Ustawa z dnia .. r.

o zwizkach partnerskich

Art. 1. Ustawa okrela zasady zawierania i ustania zwizku partnerskiego oraz powstawania praw i obowizkw partnerw w zwizku partnerskim. Art. 2. Ilekro w niniejszej ustawie mowa jest o partnerze rozumie si przez to osob pozostajc w zwizku partnerskim. Art. 3. 1. Zwizek partnerski zostaje zawarty, gdy dwie osoby jednoczenie obecne zo przed kierownikiem urzdu stanu cywilnego owiadczenia, e wstpuj ze sob w zwizek partnerski, powtarzajc za kierownikiem urzdu stanu cywilnego tre owiadczenia lub odczytujc je na gos. Osoba niemogca mwi skada owiadczenie o wstpieniu w zwizek partnerski, podpisujc akt zwizku partnerskiego. 2. Dwie osoby, bdce obywatelami polskimi przebywajcymi za granic, mog zawrze zwizek partnerski rwnie przed polskim konsulem albo przed osob wyznaczon do wykonywania funkcji konsula. 3. Osoby zamierzajce zawrze zwizek partnerski powinny zoy lub przedstawi kierownikowi urzdu stanu cywilnego dokumenty niezbdne do zawarcia zwizku, o ktrych mowa w ustawie z dnia 28 wrzenia 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. 2004 r. Nr 161, poz. 1688, z pn. zm.1). Jeeli otrzymanie dokumentu, ktry osoba zamierzajca zawrze zwizek partnerski jest obowizana zoy lub przedstawi kierownikowi urzdu stanu cywilnego, napotyka trudne do przezwycienia przeszkody, sd moe zwolni t osob od obowizku zoenia lub przedstawienia tego dokumentu. Osoby zamierzajce zawrze zwizek partnerski skadaj kierownikowi urzdu stanu cywilnego wypis z aktu notarialnego umowy, o ktrej mowa w art. 6. 4. Zwizek partnerski przed kierownikiem urzdu stanu cywilnego nie moe by zawarty przed upywem miesica od dnia, kiedy osoby, ktre zamierzaj go zawrze, zoyy kierownikowi urzdu stanu cywilnego pisemne zapewnienie, e nie wiedz o istnieniu okolicznoci wyczajcych zawarcie tego zwizku. 5. Kierownik urzdu stanu cywilnego, ktry dowiedzia si o istnieniu okolicznoci wyczajcej zawarcie zamierzonego zwizku partnerskiego, odmwi przyjcia owiadcze o wstpieniu w zwizek partnerski, a w razie wtpliwoci zwrci si do sdu o rozstrzygnicie, czy zwizek ten moe by zawarty. 6. Partnerzy skadajc owiadczenie o wstpieniu w zwizek partnerski mog zdecydowa o przyjciu wsplnego nazwiska, bdcego dotychczas nazwiskiem jednego z partnerw lub o
1

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostay ogoszone w Dz. U. z 2007 r. Nr 21, poz. 125, Nr 181, poz. 1287, z 2008 r. Nr 182, poz. 1121, Nr 195, poz. 1198, Nr 220, poz. 1431, Nr 234, poz. 1571.
1

poczeniu dotychczasowych nazwisk partnerw, przy czym nazwisko utworzone w wyniku poczenia nie moe skada si z wicej ni dwch czonw. Art. 4. Jeeli mimo niezachowania przepisw art. 3 zosta sporzdzony akt zwizku partnerskiego, kady, kto ma w tym interes prawny, moe wystpi z powdztwem o ustalenie nieistnienia takiego zwizku. Art. 5. 1. Zwizku partnerskiego nie moe zawrze osoba: 1) niemajca ukoczonych 18 lat; 2) ubezwasnowolniona cakowicie; 3) ubezwasnowolniona czciowo, jeeli tak wynika z orzeczenia sdu o ubezwasnowolnieniu; 4) pozostajca z osob, z ktr zwizek partnerski miaby by zawarty, w relacji pokrewiestwa w linii prostej albo bocznej do czwartego stopnia, albo w relacji przysposobienia; 5) pozostajca w zwizku maeskim; 6) pozostajca w zwizku partnerskim. 2. W przypadku naruszenia przepisu ust. 1 kady, kto ma w tym interes prawny, a take prokurator, moe da uniewanienia zwizku partnerskiego. 3. Uniewanienia zwizku partnerskiego moe da jeden z partnerw take w przypadku, gdy jego owiadczenie o zawarciu zwizku partnerskiego byo dotknite wad. Ponadto prokurator moe da uniewanienia zwizku partnerskiego zawartego dla pozoru. 4. Nie mona da uniewanienia zwizku partnerskiego, jeeli ustaa przesanka do jego uniewanienia. 