Vous êtes sur la page 1sur 8

150

VANDICK L. DA NBREGA Lex Duodecim Tabularum (38) Tabula I SI IN IUS VOCAT, NI ITO l Se algum for chamado peANTESTAMi: rante o magistrado e no EM CAPITO. comparecer, o autor dever 2 SI CALVITUR PEDEMVE STRUIT, MANUM ENDO IACITO. 3 SI MORBUS AEVITASVE VITiUM ESCIT, (QUI IN IUS VOCABIT) IUMENTUM DATO. SI NOLET, ARCERAM NE STERNITO.
fazer uso de /ora, na presena de testemunhas. 2 Se (o acusado) procurar usar t/e astcia ou tentar fugir, quo seja agarrado. 3 Se a doena ou a velhice dificultar a locomoo (aqueo que tiver tido a iniciativa de convocar perante o magsfrado) dever colocar um animal de carga disposio do impedido . Se o acusado recusar, que se no lhe oferea um cano echado.

COMPNDIO DE DIREITO ROMANO-I 10 VADES . . . ET SUBVADES.

151

10 . . . caues. . . e subcauei que garantiam o novo comparecimento do ru perante o magistrado.

Tabula II
l Sacramenti actio generalis erat; de qiibus enim rebus ut aliter sgeretur iege cautum non erat de his sacramento agebatur. Poeiva autem sacramenti aut quingenaria erat aut quinquagc.-naria; Nam de rebus mille aeris plurisve quingentis assibus, de minoris vero quinquaginta assibus sacramento contendebatur; nam ita Iege XII tabularum cautum erat. Sed si de libertate hominis controvrsia erat, etsi pretiosissimus homo esset, tamen ut quinqaaginta assibus sacramento contendoretur eadem Lcge cautum est favore scilicet libertatis, ne onerarentur adsertores.
l O sacramento ( depsito solene) era a forma geral de tiuo; tsavt-xc doSvSe processa do sacramento em todos os casos em </<? i lei no indicava outra modalidade de a^ir A pena do sacranwntn era quingenaria ( - 50 asses) ou qiiinquagenria ( ~ ; 500 asses). Com efeito, quando o valor o causa era igual ou superior a mil asses, o sacramento seritt de 500 asses; e, se fosse inferior, o sacramento seria apenas de 50 asses, pois assim determinava a lei <Jas XII tbuas Mas se o litgio versante a liberdade de um homem, embora este fosse digno da mais elevada considerao, a mesma lei (das XII Tbuas) estabelecia que o sacramento seria apenas de 50 asses, a fim Je no onerar bastante os fiadores. 1 ... A enfermidade grave. . . a fixao do dia com o estrangeiro. . . se o juiz, o rbitro ou o ru tiver algum desses inconvenientes, a audincia dever ser transferida para outro dia. 3 Se a testemunha no se prontificasse a comparecer, a parta interessada iria sua porfi convoc-la, em altas vozes, durante trs diaa.

4 ADSIDUO VINDEX ADSIiJCUS ESTO; PROLETRIO (JAM CIVI) QUIS VOLET VINDEX ESTO. 5 NEX (I MANCIPIQUE CUM P. R . IDEM) FORCTI SANATI (QUE IUS ESTO) . 6 REM UBI PACUNT, ORATO. 7 NI PACUNT, IN COMITIO AUT IN FORO ANTE MEKIUIEM CAUSSAM CONICIUNTO, CUM PERORANTO AMBO PRAESENTES. 8 POST MERIDIEM PRAESSNTI LITEM ADDICITO. (SI AMBO PRAESENTES), SOLIS OCCASUS SUPREMA TEMPESTAS ESTO.

4 Qae o "vincfex" (dador)

do

um censitrio (rico) seja um censitrio e o de um proletrio, qualqu&r pessoa qu& aceite o encargo. Tero os mesmos direitos os "forcti" e os "sanati" quando ligados pelo "nexum" e pelo "man&pitari" com o povo Romano . Se as partes chegassem a um entendimento, deveria ser proclamado o acordo. Se no tosse possvel o entendimento, e/es exporiam a causa no ''comitium" ou no "iorum" antes do meio-dia. Era imprescindvel o comparecimento de ambas as partes para qu<* se fizesse a exposio. Se depois do meio-dia somente uma parte houvesse compare* eido, a esa devia ser adjudi* cado o objeto em litgio. (Se ambas as partes estivessem presentes) nenhum ato da processo deveria prolongar-se alm do por do sol (o pr do sol deveria ser o ltimo termo de todo ato do processo > ,

2 ... MORBUS SONT1CUS. . . AUT STATUS DIES CUM HOSTE... QUID HORUM FUIT (VITIUM) IUDICI ARBITROVE REOVE, EO DIES DIFFENSUS ESTO. CUI TESTIMONIUM DEFUERIT, IS TERTIIS DIEBUS OB PORTUM OBVAGULATUM ITO.

Tabula
j AERIS CONFESSI REBUSQUE IURE I U D I C A T I S XXX DIES IUSTI SUNTO. Confessada a dvida ou reconhecida judicialmente, c cfevdor teria o prazo de trinta diaa para dela deaobrgar-ao.

