Ajurweda

Wielkie systemy medyczne Wschodu

AJURWEDA

dr Marek Kalmus, Instytut Bliskiego i Dalekiego Wschodu UJ

Staroytna kultura doliny Indusu

Staroytna Kultura Doliny Indusu (Mohendo Daro Harappa): Higiena i profilaktyka wysoko rozwinite - miejska kanalizacja i studnie oraz wodocigi dostpne dla wszystkich - baseny domowe i publiczne - kpiele parowe (anie miejskie). Roliny i kwiaty jako ornamenty na naczyniach z Harappy rozwinita kultura rolnicza musiaa mie rozleg wiedz na temat zi. Joga (?) praca z umysem, wiadoma kontrola ciaa, znaczenie oddechu.

Marek Kalmus

Ajurweda

Cywilizacja Doliny Indusu

kanalizacja centralna i domowa, studnie i domowe baseny z odprowadzeniem brudnej wody

Mohendo Daro wielki basen

Marek Kalmus

Ajurweda

Najazd Ariw i jego konsekwencje

Wedy i medycyna: teksty, uwagi i odniesienia zawierajce idee medyczne wystpuj we wszystkich 4. gwnych wedach: Rygweda: - 3 gwnych bogw (?) 3 dosze (Agni-gorczka, Rudra-wiatr, Indra-pyny) - mdrcy z kieszeni pen zi leczniczych Jadurweda Samaweda Atharwaweda zawiera 114 hymnw i formu dotyczcych leczenia chorb Ajurweda (weda ycia) stanowi jedn z tzw. wed dodatkowych (Upaveda)

Atharwaweda
Rne rodzaje zakl magicznych (sukta), w tym: Zaklcia lecznicze wiedza o rolinach leczniczych i praktykach uzdrawiajcych, Zaklcia medyczne np. przeciw demonom wywoujcym choroby Modlitwy do bogw: Rudry (bg czasu i mierci, uzdrawiania i lekw, burzy, oraz caej przyrody, natury) i Awinw (bliniacy, boscy lekarze bogw i stranicy niemiertelnoci) Zaklcia zapewniajce zdrowie i dugie ycie gwnie do Agniego (bg ognia, byskawic, soca, odpdzajcy nieszczcia i choroby)

Marek Kalmus

Ajurweda

Atharwaweda
Atharwaweda opisuje m.in. takie choroby jak: reumatyzm, dn, napady padaczki, obd, grulic wzw chonnych, ropnie, guzy, zapalenie oczu, lepot, taczk, malari, zapalenie oskrzeli, nerwoble, soniowato, choroby skrne, ble gowy, zatrzymanie moczu, puchlin wodn wczeni lekarze ju w czasach Atharwawedy znali zwizki midzy puchlin wodn a chorobami serca; z blami w piersi czono obrzki w stawach Atharwaweda wymienia potne roliny lecznicze: Kusztha (leczy Takmana [gorczk], ble gowy, zapalenie oka, ble brzucha), Soma (umierza ble, odurza, wzmacnia siy ywotne)

Pierwsze teksty i wielcy mistrzowie medycyny

Atri, mityczny wedyjski ryszi i jego Atharwa-Samhita (zbir Atriego). Wg Czaraki Atri otrzyma przekaz medyczny od boga Brahmy. Atreja, synny lekarz z Takszasili (VIII lub VII w p.n.e.) oraz jego uczniowie: Agniwesia (uzupenienie AtharwaSamhity), Bhela, Daturkarna, Parasiarar, Hariata, Uszarpani. Suruta-Samhita wielkiego lekarza Suruty z Benares (pierwotny tekst datowany na ok. 800-400? r. p.n.e.?) powouje si m.in. na Atrej i Atharwawed. Czaraka, lekarz nadworny krla Kaniszki (78-101 lub 120-162 r. n.e.)? i jego gwne, najstarsze dzieo medyczne staroytnych Indii: Czaraka-Samhita odwoania do nauk mistrza Atriego oraz Agnivesi. Asztanga Hridaja Samhita spisana ok. 500 r. n.e.

Marek Kalmus

Ajurweda

Najstarsze teksty
Ajurweda jedna z trzech dodatkowych Wed, witych staroytnych tekstw indyjskich objawionych Ariom przez riszich od ok. XVIII w. p.n.e. przekazywana w tradycji ustnej Traktaty klasyczne tzw. Wielka Trylogia: Czaraka Samhita (medycyna chorb wewntrznych w 8 czciach) Suruta Samhita (chirurgia i anestezjologia) Asztanga Hridaya Samhita (skrcona wersja dzie Czaraki i Suszruty, astrologia, diagnoza, kuracje oczyszczajce organizm 6 ksig) Sze klasycznych komentarzy do Czaraka Samhity od 1066 r.

Suruta Samhita
Tekst dotyczcy chirurgii, spisany przez Surut (uwaanego za ojca indyjskiej chirurgii, reprezentanta szkoy chirurgw Dhanavatariego) najstarsze rdo: Manuskrypt Bovera z IV w. n.e. (z Kuchy) Bardzo szczegowo omawia wykonywanie rnych operacji (m.in. wymiany protezy koczyn, chirurgii i kosmetyki nosa i innych czci ciaa, cesarskiego cicia, a nawet operacji mzgu). Wzmianki na temat przeszczepu gaki ocznej, usuwania katarakty Suruta by pierwszym chirurgiem, ktry tak wnikliwie bada struktur anatomiczn oka. Omwi ok. 72 chorb narzdu wzroku np. jaskr czy zapalenie spojwek. Traktat liczcy 184 rozdziaw omawia 1120 chorb, przedstawia list okoo 125 narzdzi chirurgicznych, list 700 zi leczniczych oraz metody przygotowania lekw, w tym: 64 preparaty z mineraw i 54 preparaty zwierzce.

Marek Kalmus

Ajurweda

Czaraka Samhita
Najstarszy ajurwedyjski traktat, ktrego podstawy przypisywane s mdrcowi Atreji, spisany przez Czarak, ktry wczy do traktatu take teksty Agniweszy. Wyjania zasady, na ktrych opiera si medycyna ajurwedyjska. Podobnie jak wikszo staroytnych tekstw ajurwedyjskich, rwnie ten ma poetyck form, ktra uatwia przyswajanie wiedzy. Tekst podzielony jest na 8 rozdziaw: omawia przyczyny, diagnostyk i leczenie rnych chorb, szczegowo przedstawia anatomi czowieka (300 koci, 500 mini, 210 staww, 70 kanaw) oraz 500 rolin leczniczych. Zawiera rwnie informacje o rozwoju podu w onie matki, ktrych szczegowo przypomina obecny stan wiedzy.

Postawa lekarza
Lekarze znali swoj warto i znaczenie. Pobierali zapat oraz mieli swj kodeks postpowania. Tradycyjny lekarz ajurwedyjski by pragmatykiem w odniesieniu do zdrowia i dobrostanu pacjenta, nawet jeli miaoby to znaczy, e czasem nawet zarekomendowa zjedzenie woowiny lub rozsdne spoywanie alkoholu. Z biegiem czasu, gdy Ajurweda staa si stra (wiedz tradycyjn) i czci naukowej wiedzy tradycyjnej kultury indyjskiej, staa si bardziej statyczna, stopniowo tracc moliwoci do jakiejkolwiek zmiany.

Marek Kalmus

Ajurweda

Pozycja lekarza
Lekarz, pacjent, lek i pielgniarka stanowi cztery fundamenty, od ktrych zaley wyleczenie. Ale bez lekarza te trzy pozostae fundamenty s bezwartociowe, tak jak bramin recytujcy Rygwed czy Samawed w czasie obrzdw jest bez znaczenia pod nieobecno bramina, ktry recytuje Jadurwed. Ale dobry lekarz sam moe wyleczy chorego, jak eglarz, ktry bez pomocy innych eglarzy moe doprowadzi d do portu.

