Vous êtes sur la page 1sur 22

fdb ~ fdbK dh okj 87 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 88 wB[Zysk Gog{o ftnkj

wo}h ngDkn e/ e/tb fJZe fyv"D/ tKr tos e/ m[eok fdzdk ;h.
wktK Bkb wod oki dk fJj XZek j'D ekoD izwD tkb/ pZfunK
6 dh gotfoF th mhe sohe/ Bkb BjhI ;h j[zdh. ]?o ! n;hI sK
ftnkj pko/ ftuko eoBh j?.
3H g{op iK gZSw dh ;fGnsk #u ftnkj dk wsbp
wB[yZ sk Gog{o ftnkj fJj' fbnk iKdk fojk j? fe wB[Zy nkg' nkgDk xo t;k e/, nkg'-
nkgD/ gsh-gsBh s/ pZfunK Bkb fJZe ;[yh ;z;ko t;k e/, fJ;
1H wZ[Y edhwK s'I jh wB[Zysk d/ Gb/ bJh pV/ tvw[Zb/ Xosh ~ ;tor pDk ;e/. gozs{ ftnkj dk fJj nfjw f;XKs
T[&Zdw ehs/ iKd/ oj/ jB. nfij/ T[&ZdwK ;dek eJh cb;c/ fJZe wy"b pD e/ jh ofj frnk. fJj g{oB s"o s/ ekw:kp j'D
(philosophy) Jhikd ehs/ iKd/ oj/ jB ns/ b'eK B/ T[BQK ~ ihftnk dh pikJ/ xoK dh nFKsh ns/ fJ;soh bJh fJZe i/bQ]kBk pD
th. fJj rZb tyoh j? fe T[BQK cb;fcnK #s/ wB[Zy fesBk e[ frnk ns/ wB[Zysk bJh sbke GohnK efujohnK pD frnk. dki
s[fonk, i/ s[fonk sK T[; dk wB[Zy ~ eh ckfJdk iK B[e;kB j'fJnk. gqEk nXhB fJ;soh ~ rT{ tKr t/uDk iK T[;dh fJ; ekoB w"s,
fJ; soQK dhnK eJh rZbK wB[Zyh fdwkr dh uouk dk ftFk ojhnK fJj ;G rZbK }fjws pD e/ fJZe pj[s dodBke uouk dk ftFk
jB fe ;G dh pokpo nk}kdh bJh eh eh \b;c/ pD/. Bkb jh pD e/ ofj rJhnK. Gkt/I fesB/ jh Xow ns/ \b;c/ fsnko
jh Bkb fJj th uouk dk ftFk fojk fe ;wkie n;{b ns/ ;wkie ehs/ ikD, Gkt/I fesB/ jh ;ys ek~B pDkJ/ ikD iK T[BQK ftZu
GkJhuko/ #u fJ;soh, pZu/, wod, w[zv/ iK e[Vh d/ okyt/I jZeK bJh gfotosB fbnKdk ikt/ go wB[Zy ~ FKsh sd'I sZe gqkgs BjhI
fejV/ fejV/ \b;c/ xV/ rJ/. j' ;edh id sZe ftnkj d/ nfjw B[es/ ~ Bk ;wfMnk ikt/.
wB[Zysk d/ Gb/ bJh fJ; B[es/ ~ ;wMD bJh e/tb ns/ e/tb
2H ;wki ;[Xko ns/ fJ;soh-wod d/ okytÉ jZeK bJh
T[jh ;wM (understanding), \b;ck, Bhsh iK ;wkie YKuk ezw
nB/eK \b;c/ pD/ j'Dr/. go ;koh d[BhnK #u ;G s'I f}nkdk
nk ;e/rk i' ;opftnkgh (universally) ngDkfJnk ik ;é. T[j
;wkie gotkBrh ti'I fJ;soh-wod d/ ftnkj dh ohs ~ wjZst
YKuk wB[ZyK ~ T[&Zu/ nkdoF f;ykt/ s/ ;G bJh (w[zv/$e[Vh) ;KMh
fdZsk frnk. tZy'-tZy XowK, w}QpK, G[r'be w";wK, tksktoB ns/
;'u fdzdk j't/, ;koh wB[Zysk bJh fJe' fijk (universal) j't/,
T[&ZE'I dhnK b'VK nB[;ko ftnkj d/ Yzr s/ ohs-fotk} th
jo/e d/F iK Xow Gkt/I e'Jh th j't/, T[; d/ wzBD tkfbnK ~
pD/. ftnkj dh ekoiFkbk #u ;wMD tkbk nfjw B[esk fJj
fJe;kosk, fgnko, fJB;kBhns ns/ fJ;soh-wod dh pokpoh jh
;h fe fJ;soh }ks ~ Yzr d/ Bkb, f;o u[Ze e/, gZs puk e/
BjhI ;r'I T[BQK ~ fJZe T[&Zu/ nkdoF tZb th gq/fos eodk
fiT{Dk gqkgs j' ;e/. g[oksB ;w/I #u tfjFhns d/ ekoB e'Jh
j't/, ;G bJh fJZe ukBD-w[Bkok pD e/ ;KMhtkbsk dh fw;kb
th wod fe;h th fJ;soh ~ nkgDh ekw dh fsqgsh bJh id'I
pD ;e/. eh d[BhnK d/ fJfsjk; ftZu e'Jh n?;k wkor, Bhsh
fdb ~ fdbK dh okj 89 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 90 wB[Zysk Gog{o ftnkj
iK \b;ck (philosophy) j? ? nkU ftuko eohJ/. nf;ZX/ s"o s/ T[j w/o/ fdb d/ oZp ~ m/; gj[zukT[Dk j' frnk.
feT[&Ife
4H nkw s"o s/ gsh-gsBh ftueko e[M gq/FkBhnK$
;wZf;nktK fJe' fijhnK jB. fJ; pko/ osk e[ ftuko eoBh ;kv/ ;G? xN okw[ p'b? okwk p'b? Ò
bJh bkj/tzd j't/rh. okw fpBk e' p'b? o/ Ò (gzBk 988)
7H ;koh ftuko dk f;ZNk fJj' fBefbnk fe njzeko
;wZf;nk 1 L
tZ; wB[Zy nkgD/ nzdo d/ oZp ~ jh ft;ko u[Zek j[zdk j? sK jh
5H fJZ e d{ i / ~ nkgD/ nXhB eoB dh nkgD/ ;oho T[&Zs/ M{mk wkD eodk fcodk j? L
fposh (Domination)
ejk fp;k;k fJ; GKv/ ek
to gZy tZb'_ L fJsBe[ bkr? mBek Ò (gzBk 1253)
eJh wod nkgDh gsBh ~ fJ; G[b/y/ ftZu jh g?o dh id fe fJ; G[ZbV wBZ[y ~ gsk BjhI fe
i[Zsh pDkJh oZyd/ jB fe T[j xo dk wkbe j?. T[j ;wMd/ jB ik ojDk Bkjh n?s[ ifr
fe gsBh ~ T[BQK dh o}k #u jh s[oBk pDdk j?, Gkt/I T[j gsh sk ekfJs[ rkofp jzYhn? Ò (gzBk 473)
nkg rbs jh feT[I Bk j'D. fJ; eoe/ T[j nkgDh gsBh ~ nkgD/ w[Zedh rZb fJj' j? fe i/ wB[Zy oZp ~ ft;ko d/t/ sK d{i/
j[ew nXhB jh ubkT[_d/ jB. gk;/ ;d r[D gzy brk e/ T[; dh Fy;hns #u'I T[&Zv iKd/ jB.
6H T[BQK ~ fJj G[b/yk ;G s'I gfjbk sd'I g+dk j? wB J/e[ B u/sf; w{V wBk Ò
id'I T[j oZp ih ~ ft;ko fdzd/ jB. id'I oZp ih ft;o ikD jfo fp;os s/o/ r[D rfbnk Ò ojkT[ Ò (gzBk 357)
sK wB[Zy nkgD/ nkg ~ jh ;G e[M ;wMD bZr g+dk j?. d{finK Gkt T[; ftZu'I fJj uzrk r[D rb jh iKdk j? fe d{finK
d/ d[ZyK T[&Zs/ nkgD/ ;[ZyK ~ yVk eodk ofjzdk j?. T[; ~ d{i/ ~ nkgD/ nXhB dpk e/ T[BQK dk fdb BjhI d[ykT[Dk ukjhdk.
d/ fdb d/ dod dk nzdk}k jh BjhI ofjzdk feT[&Ife nfij/ pzfdnK
8H ezfBnk gZy tZb'_ L
~ wB[Zyh fjod/ dh gSkD jh BjhI nkT[_dh. j[D fJj e[dosh fB:w
;G irQk bkr{ j' fojk j? fe fi; wB[Zy ~ fJj ;wM nk iKdh j{pj{ fJj' rZb eJh irQk d{ih fXo tZb'I th tkgo iKdh
j? fe i' oZp ih w/o/ fjod/ #u tZ;d/ jB sK T[j' oZp ih d{finK j? id'I eJh EktK s/ gsBh nkgD/ gsh ~ i'o{ dk r[bkw pDke/
d/ fdb ftZu th tZ;d/ j'Dr/ sK T[j fetÉ d{finK dk fdb d[ykýrk ? nkgD/ nXhB dpk e/ ubkT[_dh j?. b/feB ;wMD tkbk B[esk fJj'
i/ fJj Bk}[e B[esk ;wM g? ikt/ fe w+ d{finK dk fdb d[yKdk j? fe T[j gsBh th oZp ~ ft;ko u[Zeh j[zdh j?. fJ; ekoB T[j
jK sK T[BQK d/ fdb #u p?m/ oZp ih ~ m/; gj[zudh j't/rh sK gsh ~ ns/ gotko d/ j'o w+poK ~, nkgD/ j[ew nXhB ubkT[_dh
j?. T[; ~ nkgD/ i'pB dk wkD j' u[Zek j[zdk j? fJ; ekoB T[j
fdb ~ fdbK dh okj 91 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 92 wB[Zysk Gog{o ftnkj
gsh dh ekw G[Zy d/ ekoB T[; ~ BukT[_dh j?. T[; dk gsh ekw j? s/ gsBh ~ d'Fh th mfjokT[_dk ofjzdk j?, gsBh ftukoh th
tZ; nkgDk nkg G[Zb e/ T[;dh jo/e tkfip, Bk-tkfip rZb dh @wosh fenk Bk eosh#, wzBdh ofjzdh j?. fJ; soQK nuBu/s fJj
JhB wzBdk-wzBdk nkfyo (r[bkw j' e/) gsBh dk dk; pfDnk e'jb{ ;z;ekoB gqGkt pZfunK s/ g+dk j?. nZr/ s[o e/ T[BQK d/ pZfunK
d/ p?b tKr GT[_dk ofjzdk j?. go gsBh ~ fJj rZb ft;o jh (p/Nk iK p/Nh) #u'I ùNk Gkt Gok nkgDh G?D ~ dpkT[_dk ofjzdk
iKdh j? fe j?. fJj nkds fJsBh ftrV iKdh j? fe ftnkj wro'I T[j nkgDh
gsBh Bkb th T[j' fijk fttjko eodk j? fij'-fijk T[; dk fgsk
XB[ i'pB[ nke eh SkfJnk Ò (gzBk 689)
T[; dh wK Bkb eodk ;h iK T[j nkg nkgD/ pZugB s'I jh nkgDh
ns/
G?D Bkb eodk ;h.
XB[ i'pB[ no[ c[bVk BkmhnV/ fdB ukfo Ò (gzBk 23)
11H j{pj{ i' gsBh nkgD/ gsh ~ dpk e/ oZydh j?
T[j nkgD/ i'pB d/ wkD ftZu wZsh j'Jh fJj G[Zb jh iKdh
T[; dh p/Nh tZvh j' e/ nkgD/ gsh Bkb T[j' fttjko eodh j?
j? fe fJ; i'pB B/ fJZe fdB sK w/o/ s'I y[Z; jh ikDk j?, fco
fitÉ T[; dh wK T[; d/ fgsk Bkb eodh ;h. f;ZN/ ti'_, T[j nkgD/
w+ feT[I nkgD/ i'pB s/ xwzv eo-eo e/ y[nko j' ojh jK. w+
ihtB ;kEh, ;Z; ;j[o/ ns/ p}[orK Bkb p/-ndp, rkbh rb'u,
feT[I j'oBK nzdo p?m/ oZp ih ~ ft;ko e/, T[BQK dh j/mh (Let-
p{o/ p'b, T[&Zu/ bfji/ ftZu rZb eodh j? ns/ fJ; soQK T[BQK Bkb
down) eoe/, nkgD/ nkg ~ w;s jkEh tKr T[&Zuk wzB e/ feT[I
;fseko dh ezX s'V d/_dh j?.
nkgDh nrBh #u ib ojh jK.
12H fgZS/ fbyhnK fw;kbK nkw t/yD #u nkT[_dhnK jB.
9H f;ZN/ ti'I gsh iK gsBh #u'I i' th fJaZe-d{i/ s/ jkth
fJj rZb tZyoh j? fe eJh w[zv/ e[VhnK uzrh ;zrs ekoB, nkgD/
j' e/ (dominate) d{ih fXo d/ fdb ~ d[ykT[_dk j? sK T[j fBFu/
wK-fgU dhnK rbshnK s'I ;zGb e/, pZu e/ ofjzd/ jB. wK fgT[
jh j'oBK ~ th d[ykT[_dk iK d[ykT[_dh j't/rh. oZp ~ ft;koB ekoB
d/ p[o/ ;z;ekoK d/ o'r s'I pu/ ofjzd/ jB ns/ T[j nkgDk ftnkj[sk
jh fJj o'r tkgodk j?.
ihtB ;[Zyh pshs eod/ jB go n;hI fJZE/ nkw Fq/Dh (in general)
;wZf;nk 2 L dh go/FkBh iK ;wZf;nk ~ ;wM oj/ jK.
