ALE VE YALANMA

HAZIRLAYAN
Tuba YAZICIOLU
-Ya Ayrmcl, yalnn, cinsiyetsiz, irkin, gsz, depresif olduu
ynndeki nyarglar oluturmaktadr.
Bu n yarg yal kimsenin kimlik bakmndan tekiletirilmesine de yol
amaktadr. nyarglar, sosyal pratikler aracl ile yeniden
retilmektedir.
-nsanlarn, yalanmaktan ve lmden korkmalarna GERONTOFOB denir.
-Ya ayrmcl tpk cinsel ayrmclk gibi bir ideolojik durumu ifade
eder.
-Bireylerin yall kabullenmeme durumu ile karlalmaktadr. Bu duruma
yalanmayan benlik (the ageless self) ad verilmektedir. Srekli kendini
bulunduu yatan daha gen hissetme halidir.
-Dnya nfusunun bir yal patlamas yaadn vurgulayan Giddens,
doum ve lm orannn dmesi karsnda giderek yaland
belirtilmektedir. Bu da demografik anlamda dnyann grilemesi anlamna
gelmektedir.
YALILIK / YALANMA NEDR?

KRONOLOJK PERSPEKTFTEN YALANMA

-Yallk homojen olmadndan 65 ile 105 aras ortalama 40 yl kapsayacak
bir sredir.
-Yalln en kolay lsdr ve doum gn saylar hesaplanarak bulunur.
Doutan gelen bir anlam tamamakta, iinde bulunduu toplumsal ve
tarihsel balamdan tremektedir.
-Yallk tanm ile ilgili dier yaklam yaam dngs ya da yaam ak
ak kavram ile ilgili olandr. Yaam ak ocukluktan lme kadar giden
srete doas gerei biyolojik olduu oranda toplumsaldr. Kltrel ve
ekonomik koullardan etkilenir.
-Yaam dngs ierisinde birbirinden farkl yaam alt dngleri vardr, aile
ve i gibi. Aile boyutu bile eitli dnmler ierir. Bu aamalar herkes
yaamad gibi bu dnmleri yaama zaman da deiir.
BYOLOJK
PERSPEKTFTEN
YALANMA
Fizyolojik sistemlerin ge
zamandan nasl etkilendiiy
ilgilenir. Biyologlar yalanma
(ageing) ihtiyarlk olarak kab
ederler. Bu da bir organizman
patoloji ve hastalk olmaksz
doal srelerin sonucu olar
etkili ilevselliindeki d
tanmlar.
zetle yalanma, biyolojik ad
organizmann geliiminde, uyu
salama kapasitesinde azalmaya
sonunda lme neden olan iste
d bir safha olarak kabul edilir.
FZYOLOJK PERSPEKTFTEN
YALANMA
Fizyolojik yalanma, yan
ilerlemesi ile birlikte bedende sinir
sisteminin ilevinin zayflamas,
sinirin geirgenlik zelliinin
zayflamas ve nronlarn kayb ile
nrolojik kontrolde deiikliklerin
olmasdr.
Strehler, yalanmay dier
biyolojik srelerden ve hastalktan
ayrmak iin drt kstas gelitirir.
1- Evrensellik
2- sellik
3- lerleyicilik
4- Zararllk
PSKOLOJK PERSPEKTFTEN YALANMA
Kiilik, aklsal ilev, benlik ve kimlik kavramlarna odaklanr.
Yan ilerlemesine bal olarak bireyin alglama, renme,
problem zme gibi bellek kapasitesi ile kiilik kazanma
zellikleri arasnda uyum salama konusundaki deimelerle
ilgilidir.
Birey hissettii yatadr anlay da bu perspektif iin nem
tar.
EKONOMK
PERSPEKTFTEN
YALANMA
Ekonomik yaklam
bireyin yalanmas ile
birlikte meydana gelen
ekonomik gelir
dzeyindeki kayplardr.
Emeklilik dneminin
balamas ile
maa dmekte
buna bal olarak
toplumsal stat
dmektedir.
SOSYOLOJK VE SOSYAL GERONTOLOJK PERSPEKTFTEN
YALANMA
Sosyolojik yalanma, bireyin stat ve rol kayplar erevesinde, iinde
bulunduu toplumun yaa ilikin olarak gelitirdii normlar ve deerler
balamndaki yarglardr, deerlendirmeleridir.
Yalanma sosyolojisi, yalanmay sosyolojik perspektif kullanarak aklar.