Przysiga lekarska
Powi si cakowicie pomocy choremu, nawet jeli przy tym stracisz ycie. Nigdy nie szkod choremu, nawet w mylach. Staraj si zawsze doskonali swoj wiedz. Nie lecz kobiet pod nieobecno ich mw. Lekarz ma zwraca uwag na swj dobry strj i ma waciwie si zachowywa. Z chwil znalezienia si przy chorym ma nie zajmowa si niczym innym, ani w myli, ani w mowie, jak tylko cierpicym czowiekiem. O tym, co si dzieje w domu chorego nie wolno mu mwi poza domem. Choremu nie mona mwi o moliwoci jego mierci, jeli tym zaszkodzi si choremu albo komu innemu. W obliczu bogw [] masz to zobowizanie przyj Niech ci wszyscy bogowie wspomagaj jeli im jeste posuszny. W przeciwnym razie niech bd przeciwko tobie. Uczniowie maj odpowiedzie: niech tak si stanie

Marek Kalmus

Ajurweda

Pierwsze indyjskie uniwersytety

Pierwsze indyjskie uniwersytety i ich medycyna (w centrum nauczania staa mdro ycia medycyna ajurwedyjska) Takszasila (Taxila) mistrz Atraja Benares mistrz Suruta Pniej medycyna nauczana bya te na wielkich uniwersytetach buddyjskich: Nalanda, Kamalasila, Wikramasila i in.

Pierwsze ajurwedyczne szpitale pastwowe

Edykt cesarza Asioki (273-232 r. p.n.e.) szpitale dla ludzi i zwierzt krla Pridjadarszina Szpitale na Cejlonie: - ju od 427 r. p.n.e. - krl Putta Gamani (zm. 151 r. p.n.e.)

Marek Kalmus

Ajurweda

Profilaktyka i terapia
Ayurveda = nauka/wiedza o yciu yus = ycie; veda = wiedza Ajurweda to nie tylko metoda terapii, rwnie wana jest profilaktyka chroni zdrowie zdrowych i umierza choroby chorych (CS, S, 30.26). Cay system tradycyjnej indyjskiej dietetyki stanowi take cz wiedzy ajurwedycznej.

PODSTAWY SYSTEMU MEDYCYNY AJURWEDYCZNEJ

Pi ywiow / elementw Trzy humory (dosza) Trzy guny [wi, ni, cecha]: sattwa, radas, tamas i odpowiadajce im typy ludzkie Opis strukturalny i funkcjonalny ciaa ludzkiego Koncepcja kanaw (nadi), czakr i piciu wiatrw (prana) fizjologia subtelna

Marek Kalmus

Ajurweda

PI WIELKICH ELEMENTW
Doktryna piciu wielkich elementw (pacamahbhta = pi wielkich istniejcych bytw) tworzy punkt wyjcia dla systematyki nauki Ajurwedy. S to elementy: ziemia, woda, ogie, powietrze i przestrze. tworz one cao wiata zjawiskowego, w tym te i ludzkiego ciaa.

Doktryna piciu elementw

Pi elementw tworzy cao wiata zjawiskowego, w tym ludzi fundamentalna zgodno midzy wiatem a czowiekiem jest w Ajurwedzie ide centraln: wyjania na wiele sposobw interakcje pomidzy ludmi a wiatem. Kompozycja elementw daje 20 jakoci zwanych gunami (sanskr. gua). Guny stanowi ramow struktur dla diagnozy, terapii i dietetyki.

Marek Kalmus

10

Ajurweda

20 JAKOCI (GUNA)
W praktyce elementarna kompozycja substancji (piciu wielkich elementw) opisywana jest poprzez jej charakterystyki i jakoci (gua). W Ajurwedzie lista 20 jakoci jest powszechnie wykorzystywana i stanowi ramow struktur dla diagnozy, terapii i dietetyki.

20 JAKOCI (GUNA)
ciki zimny oleisty tpy stabilny mikki nie-liski gadki drobny, may lepki, kleisty lekki gorcy suchy ostry ruchliwy twardy olizgy szorstki duy pynny

Marek Kalmus

11

Ajurweda

TRIDOSZA: VATA (1)

VATA: skada si elementu przestrzeni i powietrza. Charakterystyczne cechy vata to sucho, ruch, zimno, wiato, zmienno, delikatno, szorstko i szybko. Najczciej wystpujce cechy osb, ktrych ukadzie psychofizycznym dominuje vata: szczupa sylwetka (najlejszy z trzech typw ciaa) sucha cera i suche wosy zimne donie stopy; ten typ le si czuje w zimnym klimacie szybkie mwienie, szybkie chodzenie twrczy, bystry umys bogata wyobrania atwo przyswajania nowej wiedzy, ale i atwo zapominania pobudliwo, ywo i ch do zabawy zmienno nastrojw nieregularny tryb ycia zmienno apetytu dua energia w krtkotrwaych zrywach rado ycia i entuzjazm w stanie rwnowagi skonno do dziaania pod wpywem impulsw nawa chaotycznych myli

TRIDOA: VATA (2)

Typowe problemy zdrowotne to: ble gowy, nadcinienie, suchy kaszel, ble garda, ucha, niepokj, arytmia serca, kurcze mini, ble w krzyu, zaparcia, wzdcia, biegunka, nerwica odka. Wikszo zaburze charakterze neurologicznym ma swoje rdo w nierwnowadze vata. Wskazania zdrowotne: Najwaniejsz spraw w przypadku osb typu vata i czsto najtrudniejsz jest prowadzenie uregulowanego trybu ycia, czyli zachowanie staych pr posikw i snu.

Marek Kalmus

12

Ajurweda

TRIDOSZA: PITTA (1)

PITTA: skada si z elementu ognia i wody. Charakterystyczne cechy to: gorco, ostro, lekko, wilgo, nieznaczna oleisto, pynno oraz kwany zapach. Cechy osb, w ktrych w psychofizycznym ukadzie dominuje pitta: dobrze zbudowana, uminiona sylwetka cera jasna lub rowawa, czsto upstrzona piegami wosy najczciej cienkie proste poci si obficie nie czuje si najlepiej w soneczne, upalne dni szybka przemiana materii, duy apetyt, denerwuje si, kiedy musi czeka na posiek lub z niego zrezygnowa bystry umys, wysoka zdolno koncentracji pewny siebie przedsibiorczy w okresie dobrej formy, natomiast przy braku rwnowagi agresywny, wadczy i napastliwy lubi rywalizacj i wyzwania namitny i romantyczny lubi przewodzi podatny na napady zego humoru, zniecierpliwienia i zo

TRIDOA: PITTA (2)

Typowe problemy zdrowotne: podranienia i stany zapalne skry, trdzik, czyraki, rak skry, wrzody, zgaga, nadkwasota, uczucie gorca w odku i jelitach, bezsenno, przekrwione piekce oczy, anemia, taczka. Zalecenia zdrowotne: Ukad psychofizyczny typu pitta le reaguje na alkohol, papierosy, a take na przepracowanie, przemczenie i przegrzanie. Osoby o tym ukadzie przy braku rwnowagi podatne s na takie negatywne uczucia, jak wrogo, nienawi, nietolerancja i zazdro. Dlatego wane jest dla osb typu pitta, by panoway nad sob prowadziy spokojny tryb ycia.

Marek Kalmus

13

Ajurweda

TRIDOA: KAPHA (1)

KAPHA: skada si elementu ziemi wody. Charakteryzowane jest przez takie cechy jak: ciko, zimno, tusto, sodycz, pewno, powolno, mikko i lepko. Najwaniejsze cechy osb, u ktrych dominuje kapha: wyrozumiay, spokojny i powolny serdeczny kochajcy nie chowa urazy, umie wspczu, nie osdza innych niezawodny i godny zaufania, wierny silny fizycznie, masywna sylwetka ma duo energii lecz jest powolny i wytrway porusza si powoli i z gracj mwi wolno wolno si uczy, lecz nigdy nie zapomina mikkie wosy i skra; zazwyczaj due, byszczce oczy i niski, mikki gos skonno do nadwagi agodny, delikatny, mao wymagajcy od ycia rzadko wpada w gniew, dy do utrzymania harmonii w swoim otoczeniu trudno go zdenerwowa, stanowi oparcie dla innych ma skonno do zaborczoci w stosunku do rzeczy, osb, pienidzy; oszczdny nie lubi deszczowej, zimnej pogody

TRIDOA: KAPHA (2)

Najczciej wystpujce problemy fizyczne to: przezibienie, niestrawno, zatokowe ble gowy, astma, katar sienny, alergie i arterioskleroza. Wskazania zdrowotne: osoby typu kapha maj skonno do ospaoci, powolnoci, depresji i nadwagi, potrzebuj one ruchu i stymulacji. Codzienna gimnastyka jest duo waniejsza dla nich, ni dla jakiegokolwiek typu. Aktywne poszukiwanie nowych dowiadcze jest dla kapha bardzo wskazane.

