Midzynarodowa Organizacja Pracy. 90 lat istnienia, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Departament Dialogu i Partnerstwa Spoecznego. 1.

Informacje oglne 1.1. Charakterystyka Midzynarodowa Organizacja Pracy jest jedn z najduej dziaajcych organizacji midzyrzdowych zajmujc si sprawami spoecznymi. Powstaa w 1919 r., w trakcie konferencji pokojowej w Wersalu, jako autonomiczna organizacja stowarzyszona z Lig Narodw. Gwnym celem Organizacji byo denie do internacjonalizacji prawa pracy, ktra miaa wyrwnywa koszty produkcji w krajach czonkowskich, a tym samym zapobiega nieuczciwej konkurencji opartej na obnianiu wynagrodze i pogarszaniu warunkw pracy w handlu midzynarodowym. Powstanie MOP miao trzy motywy: humanitarny (denie do poprawy warunkw pracy); polityczny (konieczno zapewnienia podczas industrializacji pokoju spoecznego i zapobiegania niepokojom spoecznym); oraz ekonomiczny (midzynarodowe uregulowanie umoliwioby wyrwnanie warunkw wspzawodnictwa midzynarodowego). Motywy te znalazy odzwierciedlenie w preambule Konstytucji MOP, ktra mwi, e: pokj powszechny i trway moe by zbudowany jedynie na zasadach sprawiedliwoci spoecznej. Te ideologiczne podstawy MOP zostay nastpnie doprecyzowane w drugim akcie statutowym Organizacji, w przyjtej w 1944 r. Deklaracji Filadelfijskiej. W 1946 r. MOP jako pierwsza zostaa uznana za organizacj wyspecjalizowan systemu Narodw Zjednoczonych. W 1969 r., w 50. rocznic powstania, zostaa uhonorowana Pokojow Nagrod Nobla. MOP jest organizacj uniwersaln, liczy obecnie 183 czonkw. Polska jest czonkiem-zaoycielem Organizacji, za ostatnim pastwem, ktre wstpio do MOP s Malediwy (maj 2009 r.). Cech charakterystyczn, wyrniajc MOP wrd innych organizacji sytemu Narodw Zjednoczonych jest jej trjstronno. MOP jest organizacj midzyrzdow, ale w pracach wszystkich jej organw, w tym take w procesie podejmowania decyzji, obok przedstawicieli rzdw, uczestnicz przedstawiciele pracodawcw i pracownikw. Przedstawiciele partnerw spoecznych maj pen swobod wypowiedzi i dziaania, nie s zwizani adnymi instrukcjami rzdu. Podczas obrad organw MOP zarwno grupa pracodawcw jak i pracownikw z zasady prezentuje jednolite, wypracowane wczeniej stanowisko wygaszane przez spikera, ktrym jest przewodniczcy grupy lub wskazana przez niego osoba. Grupa rzdowa jest podzielona na cztery grupy regionalne: Afryki, Azji, Ameryki i Europy, ktra dzieli si na dwie podgrupy regionalne (Europ Zachodni oraz Centraln i Wschodni, <Polska naley to tej drugiej>). Podzia ten jest szczeglnie istotny z punktu widzenia wyborw do Rady Administracyjnej Midzynarodowego Biura Pracy oraz obsadzania stanowisk w organach MOP (tj. przewodniczcy i wiceprzewodniczcy Midzynarodowej Konferencji Pracy czy przewodniczcy Rady Administracyjnej). W ramach MOP funkcjonuj rwnie mniej formalne grupy np. IMEC (grupa pastw najbardziej uprzemysowionych, w skad ktrej wchodz wszyscy czonkowie UE oraz USA, Kanada, Szwajcaria, Norwegia, Islandia, Japonia, Korea Pd., Australia i Nowa Zelandia). Bdcy podstawow zasad dziaania MOP dialog trjstronny, pozwala midzy innymi na tworzenie midzynarodowych norm w zakresie prawa pracy w drodze kompromisu, zwikszajc tym samym szanse ich implementacji. 1.2. Konstytucja Podstawowym dokumentem statutowym MOP jest Konstytucja z 1919 r. W pracach Komisji Midzynarodowego Prawa Pracy, ktra j opracowaa, uczestniczyli przedstawiciele 9 krajw: Belgii, Kuby, Czechosowacji, Francji, Woch, Japonii, Polski, Wielkiej Brytanii i Stanw Zjednoczonych. Pastwa te okrelane s jako czonkowie-zaoyciele Organizacji.

Konstytucja MOP stanowi, e celem Organizacji jest poprawa warunkw pracy i ycia pracownikw, zgodnie z zasad, e trway pokj moe by zbudowany tylko na zasadach sprawiedliwoci spoecznej. Konstytucja okrela sposb powoywania i dziaania organw MOP, sposb funkcjonowania Organizacji, tryb postpowania z konwencjami i zaleceniami (w tym obowizki pastw z nimi zwizane) oraz kwestie zwizane z moliwoci wniesienia skargi lub zaalenia na nieprzestrzeganie przez pastwo postanowie ratyfikowanych przez siebie konwencji MOP. W 1944 r. w obliczu koczcej si II wojny wiatowej i koniecznoci podjcia budowy nowego adu wiatowego, podczas Midzynarodowej Konferencji Pracy, ktra odbya si w Filadelfii, przyjto jako zacznik do Konstytucji MOP tzw. Deklaracj Filadelfijsk, stanowic katalog zasad, ktrymi pastwa powinny si kierowa w odniesieniu do wiata pracy. Te zasady to: praca nie jest towarem; wolno sowa i zrzeszania si stanowi podstaw trwaego postpu; ubstwo, gdziekolwiek istnieje, stanowi niebezpieczestwo dla dobrobytu wszystkich; wszystkie istoty ludzkie, niezalenie od rasy, wyznania lub pci maj prawo dy do osignicia zarwno dobrobytu materialnego, jak i rozwoju duchowego, w warunkach wolnoci i godnoci, bezpieczestwa ekonomicznego i rwnoci szans. Konstytucja MOP bya ju kilkakrotnie zmieniana w roku 1922, 1945, 1946, 1953, 1962, 1964, 1972, 1986 i 1997 przy czym dwie ostatnie poprawki nie weszy w ycie. Zgodnie z art. 36 Konstytucji MOP do wejcia w ycie poprawki wymagana jest dua liczba ratyfikacji 2/3 czonkw Organizacji (czyli obecnie 122 pastwa), w tym 5 staych czonkw Rady Administracyjnej (czonkw odgrywajcych gwn rol w przemyle). 1.3. Organy MOP a. Konferencja Oglna (Midzynarodowa Konferencja Pracy) Konferencja jest gwnym organem MOP, skada si z czterech delegatw kadego pastwa czonkowskiego: dwch przedstawicieli rzdu, jednego reprezentanta pracodawcw i jednego pracownikw. Sesje Konferencji odbywaj si w Genewie, przynajmniej raz w roku (zwykle w czerwcu) chyba, e zachodzi potrzeba nadzwyczajnego zwoania Konferencji. Konferencja obraduje na posiedzeniach plenarnych i w komitetach (staych i technicznych). Komitety stae to Komitet Weryfikacji Penomocnictw, Komitet Wnioskowy, skadajcy si wycznie z przedstawicieli rzdw Komitet finansowy oraz Komitet do spraw stosowania konwencji i zalece. Komitety techniczne Konferencja powouje do rozpatrywania punktw technicznych umieszczonych w programie przez Rad Administracyjn. Do gwnych zada Konferencji naley: opracowywanie i przyjmowanie konwencji i zalece; kontrola stosowania konwencji i zalece; od czasu przyjcia Deklaracji MOP dotyczcej fundamentalnych zasad i praw w pracy badanie Raportw globalnych zgodnie z follow-up do Deklaracji; suenie jako forum dyskusji na temat problemw spoecznych i pracy o zasigu wiatowym; uchwalanie rezolucji zawierajcych wytyczne dotyczce polityki oglnej i przyszych dziaa; przyjmowanie programu i budetu Organizacji (co dwa lata). b. Rada Administracyjna Midzynarodowego Biura Pracy Rada Administracyjna jest organem wykonawczym MOP. Skada si z 56 czonkw, z ktrych 28 reprezentuje rzdy, a po 14 pracodawcw i pracownikw. Wrd rzdowych czonkw RA 10 miejsc zajmuj przedstawiciele pastw odgrywajcych najwiksz rol w przemyle (Brazylia, Chiny, Francja, Indie, Japonia, Niemcy, Rosja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Wochy). Pozostali przedstawiciele rzdowi s wybierani (z uwzgldnieniem podziau geograficznego) przez Konferencj na trzyletni kadencj. W wyborach w 2008r. rzd Polski zosta wybrany na czonka tytularnego RA (do czerwca 2011 r.).

