Vous êtes sur la page 1sur 27

3.

Clima e cultura organizacional


3.1. Perspectivas de abordagem do conceito de clima 3.2. Diferenas e semelhanas entre os conceitos de clima e cultura 3.3. Cultura organizacional 3.3.1. Investigaes iniciais 3.3.2. Caracterizao global (noo, manifestaes, questes controversas) 3.3.3. Tipologias de culturas 3.4. Cultura organizacional e a organizao escolar 3.4.1 Cultura organizacional e eficcia escola 3.4.2. Cultura organizacional e liderana 3.4.3. Estudos desenvolvidos em Portugal
1

Bibliografia

Gomes, Rui (1993). Culturas de escola e identidade dos professores. Lisboa: Educa.
Lewis JR., J. (1989). L ecole prix d excellence. Bruxelles: De Boeck-Wesmael.

Beare, H., Caldwell, B. J. & Millikan, R. H. (1989). Creating an excellent school. London: Routledge.
Costa, J. A. (1996). Imagens organizacionais da escola. Porto: Edies Asa. Lopes, A. (2001). Mal-estar na docncia ? Vises, razes e solues. Lisboa: CRIAPASA. Gomes, D. (2000). Cultura organizacional: Comunicao e identidade. Coimbra: Quarteo Editora.
2

Bibliografia

Schein, E. H. (1992). Organizational culture and leadership (2nd edition). EUA: Jossey-Bass. Brown, A. (1995). Organizational culture. Great Britain: Pitman Publishing. Carvalho Ferreira, J. M., Neves, J. & Caetano; A. (2001). Manual de psicossociologia das organizaes. Lisboa: Editora McGraw-Hill de Portugal, Lda.

Perspectivas de abordagem do conceito de clima


1.

Perspectiva organizacional O clima decorrente das caractersticas objectivas da organizao.


Perspectiva psicolgica O clima o somatrio das percepes individuais acerca das caractersticas organizacionais. Perspectiva psicossocial O clima consiste numa representao criada pela interaco dos indivduos na organizao.

2.

3.

4.

Perspectiva cultural O clima criado por um grupo de indivduos que interagem e que partilham a cultura organizacional, entendida como uma estrutura comum de referncia.
4

Diferenas e semelhanas entre clima e cultura


a)

Os dois conceitos diferenciam-se quanto s disciplinas de base e aos mtodos de investigao. Enquanto no clima se procura avaliar o grau em que as caractersticas organizacionais so percepcionadas pelas pessoas como contribuindo para o seu bem-estar, resultando o clima na expresso de valores individuais, na cultura o que se avalia a expresso dos valores e normas da unidade formal de referncia (grupo, departamento, organizao), as quais exprimem o que desejado como benfico para a sobrevivncia ou funcionamento da unidade formal de referncia.

b)

Diferenas e semelhanas entre clima e cultura


c) O clima aquilo que na cultura mais facilmente experiencivel, mais vulnervel a variaes internas e externas e de curto prazo, mais visvel em termos de manifestao e mais superficial em termos de conhecimento (parte visvel do iceberg). O clima, apesar de ser uma criao a partir das percepes de um grupo de pessoas, no ultrapassa as variaes individuais inerentes aos climas psicolgicos, o que no acontece com a cultura, uma vez que a mesma assenta numa espcie de inconsciente colectivo.

Cultura organizacional: investigaes iniciais

1981 The Art of Japanese Management de Pascale e Athos Theory Z de Ouchi 1982 Corporate Cultures de Terrence Deal e Allen Kennedy Search of Excellence de Thomas Peters e Robert Waterman

O consenso acerca do conceito de cultura organizacional est limitado a 5 pontos


A cultura organizacional existe. Cada cultura organizacional relativamente nica. Trata-se de um conceito socialmente construdo. Constitui um modo de compreenso e de atribuio de sentido realidade. Consiste num poderoso meio de orientao para o comportamento organizacional.
8

1.

2.

3.

4.

5.

Ideias frequentemente associadas ao conceito de cultura organizacional


1.

