Historia filozofii, 21.05.2012. Karl Jaspers (1883-1969), J. P. Santre (1905-1980) Jaspers- egzystencjalizm, bardzo wpywowy ruch w latach 60.

By to ruch kulturowy, ktry obj intelektualistw. Poza stylem ycia, by jednak przede wszystkim systemem (?) filozoficznym. Jaspers zajmuje si historyczna psychologi kultury, analiz wiatopogldw, ukazuje czowieka jako istot jednoczenie duchow i spoeczn, ktra w realia kulturowych nieustannie produkuje obramowania sensu. S one destrukcyjne, ale mona poza nie wyjd. Jeli skupimy si na ramach kulturowych, nie bdziemy mogli dowiadczyd uniwersalnej komunikacji. Zajmuje si take filozofi egzystencji-nowy sposb filozofowania, ktry ma przezwyciyd zwtpienie metafizyczne, nihilizm (w neopozytywizmie). Przeamanie nihilizmu (niemonod dojcia do sensu wiata i ycia) prowadzi przez uprawianie kadej gazi filozofii. Uprawia historiozofi wielkich filozofw, pokazuje jak mona odczytad stron transcendentn, duchow. Wyciga wniosek, e nie jest to rekonstrukcja idei filozofii, oparta na postpie, ale zbir niespjnych, egzystencjalnych sposobw widzenia wiata, wyznawanych przez kadego z filozofw. Indywidualne zmaganie si z odsoniciem transcendencji to wasnie filozofia, a nie zbir systemw. Uprawia take filozofi religii. Dokonuje rozrnienia midzy wiar religijn i filozoficzn. Religijna- wiara w obecnod naturalnego objawienia, wsplnota kultu i obrzdu. Filozoficzna- rodzaj objawienia naturalnego, wsplnota tradycji filozoficznej, otwartod wsplnoty wszystkich ludzi. Obydwie tendencj s wiadectwem wizi czowieka z transcendencj. Jaspers jest krytykowany przez teologw i ateist (nie uwzgldnia osobowego boga, uwzgldnia wszystkie religie, widzi w filozofii element religii). Jest 20- wiecznym nastpc Kanta, bo podejmuje stanowisko krytyczne wobec konstrukcji nauki i przejmuje pojcie intencjonalnoci Husserla, gosi istnienie cisego zwizku midzy przedmiotem a podmiotem. Podmiot zawsze ma w wiadomoci przedmiot intencjonalny. Nie istnieje przedmiot sam w sobie, ale jego pojcie w wiadomym ja (antyKartezjanizm, ktry oddziela wiadomod od wiata). Jaspers: ja i wiat to nie dwie oddzielne substancje, ale dwie realnoci, ktre wzajemnie si warunkuj i ogarniaj. Wszystko co o sobie wiemy jest form tego, w jakich kategoriach to pojmujemy (Kant). Wszystko, co wiemy o wiecie jest przefiltrowane przez nasz wiadomod, dane w relacji do naszego ja. wiat zawsze istnieje w moich kategoriach, w moich a priori. Nie jest to wic realnod absolutna, wiat jest fenomenem. Pktem wyjcia musi byd immanentna wiadomod. Jaspers krytykuje nauk, bo nie zgadza si na traktowanie wiata jako czego zewntrznego wzgldem podmiotu. Nauka jest hipotetyczna, niekompetentna w dziedzinie etyki, wartoci. T luk wypenia filozofia. Filozofia egzystencji: filozofia ma rozjaniad egzystencj (typowe pojcie Jaspersa- rozjanienie egzystencji). Ludzkie mylenie jest uwikane korelacje kulturowe, co zamyka nas w wizieniu skooczonoci. Jasperyzm bdzie mwi, ze mona uchwycid absolutn realnod i sens ycia poza tymi uwikaniami. To miejsce na wiar filozoficzn. Filozofia pozwala transcendowad, przekraczad ograniczenia. Czowiek jest rozdarty midzy zjawiskowoci wiata, przemijalnoci, bahoci wiata, a transcendencj ograniczeo, tworzeniem wsplnoty z tym, co duchowe. Bycie sob- stan, ktrym egzystencja przekracza siebie, poszukuje siebie (analogia do egzystencji autentycznej Heidegera, czy pojcia osoby u personalistw). Patronem egzystencjalistw jest Kirkegard, bo powiedzia najwicej o wyborze. W uwikaniu w codziennod mamy przekraczad siebie, bo s to specyficznie ludzkie akty. W tym przejawia si wolnod czowieka. Specyficnzym elementem mylenia o jasperskiej wolnoci jest komunikacja jako cznod z transcendencj, wiadomod absolutna, pojcie sytuacji granicznych i historycznod, dziaanie bezwarunkowe, wiadomod absolutna. Czowiek chce transcendowad, przekraczad swoje