RA jest organem zarzdzajcym i koordynujcym dziaalno Organizacji. Do jej kompetencji naley podejmowanie decyzji w kwestii realizowania polityki MOP, przygotowywanie projektw programu i budetu (ktry jest nastpnie przyjmowany przez Konferencj Ogln), wybr Dyrektora Generalnego MBP, ustalanie porzdku obrad Konferencji oraz zajmowanie si sprawami biecymi. RA spotyka si w Genewie trzy razy w roku (marzec, czerwiec, listopad). Prace Rady Administracyjnej wspieraj nastpujce Komitety: Komitet Wolnoci Zwizkowej. Komitet do spraw finansowych i administracyjnych oraz programu. Komitet do spraw prawnych i midzynarodowych standardw pracy. Komitet do spraw zatrudnienia i polityki spoecznej. Komitet do spraw spotka technicznych i sektorowych oraz zwizanych z nimi kwestii. Komitet do spraw wsppracy technicznej. Grupa robocza do spraw spoecznego wymiaru globalizacji. c. Midzynarodowe Biuro Pracy Funkcj administracyjn w MOP peni Midzynarodowe Biuro Pracy, na czele ktrego stoi Dyrektor Generalny (wybierany przez Rad Administracyjn na 5 lat). MBP zajmuje si organizacyjn, merytoryczn i techniczn obsug MOP, przygotowaniem merytorycznym i technicznym obrad konferencji i Rady oraz pomoc techniczn. Jest to rwnie centrum badawcze i dokumentacyjne oraz wydawca periodycznych i jednorazowych publikacji MOP. Struktura MBP wynika z podziau na cztery cele strategiczne Organizacji => cztery gwne sektory: 1. Standardy oraz fundamentalne zasady i prawa pracy w skad ktrego wchodzi departament midzynarodowych standardw pracy, program promowania Deklaracji dotyczcej fundamentalnych zasad i praw w pracy z 1998 r. oraz Midzynarodowy Program na rzecz eliminacji pracy dzieci (IPEC). 2. Zatrudnienie skupiajcy departamenty: analiz ekonomicznych, polityki zatrudnienia, tworzenia miejsc pracy i rozwoju przedsibiorstw oraz umiejtnoci zawodowych i zatrudnialnoci. 3. Ochrona socjalna obejmujcy departamenty zajmujce si takimi kwestiami jak: ochrona pracy (w tym szeroko pojte warunki pracy i zatrudnienia oraz bezpieczestwo i higiena pracy), HIV/AIDS, migracje midzynarodowe i zabezpieczenie spoeczne. 4. Dialog spoeczny skupiajcy departamenty stosunkw przemysowych, stosunku pracy, program administracji i inspekcji pracy oraz biura zajmujce si aktywnoci pracodawcw (ACT/EMP) i zwizkw zawodowych (ACTRAV). MBP ma rwnie rozleg struktur terenow, na ktr skada si 5 biur regionalnych: afrykaskie z siedzib w Addis Abebie, amerykaskie (dla Ameryki aciskiej i Karaibw Lima), arabskie (Bejrut), azjatyckie (dla Azji i Pacyfiku Bangkok) i europejskie (dla Europy i Azji rodkowej Genewa). Poza tym MBP ma liczne biura subregionalne, przedstawicielstwa i biura korespondentw. Dyrektor Generalny MBP sprawuje swoje funkcje przy pomocy zastpcw zwanych te dyrektorami wykonawczymi (executive directors), ktrzy s mianowani przy uwzgldnieniu kryteriw geograficznych i na podstawie decyzji politycznej. d. Spotkania regionalne Zgodnie z artykuem 38 Konstytucji MOP moe zwoywa spotkanie regionalne, w ktrych udzia bior delegaci krajw danego obszaru wiata, na zasadzie trjstronnoci (podobnie jak delegaci na MKP). Zadaniem spotka regionalnych jest promocja celw Organizacji w regionie i dyskusja nad gwnymi problemami pracy i polityki spoecznej pastw danego regionu. Spotkania regionalne nie maj prawa uchwala konwencji i zalece. Dotychczas odbyo si osiem Europejskich Spotka Regionalnych. Pite z nich (2027 wrzenia 1995 r.), po raz pierwszy zorganizowane poza Genew, miao miejsce w Warszawie. Zajmowao si umacnianiem trjstronnych struktur w Europie, aktywn polityk zatrudnienia, programami ubezpiecze spoecznych i opieki zdrowotnej oraz wiadcze dla bezrobotnych i pomocy spoecznej. Sidme odbyo si na pocztku 2005 r. w Budapeszcie i byo powicone zarzdzaniu zmian na rzecz godnej pracy (managing transitions for decent work), za ostatnie, sme w Lizbonie (luty 2009 r.) globalnemu kryzysowi finansowemu i ekonomicznemu.

e. Instytucje pomocnicze MBP Midzynarodowe Centrum Szkolenia MOP w Turynie zostao utworzone w 1964 r. przez MOP we wsppracy z rzdem Woch, ktry finansuje okoo 75% kosztw jego dziaalnoci. Poprzez szkolenia i ksztacenie Centrum przyczynia si do rozwoju zasobw ludzkich i zdolnoci instytucjonalnych na rzecz realizowania podstawowego celu MOP, jakim jest zapewnienie wszystkim godnej pracy. Aby pomc pastwom w ich rozwoju spoecznym i ekonomicznym, poza samymi szkoleniami, Centrum zapewnia wsparcie techniczne i usugi doradcze. Rocznie organizowanych jest ponad 450 szkole, a liczba ich uczestnikw wynosi okoo 12 tys. osb. Kursy organizowane regularnie: szkolenia z zakresu midzynarodowych standardw pracy, spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstw oraz szkolenia na temat promowania i realizowania standardw oraz fundamentalnych zasad i praw w pracy, stwarzania kobietom i mczyznom lepszych moliwoci w zakresie godnego zatrudnienia i dochodu, rozszerzania zakresu i skutecznoci ochrony socjalnej dla wszystkich, wzmacniania trjstronnoci i dialogu spoecznego, eliminowania pracy dzieci, wolnoci zrzeszania si czy inspekcji pracy. Midzynarodowy Instytut Bada nad Prac (International Institute for Labour Studies) Zosta utworzony decyzj Rady Administracyjnej Midzynarodowego Biura Pracy w dniu 1 marca 1960 r., jako autonomiczna jednostka MOP, ktrej zadaniem jest promowanie bada, publicznych debat oraz szerzenie wiedzy na tematy interesujce dla MOP i jej Czonkw. W ramach swojej dziaalnoci Instytut organizuje warsztaty, seminaria, stypendia, wizyty studyjne i szkoleniowe. Wyniki prac Instytutu wydawane s w formie publikacji i materiaw do dyskusji, ktre s szeroko wykorzystywane zarwno w ramach MBP, jak i poza nim. Celem jest promowanie bada midzynarodowych w rodowisku akademickim i wrd praktykw, udzielanie pomocy w identyfikowaniu nowych dziedzin dziaalnoci oraz zabezpieczanie danych dla przyszych dialogw politycznych. 1.3. Zadania MOP Do podstawowych zada MOP naley: 1. tworzenie midzynarodowego prawa pracy (nazywanego czsto midzynarodowym kodeksem pracy) w formie konwencji i zalece (zawierajcych minimalne standardy) zmierzajcego do zapewnienia wszystkim moliwoci uzyskania godnego i produktywnego zatrudnienia, w warunkach wolnoci, rwnoci, bezpieczestwa i godnoci; 2. oferowanie wsppracy technicznej, zwaszcza w zakresie szkolenia zawodowego i rehabilitacji zawodowej, polityki zatrudnienia, administracji pracy, prawa pracy i stosunkw pracy, warunkw pracy, spdzielczoci, zabezpieczenia spoecznego, statystyki pracy oraz bezpieczestwa i higieny pracy; 3. promowanie rozwoju niezalenych organizacji pracodawcw i pracownikw, a take szkolenie czonkw tych organizacji. 1.4. Program MOP dziaa na podstawie dwuletnich programw opracowywanych przez Rad Administracyjn i przyjmowanych przez Midzynarodow Konferencj Pracy. Od 1999 r. programy MOP realizuj zapisy programu Decent Work (Godna praca), ktry jest odpowiedzi MOP na procesy globalizacji. W ramach programu Decent Work okrelono 4 cele strategiczne. S to: promowanie oraz realizacja standardw i fundamentalnych zasad i praw w pracy; zwikszanie szans kobiet i mczyzn na zapewnienie godnego zatrudnienia i dochodu; zwikszanie liczby osb objtych ochron socjaln i jej efektywnoci; wzmacnianie trjstronnoci i dialogu spoecznego. W ramach kadego z celw dziaa wiele tzw. Programw InFocus (international focus programme). Szczeglnym tego rodzaju programem jest Midzynarodowy Program na rzecz eliminacji pracy dzieci (IPEC Intenational Programme on Elimination of Child Labour).

