VJEBA 1

POECI GRKOG I RIMSKOG URBANIZMA

PROJEKTOVANJE ZGRADA

URBANIZAM

Urbanizam je djelatnost blisko povezana s arhitekturom.Bavi se organiziranjem prostora u funkcionalne cjeline.Prilikom projekiranja urbanog prostora u obzir ulaze mnogi faktori(lokacija, prirodni uvjeti, problem napuenosti,itd.).
U urbanizmu razlikujemo nekoliko elemenata, a osnovni su ulica i trg. Funkcija trga je u prvom redu da okuplja i zadrava vei broj ljudi te da omogui interakciju meu njima. Ulice su "prolazi" koje povezuju trgove i omoguuju kretanje po urbanom podruju. Urbana podruja dijele se na selo i grad. Gradovi su po definicji vei s razvijenom industrijom dok su sela usredotoena na agrarnu proizvodnju. Selo je po definiciji " amorfna organizacija pojedinih arhitektonskih objekata" dok je grad, recimo, suprotnost. Gradovi i sela mogu nastajati spontano ili planiranom gradnjom. IZBOR LOKACIJE ZA NOVE GRADOVE: - Odbrambeni faktori - Povoljne prometne veze - Blizina prirodno zatienog zaliva, sa blago nagnutim priobalnim pojasom - Zatita od vjetra (Priena i Knidos)

UVOD

Postepeno nakon grke kolonizacije razvija se novi nain pravilnog urbanizma. To rezultira hipodamskim sustavom, kojem je temeljna jedinica inzula, pravilni graevinski blok okruen s etiri ulice (iako postoje i nepravilne inzule, s proizvoljnim oblikom parcela po uzoru na staroegejske komplekse kua). Nain gradnje je gust, s potpunom izgradnjom parcela i zajednikim graninim zidovima. Kue su zatvorene prema van, veinom s unutarnjim dvoritem.
U rimu se stvaraju novi tipovi: gradske najamne kue. Prve su nastale pregradnjom i spajanjem kua s atrijem. Nadograuju se katovi, do kojih se dolazi odvojenim stubama, a podijeljeni su u najamne stanove (cenacula). U dijelu prizemlja nalaze se prodavaonice i radionice. Atrij postaje dvorite za svjetlo. Prelagane konstrukcije esto su uzrok uruavanjima i poarima s katastrofalnim posljedicama. Standard stanovanja i sanitarni uvjeti vrlo su oskudni. Carskim se graevinskim zakonima nastoji uvesti red. Slobodno grupiranje nije prikladno kao vodee naelo za urbanizam. Nasuprot okupljanju bez pravila,koje je svojstveno svakom "slobodnom rastu", u mnogim se gradovima uvode pravilni sustavi s pravokutnim shematizmom. Ti rasteri funkcioniraju kao racionalni sustavi reda i organizacije. Kue, javne (komunalne) gradnje, kazalita i javni trgovi ponajprije trebaju prostor s velikim iskoristivim povrinama. Presudni poticaji za oblikovanje prostora i ovladavanje njime ne dolaze od sakralne nego od profane gradnje. Nakon vrhunca dostignutog u sakralnoj arhitekturi klasike, grki arhitekti uspijevaju stvoriti uzorne tipove zgrada i u profanoj gradnji.

Osnivaju se iste stambene etvrti bez zajednikih kompleksa, trnica, javnih graevina i zemljoposjeda.

Temeljna jedinica grada je inzula pravilni graevinski blok okruen s etiri ulice. -------->

URBANIZAM STARE GRKE

Opa obiljeja grkog grada su: - grad je djelo graana, a ne posljedica volje vladara; - izbor mjesta za grad odreuje se prema mogunostima obrane (nakon arhajskoga doba), zadovoljenja gospodarskih i ivotnih potreba i estetskom obiljeju; - razvijeno urbanistiko zakonodavstvo (potkraj arhajskog doba nastoje se unijeti elementi graevnog reda, komunalne higijene, urbanistikog zakonodavstva te openito nametnuti individualnim graanskim slobodama obaveze od opeg kolektivnog interesa). Grka gradogradnja predstavlja temelj konstituiranja europskoga grada, ono je konstanta u europskom iskustvu grada. Rimski, arapski, gotiki pa i moderni gradovi svjesno su oponaali tu konstantu (Aldo Rossi, Arhitektura grada).