Marek Kalmus

14

Ajurweda

TRZY FILARY
Czowiek skada si z trzech filarw: (1) niezniszczalnego, odwiecznego ja (tm, ang. self) (2) umysu (sattva) oraz (3) ciaa (arra). Skoro atman jest odwieczny, wic na zdrowie i choroby podatny jest tylko umys i ciao. Odpowiednio do tego choroby mona dzieli na: psychiczne, umysowe i fizyczne.

Trzy guny jakoci bytu i umysu

Na poziomie umysu, osobowoci 3. guny s odpowiednikiem Tridosza, stanowic o jakoci konstytucji umysowej: Tamas bezwad, nietrwao instynkt mierci; ruch ku doowi. Radas pobudzenie i namitno stan ekscytacji, aktywno, instynkt ycia; bdne koo chaotycznego ruchu. Sattwa czysto, wietlisto, lekko spokj, przebudzenie, rozwj duchowy; ruch ku grze.

Marek Kalmus

15

Ajurweda

PODZIA CHORB
1. Choroby mona dzieli na: psychiczne, umysowe i fizyczne. 2. Mona je klasyfikowa w zalenoci od umiejscowienia si przejaww choroby wg narzdw [! Proces chorobowy moe przejawia si gdzie indziej ni choroba si rozpocza i rozwija] 3. Klasyfikacja zalena od czynnikw powodujcych chorob: nierwnowaga w Tridosza (vata, pitta, kapha).

Znaczenie Agni
Wewntrzny ogie rzdzcy metabolizmem. Funkcjonalnie podobny do pitty (pitta pojemnik, a agni zawarto, energia). Gdy agni dziaa dobrze procesy rozkadu pokarmu, przyswajania go i asymilowania w ciele dziaaj bez przeszkd. Gdy agni jest osabione (z powodu nierwnowagi tridosza) metabolizm sabnie i spada odporno organizmu, pojawiaj si trucizny (ama). Nadmiar agni: trawienie wypala si, skadniki pokarmowe zniszczone wypalenie i wycieczenie prowadzi to rwnie do spadku odpornoci.

Marek Kalmus

16

Ajurweda

Ama i toksyny wewntrzne

Niestrawione rozkadajce si skadniki pokarmowe gromadz si w jelicie grubym, tworzc cuchnc, lepk substancj (ama) Ama przywiera do cian jelit i innych kanaw (naczynia krwionone, wosowate). W wyniku kolejnych przemian chemicznych dochodzi do powstania toksyn. Toksyny s wchaniane do krwi i dostarczane s do caego organizmu Dochodzi do kumulacji w sabszych czciach ciaa zwanie i zatykanie naczy, zogi i zastoje, osabienia narzdw, spadek odpornoci. [np. miadyca] Prowadzi to do uszkodzenia narzdw i powstania choroby, rozpoznawanej objawowo jako np. artretyzm, cukrzyca, choroby serca

Toksyny a stumione uczucia (1)

Nie tumi uczu i objaww cielesnych (kaszel, gazy, kichanie) Wpyw stumionych emocji na powstawanie toksyn: - stumiony gniew: zmiana funkcjonowania pcherzyka ciowego i jelita cienkiego, wzmaga pitt wywouje stany zapalne bon luzowych odka i jelita grubego - lk i niepokj: zmiana funkcjonowania jelita grubego (zmiana flory) gazy gromadz si w brzuchu i jelicie powodujc bl (czsto mylnie wizany z chorob wtroby lub serca) Stumione uczucia nierwnowaga vaty atakuje agni (samoobrona ciaa) gdy agni saby np. alergie [niepodatne na leczenie farmakologiczne]

Marek Kalmus

17

Ajurweda

Toksyny a stumione uczucia (2)

Osoby o konstytucji kapha wraliwi na pokarmy wzmagajce kaph (np. produkty mleczne) kaszel, zazibienia, zaparcia, zadyszki. - tumienie przywizania i dzy reakcje alergiczne na poywienie typu kapha. Obserwowa emocje z dystansu, bez utosamiania i wizania si z nimi, rozpuszcza je, pozwala im min. Jeli emocje zostan stumione, powstaj zaburzenia w umyle, przeksztacajce si potem w zmiany patologiczne na poziomie fizycznym.

Trzy wydzieliny (malas)

Zaburzenia w systemach wydalniczych niewaciwe wydalanie kau, moczu i potu s przyczyn czci chorb. Ka, mocz i pot, mimo e s produktami odpadowymi, s niezbdne dla waciwej fizjologii narzdw (np. ka nadaje waciwe napicie jelita grubego; mocz pozwala utrzyma odpowiednie stenie elektrolitw; pocenie jest niezbdne dla regulacji temperatury, elastycznoci skry i utrzymuje waciw flor w porach skry) Wzajemne zwizki malas: (1) znaczenie moczu dla wydalania kau i odtruwania jelita grubego; (2) rwnowaga moczu i potu (gdy brak: np. diabetycy z zapaleniem skry, uszczyc i puchlin wodn)

Marek Kalmus

18

Ajurweda

Siedem dhatus
Siedem podstawowych typw cielesnych tkanek (dhatu = element konstytutywny) decyduje o caej strukturze ciaa, jego rozwoju i odywianiu. Podtrzymuj one funkcje narzdw i systemw fizjologicznych i czci ciaa. Odpowiadaj za system odpornociowy. Reprezentuj biologiczny porzdek pojawiania si: 1. Plazma (rasa, ahara rasa [odywcza plazma]) 2. Krew (rakta) 3. Minie (mamsa) 4. Tuszcz (meda) 5. Koci (asthi) 6. Szpik i nerwy (majja) 7. Tkanki rozrodcze (shukra i artav) (1. rasa)

Siedem dhatus
Plazma (rasa): ma skadniki odywcze z poywienia odywia wszystkie tkanki, narzdy, systemy ciaa. Krew (rakta): zarzdza utlenianiem tkanek i ywotnych narzdw oraz podtrzymuje ycie. Minie [i cigna] (mamsa): okrywa i osania delikatne narzdy wewntrzne, odpowiadaj za ruch staww, utrzymuj si fizyczn ciaa i umoliwiaj ruch. Tuszcz (meda): wpywa na elastyczno i nawilenie wszystkich tkanek. Koci: zapewniaj podpor i utrzymanie struktury ciaa. Szpik i nerwy (majja): wypenia puste przestrzenie wewntrz koci, przenosi impulsy zmysowe i ruchowe. Tkanki rozrodcze (shukra i artav): odpowiadaj za rozmnaanie, zawieraj w sobie esencje wszystkich tkanek ciaa i potencj budowy ciaa.

Marek Kalmus

19

Ajurweda

SUBTELNE ESENCJE
Prana yciowa energia zwizana z oddychaniem, utlenianiem (w siedmiu dhatu i w organach) i kreniem. Rzdzi te biologicznymi funkcjami odas i tedas. vata Odas (ojas) witalna esencja 7. dhatu (rodzajw tkanek ciaa) rzdzca rwnowag hormonaln. kapha Tedas (tejas) esencja bardzo subtelnego ognia (agni) rzdzcego systemem enzymatycznym. Kade dhatu ma swj tedas. pitta Znaczenie zachowania rwnowagi subtelnych energii/esencji wewntrz ciaa ochrona przed starzeniem.

