1. Pojcie instytucji politycznej.

a) instytucja polityczna i ustrj polityczny Instytucja polityczna - to grupa osb, wyaniajcych si ze spoecznoci i charakteryzujcych si cechami organizacyjnymi oraz materialnymi umoliwiajcymi uczestnictwo w yciu politycznym, ktra wpywa na zjawiska i procesy polityczne zwizane ze zdobywaniem, sprawowaniem i utrzymaniem wadzy. Ustrj polityczny - struktura organizacyjna, kompetencje i okrelone prawem wzajemne zalenoci organw pastwa. W innym ujciu okrelenie dla dowolnej formy sprawowania wadzy publicznej; zesp zasad dotyczcych wadzy publicznej w pastwie, a take metod jej wykonywania.Zasady te okrelaj przedmiot wadzy pastwowej, wytyczaj zakres i gwne kierunki aktywnoci pastwa, oraz podstawowe prawa, wolnoci i obowizki obywateli, precyzuj formy i metody ich udziau w realizacji wadzy pastwowej. Ustrj polityczny moe si opiera na zasadach okrelonych w dokumentach prawnych lub na tradycji. Wspczenie najczciej okrelony jest konstytucyjnie. b) rodzaje instytucji politycznych. Instytucja polityczna moe by rozumiana jako: - zesp osb biorcych udzia w yciu politycznym (w tym rozumieniu organizacja pastwowa, parlament, rzd, ministerstwo, sd, partia polityczna); zesp norm prawnych odnoszcych si do dziaania politycznego i regulujcych jego zasady (instytucje prawa wyborczego, referendum, wotum nieufnoci). 2. Pastwo jako instytucja polityczna. a) cechy pastwa Pastwo jest organizacj polityczn. Jest organizacj globaln, ogarniajc cae spoeczestwo. Pastwo jest organizacj przymusow. Normy prawne pochodzce od pastwa mog by w razie potrzeby wymuszone fizycznie. Pastwo dysponuje wszechstronnym i skutecznym arsenaem rodkw oddziaywania. Zdaniem politologw pastwo cechuje: - suwerenno pastwo jest niezalene od innych organizacji pastwowych w zakresie realizacji funkcji wewntrznych i zewntrznych pastwa; - powszechno cecha ta dotyczy powszechnoci zasad prawnych w pastwie, ktre obejmuj wszystkich obywateli w rwnym stopniu; terytorium obszar ldowy pastwa oraz wody przybrzene (wody wewntrzne, morze terytorialne), a take przestrze powietrzna nad ldem i wodami pastwa oraz podziemie pod nimi. b) geneza pastwa podejcie autonomiczne -zaoenie e organizacja pastwowa powstaa w pewnym etapie rozwoju spoeczestwa w wyniku dziaalnoci ludzi. To samo spoeczestwo doprowadzio do powstania pastwa. Teorie autonomiczne: Koncepcja Patriarchalna-stwierdzenie e pastwo wywodzi si ze wsplnoty rodzinnej. ojciec -> rodzina, wadca -> pastwo. Przynaleno plemienna, klanowa. Koncepcja Patrymonialna - pastwo wywodzi si z pierwotnego dominium ziemskiego i powstao przez przyczenie do obszarw ssiednich poprzez rozrost jakiej prawnej posiadoci. Pastwo -wasno tych ktry rzdz. Koncepcja marksistowska - sformuowana przez Fryderyka Engelsa (1820-1895). Uwaa on, e powstanie pastwa jest wynikiem szeregu przeobrae w spoecznociach rodowo plemiennych, a szczeglnie podziau i specjalizacji pracy. Wsplna wasno rodkw zamiast wasnoci prywatnej. Podzia spoeczestwa na dwie klasy spoeczne: - I -ci ktrzy dysponowali rodkami produkcji; - II -ci ktrzy nie mieli nic poza swoimi dziemi (biedni uzalenieni ekonomicznie od posiadaczy). Koncepcja umowy spoecznej - Zapocztkowana przez Epikura (341-270pne), Platon, Marcus Tullius Cyceron. Rozwoj XVII-XVIII w. Przedstawiciele: Huig de Groot zwany Grocjuszem, Thomas Hobbes, Jean Jacques Rousseau, John Locke, w Polsce Hugo Kotaj. Tw.T.Hobbes'a - powstanie pastwa poprzedzao istnienie powszechnej dzikoci walki wszystkich ze wszystkimi. Wyjcie z tego stanu - w drodze spoecznej umowy miao doprowadzi do powstania struktur silnej wadzy pastwowej gwarantujcej wszystkim bezpieczestwo. Tw.J.J.Rousseau - stan natury-stan powszechnej szczliwoci, bez wojen, zdrady nienawici i wadzy. Pastwo powstao aby zachowa harmonie spoecznej egzystencji. Podejcie heteronomiczne- do powstania pastwa doszo niezalenie od dziaa ludzkich i woli czowieka. Zakada e instytucja ta istnieje od zawsze (odkd jest spoeczestwo istnieje te pastwo).

