Vous êtes sur la page 1sur 506

~~- ~ . ~ . -.~ ..... _~.

SlE1R:..Gl[O AJP>lR:..O][O

, .
j
- '-'"

PARTE PRIM~ ~ lr.:ATI1""O ... ' . - ...... ",


, .. '.... .

. -~. . '.,'
,'O "

SOCIET SAVONlESE DK STORIA PATlR-HA

SAVONA
ZOtOll
IO

Se fosse vero (ma non ) che il genio "una lunga pazienza", que to lav ro potrebbe
definirsi geniale. Nel suo complesso, l'opera ha occupato un intero ventennio: i anni per
la raccolta del materiale, dieci per la sua elaborazione, quattro per la te ura fi nale.
Lo stato della tecnologia nel primo quindicennio ha impo to l' u o de lle tradizionali
schede cartacee, fitte di minuta scrittura. Solo per l'ultima fa e l' u o del computer ha
consentito all'autore di predisporre il testo ne varietur nella sua defi nitiva forma tipo-
grafica.

Non formale, a questo punto, il riconoscimento dovuto agli ami i de)!' Istituto di
glottologia dell'Universit di Genova, per la simpatia con cui banno accolto, in anni or-
mai lontani, uno sconosciuto transfuga dalla vita di azione; agli amici della Soci.e t savo-
ne se di storia patria, che hanno sostenuto con affettuosa partecipazione la lunga ge tazio-
ne dell'opera; al personale tutto della Biblioteca Universitaria di Genova, empre gentile e
paziente; all'amico editore Marco Sabatelli di Savona e ai suoi collaboratori, che i. ono
adoperati con entusiasmo e con pazienza per la riuscita dell' impresa, e - 1a5t n t lea t - al
consiglio amministrazione della Fondazione Cassa di Risparmio di Savona che ha affron-
tato "ad occhi chiusi" l'impegno finanziario della pubblicazione.

Savona, 20 giugno 2001.


- - _... _-_._-

Introduzione

Vengono qui fornite le indicazioni necessarie per un appropriato uso delle strutture del vocabolario.

1. Criteri metodologici generali

- DUE SEPARATE SEZIONI (PARTI)

E' risultato inevitabile dividere il Vocabolario in due separate sezioni, anche se tale divisione poteva appanna-
re la visione, che sta alla base del presente lavoro, del dialetto ligure come di una unica realt che si venuta
organicamente evolvendo nel corso di oltre dieci secoli.

Sezione Latina (L)


sono registrati nella sezione latina i materiali tratti da documenti scritti in latino (classico o medievale): anche
quindi parole che i testi esplicitamente dichiarano "volgari". Queste vengono peraltro di norma registrate an-
che nella sezione "volgare-dialettale"

Sezione volgare e dialettale (D)


comprende tutte le parole non latine: volgari, dialettali, italiane di colorito dialettale; comprende anche le vo-
ci dell' italiano letterario e di altre lingue (francese, provenzale, ecc.) che si comunque ritenuto opportuno
registrare.

- AFFIDABIUT DEI TESTI

La validit di un vocabolario storico dipende in buona misura dalla affidabilit del materiale raccolto, cio
dalla correttezza filologica delle edizioni dei testi; per altro verso, una corretta lettura ed interpretazione dei
testi non possibile se non si disponga di strumentilessicografici adeguati. A rigor di termini, si rischierebbe
quindi di trovarsi chiusi in un circolo vizioso, senza vie di uscita. Ma per quanto riguarda il campo del pre-
sente lavoro la pratica esperienza ha dimostrato che, tranne rare e riconoscibili eccezioni, il materiale fornito
dai testi a stampa - sia dalle edizioni ottocentesche che da quelle moderne - sostanzialmente corretto ed at-
tendibile, e che comunque la comparazione delle diverse testimonianze di una singola voce consente spesso
di riconoscere ed emendare errori di lettura, di stampa e di interpretazione, e di eliminare inammissibili va-
rianti. .

- ETIMOLOGIE

Il presente vocabolario bibliografico, non etimologico. Le indicazioni sulle etimologie vengono fomite,
quando ritenute opportune, nell'ambito della specifica bibliografia; si di norma evitato di ripetere quanto
possa essere agevolmente reperito nei dizionari etimologici italiani.
12

- VARIANTI

Tutte le varianti, anche quelle che non interessano il fi lologo testuale, hanno imp rtanu\ per I d 11
lingua e per il linguista, per il quale si. tratta di rilevare non 010 signifi ati ma r rm stori am TI [ ' alt
Vengono quindi registrate separatamente, nell'ordine alfabetico, tutte I div r e f rm di un : t ~
solo trascurando variet locali di minimo rilievo.
La separata registrazione delle varianti (cos come la divisione della mat.eria in du 'czi ni ha reat il pr _
blema della scelta, fra le diverse forme di una medesima voce, di quella tt la qual.e r gi ' trar i rimundi La
bibliografia. Non sempre infatti la forma pi antica la pi signifi at i a, TI la prim n Il' rdine alfabc:ti
Non si seguito in proposito un criterio unico si cercalO di adotlare la luz.i n he a ' per cas appari e
pi opportuna.
La fitta rete dei rimandi da voce a voce dovrebbe comunque ovviare ai p ibli in n eni nli i una e lla ar-
bitaria.

- NEUTRALIT

Si di norma evitato ogni intervento diretto ed esplicito del compilatore n Ua matria regi trata. Le rare e ce-
zioni (giudizi, proposte, precisazioni, rettifiche) sono poste fra parente i quadre.
Sono state evidenziate nei modi ritenuti volta a volta pi opportuni le correzi ni adottat dubilali am nte
proposte dagli editori; si sono corretti senza particolare menzione i pi evid nti err ri di lettura di stampa.

2. La ricerca

- FONTI

Tranne isolate eccezioni si sono prese in considerazione esclusivamente edizi nJ a tampa.

Nell'esame delle fonti ci si arrestati, tranne eccezioni, alle pubblicazioni c mpar ' in alla fin d l l
(con 1'inizio del 1989 si avviata la redazione dell ' opera).

- AREA GEOGRAFICA

L'area geografica coperta dalla ricerca sostanzialmente quella della Liguria attuale: area i ui nl ni lin U'-
stici, cos come quelli naturali, sono sempre stati molto netti lungo la co la, dal1'e tr m P n' nt a li Lu~_
giana, e nell' entroterra sino allo spartiacque appenninico ed al l' incontr con l' area piemont e e 1'emiliana _
Solo in pochi casi particolari la ricerca bibliografica si spinta al di l di tali confini l .

Si fatta invece larga parte ai confronti con gli altri dialetti.

- AREA CRONOLOGICA

La ricerca ha riguardato:
- i testi latini prodotti dal sec. x. al sec.xv. ; testi posteriori sono tati pre i in con iderazi n 'a l ' ritenuti dj
particolare interesse; sono stati registrati eccezionalmente testi anche non liguri d c li anI ri ri al d l -
ma;
- i testi volgari prodotti dal sec. xii. al sec. xv.;
- i testi propriamente dialettali a stampa prodotti dal sec. xvi. al xviii. , nonch testi italiani fino al e . i< iii.
interessanti per la presenza di elementi dialettali.
- Per i testi dialettali dei sec. xix-xx. la ricerca stata sostanzialmente Limitata ail
svolta per il resto sui vocabolari e gli studi linguistici.
13

- ARtA SEMANTlCA

La scelta - inevitabilmente soggettiva - del materiale da registrare stata determinata dall'intento di eviden-
ziare e datare tutto il materiale lessicografico comunque utile per la caratterizzazione e la storia del dialetto li-
gure, e per la retta comprensione dei testi. Essa stata la pi ampia possibile, nell'intento di non trascurare
nessun elemento che apparisse comunque interessante, oltre che dal punto di vista linguistico, anche da quello
della storia delle istituzioni e delle tradizioni. Una elencazione esemplificativa comprende tutte le attivit
umane, dall'agricoltura e dalla pastorizia alla cantieristica, alla marineria, alla pesca e al commercio, all'arti-
gianato e all'industria, alla finanza pubblica e privata, con particolare riguardo per la produzione dei tessuti e
dei manufatti di abbigliamento. Sono state prese in attenta considerazione le scienze naturali, la chimica, la
medicina e la farmacia, la terminologia giuridica, fiscale, amministrativa, militare, religiosa.
La mole de] materiale raccolto consente di considerare sostanzialmente limitata la possibilit che elementi
caratteristici e importanti siano alla lunga sfuggiti alla rilevazione.

- TOPONIMI E ANTROPONIMI

Uno spazio particolarmente ampio stato dato ai toponimi ed agli antroponimi - soprattutto soprannomi e co-
gnomi - che presentano per loro natura caratteri altamente conservativi, e sono spesso strettamente connessi
con nomi volgari (di piante, di animali, di mestieri, strumenti, aspetti del terreno,ecc.) non altrimenti attestati
nei documenti di epoca antica.
Si sono spesso regi strati anche toponimi e antroponimi privi di evidente connessione con altri elementi lessi-
cali , in quanto si ritenuto che potessero fornire materiali utili per eventuali ricerche di diverso genere.

3. Ordine alfabetico

Nel!' elencazione delle voci si seguito il seguente ordine alfabetico:

a - b - c (k) - d-e (re) - f (ph) - g - i U, y) - l - m n o (o, eu, re, reu) - p - q - r - s (, z) -


t - u (ii, fi) - v - w (vv) - x.

Ai fini dell 'ordi namento alfabetico si registrano senza distinzione, pur trascrivendole fedelmente: :
le lettere c I k; e I re; f I ph; il j I y; o I ti I eu I re I reu; sI I Z; u I ii I u;
le consonanti (ma non le vocali) semplici e doppie;
le parole che presentano m per n o n per m.
Non si tiene conto di h iniziale o in tema, tranne quando ha valore fonetico.
Le parole straniere (per es. toponimi francesi, spagnoli, provenzali) vengono disposte nell'ordine alfabetico in
cui compaiono nei dizionari delle rispettive lingue.

4. Grafia
Nella redazione di un vocabolario storico e bibliografico, esclusivamente basato sulle attestazioni scritte di
epoche diverse lungo 1'arco di dieci secoli, esclusa essendo l'adozione di una grafia fonetica, ed in presenza
di sistemi grafici oltremodo diversi negli autori, nei luoghi e nei tempi, si imponeva, per la registrazione e per
l'ordinamento delle voci e delle citazioni testuali, j' adozione di criteri della massima semplicit, univocit ed
adattabilit, che offrissero sufficiente garanzia di fedelt e, insieme, facilit di reperimento e di consultazione.

Tali criteri vengono esposti sommariamente qui di seguito, avvertendosi che essi rappresentano punti di riferi-
mento costanti, pur se, nella estrema variet della casistica concreta, non sempre essi sono rigidamente appli-
cabili ed applicati.
14

SEZIONE "LATINO"

Nei testi latini medievali la grafia generalmente molto uniforme, e ricalca sostan zialmente la m derna resa
del latino classico, con le seguenti principali differenze:
- il dittongo re costantemente reso con e;
- il dittongo re reso nei diversi testi sia con re che con e ;
- la h spesso inserita nelle parole senza valore etimologico o fonetico
non si distingue di solito ph da f;
- non di solito sicura la distinzione fra consonanti semplici e doppie;
- frequente l'uso indifferenziato di s, () e z.

I testi latini vengono qui trascritti rispettando fedelmente la grafia delle fo nti, avvertendo he
- non vengono usati i caratteri maiuscoli;
- non viene introdotto ovviamente i' accento tonico.

SEZIONE " VOLGARE-D/ALETTO"

Confluisce in questa sezione un materiale lessicografico estremamente vario per natura, et e provenienza, per
la cui registrazione sembrato opportuna l'adozione di codici differenti.

Si raccolgono in partIcolare in questa sezione:

a) voci e testi "volgari" genovesi e Iiguri dei primi secoli;


- voci e testi redatti in un italiano sensibilmente ricco di forme dialettali;
- voci e testi italiani riferiti a forme, istituzioni o tradizioni locali.
Tutte queste voci e questi testi vengono regi strati e trascritti ri spettando fede lm nle la grafia u ata
dalle rispettive fonti ..

b) - voci e testi dialettali veri e propri, nei quali l'uso del dialetto rappresenta la ella con ap le di un
strumento autonomo rispetto alla lingua nazionale. e mira a rispecchiare la parlata l aie nelle u e ~ r
me pi autentiche ed espressive.
In questo ambito si operata una distinzione:

- le voci e i testi dialettali genovesi dei secoli xvi-xviii, tutti redatti econdo una difica i n
stanzialmente omogenea e stabile. Questi si trascrivono rispettando la grafia delle fonti, I norma ~
lizzandone alcune forme.
In particolare
- si di norma mantenuta la grafia di re, re/eu (re', re 'fetl se comunque accentat nei t . ti ;
- si mantenuta la grafia "genovese" di o per [u], u per [ii] ;
- si spesso usata una sola forma per le terminazioni participiali (aou, au, ao, OU);
- non si spesso evidenziata, nella trascrizione, la pronuncia velare di n in . illaba fi o
naIe preceduta da vocale tonica (indicata nei testi con ii, n- nn-), dato che i tratta
di fenomeno regolare e costante, limitato a una ben defi nita area della Li guria 4 ;
- si sono usati parcamente gli accenti tonici;
- si riservato il circonflesso alle vocali lunghe (particolarmente e non accentat .

- le voci e i testi dialettali Hmoderni" (degli ultimi due secoli) per i quali i codici grafici della p r du-
zione letteraria e di quella scientifica e lessicografica si sono differenziati nelle div rs aree ubdial t-
tali, sviluppando - accanto alla tradizionale e stabile norma "genovese" - un in ieme anar hico di S Lu-
zioni diverse, soggettive, instabili e a volte prive di fondamento.
Per questi si ritenuta opportuna l'adozione di una trascrizione estremamente empl ifi ala e . 1l1-
prensiva, che evidenziasse soltanto i fatti fonetici Largamente significativi e tra c ura e le di tin zi _
ni pi sottili e le particolarit locali di minore rilievo , ignorando quindi i criteri di hiarati dai ri _
spettivi autori.
Tale trascrizione attribuisce alle singole lettere il valore fonetico che e se hann nella lio ua italia_
na corrente, con le seguenti particolarit:
- - -- -~-~ ~. ~~ ~ -~~ ._._-- - -- ~ ~~~-~--

15

Vocali
a = a molto chiusa, quasi o: cos evidenziata perch nei testi relativi ad alcune localit (Ormea, Trio-
ra) essa viene spesso trascritta come o;
= e chiusa;
= e aperta, in tutte le gradazioni;
= vocale e semivoca]e (i, y);
o = eu francese (accentato: o ' );
u = u vocale e semivocale (w);
ii = u francese (accentato ti ').

Consonanti
gl = ] palatale (l)
gn = n palatale (ii)
n = n nasale o velare (I), Ii) in sillaba finale preceduta da vocale tonica,
r non si evidenziata in alcun modo la r palatale (dorsale o retro-flessa) (t) caratteristica di alcu-
ne zone liguri.
se = s fricativa palatale sorda: (~ , it. scendere: asccian, scciumma) .
z = s sonora Cf, s).
Una specifica menzione segnala i rari casi in cui la pronuncia corrisponde a quella della z sor-
da o sonora italiana (z, 3).
q trascritta secondo l'uso italiano moderno.

Consonanti doppie
A differenza da quanto avviene per le vocali nessuna distinzione fatta fra consonanti semplici e dop-
pie: esse vengono registrate indifferentemente nei i medesimi lemmi, cos come compaiono nelle
diverse fonti 5.

Accenti
Data la natura storico-bibliografica, e non normativa, del Vocabolario, gli accenti tonici non vengono in-
trodotti quando non compaiono nei testi. Non vengono comunque accentate le parole piane; vengono ac-
centate le parole tronche; non sempre le parole sdrucciole (particolarmente dell'uso letterario).

L'accento acuto indica la e chi usa (), quello grave la e in tutti i gradi di apertura (, re, a, ... ); per la O
si usa di norma il solo accento grave ().

Quantit
La quantit delle vocali non viene sovente indicata nei testi dialettali ed inoltre spesso diversamente
avvertita nelle varie parlate locali. Conseguentemente, pur essendo di grande importanza, essa non vie-
ne spesso evidenziata. Sempre per si usa l'accento circonflesso per denotare la lunghezza delle vocali
non accentate. (ad es.: sdd, cghettu, imbOz, ggia, ecc.).

5. Struttura dei lemmi


I lemmi sono registrati nell' ordine indicato al punto 3. "Alfabeto".

La materia dei lemmi cos disposta (senza altra distinzione che gli "a capo"):

- LA VOCE, in ordine alfabetico in carattere grassetto; la categoria grammaticale; il genere. Non indicato il ge-
nere dei cognomi, e a volte neppure quello dei nomi, non sempre facilmente determinabile.

) sostantivi vengono di norma registrati nella forma del (nominativo) singolare, anche quando si tratti di nomi
di piante, animali o monete registrati a volte dai vocabolari nella pi comune forma plurale; solo si mantiene
il plurale nei pluralia lantum e per le parole che risultino attestate solo al plurale, e di cui non sia sicura la for-
ma del singolare
16

I sostantivi latini con tema in consonante (terza declinazione), cos come quelli uscenti in della ec uda, n-
gono registrati nella forma del!' accusativo singolare.

Le voci costituite da due parole sono elencate in ordine alfabetico come se si tratta e di una unica parola. Se
la registrazione riguarda la seconda parola questa registrata nell ' ordine alfabetico, mentre la prima vien p _
sta fra parentesi.

I verbi sono registrati sotto la forma dell'infinito (attivo), salvo quando: in rari casi, que la non ia d lermina._
bile con sicurezza.

Si sono tenuti di norma distinti, pur se coincidenti nella forma, i toponimi dagli antroponimi (co 'a nOn empr'e
agevole nel caso dei cognomi).

Sono state registrate insieme, di norma, affiancate in un medesimo lemma e eparate da una barra, l di
varianti di una medesima parola, se alfabeticamente contigue.

Sono registrate insieme in uno stesso lemma:


nella sezione latina:
- l'uscita in -us /-um (genere maschile elo neutro) di uno stesso sostantivo con lema in -u quand
semanticamente indifferente;
nella sezione dialettale:
- le varianti grafiche (e/re; u1ii ; o/CEu ecc.) di una stessa parola,
- le diverse uscite ( ... I-ar/-are) dell'infinito di uno stesso verbo;
- le diverse uscite ( .. .01 -orI -ore) di uno stesso sostantivo.

- IL SIGNIFICATO, in corsivo fra virgolette, indicato di norma in modo emplice e sintetico, con attribuzion d i
un'area semantica molto vasta, e con implicito rimando al vocabolario italiano. E o determinato dalla e 1-
denza del contesto, dal raffronto con altri testi, dalle indicazioni bibliografiche, dai dizion ari, dai glos ari par-
ticolari delle fonti.
Avviene anche, in alcuni casi, che la determinazione del significato di una voce si ba i suHa pre ia soluz i _
ne (ovviamente soggettiva, e che di solito sarebbe troppo lungo giustificare) di problemi di interpr tazi ne
del testo.
Vn punto interrogativo contrassegna i significati congetturali o comunque ritenuti non icuri ; nes un ignifi a-
to viene indicato quando la determinazione non appaia comunque possibile.
I diversi significati di una stessa parola sono separati da una virgola quando siano fra loro affini ; da punt
virgola quando la differenza sia pi sensibile.
Quando essi appartengano ad aree semantiche diverse la voce viene registrata sotto eparati lemmi . [ ri feri-
menti (L, D) non tengono conto di tale divisione.

Dei toponimi si indica tra virgolette in corsivo il nome locale moderno corrispondente; i indica fra parent I,
in corsivo, il capoluogo di appartenenza delle localit minori e, quando pos ibile, dei microtop nimi.
Di molti toponimi non viene fornita la precisa localizzazione quando questa sia difficilmente determinabile ..

Delle monete e delle unit di misura si forniscono indicazioni molto sommarie e non si precisano equiva_
lenze.

- LE A1TESTAZ/ONI sono disposte in ordine cronologico; entro tale ordine vengono elencati i te ti gen vesi, indi
quelli liguri, da Ponente a Levante.
Esse sono cos composte:

- la sigla della fonte, rilevabile dalla "Bibliografia (sigle)" (o gli estremi bibliografici nel ca o di fonti i olat
l

17

non registrate nella Bibliografia);


- il volume (delle opere in pi volumi spesso non si specifica il primo) e il numero della pagina.
Il numero della pagina non viene indicato di norma per le opere contrassegnate dalle sigle ADG, ADL, JAN,
che sono fornite di un completo indice delle parole; non viene parimenti indicato per i vocabolari e per le
opere nelle quali le voci. sono disposte in ordine alfabetico.

- Per le opere in versi si indica il numero del componimento (o del canto) e del verso (o strofa) in cui compare
la voce attestata.

Sono state di norma verificate ulla prima edizione (registrata nella Bibliografia) te citazioni tratte da edizio-
ni posteriori.

- la data (a. = anno, . = ecolo) secondo la possibilit.


Si indica con LI, 2/ rispettivamente la prima e la seconda met di un secolo.
La data non viene indicata:
- quando non determinabile,
- nelle c.itazioni tratte dai testi contrassegnati nella Bibliografia da asterisco (*).Ci avviene soltanto per la se-
zione volgare-dialettale, e per un numero molto limitato di testi la cui abbondante materia appartiene tutta a
una stessa data o a uno stesso secolo.
- quando si tratti di parole dialettali moderne tratte da dizionari o da trattati .

- il luogo: empre, ove possibile, viene indicato il luogo di redazione (o di pubblicazione) del documento, o la
localizzazione della voce, tranne quando si tratti di Genova o di una colonia genovese d'oltremare.

- la parola con la esatta configurazione che ha nel testo citato, sempre, ove possibile, inserita nel proprio
contesto con una ampiezza tale che ne renda comprensibile il senso.
Le parti di testo non essenziali alla comprensione sono omesse e sostituite da tre puntini.
Le lacune del testo sono indicate da tre puntini fra parentesi quadre.
li tratto - separa due diverse citazioni tratte dalla medesima pagina o da due pagine successive.

La scelta delle attestazioni tiene conto dell 'arco cronologico coperto dal termine, dell'interesse del contesto,
delle eventuali sfumature del significato, o dei particolari usi idiomatici del termine,
Tranne il caso di voci di larghissi mo impiego, il numero pi o meno grande delle citazioni mira a fornire una
indicazione ulla frequenza del termine.

Nella trascrizione dei testi evidenti errori di lettura o di stampa sono stati corretti, dandone notizia solo quan-
do lo i sia ritenuto opportuno.

Dei verbi di uso pi frequente vengono elencate, nella sezione "Volgare-Dialetto" le forme della coniugazio-
ne. La raccolta di tali forme ampia, ma non vuole essere esaustiva.

- LE INDICAZIONI BIBLIOGRAFICHE ..

Sempre, ove opportuno, si fornita l'indicazione, in ordine cronologico, della bibliografia relativa alle singole
voci, tratta dallo spoglio della letteratura scientifica accessibile in trattati, studi ed articoli specifici. Si tratta
di un repertorio per necessit estremamente sintetico - di norma limitato a semplici rimandi - che intende for-
nire lo strumento di una informazione di. base, e che evita di addentrarsi nelle esposizioni, nei commenti, nelle
discussioni, nelle esplicite prese di posizione dell'autore. Vengono a volte registrate ipotesi oggi superate ma
ritenute interessanti per la storia della disciplina.

Non si citano se non in casi particolari i glossari annessi alle edizioni dei testi.
18

- I RIFERIMENTI ALLE VARIANTI E ALLE VOCI COLLEGATE :

L : voci della sezione "Latino"; D: voci della sezione "Volgare-Dialetto".

L'insieme dei rimandi incrociati stato concepito come una rete volta a collegare non 0 10 arianti o t rrnini
di confronto, ma la famiglia di ogni voce nel suo svolgimento cronologico, ed a fornir ind ir ttament ln
qualche caso indicazioni circa la sua etimologia.

Nella disposizione dei richiami - particolarmente quando il loro numero fosse e t vato - non gllito UnQ
schema fisso, ma si sono adottate le modalit ritenute volta a volta pi opportune, di pone nd i col I gam nti
"a catena" o "a grappolo" a seconda dei casi.
Non si comunque inteso stabilire gerarchie o linee specifiche di derivazione delle v ci r gi trate.
Non viene di norma indicato il collegamento, di per s evidente, fra due voci contigue.
Quando una voce registrata con significati diversi sotto diversi lemmi, non i ritenUlO n e . ari p cit.c _
re, nei riferimenti, a quale di essi sia fatto rinvio.

E' certo avvenuto che, nonostante la migliore attenzione, le numerose integrazioni e correzioni apportate in
corso d'opera abbiano interferito nel gioco dei riferimenti, turbandone la compattezza.

A costo di ripetizioni si sono di norma evitati, al di fuori dei "Riferimenti", i rinvii ad altr v ci del v cab la-
rio.

Note

I Cf G.CONTINl, Breviario di ecdotica, Torino 1990, p.167.

2G.DEvaro, Per la storia delle regioni d'Italia, in: Rivista Storica Italiana, 32 (1960), p.230: "La Li guria persino n 1-
le sue caratteristiche antropologiche mostra tuttora un netto contrasto con le regioni finitime del Piemont e della Lombar;_
dia . .. Nessuna frontiera pi netta di quella che divide i dialetti liguri ed emiliani dal toscano, di quelli romagno li dal mar-
chigiano, o (oso dire) di quelli lombardi dal Veneto".
3 Le uniche eccezioni sono costituite da:
O
CPB doc. V (Piacenza) per la ricchezza e l'interesse del materiale, e per la vicinanza con l'area bobbie e;
CA perch largamente citato da GR, che lungo tutto il Novecento stato utili zzato come pre ch unica fonte di p _
nibile per il latino medievale ligure;
MBA ,come termine di confronto con l'area provenzale.
CDL, per l'interesse di. testimonianze molto antiche (8 - 9 secolo), di forme che solo pi tardi . ono documentate dali
scritture liguri. e
ACS (Verona), CHI (Savoia), CRL (Ravenna) per l'interesse offerto da raffronti acca ionali.
4 Cf PD 177 p.352.

, Sulla complessa questione delle consonanti doppie liguri si vedano le considerazioni di [G .PETRA o SI ARD I) i .
Consulta Ligure, Vocabolario delle parlate liguri. Lessici speciali. J "Gli uccelli", Genova 1982, pp.14-16, e la re en io~
di F.FANCIULLO in ID 46 (1983) pp.289 sg.l.

Abbreviazioni (toponirni)

Air = Airole (Imperia) MiLl. Millesimo (Savona)


Alb. = Albenga (Savona) Mol.T. = Molini di Triora (Imperia)
Albis. = Albisola (Savona) Mon. = Monaco (Montecarlo)
Alt. = Altare (Savona) Monf. Monferrato (Piemonte)
Apric. = Apricale (Imperia) Montegr. = Montegrosso (basso Piemonte)
Arenz. = Arenzano (Genova) Monter. = Monterosso (La Spezia)
Arg. = Argentera (Cuneo) Natic . Naticino (Imperia)
BadaI. = Badalucco (Imperia) Ono = Onegl ia (Imperia)
Bard. = Bardineto (Savona) Ort. = Ortovero (Savona)
Bonif. = Bonifacio (Corsica)
Bord. Bordighera (Imperia)
Dv. = Ovada (Alessandria)
Borgh. = Borghetto Santo Spirito
Perin. = Perinaldo (Imperia)
Borgo V = Borgo Valditaro (Parma)
Piac. = Piacenza
Piem. Piemonte
Calizz. = Calizzano (Savona)
Camo = Camogli (Genova) Pietra = Pietra Ligure (Savona)
Campol. = Campoli.gure (Genova) PieveT. = Pieve di Teco (Imperia)
Carlof. = Carloforte (Cagl iari) P.Nava = Ponte di Nava (Cuneo)
Carpo = Carpasio (Imperia) Porn. = Pornassio (I mperia)
Carro = Carrara PortoM. = Porto Maurizio (I mperia)
Cartas . = Caltasegna (Alessandria) Porto V = Portovenere (La Spezia)
Castell. = Castellaro (Imperia) Pros. = Prosanico (I mperia)
CastelnM. = Castelnuovo Magra (La Spezia) Provo = Provenza
CastelY. = Castelvittorio (Imperia) Quil. = Quiliano (Savona)
Chiavo = Chiavari (Genova) Rap. = Rapallo (Genova)
Chiuso = Chiusan i.co (Imperia) Sanr. = Sanremo (Imperia)
Cog. Cogoleto (Genova) Sasso = Sassello (Savona)
Corso = Corsica Sav. = Savona
Costant. = Costantinopoli
Diano
Sic. =Sicilia
= Diano San Pietro) (Imperia) Sosp. = Sospel (Alpi Marittime)
Dolc. = Dolceacqua (Imperia) Spa. = Spagna
Fin . = Finale Ligure (Savona) Spe. = La Spezia
Fr. Francia
Gar. = Garessio (Cuneo)
Spot. = Spotorno (Savona)
Gen . = Genova
S.St.M. = Santo Stefano Magra (La Spezia)
Gr. = Grecia
Tag. = Taggia (Imperia)
Grasse = Grasse (Francia) Tar. = Taranto
Imp. Imperia Trio. = Triora (Imperia)
Ingh. = Inghilterra VArr. = Valle Arroscia (Savona)
Laig. = Laigueglia (Savona) Varo =Varazze (Savona)
Lev. = Levanto (La Spezia) Ven . = Venezia
Lig. = Liguria Vent. = Ventimiglia (I mperia)
Lunig. = L unigiana (La Spezia) VGrav. = Val Graveglia (Genova)
Medit. = Mediterraneo Y.Mar. = Val Maremola (Savona)
Ment. = Mentone Zucc. = Zuccarello (Savona)
Abbreviazioni diverse

a. = anno, antico cart. = industria cartaria


aat. = antico alto tedesco catal. = catalano
abbr. = abbreviazione cc. = colonne
ab I. = ablativo celt. = celtico
acc . = accusativo cf. = confronta
ad loc. = ad locum. cirnr. = cimrico
affl. == affluente class . = classico
agg. = aggettivo, aggettivale cod. = codice
albo = albanese coll. = col1ettivo
alvern . = alverniate com. = comasco
amer. = americano comparo = comparativo
amt. = antico medio tedesco compI. == complemento
ant. = ant ico condi z. condizionale
antiq. = an tiqu ato congo = congiuntivo, congiunzione
App. = appendice contado = contadinesco
ar. = arabo corro correggi, correzione
arc = arcaico crist. = cristiano
archit. = termine architettonico D. = sez. voI g.-dia!.
aret. = aretino. dat. = dativo
Arg. == argomento DANTE:
art. = articolo. artico lato Conv. = "Convivio "
ast. = astigiano. Inf. = "Inferno"
att. = attivo Paro = "Paradiso "
avv. = avverbio, avverbiale Purgo = "Purgatorio"
bellun . = bellunese Vulg. El. = "De vulgari eloquentia"
berg. = bergamasco derivo = derivazione
biz. = bizantino deverb. = deverbale
b.lat. = basso latino dia1. dialetto, dialettale
bol. = bolognese dimin. = diminutivo
bot. = botanica dir. = diritto.
bresc. = bre ciano div. = diverso, diversi
bret. = bretone Diz. = Dizionario
brev. = brevemente doc. = documento
b.ted. = basso tedesco ebro = ebraico
c. = colonna eccl. ecclesiastico
ca. == ci rca anno ed. editore
cal. == calabrese ediz. == edizione
canav. == canavesano elem. == elemento
cap. == capitolo enclit. = enclitico
22

emil. = emiliano L = ezi n latina


erro = errore, erroneo, erroneamente lad. = nladi
esclamo = esclamazione lal. = latin
estro = estratto. lett. - letterario
etc. = et cetera, eccetera lez. = lezione
etimo = etimologia lig. = ligure
etr. = etrusco loc. = l uzione
eufem. = eufemismo, eufemistico logod. = logodur e
E.V. = era volgare 10mb. = lombard
f. femminile , fiume long. = long bardo
fam. = famiglia lucch . = .Iu che e
fasc. = fascicolo lurug. = lunigiane e
femm. = femminile m., = ma chile; medio
ferro = ferrarese magro = magr bin
fig . = figura; senso figurato manto = mantovano
fior. = fiorentino mar. = tenni ne marinare
fiton. = fitonimo march. = marchigiano
fondo = fondiario marino = marinare
formo = formazione marsigl. = mar igle e.
fr.,franc. = francese masch . = maschile
fraz. = frazione mat = medio alto lede co
fut. = futuro med . = medievale
gal\. = gallico medi t. = mediterraneo
gen. = genere, genovese, genitivo mero = meridionale
gent. = gentilizio mi\. = termine militare
ger. = gerundio modo - moderno
gergo = gergale moden. = mode ne e
germ. = germanico monfe = monferri no
glUr. = termine giuridico mont. = montano.
Gloss. = glossario) mpi. = ma chjle plurale
goto = gotico rns. = mano critto
gr. = greco m.s. = mede imo ignifi al
ibero = iberico n. = neutro ; nome; nOla; nUffi r
idro = idronimo nap. = napoletano
i.e. = indoeuropeo neogr. = neogreco
inc. = incerto n.fam. nome di famiglia, cognome
ind. = indice nizz. = nizzardo
inf. = inferiore nomm. = caso nominativo.
imp. = imperativo, imperatore n.n. = non numerato
impf. = imperfetto n.p. = nome di persona
ind. = indicativo n.s. = nuova erie
indet. = indeterminato N.T. = Nuovo Testamento
inf. = infinito num. = numerale
intero = interiezione oecid, = occidentale
interv. = intervocalico. od. = odierno
ingl. = inglese ogg. = oggetto
mv. = inventario 01. = olandese
it. = italiano onom. = onomatopeico
intr. = intransitivo orient. = orientale
iscr. = iscrizione or. = ordinale
ittiol. = ittiologia' omit. = ornitologia
l. - = leggi, leggasi; libro p. = pagina; parte
23

parm. = parmigiano. s.i.d. = senza indicazione di data


pad . = padovano. sf. sostantivo femminile
part. = partic ipio g. = seguente, singolare.
partit. = partitivo sgg. = seguenti
passo = passivo, passato sic. = siciliano
perf. = perfetto sim. = simile
perso = persona; persiano sing. = singolare
plac . = piacentino. s.l .m. = sul livello del mare
piem. piemontese
== sm. = sostantivo maschile
pist. = pi toie e. sn. = sostantivo neutro
pl. = plurale sogg. = soggetto
pleon. = pleonastico sost. = sostantivo, sostantivato
plur. = plurale sp. = spagnolo
pon. = Ponente
pop.
spec. = speciale, specialmente
= popolare, popolaresco Stat. = statuto
port = portoghese
poss .
str. = strofa
= possessivo suff. = suffisso
pp. = pagme sup. = superiore
pref. = prefisso
superI. = superlativo
pre-i.e = pre-indoeuropeo.
S.V. = sub verbo
pre-Iat. = pre-Iatino.
t. = tomo
prep. = preposizione
lavo = tavola
pre-rom. == pre-romano
preso
ted. = tedesco
= presente
tesso = tessitura
probo = probabile, probabilmente
tipo = tipografia
proc1. == proc1itico
pron. = pronome, pronuncia
top. = toponimo
provo = provenzale
topon . = toponomastico
proverb. = proverbiale
(OIT. = torrente
ptc. = participio
tosc . = toscano
pugl. = pugliese tr. = transitivo
trad. = traduzione
qd. = quondam
trasl. traslato
r. = recto
trent.
R. = rubrica = trenti no
Rec. = recensione triest. = triestino
Reg. = Regesto t. t. = termine tecnico
reggo = regglano V. = = verso, valle
region . == regionale varo = variante
re1. = relativo vb. = verbo
rifl. = riflessivo valtel!. = val tellinese
Riv. = Riviera ven. veneto
rom. = romano venez. = veneziano
romagn. = romagno lo. vent. = ventimigliese
Rubr. = rubrica vero = veronese
S. = secolo,serie, singolare vico = vicentino.
sav. = savonese v.1. = "varia lectio",variante.
scherzo = scherzo o vOC . = vocativo
sciI. = cilicet, cio. val. = volume,
s.d. = senza data. volg o = volgare
sec. == secolo volI. = volumi
seno = senese vsl = versus
sett. = settentrionale v.sp. = varie specie.
sez. sezione zool. zoologia
24
- --
Autori e testi classici

Amm. Mare. Ammiano Marcel1ino Mt. = Vangelo sec od Matteo


August. = Agostino Fest. = Paolo, Fe to
Caes. B.G. = Cesare, de bello Gallico Plaut. = Plauto
Caes. B.e. = Cesare, de bello civili Plin. ::: Pljnio, naturalis histora
Celso = Celso Plut. :=: Plutarco
Colum. = Columella PS. :=: Salmi
Gn . :=: Vangelo secondo Giovanni Ptol = Tolomeo.
Hes.,Hesych. = Esichio Suet. = Svetonio
Isid. = Isidoro di Siviglia Strab. = Strabone
Le. = Val gelo secondo Luca Tert. = Tertullianbo
Liv. = Tito Livio Varr. = Varrone.
N.T. = Nuovo Testamento Veg. = Vegezio
Mare. = Plutarco, Vita di Marcello Verg. = Virgilio
Mc. = Vangelo secondo Marco Vitr. = Vitruvio

Simboli

* = forma ipotizzata, non attestata.


= rapporto, connessione
[ ] = aggiunta del compilatore.
[ ... ] = lacuna nel testo
[ ... = id. id.
. . .] = id. id .
1/ ... = prima met del sec . ...
2/ ... = seconda met del sec . .. .
Bibliografia (sigle)

*AA ABATE Agostino, Cronache savonesi dal 1500 al 1570 di Agostino Abate, accresciute di docu-
menti inediti, pubblicate e annotate dal dotto C.Assereto, Savona 1897. [Savona, ca. 1570].
*AAD PANDIANI Enlio, Arredi e argenti di Andrea D'Oria, da un inventario del 1561, in: ASLSP 53
(1926), pp.239-297.
AAG ASCOLI Graziadio Isaia, Del posto che spetta alligure nel sistema dei dialetti italiani, in: AGI 2
(1876), pp.l11-160; 396-399.
AALSL Atti dell' Accademia ligure di scienze e lettere.
AASLT Atti dell' Accademia di Scienze e Lettere di Torino
ABB BERNARDINI Enzo - BESSONE Giuseppe E., Bordighera ieri. Antologia, Bordighera, 1971.
ABD APROSIO Sergio, Dalla Bordigheta a Bordighera (e dintorni), in : AMSSSP 28 (1992), pp .7-47.
ABS APROSIO Sergio, Ligure "balu" 'pianerottolo', in: SAB, n.s. 11 (199l),pp.l7-18.
ACB [ASTENGO C.A.Andrea], Alcuni documenti sull'antichit e privilegi del Capitolo della Catte-
drale Basilica di Savona, Savona 1897.
ACC ANSALDO France co, Cronaca della prima Crociata scritta da Caffaro. ed altra dei Re di
Gerusalemme, da un anonimo, .. per la prima volta pubblicate, in: ASLSP l (1858), pp. I -75 .
ACL BALBI Giovanna - RAITERI SiI vana, Notai genovesi in Oltremare. Atti rogati a Caffa e a
Licostomo (sec. XIV), Bordighera 1973.
ACM ANGELI Adolfo, Carrara nel Medioevo. Statuti e ordinamenti, in: ASLSP 54 (1929), fasc .2,
pp.1-134.
ACS CIPOLLA Carlo, Un amico di Cangrande l della Scala e la sua famiglia, in: MAST, Serie 2., to-
mo I. (1902), pp. 1-72.
ACV ANGELI Adolfo, in: ACM, Vocabolarietto dei termini meno comuni, pp.l35-139.
ADG AGENO Gian Carlo, Studi sul dialetto genovese, in: SG l (1957), pp.1-156. [Per le citazioni dal
volume non si indica la pagina essendo sufficiente la consultazione dell'indice analitico].
ADL AZARETTI Emilio, L 'e voluzione dei dialetti figuri esaminata attraverso la grammatica storica
del Ventimigliese, Sanremo 1977. [Per le citazioni dal volume non si indica la pagina essendo suf-
ficiente la con uIrazione dell'indice analitico].
ADP ACCAME Giacomo e PETRACCO SICARDI Giulia, Dizionario pietrese , Pietra Ligure, s.i.d.
[1981].
ADR APROSIO Sergio, I bravi di Don Rodrigo, in: AMSSSP 26 (1990), pp.27-34.
ADT APROSIO Sergio, Due curiosi testi medievali: una 'maledizione e uno scongiuro, in: SAB, n.s. 13
(1992), pp.9-13 ,
AES AEBISCHER Paul, L 'volution du suffixe "-arius" en italien prlittraire d 'aprs les cartes lati-
nes mdivales, in:ASNP, Serie 2., vol.10 (1941), pp.l-19.
AF ACCAME Paolo, Frammel1ti di laudi sacre in dialetto figure antico, in: ASLSP 19 (1889)
pp.547-572.[Anzich la pagina si indica di norma il numero del componimento e del verso].
AFV AZARETTI Emilio, Nomenclatura della fauna marina in dialetto ventimigLiese, in: BALM 10-12
(1968-70), "Studi offerti a Mirko Deanovic" , pp.409-427.
26

*AG,AGL [ANONIMO GENOVESE], Rime genovesi della fin e del secolo XliI e del principio del XIV edite
ed illustrate da N. LAGOMAGGIORE, in: AGI, 2 (l876), pp.l61- 3 12. [Data: fine seC.X III - inizio e co
xrv]. Tranne diversa indicazione le citazioni sono tratte da questa edi zione.
*AG,AGP [ANONIMO GENOVESE], Rime geno vesi della fine del secoloX/l1 e delprin ipio del Xl V. Par-
te seconda, edita per cura di E.G. PARODI, in: AGI 10 ( 1886- 1888), pp.J09-140. [Data: fi ne 010
xIII-inizio sec. XIV] La numerazione dei componimenti prosegue quella di AG,AGL. Trann e diver-
sa indicazione le citazioni sono tratte da q'uesta edizione, con il numero del c mponimento del
verso in cui compare il termine citato.
*AGC ANONIMO GENOVESE, Poesie. Edizione critica, introduzione, commento e glossario a Cura di
LUCIANA COCITO, Roma 1970.
*AGD ANONIMO GENOVESE, in CPO L, pp.713-761 {testo} . II ., pp.847-848 [n ote ].
AGF ABATE Giovanni Agostino, Giometria de figure quadre, a cura di GIOVA Nl FARRI , av na L992 .
AGI Archivio glottologi co Italiano.
AGM ANGELUCCI Angelo, Glossario delle voci militari che si inconlrano nell'Inventario fie ' 'hino
del 1532, in: ASLSP lO (1874), pp.773-803.
*AGN ANONIMO GENOVESE, Rime e ritmi latini. Edizione critica a cura di JEAN NI LAS, B Logna
1994.
AGS ATZORI M.Teresa, Glossario di sardo antico, Parma 1953.
AGT PISTARINO Geo, La tradizione manoscritta e un codice perduto dell'Anonimo Genovese, in
"Miscellanea di storia Ligure, I ." , Genova 1958, pp.8-41.
Al IMPERIALE DI SANT' ANGELO Cesare, Annali genovesi di Caffaro e de' uoi continuatori dal
MCCXXVal MCCL, Vol. IW, Roma 1923.
AI.2 IMPERIALE DI SANT' ANGELO Cesare, Annali genovesi di Caffaro e de' suoi continuatori, dal
MCCLI al MCCLXXIX, VoI. IV o , Roma 1926.
AIM DESIMONI Cornelio - BELGRANO Luigi Tommaso, Atlante idrografico del Medio Evo. pOS e -
duto dal pro! Tammaro Luxoro, pubblicato in fac-simile ed annotalO, in: ASLSP 5 ( I 67) , PP.5-
271.
AIR ROSTAN Filippo, Poesie popolari di Airole, in: RH 9 (1954), p .19.
AIS JABERG Karl - JUD Jakob, Sprach- und Sachatlas Italiens und der Siidschweiz, Z" fingen
1928-1940.
ALB APROSIO Sergio, Ligure "bunetu" 'berretto', in: AMSSSP 26 (1990), pp.35-39,
ALE ALESSIO Giovanni, Lexicon Etymologicum. Supplemento ai dizionari etimologici Ialini e ro-
manzi, Napoli 1976.
ALF GILLIRON Jules Louis - EDMONT Edrnond, Atlas lin guistique de la France Pari s 1902 -
1912,1920.
ALI BARTOLI Matteo - PELLIS Ugo, Atlante linguistico ltaliano, Torino, in cor o di tampa.
ALL ARNALDI Francesco, Latinitalis Italicae Medii Aevi inde ab a. CDLXXV{ ad a.MXXII Lexicon i m-
pe rfectum, Bruxelles 1939.
ALLG Archiv fiir lateinische Lexikographie und Grammatik, Leipzig 1884 ..-
ALM Archivum latinitatis medii aevi. 1924 .. -
ALN PELLEGRINI Giovan Battista, Gli arabismi nelle lingue neo/atine con speciale riguardo ali 'ita-
lia, 2 volI., Brescia 1972.
ALS APROSIO Sergio, Le Lizie di Savona, in: SAB, n.s. Il (1991), pp.2-6 .
AMB APROSIO Sergio, In margine all'Anonimo Genovese: "Borchan ", in : AMSSSP 26 ( 1990)
pp.23-26.
AMF MARENGO Emilio, Alfondo W del Carretto marchese di Fin.ale e La Repubblica di Genova, in'
ASLSP 46 (1915), fase. 2, pp.1-141. .
AMSSS Atti e memorie della Societ storica savonese.
AMSSSP Atti e memorie della Societ savonese di storia patria.
AND ALIZERI Federigo, Notizie dei professori del disegno in Liguria dalle origini al secolo XVI 9
voLl., Genova 1864-1880. '
ANL APROSIO SERGIO, Note di linguistica ed etimologia, in: AMSSSP 36 (2000) pp.53-72.
ANP AZAREITI Emilio, Nomenclatura peschereccia di origine greca nel dialetto Iigure jntemelio, in '
BALM 21 (1979), pp.59-69. .
APB APROSIO Sergio, Un antico toponimo savonese: "Porta Bellaria ", in: SAB , n.s. 10 ( 199 1),
pp.12-13 .
27

APD ALESSIO Giovanni, Nuove postille al Dizionario Etimologico Italiano , in: "Centro di Studi filo-
logici e Linguistici siciliani", Bollettino 6 "Saggi e ricerche in memoria di Ettore Li Gotti", Paler-
mo 1962, pp.59-11 O.
APO ALESSIO Giovanni, Parole oscure del territorio alpino, in: Miscellanea di studi linguistici in ri-
cordo di E. Tolomei, a cura di CARLO BATTISTI, Firenze 1953, pp.547-571.
APT ALESSIO Giovanni, Problemi di toponomastica Ligure, in: Convegno di studi apuani (26-29/giu-
gno/1955), Rendiconti dei lavori della terza giornata, Carrara 28/giugno/1955, Carrara 1956.
APV AZAREITI Emilio, Prestiti greci nella terminologia peschereccia ventimigliese, in: RH 34-35
(1979-80), pp.78-81.
ARCH Archaeonautica. Construction navale maritime et fluviale.
AROM Archivum Romanicum.
ARSG Annali di ricerche e studi di geografia.
ART ALESSIO Giovanni, Relitti toponomastici liguri in Provenza, in: SE, Serie 2., 21 (1950-51),
pp.443-461.
AS DI TUCCl Raffaele, Statuti dell 'arte della seta (6 marzo 1432), in: lSG, pp.53-77.
ASA ACCAME Paolo, Legislazione medievale ligure. VoLume primo. Statuti antichi di Albenga (1288-
1350), Finalborgo 1901.
ASB AZARETTI Emilio, Storia dei nomi *balma / *alma, in: RH 39 (1984) 3-4, pp.67 -82.
ASD AIRALDI Gabriella, Studi e documenti su Genova e l'Oltremare, Genova 1974.
*ASF MANNO Antonio , Arredi ed armi di Sinibaldo Fieschi da un inventario . del 1532, in: ASLSP lO
(1874), pp.705-772.
ASLSNG Atti della Societ ligustica di scienze naturali e g~ografiche .
ASLSP Atti della Societ Ligure di storia patria.
ASNP Annali della Scuola normale superiore di Pisa. Classe di lettere, storia, filosofia.
ASNS Archiv fUr das Studium der neueren Sprachen- und Literaturen.
ASS APROSIO Sergio, La "Scria" di Savona, in..' Studi. Omaggio a Carlo Russo .. , Savona 1995,
pp.25-39.
ASSSP Atti della Societ savonese di storia patria.
ATA AZARETTI Emilio, Testi trecenteschi in volgare albenganese, in: RSL 51(1985), pp.202-218.
ATPL Archivio per le tradizioni popolari della Liguria.
ATI APROSIO Sergio, A proposito di due testi volgari albenganesi del Trecento, in: AMSSSP 28
(1992), pp.49-65 .
BA LETTERA di Biagio Assereto sulla vittoria di Terracina (Genova, 6 agosto 1435), in: MFT, pp.37-39.
BAG BRUNO Agostino, Una grida del 1488, in: BSSS 1(1898), fasc.I , pp.23-24.
BALM Bollettino dell ' Atlante linguistico mediterraneo.
BAM BRUNO Agostino, Capitoli dell'Arte dei Muratori , in: AMSSS, 2 (1889-90), pp.377-390.
BAN BRES Giuseppe, Da un archivio notarile di Grassa, Nizza 1907.
BAV BALBIS Giannino, L'alta Val Bormida tra Del Carretto e Monferrato alla fine del secolo XlV, in:
MDS , pp.167-214.
BBB BALBIS Giannino, Bardineto: una comunit Ligure montana alla fine del Medioevo, in: RH 28-
30 (1973-75), pp.l.9-45.
BBG BUONGIORNO Mario, Il bilancio di unO stato medievale. Genova 1340-1529, Genova 1973.
BBL BALLETTO Laura, Battistd de Luco mercante genovese del secolo XV e iL suo cartulario, Geno-
va 1979.
BBM BROGGINI Romano, Briciole montaliane, in: "Strumenti critici" 8 (1974), pp.383-390.
BCA BENSA Enrico, Il contratto di assicurazione nel Medio Evo, Genova 1884.
BCB BALBIS Giannino, Il castrum bizantino-Longobardo e la chiesa di San Nicol a Bardineto, in:
MDS, Genova 1978, pp.99-153.
BCD BELGRANO Luigi Tommaso, Cinque documenti genovesi orientali, in: ASLSP 17 (1885),
pp.22 1-251. .
BCG BELGRANO Luigi Tommaso, Cartario genovese, in: ASLSP 2, parte l. (1870); pp.9-244.
BCL BALARD Michel, Genes et l'Oufremer, tome 1., Les actes de Caffa du notaire Lamberto di Sam-
bucero 1289-1290, Paris 1973 .
28

BCM BALLETIO Maria Luisa, Navi e navigazione a Genova nel Quattrocento. La "Cabella Inarina-
riorum" (1482-1491) Genova 1973.
BCSS Bollettino del Centro di Studi linguistici e filologici siciliani
BDB BERTONI Giulio, Nota sul diaLetto di Bonifacio (Corsica), in: ROM 44 ( 1915), pp.26 -273 .
BDF BELGRANO Luigi Tommaso, Divisioni tra i Fregosi neL 1462, in: GLig 17 (1890), pp. 145 - L51 .
BDI BERTONI Giulio, Le denominazioni deLL'''imbuto '' nell 'Italia del Nord. Ricerca di geog rafia lin-
guistica, Bologna-Modena, 1909.
BDL BLAISE Albert, Dictionnaire Latin-Franais des Auteurs du Moyen-Age, Thrnholt 1975.
BDS BESIO G.B. Nicol, Dizionario del dialetto savonese, Savona 1980.
BDSPII Bollettino della R. Deputazione di storia patria per la Liguria. Sezione ingauna e intemeli a.
BERlO LA BERlO, Bollettino di informazioni bibliografiche.
BF BAGUETTO Gerolamo, L'uso della forchetta in Savona sul principio del Quattro ento In
BSBS, Supplemento savonese N.l , Torino 19l2, pp.83-87. '
BFG.I. .. BELGRANO Luigi Tommaso, Delle f este e dei giuochi dei Genovesi, in : "Archivio Stori co Italia-
nO ..per le privincie della Toscana, dell ' Umbria e delle Marche", Serie 3., lomo 13 (1871 ) pp. 39-
71; 191-221; 14 (1871), pp.64-118; 15 (l872), pp.417-477; 18 (1873), pp.l L2-137.
BG BRUNO Agostino, Della giurisdizione possessoria dell 'antico comune savonese, in: AMSSS, 2
(1889-90), pp.l11-l84.
BGO BALARD Michel, Gnes et l'Outremer,tome 2., Actes de Kilia du notaire Antonio di Pon z
1360, Paris 1980.
BGP BORNATE Carlo, La guerra di Pietrasanta (1484-85) secondo i documenti del! 'Archivio genove-
se, in: MDSI, Terza serie, tomo 19, (Torino 1922), pp.141 -223. .
BGS BYRNE Eugene Hugh, Genoese shipping in the twelfth and thirteenth cenluries, Cambridge
Mass. 1930 (Reprint, New York 1970).
BIO BERTONI Giulio, Italia dialettale, Milano 1916.
BIO BIONDELLI Bernardino, Saggio sui dialetti gallo-itaLici, Milano 1853 .
BIR BELGRANO Luigi Tommaso, Illustrazione del Registro Arcivescovile, in: ASLSP 2, pane I.
(1870), pp.245-600.
BL PIATIOLI Renato, Lettere di Pietro Benintend; mercante del Tre cento, in : ASLSP 60 (1932),
pp.1-173. .
BLC BALARD Michel, Notai genovesi in Oltremare. Atti rogati a Cipro da Lamberto di Sambuceto
(11 ottobre 1296-23 giugno 1299), Genova 1983.
BLG BONFANTE Giuliano, Latini e Germani in Italia , Brescia 1965.
BLig Bollettino ligustico per la storia e la cultura regionale.
BLV BATTISTI Carlo, La crisi deL latino. Lezioni universitarie sul/atino volgare, Firenze 1946.
BMG BRUZZO Carlo, Capitolato, contratti e ordinamento dei lavori per la costruzione delle nuove
mura di Genova nel 1630-32, in : ASLSP, 64 (1935), pp.1-65.
BMP BRUZZONE Michele, Il Monte di piet di Genova. 1483-1810. Cenni storici, in ASLSP, 41
(1908), pp.1-250.
BMS BELGRANO Luigi Tommaso, Di un codice genovese riguardante la medicina e le scienze Occul-
te, in: ASLSP 19 (1889), pp.625-652.
BNA BALLETTO Laura, Atti rogati a Ventimiglia da Giovanni di Amandolesio da/1258 al/ 264 ,
Genova 1985.
BNF BICKNELL Clarence, l nostri fiori (1896), da "Flora oJ Bordighera and San Remo' , Bordighe_
ra 1896, in: ABB, pp.219-221.
BNL.1,2 BORGOGNO Giovanni Battista, Note di linguistica Ligure (in relazione col dialetto di Perinal _
do), in: RH 9 (1954), pp.73-76; 27 (1972), pp.69-76.
BNN BALBI Giovanna, l nomi di nave a Genova nei secoli XII e XIII, in: Miscellanea di storia figure in
memoria di Giorgio Falco, Genova 1966, pp.65-86.
BOG BELGRANO Luigi Tommaso, Osservazioni al GLossario del Secondo Registro Ar ivescovile di
Genova, in: GLig 15 (1888), pp.231-232. .
BOS BOSELLI Mario, Poesia dialettale genovese dal sec. XVi ad oggi, Genova s.i.d.
BOY BRUNO Agostino, L'Officio delle virt, in: AMSSS, 1 (1888) pp.527 -577 .
BPE BERTONI Giulio, Note e correzioni all'antico testo piemontese dei "parlam.enti ed epiSTole ",
in ROM 39 (1910), pp.305-314.
29

BPP BELGRANO Luigi Tommaso, Il palazzo del principe D'Oria a Fassolo in Genova, Illustrazioni
di A. MERLI continuate da L.T. B., in: ASLSP lO (1874), pp.l-1l8.
BR BALARD Michel, La Romanie Gnoise (xlle- debut du xvie sicle), in: ASLSP n.s.18 (1978).
BRG BRATIANU Gheorghe 10an, Recherches sur le commerce gnois dans la Mer Noire au
xl/lesicle, Paris 1929.
BRP BALBI Giovanna, Il primo incunabolo genovese, Torino 1974 [contiene, in riproduzione anastati-
ca: La raxone de la Pasca e de la luna e lefesle, Genova s-.d. (1474)].
BSA BELGRANO Antonio, Lo statuto di una corporazione medievale in Albenga), in: BSSAII, 1.
( 1934), pp.135-151.
BSBS Bollettino storico bibliografico subalpino.
BSC BELGRANO Luigi Tommaso, Statuti dei Cinturai, Guantai e Borsari di Genova, in: Glig 13
(1886), pp.3l5-317.
BSG BERTOLDI Vincenzo, Sopravvivenze galliche nelle Alpi, in: "Revue Celtique" 46 (1929), pp.16-28.
BSL BELGRANO Lui.gi. Tommaso, Documenti inediti riguardanti le due Crociate di San Ludovico IX
Re di Francia, Genova 1859.
BSM BRUNO Bruna, Gli Statuti di Millesimo nel secolo Xlii, in: MDS, pp.155-165.
BSO BENSA Enrico, Gli statuti del Comune di Onzo, in: ASLSP 54 (1929), fasc.2, pp.165-231.
BSR BELGRANO Luigi Tommaso, Il secondo registro della Curia arcivescovile di Genova, trascritto
da LUIGI BERETIA, in: ASLSP, 18 (1888).
BSSAII Bollettino della Societ storico-archeologica ingauna e intemelia.
BSSS Bullettino della Societ storica savonese.
BTG BELGRANO Luigi Tommaso, Tumulti in Genova nell'Aprile del 1392, in: Glig 17 (1890),
pp.142-145.
BTS BELGRANO Luigi Tommaso, Trattato del Sultano di Egitto col Comune di Genova nel 1280, in:
ASLSP 19 (1888), pp.161-175.
BUL BONELLI Giuseppe, I nomi degli uccelli nei dialetti Lombardi, in: SFR, 9 (1901), pp.370-468.
BUN BELGRANO Luigi Tommaso, Usanze nuziali in Genova nel secolo XV, in: Glg 14 (1887),
pp.446-45 l.
BVP BELGRANO Luigi Tommaso. Della vita privata dei Genovesi, 2. ediz., Genova 1875.
BWL BLATT Franz, Aus der Werkstatt eines mittellateinischen Lexikographen, in: "Philologus, Zeit-
schr ift fur klassische Phi101ogie'', l15 (1971), pp.11-15.
BZT BARONI ZANETTI Sara, Primo contributo alla conoscenza dei termini dialettaLi geografici usa-
ti nell'Emilia, in: Atti del X Congresso Geografico Italiano, val. l., Milano 1927, pp.395-404.
CA DESIMONI Cornelio, [ conti del! 'Ambasciata al Chan di Persia nel MCCXCll, in: ASLSP 13
(1879), pp.537-69.
CAC BALLETTO Laura, CENCETTI Giorgio, ORLANDELLI Gianfranco, PISONI AGNOLI Bianca
Maria, li cartulario di Arnaldo Cumana e di Giovanni di Donato (Savona 1178-1188), Roma
1978 [atti rogati da Arnaldo Cumano].
CAD CASACCIA Giovanni, Dizionario genovese-italiano, 2. edizione, Genova 1876.
CAF BELGRANO Luigi Tommaso, Annali Genovesi di Caffaro e de' suoi continuatori dal MXCIX al
MCCXCIII.: Vol. r, Genova 1890, pp. 1-149: Cafari Annales ann. MXCIX-MCLXIll; Cafari Ystoria
captionis A/marie et Turtuose anno MCXXXXVIl et MCXXXXVlII; Notitia Episcoporum Ianuensium anll.
MXCIC-MCXXXIll; Calari de liberatione civitatum orientis liber; Regni /herosolymitani Brevis Hi-
storia.
CAN .. . O CANOCCIALE de Savonn-a, Almanacco, Savona 1842 ... 1848; O CANOCCIALIN, Supplemen-
to a-o Canocciale de Savonn-a Almanacco pe-o 1849, Savona, 1849.
CAP CAVASOLA PINEA Gian Battista, Ambigua presenza francese nei conflitti tra Genova e Finale:
Rinaldo di Dresnay ed i patti del 9 aprile J449 e del 15 settembre 1458. in: ASLSP n.s. 23 fasc.2
(1983), pp.99-ll9.
CAR COSTAMAGNA Giorgio, Gli Statuti della Compagnia dei Caravana del porto di Genova (1340-
1600), in MAST, Serie 4. n.8 (1965).
CAS LAMBOGLIA Nino, Ricerche d'archivio. Le pi antiche carte dell'Archivio Storico 1ngauno, in:
RH 3 (1937), pp. 102-113.
CAT COSTA RESTAGNO Josepha, Popolazione e distribuzione della ricchezza nel territorio ALbenga
all'inizio del Trecento, in: RSL 50 (1984), pp.95-153.
30

CAV CORTELAZZO Manlio, Avviamento critico al/o studio della dialettologia iraliana. /. Problemi e
metodi, Pisa 1969.
*CBL CRESCINI Vincenzo - BELLETTI Gian Domenico, Laudi genovesi del sec. XIV, in : Glig lO
(1883), pp.321-350; 477.[L'indicazione della pagina normalmente seguita da quella de l numero
del componimento e del verso].
ccc CAMBIASO Domenico, Casacce e confraternite medievali in Genova e Liguria, in: ASLSP, 71
(1948), pp.79-l11.
CCI COSTAMAGNA Giorgio, La redazione del documento notarile genovese. Dalla charta ali 'in tru-
mentum, in: ASLSP n.s. 4 (1964). pp.9-76.
CCL CALZAMIGLIA Livio, La "Communitas" di Lavina nel XIV secolo. Cenni storici, toponomasrici
e onomastici, in: RII 38 (1983), pp.54-58.
CCS CERISOLA Maddalena, Gli statuti di Celle ( 1414), Bordighera 1971.
CDC CALLURA CECCHETII Rosa - LUSCHI Giovanna - ZUNINO Stella mari, Genova e Spagna
nel XIV secolo. Il "Drictus Catalanorum" (1386, 1392-3), Genova 1970.
CDG IMPERIALE DI SANT' ANGELO, Cesare, Codice diplomatico della Repubblica di Genova dal
DCCCCLVlll al MCLXXXX, 3 volI., Roma 1936-1938-1942.
COL HISTORIAE PATRIAE MONUMENTA, tomus XIlI. Codex diplomaticus Langobardia , Torino
1873. .
CDO CONCESSIONI, DECRETI ET ORDINI della Citt di Savona, concessi dalla Serenissima Repub-
blica di Genova, Genova 1610.
CDP CUNEO Carlo, Memorie storiche sopra l'antico debito pubblico. Mutui, compere e Banca di San
Giorgio in Genova, Genova s.i.d.
CDS CARLI Pio (con la collaborazione di VINCENZO JACONO), Dizionario dialettale sanremasco-italia_
no, Ventimiglia 1971.
*CEB CRESCINI Vincenzo, Una prosa genovese del sec. XIV, in Glig lO (1883), pp.350-359; 478.
CEL l CELTI D'ITALIA, a cura di ENRICO CAMPAN1LE, Pisa 1981.
CF CALZAMIGLIA Livio, Frammenti di un laudario, Pietra Ligure 1979. [Anzich la pagina si in-
dica di norma il numero del componimento e del verso] .
CFR LUPO GENTILE Michele, Sulla consorteria feudale dei nobili di Ripafratta. Documenti , in:
GSLL 6 (1905), pp.57-67.
CGD BALLETIO Laura, CENCETII Giorgio. ORLANOELLI Gianfranco, PISONI AGNOLI Bianca,
Maria, Il cartulario di Ama/do Cumano e di Giovanni di Donato (Savona 1178-1188), Roma
1978 [atti rogati da Giovanni di Donato].
CGG FALCO Giorgio - PISTARINO Geo, Il cartulario di Giovanni di Giona di Porto vene re ( eC.XIJJ)
Torino 1955. '
CGL LOEWE Gustavus - GOETZ Georgius, Corpus glossariorum latinorum, Leipzig 1889-1901 .
CGS.l CHIAUDANO Mario - MORESCO Mattia, Il cartolare di Giovanni Scriba , voI. l , Torino 1935.
CGS.2 CHIAUDANO Mario, Il cartolare di Giovanni Scriba, vol.2, Torino 1935 .
CHAR.l HISTORIAE PATRIAE MONUMENTA, Chartarum tomus l, Torino 1836.
CHAR.2 HISTORIAE PATRIAE MONUMENTA, Chartarum tomus II. , Torino 1853.
CHI CHIAUDANO Mario, La. finanza sabauda nel seC.XIll, 3 voli., Torino 1933.
CIC NOBERASCO Filippo - SCOVAZZI Italo, O Ciccioll. Antologia dialettale savonese, Savona
1930.
CIL CORPUS INSCRIPTIONUM LATINARUM, Berolini 1872
CIR CAVA Giuseppe, In to Remon, Savona 1930.
*CIT CAVALLI Gian Giacomo, ittara Zeneize .... Genova 1745 (tranne diver a indicaz ione le
citazioni sono tratte da questa edizione).
*CIT.A CAVALLO Gian Giacomo, Ra Cittara Zeneize ... , Zena 1665.
*CIT.B CAVALLO Gian Giacomo, Ra Cittara Zeneize ... , Genova 1636.
CIV CORTELAZZO Manlio, L 'influsso linguistico greco a Venezia, Bologna 1970.
CL CALESTANI Vittorio. Dai Liguri moderni agli antichi Liguri. Note di top.onomastica e di paleo_
grafia, in: GSLL n.s. 8 (1932), pp.1-30.
CLO CAIX Napoleone, Saggio sulla storia della lingua e dei dialetti d 'Italia, con un 'introdu zione so-
pra l'origine delle lingue neo latine, Parma 1872.
CLP ATTI del 2 Congresso storico "Liguria-Provenza" (Grasse 11-14 ottobre1968, Bordigh ra-Ai;1(
1971.
31

CLS CALVINI Nilo - PUTZULU Enrico - ZUCCHI Vanna, Documenti inediti sui traffici commmer-
ciali tra la Liguria e la Sardegna nel secolo XII/. VoI. l, Padova 1957.
CLU CONSULTA LIGURE, Vocabolario delle parlate liguri. Lessici speciali. 1. Gli uccelli, Genova 1982.
CMS CAMPORA Luigi, Membiesavoneixi 1861-1931 , Savona 1931.
CNG CALVINI Nilo, Nuovo glossario medievale ligure, Genova 1984.
CNM PUNCUH Dino, Il Cartulario del Notaio Martino. Savona 1203-1206, Genova 1974.
COL DURANTE Bartolomeo e POGGI Ferruccio, Storia della Magnifica Comunit degli Otto Luoghi,
Pinerolo 1986.
*COM DE-FRANCHI Steva, Commedie trasportae da ro franeize in lengua zeneize ... (6 tomi), Zena
1830 .(tranne diversa indicazione le citazioni ono tratte da questa edizione).
*COMM [DE FRANCHI Steva] , Comedie trasportce da ro franeize in lengua zeneize da Micrilbo Termo-
pilatide P.A . ... , Zena 1772.
*COMS [DE FRANCHI Steva] , Seconda recugeita de Comedie trasportce da ro jraneize in lengua zenei-
ze da Micri/bo Termopilalide P.A . ... , Zena 1781.
CON CONSULTA LIGURE, Per un vocabolario delle parlate liguri, Atti del Convegno di Sanremo
(10-12 ottobre 1976), a cura di LORENZO COVERI, Genova 1976.
COS CHIAUDANO Mario, Notai liguri del sec. XII. Gberto Scriba de Mercato (J 186), Torino 1940.
CP BELGRANO Luigi Tommaso, Prima / Seconda serie di documenti riguardanti la Colonia di Pe-
ra, in: ASLSP 13 (1877-1884), pp.97-317; 931-1003.
CPB CIPOLLA Carlo, Inventari trascritti da pergamene bobbiesi dei secoli XJIl-XfV. Appunti lessicali,
in: MDSI, Serie m, tomo XlII (1909), pp.233-278.
CPD CAMPORA Luigi, Poesie in dialetto, Savona 1940 (Estratto da: Cronache savonesi nn.19-23.
CPF COTIGNOLI Ubaldo, Uberto Foglietta. Notizie biografiche e bibliografiche, in: Glig 6 (1905),
pp.121-L75.
CPO CONTINI Gianfranco, J poeti del 200, Napoli 1961.
CPV CALZAMI GLIA Livio, Una preghiera alla Vergine di anonimo albenganese (1461), in: RH 39
(1984),3-4, pp.47-49.
*CR COCITO Luciana, 11 raxonamento di Cristo e Maria (Manoscritto fran zoniano 56 [sec. XIV] Sa-
vona 1977.
CRA COSTA RESTAGNO Josepha, Albenga. Topografia medievale. Immagini della citt, Bordighera
1979.
CRU Vocabolario degli Accademici della Crusca. Quinta impressione, Firenze 1863 -
CRL CARLTON Charles Merrit, Studies in Romance Lexicology, based on a collection oj late Latin
documentsfrom Ravenna (AD 445-700), Chapel Hill1965.
CSC CALZAMIGLlA Livio, 11 sinodo di riforma del vescovo Carlo Cicada (1564), in: RH 36-37
( 198 L-1982), pp.56-64.
CSD CALVINI Nilo, Statuti comunali di Diano (1363), Diano Marina 1988 .
CSF CALVINI Nilo, Alcune con.venzioni medievali delle zone di Savona e Finale, in AMSSSP 15
( l981 ), pp.53- 105.
CSG CAMBIASO Domenico, Sinodi genovesi antichi, in: ASLSP 68 fasc.l o (1939), pp.3-94.
CSL PUNCUH Dino, l pi antichi statuti del Capitolo di San Lorenzo di Genova. in: ASLSP n.s. 2
(1962) , pp.l7-76.
CSR CANEPA Antonio, Vicende del CasteLLo di San Romolo, in: ASLSP 53 (1926), pp.91-146.
CSS CALVINI Nilo, Statuti comunali di Sanremo, Sanremo 1983.
CST CALVINI Nilo Citt di Taggia (Imperia). Statuti Comunali del 1381, Taggia 1981.
CTB CAVALLI Enrico, Il toponimo Bardineto, in: RII 4 (1938) pp.233-235.
CTI CASTELLANI Arrigo, l pi antichi testi italiani, 2. edizione Bologna 1976.
CTL CELESlA Emanuele, Saggio di toponimia Ligure, Savona 1888.
CUN CUNIO Nicolao, Libro di Nicolao Cunio savonese, ms. nella Civica Biblioteca "A. G. Barrili",
Savona 1602.
CVB CERI0LO VERRANDO Anna Maria, Bordighera nella storia, Bordighera 1971.
CVM CHERUBINI Francesco, Vocabolario milanese-italiano, Milano 1839.
CVQ BRUNO Federico, Capitula ville Quilial1i, in: AMSSS, 2 (1889-90), pp.321-376 .
DA COSTA RESTAGNO Josepha, Le prime delibere della serie " Deliberazioni consolari" del Co-
mune di Albenga (1364), in: RH 20 (1965), pp.59-64.
32

DAA DESIMONI Cornelio, Actes passs en 1271, 1274 et 1279 ['Ai"as (Pelite Armnie) et Bey rout
par-devant des notaires Gnois, Gnes, 1881.
DAF DESIMONI Cornelio, Actes passe Famagouste de 1299 1301 par-deval1t le no/aire Gnois
Lamberto de Sambuceto, Genes 1883.
DC GASCA QUEIRAZZA Giuliano, Documenti di antico volgare in Piemonte. Fascicolo lI: Gli or-
dinamenti dei Disciplinati e dei Raccomandati di Dronero, Torino 1966: pp.24-47 Capitoli dei Di-
sciplinati.
DCC DESIMONI Cornelio, Della conquista di Costantinopoli per Maom etto Il. nel MC CCU/I. opu.sco-
lo di Adamo di Montalto ripubblicato con introduzione e avvertenze, in: ASLSP lO (1874),
pp.287-354.
DCG DI TUCCI Raffaele, Costruzione di galee genovesi durante il dogato di Leonardo MOlllaldo.
estratto da: Ad Alessandro Luzio gli Archivi storici italiani. Miscellanea di studi stori i, Firenz~
s.i.d., pp.331-338.
DCI DE FELICE Emidio, Dizionario dei cognomi italiani, Milano 1978.
DCT DESIMONI Cornelio, Trattato dei Genovesi col Chan dei Tartari nel 1380-81, s ritto in lingua
volgare, in: "Archivio storico italiano" 4. Serie, tomo 20 (1887), pp.161-165.
DDG DAY John, Les douanes de Gnes 1376-1377, Paris 1963.
DEI BATTISTI Carlo - ALESSIO Giovanni, Dizionario etimologico italiano , 5 vo ll. ,Firenz 1950-57 .
DELC COROMINAS J., Diccionario etimologico de la lengua castellana, Madrid 1954.
DEP DAL POZZO DI MOMBELLO, G. , Glossario etimologico piemontese, Torino 1893 .
DEV DEVOTO Giacomo - GIACOMELLI Gabriella, I dialetti delle regioni d 'Ilalia, Firenze 1972
DFB DATTA Pietro, Frammento di breve genovese del Consolato de' pIaciti, in: ASLSP l (1858).
pp.77-90.
*DFC DE FRANCHI Steva, Ro Chittarrin, o Sa! Stroffoggi dra muw ... Zena 1847 (tranne diversa indi-
cazione le citazioni sono tratte da questa edizione).
*DFS DE FRANCHI Steva, Ro Chitarrin, o Sa! Strofoggi dra muza ... Zena 1772.
DGC DI TUCCI Raffaele, Documenti inediti sulla spedizione e sulla mahona dei Geno\ esi a Ceuta
(1234-1237), in: ASLSP 64 (1935), pp.271-340).
DGF DESIMONI Cornelio, Cronaca di Genova scritta in francese da Alessandro Salvago, in: ASLSP
13 (1879) pp.363-486.
DGL DELFINO Giuseppe, li gergo in Liguria, in: "A Compagna, n.s. lO (1978), n.4-5 , pp.l2-n.
DKR DOEHAERD Rn - KERREMANS Charles, Les rlations commerciales entre Genes, la Belgi-
que et l'Outremont, d'aprs les archives notariales Gnoises. 1400-1440, Bruxelles- .
Rome 1952.
DL AA. Vv., Dante e la Liguria, Milano 1925.
DLO DESIMONl Cornelio, Recensione del "Libro d'Oltremare " di Fra Nicol da Poggibon i, pubbli-
cato da ALBERTO BACHI DELLA LEGA , Bologna L88l , in: Glig 9 (1882), pp. 130-150.
DMC ROVERE Antonella, Documenti della Maona di Chio (secc.xIV-XVI), in: ASLSP n. . 19 (1979)
fase.2, pp.7-527. '
DMM R.ACCADEMIA D'ITALIA, Dizionario di marina medievale e moderno, Roma 1937.
DNB DI TUCCI Raffaele, Studi sul!' economia genovese del sec. decimosecondo. La Tlave e i on/ratti
marittimi. La banca privata, Torino 1933.
DPA APROSIO Sergio, A proposito della Dichiarazione di Paxia, in: AMSSSP 27 (1991) , pp.169-190.
DPC CASTELLANI Arrigo, Dichiarazione di Paxia, in: CTI, pp.171-187.
DPD DURANTE Bartolomeo e POGGI Ferruccio, Diplomazia e cartografia. Mareriale inedito del-
l'Archivio vinzoniano sulle vertenze confinarie e giurisdizionali tra il "Principato " di Seborga
Vallebona e Sanremo, in: RH 39 (1984) 3-4 pp. 52-66.
DQD DESIMONI Cornelio, Sui quarti di denaro genovese e sui loro nomi volga ri, in' " PeriOdico d
numismatica e sfragistica per la storia d'Italia", Firenze, 6 (1874), pp.260-272).
DQG DESIMONI Cornelio, Quartieri genovesi a Costantinopoli nel secolo XII, in: Glig 1 (1874), pp
137-180. .
DRG DOEHAERD Rn. Les rlations commerciales entre Genes, la Belgiqueet l'Outremo11l, d 'apr
[es Archives notariales gnoises, au XJlle et x/ve sicles, 3 voll.,Bruxelles-Rome L94 1. s
DSP DESIMONI Cornelio, Statuto dei Padri del Comune della Repubblica Genovese, Genova 1885 .
DT DESIMONI Cornelio, Intorno alla impresa di Megollo Lercari in Trebisonda, lettera. di Bar/ol ~
meo Senarega a Giovanni Pontano, in: ASLSP 13 (1884), pp.495-536. o
33

DTC DESIMONl Cornelio , Tre cantari dei secoli xv e xvi concernenti fatti di storia genovese, in:
ASLSP lO (1874), pp.619-682.
DUC DU CANGE, Caroli, Glossarium mediae et illfimae latinitatis, lO voll. , Niort 1883-1887.
DV GASCA QUElRAZZA Giuliano, Documenti di antico volgare in Piemonte. Fascicolo Il ,:Gli or-
dinamenti dei Disciplinati e dei Raccomandati di Dronero , Torino 1966: pp.48-58 Vita dei Rac-
comandali.
DVA DURAND Ferdinando , Termini Tipici o rari, modi di dire e proverbi usati nella Valle dell'Arro-
scia , in: ATPL, 3, vol.2 (1974) , pp.7-74.
DVO DIONISI Livia, Saggio di vernacolo onegliese. Contributo al Folk-Lore italiano, Oneglia 1906.
EGS MARTINl Umberto - SICCARDI Giacomo, Episodi della guerra del 1625 tra Genova e Savoia
(dalle deliberazioni dei Parlamenti di Taggia e Sanremo), in: RH ]4 (1959), pp.97-113 .
ELH ENCICLOPEDIA LINGUiSTICA HISpANICA dirigida por M. ALVAR, A.BADA, R. DE BALBN,
L.P. LINDLEY CJNTRA, Madrid 1960.
EMD ERNOUT Antoine - MEILLET Antoine, Dictionnaire thymologique de la Langue Latine. Hi-
stoire des Mots., 4. d., Paris 1959.
EOL ETTMAYER Karl., Zu den Ortsnamen Liguriens, in: Festschrift fiir Paul Kretschmer. Beilrage
zur griechischen ,md lateinischen Sprachforschung, pp.23-34, Wien 1926.
ETB EDLER Florence, Glossary of lhe medie va l terms of business. Ilalian series 1200-1600, Cam-
bridge, Mass. 1934.
EVM BIANCO ACCAME Bruna, Erbe de c nostra. Piante officinali della Val Maremo/a , Pietra Ligu-
re 1983.
EW ETYMOLOGICA, Walther von Wartburg zum siebzigsten Geburlstag 18. mai 1958, Ttibingen
1958.
EWFS GAMILLSCHEG Emst, Etymologisches Worterbuch der franzosischen Sprache, Heidelberg
1928.
FA FLECHIA Giovanni, Annotazioni sistematiche alle Antiche Rime Genovesi (Arch.Il 161-312) e
alle Prose Genovesi (Arch. Vili 1-97) I. Lessico, in: AGI 8 (1882-5), pp.317-406.
FAF FERREITO Arturo, Documenti intorno alle relazioni fra Alba e Genova (1141-1270), Pinerolo
1906.
FAG FERRETIO Arturo, Documenti intorno alle relazioni fra Alba e Genova, Il (1270-1321), Pinero-
lo s .i.d.
FAL FLECHIA Giuseppe, Appunti [essicaii genovesi, in: GSLL 4 (1903), pp.271-279.
FANC FLECHIA GIiuseppe, Ancora del nome CinrrClco, in: GSLL 2 (1901), pp.144-145.
FAP BELGIOVINE Erik - CAMPENELLO Antonietta, La fabbrica dell'Albergo dei poveri. Genova
1656-]696, in: ASLSP,n.s. 23, fase.r (1983) pp.133-l91.
FAR FARRIS Giovanni, Frammenti di grammatica medievale latino-volgare, Savona 1975.
FAS FLECHIA Giovanni, Annotazioni sistematiche alle An.tiche Rime Genovesi (Arch.J/ 161-312) e
alle Prose Genovesi (Arch. Viii 1-97) ll. Scrittura e fonologia. fii. Morfologia. IV. Varia, in : AGI 10
(1886-1888) , pp.141 -166.
FBS FRANCHELLO Dario, Forma zione e sviluppo di un fronte di penetrazion.e colonica nell'ambito
del Bosco di Savona, in: AMSSSP 6 (1972), pp.47-69.
FCD FERRETTO Arturo, Codice diplomatico delle relazioni fra la Liguria la Toscana e la Lunigiana
ai tempi di Dante (1265-1321), in: ASLSP 31, fase;1 (1901); fasc.2 (1903) .
FCE FLECHIA Giuseppe, I canti da Sci Elena ed altre poesie genovesi, Caselfranco Veneto, 1925.
FCL FERRO Gaetano, Contributi alla loponomastica Ligure di interesse geografico, Genova 1968.
FCR FERRETTO Arturo, Gli statuti dei Canonici di Rapallo, in : Glig 22 (1897), pp.422-439.
FCT FERRAIRONI Francesco, Convenzioni medievali fra Triora e paesi vicini (Liguria) Occidenta-
le). Documenti inediti, Roma 1944.
FDG FORNER Wemer, Generative Phonologie des Dialekts von Genua, Hamburg 1975.
FDM FRISONI Gaetano, Dizionario moderno genovese-italiano e italiano-genovese, Genova 1910.
FDT l ... FERRAIRONI Francesco, Glossario dialettale triorese, in : RIll (1946), pp.30, 44-45, 59 ; 2
(1947), pp.15 , 29, 47; 3 (1948), pp.14, 29, 46; 4 (1949), p.27; 6 (1951), p.74; 7 (1952), pp.69-70;
8 (1953) , pp.67-68 ; 9 (1954), pp.19, 47 ; lO (1955), pp.28-29; 65.
FDT.P FERRAIRONI Francesco, Glossario dialettale friorese. [Pubblicazione postuma a cura di GlULlA
PETRAC o SICA RDI E SUOR AMABI LE FERRAIRONI] , in: RII 36-37 (1981-82), pp.72-77; 38 (1983 ),
pp.36-39.
34