POVIJESNE URBANISTIKE TEORIJE ANTIKE GRKE

Prve urbanistike teorije se pojavljuju u Grkoj u klasino doba: HIPOKRAT (460. - 377. g.p.n.e.) - govori o utjecaju podneblja (klime), potrebi da se grad smjesti na na istonim padinama (izloenost istonim vjetrovima) - PLATON (427. - 347. g.p.n.e.) - razmatra ideju IDEALNOG KRUNOG GRADA - ATLANTIDA. Grad proizvoaa i ratnika pod upravom filozofa. 20 - 25 tisua stanovnika grad dovoljno brojan radi obrane, a dovoljno malen da se graani poznaju. U sreditu grada svetite/temenos sa hramom, kipovima, fontanama, ribnjacima i perivojima. Gradski centar s javnim zgradama i vojarnama (gimnazij, hipodrom, ). Uokolo sredita je stanovanje i poljodjelski krajolik; - HIPODAM IZ MILETA (5. st.p.n.e.) - optimalna veliina grada: 10.000 stanovnika. Neoteros tropos pravokutna mrea ulica, pravilni gradski blokovi. Teoretski model grada u obliku paukove mree(vjerojatno nigdje izveden); - ARISTOTEL (384. - 322.g.p.n.e.) - Politika, knjiga 3 i 7. U svojim raspravama govori o obrani, higijeni i prometu, prihvaa Hipodamovu zamisao grada; istie prednost arhajskoga grada u ratnim uvjetima kada postaje labirint za neprijatelje. Govori o funkcionalnom zoniranju grada sakralno-upravne graevine u blizini agore, trgovake graevine na rubu grada (jednostavna opskrba).

Agora (gr. agor = trg, zborite, javno mjesto; skuptina) je u svakom grkom gradu sredite javnog ivota. Ona ne slui samo trgovini i obrtu, ve i svim drutvenim i politikim djelatnostima polisa (grada drave). Izgradnja trgova prati i dokumentira sva politika razdoblja polisa, ali i promjene u gradogradnji. Postupno se sve vie istie opa drutvena i politika funkcija agore. Javne zgrade ine arhitektonski okvir oko trga. Osim sakralnom gradnjom i gradskim zidinama gradovi svoj presti iskazuju kroz agoru i njezine graevine. U arhajsko doba agora ima nepravilan tlocrt, nema oblikovan vanjski prostor - ona je mjesto okupljanja ljudi iz okolnih seoskih naselja. U grkim gradovima mogu se iitati elemente funkcionalnog i socijalnog zoniranja. (Aristotel razlikuje: opi/javni dio grada (akropola, kulturni i drutveni centar) i privatni dio grada.). Funkcionalno i socijalno zoniranje grada se mijenja kroz povijest - primjer akropole. Prostor akropole je promijenio nekoliko funkcija u razvoju grkog grada: - u kretsko-mikensko i arhajsko doba (do 6. st.p.n.e.) akropola je utvrda na uzvisini stanovanje vladara i povlatenih pojedinaca i sklanjanje okolnoga stanovnitva; - u klasino doba (od 6.st.p.n.e.) akropola je posveeni prostor (svetite, predio hramova); - u novoosnovanim gradovima - kolonijama potkraj klasinoga doba, i u helenizmu hramovi nisu obvezno na akropoli ve mogu biti i u donjem gradu (grupirani u centru ili raspreni.

