dr hab. Marcin Mikowski, prof.

IFiS PAN

PSYCHOLOGIA POTOCZNA
A PSYCHOLOGIA NAUKOWA.
ELIMINACJONIZM
Plan wykadu

Psychologia potoczna: najwikszy wynalazek

w historii ludzkoci?
Naukowy obraz wiata a zdrowy rozsdek
Eliminacjonizm
Intencjonalno
Opiszmy, co si dzieje na
filmie...
Jak opisa ten proces?
Eksperyment Fritza Heidera i Mary-Ann
Simmel (1944)
Psychologia potoczna

Psychologia potoczna (folk psychology)

zdroworozsdkowe rozumienie zjawisk
umysowych
Zdaniem Fodora, gdyby okazaa si faszywa,
byaby to najwiksza katastrofa
intelektualna w historii naszego gatunku
(Fodor 1987).
Psychologia potoczna

Filozofowie rnie rozumiej natur

psychologii potocznej:
jako teori postulujc postawy propozycjonalne;
jako teori postulujc intencjonalno;
jako aprioryczn ram pojciow;
jako know-how;
jako niespjny zlepek.
Przekonania i pragnienia

Najbardziej typowe filozoficzne ujcie

psychologii potocznej:
Ludzie przypisuj sobie przekonania i pragnienia,
aby opisywa, wyjania i przewidywa swoje
dziaania.
Przekonania przypisywane sdy (mog by
prawdziwe lub faszywe)
Pragnienia przypisywane denia (nie maj
wartoci logicznej)
To nie jest potoczne pojcie pragnienia!
Postawa propozycjonalna

Przekonania i pragnienia to przykady tzw.

postaw propozycjonalnych czyli postaw
wobec sdw.
Sd: W Warszawie jest ciemno.
Postawa: Uwaam, e w Warszawie jest ciemno.
Postawa: Chciabym, eby w Warszawie byo
ciemno.
Postawa: Wtpi, czy w Warszawie jest
ciemno.
Spr wok psychologii
potocznej
Fodor i podobnie ujmujcy psychologi
potoczn filozofowie spieraj si na temat
tego, czy psychologia potoczna rozumiana
jako teoria postulujca postawy
propozycjonalne jest prawdziwa czy nie.
Jeli jest prawdziwa, to naprawd mamy
przekonania i pragnienia w gowie.
Naukowy obraz wiata

Wilfrid Sellars (1912-1989) odrni naukowy

obraz wiata od obrazu manifestujcego si
(manifest image).
To nie to samo, co
zdrowy rozsdek.
To niepodwaalne,
intuicyjne
rozumienie wiata: np. istniej stoy jako
obiekty makroskopowe, a nie tylko
konfiguracje czstek elementarnych.
Kategoria potocznoci

W filozofii XX wieku w nurcie analitycznym,

fenomenologii i marksizmie:
filozofia jzyka potocznego (G. Ryle, L.
Wittgenstein);
fenomenologia ycia codziennego (pny E.
Husserl, M. Heideggera analityka Dasein, M.
Merleau-Ponty, J. Patoka)
w marksizmie inspirowanym fenomenologi: H.
Lefebvre, Karel Kosik
Psychologia potoczna a
holizm
Potoczne wyjanienia zachowania maj
charakter holistyczny:
Wygaszam wykad, bo jest odpowiednia godzina.
Ale robi to dlatego, e jestem wykadowc.
Jestem wykadowc dlatego, e uprawiam
filozofi umysu i e zaproponowano mi
zastpstwo zamiast prof. Paprzyckiej, ktra ma
urlop naukowy. Uprawiam filozofi umysu, bo
mnie interesuje itd.
wiat potoczny a rozumienie
teoretyczne
Potoczne rozumienie wiata jest gboko
kontekstowe, oparte na praktykach.
Nie daje si redukowa do prostego rozumienia w
kategoriach teorii: ma charakter normatywny.
Nie da si od niego uciec (jestemy rzuceni w
wiat).
Ma charakter holistyczny, tj. nie da si z niego
wyodrbni osobnych elementw zrozumiaych
bez innych.
Wiedza ukryta

M. Polanyi (1891-1976): pojcie wiedzy

ukrytej (tacit knowledge) niewerbalizowane
umiejtnoci rozumienia, wiedza
pozaksikowa
Psychologia potoczna jako
know-how
Ludzie maj umiejtno rozumienia innych i
poznawania innych umysw. (To temat na
osobny wykad.)
W tym sensie o psychologii potocznej jako
teorii (tzw. teorii teorii) i jako symulacji
umysowej mowa w stanfordzkiej
encyklopedii filozoficznej.
Trzy typy stanowisk wobec
psychologii potocznej jako
teorii
Psychologia potoczna jest:
prawdziwa realizm w sprawie przekona i
pragnie (J. Fodor, F. Dretske);
przydatna, lecz pragnienia i przekonania to
obiekty teoretyczne, ktre nie musz by
psychologicznie i neurologicznie realne
agodny realizm Dennetta;
faszywa eliminacjonizm (Churchlandowie, S.
Stich)
Eliminacjonizm

Paul Churchland (z lewej):

Psychologia potoczna jest kiepsk teori, bo nie
pozwala dobrze przewidywa i wyjania ludzkich
dziaa.
Odwouje si do
przestarzaej ontologii.
W mzgu nie ma
sdw logicznych.
S konfiguracje sieci
neuronowych, czyli
wektory w wielo-
wymiarowych
przestrzeniach.
Eliminacjonizm

