INSTYTUT NA RZECZ EKOROZWOJU

przy wsppracy

KRAJOWEJ AGENCJI POSZANOWANIA ENERGII S.A.

z energetyk

przyjazn rodowisku

za pan

brat

samochd elektryczny

Wydawca: Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju ul. Nabielaka 15, lok. 1, 00-743 Warszawa tel. 22 851-04-02, -03, -04, faks 22 851-04-00 e-mail: ine@ine-isd.org.pl, http://www.ine-isd.org.pl

Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju (InE) jest pozarzdow organizacj typu think-tank powsta w 1990 r. z inicjatywy kilku czonkw Polskiego Klubu Ekologicznego. InE zajmuje si promowaniem i wdraaniem zasad oraz rozwiza sucych zrwnowaonemu rozwojowi Polski, dc do jej proekologicznej restrukturyzacji. W swojej dziaalnoci kieruje si misj: budowania pozytywnych relacji midzy rozwojem spoecznym i gospodarczym a ochron rodowiska oraz wystpowania w interesie obecnego i przyszych pokole. Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju wsppracuje z krajowym i europejskim ruchem pozarzdowym. Instytut ma dowiadczenie w tworzeniu strategii ekorozwoju wsplnie ze spoecznociami lokalnymi ich samorzdami i partnerami spoecznymi, ekologicznymi i partnerami otoczenia biznesu. Opracowania InE wykorzystuj parlamentarzyci, administracja rzdowa i samorzdowa, naukowcy, studenci i uczniowie. Instytucje i osoby pragnce wesprze dziaalno na rzecz ekorozwoju mog dokonywa wpat na konto: Bank PeKaO SA, II Oddzia w Warszawie Wpaty w PLN: 92 1240 1024 1111 0000 0267 8197

Redakcja jzykowa: Anna Grzegrzka Projekt serii i okadki: Joanna Chatizow & Leszek Kosmalski Wydawnictwo WIATR s. c. Skad komputerowy: Leszek Kosmalski Druk i oprawa: Grafix Centrum Poligrafii ul. Bora Komorowskiego 24 80-377 Gdask

Copyright by Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2011

ISBN: 978-83-89495-04-4

Wydrukowano na papierze ekologicznym

INSTYTUT NA RZECZ EKOROZWOJU przy wsppracy KRAJOWEJ AGENCJI POSZANOWANIA ENERGII S.A.

SAMOCHD ELEKTRYCZNY
Broszura wydana w ramach projektu Z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat przy wsparciu finansowym Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej

Autorzy: ARKADIUSZ WGLARZ MICHA PLENIAK Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.
Reporta i wywiad: KATARZYNA TEODORCZUK Instytut na rzecz Ekorozwoju

Warszawa, listopad 2011

samochd elektryczny

SPIS TRECI
Przedmowa 1. Wprowadzenie 2. Historia samochodw elektrycznych 3. Podstawowe pojcia dotyczce samochodw elektrycznych 4. Paliwa alternatywne 4.1 Biodiesel 4.2 Bioetanol 4.3 Wodr 5. Uytkowanie samochodu elektrycznego 6. Bezpieczestwo uytkowania samochodu elektrycznego 7. Samochd elektryczny a ochrona rodowiska 8. Samochd elektryczny w prawodawstwie UE i Polski 8.1 Dziaania UE na rzecz popularyzacji transportu elektrycznego 8.2 Polskie projekty 9. Technologie i eksploatacja 9.1 Samochody elektryczne z akumulatorem elektrochemicznym 9.2 Samochd elektryczny na przykadzie Mitsubishi i-MiEV 9.3 Pojazdy hybrydowe 9.4 Pojazd hybrydowy na przykadzie Toyoty Prius 9.5 Pojazdy z ogniwem paliwowym 10. Elektryczny Nissan wywiad z Krzysztofem Kowalskim dyrektorem PR na region CEE firmy Nissan 11. Podsumowanie

4 5 6 7 8 8 9 9 11 14 15 16 16 17 17 17 18 19 20 21 21 24 wkadka

Samochd elektryczny nowa kultura mobilnoci reporta

z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat

SPIS RYSUNKW
1. Pojazd Jenatzyego 2. Schemat dziaania ogniwa wodorowego 3. Punkt RWE adowania samochodw elektrycznych w Warszawie 4. Nissan Leaf w tecie Euro NCAP otrzyma 5 gwiazdek 5. Mitsubishi i-MiEV 6. Najnowszy model Toyoty Prius

6 10 13 15 18 20

ABS

Anti-Lock Braking System ukad zapobiegania blokowaniu si k podczas hamowania ASC Active Stability Control automatyczna kontrola stabilnoci pojazdu CEE Central and Eastern Europe kraje Europy rodkowej i Wschodniej EuroNCAP European New Car Assessment Programme organizacja ds. oceny bezpieczestwa pojazdw GM General Motors IEO Instytut Energetyki Odnawialnej InE Instytut na rzecz Ekorozwoju KAPE Krajowa Agencja Poszanowania Energii S. A. KM ko mechaniczny kW kilowat kWh kilowatogodzina Nm niutonometr jednostka momentu obrotowego

NOx NEDC OZE PR RPM

TCL V VAT V2G Wh

tlenki azotu New European Driving Cycle nowy europejski cykl jezdny odnawialne rda energii Public relations kontakty z otoczeniem revolutions per minute obroty na minut jednostka miary czstotliwoci obrotu Traction Control System aktywna kontrola trakcji volt Value Added Tax podatek od towarw i usug Vehicle-2-Grid samochd w inteligentnej sieci elektroenergetycznej watogodzina

Wykaz skrtw
3

samochd elektryczny

Przedmowa
Oddajemy do rk Pastwa broszur przygotowan i wydan w ramach projektu Z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat, ktrego celem jest poszerzenie lub utrwalenie wiedzy na temat energetyki przyjaznej rodowisku, w szczeglnoci produktw z ni zwizanych, oddziaywania energetyki na rodowisko oraz zebranie i rozpowszechnienie informacji na temat lokalnych i regionalnych inicjatyw promujcych energetyk przyjazn rodowisku w Polsce. W ten sposb chcemy wczy si w prowadzon dyskusj na temat przyszoci energetyki w Polsce, z praktycznym ukierunkowaniem na potrzeb rozwoju energetyki przyjaznej rodowisku. Mamy nadziej, e przyczyni si to do zmiany zachowa uytkownikw energii, wpynie na wybory biznesowe, a take przyniesie ze sob potrjne korzyci w postaci: ograniczenia negatywnego oddziaywania na rodowisko (zwaszcza wzmocni ochron klimatu), tworzenia miejsc pracy w skali lokalnej, a take uzyskania korzyci finansowych. Projekt polega na: przeprowadzeniu i opracowaniu wynikw badania socjologicznego, przygotowaniu i dystrybuowaniu materiaw informacyjnych (ulotki, broszury, pyta CD, plakaty) dotyczcych rnych zagadnie zwizanych z energetyk i rodowiskiem, a take przeprowadzeniu warsztatw regionalnych (z wykorzystaniem nowoczesnych metod aktywizowania uczestnikw) i konferencji kocowej. Szczeglna rola przypadnie dziaaniom promocyjnym przedsiwzi realizowanych w ramach projektu, a take ich wynikom. Prace te wykonuje zesp Instytutu na rzecz Ekorozwoju (InE) przy merytorycznym wsparciu Krajowej Agencji Poszanowania Energii (KAPE), Instytutu Energetyki Odnawialnej (IEO) oraz we wsppracy z utworzonym specjalnie zespoem spoecznych informatorw regionalnych (SIR). Projekt zosta sfinansowany gwnie przez Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Niniejsza broszura jest jedn z jedenastu, ktre s przygotowane w ramach projektu. Kada broszura jest produktem edukacyjnym wykorzystujcym wkad wiedzy fachowej partnerw projektu KAPE i IEO oraz materia o charakterze reportaowym, przygotowany przez ekspertw InE. Broszury suy maj przyblieniu czytelnikowi danego produktu lub usugi opartej na innowacyjnych rozwizaniach w zakresie energetyki przyjaznej rodowisku, w sposb odpowiedni do jego poziomu wiedzy oraz zachceniu go do dalszego interesowania si tym tematem lub aktywnego dziaania na rzecz skorzystania lub wdroenia danych usug, ewentualnie wprowadzenia danego produktu na rynek Polski, take z pobudek ekologicznych. Kada broszura promuje nowy sposb mylenia o energetyce i rodowisku, zgodny z zaoeniami zrwnowaonego rozwoju, tzn. zwrcona jest w nich uwaga na ograniczenia rodowiskowe w rozwoju i na stosowanie produktw oraz usug zwizanych z wykorzystaniem energetyki przyjaznej rodowisku. Przygotowano nastpujce broszury: Maa biogazownia rolnicza Dom pasywny Energetyka rozproszona Energia w gospodarstwie rolnym Energia w obiekcie turystycznym Energooszczdny dom i mieszkanie Inteligentne systemy zarzdzania uytkowaniem energii Samochd elektryczny Urzdzenia konsumujce energi Zielona energia Zrwnowaone miasto zrwnowaona energia 4

z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat

1. Wprowadzenie
XXI wiek przynosi wiele pyta o przyszo motoryzacji. Ostatnie trzy dekady zapewniy nam byskawiczny rozwj technologii silnikw spalinowych. Byo to konsekwencj ulepszenia technik wytwarzania oraz wprowadzenia do motoryzacji elektroniki. O ile wczeniej producenci skupiali si na poprawianiu osigw i sprawnoci silnikw, o tyle rosnca wiadomo ekologiczna oraz nowe wymogi prawne przyczyniy si do koncentracji nad technologi optymalizacji osigw i oszczdnoci. Dziki temu wspczesne jednostki spalinowe pochwali si mog coraz mniej szkodliwym wpywem na rodowisko przy zachowaniu znakomitych waciwoci silnika. W ujciu sektorowym wpyw ten nadal pozostaje znaczny, midzy innymi z powodu coraz szybciej rosncej liczby pojazdw na ulicach. W zwizku z trosk o rodowisko oraz rosncymi cenami ropy, producenci samochodw skupiaj si rwnie na poszukiwaniu innych rde napdu ni silnik spalinowy. Nie naley zapomina, e zasoby ropy naftowej surowca do produkcji paliw wykorzystywanych w samochodach s ograniczone, a wikszo z ropy wystpuje na terenach niestabilnych politycznie. Oba te czynniki nios za sob grob kryzysu motoryzacyjnego. Producenci pojazdw s wiadomi, e ten ktry wyjdzie naprzeciw z rozwizaniem alternatywnym, taszym i nie mniej niezawodnym od pojazdu spalinowego, moe sta si liderem brany motoryzacyjnej. Obecnie prcz zagroe pyncych z rynku ropy naftowej rwnie ekologiczny wizerunek marki jest bardzo wany i ma bezporedni wpyw na wyniki sprzeday. Jest to zwizane z coraz wiksz wiadomoci spoeczn oraz skutecznym lobbingiem organizacji ekologicznych. Alternatyw dla silnikw spalinowych zdaj si by jednostki elektryczne. To wanie one ju raz w historii ludzkoci byy bardziej popularne od pojazdw spalinowych na pocztku XX wieku na ulicach Stanw Zjednoczonych przewaay pojazdy elektryczne. Byskawiczny rozwj silnikw spalinowych wypar jednostki elektryczne, ktre ponownie wrciy do ask dopiero w XXI wieku. Pomimo stara producentw auta elektryczne jeszcze nie mog dorwna osigom odpowiadajcych im jednostkom spalinowym. Gwn tego przyczyn jest brak odpowiednio rozwinitej technologii magazynowania energii elektrycznej. Pojazdy mogce dorwna samochodom spalinowym s cigle w fazie prototypw, a ich szersze zastosowanie blokuj brak infrastruktury oraz wysoka cena. Mimo to kilka koncernw samochodowych zdecydowao si na masow produkcj pojazdw z silnikiem elektrycznym. Ze wzgldu na niewielki zasig jazdy i dugi czas adowania baterii lansowane s one jednak jako samochody miejskie. Obecnie zdecydowanie wiksz popularnoci cieszy si technika hybrydowa, czca silnik spalinowy z elektrycznym w jednym pojedzie. Samochody w tej technologii produkowane s przez wielu producentw masowo, a uytkownicy bardzo chwal sobie ich eksploatacj. Do przyszoci cigle jeszcze naley technika wykorzystania wodoru zarwno w pojazdach spalinowych, jak i elektrycznych. Byoby to znakomite rozwizanie technologiczne, znaczco ograniczajce szkodliwy wpyw samochodw na rodowisko, poniewa produktem spalania wodoru jest woda. Przed producentami cigle jednak stoi bariera technologiczna. Ju dzi wykorzystuje si natomiast paliwa alternatywne dla silnikw spalinowych, takie jak biodiesel i bioetanol. Ze rodowiskowego punktu widzenia rozwizania te stanowi jednak prodek procesu oczyszczania transportu. Docelowo to wanie pojazdy elektryczne maj by uywane masowo, stanowic rdo transportu wolne od zanieczyszcze i haasu.

