ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI DZKIEJ SCIENTIFIC BULLETIN OF D TECHNICAL UNIVERSITY

KONRAD SOBOLEWSKI Politechnika Warszawska, Katedra Wysokich Napi i Aparatw Elektrycznych ELIMINACJA SYGNAW ZAKCAJCYCH REJESTROWANYCH PODCZAS BADA LABORATORYJNYCH NAPI INDUKOWANYCH UDAROWYCH
Opiniodawca:

Maszynopis dostarczono: Streszczenie: W referacie zostay rozpatrzone metody filtracji aperiodycznych przebiegw udarw prdowych zakconych zewntrznymi przebiegami wysokoczstotliwociowymi. Prby fizycznego ich wyeliminowania przez ulepszenie ukadu pomiarowego nie przynosiy pozytywnych skutkw, std podjta zostaa prba cyfrowej obrbki sygnau. W referacie przedstawione s zarwno fizyczne strony eksperymentu, takie jak rzeczywiste przebiegi i warunki, w ktrych zostay zarejestrowane, jak rwnie opisana teoria metod filtracji i ich praktyczna realizacja porwnawcza.

1. WPROWADZENIE W trakcie bada eksperymentalnych napi indukowanych w laboratorium wysoko napiciowym wraz z aperiodycznym przebiegiem udarowym rejestrowane s przebiegi zakcajce wysokiej czstotliwoci. rdem tych zakce mog by rne przyczyny, na przykad wyadowania w przerwie midzyelektrodowej przez iskierniki, ktre s jednym z podstawowych elementw generatora. Prby wyeliminowania przebiegw zakcajcych poprzez popraw warunkw pomiarowych czsto nie prowadz do rozwizania problemu, ograniczajc tym samym moliwoci pniejszej analizy zarejestrowanego przebiegu. W zwizku z tym podjta zostaa prba numerycznej eliminacji zakce z wykorzystaniem dostpnych programw obliczeniowych, przy uyciu ktrych moemy

zamodelowa filtr cyfrowy o odpowiednich parametrach, ktry z caoci przebiegu wydzieli sygna roboczy, odrzucajc cz z sygnaem zakcajcym. Niniejszy referat przedstawia moliwoci symulacji tego typu filtrw oraz porwnanie ich dokadnoci, jak rwnie uzyskane przy ich pomocy efekty. 2. BADANIA DOWIADCZALNE Badanie dowiadczalne polegao na pomiarze zakce (przepi) udarowych w ptli indukcyjnej modelu instalacji niskiego napicia. Pomiary przeprowadzono w ptli indukcyjnej umieszczonej w modelu obiektu budowlanego przedstawionego na rysunku poniej.

5 120 500 1000

Rys. 1. Szkic modelu instalacji. Wymiary ptli w mm.

W ptli indukcyjnej mierzono napicia indukowane wwczas, gdy udary napiciowe doprowadzano do prostoliniowego przewodu odwzorowujcego kana wyadowania. Odlego przewodu od ptli bya zmieniana w granicach od 0,5 m do 1,0 m. Stosowano dwa usytuowania ptli wzgldem kanau wyadowania iskrowego: a) usytuowanie wzdune, w ktrym kana wyadowania iskrowego znajduje si w jednej paszczynie z ptl (rys.2a.); b) usytuowanie poprzeczne, w ktrym kana wyadowania iskrowego znajduje si w paszczynie prostopadej do paszczyzny ptli (rys.2.b). Napicie indukowane w ptli indukcyjnej modelu w czasie wyadowa iskrowych pomidzy elektrodami ostrzowymi mierzono za pomoc sondy napiciowej Tektronix P6015A o przekadni = 1000 (parametry wejciowe 3 pF, 100 M), przeznaczonej do pomiarw napi udarowych o amplitudzie do 40 kV. Przebiegi

1000

1000

czasowe napi indukowanych rejestrowano za pomoc oscyloskopu cyfrowego Tektronix TDS 220.

Rys. 2. Usytuowanie kanau iskry wyadowania wzgldem paszczyzny ptli indukcyjnej: a) wzdune, b) poprzeczne.