FEG FLECHIA Giuseppe, Saggio di etimologie genovesi, in: Glig 23 (1898) , pp.383-388.
FEW WARTBURG, Walther von, Franzosisches erymologisches Worterbuch, Tiibingen 1948.
FFN FLECHIA Giovanni , Di alcune forme de ' nomi locali dell'Italia superiore, in: MAST, Serie 2
vol. 27 (1873), pp.275-374.
FGS FlLIPPI Giovanni, Una contesa tra Genova e Savona nel secolo xv, in: Glig 17 (1.890), pp .337-
368.
FHG FOLIETJE Ubert, Historire Genuensium , Genure 1585 .
FIL FlLIPPI Giovanni, Dell'arte della lana in Savona nei secoli XIV e xv, in : Glig 21 (n . . \ ) (1896)
pp.280-323 .
FLP FLECHIA Giovanni, Lessico piveronese, in: AGI 18 (1914-L922), pp.276-327.
FNE FLECHIA Giuseppe, Note etimologiche e lessicali genovesi, in: GSLL n.s. 15 (1939) pp.56-59 .
FNEG FLECHIA Giuseppe, Noterelle etimologiche genovesi, in: GSLL n.s. 18 (1.942), pp.86-87.
FNG FORCHIERI Giovanni, Navi e navigazione a Cenova nel Trecento. Il nUber Cazarie ", Genova
1974.
FNT FLECHIA Giuseppe, Noterelle toponomastiche e lessicali genovesi, in: GSLL n. 16 (1940),
pp.l8-23.
FNTG FLECHIA Giuseppe, Note toponomastiche e lessicali genovesi, in: GSLL n.s. 17 (1941 ), pp. l 03-
107.
FNTL FLECHIA Giuseppe, Noterelle toponimastiche e lessicali, in: GSLL n. s.19 CL 943), pp.41-42.
FNU FERRETTO Arturo, Documenti genovesi di No vi e Valle Scrivia, l. (946-1230), Pinero lo, 1909.
FNV FERRETTO Arturo, Documenti genovesi di No vi e Valle Scrivia, l/. (1231-1260), Pinerolo 19 10 .
FOM FORNER Wemer, Metatesi, metafonesi o attrazione nei dialetti liguri? , in : ID 38 ( 1975) , pp.77-
89.
FOR FORCELLINI Egidio, Totius Latinitatis Lexicon, consilio et cura Iacobi Facciolati. .. in hac tenia
editione auctus et emendatus a Josepho Furlanetto, Patavii 1828-3 L.
FOS FILIPPI Giovanni, Nuovi documenti intorno alla dominazione del Duca di Orlatls in avona
(1394-7), in: Glig 17 (1890), pp.81-102.
FPC FERRETTO Arturo, I primordi e lo sviluppo del Cristianesimo in Liguria, e in particolare a Ge-
nova , in: ASLSP 39 (1907), pp.171-806.
FPI FAR Paolo A., Postille italiane al "Romanisches Etymologisches Worterbuch " di Wh . Meyer_
Liibke, comprendenti le Postille italiane e ladine di Carlo SaLvioni, in: MIL 32 (1972).1 nu meri ivi
indicati corrispondono a quelli di REW.
FPL PENZIG Ottone, Flora popolare figure. Primo contributo aLLo studio dei nomi volgari delle pian-
te in Liguria, in: ASLSNG 8 (1897), pp.249-308 ; 341-379.
FPM FARRIS Giovanni, Un "planctus Mariae" inedito del sec. xv, in AMSSSP 4 ( 1970-7\ ), pp . 111-
125.
FPR FLECHIA Giuseppe, Postille al Glossario medievale Ligure di GiroLamo Rossi, Nervi 1900.
FPS FIASCHINI Giulio, Le pergamene deLL'Archivio ComunaLe di Sarzana in : ASLSP, n.s. 5 ( 1965),
pp.37-116.
FRO FROLA Giuseppe, Corpus Statutorum Canavisii, Glossarium, val. 3 , pp.279-297 , Torin 1918 .
FSC FARRIS Giovanni, Spiritualit e cultura in un manoscritto di fra Gianbemardo Forte ( /4 20-
1503), in: AMSSSP 11 (1977), pp.75-89.
FSL FlLIPPI Giovanni, Studi di storia Ligure (Savona), Roma 1897.
FST FERRAIRONI Francesco, Statuti comunali di Triora del sec. XlV riformati nel XVI, Bordighera
L956.
FSU FARRIS Giovanni, Scuola ed umanesinzo a Savona nel sec. xv, in : AMSSSP LO (1976), pp.7-S3.
FfL FERRO Gaetano, Toponomastica Ligure. Note geografiche, Genova 1964 .
FfM FARRIS Giovanni, VaLore storico e Linguistico di un trattatello inedito ed in volgare sulla mess
a
scritto a Legino presso Savona nel 1456, in: AMSSSP 4 (1970-71), pp.85-110.
FUP FARRIS Giovanni, Ufficiature e preghie re delle confraternite savonesi (sec. XIV-XV) , Savon
1974. a
FVA COSTA RESTAGNO Josepha, Lafondazione di Villano va d'Albenga, in : RII , 13 (1958) , pp .13S-
146. .
GA 11. .. GIUSTI Antonio, Appunti sul dialetto Ligure, in: GSLL n.s.l L (1935), pp. L93- L94; 12 (1936)
pp.99-106; 166-174; 13 (1937) , pp.35-41;197-204; 14 (1938), pp.124- 128 ; 15 (1939), PP . 54~
56;232-235; 16 (1940), pp.l2-18 ;17 (1941), pp. L02-L03 ; 18 (1942), p.86; 19 (1943), Pp.40-41.
35

GAG GIOFFR Domenico, Note sull'assicurazione e sugli assicuratori genovesi tra Medioevo ed et
moderna, in: ASLSP n.s. 9 (1969), pp.27-51.
GBM BALBIS Giannino. 11 toponimo "Murialdo", memoria dattiloscritta (nella Biblioteca della So-
ciet savonese di storia patria).
GBV (FORTE) Giovanni Bernardo Savonese, Vocabulista ecclesiastico latino e l'u/gare: utile e neces-
sario a molti, Venezia 1514 [Le pagine non sono numerate].
GC HALL Margaret W. - KRUEGER Hilmar C - REYNOLDS Robert L., NOlai tiguri del sec. XII. Gu-
glielmo Cassinese (1190-1192),2 voll., Torino 1938. .
GCA GIUSTINIANI Agostino, Castigatissimi Annali.. della eccelsa e illustrissima Republica di Ge-
noa ... Genova, L537 [Le pagine non sono numerate].
GDC GIUSTI Antonio, La dissimilazione consonantica nel diaLetto Ligure, in: "Philologische Wochen-
schrift", 56 (1936), p.111.
GDL! BATTAGLIA Salvatore, Grande dizionario della lingua italiana, Firenze 1961 -
GDN GANDOGLIA Bernardo, Documenti no/esi, in: AMSSS 2 (1889-1890), pp.553-687.
GEC GATTI Lujsella L'economia agricola del Chiavarese nel basso Medioevo, in: SG lO (1973- 74),
pp.75-120.
GEM GRITTA G.B ., L'eremo di Monterosso nelle Cinque Terre , Genova 1972.
GF GUARNERIO Pier Enea, Duefole nel dialetto del contado genovese, Genova 1892.
GFC GIOFFR Giuseppe, Gnes et les foires de change de Lyon Besanon, [Paris] 1960.
GFM FLECHIA Giuseppe, Manipoletto di etimologie liguri, Bologna 1901.
GG HALL-COLE Margaret W. - KRUEGER Hilmar C. - REINERT R.G. - REYNOLDS Robert L.,
Notai liguri del sec. XII. Giovanni di Guiberto (1200-1211), 2 volI., Torino 1939-1940.
GGA BELGRANO Antonio - LAMBOGLIA Nino, Guelfi e Ghibellini in Albenga dal 1320 al 1322,
Albenga 1933.
Gffi BERTOLOTTO Gerolamo, Nuova serie di documenti sulle relazioni di Genova coll'Impero Bi-
zantino, in : ASLSP 28 (1896), pp.341-573.
GIL GRANDGENT Charles H. , Introduzione allo studio del latino volgare, Mlano 1914.
*GL RA GERUSALEMME DELlVER dro Signor Torquato Tasso traduta da diversi in lengua zeneize,
Zena s.i.d.[1755].
GLD GEORGES Karl Ernst, Ausfii.hrliches lateinisch-deutsches Handworterbuch , Graz 1951.
GLI GIOFFR Giu eppe, Liber institutionum cabellarum veterum [communis Janue). Milano 1967.
GLig Giornale Iigustico di archeologia, storia e belle arti. Dal n.9 (1882) Giornale ligustico di archeo-
logia, storia e letteratura.
GNB GIRIBALDIOttavio, Caiche nome d 'aujelll , in: in: ABB, pp.223-224.
GO OLIVIERI Giuseppe, Dizionario Genovese-Italiano, Genova 1851. Ivi , pp. X-XVI: Alcuni saggi
del dialetto genovese dal secolo Xlii al secolo x/x.
GOD Lettera del Luogo-Tenente e Capi/ano Dal Verme del 21 marzo 1356, in: GO, p.XII .
GOG Testo genovese del 1444. in: GO, p.XIlI.
GOL Narra zione evangelica e Lauda, in: GO, pp.XI sg.
*GP GUARNERIO Pjer Enea, La Passione ed alTre prose religiose in dia/elfO genovese del sec. XI V,
in: Glig 20 (1893), pp.270-295; 369-383.
GR ROSSI Girolamo, Glossario medievale Ligure, Torino 1896 .
GR.2 ROSSI Girolamo, Glossario medievale ligure: appendice, in: MDSI serie III, tomo XIII (1909),
pp.133-2L8.
GRD Glossario del dialello, in: GR, pp.l 08-129.
GR.2D Glossario del dialetto, in: GR2, pp.80-8.
GRG GAMILLSCHEG Ernst, Romania Germanica. Sprach- u. Siedlungsgeschichte der Germanen.
auf dem Boden des alten Romerreichs, Berlin-Leipzig 1934-36.
GRP GIULIANI Nicol, La raxone de la Pasca, Almanacco genovese del sec. xv, in: Glig 7-8
(1881), pp.81-95.
GRR JONA Clelia, Genova e Rodi agii: albori del Rinascimento, in: ASLSP 64 (1935), pp.67 -154.
GSA GARASSINI G.B ., Gli Statuti dell 'arie degli Aurefici in Savona de/1577, Savona 1894.
GSB GASPARlNI Mario, Gli Statuti di. Baiardo, in RII 16 (1961), pp.99-103.
GSLL Giornale storico letterario della Liguria (da11900 al 1908). Nuova serie dal 1925.
GSS GIANFRANCESCHI Ida, Gli statuti di Sarzana del 1330, Bordighera 1965.
36

GSTL Giornale storico della Lunigiana e del territorio lucense.


GU GUGLIELMOTTI Alberto, Vocabolario marino e militare, Roma 1889.
GUA GUARNERIO Pier Enea, Fonologia romanza, Milano 1918.
GVG GORRINI Giacomo, Documenti sulle relazionifm Voghera e Genova (960-1 325), Pinerolo 1908.
HAW HUBSCHMID Johannes, Alpenworter romanischen und vorromanischen Ursprungs, Bern 1951.
HB BOSSHARD Hans, Saggio di un glossario dell'antico lombardo compilato su Staluti e allre carte
medievali della Lombardia e della Svizzera italiana, Firenze 1938
HGL HUBSCHMID Johannes, Gall. *berga, *barga "Bdschung, Abhang ", miT seinen Enlsprechungen
in der mediterranean Toponoimastik, insbesondere in Hispanien, Gallien und Ligl/rien , in : "Zeit-
schrft fur keltische Philologie", 24 (1953) , pp.204-226.
HSL 18 HUBSCHMID Johannes, Die -asko und -usko Suffixe und das Problem des Ligurischen, in: RIO
18 (1966), pp.35-72; 81-159; 277-300; 19 (1967), pp.35-54;129-158; 211-226; 265-279 . '
lA IMPERlALE DI SANT'ANGELO Cesare, Annali genovesi di CaffarD e de' suoi continuatori
dal MCCLXXX al MCCLXXXXIII, VoI. vo , lacobi AUTie Annales ann. MCCLXXX-M CLXXXXIII, Ro~
ma 1929.
ICG.5 ,6 DI TUCCI Raffaele, Le imposte del commercio genovese durante la gestione del Banco di San
Giorgio, in GSLL, n.s. 5 (1929), pp.209-219; 6 (1930), pp.I-12; 147-169; 243-262; 341-360.
ID L'Italia dialettale. Rivista di dialettologia italiana.
IEA ACCAME Paolo, lnstrumenta Episcoporum Albinganensium (Documel1li del R.Archivio di Stato
di Torino) a cura di GIOVANNI PESCE, Albenga 1935.
IEL GORRINI Giacomo, L'istruzione elementare in Genova e Liguria durante il Medio Evo (contri-
buto alla storia della coltura in Italia). Parte seconda, Documenti, in: GSLL n.s . 8 (L932), pp.86-
96.
IGM ISTITUTO GEOGRAFICO MILITARE, Carta d'Italia (1:25.000).
ISG DI TUCCI Raffaele, Lineamenti storici dell'industria serica genovese, in : ASLSP 71 (L 948),
pp. 19-52.
ITG ISSEL Arturo, Cenni intorno ai termini geografici dialettali della regione ligure. Roma 1917
(Estratto da: "Bollettino della R. Societ Geografica Italiana" 1917), pp.487 508.
8

IVC MONLEONE Giovanni, Iacopo da Varagine e la sua Cronaca di Genova dalle origini al MC X ~
VII, 3 volI., Roma 1941.
*IVE IVE Antonio, Prose genovesi della fine del secolo Xl V e del principio del XV, in: AGI 8 (1882-85),
pp.1-97.
JAN JAL Auguste, Archologie navale, 2 voll., Paris 1840. [Per le citazioni dal volume non si indica la
pagina essendo sufficiente la consultazione dell 'indice analitico].
JGN JAL Auguste, Glossaire Nautique. Rpertoire polyglotte de termes de marin an ciens et
modernes, 2 voll., Paris 1848
JOD JARRY Eugne, Les origines de la dominationfranaise Gnes (1392-1402), Pari 1896.
LA LAITES Alessandro, "Avvocazia" nome locale ligure ? in: ASLSP 53 (926) , pp.209-220.
LAE LOPEZ Roberto, L'attivit economica di Geno va nel marzo 1253 seccondo gli atri nOlarili del
tempo, in : ASLSP 64 (1935), pp. 163-270.
LAG LAMBOGLIA Nino, La pi antica alleanza tra Albenga e Genova, in: RH, 18 (1963), pp.81-84.
LAM LAMBOGLIA Nino, I nomi dei Comuni delle Alpi Marittime, in: RSL 8 ( 1942), pp.67-124.
LAS LATT~S Alessandro, L'assicur.azione e la voce "securare " in documenti genovesi del 1191 e
1192. m: RDCO, 25 (1927), parte I.. pp.64-73.
LAV LAMBOGLIA Nino, Appunti di toponomastica, in: BDSPII 2 (193 5-36), pp 136-149; 285-289 '
/'
403-414. '
LBZ LOPEZ Roberto Sabatino, Familiari, procuratori e dipendenti di Benedetto Zaccaria , in: MiScel_
lanea di storia ligure in onore di Giorgio Falco , Milano 1962, pp. 209-249.
LCA LAMBOGLIA Nino, I documenti sulla costruzione del campanile della Cattedrale di Albenga
in: RH 20 (1965), pp.52-58. '
LDA LINGUE E DIALE"!T/ dell'arco alpino occidentale. Atti del Convegno internazionale di Torin
12-14 aprile 1976, a cura di GIANRENZO P. CUVIO E GIULIANO GASCA QUEIRAZZA , Torino 1978.. o
LDC LATTES Alessandro, Genova nella storia del diritto cambiario italiano, in : RDCO L3 ( 19 L5),
parte I., pp.185-199. .
LDM LATTES Alessandro, Il diritto marittimo privato nelle carte Iigu.ri dei secoli Xl/e XIIl ROlUa
1939.
- - _ ., .. ~ ~ ---'-'-'- .1 'w ....;~

37

LDS LATTES Alessandro, Note di diritto commerciaLe e marittimo degli Statuti savonesi deL Medio-
evo, Genova 1928 .
LDV LAMBOGLlA Nino, Un documen.to in volgare albenganese del 1384, in: RII 2 (1947), pp.13-14.
LEI PFISTER Max, Lessico Etimologico italiano , Wiesbaden 1979-.
LEM LOPEZ Roberto Studi sul!' economia genovese nel medio evo, Torino 1936.
LFL.l... LANIERI Lorenzo, Note di dialettologia. Francesismi nei dialetti liguri, L,in: SAB , 2 (1982),
pp.21-26; Il. , IV I 3 ( L983), pp. L9-22; III., IVI 4 (1983), pp.17-20.
LFV LAPIDE sotto {a Sl{/(ua di Francesco Viva/di in S.Giorgio (Genova 1467), in: MFT pp.89-90.
LG HISTORIAE PATRIAE MONUMENTA , tomus XIIJJJ. Leges Genuenses, Torino 1901.
LJ . l,2 HJSTORIAE PATRIE MONUMENTA , Liber Jurium Reipublicae Genuensis, tomus I. , Torino
1854; lomus Il. , Torino 1857
LL LAMBOGLlA Nino, Il nome di Loano e la questione dei proparossitoni in -anu > -aru, in : RH 1
(1946), pp.58-59.
LM MONUMEf!TA H1STORIAE PATRIAE, Tomus Il, LEGES MUN1CIPALES, Torino 1838 .
LMS FERRETTO Altura, Liber Magistri Salmonis sacri palatii notarii, 1222-/226, in: ASLSP 36 (1906).
LN Lingua Nostra.
LNE LAZARD Sylvi ane, Les noms d'embarcation dans les documenls mdivaux de La cote adriatique
de Ravenne Ancone, in: BALM 18-19 (1976-77), pp.39-55.
LP PETRACCO SICARDI Giulia Il problema dei rapporti linguistici tra la Liguria e la Pro venza ,
in: CLP, pp.19-36.
LPD.l ... LUXORO Alfredo - PINELLI-GENTILE Giuseppe, Documenti riguardanti alcuni dinasti del-
l 'A rcipelago, pubblicati per saggio di studi paleografici, in: Glig l (1874), pp.8 1-90; 217-221; 2
(1875), pp.86-93; 292-297; 3 (L 876), pp.3 l3 -3 16; 5 (1878), pp.345-372.
LPF LAMBOGLIA Nino, 11 problema delle origini fina/esi, in: BDSPII 2 (n . l), 1935 , pp.5-30.
LPT LAMBOGLIA Nino, Postille toponomastiche alassine. I., in: RII 4 (1938), pp.227-232.
LPTA LAMBOGLlA Nino, Postille toponomastiche alassine, 1/., in: RII 7 (1941), pp. 140-144.
LPV LAMBOGLIA Nino , Il palazzo vecchio del comune di Albenga, in: RH 8 (1953), pp.1-17.
LRD La ricerca di alettale.
LSA LAMBOGLIA Nino, Spigolature d'archivio, in: BSSAII 1.(1-2) (1934), pp.71-85.
LSD LATTES Ales andro, NOIe per la storia del diritto commerciale: Gli antichi regis!ri dei banchieri
genovesi, in: RDCO 17 (1919), parte L, pp.616-6l8.
*LSE POGGr Vittorio, La leggenda di Santa Elisabetta d 'Ungheria [Savona a.l455], in: Glig 23 (1898),
pp.7-33 [Nella trasc ri zione di alcune voci si sono rettificati gli arbitrarii interventi dell' editore].
*LSET TRAVERSAGNI Alerame, Legenda de Sancta Elizabet I Leggenda di Sanla Elisabetla, a cura di
R. Giannini e A. Barbini. Nota linguistica di F. Toso, Recco 1998.
LSM LAMBOGLIA Nino, Un vescovo di Albenga sconosciuto. San. Martirian.o , in: RH 28-30 (1973-
75), pp. l-IO.
LTA LAMBOGLlA Nino, Questioni di topografia antica nelle Alpi Marittime , in: RSL 9 (1943),
pp.115-147.
LTAM LAMBOGLIA Nino, Questioni di topografia antica nelle Alpi Maritlime, in: RSL lO (1944),
pp.20-58 .
LTl LAMBOGLIA Nino, Toponomastica lntemeUa, Bordighera 1946.
LTS LAMBOGLlA Nino, Topografia storica dell'lngaunia nell'antichit, Albenga 1933.
LV LAMBOGLIA Nino, La voce ligure *VA RA, in: RH 3 (1937), pp.84-91.
LVO LANTERI Lorenzo, Voci orientali nei dialetli di Liguria, Savona 1980.
*MAC COCITO Luciana, Un inedito testo genovese della leggenda di S. Margherita di Antiochia, [sec.
xlv]in: Saggi di filologia romanza, Genova 1971 , pp.157-178.
MAF MACCARRONE Nunzio, Appun.ti sulla lingua di G.A. Faye, speziale lunigianese del sec. xv, in :
AGI 18 (1914-22), pp.475-532.
MAL Memorie dell ' Accademia nazi.o nale dei Lincei , Classe di scienze morali, storiche e filologiche.
MALGC Memorie dell ' Accademia lunigianese di scienze lettere ed arti "G.Cappellini".
MALSC Memori.e dell ' Accademia ligure di scienze e lettere.
MAP MUSSA Eraldo, Gli agrumi nell 'estremo ponente Ligure (1110-1843), in: RH 39 (1984), pp.29-42.
MAS MASSA Paola, L 'arte genovese della seta nella normativa del xv e del XVI secoLo, in : ASLSP
n.s . 10 (1970) fase. 1o , pp.5-307.
38

MSI MASSA Angelo, Documenti e notizie per la storia dell'istruzione in Genova, in: GSLL 7 ( 1906),
pp. 169-205; 311-328.
MAST Memorie dell' Accademia delle scienze di Torino, Classe di scienze morali, storiche e filol ogiche.
MB MARRI Fabio, Glossario al milanese di Bonvesin, Bologna 1977.
MBA MEYER Paul, Documents linguistiques des Basses-Alpes, in: ROM 27 (1898), pp.337-44I .
MBL MORIS Henri - BALNC Edmond, CartuLaire de L'Abbaye de Lrins. Prmire parrie, Paris 1883.
MBP FERRO Gaetano, Toponomastica e geografia. "Monti ", "bricchi " e "poggi " in Liguria , in BLig
15 (1963), pp.75-88 .
MBV MOTTA Emilio, Curiosit di storia genovese del sec. xv tratte daL/ 'Archivio di Stalo di Milano.
Inventario della Rocca di Borgo Va/ditaro, in: Glig 14 (1887), pp.368-371.
*MC MANNUCCI Francesco Luigi, Del libro della misera humana condicio ne, prosa genovese inedi-
ta del sec. XlV, in: SFR, 9 (1903), pp.676-692 .
MCA MALANDRA Guido, I capitoli del Collegio degli Avvovcati a Savona, in: AMSSSP 3 ( 1970),
pp.71-87.
MCD MURIALDO Giovanni , Il convento domenicano di Santa Caterina in Fina/borgo tm il J359 ed i
primi decenni del Cinquecento. EvoLuzione storico-architettonica e doc~mentazione a ,.chivistica
in: RH 36-37 (1981-1982, pp.9-55. '
*MCG MANNUCCI Francesco Luigi Giunte al lessico dell'antico dialetto ligu re (dal Libro de la mi era
humana condicione), in: GSLL 7 (1906), pp.328-335.
MCM MASETTI Giorgio, Correzioni e aggiunte al P199 dell'AIS (Castelnuovo Magra), in ID 33
(1970), pp.38-53.
MCS MALANDRA Guido, Documenti sulla Cappella Sistina e sul Palazzo della Rove ,.e a Savona, in:
AMSSSP 8 (1974), pp.l35-141.
MD MORANDO F. ERNESTO, Il genovese nella Divina Commedia e l'italiano nel genovese , Geno-
va 1922.
MDB MIELE Anacleto, Dizionarietto bordigotto, in: ABB, pp.227-243 .
MDS MISCELLANEA di storia savonese, Genova 1978.
MDSI Miscellanea di storia italiana
MFf MIGLIORINI Bruno - FOLENA GIANFRANCO, Testi non toscani del Quattrocento, Modena
1953.
MFV MOORE Gilliam, La spedizione dei fratelli Vivaldi, e nuovi documenti d'archivio in: ASLSP n.S.
12 (1972), pp.387-402.
MGB MANFRONI Camillo, Le relazioni fra Genova, l'impero bizan tino e i Turchi , in : ASLSP 28
(1896), pp.575-903 .
MGG MANGIANTE Stefania, Un consiglio di guerra dei Genovesi a Cipro nel 1383, in: ASLSP n .. 3
(1963), pp.253-262.
MGH MONUMENTA GERMANIAE HISTORICA edidit Georgius Heinricus PERTZ. Scriptorum. Han-
nover 1826 lE
MGT MARENGO Emilio, Genova e Tunisi 1388-1515. Relazione storica, in: ASLSP 32 (1901), pp.l1-
313.
MIA MALANDRA Guido, I primi inventari dell'Archivio del Comune di Savona, i n: A MSSSp 8
(1974), pp.67-117.
MIL MERLO Clemente, L'Italia linguistica odierna e le invasioni barbariche, in: MSL, pp.189-201.
MILSL Memorie dell ' Istituto Lombardo di scienze lettere ed arti. Classe di lettere, scienze storiche e mo-
rali.
MLA MISCELlANEA LINGUISTICA in onore di Graziadio Ascoli, Torino 1901.
MLC MEZZANA Nicol - LAGOMAGGIORE Nicol, Contributo al/o studio dei nomi volgari dell
piante in Liguria, in: ASLSNG, 12 (1901), pp.205-278. e
MMA MORIONDO Giovanni Battista, Monumenta Aquensia, 2 voll., Torino 1789-1790.
MMF MO~~O Dieg~, Per una storia della montagna Ligure. Note sul paesaggio della montagna di
Fascza, m: MSLlg. n.s. 2 (1970), pp.71-134.
MMP MARENGO Emilio - MANFRONI Camillo - PESSAGNO Giuseppe, Il Banco di San Giorgio
Genova 1911.
MNA MUSSO Giangiacomo Note d'archivio sulla "Massaria " di Caffa, in: SG 5 (1964-65), pp.62-98 .
MNC MAZZINI Ubaldo, Nota sul Cinlmco, in GSLL 2 (1901), pp.43-44.
39

MNS.l... MIGLIARDI Carlo - NOBERASCO Filippo - SCOVAZZI Itala, Statuti corporativi savonesi, VaL.
l, in : ASSSP 13 (193L), pp .3-L62; Val. no, in: ASSSP L5 (1933), pp.3-124; Val. IUO , in : ASSSP
19 (1937) , pp.3-129.
MOB MALANDRA Guido, L 'Oratorio dei "Beghini " a Savona, in: AMSSSP 3 (1970), pp.147-153.
MOV MONTALE E uge nio , L 'opera in versi. Edizione critica a cura di ROSANNA BETIA RINI e GI AN-
FRANCO CONTI NI, Torino 1980.
MP. L4 ... MERLO CLemente, Contributi alla conoscenza dei dialelti della Liguria odierna, in: ID 14
(1938), pp.23-58; 17 ( 194] ), pp.L-16 ; 18 (1942), pp.1-32; 19 (1954), pp.143-176; 20 (1956),
pp.1-28 ; 21 (1957), pp.l-47.
MPG MAZZINO Edoardo, L'organizzazione urbanistica del porto e del molo di Genova nel Medio evo,
in: MALSC N.S . lO ( 1961), pp.172- L84.
MPS MUSSO Riccardo , Capitoli civili e criminali deLLa Podestaria di Stella (1550), Sassello 1983.
MR LAMBOGLIA NillO, ' Documenti inediti sulla Madonna deLLa Rovere trascritti dal Can.. Leone
Raimondi (ms.36 "Cervo e Diano " ) nell'Archivio Storico Ingauno), in: Rll 13 (1958), pp. 130-
134.
MRT MISCELLANEA NUZIALE Rossi - Teiss, Bergamo 1897.
MS BELGRANO Luigi Tommaso - IMPERIALE DI SANT'ANGELO Cesare, Annali genovesi di
Caffaro e de' suoi continuatori dal MCLXXI V al MCCXXI V, Voi. IlO, Genova 1901 , pp.155-202 : Mar-
chisii Scribae Annales an.n. MCCXX-MCCXXJV.
MSB ROVERE Antonella, Le carte del Monastero di San Benigno di Capodifaro (secc.xll-XV), in: ASL-
SP n. s.23 ( 1983), fasc.l o, pp.V-XXVIII- 1-282.
MSC MAZZINI Ubaldo, Di uno statuto Ligure scon.osciuto dei primi anni del secolo xv, in: Glig 20
(1893), pp .253-266.
MSF MORAZZONl Giuseppe, Lo statuto deifiguli di Albisola (1589), in: ASSSP 21 (1939), pp.295-307.
MSG MANNUCCI Francesco Luigi, Delle societ genovesi d'arli e mestieri durante il sec. XIII (con
documenti e statuti inediti), in : GSLL 6 (1905), pp. 24 L-305.
MSL MERLO Clemente, Saggi linguistici pubblicati in occasione del suo ottantesimo compleanno , Pi-
sa 1959.
MSLig Miscellanea storica ligure.
MSP MARTINl Umberto - SICCARDI Giacomo, Documenti sulla peste a Taggia e a Sanremo nei se-
coli XVI. e XVIl ., in RH 17 (1962), pp. 41-49.
MSQ MALANDRA Guido, Storia di Quiliano, in: AMSSSP 1(1967), pp.lOl-190.
MSS BASILI Aurelia - POZZA Luciana, Le carte del Monastero di San Siro di Genova dal 952 al
1224, Gen ova L974.
MT MICROSCOPIO E TELESCOPIO de Savonn-a p e-o 1850, Savona 1850.
MTR MACCARRONE Nunzio, Le denominazioni del "tacchino" e della "tacchina " neLLe lingue ro-
manze (saggio di lessicografia storica), in: AGI, Sez. Bartoli ,20 (1926), pp.l-l08.
MTS MERLO Clemente, Tracce di sostrato Ligu re in alcune parlate odierne dell'Italia settentrionale e
della Francia meridionale, in: Saggi linguistici, Pisa 1959, pp.161-172.
MUI MUSSAFIA Adolf, Beitrag zur Kunde del' norditalienischen Mundarten im xv. Jahrhunderte.
Pholostatischer NacluJru ck del' OriginaLausgabe mit den hier zum ersten Mal gedruckten voll-
sliindigen /ndices von Dr. FRITz GYSLlNG, [Wien L873] Bologna 1964.
MUM MUSSAFIA Adolfo, Monumenti antichi di dialetti italiani, [Vienna 1864] Bologna 1964.'
MVP MEDIOLl Paola, Alcune voci del vocabolario agricolo e domestico tradizionale dell 'Appennino
parmense, in: ID 35 (1972), pp.65-84.
MVS MASEITI Giorgi o , Vocabolario dei dialelli di Sarzana, Fosdinovo, Castelnuovo Magra, in: ID
35 (1972), pp.99-311 ; ID 36 (1973), pp.39-286.
NAB NOBERASCO Filippo, Staluti dell'arte dei Berrettieri in Savona del 1473, Bologna 1913.
NAC NOBERASCO Filippo, Capitoli dell 'a rte de' chirurgici e barbieri in Savona (J 539-1577), Bolo-
gna 1913.
NAG.l... NIGRA Costantino , Note etimologiche e lessicali. Prima serie, in: AGI 14 (1898), pp.269-300;
Seconda serie, IVI , pp.353-384; Terza serie, in: AGI 15 (1899-1901), pp.97-128 ; Quarta serie, IVI,
pp.275-302; Quinta serie, IVI, pp.494-5 LO.
NAV Nav is. Rasseg na di studi di archeologia, storia e etnologia navale.
NB EIERMAN John E. - KRUEGER Hilmar G. - REYNOLDS Robert L. , Notai figuri del secolo XII.
Bonvillano (J 198), Torino 1939.
40

NBI NOVATI Francesco, Umanisti genovesi del secolo XIV, l. Bartolomeo di Ia copo, in: Glig 17
(1890), pp.23-41.
NCS NERI Achille, La cattedrale di Sarzana, in: Glig l7 (1 890), pp.41-61.
NIG NIGRA Costantino, Saggio lessicale di basso latino curiale compilato per estratti di 'tatu I; me-
dievali piemontesi, in: BSBS 14 (1909), pp.1-88; 21 (1919), pp. 127-176; 25 5-277.
NIS NERI Achille, Inventario di Spinetta da Campofregoso, in: Glig Il (1884) , pp.350-359.
NL KRUEGER Hilmar C. - REYNOLDS Robert L. , Notai liguri del sec. XII e del Xl/l. Lanfranco
(1202-1226),3 voll., Genova 1951.
NML NIERMEYER, I.F. Mediae et infimae latinitatis lexicon minus, p erficiendum cura vi! C. v DE
KIEIT, Leiden 1976.
NMS MARCHI Nancy, Schia vi a Sa vona nel secolo x v, in : AMSSSP 6 (1972), pp.33-45.
NPD NOBERASCO Filippo, La poesia dialettale savonese, in: ASSSP 10 CI 928), pp.5l-115 .
NPG NERI Achille, Poesie storiche genovesi, in: ASLSP 13 (1884), pp.55-96; 1045- 1075.
NPS NERI Achille, Una poesia storica, in: ASLSP 25 (1892), pp.537-587.
NRE NICOLAS Jean, Recherches tymologiques sur le dia/ecle gnois des XI/Je et X/Ve sicle , in: An-
na/es de la Facult des Lettres et Sciences humaines de Nice, 23 (1975), pp. 33-44.
NSB NERI Achille, Studi bibliografici e letterari, Genova 1890.
NSM NERI Achille, Gli statuti di Mioglia (notizia bibliografica), in: Glig 15 (1.888), pp.280-289.
NSS NOBERASCO Filippo, Savona allo spirare del secolo XII, jn: ASSSP 14 ( 1932), pp.2 11-269.
NTS NOBERASCO Filippo, Toponimi del comune di Savona , in : ASSSP 14 (1932), pp. l-51.
NVM NOBERASCO Filippo, Piccolo vocabolario marinaresco italiano-savonese, Savona 1934.
OC BELGRANO Luigi Tommaso, Annali Genovesi di Caffaro e de ' suoi conzinualori da l MXCIX al
MCCXCIlI.: Val. r, Genova 1890, pp.151 -261 : Oberti Cancellarii Anna/es anno MCLXl\I-M CLXXIfl.
OCD OLIVIERI Renzo, Contributo alla delimitazione dell 'area del dia/etro genovese, in: BLig 26
(1974), pp.19-28.
OF Sonetto di Giurian Rossi (1656) , in: GO, pp .XIV sg.
OG Sonetto de Steva De Franchi (1746), in: GO, p.xv.
OGM MARCHESANI Carlo - SPERATI Giorgio, Ospedali genovesi nel Medioevo , in : ASLSP n.S . 21
(1981) fasc. l , pp.3-368.
OH Parabula du Figggiu prodigu (secolo XIX) , in: GO, pp.xv sg.
OLP ORLANDO Sandro, Altre laude di Pietra Ligure, in : "Studi e problemi di critica testuale" 12
(1976), pp.27-39. [Anzich la pagina si indica di norma il numero del componimento e del ver o].
OP BELGRANO Luigi Tommaso - IMPERIALE DI SANT' ANGELO Cesare, Annali genovesi di
Caffaro e de' suoi continuatori dal MCLXXIV al MCCXX/V, Vol. Ir , Genova 1901, pp. 67-154: Ogerii
Panis Anna/es ann. MCLXXXXVI/-MCCXIX.
OS BELGRANO Luigi Tommaso - IMPERIALE DI SANT'ANGELO Cesare, Annali genovesi di
Caffaro e de ' suoi continuatori dal MCLXXIV al M CCXXI V, Voi. Ir, Genova 1901 , pp. 1-66: O/oboni
Scribae Anna/es anno MCLXXIV-MCLXXXXVl.
OSC OLIVIERI Antonio, Gli Statuti criminali della Podestaria di Varazze, Celle e Albi ola (8 maggio
1600), in: BERIO, 16, l (1976), pp29-47.
OSM CHIAUDANO Mario - MOROZZO DELLA ROCCA Raimondo , Notai figuri del sec. X/l. Oberro
Scriba de Mercato (1190), Torino 1938.
OTL OLIVIERI Dante, Dizionario di toponimaslica lombarda, Mj1ano 1961.
PAA POGGI Vittorio, ALbisoLa. Appunti archeologici, storici ed artistici, in: AMSSS l ( L888), PP.47-
l58 ; 2 (1889-1890) , pp.l85-261.
*PAB PARODI Ernesto Giacomo, Studj liguri. 2. Il dialetto nei primi secoli. A. Tesl. N. 6. Da un
/ Cronaca universale[sec. XIV]. N. 7. De le questioin de Boecio [sec. XIV] in : AGI 14 ( 89 8)
pp.37-97.
PAC PARODI Ernesto Giacomo, Studj liguri. l. Le carte iatine, in: AGI 14 (L898), pp.l -2 1.
PAD PANDIANI Emlio, Un anno di storia genovese (Giugno 1506-1507), con diario e documentO
inediti, in: ASLSP 37 (1905), pp.1-716. . l
PAE PIERI Silvio, Appunti etimologici, in: SR 1 (1903), pp.33-S6.
PAG PAGANINI Angelo, Vocabolario domestico genovese-italiano, con un 'appendice zoologica, Ge-
nova 1857.
PAL PARODI Ernesto Giacomo, Dante e il dialetto genovese, in: DL , pp.3-15.
PAM PARODI Giuseppe, L'arte dei Macherolii e i suoi capitoli, in: ASLSP 53 ( 1926), pp.299-31 O.
41

*PAS PAROOl Ernesto Giacomo, Studj liguri. 2. Jl dialetto nei primi secoli. A. Testi, N. 5. La Passio-
ne [Data: a.1353], in : AGI L4 (L898), pp.27-36.
PAT PARODI Eme 10 Giacomo, Studj liguri. 2. Il dialetto nei primi secoli. A. Testi, N. 1-4. in: AGI
L4 (1898), pp.22-26.
PC PASTINE Onorato, L'arte dei corallieri nel! ' ordinamento delle corporazioni genovesi (secoli xv-
XVIII), in: ASLSP 6J (1933), pp.277-4IS.
PCA PU ERARI Gi ovanni , Ricerche d'archivio. Il Capitolo della Cattedrale di Albenga nei secoli XIII e
XII'. NOle di storia e documenti , in: Ril31-33 (1976-1978), pp.39-56.
PCC PONGIGLIONE Vittorio , Le carte dell'archivio capilOlare di Savona, Pinerolo 1913.
PCD PORRO Marzio, LigI/re e piemontese in un codice lrecentesco del "Dialogo " di S. Gregorio, in:
Studi di grammatica ilaliana, a cura dell'Accademia della Crusca, voI. Il, Firenze 1972, pp.23-S0.
PCI PROMIS Vincenzo , Continuazione della Crona ca di Jacopo da Varagine dal MCCX CVII al
M ccxxx/}, in: ASLSP LO (1874), pp.493-S Il.
PCL PETRACCO SICARDI Giulia, Convergenze linguistiche tra la Liguria occidentale e le va lli alpi-
ne del Cuneese, in: LDA , pp.27S-28 L.
PCP PROMIS Vincenzo, Statuti della Colonia genovese di Pera, inMDSI Il, (1871), pp.S13-780.
PCT PETRACCO SICARDI Giulia e CAPRINI Rita, Toponomastica storica della Liguria, Genova
1981.
PCV PISTARINO Geo, La casa ed il vestiario del Duecento a Portovenere, in : ARSG Il (1955),
pp.67-80.
PD PARODI Ernesto Giacomo, Studj liguri. 3. Il dialetto di Genova dal secolo XVI ai nostri giorni,
in : AGI 1.6 ( L902- 1904-1905), pp.105-l61; 333-365 .
PDP La parola del pas ato.
*PEG GUARNERIO Pi er Enea, Del " Trattato dei sette peccati mortali " in dialetto genovese antico
[sec . XIV], in: No zze Cian-Sappa Flandinet, Bergamo 1894, pp.29-45 .
PEI PHILIPON, E., Les destin es du phonme E + l dans les langues romanes, in: ROM 45 (L9L8-
19), pp.422-473 .
PFM PETRACCO SICARDI Giulia, Convergen ze fonetiche e morfologiche lra la Liguria e la Catalo-
gna, in: Alti del r Congresso storico Liguria-Catalogna, 14-19 ottobre 1974, Bordighera 1974,
pp. I 23-138.
PGC PORZIO GERNIA Maria Luisa, Gli elementi celtici del latino, in: CEL, pp.97-l22.
PGF PETRACCO SICARDI Giulia, Guida alle fonti storiche del volgare e del dialetto , Genova 1989.
PGM PETRACCO SICARDI Giulia, Studi sull'antroponimia genovese medievale, in: SG n.s. 2 (1984) ,
pp.3-18 ; 3 ( 1985), pp.19-30.
PGT ACCAME Paolo, Cenni storici sugli statuti di Pietra, Giustenice, Toirano ed altri paesi della Li-
guria, in: Glig 17 (1890) pp.3-12.
PIA PELLEGRiNI Giovan Batti ta, Contribu to allo studio dell'influsso linguistico arabo in Liguria ,
in: MSLig. II, Milano 1961 , pp. 15-95.
PIS PISTARINO Geo, Ipotesi sui toponimi di Sarezzano - Sarzana - Sarzano, in: ASLSP, n.s. 7
(1967), pp.31-38.
PLA PROMIS Vincenzo, Libro degli Anniversarii del Convento di San Francesco di Castelletto in Ge-
nova, in: ASLSP lO (1874), pp.385-4S3.
PLC PAVONI Romeo, NOlai genovesi in Oltremare. Atti rogati a Cipro da Lamberto di Sambuceto (6
luglio-27 ottobre (/301), Genova 1982.
PLD PONGIGLIONE Vittorio, Una lettera commerciale in dialetto genovese del 1367, in: BSBS , Sup-
plemento avanese n 2, Torino 1915, pp.83-84.
PU PROMIS Vincenzo, Leggenda e Inni di S.Siro vescovo di Genova, in: ASLSP lO (1874), pp.355-
383.
PLL PARDESSUS Jean-Marie, Extraits des Statuts de la Rpublique de Genes rlatifs au droit mariti-
me, in: Collection des lois maririmes antrieures au XVllfe sicle, Tome IVo, Paris 1837, pp.439-544.
PLM PARDESSUS Jean Marie, Extrait du Statut de Pera , in: Collection des lois maritimes antrieures
au xVllle sicle, Tome vr, Paris 1845, pp.587-595 .
PLP PONGIGUONE Vittorio, Il libro del Podest di Savona dell'anno 1250, in: ASSSP 28 (1956),
pp.57-233.
PLS POLONIO Valeria, Notai genovesi in Oltremare. Atti rogati a Cipro da Lamberto di Sambuceto
(3 LugLio 1300 - 3 agosto 1301), Genova 1982.
42

PLV PESCE Giovanni, Un episodio delle lotte tra il Vescovo e il Comune di Albenga nel secolo XlI/, in :
BDSPII 2 (935), pp.102-1 08 .
PML PARONA Corrado, La pesca marittima in Liguria, in: ASLSNG, 9 (1898), pp.327-393 .
PMN PUNCUH Dino, Il notaio nella vita politica economico-sociale del suo tempo, in: "Mostra stori-
ca del notariato medievale Ligure", ASLSP n.s . 4 (1964) pp.77-264.
PMS.l ,2 ROCCATAGLIATA Ausilia, Pergamene medievali savonesi (998-1313), in: AMSSSP 16 (1982);
17 (1983)
PNC POGGI Francesco, Nota circa il dominio dei Campofregoso in Carrara a commento degli Statuti
di Carrara, in: ASLSP 54 (1929), pp.141-161.
PNF PESCE Ambrogio, Alcune notizie intorno a Giovanni Antonio del Fiesco ed a Nicol da Campo-
fregoso (1443-1452), in: GSLL 6 (1905), pp.361-407.
PNS PESCIO Amedeo, I nomi delle strade di Genova. Note illustrative, Genova 1912.
PNP PETRACCO SICARDI Giulia, I nomi dialettali delle piante, in: AALSL 42 ( 1985), pp.145-151.
POF PARODI Ernesto Giacomo, Alcune osservazioni a proposito del Lessico Genovese Antico di Gio-
vanni Flechia, in: Glig 13 (1886), pp.3-3 J.
PPE PUNCUH Dino, Liber privilegiorum ecclesiae Ianuensis, Genova 1962.
PPG PODEST Francesco, Il porto di Genova dalle origini fino alla caduta della Repubblica di Ge-
nova (1797), Genova 1913.
PPV PANDIANI Emilio, Gli statuti di Portovenere (anno 1370), Genova 1901.
PQV PETRACCO SICARDI Giulia, I territori di Quiliano e di Vado alla luce della toponomastica , in:
RH n.s. 45 (1990), pp.62-64.
PRA PARODI Ernesto Giacomo, Appunti dialettali, in: PRP, pp.363-399.
PRI DEL BUONO BOERO Rosita - BARILE Angelo - SCOVAZZI Italo, Priam. Antologia della
poesia dialettale savonese, Genova 1963.
*PRP PARODI Ernesto Giacomo - ROSSI Girolamo, Poesie in dialetto tabbiese del secolo X liII, illu-
strate da E.G. PARODI, in: GSLL 4 (1903), pp.329-399 [Taggia, ca.1640. All'indicazione della
pagina fatto seguire di nonna il numero della strofa. Dei componimenti diversi si indica il nume-
ro e il verso].
PRR PARODI Ernesto Giacomo, Recensione di: HEINRlCH ROETTGE , Vokalismus des alt-genuesi_
schen, Bonn 1888, in: ROM 19 (1890), pp.479-488 .
PRV PISTARINO Geo, Il "Registrum Vetus" del Comune di Sarzana, Sarzana 1965.
PS PARODI Ernesto Giacomo, Studj liguri. 2. Il dialetto nei primi secoli. B. Spoglio fonetico e
moriologico, in: AGI 14 (1898), pp.97-1 ]0; 15 (1901), pp.l -82.
PSA PISTARINO Geo, Polemiche su due toponimi: La Spezia e l'Aulla, in: ARSG 16 (1960), pp.93-
108.
PSC PETRACCO SICARDI Giulia, Tracce della voce "camoscio" nei dialetti della Liguria occiden_
tale, in: RSL 22 (1956), pp.33-40.
PSE PARODI Ernesto Giacomo, Saggio di etimologie genovesi, in: Glig 12 (1885), pp.24 1-268.
PSG PANDIANI Emi1io Il primo comando in mare di Andrea D 'Oria. Appendice: Studio sulle galee
genovesi, in: ASLSP 64 (1935), pp.359-389.
PSL PETRACCO SICARDI Giulia, Liguri e Celti nell'Italia settentrionale, in: CEL, pp.71 -96.
PSM POLONIO Valeria, Studi di storia monastica Ligure , in: Italia Benedettina. Il. Liguria monasTica
Cesena 1979.
PSN PETRACCO SICARDI Giulia, I nomi personali del Comune di Pigna in un censimento del seco-
lo XIV, in: RII 11 (1956), pp.92-100.
PSP PETRACCO SICARDI Giulia, Toponomastica di Pigna, Bordi.g hera 1962.
PSS PETRACCO SICARDI Giulia, San Siro di Genova e San Siro Emiliano. NOIe di esegesi lingUisti_
ca, in: BLig 30 (1978), pp.25-39.
PSU PETRACCO SICARDI Giulia, Unit e variet dei dialetti liguri, in "A Compagna" , Il . S. 8
(1977), n.2, pp.2-4.
PSV PETRACCO SICARDI Giulia, "Scripta " volgare e "scripta" dialeuale in Liguria , in: Bibliogra_
fia dialettale Ligure, a cura di LORENZO COVERl, GI ULIA P ETRACCO SICARDI , WILLIAM PI A TR , Ge-
nova 1980, pp. 1-22.
PTA PELLEGRINI Giovan Battista, Terminologia agraria medievale in ltalia. in: Agricoltura e mOn-
do rurale in Occidente nell'ALto Medioe vo, Spoleto 1966, pp.605-661.
PTC PELLEGRINI Giovan Battista, Toponomastica celtica nell'ltalia settentrionale, in: CEL pp.35-69 .
43

PTE PONGIGLIONE Vittorio, Testamento di un medico del secolo xv (Il marchese Enrietto d'Incisa),
in: BSBS , Supplemento savonese n l, Torino 1912, PP.88-92.
PTL PALLABAZZER Vito, Convergenze e divergenze Ira la toponomastica la dina atesina e quella la-
dino -caelorin.a e bellunese, in: La loponomaslica comeIonte di conoscenza storica e linguistica,
Pisa 1981 , pp.47-89.
PTO PETRACCO SICARDI Giulia, Tra Liguria e Provenza: la transumanza degli ovini, in: " Langue,
Dialec/e, Liurature. tudes romanes la mmoire de Rugo Plomteu.x", Leuwen 1983, pp.253-
261 .
PTP PETRACCO SICARDI Giulia, Ricerche topografiche e linguistiche sulla Tavola di Polcevera, in:
SG 2 (1958-1959), pp .3-49.
PTR PETRACCO SICARDI Giulia, La loponomastica prediale romana: Tipologia e distribuzione
areale in Liguria, in: SG, n. s. 6 (l988), pp.45-52.
PTS PISTARINO Geo, Le carte portoveneresi di Tealdo de Sigestro (1258-59), Genova 1958.
PYB PARODl Ernesto Giacomo, Del passaggio di V in B e di certe perturbazioni delle leggi fonetiche
nel latino volgare, in : ROM 27 (1898), pp. 177-240.
PYC PIAGGIO Martin, Viaggi e Campagnate, Genova 1943.
PYG PLOMTEUX Hugo, 1 dialetti della Liguria Orientale odierna. La Val Graveglia A-Z, Genova
1981 [Poich il volume trascende ampiamente i limiti di un dizionario locale, e costituisce un ag-
giornato prezioso strumento di conoscenza del dialetto genovese non viene indicata la localit dei
vocaboli citati).
PYO PELLEGRINI Giovan Battista, Voci orientali di mediazione araba nel Mediterraneo, in : BALM
13-15 (1971-1973), pp.409-43l.
PYP PANDIANI Emilio, Vita privata genovese nel Rinascimento, in: ASLSP 47 (1915), pp.1-41l.
PYS PIERGIOVANNI Vito, Gli statuti civili e criminali di Genova nel Medioevo. La tradizione mano-
scritta e le edizioni, Genova 1980.
PYT 'PODESTA' Francesco, Variet. Appiunti di IOponomaslica, in: GSLL 5 (1904) pp.43-48.
PW PAULYS Real- Encyclopiidie der klassischen Altertumswissenschaft., neue Bearbeitung begonnen
von Georg WISSOWA, Stuttgart 1924 -4
QYS QUEIROLO Cesare, Dell'amica Vada Sabazia. Cenni storici, Savona 1865 (ristampa anastatica),
in: La Sabazia romana e alto-medievale. Note e aggiornamenti a cura di FURIO CleILlOT, Savona
1982.
RAN RANDACCIO Carlo, Dell 'idioma e della letteratura genovese. Studio seguito da un vocabolario
etimologico genovese, Roma 1894.
RBR RUS SO Mattino Nicol, Contributo alla storia del Comune di Savona. Documenti inediti circa il
Brandale e annessi edifici comunali, in: ASSSP 18 (1936) , pp.5-30.
RC Revue celtique.
RCA BELGRANO Luigi Tommaso, Il Registro della Curia Arcivescovile di Genova, in: ASLSP 2,
parte 11. , (1872), pp.I -785.
*RCG RATTO Giobatta e Giovanni, La Cuciniera genovese, Genova 1887.
RCO ROLANDI RICCI Gerolamo, Le vicende medioevali del Castello di Ortovero, in: RH 3 (1937) ,
pp.114-l48.
RCP LUPO GENTlLE Michele, Il Regesto del Codice Pelavicino, in: ASLSP 44 (1912), pp.I-734.
RCS REYELU Paol.o, Per la cronologia storica della Liguria, in: ASLSP 71 (1948), pp.l13-134
RCY ROSSI Girol.amo, Docurnenti sopra il Contado di Ventimiglia, in: GSLL 6 (1905), pp.67-79.
*RDA RIME DIVERSE in./ingua genovese ... di I1UOVO dale in Luce, Pavia 1588.
*RDB RIME DIVERSE in lingua genovese ... di nuovo date in luce in questa seconda impressione, Pavia
1595 [Non viene indicato tra parentesi l'autore dei componimenti quando si tratta di Paolo Foglietta.
Sono inserite nel testo (Biblioteca Berio di Genova) alcune composizioni manoscritte, che vengono
qui indicate con "ms." . Tranne diversa indicazione, le citazioni sono tratte da questa edizione] .
*RDC RIME DIVERSE in lingua genovese ... col1nova giunta di alcune hora date in luce, Torino, 1612.
ROCO Rivista di diritto commerciale e diritto generale delle obbligazioni.
ROI ROHLFS Gerhard, Studi e ricerche su. lingue e dialetti d 'Italia, Firenze 1972.
ROO RAMELLA Lucetto, Dizionario Onegliese, Imperia 1989.
ROS REZASCO Giulio, Dizionario del linguaggio storico e amministrativo, Firenze 1881.
ROY FOGLIETTA PAOLO, Rime diverse in Lingua gen.ovese. Introduzione di EDOARDO VILLA, Tradu-
zioni di Vnv ELIO PETRUCCI, Genova 1983.
44

RES RESTAGNO Dede, Possibili elementi di interesse preistorico da una ricognizione dei confini di
Stella nel 1590, in: RH 39 (1984) 3-4, pp.49-51.
REW MEYER-LBKE Wilhelm, Romanisches etymologisches Worterbuch, 5. Aufl., Heidelberg ] 972.
RF Romanische Forschungen.
RGL Genuensis Reipublicae Leges, Genova, Pavoni 1617.
RGM ROSI Michele, Le monache nella vita genovese, in: ASLSP 27 (1895), pp.5-205.
RGS ROHLFS Gerhard, Grammatica storica della lingua italiana e dei suoi dialetti, 3 voll. Torino
1966-69.[1 rimandi si riferiscono al paragrafo () anzich a volume e pagina).
RH Rivista ingauna e intemelia.
RIL Rendiconti dell ' Istituto lombardo di scienze e lettere.
RIO Revue internationale d' onomastique.
RL ROSSI Girolamo, Gli statuti della Liguria, in: A~LSP 14 (1878), pp .5-232 .
RLB Statuta Castellarii, anni MCCLXXXII/, in: RL, Appendice, pp.31-37.
RLC Capitula Castellanie Cuxii, Mendatice et Montisgrossianno MCCXCVII, in: RL, Appendice, pp. 46-91.
RLD Capitula dominorum Mentonifacta in millesimo CC LXXXX, in: RL, Appendice, pp.38-4S.
RLR Revue de linguistique romane.
RML ROHLFS Gerhard, Entre Riviera et Cote d'Azur (II) Mlanges de lexicologie, in: Mlanges Ch.
Camproux, tome lI, Montpellier 1978, pp.971-978.
RNA RAMONDO Enrico, Saggi italo-neogreci, in: AGI 19 (1923-24-25), pp.165-186.
RNB RAMONDO Enrico, Nuovi saggi italo-neogreci, in: AGI 32 ( 1940), pp.70-96.
RNC RAMONDO Enrico, Nuovi saggi italo-neogreci, in: AGI 33 (L941), pp. 10-38 .
ROC RICCA Maria Vittoria, La coltivazione dell'olivo nella terminologia dialettale di Ci vezza, in: Rn
31-33 (1976-1978), pp.142-1S5.
ROM Romania. Reeueil trimestrel consacr l'tude des langues et Littratures romanes. 1871 ..-
RPA ROSSI Girolamo, Pacefra i Comuni di Pigna e di Apricale nel 1230, in: Glig I (1874), pp .4 l-46.
RPC COSTA RESTAGNO Josepha, l palazzi del comune di Albenga. Palazzo comunale o
Municipio, Palazzo D'Aste e Palazzo Rolandi Ricci, in: Rll 34-35 (1979-1980), pp.32-45 .
RPG ROSSO DEL BRENNA Giovanna, Arte della pittura nella citt di Genova, in: BERlO, 16 (1976)
l , pp.5-28.
RPh Romance Philo1ogy.
RPM ROCCA Pietro, Pesi e misure antiche di Genova e del Genovesato, Genova 1871 .
RPV RUSSO Nicol, Su le origini e la costituzione della "Potestatia Varaginis Cellarum et Albiso-
lae". Note critiche e documenti inediti, Savona 1908.
RQ RUSSO Carlo, Questioni giurisdizionali tra Vara zze, Celle ed ALbisola in documenti dei
secoli XIV, xv, XVI, XVII. Commento e documenti, in: ASSSP 23 (1941), pp.141- 190.
RRC REVELLI Paolo, "Riviera". Contributo al "Glossario dei nomi territoriali ita/iani ", in : ARSO 5
(1948), pp.1-45 .
RRL RUBINI Lio, Recensione a: ' N. LAMBOGLlA, Toponomastica di Alassio e Laigueglia ", in: GSLL
n.s.15 (1939) 64-68.
RRR ROVERE Antonella, Un procedimento di rappresaglia contro Rodi (1388-1390), in: ASLSP n.s.
23 (1983), fase.2, pp.65-97.
RSC RAGGIO Giambatista F., Leggi del Consolato di Genova del MCXUlI (Sta tuta Jan.u ensis Anni
MCXLlII, in: LM, pp.233-294.
RSL Rivista di studi 1iguri.
RSR ROCCATAGLIATA Ausilia, Savonesi in "Romania" a met 400, in: AMSSSP I. L(L 977), pp.49-62.
RSS ROHLFS Gerhard, Sprachgeographische Streifzuge durch Italien, MUnchen 1947.
RUG ROHLFS Gerhard, Etymologisches Worterbuch der unteritalienischen Griizitdt, Balle 1930 .
RV RAMBAUT DE VAQUElRAS, Contrasto bilingue, in "La Letteratura italiana Storia e testi
Direttore Carlo Muscetta". Il Duecento dalle origini a Dante, volume I, lomo primo. Bari 1970
pp.117-121.
RVN RUSSO Carlo - VIVALDO Lorenzo, Gli statuti di Noli [sec.xlv), in: ASSSP 27 (1949), pp. 55-
131. .
RVV REPETIO Marco, Note sulla toponomastica della Val Varenna (Pegli), in : SG n .. 6 (1988),
pp.59-63.
45

SA BRUNO Agostino, Gli statuti dell 'arti nei secoli XiV, xv e XVi, in: AMSSS, l (1888), pp.233-252 .
SAA SERRA Giandomenico, Appunti onomastici sulla storia antica e medioevale di Asti, in: RSL 18
(1952) , pp.72-102.
SAB Sabazia. Quadern i di storia, arte, archeologia.
SAC STAGLfENO Marcello, Sopra Agostino Noli e Visconte Maggiolo cartografi, in: Glig 2 (l875),
pp.71-81.
SAG PETTI BALBI Giovanna, Georgii et Johannis Stellae Annales Genuenses, Bologna 1975, (Rerum
/talicarum Scriptores, lomo XVII, parte Il) .
SAI APROSIO Sergio, L 'antico nome locale savonese / varium I Viarium , in: AMSSSP 26 (1990),
pp.7-22.
SAL SALVIATl Lionardo, Deg li Avvertimenti della lingua sopra il Decamerone , Venezia 1584. Iv!,
p.7 n.n.: Novella Nona della giornata prima del Decameron, volgarizzata in diversi volgari d 'Ita-
lia ... in lingua genovese.
SAP.l ,2 SALVIONl Carlo, Annotazioni sistematiche alla "Antica parafrasi lombarda del Neminem laedi
ni i a sei pso di S. Giovanni Crisostomo (AGI VII, 1-20) e alle Antiche scritture lombarde (AGI IX,
3-22), in: AGI 12 (1890-92) pp.375-440; 14 ( 1896-987, pp.201-268 .
SAR COSTA RESTAGNO l o epha, Gli Statuti di Albenga del 1288, Bordighera 1995
SAS FILIPPI Giovanni, Statuti dell'arte degli spezia li in Savona del 1592, in: AMSSS , 2 (1889-1890),
pp.53-98.
SAV MALANDRA Guido, I primi statuti dell ' arte vetraria di Altare, Altare 1981.
SB SALVIONI Carlo, Versioni alessandro-monferrine e figuri della parabola del figliuol prodigo
tratte dalle carte di Bernardino Biondelli, in: MAL, Serie 5., voI 15, (1918) fasc. 8, pp.729-789.
SBP SPINOLA Massimiliano - BELGRANO Luigi Tommaso - PODEST Francesco, Documenti
ispano-genovesi dell 'Archivio di Simancas, in: ASLSP 8 (1868), pp.I-293.
SC OLIVIERr Agostino, Serie dei Consoli del Comune di Genova, in: ASLSP 1 (1858), pp.l55-626.
SCF CARPANETO DA LANGASCO Cassiano - ROTONDI Pasquale, La Consortia de li forestieri a
Genova. Una Madonna di Barnaba da Modena e uno statuto del Trecento , con una nota di GIAN-
FRANCO FOLENA, Genova s.i.d. [1957].
SCN SALVIONI Carlo, Centuria di note etimologiche e lessicali, in: ROM 43 (1914), pp.371-402;
560-586.
SCS SCARRONE Mario, Chiese nella citt e diocesi di Savona nel 1530. Manoscritto Zuccarello, in:
AMSSSP 4 (1970-71), pp.296-305 .
SCT SERRA GIANDOMENICO. Contributo toponomastico alla teoria della continuit nel medioevo
delle comunit rurali romane e preromane dell' Italia superiore, Cluj 1931.
SDA SGUERSO Silvio, li dialetto allarese, in: AMSSSP 4 (1970-71), pp.3-67.
SDM SAIGE Gust.ave, Documents hisloriques rlatifs la principaut de Mona co depuis le quinzime
sicle, 3 voll., Monaco 1888-1891.
SDS SGUERSO Ro a e Anita, Compendio di voei ed espressioni del dialetto savonese, Savona 1985.
SE Studi etruschi. .
SED SKEAT, W. W, Etymologic Dictionary of the English Language, London 1924.
SEN PANDIANI Emilio, Bartholomaei Senaregae de Rebus Genuensibus Commentaria ab anno 1488
usque ad annum 1514, Bologna 1929 (Re rum ltalicarum Scriptores, tomo XXIV, parte vm).
SEV CALVINI Nilo, Gli statuti inediti dell' erbatico di Ventimiglia (1303), in: RH 7 (1941), ppA9-64.
SF SALVI Guglielmo, Per la storia del Finale. Tre quistioni di storiafinalese, in: ASLSP 61 (1933),
pp.81-276.
SFG.l,2 SIEVEKING Heinrich, Studio sulle finanze genovesi nel Medioevo e in particolare sulla Casa di
S.Giorgio, in: ASLSP 35 fasc . l O(1905); fasc.r (1906).
SFR Studi di filologia romanza.
SG Studi genuensi.[Istituto Internazionale di Studi Liguri. Sezione di Genova]
SGC CANZONE sopra il sacco di Genova del MDXXII stampata da Pier Paolo Porro, ed ora nuovamen-
te tratTa da un esemplare della R.Biblioleca di Torino, in: ASLSP 9 (1869), ppA13-422.
SGM SFORZA G iovanni, Le gabelle e le pubbliche imposte a Massa di Lunigiana nella prima met
del secolo Xl V, in: GSLL 2 (1901), pp.81-108.
SGO DESIMONI Cornelio, Spigolature genovesi in Oriente , in G1ig 11 (1884), pp.336-350.
SGS SCOVAZZI ltalo. Genovesi e Savonesi davanti al Commissario di GiuLio Il., in: ASSSP 21
(1939), pp.229-275 .
46

SIG Imposicio officii Gazarie, in: LM, cC.297-430.


SIP STAFFETTI Luigi, Inventario di beni e robe dell'Opera di S. Martino in Pietrasanta (aprile
1420), in: GSLL 6 (1905), pp.175-220; 305-321.
SL SAGGINI Romilda, Laudi sacre e preghiere in volgare figure antico, in:MDS, pp.49-70. [Anzi-
ch la pagina si indica di norma il numero del componimento e del verso].
SLA SCHIAFFINI Alfredo, I Liguri antichi e la loro lingua secondo le indagini pi recenti. Discussio-
ni, dubbii, proposte, in: GSLL n.s. 2 (1926), pp.89-112.
SLE SELLA Pietro, Glossario latino emiliano, Roma 1937. .
SU SELLA Pietro, Glossario latino-italiano. Stato della Chiesa - Veneto - Abruzzi, Roma 1944.
SLP SCRITTI LINGUISTICI in onore di Vittore Pisani, Brescia 1969
SLS SERRA Giandomenico, Lineamenti di una storia linguistica dell'Italia Medioevale, 3 voU., Na-
poli 1954-1958-1965.
SM SENTENTIA MINUCIORUM, "TavoLa di Polcevera ", CIL. V. 7749, [a.117 a.c. )
SMA SILLOGE LINGUISTICA dedicata alla memoria di Graziadio Isaia Ascoli nel primo centenario
della nascita, Torino 1929.
5MB SERRA Giandomenico, L'antico nome ligure di "Monte Berigiema" nel quadro dei suoi presu-
mibili continuatori, in: RSL 15 (1949), pp.123-131.
SML NOGARA Barbara - PUNCUH Dino - RONCALLO Antonietta, Suppliche di Martino v relative
alla Liguria. I., Diocesi di Genova, in: ASLSP n.s. 13 (1973).
SMV AIRALDI Gabriella, Le carte di Santa Maria delle Vigne di Genova (1103-1392), Genova 1969.
SNS SCOVAZZI Maria Teresa, Il grande nemus di Savona nella storia politica ed economica deLLa
Sabazia e della Repubblica di Genova, in: ASSSP 28 (1949), pp.5-54.
SOA SALVI D. Guglielmo, L' "Operarius" del Porto e del Molo in Genova. Architetto o amministra_
tore? Genova, s.i.d. (1935).
SON SAVJ LOPEZ Paolo, Le origini neolatine, Milano 1920.
SOP SENAREGA Matteo, In ro Retorno dro Principe Doria, Gener dro Re da ro M Oceano, parole
ditteghe da ro serenissimo Matte Senarega Duxe... in: Opere Politico Economico intorno alla Ser-
ma Republica di Genova ... scritte ['anno 1575.. e l'anno 1576 e 1596, ms. , pp. lOv - l Lr [a.
1597].
SOV MOLLE Giacomo, Statuti di OnegUa e della sua valle. Statuti speciali di Oneglia, Bestagno
Chiusanico, Torria, Gazzelli e Testico. Statuti criminali di Carlo Emanuele l. Glossario , lmperi~
1979.
SPAS STAGLIENO Marcello, Sui primordi dell'arte della stampa in Genova , in: ASLSP 9 (1877) pp.
423-460
SPC STATUTI politici della Citt di Savona con le Rifforme & Additioni rimesse in suo luogo, tradotte
in lingua volgare, Genova 1610.
SPL SERRA Giandomenico, Centri e stazioni pastorali: sul territorio dell'antica Liguria, in: EW
pp.707-750. . '
SPN STATUTA et privilegia Civitatis Niciae, in: LM, cc.38-230.
SPS SILVESTRI Domenico, l primi studi scientifici sul sostrato celtico in Italia, .in: CEL, pp.123-
155.
SPV SCOVAZZlItalo, Il processo dei vegliardi. Episodio delle lotte tra Savona e Genova neLL'et di
Giulio Il, in: ASSSP lO (1928), pp. 1-35.
SR Studj Romanzi.
SRB PUNCUH Dino - ROVERE Antonella, l Registri della Catena del Comune di Savona. Registro l
in: AMSSSP 21 (1986). .,
SRC NOCERA Marina - PERASSO Flavia - PUNCUH Dino - ROVERE Antonietta, l Registri della
Catena del Comune di Savona. Registro Il. Parte I., in: AMSSSP 22 (1987), pp. 1-478 ; Parte il
in: AMSSSP 23 (1987), pp.485-1077. "
SRV SATTIN Antonella, Ricerche sul veneziano del sec. xv (con edizione di testi), in: ID 49 (1986),
pp.1-172.
SSA BALLETTO Laura, Statuta antiquissima Saone (1345),2 volI., Bordighera 1971 .
SSD SERENI Emilio, Il sistema agricolo del debbio nella Liguria antica, in: MALGC, 25 (n.s. 3)
(1953), pp.II-29.
SSL SISTO Alessandra, Genova neL Duecento. IL Capitolo di San Lorenzo, Genova 1979.
SSZ SALUCCI Arturo, ento sunetti Zeneixi, i ci belli de tutti i tempi, Genova 1930.
47

ST.9 ... SERRA Giandomenico, Aspetti della toponomastica ligure, in: RSL 9 (1943), pp.64-67; 148-
162; lO (1944), pp.59-74; L] (L945), pp.57-59; 14 (1948), pp.l36-138 .
STC SCOTII Pietro, I toponimi di una carta della "Magnifica Comunit e Valle di Andora" (sec.xvlfI)
in: AALSL lO (1953), pp.l 12-126.
SVM STRATICO Simone, Vocabolario di marina in tre lin gue, Milano] 813
SVN SAYOUS Andr E., Les valeurs nominatives et leur trafie Genes pendallt le xlIle sic/e, d 'aprs
des doeumenrs indifs de ses archives notariales, in : GSLL n .s. 9 (1933), pp.73-84
TAL LAMBOGLIA Nino, Toponomastica dei Comuni di Alassio e Laigueglia , Albenga 1938.
TB BOLELLl , Tristano , Le voci di origine gallica del Romanisches Etymologisches Wiirterbuch di
Whm. Meyer-Lbke, in : ID 17 (I 9~1) , pp.133-194; 18 (1942), pp.33-74.
TBD TOMMASEO Nicol e BELLINI Bernardo, Dizionario della lingua italiana, Torino 1916.
TCL CAVALLI Enrico, I toponimi del Comune di Loano illustrati dal punto di vista storico e linguisti-
co, Loano] 939.
TCS SFORZA Y.Giovann I1r esfamento di Spinetta Campofregoso signore di Carrara, e la pa
tria di papa Niccol V, in: GSLL 4 (1903) , pp.237-243.
TGG TOSO Fiorenzo, . Grammatica del genovese / variet urbana e di koin, Recco-Genova 1977.
TlO TITO da Ottone, Sa vona in dialetto, Genova 1956.
TLL THESAURUS LlNGUAE LATlNAE, Lipsiae ] 900 JE
TL.l ,2,3 VIGNA Raimondo Amedeo, Codice diplomatico delle Colonie Tauro-Liguri durante la signoria
delll'Ufficio di S. Giorgio (1453-1475), in: ASLSP 6 (1868), pp.1-979; 7 parte I, (1871) , pp.5-886 ;
7 parte Il (1879), pp .5 -1003 .
TMV BALLETTO Laura, Toponimi medievali del territorio di Ventimiglia (dagli aui de/notaio Gio-
vanni di Amando/esio. in: R1l27 (1972), pp.64-69.
TSL TRIA Luigi , La schiavit. in Liguria (ricerche e documentO, in: ASLSP 70 (1947), pp.1-253.
TI TASSO Torquato , La Gerusalemme liberata (Versi italiani riportati a confronto della corrispon-
dente traduzione genovese in GL].
TIC TORTONESE Enrico - TROTTI Leopoldo, Catalogo dei pesci del Mare Ligure, in: AALSL, 6
(1950), pp.49-164.
TV TABUIA ALIMENTARIA di Veleia, CIL XI L]47 (circa 110 d.C.).
TVD TORNATO RE Giu eppe, Vocabolarietto di parole "dusaighine", in: RH n.s. 18 (1963), pp.84-
89.
UAM U. A , Materiali perla scrittura nel secolo XIII, in: Glig 21 (1896), pp.446-452.
UAR U. A. , La rosa dei venti nel XIV secolo , in: Glig 22 (1897), pp.l34-136.
VBA VITALE Vit o, La relazione di Biagio Asserelo sulla Battaglia di Ponza , in: BLig 5 (1953), pp.99-
104.
VCB VITALE Vito, Documel1li sul Castello di Bonifacio nel secolo XIII , in: ASLSP 65 (1936), pp.l-
493.
VCC VJVALDO Lorenzo, l capitoli dell 'arIe dei Calderai di Savona, in: AMSSSP 3 (1970), pp.23-40.
VCS VOLTA Silvio, A Commedia ellasca e altre poesie, Savona 1958.
VDE VILLA Paola, Documenti sugli Ebrei a Chio nel 1394, in: ASLSP n.s. 5 (1965), pp.117-151.
VER VERZELLINO Giovanni Vincenzo Delle memorie particolari e specialmente degli Uomini lllu-
stri della citt di Sa vona, curate e commentale dal Can. Arcip. ANDREA ASTENGO, 2 volI. , Savona
L885,1891.
VFD VITALE Vito, Le fOnIi del dirillo marittimo ligure , Genova 1951.
VIA VARALDO Carlo, inventario ed armam ento di una flotta di galee a Savona nel 1476, in: AMSS-
SP ]4 (1980) , pp.85-95 .
VIT VIDOS B.E. lralianismi in un trattato di nautica francese del Cinquecento, in SLP Il, pp.1032-
1041.
VIV VIGNA Raimondo Amedeo, Due opuscoLi di Ja copo da Varagine , in: ASLSP 10(1874),
pp.455-49l.
VLB VARALDO Carlo, Ricerche d 'Archivio. Ricerche per un 'opera inedita a Mino rea. Il potit/ico di
Ludovico Brea ed Anselmo de Fomari, in: RH 28-30 (1973-75), pp.46-52.
VMS VIGNA Raimondo Amedeo, Monumenti storici del Convento di S.M. di Castello in Genova del-
l'Ordine dei H'ari Predicatori, in: ASLSP 20 (L888), pp.1-664.
VNB VITALE Vito, Nuo vi documenti sul Castello d Bonifacio nel secolo XIII , in : ASLSP 68 fase . 2
(1940), pp . l -65 .
48

VOL VARALDO Carlo, Un'opera leonardesca nella Liguria di Ponente. Il polittico di Marco d ' Og-
giono e Battista da Vaprio per il S. Giovanni di Andora, m: RII 31-33 (1976-78 ), pp.164-171.
VP NOBERASCO Filippo, La passione di Ges Cristo, poemetto inedito in oualla rima del sec. xv,
in: ASSSP 12 (1930), pp.l65-200.
VPE VIDOS B.E., Prestito, espansione e migrazione deitermini tecnici nelle lingue romanze e 110n. ro-
manze. Problemi, metodo e risultati. Firenze 1965,
VPL VOCABOLARIO DELLE PARLATE LlGURI, Genova 1985-1987-1990-1992 [vengono ivi indica-
te di norma le localit solo per le voci documentate in zone isolate o periJeriche della Liguria] .
*VPM VIDOS B.E., Storia delle parole marinaresche italiane passate in francese. .contributo slorico-
linguistico all'espansione della lingua nautica italiana, Firenze 1939.
VPT VARALDO Carlo, Il patrimonio terriero dell'Abbazia di S. Eugenio "de insula Ligurie", in: Ita-
lia Benedettina, Il. , Liguria Monastica, Cesena 1979.
VQP VOLPICELLA Luigi, La questione di Pietrasanta nell'anno 1496, da documenti genovesi e luc-
chesi, in: ASLSP 54 (1926), pp.1-184.
VROM Vox Romanica.
VRS VIDOSSICH Giuseppe, Recensione di: D. BERNHARD SCHAEDEL, Die Mundart von Ormea, Halle
1903, in: GSLL 5 (1904), pp.451-456.
VSC VIGNA Raimondo Amedeo, Storia cronologica del Convento di S.M. di Castello, in: ASLSP 21
(1889), pp. 1-368.
VSF VITALE Vito, Statuti e ordinamenti sul Governo del Banco di San Giorgio a Famagosfa , in:
ASLSP 64 (1935), pp.391-454.
VTS VARALDO Carlo, La topografia urbana di Savona nel tardo Medioe vo, Bordighera 1975. (1 co-
gnomi sono ivi registratiregistrati nella forma italiana ).
WuS Worter und Sachen.
ZAC ZUCCHI Vanna, Le lotte tra il Comune di Albenga e i Marchesi di Clavesana nei secoli XIII-XIV
Albenga 1945.
ZAP ZUCCHI Vanna, La pi antica alleanza tra Albenga e Pisa. in: RlI n.s. l (1946), pp.2-4.
ZCPh Zeitschrift fUr celtische Philologie.
ZNF Zeitschrift fUr Namenforschung
ZOR ZUCCAGNI-ORLANDINI Attilio, RaccoLta di dialetti italiani con illustrazioni etnlogiche, Fi-
renze 1864.
ZRPh Zeitschrift ffu romanische Philologie.
ZTA ZUCCHI Vanna, Topografia storica della piana di Albenga nel Medio Evo. /. I corsi d'acqua, in:
RII 4 (1938), pp.18-52).
- - - - - _._ - - - _ ... - - - -

a 49 aba!