Teorie heteronomiczne : Koncepcja teistyczna - wie powstanie pastwa z dziaaniem istoty nadprzyrodzonej. (Doktryny starozyt. wschodu elementy mitologii greckiej i rzymskiej). w. Augustyn i Tomasz z Akwinu twierdzili ze czynnikiem sprawczym powstania pastwa jest Bg. Koncepcja Podboju i Przemocy - Twrca jest Gumplowicz w XIX - pastwo jest instytucj odwieczn rnic miedzy ludmi (wiara, rasa, pochodzenie) wpyny na przewag militarn jednych nad drugimi, a podbj sta si naturalna konsekwencja. c)zmienno historyczna d ) typy i formy pastwa Wyrniamy 4 podstawowe typy pastw: Pastwo niewolnicze cechuje je wystpowanie wacicieli niewolnikw, oraz niewolnikw bdcych ich wasnoci. Ksztatuj si midzy nimi stosunki zwierzchnictwa i podporzdkowania. Waciciele niewolnikw s warstw panujc i posiadajc prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni s praw i swobody. pastwo feudalne wystpuje tu feudalna wasno ziemi nalecej do stosunkowo maej czci ludnoci (np. rycerstwa, duchowiestwa). Stosunki zwierzchnik podporzdkowany ksztatuj si na zasadzie poddastwa chopw feudaom. W tym systemie warstwy podporzdkowane (chopi) podlegaj pewnej ochronie prawnej. pastwo kapitalistyczne charakteryzuje si wystpowaniem prywatnej wasnoci rodkw produkcji oraz wytwrcw sprzedajcych swoj si robocz. Gwn si spoeczn s waciciele rodkw produkcji, lecz grupy spoeczne korzystaj z formalnie rwnych praw. Ten typ dzielimy na: pastwo wczesnokapitalistyczne; pastwo liberalno-demokratyczne; pastwo faszystowskie; pastwa trzeciego wiata. pastwo socjalistyczne Charakteryzuje si ono daleko posunit uniformizacj stosunkw spoecznoekonomicznych i politycznych. Istnieje tu spoeczna wasno rodkw produkcji pozostajcych w rkach pastwa i swobodni wytwrcy zatrudnieni w pastwowych zakadach. Istotn rnic pomidzy pastwami kapitalistycznymi a socjalistycznymi, jest forma wasnoci w pastwach kapitalistycznych wikszo dbr skupiona jest w rkach tzw. klasy redniej oraz wyej, w krajach socjalistycznych wasno jest domen pastwa, rozumianego jako prawny przedstawiciel caego narodu i ogu yjcych w nim obywateli. Forma pastwa to caoksztat sposobw i metod sprawowania wadzy przez rzdzcych. Skadaj si na ni cztery elementy: forma rzdw, suweren, ustrj terytorialny oraz reim polityczny. Arystoteles dokona podziau pastw ze wzgldu na ich form na: monarchie i tyranie (rzdy jednoosobowe), arystokracje i oligarchie (rzdy kolegialne) oraz politee i demokracje (rzdy ludu). 3. Narodziny pastwa a) despocje orientalne W despocjach orientalnych wadca by uznawany za Boga. b) polis i jej struktura arystokratyczna, oligarchiczna, demokratyczna, tyrania. Polis - forma pastwa w staroytnej Grecji, Fenicji i Mezopotamii, nazywanego take miastem-pastwem. Terytorialnie polis obejmowaa najczciej samo macierzyste miasto z otaczajcymi je wiejskimi terenami. Polis miay zwykle ustrj demokratyczny, cho mg si zmieni w oligarchi, tyrani czy timokracj. Arystokracja - najwysza warstwa spoeczna wyksztacia si w staroytnej Grecji. W ustroju arystokratycznym podmiotem wadzy pastwowej bya grupa najlepszych", nie odpowiedzialna przed narodem, ale sprawujca rzdy wedle wasnego uznania. Rzdy arystokratyczne mogy mie charakter bardzo rnorodny, bardziej lub mniej ograniczony. Najczciej jednak arystokracja miaa charakter czysto wiecki i powstawaa w drodze wyboru, na podstawie pewnych z gry cile okrelonych regu, albo te miaa charakter dziedziczny, kiedy to poszczeglne urzdy publiczne przechodziy z ojca na syna na podstawie zasady dziedziczenia. Tak wyrniona arystokracja stanowia oddzieln klas spoeczn. Oligarchia - forma rzdw polegajca na sprawowaniu wadzy przez niewielk grup ludzi. Najczciej ludzie ci wywodzili si z arystokracji lub warstwy bogatych. Wystpowaa np. w wielu polis staroytnej Grecji. Najoglniej rzecz ujmujc, oligarchia to rzdy podobne do dyktatorskich, ktre cechuj si przywaszczeniem suwerennej roli w pastwie przez ma grup np. wyodrbnion ze starszyzny rodowej lub elit majtkowych. Oligarchia bya take ustrojem staroytnej Sparty - rzdzili ni dwaj krlowie oraz okoo 28 starszych obywateli (w tym rwnie dwaj krlowie). Krlowie oraz najstarsi obywatele stanowili rad, zwan geruzj. Demokracja - ludowadztwo, termin okrelajcy rodzaj rzdw, w ktrym wadza naley do ogu obywateli danego pastwa. Za kolebk demokracji uwaana jest Grecja. Najwaniejszym organem wadzy byo Zgromadzenie Ludowe, na forum ktrego kady obywatel mg wypowiedzie si osobicie. Zarzdzaniem pastwem zajmowaa si Rada liczca 500 czonkw wybieranych drog losowania. Wikszo urzdw obsadzano w wyniku wyborw. Ustrj demokratyczny przyczyni si niewtpliwie do potgi pastwa greckiego w staroytnoci. W Polsce w czasie

rzdw szlachty w XV i XVI w. istniaa demokracja szlachecka. W Europie i obu Amerykach w kocu XIX w. powstay formy demokracji buruazyjnej, poredniej, w ktrej obywatele mieli swj udzia w podejmowaniu decyzji politycznych poprzez wybr ciaa ustawodawczego, i bezporedniej, w ktrej podstawowe prawa i obowizki rozstrzygao powszechne referendum ogu uprawnionych do gosowania. Tyrania (z greckiego tyrania - wadza jednostki). W pastwach-miastach staroytnej Grecji forma rzdu powstaa w wyniku zamachu stanu. Tyrania wczesnogrecka (VII-VI w. p.n.e.) bya form przejciow midzy oligarchi rodow a demokracj. Tyrani wywodzili si zazwyczaj z arystokracji, a do wadzy dochodzili przy poparciu ludu, jednak nie przyczyniali si do zwikszania jego praw. Dla wielu miast rzdy tyranw byy okresem wspaniaego rozwoju kulturalnego i gospodarczego. c) pastwo hellenistyczne Pergamon, Krlestwo Pergamoskie (te Pergameskie) pastwo hellenistyczne w zachodniej czci Azji Mniejszej ze stolic w miecie Pergamon, istniejce w latach 283-133 p.n.e. i rzdzone przez dynasti