Sosyal gerontoloji, sosyolojik teori ve kavray gelitirmek yerine,
yalanmaya sosyal bilimler perspektifinden yaklaarak yalanmay ve
yallk dnemini aklamaya alr.
Sosyal gerontoloji farkl perspektifi birey, sosyal, toplumsal konunun
karmakln ortaya seren mikro ve makro lekli iki analiz seviyesini
birletir. Burada hem bireyin statsel, snfsal, cinsiyet kategorileri ve
etnik grup iindeki sosyal ilikilerini hem de toplumsal kurumlar ve
demografik dnmler balamndaki ilikilerini birletirmeye alr.
Mikro lekli ilk yaklam; ya
kimlii ve bireysel sreler gibi
konular aratrarak yall
bireysel bir deneyim olarak
aklar. Gnmz toplumunda
yal olmann nasl bir ey
olduunu aklamaya alr.
Makro lekli ikinci yaklam;
yalanmay tanmlayan toplumsal
balam inceler ve yal
insanlarn toplum iindeki konum
ve deneyimleri ile bunlarn,
snf, cinsiyet ve etnisite gibi
temel yapsal faktrlerce nasl
ekillendirildiini anlamaya
alr.
Yalanma sosyolojisi,
mikro ve makro dzeyde
bir fail olarak yal bireyi
ve ilikileri ile yapsal
olarak kurum ve ilikileri
erevesinde yalanma
olgusunu aratrr ve
politikalar retir.
YALILIA TARHSEL BR
BAKI
Harris, gemiten bugne yallarn
toplumsal konularnn yaad dnme
bakldnda hem srekliliklerin hem de
nemli kesintilerin olduunu
belirtmektedir. Sreklilikler;
1- ncelikle yalln eriilmek istenilen
bir stat olmasna ramen, kimsenin yal
olmak istememesi gereinin eskiden
bugne kadar geerli olduu kabul
edilebilir.
2- Antik alardan bugne yaklak 60
ya ve stnn yal olarak kabul edilmesi
3- Yallarn bakm ilerinin dnem dnem
deiimler olmakla beraber genellikle
cemaat ve aile tarafndan arlkl olarak
stlenildii sylenebilir.
 Kesintilere odaklanldnda ise;
1- lk gze arpann, kapitalizmin
yaygnlamasndan itibaren en nemli
deiimin, yallarn genel nfusa

se orannn hi olmad kadar

artmasdr.
2- ayrca yallarn salk
durumlarnn ve yaam koullarnn
zellikle gelimi lkeler gz nnde
tutulduunda tarihte olmad kadar
iyi durumda olduuna bu duruma
eklenebilir
3- son olarak yallar iin kamusal
salk ve sosyal harcamalarn
tarihteki en st dzeyde olduu
gereini grmek gerekmektedir.
 YALANMA TEORLER
YAPISAL LEVSELC TEORLER VE YALANMA
Toplumun yapsn ele alan makro lekli bir teoridir. Toplumun bir dzen iinde nasl
oluup gelitiini inceler. Beden analojisi kurar toplumu incelemek iinde ayn yolu
kullanrlar. Toplumun bir sistem olduu ve alt sistemlerden olutuunu sylerler. Alt
sistemlerin birbiri ile uyumu esastr. Toplum ak bir sistemdir ve her para uyum
salar ve ilev grr. levsel rntler btnleme ve devamll salar, ilevsel
olmayanlar ise zlmeye neden olur. Toplumda toplumsal dzeni koruyan evrensel
deerlerdir. Toplumsal dzen uzlam arac ile salanr. sosyalizasyon toplumda uyumu
salayan temel sosyal kontrol araclyla korunur ve devam salanr. Buna gre
yallar nfusun bir paras olarak toplumla uyum iinde olmaldr. Bu uyum toplumsal
sistem denilen btnn yal bireylere salad olanak ve hizmetlerle Yakndan
ilgilidir. Bu balamada toplum greli bir denge halindedir.
Yalla kiisel ve toplumsal uyumu, toplumsal rollerdeki deiiklii aklamada
faydaldr.
Gerontolojiyi etkilemi balca ilevselci
teoriler unlardr:
1. zlme Teorisi
2. Aktivite Teorisi
3. Devamllk ya da Sreklilik Teorisi
4. Toplumsal Rol Teorisi
5. Modernleme Teorisi
6. atma Teorisi ve Yalanma
a. Yapsal Bamllk Teorisi ve
Politik ktisat Yaklam
b. Ya Tabakalamas Teorisi
7. Yorumsamac Teori ve Yalanma
a. Sembolik Etkileim
b. Etiketleme Teorisi
c. Sosyal Alveri Teorisi
1. ZLME TEORS
Yaamdan geri ekilme anlamna da gelir. Yalanmay ilk kez net bir
ekilde ele alan sosyal teoridir.
