EKONOMIK

S
MR. JOEY LOPEZ-LABRADOR
ARALING PANLIPUNAN 8 & 10 TEACHER
S.Y. 2016-2017

BALIK-ARAL
Ang

ekonomiks ay nakatuon sa pinakamahusay na paggamit

ng pinagkukunang-yaman sa kabila ng walang katapusang
kagustuhan at pangangailangan ng tao.

BEFORE-and-AFTER CHART
Mahalagang Tanong:
Paano ka makatutulong upang mabisang malinang at
pakinabangan ng ating bansa ang ating mga
pinagkukunang yaman?
BEFORE

AFTER

2:

Ang Mga
Pinagkukuna
ng Yaman ng
Bansa

Ano ang
Anumang bagay, may buhay man o wala, ay
Pinagkukunangnagiging pinagkukunang-yaman (resources) sa
Yaman?
sandaling malaman ng tao ang pakinabang nito
upang mapunan ang kanyang
pangangailangang ekonomiko.
Ano mang bagay na ginagamit ng tao upang
tugunan ang kanyang pangangailangan at
kagustuhan.

Uri ng Pinagkukunang-Yaman
Likas-Yaman
Yamang

Tao
Yamang Kapital

Likas Yaman
Lahat

ng bagay na may pakinabang sa tao na

mula sa kalikasan.

Pinakagamit

sa lahat ng uri ng
pinagkukunang-yaman.

Yamang Lupa
at Gubat

Yamang Tubig

YAMANG
LIKAS
Yamang
Mineral

Yamang
Enerhiya

Yamang Lupa
Ang

Pilipinas ay biniyayaan ng ibat ibang

anyong lupa. Mula rito nagmumula ang ibat
ibang mga yamang likas na ginagamit sa
pang araw-araw na pamumuhay.
Ang mga lupain sa bansa ay nauuri bilang
alienable and disposable, lupaing kagubatan
at pampublikong lupain.

Kauna-unahang salik ng produksyon

Pinagmumulan ng hilaw na materyal

Yamang Lupa

Dito itinatanim ang mga pangunahing pagkain

Dito itinatayo ang mga impastraktura na isa pang sektor industriya
May 7,107 mga isla ang Pilipinas na ang karamihan ay maliliit at ang

iba ay walang naninirahan

May kabuuang 300, 000 kilometro kwadrado na binubuo ng mga
kagubatan, kapatagan, kabundukan, burol, talampas at lupaing
mineral.

Alienable and Disposable Land

Tumutukoy

sa mga lupaing may

titulo ay maaring ariin at ipagbili
upang pagtamnan, pagtayuan ng
bahay o gusali o gamitin sa iba
pang layunin.

Tinatayang

47% ng lupain sa
bansa ay kabilang sa ganitong uri.

Ito

ay nauuri bilang residensyal,

komersyal, industryal at
agrikutural.

Pampublikong Lupain
Tumutukoy

sa mga lupaing
pag-aari ng pamahalaan at
hindi maaring angkinin o
ipagbili.

Kabilang

dito ang mga lupaing

sakop ng kalsada, daungan,
pampublikong gusali, parke at
iba pa.

Lupaing Kagubatan

Tumutukoy sa mga lupaing natatakpan

ng kagubatan. Ito ay hindi maaaring
angkinin ng pribadong tao o samahan
ngunit maaaring pakinabangan ng
sinuman kung may pahintulot ng
pamahalaan.

Malaking bahagi nito ay matatagpuan

sa MIMAROPA, Lambak ng Cagayan,
Davao Region, CARAGA at CAR.

Mga Uri ng Kagubatan sa

Pilipinas

Yamang Tubig
Ang

bansa ay may 1.67 milyo

kilometro kwadradong katubigang
teritoryal (territorial waters), 12% ay
katubigang baybayin (coastal
waters) at 88% ay katubigang
karagatan (oceanic waters).

Maliban

dito, ang Pilipinas ay

nagtataglay rin ng 132 malalaking
ilog (river basin) at 59 lawa (inland
water).

Yamang Mineral
Ang

mga mineral ay itinuturing na

yamng hindi napapalitan (nonrenewable). Ang mga deposito nito
at nauubos pagdating ng panahon.

Ang

industriya ng magmimina ay
pinagmumulan ng malaking kita ng
bansa (48 bilyong piso, 2005).

Ang

yamang mineral sa bansa ay

nahahati sa dalawang uri: metal at
di-metal.

Uri ng Yamang
Mineral
METAL

DI-METAL

Precious Metals

Fuels

Gold, Silver

Natural Gas, Coal

Base Metals

Non-Fuels

Copper, Iron, Nickel

Limestone, Silica Sand

Yamang Enerhiya

AGUS sa Mindanao
Ambuklao at
Pantabangan
sa Pampanga

HYDROELECTRIC
ENERGY
Ito ay enerhiya nagmula sa

yamang tubig.
Sa pag-gamit sa ng turbine
na pinaiikot ng tubig
nakakapag prodyus ito ng
elektrisidad. (Hal. : Maria
Christina Falls)

SOLAR
ENERGY
Enerhiyang

nagmumula sa
init ng araw.
Ginagamitan it
ng mga solar
panel.

