlo no eia possveI deleininai se eIe linha feilo isso poique eu o havia
deixado, con a ninha pausa, sen nenhun ponlo de iefeincia no seu
caninho, ou se eIe nesno nudaia de pIano. Mas laIvez eu livesse ne
enganado e, na veidade, eIe nunca se oiienlaia conlia nin, de quaIquei
foina, o iudo aunenlou ainda poi aIgun lenpo, paiecendo que se
apioxinava, joven cono eu eia, laIvez no eslivesse en alsoIulo
desconlenle con a ideia de vei o licho escavadoi eneigii de iepenle da
leiia, nas no aconleceu nada seneIhanle, a pailii de deleininado ponlo
o fiagoi da peifuiao coneou a enfiaquecei, ficou cada vez nenoi,
cono se o aninaI se desviasse giadalivanenle da diieo oiiginaI, e de
slilo desapaieceu, cono se eIe livesse decidido ii poi una diieo
lolaInenle oposla e naichado en Iinha iela paia Ionge de nin. Ainda
fiquei esculando Ionganenle no siIncio, anles de coneai a lialaIhai de
novo.
Lssa adveilncia foi cIaia denais, nas eu a esqueci Iogo e eIa
quase no leve infIuncia solie os neus piojelos de consliuo. Minha
naluiidade vai daqueIe dia ao dia de hoje, no enlanlo, no e cono se
nesse inleivaIo no livesse exislido nada` Ainda fao una Ionga pausa no
lialaIho e fico esculando na paiede: o licho nudou de inleno h
pouco, deu neia-voIla, esl iegiessando da viagen, aciedila que ne
concedeu lenpo suficienle paia que eu nesse nleiin ne piepaiasse paia
iecel-Io. Do neu Iado, poien, ludo esl nenos piepaiado que anles, a
giande consliuo esl indefesa, no sou nais un pequeno apiendiz,
nas un veIho neslie-de-olias, e lodas as foias naIogian, quando
chega a hoia da deciso, poi nais veIho que eu seja, enlielanlo, paiece
que goslaiia de sei nais veIho ainda do que sou ~ lo veIho que no
pudesse nais ne Ievanlai do neu Iugai de descanso enlaixo do nusgo.
Iois na ieaIidade no agenlo nais ficai aqui, eigo-ne e dispaio paia

59
denlio de casa, cono se nesle IocaI eu livesse enconliado novas
inquielaes ao inves de sossego. Cono eslavan as coisas aqui,
uIlinanenle` O zunlido linha enfiaquecido` No, loinaia-se nais foile.
Lsculo en dez ponlos escoIhidos ao acaso e peicelo nilidanenle o
engano: o zunlido conlinua o nesno, nada se aIleiou. L enlaixo da
coleiluia de nusgo no aconlecen nodificaes, I se esl sossegado e
acina do lenpo, nas aqui cada inslanle que passa sacode quen ouve. L
fao oulia vez o conpiido caninho de voIla a piaa do casleIo, ludo en
ioda paiece agilado, ludo paiece oIhai paia nin, depois desviai o oIhai
paia no ne inconodai, esfoiando-se nais una vez paia Iei nas
expiesses da ninha caia as decises saIvadoias. aIano a calea, no
disponho de nenhuna soIuo. Tanlen no vou a piaa do casleIo paia
execulai aIgun piojelo. Iasso peIo Iugai onde quis inslaIai un fosso
expeiinenlaI, exanino-o de novo, leiia sido un ponlo peifeilo, o lneI
leiia ido na diieo en que se enconlia a naioi paile dos pequenos
conduloies de ai, capazes de aIiviai nuilo o neu lialaIho, laIvez eu no
piecisasse cavai nuilo Ionge ale a oiigen do iudo, laIvez livesse laslado
a escula nos conduloies. Mas nenhuna pondeiao e suficienlenenle
foile paia ne eslinuIai a laiefa de escavai. Sei que esle fosso vai ne
liazei ceileza` Cheguei a un ponlo en que no queio alsoIulanenle lei
ceileza. Na piaa do casleIo escoIho un leIo pedao de caine veineIha
sen peIe e ne escondo con eIe delaixo de un dos nonles de leiia, de
quaIquei naneiia, aIi h siIncio, na nedida en que ainda exisle siIncio
nesle Iugai. Lanlo e noidisco a caine, penso aIleinadanenle, oia no
aninaI eslianho, que ao Ionge peicoiie o seu caninho, oia no falo de que
deveiia fiuii o nais piofusanenle possveI os neus vveies, enquanlo
ainda lenho a possiliIidade de faz-Io. Lsle e piovaveInenle o nico
pIano ieaIizveI que possuo. De ieslo, piocuio decifiai os desgnios do
aninaI. LIe esl nigiando ou lialaIhando na pipiia consliuo` Se
eslivei no cuiso de una nigiao, enlo sei possveI un enlendinenlo
con eIe. Se ionpe caninho na ninha diieo, dou Ihe un pouco das
ninhas piovises e eIe segue viagen. Muilo len, e o que eIe faz.
NaluiaInenle, no neu nonle de leiia posso sonhai ludo, incIusive con
un acoido, enloia eu saila peifeilanenle que aIgo assin no aconlece e
que, no nonenlo en que avislainos un ao oulio, nais: no nonenlo en
que nos piessenliinos un peilo do oulio, nenhun deIes anles, nenhun
depois, con una fone nova e difeienle, nesno que eslejanos
conpIelanenle saciados, nosliaienos, sen senlii, nossas gaiias e nossos
denles un paia o oulio. L cono senpie, lanlen aqui con inleiia juslia,
pois quen no nudaiia seus piojelos de viagen e de fuluio a visla da
consliuo, ainda que eslivesse nigiando` TaIvez, poien, o aninaI cave
na sua pipiia consliuo, nesse caso no posso nen sonhai con un
enlendinenlo. Mesno que eIe fosse un licho lo pecuIiai que sua