Obecne dziaania Organizacji okrelone s w programie na lata 20082009 i 20102011. Wrd priorytetw znalazy si zwalczanie pracy dzieci, walka z ubstwem, dziaania w ramach Globalnej agendy na rzecz zatrudnienia (Global Employment Agenda). 1.5. Budet MOP MOP jest finansowany ze skadek krajw czonkowskich oraz wpat dobrowolnych. Wpaty ze skadek czonkowskich tworz tzw. budet stay MOP, ktry przyjmowany jest przez Midzynarodow Konferencj Pracy na okres dwch lat. Budet stay MOP na lata 20102011 wynosi 726 720 000 USD. Wpaty dobrowolne, czyli pozabudetowe wpywy, w zalenoci od ofiarodawcy oraz ich przeznaczenia mog by przekazywane na rachunek dodatkowy do budetu staego tzw. Regular Budget Supplementary Account (RBSA) oraz do tzw. extra budetu. 2. Midzynarodowe Standardy Pracy 2.1. Konwencje i zalecenia informacje oglne Dziaalno MOP w dziedzinie normotwrczej to przede wszystkim opracowywanie i przyjmowanie konwencji oraz zalece. Konwencje s instrumentami wicymi pastwa, ktre je ratyfikoway. Zalecenia nie maj mocy wicej, stanowi zbir wytycznych i celw, do ktrych pastwa powinny dy. Zalecenie moe stanowi uzupenienie konwencji lub by dokumentem odrbnym, regulujcym sprawy, ktre z rnych powodw nie mog by uregulowane w konwencji. Do 2009 r. MOP przyja 188 konwencji i 199 zalece. Spord wszystkich przyjtych konwencji, osiem uznawanych jest za tzw. konwencje fundamentalne: Konwencja nr 29 dotyczca pracy przymusowej z 1930 r. Konwencje nr 87 dotyczca wolnoci zwizkowej i ochrony praw zwizkowych z 1948 r. Konwencja nr 98 dotyczca stosowania zasad prawa organizowania si i rokowa zbiorowych z 1949 r. Konwencja nr 100 dotyczca jednakowego wynagrodzenia dla pracujcych mczyzn i kobiet za prac jednakowej wartoci z 1951 r. Konwencja nr 105 dotyczca zniesienia pracy przymusowej z 1957 r. Konwencja nr 111 dotyczca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu z 1958 r. Konwencja nr 138 dotyczca najniszego wieku dopuszczenia do zatrudnienia z 1973 r. Konwencja nr 182 dotyczca zakazu i natychmiastowych dziaa na rzecz eliminacji pracy dzieci z 1999 r. Oprcz konwencji fundamentalnych, w ramach midzynarodowych standardw pracy wyrnia si jeszcze jedn grup instrumentw o uprzywilejowanym statusie tzw. konwencje priorytetowe. Nale do nich cztery instrumenty: dotyczce inspekcji pracy Konwencje nr 81 i 129, odnoszca si do polityki zatrudnienia Konwencja nr 122 oraz promujca trjstronne konsultacje w zakresie tworzenia i wykonywania midzynarodowych norm pracy Konwencja nr 144. Pozostae midzynarodowe standardy pracy okrela si jako techniczne, co nie oznacza, e s one dla ochrony pracownikw nieistotne. Ten olbrzymi dorobek, podlega ewolucji i aktualizacji od pocztku istnienia MOP. Zmieniajce si uwarunkowania lat dziewidziesitych sprawiy jednak, e w MOP uznano za konieczne dokonanie gbokiego i systemowego przegldu przyjtych norm. Konsekwencj tego bya dalsza, bardziej planowa ewolucja midzynarodowych standardw pracy. Mona w tym procesie wskaza cztery gwne tendencje: postpujc hierarchizacj przyjtych norm i instrumentw, stae denie do ich aktualizacji oraz cile z ni powizanej konsolidacji, a take stopniowe ograniczenia dziaalnoci normotwrczej. 2.2. Deklaracja dotyczca fundamentalnych zasad i praw w pracy Najwaniejszym przejawem hierarchizacji midzynarodowych standardw pracy byo przyjcie przez Midzynarodow Konferencj Pracy (MKP) w 1998 r. Deklaracji dotyczcej fundamentalnych zasad i praw w pracy. Definiuje ona cztery obszary fundamentalnych praw przysugujcych czowiekowi w wiecie pracy. Prawa te zawarte s w omiu fundamentalnych konwencjach MOP. S to: a) wolno zrzeszania si i prawo do rokowa zbiorowych (Konwencje nr 87 i 98.); b) zakaz wszystkich form pracy przymusowej i obowizkowej (K. nr 29 i 105);

c) skuteczna likwidacja pracy dzieci (K. nr 138 i 182); d) likwidacja dyskryminacji w dziedzinie zatrudnienia i wykonywania zawodu (K. nr 100 i 111). Wszyscy czonkowie MOP bez wzgldu na to czy ratyfikowali konwencje fundamentalne czy te nie, maj, wynikajcy z faktu czonkostwa w Organizacji i przyjcia jej Konstytucji, obowizek przestrzegania, realizowania i promowania w dobrej wierze zasad i praw w nich zawartych. Strzec realizacji tego obowizku ma tzw. procedura follow up, obejmujca skadanie szczegowych sprawozda z wykonywania konwencji przez pastwa, ktre nie ratyfikoway jednej lub wicej z nich. 2.3. Aktualizacja midzynarodowych standardw pracy Rada Administracyjna utworzya w 1995 r. specjaln Grupy robocz do spraw polityki w zakresie rewizji standardw (tzw. Cartier Working Party). Grupa ta dziaaa do 2002 r., a jej zadaniem bya ocena pod ktem aktualnoci i uytecznoci wszystkich technicznych konwencji i zalece MOP (czyli z wyczeniem aktw uznanych za fundamentalne i priorytetowe) oraz przedstawienie propozycji dotyczcych dalszego postpowania z ocenianymi dokumentami. Za aktualne, a wic wymagajce te dalszej promocji i zabiegw o powszechn ratyfikacj, grupa uznaa tylko 71 konwencji i 73 zalecenia. W odniesieniu do pozostaych zaproponowaa jedno z czterech rozwiza: uchylenie, wycofanie, rewizj lub tzw. odoenie na pk. 2.4. Konsolidacja midzynarodowych standardw pracy Rwnoczenie z aktualizacj midzynarodowych standardw pracy dokonuje si ich porzdkowania przez konsolidacj (opracowywanie aktw zbiorczych) lub stosowanie tzw. zintegrowanego podejcia. ZP ma dwa cele: z jednej strony pozwala uzyska wiksz spjno w ramach okrelonej grupy standardw (np. norm odnoszcych si do konkretnego typu uprawnie pracowniczych) oraz cilej zwiza ich rozwj z osiganiem strategicznych celw Organizacji, z drugiej strony, suy wzmocnieniu ich siy oddziaywania przez wykorzystanie wszystkich, nie tylko normatywnych rodkw, ktrymi dysponuje MOP. Wyrazem tego jest denie do lepszego przygotowania dziaa normotwrczych MOP dziki m.in. analizie spjnoci aktw ju funkcjonujcych, identyfikacji ich wad oraz uwzgldnianiu caoci dziaa Organizacji w danym zakresie. 2.5. Fundamentalne i priorytetowe konwencje MOP w obszarze zbiorowego prawa pracy Status fundamentalnych konwencji MOP w obszarze zbiorowego prawa pracy posiadaj: Konwencja nr 87 dotyczca wolnoci zwizkowej i ochrony praw zwizkowych z 1948 r., oraz Konwencja nr 98 dotyczca stosowania zasad prawa organizowania si i rokowa zbiorowych z 1949 r. Konwencje te stanowi swoisty kodeks praw zwizkowych. W Deklaracji dotyczcej fundamentalnych zasad i praw w pracy przyjtej w 1998 r., Konwencje nr 87 i 98 uzyskay status konwencji fundamentalnych. Oznacza to, e czonkowie MOP z tytuu samej przynalenoci do Organizacji maj obowizek ich poszanowania, popierania i implementowania (bez wzgldu na to, czy je ratyfikoway). Konwencja nr 87 obejmuje gwny obszar gwarancji wolnoci zwizkowych, na ktry skadaj si: prawo zrzeszania si samorzdno niezaleno. Gwarancj swobodnego wykonywania praw zwizkowych jest zobowizanie pastw, ktre ratyfikoway t Konwencj, do zastosowania wszelkich koniecznych i waciwych rodkw w celu zapewnienia pracownikom i pracodawcom swobodnego wykonywania praw zwizkowych. W Konwencji nr 87 przyjto zasad, by ustawodawstwo krajowe okrelao, w jakiej mierze gwarancje przewidziane w Konwencji bd miay zastosowanie do si zbrojnych i policji . Konwencja nr 98 uzupenia Konwencj nr 87 w zakresie gwarancji wolnoci zrzeszania si dotyczcych ochrony przed aktami dyskryminacji i ingerencji, poprzez: zapewnienie pracownikom ochrony przed wszelkimi aktami dyskryminacji, zmierzajcymi do naruszenia wolnoci zwizkowej w dziedzinie pracy;

zakaz wzajemnej ingerencji organizacji pracownikw i pracodawcw; moliwo utworzenia, w razie potrzeby, instytucji dla zapewnienia poszanowania prawa organizowania si; zapewnienie moliwoci okrelania przez ustawodawstwo krajowe, w jakiej mierze gwarancje przewidziane w tej Konwencji bd miay zastosowanie do si zbrojnych i policji; Konwencja ta nie ma natomiast zastosowania do urzdnikw pastwowych.

