ZWYCZAJE I OBYCZAJE YDW MESJASKICH

Barney Kasdan

ZWYCZAJE I OBYCZAJE YDW MESJASKICH

Ocyna Wydawnicza VOCATIO Warszawa

Tytu oryginau: Gods Appointed Customs Przekad: Aleksandra Czwojdrak Redakcja: Piotr Woszczenko i Zesp Vocatio Redakcja techniczna: Pawe Lewandowski Korekta: Ewa Micyk Projekt okadki: Studio Karandasz

Copyright 1996 by Barney Kasdan Published by Messianic Jewish Publishers P Box 615, Clarksville, MD 21029 USA .O. www.messianicjewish.net All right reserved. Copyright to the Polish edition 2012 by Oficyna Wydawnicza Vocatio. All rights reserved. Wszelkie prawa do wydania polskiego zastrzeone. Ksika, ani adna jej cz, nie moe by przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. W sprawie zezwole naley zwraca si do: Oficyna Wydawnicza Vocatio 02-798 Warszawa, ul. Polnej Ry 1 e-mail: vocatio@vocatio.com.pl Redakcja: fax (22) 648 63 82, tel. (22) 648 54 50 Dzia handlowy: fax (22) 648 03 79, tel. (22) 648 03 78 e-mail: handlowy@vocatio.com.pl Ksigarnia Wysykowa 02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 54 tel. (603) 861 952 e-mail: ksiegarnia@vocatio.com.pl

www.vocatio.com.pl
ISBN 978-83-7492-179-4

Jestem wdziczny wielu osobom, ktre przyczyniy si do powstania tej ksiki. Czonkowie zgromadzenia mesjaskiego Kehilat Ariel wSan Diego pomogli mi nada ksztat niektrym ideom wniej zaprezentowanym. Bryan Zaremski stworzy ilustracje pomocne wwyobraeniu sobie wielu ydowskich zwyczajw. Pragn wyrazi szczegln wdziczno dla moich rodzicw Shelleya iNormy Kasdanw, ktrzy nigdy nie szczdzili mi sw zachty iwsparcia. Od 1971 roku jestemy zjednoczeni wwierze wJeszu (Jezusa) Mesjasza, za co pozostan im na zawsze wdziczny. Na szczeglne wyrazy uznania zasuguje moja ona Liz Kasdan, jako eszet czajil, niewiasta dzielna (Prz 31,10) ikochajca towarzyszka ycia. Czwrka naszych piknych dzieci (David, Aaron, Zhava iDvora) bya zawsze naszym bogosawiestwem. Razem uczylimy si praktykowania wcodziennym yciu obyczajw ydw wierzcych w Mesjasza. Na koniec za pragn ofiarowa dzikczynienie i chwa Bogu Izraela imojemu Odkupicielowi Jezusowi (Jeszui HaMasziach), za nie do opisania Jego dar (2 Kor 9,15).

Wprowadzenie
Znaczenie zwyczajw
Tradition! Cho piosenk otradycji izawarte wniej przesanie spopularyzowa Tewje ze Skrzypka na dachu, to przecie tradycja ju od tysicleci jest obecna wyciu narodu ydowskiego. Od dawien dawna hebrajskie Pismo wite (Stary Testament) stanowio fundament ydowskiego ycia codziennego ipraktyk religijnych. Lecz pomimo obszernoci tekstu biblijnego wiele szczegw wymagao doprecyzowania. Witamy zatem wkrainie tradycji! Kada kultura ma swoje tradycje. Czy bdzie to Izrael czy Afryka, Chiny czy na przykad Europa Zachodnia, szybko spostrzeemy, e tradycja stanowi istotne podoe codziennego ycia. Nawet ci, ktrzy odegnuj si od wszelkich tradycji, tak czy inaczej ustalaj wasn, now tradycj. Zadajemy zatem pytanie nie oto, czy wierzcy wMesjasza maj swoje tradycje, czy te nie, ale oto, jakie powinno by podejcie do tych tradycji. Niniejsza ksika traktuje opewnych tradycjach iobyczajach, ktre wywodz si wprost zBiblii. Naley zauway, e cho okrela si je zwykle jako zwyczaje ydowskie, wistocie s to zwyczaje biblijne. Oznacza to, e mog one nie tylko wzbogaci wewntrznie ydw, ale ista si bogosawiestwem dla kadego wierzcego wSowo Boe, pomagajc mu zrozumie kultur wiata biblijnego. Kady chrzecijanin zdaje sobie przecie spraw, e Mesjasz

WPROWADZENIE

y jako yd wziemi izraelskiej. Nosi hebrajskie imi Jeszua (Jahwe zbawia), ydami byli te wszyscy Jego pierwsi uczniowie. Tak si nieszczliwie zoyo, e wielu nieydowskich wierzcych wJezusa ma nader mizerne pojcie oydowskich korzeniach swojej wiary. Sam nard ydowski rwnie powinien na nowo przyjrze si zwyczajom biblijnym (ydowskim), aby zrozumie ich faktyczn tre. Wielu ydw staje dzi przed wyzwaniem dostrzeenia zwizku midzy kultur ydowsk aNowym Testamentem. Setki tysicy ydw wierz dzi, e Jezus jest Mesjaszem iZbawicielem rodzaju ludzkiego. Nard ydowski zaczyna ponownie dostrzega wJezusie yda awNowym Testamencie ksig ydowsk. Dr David Flusser zUniwersytetu Hebrajskiego wJerozolimie podsumowa to tak:
Jezusa naley postrzega na tle Jego ydowskiego rodowiska wiata Mdrcw, co pozwala dostrzec Jego ogromny wpyw na otoczenie. Jedynie wten sposb zdoamy poj, jak ksztatowao si chrzecijastwo. Jezus by nieodczn czci wiata ydowskich Mdrcw. Nie by zacofanym chopem, aJego znajomo Prawa pisanego iustnego bya imponujca. (Jewish Sources in Early Christianity, s. 18).