5. Nie mona da uniewanienia zwizku partnerskiego po jego ustaniu. Nie dotyczy to jednak uniewanienia z powodu pokrewiestwa midzy partnerami oraz z powodu pozostawania przez jednego z partnerw w chwili zawarcia zwizku partnerskiego w zawartym poprzednio zwizku maeskim albo partnerskim. Art. 6. 1. Swoje wzajemne uprawnienia lub zobowizania o charakterze majtkowym lub osobistym w celu organizacji wsplnego ycia partnerzy okrelaj w umowie zwizku partnerskiego zawartej w formie aktu notarialnego. Umowa zaczyna obowizywa z chwil zawarcia zwizku partnerskiego. 2. Okrelajc wzajemnie swoje prawa i obowizki w umowie zwizku partnerskiego, partnerzy w szczeglnoci mog zdecydowa o: 1) obowizku udzielania sobie wzajemnej pomocy i wsparcia w trakcie trwania zwizku partnerskiego; 2) obowizku zaspakajania na miar swoich si i moliwoci uzasadnionych potrzeb materialnych zwizku partnerskiego, ktry stworzyli; 3) obowizku dochowania wiernoci; 4) prawie do dziaania w imieniu partnera w sprawach zwykego zarzdu;
2

5) powstaniu umownej wsplnoci majtkowej w ramach zwizku partnerskiego, do ktrej stosuje si odpowiednio przepisy rozdziau I, II i III dziau III w tytule I ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59, z pn. zm.2). 6) przyjciu wzajemnie wzgldem siebie albo w stosunku do jednego partnera obowizku alimentacyjnego powstajcego w okrelonym wymiarze z chwil rozwizania zwizku partnerskiego. 3. Umowa, o ktrej mowa w ust. 2, moe by zmieniona w trakcie trwania zwizku partnerskiego. Zmiana jest skuteczna pod warunkiem zoenia przez partnerw wypisu z aktu notarialnego obejmujcego tak zmian w terminie 1 miesica kierownikowi urzdu stanu cywilnego, przed ktrym zwizek partnerski zosta zawarty. Art. 7. 1. Jeli w umowie zwizku partnerskiego nie postanowiono inaczej po zawarciu zwizku partnerskiego, kady z partnerw zachowuje zarwno majtek nabyty przed zawarciem zwizku partnerskiego, jak i majtek nabyty pniej, a take samodzielnie zarzdza swoim majtkiem. 2. Jeli partnerzy nie postanowili inaczej, przedmioty uytku domowego nabywane przez jednego z partnerw w trakcie trwania zwizku partnerskiego, staj si przedmiotem wspwasnoci partnerw w czciach uamkowych, a udziay we wspwasnoci s rwne. 3. Jeli partnerzy nie postanowili inaczej, udziay we wspwasnoci rzeczy i praw majtkowych nabywanych wsplnie w trakcie trwania zwizku partnerskiego s rwne. Art. 8. 1. Jeli w umowie zwizku partnerskiego nie postanowiono inaczej, partnerzy s odpowiedzialni solidarnie za zobowizania zacignite przez jednego z nich w sprawach wynikajcych z zaspokajania zwykych potrzeb gospodarstwa domowego prowadzonego w ramach zwizku partnerskiego. 2. Z wanych powodw sd moe na danie jednego z partnerw postanowi, orzekajc w postpowaniu nieprocesowym, e za powysze zobowizania odpowiedzialny jest tylko ten partner, ktry je zacign. 3. Wyczenie odpowiedzialnoci solidarnej jest skuteczne wzgldem osb trzecich, jeeli byo im wiadome. Art. 9. 1. Jeli w zwizku z powstaniem zwizku partnerskiego i w trakcie jego trwania partnerzy otrzymali jakkolwiek korzy majtkow ze rodkw publicznych, bez wzgldu na to co zastrzegli w umowie zwizku partnerskiego powstaje midzy nimi obowizek alimentacyjny, polegajcy na tym, e jeeli w wyniku rozwizania zwizku partnerskiego sytuacja yciowa
2

Zmiany wymienionej ustawy zostay ogoszone w Dz. U. z 1975 r. Nr 45, poz. 234, z 1986 r. Nr 36, poz. 180, z 1990 r. Nr 34, poz. 198, z 1995 r. Nr 83, poz. 417, z 1998 r. Nr 117, poz. 757, z 1999 r. Nr 52, poz. 532, z 2000 r. Nr 122, poz. 1322, z 2001 r. Nr 128, poz. 1403, z 2003 r. Nr 83, poz. 772, Nr 130, poz. 1188, z 2004 r. Nr 162, poz. 1691, z 2007 r. Nr 121, poz. 831, Nr 134, poz. 947, Nr 192, poz. 1378, z 2008 r. Nr 220, poz. 1431, z 2010 r. Nr 125, poz. 842, z 2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 149, poz. 887.