6O
consliuo supoilasse una vizinhana, a ninha no supoila ~ peIo
nenos no una que seja audveI. Sen dvida, o aninaI paiece nuilo
dislanle, se iecuasse un pouco nais o fiagoi lanlen desapaieceiia,
laIvez enlo ludo pudesse ficai lon cono nos veIhos lenpos: seiia una
expeiincia da nais lenefica, e ne aninaiia as nais vaiiadas iefoinas,
quando lenho caIna e o peiigo no ne piessiona de nodo inedialo,
ainda sou capaz de nuilo lialaIho consideiveI, laIvez o aninaI ienuncie
~ en visla das giganlescas possiliIidades que, a juIgai poi sua eneigia,
paiece lei ~ a anpIiao de sua consliuo no senlido da ninha e
conpense isso de un oulio Iado.
Lvidenlenenle, una coisa dessas no se aIcana aliaves de
negociaes, nas lo-sonenle peIo pipiio siso do aninaI ou peIa coao
que fosse exeicida poi nin. Ln anlos os senlidos, sei decisivo ~ se e
que o aninaI sale a neu iespeilo. Quanlo nais nedilo solie isso, lanlo
nais inpiovveI ne paiece que eIe lenha aIguna vez ne ouvido, e
possveI, apesai de ininaginveI, que disponha de aIgunas infoinaes
solie nin, nas de ieslo eIe nunca ne esculou. Lnquanlo eu no linha
conhecinenlo deIe, eIe no seiia capaz de ne ouvii, pois o neu
conpoilanenlo enlo eia siIencioso: no h nada nais quielo do que o
ieenconlio con a consliuo, depois, quando fiz as escavaes
expeiinenlais, eIe podeiia lei-ne esculado, enloia ninha naneiia de
cavai pioduza pouco iunoi, se eIe, poien, ne ouviu, eu deveiia lei
nolado aIguna coisa ~ o aninaI piecisaiia, peIo nenos enquanlo
lialaIhava, paiai de vez en quando e pieslai aleno. Mas ludo
conlinuou inaIleiado.

61
Nnta snbrc ns tcxtns c a tradun

Modeslo Caione

As naiialivas ieunidas nesle Iivio peilencen a uIlina fase da
pioduo Iileiiia de Iianz Kafka, nais exalanenle ao peiodo que vai
do incio de 1922 ale nelade de 1924. Seguindo una cionoIogia aluaI das
peas cuilas do esciiloi,
1
Iiineiia Doi (Lisles Leid) e de janeiio-feveieiio
de 1922, Una MuIheizinha (Line kIeine Iiau) de oululio-novenlio de
1923, Un Ailisla da Ione (Lin HungeiknslIei) de feveieiio de 1922,
}osefina, a Canloia ou O Iovo dos Canundongos (}osephine, die
Sngeiin odei das VoIk dei Muse) de naio de 1924 e A Consliuo
(Dei au) de novenlio-dezenlio de 1923.
Os qualio piineiios lexlos inlegian, na oiden en que foian
nencionados, a coIelnea de conlos oiganizada peIo pipiio Kafka ~ ao
conliiio do que aconleceu con a naioi paile da olia ~ sol o lluIo
geiaI Un Ailisla da Ione. L nuilo piovveI que eIe lenha pielendido
junlai, nesse voIune, Iiineiia Doi, Una MuIheizinha, Un Ailisla da
Ione e A Consliuo, ao inves de }osefina. Mas, segundo a veiso
auloiizada de peIo nenos un especiaIisla, o esciiloi eslava enfienlando
seiias dificuIdades paia eIaloiai o desfecho de A Consliuo, poi isso ~
e cono piecisasse fechai o Iivio paia pulIic-Io deixou-a de foia e a
sulsliluiu peIa len-hunoiada (na apaincia) hisliia da canloia-
canundonga. A Consliuo peinaneceu, assin, inacalada, e chegou ale
ns cono fiagnenlo, nas isso no inpede que seja una das fluIas nais
foiles e sonliias da fico kafkiana ~ a ponlo de havei quen a
consideie o leslanenlo Iileiiio do auloi. So esses os nolivos peIos
quais a acoIhenos nesle voIune.
Quanlo as naiialivas da coIelnea Un Ailisla da Ione (pulIicada
en 1924, depois da noile de Kafka, peIa ediloia Die Schniede ~ A Ioija
~ de eiIin), duas deIas ~ Iiineiia Doi e o conlo-lluIo ~ apaieceian
piineiio en ievislas cuIluiais (Cenius e Neue Rundschau,
iespeclivanenle) e foian incoipoiadas depois con aciescinos e
aIleiaes, Una MuIheizinha ~ nanlida inedila ale o Iivio foi esciila no
peiodo que Kafka viveu en eiIin (selenlio de 1923 a naio de 1924,
epoca en que lanlen pioduziu A Consliuo), }osefina e da fase
leininaI do esciiloi en Iiaga, anles da sua inleinao definiliva nos