Ponadto, Konwencja nr 98 nakada na pastwa, ktre j ratyfikoway, obowizek zachcania i popierania jak najszerszego rozwoju i wykorzystania procedury dobrowolnych rokowa dla zawierania ukadw zbiorowych pomidzy pracodawcami i organizacjami pracodawcw z jednej strony a organizacjami pracownikw z drugiej, w celu uregulowania w ten sposb warunkw pracy. Przewidziany w Konwencji nr 98 obowizek zachcania i popierania rokowa zbiorowych, wzmocniony zosta przez przyjcie w 1981 r. Konwencji nr 154 dotyczcej popierania rokowa zbiorowych (Polska nie ratyfikowaa tej konwencji) oraz uzupeniajcego j Zalecenia nr 163. Akty te szczegowo wymieniaj rodki majce na celu popieranie swobodnych i dobrowolnych rokowa zbiorowych z zastrzeeniem, e nie mog by one rozumiane ani stosowane w sposb naruszajcy t swobod. Ponadto, Konwencja nr 154 wprowadzia zasad powszechnoci rokowa zbiorowych, co oznacza, e ma ona zastosowanie do wszystkich dziedzin dziaalnoci gospodarczej, a zakres w jakim gwarancje w niej przewidziane maj zastosowanie do si zbrojnych i policji, moe by okrelony w drodze ustawodawstwa lub praktyki krajowej. W ten sam sposb moliwe jest okrelenie odrbnych zasad stosowania tej Konwencji w stosunku do suby publicznej. Jakkolwiek Konwencja nr 98 nie zawiera definicji rokowa zbiorowych ani ukadu zbiorowego, niemniej jednak wymienia ich podstawowe zaoenia. Doprecyzowanie tych poj nastpuje w innych aktach MOP. Przyjcie Konwencji nr 87 i nr 98 zapocztkowao proces opracowywania dalszych standardw zbiorowych stosunkw pracy. Nale do nich: w zakresie wolnoci zrzeszania si i ochrony praw zwizkowych:

1. Ochrona i uatwienia dla przedstawicieli pracownikw. 2. Prawa zwizkowe pracownikw administracji publicznej. 3. Prawa zwizkowe wybranych grup pracownikw, np: prawa zwizkowe pracownikw rolnych; prawa zwizkowe marynarzy; prawa zwizkowe pracownikw. Celem powyszych aktw MOP jest zapewnienie grupom zawodowym, pracujcym w specyficznych warunkach zewntrznych, praw zwizkowych okrelonych w Konwencjach nr 87 i 98. 4. Strajk i lokaut jako gwarancje wolnoci zrzeszania si. Prawo do strajku i lokautu nie wynika wprost z aktw MOP. Pojcie strajku wystpuje w tych aktach jedynie na marginesie regulowania innych kwestii. Strajk i lokaut jednak uznawane s przez MOP jako usankcjonowane tradycj rodki ochrony interesw gospodarczych i spoecznych w stosunkach pracy. S to jednak rodki ostateczne i nie mog mie charakteru absolutnego. w zakresie prawa do rokowa zbiorowych:

1. Definicja i cel rokowa zbiorowych oraz ich przedmiot i strony. Konwencja nr 154 definiuje rokowania zbiorowe jako: wszystkie negocjacje, ktre nastpuj midzy pracodawc, grup pracodawcw albo co najmniej jedn organizacj pracodawcw z jednej strony i co najmniej jedn organizacj pracownikw z drugiej, w celu: a) okrelenia warunkw pracy i zatrudnienia; i/lub b) uregulowania stosunkw midzy pracodawcami a pracownikami; i/lub c) uregulowania stosunkw midzy pracodawcami lub ich organizacjami a organizacj lub organizacjami pracownikw.

Zgodnie natomiast z Zaleceniem nr 91 dotyczcym ukadw zbiorowych z 1951 r. okrelenie ukad zbiorowy oznacza wszelkie pisemne porozumienie dotyczce warunkw pracy i zatrudnienia, zawierane z jednej strony przez pracodawc, z drugiej strony przez jedn lub kilka reprezentatywnych organizacji pracownikw, a w braku takich organizacji, przez przedstawicieli zainteresowanych pracownikw, naleycie wybranych przez nich, zgodnie z ustawodawstwem krajowym. 2. Wolny wybr poziomu rokowa zbiorowych. 3. Zasada dobrej wiary. 4. Prawo do informacji i szkole. 5. Dobrowolne procedury uatwiajce rokowania i rozwizywanie sporw zbiorowych. W sytuacjach trudnoci w rokowaniach zbiorowych i sporw, akty MOP pierwszestwo oddaj autonomicznym rozwizaniom organizacji pracodawcw i pracownikw. 6. Rozszerzenie ukadu zbiorowego Zalecenie nr 91 dotyczce ukadw zbiorowych z 1951 r. przewiduje moliwo rozszerzenia wszystkich lub niektrych postanowie ukadu zbiorowego na wszystkich pracodawcw i pracownikw objtych zawodowym i terytorialnym zakresem stosowania ukadu. 7. Rokowania zbiorowe w subie publicznej. Konwencje priorytetowe MOP w zakresie zbiorowego prawa pracy. Konwencja nr 144 dotyczca trjstronnych konsultacji w zakresie wprowadzania w ycie midzynarodowych norm w sprawie pracy => Konsultacje mog odbywa si w ronych formach, np.: specjalnego komitetu do spraw dotyczcych dziaalnoci MOP, w ramach organu posiadajcego oglne uprawnienia w sprawach gospodarczych i spoecznych lub w sprawach pracy, poprzez wskazanie pewnej liczby organw odpowiedzialnych za okrelone grupy zagadnie lub w formie wystpie pisemnych, jeeli s one uznane przez strony konsultacji za waciwe i wystarczajce. Przedstawiciele pracodawcw i pracownikw biorcy udzia w konsultacjach dotyczcych wsppracy z MOP maj by swobodnie wybierani przez swoje reprezentatywne organizacje. Dziaaj na zasadzie rwnoci. Na organach publicznych spoczywa odpowiedzialno za udzielenie wsparcia administracyjnego dla procedur przewidzianych w tej konwencji. Reasumujc ten rozdzia: Tak jak w okresach wczeniejszych, take w warunkach gospodarki globalnej, MOP przypada rola inicjatora i koordynatora dziaa na poziomie midzynarodowym. Dziaania partnerw spoecznych wykraczaj poza granice poszczeglnych krajowych systemw stosunkw przemysowych. wiadczy o tym tworzenie regionalnych i midzynarodowych organizacji zwizkowych czy organizacji pracodawcw, oraz tworzenie ponadnarodowych systemw informacji i konsultacji z pracownikami przedsibiorstw, czy ponadnarodowe porozumienia zbiorowe. Take w tych dziaaniach zasady zapisane w Konwencjach nr 87 i 98 zachowuj swoje fundamentalne znaczenie. 3. System kontrolny Wykonywanie postanowie konwencji i zalece MOP podlega wielopaszczyznowej kontroli Organizacji. Jest to druga (obok trjstronnoci) cecha wyrniajca MOP spord wszystkich innych organizacji systemu Narodw Zjednoczonych. Podstawowym obowizkiem wszystkich Pastw czonkowskich Organizacji jest przedkadanie nowoprzyjtych konwencji i zalece waciwej wadzy, czyli w praktyce organowi ustawodawczemu. Pastwa maj 12 miesicy (w szczeglnych przypadkach 18 msc) od daty zakoczenia konferencji, ktra dokumenty te przyja, na wywizanie si z tego obowizku. Ratyfikacja konwencji pociga za sob obowizek przedkadania okresowych sprawozda z jej stosowania. Od 1946 r. Organizacja moe rwnie wymaga od pastw skadania sprawozda z konwencji nieratyfikowanych i zalece, celem zaznajomienia si z ewentualnym postpem we wprowadzaniu norm zawartych w konwencjach do krajowych porzdkw prawnych. 3.1. Regularny system kontrolny Sprawozdania zoone przez pastwo s badane przez Komitet Ekspertw ds. stosowania konwencji i zalece. W jego skad wchodzi dzi 20 niezalenych ekspertw w dziedzinie prawa i nauk spoecznych, pochodzcych z rnych krajw (kadencja 3 lata) przez Rad Administracyjn na podstawie