3

jednego z partnerw ulega znacznemu pogorszeniu, moe on da od byego partnera dostarczania rodkw niezbdnych na utrzymanie przez okres nie duszy ni trzy lata od rozwizania zwizku partnerskiego, o ile moliwoci zarobkowe i majtkowe obowizanego na to pozwalaj. Sd nie uwzgldni dania, jeeli sprzeciwiayby si temu zasady wspycia spoecznego. 2. Jeeli przemawiaj za tym okolicznoci, obowizek alimentacyjny, o ktrym mowa w ust. 1, moe mie posta jednorazowego przysporzenia w pienidzu lub innych skadnikach majtkowych. 3. Obowizek dostarczania rodkw utrzymania partnerowi po rozwizaniu zwizku partnerskiego wygasa w razie zawarcia przez tego partnera nowego zwizku partnerskiego albo maestwa. 4. Do obowizku alimentacyjnego midzy byymi partnerami stosuje si odpowiednio przepisy o obowizku alimentacyjnym midzy krewnymi. Art. 10. Ustanie zwizku partnerskiego nastpuje w przypadku mierci jednego z partnerw albo uznania go za zmarego. W przypadku uznania jednego z partnerw za zmarego domniemywa si, e zwizek partnerski usta z chwil, ktra w orzeczeniu o uznaniu za zmarego zostaa oznaczona jako chwila mierci. Art. 11. 1. Ustanie zwizku partnerskiego nastpuje z chwil: 1) gdy partnerzy jednoczenie obecni zo przed kierownikiem urzdu stanu cywilnego owiadczenia o rozwizaniu zwizku partnerskiego; 2) upywu 6 miesicy od chwili dokonania przez jednego z Partnerw wypowiedzenia zwizku partnerskiego, dokonanego w formie owiadczenia zoonego przed kierownikiem urzdu stanu cywilnego, w ktrym zawarto zwizek partnerski. 2. Partner wypowiadajcy zawiadamia drugiego partnera o wypowiedzeniu w terminie 7 dni. 3. Jeli zawiadomienie o wypowiedzeniu zwizku partnerskiego, o ktrym mowa w ust. 2, zostao dokonane celowo w sposb uniemoliwiajcy zapoznanie si z nim partnerowi do ktrego byo adresowane, partner wypowiadajcy ponosi odpowiedzialno za szkod wyrzdzon partnerowi w zwizku z ustaniem zwizku partnerskiego na podstawie takiego wypowiedzenia. 4. W przypadku niemoliwoci ustalenia aktualnego adresu zawiadomienie o wypowiedzeniu zwizku partnerskiego przesya si na adres wskazany w akcie notarialnym, o ktrym mowa w art. 6 ust.1. Art. 12. O podziale wsplnego majtku partnerzy decyduj w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego, jednake kady z partnerw moe da dokonania podziau majtku wsplnego przez sd. Art. 13. Do instytucji prawa obcego regulujcych wsplne poycie dwch osb zawartych poza granicami Rzeczpospolitej Polskiej w formie innej ni maestwo lub przez osoby tej samej
4

pci stosuje si przepisy niniejszej ustawy. Art. 14. Ustawa wchodzi w ycie w terminie i na zasadach okrelonych w ustawie Przepisy wprowadzajce ustaw o zwizkach partnerskich.