10H p[o/ ;z;eko L ;wZf;nk 3 L
T[go ftuko/ rJ/ wK-fgT[ d/ ekoB eJh pZu/-pZuhnK ~ 13H dkitoh s/ sbke L
pugB ftZu nfijk wkj"b fwbdk j? fe T[j t?;/ jh feodko
eJh w[zv/ e[VhnK d/ wK-fgU dh d[fBnkth gdkoEK dh G[Zy
(character) pDd/ iKd/ jB, i?;h T[BQK d/ wK-fgU dh F];hns
fJsBh tZX u[Zeh j[zdh j? fe T[j f;X/ iK nf;ZX/ Yzr d/ Bkb dki
j[zdh j?. fw;kb d/ s"o s/ i' wod nkgDh rbsh j'D s/ th gsBh
b+d/ ns/ fdzd/ jB. fJ; ekoB ftnkj[sk i'V/ d/ ihtB dh s'o
~ jo t/b/ dpkT[_dk ofjzdk j?, nkgDh rbs JhB th wBtkT[_dk
fdb ~ fdbK dh okj 93 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 94 wB[Zysk Gog{o ftnkj
mhe okj/ g+dh jh BjhI s/ ihtB }fjws pfDnk ofjzdk j?. ;j[fonK ;wZf;nk 4 L
tZb'I e[Vh d/ g/e/ xo s'I ;e{No, eko, e?F, wekB, coBhuo ns/
16H g/fenK dh XB-d"bs dk r[wkB L
i/toks dh wzr ehsh iKdh j?. w[zv/ d/ wksk fgsk tZb'I w[zv/ dh
gVQkJh-fbykJh s/ ehs/ you/ dh th wzr ehsh iKdh j?. i/ wzrK eJh e[VhnK nkgD/ g/fenK dh nwhoh ~ ns/ w[zv/ (gsh)
g{ohnK Bk j'D sK eJh irQk e[VhnK ~ e'm/ s'I XZek d/ e/ iK d/ xo tkfbnK dh BhthI nkofEe dFk ~ fJsBk f}nkdk w;bk
s/b gk e/ ;kV e/ wko fdZsk iKdk j?. eJh irQk e[Vh d/ wZE/ pDk b+dhnK jB fe T[BQK dh BZe j/m'I e[M BjhI bzxdk. f;ZN/
s/ pdubBh dk M{mk fNZek bk e/ T[; ~ sbke d/ fdZsk iKdk ti'I T[j gsh d/ xo ofjD bJh nkgDh n;woEsk gqrNkT[_dhnK
j?. jB. nkf]o T[j gsh ~ nkgD/ g/e/ xo itkJh pDk e/ oZyD #u
ekw:kp j' iKdhnK jB iK nwhoh #u gbh j'D ekoB y[bQ/ you,
14H eJh dck jkbks fJ; d/ ftgohs j[zd/ jB. w[zv/
;'Bk, egVk s/ B"eo ukeo nkfd dh E[V d/ ekoB w[zv/ d/ ns/
tkb/ mhe j[zd/ jB s/ e[Vh tkb/ w[zv/ d/ wK-fgU, Gok-G?D #s/ M{m/
;Z;-;j[o/ d/ BZe #u dw eoh oZydhnK jB f;ZN/ ti'I B"psK sbke
fJb}kw brkT[_d/ jB iK w[zv/ s/ fe;/ Bkb B}kfJ} foFs/ dh s'jws
sZe g[Zi iKdhnK jB.
bk e/ iK fco w[zv/ ~ Bkwod eoko eo e/ foFfsnK ~ sbke
sZe gj[zuk fdzd/ jB. 17H go rZb dh sfj s/ frnK gsk bZrdk j? fe
;wZf;nk Gkt/I w[zv/ dh iK e[Vh dh j't/ go T[; dh iV #u o'r,
15H ;wki d/ m/e/dko Gb/ jh vh_rK wko e/ efjD fe
n;zs'yh j'D dh fposh j?. f;ZN/ ti'I fJe d{i/ Bkb skb-w/b BjhI
n;hI 21thI ;dh ftZu gqt/F eo u[Ze/ jK, nZi dh Bkoh npbk BjhI
p?m gKdk ns/ T[BQK ~ sbke dk o;sk fJ]fsnko eoBk g+dk j?.
j?, wodK dh dk;h BjhI ojh go e"Vk ;Zu sK fJj j? fe dki
d/ b'GhnK dh frDsh nkJ/ fdB tZXdh jh ik ojh j?. b'eh efjzd/ ;wZf;nk 5 L
jB fe T[BQK nkgD/ w[zv/ ~ gVQkT[D fbykT[D s/ bZyK o[gJ/ you 18H eoweKvh ohs fotk} L
ehs/. fJ; soQK w[zv/ s/ you/ j'J/ dh t;{bh (reimbursement
fJBQK s'I fJbktk e[M ohs fotk} ns/ Xowh eow eKvK
of investment) T[j B{zj d/ xo'I eoBk ukj[zd/ jB. fJ; s'I fJbktk
dhnK ;wZf;nktK th w[zv/-e[Vh d/ nkg;h ftrVd/ foFs/ ftZu pbdh
w[zv/ dh n?F' fJFos s/ rqfj;Eh dk g{ok fJzs}kw th T[j e[Vh
#u s/b gkT[D dk ezw eodhnK jB. f;Zy-irs #u fJe j'o gfjb{
tkfbnK d/ f;o jh wVBk ukj[zd/ jB. fJj fposh gfjbK e[M
th t/yD tkbk j[zdk j? fe fijV/ wK-fgT[ nzfwqsXkoh, gzi eekoh
EktK #s/ j'fJnk eodh ;h go j[D ;G irQk tZXdh ik ojh j?.
s/ fBsB/wh BjhI j[zd/ T[BQK d/ pZu/ th fJ; s'I tKM/ ofj iKd/ jB.
e[M b'ehI fdykt/ ti'I gfjbK ;tk o[gJ/ iK 11 o[gJ/ ftZu ;w{je
fijV/ wksk-fgsk nkg Fokp gh_d/, i{J/ skFK y/vd/ jB BshiB ;G
ftnkj eotk b+d/ jB go pknd ftZu ;G e[M wzr b+d/ jB.
wzdhnK nkdsK T[BQK dh ;zskB #u th nk iKdhnK jB s/ f;ZNk
fdb ~ fdbK dh okj 95 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 96 wB[Zysk Gog{o ftnkj
fJj fBebdk j? fe T[BQK dh p/Nh iK p/N/ ~ nkg;h skbw/b oZyD ;kEh ~ th nkswe s"o s/ T[&Zuk eoe/ ftnkj s'I gfjbK jh nzfwqsgkB
ftZu go/FkBhnK dk ;kjwDk eoBk g+dk j?. eok b?Dk ukjhdk j?. fco nkBzd ekoi d/ ;z;eko ~ fBGk e/
frqj;Eh ngBkT[Dh ukjhdh j?. ïeo T[; dk ;kEh nzfwqsgkB eoBk
19H eJh xoK #u T[bNh jh tkgodh j?. w[zvk iK e[Vh
jh BjhI ukj[zdk sK s[ozs fJj ;wM bU fe fi; ~ w"fbe s"o
d'jK #u'I fJe ihtB ;kEh nkg sK nzfwqsXkoh j[zdk j? go T[; dk
s/ ihtBh ns/ w[oFd Bkb jh fgnko ;fseko BjhI, T[j nkgD/
d{ik ihtB ;kEh Xowh ihtB s'I e'ok j'D ekoB gzi eekoh ns/
;kEh Bkb th e/tb o{g s/ ekwh fposh se wfjd{d ftnkj eo
fBsB/wh ihtB ;kEh Bkb fBGkT[D d/ pdb/ T[; ~ m[eok fdzdk
fojk j?. i' fe fBGDk Bkw[wfeB jh j[zdk j?. fJZE/ Fos fJj'
j? ns/ BshiB sbke sZe B"ps gj[zu iKdh j?.
j? fe i/eo nBwshJ/ Bkb fgnko eoe/ ftnkj j' jh ikt/ sK
20H e[M j'o ;wMD :'r w[zvk ns/ e[Vh d't/I jh nzfwqsXkoh, gzi eekoh, fBsB/wh ns/ g{oB
fJE/ fJ; B[es/ dk fXnkB oZyDk }o{oh j? fe toswkB ofjs tkb/ j'D.
wkj"b ftZu e[Vh-w[zv/ #u_' fJe iK d't/I jh nzfwqsXkoh ihtB s'I fpbe[b 21H fJ; rZb dk y[bk;k fJ; eoe/ ehsk frnk j?
nBikB j[zd/ jB. bktK t/b/ T[BQK s'I ;koh ;zrs d/ ;kjwD/ feT[_fe nzfwqsXkoh wB[Zy dk nkBzd ekoi j't/rk sK nzfwqsXkoh
nzfwqsXkoh j'D dk fJeoko wzfrnk iKdk j?. T[j ;zrs d/ ;Bw[Zy tkbh nwbh ihtBh j'D eoe/ fe;/ th ekoB sbke dh e'Jh EK
wZEk N/e e/ fJeoko sK d/ d/_d/ jB go nfrnkBsk ns/ wzdh ;'u jh BjhI oj/rh. id'I n;hI gzEe ofjs wfonkdk (nekb s]s s'I
ekoB ne;o ;koh T[wo jh fJ; tvw[Zbh dks s'I tKM/ ofjzd/ jB. gqtkfBs) ~ gVQKr/ sK gsk uZb/rk fe nkBzd ekoi wro'I sbke
t?;/ sK nfij/ i'V/ dk n;{bB nkBzd ekoi jh BjhI j'Dk ukjhdk. dh e'Jh EK BjhI ofjzdh.
nfij/ w"e/ s/ T[BQK e'o/ GKfvnK s'I fJeoko wzrDk jh rbs ;kfps
22H i' wB[Zy nkBzd ekoi dh ohs nB[;ko Gkt r[o{
j[zdk j?. r[owfs d/ f;XKs nB[;ko nzfwqsXkoh sK T[j j[zdk j?
dh pkDh ~ wzB e/ T[; nB[;ko ubdk jh BjhI iK nzfwqsXkoh
i' nkgDk nkgk ;wogD eoe/ nzfwqs Se/ Bk fe XZe/ Bkb E'fgnk
jz[dk jh BjhI sK T[BQK dk ftnkj nkBzd ekoi nB[;ko j'Dk jh
j'fJnk (imposed) feT[&Ife skdkd (quantity) dk fXnkB BjhI
BjhI ukjhdk. T[BQK dk ftnkj fe;/ th nBwshJ/ Yzr Bkb iK
oZyDk ukjhdk. t?;/ th f;XKse s"o s/ nzfwqsXkoh i'V/ dk jh nkBzd-
ek~BB (court marriage) jh j'Dk ukjhdk j?. fJj' fij/ b'ehI
ekoi j'Dk ukjhdk j?. i' w[zvk iK e[Vh fe;/ nBwshJ/ Bkb
gfjb'I jh ;'u b+d/ jB fe n;hI efujohnK d/ XZe/ yk e/ sbke
nzsoiksh ftnkj (intermarriage) eokT[Dk ukj[zdk j? sK T[j
s/ Gkt/I b? btKr/ go r[o{ dh w[csh #u fwb ojh rZb wzB e/
fJ; e;tZNh #s/ nkg jh g{ok BjhI T[so fojk j[zdk fe T[j nzfwqsXkoh
;[yh ofjDk rtkok jh Bjh_. T[j tehbK dh ch; Go e/ d[Zy yohdd/
j?. b/feB i/eo T[j nzfwqsXkoh j? ns/ T[; ~ nBwshJ/ Bkb
jB.
gq/w-fgnko (love-affair) ekoB ftnkj eokT[Dk jh g? fojk j?
sK T[; ~ nkgDh nwbh ihtBh (nzfwqsXkoh) d/ gqGkt Bkb nkgD/
fdb ~ fdbK dh okj 97 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 98 wB[Zysk Gog{o ftnkj
23H i' w[zvk iK e[Vh ftnkj ;wÉ, ftnkj wro'I, xo dh gdth d/ ;ed/ jK. fJ; bJh ;G d/ ;KM/ Xow dh fcbk;\h
;zskB iK g[Zso ;wÉ FrB$ngFrB eod/ jB iK wK-pkg, dkdk- nB[;ko oZp ih d/ Bkb wB[Zy d/ ftnkj dhnK i' bktK b?DhnK
dkdh, BkBk-BkBh, ukuk-ukuh iK e'Jh j'o wB[Zy T[BQK s'I ;ko/ ohs, jB T[BQK dh ftuko eoBh j?.
o;wK ns/ ;ko/ eoweKv eotkT[_d/ jB sK bk}wh j? fe fJBQK
27H r[owfs ;koh wB[Zysk d/ Gb/ bJh nfijh ;op;KMh
;ko/ gyzvK ~ eoB bJh pj[s XB ns/ XB d/ ftykb/ dh }o{os
ftukoXkok j? i' e/tb f;ZyK dh Bjh_. fJ; ~ wzBD Bkb e/tb
g+dh j?. fJj fpwkoh th Bkb jh nk iKdh j? fe fJj BjhI ;h
f;ZyK dk jh Bjh_, pbfe ;ko/ irs dk Gbk j' ;edk j? feT[_&fe
ehsk, cbkD/ ~ T[j BjhI ;h fdZsk, skok v[Zpk ;h fe ufVnk iK
fJj T[&Zsw (perfect) ihtB iku fdqVkT[&Idk$f;ykT[&Idk j?. r[owfs
tes uzrk ;h fe wkVh xVh ;h fJfsnkfd. fJj ;G r'oy XzXk
wB[Zy ~ oZp ih Bkb fJefwesk f;ykT[&Idh j? fe oZp B/ fJj f;qFNh
eofdnK eJh n?;hnK rZbK tkgodhnK jB fe w[zv/ e[Vh d/ ftnkj
;kih ns/ T[j ;kfonK d/ ;KM/ fgsk jB. r[owfs dk Gkt r[o{nK
wro'I T[BQK d/ fJZefwe j'D d/ pdb/ fJj rZbK$xNBktK fJsBk
dh ftukoXkok Gkt r[opkDh ~ fejk iKdk j? i' fe ;qh r[o{ rqzE
fGnkBe o{g Xko b+dhnK jB fe eJh d\k w[zv/ e[Vh d/ Bk ukj[zfdnK
;kfjp #u nzfes j?. r[opkDh ihtB d/ jo w;b/ T[&Zs/ jo fJe
j'fJnK th sbke j' iKd/ jB.
gZy¸ Gog{o (all points, from all directions) ;jh ftuko fdzdh
24H ftnkj[sk ihtB dhnK j[D she n;hI e[M fJe nkw j?. r[owfs rqfj;Eh fsnkr e/ pBK-izrbK iK gjkVK ftZu ik
gqubs ;wf;nktK ~ ;KfMnK ehsk j?. ;wZf;nktK fJ; Bkb'I tZX e/ pqjwukoh pD e/ ofjD ~ oZpsk dk wkor BjhI wzBdh. e/
th j' ;edhnK jB go n;hI tZX s'I tZX T[BQK ;wZf;nktK ~ ;KfMnk tb rqfj;Eh ~ jh Gkt ftnkj eoe/ rqfj;Eh d/ ;ko/ fB:wK ftZu
ehsk j? fiBQK d/ ekoB ftnkj[sk i'V/ d/ xo dhnK dhtkoK yVhnK ofjzfdnK L
jh BjhI ofj ;edhnK.
xkfb ykfJ feS[ jEj[ d/fJ Ò (gzBk 1245)
25H T[go'es fw;kbK d/DhnK fJ; eoe/ bk}wh j' ns/
rJhnK feT[&Ife n;hI T[BQK ;kohnK tkgoB tkbhnK w[;hpsK$xNBktK
feos ftos eo Xow dh
dk f}eo eohJ/ fiBQK dk jZb ;k~ n?;/ cb;c/ iK n?;/ ;KM/ ;opZs
jEj[z d/e/ Gbk wBkt? Ò (GkJh r[odk; ih, tko 6 gT[Vh 12)
d/ Gb/ tkb/ (universal) Xow s'I fwb ;e/ fi; ~ fiT{ e/ ;kohnK
fJ;/ fe;w dh fiT{Dh ~ n;bh oZp dh g{ik dk doik
(jkEh e/ gKt wÉ ;G ek gKt) w[;hpsK dh iVQ jh g[ZNh iký.
fdzdh j?.