A
a art.f.s . " la " abas
RCA ]64 a.1069 in a costa . .. in a eostas . .. in a c rosa pe- BCG .1 75 n. 1069 (Sanr.) pecia una de lera el medietate de
cias de vinea .. . PAC 12 ''forma /'late vale, non f acile da pecia una de viles .. . qui posila esI infra eomitatull1 vinli -
spiegare" . miliensem in loco et fundo sancto romulo. iace ad locis
a prep. "a " il! senso locale qui dicitur ponten el in insula qui dicitur abas. CSR 99:
BCG.n a. 1009 fee il (cartam) offersionis ad ipso mona- f orse (insula) abas = absa "sterile, inco/ta ", cos nomi-
sterio de manso uno a Lan gasco ubt dicilur Sanelus Sle- rwta per distinguerla dalla vicina Isola Bona.
fanus. RCA 254 a.1 010 a la lopia rOlunda. PAC 12 Cf DUC 1.36 absus: incu/lus ager. REW 51 .
a.1 O16 a la lovari a. R A 157 a. 1040 (o 1060) in 11101a- L absus. .
ciana mea porcio que esI a lo pozo. BCG 173 sg. a.l066 abatem m. (bot) " a baca ., (n/usa lexti/is: canapa di
mansum unul11 qui dieitur a la lovaria ... in li sol a qui dici- Mani/a, fibra vegetale per funi) . .
tur a lo lago el in la anava et a lo caneto. BCG 190 PPG 320 a.l560:acquisto di due corde aballs per uso de/
a.1086 a le galege el a la ecc lesia. seglUlli.
a prep. "a ", in acce -ioni diverse DMM I. DEI I sg.: " dal nome indiano ,usato. ne/('isol~
PAC 12 a.1 039 carta ostensa et a I ordine leeta. RCA 231 di Lu zon, abak, passato allo sp . abaca e di qUl. al jr.
a. L062 vi a que pergil a le lane. R A 164 a.1 069 via a ]a (a.J664) e alt'it.(s. xviii).
castagnaira. RCA 186 a . .I 071 a da la parte campora. abatem Sin. "abate " (carica monastica)
PAC 14 a.1 142 usque a la sorte vataridza ca. FIL 3 14 BCG 43 a.999 tibi andrea abbas monesterio sancti stefa-
a.1404 (Sav.) condannetur a soldi. decem . ni. BCG 147 a. 1031 abas vel monagos. PPE 10 I a.1184
a prep. "da " (CIermonl, Fr.) monaslerium casedei ... abbas case .dei.
NIS 355 a. 1425 ve lem unam a domina . MSS 274 a. 1219 nos daniel abbas .. . una cum fratnbus
abacista sm. "maestro di aritmetica " nostris ugone sacri sIa, rutino presbytero, lanfranco diaco-
NL 2.65 a. 1216 magisler simon abacisla . no. SML 50 a.1418 quedam terra seu possess io ... qua~~
L abachus . idem iacobus ab abbate et conventu ei.u sdem monastentl
abachus sm. "aritmetica" in emphiteosin, que alias livellum dicirur, sub certa annua
MSI 317 a. 1375 m. tomasinu de pi sis qui docel aba- pensione tenel ab eodem monasterio
chum seu racionem in civitate ianue. L abbatia. abbus. albatem. D. abate. ab/./.
L abacista. D abaco. abbatem sm. "abate" (carica comunale)
abaengus SIl1 . "dipendente di abba-ia ?" PMS 179 a. 1240 (Sav.) abbas . .. capitaneus sagone vel
LI. I 1175 a.125 3 (Sav.) cOl11une saone capiebal in albi- poteslas sive .. . vicarius. RCO 133 (Orl.) a.1 290 abbas
zola ab hominibus le rcerii comuni s, exceplis abaengis, conestabul orum . .. populi ianuensis . CSF 76 a.135,7
terti ulll vini el qllintllm de blava. (Sav. ) item quod per compagnam sancti iohannis civitaus
D abaia. saone e lli gatur. . . pOlesta in civitate saone pro anno pre-
abaenus I abainus sm. " Ia.l'tra di ardesia" sent i .. . ita tamen quod in dieta civ itate saona nullo modo
LG 395 a.1383 de clapellis el abainis ad mensuram venden- possint unquam elligi abbas vel alius officialis eiusdem
dis. LG 439 a.1383 clapas el abaino . TL2.783 a. 147 .1 effectus et iuri sdictionis, vel simi li s.
possit vendere ex ipsis abaini s tanlam olllnalll (somma). SFG.1. 78.
MCD 49 a.1496 (Fin.) inlrmaria que erat cooperienda .. . abatem cognome
emendo clave , abaynos el grappa de gronda et ealcem. DDG 204 a. 1376 anthonius abas.
DSP 172 a. 1502 labulata tam lignea quam abaenis cooperta abbatem populi sm. "abate del pop% " (carica co-
et banca dOlllorum et apolhecnrull1. PVP 323 a.1505 item m.una/e)
pro teraluri s di versis calc ine el matonorUIll el. lignam inum RL 215 a. 1288 (Alb.) de abbale populi. lA 149 ad a. 1292
et abainorulll . DSP 239 a. 1543 navis .. . onu le claparulll el et potestas et eapitaneus et abbas popu li. LJ .2 364
abaynorum .. . .da ii. mi!. in circa sunI in mai ori parte fracli. a.1299 aC!lIJl1 ianue in palacio comunis ianue, quo hab~t~t
FPL 8: abba s . A.PRATI, ID 13( 1937 ) 77 -80: < abbas dominu abbas populi , in camera ubi reguntur consilla
"abate", abatino. per il % re bigio dell'abito. Dal gen. credencie. SSA LI. 78 a.1303 (Sav.) quod in saona abb~
l'it. abbaino "fin estra sopra i tetti ". Di versamente REW populi l'ieri debeal et creari MIA 112 a.1 337 (Sav) doml-
988; DEI.] 3. nus nicolaus de nicolosio, abbas comunis el popuh saone.
D abin. abatere vb. "abbattere "
abainus n.p., m GR 2 .5 ee. xiii. (Gar.) de ... arboribu s abatendis
GG. 435 a. 1203 ab abaino de cumis. LJ.L 1108 a.125 1 D abbatte.
testes vivianus de ga li co el abainu et machionus. abatere vb. "svalutare " (mon eta) .
CGG.20 a. 1259 (POltOY.) abbainu s de pOl1u veneri s. GC.2 250 a.119 1 lib.xxvii . bonorum previdixiull1 ... el SI
L (de) labaino. forenl peiorati de lege vel de peso vel abatuti , dare pro-
abandonum sn. "cessione di un bene pigna rata" miltit pro so l. xlv marcam argenti boni. GG .2 390 a.120 6
GR.2.5 s.x iii . (Nizza) domini ipsaruJn possessionum et si previdixes [orent abatudi de peso vel de lege .. ."
fraudolenter el. callide asserunt predictis debiloribus ban- L abatimentum.
norull1 ipsorum Iicentiat11 intrandi possessiones suas el , abbatia sf. "abbazia" .
u! patrio alludamus vocabulo, abandonut11 . SRC 8] 6 a.1422 (Sav.) in abbatia santi andree prope 13-
Cf. DUC l.7,sg. nuam .
D abandu1I'I. abandun. L abbatem . D abaia.
abat 50 abor abor

abatimentum sn. "svalutazione di moneta " habitacionem sf. "abitazione" aborciOl


GC 169 a. 1191 confitetur. .. se daturum ... lib viii. previ- CGS 1.253 a.1158 actum prope fontanellam ante domum LG . 914 a.
dixium bonorum ... et peiorem et abatimentum , pro soli- habitacion is predictorum vendilorum. LMS 448 a. 1226 num seu tO!
dis xlv, marcam argenti, ut ascende t de toto debito. quod debeas michi dare el concedere in vita ll1ea donec aborgen
L abatere. . vixero stallum et habitacionell1. SIG 348 (=
abbatissa sf. "badessa " L habitatorem. D abitatiulII. abitanza. hatCllilllll. rent burger
BCG 15 a.969 ego ... serra abbatissa de eadem basilica. habitaculum sn: "residenza. dim ora. ripam. capanna aborgensan
LMS 319 a.1224 et dictum compromissum faciet ratifica- COG 164 a.1143 SI recepenll1us hOllllnell1 in habitaculo L burgensis
ri dieta abbatissa a sororibus suis. SML 60 a.1418 nuper huius civitatis, faciemus eum iurare el in perpetuo sit habi- abortat~
vacante monasterio sacti thome de janua, ordinis sancti tator huius civitati s. COG 262 a. 1150 Manfredus iuravit NL.1 88 a.1
benedicti, per abbatissam solito gubernari, per mortem habitaculull1 civitatis lanue (Ivi , Reg.: "si obbliga a prende- L aboratore
ultime abbatisse. re dimora a Genova "). U .2 4 a. 1155 iUfO habitacu lum ci- abortor!
L abbatem. D abu. vitatis ian ue ita videlicet quod habitabo in ianua per unum- CGG 304 a
abaxitus I abaxius sm. "panno albagia " quell1que annum menses tres in volumate consll ium de co- abraab
ORG.2 61 a.1200 peciam i. abaxii de Lis la . GG 189 muni . BSR 44 a. 1174 face re habitaculum et construere do- GG .2 484 s
a.1201 pecias vi. de abaxitis. mum. U . I 857 a.1228 non recipiell1us aliquem de cetero in tus abraab<
L albaxius. habitaculum vel burgesiam in Massilia. AI 46 a.1229 et ibi L abraxabcl
abbaxius agg. "albagia " cum festinantia de trabibus et li gnamine hab itac lIIlIm sive abrazab
GC 121 a.1191 brachium i. saje abbaxie. receptaculum construxerunt. IEA 24 a. 1286 se reliquisse NL.2 177 a
L albaxius. habltac ulum et man SIOne m Clvllate Toyrani . LJ .2 554 salem, sano
ab(delia) agg.f. "di moneta "; cos chiamata per es- a.1345 suspendiL .. habitacu lum civitatis ianue qllod facere
BNN 78: ",
sere stata probabilmente coniata (ca 1502) da Abll-Abd- tenetur vIgore dlcte conventlolllS (obbligo di residenza).
L habitacionem. L abraabel
AlIah-Mohamllled. re di TUllisi (1494-1526)
MGT 227 a.1505 extraxit ab eis d(uplas) ccI. ab(delias). habitaculum sn. "chiesuola della bl/ssola di bordo " abraturn
abecedarium sn. "alfabeto; ordine alfabetico " JAN . SRC 75 a.1
COG 2.373 a.1190 cirografo per abecedarium distinctum D abitanda. bitacula. barii s el abr
conscriptum fuit. LG 201 a.1347 scribantur in uno ma- habitatorem sm. "abitame " Lablatum.
gno cartulario diviso et rubricato per octo compagnas ci- COG 1?4 a.I 143 si receperimus hOll1inem in habitaculo abraxab
. vitatis et scripto per abecedarium. hUlus Clvltatls, faclemus eum lurare et 111 pe rpetuo sit ha- VCB 232 a.
abegius top. "nome di un castello distrullO, fra Mo- bitator huius civitatis. L abraaber
nacoed Eza" L habitacionem. abregato
GR 13. ablactare vb. "danneggiare?" ASA 464 a.
abere vb. "avere" GR 2 5 a: 1269 (Sarz.) qui hactenus muros in a liquo loco suram unan
BCG 51 a.999 et me exinde foris expuli vvarpivi et apsa destruxent seu ablactavent, lpSOS lllts faciam reactari. tam per offi,
sito fecit et a parte ipsius monasteri i eius abendum reli- ablatum sn "furto" L albergato,
qui. BCG 180 a. I077 de illa res que sunt iuris sancti LJ.I 1045 a.1251 de aliquibus damnis arrobarii s iniuriis abreviac.
Stephani per Iibellum eo die abeo aquistado aut in ante seu ablatis. OMC 68 a.
aquistare potuerit. L abratum. sensum vel
Davi. ableviare vb. " redigere un alla pubblico per estrat- ponto abrcv
abbergum sn. "albergo, residen za " to " L abreviatio
MBL 319 a.1167 (Lrins) allegabant in Arluco abbergum ASA 336 a. 1350 (A lb. ) pro atestando sive ableviando abrevial'
se diu ... habuisse. soldos septem. simetica ..
L albergum . D abergo. abergu. L abreviare. GG,2 454 a
habetus sm. (bot.)"abete" abolena top. (Nizza) per manum
SIP 179 a.1420 (Massa) sex peci e tabularum de habeto. GR,2 4 (Nizza) girardus presbiter capelanus epi scopi de a.1232 (Sar.
Cf IVI p.314 n. abolena. contro de se
L avetus . D (la) Bollne- Vsubie...
in eius sced
abetus m., n.p. abolotare vb. "mettere ai voti "
ni... SSA
SLS 2.31 a.1238 (Alb.) abetus filius dulcis. GR I~ a.I642 (PieveT.) et illi duo electi sintabOlotati per verint. ASI
L (de) aveto. avetus. consthum et habens plura balotolas albas, Ille remaneat
re .. . in quOo
abeveratorium sn. "abbeveratoio " con sul.
GSS 66 a. 1330 (Sarz .) teneatur refici facere fontem de L ballotationem. D abalotorare. condicione
bolexino et facere quodam abeveratorium et quodam aboraorem sm. "cardatore di lana " pro abrevia
guazatorium. RH 3 (1948) 27 a.1462 (Taggia) unum quod inslrUl
GG.I 68 a.120 I Rogerio aboraori. GG.2 13 1 a. 1205 Pe-
abeveratorium ... de lapidi bus picatis et stagnum. trus aboraor. nardum de ~
L beveratorium. biberatum . D beverao. L aboratorem. L ableviare.
abevragium sn. "abbeveratoio " aborrare vb. "calcare con borra" abreviatE
GR 2.5 (Sosp.) abevragium fontis de Vial. .. abevragium se 193 a. 1161 ego non aborrabo neque aborrare faciam ASA 264 a.
fontis de Herquieto. pannum infra nostram iurisdictionem. abreviati
L abeveratorium. L burra. D aburar. bur . COG.2 61 a
abiacus sm. "nipote, abiatico" aboratorem sm. "cardatore di lana" psi et exeml
BCG 160 a. 1049 ut ad nobis et at filiis vel abiacis ... con- NB 32 a.1198 Petrus aborator. NL.I 100 a. 1203 Banho_ vel dempto,
cedere dignaretis precarie et thintheocario nomine tan- lomeus aborrator. . GVG 31 a: 1210 Petrus aborrator. punctum, et
tum usufruendum de a liquantis omnibus rebus iuris su- NL.2 220 a.1225 ubl Montanano aborratori. LMS 478 L abreviacio
prascripto monasterio vestro qibus sunt poxiti s in loco et a.1226 Guillelmus de Blasili aborator. abreviati
fundo sale. L aboraorem.aborrare . abortatorem. abortore m. borra tariLe redalll
abynus sm . "lastra di copertura del tetto " borraorem. . CGO 178 a
MCD 49 a.1496 (Fin .) infirmaria que erat cooperien- aboratus agg. h(di panno) fabbri cato con borra" abreviatione
da . .. emendo claves, abynos et clappas de gronda et alia eST 227 a.1381 (Taggia) si panum emerit aboratum. LG ego ... notari
nece ssaria. 571 a. 1403 pannum aboratum . Bardelli patr
L abainus. L aboratorem. borra. borracium. ter exempl a
51 absc

lem sI'. "aborto" a. 1330 ab alii notariis qui ab hac vita migraverint, cuius
,1404 poculum aborcion is, alllato riulll vene- abreviationes penes me haberem... ASA 264 a.1350
sicul11. (Alb.) abreviare sive adnoctare ... in quodam manuali quo-
sare (se) vb. "prendere residenza" cumque modo voluerit sive condieione sive abreviatura . ..
: VFD 117) a.1 34 1 except is illi s qui se face- L abrevacionem. abreviare. abreviationem. breve. bre-
lses in lerris Ianllens illlll et in ip sis terris se viatura.imbrev iare.
~nl.
abriga top. " Briga" (c] la forma dialettale "a Bri-
:. D aborghesarsi. ga")
.rem ~/'Il. "carda.lOre di lana "
APT 25 a.1242 homines de abriga. BNA 210 a.1260
1203 tibi lebaldll abortalori.
:m. (Vent.) tibi guillono honori de abriga.
L abrigum. bri ga. D brigu.
~m sm. "cardatore di /ana"
abrigale top. "Apricale"
.1262 (PortoY. ) li,bi lamfranco abortori .
ene m., n.p . BNA 9 a. 1259 (Venl. ) presbitero ottone de abrigali.
L abriga . abri gum. apricale. aubriga lla. D abrigu.
:g. a. 1.211 libi abraabene de rapa llo. - dic-
eneo ab rigare vb. "albergare, dare ricello"
Il. braabene CCS 124 a. 1414 (Celle) de non abrigando (v.l.: albregan-
ene n. di nave genovese do ) aliq uas capras extraneas.
. 1225 postqllam rediero de Aire , ubi vado per L albregare .
eunte et redeunte butio qui dieitllr abrazabene. abrigum sn. "sito esposto al sole"
7.Ome chiara/ente augurale ". GR 13 a.1 356 (Isolabona) feriendo per quandam draliam
le. ad ubagum, usque ad abrigum de ronehetts.
I sn. ',/ur/o" L abriga. abrigalis. D abrigu.
251 (Val'.) de ollll1ibu . dampnis, inillriis, arro- abrigum top.
ati s .. . BNA 210 a.1260 (Vent. ) in territorio abrigi.
L abriga. D abrigu.
en n.p. abrus sm. "sorta di recipiente "
1245 (Bonif.) abraxaben Illagister axie GR 13 a.1544 (Serravalle) quod nul1u s possit aecipere
le. aquam fo ntis cum brenta vel abro.
,rem SI1l . "albergatore " absarcito / absa scito I absa sito agg. "spogliato
.1350 (AI b.) et quilibet abregator teneat men- della propriet" (formula carolingia, probabilmente
Il que sit lercia pars mine ad rasum, stancia- femminile in origine, ma in seguito stereotipata e riferita
eiales, ad quam vendatur. an che a soggetto maschile) di rinuncia ad agl'li diritto su
re mo un bene ceduto)
ionem nf. "abbreviazione" BCG 40 a.995 ego adelegia imperatrice dono et offero in
1377 nichi1 add ito vel deminuto quod mutet eodem monasterio ... id sunt sortes duas .. . insuper per cul-
variet intelectum ni si forte sillaba titulo seu tellum fistucum notatum guantonem guasonem terre seu
iacionis ve l ex tenssioni s causa. ramum arboris .. . exinde legitimam facio tradicionelll et
Inem. vestituram et me exinde foris expuli varpivi et absa scito
e vb, "redigere un arro pubblico in forma feci et parti predicti monasterii habe ndum reliqui. BCG
47 a.999 et me exinde foris expuli, uuarpivi et absa sito
,.1206 prout in carta inde facta sive abreviata feci. (cf. BIR 535 sg.: "['imperatrice Adelaide dichiara
quondam boni villani nOlari . RCP 143 pOSI di essersi spogliata di ogni ingerenza sui beni donati al
z.) ego ... notariu s hanc cartam olim a bonen- monastero"). BCG 48 s.X (falsificazione del s. xii. ri-
)Ieri~ no.t(ario) abreviatalll sive rogatam proUI calcala su BCG 47 a.999 "et absa silO feci ") foris me ex -
a et 111 elUS conlI'actibus et in breviaturis inve- puli et exinde uuarpivi et absarcito feci. BCG 67 a.1005
l03 a.1345 (Sav.) Omne cartas quas abrevia- constat me armano.. . aecepi at vos ... argentllm denarios
<\ 264 a.1 350 (AI b.) abreviare si,ve adnocta- bonos solidos decem ... finitum precium pro ancill a .. . in-
dam manuali qUQcumque modo voluerit sive super per cultellum fistueum notatum lIuantonem et uua-
seu abreviatura . .. ASA 33 5 a. 1350 (Alb. ) sonem terre atque ralllum arboris vobis exinde legitimalll
,ndo habeant soldos sex. LJ .2 675 a . 1360 fac io tradicionem et.., vestituram et me exinde foris ex-
mentum receptum es I. et abrevialum per ber- pul varpivi et absa sito feci. BCG Agg.,p.214 a.1017 in-
)ino notarium .. . et roborato sigillo pendenti. super per cultellum fist uc um notalum uvantonem et uva-
abreviationem. breve. imbreviare. sonem tere seu ramo arboris me absa sito feci . ..
~ avv. "informa abbreviata" DUC 1.30 sg . absacitus: investito opponitur. "absaci-
1350 (Alb.) extense et non abrev iate. tum [acere": possessionem ex uere, possessionem abdica-
onem sf. "abbrevia zione" l'i. SLS l.312 n.: "absasito la frase originaria, poi
.1166 ego ... Ilotarius hoc exemplum transeri - riadattata al lat. (seI') abselltem facere, connessa alle
plificavi ab autentico pliblico . . . nichil addito origini con provo aus, abs e con absus (ager) , absa (Ierra)
preler forte lilterarn vel sill abam litulum seu "incolto, deserto, demaniale ", contrapposto a vestitus
hoc causa abreviationis vel meliol'is leeture. "ceduto in propriet privata ". Cf. DUC 1.36 S.V. absus.
mem. abreviate. D breviatUa. REW 51.
onem I abreviatura sf "atto pubblico no- L abas. a bsa se ito. absi sito. apsa sito. aprus. apsus.
a in fo rma sintetica " asens. veslitus. D abso .
.. 1260 (PortoY. ) omnia alia testamenta eu abscentare (se) vb. "assentarsi"
s que vel quas fec i... ZAC 258 a.1309 (Alb.) CCS 80 a.1414 (Celle) si quis se abscentaverit post littem
JS hane cartam ex abbreviaturis ohm Manueli s contestatam, tunc cittari faciamo propinquiores ipsius ab-
"s Illei .. . ut in ipsis abbreviaturis illveni fideli- sentati .
Ivi et in publica m fOl'mam redegi . LG 115 L absentare.
abat 50 aber
abatimentum sn. "svalutazione di moneta" habitacionem sf. "abitazione"
GC 169 a.li91 confitetur... se daturum ... lib viii. previ- CGS 1.253 3.11.58 aclum prope fOnlanellam ante domum
dixium bonorum ... et peiorem et abatimentum. pro soli- habitacionis predictorum venditorum. LMS 448 a.1226
dis xlv, marcam argenti, ut ascende t de toto debito. quod debeas michi dare et concedere in vita mea donec
L abatere. ~ vixero stallum et habitacionem.
abbatissa sf. badessa"
H L habitatorem. D abitatium. abitall za. IWlatium.
BCG 15 a.969 ego ... serra abbatissa de eadem basilica. habitaculum sn: "residenza. dimora. riparo, capan"4 '
LMS 319 a.1224 et dictum compromissum faciet ratifica- CI?G l.~ a;1143 ~l receperir:nus hom.inem in habitaculo
ri dieta abbatissa a sororibus suis. SML 60 a.1418 nuper hUlUS cl~ltatl~, . fa~,emus eum lurare et In perpetuo sit habi-
vacante monasterio sacti thome de janua. ordinis sancti tato~ hUlUS Cl~I~US. CDG 2~2 a.1 150 Manfredus iuravit
benedicti, per abbatissam solito gubemari, per mortem habltaculum ClVItatlS Ianue (Ivi. Reg.: "si obbliga li prende-
ultime abbatisse. ~ di~,!ra a ~en~va'). U.24 a.1 .155 iuro habitacuJum ci-
L abbatem. D abu. Vltalls lanue lta vldehcet quod. habuabo in ianua per unum-
abaxitus I abaxius sm. "panno albagio" quemque annum menses tres In voluntate consulum de ca-
DRO.Q 61 a.1200 peciam i. abaxii de Lisla. GG 189 muni. BSR 44 a.1174 facere habitaculum et construere do-
a.l20I pecias vi. de abaxitis. mum. U.l 857 a.1228 non recipiemus aJiquem de cetero in
L albaxius. habitaculum vel burgesiam in Massiliu. AI 46 a.1229 ct ibi
abbaxius agg. "albagio" cum festinantia de trabibus etlignamine habitaculum si~
GC 121 a.119I brachium i. saje abbaxie. receptaculum construx.erunt. I~~ 24 a.1286 se reliquisse
L albaxius. habltaculum et manslonem cIVItate Toyrani. LJ.2 SS4
ab(delia) agg.f. "di moneta": cos chiamata per es- a.1345 s~spendi.t. .. habitac~lu'!l civitatis ianue quod facere
sere stata probabilmente coniata (ca 1502) da Abu-Abd- tenetur Vigore dlcte convenuoms (obbligo di residenza.).
Allah-Mohammed, re di Tunisi (1494-1526) L habitacionem.
MGT 227 a.1505 extraxit ab eis d(uplas) ccI. ab(delias). habitaculum so. "chiesuola della bussola di bordo';
. abecedarium sn. "alfabeto; ordine alfabetico" JAN. '
CDO 2.373 a.1190 cirografo per abecedarium distinctum D abitacuLa. bitacula.
conscriptum fuit. LG 201 a.1347 scribantur in uno ma- habitatorem sm. "abitante"
gno cartulario diviso et rubricato per octo compagnas ci- CI?G 1~ a ..1143 ~i receperi~us hominem io habitacuto
. vitatis et scripto per abecedarium. hUlUS clvuatls, faclemus eum IUrare et in perpetuo sil ba-
abegius top. "nome di un castello distrutlo, fra Mo- bitator huius civitatis.
naco ed Eza" L habitacionem.
GR 13. ' ablactare vb. "danneggiare?"
, abere vb. )'avere" GR 2 5 a: 1269 (Sarz.) qu~ h.acten~s. muros in aliquo lOCO
BCG 51 a.999 et me exinde foris expuli vvarpivi et apsa destruxent seu ablactavent, IpSOS llhs faciam reactari
sito fecit et a parte ipsius monasteri i eius abendum reli- ablatum sn "funo" .
qui. BCG 180 a.1077 de illa res que sunt iuris sancti U.I 1045 a.1251 de aliquibus damnis arrobariis iniUriis
Stephani per libellum eo die abeo aquistado aut in ante seu ablatis.
aquistare potuerit. L abratum.
D av;. l ableviare vb. "redigere un alto pubblico per e.s--.
(o., ~r .......
abbei-gum sn. "albergo, residenza"
MBL 319 a.l167 (Lrins) aUegabant in Arluco abbergum ASA 336 a.1350 (Alb.) pro atestando sive ablevianclo
se diu ... habuisse. soldos septem. .
L albergum. D abergo. abergu. L abreviare.
habetus sm. (bot.)"abete" abolena top. (Nizza)
SIP 179 a,1420 (Massa) sex pecie tabularum de habeto. GR.2 4 (Nizza) girardus presbiter capelanus episcopi .de
Cf IVI p.314 n. abolena.
L avetus. D (la) Bollne-Vsubie .. .
abetus m., n.p. abolotare vb. "mettere ai voti"
SLS 2.31 a.1238 (Alb.) abetus filius dulcis. GR 13 a.1642 (PieveT.) et ilJi duo electi sint abololati
L (de) aveto. avetus. consilium et habens plura baJotolas aJbas, ilJe remU:
abeveratorium sn. "abbeveratoio" consul.
GSS 66 a.1330 (Sarz.) teneatur refici facere fontem de L ballotationem. D abalotorare.
bolexino et facere quodam abeveratorium et quodam aboraorem sm. "cardatore di lana"
guazatorium. RH 3 (1948) 27 a.1462 (Taggia) unum GG.l 68 a.1201 Rogerio aboraori. GG.2 131 a.1205 ~
abeveratorium:l.. de lapidibus picatis et stagnum. trus aboraor.
L beveratorium. biberatum. D beverao. L aboratorem.
abevragium sn. "abbeveratoio" ~ aborrare vb. "calcare con borra"
GR 2.5 (Sosp.) abeyragium fontis de ViaI... abevragium SC 193 a.1161 ego non aborrabo neque aborrate fa~
fontis de Herquieto. . pannum infra nostram iurisdictionem.
L aheveratorium. L burra. D aburar. bur.
abiacus sm. "nipote, abiatico" aboratorem sm. "cardatore d lana"
BCG 160 a.l049 ut ad nobis et at filiis vel abiacis ... con- NB 32 a.1198 Petrus aboralor. NL.I 100 a.1203 B~
cedere dignaretis precarie et thintheocario nomine tan- lomeus aborrator.. ~VG 31 a: 1210 Petrus aborrat
tum usufruendum de aliq~antis omnibus rebus iuris su- NL.2 220 a.l225 tlbl Montanano aborratori. LMS 4~a'
prascripto monasterio vestro qibus sunt poxitis in loco et a.l226 Guillelmus de Blasili aborator.
fundo sale. ., . L aboraorem.aborrare. abortatorem. abortorem. bo
abynus sm. "lastra di copertura del tetto" ". borraorem. 1"1'8.
MCD 49 a.1496 (Fin.) infirmaria que erat coopenen- aboratus agg. "(di panno)fabbrcato con borra"
da ... emendo cIaves. abynos et clappas de gronda et alia eST 227 a. 1381 (Taggia) si panum emerit aboratum .. ."...
necessaria. ,. 571 a.1403 pannum aboratum. . ~
L abainus. L aboratorem . borra. borracium.

_.--.. _---
abor 51 absc

aborcionem sf. "aborto" a.1330 ab aliis notariis qui ab hac vita migraverint, cuius
LO. 914 a.1404 poeulum aboreionis, amatorium vene- abreviationes penes me haberem... ASA 264 a.1350
num seu tosieum. (Alb.) abreviare sive adnoctare .. .in quodam manuali quo-
aborgensare (se) vb. "prendere residenza " cumque modo voluerit sive condicione sive abreviatura ...
SIO 348 (= VFD 117) a.1341 exceptis illis qui se face- L abreviacionem. abreviare. abreviationem. breve. bre-
rent burgenses in terris lanuensium et in ipsis terris se viatura.imbreviare.
aborgensarent. abriga top. "Briga" (cf la forma dialettale "a Bri-
L burgensis. D aborgJzesarsi. ga")
abortatorem sm. "cardatore di lana" APT 25 a.1242 homines de abriga. BNA 210 a.1260
NL.l 88 a.1203 tibi tebaldus abortatori. (Vent.) tibi guillono honori de abriga.
L aboratorem .
L abrigum. briga. D brigu.
abortorem sm. "cardatore di Lana" abrigale top. "Apricale"
COO 304 a.1262 (PortoY.) tibi lamfraneo abortori. BNA 9 a.1259 (Vent.) presbitero ottone de abrigali.
abraabene m .. n.p.
L abriga. abrigum. apricale. aubrigalla. D abrigu.
00.2484 sg. a.1211 tibi abraabene de rapallo. - die- abrigare vb. "albergare, dare ricetto'"
tus abraabene.
CCS 124 a.1414 (Celle) de non abrigando (v.l.: albregan-
L abraxaben. braabene do) aliquas capras extraneas.
abrazabene n. di nave genovese
NL.2 177 a.1225 postquam rediero de Aire. ubi vado per L albregare. I

salem, sano eunte et redeunte butio qui dieitur abrazabene. abrigum sn. "sito esposto al sole"
BNN 78: "nome chiaralente augurale". OR 13 a.1356 (Isolabona) feriendo per quandam draliam
L abraabene. ad ubagum, usque ad abrigum de ronehettis.
abratum sn. "furto" , L abriga. abrigalis. D abrigu.
SRC 75 a.1251 (Var.) de omnibus dampnis, iniuriis, arro- abrigum top.
bariis et abratis .. . BNA 210 a.1260 (Vent.) in territorio abrigi.
L ablatum. L abriga. D abrigu.
abraxaben n.p. abrus sm. "sorta di recipiente"
VCB 232 a.1245 (Bonif.) abraxaben magister axie OR 13 a.1544 (Serravalle) quod nullus possit accipere
L abraabene. aquam fontis cum brenta vel abro. .
abregatorem sm. "albergatore" absarcito I absa seito I absa sito agg. "spogliato
ASA 464 a.1350 (Alb.) et quilibet abregator teneat men- della propriet" (formula carolingia, probabilmente
suram unam que sil lercia pars mine ad rasum, stancia- femminile in origine, ma in seguito stereotipata e riferita
tam per officiales, ad quam vendatur. anche a soggetto maschile) di rinuncia ad ogni diritto su
L albergatorem. un bene ceduto)
abreviacionem nf. "abbreviazione" BCO 40 a.995 ego adelegia imperatrice dono et offero in
OMC 68 a.1377 nichil addito ve)' deminuto quod mutet eodem monasterio .. .id sunt sortes duas .. .insuper per cul-
sensum vel varie t intelectum nisi forte sillaba titulo seu tellum fistucum notatum guantonem guasonem terre seu
ponto abreviacionis vel extenssionis causa. ramum arboris '- .. exinde legitimam f&cio 'tradicionem et
L abreviationem. vestituram et me ' exinde foris expuli varpivi et absa scito
abreviare vb. "redigere un atto pubblico in forma feci et parti predicti monasterii habendum reliqui. BCO
sintetica ,~ 47 a.999 et me exinde foris expuli, uuarpivi et absa sito
00.2454 a.L206 prout in carta inde ,facta sive abreviata feci. (cf. BIR 535 sg.: "l'imperatrice Adelaide dichiara
per manum quondam boni villani notarii. RCP 143 post di essersi spogliata di ogni ingerenza sui beni donati al
a.1232, (Sarz.) ego ... notarius han cartam oli m a bonen- monastero").' BCO 48 s.x ifalsificazione del s. xii. ri-
~on~o de soleria not(ario) abreviatam sive rogatam prout calcata su BCG 47 a.999 "et absa .sito feci") . foris me ex-'
m elUs seeda et in eius contractibus et in breviaturis inve- puli et exinde uuarpivi et absarcito feci. ~CO 67 a.l005
ni... SSA 103 a.1345 (Sav.) omnes eartas quas abrevia- constat me armano ... aecepi at vOS ... argentum denarios
verin~. ASA 264 a.1350 (Albi) jabreviare. sive adnocta- bonos solidos decem ... finitum precium pro ancilla ... in-
re ... m quodam manuali quocumque modo voluerit sive su Per per cultellum fistucum notatum uuantonem et uua-
condicione seu abreviatura... ASA 335 a.1350 (Alb.) sonem terre' atque ramum arboris vobis exinde Jegitimam
pro abreviando habant soldos sex. LJ.2 6'J5 a.1360 facio tradicionem et ... vestituram et me exinde foris ex-
quod instrumentum reeeptum est et abreviatum per ber- pul varpivi et absil sito feci. BCG Agg.,p.214 a.1017 in-
nardum. de pino notarium ... et roborato sigillo pendenti. super per cultellum fistucum notatum uvanto~em et uva-
L ablevlare. abreviationem. breve. imbreviare. sonem tere seu ramo arboris me absa sito feci ...
abreviate avv. "informa abbreviata" . , DUC 1.30 si. absacitus: investito opponitur. tabsac~~
ASA 264 a.1350 (Alb.) extenseet non abreviate. tum facere": possessionem exuere. possessionem abdica-
abreviationem sf. "abbreviazione" ri. S;LS 1.312 n.: "absasito la frase originaria, poi
CDG.2 61 a.1166 ego ... notarius hoc exemplum transcri- riadattata al lat. (ser) absentem facere, connessa alle
psi et exemplificavi ab autentico publico ... niehil addito origini con provo aus, abs e con absus (ager), absa (terra)
ve] dempto, preter forte litteram vel sillabam titulum seu "incolto, deserto, demaniale", contrapppsto a vestitus
punctum, et hoc eausa abreviationis vel melioris leeture. "ceduto in propriet privata ". Cf. DUC 1.36 S.V. absus.
L abreviaeionem. abreviate. D breviatua. REW 51. .
~breviationem I abreviatura sI. "atto pubblico no- L abas. absa scito. absi sito. apsa sito. aprus. apsus.
tarde redatto in forma sintetica" asens. vestitus. D abso.
COG , 178 a.1260 (PortoY.) omnia alia testamenta seu abscentare (se) vb. "assentarsi"
abreviation~s que vel quas feci... ZAC 258 a.1309 (Alb.) CCS 80 a.1414 (Celle) si quis se abscentaverit post littem
ego ... notanus hanc cartam ex abbreviaturis olim Manuelis contestatam. tune cittari faciamo propinquiores ipsius ab-
BardeHi patris mei. .. ut in ipsis abbreviaturis inveni fideli- sentati . .
ter exemplavi et in publicam formam redegi. LO 115 L absentare.
absc 52

abscondi~um sn. "luogo nascos,o, nascondiglio " ~VN 128 sg. s.xiv. (Noli) piscator~s piscantes abbuga-
LG 432 a.1383 nee ... teneant in abscondito, nec ~ easie- na ... - quandocumque piscatores piscant ad bugarias
tis ' J L bugaria. .
L asconsus. aburactare vb. "burattare. selacciare "
absconse ~vy. "nascostamente " . SGM 102 a.1376 (Massa) libre ottocento farine aburac-
LG 427 a.1383 diete vero presinsole vendantur publice et tate bene.
paIam, et, non clam seu absconse . L buratare.
L asconsus. abbus cognome
absconsus agg. "nascosto, coperto" L!.2 ~3~ a.1364 franciscum abbum de dieta universitate
AI 110 a.1241 abseonsi steterunt. CST 278 a.1381 non LmgUllhe. SRC 751 a.1414 (Sav.) antonie abbe (vocati_
possit. .. facere vel tenere aliquam laterinam palam, . ita vo)
quod turpitudo ex ea exiens publiee videatur, absconsam L abbatem.
autem possit facere et tenere. abusionem sf. "abuso"
L asconsus. CG~.2 152 a.~163 dignum duximus huiusmodi abusioni
'(
absentare (se) vb. "assentar(si)" , penltus contraue.
PCP 614 a.1316 de fidancia danda debitoribus absentatis L usuS. I

mole ereditorum ..'. si aliqua persona se absentaverit mole abuteca sf. "bottega"
ereditorum ... CCS 80 a.1414 (Celle) si quis se abseenta- NB 17 a.1198 tenere in abuteca mea.
verit post littem contestatam, tunc cittari faciam propin- L 'apotheca.
quiores ipsius absentati.
aa. sf. "ascia, accetta"
L abscentare. absentia. asentem. D ilbisente.
absentem agg. "assente, latitante" GC 304 a.~.191 martellum ii, ferra iiii. grossa, eazolam .
PVS 352 S. xv. de absentibus et latitantibus mole credito- scapel~os 11., acas duas .GC.2 166 a.1192 maneJlum ..
rum. plumbl.um. l~nzam , aeus (err. per acas) ii., scapellum .
absenti mpl. "nome di famiglia" L acchla. aClUm. D aceta. accia. .
MBL 257 a.824 (Lrins) terra absentorum. aca.m cognome
ST.14 136 sgg. <'
PLS 342 a.1301 bruni acam de finali
L asentorem. . aca.mocatus agg. "lavorato in modo da seinbra~ CQ-
absentia sf. "assenza" mocato"
TL.I 362 a.1455 nam dicunt quod ex absentia sua multi PVP 225 ,a ',145I i~em gona un~ clameloti albi acamocati
pauperes eruciantur a multis qui monstrant creditores es- cum manlCIS largls pro usu dlcte argentine .. . item 1llia
se. gona clameloti albi camocati. PVP 254 a. 1458 cult
~nus 1'h ame l ' acamocatl. grane a balneo parva talis qua-
011 eT
L absentare.
absi sito agg. pl. "spogliati della proprietil " hs.
BCO 170 a.1064 et nosexinde foris expulli varpivi et ab- PVP.44.
si sito fecimus. . L camocatus.
L absa sitor l acampa sf. " conciliabolo, conventicola "
absol~tione~ sf. '.'assoluzione giudiziaria" GR 13. a.1 M5 co~gregationes ilIicitas, sive acampas con.
RVN 94 s.xiv. !Noli) a quorum sententiis; preceptis, con- tra regmalem cunam.
demnationibus, mu1ctis et ~bsolutionibus nullo. modo ap- D camp.
pellari ... possit .J (se) acapillare vb. "accapigliar(si) "
L absolvere. PLP 94 a.1250 (Sav.) illa ianuensis .. . acapillabat se CQm
absolutionem sf. "liberazione, remissione" i~s~ bertholot<? et illa ianuensis posuit manum ad capillos
U.2 508 a.1336 predictam itaque pacem generaIem con- dlcll ~rtholotl. SSA.2 Il. a . 13~5 ~Sav. ) qui cum aliqllo
cordiam et 'reformationem , tr~saetionem eramicabilem se acapllw:et. o.R 13 (Lavl~a! SI qUI~ dispartiret gavillan-
eompositiori~1p aquiliane stiptilationis e.t subsequute ac- tes: .. et dl~paruendo vel diVidendo IpsoS acapilantes te.:
ceptila~io'9is v~nculis roboratam remissionem qulttacio-' ceni sangumem non .salvat.pro banno.
n~in et absolutionem ... prefti procuratores et ambaxia- L acaviglare. capillare: D acaveilar.
tores dictorum dominonl'm regum aragonum et maiorica- acapUadonem l / acapUatura sf. " rissa, accapi.,~__
rum et procuratres dicti 'comunis ianue ... laudaverunt et ~nlo" I J a --
approbaverunt, ratificaverunt et confirmaverunt. " SSA.2 Il a.I~5 (~a~.) .rixe sive ac~pilationis . SSA.2 23
absolvere ' vb. "assolvere'" '- " . a.I345 (Sav.) SI ahquls . .. pro acapalatura vel mesJea aJi..
RCA 80 a.1147 qtid omnes illi homine~ qui ferunt ih qua ... trasserit lapidem de turri... .
placitum um rchiepiscopo de Scaticb et alpiatico, qui L capiUationem . I)

ex eo fuerunt absoluti... eGS.l 31 'a.1156 in capitolo acapta I acaptum sfin. "diritto di entrata "
omnes absolverunt albertum de nigrone. ~ GR.2 5 (Saint-Pons) ad acaptum seu pro intrata et ~
L absoluuoriem. ' . . ne intrate et acapte duorum pullorumgallil'l seo quasi -
absolvere !'decid~re una questione mediante votazio- L acatum. \'
ne" . \ I \ accantorem sm.
OMC 138 a.1379 absolvendo infrascripta oi'nnia et sin- o DAF 40 a.1300 testes ... petrus accaratorem \empii
/
gula ad ballotolas aIbas et nigraS. TL.l 129 a.1454 ab- aauium (err. per aarium) sm. "acciaio" ..
solventes se' ad ealcu10s albos' et nigrns elegerunt ad in- ORG.2 '4 71 a.12~3 sachertos trcs decim aearU ( f
frascripta officia infrascriptos videlicet qui convenerunt ORG.2 449 a.1253 sachertos octo aarii). C
in .electione istorum pre ceteris ballotole numeri suffi- L aarium.
cientis. (de) accatabene cognome
absus agg. "incolto. sterile" SMV 211 a.1322 iacobus de accatabenede gimignan
OUC.l 36 absusl "incultus ager". REW 51 L acatare. ' I~. f

L abas. arvus. D abso. lo acatapan / acatapaaem cognome


abbugaria loc. "con la bogara (rete per pescare le PPE 42 a.ll Ol vuilielmus acalapan. CLS 72 a r J 237 .
boghe" lielmi acatapanis. , . 'w..
'--------_:

aeat 53 acim

acatare vb. "comprare " accessionem sf. "accesso"


RII 17 (1962), p.5: ca. 1000 (St.-Michel l'Observatoire, RCA 436 a.1024 dictas mansoras cum omnibus rebus ad
documento riferito a Ventimiglia) acatavit beatus marti- ipsas mansoras peninentibus super nominatas et comuta-
nus dando [... " tas una cum accessionibus et ingresoras earum ...
L accatabene. acatapan. D acatar. acestare vb. "assestare"
acaturn sn. "acquisto" GR 13 a.1519 (Alb.) et teneatur sartor tale vestimentum
RCP 617 a.1237 (Luni) salva appellatione coram vobis adornare et acestare in presentia domini.
facta super acattis coram priori bus sancte Marie. DMC L sesta. D asest.
197 a.1393 in dicto acato et emptione. acetum sn. "aceto "
L acaptum. acatare. D acato. ONB 58 a.1182 caricabo -bona fide de aeto si acetum
(bon)acatus n.p. , rn. ("buon acquisto") ' potero habere. CA 602 a.1292 item in v.ino aceto ... LG
OLS.2147 a.126O bonacatus quondam simonis' de arpa- 406 a. 1383 aliquod vinum .. . quod saplal accetum, vel
ria. sentiat de ponto vel de grogo vel de marcido ...
accatura sf. "erpicatura? " SFG.l 185.
U.1 525 a.1206 pro accaturis ... fuit confessus se recepis- L acceptum. acidus. aetum. azetus. D accetto.
se ab eis.soldos xx .. . Cf lat c1ass. occalio "erpicatura ". acetus m., n.p. (;;; acceptus, "bene accetto")
acaviglare vb. "accapigliare" I I SLS.2 236 a.1241 (Gen.) testes ... acetus et iohannes ra-
GR.2 5 (Gar.) si cognati et cognate et socer et nuros se sorerius.
acaviglaverint vel tenzonaverint ... L aceptare. D acetao.
L acapillare. cavilla. gavillare. acheche sn.
accendere vb. "accendere" GC.2 261 3. 1192 zurras iiii. de acheche.
RVN 129 s.xiv. (Noli) quod omnes piscatores qui piscati achelandria sf. "nave, grossa galea"
fuerint ad lumen, seu incensam .. . debeant observare ut JAN.1432.
infra, videlicet quod illi qui prius accenderint lum~n L chelandia.
suum teneant, ac .. . debeant ire prius ad incendiam, et sic aketon sn. "grosso mantello di lana spessa e pelo-
successive, qui prius fuerit in accendendo primus sit ad sa"
incendendum. TL.3 618 a.I449 (Caffa) pro ' brandonis CA 543 a.1292 in stopis de ceda pro aketon domini G.
accendendis ad altare. DUC.I 135 aketon, aketonum: sagum militare.
L aprehendere. incendere. acchia sf. "ascia"
aceptare vb. "accettare (un versamento); registrare PLL 466 (;;; VFO 222) a.I441 manarollie et acchie pe-
contabilmente" . 60S n.20. J
TL.3 98 sg. a.1474 liceat... recusare solutiones, accepta- JAN.
re in banco aliquo pecu'niarum sibi debitarum. FST 27 L aca. acium. axia. D ccia. aceta
acia sf. "matassa "
a.l592 (Triora) et scriba teneatur suo officio scribere in LEM 188 a.1238 acias vi. lane nigre et blavete. SIP 177
ipso cartulario ... aliter n!ln possint nec debeant dicti ra- a.1420 (Massa) accie 33 filati. PVP 251 3.1458 acie vi-
tionerii acceptare illas partitas quarum .. . dictus sindicus
ginti uJla lini. MAS 225 a.l466 aurum filatum ... dicta-
... cui et qua de causa so'visset, non exprexisset. rum aciarum et seu canonorum. BBL 118 a.1473 pro . ..
L acceptus. acetus D ace/ao. acia una septe.
aceptilaclonern I aceptllationem sf. "sanatoria" BBL Ixxix. SIP 214. PVP.45.
Lll 1498 a.l279' liberando inde vos . .. per aceptilatiol}em L aciola. asa. assola. azia. D assa.
in aquilianam stipulationem. LJ.2 508 a.1336 predic- accidens sn. "additivo; sostanza usata per intenerire
tam .. . pacem ... et amicabilem compositionem aquil.iane la carne" .\
stipulationis et subsequte acceptilationis vinculis robora- LG 414 a.1383 vendantur carnes simplices ... sine aliquo
tam, remissione m, quittacionem . .. U.2 552 a.1345 sese accidente vel aconcerio seu affaito.
ad invicem liberaverunt et absol~erunt 'per accepiilacio- acidus agg. "acido, aceiato "
nem et aquilianam stipulacionem verbis solempniter in- CA 611 a:1292 item in vino ac(ido) j aspo
troductam. L acetum. D sidu.
DUC.I 44 acceptilatio: debiti remissio acimare vb. "cimare, rasare (panni di lana)
acepturn sn. "aceto" FCD.l 81 a.1267 (Reg.): costituzione di una societ de
BGO 141 a.1360 quod si dictum vinum sentiret de ,muffa arte accimandi et acotonandi. SSA.l. 280 a.1345 (Sav.)
et de acepto ... TL.3 619 a.I449 (catra) item pro colatio- quod (acim~tores) non capient p~o acimatura ~t baln~tu
ne quando dominus consul venit ad portam cajhadoris. ra alicuius panni lombardeschl ultra denanos sex pro
videlicet zebibo, latucis, acepto et vino. canna ... si semel acimabunt, si vc;ro bis acimabunt dena-
L acetum rios duodecim et non ultra.
acceptus agg. "registrato a credito " L cima. cimator. cimatura D acimare.
DSP 397 a.1614 capserio camere accepte in posterum acimatorem sm. "rasatore di panni" ,
non feratur aliqua ~umma licet in usus publicos camere CLS 132 a.l252 zilius acimator. DAF 91 p. 1300 magi-
ex decreto magistratus per eum sol venda, si non produxe- ster ugode torosa, accimator. PLS 475 a.1301 ugo acci-
ril etiam listam sive mandatum ... (lvi, nota dell'editore: mator. SMV 194 a.l313 ab altero latere domus accima-
in acceptum ferre, accepto ferre "cklr credito, segnare a toris. CAT 144 a.1326 (Alb.) iacobi caresomi accimato-
credito"). , '1 riso SSL 294 a. 1336 Perosinus acimator. SSA.I 280
L aceptare. a.1345 (Sav.) omnes acimatores et acotonatores cl-vitatis
acerbale sn. ''falce?'' , saone. LG 454 a.1386 acimatores pannorum. LG 664
GR.25 (I..avina) de furanlibus alienum acerbale. a.1406 ars acimatorum. CP 258 a.1453 non ,obstantibus
acerbus agg. <
quibusvis capitulis aut constitutionibus ipsorum acimato-
FCD.2 208 a.1278 anula in qua sunt ligata unus smerag- . rum. PVP 298 a.1494 pro panno viride pro una goneleta
dinus, unus diamans grossus ... unus robinetus, una gra- pro faldis et busto f 7 S. 19 fustaneo et acimatore s. 8.
nata pro sigillo ... unus robinetus acerbus. L cimatorem. . (
acim 54

acimatorius agg. "relativo alla cimatura dei panni" 179 ca.1203 (Sav.) dictus balduinus dedit ipsi oberto duo
CP 258 a.1453 eoneesserunt quod ei libere lieeat artem loca navis ... in ilIa accomandatione. CNM 181 ca.1205
acimatoriam exercere. (Sav.) vendidit tantum vinum de compagna predictarum,
L cimatura. accomandationum . ..
acimatura sf. "rasatura dei panni di lana" l, .~I L accomendacionem.
SSA. 280 a.1345 (Sav.) pro aeimatura et balneatura ali- accomandita sf. "societ, accomandita"
euius panni lombardesehi. PVP 293 a.1492 pro eordis el DNB 36 a.1384 in capitulo communis ianue posito sub
1igatoribus de ballis sex in quibus predicta fuerunt posita rubrica de, racione reddenda accomanditarum infra seJl;
f l s.6, laboratori bus 5.6 in summa cum eanateiris, dieto- menses .. .
rum pannorum et acimaturis .de peeis 2 paonaeis floren- L accomendacionem.
solis et apontaturis pro berthomelino nostro. " l acomandixia sf. "societ, accomandita"
L cimatura. I l ~SA.~ 271 jl, ~345 (Sav.) persone ... habentes de aIiqua
aciola sf. "matassa " I.. peeume quantltate ... cum aliquo patrono ... alicuius ligni
TL.2 63 a.146O item rondelle due fili pro balistis,' in una navigabilis, vel cum alia quacumque persona. seu aco-
aeiole dlxxvi., in atia aciole dxxxi. TL.3 1001 a.1474 mandi.xias aliquas de aliquibus rebus vel mercibus seu
aciole fili pro balistis mille nQnaginta ooto. . , pecuma .. .
L acia. L accomendacionem.
accionem sf. "diritto reale accessorio, pertinente a accOinenda sf. "societ, accomandita "
una propriet" RVN 96 ~.xiv. (Noli) si .... vel pecuniarn sibi accomoda_
IEA 83 a.1213 (Alb.) una pecia terre cum suis pertinen- tam alten accomendavent et. .. lucrum ... acceperit de
ciis et suis accionibus, cum omni pasti no superposito. dicti~ reb~s vel acc?m~n~a. . . CS~ 334 a.14~5 (Sanr.)
acioxare vb. "scavare" mer:tlUm SI ve pecume slbl datarum IO accomenda. NMS,
GR 13 a.l544 (Serravalle) teneantur spaciare et acioxare 4~ ~.1~52 habuisse in acomenda ad quartam partem lu"'l
et allargare dictum fossatum. cn,... bbras... .
L chiota. chiotum. BBL 120 a.1475 ad complementull) unius aeomende.
accipere vb. "prendere (in caccia) Dacomenda.
FCD.2 295 a.1252 astorem unum et bene afaitatum qui I accomendacionem sf. "societ, partecipazione ac-
bene accipiat perdiees et quarias. comandita " '
acitus sm. (err. per aeutus) "chiodo" / CGS.2 176 a.l164 voco me quietum et solutum de o~
CGG 36 a.1259 (PortoV.) et' dare ferramenta omnia, vi! s?C.ietate et accom~ndacione mea. DNB 43 a.1182 8CCe-
delicet verinas, claves sive acitos (corr. : acutos) et alia pl In accom~ndacJOne a. te ... partem ~avis. DNB 88
c1avamenta. a.1200 .acceplsse a te ... In accomendaclOne (unico caso
acium sn. "parte componente'del telaio del tessitore " d~ acco~andira baT~caria). VNB 3 a.1247 (Bonif.) quo
LEM 188 a.1238 telarium cum aeio et rastis. dlctam ,accomendaclOnem extorquere possemus (in Y'esli-
L aea. acchia. acus. apia .. D ccia. aceta. ~uzione). DR~. 2 575 ~. 1259 confit~mur .. . nos recepisse
aclunus sm. "gatto" !n acc~.men.d~lone .. . hb. sexc~~tas ... que sunt implicate
GR.25 a.1430 (Aprie.) de c'apientibus gallinas et aclunos m pecllS tnglOta faudatorum tmctorum .. . et in vogiis iil
ut vulgo gatti. quib~s faxati suntodie~ panni. DAA" 3 a.1274 me a te
achoa sf. (ittiol.) "acciuga " habulsse et rec~~lsse lO accomendaclOne s!ve societate
CDC 54 a.1386 aehoe. sardine barilia x: . daremo~ duo ~Iha. . DAF 112 ~.1300 r~~eplsse in acco-
L anchioa. \ , m~n~aclone blssanhos albos qulOque mlha quingentos in
acoanasca top. (Gen.) cotono et riso. VFD 39 a.1306 in societate vel accODlen_
BCG 33 a.992 et de alia parte costa acoanasca. da~!~ne vel omutuo aut em~tione facienda. LDM 114
L nasca. r S.XIII. accep!sse m.utuo seu In accomendacione ... s.lliv.
acolligere vb. "accogliere, dare ricetto" accomendaclo, socletas et mutuum.
FCT 30 a.1349 (Triora) quod aliquis .. . non possit... acol- L. ~comanda. acomndationem. ~ccomandita. acoman_
ligere aliquas bestias hominum Pigne. I dlXla accomendare. accomendatanus. accomendationern '
D acoiher. recoliere. accomendator. commanda. comendationem.
acolitus sm. "acColito, ordine ecclesiastico" accomendantem sm. "socio accomandante ..
RCA 417 a.971 iohannes acolitus de eadem ordine sancte CSS 332 a.1435 (Sanr.) reddere rationem panicipibu
genuensis ecclesie. l collo~nensibus et accomen~tibus. de capitali et de I:~
accoloritus agg. "politicamente qualificato" cro Slve darnno rerum et mertlUm.
SFG.2 123 s.xvi "gli eletto.ri scelti dai Protttori di San L accomendare:
Giorgio. tenendo in considerazione i vari partiti, nomi- accomendare vb. "apponare denaro o merci in UIkJ
navano sessanta "creditori dello stato" (participes acco- societ"
loriti). I GG 105 a.1201 Iib.vi. quas ei accomendavit in viatic
L color. D acolorito. cururle: LMS 410 a.1224 accomendavit ultramare tantas dalmo.
accomall'da sf "societ, accomandita" I '-" s.enas siccas .... CSS 332 a.1~35 ~Sanr.) ~rum seu me'::
CNM 185 a:.l205 (Sav.) occasione duorum, locorm bum aut pecuOie portatarum IO dleto navigio aut sbi i
quos receperat in accomanda a balduino scorzuto. SSA columna datarum, vel accomendatarum. " n
92 a.l345 (Sav.) pro hospicio vel domo, aut mercede seu L accomandare. accomendacionem. accomendantem Be
mutuo vel acomanda seu societate. ' comendatarius. accomendatorem. . ..
L accomendacionem. accomendatarius sm. "accomandatario "
accomandare vb. "eonferire in accomandita ': ~.1.1152 a.l.252 item quod captelarii seu accomendata_
RVN 96 s.xiv: (Noli) si ...' pecuniam sibi accomodatam fii slve hommes et mercatores.. . SSA.2 230 a.1345
alteri accomandaverit. " (Sav.) faciam dividi et communicari inter ... aecomenda
L accomendare. ~os. LG 737 a.l404 ip~um sooium seu accomendata:
acomandationem sf. "societ, accomandita" num.
CNM 54 a.1204 (Sav.) dedit in accomandatione . .. CNM L accomendacionem. accomendatorem. comendatarius.
acom 55 acot

accomendationem sf. "societ, accomandita " LG 423 a.1383 piscari cum rectibus parvi s, vel cum ali-
GC 14 a.1190 confitetur... se habere in accomendatione quo aconserio sive actamento rectis.
a marchesia villana lib.xl. causa negociandi... GG 117 L aconcerium. aetamentum. concerium.
a.1201 confitetur ... se portare in accomendatione ab ot- acopiare vb. "copiare, trascrivere" ..
tone de langasco lib.xiii ... implicatas in fustaneis et in TL.3 604 a.I449 itern pro acopiando cartularium massa-
cendatis ad montem pesulanum. GG.2117 a.1205 confi- rie ... summos quinque.
tetur obertus bancherius se habere in accomendatione a L copia.
johanne de torexella lib. xxv. causa operandi ad bancum acordatus sm. "impiegato, dipendente iscritto a
usque ad annum proximum ad medietatem proficui. SSA ruolo"
93 a.1345 (Sav.) accomendatione vel societate. SSA.2 DKR 183 a.l414 totam dictam navem seu eocham et
230 a.1345 (Sav.) acomendationes de mari. GR.2 5 corpus et omnia pertinenti a eius et ad eam et exerci-
a.1350 (Alb.) de pecunia in accomendatione vel societate tium persone patronis et marinariorum et aeordatis eiu-
accepta. RVN 95 s.xiv. (Noli) si quis ... in societate vel sdem. . .,
in accomendatione pecuniam ab aliquo ... in rnaric vel in DUC.I 59 acordatus: qui stipulatione facta conscrip'tus,
terra vel aliquod aliud acceperit ...
adscriptus est, Gall. enroll.
M.CHIAUDANO, Contratti commerciali genovesi del sec.
L acordium.
XII, Torino 1925. G.ASTUTI, Origini e sviluppo storico
(de) acordio loc. avv. "d'accordo"
della commenda fino al sec. XIII. LAE 180 sgg. LDM 57,
BBL 20 a.1474 facta racione de acordio. AND.2 131
61,114. DRG.l 119-126. A.NICOLlNl, in: AMSSSP. n.s.
20 (1986), p.71. a.1483 et stare debeat per partes ipsas que conven~funt
L accomendacionem. de acordio. MGT 201 a.l502 de quanto restabis de acor-
acomendatorem sm. "socio accomandante" dio. FST 43 a.1592 (Triora) si partes fuerint de acordio.
SSA.2 230 a.1345 (Sav.) de lucro vero dictarum acco- L acordium, D acordio. ,
mendationum faciam ius ipsis acomendatoribus. RVN acordium sn. "accordo, patto"
95 s.xiv. (Noli) sit potior et preferatur accomendator et MSS 154' a.1176 quando fuit factum acordium ... VNB
socius. LG. 741 a.1404 sotius vel accomendator. 4 a.1247 radone vel accordio. BSR 412 a.1254 dantes
L accomendacionem. accomendatarius. et cedentes eis plenam bailiam et potestatem et generale
accomodare vb. "sistemare, collocare" . arbitrium dicendi, cognoscendi, statuendi, terminandi et
AND.2 451 a.1519 promittit .. .inlagionare scalam undi- pronunciandi ratione vel acordi prout. melius.videbitur
que cum porticibus ... comentando et bene assortiendo et expedire. DMC ~48 a.1427 commum acordlO el con 'i
accomodando lagiona. sensu.
accomodare vb. "comoda re, prestare a titolo gratuito" PAC Il "fatto su concordia".
ASA 464 a.1350 (Alb.) el teneatur ilIe qui incantabit ga- L (de) acordio. acordatus. D ardiu.
bellam accomodare libras cuilibet civi albingane pro suo acordium s~. "transazione giudiziale" . .j
oleo mensurando sine aliqua dacione gabelle. ASA 475 CDG 556 a.1182 consules, finientes ~r acordlUm placl-
a.1350 (Alb.) si ... accomodaverit. .. aliquam bestia m cau- tum quod faciebat romana eL eius maritus contra ricobo-
sa portandi aliquam quantitatem vini . num ... BSR 180 a. 1200 dixerint per sententt;':ntiam vel
L accomodatum. eomodum. D accomod. per accordiurn. AI 114 a.1241 non per ~ugnam seL ac?r-
accomodare vb. "affidare" dio. TL.2 779 a.1471 ad alliquod acordlUm cum cautIo-
RVN 96 s.xiv.(Noli) si .. . pecuniam sibi accomodatam al- ne devenire.
teri accomandaverit. .. acorta.; n.p.r. (agg.) "accorta, sveglia,furba"
accomodatum sn. "comodato, prestito gratuito " SLS.2236a. 1276 (Porto V.) acorta de ylice.
LMS 149 a.1222 confiteor me accepisse in accomoda- L acortuS. f _
to ...
L accomodare. acortus, n.p,m. (agg.) "accorto, sveglio,furbo"
SLS.2 236 a.1270 (Vezzano Lig.) terra rolandi acorti.
acomunatus agg. "comune, assegnato all'utili.zzo
comune" L acorta. D acorze. accurtixe.
acotonare vb. "cotonare (operazione dell'arte della
COS 103 a.1186 cum gandulfus de castagneto, ugo de
prato, roncasent in monte predicto dicentes quod erat di- lana)"
vis.us et assorti.tus, c.ontradicebant eis guido de maiolo et FCD.I 81 a. 1267 (Reg.) costituzione di una societ de
OplO de erchl. .. dlcentes quod mons erat comunis et arte accmandi et acotonandi . LG 685 a.1406 de sayis
acomunatus. strictis t acctonatis.
. aconcerium sn. "additivo; sostanza usata per ,inte- L acotonatorem. cotonare.
nerire la carne " . I acotnatorem srri. "artigiano addetto alla co'tonattt-

LG 414 a.1383 vendantur carnes simplices ... sine aliquo ra della lana. . .\. . '1
accidente vel aconcerio seu affaito. . ., SSA 280 a.1345 (Sav.) acimatores et acotonalores Clvlta-
J
L aconserium. cuncia. tlS saone.
acconciamentum sn. "imposta feudale" L acotonare. cotonare.
GR.2 50 a.16OO (Calizzano) item novena, acconciarnen- acotumare vb. "stimare, valutare a fine di tassa,zio-
ta, affiliamenta et tertiam partem successionum. ne " I I l ' ' I
L acunsamentum. CP 287 a.1343 et de ipsp precio sive vaI.ore quod acotu-
acconem top. "Acri, citt della Palestina" mate sive extimate fuerint... SFG.l 157 n., s.xiv. solvant
BGS 87 sg. a.1250 'et levare in dieta nave pro cant(aria) pro eorum avaria tantum quantum fuerint flecotumati per
decem acconis ... et dare vobis in dieta nave cant(aria) de- illos qui dep.u tati fuerint ad accotU<1,Ilandum.~ GR 14
cem acconis per miliarium Iibrarum ianue. - apud c- a.1430 (Laigueglia) debeant solvere omnes avanaset co-
conem vel ubicumque honeraret causa redeundi ianuam. lectas ... pro rata ut districtuales Iinguilie .iOlvunt et sol-
U.2 117 a.1288 in ruga pisarurn de accon. verint de suis, sicuti fuerint acotumate et posite omnes
L acri. possessones dicti territorii. l
aconserium sn. "strumento per adattare la rete a un CIV 73, .
particolare uso "
L accotumatorem. cotumare. coturnus.
acot 56 ada.

accotumatorem srn. "ufficiale preposto alle valuta- acumiadare vb. "accOll'l ialare, licell ziare ,.
zioni afine di tassazione" GR.2 83 a. 1376 da: BAN l l (Gras 'e) promittunt dictum
GR 14 (PortoM) quod aliqui s accotumator seu scripto r Guillielmum non deserere, nec acumiadare.
talee non possit colligere. L comeatus. D comiao. descomiarse. scomiata re.
L acoturnare . cotumus. acunsarnentum sn. "imposta. triblllO"
acquietancia sf "quietanza " FAO 140 a. 1300 (Ferrania) decimas banna penas pa ch e-
CA 626 a. 1292 item in un a litera acquietancie xiiij gra. ria scadia nove na acu( n]samenta succe i nes ali osq ue
L quietanci a provenLus fidelitatis et homagia.
(ad) acquineam loc. L acconciamentum. consamentu ill.
GR.2 83 (da: BAN , L73 , Grasse) "Gli ebrei erano am- accursu congo "allivello di, alla lin ea di"
messi a giurare, secondo un atlo del 1376, super literas NB 88 a. 11 9~ et (murum) altum promi ttit facere usque
mosaicas, Ul est moris judeis, jurare ad acquineam". accursu coornl cem upernam que e t subtus clapi e n rici.
acquistare vb. "acquistare" L currere.
BCO 180 a.1 077 id est quanturn ego . .. tenuit de illa res accursus/ accursius n.p., m.. accorre re. SOccorre-
que sunt iuris sancti stephani per Iibellum eo die abeo re)
aq ui stado aut in ante acqui stare potuerit . LJ.2 35 a.1 256 acur. ius cutica. LJ .1 1254 3. 1257 aCCur-
L aquistum . D acquista r. 5US cutica. SLS .2 237 a.1248 (Bargag li) te ac urSutn fi-
acquistum sn. "acquisto" lium meum . -,
BSR 269 a.994 quantum antea tenuit. .. sive per suum ac- L acursiu5 adcursus. D aCO /Teo r
quisturn vel pro quobibet ingenio, et postea tenuit iohan- acus sm. "ago, spilla "
nes ... per libellurn. GO.2 3 16 a.1206 et brogelam i. et acum et ane llum . SSL
L aquistum . aquistallum. D acquistar. aquistar. 199 a.1 336 unu s scapulus de samit o albo laboratus ad
acri top_ "citt della Palestina " acuni. AND. I 221 a. L401 pro prec io planetarum trium
CNM 378 ca. L205 (Sav.) cum ipse arnaldus eraL in acri un ius videli~et corchibite auro et perli s ad acum .. . PVP
dedit ipsi bonoiohannino pro emere zois solidos viii. de 281 a. 1488 Item masetus unu ac um (di aghi).
regali bus de agri. L agus. agogia.
L. acconem . agri . acus (e ri: per acas, acc.pl.) "asce"
acrosticum sn. "imposta fondiaria "
GC.2 166 a. 11 92 martellum , z.azo lam ( aw lam). p]um-
DMC 122 a.1362 (Chio) heredes andrioli ... sunt in pos-
bium, lenzam, acu ii. (= acas). scalpellum .
sessione aliquarum possessionum ex quibus asserunt se L aca.
esse immunes ab acrosticis. LJ .2 570 a.1347 fuerunt de-
putati et constituti super percipiendis, colligendis et ex i- acuti re vb. "operaziol1e agricola. agu zzare, pOlare in.
punta )
gendis introitibus seu comerihiis acrosticis seu condem-
pnacionibus et quibuscumque ahis introitibus .. .. VDE 131 ~SR 409 a. 1253. et pastinare in ea (terra), insel'ere et auc-
a.1394 (Chio) a futuris mutui s, daciti s, acrostici s eL coL- ~Ir~ (corr.: a~utlre) tot arbores domeslicas de illi s quas
lectis dominacionis syi . DMC 273 a.141O (Chio) mortali IpSI terre mehus no vero convenlfe. LVI, Gloss. 538: acu -
iii. cum scriba masticorum ... mortati duo acrostici, greci. tire, forse lo stesso che ac uLiare, l'opposto di ado pc ire
crv 261: ven. acrostico, gr. biz. <XKp6o''tlKOV m.s. " addolcire, scapitol,l.are i rami"
acrosticum sn. "fisco " L aguzarola. D aguzo.
VDE 125 a.1394 (Chio) nomine et vice dicti comunis, et acutus agg. "acuto, agu zzo" (elemento loponomasli_
dominaLionis et acrostici , de celero so lvere et prestare co)
ipsi comuni dominationi , acrostico, omnem id et totum CAC 93 a. 1179 (Sav.) in monte acuto.
quidquid et quantum debet. DMC 154 a. 1362 (Chio) NSS 259.
scribania acrostici. L ag uda.
actamentum sn. "strumento per adattare la rete a un acutus sm. "ch iodo"
particolare uso" LM~ 83 a .1 2~.2 ce nt e n a ri ~m de ac u ~s torarii s .. . et de
LG 423 a.1383 piscari cum rectibus parvis, vel cum ali- acutl ~ .somesams ... de acull s. pugnareclls .. . de ac uti sto-
quo aconserio vel actamento rectis, sive ial auro, de die parofll s. BSL 53 a.1 248 mlhl dare debetis acuto et li-
vel de nocte, cum lumine vel sine . .. gnamen ad suffic ienti am. PLP 117 a.1250 (Sav.) quid fe-
L aconserium. ceram d~ acuti s qu os di scla~averam de l11uro . BSL 7 3
actionarius srn. "amministratore dei beni ecclesiasti- a.1251 IIbras dcc ... expendl ... ln stupa pice et acutis
ci nel periodo longobardico (Lex x., Aislulphi) CGO 36 a. L259 (POrloY.) claves sive acutos . FAG 76
BIR 326. ST. IO 63: "in epoca carolingia agli actionarii a. 1282 tot acutos somesales. SSA 131 a.1345 acutos.
subentrano i vicedomini". L acitus. agutus . aguarius.
D asin. acutus cognome
actionem sf. "azione giuridica " BSR L88 a.1203 bemardus ac mus
GG.2 412 a. L206' vendo tibi totam ilIam terram plenam ad prep. " a "
et vacuam et decimam et omnia iura, ractiones et actio-
nes que et quas habeo in stropa. LJ.l155 a. 1252 omnia BCG 72 a. 1009 feci! (cartam) offersioni s ad ipso mon _
iura rationes et actiones, tam in forteciis et regali bus et sterio de manso uno. GR.2 36 (Nizz.a) ludere ad taxillo~
iurisdictionibus quam in hominibus et fidelitatibus homi- ad aissuch.
num .. . adalardus cognome
actoriare vb. "confermare, approvare" U .l 1043 a. 1251 guiI1elmus adalardu
COS .2 15 a.1 ]6L ipsam vendicionem ... deffendere et ac- adalaxia f., n.p. "Adelasia."
toriare promitto. NL.J 2 11 a.1203 adalaxia.
L auctoriare. L adalaxina. adelas ia. alascium . alaxia. alaxi na . D ala-
adum sn. "atto, documento ufficiaLe" sio.
CDO.2 147 a. 1 L72 sicut actorum et cartulariorum ia- adalaxia top. "Alassio"
nuensis curie fide continetur. SSA. L 99 a.1345 (Sav.) CHAR 1049 a.1 198 gandulfo de adalaxia.
cartularium .. . de actis comunis. L alascium.
adal 57 adob

adalaxina n.p. , f. admeligare vb.