Odas (ojas)
Esencja wszystkich siedmiu dhatu cielesnych tkanek i piciu elementw. Witalna energia rzdzca rwnowag hormonaln, kontrolujca funkcje yciowe za pomoc prany. Odpowiada za samoodporno organizmu i za inteligencj umysow. Zwizana jest z kapha: wzmoenie kaphu przemieszcza odas i vice versa (przemieszczona odas zaburzenia cukrzycowe, osteoporoza, sabe stawy, drtwienie koczyn zaburzenia kaphy). Osabiona odas osabienie, lk, niezdolno zmysw do odbierania wrae, utrata wiadomoci, mier rwnowaga odas konieczna do zachowania biologicznej siy i odpornoci. W ciy przemieszcza si z ciaa matki do podu. Mleko matki pobudza odas, pozwalajc dziecku rozwin si biologiczn. Odpowiada za wspczucie, mio, pokj i twrczo. Poprzez odpowiednie techniki (pranajam, dyscyplin duchow, tantr) mona przetworzy j na si duchow. Orgazm z wytryskiem nasienia rozprasza odas, co osabia odporno.

Marek Kalmus

20

Ajurweda

Tedas (tejas)
Esencja bardzo subtelnego ognia, rzdzcego przemian materii za porednictwem systemu enzymatycznego. Niezbdna do podtrzymania i przetworzenia kadego z siedmiu dhatu (kade dhatu ma wasny tedas dhatu-agni). Wzmoone tedas spala odas: ogranicza odporno i powodujc nadmiern aktywno praniczn prana taka wytwarza zwyrodnienia i zaburzenia w dhatu. Niedobr tedas nadmierna produkcja chorych tkanek nowotwory i zatrzymanie energii pranicznej. Nierwnowag tedas wywouje: za dieta, ze nawyki yciowe, naduywanie lekw. Nadmiar tedas wywouj bezporednio substancje gorce, ostre i przenikajce (cierpkie, gryzce, pikantne, [ang. pungent]).

Znaczenie oddechu prana

Pana = subtelna energia i jej zwizek z oddechem. Zaburzenia fizyczne s obiciem wczeniejszych zaburze pola pranicznego. Ajurwedyjska wiedza na temat znaczenia oddychania (liczba oddechw, sposoby). Pranajama jej znaczenie i zagroenia. Specjalne praniczne metody wykorzystania oddechu do zrwnowaenia doszy w celu zredukowania koniecznoci bardziej skomplikowanych terapii fizycznych.

Marek Kalmus

21

Ajurweda

Zachowanie zdrowia
Rwnowaga pomidzy: tridosza, siedmioma dhatu i trzema malas Rwnowaga midzy pran, odas i tedas. Zachowanie takiej rwnowagi = dobre zdrowie fizyczne i psychiczne, spokj ducha oraz dugowieczno.

JOGA a zdrowie
Moc umysu: - kontrola pracy narzdw wewntrznych - wpyw na wiat zewntrzny Fizjologia jogiczna: - kanay energetyczne: kana centralny i nadi - czakry Koncepcja prany (wiatr ycia) a zdrowie fizyczne, psychiczne i duchowo Znaczenie waciwego oddychania: - pranajama - oddech a dugo ycia Praktyka jogi (hatha joga) i profilaktyka zdrowia: - asany - mudry lecznicze

Marek Kalmus

22

Ajurweda

CIAO LUDZKIE (1)

Mwic o ciele, naley z grubsza dokona rozrnienia midzy skadnikami strukturalnymi i funkcjonalnymi. Proste anatomiczne sekcje ciaa ludzkiego znane byy ju w dawnych czasach, lecz pniej studia anatomii stay si mniej wane dla lekarzy ajurwedyjskich. Teksty klasyczne wymieniaj dugie listy czci ciaa chirurgicznie zorientowana Suruta Samhita wylicza 300 koci w odrnieniu do wedystw, ktrzy wyliczaj 360 koci. Ponazywane s take liczne przewody i kanay (okrelane jako srotas-, sir- dhaman) jednake dokadne znaczenie jak i moliwe anatomiczne odpowiedniki s trudne do zrozumienia.

CIAO LUDZKIE SKADNIKI STRUKTURALNE

Gwnym punktem anatomii ajuredyjskiej byy marma: liczne wraliwe punkty, ktre musz by specjalnie chronione, szczeglnie podczas operacji chirurgicznych. Ciao jest ponadto zbudowane z siedmiu skadnikw, zazwyczaj okrelanych jako esencje (dhtu): (1) rasa (soki ktre wydzielaj si po strawieniu poywienia), (2) rakta (krew), (3) mmsa (miso), (4) medas (tuszcz), (5) asthi (koci), (6) majj (szpik) i (7) ukra (nasienie). Powstaj one w procesie metabolizmu rozpocztego trawieniem poywienia. Gdy ten proces fizjologiczne funkcjonuje prawidowo, wtedy produkowana jest witalno (ojas). Rwnolegle z siedmioma gwnymi dhatu, formuj si te poboczne dhatu (upadhtu) takie jak mleko w piersiach, skra i muskuy oraz wydzieliny (mala-, stolec, mocz i ).

Marek Kalmus

23

Ajurweda

System kanaw
We wntrzu czowieka znajduje si system kanaw (Czaraka-Samhita wymienia ich 70) Zaczyna si przy ppku, przenika wszystkie czci ciaa i przenosi rnego rodzaju soki (rasos); jednym z rodzajw sokw jest krew. Serce jest orodkiem siy i dostarcza soki szczeglnie ogniste (odas), rozprowadzajc je po caym ciele. Decydujce s jednak wiatry praniczne przyjmowane z oddechem. Wymienia si pi wiatrw:

Pi rodzajw prany 5 wiatrw

Pierwsza prana przesuwa pokarmy w d ciaa. Druga prana wytwarza mow. Trzecia, roznieca ogie trawienny i gotuje na nim spoyte potrawy. Dziki gotowaniu- przemianie pokarmw powstaj esencje (dhtu). Czwarta prana wypdza ka i mocz oraz nasienie, a u kobiet wypycha dzieci z ciaa. Pita prana powoduje ruch czonkw. Jeli mechanizm wiatrw zawodzi i przestaje harmonijnie odywia i rwnoway energie narzdw, to zaburzone dosza osigaj przewag powodujc chorob.

Marek Kalmus

24

Ajurweda

Fizjologia jogiczna - nadi

Rne rodzaje prany poruszaj si w nadi. Trzy gwne kanay:
szuszumna (kana centralny; duchowo), ida (lewy; procesy mentalne - citta) i pingala (prawy; procesy yciowe prana), oraz

Najwaniejsze czakry
(wzy energetyczne) na kanale centralnym i ich zwizek z picioma elementami

Fizjologia jogiczna - nadi

Nadi to nie nerwy lecz kanay przepywu prany - wiadomoci 72 tys. nadi pokrywa cae ciao; wyrnia si 10 gwnych nadi 3. najwaniejsze kontroluj przepyw prany i wiadomoci wewntrz wszystkich innych nadi. Systemem nadi rozprowadzana jest energia (prana) i podtrzymywane s wewntrzne rytmy narzdw ciaa. Rys. >>> pokazuje nadi oraz gwne i podrzdne czakry.

Marek Kalmus

25

Ajurweda

CIAO LUDZKIE SKADNIKI FUNKCJONALNE

Na skadniki funkcjonalne ciaa skadaj si: agni (ogie) i trzy dosza (humory) w wskim technicznym sensie tego sowa. Siy transformacji s oglnie w Ajurwedzie nazywane agni. Najwaniejszym (i zapewne najbardziej dostpnym do badania) jest ogie trawienny (jhargni, kygni, itp.), ktry gotuje jedzenie i czynie je uytecznym. Inne agni s te wymieniane, oddziaujc na pi elementw lub siedem dhatu, skadnikw (esencji)

Marek Kalmus

26

Ajurweda

TRZY DOSZA
Jedn z najwaniejszych cech Ajurwedy jest doktryna trzech doa. W wskim technicznym sensie mwimy o trzech doszach zwanych: - vta (dosownie wiatr), - pitta () i - kapha (flegma). Krew jest wyliczana jako czwarta dosza w niektrych starych szkoach, jednak z biegiem czasu idea trzech doszy przewaya. Sowo doa moe dosownie znaczy: znieksztaca/psu lub czyni nieefektywnym (ang. vitiator), jednake trzy dosze odgrywaj wan rol pod wieloma wzgldami.

