prof.. WUM dr hab.

Marek Wichrowski
Kierownik Zakładu Historii Medycyny i Filozofii
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Śmierć nie jest
zdarzeniem w życiu.
Śmierci się nie
przeżywa.
Ludwig Wittgenstein,
Tractatus logico–philosophicus 6.431
1. Klasyczna (do 1968)
2. Śmierci mózgu
jako całości (Harvard,
Deklaracja z Sydney)
3. Śmierć pnia mózgowego
4. Śmierć „wyższych funkcji”
5. Ontologiczne
1. Przetrwały stan wegetatywny
2. Syndrom apalliczny
3. Syndrom „locked-in”
4. Stan minimalnej świadomości
5. Stany powiązane z respiracją
permanentną w jednej
z dostępnych form
1. Uzgodnienie kulturowe
2. Nieodwracalność bezwyjątkowa
3. „Locus” śmierci
4. Medyczne kryteria dostosowane do „locusa”
5. Testy medyczne do kryteriów
6. Procedury i standardy
7. Formalizacja: „Instrukcja …”
Centralny-nadrzędny system, który odpowiada za
integracje wszystkich innych systemów w organiźmie.
Kiedy wzrost entropii-chaosu w centralnym systemie
przekroczy pewną granicę i stanie się nieodwracalnym,
wtedy organizm jako zbiór systemów
podporządkowanych przestaje istnieć jako całość.
Poszczególne systemy mogą jednak funkcjonować
niezależnie przez jakiś czas po zniszczeniu
nadrzędnego.
„Locusem” śmierci ustanawia
mózg pojmowany jako całość
= „nieodwracalna śpiączka”
1. Zdysocjowanie – destrukcja mózgu jako proces
2. Poszukiwanie systemu, który integruje i aktywizuje
mózg
3. Nowy „locus” – pień mózgu
„W śmierci mózgu jako całości czynnikiem
kwalifikującym jest śmierć pnia mózgowego. Jej
stwierdzenie jest warunkiem koniecznym, ale i
wystarczającym, aby uznać śmierć mózgu jako całości,
a tym samym śmierć człowieka.”
Stanowisko Krajowych zespołów
Specjalistycznych …w sprawie kryteriów
śmierci mózgu, Warszawa 1990

„Zdysocjowany charakter (…) ujawnia się w sposób

szczególny w sytuacjach, gdy śmierć objęła już mózg,
podczas gdy krążenie krwi jest jeszcze zachowane.
W tych przypadkach to stan mózgu determinuje życie
lub śmierć człowieka.”
Kryteria i stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania
czynności mózgu ustalone przez specjalistów z dziedzin
medycyny: anestezjologii i intensywnej terapii,
neurologii, neurochirurgii oraz medycyny sądowej,
Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2007
= destrukcja pnia mózgu = destrukcja całego mózgu
Wykluczenia Stwierdzenia
1. Pacjent zatruty lub pod 1. Pacjent jest w śpiączce
wpływem niektórych 2. Sztucznie wentylowany
środków
farmakologicznych 3. Rozpoznano przyczynę
2. W stanie hipotermii śpiączki
3. Z zaburzeniami 4. Mózg został
metabolicznymi i uszkodzony
endoktrynologicznymi 5. Uszkodzenie mózgu
4. Noworodki poniżej 7 jest nieodwracalne
dnia
1. Nieobecność odruchów pniowych
- brak reakcji źrenic na światło
- brak odruchu rogówkowego
- brak spontanicznych ruchów gałek ocznych
- brak powyższego przy próbie kalorycznej
- brak reakcji na bodźce bólowe
- brak odruchów wymiotnych i kaszlowych
- brak odruchu oczno-mózgowego