FNV 318 a. 1258 (Ge n. ) ada laxina. NB 104 a.ll98 quando obertu s voluerit admeli gare ad
L adalaxia sualll utilitatem blavam.
adamantem sm. "diamante" L melega.
ORG.3 825 a.1289 lib. sexagi l1la . .. implicatas in lapidi- administrare vb. "ammin.istrare"
bus, robinis et adamanti bus. NIS 353 a.1425 tabula una CAC 57 a.11 78 (Sav.) de omnibus boni s me i admi ni-
adamanli s C1l111 du abus cos teli s. PVP 278 a. 1488 item strandi s ... et passit bona mea et fil ii mei traetare et admi -
adamas unus in labu la leg,IIU S in auro. PVP 302 a.l49l ni strare tamquam sua propria et mandare ad laborandum,
adamas unus tabula, anulu s unu s el rubinus. ad meum et fLlii mei r.i sigum .
L diamantus. administratorern SI11. "amministratore"
adamantetus agg. [= adamanlatu s] "ornaro di dia- SOA 29 a. 1227 operarius et ad mioni strator operis sancti
manti " laurtentii de ianu a.
PVP 237 a.1456 item anu lli duo adamanteti . ad rninus avv. "almeno"
L diamantus . ASA 331 a.1350 (Alb.) cori a teneantur in multa per qlla-
adamantus , m. "diamante" luor menses ad minus . CST 168 a.1381 (Taggia) in uno
PVP 252 a.1458 adamanti tres parvi in tribus an uli s auri . manuale sive proptocollo foliOfUm decem appapire ad
L diamanlus. . Illinu s. LG 656 a.1404 usque in libras vi ginti quinque ia-
adaquare vb. "irriga re " nuinorum ad minus . GSA 33 a.1404 (Sav.) ad Iigam
ACM 57 a.1396 (Carrara) et nullu s poss it incidere sive sterlini videlieet talis in quo seu unaquaque libra ponde-
devastare aliquas vias mastras. nec per eas aquam ducere ris .. . sint uncie decem ad minus argenti finij sioe aliqua
causa adaquandi. CSS 318 a .1435 (San1". ) si . .. eiu s alia mixtione. CCS 44 a.1414 (Celle) strate vero romane
aquam illam ceperit. .. s ine licentia adaquanti s .. . RH 11 sinI. .. panni duodecim ad ll1inus.
(1956) 122 a.1463 (Te nda) posse boscare, adaquare et in- D alomen.
casare ... admiraba sm. "ufficiale doganale "
REW 147. PTA 615: " il tipo pi ampiamente diffuso, LJ.2 184 a.1288 (traduz ione dall 'anI/ ella ) ex eo quod
dal Piemonte alla Sicilia" . ipsi retinebant raubam mereatorum quousque ibat apud
L aquare. D adaquare. tarsso ad passidull1 (trad. coeva: "dogana") ad apportan-
adataratus agg . (di Lilla specie di noci) do Iitteras admirabam. non debeant retineri.
LG 563 a. 1403 quod nuce ' mu scale fracte ve! integre L amiratus.
nOl.1 habeantur pro garbe llatura ... nec possint etiam repu- adrniragius sm. "ammiraglio"
tan nuces muscate que, l'acta garbellatura, remanent in lA 25 a. 1282 ordinatum eLialll fuit per sapientes creden-
garbello, que non poss int frangi cum di.giti s unius maous tie antedicte quod de cetero aliquis non vocaretur admira-
tantum .. . nuces vero adalarate possint extrahi et intelle- gius ni si haberet sub se galeas x. ad minus, set capitaneus
gantur garbellatura, et no n mercantiles. potiu s diceretur.
L datarus. L amiratus.
adavocar.i us SIll. "d!fensor'e, protettore " adrniratus SIl1. "ammiraglio"
MBL 53 s.x i. (Lrin s) a sancta dei genitri ce maria et AI 73 a.1234 dicti admirati sive eapitanei ... CHAR 1140
sancto honorato et adavocariis sui a. 1256 symon guercius admiratus felici s stolli ga1earum
L advocatus. D allaCCI/a. comu ni s iaoue. Af.2 91 a.] 266 galee .. . quarum admira-
adcursus m. , n.p. "soccorritore" acc urrere). tus fuiL obertinus aurie. CGG 352 a. 1275 admiratum at-
SLS.2.237 a. I.2 11 (Vezzano Lig.) adcursus de bovarone que capitaneum . OAF 25 a. 1300 iacobum tomellum ad-
L accursus. cunere. D acorreor. miratum ermenie. LJ.2 430 a.1 30 l eius vicario seu ad-
adelberlo n.p., 111. mira to . OSP 146 a.1500 illustri s et excelsus dOlllinus
PAC 8 a.964 adelberto iudex.. philippus de c1eves dominus ravasteni regiu s admiratus et
adestrare vb. "dare la destra, scortare" ian uensi um gubernator.
AI 6 a. 1251 fuerunt vero e leeti nobi les viri ... qui ipsull1 JAN .
(papa Innocenzo iv., Il ella sua visita a Genova) adestra- L amiratlls.
rent, et qui ei viam aperirent. adrnistus agg. "misto, mescolato"
adfaectare vb. "conciare " LG 712 a.1406 quod calderarii vel clapueii non stagnent
VC~ 16 a. 1238 (Bonif.) iacobus gallus habet de meo pel- patellas cum stagno admi sto plumbo.
lamllle causa confec tiendi seu adfaeclandi beccune tre- adobamentum so. "la cerimonia con cui si armava
sdeci m. il ca valiere" '
L afailare. CHI.I 294 a.1275 (Torino) lib(ras) . .. quas dominus dona-
adiarnanlus sm. "diamante" vit ei pro adoballlento suo. Cf LFL.2 19 fi:a nt. adouber
BBL 100 a. I.473 pro ... due costete adiamanti. "armare W l cavaliere".
L diamantus . L adobare.
additionem sf. "aggiunta, giunta sul peso " adobare ve. "la vorare (pef/i )"
LG 420 a.1403 toni .. . incidantur deversus caudam unus GR.2 6 a. 1381 (Taggia) adobare eo rium. LG 699
parmus et quarta par panni , qui vendi non debeant ad a.1406 quod aliquis macharolius non a udeat ... adoba-
pondus per modull1 additioni s seu iunete vel aliter ad re, tingere vel affaitare a liquem boldronum.. . CSS
pondus. 210 a.1435 (Sanr.) ealegarii et adobatores ... possint
adiutorium sn. "aiuto" operari in pelli bus e t coriis adobandi s. GR.2 6 s.xvii
PLP 122 a.1250 (Sav.) dum ... c1amarent adiutorium . (Iso labona) reducimus in unurn grossum pelamina lam
L aiuvare . aiutus. D aiturio. ailaria/'. adobata quam pilosa. FST 84 a.1592 (Triora) quo-
adrnaistrare vb. "(mltare, la vorare (ullle.l'Suto)" niam vero eerdones sive eallegari i sepe faciunt impe-
MA~ 248. a.) 500 ab quodam te mpo re citra rperta fui s 'e, dium fonti vivo pro affaitando coria et pelles, dec1ara-
ac sJIlguhs fere diebu s reperiri , cremex ilia ad lllai strata tur ... quod nemo audeat nec debeat addobare in loeo
aliter quam per eapitllia artis ipsorum ordinatum fuerit. predicto.
D amai.l'trare. L adobaria. dobaria. D adub. adubc1 /: adubu.
adob 58

adobare (se) vb. "accordarsi" r, adulterium sn. "adulterazione"


SPN 59 a.1210 (Nizza) nisi prius adobaverint se um he- RVN 130 s.xiv. (Noli) et quod furtum nec adulterium in
redibus defuncti. . molendino non facien\.
adobaria sf. "lavorazione delle pelli " L adultricem.
CSS 324 a.1435 (Sanr.) omnes cerdones sive callegarii adultricem sf. "aduLtera"
exercentes artein callegarie vel adQbarie ... RLC 54 a. 1297 (Cosio) si quis dixerit aliqui mulieri
L adobare.dobaria. a~u~~cem. somam, traditricem au~ frustatam. " vel verna
adobcire vb. ."potare" slnuha.
BSR 414 a.1256 terram meliorare et non peiorare, et ar- L adulterium.
bores ipsius terre non incidere set adopcire que adobcen- aduntatus agg. "svergognato, disonorato"
de erunt. . I PLP 101 a.1250 (Sav.) non dixi ei meretrice. nec adun-
tata.
L adolcire. L auntatus. unta.
adogmada sf. "settimana ~'
GDN 626 a.1254 (Noli) in quadam edogmada quarantene
adurare vb. "tirare (imbarcazioni) in secco"
sancti martini.. .que adogmada 'eligatur voluntate consilii OP 118 a.121.1 assu~tum in eis fecerunl ex improviso.
nauli. unam de galels que ID terra adurata fuerat, retinuerunt.
L edomada. , \ AI 174 a.1247 et reduxit galeas in portu saone aduratas
adolcire vb. ."adattare, rettificare. ripulire .. in terram. AI.2 22. a.1256 ipsas galeas defendere cona-
FAF 121 a.1235. denarios septem pro quolibet freno pica- bantur cum essenI ID terra adurate. IA.134 a.1291 et 6ar-
to et adolcito quod picabis et adolcibis... 'l rt'
c~s adurantes in tet;a~. PPV 88 a.l.370 (PortoY.) quod
L adobcire.adoltire adopcire. D adus. plsces vendere possmt m eorum barclS aduratis, videlicet
adoltire vb. "migliorare?" quod teneantur .psas barchas 'tirare medias in terram.
LMS 495 a.1226 (Reg.) locazione di una casa con orto, {lat. class. ?,ra "lido. spiaggia ": erroneamente interpreta
con obbligo di pIantare ibi ficus et brumestas et adoltire. AI.2 22 n.: 'forse d~l basso lat. durare: le galee tirate iII
L adopcire. secco erano state rlnfonate o protette con ripari"].
adonegare vb.. "istituire un particolare regime (mez- adurnus cognome
zadria) di conduzione della terra " DDG 31 a.1376 de raffael adurno.
GR.26 (Bobbio) sit in arbitrio domini si maluerit adone- D adorno.
gare et partiri in campo fructus cum colono. advena sf. "avena "
L dominicatura. U.l 907 a.1232 granum ordeum speltam advenarn
adopcire V,b. "potare" II .
L avena. avenata. D avena. .
BSR 414 a ..1256 terram meliorare et non peiorare, ~t ar- advenire vb. "spettare" I
bores ipsius terre nqf\ incidere set adopcire qHe adobcen- M~S ~ a:993 quaiJf~~ mih~ advenit per cartularn compa_
de erunt. raclOms 10 suprascnptls lOClS.
JI .
adventionem sf., n.p. adventus) 1
, ~J

L adolcire.
adortatus agg. "coltivato qd orto" SLS.2 242 s. x. (Chiav.) campo adventionis.
RH 39 (1984) 3-4, p.33 a.1312 (Alb.) petiam unam terre L aventura. D avento.
adortate. . advizare vb. "avvisare, informare"
L ortus. TL.3 315.a.1474 de hora in hora sunt advizati de eorum
ad presens avv. !'immediatamente" I
male geslls.
CAF.1 61 ad a.1161 discordes enim qui in civitate erant, L avisium. D avissar.
capillationes et rixas solitas ne facerent vel inciperent, advocatia sf. "avvocazia"
consules ad presens iurare fecerunt. BIR 276, 327 "insieme di beni e diritti della Chiesa' .
=
ad pud congo 'apud "presso" epoca carolingia: ufficio di difesa dei beni eccLesiast;~ ' ~!'
ORG.3 1068 a~ 1312 ad pud mtronum. LA 211 ."uffi.ci? collegato, per il carattere feudale. :ll~
adrechium sn. "vicoLo, viuZza trasversale" concessll~ne di u~ beneficIO, spettante ai vassalli che
GR.26 (Sospello) de bandita macelli, que est in adrechio hanno pTlma ~nZLOne dI rappresentare in giudiZio di-
de agaize. . ' . \ f~",!ere ""!te,:,al~e~te anch.e C?n. le anni le persone giU-
adrizare vb. "racconciare, sistemare" ridiche e I dlgmtaTl eccleSiastiCI, chiese. monasteri v
GR 14 a.1327 (Ovada) et habeant bayliam adrizandi vias ~covi e~c.: e [unzio,!e ~i .ass~st~re ~ ~ipendenli di tali e:ti
communis. innanZI al tribunaLI Imcl nel gIudIZI criminali; pi tardo
L driare. D drizar. almeno in qualche luogo. l'esercizio diretto di giuri.s~
adrocatus agg. (di carne) "guasto " zione civile in vece di quelli". -
CCS 34 sg. a:1414 (Celle) de non 'vebdendo carnes mor- L advocatus.
bosas vel adrocatas ad 'bancum macelli ... cames luposas, advocatia sf. "aiuto, soccorso, presidio"
morbosas vel arrocatas. .i OC 207 a.1168 cendatus ibat cum quibusdam soldariis '
L arrocatus. advocatiam. ln
aduatus sm. advocatia top. (Recco)
PLS 253 a.1301 actum Famagoste, sub aduatu logie ia- U .1.511 a.1204 .de homicidii~ perpetratis et facti; intes
nuensium famago'ste. . l hommes advocatle .. . - cum m terra advocatie homi 1.
adducere vb. "trasportare" dium factum esseI a quibusdam in quemdam de advC: -
CAC 34 a.l178 (Sav.) debet tantum dare eis quod possint tia .. . - quod infra iurisdiclionem i~ue et archie i a-
fumire suam quartam partem et ganerarum et hominum
usque in saonam; et si addu~erint aeptum, nihil debet
p~tus sit predicta te~a advocat~e. . . LEM 224 a. L2fo
m
Clas plures terrarum advocatla, loco ubi dicitur ad
seo:
u::f
habere de lucro. . , LA 214. . ,
L aductura. D adur (de) advocato cognome
aductura sf. "trasporto" 1/ CGS.1 132 a.1157 bonus vassallus de advocato. CGS l
CGS.2 248 a.1156 habui de grano lib.ccxlv. de quibus 427 a.1161 bonus vassallus de advocato et bonus vassal
dedi in molo et in staon et aductura lib.iiii. lus de presbilero manfredo. -
L conduttum. " L advocatus.
- --_...... ..... " ... .. _._.. _- _ ..JI

advo 59 arai

advocatorem sm, "avvocato, patrocinatore " afl'abr


CDG.I 165 a.1143 si aliqua .persona proclamatinem an- A.M.DE MONTE, Diva virgo savonensis, Romae 1726,
te nos fecerit, quod advocatores aut advocatorem habere p, 194 cubiculum ... ingressus vidi supra arcam affabr ela-
non possit in placito quod iudicare debeamus ... LG 12 boratam quattuor ductiles ~~psulas inc!udent~m, vulgo
a.1157 si fuero advocator de aliqua contentione quam ha- cantaranum appellalam, virglms savonenSIS effiglem tinam,
beat aliqua persona" . bona fide racionabiliter eam placi- atTaecare vb. "conciare (pelli)" .
tabo. CGS.2 111 a.1163 beccunas sexcentas ... quas affaccare
L advocatus, debemus et vendere.
advocatorem ecclesie sm, "avvocato della Chiesa ; L afaitar~
difensore dei beni ecclesiastici " atTaehinus n.p., m. " ,.
U . l 3 a.958 de prediis vero vel de aHis querimoniis taJlis U .2 313 a.1289 affachino de affachmo CIVI lanue.
fuit consuetudo ut ille qui investitus erat per triginta an- L alfachinus.
nos nullus episcopus neque archiepiscopus aut abbas vel atTaetre vb. "conciare (pelli)"
advocatores sive rectores ecclesiarum aut comes nullam CGS,2 44 a.1161 cuniculus affactatus. VCB 58 a.1 239
probationem neque propugnam exinde dabat, FNU 31 (Bonif.) corie affactate.
a.1137 simul cum advocatore ipsius monasterii ... L afaitare.
aCaetatorem sm. "conciapelli "
CDG.2 255 a.l179 consilio ... ad vocatoris ecclesie, raine- CGS.1 25 a.1156 affactator. PMS 14 a.1168 (Sav.) a te
rii de lagneto.
ingone afacta'tore. LMS 104 a.1222 a iohanne afactatore.
advocatus sm. "avvocato, patrocinatore" L afaitatorem.
SSA.2 227 a. l 345 (Sav.) iudices et advocatos. LG 834 afaictare vb. "conciare (pelli) .
a.1403 si aliqua persona coram magistratum conqueratur BSA 141 a.1373 (A1b.) teneantur quolibet mense revlde-
quod in causa quam habet. . . advocatum habere non pos- re coria posita in multa si ve in afaictum si sint bene
sit, seu procuratorem, teneatur magistratus docte conque- afaictata et reparata ac uncta.
renti 'advocatum vel procuratorem dare, unum vel plures. L afaitare
LA 212: gi nel sec. xii. il nome passa a gentilizio, anche afaictarius agg, "dei conciapelli" .
Genova. BSA 141 a.1373 (Alb.) massarii. . . tam artis calegane
L (de) advocato, advocatorem. advocatia. D avocato, qua m afactarie.
advocatus sm. "mandatario, incaricato " L afaitare.
CGS.l 85 a.1157 et promitto ti bi.. . quod nullum paga- &falctum sn. "bagno di concia " ,
mentum accipiam ab advocato vel aliqua persona pro eo BSA 145 a,1350 (Alb.) cori a poni p?ssint in. mult~ sl~e
sine te vel tua 1icentia .. , - quod nullam solutionem ac- afaictum. BSA 141 a.1373 (Alb.) revldere cona poSlta In
cipiet per se vel per aliquem ab eodem advocato sine ipso multa sive afaictum si sint bene afaictata et reparata ae
lanfranco pipere vel eius Iicentia. uncta,
advocalus cognome L affaitum.
CGS.I 388 a.116O in ea terra quam ab advocato et filio afaitadoOlm sm, "conciapellt"
in domu culta emimus. CGS 2.298 sg. a.116O et advo- SC 297 a.1157 rolandus afaitador.
catus de reliquo se quietum vocavit .,. - pro rolando ad- L afaitatorem.
vocato, . afaytamentum sn. "concia delle pelli" ,
SSA 130 a.1345 (Sav.) omnes calegarios de saona qUi fa-
advocatus ecclesle sm. "avvocato della Chiesa ; di- ciunt afaytamentum.
fensore dei beni ecclesiastici" L afaitare, D afaitamento.
SC 222 a.1006 fui! paratus godo filius quondam lamberti afaitana sf. "conceria"
et advocatus monasteri i sancti stephani protoXpi sito fo- VCB 330 a.1291 (Bonif.) unius afaitane,
ris et prope civitate ianua cum fuste et scuto seu evange- L afaitare. affaitaria. .
lia at iurandum et pugna faciendum [per il possesso di afaitaorem sm. "conciapelli" .
una terra della Chiesa la cui propriet era reclamata da GC 73 a.1l91lanfrancus afaitaor. GG 33 a,1200 ogenus
Edelprando}. CAC 101 a, 1179 (Sav.) Guilica, abbatissa afaitaor de remis.
sancte marie de granna, d un terreno a livello consensu L afaitator.
Arnaldi iolte et boniiohannis foldraci advocatorum eccle- afaltare vb. "conciare (pei/i)"
sie sancle cecilie, U.l 5 Il a.1204 potestas aulem volens OSM 180 a.1190 accepi a te ... becunas ad afa~e .... qua-
ius advocati (ecclesie ianuensis) cognoscere ... rum afaitabo ccc, SRC 260 a.l273 (Sav.) cona pillosa
advogaslus agg , etnico "del/'Ablwsia, (Georgia, fra nec affaytata. ASA 40 a.1364 (Alb.) ad iancariam et
il Caucaso e il Mar Nero)" afaytariam suam in qua afaytat cona sua. DSP 332
BCL 339 a, 1290 sc1avum .. , de proienie advogasia. a.1553 non Iicere cuivis persone conducere ... ad presen-
L avogaxius. tem civitatem aliquam quantitatem pellaminum. se~ co-
ahera sf. "aia" reorum affaitatorum confectorum seu unctorum m nppa-
BCG 179 a. l 071 de duobus pecie de terra cum aere [I.ae- riis. FST 84 a.1592 (Triora) pro affaitando coria et peIles.
ra: o fatto su aes?] ubi estat cum vinea et castaneto. RL REW 253. ALE 118. .
207 a.l267 (Apric,) de furto grani ad aheram. RLC 48 L adfaectare. affacare, affaetare afaictare. afaictanus,
a.l297 (Cosio) persona que fecerit cercam grani vel mes- afaijtatus. afaitamentum. affaitaria , afaitator. affaituro.
sis ... ad aeram vel ad repositum alicuius .. . GR 105 D afaitare. afit.
(por.) non debeat ... piantare aliquem arborem prope ae- &faltare vb. "addestrare " .
ram vel vidizarium alicuius persone.
FCD.2 295 a.1252 astorem unuro bene afaitatum qUi be-
L area. ne accipiat perdces et quarias.
&faltare vb. "'alterare, sofisticare" .
aerem top. "Hyres (Provenza)" LG 414 a.l383 imo vendantur cames simp'lices, non ~fal
CNM 408 a.1205 promiserunt quod non ducent. .. navem tat'e, set sicut a natura proprietatis sue sunt, sine ahquo
que dicitur navis de barbaris aliqua in parte nisi in pro- accidente vel aconcerio seu affaito. .
vintiam per salem, scilicet ad marsiliam ve] aerem, SLE, SU: "fatturare il vino",
Larem. L affaitum,
afai 60 apbr
affaitare vb. "rastrerruIre" affetare vb. "assottigliare, rastremare"
FAF 159 a.1250 arborem unam pro dicta nave affaitatam BSL 235 a.l268 item timones duos qui debent esse labo-
grossitudinis palmorum decem et longitudinis cubitorum rati et affetati palmorum novern. - debel esse dicta ar-
xliii. BSL 235 a.1268 antenne pro velono ... debent es- bor affetata palmorum undecim.
se ... affaitate palmorum sex. L affaitare.
JAN.2 388 "amincir,faire en eone". . affictare,. vb. "affittare; impegnare mediante un rap_
L affaitatorem. affaitiare. affaiticus. affectare. D afair. porto di affittanza"
afaytaria sf. "conceria" RCP 64 a.1203 (Luni) affictare eos (homines) ... hoc mo-
ASA 40 a.1364 (Alb.) ut per predictam portetam exire do, ut.. . non debeam ... dare collam nec maltollectam
possit fora paramurum ad iancariam et afaytariam suam dicto domino ep(iscopo). RIl8 (1953), p.8 a.I445 (Alb)
in qua afaytat coria sua. eRA 141 a:1395 (Alb.) ediffi- dederunt, tradiderunt, afictaverunt, locaverunt, seu q~i
cia ... annexa ad artifficium coriorum, que vulgo dicuntur perpetuo concesserunl. .. sedimen quodam.
iancharie et affaytarie. GR 102 a.1519 (Alb.) quod affai- L affictus. fictum. D afit.
tarie nec ungerie vel astilarie posshit fieri a' qomo gumbi amctus sm. "affitto"
heredum bartholomei gratiani. . RCP 64. a.1203 (Luni) debeant ipsi dare de afficto quin-
L afaitana. afaitare. D fitaia. , '. que stana. .
afaitatore~. sm. "concipelli" L affictare.
CAC 100 a.1179 (Sav.) rubaldus afaitator de ianua. NE aftiliame~tum. sn. "imposta feudale sulle successioni"
50 a.ll98 rodulfus senex afaitator. GR 3t' a.l519 (Alb.) GR l~ (Cahzz.) Item nov~na acconciamenta affiliarnenta
cori a teneantur in murta se~ in ,affatto per menses decem et tertlam partem successlonum omnium personarum de
ad minus per callegarios, seu aptores seu affaitatores co- calizano.
riorum. I amnare" vb. "ripulire"
L afactatorem. afaitadorem. afaitaorem. afaitare . .affata- FAF <28~ a.12~8 (Gen.) pro disgroxando et affinando
dorem. afataorem. boonaglam mmutarn ... - pro qualibet libra boloni
atTaitatorem sm. "rifinitore" grossi causa affinandi et disgroxandi.
NL.l 357 a.1210 guillelmus affaitator remorum. amnatorem sm. "raffinatore"
L afaitare. . FAF 280 a.1268 raynaldus de alba, affmator argenti.
affaijtatus agg. "conciato" D afinar.
DSP 336 a.1553 ne aliquis possit conducere ad presen- affiragnatus agg. "dicesi di terreno messo a viti"
tem civitatem ... aliquam summam coreorum et pellami- GR 14 (Novi) in terris affiragnatis.
nuro affaijtatorum et unctorum ac tinctoruro in ipsis rip- FPRI.
pariis. ' '. L filaneus.
L afaitare. amrmare vb. "definire, stabilire"
affaitiatus agg. .. rastremato" RCA ~9 a ..1151 la~dave~nt. et affirmaverunt quod cQm-
BSL 8 a.1246 arborero unam de porra affaittatam. pnus SlruS lanuenSlS archleplscopUS habeat el quiete pos_
L affaitare. sideat totam ilIam terram.
atTaiticus agg. "rastremato" '- amorata n.p., f.
BSL 8 a.124;6 item timones duos et affaiticos grossitudi- CGS.l 25 a.1156 bertramis de affiorata.
nis palmorum vii ii. et dimidi. PGM 14.
L affaitare. L afloratus.
atTaitum sn. "additivo, sostanza usata per intenerire amoratus sm. ''fiorino (moneta)"
le carni" . l CGS.I 163 sg. a.1157 accepi a te servo meo lb.xviii. af-
LG 414 a.1383 vendantur ipse cames simplices, npn afai- floratoru.1!I pro libertate tu~. GC~.2 28 ~'.~ 161 accepis-
tate ... sine aliquo accidente vel aconcerio seu affaito. se ... Ib.lll. affioralorum fimto preclo pro hll. pesticis ter-
L afaitare. . I re.
affaitum sn. "bagno di concia" L florenus.
GR 31 a.1519 (Alb.) coria teneantur in murta seu inaffai- afloratus cognome
to per menses decem ad minus per callegarios seO apto- GC 218 a.1192 uxori boni vassalli aflorati.
res seu affaitatores c@riorum. ' ,,), PGM 14.
L afaictum. afaitare. \)' / l L affiorata. flos.
afanum sn. ''fatica, lavoro" afocare vb. "incendiare"
GR.2 6 (Carpasio) possit extrahere afanum suum de dieta SRB 315 a.1407 (Quiliano) nemus afocatum.
terra. . t L focus. D afug
D affanar. afqno. afondare vb. "affondare"
affatadorem sin. "conciapelli" ~I 165 ~.1245 .validissima fortuna ~aris et temporis fuit
CDG.l 279 s.xii. ingo affatador.\ ~n portu ~anue, lta quod multe naves lerunt ad terram, aUe
L afaitatorem. m portu lanue afondale.
afataorem sm. .. conciapelli" L fundare. D afondar.
GG 87 a.120 1 enricus afataor. .affossare vb. "circondare con un fossato"
L afaitatorem. ~ D'I: 530 a.1316 qu~ ipsum locum possit dictum comu-
afferrare . vb. "afferrare, trattenre" ne ... facere affossan clTcumquaque fossato largo n<lI.-.-'
. . . de canna.
LG 775 a.1403 agumine xviii. sdlice~ <><;to de mora, sex
r--udS
vlgmtl
pro afferrando. PLL 469 a.l441 sex ag!Jmenas pro affer- L fossa.
rando. GR.2 6 (Naticino) si ,aliquis, butaveritaliquam aphracta sf. "nave scoperta"
personam qicte ville vel afferraverit ad personam vel d~ CDP Il a.1149 navis cooperta curo duobus copertis d '
derit ei de pugno vel alapha,m, vel tiraaverit per capel-
los ...
bet dare Ib.tres, a1i3 naves m.agna sol.;llV., per navem aph:
ractam (1TJs.: agratum, cf. C/c.Art. 5.i J.4) sol.xxx., galea
D aferr. sol.xx.
_ - ~. c ~ ............ _ " _ _ ,, _ U ~ ,~ __

,afri 61 agne

affrica top. "Africa settentrionale ", age) top. (monte che divide le diocesi di Nizza e Venti
RCA 9 a, 1143 omnes naves que venerunl de ultramare, et miglia)
de alexandria, et de romania. et de illis parti bus. et de GR 14 a.1l82 .
barbaria. et de affrica . et de tunese . .. agelLus maritimus top. "Monte Agel" .
affricum sn. [= aSlricum] "casa in pietra" GR 14: cos citato in un documento apocrifo del Cartula-
LEM 103 a.1251 domum sive affricum cum domibus Ii- rium Lerinense .. Cf.CRL 59 sgg.
gnaminis.
L agel. D aiellu.
L astricum.
agem cognome
affricus sm. "vento di mezzogiorno, di SSW; libec TL.3 221 a.1475 iacobo agem de recho.
cio"
UAR 136 ca. 1330. Cf Plin.n.h.2.119 . D agn. . . . ..
agensis agg. "di Agen " (citt della Francl.a merldlO
afronlacionem st'. "coerenza di termini, confine" naie)
MBL ' 282 a.1069 (Lrins) quanlum istas afrontaciones PCC 146 a.1356 (Sav.) domini egidii agensis episcopi.
inc1udunl.
L afrontare. frontem. agerbol top. "Gerbolo" (Ve~t.) . ..
LTI 52 n.59 a.1182: "antico castello oggi scomparso .
afronlare vb, "confinare "
REW94.
MBL 282 a. 1069 (Lrins) afrontat de orientis in lerra
sancIi pauli, de meridie ... L gerbare. D gerbolo ..
L afrontacionem. frontem. agilulli castrum top., od. Montignoso (Lunigiana)
FSLL 3 (1902) 338 agilulfi castrum.
afrontare vb. "mettere a confronto"
(de) agio cognome
GR L4 a. L498 (Gen.) censarius Leneatur afromare partes
ad invicem. DRG.3 1052 a.1312 ottobono de agio. DDG 513 a.1376
afumatus vb. "affumicato, annerito dal fumo " petrus de agio.
LG 712 a.1406 calderarius, clapucius .. . dictum vas apta- L aglius. .. . . ..
tum, refocatum, reparjltum seu de novo reaptatum ... te. agire vb. "esercitare diritti, avere leglttlmaz/One attlv~ .
,neat.." de foris cinctum et afumatum tali modo et forma CNM 32 a.1204 (Sav.) et quia ipse bertolotus preshtlt
quod dignoscatur ab altero laborerio DOVO . ipsis suum magisterium et paratus fuit ire c~m eis in pre-
Lfumus. ' dicto viagio, ideo agit et paLit ut supra.
afuzelalu~ agg. "ajJul'olato" aglius sm. "aglio"
AND.5 76 a.1509 pilaslrOs qualuor mannorum alborum SRC 502 a. L381 (Sav.) cepas et aglios seminaverat.
bonorum et finorum qui aponi debent cum suis mediis L (de) agio. aleum. allieus. D aggiu. '
colonis in ipsis pilastris afuzelatis longitudinis pannorum aglogata s.f. "pungolo " .. . .
septem. CST 296 a.1381 (Taggia) non pOSSlt.. . inCidere ahquas
L fusus. collares .. . salvo quod ... possit facere duas aglo~latas et
aga sf. "acqua " unam fukham.
PVP 273 a.1488 segie due de aga. L agaglata.
Laigua. agnaira top. (Pigna)
agacia cognome PSP 57 nA, a.1280 in alpibus agnaire.
CGS.l 163 bemardus agacia. CGS.I 200 ego enua ca- agnus REW 290, collettivo in -aria "prato a pascolo
gacia .. . actum ante domum ianue agacie. di pecore").
L agacius. cagacia. L agnellus. . ,
agacius cognome. agnarlus sm. " venditore di manufatti di ferro " .
BNA 108 a.1259 (Venl.) terra agaciorum. LG 664 a.1406 ars agnariorum (cf. PC 320: corporaZIOne
L (de) agazio. D agixu. genovese) . LG 704 a.1406 si aliqu<;>d 1aborerium fieret
agaglata sf. (err.per agoglata) "pungolo per anima. pro comuni ianue in quo oportet fien ferramenta . .. q~od
Li" , ilIud laborerium vel ferramenta fiant et debeant dan ad
CSS 236 a. L435 (Sanr.) incidere ... virgas ... pro faciendo laborandum per rectores artium inter ferrarios et magi-
agaglatas, seu stimulos. stros de artis agnariorum .... -:- vender~ .. . aliquC!s agu~os
L aglogata. agogia. agogliata. D agoglia. ve] aliquod opus novum pertmens arti agnanorum, sive
agaytarolia sf. "guardiola" canchanos, mappas vel dobionos aut maleos novos.
PLP 106 a.l250 (Sav.) tabulas tres quas c1avavi in agoay- (buccad)agnel cognome
tarolia et fuerunt tres vel qualuor pro cooperiendo agay- CGS.1 94 a.L 157 wilielmus buccadagnel.
tarolia et fecimus cooperiri ex eis. . PGM.5.
cf.NIG 176 (Stat.Cuneo): vaitarolia "casotto di guardia". L buccadagnel.
L aguaita aguaytarolia. gaytragium. agnellare vb. "pascolare pecore .. .,
agalica sf. GR 23 a.1274 (Castell. ) si aliquis posuerit signum lO ah
LAE 245 a.1253 corbam unam de vetris et pondus unum qua banna causa craveandi vel agnellandi ...
de agalica. L agnellus.
agamelonus m., n.p. "Agamennone" agnelata sf. "gregge di agnelli" . .
ODO 658 a.1377 agamelonus cigalla. RLC 63 a.1297 (Cosio) si aliqua agnelata vel vaclata ~n
agasonem sm. "servitore addetto ai giumenti; pala. traverit in bandita communis ... RLC 78 a. 1297 (COSIO)
freniere " quod a]iquis berberius non possit ducere pari..a~ agnela:
GBS 101 a.l'577 (Baiardo) pastores . .. bubuLci muliones Lam seu vaciatam.. . GR L4 a. L704 (Zucc.) SI allqua per-
agasones subuLci. sona habuerit agnelaLam in c1auso: ..
DUC.I 137: "agaso proprie dicitur qui curat jumenta L agnellus.
(Johannes de Janue, Catholicon a. J286) ". agnelinus agg. "di lana d'agnello"
(de) agazio cognome CGO 244 a.L261 ( PortoV.) pro panno agnelino soldos
DDG 141, 221 a.1376 paulus de agazio. xiii. ' \ i
L agacius. D agixu. L agnellus.
agne 62

agnellus sm. "agnello" argenti cum cinto corii. PVP 299 a.l492 in precio et ma-
RCP 400 a. 1076 (Luni) de capretis et de agnellis. nifactura et auro cultellorum, tezoiretarum. agogiarolii,
L agnaira. agnellare . agnelinus. agnina. D agnello. clavacorii. .. in goarnimento lucretie.
agneLlu. PVP 151,345 sg.
(de) agnete cognome agoginum sn. " bUOTW lega d 'argento "
MIA 83 a.1263 (Sav.) dalfinum de agnete. LG 477 a.1403 quod nemo laboret argentum quod non sit
L agnetem. ad ligam agogini. LG 670 a.1 406 argenlum quod non sit
(sanctam) agnetem n.p., f. "Agnese"; top. (GeTI.) bonum ad Iigam agogini, videlicet de unciis decem et de-
DSP 21 a.1459 per viam que est super sanctam agnetem. nariis tribus argenti fini ad minus in qualibet libra.
L agnexia .agnixia. aynesius. L agoginus. agozinus. agulinum. aquilina. D abuggin.
agnexia f., n.p. "Agnese" agoginus agg. (argento) "di buona lega "
LJ.l 525 a.1206 gerardus de lo casal et agnexia de lo ca- PVP 328 a.1507 pro argento agogino corrigiarum et co-
sal. cleariorum in parte deaurato.
L agnetem. L agoginum.
agnigna sf. "pelle di agnello" agogla top. (Pros. , On.)
BBL 176 a.1473 pro par unum pugnatarum agnignarum SOV 323 a.1428 (On.) cella sive domus que est ubi dici-
nigre ... S.v. tur podium agogle sit communis prosaneghi .
L agnina . FfL62.
agnina sf. "pelle di agnello, lanuta" L agogja.
NL.2 134 a.1216 agninas et saccarinas que in dicta nave agogliaria top. (Triora)
veniunt. DDG 221 a.1376 pro agninarum ballis viii. FST 112 a.1592 (Triora) usque ad rupes agogliarie (IVi
COC 29 a.1386 agninarum balle iii. PVP 297 a.1491 pro v.l. auguglarie. '
una goarnacia agninarum gentile. FfL62.
L agnellus. agnigna. agninus. aguna. L auguglaria.
agninus agg. "di Lana di agnello" agogliata sf. "parte dell'aratro"
LG 690 a.l406 quilibet lanarius ... faciens ... pannos ar- SOV 316 a.1428 (Chius.) trazolam per aratro, aratrurn et
basios vel agninos. perticam aratri, nervum, iugum et agogliatam.
L agnina. . .I L agugliata.
agninus sm. "pelle di agnello; lana di agnello," agogna top. "Ognio,fraz. di Neirone (Vent.)"
LG 681 a.1406 facere (crochos) ... de bono maschaicio LJ.I 6 a.962 in iuvo et alpe agogna
sive corio bene bono omatos de agnino. LG 690 a.1406 L agonia.
et fiant ipsi arbasii vel agnini in orditorio usque in canne agoiarlus cognome
xvi. LJ.l 635 a.1218 guillelmus petri agoiarii.
L agnina. L agogia D agugia.
agnixia cognome agonia top. "Ognio. !raz.di Neirone (Vent.)"
LJ.2 186 a.1288 (Cosio) odus agnixia. LJ.l 5 a.962 usque in iuvo et alpe que dicitur agonia
L (de) agnete. aynesius. D agnesi. RCA 368 a.1149 homines de agonia. .
agnus dei sm. "disco che ha impressa l'immagine RCA 669. GR 14.
dell'agnello che porta la bandiera colla croce; reliquia- L agogna.
rio, amuleto" agozinus agg. "(argento) di buona lega"
PVP 299 a.1492 recepimus . . .in precio et manifactura et . BBL 273 a.1473 item in argento agozino
auro cultellorum, tezoiretarum agogiarolii, clavacorii, po- L agoginum.
mi muscati, agnus dei, cum cordonis et catenetis in garni- agostarlus sm. moneta?
mento lucretie ... VCB 317 a.1291 (Bonif.) Reg.: "un credito di agostarios
PVP 345 (Gloss.): descrizione e notizie. quinque".
agogeta sf. "cordoncino con punte metalliche per al- agotbare vb. togliere, eliminare (acqua)"
lacciare vesti e annature " GR.2 6 (Centallo) possit illam aquam agothare vel diver-
CPB 246 a.1388 (Piac.) item unam incudinem pro feran- tere.
do agogetas. Dagotar.
L agugeta. , agotatus agg.
agogla sf. "ago; chiodo" LG 426 a.1383 ova vero vendantur pro singulo denariurn
PLL 461 a.I441 stoppa, agogie, piscis (pece). unum si fuerint integre. Si vero fuerint agotaLe, pro sin-
L acus. agaglata. agogla. agogliaria. agogiarolium. ago- gulo tres quadranles.
giarolum. agoiarius. agugia. agus. D agogia. agugia. (de) Ilgoxi "di Uscio ... cognome
agogia sC. "bussoLa" RCA 88 a.1148 albertus de agoxi qui manet in nervi.
SAC 79 a.1438 ille magister qui in hac urbe agogias pro L aguxi.
navigando conficit. .. - si sine agogiis navigare non po- agoxinus cognome
test, multo etiam minus sine ipsis cartis. COS I a.1186 oglerius agoxinus.
JAN. L aguxinus.
D agoglia. agramentarium sn. [= atramentarium] "calamaio
'Ilgogiairolium I agogiairolum sn. "agoraio" (simbolo di tradizione di un bene ..
PVP 262 a.1461 agogiairolum unum argenti cum sua CHAR 68 a.884 (Asti) et bergamina cum agramenta-
cathena et gordena. PVP 325 a.1506 pro expignoratione rio ego enrado de terra levavi.
infrascriptorum pignorum . .. agogiairolium cum catena f. 7. L atramentum. atramentarium.
L agogia. agogiairolium. agogiairolum. D agugiaiO'. aggranare vb. "curare l'efficienza degli ingranaggi"
agogiarolium I agogiarolum sn. "agoraio" BSR 65 a.1180 sub tali condicione quod ipse guido de-
RSR 58 a.1454 corrigias ... cum suis gladiis, agogiarolo beat molendina aggranare et dare semper curie se'l tocius
et tesoiretis argenti . PVP 252 a.1458 agogiarolium unum multure.
-

agra 63 agum

agraria sf. "uva acerba " agrum top. (Sav.)


GSS 133 a.1330 (Sarz.) agreslam seu agrariam. t
SRC 350 a.1297 (Sav.) valle de agro.
L agresta. agrumfolietum top. (Isola del Cantone)
agratum sn. "tipo di nave" FNV 305 a.1256 terra seu tenuta que dicitur agrumfolie-
COG 252 a.1149 navis cooperta ... agratum ... galea ... tum.
galeoto ... D agrifoggiu.
agregare vb. "alberare: piantare ad alberi" agrum nigrurri top. (Noli)
PCA 48 a.1324 (Alb.) el diclam lerram laborare, boniffi- RVN 128 s.xiv. (Noli) non sit aliquis qui audeat... bole-
care et agregare bona fide et sine fraude ipsam melioran- zare in agro nigro usque ad rupem bastigiam.
do et non deteriorando. RLC 79 a.1297 (Cosio) quod agrum pelagum top. "Arcipelago "
quecumque persona castelanie cuxii voluerit facere spa- SIG 347 a.1330 exceplo in toto agro. pelago et gulfo ve-
ratam de terra sua, possit facere ... agregando eam de ar- neciarum. ,
bo~bus domesticis. RLC 53 a.1297 (Cosio) et qui inci- VPM 206. CIV 22 sg.: ven. arcipelago < gr. a.iyato
dent vel scarnaverit aliquam arborem domesticam, ban- Wa.yo.
num sol. x. ' " salvo quod arancarel de his arbori bus cau- aguadatare vb. "fare la guardia"
sa plantandi seu agregandi. PLL 489 a.I441 qui balistrerii teneantur aguadatare que-
L aggregatum. agregum. D agregar. li~t aguaitam suam per totum eorum aguai~um.
aggregatum sn. "terreno alberato L aguaita. ,
CSS 326 a.1435 '(Sanr.) si ... viderint bestias ... in aliquo aguaita sf. "servizio di guardia"
aggregao vel seminato PLL 489 a.I441 qui balistrerii teneantur aguadatare que-
L agregare. D aggregu. Iibet aguaitam ~uam per totum eorum aguai~um.
agregatus agg. (di terreno) "piantato ad alberi, aL. L aguadatare. aguaytarolia. aguaitum. guaita. D aguaitar.
~raw ' aguaitum sn. "servizio di guardia; periodo di guar
LI.I 1261 a.1257 peciam terre agregatam de arboribus dia"
castanearum, RCP 478 a.1202 (Sarz.) ducere hom(ines) de ipsa curte
BNL 35, I. a.l261 (~ent. ) peciam unam terre agregate fi- ad sturmum, ad assedium, ad aguaitum. LG 745 a.1404
cuum vltJum et ortI. ZAC 252 a.1303 (Alb,) terras et et semper de nocte per totum eorum aguaitum essendo a~l
possessiones cultas et incultas, aggregatas et non aggre- aguaitum suum sive ad anchoram. PLL 489 a.1441 qUI
gatas; LJ .2 J ~ 17 a.1387 pecia terre agregata cirris balistrerii teneantur aguadatare quelibet aguaitam suam
(cedrr) et CltrOnJS. CSS 223 a.1435 (Sanr.) in vineis seu per totum eorum aguaitum.
terris agregatis. FST 53 a.1592 (Triora) in terris gerbidis L aguaita.
vel que non sint agregate. aguarius sm. "chiodaio, fabbricante di chiodi"; co-
agregum sn. "terreno aLberato" gnome
GR 14 a.1267 (Apdc.) aliquis camperius non debeat ac- VCB 119 a.1239 (Bonif.) jacobus aguarius . PVS 410
cusru:e in blavis neque in agregis, nisi fecerit taeam. GR a.l404 de batifoliis .. . de aguariis ... de balestreriis ...
~5 a:1274 (C.astell.) quelibet bestia grossa que meaverit L acutus. agutus.
In all(~~am vmea~ : ortum, seminalum vel agregum ca- (preda) aguda top. (Sanr.)
stellanI, solvat, sClhcel dominus bestie, denarios iv. CST U.I 10 a. 1038 (Sam.) usque 1n preda aguda.
288 a)381 (Taggia) si ovt:~ vel capre ... invente fuerint in L acutus.
alien~s blavis, leguminibus, ficubus, Vilis vel aggrego ter. agugeta sf "cordoncino con punte metalliche per al
ra g',1fata ... CSS 326 a.1435 (Sanr.) ipsum aggre,gum vel lacciare vesti e armature"
semmatum. CPB 246 a.1388 (Piac.) item duas duodenas agugetarum '
L agregare. D agregar. a domina inter nigras et albas. item tres duodenas aguge
agresta sf. "uva acerba" tarum repi longitudinis unius brachij pro qualibet.
GSS 1.33 a.13.30 (Sarz.) non audeat a1iqua persona ven- L augeta. D agugia. augugieta.
~emnl1are ... hceat tamen de ortis agrestam seu agrariam agugia sf. "ago"
Impune. " deportare. CPB 245 a.1388 (Piac.) item duas duodenas de agugijs
L agraria. agreste. agrestum. pro sachis. - ilem medium miliare de agugiis' de octo
agreste! agrestum sn. "uva acerba" no.
SSL 217 a.1336 una bota de agresto, ASA 423 a.1350 L agogia. agugieta. augugia. D agugia.
(Alb.) et intellegatur uva etiam agrestum sive uva non aguglayronum sn . . "agoraio"
matura. LG 394 a.1383 deportanti bus uvam vel agreste. GR 14 (Mon.) unum aguglayronum de argento.
LG 427 a.1383 portare uvas vel agreste. FPR 2: < acuculariolum.
L agresta. L agogiarolum. D agogiarolo.
agri top. "Acri (citt della PaLestina)" aguilla I agUUia top. "Aulla"
CN~. 37.8 ca.1 ~05 (S~v.) cum ipse amaldus erat in acri PSA 104 a.937 agulliam cum mansis centum. PSA 104
dedlt lpSl bonOJohanmno pro emere zois soLidos viii. de a.990-1000 (Itinerario di Sigerico di Canterbury) aguilla.
regalibus de agri . " L aula.
L acri. . agulinum sn. "buona lega d'argento"
agrinus sm. ASA 283 a.1350 (Alb.) aliquod oppus argenti quod sit
CDG.2 218 a.1175 ei abstulit commerzarius, de creti in minus liga aquilina sive agulini.,
agrinis et sartia navis et alio onere navis . .. cum etiam in- L agoginum. aquilinus. ,l' "
de iam solvisset commercium. agumena sf. "gomena"
agropare vb. "annodare" CLS 59 a.1236 antenas ... et ancoras ... et proesios qua-o
GG 140. a. 120 l et debent lelas ordire et. agropare. tuor, agumenas iiii. BSL 31 a.1246 item quelibet dicta-
L gropus. D agrup. rum navium debet habere agumenas triginta de tribus
agnaare vb. "trebbiare" canteriis et dimidio ad minus pro qualibet. BSL 219
GR 14 a.1274 (Castellaro) antequam lota blava fuerit me- a.1268 agumenas xxviii. de cantariis sex pro qualibet.
tita, agruata et portata. DAF 56 a.l300 navim fumitam ... de agumenis octo no-
agurn 64 aYaU

viso LG 775 sg. a.1403 agumenas decem et septem, scili- S.T.9 161 ~o col/ega, piuttosto che con agozile, con agu-
cet sex de mora, sex pro afferrando et quinque de media SIUS, aguxl, c.ome cognome mdicanle provenienza.
sarcia vel plus. LO 828 a.1404 prodixia si~e a~umen~s. L agoxinus. agusius . auguxino. D agozile. agussn.
ALE 210: lat. regionale *hegumena (fuDls) ll'YO'UIlEVIl aiadino sm. "moneta coniata in Murcia da Abeti
(crElpO:). Ayad" I ,

REW 3952a PIA 52: < aro gumul "corda della nave" CDG 291 a.1153 pro preci o videlicet xvi. milium et dcxl
(esistono peraltro difficolt fonetiche) . VPM 439: Geno- mo~abitinorum, ml!1'ochinorum, marinorum, aiadinorum.
va il centro di origine e di irradiazione della voce in
i
lupmorum, melechmorum, qUi quolcumque ibi sint JnX-
Europa. '. ' tim ad pensum de lupinis reddantur.
L egumena. agumina. D agmena. ajanum top. "Ageno (fraz. di Megli, Gen.) "
agumina sf. "gomena" GC.I 82 a.1191 iohannjs de ajano.
DNB 14 a.1183 bucium ... ca1catum et pegatum et sartia- ST.9160.
tum et completum de sartia et aguminis. DNB 40 a.12oo aiben cognome
que navis habet anchoras vii. et aglimina vi. BGS 82 CDG.2 329 a.1188 rubaldus aiben.
aycaldus cognome
a.1248 aguminas novas quinque in molla. PTS 49 a.1258
quartum unum mee barche .. '. cum duabus ancoris, agu- SRB 251 a.1394 (Celle) tomaynus aycaldus.
L aicardus.
mina una. BSL 242 a.1262 cum aguminibus triginta una,
aycardius I aicardus n.p., m.
prodesiis quatuor. LG 775 a.1403 agumine xviii. scilicet
PSN 93 a:1259 (Montalto) aycardii. CGG 84 a.1259
octo de mora, sex pro afferrando.et quiltuor de media sar-
(PortoV) alcardus de pontremulo. PSN 93, 97 a.1394 fa-
cia vel plus ,' .. GR 93 (Mon.) 'vascellum unum vocatum cius aycardi, anthonius aycardi .
sanctus nicolaus cum velis quatuor ... agumina quatuor, L aycaldus. aiicardus.
sparcina una. . aidans n.p., m. (adiutans)
L agumena. SLS.2 241 a.1269 (PortoV) oHlosa filia aidantis.
aguna sf. "pelle di agnello" (fatto su becuna, o erro L aiuvare. D aiar.
per agnina?) aidaopus n.p.
DRG.2 259 a.lZ391ib.... inplica'tas in Ixviii. agunis. CGG 90 a.1260 (PonoV) aidaopus.
L agnina. . . - Daiar.
agus sf. "ago" [f. per influsso di agogia?J aiere vb. "agire giudiziaLmente"
ASA 418 a.1350 (Alb.) cum agu grossa. BCG 132 a.l~26 quidem espon~eo adque promitto me
L acus. agogia. ego ... de '?ledletate de suprascnpta pecia de terra ... in
(petra) aguzarola top. (Sav.) integrum alere aut caus~e quesierimus vel ab omni omi-
SRB 97 a.1180 a monte mauro usque ad petram aguzaro- ne de~ensare non potuenmus preter ?e ecc1esia cuius est
lam. propnetas. BSR 300 a.1037 credlmus nos qui vel
NTS 44: od. pria sarvga (Santuario di Sav.)
~versu~ te .. . vel ave.rs~s tuisque ~eredibus de supraScri';
L agudus. acutire. petra aguzarola. ID aguzo.
t~s caSlS et rebu~ ... l~ mtegrum alere aut causare quexie-
agusium top. "Uscio"
nmus, vel ab 001 omlDe defensare non potuerimus.
A.REMONDINI, Syndicatus ecclesie ianuensis mccxi,
PAC.I0.
n
Glig. 6 (1879), p.l4 (a.131 mamphredus archipresbiter
aygagium sn. "fornitura di acqua"
plebis de agusio.
L aguxinus. GR 22 .(M~ntone) ~d ipsum dominum spectare, nee non
agustinus n.p., m .. "Agostino " aquas npanarum, Slve torrentium totius territori i mento-
BCG 65 a.l003 in terra sancti siri et sancti agustini. PAC ni, solu~ aygagiis suis hominibus de aqua (le valle care
6 a.1145 cum priore ... agustino. conceSSlS.
L agustus. D agustim. L aigua.
agustus n.p., m.. "Augusto" aigina n.p., f. ; cognome
PAC 6 a.l 031 imperator agustus. SLS:2 1~3 a;! 190 bemar~,us ricius et aigina iugales. (cf.
agustus sm. "agosto" ~nt.lt. aglD~ . 'fretta, forza REW281). DDG 245 a.1376
DNB 14 a.1183 per totum agustum. QSM 180 per totum IOhannes algIDa.
agustum. aigua n.p., f.
L agustinus. austana. avustus. D agustu. MBL 290 s. xi. (Lrins) aicardi et aigue uxoris ejus
agutus sm. "chiodo, spillo" . L aga. aygagium. aiquatorium. D gua. .
LJ.I 1488 a.1279 stupam picem agutos lgnimep. PVS aiguelegie top. (Pros.)
291 a.1340 de agutis in cartulis non P9n1!ndis. LG 433 ' SOV 315 sg. a.1428 (On.) in bosco de aiguelegiis. _ in
a.1383 coniungere ... bene et solide cum agutis. DCG bosco de aiguellegiis.
337 a.1383 davare ... agutis sive clavis. CRA 153 a.1395 L aiguilegia.
(Alb.) pro agutis nonaginta. LG 624 a.1403 de agutis in aiguerium sn "condotto d'acqua :'
circulis (cerchi di botti) non ponenjdis ... - agutos vel S?V 241 a: 1428 (On.) et qui hab~erit aiguerium sUper
davos ferreos. PVP 309 a.1504 pro tabulis et agutis. VllS comuOls debeat ponere ante dlctum aquerium tabu
L acutus. D aguzo. lam vel chiappam. -
aguxa I aguxi top. "Uscio" L aquerium. aquarius.
RCA 315 a.1145 terram .. . que posita est in plebagio de aigullegia top. (Pros.)
aguxi loco ubi dicitur lammanigra. RCA 137 ca. l 150. SOV 315 a.1428 (On.) in bosco de aiguilegia
quibusdam hominibus de aguxi. RCA 458 a.1162 mar- L aiguelegie.
cam ianuensem cum plebibus quatuor, videlicet reuco au- aigulneta sf. "pietra prez.iosa?"
guxa rampallo camuli. ' NL.2 176 ~.1225 c~m ci~ct~ra'!l meam argenti deaura_
L agoxi. D U'scio. ..J tam et ~m~lbus perhs et algumetls meis ... - habet in ._
aguxinus cognome gnore algulDete xxv. pl
RCA 71 a.1144 guidone m aguxinum. SC 296 a.1157 al- aygulatorius sm. "ponamonete"
cherius aguxinus. CGS.l 221 a.1158 alcher aguxinus ... ~I.JP 69 a.l.250 (Sav.) .et accel;>it quendam suurri aygulat
alcherii aguxini . num et ex lpSO extraxlt denanos decem. o-
ajhi 65 alam

ajhiacho sm. "pretesto, frode ?" ayrole top. (Vent.) . . . .


MGT 267 a.1470 et hoc non obstante, dominus duane in- GR 22 terras et iura quas habemus In terntono et pertl-
venit sibi, ut vulgariter dicitur, ailtiacho. (Ivi , n.:prob. nentiis ayrole.
arabo) L ayrolum. 1> airole.
aiicardus cognome (de) airoliis cognome
CCS 136 a.1570 (Celle) petrinus aiicardus. LTI 29 n.2 a.1210 (Airole) ugo deairoliis.
L aicardus. L ayrolum.
aylle (in) ayroliis top. (Sav.)
CA 608 a.1292 item in gallis pro gerfaIconibus iiij asp.; SRC 165 a.1263 (Sav.) in ayroliis ubi dicitur llacalosso.
item in aylle pro gerfalconibus[ . .. ayrolum top. (Spot.)
aimericus n.p., m . . SRB 211 (='PMS 40) a.1189 (Sav.) a fossato de ayrolo.
SMV 26 a.1168 testes ... aimericus. OSM 1,0 a.1 190 ai- L ayrole. airoliis. area. areolis. D airole.
mericus de castro. BNA 181 a.126O (Vent.) aimericus aizena sf. "strame"
capsarius. SRC 134 a.1263 (Sav.) aymericus de cervario. GR 14 a.1519 (Alb.) nec tenere possit aizenam, vel ali-
L amarigus. americus. gam, fimum neque aliquam putredinem.
aynesius cognome aysinamentum sn. "utensile, strum"e~to " .
RLA 36 ca.1283 (Cosio) nicolaus aynesius .. . nicolaus MBL xxxiv. a.1235 (Frjus) non .. . vas'a vmana, neque ar-
aynesi de suspitello. chas, necque aysinamenta lgnea, neque fructus penden-
L agnetem. D agneisse. tes (oggetti esclusi dalle cause criminali).
aiontus agg. "aggiunto" DUC.I 422 asiamentuni: quidquid rei afeui perficiendae
SRC 474 a.1379 (Sav.) infrascripti domini magistri racio- commodum est. Cf CHI.2 242 s.xiii. (Savoia) asyamen-
nales ae executores aionti et ellecti una cum dictis magi- tum "utensile, strumento " .1
stris racionabilibus. L asius. D a;xiamento.
1> azointo. zointo. aissuch sn. "gioco d'azzardo"
aiquatorium' sn. ''fossa di macerazione della cana- GR.2 36 (Nizza) ludere ad taxillos, ad aissuch, 'ad chartas
pa" seu gebios.
ZTA 51 a.139O (AI b.) ul nemo audeat nee presumat' ex- L aleysuch.
pandere nec spurgari facere aiquatorium in beudo mole n- aium top. "Aggio"
dinorum. f BSR 167 a.1190 montem 'de creti ab aqua frigida versus
L aigua. aium ... - homines de aio. RCA 465 a.1191 homines de
, .1
ayra sf. "aia " aio. ~I
BSR 76 a.! 169 debet .. . pro pasto de supra ayni'{in vin- BIR 541. 543.
demiis) .. . denarios duocedim. BSR 93 (= PAC 2) a.! 172 aiutus n.p. , m. adiutus: part.pass. con valore atti-
et in aira ("quando si batter il grano sull'aia ") similiter vo, cf Boethius)
prt? blava dividenda dabit pastum unum gastaldo. FNV SLS.2 240 a.1259 aiutus qui iacobi de cometo. PLC 113
88 a.1241 et pratum et lerram et airam circa ipsam do- a.130 I filius aiuti de gumbo.
mum positam. RLC 56 a.1297 (Cosio) qui comburaverit L aiuvare. adiutorium. D agiuto. "
paleas ad ayra s . RLC 85 a.1297 (Cosio) aiuvare vb. "aiutare, proteggere"
quicumque ... habuerit ayram prope tectus alicuius ubi sit U.I 1519 a.1280 (Bonif.)'ipsos aiuvare .ab eis.
palea. GR 105 (Natic.) si quis inventus fuerit de t:locte in L adiutorium. aidans. aiutus. iuvare. D agiutar. agiulO.
aira vel vilzario vel in horto ... aiu va re. r
L area. al prep. ano "al" . . . .
ayra interiez., franc . !tare :" ordine gridato che segna RCP 185 a.1234 (Sarz.) unum ortum sttum al castagno.
la chiusura delle contrattazioni di un mercato" aila sf. "ala, navata di chiesa" I
VSC 147 a.1468 promisit michi. .. reficere seu reparare,
DRG.2 276 a.1244 (Gen.) promitto tibi dare ... lib.lxxxx.
vel aptare voltas allarum ecc1esie hinc et inde. .
provisinorum forcium francie in proximis nundinis baris, alla sf. "braccio, auna (misura di lunghezza)"
infra dies octo pQsquam clamabitur ayra. BVP 61 a.1492 quingentas alias pannorum de arazio sive
DRG.l 59 e n.: "aprs que sera cri l'hare: ce cri pouss
par Ies sergents de la foire mettait fin la vente d 'une auleorum.
L ulna. D auna .
espce de marchandise" (probabilmente si tratta del'pe- ailabarderius sm. "alabardiere"
riodo della fiera detto "ad rectum pagamentum, ad con- RGL 135 a. 1613 de militibus sive allabarderiis prreloris .. .
suetum pagamentum": termine per il pagamento in con- proinde habebit prretor sex germanos mlte~ allabarderios
tanti). nuncupatos ... qui domi sure pro foribus reslde~nt & eum
Cf. P.HUVELlN, ESsai historique sur le droit des marchs egredientem continuo publice & reverenter comltentur.
et des foires, Paris 1897, pp.520-523; B.PEGOLOITI, La D labardn. labardiere.
pratica della mercalura, ed. A.Evans, Cambridge, Mass. alaciare vb. "av velenare (l'acqua per la pesca)"
1936 p.327; REW 4043; TOBLER-LoMMATZSCH, Alt- GR 15 a.1519 (Sarz.) de pena alaciantis flumen macre.
franzosisches Worterbuch , Wiesbaden 1960, lV.913. L allazare. lacia. I
alra top. J alama sf. "lama" .
U .2 233 a.1290 (Var.) iacobinus lanfranchi de aira et fi- GR.2 84 a.1376 (Grasse) percussus tam cum una al~a
Iii. FNV 248 a.1253 (Savignone) item in ajra de poiraria retro in espatulis quam cum uno lapide in capite, sive In
terciam partem ... pecie castaneative. la gauta.
airas top. .. Arras (Fr.)" a1amaneseus agg. "alemanno, tedesco"
DRG.2 166 a.1214 andreas de ysel de airas. DRG.2 182 a.1216 pecias vi. draporum, scilicet V. alama-
L araa. D araa. nescorum et i. isolani. DRG.2 261 a.124O confiteor me
airem top. "Hyres (Prov.) " comperasse et accepisse a te tot pannos alamanescos. :.
NL.2 177 a.1225 postquam rediero de aire ubi vado per DRG.2 414 a. 1252 pecia una panni alamaneschl.
salem. DRG.3 720 a.1274 pecia una f;ustanei pro volia, canne
L aerem. tres panni alamaneschi pro volia.
alam 66 alba

alamanescus sm. "panno tedesco" alavina top. (Venr.) .


DRG.2 449 a.1253 pecias tres de alamaneschis. LJ .I 472 a.1202 ca tri ... alavine.
alamania top. "Alemagna, Germania" L alavena.
DRG.277 a.1201 cenlum modia de telis alamanie. alaxia I alaxina n.p. , f.
DRG.2 545 a.1258 Iib. ... inplicatas in testerils equorum NL.I 210 a.1203 uxori .. . nomine a laxine . PLP l07
et in vitreis de allamania. DRG.2 299 a. 1247 lib .... in- a .1250. (Sav.) alaxia uxor pelliparii. FVA 143 a . 1326
plicatas in telis de alamania et virtonis. DKR 246 a.1416 (Alb. ) lOhannes de aurigo et alax ina iuga les. FNV 213
johannes voyspelar de maguntia parti bus alamanie. a. I.525 filia alaxie de iugolario.
DRG.l 64 n.: "il termine ha un senso geografico molto L adalaxia.
confuso: indica genericamente le terre dell'Impero. A alaxium top. "Alassio"
Cenava nel sec. xiii. designa pi particolarmente l'alta PLP 6? a.12~O (Sav.) gui llelmi de alaxio . TAL 42 a.1303
valle del Reno". Cf IVI, pp.181 sgg. (AlasslO) pella una terre sila in prediclo territorio aluii
L alamanescus. alamannus gue appellatur brayda... '
alamannus cognome L alascium.
PSP 58 n.14 a.1261 (Triora) guillelmus alamannus . alba top. "Alba (Alba Pompeia) "
L alamanescus. alamania. D alemanu. FAF .2 a.ll. 86 berrutus de alba. SLS.2 57 a. 1230 (Cu-
alangium I alangum sn. "arancio" neo) IO terntono albe . FAG 4 a.1 271 dominico pugno de
CSS 221 a.1435 (Sanr.) palmas sive limonos, sive cereos alba.
aut alangia. MAP 30 post 1543 (Diano) palmas sive li- Cf G.S ERRA, RSL 13 (1947) pp.49 sg. SLS . I.88 sgg
monos aut alanga vellimias in horto. L albexanus. D alba. .
L arangius. alba top. "AlbisoLa (Alba Docilia) "
alaonus n.p., m .. RPV 19 a.1137 (Sav.) castellum albe .. . - in bo co albe
LJ.2 1028 a.1385 alaonum de auria. L albu zola. .
alapha sf. "regalo, tributo" albaceus sm. "albagia, panno ordinario ,.
CA 608 a.1292 item liberatum (regalato) hominibus qui GR.2 6 a.1519 (Alb.) pecia tellarum vel albacei
presentaverunl alapham ad dominum vi. aspo L albasius. .
PIA 37: arabo. Cf CA 579, 695. alba docilia top. "Albisola superiore"
alargare vb. "allargare, accomodare" N.LAMBO?~IA, RSL 8 (J 9~2), p. 13: Ducelia (Salinae) >
PLP 90 a.1250 (Sav.) dicente m ipsi richardo: ser richarde ~lba DOC: IIta > Alba DeceIta > Alb.a *Vice lia (Alba Vici-
non vos alargabilis in domo mea. - dicentem richardo: ha, Anommo Ra vennate) > Alblcelta > Albiciola.
ser richarde non valebit vobis quod poss itis habere do- QVS.124 n.29; 141 : (Tabula Peutin ge riana) alba docilia
mummeam. D alba . albuzola . .
L largus. D alargar. albairum top. "Albaro (Cen.) "
allazare vb. "avvelenare l 'acqua per la pesca" DRG.3 981 a.1 309 actum ianue, in albairo.
GR 59 a.I773 (Levanto) nemo audeat vel presumat allaz- L albarium.
zare cum lacia vel calcina aquam seu lacum. albalestra sf. "balestra"
L alaciare. lacia. laza. D al/azare. CA 613 a.1292 item in filo albalestrarum iij asp
alascium I alasinum I alasium top. "A lassio " L balista. .
U . l 973 a.1236 albertus de alascio. PLP 139 a.1250 al bara sf. "pioppo"
(Sav.) guillelmi de alascio. ZAC 102 a.1257 (Alb.) alber- CRA 135 a.1288 (A lb.) piantare albara vel salie
tum de alasio. PCC 31 a.1291 (Sav.) in villa alasini. - in SSA.2 73 a.1345 (Sav.) albaras es.
castro alasini. GGA 58 a. 1322 (Alb.) de alascio. ALE 11. alberus,forma dialettale tardo- latina di albidus
EToso (articolo non ancopra pubblicato): < arastra . L albana. albareta. albarium . a lbaru . arbara. arbo .
L adalaxia. alaxium. arassium. D alasio. D lbara . rbana. arbara. a l'ba re Ila. arbo rella. arb rus.
alastrosa top. (Sav.) .rbua. .rbura. . aru.
SRC 150 a.1263 (Sav.) in alastrosa (in nemore saone) albara top . ("terreno a pioppi")
alatus congo "accanto, presso, difianco" ASA 240 a.1288 (Alb. ) in !oco ubi dicitur albara . RPV
BCG 47 s.xii. peciam unam de campo aratorio ... et iacet 166 a.1372 (Sav.) emptloms logle et terre Cum dim'd'
parte alb are que sunt In. ce Il 'IS et ub'1 regltur
. curia. I la
alatus loeo ubi dieitur ponticellus.
L latus. D arlau. Lau. NSS 257 (Sav.) "localit imprecisata"
alauda sf. "allodola" L albare. albaretum .
TB.I7 136. ALE lI, 63,66, 194: gallo-latino . BID 7 . albare top. (Cen.)
PGC 102: celtico. NL.2 33 a.1216 (Gen .) loco ubi dicitur a1bare.
L lodula. lodora. D lodua. albareta top.
alaudem sm. "allodio " U.l 1374 a.1261 terram ad fos atum de albareta.
MBL 282 a.1069 (Lrins) dono alaudes meas in tribus 10- L albara. albaretum
cis ... et est ipsum alaudem .. . albaretius cognome
L alodium. U .l 276 sg. a.1173 artusius albarelius.
alavena top. (Alb.) L albara. albaretum .
LAV 285 a.1213 (Alb.) trencha de alavenna ; a.I288 albaretum top.
(Alb.) de fontibus alavenne et varaoni. ZTA 47 a.1377 SRC 162 a. 1263 (Sav. ) in albareto. SRC 158 a 1263
(Alb.) in plano albingano ubi dicitur alavena cui coherent (Sav.) in albaretis. .
ab una parte flumen alavene .. . L albara. albareta. albarium. D arbareo.
LAV 285: pre-i.e. alava "pino cembro, pinastro ". PSN albaria sf. "pioppo"
100 (s.xiv., Pigna): "origine oscura ". CR~ 135 a.1288 (Alb. ) de salicibus vel albariis nOn plan-
L alavena. alavina. ara vena. D aravenna. Lavena. tandls.
alavenna cognome L albara.
U.1526a 1206 (Alb.) trencheriode alavenna. CAT 141 albario I albarium top. "Albaro (Cen.) "
a. 1326 (Alb.) iohannes alavenna de garexio. BCq 17 a.971 omnibus rebus : .. quibus sunt pos itis tra
L alavena. f1uvtO vesano locus ubl nOllllnatur albario . BCG 72
alba 67 albe

a .l009 carta offer ioni s de omnibus rebus nostris in alba- albenga n.p. , f. .
rio. BCG 82 a. 1012 in fundo et. loco qui dicilur albario, SLS.2 57 a.1205 (Voghera) albenga guerra.
id est aliquanta te rr a c um vinea su per se ha be nte . D albenga.
CGS .1.396 a. 1160 totum hoc quod habet. in albario. albengana top. "Albenga"
BSR 142 a.1188 totum quod videtu r habere curi a in bi- CNM 28 a.] 203 (Sav.) qua m medietatem duxit ipse rai-
samni a muruallo usque ad ponte m de albari o. PPE 142 ll1undu s secum (Iaboratum) ad albengana . CGG 322
a.1232 in villa albarii . lV C 2 26 s.x iii . (cf SAG 6) ia- a. 1262 (PortoY.) iohanni de albengana.
nus .. . cum rate veniens iu xta albarium appulit, immobi- L albingana.
les aque erant, quod albasia a nautis vocatu r. . . ideo locus
albengasina sf. "tessuto di Albenga"
ille albarium ab albasia nomen accepil. DDG 363 a.1376
iohannes de albario. GR 15 a.I274 (Gen.) albengasina.
PAC2. L albingana.
alberga sf. "tributo di al bergaria "
L albajrum . albara. albaret.um. albario. albarium. albasia.
D arb. MBL xxxv i a.1235 (Frj us) eos qui solvere debent al ber-
albasania top. "Sagnes (o Santa Margherita alla fo- gas.
ce del Varo. Diocesi di Nizza)" DUC.I 165 sgg.
GR.2 6 albasania xii. denarios. L albergaria.
albascius sm. "albagio" albergamentum sn. "tributo di albergaria"
LSD 617 a.l408 pro albascio ... GR 30 (Mon.) in cava1cati s sive in calamagis vel alberga-
L albasius. mentis, que dominus comes consuevit ibi percil'lere.
albasia sf. "calma di ven/o " DUC.1 165 sgg.
TVC 2.26 s.x iii . sed cum venisset ad quendam locum qui di- L albergaria.
citur albarium ventus omnino cessavi t, et al basia maxima albergare vb. "ospitare, dare albergo "
facta fuil. ideo locus ille albariu m ab albasia nomen accepit. CGG 3 13 a.1262 (PortoY.) suscipiat, hospitet et alberget
L albarium . D arbaxia. in domo mea, et suscipere, hospitare et albergare de-
albasius sm. "albagia" beat. .. hospitalerios sive nuncios hospitalis beate virginis
CGG 322 a.1262 (PortoY.) tunica m meam albasii. marie de roncivaJe seme] in anno.
DUC.l.164 albasius: "pa nni .\ pecies. L albergaria . albergator. albregare. D abergar: .
ALN 114: <ar. al-bazz "te/afine ". DPC / 8 /: forse an- albergari.a sf. "tributo feudale: dovere di fornire al-
che con l 'influsso di la/. albus. logg io al signore, o ai suoi messi, di passaggio in ulla lo-
L albaceus. albasc iu . arbasi us. calit "
albasius agg. "(panno) albag ia " CDG 7 sg. a. 1056 massarii vestri . .. non debent dare ali-
RLC 82 a.1297 (Cosio) ramum panni albas ii. ACM 52 quod foderum nec foderellum nel albergariam nec ullum
a.1396 (Carr.) pannus .. . albasius. datum nec placitum nec ad marchiones nec ~d vice~omi
L albaxius. teso RCA 89 a.1151 quod dompnus syrus lanUenS!s ar-
albatem sm. "abate" chiepi sco pu s .. . habeat et quiete poss i?eat totam tllam
RCP 593 a.1181 (Luni ) ep(iscopus) gotefredu investlVlt terram . .. et habeat inde fodra et pen slOnes et alberga-
albatem gausonem de albalia cum pastora li et benedixit rias .. . RCA 90 a.1151 et habeat inde fodera et pensiones
eum. - dominus papa de ullramontanis parti bus prefixit et albergarias et collectam el dacitam. CAC 164 a.1179
terminum albali au lensi, ut pio i::; suo conspectui presenta- (Sv.) reservando in nos rosias et carreum et bannum et
ret. (cf RCP 598 a. 1185 die salbati ') placita et albergariam et dare et tollere terre. GC 90
L abbas. albatia.
albatia sf. "abbazia " a.1191 (contratto di livello) el dare per annUITI a1berga-
riam i. duobus dominis cum su is servienlibus. CNM 19~
RCP 593 a.1181 (Luni ) ap(iscopu ,) gotefredus investivit
a.1204 (Sav.) intratas porte et ripe et de albergariis lezim
albatem gausonem de albalia cum pastorali et benedixit
eum. et lavagnole. RCP 258 a.120S remittendo et dona~do vo-
L abbatem . albatem. bi s vestrisque heredibus coltam, maltoltam, penstOne~ . ..
alba villa top. "Abbe ville (Fr.)" albergarias et omnes villanaticas condiciones et reddnus
DRG.2 125 a.1 21O pecias v. brunele de alba villa. et omne serv icium. FSL 29 a.1345 (Sav.) de fodro et al-
albavilla sf. "tessuto prodotTO CI Abbeville (Fr. ) " bergaria ab hominibus quiliani accipiendis. MSB 152
DRG.2 210 a.12oo capa m i. albeville. a. 1383 taleas et albergarias alque servicia consueta. BSO
albaxetus / albaxeus / albaxius sm. "albagio, panno 209 a.I58I (Onzo) omnes decimas , albergarias, avenas,
grossolano di la Ila, non linto " taleas et omnia alia que solebat et obligatus erat solver~ .
GG 186 a.1201 pecias v. albaxeti. GG 188 a.1201 tot al- BlR 525, 576: "fa parte delle condizioni della conduzIO-
baxetos. GG 366 a.1203 balla una de albaxeti s et taculi- ne del fo ndo rustico ". .
nis. CNM 3 14 ca.1205 pelles agnelli cohoperle de al- L alberga. albergamentum. albergare. alberganuITI. al-
baxio. GR 104 a.I642 (Pi eveT. ) facientes pannum al- bergum. D albergo.
baxei debeant ac teneal1lur ordire de vii ' tre 'decim cum albergaria sf. "a bitazione, alloggiamento"
triginta gromulis pro qualibet via. CDG.2 7 a.J 164 curias et albergarias. CNM 81 a.l ~05
L abaxitus . a baxiu s. alb asi us .. albinxi us. arbasius . ar- (Sav.) deben, q'ue staI in domo sozipili inter albergarlas.
baxius. D albaxio. baxin . AI.2 19 sg. a.1256 prope albergarias pisanorum ... - re-
albaxius agg. "(palll/o) albagio" Iiclis albergarii s cum tentoriis ...
FIL 304 a.1376 (Sav.) dc panni s albaxiis. L albergum. D albergo.
albelasta sf. "balestra " albergaria st. "sosta in albergo per il pern otta-
CA 616 a.1292 item in emendatione albelastarum iiij aspo mento"
L balista. GLi 126 fine s.x iv. item quod non possi nt exonerari pan-
albena sf. "So rta di uva" ni ve l aliquid ex rebus predictis que portantur de lo~bar
ALE 11 sg.: tardo lal. mediterr. "' alba). ALE 38: " lig.- dia a jugo citra vel aliunde ... nisi causa alber~~ne vel
lat. a1bena o albuelis . hosto1onarie et etiam in albergijs et hostolonartJus non
L albuelis. possint aperire vel dissolvere dictos pannos.
albe 68 albi
albergarium sn. "tributo di albergaria" a1bingana top. "Albenga"
RCA 312 a.1056 massarii vestri super vestris rebus resi- CAS 102 a.1098 (Alb.) ego bonusiohannes eccJesielsanc-
dentes non debent dare aliquod foderellum nec a1berga- te marie de albingana prepositus .. . (CHAR 1048: lo
rium nec ullum datum. stesso documento. datato 1098, collocato sotto la dilla
L albergaria. . del 1198). LJ.I 514. a . 1204 hominibus de albingana.
aIbergatorem sm. "albergatore" ASA 219 a.1350 (Alb.) nulla persona in civitate albinga-
MNS.l 14 a.1376 (Sa~.) de sacramento albergatorum. ne vel extra ... [eneat arzenam...
LG 664 a.1406 (ars) altiergatorum. ,l' LSM 6 n. , 9 n. RGS 314: accentuazione sdrucciola. g41-
L abregatorem. albergare.ar!:>ogator. D albergapr. lica. ! I
albergum sn. "albergo, ,lofanda" 1... a1bel1:ga. a1beng~a. albengas!na. albigenensis. albinga-
CNM 332 a.1203 (Sav.) isti sunt hospites qui iurarunt OIS . albmgano. alblOganum. albmgaunum . .albinguena. 81-
non permittere ire suos hospites extra suum alberg~m an- bium ingaunum. ambiganensis, arbinghina. D albenga.
te diem... , l ,
a1binganensis agg. "albenganese"
albergum sn. "iributo di a1bergaria" l '.
O.FORME":"INI, GSLL n.s. lO (1934) 45 sg. a.89O in c<>.-
IEA 116 a.1233 (Alb.) debet dare omni anno domino bo~ mitatu albmganense, parti bus mariti me in loco ubi dicitur
noiohanni ... albergum unum sufficientem dominis.' ' palmate.
L albergaria. D abberg. ' albinganessus agg. "albenganese. di Albenga"
albergum sn. "casata" ~'-;'-; I
IEA 75 a.1212 (Alb.) in plano mulemule a feudo borzii et
CSS 251 a.1435 (Sanr.) succedat'1tdicte mulieri 'defuncte a via albinganessa inferius et ab aqua berbene usque ad
propinquiores ipsius de suo albergo antequam 'esset ad mare.
domum viri... - succedant ipsi defuncto propinquio- albinganis nl. "Albenga"
res, seu de albergo et cognomine eius. DSP{)3 a.I447 SCT 141. LSM, 9 n.: Anonimo Ravennate.
etiam si esset de stirpe progenie' vel albergo ipsius. testa- L albingana. '
toris. RGL 4 a.1576 complecti omnes et quoscuinque in
albingano top. "Albenga"
libro civitatis 28 familiis seu alberghis descriptos. I
a1bergum sn. "albergo, consorteria di fa"l:iglie nobi- PQV 62 n. (Fredegario 4,71) Chrotarius cum exercito
a1bingano, varicotti, saona .. , vastat. ...
li legate da parentela o da ,comuni interessi; ha parte at- L albingana. .
tiva nelle lotte cittadine" _ ' ...
AL2 71 a.1265 (prima attestazione dell'uso del tennine albinganum top, "Albenga"
in questo senso) obertus spinulla cum thoma fratre suo ... SCT 142. LSM 6 n., 9 n.: sec. ix-x. QVS 126 n.42.
et quibusdam iuvenibus de albergo suo... LJ.2 433 L albingana.
a. pO l exc~ptis ilIis de albergo, grimaldorum. VSC 38 p. albingaunum top. "Albenga"
~.1399 a4 capella,m institutam e! ordinatam ... per ma~o SCT IlO, 142. APT 24, PSL 94 (accento) . RII 28-30
rem de, albergo suo de embriaci~. LJ..2.1461 a.14~6 et 1a- (1973-75),6 n., 9 n.
cobq asano e,t georgio de auria representantibus albergu~ L albingana.
nobiIiufltl d~ auria. , . VTS 63 a. 1458 (Sav.) parentela de albingenensis agg. "albenganese, di Albenga ,) ,
albergo illorum de vegeriis: ' LJ.2 413 a.1300 ipsis otnni- LSM 5 sg . a.1289 corpus ... beati martiriani episcopi et
bus 'et singulis,' tarTI de albergo gri'maldorum ' q~lfm aliis albingenen'sis et confessoris christi.
quibuscu~que ... SCT 68 a.1278 in ~omibus comunibus L albingana. a1bigenensis.
inter ips'os heredes et alios de) 11bergo auri~ que sunt ia- albinguena top. "Alben.g a"
nue in su'xilia et in serravalle. .. . CDG 61 a.1128 homo de a1binguena.
C.DESIMONI,'ASLSP 1 (1868) 116 sgg.; GR 2 6 sg.;' L a1bingana.
SFG.r 74 sg.; F.POGGI, ASLSP 54 (}930) fa,sc.3, 41 il.; a1bintimilium top. .. Ventimiglia "
PVS 115; VTS 63 sgg. scr 11p. BCB L32 n. ,
alberia top. (Gen.) , '. L a1bium intimilium. vigintimillie. vintimiUum. v'entimi_
BSR 292'a:1206 et plebi de carancio et plebi de alberia. lia '
albettengi .~6gnome (casata savonese) I , albinxius sm. "albagio"
BG 11?r. as.xii (Sav.) turris albertengoru~. DAF 24 FI.L 304 a.1376 (Sav.) et nuUus textor ... possit ... tener
a.1300. ,richardus de albertengis de sagona. DAF 39 a1lquem pannum ad largum ... qui sit minoris numeri oen-
a.1300 bernardus de albertengis de sagona, ianuensis. tanariorum duod~im, et saye minoris numeri centanario-
MIA 86a': 1303 (Sav:) pauli riardi albertengi', '.' rum quatuordectm, exc,e ptis a1binxiis qui impune lexi
, albexans ' m., n.p. (driundo di Alba)'" possint nonobstantibus supradictis.
SLS.I 87 n. a,1207 albexanus balduinu's. " . L albaxius.
Lalba'.' \ ;{
j albion top. "Albione (Gratt Bretagna)"
Albici l'l. "etnico Ligure" LAV404.
LAV 404~ cXJ3iOtlCOt .(Strabone). ' L a1bici.
L a1bion, albium. a1bionus sm. "conca, vaso" I ',:
albiciola top. "Albisola" l
CPB 244 a.1388 (Piac.) item unum albionum a carnibus
N.LAMBOGLlA, in: RSL 8 (1942), p.13: Ducelia (SitlinaeY salatis.
>Alba Bocilia > Albli'Decelia > I<\lba Vicelia (Alba Vici- h arbium.
lia, Anonimo Ravennate) > A:ibicelia > Albiciola. il albiola cognome ,
L albiola. . , . il
CGS.l 295 a.1159 W. trallandus et cintracus et rainldus
albigenensis agg. "albenganese, di Albenga" albiola.
LSM 5 a.1289 translatio sanctissimi corporis .. . beati a1biola I a1bizola top. "Albisola ,. , I,

martiriani albigenensis episcopi et confessoris christi. CDO 121 (=LJ.I 65) a.1139 castrum albizole. CDG l
L albingenensis. ' " I 325 a.l155 a capite mede usque ad castrum albiol~
albinarius 'sn. "alveare" . , , CAC 23 a ..1178 (Sav,) ad albiolam. ~P 87 a.1203 qui~
OR 15 a.1297 (Cosio) qui acceperit 'alienum albinarium. dam de alb1ola. G~.2 55 a.1205 ogenus de albiola. AI
FPR3.
L arbinarius. (
1 \ 22 a.1227 apud alblolam. SRC 76 a.1251 de castrQ a.-
biole. SRC 78 a.l251 (Var.) castrum albizole.
albi 69 aldi

FGS 354 a.1303 percival de albizola. SRC 505 a.1381 iuris nomine albuzola. RPV 187 a. L181 (Sav.) ab aqua
(Sav.) in dieta villa albizolle. SRC 507 a.1381 (Sav.) in spoltumi usque ad flumen albuole. S~B 112.a.1184.ac.-
dicto posse albizolle. SRB 232 a.1397 (Sav.) illos de va- tum apud albuzolam in c1austro ecc1esle sanctl benedlctl.
ragine. Celis et albizolla. LG 505 a.1403 ne in albi zolla SRB 39 a.1186 (Sav.) homines ... de Cellis et de albuzo-
quid proprium habeant saonenses. la.IOSM 165 a.ll90 rajnaldus nepos rainaldi albuole.l
L albuzola. SRB 108 a. L198 (Sav.) onricus de albuzola. PMN 86
albitrium sn. "arbitrio" a . L209 (Var.) carta de precio soLuto pancia et henrico
eST 212 a.1381 (Tag.) faciam presentialiter solutionem marchionibus ponzoni sue partis albuzole. BG L74
fieri creditori de debito et expensi s. bonis eius mobili- a.1219 (Sav.) duodecimam partem unius masi quod iacet
bus ... albitrio extimatorum meorum . ad albuzola qui appellatur masus montis ferrati. SRC 76
L albritus. arbitrare. D arbe/rio. a.1251 (Var.) castrum albuale. SSA.2 134 a.1345 (Sav.)
albium sn. "vasca. cOllca" per stratam deversus albuolam: . .
LEM 230 a.l238 albium i. I
L alba. albiola. albizola. arblsola. arblola. arblzolla.
Larbium. D albissola. arbisoa. arbisola.
albium top. alcheria sf. "feritoia "
LAV 404 Albium ingaunum, albium intemelium. LMS 226 a.1222 hedificium non de beat habere retro ...
PSP' 27 n., 28 n. "toponimo preromano, o almeno della fenestram nee aliquam aperturam. ;. excepta alcheria am-
romanizzazione. ' L 'apposiziO/ze di un sostantivo ad altro pliludinis digitorum quatuor tantum pro lumine redendo
sostantivo. senza suffisso deri vativo. con adattamento L archeria. arcus. archerius. D hercher
della desinenza, fatto pa/eo/igure. L'aggettivo non alcherius n.p., m., cognome
derivato dall 'etnico. ma l'etnico apposto e concordalo CDG.2 153 a.1172 alcherium vecchi lucensem. PMS 46
con il sostantivo." a. 1189 (Alb.) ogerius alcherii. OSM 8 a.1190 alcnerius
L albici. bancherius. .l .
albium ingaunum top. "Albenga " PlA 61 sg., n.2: improbabile /' origine araba.
PSP 27 n., 28 n. L arcus. archerius. ,
) t
L ingauni. D albingana. alciare vb. "alzare, sopraelevare"
alblum intemelium top. .. Ventimiglia ' LO 337 a.1363 (- LG 974 a.L403;DSP.20 a.1459) ten."
PSP 27 n., 28 n. " neatur et debeat habere. tenere et erigere vel de novo fa
L albium intimilium.
albium intimillum top. ' "Ventimiglia " . '
cere unam maceriam ad maltam et calcinam, veL ad mu-
rum sicum. GR.2 7 (Mon.) maligno spiritu Qlotus alcia-
PIin., n.h. 3.5.48 oppidum albium intimilium. vit pugnum et bis percussit.
Cf Varr.r.r. 3.9.17. L alzare.
QVS 121 n.8.
,alciata sf. " rialzo " . . .
L albi~,n intemelium. albintimilium. intimilii. OR.2 7 (Sarz.) possit habere alclatam cUlUshbet canale
'albolus sm. "vaglio " dictorum molendinorum.
SIP L76 a.1420 (Massa) unus albolus. D a/sata . alzare.
IVI,205 sg. "cf od. abiolo (Massa) alveus) "arnese di alcius avv. "pi in alto" ) .
legno che serve per ventolare il grano" LG 303 a.1363 teneantur ipsi patroni ... portare ... gonfa-
DU~.L 125: alveus, -um "vaso" . Cf MU1125. ronum unum seu vex.ilum, ad arma sive insignia crucis, al-
Dabiolo. cius celeris vesilis, su per pupam veL ad pupam ipsius ligni.
alborem sm. "albero della na ve" alcoracius cognome

"\
l

PLC 22 a.l201 (navem) paratam et fumitam de bonis ar- PIA 62 n.3 a.1 L88' (Gen.) gandulfus aIcoracius arabo).
boribus ... de flopchis duobus ultra ilIos de alboribus. alcornyne sn. " specie di stoffa o pelliccia?"
L alborare. arborem. CA 620 a.1292 capicium. de alcomyne.,
alborare vb. "'munire di alberi (una nave)" DUC. L 171 alcorninus: suber ~ -'
CNM 187 ca 1205 (Sav.) quando ivit ianualll ad alborare alcutorem sm. "arciere, balestriere"
navem. GR 15 a.1363 (Diano) balistrerium sive alcutorem.
cf. JAN. VPM L95 sg. L arcus. archerius. '
L,arborare. alborem. D dezarbu. aldealdi top. nome difamiglia)
a1bornUS n.p., m. SRB 320 a.1407 (Quil.) aliqua persona de viarasca, de
U . L 739 a.1224 (Vado) albornus. morutio, de nuce, de aldealdi - quelibet persona stans et
albregare vb. "dare albergo, dare ricetto " habitans in dictis villis ... et aldealdorum.
CCS L24 a.1414 (Celle) de non albregando aliquas ca. aldevrandus n.p., m. . '.' ,
pras extraneas (v./.: abrigando) ... - albregare seu re- RCA 286 a. L132 conradus merdenventre filius aldevrandi.
ceptare aliquas capras. PAC 11.
Cf. . SAP 386 anI. 10mb. albregar, m.s. L andebrandus. audebrandus.
L abrigare. albergare. aldia sf. "serva (diritto longobardico)'" . .
albritus sm. "arbitro " RCP 27 a.981 (Luni) cum . .. servis et ancillis, collonis et
VNB 3 a.1247 (Bonif.) n05 .. . aLbriti sponte eleeti ... colLonabus, aldiis, aldiabus. .(
L albitrium. arbitlllm. DUC.II72.
albuelis sn. "sorta di uva" L aldius. auda.
ALE 38: Iig.-Iat. albna o albuelis. aldionem I aldius sm. "servo (nel diritto longobardi-.
L albena. co)" l

,albus agg. "di pelle bianca" DAF 57 a.1300 scla- Rotharis Lex 219 si aldius ancillam suam aut alterius tu-
vam ... albam de proienie scJavonia. . lerit ad ~xorem . .. RCP 27 a.981 (Luni) cum ... servis et
albuola I albuzola top. "ALbisoLa" ancillis, collonis et collonabus. aldiis, aldiabus... CDG 7
AMSSSP n.5.8 (974) 45 a. 991 (Spigno) in loco et fun, a.l056 servi vel aldiones ecclesiarum vendebant et dona-
dO.al[buzola) mansos quatuor. (L'integrazione, dovuta a bant res suas cui volebant.
V.Poggi (Miscell. di storia it., 3.serie, 1.4, p.48, dubbia). DUC.I 172. BIR 5 LL.
SRB 85 a.1121 carta de facto albuzole ... castro uno mei L aldia. aldionem. auda. audus.
aldo 70 alfe
aldo n.p., m. aleum sn. "aglio"
PSN 97 a.l092 (Saorgio) aldo. RCP 293 a.1235 (San.) brassicas vel porinas vel cepollas
L aldius. '/ j vel alea, 'poros vel caules. RCP 352 a.1277 (Sarz.) de
alea sf. .. aia" quolibet centenario cepparum, aleorum... TL.3 625
GR.2 77 .(Lavina) de arboribus stantibus~ vel p~u.vi'?nti a.I449 (Caffa) pro singulo curru aleorum .. .
bus vel adumbrantibus super ,alienis domlbus,' visarus et L aglius. aleus.
alei~. ." aleus cognome
L area. . ,. FAF 302 a.1268 obenus aleus de alba.
alea sf. "aglio" L aglius
CA 606 a.1292 item in alea et cepis iij r. alevamen sn. "letame" ,
L aglius. GEC 84 (Chiav.) alevamen sive leamen.
alearare vb. "verificare" L letamen. ,
GR.2 7 (Sosp.) quod rasperii teneantur alearare mensu- alevamen sn. "pianta domestica"
raso SRB 314 a.1407 (Quil.) de non arancando ... aliena aie-
L lealis. vamina neque vites ... arborem allevatarn.
wee sf. pl. "specie, di gioco". .' alevatus agg. "domestico, coltivato (di piante)"
CSS 242 a.1435 (Sanr.) ludere ad tasillos sive ad azar- SRB 311 a.1407 (QuiL) pro qualibet alia arbore domesti-
dum preterquam ad aleas. DMC 453 21xv. pro ludo alea- ca et ~levata non fructifera .. . - arbores ca~tanee ~ec
rum sive tabularum et scacorum. I ,
alias ~evatas fructiferas. SRB 314 a.I407 (Quil.) arbo-
DUe.7 323 s. v. seaehi. rem allevatam.,
L malea. alexandria top. "Alessandria (Egillo)"
weCantem sm. "avorio" ., RCA 9 a.1143 omnes naves que venerunt de ultramare et
GR 17 cruxeta una elefantis. de alexandria et de romania et de illis panibus. '
L a1exandrius. ,
L alifantem. alefantus:
aleCantus sm. "avorio" (costa) alexandriorum top. (nome difamiglia?)
GG.2 316 a.1206 tres petinas de elefanto~ . CAC 58 a.l178 (Sav.) tres partes unius terre que iacet in
costa alexandriorum. CAC 310 a.1173 (Sav.) de tem ca-
L alifantem. anofanctus ~ anofantus. elephant. elefantem. nonica, in costa alexandriorum
elefantus. elephantus. helefantus. elephantem. ~ an'of- NSS 226, 258: Legino (Sav.) "localit ignota".
fanto. /, alexandrius agg. "di Alessandria"
weCantus cognome I
PS 34 s.xiv. "alexandrio"
GG 19 a.1200 marchesius alefantus. L alexandria.
allega sf. "alga" . " " . alphabetum sn. "alfabeto"
CSS 325 a.1435 (Sanr.) non tolIal. .. allegam Slve ar~nam GR 97 a.l404 (Sav.) ab discentibus alphabetum sive ta-
\
accumulatam . . bulas. TL.! 832 a.1458 alphabetum unu~ zi(ratum.
RGS 338. ALE 12. /'
TL.2 869 a.1472 formam a1phabeti zifrati.
L aliga. D rega. aiga. . (per) alpha~tum loc. "metodo di redazione di UIJ
alegrancia sf. nome di nave ("allegrezza)" atto in due copie, al fine di assicurarne l'autenticit: fra
S'NN 83 (= BGS 91) galea que dicitur alegrancia. CGG le due copie affiancate dell'arto. scritte sullo stesso fo-
212 a.1260 (PortoY) comiti galee diete al.e g / aricie. glio, si scrivevano verticalmente le lettere dell'alfabeto.
DRG.3 763 a. I 278 galea que dicitur alegraneia. Le due parti venivano poi separate in modo che le lettere
Cf. SLS.2 133 sg.: Alegrancia :'n.p.r.: non documentato, risultassero divise fra i due contraenti, e dovesserq Com-
in Liguria" .' '\ .. , baciare nel successiJo raffronto." I .