26H i' Xow fJB;kB ~ (fJ;soh GktÉ wod) fJe;ko,
28H nZi d/ ns/ nkT[D tkb/ :[Zr ~ r[owfs nB/eK
fpBk ftseo/ s'I jo/e Xow, B;b ns/ d/F d/ wB[ZyK ~ fBogZy,
w;fbnK s/ tvw[Zbh nrtkJh fdzdh j?. T[BQK nB/eK w;fbnK #u'I
jo gZy¸ g{oB ns/ ;jh ftuko d/t/ e/tb T[;h ~ jh ;opftnkgh
nkT[ n;hI ftukohJ/ fe ftnkj pko/ r[owfs dh ftuko fJ; d[BhnK
(universal), ;G d/ bJh T[&Zsw (perfect) ns/ ;G d/ ;KM/ Xow
fdb ~ fdbK dh okj 99 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 100 wB[Zysk Gog{o ftnkj
dh nrtkJh bJh eh do;kT[&Idh j?. pkDh #u nkJ/ e[M nZyoK d/ Gkt noE (r[owfs d/ f;XKsK ~
w[Zy oZyfdnK) ;kv/ bJh ;wMD/ nfs b'Vh_d/ jB.
29H ftnkj pko/ wB[Zy ~ (w[zvk ns/ e[Vh d'tK ~)
r[owfs i' ftuko fdzdh j? T[; ~ r[opkDh dhnK uko bktK #u 3H gfjbK sK ;k~ fJ; rZb dk fBskok eo b?Dk
nzfes ehsk frnk j? ns/ nBzd ekoi d/ ;z;eko ;wÉ fJBQK uko ukjhdk j? fe ;ohoe s"o s/ i' e[Vh-w[zv/ dk ftnkj j' fojk j?
bktK dk gkm-ehosB ehsk iKdk j?. T[BQK d'tK bJh fJ; uko bktK dh pkDh dk fJe' fijk noE b?Dk
j?. d{ih rZb fe fJBQK uko bktK dk Gkt noE, jo/e wB[Zy tk;s/
30H nkT[D tkb/ ;wki, nkT[D tkbhnK B"itkB ghVQhnK
fJe' fijk j? GktÉ wB[Zy nkgDh T[wo d/ fe;h th gVkn s/ j't/
~ fJBQK uko bktK d/ noE i/eo e/tb ftnkj ;w/I jh ehosB
ns/ fe;h th fbzr (gender) dk j't/. fJBQK uko bktK dh
ns/ gkm okjhI BjhI pbfe ftnkj s'I gfjbK jh uzr/ sohe/ Bkb
ofjB[wkJh, jo/e wB[Zy d/ Gb/ bJh Gkt wB[Zysk bJh pj[s
y[bQ e/ (in detail) ;wMk fdZs/ ikD sK w[zv/ ns/ e[Vh d/ Bt-
bkj/tzd j?.
ftnkj[sk ihtB bJh pj[s bkj/tzd ;kps j' ;ed/ jB. ihtB
iku dk y}kBk (The Living Treasure) d/ T[gokb/ ftZu fJe fJj 4H gfjbh bKt ftZu b\} @@goftosh## ~ ;wMDk pj[s
T[gokbk th wB[Zysk dh ;/tk #u jk}o j?. ftnkj s'I gfjbK w[zvk }o{oh j?. Ugoh B}o s'I i/ eo t/yhJ/ sK @@goftosh## dk noE
e[Vh, T[BQK d/ wksk-fgsk, BkBe/, dkde/, ukuk-ukuh s/ B/V/ d/ ;ke j[zdk j? fe d[fBnkth fposh #u yfus. b/feB r[o{ gk;Fkj id'I
;zpzXh, i' th T[BQK dh Fy;hns ns/ ftnkj[sk ihtB ~ gqGkts T[uko oj/ jB fe @goftosh eow fdqVQ eoBk j?# sK e[M v{zxkJh
eod/ jB ;G ~ bktK d/ noE s/ nkBzd ekoi pko/, ;G e[M #u fJ; d/ noEK ~ ;wMD dk isB eod/ jK. don;b r[opkDh
ns/ ;jh-;jh ikDekoh d/Dh pj[s }o{oh pDdh j?. s'I gfjbK Gkos #u fisB/ th pj[ frDsh d/ ws gqufbs ;B T[BQK
#u (1) ftnkj Bk eotkT[Dk (2) pqjwukoh pD e/ ofjDk (3)
;ko/ wB[ZyK d/ Gb/ bJh bktK dk Gkt noE
d[Bhnk ~ fsnkr e/ izrb ns/ po\kBh gjkVhnK s/ ik e/ sg
1H ;qh r[o{ rqzE ;kfjp #u uko bktK dh pkDh, ;{jh eoBk (4) fJ; ;ko/ irs ~ M{m, fwfEnk, d[ZyK dk xo ;wM
wjbk 4 d/ f;ob/y j/m gzBk 773-774 s/ nzfes j?. f;Zy-irs e/ fJ; s'I T[gokw j' ikDk nkfd e[M n?;/ ftuko gqufbs ;B.
ftZu nBzd ekoi dh o;w ~ fBGkT[D bJh ftnkj ;wÉ fJBQK dk nfij/ jZm, i'r, fsnkr ~ o{jkBhns (Xkowesk) ;wfMnk iKdk
rkfJB ehsk iKdk j?. b/feB n;hI fJBQK d/ Gkt noE e/tb nBzd ;h.
ekoi eoB tkb/ w[zv/, e[Vh bJh jh BjhI ;r'I ;koh b'ekJh bJh
5H ;qh r[o{ rqzE ;kfjp dh ;w[Zuh pkDh okjhI ;G s'I
;wMD/ jB sk fe jEbh g[;se ftZu'_, fJBQK uko bktK dk Gog{o
gfjbK sK fJj fdqVkfJnk frnk j? fe L
bkjk b? ;ZehJ/.
fJj[ ir[ ;u? eh j? e'mVh ;u/ ek ftfu tk;[ Ò (gzBk 463)
2H uko bktK d/ pj[gZyh noE ;wMD s'I gfjbK fJ;
fdb ~ fdbK dh okj 101 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 102 wB[Zysk Gog{o ftnkj
Gkt fJj ;koh f;qFNh oZp ih dh jh pDkJh j'Jh j? ns/ 6H don;b i/eo wB[Zy nfrnkBsk tZ; iht/ sK
fJ; ftZu jo EK oZp ih pV/ ukT[ Bkb ofjzd/ jB. i/eo fJ; nkswe sb s'I fvr g+dk j? fco T[j wB[Zy, wB[Zyh eow eoB
soQK ;'uhJ/ sK ;tkb T[mdk j? fe i/ oZp ih nkg jh fJ; Xosh d/ pdb/ gF[sk tkb/ ezw eoB bZr g+dk j? fJj fJ; soKQ j? wkB'
~ ;ki e/ fJ; #u nkg jh ofjzd/ jB sK fco L fitÉ fe fuZeV #u v[ZpDk. b/feB r[owfs okjhI nu/s ntZ;Ek s'I
;[u/s j' e/, fuZeV s'I T[go T[m e/ (fuZeV ftZu jh ewb tKr{z
i fJj iZr M{mk, fwfEnk feT[&I wzB bJhJ/ ?
pkjo) fiT{Dk jh ihtB ebk j?. i/eo wB[Zy @@goftosh## Gkt
ii fJ; iZr ~ m[eok (Renounce) e/ izrb #u feT[&I d[fBnkth ezwK ~ fuZeV, M{m, fwfEnk, d[ZyK dk xo ;wM e/ SZv
ub/ ikJhJ/ ? jh d/t/ sK fJ; f;qFNh dh ;koh wB[Zysk dh rodF jh o[e
iii fJ; iZr ~ d[ZyK dk xo wzB e/ BkwodK tKr{z ikt/rh. ;ko/ wB[Zy ny"sh pqjwukoh pD e/ izrbK ftZu ofj e/
d[ZyK s'I vo e/, fJ; iZr s/ ;dhth Bk nkT[D (so fJe d{i/ Bkb bV woDë ns/ T[&ZE/ th M{m, fwfEnk, fuZeV ;wM
called reincarnation) bJh ig-sg feT[I e/ SZvh j'Jh fJj d[Bhnk jh pDk d/Dr/ sK jh sK r[o{ ih B/
eohJ/ ? T[ukfonk j?

iv i/ fJj iZr ;Zu/ oZp ih dh ;Zuh feos j? sK fJ; ngdk ek wkfonk frqj s/ B;sk Ò
~ M{m wzB e/ fJ; s'I w{zj feT[&I w'VhJ/ ? d/;[ S'fv god/;fj XkfJnk Ò
gzu uzvkb Bkb/ b? nkfJnk Ò (gzBk 1348)
v i/ iBw b+fdnK jh wB[Zy d/ ;oho ftZu ekw, eq'X,
feT[&Ife wB dhnK G?VhnK tkdhnK Bkb jh ofjzdhnK jB.
b'G, w'j, nzjeko gzi wjkpbh Bkb' Bkb jh fNek
fJj }o{oh BjhI fe e'Jh wB[Zy pqjwukoh pD e/ wB dhnK G?VhnK
fdZs/ (built-in) iKd/ jB sK fco fJBQK ~ feT[&I
tkdhnK s'I S[ZN ikJ/.
SZv d/JhJ/ ?
7H r[opkDh okjhI wB[Zy ~ ;wMkfJnk j? fe
vi i/eo r[owfs nB[;ko ns/ ni'e/ wkvoB ns/
ftef;s ;wki ftZu th ftnkj fJe ehwsh, J/ B/sqj[ w/foj' jfo s[w wfj i'fs Xoh
tvw[Zbk, ;[fBjoh ;wkie n;{b j? sK ftnkj Bk jfo fpB[ nto[ B d/yj[ e'Jh Ò
eotk e/ n;hI nkgD/ nkg ~ feT[I pqjwfrnkBh jfo fpB[ nto[ B d/yj[ e'Jh
nytkT[D dh ;{]w jT[w? #u v[p oj/ jK ns/ Bdoh jfo fBjkfbnkÒ J/j[ ft;[ ;z;ko[
pqjwukoh ofjD ~ (r[owfs d/ T[bN) feT[&I s[w d/yd/ J/j[ jfo ek o{g[ j?
o[jkBhns dk BK d/ oj/ jK ? jfo o{g[ Bdoh nkfJnk Ò (gzBk 922)
pZ; ! fJj' ehwsh B[esk ;wMDk j? fe fJZE/ e[M th wzdk
fdb ~ fdbK dh okj 103 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 104 wB[Zysk Gog{o ftnkj
BjhI e/tb wB[Zyh fposh dh nu/sBsk ekoB ;G e[M M{m, fwfEnk gjkVK s/ ubk iKdk j? sK T[j frqj;shnK d/ p{j/ s/ nk e/ jh
iK d[ZyK dk xo bZrdk j?. fJ; eoe/ pj[frDsh tkb/ ny"sh Xow fGfynk wzrdk fcodk j?.
d/ cb;fcnK B/ iK e[M ny"sh f;Zyh G/y #u e[M ;zsK ;kXK B/
frqj[ sfi pB yzv ikJhn? u[fB ykJhn? ezdk Ò
fJ; Xosh ~ d[ZyK s'I vo e/ ;[ZyK ~ fsnkrDk jh Xkowesk ;wM
nij[ fpeko B S'vJh gkgh wB[ wzdk Ò (gzBk 855)
fbnk j?.
