Warszawa, 24 maja 2012 r.

SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII kadencja Prezes Rady Ministrw DSPA140 32(4)/12 Pani Ewa Kopacz Marszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

Przekazuj przyjte przez Rad Ministrw stanowisko wobec poselskiego projektu ustawy:

o zmianie ustawy Kodeks karny (druk nr 239).

Jednoczenie informuj, e Rada Ministrw upowania Ministra Sprawiedliwoci do reprezentowania Rzdu w tej sprawie w toku prac parlamentarnych.

(-) Donald Tusk

STANOWISKO RZDU
do poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny (druk nr 239)

PoselskiprojektustawyozmianieustawyKodekskarny,zawartywdruku sejmowym nr 239, przewiduje uchylenie art. 226. W artykule tym zamieszczone s dwa typy czynw zabronionych, a mianowicie: zniewaenie funkcjonariusza publicznegolubosobydopomocymuprzybranej,podczasiwzwizkuzpenieniem obowizkw subowych ( 1) oraz publiczne zniewaenie lub ponienie konstytucyjnegoorganuRzeczypospolitejPolskiej(3). Wuzasadnieniuprojektodawcywskazuj,ecelemproponowanejzmianyjest zapewnienieswobodywyraaniamyliiokazywaniaswoichprzekonapublicznie, bezobawyprzedposdzeniamiozniewagfunkcjonariuszapublicznego.Wocenie wnioskodawcw art. 226 k.k. umoliwia ciganie z urzdu dziaa, ktre bdc manifestacj przekona politycznych czy krytycznej postawy w zwizku z ich subiektywnym odbiorem przez zainteresowan jednostk zostaj zakwalifikowane jako kryminalnie bezprawne. Ponadto zarzucono, e w wietle aktualnego stanu prawnego w tym zakresie obywatele traktowani s w sposb wybirczy, poprzez blokowanie wszelkiej krytyki i w konsekwencji brak warunkw do prowadzenia otwartejdebatywsprawachpublicznych. Zdaniem wnioskodawcw w praworzdnym pastwie, respektujcym swobod wypowiedzi, osoby wyraajce niepopularne pogldy i ujawniajcy niewygodnefakty,wsytuacjiemocjonalnegozaangaowania,powinnymierwnie prawodoostrego,awicczstodosadnegoibymoeobraliwegojzyka,takaby nie zniechca innych do swobodnego wypowiadania treci

wanych

i kontrowersyjnych. Podniesiono w kocu, e postulowane wyeliminowanie

zporzdkuprawnegoart.226k.k.niespowodujecakowitegopozbawieniaochrony prawnejfunkcjonariuszypublicznychwomawianymzakresie,gdybdonimogli skorzystazpowszechnejprawnokarnejochronyzoskareniaprywatnegowramach art. 216 k.k., a take z instrumentw cywilnoprawnych (np. wskazanego w art. 24 k.c.). Niewtpliwie naley podzieli wyraone przez wnioskodawcw

zapatrywanie,podkrelajcefundamentalneznaczeniedlapastwaprawawolnoci wypowiedzigwarantowanejprzezart.14i54Konstytucji.Wolnotapowinnaby jednoczenie rozumiana szeroko, nie tylko jako wyraenie osobistych ocen co do faktw,alerwnieprzypuszczeorazopinii(por.przykadowowyrokiTrybunau Konstytucyjnego:z5maja2004r.,P2/03,OTKZU2004,z.5,poz.39orazz23marca 2006 r., K 4/06, OTK ZU 2006, z. 3, poz. 32). Nie jest przy tym istotna forma wyraanych pogldw, a wic moe to by wypowied ustna lub pisemna albo za pomoc obrazu, dwiku, jak rwnie otwarcie manifestowanej postawy. Ochron konstytucyjnobjteszatemwszelkiezgodnezprawemprzejawyekspresji,ktre umoliwiajjednostceuzewntrznianieieksponowaniewasnegostanowiska. Z podstawowego znaczenia wolnoci wypowiedzi w systemie

konstytucyjnym nie mona jednak wyciga wniosku, e wolno ta ma charakter absolutny. Jak podkreli Trybuna Konstytucyjny, wolno wyraania pogldw moe podlega ograniczeniom przewidzianym przez ustaw i niezbdnym w spoeczestwie demokratycznym w interesie bezpieczestwa pastwowego, integralnoci terytorialnej lub bezpieczestwa publicznego, ze wzgldu na konieczno zapobieenia zakceniu porzdku lub przestpstwu, z uwagi na ochronzdrowiaimoralnoci,ochrondobregoimieniaiprawinnychosborazze wzgldu na zapobieenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronnoci wadzy sdowej (wyrok z 5 maja 2004r., P 2/03,OTK 2004, z.5,poz.39). Limitowanieswobodywypowiedzi,wprowadzoneprzezart.2261i3k.k., pozostaje w zgodzie z zasad proporcjonalnoci ogranicze w zakresie korzystania