samochd elektryczny
Rysunek 1
6

2. Historia samochodw elektrycznych1

Pierwszym krokiem na drodze powstania samochodu elektrycznego byo skonstruowanie w 1800 roku przez woskiego fizyka Alessandro Volt miedziano-cynkowego ogniwa galwanicznego. W 1821 roku Anglik Michael Faraday odkry zjawisko indukcji elektromagnetycznej i zademonstrowa podstawy dziaania silnika elektrycznego. 15 lat pniej skonstruowano pierwszy model samochodu o napdzie elektrycznym. By to pojazd wymylony przez Holendra profesora Sibrrandusa Stratingha, a wykonany przez jego asystenta Christophera Beckera. rdo energii stanowio w nim wanie ogniwo Volty. Pierwszy uliczny pojazd elektryczny skonstruowa w 1836 roku Amerykanin Thomas Davenport. Upowszechnienie pojazdw elektrycznych stao si moliwe dopiero po 1859 roku, kiedy to francuski naukowiec Gaston Plant zbudowa pierwszy akumulator. Nastpne lata przynosiy kolejne konstrukcje, charakteryzujce si coraz lepszymi parametrami. Dlatego nawet po tym, kiedy w 1885 roku Niemiec Carl Friedrich Benz zademonstrowa pierwszy pojazd z silnikiem spalinowym, cigle wzrastaa ranga pojazdw o napdzie elektrycznym. W 1899 roku Belg Camille Jenatzy osign w swoim pojedzie elektrycznym prdko 98 km/h (rys. 1), co byo rekordem wiatowym, ktry utrzyma si przez trzy lata. W 1895 roku w wycigu Pary-Bordeaux-Pary bra udzia pojazd elektryczny francuskiego konstruktora Charlesa Jeantauda. Samochd ten mia wietne osigi, lecz w 15 punktach trasy musia wymienia akumulatory o masie 950 kg. Pierwsza dekada XX wieku to zoty wiek dla pojazdw elektrycznych. W 1900 roku 38% pojazdw w USA napdzanych byo energi elektryczn. Po roku 1913 ich liczba systematycznie malaa. Przyczyniy si do tego wprowadzenie rozrusznikw do zaponu silnikw spalinowych oraz zastosowanie chodnicy. Eliminowao to wszelkie zagroenia dla prowadzcego pojazd wynikajce z koniecznoci rozruchu silnika korb oraz zdecydowanie wyduao czas pracy silnika spalinowego. Rwnie w latach 1908-1912 Amerykanin Henry Ford rozwin masow produkcj pojazdw spalinowych. Ju pod koniec lat dwudziestych ubiegego wieku samochody spalinowe cakowicie wypary pojazdy elektryczne. Ponownie zaczy one nabiera znaczenia w latach szedziesitych, co byo bezporednio wynikiem wynalezienia w 1947 roku pierwszego tranzystora. Ze wzgldu na wysoki koszt produkcji pomys samochodu elektrycznego znw zosta zarzucony. Powrt do niego nastpi dopiero w latach dziewidziesitych ubiegego wieku. Przyczyni si do tego znaczny rozwj technologii produkcji akumulatorw. Zwikszya si rwnie wiadomo ekologiczna spoeczestwa i co za tym idzie wprowadzono obostrzone wymagania dotyczce emisji szkodliwych substancji przez samochody z silnikami spalinowymi. Gwatowny rozwj technologii samochodw elektrycznych, hybrydowych oraz ogniw paliwowych trwa do dzi. S to technologie bdce cigle w fazie wczesnego rozwoju, lecz to one maj stanowi przyszo wiatowej motoryzacji.

Pojazd Jenatzy'ego

1. Jastrzbska G., Odnawialne rda energii i pojazdy proekologiczne. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2009.

z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat

3. Podstawowe pojcia dotyczce samochodw elektrycznych

Akumulator to urzdzenie do magazynowania energii. Najbardziej rozpowszechnione s akumulatory elektryczne i kinetyczne2. Cykl pracy akumulatora dzieli si na jego adowanie i rozadowanie. Akumulatory kinetyczne (koa zamachowe)3 magazynuj energi poprzez ruch obrotowy cikiej tarczy, charakteryzuj si zdolnoci szybkiego gromadzenia i oddawania energii. Maj najlepsz sprawno przemiany, praktycznie nieograniczon trwao, niezawodno, nie wytwarzaj zakce akustycznych, a ich koszt jest niski. Nowoczesne koa zamachowe s wykonane z wkna wglowego o duej wytrzymaoci i osadzone na piacie z tytanu z oyskami magnetycznymi. Umoliwia to zredukowanie do minimum oporw tarcia. Do obrotu tarczy stosowana jest specjalna pompa prniowa ssca. Dziki temu wyeliminowane zostay kontakty mechaniczne. Podczas pozostawienia pojazdu w spoczynku koo zamachowe moe obraca si nawet przez kilka tygodni. Jego rezerwowe zasilanie moe stanowi akumulator elektrochemiczny 12 V. Zesp koo zamachowe silnik/prdnica z przeznaczeniem do samochodu hybrydowego opatentowa Harold A. Rosen. Opracowa on schemat wsppracy silnika zasilanego benzyn i akumulatora kinetycznego, penicego funkcj drugiego silnika. Akumulatory elektryczne (elektrochemiczne) su do magazynowania energii elektrycznej w postaci energii chemicznej. Przy adowaniu doprowadzona z zewntrz energia elektryczna powoduje odwracalne przemiany chemiczne zachodzce wewntrz akumulatora. To one s rdem energii elektrycznej, ktr mona czerpa z akumulatora w procesie rozadowania. Najwaniejszymi wielkociami akumulatora s sia elektromotoryczna (napicie) oraz pojemno (ilo dostpnej energii), czyli wielko adunku elektrycznego, ktry mona czerpa z akumulatora naadowanego a do jego rozadowania. Akumulatory mona czy w baterie stanowice rdo prdu staego. Najczciej spotykanymi akumulatorami elektrycznymi s akumulatory samochodowe. Su one do zasilania postojowego samochodu oraz do zasilania rozrusznika, ktry jako silnik elektryczny uruchamia spalinow jednostk napdow. Urzdzeniem adujcym akumulator samochodowy jest alternator, ktry wykorzystuje bezporednio energi kinetyczn silnika spalinowego, a wic porednio energi chemiczn spalanego paliwa. Ide samochodw elektrycznych jest zastpienie spalinowej jednostki napdowej silnikiem elektrycznym, a zbiornika z paliwem bateri akumulatorw. Baterie litowo-jonowe (Li-ion)4 s obecnie najbardziej popularnymi akumulatorami energii elektrycznej. Ze wzgldu na swoje waciwoci maj szerokie zastosowanie: od telefonw komrkowych i laptopw po samochody elektryczne i hybrydowe. Do zalet baterii Li-ion nale przede wszystkim may ciar oraz brak efektu pamici. Efekt pamici jest zjawiskiem powodujcym utrat rzeczywistej pojemnoci. Dotychczas, aby go unikn, naleao adowa akumulator jedynie po jego penym rozadowaniu. W bateriach Li-ion problem ten nie wystpuje. Ponadto du ich zalet zarwno przy zastosowaniu w sprzcie elektronicznym, jak i w samochodach, jest may ciar. Jednostka napdowa (silnik) to podstawowy element kadego samochodu. Silnik jest urzdzeniem konwertujcym energi (np. chemiczn, dostpn w paliwie lub akumulatorze) na prac mechaniczn. Najpopularniejszymi rodzajami silnikw s silniki spalinowe oraz elektryczne. W wyniku ich dziaania energia kinetyczna wytwarzana przez silnik, poprzez wa i odpowiedni przekadni, jest wykorzystywana jako praca mechaniczna. Najwaniejszymi wielkociami zwizanymi z silnikami s moc, moment obrotowy i sprawno. Moc okrela zdolno do wykonania pracy w danej jednostce czasu (szybko wykonywania pracy). Moment obrotowy jest wielkoci opisujc si generowan
2. http://www.nt.if.pwr.wroc.pl/kwazar/jaktopracuje/135502/link1.htm 3. Jastrzbska G., op. cit. 4. http://www.hitachi.com/environment/showcase/solution/mobility/lithiumion.html

samochd elektryczny
8

przez silnik, co porednio wpywa na si oddziaywania midzy obracajcym si koem a podoem. Sprawno silnika to stosunek energii uytecznej do energii pobranej przez silnik. Napd hybrydowy 5 jest poczeniem dwch rodzajw napdu. Obecnie w motoryzacji jako napd hybrydowy pojazdu najczciej stosuje si poczenie silnika spalinowego z silnikiem elektrycznym. Silnik spalinowy poczony jest z generatorem prdu, natomiast silnik elektryczny peni rwnie rol prdnicy sucej do adowania akumulatorw zasilajcych go podczas cyklu pracy. Silniki te mog pracowa razem podczas duego zapotrzebowania na moment obrotowy (np. przyspieszenie lub jazda pod gr) lub oddzielnie: tylko silnik spalinowy lub tylko elektryczny. Podczas postoju silnik spalinowy nie pracuje, a podczas jazdy ze sta prdkoci doadowuje akumulatory. W zalenoci od konfiguracji elementw napdzajcych wyrnia si ukady szeregowe, rwnolege i mieszane. W ukadzie szeregowym energia wytwarzana przez silnik spalinowy jest w caoci przetworzona na energi elektryczn do napdu silnika elektrycznego, a jej nadmiar do adowania akumulatorw. W razie potrzeby silnik elektryczny moe rwnie korzysta z energii elektrycznej zgromadzonej w akumulatorach. W ukadzie rwnolegym cze energii mechanicznej wytworzonej przez silnik spalinowy napdza pojazd, a pozostaa cze aduje akumulatory. Gdy potrzebna jest dua moc, silniki mog pracowa rwnolegle (razem). Podczas hamowania silnik elektryczny jest generatorem prdu. Ukad mieszany to kombinacja cech ukadw rwnolegego i szeregowego. W obecnie produkowanych pojazdach samochodowych znalazy zastosowanie ukady typu rwnolegego lub mieszanego.

4. Paliwa alternatywne
Ze wzgldu na wzrost cen paliw, a take w celu uniezalenienia si od krajw posiadajcych surowce mineralne, gwnie Rosji oraz krajw Bliskiego Wschodu, Unia Europejska i Stany Zjednoczone przykadaj coraz wiksz wag do rozwoju bada nad alternatywnymi rdami paliw, rwnie tymi wykorzystywanymi w przemyle transportowym (samochodowym). Znalazo to odzwierciedlenie rwnie w regulacjach prawnych. UE zakada 10-procentowy udzia alternatywnych paliw w sektorze transportu drogowego do 2020 roku. Argumentami przemawiajcymi za wprowadzeniem paliw alternatywnych jest poprawa bezpieczestwa energetycznego oraz przeciwdziaanie zanieczyszczeniu rodowiska.