Dosza regulujce procesy fizjologiczne

Vata reguluje procesy, ktre s charakteryzowane ze wzgldu na ruch, takie jak oddychanie, perystaltyka jelitowa i wydalanie. Pitta odpowiada za procesy transformacyjne takie jak trawienie i metabolizm, jak rwnie procesy psychiczne. Kapha nadaje trwao/jdrno/moc (ang. firmness), reguluje funkcje stabilizujce takie jak nawilanie staww odwieanie organw zmysw.

Marek Kalmus

27

Ajurweda

Dosza konstytucyjne
Kada istota ludzka uzyskuje podczas narodzin indywidualn konstelacj trzech doszy. Jest to jej unikalna konstytucja (prakti). Konstytucja wpywa na liczne indywidualne charakterystyki, zarwno fizyczne jak psychologiczne. Nie jest to jedyna teoria na temat konstytucji jak mona znale w Ajurwedzie, lecz tradycyjnie bya powszechnie uznawana jako najbardziej elegancka, oraz przyjta jako majca wielkie znaczenie we wspczesnej Ajurwedzie New Age.

Dosza jako czynnik chorobotwrczy

Dosze reguluj procesy psychologiczne, lecz mog take inicjowa procesy patologiczne. Do wyjanienia tego aspektu, jak rwnie jako determinowania doszy konstytucyjnych dosze s scharakteryzowane poprzez waciwoci: vata jest sucha, zimna, lekka i niestabilna; pitta jest nieco lepka, gorca, cierpka, ostra i kwana, a kapha jest lepka, zimna, cika i olizga, szlamowata. Wpywy tego samego rodzaju, jakimi cechuj si poszczeglne dosze, prowadzi do wzmocnienia danej doszy. Wprawdzie dosze dziaaj na cae ciao, jednak s regiony z ktrymi poszczeglne dosze s szczeglnie zwizane. Kapha jest gwnie w gowie i klatce piersiowej, pitta w grnym brzuchu a vata poniej ppka.

Marek Kalmus

28

Ajurweda

Dosza jako czynnik chorobotwrczy

Procesy patofizjologiczne zaczynaj si zazwyczaj w regionie zaatakowanej doszy i potem rozprzestrzeniaj si na inne czci ciaa. Na tym poziomie choroby rozwj vata odgrywa wan rol, jako e sama w sobie ma moliwo wywoywania ruchu. Gdy ten proces kontynuuje si, dosza czy si z innymi konstytuantami ciaa i prowadzi do lokalizacji choroby. W tym kontekcie termin dosza jest wykorzystywany w sensie bliskim do jego dosownego znaczenia (czyli ang. vitiator); zaatakowane czci ciaa s wtedy cznie okrelane jako dya (to, ktre jest zaatakowane/ vitiated). Waciwoci zwizane z doszami s take wane dla dietetyki i terapii, jako e dziaania i leki o przeciwnych waciwociach lecz nadmiary poszczeglnych doszy.

Dosze jako charakteryzujce rytmy biologiczne

Dzie i noc s odpowiednio podzielone na trzy rwne czci nastpujco przez kapha, pitta i vata. To samo stosuje si do procesw trawiennych, ktre maj trzy fazy regulowane s odpowiednio przez kapha, pitta i vata. Etapy ycia i pory roku take s opisywane za pomoc doszy.

Marek Kalmus

29

Ajurweda

DIETETYKA i tryb ycia

Ajurwedyjska dietetyka skada si z mnstwa zalece o szerokim zakresie poczwszy od przygotowanie i spoywania pokarmw, do zdrowotnych zalece na dzie i noc, ycia seksualnego i zasad etycznego postpowania. W przeciwiestwie do wspczenie praktykujcych Ajurwed New Age, autorzy dawnej Ajurwedy mieli tendencj do neutralnoci religijnej. Nawet autorzy i lekarze buddyjscy unikali prb nawracania pacjenta na praktykowanie ich drogi religijnej.

Produkty ywnociowe
Ajurweda dzieli jakoci poywienia na 12 grup: 1. Ziarna, zboa 2. Fasole, roliny strczkowe 3. Miso 4. Jarzyny 5. Owoce 6. Zielone saaty 7. Wina 8. Woda 9. Produkty mleczne 10. Pokarmy gotowane 11. Dodatki ywnociowe (oleje i przyprawy) 12. Cukry

Marek Kalmus

30

Ajurweda

Waciwoci pokarmw
Wszystkie produkty ywnociowe mona scharakteryzowa za pomoc: Piciu elementw Szeciu smakw Dwudziestu waciwoci (guna) Kady produkt ma cechy bdce wypadkow powyszych trzech zmiennych.

Sze smakw (rasa)

Sodki = Ziemia + Woda Kwany = Ogie + Ziemia Sony = Ogie + Woda Cierpki, gryzcy = Ogie + Powietrze Gorzki = Eter + Powietrze cigajcy = Ziemia + Powietrze

Marek Kalmus

31

Ajurweda

Sze smakw a dosze

VATAKAPHAPITTAPITTA+ sodki, kwany, sony gorzki, cierpki, cigajcy cigajcy, gorzki, sodki cierpki, kwany, sony KAPHA+ VATA+

Generalnie: sodki pokarm pogarsza kapha (wyjtek: mid, ry shali i jczmie. Kwany drani pitt (wyj. granaty i amalaki). Dieta gorzka pogarsza vat i osabia witalno seksualn (wyj. guduchi). Podobnie wszystkie ostre produkty (wyj. czosnek i dugi pieprz) drani vat i mog osabi witalno, chyba e s jedynie przyprawami do poywienia.

Znaczenie smakw (Rasa)

Smakoterapia (Rasa-Bheshajya) kada komrka w organizmie ma swj zmys smaku reaguje swoicie na smak substancji odywczej. Komrki wpywajc na siebie, oddziauj te na zmysy i umys smaki silnie wpywaj na zdrowie i stan wiadomoci. Wszystkie pokarmy wpywaj na ciao na trzy sposoby: (1) smak dowiadczany przez jzyk (kubki smakowe) (2) podczas trawienia (zwizek z energi)
ciepe [smaki: kwany, sony, ostry zwikszaj zdolno trawienia] zimne [smaki: sodki, gorzki, cierpki wymagaj dodatkowej energii do ich strawienia]

(3) wchanianie do wntrza komrek (po strawieniu) wywouj efekt w ciele i umyle Relatywno odczuwania smaku Pokarmy, ktre najkorzystniej wpywaj na organizm i pomagaj utrzyma go w rwnowadze to zazwyczaj te, ktre maj bardzo wyjtkowe zestawienie cech.

Marek Kalmus

32

Ajurweda

Uyteczno pokarmowa
Osiem czynnikw okrela uyteczno pokarmow: 1. Natura poywienia (prakiti) charakterystyczna natura. 2. Przygotowanie (karana) procesy transformujce poywienie 3. Kombinacja (samjoga) ulepszanie, zwikszanie i uwydatnianie waciwoci produktw poprzez ich zwizki (np. ryba i mleko lub mieszanka mleka z kwanym owocem toksyny w krwi i osabienie pitty). 4. Ilo jedzenia (raszi) za duo w caoci i za duo problemy. poszczeglnych rodzajw poywienia 5. rodowisko pochodzenia ywnoci (desza) region, klimat, gleba daj rne odmiany i jakoci produktw. 6. Czas jedzenia (kala) pora dnia i roku. 7. Reguy dietetyczne (upajoga samtcza) 8. Stan odywiajcego si (upajokta) stosownie do konstytucji i nawykw; istotny te stan umysu i emocje jedzcego.