zkonstytucyjnychwolnociipraw,oktrejmowawart.31ust.3Konstytucji.Mog

by one ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy s konieczne w demokratycznym pastwie m. in. dla zapewnienia porzdku publicznego oraz poszanowania wolnoci i praw innych osb. Podstawowym celem wyodrbnienia przestpstw zniewagi funkcjonariusza publicznego i zniewagi lub ponienia konstytucyjnego organu pastwa jest ochrona autorytetu instytucji pastwowych. Okrelonewart.2261k.k.przestpstwozniewaeniafunkcjonariuszapublicznego jesttypemszczeglnym(kwalifikowanym)wstosunkudoprzestpstwazniewaenia czowieka (art. 216 k.k.). Zaostrzenie karalnoci wie si z tym, i omawiane przestpstwo godzi nie tylko w godno osobist funkcjonariusza, lecz przede wszystkimwposzanowaniereprezentowanejprzezniegoinstytucji.Zarwnow1, jak i w 3 art. 226 k.k., chroniona jest dziaalno instytucji, w szczeglnoci jeden z warunkw tej dziaalnoci, jaki jest potrzebny do jej wykonywania autorytet ipowaga.Przyrozpoznawaniuzniewaeniatychpodmiotwtrzebabrapoduwag kryteria zobiektywizowane, odpowiednie do przyjmowanych norm kulturowo obyczajowych zachowa wobec osb i instytucji realizujcych dziaalno pastwa isamorzduterytorialnego.Typczynuzabronionegookrelonegowart.2261k.k. ma dwa przedmioty ochrony: prawidowe funkcjonowanie instytucji pastwowych i samorzdowych oraz godno funkcjonariusza lub osoby do pomocy mu przybranej. Prawidowe funkcjonowanie wskazanych powyej instytucji chronione jest poprzez zapewnienie poszanowania dla funkcjonariuszy publicznych, penicychobowizkisubowe.Cel,jakimjestochronaautorytetuorganwwadzy publicznej, zwizany jest cile z zapewnieniem moliwoci efektywnego wykonywania funkcji przez instytucje demokratycznego pastwa, a wic take z ochron wartoci wpisujcej si w szersze pojcie porzdku publicznego. Jak podkreli Trybuna Konstytucyjny w wyroku z 21 czerwca 2005 r., P 25/02, porzdek publiczny jako przesanka ograniczenia wolnoci i praw jednostki rozumianyjestjakodyrektywatakiejorganizacjiyciapublicznego,ktrazapewnia maminimalnypoziomuwzgldnianiainteresupublicznego(OTK2005,z.6,poz.65).

Bezwzgldnakoniecznoochronyautorytetuinstytucjipastwowejwiesi w pierwszym rzdzie z samym wykonywaniem funkcji organu pastwowego. Niepodaneszasytuacje,kiedypodejmowaneprzezorganpastwowydziaania byyby paraliowane albo co najmniej wydatnie osabiane przez zachowania adresatwtakichdziaawtoku(podczas)wykonywanychczynnoci.Wzmocnienie intensywnoci sankcji karnej wydaje si w takim wypadku usprawiedliwione potrzebefektywnego,niezakconegorealizowaniafunkcjiprzezorganpastwowy. Konstytucyjne organy Rzeczypospolitej Polskiej musz za dla prawidowego i niezakconego wykonywania swych funkcji korzysta z prawnokarnej ochrony ichgodnociipowagi.Naleyprzytymzaznaczy,eniemonawprostutosamia organu pastwowego z osob lub osobami, ktre wykonuj jego funkcje. Jak wskazano, rwnorzdnym dobrem chronionym prawem w wypadku zakazu z art. 226 1 k.k. jest ochrona autorytetu instytucji pastwowych, natomiast 3 tego artykuu ma zastosowanie tylko do samych organw, a nie zatrudnionych w nich osb. Ponadto konieczne jest wskazanie, e faktyczny zakres zastosowania art. 226 k.k. tylko w niewielkim stopniu odnosi si do politykw bdcych funkcjonariuszami publicznymi, czy te wchodzcymi w skad konstytucyjnych organwPastwa.Najczciejzazochronywskazanejztychprzepisachkorzystaj funkcjonariusze Policji, stray gminnych (miejskich), Suby Wiziennej itd., wykonujcy rutynowe czynnoci subowe. Nie sposb te nie zauway, e przepisy ustaw szczeglnych rozcigaj t ochron na przedstawicieli innych zawodw, zwizanych z wykonywaniem wakich spoecznie zada, czsto stykajcych si z bezprawnymi zachowaniami, jak chociaby nauczyciele (art. 63 ust.1ustawyzdniazdnia26stycznia1982r.KartaNauczycielaDz.U.z2006r. Nr97,poz.674,zpn.zm.),czypielgniarki(art.11 ust.2ustawyzdnia 15lipca 2011r.ozawodachpielgniarkiipoonejDz.U.Nr174,poz.1039,zpn.zm.). Wartotepodnie,ezasadasubsydiarnociprawakarnegonieoznacza,e ustawodawcy pozostawiona zostaa pena swoboda w wyborze rodkw sucych ochroniewartocikonstytucyjnych;niekiedyaksjologiakonstytucyjnazakadawrcz