4.1 Biodiesel6,7
Biodiesel jest paliwem wykorzystywanym w silnikach wysokoprnych (Diesla), skadajcym si w 100% z metylowych (lub etylowych) estrw kwasw tuszczowych, okrelanym czsto mianem B100. Tak okrela si rwnie paliwo do silnikw wysokoprnych zawierajce mieszank czystego biodiesla B100 i oleju napdowego w dowolnych proporcjach. Ide stosowania biodiesla jest jednak cakowita eliminacja oleju napdowego. Stosowanie biodiesla ma zarwno swoich zagorzaych zwolennikw, jak i przeciwnikw. Do zwolennikw nale rolnicy uprawiajcy roliny wykorzystywane do produkcji tego paliwa oraz niektre organizacje ekologiczne. Przeciwnikami s oczywicie koncerny naftowe. Prawd jest, e trudno okreli, czy stosowanie biodiesla jest duo bardziej ekologiczne ni jazda na zwykym oleju napdowym. Pord kierowcw nie jest to paliwo szczeglnie popularne, aczkolwiek jest powszechnie dostpne na stacjach benzynowych. Podstawowe wasnoci i zalety biodiesla: jest paliwem czystszym o prawie 75% pod wzgldem produktw spalania w porwnaniu z tradycyjnym olejem napdowym, jego stosowanie znaczco zmniejsza w emitowanych spalinach ilo niespalonych wglowodorw, tlenku wgla i czstek staych,
5. http://www.infosamochody.pl/artykul,id_m-18,t-naped_hybrydowy_napedem_przyszlosci.html 6. http://biodiesel.pl/baza_wiedzy/co_to_jest_biodiesel/ 7. http://www.reflex.com.pl/page.php?id=1904

z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat

nie zawiera siarki, wic jego stosowanie eliminuje emisj zwizkw siarki do atmosfery, niszczcy wpyw produktw jego spalania na warstw ozonow jest o blisko 50% mniejszy ni spalania tradycyjnego oleju napdowego, emisja tlenkw azotu (NOx) jako produktw jego spalania moe by wiksza lub mniejsza, ale mona j zredukowa do poziomu duo niszego ni w przypadku spalania tradycyjnego oleju napdowego, m. in. poprzez zmian momentu wtrysku paliwa, jest paliwem odnawialnym (pochodzcym z odnawialnych surowcw rolinnych), mona go stosowa w kadym silniku Diesla, mona go miesza z tradycyjnym olejem napdowym w dowolnej proporcji; nawet niewielki dodatek biodiesla sprawi, e spalanie bdzie czystsze, a silnik lepiej smarowany (1-procentowy dodatek biodiesla do oleju napdowego podnosi wasnoci smarne oleju o 65%), moe by produkowany z jakiegokolwiek tuszczu czy oleju rolinnego, take z oleju posmaalniczego, w strefach o cieplejszym klimacie produkuje si go z oleju palmowego. Obawy i zagroenia zwizane ze stosowaniem biodiesla: powoduje wiksze zuycie paliwa z powodu niszej wartoci opaowej, pogarsza przebieg procesu rozpylania paliwa i maksymalne cinienie wtrysku, poniewa ma wysz lepko, obnia trwao elementw stykajcych si z paliwem, a wykonanychz typowych elastomerw i gum, powoduje korozj pokry lakierniczych elementw stykajcych si z paliwem, dziaa silnie korozyjnie na stopy zawierajce mied, hamuje korozj elementw wykonanych ze stali, cynku i oowiu, intensywnie chonie wod, charakteryzuje si nisk odpornoci na hydroliz, co prowadzi do powstawania szlamu i wytrcania si osadw blokujcych filtry paliwa, jest bardziej ni tradycyjne paliwo podatny na skaenia mikrobiologiczne, wykazuje gorsz stabilno termooksydacyjn, w czasie przechowywania szybko pogarszaj si waciwoci paliwa.

4.2 Bioetanol8,9
Bioetanol to bezwodny alkohol etylowy pozyskiwany ze zb, burakw cukrowych czy ziemniakw w wyniku fermentacji i odwadniania. W Polsce bioetanol jest dodawany do benzyn od 1993 roku. W odrnieniu od biodiesla, bioetanol nie moe stanowi 100% objtoci paliwa. Bez wprowadzania zmian w konstrukcji silnika mona korzysta z paliwa zawierajcego do 15% etanolu. Jeeli silnik jest przystosowany do spalania etanolu (np. modele Ford Taurus), moe korzysta z paliwa E85, zawierajcego 85% etanolu. Do najwaniejszych korzyci stosowania bioetanolu mona zaliczy odnawialno tego rodzaju paliwa (jak wszystkich biopaliw), ograniczenie skutkw globalnego ocieplenia, przez to, e roliny bdce surowcem do produkcji bioetanolu rwnie asymiluj dwutlenek wgla, oraz zmniejszenie importu ropy naftowej. Aby wykorzysta etanol jako skadnik paliwa, naley go odwodni (do zawartoci wody poniej 0,5%). Proces odwadniania utrudnia produkcj i dotrzymanie jakoci bioetanolu, co znaczco wpywa na jego jako i cen.

4.3 Wodr10
Ze wzgldu na ma mas czsteczkow oraz du warto ciepa spalania, wodr ma najwikszy stosunek energii do masy. Sia eksplozji wodoru jest 2,5 razy wiksza ni konwencjonalnych paliw wglowodorowych. Najwiksz zalet wodoru jest brak emisji CO2 podczas spalania. Problemw technologicznych nastrczaj jednak skonno wodoru do wyciekania, wysoka temperatura pomienia
8. http://www.its.hg.pl/bioetanol.html 9. http://www.greenweal.eu/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=34&Itemid=54 10. http://www.ogniwa-paliwowe.com/

samochd elektryczny
Rysunek 2

oraz atwopalno w kontakcie z powietrzem. Wszystko to sprawia, e wodr jest kopotliwy w transporcie i przechowywaniu. Istniej dwa rodzaje silnikw zasilanych wodorem. Pierwszy to silnik spalinowy, w ktrym wodr jest dodatkiem do paliw zwikszajcym ich kaloryczno lub samym paliwem. Drugi rodzaj to ogniwa wodorowe. S one urzdzeniami elektrochemicznymi, ktre wytwarzaj energi uyteczn (np. elektryczn) w wyniku reakcji chemicznej wodoru z tlenem. Produktem reakcji jest woda. Wodorowe ogniwo paliwowe skada si z dwch elektrod: anody i katody, odseparowanych elektrolitem umoliwiajcym przepyw kationw, natomiast uniemoliwiajcym przepyw elektronw. Reakcja chemiczna zachodzca w ogniwie polega na rozbiciu wodoru na proton i elektron na anodzie, a nastpnie na poczeniu substratw reakcji na katodzie. Procesom elektrochemicznym towarzyszy przepyw elektronu od anody do katody z pominiciem nieprzepuszczalnej membrany. W wyniku elektrochemicznej reakcji wodoru i tlenu powstaj prd elektryczny, woda i ciepo. Wodr w stanie czystym doprowadzany jest do anody, a utleniacz (czysty tlen lub powietrze) do katody. Wyprodukowany prd elektryczny zasila silnik jednostk napdow pojazdu (rys. 2). Zalety stosowania ogniw paliwowych: wysoka jako dostarczanej energii (energia dostarczana przez ogniwa paliwowe jest bardzo odporna na zakcenia), wysoka sprawno ogniwa paliwowe charakteryzuj si wysok gstoci energetyczn, czyli s mniejsze i lejsze od innych rde energii o porwnywalnej mocy. Ponadto ogniwa paliwowe generuj energi bezporednio z reakcji chemicznej, nie zachodzi wic proces spalania paliwa. W zastosowaniach mobilnych ogniwa paliwowe wytwarzaj energi suc bezporednio do napdu, w przeciwiestwie do silnikw spalinowych, w ktrych wytwarzana jest energia mechaniczna, przeksztacana nastpnie przez przekadnie mechaniczne do energii napdowej. Sprawno ogniw paliwowych w generowaniu energii elektrycznej osiga nawet 50%. Zalet jest take moliwo stosowania rnych rodzajw paliw ogniwa paliwowe mog by zasilane kadym paliwem bogatym w wodr. Uzyskiwanie wodoru z paliwa moe przebiega wewntrz ogniwa paliwowego (tzw. wewntrzny reforming) lub poza ogniwem (w zewntrznym urzdzeniu zwanym: fuel reformer). Dziki elektrolizie wodr dla ogniwa paliwowego mona wytwarza, korzystajc ze rde energii alternatywnej,
Schemat dziaania ogniwa wodorowego

e elektrony e wodr ze zbiornika H H H H

elektrony e tlen z powietrza O O H H para wodna

prd
H+ protony

O H H

protony H+ platynowa elektroda membrana przepuszczajca protony platynowa elektroda

10

z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat

ograniczenie wpywu na rodowisko ogniwo paliwowe produkuje bowiem 25 razy mniej zanieczyszcze ni generatory spalinowe. Ponadto, w przypadku zasilania ogniwa paliwowego wodorem, ilo produkowanych zanieczyszcze jest ladowa. Bezporednimi produktami ubocznymi s w ogniwach wodorowych woda i ciepo. Do rodowiska nie uwalnia si szkodliwych gazw. Rwnoczenie wodorowe ogniwa paliwowe osigaj bardzo wysok, bo nawet 90-95% sprawno przetwarzania energii chemicznej w energi elektryczn, moduowa budowa pojedyncze ogniwa paliwowe mona czy ze sob w celu osignicia podanego poziomu generowanej mocy. Zespoy ogniw paliwowych o rnych ksztatach stosuje si zarwno do zasilania pojedynczej arwki, jak i do napdzania maszyn przemysowych. Wady stosowania ogniw paliwowych: wysoki koszt przygotowania wodorowego ogniwa paliwowego, ze wzgldu na wykorzystanie do produkcji takich surowcw, jak platyna (mae zoa, wysoka cena), wysoki koszt napraw i wymiany w przypadku uszkodzenia pojazdu, magazynowanie wodoru jest kopotliwe ze wzgldu na zagroenie wybuchem w jego kontakcie z powietrzem, temperaturowe ograniczenia pracy ogniwa paliwowego moliwo zamarzania wody przy spadku temperatury otoczenia poniej zera. Wpyw ogniw paliwowych na rodowisko Wpyw ogniw paliwowych na rodowisko zaley w duej mierze od stosowanego w nich paliwa. Ogniwa wodorowe nie mog by uywane jako pierwotne rdo energii, lecz konieczne jest wytwarzanie stosowanego w nich wodoru. Wytwarzanie wodoru w procesie elektrolizy ma do du sprawno, ale w poczeniu z tym, e przy stosowaniu w motoryzacji konieczne jest przechowywanie wodoru pod duym cinieniem, cakowita sprawno ogniw moe spa poniej poziomu najwydajniejszych silnikw spalinowych. Inn metod uzyskiwania wodoru jest wytwarzanie go z metanu w procesie reformingu parowego, ktry ma sprawno okoo 80%. Produktem ubocznym tego procesu jest dwutlenek wgla, jednak szkodliwo tego procesu dla rodowiska jest ograniczona, gdy w przeciwiestwie do silnikw spalinowych dwutlenek wgla nie jest emitowany do atmosfery przez kady pojazd, lecz powstaje w miejscu wytwarzania wodoru, dziki czemu mona go wykorzysta. Wpyw stosowania kopalnych rde energii (wgiel, ropa naftowa, gaz ziemny itd.) na zanieczyszczenie rodowiska stawia ogniwa paliwowe w doskonaej pozycji alternatywnego rda zasilania, obojtnego lub prawie obojtnego dla rodowiska przyrodniczego.

5. Uytkowanie samochodu elektrycznego

11,12

Samochd elektryczny jest niewtpliwie przyszoci wiatowego rynku motoryzacyjnego. Modele dostpne dzi, cho zdaj si by zaawansowane technicznie, s jedynie prekursorami aut przyszoci. Dzi posiadanie auta elektrycznego cho ma wiele zalet cigle jest do uciliwe dla uytkownika. Pierwsz trudnoci, ju przy kupnie auta elektrycznego, jest jego cena i ograniczona dostpno. Gdyby kto w Europie chcia kupi auto elektryczne, to najprawdopodobniej byby zmuszony cign taki samochd z USA lub Japonii. Zupenie inaczej jest z jednostkami hybrydowymi. S to pojazdy na tyle spopularyzowane, e mona je naby w salonie u dealera marki produkujcej te auta. Najbardziej znanym tego przykadem jest Toyota Prius. To wanie ten samochd odegra wan rol w zmianie postrzegania samochodw hybrydowych, ktre jeszcze nie tak dawno traktowano jako ekologiczn ciekawostk, czyli mniej
11. http://moto.wieszjak.pl/wiadomosci/rynek/276886,W-USA-sprzedano-ponad-milion-Priusow.html 12. http://pl.wikipedia.org/wiki/Pojazd_elektryczny