D alegraza. ,'. COS 4 a.1l86 hine (di questo arto) debent fieri duo in-
alegreitus I alegrettiJs I alegrinus n.p., m: . . I
strumenta per al(phabetum).
RCP 37 s.xii. scariis curie sarzane ... alegreIto. RCP 38 L papirus sissus pari.
a.l199 vitalis quondani alegretti. PLS 347a.130 1 tibi alCachinus cognome I

alegrino fatinanti. PLS 353 a.1301 quandocu,mque de CGS.l 69 a.1156 wuilielmus alfachinus. BSR 104
sua, dicti alegrini, fuerit voluntate et mandato ... a.1180 guilielmus alfachinus. CDG.2 272 a.118'1 alfa-
al~ms ~.p., m.. . chinus predictus boabraam . .. alfachinus isaac eben ma-
MBL 164. a.l095 (Lrins) signa manuum alegro et ro- chomet ben-ali. GC.2 92 a.1191 wilielmus alfachinus.
dulfo. COS 45 a.1186 alegrus forbitor. NL.l 305 a.1210 LI.l 872 a. 1230 rusticinus filius alfachini. PAA 248
alegrus tornator. PLS 29 a.1300 alegrum fateinanti. PLC a.1253 guillielmus alfachinus. .'
197 a.130 l alegrus fateinanti. CSF 72 a.1357 alegrus PIA 27, 62. < ar: (al) faquih "teologo. giureconsulto", ti-
blanchus .. . civis ianue. t% ' onorifco". ALN 519. M.CORTELAZZO, LN 18 (1957)
95 sgg.: ven.fachlm, n.p.
D alegru. 1 >J
L affachinus. fachinus. D facchino.
alleiare vb. "scarjcare,fare'getto (di parte del carico
per alleggerirda nave in caso di pericolo" / , . alfanetus sm. "pelle di animale usata per fare giaci-
l'U
SIG 339 a.1330 (= PLL 445) de non accipiendo naulum
de mercibus aleyatis seu prohiectis". - merca~cia ...
~GS.2209 a.1164 pro alfanetis eius ... debet accipere tot
bisancios.
quam ipse alleiet seu exoneret. .. de sua gallea seu hgno. , PIA 34 n.ll: < arabo. DUC.I 175.
D aleiar. leve. \ . ' , . alphanus n.p., m.
weysuch sm. "gioco d'azzardo" PIA 63 n.5: a.1174 (Massa) alphanus de tignino.
GR.2 83 a.13"76 ~Grasse) non debeat ludere ad aliquem IVI :< aro (al) faraf "cavallo". Cf doc. a.l13? (Sic.)
ludum aleysuch. , ,'. '. . w..qxlVOU KaJ3Cl,,apt. ' ,
L aissuch. alferius "alfiere" .. cognome
wleta sf. "aletta, risvolto di manica" PAC 2 sg. a.1143 petrus alferius. I
NIS 355 a.1425 vestem unam a domina ... cum manicis PIA 63 n.6 (n.p.) "origine germanica piuttosto che ara_
ad alletas. ba. ' 1 DEI.Ll20 < aro (al) faris "cavaliere" .
D aretta. D eifeo.
alfe 71 almi

a1feruchinus n.p., m. aliquis agg. e pron. "uno, quaLche, qualcuno"


U.l 27 a.1124 alferuchinus paganus. CDG.I 33 a.l109 nec aliquis ... ambiganensis .. DMC
PIA 63 n.7 < ar. alfaruq. 325 a.1418 item quod aliquis officiallis seu logariastillis ...
r alfondega sf. ''fondaco, quartiere commerciale ge- non possit ... angarizare aliquem rurallem ... TL.3 645
novese alt' estero " a.1449 (Caffa) de non appaltando sal ... - quod non pos-
U.l 123 (= CDG 207) a'! 146 (decreto di Alfonso VII di sit aliquis ianuensis .. . appaltare .. . salinas sitas .seu posi~as
Castiglia) et habeatis unam alfondegam de melioribus. in toto imperio gazarie. eST 176 a: 1381 <:1'ag&,a) sta~tta
PIA 38 0.29; ALN 105: < aro funduq "alloggiamento per re ad mensuras iustas et pensa qUlbus utttur m thabla et
mercanti", dal gr. ncxvOoxe"tov. ipsas et ipsa iustas et iusta recognita et reeognito alieo .(=
L fundicum. aliquo) spetiali marco. CAR 15 a.1418 qu?<i nullus de dlC-
algara sf. ."danneggiamento " tis socis dicant vilaniam aliquis mercaton, nee quod ble-
RL 207 a.1267 (Apric.) de gasto sive algara [acta iofra stimant mercanciam nulam in alico (= aliquo) modo
c1ausis ... si aliquid avere fecerit gastum seu algaram in alisfrotum top. "Harfleur (Fr.)"
alieno clauso, cadat. .. DKR 489 a.1430 portumque facere in alisfroto.
FOT.l 59. PIA 37 n.28: < arabo. L alifrotum. aur.ifrotum. averfrotum.
L algarare. argayrum. allivellatus agg. "affittato, dato a livello"
algarare vb. "danneggiare" SCS 297 a.1530 (Sav.) ilem in una villa allivellata apud
GR.l5 a. 1267 (Maremo) de non gastando vel algarando sanctam ceciliam denarios sex.
alienas bestias. . L livelare.
FPR 5.: da connettere con dial. zgrei < excariare. 'a1ma top. Il - ' . . .
Lalgara. ASB 68 a.960 abitalores alme (Arma di .Taggla) ad
alghius sm. "aggio?" . , aquam almedani citra SRB 126 a.lOO4 (Sav.) fosatu qui
ASA App. 4 a.1174 (Alb.) t de singulum molendinum dicitur alma. CAC 469 a.ll8l (Sav.) in rustenexe, in 10-
habere pro vianda antea tantum quantum alghii io. et bo- co qui dicitur alma.
nus semor (corr. bonus senior) molinari et suorum sodi. L arma. almiora. D Arma.
algiro top. "Giro (Fanariaki. a{{'imbocco del Mar a1maJochi top. .
Nero)" . FCT 46 a.1435 (Triora) et dehinc inferius ... usque ad
AIM 135,2680.182 (inizio s.xiv). aquam cum alma ignis vel fochi (Ivi. p.10B. traduzione
L alziro. bucha. bueha de gi~o. beehagiro. giro. dell'editore: "l'Arma / Arma del Fuoco") usque ad sa-
alla sf. "seconda di cambio" pellum versus almam et mulaograta. fochi co~muniter
BBL 247 a.1473 recepimus 1473 die xx februarii, in alia predicte universitates ha~nt et pos~,~eant .omOl tem~
sua unius monete saraforum in xii ii. in alia sua unius re et qui ante fuerit in dlcta) alma .,bl p~clfice dor~l~e
monete racione saraforum ... BBL 8 item 1475, die ii. ja- possit; et de sapello diete alme infenus qUiete de ,homl m -
nuarii, in alia sua cambiata .. . bus triorie sit.
(ad fontem) alianam top. . alma sl1. pl. "arme, stemma" .' .
SRC 170 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratbe CP 272 a.1455 pumarium unu.m . cam~au. albi cum SUlS
loco ubi dicitur ad fonte m alianam. frexiis aureis et almis commuOlS lanue m els.
L (ad fontem) arianam. L arma. ,
. aUanus top. (Val Polcevera) a1maneschus agg. "alemanno, gemumico" . .
PTP 19 (SM a.117 a.c.) in caslelum quei vocitatust alia- DRG.3 634 a. 1262 lib ... inp}icatas separati m lO pan~~s
nus. alamaneschis et bergomaschis. DRG.3, 685 a.1264 peCl1S
PTR.,47, 49 < Allius gent. rom. Cf mons alianus (presso quatuordecirp ... pannorum alamanesco~m.
Bavari). DRG.l.l90.
alieus top. L alamania. alamannus. a1manscius . lamanescus.
GDN 575 .~= SRC 532) a.1189 (Sav.) in pallaceto a sum- D alemanu. I

mitate alplS usque ad petram alpiselle et usque in vallem almanscius sm. panno alemanno; tedesco"
alid: '\..- DRG.2 59 a.12oo confiteor DRG me accepisse .. . alman-
L aglius. scios duos et viridem i. cambraxii
aUfantem sm. "elefante" DRG. l 190. '
PLC 23 a.! 30 1 de brazille, canella et dentibus de alifan- L almaneschus.
te. almaria top. "Almeria (Spa.)"
L alefantemm. alefantus. RCA 9 a.1143 omnes' naves que venerunt de ultramare et
allfrotum top. "Harfleur (Fr.)" de tunese sive de bugea et de almaria. CGS.l 25 a.1156
DKR 490 a.l430 in portum alifroti. unam scutelLam pictam de almaria. CGS.2 296 a.1156
L alisfrotum. iordanis de almaria.
allga sf. "alga " PAC 19.
GR 14 a.1519 (Alb.) nec tenere possit aizenam, vel ali- (in) a1maanis top. (Sav.) . .
gam, fimum neque aliquam putredinem. SRC 166 a.1263 (Sav.) eampum unuro m almaams.
L allega. a1medanus top. (torr. Armea) . .
alligatus agg. "legato; allegato " ASB 68 a.960 habitatores alme ad aquam almedanl Citra.
RVN 127 s.xiv (Noli) possit ipsam (capram) pascere in U.l 1282 a.1259 ab aqua almedani citra.
terns suis et commuois, dummodo sit alligata. TL.l ,910 L arma. alma. '
a.1459 sed ut omnia c1arius inspieere valeant. .. magnifi- (de) a1mensarda cognome
centte vestre alligatum carculum cum presenti nuncio de- MSQ 135 n. a'! 232 (Sav.) (Bertolotto) de almensarda.
tulimus. a1mlola top. (Sav.) , .
L Iigatus. SRC 172 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratone
, aUqualis agg. "di qualche genere" in almiola.
LG 338 a.1363 quotienscumque contigerit velJe fieri ali- L alma. almiora. arma. D armissa.
quam expensam, errogaeionem, donacionem, alienacio- a1miora top. (Sav.)
nem, remissionem vel aliqualem diminucionem ... seu SRC 170 a.1263 (Sav.) in almiora.
etiam provisionem vel ut volgariler dicitur ihuumentum. L alma. arma. almiola. D armissa.
almu 72 alpi

almunda top. (Sav.) , alorganihinus agg. "termine connesso con tafilatura


CAC 312 a.1180 (Sav.) omnibus lerris quas teneo in silva della seta"
et in almunda. AS 65 a.1432 et quod tota tella si, dupla vel alorganihina.
almusala sf. "coperta ?" MAS 246 a.1487 camocata ... fabricentur de seta filata et
CGS.1 25 a.1156 duas alll)usalas. torta alorganihinna de portatis octuaginta quatuor et de
PAC 19: sp. almoala. filis octuaginta pro singula portata tantum.
PIA.34 n.12 < arabo. L organziil.
alnascum top. "Arnasco" alpa sf. "alpeggio"
CAT 140 a.1326 (Alb.) petrus bassus de alnasco, RLC 63 a.1297 (Cosio) erba alparum.
L arranianus. arnastrum. D arnasco. L alpagium.
aJoaudus , m., n.p. "Arnaldo" alpagium sn. "tributo sui pascoli montani estivi l'
CAT 128 a.1326 (Alb.) alnaudi bacini. GR.2 '53 a.1233 (Tenda) cedit omne ius quod habet in al-
L arnaldus . pagiis et pascheriis.
aloa sf. (bot.) "aloe" L alpa. alpiaticum. alplattcum. arpaxio. D arpaigu.
FCD.2 208 a.1278 buxolam unam cum ligno aloe. DDG alpao cognome
492 a. i 376 aloa capsia i. . PPE 29 a.1145 gandulfus alpan.
L aloes. alpeluco top.
alodem sm. "al/odio" BSR 269 ca.994 fines vero .. . de superiore capite alpelu-
MBL 108 a.l047 (Lrins) et comparavit istum alodem co. .
bernardus unum cabellum et unum aulspergum ... - que Lalpem.
habent et que .venturi sint de ipsa muliere ad proprium alpem sf "montagna, pascolo montano"
alodem . ') HAW 40 ~.747 ~Bobbi~) alpe nostra carebalo. ReA '252
L alodium. t , a.l01O qUi poslt.a est ID. alpe ubi nominatur cavalite.
alodialis agg. "allodiale" RCA 80 ~.I1.47 SI ha~ennt lx;stias que sumpserint escas
BAV 191. 208 a.1393 (Moncalvo) in aquatibus; pascuis, vel pavennt 10 boschls ve.l alplbus aut pratis libellariis ...
venationibus, pedagiis, montibus, planitiebus, hortibus. SRC 532 a.1189 (Sav.) m pallareto a summitate alpis
angariis. perangariis. gabellis. daciis. molendinis. fumis. usque ad petr.~ ~lpiselle: CNM 289 ca.1203 (Sav.) in-
cureis, et aliis quibuscumque tam feudalibus quaml alo- terrogatus ubl slbl abstuht ~accas , respondit ' in alpibus
dialibus. stel.le. ~C 60 a.1297 (COSIO) erbam .. . de alpibus caste-
alodium I alodum sn. "allodio, propriet allodiale" lante CUXIl .
CHAR 447 a.l025 (Savigny, Savoia) tale 'alodium quale HAW 8. sgg. "termine di origine preromana ". APO 553.
visus sum habere et possidere. :. MBL 326 a.1089 (L- lat. ~lplS dali 'etrusco. . Il significato "pascolo alpino" ;
rins) illud etfam quod propriis' alodiis esse scitur. CDG medIevale. SPS 129:. Il termine, di origine preceltica'.
134 a.1141 castrum aymelii quod erat alodiu eorum . connesso con la s~r/e roponoma~tica "mediterrane'a"
CDG.2.82 a.! 168 de hiis proprietatibus vel alodiis que ... rappresentata dal tIpO ALBA. Altra Ipotesi N .LAMBOGUA.,
tenetis. CDG.2 289 a.1184 terris meis alodis et domnica- RH 3 (1937), p.98. SCT 17: nelle valli alpine il termine
tis que leneo. RCP 561 a.1188 (Luni) suum alodium sive designa un terreno collettivo specialmente destinato al
eius proprietas. SRB 119 a.1192 (Legino, Sav.) et omnia pascolo.
amodo libere et in alodio quiete .. . tenere et habere:'Pfy1S, L alpag,ium. alpeluco. alpiaticum. alpicella. arpem. dsal-
61 a.l192 (Sav.) medietatem omnium terrarum .. .. sive pare. inalpare. D alpe. inalp.
sint alodum sive libellarie. ASA App.5 a.1212 (Giusteni- alpem sf. "diritto di alpeggio "
ce) facimus cartam vendicionis in allodio et pro all~dio IEA. ?7 a.121~ (Alb.) cum pratis, vineis. Cum alpibus
vobis de tertia parte pro .indiviso de castro petre. FAF 103 placltls et banms '
a.1232 (Novi) castrum et villam cum omnibus hominibus alpescella top. (Sav.) - t.
et pertinenciis. et in alodio. RCP 149 a.1237 (Sarz.) ita SRB 95 a.1176 (Sav.) carta de facto argenterie de alpe-
videlicet ut id quod est alodium habeanl iure alodii, id s.cella . .. - quod comune saone habeat in argenteria, tec-
quod est feudum habeant iure feudi, id. quod est, pensio- tlam ... super totum alpeselle. '
nem vel aliter, habeant iure eodem. VCB 140 a.l239 L alpicella. D arpixella.
(Bonif.) vendunt cedunt et ad perpetuum tradunt in alo- alpesella top. (Sav.)
dium .. . territorium unum. LG 162 a.1303 feudorum sive SRB 95 a. ~ 1?6 item habe~t comune saone alpesellam si-
alodiorum. ZAC 252 a.1303 (Alb.) libere et in alodio. ne c~ntradlct1o~e embrom .. . - quod comune saona ha-
L aIaudis. aIodis. alorius. ' beat m argenlena alpeselle teniam. .. , .
aloerius agg. "allodiale " L alpicella. D arpixella.
CAT 113 a.1326 (Alb.) aloerii de toirano ... tenentes de alpexella top.
terris aloeriis. BCG 40 a.995 in ~oco qui. dicitur alpexella. U.2 475
Lalodium , a.1317 obertus meslgra de signo habitator a1pexele.
aloerius sm. "proprietario allodiale " L alpicella D arpixel/a.
CAT 113 a.1326 (Alb.) aloerii de toirano ... tenentes de alpexelum top. (Var.)
terris aloeriis. U .2 475 a.1317 (Var.) homines de alpexelo.
Ivi: "aloerii erano chiamatii proprietari di beni immobi- L alpiceUa. S .arpixella.
li posti all'interno di una giurisdizionefeudale". alpiaticum sn. "diritto di alpeggio "
Cf DUC.1 197. RCA 278 a.1024 scatico et alpiatico in domnico sit fe-
L alodium. ~ se~atum. RCA .80 a.1147 laus de scatico et alpiatico ho-
aloes sn. (bot.) "aloe" mmum de verom et de carpeneto.
CDG.3 97 a.1193 de omni carica, sauma et tursello sive BIR 486, 579. SPL 734. SLS.3 /67 "diritto riscosso l
piperis, sive aloeis vel cimini. .. 916 dal vescovo Raperto di Genova sui pastori di pone.
L aroa. aloa. D alo. ~ei po~sess~ df!lI.a Chiesa. ~eLJ 'A/IO Bisagno ". PTR ~8
alogiare vb. "alloggiare, dare alloggio" te"!'me ~,urldlco.ammmlstrat'vo di formazione alto-
MGT 161 a.1453 fui .. . alogiatus. medIevale.
D alogi. L alplatticum. D arpaigu.
'. J
._- -- - - - - - - - - - - - _..,,-- - - - -- -

alpi 73 alte

alpiceUa top. (Sali.) a1tale top. "Altare"


SRB 97 a.1180 (Sav.) quatuor campos quos ecdesia fer- TL.2 303 a.1464 lansalotum vederium de altali magi-
ranice habebat in alpicella. strum vitrorum.
Cf SPL 721; SLS.3.155 "(Alpicella, irl Valle Scrivia): te- L altare.
stimonianza di antichissime attivit pastorali H. altare top. "Altare"
L alpescella. alpesella. alpexella. alpexelum. alpem. alpi- CAC 152 a.1179 (Sav.) homines de cario et de cruxferrea
sella. alpixella. arpixela. D alpe. arpixella. et de bolili et carcaris, de dego et de altari. CNM 174
alplsella top. sg. a.1204 (Sav.) qui bonus iohannes moratur ad altare.
SRC 532 a.1189 (Sav.) in pallareto a summitate alpis _ ponit quod villa que dicilur altare est iurisdictionis do-
usque ad petram alpiselle. PMS 46 a.1189 pelra alpisel- mini odonis marchionis el non saone. SRC 305 a. 1256
le. in silvis et nemoribus cruceferree et fomellis, millesimi,
L alpicella. D arpixella. carchararum boili et altaris. SRC 190 a.1265 (Sav.) su-
alplxella top. perius iugum altaris. BAV 192 a.1393 .( Monca.lvo~ 10-
SRB 99 a, 1171 (Sav.) in alpixella et eius territorio, pce ca ... altaris. SAV 9 a.1495 statuta et capltula artlS vItree
147 a.1356 minister ecclesie sancIi nicolai de alpixella. loci altaris. I

L alpicella. D arpixella. B. TERRACtNl, Il significato del n.l. 'Altare ' nelle Alpi Oc-
alplatticum (= alpiaticum) sn. "dirillo di alpeggio " cidentali, in: Atti del IX congresso geografico italiano
U.l IO a.1038 omnem foderum seu pregaria vel scitati- (Genova 22-30/4/1924), vol.2 , Genova 1925, p.326 sg.:
cum vel alplatticum. "Altare" voce celto-Ligure (= 'allllra, roccia').
L alpiaticum. D arpaigll. L altale.altarium. tullare. D art. I
alape cognome altare sn. "introito ecclesiastico, decima " '
SRB 65 a.1179 (Sav.),gandulfus alape. MBL 307 a.1088-1099 (Roma, decreto papale) ecdesie
L alciare. alzap , alzare. vel decime, que vulgari vocabulo altari a nuncuplmtur" ,
alzape cognome - altaria vel decimas.
ReA 82 a.1148 ansaldus alzape. PAC 6, II. D arr. .
L alciare. alape. alzare. peso altare vb. "alzare, sopraelevare"
alsare vb. "a lzare " CRA' 170 ~.1365 (Alo.) quod vie a molendino usque ad
TL.2 796 a.1471 tiratis ... suis manicis super brachia sua pontem longum ... altbntur. ZTA 34 n.3 a.1368 (Alb.) al-
et alsando pugnum, .. tandi et altari faciendi dictam gullam. ' ZTA 47 a.1382
L alzare. (Alb.) pro facere altare viam et ponte~. RH 8 (~953) ~
i alsare sn. "acciaio" a.1388 (Alb.) faciendum ipsum (reloglUm) pulsan, altan
TL.3 999 a.l474 inventarium rerum armo rum et munitio- et retici. LCA 56 a.1393 (Alb.) cum campanile . .. egeat
num comunis ianue in capha existentium, . . alsaris canta- altari ...
ria in numero Ixvi. L alzare. altationem,
L azarium. a1tarium top. "Altare " . .
alzare vb. "alzare, sopraelellare" PAC 2 a.1019 super altario. SSA.2. 88 a ..1~45 (Sav.) non
OR 98 a.1363 (Diano) teneatur alzare facere molendi- de beat tenere capras ... ab altario versus Clvltatem.
num .. .. beudum et aqueductum. ASA 80 a.1393 (AI b.) L altare. tullare.
cum campanile egeat alzari ... a1tationem sf. "sopraeLevazione"
L alciare. alciata. alape. alzape. alsare. alzationem. alzi- LCA 56 a.l393 (Alb.) in altatione (licti campanilis.
re. altare. altationem. altiare. auzatorem . exaltare. L alzare. altare.
Dars. alter agg., pron. "altro" J '