U klasino i

Iz ovog doba potjeu tri glavne graevine: Partenon, Erehtej i Propileji

helenistiko doba agora sredite politikog, drutvenog, kulturnog i trgovakoga ivota u gradu. Pojavljuje se i podjela agora prema funkciji trgovaka agora; politika agora (Aristotel: Javni trg nikada nee biti okaljan trgovinom, a obrtnicima e biti zabranjen ulaz; daleko od njega i posve izdvojeno bit e mjesto namijenjeno trgovini Ulice grkoga grada oblikuju se u skladu s funkcijom i poloajem u gradu: - glavna ulica: 33 m u Aleksandriji, 14,5 m u Pireju; - stambene ulice planiranih gradova imaju prosjenu irinu od oko 4,5 m, za razliku od stambenih ulica spontanih gradova koje imaju prosjenu irinu od oko 1,2 m. Pretpostavka i simbol gradske neovisnosti jesu gradske zidine. Tehnika utvrivanja napredovala je nakon klasinog razdoblja uvodi se tehnika dvostrukih ljuski. Obrambene kule pojaavaju zidove i strateki ih osiguravaju, a i gradska vrata dobivaju novu formu.

Za vrijeme Perikla izgrauje se AKROPOLa izvanredno znaajna prostorno-arhitektonska kompozicija Kompozicija AKROPOLJA se zasniva na vrstom i organskom povezivanju arhitekture sa prirodnim masivom brega

Izuzetan znaaj gradova u kulturnom i drutvenom ivotu antike Grke Grad se rjeava PLANSKI kao prostorno umjetnika cjelina Planska izgradnja je zasnovana na odreenim principima i umjetnikim shvatanjima Jedinstvo urbanistike i arhitektonske djelatnosti Akropolj i agora glavni kulturni i drutveni centar , odnosno poslovni i politiki centar grkog grada

POVIJESNI PERIODI ANTIKE GRKE

Razlikujemo tri faze razvoja: - arhajska - spontana (arhaioteros tropos); - klasina - pravilna (neoteros tropos) - helenistika

U najranijem dobu antike Grke (2000 - 1200 g. Karakteristike Arhajskih p.n.e.) stvara se tzv. egejska ili prehelenistika gradova: kultura. Predstavnici: - Kreta - Mikena (kontinentalna Grka) - Troja (Mala Azija

- Imaju karakter samostalnih politikih i ekonomskih cjelina gradovi drave - Najee su smjeteni na uzvienjima koja su dobro zatiena od napada - Nepravilan plan grada - Trase ulica prilagoene su terenu
Gradovi:
- Gurnija i Palekastro (Kreta) - Mikena, Tirint i Agros (Mikenska kultura) - Troja - Sparta (osnivaju je Dorci) - Atina (osnivaju je Jonci)

Prvu (arhajsku) fazu karakterizira slobodan rast. Prva gradska sredita nastaju od starih akropola, pojedine etvrti i ulice kojie ih okruuju slijede teren, podiu se svetita (esto na starim kultnim mjestima) i ureuju se prostori za javne trgove. Arhajski urbanizam naslanja se na mikensko nasljee. Iznimka u ovoj fazi predstavljaju kolonije koji se od ranog arhajskog doba (Selinunt - 628. g.p.n.e.), pod utjecajem Staroga Istoka i Etruana, utemeljuju kao planirani gradovi sa: - strogim geometrijskim redom, ortogonalnom mreom ulica; - u pravilu etverokutnim obrisom naselja; -pravokutnim sustavom poljodjelskih parcela, putova i kanala; -- agorom na krianju glavnih ulica. Sauvani dokument koji govori o nainu osnivanja takvih gradova kolonija je sauvana kamena ploa iz Lumbarde (otok Korula) - psefizma.

MIKENA

Drugu (klasinu) fazu neoteros tropos (neoterizo = uvoditi novosti, mijenjati; tropos = nain ivljenja) karakteriziraju procesi kolonizacije i ratna razaranja koji zahtjevaju brzu izgradnju, za ljude koji su jednakopravni lanovi zajednice, to olakava pravilnu i ujednaenu podjelu, kako gradskog, tako i poljoprivrednog zemljita.