C moe lepiej pomc zrozumie Mesjasza ni zgbianie kontekstu Nowego Testamentu? Zwyczaje biblijne okazuj si czstokro tym brakujcym ogniwem, ktre pozwala dotrze do gbszych treci Pisma witego.

Zagroenia zwizane ze zwyczajami

Dlaczego tak niewielu chrzecijan ma jakiekolwiek pojcie obiblijnych zwyczajach? Zpewnoci czsto wynika

ZWyCZAJE I OByCZAJE yDW MESJASKICH

to zobawy, e nacisk na tradycj mgby odwie niektrych od ortodoksji Sowa Boego. Nie ulega wtpliwoci, e duch legalizmu a nazbyt czsto nawiedza zarwno Koci, jak iSynagog. Prorok Izajasz gani swj lud za czynienie pustych gestw ze zwyczajw izraelskich (Iz 1). Rabbi Mosze ben Majmon (Majmonides), wielki rabin redniowiecza, pisa:
Czowiek powinien stara si zrozumie, dlaczego oczekuje si od niego przestrzegania przepisw i zwyczajw, lecz nawet jeli nie zdoa dociec ich przyczyny, nie powinien zbyt pochopnie uznawa ich za bahe. (Birnbaum, Mishneh Torah, Meilah 8,8).

Ideay takie s odzwierciedleniem sw Jezusa. Potpi On bowiem pustot iobud tych, ktrzy kultywowali wypaczony obraz prastarych tradycji (Mt 12,13-32). Ksika niniejsza nie jest apoteoz legalizmu. Zbawienie nie jest zalene od tego, czy przestrzegamy Prawa izwyczajw, lecz opiera si na wierze wprzebagaln ofiar Jezusa iwJego zmartwychwstanie. Dlatego te wierzcy powinni szanowa zasad wolnoci wyboru istroni od osdzania innych (Rz 14,13-15). Wierzcy wJezusa mog mie zrnicowane przekonania co do sposobu codziennego ycia. Wtej ksice pokaemy jednak, e przestrzeganie zwyczajw danych przez Boga moe przynie wierzcemu wJezusa obfito duchowego bogosawiestwa. Ksika ma pomc wzrozumieniu biblijnych zwyczajw. Koci na przestrzeni swoich dziejw posiada uomne rozumienie swoich korzeni, wynikajce zlku przed legalizmem. Lecz wiksz ironi losu jest to, e wiat chrzecijaski czsto odrzuca zwyczaje biblijne, by wich miejsce wprowadza praktyki pozabiblijne. Cho niebezpieczestwo legalizmu zawsze istnieje, to jednak to, oparte na Pi-

WPROWADZENIE

mie witym, studium danych przez Boga zwyczajw moe nas obdarzy niebywaym bogosawiestwem.

Umiar wpodejciu do zwyczajw

Wmojej ksice staram si zaprezentowa zrwnowaone podejcie do roli zwyczajw izwizanych znimi niebezpieczestw. Istniej bowiem tradycje poyteczne itradycje szkodliwe. Poza tym do zwyczajw mona podchodzi wsposb naleyty ibdny. Niewtpliwie wobec wyborw na tych paszczyznach stawali pierwsi ydowscy inieydowscy wierzcy wJezusa. Zydowskiego punktu widzenia uznanie Jezusa za Mesjasza nie oznaczao przejcia na now religi. Wistocie ydowscy wierzcy postrzegali siebie jako tych, ktrzy dostpili wypenienia si tego, co zostao zapisane wStarym Testamencie. Wswoim pojciu byli teraz ydami mesjaskimi, ktrzy wsposb naturalny pozostawali wierni otrzymanemu od Boga dziedzictwu. Sytuacj tak oddaje uwaga ospoecznoci ydw wierzcych w Mesjasza wDziejach Apostolskich: Widzisz, bracie, jak wiele tysicy jest tych, ktrzy wrd ydw ju uwierzyli, awszyscy gorliwie przestrzegaj Prawa (Dz 21,20). Pierwsi ydowscy wierzcy wJezusa yli tak, jak umieli: po ydowsku, wedug Pisma izwyczajw zgodnych zBibli. wiadomo, e Jezus zNazaretu jest Mesjaszem, skaniaa ich do jeszcze gorliwszego przestrzegania ich tradycji, poniewa wreszcie pojli ich duchow tre. Dzisiejsi ydzi wierzcy w Mesjasza czsto czuj si podobnie iprzejawiaj taki sam zapa. Nieydowski wierzcy nie by ztego wyczony. Aposto Pawe tak pisa do nawrconych pogan oich nowym yciu wMesjaszu: Azatem, bracia, trwajcie itrzymajcie si mocno przekazanych nauk [wniektrych przekadach tra-

10

ZWyCZAJE I OByCZAJE yDW MESJASKICH

dycji], ktre otrzymalicie czy to przez ywe sowo, czy za porednictwem naszego listu (2 Tes 2,15). Nieydowscy wierzcy wJezusa wpierwszym stuleciu rozumieli wiele szczegw Starego Testamentu itradycji, ktre znich wynikay. Przykadem moe by kielich, ktry wypijano wsplnie podczas ostatniego paschalnego sederu Mesjasza. Opucharze tym nie ma wzmianki wStarym Testamencie, amimo to sta si on czci paschalnej tradycji. Trzeci wypijany kielich nosi nazw Kielicha Odkupienia icho stanowi element tradycji rabinicznej, zosta usankcjonowany przez samego Jezusa. Wszystkie tradycje oceniano wwietle autorytetu Pisma witego, jednak wczeni wierzcy doznawali bogosawiestwa dziki zrozumieniu ydowskich korzeni swej wiary wMesjasza. Do takiego zrwnowaonego podejcia powinni dzi powrci wszyscy wierzcy wMesjasza. Ksika, ktr oddaj do rk Czytelnika stanowi prb ukazania duchowego bogactwa obecnego wydowskich tradycjach biblijnych. Jest to przedsiwzicie nieatwe, jednak wzbogaci ono tych wierzcych, ktrzy podejm wysiek zgbienia zwyczajw danych przez Boga. Barney Kasdan kwiecie 1996

