Atk Sulardan Nikel (II) ve Kurun (II) yonlarnn

Adsorpsiyon Metoduyla Uzaklatrlmas

Erhan YERLKAYA
Yksek Lisans Tezi
Kimya Anabilim Dal
Austos - 2008


ATIK SULARDAN NKEL (II) VE KURUN (II) YONLARININ
ADSORPSYON METODUYLA UZAKLATIRILMASI






Erhan YERLKAYA







Dumlupnar niversitesi
Fen Bilimleri Enstits
Lisansst Ynetmelii Uyarnca
Kimya Anabilim Dalnda
YKSEK LSANS TEZ
Olarak Hazrlanmtr.







Danman: Do. Dr. Asm OLGUN







Austos - 2008

KABUL ve ONAY SAYFASI
Erhan YERLKAYAn YKSEK LSANS tezi olarak hazrlad Atk sulardan nikel
(II) ve kurun (II) iyonlarnn adsorpsiyon metoduyla uzaklatrlmas balkl bu alma,
jrimizce lisansst ynetmeliin ilgili maddeleri uyarnca deerlendirilerek kabul edilmitir.

/ /2008

ye : Do. Dr. Asm OLGUN (Danman)

ye : Do. Dr. Zeki KARTAL

ye : Yrd. Do. Dr. Cengiz YENKAYA







Fen Bilimleri Enstits Ynetim Kurulunun /../ 2008 gn ve ... sayl kararyla
onaylanmtr.



Prof. Dr. M. Sabri ZYURT
Fen Bilimleri Enstits Mdr
iv
ATIK SULARDAN NKEL (II) VE KURUN (II) YONLARININ
ADSORPSYON METODUYLA UZAKLATIRILMASI
Erhan YERLKAYA
Kimya, Yksek Lisans Tezi, 2008
Tez Danman: Do. Dr. Asm OLGUN
ZET
Bu almada, bor endstri at tarafndan nikel (II) ve kurun (II) iyonlarnn
adsorpsiyonu iin batch almalar yrtld. allan parametreler balang metal
konsantrasyonu, balang zelti pH, adsorban miktar ve temas sresidir. Denge
adsorpsiyonu iin Freundlich ve Langmuir izotermleri uygulanmtr. Her iki metal iin izoterm
modeli olarak Langmuir izotermi bulunmutur. Maksimum adsorpsiyon kapasitesi 25

C
scaklkta nikel (II) ve kurun (II) iin srasyla 69,13 mg g
-1
, (pH 7,0) ve 73,15 mg g
-1
(pH 6,0)
olarak bulunmutur. Nikel (II) ve kurun (II) iyonlarnn adsorban tarafndan tanmas 90 dk
iinde dengeye ulamtr. Adsorpsiyon mekanizmasn incelemek iin iki basit kinetik model
olan birinci-dereceden hz ve yalanc-ikinci dereceden hz eitlikleri uygulanmtr. Nikel (II) ve
kurun (II) iyonlarnn adsorpsiyon hzlar yalanc-ikinci-dereceden modele uyduu
bulunmutur.
Anahtar Kelimeler: Adsorpsiyon, Bor Endstri At; Nikel, Kurun, Langmuir; Yalanc-
kinci Dereceden Hz.




v
REMOVAL OF NICKEL (II) and LEAD (II)
BY ADSORPTION METHOD FROM WASTE WATERS
Erhan YERLKAYA
Chemistry Department, M.S. Thesis, 2008
Thesis Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Asm OLGUN
SUMMARY
In this study, batch experiments were carried out for the adsorption of nickel (II) and
lead (II) ions onto boron industry waste. The operating variables studied were initial metal
concentration, initial solution pH, adsorbent dosage, contact time. Equilibrium adsorption data
was fitted to Freundlich and Langmuir isotherms. Langmuir isotherm was found to be an
optimum isotherm for two metals. The maximum adsorption capacity for nickel (II) and
lead (II) ions were found to be 69.13 mg g
-1
at optimum conditions of pH (7.0) and temperature
(25
o
C) and 73.15 mg g
-1
at optimum conditions of pH (6.0) and temperature (25
o
C),
respectively. The equilibrium time for the removal of nickel (II) and lead (II) ions onto the
adsorbent was reached within 90 min. Two simplified kinetics models were tested to investigate
adsorption mechanisms in terms of the first order and the pseudo-second order rate equations.
The adsorption rates of nickel and lead were found to be in consistent with the pseudo-second
order model.
Keywords: Adsorption; Boron Industry Waste; Nickel, Lead, Langmuir; Pseudo-Second Order
Rate.



vi
TEEKKR
Bu almada ve akademik almalarmda bana yardmc olan danman hocam Sayn
Do. Dr. Asm OLGUNa, Ara. Gr. Necip ATARa ve hibir zaman yardmlarn ve
desteklerini esirgemeyen arkadalarma teekkr ederim.
Yaamm boyunca hibir fedakrlktan kanmayan ve beni her zaman destekleyen
aileme ve sevdiklerime sayg ve sevgilerimi sunarm.



vii
NDEKLER
Sayfa
ZET .................................................................................................................................... V
SUMMARY.......................................................................................................................... V
TEEKKR.......................................................................................................................... V
EKLLER DZN............................................................................................................... X
ZELGELER DZN ......................................................................................................... X
SMGELER VE KISALTMALAR....................................................................................... X

1. GR ................................................................................................................................ 1
2. ADSORBSYON VE ADSORBSYON ZOTERMLER ............................................... 6
2.1 Adsorpsiyon Tipleri .................................................................................................... 6
2.1.1 Fiziksel adsorpsiyon............................................................................................ 6
2.1.2 Kimyasal adsorpsiyon ......................................................................................... 7
2.1.3 yonik adsorpsiyon .............................................................................................. 8
2.1.4 Biyolojik adsorpsiyon.......................................................................................... 8
2.2 Adsorpsiyon (Biyosorpsiyona) Etki Eden Faktrler................................................... 9
2.2.1 pH........................................................................................................................ 9
2.2.2 Scaklk................................................................................................................ 9
2.2.3 Yzey alan.......................................................................................................... 9
2.2.4 Adsorplanan madde ve zcnn zellikleri..................................................... 9
2.3 Adsorpsiyon Dengesinin Matematiksel Tanmlanmas .............................................. 10
2.4 Adsorpsiyon zotermleri ............................................................................................. 10
2.4.1 Tek bileenli adsorpsiyon modelleri.................................................................... 10
2.4.1.1 Langmuir modeli.......................................................................................... 10
2.4.1.2 Freundlich modeli ........................................................................................ 13
2.4.1.3 Redlich-Peterson modeli .............................................................................. 13
2.4.1.4 BET modeli .................................................................................................. 13
2.4.2 ok bileenli adsorpsiyon modelleri ................................................................... 14
2.4.2.1 Sadece tek bileenli izoterm parametreleri ile ilikili adsorpsiyon modelleri 14
2.4.2.2 Tek Bileenli zoterm Parametreleri ve Dzeltme Faktrleri le likili
Adsorpsiyon Modelleri ................................................................................ 15
2.5 Adsorpsiyon Uygulamalar ......................................................................................... 16
3. BOR MNERALLER ...................................................................................................... 17
3.1 Bor Elementi ............................................................................................................... 17
3.2 Bor Mineralleri ........................................................................................................... 18
3.2.1 Kristal suyu ieren boratlar ................................................................................. 18
3.2.2 Bileik boratlar (hidroksil ve/veya dier tuzlar ile)............................................. 18
viii
NDEKLER (Devam)
Sayfa
3.2.3 Borik asit ............................................................................................................. 19
3.2.4 Susuz boratlar ...................................................................................................... 19
3.2.5 Borofluoritler....................................................................................................... 19
3.2.6 Borosilikat mineralleri......................................................................................... 19
3.2.7 Ticari bor mineralleri........................................................................................... 20
3.3 Rezervler ve Yataklar ................................................................................................. 21
3.3.1 Dnya bor yataklar ............................................................................................. 22
3.3.2 Trkiye bor yataklar ........................................................................................... 22
3.4 Bor rnlerinin Kullanm Alanlar............................................................................. 23
3.4.1 Cam sanayi .......................................................................................................... 25
3.4.2 Seramik sanayi .................................................................................................... 25
3.4.3 Temizleme ve beyazlatma sanayi........................................................................ 25
3.4.4 Yanmay geciktirici maddeler ............................................................................. 25
3.4.5 Tarm................................................................................................................... 26
3.4.6 Metalurji .............................................................................................................. 26
3.4.7 Nkleer uygulamalar ........................................................................................... 26
3.4.8 Enerji depolama................................................................................................... 27
3.4.9 Otomobil hava yastklar ..................................................................................... 27
3.4.10 Atk temizleme .................................................................................................. 27
3.4.11 Yakt .................................................................................................................. 27
3.4.12 Salk................................................................................................................. 28
3.4.13 Dier kullanm alanlar...................................................................................... 28
4. NDKTF ELEMEL PLAZMA OPTK EMSYON SPEKTROSKOPS
(ICP OES) ...................................................................................................................... 31
4.1 Atomik Yaylmann (Emisyon) Prensipleri ................................................................ 31
4.2 Plazma Teknii ........................................................................................................... 31
4.3 Radyal Sistemler ......................................................................................................... 35
4.4 Aksiyal Sistemler........................................................................................................ 35
5. ADSORPSYONDA KULLANILAN METALLER........................................................ 37
5.1 Kurun......................................................................................................................... 37
5.1.1 Kullanm alanlar................................................................................................. 37
5.2 Nikel ........................................................................................................................... 38
5.2.1 Kullanm alanlar................................................................................................. 38
6. DENEYSEL ALIMALAR........................................................................................... 39
6.1 Nikel ve Kurun Standartlar ...................................................................................... 39
6.2 Adsorban..................................................................................................................... 39
6.3 Standart ve Adsorplanacak zeltilerin Hazrlanmas ............................................... 39
6.4 Adsorpsiyon lemi ..................................................................................................... 39
ix
NDEKLER (Devam)
Sayfa
6.5 ICP-OES Spektrometresi ile Analiz ........................................................................... 39
6.6 Adsorban Ktlesinin Adsorpsiyon zerine Etkisi ...................................................... 40
6.7 zelti pHnn Adsorpsiyon zerine Etkisi ............................................................... 40
6.8 Balang Metal Konsantrayonunun Adsorpsiyon zerine Etkisi.............................. 40
6.9 Temas Sresinin Adsorpsiyon zerine Etkisi ............................................................ 40
6.10 zoterm almalar................................................................................................... 40
6.11 Kinetik almalar ................................................................................................... 41
7. SONULAR..................................................................................................................... 42
8. TARTIMA VE NERLER........................................................................................... 52
KAYNAKLAR DZN ........................................................................................................ 54

x
EKLLER DZN
ekil Sayfa
1.1. Fiziksel ve kimyasal adsorpsiyonlarnn potansiyel enerjileri: .................................... 4
4.1. Plazmann Oluturulduu Blgeler .............................................................................. 32
4.2. Radyal ve aksiyal torch grnmleri ........................................................................... 33
4.3. Torch ucundaki souk ve scak blgeler ...................................................................... 34
4.4. Plazmann izledii blgeler.......................................................................................... 34
7.1. Farkl pHlardaki bor znrl............................................................................... 42
7.2. Adsorban konsantrasyonun etkisinin incelenmesi. ...................................................... 43
7.3. pHn etkisinin incelenmesi.......................................................................................... 43
7.4. Bor endstrisi atnn farkl pHlarda zeta potansiyeli deiimi................................. 44
7.5. Balang nikel konsantrayonunun adsorpsiyon zerine etkisi. ................................... 44
7.6. Balang kurun konsantrayonunun adsorpsiyon zerine etkisi. ................................ 45
7.7. Nikelin bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin scakln ve temas sresinin
etkisinin incelenmesi. ................................................................................................... 45
7.8. Kurunun bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin scakln ve temas sresinin
etkisinin incelenmesi. ................................................................................................... 46
7.9. Nikelin bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin Langmuir izotermi. ................. 46
7.10. Kurunun bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin Langmuir izotermi. ............. 47
7.11. Nikelin bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin Freundlich izotermi. ............... 47
7.12. Kurunun bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin Freundlich izotermi............. 48
7.13. Nikelin bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin yalac-ikinci-dereceden kinetik
grafii. .......................................................................................................................... 49
7.14. Kurunun bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin yalac-ikinci-dereceden
kinetik grafii. .............................................................................................................. 49
7.15. Nikelin bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin birinci-dereceden kinetik grafii. 50
7.16. Kurunun bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin birinci-dereceden kinetik
grafii. .......................................................................................................................... 50

xi
ZELGELER DZN
ekil Sayfa
2.1. Fiziksel ve kimyasal adsorpsiyonun karlatrlmas. ................................................... 8
2.2. Baz gazlarn karbon yzeyindeki fiziksel adsorplanma slar...................................... 11
3.1. Bor elementinin fiziksel zellikleri. ............................................................................... 17
3.2. Ticari neme sahip bor mineralleri. ............................................................................... 20
3.3. B
2
O
3
olarak dnya bor rezervleri. .................................................................................. 22
3.4. Trkiye bor rezervleri dalm. ..................................................................................... 23
3.5. Bor mineral ve bileiklerinin kullanm alanlar.............................................................. 24
7.1. Bor atnn kimyasal analizi. ........................................................................................ 42
7.2. Adsorpsiyon izoterm sabitleri. ....................................................................................... 48
7.3. Adsorpsiyonu kinetik sabitleri. ...................................................................................... 51




xii
SMGELER VE KISALTMALAR
Simgeler Aklama
A Absorbans
a Orant Sabiti
atm Atmosfer(basn)
b Ik Yolu
C Deriim
C Santigrat Derece
C
1
lk Deriim
C
2
Son Deriim
cal Kalori
C
e
Denge deriimi
cm Santimetre
cm
2
Santimetrekare
cm
3
Santimetrekp
E
0
Redoks Elektron Potansiyeli
g Gram
h Saat
k
1
Birinci dereceden hz sabiti
k
2
Yalanc ikinci dereceden hz sabiti

K
F
Freundlich izoterm sabiti
kg Kilogram
K
L
Langmuir izoterm sabiti
l Litre
m Madde Miktar
m Madde Miktar
m Metre
m
2
Metrekare
m
3
Metrekp
ml Mililitre
mm Milimetre
xiii
SMGELER VE KISALTMALAR (Devam)
Simgeler Aklama
nm Nanometre
pH -log[H
+
] (H
+
=Hidrojen yonu)
ppm Milyonda bir
q
e
Adsorpsiyon kapasitesi
s Saniye
T Geirgenlik
W Adsorban
w Watt
X Adsorplanan Madde Miktar
Mikron
Ksaltmalar Aklama
e.n. Erime Noktas
k.n. Kaynama Noktas