11

samochd elektryczny

wicej tak, jak dzi postrzegane s samochody posiadajce jedynie silnik elektryczny. O popularnoci Priusa wiadczy czna liczba sprzedanych egzemplarzy trzech generacji tego auta: do pocztku kwietnia 2011 roku wyniosa ponad 2,1 mln, z czego ponad 1 mln sprzedano w Stanach Zjednoczonych, a w Europie jedynie nieco ponad 200 tys. Proporcje te mona przyj rwnie jako charakterystyk rynku zainteresowania pojazdami ekologicznymi. Aby zmieni te trendy, prowadzi si dziaania majce zmieni postrzeganie samochodw elektrycznych. Posiadanie samochodu elektrycznego lub hybrydowego eksponuje wiele gwiazd Hollywood, a za tym idzie moda na posiadanie takich modeli. W Stanach Zjednoczonych nawet Barrack Obama zanim obj urzd prezydenta by posiadaczem Forda Escape Hybrid. Ju jako prezydent chcia, aby jego limuzyna rwnie posiadaa napd hybrydowy. Nie zgodzili si na to jednak agenci Secret Service. W Polsce najbardziej znanym posiadaczem auta wykorzystujcego napd elektryczny (Toyoty Prius) jest wicepremier Waldemar Pawlak. Jeli potencjalny uytkownik nie zrazi si cen, pokona barier trudnej dostpnoci i stanie si szczliwym posiadaczem samochodu elektrycznego, to musi wzi pod uwag nie tylko zalety z tego pynce, ale i wiele utrudnie. Zalety uytkowania samochodu elektrycznego: duy komfort jazdy i uytkowania pojazdu; najwaniejsza jest oczywicie wiadomo posiadania auta przyjaznego rodowisku, silniki elektryczne o wysokiej sprawnoci oraz znacznie prostsze w konstrukcji od tradycyjnych silnikw spalinowych, wysoki moment obrotowy w penym zakresie obrotw silnika, dziki czemu samochd przyspiesza z tak sam moc niezalenie od obrotw, wyeliminowany niemal cakowicie haas emitowany przez pojazd (w porwnaniu do silnikw spalinowych, jednostki elektryczne s niemal bezgone); to kolejna cecha wana ze wzgldu na przyjazno dla rodowiska oraz komfort uytkowania, bezpieczestwo ekonomiczne: zmiany cen energii elektrycznej s zdecydowanie bardziej przewidywalne od zmian cen ropy naftowej i znacznie mniej uzalenione od wydarze na arenie midzynarodowej (ten argument jest mniej wany dla pojedynczego uytkownika, ale na pewno trafi do waciciela floty samochodw, korporacji takswek itd.), dodatkowe przywileje dla uytkownikw, np. darmowe adowanie akumulatorw w Warszawie (dziki wsppracy z RWE13 w poowie 2011 roku dziaao tam ju 10 darmowych punktw adowania pojazdw elektrycznych rys. 3). Bariery i ograniczenia w uytkowaniu samochodu elektrycznego: wysoka cena i wci maa dostpno, niewielki zasig, dugi okres adowania akumulatora, mniejsza pojemno silnika, w warunkach niskich temperatur, jeszcze bardziej ograniczony zasig (z powodu akumulatorw). Rekord zasigu auta elektrycznego14 501 km ustanowi pojazd Tesla Roadster seryjnie produkowany sportowy samochd elektryczny. Rekord zosta pobity w Australii na dugich, prostych i pustych drogach. W przypadku przecitnego auta elektrycznego i w rzeczywistych warunkach eksploatacji osignicie takiego wyniku jest niemal niemoliwe. Realny zasig aut elektrycznych wynosi okoo 200 km, i to przy zaoeniu ekonomicznej jazdy w umiarkowanej temperaturze (bez klimatyzacji lub ogrzewania). Czas penego adowania akumulatorw samochodowych wynosi od kilku do kilkunastu godzin. Wprowadza to oczywist trudno w komunikacji na duszych odcinkach.


12
13. http://www.samochodyelektryczne.org/w_warszawie_dziala_juz_10_punktow_ladowania_rwe.htm 14. http://www.thedailygreen.com/living-green/blogs/cars-transportation/an-australian-tesla-ev-sets-world-record

Cig dalszy na s. 13

reporta

Samochd elektryczny nowa kultura mobilnoci

Rynek samochodw elektrycznych na wiecie dynamicznie ronie. Z analiz wynika, e w najbliszych latach bdzie niemal 6,5 mln pojazdw o napdzie hybrydowym i elektrycznym. Szacuje si, e w roku 2020 udzia pojazdw elektrycznych i hybrydowych w sprzeday wszystkich samochodw wyniesie od 11% do 52%. Na polskim rynku zainteresowanie samochodami elektrycznymi jest umiarkowane. Jakie s tego przyczyny? Pierwsz jest z pewnoci cena. Badania przeprowadzone przez firm doradcz Deloitte wykazay, e przecitna cena samochodu elektrycznego w Europie wynosi 15 tys. EUR. Takie s ju prawa rynku, e kada technologiczna nowinka jest na pocztku bardzo droga. Pozostae przyczyny to zasig (75-220 km, zalenie od sposobu jazdy i warunkw na drodze) oraz ograniczony dostp do punktw adowania. Cena ma bezporedni zwizek ze skal produkcji pojazdu i akumulatora. Masowa produkcja Cena pojazdw elektrycznych obniy si z pewnoci, gdy przybdzie klientw. Ich z kolei bdzie wicej, gdy pojazd bdzie taszy. Tak koo si zamyka. Sytuacj na pozr patow mogoby zmieni wprowadzenie przywilejw dla pojazdw elektrycznych: przywilej korzystania z buspasw, wyczna moliwo wjazdu do prestiowych stref miejskich, bezpatne parkowanie, zniki podatku drogowego i ubezpieczenia, pierwszestwo zabierania pasaerw dla elektrycznych takswek i przede wszystkim dopaty z budetu pastwa przy zakupie samochodu elektrycznego. W niektrych krajach takie dopaty dochodz nawet do kilku tysicy euro. Akumulator Akumulator jest jednym z najdroszych elementw samochodu. Pomysem na obnienie ceny auta jest dzierawa baterii przez waciciela. Nie wszyscy chtnie przystan na takie rozwizanie. Skd w kocu mamy wiedzie, czy otrzymana przez nas naadowana bateria bdzie rwnie zadbana jak nasza wasna? Ju od 2012 roku w Australii przewiduje si wprowadzenie na skal masow dzierawy i wymiany akumulatorw zwizan z produkcj i sprzeda samochodu Fluence 2. Do zmian dochodzi na podstawie umowy o wsppracy firmy Renault z rzdem Australii.

Nissan LEAF stuprocentowo elektryczny pojazd dla masowego odbiorcy. Zasig wynosi 175 km przy koszcie poniej 10 PLN za 100 km.

samochd elektryczny

Nie ma odwrotu Cho nie jestemy w stanie przewidzie, kiedy samochody elektryczne bd powszechne na polskich drogach, pewne jest: nie ma odwrotu. Kilka faktw niezaprzeczalnie dowodzi, e to do samochodu elektrycznego naley przyszo. Efektywno energetyczna, od wydobycia surowca energetycznego po wykorzystanie energii przez pojazd w czasie jazdy (ang. Well-to-Wheel), nie przekroczy dla pojazdw z silnikami spalinowymi 30%, podczas gdy w przypadku silnika elektrycznego ju w najbliszej przyszoci mona si spodziewa 60%. Oszczdza si energi take dziki temu, e silnik samochodu elektrycznego nie pracuje, gdy samochd stoi, a take dlatego, e odzyskuje si energi podczas hamowania i kumuluje j w akumulatorze. Daje to szczeglnie due dodatkowe efekty przy poruszaniu si w miecie, kiedy bardzo czsto si hamuje na wiatach lub w korkach. To oznacza znacznie tasz eksploatacj. W tej chwili przejechanie 100 km samochodem elektrycznym kosztuje kilka euro, a moe jeszcze mniej dziki moliwoci adowania akumulatorw wtedy, kiedy energia elektryczna jest najtasza, np. w nocy. Silnik elektryczny jest prostszy i w zwizku z tym taszy od spalinowego. Ponadto nie wymaga on czstej obsugi. Dla swojego i-MiEV Mitsubishi zakada przegld co 20 tys. km. Jedyne trzy elementy, ktre wymagaj okresowej wymiany to: filtr przeciwpyowy (wymieniany co 20 tys. km), pyn hamulcowy (co 40 tys. km) i olej w przekadni (co 100 tys. km). Kultura jazdy Jak wykazuj badania, ktre w maju 2009 roku przeprowadzi Nissan wrd wacicieli samochodw w Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech, Woszech i Hiszpanii, od poniedziaku do pitku ponad 80% przejazdw to przejazdy nie dusze ni 100 km dziennie. W czasie weekendu jest inaczej: niemal 60% to przejazdy dusze ni 150 km. Pki wic sie punktw do adowania nie jest rozbudowana, przecitny samochd elektryczny moe wietnie suy w dni robocze, do jazdy do pracy i na zakupy. Sytuacja zdaje si jednak dynamicznie zmienia. Firma e+ od maja 2011 roku zainstalowaa w Warszawie 4 punkty doadowania, kady wyposaony w 3 terminale o mocy kilku kW. Pierwsze punkty adowania zostay zlokalizowane w czterech najwikszych centrach handlowych w Warszawie: w Galerii Mokotw, Arkadii, CH Warszawa Wileska i Blue City. Firma przewiduje take instalacj indywidualnych punktw doadowania w miejscach wskazanych przez klientw i partnerw. Take Mielecka Agencja Rozwoju Regionalnego w ramach projektu Budowa rynku pojazdw elektrycznych przewiduje rozlokowanie do koca 2011 roku w Warszawie, Gdasku, Krakowie, Katowicach i Mielcu 330 publicznych punktw adowania. Do dzi powstao 30 takich punktw.

System adowania informuje o tym, e akumulator auta jest ju naadowany do danego poziomu wysyajc wiadomo na telefon komrkowy.

reporta
Nowa kultura mobilnoci Powszechnym bdem wedug Stanisawa Mrozika, eksperta Krajowej Agencji Poszanowania Energii jest przekonanie, e wprowadzenie auta elektrycznego bdzie jedynie zamian samochodu spalinowego na taki z silnikiem elektrycznym. Tymczasem masowe wprowadzenie pojazdu elektrycznego jest rwnoznaczne ze stworzeniem prawdziwie nowej kultury mobilnoci. Naley si nastawi na zmiany wiksze ni wejcie na rynek telefonu komrkowego. Nowa koncepcja przewiduje, e samochd elektryczny bdzie nie tylko pojazdem, ale wielofunkcyjnym urzdzeniem. Eksploatacja i uytkowanie pojazdu masowego, np. Nissana Leaf, miaaby by monitorowana on-line przez system, ktry czuwa nad stanem technicznym i stanem akumulatora, przestrzega przed niebezpieczestwem przekroczenia zasigu, zarzdza adowanie akumulatora po najkorzystniejszej cenie energii itd. Kierowca mgby rwnie przekazywa do systemu swoje yczenia, np.: przygotowanie do jazdy, dany stan naadowania akumulatora na okrelon godzin czy podgrzanie wntrza samochodu. Ponadto system informowaby o tym, e akumulator auta jest ju naadowany do danego poziomu wysyajc wiadomo na telefon komrkowy. W przypadku tak inteligentnych pojazdw nic nie staoby na przeszkodzie, by waciciel sprzedawa do sieci energi, ktr zgromadzi w nocy (gdy jest tania). Po wprowadzeniu dynamicznych taryf moliwe bdzie zarabianie na sprzeday energii w godzinach szczytu. Ciekawe rozwizanie zamierza wprowadzi na rynek Mitsubishi Motors. Ma to by urzdzenie, ktre umoliwi samochodowi elektrycznemu i-MiEV zasilanie urzdze domowych. Energia pobierana z akumulatora wystarczy do zasilania domu przez dwa dni. Produkcja energii Jednym z istotnych powodw wzrostu znaczenia samochodu elektrycznego jest rozwj produkcji energii elektrycznej z odnawialnych rde energii (OZE). Efektywne jej wykorzystanie wymaga magazynowania, bo nie zawsze wieci soce czy wieje wiatr. Przy masowym uytkowaniu samochodw elektrycznych, akumulatory mogyby z powodzeniem spenia rol zasobnikw. Gdy samochody elektryczne zuywaj energi produkowan z wgla, ich uytkowanie nie przyczynia si do redukcji emisji gazw cieplarnianych. Niezwykle wane jest wic, eby z upowszechnianiem si pojazdw elektrycznych nastpowaa budowa lokalnych inteligentnych sieci przesyania energii, do ktrych podczone byyby lokalne zasobniki energii (akumulatory samochodw elektrycznych) pobierajce prd z rozproszonych rde wytwarzania energii z OZE, takich jak ogniwa fotowoltaiczne, elektrownie wiatrowe i wodne, biogazownie. W miecie wietne rdo energii mog stanowi przetwarzane na biogaz odpady komunalne.

