FASZYZM WOSKI W 1919 r. na scenie politycznej Woch pojawi si ruch faszystowski.

Umiejtnie wykorzystujc frustracj spoeczn spowodowan trudn sytuacj ekonomiczn po przegranej wojnie, faszyzm rozwija si niezwykle dynamicznie. Na czele woskiego faszyzmu stan Benito Mussolini. Mia za sob nieco zaskakujc, jak na przywdc ruchu faszystowskiego, przeszo zdeklarowanego socjalisty. Urodzi si w 1883 r. w prowincji Romania jako syn kowala i wiejskiej nauczycielki. Imi Benito wybra mu ojciec na cze meksykaskiego rewolucjonisty Benito Juareza. Mussolini w 1900 r. rozpocz dziaalno polityczn w kku socjalistycznym. W 1908 r. powici si cakowicie dziaalnoci politycznej w partii socjalistycznej. W okresie 1912 - 1914 by redaktorem ukazujcego si w Mediolanie, gwnego organu prasowego socjalistw "Avanti". By przekonanym pacyfist, wyklucza ewentualno akceptacji ruchu robotniczego dla jakiejkolwiek wojny. W 1912 wymusi relegacj z partii Ivanoe Bonomiego - jednego z prominentnych dziaaczy socjalistycznych, ktry opowiada si za udziaem robotnikw w zbliajcej si wojnie wiatowej. Jednake, z chwil wybuchu I wojny wiatowej porzuci swe przekonania pacyfistyczne i zacz nawoywa do udziau Woch w wojnie po stronie Ententy, za co w listopadzie 1914 r. wyrzucono go z partii socjalistycznej. Zaoy wtedy swoje wasne pismo, na amach ktrego wyda bezpardonow walk swym dawnym towarzyszom. W marcu 1919 r. zaoy w Mediolanie Zwizek Woskich Kombatantw (Fasci Italiami di Combattimento - std nazwa faszyzm), wystpujc z radykalnym i demagogicznym programem politycznym. W maju 1921 r. Mussolini zosta wybrany posem do parlamentu. Stawa si coraz bardziej popularny. Szeregi jego ugrupowania szybko si powikszay. W oczach opinii publicznej Mussolini zacz urasta do roli ma opatrznociowego, ktry moe uratowa Wochy i zaprowadzi porzdek w kraju. W listopadzie 1921 r. Mussolini przeksztaci Zwizek Woskich Kombatantw w Narodow Parti Faszystowsk. Rok pniej, w padzierniku zorganizowa tzw. marsz na Rzym, ktry wynis go do wadzy we Woszech. Ju w sierpniu 1922 r. Mussolini publicznie wspomina o moliwoci zamachu stanu i objcia przez niego wadzy w pastwie. Chcia w ten sposb wywrze presj na rzdzie i krlu, aby powierzyli mu rzdy dobrowolnie, poniewa w gruncie rzeczy Mussolini obawia si wojny domowej. Jego faszystowskie bojwki byy sabo uzbrojone i w konfrontacji z wiern krlowi i republikaskiemu rzdowi regularn armi miay mae szans na zwycistwo. Aby pozyska wojskowych Mussolini zacz roztacza wizj woskiej imperialnej polityki zagranicznej. Uczynienie z Woch mocarstwa zyskiwao mu nie tylko poparcie krgw militarnych, ale take przemawiao do wyobrani Wochw, ktrzy cierpic na skutek powojennego kryzysu gospodarczego uciekali w mira o woskiej potdze. 28 padziernika oddziay faszystw wyruszyy do Rzymu. Niektre z nich zostay zatrzymane po drodze przez oddziay rzdowe. Wydawao si, e w Rzymie dojdzie do konfrontacji, poniewa premier Luigi Facta by gotowy na uycie wojska przeciwko zamachowcom i proponowa wprowadzenie stanu oblenia. Jednake krl Woch Wiktor Emanuel III nie zgodzi si na te sugestie i zdymisjonowa premiera. Nastpnie zaproponowa misj stworzenia nowego rzdu Mussoliniemu, ktry z obawy przed klsk swoich zamierze ledzi wydarzenia z bezpiecznej odlegoci, przebywajc w Mediolanie, aby w razie niepowodzenia zbiec do Szwajcarii. Mussolini przyj propozycj krlewsk. Przyby do Rzymu na czele