Attalidw. Od okoo 236 p.n.e. byo krlestwem rzdzonym przez krla. Epoka hellenistyczna (nazwana hellenizmem)- jej cech charakterystyczn bya zupenie nowa i odmienna organizacja wiata greckiego. Do gosu doszy wielkie monarchie, utworzone przez wodzw Aleksandra Wielkiego po rozpadzie jego pastwa. Sytuacja ustabilizowaa si jednak dopiero po 40 latach walk. Uformoway si wwczas trzy krlestwa: Macedonia, monarchia Seleukidw oraz Egipt z dynasti Lagidw. Terminu epoka hellenistyczna po raz pierwszy uy w swoich pracach na temat Aleksandra Wielkiego niemiecki historyk Johann Gustav Droysen w odniesieniu jednak do nieco szerszego okresu - od mierci Aleksandra do IV wieku.Po mierci Aleksandra doszo do wojen midzy jego dowdcami (tzw. wojny diadochw), w wyniku ktrych powstao kilka silnych pastw hellenistycznych (m.in. Macedonia, pastwo Seleucydw z centrum w Mezopotamii i pastwo Ptolemeuszy z centrum w Egipcie). Pastwa hellenistyczne czsto prowadziy ze sob wojny o dominacj w wiecie hellenistycznym. Wadcy tamtego okresu dysponowali ogromnymi bogactwami, a ich dwory charakteryzoway si niespotykanym wczeniej w obszarze greckiej kultury przepychem.Pastwa hellenistyczne ulegy w II wieku p.n.e. Partom, ktrzy zajli tereny Afganistanu, Persji i Mezopotamii oraz Rzymowi, ktry opanowa ca reszt hellenistycznego wiata. Ostatnim hellenistycznym krajem by Egipt wczony do imperium rzymskiego w roku 30 p.n.e. d)pastwo barbarzyskie- Po rozpadzie Cesarstwa zachodnio-rzymskiego powstay oprcz potg Europejskich liczne pastewka barbarzyskie. Byy to mao znaczce plemiona takie jak: Wizygoci w Hiszpanii, Wandalowie w Afryce pnocnej, Burgundowie w dolinie Rodanu, Ostrogoci w Italii pnocnej, synni pniej Frankowie w Galii, Longobardowie w Italii pnocnej, Baskowie na pnocnej czci pwyspu Iberyjskiego, Sebowie na pwyspie Iberyjskim, Celtowie w zachodniej czci Galii i w Irlandii oraz Anglosasi w Anglii. e) republiki redniowieczne (republika rei publicae). W redniowieczu miay miejsce: miejskie republiki w Italii; ruska Republika Nowogrodzka - redniowieczne pastwo ruskie istniejce w latach. 1136-1478, pooone pomidzy Batykiem a Syberi. Powstao na skutek usamodzielnienia si Ksistwa Nowogrodzkiego w czasie rozbicia dzielnicowego Wielkiego Ksistwa Kijowskiego. W pastwie o ustroju feudalnym rozwina si z czasem specyficzna forma demokracji. 4.Monarchia feudalna Monarchia feudalna, feudalizm - ustrj, w ktrym panuje tzw. system feudalny. Wadza formalnie jest w rkach krla, ktrego wadza jest dziedziczna na jego potomkw a)charakterystyka ustroju Arystokracja lub szlachta rzdzi pastwem przez posiadanie ziem nadanej przez krla. Rycerstwo w nagrod za wierno, mstwo na polu bitwy itp. otrzymuje skrawki ziem na posiadociach swoich panw (czyli arystokratw). Musz oni jednak zoy swojemu panu hod lenny. Z kolei chopi (wieniacy) uprawiaj ziemi trzech powyszych stanw. Byli po prostu robotnikami i musieli by w jaki sposb samowystarczalni. Zazwyczaj nie mogli liczy na nagrody np. posiadanie ziemi na wasno. b) krlestwa jednolite i dzielnicowe Monarchie feudaln mona podzieli na: a) jednolit monarchi feudaln, b) rozdrobnion monarchi feudaln. Ad a) Wadza dzierona bya przez krla bd cesarza. Monarcha zajmowa si takimi dziedzinami jak: ustawodawstwem, wadz wykonawcz, sdownictwem, wojskiem, bezpieczestwem publicznym. Przysiga on wiernoci narodowi i by autorytetem. W Polsce wadcami takimi byli - B. Chrobry 1025r., Mieszko II -1025 r., B. miay 1076 r. Administracja centralna sprawowana przez zgromadzenie nadworne (zjazd) zwoywany przez krla. Najwaniejsze sprawy pastwa omawiaa rada nadworna (krlewska), ktra bya organem nadzorczym. Nie byo

jednolitego skadu, ale zaliczy naley do niego urzdnikw nadwornych: kanclerza, skarbnika, marszaka. Administracja terenowa skadaa si z jednostek terytorialnych o ronych nazwach: hrabstwo(hrabia, margrabia), wojewdztwo (wojewoda), ksistwa (namiestnik), prowincje (wysannik krlewski). Ad b) Spadek autorytetu wadzy krla. Toczyy si prywatne wojny krlw, ktre byy sposobem na rozstrzyganie sporw. Wzrastao znaczenie kocioa. W Polsce mia miejsce wewntrzny chaos. Testament Bolesawa Krzywoustego(1138) podzieli pastwo na dzielnice, ktrymi zarzdzali ksita. c) policentryzm: tendencja lub denie do skupiania czego w wielu orodkach, rwnomiernie rozmieszczonych na wikszym obszarze. politopizm - biol. zjawisko wyksztacania si takich samych gatunkw w rnych miejscach charakteryzujcych si takimi samymi warunkami rodowiska; policentryzm. d) wadza krlewska - odrnieniu od ksicej, ktra bya wadz wieck, panowanie krlewskie jest duchowym. Kolejnym elementem ustanawiajcym dystans pomidzy tymi rodzajami wadzy jest to, e krl jest wadc koronowanym. Uroczysto ta moe by przeprowadzona tylko przez osob duchow biskupa. Czyni to krla odpowiedzialnego nie tylko przed swym narodem, ale take przed samym Bogiem. Rwnie dlatego wadza krlewska uznawana jest za wysz w hierarchii od ksicej. Pocztki wadzy krlewskiej datuje si na rok 800. e) monarchia stanowa, stany i korona, reprezentacja stanowa. Monarchia stanowa forma ustroju politycznego, charakterystyczna dla schykowego okresu redniowiecza, zwizana z wyodrbnieniem si zrnicowanych grup spoecznych (stanw). Wadza monarchy, dotd patrymonialnego, zostaa ograniczona na rzecz stanw, szczeglnie rycerstwa i duchowiestwa, niekiedy mieszczastwa. Udzia stanw w rzdach by realizowany przez reprezentacj w zgromadzeniach stanowych (pniejsze parlamenty) i rne formy samorzdu. W czasach nowoytnych monarchia stanowa stracia racj bytu. W wikszoci pastw europejskich monarchowie zwikszali stopniowo swoj wadz, co doprowadzio do powstania monarchii absolutnych, a tylko w nielicznych (Polska, Anglia) parlamenty zdoay zachowa swe uprawnienia, a nawet powikszy je. Stan jest zamknit grup spoeczestwa feudalnego, wyrniajc si odrbn pozycj prawn. Stany powstaj w Polsce w XIII/XIV wieku, a monarchia stanowa to okres XIV i XV wieku (pocztek za Kazimierza Wielkiego); stany powstaj w wyniku nadawania konkretnym grupom ludnoci osobnych praw i przywilejw (np. przywileje lokacyjne, immunitety itp.). 