Cz pierwsza

Uroczystoci biblijne

Obrzezanie
Brit mila
To historyczne

( jako znak Przymierza)

Potem Bg rzek do Abrahama: Ty za, apo tobie twoje potomstwo przez wszystkie pokolenia, zachowujcie przymierze ze Mn. Przymierze, ktre bdziecie zachowywali midzy Mn awami, czyli twoim przyszym potomstwem, polega na tym: wszyscy wasi mczyni maj by obrzezani; bdziecie obrzezywali ciao napletka na znak przymierza waszego ze Mn. Zpokolenia wpokolenie kade wasze dziecko pci mskiej, gdy bdzie miao osiem dni, ma by obrzezane suga urodzony wwaszym domu lub nabyty za pienidze kady obcy, ktry nie jest potomkiem twoim ma by obrzezany; obrzezany ma by suga urodzony wdomu twoim lub nabyty za pienidze. Przymierze moje, przymierze obrzezania, bdzie przymierzem na zawsze. (Rdz 17,9-13)

ycie nie jest cigiem przypadkowych zdarze. Czas ycia ludu Boego znacz wstrategicznych punktach symboliczne kamienie milowe, majce przypomina oprzymierzu zBogiem.

OBRZEZANIE (JAKO ZNAK PRZyMIERZA)

13

Realizacja Boego planu rozpocza si od osoby pierwszego Wybranego Abrahama. Odpowiadajc na Boe wezwanie do porzucenia pogaskiej ojczyzny wUr Chaldejskim, Abraham (wtedy jeszcze Abram) przyj zaproszenie do zawarcia przymierza zBogiem. W12. rozdziale Ksigi Rodzaju czytamy, i Bg obieca, e uczyni zpatriarchy wielki nard ilud. Abraham mia te sta si bogosawiestwem dla wszystkich narodw. S to zaiste wspaniae obietnice. Rozdzia 17. Ksigi Rodzaju podaje, e Bg potwierdzi to przymierze, ustanawiajc znak przymierza obrzezanie smego dnia. Znak ten ma przypomina oprzymierzu wszystkim pokoleniom. Bg czsto potwierdza swe przymierza poprzez znaki. Przymierze zNoem potwierdzi znakiem tczy. Zkolei znakiem Nowego Przymierza jest zanurzenie wwodzie wimi Mesjasza. Zreszt sam Mesjasz wywodzi si zrodu Abrahama. Wiele napisano ju opochodzeniu zwyczaju obrzezania wspoeczestwach staroytnych. Istotnie byo ono praktykowane na dugo przed czasami Abrahama. Zapisy egipskie wskazuj, e ju okoo roku 4000 przed Chr. modych chopcw obrzezywano, co miao symbolizowa ich wkroczenie wwiek mski. Winnych plemionach semickich stosowano t praktyk jako symbol przystpienia do pogaskiego kapastwa. Jednak nawet jeli obrzezanie miao swj pocztek ju wczeniej wktrej ze staroytnych kultur, to nasze duchowe rozumienie brit mila (przymierza obrzezania) naley oprze na wyjtkowoci przekazu Tory, azwaszcza 17. rozdziau Ksigi Rodzaju. Poprzez t ceremoni, odbywajc si wsmym dniu ycia, Abraham ijego ydowscy potomkowie stawali si oddzieleni dla Boga. Skoro siedem dni stanowi ustanowiony przez Boga tydzie, to smy dzie symbolizuje nowy cykl ycia. Bg chcia wten sposb uzmysowi Abrahamowi ijego potomkom, e ciaa ich ludu Boego maj by

14

ZWyCZAJE I OByCZAJE yDW MESJASKICH

uwicone. Ju od samych swoich narodzin Izrael mia by ludem szczeglnym, przeznaczonym dla chway Boej. Brit mila miao unaocznia przymierze Abrahamowe wszystkim kolejnym pokoleniom. Ten znak przymierza Abrahamowego odgrywa istotn rol wrd zwyczajw narodu ydowskiego. Co zaskakujce, wdziejach ydw byway okresy, gdy lud albo zapomina otym wanym nakazie, albo go lekceway (np. Joz 5). Naley zauway, e to nie obrzezanie pomimo caej swojej wagi czyni czowieka ydem. Taki wniosek wynika wyranie choby zsytuacji zaistniaych wczasach Jozuego. Jego onierze byli niewtpliwie ydami, ajednak nie zastosowali si do nakazu przyjcia znaku przymierza Abrahamowego. Rwnie sam Abraham jest okrelany jako Hebrajczyk na dugo przed przyjciem znaku brit mila w17. rozdziale Ksigi Rodzaju (zob. take Rz 4,9-11). Pomimo to nie ulega wtpliwoci, e przymierze obrzezania jako nakaz Boy zachowywao pierwszorzdne znaczenie przez cay okres ydowskiej historii.

Tradycyjna praktyka ydowska

Podobnie jak wprzypadku innych zwyczajw opisanych wPimie witym, spojrzenie na ceremoni brit mila pozwala pozna wiele istotnych prawd duchowych. Cho sama chirurgiczna procedura obrzezania (czyli usunicia napletka zczonka) jest stosunkowo prosta, to wtradycyjnym judaizmie wcelu naleytego przestrzegania tego zwyczaju wypracowano do skomplikowan ceremoni. Zgodnie z17. rozdziaem Ksigi Rodzaju tradycyjne brit mila (wdialekcie wschodnioeuropejskich ydw, tzw. aszkenazyjskich, zwane take bris) odbywa si zawsze wsmym dniu ycia. Nakaz brit mila jest uwaany za tak doniosy, e przestrzega si go rwnie wtedy, gdy smy dzie wypa-

OBRZEZANIE (JAKO ZNAK PRZyMIERZA)