3. BADANIA SYMULACYJNE Do analizy zosta uyty zarejestrowany przebieg napicia indukowanego w ptli indukcyjnej (rys.1) uziemionej, umieszczonej rwnolegle do podogi na wysokoci 0.8 metra, w odlegoci 0.5 metra od kanau wyadowania (toru prdu udarowego). Ksztat prdu udarowego jest przedstawiony na rys. 3

Rys. 3. Przebieg prdu udarowego.

Do rejestracji natenia impulsowego pola magnetycznego H, generowanego przez tor prdowy uyto anteny EMCO ustawionej w odlegoci 0.5 metra od

toru prdowego, rwnolegle do linii si pola magnetycznego. Antena wyposaona bya w tumik 1:10 oraz charakteryzowaa si pasmem przenoszenia 0.4 1 MHz. Przykadowy przebieg rejestracji pola zamieszczono na rys. 4.

Rys. 4. Oryginay zarejestrowanych przebiegw: 1) napicie indukowane w ptli; 2) napicie odpowiadajce nateniu pola H.

Zarejestrowane przebiegi skadaj si z dwch skadowych: skadowej wolnozmiennej, skojarzonej z wyadowaniem prdowym, oraz skadowej szybkozmiennej bliej nieokrelonego pochodzenia. eby mc poprawnie okreli amplitud sygnaw generowanych tylko przez samo wyadowanie naleao podj czynnoci eliminujce wysokoczstotliwociow skadow przebiegu. Ze wzgldu na to, e dziaania zmierzajce do eliminacji rejestrowanych przebiegw wysokiej czstotliwoci (np. podwjne ekranowanie, ukadu pomiarowego, ekranowanie iskiernikw generatora, stosowania piercieni ferrytowych nie day zadowalajcej poprawy, podjto prb zastosowania mechanizmu filtrowania cyfrowego zarejestrowanych napi. W niniejszym referacie przedstawiono oglne zaoenia czterech metod filtracji: filtr Czebyszewa filtr Butterwortha filtr Cauera teoria falek (ang. wavelet) Przed przystpieniem do filtracji przebiegw naleao zbada widmo czstotliwociowe przebiegu poddawanego analizie, czyli dokona np. szybkiej transformaty Fouriera FFT. W tym celu mona wykorzysta wiele dostpnych na rynku programw korzystajcych z rnych algorytmw w badanych przypadkach uyto Matlaba w wersji 5.3. Dla badanych przebiegw uzyskano nastpujce wyniki, ktre zamieszczono na rys. 5 oraz rys. 6..

charakterystyka czestotliwosciowa 80 60 40 20 0 0.5 1.5

charakterystyka czestotliwosciowa

0.5

1.5

2.5

3.5

4.5 x 10

5
6

0.5

1.5

2.5

3.5

4.5 x 10

5
6

80 60 40 20 0 -1

1.5

0.5

4 x 10

5
6

0 -1

4 x 10

5
6

Rys. 5. Widmo czstotliwoci (o x) dla napicia zaindukowanego w ptli (o y).

Rys. 6. Widmo czstotliwoci (o x) dla pomiaru natenia pola magnetycznego (o y).

Na podstawie powyszych charakterystyk mona wycign dwa istotne wnioski, uyte do dalszej czci eksperymentalnej. Pierwszym z nich s czstotliwoci sygnau zakcajcego. Wyranie wida pasmo 1.5 3.5 MHz, ktre nie jest powizane z przebiegiem prdu udarowego prd udarowy posiada ksztat 3/8 s co odpowiada zakresowi czstotliwoci 125 333 kHz. Z tego te wzgldu do bada symulacyjnych przyjto granic filtrowania na poziomie 1 MHz. Drugim z wnioskw jest okrelenie poziomw sygnau uytecznego i zakcajcego. Wyranie wida, e stosunek tych dwch sygnaw jest odmienny w zalenoci co obserwujemy. W przypadku pola magnetycznego, sygna zakcajcy jest niemal trzykrotnie sabszy ni sygna uyteczny, za w przypadku napicia indukowanego w ramce sytuacja jest odwrotna to sygna zakcajcy jest trzykrotnie silniejszy ni sygna uyteczny. 3.1. Filtr Butterwortha. Filtr Butterwortha w stosunku do innych filtrw ma najbardziej paski przebieg charakterystyki amplitudowej w pamie przepustowym, co odbywa si kosztem zaamania charakterystyki pod koniec pasma przepustowego. W filtrze Butterwortha najwaniejszym celem jest uzyskanie maksymalnej paskoci charakterystyki amplitudowej. W przeprowadzonych symulacjach dla tego filtru zosta przyjty rzd filtru N=5 oraz czstotliwo graniczna 1 MHz. Ponisze dwa rysunki pokazuj przefiltrowane przebiegi odpowiednio napicia zmierzonego anten (pole magnetyczne) oraz napicia indukowanego w ramce.