Uzasadnienie Statystyki wskazuj, e coraz wicej par prowadzi wsplne ycie w zwizkach nieformalnych, bez zawarcia maestwa. O zwikszajcej si liczbie rodzin tworzonych przez zwizki partnerskie, zwane rwnie konkubinatami, moe wiadczy rosncy wspczynnik dzietnoci pozamaeskiej. Mianowicie, zgodnie z danymi Gwnego Urzdu Statystycznego na pocztku lat 90-tych ze zwizkw pozamaeskich rodzio si 6-7% dzieci, w ostatnich latach za liczba ta zbliya si do 20% (S. Spurek Prawo w moim yciu. Wszystko, co musisz wiedzie o obowizujcym prawie, by zabezpieczy swoj przyszo, Warszawa 2010, s. 58). Dane Gwnego Urzdu Statystycznego przedstawiaj rwnie liczb osb yjcych w zwizkach partnerskich. Dane te pochodz z ostatniego, przeprowadzonego w 2002 r. Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoci i Mieszka, w ktrym po raz pierwszy wyodrbniono partnerw jako osobny typ rodziny. Wwczas, w 2002 r., w Polsce prawie 400 tys. osb yo w zwizkach partnerskich, tworzc prawie 200 tys. rodzin, z czego poowa wychowywaa dzieci (rdo: Gwny Urzd Statystyczny. Rocznik Demograficzny, Warszawa 2010, str. 159 i nast., www.stat.gov.pl). Z danych GUS nie wynika, w jakiej proporcji s to zwizki osb tej samej pci, a ile zwizkw ujtych w tej statystyce to zwizki osb heteroseksualnych. Z pewnoci jednak dane te obejmuj obydwie grupy zwizkw zarwno osb rnej pci, ktre z okrelonych wzgldw zdecydoway si nie zawiera zwizku maeskiego, jak i zwizkw osb homoseksualnych, ktre na gruncie polskich przepisw prawnych nie maj moliwoci sformalizowania swojej relacji. W Polsce moliwo zawarcia maestwa zarezerwowana jest bowiem dla par osb rnej pci. Naley podkreli, e co do zasady osoby yjce razem i prowadzce wsplne gospodarstwo domowe bez wza maeskiego, czyli konkubenci lub partnerzy, w wietle prawa postrzegane s jako osoby sobie obce. Tylko niektre polskie przepisy prawne traktuj osoby pozostajce we wsplnym poyciu tak, jak maonkw. Do nielicznych wyjtkw naley zaliczy art. 115 11 Kodeksu karnego, ktry definiujc pojcie osoby najbliszej obejmuje nim zarwno osoby yjce w zwizku maeskim, jak i te pozostajce w zwizkach nieformalnych. Osob najblisz, zgodnie z definicj ustawow zawart w art. 115 11 Kodeksu karnego, jest bowiem maonek, wstpny, zstpny, rodzestwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostajca w stosunku przysposobienia oraz jej maonek, a take osoba pozostajca we wsplnym poyciu. Oznacza to, e zawsze, gdy w prawie karnym mamy do czynienia z instytucj osoby najbliszej, dotyczy ona rwnie osb yjcych w zwizku nieformalnym i ma znaczenie zarwno dla prawa karnego materialnego, jak i dla procedury karnej i karno-skarbowej, w szczeglnoci prawo do odmowy zezna. Innym przykadem jest definicja pojcia osoba bliska zawarta w art. 3 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, ktra obejmuje: maonka, krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego, osob pozostajc we wsplnym poyciu lub osob wskazan przez pacjenta. Z kolei zgodnie z art. 691 1 Kodeksu cywilnego w razie mierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstpuj: maonek niebdcy wspnajemc lokalu, dzieci najemcy i jego wspmaonka, inne osoby, wobec ktrych najemca by obowizany do wiadcze alimentacyjnych, oraz osoba, ktra pozostawaa faktycznie we wsplnym poyciu z najemc. Przepisy traktujce maonkw i osoby pozostajce w faktycznym poyciu w sposb rwnoprawny stanowi jednak wyjtki w polskim prawie.

Co wicej, cz przedstawicieli doktryny w Polsce oraz w niektrych orzeczeniach (np. Sd Najwyszy) wyznaj pogld, e elementem konkubinatu, podobnie jak elementem maestwa, jest rnica pci, a zatem konkubinat moe mie miejsce jedynie pomidzy osobami rnej pci, kobiet i mczyzn. Przykadowo, uznany autorytet w dziedzinie prawa rodzinnego, nieyjcy ju prof. Jerzy Ignatowicz, wskazywa, e wedug pogldu przyjtego w orzecznictwie i przewaajcego w doktrynie Konkubinat to stan faktyczny polegajcy na poyciu kobiety i mczyzny niezwizanych wzem maeskim, o ile to poycie przybiera analogiczn posta do wizw czcych maonkw (Prawo rodzinne, Warszawa 2002). Taki pogld