15

da wszabbat anawet wwito Jom Kippur. Jeli ceremonia odbywa si wdzie postu, wwczas doroli bogosawi wino, lecz do skosztowania daj je osobie nieletniej. Wten sposb ceremonia obrzezania moe si odby bez naruszenia postu. Jedynym uzasadnionym powodem odroczenia ceremonii wsmym dniu jest choroba niemowlcia. Wtakim wypadku poleca si rodzinie odczeka siedem dni, a dziecko powrci do zdrowia. Poniewa sam zabieg nie jest skomplikownay pod wzgldem medycznym, brit mila moe si odby wdomu, wsynagodze bd wszpitalu. Niektre tradycjonalistyczne szpitale wydowskich dzielnicach maj przeznaczon do tego celu specjaln sal rytualn. Poniewa jednak brit mila to uroczysto rodzinna, najczciej organizuje si j wdomu, po niej za urzdza si przyjcie. Wedug rabinw obrzezanie syna jest wsensie dosownym obowizkiem jego ojca. Wielu ojcw czuoby si jednak nieporadnie wtakiej roli, dlatego moe zosta wyznaczony mohel (rzezak) jako szaliach (przedstawiciel) ojca. Mohel jest religijnym ydem bdcym wswoim otoczeniu autorytetem duchowym. Czstokro poci wdniu brit mila, aby lepiej przygotowa si duchowo na wykonanie micwy (przykazania). Mohel musi te mie przygotowanie medyczne do wykonania zabiegu. Wniektrych szpitalach mona odby takie szkolenie wramach specjalnych programw rabinackich dla religijnych ydw. Do innych uczestnikw tradycyjnego brit mila nale osoby majce do spenienia symboliczne role podczas tej uroczystoci. Kada znich stanowi istotne ogniwo wcigu kolejnych czynnoci tego wanego wydarzenia. Pierwszym ogniwem ludzkiego acucha jest kwatterin (matka obrzezkowa, swego rodzaju odpowiednik matki chrzestnej). To ona bierze dziecko zrk matki iprzynosi je pod drzwi pomieszczenia, gdzie ma si odby brit mila. Kwatterin jest jedyn kobiet, ktrej przypada zaszczyt udziau wbrit

16

ZWyCZAJE I OByCZAJE yDW MESJASKICH

mila. Gdy dziecko zostaje przyniesione pod drzwi, uczestnicy ceremonii witaj je synnym hebrajskim zdaniem Baruch haba bszem Adonaj (Bogosawiony, ktry przychodzi wimi Pana). Ten werset zPsalmu 118 jest uywany wwielu ydowskich modlitwach liturgicznych, szczeglnie podczas wit. Kolejnym honorowym uczestnikiem brit mila jest kwatter (ojciec obrzezkowy, odpowiednik ojca chrzestnego). To on bierze dziecko zrk kwatterin iprzekazuje je kolejnemu uczestnikowi ceremonii. Uczestnik ten stoi tu przy kisej szel Elijahu (krzele Eliasza). Posta proroka Eliasza odgrywa wan rol wwielu ydowskich zwyczajach. w m Boy y w okresie bardzo trudnym dla staroytnego Izraela. Przypuszcza, e jest jedynym ydem, ktry pozosta wierny Przymierzu (1 Krl 19,10). Musia mierzy si samotnie nie tylko zupadkiem duchowym Izraela, ale izIzebel, pogask maonk krla. Ze wzgldu na sw wierno Bogu Izraela Eliasz znalaz upamitnienie w kilku ydowskich uroczystociach. Jest dla niego przygotowane specjalne miejsce podczas kadego paschalnego sederu, na wypadek, gdyby zechcia pojawi si inapi zdodatkowego kielicha, obwieszczajc tym samym nadejcie Mesjasza. Uwaa si te, e Eliasz obecny jest duchowo podczas brit mila jako go honorowy. Na krzele Eliasza nie zasiada nikt, jednak jedna osoba staje tu obok ikadzie na tym krzele dziecko. Wierzy si, e Eliasz jest obecny duchowo. Tym samym znak przymierza (brit mila) udzielony zostaje niejako wobecnoci tego, ktry by wiernym strem przymierza wswoich czasach. Kolejny uczestnik ceremonii spenia obowizek mikisej ljad haaw (zkrzesa wrce ojca). Zadaniem tej osoby jest zatem zabranie dziecka zkrzesa Eliasza iprzekazanie go wramiona jego ojca. Ojciec dziecka wgecie powierzenia swej odpowiedzialnoci oficjalnemu przedstawicielowi

OBRZEZANIE (JAKO ZNAK PRZyMIERZA)

17

podaje synka nastpnemu uczestnikowi ceremonii, sandekowi. Zgodnie zprastar ydowsk tradycj to wanie sandek trzyma dziecko podczas dokonywania obrzezania. Zasiada na krzele, majc dziecko przed sob na poduszce iczekajc, a mohel wykona swoje zadanie. W tym momencie ceremonii nastpuje zabieg obrzezania. Trwa zwykle nie duej ni 10-15 minut. Nie uywa si rodka znieczulajcego, cho czsto daje si niemowlciu kropl wina, aby uly mu nieco podczas obrzdu. Po zakoczeniu rytuau dziecko zostaje owinite iprzekazane kolejnemu honorowemu uczestnikowi uroczystoci zwanemu sandek szeni (drugi sandek). Osoba ta ma wyjtkowy zaszczyt trzyma na rkach nowo obrzezanego chopca wchwili kocowych bogosawiestw. Bogosawiestwa odpiewuje bd odczytuje osoba stanowica ostatnie ogniwo tego tradycyjnego ludzkiego acucha, czyli meworejch (ten, ktry bogosawi). Pierwsze bogosawiestwo wypowiada si nad kielichem wina symbolizujcym radosny charakter wydarzenia. Kiedy rodzina napije si ju z kielicha, odczytuje si bogosawiestwo, suce zarazem jako formua nadania dziecku imienia. Bardzo istotne jest to, aby dziecko otrzymao imi hebrajskie, ktre bdzie uywane wsynagodze ipodczas innych ceremonii ydowskich. Wtradycji aszkenazyjskiej (wschodnioeuropejskiej) dziecku nie daje si imienia po yjcym krewnym, wprzekonaniu, e przynosi to pecha. Nadaje mu si imi po ktrym zbliskich zmarych krewnych, co jest zarwno zaszczytem, jak iform uczczenia pamici drogiej sercu osoby. Zkolei ydzi sefardyjscy (zachodnioeuropejscy i bliskowschodni) rni si w tym wzgldzie od spoecznoci ydw aszkenazyjskich wich rodowisku nazwanie chopca imieniem yjcego krewnego uchodzi za zaszczyt. Hebrajskie imi chopca konstruuje si zwykle poprzez poczenie jego wasnego imienia