1
Cf. Hainul indei, Kafka ~ Konnenlai zu SnlIichen LizhIungen, WinkIei,
Munique, 2 ed., 1977.

62
sanaliios ausliacos, a pailii de aliiI de 1924, foi pulIicada peIa
piineiia vez no supIenenlo de Iscoa do joinaI Iiagei Iiesse.
Max iod conla que, a 12 de naio de 1924, visilou o anigo no
sanaliio de KieiIing, peilo de Viena, e enconliou-o coiiigindo, j no Ieilo
de noile, as piovas da coIelnea Un Ailisla da Ione. O Iivio linha sido
aceilo paia pulIicao no fin do ano anleiioi e as peas foian enviadas
quase una a una paia a ediloia de eiIin, nas quando o voIune saiu,
Kafka j eslava enleiiado no cenileiio judaico de Iiaga.
Seja cono foi, os lexlos passaian peIa ieviso do auloi, depois
que sua seqncia foi cuidadosanenle pIanejada poi eIe.
No que diz iespeilo a piesenle liaduo, os falos iefeiidos
desenpenhan papeI inpoilanle, una vez que a inleno foi no s
lonai cono ponlo de pailida o oiiginaI aIeno, nas lanlen sua veiso
definiliva. Iois e salido que Kafka len sido liaduzido, no iasiI, de
segunda no ~ nuilas vezes do OiiginaI ingIs e que as veises
esliangeiias de onde deiivan as liasiIeiias ln cono lase lexlos que s
nos Ilinos anos ven sendo sulnelidos, a un exane ediloiiaI nais
iigoioso.
As naiialivas que conpen esle voIune foian liaduzidas da
coIelnea SnlIiche LizhIungen (Conlos ConpIelos), oiganizada poi
IauI Raale e pulIicada, a pailii de 197O, peIa ediloia S. Iischei, de
Iiankfuil a.M. A pieocupao lsica do liaduloi foi nanlei a fideIidade
possveI no s a Ielia do lexlo, nas lanlen a sinlaxe de Kafka ~ Nesse
senlido, a fiase en poilugus piocuiou aconpanhai de peilo as
peiipecias do oiiginaI, invaiiaveInenle naicado peIo esliIo paialailico,
piolocoIai, iepelilivo e nuilas vezes Ialiinlico do auloi de A
Melanoifose.
Dilo en oulios leinos, isso significa que a liaduo deixou de
Iado quaIquei piopsilo de ofnaclai, enleIezai ou supiinii as
dificuIdades lanlo da Iinguagen quanlo do nodo de conpoi de Kafka ~
as quais, poi sinaI, coinciden con as suas naioies quaIidades. Sendo
assin, e cIaio que o liaduloi se viu nais de una vez na conlingncia de
foiai a laiia dos nossos painelios sinllicos convencionais, visando
con isso nanlei vivas as pecuIiaiidades da foina-conledo do esciiloi. L
pieciso aciescenlai que, nessa enpiesa, vaIeu-se no s da Ieiluia
encoiajadoia, nas lanlen das sugesles feilas poi Roleilo Schvaiz, a
quen fica iegisliado o agiadecinenlo.

So IauIo, 1O de oululio de 1984.

3













Sent ia- me ext remament e perplexo. Tinha de deslocar- me urgent ement e a
uma aldeia a dez milhas de dist ncia, onde me esperava um doent e em
est ado grave. Uma densa t empest ade de neve cobria t odo o espao livre que
me separava dele. Possua um cabriol, um pequeno cabriol de rodas alt as,
int eirament e adequado para as nossas est radas de provncia. Agasalhado de
peles, com a mala dos inst rument os na mo, est ava no pt io, pront o para a
viagem. O que no t inha era cavalo, cavalo nenhum. O meu t inha morrido
durant e a noit e, consumido pelas fadigas dest e glido inverno. A minha
criada corria agora aldeia para t ent ar arranj ar um cavalo emprest ado, mas
eu sabia que era em vo e ali permanecia abandonado, com a neve a formar
sobre mim uma camada progressivament e mais espessa, cada vez mais
incapaz de mover- me.