propozycji przedstawionych przez Dyrektora Generalnego. Komitet spotyka si w Genewie co roku na przeomie listopada i grudnia. Jego zadaniem jest przygotowanie bezstronnej i technicznej oceny stanu stosowania midzynarodowych standardw pracy. Funkcje Komitetu mona podzieli na trzy grupy: badanie sprawozda rzdw z wykonywania postanowie konwencji ratyfikowanych; badanie sprawozda rzdw na temat prawa i praktyki w odniesieniu do konwencji nieratyfikowanych; badanie informacji rzdw dotyczcych przedkadania waciwej wadzy nowoprzyjtych konwencji i zalece. Komitet moe skomentowa sprawozdanie lub poprosi o dodatkowe wyjanienia. Pytania bezporednie s niejawne i kieruje si je tylko do rzdw, natomiast uwagi publikuje si w corocznym raporcie, przekazywanym wszystkim czonkom Organizacji. Raport ten jest nastpnie podstaw dyskusji w trjstronnym Komitecie Konferencji ds. stosowania konwencji i zalece. Jest to stay Komitet Konferencji, w ktrego skad wchodz przedstawiciele rzdw, pracodawcw i pracownikw. Zajmuje si on dyskusj Raportu Komitetu Ekspertw oraz tzw. przypadkw szczeglnych wybranych z tego Raportu, uznanych za przypadki szczeglnie racego naruszania standardw. Prace tego Komitetu take kocz si przyjciem raportu. 3.2. Procedury specjalne Wyjtkowym organem kontroli, gdy zajmujcym si tylko jedn kategori praw, jest Komitet Wolnoci Zwizkowej, utworzony jako organ Rady Administracyjnej w 1951 r. Skada si z dziewiciu czonkw pochodzcych z grupy rzdowej, pracodawcw i pracownikw i niezalenego przewodniczcego. Komitet spotyka si trzy razy w roku. Komitet Wolnoci Zwizkowej przej funkcj merytorycznego badania skarg dotyczcych spraw z zakresu wolnoci zwizkowej, wnoszonych do MBP i przekazywania wnioskw Radzie Administracyjnej. Po kadym spotkaniu Komitet przedstawia RA raport zawierajcy streszczenie rozpatrywanych spraw i zalecenia dla rzdw. Zgodnie z Konstytucj MOP istniej rwnie dwa inne mechanizmy kontrolne. Pierwszy z nich to moliwo zoenia przez organizacje pracodawcw i pracownikw zaalenia do Midzynarodowego Biura Pracy. Drugi to mechanizm skargi. Polega on na tym, e Pastwo czonkowskie Organizacji moe zgosi skarg na inne Pastwo czonkowskie MOP, ktre nie przestrzega zapisw danej konwencji, pod warunkiem jednak, e oba pastwa ratyfikoway t konwencj i wesza ona w ycie. 4. Polska a MOP 4.1. Informacje oglne Polsk uznaje si za czonkazaoyciela Midzynarodowej Organizacji Pracy. Mimo trudnoci zwizanych z budowaniem pastwa po I wojnie wiatowej, polska delegacja wzia udzia ju w pierwszej Midzynarodowej Konferencji Pracy i z wyjtkiem lat 198387, gdy w zwizku ze skarg na rzd Polski rozwaano wystpienie z Organizacji, trjstronne delegacji regularnie uczestniczyy w Konferencjach Oglnych MOP. Przedstawiciele RP wielokrotnie przewodniczyli obradom komitetw Konferencji. W pierwszych latach funkcjonowania Organizacji Polska bya bardzo aktywnym czonkiem Rady Administracyjnej. Mimo e rzdowi nie udao si wywalczy staego czonkostwa w RA, Polska piastowaa stanowisko w Radzie nieprzerwanie od 1919 do 1951 r. Kolejna polska kadencja w RA przypada na lata 196378 z wyjtkiem trzech lat, pniej lata: 199399, 2005 r. Od 2008 r. rzd Polski zasiada w RA w charakterze czonka tytularnego, a Ambasador RP, Zdzisaw Rapacki, peni na przeomie 2008 i 2009 r. funkcj przewodniczcego RA. Polska nigdy nie miaa znaczcego wpywu na funkcjonowanie Midzynarodowego Biura Pracy, gwnie ze wzgldu na niewielk reprezentacj wrd jego pracownikw zgodnie z przepisami oglnymi, wymiar skadki czonkowskiej uprawnia do najwyej 2 funkcjonariuszy. Obecno Polski w MOP to nie tylko aktywno przedstawicieli rzdu, ale rwnie partnerw spoecznych. Polska, ratyfikowawszy 90 konwencji (z czego obowizuje 80) i bdc stron wszystkich konwencji fundamentalnych i priorytetowych, znajduje si w czowce Pastw czonkowskich MOP. Od 2000 r., zgodnie z ustaw z dnia 14 sierpnia 2000 r., ratyfikacja przez Prezydenta RP konwencji MOP jest moliwa po uzyskaniu zgody Parlamentu wyraonej w ustawie.

4.2. Skarga na rzd Polski w zwizku z wprowadzeniem stanu wojennego Szczegln rol MOP odegraa w polskiej historii na pocztku lat 80. Polska bya wwczas swoistym centrum wielkich geopolitycznych zmian. Cay wolny wiat obserwowa walk Solidarnoci o prawa i wolnoci pracownicze, obywatelskie i wolno dla kraju. MOP i midzynarodowy ruch zwizkowy nie ograniczyy si do biernej obserwacji. W dniu 14 grudnia 1981 r. Midzynarodowa Konfederacja Wolnych Zwizkw Zawodowych (ICFTU) i wiatowa Konfederacja Pracy (WCL) zaalarmoway Dyrektora Generalnego Midzynarodowego Biura Pracy o sytuacji w Polsce. W swoich zarzutach organizacje te potpiy wprowadzenie stanu wojennego, aresztowania dziaaczy zwizkowych i zakazanie wszelkiej dziaalnoci zwizkowej, jak rwnie zajcie przez wojsko siedziby NSZZ Solidarno jako pogwacenie postanowie Konwencji nr 87 i 98. I tu pojawia si historia jak to MOP prbowa interweniowa uywajc rnych instytucji, praw, norm i konwencji opisanych wczeniej. Bya powoana Komisja ledcza poniewa, wadze PRLu olay MOP, K opublikowaa raport 2 maja 1984r. dajc takie oto zalecenia: rzd Polski powinien podj kroki na rzecz zaprzestania postpowa karnych przeciwko liderom zwizkowym i uwolni osoby skazane za dziaalno zwizkow; powinny zosta podjte bezstronne ledztwa w celu ustalenia i ukarania winnych mierci zwizkowcw; sprawy osb zwolnionych z pracy, po wprowadzeniu stanu wojennego, za dziaalno zwizkow powinny by ponownie przebadane w warunkach cakowitej niezalenoci i bezstronnoci; rzd Polski powinien dokona nowelizacji ustawodawstwa dotyczcego zwizkw zawodowych w celu zapewnienia przestrzegania postanowie Konwencji Nr 87 i 98; naley uregulowa kwesti zwrotu majtku zwizkowego, tak aby zapewni, e majtek ten otrzymaj rzeczywicie sukcesorzy organizacji, ktrym zosta on odebrany. Raport Komisji zosta przyjty przez Rad Administracyjn w listopadzie 1984 r., ale Polska nie uznaa go. Jednake, z uwagi na fakt, e sprawozdawanie z ratyfikowanych konwencji byo wyczone z zawieszenia stosunkw, Rzd PRL zoy wymagane sprawozdania z Konwencji Nr 87 i 98, ktre zostay rozpatrzone przez Komitet Ekspertw w marcu 1985 r. Zgodnie z uwagami Komitetu Ekspertw, rzd mia przedstawi szczegowe informacje dotyczce wykonania zalece przed Komitetem Konferencji ds. stosowania konwencji i zalece podczas 71 sesji MKP w czerwcu 1985 r. jednak Polska postanowia wyj z Organizacji na pewien czas i nie wzia udziau w sesji. Polska powrcia do Organizacji w listopadzie 1987 r. Trjstronna delegacja polska wzia udzia w sesji MKP w 1988 r., a Komitet ds. stosowania konwencji i zalece rozpatrywa kwesti implementacji zalece Komisji ledczej podczas tej i kolejnej sesji. W 1989 r., w obliczu pozytywnego rozwoju sytuacji, w zwaszcza obrad Okrgego Stou i decyzji o powoaniu trjstronnego ciaa upowanionego do badania ustawodawstwa z uwzgldnieniem konwencji i zalece MOP, Komitet zakoczy rozpatrywanie tej sprawy. 4.3. Wsppraca techniczna Polski z MOP po 1989 r. Do koca lat 80. Polska, mimo jej sprzeciwu, jako kraj bloku wschodniego bya przez Midzynarodowe Biuro Pracy uznawana za pastwo zobowizane do dostarczania rodkw na pomoc techniczn udzielan przez MOP. Sytuacja ta zmienia si wraz z rozpoczciem transformacji ustrojowej, rozpoczto wwczas bogat wspprac techniczn realizowan od 2000 r. w ramach dwuletnich programw. W ramach tej wsppracy MBP przygotowao m.in. instruktaowy program lokalnego rozwoju ekonomicznego dla pastw Europy rodkowo-Wschodniej oraz pastw batyckich; utworzyo i finansowao wyposaenie w sprzt biurowy i komputerowy (cznie z wyszkoleniem personelu) kilku wojewdzkich biur pracy, projekt rozwoju ksztacenia dorosych. Wdraano w ycie modelowe programy opracowane wsplnie przez MOP, wiatow Organizacj Zdrowia (WHO) i Program ONZ ds. rozwoju (UNDP), dotyczce zapobiegania naduywania alkoholu i rodkw psychotropowych przez pracownikw i ich rodziny. W 1997 r. w ramach uruchomionego w Polsce programu szkolenia sub zatrudnienia dla pastw przechodzcych do gospodarki rynkowej powstay trzy centra szkoleniowe. W latach 19982000 Polska korzystaa z midzynarodowych dowiadcze i rozwiza w sprawach rynku pracy i polityki spoecznej. W tym okresie organizowane byy w Polsce konferencje, seminaria i warsztaty dotyczce rynku pracy, dialogu spoecznego, etc.