KLASINI PERIOD faktori koji su uticali na razvoj urbanizma i izgradnju gradova: - Nadmonost Atine nad ostalim grkim dravama - Privredni razvoj zemlje vojna i ekonomska sila - Drutveno ureenje Atene razvoj i jaanje demokracije - Razvoj ope kulture, nauke, arhitekture i umjetnosti Klasino doba se posveuje oblikovanju prostora, tek neznatno utjeui na vanjtinu kanonskog tipa

GRADOVI centri razvoja arhitekture i prostornoumetnikog stvaralatva

OSNOVNE KARAKTERISTIKE ANTIKOG URBANIZMA KLASINE GRKE

GRADOVI: Atena Agrigent Sirakuza Selinunt Olint Priena

SVETILITA: Delfi Olimpija

- Pravilnost i oblikovanje urbanih formi i elemenata - Pravilnost i oblikovanje javnih graevina (djelimino stanovanja) - Funkcionalno zoniranje grada

Podjela gradske teritorije na tri funkcionalne zone: Zona svetilita Zona drutvenog i kulturnog centra Zona stanovanja

Prvi grki grad projektiran prema mrenom planu je najvjerojatnije Milet, koji je obnovljen prema tom sustavu nakon 479. pr. Kr., a planiranje grada pripisuje se Hipodamusu iz Mileta. Po ovom urbanistu Grci su prozvali mreni plan, koji se u zapadnoj kulturi zadrao do danas. Vrhunac mrenog plana kod grkih polisa ostvaren je u gradu Priena koji se nalazi na izrazito neravnom terenu, iji je centar bio tipina grka akropola. Milet -razoren 494. g.p.n.e., obnova poela 479. g.p.n.e. - nastao pored stare akropole na poluotoku, novi plan grada saima sve teorije pravilnog urbanizma i iskustva prikupljena tijekom kolonizacije; pravokutna mrea (raster) ulica razlae povrinu grada na inzule. Raster je prilagoen obrisu poluotoka koji je razveden; dvije dublje uvale slue kao luke, a povezane su potezom javnih gradskih sadraja koje ine agore i niz graevina javne namjene. Na taj nain je potezima sredinjih gradskih funkcija grad podjeljen na tri etvrti razliite veliine; sve ulice su uobiajene irine od 4 - 4,5 m, osim nekoliko glavnih ulica koje su irine 7,7 8,5 m; oblik inzule se mijenja prema etvrtima, blokovi june etvrti su najvei - temeljna mjera od 29,5 x 51,5 m se ne primjenjuje kruto. Svaka inzula se dijeli na parcele veliine od 380 do 1520 m2; javni trgovi i graevine ukljueni su u sveopi red, potrebne povrine utvrene su prije poetka gradnje,a same graevine se grade u skladu s raspoloivim sredstvima; Ovaj plan postao je stoljeima okvir i temeljni obrazac za rast i povjesne promjene grkog velikoga grada. Uvjerljiva racionalnost plana uinila ga je uzorom nizu drugih gradova: Pirej (jedini Hipodamov grad na tlu Grke), Turij, Priena, Olint, Selinunt, i drugi.Grki kolonijalni gradovi na tlu hrvatske: Issa (Vis), Korula

Kod pravilnog urbanizma razvoj se odvija unutar zadnog okvira grada i ortogonalnog rastera, no shematizam ulinog rastera ne znai da i gradsko srediite mora imati identian shematski karakter. - centar nastaje kroz 200-tinjak godina i postupno urasta u gradsko tkivo; izbjagava se formiranje jedne osi, kao i presjecanje agore (odraz staroegejske tradicije voenja prometa tangencijalno); sredinom II st. p.n.e. sredite Mileta se sastoji od niza otvorenih prostora koji os sjevera prema jugu postaju sve zatvoreniji;

PLAN PRIJENE
Prijena je osnovana kao grki kolonijalni grad u Maloj Aziji 350.g.p.n.e. Planska kompozicija grada je zasnovana na Hipodamovom sistemu izgradnje Centralno mesto u kompoziciji grada dato je pravougaonoj agori (75x68m) Agora se oslanjala na glavnu ulicu koja je spajala gradska vrata Uz agoru se nalazila trnica (trg mjesta)

Gradovi klasine Grke OLINT

Olint

je jedinstven primjer antikog grkog urbanizma gdje je princip tipizacije planskih elemenata i formi sproveden u najveoj mjeri . Primjenjena je pravokutna shema uline mree, sa jasno definiranom hijerarhijom ulica. Glavne ulice (pravac S-J) bile su iroke 5-7m, stambene 5m. Stambeni blokovi su bili potpuno tipizirani, podijeljeni na 10 kvadratnih, takoer tipiziranih parcela.