alsarium I alzarium sn. "acciaio" Rotharis Lex 219 si aldius ancillam suam aut altenus tu-
DDG 325 a.1376 pro alzarii ballis viii. CDC 120 a.1392 lerit ad uxorem. RCP 27 a.981 (Luni) cum ... servis et
alzarii baloni ii . TL.2 884 a.1472 emi faciemus clapas ancillis collonis et collonabus, aldiis, aldiabus. CAF 25
ferri t badilia ac balistas alsarij. PVP 293 a.1492 pro a.1 130 'de quibus predictis consulibus taliter pl~citabant,
ferri canto 34 alsarii. SFG.2 348 a.1539 cabella ferri el duo in unam comP3:gniam el duo in alteram, el SIC per ce-
alzarii. t,eras compagnias. MS 79 ad a.12oo venegml naves tres
L azarium. pisanorum armate, una quarum vocabatur castell~ et al-
a1zadonem sf. .. sopraelevazione" tera diana et altera paonum . . NL.2 331 NL.2 331 a.1225
ASA 80 a.1393 (Alb.) in alzatione dicti campanilis. facere in eo (ligno) coopertam et talamos duos coopertos,
L alzare. unum in proa e~ alterum in popa. SRC 161 a.1263 (Sav.)
a1zire vb. "alzare, sollevare" quartam partem alterius campi. LG 45 a.1327 conforta-
BGS 107 a.1253 et quod non levabimus nec alzibimus tores offitii alIsignationis, vel alteri ad quos s~ctenl em-
cohopertas dicte navis. boli vel terratica. LG 48 sg. a.1327 ad supradlctam apo-
L alzare. dixiam concedendu~ dictus dominus iudex teneatur re-
a1ziro top. "Giro, ani. Hieron, tempio di Giove Urio quiri facere ... alteram partem. CSG 71 .a.1375 :pe~onam
sul Mar di Marmara, presso l'od. Anadoli Kanak. Era aliquam alterius l'arochie. RVN 96 S.XIV. , (Noh). SI pe-
considerato il punto d'ingresso nel Mar Nero" cuniam sibi accomodatam alteri accomandavent.. U,2
AIM 135, 268 n.182 s.xiv ''fanariaki.'' 1314 a. 1402 in dieto instrumento diete alteriu~ pn~eve
C.DESIMONI, Glig. I (1874) 362 "giro, corruzione di hie- infeudacionis. LO 712 a.1406 calderarius, clapuclus ...
ron". dictum vas aptatum refocatum, reparatum seu de nov~
, 't h
PC! 507 n. "alziro = giro con concrezione dell'articolo n. reaptatum ... teneat. .. de foris cinctum et afumatu~ a
Li81giro modo et, forma quod dignoscatur ab altero lah,oreno no-
alzius agg. "colore di tessuto? .. vo. LO 706 a.1406 non incoriet vel incollet allquod scu-
BBL 82 a.1472 que berretine sunI albe el alzie. tum ... nisi de seppe caxei, et non de colla carte seu altera
L arzius. colla.
alta roua top. (bosco di lati/olie) a1tercationem sf.. alterco"
PQV 64 a.1259 (Roviasca, Qui!.) alta folia. CST 300 a.1381 (Tag.) in aliqua rixa vel alte:rcaliOlI;...,_ _
alte 74 aman
aItexa sf. "altezza (della nave)" alutus sm. "stringa per scarpe"
BSL 295 a.1269 de dicta mensura sive altitudine. si id GR 96 de alu:is siveyrinchis .. . quod conciari i non pos-
quod minuam .. . altexam inferius in cooperta [navis]. SInt allutos slve sLnnchas emere .. . vendere in eorum
L altitudo. autum D aulessa. apothecis .
altiare vb. "alzare. sopraelevare " alva sf. "spon ei!o, anta"
RIl 8 (1953) 9 a.1507 (Alb.) pro adaptando et altiando GR 20 torum opus organi cum alvi s ipsius eapsie.
palacio. alvacile n.p., m.
L alzare. PIA 64 n.9 : < arabo, attraverso lo spag nolo .
altilia n.p., f. alvearius sm. "alveare "
SLS.2 59 a.1I43 altilia de cerro filia earli. - a.1I55 in
GR 16 a.1435 (Sanr. ) si a liqua per ona commi serit fur-
medolico eoheret. .. terra altilie . - a.1198 altilia uxor
tum in examine seu alveari o apum , sive favo me lis ali-
quondam idonis de puteo. cuius .. .
L attilia.
L arbinarius.
altitudinem sf. "altezza (deLLa nave)"
alveum sn. "al veare"
CGG 66 a.1259 (Portov.) promittimu s .. . facere Iignum
unum navigale sive galliota de longitudine ... et latitudi- CSS 198 a.1435 (SanI'. ) si aliqua persona .. . inve nerit xa-
ne ... et altitudine verum ipsum facere debemus arbitrio men apium prove alvea alicuius per iac tum lapidi s non
magistrorum de dieta arte. BSL 295 a.1269 de dieta men- possit illud capere , nec colli ge re, sin e voluntate eius
sura sive altitudine - . .. altexam inferius in cooperta. cuius fuerint alvea illa. - quod credit illud xa men de
JAN.2 362 "altitudo in capitibus columbae ": hauteur du suis alveis exivis e.
navi re. prise des extrmits de la quille. JAN.2 420 "alti- L arbinarius.
tudo in sentina": hauteur dans la cale. sous la couverte alveus sm. "alveo, letto difiume"
de la cale. GR 2.43 (Alb.) de alveo seu leclo alicuiu s aque.
L altexa. alvilium top. (Alb.)
altocrea / altrocea / altrocJea "torta. fo caccia " CAT 119 a.1323 ricoboni de campis, de alvilio. CAT
LG 392 a.1383 pro altroeeis, verrutis et rebus simillibu s 139 a.1326 (Alb.) de coaschi s et alvilio.
que eoquuntur ad fumos, nuptiarum et conviviorum et amabertus cognome
aliis temporibus. LG. 400 a.1383 pancogoli qui casanis BNA lO a.1259 (Vent. ) in domo fulconi s amabe lti.
coquunt pane m, altrocleas, tianos, rostos . LG 647 a.1403 L amalbertus
panem , verruca, altrocreas. amaerius sm. "pollone ?"
L artocrea. GR 16 a.1274 (Castellaro ) iLem de quattuor amaeriis de
alucus m. (ornit.) "allocco (Stryxflammea ?)" viti bus denarius unus, nisi fuerint evenconi.
ALE 426: variante di ulucus, il. allocco < avis uluccus amalbertus cognome
con influsso di ala) BNA 197 a.1260 (Vent.) guillelmus amalbertus .
L ulucus. L amabertus.
aluda sf. "cuoio sottile e morbido, conciato e colori- amaliare vb. "stregare, affatturare"
to con allume e noci d galla; borsa di pelle; sacchetto di
GR 16(Godano) si quis fecerit pro se vel pro alia perso-
pelle usato per lo zafferano"
na maham seu facturam pro faclurando et amaliando ali-
DDG 297 a. 1376 pro alude ballis v. CDC 241 a.1386 quam personam . . .
alude dozene xiii . DDG 281 a. 1376 pro ... safrani aluda L malia.
i. CDC 283 a.1392 safrani orca baleta i. - safrani orea (de) amandola cognome
aluda 1.
CAT 119 a.1323 (Alb.) faciu s de amandola .
L aludeta. aiuta. alutus .
aludeta sf. "sacchetto di pelle per lo zafferano " L amandoleta . a mandolin a . amind o la . mandalu s .
D amandola.
CDC 33 a.1386 safrani aludeta i.
L aluda. aIuta. alutus. amandoleta sf. "mandorla "
alumen sn . "allume" PVP 254 ~ . 1458 culter una bocasini facta [disegnata] a
amandolehs.
CGS.1. I a.1154 quartam ... in alumine ucarino. CGS.2
204 a.1164 aluminis de castilia cantara tria ... item tan-
L amandola.
tum aluminis bucalcarii. GC.2 71 a.1191 cori a confecta amandolina n.p., f. .
de alumine et de bolcano bene. BeL 205 a.] 290 totum SLS.2 250 a.1299 (finale) ex dotibu amandoli ne ororis
iIlud alumen quod habeo in caffa. DDG 219 a.1376 pro tue.
aluminis pondis Iviii . DDG 363 a.1376 .alumen de rocha L amandola. mandalu .
(allume di rocca). DDG 399 a.1376 alumen de fecia. amantem SI11 . (mar.) "amante. j ime di mano vra che
CDC 11 a.1386 alumen de fegia , alumen de feza. DDG sostiene l'antenna della na ve"
259 a. 1386 alumen de felia (allume di Focea). CDC 168 BSL 238 a.1268 navem ... cum al11antibu duobus. LG
a .1392 alumen minutum "allume in grani" . SRB 414 775 a. 1404 amantem unulTI . PLL 468 a.I441 amantem
a.1484 (Roma) alumen conficere presumserunt in minera unum pro respectu de filo subtili.
aluminis massanensis dioeesis. PVP 287 a.1493 pro pre- JAN
cio de cant.II7 aluminum . CAR 103 a. 1569 diversam L amantus .
summam aluminum. amantigia sf. (mar.) ''fun e di manovra"
PVP 53 sgg.: "usato per dare vivacit ai colori" VPM ~~? a. 1495 (Gen .) bragoti duo CUlTI suis tagii s poro
D aliimme. amantlglls .
aluminare vb. "illuminare; adornare con lumi" amantus sm. (mar. ) "amante, fun e di manovra "
CP 162 a.1391 pro ceriotis lib. xiiii. pro aluminando BGS 82 a.1248 amantos duos et trocias duas . BGS 100
sanctum georgium in eius vigilia. a.1252 eum amanli s duobus nov is in proda . PLC ') ?
D aluminar. a. 130 I navim furnitam .. . de amanti s duobus ultra ill~
aiuta sf. "cuoio conciato, morbido ". de arbori bus. S
PVP 294 a.1494 pro grossis 22 alutarum f 22. VPM 90, 104.< gr. bi z. ll!W; "corregg ia.fune".
L aluda. alutus. L amantem . D amante.
~~~~~-------_. ~_._-- ~ .. - - - ---""

amar 75 amba

amarela top. (P i /'la ): "da UII fitonimo. pianta CDII amaxatus cognome
radice amara "
LJ . I 732 a. 1224 albertus amaxalus.
PSP 58 n.8 a. 1422 loeo dieta amarela. L mazalasi nus.
G.P(rSTARIN O), rece nsiol1 e a PSP , in : ASLSP n .s. 3 amaxia sI'. "con.cubina "
(1963), p.420, propon e < Cl mare/a < *ma/'rella, cf PSP VCB 290 a.1287 (Bonif.) ego iohanela oliveti promitto et
n.289.
convenio libi marco bentrame veneto me stare tecum pro tua
amarena sf. "cilieg ia ama rena " serviciali et amaxia usque ad annos sex proximos venturos.
GR.2 17 (Natie.) persica, po ma , pira. eeresias, amarenas, L amasia.
susinas.
ambassata sf. "ambasceria "
D amarena. amaro.
LJ.2 L343 a. 1402 omnem ambassatam ... quam ipsi syn-
(de) amarena cogno me
dici ambassatores el procuratores voluerint et ellegerint
LJ.I 1366 a. 1261 gualchinus de amarena . expl icandas.
amarigus m. n.p.
L ambaxata.
Ge2 155 a. 11 92 amarigus de mollaz.ana. ambassatorem sm. "ambasciatore"
L aimerieus.
LJ .2 1343 a.1402 omnelll ambassatam ... quam ipsi syn-
amarinatus agg . "equipaggialO. fom.ito di marinai " dici ambassatores etb procuratores voluerint et eJlegerinl
BSL 3 a.1246 naves ... furnitas , asareiata , completas et expJicandas.
amarinalas. - lembllll1 ... bene exarciatum el amari na- L ambaxalorem.
tum sex marinariis et uno infante BSL 25 3. 1246 quod ambasciata sf. "ambasceria "
diete taride debelll es e fae le assarciate el alllarinale sufi- MGG 258 a.1383 ad quod minatus ambasc iata turchis.
cienter. cf. CGS.2 303 <1 .11 84 navis debet es e be ne sar- L ambaxata.
tiata eUIll x. Illarinariis bon is.
L marinarius. ambasciatorem "messo, ambasciatore (carica conw-
naie)" .
amasamentum sn. "diritto fe udale di riunire pi ler- FST 34 a. 1592 (Triora) sindiei et ambasclatores commu-
re a formare U/'l manso ..
nis te neantur ... ralionem reddere.
RCP 489 a. 122J (Sarz. ) am3samelllum el di smasame n-
tum de pianapieti el de eruee el de banzola el de Illoren- L ambaxaLOrem.
ambasia sf. "servizio, prestazione d 'opera" .
tasco et de serra que teneballlr a fi lii s lambeni debet esse
lun (ensis) curie. CDL 134 a.720-744 (Mil ano) cot(= quod) faceret el ope-
L amasiamentum. ras a pradas el a Vil is et ambasias per ebdoma~as.
amaza porcus cognome Cf Ca es. b.g. 6.14 'ambacti ': servi che segUlvano la ca-
NL.2 83 a.l216 imon amaza porcus de susilia. valleria dei Galli.
L amaare. L ambaxata.
amassare vb. "ammassare, all/tnu c hiare ,. ambasiata sf. "am.basceria "
ASA 279 a. 1350 (A lb.) arzenam .. . in qu a leneal ponal ACM 49 a. 1396 (Carr.) pro allqua ambasiata.
vel amasset ve l acc lImulel fimum ve l lea men nee mur- ambasiata sf. "ambasciata. sede di rappresentanza
tam. all 'estero" J. IRMSC HER , Ph i lolog us 123 (1979) 145
L amassus. a.1414-18 graeci eliam cum lurcis habebanl ibi sualll am-
amaare I amazare vb. "ammau.are" basiatam.
PLP 99 a. 1250 (Sav.) di co quod vos amaabo cum lapidi- L ambaxata
bus. SGS 268 a. 1505 mi sericordite r miseris illis V[ lam ambasiatorem sm. "ambasaciarore"
imploranti bus, vox lantum eSI "amaza amaza questi mori IVC 91 a.1298 (ad a.1 155) missi sunI igitur ambasiat?res
bianchi: hi suni mores saonen 'iulll" (1'.1. ambaxatores) . BFG.3 77 a.1407 pr? ... ambasslalonbus
L mazalasinus. amazaporcus D amazar. elleeli s el ituris romam. J.IRMSCHER, Phllologus 123 (J 979)
amasia sf. "concubina " 145 a.1 4 14-18 alllbasiatores principum el civitatum.
GR.2 7 (Ovada) si qui s uxorem sualll expe llerit de do- L ambaxaLOrem.
mo ... non de beat tenere seeulll aliqu am ama iam. ambaxacia I ambaxaria sf. "ambasceria"
L alllaxia. LO 26 s. xiii . legationem vel ambaxarialll. AI 47 a. 1229
amasia sf. "tributo fe lldale " ambaxatores duos elegit. .. et eis ambaxaeiam (v.l.: am-
LJ.I 1154 a ..1252 celeraq ue servitia realia el personaJi a ... baxiatam)imposuit supradiclam. SSA.I 67 a.1345 (Sav.)
item pedagia decimas spallas panes a illasias liuora mari unum eanularium in quo scribi faeiat omnes am baxanas
eabellam piscium . .. que fiunt pro comuni. . . "
amasiamentum SII1 . "diritto jeudale di riunire pi ambaxata sf. "ambascena, ambascwta
terre aformare /./11 mal/so. o di agg regare ulla terra a un LJ.1 709 a. 1223? debent ire pro diela c uria et facere am-
manso ". baxatas. PLP 193 a. 1250 (Sav.) di eebat quod non iret in
RCP 221 a.1 197 (Lun i) pl ac ita banna et amasiamenla re- di eta ambaxata qu ia infirmabatur. SSA.I 64 a.1345
tinuit in se dominus ep(iscopus). PRV 24 a.1202 (Luni) (Sav.) ire in aliquam ambaxatam pro COIllUI1l saone.
eum omni iure et a lione el propri etate el pertinentiis CDL 134 n. REW 408a. TB .I7. 13 8 DEL 1 154. J.lRM-
suis, el cum omni usu el ulilital e el lmasiamentis alque SCHER, Philologus 123 ( 1979) 146. sg. .
dismasiamenti s et eUIll om ni iure et dominio reale perso- L amba sata. ambasciata. ambasla. ambaslata . ambaxa-
nale et miXlO . RCP 132 a. 12 12 (Sarz..) piaci la, districla, e ia . a mba xa ria. a mbaxato rem . ambaxiata. imbasiata .
offensiones, amasiamen la o mnia retin uerunt in se el D ambaxa.
succ(essores) suos predicti domini ep(iscopi ). RCP 71 ambaxatorem SIll. "ambasciatore "
a.1231 (Sarz.) suprascriplUIll ticlum cum omni iure. do- LI.l 630 a . 1218 be lengeri us de cance llo am baxator
minio, jJroprietate, usu soli. utililate, amasiamenlo et di- ipsi us cOllluni s capriate . .. - consu les et ambaxatores
smasiamento . . . comunis capriate. AI 47 a.1229 petierunl ambaxator~s
L alllaSamenlum . masus . ad dominum imperatorem ex parte comunis ianue destI-
amassus SIll. "ammllsso. cUlllu lo" n ari.. rvc 91 a.1298 (ad a.1155) missi sunt igitur alllba-
SRB 311 a.1407 (Qui!. ) accu mul are, sive c Ulllulum et. siatores (v. l. ambaxatores). SSA 64 a.1345 ambaxato res.
amassum aliquod forcellar ulll faeere. L ambassatore m . a mbasc ialorem . a mbas iatorelll . am-
L amassare. D amaso. baxala. a mbaxatoria ambaxiatorem. D ambaxatore.
amba 76

ambaxatoria sf. "ambasceria" .: ambroa sf. "acciuga "


BCD 228 a.1262 dictum dpminum ioha,.nem sebaston ASA 55 a.1390 (AI b.) saldenas, ambroas et zeros.
rominon volumus, facta ambaxatoria, ut ad imperium . L amploa. anchioa.
meum iterum revertatur. .' ambrogius m., n.p. "Ambrogio "
L ambaxatorem. LBZ 229 a.1282 ambrogius vegius.
ambaxiata sf. "ambasceria" L ambroxius. D ambroxu. .
BFG.3 77 a. I40:7 .pro expendendis in vestibus ... et in al- ambron "grido di guerra dei liguri Ambroni alla bat-
liis necessariis ad dictam ambaxiatam. AI 47 a.1229 am- taglia di Aquae Sextiae "
baxatores duos elegit. .. et eis ambaxaciam (v. I.: am- Plut., ~arc. 19 1tcivt~ ~cx 'tlv u'trov t~'Y'YOV'to
baxiatam) imposuit supradictam. 1tO~aKt 1tP2OTl'Yoplay "b~~ El'tE ,avaKa-
L ambaxata.
ambaxiatorem sm. "ambasciatore"
OUJ..I.EVOl,Oqxx a'\YtoUC; ~\ 'tE 'tOu 1tOTJ.llOu
1tpooOTlO)crEl 1tpo.lC<pofJoUV'tE.
'tn
BFG.3 76 a. 1407 ad recipiendum et honorandum am- Storia di Genova, I. La Liguria antica, Genova 1941,
baxiatores qui iis aiebus venerunt de rama... - pro am- pp.78 sgg. N.LAMBOOLlA, RSL 25 (1959) p. 16.
~axatoribus it\lris marsiliam... - dorninum episcopum ambrones sm.pl. "etnico Ligure"
ambaxiatorem. APT23.
L ambaxatorem. L ambron. amhra.
ambeloplaticum sn. "dazio sul vino" ambroxianum top. (Gen.)
TL.3 659 a.I449 (Caffa) quod dictum officium provisio- U.1 363 a.ll90 quidquid habet in ambroxiano clausulel-
nis obligatum .sit'exigere arribeloplaticum quod est su per la et conahecco.
vineis. ambroxius m., n.p. "Ambrogio "
ambiganensis ago "albenganese, di Albenga" PAC 6 a.W27.
CDG.l 33 a. l109 nec aliquis .. . ambiganensis. L ambrogius. D ambroxu.
L albigenensis. albingana. D albinganexi. arbenganese. ambulationem I ambulatorio sf. "pergolato"
(in) amblatoriis top. RCA 288 a.lOO6 a~bulatorio de vinea. BSO 189 a.1581
U.I 1361 a.1261 peciam unam vinee in amblatoriis. (Onzo) nemo poSSIt facere ambulationem seu topiam su-
L ambulatorium. \ . per stmtam vel viam publicam. PAC 14.
(de) amblatorio cognome ) ambulatorium sn. "pergolato "
SRC 608 a.1405 (~av. ) ambrosius de ambiatorio de vul- PVS 258 a.l?16-18 de ambula.t.irio faciendo. PVS 353 s.
turo. xv. de arhonbus et ambulatoflls pendenti bus super stra-
L ambulatorium. tas. LG 506 a.14~3 a'.llbulatori.um vineam arbores sepes.
amblatorium sn. "pergolato " LG 632 a:1403 SI qUls 'vQluent de vitibus y,inee facere
ambulatonum. r
RCA 263 a.1170 et supet elusa ista et super prenominata
nostra via possitis habere amblatorium. BSR 36 a.1173 L (in) amblatoriis. (de) amblatorio. ambiatorium. ambu-
lationem. D angiu.
debent si bi haber antea in v'i nea unum amblatorium am-
amea top. I
plum unius passi per transversum. COS 82 a.1186 ter-
rarri cuntese supra quam est amblatorium . GC 140 RCA 18 a.1143 in villa que dicitur amea.
a.1191 terram cum amblatorio. BSR 351 a.1219 quod- ameare vb. "ammucchiare"
dam amblatorium sive vinea. BSR 355 a.1219 quoddam ~R 16 (Baiar~o) capientes fenum alenum in predictis al-
amblatorium. ' plbus et pratls, tam cumulatum ac seuameatum, quam
RCA 781. DSP xii. PSE 247. BSR. \ 537. desmeatum, cadant. ..
L ambulatorium. ,"
. PAC 14.
L meare. dsmeare .
ambra sf. "mbra" amedius agg. "mediano, di mezzo"
GG.2 316 a.1206 pomarxvi. de ambra. LMS 475 a.1226 PVP 280 a.1488 item gonela una amedia alba. IVI
duos pomelos de ambra. LEM 243 a.1240 bisantinum de Gl,o ss. 1?34~: ," probabi/"!ente una gonnella a medio ~
cupa, pomella ambre et argenti x. VCB 235 a.l245 (Bo- de mediO, c/oe unll sottanella da portarsi sotto la Veste
nif.) cum tunica et supracoto blavi cum pomellis quatuor od. sottogonna". '
de ambra et cum nharis et argento. LEM 257 a.1259 L medium.
pomellos 'ambre tres. FCD.2 208 a.1278 buxolani unam amelia top. (Spezia)
buxii cum pome1\is viginti ... grossis ambre DAF 23 GG 315 a,]262 (portoY.) niclo~um de foresto de ~e-
a.l300 pomelli grossi quinque de ambra. VFD 85 a.l309 lia.CTL lO. .
preter saffrano ambra corallo. DDG 806 a. 1'377 tlebet D ameglia.
pro ambra et core . .. , . I ' amentu$ sm "amante, fune di manovra che ~'osti~ne
L "ambray. ambrem. arubra. ' l'antenna della nave ". . ,
ambra n.p., f. I " VPM 188 a.1246 item quelibeL predictarum navium de-
SLS.2 137 'a. ll44 ambre et algude filirum quondam ite- ~et habere amentos quinque. BSL 31 a.1258 ~bor de
rii pedict.]e. CGS.2 271 a.1156 ambre amite mee. I prqda:cum candelis xvi. et amentis iii.
ambray sn. "ambra " Lamantus. I

DAF '9 8 a.1300 gamera una de blavo claro cum botonis ~mericus n.p., .m ..DRG.3 977 a.1309 ego .a mericus
septem de ambray. .I quondam feste de nguha.
L ambra. L aimericus.
ambrem sm. "ambra " r,.r amescere sn. "refezione "
DRG,2 232 a.1250 pomelos na'Vem de argenti cum ambri. ~CP 36~ a.l139 (~uni) et exinde. vobis persolvamus Om-
L ambra. l' ru anno m~r pensl0n~s et am~scere. et gaIlinam et agnel.
ambreta top. (Sav.) lum den.xl. tantum, aha supenmposlta non fiat eis.
CAC 417 a.1181 (Sav.) olivetum unum . .. quod iacet in L amiscere.
plano saone, ad ambretam. CNM 233 a.1204 (Sav.) item amexi sn. "anice"
sextam decimam parteni mlendini de ambreta. DDG 247 al13'76 pro amexi et alia per L. DDO ~97
NSS 257: "localitfra San Donato e le Banchette" a.l376 pro amexi pondis ii. {
D ambretta. ., L annexi.
-----_ . ,,-----~.- ...~-~~~-~~---------------~

ambr 77 amit

amhra "gr ido di guerra degli Ambroni alla battaglia vignossus. LJ.2 601 a.1352 domini. pagani.ni de auri.a
di Aquae Sextiae" amirati comunis ianue. U.2 806 nomme et vIce comums
RAN 10. ianue et patronorum et partieipum armate dicti do~ini
L ambrones. ambron . amirati nec non mahone inde contraete et composite.
amgaria sf. "obbligo feudale di prestazione profes DMC 72 a.1419 amiratum.
sionale; tributo; gabella" JAN.I 361; 2.243. M .AMARI, Storia dei Musulmani in
SRC 336 a.1302 amgariam vel perangariam, servicium Sicilia, Firenze 1872,' II 1.35 l. DLO 135 sg. DSP xxxix.
vel obsequium reale vel personale. G.PARlS, ROM 31 (1902) 4P sg~: PIA.51 n.91. .
L angaria. L.-R.MNAGER, Amiratus.l !ljl11fXX(;, Pans 1961 .. ALN 94.
amicta sf. "zia " Dall'ar. emir/amer, ma esiste anche un tramit gr.-biz.
CGS.I 19 a.1155 provenit nobis ex parte buaLricis amic- IJ.,.p "comandante ". La specializzazione del s!gnifi-
te nostre. CGS.I 366 a.ll60 de doti bus buatricis uxorisa calO marinare sco avviene in Sicilia alla corte del Nor-
eius in camogio. manni. Il prestito dall'arabo molto anteriore ?Lle Cro.-
Lamita., date, e rimonta all'epoca delle lotte tra Franchi e Arabi,
amkulotrum sn. dal sec. viii. in poi. . . . .' .
RCP 398 a. 1076 (luni) cum casis ortis lerris vineis sil- L admiraba. admiragius. admiratus . amlragla. amlraglUs.
vis ... canepis, pratis, pascuis. salictis amiculotris, culto amirata. amiraudus . armiragius. vice-ammiratus.
et vacuo. D armiraio.
amidola sf. "mandorla " amiratus cognome
DDG 326 a.1376 pro amidolarum pondis xi. I LJ.l 1315 a.1267 iacobus amiratus.
Lamindola. amiraudus sm. "ammiraglio"
amigdalus sm. "mandorla" BSL 5 a.1246 quod obedient domino regi et amiraudo
DKR 277 a.l419 exoneraverunt de dicta nave ballas tres ipsius. . ,.
rexi et amigdalos. L amiratus.
Lamigdo~a. amiscere sn. .. refezione, merenda; prestazione di tri-
amigdala I amigdola sf. "mandorla " buto alimentare, a integrazione dei canoni di affitto"
ICG 157 n. s.xiii-xiv. pro amigdalis cum cortice sive CDL 1071 a.957 (Milano) aliud nichil, nisi tantum ami-
curo scorza. VTS 118 n. a.1531 (Sav.) in carrubeo amig- scere de piscibus bonis quattuor vi~es in an~o. RCP 485
dolarum: od. Vico Mandorla, a Savona?) s.xiii. (Sarz.) item de tenuta petri ... omnl anno unu'!l
amlndola sf. "mandorla" amiscere panein et spallam. - ~ec su~t porcata et ~ml
CDG.l 242 a.1149 et non tribuant aliquod drictum ... de scera quas debet habere lun(ensl~) cuna .. . porcat~ ltem
omnibus blavis neque de roso neque de linosa neque de de manso iIlorum de campo omm anno unum amlscere.
amindolis. CDC 34 a.1386 amindolarum pondera iiii. RCP 487 a.1221 (Sarz.) et de duobus annis uno unum
CP 170 a.1392 pro amindolis. zebibo. lardo. rixo. amiscere .. . item homines de novelectulo omni anno
L amandola. amidola. amigdola. mandalus. D amandola. unum amiscere sine vino et unum congium vini ad tinam.
(de) amlgo cognome RCP 361 a.1252 (Sarz:) item infra scriptam pensionem
BSL 83 a.1253 andriolus de amigo. quam reddunt infrascripte persone annuati'!l: .i. guido de
Damigo. valle slefani unum amiscere de duobus anms uno ...
amiIIus SOl . RCP 361 n.
DKR 618 a.1437 amillorum balle vi. L amescere. amiseilium. amistere.
aminlculum sn. "aiwo" amiscerium sn. ".refezione"
CAF 12 ad a.l101 christum in eOruffi aminiculo vocando RCP 251 a.1244 (Sarz.) tam domos et easamenta quam
enses suos sarracenorum ensibus iunxerunt. terras vineas et, amores et villanos et vassallos, pensiones
D ameniculi. et amiseeria.
amiragia n.p., f. L amiscere. \,
CLS 64 a.1236 confiteor tibi ... recipienti nomine .amira- amiscilium sn. "refezione"
gie comitisse, me accepisse in aeomendatione a dieta RCP 337 a.124O (Sarz.) coltam, 'maltoltum, prestantiam,
amiragia Iibras x.. I pensionem, amisCilia et redditus omnes . .
L amiratus. L amiscere.
amiragius sm. "ammiraglio " amislatem, m., n.p. ( "amicizia " ) . . . ' '.
DCG 292 a. L235 de voluntale amiragi seu comitis ipso- SLS.2 1.35 ,a. 1264 (Alb.) amistas, pater dlctl lohanms.
rum lignorum. CAT 136 a.1326 (AI b.) iohannes ,stepha- D amistai. amistansa.
nus amiragius. amistere sn. "refezione, tributo" . I
L amiratus. IEA 54 a.1194 (Alb.) una cum omnibus ussibus, condi-
amiragius n.p., m.; cognome 1 , cionibus, amisteribus ... fodris, dacitis.
GDN 653 a.1265 (Noli) amiragius maJerba . .. Gu- L amiscere.
lielmus ;amiragius. ' anUsus agg. ) .,
L amiratus .. BBL 76 a.1474 pro medio porcho amiso.
amirata cognome amita sf. "zia" .!
SLS.2 241 a.1262 (Alb.) robaldus amirata. RCA 47 a.1143 de castello qui (uil de archipresbitero
. L amiratus I ) sancti cypriani et eius amite . .QG:S.2, 271 a.1156 ambre
amiratus sm. "ammiraglio: capo supremo deU 'arma- amite mee. NL.l.lOl a.1203 deliane amite mee .. SMV
ta di terra e di mare, successivamente. ristretto alla mari- 87 a.1212 pome amite sue. LMS 14 a.1222 alde amile
na: comandante di un gruppo di navi viaggianti di con- mee. PCC 178 a.1388, (Sav.) quod non liceat alicui c.Ieri-
serva" co vel sacerdoti nostre diocesis tenere secum aliqqas mu-
OS 39 sg. a.1191 margarilus ammiralus regis tancl.erii. Lieres, nixi forte miltrem ve1 SOforem vel amilam nisi in
GGA 60 a.1322 (Alb.) in dicto stolio supe~ galea domini infinniUlte. ' l H. I . ,
amirati regis sicilie. U .2 559 a. L347 quarum galearum MUI 126. ALE 40.
extolei factus fuit amiratus di scretus vir dominus symon L amicta. D arnia.
amit 78 amud
amitra sf. "mitria" (sanetus) ampeUus top. (Bord.)
VCB 57 a.1239 (Bonif.) amitram unam fraxatam. CVB 28 a.1I67 a capite sane li ampelii . .. LTI 29 0.3
L mitria. " a.117~, terra sancti ampelii , MS 176 a. 1221 capt sancti
~tus sm. "amitto, paramento sacro" ampelll. BNA 143 a.1260 (Vent.) terra monasteri sancti
SSL 197 a.1336 unum amitum cum aurifrigio perlis et ampelii. eVB 28 a.1260 paulus preposilus sanc ampe-
cum uno butono de perlis et eum imaginibus. Iii de burdigheta.
amola sf. "recipiente per liquidi della capacit di N.LAMBOGLlA, Ampelos 1l0"h-rij Alyva'tUdl in:
poco meno di un litro" RII5 (1939) 110-112. LTl29 n.3
SU a.471 (Tivoli) amula. SLE ,s. ix. (Ravenna) amula. D santo ampelio,.
CGS.I 25 a.1156 et unam amolam eum aqua nanfa. SOV ampiula sf. "vaso"
12 a.1428 (On.) exceptis fructibus ... et vino in galea (v.l. GC.2 195 a.1192 et ampiulam et lebetem.
galetis) vel amolis. Lampola.
PAC 20. Due 1.211 s.v. ama, amula. cf. AGI 1.486. ampius agg. "ampio, grande"
REW4024. CP 933 a. 1297 volo quod habeanl eupam meam et
Dmua. toayollos ampios
,a molare vb. "molare, arrotare" l L amprior.-
PLP 136 a.1250 (Sav.) hodie cum essem in apotheea mea amploa sf "acciuga "
ubi amolabam quasdam eesoras ... GR.2 Il a.1277 ma-, GR.2 7 a.1288 (Alb.) sardinas grossas sive amploas
lam unam pro amolare ferramenta. SSA 142 a.1345 (Sav.) amploas grossas. CVB 48 &1468
L mola. amoratus. D amolar. ,amor. . I (Vent.) zerri parvi, saragine. sardene. amploe.
amoniacus sm. "ammoniaca liquida" DEI.l 28 s.~, acciuga: lat.volg. *apiu(v)a, gr. cicp(7)for-
CGS.I 154 utrum unum de amoniaco. se voce medlterr. I
L arrnonicum. L ambroa. anchioa. amplota. D ampluta. anciua. I

amorem m., n.p. "Amore" amplota sf. "acciuga " .


SLS.2 135 a.1203 amor taiator. ASA 295 a.1350 (Alb.) sardene amplote et zerr;j et gexic.
L amorosus. bellamorem. finamorem . finis amoris. L amploa. " .
D amor. amplustra sf. "timo.ne della nave" '
amoratus Sgg.i "molato, limato, manomesso, trucca- JAN.2 327 a.l335 (Avignone). Due. 1.234 s.v.amplustre
to" ampluta sf. "acciuga'" .,. .
CSS 242 a.1435 (Sanr.) si fuerit ... in ludendo operatus CCS 32 a.1414 (Celle) sardenarum. amplutarum et zer)o-
tasillus amoratus, tocatus, artificatus quomodoli~et vel rum, I
falsus ... L anchioa. D ampluta.
Lamolare. ampola sf. "vaso da speziale"
amorbare vb. "avvelenare (le acque per la pesca)" LEM 255 a.1259 ampolam unam in qua est sirupus 11l _
GR.2 7, a.1363 (Diano) de aquis non avanegandis vel lorum granatorum. I a
amorbandis. SOV 239 a.1428 (On.) quod nulla persona C.SALVIONI. RIL. S.2, 42 (1909). REW 431. ALE 14
debeat amorbare aliquem foss!ltum vel lacum. ~GR.2 49 L ampiula. ampoleta. ampula. D ampulla. , .
(Sospello) de banno contra ,stJ:acantes. amoroantes et pi- ampoleta sf. "piccolo vaso da speziale" .
scantes cum corbino. ' LE~ 255 a.1259 ltem ampolam unam in qua est dia _
L amorbatum. D amorbar. ' nadlon et ponderaI cum psa ampoleta libras tresdecimpe
amorbatum sn. "avvelenamento (di acque per la pe- L ampola. ampuleta. I

sca)" amprior agg. compar. "pi ampio, pi grwufe"


SOV 239 a.1428 (On.) de amorbatis,non faciendis. T C~G 66 a.1375 et eoronam habeant celeris c1ericis am-
L amorbare. pnorem.
ammorea sf. "cortinaggio del letto (di amoerre seta Lampius.
molto fitta e ondata)" l,
ampula sf "vaso da speziale"
PVP 304 a.1492 pro uno pari cortinarum sive una camera SSL 218 a.1336 media ampula de sirupo de rubes. CNM
completa de amorree. ~I l' l'"~ 239 a,1204 (Sav.) ampulle ii. de siropulo. .
D amuaerr. ' ,t L ampola. ampuleta.
amoriatus agg. "inGastrato, stretto a incastro'l' ampuleta sf. "piccolo vaso da speziale ..
SIG 42~ a.1330 item quod apponatut .. . a serris de pede PVP 311 a.1505 pro ... una ampuleta sirupi.
usque ad serram ubi imbanchatur in medio per longitudi L ampula. ampoleta.
nem de popa usque ad ,p'rodam diete gallee in medio ampulla top. "Puglia" Il.
unam .serram amoriatam. ' PLS 388 a.1301 ire debeo venecias, aneonam et per to-
FNG 141: serra amoriata "senretta a incastro". lVI si ri- tum gurffum et ampuliam.
porta il testo di SIG 422 mantenendo amoriatarn. Ma si amputare vb. "amputare"
tratta probabilm. di errore di lettura o di trascrizione. W2 695 a.1361 quod ... ampulassel nasum uni ,q ui venit
da parte di SIG, per amorsatam. . . , ' ad pascendum in paschis dicti loci contra voluntatem.
L. amorsare. amorsatus. serra. D amorsto. D lambucJare.
. (fontem) amorosum top. ' "Fontane Marose (GenI)" amucbiare vb. "ammucchiare" I
BGG 510 a.I443 pro annua custodia porte fontis amorosi. GR.2 7 (Alb.) nulla persona audeat tenere el amuchiare
L (fontana) marosa. (fontem) morosum. fenum velleamen in viis publicis.
,
amorosus cognome L mugius. desmugiare. D amugi.
SeS 300 a.1530 (Sav,) ilIorum de amorosis amucia sf. "amitto. paramento sacro "
L amor. ' D amoroso. l SSL 201 a.1336 una amucia de schirolo.
amorsatus agg. "stretto ~ morsa, unito a incastro" DUC.1.l91 s.v, almucium.
DCG 337 a.1383 et cum firis quatuor serrarum amorsata- amudiS ' top.
rum pro qualibet banda. ' \ TV ca. I lO d.C. SCT 131: < *amudius. gentil. rom. o Co-
L amoriatus. D amorsato. gnome fig.-lat.?
amor 79 anco

amurca sf. "immondizia" ancbinus ' sm. "anchina: fune che tiene congiunta
GR.2 7 (Vezzano) nulla perso.na audeat vel presumat l'antenna all'albero della nave"
proiicere amurcam in viis publicis. BGS 82 a.1248 et anchinos duos et superanchinum unum
Lmureha. (VPM.190 sgg.: " lo prima attestazione della voce").
amutatus agg. "adatlato. modificato ?" BGS 107 (= BSL 73) cum arboribus duabus bene sanis ~t
SIG 342 (= VFD 111) a.1335 quod eapsia pro. armis pos- munitis de candelis, anchinis. superanchinis et paranchl-
sit fieri deversus banda m drictam prope portam fo.goni nis et cum omni alia sarcia.
amutata diete gallee. JAN.2296. REW 489. i\LE 17: < gr. ayx:otV1l. ]at. an-
L mutare. quina. Cf. ant. ven. quinale 'fune di nave'. VPM 119.
anacardinus agg. 163: Genova il centro di irradiazione della voce, che
LMS xxvii (= LEM 255)a.1259 (inv. di spezia/e) ilem passa solo ne/francese e nel cata~ano. .
ampolam unam trodorici anaeardini. L anchus. paranchinus. superanchmus. supraanehmus.
DUC.I ,236 anacardus: "onocardion (piama officinale) ". ancllioa sf. "acciuga"
anagemistus sm. GR 166 a.1363 (Diano) sardenas. anchioas, zerros. GR.2
CDG.3 69 a.1192 (Costanl.) so.larium de marmoribus al- 7 (Porto.M.) possint emere de saldenis et anchiois quod
bis cum circumferentiis in modum crucis et qUilli,Satis ru- vo.luerint.
bri et anagemisti pauci. unius et vithini defeetive de o.m- L acho.a. ambroa: amploa. amp]uta. anduda. anihoa.
nibqs. Dancia.
anagium sn. salita, passaggio superiore"
I. aneiani. sm. pl. "magistrati cittadini"
CDep 71 a.1192 (CostaRl.) (traduzione, da originale CVQ 355 a.14Q7 (Sav.) .in manib~s d~~ini. Po.testatis
greco perduto, dell'atto di consegna di un e"fbolo) sala saone ve] dominorum anclanorum dlcte clvltatJs.
du,arum sperarum, anagium quidem ad orreum. catagium L anzanus. ansiani anzianus. antiani. D ansin.
vero. ad stabulum. ancilla sf. "serva (dispregiativo)'"
Lanogium, CNM 350 ca.1205 (Sav.) vocavit . .. preneessam et malam
annale sn. "anniversario" ancillam et bagassam.
SSL 154 a.1304 quod quilibet pauper qui veneri t ad dic- D ancella.
tum annale et reco.rdationes predictas habeat. .. tune ibi- ancipitrantem sm. "chi esercita lo caccia col falco-
dem plandium de pane vino. leguminibus et easeo. ne " \
analeta sf. LG 385' a.1363 venatores et ancipitrantes. ..
SOV 342 a.1428 (Torria) de analetis. item quod aliqua anclaverium "terreno circondato da terreni altrui (J~
persona turrie non audeat esse analeta sub pena sol. quin- enclave)"
que pro qualibet vice. RLD 45 a.1330 (MenI.) de terra bIanca de nion usqu<f
, anaperium sn. "astuccio per coppa" ad anclaverium thomay de galiana de ' podiopini infra ad
CA 605 sg. a.1292 in uno anaperio de camote ... - li- coletum et ad collas de molis.
gat(ura) unius anaperii. CA 613 a.1292 in emendacio.ne aoeluda sf "acciuga"
unius'anaperii j . aspo CA 640 a.1292 hanaperium pro cu- LG 420 a.1383 si fuerit anclude grosse teneantur dare
pa argenti. navem pro uno denario ad minus. - pisces salsi ... an-
DPA. 172. elude. ' .
Lenaper. L anehioa.
anare vb. "andare" ancola sf "ancora"
N.i!AMBOGLIA. RH 17 (1962) 5. ca.]OOO (St.Michel-I'Ob- CNM 160 ca 1205 (Sav.) due aneo.le fuerunt tradit no-
servatoire. Basses Alpes (Prov.) (documelllo riferito a mine pignoris pro ripa. DAF 38 a.1300 navim .... fumi-
Ventimiglia): usque ad domo sancti ampelii quibus sane tam ... sarcia. ancolis et velis. PLC 22 a.1301 navlm fu~
tus martinus respondebat anare .. . - andabat. .. ASA 347 hitam ... de ancholis saltesiis tresdecim; item de anchohs
a.1350 (Alb) et execucioni mandare tenebor et anabo: nostralibus quinque.
L andare. D an. L ancolla~ ancora.
annata sf. "annata: anno (alterno) in cui si falcia aneolla sf. "posto di guardia a prua della nave "
l'erba in un prato" SIG 324 a.1330 semper de nocte per totam eorum guay-
FST 26 a.1592 (Triora) et pro ipsorum respective salario tam essendo ad postam sive ad ancollam . SIa' 355
habeant libras viginti pro quolibet et qualibet annata. a.1330 semper de nocte per totam eo.rum guayta~ eundo
FST 106 a.1592 (Triora) de non pascando in annata ... ad posta~ sive ad ancollam. ' ,
semper et quando annata fuerit in banditis triorie .. \ L ancbra~ aneola.
L anuarium. D an. anno. . -' anebona sf! "icona, immagine dipinta su legno"
anathma sn. "oggetto di scomunica." AND.2 63 a.149O pro.misit et se obli~avit facere et. de~in
MBL 12 a.1094 (Lrins) si quis vero .. . meus successor gere anchonam sive tabulam seu maJestatem altans dlcte
ve[ aliqua persona hoc donum infringere vo.luerit, sit capelle ... que tabula anchona seu maiestas~ esse' debeat
anathema manarata donec resipiscat. MBL 43 a.11 04 latitudinis palmorum novem ... et cum tiguns sanctorum.
(Lrins) si quis autem presumpserit. sit analhema mara- VOL ]68 a:1513 (Sav.) anehonam seu maiestatem. cf.
natha. BIO 58, 559: 10mb ancona, piem. ancona '!I. s .
Cf. DUC.I 239. ) L cona.
D inathemao. W ancora sf. "ncora"
ancha sf. "anca" CGS.l 52 a.1156 se habere iiii. ancoras inipsa navi.
U.2 334 a. 1297 lombus porcho.rum et anchas bo.vutrl. DNB 40 a.1200 que navis habet anc~oras vii et agu~ina
GR.2 33 (Ovada) non ponderando de capite. anca, pede, vi. CLS 59 a.1236 antenas: .. et .ancoras ... et proeslOs.
auricola. gambono. I CHAR.2 1757 a.1242 (ursonis notarli carmen, rv.750) an-
l.. anqua. D anca. dezanc. cho.ra iactatur prora, ..liquidique profundil ima tenens,
anca sf. "imposta sulla mace/{azione" scopulos curvo co.mplectitur unco. BGS l 00. a.l25~ cu'!1
RCA 121 a.1143 et de ripatico. et de lumbis. et de an- amantis ... et ancoris ... et vellis ... et curo alla sarcla mI-
chis. et de foderis. . nuta. PTS 49 a.1258 (barcha) cum duabus ancoris, velo
anco 80 anne

uno, paroma una. CDC 24 a.1386 anchorarum peda iii. schiffo seu barcha in caput armischi pro piscando iverit
LG 745 a.1404 et semper de nocte per totum eorum ad sperugum, que prima accesserit habeat primum an-
aguaitum essendo ad aguaitum suum siye ad anchoram. deum, secunda habeat secundum, et sic alii gradatim
PLLA 78 a.1441 anchore n.7 bone et fine . PLL 481 prout primo accesserint.
a.I44J anchore n.14 bone et sufficientes. l Cf RVN 128 "cala"
JAN.2 168: grande numero di ancore sulle navi, dei secco L andare. an<;fius. D ndiu.
xiii - xv. andius sm. "corso d'acqua, canale "
L ancola. ancolla. ancoragium. D ncua. NSM 286 a . 1459 (Mioglia) aufferendo fossatum seu
ancoragium sn. "imposta di ancoraggio " aquam de andio suo. l' \
U.2 380 a.1299 ab omni dacita seu \.!xactione vel 50lutio- L andare. andeus. D ndiu.
ne drictus testarum et ancoragii imposita et irnponenda. andora top. "Andora"
(PMS.2.178 a.1304 (Pisa) ... pro ancoraggio). RVN 126 LI.514 a.1204 hominibus de albingana, andora, servo
s .xiv. (Noli) venditio gabelle anchoragii. FSL 243 diano. LJ.l 1154 a: 1252 districtus andore. LG 17
a.1465 solvere anchoragium in porto vadorum. DSP 159 a.1303 potestati andore lib. Ix .
a.1501 exc1aratio que sunt ilIa vasa que solvere debent L andoria. D andoria. I '
anchoragiurn,.. - patronos navium teneri pro navibus andona top. "Andora " I ;
suis certam solutionem facere ... occasione:; .ancoragii et ASA, App. l a.1170 (Alb.) et marchiones n'on detient 'ai-
aliorum ... nisi prius solverint et satisfecerint ipsis patri- mitte[re] (lasciare) andoriarn. LI .I 472 a.1202 vallis: ..
bus communis pro debito anchoragii et aliorum pro qui-
andorie. U.I 473 a. 1202 castri .. . andorie. LI .. 1 829
bus tenentur .. . - semper fuit observatum exigere ancho-,
a.1228 si quam possessionem . .. haberet in andoria ..l.
ragium ab omnibus patronis vaxorum que' I,1t vulgo dici-
PLP 128 a.l250 (Sav.) apud andoriam. LG 170 a.1303
tur [habent] lo balao, t ab illis qui non habent dictum
ba/ao exigitur solurn cabellam rivagii. SNS.28 ca.l~ IO scribe andorie lib. xi. SRC 668 a.1345 petro travie nota-
rio de andoria.
(Sav.) ,ius exigendi ancoragium et gabella~ pro rebu~ et
merci bus que exonerantur in loco vadorum. DKR 130 a.1412 circha partes andorie, ripparie occiden-
talis ianue.
cf. RGS 1068: il. -aggio per indicare tipi di impos.ta.
L ancora. ,. L andora. D andoria.
anchus sm. "anchino, fune di bordo " , androna sf. "canale di scarico"
BSL 238 a.1268 arbore una de prora ... cum candelis l'X- GR 17 a.1544 (SerravaIIe) quilibet habens andronam si ve
viii., anchis tribus, parancho uno, amantibus duobus. ~fanam ~escend~ntem in stra!am publicam debeat ipsas
L anchinus. D anche. anco. tenere clausas de muro.
I ,andamentum sn. "alveo, passaggiod'acqua " anea top. "citt dell 'Impero Bizantind " t
FST 88 a.1592 (Triora) et (aque nailes) debeant labi et GlB 528 sg. a.l~90 manuelem smerimotum de slllimis
discurrere per suos solitos meatus et andamenta. zam~na dictum, d~ certis bulgensis anee .. . - georgiu~
L andare. ... matnche~m predlctu~ grecum malvasiot~m. de at)ea ...
andanea top. (Triora) , cum U~? hgno ~ato mfra bucham anee... - q~e de-
G~.2 8 a.1592 (Triora) quatuor antiaI,li scilicet tres de predatlo facta fUlt m bucha anee per georgium matricheri
Trioria u'nus de villis, scilicet unus de molinis, secundus de anea. ~

de andanea, tertius de curtino. L bucha anee.


,JI
D andagna. anecius sm. "anice"
andantem agg. m.. "adatto, conveniente, di qU(llit LMS xxvi a.1259 (inv. di spe'l.iale) item dolium unufu in
ordinaria " . I , quo ,est paurum (= paucum) olei aneci. Cf. LEM 256
DNB 20 a.1182 vi canavos andantes. OSM. 140 a.1l90 (stesso lesto): 91ei aneti.
can~vos ~dantes per navem. SF 184 a.1200 (Sav.) et erit L annexi. anetius. anisinus. D nexu.
navis bene calcata et pezata et sartiata duarum ,arbo- a~el~tus sm. "anelletto, accessorio molto Usalo d~1
rum ... agumenis xvi . paresis vi. canavos ~dantes per na- vestire .
vem et de tota sartia canavi. P~P 262 a:1461 bialdum unum fustanei guamitum ~e-'
L andare. D andante . . letls argentI. PVP 297 a.1491 i. 2 s.7 d .6 in aneletis et
andare vb. ,"andare" " cordela.
(RGS, 5.44 n., iscriz. sec_ ~i. (Cartagine) ad magistratu PVP.154.
non amnavit.) RII 17 (1962) 5 ca.1000 (St. Michel rOb- L anelus. ,
servatoire, Basses Alpes. Prov.) beatus martjnus, andaba~ anelus sm. :'anello"
sicut domino pl~cuit. U.ll518 a.l2&0 tBonif.) y,~n,iepdo CaS. l 25 a.1156 duos anelos de auro. \
andando stando et redeundo. , 11< L aneIetus. anulla. annullaris. anulus. nelatus. D anetlo
L anare. andantem. andamentum.randata. andius. ire. va- aneUous sm. "anice " , .
dere. D and. . . I )
LEM 256 a.1259 (~~v. di. speziale) item dulium unum in
.andarivellus/ -1,Il smjn. (mar.) "fune passante per qu~ est p~urum olel anetI. Cf. LMS xxviii (stes~ testo):
una puleggia, che set"\.!e sulla nave per solleywe.un qual- olel anec).
siasifardello" . " , L anecius.
PLL 467 a.I441 item andarivello unum a popa et aIius a (de) aneto cognome
prora. BSL 240 n. a.I441 andarivella duo unum a popa GVG 260 a.1283 in instrumento scriptu manu. viv~dj, 'd
et aliud a prora cum suis sachetis. aneto notarii. e
andata sf. "spedizione militare " Launetum.
RL 213 a.1288 (Alb.) in cavalcatam vel andatam.' ASA annen .sn. "anice"
292 a.1350 (Alb.) cambium. :. ydoneum (sostituzione di DDG 252 a.1376 pro annexi pondis iii. DDG 401
persona) recipere in andatam .vel exercitum. a.1376 ~ro anexi et alia per L . CDC 31 a.138.6 annexi
L andare. pondus l.
andeus sm. "avvio, inizio della pesca, caio delle reti " GLI Gloss. "semi di finocchio "
GR 93 (Levanto) quod quelibet persona que cum aliquo L anecius. amexi.
_ _ ... _.. _ _ _ _ _ _ _..L.L
1 ~_ J"'------L..Ll..tl ' Il --,"",.n _ 7

anfo 81 anof

anfola sf. "anfora" angariu s sm. "person a soggetta ad angaria"


TL.3 617 a.1449 pro beveragio tubetarum asperi duode- GSS 88 a.1330 (Sarz.) nullus sarane habitans possit vil-
cim ... item pro poxione et anfolis asperi viginti. lanus, vassallus, angarius vel perangarius fieri alicuius.
L anfula. L angaria. perangarius.
anfossi us I anfossus n.p., m.; cognome aogelet us sm. nome di nave ("an?ioletto.")
PPE 65 a.1137 diaconi bus anfosso el petro. COS.I 308 .' .
NL.2 268 a.1225 in locis duobus umus navla que dlCltuf
a.ll59 anfossus fornarius. CAC 301 a.I175- 78 (Sav.) angelelus. LMS 509 a.1226 occasione cui~sdam bucii
anfossu s rapallinus. CCL 57 a.130 I (Lavina) anfossius qui vocatur angelletus. DRG.2 459 a.1253 ID nave que
durantu s. CA:T 119 a.1323 (Alb.) heredes alfonsi ni dicitur angeletus.
anfossi. L angelus. D angereti. angtu.
PSN 99 n. "impon ato dalla Francia merid., coincide con (de) angelis cognome
la forma provo corrisp ondente a alfonsu s" . CCL 56 n. .
VTS 117 a.1494 (Sav.) (Leone) de angehs.
germ. aldefuns. L angelus. r
L an'fuss.us. anfuxius. D anfossi . angelus, sm. nome di nave ( "angelo " )
anfuta sf. "anfora" NL.2 150 a.1216 navis que dicitur angelus. LMS 66 s~.
PVP 248 a.1458 una amfula magna. a.1222 postquam tunesin aplicu.erimus com ~ave qu.e. di-
L anfola. citur angelus. U.1 860 a.1228 10 duabus n~vlbus sCih.c~t
anfussu s I anfuxiu s n.p., m.; cognome columb a et angelo. ORO.2 321 a.1250 naViS ... que diCI-
LEM 183 a. 1212 domus anfussi banche rii . SRB 34
a.1212 (Alba) iohanne s anfuxiu s. BNA 128 a.1259 tur angelus.
(Vent.) iacobus anfussus. CSF lO I a.I443 (Bard.) anto- BNN 80.
L angeletus. (de) angelis. D angelo.
nius anfussus.
L anfossus. aoglia top. "Inghilterra" .
DKR 172 a.1414 pannorum rozee de angha cannas tre~.
angaria sf. "obbligo feudale di prestazione profes-
sipnale ; tributo; gabella " L angria.
J angoru s sm. "lana di angora "
Rfl 26 a.981 (Luni) tributa ab eis, angarias et opera, PVP 289 a.1492 clamellotorum angori peci~ 13 fine.
census et donaria exigant. CAF 50 a.1 ] 58 habitatores ci-
vi~tis ianue debeant perpetuo excusari ab omni angaria
aogria top. "Inghilt erra" . . ' .
et DRO.3 919 sg. a.1304 in eng~ten~ ~Ive angr~a ... - de
perangaria. CAC 24 a.J 178 (Sav.) dono inter vivos, de lo- viagio angrie. BBL 82 a.1472 imphCl1a berretmarum du-
to eo quod habeo in berei ... proprietatem et Iibellariam,
salvo iur.e sancti eugenii in libellariis, quod est omni anno pie, resepte ab uno serto nostro debitof~ angr.i.~ .. B{3L
244 a.1474 pro pc. vi. plati stagnorum, ltb. XVlll. lanue,
de xii. pro rosiis et aliis angariis. RCP 232 a.1231 (Sarz.)
condici<?n~s, facliones, usanlias, servicia, redditus, dona, sunt lib. xii. angrie
coltas maleco llecta, angarias el peranga rias. IEA 84 L anglia.
a.1263 (Alb.) dacitis et collectis et bannis et troxiis, anga- anguill a sf. "anguil la" . ..
rils et perangariis. ZAC 247 a.1299 (Alb.) in hominibus LO 425 a.1383 schenales ... anguille et quicumque al~l
fidelitatibus et homagiis, drictis proventibus et redditibus, pisces salsi . CSS 210 a.1435 (Sanr.) quis assicav ent
daitis al~rgis et albergariis, debitis. angariis et peranga- aquam causa capiendi angui~as. .
rus, 'senijcis, rosiis. SRC 336 a.1302 (Sav.) angariam vel ALE 16: diminutivo di (bestla) anguma.
perangariam, servicium vel obsequium reale vel persona- D anghilla .
le. LO 396 a.1383 avarias et angarias reales et persona- angulu s sm. "angolo, spigolo "
leso SRC 51 a.1394 (Sav.) servire duabus personis et duas SRC 651 a.1405 (Sav.) actum saone in platea magdalene
angarias facere et prestare. RVN 127 s. xiv (Noli) solvere ante angulum domus heredum percivalis natoni .
non teneantur dieta gabella, sed pro operibus communis anielat us agg. "smalta to" ,
debean t ... pro angaria tirare petras ad moenia. OMC 325 NCS 58 a.1505 pax. de argento deaurato et anielato cum
a.1418 item quod aliquis officiallis seu logariastillis ... figuris assumptionis beate virginis .
non possit ... angarizare aliquem rurallem ... nisi semel in Cf OUC.5 592 s.v. nigellus, niellatus ,
anno, videlicet pro suis amixiis et victualibus dumtaxtat L niellus.
et non in aliqua ama quavis angaria. OMe 485 21xv ven- anima sf. "anima "
dicio introilus sive angarie asinorum. PPE 285 a.1311 promisi t. .. facere annuatim solempn~
DUC.I 248 sgg. REW 458 CIV 18 sg. - anuarium pro anima dicti .guillelmi. (Cf..PP~ 308 a.13\_
L angariare. angarizare. angarius . perangaria. peranga- promisit ... facere annuatlm solempne Vlvanum p~o an
rius. avaria. D angaria . ma dicti guillelmi).
angaria " sf "prestazione di lavoro dei marina i" D nnima. l'
LDS 32 s. xiv (Sav.) "tutti gli stipend ialidi bomo devo- aniboa cognome ("acciu ga")
no fare tutti i lavori, factiones et angarias, consueti." [il ODG 660 a.1377 martinus anihoa.
riferimento, ivi, a 'PCP non trova riscontro].
\
L anchioa.
angaria re vb. "sottoporre ad angaria'" . animel us sm. "animella, filo colorato inserito in un
RCP 26 a.981 (Luni) massarios et collonos, liberos et tessuto"
servos di stringere, pignorare, angariare. MAS 220 a.1466 cimocias cloceas in quarum appom. de-
L angaria. D angaria. gariar. beat animelus viridis.
aogariz are vb. "sottoporre ad angaria " D animetta.
DMe, 325 a.' 1418 item quod aliquis officiallis seu 1oga- anisinu s cognome
riastillis .. . non possit ... angarizare aliquem rurallem ... U.l 1004 a.1242 iacobus anisinus.
nisi seme] in anno, videlicet pro suis amixiis et victuaii- L anecius. D anixn.
bus dumtaxat et non in aliqua aUia quavis angaria. TL.3 anofan ctus I anofan tus sm. "avorio "
387 a.1474 et dum ipse christofferus voluit eos angariza- DAF 23 a.1300 item buxola una de anofanto. PVP 261
re ut a1ios ... ipse andreolus nolebat, asserendo debere es- a.1461 pecten unum de anofancto. PVP 281 a.1488 ite(11
se franchi t liberi. casietina una ano fanti.
L angaria. D angarezzo. angharezzao. L alefantus.
anog 82 ante

anogatorius agg. "derogatorio" fi cia libu s el singuli bus hominibu s .. . TL. 3 407 a.1474
CCS 30 a.1414 (Celle) et sit presens capitulum anogato- cancellario presente dominorum ansianorum .
rium et denegatorium omni alio capitulo in contrarium L anciani . anzanu .
facienti. ansirosus agg. "di medicinale"
anogium sn. "passaggio, corridoio superiore" LMS xxvii.i (= LEM 256) a.I~59 (il/v. di spezia le) ampu-
CDG.3 72 (= GIB 442) a. 1192 (Costant.) aliud habitacu- lam unam ID qua est Ib.1. Sirupi ansIrosi.
lum superinferum per salam, duas rotunditates habentem antachopa sf. "comroscrittura"
anogium quidem ad orreum, catogium vero ad stabulum CNM 57 a. 1205 (Sav.) (A rnaldo chiede in restituzione da
sine repagulis et presepio. Abbone un documento) fali endo abbon i antachopa amal-
Cf CIV 59 sg. dus s.i expedieril, ve l ila fat iat abbo arnaldo quod predic-
L anagium. tum lnSlrumentum arnaldo alIquo le mpore noce re non
annona si'. "g rano,frumento" possi!.
BG 170 a. ll92 (Sav.) duos porc hetos et duos moHonos et DUC.I 294 cII!tapocha: arcana s)'ngrapha alterius vim
sex modios annone. MBL xxxix . a. 1235 (Frejus) anno- elevans. Callice co ntre leure, contrep romesse (cf DUe.l
nam, biada vel alias comercias. LJ.2 463 a. 1315 item pro 3] 3 s. v. apoc ha)
quo1ibet centenario firtellorum frumenti si liginis ordei antalium sn. "tempo antico "
avene pisorum fabarum veciarum vel alterius anone. ASA 304 a. 1350 (Al b. ) q uod homines ... vadant ad pa-
D annona. scandum et boscandum ID nemonbu et loci consuetis
anozare vb. ab antalio.
GR.2 8 a. 1477 (Pigna) debeant revidere et anozare om- L anlea.
nes arbores castanearum et nucum. (in) antea avv. "illnanzi '.
anqua sf "anca (di maiale)" LG 194 a.1290 con ules qui erunt mOccolxxxxo et ab in-
MBL 310 a. 1213 (Lrins) tres spalle porcorum et una an- de in antea.
qua. L anti.
L ancha. antefactum sn. "am ifato (a nte viri fatum) contrado_
anricus m., n.p.; cognome te, dona zione dello sposo alla sposa per il caso in cui di-
PAC lO a. 1008 anricus. BG 120 s.xii. (Sav.) turri s petri venIi vedova"
anrici .
L enricus. CGS .1 57 a. 1156 fac ultale m vendendi o mne s drictus
ansa top. (Pigna) qu.os ego marches ia habeo. pro .antecfacto in domo que
RPA 43 a.1230 (Pigna) montis qui vocatur ansa et mar- fUit quondam w. lanfranchl COlOSI. CGS. I 138 a.1157
cola. voco me quietum et solutum de lb.cclxv. de patrimonio
PSP 58 n.ll : REW 490. uxori s mee agneti s .. . in bonis meis habenda et tenendas
ansaida n.p. , i'. pro more. e t cons~etudine ~ ivi ta ti s ianue e t iuro SUpra
RCA 219 a.1059 quantum antea tenuit ansaida. sancta ~e~ ~vang~ha quod ~ I me contigeri t ab ea quoquo
PAC7. modo dividi , patr~monI~~ mlegre e i restitu am et i OCca-
ansaldus. sIOne me accldenl ut dl vldamus el patrimonium el ante-
ansaido n.p., m. factum ei restituam et solvam integre. CeS . l 29 1 a . 1159
RCA 218 a. l 019 quantum antea tenuit ansaido. dono dandale mee sponsse nom ine anlefacti ad haben-
PAC7 dum et tenendum pro more et consuetudine c ivitatis ia-
L ansaldus . nue tantum ~u o d b e ~e va lea.t Ib . cent um . CAC 180
ansai do I ansaldus n.p. , m. a.1180 (Sav.) m rebus Im mobllIbus omnibu s que tibi pro-
PAC 8 a.1000 ansaldo silveradus. BSR 102 a.1 173 an- ve.nerunt .ex parte quondam patri. lui ugonis, s ive per
saldus c1ericus plebis rapalli . dnctum Slve per antefactum eu ahquo ali o modo, BSR
L ansaida. ansaido. ansaudus. D ansaldo. 113 a: 1182 o ~llle ius et raciones quas vel que ... habeo
ansaldus top . (Sav.) occasIOne dOli vel extradou s seu antefacti. CGG 300
SRC 158 a.1263 (Sav.) in valle ansaldi. a:12~2 ( Po~to v. ) .supe r qu a ll~ dOl em facio tibi ... reci-
cf SCT 139 a.1 047 ansardus (in territorio sabinensi). plen~1 pro dlcta fi.ha lua donatlOnem propte r nuptias sive
anzanus n.p., m. nomine antefactl ta ntum m boni ' di ct i fi lii mei qu
RCA 29 a.1139 anzanus. ipsum contingunt pro fradescha bono rum meorum .' L~
PAC 6. PAL 10: -z- = tosc. - z- sordo o sonoro. 215 a. 1340 quod quedhbet persona possit habe re reCUT-
L anciani. anziani. sum et reg:e um ad dlcta. loca ... pro doct ibu s et OCca-
anzasca top. (Riviera di levante) SiOne doctlum et antefactl et occasio ne hereditatum
HSL 18.90 a.999 valle que dicitur anzasca. CTS 256 a.138 1 (Taggia) d~ an tefaclo no n pres umend~
FFN 337 Antius, Anicius . EOL 23. nec ?ando .... qu~d muhe~ al.lqua ~abeat aliquod antefac-
L antia. D Anzasca . tum IO bODls manti eu alI culLl s qUI doctes recepisset.
ansaudus n.p. , m. DUC.I. 2?5: "Iucrll~;' donationis" . .BIR 554 sg. " ha mol-
CGS.l 53 a.1156 ansaudus ci ntragus (ms.an sauldus, ta so/'m g{wn za col dono alla moghe " di cui nei com,., t-
cancellato). ti di Venezia. e deriva in pane da l morgenga bbo fon a _
L ansaldus. bardico (s.xi-xii. ). GR 17. ACV 135. go
anselmus I ansermus n.p. , m. L anli faclum.
DAF 75 a.1300 ansermus guidonis. RLC 89 a. l.322 (Co- antefenarium sn. "antifonario "
sio) ansermum robium.VLB 49 a.1503 (Sav.) pro magi- CGIS.l. 9 2 a. 11 57 alnt~fenarium meum et cetera bona mea
stro anselmo de fornariis. VLB 49 a.1503 (Sav.) magi- ecc eS le de aun pa ac lO .
ster ansermus de fornariis. D antifana.
PSP 58 n.12: f'anco o longobardo ansehelm . antelamum sn. "arte muraria "
L anse1mu s. D ansermu. CGS.l 99 a'.1157 an aldus magi ter an te lami. CGS l
ansiani I anziani m.pl. "magistrati cittadini " 169 a.1157 ti bi llen o f!1agl tro de anlelamo. CGS.2. io
RCP 668 a. 1297 (Sarz.) omnibus et singulis nobilibu s, a. 1 16 1 egdo gUido Ima~ l ster de ante lamo . LG 17 s.x.iii
potestatibus, capitani s, rectoribus, anzianis, priori bus , of- maglstn uo anle a mi e l unus lignaminis . MSG 304
. _---~- -- _. ~ _._~ . ..

ante 83 anul

a.1273 symon cannis magisler antelami sive lapidum ... antiguus agg. "antico"
artis magistrorum de petra. MSG 279 a. 1279 ars antela- CSS 170 a.]435 (Sanr.) capitulis vel statuti s antiguis.
mi .. . qui magistri antelami erant fabri murari i. LG 697 L antiquus. D anligo .
a.I.406 mazachanus, murator vel magi ster a ntel a mi. antimonio sn. "antimonio"
TL.3 680 a.I449 magistri antelami seu masachani. DSP LMS xxix (=LEM 256) (inv. di spezia/e) antimonio Iibre
47 ca.1460 de magistris antelami .... quod quando magi- xv.
sIri domos reficiunt, hoc primo indico manifeslent. D antemonio .
DUe.l295. GR 17. antiochia I antiogia top. "Antiochia"
L anteramum. anleremum. D antelamo. CDG.2 102 a. 1169 dono et concedo atque confirmo om-
antena sf. "asta, antenna " nibus ianuensibus .. . in antiochia ruga una .. DRG.2 198
PPG 319 a. 1555 coffinis duobus et bandelelis quatuor a. I221 usque ad antiogiam.
cum ipsorum tabulis pro faciendis signis triremibus , cum D anchoihia. anthioihia "
suis antenis et sonchi s. antiquus agg. "antico" .
D antena. U.I 33 a.1128 homines de pradello et de stalano per
antena sf. (mar.) "an tenna. sostegn.o della vela. fallo unumquemque debent dare denarium dimidium antiquum.
spesso di due parti legate assieme ". L antiguus.
CLS 59 a.1236 antenas ... eL ancoras ... et proesios qua- antognanum idr.(A /b)
tu or. BSL9 a.1246 item viii. pecias antenarum, quarum ZTA 49 e n., a. 1288 (AIb.) de purgandis fossatis remer-
due emnl penne pro arbore de porra. CGG 29 a. 1259 darii el f1umen antognanul1l. ASA 302 a. 1350 (A~b.) de
(PortoY.) et ipsum (lignum) laborare omni laborerio assie purgandis fossatis remerdarii per flumen antognam ... -
et manarie, et sarcias suas Ii gnaminis, videlicet arbores, usque antognanum . . . aqua antognalll .
antenas et temones. DAF 56 a.1300 navil1l ... furniLam ... antholla sf. "ncora"
de antennis, arboribus, limonibus. LG 775 (= VFD 189) DRG.3 1140 a.1317 navim ... paratam, stagnam et exsar-
a. 1403 anlenas duas bonas carexatas pro respectu . PLL ciatam vellis, anthollis, aguminis, barcis, marinarii s et
475 a.144] ilem antennam pro respectu PVP 328 a.1507 aliis sarcii s pertinenti bus dicta nave.
item ... pro duabus antennis de goa 21 caplis pro operi bus L ancola.
lanterne pro cartulario anLennarum de 68. antona I anthone I antono top. "Southampton (In-
JAN. ALE 17 sg. Lal. class. antemna, prestito greco per gh.)" .
tramite etrusco: VCl'Ll9llvo = superposit us. ALE DRG.3 944 a.1305 pro eundo ad dictum locum anglie ...
]26: -mn- > -nn-o videlicet vel londres, vel sa nui s, ve\ anton~. DKR 12
anteneverzane sf.pl. (prob. lettura erronea) a.1404 et cum erit in anthone. DKR 47 a.141O 111 antonal1l
ASA 163 a.I225 (A lb. ) el promisi l quod ipsam stratam vel sanduchium. DKR 101 a. 1411 in portu amone. DKR
nec permittet nec consentiel nec sui homines per stratam 419 a.1428 in cadexe et anlona. DKR 611 a.1436 dicto-
toirani ... nec per totam suam terram nec suorum hom- rum locorum, videlicet antono, les dunes et scl u saru~.
num nisi esseni anteneverzane el culma domorum vel ta- 88L 264 a. 1474 pro raundela et naulo de londone 111 an-
linarum pro suo opere facie ndo. tona.
antepedes sf.pl. "uose " L antona.
GR.2 8 a.1268 (N izza) sartor habeat de caligis hominum antuninus n.p., m. .
cum antepedibus iv. denarios et sine an t.eped ibus iii.dena- CGS.l 92 a.1157 omnia mea in potestatem presbltero rum
rios. sancti antunini de auri palacio.
DUC.I 296 sg. G.SERRA, RSL xvii (1951 ) 240.
anteramum I anteremum sn. "a rIe muraria" D anfanino.
LMS 62 a.1222 magister de anteremo. DSP 46 ca.1460 antverpiensis agg. "d~ Anversa" . .
in volumi ne capitulorum artis magistrorum anterami ... LJ .2 469 a.13] 5 in dicta vllia antverptensl.
- magi ster anterami sive murator. TL.2 875 a.1472 L antvverpia.
magistri anterami. antvverpia top. "Antwerpel1 (Anversa)"
L antelamum. LJ.2 462 a.1315 veniendo a dicto opido de belghen anty-
antheuverpia top. "Antwerpen (Anversa)" verpiam et redeundo antvverpia I!sque berg he~. SPAS
SPAS 449 a.1472 antonius quondam andree mathie de 437 a.1471 antonius quondam matte de antvverpla.
antheuverpia. L antheuverpia. antverpiensis.
L antvverpia. anuarium sn. "rito commemorativo annuale"
antia idro"An.za" PPE 285 a.1311 promisit. .. face re annuatim solempne
HSL 18.90 a.1145: "fiume di confine" anuarium pro anima dicti guillelmi. (Cf..PP~ 308 a.13 1.1
L anzasca. promisit. .. facere annuatim solempne Vlvanurn pro am-
antiani m. pl. "magistrati cittadini " ma dieti guillelmi).
CST 163 a. 1381 (Taggia) consilium antianorum veterllm. L annata. vivarium . D anno .
DSP 3 a.1459 magnificum consilium dominorum antia- anula sf. "anello"
norum comllnis ianue. VCC 27 sg. a.1480 (Sav.) egre- LEM 2.57 a.1257 item anule emate sex de qui bus qua-
gius dominus iohannes baptista spinula prior offici domi- tuor erant sue et a]ie erant pignora . PVP 246 a.1456 item
norum antianorum civilatis saone ... - magnifici domini anulle aurei .. . qu aru m pretium extimatur valoris libra-
antiani civilatis saone. rum centum januinorum.
DUC.I 298 S.V.: "apud genuenses et iII aliquot Tta/ia e op- L anelus.
pidis dicti patricii, nobiles .. . atque adeo ipsi magislratus". anullare vb. "annullare; eliminare "
L anciani. CGS.l 396 a.1 160 possessionem et dominium sibi ad in-
antifactum sn. "antifato" vice m tradiderunt ut si usque xxviiii. annos aliquis eorum
GG.2 401 a.1206 fecil ei antifactum ad usu m ianue. vel heredes ... hoc cambium anullare voluerint, libere hoc
ESO 207 a.] 581 (Onzo) defuncta uxore, maritus eius qui facere possi \. CDP 2]4 a.1473 per ipsum lucianurn
supervixerit ipso fac to de doli bus uxori s premortue ha- (spinulam) exdebitate et annuIate fuerunt hoc anno quin-
beat ... pro antifacto terciam partem sue dotis. que gabelle infrascripte . .. - donee .. . deo favente alie ca-
L antefactum. beHe ... potuerunt exdebitari el annulari.
aDul 84 apar

anularis agg. "(dito) anulare" in appaltu a principe galilee. DMC 99 a. 1358 tamquam
FAF 245 a.1262 (Gen.) in preseneia testium pereival de principalis et caporalis in oc ietate, conducione seu apal-
finario desponsavit peronetam ... imponendo manu sua to. LJ.2 717 a. 1362 quorum qui libet habeat duodeeimam
anulum deauratu1l1 cum gemma in digito an ulari diete pe- partem in ip o apalto. DSP 6 a. 1459 et om ne et ingulos
ronete. dare debentes dicto comun i rarione ve l causa cuiuseum-
L anelus. que adrnini trationi s ve l officii libri apod isie cal1ularii ap-
annullaris agg. "infisso nel/' anello" pal(tus?) instrumenti pact ioni vel a ltel-ius rei .. .
BBO 503 a. 1414 per cedulam . .. bullata1l1 eius annullari L apautum. appaltare. apa ltatorem. D appato.
sigillo. apaperus I apapirus sm. "carta, foglio"
anulus sm. "anello" CST 168 a.1 38 1 (Taggia) in uno manual e sive proptocol-
BNA 253 a. 1260 (Vent.) item moos tres prederi e, cum lo fo lio~m d~cem appapi ri ... ~ et illud (insLrumentum)
uno capite prederie, in quo suni anuli ferri octo. BNA ponere mfra dles tres In cartulano gro so ad minus unius
277 a.1260 (Vent.) anulum unum de bricola sive de pre- qu ate rni appapiri c um cohope rtura carte. VDE 150
deria. LG 938 a.1404 si ... extraxerit ferreas, monum, si- a.1394 apap irr i balle tredec im. IEL 93 a. 1398 libri . ..
ve anulum a gambis sive a collo. PVP 222 a.1451 anu- tam in ap~pi ru quam in carta.- item ovid ium unum epi-
lum rotundum. PVP 237 a. 1456 anulli duo adamanteti. stularum 111 apaperu. TL,3 66 1 a. 1449 pro cera et apapi-
DSP 57 a.1487 iocalia anuni petre preciose ... ru consumato per consulem. RH 11 ( 1956) L23 a.1463
PVP 153-162. (Tenda) per inslrumentum publicum criptum et fieri ro-
L ane1us. gatum per guilli e lmum ge lini. nOlarium publ icum in
anulus sm. "anello, simbolo di investitura " apapirum grossatum quod incipit in sua terc ia linea Por-
LJ .2 1099 a.1386 modi s tamen conditionibus et reserva- naxii ~t .fi.nit in ~adell1 pecia terre .. . BBL 82 a.1472 pro
tionibus infrasc ripti s solempniter et modo debito investi- querm llll. apaplrorum . AND.8 76 a. 1509 pilastros qua-
verunt cum anulo aureo quem idem magnificus dominus tuor. .. me nsure et desig ni conten ti in quodam a ppapi-
du x gestabat in di gito . LJ. 2 1314 a. 1402 ipsum domi- ro... DSP 230 a.1530 nonnulla capitul a que in quodam
num odoardum presentem et dictis nominibus genu flexu eorum apapiru continebantur. ANO 6.49 a. 1570 iuxta
requirentem ... sub modis formi s et conditionibus conte n- designum in ap papiru fac tum per dicLum lucam .
tis in dieta instru1l1ento dicte alterius primeve infeudacio- L papirus.
nis ... restituerunt per immi ss ionem an uli immissi digito appapirrus agg. (e rr. per appapireus ?): "ca rtaceo"
ipsius domini odoardi. LO 453 a.1 386 extracta ... de Ibro appapirro .
anulus hostii sm. "anello della porta, simbolo di pre- apparamentum sn. "strumento accessorio, corre-
sa di possesso nella vendita di una casa" do "
LJ. l 1146 a.1252 introducendo et tradendo tibi corpora- ACS 41 a. 1339 (Verona) unum torculum a lorculandum
le m possessionem totius domus .. . per anulum seu anu- uvas, c um suis apparamenti .
lum hostii dicte domus. L aparatu s. D apareiam.ento.
annumeratus agg. "censito, registrato" aparare vb. "curare, manten.ere"
SEV 62 a.1303 (Vent. ) de eo quod solvitur seu debetur ~R 17 (~atic in~)q ue libet persona de beat prata que Sunt
communi vinti1l1ilii pro capri s et annentinis tenendi s in 111 ten tono natlCII1l .. . aparare et cu (odire a bestiis.
banditis suprascripti s. quod quolibet ar1l1entinum annu- D apar.
meratum vel maius ovium so lummodo solidum unum; aparatus sm. "attrezzatura. corredo"
capre vero ovium solvant pro pastore solidos sex ianue VCB 232 a. 1245 (Bonir.) agi tam lInam .. . CU Ill sarcio el
pro toto anno. aparatu lpSIUS. ~SL 7 a:1246 barcas .. . furnitas de omni
L numerare. sarCla et apparaubu a.d Ipsas ba~ca ' pertinenti bus. BSL
anunciata agg., f. "annunciata" 238 s~ . a: 1246 navem L. ~um sarCla el apparatu infraSCrip_
NTS 27 a.1381 (Sav.) contracta fiarene supe rius ecclesie t1S, vldehcet cum llmonlbus duobu , arbore una, anchis
sancte marie anunciate ad leginum. tr.ibus, parancho uno . BSL 38 a. 1248 taridam . .. c um om-
anus Iipardus sm. "leopa rdo?" n ~ elU S sar.c la corre?o e ~ apparatll . BSL 72 a.1250 na-
CA 611 a.1292 cuidam homini custodienti anum lipar- VI S... omlllbus sarcuS SUI S barchls arredis el apparati bus
dum. FN V 287 a. 1254 barcam meam a po rtu de parescalm~
L lipardus. cum sua sarcla et apparatu. PTS 45 a. 1258 (PortoY. ) bu-
appaltare vb. "appalta re " clU.m.unum et sarcl3m elUs .. . cum omni. sarcia e t appara-
BLC 92 a. 1297 in balneo comunis ianuensium posito in tu IJhu.s. CG~ 70 a.1259 (PorloY.) agIle . .. cu m omni-
nic osi a, quod predicti appaltave runt a die ta co mune . bus SU lS sarcllS et aparallbu~ el dem pertinentibus. DAA
LJ. 2 803 a. 1373 (Reg .: "comun e ianu e ... sc ii maho- 36 a. 1274 navell1.:. guarnltall1 . e t apparata ll1 de sarei a ,
nam ... Iibellario iure concedit".) quod insula sy i po ss it corredI et apparaLlbu lpSl navI pertinentjbus. DAA 38
per dictos emptores appaltari ad tempus annorum xviii . a. I274 predlctam navem cum omn i sarcia, corredis e t a _
TL.3 645 a.1 449 (C affa) de non appaltando sal.. . -- paratu ipsi. pertinenti . CGO 359 a: 1275 navim unam.~.
quod non possit aliquis ianuensis ... appaltare . . . salinas CUIl1 barchls d uabu .. . et cum om~lbu ' sarc iis, apparati-
si tas seu positas in toto imperio gazarie . bus et corredlS. LBZ 23.9 a. 1285 111 ga lea ... et in s artia
L appaltus. apautare. con~edo et appparatu lp IUS. lSG 21 fine s.x iii. (Londra)
apaltatorem sm. "appaltatore" vestlm~ll tulll Il?VUIll ple nanul11 cum ap paratu e t parura de
LJ .2 714 a.1362 apaltatores se u mahonam novam seu panno l anu~n lo DAF 56 a. 1300 naVllll ... furnitam . ..
partic ipes eiusdem. LJ.2 803 a.1373 quod i.nsula syi pos- a~ua,. panal~ca et oJl1mbus sarc lI s et apparat u ipsius s uffi-
si t per dictos emptores appaltari ad tempus annorum c.len.ll per dtctam naV lm pro. mlVlga ndo. ACL 112 a.1344
x viii ... tresdecim appallatoribus el non minus. LJ.2 lO 16 IIgl1l . .. de orlo .. . um sarcla , corredo et apparatu ips
a.! 385 participes et apaltatores mahone veteris et nove ligni: TL,2 245 ~. 1 463corpus unius lrirelllis subtil is c~'::t
insule syi. DMC 70 a. 1420 appaltatores. ommbus apparaubu ,SlI1e hom ll1lbus et victua libus du
L appaltus. appaltare. ti dccc. corpus ni gru m sine apparatibus ducati d. ' ea-
appaltus SIn . "appalto, locazione d 'opera " LDM22.
BLC 62 a. 1297 pro decima ... de casali tarsie quod habe L appa ramel1luJl1 . D apparato.
..

apar 85 apiu

apparatus agg. "equipaggiato" aperiOClllin I aperioculllrn cognome


DAA 36 a. 1274 navem .. . guarnitam el apparatam de sar- CAC 569 a .11 85 (Sav. ) gandulfus aperioculum. NL.l
eia, corredis et apparati bus ipsi navi pertinentibus. 3 10 a.1210 cum wilielmo aperioculin de mediolano.
aparciamentum sn. "camera, appartamento, abita- NL.2 262 a.1225 a te castello aperi oculum
zione"
L apertura. oculus. D arv.
PPV 99 a. L370 (PortoV) non possit accipe re ab a liquo aperium sn. "alveare"
homine qui iverit in eorum hospitio, de lecto, de tabula, GR.2 8 a. 1529 item in aperio empto in venassono cum
de lignis sale et aparciamento (lettura incerta) nixi so li- api bus quas tenel ad meariam.
dum unum.
L appiarium. arbinarius. averium.
apauJinlls n.p ., m. "Paolin a "
apersatus agg. "di color perso "
DRG.3. L162 a.1329 apaulinus Iigan us de clavaro.
D poro. pouln. LJ . L 167 (= CDG.I 287) a.115 3 pannos albos et blavos et
apalltare vb. "appa llC/re ,. apersatos .
Cf. DUC.6 286 persus: color ad caeru/eU/n, vel ad floris
GR 17 (Acri) et primo inquirantur et videanLur possessi 0-
nes communi s que ad passag iul11 apautantur, subseq uente persicae meli colorem accedens.
sicut et quantum apautate fuerint. L aspersatus. persus.
L appaltare. aperta agg. ~ f. "(terra) pubblica. aperta all'uso co -
apautllsl -m sl11 ./n. "appalto (della riscossione di im- mun e (cf terra c1ausa "chiusa, privata)"
poste" SCT 17 sg.
LG 254 a. 1363 quod nullus ianuensis e mal comerchium L apertura. D arv.
veI apauta... LG 3 15 a.1363 comerihi a et apauta. GR apertura sf. "apertura" . .
17 (Acri) incipiunt his apautus ad al1l1um. DRG.2 484 a .1. 253 (Gen.) quas carglas .. . promltto ...
L appalLus. portare sine carracatura et sine caxafaxatura et sine aper-
appellare vb. "chiamare in giudizio" tura et disligatura dictarum cargiarum.
PLP 71 a.1250 (Sav.) scio quod de robaria quam ei fece- L aperioculum. aperta .
ram veni! mecum ad pact ulll .. . et ipse promi it Illihi no n api top. (Vent.) .
amplius appellare de ipsa arrobaria. CNG 34 (Carp.) ap- LTI 31 n. 4 a.1156 ex parte podii de api.
pellare vel culpare aliquem de aliquo crimine ad iusticiam . L api um. D apiu.
L appellationem. D appell. apia sf. "a scia, scure"
appellare vb. " ricorrere in appello " CAC 460 a. 11 8] et sappam meam et apiam. GDN .637
RVN 94 s.xiv. (Noli) a quorum sententii s, precepti s, con- a. 1258 (Noli) habeat spatam ... ve] falcastrum seu aplam.
delllnationibu s, mulcti s el absolutionibus nullo modo ap- ASA 274 a.1350 (Alb. ) debeant... ipsas bancas seronare
pellari ... possit. et levigare ... sive cum appia spIanare et lignum lnCl su m
appellare (se) vb. ., richiamarsi. ricorrere" to lere . ASA 89 a. L400 (Alb.) quod .. . aliqua persona non
CNG 34 (Carp.) appell are se ca pitul o (richiama i'si allo audiat deferre arma cuiuscumque maynerie ... stoc h~m,
statuto) cu lte llam , apiam , balalOrem. GR.2 18 (Ormea) aplam
appellationem sf. "appello, opposizione " nec securim.
AI.2 17 a.1254 quam sententiam pisani ... observare no- DUC.I 31 l. REW 4035 .
luerunt, immo f1ivo las appell ationes ad senatorem romc L acchia. ac ium. axia D accia.
interiacerunt AS 59 a. 1432 absq ue solutione introitus ca- appiarillm sn. "aLveare "
belle apell ationum ad venerandum off:ic ium banchorum. GR 15 (BadaI.) appiaria sive arbellos.
L appellare.
appennaria sf. L aperiulll. arbinarius .
apica asinllm cognome
MBL 190 s.xi. (Lrin s) medi etate m bosc dodon, duas ap-
NL.2 307 a.1225 simone apica asi[num].
pennarias de fe u in valle spexa, in loxac dec imum, iii.
mansos et iii. appen nari as . .. bertrannu s donar appenna- L apicare.
riam grossi.; apicare vb. "impicca re" . .
GR.2 8 (Mentone) hominem quem diclu s gulLelmus fec tt
apeninus top. "Appellnil/.o (lat. closs. appenninus)"
PTP.22 (TV, ca. 110 d.C.) iure appe nnini areliasci et cau- apicare in ipsis furcis .
dalasci. PTP 39 (SM, a. 11 7 a.c.) in monlem apeninum L api ca asinum. picare. D apichar. .. .
quei vocatur boplo. apignolatlls agg . "(di tessuto) operato a piccoli ri-
Storia di Genova, Milano 194 1, 11. 65 sgg . CTL lO. lievi, come di pinoli "
PCT 34 sg. PVP 23 4 a.1456 item cultris una camucati api gnol ati
PSP 57 n.l *apeninu s, (sede di alpegg io alp in o): voce (ms. apigiolati?) cum spondis cendatis viridis.
pre-latina, probo ligu re. PVP46.
D abenn. L pignolatus.
apensate avv. "p rem editatarn ell te " apilare vb. "impilare. ammucchiare "
LG 310 a.1363 de iniuri is factis ex lra ianuam a ppensa- BBL 2 LO a.1474 pro duobus camalis, qui apilaverunt dic-
te .. . - apensate, deliberate vel traetate. ASA 35 a.1367 tarum agninarum.
(Alb.) fraudolenter et apensate. LPD.2 294 a. 1438 dolo- apingla sf.
se et apen sate . VCB 109 a.1239 (Bonif.) sportas quatuor de apinglis.
L pensato. apem sf. "ap e"
apenSllS agg. "appeso" CSS 198 a.]435 (Sam.) et si invenerit xamen apium pro-
GSS 72 a .1330 (Sarz .) coria ... ap pe nsa reti nere. LJ.2 ve alvea alicuiu s... GR 15 (Pornassio) si aliqua persona
605 a.1352 presens privileg ium sac ramenta le .. . more so- habuerit a pes vel aliquod xamen appum , vel arbinalem . ..
lito s ubscriptum et au rea bulla predicla inferiu s apen sa L arbinarius.
roboraturn. OGM 190 a.1474 item nav icul a una apensa. apium sn. (bot.) "sedano (Ap ium graveo {ens) "
TL.3 1000 sg. a.1474 coiracie apense ducente oClaginta LMS xxix . (= LEM 256) a.1259 (in\!. di speziale) sachul11
due ... lazanie apense ... lazanie posi le in una corba.,'. unum seminis apii .
L. pendalium. (de) pendora. Suspendere. D apellder. D apio. apiu.
apiu 86 apon

apium top. (Vent.) mum acquirat secundum quod per ap di sam s ibi evene-
LTI 31 nA a. 1063 monte apio. ril vel sibi ass i.gnatum fuerit.
appianatura sf. "appianamento, stiratura della stof- LEM 254 a. 1259 qu andam a podi iam factam mcclvi- ..
fa ?" in qua contiinetur quod guidoni vegio datus fuit tenninus
PVP. 52, 316 a.1508 pro tincturis raubarum veterum et sol vendi dicto dondino Ib. ex . BNA 150 a . 1260 (Vent.)
applanaturis. pro soluto oldorum duodee im sorti , de quibus constat
L spIanare. D asccian. per apodi iam inde factam in cartulari o comuni s vintimi-
aplezentare vb. "presentare " Ii i. RL 211 a. 1288 (Alb.) de non fac iendo ins trumenta
SFG.2 290 a. 1375 per istam prill1all1 solvatis iohanni de eondempnati o ni s ve l apodi s ias... LG 48 a.1327 quod
negrono dobras quadringentas . .. infra mensem unUIl1 , a liqui s sc rib a ali c uiu co mpare ve l offidi non
aplezentato vobis ballassi tres . audeat. ..facere aliquam scriptu ra m vel descriptionem vel
L apresentare . solutionem ... ni si viderit primo d i 'Iam apodi siam.
applicare vb. "approdare " SRB 325 a. 1407 (Qui!. ) de laude sive extimo fiendo de
ACC 56 a. 1188 in qua nave privatim se recollegit et in libris quinquagillla vel abinde infra el de extrahendo ilIud
portu acconis eum ea applieavit. OP 92 .ad a. 1204 .na~i s in forma publica, computata ap di sia danda extimatori-
quedam magna pisanorum . .. portum lilum apphcult . bus, solido decem et septem. PVP 325 a . 1506 obenus
VCB 70 a. 1239 (BoniO postquam .. .in portum bonifacii ragiu s debet pro casana pi etati pro ex pignoratione infra-
applicuero. BSL 4 a. 1246 ad portum ad quem dominus scriptorum pignorum que erant in quinque apodisiis ...
rex aplicare voluerit. CGG 223 a. 1261 (PortoV) post- L apodixia. pollieia. .
quam aplicueris cum ligno tuo predieto apud riperma- apodixa f. dichiarazione; manifesto "
rium in dieto loco ... BSL 249 a.1268 postquam dicta na- NPG 78 a.147 3 iSlo mane reperte fuerunt apodixe ad ho-
vis aplicuerit in telono (Tolone). lA 74 a.1286 ecce de stia eivitali s .. .
principatu naves circa viiii. ad partes illas applicuerunt. L apodixia.
BTS 171 a.1290 si aliqua navis vel1igna ianuensiull1 ap- apodixia f. "polizz.a, mandato, cedola , bolletta, atte-
plicuerit in portubus domini soldani . BGO 58 a.1360 in- stazione, scheda per va/azioni ".
fra dies decem postquam dictu s pantilus fuerit applicatus LG 48 sg. a.1 327 quod aliquis eonsul vel scriba alicuius
in dicto portu peyre. DKR 503 a. 1430 postquam dieta compare vel officii non poss al. .. facere olutionem de
navis et nau1a applicuerint in rio sibilie. aliqua quamitate pee un ie ... ine expresso mandato et
[peif. Lat. cLass. app1icui solo in Cic. pro fiacCo 821- apodixia iudic is eapituli .. . et ad supradic tam apodixiam
D aplicare. concedendum dietus dominus iudex teneaLur requiri face-
applicare vb. "destinare, accreditare" re . ... alteram ~artem . VFD 63 a.) 339 absque expressa li-
LO 116 a.1326 sub pena quadrupli eius quod inde perce- eenua apodlX1 a seu mandato seu preconi l.acione dicti of-
perir. .. et quod ipsa pena applicetur medietas danti et al- ficii . VFD 78 a.1340 appodixie sive cedulle contra illos
tera medietas officio portus et moduli . LG 303 a.1363
sub pena Iibrarum decem usque in quingentas ianuino-
9ui non ?bservaver.inl ut supra . e ST 165 a. 1381 (Tag.)de
hbello slve apodlX1 a fac to seu facla ut in capitulo conti-
rum, que pena applicetur operi portus et moduli.
nelur denarios vi. PVS 198 a. 1375 et ' i fuerit exhibitum
apodiare vb. "appoggiare, accostare "
instruimentum vel apodixia banchi de tapeto soLucionis
SMV 59 a.1200 el apodiandi domum nostram ad murum
vellegiptime quitacioni s e iu sente ntie . .. DMC 153
ipsum conceditis nobis . BSR 384 a.1226 et (possit) .. .
domum conlinuare et apodiare muro. SMV 148 a.1245 a. 1383 fecerunt apodixias tre dec im c um nominibus in-
et alia in predieto muro apodiare sine muri lesione. LJ.2 frascriptis , quibus apodixii plieatis et involutis taliter
318 a.1295 sunt leela seu edificia infixa seu apodiata ipsi quod dic.ta nomina de ipsis. sc ripta nullatenus nisi expli-
domui. PRV 137 a.1321 (Sarz.) possint suprascripto mu- ean tur vlden poterant , po ILI que in gremio et pluribus
ro .. . se appodiare et trabes et lignamina infingere dicto revolucionibus ll1ixti s .. . LCA 56 a.1393 (Alb.) dominus
muro. LG 440 a.1383 quod aliqui s victuralis seu mulate- presbiter seraphinu s mignanu ha bere et rec ipere debet a
rius . . . non audeat nee presumat ipsos mulos, asinos vel comune albingane libras undec im .. . restantes ex uno de-
bestias alias honeratas vel exhoneratas ligare , ponere, bito Iibrarum xvii ... vi.gore c uiusdam apodixie extracte
apodiare vel herere in aliquibus plateis ve! viei s, seu ca- ~e cart~lario canzell~rie co~uni s.. . RVN 63 s.xiv. (No-
rubeis magistris civitatis. LJ.2 1457 a.1415 que bancha IL) n?~lna eorum s~nbantur In duabus appodixi is que ap-
adhesa erant et apodiata domui. LJ .2 1459 (= DSP 350) podlXle ponentur lO uno ' ac culo ve l bi.re to . CCS 69
a. 1415 columne autem de medio sive pilastro a facie pla- a. 14 14 (Celle) item pro quali bel appodixia per dictum
tee baneorum adherere facient ... et apodiare lapidem in scribam scribenda et fienda extimatoribus comunis cella-
modum sca1arum pro procJamationibus publieis ibi fien - rum gros~um unUl!, papa Ile. T~ . 3 587 a.1449 (Caffa)
dis ... cui eciam columne sive pilastro ... possint adhereri non pOSS ll expendl ahqua pecuma massarie apodxiam
facere et appodiare banchetum unum locandum scribis. cuius ipse prior cum di~to s i~illo non sigillaverit. BSQ
L apodiationem. pozus. D apozar. 201 a . 15~ l (.Onzo) quevl . ~ nptura seu apodixia . .. Conti-
apodiare vb. "attribuire per competenza (a un uffi- nens obhgatlonem pecuOlanam. DSP 354 a.1585 facul-
cio)" tas faciendi lotum librarum triginta millium ad commo-
LO 208 ca. 1330 et sit dieta compara apodiata officio dum f~~ri~e cisterne sarzani , solidorum viginti singula
eonsulatus compararull1 salis. DSP 25 a. 1459 ex cabellis appodlxla JUxta sohtum .
apodiatis ipsi officio. L apodissa. apodisia. apodixa. podesia. podisia. POdixia
apodiationem sf. "appoggio, L'appoggiare " podixius. D podicia . .
BSR 384 a.1226 et si propter ipsam ... apodiationem ipse apollana agg. f.
murus dirueretur. .. RCP 659 a.1274 (Sarz.) unurri starium c ast(anearum)
L apodiare. apollanarum.
apodissa I apodisia sf. "polizza, dichiara zione, auto- apontare vb. "cucire "
rizza zio ne " PB 246 a.1388 (Piac.) item duas libra filj pro apon-
PLP 83 a.1250 (Sav.) et haberemus apodissam a potesta- tando.
te . RCP 278 a.1259 (Sarz. ) quilibet terrenum sive do- L apont.atura. arepointus. pontare. repoinlus. D apointar.
apon 87 apre

apontatura sf. "cucitura ~ " et de beat habere ... unam apothecam in sarana sufficien-