10

Od 2000 r. MOP pomagaa Polsce w przygotowaniu do akcesji do UE, podejmujc rwnie wsplne dziaania z Komisj Europejsk. Formami wsparcia byo doradztwo, konsultacje, warsztaty i konferencje, ktre byy reakcj na konkretne zapotrzebowanie rzdu i partnerw spoecznych na podstawie zawartych z MOP trjstronnych porozumie i programw o wsppracy technicznej. MOP pomoga w tworzeniu ram instytucjonalnych Komisji Trjstronnej w Polsce, bya take obecna przy tworzeniu ustawodawstwa w zakresie dialogu spoecznego i rozwizywaniu problemw rynku pracy. Wraz ze zblianiem si daty polskiej akcesji do UE malaa zarwno intensywno wsppracy z MOP, jak i aktywno przedstawicieli polskiego rzdu na forum tej Organizacji. Rwnie Midzynarodowe Biuro Pracy przestao traktowa Polsk jako pastwo wymagajce szczeglnej uwagi i w 2004 r. zlikwidowao istniejce od 1992 r. biuro krajowego korespondenta MBP w Polsce. Wsppraca techniczna Polski z MOP po 2004 r. ograniczya si do udziau w konkretnych projektach MBP. Do najwaniejszych zaliczy naley udzia w programie Zwalczanie w Europie pracy przymusowej wynikajcej z handlu ludmi. 4.4. Zesp do spraw wsppracy z Midzynarodow Organizacj Pracy Ratyfikowana przez Polsk w 1994 r. Konwencja nr 144 dotyczca trjstronnych konsultacji w zakresie wprowadzania w ycie midzynarodowych norm w sprawie pracy nakada na pastwo obowizek utworzenia forum konsultacji i wyraania opinii przez najbardziej reprezentatywne organizacje pracodawcw i pracownikw w kwestiach zwizanych ze wspprac z MOP. Funkcj t do 2001 r. spenia Polski Komitet do spraw Wsppracy z MOP, ktry powsta na mocy Zarzdzenia Nr 1 Prezesa Rady Ministrw, w 1990 r. W zwizku z now Konstytucji RP i przyjciem pewnej ustawy Zarzdzenie Nr 1 przestao obowizywa. W zwizku w tym zaproponowano utworzenie w ramach Komisji Trjstronnej ds. Spoeczno-Gospodarczych staego Zespou zajmujcego si wspprac z MOP. Komisja Trjstronna uchwa z 13 grudnia 2002 r. utworzya taki zesp. W jego skad wchodzi: po jednym przedstawicielu organizacji pracodawcw: Polskiej Konfederacji Pracodawcw Prywatnych Lewiatan, Konfederacji Pracodawcw Polskich, Business Centre Club Zwizku Pracodawcw oraz Zwizku Rzemiosa Polskiego; po dwch przedstawicieli zwizkw zawodowych: OPZZ, NSZZ Solidarno i Forum Zwizkw Zawodowych; czterech przedstawicieli Rzdu, s to: jedna osoba z MSZ i 3 reprezentantw Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej. Zesp ma charakter opiniodawczo-konsultacyjny, do jego kompetencji nale sprawy zwizane z ratyfikacj konwencji MOP (ustalenie programu ratyfikacji, opiniowanie wnioskw ratyfikacyjnych i sprawozda z konwencji ratyfikowanych), przygotowanie udziau trjstronnej delegacji polskiej w sesjach Midzynarodowej Konferencji Pracy, udzia w wypracowywaniu programu wsppracy technicznej z MOP oraz inne kwestie odnoszce si do wsppracy Polski z MOP i MBP. 5. Midzynarodowa Organizacja Pracy wobec wyzwa wspczesnego wiata 5.1. Godna praca (Decent work) W ostatniej dekadzie XX w. rozwijajca si gospodarka globalna doprowadzia do przedefiniowania celw Midzynarodowej Organizacji Pracy. W czasie powstania Organizacji zadaniem MOP byo budowanie spoecznych podstaw pokoju i stabilnoci, w ramach ktrych realizowany jest postp gospodarczy prowadzcy do wzrostu dobrobytu. Tymczasem pod koniec XX w. procesy liberalizacji handlu i globalizacji doprowadziy do zmiany relacji pomidzy biznesem pracodawcami, pracownikami i pastwem. Zaburzona zostaa symetria midzy biznesem, gwnie z powodu umidzynarodowienia rynkw kapitaowych, a rynkiem pracy. Widzc tak gbokie i trudne dla partnerw zmiany w wiecie pracy przejawiajce si rosncym bezrobociem i niepewnoci na rynku pracy oraz brakiem bezpieczestwa socjalnego, Midzynarodowe Biuro Pracy podjo si zadania przedefiniowania swojej misji, ktr mona okreli jako nadanie globalnej gospodarce ludzkiej twarzy. Jednym z pierwszych skutkw tych wysikw byo wynegocjowanie i przyjcie w 1998 r. Deklaracji dotyczcej fundamentalnych zasad i praw w pracy (patrz rozdzia 2.2.). Dokument ten stanowi kamie wgielny dla wypracowania koncepcji godnej pracy, ktra od chwili jej ogoszenia jest podstaw strategii MOP i przywieca wszystkim jej dziaaniom.