ograniczenia i uchwycid w tym przekraczaniu absolutn transcendencj, ale ponosi klski. Chce np. zrealizowad prawd, dobro, ale w konfrontacji ze wiatem ponosi klsk. Podejmowanie wysikw znamionuje czowieczeostwo, ale jestemy skazani na porak. Doznajemy wtedy uomnoci wiata. Niektrzy ludzie nie chc transcendowad, dobrze odnajduj si w ograniczeniach kulturowych, sytuacje, ktre podwaaj dotychczasowy ad i naraaj tak osob na kryzys s sytuacje graniczne: mierd, choroba. wiat naley do mnie, nie mog yd obok wiata, sytuacja graniczna pozwala jednostce wychylid si ku transcendencji, odnaled w sobie to, co absolutne- elementy wolnoci. Wolnod jako bycie sob opiera si na komunikacji. Swj stan naley zobiektywizowad w jzyku, przeoyd dziaanie na sfer jzyka (rwnie dziaanie typowo ludzkie). Czowiek przez swoje dziaania

moe uzewntrznid treci, do ktrych doszed w momencie transcendencji. Ludzie tworz bo przekroczyli siebie, std filozofia jest biografi. Egzystencja jako wolnod, komunikacja w sytuacji granicznej jest swoista dla czowieka. Kiedy porozumiewam si z innym w obszarze transcendencji, dochodzi do aktu wolnoci. Prawda nie ma charakteru zdania, twierdzenie, chodzi o prawd egzystencjalnej, o prawdziwych ludziach. Egzystencjalizm jest takim byciem czowieka, ktre nieustannie ponawia akt transcendowania. Czowiek nie jest substancj, procesem, ale tym wanie aktem wolnoci. Empiryczne ja odnajduje swj byt, podarowany przez transcendencj. Czowiek jest historyczny: dla Jaspersa nie jestemy zdeterminowani historycznie, czowiek jest istot historyczn, ale nie dlatego, ze uczestniczy w jej procesach, ale dlatego, e uwiadamia sobie swoj skooczonod. Chodzi wic o historycznod mojej samowiadomoci. Jednostka jest jednoczenie w czasie i poza czasem, moe wychylid si poza niego. Ma istnienie egzystencjalne i fizyczne. Przekraczanie siebie w historii wolnoci jest tworzeniem sensu. Sami musimy podjd ten trud przez wasne akty. Historycznosd- sposb przenikania wartoci i sensu. Historia jest histori niepowtarzalnych egzystencji. Moemy nawizad komunikacje ponadczasow. Biografi ludzi z odlegych epok nie s obce, moemy odnaled w nich wsplnot z t osob. Egzystencjalizm jest bardzo wraliwy na artystyczn stron egzystencji. Konsekwencj tego, e czowiek cigle transcenduje jest to, e czowiek jest istot fundamentalnie niezakooczon. Teoria szyfrw: transcendencja jako co nieznanego. We wierze filozoficznej jest nieznana, w jzyku religijnym nazywa si j. Wg Jaspersa s to faszywe i zamykajce okrelenia, bo uwaa, e prawd w transcendencji naley rozumied jako rodzaj szyfru. Transcendencja jest zaszyfrowana w znaku, przeyciu. S to znaki mitologiczne. Mit wie jednostk z transcendencj, kierujc jego yciem. Jednym z szyfrw jest prawda filozoficzna, na przykad. Santre- pisarz, dramaturg, publicysta. Pisze Byt i nicod w 46 i Mdoci. Tworzy teatr sytuacji. Egzystencjalizm jako humanizm- wany tekst z lat 50. Krytykuje kapitalizm, dajc akces dla komunizmu (charakterystyczne dla Francuzw w tamtym okresie). Dosta i nie odebra nagrod Nobla. Chce stworzyd synte, egzystencjalizmu, marksizmu i psychoanalizy. Gosi niewspmiernod czowieka i bytu przedmiotowego. Czowiek yje w niepokoju, nieustannie jest zmuszony do wyboru swojego ja i nie ma ucieczki od tego wyboru. Etyczn powinnoci czowieka jest odpowiedzialnod. Wybierajc, jestem odpowiedzialna za wybr. W samotnoci jestem zobligowana do wybrania swojego ja w niepokoju. Niezbywalna wolnod jest jednoczenie ciarem odpowiedzialnoci. Nauka, pogldy innych ludzi nie pomog nam w wyborze. Musimy sami si z nim uporad. Przejmuje od Husserla intencjonalnod, koncepcj aktywnej wiadomoci (takiej, ktra tworzy wiat). wiadomod jest zawsze wiadomoci czego. Jest to struktura ontologiczna: byty istniej obiektywnie. Zalenod od wiata jest ontologiczna, podkrela obiektywnod relacji ze wiatem, odrzuca bytow autonomi wiadomoci. Jestemy