1
1. GR
Endstride eitli alanlarda kullanlan metaller atk sularla, kirletici emisyonlarla
evreye yaylmakta ve doada birikime uramaktadr. Havada, suda ve toprakta srekli bir
evrim halinde bulunan ve canllara toksik etkileri olan metaller, su kirleticileri arasnda da
nemli bir yer tutmaktadrlar. Biyolojik artma yntemleri ile giderimleri mmkn olmayan
metallerin atk sudan gideriminde iyon deiimi, ters osmoz, adsorpsiyon, elektrodiyaliz,
zc ekstraksiyonu, kimyasal ktrme gibi yntemler kullanlmaktadr. Bu yntemler
ierisinde iyon deiimi, kimyasal ktrme, membran prosesleri ve zc ekstraksiyonu
zellikle dk metale sahip atksular iin pahal ve yetersiz olmaktadr[1]. Kimyasal ktrme
metal gideriminde sklkla tercih edilmekle birlikte byk alan gereksinimi, amur
susuzlatrma ilemine gerek duyulmas, prosesin ustalk istemesi ve oklu havuz
konfigrasyonuna gerek duyulmas gibi dezavantajlara da sahiptir[2]. Adsorpsiyon yntemi ile
metal giderimi ise, uygun ve etkili bir yntem olmakla beraber adsorban olarak kullanlan aktif
karbonun pahal oluu nedeniyle ok yaygn olarak kullanlamamaktadr. Son yllarda metal
gideriminde aktif karbonun yerini alabilecek ucuz, etkin, temin edilmesi kolay, bol bulunabilen,
doal nitelikli materyallerin, eitli endstriyel yan rnlerin kullanm olanaklar
aratrlmaktadr. rnein, granle maden eritme oca crufu[3], elik endstrisinin yan rn
olan maden eritme oca amuru[4], zeytin fabrikalarnda retim srasnda ortaya kan kat
atk[5], alminyum fabrikas kat at (krmz amur) ve termik santral uucu kl[6],
modifiye edilmi uucu kl[7] ve fosfojips[8] gibi materyaller eitli aratrmaclar tarafndan
atksudan kurun gideriminde adsorban olarak denenmi ve bu materyaller kullanlarak etkin
olarak kurun gideriminin mmkn olabilecei belirlenmitir.
Sabit basnta bir gazn veya buharn aktiflenmi bir kat ile temas sonucunda gazn
veya buharn hacminin azald sabit hacimde tutulduunda ise basncn dt gzlenir. Bu
durumda gaz molekllerinin bir ksm kat tarafndan tutulmaktadr. Bu olay gaz veya buharn
kat iinde znmesi ya da kat yzeyine tutunmas eklinde gerekleebilir. Adsorpsiyon
ilemi, klasik artma ile artlmas g olan ve zehirlilik renk, koku kirlilii yaratan kimyasal
maddelerin adsorplayc bir kat madde (adsorban) yzeyinde kimyasal ve fiziksel balarla
tutunmasdr. Bir gaz veya buharn kat ile temas ettirildii taktirde gaz molekllerinin kat iine
girmesi olayna absorpsiyon (sourma), kat yzey zerinde tutunmas olayna adsorpsiyon
(yzeye tutunma) denir. Absorbsiyon ve adsorpsiyon olaylar ayn anda gerekleiyor ise bu kez
sorbsiyon olayndan sz edilir. Gaz veya buhar tutan katya adsorplayc (adsorban), katnn
yzeyine tutulan gaz veya buharna da adsorplanan ad verilir. Adsorplanan ve absorbandan
2
oluan heterojen karma ise adsorpsiyon sistemi denmektedir. Adsorplaycnn yzeyine
tutunan gaz veya buhar moleklerinin, adsorpsiyona yol aan etken ortadan kalknca, yzeyden
ayrlmas olayna da desorpsiyon olay denir[9,10,11].
Adsorpsiyon, sv ya da gaz faznda znm halde bulunan maddelerin kat bir yzey
zerinde yzey gerilimini drmek amacyla maddelerin kat bir yzey zerinde yzey
gerilimini drmek anmacyla kimyasal ve fiziksel kuvvetlerle tutulmalar ilemi olarak da
tanmlanabilir[9,10,11].
En iyi adsorplayclar yaps deniz sngerini andran geni gzenekli yzeye sahiptirler.
Adsorplama gc yksek olan adsorplayclara rnek olarak aktif kmr, kil minerallerini,
zeolitleri ve eitli metal filizlerini verebiliriz. Molekler elekler (sentetik zeolitler), silika jeller,
metal oksitleri ve baz zel seramikler adsorplama gc yksek olan yapay
adsorplayclardr[12].
Herhangi bir kat rgs iindeki atom veya molekller aralarndaki fiziksel ve
kimyasal etkileimlerden dolay kuvvetli iyonik balar ve zayf Van der Waals ekim kuvvetleri
arasnda deien balayc kuvvetlerin etkisi altnda bir arada dururlar. Kat rgnn i
ksmlarnda bulunan bir molekl dierleri tarafndan tamamen evrelenmi olduundan ekim
kuvvetleri her ynde dengelenmitir. Ancak yzeydeki kuvvetlerin bir ksm serbest
bulunmaktadr. Bu doymam kuvvetler yzey gerilimine yol aarlar. Kat yzeyden dar
doru uzanm kuvvetler evrelerindeki sv veya gaz iindeki molekllerin evreye yaydklar
ekim kuvvetleri ile birleip, kombine ekim dalgalar ve adsorpsiyon iddetini doururlar.
Daha gl ekim kuvvetlerine sahip bir molekl dierlerine nazaran tercihli olarak tutulur ve
adsorpsiyon oluarak kat yzeyinde dengesiz olan kuvvetlerin bir ksm doyurularak yzey
gerilimi der[13].
Adsorpsiyon olaynn sebebi adsorplayc katnn snr yzeyindeki molekller
arasndaki kuvvetlerin dengelenmemi olmasdr. Kat yzeydeki iyonlarn dengelenmemi
kuvvetleri tarafndan zeltide znm maddeler kat yzeyine doru ekilerek, bu yzey
kuvvetleri dengelenmi olur. Bylece zeltide znm maddelerin kat yzeyine
adsorpsiyonu gerekleir. Ayn adsorplayc, baz gazlar adsorplad halde bazlarn hi
adsorplamamaktadr. Bu durum adsorpsiyon olaynn seimli olduunu gsterir. Belli
miktardaki gazn kat tarafndan adsorpsiyonun da, gaz ve ya kat yzeyi yannda ortamn
scakl ve gaz basnc etkilidir. Adsorpsiyon olay olduka hzl bir ekilde gerekleir.
Adsorplaycnn doygunlua yaklamas orannda adsorpsiyon hz da azalr[9,10,14].
3
zeltiden oluan adsorpsiyon ou hallerde tek moleklldr. Yani yzey tek molekl
kalnlnda bir tabaka ile tamamen rtld zaman adsorpsiyon durur. zeltilerde tek
molekl kalnlndan daha fazla yani ok tabakal adsorpsiyon da olabilir, fakat nadirdir.
Adsorpsiyon miktar zeltinin konsantrasyonu ya da adsorplanan gaz ise gazn basnc ile
deiir[15].
Adsorpsiyon esnasnda kat yzeyindeki doymam kuvvetlerle adsorplanan molekller
arasndaki etkilemelerden dolay adsorpsiyon ss oluturduundan dolay adsorpsiyon
srasndaki serbest entalpi deiimini yani adsorpsiyon serbest entalpisi G, daima eksi
iaretlidir. Dier taraftan gaz ya da sv ortamnda daha dzensiz olan molekller kat yzeyinde
tutunarak daha dzenli hale geldiinden dolay adsorpsiyon srasndaki entropi deiimi S de
daima eksi iaretlidir. Adsorpsiyon serbest entalpisi ve adsorpsiyon entropisinin daima eksi
iaretli olmas,
H = G + TS (2.1)
eitliindeki adsorpsiyon entalpisinin daima eksi iaretli olmasn gerektirmektedir.
Adsorpsiyon ss da denilen Adsorpsiyon entalpisinin eksi iaretli olmas Adsorpsiyon
olaynn daima sveren yani egzotermik olduunu gstermektedir. Adsorpsiyon ss kat
yzeyindeki doymam kuvvetlerle adsorplanan tanecikler arasndaki etkilemelerden
domaktadr. Adsorpsiyon ss;
P/ T = H/(RT
2
) (2.2)
eklinde verilen Clasius-Clapeyron denkleminden hesaplanabilir[2,5,9].
Bir molekln potansiyel enerjisinin adsorplayc yzeyine olan uzakl ile deiimi
ekil 2.1.a ve b de ematik olarak izilmitir. Molekl adsorplayc yzeyine doru ekilirken
nce fiziksel adsorpsiyonun gerekletii bir ara hal olumaktadr. Bu ara halin oluumu
srasnda aa kan s H
f
fiziksel adsorpsiyon ssna eit olmaktadr. Fiziksel olarak
adsorplanm molekller yzeye daha da yaklatnda kimyasal adsorpsiyon oluundan
potansiyel enerji byk lde dmektedir. ekil 2.1.a ise ne kadar bir aktivasyon enerjisinin
gerekli olduu kimyasal adsorpsiyon iin verilmitir. Kimyasal adsorpsiyon slar H
k
eklinde
gsterilmitir. Adsorpsiyon srasnda molekl paralanarak kat yzeyi ile kimyasal tepkimeye
girmektedir. ekil 2.1.a ve b deki 1 yolu izlenerek gzlenen kimyasal adsorpsiyon 2 yolu
izlenerek de gerekletirebilir. Ne var ki, temas salanmadan nce A
2
2A denklemine gre
ayrtrlmas gerekmektedir[12].
4
Deiik ekillerde (kimyasal muamele, ssal vb.) inaktive edilmi mikroorganizmalarla
adsorpsiyon, biyosorpsiyon olarak tanmlanmaktadr. Biyosorpsiyon uygulamalar ise genel
olarak, atk sudan tekli veya oklu ar metal iyonlarnn giderimine yneliktir. Negatif ykl
iyonlarn biyosorpsiyonuyla ilgili almalar ise olduka yenidir[10].
a b
ekil 1.1 Fiziksel ve kimyasal adsorpsiyonlarnn potansiyel enerjileri:
a) Aktiflenmemi kimyasal adsorpsiyon, b) Aktiflenmi kimyasal adsorpsiyon.
Katlarn iinde ve grnen yzeyinde oyuk, kanal ve atlaklara genel olarak gzenek
ad verilir. Genilii 2 nm den kk olanlara mikro gzenek, 2 nm ile 50 nm arasnda
olanlara mezar gzenek, 50 nm den byk olanlara ise makro gzenek denir. Katnn bir
gramnda bulunan gzeneklerin toplam hacmi zgl gzenek hacmi, bu gzeneklerin sahip
olduu duvarlarn toplam yzeyine ise zgl yzey alan ad verilir. Gzenekler kldke
duvar says artacandan zgl yzey alan da artacaktr. Bir baka deyile, zgl yzey
alannn bykl, zgl gzenek hacminin ve gzeneklerin byklne baldr.
Gzeneklerin bykl dalmna adsorplaycnn gzenek boyut dalm denir. Bir katnn
adsorplama gc bu katnn doas yannda zgl yzey alan, zgl gzenek hacmi ve gzenek
boyut dalmna bal olarak deimektedir[16].
Ar metaller hem en nemli, hem de en tehlikeli maddelerdir. Son zamanlarda mevcut
delillerden; bakr, kadmiyum, kobalt, kurun, civa, nikel, alminyum, inko, uranyum, berilyum
v.s. gibi ar metallerin insan salna zararl olduu anlalmtr. Baz aratrmaclarn, ar
metal kirlenmesini, maruz bulunduumuz en ciddi evre problemi olarak
deerlendirmelerindeki sebep de aktr. Bu elementlerin ou; insann hi haberi olmadan
5
gizlice vcuda girer (su, gda zinciri v.b. yolu ile ) ve orada nispeten uzun zaman kalr ve ciddi
hastalklara yol aarlar. Maden ocaklar iletmeleri, metal ileme messeseleri, nkleer enerji
retme endstrileri ve bunlara benzer sanayi kurulular sanayi atklarn tasfiyeye tabi
tutmakszn alc ortama braktklar takdirde, su kirliliinde byk rol oynarlar. Son uluslararas
antlamalarda, sulu ortamda verilecek ar metal konsantrasyonlarnn hangi minumum
seviyelerde olabilecei ve uygulama artlar belirtilmitir. Bakr; ar metal kirlenmesi olarak
evrede ok bulunan, mikroorganizma, bitki, hayvan ve insanlara belirli konsantrasyonlarn
zerinde zehirlilik etkisi gsteren ar metallerden birisidir[16-18].
Bu almada, sulu zeltiden nikel (II) ve kurun (II) iyonlarnn bor endstri at
zerine adsorpsiyon parametrelerinin belirlenmesi amalanmtr.



6
2. ADSORBSYON VE ADSORBSYON ZOTERMLER
2.1 Adsorpsiyon Tipleri
Gzenekli yapya sahip olan baz katlarn i yzey alanlar, d yzey alanlarndan daha
byktr. Katnn i yzeyindeki adsorpsiyon, d yzeyindeki gibi kolay gereklemez. Gaz
moleklleri katnn i yzeyine nfuz ederken, ayn zamanda katnn atom, molekl veya
iyonlar ile etkileir. Bu etkilemeler neticesinde kapiler kondenzasyon ad verilen i
yzeylerde younlamaya gireceklerdir. Atom, molekl veya iyon eklinde olabilen adsorplanan
tanecikler ile kat yzeyi arasnda meydana gelen zayf etkileme Van der Walls ekim
kuvvetleri ile oluursa bu tr adsorpsiyona fiziksel adsorpsiyon veya Van der Walls
adsorpsiyonu denir. Eer gaz ile kat arasnda kuvvetli bir kimyasal ba ve genellikle de
kovalent ba varsa bu tr bir adsorpsiyona kimyasal adsorpsiyon veya aktiflenmi
adsorpsiyon ad verilir[16].
zellikle 1980 den sonra bir tayc zerinde tutulan mikroorganizmalar tarafndan
eitli iyonlarn tutulmalar nem kazanmaya balam ve bu tr olaylarda biyolojik adsorpsiyon
olarak tanmlanmtr[19].
znm paracklar ile adsorpsiyon yzeyi arasndaki ekim kuvvetlerinin trne
bal olarak drt tip adsorpsiyon tanmlanmaktadr[16].
2.1.1 Fiziksel adsorpsiyon
Fiziksel adsorpsiyon, dk adsorpsiyon ss ile karakterize edilmekte ve denge ok
kolay bir ekilde kurulmaktadr. Yeni kimyasal balarn oluumundan ziyade srekli dipol,
zorlanm dipol ve kuadrupol etkilemelerini ieren molekller aras kuvvetler yardmyla olan
fiziksel adsorpsiyon, Van der Waals veya ikincil valens kuvvetlerini iermektedir. Bu nedenle
fiziksel adsorpsiyona Van der Waals adsorpsiyonu da denmektedir[19].
Fiziksel adsorpsiyon tersinir, kimyasal adsorpsiyon ise genellikle tersinmez bir sretir.
Kimyasal adsorpsiyonda adsorplanan molekller adsorbana byk kimyasal kuvvetlerle
balanmakta ve adsorbann yzeyinde hareket edememektedirler. Buna lokalize adsorpsiyon
denmektedir. Fiziksel adsorpsiyon hem lokalize hem de lokalize olman adsorpsiyon eklinde
gerekleebilmektedir. Ancak fiziksel adsorpsiyonda, adsorplanan molekllerin adsorban
yzeyinde hareket etmesi iin belir bir potansiyel engelini amas gerekmektedir[20,21].
Fiziksel adsorpsiyon kendiliinden gerekleerek adsorplanan madde adsorban yzeyini
igal etme eilimindedir. Ancak bu eimli desorpsiyon ile engellenmektedir. Her adsorplanan
7
madde miktar iin, evredeki buharlama ve younlama arasndaki dengeye benzer bir
adsorpsiyon denge durumundan sz etmek olasdr. Her scaklk iin bir adsorpsiyon denge
durumu vardr ve scaklk art ile adsorpsiyon azalmaktadr. yle ki, kritik scakln
stndeki scaklklarda fiziksel adsorpsiyon nemini yitirmektedir[9,12,16].
Fiziksel adsorpsiyon, karmlardaki bileenlerin bir fazdan dier faza aktarlmasnda;
adsorbanlarn yzey alann, gzenek bykln, gzeneklerin dalmn belirmede ve
heterojen katalizli reaksiyonlarda nem kazanmaktadr. Fiziksel adsorpsiyon ss dk olup,
ou gazlarda svlama ss dzeyindedir. Bu tr adsorpsiyonda, adsorplanm tabaka birden
fazla molekl kalnlnda olabilmektedir. Fiziksel adsorpsiyon ok hzl gerekletiinden hz,
molekllerin yzeye aktarm hz ile kontrol edilmektedir[11].
2.1.2 Kimyasal adsorpsiyon
Kimyasal adsorpsiyon, adsorban ile adsorplanan arasndaki elektron aktarmyla
geekleen, yani aralarnda kimyasal balarn olutuu adsorpsiyondur. Bu srada aa kan
aktivasyon enerjisi 10-50 kcal/mol dr. Kimyasal adsorpsiyon spesifik olup fiziksel
adsorpsiyondakinden daha gl kuvvetler tarafndan gereklemektedir. Ayrca bu tip
adsorpsiyon olduka yksek scaklklarda gereklemekte ve kimyasal adsorpsiyonun
gerekletii yaklak 200 C derecenin stndeki scaklklarda aktivasyon enerjisi, kimyasal
balar krabilecek veya yeni ba yapabilecek byklktedir. Kimyasal adsorpsiyon
aktiflenmi adsorpsiyon olarak da adlandrlmaktadr[11].
Kimyasal adsorpsiyon egzotermik (s veren) bir sre olarak bilinmektedir. Buna
ramen, kimyasal desorpsiyonda bir molekl ayrtnda ve molekln ayrma enerjisi
yzeyde olan balarn oluum enerjisinden byk olduunda sre endotermik
olabilmektedir[20,21].
Kimyasal adsorpsiyonda aktivasyon enerjisi kimyasal reaksiyon ss seviyesindedir.
Adsorplanm tabaka mono molekller kalnlktadr. Kimyasal adsorpsiyon hz fiziksel
adsorpsiyona gre daha dktr. nk kimyasal adsorpsiyon sreleri belirli bir aktivasyon
enerjisi ile karakterize edilmekte ve bu yzden ancak belirli bir minimum scaklk zerindeki
scaklklarda reaksiyon hzla gelimektedir. Kimyasal adsorpsiyon maddenin kaynama
noktasnn hatta kritik scaklnn zerindeki scaklklarda da gereklemektedir[11].
izelge 2.1 de fiziksel ve kimyasal adsorpsiyon trlerinin belirlenmesindeki nemli
parametreler aklanmaktadr.
8
izelge 2.1 Fiziksel ve kimyasal adsorpsiyonun karlatrlmas[16].
Parametre Fiziksel Adsorpsiyon Kimyasal Adsorpsiyon
Adsorplayc Tm kat maddeler Baz kat maddeler
Adsorplanan
Kritik scakln altndaki gazlar,
svlar,znm katlar
Baz kaymasal reaktif maddeler,
znm katlar
Scaklk snr Dk scaklk Yksek scaklk
Adsorpsiyon ss Dk Yksek
Hz ok hzl Scakla bal olarak deiir
Geri dnm hz
(Desorpsiyon)
Yksek geri dnm Geri dnmsz
Ba kuvvetleri Molekller arasnda Molekller iinde
Entalpi etkisi Daima ekzotermik
ounlukla ekzotermik
Reaksiyon slar mertebesinde
nem
Yzey alan ve gzenek
boyutunun tayini iin
Yzey-reaksiyon kinetiklerinin
ifadesi ve aktif merkez alannn
tayini iin