A rapariga apareceu ent rada do port o, sozinha, e abanou a lant erna:
claro, quem est ava dispost o a emprest ar um cavalo a uma hora dest as para
semelhant e viagem? Percorri novament e o pt io para um lado e para out ro.
No via soluo. Na minha confusa aflio, dei um pont ap na port a dilapida
do curral dos porcos, h longos anos desert o. A port a escancarou- se e ficou
a abanar nos gonzos. Desprenderam- se do int erior um vapor e um cheiro
caract erst icos da pr esena de cavalos. L dent ro, uma dbil lant erna de
est bulo balouava suspensa de uma corda. Naquele espao exguo, est ava
acocorado um homem de cara franca e olhos azuis. Quer que eu
aparelhe?, pergunt ou, arrast ando- se a quat ro.

UM MDICO DE ALDEIA
4
Sem saber o que dizer, limit ei- me a debruar- me l para dent ro, a fim de
ver que mais havia no curral. A criada est ava ao meu lado. Nunca se sabe
o que se pode descobrir na prpria casa, coment ou ela, e ambos nos rimos.
E, irmo! E, irm! , chamou o moo.

Dois cavalos, uns animais enormes de flancos poderosos, um at rs do out ro,
arrast ando as pat as j unt o ao corpo, com as esbelt as cabeas baixas como as
dos camelos, compr imiram- se, forca exclusiva das garupas, at ravs do vo
da port a, que enchiam complet ament e. I mediat ament e, porm, se puseram
de p nas longas pat as, com os corpos a deit arem um fumo espesso.

Aj uda- o, disse eu rapariga, que de modo prest at ivo cor reu a auxiliar o
moo a aparelhar os cavalos. Mal chegou ao p dele, porm, o moo at raiu- a
violent ament e a si e colou a cara dela. A rapariga solt ou um grit o e recuou
precipit adament e para j unt o de mim. I mpressas a vermelho, viam- lhe na
face as marcas de duas fileiras de dent es. Seu brut o! , exclamei. Quer
que o mande chicot ear?.

No mesmo inst ant e, t odavia, reflet i que o homem era um est ranho, vindo
sabe- se l donde, que est ava a aj udar- me de livre vont ade, quando t odos os
out ros me t inham deixado ent regue minha sort e. Como se me adivinhasse
os pensament os, no se ofendeu ant e a minha ameaa, cont inuando a
ocupar- se dos cavalos, e s uma vez se virou para mim. Suba, disse
depois. Efet ivament e, est ava t udo pront o. Uma bela parelha de cavalos
observei como nenhuma at dat a me t ransport ara.

E subi, sat isfeit o. Mas vou eu a conduzir; voc no sabe o caminho, disse
ao moo. Com cert eza, respondeu. De qualquer maneira, eu no vou,
fico aqui com a Rosa. No, est remeceu a rapariga, precipit ando- se para
dent ro de casa, com o j ust ificado pressent iment o de no poder escapar ao
dest ino.

Ouvi o chocalhar da corrent e da port a quando ela a colocou e, a seguir, o
som da chave a rodar na fechadura. Verifiquei t ambm que apagava as
luzes do vest bulo e depois as de t odos os quart os por que ia passando, para
que ele no pudesse descobri- la. Voc vem comigo, disse eu ao moo,
seno, no vou, por muit o urgent e que a minha viagem sej a. No fao
t eno de pagar- lhe o favor at irando- lhe a rapariga para os braos.
Arre! , gr it ou o moo, ao mesmo t empo

que bat ia as palmas.

O cabriol salt ou para a frent e como um t ronco de madeir a num t urbilho de
gua. Ouvi ainda a port a da minha casa a est ilhaar- se perant e a arremet ida
do moo; depois, a t empest ade no me deixou ver nem ouvir mais nada,
abafando- me t odos os sent idos. Mas ist o no durou mais

do que um
5
moment o, pois, como se a quint a do meu doent e comeasse mesmo sada
do port o do meu pt io, est ava j a chegar. Os cavalos t inham- se
imobilizado calmament e; o nevoeiro t inha parado e o luar brilhava em redor.
Os pais do meu doent e correram para fora de casa, seguidos pela irm. Fui
quase lit eralment e erguido do cabriol, no conseguindo perceber uma
palavra das suas confusas exclamaes.

No quart o do doent e, o ar era quase irrespirvel, devido ao fumo da lareira
esquecida. Quis abr ir uma j anela, mas primeiro t inha de ver o pacient e.
Magro, sem febre, nem frio nem quent e e de olhar vago, com o t ronco nu, o
j ovem ergueu- se na cama de penas, at irou- me os braos ao pescoo e
sussurro- me ao ouvido: Deixe- me morrer, Sr. Dout or. Relanceei a vist a
pelo quart o: ningum o ouvira. Os pais est avam inclinados para a frent e,
aguardando em silncio o meu veredict o; a irm t inha ido buscar uma
cadeira para a minha mala dos inst rument os. Abri- a e remexi, procura do
que precisava.