Em lngua portuguesa lia um trabalho sobre "Lei das XII Tabutu ' 'roi. SiK-o Me,ra, publicado em 1957 e c-uua ua ao^j au-oiw, patuc^j '

lw
l ! . '.

V A N I M C K I-, DA NOBREA f ' , . . ! DEINDE MANUS INl i ' 'O ESTO. IN IUS DU Decorrido o prazo de 30 dias (sem que o devedor Aoaves* cumprido o qus dererminata m .1sentena condenatria) teria lugar a "manirs iniectio" e o devedor devia ssr conduzido presena do magistrado, Se o devedor no pagasse nem apresentasse vindes, a credor o levaria para sua casa e r l amarraria ou o prenderia com T; peso de quinze libras, no mx/mo, ot menor, se assim qaisesse. SB o devedor quisesse, poderia viver sua custa, isto , /o sea patrimnio, mas em caso contrrio, o credor lhe caris ur/a libra de /arin/ia por dia, 00 mais, se Qtlisesse. Havia tambm o direito de rsnsi^ir. O devedor era posto fm ferros, durante 69 dias, sa/vo se houvesse acordo. Nesse espao de tempo havia ires dias de jmercsdo nos quais era /evado ao comcio perante o pretor, e ai pzocsmsva-se, em aas vozes, a quantia pela qual respondia. No terceiro dia de {eira os outros credores apresentaro a relso de seus crditos (isto e, com o ojetvo de dividir entre si os bens restantes do devedor) . Se ss relaes fossem maiores ou menores do que ia realidade deveriam ser (isto , SB no fossem exaas) no hav&rist importncia (isto , no haveria um rompimento da. f ides) .

COMPNDIO DE DIREITO ROMANO - I a) Cum patri lex dedetit n filiuoa vitae necsque potestatem. b) SI PATER FILIUM TER VENUM DU (UIT) FILIUS A PATRE LBER ISTO*0. IllsnimajTi suas rs sibi habere ius sit ex XII 'cabulis claves ademit, egit. 4 Comperi, feminam in undcimo mense post mariti mortem peperisse, factumque esse sisgotium propter aionem tetiporis, quasi marito mortuo poste,a concepisset, quoniam decernviri in decem mensibas gign hominem, non in undcimo scripsissent. TabnJa V Veteres voliierunt feminss, l etiainsi perfecae aetatis snt, propter anroi levitatem in tutela esse; exceptis virgitiibus Vestclibus, quas liberas essa volcerunt: taqsie etiam iege XII tab. cautum est.

153

B MI IODICATUM FACIT AUT QUIS ENDO EO IN IURE VINDICIT, SECUM DUCITO. VINCITO AUT NERVO AUT COMPEDIBUS QUINDECIM PONDO NE MAIORE AUT SI VOVET MINORE VINCITO, 4 __ SI VOLET SUO VIVITO. NI SUO VIVIT, QUI E0M VINCTUM HABEBIT, LIBRAS FAREIS ENDO DIES DATO, SI VOLET, PLUS DATO. 5 ERAT AUTEM IUS INTEREA PACISCENDI A,C NI. SI PACTI FORENT, HABEBANTUR IN VINCULIS DIES SEXAGINTA. INTER EOS DIES TRINIS NUND1NIS CONTINUIS AD PRAE. TOSEM IN CUMITIUM PRODUCEBANTUR, QOANTAEQUE PECUNIAE IUDICATI ESSENT, PRA.EB1CABATUR. 6 TERTIIS NUNDINIS PARTIS SECANTO SI PLUS MINUSVE SECUERUNT, SE FRAUDE ESTO.

E) A lei atribua ao pai o (?f~ rsiio de vida e te morte sobr& o ilho. b) Ss um pai vendesse o filho trs vezes, o filho ficaria livro fio poder do pai. /e ordenou que aquela sue (companheira) apan/iasse iodas
as sass coisas e, segando a lei

das XII Tbuas retirou-lhe a.4


citavas, expi/sou-a.

Uma mulher deu luz uma criana no dcimo ms depois do fafeenento do marido e ao fato oriflnou um processo, por causa dt> tnwpo d gestao <jt permitia utftot hmvm sido concebido 40poH do /afe cimento da marido Mo por que os decnviros tinham t crio que o praga seria 10 meses e no do ottxe, Os nossos antepassados tf minaram qua as malhem p* sar de hmvre>m canarfo * maioridade, icarmtn io) ia por cansa Ai /ra<|M seu esprito,' exe(arf* virgens Veatei, S guit esfabefecermt flw ttuun H*
dia na lei dot Xlt As "rs mane/pl" rf (*H* *W" Jher, quo eatw mk' * tijM dos agnado titio pediam ao/ror os eeitos do ustfcnpo, eioe/o se /osseni adquiflm' per */* prpria com a "oter/a" rf# sea ru^or; e al coisa a/nxSm esava ordenado tt M <tot XII

2 Mulieris, quo in agnatorum tutela erat, rs mancipi usu capi non poterant, praeterquam si sb ipsa tetore (auctore) traditae essent: id ita Iege XII tab. (cautum erat) .