zlapane z generatora 20 10 0 -10 -20 -5 2 0 -2 40 -4 -6 -8 -5 0 5 10 t 15 20 25 20 0 -5 2000 1000 0 -1000 -2000 -5 80 60

zlapane z generatora

5 10 15 t Po filtrze dolno-przepustowym

20

25

5 10 15 t Po filtrze dolno-przepustowym

20

25

10 t

15

20

25

Rys. 7. Przebieg napicia odpowiadajcego nateniu pola H: a) orygina, b) po filtracji.

Rys. 8. Przebieg napicia zaindukowanego w ramce: a) orygina, b) po przefiltrowaniu.

3.2. Filtr Czebyszewa Filtr ten ma maksymaln ostro charakterystyki amplitudowej w pamie przejciowym. Na skutek tego w pamie przepustowym powstaj zafalowania, a przy czstotliwoci granicznej podbicie. Im wiksza bdzie dobro filtru tym wiksze podbicie i zafalowania, ale rwnie ostro kolana. Do analizy rzeczywistych przebiegw, podobnie jak dla filtru Butterwortha, zostay ustalone takie parametry jak rzd filtru N=5 oraz czstotliwo graniczn rwn 1 MHz. Dodatkowo zostao ustawione tumienie pasma zaporowego na warto 50 dB. Na dwch kolejnych przebiegach moemy obejrze porwnanie przebiegw oryginalnych (zarejestrowanych na oscyloskopie) z przebiegami po przefiltrowaniu.

zlapane z generatora 20 10 0 -10 -20 -5 2 0 -2 -4 -6 -8 -5 0 5 10 t 15 20 25 0 -5 0 5 40 2000 1000 0 -1000 -2000 -5 60

zlapane z generatora

10 15 t Po filtrze dolno-przepustowym

20

25

5 10 15 t Po filtrze dolno-przepustowym

20

25

20

10 t

15

20

25

Rys. 9. Przebieg napicia odpowiadajcego nateniu pola magnetycznego: a) przebieg oryginalny, b) po przefiltrowaniu.

Rys. 10. Przebieg napicia zaindukowanego w ramce: a) przebieg oryginalny, b) po przefiltrowaniu.

3.3. Filtr eliptyczny Cauera W przypadku filtru Cauera (eliptycznego) argumentem funkcji charakterystycznej jest stosunek czstotliwoci do czstotliwoci normalizujcej 0. Parametry dla zaprojektowanego filtru zostay przyjte podobnie jak w poprzednich przypadkach, tj. czstotliwo graniczna fg=1 MHz, tumienie pasma przepustowego 1 dB, tumienie pasma zaporowego 50 dB, rzd filtru N=5. W wyniku otrzymano nastpujce przebiegi:

zlapane z generatora 20 10 0 -10 -20 -5 2 0 -2 40 -4 -6 -8 -5 0 5 10 t 15 20 25 20 0 -5 2000 1000 0 -1000 -2000 -5 80 60

zlapane z generatora

5 10 15 t Po filtrze dolno-przepustowym

20

25

5 10 15 t Po filtrze dolno-przepustowym

20

25

10 t

15

20

25

Rys. 11. Przebieg napicia odpowiadajcego nateniu pola magnetycznego: a) przebieg oryginalny, b) po przefiltrowaniu.