W przyszej psychologii naley wyeliminowa

postawy propozycjonalne (przekonania i
pragnienia), bo czyni wicej szkody ni
poytku.
Psychologia potoczna to niespjny zlepek
rnych poj. Bardzo sabo przewiduje
cokolwiek.
Argument przeciwko
eliminacjonizmowi
Skoro eliminacjonista gosi, e przekona nie
ma, to musi by przekonany o susznoci
swojej tezy.
A jeli tak, to uwaa, e przekonania istniej
przynajmniej to jedno, e przekona nie ma.
A zatem eliminacjonizm prowadzi do
sprzecznoci: do przyjmowania i odrzucania
istnienia przekona jednoczenie.
Saby to argument

Wedle Churchlandw procesy poznawcze

mona opisa za pomoc przekona i
pragnie jedynie w przyblieniu.
Oni powiedz, e nie tyle s przekonani o
tym, e nie ma przekona, ile e ich sie
neuronowa jest w stanie, ktry mona w
przyblieniu i nieprecyzyjnie opisa w jzyku
potocznym jako akceptacj eliminacjonizmu.
(Podobnie z innymi eliminacjonizmami).
Eliminacjonizm a potoczno

Ale i argumenty eliminacjonizmu przecie nie

uderzaj w psychologi potoczn rozumian
jako praktyk, tylko w psychologi potoczn
jako teori presuponujc istnienie postaw
propozycjonalnych.
Nie jest oczywiste, czy postawy
propozycjonalne s zaoeniem
ontologicznym psychologii potocznej.
Zaoenia ontologiczne

Co istnieje? Wszystko! (Quine)

Powaniej: zaoeniem ontologicznym teorii
jest to, co podlega w niej kwantyfikacji, czyli
wartoci wszystkich jej zmiennych
zwizanych.
W teorii mnogoci kwantyfikuje si po zbiorach.
W symbolicznej, klasycznej kognitywistyce
kwantyfikuje si po symbolach umysowych.
Psychologia potoczna jako
teoria postulujca
intencjonalno
Intencjonalno skierowanie na co, bycie o
czym, dotyczenie
F. Brentano (1838-1917):
Intencjonalno to kryterium odrnienia
tego, co fizyczne, od tego, co umysowe.
Od zawsze problem z emocjami tonicznymi,
czyli z nastrojami: nie maj one przedmiotu.
Znaki naturalne te s o czym.
Intencjonalno

Uwaga: intencjonalno w sensie

filozoficznym jest czym innym ni
intencjonalno (celowo, umylno)
dziaania.
Nie chodzi o umylno postpowania, lecz o
to, e myl czego dotyczy.
Intencjonalno

Mona myle o niebytach (takich jak gra

zota czy jednoroce).
Czy intencjonalno jest relacj?
Jeli tak, to mylc o jednorocu, musimy mie
jako przedmiot co innego ni jednoroec (bo ten
nie istnieje), np. przedmioty majcy intencjonaln
inegzystencj. Osobliwa ontologia niebytw
Meinonga.
Jeli nie, to intencjonalno jest pseudorelacj.
Pny Brentano, wspczesna filozofia
analityczna
Eliminacjonizm a
intencjonalno
Nawet skrajny eliminacjonizm nie neguje
intencjonalnoci. Neguje jednak czasem tre
umysow jako co, dziki czemu zachodzi
intencjonalna pseudorelacja.
Tre: co, co ma warunki speniania (moe mie
przedmiot, czyli desygnat; moe by prawdziwe
lub faszywe)
Jej istnienie odrzucaj Dan Hutto i Eric Myin
(2013): antyreprezentacjonizm jako odmiana
eliminacjonizmu.
Psychologia potoczna jako
zlepek
Psychologia potoczna to co, co ma elementy
faszywe:
Wszyscy politycy kradn.
Jak sobie pocielisz, tak si wypisz.
Przysowia mdroci narodu.
Ale te i zasady niewtpliwe, stosowane do
rozumienia dziaa.
Zasady wg G. Botterilla

Zasada dziaania:
Podmiot maksymalizuje prawdopobiestwo
realizacji swoich najwaniejszych pragnie.
Zasada percepcji:
Podmiot percypujcy, e p, jest przekonany, e p.
Zasada wnioskowania:
Podmiot przekonany, e p i e racjonalnie jest
wywnioskowa q z koniunkcji p z innymi
przekonaniami, jest przekonany, e q.
Ale moe to s aprioryczne
ramy pojciowe?
Czy zasady Botterilla mogyby by faszywe?
Czy nie maj charakteru norm?
Czy nie rozumiemy innych w tym wietle i nie
skaniamy innych, eby zachowywali si zgodnie
ze swoimi przekonaniami, aby byli przewidywalni
w ich wietle? (Hipoteza ksztatowania umysw
Tadeusza Zawidzkiego; ale o tym na innym
wykadzie)
Moc i ciemna strona
psychologii potocznej
Bez trudu przypisujemy przekonania i
pragnienia nawet istotom nieoywionym
(nawet fikcyjnym i abstrakcyjnym, jak w
eksperymencie Heidera).
Std atwo wiary w krasnoludki, elfy, gnomy
Std atwo teorii spiskowych
Ale czy mona sobie bez tego zupenie
poradzi? I czy chcemy?
Dodatkowe lektury

Tadeusz Ciecierski, Nastawienia

sdzeniowe, PWN, Warszawa
2013.