2.1.3 yonik adsorpsiyon
Seimli olarak bir iyonun kat yzeyine tutunmasnda elektrostatik ekim kuvvetlerin
etken olmas ile aklanr. Belirli katlar ve elektrolit bir zelti arasndaki iyonlarn tersinir
deiimine iyon deiimi ad verilir. yon deiimi olay adsorpsiyondan daha kompleks olsa da
genel teknikler ve elde edilen sonular ok benzerdir[10].
2.1.4 Biyolojik adsorpsiyon
Atk sudan metal iyonlar artm iin bakteri kullanm nceden beri uygulanan
yntemler arasndadr. Atk su proseslerinde bakteri tarafndan ar metal artmnda,
fizikokimyasal adsorpsiyon, kompleks oluma, kme ve biyolojik aktivasyon gibi drt
mekanizma geerlidir. Yaplan almalarda granl aktif karbon filtrelerinde nemli miktarda
bakterinin biriktii ve bunun sonucunda biyodegradasyon ileminin gerekletii
belirtilmektedir. Bir tayc zerindeki mikroorganizmalar tarafndan zeltideki anyon ve
katyonlarn tutulmas ve biyolojik degradasyonun gereklemesi biyolojik adsorpsiyon olarak
tanmlanmaktadr[17,20].
Son yllarda nem kazanan biyolojik adsorpsiyon ileminin mekanizmas tam olarak
aklanamamtr. Biyolojik adsorpsiyonda, bir inert madde zerinde mikroorganizmann
tanmasna bal olarak hem fiziksel adsorpsiyon hem de biyolojik degradasyonun birlikte
gereklemektedir. nert madde zerinde mikroorganizmann tanmas adsorpsiyonu
hzlandrmakta ve ilemin srekliliin salamaktadr. nert maddeler, adsorplama srasnda
9
tanan mikroorganizmay toksik maddelerin etkisinden korurken, ayrca toksik maddenin
biyodegradasyonu iin gerekli ortam da salamaktadrlar[17,18].
Biyolojik desorpsiyon iin mikroorganizmay tayan zel katlar adsorban, znm
maddeler adsorplanan olarak tanmlanabilirken scaklk snr ve adsorpsiyon ss
mikroorganizmaya bal olarak deimektedir. Bu yntemde mikroorganizma cininse gre
deimekle birlikte olaylar dk aktivasyon enerjili olmakta ve biyolojik adsorpsiyonun
gerekletii tabaka says ve geri dnm konusunda ise yeterli alma
bulunmamaktadr[11].
2.2 Adsorpsiyon (Biyosorpsiyona) Etki Eden Faktrler
2.2.1 pH
Adsorpsiyon olaynn gerekletii zeltinin pH adsorpsiyonu etkiler. Farkl pHlarda
adsorban maddenin yzey yk deitiinden dolay adsorpsiyon kapasitesi pHa bal olarak
deiir[10].
2.2.2 Scaklk
Adsorpsiyon tepkimeleri egzotermik (sveren) tepkimelerdir. Bu nedenle scaklk
azaldka, adsorpsiyon artar. Genellikle aa kan s miktarnn fiziksel adsorpsiyonda
kristalizasyon slar dzeyinde, kimyasal adsorpsiyonda kimyasal reaksiyon ss byklnde
olduu bilinmektedir[10].
2.2.3 Yzey alan
Adsorbann fizikokimyasal yapsnn, adsorpsiyon hz ve kapasitesi zerinde byk
etkisi olabilir. Adsorpsiyon hz ve kapasitesi, toplam yzey alannn adsorpsiyon iin uygun
olan ksm olarak tanmlanan, zgl yzey alan ile orantldr. Adsorbann gzenekli veya
parackl bir yapya sahip olmas tercih edilir. Mikroorganizmalarla iyon adsorpsiyonu da pH,
scaklk, organizmann spesifik yzey zellikleri gibi adsorpsiyonu etkileyen faktrlerden
etkilenir[10].
2.2.4 Adsorplanan madde ve zcnn zellikleri
znm madde zc sistemine ne kadar kuvvetle balanmsa, yani hidrofobik
zellikleri ne kadar zayf ise, yzeye tutunma eilimi o kadar az olur. norganik bileikler
genellikle hidrofilik yaplarndan dolay az, hidrofob maddeler tercihli olarak daha ok
adsorplanr. Bir dier faktr ise polaritedir. Polar bir znen daha polar olan evreyi seer.
10
Dolaysyla polar bir znen, polar bir adsorban tarafndan polar olmayan bir zcden daha
iyi adsorplanr[13].
2.3 Adsorpsiyon Dengesinin Matematiksel Tanmlanmas
Adsorpsiyon bir denge prosesidir ve adsorplanann zeltide kalan deriimi ile kat
yzeye tutunan deriimi arasnda dinamik bir denge oluuncaya kadar srer. Dengenin bu
durumunda adsorplanann kat ve sv fazlar arasnda belirli dalm vardr. Adsorpsiyon
dengesini belirlemek iin sabit scaklkta dengedeki zeltide kalan adsorplanan deriimine
kar adsorbann birim arlnda adsorplanan miktar grafie geirilir ve adsorpsiyon izotermi
ad verilen deerler elde edilir[13].
2.4 Adsorpsiyon zotermleri
Fiziksel ve kimyasal adsorpsiyonlar da, dengeyi belirlemek amacyla Langmuir,
Freundlich, Redlich-Peterson izotermleri olmak zere balca matematiksel model
bulunmaktadr. Bu izotermler gerek dengeye ulald ve adsorpsiyonun tersinin olduu
varsaym yaplarak tretilmilerdir. Bu izoterm modelleri dnda, Temkin, Clausius-
Clapeyron, modifiye Langmuir ve Freundlich adsorpsiyon izotermleri de bulunmaktadr[21].
2.4.1 Tek bileenli adsorpsiyon modelleri
2.4.1.1 Langmuir modeli
Langmuirin 19151918 yllarnda yaynlad makale, yzey biliminde kkl
deiikliklere nclk etti. Langmuir eer herhangi bir molekl yzeye arptnda
younlayorsa, buharlamadan nce belli bir sre gemesi gerektiini ileri srd. Bu zaman
gecikmesi molekllerin yzey katmannda younlamasna sebep olur. Bu da adsorpsiyonun
sebebi olarak dnebilir. Ayrca Langmuir, molekller arasndaki ikinci katta bulunan
kuvvetlerin kristal yzeyinde ve molekllerin ilk katnda bulunan kuvvetlerden daha az
olduunu ne srmtr[22].
1915 ylnda Langmuir tarafndan verilen ve kuramsal bir bant olan izoterm denklemi
ise her basn aralnda kullanlabilir. Denklem Langmuir tarafndan kinetik, Volmer
tarafndan termodinamik, Fowler tarafndan istatistik olarak retilmitir[22].
Fiziksel adsorplamada molekller, yzeyde fiziksel kuvvetler tarafndan tutulur. Bu
adsorpsiyonlarda, adsorplanma slar dk deerlerdedir. Adsorplanma srasnda yaylan bu
slar, gazlarn younlama slarna yakn deerlerdedir. Fiziksel adsorplanma slarnn
llmesi ile yzey alanlar ve yzeyin gzeneklilik derecesinin hesaplanmas mmkn
11
olabilmektedir. izelge 2.2de karbon zerinde adsorbe olan baz gazlarn fiziksel adsorplanma
slar grlmektedir[22].
Langmuir bu teorik yaklam aadaki kabullere dayandrmtr[15,22]:
1. Kat yzeyi belli sayda adsorpsiyon merkezi ihtiva eder. Herhangi bir scaklk ve
basnta dengede bu adsorpsiyon blgelerinin gibi bir kesri adsorplanan
molekller tarafndan igal edilmitir, 1- gibi bir kesri igal edilmemi durumdadr.
2. Her bir adsorpsiyon merkezine bir molekl tutuna bilir.
3. Adsorpsiyon ss btn adsorpsiyon merkezleri iin ayndr ve yzeyin rtl
kesrine bal deildir.
4. Farkl merkezler zerine balanm molekller arasnda hibir etkileme yoktur. Bir
molekln igal edilmemi bir merkeze balanmas, veya igal ettii bir noktay
terketme ans komu adsorpsiyon merkezlerinin dolu olup olmamasna bal
deildir.
izelge 2.2 Baz gazlarn karbon yzeyindeki fiziksel adsorplanma slar[24].
Gaz Karbon yzeyindeki fiziksel adsorplanma ss k.cal/mol
Hidrojen 0.91
Dteryum 0.95
Azot 2.80

Kimyasal adsorplanmada adsorbe olan molekller yzeyde valans kuvvetleri tarafndan
tutulmaktadr. Bu kuvvetler fiziksel adsorpsiyon kuvvetlerinden ok fazladr. Her iki
adsorplama iin de birok ok adsorpsiyon izotermi tretilmitir. Langmuir, yzeydeki kimyasal
adsorplamann tek molekll tabaka halinde olduunu dnm ve yzeydeki dinamik denge
halini gz nne alarak kendi ad ile bilinen nl denklemini tretmitir. Langmuire gre P
basncndaki bir gazn yzey ile adsorpsiyon dengesinde olduu durumda yzeyin bu gazla
rtl kesri ise, yzeyin plak kesri (1-) olacaktr. Denge durumunda, v
1
adsorplanma hz
sistemdeki gazn basnc ve yzeyin rtl olmayan kesri ile orantldr. nk gaz moleklleri
ancak plak yzeye arparak adsorbe olabilmektedir. yle ise bu durumda adsoplanma hz
v
1
= k
1
P(1-) (2.3)
bants ile gsterilmelidir. Burada v
1
adsorplanma hz, P gazn basnc, k
1
de bir sabittir.
Yzeyde tutulmu gazn desorplanma hz ise birim yzeyin gaz moleklleri ile rtl miktar,
yani ile orantl olacandan;
12
v
-1
= k
2
(2.4)
yazlr. Bu denklemde grlen v
-1
desorplanma hz, k
2
ise desorplanma ile ilgili hz sabitidir.
Denge halinde v
1=
v
-1
olacandan yukardaki bantlar birbirlerine eitlenirse;
k
1
(1-)P = k
2
(2.5)
olacaktr. Denklemden ekilerek k
1
/k
2
= b olmak zere,
=
bP
(1+bP)
(2.6)
olur[14, 15].
Adsorplaycnn birim ktlesi bana adsorplanan gaz hacmi,
V = V
m
=
V
m
bP
(1+bP)
(2.7)
olarak elde edilir. Dk basnlarda paydadaki bP terimi atlarak;
V = V
m
bP = k
1
P (2.8)
Henry yasasna indirgenir. Buradan da;
P
V
=
1
bV
m
+
P
V
m
(2.9)
elde edilir. P/V nin P ye gre grafii bir doru verir. Dorunun eimi 1/V
m
yi, ordinat kestii
nokta ise 1/(bV
m
) yi verir. E.(2-6) ile E.(2-8) dan;
V
m
=
a
b
(2.10)
olacaktr, buradan ise Lagmuir sabitleri olan a ve b katsaylar bulunabilir.
Langmuir izotermlerinden elde edilen V
m
; molar hacim, N; Avagadro says, S
0
; bir gaz
molekl tarafndan kaplanan yzey olmak zere yzey alan;
=
N
A
S
0
V
m
22400
(2.11)
ifadesi ile bulunabilir[12,16].
13
2.4.1.2 Freundlich modeli
Freundlich 1907 ylnda bu tip adsorpsiyonu aklamak zere;
x
m
= kP
n
(2.12)
ampirik bantsn ortaya atmtr. Burada x; m ktlesinin adsorplad gaz miktar, P;
adsorplanan gazn ksmi basnc, k ve n; belirli bir scaklkta adsorplanan ve adsorplayc iin
deneyle belirlenen sabitlerdir. Bu sabitlerin kuramsal bir anlam olmamasna karn, bant
deneysel sonularla uyum salamaktadr. E.(2.3) n logaritmas alnrsa;
log
x
m
= logk + nlogP (2.13)
bulunur. Eer yataya log P, ordinata da log
x
m
deerleri konulacak olursa bir doru elde edilir.
Bu dorunun eimi nyi, ordinat kestii nokta logky verir. Dolaysyla bu deerlerden n ve k
sabitleri belirlenebilir[23].
2.4.1.3 Redlich-Peterson modeli
parametreli Redlich-Peterson eitlii aadaki gibi verilir:
q
d
=

d R
d R
C a
C K
. 1
.
+
(2.14)
Bu eitlikte , 0 ile 1 arasnda deerler alr. = 1 olduunda Redlich-Peterson eitlii
Langmuir modeline indirgenir. = 0 olduunda ise Redlich-Peterson eitlii, Henry Kanuna
dnr[9,21].
2.4.1.4 BET modeli
Sorpsiyon tarihindeki dier nemli adm Brunauer, Emmett ve Tellerin almalardr.
Bu alt farkl gazn (N
2
, Ar, O
2
, CO, CO
2
ve C
4
H
10
) kaynama noktas ve civarndaki yzey alan
hesaplanmas ve izotermlerinin bulunmasnda gaz adsorpsiyonu kullanlan ilk sistematik
almadr. BET, Langmuirin tek tabaka adsorpsiyon modelini geniletmitir. Denge
durumunda, younlama ve buharlama hz her bir adsorplanm tabaka iin eitlenmi ve
hz sabitlerinin birinci kattan sonra btn tabakalar iin adsorpsiyon enerjisinin
younlama enerjisine eit olduu gz nne alnmtr[9].
14
ok tabakal fiziksel adsorpsiyon iin tretilen BET adorpsiyon izotermi, Brunauer,
Emmett ve Teller tarafndan P/P
o
bal denge basncnda adsorplanan gaz iin;
P
V(P
0
-P)
=
1
V
m
C
+
(C-1)P
V
m
CP
0
(2.14)
eklinde verilmi olup C sabiti;
C exp(E
1
-E
L
)/RT (2.15)
olarak verilir. Burada E
1
; birinci tabakann adsorpsiyon enerjisi, E
L
; adsorplanan maddenin
younlama enerjisi ve T; mutlak scaklktr. (P/P
o
) deerine kar
P
V(P
0
-P)
deerleri grafie
geirilirse bir doru elde edilir.
(

C V
C
m
) 1 (
dorunun eimi,
1
V
m
C
dorunun kaymasdr[16].
Bet izotermi, tek tabaka iin verilen Langmuir Denkleminin ok tabakal adsorpsiyona
uygulanmasdr. Brunauer, bilinen rneklere gre 5 tr izoterm ileri srmtr[16].
2.4.2 ok bileenli adsorpsiyon modelleri
2.4.2.1 Sadece tek bileenli izoterm parametreleri ile ilikili adsorpsiyon modelleri
Yarmal Langmuir Modeli:
Bu model tek bileenli Langmuir modeli ile ayn varsaymlara dayanr. Ek olarak, btn
bileenler iin zde doygunluk kapasiteleri nerir.