Rys. 12. Przebieg napicia zaindukowanego w ramce: a) przebieg oryginalny, b) po przefiltrowaniu.

3.5. Falki Falki s matematycznymi funkcjami, ktre dziel dane wejciowe na skadniki rnej czstotliwoci, a potem analizuj kady element z dokadnoci odpowiadajc skali prbki. Duo lepiej nadaj si do penej analizy sygnaw z ostrymi niecigociami ni tradycyjna metoda Fouriera, poniewa jednoczenie daj analiz zarwno w dziedzinie czasu i czstotliwoci. Daje to duo lepsze moliwoci poznania natury sygnau. Jako przykad wykorzystaem trzy rodzaje funkcji skalujcych, za wyniki przedstawiaj ponisze rysunki.

Rys. 13. Wynik dziaania dla falki db5 level 7

Rys. 14. Wynik dziaania dla falki dmey5 level 7

Rys. 15. Wynik dziaania dla falki sym5 level 7

4. PODSUMOWANIE I WNIOSKI W referacie zostay zaprezentowane cztery metody analizy cyfrowej przebiegw. Trzy metody opieray si o wykorzystanie mechanizmu filtracji, czwarta metoda wykorzystywaa teori falek (ang. wavelet). Analiza zostaa w caoci wykonana przy uyciu programu Matlab w wersji 5.3, jako rodowisku, ktre posiada due moliwoci obliczeniowe, a jednoczenie udostpnia narzdzia umoliwiajce programowanie analiz. Analizie zostay w referacie poddane dwa przebiegi, jeden odpowiadajcy nateniu pola magnetycznego, drugi napiciu indukowanemu w ramce umieszczonej w tym polu. Wyniki, jakie zostay uzyskane w kadej z wymienionych metod s ze sob w duej mierze zbiene. Zbieno dotyczy zarwno uzyskanych amplitud, jak i wartoci czasowych. Na pewno wartym uwagi jest widmo czstotliwociowe obu przebiegw. Zgodnie z przewidywaniami obserwujemy dwa charakterystyczne miejsca skupiajce sygnay: bardzo maej czstotliwoci do ok. 750 kHz, oraz drugie pasmo od ok. 1.5 3.5 MHz. Poniewa przebieg udarowy mieci si w dolnej granicy czstotliwoci rzdu 333 kHz, a zatem sygnay o czstotliwociach wyszych uznane zostay za niepodane. Jako granic filtracji przyjto 1 MHz. W efekcie filtracji przebiegu odpowiadajcego nateniu pola magnetycznego uzyskano przebieg pozbawiony oscylacji, o mniejszej amplitudzie i ksztacie zblionym do generowanego udaru prdowego. W przypadku przebiegu napicia indukowanego w ramce filtracja usuna oscylacje, amplituda w bardzo znaczny sposb zmalaa (amplituda oscylacji bya duo wiksza ni amplituda sygnau uytecznego), za

ksztat impulsu rwnie jest w duej mierze zbliony do ksztatu udaru prdowego. Podsumowujc stosowanie metod cyfrowej obrbki sygnau jest wielce uytecznym narzdziem, niemniej naley z niego korzysta ostronie. Majc pewne wyniki naleaoby skorelowa je z wynikami oblicze numerycznych przeprowadzonymi dla takich samych konfiguracji pomiarowych jak w czci dowiadczalnej. Majc taki komplet wynikw dopiero moemy okrela skuteczno danej metody analizy. "Praca naukowa finansowana ze rodkw Komitetu Bada Naukowych w latach 2003-2005 jako projekt badawczy nr 4 T10A 009 25" 5. LITERATURA 1. 2. 3. SIGNAL INTERFERENCE REJECTION RECORDED DURING LABORATORY TESTS OF INDUCED SURGE VOLTAGES Abstract In this paper was consider methods of filtering aperiodic surge current signals disturbanced by external high frequency signal. Trials to physically eliminate these signals have no success, so was taken try to digitally process these signal. This paper describe as also physically aspect of experiment like real waves, as also theory of used filtering methods and practical realization with compared results.

10