Gkt izrbK, gjkVK s'I nk e/ fJj ny"sh ;kX{-;zs iK
8H fJ; eoe/ r[opkDh okjhI wB[Zy ~ pqjwfrnkBh id'I nkw iBsk ftZu ftuod/ jB sK @fteko# fJBQK
~ x/o e/ b[ZN b+d/ jB. nkgDh ihtBh d/ ehs/ ;ko/ ig-sg dh
ikr[ o/ wB ikrBjko/ (gzBk 387)
g{zih fJj fJe gb #u b[Nk p?md/ jB ns/ to-;okg iK Boe-
ns/
;tor d/ cst/ d/D bJh eq'fXs j' T[md/ jB.
pzd/ y'i[ fdb jo o'i Bk fco[ go/;kBh wkfj Ò
11H ;wMD tkbh rZb jh fJj' j? fe oZp ih dh pDkJh
fJj i[ d[Bhnk f;jo[ w/bk d;srhoh Bkfj Ò (gzBk 727)
f;qFNh ftZu wkfJnk o{gh fpy i/eo j? sK frnkB o{gh r[o{ th
dk frnkB d/ e/ fJj ;wMkfJnk j? fe i/eo oZp ih B/
jk}o j? go nfrnkBsk tZ; wB[Zy fJBQK d[fBnkth ;[ZyK, wkfJnk,
fJj iZr ouBk ehsh j?, oZp ih ;Zu/ jB, oZp ih dh ouBk (fJj
;[Zy nkokw d/ t;hfbnK (comforts) ~ gkg ;wM e/, fsnkr tkb/
iZr) th ;Zuh j? sK fJ; s'I vo e/ d[ZyK s'I xpok e/, ;[ZyK ~
gk;/ g? e/, nkgD/ nkg ~ Xowh ;wMdk ofjzdk j?. i/eo n;hI
gkg ;wM e/ fJ; ~ i/ fsnkr d/t/_rk sK n? wB[Zy ! s{z oZp ih
cohd ih d/ fJ; Fpd ~ ;wMhJ/ sK T[j T[uko oj/ jB L
s'I jh N[ZN ikt/_rk.
cohdk rbhJ/ fueV[ d{fo xo[ Bkfb fgnko/ B/j[ Ò
9H fJ;h eoe/ r[o{ ih wB[Zy ~ ;G s'I gfjbK goftosh
ubk s fGi? ezpbh ojK s s[N? B/j[ Ò (gzBk 1379)
eow fdqVQ eotkT[D dk f;XKs pyFd/ jB. fi; wB[Zy B/ ;[Zy-
f}zdrh d/ jo gb #u ftekoK dk fuZeV j?, fJ; fuZeV
d[Zy, ][Fh-|wh, ihtB #u T[sko-uVkn, ;zi'r-fti'r ns/ gotkoe
#u'I nfrnkBsk tZ; bzxD ekoB ;kvh wZs o{gh ezpbh yokp j'
w'j t/y/ jh BjhI T[j eh ikD/ fe ekw, e'qX, b'G, w'j, jzeko eh
iKdh j?. cohd ih nZr/ \owkT[_d/ jB fe GktÉ
j[zd/ jB ? fi; wB[Zy B/ ezwk-ekiK d/ xkN/-tkX/ BjhI ;jkû, fJ;
ihtB d/ gb-gb pdbd/ ;[Zy-d[Zy, jB/oh-MZyV, i/m-jkV dh sgF fGiT[ f;iT[ ezpbh nbj to;T[ w/j[ Ò (gzBk 1379)
iK ;ktB Gkd'I BjhI wkD/ T[; ~ eh gsk fe xo/b{ ihtB ftZu Gkt ihtB d/ o;s/ ftZu fisBhnK woih ftekoK Gog{o
ofjzfdnK fJ; ;G e[M Bkb fetÉ x'b eoe/ oZph o}k #u ojhdk o[ektNK dk jVQ, jB/oh, s{\kB fgnk nkt/ f;nkDk wB[Zy sK frnkB
j? ? Gog{o ;[u/ssk Bkb T[BQK ;kohnK n"eVK s'I fBoüg j' e/ bzxdk
iKdk j?. i/eo wB[Zy n"eVK ~ gkg ;wM e/ N[o/ jh Bk sK fJj
10H id'I wB[Zy frqj;sh ftZu BjhI ofjzdk ns/ izrbK-
fdb ~ fdbK dh okj 105 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 106 wB[Zysk Gog{o ftnkj
f}zdrh fiT{D dk wB'oE jh fBow{b (superfluous) j' iKdk j?. pkDh wB[Zysk, J/esk, ;KMhtkbsk ;op ftnkgh ;Zu (universal
truth) dh e;tZNh s/ pk-dbhb (logical) g{oh-g{oh T[sodh j?.
12H T[go'es ;koh ftuko dk f;ZNk fJj' fBebdk j?
fJ; eoe/ ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih dh pkDh jh ;Zu d/ wkor s/
fe wB[Zy B/ fJ; Xosh s/ ofjzfdnK, ;ko/ ;[Zy-nkokw ~ wkDfdnK
N[oB tkb/ jo/e wB[Zy bJh ns/ Bt/I ftnkj/ i'V/ bJh oZp o{g
(nothing to renounce) fJ; ftZu'I ;[u/s nt;Ek okjhI ekw:kph
j?. fJ;/ eoe/ gfjbh bKt #u
Bkb bzxd/ ikDk j?. fJ; eoe/ r[o{ ih wB[Zy ~ ;G s'I gfjbh
ftuko @@goftosh eow## fdqVQ eoB dh fdzd/ jB. i/eo wB[Zy oZph pkDh pqjwk t/d[ Xow[ fdqVj[ Ò (gzBk 773)
feos s'I w[Beo Gkt ;G e[M jZm-i'r Bkb fsnkr jh d/t/ sK gzesh dk noE fBebdk j? fe r[o{ dh pkDh jh oZp o{g
wB[Zy oZp ih Bkb ;KM fet/I gk ;edk j? ? i/eo oZp ih Bkb j? Gkt pkDh jh ;Zuk frnkB j? ns/ pkDh jh pqjw o{g frnkB j?.
;KM gkT[Dh j? sK oZp ih dh ;Zuh feos (f;qFNh) Bkb th o}k
14H fJ; soQK d{ih bKt #u b\} @@nBjd ;pd[ tikfJ##
GkD/ #u ofj e/ skb-w/b fpmkT[Dk jh gt/rk fJ; eoe/ gfjbh
(gzBk 790) nkT[_dk j?. fJ; dk Gkt noE r[owfs nB[;ko fJj'
bKt #u @@goftosh eow## tkbk pj[s nfjw B[esk wB[Zy ~ fdqVQ
fBebdk j? fe ;Zu d/ frnkB ~ jo gb nkgD/ ihtB #u fiT{Dk.
eotkfJnk j?.
fJj wkB' fit/I fe i'r wZs d/ ny"sh @nBjd Bkd# tKr{z, r[o{ dk
13H fit/I @@goftosh## b\} dk r[owfs #u nkgDk jh frnkB fBozso wB[Zy d/, ihtB d/ jo/e gb ns/ gfjb{ #u ofjB[wkJh
Gkt noE j? fJ;/ soQK uko bktK #u eJh j'o th b\} jB fiBQK eodk ofjzdk j?. i'r wZs ftZu ;wfMnk iKdk ;h fe @nBjd Bkd#
~ ;wMDk th nfs b'Vh_dk j? fit/I fe @@pqjwk t/d[##. fJ; b\} id'I tZiD bZr gt/ sK wB[Zy dk ihtB o{jkBhns Gog{o j' iKdk
~ ;wMD bJh n;hI ig[ih ;kfjp dh gzith gT[Vh #u nkJ/ j? b/feB r[owfs f;XKs iK e;tZNh nB[;ko fi; wB[Zy B/ r[o{ d/ wkor
Gkt r[opkDh nB[;ko nkgD/ ftekoK s/ ekp{ gk fbnk ns/
r[o[ Jh;o[ r[o[ r'oy[ powk r[o[ gkopsh wkJh Ò (gzBk 2)
d/ B[es/ ~ ;wM bJhæ. fJ; gzesh ftZu r[o{ BkBe gksFkj ;fsr[o dh pkDh ;fs ;o{g[ j? r[opkDh pDhn? Ò (gzBk 304)
efj oj/ jB fe pj[sks b'eh nkgDk ;G e[M pqjwk ~, eJh b'e nB[;ko nkgDk ihtB Ykb fbnk sK T[; d/ ihtB dk
r'oy ~ ns/ eJh gkopsh (fFt ih dh gsBh) ~ wzBd/ jB. go jo/e gb jh r[opkDh nB[;ko j' frnk sK wkB' fJj @@nBjd
r[o{ BkBe gksFkj wB[ZyK ~ ;opftnkgh (universal) ns/ fBogZy ;pd[ tikfJ## (gzBk 790) dh nt;Ek j?.
oZp ih Bkb i'VBk ukj[zd/ jB. oZp ih Bkb i[VB bJh ;fsr[o
15H fJ;/ soQK shiVh bKt #u b\} @p?okr# nkT[_dk
(;Zuk r[o{) (universal truth) Gkt ;Zu/ frnkB Bkb i'VBk ukj[zd/
j?. gqufbs wZs nB[;ko ;ko/ d[fBnkth ;[Zy-nkokw ~ fsnkr
jB s/ T[ukod/ jB fe ;Zu Bkb i[VB tkb/ jo/e wB[Zy tk;s/
e/, xo frqj;sh SZv e/, izrb ns/ shoE :ksoktK bJh, júFk
r[o{ frnkB jh JhFo (JhFto), r'oy, pqjwk ns/ gkopsh j?.
bJh xo'I ub/ ikDk @p?okr# efjbkT[_dk ;h. üfeB r[owfs nB[;ko
fJ; dk Gkt fJj' fBefbnk fe ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih dh ;koh
fdb ~ fdbK dh okj 107 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 108 wB[Zysk Gog{o ftnkj
xo-frqj;sh #u ofjzfdnK, ;ko/ ;[Zy-nkokwK ~ wkDfdnK, ftekoK jK fe i/eo ;G dksK d/ wkbe gqG{ Bkb jh fJZefwZe j' ikJhJ/
s'I T[go j' e/ fBFekw nt;Ek tkbk ihtB fiT{Dk jh @p?okr# Gkt oZp ih ~ jh wzr bJhJ/ sK fJj wkB' @wB fuzfdnk cb[#
j?. wB dhnK ]kfjFK s/ ekp{ gkT[Dk jh p?okr j?. e[M th SZv gkfJnk jh j' frnk feT[&Ife ;kohnK dksK d/ wkbe Bkb n;hI
e/ xo'I ikDk @p?okr# BjhI pbfe ;ko/ ;[Zy-nkokwK ~ G'rfdnK wB fJZefwZe dh nt;Ek wkDh sK ;kv/ wB dhnK wzrK nkg/ jh g{ohnK
dh T[&Zusk Bkb @fuZeV #u ewb# tKr{z fiT{Dk jh n;bh @p?okr# j' rJhnK Gkt n;hI wzr ofjs (;zs'yh) j' rJ/, n;hI ;zs'yh
efjbkT[_dk j?. fJ;/ nt;Ek ~ r[owfs #u (desireless) nt;Ek gqkgs eo bJh.
j;zfdnk y/bzfdnk g?Bzfdnk 17H nkT[ j[D uko bktK #u nkJ/ e[M yk; b\}K d/
yktzfdnk ftu/ j't? w[efs Ò (gzBk 522) Gkt noEK ~ w[Zy oZyfdnK fJBQK d/ ;w[Zu/ Gkt noEK ~ ;wM
Gkt fiT{_d/ ihn ;G e[M G'rfdnK, nkgD/ nzso-nksw/ e/ nkgD/ nwbh ihtB #u XkoB eoB dk :sB eohJ/. uko'I
~ ftekoK s'I w[es eo b?Dk jh n;bhns #u @p?okr# j[zdk j?. bktK d/ Gkt-noE ~ i/eo fJe fJe gzesh #u ;wMDk j't/ sK
n;hI gfjb'I fJj ftuko th eo b+d/ jK fe gfjbVh bKt dk Gkt
16H n;hI uko bktK #u nkJ/ e[M gquZfbs b\}K ~
noE eh j? ns/ d{iVh, shiVh ns/ uT[EVh bKt dk eh Gkt
;wM oj/ jK fe T[BQK b\}K dk r[owfs nB[;ko eh Gkt-noE
noE j?.
j[zdk j?. ;' fJ;h soQK uT[Eh bKt ftZu @@wB fuzfdnk cb[ gkfJnk##
(gzBk 774) pko/ th osk e[ ftuko }o{oh ikgdh j?. d[BhnK ftZu (1) gfjbVh bKt - Adjust Don't protest - nkg;h
nB/eK n?;/ Xow jB fiBQK d/ ftFtk; jB fe cbkD/-cbkD/ eoweKv skb-w/b fpmkT[Dk ns/ fto'X Bk eoBk.
i/eo g{o/ ehs/ ikD sK oZp ih e'b'I @wB fuzfdnk cb[# Gkt nkgD/
(2) d{iVh bKt - Don't Break wall of Respect -
wB dhnK wzrK g{ohnK eotk ;ehdk j?. r[opkDh ftZu d[fBnkth
nkg; ftZu p'bfdnK ;fseko dh dhtko ~ Bk
gdkoEK ~ gqkgs eoB dh pikJ/ wB[Zy dh G[Zyh-ezrkb nkswk ~
s'VBk.
fsqgs eoB bJh wB ekp{ eoe/ ;fji ns/ ;zs'y o{gh fposh f;yk
e/ pbtkB ehsk iKdk j?. (3) shiVh bKt - Both Looking in one Direction
- d'tK d/ ihtB dk fJe' wB'oE j'Dk.