1. Duchowiestwo - Stan ten wyksztaca si najwczeniej. Jest jedynym, ktrego czonkiem zostaje si nie w wyniku urodzenia. Stan ten jest wysoce zrnicowany wewntrznie znajduje w nim odbicie rnorodnoci pozostaych stanw. 2. Szlachta - Stan ten powstaje z poczenia rycerstwa i monowadztwa w XIV w. Dla jednolitoci tego stanu ogromne znaczenie maj przywileje generalne dajce te same prawa caej szlachcie. Szlachta stanowi ok. 10% spoeczestwa. 3. Chopi- Stan ten ksztatuje si w XIII i XIV w. w wyniku przywilejw lokacyjnych. Dziki temu powstaj w miar jednolite gospodarstwa chopskie, a sytuacja chopw jest do dobra, co prawda uprawiaj nie swoj, bo dzierawion ziemi, ale posiadaj wolno osobist, prawo dziedziczenia gospodarstw, prawo odejcia ze wsi po uregulowaniu wszelkich zobowiza oraz wasne sdownictwo. 4. Mieszczastwo - Wyodrbnienie tego stanu nastpuje w wyniku przywilejw lokacyjnych miast i uzyskania wasnego samorzdu (rady miejskiej) w XIII w. Podzia ludnoci miejskiej: - patrycjat ludzie najbogatsi, obejmujcy najwaniejsze stanowiska w miecie; - posplstwo samodzielni rzemielnicy, drobni kupcy itp.; - plebs czeladnicy, suba, margines spoeczny. Korona - dla stosunkw w polskiej monarchii stanowej podobnie jak wczeniej w Anglii charakterystyczna jest konstrukcja Korony Krlestwa Polskiego. Jej istota wyraa si w oddzieleniu pastwa odo osoby monarchy. Odtd koron, symbolizujc niezaleno pastwow ,wizano z pastwem. W pojciu Korony Krlestwa Polskiego miecia si zasada suwerennoci . Reprezentacja stanowa - W czasie ksztatowania si w Polsce monarchii stanowej zmianie ulega funkcja oraz organizacja wiecu, wywodzcego si jeszcze z okresu wczesnego redniowiecza. Zmiany, ktre miay miejsce doprowadziy do powstania zgromadze stanowych, ktre reprezentoway poszczeglne stany spoeczne, gwnie szlacht i duchowiestwo, znacznie rzadziej mieszczastwo.

5) Monarchia absolutna. Monarchia absolutna, absolutyzm forma rzdw wystpujca przede wszystkim we wczesno-nowoytnej oraz staroytnej monarchii (przykadem staroytnej monarchii absolutnej moe by ustrj Cesarstwa Rzymskiego) oraz majce j uzasadni doktryny polityczne. a) cechy systemu. W systemie absolutystycznym monarcha skupia w swoim rku wadz sdownicz, ustawodawcz i wykonawcz. Ksztatowanie si nowoytnego absolutyzmu zwizane jest z kocem feudalizmu i pojawieniem si silnych, scentralizowanych pastw narodowych, co doprowadzio do ograniczenia feudalnych przywilejw stanowych. Proces ten rozpocz si w XIV w. wraz z upadkiem autorytetu papiea i cesarza, a nasili w wieku XVI. W wieku XVII doprowadzi do powstania klasycznej formy absolutyzmu we Francji, szczeglnie za panowania Ludwika XIV, ktremu przypisuje si sowa "pastwo to ja". W XVIII w. absolutyzm zyska wasn ideologi gdzie wadca mia by pierwszym urzdnikiem nowoczesnego, scentralizowanego pastwa - tak posta absolutyzmu nazywamy absolutyzmem owieconym. Absolutyzm owiecony najbardziej wyrane formy przybra w Krlestwie Prus za panowania Fryderyka Wielkiego i w Austrii pod rzdami Jzefa II. W niektrych pastwach (Polska, Anglia) absolutystyczny system rzdw nigdy si nie uksztatowa, a co wicej, budzi stae, powane obawy spoeczestwa. W innych (Szwecja, Niderlandy) da si zauway star walk midzy zwolennikami wadzy absolutnej a zwolennikami decentralizacji. W jeszcze innych (Rosja) naoy si na dawniejsze formy despotyzmu. b)pozycja monarchy i granice jego wadzy Monarcha sprawuje wadz zazwyczaj doywotnio, jego funkcja jest czsto dziedziczna i zwykle jego stanowisko jest nieusuwalne i jest jedyn wadz w pastwie. Krlowi byo podporzdkowane cae ustawodawstwo, naleaa do niego wadza ustawodawcza i sdowa. Granice jego wadzy skupiay si na prawach fundamentalnych monarchii. Odnosiy si one do waciwie 2 tylko punktw: do prawa do nastpstwa tronu;do niepozbywalnoci domeny krlewskiej oraz wobec veta ze strony krla co do ustaw krlewskich Parlament mia prawo wetowa wobec tych ustaw. 6) Pastwo liberalne. Model pastwa liberalnego zakada, e funkcje pastwa s ograniczone do dwch podstawowych zada, ktre czsto nazywa si funkcj zewntrzn i wewntrzn. Funkcja wewntrzna polega na tym, e pastwo stoi na stray porzdku i bezpieczestwa w spoeczestwie. Natomiast funkcja zewntrza polega na tym, e pastwo stoi na stray wasnych granic, broni suwerennoci pastwa, niepodlegoci. Natomiast, co do zasady pastwo liberalne nie peni adnych funkcji gospodarczych. Nie zarzdza gospodark. Ogranicza do minimum wszelkie funkcje socjalne, kulturalne. Z tego to powodu pastwa liberalne nazywa si czsto pastwami nie interwencjonalistycznymi. a)podzia wadzy w pastwie liberalnym obowizuje trjpodzia wadzy, parlament zajmuje czoow pozycje wrd organw pastwowych. b)cechy systemu politycznego. Liberalny system polityczny: konkurencyjny system partyjny; instytucjonalne zabezpieczenie praw; silne civil socjety; wolne wybory poddane spoecznej kontroli; bazowanie na demokracji wikszociowej lub konsensualnej. c)formy rzdu. Forma rzdw- struktura najwyszych organw wadzy, ich relacje, sposb powoywania gowy pastw. Ze wzgldu na form rzdw Pastwa dzielimy na: monarchia; republika. d) nowe instytucje polityczne 7) Reimy autorytarne pastwo demokratyczne. Reimy autorytarne s z reguy aideologiczne, gosz natomiast kult pastwa, propaguj ide pastwow i wok niej staraj si organizowa poparcie dla rzdzcych. Ograniczanie wolnoci jednostek