Tabula IV cito neeatus) tamquain es I Imediatamente era morto, seXII Tabutis insignis ad deforgundo a lei das Xlf Tbuas, o initatem puer. menino que apresentasse de/ormao monstruosa

3 UTI LEGASSIT (SUPER PECUNIA TUTELAVE> SUAE REI, ITA IUS ESTO.
4

(39) Recentemente . Mac Cormack voita a tratar da expeesso "parfe-s meando" em enidido estudo no sua! o nosso trabalho sobre o mesmo assunto e publicado em ZSS 76 pg. 504 e segs. citado numerosas vezes. MAC CORMACK, Geoffrey. In TijR XXXVI (1968) pg. 511 e segs.

SI INTESTATO MORITUR CUI SUUS HERES NEC ESCIT, ADGNATUS PROXIMIIS FAMILIAM HABETO.

Tudo t> <ps Aow9 Secdo softr t u p*ttttt6nto, (quer se tratam dos bn ou da tafet) cfovta *w ofeservado. Se algum morrr sm ter feito testtttnsnto (e no deixar "saus Aare1*) os seus bens passaro para o ajjrtado mais prximo,

(40) cf. YARON, Reuven S/ paer iilittoi ter venmon duuit. In TjdR e XXVII (1969) pg. 71.

1S4

VAKDICK L. DA NBREQA
S Se no houver agnado, o pa-

COMPNDIO DE DIREITO ROMANO - I 2 Cum ex XII tab. satis esset ea praestari, quae essent lingua nuncupata, quae qui infitiatus esset, dupli poenam subirei, a iuris consultis etiam reticentiae poena est constitua.

18 5

S 81 ADONATUS NEC ESCIT, GENTILES FAMILIAM (HABENTO). 8 Quibus testamento-tutor datua rion si t. iis ex lege XII (tabularum) agnati sunt tutores, 7 ~~ *) SI FURIOSUS ESCIT, ADGNATUM GENTILIUMQUE IN EO PECUNIAQUE EIUS POTESTAS ESTO. b) ... AST El CUSTOS NEC ESCIT. c) Lege XII tab. prdigo in^ terdictur bonorurn suc/rum administratio. Lex XII tab. prodigum, cui bonis interdictum est, in curatione iubet esse agnatorum. 8 Civis Romanj liberti hereditatem lex XII tab. patrono defert, si intestato sine suo herede libertus decesserit Cum de patrono et liberto loquitur lex: EX EA FAMLIA, inquit, IN EAM FAMILIAM.

trimnio dever pertencer ao gentis. Se no for nomeado tutor para certas pessoas, segundo a M das Xll Tbuas, os tutore sero os agnados.
7 a) Se algum toe considerado furioso, competir aos agnado e aos gentis a "potestas" sobre ele e sobre os seus bens. a) . . . Mas se no houver curador. . . c) lei ds XII Tbuas no permitia que o prdigo administrasse seu patrimnio. A lei das XII Tbuas determinava que o prdigo, proibido de administrar os prprios benst ficasse sob a curatela do agnados. 8 Se um cidado Romano liberto morresse nesse estado sem deixar testamento nem "suua heres", a lei das XII Tbuas declarava que a herana fossa deferida ao patrono. Quando a lei trata do patrono e do liberto assim s expressa: deste patrimnio para o mesmo patrimnio. Estas corsas que esto na categoria de dvida, segundo a lei das XII Tbuas, so divididas em pores hereditrias, d& acordo com o prprio direito. De acordo com a lei das Xll Tbuas o dbito hereditrio era dividido proporcionalmente entre cada herdeiro. 10 Esta ao (familiae erciscundae) origina-se da lei das XII Tbuas.

De acordo com a lei das XII Tbuas deviam ser levadas em considerao as palavras qua houvessem sido pronunciadas 0 tudo aquilo que houvesse confessado. A pena era o dobro do dano causado e os jurisconsultos tambm puniam a reticncia , O uso e a "auctortas" de um imvel duram dois anos mas o uso das outras coisas da um ano. A lei das Xll Tbuas determinava que se uma mulhet no quisesse ficar sofc a ''manas" do mmridOf devia ausentar-se durante trs noites coda ano e isto impediria t> usttca* pio. Ss (e/es) apertam as mo perante o magistrado. Os advogados de Virgnia pedem que Ap. Cludio, de acordo com a lei por ela mesmo promulgada, conceda as "vindcias" de acordo com a liberdade. 7 -- Ningum deve tirar a travo que sustenta uma construo ou um vnh&do. 8 - A lei das XI Tbuaa no permite tirar a trave roubada quei se " '^contra anexada a uma construo ou um vinhedo, nem usar da "vindicaio" mas contra aquele que a anexou cabe uma ao em dobro. 9 . . . e quando for podada poder ser retirada (reivindicada).