DIAGNOZA I KLASYFIKACJA CHORB

W tak dugiej tradycji, mona spodziewa si zmian i odmian strategii diagnostycznych. Uwaga zawarta w Suruta Samhita wskazuje, e zawsze mog by rne opinie dotyczce strategii diagnostycznych:

Pacjent powinien by wypytywany a doktor uywa percepcji piciu zmysw, wliczajc w to zapach i ogld. Inne koncepcje diagnostyczne s bardziej wyszukane: CarakaSamhit mwi o dziesiciostopniowym badaniu obejmujcym
konstytucj (prakriti), anormalno (vikrti), esencj (sra), stabilno (samhanana), pomiary (prama, tu rne czci ciaa mierzone s szerokoci palca), przydatno (stmaya, przydatno poywienia), moc psychiczna (sattva), pojemno/zdolno trawienna (hraakti), fizyczna sprawno (vymaakti) wiek (vayas).

Marek Kalmus

33

Ajurweda

Diagnostyka chorb
W diagnozowaniu chorb najbardziej wpywow pozostaa koncepcja piciu kryteriw: (1) pochodzenie choroby, (2) pierwotne przyczyny (ang. prodrominal), (3) typowe symptomy choroby w peni rozwinitej, (4) obserwacja efektu procedur terapeutycznych (5) procesy patologiczne. Najwaniejsza klasyfikacja chorb w Ajurwedzie zwizana jest z lekarzem Mdhava, ktrego praca, popularnie nazywana Mdhavanidna (patologia Madhavy), datowana jest na ok. 700 r. n.e. Z niewielkimi przerbkami system Madhavy suy jako model a do naszych czasw. W jego systematycznej klasyfikacji jednostek chorobowych dosze s czsto wykorzystywane w diagnostyce rnicowej pojedynczych chorb. Spord wielu rodzajw gorczki, s np. oddzielnie gorczki pochodzce od vata, pitta i kapha.

Diagnostyka znaczenie praktycznych obserwacji

Diagnoza z twarzy i warg Diagnoza z ttna Diagnoza z jzyka Diagnoza z oka Diagnoza z paznokci Diagnoza z wydzielin i wydalin

Marek Kalmus

34

Ajurweda

Diagnoza z pulsu
Poczwszy od ok. 13-14 wieku do Ajurwedy wprowadzona zostaa diagnoza z pulsu (ndipr-). Wyczuwanie rnych rodzajw ttna pozwalao lekarzowi ocenia status trzech doszy i mogo te dostarczy mnstwa innych informacji. Gdy system diagnozy z ttna zosta wspomniany po raz pierwszy w literaturze ajurwedyjskiej, w rgadhara-Samhit, by ju podany w penym systematycznym ksztacie, jak cytuje to literatura pniejsza. Pytanie, gdzie i kiedy diagnoza z pulsu wesza do nauki ajurwedyjskiego wiata jest do dzisiaj nie rozstrzygnite (moliwy wpyw jogi tantrycznej? lub zapoyczenia z medycyny chiskiej).

Diagnoza z pulsu (nadi)

Badanie trzema palcami, na obu rkach. Okrelanie konstytucji ciaa: - palec wskazujcy: puls vata (ruch wa) szybki (80100), liski, chodny, nieregularny - palec rodkowy: puls pitta (ruchy aby) aktywny, skaczcy, - palec serdeczny: puls kapha (pynicie abdzia), silny. Badanie powierzchowne i gbokie okrelanie stanu narzdw (oprcz konstytucji ciaa): P: pow.: jelito grube (v), pcherzyk ciowy (p), osierdzie (k); gb.: puca (v), wtroba (p), v-k-p L: pow.: jelito cienkie (v), odek (p), pcherz (k); gb. serce (v), ledziona (p), nerki (k). Przeciwwskazania i znaczenie pory dnia.

Marek Kalmus

35

Ajurweda

Diagnoza z jzyka
Ksztat Grubo Kolor i przebarwienia Nalot (biay, ty, brzowy; gruby - cienki) luz (wilgotno i sucho) Odciski zbw Pknicia, bruzdy, guzki

Diagnoza z jzyka
lokalizacja narzdw
(za: dr Vasant Lad, Ayurveda. Staroytna medycyna Dalekiego Wschodu, Wyd. Kos, Katowice)

Marek Kalmus

36

Ajurweda

Diagnoza z warg

Lokalizacja narzdw
(za: dr Vasant Lad, Ayurveda. Staroytna medycyna Dalekiego Wschodu, tum. M. Grodecka, Wyd. Kos, Katowice)

Inne rodzaje diagnozy

Osuchiwanie ciaa: Uchem mona usysze szum wiatru w kanaach Ogldanie jzyka, skry, twarzy, warg, paznokci Badanie wydalin (ka, mocz, pot) Wszystko to przyczynio si do opisu rozlicznych objaww chorobowych. Np. opis objaww cukrzycy z Czaraka-Samhita mwi o uczuciu sodyczy w ustach, o paleniu rk i stp, i o wydalaniu moczu tak sodkiego, e przywabia mrwki; stwierdza te, e choroba ta jest nieuleczalna.

Marek Kalmus

37

Ajurweda

Diagnostyka zapachowa
Lekarz Ajurwedy po zapachu moe rozpozna rodzaj lub rdo choroby, jej zaawansowanie i trudno leczenia:
Zapach zjeczay (skisy) dolegliwoci zwizane z wtrob lub woreczkiem ciowym albo ich funkcjonowaniem. Zapach spalenizny dolegliwoci i zaburzenia serca, jelita cienkiego, ona i samego systemu Tridoa (Potrjnego Ogrzewacza). Zapach aromatyczny (przyjemny) zaburzenia pracy odka i ledziony/trzustki. Zapach cuchncy (duszcy) objaw dolegliwoci puc i oskrzeli oraz jelita grubego. Zapach zgnilizny od nerek oraz pcherza

moczowego.

TERAPIA (1)
Medycyna ajurwedyjska w duym stopniu bazuje na wasnym systemie fizjologii i patofizjologii i w oparciu ten system wyjania natur ludzk i choroby. Leczenie rwnie opierao si na tej bazie, dc do odtworzenia stanu normalnego. W czasach klasycznych Ajurweda zawieraa osiem specjalnych dyscyplin: - alyam (chirurgia), - lkyam (praca z chorobami powyej obojczyka), - kyacikits (medycyna), - bhtavidy (wiedza o dziaaniach w przypadku opanowania przez duchy), - kaumrabhtyam (pediatria), - agadatantram (toksykologia), - rasyanam (rodki prewencyjne i wzmacniajce), - vjkaraam (afrodyzjaki)

Marek Kalmus

38

Ajurweda

CHIRURGIA (Suruta-Samhita)
Chirurgia jako pierwsze i najwaniejsze dzieo sztuki leczenia, najmniej podatne na oszustwo, przejrzystym samym w sobie, penym ruchu w zastosowaniu, jest godnym tworem nieba, pewnym rdem uznania na ziemi (Suszruta Samhita). Wykad anatomii na zwokach ludzkich (sekcja). Narzdzia chirurgiczne i stoy operacyjne. Chirurgiczne szwy i igy; zastosowanie bengalskich mrwek do szycia jelit. Przykady operacji: - Trepanacje czaszki - Mikrooperacje - operacje zamy - Chirurgia plastyczna (odtworzenie obcitego nosa) - Operacyjne usuwanie kamieni moczowych - Operacje jamy brzusznej a aseptyka. Protezy.

Repliki ajuredyskich instrumentw chirurgicznych

Marek Kalmus

39

Ajurweda

TERAPIA (2)
Terapia ajurwedyjska obejmuje wielk liczb rnych technik i strategii, ktre klasyfikowane s na rne sposoby. Gwna [dawniej] chirurgia z upywem wiekw utracia znaczenie, przynajmniej wrd uznawanych lekarzy ajurwedyjskich. W innych (lokalnych) rodowiskach wiedza chirurgiczna wydaje si, e przetrwaa. Preparaty zioowe pozostay niezwykle znaczc metod terapii, rosnc wraz z wczaniem nowych gatunkw zi wprowadzonych do Indii przez rne grupy imigrantw. Na przykad muzumascy najedcy wprowadzili do Indii opium, ktre znalazo swoje miejsce w ajurwedyjskiej materia medica.

ZIOOLECZNICTWO
Znaczenie Czaraka-Samhity najwiksza staroytna farmakopea (opis 500 zi) i zbir receptur. Potga zi indyjskich podstawa staroytnej i wspczesnej medycyny ajurwedycznej. Zioa indyjskie we wspczesnej farmacji i kosmetyce.