;s[ ;zs'y[ j't? nodkf; Ò
sk ;[fD ;fd pjkb/ gkf; Ò (gzBk 878) (4) uT[EVh bKt - Don't spend more than one's
fJ; eEB nB[;ko ;Zuh fiT{Dh Gkt ;zs'y o{gh nt;Ek earnings - nkgDh ewkJh s'I tZX you Bk eoBk.
dh ïeo wzr ehsh ikt/ sK wkB' fe oZp ih B/ nkgD/ Bkb ;k~ ;{jh wjbk ˜Ò jfo gfjbVh bkt goftosh eow
fJZefwZe eo fbnk j?. ;' r[opkDh d/ fJ; tZvw[Zb/ f;XKs ~ fdqVkfJnk pfb okw ihT[ Ò pkDh pqjwk t/d[ Xow[ fdqVj[
ftukofdnK n;hI fJ; b\} @wB fuzfdnk cb[# dk noE fJj' ;wMd/
fdb ~ fdbK dh okj 109 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 110 wB[Zysk Gog{o ftnkj
gkg sikfJnk pfb okw ihT[ Ò Xow[ fdqVj[ jfo Bkw[ tkbh wB dh T[&Zusk dh nt;Ek bJh wB[Zyh nkswe pb ~ g'qVQsk
fXnktj[ f;fwqfs Bkw[ fdqVkfJnk Ò ;fsr[o[ r[o[ g{ok fdtkT[_dh j?. gfjbh bKt dhnK gzeshnK ns/ Gkt noEK w[skpe
nkokXj[ ;fG febfty gkg rtkfJnk Ò ;ji nBzd[ j'nk obthI ftuko ;KM eod/ jK.
tvGkrh wfB jfo jfo whmk bkfJnk Ò iB[ ej? BkBe[
;{jh wjbk ˜Ò jfo gfjbVh bkt goftosh eow
bkt gfjbh nkozG[ eki[ oukfJnk Ò•Ò jfo d{iVh bkt
fdqVkfJnk pfb okw ihT[ Ò pkDh pqjwk t/d[ Xow[ fdqVj[
;fsr[o[ g[oy[ fwbkfJnk pfb okw ihT[ Ò fBoGT[ G? wB[
gkg sikfJnk pfb okw ihT[ Ò Xow[ fdqVj[ jfo Bkw[
j'fJ jT[w? w?b[ rtkfJnk pfb okw ihT[ Ò fBowb[ GT[
fXnktj[ f;fwqfs Bkw[ fdqVkfJnk Ò ;fsr[o[ r[o[ g{ok
gkfJnk jfo r[D rkfJnk jfo t/y? okw[ jd{o/ Ò jfo nksw
nkokXj[ ;fG febfty gkg rtkfJnk Ò ;ji nBzd[ j'nk
okw[ g;kfonk ;[nkwh ;op ofjnk Gog{o/ Ò nzsfo pkjfo
tvGkrh wfB jfo jfo whmk bkfJnk Ò iB[ ej? BkBe[
jfo gqG[ J/e' fwfb jfo iB wzrb rkJ/ Ò iB BkBe d{ih
bkt gfjbh nkozG[ eki[ oukfJnk Ò•Ò (gzBk 773)
bkt ubkJh nBjd ;pd tikJ/ Ò–Ò jfo shiVh bkt
wfB ukT[ GfJnk p?okrhnk pfb okw ihT[ Ò ;zs iBk 19H ;G Bkb nkg;h skbw/b fpmkT[Dk ns/ fe;h dk
jfo w/b[ jfo gkfJnk tvGkrhnk pfb okw ihT[Ò fBowb[ fto'X Bk eoBk (Adjust don't protest)
jfo gkfJnk jfo r[D rkfJnk w[fy p'bh jfo pkDh Ò jfo gfjbVh bkt goftosh eow fdqVkfJnk pfb okw
;zs iBk tvGkrh gkfJnk jfo eEhn? neE ejkDh Ò ihT[ Ò pkDh pqjwk t/d[ Xow[ fdqVj[ gkg sikfJnk pfb
fjod? jfo jfo jfo X[fB T[gih jfo ighn? w;sfe Gkr[ okw ihT[ Ò (gzBk 773)
ihT[ Ò iB[ BkBe[ p'b/ shih bkt? jfo T[gi? wfB p?okr[
n;hI fgZS/ @goftosh eow# pko/ ftuko eo nkJ/ jK fe
ihT[ Ò—Ò jfo uT[EVh bkt wfB ;ji[ GfJnk jfo gkfJnk
oZp ih dh fJ; f;qFNh, ouBk ns/ ;G e[M ~ ;Zu eoe/ wzBDk
pfb okw ihT[ Ò r[ow[fy fwfbnk ;[GkfJ jfo wfB sfB
j? (1) @pfbjkoh e[dofs tf;nk# (gzBk 469), (2) e[dofs e/ ;G
whmk bkfJnk pfb okw ihT[ Ò jfo whmk bkfJnk w/o/
pzd/ (gzBk 1349) (3) @p[ok Gbk ej[ fe; B' ejhn? ;rb/ ihn
gqG GkfJnk nBfdB[ jfo fbt bkJh Ò wB fuzfdnk cb[
s[wko/# (gzBk 383) n?;/ nB/eK r[opkDh c[owkDk nB[;ko n? ! wB[Zy
gkfJnk ;[nkwh jfo Bkfw tih tkXkJh Ò jfo gqfG mke[fo
s{z oZp ih ~ jw/Fk bJh :kd oZy ns/ oZph o}k #u ofj. fJj'
eki[ oukfJnk XB fjod? Bkfw ftrk;h Ò iB[ BkBe[ p'b/
gfjbk eow wB[Zy ~ fdqVQ eotkfJnk frnk j?. i' wB[Zy oZp ih
uT[Eh bkt? jfo gkfJnk gqG[ nftBk;h Ò˜Ò–Ò
dh fJ; ouBk ~ jh M{m ;wMdk j?, ;ko/ b'eK ~ p[ok Gbk, gkgh-
18H jo/e bKt ftZu S/-S/ gzeshnK jB, jo/e bKt g[zBh iK iks-gks d/ tyo/t/I nB[;ko t/ydk j?, T[j oZp ih ~ jo
nkgD/ nkg ftZu fJe ;w[Zuk Gkt ;wMkT[_dh j? ns/ nrbh tkgoB gb :kd oZy jh BjhI ;edk. oZp ih dh fJj ouBk j? ns/ ouBk
fdb ~ fdbK dh okj 111 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 112 wB[Zysk Gog{o ftnkj
;Zuh j?, ;ko/ wB[Zy th T[; d/ fJe B{o s'I T[gi/, fJe nzF jB. wB[Zy ~ ;fji ns/ nBzd dh nt;Ek gqkgs j' iKdh j? s/ wB[Zy
r[o{ dh wZs Gkt r[opkDh jh T[j pj[w[Zbh ftuko j? i' wB[Zy ~ ~ oZp ih dk Bkw ns/ ;G e[M fwZmk-fwZmk bZrD bZr g+dk j?.
oZp ih dk ísk eokT[D tkbk ihtB p]Fdh j? ns/ n?;h fiT{Dh n?;h nt;Ek ~ BkBe ih nkyd/ jB wkB' fit/I fe oZp ih d/ Bkb
jh pqjw (oZp) o{g pkDh j? i' wB[Zy ~ T[&Zuk ihtB fdqVQkT[_dh j? wB[Zy d/ ftnkj dh F[o{nks j' rJh j't/.
ns/ wB[Zy nkgD/ gkg o{gh ihtB s'I T[go j' e/ ;Zu/ eow-o{gh,
22H gVu'b (Analysis) L e[Vh ns/ w[zvk d't/I jh gfjbh
;Zu/ Xow ~ fdqVQ nt;Ek #u fiT{D bZr g+dk j? Gkt wB[Zy ~
bKt dk nkozG oZp ih dh :kd s'I F[o{ eod/ jB i' fe f;qFNh
gkg SZvD/ BjhI g+d/ pbfe fBowb eow o{gh ;Zu/ Xow ~ fiT{_fdnK
d/ ouBuko jB ns/ ;opftnkgh jB. oZp ih ~ :kd oZyD dk
wB[Zy e'b'I e'Jh wzdk eow iK nyT[sh gkg j[zdk jh BjhI j?.
Gkt nkgD/ fBZih ihtB ftZu T[BQK ~ wfj;{; (realise) eoBk j?
Xow[ fdqVj[ jfo Bkw[ fXnktj[ ns/ nkgDhnK eoBhnK ftZu (deeds) T[BQK ~ jk}o ;wMDk j?.
f;fwqfs Bkw[ fdqVkfJnk Ò fJ; nB[;ko id'I e[Vh-w[zvk fiT{D bZr g?Dr/ sK T[j d't/I jh nkgD/
;fsr[o[ r[o[ g{ok nkokXj[ nzdo dhnK G?VhnK tkdhnK (evil thoughts) ~ tkuD dh tkdh
;fG febfty gkg rtkfJnk Ò (gzBk 773) ftZu g? ikDr/. fJ; nB[;ko id'I th e[Vh-w[zvk fJe d{i/ ~ fcZek
p'bDr/, jkth (dominate) j'Dr/ iK fe;/ th rZb s/ X'yk (cheat)
20H fit/I fe n;hI gfjbh d' gzeshnK #u ftukfonk j?,
d/Dr/ sK T[;h gb :kd nk ikt/rh fe ;opftnkgh oZp ih w?~
mhe T[;/ ftuko nB[;ko wB[Zy ;Zuk-;[Zuk wB[Zysk Gog{o Xow fiT{_dk
d/y oj/ jB. fi; soQK w+ g{oB (perfect) BjhI jK T[;/ soQK úok
j?. pkDh d/ fJ; eEB nB[;ko n?;h fiT{Dh d/ Xow ~ fdqVQ eoB
;kEh (spouse) th g{oB (perfect) BjhI j? id'I fJj ;'u pD
bJh oZp ih dh :kd ~ jw/Fk nkgDh f;wqsh Gkt :kd ftZu oZyDk
ikt/rh sK T[j fJe d{i/ dk wB d[ykT[D d/ pdb/ nkg; ftu
ukjhdk j?. n?;h gZeh (cemented) Xkowesk bJh ;Zu/ r[o{ Gkt
skbw/b fpmkT[D (adjust) bZr g?Dr/. fJ;h soQK e[Vh-w[zvk
;fsr[o (universal truth) ~ nkgD/ nwbh ihtB #u fiT{Dk
d't/I jh o'}kBk dh f}zdrh ftZu fJe d{i/ Bkb fto'X (protest)
ukjhdk j? sk fe @;fG febfty# Gkt fBZe/ s'I fBZe/ ns/ tZv/ s'I
eoB dh EK skbw/b fpmkT[D (adjust) dh tkdh ftZu g?
tZv/ ;G wzd/ eowK s'I wB[Zy ~ w[esh fwb ikt/.
ikDr/. id'I fe;h wB[Zy dh f}zdrh ftZu fJ; soQK oZp ih ~ nB[Gt
;ji nBzd[ j'nk tvGkrh (realise) eoB dh iku pD nkT[_dh j? sK T[; dk fjodk ;fji/
wfB jfo jfo whmk bkfJnk Ò -;fji/ ;dhth nkBzd tZb tZXdk iKdk j? ns/ nkswe nv'bsk
iB[ ej? BkBe[ bkt gfjbh tZb edw g[ZNdk iKdk j?. id'I wB[Zy dh nkswk fJ; T[&ZukJh tZb
nkozG[ eki[ oukfJnk Ò•Ò (gzBk 773) tX/rh sK wB[Zy ~ oZp ih dh ouBk ns/ ;ko/ wB[Zy uzr/ bZrD
21H ;Zu/ r[o{ dh pkDh nB[;ko ;Zuk ihtB fiT{D Bkb bZr g?Dr/ ns/ fco wB[Zy dh nt;Ek
fdb ~ fdbK dh okj 113 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 114 wB[Zysk Gog{o ftnkj
Bk e' p?oh Bjh fprkBk fBoGT[ ig? ;rb GT[ fwN? Ò (gzBk 293)
;rb ;zfr jw eT[ pfB nkJh Ò (gzBk 1299) fBoGT[ oZp ih ~ :kd eoe/ wB[Zy @i/jk ;/t/ s/jk# j' iKdk j?.
tkbh pD ikt/rh. gotkoe, ;wkie ns/ fttjkoe ;zpzXK ftZu ;' fi; wB[Zy ~ @fBoGT[# nt;Ek gqkgs j' ikt/ T[; dh fBFkBh
;G Bkb pD nkt/rh. go i/eo wB[Zy B/ oZp ih ~ jo tes fJj pD iKdh j? fe T[j wB[Zy Bk sK vodk j? ns/ Bk jh fe;/
:kd oZyD tkbk edw BjhI g[ZfNnk sK ftnkj ns/ gotko dh ftuko ~ vokT[_dk j?.
fBow{b (superfluous) ;kps j't/rh.
G? ekj{ eT[ d/s Bfj Bfj G? wkBs nkB Ò (gzBk 1427)
jfo d{iVh bkt ;fsr[o[ g[oy[ fwbkfJnk pfb okw ihT[Ò T[;dh nt;Ek @Bk voBk ns/ Bk jh vokT[Dk# tkbh pD iKdh
fBoGT[ G? wB[ j'fJ jT[w? w?b[ rtkfJnk pfb okw ihT[Ò j?. i' wB[Zy Bk vodk j? s/ Bk jh fe;/ ~ vokT[_dk j? ;[Gkte
fBowb[ GT[ gkfJnk jfo r[D rkfJnk jfo t/y? okw[ jh (obviously) T[; wB[Zy d/ nzdo'I jT[w? dh w?b ¥sw j' iKdh
jd{o/ Ò jfo nksw okw[ g;kfonk ;[nkwh ;op ofjnk j?.
Gog{o/ Ò nzsfo pkjfo jfo gqG[ J/e' fwfb jfo iB wzrb
fBowb[ GT[ gkfJnk jfo r[D rkfJnk
rkJ/ Ò iB BkBe d{ih bkt ubkJh nBjd ;pd
jfo t/y? okw[ jd{o/ Ò
tikJ/ Ò–Ò (gzBk 774)
jfo nksw okw[ g;kfonk ;[nkwh
23H fe;/ Bkb th ;fseko dh dhtko Bk s'VBk Gkt ;op ofjnk Gog{o/ Ò (gzBk 774)
;G dk ;fseko eoBk. (Don't Break Wall of Respect) 25H i' wB[Zy fBoGT[ j' iKdk j? ns/ jT[w? dh w?b
s'I w[es j' iKdk j? T[j fJj edh th BjhI ;'udk fe w+ iK
jfo d{iVh bkt ;fsr[o[ g[oy[ fwbkfJnk pfb okw ihT[Ò
w/o/ ekoB ;G e[M j' fojk j?. pbfe T[; wB[Zy ~ sK ''The
fBoGT[ G? wB[ j'fJ jT[w? w?b[ rtkfJnk pfb okw ihT[Ò
laws of the nature is the will of God.'' Gkt ;G e[M oZph j[ew,
(gzBk 774)
fB:w, ;opFeshwkB (Omnipotent) ek~B nzdo j' fojk ikgdk
24H fiT[I jh wB[Zy dh wkB;e nt;Ek #u ihtB T[&ZfunK j?. f;ZN/ ti'I T[j wB[Zy oZph fB:wK d/ nXhB uZb e/ @fBowb
eoB tkbh gfjbh bKt nozG j' iKdh j? sK wB[Zy d{ih bKt dh GT[# dh nt;Ek wkDdk j?. fJ; dk Gkt fJj fBefbnk fe T[;
nt;Ek s/ nZgV iKdk j?. fJ; d{ih bKt #u r[opkDh o{g ;fsr[o wB[Zy ~ nkgD/ fe;/ th ehs/ T[&Zs/ jT[w? eoB d/ pdb/ oZp ih
ns/ oZp ih Bkb wB[Zy d/ wB dhnK fposhnK dk skb-w/b p?mDk ;G irQk (nzdo'_-pkjo'_) ;G e[M eod/ wfj;{; j[zd/ jB ns/ T[j
F[o{ j' iKdk j?. fiT[I-fiT[I wB[Zy pkDh nB[;ko fdqVQ j' e/ fiT{_dk wB[Zy, oZ[ph j[ew dh T[bzxDk eoB tkbk e'Jh ezw BjhI eodk
j? fsT[_-fsT[I T[; dk nkswe pb tZXdk iKdk j?. f;ZN/ tZi'I wB[Zy pbfe fJj ;wMdk j? fe oZp ih ;G irQk fJe o; ftnkge jk}o-
dk wB fBoGT[ j[zdk iKdk j? feT[&Ife pkDh nB[;ko Bk}o jB (omnipresent) ns/ fJ; jk}o-Bk}osk dk wsbp
fdb ~ fdbK dh okj 115 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 116 wB[Zysk Gog{o ftnkj
j[ew? nzdfo ;G[ e' pkjfo j[ew B e'fJ Ò (gzBk 1) Bkb ;fseko dh dhtko gZeh eoBr/ ns/ j'oBK Bkb th nkgD/
j?. oZph j[ew #u @fBowb GT[# oZy e/ wB[Zy oZph j[ew foFs/ ftZu fJ; Bh_j s/ yVh dhtko ~ o'}kBk w}p{s (cemented)
o}k #u jh fiT{_dk j?. oZph j[ew, o}k #u @fBowb GT[# tkbh eoBr/. fJ; soQK ;fseko ~ ekfJw oZyfdnK nkgD/ fgnko ~
ihtBh jh oZp ih d/ r[D rkfJB dk b]kfJe (denotes) pD iKdh ;kfonK ftZu tXkT[Dr/.