usprawiedliwiane jest racj stanu i interesem pastwa. Reimy autorytarne rzadko przeprowadzaj pen likwidacj parlamentu, systemu wielopartyjnego, wolnoci prasy i sumienia. Pastwo demokratyczne - pastwo konstytucyjne, pastwo prawa, ktre realizuje zasady: suwerennoci narodu, pluralizmu, oraz trjpodziau wadz. a) faszyzm - (z woskiego fascio wizka, zwizek), kierunek polityczny powstay po I wojnie wiatowej, jako opozycyjny wobec dziaalnoci socjalistw i komunistw. Goszcy hasa skrajnie nacjonalistyczne, antydemokratyczne i antyliberalne, zmierzajcy do stworzenia pastwa totalitarnego i monopartyjnego. Skupia w swoich szeregach nie tylko tzw. warstwy rednie (rednia buruazja miejska i wiejska, drobnomieszczastwo, drobni kupcy, byli wojskowi), ale take najbardziej zacofane grupy klasy robotniczej (zwaszcza w Niemczech). b)Nazizm totalitarna ideologia Niemieckiej Narodowo-Socjalistycznej Partii Robotnikw (NSDAP), pochodna od faszyzmu obowizujca jako niemiecka ideologia pastwowa w czasie sprawowania wadzy w Niemczech przez

NSDAP w latach 1933-1945. Ideologami narodowego socjalizmu byli: Adolf Hitler (Mein Kampf) oraz Alfred Rosenberg i Joseph Goebbels. c)Bolszewizm - (rosyjskie bolszinstwo wikszo), ideologia rewolucyjna, przystosowanie podstawowych zaoe marksizmu do spoecznych i ekonomicznych warunkw Rosji i jej tradycji politycznych. Pocztki bolszewizmu sigaj rozamu, dokonanego w Brukseli w 1903 na II Zjedzie Socjaldemokratycznej Partii Rosji (SDPRR), gdzie kierowana przez Wodzimierza Lenina frakcja uzyskaa przewag kilku gosw nad grup Martowa. Lenin zada centralizacji partii i stworzenia grupy zawodowych rewolucjonistw, ktrzy mieliby prowadzi aktywn prac wrd rosyjskich robotnikw. d) ewolucja pastwa demokratycznego. 8. Pastwo Polskie. Za umown dat zaoenia pastwa polskiego jest czsto przyjmowany rok 966, kiedy wadca Mieszko I przyj chrzecijastwo. Polska staa si krlestwem w roku 1025, a w 1569 zawizaa uni z Litw. Przez wiksz cz swojej historii Rzeczpospolita Polska bya pastwem niepodlegym, wieloetnicznym i wielowyznaniowym.Pastwo przetrwao do roku 1795, kiedy terytorium zostao podzielone pomidzy trzech zaborcw: Krlestwo Prus, Imperium Rosyjskie i Austri (tzw. rozbiory Polski). Polska odzyskaa niepodlego w 1918 po pierwszej wojnie wiatowej. Podczas II wojny wiatowej kraj by okupowany przez III Rzesz i ZSRR. Liczb ofiar wojny szacuje si na ponad 6 milionw obywateli Polski. Po wojnie Polska staa si republik socjalistyczn uzalenion od ZSRR. W 1989 nastpia zmiana ustroju politycznego na demokracj parlamentarn i powrt do gospodarki rynkowej. a) monarchia stanowa - forma ustroju politycznego, charakterystyczna dla schykowego okresu redniowiecza, zwizana z wyodrbnieniem si zrnicowanych grup spoecznych (stanw). Wadza monarchy, dotd patrymonialnego, zostaa ograniczona na rzecz stanw, szczeglnie rycerstwa i duchowiestwa, niekiedy mieszczastwa. W czasach nowoytnych monarchia stanowa stracia racj bytu. W wikszoci pastw europejskich monarchowie zwikszali stopniowo swoj wadz, co doprowadzio do powstania monarchii absolutnych, a tylko w nielicznych (Polska, Anglia) parlamenty zdoay zachowa swe uprawnienia, a nawet powikszy je. Najwaniejsze przywileje z okresu monarchii stanowej: przywilej budziski; przywilej koszycki; przywilej krakowski; przywilej piotrkowski; przywilej czerwiski; przywilej jedlnesko-krakowski. b) demokracja szlachecka - okrelenie systemu politycznego Krlestwa Polskiego a nastpnie Rzeczypospolitej Obojga Narodw, ktry w zaoeniu gwarantowa masom szlacheckim prawo gosowania i decydowania o sprawach pastwa, a take mia by przykadem tolerancji i formalnej rwnoci praw stanu szlacheckiego. Szlachta zbieraa si na sejmikach ziemskich, gdzie wybieraa przedstawicieli, ktrzy mieli reprezentowa dany obszar na sejmie walnym. Dostawali oni tzw. "instrukcje sejmowe", ktre mwiy im jak maj gosowa. Po zakoczeniu sejmu walnego ponownie zbieray si sejmiki, a posowie zdawali relacje z obrad. W skad sejmu wchodzi krl oraz czonkowie izby poselskiej i senatu. W izbie poselskiej zasiadali posowie, czyli przedstawiciele szlachty wybrani na sejmikach ziemskich. Senat stanowili czonkowie dawnej rady krlewskiej, tj. dostojnicy duchowni i wieccy oraz najwysi urzdnicy krlewscy. Czonkiem senatu zostawao si z racji penienia wyszego stanowiska, a nie na skutek wyboru. Krla uwaano za jednoosobowy trzeci stan sejmujcy. Sejm walny zbiera si co dwa lata na okres 6 tygodni. Gwne cechy demokracji szlacheckiej to: wolna elekcja; sejmy i sejmiki szlacheckie; senat; przywileje szlacheckie. Podzia wadzy: wadza wykonawcza: monarcha; wadza ustawodawcza: sejmy i sejmiki szlacheckie oraz senat; wadza sdownicza: sdy. c) II Rzeczypospolita Po I wojnie wiatowej zwyciskie pastwa Ententy zaaproboway plan utworzenia niepodlegego pastwa polskiego. Za formalny pocztek II Rzeczypospolitej przyjmuje si 11 listopada 1918, kiedy to wadz wojskow w Warszawie obj Jzef Pisudski. Wskutek zwyciskiej wojny polsko-bolszewickiej zachowaa ona swoj niepodlego i zapobiega rozprzestrzenieniu si komunizmu na Zachodzie.Pocztkowo II Rzeczpospolita bya suwerenn republik demokratyczn z wielopartyjnym ustrojem parlamentarno-gabinetowym. Do Rzeszy bezporednio zostay wcielone: wojewdztwo pomorskie, lskie, poznaskie (Kraj Warty), dzkie z odzi, Suwalszczyzna, pnocna i zachodnia cz Mazowsza oraz zachodnie czci wojewdztw krakowskiego i kieleckiego.Adolf Hitler utworzy odrbny twr administracyjny podporzdkowany Rzeszy - Generalne Gubernatorstwo.Po agresji na Polsk III Rzeszy i ZSRR i okupacji wojennej terytoriw II RP przez obu agresorw legaln kontynuacj wadz II Rzeczypospolitej, uznawan na arenie midzynarodowej przez cay okres II Wojny wiatowej by Rzd RP na uchodstwie a jako podlega mu administracja w okupowanym kraju - Polskie Pastwo Podziemne i jego struktury polityczne i wojskowe (Armia Krajowa). W wyniku postanowie konferencji w Teheranie, konferencji jataskiej i konferencji poczdamskiej po zakoczeniu II wojny wiatowej, Rzeczpospolita Polska (od 1952 pod nazw Polska Rzeczpospolita Ludowa), obja centraln i zachodni cz terytorium II