18

ZWyCZAJE I OByCZAJE yDW MESJASKICH

zpierwszym imieniem jego ojca (np. Dawid ben Boaz Dawid syn Boaza). Ostatnim etapem ceremonii brit mila jest seuda micwa (posiek przykazania). Ten radosny posiek spoywa si na koniec uroczystoci dla uczczenia nowego ycia, ktre zostao poddane pod znak Przymierza. Moe to by zarwno wystawna uczta, jak istosunkowo skromne przyjcie dla przyjaci ikrewnych. Stosownym zakoczeniem caoci jest przypomnienie obecnym, jak radoci jest posiadanie przymierza zBogiem Abrahama. Cho sama ceremonia brit mila bya niesychanie wana dla rabinw, czsto zwracali oni uwag spoecznoci ydowskiej na jeszcze wiksz wag zrozumienia duchowych treci zwizanych ztym zwyczajem. WTalmudzie (obejmujcym prawo ustne ijego rabiniczne omwienia) rabini zapytywali oczas, wktrym maoletni uzyskuje prawo do swego dziedzictwa wwiecie przyszym. Dowodzono, e uzyskuje on prawo do swego dziedzictwa wmomencie swego brit mila (Talmud babiloski, Sanhedrin 110b). WMidraszu (komentarzu rabinicznym) do Ksigi Wyjcia rabini powiadaj, e sam Abraham zasidzie uwrt Gejhinnom (pieka) inie dopuci, aby wszed tam jaki nieobrzezany yd (Rabbah do Ksigi Wyjcia 19,4). Rabini czstokro wskazywali, e Tora kadzie duy nacisk na duchow rol brit mila. Obrzezanie przypomina, e duch czowieka ma by poddany Bogu.
Ateraz, Izraelu, czego da od ciebie twj Bg, Jahwe? Tylko tego, by si ba swojego Boga, Jahwe, chodzi wszystkimi Jego drogami, miowa Go, suy twemu Bogu, Jahwe, zcaego swojego serca izcaej swej duszy, strzeg polece Jahwe iJego praw, ktre ja ci podaj dzisiaj dla twego dobra. Do twojego Boga, Jahwe, nale niebiosa, niebiosa najwysze, ziemia iwszystko, co jest na niej. Tylko do twoich przodkw skoni si

OBRZEZANIE (JAKO ZNAK PRZyMIERZA)

19

Jahwe, miujc ich; po nich spord wszystkich narodw wybra ich potomstwo, czyli was, jak jest dzisiaj. Dokonajcie wic obrzezania waszego serca, nie bdcie nadal [ludem] otwardym karku. (Pwt 10,12-16; por. Jr 4,4; 9,25-26)

Wparalelnym fragmencie pokazano, e obrzezanie serca jest dzieem duchowym, ktrego moe dokona jedynie sam Bg. Podczas gdy obrzezanie fizyczne polega na usuniciu fragmentu ciaa, obrzezanie duchowe polega na usuniciu tego, co nieczyste wduchu czowieka.
Twj Bg, Jahwe, dokona obrzezania twego serca iserca twych potomkw, eby miowa Pana Boga swego Jahwe zcaego serca swego izcaej duszy swojej, po to, aby y. (Pwt 30,6)

Wtradycyjnym judaizmie zrodzio si pytanie oto, jak postpowa znie-ydami, ktrzy pragn przyczy si do narodu Izraela. Wczasach biblijnych iwczasach talmudycznych nie byo to zjawisko rzadkie, czego przykadem s choby Rachab iRut. Biblia nie precyzuje dokadnie wymogw wzgldem przedstawicieli innych narodw chccych przej na judaizm, rabini jednak okrelili je do szczegowo. Poza przyjciem wiary wjedynego prawdziwego Boga osoba taka musiaa y zgodnie zTor. Wedug wielkiego rabina Hillela (Iwiek po Chr.) wprowadzenie kogo do domu Izraela musiao obj trzy elementy: ofiar wwityni, mikwe (obmycie rytualne) oraz obrzezanie (wprzypadku mczyzn). Naley jednak mie wiadomo, e nie panowaa powszechna zgoda co do takich trzech warunkw. Rabbi Joszua yjcy wtym samym okresie rni si swym zdaniem od Hillela. Uwaa mikwe za wymg niezbdny, natomiast obrzezanie za niekonieczne (Talmud babiloski,

20

ZWyCZAJE I OByCZAJE yDW MESJASKICH

Jewamot 46a). Kwestia ta odcisna si bezporednio na ruchu ydw wierzcych w Mesjasza. Podobne opinie ujawniay si podczas tzw. soboru jerozolimskiego, opisanego w15. rozdziale Dziejw Apostolskich.

Odniesienia wNowym Testamencie

Wiele zwyczajw zwizanych zbrit mila zabrzmi znajomo wuszach osb znajcych Nowy Testament. Oczywicie wpierwotnym zamyle Nowy Testament by pisany przez ydw do odbiorcw wprzewaajcej mierze ydowskich idotyczy ydowskich koncepcji. Wjego zatem ujciu brit mila to zwyczaj, ktry przy utrzymaniu naleytej, biblijnej rwnowagi moe by praktykowany jako cenne dowiadczenie. Podobnie jak wprzypadku nakazw Tory, Nowy Testament podkrela donioso duchowych treci tkwicych wobrzezaniu:
Przecie wNim [Mesjaszu] mieszka cielenie caa penia Bstwa iwNim, ktry jest Gow kadej zwierzchnoci iwadzy, otrzymalicie t peni. WNim rwnie przez porzucenie grzesznego ciaa przyjlicie obrzezanie nie ludzk rk dokonane, obrzezanie Chrystusowe. (Kol 2,9-11)