Nissan Leaf moe z powodzeniem by wykorzystywany jako mobilne rdo zasilania. Akumulator o pojemnoci 24 kW zapewnia zaopatrzenie w energi elektryczn dla jednego gospodarstwa domowego przez dwa dni.

samochd elektryczny

Takie inteligentne sieci lokalne mogyby: zasila lokalne odbiorniki energii z lokalnych rde jej wytwarzania, gromadzi chwilowe nadwyki energii w lokalnych zasobnikach energii, oddawa (sprzedawa) energi do sieci centralnej, gdy maj jej w nadmiarze. Komfort Aby samochd elektryczny sta si popularny, musi zagwarantowa nie gorsze uytkowanie ni tradycyjny samochd rodzinny. W innym przypadku ludzie, ktrzy jed w komfortowych warunkach z klimatyzacj, w podgrzewanych fotelach, z szeregiem urzdze uatwiajcych manewrowanie i umilajcych podr nigdy si do niego nie przesid. Moliwo innego podrowania, ktra pojawia si wraz z samochodem elektrycznym, to miejski pojazd elektryczny przeznaczony do podrowania na krtkich trasach w miecie. Do tej grupy pojazdw nale rwnie samochody takie jak SAM z Pruszkowa twierdzi ekspert. Drug skrajnoci s samochody sportowe czy luksusowe, np. TESLA Roadster. Cho ma on niezwyke parametry: przyspieszenie: 0-100 km/h w okoo 4,0 s; prdko maksymalna 210 km/h, zasig na jednym adowaniu: okoo 260 km, 370 km lub 480 km (zalenie od zestawu akumulatorw), jest stanowczo za drogi dla zwykego miertelnika. Niektre z elektrycznych pojazdw mog z atwoci wyprze z rynku samochody spalinowe. Nale do nich produkowany masowo i sprzedawany od pocztku 2011 r. samochd Leaf firmy Nissan oraz produkowany seryjnie samochd i-MiEV firmy Mitsubishi. Rewolucja za plecami - Jeli bdziemy opieszali w przyjciu nowej kultury mobilnoci, zmiany nastpi bez naszego udziau. Co prawda koszty rozwoju technologii ponios inni, lecz znacznie mniejszy bdzie nasz udzia w zyskach twierdzi Stanisaw Mrozik i dodaje: Nigdy nie uda si nam wykreowa produktu polskiego, ktry bdzie wiatowym hitem, jeli nie bdziemy uczestniczy w rozwoju technologii, a za pozyskanie obcych technologii bdziemy pacili dugie lata. Polski rynek samochodw elektrycznych znajduje si w pocztkowej fazie rozwoju. Liczba zamawianych aut tego typu jest liczona w dziesitkach sztuk rocznie. Przy cznej liczbie 1,2 mln samochodw rejestrowanych co roku w Polsce, samochody elektryczne stanowi zaledwie 0,01%. Kwesti kluczow pozostaje wic wzrost wiadomoci polskich konsumentw dotyczcy wpywu elektrycznych aut na rodowisko.

Ostatecznym celem jest uzyskanie takiego samego zasigu, jaki ma samochd tradycyjny. Bdzie to wymaga obnienia masy pojazdu i poprawy parametrw akumulatora.

z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat

Zbudowanie sieci stacji wymiany akumulatorw wprowadzioby dodatkowe koszty i trudnoci logistyczne, wymuszaoby rwnie ogromn nadprodukcj (w stosunku do liczby samochodw) szkodliwych dla rodowiska akumulatorw, co negatywnie wpywaoby na wizerunek samochodw elektrycznych jako pojazdw ekologicznych. Mogoby to rwnie pogorszy ich konkurencyjno, a wic take spowolni rozwj baterii samochodowych ze wzgldu na konieczno unifikacji systemw. Ograniczenie zasigu jest jednym z najwaniejszych wyzwa rozwoju aut elektrycznych. Obecnie trudno wyobrazi sobie zmian nawykw ludzi do podrowania i ograniczania si do pokonywania mniej ni 200 km na dob. Zwolennicy samochodw elektrycznych licz na rwnoczesn popularyzacj transportu masowego. Naley jednak pamita, e samochd jest zwykle taszym, wygodniejszym, docierajcym wszdzie oraz cay czas dostpnym rodkiem transportu.
Punkt RWE adowania samochodw elektrycznych w Warszawie

Ze wzgldu na te ograniczenia samochody elektryczne lansuje si gwnie jako samochody miejskie. Krtkie dystanse i dua gsto punktw adowania baterii rzeczywicie to potwierdzaj, szczeglnie jeli adowanie w nich jest darmowe. Ale jeli uytkownik zechce podczy adowan bateri do domowego gniazdka 230 V? Jaki jest rzeczywisty koszt eksploatacji pojazdu elektrycznego w popularnym dla tradycyjnych samochodw spalinowych przeliczeniu na 100 km? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Zagorzali zwolennicy mwi o koszcie poniej 10 PLN na 100 km. Jednak bior oni pod uwag jedynie koszt zakupu energii potrzebnej do adowania akumulatorw. Koszt energii zuytej na przejechanie 100 km jest rzeczywicie mniejszy ni w przypadku samochodu spalinowego, jednak pobr prdu elektrycznego to nie jedyny koszt ponoszony przez waciciela. Naley bowiem pamita o koniecznoci okresowej wymiany bardzo drogich akumulatorw, ktre w miar uytkowania ulegaj zuyciu. Ju samo to podnosi cen przejechanych 100 km nawet do poziomu 20 z. Nie mona rwnie zapomina o znacznie wyszym ni w przypadku pojazdw o silnikach spalinowych spadku wartoci samochodw uywanych.

Rysunek 3
13

samochd elektryczny

6. Bezpieczestwo uytkowania samochodu elektrycznego

15,16,17

Wrd wielu argumentw przeciw pojazdom elektrycznym bardzo czsto przewija si kwestia bezpieczestwa podczas wypadku. Wielu oponentw zwraca uwag na duy ciar akumulatorw magazynujcych energi elektryczn oraz ich wpyw na zachowanie si auta podczas kolizji. Jak pokazay badania najnowszych samochodw hybrydowych (Chevrolet Volt) i elektrycznych (Nissan Leaf), obawy te nie s uzasadnione. Oba te samochody uzyskay niedawno najwysze oceny testw zderzeniowych przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych. Wedug Instytutu Bezpieczestwa Drogowego producenci samochodw elektrycznych, korzystajc z rozwiza i dowiadcze samochodw konwencjonalnych, opracowali konstrukcj zapewniajc porwnywalne bezpieczestwo. Ciekawe jest porwnanie masy tych dwch pojazdw: hybrydowy Volt way o ponad 200 kg wicej ni elektryczny Leaf, ktrego masa wynosi 1531,8 kg. Masa elektrycznego modelu Leaf jest porwnywalna z mas kompaktowego samochodu wyposaonego w jednostk spalinow. Samochody hybrydowe s wyposaone w dwa rda napdu oraz inne urzdzenia pomocnicze, co odbija si na kocowej wadze, tak istotnej z punktu widzenia bezpieczestwa, ale rwnie wpywa na zuycie energii potrzebnej na wprawienie pojazdu w ruch. Take europejskie testy zderzeniowe wykazuj wysoki poziom bezpieczestwa aut o napdzie elektrycznym. W powszechnie uznawanym na wiecie tecie Euro NCAP Nissan Leaf uzyska 5 gwiazdek, co jest wynikiem maksymalnym (rys 4). Sam test bezpieczestwa w momencie zderzenia to jednak za mao w przypadku pojazdu elektrycznego. Nie naley zapomina o instalacji elektrycznej i o tym, e wysokie napicie moe zagraa zdrowiu lub yciu. Wikszo akumulatorw wysokonapiciowych w pojazdach elektrycznych lub hybrydowych generuje napicie 400 V (niemal dwa razy wiksze ni w standardowym domowym gniazdku), potencjalnie miertelne. W Stanach Zjednoczonych ju istnieje wymg prawny, aby napicie systemu zasilania pojazdu nie przekroczyo 60 V w cigu piciu sekund od momentu wypadku. W Europie takich regulacji jeszcze nie wprowadzono. Kwestia bezpieczestwa pojazdw elektrycznych staje si coraz waniejsza w miar wzrostu liczby pojazdw o napdzie elektrycznym i zwikszania ich zasigu. Potrzebne jest stosowanie dodatkowych zabezpiecze. Moe to by na przykad system opracowany przez firm Continental specjalny czujnik przeznaczony do montau w samochodach elektrycznych i hybrydowych, ktry w przypadku kolizji (gdy pojazd jest w trybie adowania) natychmiast wyczy akumulator wysokonapiciowy. Oznacza to, e personel sub ratunkowych bdzie mg wykonywa swoje zadania bez obawy o poraenie prdem elektrycznym. System koncernu Continental jest jedynie przykadem rozwizania, jakie musz stosowa wszyscy producenci aut elektrycznych. Kwesti zwizan z bezpieczestwem jest rwnie niemal cakowity brak haasu wytwarzanego przez pojazdy elektryczne. Cicha praca wielka ich zaleta z punktu widzenia ochrony przed haasem zwiksza prawdopodobiestwo wypadkw z udziaem pieszych, poniewa mog oni takiego samochodu po prostu nie usysze.

14

15. http://ecojazda.org/index.php/2011/05/03/bezpieczenstwo-samochodow-elektrycznych-i-hybrydowych/ 16. http://www.euroncap.com/results/nissan/leaf/2011/432.aspx 17. http://almotopony.pl/532/continental-czuwa-nad-bezpieczenstwem-pojazdow-elektrycznych/

z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat

7. Samochd elektryczny a ochrona rodowiska

18,19

Z powodu braku systemu wydechowego, a wic take braku bezporedniej emisji spalin, samochody elektryczne zwyko si uwaa za pojazdy w peni ekologiczne. Lokalny brak emisji substancji szkodliwych jest niewtpliwie duym plusem, lecz inne czynniki wywierajce wpyw na rodowisko pozostaj czsto niezauwaone. Szczeglnie wane s produkcja, eksploatacja oraz utylizacja akumulatorw oraz rda energii uyte do ich adowania. Do produkcji akumulatorw zasilajcych pojazdy elektryczne uywa si najczciej baterii litowo-jonowych. Obecnie jest to najpowszechniejszy typ baterii zasilajcych wikszo urzdze elektronicznych (np. telefonw komrkowych i laptopw). Wedug bada20 naukowcw ze Swiss Federal Laboratories for Materials Science and Technology, wpyw samej produkcji baterii litowo-jonowej na rodowisko jest stosunkowo niewielki. Najwikszy wpyw na rodowisko wywiera samo pozyskanie litu, miedzi i aluminium, potrzebnych do produkcji baterii. Ten wpyw jest jednak tak may, e staje si niezauwaalny w porwnaniu szkodliwoci produkcji samochodu elektrycznego ze spalinowym. Produkcja baterii to jednak nie wszystko. Nie mona przeoczy samego okresu eksploatacji oraz utylizacji. Cykl ycia baterii uytej w samochodzie elektrycznym nie przekracza 150-200 tys. km. Po tym okresie naley je wymieni, poniewa mog przesta spenia wymagane kryteria (znacznie skraca si ich ywotno). Akumulatory litowo-jonowe s produktami nadajcymi si do recyklingu. Wikszo producentw zapewnia ich darmow utylizacj, dziki temu odzyskuj oni czci do produkcji nowych egzemplarzy. Pozostaje zatem kwestia eksploatacji. Wanie ten okres ycia baterii szwajcarscy naukowcy uwaaj za najbardziej szkodliwy dla rodowiska. Badania dowiody, e jeeli rdem energii dla adowanej baterii nie jest elektrownia w 100% korzystajca z odnawialnych rde (np. wodna), to wpyw samochodu elektrycznego na rodowisko jest podobny do wpywu pojazdu o napdzie benzynowym. Nie naley zapomina, e w Polsce ponad 90% energii elektrycznej kocowo zasilajcej samochd elektryczny pochodzi z elektrowni opalanych wglem kamiennym lub brunatnym. Podczas spalania wgla do atmosfery uwalniane s dwutlenek wgla (CO2), dwutlenek siarki (S02) oraz tlenki azotu (NOx). To te same zwizki chemiczne, ktre s produkowane przez
Nissan Leaf w tecie Euro NCAP otrzyma 5 gwiazdek

18. http://badania.net/nieekologiczny-samochod-elektryczny/ 19. http://www.gizmag.com/empa-study-environmental-impact-electric-car/16181/ 20. http://pubs.acs.org/doi/full/10.1021/es903729a