3 Usus auctoritas fundi biennium est, ceterarum r-*rum ornai urn annuus est usus. 4 Legs XII tab. cautum est, ut si qua nollet eo modo in manum mariti coriventre, ea quotannis trinoctio, abesset atque eo modo cuiusqus anni (usum) interromperei. 5 SI (QUI) IN IURE MANUM CONSERUNT. 6 Advocati (Verginiae) postulant, ut (Ap. Claudius) lege ab ipso lata vindcias det secundum libertatem. 7 TIGNUM IUNCTUM AEDIBUS VINEAEVE (ET CONCAPIT) NE SOLVITO. 8 Lex XII tab. neque solvera permittit tignum furtivuro aedibus vel vineis iuncturn neque vindicare, sed in eurn, qui convictus est iunxisse, n dupluin dat actionem. 9 . . . QUANDOQUE SARPTA, DONEC DEMPTA ERUNT.

Ea, quae in nominibus sunt, ipso iure in portiones hereditrias ex lege XII tab. divisa sunt. Ex lege XII tabaes alienam heredttarium pr portonibus mtaestis singulis ipso iure divisum.

10 Haec actio (familiae erciscundae) proficiscitur e lega XII


tabularurn.

Tabula VI
CUM NEXUM F A C I E T MANCIPIUMQUE, UTI LNGUA NUNCUPASSIT, ITA IUS ESTO. l Quando algum fizer um "nexum'' ou uma "mancipatio", proceder-se- ( o direito ser) como houver declarado.

Tabula VH
Usus capionem XII Tabulas intra quinque pedes esse noluerunt. l As XII Tbuas no permitiram que o espao de 5 p* (ambitus) fosse atingido pelo usucapio.

l w;

VANDICK L, DA NBEGA COMPNDIO DE DIREITO ROMANO - I XII Tabularum interpretes ambitus parietis circuitam esse
Ambitus . , , dicitur circuitas aedfieomm, patens . . . pedes daos et semissem . "Sestertius" duos asses et semiasern (valet) . . . Lex. . . XII Tabularam argumento es, i ri qua do pedes et semis sestertius ps vocatur . Os intrpretes das XII Tbuas descrevem o ambttas da uma parede corno sendo um circuito. Chama-se "smbitus'' o espao (circuito) vazio de dois ps e meio que circumvolve os edifcios , Um sestrcio igual a dois asses . . . e isto a lei das XII Tbuas evidente, na qual a dois ps e meio d-se o nome de "sestrcio".
3 - Sabemos que na ao da limites

157

8 SI. QUA PLUVIA NOCET... Si per publicum locum rivus aquae ductus privato noceb.it, erit actio privato ex lege XII Tabularum. xit nosae domino sarciatur.

a) S a gua ds chuva causar dano . . . b) Se uni riacho ou aquaduto que corre por lugar pblico prejudicar um particular, ter esta segundo a lei das XII Tbuas ao para reparao dos prejuzos causados,

3 Seiendum est in actione finium regundorum illud observandum esse quod ad exemplum quodammodo eius legis scriptum .est, quam Atheais Solonem, dicitur tulisse. In XII Tabulis legutn nostrarum nusquam nominatur villa, semper in signficetione ea hortus, ia hcrti vero heredium.

(inium rsjundoTtiin) deve ser observado o que se tem escrito imitando de certo modo o que se diz hn.ver Soion estabelecido em Atenas. Da se diz: Na nossa lei das XII Tbuas nunca se fala de "Vila'1, mas sempre se emprega "hortus" nessa acepo; para designar "hortus" emprega-se "heredium". "Tuguria" termo derivado de '"tectum" assim empregado na exposio das XII Tbuas para . indicar habitaes mdicas e srdidas. 5 a) Se as partes no entrarem em acordo . . . b) Mas se deste desacordo no de coisas, mas de palavras surge um processo sobre os fins supremos, no qual . . . segando a lei das XII Tbuas trs rbitros traam os limitesA largura da estrada, segundo a lei das XII Tbuas, tem oito ps na parte reta e dezesseis uns curvas, isto , nas voltas. Conserve o caminho . . . se no estiver pavimentado (com pedras), conduza a besta de carga por onde quiser.

9 , . .Ls XII Tabularam efficere voluit, ut XV pedes altius rami arboria circurnddantur, et hoc idcirco effsctum est ne um br a arbors vicino praedio noeeiet. 9b Si srbor ex vicini fundo vento iaclinata in tuum iundum sit, ex lege XII Tabularum de adirnenda ea. . . . agere potes.

9 ... u lei das XII Tbuas quii permitir que se cortassem oa ramos da Arvor* com mais da quize p( d* altura e isto foi disposto pura qu ft sombra da rvore itSo prjUCSSt o J*rdio vizinho. b) Se a rvor do imvel do vizinho for nelinada pto Wto para o teu tmve, p*ln 1# das XII Tbiui poda prffrtdenciar para qu MJ retirada. . . . Pela lei dai XII. Tbua podes recolher o fruto cados no imvel aihsio. 11 As coisa vndidM BtrwgtMM no se adquirem p*lo dor seno qvutndo. Wto o preo ou o iatMlwr 4* nuxlo, cnini> pur nino <lp. ou penhor, f) <n} foi estabelecido pela li dM XH

10 .. . t,3ge XII Tabularam ut glandern in alienum fu&dutn procidentem liceret colligere. 11 Venditae (rs) . . . et traditaa nci aliter emptori adquiruntur, quam si is venditori pretium solvert, vel alio modo ei satisfecerit voluti estpTotnissore aut pignore dato. Quod cavetur quidem etiarn Lege XII Tabularam, tatnen recte dicitur et iure geritium, id est iure naturali, id effici. 12 Sub hac conditione lber esse iussus si decem milia heredi dederit, etsi ab hererle abalienatus sit, emptori dando pecuniam ad Ubfcrtatern perveniet; idque Lex XII Tabularum iabet.