Struktura gradske matrice zasnovana je preteno tipskim oblicima blokova i tipskim irinama glavnih i sporednih ulica. Pri razmetaju glavnih drutvenih zgrada (posebno pozorita i stadiona) iskoritene su vrednosti reljefa. Tri glavna sredita-stadion, agora i pozorite, ritmiki su rasporeena po centralnoj osovini grada.

Vrhunac mrenog plana kod grkih polisa ostvaren je u gradu Priena koji se nalazi na izrazito neravnom terenu, iji je centar bio tipina grka akropola

Treu (helenistiku) fazu osim irenja grke kulture, karakterizira izraeno nastojanje da se grad prostorno oblikuje, u sliku grada se uvode perspektivni naglasci poput glavnih osi i dominanti.
Gradovi rastu, poveava im se: broj stanovnika, povrina i broj funkcija, imaju geometrijski (ortogonalan) plan grada. Prve naznake tercijarizacija gradova (trgovina i obrt). Poveava se broj javnih zgrada i javnih prostora, pojavljuje se decentralizacija sadraja, a urbana oprema gradova je sve brojnija i raskonija.Arhitektura se oslobaa starih oblikovnih kanona, a mjeoviti stil odgovara i ambicijama vladara i pojavi novih tipova graevina, te njihovom povezivaju u mjeovite komplekse.

irenje grke kulture pod teritorijalnim osvajanjima Aleksandra Makedonskog, ali i uticaj kulture osvojenih oblasti na Grku Osnovano oko 70 novih gradova pod utjecajem grkog urbanizma Novi gradovi su uglavnom centri zanatstva i trgovine

GRADOVI HELINISTIKOG PERIODA

Aleksandrija Antiohija Pergam Gerasa (Antiohija Hrizoroas) Dura Europos Ostrvo Rodos

KARAKTERISTIKE GRADOVA HELINISTIKOG PERIODA

Doslijedna primjena Hipodamovog sustava izgradnje novih i rekonstrukcije postojeih gradova Izuzetak je jedino Pergamon ija je prostorna matrica Rimska bazilika je komunalna vienamjenska prilagoena ivopisnom reljefu) graevina reprezentativnog karaktera, slui kao

zatvorena trnica, banka i burza, kao sudnica i kao ope sastajalite. Obino se gradi na rubovima otvorenih trnica, na kojima se najveim dijelom odvija ivot mediteranskih gradova. Prema urbanizmu carskog doba bazilika ulazi u standardni program svakog foruma.

Pergamon - glavni grad maloazijskog carstva Atalida, strateki povoljno, ali do tada beznaajno mjesto proiruje se u nekoliko navrata sa 9 ha na gotovo 90 ha. Grad objedinjuje niz sadraja u dolini nastaje Askilepij (lijeilite), na srednjem dijelu padine: Donja agora, Gimnazij i Demetrino svetite a na vrhu brijega smjetena je utvrda sa sjeditem vladara.
Povezivanje niza raznih sadraja u jednu cjelinu za grki urbanizam znai novi program u ijem se rjeavanju stare tradicije grko - mediteranskog graditeljstva Grad je svoj puni procvat doivio u 2.v.p.n.e. Pergamon se isticao svojom strukturom i terasama. Planska kompozicija, u osnovi amfiteatralna, bila je prilagoena morgologiji terena.