Obrzezanie cielesne ma warto jako zwyczaj nadany przez Boga, jednake najwiksza jego warto tkwi wsymbolice obrzezania duchowego. Wodrnieniu od cielesnego brit mila obrzezanie serca musi by dzieem samego Boga, dokonanym przez Mesjasza. Jeli zatem pojmujemy zwyczaj brit mila wjego duchowym kontekcie, staje si jasne, e Nowy Testament nie przekreli go (zob. Rz 2,7.28-29). Nowy Testament zawiera wzmianki oniejednej ceremonii brit mila. Ewangelia ukasza relacjonuje zdumiewa-

OBRZEZANIE (JAKO ZNAK PRZyMIERZA)

21

jce okolicznoci narodzin czowieka zwanego Jochanan (Jan Chrzciciel). Jego rodzice Zcharia (Zachariasz) iEliszewa (Elbieta) byli ju wpodeszym wieku, dlatego Zachariasz zwtpi, czy rzeczywicie mgby zosta ojcem. Za ten akt niewiary anio Gabriel porazi go niemot a do czasu narodzin ich syna. Rwnie itemu wydarzeniu towarzyszyy niezwyke okolicznoci:
Dla Elbiety nadszed czas porodu. Urodzia syna. Jej ssiedzi ikrewni dowiedzieli si, e Pan na niej okaza wielko swojego miosierdzia, icieszyli si zni. smego dnia przyszli obrzeza dziecko inazywali je imieniem jego ojca Zachariasza. Na to matka powiedziaa: Nie! Ono otrzyma imi Jan. Odpowiedzieli jej: Wtwojej rodzinie nikt nie nosi takiego imienia. Gestami zapytali jego ojca, jakie imi ma ono wedug niego nosi. On poprosi tabliczk inapisa na niej: Jego imieniem jest Jan. Wszyscy si zdziwili. Wtedy zmiejsca jego usta ijzyk si otwary imwi, wielbic Boga. Wszystkich ich ssiadw strach przenikn. W caej grzystej krainie judejskiej mwio si owszystkich tych rzeczach. Wszyscy wzili sobie do serca to, co usyszeli, ipytali: Kime to dziecko bdzie?. Rzeczywicie rka Pana bya nad nim. (k 1,57-66)

Odbya si zatem tradycyjna ceremonia brit mila, wformie praktykowanej wwczas wIwieku wJerozolimie. Mona si spodziewa, e wystpoway tam wszystkie zwyczajowe elementy obrzdu: przyjaciele, honorowi uczestnicy, mohel imeworejch. Przy nadawaniu imienia synowi zrodziy si kontrowersje co do tego, jakie imi powinien nosi. Wjudzkim (sefardyjskim) otoczeniu zwyczajem byo nadawanie imienia dla uhonorowania ktrego zyjcych krewnych. Wtamtejszej kulturze oczywistym wyborem byoby

22

ZWyCZAJE I OByCZAJE yDW MESJASKICH

zatem Zcharia ben Zcharia. Jednak zpowodu poselstwa anioa, rodzice wiedzieli, e naley mu nada imi Jochanan ben Zcharia (Jan syn Zachariasza). Gocie zdumieli si, poniewa wrodzinie nie byo nikogo otakim imieniu. Zawsze jednak mdrze jest zastosowa si do jasnych wytycznych Boych. By moe imi Jochanan (co znaczy Bg jest askawy) byo icie proroczym imieniem dla tego ostatniego wIzraelu proroka, poniewa to wanie on mia przygotowa ludzi na nadejcie Mesjasza. Tak czy inaczej, uroczysto zakoczya si, aJan wyrs na czowieka, ktrego Bg uy do realizacji swoich zamysw. Rwnie winnych miejscach Nowego Testamentu znajdujemy wzmianki ozwyczaju brit mila, zarwno wsensie historycznym, jak iteologicznym. Nawet Jezusa zNazaretu poddano temu tradycyjnemu rytuaowi. WEwangelii ukasza czytamy:
Gdy upyno osiem dni inaleao Go obrzeza, nadano Mu imi Jezus, podane przez anioa, nim poczty zosta wonie. (k 2,21)

Zwyczaj brit mila utrzymywa si wrd pierwszych ydw wierzcych w Mesjasza, ktrzy susznie uwaali si za uczestnikw przymierza ze swym praojcem Abrahamem. Nie przechodzio im przez myl, e przeszli na jak inn religi. Wistocie bywao, e jeszcze gorliwiej kultywowali swoje ydowskie dziedzictwo i zwyczaje (zob. Dz 21,20). Dlatego te Saul zTarsu (noszcy aciskie imi Pawe) zaznacza wswoim wiadectwie, e jego rodzice wprowadzili go do przymierza zJahwe, dokonujc brit mila smego dnia (zob. Flp 3,5). WDziejach Apostolskich 16,1-3 wspomniano oobrzezaniu Tymoteusza. Tymoteusz, cho urodzony zydowskiej matki, nie zosta wychowany wtradycyjny ydowski spo-

OBRZEZANIE (JAKO ZNAK PRZyMIERZA)

23

sb. Poniewa Pawe pragn zabra go ze sob wpodr do spoecznoci ydowskich, zadba oto, aby podda go ceremonii brit mila, mimo e Tymoteusz by ju dorosy. Ta ostatnia sprawa czsto budzi pewne wtpliwoci teologiczne wrd nieydowskich wierzcych wJezusa. Czsto twierdzi si, e Pawe zajmowa stanowisko przeciwne obrzezaniu. Przestrzega przecie wierzcych zGalacji, eby nie przyjmowali znaku obrzezania, wprzeciwnym razie bdzie im grozi sd Boy. Pisa:
Do wolnoci wyzwoli nas Chrystus! Trwajcie wic inie bierzcie na siebie znowu jarzma niewoli. Oto ja, Pawe, zapewniam was, e jeeli przyjmiecie obrzezanie, Chrystus nic wam nie pomoe. Ponownie owiadczam kademu przyjmujcemu obrzezanie, e jest zobowizany zachowywa cae Prawo. (Ga 5,1-3)