Taguria s tecto appellantur (hospitia mdica et) srdida. .. quo nomine (Messalla in explana) tione XII ait etisiti (vo) cari.

S SI IURGANT
Sb Controvrsia est nata de finibus, in q u a . . . e XII trs arbitri fines regemus.

tambm s diz piiecr


o direito das gntS, teto , * gundo o direito natural. 12 Se o testador houver *itbJcido qua o escrw M torntf livre se entregar d mH O herdeiro, tnbora tnh lo alionado ptlu hrdt?ito, adquirir a liberdade entregando o dinheiro ao comprador; assim estabelece a Sa d XII Tbuas .

Viae latitude ex Lege XII Tabttiarum in porrectum octo ped0s habet, in anrsctum, id est ub ilexum est sedecim. 7 - VIAS MUNIUNTO... NI SAM I T I . A P I D A S S I N T , QUA VOLET IUMENTO AGETO.

Tabula VIII
Ia QUI MALUM CARMEN INCANTASSIT... Ia As pessoas que fizsjse>Ti encantamento por ni<?io de poemas dfamatrios .,.

158

VANDICK L. DA NBREGA lb - . . . a lei das XII Tbuas punia poucos delitos com a pena capitai e dentre estes tambm julgava que dever ser includo aquele que praticasse a "accentatio" ou compusessem "carmen famosuzrf' porque isto implicaria infmia ou ultraje a outrem. 2 Se for mutilado um membro e no houver composio, que se aplique o talio. 3 Se algum tiver quebrado um osso com a mo ou com um pau, a pena ser de 300 asses se a vtima for um homem livre, e 50, se for um escravo. 4 Se algum fizer injria a outro a pena ser de 25 asses. 5 Rupsit nas XII Tbuas significa "dano". 6 Se um quadrpede houver causado algum dano, uma ao baseada nas XII Tbuas estabelecia que se entregasse aquele que causou dano, isto , o animal que fez o de.no ou o montante do prejuzo. 7 Se de tua rvore casse um fnito em meu imvel, e meu rebanho o comesse, . . . no haveria segundo a lei das XII Tbuas motivo para impetrar a "acto de pasfu pecor/s'', porque o rebanho no pastou na tua propriedade, nern a "actio de paup&rie". 8 a) Aquele que por encantamento atingisse as colheitas, b) ou as transportasse para pr opri edade alheia. 9 A quem furtivamente pilhasso com o arado ou cortasse a colheita com o arado, aplicava-se segundo a lei das XII Tabulas, a pena capital ao pbere, o qual era enforcado para satisfazer a Ceres ... o impbere seria aoitado, segundo o arbtrio do pretor, e pagaria o duplo de prejuzo causado.
4:

COMPNDIO 0E

DTRFJTO ROMANO - f 10
ou UfYI |>iHpi* jdllto H Itiitii,

11 ... XII Tabulae cum perpaucas rs capite sanxissent, in his hanc quoque sanciedam putaverunt: si quis occentaviset sive carmen condidisset, quod infamiam faceret flagitumve alteri. . . 2 SI MEMBRUM RUPSIT, NI CUM EO PACIT, TALIO ESTO. 3 MANU FUSTIVE SI OS FREGIT LIBERO CCC. SI SERVO CL. POENAM SBITO. 4 _ SI INJURIAM (ALTERI) FAXSIT VIGINTI QUINQUE POENAE SUNTO. 5 Rupst in XII significai damnum dederit. 6 - Si quadrupes pauperiem fecisse dicfctur, acto ex Lege XII Tabularum descendit, quae lex voluit au dari id quod nocuit. id est id anbnfil quod noxam commisit aut aestimationem noxiae offen-i. 7 _ si glans ex arbore tua in fundam meum cadat, eamque ego immisso pecore depascam. . . neque ex lege XII Tabularam de pastu pecoris, quia non in tuo pascitur, neque de pauperie . . . igi posse.

Nj

10 Qui aedes acervumve frumenti iuxta domurn positum combusserit vinctus verberatus igni necari iubetur, si modo sciens prudens id commiserit; si vero casu id est neglegenta, aut noxiam sarcire iubetur, nut si minus idoneus sit levius castigater. 11 Fuit et arborum cura legbus priscis, cautumque est XII Tabulis ut, qui iniuria cecidisset alienas, lueret in singulas aeris XXV 12 SI NOX FURTUM FACTUM SIT, SI IM OCCISIT, IURE CAESUS ESTO. 13 LUCI... SI SE TELO DEFENDIT... ENDOQUE PLORATO. 14 Ex ceteris autem manifestis faribus liberos verberari addicique iusserunt (decemviri) ei cui furtum factum est, si modo id luci fecissent neque se telo defendissent; servos item furti manifesti prensos verberibus adfici et e saxo praecipitari; sed pueros impberes (praetoris) arbitratu verberari voluerunt noxiamque ab his factarn sarciri.