Rzeczypospolitej, a take przyznane przez mocarstwa Ziemie Odzyskane i staa si prawno-midzynarodowym sukcesorem II Rzeczypospolitej. 1921 r. - Konstytucja marcowa Konstytucja marcowa - ustawa zasadnicza uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 17 III 1921 wikszoci zaledwie 12 gosw. Jej zaoenia miay charakter buruazyjno-demokratyczny, ustalaa republikask form pastwa (Republika) i deklarowaa zwierzchno narodu. Zachowujc zasad trjpodziau wadzy, wprowadzia ustrj o znacznej przewadze wadzy ustawodawczej nad wykonawcz. Zgromadzeniu Narodowemu (Sejmowi i Senatowi) podporzdkowany by prezydent oraz rzd. Prezydent mia by wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na 7 lat, jego kompetencje byy mocno ograniczone: nie posiada prawa weta w stosunku do ustaw, formalnie sta na czele wadzy wykonawczej, lecz nie wchodzi w skad Rady Ministrw, dziaania rzdu nie podlegay jego kompetencjom.Kadencja Sejmu i Senatu, wybieranych na podstawie picioprzymiotnikowej ordynacji wyborczej, trwaa 5 lat, przy czym Sejm by praktycznie nierozwizywalny. Prezydent chcc rozwiza Sejm musiaby uzyska zgod kwalifikowanej wikszoci (3/5) Senatu. Konstytucja marcowa gwarantowaa niezawiso sdw, zapewniaa swobod zachowania praw jzykowych i kulturowych mniejszociom narodowym. Uwzgldniaa szeroki samorzd terytorialny, gwarantowaa podstawowe prawa i swobody obywatelskie. Wprowadzaa obowizek powszechnego i bezpatnego nauczania w zakresie szkoy podstawowej. 1935 r. - Konstytucja kwietniowa - ustawa zasadnicza Rzeczypospolitej Polskiej z okresu midzywojennego uchwalona 23 kwietnia 1935 i tego samego dnia podpisana przez prezydenta Ignacego Mocickiego. Wesza w ycie 24 kwietnia 1935. Zmian konstytucji zwolennicy marszaka Pisudskiego planowali ju od zamachu majowego (12 maja 1926).Na mocy Konstytucji kwietniowej w Polsce wprowadzono ustrj prezydencki-autorytarny. Ustawa konstytucyjna zostaa w opinii opozycji uchwalona z naruszeniem przepisw konstytucji marcowej dotyczcych zmiany konstytucji i zwierzchnictwa narodu, co byo wyrazem autorytarnych tendencji obozu rzdzcego. W swoim manifecie PKWN uzna Konstytucj kwietniow za bezprawn . Byo to podstaw odrzucenia kontynuacji prawnej Rzdu RP na uchodstwie wynikajcej z nominacji Wadysawa Raczkiewicza na Prezydenta RP przez Prezydenta RP Ignacego Mocickiego w trybie Rozdziau II Konstytucji (wyznaczenie nastpcy w czasie wojny). Po odzyskaniu niepodlegoci pierwszy prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wybrany demokratycznie, Lech Wasa, przej oficjalnie przy przyjciu urzdu insygnia wadzy prezydenta RP od Ryszarda Kaczorowskiego, ostatniego prezydenta RP na obczynie powoanego w trybie konstytucji kwietniowej. Polska Ludowa ( 1947 Maa Konstytucja, 1952 Konstytucja waciwa, 1976 Konstytucja ze zmianami) Polska Ludowa - nieoficjalna nazwa pastwa polskiego w okresie rzdw Polskiej Partii Robotniczej, a nastpnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i zalenoci od ZSRR w latach 1944-1989. Armia Czerwona wypara Wehrmacht z terenw Biaorusi i wschodnich terenw. ZSRR nie utrzymywa stosunkw dyplomatycznych z Rzdem RP na uchodstwie, uznawanym powszechnie za prawnego reprezentanta Polski. Jzef Stalin zadecydowa o powoaniu tymczasowego organu wadzy wykonawczej w Rzeczpospolitej Polskiej na obszarze wyzwalanym spod okupacji niemieckiej - Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN). PKWN zosta powoany w Moskwie. 31 grudnia 1944 przeksztacono PKWN w Rzd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej z Edwardem Osbk-Morawskim na czele. Na konferencji jataskiej w lutym 1945 roku Wielka Trjka (Wielk Brytani, USA i ZSRR) ustalia e nowy rzd Polski powstanie przez uzupenienie skadu Rzdu Tymczasowego, poprzez wprowadzenie do niego indywidualnych "Polakw z kraju i zagranicy". 28 czerwca 1945 RTRP przeksztaci si w Tymczasowy Rzd Jednoci Narodowej, TRJN poprzez wprowadzenie do niego piciu ministrw zwizanych z Mikoajczykiem, ktrzy objli drugorzdne resorty z wicepremierem i ministrem rolnictwa Stanisawem Mikoajczykiem na czele. Polska staa si pastwem zalenym od ZSRR, ale dysponujcym ograniczon suwerennoci, o ustroju niedemokratycznym. Obrady Okrgego Stou w 1989, podczas ktrych podjto decyzj o rozpisaniu wolnych wyborw, ktre utoroway drog przemianom demokratycznym w Polsce i Europie W okresie 1989-1991 jako efekt dziaa politycznych, pastwo to ulego przeksztaceniu w demokratyczn Rzeczpospolit Polsk, okrelan jako III Rzeczpospolita. Udzia w tym procesie miaa te elekcja papiea Jana Pawa II. 1947 Maa Konstytucja - Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o ustroju i zakresie dziaania najwyszych organw Rzeczypospolitej Polskiej. Przyjto zasad nadrzdnoci organu przedstawicielskiego Sejmu Ustawodawczego (o kadencji picioletniej), do ktrego kompetencji naleao: uchwalenie nowej konstytucji; ustawodawstwo; kontrola nad dziaalnoci Rady Ministrw; ustalanie zasadniczego kierunku polityki pastwa. Prezydent Rzeczypospolitej - wybierany na lat 7 bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej 2/3 ustawowej liczby posw. Gowa pastwa jest przewodniczcym Rady Gabinetowej (tj. Rady Ministrw zwoanej przez Prezesa Rady Ministrw "dla rozpatrywania sprawy wyjtkowej na yczenie Prezydenta Rzeczypospolitej") oraz przewodniczcym Rady Pastwa.