j?.
j[ew? nzdfo ;G[ e' pkjfo j[ew B e'fJ Ò (gzBk 1)
nzsfo pkjfo jfo gqG[ J/e'
n?;/ oZph fB:wK ~, nkgk tko e/ (surrender) T[j nkgD/
fwfb jfo iB wzrb rkJ/ Ò
njzeko, jT[w? (ego) ~ ;Zu d/ frnkB okjhI ;t?fGwkB pDkT[B
iB BkBe d{ih bkt ubkJh
tZb gq/fos j''Dr/. n?;/ T[&Zu/ nkuoD tkb/ i'V/ d[fBnkth ohsh
nBjd ;pd tikJ/ Ò (gzBk 774)
fotk}K b?D d/D dhnK p/b'VhnK o;wK ftZu ed/ th BjhI g?Dr/
26H id'I nzdo'I pkjo'I ;G irQk fJe oZp ih wfj;{;
ns/ e[Vh izwD ns/ w[zvk B izwD d/ w"e/ s/ e'Jh th j"b/ ns/
j'D bZr g+d/ jB sK n?;h nt;Ek #u wB[Zy ;G irQk ;s;zrs
n"y/ p'b BjhI p'bDr/. d[fBnkth fdykt/ (show off) ns/ M{mh
jh eodk j? Gkt e/tb Xkowe ;EkBK s/ p?m e/ jh BjhI pbfe
FkB-F"es ftZu g? e/ ed/ th fJe d{i/ ~ }bhb BjhI eoBr/.
gsh-gsBh ns/ nkgD/ jo/e ;pzX ftZu wB[Zy ;s;zr o{gh, oZph
n?;/ ;t?fGwkB tkb/ i'fVnK dh o'}kBk ihtBh #u ndp tkb/ p'b
r[D d/ wzrb rkT[_dk Gkt ;Zu d/ ftukoK dh jh ;KM eodk j?.
xVB/ F[o{ j' ikDr/. j[D s/o/ g/e/, s/o/ wK-fgT[, s/oh G?D, s/oh
27H gVu'b (Analysis) L nkgD/ nBw'b ihtB dh, wK d/ pdb/ jo/e foFsk @ih# Gkt ;fseko Bkb p[bkfJnk
oZp ih Bkb d{ih bKt ftZu id'I e[Vh ns/ w[zvk d't/I jh oZp ih ikt/rk. oZph fB:w ~ fiT{_d/ j'J/ nkgDh F];hns ftZu'I fBzdk,
~ fBozso :kd oZyD tk;s/ ;fsr[o (universal truth) ~ nkgD/ u[rbh, Jhoyk, eq'X d{o eod/ j'J/ fgnko dh w{os pDd/ ikDë.
ihtB ftZu ngBkT[Dr/ sK r[opkDh nB[;ko ;opftnkgh oZp ih fijV/ wB[Zy oZp ih Bkb ftnkj dh fJj d{ih bKt ubkT[_d/ jB
~ jo irQk jk}o-Bk}o ikD e/ nzdo'_-pkjo'I oZp ih d/ e[dosh T[j pkDh d/ ;s;zr ftZu jo gb nkBzd wkDd/ jB. fJ; ;s;zr
ek~B dh ftuko eofdnK T[BQK nB[;ko ihtBh ~ YkbDr/. r[o{ dk ;dek nkgD/ nzdo ns/ j'oK d/ nzdo oZp ih ~ gSkD e/
;kfjp T[ukod/ jB L edh th fe;h ~ p/ndp BjhI eoBr/.
r[o fwfb GT[ r'ftzd ek G? vo[ d{fo eoDk Ò (gzBk 1188) jfo shiVh bkt wfB ukT[ GfJnk p?okrhnk pfb okw
ihT[ Ò ;zs iBk jfo w/b[ jfo gkfJnk tvGkrhnk pfb
Gkt oZp ih d/ fBowb GT[ (oZph fB:w) ftZu ofj e/
okw ihT[ Ò fBowb[ jfo gkfJnk jfo r[D rkfJnk w[fy
d't/I fBoG?sk tZb edw u[ZeDr/ i' fe ;fji/ jh fgnko d/ w?dkB
p'bh jfo pkDh Ò ;zs iBk tvGkrh gkfJnk jfo eEhn?
ftZu T[soBk j?. fJ; dh gfjbh gSkD fJj j? fe T[j fJe d{i/
neE ejkDh Ò fjod? jfo jfo jfo X[fB T[gih jfo
fdb ~ fdbK dh okj 117 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 118 wB[Zysk Gog{o ftnkj
ighn? w;sfe Gkr[ ihT[ Ò iB[ BkBe[ p'b/ shih bkt? wko e/ o'-o' e/ oZp ~ T[bKG/ BjhI fdzdk.
jfo T[gi? wfB p?okr[ ihT[ Ò—Ò (gzBk 774)
30H gsh-gsBh ns/ gotkoe iK ;wkie ;zpzXK ftZu
28H d'tK d/ ihtB dk fJe' wB'oE (Both Looking in
wB[Zy ;Zu dh ;zrs jh eodk j?. fJj' @tZv/-Gkr# wB[Zy nkg nkgDh
one Direction) j'D eoe/ gsh-gsBh d'BK dh fJe' fe;w dh
ihtBh #u @goftosh eow fdqVQ# eoB ekoB gqkgs eodk j?. r[o{
fBowb eow ns/ p?okrh nt;Ek tkbh fposh pD iKdh j?.
dh pkDh nB[;ko wB[Zy d/ wB #u nv'b nt;Ek tkbk i' @p?okr#
e/tb gsh-gsBh dh jh BjhI ;r'I jo/e gotkoe foFs/ #u wB[ZyK
g?dk j[zdk j? fJj wkB' fit/I fe oZp ih Bkb fJZefwZesk dk o;
dh p?okrh, ;zs'yh ihtBh tkb/ ftukoK dh ;KM pD iKdh j?. p}[orK
nkgD/ nzsonksw/ #u wfj;{; j'Dk F[o{ j' iKdk j?. gsh-gsBh
dh d'so/-g'so/ sZe ;G Bkb fynkbK dh ;KM ekoB T[wo dk coe
iK xo d/ ;G ihnK Bkb, ;Zu/ ;[Zu/ ns/ T[&Zu/ f]nkbK dh ;KM
(difference of age) th w[Ze iKdk j?. Gkt ;ko/ fJe d{i/ Bkb
j' iKdh j?. i' wB[Zy fJj nt;Ek BjhI wkDd/ jB T[BQK gsh-gsBhnK
T[wo d/ ftseo/ s'I T[go T[&Zm e/ ob p?md/ ns/ fJe d{i/ dk
d/ nkg;h f]nkb BjhI fwbd/. fJZE'I sZe jh BjhI pbfe wK-fgT[
fgnko wkDd/ jB.
dh th nkg; #u BjhI pDdh ns/ pZfunK Bkb th fe;/ dh BjhI
jfo shiVh bkt wfB ukT[ GfJnk pDdh. ;ko/ xo dh skDh jh ftrV iKdh j?. fJe dk w{zj g{op
p?okrhnk pfb okw ihT[ Ò ns/ d{i/ dk gZSw tZb Gkt nB/eK fdFktK (tZy tZy f]nkb) tZb
;zs iBk jfo w/b[ jfo gkfJnk ;ko/ ihnK dk w{zj fcfonk jh ofjzdk j?. fJe d{i/ s'I fuV/, fyZM/
tvGkrhnk pfb okw ihT[ Ò (gzBk 774) ns/ T[gokw j'J/ fiT{_d/ jB. n?;/ wB[Zy d/ gotko #u gsBh fcbw
29H id'I wB[Zy gfjbh ns/ d{ih bKt dh nt;Ek fiT{D iKdh j?, gsh r[od[nko/, pZu/ Bku-rkD/ ns/ tZv/ tv/o/ feZNh-gkoNh
bZr g+dk j? sK ;fji/ jh oZp ih Bkb fJZefwZesk tkbh shih bKt iK shoEK, eoweKvK #u yfus ofjzd/ jB. pZ; ! fe;/ dk th ;[o
dh nt;Ek s/ nZgV iKdk j?. wB eoe/ nkswe T[&ZukJhnK tZb fe;/ Bkb w/b BjhI yKdk.
wB[Zyh fjodk ftek; eodk iKdk j?. id'I shih bKt dh nt;Ek
31H fJ;/ eoe/ p?okrh wB dh nt;Ek tkb/ gsh-gsBh
pDdh j? sK wB[Zy d/ fjod/ #u p?okr g?dk j[zdk j?. p?okr pko/
ns/ ;ko/ gotko tkb/ fJe ;KMhtkbsk tkbh ;zrhse b?n tKr{z
n;hI fgZS/ ftuko eo nkJ/ jK fe @p?okr# dk noE, xo frqj;sh
J/esk, tzv SZeDk ns/ fJe d{i/ d/ d[Zy-dod tzvkT[D (caring
SZv e/ izrbK #u ub/ ikDk BjhI pbfe xo frqj;sh #u ofjzfdnK,
and sharing) tkbk ihtB fiT{_d/ jB. y/vD t/b/ ;ko/ ob e/
;ko/ ;[Zy-nkokw G'rfdnK, ftekoK d/ fuZeV s'I T[go T[&Zm e/ nkswe
y/vd/, jZ;D ýb/ jZ;d/, ;s;zr t/b/ ;s;zr nkfd eod/ jB. ;G
p?okrh nt;Ek #u fiT{D dh ebk j?. r[o{ dh pkDh nB[;ko wB[Zy
dk ;[o e'wb, fwbD;ko ns/ fgnko Gfonk j' iKdk j?.
dk ihtB, ;[Zy-d[Zy, ][Fh-|wh, ihtB d/ T[sko uVQkt ns/ fe;h
d/ izwD-woD t/b/ nv'b nt;Ek tkbk j' iKdk j?. wB[Zy ][Fh fBowb[ jfo gkfJnk jfo r[D rkfJnk
t/b/ Y'b-Y[wZe/ ns/ FokpK #u yfus BjhI j[zdk ns/ |wh t/b/ YKJh w[fy p'bh jfo pkDh Ò
fdb ~ fdbK dh okj 119 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 120 wB[Zysk Gog{o ftnkj
;zs iBk tvGkrh gkfJnk X[zB T[gi g+dh j?. T[j jw/Fk ;Zu fiT{_d/, ;Zu yKd/-gh_d/ ns/ ftekoK
jfo eEhn? neE ejkDhÒ (gzBk 774) s'I T[go fuZeV #u fyV/ ewb tKr{z ofjzd/ jB. BkBe ih c[owkT[_d/
jB fe oZph fwbD dh uko bktK ftZu'I shih bKt wB d/ p?okr
32H shiVh bKt tkbh nt;Ek tkb/ wB[ZyK d/ ihtB
dh nt;Ek j?.
#u T[BQK d/ xo #u oZph r[DK dh ftuko, fwZmh p'bh ns/ ;Zuh
pkDh dh thuko ehsh iKdh j?. xo fdnK dh, fJe;[osk j'D ekoB 34H gVu'b (Analysis) L e[Vh ns/ w[zv/ d'jK tk;s/
;zs o{gh r[D tkb/ wB[ZyK dh ;KM neZE oZp ih dh eEB eoB oZp ih Bkb ftnkj dh shih bKt sd'I jh tkgoh ;wMh ik ;edh
tkbh pkDh okjhI oZp ih dhnK tfvnkJhnK dh ftuko jh j[zdh j? id'I wB[Zy ftZu gfjbh ns/ d{ih bKt ekoB, oZp ih dh fBozso
j?. T[BQK d/ xo Bku, GzrV/, e"e-N/b (cocktail), Bht/I gZXo d/ :kd tZ; iKdh j? fi; ekoB foFfsnK ftZu skb w/b pDkT[Dk,
fJFeh-w[Feh rhs-rkD/ iK Bzr/}-Go/ o;kü, w?r}hB (magazines) tzv SZeDk, ndp d/ p'b, ;fseko dh dhtko ekfJw oZyDk, fe;/
iK fJ; soQK d/ ;kfjs dh e'Jh EK jh BjhI j[zdh feT[&Ife ;kfonK ~ Bk dpkT[Dk (no domination), nkfd r[D ;fji/ jh gZe iKd/
dh ;'u fJe;[o j'D ekoB e/tb fJe ;Zu tZb nrq;o j[zdh j?. jB. fJBQK r[DK ;dek T[BQK d'BK ~ ns/ jo/e T[; wB[Zy ~ oZp
ih ~ fwbD dk p?okr g?dk j' iKdk j?. fJ; p?okr dk ;dek
fjod? jfo jfo jfo X[fB T[gih
f}zdrh fJe;[o (balanced) nt;Ek s/ nZgV iKdh j?. n?;/ wB[ZyK
jfo ighn? w;sfe Gkr[ ihT[ Ò
dk fe;/ th fe;w dk d[fBnkth fsnkr, fw;kb d/ s"o s/ p/b'VhnK
iB[ BkBe[ p'b/ shih bkt?