GEOTHERMAL
ENERGY

Tiwi Geothermal Power Plant at Bacon-

Manito Geothermal Power Plant sa Bicol

Makiling-Banahaw Geothermal Plant sa
Laguna
Tongonan Geothermal Power Plant sa
Leyte
Palipinon Geothermal Plant sa Negros
Oriental
Bataan Nuclear Power Plant sa Bataan

WIND ENERGY
Eneriyang nagmumula sa hangin

at nililinang sa pamamagitan ng
mga windmill.
Halimbawa nito ay ang Bangui
Windmills sa Ilocos Norte.

FOSSIL FUELS
Enerhiyang nanggaling

sa mga labi ng mga

tuyong halaman at
hayop.
Halimbawa nito ay mga
coal.

Pagpapahalaga sa mga
Likas Yaman

Artikulo XII,
Saligang Batas ng Pilipinas
Ang

lahat na likas na yaman ng bansa ay pag-aari ng

estado. Ang paggamit, paggalugad at pagpapaunlad
nito ay nasa ilalim ng kontrol at superbisyon ng estado.
Maaaring magkatuwang sa pakikipagsapalaran sa
mga gawaing ito ang mga Pilipino at korporasyon na
60 bahagdan ng pamumuhunan ay pag-aari ng
estado.

Kahalagahan ng
Pangangalaga sa Kalikasan
Konserbasyon

maingat at makatwirang paggamit ng ibat ibang yaman

ng bansa

Halimbawa

ng mga Suliraning Pangkalikasan

Landslide
Mine tailings
Red tide at fish kill

BAKIT NGA BA
HUMAHARAP TAYO
SA MGA
SULIRANING ITO?

PAANO NATIN ITO

NGAYON
MAPAPANGALAGAAN AT
MAPOPROTEKTAHAN?

Likas-kayang paggamit
(sustainable use)
Tumutukoy

sa paggamit ng mga
yamang likas sa paraang
makapagbibigay ang mga ito ng
lubos na kapakinabangan ngunit
hindi manganganib na maubos

Biological resource

Biological diversity

Mga Batas Pangkapaligiran

Republic

Act 9003 (Ecolological Solid Wastes

Management Act)

nagtatakda sa pagbuo ng isang solid wastes

management program

Republic

Act 6969 (Toxic Substances, Hazardous and

Nuclear Wastes Control Act)

nagtatakda ng pagpigil sa pagtatapon ng mga

nakalalasong bagay lalo na ang mga tinatawag na
nuclear wastes

Mga Batas Pangkapaligiran

Presidential

direktang nagbibigay ng kapangyarihan sa mga kapitan ng

barangay na mahigpit na ipatupad ang pollution and
environmental control laws

Presidential

Decree 1160

Decree 1067 (Water Code Act)

dikretong nagtatakda ng water code, nagsasaayos ng

batas hinggil sa pagmamay-ari ng tubig na ginagamit sa
mga tahanan, pampubliko at pangkomersyo, at nagbibigay
ng proteksyon sa yamang tubig ng bansa

Mga Batas Pangkapaligiran

Republic

Act 8749 (Clean Air Act)

nagtatakda ng isang komprehensibong air pollution control

policy
Republic Act 8550 (Philippine Fisheries Act)
nagtatadhana ng pagpapaunlad, pamamhala at
konserbasyon ng pangisdaan at lamang dagat
DENR Administrative Order, Series of 2000
pagtatakda ng tamang pag-aani at paggamit ng produktong
kagubatan sa loob ng community-based forest
management areas

Mga Batas Pangkapaligiran

Republic Act 9147 (Wildlife Resource Conservation and
Protection Act)
nagtatakda ng pamantayan at proteksyon sa mga Philippine
Wildlife Resource
Executive Order No. 15
Lumikha ng Philippine Council for Sustainable Development
isang multi-sectoral body na naatasang gampanan at isakatuparan
ang pangako ng Pilipinas sa United Nations Conference on
Environment Development
Executive Order 370
Nagpalakas sa Philippine Council for Sustainable Development

Mga Batas Pangkapaligiran

Republic Act 9147 (Wildlife Resource Conservation and
Protection Act)
nagtatakda ng pamantayan at proteksyon sa mga Philippine
Wildlife Resource
Executive Order No. 15
Lumikha ng Philippine Council for Sustainable Development
isang multi-sectoral body na naatasang gampanan at isakatuparan
ang pangako ng Pilipinas sa United Nations Conference on
Environment Development
Executive Order 370
Nagpalakas sa Philippine Council for Sustainable Development

SURIIN NATIN!
Ano ang bahaging ginampanan ng mga likas na
yaman ng bansa sa kalagayang panlipunan at
pangkabuhayan ng mga mamamayan nito?
Sa inyong palagay, bakit mahalaga ang dami at
kalidad ng mga likas na yaman ng bansa?
Bakit may mga bansang kahit kapos sa likas na
yaman ay maunlad pa rin?

UBOS-UBOS
BIYAYA PAGKATAPOS
AY

NAKATUNGANG

KASUNDUAN:
Sagutan

ang Subukin sa
pahina 24 at lahat ng
Tiyakin mula sa mga
pahina 29, 31, 35, at 38.

References:
Chua,

Johannes L., Panahon, Kasaysayan at

Lipunan (Ekonomiks) Ikalawang Edisyon,
DIWA Publishing House
Nolasco, Libertty I. et. Al. , Ekonomiks: Mga
Konsepto, Applikasyon at Isyu, VPHI
Mateo, Grace Estela C. et. al., Ekonomiks
Mga Konsepto at Aplikasyon (2012), VPHI
www.WikiPinas.com