Centralna, sredinja, narodna banka

By Irfan Manduka, Lejla Zuki and Ramiz Kopi

Historijski razvoj Centralnih banaka

Godine 1609 se javlja prva institucija slina centralnoj banci.

vedska je prva stvorila centralnu banku 1668. godine, a Engleska
38 godina kasnije 1694.
Skoro stoljee i po kasnije, u XIX stoljeu, zapoeo je proces
osnivanja centralnih banaka u drugim zemljama zapadne Evrope.
Razvijene zemlje su tokom ranijih faza procesa industrijalizacije
obrazovale svoje centralne banke stvarajui na taj nain
monetarno-kreditnu bazu za poveanje proizvodnje, kao i irenje
unutranje i spoljne trgovine.

Pojam i karakteristike centralne banke

Centralna, Sredinja ili Narodna banka predstavlja razne nazive za

banke koje se bave emisijom novca kao svojim prvim, primarnim
odnosno glavnim poslom.
Mnogo je razloga zato se smatra da CB zauzima centralno mjesto
u monetarno-kreditnom i bankarskom sistemu svake zemlje:
To je od drave ovlatena institucija tj. ustanova koja nudi
novanice koje su oficijelni novac i zakonsko sredstvo plaanja;
Centralna banka je organ koji je odgovoran za provoenje
monetarne politike i stabilnosti kursa domae valute;
Centralne banke su kao institucije kreditni osnovac bankarskog
sistema i regulator njegovih zakonitosti i kreditne sposobnosti.
Osnovni zadatak centralne banke je ouvanje vrijednosti domae
valute odnosno nacionalnog novca te obezbjeenje efikasnog
uticaja monetarno-kreditne politike na privredna kretanja u zemlji.

Monetarna politika

Monetarna politika je dio ekonomske politike koju drava sprovodi

putem centralne banke.
Ona se svodi na aktivnosti centralne banke koje se odnose na
emisiju i povlaenje novca iz opticaja u cilju obezbjeenja
adekvatne koliine novca u nekoj nacionalnoj privredi.
Ciljevi monetarne politike su:
podravanje rasta proizvodnje i plasmana robe;
usklaivanje robnonovanih odnosa putem regulisanja novane
mase;
podravanje ciljeva u oblasti ekonomskih odnosa sa inostranstvom.
Monetarna politika, moe biti:
Ekspanzivna;
Restriktivna;
Neutralna

Funkcije centralne banke

Emisiona;
Kontrolna;
Interventna;

Emisiona funkcija centralne banke

Emisija predstavlja takvu vrstu bankarskog posla kojeg moe

obavljati samo odreena ovlatena emisiona institucija, odnosno
centralna banka.
Pod emisijom se podrazumjeva izdavanje i stavljanje u promet
novanica i kovanog novca kao i hartija od vrijednosti.
Novanica je vrijednosni papir centralne banke i uvijek glasi na
okrugli iznos.
To je vrijednosni papir po vienju tj. nema roka u kome bi se moglo
vriti plaanje i sa sobom ne nosi kamatu i glasi na nosioca

Kontrolna funkcija centralne banke

Ovlatenje centralne banke da kontrolie druge banke vezano je za

njenu osnovnu funkciju u oblasti monetarno-kreditnog sistema.
Ona se brine i vodi rauna o sprovoenju dravnih mjera kojima se
regulie monetarno-kreditna politika.
esto ova banka vri opti nadzor nad poslovima drugih banaka.
Centralna banka kontrolie i ocjenjuje stanje likvidnosti drugih
banaka.
Osnovni instrument koji centralna banka pri tome koristi jeste
stopa obavezne rezerve.
Cilj ove mjere je da djeluje na likvidnost banaka.
Po dravnim zakonima mnogih zemalja centralna banka moe da
poduzima konkretne mjere sa karakterom sankcija prema bankama
koje dospjevaju u stanje nelikvidnosti odnosno nemogunosti da
izvravaju svoje obaveze prema samoj centralnoj banci, prema
drugim bankama i drugim povjeriocima.
Centralna banka utie na optu razinu likvidnosti privrede, ali ne
time to emituje veu ili manju koliinu novca, nego tako to kreira

Interventna funkcija centralne banke

Centralna banka vri ovu funkciju sa ciljem odravanja stabilnog

deviznog kursa.
Ukoliko centralna banka ne bi imala ovu funkciju, svaki negativan
ili pozitivan udar na platni bilans doveo bi do znaajnih pomjeranja
deviznog kursa od prometnog ravnotenog nivoa.
Putem interventne politike na deviznom tritu, centralna banka iz
svojih rezervi prodaje potreban iznos deviza u zamjenu za domai
novac, to dovodi do smanjenja deviznih rezervi centralne banke i
smanjenja primarnog novca tj. novane mase.
Glavna uloga centralne banke na deviznom tritu je da utie na
svoju valutu u cilju dovoenja deviznog kursa na nivo na koji je
procjenila da treba da bude.

Organizacija i upravljanje centralnom bankom

Organizacija centralne banke zavisi od politikog i administrativnog

ustrojstva zemlje, kao i od razvijenosti i strukture ekonomskog i
finansijskog sistema zemlje.
U pogledu vlasnitva ona moe da bude:
u potpunosti dravna banka;
privatna;
mjeovitog oblika svojine.
Osnovni modeli organizacije centralne banke su:
jedinstvena centralna banka;
sloeni sistem centralne banke;
nadnacionalna banka.

Centralna banka Bosne i Hercegovine

CB BIH je nastala nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma

Zakon o CB BIH je usvojen na Parlamentarnoj skuptini BIH 20.06.1997 godine.
Sjedite CB BIH je u Sarajevu i ona je uspostavljena kao pravno lice.
Njen zadatak je da se uspostavi i da funkcionie ekonomski sistem na itavoj teritoriji BIH.
CB BiH obavlja sljedee poslove:
Odrava monetarnu stabilnost u skladu sa currency board aranmanom;
Definie i kontrolie provoenje monetarne politike BiH;
Upravlja slubenim deviznim rezervama ostvarenim izdavanjem domae valute;
Pomae i odrava odgovarajue platne i obraunske sisteme, koordinira djelatnosti
agencije za bankarstvo bh. entiteta koje su nadlene za izdavanje dozvola za rad i
superviziju banaka.
CBBIH se ne ukljuuje ni u kakve operacije na tritu novca ukljuujui tu i vrijednosne
papire bilo koje vrste.
Centralnom bankom BIH upravlja Upravni odbor koji se danas sastoji od 5 lanova, dok
izvrnu funkciju obavlja Guverner.
Upravni odbor ima sljedea ovlatenja:
da u skladu sa zakonom utvruje monetarnu politiku
da usvaja sve propise,smjernice i uputstva koja izdaje cbbih
da odluuje o prisustvu cb u meunarodnim organizacijama
da odredi nominalnu vrijednost i veliinu novanice i kovanog novca u skladu sa
zakonom.