swoich oddziaw, ktre defiloway u stp Paacu Kwirynalskiego. Mussolini utworzy rzd koalicyjny, w jego skad nie wchodzili jednak socjalici. Dlatego tez jego gabinet uwaany by za ten, ktry wybawi Wochy od socjalistycznego zagroenia. Marsz na Rzym podlega silnej mitologizacji w propagandzie faszystowskiej. Przypisywano mu o wiele wiksze znaczenie ni mia w istocie. By prezentowany jako masowa rewolucja spoeczna, 28 padziernika witowano pniej jako pocztek ery faszystowskiej we Woszech. W rzeczywistoci jednak marsz na Rzym nie by manifestacj siy faszystw, poniewa w konfrontacji z wojskami rzdowymi nie mieliby wikszych szans. Obnay raczej sabo woskiego pastwa liberalnego i chwiejno jego instytucji, ktre ulegy szantaowi faszystw, ktrej podstaw by, oparty na solidnej propagandzie, a jednak niezwykle ryzykowny blef zagroenia zamachem stanu. Mussolini zachowa instytucje demokratyczne do stycznia 1925 r. Wtedy ogosi koniec demokracji liberalnej i wolnoci konstytucyjnych. Przystpi wtedy do tzw. rekonstrukcji Woch wedug programu faszystowskiego. Wzmocni swoj pozycj jako szefa rzdu do tego stopnie, e sprawujc jedynie t funkcj , od 1926 posiada faktycznie nieograniczon wadz dyktatorsk. Przeprowadzi reform parlamentu. Gwnymi organami pastwa stay si: Wielka rada Faszystowska, Narodowa rada korporacyjna oraz Izba faszystowska i Korporacyjna. Mussolini nieustannie zabiega o osobist popularno. Wykorzystywa do tego celu pastwow machin propagandow oraz swj osobisty talent wietnego mwcy i demagoga. Prezentowa siebie jako odnowiciela i twrc potgi pastwa Woskiego. Prowadzi rwnie bardzo aktywn polityk zagraniczn. Zrezygnowa z postulowanego wczeniej sojuszu z Francj i Wielk Brytani skaniajc si ku hitlerowskim Niemcom. W 1935 r. po woskim ataku na Abisyni proklamowa powstanie Drugiego Imperium rzymskiego. Wspprac z Hitlerem ugruntowaa wsplna interwencja wojsk woskich i niemieckich w wojnie domowej w Hiszpanii po stronie oddziaw generaa Franco. W 1937 r. Wochy przystpiy do Paktu Antykominternowskiego. Dwa lata pniej wojska woskie zajy Albani. Ukoronowaniem wsppracy wosko - niemieckiej by podpisany w Berlinie w 1939 r. sojusz polityczno - wojskowy - tzw. pakt stalowy. Wochy pod rzdami Mussoliniego przystpiy do II wojny wiatowej jako sojusznik III Rzeszy.

FASZYZM NIEMIECKI NAZIZM Jako gwne przyczyny powstania nazizmu moemy poda niezadowolenie spoeczestwa niemieckiego spowodowanego przegran I wojny wiatowej i jej konsekwencjami, np. koniecznoci zapaty reparacji (132miliardy marek w zocie) oraz zmniejszeniem terytorium Niemiec. Kolejn z przyczyn jest odrzucenie przez Niemcw postanowie traktatu wersalskiego (28 czerwiec 1919r). Uwaali go za krzywdzcy, dlatego dyli do zamania dyktatu wersalskiego i odrodzenia potgi i Niemiec. Niemcy obawiali si take przed wzrostem wpyww komunistycznych w spoeczestwie niemieckim. W pastwie niemieckim panowa te wielki kryzys gospodarczy. Brakowao miejsc pracy dla onierzy powracajcych z frontu, pogbiaa si inflacja, nastpi spadek stopy yciowej mieszkacw. W 1919 roku w Bawarii powstao prawicowe ugrupowanie - Narodowa Partia Robotnicza, ktra w 1920 roku zmienia nazw na Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (NSDAP). Jej przywdc (fuhrerem) zosta Adolf Hitler. NSDAP gosia hasa narodowego socjalizmu. Wedug nazistw, czysta rasa niemiecka zostaa zagroona spiskiem ydw i to ich dzieem by "dyktat