o;wK fotkiK ftZu Bk g?Dk d[fBnkth fdykt/ (show off or rat race)
jfo T[gi? wfB p?okr[ ihT[ Ò—Ò (gzBk 774)
ftZu Bk g?Dk, T[BQK dh jT[w? dk gqrNktk BjhI j[zdk, pbfe ;Zu
33H fit/I fe n;hI fgZS/ ftuko nkJ/ jK fe i' wB[Zy ~ fiT{D dh ukj, ;fji/ jh pD nkT[_dh j?.
iK gotko nkg; ftZu oZb e/ r[opkDh dh ftuko eod/ jB. T[j
;ji ;[GkfJ w/ok wB[ wkfBnk Ò (gzBk 327)
fdB'I-fdB ftekoK s'I T[go T[&ZmD bJh fwjBs eod/ j'J/ p?okrh
nt;Ek #u ngVd/ iKd/ jB. fJ;dk wsbp T[j wB[Zy, gsh-gsBh r[owfs d/ fJ; \[owkB nB[;ko j[D fJj wB[Zy fe;/ th
iK gotko nkgD/ bJh nkgD/ @wZE/ s/ Gkr# fby oj/ jB feT[&Ife fe;w dh fJZSk (desire) g{oh B j'D ekoB oZp ih Bkb frbk
@wZE/ s/ fby/ Gkr# jh T[BQK d/ eowK dk f;ZNk j[zd/ jB. ;' id'I fFetk BjhI eod/ ns/ B jh nkg;h foFfsnK ftZu skD/-fwjD/ wkod/
T[j jo/e gb, p?okrh ihtB Gkt xo-frqj;sh #u ofjzfdnK ftekoK jB. go n;hI nkgfDnK foFfsnK ftZu i/eo Mbe wko e/
d/ fuZeV s'I T[go T[&Zm e/, oZp ih ns/ nkgD/ ftZu e{V dh dhtko d/yhJ/ sK ;koh T[wo dki b?D iK ÅD d/ ns/ fpokdoh ftZu g[ZSD-
s'VB ftZu ekw:kp j' iKd/ jB. fJj' b]kfJe j? fe T[BQK d/ g[SkD d/ ;kv/ frü-fFet/ jh BjhI w[Zed/. ekoB f;o\ fJj' jh
fjod/ ftZu oZp ih d/ Bkw dh Gkt oZp ih ~ fwbD dh brksko ikgdk j? fe wB[Zy B/ nkgD/ ihtB ftZu ftnkj dh F[o{nks oZp
fdb ~ fdbK dh okj 121 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 122 wB[Zysk Gog{o ftnkj
ih ~ jk}o ;wM e/ ehsh jh Bjh_. go fijV/ gotko shih bKt d[fBnkth gdkoEK #u yfus iK T[BQK dh geV ;k~ oZp ih s'I d{o
b? e/ p?okr nt;Ek s/ gj[zu ikDr/ T[j nv'bsk dh nt;Ek fiT{D eo fdzdh j?.
bZr g?Dr/ ns/ ][Fh-rwh, ;[Zy-d[Zy, jB/oh-MZyV, ;ktB-Gkd'_, rowh-
36H ;' oZp ih d/ Bkb w/b dh fJj nt;Ek uT[Eh
;odh, joy-;'r, ;G fe;w d/ ;wÉ #u ;Zu ftZu ftuoBr/ ns/
bKt #u pDdh jh fJ; eoe/ j? fe wB[Zy ;zs'yh fposh tkbk pD
n?;/ ;ko/ gotkoK d/ f]nkbK dh ;[o fJZe' j' ikt/rh.
iKdk j?. d[fBnkth gdkoE G'rdk th j? go j'o-j'o dh G[Zy ysw
jfo uT[EVh bkt wfB ;ji[ GfJnk jfo gkfJnk pfb j' iKdh j? ns/ i/ e[M nkgDk j? th sK T[; dh geV th w[Ze
okw ihT[ Ò r[ow[fy fwfbnk ;[GkfJ jfo wfB sfB whmk iKdh j?.
bkfJnk pfb okw ihT[ Ò jfo whmk bkfJnk w/o/ gqG
37H wB[Zy dh fJj nt;Ek sd'I jh pDdh j? id'I wB[Zy
GkfJnk nBfdB[ jfo fbt bkJh Ò wB fuzfdnk cb[ gkfJnk
nzdo'-pkjo'I ;fji/ jh r[o{ tZb w[Zy Gkt r[o{ dh pkDh nB[;ko
;[nkwh jfo Bkfw tih tkXkJh Ò jfo gqfG mke[fo eki[
fiT{Dk nkgDk ;[GkT[ jh pDk b+dk j?.
oukfJnk XB fjod? Bkfw ftrk;h Ò iB[ BkBe[ p'b/ uT[Eh
bkt? jfo gkfJnk gqG[ nftBk;h Ò˜Ò–Ò (gzBk 774) jfo whmk bkfJnk w/o/ gqG GkfJnk nBfdB[ jfo fbt
bkJh Ò wB fuzfdnk cb[ gkfJnk ;[nkwh jfo Bkfw tih
nkgDh ewkJh s'I tZX you Bk eoBk (Don't spend more
tkXkJh Ò (gzBk 774)
than one's earnings)
38H n;hI bktK d/ noE eoB s'I gfjb'I e[M b\}K
jfo uT[EVh bkt wfB ;ji[ GfJnk jfo gkfJnk pfb
d/, r[owfs f;XKsK ns/ ;fsr[o (Universal truth) nB[;ko Gkt
okw ihT[ Ò r[ow[fy fwfbnk ;[GkfJ jfo wfB sfB whmk
noE ;wM e/ nkJ/ jK. uT[EVh bKt dh u"Eh gzesh ftZu nkJ/
bkfJnk pfb okw ihT[ Ò (gzBk 774)
b\} @@wB fuzfdnk cb[ gkfJnk## pko/ n;hI ;wM ftuko (g?oQk-
35H gfjbhnK fszB bktK #u wB[Zy d/ wB dh fdB'_-fdB 16) eo jh nkJ/ jK. nkT[ j[D T[BQK noEK ~ w[Zy oZy e/ r[opkDh
uVQdhnK ebK tZb tZX ojh nkswe nt;EktK jB. fJBQK ftZu'I d/ fJ; tZvw[Zb/ f;XKs ~ th ;wMhJ/.
fdqVQ j' e/ i' wB[Zy (gotko) nkgDk ihtB fiT{_d/ jB, T[BQK dh
39H i' wB[Zy pkDh nB[;ko ;fji-;zs'y dh nt;Ek
nkswe nt;Ek uT[EVh bKt sZe g[Zi iKdh j?. uT[Eh bKt dh
wkDdk j? T[; wB[Zy dh ihtB fefonk, ;[Gkn, nkdsK, ;G e[M
nt;Ek #u wB[Zy dh ;fji Gog{o nt;Ek pD iKdh j? i' fe wB[Zy
oZph j[ew fB:w w[skpe pD iKdhnK jB. fJ; dk Gkt j'fJnk
dk oZp ih d/ Bkb fJZefwZesk Gkt w/b-fwbkg j' ikD dh g{oB
n?;h eoBhnK tkbk wB[Zy oZp ih ~ uzrk bZrdk j?, T[BQK ~ GkT[_dk
nt;Ek j?. n;hI ;ko/ oZp ih Bkb fJZefwZe j' ;ed/ jK go n;zs'yh
j?. n?;/ wB[Zy ~ jo ;wÉ nBfdB (fdB oksh), 24 xzN/ oZp ih
fposh ;k~ d[fBnkth gdkoE tZb gq/fos eodh iKdh j?. f;ZN/ ti'I
dh jh fbt bZrh ofjzdh j? Gkt wB[Zy dhnK eoBhnK (deeds)
fdb ~ fdbK dh okj 123 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 124 wB[Zysk Gog{o ftnkj
ftZu'I oZph r[D fdZ;D bZr g+d/ jB. 42H d[Bhnk d/ nB/eK Xow oZp ih ~, ;G wB[ZyK dk
gsh ns/ wB[ZyK ~ oZp ih dh gsBh dh sFphj d/ e/ nB/eK ekft-
40H n?;h ihtBh tkb/ wB[Zy d/ nzdo'I ;zs'y ns/ ;fji
ofus ;kfjs (literature) fdzd/ jB. ;{\h wZs #u oZp ih ~ wkF{ek
ekoB ;zs'yh (desireless) nt;Ek Gkt d[fBnkth gdkoEK ~ G'rD
ns/ wB[ZyK ~ wkF{e ;wMd/ jB. r[opkDh #u oZp ih ~ fgsk,
dh G[Zy w[Ze iKdh j? feT[&Ife ;kohnK dksK dk wkbe gqG{ ih T[BQK
wksk, pzXg, Gqksk, ;zrh-;kEh, ;[nkwh, mke[o, wkbe, oytkbk nkfd
~ nkgD/ fjod/ #u fwb g+dk j? Gkt wfj;{; j[zdk j?. T[j wB[Zy
eJh gZy'I T[uko e/ wB[Zy ~ frnkB p]fFnk j? feT[&Ife r[opkDh
oZp ih s'I dksK wzrD dh pikJ/ oZp ih ~ jh gqkgs eo b+d/
oZp ih ~ fBor[D o{g wzBdh j?.
jB. Gkt T[BQK dk @wB fuzfdnk cb[# e'Jh d[fBnkth gdkoE BjhI
pbfe gdkoEK d/ wkfbe oZp ih T[BQK dk @wB fuzfdnk cb[# j' o{g[ B o/y B ozr[ feS[ fsqj[ r[D s/ gqG fGzBÒ (gzBk 283)
iKd/ jB. gquZfbs XowK #u wzfBnk ikdk ;h fe Bkw-o{gh tXkJh ns/
fjod/ nzdo tZidh wfj;{; j[zdh j?. r[o{ ;kfjp \owkT[_d/ jB fBor[B[ nkfg ;or[B[ Gh Ujh Ò (gzBk 287)
fe fi; B/ @wB fuzfdnk cb[# Gkt oZp ih ~ jh gk fbnk, T[;
r[opkDh nB[;ko oZp ih fBor[D jB ns/ ;koh f;qFNh
wB[Zy d/ fjod/ #u jo tes wkB' tXkJh jh tZidh wfj;{; j[zdh
dh ouBk (universe) oZp ih dk ;or[D o{g j?. r[owfs nB[;ko
j?. fco T[j wB[Zy d[fBnkth gdkoEK dh G[Zy iK fdykt/ bJh tkX{
fBor[D oZp ih ;G irQk jk}o-Bk}o jB go oZp ih dk e'Jh
d/ you/ BjhI eod/ jB.
o{g iK fbzr (gender) BjhI j?. r[owfs dk fJj f;XKs i/eo
jfo gqfG mke[fo eki[ oukfJnk XB fjod? Bkfw ftrk;h Ò n;hI gZb/ pzBQ bJhJ/ sK fJj ;k~ fdqV eotkT[_dk j? fe n;hI
iB[ BkBe[ p'b/ uT[Eh bkt? jfo gkfJnk gqG uko bktK ~ e/tb fJe w[zv/-e[Vh d/ ftnkj sZe ;hfws oZy e/
nftBk;h Ò ˜ Ò (gzBk 774) BjhI ;wMDk pbfe nBzd ekoi ;wÉ d/ th fJ; d/ Gkt noE
(ofjB[wkJh) d'B'I gsh-gsBh ns/ ;ko/ gotkoe ;zpzXK bJh fJe'
41H fit/I fe n;hI @goftosh eow fdqVkfJnk# nB[;ko
fij/ b?D/ jB. fJ; ftZu e'Jh FZe BjhI fe r[opkDh #u ;G wB[ZyK
gfjbh bKt dh wB[Zyh nt;Ek ~ oZp ih d/ fwbD dk nozG ftukfonk
~ oZp ih dh gsBh ns/ T[; ~ ;kvk ;G dk gsh T[ukfonk j?
j?, T[;/ soQK uT[Eh bKt #u ;zg{oBsk (perfection) iK oZp ih
go nzsqht Gkt noEK okjhI ;k~ ;ko/ wB[ZyK ~ oZp ih dk Bkb
d/ Bkb fJZefwZesk (oneness with God) dk eki ofunk frnk
fe;/ foFs/ dk Bkw (sFphj) d/ e/ nrtkJh wB[Zy ~ jh fdZsh
j?. fJj uT[Eh bKt wB[Zy dh T[j nkswe nt;Ek j?, i' gfjbh
rJh j?.
bKt s'I F[o{ j' e/ fJZefwZesk tkbh uT[Eh bKt s/ nk e/ ekoi
dh g{oBsk sZe g[Zidh j?. j[D fJZE/ g[Zi e/ n;hI fJe ftuko j'o 43H T[go ftuko nkJ/ r[owfs f;XKs s'I pknd j[D
;KM eoBh }o{oh ;wMd/ jK. fJ; uT[Eh bKt dhnK nkyoh gzeshnK d/ noEK dh e[M ftuko
eohJ/. @XB# dk noE j? fJ;soh iK gsBh. r[o{ ;kfjp pV/ o'wKfue
fdb ~ fdbK dh okj 125 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 126 wB[Zysk Gog{o ftnkj
Yzr Bkb e'wb fjod/ dhnK skoK S/V e/ fJ; ftZu efjzd/ jB oZp ih @nfpBkFh# jB, @nekb w{os# jB.
fe iht o{g fJ;soh dh gqG{ gsh Bkb fwbD dh uT[Eh bKt ftZu
46H gVu'b (Analysis) L uT[Eh bKt dk Gkt noE
fpnkB ehsh rJh nt;Ek T[; d/ fjod/ ~ ftrk; y/V/ ftZu b?
fJj' fBefbnk fe ;fji ;zs'y tkb/ wB[Zy oZp ih Bkb fJZefwZe
nkT[_dh j? Gkt wB[Zy dk fjodk @BkBe Grsk ;dk ftrk;# tKr{z
Gkt oZp ih d/ d/F, ;Zuyzv ftZu j[D/ fiT{_d/ ihn jh ofjzd/ jB.
fyV iKdk j?.