11

Idea godnej pracy zostaa po raz pierwszy ogoszona w raporcie Dyrektora Generalnego przygotowanym na 87 sesj Midzynarodowej Konferencji Pracy w 1999 r. Raport ten definiowa godn prac jako szans dla kobiet i mczyzn do uzyskania godnej i produktywnej pracy w warunkach wolnoci, rwnoci, bezpieczestwa i ludzkiej godnoci. Godna praca jest uznawana za element realizacji celu zrwnowaonego rozwoju, ale uznaje si j rwnie za cel sam w sobie. Na godn prac skadaj si cztery komponenty: zatrudnienie, ochrona socjalna, fundamentalne prawa pracownicze, dialog spoeczny, ktre od czasu ogoszenia idei godnej pracy stay si celami strategicznymi MOP i od tej pory kolejne dwuletnie programy i budety Organizacji s zorientowane wok tych celw. Oparty na godnej pracy program MOP (tzw. Agenda na rzecz godnej pracy Decent Work Agenda) i jej cele strategiczne uzyskay midzynarodowe poparcie ju podczas 24 specjalnej sesji Zgromadzenia Oglnego NZ w 2004r. Godna praca staa si nie tylko podstaw dziaa MOP, ale starano si te t ide wprowadzi w ycie w konkretnych krajach. 5.2. Globalna Agenda na rzecz zatrudnienia (Global Employment Agenda GEA) Jednym z najwaniejszych wyzwa na pocztku XXI w. z punktu widzenia MOP stao si zapewnienie wszystkim ludziom na wiecie godnej pracy wykonywanej w warunkach rwnoci, bezpieczestwa i ludzkiej godnoci, a dziki temu wydwignicie ponad 1,6 mld ludzi z ubstwa. W 2000 r. Zgromadzenie Oglne NZ podczas 24 specjalnej sesji uznao potrzeb wypracowania spjnej i skoordynowanej midzynarodowej strategii zatrudnienia, ktrej celem byoby zwikszanie szans na zrwnowaone ycie i dziaalno zarobkow. Zachcono te MOP do zorganizowania Globalnego Szczytu Zatrudnieniowego. Szczyt ten odby si w dniach 13 listopada 2001 r. Zaproponowana przez Midzynarodowe Biuro Pracy Globalna Agenda na rzecz zatrudnienia stanowia odpowied zarwno na przyjt przez Zgromadzenie Oglne NZ podczas 24 specjalnej sesji rezolucj jak i na Milenijne Cele Rozwoju (zwaszcza redukcj ubstwa). Jej celem jest uczynienie z penego, produktywnego i swobodnie wybranego zatrudnienia jednego z priorytetw krajowych i wiatowych oraz stworzenie platformy dla strategicznego sojuszu pomidzy MOP a innymi organizacjami systemu NZ i instytucjami z Bretton Woods ukierunkowanego na szybsze tworzenie produktywnego zatrudnienia. Agenda docenia znaczenie zatrudnienia nie tylko jako instrumentu kreowania dochodu, ale rwnie integracji spoecznej i samorealizacji. Globalna Agenda na rzecz zatrudnienia stanowi jeden z najwaniejszych strategicznych wymiarw Agendy na rzecz godnej pracy MOP, wychodzi bowiem z zaoenia, e prawa w pracy i swobodnie wybrane zatrudnienie s celami, ktre powinny by realizowane wsplnie i jednoczenie. Punktem wyjcia dla GEA jest wic deficyt godnej pracy we wszystkich Pastwach czonkowskich MOP, przy zaoeniu, e przed rzdami Pastw czonkowskich MOP stoi wyzwanie w postaci stworzenia w cigu dekady 1 miliarda miejsc pracy (zarwno nowych jak i przeksztacenia istniejcych w penowartociowe i godne). Projekt Agendy przygotowany przez MBP by poddany konsultacjom z partnerami spoecznymi podczas posiedzenia Rady Administracyjnej w listopadzie 2001 r., a ostateczny ksztat naday mu konsultacje trjstronne w lutym 2002 r. i kolejne spotkania Komitetu ds. zatrudnienia Rady Administracyjnej (ostatecznie GEA zostaa przyjta w marcu 2003 r.). GEA opiera si na 7 filarach: uznaniu godnej pracy za czynnik zwikszajcy produktywno; sprzyjajcych zatrudnieniu ramach makroekonomicznych; przedsibiorczoci i inwestycjach prywatnych; poprawie produktywnoci i wikszych szansach dla pracujcych biednych (working poor); walce z dyskryminacj na rynku pracy; rodowiskowo i spoecznie zrwnowaonym wzrocie; zatrudnialnoci i adaptowalnoci. Naturalnym z punktu widzenia MOP elementem spinajcym filary jest dialog spoeczny i trjstronno. GEA proponuje 10 podstawowych elementw stanowicych ramy dla MBP i partnerw z Pastw czonkowskich

12

do opracowywania polityki zatrudnienia i rodowiska midzynarodowego sprzyjajcego tworzeniu miejsc pracy. S to: 1. Promowanie handlu i inwestycji na rzecz produktywnego zatrudnienia. 2. Promowanie zmian technologicznych ukierunkowanych na zwikszanie produktywnoci i tworzenie miejsc pracy. 3. Promowanie godnego zatrudnienia poprzez przedsibiorczo, standardy pracy, tworzenie nowych przedsibiorstw i wzrost. 4. Wspieranie zrwnowaonego rozwoju na rzecz zrwnowaonego ycia (sustainable livelihoods). 5. Wspieranie zatrudnialnoci przez popraw wiedzy i umiejtnoci. 6. Polityki rynku pracy sprzyjajce zarzdzaniu zmian. 7. Ochrona socjalna by poprawi funkcjonowanie rynku pracy. 8. Bezpieczestwo i higiena pracy dla zwikszenia produktywnoci. 9. Koordynacja polityki wzrostu i zatrudnienia. 10. Produktywne zatrudnienia na rzecz redukcji ubstwa i rozwoju. GEA stanowi zaproszenie dla rzdw, partnerw spoecznych, aktorw midzynarodowych do rozpoczcia wsplnej pracy nad opracowaniem strategii lub platformy porozumienia jak wpiera zatrudnienie. Instrumentem realizacji GEA s globalne sojusze na rzecz zatrudnienia, rodzaj partnerstwa, ktry w zamierzeniu jest wzmocnieniem wsppracy pomidzy MOP a innymi aktorami by nada zatrudnieniu wikszy priorytet w strategiach tych organizacji. GEA zachca rwnie do podobnych aliansw na poziomie regionalnym lub krajowym bez udziau MOP.Za pierwszy sojusz globalny uznaje si Youth Employment Network realizowany wsplnie z ONZ, UNDP i Bankiem wiatowym. W 2006 r. Rada Administracyjna zdecydowaa, e realizacja GEA bdzie si skupiaa na czterech priorytetowych obszarach: 1) uczynienie z zatrudnienia centralnego priorytetu tworzenia polityki gospodarczej i spoecznej na poziomie krajowym, regionalnym i wiatowym 2) gospodarka nieformalna 3) zatrudnienie ludzi modych oraz 4) odpowied na specjalne potrzeby Afryki. 5.3. Spoeczny wymiar globalizacji W listopadzie 2001 r. MBP powoao wiatow Komisj do spraw Spoecznego Wymiaru Globalizacji. Komisja skadaa si z 26 czonkw. Jej wspprzewodniczcymi byli dwaj prezydenci, wrd czonkw Komisji znaleli si przedstawiciele wiata polityki, biznesu i wielonarodowych korporacji, zwizkw zawodowych, wiata nauki oraz spoeczestwa obywatelskiego. Komisja zostaa utworzona aby pomc ludziom w dostosowaniu si do zmian spowodowanych przez globalizacj, ktra wywiera wpyw na ludzkie ycie, na rodzin i na spoeczestwo. Oglne cele Komisji obejmoway: sformuowanie polityki, ktra w dobie globalizacji przyczyniaaby si do eliminacji ubstwa, przypieszenia wzrostu i rozwoju w otwartych gospodarkach i do promocji godnej pracy; sformuowanie polityki, ktra spowodowaaby, e globalizacja byaby korzystna dla wszystkich, przy pomocy rodkw, ktre bd akceptowane na szczeblu krajowym i w stosunkach midzy krajami i bd sprawiedliwe; promocj lepiej ukierunkowanego dialogu midzynarodowego na temat spoecznego wymiaru globalizacji; ksztatowanie woli politycznej na arenie midzynarodowej i zrozumienia dla potrzeby tworzenia odpowiedniej polityki uwzgldniajcej spoeczny wymiar globalizacji; suenie pomoc spoecznoci midzynarodowej w tworzeniu bardziej spjnej polityki na rzecz realizacji gospodarczych i spoecznych celw w globalnej gospodarce. Komisja zorganizowaa 22 spotkania krajowe i regionalne (w tym dialog krajowy w Polsce), ktre pomogy jej w identyfikacji gwnych problemw i sformuowaniu zalece opublikowanych w lutym 2004 r. w raporcie zatytuowanym Sprawiedliwa globalizacja: jak stworzy szanse dla wszystkich. Przedstawia on diagnoz wpywu procesw globalizacyjnych na wiat pracy i codzienne ycie ludzi we wszystkich regionach, na ich aspiracje i moliwo realizacji tych aspiracji. Komisja apelowaa o:

13

Koncentracj na ludziach czyli spenienie oczekiwa wszystkich ludzi dotyczcych poszanowania ich praw, kulturalnej tosamoci oraz autonomii, godnej pracy; oraz wzmocnienia wsplnot lokalnych, w ktrych yj. Demokratyczne i skuteczne pastwo, majce zdolno kierowania integracj wiatowej ekonomii, a take oferowania szans spoecznych i gospodarczych oraz zapewniania bezpieczestwa. Trway i zrwnowaony rozwj. Wydajne i sprawiedliwe rynki. Sprawiedliwe zasady gospodarki wiatowej zapewniajce wszystkim pastwom sprawiedliwy dostp oraz rwne moliwoci uczestnictwa, a take uwzgldniajce rnorodno narodowych zdolnoci i potrzeb rozwojowych. Globalizacj solidarn. Wiksz odpowiedzialno przed ludmi, wychodzc z zaoenia, e podmioty publiczne i prywatne, na wszystkich poziomach, majce wpyw na rezultaty globalizacji powinny w demokratyczny sposb odpowiada za polityk, ktr prowadz oraz dziaania, ktre podejmuj. Gbsze partnerstwa, jako e w osiganie globalnych celw spoeczno-gospodarczych angauje si wiele podmiotw organizacje midzynarodowe, rzdy i parlamenty, przedsibiorstwa, zwizkowcy, instytucje spoeczestwa obywatelskiego i wiele innych. Dialog i partnerstwo midzy nimi jest niezbdnym instrumentem demokratycznym do budowy lepszego wiata. Skuteczn Organizacj Narodw Zjednoczonych wychodzc z zaoenia, e silniejszy i bardziej wydajny system wielostronny stanowi kluczowe narzdzie tworzenia demokratycznych, spjnych i wyposaonych w odpowiedni legitymacj ram procesw globalizacyjnych.