=
+
=
N
j
d j j
d i
d
C b
C a
q
1
,
,
,
. 1
.
(2.16)
Bu eitlikte, a
i
ve b
i
tek bileenli Langmuir adsorpsiyon eitliklerinden elde edilir[26].
Yarmal Redlich-Peterson Modeli:
parametreli Redlich-Peterson izotermi, ok bileenli karmlar iin ampirik olarak
gelitirilir.

=
+
=
N
j
d j j R
d i R
d
j
C a
C K
q
1
, .
, ,
,
. 1
.

(2.17)
15
Bu eitlikteki btn parametreler tek bileenli Redlich-Peterson izotermleri tarafndan
verilir[26].
2.4.2.2 Tek Bileenli zoterm Parametreleri ve Dzeltme Faktrleri le likili Adsorpsiyon
Modelleri
Modifiye Edilmi yarmal Langmuir Modeli:
Deneysel yarmal adsorpsiyon verilerine daha iyi uyum salayabilecek bir
adsorpsiyon modeli ede edilebilmesi amacyla, yarmal Langmuir modeline, her bileenin
karakteristii olan ve dier bileenlerin deriimlerine bal olan bir dzeltme terimi
i
, eklendi.
Modifiye edilmi yarmal Langmuir modeli aadaki eitlikle verilmektedir:
) / .( 1
) / .(
1
,
,
,
j
N
j
d j j
i d i i
d
C b
C a
q

=
+
= (2.18)
Burada, a
i
ve b
i
tek bileenli Langmuir izotermlerinden hesaplanr.
i
yarmal
adsorpsiyon verilerinden bulunur[26] .
ok Bileenli Freundlich Modeli:
Adsorplanann arl terimlerinde ifade edilen, N bileenli bir sistemde, i bileeni iin
adsorpsiyon izotermi aadaki formda yazlr:

=
N
j
b
d j ij d i
o
d i
o
i
C a C a q
1
1
, , ,
) ( (2.19)
n stel katsay, a
o
i
ve stel terim b
i
o
tek bileenli sistemlerden saptanr. Yarma
katsaylar a
i
, termodinamik verilerden saptanabilecei gibi, tercihen iki bileenli sistemlerin
deneysel verilerden saptanr. Modelin tretilmesindeki varsaymlar : (a) her bileen, tek
bileenli sistemlerinde Freundlich adsorpsiyon modeline uyar; (b) ok bileenli adsorpsiyonda,
her bileen iin, adsorpsiyon merkezlerin adsorpsiyon enerjilerinin stel dalm vardr[26].
16
2.5 Adsorpsiyon Uygulamalar
Gaz ve sv fazdan adsorpsiyonunu belli bal kullanm alanlar srasyla aada
verilmektedir[27]:
a. Gazlarn kurutulmas
b. Toksik gazlarn, kokularn ve aerosollerin uzaklatrlmas iin baca veya egzoz
gazlarnn temizlenmesi
c. Bir buharlatrcdan terk eden gazlardan zcnn geri kazanm
d. Gazlarn fronksinosyonu
e. Yakt ve yalama yalarnn, organik zclerin, bitkisel ve hayvansal yalarn
renklerinin giderimi ve kurutulmas,
f. Fermantasyon rnleri ve bitki zetlerinden biyolojik kimyasallarn (antibiyotikler,
vitaminler, tatlandrclar) geri kazanlmas
g. la rnleri ve besinlerin artlmas
h. Ham eker uruplarnn renginin giderimi
i. Kirlilik kontrol iin sre atklarnn saflatrlmas
j. Koku, lezzet ve renk iyiletirme iin su salama n ilemi
k. Aromatik veya alifatik hidrokarbonlarn ayrlmas.


17
3. BOR MNERALLER
3.1 Bor Elementi
Elementel bor, 1808 ylnda Fransz Kimyac Gay-Lussac ve bamsz olarak ngiliz
Kimyac Sir Humpry Davy tarafndan bulunmutur. 1909 ylnda, Weintraub BCl
3
bileiini bir
elektrik ark ocanda dekompoze ederek % 99 saflkta bor elementi elde etmitir. Bu tarihten
sonra da yksek saflkta bor elementi elde etmek iin yeni yntemler gelitirilmitir[28].
Periyodik sistemin nc grubunun banda bulunan ve atom numaras 5 olan bor
elementi, ktle numaralar 10 ve 11 olan iki kararl izotopundan oluur[29].
Bor, biri amorf ve alts kristalin polimorf olmak zere, eitli allotropik formlarda
bulunur. Alfa ve beta rombohedral formlar en ok allm olan kristalin polimorflardr. Alfa
rombohedral yap 1200
o
Cnin zerinde bozulur ve 1500
o
Cde beta rombohedral yap oluur.
Amorf yap yaklak 1000
o
Cnin zerinde beta rombohedrale dnr ve her trl saf bor
ergime noktasnn zerinde stlp tekrar kristalletirildiinde beta rombohedral yapya
dnr[28,31].
Bor elementinin kimyasal zellikleri morfolojisine ve tane byklne baldr.
Mikron ebadndaki amorf bor kolaylkla ve bazen iddetli olarak reaksiyona girerken kristalin
bor kolay reaksiyona girmez. Bor yksek scaklkta su ile reaksiyona girerek borik asit ve baz
dier rnler oluturur. Mineral asitleri ile reaksiyonu, konsantrasyona ve scakla bal olarak
yava veya patlama eklinde olabilir ve ana rn olarak borik asit oluur. Bor elementinin
fiziksel zellikleri izelge 3.1de verilmitir[28,31].
izelge 3.1 Bor elementinin fiziksel zellikleri.
zellik Deeri
Atom arl 10.811 0,005 veya 0,007
Erime noktas 2075
o
C
Kaynama noktas 4000
o
C
Isl genleme katsays [cm/
o
C, 0
o
C iin] 8,3.10
-6

Knoop sertlii 2100-2580 HK
Mohs sertlii 9,3
Vickers sertlii [MNm-] 49000

18
3.2 Bor Mineralleri
Doada serbest olarak bulunmayan borun ok sayda minerali bulunmaktadr. Bilinen
bor minerallerinden bazlar aada verilmitir[29,33].
3.2.1 Kristal suyu ieren boratlar
Kernit (razorit) : Na
2
B
4
O
7
.4H
2
O
Tinkalkonit : Na
2
B
4
O
7
.5H
2
O
Boraks (tinkal) : Na
2
B
4
O
7
.10H
2
O
Sborgit : NaB
5
O
8
.5H
2
O
Eakwrit : Na
4
B
10
O
17
.7H
2
O
Probertit : NaCaB
5
O
9
.5H
2
O
leksit : NaCaB
5
O
9
.H
2
O
Nobleit : CaB
6
O
10
.4H
2
O
Gowerit : CaB
6
O
10
.5H
2
O
Fluorovit : CaB
2
O
4
.4H
2
O
Kolemanit : Ca
2
B
6
O
11
.5H
2
O
nyoit : Ca
2
B
6
O
11
.13H
2
O
Preseit (pandemit) : Ca
4
B
10
O
19
.7H
2
O
Pinnoit : MgB
2
O
4
.3H
2
O
Hidroborasit : CaMgB
6
O
11
.6H
2
O
nderit : Mg
2
B
6
O
11
.15H
2
O
3.2.2 Bileik boratlar (hidroksil ve/veya dier tuzlar ile)
Teepleit : Na
2
B.(OH) 4Cl
Bandilit : CuB.(OH) 4Cl
Hilgardit : Ca
2
BO
8
.(OH) 4Cl
Borasit : Mg
3
B
7
O
13
Cl
Fluoborit : Mg
3
(BO
3
)
Hambergit : Be
2
(OH, F) BO
3

Suseksit : MnBO
3
H
Szaybelit : (Mg, Mn)BO
3
H
Lneburgit : Mg
3
(PO
4
)
2
B
2
O
3
.8H
2
O
Kahnit : Ca
2
BAs
Sulfoborit : Mg
3
SO
4
B
2
O
4
(OH)
2
.4H
2
O
19
3.2.3 Borik asit
Sassolit (doal borik asit) : B(OH)
3

3.2.4 Susuz boratlar
Jenemejevit : Al
6
BO
15
.(OH)
3

Kotoit : Mg
3
B
2
O
8

Ludvigit : Mg
2
FeBO
5

Nordenkildine : CaSnB
2
O
6

Rodozoit : CsB
12
Be
4
Al
4
O
28

Varvikit : (Mg, Fe)
3
TiB
2
O
8

3.2.5 Borofluoritler
Avagadrit : (K, Cs)BF
4

Ferruksit : NaBF
4

3.2.6 Borosilikat mineralleri
Bakerit : Ca
4
B
4
(BO
4
) (SiO
4
)
3
(OH) 3H
2
O
Kapelenit : (Ba, Ca, Ce, Na)
3
(V, Ce, La)
6
(BO
3
)
6
Si
3
O
9

Karyoserit : Melanoseritin toryumca zengin trdr.
Danburit : CaB
2
Si
2
O
8

Datolit : Ca
2
B
2
Si
2
O
9
.H
2
O
Dumortiyerit : Al
7
O
3
(BO
3
) (SiO
4
)
3

Grandidiyerit : (Mg, Fe) Al
3
BSiO
9

Homilit : (Ca, Fe)
3
B
2
Si
2
O
10

Hovlit : Ca
2
B
5
SiO
9
(OH)
5

Hyalotekit : (Pb, Ca, Ba)
4
BSi
6
O
17
(OH, F)
Kornerupin : Mg
3
Al
6
(Sr, Al, B)
5
O
21
(OH)
Manondonit : LiAl
4
(AlBSi
2
O
10
) (OH)
8

Melanoserit : Ce
4
CaBSiO
12
(OH)
Safirin : Mg
3
, 5Al
9
Si, 5O
2

Searlesit : NaBSi
2
O6H
2
O
Serendibit : Ca
4
(Mg, Fe,Al)
6
(Al, Fe)
9
(Si,Al)
6
3O
4

Tritom : (Ce, La, YTh
5
(Si, B)
3
(O, OH, F)
13

dokreyz (vezvyanit) : Ca
10
Mg
2
Al
4
(Si
4
)
5
(Si
2
O
7
)
2
(OH)
4
20
3.2.7 Ticari bor mineralleri
Ticari neme sahip olan bor mineralleri izelge 3.2de verilmitir[32,33].
izelge 3.2 Ticari neme sahip bor mineralleri.
Yap Mineral ad Kimyasal forml %B
2
O
3

Sodyum borat Boraks (Tinkal) Na
2
B
4
O
7
.10H
2
O 36,5
Tinkalkonit Na
2
B
4
O
7
.5H
2
O 48,8
Kernit (Razorit) Na
2
B
4
O
7
.4H
2
O 51,0
Kalsiyum borat Kolemanit Ca
2
B
6
O
11
.5H
2
O 50,8
nyoit Ca
2
B
6
O
11
.13H
2
O 37,6
Pandermit Ca
4
B
10
O
19
.7H
2
O 49,8
Sodyum-kalsiyum borat leksit NaCaB
5
O
9
.8H
2
O 43,0
Probertit NaCaB
5
O
9
.5H
2
O 49,6
Magnezyum borat Aarit Mg
2
B
2
O
5
.H
2
O 41,4
nderit Mg
2
B
6
O
11
.15H
2
O 37,3
Pinnoit MgB
2
O
4
.3H
2
O 42,5
Magnezyum-kalsiyum borat Hidroborasit CaMgB
6
O
11
.6H
2
O 50,5
Borosilikat Datolit Ca
2
B
2
Si
2
O
9
.H
2
O 21,8
Magnezyum-demir borat Ludvigit Mg
2
FeBO
5
17,8
Magnezyum klorr ifte tuzu Borasit Mg
3
B
7
O
13
Cl 62,2
Hidrojen borat Sassolit H
3
BO
3
56,4

Boraks (Tinkal), Na
2
B
4
O
7
.10H
2
O: Tabiatta genellikle renksiz ve saydam olarak bulunur.
Ancak iindeki baz maddeler nedeniyle pembe, sarms, gri renklerde de bulunabilir. Sertlii
2-2.5, zgl arl 1,7 g/cm
3
B
2
O
3
ierii %36,5dir. Tinkal suyunu kaybederek kolaylkla
tinkalkonite dnebilir. Kille ara katkl tinkalkonit ve leksit ile birlikte bulunur. lkemizde
Eskiehir-Krka yataklarndan retilmektedir[31].
Kernit (Razorit), Na
2
B
4
O
7
.4H
2
O: Tabiatta renksiz, saydam uzunlamasna ine eklinde
kristaller eklinde bulunur. Sertlii 3, zgl arl 1,95 g/cm
3
ve B
2
O
3
%51dir. Souk suda
az znr. Krkada Na-borat ktlesinin alt seviyelerinde yer alr. Dnyada Arjantin ve
ABDde bulunur[31].
leksit, NaCaB
5
O
9
.8H
2
O: Tabiatta masif, karnabahar eklinde, lifsi ve stun eklinde
bulunur. Saf olan, beyaz rengin tonlarndadr. pek parlaklnda olanlar da vardr. Genelde
kolemanit, hidroborasit ve probertit ile birlikte teekkl etmitir. B
2
O
3
ierii %43tr.
lkemizde Krka, Bigadi ve Emet yrelerinde, dnyada ise Arjantinde bulunmaktadr[32].
Probertit, NaCaB
5
O
9
.5H
2
O: Kirli beyaz, ak sarms renklerde olup nsal ve lifsi
ekilli kristaller eklinde bulunur. Kristal boyutlar 5 mm ile 5 cm arasnda deiir. B
2
O
3
ierii
21
%49,6dr. Kestelek yataklarnda leksit ikincil mineral olarak gzlenir. Ancak Emette
tekdze tabakal birincil olarak ve Doanlar, deky blgesinde kaln tabakal olarak
olumutur[32].
Kolemanit, Ca
2
B
6
O
11
.5H
2
O: Monoklinik sistemde kristallenir. Sertlii 4-4.5, zgl
arl 2,42 g/cm
3
dr. B
2
O
3
ierii %50,8dir. Suda yava, asitte (HCl) hzla znr. Bor
bileikleri iinde en yaygn olandr. Trkiyede Emet, Bigadi ve Kestelde, dnyada ise
ABDde bilinen birok yatak vardr[32].
Pandermit (Priseit), Ca
4
B
10
O
19
.7H
2
O: Beyaz renkte ve masif olarak teekkl etmi olup
kiretana benzer. lkemizde Sultanayr ve Bigadi yataklarnda gzlenmektedir. B
2
O
3

ierii %49,8dir[32].
Hidroborasit, CaMgB
6
O
11
.6H
2
O: Bir merkezden nsal ve ine eklindeki kristallerin
rasgele ynlenmi ve birbirini kesen kmeler halinde bulunur. Lifsi bir dokuya sahiptir. B
2
O
3

ierii %50,5tir. Beyaz renkte, bazen ierisindeki safszlklara bal olarak sar ve krmzms
renklerde (arsenik ieriine gre) kolemanit, leksit, probertit, tunalit ile birlikte bulunur.
lkemizde en ok Emet, Doanlar, neky yrelerinde ve Kestelekte olumutur[32].
3.3 Rezervler ve Yataklar
Dnya bor rezervleri hakknda gvenilir kesin bir rakam vermek g olmakla beraber
izelge 3.3e gre dnya rezervi yaklak 363 milyon ton B
2
O
3
ve muhtemel rezerv ise 522
milyon ton B
2
O
3
olarak verilmektedir. Dnyann nemli bor yataklarnn ise; Trkiye, ABD ve
Rusyada olduu bilinmektedir[30,34].
lkemiz dnya rezervlerinin ounluuna sahip olmasnn yan sra, mineral eitlilii
ve cevher tenr bakmndan da doal bir stnle sahiptir[30,34].
22
izelge 3.3 B
2
O
3
olarak dnya bor rezervleri[34].