mm
STil t l l t l l t l lf*tl,l, (."(tlHll l *i I I I I H . to p li i fogo; II, | ) i > > i i i , I M t d ocorr*;u J>oi" i^tfcM obrigado a i m p u t a r i* <|MI se for insolvente s*sr do

11

12 13 14

8a QUI FRUGES EXCANTASSIT. . . 8b NEVE ALIENAM SEGETEM PELLEXERIS. 9 Frugem quidem aratro quaesitam noctu pavisse ac secuisse puberi XII tabulis capital erat, suspensumque Cereri necari iubebant. . . impubem praetoris arbitratu verberari iioxiamve duplione decidi.

15a ConcoptJ et oblati (furii) poena ex Lege XII Tabularum tripli est eaque similiter a praetore servatur. 1 5 b . . . LANCE ET LICIO... 16-SI ADORAT FURTO41, QUOD NEC MANIFESTUM ERIT.-. (DUPLIONE DAMNUM DECIDITO). 17 Furtivam (rem) Lex XII Tabularum usu capi prohibet.

15

16

17

O cuidado das 6rvor** tnwr0" cu cuidado da li dti X I I Tbuas, que puniu aqui"li> tjun cortasse as rvores alhiins com a pena de 25 asses para cndii rvore cortada . Se o furto for praticado dttrante a noite, no haver crim se o ladro or morto. E durante o dia, se ele se defende com uma arma, deve-se pedir socorro . Em se tratando de furto manifesto praticado por um homem livre, depois de ter sido aoitado, faz-se a adjudicao ccmo escravo e em favor da vtima, ms isto se aplica se o furto tiver sido praticado durante o dia e no se defendesse com o dardo; se o furto for praticado por escravos, depois de aoitados devem ser precipitados da rocte Tarpia; mas em se tratando de imoberes devem ser aoitados ssgundo o arbtrio do pretor a obrigados a reparar o prejuzo. Segundo a lei das XII Tbuas triplica a pena do furto conceptus e oblatas e isto deve ser observado pelo pretor . Com o prato e o cinto. Se for impetrada uma ao por causa de furto manifesto, a pena era do dobro do dano causado . A lei das XII Tbuas proibia o usucapio de coisas roubadas.

(41) cf. YARON, Reuven Si adorai furto TijR XXXIV (1966), 510 e segs.

COMPNDIO DE DIREITO ROMANO -1 VANDICK L. DA. NBREGA etum ne quis unciario fenore 18 Nam primo XH tsbulls sanamplius exercerei, cum antsa ex libidine locupletium agitaretur. Maiores nostri sie habuerunt et .ita in legibus posiverunt furem dupli condemnari feneratorem quadrupli. 19 Ex causa deposit Lege XII Tabularam in duplum actio datur. 20a Sciendurn est suspecti crimen e Lego XII Tabularam descendera. 20b Si ipsi tutores rem pupli furati sunt, videamus an ea actione, quae proponitur ex Lege XII Tabularam adversus tutorem in duplum, singuii in solidum teneantur. 21 PATRONUS
FRAUDEM

161

13 A lei das XII Tbuas proibiu cobrar juros superiores a um ona, Os nossos antepassados asjn decidiram, que os ladres os sem condnados ao dobro, rna os usurios s qudruplo. 19 20 ' A lei das XII Tbuas concedsu ao do dobro ein se tratando de depsito. f) E* preciso saber que o crime do suspeito (acusao fsita contra os tutores) procede da lei das XII Tbuas. b) Se os prprios tutores fartaram uma coisa do pupilo, vejamos, segundo a lei das XII Tbuas, se Q ao proposta contra eles em dobro ou se cada um fica obrigado zn solidam, isto , por inteiro. Se um patrono praticar frauda contra seu cliente, dever ser considerado "sacer", isto , entregue aos deuses infernais, sua prpria sorte. Aquele que houver testemunhado um fato ou sendo portabalana negar-se a -dar seu testemunho, dever ser considerado infame e incapaz de dar ou invocar testemunho. Se no tivesse sido abolida a pena cometida pela lei das XII Tbuas contra falsas testemunhas, se fossem eles precipitados, como outrora, do alto da Rocha Tarpla, no veramos, hoje tantos motivos perante os Tribunais. Se a arma escapar da mo, tenha por multa um carneiro.

27 His (sodalibus) potestatero facit lex (XII Tabularem) pactionem quam velint sibi ferre dum ne quid ex publica lege corrurnpant; sed haec lex videtur ex lege Solonis translata esse.

27 - A estes a lei das XII Tbuas concede a faculdade de fazer o pacto que quiserem desde que no infrinjam lei de ordixn pblica; mas esta lei parece ter sido tirada duma lei da Solon.