Uma estrutura de referncia comum e partilhada por uma quantidade significativa de pessoas; Socialmente desenvolvida, aprendida e transmitida em termos comportamentais, cognitivos e emocionais; Composta de vrias camadas, umas mais perifricas e visveis e outras mais profundas e invisveis;

2.

3.

4.

Em que o ncleo base constitudo pelos pressupostos fundamentais a que outros chamam tambm valores;

Ideias frequentemente associadas ao conceito de cultura organizacional


5. Que fornece s pessoas regras e normas orientadoras em termos de perceber, pensar e sentir os problemas do funcionamento organizacional do ponto de vista da integrao interna e da adaptao externa;

6. Que contribui para a definio da identidade organizacional;

10

Ideias frequentemente associadas ao conceito de cultura organizacional


7. Com caractersticas simblicas, reveladas pelo significado expresso nas suas manifestaes mais observveis como artefactos e padres de comportamento organizacional;
8. Altervel, embora no de modo fcil; 9. Produto da histria da organizao; 10.Avalivel por metodologias qualitativas e quantitativas;

11.Com influncia directa e indirecta no desempenho organizacional;


12.Uma estrutura composta por diversas camadas, cujo contedo varia em extenso e acessibilidade.
11

Nveis de cultura, segundo Schein (1991)

Nvel 1 Artefactos (estruturas e processos visveis na


organizao, tecnologia, espao fsico, linguagem, produtos, mitos e histrias, rituais)

Nvel 2 Valores manifestos (estratgias, objectivos, filosofias, valores)

Nvel 3 Pressupostos bsicos (crenas, pensamentos, sentimentos e percepes inquestionveis e inconscientes)


12

Nveis de cultura, segundo Schein (1991)

Para Schein, a cultura organizacional situa-se no ltimo nvel, identificando-se portanto com os pressupostos bsicos partilhados por um determinado grupo de indivduos: ... Um padro de pressupostos bsicos partilhados que o grupo aprendeu medida que foi resolvendo os seus problemas de adaptao externa e de integrao interna e que funcionou suficientemente bem para ser considerado vlido, e, consequentemente, ser ensinado aos novos membros como a maneira correcta de perceber, pensar e sentir em relao a esses problemas (Schein, 1991, p.9).
13

Definies de cultura

As crenas, linguagens, rituais, conhecimentos, convenes, reverncias e artefactos em suma, a bagagem cultural de qualquer grupo, so os recursos a partir dos quais as identidades individuais e sociais so construdas. Fornecem a estrutura sobre a qual os indivduos constroem as suas compreenses do mundo e de si prprios (Bates, 1986, p.262). Uma definio-tipo de cultura deveria incluir o sistema de valores, smbolos e significados partilhados de um grupo incluindo a corporalizao destes valores, smbolos e significados em objectos materiais e prticas ritualizadas (Sergiovanni e Corbally, 1986).

14

Definies de cultura

A cultura organizacional pode ser definida funcionalmente ou pragmaticamente como uma fora social que controla os padres de comportamento organizacional, moldando as cognies e as percepes de significados e realidades dos seus membros, fornecendo energia afectiva para a mobilizao e identificando quem pertence e quem no pertence (Ott, 1989, p.69).

15

Subculturas mais comuns nas organizaes

Subculturas funcionais e profissionais emergem nos departamentos funcionais da organizao, geralmente formados por especialistas da mesma rea. Estas subculturas tm uma linguagem e objectivos prprios que dificultam a coordenao entre departamentos.
Subculturas geogrficas esto associadas a organizaes que operam em diferentes regies ou pases. As unidades regionais acabam por ser influenciadas pelas caractersticas culturais das regies onde operam, afastando-se dos pressupostos bsicos da empresa me.

16

Subculturas mais comuns nas organizaes

Subculturas hierrquicas emergem entre indivduos do mesmo nvel hierrquico, que partilham o mesmo nvel de poder e de estatuto na organizao. Subculturas de oposio esto associadas a grupos que por natureza esto em oposio com o grupo dominante. Exemplo: os sindicatos.