Novum stanowia Rada Pastwa - nawizujca do instytucji i dowiadcze Prezydium Krajowej Rady Narodowej oraz wzorowana na stosunkach radzieckich. Bya ona powoywana przez Sejm Ustawodawczy. W skad Rady Pastwa wchodzili: Prezydent Rzeczypospolitej jako przewodniczcy, Marszaek i trzej wicemarszakowie Sejmu Ustawodawczego, Prezes Najwyszej Izby Kontroli, Naczelny Dowdca Wojska Polskiego (w czasie wojny) oraz czonkowie dokooptowani przez Sejm na jednomylny wniosek Rady. Kompetencje Rady Pastwa byy nastpujce: zwierzchni nadzr nad radami narodowymi, podejmowanie uchwa w przedmiocie wprowadzenia stanu wyjtkowego lub wojennego, wyraanie zgody na ogoszenie ustaw o budecie, narodowym planie gospodarczym i poborze rekruta rozpatrywanie sprawozda Najwyszej Izby Kontroli. 1952 Konstytucja waciwa (konstytucja stalinowska, konstytucja lipcowa) wesza w ycie 23 lipca 1952 r. Bya nowelizowana 24 razy. Wadza najwysza naleaa do sejmu jako emanacji "woli ludu", ktremu podporzdkowane byy inne instytucje: sdownictwo oraz wadza wykonawcza z rzdem i Rad Pastwa. Wprowadzono czteroprzymiotnikowe prawo wyborcze. Sejm wikszoci gosw przyjmowa ustawy i podejmowa uchway, wybiera ze swego grona Prezydium. Parlament obradowa w trybie sesyjnym. Sesje zwoywane byy w okrelonych terminach przez Rad Pastwa. 1976 Konstytucja ze zmianami. Polska Rzeczpospolita Ludowa jest republik ludu pracujcego. Polska Rzeczpospolita Ludowa nawizuje do najszczytniejszych postpowych tradycji Narodu Polskiego i urzeczywistnia idee wyzwolecze polskich mas pracujcych. Polski lud pracujcy pod przewodem bohaterskiej klasy robotniczej walczy o wyzwolenie z niewoli narodowej, narzuconej przez pruskich, austriackich i rosyjskich zaborcw. W okresie okupacji Nard Polski toczy walk z najazdem hitlerowskim. Historyczne zwycistwo Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich nad faszyzmem wyzwolio ziemie polskie. d)III Rzeczypospolita Nieformalne okrelenie pastwa polskiego po zasadniczych przemianach politycznych, jakie zaszy po 1989, stosowane do chwili obecnej (2009). Oficjalna nazwa pastwa to Rzeczpospolita Polska. Wymow tego okrelenia jest zerwanie z ustrojem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (tzw. demokracja ludowa) i nawizanie bezporednio do tradycji II Rzeczypospolitej. Symbolem III Rzeczypospolitej jest m.in. przywrcenie w godle Polski ora w koronie. Okrelenie Trzecia Rzeczpospolita pojawia si w preambule do Konstytucji. 9) Parlament - w pastwach o demokratycznych systemach wadzy, jest to najwyszy organ przedstawicielski, a jednoczenie zasadniczy organ wadzy ustawodawczej. Pozycja parlamentu na przestrzeni dziejw zmieniaa si. Wraz z przechodzeniem z monarchii przez monarchi konstytucyjn do parlamentarnej zauwaany by wzrost roli parlamentu. Jednak w pierwszej poowie XX wieku dostrzegane jest osabianie organu przedstawicielskiego na rzecz wadzy wykonawczej. W wikszoci rozwijnitych krajw zachodnich funkcjonuj parlamenty dwuizbowe. Parlamenty jednoizbowe wystpuj np w Danii, Finlandii, Grecji. Kompetencje obu izb w rnych krajach s odmienne. Na og jednak, izby drugie maj mniejsze kompetencje. Izby pierwsze pochodz z wyborw powszechnych i bezporednich. Kadencja Parlamentarzyci peni swoje funkcje przez okrelony czas zwany kadencj. W zalenoci od krajw i izby dugo ta moe si waha od dwch do siedmiu lat w przypadku senatu francuskiego. Parlamentarzyci Liczba czonkw parlamentu waha si w zalenoci od wielkoci pastwa i tradycji od do nawet kilku tysicy. Wielko parlamentu z reguy jest okrelona przez konstytucje, cho i tu zdarzaj si wyjtki. Funkcje parlamentu Parlament spenia cztery funkcje: ustrojodawcz (zmiana ustroju), ustawodawcz (prawo, ustawy), kreacyjn i kontroln.

10) Konstytucja - (urzdza, ustanawia, regulowa) - akt prawny, okrelany take jako ustawa zasadnicza, ktra zazwyczaj ma najwysz moc prawn w systemie rde prawa w pastwie. W skad materii konstytucyjnej mog wchodzi rne zagadnienia. Konstytucja moe wic okrela: podstawy ustroju spoeczno - gospodarczego pastwa, ponadto organizacj, kompetencje i sposb powoywania najwaniejszych organw pastwowych, oraz podstawowe prawa, wolnoci i obowizki obywatela.