LKE
Grnr
Ekonomik
Rezerv
Muhtemel
Mmkn
rezerv
Toplam
Rezerv
Toplam
Rezervdeki
Pay(%)
Trkiye 227.000 624.000 851.000 72,20
A.B.D. 40.000 40.000 80.000 6,80
Rusya 40.000 60.000 100.000 8,50
in 27.000 9.000 36.000 3,10
Arjantin 2.000 7.000 9.000 0,80
Bolivya 4.000 15.000 19.000 1,60
ili 8.000 33.000 41.000 3,50
Peru 4.000 18.000 22.000 1,90
Kazakistan 14.000 1.000 15.000 1,30
Srbistan 3.000 0 3.000 0,30

3.3.1 Dnya bor yataklar
Dnya bor retiminde sz sahibi olan ABDnin bor yataklar, Gney Kaliforniyada
olup, balca cevherler tinkal, kernit ve tuzlu sudaki boratlardr. Bunlar Boron, Searles Gl ve
Dealth Vadisinde bulunmaktadr. Arjantin bor rezervleri, Jujuy, Salta ve Catamarca (Peru
yaknlarnda) bulunmaktadr ve genellikle kolemanit, leksit, tinkal ve inyoit tr mineraller
bulunmaktadr. ili bor yataklar, Arjantin ve Bolivya snrnda olumutur ve esas retimi
leksittir. in bor yataklar, Jilin, Lianoing, Quinghai ve Tibet blgelerinde olup boraks, borik
asit, ham bor retilmektedir. Rusya bor yataklar, Vladivostok yaknlarnda olup danburit ve
dalolit olarak elde edilmektedir[30].
3.3.2 Trkiye bor yataklar
1. Krka borat yataklar: Eskiehir ilinin 60 km gneybatsnda yer almaktadr. Havzada
Miosen sonunda oluan fay atlaklarndan gelen borik asit, sodyum ve magnezyum ieren
eksolasyonlar, volkanik amur ve kller neojen sularna kararak kelmilerdir. Derin
ksmlarda boraks kristallenirken, s kesimlerde leksit primer olarak kelmitir. Alvyonlar
ve bazaltn altnda bir kalker tabakas, bu tabakann altnda ise 60 m kalnlnda kil-marn serisi
bulunmaktadr. Bu seriyi borat tabakas takip etmektedir. Boratlar balca tinkal cevherinden
ibarettir. Bunun yan sra kolemanit, kernit, leksit gibi mineraller ile indernit, inderborit gibi
sulu magnezyum boratlar da vardr. Ancak, bu mineraller yataktaki boratlarn %10-15i
kadardr[30,33].
23
2. Emet borat yataklar: Bor yataklar Ktahya ilinin 60 km batsnda yer almaktadr.
Cevherleme kolemanit arlkta olup %1e varan oranlarda arsenik bulunmaktadr. Blgede 2
farkl alanda retim yaplmaktadr. Espey blgesinde 2 ocakta yer alt iletmecilii yaplrken,
Hisarck blgesinde ak iletme yntemi uygulanmaktadr[30,33].
3. Bigadi borat yataklar: Bor yataklar Balkesir ili Bigadi ilesinin kuzeydousunda
yer almaktadr. Blgedeki yataklanma, dier Bat Anadolu borat yataklarnda olduu gibi
neojen tortullar ierisinde olumutur. Alttan ve stten kalker tabakalar ile evrelenen boratl
blgenin ortasnda zayf bir tinkal oluumu vardr. Bu tinkalin evresi ise kolemanit ile
sarlmtr. Blgede 6 adet yer alt iletmesi ve 1 adet ak ocak ile kolemanit ve leksit cevheri
retilmektedir[30,33].
4. Kestelek borat yataklar: Bursa ilinin Mustafakemalpaa ilesinin gneydousunda
yer almaktadr. Yatak neojen gl tortullar ierisinde olumu ve paleozoik kristalin kayalar
zerine oturmutur. Boratlar, killer arasnda olumu yumrular halindedir. Balca bor minerali
kolemanit olup, hidroborasit, probertit ve leksit gibi yan mineraller olarak grlr. izelge
3.4.de Trkiye bor rezervleri dalm gsterilmitir[30,33].
izelge 3.4 Trkiye bor rezervleri dalm.
retim yeri Cevher
Rezerv
milyon ton
B
2
O
3

baznda
rezerv
Tenr
%B
2
O
3

Eskiehir-Krka Tinkal 604 156 26-27,5
leksit 49 14 28-30
Balkesir-Bigadi
Kolemanit 576 167 28-30
Ktahya-Emet Kolemanit 835 225 26-28
Bursa-Kestelek Kolemanit 7,5 2 29-31
Toplam 2071,5 564

3.4 Bor rnlerinin Kullanm Alanlar
Dnyada yllk bor tketiminin kullanld alanlar yzde olarak yledir: %41
izolasyon, fiberglas ve tekstil sanayinde, %13 seramik ve bileikleri sanayinde, %12 deterjan ve
temizlik sanayinde, %8 metalurji sanayinde, %7 tarm sanayinde ve %19da dier sahalarda
kullanlmaktadr[37]. ok eitli sektrlerde kullanlan bor mineralleri ve rnlerinin kullanm
alanlar giderek artmaktadr. retilen bor minerallerinin %10a yakn bir blm dorudan
mineral olarak tketilirken geriye kalan ksm bor rnleri elde etmek iin kullanlmaktadr.
izelge 3.5de bor mineral ve bileiklerinin kullanm alanlar verilmitir.
24
izelge 3.5 Bor mineral ve bileiklerinin kullanm alanlar[37].
rn Kullanm alanlar
Amorf bor ve kristalin bor
Askeri piroteknik, nkleer silahlar ve nkleer g
reaktrlerinde muhafaza
Bor flamentleri
Havaclk iin kompozitler, spor malzemeleri iin
kompozitler
Bor halidleri
la sanayi, katalizrler, elektronik paralar, bor flamentleri
ve fiber optikler
zel sodyum boratlar
Fotoraflk kimyasallar, yaptrclar, tekstil, deterjan ve
temizlik malzemeleri, yangn geciktiriciler, gbre ve zirai
aralar
Fluoroborik asit
Kaplama solsyonlar, fluoroborat tuzlar, sodyum bor
hidrrler
Sodyum bor hidrrler
zel kimyasallar saflatrma, kat hamurunu beyazlatrma,
metal yzeylerin temizlenmesi, araba yakt
Bor esterleri
Polimerizasyon reaksiyonlar iin katalizr, polimer
stabilizatrleri, yangn geciktiriciler
Kalsiyum bor cevherleri
Tekstil cam elyaf, bor alamlar, nkleer atk muhafazas

Sodyum bor cevheri Yaltm cam elyaf, borosilikat cam
Borik asit
Antiseptikler, bor alamlar, nkleer, yangn geciktirici,
naylon, fotoraflk, tekstil, gbre, cam, emaye, sr, katalizr
Susuz boraks
Gbre, cam, cam elyaf, emaye, sr, yangn geciktirici,
metalurjik cruf yapc
Sodyum perborat Deterjan ve beyazlatc, tekstil
Sodyum metaborat Yaptrc, deterjan, zirai ilalama, fotoraflk, tekstil
Sodyum pentaborat Yangn geciktirici, gbre
Bor mineralleri ve kullanm alanlar[37]:
Cam sanayi
Seramik sanayi
Temizleme ve beyazlatma sanayi
Yanmay geciktirici maddeler
la ve kimya sanayi
Tarm
Metalurji
Enerji depolama
Otomobil hava yastklar
Atk temizleme ilemleri
Pigment ve kurutucu olarak
Nkleer uygulamalar
Dier kullanm alanlar
25
3.4.1 Cam sanayi
Bor, pencere cam, ie cam v.b. sanayilerde ender hallerde kullanlr. zel camlarda
ise borik asit vazgeilmeyen bir unsur olup, rafine sulu/susuz boraks, borik asit veya
kolemanit/boraks gibi doal haliyle kullanlmaktadr. ok zel durumlarda potasyum pentaborat
ve bor oksitler kullanlmaktadr. Bor, ergimi haldeki cam ara mamulne katldnda onun
viskozitesini azaltrken, yzey sertliini, krlma indisini, saydamln ve dayanklln
artrdndan sya kar izolasyonun gerekli grld cam mamullerine katlmaktadr. Ayrca,
cam elyaf, optik cam elyaf, borosilikat cam retiminde de bor bileikleri kullanlmaktadr[37].
3.4.2 Seramik sanayi
Emayelerin viskozitesini ve doygunlama ssn azaltan borik asit %20ye kadar
kullanlabilmektedir. zellikle emayeye katlan hammaddelerin % 17-32si borik asit olup, sulu
boraks tercih edilir. Baz hallerde borik asit veya susuz boraks da kullanlr. Bor, srn
kvamlln ve yzey gerilimini drrken parlakl ve saydaml arttrr. Metalle kaplanan
emaye onun paslanmasn nler ve grnne gzellik katar. Mutfak aletlerinin ou emaye
kaplamadr. Banyolar, kimya sanayi tehizat, su tanklar, silahlar v.b. de kaplanr. Seramii
izilmeye kar dayankl klan bor, %3-24 miktarnda kolemanit halinde srlara katlr[37].
3.4.3 Temizleme ve beyazlatma sanayi
Sabun ve deterjanlara mikrop ldrc ve su yumuatc etkisi nedeniyle %10 boraks
dekahidrat ve beyazlatc etkisini artrmak iin toz deterjanlara % 10-20 orannda sodyum
perborat katlmaktadr. amar ykamada kullanlan deterjanlara katlan perborat
(NaBO
2
H
2
O
2
.3H
2
O) aktif bir oksijen kayna olduundan etkili bir aartcdr. Perboratlarn
amar ykamada klorlu temizleyicilerin yerini almas scak veya souk su kullanmna
baldr. nk perboratlar ancak 55
o
Cnin stnde aktif hale geerler. Ayrca bor, pHy
dengeler, suyu yumuatr, yalar paralar ve ayn zamanda anti bakteriyeldir[33,38].
3.4.4 Yanmay geciktirici maddeler
Borik asit ve boratlar sellozik maddelere, atee kar dayankllk salarlar. Tutuma
scaklna gelmeden sellozdaki su molekllerini uzaklatrrlar ve oluan kmrn yzeyini
kaplayarak daha ileri bir yanmay engellerler. Bor bileikleri plastiklerde yanmay nleyici
olarak giderek artan oranlarda kullanlmaktadr. Bu ama iin kullanlan bor bileiklerinin
banda inko borat, baryum metaborat, borfosfatlar ve amonyum fluoroborat gelir[34,38].
26
3.4.5 Tarm
Bor mineralleri bitki rtsnn gelimesini artrmak veya nlemek amacyla
kullanlmaktadr. Bor, deiken llerde birok bitkinin temel besin maddesidir. Bor eksiklii
grlen bitkiler arasnda yumru kkl bitkiler (zellikle eker pancar), kaba yoncalar, meyve
aalar, zm, zeytin, kahve, ttn ve pamuk saylmaktadr. Bu gibi hallerde susuz boraks ve
boraks pentahidrat ieren kark bir gbre kullanlmaktadr. Bu da, suda ok eriyebilen sodyum
pentaborat (NaB
5
O
8
.5H
2
O) veya disodyum oktaboratn (Na
2
B
8
O
13
) mahsuln zerine
pskrtlmesi suretiyle uygulanmaktadr. Bor, sodyum klorat ve bromosol gibi bileiklerle
birlikte otlarn temizlenmesi veya topran sterilletirilmesi gereken durumlarda da
kullanlmaktadr. Son aratrmalar borun meyve aalarndaki generatif organlarda yeterli
dzeyde bulunmasnn verimlilik asndan gerekli olduunu ve hatta bor noksanl belirtisi
grlmeyen meyve aalarnda bile dsal bor takviyesinin badem, zeytin, elma, vine gibi
eitli meyve trlerinde verimi artrd bilinmektedir[33,38].
3.4.6 Metalurji
Boratlar yksek scaklklarda dzgn, yapkan, koruyucu ve temiz, apaksz bir sv
oluturma zellii nedeniyle demir d metal sanayinde koruyucu bir cruf oluturucu ve
ergitmeyi hzlandrc madde olarak kullanlmaktadr. Bor bileikleri, elektrolit kaplama
sanayinde, elektrolit elde edilmesinde sarf edilmektedir. Borik asit nikel kaplamada,
fluoroboratlar ve fluoroborik asitler ise; kalay, kurun, bakr, nikel gibi demir d metaller iin
elektrolit olarak kullanlmaktadr. Alamlarda, zellikle eliin sertliini artrc olarak
kullanlmaktadr. Bu konuda ferrobor olduka nem kazanmtr. elik retiminde 50 ppm bor
ilavesi eliin sertleebilme niteliini gelitirmektedir. Son dnemlerde manyetik ayrclarda
kullanlmasyla devrim yaratan, srekli yksek manyetik alan iddeti oluturan magnetlerin
iinde nadir metallerin yan sra bor da bulunmaktadr[39].
3.4.7 Nkleer uygulamalar
10
B ve
11
B izotoplarnn ntron absorplama kapasitesi yksek olduundan dolay bor
izotoplar nkleer reaksiyonlarn denetlenmesine yardmc olurlar. Bu nedenle atom
reaktrlerinde borlu elikler, bor karbrler ve titanbor alamlar kullanlr. Paslanmaz borlu
elik, ntron absorban olarak tercih edilmektedir. Yaklak her bir bor atomu bir ntron
absorbe etmektedir. Atom reaktrlerinin kontrol sistemleri ile soutma havuzlarnda ve
reaktrn alarm ile kapatlmasnda (
10
B) kullanlr. Ayrca, nkleer atklarn depolanmas iin
kolemanit kullanlmaktadr[39].
27
3.4.8 Enerji depolama
Termal depo pillerinde, sodyum slfat ve su ile yaklak %3 arlktaki boraks
dekahidratn kimyasal karm gndz gne enerjisini depolayp gece snma amacyla
kullanlabilmektedir. Ayrca binalarda tavan malzemesine konulduu taktirde gne nlarn
emerek evlerin snmasn salayabilmektedir. Bor, demir ve nadir element kombinasyonu
(metglas) %70 enerji tasarrufu salamaktadr. Bu gl manyetik rn, bilgisayar disk
srcleri, otomobillerde direk akm motorlar ve ev eyalar ile portatif g aletlerinde
kullanlmaktadr[37].
3.4.9 Otomobil hava yastklar
Bor, hava yastklarnn hemen imesini salamak amacyla kullanlmaktadr. arpma
annda, elementel bor ile potasyum nitrat toz karm elektronik sensr ile harekete geirilir.
Sistemin harekete geirilmesi ve hava yastklarnn harekete geirilmesi iin geen zaman 40
milisaniyedir. Ayrca otomobillerde antifriz olarak ve hidrolik sistemlerde de
kullanlmaktadr[37].
3.4.10 Atk temizleme
Sodyum borohidrat, atk sulardaki civa, kurun, gm gibi ar metallerin sulardan
temizlenmesi amacyla kullanlmaktadr[37].
3.4.11 Yakt
Sodyum tetraborat, zel uygulamalarda yakt katk maddesi olarak kullanlmaktadr.
B
2
H
6
ve B
5
H
9
gibi bor bileikleri, uaklarda yksek performansl potansiyel yakt olarak
aratrlmlardr. Bu bor bileikleri, hidrojenle karlatrldklarnda daha yksek performansla
yanmaktadr. Fakat onlar, pahal, toksik ve yakldnda aa kan bor oksit evresel adan
uygun deildir[37].
Sodyum borhidrr, bir katalizr varlnda su ile tepkimeye girerek hidrojen gaz
retme zelliine sahiptir. Sodyum bor hidrrn alkali zeltisine, oda scaklnda bile
rutenyum gibi bir katalizr eklendiinde aadaki tepkimeye gre hidrojen gaz aa kar.
NaBH
4
+ 2 H
2
O 4 H
2
+ NaBO
2
katalizr