wersalski". Programowymi hasami NSDAP stay si: uchylenie postanowie traktatu wersalskiego, ekspansja na wschd i budowa Wielkich Niemiec. Ich program zawiera take punkt o pozbawieniu praw obywatelskich niemieckich ydw, o przejciu przez pastwo udziaw w koncernach, o militaryzacji strategicznie wanych dziaw gospodarki, wywaszczeniu bez odszkodowania "ydowskich spekulantw". W 1923 roku Adolf Hitler przeprowadzi nieudany pucz w Monachium. Zosta wtedy aresztowany i osadzony w wizieniu (wyrok na 5lat, ale wyszed po 13 miesicach), gdzie napisa ksik "Mein Kampf", w ktrej przedstawi gwne cele narodowego socjalizmu w Niemczech. W 1930 roku NSDAP zyskaa w wyborach 107miejsc w parlamencie (komunici tylko 77). Tym samym partia Hitlera staa si drug si polityczn w Reichstagu. W przeprowadzonych jesieni 1932 roku wyborach komunici zdobyli 100miejsc, podczas gdy nazici 196. 30 stycznia 1933 roku prezydent Republiki Weimarskiej Paul von Hindenburg mianowa Hitlera kanclerzem. Tym samym Hitler przej wadz w pastwie. W lutym 1933roku podpalono Reichstag, co Hitler wykorzysta jako pretekst do nadania sobie specjalnych uprawnie. Wkrtce zosta wydany dekret o ograniczeniu swobd obywatelskich. Zakazano zebra, wprowadzono cenzur. Rozwizano take zwizki zawodowe a na ich miejsce utworzono Niemiecki Front Pracy. Nastpia delegalizacja wszystkich partii, prcz NSDAP. W 1934 roku Hitler pozby si wewntrznej opozycji w NSDAP ("noc dugich noy" - wymordowanie czoowych dziaaczy SA, w tym Ernesta Rohma). Po mierci prezydenta Hindenburga w 1934 roku Adolf Hitler przyj tytu Fuhrera. W 1935 roku zostay wydane ustawy norymberskie przeciwko ydom, a trzy lata pniej zorganizowano "noc krysztaow" (9/10 listopad 1938, nazwa pochodzi od tuczonego szka witryn sklepw ydowskich). W wyniku tych przeladowa tysice ydw opucio Niemcy. Polityka zagraniczna Niemiec w okresie dwudziestolecia midzywojennego : - Ukad w Rapallo- 16 kwiecie 1922 rok, ukad zawarty midzy Niemcami i Federacyjn Socjalistyczn Republik Radzieck (ZSRR). Traktat przewidywa, i Niemcy mogli bez przeszkd, a wbrew postanowieniom traktatu wersalskiego, szkoli swoich lotnikw i tworzy kadr wojsk pancernych na poligonach i w bazach pooonych w gbi pastwa rosyjskiego. - Konferencja w Locarno- 16 padziernik 1925 rok, Niemcy zagwarantoway nienaruszalno granicy z Francj i Belgi, uchyliy si jednak od potwierdzenia granic z Polsk i Czechosowacj - Pakt Antykominternowski - 25 listopad 1936 rok, podpisany midzy Niemcami a Japoni. Jego celem miaa by walka z komunizmem (Komintern - III Midzynarodwka). W 1937 roku do paktu przystpiy Wochy i ukad ten sta si podstaw sojuszu wojskowego tych past. - Anschluss Austrii - 12 marzec 1938 rok, przyczenie Austrii do Niemiec - Konferencja w Monachium - 20 wrzesie 1938 rok, oddano Sudety Niemcom. - w maju 1939 roku Wochy i Niemcy zawary pakt stalowy, ktry gwarantowa Niemcom pomoc Woch w razie wybuchu wojny. - Ukad Ribbentrop-Mootow - 23 sierpie 1939, pakt o nieagresji midzy Rzesz a ZSRR, tajny protok tego ukadu mwi o rozbiorze Polski midzy te dwa pastwa. Faszyzm niemiecki i woski charakteryzowa si skupieniem rzdw w rku dyktatora z peni wadzy. Istniaa jedna partia rzdzca , zlikwidowano opozycj , wprowadzono aparat policyjny w pastwie oraz cenzur . Ustanowiono kult wodza i siy . Rozbudowano armi podporzdkowan partii , rwnie podporzdkowano jej ycie kulturalne i polityczne.