O rapaz cont inuava a agarrar- me, para me recordar a sua splica; peguei
numa pina, examinei- a sob a luz da lant erna e pousei- a de novo. Pois ,
pensei, de modo blasfemo, em casos dest es, os deuses aj udam imenso:
mandam o cavalo que falt a, j unt am- lhe out ro por causa da urgncia e, ainda
por cima, at fornecem palafreneiro... E s nessa alt ura me lembrei out ra
vez de Rosa: que poderia eu fazer, como poderia salv- la, como poderia
libert - la de sob aquele moo a dez milhas de dist ncia, com uma parelha
de cavalos que no conseguia cont rolar? Nest a alt ura os cavalos t inham
conseguido folgar os arreios e abrir a j anela pela par t e de fora, no fao
idia como; um e out ro t inham a cabea enfiada pela j anela e, nada
pert urbados pelos grit os da famlia, observavam o pacient e. O melhor
volt ar j para casa, pensei, como se os cavalos est ivessem a mandar- me
ret omar viagem. No ent ant o, deixei a irm do doent e, convencida de que eu
est ava at urdido com o calor, t irar- me o casaco de peles.

Foram arranj ar- me um copo de rum e o velho comeou a dar- me palmadas
nas cost as, com uma familiaridade j ust ificada por est a ofert a do seu t esouro.
Abanei a cabea; para os est reit os limit es da compreenso do velho, eu
devia est ar indispost o: s assim se j ust ificava a recusa da bebida.

A me est ava j unt o ao leit o do doent e, persuadindo- me a assist i- lo. Cedi e,
enquant o um dos cavalos relinchava fort ement e ao cu, encost ei a cabea
ao peit o do rapaz, que est remeceu sob a minha barba molhada. Confirmei o
que sabia j : o rapaz est ava fino; t inha qualquer coisa anormal na
circulao, sat urada de caf pela solcit a me, mas est ava fino e o melhor
que havia a fazer era p- lo da cama para fora. No sou eu, porm, que vou
reformar o mundo e, port ant o, deixei- o ment ir. Era o nico mdico do
6
dist rit o e cumpria a minha funo at ao mximo, quase at aos limit es do
possvel. Apesar de mal pago, era generoso e aj udava os pobres. Ainda t inha
de ir ver se Rosa est ava bem, e o rapaz que levasse a sua avant e, pois a
mim t ambm me apet ecia morrer. Que fazia eu ali naquele int erminvel
I nverno? O meu cavalo t inha morrido e ningum na aldeia me emprest aria
out ro. Teria de t irar a minha parelha do curral dos porcos; se no t ivesse
calhado serem cavalos, t eria de deslocar- me puxado por porcos. Era assim
mesmo. E acenei afirmat ivament e com a cabea para a famlia do doent e.
Eles nada sabiam do sucedido e, se soubessem, no acredit avam. Passar
receit as fcil, mas fazer as pessoas compreender as coisas difcil. Bem,
era a alt ura de t erminar a minha visit a.

Mais uma vez t inha sido chamado sem necessidade, coisa a que j est ava
habit uado, pois t odo o dist rit o me fazia vida num inferno com chamadas
not urnas. Porm, sacrificar dest a vez t ambm Rosa, a linda rapariga que
est ava l em casa h anos e em que eu mal reparava, era pedir de mais.
Fosse como fosse, t inha de fazer t odos os esforos por imaginar maneira de
no me irrit ar com aquela famlia, que, por muit o boa vont ade que t ivesse,
no podia devolver- me Rosa. Todavia, ao fechar a mala e est ender o brao
para o casaco de peles, vi os familiares do doent e t odos j unt os, de p: o pai
fungava, com o copo de rum na mo; a me, aparent ement e desapont ada
comigo - porqu? Que esperaro as pessoas? - , a morder os lbios, com
lgrimas nos olhos; quant o irm, agit ava uma t oalha encharcada de
sangue. Perant e t al cenrio, fiquei um t ant o inclinado a acr edit ar que o
rapaz t alvez est ivesse mesmo doent e. Ao dirigir- me para ele, acolheu- me
com um sorriso, como se eu lhe levasse o mais aliment cio dos caldos de
diet a ( ah, agora ambos os cavalos relinchavam em coro. Creio que o barulho
era uma ddiva do Cu para me auxiliar no exame do doent e) ; dest a vez,
verifiquei que est ava realment e enfermo. Do lado direit o, j unt o anca, t inha
uma ferida abert a do t amanho da palma da mo. Cor- de- r osa, de
t onalidades vrias, escura no int erior e mais clara nos bordos, ligeirament e
granulada, parecia uma mina a cu abert o expost a luz do dia, vist a
dist ncia. Observada de mais pert o, cont udo, revelava out ro dist rbio. No
consegui evit ar um assobio de surpresa. Do est reit o int erior da ferida
coleavam em direo luz uns vermes da grossura e compriment o do meu
dedo mnimo, igualment e cor- de- rosa e manchados de sangue, de cabeas
pequeninas e muit as pernas minsculas. Pobre rapaz, j ningum podia
fazer nada por t i. Descobrira j a t ua gr ande ferida; esse bot o de rosa no
flanco est ava a dest ruir- t e. A famlia est ava sat isfeit a, pois agora via- me
ocupado.