28
Hidrojen retiminde sodyum bor hidrr kullanmnn avantajlar:
Sodyum borhidrr ve sodyum metaborat zeltilerinin yanc olmamas,
Tepkimenin kolayca kontrol edilebilir olmas,
Hidrojenin yarsnn sodyum borhidrrden, dier yarsnn ise sudan gelmesi,
Heterojen katalizrlerin pek ok kez kullanlabilir olmas,
Sodyum metaboratn yeniden sodyum borhidrr retiminde kullanlabilmesi.
Millennium Cell irketi, sodyum borhidrrn bu zelliine dayanan tanabilir hidrojen
depolama sistemleri gelitirmitir (Hyrogen on Demand). Uluslararas otomobil reticisi
DaimlerChrysler firmas Millennium Cellin Hydrogen on Demand teknolojisini kullanan
Natrium isimli otomobili retmitir[33,38].
Bu sistemin (Hydrogen on Demand) yukarda saylan avantajlar yannda dezavantajlar
da mevcuttur. Bunlardan birincisi Millenium Cellin gelitirdii katalizr ksmen, ok nadir
bulunan ve pahal bir element olan rutenyumdan olumaktadr. Dier bir sorunda sodyum
borhidrr yaktnn kendisidir. Sodyum bor hidrrn maliyeti ok yksektir. Boraksn
hidrojence zengin sodyum borhidrre dntrlmesinin ucuz veya yaygn kullanm iin yaplp
yaplamayaca tam kesinlik kazanmamtr[33,38].
3.4.12 Salk
Bor ntron yakalama tedavisi, BNCT (Boron Neutron Capture Therapy), kanser
tedavisinde kullanlmaktadr.
10
Bca zenginletirilmi rnekler, BCNTde kullanlan ve klinik
denemelerde kullanlmak zere potansiyel bor ilalarnn bir numaral ncsdr. zellikle,
beyin kanserlerinin tedavisinde hasta hcrelerin seilerek imha edilmesinde kullanlmakta ve
salkl hcrelere zararnn minimum dzeyde olmas nedeniyle tercih nedeni olabilmektedir.
Tmr hcrelerinin iinde ya da yannda bulunan
10
B, bir ntron yakaladktan sonra paralanr
ve retilen yksek enerjili ve ar ykl paracklar yalnzca yakn konumdaki tmr
hcrelerini yok ederlerken yanlarndaki salkl hcrelere byk oranda zarar vermezler.
Ayrca, insan vcudunda normalde bulunan bor, baz lkelerde tabletler eklinde retilmeye
balanmtr[38,40].
3.4.13 Dier kullanm alanlar
Ahap malzeme korunmas iin sodyum oktaborat kullanlr. %30luk sodyum
oktaborat zeltisi ile muamele grm tahta malzeme yava yava kurutulursa bozunmadan ve
29
kllenmeden uzun sre kullanlabilir. Borlu bileiklerin ahap malzemeyi, mantar, bcek ve
yangn tehlikesine kar korunmasnda etkili ve yeterli sonular verdii tespit edilmitir[31,38].
Silisyum retiminde bor triklorr, polimer sanayinde, esterleme ve alkilleme
ilemlerinde ve etil benzen retiminde bor triflorr katalizr olarak kullanlmaktadr[31,38].
Bor karbr ve bor nitrr, dkm eperlerinde yksek scakla dayankl malzeme
pskrtme malzemelerinde de anmaya dayankl malzeme olarak kullanlan nemli
bileiklerdir. Bor karbr anmaya dayankl makine aksam yapmnda, atom reaktrlerinde
kontrol eleman, radyasyon nleyici zrh malzemesi, ultrasonik tmede andrc olarak
kullanlmakta ve delici matkap ular yapmnda da yararlanlmaktadr. Bor nitrr hekzogonal
ve kbik polimorfu olan bir bor bileiidir. Hekzagonal bor nitrr, yksek scakla dayankl
oksidasyon direnci yksek bir malzemedir. Cam ve metalurji sektrnde nozl olarak
kullanlmaktadr. Kbik bor nitrr, elmas sertliinde mkemmel bir malzemedir. Suni elmas
olarakta anlmaktadr. Btn andrclarda elmasn yerini almaktadr[31,38].
Yanmay geciktirici zelliinden dolay, cam elyaf halinde, tekstil retiminde
kullanlr. Kuma boyalarnn korunmasnda, niastal yaptrclarn viskozitelerinin
ayarlanmasnda, kazeinli yaptrclarn zclerinde, proteinlerin ayrtrlmasnda yardmc
madde ve tel ekmede akcl salayc madde, dericilikte kire ktrc madde olarak
boraks kullanlmaktadr[31,38].
Son zamanlarda yaplan almalar sonucu, bir bor bileii olan magnezyum diboridin
(MgB
2
), 39 K gibi yksek bir kritik scakla sahip olmas nedeniyle, gelecein speriletken
malzemesi olabilecei kefedilmitir. Speriletkenler, ok yksek akm younluklarn
(santimetrekare bana 1 milyon amper gibi) hibir enerji kaybna neden olmadan
tayabildikleri iin santrallerden ehirlere verimli enerji iletimi, gl mknats isteyen
uygulamalar (manyetik rezonans, maglev trenleri vs.), byk miktarlarda enerjinin manyetik
alanda depolanmas yada mikroelektronikte istenmeyen snn nlenmesi gibi birok uygulama
alan vardr. Ne var ki bilinen speriletkenlerin ok dk olan kritik scaklklar, bu tr nemli
uygulamalar gerekletirmeye engel olmaktadr. Magnezyum diboridin bir speriletken olarak
kefi, bu tr uygulamalara yeni ufuklar aacaktr[31,38].
Borik asidin zelliklerinden yararlanlarak yaplan, son yllarn nemli bulularndan
biri de srtnmeyi neredeyse ortadan kaldran karbon film kaplamasdr. Gelitirilen bu
uygulama, srtnme sorununu ortadan kaldrd gibi ayn zamanda ok sert bir malzeme olmas
nedeniyle anma tehlikesini de byk lde gidermektedir. Malzeme, alminyum ve elik
30
gibi metallerin yan sra plastik ve seramik gibi daha farkl zellikteki malzemelere de
kolaylkla tutunabilmekte ve bunlarn yzeylerini herhangi bir yala kapl olduklar
zamankinden ok daha kaygan hale getirmektedir. Bu kayganlk borik asidin kendine zg
yapsndan kaynaklanmaktadr. Bu nemli bulu, elektronik, ziraat, uzay, havaclk, tp ve
otomotiv gibi birok alanda kullanlmaktadr[31,38].
Borun ileri yllarda nemli miktarda kullanlaca bir retim dal da imento
endstrisidir. Farine bor eklenerek retilen imento klinkeri ve imentonun nemli avantajlar
vardr. Borlu imentonun zellikleri arasnda klinkerin tlme enerjisinde %50ye kadar
azalma, basn dayanmnn artmas ve klinkerin pime scaklnn dmesi saylabilir[31,38].





31
4. NDKTF ELEMEL PLAZMA OPTK EMSYON SPEKTROSKOPS
(ICP OES)
ICPOESin evresel analizleri iin uygunluunu gsteren baz zellikler unlardr;
1. ICPOES element analizi teknii yaklak 70 deiik kimyasal elementlerin yksek
gerilimlerde kk, byk izlenimlerine imkan salar.
2. ICPOES ounlukla bilinen, izlenen metallerin (rnein Cu, Cr, Ni ve Zn)
belirlenmesinde yeterli hassala sahiptir. Dier tekniklerden daha ok gzle
grlen yksek performans salar. Ti, W, V gibi elementlerin ve baz ametallerin
belirlenmesine de olanak salar.
3. Teoride rnekler sv, gaz veya kat olarak sunulabilir fakat pratikte ou rnekler
kat veya gaz zelti deil de sv halde elde edilebilir. Gaz rneklerin lmnde
As, Se ve Sb gibi gaz halindeki kararl hidrrker nemli ikindi (yardmc)
tekniktir.
4. ICPOES olduka geni dinamik kalibrasyon aralna sahiptir. Tek bir rnek
hazrlanmasyla yksek ve dk ppm seviyelerinde lm yaplabilir[41,42].
4.1 Atomik Yaylmann (Emisyon) Prensipleri
Modern atom teorisi der ki atom sayszca negatif ykl elektronlarn evreledii pozitif
ykl ekirdek ierir. ekirdek etrafda hzl hareket eden elektronlar ve her atomda her
elektron iin elektronlarn doldurabilecei ayrk enerji dzeyi setleri (veya orbitalleri) vardr.
nemli bir gerek udur ki ayn elementin atomlar, benzer enerji dzeylerine sahiptir. Nitekim
dier farkl elementlerin hepsi kendilerine has enerji dzeylerine sahiptir[41,42].
Oda scaklnda uyarlm atom iin, her atom en dk enerji halinde bulunur, bu hal
temel hal olarak adlandrlr. Uyarlm atomda bir ve birka kaybedilebilir d (deerlik)
elektronlar ilk etapta uzaklatrlabilinir veya yksek enerji dzeyinde enerji emilir. Eer yeterli
enerji uygulanrsa elektronlar atomdan uzaklatrlabilir. Bundan sonra uyarlm olarak
adlandrlr[41].
4.2 Plazma Teknii
Plazmann oluturulduu Torch, i ie gemi 3 kuartz kanaldan olumaktadr. Bu
kanallarn d ksmdaki iki tanesinden Argon gaz, iteki kk kanaldan (enjektr) ise argon
gaz ile birlikte numune pskrtlmektedir. Argon gaz ile birlikte enjektrn u ksmndan
pskrtlen numune, bu blgenin kenarndanki metal bobine uygulanan RF (Radyo Frekans)
32
sinyal ile indklenerek plazma haline getirilir. Plazmann orta ksmndaki (ekilde NAZ ile
gsterilmi blge) scak blgeden gelen emisyonlar analiz iin kullanlmaktadr[41,42].
Analitik blge, ekilde de gsterildii gibi torch ekseni dorultusunda (yukar doru)
uzamaktadr.

ekil 4.1 Plazmann Oluturulduu Blgeler
ICP teknolojisinin ilk yllarnda sistemlere, emisyonlarn plazmann yan tarafndan
gzlendii RADYAL teknikler kullanlmaktayd[41,42].
Farkl elementlerin scak blgede (NAZ) farkl yksekliklerde emisyon vermesi
nedeniyle rdyal plazma tekniine gzlem ykseklii ok nemlidir. Genelde optik yapnn
hemen giriinde bulunan giri sliti tm elementleri iin ortalama bir deerde olacak ekilde
yerletirilmitir. Bu sistemler geni bir lm aralnda (ppb-%) alabilirler[41,42].
Aksiyal sistemlere ise plazma ekseni boyunca daha youn olarak gelen emisyonlar
kullanlmakta, dolaysyla duyarllk artmaktadr. Ancak; sensivitenin artmasna (dedeksiyon
limitinin azalmasna) karlk bu sistemlerde dinamik snr (alma st snr) dmektedir. Bu
nedenle aksiyal sistemlerde ancak dk konsantrasyondaki numunelerin analizi mmkn
olabilmektedir[41,42].




33

ekil 4.2 Radyal ve aksiyal torch grnmleri.
Aksiyal sistemlerde yksek konsantrasyonlu rneklerin analizi iin daha az hassas dalga
boylarnn kullanm ile dinamik snrn geniletilmesi bir alternatif olarak kullanlmakla
birlikte, bu yntemin baz olumsuzluklar bulunmaktadr. Bunlar:
a) EPA, DIN, ASTM gibi uluslar aras kullanlan standart analiz metotlarnda genelde
analizin yaplmas gereken dalga boyu aka belirtilmektedir. Bu dalga boyu
yerine lmler baka bir dalga boyunda yapldnda bu analizin standart
metotlara uyumluluundan sz etmek mmkn olamaz.
b) Standart metotlar alternatif dalga boylarnn kullanmna izin verse bile, her rnek
matrisi iin bu dalga boylarnda, normal dalga boyunda olmayan interferaslarn
olup olmadnn aratrlmas gerekmektedir. Bu ilem ise olduka zaman alcdr.
c) Her element iin uygun alternatif dalga boyu olmayabilir (rn. Sodyum).
d) Her alternatif dalga boyu iin ayrca kalibrsayon yaplmal. Bu da zaman alc bir
ilem demektir[40,41].
Aksiyal sistemler, radyal sistemlere oranla 5 ile 10 kat arasnda daha dk dedeksiyon
limitlerine ulaabilmekle birlikte kullanm asndan baz kstlamalar bulunmaktadr.
Plazmann aksiyal olarak gzlendii u ksmndaki souk blgede (tail plume) bulunan taban
enerji dzeyindeki atomlar emisyonlar absorbe ederek Self-Absorbsiyona neden olurlar.
Radyal sistemlerde ise self-adsorbsiyon ancak ok yksel konsantrasyonlarda gzlenir. Self
adsorbsiyonun sonucu, kalibrasyon grafiinin lineer olmayan bir yapda olumasna neden
olur[40,41].
Aksiyal sistemlerdeki bu sorunun giderilmesi iin scak blgenin ucundaki souk
blgenin yok edilmesi gerekir.
34

ekil 4.3 Torch ucundaki souk ve scak blgeler.
Bu yntemin avantajlar;
a) Normal basnl hava pek ok laboratuarda bulunmakta veya temini kolay ve
ucuzdur.
b) Plazma alevi optik sisteme ulamadan yn deitirip bacadan atlmaktadr. Bu
sayede optik sistem giriinde herhangi bir korozyona veya dier tekniklerde olduu
gibi tkanma ve numune depsitlenmesine neden olmaz.
Bu amaca ynelik olarak kullanlan bir dier teknik ise Varian sistemlerinde kullanlan
(CCI-Soutmal Konik Interface) konik yapdaki aparattr.

ekil 4.4 Plazmann izledii blgeler.
ekil 4.4de de grlecei zere; plazma, ucu delik olan konik yapda bir plakann zeri
ynlendirilmekte, bylece delikten yalnzca scak blge geerken, utaki souk blge koninin
dnda kalmaktadr. Sistem, teorik olarak iyi grlmekle birlikte uygulamada u sorunlarla
karlalmaktadr [41,42].
35
Plazmann ar scaklndan (7000-8000
o
C) korunmas iin koninin soutulmas
gerekmektedir. Bu ilem iin yksek ak hzlarnda (2,8 l/dak) Argon gaz kullanlmaktadr.
Soutma gaz maliyeti olduka yksektir[41,42].
Soutulmasna ramen plazmann andrc etkisi nedeniyle koni her 1-2 ylda bir
deitirilmesi gerekmektedir. Para ve servis maliyeti yksektir[41].
Tuzluluk oran veya znm kat oran yksek numunelerde koninin ortasndaki delik
tkanmakta ve koninin zerinde numune depozitlenmesi olumaktadr. Bu nedenle Aksiyal
sistemler ile kirli numunelerin allmamas Vistann kullanma kitabnda nerilmekte,
kullanlmas halinde 2-3 gnde bir koninin temizlenmesi gerektii belirtilmektedir[41,42].
4.3 Radyal Sistemler
Avantajlar:
Yksek konsantrasyonlarda alr
Kolay iyonlaabilen elementlerden fazla etkilenmez
Daha az miktarda spektral interferans
Internal standarsizayon gerektirmeyebilir
yonizasyon engelleyiciler nemli deildir
Dezavantajlar:
z elementler iin uygun deildir
Dk konsantrasyonlarda hassasiyeti azalr
lgilenilen konsantrasyonlarda pek ok dalga boyu duyarl olmayabilir[41,42].
4.4 Aksiyal Sistemler
Avantajlar:
Dedeksiyon limitleri ok iyidir
Dk konsantrasyonlarda hassasiyeti radyal sistemlere gre ok iyidir
ok iyi sinyal/backgrounda oranlarna sahiptir
Matriks etkisini veya toplam znm kat miktarn azaltmak iin numune
seyreltilmesine daha uygundur.
36
Dezavantajlar:
Nebulizr etkileri ok belirginleir
Kolay iyonlaabilen element etkileri artar, buffer kullanlmas gerekir
Internal standarsizasyon gerektirir[41,42].
Sonu olarak; Plazma teknikleri asndan bakldnda, ne yazk ki aksiyal ve radyal
teknikler geni kapsaml uygulamalarda tek balarna yeterli olamamaktadr. Radyal kullanm
kolayl salarken yeterli dzeyde dk dedeksiyon limitlerine inememekte, buna karlk,
Aksiyal sistemlerin dedeksiyon limitleri dk olmakla birlikte kullanm bakmndan baz
kstlamalar getirmektedir[41,42].