2. Trwały bezdech
- Anoksja (niedotlenienie mózgu) wywołana np.
przedawkowaniem narkotyków lub utonięciem
- Ischemia mózgu tzn. niedokrwienie mózgu będące
wynikiem blokady arterii, ataku serca czy
krwawieniem w mózgu
- Wewnątczaszkowy krwiak w wyniku rany głowy czy
pęknięcia tętniaka
- Postrzał w głowę
- Wewnątrzczaszkowy krwiak blokujący dopływ krwi
- Guz mózgu, który niszczy tkanki
Zalety Wady domniemane
1. Przekładalność 1. Uznawanie za żywych
definicji na kategorie pacjentów w
diagnostyczne przetrwałym stanie
wegetatywnym i stanach
2. Spełnienie warunku
zbliżonych (argument zwolenników
nieodwracalności definicji ontologicznych)

3. Przejrzystość i łatwość 2. Redukowanie

w dopracowaniu człowieczeństwa do
kryteriów i testów funkcji mózgowych
(argument konserwatywnych zwolenników
medycznych definicji klasycznej)
Serce dawcy jeszcze bije, ciało jest ciepłe, inne
kluczowe organy jeszcze działają, nawet jeśli nie są
podłączone do aparatury wspierającej życie…
dr n. med. Paul Byrne
To lekarz musi dać jasną i precyzyjną definicję śmierci i momentu
śmierci pacjenta.
Pius XII, W sprawie sztucznego
utrzymania pacjenta przy życiu , 1957r.

Śmierć osoby jest pojedynczym wydarzeniem i polega na

całkowitym zerwaniu mocno związanej i zintegrowanej całości,
jaką stanowi osoba (…) Śmierć rozumiana w tym zasadniczym
sensie jest wydarzeniem, którego nie można określić żadną
metodą naukową.
Jan Paweł II, Przesłąnie do uczestników
Międzynarodowego Kongresu Transplantologicznego, 2000r.
1. Śmierć człowieka jest śmiercią osoby.
2. Osoba umiera wtedy, gdy w sposób nieodwracalny
przestają funkcjonować partie mózgu
odpowiedzialne za świadomość.
3. Partie mózgu (półkule) odpowiedzialne za
świadomość mogą przestać funkcjonować, gdy pień
mózgu jeszcze działa.
4. Zatem należy uznać, że martwymi są pacjenci,
którzy utracili w nieodwracalny sposób świadomość
(tożsamość osobowa + intencjonalność + pamięć
scalająca + sfera emocjonalna i wolicjonalna).
Pień mózgu = locus Osoba = locus
David Lamb, Death, Karen G. Gervais,
Brain Death and Redifining Death, New
Ethics, London 1985 Haven 1986
Wspólne stanowisko M. Lockwood
neurologów, R.M.Veatch
neurochirurgów, M.B. Green
anestezjologów (z
D.Wikler
wyjątkiem zwolenników
def. klasycznej) P. Singer
1. Brak uzgodnienia kulturowego
2. Niespełnienianie warunku nieodwracalności
3. Nieprzekładalność na kategorie diagnostyczne
4. Arbitralność decyzyjna lekarza
5. Brak spójnego zespołu obiektywnych kryteriów
6. Argument równi pochyłej
7. Argument braku wiedzy
neurofizjologicznej
Neurolodzy nie mają pewności w materii tego, czy przerwanie działania wyższych
partii mózgu rzeczywiście oznacza utratę świadomości i tożsamości osobowej.
Trudno dowieść całkowitego zniknięcia świadomości , gdy pień mózgu nadal
funkcjonuje wraz z innymi głęboko ukrytymi systemami.
D. Lamb, Death, Brain Death and Ethics,
London 1985, s. 43

Zdolność pnia mózgowego do tworzenia warunków dla świadomości i procesów

poznawczych jest często niedostrzegana przez zwolenników definicji
ontologicznych - szczególnie przez tych, którzy nie odrobili swojej pracy domowej
z neurofizjologii.
D. Lamb, s. 48
Dziękuje za uwagę!