PVP 293 a. l492 pro .. . acimaturi de pecis 2 paonacis tem ... ad quam dieta biada conducantur et ponderari de-
florensolis et apontaturi s pro be rthomelino nostro ... beant. LG 5 l a.1327 quantum as cendunt quantitates
L apontare. pensionum apothecarum que sunt sub ipso capitulo.
aportare vb. "porlare" SSA.2 48 a.l345 (Sav.) quod quilibel apothecarius qui
CP 152 a. 1390 barcha que aponavit Etera. stet in saona ... teneatur tenere unam roncholam in
L aportum . aponorium . oporto rium. portare . D aporlar. apotheca. HL 305 a.1376 (Sav.) et debeat ire tam de die
aportorium sn. "porlantina " quam de nocte ... ad inquirendum tam in apothecis et do-
BSR 85 a . 1170 et si dominu a rchiepi scopu s iverit in mi bus , quam alii s loci s in qui bus sciverit guod de dicta
sanctum pelrum de arena, quod isti manentes debeant si- arte (lane) laboretur. LG 431 a.1383 apothecarii ... qui
bi facere curiam , ide st venire ad e um c um aportorio . tenent apothecas causa revendendi aliquas res vel mer-
BSR 51 a.1174 et persolvere exinde debent singulis annis ces . LG 921 a . I 404 et teneantur ... artifices tenentes
in omni nativitate domini solido qu adraginta octo ia- apothecas in civitate ianue tenere et habere pubi ice et pa-
nue ... et aporloriulll unum bonulll s ill1iliter debent curie lam ronchoram unam in apotheca eorum pro qmbus pos-
in omni nativitate domini . sinl et teneantus capere malefactores et rixantes. CRA
L aponare. oportorium. 119 a.1435 (AI b.) pro complemento pensionum apote-
aportum sn. "tributo f eudale dovuto al proprielario ce .. . pro pensione apotece . NAC 13. a.153? (Sav.) et
deLfondo " . semper quando aliquis famulus voluent apenr~ apothe-
RCA 47 a.1143 inter ansaldinum el bernardinull1 pallam cam ... solvat pro bona intrata seutum unum aun . RGL 5
i. pro aporto. BSR 32 a. ll78 cuncti s quoque a nnis in fe- a.1 576 in ijs officinis , quas apothecas vulgus appellaI.
sto beati stefani dare et con signare curie domini archiepi- A.SCHIAFFINI , ID 6 (1930) 37 sg. "il termine si diffonde
scopi solidos ianue dece m septe m, pro pasto quoque de- n.ell 'epoca delle Crociate". REW 531 .
narios duodecim et apporlum unum quoque anno. L abuteca. apothecarius. botea. boteca . botiga. butea. bu-
DUC.l 330 apportum: vectiga/. tributI/m, cenSLls qui do- leca. butega. meabutega. D butega.
mino inferlLlr. apporlus: quidquid emolum enti adporta- appotheca sf. "farma cia "
tur ad sustentationell1 illius qui ecclesie curam habet. LG 675 a.1406 quod refargarium vel arsenicum non ven-
L aportare . datur nisi per magistrum vel dominum .appothece. PVP
apostare vb. "predisporre. sistemare" 3 16 a. 1508 pro ieronimo de strata specmflO pro rebus et
SAV 12 a.1495 (Altare) incipiendo a festo sancIi iohan- Illedicinis habitis a sua apotheca.
nis baptiste usque ad festum sancti ll1artini debent omnes apothecarius sm. "bottegaio " . .
dictam artem (vilream) exercentes formasse et apostasse SSA.2 48 a.1345 (Sav.) quod qui1ibet apothecanus q~l
suas padeJlas .. . cum qui bus inle nde lll laborare dicto an- sLet in saona ... tenealur tenere unam roncholam !Il
no (Ivi, trad. coeva: haver f ormato e apostalo le sue pa- apotheca ad oviandum ne rumores fiant el ad capiendum
deLLe) quemcumque facientem rumorem. LG 4~ I a.1383
L aposticius.
apothecarii quieumque civitatis ianue el suburblOrum, qUi
appostema sn. "piaga "
tenent apothecas causa revendendi aliquas ~es .vel mer-
ASA 448 3.1350 (Alb. ) appostemata ve nenossa sicut et ces. LG 664 a.1403 ars appothecariorum bat1fohoru~.
lupum ... , noli me tangere et carbulum.
L apotheca. butegarius. butegueriu s. ypothecanu s .
D pusTema .
D butegari.
aposticius sm. "rrave esterna al bordo della galea, apraatus / apraratus agg. (di terreno) "sistemato a
che serve di collegamento tra i ghiol/i e di sostegno agli
scalmi dei remi" proto" . '
FCT 21 a.1280 (Triora) que prata Slllt apraata, Slgnala et
DNB 21 a.J 182 excepti s vogi s et apo stic iis. BGS 78
despregata. FST 65 a. 1592 (Triora) omnia prata aprarata .
a.1248 et cum omni apparatu .. . et cum remis necessarii s
ad remigandum ad planum et aposlic ium e t cum velli et L pratum. D aprau.
ancoris et agumeni . CGG 61 a.1259 (Porto V ) exceptis . appreciamentum sn. " valutazione " . .
lignaminibus omnibus infra criptis , videlicet erris de fo- CGS.1 89 a . 1157 hec omnia observabo , IllS1 quantum
do, tabulis, voghi s, aposticii s, iugo atque carena. PML eius Iicentia remanserit et quod de merci bus quas habeo
588(= PCP 762) fine s.xii i. (di vieto di na vigare intus ma- non faciam maiores dennariatas nec appreciamentul11 pro
re maius nei mesi invernali) . .. excepli s galei s et Iignis de mihi lenere.
duabus theriis que eS'ent armate de longo tam ad planum L appreciare. appreciatus .
quam aposticium . appreciare vb. "valutare, perizia re " . .
JAN. VPM 1.49, 163: Genova il centro di irradiazione CGS.] 358 a.I]60 V. pellicias grisias Ib. Xl. apprecJatas.
del termine. CGS.2 166 a.1163 quod s i non dederit in ipsa domu de-
L apostius. apostare. D aposlicio . bent appreciari ei libras septuaginta et residuum habere
apostius agg. "sofisticato (di carni)" debent si voluerint pro appreciatu, si non , ipSIUS matns
LG 414 a .1383 macellarii .. . non poss int in ips is carnibus sue esse debet. CDG .2 13 a .1 164 si de opere auri vel ar-
aliquam pinguedinem sophi sticatam seu apostiam adhi- o-enti questio erit dabitur iusta apreciatum bancheriorum
bere. ~ommunis secundum quod sub iuramento id apreciabun-
L aposticius. apostare . D apo.l'ricio. tur ianue valere. RCP 460 a. 1214 'confiteor me accepis-
apotheca sf. "bottega, laboratorio " se .. . pro dotibus ... inter denarios et robas iuste aprecia-
CGS.2 116 a.1163 promitto tibi .. . quod stabo ad servi- tas xl. imp. de qui bus me bene solutum vocO. CGG 329
cium tuum et ad apotecam et ad ferias el mercaciones ad a.1262 (Porto V) primo exactaverunt sive apreciaverunt
quas me volueri s destinare. plumas gue erant in culcitra et cossino. PVP 303 a.1492
CGS.2 293 a.1226 voco me quietum .. . spetiario hospiti pro UllO fennalio auri cum tribus perlis et pendino pauci
meo de pensione apotece quam . . . a nobi s tenes . RBR 18 valoris cum granata pro nihilo apreciatis, rationato tan -
a .1254 (Sav.) item apothecam eiu sdem brandalis que est tum auro pro eo guod va1et.
sub predictis domibu s . DAF 99 a . 1300 actum iuxta L appreciamentum . appreciatus. pretium D apresiar.
apothecam berthozi i, famagu sle . PRV 104 a.1317 (Sarz.) aprexiar.
appr 88 aqua

appreciatus sm. "valutazione, stima" aproxius cognome


CGS.2 166 a. 1163 quod si non dederit in ipsa domu de- BNA 102 a. 1259 (Vent. ) raimllndo aproxio . BNA 376
bent appreciari ei libras septuaginta et residuum habere a.1261 (Vent. ) tibi oberto aprox io ... - in valle bona ...
debent si voluerint pro appreciatu, si non, ipsius matris terra anselmi aprox ii . BNA 600 a. 1264 (Vent.) in valle
su~ esse debet, cui dederit quidquid aliud est in fruge pa- vervoni ... terra du ra mi s aprox ii.
terna. CDG.2 13 a.ll64 si de opere auri vel argenti que- L aprosi u .
stio erit dabitur iusta apreciatum bancheriorum commu- aprus agg. "in colto"
nis secundum quod sub iuramento id apreciabuntur ianue RCA ~91 a.103 1 qll?d ipse donnus landulfus episcopus
valere. apras 111 Ista ecc lesla l1l s ua rese rva vit polestate.
L appreciare. appreciamentum. Cf BIR 535: teme ab re (aps:e. apr:e) ' fo ndi incolti, de-
aprehendere vb. " accendere" I/l.ania!i". SLS.I 31 2 11 .
TL.3 618 a.1449 (Caffa) pro brandonis sex qui aprehen- L absus.
duntur in dicta vigilia. apsa sito agg. "estraneo, pri vo di dirittis su un bene
L accendere. D aprende. cedu to"
aprelem sm. "aprile" BCG 51 a.999 ego cunradus qui et alberic us rlliu s quon-
BCG 54 a.1000 mense aprelis . BCG 100 a.1017 ... ] d.am ad~ lfredi ... et me e.x inde fori s eX'puli vvarpivi et apsa
apreli. SIto fecIl et a parte lpSIUS Illonastem eills abendum reli-
PAC 3: -e- puramem e ortografico. qui.
D arv. L absa sito .
aprendere vb. "prendere" aptatura sf. "riparazione"
PCA 47 a.1283 (Alb.) possessionem prebende .. . ego .. . PVP 315 a.1507 pro cercllli 38 et aptaturi s uniu vegete
aprendo, accipiendo de glebis et ramis terre infrascripte pro botario .
in signum vere possessionis. L aptorem.
apresagliare vb. "occupare temporaneamente una aptorem sm. "p ersona addetta Cl una la vorazione"
porzione di terreno comunale" GR 31 a.1519 (Alb.) coria teneantur in murta e u in affai-
GR 18 a.1430 (Apric.) nulla persona non possit nec va- lo .. . per callegarios seu aptores seu affa itatores corio-
Ieat apresagliare de dicti s terris, nisi in supradicta quanti- rum .
tate. L aptatura.
L presalia. D appresaglio. apsus agg. "incolto"
apresentare vb. "presen.tare" BIR 535 teme absre (apsa: , aprre) "fo ndi incolti, dema-
SFG .2 289 a.1375 per istam primam solvati s domino niali ". SLS . I 31 2 n.
conrado de spinolis libras trecentas sive Ib. ccc in mensi- L absus. apru .
bus duobus ista vobis apresentata, et sunt pro pro dO cc aqua sf. "acqua, corso d 'acqua"
quas hic recepi a luciano squarzaffico, ad dicto faciatis SRC 158 a .1 263 (Sav.) iuxta aquam de nuceti. SSA.2
bonum pagamentum. 134 a. 1345 (S.a v.) p~r vallem aque lavagn o le. ASA 408
L aplezentare. aprezentare. presentailla. D apresentar. a.1350 (Alb.) 111 aqul s seu aqua.recii ~ comunis albingane .
aprezentare vb. "donare" CCS 85 a.1414 (Celle) molendll1a, lull am. rexi am et fer-
BBL 44 a.1473 item pro pc. una caxiorum pingum apre- reriam ab aqua .
zentata ieronimo de foo. aqua sf. "diritto d 'uso di acqua"
L apresentare. BG 171 a.ll92 (Sav. ) aqui s ripis venac ionibu piscation-
apricale top. "Apricale" bus.
RL 207 a. 1267 in apricali. aquabona idr. "torrente (S. Bartolomeo del Bosco
L aubrigalla. abrigale. Sa v.)" ,
apritionem sf. "apertura" SRC 147 a.1263 in aquabona .. . ad aquam bonam.
PVP 319 a. 1505 item pro frate dionisio servorum, pro BG 117 . NTS 19
campanis et apritione monumenti S. 3 .. . aquaductile sn. "canaLe. acquedotto"
aproacenare vb. "propagginare" CD~ .52 a.) ) 27 .q uinque partes molendini .. . CUlTI aqua-
GG 424 a.1203 et salvare et custodire dictum locum et ductllt et cum edlficlO et steno ad macinando que sunt in
aproacenare et meliorare et non peiorare. eodem molendino.
L aproazenare. aquaduclus Slll. "acquedollo"
aproazenare vB "propagginare" RCA 188 a. 1061 petimus quarta porcione de moJendino
BSR 274 a.1201 et salvare et custodire predictam domo- cum aqua ductu suo. ReA 281 a. )062 CUIl1 aqua duetu
cultam, et meliorare et bonificare et aproazenare et ' non suo da la noxe 111 caneledo.
peiorare. L aqueductus .
PAC 10, 11. aqua frigida top.
cf. CHLI 166 provaignare "potare" ~SR 167 a.1190 montem de creti. ab aqua frigida versus
L proanare. aproacenare. alUm .
aprosio I aprosius cognome aqualis agg. "che fun ziona ad acqua"
BNA 376 a.1261 (Vent.) [oberti apro]sii SEV 64 a.1352 rEA 31 a. 1284 (Alb.) in dicti s molendinis et fullis et 1110-
(Vent.) ad instantiam m. io. baptiste aprosii . CVB 175 linariciis aqualibus et aqueductibus ...
a.1470 (Bord.) johannes approsius q. therami . CVB 185 aquamarcia top. (Sav.)
post a.1471 (Venl.) ego philippus aprosio de vintimilio CHAR 403 a.1014 lacum rot.u ndum. cardet.o. cario. casa-
pubblicus apostolica auctoritate notarius. legrasso. cremona. aquamarCla.
RH 18 (1983) 34. L aqua martia .
11 , apI' x.ius. D aprosio. aqua martia top.
==ss=====am:()ximare vb. "avvicinare" CHAR 334 a.999 (Sav.) cairo. cremenna. aqua marf
( : l' I ~: a.1592 (Triora) quod nullus se aproximare debeat GR 18 a.1363 (Diano) usque in aquam martiam, a fo~~
n<l Gllriam coram dd. consulibus per parmos sex. aque martle.
IJ (lfJmximar. L aquamarcia.
aqua 89 aqua

aqua pixola top. (Sav.) rie io predicto molendino de sardenis. BSR '19 a.11 8.3
SRC 148 a.1263 (Sav.) ab aqua pi xola in erox igiis. quod predictum l11ulinum est bene c1au sul11 , et aquart-
L pixola. cium be ne paralum (protetto da pali). NL.I 163 a.1203
aquale sn . "cn nale " aqu aric ium veniens de insul a. BSR 378 a.1226 10ea l1111S
IEA 31 a.1284 (Alb.) in dieti s Illo lendini et fulli s el. tnO- tibi .. . medietatem uniu s molendini .. . cum aqllaricio eiu-
linariciis aqu alibus et aqueduetibll s. sdem et cum Olllnibus illribu s pertinenti bus ad ipsum 1110-
L aqualiciulll. lendinum. BNA 96 a. 1259 (Vent.) molendinum . . . cum
aqualicium sn. "canale" omnibllS aquariciis sive aqueductibus superpositi s.
CCS 85 a. 1414 (Celle) tencantllr ve ndere til nlalll terralll L aquarezum.
nece ss ariam voJc nti bus in ce lli s mo le ndin a, fullalll , aquariolum "canale di scarico"
rexiam et ferreriam edi1ieare, pro aqu alie ii s el dictorum CAC 375 a.( 1181) (Sav. ) probavit quod habebat pontile
edificiorum negotiis. uniu s rasi el hostiulll et balconelll et aquariolum super
L aquale. aqllalitium . aquarezum. D aqualicio . ipsam quintanam et unde prohitiebant aqual11 et rumen-
aqualitium ' n. "cal/ale" lam .
CCS 86 a.14l4 (Celle) pro aqualiti i . et alii s negotiis di c- L aquarolum.
torum edifttiorum . .. manutenendi ' . aquaritiurn sn. .. calla le"
L aquarezum . aqualiciul11 . aq uileulll. BSR 137 a.1188 de quodam aquaritio CST 24' a.1381
acqualunga idI'. (Tag.) de .. . aquaritiis sive locis ubi dicatur aquas pruinas
BCG 112 a.1 O19 prope fosatu qui dic itur aqlla lunga. debere defluere .
aquare vb. "irriga re" L aquarezum.
CSD 280 a. 1363 (Diano) possit capere aquam (mole ndi- aquariusl-m sm/n . "canale di scarico"
ni ) pro orti s et suc hariis aqu a ndi s. SS 3 19 a .1435 ASA 235 sg. a.1288 (Alb.) et aperire facere in eadem via
(Sanr.) quando aquaveri t terram suam. il los aquarios qui erant facli et designati fuerant. . . - et
L adaquare. D aig u. sicut lune faCli fuerunt et designati aquarii in dicta via
aquarecium sn. "canale" eos faciat aperiri et di sclaudi et apertos et disclausos t~
D . I 948 a. 1234 cum aquarec ii s et eisternis ipsorum 1110- ne ri ul aqua discurrere valeat per Ioca per que tune dl-
lendinorum el fulli . SSA. 2 J32 a. 1345 (Sav.) tlumen, vel scurrebat. ASA 279 a.1350 et aquaria que sunt iuxta fon-
aquarecium. ASA 408 a. 1350 (Alb. ) in aqui s seu aquare- lem debeant claudio
eiis comunis albingane. CSS 3 19 g. a. 143 5 (Sanr.) om- L aigueriul11. aquarerium . aquerium. aquileum.
nes participes dicti aquarccii tenealll.ur ... tenerI:: clu ..am aquarole / aquarolium sn. "canale di scarico"
et aquarecium taliter expeditalll et 'c urata m, quod non MSS I L6 a. "42 et debes hedificare medium murulll in
del damnum . predicta terra .. . et in eo habere debes extra duo et aqlla-
L aquarezum. To1e unllm que ire debent in fossatum. CAC 61 a. I '78
aquarerium sn. "canale" non habeat polestatem habendi ibi stremeran: vel. aqu ar~
ASA 28' a.1350 (Alb. ) qui . .. acc ipiunt aquam de aqua- Iium cadenlem , vel aliquid , exc e plO dl sullallo leclt .
rerijs communis albingane. CNM 403 a. 1205 (Sav.) aquarolium i. de domo ipsillS
L aquarius. oberti , pro quo ex iebat aquam in ipsa vi a. BSM 162
aquarezum sn. "cC/naie" a. 1240? (Mill.) rubrica de aquaroliis.
RCA J07 a. 1173 tolulll hoc quod nos habe lllus in Illolen- L aquarolum .
dino de insulela ... el in 'Iqllarezo et in te rra que e I iusta aquarolius sm. "acquaiolo, servitore addetto al tra-
molendinulll . BSR 137 a . 11 8 IO IUI11 aqu a rez um .. . sporto de/l 'acq/w perla cucina" .
usque ad molendinulll . . . - l110lcnd inum quod tie t a se LG 16 s.xiii . cum aquaroliis et Iignaroliis et turrexants.
et a consortibus in predi clo aqu arezo. L aquarolus.
L aqualicium . aquu alitium . aq llareci um . aqu a re tiul1l . aquarolurn sn. "canale di scarico "
aquaricia. aquaricium . aquaritiul1l . BSR 385 a. 1226 usque ad aquarolum muri domini ar-
aquaretium n. "canale" chie piscopi, qui esI in coquina. GSS 6~ a.1330 (Sarz.) et
CST 242 a.138 1 (Tag.) aptare. reflce re ve l purgare 5ur- nulla persona uti possit aliquo necessano vel .aquarolo 111
cum, sive aquarelium il11pelU aque .. . destructum. GR '8 via. GR.'5 a.1330 (Sarz.) item non audeat ahquls 111 mu-
a . 1519 (Alb.) accipiunt aquam de aqllareliis seu aquare- ro comuni s sarzane foramen aliquod facere vel habere,
tio communi s. excepti s archeriis necessariis et aquaroli s olim faetis per
L aquarezum .
comune sarzane. ACM 59 a. 1396 (Carr.) quod nulla per-
aquaricia sf. "diritto d'uso di acq/,w"
sona possit facere 'aquarolum ve! a'iud brodium in platea.
rEA 29 a. '284 (Alb.) ad dandum el concedendum eide m
L aquariolum. aquarole. aquarolium . aquarolu s. aquaro-
domino episcopo diela molendina et full a, et molinaricias
ipsorum, aquaricias , el ad fac iendul1l pacta , stipulationes rium. aquirolium. aquartorium. D aqueiroli.
et convencione . aquarolus sm . "acquaiolo, servitore addetto al tra-
L aquarezum. sporto dell 'acqua per la cucina".
aquariciurn sn. "diritto d 'liso di acqua" RCP 139 a. 1188 (Sarz.) quisque cocuS . .. debet ducere et
BSR 59 a.1175 salvis omnibu. aquariciis aquarum curie habere aquarolum suum pro aqua afferenda in coquina, et
domini archiepi scopi. LJ. 2 36 a. 1260 cum omniblls do- ille aquarolu s debet comedere in curia.
miniis segnorii s ... piscationibus aqueduclibus Illolendi- L aquarolius. .
nis ruhis ruin is aqu aricii s .. . LJ .2 472 a.13'7 e t c um aquarolus SI11 . "latrina" .
aquariciis pascatieis boschi s pi scari is .. . et omnibus alii s BSR 192 a. '204 promittit. .. lenere clausos aquarolos St-
redditibus. ve sedilia que sunt inn domo sua merlata facta madoni-
aquariciurn sn. "carraie" bus.
BSR 110 a.1182 concedo vo bis . .. capere aquam et facere L aquaroIum.
paratam supra terram l11eall1 .. . et ad ducendum ipsa m (in) aquarone top. (VArr.)
molendino que facere vlIlti , ila tamen ut nullum rebo- AI 72 a. 1234 omnes alii rustici qui erant in aquarone el
chum faxi atis, seu lex io nem vd impedimentum de aqua- in scortegabeche.
aqua 90

aquarorium sn. "canale" aquUa _f. "aquila, figura ",a/dica"


CST p9 a.1381 (Tag.) nee possit' aliqua persona faccre l:G ~3 a.l36~ portare in vescHis .. . aliqu8canna ....1III1i-
vel habere in domo sua aquarorium aliquod ex quo flual slgmasad aqullas vellilo depicta .
aqua in platheam vel carubios communis. aquila top. (Varr.)
L aquarolum. ! U.l 472 a.1202 castri ... aquile,
. aquarosa I aquaroxa sf. "rosolio" L aquilia L. D aqllila.
I,.MS xxvi (= ,LEM 251) a.1259 (inv. di speziale) item aquUectus sm. "contrufibbio oo

butericium unum rami in quo est aqua rosa. CP 110 BF 86 . xiv (Sav.) item paria se'l aquilecrus. 8Il. . . .f(ii'O
a.1392 pro... lacle, aquaroxa, amindolis, zebibo, lardo, croichetis.

mI._".
rixo... PVP 248 a.1458 potaficuli quindecim semipleni Dagugia.
aque rose. f ,
aquJlewn sn. "cali tI/e"
aqui\rtorium sn. "canale di scarico"
ASA 219 .a. ~350 (Alb.) latrinarn vel quintaneam apertam, ~CS ~6 a.1414 Celle) pr ip is ac:difitiis
dls . .. Ipsonun aquilei. el aJii negtiis.
sive aquartorium apertum. L aquarius. aqualitium.
L aquarolum.
aqum. top . Aiveglia; lAigueglia"
aquaole I aqua zole top. .
BCG 26 a.987 de alio latere ad aqua zole. GG 11 a.1201 TAL 18, 1.35 a ..1326 terra de aquilin ... fossatus 1lCl1lil1iJj;:>l'
GR 18 dicti Jocu aquilie.
de duobus peCiis terre que sunt in aquaolis. GEC 107
s.xiv-xvii (Chiav.) in aquazollis. FPR~ . T~ I ~~ : *aquicula< aqua .
PAC 8 "oscuro" L aquala. hngulha. D aqllila. aiveglia.
L aquaole. D calsolo. lacasoa. .quUlanam stJpulationem f. "lIo,'at;o~ di "a~III"'.
zio giuridico"
aquatilis agg. "impermeabile"
PMN 19,8 (=, LEM f36) a.1239 mantellum blavelum U. ~ .1498 a. ~ 279 Iiberundo vos . .. per aceptilatiOlllllliil
aqullianam Stlpulalionem.
aquatilem., ' '" '
aq1,latinta top. (Sav.) DUC.l 348 aqliiliullo tipu[ar;o esi prom;$s;o. ~
NSS 251 s.xii "localit imprecisata" omnem conlractum.
aquatus , sl!l. "diritto d'acqua" .quUIaDum top. "Quilano"
lEA 74 a.1212 (Alb.) in foudro et in tocta et pedagio et SR~ 7~ (= PMS 12) 8. 11~ (Sav.) elttra fosatos ____
aqualu et pasq\latu. et sl8m.
aqua ~te 'sf. "acquavit" SRB 75 8..1 ]~~ (Sav. ~selmus de aquiliano et.dcl_iIiIi6'
TL.2 745 a.1471 et de nova impositione asperi unius pro PQV ~2: aqulhu~: BeUlelus. n.p., glltilil.;o prtditJlt.
quolibet metrici vini arachi et !lque vite. L cuhanum. qUllanum. quilianetum. quill8JtUJD. _ _
aqueductus "sm. "canale, acquedotto" num. D cliggn.
BNA 96 a.1259 (Vent.) .lllolendinum ... cum omnibus .qulliaDus cognome
aquariciis sive ,aqueductibus superpositis. IEA 31 a.1284 MSQ 107 n. 122 a.1135 (Sav.) iin 'clmus aquili,_,_,.--.r..
(Alb.) in dictis molendinis et fullis et molinariciis aquali- aqulllnua agg. "di lega d '(Jrgtnlo '
bus et ac:jueductibus. PCC 41 a.1306 (Sav.) et beuda et A~A 2~3 a. J ~5~ (Alb. aliquod 0Ppus argenti qulaiiltW
aqueductus ipsorum molendini et fullorum et batenderio- mlnus hga aqu111na sive agulini.
rum purgare et seurare. SRB 333 a,I407 (Quil.) discor- L agoginum. agulinum.
dias ... que fieri eontingerint. .. occasione alicuius vie'seu aquUooem !im, "vento di tramontana"
itineris seu etiam alieuius finis seu rippati seu aqucduc- UAR 136 ca. 1330.
tus. .quiJ'oUum .. n. "favtrllo"
L aquaduetus. ~R 43~ 8.1325 (Rap.) cameram ... et locum CleClfli. . .
aqueductus sm. "diritto di derivazione di acqua" IO coqulna communi capituli. . . lmiliter aqurol~
U.2 36 a.1260 eum omnibus dominiis segnoriis conti li- fogoranum. .
bus iurisdictionibus ... piseationibus aqueductibus molen- L aquarolum.
dinis... ' ...uJstaUum n. l&\'t'rt, ~culio"
aque dulces sf. pI: "acque dolci" CD~ 289 a.8SO (~Ia~o) ~bulandum ab ina di.e
U.2 335 a.1291 item habebat dominus in sanelO romulo aqU15~Jo suorum livens ublque volucrinL
et eiliana omnes piscaciones aquarum dulcium et non de- L acqU151um. aquistum.
bebant piscari in aquis ilIis sine eius licentia. lIquis lateUa top. "Acqui"
aque morte! mortue top. "Aigues Mortes (Fr.)" QVS 1.24 n.29: Tabultl hutinguiQna.
DRG.2 386 a.1252 (Gen.) deferri januam predictas tellas L aquae swelliac:. D Acqui.
de aquis mortuis. DRG.3 868 a.1298 in provincia 'scili- aquiltuna sn. "acqui&to. acquisizjone "
cet in aquas mortuas. VFD 157 a.1311 in galeis naviga- C~L 93.2 a.934 (Monza) cum mnj nostro aquislO _-'11
loris ad aquas mortas. fons exuc. RCA 380 a.ll:'4 quidq~id , . . quoq..o
aquerium sn. "canale" , habenl vcl tencm per .propnum aquIstum vel su~
GR 2.58 a.1363 (Diano) nemo faciat privata sua, aque- sonas. .BSR .19 a.1175 lata"? ilIam ten:am qwun .
rium que vel quod cadat in viis seu earrubiis. SOV 241 I).emus ~t detmemus per aqulstum sive proprietari_~.
a.1428 (On.) et qui habuerit aiguerium super viis comu- hbellanam. velquolibet Idio modo, COS l30
nis debeat ponere ante dietum aquerium tabulam vel OIMe tuum peculium et aquiSlum. a.
chiappam. L acquistum. aquistallum. acquistano O arnad---
L aiguerium. aquarius. star. -, ..- . .......
aquae statelliae top. "Acqut' aquilatlonem sf. Hquietallza libertllor;a"
SLS.l 88 sg. FAG 1028.1288 (Gen.) paralus est dictam cauc'
L aquis tatelis. aquexanus. D Acqui. aquitacionemf~re el ~restare. W.I 1479 &.)*;:II
7111!11:-- et
aquexanus agg. "di AcquP' fr:anchus ~ 'V~~o Iltanus fecil instrumentum -qulil'
SLS.l 88 a.1203, 1292 via aquexana. nt5 de predlCtls Olbris mille)
L aquae statelliae. L quietacionem.
ara 91 aras

ara se. "aia" aramus top. (Sav.)


GSS 49 a.1330 (Sarz.) capanna paleata cum terreno et ara SSA.2 64 a.1345 (Sav.) ab area arami et a crenna canta-
ipsius. CST 281 a.1381 (Taggia.) erbam pro nutriendo galeti ... versus civitatem. SSA.2 88 a taliata arami et a
bestias ve1 granum de aras vel castaneas de castagneto. ' crenna cantagaleti.
L area. aradonica. arancaboscus cognome
arra sf. "caparra" OSM 168 a.119O opio arancaboscus. GC 323 a. 1191
CNM 291 ca.1205 (Sav.) recepit .. . denarios viiii. pro ar- opizo arancaboscus.
ra et pagamento. L arrancare.
arabelis agg. "arabile" arrancare vb. "svellere"
MSS 39 a. 1030 cum sediminibus et viles cum areis sua- GDN 626 a.1254 (Noli) possint.. . facere Iigna per tres
rum, terris arabelis ... tantum dies, sine eo quod aliquod z.epum arranchent.
L arabilis. RLC 53 a.1297 (Cosio) et qui inciderit vel scamaverit
arabicum sn. "alambicco" aliquam 'arborem domesticam, bannum sol. X . salvo
ASF 761 a.1342 arabicum unum pro rosa. NBI 38 quod arancaret de his arboribus causa plantandi seu agre-
a. 139O item arabicum unum. PVP 230 a.1456 arabicum gandi. CVQ 337 a. 1407 (Qui!.) de non arancandis nec
unum rami et piombi. transmutandis tenninis confinalibus. SRB 314 a.1407
PIA 35 n.16: arabo. (Qui!.) quod ali qua persona I\on cepet vel aranchet, faciat
D arabicho. lambico. vel colligat cepas de brugo in aliqua terra aliena. CCS 30
arabilis agg. "arabile" a.1414 (Cel\e) quod nul\a persona cellensis ... audeat vel
BCG 14 a.965? terris ara,b ilis, gerbis, campis, silvis. presumat evellere seu arrancare, frangere et tollerare (=
MBL 168 a.I092 (Lrins) terris arabil~bus et gerbis. tollere) aliquam clausuram alicuius petie terre. NMS 287
L arabelis. .
a.l459 (Mioglia) de non arancando terrninos. BSO 218
aracia top. "Arras (Fr.)': a.1581 {Onzo) de arrancantibus seu extirpantibus terrni-
DRG.2 451 a.1253 (Gen.) pecias duas pannorum stanfor- nos. GR.2 8 (Lavina) si quis furtive arancaverit aliquas
torum alborum aracie et frasatas quinque ..
Lar~ . arbores... )1

aracius sm. "tessuto di Arras" L arancaboscus. derancare. D arranchare.


DRG.24 a.1200 aracios iii. arrandare . vb. "dare carena, appoggiare la nave ,su
L araa. D araa. un fianco per fare manutenzione ..
arracta sf. "diritto. imposizione feudale" DSP 249 a.1547 contra patronos arrandare volentes na-
IEA 54 a.1194 (Alb.) una cum omnibus ussibus; condi- ves in portu ianue.
cionibus, amisteribus, arractis. fodris. dacitis. D arrandare.
arachus top. ' arangiatura sf. "cura veterinaria"
TL.2 745 a.1471 de nova impositione asperi unius pro GR.2 9 de arangiatura equi, infirrnitas ventris. I

quolibet metrio vini melis et asperorum du'rum super arangius sm. "arancia"
quolibet metrio vini arachi et aque vite ... additionem au- LMS xxv. a.1227 (inv. di spezia te) item arangios cum
tem super vino caphe. melle. CSS 221 a.1435 (Sane.) cirreis. limonis. citronis
aradonica top. (San) seu arangis. .
GSS 46 a.1330 (Sarz..) aradonica a vi,olo infra usque ad Cf. PVO 417 a.l094 (Patti, Sic.). ,
vineas heredum puccii maJci. . REW 5822.
L ara. ' L alangium. alangum. D ranciarto.ranzato.
aradus cognome arangius cognome
MSI 317 a.1470 simonem aradum. U.2 634 a.1357 franciscum arangium.
L eyraldis. D arrado. airado. 8rranianus agg . top.
aragagantem sm. TV iii.93 ca. IlO d.C. fundus arranianus.
NL.l 378 a.1210 lib.... implicite in anulis duobus auri et FFN237
in curtinis duabus de cannis xii. et in centenario i. araga- L alnascum. D arnasco.
gantis. arare vb. "arare"
aragonum top. "Aragona" PTA619.
DKR 33 a.1409 regni aragonum. granate et castelle. i L aratrum. D arar.
arrayragium sn. "debito arretrato, insoluto" araa top. "Arras (Fr.)"
GR 20 a.1544 (Nizza) ad exigenda servigia et arrayragia. DRG.2 60 a.12oo nicola tinivello de araa.
DUC.l 378 areragium. Gall. arrerage: "debitum quodin L airas. araia. araum. arazum. racium. D araca.
jure reliquum dicitur". CHI 9. 276: arraragium, termine araa sf. "tessuto di Arras"
camerale: sbilancio attivo o passivo del rendiconto. OSM 18 a.119O unum viridem de guanto et iiii.or araas.
aramare vb. "bacchiare" I L aracia. aracius. artazium. D araa. ,.
GR 18 a.1267 (Apric.) si quis aramaverit alienas olivas arrascat sn. "riscatto"
sive arbores olivarum, bano den. xii. GR 20 (Mon.) promisit dicto inclito iacobo solvere pro
L rama. ramaoira. ramoira. D aramar. sua redemptione. si ve arrasc~t, mille quingentos florenos
ararne sn. "rame" auri.
SOV 342 a.1428 (Torria) de pinta vitti [et] aramis ... item L recatum.
quod consules teneantur habere ... pinlarn unam grossam araia top. "Arras (Fr.)" . ..
vitri ... et libram unam aramis ... ad quam pintam et li- FNV 173 a.1251 peciarum iii. stanfortorum sarmslem de
bram teneantur mensurare qui vendere voluerin~ ad mi~ araia. DRG.2 515 a.1254 (Gen.) peciam unam pilosi de
nutum. araia.
L rarnum. L araa. D araa.
aramum sn. "rame" 8rassium top. "Alassio"
GR 59 (Casanova) in uno lahete petre vel arami. DDO 98, 404 a.1376 petrus de arassio.
L ramum. D aramo. L aIascium.
araz 92 arbi

arrazium sn. "stoffa di Arras: arazzo" arberem sm. "albero"


CDG.2 377 a. 11 90 arraziorum pecias viginti. PRV 155 a.l328 (Sarz.) usque ad arberem liec ie per viam
L araa. D araa. . ." planam.
arasta sf. (bot.) "a lastra (Cabcoto me spmosa) L arborem.
SOV 320 a. 1428 (Ch iu s .) si .. . in ciderit carpano s vel arbergum sn. 'a lbergo, consorteria nobiliare"
quereus aut alias plantas preter bozzolos vel arastas .. . GGA 53 a. 1322 (Alb. ) illi de arbe rgo de iuste nice. ASA
L arastra. aratus. 309 a.1350 (Alb.) et quemlibet eorurn sive de arbergo eo-
arastra sf. (bOL) "alastra (Ca licolOme spinosa)" rum .
GR 18 a. 1363 (Diano) possit colligere pro uso fumi tan- L albergum. D arbergo.
tum .. . nascas, ramulos et arastras. GR 18 a.1428 (Pros.) arbinalem sm. "alveare. arnia"
i quis inciderit vel fregerit in dieta plagia carpanos aut GR 15 (Por.) si aliqua persona habuerit ape vel a liquod
quereu , vel alias plagias preter bozo lo ~ aut aras.tras . .. xamen appum, vel arbinalem in aliqua sua arbore rustica.
DEl.l 106 s.v. alastra: < *alastra, relttto medllerraneo, FPR.3 .
cf g /: Kr,-a.O"'t:pov "ag rifoglio" L arbinarius.
L alasci um. arasla. arbinarius sm. "alveare, arnia"
araum top. '"Arras (Fr.)" GSB 100 a.1 577 favos ac arbinarios habentes ceram . GR
DRG.2 55 a.1200 ni eo la lineve l de arao. GG 406 15 (Bada!.) de gabella arbinariorul11.
a.1203 a roberto de capella de arao . NAG.2355 .
L araa. D araa. L albinarius. alvearius. alveul11 . ape m. aperium. appia-
arazum top. "A rras (Fr.)" rium . arbellus arbinalis. D arbin.
DRG.2 118 a.121 Otibi ugo duropane de arazo. arbiola I arbizolla top. "Albisola"
L araa. D araa. RPV 11 a.1137 (Sav.) instrumelltlll11 donacioni s iurium
aratrum sn. "aratro" arbizolle. BNA 42 a. 1259 (VenL ) vivaldi de arbiola.
SOV 325 a.1428 (On .) si fuerit necesse aliquod mem- LJ.2 921 a. 1384 in locis predi ctis varagi ni s cellarum et
brum aratri , veluti tendegul a, tragola, parrocinum, c~ arbizolle. BF 87 a.1391-1398(Sav.) henricus di snma de
neus, aspa, carati a et tortagna, pro li gnamine possit accl- arbizolla, civi s saonensis, pllblicus imperiali auctoritate
pere sine pena et banno. CSS 199 ~.143.5 ~Sanr.) gral- notarius.
dam , vel cohatium seu aratrum vel allud Simile pro labo- L albuzola.
rerio. arbitramentare vb. "arbitrare"
L arare. D arau . SRC 630 a.1405 (Var.) omnia et singula dicenda, decla-
aratus sm. (bot) "a{astra (Calicotome spinosa)"
randa, laudanda, di ffi nienda, arbitranda seu arbitramen-
SOV 330 a.1428 (On. ) bozzolos aratos et divilias sive
tanda per dictum dominm arbitrllm et arbitratorem.
scopas. L arbitrare.
L arasta .
arbitramentum SIl . "funzione arbitrale"
haratus sm. "ca rato, moneta bizantina"
FAF 33 a.1227 faciunt com mi ssionem et metimentum el
PLS 447 a.1301 aratos duos albos implicatos in draparia.
laxamentum et arbitrium seu arbitramentum .
L karatus. L arbitrare.
aravena top. LAV 285 a.1350 (Alb.) in flumine ara-
arbitrare vb. "arbitrare"
vene. ZTA 27 a. L384 (Alb.) terram . .. positam in ara-
SRC 630 a. 1405 Var.) omnia et singula dicenda, dec\a-
venna.
L alavenna. D aravenna. randa, laudanda, diffinienda. arbitranda seu arbitramen-
arbara sf. "pioppo" landa per dictum dominm arbitrum et arbitratorem.
L arbitramentare. arbitratorem. arbitrum.
SSA.2 73 a. 1345 (Sav.) arbaras, sa lice s. ASA 320
arbitrare vb. "valutare"
a.1350 (AIb.) arbare vel sali ces aut alie arbores que fruc-
lum non portent. LEM 232 a. 1238 curtinam unam cum boa et sospitale
arbara top. (A lb.) unum arbitratos 1b. decem et nove m.
CAT 122 a. 1323 fossatus arbare. arbitratorem sm. "a rbitro"
L al bara. SRC 630 a. 1405 (Var.) dictum domi num arbitrum et arbi-
arbarea top. (Bard.) tratorem .
BBB 27 a. 1479 arbarea. L arbitrare. arbitrum.
L albaria. albara. arbitrium sn. "funzione arbitrale"
arbasius srn . "albagio FAF 33 a.1227 faciunt commissionem et metimentum et
LG 688 a.1404 macharolii et facientes arbasios vel agni- laxamentum et arbitrium seu arbitramentum.
nos. L arbitrum .
L al basius. albaxius. arbaxeus. arbitrum sm. "arbitro"
arbaxeus sm. "albagia" SRC 630 a. 1405 (Var. ) omnia et singula dicenda, decla-
GR lO4 a.1642 (Borgo dell a Pieve) textrices teneantur randa, laudanda, diffinienda, arbitranda seu arbitramen-
texere de filo arbaxei si ne aliqua fraude et rnisculatione tanda per dictum dominum arbitrum et arbilratorem.
alterius rei nec de filo facto de pirato. L albritus. arbitrare. arbitrator. arbi.trium.
L arbasius. arbium / arbivum sn. "vasca. vaso, COllca. cassa"
arbaxius sm. "albagio" RLC 89 a.1297 (Cosio) ad fontem seu in arbio fontis.
DDG 218 a. 1376 pro arbax iorurn ballis xxviii . BBL lO SSA 259 a. 1330 et spazatis lrimozula, garbula et argio si-
a.1475 arbaxiorum (canne) v. FST 46 a.1592 (Trio). per ve maslra ac evacuati s .. . CPB 242 a.1388 (Bobbio) item
spatium latitudinis canellarum sex canne arbaxii prese n- unum arbivum (Ivl , p.249: " la -v- non chiara alla let-
ti s loei. tura ")
L albaxi us. arbaxeus . Cf CRL 50 sg. a.564 (Ravenna) alveus albiolus ligneus.
arbellus srn . "alveare" NIG 12 (Valenza) arbius "truogo{o".
GRI5 (Bada!.) appiaria sive arbellos. L albiolus. albionus. albium. arbivum. arg iu s. arvyun1.
L arbinarius. D argiu.

C,
arbo 93 arch

arbogatorem SI1l . "albergarore" archatorem sm . "arciere" , cognome


DRG.3 717 a.1274 obertus de scalela arbogator. OC 165 a.ll64 et soldati s militibu s et archatoribll s prestan-
L albergatorem . D albergaorem . di s ... CDG.2 329 a.1188 tado arcator. NB 121 a.1198
arboragius sm. "imposta sI/gli alberi" iohannes archator. GG 167 a.1201 iohannes arcator.
LJ.2 184 a.1288 (traduz. dall'armeno) el i1105 arboragios L arclIs. archerius.
quos accipiebant ab illi s ad fuces i. denarium ii . pro omni arcella sf. "piccola arca, cassapanca"
arbore. SMV 48 a. JJ 8S lebetem unum et pario lum unum et ar-
L arborem. ce llalll unalll .
arborare vb. "raccogliere le na" L arca.
BSM 162 s.xiii. (Millesimo) rubrica de non arborando in arcella sf. "ornamen.to femmin.ile"
alienis seminatis el pratis. GR 49 (StaTuta artil/m merciaiorum et corrigiariorum ge-
L alborare. arborem. nue) arcellas, cinctos, franxias seu fenogetos de sepra . ..
arboratus agg. "alberato. coperto di alberi" arcela sf. "arsella, patella"
BSR 422 a. 1273 pecie lerre posile in cJapeto, arborate ro- PPG 395 a.1 574 omnes arcelatores qui capiunt arcelas in
borum. LJ.2 191 a.129.1 pe iam terre arborale ceresii s et presenti portu .
pomis. L arcelatorelll. D {mela.
L arborem . arcelatorem S Ill. "pescatore di arse lle; l'attrezzo
arborella 10p. (Zinola. Sav.) usato per tale pesca" . . .
SRC 559 a.1354 (Sav.) ubi dicllur arborell a. PPG 395 a. 1574 omnes arcelatores qlll caplllnt arcelas In
L albara. D arbarella. presenti portu CUlTI suo instrumento , ut dici tllf arcelatore
arborem sm./sf. "albero; cum rete et manica.
SC 318 a.994 nec aJ'borem incidendum . FST 45 a.1592 L arcela. D arcelatare.
(Triora) dictos arbores . . . dictas arbores. arcene top. (Molaciana)
L alborem arberem. arboragius. arboral us. arborare. arvo- RCA 671 a. L130 in arcene.
reuS. erborem. D wboro. I VI , Indice : Argenum.
arborem sm. "albero di /lave " archeria sf. "finestra, feritoia" . .
PLC 22 a.120 I (navem) paralam et. l'urnitam de bonis ar- ASA 294 a.1350 (Alb.) facere aliquam archenam vel te-
boribus ... de flonchis duoblls ultra i11 0s de alboribus. nestral11 qlle l11urum transforet ila quod per ealll vid~at~r
BSL 238 sg. a.1246 nave m i, cum sarcia et apparatu in- ex alia parte. GR 15 (Sarz.) item non audeat ahquts 111
frascriptis, videlicet cum timonibus duobus ... arbore una. muro comunis sarzane foramen aliquod facere vel habe-
BGS 82 a. 1248 arborem unam .. . de proda et aliam arbo- re, exceptis archerii s necessariis et aquarolis olim factis
rem de popa. CGG 29 a.1259 (PortoV ) e t ip um (li- per comune sarzane.
gnum) laborare omni laborerio assie et manarie, et ar- L alcheria. arcus. archerius.
cias suas lignaminis, videhcet arbOl'es, antenas et temo- archerius "a rciere", cognome
nes. DAF 56 a.1300 navim fumitum .. . de anthenni , a r- GC 285 a.1191 widotus archerills. GG 167 a.120 l iohan-
boribus, timoni bus. nes archerius. TAL 30 a. 1326 (Alassio) archerius. DDG
IAN. BGS6. 227 a. 1376 anthonius archerius.
arborus sm. "pioppo, salice" L arcu s. alcherius. alcutorem . arcarius. archator. archife-
GSS 146 a.1330 (San.) nllces amindulas poplilos arboros rus. D arch. argieri.
seu salices. archerius sm. ''feritoia, finestrella" ..
L albara. OSM 115 a. L190 et fen estras iiii. et archerios Il.
arbuteus sm. "corbezzolo" L arcus. alcheria. archeria.
ALE 26: < arbutus . APO 553: Verg. "arbOtell s". archeta sf. "arca, cassetla; cassetta in cui vengono
D arbossa. depositate le denunce anonime ".
arca sf. "cassapanca" CGS . l 25 a. 1156 una archeta parva. LMS 59 a.1222 et
PAC 19 n. a.1156 (testo cml cellalo) lIna arca t'eITala. unal11 archetam et casiam unam. LI. I 1266 a.J 258 cum
BNA 14 a.1259 (Venl. ) arche ma. tre et sos pitales. de nunc iatum fuerit per podi s iam po si t~m in archeta,
L arcella. archela. archibanculll. arcoba nclIm. archone. quod conradus de castro edificaverat et edificare IIlten~e
Darcha. bai super publicum. .. FNV 317 a. 1258 cum denunct~
archa sf. "botte. lino" tum fuerit per podixias positas in archeta quod pedagla
SSA.2 58 a. L345 (Sav.) blltem, archam ve ltinam. plura . . . colligebantur que colligi non debebant.. . CGG
L ercha. 1.48 a. 1260 (PortoY. ) item archetam unam.
arca sf. "elemento topollo"/'Iaslico" PAC 20.
L arca.
GC.2 187 a.1192 usque ad arca lll de vacaria ... li que ad archetus sm. "a rchetto, lesena (elemento architetto
arcam mezanalll de costa de curti .
nico)"
archadem sm. "alcalde, giudice. cOli/andante" OSM 129 a. 1190 etiam faciemus cogornices, archetos,
L].2 245 a.1290 (trallato con il Sultallo d 'Egitto) de beat bicaellos et faciemus murul1l.. . GC.2 120 a.1191 et fa-
esse questio ante archadi . cere sportam de archetis (sporto d lesene in un muro)
PIA 49 n.79: (al)caitu . ALN 99 al'. (al)qad i "g iudice". L arcus.
a. 1184 (Pisa) elchadi qui e!il illdex . archibancum sn. "cassapanca"
L arcadius. GG.2 383 a. 1206 archibanca mea in sagrestia ponantur.
arcadius n.p., m. NL.l 252 a.1210 deberi s mihi dare ... pro quoque archi -
ALN 99 a. 1101 arcadius: al'. (al)qad i 'giudice". PIA 49 banco den. xii.
n.64. L arca. arcibancus. arcobancum. D archibanc.
L archadem. D arcadi. archibuxium / archibuxum sn. "a rchibugio"
arcarius "a rciere", cogno me PVP 287 a. 1492 pro precio archibuxorum 25 ferri f 61 et
CDG.2 329 a.1188 grac ianu s arcarius. GC 248 a.1191 pro scapulis ferri pro faciendis dicti s archibuxis f 84. AND
durantus arcariu s. 6.408 a.1500 pro precio archibuxiorum trium metalli.
L arcus. archerius. D archibugio.
areh 94 arde

arehidiaeonus sm. "arcidiacono, qualifica ecclesia- arcivum sn. "archivio"


stica" AI.2 53 a.1263 et de ipso decreto extiterunt pubi ice
LMS 248 a.1222 nos romaldus prepositus et magister seripture seripte in arcivo publieo.
iohannes archidiaconus ianuensis et guillelmus sacri sta et L archivium.
lanfrancus el bartholomeus presbiter et rainaldus bertolo- arcobancus/ -m sm/n. "cassapanca"
tus diaconi et symon malus ocellus subdiaconus. LMS 241 a.1222 arcobaneus unus. LMS 276 a.1222 et
L diaconus. una conqueta rami et unum arcobancum et bancarium
archiferus sm. "arciere" unum. VCB 59 a.1239 (Bonif.) archobaneum unum,
CAF 51 ad a.1158 soldaterios, balistarios et archiferos ... bancas duas.
conduxerunt. L arca. arehibaneum. arcibancum.
L arcus. areola top. "Arcola (V Magra)"
archiferus sm. "macchina bellica" GG.2 164 sg. a.1205 guido de areola. a . 1265 loco de
OC 186 ad a. 1165 venit ad portum veneris in subsidium Veano et eius curia, de areola et tribiano. LJ.I 1467
mira apparitione archiferum preparatus. quo vi su pisani a.1278 eastrum arcolle.
recesserunt. SAA 74. CTL Il sg.
L arcus. arciferus. archerius. L areula. hereule. D rcua .
architectorem sm. "architetto" archone sn. "cassone per granaglie"
TL.2 226 a.1463 aliquos quoque architectores sive ut SIP 175 a.1420 (Massa) unum arehone magnum de ca-
vu1gariter dicimus ingenerii. staneo tenens stariorum 60 vel circha.
L ingenerius. SIP 184: "da non confondere con l'arcibancus, pi pic-
architravem I architravus sm. "architrave" colo e che serviva anche come sedile."
MCS 140 a.1496 (Sav.) ad mensuram palmorum xxx in L arca.
altitudine . .. in quibus non intelligitur nec comprehendi- areula top. "Arcola (V Magra)"
tur cornixonum nec architravis. ANDA 226 a.1499 in GG.l 192 a. 1201 guido de arcula. PRV 21 a.l245 (Ar-
precio palmorum 24 cornixiarum petre promontorii nigre cola) possessionern ... locorum de areula . .. montes de ar-
pro architravo porte bastite ... dicti architravis. AND.5 cula. RCP 67 a. 1245 (Sarz.) in arcula et distrietu. CGG
51 a.1519 portale unum marmoreum ... cum sua pilastra- 278 a.l261 (PortoY.) guillelmo ealafaclo de areula.
ta marmorea et scalino uno .. . cum suis capitellis et ar- SAA 74.
chitravo ac frixio et cornixono cum archo superius. L areola. D rcua.
archivium sn. "archivio; armadio per documenti" areus sm. "arco (arma)"
ASA 313 a.1350 (Alb.) omnia capitula sive Iibros capi tu- CGS .1.202 a.1158 enricus qui facit arcos. LEM 232
lorum comunis . .. facere poni in archivio seu stynco co- a. 1238 fressetum unum, spalerias, arcus tres, earcaxios
munis sub cravibus. PCC 160 a.1370 (Sav.) ttem statue- duos.
runt et ordinaverunt quod in sacristia dicte ecclesie depu- L alcutorem. arearius. archatorem. archerius. archiferus.
letur unum archivium cum duabus c1avaturis. PVP 38 l arehus sm. "arco (elemento architettonico)"
a.1404 (Sav.) archivium sive sospeale. DRG.3 713 a.1271 actum ianue sub archo stationis que
L areivum. fuit quon.dam ~ornariorum. BVP 17 a.1314 ab arehis qui
arehivoItus sm. "archivolto" suntm dlcta vIa usque ad maeellum marini. DSP 348 sg.
FNV 332 a.1259 ianue sub archivoltu stationis que fuit a.1415 dieta banca erant adhesa in areu seu areubus vol-
fornariorum . FAG 24 a.1274 lanue sub archivolto staeio- tis. BBG 535 a.1489 porta areus (Porta d'Archi a
nis que fuit quondam fornariorum. DRO.3 775 a.1281 Cen.). '
ianue sub archivolto stacionis que fuil olim fornariorum. L archeria. archerius. archetus. archivoltus. D ercu.
DSP 8 a.1459 ab archivolto quod est iuxta dictam eccIe- arehus sm. "strumento per battere la lana"
siam in muro ubi solebat esse darsina moduli usque ad fi- GVG 318 a.1302 causa adiscendi arte m batendi lanam ad
nem moduli et ultra. archum ... et tibi dare sive prestare archum eordam et ma-
L arehivotus. arcus. areus volte. archus voltus. D archi- ciam.
volto . areus volte I areus voltus sm. "archivolto"
arehivotus sm. "archivolto" DSP 348 sg. a.1415 dieta banca erant adhesa' in areu seu
SSA .2 170 a.1345 (Sav.) usque ad archivotum domus areubus vollis ... - dieta bancha communis ianue erant
branche curlaspedi . MSB 172 a.1423 dictum dormito- apodiata in arcu volte seu arcubus voltis .. . LJ.2 1457 sg.
rium ad archivotum cum cameris et necessariis. . a. 1415 ponere domum eorum ... in arcu seu arcubus vol-
L archus. archivoltus. (de) larquivoto. D archioto. lis ... - ponant domum eorum in arcu volto seu in arcu-
arcibancus sn. "cassapanca" bus voltis.
SGM 102 a. 1376 (Massa) staria oeto fabarum que sunt in L archivo]tus.
uno arcibanco. SIP 178 a.1420 (Massa) areibancus bo- areutinem sf "incudine"
nus cum tovaliis 62 pro aharibus. GVG 334 a.1304 loeo tibi arcutinem unam.
SIP 184,309. L incudinem.
L arca. archibancum. arcobancum. ardengo top. (Sav.)
arciferus sm. "arciere" SRC 150 a.1263 (Sav.) in valle ardengo.
CDG.2 79 a.1168 quindecim equites et areiferos eentum. ardesia sf. "ardesia"
L arcus. arehiferus. areherius. DUC.l 374 ardesia: lapidis camilei species, ex quo in te-
areila I arcHe / arcilem srnlf/n .. "cassa, cassapanca" nues. lamellas seu scandulas fisso cedium tecta
CGS .2 204 a.1164 tabulam pro pane, arcile, viii. minas openuntur.
grani. CAC 267 a.1179 (Sav.) et areile rneum maius et REW 621. TB.l7 140 "l'origine celtica non pu esser,
unam linam et butem. COS 93 .1186 unarn peeiam terre provata " . e
ad ruinam et duas arciles. LEM 240 a.1239 mastram ardezonus n.p., m ..
unam, arcile unum. RCO 128 a.1286 (Ort.) areile iiii. SLS.2 22: origine germanica; influenzato poi dal tipo
Due.1 372 areile: scrinium, arca. REW 615 . "Uguccione".
L arti le. L (de) ardione. (de) arditione.

,.
ardi 95 aren

ardimenlus cognome areliascus agg ., top.


DDG 591 a.1376 de bartholomeo ardime nto. TV ca 110 d.C. CUI11 iure appennini areliasci et caudala-
L arditus D ardimentu. sci .
ardimonetum top. (Spotorno) FFN 334 (Aurelia sco?). HSL.18 .82 (*arelius) PTP 22.
SRC 532 a.1189 (Sav.) usque ad pod iulll ardi llloneti . G.PETRACCO SICARDI, BLig. 16 (1964) 3 sgg.; BLig. 25
(de) ardionelarditione cognome (1973) 6. PTR 52 "il territorio adibito a pascolo, perti-
MIA 86 a.1297 (Sav.) nicole de a rdi tione nota ri i. [VI , nente alle comunit rurali di Areglia e Coli" .
a.1299 (Sav.) nicole de ardi one notarii
L ardezonus. D areglia.
arditus cognome arelium top. "Areglio (Vercelli)"
HSL.18 82: CHAR 990 a.l192 de arelio. CHAR.21678
BLC 158 a.1299 iohaninu arditu ..
L ardimentus D ardimentu . a.1282 vi Ila arelii... ad arelium.
ardoinnus n.p., m. D areglia.
arembamentum sn. "rin.ghiera, parape flO"
BCG 60 a.l 00 3 donn o nostro ardoi nn o. DDG 679
a.1377 georgius de ardoyno. AND.5 77 a.1 510 sex pedestalos pro arembamento scalle
PAC 9. PFM 132 (cf.FAS 152): I) + Il . qui habeant pannul11 mediul11 quadratum pro incaxare
D ardoino. eos in petra.
area sf. "aia" L arembare. arembatorel11.
RCA 414 a.960 et pecia ulla de vites cum area in qua extat. arembare vb. "appoggiare" .
SC 222 a.1 006 de pecia una de viles cum area. BCG 139 SIG 327 a.134 1 item de versus prodal11 a lata l11astra cm
a . 1029 tercia pars de pecias dua de terra CUI11 area. MSS arel11batur arbor galee.
39 a.1030 cum sediminibus et vites cum arei suarum, ter- L arembame ntum. arembatorem. D arembare.
ris arabelis. CHAR 53 1 a.104 1 (Gen.) pecia una de terra arembatorem sm. "parapetto"
cum area. MSS 52 a.l044 pecia una de terra cum area ubi GR 19 a.1288 (Alb.) et fiant arembatores sive sbarre in
estat. BCO 165 a.1055 ipsa pecia de vites cum area sua. dictis pontibus.
BCG 167 a.1060 hoc est manso uno CUIll area ubi estat L arel11bare. arembamentum.
cum vi nea et ficas et oli vas. BCG 169 a.1064 et vineis arena Hf. "sabbia, terra , zavorra"
cum areis suarum et erbi s et prali seu bllscaleis CUI11 areis FNV 287 a.1 254 et quotienscumque (barca mea) exierit
suarum iugera quinquaginta. RCP 45 a. 1066 (Luni) atque extra portum pro arena vel iactll... ZTA 27 n. a.1364
vineis cum areis Suarum ... bu sca rei CUIll areis earum . (A lb.) minate ii . terre sive arene. LG 441 a. 1383 corbes
MBL 161 a.1082 (Lrin s) CUI11 casi , vineis, Clllll areis sua- in quibus zetul11 et arenam portabunt.
rum. CDO 133 a.1141 castrum aimelii CUI11 burga c um se- L arina . D areina .
diminibus et vineis CUI11 areis suis sell terri arabiliblls, ger- arena sf. "spiagg ia"
bis, pratis. RCO 124 a. 1242 (Ort .) et de furto grani facto CNM 326 ca. 1205 (Sav.) in pl atea sancti petri, apud are-
in area et blave surecte ( = surrepte) in agro solval... PRV nam maris.
49 a.1295 (Sarz.) in area fi Iiol'Um quondam parenti de ca- harena sf. "arena, circo, campo di gara"
stro sarane, que posita est imer burgum et castrum . ara- RCP 30 a. [ 185 (Luni) hedificium quod circulum vocatur
ne. RLC 56 a.1297 (Cos io) si ... comburaverit paleas ad aut harena.
aream sive palearium . CSS 236 a.1435 (San .) po sit de arena cognome
dictis colleribus incidere et deportare fu rcas due pro area DRG.3 1093 a. 1345 Ieonardus arena civis ianue.
(per l'aia). <;::SS 253 (Sarz.) in area ive prope aream in arena top. (Sav.) . .
qua tritulavent granum suum. FST 81 a.1592 (Triora) divi- NSS 251 s.xii. (Sav.) "localit non deternunata, sede dI
lias pro scopandUI11 granulll in area.
un ospedale-ospizio"
GR 105 (PortoM.) quilibet possit aporta re granulll de
suis areis. (sanctus petrus de) arena top. "Sampierdarena"
REW 626. ALE 27. PTA 627. RCA 67 a.1148 omnes homines de vulturi ... de saneto
L ahera. aereo ayra. ayrolum. alea. ara. arealem. areali.a. petro de arena. BSR 37 a. 1173 locum unum quem habet
areolis. D aira. curia in sancto petro de arena ad fucem ... quem locum
arealem sm. "aia" sancl petri arene .. . lIsqlle ad duodecil11 annos debent
CDL 158 a.807 (B rescia) quas den ique superiu s nomina- habere.
Las casas vel areales caseis, ubi sedimina fuerunt, per sin - arena candida top. (Finale)
gu]a Ioca constitutas in sll pra~cripti s finibus CU I11 curte , GDN 560 a.ll50 (Noli) a p(unta?) bosoni usque ad are-
ortos ... na m candidam.
L area. areneus top. (Savignone)
areaUa sn. pl. "elemento topon.. riferito a particolari FNV 247 a.1253 in territorio sav ignoni [oco ubi dici tur
regimi di terreno,frequente in Italia sett." areneus.
SCT 32 (pecia) arealis. L arena.
areccus cognome arenga sf. "arringa",' la parte introduui va della
CCS 117 a.1414 (Ce lle) l11anfredi arecchi. charta allomedievale"
areiate top. "A rles (F/:)" G.COSTAMAGNA, RSL 50 (1984) 195 sg.
LG 692 a.1406 quod aliqu is mercartor lana rius ... non L arengum. aringa.
emat necacquirat . .. aliqual11 la nam lo ngam succida m arrengare vb. "parlare in consiglio, in assemblea~ '
que delata fueril de areIate, grassa, provincia. ACM 46 a .1396 (Carrara) quicul11que ... anengavent.. .
5MB 123: areiate < areLius n.p.: cf TV ca. I IO d.C. cum - et super dieta proposita arengato per aliquem ex dieti s
iure appennini et areliasci . consiliarii s ...
L arles. ACV 135.
arelia sf. "cassapanca" L arengum.
CaG 362 a.1262 (Porto Y.) capsiela una parva ... are li a arengera sf. "tribuna"
una magna. GR.2 9 (Alb.) nee super arengera vel scali nata ascendere.
PCV 7l. L arengum . a ringa ~
aren 96 arge

arengum sn. "arengo, parlamento, adunanza del pa- arrestum sn. "occupazione rrlililare"
pa/o" GR.2 9 pro notificando arrestum quod erat fac tum de ca-
CDG.3 47 a.1 192 anse lmus de campo, preco, iuravit su- stro monachi ... et garnisonem in eodem castro posuerat.
pra sanc ta dei evangelia, in are ngo, in anima popu!i . L arestaeionem. arestare .
LJ. 2 452 a .1 3 1 I in generali et pieno parl amento sive arrestum sn. "interru zione, blocco dell' operativit di
arengo. una norma"
B.MIGLIORINI, LN 34 (1973) 6, a nt .il. a rengario. Cf. SML 252 a.1428 pretextu euiusdam arresti de illis in re-
BLG 3l. gistro litterarurn apostolicarum ad eius instanciam fac-
L arenga. arre ngare. arengera. aringa. aringum. ti ... et nisi arrestum huiusl110di rel axari iu ss isset, adhuc
arengus sm. (ittiol. ) "aringa" ipse littere detinerentur ut primitus impedite.
LG 425 a.1383 schenales, anguille, arengi et quic umque aretus sm. "ariete, montone"
alii pisces salsi. DDG 689 a.1377 pro arengorum ballis SSA 248 a.1345 (Sav.) carnes de l'eta, de areto, de yrco,
xx v. motono et pecude.
cf. HB 69 a. 1369 ant. lomboaringum, germ. haring. L arietillus.
CLD li . REW 4046. arexius sm. (ittio!.) "specie di pesce"
D arengu. LG 423 a. 1383 quod aliqua persona non audeat p iscari
arenitum top. (Invrea, Var.) cum rectibus parvis, vel cum aliquo aconserio sive acta-
GR.2 9: "sede del monastero di Santa Maria di Latrono- mento rectis, sive ialauro, ad arexios . .. sub pena amitten-
rio." di ipsos arexios.
L arena. latronorium . D areina. L aresius.
arenanum / arenzanum top. "A renzano" arexius cognome
BSR 20 a. 1175 in arenzano ... - ville arenzani. GC.224 SRB 247 a.1394 (Quiliano, Sav.) paulinus arex ius.
a.l191 in arenzano, in ora que dicitur todesca. CNM argayrare vb. "danneggiare"
274 a. 1204 iohannes de arenzano. DRG.3 709 sg. a.1268 GR 15 a.1430 (Apricale) si aliqua persona cum suo avere
vivaldus buga de arenano - ansaldo draperio de aren- argayraverit aliquam banditam , cada! in banno.
zano. FAG 59 a.1281 bonusmelior buga de arenano. FDT.159.
DKR 28 a. 1408 todiscus de arenzano. L argayrum D asgair.
D arensn. argayrum sn. "danneggiamen to"
(in) areolis top. (Segno, Sav.) GR 15 (Castellaro) si bestie intrabunt ipsam banditam ad
CAC 547 a.ll82 (Sav.) tOlum illud quod habeo . .. in argayrum ...
areolis . .. in loco signi. FDT.159.
L area. Cf.DUC.1 176: algara: arabice, incursus equorum in ho-
arepointus agg. "trapunta" stile solum.
PVP 277 a. 1488 gomia una bochasini arepointi . L algara. argayrare. D asgair.
L apolltare. ponetus. repointus. arganellus sm. (mar.) "argano dell'an cora. argano
aresclum sn. "parte del macchinario del mulino" p er tirare la barca a terra"
GR ] 9 (Nizza) inter mol am et aresc\um sit tantum spa- BSL 243 sg. a.1268 barcha una de canterio ... cum .. . an-
cium trium digitorum . choris duabus, arganello uno. .
aresius sm. (i niol. ) "specie di pesce" JAN . VPM 104; 149; 212 sgg.: il termine nasce a Geno-
LG 472 a. 1403 piscetur ad aresios a kalendi s februarii va, passa poi in ila!. , prov., catai.
usque ad kalendas marcii. D arganella.
L arex ius arganus sm. "argano"
arrestacionem sf. "interruzione, bLocco deLl'operati- CSS 316 a .. 1~35 (Sanr.) et ad tal~ opus qu alibet persona
vit di una norma" habens navIglUm teneatur operanubus idem sartias, arga-
SML 252 a. 1428 lapsum qui ex huiu smodi arrestacione nos, taleas et alia ibi necessaria concedere.
processi t. DRO.3 1107 a.1313 tempore diete arestaeionis. D arganu.
L arestatione m. arrestum. argatolloge sn. "organo amministrativo orientale"
arestare vb. "confiscare, sequestrare, imprigionare" DMC 337 a.1422 (Chio) teneantur et debeant solvere eo-
DRG.3 1107 a.1313 quorum bona fuerun! arestata et de- rum dacitas in illis locis in quibus scriptul11 est eorum
tenta in rodo. BGO 83 a.1360 realiter et personaliter ca- masticum in libris de argatollogi .
pi , sax iri , arestari . LJ.2 1030 a.13 85 capi, detineri, saxi- argeletum top. (Pigna)
ri , arestari et relaxari. RRR 94 a.1388 quod liceat.. . an- RPA 43 a. 1230 bandimentum hominum de argeleto.
dalo patrono . .. capi et arestari facere tam in personi s L areletus. arzeleum . argilosus. D argeleu.
qu a m in rebus ipsorum omnes et si ngulos de roddo . argenteria sf. "miniera d'argento"
RVN 94 s.xiv. (Noli ) et si arrestate res fuerint, vendantur SRB 95 a.1176 (Sav.) carta de facto ~rgenterie de alpe-
publice. BeA 171 a.l466 (Sav.) debeat arrestari facere scella .. . quod comune saone habeat in argenteria ape -
predictos... MAS 241 a.I.479 Iicitum sit dictis consuli- scelle tertiam minus vicesima quarta super totum.
bus tex torum , pannos quos invenerint super teIlariis inter- Cf MUI 129.
dicere et arestare ac bullare. SGS 251 .1505 (Sav.) nune L argentum . D argentera.
noviter arrestaverunt barcam unam et certam axongiam argenteria top. (Sav. )
ce rtorum saonensium . MAS 255 sg. a.15l6 habuerunt CAC 208 a.1180 (Sav.) actum in saona iusta turrem ar-
rnodum facie ndi arrestare dictum vincentium in dieta ci- genterie. GDN 577 (= PMS 61) a. 1192 (Noli) medieta-
vitate. - aufugientem .. . capiant et arestent... et inde li- tem omniu~ terrarum que sunt in curia signi .. . excepto
gatum cOll signent. de argentena. SRC 151 a.1263 111 valle argenterie.
L arrestum. argenteus agg. "a rgenteo, d 'argento"
arestationem sf. "confisca" CPB 246 a.1388 (Piac. ) item unam vilanam de medietate
DRG.3 1107 a.1313 de omni eo toto quod quilibet ipso- cum pomellis
rum perdenciurn habebat tempore diete arestationis. xxx. argenteis cremonensibus. - aSLe10ni argentey lu-
L arestac iollern . ehix i.
arge 97 arim

argentum sn. "argento" ariare vb. "immettere acqua, fare scorrere"


U.l 39 a.I131 quarlam partem moncium in quibus vena RLC 81 a.1297 (Cosio) qui ariaverit ... aqllam pluvia1em
argenti invenitur. DNB 86 a. 11 2 ac epimu s a vobis . . . per aliquam viam communi s, ban .. . preter si ducerel
bancheriis socis tantum de ve Iro a rge nto... BO 171 aquam orti s, pratis vel molendinis .
a.1192 (Sav.) aquis ripi s venacionibus pi cationi bus aucu- L ariana . rianus .
pationibus auri fodini s argenti fodinis LO 149 a.1326 pi- aricharchum sn. "o ricalco, lega di zinco, rame, sta-
gnora in auro vel argento vel lapidi bus precio i eu perlis. gno, otton.e". . . .
SSL 169 a. 1336 poti magni pro vino de argento albo . .. de CPB 245 a.1 388 (Piac.) ilem medlam ltbram de anchar-
Liga sterlingorum. SSL 171 a.1336 potus par vu ... de ar- cho.
gento albo de liga turonensium. DDG 289 a. 1376 pro ar- Cf. ACS 40 a.1339 (Verona) sex bronzinos rechalchi .
genti in valore de f cclx xx. DDO 492 a. 1376 pro auri et L aurum. ricalcalchum.
argenti filati fan goto i. CDC 117 a. 1392 argentum de lu - arientum sn. "argenlO"
cha. LG 567 a. I403 quod aliqua persona non audeat labo- BSR 300 a. I 037 accepimus ... arientum denarios bonos
rare . . . ramum vel latonulll vel aliud metallum quod non papienses solidos centum . MSS 62 a. l064-65 arienli
sit aurum vel argentum , supra quo metall o ponatur aurum ponderas quadraginta.
vel argentum, ex quo tale melallum sii deauratum vel inar- L argentum . D ariento. arinto.
gentatom. MAS 174 a.1460 quod batitura integra non arietinus agg. "di pelle di montone" . .
possit fieri pluris quam librarum decemsepte lll argenti in COS.I 92 a.1157 et lectum .. . et coopertorem anetmum.
pondere, in qua ponantur. .. pro dauratura. ducali quatuor- L aretus.
decim ... boni auri ad pondus ce he ianue. arigum top. (Celle)
L argenteria. argenteus. argumteri a. arientum. inargenta- LJ.2 234 a.1290 petrus de arigo.
re. oxentina. D argentu. L aurigum .
argentum solmianum n. "sublimalo corrosivo" ariman cognome '
ODG 486 a.1376 pro ... argenti olmi ani cap ia i. CNM 299 ca. 1204 (Sav.) mainfredus ariman.
L solmianus. L arimannus . armanus.
argentum vivum sn. "argento vivo, mercurio" arimannia sf. "presTa zione feudale; forma di dipen-
GIB 372 a. I 175 perperos Ixx xi ii quos vill anus gauxonus denza f eudale"
de suis habebat in navi de citrillo in argento vivo. LJ .2 LJ.I 213 (= CDO 382) a.1162 consules .. . absolverunt ab
185 .a.1288 de cotono de zucharo de argento vivo ... da- olllni arimania et occasione eius a rollando advocato et
remo xv. ODO 486 a.1376 pro .. . argento vivo botta i. s ui s heredibus omne s homine s de quarterio rechi .
argerem sm. "legno di leccio?" CDO.2 78 a.1168 homines et vassallos meos cOlllentos et
PVP 267 a.1462 tabulle argeri s pecia vii ii . quietos stare faciam in antiquo iure arimaniarun~ et c~
L arza. arzerem. mendac ionum ... ita tamen hec dicta sunt quod IUS an-
argii top. (Sav.) manniarum vel commendacionem in una tantum cuiu-
SSA.2 93 a.1345 (Sav.) a gumba ca lida usque ad argios sque domus persona consistat... - si questio emerserit
versus saonam. de arimannis et commendacionibus de plebei o plecame
L argium. aut aliis quibu scunque negociis ... LJ.I 495 .a. 1202 i.n
argilosus cognome fodri s et albergariis et arimanniis et commandls et condl-
DRG.3 698 a.1267 iohannes argil osus. cionibus. RCP 302 a.1255 (Sarz.) servitus glebe vel co-
L argeletum. lonaria seu censita vel ascripticia, manencia, arimania,
argium sn. "vasca" inquilina vel alia (condicione) qualecumque ess~t. .
PVP IlO, 265 a.1462 argium unum rami C UI11 duobu s Cf CHAR 622 a.1 070 (Vercelli) casale cum ar.lmama et
brandaHbus. cum servicio quod pertinet ad comitatum odahngo cum
L arbium. argii. o mnibus arimannis.
argium "cassa, madia de/mulin o" B[R 277 , 53 1. BCB 116 sgg.
SSA 259 a.1330 (Sav.) et spazati s trimozula, garbula et L arimannus. armania.
argio sive maSlra ac evac uati s .. . arimannori sm . p1. "arimanni, discendenti degli anti-
(de) arguello cognome chi exerci.tales ecclesie"
MIA 96 a.1218 (Sav. ) bonifac io de arg uello. RCA 400 a.1047 vobis ursoni de nespulo .. . et martinus
de vitali .. . arimannori. - andrea de pomario. germano
argum teria f., "nom.e di galeotta genovese"
BNN 78 a.1239: forse dal promontorio di Monte Argen- ipsi us grimaldo arimannori .. . _ - omnibus arimanori ...
nos qui supra arimanori .
tario.
L argenteria. argentum. ST.IO 62 sg., 65. BCB 12 1. PSS 35 n.24: "elemento
arguxius "soldato a ca vallo" lorlgobardico a Mo/assana (Gen.)"
L arimannus.
TL.3 581 a. 1449 (Caffa) pagam servi entium vel arguxio- (terra) arimannorum sf. "terra gi di propriet di li-
rum. TL.3 654 a.1449 (Carfa) argllxii octo boni el suffi - beri arimanni, poi passata al parrimonio della Chiesa"
cientes, cum eorum equi s armi ' et cabarihio bonis et suf- RC A 177 a.994 de s uperiore capite petra augulgaria
ficientibus . TL.3 3 I 9 a. 1474 (Caffa)contra chavalerium usque in campo caul ario descendente pro terra arimann<.>-
nostrum et arguxio no tros. rum usque in flumine cum costa. CHAR 502 a. 1033 pecl a
arialdus m., n.p.
una de terra aratoria que posita est in villa cavrasco . .. coe-
PMS 45 a.I ]89 (Alb.) arialdus ... albinganen is epi co- l'il ei da una parte terra arimannorum. RCA 274 a.1060 ab
pus. alia parte terra arimannorum usque in fluvio de lavania.
ariana elem. top. (Sa v.) BJR 532.
SRC 161 a.1263 (Sav.) quartam partem alteriu s campi ... L arimannus .
ad fontanam arianam . SRC 166 <1 . 1263 (Sav.) campllm arimannus m. U(nel diritto longobardico) ariman-
unuro terre laboratori e ad fonte m arianam. no, suddito f eudale libero, di umile condizione, che ha il
Cf BIO 249, 560.piem., parm . ari a na "fog na, latrina". diritto/dovere di prestare servizio militare"
L (ad fonlem) altanam . (ad fo ntem) ariana m. ari are . fi a- MBL 139 s. xi . (Lrins) gantelmus presbiter simul et fra-
na. (vaHis) rianaria. ri anu s. ter eius et omnes arimanni simul. CDO.2 56 a. t 166 non
arim 98 arma

cogemus vos ... neque domnicatos arimannos neque arma sf. sing. e sn. pI. "arma, armatura"
domnicatos manentes vestros ... CDG.2 78 a.1168 et hos VFD III a. 1335 capsonum unum pro armis in quo pos-
vassalIos et homines meos ... iurare faciam in ordinacio- sint stare duo paria armorum cum capelleto. SIG 325
nem veSlram, exceplis comandis illis vel arimannis, quos a.1343 que arme ... ponantur in una capsia. TL.3 585
speciali paclO et gratuita voluntate se mihi marchioni ... a.1449 (Caffa) par unum annorum bonum et completum
de aliquid dando vel faciendo obligatio constiterit. .. - cum fada una. SGS 254 a. 1505 intraverunt territorium ...
si questio emerserit de arimannis et commendacionibus saone cum armis clamantes: arme arme ("a ll 'armi!")
de plebeio plecanie aut aliis quibuscumque negociis inter L. armare. armata. armator. armatus. D arme.
me aut vassallos meos et ipsos commandos vel ariman- arma sf. sing. e sn. pl. "stemma"
nos de plecania, aut. .. inter ipsos commandos ve! ari- CA 595 a.1292 pro panno vermileo et glauco pro armis pa-
mannos, seu manentes inter se, vos consules ianue ... in- vilone. DAF 23 a.1300 sciphi duo de pede de argento,
de cognoscere habebiti s. unus quorum est ad arma dicti quondam salveti, alius vero
DUCA 197 sgg. S.v. herimani. BlR 277, 326, 512, 523, non. SSA 114 a. 1345 (Sav. ) qui trombatores in eorum
531 . MIL 198. PCT 89, 92: long. *harimann "uomo trombis portare debeant insignia ad arma comunis saone.
d'armi, uomo libero che ha il dovere di prestare servizio ASA 326 a.1350 (Alb.) et qui1ibet barcayrorius habens bar-
militare". BCB 119 sgg.: "gi in et carolingia non esi- cham de albingana et districtu teneatur tenere penonum
ste pi riferimento etnico ai Longobardi". unum ad arma comunis arbingane in pupa barche sue. LG
L ariman. ari mania. arimanori. armania. armanus. 303 a.1363 nec possit aliquis civis ianue .. . portare in ve-
arimannus agg. "arimanno scillis, super vestibus, paves iis ve! cognoscenciis .. . armas
CDG.2 56 a.1166 (= LJ.1 222) ad collectam non coge- sive insignias ad ~quilas v~1 lilios depicta ... et predicta 10-
mu s ... neque domnicatos arimannos (dei Conti di Lava- cu~ non ~abeant In patrol1ls galearum, navium et lignorum
gna) neque domnicatos manentes vestros. navlgablhum, qUI qUldem patroni possint portare eorum ar-
arimannus cognome ma et insig~ia propria .. LG 316 a.1363 quod nulla persona
CNM 299 a.1204 (Sav.) iohannes anmannus. BNA 506 audeat. .. altquo qUOVIS colore quesito habere, tenere seu
a.1263 (Dolc.) terra arimanni . portare picta arma aliquorum regum, principuni seu baro-
arina sf. "arena, sabbia" num in vexilis, banderiis. amlis, cognoscenciis seu supra-
PRY 21 a.1245 (Arcole) et de placiis (~piagge) et arinis vestibus seu pa~e~iis . . S~C 520. ~. 1384 .(Sav.) (nelle cap-
et lapidi bus exi stentibus in dictis placiis. pelle) non pOSSlt unpnml seu dlPl11g1 ahque arme seu si-
L arena. gnalis, nixi solurn signaria et anna dicti comunis. PVP 229
aringa sf. "tribuna dell'oratore" a.1451 copriletum unum sargie viridi~ cum arma salvaiga
GSS 28 a.1330 (Sarz.) si (consiliarius) ... dum consulerit septe scure. PVP 234 a.1456 ltem sell seu oregerii duode-
non steterit ad aringam . .. cim corei cum arma vivalda el grimalda. PYP 255 a.1459
L arengum. arengera. arenga. item penoni duo pro trombeti s cum uno penono daurato
aringum sn. "arengo, adunanza del popolo" cum arma de ~pinulis. AND.5 63 a.1535 portalle unum pe-
RCP 572 a.1279 (Sarz.) et alta voce in platea et aringo ... tre promontortl ... cum arma spl11ula 111 medio frixii .
L alma. D arma.
precepit et preconizavit. arma top. div.
L arengum.
aringus sm. "aringa" RVN 128 s.xiv (Noli) primum .. . quod quelibet barcha
bugariaru~ habeat calam arm~. CST L87 sg. a. 1381
PVP 317 a.1508 pro dozenis duabu s aringorum missis
(Ta&.) quehb~t persona de tha?la et forensis que ire vo-
sarzanam . .. cum uno barri loto composte.
luerlt ad habttandum cum famtha sua et massaritiis suis
D arengu.
ad c1apaI? sive armam terratorii Thabie, videlicet ab aqua
arriondare vb. "dare carena, abbattere la nave su un armedam usque ad fucem thable. - in locis ripe thabie,
fianco per rassettarla" clape et arme.
CDO 220 sg. a.1605 (Sav.) ordo circa prohibitionem da n- L alma. almedanus. almi.o!a. annea. anneda. D arma
di carenam ... - licentiam arriondandi neque dandi ad arma antiqua top. .
bandum cuivis vasi a gabbia cuiusque capacitatis... - GR 19 5g. a.1258: "villa nel distretto di Ventimiglia ora
prohibitio facta de vasi bus a gabbia ... bruscandi, dandi distrutta" '
ad bandam & arriondandi in darsena presentis civitatis. ASB 68.
arismetrica sf "aritmetica" arma augustorum top. (Triora)
SSA.2 273 a.1345 (Sav.) magi ster nellus de pisis, doctor GR 20 a.1381 bannitur a sapello lantore sub rupe monte
arismetrice. usque ad calmum parate usque ad chiabertam, reservato i~
D arismetica. territorio a rupibus negrarum, usque ad annam augustorum.
arrisolare I arizorare vb. "lastricare" arma galea cognome
BY P 17 a. 1314 arizorari de lateribus feriolis stralam. MSQ 135 n. a.1232 (Sav.) (guglie/mo) armagalea.
CST 277 a.138 L (Tag.) teneatur quilibet de thabia arizo- L armare.
rare seu aSlregare ante domum suam. LG 966 a.1403 (= armamentum sn. "arma"
DSP 8 a.1459) et faciant etiam arri solari de bonis lateri- SPY 18 a.I440 ipse test!s vidit exportare artagiaria, bom-
bus ad domum ubi quisque habitat. LG 969 a.1403 de bardas et annamenta dlcte comunitatis saone ad civita-
eis (carrubiis) arrisolandis. tem ianue.
cf PD 149. L arma.
ariupus sm. "pozzo, cisterna" armamentum sn. "equipaggiamento della nave"
LJ.2 50 a.1282 (Ibiza) et duos ariupos sive putheos ve! VCB 232 a.1245 (Bonif.) sagileam unam ... Cum sarcia et
ci s ternas in ... quibus homines ianue possint accipere aparatu ipsius, fumitam de panatica et armamento. VNB
aquam sufficientem pro eomm uSU. 20 a.1247 (Bonif.) facere expensas ipsius armamenti tam
ariate I arles top. "Arles (Fr.)" de panatica quam de aliis pertinentibus ipsi armam~nto.
CNM 248 a.1203 (Sav.) portavi! Iitteras potestatis sao- BG~ 82 a.1248 et barcham de parascalmo Cum spata et
nensium ... domino de arles . DRG.3 628 a. I 262 usque remlS et suo armamento.
ad ariate . .. - de arIate. JAN.l 368.
L areIate. L armare. D armamento.
arma 99 arme

annam entum sn. "spedi?ione nava/e" matam stolii feceril et inventa [uerint in portu ligna ia-
GVG 156 a.1263 promitto libi ... venire tecum in presenti nuensiu m. LJ.2 568 a.1347 nomine et vice ipsorum par-
armame nto romanie et servire in ipso armamento a di e licipum diete mahone seu armate.
quo galee presenti s armame nti romanie moverent de por- L arma. armame ntum.
tu ianue causa eundi in ip ' o v ialico usqu e ad anllum armatio nem sf. "dota zion e di anni"
unum proximu m. SF 194 a. 1266 (Gen.) te obli gasli de OP 114 ad a.1210 dederun t e i ga leas octo et taridam
libris sex ianuino rum pro me Vel" U comune ianue . .. su- una m cum universa sarria et naves tres et armatio nem
per present i armamento galearu m dicti cOll1u ni s in quo
omnium .
ire debeo pro vogherio .
L armare.
L annata . armato rem sm. "armatore della nave"
armani a sf. "a rimanni a" CDG.2 86 a. 1168 vobis armator ibus quatuor galearum .
BeB 116 a.1189 de lota annani a qllam habebat in bardi- PMN 208 (= DNB 52 sg.) a. 1187 si vero aliqui s armator
neto et in ilio territorio. appareret , qui vellet armare in galea et part~m emeret in
Ivr: "documenco oggi perduto; possibil e rraccia di pre- galea .. . VFD 37 n. a.13 16 nisi prius habuen t ab armato-
senza longobarda nel territori o di Bardin eto". re ydoneas securita tes.
L arimani a. .
DNB 52 sgg. "a nche: chi fornisce la so/datesca o pres I-
arman us n.p., m.
dia la galea"
FVA 140 a.1250 (Alb.) armanu s.
L ariman. arimann us. D armarlO. armanino.
L arma. armaor.
armatu s agg. "armato , fornito di ar~i" .
armare vb. "armare, allestire II/ ICI nave" FNU 103 a.1147 sano eunte meo bucJO armato Jll quo
LDM 29 a.1137 ut (nav is) siI. bene armala pro movere .
U.1 57 a.1138 lignum curren in lerra nosU'a non arma- iturus sum.
bitur. PMN 208 (= DNB 52 sg.) a. 11 87 compro milti- L arma. armare.
muS ... armare galeam .. . lA 25 a. 1282 ereatllm fuit de armea idro "torrente Amlea (Alb.)"
LJ .2 332 a. 1297 a f1umine armee usque ad c1apam ratui-
novo in ianua quodda m eo nsilium de homin ibu s xvi.
quod cred~ntia vocabalur, cui cum dicli s capitane i dala ne.
est in ommbu s potestas armandi et pecunia m expendendi L arma. armeanus. anneda. armeda na.
et faciend i omni a que e se nI necess aria ci rca g ue rra m armean us idr. "torren.te Armea"
predict am ... MFV 394 a. 129 1 quam galeam p,lratam et CDG .3 84 a. 11 92 per totam marcha m albingane, a petra
munita m et armatam ad pl anun:a et posticiu m vegeri is et videlice t usque ad aquam anneani .
arrnis et supersalientibu s et omni ali a sua sarcia .. . MFV L armea .
402 a.1291 galeas ... bene armala ' de vige riis et marina- armeda idro " torrente Armea"
riis. VFD 37 n. a.1316 armare aliquod li g nuJ11. SSA 66 SRB 37 a.1186 (Sav.) ab aqua finarii usque ad aq uam ar-
a.1345 (Sav.) non possit faeere armari aliquam barcam . medam.
LJ.2 507 a.1336 armante .. . lembos vas elos ... TL. l L afilla. armea.
332 a.1455 et non ex nostra scientia Ill arinarij nec non armeda na idr. "torrente Armea"
nobis stipendiati barchalll arlllave re. LJ .1 5 a.962 de una parte fine tluvio armeda na. LJ . l 9
LDM 28 "il termine ha di verse accez.ioni. e p u rife rirsi a.1038 aqua que dicitur armedana.
all'arru olamento dell 'equipagg io. alla predisp osi zione LL 58: alrre forme: armean a, armeria , armedina .
delle attrezzature. ai preparO/ivi per il viagg io. alla for- L arma. armea. armeda num.
nitura delle armi di bordo". armeda num idro "torrente Armea"
L arma. armame ntum. armatio nem. desarm are. dissar- LJ.1 20 a.II10 (Vent.) de mediela te de casis et omnibu s
mare. D arm. rebus que fu eruint sancti sy ri de capite armeda ni usque in
armare vb. "investire denaro Il ell 'armam ento di Lino capite pini. LPF 20 a.1 ]40 ab armeda no usque ad finar.
nave " - a. 11 74 de armeda no usque ad finale .
PMN 208 (= DNB 52 sg.) a. 11 87 si vero aliquis armator L armea. armedana.
apparer et qui vellet armare in galea et partem emeret in armejn us sm. "specie di pianta o legname" .
galea ... GR 61 (Sanr.) Iignami na grossa buanoru m ac anneJno -
(de) annaor cognom e rum
GG 86 a.1201 se rrac us de ar maor. marche sius de ar- armella n.p., f. .
maor. CGS.l 94 a 1157 armelle servienti mee do, lego s(oldos)
L armato rem . V.
armar ium s n. "armad i o. co rp o di armad io; SLS .2 138: "allimula"
archivi o" D a l'mel/a .
CRL 17 sgg. a.564 (Ravenna) " c/oser" ; a.639 (Rave nna) armelli nus sm . "ermellino"
" archive or library" : ma i/ signifi 010 di " libreria " gi SSL 204 a.1336 mantell us eum caputio de zambel loto
in Tertulliallo. cen amato fodrato de armel inis. NIS 355 a.1425 ve-
AND.6 35 a.1517 credenseram bornei de quatuor arma- stem ... fodratam armellinis.
riis. BSR 48 a.1174 linde duo instrum enta unI [acta ... L ermerinus. D armeln.
unuro quod est in ipsa eccIesi a et aliud in armario domini armena ldus sm. "bosco comunale"
archiep iscopi . PVP 231 a. 1456 ilem quodam armariu m CCS 54 sg. a.14 14 (Celle) si (bestia grossa) ... i~traverit
ligni cum una coyratia coperto fustaneo nig ro. in annenal di s seu boschis vel nemoribus. .. - dlClOS ar-
8.MIGL IORINI, LN 34 ( 1973)1'.2 "gi in et tardo- menaldo s sive nemora . ces 11 4 a.1414 (Celle) si aliqua
latina
armariu m "armadio". bestia ... intraverit in a liquo goaldo, armena ldo sive ne-
D annari o. morem .. .
armata sf. "spedizione milirare navale" QVS 158: genn.
U.l 1354 a.126.1 quod non permitte nt a li quam armatam D armenardo.
fieri in ianua .. . per aliquo. inimico s imperii nostri . GVG armend enus idro
171 a.1266 in armis quas emi pro eundo in presenti ar- eST 187 a.1381 (Taggia ) ab aqua am1endeni usque ad
mata galearu m comunis ianue. GlB 503 a. 1272 si . . . ar- Ilumen thabie.
arme 100 arni

armenia top. "Armenia" arnandus m. , n.p.


SF 200 a.1274 (Finale) daremos ... novos annenie. PMS 66 a.1192 (Sav.) arnandus lota.
L ermenia L arnaldus.
armentaria sf. "imposta sugli armenti" arnastrum top. "A rnasco"
CDG .2 349 a.1189 (Sardegna) per venditionem curato- CAS Ili a.1I99 (Alb.) guido et bonifacius, arnastri, fra-
riarum , armentariarum, maioriarum, piscariarum, kerki- tres.
teriarum, venalionum, vel quocumque modo pOlest exco- L alnascum. D arnasco.
gitari. arnaudus m., n.p. "Arnaldo"
armentina I armentinum sf/n.. "animale di armen- PAC 7 a.1187 arnaudus. SRC 99 a.1248 (Sav.) arnaudi
lO, pecora"
de mari. ASA 175 a.1260 (Alb.) arnaudus de iustenice.
RLC 63 a.1297 (Cosio) si quis vacaratus vacarum seu ar- CCL 57 a.] 30 I (Lavina) arnaudum aucellum.
menlinorum, seu porearatus poreorum, intraverit in ban- L amaldus.
ditam eomunis, bannum .. . SEV 57 a.1303 (Vent.) capra, arnense sn. "arnese, suppellettile"
iumenta vel armentinas. SEV 62 a.1303 (Vent.) pro ea-
BGS 97 a.1251 arnensse. GSS 40 a.1330 (Sarz.) de-
pri s et armentinis tenendis in banditis.- quolibet armen-
~eant. .. claves te~ere totius tesa uri et paramentorum et
tinum annumeratum.
hbrorum et arnenSlum dlctarum ecclesiarum.
armetus sm. "elmetto" L arnexium.
SRC 755 a.1414 (Gen .) item plumacium unum pro arme- arnesium sn. "arnese"
to de plumis.
L elmus. D ermetto. ~~ 86 s.xiv. ~Sav.) quas quidem res arnesia et suppellec-
tilla suprascnpta ...
armigerare vb. "militare"
arnesium sn. "armatura"
GGA 51 a.1322 (Alb.) interrogatus si armigerabat tam-
Guam gibellinus an guelfus, dixit tamquam guibellinus. D.l 980 a.1239 dextrarium et roncinos duos et scutiferos
armiragius sm. "ammiraglio" tres cum arnesi o et vianda ad duos menses.
L arnexium.
Al.2 29 a. 1257 quarum navium fuit armiragius philipus
arnevernasca top.
calderarius. lA 62 a.1285 galee Ixv. et unus galionus, de
guibus dominus obertus spinula capitaneus comunis et BCG 40 a.995 super tluvio padi ... in loeo qui dicitur ar-
populi ianue fuit armiragius ordinatus. nevernasca.
L amiratus. arnexium sn. "arnese, ornamento, suppellettile"
armiragius cognome N~I 38 a.1390 arnexia su.btilia in diversis locis s unt, et in
BGO 160 a.1360 petrus armiragius de varagine. pr~~no gregetum unum de perle ccexxxx viiij de carati
L amiratus. 11ll]. TL.3 311 sg. a.1474 et duo (domus) sunt habitate
armiratus sm. "ammiraglio" duabus feminibus cum pauca rauba et paucis arnexis. _
DMC 68 a.1346 de mandato dicti domini armirati. domos ... cum pauca rauba et paucis in eis arnexiis.
L amiratus. L arnense. arnesium. arniscium. amisium. arnixium. arvi-
armodinetum top. (Alb.) sium .. asinxiun:t .. asneise. asnense. asnese. asnesium.
PMS 46 a.1189 (Sav.) a.1189 podium annodineti. asneXLUm. aSnlSlum. asnixium. axnense. hernasium..
armoinus sm. (bol.) "corbezzolo" D arn.ese.
CSS 232 a.1435 (Sanr.) Iignamina burgororum et annoi- arniscium sn. "oggetto, ornamemo"
norum . I~~ . 6 1?5 .~.xiv. cabelle imposite super vestibus, rebus et
L armorinus. allls armSCllS que vendunlur per revenditores raubarum
armoynus cognome L arnexium. .
SRC 602 a.1405 (Sav.) iohannis armoyni de saona notarii. arnisium sn. "arnese, attrezzo, bagaglio"
L armoinus. armorinus. D armoino. armun. GIB 517 a.1294 si .. . dictum lignum passus fuerit naufra-
armonicum sn. "sale ammonio" gium, tamen pars honeris et sarcia et arnisium patrono-
GLI Gloss. rum et. marinar.i~rum evaserit. ~~ 264 a.1363 pro ... con-
L amoniacus. sumptlOne arnlSlorum et utenslhum diversorum . . . multa
armorinus . . sm. (bar.) "corbezzolo" arnisia, utensilia et suppellettilia. VFO 93 a.1391 aliqua
FOT.I. 44 a.1588 (Sanr.) GR 20 a.1618 (Garlend~) qui merces panatica vel amisia ...
inciderit seu cimaverit fraxeros, earperos,armorinos, bru- JAN.I 255 arnisia galee: hanwis de la galre, s arele, .
gos et atia boscalia sufficientia pro facere carratias ... grement.
FPR. ALE 26. L arnexium.
L armoinus. D armn. arnixium sn. "arnese"
armucia sf. "cappuccio dei religiosi" pce 142 a.1353 (Sav.) dictum hospitale ... Cum lectijs