5.4. Inicjatywa na rzecz zielonych miejsc pracy (Green Jobs Initiative) Zainteresowania MOP nie ograniczaj si tylko do spoecznego wymiaru idei zrwnowaonego rozwoju. Midzynarodowe Biuro Pracy, zauwaajc wpyw zmian klimatycznych i ekologii na gospodark, a tym samym rynek pracy, podjo rwnie wspprac z UNEP (Program NZ ds. rodowiska) i IPCC (Midzyrzdowym Panelem ds. Zmian Klimatycznych) zwaszcza w kontekcie zielonych miejsc pracy. Raport z 96 sesji Midzynarodowej Konferencji Pracy zauwaa, e zmiany na rynku pracy powodowane zmianami klimatycznymi i dziaaniami podejmowanymi na rzecz przeciwdziaaniu im (np. przejcie na gospodark niskoemisyjn) s nieuniknione i doprowadz prawdopodobnie do likwidacji wielu istniejcych obecnie miejsc pracy w tradycyjnych sektorach gospodarki. Za zielone uwaa si takie miejsca pracy, ktre ograniczaj niekorzystny wpyw na rodowisko danego przedsibiorstwa lub caego sektora gospodarki do poziomu, ktry mona uzna za zrwnowaony. MOP zauwaa, e jest wiele odcieni zieleni i niektre miejsca pracy uchodzce za zielone wcale takimi si nie okazuj. Co wicej zielone miejsca pracy nie zawsze s miejscami godnej pracy. Dlatego w swojej koncepcji zielonych miejsc pracy MOP wzywa do poczenia zielonego z godnym, a take do sprawiedliwego spoecznie przejcia do zielonych miejsc pracy. Pomc w osigniciu tego celu ma Inicjatywa na rzecz zielonych miejsc pracy (Green Jobs Initiative), ktra jest wsplnym projektem MOP, UNEP, Midzynarodowej Organizacji Pracodawcw (IOE) i Midzynarodowej Konfederacji Zwizkw Zawodowych (ICTU). Jej zadaniem jest analiza i promowanie godnej pracy w kontekcie dziaa przeciwko zmianom klimatycznym. W 2008 r. wystartowa Program MOP na rzecz zielonych miejsc pracy, ktry ma pi priorytetw: 1. wypracowanie narzdzi do diagnozy wpywu na rynek pracy i rozpowszechniania tych danych; 2. praktyczne podejcie do zazieleniania si przedsibiorstw; 3. promowanie zielonych miejsc pracy (w rozumieniu MOP) w przetwrstwie odpadw i recyklingu; 4. zielone miejsca pracy w energetyce opartej na rdach odnawialnych i efektywnym wykorzystaniu energii; 5. tworzenie miejsc pracy i dostosowywanie przedsibiorstw w odpowiedzi na zmiany klimatyczne. Dziaania w ramach Programu to przede wszystkim doradztwo i szkolenie trjstronnych przedstawicieli Pastw czonkowskich zlokalizowanych gwnie w Azji, ale rwnie Afryce i Ameryce aciskiej, w opracowywaniu i wdraaniu krajowych programw na rzecz zielonych miejsc pracy.

14

5.5. Deklaracja MOP dotyczca sprawiedliwoci spoecznej na rzecz uczciwej globalizacji z 2008 r. W listopadzie 2005 r. Rada Administracyjna zdecydowaa, e Midzynarodowa Konferencja Pracy rozpocznie dyskusj nad wzmocnieniem kompetencji MOP w celu pomocy Czonkom w wysikach na rzecz realizacji celw Organizacji w kontekcie globalizacji. Dyskusja ta rozpocza reform Midzynarodowej Organizacji Pracy, podczas ktrej podjto prb ponownego zdefiniowania sposobw dziaania Organizacji, systemu zarzdzania, jak rwnie zintegrowania uniwersalnych celw ustanowionych przez MOP z Agend na rzecz godnej pracy w kontekcie reformy systemu ONZ. W efekcie dyskusji podczas dwch kolejnych sesji MKP oraz formalnych i nieformalnych konsultacji, Konferencja w 2008 r. przyja Deklaracj dotyczc sprawiedliwoci spoecznej na rzecz uczciwej globalizacji. Deklaracja formalnie umieszcza godn prac w mandacie MOP i potwierdza, e cztery cele strategiczne tej koncepcji s celami strategicznymi Organizacji, jednoczenie uznaje rwno pci i niedyskryminacj za kwestie przekrojowe w ramach wymienionych wyej celw strategicznych. Deklaracja stanowi komunikat dla wiata zewntrznego, w ktrym kierunku Organizacja zmierza, aby efektywniej odpowiada na potrzeby wiata pracy w radykalnie odmiennym rodowisku XXI wieku, dotyczy rwnie kwestii wzmocnienia zdolnoci MOP w promowaniu celw Organizacji umoliwienia Czonkom realizacji tych celw w sposb spjny i zintegrowany, zgodnie z Agend na rzecz godnej pracy. 5.6. Przeciwdziaanie negatywnym spoecznym skutkom kryzysu finansowego i gospodarczego Pierwsz reakcj Midzynarodowego Biura Pracy na oficjalne informacje o globalnym kryzysie finansowym byo ogoszenie przez Dyrektora Generalnego MBP szacunkw MOP, e kryzys moe doprowadzi do wzrostu liczby bezrobotnych na wiecie o 20 milionw (ze 190 mln w 2007 r. do 210 mln z kocem 2009 r.) oraz do wzrostu o 140 mln liczby pracujcych biednych (o dochodzie poniej 2 dolarw dziennie). Organizacja niezwocznie podja dziaania majce na celu ograniczenie negatywnych spoecznych skutkw kryzysu. Mona powiedzie, e Organizacja przestawia si na tryb awaryjny, angaujc wikszo swoich zasobw na rzecz walki z kryzysem. Dziaalno ta polega przede wszystkim na zbieraniu danych na temat zatrudnienia w Pastwach czonkowskich, rozpowszechnianiu dobrych praktyk, uwiadamianiu, e w walce z kryzysem jednym z priorytetw powinna by ochrona zatrudnienia i agodzenie negatywnych jego skutkw dla grup najbardziej naraonych oraz promowanie godnej pracy. MOP podja rwnie wspprac z innymi organizacjami midzynarodowymi OECD, Midzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem wiatowym oraz G20. Podczas 303 sesji RA uczestnicy dyskusji uznali, e w obliczu kryzysu na MOP spoczywa w szczeglnoci obowizek zapewnienia, e trudne decyzje ekonomiczne, jakie musz by podjte, nie prowadz do ograniczenie fundamentalnych praw pracowniczych, osabienia podstawowej ochrony, jak MOP zapewnia od pocztku powstania czy pogorszenia bezpieczestwa i higieny pracy. Wadze RA przewodniczcy Ambasador Zdzisaw Rapacki oraz wiceprzewodniczcy ze strony pracodawcw i pracownikw przyjli stanowisko dotyczce walki z kryzysem, w ktrym uznaje si, e promocja zatrudnienia, ochrona socjalna, fundamentalne prawa pracownicze i dialog spoeczny stanowi, przez Agend na rzecz godnej pracy, skuteczny pakiet polityk wobec kryzysu gospodarczego. Podczas spotkania G20 w kwietniu 2009r. MOP przyznano rol lidera ludzkiego wymiaru kryzysu. Wezwano Organizacj do oceny podejmowanych i potrzebnych dziaa w tym zakresie. Odpowiedzi na mandat udzielony MOP byo podjcie podczas 98 sesji MKP prac nad globalnym paktem na rzecz zatrudnienia. W rezultacie przyjto dokument pt. Odbudowa z kryzysu: globalny pakt na rzecz zatrudnienia. Jedna z czci tego dokumentu (Decent Work Responses Recepta oparta na godnej pracy) wskazuje konkretne opcje, na ktrych kraje czonkowskie powinny oprze swoj odpowied na kryzys. Rozwizania te s podzielone na cztery grupy: (1) Przyspieszenie tworzenia miejsc pracy, oywienia na rynku pracy i zrwnowaonych przedsibiorstw skupiajca si na opcjach polityki rynku pracy, wpieraniu maych i rednich przedsibiorstw oraz zielonej gospodarki, (2) Budowanie systemw ochrony socjalnej i ochrony ludzi, zawierajca osobne propozycje w tym zakresie dla krajw rozwinitych i rozwijajcych si, (3) Wzmocnienie poszanowania midzynarodowych standardw pracy i (4) Dialog spoeczny: rokowania zbiorowe, identyfikacja priorytetw i stymulowanie dziaa.

15