Opa temeljna naela za ustroj stambenih etvrti odreena su ve u arhajsko doba, a u klasino doba su pridodana organizacijskim naelima pravilnog urbanizma: - osnivanje istih stambenih etvrti bez zajednikih kompleksa ; - gusti nain gradnje s potpunim zauzimanjem (izgradnjom) parcela, zajedniki granini zidovi; - kue su zatvorene prema van, u pravilu sa unutarnjim dvoritem; - glavne ulice esto u smjeru sjever-jug, a sporedne u smjeru istok-zapad.

Aleksandrija - metropola helenizma, povrina oko 1300 ha s oko milijun stanovnika; utemeljena 332. g.p.n.e. prema planovima arhitekata Deinokratesa i Kleomenesa, ima ortogonalnu shemu ulica i odnos veliine stranica inzula od 6:5; smjetaj izmeu mora i jezera Mareotis, nasuprot otoku Pharu (svjetionik); grad se iri prema moru, sa naglaenom glavnom ulicom (uzduna os) - ulica Canopus koja je iroka 33 m, oiviena trijemovima.

Dura Europos - grad kolonija, utemljen u 3. st.p.n.e. na obali Tigrisa; grad za smjetaj vojske i civilnoga stanovnitva; helenistiki pravilan ortogonalan plan, inzule veliine 70x35 m, sa svim potrebnim javnim graevinama, agorom, palaom guvernera, strategionom, i dr. Stambene etvrti se isprva razvijaju bez ogranienja, koristei nasljee staroegejske gradnje spretno se prilagoavaju terenu. S poetkom kolonizacije, jo u arhajsko doba) razvija se novi nain pravilne gradogradnje (kasnije obavezan - tzv Hipodamski sustav gradnje). Poloaj hramova u svetitima ne dri se nikakve obvezujue sheme, meuodnosi se dobivaju paralelnim postavom vie hramova. U doba helenizma razvijaju se djelimino viebrodne i vieetane graevine.

RIM / POLITIKA MOI, ORGANIZACIJA, CIVILIZACIJA

OSNOVNE KARAKTERISTIKE URBANIZMA RIMSKE IMPERIJE

Iskopavanja gradskih etvrti pokazuju tipove inzula s razliitim sustavima pristupa i stanovanja: 1. Uske inzule s jednim srednjim hodnikom u uzdunom smjeru i potezima soba s obje strane. 2. Uske inzule s uzdunim srednjim nosivim zidom. Na gornjim katovima uz svaki uzduni zid po jedan niz soba, a svakom se pristupa posebnim hodnikom i stubitem. Tipian blok s takvim stanovima zaskromnije najamnike jest "Casa di via della Fontana". 3. Uska ili srednja inzula s nosivim uzdunim unutranjim zidom. Na obje uzdune strane po jedan gotovo zrcalno jednak veliki stan (kua s dva proelja): u uglovima velike sobe s vie prozora, povezane jednako osvijetljenim hodnikom, iza kojeg se nalazi skupina prostorija s indirektnim osvjetljenjem i zraenjem, stubini pristup kao kod tipa br. 1. 4. iroka inzula s unutranjim dvoritem iz kojeg se na razliitim etaama preko arkada, galerija ili hodnika prilazi prodavaonicama i stanovima. Mogua je viestruka iskoristivost sa stanovima razliite veliine i barem djelomino - dvostranog osvjetljenja

Intenzivna i brza izgradnja Rima Izgradnja Aurelijeve zidine, koji je definirao najvee granice starog Rima Izgradnja centra Rima, na Palatinu i Kapitolu Izgradnja Rimskog Foruma

Faktori koji su doprinosili procesu urbanizacije

- Razvoj trgovine - Razvoj prometa -Priliv kapitala u gradove

Koncem VI. st. pr. Kr. Rimljani ukidaju vlast kraljeva i oslobaaju se tutorstva Etruana. Poinje neprekidno irenje grada drave RIMA.