37
5. ADSORPSYONDA KULLANILAN METALLER
5.1 Kurun
Atom numaras 82, atom arl 207,21 g mol
-1
dir. Doada zgn kristal yapsna
ender rastlanan kurun kbik sistemde kristalleir. Gri renkli olup metalik parlakla sahiptir.
Erime noktas 327
o
C, kaynama noktas 1525
o
Cdr. Korozyon kar dayankl, kolayca
ekil verilebilen, yksek zgl arl (11,4 g/cm
3
) ile kurun, deiik alamlar olarak
kullanlabilen zelliklerine sahiptir. Atln hari gnlk kullanlan veya ok bilinen mehillerin en
ardr. Kolayca ekil verebilir. Bakrla mukayese edilirse, kurun kt bir s ve elektrik
iletkenidir. Ses ve radyasyon geirgenlii olduka azdr[43].
zerinde ok az ince bir koruyucu tabaka meydana geldiinden, d tesirlere
dayankldr. Eer bu tabaka slfat, karbonat ve fosfat gibi znmez kurun tuzu ise korozyona
mukavemeti iyidir. Eer bu tr rt kaznarak ortadan kaldrlrsa yenisi hasl olur. Dier
taraftan eer nitrat ve asetat gibi zlebilir kurun tuzu rt olarak meydana gelirse korozyonu
kar mukavemet dk olur[43].
Hidrojenden biraz daha fazla elektropozitif olduu iin sulu asidlerden hidrojen
karabilir. Bu bakmdan en elverili asid, kurun nitratn suda znen bir tuz olmas sebebiyle,
seyreltik nitrat asididir. Kurun slfat ve kurun klorrn koruyucu filmler tekil sebebiyle
kurun slfat asidine ve klorr asidine dayanr[43].
Kurun bileiklerinde +2 ve +4 oksidosyon kademelerinde bulunabilir, -4 oksidosyon
basama, kurun hidrr (PbH
4
) ve bunun organik trevlerinde meydana kar[43].
Adi metaller arasnda korozyona en dayankl olmas yannda yasslama ve tel ekme
zelliine de sahip bir metaldir. Kurun PbO, Pb
2
O
3
, PbO
4
, PbO
2
ve Pb
2
O olmak zere 5 tipte
oksitli bileik oluturur. En dayankls PbO dur[43].
5.1.1 Kullanm alanlar
Kurunun ana kullanm alan ak imalat olup, yeralt haberleme kablolarnn kurunla
izolasyonu, dier nemli tketim alandr. Korozyonu nleyen kurun oksit boyalar, kablolarn
kaplanmasnda, kurun tetraetil ve tetrametil formlarnda benzin iinde oktan ayarlayc
bileikler olarak, radyasyonu en az geiren metal olmas nedeniyle x-nlarndan korunmada,
renkli televizyon tplerinin yapmnda ve mhimmat imalinde nemli kullanm alanlar
bulmutur[43].
38
5.2 Nikel
Nikel yer kabuundaki belli bal elementlerden olup, yz yla yakn bir sredir
endstride kullanlmaktadr. Doada ounlukla demirle birlikte olmak zere slfrler,
arsenrler ve silikatlar (lateritik kkenli) eklinde bulunur. En nemli nikel mineralleri olarak,
nikelin (NiAs), kloantit (NiAs
2
), pentlandit [(Fe,Ni)S], millerit (NiS), annabergit
[(Ni)3(AsO4)28H2O] belirtilebilir. Dnyadaki en nemli nikel yataklar Kanada, Yeni
Kalendonya, Kba, ABD, Avustralya, Endonezya ve Eski Sovyetler Birliinde bulunmaktadr.
Sahip olduu stn nitelikler nedeniyle endstride en ok kullanlan metallerden biridir. Gerek
metal ve alamlar, gerekse paslanmaz elik olarak geni kullanm alanlar olan bir metaldir.
Ticari olarak saf olan (%99.5) dvlm ve dklm haldeki nikelin endstri bakmndan geni
ve nemli kullanm alanlar vardr. Bunun nedeni nikelin sahip olduu iyi mekanik ve fiziksel
zelliklerin yan sra korozyona kar gsterdii yksek direntir. Bir ok ticari ekilde bulunan
nikel kolaylkla souk ve scak ilenebilir, kaynak edilebilir ve tornadan geirilebilir, yksek
scaklklarda mukavemetini ve sfrn altndaki scaklklarda ise mukavemetini mkemmel
derecede korur. lenmi nikel, mekanik zelliklerinin ou bakmndan yumuak elie benzer
fakat eliin aksine korozyona kar yksek bir mukavemet gsterir. Nikelin korozyona kar
dayankl bir metal olarak en fazla gze arpan zelliklerinden biri de alminyumun aksine
alkalilerin etkisine karn tam bir mukavemete sahip olmasdr. Nikel yksek scaklklarda
krlgan hale gelmez. Soukta ferromanyetik olan nikel 370 Cde bu zelliini kaybeder. Tel ve
levha haline getirilebilir. Toz halindeki nikel nemli bir indirgeme katalizrdr. rnein sv
yalarn katlatrlmasnda bu zelliinden yararlanlr[44].
5.2.1 Kullanm alanlar
Kimya endstrisinde; nikel alamlar olarak metal korozyonuna maruz yerlerde, kostik
solsyonlarn tanmas ve muhafazasnda, petrol endstrisinde, fabrikasyon rnlerde; atal,
bak takmlar, eki, pense gibi aletlerle dier birok ev ve hastane aletlerinin yapmnda, uak
ve gemi endstrisinde; nikel sper alamlar yksek sda basn ve korozyona dayankl
olduundan uaklarn gaz trbinlerinde, jet motorlarnn yapmnda, ayrca uaklarn elektrolizle
kaplanan blgelerinde ve gemi yapmnda tuz korozyonuna kar engelleyici olarak; Motorlu
aralar ve paralarnda; elektrikli makinalar ve paralarnda; yap malzemelerine, sv ve kat
yalarda hidrojenasyonu salamak zere; batarya ve yakt hcrelerinde ve seramik
malzemelerde emaye ile demir arasnda balayc olarak kullanlr[44].
39
6. DENEYSEL ALIMALAR
6.1 Nikel ve Kurun Standartlar
Nikel ve Kurun standartlar (Merck, 10002 ppm) Dumlupnar niversitesi Fen-
Edebiyat Fakltesi Kimya Blmnden temin edilmitir.
6.2 Adsorban
Deneylerde kullanlan bor endstri at Balkesir Bigadi Eti Maden letmesinden
temin edilmitir. Bor endstri at 60 m elek altnda hibir krma ilemine tabi tutulmadan,
90
o
C de iki saat kurutulduktan sonra deneylerde kullanlmtr. Bor endstri atnn kimyasal
analizi Spectro X-Lab marka XRF cihazyla, B
2
O
3
analizi ise Perkin Elmer Optima 4300 DV
marka ICP-OES cihazyla yaplm ve izelge 7.1de verilmitir. Ayrca adsorpsiyon
deneylerinde farkl pH lardaki bor znrl Perkin Elmer Optima 4300 DV marka ICP-OES
cihazyla yaplm ve ekil 6.1de verilmitir.
6.3 Standart ve Adsorplanacak zeltilerin Hazrlanmas
1000 2 ppmlik standart Ni(NO
3
)
2
,

Pb(NO
3
)
2
zeltilerinden 25; 50; 100; 200; 250;
ppmlik zeltiler hazrlanarak her birinin 50er mlsi adsorpsiyon iin kullanlmtr. Ayn
zamanda bu zeltiler standart zelti olarak analizde de kullanlmtr.
6.4 Adsorpsiyon lemi
Bor endstri at 90

Cde kurutulduktan sonra 50er mllik erlenlere 0,1000

0,0002g tartlarak alnmtr. Bor endstri at zerine, hazrlanan zeltiler 90 dk sreyle
adsorplatlmtr. Szme ilemlerinde ilk 10lik ksmlar szge kadyla etkileime girdii iin
atlmtr. Dier szntler damlalkl ielere alnarak analize hazr hale getirilmitir. Btn bu
ilemler oda artlarnda yaplmtr. Ayrca; farkl parametreler incelemek iin optimum artlar
bulunmutur.
6.5 ICP-OES Spektrometresi ile Analiz
Nikel ve kurun adsorpsiyonlar Perkin Elmer Optima 4300 DV marka ICP-OES
spektrometresi ile analiz edilmitir. ICP-OES spektrometresinde nce standartlar birden ok
dalga boyunda analiz edilmi, sonra da adsorplanan zeltiler okutulmutur. Analiz ilemleri her
tayin iin 3er defa tekrarlanmtr.
40
6.6 Adsorban Ktlesinin Adsorpsiyon zerine Etkisi
Her metal iin 150 ppm hazrlanm zeltilerden 50 er mL alnm 0,1; 0,5; 1; 2; 4; 6;
8 g l
-1
olacak ekilde tartlp beherlere alnmtr. zeltilerin pHlar 0,1 N NaOH ve 0,1 N HCl
zeltileri ile 6 ya tamponlanm ve 90 dk, 200 rpm hznda Heildolph marka stcl manyetik
kartrc ile kartrlmtr. Yaplan deneylerden sonra lmler ICP-OES cihazyla farkl
dalga boylarnda lmler alnmtr. En iyi sonucu veren adsorban ktlesi dier deneylerde
kullanlmtr. Adsorban ktlesini adsorpsiyon zerine etkisi ekil 7.2de verilmitir.
6.7 zelti pHnn Adsorpsiyon zerine Etkisi
50 er ml 150 ppm metal zeltilerinden ve 2 g l
-1
adsorban alnarak pH lar 1;2; 3; 4; 5;
6 olarak ayarlandktan sonra deneyler yaplarak farkl dalga boylarnda ICP-OES cihazyla
lmler alnmtr. zelti pHnn adsorpsiyon zerine etkisi ekil 7.3 de verilmitir. Ayrca,
adsorban maddenin pH 1-10 aralnda zeta potansiyelleri Zeta Meter 3.0 marka zetametre ile
llmtr. Deiik pHlarda adsorbann zeta potansiyelini veren grafik ekil 7.4de
gsterilmitir.
6.8 Balang Metal Konsantrayonunun Adsorpsiyon zerine Etkisi
Her metal zeltilerinden 50 er ml alnm ve 2 g l
-1
adsorban madde eklendikten
sonra pH lar 6 ya tamponlanm 50; 100; 150; 200; 250 ppm metal konsantrosyanlarnda
deneyler yaplmtr. Balang metal konsantrayonunun adsorpsiyon zerine etkisi ekil 7.5 ve
7.6da verilmitir.
6.9 Temas Sresinin Adsorpsiyon zerine Etkisi
50 mL 150 ppm metal zeltileri, 2 g l
-1
adsorban madde, pH lar 6 ya tamponlanp 10;
20; 30; 45; 60; 90; 120; 150; 180 dk srelerinde deneyler yaplmtr. Temas sresinin
adsorpsiyon zerine etkisi ekil 7.7 ve 7.8de verilmitir.
6.10 zoterm almalar
Langmuir izotermi yzey denkleminde g etmeyen adsorban ile adsorpsiyon enerjileri
uniform olan snrl sayda adsorpsiyon blgesi ieren bir yzey zerine adsorpsiyonun tek
tabakal olduunu varsayar. Langmuir izoterm modelinin lineer eitlii aadaki bantyla
gsterilir.
e L e
C K q q q
1 1 1 1
max max
|
|

\
|
+ =
41
Bu denklemde q
e
, adsorpsiyon kapasitesi (mg g
-1
), C
e
, denge boya konsantrasyonu (mg
l
-1
), q
max,
tek tabakal adsorpsiyon kapasitesi ve K
L
Langmuir isoterm sabitidir. Langmuir
izoterm erileri ekil 6.9 ve 6.10da gsterilmitir.
Freundlich izotermi ise yzeyin kaplanmasnn bir fonksiyonu olarak Langmuir
eitliindeki enerji teriminin deitiini ve bylece yzey enerjisinin heterojen olduunu
varsayar.
Freundlich izotermi modelinin lineer eitlii aadaki bantyla aklanr.
e F e
C
n
K q ln
1
ln ln + =
Burada q
e
, adsorpsiyon kapasitesi (mg g
-1
), C
e
, denge metal konsantrasyonu (mg l
-1
) ve
K
F
Freundlich izoterm sabitidir. Freundlich izoterm erileri ekil 7.11 ve 7.12de gsterilmitir.
Langmuir ve Freundlich izotermlerinin sabitleri izelge 7.2de verilmitir.
6.11 Kinetik almalar
Adsorpsiyon kinetii almalar adsorpsiyon mekanizmas ve adsorpsiyon proses
tasarmlar hakknda bilgi vermesi bakmndan ok nemlidir. Sulu zeltilerden metallerin
adsorpsiyonu birinci dereceden ve yalanc ikinci dereceden hz kinetikleri ile ifade edilebilir.
Yalanc-ikinci dereceden kinetik denklemi;
t
q q k q
t
t 2
2
2 2
1 1
+ =
t, zaman (s); q
2
, yalanc-ikinci dereceden adsorpsiyon kapasitesi (mg g
-1
), k
2
yalanc-
ikinci dereceden kinetik sabitidir.
Birinci dereceden adsorpsiyon denklemi;
( )
1 1
1 1 1 1
q t q
k
q
t
+
|

\
|
=
t, zaman (s); q
1
, birinci dereceden adsorpsiyon kapasitesi (mg g
-1
), k
1
birinci dereceden
kinetik sabitidir. Bakr ve kobaltn bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin kinetik erileri
ekil 7.13, 7.14. 7.15 ve 7.16da ve kinetik sabitleri izelge 7.3 de gsterilmitir.
42
7. SONULAR
izelge 7.1 Bor atnn kimyasal analizi.
Bileen Kimyasal Analizi (%)
SiO
2
14,68
Al
2
O
3
0,334
Fe
2
O
3
0,136
CaO 12,551
MgO 9,57
SO
3
15,135
Na
2
O 8,135
K
2
O 0,031
B
2
O
3
17,60

0,8
0,85
0,9
0,95
1
1,05
1,1
C
,
p
p
m
P
b

ekil 7.1 Farkl pHlardaki bor znrl.


43
20
40
60
80
100
120
140
160
q
e
(
m
g

l
-
1
)
Pb
Ni

ekil 7.2 Adsorban konsantrasyonun etkisinin incelenmesi.

0
10
20
30
40
50
60
70
80
q
e
(
m
g

g
-
1
)
Pb
Ni

ekil 7.3 pHn etkisinin incelenmesi.
44

ekil 7.4 Bor endstrisi atnn farkl pHlarda zeta potansiyeli deiimi.
20
40
60
80
100
q
e

(
m
g

g
-
1
)
298
K
308
K
318
K

ekil 7.5 Balang nikel konsantrayonunun adsorpsiyon zerine etkisi.
45
20
40
60
80
100
q
e

(
m
g

g
-
1
)
298
K
308
K

ekil 7.6 Balang kurun konsantrayonunun adsorpsiyon zerine etkisi.
20
30
40
50
60
70
80
q
e

(
m
g

g
-
1
)
298 K
308 K
318 K
328 K

ekil 7.7 Nikelin bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin scakln ve temas sresinin
etkisinin incelenmesi.
46
20
30
40
50
60
70
80
q
e

(
m
g

g
-
1
)
298 K
308 K
318 K
328 K

ekil 7.8 Kurunun bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin scakln ve temas sresinin
etkisinin incelenmesi.
0,00E+00
5,00E-03
1,00E-02
1,50E-02
2,00E-02
2,50E-02
3,00E-02
3,50E-02
4,00E-02
4,50E-02
5,00E-02
1
/
q
e
(
g

m
g
-
1
)
298 K
308 K
318 K
328 K

ekil 7.9 Nikelin bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin Langmuir izotermi.