Makro ve mikro teorileri birletirir.
Bu teoriye gre; sal bozuk ya da yoksulluk gibi dier bamsz etmenlerden
bamsz olarak yalanma, birey ve onun toplumsal balamda olan bann
tedricen fakat kanlmaz olarak ZLMESN ierir. zlme l bir kayb
temsil eder; rollerin kayb, toplumsal evrenin klmesi ve toplumsal norm
ve deerlere olan ykmllk ve balln azalmas.
lk temel gerontoloji teorisidir. Nitelikli yalanmann yollarna dikkat
ekmitir.
Teorinin ampirik geliimi temel eye iaret eder;
1- zlme yaam boyu devam eden bir sretir
2- zlmenin kanlmaz olduuna dair ikin bir ifade vardr.
3- zlme hem toplum ve birey iin uyarlanabilir olarak kabul edilir.
2. AKTVTE TEORS
zlme teorisine tepki olarak gelitirilmitir. Toplumdaki dengeyi gzetir.
Nitelikli yalanma konusunda, toplumsal sisteme uyum ve btnle odaklanr.
Havighurst tarafndan gelitirilen bu perspektif, orta yataki davranlarn
olabildiince srdrlmesini ierir. Burada orta ya baarnn nirvanasdr ve
her zaman onu geri kazanmaya alrz. Yallkta kaybedilen eylerin yerini
doldurulmas gerekir. Faaliyet ve uralarn nitelikli yalanmaya olanak
saladn savunur.
3.DEVAMLILIK
YADA SREKLLK
TEORS
Bu teoriye gre birey,
yaam boyunca sahip olduu
istikrar korumak ister.
Yalanmayla baa kmada
dier teorilere oranla daha
elverilidir. Bireyin hangi
rollerden vaz geip
hangilerini srdreceine
karar vermesinde gelir ve
salk gibi yapsal
etmenlerce ekillenen
bireyin gemii ve tercih
ettii yaam tarz etkilidir.
4.Toplumsal Rol Teorisi
Antropolojiden etkilenmitir. Belirli
kural, dzenleme ve rollerin var
olduu n kabullnden hareket eder
ve yalandka bireylerin rollerinin
saysnda bir deime yaanr.
Tek bir birey birden fazla role
sahip olabilir ve roller adan
farkllar; birincisi eitli
niteliktedirler; ikincisi karlnda
alnan dller farkldr; ncs
toplumun deerlerine gre deiirler.
Yaamn ileriki dnemlerini anlamak
iin yal insanlarn oynad rolleri
ve bu rollerin kendileri iin ne ifade
ettiini anlamlyz.
5.Modernleme Teorisi
Balca tezi, toplumlar krsaldan kentsele dntke yal insanlarn
konumu gerilemekte ve ktlemektedir. ekirdek aile yallar toplumdan
ve aileden izole olurlar.
Modernleme drt parametre tarafnda belirlenir.
1- Tp teknolojisindeki gelimeler
2- Bilim ve teknolojideki uygulamalar
3- rgn eitim
4- Kentleme
6.atma Teorisi ve
Yalanma
Uyumsuzluk ve atmaya vurgu yapar.
Makro lekli bir teoridir. Toplum belirli
grup ve snflar halinde tabakalam ve
toplum bu farkl gruplar arasndaki
atma sonucu meydana gelmitir.
Neo-marksistler, atmay ekonomik
eitsizliklere dayandrr. G ve iktidar
ilikileri, snf atmalar ve ideolojisini
inceler.
Neo- Weberyenler ise daha geni bir
bak asyla sadece ekonomik deil,
toplumsal stat ve siyasal gruplar ele
alr. atma teorisi bal altnda
Yapsal Bamllk Teorisi ve Politik
ktisat Yaklam ile Ya Tabakalamas
Teorisi ele alnmaktadr.
a. Yapsal Bamllk Teorisi ve Politik ktisat Yaklam
Towsend tarafndan ortaya atlmtr.
Toplumdaki g ilikileri ve eitsizlikleri biimlendiren ve yeniden reten ekonomik ve
siyasal yaplara odaklanr.
Y.B ve P.E., yallarn baml toplumsal konumlar ve karlatklar sorunlar toplumsal
olarak yaplandrlr yalanma ve salk kavramlarndan trer.