Grad

Rim imao je izuzetan znaaj u ivotu i organizaciji cijele imperije Vrhunac Rimske imperije u vrijeme Antonina (96-192.g.) Rim postaje metropola svijeta 1,5 2 miliuna stanovnika Razliita socijalna i etnika struktura stanovnitva Rima

Sveobuhvatna rimska civilizacija razvija se zahvaljujui vojnoj sigurnosti, visoko razvijenoj tehnici i privrednom prosperitetu. Iz glavnoga grada ona se iri u provincije. S druge strane, iz provincija Rim dobiva znaajne poticaje, prije svega iz Grke i s helenistikog istoka.

Arhitektura i urbanizam isprva se dre etruanskih i grkih uzora

Od II. st. razvijaju se vlastiti graevinski tipovi u kojima se meusobno povezuju koncepcija, odreena namjenom, nova graev inska tehnika i reprezentativno oblikovanje. Hramovi na postolju, bazilike, terme, kazalita graevine predstavljaju prostorne elemente koji u rimskim gradovima dominiraju trgovima (forumi, fora). Njihov prostorni raspored rimljani su pretoili u sustav - shemu rimskog logora (castrum Romanum), koji i dan danas odreuje karakter mnogih gradova u Europi i na Bliskom istoku. Rim se izgrauje po pravilnom planu sa pravilnim blokovima Visina zgrada je ograniena (na 70 stopa - 20,72m; odnosno na 60 stopa 17,78m pod Trajanom) Stvaraju se javne povrine zelenila i etelita

Naini izgradnje graevinskih parcela (insula): Stambenim zgradama okrenutim prema unutranjem dvoritu (atriju) Stambenim zgradama koje su prema ulici sadrale poslovne prostorije (taberne) Nizanjem taberni Dvostrukim nizovima taberni sa stanovima na spratovima

URBANISTIKA DjELATNOST U RIMSKOJ IMPERIJI

Razgranata mrea glavnih komunalnih postrojenja Vodovod antikog Rima sa uvenim akvaduktima jedno od sedam uda Rima (duina vodova po popisu 312-315 g. iznosila je 430 km) 856 kupatila, 11 termi, 1352 bazena Skoro svaka kua imala je rezervoare i vodovodne cijevi sa dovodom vode (za vrijeme Strabona) Za odvodnjavanje atmosferskih voda na Kapitolu i Palatinu izgraen je veliki podzemni kanal cloaca maxima, koji je u uporabi do 20. stoljea

Temeljena je na: Izrazito ratno-osvajakom karakteru drave koja se stalno irila osvojenim provincijama Potrebi uvrenja rimske dravne uprave putem osnivanja upravnih i administrativnih centara po provincijama Sprovoenju urbanistike politike i stvaranju sustava planski izgraenih naselja Sprovoenju tipizacije sadrine i strukture vojnih logora (castruma) radi njihove bre i ekonominije izgradnje u svim dijelovima imperije
Cardo (os sjever-jug) i decu-manus (os istok-zapad) dijele grad u jednakomjerne etvrti, te odreuju mjesta gradskih vrata

PRINCIPI KOMPOZICIJE PLANA NOVOG GRADA

Grad je shvaen kao urbanistiko-arhitektonska cjelina Teritorija grada je definirana zatvorenom konturom, najee pravokutnog oblika. Planska kompozicija grada zasniva se na dvijema kardinalnim osima glavnim ulicama (cardo i decumanus) U njihovom presjeku stvara se kompoziciono jezgro grada forum Planska kompozicija grada zasniva se na pravokutnonoj mrei ulica i blokova; izostavljanjem blokova formiraju se forumi pravilni trgovi sa ivinim sustavom izgradnje Shematizam novih gradova; kanoniziran tip gradova se primjenjuje bez obzira na specifinost prirodnih uvjeta. Rije je o anticipaciji razvitka rimskoga grada. Kod kasnijeg urbanizma u Rimskom Carstvu forumi su ve pri prvom premjeravanju predvieni u sustavu rimskog logora kao zatvoreni osnosimetrini trgovi.

