T.C.

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ
FEN- EDEBİYAT FAKÜLTESİ
ARKEOLOJİ BÖLÜMÜ

ANTİK LİMAN KENTLERİ, LİMANLARI

VE LİMAN YAPILARI

MEHMET BOZKURT
BURSA 2017
 Liman nedir
Liman terimi eski Yunancadaki
“λιμάνι” kelimesinden
gelmektedir.

Anlamı ise ; Gemilerin

barındıkları, yük alıp
boşalttıkları, yolcu indirip
bindirdikleri, çeşitli tesisleri
bulunan doğal veya yapay olan
yer.

Muğla/ Güllük limanı

 Ne zaman başladı
Limanların en erken örnekleri Mezopotamya ve
Mısır çevresinde oluşmuştur.
İlk zamanlarda güçlü akıntıları sebebiyle nehir kıyıları ve
sığ olan deniz koyları liman olarak tercih edilmiş.

Ticaretin gelişmesi, su taşıtlarının sayı ve büyüklüklerinin

artması, coğrafi şartlar suni liman ihtiyacını ortaya
çıkarmıştır.
Nippur(Irak/niffur) kent planı olduğu
düşünülen kil tablet (MÖ. 1300)
İlk suni liman yapımının MÖ. 1500 civarında başladığı ve
MÖ.1000’li yıllara gelindiğinde ise çok daha kompleks
limanların yapıldığı bilinmektedir. Lübnan’daki Tyre(Sur)
ve Sidon(Sayda) limanları bu kompleks limanlara örnek
verilebilir.
Tyre limanına ait bir illüstrasyon çalışması

Sidon limanına ait 19.yy gravürü

 Bilinen En Eski Liman
Dünyanın bilinen en eski limanı Hindistan’daki Lothal limanıdır. Liman MÖ. 3700 civarına
tarihlidir.

Nehir limanlarının ilk örneklerinden birisi olan bu yerde cothon(su havzası) yöntemi
kullanılmış ve aslında yapay bir liman oluşturulmuştur.

Yapı malzemesi olarak ise pişmiş tuğlalar kullanılmıştır. Ayrıca iskele ve rıhtıma sahip olduğu
biliniyor. Rıhtım olarak oluşturulmuş alan günümüzde Muson yağışları etkisiyle su ile
dolmaktadır.
 Malzeme ve Yapı tekniği
Liman yapımında yapı malzemesi olarak genelde ahşap, taş, kum, tuğla ve bağlayıcı olarak
harç(daha sonraları çimento) kullanılmıştır.

İzmir/ Teos Hindistan/ Lothal

Limanlardaki gemileri vs koruyan dalgakıran veya mendirek olarakta bilinen yapıların
inşası öncesinde konumları belirlenirken o bölgedeki hâkim rüzgârlara dik olarak planlanırlar.

Dalgakıran yapımının ilk evresinde su yüzeyine üst üste yerleştirilen taş bloklar kullanılmıştır.

Akko limanı dalgakıran

kesiti

Daha sonra kesona benzer bir sistemle iç kısım moloz ve harç karışımı ile doldurulmuş

Caesarea’da Herodian
limanı yanaşma kesiti
Son evrede ise moloz ve taşlar, çimento ve kenet sistemi ile sağlam hale gelmiştir.

Pompeipolis limanı
dalgakıran kesiti

Ayrıca Vitruvius’un De Architectura adlı eserinde çeşitli

ahşap kalıp yöntemlerinin kullanımdan ve getirdiği
faydalardan bahsetmektedir. (5. Kitap – 12. bölüm)
 LİMAN ÇEŞİTLERİ
Bulundukları Yere Göre

Nehir Limanı: Nehirler genelde düz bir doğrultuda aktıkları ve herhangi bir dalga potansiyeline
sahip olmadığı için nehirlerde girinti çıkıntı oldukça azdır. Bu nedenle genellikle nehir sularını bir
kanal aracılığıyla istenilen bir bölgeye çeker ve bu bölgede kazılarak bir su
havzası(cothon)yaratılırdı.(Hindistan/Lothal, Suriye/Til barsib, Irak/Ur)

Hindistan Sabarmati nehri kıyısındaki

Lothal kenti limanı
Deniz Limanı: Deniz kıyısına ve koylara yapılan limanlardır. İki yapım tekniğiyle karşımıza çıkar.İlki
su havzası(cothon)oluşturarak, ikinci yöntemde ise dalgakıran yardımı ile bir havza yaratmak.

Tunus/ Kartaca limanı(Cothon yöntemi)

İsrail/ Caesarea kenti limanı(Mendirek kontrollü liman)

 İşlevlerine Göre

Askeri Liman: Donanma için yapılmış limanlardır ve aralarında en korunaklı olanı budur.

Tunus/Kartaca limanı

Antalya/ Kemer yakınındaki Phaselis kenti limanı

Ticari Liman: Kentin dış ticaret işlemlerinin büyük çoğunluğunun yapıldığı, antik dönemde
sosyal hayat ile birebir bağlantılı yapılardır.

