Inleiding Strafrecht

Hoorcollege 4
Strafbaar feit en legaliteit

Prof. dr. Ferry de Jong

Maandag 11-12-2017
Programma

• Algemene voorwaarden voor strafbaarheid

• Het begrip strafbaar feit
• Typen strafbepalingen en delictsomschrijvingen
• Bestanddelen en elementen
• Het legaliteitsbeginsel van art. 1 Sr
• Deelnormen van het legaliteitsbeginsel
• Overige voorwaarden voor strafbaarheid

1
Bronnen van materieel strafrecht

Wetboek van Strafrecht

• Boek I. Algemeen deel (schakelbepaling art. 91 Sr)
• Boek II. Misdrijven
• Boek III. Overtredingen

Bijzondere wetten
• Opiumwet, WWM, WED, WVW 1994, et cetera

Gedelegeerde en lagere wetgeving

• Met name in economische strafzaken: AMvB’s, ministeriële regels
• Regionale en lokale wetgeving: bijv. APV’s

Internationale normen
• EU-recht, verdragen
Rechtspraak
• HR, EHRM, HvJ EU
2
Het begrip strafbaar feit

Een strafbaar feit is

1. Een gedraging (een vorm  Daadstrafrecht
van handelen of nalaten)
onder bep. omstandigheden
en evt. met een bep. gevolg
2. Die valt binnen de grenzen  Legaliteitsbeginsel
van een wettelijke
delictsomschrijving
3. Die wederrechtelijk is (in  Onrechtsbeginsel
strijd met het obj. recht)
4. En verwijtbaar is aan de  Schuldbeginsel
verdachte

Bestanddelen: onderdelen van een delictsomschrijving

Elementen: ongeschreven voorwaarden voor strafbaarheid
3
Voorbeelden van strafbepalingen
Doodslag
Art. 287 Sr: Hij die opzettelijk
een ander van het leven
berooft, wordt, als schuldig
aan doodslag, gestraft met
gevangenisstraf van ten
hoogste vijftien jaren of
geldboete van de vijfde
categorie
Dood door schuld
Art. 307 Sr: Hij aan wiens
schuld de dood van een ander
te wijten is, wordt gestraft met
gevangenisstraf van ten
hoogste twee jaren of geldboete
van de vierde categorie
Diefstal
Art. 310 Sr: Hij die enig goed dat geheel
of ten dele aan een ander toebehoort
wegneemt, met het oogmerk om het zich
wederrechtelijk toe te eigenen, wordt, als
schuldig aan diefstal, gestraft met
gevangenisstraf van ten hoogste vier
jaren of geldboete van de vierde categorie
Delictsomschrijving
Kwalificatie-aanduiding
Strafbedreiging
4

Soorten delictsomschrijvingen
Misdrijven en overtredingen
• Plaatsing in Sr: resp. boek II en boek III
• Rechtsdelicten vs. wetsdelicten
Doleuze en culpoze misdrijven
• Doorgaans opzet als bestanddeel
• Soms schuld (culpa) als bestanddeel
Commissie- en omissiedelicten
• Handelen vs. nalaten
• Oneigenlijke (c)ommissiedelicten
Formele en materiële delicten
• Typering handeling vs. gevolg
‘Hij die aan een ander
opzettelijk zwaar lichamelijk
letsel toebrengt, wordt, als
schuldig aan zware
mishandeling, gestraft …’ (art. 302
lid 1 Sr)
‘Mishandeling wordt gestraft …’
(art. 300 lid 1 Sr)
‘Hij aan wiens schuld te wijten
is dat een ander zwaar
lichamelijk letsel bekomt […],
wordt gestraft …’ (art. 308 lid 1 Sr)
‘Hij die aan een ander opzettelijk
zwaar lichamelijk letsel
toebrengt, wordt, als schuldig
aan zware mishandeling, gestraft
…’ (art. 302 lid 1 Sr)
‘Hij die, wettelijk als getuige, als
deskundige of als tolk
opgeroepen, wederrechtelijk 5
wegblijft, wordt gestraft …’ (art.
444 Sr)
Typen delictsbestanddelen
Objectieve bestanddelen
• Gedraging (handelen of nalaten;
soms verboden toestand)
• Gevolg van de gedraging
• Soms: strafverhogend gevolg
(gekwalificeerde delicten)
• Begeleidende omstandigheden
• Soms: wederrechtelijkheid
• Soms: bijkomende omstandigheid
• Kunnen geobjectiveerd zijn
Subjectieve bestanddelen
• Schuldbestanddeel: opzet of culpa
• Soms: kwaliteit van dader
Art. 157 sub 3 Sr
‘Hij die opzettelijk brand sticht, (…),
wordt gestraft: (…) 3o: met
levenslange gevangenisstraf of
tijdelijke van ten hoogste dertig jaren
(…) indien daarvan levensgevaar
voor een ander te duchten is en
het feit iemands dood ten gevolge
heeft.’
Art. 350 lid 1 Sr
‘Hij die opzettelijk en
wederrechtelijk enig goed, dat
geheel of ten dele aan een ander
toebehoort, vernielt, beschadigt
(…).’
6
Het legaliteitsbeginsel