Rysunek 4
15

samochd elektryczny
16

samochody spalinowe. Dlatego te, wedug czasopisma Green Cars Journal, nagrod Green Car of The Year 2010 wygra samochd Audi A3 z 2-litrowym, turbodoadowanym silnikiem Diesla. Jego konkurencj byy m. in. hybrydowa Honda Insight i Toyota Prius. Jurorzy docenili niskie spalanie oraz wysok wydajno jednostki napdowej Audi, a zatem niski poziom emisji szkodliwych substancji. Aby jednak rzetelnie porwna rzeczywisty wpyw na rodowisko, naley porwna dwa podobne co do charakterystyk samochody. Jak si okazuje21, elektryczny Nissan Leaf (80 kW, 280 Nm) emituje niewiele mniej CO2 w przeliczeniu na kilometr ni spalinowa Toyota Auris (diesel 1.4, 66 kW, 205 Nm). Przeliczenie zuycia energii przez pojazd na emisj zanieczyszcze przez polskie elektrownie wykazuje emisj 118 g/km, podczas gdy dla Toyoty Auris wynosi ona 124 g/km. Dane te wykazuj przewag samochodu elektrycznego. Wedug szwajcarskich bada samochd spalinowy musiaby spala od trzech do czterech litrw paliwa, aby by tak samo przyjaznym dla rodowiska, jak samochd elektryczny (przy zachowaniu takich samych waciwoci) zasilany przez elektrowni emitujc redni europejsk ilo zanieczyszcze. Dane s jeszcze bardziej korzystne dla samochodu elektrycznego, jeeli wykorzystuje on energi odnawialn bd ze rde zeroemisyjnych; dlatego samochody elektryczne nios szans radykalnego zmniejszenia emisji zanieczyszcze w transporcie. Z pewnoci bd miay wpyw na zmniejszenie tej emisji w miastach, przenoszc jej ciar na elektrownie. W przypadku Polski wie si to z przebudow caego systemu elektroenergetycznego, tak aby elektrownie byy w stanie podoa dodatkowemu poborowi mocy. Wzrost popularnoci samochodw elektrycznych zmieniby dzienn charakterystyk zapotrzebowania na energi elektryczn oraz mgby przyczyni si do zmniejszenia tzw. doliny nocnej co byoby korzystne dla producentw i dostawcw energii. Wpynby rwnie na popraw bezpieczestwa energetycznego, zmniejszajc zaleno od importu ropy naftowej. Pomimo wspomnianych wtpliwoci, samochody elektryczne i hybrydowe z pewnoci mona uzna za przyszo motoryzacji. Ich wan zalet, poza mniejsz emisj substancji szkodliwych, jest znaczne zmniejszenie poziomu haasu. Dziki pojazdom elektrycznym w miastach zmaleje nie tylko zanieczyszczenie powietrza, ale i haas. To istotnie poprawi komfort ycia mieszkacw. .

8. Samochd elektryczny w prawodawstwie UE i Polski

8.1 Dziaania Unii Europejskiej na rzecz popularyzacji transportu elektrycznego
Unia Europejska w swojej strategii rozwoju do roku 205022 postawia sobie za cel ograniczy emisj gazw cieplarnianych o 80-95% w stosunku do wartoci z lat 90. XX wieku. Sektor transportowy jest wanym elementem tej strategii zaplanowano, e do 2050 roku znacznie zmniejszy udzia energii pochodzcej z paliw kopalnych wgla i ropy w oglnej produkcji energii. Kolejnym zaoeniem planu jest udzia energii odnawialnej w transporcie w 2020 roku rwny 10%. W marcu 2011 roku Komisja Europejska przyja strategi Transport 2050, ktra zakada, e do 2050 roku z europejskich miast znikn samochody o konwencjonalnym napdzie, a zastpi je auta hybrydowe lub w peni elektryczne. Tego celu nie mona osign bez wprowadzenia odpowiednich przepisw, ktre narzuc producentom i konsumentom odpowiednie zachowania. Na razie Unia ogranicza si do wprowadzania przepisw ustanawiajcych limit emisji szkodliwych substancji przez silniki spalinowe. Ponadto kady, kto zdecyduje si na zakup samochodu elektrycznego, moe liczy na spore dotacje, a zatem na pomoc innych podatnikw. Jedynym sposobem osignicia celu strategii jest wykorzystanie energii ze rde zeroemisyjnych oraz odnawialnych do napdu samochodw elektrycznych. Wanie dlatego Unia finansuje program Green eMotion23, ktry ma przygotowa Europ na pojawienie si duej liczby samochodw elektrycznych, poprzez instalacj punktw adowania w wielu miastach Europy
21. http://solaris18.blogspot.com/2009/12/czy-samochody-elektryczne-sa.html 22. http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/oettinger/headlines/speeches/2010/09/doc/20100928_2.pdf 23. http://www.greenemotion-project.eu/about_us/

z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat

Zachodniej oraz testowanie zwizanej z tym koncepcji inteligentnej sieci (V2G24). Dziaanie tej sieci miaoby si opiera na zastosowaniu pojazdw elektrycznych podczonych do gniazdka jako rde energii dla sieci elektroenergetycznej. Pojazd podczony do sieci miaby stanowi rdo energii w momencie wysokiego zapotrzebowania. W ten sposb waciciel pojazdu mgby sprzedawa energi w momencie wyszego zapotrzebowania i pobiera j w momencie niszego zapotrzebowania (przy taszej taryfie). Obecnie w Europie najwicej punktw adowania istnieje w Niemczech, lecz bardzo duo inwestycji jest na etapie realizacji, wic nie mona oceni, kto w Europie w najbliszym czasie bdzie mia najlepiej rozbudowan infrastruktur dla samochodw elektrycznych.

8.2 Polskie projekty

W Polsce realizowany jest projekt Budowa rynku pojazdw elektrycznych, infrastruktury ich adowania podstaw bezpieczestwa energetycznego25, ktrego celem jest umoliwienie pojawienia si w Polsce i upowszechnienia samochodw o napdzie elektrycznym. W piciu miastach Polski maj zosta wybudowane terminale do adowania, publiczne punkty adowania i profesjonalne punkty serwisowe. W Warszawie, dziki wsppracy z firm RWE, w 2011 roku oddano do uytku 10 terminali. Pozostaymi miastami, w ktrych ma powsta taka infrastruktura, s Gdask, Katowice, Krakw i Mielec. W ramach projektu wydawane s samochody testowe, dziki czemu inwestycja bdzie na bieco sprawdzana. Osobn czci projektu jest stworzenie nowego modelu samochodu elektrycznego. Zadanie to w 2010 roku weszo w kocowy etap realizacji26.

9. Technologie i eksploatacja
9.1 Samochody elektryczne z akumulatorem elektrochemicznym27
Porwnanie konstrukcji silnikowych Samochody elektryczne z akumulatorem elektrochemicznym s najprostsz konstrukcj spord samochodw elektrycznych. W pojedzie znajduj si akumulatory jako rdo energii oraz silnik elektryczny jako jednostka napdowa. Znacznie prostsze ni w pojedzie spalinowym s urzdzenia powizane z silnikiem; na przykad silnik elektryczny nie wymaga systemu chodzenia. Sama jego konstrukcja jest rwnie znacznie mniej skomplikowana ni jednostki spalinowej. Nie ma w nim systemu dolotowego ani wydechowego, zaworw, wakw rozrzdu, a mniejsze jednostki nie wymagaj nawet stosowania przekadni wielostopniowych. W silniku elektrycznym wystpuje jedynie ruch obrotowy wau, natomiast w jednostce spalinowej dopiero ruch posuwisto-zwrotny tokw jest zamieniany poprzez korbowd na ruch obrotowy. Wszystkie te czynniki wpywaj na znacznie mniejsz awaryjno i znacznie dusz ywotno silnikw elektrycznych. Zjawisko tarcia jest w nich zredukowane do minimum. Dziaanie silnikw elektrycznych nie opiera si na cyklicznych wybuchach mieszanki paliwowo-powietrznej, dlatego nie emituj one prawie adnego haasu. Samochody elektryczne jak z tego wynika pod wieloma wzgldami maj przewag nad jednostkami spalinowymi. Maj te jedn powan wad eksploatacyjn: ograniczony zasig. Samochd spalinowy moe przejecha na jednym baku ok. 800 km. Napenienie baku i kontynuacja podry nie s adnym wyzwaniem (poza finansowym) i ju po kilku minutach od dotarcia na stacj benzynow mona jecha dalej. Niestety, w przypadku podrowania samochodem elektrycznym jest to nierealne. Samochd przejedzie dokadnie tyle, na ile pozwoli mu pojemno baterii, ktrej cykl adowania wynosi kilka godzin. W praktyce uniemoliwia to odbywanie podry duszych ni 200 km. Z tego powodu obecnie szczeglny nacisk kadzie si na rozwj technik akumulatorowych. Od czasu zbudowania pierwszego akumulatora w dziedzinie elektrochemicznych rde zasilania nastpi znaczny rozwj. Bezporednim jego wynikiem jest powstanie baterii litowo-jonowych, podstawowego rodzaju baterii uywanych w pojazdach elektrycznych. Jednake napdy samochodw elektrycznych wymagaj odpowiednich akumulatorw konwencjonalne
24. http://www.udel.edu/V2G/ 25. http://www.marr.com.pl/poig/index-1.html 26. http://www.marr.com.pl/poig/doc/POSTEPY_info%20na%20strone.doc 27. Jastrzbska G., op. cit.

17

samochd elektryczny
Rysunek 5
18

akumulatory nie mog by zastosowane. Pracuje si zatem nie tylko nad technikami magazynowania energii, ale rwnie nad lepsz infrastruktur dla pojazdw elektrycznych. W praktyce oznacza to stworzenie sieci masowego adowania baterii akumulatorowych bd stacji ich ekspresowej wymiany. W samych pojazdach stosuje si rwnie podwjny system adowania w celu przyspieszenia czasu adowania akumulatora. Zasilacz wasny umoliwia adowanie prdem bezporednio z sieci. Czas penego adowania baterii wynosi rednio 7-8 godzin. Pojazdy o podwjnym systemie adowania przystosowane s rwnie do tzw. szybkiego adowania. Trwa ono ok. 40 min, lecz nie zapewnia penego naadowania akumulatora, a czste korzystanie z szybkiego adowania moe niekorzystnie wpyn na ywotno baterii. Ponadto istnieje moliwo doadowywania akumulatora podczas jazdy. Su temu systemy odzyskiwania energii przy hamowaniu bd zdjciu nogi z gazu. Obracajce si wtedy koa napdzaj prdnic adujc bateri. Moe to jednak nieco pogarsza komfort jazdy, powodujc nieprzyjemne uczucie hamowania przy kadorazowym zdjciu nogi z gazu.

9.2 Samochd elektryczny na przykadzie Mitsubishi i-MiEV

Mitsubishi i-MiEV jest seryjnie produkowanym autem elektrycznym (rys. 5). Mona go naby rwnie w polskich salonach za cen okoo 160 tys. (cena z 2010 roku). Jest to niewielkie auto, typowo miejskie. Kierowca ma do dyspozycji elektryczn jednostk napdow o mocy 66 KM. Napd przeniesiony jest na koa dziki specjalnej trzytrybowej skrzyni biegw. Tryby skrzyni biegw B, C i D pozwalaj na dynamiczn i jednoczenie ekologiczn jazd. Tryb B odzyskuje energi podczas zjazdw, tryb C zapewnia ekonomiczn jazd poza miastem, a tryb D pozwala na dynamiczn jazd w miecie. Wszystko po to, by i-MiEV inteligentnie i oszczdnie zarzdza energi. Producent udziela picioletniej gwarancji na system baterii oraz trzyletniej na cay samochd (z limitem 100 000 km). Pojazd posiada aktywn kontrol trakcji (TCL) i stabilizacji pojazdu (ASC) oraz ukad ABS z elektronicznym rozkadem siy hamowania. O bezpieczestwo dbaj rwnie poduszki bezpieczestwa kierowcy i pasaera, boczne poduszki bezpieczestwa oraz kurtyny dla obydwu rzdw siedze. Zasig samochodu podawany przez producenta wynosi 150 km. Naley jednak pamita, e dziaanie wszelkich urzdze elektronicznych i klimatyzacyjnych ma znaczny wpyw na zasig pojazdu. Czas adowania baterii do pena z tradycyjnego gniazdka wynosi ok. 6 godz. Przy adowaniu w punkcie szybkiego adowania (np. punkcie RWE) czas wyniesie 30 min, lecz bateria bdzie naadowana jedynie w 80%. Model i-MiEV magazynuje energi w systemie baterii litowo-jonowych skadajcych si z akumulatorw. Kady modu to 4 ogniwa; akumulator tworz 22 moduy. Moduowa struktura akumulatorw pozwala zainstalowa baterie zarwno w pozycji pionowej, jak i poziomej, pod podog.
Mitsubishi i-MiEV

z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat

Dane techniczne Maksymalna moc (kW/RPM) Maksymalny moment obrotowy (Nm) Zuycie energii (Wh/km) Napicie baterii (V) Przyspieszenie 0-100 km/h (s) Maksymalna prdko (km/h) Minimalny promie skrtu (m) Zasig (km) Masa wasna (kg)