prezentowany by w sprawie, ktra znalaza swj fina przed Europejskim Trybunaem Praw Czowieka Kozak przeciwko Polsce. Przepisy nieobowizujcej ju ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych umoliwiay wstpienie w najem w razie mierci najemcy osobie, ktra pozostawaa faktycznie we wsplnym poyciu maeskim z najemc. Organy polskiej administracji oraz sdy kolejnych instancji odmawiay tego prawa mczynie, panu Piotrowi Kozakowi, ktrego partner by najemc lokalu. Twierdziy, e wsplne poycie pary jednopciowej nie moe by uznane za form zwizku mieszczcego si w koncepcji konkubinatu, jako wsplnego poycia maeskiego. W wyroku wydanym w tej sprawie dnia 2 marca 2010 r. Europejski Trybuna Praw Czowieka uzna, e Polska, pozbawiajc konkubenta prawa do wstpienia w prawo najmu mieszkania komunalnego po jego zmarym partnerze, dopucia si nieuzasadnionego i dyskryminujcego zrnicowania, ktrego jedyn motywacj bya orientacja seksualna skarcego. Trybuna w swoim orzeczeniu przypomnia po raz kolejny, e orientacja seksualna jest jedn z najbardziej intymnych i osobistych cech tosamoci kadej jednostki ludzkiej i jako taka jest chroniona na gruncie Europejskiej Konwencji Praw Czowieka, zapewniajcej take poszanowanie ycie prywatnego. Sdziowie trybunalscy zaznaczyli bardzo wyranie, e pastwo winno by niezwykle ostrone w ustanawianiu rnic w traktowaniu, jeli w gr wchodzi pe lub orientacja seksualna. Co wicej, w wyroku moemy przeczyta, e jeeli Pastwo stosuje rozrnienia oparte na orientacji seksualnej, dziaania te winny by niezbdne do osignicia konkretnego celu, a relacja pomidzy celem a rodkami prawnymi winna by nierozerwalna (w tym przypadku celem bya ochrona tzw. tradycyjnej rodziny). Trybuna nie zanegowa w aden sposb kompetencji pastwa odnonie ochrony ww. modelu rodziny. Podkreli jednak bardzo stanowczo, e prawo zawierajce generalne przepisy, ktre z gry wykluczaj osoby homoseksualne z moliwoci wstpienia w prawo najmu po zmarym partnerze s zbyt radykalnym rodkiem realizowania ochrony instytucji rodziny. Pastwo dysponuje bowiem ca gam innych rodkw, aby tak ochron zapewni. Ten wycinkowy problem zwizany z prawem najmu zdaje si mie przeoenie na inne sfery ycia. W tym kontekcie naley rwnie wspomnie, i Europejski Trybuna Praw Czowieka ustanowi kolejny, bardzo wany standard dotyczcy poycia rodzinnego par jednopciowych. W wyroku z 24 czerwca 2010 r. -strony obowizku przyznania zwizkom osb tej samej pci prawa do zawarcia maestwa, to jednak sztuczne byoby utrzymywanie dotychczasowego pogldu, e pary osb tej samej pci, inaczej ni pary osb przeciwnej pci, nie mog by objte pojciem ycia rodzinnego (art. 8 konwencji). Trybuna podkreli rwnie, e pary jednopciowe s zdolne nie mniej od par mieszanych pciowo do utworzenia staej relacji uczuciowej. Tym samym wic s one w podobnej sytuacji do par mieszanych pciowo, jeli chodzi o potrzeb prawnego uznania i prawnej ochrony ich zwizku.
2

Naley zauway, e brak jednoznacznych regulacji prawnych dotyczcych poycia par jednopciowych lub dwupciowych niepozostawajcych w maestwie powoduje, e sdy polskie w bardzo rny sposb interpretuj ich sytuacj prawn. Z jednej strony w kilku orzeczeniach Sd Najwyszy stwierdzi, e immanentn cech konkubinatu jest zrnicowanie pciowe jego uczestnikw, z drugiej za strony m.in. Sd Apelacyjny w Biaymstoku w swoim orzeczeniu z dnia 23 lutego 2007 r. (I ACa 590/06) podkreli, e pod pojciem konkubinatu naley rozumie stabiln, faktyczn wsplnot osobisto-majtkow dwojga osb. Bez znaczenia, uzna sd, jest pe tyche osb. Co wicej, sd uzna, e nie ma podstaw do stosowania odmiennych zasad przy rozliczaniu konkubinatu homoseksualnego i heteroseksualnego. Sytuacja, w ktrej rne sdy orzekaj rnie odnonie tej samej sprawy powoduje, e powstaje sytuacja prawnej niepewnoci. Naley podkreli, e kwestia uregulowania prawnego poycia par jednopciowych staje si coraz czciej przedmiotem aktywnoci zwizanej z dziaalnoci Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej. Cho ostatecznie Trybuna w swoim wyroku w sprawie Jrgen Rmer przeciwko Freie und