Hoeksteen van ons materiële strafrecht

• Fundeert strafrechtelijke aansprakelijkheid
• Legitimeert overheidsoptreden
• Beschermt de burger tegen de overheid

Grondslagen
• Schuldgezichtspunt
• Rechtsstaatgedachte
• Rechtszekerheid

Deelnormen
1. Verbod van terugwerkende kracht (nullum crimen, nulla poena sine
lege praevia)
2. Gebod van toegankelijke en scherpe normen (lex certa)
3. Verbod van te extensieve en analogische interpretatie
7
Verbod van terugwerkende kracht

Nullum crimen, nulla poena sine lege praevia

• Men kan niet worden gestraft voor iets waarvan men ten tijde van
het begaan van het delict niet kon weten dat het strafbaar was
• Schuldgezichtspunt, rechtszekerheid, rechtsstaatgedachte
• Geen absoluut beginsel

Instructienorm gericht tot zowel wetgever als rechter

• Verlangt van wetgever alertheid op (technologische)
ontwikkelingen (vgl. HR Runescape)
• Voor rechter is ijkpunt: tijdstip van het begaan van het feit

Ziet op veranderingen ten nadele van de verdachte

• Nieuwe strafbaarstellingen en aanpassingen in bestaande
• Rechterlijke uitbreidingen werkingssfeer van een strafbepaling
• Veranderingen in regels over hoogte en soort sancties
8
Gebod van toegankelijke en scherpe normen

Burger moet weten welk gedrag strafbaar is

• Dit dient de rechtszekerheid, draagt bij aan het bewerkstelligen
van normconform gedrag en biedt rechtsbescherming

Instructienorm gericht tot wetgever

• Alleen de democratisch gelegitimeerde wetgever mag bepalen
wie wanneer waarvoor strafbaar is
• Delictsomschrijvingen moeten toegankelijk en geschreven zijn
(lex scripta) en voldoende duidelijk en precies zijn (lex certa)

Opvatting Hoge Raad (HR Onbehoorlijk gedrag)

• Open, vage normen zijn soms onvermijdelijk
• Dekken van toekomstige, onvoorziene gevallen
• Burger moet in redelijkheid zijn gedrag op de norm
kunnen afstemmen
9
Verbod van te extensieve en analogische interpretatie

Grenzen aan interpretatievrijheid rechter

• Tegenhanger van lex certa-vereiste
• Scheiding der machten, democratische legitimatie
• Rechtszekerheid

Interpretatiemethoden
• Grammaticaal
• Wetshistorisch
• Teleologisch
• Wetssystematisch

Waar liggen de grenzen?

• Analogieverbod
• Problematisering van extensieve interpretatie
• Jurisprudentie (HR Kraken I, HR Tongzoen II, HR Runescape)
10
Betekenis van het legaliteitsbeginsel

Bescherming tegen
• Strafbepalingen die niet of nauwelijks vallen na te leven
• Onduidelijke en te vage strafbepalingen
• Strafbepalingen waarvan niet duidelijk is wat het verwijt is wat
verdachte wordt gemaakt
• Te snel of te lichtvaardig intredende strafrechtelijke
aansprakelijkheid
• Ongeoorloofd straffen

Ontwikkelingen die legaliteitsbeginsel onder druk zetten

• Gebruik van open normen (vgl. HR Onbehoorlijk gedrag)
• Technologische ontwikkelingen (vgl. HR Runescape)
• Steeds meer wet- en regelgeving met strafbaarstellingen
• Gebruik van gelede normstelling
• ‘Veiligheidssamenleving’ en toenemende nadruk op preventie
• Bescherming van (kwetsbare) slachtoffers

11
Overige voorwaarden voor strafbaarheid

Daadstrafrecht
• Uitgangspunt: ‘gewilde spierbeweging’
• Vaak duidelijk herkenbaar in delictsomschrijving
• Niet altijd: verboden toestand, zorgplicht (vgl. art. 13 Wet Bodembescherming)
• Geen Gesinnungs- of intentiestrafrecht

Wederrechtelijkheid
• Element van het strafbaar feit
• Verband met rechtvaardigingsgronden
• Soms: bestanddeel in delictsomschrijving

Schuld
• Als element: verwijtbaarheid
• Verband van element met schulduitsluitingsgronden
• Als bestanddeel: opzet en culpa
12