49/2500-8000 180 135 330 15,9 120 4,5 150 1110

9.3 Pojazdy hybrydowe28

Charakterystyka napdu Napd hybrydowy stanowi wicej ni jedn jednostk napdow. Najczciej jest to poczenie silnika spalinowego z elektrycznym. Podstawowym rdem energii w ukadzie hybrydowym jest silnik spalinowy. Silnik elektryczny jest napdem pomocniczym przy zwikszonym zapotrzebowaniu na energi. Najwiksze zastosowanie ma on w ruchu miejskim, co znacznie pozwala zredukowa w miecie haas oraz ilo zanieczyszcze. Na dystansach duszych przewaa dziaanie jednostki spalinowej. Napdy te mog pracowa niezalenie, albo w ukadzie szeregowym lub rwnolegym. Najnowszym rozwizaniem jest ukad hybrydowy z zasad synergii: rda energii uzupeniaj si w nim i w rezultacie osigana moc jest wiksza ni suma arytmetyczna mocy jednostek skadowych. Pojazdy hybrydowe stanowi dobry kompromis pomidzy pojazdami ekologicznymi a pojazdami pokonujcymi dalekie dystanse. Dziki zastosowaniu dodatkowego silnika elektrycznego do pojazdu mona wstawi mniejsz jednostk spalinow, nie powodujc zmniejszenia mocy i osigw, zmniejszajc natomiast zuycie paliwa. Silnik spalinowy, oprcz wykonywania normalnej pracy, ma za zadanie adowa akumulatory w czasie jazdy. Zasig pojazdu jest wic ograniczony jedynie pojemnoci zbiornika z paliwem. W kadym ukadzie hybrydowym pracuje urzdzenie odwracalne. Daje to moliwo zarwno gromadzenia energii, jak i jej wykorzystania. Urzdzeniem tym jest najczciej maszyna elektryczna wsppracujca z akumulatorem elektrochemicznym lub akumulator kinetyczny ze rdem napdu. Zaletami napdw hybrydowych s mniejsze zuycie paliwa, a zatem mniejsza emisja substancji szkodliwych dla rodowiska oraz znaczna redukcja haasu. Wad natomiast jest wiksza masa spowodowana dodatkowym silnikiem elektrycznym i akumulatorami. Rwnie cena tych samochodw jest wysza od ceny tradycyjnych modeli spalinowych o podobnej klasie i osigach. Rozwizania konstrukcyjne Rozrnia si trzy rodzaje konstrukcji pojazdw hybrydowych: mog one pracowa w ukadzie szeregowym, rwnolegym lub mieszanym. W ukadzie szeregowym silnik spalinowy napdza generator prdu elektrycznego. Wytworzona energia przekazywana jest do silnika elektrycznego, ktry napdza koa oraz aduje akumulatory. Dziki takiemu ukadowi osigana jest wysoka sprawno jednostki spalinowej, poniewa pracuje ona jedynie w wskim, optymalnym zakresie obrotw. Gdy zapotrzebowanie na moc przekracza moliwoci silnika spalinowego i generatora, jest ona uzupeniana z akumulatorw. Moliwe jest rwnie odzyskiwanie energii podczas hamowania. Silnik elektryczny pracuje wwczas jako prdnica i przekazuje energi do adowania akumulatorw. W ukadzie rwnolegym bezporedni napd na koa moe by przekazywany zarwno z silnika spalinowego, jak i elektrycznego. Podczas normalnej jazdy jako napd stosuje si silnik elektryczny. Silnik spalinowy wcza si dodatkowo przy wikszym zapotrzebowaniu na moc. Cz energii silnika spalinowego jest przeznaczona rwnie do adowania akumulatorw. Zarwno w ukadzie
28. Jastrzbska G., op. cit.

19

samochd elektryczny
Rysunek 6

szeregowym, jak i rwnolegym, momenty obu silnikw sumuj si. W najnowszych konstrukcjach hybrydowych wykorzystuje si zasad synergii. Silnik elektryczny oraz spalinowy mog dostarcza energi rwnoczenie. Dzieje si to w momentach duego obcienia, np. przy przyspieszaniu. Wypadkowa moc jest wtedy wiksza od sumy mocy skadowych obu silnikw.

9.4 Pojazd hybrydowy na przykadzie Toyoty Prius29

Toyota Prius jest pierwszym masowo produkowanym samochodem hybrydowym (rys. 6). Produkcja pierwszej generacji Priusa rozpocza si w 1997 roku. Od tego czasu model przeszed dwa unowoczenienia: w latach 2003 i 2009. Chocia obecnie wielu producentw ma w swojej ofercie pojazdy hybrydowe, to wanie Toyota zdobya najwiksz popularno. Nowa Toyota jest wyposaona w niezaleny silnik spalinowy 1,8 VVT-i i dwa poczone ze sob silniki elektryczne umieszczone rwnolegle. Zaawansowany technologicznie peny napd hybrydowy przetwarza dane dotyczce przyspieszenia, by okreli, czy uywa silnika elektrycznego, czy spalinowego, czy obu jednoczenie: przeczenia rde napdu s pynne. System ten pozwala na rwnoczesne napdzanie silnika spalinowego i adowanie akumulatorw, w kadej chwili zapewnia wic maksymalne osigi i ekonomiczn jazd. Dziki temu Toyota uzyskaa czn moc silnikw wynoszc 136 KM przy rednim spalaniu 4 l/100 km i emisji CO2 rwnej 89 g/km. Podczas jazdy Priusem kierowca moe korzysta z trzech trybw jazdy. Tryb EV wykorzystuje jedynie silnik elektryczny, tryb Eco zwiksza ekonomiczno jazdy za pomoc zmniejszenia czuoci pedau gazu, a tryb Power umoliwia korzystanie z penej mocy samochodu.
Najnowszy model Toyoty Prius

Dane techniczne Silnik spalinowy Liczba i ukad cylindrw Mechanizm zaworw Pojemno skokowa (cm3) Maksymalna moc (kW/obr. /min) Maksymalny moment obrotowy (Nm/obr. /min) Silnik elektryczny Maksymalna moc (kW/obr. /min) Maksymalny moment obrotowy (Nm) Osigi Maksymalna prdko (km/h) Przyspieszenie 0-100 km/h (s)
29. http://www.toyota.pl/cars/new_cars/prius/index.aspx

4-rzdowy 16 V DOHC VVT-i 1798 73 (99 KM) /5200 142/4000 60 (80 KM) /13 500 207 180 10,4

20

z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat 9.5 Pojazdy z ogniwem paliwowym30

Ogniwo wodorowe jako rdo energii Z wodorem jako paliwem silnika spalinowego wizane s due nadzieje na przyszo. Produktem spalania wodoru w silniku spalinowym jest wycznie woda. Ze wzgldu na trudnoci w magazynowaniu wodoru, technologia ta cigle jest w fazie wczesnego rozwoju. Wodr mona rwnie wykorzysta do produkcji prdu elektrycznego w ogniwach paliwowych i w ten sposb zasili silnik elektryczny pojazdu. Zapewnienie samochodowi zasigu okoo 500 km przy jednorazowym zatankowaniu wodoru wymaga zaopatrzenia go w kilka kilogramw tego paliwa. Jednake szczeglne warunki, w jakich musi by przechowywany wodr, bardzo utrudniaj wykorzystanie tej technologii. Aby zaopatrzy samochd w 3 kg wodoru przechowywanego w butlach standardowych, naley go spry do 150 atmosfer. Tak sprony wodr wypeni 5 butli przy masie wasnej kadej z nich rwnej kilkudziesiciu kilogramom. Gdyby si chciao ograniczy liczb butli, naleaoby zwikszy cinienie. Sprenie wodoru do cinienia 600 atmosfer wymagaoby jednak wkadu energii rwnego poowie energii spranego paliwa; dlatego dopki obecna technologia ogniw paliwowych nie zostanie ulepszona pojazdy elektryczne zasilane wodorem s jedynie nadziej rynku motoryzacyjnego. W rozwijaniu tej techniki przoduj producenci japoscy. Zarwno Honda, jak i Toyota zaprezentoway swoje modele wykorzystujce ogniwa wodorowe. Z europejskich producentw propozycje zaprezentowali Volkswagen oraz Peugeot. Przeciwko technologii ogniw paliwowych przemawia rwnie brak stosownej infrastruktury. Stacje tankowania wodoru dziaaj jedynie w Kalifornii, Japonii oraz w eksperymentalnych jednostkach w Niemczech. Cena tego paliwa jest porwnywalna z cen paliwa tradycyjnego, zasilajcego silnik spalinowy. Potencja zastosowania technologii ogniw wodorowych obrazuje samochd Honda FCX Clarity. Zasila j silnik elektryczny o mocy 100 kW. Prdko maksymalna tego pojazdu wynosi 160 km/h, a jego zasig 434 km.

10. Elektryczny Nissan

wywiad z Krzysztofem Kowalskim, dyrektorem PR na region CEE firmy Nissan
Katarzyna Teodorczuk: Czy rzeczywicie Nissan nie wchodzi z pojazdami elektrycznymi na rynek kraju, z ktrym wczeniej nie podpisa umowy o wsppracy? Krzysztof Kowalski: W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu wprowadzenia produktu na rynek Nissan Leaf31 jest sprzedawany na tych rynkach, na ktrych istnieje niezbdna infrastruktura (stacje adowania) oraz funkcjonuj rzdowe programy zachcajce do powszechnego korzystania z samochodw elektrycznych. Nissan podpisa ju szereg takich umw, take z samorzdami lokalnymi, w tym rwnie z wadzami Amsterdamu. Liczymy te na nawizanie wsppracy z wadzami i samorzdami polskimi. Ile pojazdw elektrycznych sprzeda dotd Nissan? Od pocztku produkcji do czerwca 2011 roku dostarczylimy ponad 7500 egzemplarzy, w tym 4993 do Japonii i 2094 do Stanw Zjednoczonych. Blisko 500 egzemplarzy modelu Leaf trafio do Europy (na rynki Wielkiej Brytanii, Portugalii, Irlandii i Holandii). Samochd mona kupi take na innych duych rynkach, w tym we Francji, w Hiszpanii, Szwajcarii i Belgii. Do koca roku obrachunkowego 2011 Nissan Leaf zostanie wprowadzony do sprzeday na wikszoci rynkw Europy Zachodniej.
30. Jastrzbska G., op.cit. 31. Sojusz Renault-Nissan w grudniu 2010 r. wprowadzi na rynek model Nissan Leaf - pierwszy na wiecie, oferowany w przystpnej cenie, stuprocentowo elektryczny, zeroemisyjny samochd. Rok wczeniej Leaf zdoby nagrod magazynu Time, ktry uzna go za jeden z 50 najwaniejszych wynalazkw roku. Decyzj renomowanych dziennikarzy motoryzacyjnych, Leaf uzyska tytu Europejskiego Samochodu Roku 2011 oraz wygra w plebiscycie Swiatowy Samochd Roku 2011.