Çanakkale/ Ezine ilçesi, Dalyan köyünün yakınında yer alan Alexandria Troas kenti limanı

İzmir/ Selçuk ilçesindeki Ephesus antik kenti limanı

Özel Liman: Çok zengin bir kişiye veya hükümdara ait özel limanlardır. Genellikle saraylarının
yakınlarına kişisel kullanıma açık liman görevini üstlenirler.(Syracuse tiranı Dionysius I,
Mausolos’un karısı Artemisia , Roma imparatoru Diokletianus)

İzmir/ Bergama ilçesindeki Elaia

Kenti limanı
 Liman Yapıları
Mendirek/ Dalgakıran : Kıyıdaki yapıları, tekneleri, dalgaların yıpratıcı etkisinden
korumak veya gemilerin yük alıp boşaltmasını sağlamak amacıyla liman ve iskele önlerine
yapılan uzun settir.

İzmir/Selçuk Ephesus kenti liman dalgakıranı Muğla/Bodrum İlçesi Myndos kenti liman dalgakıranı

Muğla/Datça
ilçesi Knidos
kenti liman
dalgakıranı
Deniz Feneri: Kıyıların tehlikeli yerlerinde, bazı kaya ve adacıkların üzerinde geceleri deniz
taşıtlarına yol gösteren, tepesinde güçlü bir ışık kaynağı olan yapılardır.

Antalya/Kaş ilçesindeki Patara kenti deniz feneri kalıntısı Mısır/İskenderiye kentindeki deniz fenerine ait illüstrasyon
çalışması

Yalova Çınarcık sahili ve

deniz feneri
Bağlama Yeri: Gemilerin bağlanması için yapılmış ortası delinmiş köşeli taşlardır. Bazı
yerlerde bunların yerine iskele babaları vardır.

Ortası delik şeklinde bağlama yeri

İskele babası şeklinde bağlama yeri

Süslemeli bağlama yeri

Gemi Barınakları: Gemilerin barındıkları, tamirat ve bakımlarının yapıldığı binalardır.
(Sounion Burnu, Oeniadae (Yunanistan), Apollonia’da (Cyrenaica), Pyrrha (Lesbos), Rhodos)

Yunanistan/Piraeus(Pire) kenti Zea(Paşalimanı) limanı gemi barınağı kalıntısı ve illüstrasyonu

Ambar(Granarium): İstenen malzemenin saklanması amacıyla yapılan yapılardır. Sadece
yiyecek vs değil askeri malzemelerinde saklanabildiği yerlerdir.(Piredeki Zea limanının
yakınındaki Philon cephanelikleri)

Antalya/Kaş ilçesi Patara kentindeki tahıl ambarı(MS. 117-138-İmp. Hadrian)

Yol: Kentin merkezi ile uçta kalan sınırını birbirine bağlamak ve buradaki dinamizmi korumak
için yapılırlar.

Phaselis antik kenti Pire antik kenti

Antik yol
Rıhtım/İskele: Kısaca gemilerin indirme bindirme veya yükleme boşaltma yaptıkları yerlerdir.

Dor limanına ait bir çizimde rıhtımın tek değil çift seviyeli olduğu görülmektedir

Antik İskele kalıntısı?

Myndos antik kenti

 Limanların çevre dokusunda meydana
getirdiği değişiklikler
• Bir sınırın başlangıcı veya bitişi olma hissiyatı vermesi(doğal sınır)

• Dil, sosyal yaşam ve davranış kalıpları açısından değişimler

• Su kenarlarında oluşan bu aşırı nüfus artışı ve etkileşimi ihtiyaç kalıplarında çeşitliliğe

sebebiyet verecek ve varlığından bile haberi olunmayan alet, edavat, ürün ve tüketim malları
zorunlu ihtiyaç haline gelmiş olacak.

• Dünya üstündeki her suyun farklı bir ritim ve enerjiye sahip olduğu ve enerjinin insanlar
üzerinde psikolojik ve hücresel etkilere sebep olduğu bilinmektedir.
 Kaynakça
Fidan A., Antik Liman Kentlerindeki Sosyal ve Düşünsel Yaşam Üzerinde Deniz Ticaretinin
Etkisi,Teion Antik Kenti Üzerine Bir İnceleme, (2016) Karadeniz Yazarlar ve Şairler Derneği,
Cilt:9 sayı:3 s.95-96

Graauw A., Ancient Ports and Harbors, (2017) Vol:1

Gündüz S. 2008, Antik Limanlar Işığında Myndos Limanı ve Liman Yapıları,Yüksek Lisans Tezi,
Bursa.

Kurtuluş Z., 2. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu”Antik Dönemde Liman Yapım Teknikleri
ve Sedimentle Dolmuş Limanların Bugünkü Durumu”,(1998) Alaz Ofset, s.453-470

(http://www.ancientportsantiques.com/) Erişim tarihi: 21.10.2017

(http://www.tayproject.org/ )Erişim tarihi: 21.10.2017

(http://www.phaselis.org/) Erişim tarihi: 21.10.2017