Marek Kalmus

40

Ajurweda

Leki ajurwedyczne
Prawie wszystkie substancje wystpujce w przyrodzie, pod warunkiem ich waciwego stosowania. S to zioa, produkty ywnociowe, produkty zwierzce, mineray (metale, kamienie szlachetne itp.). Wane s te kolory. Cel podawania lekw: doprowadzenie do ponownej rwnowagi i harmonii tych czynnikw, ktre legy zaburzeniu wykorzenienie samej choroby, a nie tylko usunicie objaww chorobowych! Ju przy drobnych dolegliwociach podejmuje si leczenie (najczciej samoleczenie), by nie dopuci do powikszenia si nierwnowagi rozwoju i zagbienia si choroby. Bahe objawy mog z czasem mie powane nastpstwa.

TERAPIA (3)
Na bazie doktryny piciu elementw rozwin si zoony, rozlegy system klasyfikujcy roliny w oparciu o smak i oddziaywanie na ciao. Jednake wydaje si, jak to obserwuje si w wielu innych tradycjach medycznych, e te zalecenia terapeutyczne s czsto oparte na podstawie danych empirycznych, ni wynikajce z systematycznej teorii. Odnosi si to take do bardzo wielu zoonych receptur, ktre s zazwyczaj klasyfikowane odpowiednio do ich zastosowania terapeutycznego stosowanego w przypadku konkretnych chorb.

Marek Kalmus

41

Ajurweda

Kuchnia i dieta podstawa zdrowia i leczenia

Znajomo charakterystyki produktw ywnociowych podstawa dietetyki Potga przypraw i ich znaczenie lecznicze. Sposoby obrbki: czas i sposb krojenia, gotowania/duszenia/smaenia/marynowania Pory posikw:
- niadanie po oczyszczaniu ciaa, wiczeniach i medytacji - obiad przed poudniem - kolacja przed zachodem soca.

Smak
Farmakologia Ajurwedy opiera si na pojciach: rasa, virya i vipak odniesienia do subtelnych zjawisk zwizanych z smakiem i gorcym lub zimnym oddziaywaniem pokarmw. Rasa pierwsze wraenie smaku na jzyku (wilgotnym) Virya termika, czyli chodzce lub rozgrzewajce dziaanie pokarmu po pokniciu. Vipak wpyw pokarmu po strawieniu. Prabhav wyjtki (wg Czaraki), to specyficzne dziaanie bez wzgldu na rasa, virya i vipak
[np. mid gorcy (virya), cytryna zimne (virya), cebula zimne (virya), kurkuma gorce (virya), granaty sodkie (vipak)]

Rasa, virya i vipak maj bezporedni wpyw na tridosza oraz na odywianie i przetwarzanie tkanek ciaa (7. dhatu)

Marek Kalmus

42

Ajurweda

rasa, virya i vipak

rasa sodkie kwane sone ostre gorzkie virya vipak prabhav zimne sodkie mid gorcy (virya) gorce kwane cytryna zimne (virya) gorce sodkie tamari zimne (virya) gorce ostre zimne ostre cebula zimne (virya) kurkuma gorce (virya) granaty sodkie (vipak)

cierpkie zimne ostre

Wybrane leki: ghee

Topione, klarowane maso bez soli: Poprawia apetyt roznieca agni i podnosi aromat potraw. Stymuluje wydzielanie sokw trawiennych. Poprawia pami, rozumienie, inteligencj i odas. Podane z ciepym mlekiem likwiduje zaparcia. Spoywane z zioami przenosi ich waciwoci lecznicze do tkanek i narzdw. Szerokie zastosowanie wraz z lukrecj i tatarakiem. Leczy chroniczn gorczk, anemie i choroby krwi. Przyspiesza gojenie si ran, leczy wrzody odka i okrnicy Bardzo dobre na oczy, nos i skr. Skuteczne przy odtruwaniu organizmu. Nie podnosi poziomu cholesterolu. Podtrzymuje rwnowag Tridosza dziaajc anty-vata, anty-pitta, anty-kapha.

Marek Kalmus

43

Ajurweda

Wybrane leki: kurkuma

Bardzo popularna jako przyprawa i lek: Smak gorzki, lekko cierpki. Poprawia trawienie i zapobiega wzdciom dodaje si do potraw wysokobiakowych. Dziaa kojco na schorzenia ukadu oddechowego kaszel, astma. Leczenie artretyzmu. Naturalny antybiotyk. Dziaanie porzeciwzapalne czyraki, wrzody, zapalenie garda. Leczenie cukrzycy. Silne dziaanie przeciwnowotworowe.

Wybrane leki: lukrecja

Sodka i ciepa. Naturalny rodek wykrztuny; leczy kaszel, przezibienia, zaflegmienia, luzu z puc. Oczyszcza usta i czyci zby zapobiegajc prchnicy dziaanie bakteriobjcze. Pobudza wydzielanie liny i sokw trawiennych. Usuwa (jako emetyk poprzez wymioty) nadmiar luzu z odka. Skutecznie leczy wrzody przewodu pokarmowego i nieyt odka. W poczeniu z olejem lub z ghee w leczeniu cukrzycy, bronchitu, przezibienia i nawrotw astmy. Skuteczne antidotum przy zapaleniu woreczka ciowego. Napar po posikach poprawia trawienie, usuwa zaparcia Zewntrznie na rany (nawet zakaone) razem z ghee.

Marek Kalmus

44

Ajurweda

Nieznane zioa lecznicze i ich znaczenie

Zioa podstaw medycyny, opisywane s ju w Wedach i pniejszych dzieach klasycznych. Soma nieznane zioo lub mieszanka zi halucynogennych, rwnie o znaczeniu leczniczym: umierza ble, odurza i wzmacnia siy ywotne. Najsilniejsze zioo lecznicze: Kusztha = (?) Rdx. Saussurea lappa (Compositae) stosowano do leczenia licznych chorb skrnych, blw gowy, zaplenia oka, blw brzucha.

Zioo Rauwolfia serpentina

Opis tej roliny, zwanej ksiyc, jest wrd 500 lekw w Czaraka-Samhita. Staroindyjscy lekarze stosowali j przy bolesnych kolkach, blach gowy i jako rodek przeciwlkowy wg ludowej tradycji indyjskiej bya nazywana lekiem smutnych ludzi. W 1558 r. dr Leon Rauwolf odkry jej moc lecznicz. Alkaloidy z tej indyjskiej roliny zdobyy w XX w. rynek farmaceutyczny, jako rodki obniajce cinienie krwi i uspokajajce.

Marek Kalmus

45

Ajurweda

Metale lecznicze
Metale, szczeglnie cikie (rt, zoto, srebro, mied, ow, cyna) s silnymi lekami. Oddziaywanie poprzez przyoenie do skry elektromagnetyczne oddziaywanie. Wewntrznie ladowe iloci po odpowiednim spreparowaniu. Ze wzgldu na zanieczyszczenia konieczna wstpna obrbka usuwajca toksyny (ryzyko uszkodzenia wanych narzdw) specjalne metody oczyszczania: rozgrzane metale poddaje si m.in. dziaaniu oleju, krowiego moczu, mleka, ghee, malanki lub kleiku zboowego, zakwasu chlebowego dokadniejsze oczyszczenie ni za pomoc wspczesnej obrbki chemicznej brak dziaa ubocznych

TERAPIA (4)
Pod nazw pacakarman (pi dziaa) opisane s specjalne rodzaje terapii, zawierajce wymioty, przeczyszczenia, lewatywy olejowe, lewatywy wodne oraz wykorzystanie wydzielin z nosa do wywoania kichania. rodki te powinny by stosowane tylko po wczeniejszym zaolejeniu (naoeniu olejkw medycznych zewntrznie lub wewntrznie) i wywoaniu potw. Do dzisiaj medycyna ajurwedyjska w Indiach poudniowo-zachodnich (Kerala) opiera si w duym stopniu na terapiach olejowych. Terapeutyczne wcieranie olejkw, zazwyczaj przygotowanych z wywarami rolinnymi, byo szeroko stosowane ju od staroytnoci.