21

samochd elektryczny
22

Czy Nissan Leaf mgby sta si take zasobnikiem energii i jako taki stanowi element inteligentnych systemw elektroenergetycznych (tzw. Smart Grids)? W naszym rozumieniu pojazd elektryczny to nie tylko pojazd zasilany prdem elektrycznym, lecz take praktyczne akumulatorowe rdo zasilania. Nissan Leaf moe z powodzeniem by wykorzystywany jako mobilne rdo zasilania, moe rwnie stanowi awaryjne rdo energii elektrycznej. Akumulator o pojemnoci 24 kW zapewnia zaopatrzenie w energi elektryczn dla jednego gospodarstwa domowego przez dwa dni. adowanie akumulatorw noc i wykorzystywanie zgromadzonej energii w cigu dnia moe przyczyni si do obnienia zapotrzebowania na energi w godzinach szczytu. Dalsze postpy z tym zwizane zaprezentujemy publicznie ju wkrtce. W reklamie Nissana Leaf wystpuje biay niedwied, ktry jest ofiar globalnego ocieplenia. Sugeruje to, e samochd ten powsta z pobudek ekologicznych. Czy jest to tylko chwyt reklamowy, czy rzeczywista polityka Nissana? By samochd mg nazywa si ekologiczny, nie moe przecie uywa energii pozyskiwanej z paliw kopalnych. Ze wzgldu na to, e zmiany klimatyczne dotycz kadego kraju i kadego rynku, wiele bran w tym motoryzacyjna uczestniczy w poszukiwaniu rozwiza, ale adna z nich nie poradzi sobie z tym wyzwaniem samodzielnie. Brana motoryzacyjna jest gotowa do dziaania, ale rzeczywisty postp w kierunku mobilnoci zgodnej z zasadami zrwnowaonego rozwoju wymaga zawierania partnerskich umw publiczno-prywatnych. Gwn domen dziaalnoci firmy Nissan jest produkowanie samochodw, dlatego naszym wkadem moe by wanie pojazd nieemitujcy spalin. W kwestii sposobu wytwarzania energii, przy tworzeniu warunkw dla penego ekologicznego cyklu energetycznego, zamierzamy rozwin wspprac z firmami z brany energetycznej. W miar zwikszania wykorzystania rde odnawialnych oraz rozwoju niskoemisyjnych technologii wytwarzania energii samochody elektryczne bd miay coraz wikszy udzia w zmniejszeniu emisji z pojazdw. Samochd elektryczny czy na gaz? Jakie s za i przeciw? I dlaczego Nissan postawi na samochd elektryczny? Przede wszystkim pojazdy stuprocentowo elektryczne s jedynym sposobem na mobilno z zerow emisj, poniewa nie emituj CO2 w czasie jazdy, a emisja w cyklu od rda do k take jest zdecydowanie mniejsza (dokadne wartoci zale od rde energii wykorzystywanych na danym rynku). Po drugie: technologia akumulatorw litowo-jonowych jest dzi na tyle rozwinita, e spenia wymagania rwnie w zakresie zasigu pojazdu. Parametry pod wzgldem gstoci energetycznej i kompaktowoci konstrukcji s obecnie dwa razy korzystniejsze ni pod koniec lat 90. Podobnie jest pod wzgldem bezpieczestwa. To efekt prawie 20-letnich bada prowadzonych przez firm Nissan. Ponadto akumulatory konstruowane i produkowane przez sojusz Renault-Nissan charakteryzuj si unikatow przewag konkurencyjn. Dziki joint-venture (Automotive Energy Supply Corp.) z firm NEC moemy korzysta zarwno z dowiadczenia NEC w produkcji akumulatorw, jak i z technologii litowo-jonowej rozwijanej przez Nissana. Jaki, wedug Nissana, bdzie dalszy rozwj produkcji samochodw elektrycznych? W 2015 roku nasze moce produkcyjne pozwol na produkcj 500 000 pojazdw elektrycznych i akumulatorw rocznie, co oznacza, e bdziemy jedynym na wiecie producentem pojazdw elektrycznych i akumulatorw dziaajcym w takiej skali. Wsplnie z Renault planujemy opracowanie penego asortymentu pojazdw elektrycznych. Nissan ju ogosi plany wprowadzenia elektrycznego vana (opartego na modelu NV200), maego dwumiejscowego samochodu miejskiego, a take kompaktowego modelu Infiniti w cigu najbliszych trzech lat. Szacuje si, e do 2020 roku udzia samochodw osobowych i dostawczych zasilanych z akumulatorw wci nie przekroczy 10% wiatowej sprzeday nowych pojazdw.

z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat

Poniewa trudno jest jeszcze mwi o cakowitym zastpieniu samochodu spalinowego przez pojazd elektryczny, czy Nissan prowadzi rwnie prace nad obnianiem emisji CO2 i zuycia paliwa w silnikach benzynowych i wysokoprnych? Prace nad obnieniem zuycia paliwa prowadzone s w ramach ogoszonego pod koniec 2008 roku programu Pure Drive. Skupiamy si gwnie na: obnianiu masy (lejsze czci i platformy, takie jak platforma V, zastosowano w nowej generacji modelu Micra), optymalizacji wasnoci aerodynamicznych i oponach o obnionym oporze toczenia, udoskonaleniach konstrukcyjnych w zespoach napdowych: uzyskiwaniu wyszych mocy z mniejszych pojemnoci dziki zastosowaniu turbosprarek i sprarek mechanicznych, bezporedniego wtrysku paliwa, optymalizacji przeoe w skrzyniach biegw, obnianiu tarcia midzy elementami silnika itd., udoskonaleniu podzespow elektrycznych, np. wprowadzeniu technologii stop & start, diodowych wiate stop. Rozwijamy take inne technologie obniania emisji z pojazdw: napdw hybrydowych (w wikszych i droszych samochodach) oraz ogniw paliwowych. Nissan dy do tego, by sta si globalnym liderem w dziedzinie pojazdw zeroemisyjnych, dlatego nie szczdzi rodkw na badania w tym kierunku. Samochd elektryczny jest wci do drogi w porwnaniu do spalinowego. Ile dzi kosztuje Nissan Leaf? Cena Nissana Leaf pozostaje na do spjnym poziomie w caej Europie i jest zbliona do cen tego modelu w Japonii oraz Stanach Zjednoczonych. W Europie Leaf kosztuje okoo 36 000 EUR (z lokalnym VAT-em i bez dotacji). Po uwzgldnieniu redniej dotacji w kwocie 5 000-6 000 EUR dla nabywcw modelu Leaf na wikszoci rynkw, na ktrych jest on oferowany, cena dla klienta wynosi okoo 30 000 EUR. To bardzo konkurencyjna oferta, a trzeba pamita, e waciciele Nissanw Leaf ponosz wyranie nisze koszty eksploatacji i korzystaj z innych ni ekonomiczne przywilejw (np. z prawa poruszania si po pasach zarezerwowanych dla autobusw lub w niektrych krajach prawa wjazdu do stref zamknitych dla innych pojazdw, np. do cisego centrum miasta). Na poprawie jakich aspektw samochodu elektrycznego skupia si dzi Nissan? Zasig Nissana Leaf wynosi, wedug kryteriw NEDC (New European Driving Cycle), 175 km. Z bada wynika, e zaspokaja to potrzeby 80% kierowcw w Europie. Chcemy, by Leaf sta si gwnym, a nie drugim, samochodem w gospodarstwie domowym. Byby to zatem samochd wykorzystywany na wyjazdy do supermarketu lub po odbir dzieci ze szkoy, i to bez wizyt na stacji benzynowej oraz przy znaczco obnionych kosztach energii. Ostatecznym celem jest uzyskanie takiego samego zasigu, jaki ma samochd tradycyjny. Bdzie to wymaga obnienia masy pojazdu i poprawy parametrw akumulatora. Nissan, wsplnie z Renault partnerem w sojuszu, ju nad tym pracuj. Dzikuj za rozmow.

23

samochd elektryczny
24

11. Podsumowanie
Przyszo rynku motoryzacyjnego jest z pewnoci zwizana z wykorzystaniem techniki silnikw elektrycznych. Z powodu coraz wikszych ogranicze dotyczcych emisji CO2 oraz coraz wikszej niepewnoci rynku ropy, producenci s zmuszeni szuka alternatywnych rozwiza motoryzacyjnych. Silnik elektryczny wydaje si rozwizaniem najlepszym. Najwaniejszym celem rozwoju technologii pojazdw elektrycznych jest polepszenie techniki magazynowania energii elektrycznej. Pojazd elektryczny, ktry bdzie mia osigi porwnywalne z samochodem spalinowym, szczeglnie dotyczce zasigu i czasu adowania, zapewni swojemu producentowi wielki sukces na rynku motoryzacyjnym. Kierowcy z pewnoci bd chtnie kupowa pojazd, ktrego cena eksploatacji moe by nawet dwukrotnie nisza ni cena samochodu spalinowego. Due nadzieje pokada si ponadto w technologii pozyskiwania i wykorzystania wodoru w ogniwach paliwowych. Przy zaoeniu przyjaznego rodowisku pozyskiwania wodoru, byaby to technologia znacznie mniej kontrowersyjna ekologicznie od wykorzystania zwykych akumulatorw adowanych z sieci elektroenergetycznej. Rzeczywista emisja z elektrycznych pojazdw akumulatorowych zaley od techniki wytwarzania energii. Ekologiczna opacalno stosowania takich pojazdw w Polsce, gdzie ponad 90% energii elektrycznej wytwarzaj elektrownie wglowe, jest na razie wtpliwa. Pojazdy elektryczne mona uzna za rzeczywicie zeroemisyjne jedynie pod warunkiem zastosowania energii elektrycznej pochodzcej z odnawialnych rde energii np. wody czy wiatru. Najprawdopodobniej silniki elektryczne znajd najwiksze zastosowanie w pojazdach hybrydowych. Ta technologia jest szybko rozwijana przez wikszo producentw samochodw i stanowi pierwszy krok ku cakowitej elektryfikacji pojazdw mechanicznych.

Wykaz waniejszych publikacji i opracowa na tematy energetyczno-klimatyczne przygotowanych przez Instytut na rzecz Ekorozwoju od 2006 r.
1. Polityka energetyczna Polski. Deklaracje i rzeczywisto. Warszawa 2006. 2. Zaktualizowana Prognoza oddziaywania na rodowisko projektu Strategii rozwoju turystyki na lata 2007-2013. Warszawa 2006. 3. Prognoza oddziaywania na rodowisko Projektu Programu Operacyjnego Rozwj Polski Wschodniej. Warszawa 2007. 4. Prognoza oddziaywania na rodowisko Projektu Krajowego Strategicznego Planu rozwoju obszarw wiejskich. Warszawa 2007. 5. Biopaliwa w Polsce. Moliwoci i wyzwania. Warszawa 2007. 6. Funkcjonowanie systemu biaych certyfikatw w Polsce jako mechanizmu stymulujcego zachowania energooszczdne zasady i szczegowa koncepcja dziaania. Wsplnie z firm Procesy Inwestycyjne. Warszawa 2007. 7. Moliwoci wykorzystania odnawialnych rde energii w Polsce do roku 2020. Wsplnie z Instytutem Energetyki Odnawialnej. Warszawa 2007. 8. Mae ABC Ochrony klimatu. Warszawa trzy wydania 2007, 2008 i 2009. 9. Fundusze Unii Europejskiej na lata 2007-2013 a ochrona klimatu. Warszawa 2008. 10. Twoje miasto Twj klimat. Warszawa 2008. 11. Jak chroni klimat na poziomie lokalnym? Warszawa 2008. 12. Jaka energetyka w zrwnowaonym rozwoju? Warszawa 2008. 13. Spoeczestwo obywatelskie wobec konsekwencji zmian klimatu. Warszawa 2008. 14. Barometr zrwnowaonego rozwoju. Warszawa 2008. 15. Barometr zrwnowaonego rozwoju 2008/2009. Warszawa 2009. 16. Dobry klimat dla rolnictwa? Warszawa 2009. 17. Klimat a turystyka. Warszawa 2009. 18. Klimat a gospodarowanie wodami. Warszawa 2009. 19. 2C granica nie do przekroczenia (tumaczenie). Warszawa 2009. 20. Energetyka jdrowa przebieg debaty w Niemczech. Warszawa 2009. 21. Polityka klimatyczna Polski wyzwaniem XXI wieku. Wsplnie z Polskim Klubem Ekologicznym. Warszawa 2009. 22. Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku. Raport techniczno-metodologiczny. Warszawa 2009. 23. Alternatywna Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku. Raport dla osb podejmujcych decyzje. Warszawa 2009. 24. Energia konieczno ale i odpowiedzialno. Broszura dla spoeczestwa. Warszawa 2009. 25. Prognozy oddziaywania na rodowisko projektu Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. Wsplnie z firm WS Atkins. Warszawa 2010. 26. Energetyka rozproszona jako odpowied na potrzeby rynku (prosumenta) i pakietu energetyczno-klimatycznego. Warszawa 2010. 27. Drugie spotkanie na temat energetyki jdrowej (kraje skandynawskie). Warszawa 2010. 28. Kompleksowa ewaluacja programu ekokonwersji w Polsce. Wsplnie z firm Ernst & Young. Warszawa 2010. 29. Energetyka rozproszona. Wsplnie z Polskim Klubem Ekologicznym. Wydanie zaktualizowane i poszerzone. Warszawa 2011.

Wykaz broszur wydanych w ramach projektu Z energetyk przyjazn rodowisku za pan brat 1. Maa biogazownia rolnicza 2. Dom pasywny 3. Energetyka rozproszona 4. Energia w gospodarstwie rolnym 5. Energia w obiekcie turystycznym 6. Energooszczdny dom i mieszkanie 7. Inteligentne systemy zarzdzania uytkowaniem energii 8. Samochd elektryczny 9. Urzdzenia konsumujce energi 10. Zielona energia 11. Zrwnowaone miasto zrwnowaona energia

Sfinansowano ze rodkw Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej

Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju 00-743 Warszawa, ul. Nabielaka 15, lok. 1 tel. 22 851 04 02, e-mail: ine@ine-isd.org.pl www.ine-isd.org.pl, www.chronmyklimat.pl