Hansestadt Hamburg (C-147/08) nie potwierdzi stanowiska Rzecznika Generalnego, to jednak warto przytoczy jego opini, sporzdzon w tej sprawie, w ktrej podniesiono, e nieregulowanie poprzez prawo poycia par jednopciowych stanowi dyskryminacj z powodu orientacji seksualnej, cho kwestia ta nadal jest wyczn kompetencj Pastw Czonkowskich UE. Co jednak bardzo wane w kontekcie dyskusji i prawniczej argumentacji prezentowanej w Polsce to, to e w samym wyroku Trybuna stwierdzi, i ochrona maestwa i rodziny nie moe suy jako usprawiedliwienie dyskryminacji, poniewa wynika ona z konstytucji Pastw Czonkowskich, a prawo UE ma pierwszestwo przed prawem krajowym, take konstytucyjnym. Jak wskazano wyej, wikszo polskich przepisw prawnych, z nielicznymi wyjtkami, z ktrych cz wskazano powyej, traktuje partnerw jako osoby sobie obce. W odrnieniu od maonkw partnerzy np. nie maj moliwoci wsplnego rozliczania si z podatku dochodowego od osb fizycznych ani nie dziedzicz po sobie ustawowo. Jeeli partner sporzdzi testament, w ktrym do dziedziczenia powoa swojego partnera, to stosownie do przepisw Kodeksu cywilnego zstpnym, maonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ktrzy byliby powoani do spadku z ustawy, naley si zachowek. Ponadto przepisy regulujce podatek od spadkw i darowizn traktuj osoby, ktre pozostaj w nieformalnych zwizkach, tak, jakby te osoby byy zupenie sobie obce. Jeeli ona dziedziczy po mu, stawki podatku oraz kwoty wolne od podatku s zupenie inne, nisze ni w przypadku osb yjcych w nieformalnych zwizkach. Te ostatnie zaliczone s bowiem do III grupy podatnikw. Zdaniem wnioskodawcw istniejcy stan prawny jest niekorzystny dla osb pozostajcych w zwizkach nieformalnych, w szczeglnoci dotyczy to osb, ktrym prawo odmawia moliwoci zawarcia zwizku maeskiego ze wzgldu na pe tych osb. Powoduje to nieuzasadnione rozrnienie praw i obowizkw osb pozostajcych w zwizkach nieformalnych w stosunku do osb, ktre zwary zwizek maeski i to w sytuacji, gdy osoby te nie maj prawa wstpi w zwizek maeski. Naley wskaza, e stoi to w sprzecznoci z art. 32 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ktry zakazuje dyskryminacji m.in. w yciu spoecznym z jakiejkolwiek przyczyny, a wic take ze wzgldu na pe i orientacj seksualn osb pozostajcych we wsplnym poyciu. Rozwaania na ten temat naley przeprowadzi wanie na tle zasady rwnoci, jednej z trzech przewodnich zasad statusu prawnego
3

jednostki, bdcej jednoczenie zasad ustrojow. Podstawow konsekwencj zasady rwnoci jest zakaz dyskryminacji, czyli wprowadzania zrnicowa o nieuzasadnionym charakterze. Wydaje si, e nie jest uzasadnionym czynienie rnic pomidzy parami tworzonymi przez osoby hetero- i homoseksualne. Osoby zarwno rnych pci, jak i osoby tej samej pci wi si niejednokrotnie na cae swoje ycie, budujc silne relacje emocjonalne oraz materialne. W odniesieniu do par rnopciowych mona powiedzie, e maj moliwo zawarcia zwizku maeskiego, jednak obserwacja rzeczywistoci pokazuje, e coraz czciej pary te nie decyduj si na zwizanie wzem maeskim uznajc, e ta forma prawne nie jest dla nich odpowiednia. Naley uzna, e w tej sytuacji rol pastwa realizujcego wyraony w art. 18 Konstytucji nakaz ochrony ycia rodzinnego jest poszukiwanie takiej formy prawnej formalizacji zwizkw, ktra zachci pary heteroseksualne i umoliwi parom homoseksualnym prawn ochron realizowanego w ramach tworzonych przez nich zwizkw ycia rodzinnego. Niewaciwym jest zaoenie, e pastwo gwarantujc w dostatecznym stopniu konstytucyjn ochron w zasadzie wycznie sformalizowanym zwizkom maeskim, czyni zado konstytucyjnemu nakazowi ochrony ycia rodzinnego rwnie wobec niesformalizowanych zwizkw heteroseksualnych. W tym kontekcie oczywistym pozostaje fakt, e konstytucyjny obowizek ochrony ycia rodzinnego wobec osb tworzcych zwizki homoseksualne nie jest realizowany. Innym zagadnieniem, take wymagajcym unormowania, jest potrzeba ochrony interesw osb trzecich wchodzcych w stosunki prawne z osobami yjcymi w zwizkach nieformalnych, ktre zacigaj zobowizania w celu zaspokojenia