47
1,00E-02
1,50E-02
2,00E-02
2,50E-02
3,00E-02
3,50E-02
4,00E-02
4,50E-02
1
/
q
e
(
g

m
g
-
1
)
298
K
308
K
318
K

ekil 7.10 Kurunun bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin Langmuir izotermi.
3,20
3,40
3,60
3,80
4,00
4,20
4,40
4,60
l
n
q
e
298 K
308 K
318 K
328 K

ekil 7.11 Nikelin bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin Freundlich izotermi.

48
3,00
3,20
3,40
3,60
3,80
4,00
4,20
4,40
4,60
-1,00 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00
l
n
q
e
lnC
e
298 K
308 K
318 K
328 K

ekil 7.12 Kurunun bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin Freundlich izotermi.
izelge 7.2 Adsorpsiyon izoterm sabitleri.
Ni Pb
zotermler
298 K 308 K 318 K 328 K 298 K 308 K 318 K 328 K
Langmuir
K
L
(l mg
-1
) 0,11x10
+1
9,49x10
-1
2,96x10
-1
1,58x10
-1
0,104x10
+1
8,87x10
-1
8,51x10
-1
5,94x10
-1

q
(max)
(mg l
-1
) 79,37 66,66 63,29 62,11 84,75 74,63 67,11 65,79
2
L
r
0,998 0,997 0,999 0,997 0,998 0,999 0,999 0,999
Freundluich
1/n 0,183 0,164 0,205 0,242 0,171 0,169 0,164 0,172
K
F
(l mg
-1
) 37,35 32,47 24,26 19,25 40,65 35,69 32,59 30,12
2
F
r 0,861 0,860 0,883 0,906 0,744 0,791 0,816 0,821

49
0,0000
0,5000
1,0000
1,5000
2,0000
2,5000
3,0000
3,5000
t
/
q
t
(
m
i
n

g

m
g
-
1
)
298
K
308
K
318
K

ekil 7.13 Nikelin bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin yalac-ikinci-dereceden kinetik
grafii.
0,5000
1,0000
1,5000
2,0000
2,5000
3,0000
3,5000
4,0000
t
/
q
t
(
m
i
n

g

m
g
-
1
)
298
K
308
K

ekil 7.14 Kurunun bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin yalac-ikinci-dereceden
kinetik grafii.
50
0,0000
0,0100
0,0200
0,0300
0,0400
0,0500
0,0600
1
/
q
t

(
g

m
g
-
1
)
298
K
308
K

ekil 7.15 Nikelin bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin birinci-dereceden kinetik
grafii.
0,0050
0,0100
0,0150
0,0200
0,0250
0,0300
0,0350
0,0400
0,0450
1
/
q
t

(
g

m
g
-
1
)
298 K
308 K
318 K
328 K

ekil 7.16 Kurunun bor endstrisi at zerine adsorpsiyonu iin birinci-dereceden kinetik
grafii.
51
izelge 7.3 Adsorpsiyonu kinetik sabitleri.
Metaller T (K) q
exp
(mg g
-1
) k
1
(min
-1
) q
1
(mg g
-1
)
2
1
r k
2
(g mg
-1
min
-1
) q
2
(mg g
-1
)
2
2
r
298 69,11 18,12 80,00 0,993 6,66x10
-4
80,64 0,999
308 60,11 17,50 70,92 0,998 9,01 x10
-4
69,44 0,999
318 55,40 24,80 69,44 0,991 8,25 x10
-4
64,10 0,998
Ni
328 51,64 24,89 65,79 0,993 8,01 x10
-4
61,73 0,999

298 73,16 14,59 81,97 0,997 8,96x10
-4
81,30 0,999
308 69,14 14,21 77,52 0,994 8,27x10
-4
79,37 0,999
318 65,10 15,59 74,07 0,995 8,87 x10
-4
74,07 0,999
Pb
328 62,70 17,83 72,46 0,998 8,68 x10
-4
70,92 0,999





52
8. TARTIMA VE NERLER
Dnyann en zengin bor yataklar lkemizde bulunmaktadr. retim prosesleri sonunda
nemli miktarda atklar olumakta ve atklarn depolanmas ve evre zerine olumsuz etkileri
nemli bir problem oluturmaktadr. Bu nedenle bu almada atk sularndaki nikel (II) ve
kurun (II) iyonlarnn bor endstri at zerine adsorpsiyonu aratrlmtr.
Adsorban ktlesinin nikel (II) ve kurun (II) iyonlarnn adsorpsiyonuna etkisi
incelenmi ve elde edilen sonulardan grld gibi 2 g l
-1
den sonraki artn adsorpsiyon
zerine nemli bir etkisi olmamtr. Dolaysyla litrede 2 g dan daha fazla adsorban kullanm
gereksiz olacaktr (ekil 7.2).
Adsorpsiyon prosesinde zelti pH nemli rol oynar. Bu alma da pH n adsorpsiyon
zerine etkisi incelenmi olup, en iyi adsorbsiyon kapasitesi nikel iin pH 7, kurun iin pH 6
da elde edilmitir. zelti pH azaldka metallerin adsorpsiyon kapasitesi azalmtr (ekil
7.3). zelti ortamnda, bor endstiri at yksek pHlarda anyonik yzeye sahiptir (ekil
7.4)[12]. Dolaysyla yksek pHlarda ortamda adsorban-adsoplanan arasndaki elektrostatik
ekimden dolay adsorpsiyon kapasitesi artmtr. Metallerin adsorpsiyonlarnn yksek pH
larda daha iyi olmas beklenen bir sonutur.
Nikel (II) ve kurun (II) iyonlarnn adsorpsiyonu zerine scakln etkisinin
aratrld almada ise scaklk artyla birlikte adsorpsiyon veriminin azald grlmtr.
Bu da nikel (II) ve kurun (II) iyonlarnn bor at zerine adsorpsiyonunun ekzotermik
olduunu ve bu sebebten dolay scaklk art ile adsorpsiyonun azaldn gstermektedir
(ekil 7.7 ve 7.8).
zoterm almalar adsorpsiyon prosesinin tasarmn belirlemede nemli rol oynar.
Sulu zeltiden nikel (II) ve kurun (II) iyonlarnn bor endstri at zerine adsorpsiyonunun
Langmuir izoterm modeline uyduu grlmtr. nk izotermlerin lineer regrasyon
analizlerine bakldnda Langmuir izoterminin
2
L
r deeri Freundlich izoterminin
2
F
r
deerinden daha yksek bulunmutur (ekil 7.9 ve ekil 7.10) (izelge 7.2).
Adsorpsiyon kinetiini belirlemek iin yalanc ikinci dereceden ve birinci dereceden
kinetik modelleri aratrlmtr. Lineer regrasyon analizlerinden sonra adsorpisyon prosesinin
yalanc ikinci dereceden kinetie uyduu bulunmutur (izelge 7.3).
53
Sonu olarak, sulu zeltiden nikel (II) ve kurun (II) iyonlarnn adsorbsiyon
metoduyla giderilmesi iin bor endstrisi atnn adsorban olarak kullanlabilecei
grlmtr.

54
KAYNAKLAR DZN
[1] Yeti U, Dlek A, Dilek FB, zcengiz G (2000) The Removal of Pb (II) by
Phanerochaete Chrysosporium. Wat. Res.,34, 4090-4100.
[2] Zhou P, Huang J-C, L AWF, Wei S (1999) Heavy Metal Removal from Wastewater in
Fluidized Bed Reactor. Wat. Res., 33, 1918-1924.
[3] Dimitrova SV, Mehandgiev DR (1998) Lead Removal from Aqueous Solutions by
Granulated Blast-Furnance Slag. Wat.Res., 32, 3289-3293.
[4] Lopez-Delgado A, Perez C, Lopez FA (1998) Sorption of Heavy Metals on Blast
Furnance Sludge. Wat. Res., 32, 989-997.
[5] Gharaibeh SH, Abu-El-Sha'r WY, Al-Kofahi MM (1998) Removal of Selected Heavy
Metals from Aqueous Solutions Using Processed Solid Residue of Olive Mill Products.
Wat. Res., 32, 498-502.
[6] Apak R, Ttem E, Hugl M, Hizal J (1998) Heavy Metal Cation Retention by
Unconventional Sorbents (Red muds and fly ashes). Wat. Res., 32, 2, 430-440.
[7] Woolard CD, Petrus K, van der Horst M (2000) The Use of a Modified Fly Ash as an
Adsorban for Lead. Water SA, 26, 531-536.
[8] Balkaya N, Cesur H (2002) Fosfojips Kullanlarak Kurun Giderimi. Ekoloji evre
Dergisi, 42, 27-29.
[9] Panday, K. K., Gr, P. And Sing V.N., Coppers II Removal from Aqueous Solution by
Fly Ash, Water Research 19 (7), 869-873, 1985.
[10] Yrkoullar E. Doal Zeolitlerde Fiziksel Adsorbsiyon Uygulamalar Anadolu
niversitesi Uygulamalar, Eskiehir, 2000.
[11] Ross, Sydney; Olivier, James P., Surface Chemistry, Science, Volume 146, Issue 3650,
pp. 1454.
[12] Teker M. Kat Maddelerde Adsorbsiyon Yolu le Havann Oksijenin ve Azotunun
Ayrlmas Doktora Tezi, Yldz . stanbul, 1991.
[13] Lambert, S. D. , Graham N., J., D., Sollars C., J. and Fowler C., D., Evaluation of
Inorganic Adsorbents for the Removal of Problematic Textile Dyes and pesticides , Wat,
Sci. Tech., 36(2-3),173-180,1997.
[14] zkrm, ., Doal Zeolitlerde Azot Adsorsiyonu, Anadolu versitesi Fen Bilimleri
Enstits, Yksek Lisans Tezi, 4-12 , Eskiehir (2002).
[15] alk ,A., Atk Sulardaki Demir (III) Siyanr Kompleks yonlarnn R. Arrhizus ve C.
Vulgaris le Biyosorpsiyonunun Aktif Karbon Adsorpsiyonuyla Karlatrmal Olarak
celenmesi, Hacettepe niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Kimya Mhendislii ,
Yksek Mhendislik Tezi, 8-20, 35-36, Ankara (1999).
[16] Diran Basmadjian, Little Adsorption Book: A Practical Guide for Engineers and
Scientists.
[17] lhan S., abuk A., Filik C. et. al., Effect Of Pretreatment On Bosorpton Of Heavy
Metals By Fungal Bomass , Trakya Univ J Sci, 5(1), 11-17, 2004.
55
KAYNAKLAR DZN (Devam)
[18] Say R, Denizli A, Arica MY. Biosorption of cadmium(II), lead(II) and copper(II) with the
filamentous fungus Phanerochaete chrysosporium. Bioresour Technol 2001;76:6770.
[19] Connell, Nancy D.; Baker, Emanuel R. Surfaces of Nanoparticles and Porous Materials.
[20] Patterson JW. Wastewater treatment technology. USA: Ann Arbor Science Pub.
Inc.; 1977.
[21] Roop Chand Bansal, Meenakshi Goyal, Activated Carbon Adsorption.
[22] I Langmuir, The adsorption of gases on plane surfaces of glass, mica and platinum, J. Am.
Chem. Soc. 40 (1918) 1361-1403.
[23] H.M.F. Freundlich, ber die adsorption in Lsungen, C. Phys. Chem. 57 (1906)
385-470.
[24] Akpnar, A., Endstriyel Atk Sulardaki Fenol ve Ar Metal yon Karmlarnn
Adsorpsiyon / Biyosorsiyonunun Karlatrmal ncelenmesi, Hacettepe niversitesi, Fen
Bilimleri Enstits, Kimya Mhendislii, Yksek Mhendislik Tezi, 28, Ankara (1999).
[25] Soares G.M.B.; Ferreir M.C.; Pessoa de Amorim, M.T.: Decolorization of an
Antraquinone-Type Dye Using A Laccase Formulation, Bioresource Technology, 79,
(2001) 171-177.
[26] Shreve, R.N.; Brink, J.A. Chemical Process Industries, McGraw-Hill Book Company,
(1977) 867.
[27] Wong, Y., Yu, J.: Laccase-Catalyzed Decolorization of Synthetic Dyes,Wat.Res.,
Elsevier, 33(16), (1999) 3512-3520.
[28] Baudis, U. and Fichte, R., 1995, Boron and boron alloys, Ullmanns Encyclopedia of
Industrial Chemistry, Volume A4, 281-293 p.
[29] Doonan, D.J. and Lower, L.D., 1978, Boron compounds, Kirk and Othmer, Enc. Chem.
Eng., John Wiley and Sons Ltd., Newyork, 3
rd
Ed., 80-92 p.
[30] Poslu, K. ve Aslan, .H., 1995, Dnya bor mineralleri ve bileikleri retiminde
Trkiyenin yeri, Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu, zmir, 33-42 s.
[31] Snmez, E., 1991, Krka tinkal cevheri ve konsantresinin zenginletirilme olanaklarnn
aratrlmas, Doktora tezi Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 108 s.
(yaymlanmam).
[32] zpeker, I., 2001, Bor yataklarnn deerlendirilmesi, Trkiye borat yataklar, Workshop,
T Maden Fakltesi, 16.03.2001, Edt. Krkolu, S., Budakolu, M. ve elenli, A.,
57-68 s.
[33] Acarkan, N., 2002, Boron products and their uses, Proceedings of the 1
st
International
Boron Symposium, Ktahya, 1-5 p.
[34] Balc, S. and alar, S., 2002, Boron application for fruit cultivation, Proceedings of the
1
st
International Boron Symposium, Ktahya, 189-192 p.

56
KAYNAKLAR DZN (Devam)
[35] Erarslan, K. and Karako, F., 2002, Boron ignition systems-1: Hydrogen engines and
integrated systems, Proceedings of the 1
st
International Boron Symposium, Ktahya,
149-154 p.
[36] Millennium Cell, 2002, Hydrogen on demand, www.millenniumcell.com/solutions/
index.html.
[37] DPT, 2001, Bor tuzlar, Madencilik zel htisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Be Yllk
Kalknma Plan, Cilt II, 65 s.
[38] Balc, S. and alar, S., 2002, Boron application for fruit cultivation, Proceedings of the
1
st
International Boron Symposium, Ktahya, 189-192 p.
[39] Ylmaz, A., 2002, Her derde deva hazinemiz bor,Bilim ve Teknik Dergisi,Say 414, 38-48
s.
[40] Adams, L., Hosmane, S.N., Eklund, J.E., Wang, J. and Hosmane, N.S., 2002,
Novel route boron-10 enriched pentaborane(9) from boric acid and its conversion
to nido-
10
B
10
H
14
and anti
10
B
18
H
22
: Synthetic advance in polyhedral borane
chemistry and in BNCT research, Proceedings of the 1st International Boron
Symposium, Ktahya, 129-133 p.
[41] Simon Nelms, Inductively Coupled Plasma Mass Spectrometry Handbook, Rest of
World: Sep 2005.
[42] Joachim Nlte, ICP Emission Spectrometry: A Practical Guide, Wiley-VCH, April 18,
2003.
[43] Devlet Planlama Tekilat, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, Madencilik IK Raporu,
Metal Madenleri Alt Komisyonu (Kurun, inko, Kadmiyum), alma Grubu Raporu,
2005.
[44] Devlet Planlama Tekilat, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, Madencilik IK Raporu,
Dier Metal Madenleri Alt Komisyonu (Antimuan, Tungsten, Nikel, Vanadyum,
Molibden, Kalay, Manganez), alma Grubu Raporu, 2005.