P.E yaklam yall kronoloji ya da biyoloji ile deil yal insanlar arasndaki ilikilerle ve
genelde retim aralar ve zelde de sosyal siyasal- politika ile tanmlar.
b- Ya Tabakalamas Teorisi
Gruplarn adaptasyonunu ele alr. Toplumsal uyuma odaklanr ve ya bazl gruplardan
hareket eder.
levselci bir teori olmaktan ok gruplardaki eitliksizlikleri temel ald iin
atmac teori iin deerlendirilir.
Kayna ne olursa olsun yala balantl yetenek ve kstlamalar hakkndaki
varsaymlara dayanr. Ya farkllklar ve eitsizlikleri yaratr. Karmak ve
dinamiktir. Snf ya da etnisite gibi dier tabakalama sistemleri il ilintilidir.
7-Yorumsamac Teori ve
Yalanma
Bu yaklamlar bireye vurgu yaparak
yapsalc perspektifte farkl teori
oluturma yollar sunarlar. Bu
perspektife gre, toplumsal hayat
toplumsal eylem ve toplumsal
sreler, dsal faktrlerce deil,
tabandan tavana doru geliir ve
pek ok bireyin eylemlerinin
birleiminden trer. Toplum, dsal
bir g olarak deil, birbiri stne
binen gruplar serisi olarak grlr.
zellikle hayat hikayesi yolu ile
yallarn geirmi olduklar
deneyimler ve yaam koullarnn
neler olduunun ortaya konmas
nem tar.
1-Sembolik Etkileimcilik
Yalanmay yapsal ve normatif
balama ve bireysel kapasite ve
kabullere duyarl dinamik bir sre
olarak grr.
Mikro lekli bir yalanma
perspektifidir.Bireysel seviyede,
yalanmann doas ve etkisini
anlamak gerektiini vurgular. Bunu
yapabilme iinse yalln
beraberinde getirdii deneyimlerine
ilikin anlamnn yorumunu gerektirir.
Yalanmaya ilikin tavr ve
davranlarmz gemiteki
yaantmzda edindiimiz bilgi ve
deneyimlerimizle yakndan ilgilidir.
Meadn, zihin, toplumsal srecin
bireysel ithalatdr ifadesi, bireyin
1-Sembolik
Etkileimcilik
Toplumdan rendiklerini yeniden
toplumda oynamaya ve retmeye
balamas anlamna gelir.
Yalanma alannda, birey
etrafndaki sosyal ortam
arasndaki karlkl ilikiyi ele
alr. Yallar da dier faktrler
gibi kendi sosyal gerekliklerini
ina ederler. Grubun kltrel
kodlarnn nemli olduunu
vurgular. Bu teori yal bireyler
olarak, kendilerini, bakalarn ve
genel olarak yaamlarn alglama
ve anlamlandrma temelinde
yorumlar. likilere dayal sosyal
psikolojik bir teoridir.
2-Etiketleme Teorisi
Yalanmann bu teori ile
kavramsallatrlabilecei
savunulmutur. Dier gruplarn
bireylere ve / veya gruplar
damgalanma ya da sapkn davran
pekitirmek iin negatif ynde
etiketleyerek onlara sosyal stat
atfettiklerini ne srer. Olumlu
etiketlemenin yalnn yaam kalitesini
artraca ve sosyal ilikilerini
gelitirecei aktr.
Emekli olanlarn yal olarak etiketlenir
ve yal roln oynamalar, emekli
maalarn kabullenmeleri ve i
aramamalar gerekir. Olumsuz
etiketlemenin en belirgin zellii ise
ya ayrmcldr.
3-Sosyal Alveri
Teorisi
Maussa gre, maddi ve
maddi olmayan rn ve
hizmetin alveriinden
oluur. Bu teorik duruun
drt anahtar varsaym
1- bireyler faydas
maksimuma, zarar
minumuma getiren
etkileimleri seerler,
2- bireyler gelecei n
grmek iin gemi
deneyimleri kullanrlar
3- Etkileim, eer karl ise
srdrlr,
4- g, sosyal etkileimdeki
dengesizlikten ortaya kar.
Yal bireyler, yetikin
ocuklar, akrabalar, ve
arkadalaryla sosyal
alverie giriirler.
Bu teori insan davrannn ve etkileiminin
detaylarna odaklanr. Makro lekli analizle hibir
ilikisi yoktur. Yapsal teoriler gibi, bu yaklamda tarih
ddr. Yaam deneyimlerinin etkisini gz ard eder, ve
biyografik ve yaam sreci perspektiflerinden yoksundur
ve cinsiyet konularna deinmez.