potrzeb prowadzonego wsplnie gospodarstwa domowego. Obecnie osoba trzecia nie moe domaga si wykonania takiego zobowizania od osoby pozostajcej w faktycznym poyciu z dunikiem. Celem projektowanej ustawy jest zatem uregulowanie sytuacji prawnej oraz majtkowej osb yjcych w zwizkach nieformalnych, bez wzgldu na pe tych osb. Zdaniem wnioskodawcw powinno umoliwi si osobom yjcym w zwizkach nieformalnych rejestracj zwizkw w celu ochrony osobistych oraz majtkowych interesw osb yjcych w takich zwizkach, jak rwnie udzieli ochrony osobom trzecim, wstpujcym w stosunki prawne z osobami yjcymi w zwizkach nieformalnych. Naley wspomnie, e na przestrzeni ostatnich lat wiele pastw wprowadzio do swoich porzdkw prawnych okrelone moliwoci rejestrowania i zawierania zwizkw o charakterze alternatywnym do maestw. Nastpujce pastwa nalece do Unii Europejskiej w cigu ostatnich 20 lat zaczy wprowadza rozwizania prawne dotyczce rejestracji zwizkw nieformalnych, w tym zwizkw osb tej samej pci: Dania (od 1989 r.), Szwecja, Holandia, Hiszpania, Francja, Belgia, Niemcy, Portugalia, Finlandia, Luksemburg, Wielka Brytania, Sowenia, Czechy, Wgry, Austria, Irlandia. Natomiast spoza pastw czonkowskich Unii Europejskiej odpowiednie regulacje obowizuj take m.in. w Norwegii, Islandii, Szwajcarii, Andorze, Chorwacji, Izraelu, Urugwaju, Nowej Zelandii, Kanadzie, Republice Poudniowej Afryki, Argentynie, Australii, Ekwadorze, a take niektrych stanach Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej i Meksyku. Wspomniane wyej pastwa wykorzystay bardzo rne formy prawne formalizacji zwizkw alternatywnych do maestw. Generalnie, mona je podzieli na cztery zasadnicze instytucje: konkubinat, a wic zwizek nieformalny, ktry posiada okrelone prawa wynikajce z przepisw niektrych ustaw oraz orzecznictwa sdw; umowa cywilnoprawna regulujca prawa i obowizki partnerw, rejestrowana w urzdzie stanu cywilnego
4

(np. francuska Obywatelska Umowa Solidarnoci, Pacte civil de solidarit); rejestrowany zwizek partnerski, zawierany przed urzdnikiem stanu cywilnego (forma prawna przyjta przez m.in. ustawodawc wgierskiego, czeskiego, brytyjskiego i niemieckiego); maestwo, czyli przyznanie moliwoci zawierania maestwa nie tylko osobom rnej pci, ale take tej samej pci (rozwizanie m.in. norweskie, szwedzkie, holenderskie, belgijskie, hiszpaskie). W Polsce podjto prb uregulowania sytuacji osb yjcych w zwizkach nieformalnych i umoliwienia im rejestrowania zwizkw w 2003 r., kiedy prof. Maria Szyszkowska, senator RP V kadencji, wniosa pod obrady Senatu projekt ustawy o zwizkach partnerskich, przewidujcy m.in. ustawowe prawo do dziedziczenia po zmarym partnerze oraz prawo ustanowienia wsplnoci majtkowej w drodze aktu notarialnego, a rozwizania te adresowane byy do osb homoseksualnych. Zakoczenie kadencji Sejmu i Senatu spowodowao przerwanie prac ustawodawczych, a do prac tych nie powrcono w kolejnej kadencji. Projektowana ustawa jest adresowana zarwno do osb yjcych w zwizkach heteroseksualnych, jak rwnie do osb yjcych w zwizkach z osobami tej samej pci, ktre nie s uprawnione do zawarcia maestwa w obowizujcym stanie prawnym. Naley podkreli, e nie narusza ona przepisw prawa polskiego dotyczcych zwizkw maeskich, a w szczeglnoci art. 18 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ktry stanowi o maestwie jako o zwizku kobiety i mczyzny. Projekt ustawy przewiduje bowiem zawarcie zwizku partnerskiego, ktrego warunkiem jest wczeniejsze zawarcie umowy zwizku partnerskiego okrelajcej prawa i obowizki powstajce pomidzy partnerami, samo za zawarcie zwizku partnerskiego nie powoduje powstania pomidzy partnerami wza maeskiego, a jedyn przesank jego istnienie jest wola partnerw pozostawania w takim zwizku. Wnioskodawcy proponuj umoliwienie zawarcia zwizku partnerskiego wycznie penoletnim osobom fizycznym, niepozostajcym jednoczenie w zwizku maeskim, ani w innym zarejestrowanym zwizku partnerskim. Zwizku partnerskiego nie mog zawrze krewni i powinowaci w linii prostej, ani te rodzestwo, a take osoby zwizane ze sob wzem