A irm disse me, a me ao pai, o pai a vrias visit as que chegavam,
at ravessando o luar na port a abert a, caminhando nos bicos dos ps,
mant endo o equilbrio com os braos est icados. Salve- me, sim?,
7
sussurrou o rapaz com um soluo, que a vida da prpria ferida quase
abafou. A gent e do meu dist rit o assim. Esperam sempre impossveis do
mdico. Abandonar am as ant igas crenas: o padre vai para casa e livre- se
das vest es, uma a uma; o mdico, esse, consideram- no onipot ent e, com a
sua misericordiosa mo de cirurgio. Bem, sej a como quiserem. No os
obriguei a ut ilizarem os meus servios; se me empregarem incorret ament e
para fins sagrados, deixarei que isso me acont ea t ambm, como se no me
bast asse ser um velho mdico de aldeia, despoj ado da criada! E assim se
aproximaram a famlia e os velhos da aldeia, e me t iraram as roupas. Um
coro de crianas da escola, com o professor frent e, post ou- se diant e da
casa e cant ou est es versos, com uma msica ext remament e simples:

Tirem- lhe a roupa, que ele j nos t rat a,
Se no nos cura, aqui mesmo se mat a!
S um mdico, s um mdico.

Depois fiquei despido e olhei calmament e para as pessoas, com os dedos na
barba e a cabea inclinada para um lado. Est ava int eirament e senhor de
mim e alt ura da sit uao, e assim me mant ive, apesar de no t er
salvao, pois nessa alt ura pegaram- me pelos ps e pela cabea e
carregaram comigo at cama. Pousar am- me nela, j unt o parede, do lado
da ferida. Depois saram t odos do quart o e fecharam a port a. Pararam de
cant ar.

A Lua ficou ocult a por nuvens. Sent ia o calor da cama volt a do corpo. As
cabeas dos cavalos, nas j anelas abert as, ondulavam como sombras.
Sabe, disse uma voz ao meu ouvido, o senhor inspira- me muit o pouca
confiana. No fim de cont as, o senhor foi at irado pelos ares para aqui, no
veio pelo seu prprio p. E, em vez de me dar assist ncia, vem roubar- me
espao no meu leit o de mort e. A minha vont ade arrancar- lhe os olhos.
Tem razo, respondi, no est cert o. E, no ent ant o, eu sou mdico. Que
posso fazer? Acredit e que a minha sit uao t ambm no fcil. Acha que
eu me sat isfao com essa explicao? Ah, t enho de me sat isfazer, no t enho
out ro remdio. Sou sempre obrigado a suport ar t udo.

A nica coisa que eu t rouxe ao mundo foi uma bela ferida; foi esse o meu
nico legado. Meu j ovem amigo, respondi, o seu erro no t er uma
viso suficient ement e larga. Eu j est ive em t odos os quart os de doent es,
por t odo o lado, e digo- lhe uma coisa: a sua ferida no assim t o grave.
Feit a numa esquina apert ada com dois golpes de machado. Muit a gent e d o
flanco e mal consegue ouvir o machado na florest a, e muit o menos que ele
se aproxima. I sso verdade ou est a aproveit ar- se da minha febre para
me enganar? mesmo verdade, aceit e a palavra de honr a de um mdico
oficial. E ele aceit ou- a e sossegou. Mas agora eu t inha era de pensar em
8
fugir dali. Os cavalos mant inham- se ainda fielment e no mesmo st io. Recolhi
rapidament e as roupas, o casaco de peles e a mala. No queria perder muit o
t empo a vest ir- me; se os cavalos corressem de volt a a casa como t inham
vindo, seria, por assim dizer, salt ar daquela cama para a minha.

Obedient e, um dos cavalos recuou, afast ando- se da j anela; at irei com a
t rouxa das roupas para o cabriol e o casaco de peles falhou o alvo, ficando
preso apenas por uma manga num gancho. J no era mau. Salt ei para o
cavalo. Com as rdeas solt as, a arrast arem pelo cho e os cavalos mal
apert ados um ao out ro, o cabriol ia at rs, a oscilar, rebocando o meu
casaco de peles de roj o pela neve. Arr e, grit ei; mas os cavalos no se
lanaram a galope: lent ament e, como um t rio de velhos, arrast amo- nos
pelos ermos cobert os de neve. Durant e muit o t empo, ficou a ecoar at rs de
ns a nova cano das crianas, est a falsa:

Alegrai- vos, doent es de t odo o lado,
O mdico est j unt o a vs, deit ado!

Por est e andar, nunca chegarei a casa. Posso dizer adeus minha
florescent e clnica. O meu sucessor est a roubar- me, mas em vo, pois no
pode t omar o meu lugar. L em casa, o moo repugnant e h de est ar
furioso. E Rosa ser a vt ima. No quero pensar mais nisso.