Czsto zapomina si okontekcie Listu do Galatw. Naley pamita, e Pawe zwraca si tutaj do nie-ydw, ktrzy chcieli zaskarbi sobie zasugi uBoga poprzez przestrzeganie zwyczajw. Kolejny werset wyjania t spraw:
Odsunlicie si od Chrystusa, ktrzy wPrawie szukacie sprawiedliwoci, wypadlicie zaski. (Ga 5,4)

Pawe nigdy nie sugerowa, e wprzestrzeganiu zwyczaju brit mila przez wierzcych wJezusa jest cokolwiek zego, wprzeciwnym razie, jak wytumaczylibymy fakt obrzezania przez niego Tymoteusza? Zagadnienie to ma dwa wymiary. Po pierwsze, obrzezanie jest znakiem przymierza Abrahamowego wprzypadku cielesnych potomkw tego patriarchy. Dla spoecznoci nieydowskiej jest to zatem kwestia bezprzedmiotowa, poniewa nie-ydzi nie s zwi-

24

ZWyCZAJE I OByCZAJE yDW MESJASKICH

zani zfizycznymi aspektami przymierza, jakie zawar Bg zAbrahamem. Cho Pawe obrzeza Tymoteusza jako yda, nie uleg presji, by obrzeza take Tytusa, ktry nie by ydem (zob. Ga 2,3). Po drugie, naley przyjrze si kontekstowi wersetw przestrzegajcych Galatw, aby odrzucili obowizek brit mila. Kontekst wskazuje wyranie, e trwali oni wbdnym przekonaniu, i poddajc si obrzdowi brit mila mog wjaki sposb zosta usprawiedliwieni (zbawieni). Pawe odrzuca t faszyw nauk, poniewa ani yd, ani nie-yd nie moe zosta usprawiedliwiony w wynikuprzestrzegania uczynkw Tory (zob. Rz 3,20). WNowym Testamencie dostrzegamy zatem rwnowag, stawiajc brit mila wnaleytej perspektywie. Cho rytua obrzezania nie ma mocy wystarczajcej do tego, by usprawiedliwi czowieka przed obliczem witego Boga, to pozostaje on znakiem przymierza Abrahamowego take dla ydw wierzcych w Mesjasza. Majc pen wiadomo tego, e usprawiedliwienie zgrzechw dokonuje si jedynie przez wiar wzmartwychwstaego Mesjasza, wierzcy wJezusa maj wolno wyboru, czy praktykowa zwyczaj brit mila, czy te nie. Kwestia roli brit mila wyciu mesjaskiego wierzcego (czy to yda, czy nie-yda) budzia wIwieku takie kontrowersje, e zwoano wJerozolimie specjaln narad, aby to przedyskutowa. Po wysuchaniu rozmaitych stanowisk pierwsi przywdcy ruchu mesjaskiego doszli do porozumienia iogosili je publicznie.
Zebrali si zatem apostoowie istarsi, by rozway t spraw. Gdy wielki spr si wywiza, wystpi Piotr iprzemwi do nich: Bracia, wy przecie wiecie, e ju przed wielu dniami wybra mnie Bg spord was, aby poganie usyszeli zmoich ust sowa ewangelii iby uwierzyli. Sam Bg, Znawca serc, powiadczy za nimi, udzielajc im Ducha witego jak nam.

OBRZEZANIE (JAKO ZNAK PRZyMIERZA)

25

adnej nie uczyni rnicy midzy nami animi, gdy oczyci ich serca ku wierze. Dlaczego zatem dzi kusicie Boga, by na kark uczniw naoy jarzmo, ktrego nie mieli siy udwign ani nasi ojcowie, ani my? Przecie wierzymy, e my, jak ioni, dostpujemy zbawienia dziki asce Pana Jezusa. (Dz 15,6-11)

Podobnie jak womawianym wczeniej przypadku zListu do Galatw, spr ma tu dwojaki wymiar. Po pierwsze, co jest podstaw usprawiedliwienia przed obliczem Boga zarwno dla yda, jak idla nie-yda? Panuje zgoda co do tego, e liczy si tutaj wiara wmier izmartwychwstanie Mesjasza, nie za przestrzeganie jakiegokolwiek zwyczaju. Drugi problem, ktry jest tu przedmiotem rozwaa, czsto umyka dzisiejszym wierzcym. Wmiar jak wrd pogan szerzy si ydowski ruch mesjaski, musieli oni przestawia si ze swego dotychczasowego sposobu ycia na sposb mesjaski. Dzi moe to zabrzmie dziwnie wuszach wielu osb, poniewa wierzcy najczciej zadaj sobie dokadnie odwrotne pytanie: wjaki sposb yd moe przyj Jezusa jako Mesjasza iwpasowa si wstruktury nieydowskiego Kocioa? WIwieku sytuacja bya lustrzanym odbiciem obecnej. Wjaki zatem sposb tzw. sobr jerozolimski rozstrzygn kwesti miejsca nieydowskich wierzcych wruchu mesjaskim?
Uspokoio si cae zgromadzenie isuchao opowiada Barnaby iPawa otym, jakie znaki icudy uczyni wrd pogan Bg przez nich. Gdy skoczyli, odezwa si Jakub takimi sowami: Posuchajcie mnie, bracia. Szymon przedstawi, jak to najpierw sam Bg spojrza na pogan, aby znich wzi lud dla imienia swego. Potwierdzaj to sowa Prorokw, tak bowiem jest napisane:

26

ZWyCZAJE I OByCZAJE yDW MESJASKICH

Potem powrc iodbuduj zapady namiot Dawida, iodbuduj jego ruin, iznw go prosto postawi, by pozostali ludzie odszukali Pana, atak samo wszyscy poganie [Goim], uktrych zostao wezwane imi moje nad nimi mwi Pan, ktry czyni to wiadomym od pradawna. Dlatego ja uwaam, e nie naley dodawa ciaru tym, ktrzy spord pogan nawracaj si do Boga, lecz posa im nakaz, aby si trzymali daleko od zmazy bokw, od rozwizoci, od tego, co zostao uduszone, iod krwi. Przecie Mojesz ju od najdawniejszych pokole ma swych heroldw wkadym miecie, bo co szabat jest czytany wsynagogach. (Dz 15,12-21)