Tabula IX
1 Privilgios no devem ser sanl cionados; em se tratando da cabea dum cidado, no pode ser aplicada seno no grande comcio, composto daqueles que os ren*!ores dividiram por classes . 2 Finalnwnle, <lu leis muito impnrtiiitus foram transcrita! da lei das 'Xll Tbuas; uma suprima a l*i* de cartar particular, a outra no permite qu se decida sobre a vida de um cidado, salvo diante do gfinde comcio. 3 Julgas severa a lei que condenava pena capital o juiz ou o rbitro legalmente constitudo, qua prevericava? 4 Os questores que presidiam s causas capitais chamavam-se questores de parricdio, o que tambm menciona a lei das XII Tbuas. 5 - A lei das XII Tbuas determina a aplicao da pena capital a quem houver instigado o inimigo. 6 A lei das XII Tbuas proibia levar a suplcio qualquer homem sem condenao prvia.

Privilegia ne irroganto. . . De capite civis nisi per maximum comitiatum ollosque quos (censores) in partibus populi locasaint ne ferunto. 2 Tum teges praeclarissimae de XII Tabulis tralatae duae, quarum altera privilegia tollit, altera de capite civis rogari nisi mximo comitiatx! vetat. . .

SI

CLTENT1
S-

21

FECERIT,

CER ESTO.
22

QUI SE SIERIT TESTARIER LIBRIPENSVE FUERIT, NI TESTIMONTUM FATIATUR, IMPROBUS INTESTABILISQUE ESTO.

22

3 duram esse legem putas quo iudicem arbitrumve iure daturo qui ob rem (iu)dic(a)ndairi pecuniam accepisse convictui est, capite poenitur? 4 Quacstores... qui de capitalibua rebus praeessent. . . appellabantur quaestores parricidii, quorum etiam meminit lex XII Tabularam. 5 - Lex XII Tabularam iubet ewn. qui hostem concitaverit quve civern hosti tradiderit, capite puniri. 6 Interfici. . . indemnatum quamcumque hominem etiam XII Tabularam decreta vetuerunt.

23 . . . ex XII Tabulis de testimoniis falsis poena abolevisset et si nunc quoque, ut antea, qui faisum testimonium dixjsae convictas esset, e saxo Tarpeio deiceretur, msntituros fuisse pr testimonio tam muitos quam videmus? 24 SI TELUM MANU FUGIT MAGIS QUAM IECIT, aries subicitur, 25 Qui venenum dicit, adicere debet utrurn malum an bomim; nam et medicamenta venena sunt. XII Tabulis cautum esse cognoscimus ne quis in urbe coetus nocturno agitarei.

23

24

Tabula X
HOMINEM MORTUUM IN URBE NE SEPELITO NEVE URITO. . . . HOC PLUS NE FACITO. ROGUM ASCEA NE POLITO. Nc> se enterre nem se creme na cidade nenhum homem morto (cadver). 2 No faais mais isto: No limeis a lenha da pira com o machado.

25 Quando se diz veneno, deve acrescentar se mau ou bom, pois os medicamentos tambm so venenos. 26 Sabemos que est estabelecido na lei das XII Tbuas que ningum dever promover na cidade reunies notumas.

10':

VANDICK L. DA NBREQA COMPNDIO DE DIREITO ROMANO-I


163

S Extenuato igitur sumptu tribus reciniis et tunicula purprea et rfecc-m tibicinibus tollit nimiarn lamenta tionem. 4 MULIERES GENAS NE RADUNTO, NEVE LESSUM FUNERIS ERGO HABENTO. 5a HOMINI MORTUO NE OSSA LEGITO QUO POST FUNUS FACIAT. 5b Excipit belHcam peregrinamque mortem. fie Haec praeterea sunt in legibus de unctura. . . Servilis unctura tollitur omnisque circumpotatio; quae et recte tollantur neque tollerentur nisj fuissent "NE SUMPTUOSA RESPERSIO, ne longae cofonae, ne scerrae' . 6b Mumrta potione usos antiquos indicio est, quod. . . XII Tabulis cavetur, ne rnortuo indatur. 7a QUI CORONAM PARIT IPSE PECUNIAVE EItJS VIRTUTISVE ERGO ARDUITUR El. .. Tb Coronam virtute partam et ei qui peperisset, et eius parenti, sine fraude esse lex impositam iubet.
8 .

3 Depois de ter reduzido o Itit a trs vestidos de luto, um pequena tnica purprea, de flautistas, tambm suprimiu a lamentaes. 4 Que as mulheres no arranhem o rosto nem gemam nos funerais, 5 a) No recolhas os ossos duni homem morto para fazer novot funerais; b) salvo no caso de morto na guerra ou em terra estranha. 6 a) Alm disso, h nas leis outras disposies sobre o embalssmamento . . . O embalsamatneno do corpo do escravo proibido bem como toda a libao em redor; com razo que so suprimidos nem teriam sido suprimidos se no existissem. - Nada de asperso valiosa, nem coroas longas, nem altares para queimar ncenso. 7 - a) Aquele que coroa, adquirida ou recebida pela pode lev-la nos ganhou uma COTO dinheiro sua coragem, funerais.