zwizani ze wiatem. Przejmuje od Heidegera pojcie bycia w wiecie, wrzucenia w wiat. Czowiek ma swj wiat, w ktrym nadaje sesn rzeczom i swojemu istnieniu. Tym rnimy si od przedmiotw, e mamy swj wiat. Kada wiadomod wychodzi ku przedmiotom i tworzy wasny wiat. Moemy komunikowad swoje wiaty dziki wsplnym mechanizmom. Std egzystencja, a nie dusza (egzystencja jako co dynamicznego). Duazlizm porzdkw ontologicznych: wiadomod istnienia jednostki i bytu rzeczy. Byt rzeczy jest zamknity w sobie, rzecz nie moe wytworzyd stosunku do samego siebie ani relacji do innych rzeczy. Byt jest wypeniony sob bez reszty. Z metafizycznego pktu widzenia jest przypadkowy i zbdny. Byt rzeczy jest bytem w sobie, wyizolowanym z teraniejszoci, jest bezruchem. rdem wartoci i znaczeo rzeczy jest egzystencja. To czowiek nadaje je wiatu. Czowiek nie jest zamknity w teraniejszoci, projektuje samego siebie. Midzy mn a projektem jest szczelina nicoci. Jestem teraz, a nie wiem kim bd. Midzy teraniejszoci a projektem siebie istnieje szczelina nicoci, wpisana w czowieka. Jets rodzajem trwogi, ontologiczna, niezbywalna, jest momentem zawieszenia. Czowiek moe przekroczyd to co biologiczne i psychologiczne, powodujc powstanie szczeliny. W ten sposb jest wolnoci. Wolnosd to inaczej struktura wiadomoci, ktra produkuje nicod (projektowanie innego, nowego siebienicod, bo nie wiem kim jestem). Odrnia to od determinizmu psychologicznego (nie da si wszystkiego wyjanid przez charakter, chodzi o co gbszego). Staym elementem czowieka jest

esencja. Odrnia j od egzystencji, ktra produkuje nicod, projektuje siebie. Egzystencja poprzedza esencj (odwrotnie ni Platon, Augustyn). Egzystencja zawsze jest czym niepewnym, projektuje siebie jako co nieznanego i dopiero buduje esencj, ktra za chwil si rozsypuje, bo esencja transcenduje. Egzystencja jest samostwarzaniem jednostki i negacj przeszoci, praw narzuconych przez przyrod i przyzyczajeo. Samostwarzanie jest bezustann samonegacj. eby byd wolnym trzeba negowad siebie i innych ludzi. Brak tosamoci wynika z tej negacji a take z tego, e jestemy istotami niepenymi. Staj si wolny, by zrealizowad siebie, bo czego mi brakuje. Relacja z bogiem: czowiek chcc uzupenid siebie chcia byd wolny w sposb totalny, byd wolnym i nie odczuwad ciaru wolnoci. Kiedy realizujemy si jako ludzie wolni, dowiadczamy ciaru tej wolnoci. Jest to wizja pesymistyczna, powtpiewano czy w ogle reprezentuje humanizm. Wolnod nie ma w niczym oparcia. Wolnod nie ma fundamentu, nie jest w niczym zakorzeniona, nie moe byd fundamentem dla samej siebie. Metafizycznie jestemy zupen przypadkowoci. Santre nazywa z wol uciekanie od odpowiedzialnoci, ktra jest trudna i bolesna. Nazywa to z wiar, ktra przybiera rne, subtelne postaci: naukowy determinizm, religijnod, idee spoeczne (ludzie chc osadzad wolnod na jakim fundamencie). Santre odrzuca boga z powodu filozoficznego: wolnod boga unicestwia wolnod czowieka, wolnod czowieka jest niewtpliwa, wic bg nie moe istnied. Po co wolny bg wolnemu czowiekowi. Wolnod nie jest wadz czowieka (jak rozum, intuicja), ale atrybutem. Naley strukturalnie do egzystencji. Nie posuguj si wolnoci, ale jestem wolna. Czowiek jest tylko tym, czym siebie uczyni. Istota stosunkw miedzy egzystencjami (transcendentnymi) to konflikt. Zawsze albo uprzedmiatawiamy siebie, albo innych. W relacji z innym albo ja uprzedmiatawiam kogo, albo siebie. Kategoria spojrzenia, ktre uprzedmiatawia. Nie jest moliwa egzystencja rwnoci. Moja wolnod ogranicza czyj wolnod, wszystko jest prb si. Sam fakt mojego istnienia ogranicza wolnod 2 osoby. (podobne do Kirkegarda). Santrowi zarzucano eksponowanie negatywnych stron relacji midzyludzkich. Pozytywn stron jego filozofii jest jednak wzbudzanie obowizku podjcia odpowiedzialnoci jednostki za innych (std komunistyczne cigoty). Dopiero wtedy moemy mwid o wolnoci czowieka.