T[BQK ~ oZp ih s'I fJbktk d[fBnkth gdkoE dh geV fpbe[b
44H uT[Eh bKt ftZu iht o{gh XB (wB[Zy) dk Bk-fpB;B BjhI ofjzdh. gotko iK gsh-gsBh ~ nkg; ftZu d[fBnkth gdkoE
tkb/ Gkt nfpBkFh oZp ih Bkb ;dhth s"o s/ w/b j' iKdk j?. yohdD iK ftykt/ bJh e[M th ckbs{ dk ohs fotki BjhI eoBk
gotkoe ;zpzX iK gsh-gsBh d'BK tZb'I th i/eo t/yhJ/ sK gsh- g+dk feT[&Ife ;Zuyzv ftZu nZgVh nt;Ek tkb/ wB[Zy ~ goftosh
gsBh dk nkg; ftZu fgnko ns/ ;s;zrh foFsk j'D ekoB fJ; eow fdqVQ j' u[Zek j[zdk j?.
uT[Eh bKt nB[;ko oZp ih Bkb fJZefwZesk tkbk nkswe ftnkj
i?;/ ib wfj ewb[ fBokbw[ w[orkJh B? ;kD/ Ò (gzBk 938)
(nBzd ekoi) ;zg{oB j' iKdk j?. j[D T[j nkgD/ nrb/ ;ko/ ihtB
ftZu oZp ih Bkb fJZefwZe tkb/ oZph r[D fiT{Dr/ s/ edh th gzesh w[skpe T[j fuZeV s'I T[go T[&Zm e/ oZp ih Bkb fJZefwZe
oZp ih T[BQK s'I ftS[VBr/ jh Bjh_. d[fBnkth foFfsnK ftZu sK ofjD dk nBzd wkD fojk j[zdk j?. fJ; nBzd #u ftuo oj/ wB[Zy
i/eo fe;h fJ;soh dk gsh wo ikt/ sK T[; ~ ftXtk efj fdzd/ ~ fteko iK d[fBnkth gdkoEK dh geV iK G[Zy ofjzdh jh Bjh_,
jB. ;koh T[wo T[; d/ wZE/ s/ ftXtk dk fNZek brk e/ T[; bJh T[j gdkoEK d/ j'D iK Bk j'D, ezw Xzd/ d/ xkN/-tkX/ j'D iK
nB/eK rz[MbK ns/ wBkjhnK (Taboos) xV fdzd/ jB iK fco T[; izwD-woB j't/ jo t/b/ nv'b ofzjdk j? Gkt ;fji/ jh ;Zuyzv
~ pd;{os eoB bJh ;kd/, fuZN/ eZgV/ iK f;o d/ tkb w[zB e/ ftZu ofjDk, gfenkJh d/ s"o s/ fdqVQ j' u[Zek j[zdk j?. T[j d[fBnkth
rzih eo fdzd/ jB. go fi; fJ;soh dk gsh fiT{_dk j't/ ns/ gdkoEK iK ftekoK ekoB nkgD/ wB dk u?B r[nkT[_d/ BjhI jB.
i/eo gsBh wo ikt/ sK gsh ~ widower efjzd/ jB. b/feB oZph nBzd ekoi tkb/ gotko ns/ gsh-gsBh ~ pj[-gogzu eoe/
fijV/ gsh-gsBh dk nkswe ftnkj uko bktK nB[;ko oZp ih pj[s-pj[s ewkJhnK mZrhnK BjhI eoBhnK g+dhnK. oZph fwbD
Bkb j' u[Zek j't/ T[j edh th widow-widower j[zd/ jh BjhI dh fJ; uT[Eh bKt tkbh nt;Ek dh ;zg{oBsk s'I pknd nrbk
feT[&Ife nfpBkFh gqG{ Bkb ;dhth nBzd ekoi (ftnkj) T[BQK dk ihtB ;[feqs eow tkbk (only good deeds) pDk e/ fiT{_d/ jB.
j' u[Zek j[zdk j?. T[BQK dk ;[jkr ;dhth j[zdk j?. 47H fJBQK bktK d/ noE jo/e wB[Zy d/ bJh pV/ ehwsh
45H fJ;/ soQK fiBQK pZfunK d/ wK-fgT[ Bk j'D T[BQK f;ZX j[zd/ jB Gkt/I T[j ftnkfjnk j? iK Bjh_. go fJBQK ftZu dZ;/
~ :shw efjzd/ jB go nkswe nt;Ek ftZu fiBQK d/ wksk-fgsk sohe/ Bkb (dzgsh, wK-fgT[ ns/ foFs/dko) ;ko/ jh bkjk yZN e/
oZp ih jh pD ikD T[BQK ~ :shw edh th BjhI j'Dk g+dk feT[&Ife nkgD/ ihtB ~ T[funK eo ;ed/ jB. id'I fJBQK ftukoK ~ ;kv/
fdb ~ fdbK dh okj 127 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 128 wB[Zysk Gog{o ftnkj
gotkoK ns/ ;wki ftZu fttjkoe eoBh eoe/ ihftnk ikt/rk sK g?oK s/ mhe soQK yVQ/ (settle) BjhI j' gKd/. T[gobh ftuko s'A
fes/ th ftykt/, MrV/, FokpK-GzrV/ ns/ dki ekoB, e[Vh ~ wkoB bZrdk j? fe Bk sK gfjb/ dk pkb ftnkj mhe ;h s/ Bk jh
s/ sbke dhnK xNBktK BjhI j'DrhnK. fJj ;G wB d/ Gow nZi dh tv/oh T[wo dk ftnkj. ;' ;k~ fJj ftukoBk ukjhdk
jB fe GkrK #u fbfynk jh fJzi ;h iK ;kv/ fgZSb/ iBw d/ eowK j? fe bKtK d/ noE (ftnkj d/ n;{b) ;k~ ;e{b, ekbi ftZu
dh ;}k iK n;hI e[Vh tkb/ iK w[zv/ tkb/ i' j'J/, fJj ;G G?VhnK bk}wh fdqVQ eotkJ/ ikD. fJ; siop/ s'I n;hI nkgDhnK nkT[D
j'DhnK ns/ ;'uK Xosh s'I yzG brk e/ T[&Zv ikDrhnK. tkbhnK B;bK ~ BtÉ ;wki dh f;oiBk eoe/ d/ ;ed/ jK.
48H g[oksB ;wÉ #u S'N/-S'N/ w[zv/-e[VhnK ~ e[ZSV u[Ze 52H wB'ftfrnkBe y'i nB[;ko dki d/ fotki ~ nZi
e/ ftnkj eo fdZs/ iKd/ ;B. fJ; d/ pj[s rbs f;ZN/ fBebd/ Bk e/tb w[zv/ d/ fgsk ns/ G?D-Gok tZb'I jh jZbkF/oh j? pbfe
oj/. nkfyo ;wki B/ pkb-ftnkj pzd jh BjhI ehs/ pbfe fJBQK nkg e[Vh th nkgD/ wksk-fgsk ns/ GoktK ~ nkgDh g;zd d/ ;wkB
~ tofis eo fdZsk frnk. dh fb;N fdzdh j?. fJBQK jh BjhI T[j nkgDhnK tZvhnK G?DK ns/
;zpzXhnK ~ fdZs/ rJ/ dki Bkb s[bBk eoe/ Bk}kfJ} dpkn
49H b/feB n;hI nZi d/ :[Zr #u t/yd/ jK fe ftnkj:'r
gkT[_dhnK ofjzdhnK jB. rZvh, fcq}, NhH thH, tkfFzr wFhB, nkfd
w[zv/-e[VhnK dh T[wo tZXdh iKdh j?. T[BQK d/ fynkb ged/ iKd/
T[j nkgD/ ;[Zy-nkokw ns/ o'np gkT[D bJh fJzs}kw eoe/
jB. f;ZN/ ti'I d{finK (Partners, family members or in-laws
d/D dh wzr eodhnK jB.
family) Bkb T[BQK dk w/b-fwbkg (harmony) pDkT[Dk w[Ffeb
j' iKdk j? ns/ B"ps sbke sZe g[Zi iKdh j?. 53H gqf;ZX g'qc?;o ns/ ;wki Fk;soh thH æB f;zx
(V.N. Singh) d/ nB[;ko ;wki ftZu fiT[I fiT[I G"fse nwhoh tZXh
50H fdB-p-fdB T[j ;ohoe s"o s/ th fBopb j[zd/
j?, fsT[I fsT[I ufoZso ns/ nfXnkswe r[D nb'g j[zd/ ik oj/
iKd/ jB fJ; eoe/ i'pB Ybdk iKdk j? s/ ;zskB ezw}'o izwdh
jB. fJ; Bkb bkbu, w[\sy'oh ns/ n;zs'y dh GktBk tZXh j?.
j?. phwkohnK tZX ojhnK jB.
ftnkjK ftZu j[D b'ehI w[zv/-e[Vh d/ r[D, gotkoe fgZS'eV, :'rsk
51H fJe j'o gy'I t/y' sK nZi d/ B"itkB pZu/-pZuhnK ns/ o[uhnK s/ xZN, T[; dh ewkJh d/ ;kXB, nj[d/ dk wkD (status
T[&Zuh s'I T[&Zuh gVQkJh eod/ iKd/ jB ns/ T[BQK dh T[wo tZXdh symbol) nkfd dk tX/o/ fynkb eod/ jB. fJ;d/ fJbktk
iKdh j? fi; ekoB T[BQK dh g;zd d/ ihtB ;kEh BjhI fwbd/ s/ s[bBkswe fdqFNhe'D dh tZXdh fposh B/ dki dh ohs ~ tX/
;wkie ihtB w[Feb j[zdk iKdk j?. T[&Zuh gVQkJh eoBh e'Jh wkVh o/ gZm/ gkJ/ jB.
rZb Bjh_. f;nkD/ pZu/$pZuhnK ftnkj wro'I th tZX s'I tZX gVQkJh
54H i' w[zvk$e[Vh 18-19 ;kb sZe ekb/i s'I gVQ e/
eod/ ýy/ rJ/ jB iK eo ;ed/ jB. fiBQK d/ ftnkj d/oh Bkb
fBebdk j? T[; dhnK nZyK d[BhnK pko/ ekch jZd sZe y[bQ u[ZehnK
Gkt tZv/oh T[wo ftZu ehs/ j[zd/ jB p[Ykg/ sZe T[BQK d/ pZu/ nkgD/
j[zdhnK jB. pugB/ dh eZuh ;'u s'I pkjo fBebD d/ p{j/ s/ yb'sk
fdb ~ fdbK dh okj 129 wB[Zysk Gog{o ftnkj fdb ~ fdbK dh okj 130 wB[Zysk Gog{o ftnkj
nkgDk GftZy (career) pDkT[D d/ ;[gB/ d/ r'F/ #u j[zdk j? ns/ (;wkBsk) BjhI fdzd/ jB. fes/ sK g?o dh i[Zsh pDk e/ skV e/
;ohoe s"o s/ itkBh nkgD/ g{o/ f;]o s/ nk u[Zeh j[zdh j?. fJ; oZyDk s/ fes/ uko-uko ftnkj eotk b?D/ s/ fes/ gbK #u sbke
eoe/ T[; ~ ;ohoe s"o s/ ftnkj, ;zskB, ;?e; pko/ ;[u/ssk d/D/. fJj ;G nZi d/ 21thI ;dh d/ :[Zr #u E'E/ ;kps j' oj/
(maturity) ns/ ikDekoh th jkf;b j' u[Zeh j[zdh j?. nfij/ pZu/ jB. fJZe' r[owfs dk ;KMhtkbsk tkbk f;XKs jh wB[Zysk dk Gbk
id'I bktK ~ mhe soQK ;wM u[Ze/ j'D sK T[j ftnkj tk;s/ fpbe[b eoB :'r j?. fiBQK wB[ZyK dk ftnkj j' u[Zfenk j? T[BQK dk co}
:'r (fit) j[zd/ jB fJ; eoe/ e[VhnK dk tZX s'I tZX 19 - 21 ;kb pDdk j? fe bktK d/ fJ; b/y s/ ftukoK eoe/ nkT[D tkb/
ns/ w[zv/ dk 23-25 ;kb dh T[wo sZe ftnkj j' jh ikDk ukjhdk jo/e w[zvk$e[Vh dk fJ; wkor s/ ubD bJh T[sFkj tXkT[D,
j? i' fe nkT[D tkb/ ;wki bJh pj[s jh bkj/tzd f;ZX j' ;edk jo/e gZy'I dki-dj/i, ohsK-fotk}K, T[&Zuh-BhthI GktBk (w[zv/$e[Vh
j?. fJ; soQK i/ ;kohnK ;oekoK ekbi ftZu fJj bKtK bk}wh tkb/) fJBQK ;G w;fbnK s'I T[BQK dh ;jkfJsk eoB sk fe T[BQK
eo d/D sK ny"sh ekw o{gh G[Zy tkb/ fgnko (love affairs) ns/ dk ihtB ;[Zyd j' ;e/. fJj jo F[Gfuzse wB[Zy dh T[; BthI
fgnko ftnkj wro'I sbke, r?oek~Bh roGgks nkfd fJj g[bh;, i'Vh d/ efbnkD$Gb/ tk;s/ n;bh tXkJh j'ýrh.


w[eZdw/ nkg/ ]sw j[zd/ ikDr/. ;oekoK s/ gotkoK ~ ckfJdk
g[Zi/rk.
55H fJ; ;ko/ ftF/ s/ ftuko eoB s'I fgZS'I fJj ebw
fbZyD'I BjhI ofj ;edh fe fJj bktK dh fcbk;ch fJ;soh$wod
d'tK tk;s/ pokpo j?. d[BhnK d/ jo/e Xow ftZu fJ;soh-wod
~ pokpo d/ jZe jB iK Bjh s[bBkswe ftuko (comparative
studies) eoB tkb/ ftukotkB ns/ gVu'b (analysis ) eoB tkb/
nkg fJj fBoDk eo b?Dr/ fe fJj bktK dh fcbk;ch fJ;soh$wod
tk;s/ pokpo j?. d'jK ~ fJe' fijk ;[B/jk fdzdh j?. fJe T[&Zu/
nkdoF bJh d'jK ~ jh BjhI pbfe ;G ~ oZp ih d/ Bkb ftnkj
eokT[D bJh gq/odh j?. i' B"itkB nzsoiksh ftnkj
(intermarriage) ~ uzrk ;wMd/ jB T[j fJj nzdk}k bkT[D fe
eh ;ko/ XowK #u w[zv/$e[Vh bJh fJsBh pokposk ns/ T[BQK d/
;wkB jZeK ~ fXnkB ftZu oZfynk iKdk j? ? sK itkp fwb/rk
- ih Bjh_. fe;/ Bk fe;/ gk;'I nBwshJ/, fJ;soh ~ ;ktK s'b

Vous aimerez peut-être aussi