11) Partie polityczne. Partia polityczna organizacja spoeczna o okrelonym programie politycznym, majca na celu jego realizacj poprzez zdobycie i sprawowanie wadzy lub wywieranie na ni wpywu. Partie polityczne s organizacjami o charakterze czonkowskim (s korporacjami) i dlatego s zaliczane do organizacji spoecznych, podobnie jak stowarzyszenia, czy zwizki zawodowe. Jednak partii politycznych nie zalicza si na og do organizacji pozarzdowych, do ktrych z kolei nale przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje. Wspczenie partie s dobrowolnymi organizacjami zrzeszajcymi obywateli wiadomych wsplnoty swych interesw i pogldw i skonnych do zdyscyplinowanego zabiegania o ich realizacj przez zdobywanie i sprawowanie wadzy pastwowej. a)geneza i rozwj Podzia sceny politycznej na wiecie jest cile zwizany z rozwojem parlamentaryzmu. Najwczeniej wyraniejsze podziay zarysoway si we Francji, co miao zwizek z Wielk Rewolucj Francusk. W tym okresie w wiadomoci spoecznej uksztatoway si tradycyjne podziay na lewic i prawic, gdy we francuskim parlamencie rewolucjonici zasiadali po lewej stronie, natomiast zwolennicy mniej radykalnych przemian - po prawej. Pierwsze partie powstay natomiast w Wielkiej Brytanii, gdzie w latach 30. XIX wieku powstaa Partia Konserwatywna oraz Partia Liberalna. Zarwno ich nazwy jak i programy byy odbiciem dwch gwnych wwczas ideologii. W drugiej poowie XIX wieku na europejskiej scenie politycznej pojawiy si nowe ugrupowania - partie socjaldemokratyczne, wyrose na bazie ruchw robotniczych i zwizkw zawodowych. Z nich z kolei, na pocztku XX wieku wyodrbniy si partie goszce ideologi komunizmu. W odpowiedzi na rozwj ateistycznego w swym charakterze socjalizmu powstaa ideologia chrzecijaskiej demokracji, co spowodowao powstanie partii nowego typu. W tym samym okresie zaczy pojawia si rwnie partie chopskie. Za prawicowe zaczto uznawa partie odwoujce si do ideologii konserwatyzmu i liberalizmu za lewicowe natomiast - przede wszystkim socjaldemokratyczne. Kolejnym rodzajem partii, jakie pojawiy si na scenach politycznych rnych pastw byy partie nacjonalistyczne, wywodzce swe idee z konserwatyzmu. Dodatkowo w drugiej poowie XX wieku popularno zaczy zdobywa nowe ideologie - ekologizm i feminizm, co rwnie doprowadzio do powstania kolejnych partii. b) system partyjny - jedna z trzech kategorii systemw w politologii obok systemw politycznych i systemw wyborczych. Jest to ukad wszystkich partii politycznych, a take organizacji quasi- partyjnych: stowarzysze czy zwizkw zawodowych Do systemu partyjnego nie zalicza si natomiast tzw. "partii kanapowych", nie uczestniczcych w wyborach, zaoonych czsto dla artu, jak rwnie stronnictw antysystemowych, dcych do obalenia porzdku polityczno-spoecznego (np. terrorystycznych). Poza partiami w skad systemu partyjnego wchodz take: normy, relacje, funkcje Funkcje systemu partyjnego mona podzieli na dwie grupy: polityczne i kulturalne. Rodzaje systemw partyjnych: - system jednopartyjny - istnieje tylko jedna legalna partia, za dziaanie ewentualnych organizacji opozycyjnych jest przez ni skutecznie; - system partii dominujcej - wrd wielu istniejcych partii jedna z nich, zwykle wykorzystujc uwarunkowania historyczne, ma zdecydowan przewag pozostajc niemal bez przerwy u wadzy; - system dwupartyjny - istniej dwie partie zdecydowanie dominujce nad pozostaymi, zmieniajce si co jaki czas u wadzy; - system dwuippartyjny - istniej dwie partie zdecydowanie dominujce nad pozostaymi, zmieniajce si co jaki czas u wadzy, jednak potrzebujce zwykle wsppracy z inn mniejsz parti, ewentualnie utworzenia "wielkiej koalicji"; - system wielopartyjny - istnieje wiele partii, ktre rywalizuj ze sob o zdobycie i utrzymanie wadzy. adna z nich nie ma szans zdoby przewagi w parlamencie, aby samodzielnie utworzy rzd. Tworz si wic rzdy koalicyjne. - system dwublokowy - istnieje wiele partii, ktre rywalizuj ze sob podczas kampanii wyborczej, jednak po wyborach formuj si w dwa bloki. - system kooperacji partii - istnieje wiele partii, ktre rywalizuj ze sob w okresie przedwyborczym. Po wyborach wszystkie lub wikszo partii wsppracuje ze sob ponad podziaami i tworz koalicyjny rzd, ktry dziaa zgodnie z ustaleniami midzypartyjnymi. System moliwy w tzw. starych demokracjach. 12) Samorzd - z prawno-administracyjnego punktu widzenia oznacza powierzenie przez pastwo realizacji rnego rodzaju zada z zakresu administracji publicznej (czasem rwnie sdowniczej) zrzeszeniom osb, ktrych dotycz skutki wykonywania tych zada. Samorzd oznacza rwnie administracj publiczn wykonywan samodzielnie przez odrbne od pastwa, posiadajce osobowo prawn wsplnoty osb (korporacje, zwizki publicznoprawne). Wyrniamy dwa rodzaje samorzdu:

terytorialny dotyczcy wsplnoty osb zamieszkujcych dane terytorium, funkcjonalny dotyczcy wsplnoty osb opartej na wizi pracy, wykonywania zawodu lub innej dziaalnoci (samorzd adwokacki, samorzd radcw prawnych, samorzd sdziowski, samorzd prokuratorski, samorzd notarialny, samorzd lekarski, samorzd rzemielniczy, samorzd akademicki, samorzd rolniczy itp.). Samorzd dzieli si rwnie na: 1. samorzd oparty na substracie majtkowym, np. fundacja. 2. samorzd oparty na substracie osobowym: samorzd terytorialny, np. gmina, samorzd wyznaniowy, np. gmina ydowska. samorzd narodowociowy, samorzd gospodarczy, np. Krajowa Izba Gospodarcza, samorzd zawodowy, np. samorzd adwokacki.