Starsi wsplnoty ydw wierzcych w Mesjasza nie mogli zaprzeczy, e Bg dokonuje jakiego nowego dziea, wczajc pogan wkrlestwo Mesjasza. Prorocy zreszt zapowiadali takie wydarzenie, aowoce posugi Pawa potwierdzay je. Wodrnieniu od judaizmu rabinicznego, ktry mczynie pragncemu przej na judaizm stawia warunek brit mila, podejcie ydw wierzcych w Mesjasza polegao na zaakceptowaniu innych narodw zich tosamoci. Poganie nie musieli zatem stawa si ydami, aby mie prawo do wiary wydowskiego Mesjasza. Jednak wczesnym ydowskim wierzcym takie mylenie musiao si wydawa nader radykalne. Pomimo to polecili, aby ci nowi nieydowscy wierzcy zachowali szacunek dla zwyczajw spoecznoci ydowskiej, wktrej yj izktr maj wsplnot. Polecono im wic powstrzymywa si od pewnych rzeczy, ktre zgorszyyby ich ydowskich wspbraci, mianowicie od bokw, rozwizoci ispoywania krwi. Oczywiste jest, e powodem takiego postpowania nigdy nie byo usprawiedliwienie, lecz byy to duchowe zalecenia suce zachowaniu mioci ipokoju midzy tymi dwiema,

OBRZEZANIE (JAKO ZNAK PRZyMIERZA)

27

tak rnymi, grupami kulturowymi. Ustpstwo miao suy rwnie jako wiadectwo dla spoecznoci ydw niewierzcych w Mesjasza pokaza, e ci nieydowscy wierzcy wJezusa potrafi dostrzec idoceni ydowski fundament swojej wiary. Taki wniosek wydaje si pyn zwersetu Dz 15,21, gdzie wydanie wspomnianych zalece zostao uzasadnione faktem suchania przez ydw goszonej co szabat w synagodze Tory. Jake wic spoeczno ydowska mogaby zrozumie, e Jezus jest Mesjaszem, jeli Jego uczniowie nie dostrzeg inie uszanuj zwizku Nowego Testamentu zjego ydowskimi korzeniami? Nie mona myle, e podjta wwczas decyzja bya bdna albo po prostu czysto ludzka. Pismo wite zwraca uwag, e co do tego postanowienia nie tylko zgodzili si wszyscy przywdcy wsplnoty ydw wierzcych w Mesjasza, ale ie zostao ono zatwierdzone jako suszne przez Ducha witego (zob. Dz 15,28). rodowisko niewierzcych ydw wci mylnie uwaa chrzecijastwo za religi nieydowsk. Wiele Kociow na przestrzeni dziejw przyjmowao okrelone zwyczaje isposoby wyraania swej wiary, tak si jednak nieszczliwie zoyo, e zapomniay one oswych ydowskich korzeniach duchowych (zob. Rz 11,17-18). Tzw. sobr jerozolimski wci moe wiele nauczy ydowskich inieydowskich wierzcych wJezusa. Nie trzeba by ydem, eby mie prawo wierzy wJezusa, wierzcy powinien jednak rozumie, skd wywodzi si jego wiara. Niniejsze studium na temat brit mila iinnych tradycji biblijnych pomoe wierzcym na nowo to zrozumie ista si wiadectwem dla rodowiska ydowskiego. wiadectwem, e Jezus jest Mesjaszem.

Praktyczne wskazwki
Zarwno zzaoe Tory, jak iznowotestamentalnego pojmowania brit mila jasno wynika, e zwyczaj ten mog prak-

28

ZWyCZAJE I OByCZAJE yDW MESJASKICH

tykowa idoceni take wierzcy wJezusa. Logiczne wyda26 Gods Appointed Customs je si, e ydzi wierzcy w Mesjasza, reprezentujcy Reszt Izraela, mog zapragn znaku przymierza Abrahamowego, brought into the covenant of wIwieku. Cho be jak to czynili ydowscy wierzcy Abraham, so may henie-ydzi led to the zechcie obrzeza swoich a marriage rwnie mogliby study of Thy Torah, enter intosynw, to jednak worthy of Thy blessing, and live a life enriched with brit mila dokonywane wsmym dniu pozostaje szczeglgood deeds. Amen (Central Conference of American nym znakiem przymierza midzy ydami aBogiem Izraela. Rabbis, Rabbis Manual, p. 11). Poniej przedstawiamy propozycj przebiegu mesjaskiego Although brit milah does not relate to girls, the above obrzdu brit mila wpostaci praktycznych wskazwek dla prayer serves as a good model for a naming or dedication tych, ktrzy postanowiliby zachowa ten prastary zwyczaj. ceremony. However, instead of using the word ben (son), the Kadabat (daughter) should beDucha witego,done at poword rodzina, wwolnoci used. This is often moe traktowa dowolnie opisane szczegy, pewne elementy wythe first congregational service that the baby girl is able to attend. kluczajc ainne wczajc. Naley te uwzgldni praktyczAfter mohela, prayer, a personal stara zorganizowa ne potrzebythis namingktry bdzie siprayer should be said for the child and their family. This prayer should affirm that jak najlepsze warunki dla to know Messiah Yeshua brit mila. the child will be brought up wykonania rytuau at a very Najlepszym konsultantem wzakresie joyous occasion canbyearly age. An important memento of the tych szczegw be the beautiful miejscowego zgromadzenia mesjaskieby przewodniczcyMessianic certificate for either Brit Milah or Child Dedication (see below; also see Conclusion for how to go. Niezalenie od formy, prostej bd skomplikowanej, najobtain one). Finally, the family will probably want to follow waniejszym elementem ceremonii home ortre duchowa. jest jej elsewhere, to the ceremony with a joyous meal, at
celebrate the new life. Mazel Tov! (Congratulations!)