Sokrates

Sokrates (ur. ok. 470 p.n.e. w Atenach, zm. w 399

p.n.e. w Atenach) – grecki filozof starożytny. Jest
on, obok Platona i Arystotelesa uważany za
największego filozofa starożytności.
 Przekazy na temat Sokratesa
Sokrates nie pozostawił po sobie żadnych pism i
informacje na jego temat czerpie się z innych
źródeł. Do najważniejszych należą dzieła pisarzy,
którzy go znali: Platona, Ksenofonta i
Arystofanesa. Informacje na jego temat można
również znaleźć w pracach późniejszych
twórców, m.in. u Arystotelesa.
 Życie
Niewiele wiadomo o życiu Sokratesa. Był synem
kamieniarza i rzeźbiarza Sofroniskosa i akuszerki
Fainarete.

Mieszkał w Atenach, gdzie nauczał prowadząc

dysputy z przypadkowymi przechodniami na ulicach
miasta. Nie opuszczał swojego rodzinnego miasta, za
wyjątkiem trzykrotnego udziału w wyprawach
wojennych. Walczył jako hoplita w bitwach pod
Potidają, pod Delion i pod Amfipolis.
 Poglądy
Sokrates nie pozostawił własnych pism. Przekaz
innych osób o nim jest zniekształcony. Stąd też
rekonstrukcje jego poglądów zawsze częściowo
opierają się na domysłach i są podatne na
krytykę. Problem ten znany jest jako kwestia
sokratejska.
 Epistemologia
Podejście Sokratesa do własnej wiedzy i
przekonań streszcza przypisywane mu zdanie
"Wiem, że nic nie wiem„ . Sokrates deklarował
tym samym, że jest jedynie miłośnikiem mądrości
(filozofem) i poszukiwaczem prawdy, i sam nie
dysponuje wiedzą, której mógłby nauczać. Tym
samym odróżniał się od sofistów, którzy uważali
się (zdaniem Sokratesa bezpodstawnie) za
znających prawdę i oferowali jej nauczanie.
 Metody sokratyczne
Sokrates stosował szereg metod nauczania, dyskusji i argumentacji, łącznie nazywanych
metodą sokratyczną. Część z nich pochodziła od sofistów. Podobnie jak oni, filozof
przechadzał się ulicami i dyskutował z przechodniami na tematy filozoficzne (np. czym
jest dobro czy sprawiedliwość).

W dyskusji Sokrates stosował wypracowane przez siebie metody majeutyczną i elenktyczną.

Uważając, że sam nic nie wie i prawdziwej wiedzy dopiero poszukuje, starał się nie tyle
przekonać swoich rozmówców, lecz wskazać na błędność ich poglądów lub wydobyć z
nich ukrytą wiedzę.

 Metoda elenktyczna polegała na sprawdzaniu wartości i zbijaniu twierdzeń rozmówcy

poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy
absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym. Była metodą negatywną, która
wskazywała na niepewność i brak ugruntowania tego, co rozmówca uważał za wiedzę.

 Metoda majeutyczna ("położnicza") była z kolei metodą pozytywną. Stosował ją tylko wobec
niektórych osób, w których drzemała nieuświadomiona wiedza. Poprzez dyskusję
Sokrates starał się pomóc tej wiedzy "przyjść na świat". Nie był więc osobą pouczającą, a
jedynie pomocnikiem, który sam także się uczył
 Etyka
Sokrates jest centralną postacią dla starożytnej
filozofii greckiej. Dokonał bowiem całkowitej
reorientacji zainteresowań filozoficznych z
filozofii przyrody.

Chociaż taka zmiana zainteresowań dokonała się

również u sofistów, to podejście Sokratesa jest
znacznie głębsze – potraktował on człowieka z
jego życiem wewnętrznym jako odrębny od
natury kosmos – jedyny, który warto badać.
 Filozofia polityczna
Sokrates nie działał aktywnie w polityce, jednak
wielokrotnie poruszał tematy polityczne. W
wielu swoich wypowiedziach krytykował
demokrację ateńską, przez co bywał
wielokrotnie oskarżany o antydemokratyzm.
Wynikać to także miało z tego, że wśród jego
uczniów znajdowali się przeciwnicy
demokracji
 Proces i Śmierć
W 399 r. p.n.e. nieznany szerzej poeta Meletos przy poparciu przywódcy
demokratów Anytosa i retora Lykona wniósł przed archonta basileusa
(urzędnika zajmującego się sprawami religii) oskarżenie przeciwko
Sokratesowi. Oskarżał go o niewyznawanie bogów, których uznaje państwo,
wyznawanie bogów, których nie uznaje państwo i psucie młodzieży.

Sprawę rozpatrywała Heliaja – ateński sąd ludowy. W pierwszym

głosowaniu nad winą oskarżonego stosunek głosów winny/niewinny
wyniósł 281/220. Sokrates mógł zaproponować wymiar kary dla siebie.
Zaproponował utrzymanie na koszt państwa, lub zapłacenie niewspółmiernie
małej grzywny. W drugim głosowaniu heliaści zadecydować mieli pomiędzy
wymiarem kary zaproponowanym przez oskarżyciela i przez oskarżonego.
Stosunkiem głosów 361 do 140 wybrali zaproponowaną przez Meletosa karę
śmierci. Popierające oskarżenie władze Aten dążyły prawdopodobnie jedynie
do banicji Sokratesa, co jednak okazało się niemożliwe wobec nieprzejednanej
postawy oskarżonego.