Nu, expost o aos rigores da mais t rist e das est aes do ano, com um veculo
dest e mundo e cavalos sobrenat urais, com a minha muit a idade, vagueio
perdido. O casaco de peles est pendur ado na ret aguarda do cabriol, mas
no consigo l chegar e no h um s do meu rebanho de geis doent es que
levant e um dedo. Trado! Trado! Depois de t er acorrido a um falso alarme
not urno, j no h r emdio. Nunca mais.














2











como se houvesse
demasiada negligncia na defesa
de nossa ptria. At agora no
nos importamos com tal assunto,
pois urge tocar o nosso trabalho.
Entretanto os acontecimentos
dos ltimos tempos nos tm
deixado preocupados.
Tenho uma oficina de
sapateiro na praa, fronteira ao
palcio real. Mal abro de manhzinha minha persianas e j
vejo dali todas as entradas de ruas ocupadas por guardas
armados. Mas no so soldados nossos, e sim,
visivelmente, nmades vindos do norte. De um modo para
mim incompreensvel, esto apinhados at na capital, que
fica no entanto bem distante da fronteira. Em todo caso,
esto l tambm; parece que aumentam de nmero a cada
dia.
De acordo com sua natureza, acampam ao ar livre,
pois detestam as casas. Ocupam-se com os fios das
espadas, com as pontas das flechas, com exerccios
eqestres. Fizeram dessa praa tranqila, sempre
escrupulosamente limpa, um verdadeiro estbulo. De vez
em quando samos de nosso trabalho e, pelo menos,
tentamos afastar para longe aquela imundcia, entretanto
UMA VELHA PGINA
3
isso vem acontecendo sempre mais raramente, pois o
esforo intil e corremos, alm disso, o perigo de
ficarmos sob as patas dos cavalos selvagens ou sermos
feridos pelos chicotes.
No se pode falar com os nmades. No conhecem o
nosso idioma, mal tm eles um idioma prprio. Entendem-
se entre eles como se fossem gralhas. Sempre se pode
ouvir essa gritaria de gralhas. Nossos costumes, nossas
instituies, so para eles, do mesmo modo, tanto
incompreensveis como indiferentes. Em conseqncia
disso mostram-se tambm refratrios a uma comunicao
por sinais. Tu podes deslocar as articulaes da mandbula
e das mos fora de chamados e gestos, eles entretanto
nada entendero e nem faro qualquer esforo para te
entender. Com freqncia fazem caretas; ento aparece o
branco dos olhos revirados e a boca se enche de espuma,
mas com isso talvez nem desejem dizer o que quer que
seja, nem assustar; fazem tal coisa por que assim a sua
natureza. Agarram tudo de que precisam. No se pode
dizer que usem da violncia. Mas ante sua rapacidade, a
gente se pe de lado e concede tudo a eles.
Tambm de meus estoques tm eles levado boas
peas. Quanto a isso no posso entretanto me lamentar,
tendo em vista, por exemplo, o que acontece no lado
oposto com o aougueiro. Mal recebe ele sua mercadoria e
j ela inteiramente arrebatada e devorada pelos
nmades. Os cavalos deles tambm comem carne; s
vezes um cavaleiro aproxima-se de seu cavalo e ambos
comem do mesmo pedao de carne, cada qual por uma
extremidade. O aougueiro vive assustado e no ousa
suspender o fornecimento de seu produto.
Compreendemos porm tal situao; reunimos algum
dinheiro e o auxiliamos. Se os nmades ficarem sem carne,
ningum sabe o que eles poderiam fazer. Ningum sabe de
fato o que eles podero fazer, mesmo quando obtm carne
todos os dias.
Por fim pensou o aougueiro que poderia pelo menos
poupar-se o esforo de carnear e, certa manh, trouxe um
boi vivo. Mas no dever repetir mais isso. Passei a bem
dizer uma hora inteira nos fundos de minha oficina deitado
sobre o cho, com todas as minhas roupas, cobertores e
almofadas amontoados sobre o corpo, s para no ouvir os
mugidos do boi, pois os nmades vieram correndo de todos
o lados para arrancarem com os dentes pedaos de sua
4
carne quente. Foi preciso ainda muito tempo antes que eu
pudesse levantar e sair; como bbados ao redor de um
barril de vinho, deitaram-se exaustos em volta dos restos
do boi.
Ento, sinceramente, acho eu que o prprio Imperador
presenciou tudo de uma das janelas do palcio; nunca em
outras ocasies veio ele aos aposentos exteriores, vivia
sempre no jardim mais interno. Desta vez, entretanto,
assim pelo menos me pareceu, estava de p junto a uma
das janelas e olhava cabisbaixo para a confuso na frente
de seu palcio.
Como isso ir terminar?, perguntamos ns todos.
Quanto tempo suportaremos esta carga e sofrimento? O
palcio imperial, com engodos, atraiu os nmades, mas
no sabe entretanto de que modo expuls-los. O porto
permanece fechado; os guardas, que outrora sempre
marchavam festivamente de um lado para outro,
postaram-se atrs de janelas gradeadas. A salvao da
ptria vai depender de ns, os artesos e comerciantes,
mas somos incompetentes para levar a cabo essa tarefa; e
tambm nunca nos vangloriamos de poder realiz-la. H
um mal-entendido e por causa disso vamos runa.






