BAARILI YALANMA MODEL
Birok baarl yalanma modeli bulunmaktadr. Baarl yalanmay bireyin
kendini yalla hazrlama srecinde sosyal evresini ve ilikilerini canl
tutmak, salk sorunlarn en aza indirmek iiin koruyucu nlemler almak,
bellek ve fiziksel ilevlerini gelitirici abalar iinde olmak ve yaama pozitif
bakmasn becerebilmek biiminde tanmlamak mmkndr.
Rowe ve Kahn tarafndan gelitirilen Model Ie gre baarl yalanmada;
salk boyutunda hastalktan korunma ve hastalkla ilgili gszlkszleri
asgariye indirme yollarn renme bulunmaktadr. Sosyal boyutta, yaama
aktif katlmann hem bireyler aras ilikileri canl tutma hem de yararl
aktivitede bulunma yer almaktadr. Fizyolojik boyutta, ise yan
ilerlemesine bal olarak renme ve bellek kapasitesi, z bakm
gereksinmelerini karlayabilmesi ve bamsz hareket edebilmesi ifade
edilmektedir.
Bu modelin temel noktalar ise
1. Yalanmadan nce salkla ilgili
nlemler almak
2. Bedeni ve beyni aktif tutacak
etkinliklerde bulunmak
3. Sosyal ilikilerde aktif katlm
salamak
4. Bu deiken arasnda uyumu
gerekletirmeye,
dntrmeye almak
YALILIKTA SOSYAL DESTEK VE AKRABALIK
Aile yelerinin ekonomik, duygusal ve arasal olarak birbirlerine yardmc
olmalar sosyal destek terimiyle ifadelendirilmektedir. Evlat destei en ok
olandr.
Sosyal Destekte Karlkllk
Yal kimse alc olarak kabul edilir. Yetikin ocuklar yallarna bakm
verirken ayn zamanda kendi ilerini, evlerini, ocuklarn ve elerini ihmal
etmemek iin youn aba gstermektedirler. Yetikin ocuklarn yaadklar
bu problematik durumu, iki nesil arasndaki skkl vurgulamak iin sandvi
nesil (the sandwich generation) olarak kavramsallatrmlardr.
Sosyal Destekte Cinsiyet
Farkllklar
Kz ocuklar ailelerinin
bakmn salamada erkek
ocuklarna nazaran daha aktif
olsalar da erkeklerin bu tr
destek olma rollerinden uzak
kaldklar sylenemez. Ailenin
nesiller aras yapsal
birleiminde meydana gelen
yapsal deiimler, erkek
evlatlar zerinde fazladan bir
bask yaratma ihtimali
tamaktadr, zellikle
kendisine de kendisine
yardmc olabilecek bir kz
kardei ya da ei olmayan
erkekler asndan.
Fiziksel engelli ee destek
olmada yal kadnlar yal
kocalara daha fazla destek
olmaktadr.
Daha Geni Sosyal Destek A
ki tr sosyal destek tr vardr.
Birincisi; telafi edici hiyerarik destek modelidir. bu modele gre yal insanlar destek kaynan
(srasyla e, ocuklar, dier akrabalar, arkadalar ve komular) semek iin bir tercih
hiyerarisi kullanrlar ve gerekli olan ihtiyaca gre hiyerarinin en stndeki kaynak kiiden en
altndakine doru bir bavuru sras izlerler.
kincisi ise; eyleme zg modeldir. Bu modele gre sosyal gruplar bir i blm ierisinde kendi
grup yalarna uygun olan hizmetleri salayanlarla iliki kurarlar.
TRKYEDE
YALANMA VE
SOSYAL GVENLK
Trkiye gen bir nfusa sahip
bir lkedir fakat nfusu
giderek yalanmaktadr. Bu
nfusun %75i kentlerde
yaamaktadr. Bu oran nfusun
demografik yapsnda nemli
bir deiimin olduunu
gstermekte ve uygun sosyal
politikalarn oluturulmasnn
kanlmazln
vurgulamaktadr.
TK 2010 verilerine gre yal
nfus oran %7,1dir.
Trkiyeninkresel gelimelerden
etkilendii dikkatte alnr ise
neoliberal politikalar gerei devletin
desteinden ok zel sektr
aracl ile bireysel emeklilik ve
salk sigortas uygulamalar arlk
kazanmaktadr. Bugn SGK
hizmetlerini, emeklilik ayl, salk
destei ve sosyal yardmlar
biiminde oluturmaktadr.
Yallara bakm hizmetlerini devlet
tarafndan grevlendirilen kurulu
SHEKtir.