Ostija - graevinski propisi i pravilna mrea ulica pospjeuju izgradnju novih tipova gradskih inzula. Jedinstveno planiranje graevinskih blokova zamjenjuje stare sklopove kua s atrijem. Prizemlja kao i dosad slue kao prodavaonice, radionice.Trijemom s lukovima tite prolaznike i robu od sunca. Iznad niskoga meukata (mezanin)u 1. katu slijede uglavnom vei stanovi za imunije najamnike (piano nobile). Vii katovi sadre manje stanove i pojedinane sobe u kojima se tiskaju najamnici iz niih slojeva i posluga.

Marzabotto - podignutog poetkom V. st.p.n.e. juno od BOLOGNE povie rijeke RENO. -jedan kardo i tri dekumana irine oko 15 m slue kao glavne ulice. Sporedni kardi dijele etvrti u izduene inzule; pored veih i manjih stambenih kua niu se, prvenstveno uz glavne ulice, obrtnike radionice i prodavaonice; - sjeverni dekuman vodi prema svetom podruju, "akropoli". Ulice imaju poploane kolnike, nogostupe i kanale. Sredinji sabirni kanal (cloaca maxima) odvodi otpadne vode u rijeku. Odvodu otpadne vode odgovara sustav raspodjele pitke vode iz sabirnog bazena ispod akropole; na periferiji iskopani su ostaci dviju nekropola. Unato prividnom podudaranju, u svom osnom ustroju i prostornim odnosima to iz njega proizlaze, taj urbanizam nije identian s grkim. Nasuprot kasnijem hipodamskom urbanizmu oni se esto temelje na osnom kriitu.

POMPEJI - grad je nastao na visoravni oko 40 m iznad ua rijeke SARNO, vidljiv je povijesni razvoj grada i djelovanje raznih utjecaja. U ulinoj se mrei jasno istie struktura staroga grada, koji su ETRUANI okruili bedemima te su u nepravilni oval upisali osni kri. U sjecitu carda i decumana razvija se kasnije forum. Zidni prsten samnianskoga helenistikog proirenja s 12 tornjeva i osam vrata u veem opsegu ponavlja stari, obris. Proizvoljno voenje ulica iz prvog pojasa proirenja zamijenjeno je hipodamskim sustavom.

Produeci karda i dekumana, te jedna velika paralelna ulica irine 7 do 8,50 m ine glavne arterije u helenistikoj mrei ulica. Paralelni decumani irine oko 5 m ralanjuju novi dio grada u 7 pojaseva, a 3 m iroke poprene ulice (vici) dijele ih u uske graevinske blokove (insutae). Stara urbana jezgra ostaje teite grada. Forum se obogauje trijemovima i javnim graevinama. Oko staroga Heraklova hrama razvija se na jugoistoku forum triangulare s kazalitem i palestrom, prema grkom obrascu. Na granici prema stambenom dijelu grada nastaju terme.

Rim se od prapovijesnih seoskih poetaka uspinje do sredita imperija. Ubrzano prerastanje u milijunski grad u svim je razdobljima onemoguavalo provedbu brojnih planova za njegovo ureenje. Meutim, u svim provincijama Rim je osnivao pravilne gradove. Gotovo svuda poivaju na istoj provjerenoj shemi, a to je Castrum Romanum. Rimski vojni logor tijekom dugotrajnih ratova bitan je imbenik sigurnosti. Trajni logori osiguravaju dopremu pojaanja ili prezimljavanje. Garnizoni i utvrde na vanim tokama zatita su granica i stratekog sustava cesta.

Posvuda isti nain podizanja logora s tono utvrenim mjestima i funkcijama za dijelove eta automatski jami sigurnu reakciju u sluaju napada. Preko logora sam je Rim prisutan kao sila reda, kao organizacija, kao tradicija. U njegovu ustroju spajaju se vojna svrhovitost i etruanska vjerska tradicija urbane topografije
FUNKCIONALNO ZONIRANJE RIMA X region za carske palate XI region za proirenje cirkusa IV region - za izgradnju carskih foruma Grad je podijeljen na 14 regiona, od kojih su 3 za izgradnju monumentalnih graevina:

Rekonstrukcija centralnog dijela antikog Rima