Marek Kalmus

46

Ajurweda

Masa ajurwedyjski (1)

Masa ajurwedyjski peni wiele funkcji (profilaktycznych, leczniczych) poprzez wpyw, jaki wywiera na poszczeglne ukady naszego organizmu. Dziaa na trzech poziomach: fizycznym, psychicznym i duchowym. Istota masau ajurwedyjskiego wie si z ruchem energii w ciele. Jest to subtelne poczenie masau klasycznego i akupresury. Celem jest przywrcenie rwnowagi energii yciowej (prana), krcej po ciele w kanaach (nadi) Obejmuje masa gowy, karku, przedniej i tylnej czci ciaa, stp, a na koniec twarzy.

Masa ajurwedyjski (2)

Rne masae: suche, olejowe i akupresurowe. Techniki masowania: Abhayanga nacieranie, rozcieranie, namaszczanie olejami Mardana ugniatanie, uciskanie Samvahara gaskanie, delikatne pocieranie prawie bezdotykowe Udvartana masa z ruchem zbierajcym do serca Marma Adhi oddziaywanie na punkty witalne dla reanimacji Padanghatam masowanie stopami, masa deptany i rolowanie stopami (gboki silna detoksykacja i rewitalizacja) Masa biegunowy (polarity) nakadanie rk + dziaanie na marma + delikatne masowanie Masa wibracyjny

Marek Kalmus

47

Ajurweda

Masa (3)
Rodzaj masau i wybr oleju zaley od indywidualnej konstytucji: Wzmocnienie vata: - olej sezamowy uspokaja i rwnoway ciao - gaskanie w kier. przeciwnym do ni woski na ciele uatwia przenikanie oleju do mieszkw wosowych wskazane dla suchej skry typowej dla osb typu vata. Konstytucja pitta: - olej sonecznikowy lub sandaowy chodz Konstytucja kapha: - olej kukurydziany lub z kcza tataraku - masa bez oleju

Masa (4)
W zalenoci od chorb rne techniki, np.: Kierunek: - zastj krwi i sabe krenie masa w kierunku serca, - kurcz mini, ble i napicie masa wzdu wkien. Pora dnia: - na schorzenia kapha rano (czas kapha), - na schorzenia vata wieczorem, - na schorzenia pitta po poudniu. Gboko: - masa gboki dla osb typu kapha - masa lekki, agodny dla osb typu vata i pitta.

Marek Kalmus

48

Ajurweda

St do masau olejowego i ajurwedyjska sauna parowa

Punkty Marma-Bheshajya
Maran (ukryty) punkt energetyczny do akupresury lub akupunktury, sucy do regulacji organizmu; wielko - 4 agula. 108 punktw podstawowych i 365 punktw do zaawansowanej terapii. Wg tradycji stosowane od 1.500 r. p.n.e. w Indiach poudniowych. Uywane te do walki Kalaripayat (kilkanacie punktw do obezwadniania i paraliowania, inne do szybkiej reanimacji na polu walki). Akupresura, czyli Marma-Abhyanga (sekretny masa).

Marek Kalmus

49

Ajurweda

TRZY FILARY YCIA

Jedzenie kompletny system dietetyczny. Bez zmiany diety nawet najlepsze lekarstwa i wiczenia nic nie pomog. Sen odmadza ciao, odywia i daje energi Seks daje zdrowie i szczliwe ycie

SEN
Wielkie znaczenie dla zdrowia Zasypia przed godz. 22 Budzi si przed wschodem soca Pozycja ciaa (na lewym boku en. eska, na prawym en. mska) w czasie snu i oddychanie w tej pozycji wpyw na konstytucj i rwnowag energii w ciele - spanie na lewym boku blokuje en. ksiycow a wzmacnia en. soneczn, co moe wytwarza w ciele pitt zaleca si osobom o konstytucji kapha i vata - spanie na prawym boku wywiera nacisk na en. soneczn, a wzmaga en. Ksiycow, co moe wytwarza vata i kapha dla osb o konstytucji pitta.

Marek Kalmus

50

Ajurweda

SEKS
Kontrola energii seksualnej (Brahmaczaria) w zalenoci od etapu ycia: - okres nauki celibat (Vatsyana w Kamasutrze - doroso prokreacja i przyjemnoci z seksu - droga duchowa przekroczenie seksu Trzy poziomy Brahmaczaria: - fizyczny regularne ycie rodzinne - mentalny utrzymywanie rwnowagi umysu - duchowy zachowywanie celibatu, praktyka jogi, rytuaw i medytacji. Zasady aktywnoci seksualnej: etyczne, higieniczne, pory (dnia i roku), odywianie, afrodyzjaki.

Relacje midzy mczyzn i kobiet znaczenie oboplnej harmonii

Seks a zdrowie Zalecenia dla partnerw Kamasutra (miosny przewodnik) Anangaranga (XV lub XVI w.) http://www.sacred-texts.com/sex/ar/

Marek Kalmus

51

Ajurweda

Seks w Ajurwedzie
Rozwaania wycznie zdrowotne, bez moralnych osdw. Wzrost witalnoci i odywianie rnych organw poprzez seks. Niewaciwe stosowanie seksu rozprasza pran i substancj oraz skraca ycie i wywouje choroby. Brak seksu lub zahamowania z nim zwizane wywouj choroby. Energia seksualna to najpotniejsza twrcza energia = prana. Znaczenie afrodyzjakw i specjalnych wicze

Znaczenie afrydyzjakw
Afrodyzjaki podaje si celem odmodzenia narzdw pciowych oraz zapewnienia zdrowego potomstwa. W Ajurwedzie termin afrodyzjak = zdrowie narzdw pciowych. Zapewnia si to poprzez np. codzienne podawanie odpowiednich rolin (np. Shatavari [szparagi] i Kumari [aloes]) oraz pokarmw wzmacniajcych pyny seksualne i zwikszajce witalno narzdw pciowych. Afrodyzjaki podawa naley z mlekiem lub ghee, zawsze ciepe, z miodem lub brzowym cukrem. Najlepszym afrodyzjakiem wg Czaraki jest pikny i pobudzajcy partner/partnerka, a nie lekarstwa.

Marek Kalmus

52

Ajurweda

Formuy odmadzajce
Cel: przeduenie ycia poprzez udany, szczliwy seks. Wzmocnienie i odywienie ciaa i narzdw wewntrznych. Pozytywny, wany wpyw na umys. Znaczenie swobodnego przepywu prany oraz rola waciwego jedzenia ( odas) i picia ( prana) pyny reprodukcyjne s silnie skondensowanym odas [> kapha] i pran (rwnie tedas [> pitta]). Najlepsze pory: noc (najmniej osabia pran) i zima (kapha odpowiedzialna za pyny ciaa jest wtedy najsilniejsza). Powstrzymywanie si od seksu nie jest zdrowe dla normalnych ludzi: Gdy kto cakowicie powstrzymuje si od zblie seksualnych wywouje to narastanie stresu mentalnego (CS).

Buddyzm a medycyna
Medyczna struktura Czterech Szlachetnych Prawd pierwszego kazania Buddy. Prawo karmana a choroby. Pomoc chorym a paramita wspczucia (wspczucie + mdro) medycyna praktyczna. Relacja lekarza z pacjentem: - relacje karmiczne - postawa bodhisattwy

Marek Kalmus

53

Ajurweda

Alchemia
W drugim tysicleciu naszej ery coraz bardziej popularna w Ajurwedzie stawaa si alchemia, szczeglnie rt i jej preparaty. W praktycznej terapii ajurwedyjskiej preparaty alchemiczne przypuszczalnie odgryway wielk rol, pomimo e teoretycznie system alchemii i Ajurweda nie s jeszcze przekonywujco zgodne. Medycyna ajurwedyczna posiada specyficzne techniki preparowania toksycznych substancji (m.in. zwizkw rtci, alkaloidw), usuwajc ich szkodliwe dziaanie dziki czemu mogy by stosowane jako substancje lecznicze.

DZIKUJ ZA UWAG
marek@kalmus.com.pl kom. 502-090-301

Marek Kalmus

54