TABULA XI
1 (Decemviri) cum X Tabulas summa legum aequitate prudentiaque conscripsissent, in ' annum posterum Xviros alios subrogaverunt,. . . qui duabus tabulis iniquarum legum additis conubia. . . ut ne plebei cum patribus essent, inhumanissima lege sanxerunt. 2 Tuditanus refert, libro tertio magistratuum, Xviros. qui tabulis duas addiderunt, de intercalando populum rogasse. Cassius eosdem scribit auctores. l Depois que os decnviros r digiram as lis das Tbua com equidade e prudncia, fizeram no ano seguinte dez sucessores . . . os quais acrescentaram duas tbuas de leis inquas ... de tal forma que no se admitiu casamento entre plebeu e patrcios, proibio estabelecida por uma lei deramanissmn. Tuditano, no livro terceiro do tratado sobro o BMigisrtrades, diz terem sido os decnviros que acrescentaram saus duas tbuas, propondo um projeto de lei ao povo tbrs a intercalao. Cssio indic os mesmos autores. Destes (dos seis livro* sobro a Repblica) incorres numa i falta com referncia a Cneu Flvio, filho de Cneu. Na verdade eie no foi anterior aos dcscn viros: . .. Que utilidade tinha a publicao dos fastos? Julgaram ter sido esta tbua descsnhecida em certo tempo, de modo que poucos sabiam quais os dias em que se podia litigar.

E quibus (Hbris de rep.) onum tffropiKy requiris de Cn. Flavio Anni f. Ille vero ante Xviros non fuit.. . Quid ergo profecit, quod protulit fastos? Occultatam putant quedam tempore istam tabulam, ut dies agendi peterentur a paucis.

b) ... a coroa adquirida por ato de bravura, bem como a que comprasse ou recebesse de parente no seria fraude, segundo lei, fosse levada nos fu~ nerais.
8

TABULA XII

,. NEVE AURUM ADDITO, T rtrrr ""AT QUI AURO DENTES IUNCTI ESCUNT, AST IM COM ILLO S E P E L I E T URETVE, SE F R A U D E ESTO. Rogum bustumw novum vetat propius LX pedes adgi aedes alienas invito domino.

- No se coloque ouro, mas s os dentes so encrustados com ouro, no ser delito enterrar ou queimar com ele. - Nenhuma pira ou sepulcro novo seja colocado a menos de sessenta ps da casa de outrem sem o consentimento do proprietrio ,

Lege autem introducta est pignoris capio, veluti lege XII Tabularam adversus eum, qui hostiam emisset nec pretium redderet; item adversus eum, qui mercedem non redderet pr eo iumento, quod quis ideo locasset, ut inde pecuniam acceptam in dapem, id est in sacrificium, impenderet. SERVUS FURTUM FAXIT NOXIAMVE NOXIT.

2a- - SI

A pignoris capio foi introduzi da pela lei, como estabelece a lei das XII Tbuas contra aquele que comprasse a vtima e no pagasse o preo; o mesmo ocorria contra aquele que no pagasse o aluguel da besta de carga utilizada para asse fim, bem como no restitusse o dinheiro recebido para o banquete, isto , para o sacrifcio.

10 10 Foram
vetat.

bustumve

usu

capi

O foro, isto , o espao de acesso ao tmulo ou o lugar do sepulcro no podem ler atingidos pelo usucapio.

2 Se o escravo roubou ou causou dano. 2b- - As aes noxais originaram-se dos delitos praticados por filhos de famlia ou escravo

2b Ex maleficiis filiorum familias servorumque. . . noxales actiones proditae unt, uti li-

1(14

VANDICK L. DA NOBREA ceret patri dominove aut litis aostimlitionem sufferre. aut noxae dedere. . . Constitutae sunt. . . aut legibus velut furti lege XII T a b u l a r u m . . . para que fosse lcito ao pai ou ao dono do escravo optar enlTO o pagamento da estimao do prejuzo ou o abandono noara! (entrega de filhos e escravos) . . . Foram estabelecidos por leis ou paio direito ou pelo edito do pretor: pelas leis como a de furto estabelecidas peto XII Tbuas. Se algum considerou falsa a vindicia ( = posse provisria do objeto em litgio), se quiser que designa o pretor trs rbitros, incumbidos de decidir sobre o dano e o dobro dos frutos. Somos proibidos (pela lei das XII Tbuas) de consagrar uma coisa Iitig-'c?a, pc3 d) outra forma suportaremos a pena do dobro . . . . mas se o dobro deva ser pago ao fisco ou ao adversrio nada est expresso. S Embora haja na lei das XII Tbuas, aquilo que o povo sancionar ern ltima instncia devu ssr conhecido corno o direito ratificado.

COMPNDIO DE DIREITO ROMANO-I

165

8 SI VINDICIAM FALSAM TULIT, SI VEL1T IS. .. TOR RBITROS TRIS DATO, EORU M A R B T R I O ... FRUCTUS DUPLIONE D A M N U M DECIDETO. 4 Rcm. de qua controvrsia est. prohibemur (lege XII Tabularum) in sacrum dedicare: nlioquin dupli poenam patim u r . . . sed duplum utrum fisco an adversrio praestandum, sit, nihil exprimitur. 5 In XII Tabulis legem esse, ut, quodcimunie postremum popului iuaiict, id in

Vous aimerez peut-être aussi