przysposobienia. Poprzedzajce zawarcie samego zwizku partnerskiego podpisanie umowy zwizku partnerskiego, zgodnie z projektowanymi regulacjami, musi zosta ujte w formie aktu notarialnego. W umowie tej na zasadzie swobody umw dwie osoby fizyczne pozostajce faktycznie we wsplnym poyciu okrelaj swoje wzajemne zobowizania o charakterze majtkowym lub osobistym w celu organizacji wsplnego ycia. Umowa nastpnie w chwili wstpowania w zwizek partnerski jest rejestrowana w urzdzie stanu cywilnego i od tego momentu zaczyna obowizywa. Partnerzy skadajc owiadczenie o wstpieniu w zwizek partnerski mog zdecydowa o przyjciu wsplnego nazwiska, bdcego dotychczas nazwiskiem jednego z partnerw lub o poczeniu dotychczasowych nazwisk partnerw, przy czym nazwisko utworzone w wyniku poczenia nie moe skada si z wicej ni dwch czonw. Zgodnie z przedoonym projektem ustawy zwizek partnerski ulegaby wyganiciu z chwil mierci jednej ze stron. Zwizek partnerski mgby by rozwizany take na mocy wsplnego pisemnego owiadczenia, a take z chwil upywu szeciu miesicy od zoenia przez jedn ze stron zwizku partnerskiego drugiej stronie pisemnego zawiadomienia o zoonym owiadczeniu o
5

wypowiedzeniu zwizku partnerskiego. Rozwizania zwizku partnerskiego nie dokonywaby zatem sd - ze wzgldu na brak wza maeskiego czcego partnerw. Fakt rozwizania zwizku partnerskiego podlegaby take, podobnie jak fakt zawarcia, rejestracji w urzdzie stanu cywilnego. Warunkiem rozwizania zwizku partnerskiego byoby zoenie kierownikowi urzdu stanu cywilnego wsplnego owiadczenia stron zwizku partnerskiego o jego rozwizaniu albo owiadczenia jednej ze stron zwizku partnerskiego o wypowiedzeniu zwizku partnerskiego. Projekt ustawy zakada, e partnerzy s uprawnieni do dziedziczenia po sobie jak maonkowie i s zaliczeni do pierwszej grupy spadkowej w podatku od spadkw i darowizn, a ponadto uprawnieni do zachowku po partnerze zmarym w trakcie trwania umowy. Partnerzy byliby take uprawnieni do wsplnego rozliczania uzyskanych dochodw w zakresie podatku dochodowego od osb fizycznych, uzyskania zabezpieczenia spoecznego po zmarym partnerze, czy te wstpienia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, w ktrym zamieszkiwali w trakcie trwania umowy zwizku partnerskiego. Ponadto uzyskiwaliby prawo do wzicia urlopu opiekuczego w celu sprawowania opieki nad chorym partnerem, prawo do korzystania ze wiadcze opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych oraz prawo do ubiegania si po zmarym partnerze o rent rodzinn, na takich samych zasadach jak maonkowie, prawo do wstpienia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego po zmarym partnerze, prawo do wsplnego ubiegania si o czonkostwo w spdzielni i ustanowienie spdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego po zmarym partnerze na takich samych zasadach jak maonkowie. Partnerzy mieliby take prawo do dysponowania wkadem pieninym na rachunku bankowym na wypadek mierci na rzecz partnera oraz prawo do pochowania zmarego partnera, a take chronienia autorskich praw osobistych zmarego partnera. Mogliby odmwi skadania zezna w postpowaniu cywilnym, karnym, podatkowym lub administracyjnym, na takich samych zasadach jak maonkowie. Tym samym projektowana regulacja wprowadza zmiany do szeregu innych ustaw w projekcie ustawy wprowadzajcej. Co istotne, projektowana ustawa nie niesie za sob skutkw gospodarczych. Jednoczenie trudno jest oszacowa skutki finansowe dla budetu pastwa. Jak wskazano na wstpie uzasadnienia, cho przybliona liczba zwizkw nieformalnych jest znana, to dane te nie s aktualne, bowiem pochodz z roku 2002. Trudno oszacowa rwnie liczb osb, ktre bd chciay skorzysta z proponowanych rozwiza zawarcia i zarejestrowania umowy zwizku partnerskiego. Projektowana ustawa nie jest objta prawem Unii Europejskiej. Projekt ustawy by konsultowany z przedstawicielami organizacji i rodowisk dziaajcych na rzecz tolerancji i przeciw dyskryminacji osb homoseksualnych, a jego merytoryczne rozwizania w znaczcej wikszoci stanowiy postulaty tych rodowisk.