Ficou demonstrado que um assassinato aconteceu do seguinte
modo:
Schmar, o assassino, por volta das nove horas de uma
noite enluarada, posiciona-se na esquina daquela rua pela qual Wese, a
vtima, ao sair de seu escritrio, na rua paralela, ter de dobrar, a
caminho de sua casa.
O ar da noite de um frio cortante. Schmar, entretanto,
usa uma leve roupa azul, alm de trazer o casaco desabotoado. Ele no
sente frio nenhum, mantm-se sempre em movimento. A sua arma
para o crime, meio-termo entre baioneta e faca de cozinha, ele a
segura firme pelo cabo, inteiramente a descoberto. Examina-a luz da
lua, a lmina da faca cintila, mas isso no o suficiente para Schmar;
esfrega-a com fora na calada, provocando fascas; talvez tenha se
arrependido disso e, para reparar o ato, passa-a como um arco de
violino na sola da bota, enquanto inclinado para a frente, com uma
perna levantada, fica simultaneamente a escutar com ateno o som da
faca sobre a bota e algum som premonitrio que viesse da rua.
Por que o cidado Pallas, que olhava tudo de sua janela,
no segundo andar, bem prximo dali, permitiu que tudo acontecesse?
Indague ao mistrio da natureza humana! Com a gola levantada, o
roupo bem atado em torno da barriga volumosa, sacudindo a cabea,
ele olha para baixo.
UM FRATICDIO

E cinco casas adiante, no lado oposto da rua, a senhora
Wese, o abrigo de pele de raposa sobre a camisola, espia a vinda do
marido, que hoje, fora de seus hbitos, est demorando a chegar.
Finalmente soa a campainha da porta do escritrio de
Wese, som demasiado alto para uma campainha de porta, que percute
sobre a cidade na direo dos cus, e Wese, o diligente trabalhador
noturno, sai dali para sua casa, ainda invisvel naquela rua, apenas
anunciado pelo som da campainha; a seguir o calamento registra os
seus passos calmos.
Pallas espicha-se um pouco mais para fora; no deve
perder nada. A senhora Wese, tranqilizada pelo som da campainha,
fecha ruidosamente a janela. Schmar, no entanto, ajoelha-se curvado;
como no tem naquele instante outras partes do corpo descobertas,
pressiona s o rosto e as mos contra a calada; enquanto tudo mais
est gelado, Schmar arde.
Precisamente no limite de separao das ruas, Wese se
detm, apenas escorando a bengala na calada da rua seguinte. Um
capricho. O cu noturno o seduziu, o azul escuro e o dourado. Sem
saber de nada, olha para o alto; sem saber de nada, ergue o chapu e
alisa os cabelos; nada encontra no alto que mostre um sinal do futuro
que o aguarda; tudo permanece no seu absurdo, inescrutvel lugar. A
rigor, bastante lgico que Wese siga adiante; porm ele segue na
direo da faca de Schmar.
"Wese!", grita Schmar, ficando na ponta dos ps, o brao
estendido, a faca afiada para baixo, em posio. "Wese! em vo que
Jlia espera por ti!" E direita no pescoo e esquerda no pescoo e a
terceira vez fundo no ventre desfere Schmar os seus golpes. Ratos da
gua, quando feridos, lanam sons semelhantes aos de Wese.
"Est feito", diz Schmar e atira a j suprflua faca suja de
sangue para a frente da casa mais prxima. "Bem-aventurana do
assassinato! Alvio, alado xtase ante o escorrer do sangue alheio!
Wese, velha sombra noturna, amigo, companheiro de cervejaria, ests
esvaindo-te no escuro cho desta rua. Por que no s simplesmente
uma bexiga cheia de sangue, para que eu possa sentar sobre ti e
desmanchar-te de uma vez por todas? Nem tudo se realiza, nem todos
os sonhos em boto floresceram, teus slidos restos ainda jazem aqui,
insensveis a qualquer pontap. Que tola resposta deve ser dada
pergunta que agora representas?"
Pallas, sufocando toda a peonha em seu corpo, surge de
corpo inteiro, abrindo a porta de duas folhas de sua casa. "Schmar!
Schmar! Eu vi tudo, nada deixei escapar." Pallas e Schmar se
defrontam. Pallas d-se por satisfeito, Schmar no demonstra nada.
A senhora Wese, com uma multido de cada lado, avana
apressada com o rosto envelhecido pela choque. O abrigo de pele se

abre, ela se joga sobre Wese, aquele corpo vestido de camisola
pertence a ele. O abrigo de pele que se estende sobre o casal, como a
relva num tmulo, pertence multido.
Schmar, contendo com esforo sua ltima nusea,
pressiona a boca sobre o ombro do policial, que o leva rapidamente
dali.

Vous aimerez peut-être aussi