stosowanie rodkw penalnych, a za porednictwem tego akcentowanie znaczenia pewnych kategorii wartoci (por. L. Gardocki, Subsydiarno prawa karnego oraz in dubio pro libertata jako zasady kryminalizacji. PiP 1989, nr 12, s. 65). Niewtpliwie potrzeba zapewnienia organom Pastwa prawidowego wykonywania naoonych na nie zada, w poszanowaniu ich autorytetu i powagi, wymaga rwnie odpowiedniegozaangaowaniarodkwnaturyprawnokarnej. Biorc pod uwag powysze, zakazy karne, ktre przewiduje art. 226 k.k. naley uzna za zgodne z Konstytucj i celowe, a wniosek, wedle ktrego ich stosowanie hamuje krytyk i utrudnia dyskurs publiczny, za chybiony. Wbrew stanowisku wnioskodawcw, regulacje te nie zakazuj wyraania ujemnej oceny zachowania oraz pracy funkcjonariuszy publicznych, jak i organw pastwa. Istota zniewagi (w odrnieniu od zniesawienia) nie sprowadza si do merytorycznej wypowiedzi oceniajcej waciwoci lub postpowanie danej osoby, opartej na faktachistniejcychlubdomniemywanych,alenawypowiedziuchybiajcejgodnoci osobistej ze wzglduna jej form, a nie tre. Zniewaajcejformy wypowiedzi nie mona wic zakwalifikowa jednoznacznie jako pozostajcej w zwizku merytorycznym z wykonywaniem przez dan osob bd czynnoci subowych funkcjonariuszapublicznego,bdczynnocimieszczcychsiwsferzeaktywnoci politycznej. Z kolei znami poniania, o ktrym mowa w art. 226 3 k.k., cho obejmuje zachowania zmierzajce do pozbawienia organw pastwa w opinii publicznej nalenego im szacunku i autorytetu, to jednak nie mieci si w nim stawianie prawdziwych i sucych ochronie spoecznie uzasadnionego interesu zarzutw(por.A.BarczakOplustil(w:)Kodekskarny.Komentarz.Czszczeglna,t.II, Komentarzdoart.117227k.k.,podred.A.Zolla,Warszawa2008,s.941). Z powyszego wynika, e zakazy karne wskazane w art. 226 k.k. dotycz formywypowiedzi,aniejejtreci,takwicniestojonenaprzeszkodzieswobodzie wyraania pogldw i spoecznego komunikowania si. Naley rwnie podnie, e w orzecznictwie Sdu Najwyszego ksztatuje si prokonstytucyjna wykadnia znamionart.2261k.k.,wskazujcanapublicznozniewaeniafunkcjonariusza

(por. wyrok Sdu Najwyszego z 9 lutego 2010 r., II KK 176/09, OSNKW 2010 r., z. 7, poz. 61). Jak wskaza Trybuna Konstytucyjny, system prawny powinien dysponowazrnicowanymiinstrumentami,ktrechroniprzednaruszaniemdbr osobistych i godnoci osobistej czowieka, zwaszcza wtedy, gdy wypowiedzi s formuowane w rodkach spoecznej komunikacji i tym samym trafiaj do wiadomoci wielu odbiorcw. Z natury rzeczy sia raenia obraliwych sformuowa jest wwczas wiksza i wywouje znaczne intensywniejsze ujemne doznania po stronie osb pokrzywdzonych. Wolno debaty publicznej z natury rzeczy nie moe usprawiedliwia takich zachowa, a prawo musi zapewnia odpowiednie rodki ochrony prawnej. Powinno ono przeciwdziaa

upowszechnianiu si w jzyku publicznej komunikacji zwrotw obraliwych, agresywnych, poniajcych, naruszajcych godno czowieka, zastpujcych autentyczn debat publiczn argumentami ad personam, jzykiem marginesu spoecznego, obniajcych autorytet instytucji pastwowych i osb piastujcych funkcjepubliczne(wyrokz11padziernika2006r.,P3/06,OTK2006,z.9,poz.121). Reasumujc, wyrazi trzeba pogld o braku dostatecznych podstaw do wyeliminowania z porzdku prawnego art. 226 k.k. Pozbawioby to ochrony prawnokarnej konstytucyjne organy Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie obejmujcym jego zniewaanie i ponianie. W odniesieniu za do funkcjonariuszy publicznych pozostawienie zasadniczo im inicjatywy wszczynania postpowania karnegozart.216k.k.,czyteodwoywaniesidodrogicywilnoprawnej,opartejna roszczeniach wynikajcych z art. 24 k.c., nie zapewni wystarczajcego zabezpieczeniaprawnegoosbdziaajcychwimieniupastwainaraonychczsto z tego powodu na rne negatywne konsekwencje. Taka ochrona musi by w zarysowanych realiach uznana za zbyt sab i nieadekwatn w odniesieniu do rozmiarwicharakteruzadastojcychprzedfunkcjonariuszamipublicznymioraz organamipastwa. Biorc pod uwag przedstawione argumenty, Rzd postuluje rezygnacj zdalszychpracparlamentarnychnadpowyszymprojektemustawy.