17

Aspectos da imagem cultural da escola

No s a escola diferente das outras organizaes, mas tambm cada escola diferente de qualquer outra escola; A especificidade prpria de cada escola constitui a sua cultura que se traduz em diversas manifestaes simblicas, tais como, valores, crenas, linguagem, heris, rituais, cerimnias (a escola uma mini-sociedade); A qualidade e o sucesso de cada organizao escolar depende do seu tipo de cultura: as escolas bem sucedidas so aquelas em que predomina uma cultura forte entre os seus membros (identidade e valores partilhados);
18

Aspectos da imagem cultural da escola


As tarefas primordiais de um gestor escolar no devem situar-se ao nvel da estrutura, das formas ou dos processos racionais de deciso, mas a sua preocupao constante dever ser canalizada para os aspectos simblicos (gesto do simblico), j que a cultura pode (e deve) ser no s utilizada como tambm alterada.

19

A verdadeira lio que as escolas podem aprender das empresas faz convergir a ateno sobre a cultura da escola.

Terrence E. Deal The Symbolism of Effective Schools

20

As escolas eficazes so aquelas que, ao longo dos tempos, construram um sistema de crenas, suportado por formas culturais que atribuem significado ao processo educativo. Do mesmo modo que com as empresas, estas escolas exibiro valores e crenas partilhadas, heris e heronas bem conhecidos e amplamente celebrados, rituais e cerimnias memorveis e bem participados, histrias positivas e um grupo informal dedicado cujos membros trabalham diligentemente para manter e fortalecer a cultura (Deal, 1988, p.209).
21

Ao estudar as escolas eficazes, podemos identificar caractersticas que reagrupadas criem uma cultura de escola capaz de conduzir os alunos a um bom rendimento escolar. (...) h uma ideia das mais prometedoras que assenta na concepo das escolas como sistemas sociais funcionais com culturas distintas e no interior das quais o esforo pelo melhoramento das escolas orientado no sentido de mudanas graduais e a longo prazo da cultura (Sguin, 1987, p.278).
22

Constataes do relatrio da OCDE sobre As Escolas e a Qualidade

a)

As motivaes e os resultados dos alunos so profundamente afectados pela cultura ou o esprito particular de cada escola; As escolas nas quais os alunos obtm bons resultados tm, essencialmente as mesmas caractersticas.

b)

23

Constataes do relatrio da OCDE sobre As Escolas e a Qualidade


Entre as caractersticas apontadas por este estudo que tipificam as boas escolas, transcreve-se de seguida aquela que valoriza a dimenso cultural da escola: O reconhecimento dos valores peculiares do estabelecimento e a adeso a estes valores mais do que a valores individuais: a escola institui uma comunidade cujos valores so partilhados por todos. (...) cada membro da comunidade escolar deve estar consciente da identidade particular e das finalidades comuns do estabelecimento (1992, p.200).

24

O termo excelncia para adjectivar as escolas que tambm fazem da cultura o ncleo central da sua actuao

Lewis L Ecole Prix dExcellence ,1989 (considerada a verso escolar do livro de Peters e Waterman In Search of Excellence) Beare, Caldwell e Millikan Creating an Excellent School, 1989 (o indicador fundamental das escolas que vo subindo na lista da excelncia o desenvolvimento de uma cultura organizacional prpria)
25

Dimenses essenciais do papel e das funes dos lderes enquanto gestores da cultura e do simblico organizacional (Reto e Lopes)

A criao de uma viso que permita dotar a organizao de uma identidade;

A ancoragem desta viso no sistema de normas e valores maioritariamente partilhados na organizao; A personificao da identidade do grupo e da prpria viso.
26

Estudos desenvolvidos em Portugal sobre a cultura nas organizaes escolares

Rui Gomes (1993) Culturas de Escola e Identidade dos Professores

Adelino Gomes (1990) dissertao de doutoramento


Manuel Sarmento (1992) comunicao apresentada no V Colloque AIPELF/AFIRSE

27

Vous aimerez peut-être aussi