PCC 188 a.1388 (Sav.) item quod omnes canonici haben- arnixijs .et .rebus. infrascripti s. DMC 325 a.1418 ite~
tes armuciam debeant semper portare ipsam quando sint quod ahquis offlclalhs ... non possit. .. angarizare ali-
in coro et maxime in missa maiori et in vesperis et ad fu- que.m.. rurallem ... ?isi semel in anno, videlicet pro suis
nera et ad omnes proeessiones. arnI~llS et vlctualtbus dumtaxtat et non in aliqua allia
DUCI 191 almucium, almucia. quavis angaria.
arnadinus m., n.p . L amexium .
CAT 123 a.1323 (Alb.) amadinus auzator. arnixium sn. "parle di armatura, corazza, cosciale"
L amaldus. ODG 375 a.1376 pr? arni~i?rum eapsiis ii. CDC 27
arnadus m., n.p . "A.rnaldo" a.1386 arnlXl c~p~~a J. arnlxl corba i. COC 57 a.1386
CAT 120 a.1323 (AIb.) amadi de valle. ~.offano uno armX\l. COC 108 a.1 ?92 arnixorum capsie
L arnaldus . Il. PVP 231 a:1456 pa[ unum armxlOrum asarii.
arnaldus m., n.p. "Arnaldo" D arnese.
CAC 352 a.II80 (Sav.) amaldi caleffi. GCI 82 a.1I91 arnium sn. "specie di farmaco"
arnaIdus arpaveja. PMS 108 a.1209 (Sav) arnaldus iolta. LMS xxx (= .I:EM 257) a.1259 (in.v. di speziale) item li-
L alnaudus. amadinus. arnadus. amandus. arnaudus. bras duas arnu.
_ _ _ _I _ l i . - _ _ _ ~........ . --=ri

aroa 101 ani

aroa sf. (bol.) "a loe" PAC 20: cI il. arpione, provo arpa "artiglio".
PLS 452 a.1301 stora ium, li gnum aroe, scamoniam ... L arpaveja. D arpa. arpetta.
L aloes. D alo.
arpave ja cognome
arobad orem soprann ome? Gc. l 82 a.1191 arnaldus arpaveja.
CCI 24 a.1120 [estes .. . gulielll1l1s de via arobador.
L arpa.
L (de) arobatore. robal.orem. D arrobaor. arpaxio nem sf. 'alpeggio. pascolo alpino"
arobar e vb. "rapinare, depredare" FSTI0 3 a.1592 (Triora) pastores sive pecudiarii non de-
CAC 410 a.1181 (Sav.) de i1li ' hominibu ' qui arrobave- beant venire domul11 de tota arpaxio ne sine licentia cu-
runt ferracanum. CNM 330 ca.1205 (Sa v.) persona que stodis alpis seu vailis.
eos arrobavit. SSA.2 197 a ..1345 (Sav.) si fori tanus ... L alpiaticulll. D arpaigu.
fuerit arrobatus. GR 20 ( izza) aliqllem extraneum qui arpem sf. "monte; alpeggio"
offensi onem fecerit in civem nicie, vide li cel qui eum ce- FAF 252 a.1263 (Ormea?) curmina sc ilicet arpes mol o-
pisset vel arroba set. PGF 30 S.X v. (AI b. ) ista sunI raubas cii. GR 16 (Ceriana) post dimidium mensem aprilis de-
quot arobavil peironu martinus de niciia su la barcha de beant (bandioti) ducere in garol11acham et ultra calles et
mateo aycardus. ibi morari u que ad fest ul11 sancti barnabe ; elapsoq ue
L arrobaria. robare. D arrobare. dicto festo, debeant eas ducere in arpes.
arroba ria sf. "furto. rapiI/a, ruberia"
L alpem.
CNM 221 a. 1204 (Sav.) gangamella de qua fu it fac la ro- arpilia top . "Arpiglia. passo mon.tano (ca. m.1400
baria astenssium ... - non faliel arrobariam aliq uam vel s.l.m.), presso il passo di Mn ega (Triora )".
dampnu m aliquod alicui persone. PLP 71 a. 1250 (Sav.) ..
FCT 14 a.1271 (Triora) salvo semper de prati bus arplhe.
inquisi cio super arrobaria fa la ab opic ione buella . . . FST 64 a. 1592 (Triora) de confinii s pratorum arpilie.
scio quod de robari a quam ei feceram venit mecum ad
L alpem.
pactum ... et ipse promi sit mihi non amplius appellare de
arpixel a top.
ipsa arrobaria. LJ.I 1045 a.1251 de aliquibus damnis ar- ZAC 93 a.1202 (Al b.) co lla de l' arpix ela. SCS 304
robariis iniuriis seu ablati s, dati s ve! fact is alicui . SRC a.] 530 (Sav.) prope burgum versus arpixellam.
75 a.1251 (Var.) de omn ibus dampni s, iniuriis, arrobariis L alp icella D arpixella.
et abratis. SSA.2 24 a. I 345 (Sav.) arrobariam vel depre- arza sf. " legno di leccio"
datione m . SSA.2 211 a.1 345 (Sav.) occasio ne alicuius PVP 323 a.1505 pro duabus tabulis arze pro.porla.
arrobar ie vel cursarie. SSA.2 225 a. 1345 (Sav. ) laus et L argerem. arzerem.
represa lia possit concedi ... ol11 nibus naviganti bus de ao- arsalia / arzalia sf. "incend io"
na et posse contra patronos, comi tos etmutu antes eisdem GSS 100 a. 1300 (Sarz.) si ... homicidium, robbariam se u
lignoru m que fecerim depredationem vel arrobariam. arsaliam commiserit. GSS 82 a.1330 (Sarz.) si ... gua-
L arobare . arubaria. robaria. stum , incendium, dampnum seu arsalia factum vel facta
(officium) arrobar ie Ide arrobar iis sn. "ufficio geno- fuerit. GSS 109 a.1330 (Sarz.) incendium ... seu arsa-
vese preposto al risarcimento de i dal1ni da piraleria" Ii am. LJ.2 509 a.J 336 (Ilerda, Spa. )quibuscumque guer-
LDS 9 a. 1325 (Sav.) super officia arrobarie el navigio- ris, iniuriis dampnis incendi is cedi bus vulneribus arzaliis
rum. LG 213 a. 1346 officium de arrobari is. et aliis quibusc umque offensionibus ...
(de) arobato re cognome DUC. I 408 arsalium .
COS . l 227 a.1158 bernardu s de arobatore.
D arsura.
L arobadorem. robatorem.
arelet us cognome .
arroca tus agg. (di carne) "g uaslO , a va riato" BNA 113 a.1259 guillelmus are1etus malOr.
CCS 35 a.1414 (Celle) earnes Iliposas, morbo as vel ar-
L argeletum.
rocatas .
L adrocat us. D arochalo. arzeleu m top.
GrB 383 a.1175 rubaldu s de arzeleo.
arocia idr. "Arocia: nome del fiLlm e Centa in epoca
L argeletum. .
romana . Il cambiamenlO del nome avviene nel sec. xiv." arzellu m top. (Roque brune. Alpes Mant. , Fr.)
CHAR 1048 a.1198 (A lb.) usq ue quo leron miscuit e LJ .2 642 a.1357 pec ia terre posite in arzello.
cum arocia in territorio Lidi . LJ.l 472 a.1202 vallis ...
arocie. SAR 73 a.1288 (Alb.) per recli ludinem pontis D arzelato .
arzena sf. .'fossato, canale di scarico"
arocie. SAR 167 a.1288 (Alb.) clav ic3m que incepta est RCP 38 a.1199 (Luni) ab ipso ... puteo iuxta arzena acso-
in treVO qui vadit versu pontem aroc iorul11 ... et a para- lini de visiTOlo, RL 210 a.1288 (Alb.) de arzenis et quin-
muro usque inter centam. taneis. ASA 279 a.l350 (Alb.) nulla persona in civitate
LTS 70. ZTA 24. albingam vel extra ... teneat arze n~m . .. in qua teneat po-
L arotia. aroia. D arochia. nat vel amasse t vel acc umulet frmum vel leamen nee
aromat arius SIll . "spezia le" murtam nel aliquam putredin em.
DSP 142 a.1498 aromatarios, quo specmn os vocamus. D arsenna .
GR 96 in nocte vigilie nativitatis domini in oiflcini s (tro- arsenic um sn. "arseni co"
matario rum abusus invaluit ludendi pro t:lllendi s syrupa- SAS 97 a.1404 (Sav.) spetiarii ... non vendent alicui fa-
tis et aliis confecturis CUI11 fraclione ieiunii. mulo ancille sclavo vel sclave lisagralum arsenicum su-
aroia idro"Arroscia" blimatum vel simplex. SAS 95 a.1592 (Sav.) teneantur
AI 72 a.1234 in aliis locis utriu que vallis, scilieet valli dicti speciarii iurare ... non vendere alicui selavo ... nec
unelie et vallis aroie. etiam alicni minori annis quatuordecil11 risagratum arse-
L arocia. nicum vel aliquid venenosum.
arotia idro "Arroscia"
arzerem sm. "legno di leccio"
RLC 79 a.1297 (Cosio) a colla citra usque ad arotiam et PVP 268 a.1462 siga ( = sigia) arzeris pro acoa ii.
ultra arotiam usque ad nel11ore . L argerem. arza.
L arocia. arzicha sf. "arzica , orpimento. sesquiso lfuro di arse-
arpa sf. "fiocina. a,pione " nico (mate ria colorante)"
CGS.l 25 a.1156 una arpa de ferro .
GLI Gloss., a.1428.
arzi 102 arti

arzinare vb. "arginare" sii accipere de aliqua torta vel articocha nixi denarios
ASA 301 a.1350 (Alb.) et non possint nec debeant perpe- duos.
tuo trolia sive canales molendinorum arzinari propter L artocreas.
quod via aliqua comunis ... distruatur. articulus sm. "articolo di legge"
L arzinum. SRC 557 a.1358 (Sav.) exigentibus frequentibus necesci-
arinum / arzinum sn. "argine" tatum articulis, provida utriusque iuri s deliberatione ca-
CAC 329 a.1180 (Sav.) coheret.. . ab alia, idest superius, vetur ...
arinum. CNM 58 a.l 205 (Sav.) coheret. .. inferius arzi- artificatus agg. "artefatto, falsificalo"
num. CSS 242 a.1435 (Sanr.) si ... fuerit in ludendo operatus
L arzinare erzinus. D wzeno . tasillus amoratus, tocatus, artificatus quomodolibet vel
arsitius top. falsus.
RCA 275 a.987 et in molino arsitio. D arte.
arzius agg. "colore di panno" (ingeniosum) artificem sm. "ingeniere, artigiano
BBL 38 a.1472 p(almi) iii. panni arzii. BBL 46 a.1473 pratico di costruzioni bellich" "
pro uno ciproidium panni arzii. CDG.2 266 a.1181 ec arciferos et tres magistros lignami-
arzius sm. "panno di un certo colore" n.is (carpentieri) et unum ingeniosum artificem et baJista-
BBL 122 a.1475 pro manifatura toga una arzii. nosx.
L alzius. artificiarius sm. "artigiano, lavoratore"
arolius top., "monte (Taro sup.) " . . VFD 43 a.1306 (= pep 740 a.(316) si fuerit artificiarius
EOL 23 a.1180 girardus de monte aroho (TrebbIa) aut ignobillis ... si vero fuerit nobillis .. .
D arsone. arzu. L artiffieium. D artifici.
arzuchem sm. "sostanza colorante" artifficium sn. "fabbrica, laboratorio"
LG 566 a.1403 non possit... cendatum terzanellum ial- CRA 141 a.1395 (Alb.) edifficia .. . annexa ad artifficium
num tingere ... nisi cum arzuche. coriorum, que vulgo dicuntur iancharie et affaytarie.
arzuffus soprannome L artificiarius.
GGA 79 a.1322 (A1b.) iohannes ascherius cui dicitur ar-
artile sn. "cassa, cassapanca"
zuffus.
prA 64 sg. n.12: dall'arabo, o forse dal germanico. GEM 186 a.1314 banchalem unum de castaneis et artile
meum cerri.
arsum sn. "aiuto che si doveva prestare, in navigazio-
L arcile.
ne, a chi si trovasse in difficolt a causa di incendio"
LG 738 a.1404 teneantur participes navium facere ava- artimonus sm. "l'albero anteriore, e maggiore, della
rias sentine, gubernacolorum sive timonorum, gabiarum nave"
fasciandarum. tariffe et dacitarum solitarum. sine fraude CNM 189 a.1205 (Sav.) emerunt in bozea pro navi iam-
preter arsum et cursum. dieta artimonum i., et ipse animonus erat goa Iv. et plus.
arzurus agg. "azzurro" BSL IO a.1246 pro artimono.velum unum.. PCP 746 sg.
VLB 50 a.l 503 (Sav.) oleo arzuro bono et aliis bonis co- a.l~ 16 ~= VFD 210 a.1403) SI qUIs posuent res aliquas in
loribus. navl. .. lUxta sentmam vel canale vel artimonum vel alibi
D azur. infra navi, et damnum ei acciderit ex putrefactione vel
artagiaria sf. "artiglieria" alio modo ... - si vici o cohoperte navis vel cathenarum
SPV 18 a. I 440 (Sav.) ipse testes vidit exportare artagia- aut occasione sentine vel arborum damnum ei acciderit. ..
rias, bombardas et armamenta dicte comunitatis saone ad JAN.2 395, 434: m{a et voile.
civitatem ianue. artimonus sm. "vela trapezoidale dell'albero di
L artegeria. arteglaria. arte Il ari a. D artagiaria. prua"
artegeria sf. "artiglieria" VPM 216 sg. a.1246 item, quod ha beat dicta navis vela
AND.6 409 a.1508 pantaleo merellus bombarderius pro- vii. cotoni de marsilia .. . videlicet pro animono velum
mittit. .. facere fabricare et construere pecia tria artegeria- unum cubitorum Ixvi. BOS 82 a.1248 et pennam et ea-
rum bronzii . rium novum de animono et vellonum. VPM 217 a.1268
L artagiaria. artegium. item debet habere vela sex cotoni ... videlicet pro animo-
artegium sn. pezzo di artiglieria" no cubitorum sexaginta sex. DAF 56 a.1300 navi m ...
AND.6 406 a.l 508 eonstruere pecia tria artegiorum bron- fumitam de artimono uno novo, bono et sufficiente ultra
zi videlicet canonum unum et reliqua duo pecia dicta far- illa velia quinque que sunt in dieta navi. SIG 342 a'.1330
cones ponderis cantariorum quinque in eirca singulum velia tria de cotono ... videlieet artimonum, terzarollum
eorum. et papafigum. PLL 500 a.I441 velia tria de cotono ad
L artegeria. minus, videlicel artimonum unum, terzarolum et pappafi-
arteglaria sf. "artiglieria" gus.
MGT 240 a.1508 cum ... tanta summa arteglarie brongij. JAN. VPM 2\5 sgg.
L artagi.aria. D artimone.
artellaria sf. "artiglieria" artimonus cognome
AND.6 407 a.1498 naves huiusmodi artelariis ... instruc- GC2 7 a.1191 a rubaldo artimono. GO 406 a.1203 filius
te . BFG.3 102 a. 1548 in omnibus locis in quibus essent olim rubaldi artimoni. LJ.1 1141 a.1251 enricus artimo-
tormenta et seu artellarie. nus. SMV 235 a.1358 paulus artimonus.
L artagiaria. SLS.2 30: " il n. latino-cristiano Artemo(n), dal gr. -lat.
artem sf. "arte, mestiere, professione" artemon, la vela maggiore della nave".
CP 258 a.1453 concesserunt quod ei libere liceat artem artiplicem sm. "carciofo"
acimatoriam exercere. GR 20 (Lev.) caules, spinacia, artiplices, petrosilum.
artem sf. "arte, corporazione" D articiocca.
LJ.l 1293 a.1267 consilio ... consulum ministeriorum ac artista sm. "artigiano"
capitudinum arcium. SSA 133 a.1345 (Sav.) fornar~i .. . sieut faciunl alii arti-
articocha sf. "torta, focaccia" ste... SFG.\ 78 a.1369 artlste seu artifices ianue.
ASA 316 a.1350 (AI b.) et in turtis et artieoehis non pos- MNS.l 16 a.l376 (Sav.) de modo regulandi artistas ci-

r
- - - - _ .. _._ -_._-----_.. _-_._. -- ._-

arto 103 asal

vitatis saone. MAS 225 a .1 466 arti ' te artilllll lIpra- arva sf. "anta, sportello ..
scriptarum. MS[ 195 a. L467 cabilla s l conspiraLione , AND.6 59 a.1599 dieta eapsia cum sui s foribus sive ar-
iuramenta, commistiones, uniones el li ga ' quas ad invi- vis ...
cem faciunt homines artisla S iv ital is ianue . DSP 159 D arva.
a.1501 R. artiste in apolhecis se contineanl , eu de 101- arvelium top. "villa nel distretto di Albenga"
lendis bancis. NAC 12 3. 15 39 (Sav.) al ii a1'liste diete GR 20 a.151.9 (AIb.) in arvelio serviens (habere debeat)
civitatis.
soldos quatuor, nuncius soldos duos" .
D arte. artista. L arv us. D arveglio.
artochea I artoclea sI'. "torta. Jo ' (l C ia" arvina sf. "grasso, adipe" . .
RCP 294 a.1235 (Sarz. ) s i ... i ve ril ad d omum ponse LJ.2 462 a.1315 item pro qualibet lagena Slve lonna arvl-
cum artoclea vel si ne artoclea ad comedend um . SIP 176 ne, pinguedinis, olei, blltiri sive melli ...
a .1420 (Massa) duo paria teslorlllll de te rra pro al10 heis. arvisium (e rr. per arnisium) "arnese"
L altroclea. articocha . a lrocea. orlocl ea. onoer a. LG 886 a.1404 vestibus , arvisiis , supellectiliblls, ioeali-
artocreas I artrochea sI'. "tor/a. Jo accia. panin.o im- bu s seu annulis.
bottito" L arnex iulll.
SSA 133 a.1345 (Sav.) de lortis sive arlrocheis. DUC.I arvyum sn. "abbe veratoio"
414 s.v.: "artocreas: panis carne m conlinen , vulgo tor- GR 21 (Por.) in arvys sive bibitores bestiarum .
teLLa, inquit Johannes de Janua" . L arbiulll.
arubaria st'. "rapina'
arvoreus agg. "alberato"
LSA 78 a.1312 (Alb.) ocaxione arubarie de qua inculpa- LJ.I 38 a. I131 in planicie arvoree que \'ocaWr sanclUS
bantur conradinus emencia Cl ramundinu ' de iuslenice. petrus de cl aro.
GR 20 (PortoM.) lenealur Illagi stratus illius domini et di- L arborem.
srricrus, super quo dieta arubaria facla forel, dic to deru- arvus sm. "sito incolto"
baro restitutionem fieri facere.
CRL 61 sg. S. vi. (Ravenna) arvus "campo arabi/~ " ;
L arrobaria.
a.489 (Siracusa) agros arvos . COL 158 a.807 (BreSCia)
arrubatare vb. "far cadere: rotolare"
cum .. . campis, vineis, pratis, paseuis, si lvis astalare.is el
GR 20 a.1297 (Cosio) si al iqua persona castellanie cux ii terras m'vas, coltulll et incoltum ... GR .2 IO (Mon.) II1 fe-
proiecerit ve! arrubatave rit lapicl es su pe r a li enam te r-
rius via publica et a latere quidam arvus sive gerbus.
ram ...
L absus. alv ilium. arvelium. D arveglio.
Cf NIG 160 (stat. piem.) ludere ad rubatam.
ROM 26 (1897) 559: *OI'battll -;. orbi . asa sf. "ma tassa"
L rubatare. D rubat. BBL 66 a.1473 pro ase xiiii. septe chii.
arubra sf Cerr. per ambra) "ambra" L acia.
asaccatus agg. "insaccato, messo in sacchi"
VCB 235 a.1245 (Bonif.) eUIl1 tunica et slipracoro bl avi
curo panellis (I. pomelli s) quatuor de ambra (I. ambra). VCB 41 a .1238 (Bon .) corie asaccate sexaginta tres.
L ambra. L dexachalus. rexaccatus. sachus.
arrugatus agg . "pieghel/alo. lavorato a pieghe" asagiatorem Slll. "saggiatore ufficiale della zecca"
ASD 193 a.1458 (Gen.) ves till1c::nlull1 arrugat um panni MAS 224 a.l466 in presentia asagiato ris seche commu-
nigri. nis ... - per asagiatores communis.
D ruga. arrugao. arrugaou. D asazar.
arumen sn. "sterco di call e" asale sn. "cesta"
GR 20 a.I.5 19 (Alb.) idem intelligatur in ammine, sive SSA.2 87 a. 1345 (Sav.) quo precio asalia possunt vendi
stercore canis. in saona .. . - asale seu asalia. SSA.2 102 a.1345 (Sav.)
arumpe vb. "cardare '!" non faciat cistas seu asalia in nemore COlllunis saone . ..
LMS 339 a.1224 promito . . . laborare lecum de arte mea non incidat arbores ... pro faeiendis cistis seu asalibus.
videlicet de balere lanna .. . ita lamen quod de beas mih SSA.2 130 a.1345 (Sav.) portare . .. in asali vel calato, vel
dare pro quolibel pensio lane quam laborabo den . ex de aliquo alio vase ... uvas. CCS 3 1 a.1414 (Celle) de uno-
ianua de marataso et de lanna de arumpe de sardega et quoque assali piscium omnium .. .
dametere in trame den . quinque. L asalem .
arumpere vb. "distrug ere" asalem sm . "striscia di legno per intrecciare ceste"
TL.I 356 a.1455 reperimus ... loeul11 sive caSlru m . .. do- PLP 206 a. 1250 (Sav.) ne quis faciat. .. eirculos ve\
loze aruptum fuisse. ru mdos vel asales de pallare vel quercu vel cerro.
L rompere. SSA.2 77 a. 1345 (Sav.) quod aliquis non faciat in bosco
arrumpitorem sm . saone eirculos ve! rumbos vel asales de palare vel de
GR 20 (Zucc.) et si aliqua bannlil, que aliquis fec isset, quereu vel de cerro.
vel facere vellet, di scordia esset. .. arrumpitores provi de- L asale. assarium .
re debeant. assalem sm . "assa le. perno della ruota del carro"
L rompitorem. GR 2 1 a. 1327 (Ovada) possit extrahere de ipso nemore
arrunchare vb. "sarchiare, dissodare" gambas de fo et assales pro uno carro.
SRB 211 (;;;; PMS 40) a .1189 (Sav.) terre vero que arrun- D asci.
chate sunt ab annis quadraginta ... GDN 572 a.1189 assalinare vb. "salassare, ca var sangue"
(NoH) ne vero runchi amplientur . .. . i aulem de tempore FST 70 a.1592 (Triora) nemo possit nec debeat assali-
quo arrunchati fuerint dicti l'unchi .. . nare . .. bestias c uiuscumque generis alterius persone ...
L runcare. - item quod nemo de beat nee possit assalinare vel sal
arundina n.p., f. dare aliquas bestias in a liquibus alienis pratis de alpe
PLP 119 a.1250 (Sa\'.) et arundina cum pal e l1lllanu .. . seu valle.
arrus sm. "caparra, aran.Ua" IVI, n.: "anche gli statuti di Sarzana vietan.o di cava re
CNM 359 a.1205 (Sav.) aecepit siphum i. argenti pro ar- sangue agli an.imali".
ro ab ipso anselmo pro predicla vend ilione. D salinar.
asal 104 asca

(ferrum) assaliurn sn. "acciaio" REW 103. ALE 37 s.v. aciarium.


GR.2 11 (Vent.) ementes ... ferrum assalium laboratum. L acarius. alsare. al arium. alzarium. assalium. aare.
L azarium. (de)azario. asarium. aarium. aarius. nazarum. D asao.
assaltus sm. "aggressione" azarinrn top.
RSC 245 a.1143 si ... fecerit assaltum super aliquem ho- GR 53 (Diano) recta linea usque ad barregum azarii, et a
minem nostre compange... - per parabolam illius vel dicto barrego usque glaream.
eorum cui vel quibus iniuria vel assaltus factus erit. SC azariurn sn. "gioco d 'azzardo"
1.81 a.1161 levare arma in ipso assaltu et sturmo. CNM LG 292 a.1363 de ludo azarii seu basihazarie. SOV 263
326 ca.I 205 (Sav.) fecerunt asaltum. a.1428 (On.) ludere ... ad azzariulll.
L assultus. assurtus. exaltatio. insultus. aseglio. D asato. L azardulll.
asarciatus agg. (mar.) "munito di sartiame" aarius n.p., m.; cognome
BSL 3 a.1246 naves ... furnitas, asarciatas, completas et SMV 90 a.1212 aarius c1ericus. PLP 70 a.1250 (Sav.)
amarinatas. BSL 25 a.1246 diete taride debent esse facte iacobus aarius.
assarciate et amarinate sufficienter. L azarium. (de) azario. D asao.
L sarciatus. azarrurn sn. "gioco d 'azzardo"
aardurn / azardurn sn. "specie di gioco a dadi" ACM 87 a.1396 (Carrara) de penaludentis ad taxillos vel
CGG 299 a.1262 non ludam ... ad aliquem ludum aardi azarrum. DMC 453 2/xv a quacumque persona que luse-
seu tassillorum. PCC] 64 a.1370 ludere ad ludum azardi rit ad ludum azani.
taxillorum. SRB 327 a.1407 (Quil.) non ludat ad ludum L azardum .
azardi ad taxillos. - quod aliqua persona non permittat asazare vb. "provare (abiti: detto dei sarti)"
ludere in aliqua domo sua ad ludum taxillorum seu azardi SSA 170 a.1345 (Sav.) quod aliquis ve] aliqua (sartor vel
ad pecuniam ve1 res aliqua . .. CSS 242 a.1435 (Sanr.) lu- sartrix) faciat suere in domo sua vel alibi, pro incidendo
dere ... ad taxillos sive ad azardum. et asazando.
LVO 16, ACV 136: < aro az-zahr "dado per giocare d 'az- L sazare .
zardo" assassinamentum sn. "assassinio"
L aardum. azarium. azzarrum. D azar. SNS 26 ca.151O ad oQviandum latrocinia, homicidia ro-
assare vb. arrostire" barias et assassinamenta. '
RCP 141 a.1 188 (Luni) collaria et iskiki agnorum et ca- L assasinus.
pr(arum), si assati fuerint, debent esse cocorum. PPE assasinus sm. "assassino"
106 a.1217 quatuor edos plenos, coctos et assatos. - ASA 84 a. ]367 (AI b.) homines assasinos et mallefame.
quatuor pullos assatos. SMV 127 a.1229 promitto tibi L assaxinus. assassinamentum.
coquere ... pane m ... et turtas et azimas seu focacias et asassinus cognome
carnes et rostos et alia assanda sine aliquo pretio. CAC 321 a.1180 (Sav.) tibi rogerio asassino. CAC 333
SSL 218 a.1336 una sartago longa ad ponendum sub car-
a.! 180 deibona uxor rogeri asassini de civitate ianue.
nibus quando assantur. asazium sn. "verifica"
DUC.I 428 assatio, assatura. REW 716.
aare sn. "acciaio" FIL 306 a.1376 (Sav.) debeat fieri perinde ac si de ornni-
GG 120 a.1201 lib. xxxii. ... implicatas . .. in aare. bus et singulis dictis bisaciis fac tum fuisset asazium sive
cercha vel probatio.
L azarium.
L sazum.
azaria sf. "arte dei maestri d'ascia"
DAA 56 a.1274 et docere te de ministerio meo, scilicet asazonare vb. "stagiona re, essiccare"
arte azarie. GR 98 (Nizza) consules faciant iurare teolerium quod
L axia. non vendat ... mattones nec teolos et quod sint bene cocti
azarinus sm. "punta d 'acciaio?" et asazonati.
GR 22(Dolc.) in castro pro capsis iv. veretonorum ad ra- Cf MB 175 (Bonvesin) asasonar, m.s.
tionem solidorum viii. pro capsia, computatis azarinis et L saxonare.
derizela. assata sf. "quantit di merce del valore di un soldo"
L aarium. CNM 302 ~.l204 (Sav.) et ~ic emi denariatam panis et
(de) azario cognome assatam I. VlnI. GR 21 (NOVI) debeat fecisse murum per
Ll.I 15 a.11 02 nos guido de azario ... duas assatas.
L azarium. assavacare vb. "precipitare"
asariurn sn. "acciaio" GR 21 a.1297 (Cosio) si ... bonda seu lapides se assava-
PVP 231 a.1456 par unum arnixiorum asarii . .. par unum caverint i.n alienam te~ram... RLC 90 a.1322 (Cosio) et
brachialium asarii. bonda ahqua seu lapldes se assavacaverunt in alienam
L azarium. terram.
assariurn sn. "nassa" D subacc.
CCS 33 a.1414 (Celle) quod nulla persona ... audeat po- assaxinus sm. "assassino"
nere manu s in retis vel assariis piscium. ACC 45 a.1099 qui ab assaxinis fuit interfectus.
L asalem. L assasinus . axaxinus. D assascn .
aariurn sn. "acciaio" asaxinus cognome
COS.I 201 a.1158 xi. saccos aarii in quibus sunt OSM 59 a.1190 villanus asaxinus. GG 47 a.1200 villa-
mmmccc virge. DRG.2 449 a.1253 sachertos octo aarii. num asaxinum. NL.I 373 a.1210 villani assaxini.
DRG.2 471 a.1253 sachertos tres decim acarii (err. per asaxonare vb. "preparare, confezionare"
aarii?). CGG 148 a.1260 (PortoY.) virgas duas aarii LG 402 a.1383 debeant panes ... bene et diligenter ac le-
L acarium. azarium. galiter coquere, et ipsos asaxonare bene et sufficienter.
azariurn sn. "acciaio" L saxonare
GC 254 a.1] 91 saccos xxx. azarij. NL.l 117 a.1203 sac- basca sf. (bot.) "specie di arbusto"
cos azarii xxiiii. NL.2 298 a.1225 in sacceto uno azarii. SOV 320 a.1428 (Chius.) si ... inciderit carpanos ve1
RCP 647 a.1277 (Sarz.) soma hoctonorum sive plumbi, quercus aut alias p1antas preter bozzolos ve] arastras ru-
ferri , azarii. bos, hascas, camolas et alias frascas. '
asca 105 asce

ascalamentum sn. scalara. assalto a //lezzo di cale" ascultare vb. "ascoltare"


IVe 110 ad a.l297 (cod. N) inilo hinc inde conflictu ter- RCP 149 a. 1232 (Sarz.) hoc exemplar lectum fui t et
ribili ac ascalamento in audito , vidi sses utique spicul a per asc ultatum coram domino goltefredo iudice.
aere volantes velut nubes. D ascotar.
DUe.7 328 scalamenrum: .l"calis aclmotis in muros irrup- assecare vb. "prosciugare"
tio. GR 2 1 a.1538 (Ceriana) quevi s persona non possi t fossa-
L scala. D sclw.rinare. ta dicli loei assecare ... causa acc ipiend i pi sces.
ascella sf. "ala laterale del/a chiesa" L cicare.
CDG.3 73 a.1192 (Costanl.) et in occ identali vers us me- asecuracioncm / assecuramentum sf. "assicurazio-
ridiem ascella, porta cum duobus ostiis de li gni s. ne marillima"
DUC. I 416. LDC 195 a.1 360 per viam cambii et assecuramenti . DSP
D ascella. 14 a. J 459 con tra allegantes cambia vel assecuramenta es-
ascensius / ascentius cognome se usuraria (cf. LDC 195 a. 1363 contra allegantes quod
BSR 315 a.12 15 tilii ambrosii 'nentii. LJ. I 754 a. I225 cambi a si.nt usuraria). LG 572 a.1403 tractare ... asseeu-
(Sanr.) octo ascens iu . . ratione m sive assecuramentum .. . super aliquo navigio.
ascerbale sn. "erba sarchiaw ?" OMC 468 post 1461 pro ipsis camb ii s at asecuracioni-
BSO 212 a.1581 (Onzo) si qui s accepe r.it foenu l11 , pa- bus. BeA 171 a. J466 (Sav.) quod omnes et singuli ass i-
leam ve] folias siccas delico, foliala m de quercu e t ligna curantes habito novo sive scientia .. . de sol vendo assec u-
d e a lieni s zerbatis, vel que para la es 'e m pro aliqua zerba- ramenta ' sive assecuration es per eos . .. facta seu factas ,
ta, ve] exportaverit ascerba le ye l discomaverit paglia- teneantur et debeant solvi sse pecunias pro quibus assec u-
rium._. raverunt. .. infra sex menses.
L xerbare. L asseeurati onem .
ascerius sm. ''fabbricante di asce" assecurantem sm. "assicuratore"
ac.2 33 a.119 1 rubaldus asceriu BCA 17 1 a.1466 (Sav.) quod omnes et singuli assec uran-
L ascia. axia . tes . .. teneantur et debeant so lvisse pecunias pro quibu s
ascberinus n.p. , m. assecuraveru nt iuxta tenorem scri pture seu apodisie cen-
ASA 139 a.13 76 (AI b.) asc her.inus quarlaria. sari i infra sex menses proxime futuros.
L ascherius. L assec urare.
assecurare vb. "assicurare, ga rantire, promettere"
ascherius / askerius n.p. , Ill .; cognome.
CDG.2 56 a.1166 nos ianuensi urn eonsules de comuni ...
BeG 86 a.10 12 nos opizo qu i et a ' kerius fi liu s quondam assecuram us vos comites de lavania quod de caslris et
iohanni et tecgarda iugalibll . MSS 107 a. 11 37 ascherius possessionibus et tenime nti s vestris que hodie teneti s ...
prior. CAC 267 a. 1179 (Sav.) ascherius de brovia. PMS non minuel11us.
46 a.1I89 (Sav.) asc heriu s malu mse m e n. CAS 11 2 L assecurantem. assecurationem . assecuratorem. assecu-
a.1209 (Alb.) ascheriu s malasemencia. L I a. 12 10 ratum . seeurare. D asegurare.
ascherius taiator. LJ.I 839 a. 1228 guido eafarotu asche- assecurare vb. "assicurare, coprire con assicurazio-
rius. FVA 1.40 a.1 250 (A lb.) ascheriu s de villa. LJ.I ne (navi, schiavi)"
1362 a.1261 ascherius de braida. GGA 79 a.1322 (A Ib.) BCA 152 ca.1390 non audeat vel presul11at facere se assi-
iohannes ascherius cui dicitur arzuffll . . PCA 52 a. 1335 curari de aliquibus navigiis . LG 572 a. l ~03. quod aliq~a
(Alb) terra guillielmi ascherii. persona ... non audeat se assec urari de ahqUlbus navlglls
PCT 110: dal germanico. PIA 26.65 n. .l 3: da l/ 'arabo? colloca ti s ... in darsena cO l11muni s ianu e. TSL 166
L ascherinus. ascherus. D asch.eri. a. 14 17 et ultra facere assecurare et securum et tutum fa-
ascherus cognome cere , secundum morem et usum civitatis, dictum grego-
DRG.2 458 a.l253 a te iohanne aschero. rium [uno sch ia vo ]. A.NICOLlNI , RH 39 (1984) 17 a. 142,8
aschia cognome melchion de stefanis aseeurav it bartholomeum gamban -
DRG.3 833 a.1292 phi lippino aschie. num de floreni s x. auri in auro ... pro lucia sciava ipsius
L axia. bartholomei nune pregnanti . BCA 171 a. 1466 (Sav.)
ascia sf. "ascia, scure" quod ... assecurantes ... teneantur ... solvi se pecunias pro
SA 235 a.1340 (Sav.) (ars) magi trorum asc ie. SGM 103 quibus assecuraverunt. .. infra sex l11enses.
a. 1376 (Massa) una ascia. GR 65 (Mon .) marac ii duo, assecurationem sf. "assicurazione marittima"
ascia una. LG 572 a. 1403 traetare . .. asseeurationem sive assecura-
L aJda. mentul11 ... super aliquo nav igio. BCA 171 a.l466 (S~v.)
asconsus agg. "nascosto" quod omnes et singuli assecurantes, .habito novo. Slve
U .l 1367 a. 1261 (Parodi) ubi dici tur in castaneto ascon- scie nti a .. . de solvendo assecuramenta slve assecurallones
so. . per eos .. . facla seu factas, teneantu r .et debeant sol vere
L absconditum. absconse. absconsus. D aschozo. pee unias pro quibus assecuraverunt ... lIlfra sex menses.
(in) ascoso loc. avv. "di nascoSIO" L asecuraeionem. assecuramentul11. assecurare.
ReO 124 a.1242 (Ortovero) de guastho facto cognita assecurationem sf. "scommessa; assicurazione, im -
mente in ascoso de nocte. pegno di pagamento a garanzia di una s~omm~ssa" .
ascripticius agg. (di servo del/a gleba) "isc riflo, re- BCA 125 a.1467 decrerum ne assecuratlo fien pOSSll su-
gistrato asssieme al fondo rUSTico" per vita prineipum et locorum etc. mutationes. BCA .126
TI. a.1475 de non faciendis assecurationibus super partltls.
RCP 302 a.1255 (Sarz.) ab om ni condicione qualecum- D seglut.
que esset sive originaria ve l servituti s glebe vel colonaria assecuratorem sm. "assicuratore"
seu censita vel ascripticia. RCP 377 a. 127 1 (Sarz.) va _ TSL 1.66 a.IAI7 ipse gregorius habere et exigere possit
sallos, manentes et residentes, colonos perpetuos, horige- ab assecuratore libras centum.
narios censitos ascripticios et inquilinos . . . et vassallos L a securare. assicuratorem.
seu fideles. assecuratum sn. " valore assicurato"
Cf. Cod. Iustin. 11.47.6 ascripticii (coloni) "ca regoria di OMC 366 a.1479 si casus accideret exactionis assecura-
servi della gleba che seguivano le sorti del/a propriet torum, quod deus avertal. ..
de/fondo" . L asseeurare. assicuratus.
ased 106 asig
assedium sn. "assedio " aetum sn. "aceto"
RCP 478 a.1202 ducere hom(ines) de ipsa curte ad stur- DNB 58 a.1182 caricabo bona fide de aeto si acelum
mum , ad assedium, ad agguaitum. potero habere.
D assedio. L acetum.
aseglio sm. "assalto ?" .. aettum lIVV. "in salvo ?"
GSB 100 a.1577 (Baiardo) in casi bus fortUltls ut pula de CAC 34 a.1178 (Sav.) et si ugo, postquam erit domi, no-
sco rratana aseglio scappa (ivi, n. "testo probo corrot- luerit redire aut suum nuntium dirigere retro cum eis, de-
IO"). bet tamum dare eis quod possint furnire suam quartam
L assaltus. parte m et ganerarum et hominum usque in sao nam ; et si
asegninu s top. "(Monte)signano" adduxerint aeplum, nihil debet habere de lucro.
RCA 280 a . 1039 et pro calmo asegnin o descend ente azetus n.p., m.
usque in fossato de rio eroso. LJ.2 53 a.1282 azetus de c1avica.
PAC 15. PTR 47. L acetum.
L assinianus montasignanus. .." asflorem I asflum SlTI. (bot.) "zaffe rano bastard o
asegoma re vb. "ragguagliare (p:Sl e ~ntsure) . (Carlhamus linctorius)"
GR 88 (Bobbio) ad iustum pondus bllancl~rum, et LUstam DDG 477 a.1376 pro asf10ris et alia in valore de Ib.
mensuram, que sini bullate bulla commums et asegomate DDG 667 a.1377 debel nobis pro asf10 pondis viii ....
cum pondere et mensuris dicti commums. asia sf. "ascia"
L saymare . D sguma. CGG 29 a. l259 (PortoY.) et ipsum (Iignum) laborare om-
(buccad )asen cognome ni laborerio asie et manarie. CGG 36 a.1259 (Porto V.)
CGS.l 83 a.! 157 ange1erius buccadasen. .. laborare omni laborerio asie et magi sterio asie. VFD 123
L asinus. boccadasen. buccadasen. bucae aSLnI. D aze. a.1333 magi stri asie. LG 667 a.1406 ars magistro rum as-
asenariu s "asinaio"; cognome sie maris. TL.3 680 a.I449 magi slri asie, calafati.
Ll.1 1361 a.1261 heredes quondam rufini asenarii. LJ.I L axia. D assia .
13863.1 261 rufinus asenariu s. assia sf. "asse, tavola"
L asinus. CSS 232 a.1435 (Sam.) aliquod lignamen , SiCUI sunt ta-
asenelo cognome buIe, assie, graide.
RCA 285 a.1 059 et alia quarta in sanguenedo, quantum L asserem.
antea tenuit aldevrando asenelo. azia sf. "matassa "
PGM8. PVP 290 a.1492 seple stravai azie 39, lib.329 une.13 in
L asinellus. asinus. uno fardello. PVP 291 a.1493 seple stravai azie 12 re-
asentem agg. "privo di ingerenz.a, spogliato di auto- cepte in uno fardello.
rit" L acia.
CCI] 8 a.1 065 legitimas facimus tradic(ionem) et vestl-
. assicura torem sm. "assicuratore"
tura et nos exinde fori s expullimus, vvarpivimus et asen- lCG.6 164 a.1435 tam assicuratores quam assicura tos.
tem fecimus. L assecuratorem.
L absus. absenlare. assicura tus sm. "assicurato"
asentor top. lCG.6 164 a.1435 tam assicuratores quam assicura tos.
ST.14 136 (= LEM 229) a.l238 in scagia de asenlor. pe- L assecuralum.
ciam i. terre. assidem sm. "asse, tavola"
cf SCT 247-258: asentor(um): nomi locali in -orum. CPB 242 a.1388 (Bobbio) xxii. assidibus de eastane a.
L absenti. CPB 244 a.1388 (Piac.)lecteria de asidibus.
asserem sm. "asse di legno, tavola" L asserem.
VLV 477 s.xiii. in quadam capsia lignea deasseri bus fir- asiheriu m sn. "nave adibita al trasporto di cavalli"
mis compaginata. MGG 257 sg. a.1383 et ad portandos equos de famagos ta
L assia. assi dem. D asse. habeatur asiherium ... - et cum uno asiherio portentu r
aseretum top. (Gen.) equi. MGG 261 a.1383 et de duabus galeis fiat asihe-
RCA 219 a.1019 qui posi li SUni in asereto. rium, in quo portentur equi ad destruclionem insule.
L axeretum. L axerium. uxerium.
assignar e vb. "registrare; destinare (somme); impu-
assermu tii
Ll.2 47l a.l317 in compera librarum centum quinqua- tare contabilmente"
ginta milium nuper imposita ... super residuis offici as- LG 165 a.1330 redditus vero assignati dicto officio assi-
gnationis ... sunt ist!: . .. denarii decem mine granis ex de-
sermuliorum. nariis xii. qUI colhgen tur pro quahbet mina. LG 229
assessor em sm. "assessore, carica giudiziaria"
a.1340 quod ad ipsam solutionem faciendam assignen tur
CNM 212 a.1204 (Sav.) rogerius bremma, assessor domi-
predictis participibus illi solidi sex de qualibet mina salis
ni wilielmi guercii, saonensis potestatis. CVM 94 a.1205
que de ceteTO vendetu r in cabellis comunis . RVN 69
(Sav.) petrus ranfredus assessor, iudex el vicariusdomin!
s.xiv. (Noli) debeant ehgl duo, qUI vocentur assignat ores
wilielmi guertii saonensis potestatis. PVS 40 n. a.1375 SI
seu magislri rationales ... habeant librum in quo descri-
aliquis magistra tus assessor consulto r ve! collator . ..
bantur per scribam communis omnis introitus et redditus
PVS 178 n. a.1375 et que non sit causa vel questio in qua dicli commun is .. . - nec non pagas et provenlu s 10co-
datus sit assessor consultor vel collator ad totam causam rum more solilO assignare.
de parcium voluntate . L (officiu m) assigna tionis. assigna torem. signare .
assessor ia ~f. "incarico del/' assessor" D asignG/:
PVS 172 n. a.1375 et quotiens aliquis datus fuerit asses- (officium) assignat ionisl assignat ionum sn. " ufficio
sor consultor vel coll'ator et ante finitam assessoriam con- preposto alla assegna zio ne ;n locazion e ai richied enti
sultoriam vel collatori am se absenlav erit a civitate ia- degli immobili di proprietdel comune di ~enova"
nue .. . LG 45 a.1327 confortatores offitu asslgnaltoms, vel alteri
I _ ~ - "" II. 11 1 . . . . 1 II _ _~

asig 107 ason

ad quos spectent emboli vel terrati ca. LG 58 3. 1327 10- assisia


cationes facte de terrati cis, embolis . domunculi vel ma- SOV 350 a.1 428 (On .) specialia gazelii. item quod talis assi-
cellis assignatis offi cio ass ignati onum. LG 165 a. 1330 sia et bandita sinl. .. in territorio gazelii contra omnes foren-
redditus vero assignati dieto ofiicio ass ignati o ni ' " unI ses quales vicini habuennt et ordinavennt contra gazaros.
isti: ... denarii deeem mine grani s ex de narii s xii . qui col- cf CHI 339 assi sia, assize: "udienza giudiziale"
liguntur pro qualibet mina. . L ass isius.
L assignare.
assisius sm. "carica ecclesiastica"
assignatorem SIIl. "maestro razionale: l'a iOl/iere co. PLC 14 a.1 30 I vir dominus iacobus de accon , presbiter
munale" et assisiu s ecc\esie famagoste.
RVN 69 s. xiv. (Noli ) ) debea nl elig i duo, qui vocentur L assi sia.
assignatores seu magistri rationale ... habea nt librull1 in assium top. "Assio (On.)"
quo describantur per scribam cOl11lllunis o mni introitus SOV 304 a.1428 (On. ) in castro bistagni et in villa assij.
et redditus dicti comll1unis ... - nec no n pagas et pro- SOV 308 a. 1428 (Bistagno) margae facte pro blavi s in
ventus locorul11 mOre solito a. signare. territorio ass ij .
L assignare. asius sm. "agio .', diritto d 'uso"
aima I azima sf. "focaccia" SMV 59 a. 1200 et asios quos habemus in muro illo de fi-
Bca 83 a.]012 et pullos duos et azimas duas. RCA 2 12 neslri s et necessariis et mitlendi tigna in muro et appo-
a.1083 pullos duos et azimas ii. CAC 42 a. 1178 (S av. ) et diandi domum nOSlram ad murum ipsum conceditis nobi s
ad natale domini spallam i. et a imas iii . et pullos iii. gratis et precario.
CAC 360 a.1181 (Sav.) pull 05 du o e t az im as du as. L aysinamentum. desasiul11. D axu.
SMV 127 a.1229 turtas . .. et azimas. t:U rocacias. asminare vb. "minacciare"
RCA Gloss. : erI'. 'cima '. "ca rne ripiena" . GR 2 1 a.I773 (Lev. ) condemne tur in sultans et as mi-
azimaria sf. "cimatura dei tessuti di /alla" nans . . . Iicel non percusserit; dummodo asminaverit, vel
PMS.2 68 a. I 280 (Sav. ) de benl labora re de offi c io eo- elevaverit manum, condemnetur.
rum, scilicet azimarie. FPI5585.
L aimatorem. cimatura. L minationem. D menazar.
aimatorem I azimatorem . m. "cimatore. rasoIore di -asneise sn. "armatura"
panni" TL.2 336 a.1464. fibie da brase grose vi. .. item tibie da
PMS .2 68 a.1280 (Sav.) andri olus azill1ator de casubt ana, l11orinelo dasneise grose viii .
ianuensis habitator saone. LG 395 a. 1383 quod aimato- L arnexium.
res non possint tenere etc. (sic). aznensascum top.
L azimaria. cimatorem. BCG 159 a.1047 in valle purcifera ... l11ugnanegasco. az-
asinarius sm. "asinaio" cognome nensasco. vederaria.
BRG 325 a.1296 fulco asinariu . CSF 95 a. 1302 (Bale- PAC 14.
strino) oddo asinarius de castro vetere. SRC 314 a.1 297 asnense sn. "arnese, oggetto, suppellettile"
(Sav .) i.acobus mussus asi.narillS. SSA 143 a.1345 Sav.) OS 49 a. L194 vasa etiam argentea et aurum et monetas et
alias innumerabiles divitias et multum asnese. BGS 96
de sacramento boveri orurn e t asinari ol"ul11 . S S 19
a. 1251 et in ipsa nave portare vos et personas vestras et
a.. 1404 (Sav.) ali cui boverio vel asinario qui debeat duce-
re ... ligna de nemore saon e. compagnas et asnense et merces . MSB 232 a.1458 ex
L asinus. ip sis asnen sibus . .. et alia asnensia. PVP 304 a.1492
asnensia domus ("masserizie").
asinellus cognome
Lamexium .
LI. l 754 a. 1225 (Sanr. ) hugo a in el\u ~. asnesium/asnexium/asnisium sn. "arnese; equipag-
L asinus. asenelo. giamento, roba, masserizia"
(montem) assinianum top. "Momesignano" GIB 472 a. 120 I asnesium suum , pretii Ib. Ixxx. OP 98
RCA 24 a.1143 et hee sunt nomin a villarum de quibus a. 1205 et totam raubam eOfUm , vexilla et tentoria et
col1igunt, videlicet de bavali . de errino. de monte as i- asnesium totum ceperunt. OP 128 ad a.1213 boves, car-
niano. de lugo. ros, barocios, tendas. papilionem, malas et asnesium to-
PTR47. lum retinuerunt. BSL 341 a.1277 pro centenario de can-
L asegninus . l11ontasignanllS. nis ultra asnesium et res quas habebat dictus dominicus ..
asininus agg. "asinino" BRG 3 13 a.1280 vos et. . . asnexium vestrum portare IO
!EL 90 a.1397 (testam ento del maestro Lodisio Cal vo) dicta galea. LBZ 243 a.1281-2 de precio raube et asn~s ii
quinque libros lucani in papirru . .. aliquas eliam questio- dicti quondam iohanni s. PLC 203 a.130 I tanlas res slve
nes asininas in papirru . I EL 93 a. 1398 (in v.) ite m alii asnisium meum quod valebat uncias viginti quinque auri.
quatemi in apapiru qui sunt questiones as inine. PCP 777 a.1304 asnisia sive masaricia. SSA 108 a.1345
!EL 90: "questioni futili ssime. In questo senso le chiama (Sav. ) de omni rauba, asnexio et massaliciis. LG .5.10
asinin<e Odofredo; e Cino da Pistoia questiones de lana a. 1403 aliquam quantitatem rerum, raubarum vel aSIllSlO-
caprina". rum alicuiu s usurarii ex illis qui tenent staciones vel ca-
L asinus. sanas in ianua.
asinus cognome L arnexiull1.
GG.2 491 a.12l 1 heredum .. . martini asini . BSR 335 assola sf. "matassa"
a.1218 ad costam pelri asini . PMN 200 a.1307 nicola PLL 466 a.l441 item fili pro balestris assole n. 200.
asinus taliator. L acia.
L asenarius . asinari.us. asinellus. asininus. axinelu s. axi- azolurn top.
ninus. axinus. (buccad)asen. BSR 354 a.1.215 et quidquid ab azolo inferius, tam in in-
asinxium sn. "arnese" sula quam in aliis.
asona sn. "arsenale"
LG 27 s.xiii. exhonerari .. . merces et vicwalia que defe- BTS 172 a. 1290 nec compellantur merces de dugana nec
runtur in rayba et fructus et asinxia mercatorum. de duche.lla nec de asona nec res alicuius amirati.
Lamexium. L darsinale . D arsina/e .
ason 108
aste

assongia sf. sugna, grasso animale" aspetia top. "La Spe, ia"
RVN 124 s.xiv. (Noli) pro sepo et assongia solidurn pro CGG 114 a.1260 (PortoV ) ultra gulfum aspetie.
cantario unum. RCO ]41 a.1341 (Ort.) gabella car- L spedia.
niurn, sevi et asongie dicti comunis. CAR 55 a.1465 aspisatus agg. "schiacciato, o ispessiIO?"
quod benefcium portature ipsarum assungiarum spec- LS 430 a.1383 .Iassorie sint equales et rotunde, et non in
tet. . . in to(um dictis laboratoribus rippe et grassie, salvo aliqua parte asplsate.
et reservato quod si coritingerit dictas assongias ponde- asplanatus cognome
rari ... FCT 36 a.1391 (Triora) antonii a planati notarii.
L assungia. axunia. L spianare.
assonsia / assonzia sf. "sugna, grasso animale" asprus agg. "di asperi"
DOG 400 a.1376 pro assonzie caratelis iii. ICG.6 158 CA 617 a.1292 summa totali s mOnete aspre vij milI.
(s.x iv-x v.) pro quolibet cantario carnis salse tonnine as- ccxxij aspo
sonsie et caviali et burri. ast top. "Asti"
L axunia. CAC 267 a.I.179 (Sav.) canonici sa ncLi aniani de castello
asortatorem sm. de ast. .. - 111 domo petn vairati, in ast PVP 317 a.1508
BBL 210 a.I.474 item pro asortatoribus, videlicet simon pro canabaclO de ast cane 6.
grifus et socii, lb. i. s.xiii . SCT 152: "Hastae", gen iti vo loeativo. G.SERRA, RSL 13
assortire vb. scegliere, combinare" (1947) 46 sgg.; RSL 18 (1952) 72- 102. SLS.I 83 sgg.
AND.2 451 a.1519 promittit ... inlagionare scalam undi- RGS 349. PCT 52 n.97 .
que cum portici bus ... comentando et bene assorti endo et L aste. astengus. astensi . D aste.
accomodando lagiona. asta sf. "asta; ast~ della bandiera; ferro del camino"
L assortitus . GR 64 a.1288 (Alb.) Item teneantur ferrarii dare et ven-
assortitus agg. "frazionato in sortes" dere mapas el garga.nos, tripodes , astas, brandainos.
COS 103 a.1186 quoniam cum gandulfus de castagneto, MNA 84 a. I~86 (Cafta) de a tis veretonorum . PVP 109,
ugo de prato ... roncasent in monte predicto dicentes 235 a.1456 I~ cochlna ... aste due ferri. TL.3 1000
quod erat divisus et assortitus, contradicebant eis guido . a.1474 roncoDl veteres sine astis.
de maiolo, opio de erchi ... dicentes quod mons erat co- L astacurta. astella. astelonus. asteria. aSlerius. inastare.
munis et acomunatus. D asta.
L sortes. a~,ta / hasta sf. "asta di bandiera, simbolo di investi-
aspo abbr. di "asperi, aspri, moneta orientale". tura.
CA 617 a. 1292 su mma totalis monete aspre vij mill. LJ .1265 a.1171 et ita vo investimus nomine feudi in publi-
ccxxij aspo co parlamento per hastam unam cum vexillo cendati rube'
L asperus. astacurta cognome 1.
aspa sf. "strumento per la fabbricazione delle cande- CGG 76 a.1259 bonusmelior astacurta.
le" L asta.
GSS 122 a.1330 (Sarz.) stipulus esse debeat de bumbice,
exceptis candelis de aspa; quarum aspa, super qua impo- )a~,tall~rea I astalaria sf. (O ppure agg. f., riferito a sil-
va sa/ceto o castagneto, bosco di piante adatte fi
nuntur, siI latitudinis unius brachii pa l I (aste)" a al'
aspa sf "aspo, albero a pale" C,oL .t5~ a.80? (Brescia) eum. curtes , orlos, areas, carn-
VCB 146 a.1239 (Bonif.) pro aspa una de molendino. plS, vmelS, pratlS, pascUlS , sIlvls a talariis et terras arvas.
CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam aspam de molinel- CH~R 4~ a ..848 (Novara) et de a liis hominibus et casis,
lo. cur~ls, ed.tic~~s ortlS ca~pl s arels prati s vineis silvis a-
D aspa. aspe. SCUIS astalan]s aquatlonlbus... MSS 39 a.1030 . p
aspa sf. "parte dell 'aratro" t' b r b" curn . ..
ern.s ar.a .e IS, ~e~ JS, camplS , pratis, pascuis. silvis, asta-
SOV 325 a. 1428 (Chius.) aliquod membrum aratri, veluti larelS, npls, rupml s ...
tendegula, tragola, parrocinum, cuneus, aspa, caratia. L astelarea. astoraria. stai area. stallaria. stellarea
aspaldare sf. "munire (la nave) di ripari laterali per aste top. "Asti"
i combattenti" CHAR 403 a.1014 in aste. CNM 89 a. 1205 (Sav)'
lA 125 a.1291 pro aspaldando navem captam. bus de aste. . laco-
cf. SAP 389 ant.lomb. a~paldo "spalta" astella sf. "asta, asticciola"
L spaldus. spaudare. MNA 84 a.1386 (Caffa) aste Ile de veretonis. CDC 150
aspecia top. "La Spezia" a.1392 aste Ile remorUI11 donzene vi.
CGG 40 a. 1259 apud aspeciam. L asta.
L spedia. astelarea sf. (oppure agg. f. riferito a silva)" [.
aspersatus agg. "di colore perso" ' . sa leeto
o castagne l o, b osco d / pl~nte ada~te afm: pali (aste)"
LEM 75 n. pannos albos et blavos et aspersatos FNU 7 .a. l.009 (B.a~aluzzo) pratls gerblS pascuis siI .
L apersatus. astelarels nplS rupmIS... V1S
asperus sm. "aspero, moneta di Caffa" astelonus sm. "nastro. guarnizione di abito"
BCL 171 a.1290 asperos mille noningentos ... barichatos, CPB 246 a.1388 (Piac.) asteloni de lana. . as tel .
' bonos et expendibiles de caffa. TL.3 625 a.I449 (Caffa) . I h" Cp . anI ar-
gente] uc IXI. .. B 250 (Piae.) od. stolon "fettuccia".
item de et pro quolibet monerio ... asperos quadraginta astengus n.p., m.; cognome
quinque. TL.2 745 a.1471 de nova impositione asperi CNM 251 a.1204 (Sav.) as tengu s quondam b I d . .
uniu s pro quolibet metri o vini melis et as perorum duo- ". a Ulm
as t engl: BG 120 S.X III. (Sav. ) turri s filiorum
rum super quolibet metrio vini arachi et aque vite. astenghl.SRC 461 a.1298 (Sav.) opecina UXor .
L aspo asprus . D asperi. . C . (, astengl
temp lareii P C 19 a.1255 (Sav) morandus filius a s t .
aspeia top. "La Spezia" Last.engl.
CGG 114 a.1260 (Porto V) de aliqua quacumque parte astensis agg. "di Asti"
ultra gulfum aspeie. CAC 267 a.1179 (Sav.) sol. X. astensis monete.
1_ spedia. L asI.
aste 109 astr

asteria sf. "asta di f erro per uso dei mo/ini" vetus in quo dictus arnaldus et bonusiohannes el minor
BSR 413 a.1256 molendinum ... CUIll omnibu s asterii s el habitabant. LJ.I 796 a. 1228 peciam unam terre vacue
aquedu ctu ipsius. que eniL extra castrum saone retro astre&um bonehoris.
L asta. LJ.l 805 a.1 228 iuxta astregum rall11undt ruslle!. RBR
asteriu m sn. "stallati co" 19 a.1254 (Sav.) vo lt am unam que est sublUS scalam
GEC 84 s.xiv-xv. (Chiav. ): per istercum . astregi brandalis cum muro qui est ab ang.ulo porte ~ran
asteriu s sm "asta io, f abbricante di aste pe r lance e dalis usque ad viam. BSR 417 a.1272 via que vadll ad
frecce" astregum osbergeriorul1l.
LEM 245 a.1240 filii quondam arnaldi aslerii (nell' ere- L astricul11 . astrum.
ditfigu rano lanceas quadringenlas triginta duas) astregu m sn. "pavime nto in pietra"
L asta. . .
AMSSS P 30 (1959) 33 a.151 9 (Sav.) paVlmentum sive
astilari a sf. " wlloria, sede di lavoraz ione di pellami" astregum marmor eum . GR 21 (Alb.) tant~m quantum
GR I 02 a. 1519 (Alb. ) quod affai la rie Il ec ungerie vel durat pavime ntum sive astregu m lalerum Slve matono-
astilari e possint fieri . . .
rum.
astiozu s agg . " maligno " Cf HB 74 a.1392 (anI . 10mb.) as/regum "pavimento, sof-
TL.2 796 a.1471 verbis pOll genlibu s et astiozis.
fitto"
D asta. L astricum . astracum .
astorar ia top. (Pareto) astreum sn. "costruzione in pietra"
LJ.I 706 a.1223 '1 mons magnu. seu nemus quod dicitur PMS 108 a. 1209 (Sav.) terra que coheret dicto aSlreo ...
astorar ia. - iuxta murum astrei.
L astalari a. astorem .
L astrea. astricum.
astorem sm. "falcon e da caccia" aslrica re vb. "lastric are"
FCD.2 295 a. 1252 astorem unum et bene afaitatum qui . .
GSS 58 a.1330 (Sarz.) vias .. , de lapidis facere astncan .
bene accipiat perdices et quari a . GSS 66 a.1 330 (Sarz.) fieri facere quoddam ab~verato
L astoraria. asturem . rium et quodda m guaato rium delapid ibus a.slflcatum .
astracu m sn, "pavim.e /l.to della casa" AND.6 236 a.1598 vendidit lateres .. . pro astncanda do-
DUC.I 446 astmcum :. "pa vimelltwn domi, (f. germano
"lapide s quadrati figu ra tesse/ari ". mus ipsius. ."
astrica tionem sf. "lastric atum (di strade) ..
L astregu m. DSP 378 a. l588 de strationibus viarum ... posquam WCI-
astraeu m (e,.,: per aSlracum ) "costru zione in pietra" piatur aliqua astricatio in quavis via et loco civitatis tas-
PMS 108 a.1208 (Sav.) bralldal e. iclit eSI edifficatum et sentur omnes qui e dicta astricatione commodltatem re-
muratu m. et astraeum qui lenel se cum brandale.
Cf DUC.I 446 astrI/m (suxol1i cum): "Ioc/.//a,-, domus". ceperint.
L astricum. L astricum. astricare .
astragu m sn. " costru-ion.e iII pie/ra" (de) astrico cognom e .
CGG 148 a.1260 (PortoV ) ad postulationem i~hanllls de
CAC 4 a. ll78 (Sav.) Tres parles de loto co quod posside-
astrico scribe. BCL 375 a. l290 bonacia de astnco.
bamus in saona ad munlice llum ante luum aSlragulll .
CAC 19 a.J 178 (Sav.) ante a tragum gua ci ferrar. CAC L astricum.
60 a.1178 (Sav.) domus .. . cui coheret.. . ab alia astragum astricu m sn. "lastrico"
GSS 58 a.1330 (Sarz.) et astricum quod invenerint male
bonavid e bragalan ie. CAC 253 a.117 8 (Sav.) cunradu s ca-
factum , refici faciant. DSP 430 a.1556 pro astncO facto
piar astragu m meum in quo habito. CAC 258 a.1180
(Sav.) et Illeam porcionem domu . in qua habito, et utriu- per contra talia monasteria et ecclesias. GR 2 1 a'.1~ 19
(Sarz.) que transeu ntibus nocere possmt , vel aslncum
sque astragi , anteriori s el posleriori s. CAC 331 a.11 80
(Sav.) astragum meum CUIll turre el domo usque ad quinta- strale destruere, seu destructum tenere ante eius domum.
nam. CAC 375 a.1181 (Sav.) postquam a tragum fuil fac- L astregum. astricare. astricationem. D astrego.
tum. CAC 430 a.1 181 (Sav.) et gi sulfus debet expendere astricu s/ -m sn. "costru zione in pietra"
in opere muri, ad faciendum ibi turrem vel a tragum, lb.ix. CDG 82 a.1133 ut sil edificium aut de astrico cum malta
L astricum . astrul11 . et calcina aut sit volta. BSR 29 1 a.l l 97 astricum meum
astrea sf. " casa" cum dom~ et fumo in qua est, quod est iuxta illud .. NB
DUC.I 446 as/rea: "idem quod astrum. dOlllUS (bulla ln - 90 sg. a.1198 i usta astricum de abate. - iUSla astncum
noc. iii. pp. anll.1199)" . . abatis. BSR 362 a. 121O astricum cum domo et ~~n;8
L astreum . LMS 340 a.1224 astricum unu~ sive domul11. ~~ LEM
astrega re vb. " /as/rica re" a.1224 vendicionem de aSlrico SI ve de parte astrlCI.
GEM 70 a.1282 astregata logia et fact e banche. SSA.2 220 a 12'17 aslricum in quo habitabat dictus pater nObs~er.
125 a .1345 (Sav.) de contractis et vii s a tregandis. CST LEM' 230 a.1238 astricum unum album in qUO ha ltdal
. . contra a
277 a.1381 (Taggia) et teneatur quilibel de thabia arizo- xorus lanerius , cum puteo retro et cum cuna lO .
rare seu astregare ante dOl11um sua m, secu ndum quod ca- sancti donati. AI 144 a,1243 et cum sagonens es mum-
pit domus usque ad medium vie . CRA 118 a. 1417 (Alb.) . .
lum haberent quemda m astrtcum qUI extra CIV! . 'tatem erat
BVP 6
astrega re plateam . .. de maonis et carcina . in capite piane albizol e de versus sag onam . ?
Cf HB 73 a.1237 a./omb. astregare m.s. a.1251 domum sive astricul11. LJ.l 1159 a.125 ac~u~
Lastric are. ianue in astrico furnariorum (cf. LJ.I 1165 a.1 25 ac u 2
astrege tus soprannome ianue in palacio fomariorum). .. ox
FCD.2 401 a.1281 domus dicti guillelmi qui nominatur DUC.I 447 astricus: "(glossa sec. VII. ) astrum , v de-
astreget us. ducta a Saxonico eord' ''focus, focula,." .. . unde postea to-
astregu m sn. " costruzione in pietra" ti domui n.omen inditum". . if.
RBR 13 a.1198 (Gen.) cui coherel a duobus parli bus via, BSR 537: "a ltana terrazzo ". GR .2 1 "parte In eri'ore
,
a latere astregum. CNM .233 a.1204 (Sav.) ilem medieta- della costruz ione. in pietra, che soSllene la parle supe-
.
tem astregi vetuli in quo stai bonus iohanne s saccus. l'iore in legno ".
CNM 413 sg. a.1205 (Sav.) astregum cllm medietate tur- L affricu m. astraeu m. aSlragu m. astreum . astreg um .
ris... - coherel. .. quilltan a dicti astregi. - astregum (de)astrico. astrigum. D laS/l'ego.
astr 110 ater

astrigare vb. "lastrica re, pavimentare" aunia sf. "sugna"


GC 355 a.J 191 promitlit... levare antea solare unu~ et LMS xxvii a.1259 (inv. di spezia/e) item ampolam unam
astrigare so lare i. et cooperire et parare bene necessam s. cum pauro aunie galine.
L astricare. L axunia.
astrigum sn. "costruzione in pietra" azur sn. "azzunv, sostanza c%rante"
NL.2 238 a. l225 astrigum unum ... cui coherent. .. et do- GC 342 a.1191 de 1010 azur quod afailabunt ve] compara-
mum aliam Iignaminis. bunt.
L astricum . aslJUm. Cf ALN 1.23 a.8 13 folium judicum lazur atque prasi num .
astringere vb. "stringere, ridurre" . < ar. volg o *lazurd < lazaward "lapis lazu li' (dal p ersia-
ASA 300 a.1350 (AI b.) de hii s qui habent quintaneam 11.0). ACS 39 a.1339 (Verona) stivum sele lazure. BLG
comunem ... eo salvo quod eam quintanam claudere non 19. PYO 421 a.fr. S. xi. lazur. ALN 59 .l'p. azuI a.944.
possi \. .. ila quod non passiI sturari et non possit astringi L arzurrus. aurius. auru . azurinu . azurus. D azuro.
ipsa quintana. azurrinus agg. "azzurro"
astrocea sf. "to rta, focaccia" SSL 200 a.1336 item unum pluviale antiquum suprasana-
FST 78 a.1592 (Triora) coquere panem, astroceas, seu ut tum azurrinum laboratum in grecia ad ange los et imagi-
vulgo loquimur tortas et focacias. ne s. SSL 209 a.1336 duo scapuli de pa nno azurino.
L artocreas. CPB 246 a.1388 (Piac.) item unul11 mantelul11 ab homine
astrum sn. "casa" panni azurini sive celistrini .
DUC.I 447 DUC.I 447 astricus: "(g lossa sec. vii.) L azur.
astrum, vox deducta a Saxonico eor ''focus, f ocular" .. .
aurius sm. "azzurro, sostanza colorante"
unde postea toti domui nomen indi/um".
L astragum. astregum. astrigum. CGS . I 273 a.1158 Ib.xxv.... implicatas in aurio, pipe-
astulfus cognome re, caxia, fistula et nucibus muscatis.
L aurus. D azur.
SRB 423 a.1485 (Sav.) nicolaus astulfus.
D astolfo. assurtus sm. "assalto, aggressione"
astum sn . " ripulitura, lucidatura ?" ASA 310 a.1350 (Alb.) nisi primo assurtum fecerit spe-
SFG.2 75 s.x iii-xiv.: nella Zecca di Genova un impiegato ciale vel itum sive feritam .
"ad bancum communis et astum et freigum ceche" ripas- L assaltus. assultus.
sava le monete priuma che queste venissero messe in cir- aurus Sill . "azzurro, sostanza colorante"
colazione. OSM 80 a.ll90 .x. somas aluminis, i. so 111 a 111 canelle ...
asturem s.m. e f. ''fa lcone'' et X. libre auri .
LMS 218 a.1222 Iibras duodecim, in quibus fuerunt com- L aurius. D azur.
putati astur unu s et unum osbergum. DAF 83 a.1300 azurus agg. "azzu rro"
asturis una. ICG .6 347 s.xiv. (gabelle) de falcombus et SSL 204 a.1336 gardatores de samito azuro .
asturis ... de ul ssone et simia. Lazur.
D astu. azurus sm. tessuto di colore azzurro"
asturzare vb. "potare, !Jjrondare" SSL 213 a.1336 una f1eta lata de serico et azuTO.
MSC 260 a.1407 (Corvara) de incidendis vel asturzandis atabus sru . "pesante raso riga/o"
arboribus gue sunt super publicas vias. PYP 47 n. , 233 a.1456 item pecia una atabi turchini .
D stuzz. L atagius. D tabbi. /abille.
astus sm. "schiena di maiale" atagius sm. "qualit o colore di tessuto?"
MBL 290 S. xi. (Lrins) vendiderunt. . . medietatem quar- PyP 263a.1462 ilem gona una bialdi atagi usata pro do-
toni s vini et porcorum et multonum ac obliarum et me- mma. PVP 277 a.1488 gonna una bonbaxina atagii.
straliarum et astuum vel justiciarum, et petri vineam. PYP Gloss.348 "pu essere Llna modificazione della voce
DUC.I 448 astus: "lumbus porcinus" . atabi che indica un pesante raso rigato: ma i testi non si
assuexium (err. per asnexium) "arnese" accordano con questo senso".
GR 22 a.1519 (Alb.) furtum . .. de corredis et assuexiis. atamisa top. "Tamigi? "
auffatorem cognome
SRC 340 a.1309 (Sav.) guillelmus auffator. DKR 49 a.1410 dieta navi s possit ire et navigare in anto-
na et in medreburgo et atamisa.
L uffus.
assultus sm. "aggressione" attefegium sn. pianta novella"
OP 134 a,1214 contigit quod sorleonus piper, cum rediret GR 22 a.ll62 (Nizza) quicumque damnum fecerit vel in
de bisanneo spatiatu causa cum aliis nobilibus ianuensi- bladis vel in palea, in vinei s, in auefegiis .. .
bus, venerunt bulbuninus, rubeus de turcha et nuvelonus DUC.I 455 sg. attefegium = attefectum "arbor novella
de camilla et assultum in eo fecerunt. PCP 695 a.1316 si iam insita aut brevi inserenda".
aliquis ... fecerit. .. asultum super aliquem ... in quo asultu atemptare vb. " tentare"
fecerit vulnus vel iocum (= ictum) ... PCP 732 a.1316 si PNF 404 a.l44 7 germano eius ... quod contra nos ageret
asu ltus factus fuerit vel rixa. .. ASA 3\ O a. 1350 (Alb.) quodque atemplaret, indicavimus. '
occaxione alicuius offensionis ve] maleficii vel assulti L atentare.
facti vel perpetrati . attenna sf. (mar.) "antenna. sostegno della vela"
L assaltus. assurtus. insultus. CGG 66 a.1259 (PortoY.) salvis .. . arboribus et attennis.
assungia sf. "sugna" L antenna.
RCP 647 a.1277 (Sarz.) et (de) qualibet paleta seu panne atentare vb. "tentare"
assungie den. j et pro cent. ii. palete sive pannes. LG 552 VFD 168 a .1340 si aligua persona ducere vel mitere
a.1406 quod aliqua persona non ungat aliqua coramina ... atentaret aliquam galeam grossa m vel que siI maior men-
ni si cum, et de, assungia equina, seu cum, et de, assungia suris ordinatis pro subtillibus . .. incidat in penam.
et pinguedine porcina. CAR 54 sg. a.1465 portature ca- L atemptare. temptare. D ententar.
vialium, ceporum et assungiarum ac pissium sa1sorum ... atterrare vb. "abbattere"
quod beneficium portature dictarum assungiarum spec- GR 22 a.1297 (Cosio) qui atterraverit aliquam arborem
tet. .. in tOlum dicti s laboratoribus rippe et grassie. in via communis del bannum.
L assongia. aunia. axunia. D songia. L terra.
ater III aucu

atterrare vb. (mar.) "tirare a terra (una nave)" atrementalia sf. "calamaio, simbolo di tradizione"
GR 22 a.I773 (Lev.) eo casu poss it patrono diete barche CHAR 736 a.ll 03 e bergamela cum atrementalia de terra
licentia dari seu concedi, atterrari ad plagiam. ita quod levavi.
dictum vinum cuslodiatur. L al ramenlanum.
atercacionern sI'. "alterco, liligio" atresatus agg. "attrezzato, equipaggi~to, fornito" .
ASA 427 a.1350 (Alb.) in atercacione verborum. PLL 484 a.1441 qui laudus habeat braclOlos cum remlS
atterciatus agg. "Iriplice, iII triplice fo rma" atresatis, velum et arborem.
SFG.2 293 a.I447 ila tamen quod omni s so lllti o nume- JAN .
rum quinquaginta libr. exceden facie nda sii tripliciblls. L atersalus.
vel, lIt dici solet, atterciatis rnoneti s. a ur~orul11 videl icet attritus agg. "COI1SWlto". .
pro tertia parte talium, quales superiu s declarati SunI. LEM 241 a. 1240 Iinteamina quinque mter bona et attnta.
L atersatus. atresatus. tercius . L deLrictare. D tridu. triu .
aterminare vb. "chiudere /./n processo" attus agg. "adallo, idoneo" .
GG 96 a.12OI eL sicu! iuravit et mostrav it ate rminare fe- GR.2 IO a.1619 (Sarz.) qui habenL domum atta m m sar-
ceront. zana leneantur eam dare potestati.
L tenninare. aubertus n pm "Oberro (germ.. Al/bert)"
atersatus agg. "di Ire specie " oppure: "Q flrezzC/lO, PAC 3 a. L033 auberti. PSN 97 a.1394 (Triora) aubertus.
equipaggiato, fornito ?" L obertus.
PLL 467 a.1441 reme pro barc ha, laudo et gondora, qui aubrigalla LOp . "Apricale"
laudus habeat arborem el vel lum cum sui s remis atersa- LTJ 74 5g. a. 1166 (Vent.) ceylla de aubrigalla.
tis . L apricale. abrigale.
JAN.2163 auca sf. "oca"
L atterciatus. CA 600 a. 1292 item in lribus aucis xij aspo
atestare vvb. "vidimare, autel/ticare" D oca.

I
U.l 915 a.1232 dominu s ugo linu s marsi Iii , iudex s indi- auceIJus cognome
cus comunis ianue, u! apparet per cartam unam atestatam RCA 278 a. \058 nobis martinus et iohannes aucello. NB
factam isto anno. 23 a. 1198 uxor quondam vivaldi aucelli. CCL 57 a.1301
ASA 336 a.1350 (Alb.) (de so lutioninu s notariorum al- (Lavina) iacobus aucellus.
bingane) pro atestando sive ablev iando soldos se ptem. PGM8.
L testare. L ocellus. D auxelu.
athilhamentum sn. "col/are deg li animali da tiro" auctenticum 5n. "testo autentico"
GR.2 10 (Sospello) habere debeant duas bestias pro ti- DMC 74 a.1419? hoc est exemplum et registratio infra-
rando granum quas tollere non audealll ... nisi pro ade- scripli instmmenti sive transumpli ~t e xe.1ll l? li cuiusden~
instrumenti ab auriginalli et auctentlco dlctl mstrumentl
quando alias areas mutando rampam se u athil hamenta.
DUC.1 458 auillamenlum: "" amuis, allelage". transumpli et exemplati per suprascriptos ...
attilia f., n.p. auctilitatem sf. "utilit"
PCC 148 a.1357 (Sav.) pro bono, augmento, auctilitate et
SLS.2 59 a.1156 giselbertu quondam ogerii cavarunci el
profictu dicte ecclesie el capituli .
auilia uxor. auctire (err. per aeutire: "operazione agricola, aguz-
L altiLia.
za re, potare in punta ") .
atractus Sm. "trasporlo" BSR 409 a.1253 et pastinare in ea (terra) , lIlserere et aue-
LI.l 708 a.I223 ? debent ... in fes tivi.s diebu s facere aU'ac- lire tot arbores domesticas ...
tum opens ipsiu s castri fac iendi ... el si dominu castri L acutire. D aguzo.
casezaret ... debent trahere et l'acere li gname n operi s. auctorem sm. "protettore"
RCP 680 a.1275 (Sarz.) de bent sol vere annuatim cUlie PCC 14 a.1253 (Sav.) petrus augustinus syndicus aueLOr
lun(ensi) nomine afflcti ij . staria frume nti ad rectum, iij . et procuralor monasteri i sancii petri de mesena.
staria ad vetus, et iij. scude ll as pro aUractu (c f. RCA 47 L auctoriare. octorem. D aotor. .
a.1143 spallam i. pro aporlo). auctoriare / auctorizare vb. "proteggere esercitan-
L atrahere. do la propria autorit, difendere giudizialmente una pro-
attrahere vb. " tirare, trasportare" priet"
RCP 559 a.J 160 (Luni) in petri ' alrahendi s et in sabuJo CGS .I 83 a.1157 ipsam venditionem de fendere el auto-
et in calce ei in fornace facienda. RCP 527 a.11 86 (Lu- ri are prolllitto. BNA 26 a.1259 (Venl.) eL ip~as terras.:.
ni) adiuvent facere et attrahere palos, vimenas, sepes ... et ab omni persona legitimare defendere auctonare et dl-
lignamina ad bertescanl et betefredull1 tantum et nihil sbrigare ... CGG 141 a.1260 (PortoY.) ipsam (terram) ab
aliud. omni persona , universitate et loco legitime defendere,
L trahere. atractus. auctoriare et disbrigare. PCC 28 a. 1273 (Sav.) q~all1
atramentarium s n. " ca larnai o . simbo l o di terram promiserunt ... defendere, auetoriare et dls~nga
tradizione" re ab omni persona. RBR 29 a. 1336 (Sav.) se obhgan-
BCG 67 a.1005 (Noli) et berga mena c um aU'amentario de do .. . dietam domum ipsi comuni deffendere actonza r.e et
terra elevavi me paginam . disbrigare et expedire vacuamque possessionem IpSl
L agramentarium. atremellla lia. communi tradere. BGO 48 a.1360 quas possesSlOnes ...
atramentum sn. "inchiostro ' deffendere, auctorizare et di sbrigare propriis expensis.
TL.3 605 a.I449 (Caffa) seri ba massarie ... habere debeat 1~ actoriare. auctorem. autoriare. autorizare. D auTO-
de pecunia massarie asperos qu in gentos quolibet anno rit.
pro pa~iro atra'!lento purela l'do e ra e t simili bu s pro aucupare vb. "esercitare /'uccellagione" .
scriballla massane. FCT 20 a.1280 (Triora). possi nt pascere, laborare, banlll-
L agramentarium. intre mentllm . re et di.sbannire, venare et aucupare.
atrebatensis agg. "di Arras (FI:)" aucupationem sf. "diritto di uccellagione" . '
DKR 35 a.1409 petrum lepin gre pre positum atJebaten- BG 171 a.1192 (Sav.) aquis ripis venacionibus piscatlOnl-
sem. bus aucupationibus aurifodinis argenti fodinis.
auda 112 aune

auda f., n.p. "Alda" augeta sf. "cordoncino con punte metalliche, usato
NL.2 360 a. 1225 ti bi aude musse. per allacciare vesti" .
L audus, aldius. CPB 245 a.1388 (Piac.) ilem quatuor grossas de augetJs
audatia sf. "audacia" de cervio et soala.
AI 22 ad a.1227 cum tanto vigore et audatia cucurre:unt, L agugeta.
quod non videbantur homin es sed leones et gnffl vel auglerius n.p., m.
aquile celeriter convolantes. PAC 3, 8 a.1097 auglerius, auglerio.
audebrandinus n.p., m. L ogerius.
NL.2 7 a. 1216 audebrandinus bac inellus. augmentare vb. "a umentare, accrescere"
L audebrandus. CGS.2 18 a. 1I61 iuravit quod has res bona fide salvabit
audebrandus cognome et augmentabit.
NL.I 260 a.121 O peire audebrand us. L augmentum. aug umentare.
L aldevrandus. audebrandinus. augmentum sn. "increlllellfo"
audere vb. "osare" PCC 148 a.1357 (Sav.) pro bono, augme nto, auetilitate et
RLB 33 a.1283 (Castel\.) item quod ~ullum . avere extra- profictu dicte ecclesie el capitu li . ISG 25 a. 1432 specia-
ne um audeat intrare territorium dlCtl castn. GSS 125 lia statula tendenti a ad publicam ulilitate m el ad augmen-
a.1330 (Sarz.) nulla persona ocellare audeat ad colum- tum dicle artis (della se/a).
bos. LG 567 a. 1403 quod aliqua persona non audeat. .. L augmentare. aug umenLare. D augumen/o.
laborare ramum vel latonum ... CSS 216 a.1435 (Sanr.) augugia sf. "ago"
non audeat capere ve! colligere castaneas ... ultra pugna- CPB 245 a.1388 (Piac.) item medium miliare de augugijs
tas duas. de oetono.
L ag ugia.
D ossar.
audetus n.p., m. . augugieta sf. "piccolo ago"
PSN 97 a.1390 (Pigna) iacobus audeu CPB 245 a.1388 (Piae .) item medium mihare de augu-
L audus. gietis pro cusiendo.
audus n.p. , m. "Aldo" L agugeta.
PAC 7 a.1187 wilielmus de audo. PSN 97 a.1249 (Pi- auguglaria top . (Triora)
gna) ugo audo. FST 112 a.1592 (Triora) usque ad rupes auguglarie .
L auda. audetus. aldius. FfL62.
L agogia. agoglaria. D agugia.
auferre vb. "offrire. donare" .
MSS 46 a.1 039 eidem monesterio donamus et aufenmus augurium sn. "sortilegio, maleficio"
et per presentem cartulam aufersionis abendum confir- PCC 66 a.1311 aut incantaeiones sortilegi a aut auguria
vel maleficia.
mam us. BCG 157 a.1045 et ideo nos qui supra mater ~t D agur.
tlia dono et aufero in eodem monasterio in suntu in SUXI-
augumentare vb. "aumentare"
dio monahorum pro anima nostra mercede ...
CGS.I 134 a. 1157 professi sunt quod olim scamurrus so-
PAC3 .
cietatem contraxerat cum ipsis ismaele et sorleone ... de
L aufersionem. auferta. aufertor.ofersionem . ofertorem
qua augumentata professi suni ad invicem quod fulco no-
D offerir. minatus laboratum pOltat. .. lb. Ixxiii .
aufferem sf. "offerta, dona zione" L augmentare. augmentul11.
BSM 161 s. xiii . (Mil!.) de aufferibus licite decidendis. auguxino cognome
aufersionem sf. "donazione, lascito" NL.l 192 a.l.203 iohannes auguxino.
BCG 99 a.1 O17 quidem expondeo atque promito supra- L aguxinus.
scripta aufersio qualiter superius legitur in integruI!l a.b auguxium top. "Uscio"
amni omine defensare. - anc enim cartula auferslOl1Is ST.14 136 a.1238.
paginam gisulfo notarius sacri palati i tradidit et scribere aula sf.
rogavi . FNU 9 a. 1O17 cartulam aufersionis. P~C 3 CP 152 a.l390 pro expensis minutis factis ... in stamegna
a. 1039 cartula ipsa aufersionis. MSS 46 a.1039 eldem alba et stachetis pro facere duas lanternas ... et in ferrario
monasterio donamus et auferimus et per presentem cartu- pro aulis positis in dictis lanterni s.
lam aufersionis abendum confirmamus. aula top. "fiume. od. Aulella"
L auferre. aufferem. auferta. ofersionem. ofertionem. PSA 104 a.884 flumen aule.
auferta sf. "offerta" L aguilla. agullia. avula. lagula. D aulla.
ACB 22 a.1132 (Sav.) refutaverunt decimas solvere et auleum sn. "arazzo. tappez.zeria"
aufertam festorum sicut soliti sunt dare in mani bus cano- BVP 61 a.1492 quingentas alIas pannorum de arazio sive
nicorum sancte savonensis ecclesie. auleorum.
L auferre. aufersionem. D oferta. DUC.I 481 S.V. 9 aula, pro aula!um: "tapisserie "
aufertorem sm. donatore. auliva sf. "oliva"
MSS 46 a.1039 aufertores et donatores eidem monesterio. PAC 3 a.1037 aulivas. LJ . I 20 a.1 110 de cetrinis pomis
PAC 3 a.1041 aufertor. et ficubus et aulivis.
L auferre. L oliva.
aufreonus n.p., m. aunes I aunia agg.pl. "( = omnes, omnia) tutti "
DK.R 216 a.1415 georgii morandi quondam aufreoni ... BCG 157 a.1045 suprascriptis casis et aunibus rebus ...
civium saone. aunia ... ex onibus.
augatum PAC 3.
CDG.3 72 a.l.l92 (Costant.) versus meridiem curie et sub L omnes. ones. D ogni.
laqueari solario et augati medio et infimo per fomices aunetum sn. "bosco di onfani"
non semlum . CDL 841 a.920 (Milano) et prato ... silva castana et au-
augerius n.p., m. neto s imul tenente. CDL 1249 a.970 (Milano) Supra-
PSN 97 a.1261, 1394: germ. autger. scripta siI va roborea et stalarea cum suprascripto auneto.
L ogerius. L aneto. onedu. onetum. D ona. oneto.
aunt 11 3 auri

auntatus agg. "disonoralO, .l' VeI' o 'naIa" de auria pro rebus delati s . .. PVP 314 a.1507 pro deaura-
PLP 100 a. L250 (Sav.) et dieere ITIt!retri ce m auntatam et tura et duabus cartis sive quatuor po sitis in princi pi o
alia plura ignomini a. quintiliani CUI11 arma de auria et littera una.
L unta. aduntatus. D aL/lI/ao. a.SERRA, RSL II ( 1945) 79: aumm, aureus: elemel1to
aura sf. ono/'lwstico: auria, n.p., f. a.1 021-1 044 (Frj us, Fr. me-
MBL 126 a.1141 (Lrin s) quod raimu ndus de grassa vell- l'id .). n.p. in signe poi come matronimico del casato ge-
didit cororis vel aure nomine terram que est sita in loeo novese dei Doria .
revesti, que terra vocalur forani za. PG M 6 g. : auri a, n.p., f di lunga tradizione: a.740 (Luc-
L (de) auria. ca).
auraca m., n.p. (ebr. habcrach "bell edi;:,ione" ) L aura. aurum . aurea. auria. oria. D doria.
VDE 128 a.1394 (Chio) iosep filill s aurae ha foihano. auriana top. " Orignana (Ven!.) "
aura palatii sf. " il pala:.:.o a rcive.\' ovile di Geno va , LTl 63 sg. n.94 a. 1063 auri ane: < aurius, *aurinius, auli-
sulla collina di Sarzana" nius: n.p. rom.
SC 280 a.952
per fine s et eoh erenlias d si<)Co naLas fo ris L orignana.
mUTO Clvltatls lanue lI ~q ll e in rosato aura palatii el numen auricu1a sf. "orecchio"
vesano. RVN LIO s.xiv. (Nol i) abscindendo nasum , vel auricu-
U.FORMENTINI, Storia di Genova , Mil ano 1941 , I. 43. lam. SSA 164 a.1345 carnes salse ... vendi debeant sine
G. SERRA, RSL.17 ( 195 1) 239 sg. : au ra < *l ula . "aura uffis et sine auricu1is . GR.2 33 (Ovada) non ponderan-
palatium" unione di dI/ e voci di eg uale. igllifi alO so- do de capite, anca, pede, auricula, gambono, figulo , pul-
vrappostesi pril/w del sec. x .. quando il palatium casl ri mone vel mongutia.
civitatis (ianue). sulla sOlllmit di Sar;:,clI/o. divelln.e pala- L auricularis. oregia. D ueg ia.
tium archiepiscopale. auricula cognome
L aureum palaeium . auri palaciulll. L1 urull1 palatiull1. 01'- CGG 25 a.1260 (Porto V. ) iohanninus auricula.
palatiull1. ortolaseum. auriculare/-m sn/m. "guanciale"
auratus agg. "dora /o" NL.2 2 17 a.1225 call1isiam i. et auricularelll i. ASD 8 1
AAD 286 a.1532 confetere decem 3urate. a .1 38 1 so niam parv a m pro UIlO auric ulare. !EL 94
L aurum. a. 1398 itelll sonia una pro auricularibus recamata. PVP
(de) aurea cognome 226 a.1 45 1 item auricullaria duo plulllarum. OGM 190
MBL 141 s. xii. (Lrins) sub lestific!lti one .. . guillel ll1i de a. 1474 aulcularia novem pIume.
aurea. L auriger. D oregerio.
G_Serra, RSL 11 (1945) 79. auricularis agg "(del dito mignolo) che serve al/ 'o-
L (de) auria. aurum. recchio"
aurea alexandrina sf. .l'l "sostan za farmaceutica "" LG 428 a.I.383 que mensura sit in fundo inte zinas par-
LMS xxviii a.1259 (in\!. di spe:.iale) item ampulam unam 1ll0S duos et unurn digitum auricuiarelll.
in qua est aurea alexandrina. L auricula.
Laurum. aurificem sm. "orefice"
aureatus agg. "doraro" MNS . I 1.6 a .1376 (Sav.) de sacramento aurificum qui
Glig. 1.3 (1886) 268 a.1400 item plu via le unum panni au- vul go apelaltur fabri .
reati de damasco CU1ll fl1 to trino aureo. L aurum.
L deauratus. aurifodina sI'. "miniera d 'oro (Plin. 33.78)"
aurengus n.p. , m. BG 171 a.1192 (Sav. ) aquis ripis venacionibus piscationi-
PSN 98 a. 1394 (Triora) bus aucupationibus aurifodinis argenti foddinis.
L orengus. L aurum. fodina.
aureum idro "(Spolorno)" aurifrigium sn. "freg io aureo"
SRC 532 a.1189 (Say.) usq ue in vallem aurey. - ad fos- SSL 197 a.1336 unum amitum CUIll aurifrigio perlis eL
saturo aurey. cum uno butono de perlis et Cllm imaginibus. SSL 200
L avregum. D 0;'0. ouri. a.1 336 item tres smerigli, unus de seta rubea el alius de
aureum sn. ducaro aureo, /'IIoneta" seta alba et alius de auri frigio cum pendaliis el botonibus
DSP 140 a.1494 et non solverunt dicl.um aureum . .. - U( de cristallo .
solvant dictum ducatum. L frixius.
L aumm . aurifrotum top. "Harfieur (Fr.)"
aureum palacium Sn. "il quartiere dell 'A rcivescova- DKR 215 a.1415 ire frandriam sive ad partes aurifroti.
do (Gen.)" . L a1isfrotum. averfrotulll .
OSM 37 a .l L90 lOhannes cortes iu s dc aureo palacio. auriger sn. "g uanciale "
L aura palatii. CGS.l 25 a.l L56 duos cosinos unus de corre ... et unum
aurgalum LOp . "Apricale" auriger.
RL 207 a. I 279 (Apric.) de illi s qui voluerint esse habita- PAC 19 sg. AES L4.
toces aurgali... - de eo quod iustitill aurgali amequall1 L auriculare. auricularis. oglerium. oregerius. oregiarius.
exeat de regimine dimiUat aliam iustiti arn . oregierius. oreglerium. oreierius. oreierus. oricullare oro-
L avrigall um . gerium. D oreger.
aurla n.p., f.; cognome auriginalle sn. "originale, documento originale"
RCA 60 A.l140 an aldus de <1uria. MBL 177 a.1141 (L- DMe 74 a.1419? hoc est exemplum et registratio infra-
rins) noS martinus de auria et obel1us frater et ansaldus scripti instrulllenti sive transumpti et exelllpii cuiusdelll
de auria . .. CGS.I 218 a.1158 dominus ansaldus de au- instrumenti ab auriginalli et auctentico dicti instrull1enti
ria. CGS.l 332 a.1160 anslIld us de auria. CGS.2 193 transumpti et exelllp] ati per suprascriptos ...
a.1164 auria quonda~l ribaldi de gin estedo. PGM 6 sg. aurigum top.
a.1193 (Gen .) terra Illorum dc a uria. Re 712 a.1332 LJ.I 935 a.1223 pro villa aurigi et pro vexinasco. BSR
paganinu.s d~ auria .. L~ . 2 601 a.1352 domini paganini de 410 a.1254 territori i boschi qui dicilur gazius aurigi. BR
auna amnatl comul11s lan ue. DDG 169 a. 1376 de adano 62 a.1150 (Alb.) in loeis tenris et villis infrascriptis, vide-
auri 114 auts
licet in macro, aurigo, cuneo, luxin asco ... BSR 412 L aricharc hum . auratus. aurea. a ureum. auria. aurifici.
a.1254 conphynes boschi qui appellatur gazum aurigi. au rifodi na. auripeUis . aurip1umentum . deaurare. orcoita.
LJ.2 234 a.1290 (Celle) richinus de aurigo .. . petrus de origemma. orstallum. D oro.
arigo. (Cf L.PANIZZI, RH. I (1946) 59). aururn filatum sn. "oro filmo. filigrana"
L arigum. avregum. DDG 229 a. 1376 pro aur i filali capsia i . DDG 82 3
auringnana top. " Orignana (Vent.)" a. 1377 pro auri fi lali el nas ieiorum cap ii ii. CDC 5
LTI 63 sg. n.94 a.1192 auringnana < (aurius) *aurinius, a. 1386 auri filat i caps ie iii . CP B 245 a. 1388 (Piac .) ilem
aulinius, aurius . unam libram auri fi lali . LG 560 a. L403 aliquod labore-
PSP 107 n.324. PTR 47. rium auri fil ati ... in quo sii mistum a urumpellum. GR 22
L orignana. (Levanto) aurum fillatum quod de hac civitate extrahitur
auriolo top. (Cen.) ex.cellil omne auru m tillalul1l aliarum civiLa Lum .
BCG ] 99 a.1095 ubi dicitur auriolo. aururn palatium top . "il qua rtiere dell 'Arcivescova-
L loriolo. oriolo. D oro . do, a C enova"
auri pa]acium top. "il quartiere deLL'Arcivescovado, RCA 738 a.1235 pre biler naali mini ' ler ecclesie sancti
a Cenova" antonini de auro palatio .
CGS.2 278 a. 1156 bonus infans de auripalacio CGS.l L aura palatii .
92 a. 1157 ? omnia mea in pote statem pre sbiteriorum aurumpellum sn. "orpello'
sancti antunini de auri palacio ... antefenarium meum el LI? 560 a.1403 aliquod laboreriu m auri filati .. . in quo s i!
cetera bo na mea ecclesie de auri palacio. mlstum auru mpellum.
L aura pal atii. L auripellem.
auripellem sm. "O'1Je llo: lega di rame, zinco e sta- auzatorem cognome
gno, somigliante all'oro, usata per oggetti di ornamento" CAT 123 a.1323 (A lb.) arnadinus auzator.
L alzare. D arsu.
ICG.6 342 a.1323 de sauma .. . mercurii , cinapri, auripi-
auscullare vb. "bacia re"
menli , auripelli s, lane laborale .. .
DE I.4 2681: lal class. a uripelli s [ch e per non ~SA 132,434 a. I.350 (A lb.) i pecigaverit seu ma nus in
SIOU posuent seu Ip am (sclavam) ausc ullatus fue nt et si-
attestato ]. milia feceril, punialur ...
L auripellum. aurum . aurumpellum. orpelatus. D oro austana top. (Valle di Lavagna)
pello. RCA 422 a.977 in loeo que dici lur austana.
auripelum sn. "orpello" PAC 6. PTR 47: < Au tius, gem . rom .
DDG 451 a.1 376 pro ... auripeli 'caralelo i. L agustus. D agosti.
L auripellem. auster sm. "ven Ia del Sua'
auripimentum sn. "orpimento: minerale di solfuro UAR 136 ca.1330.
di arsenico, di colore giallo-oro, usato come colorante" autentia sf. "aulemicazione"
ICG .6 342 a.1 323 de sauma ... mercurii, cinapri, auripi- LI.2 15 a:1192 (Sanr) ad inslar autemie re.islri per ma-
menti, auripellis .. . num pubhcam transcnbere face rent.
Cj:auripigmenlum , Vitr.7 .7.5, Plin . 33.79, Isid. 19. 17.12 D otentica.
L auriplumentum. aurium pumentum. auropimetum . auterio cognome
auriplumentum sn. "orpimento" RCA 188 a.1 061 et in nervi pasteno uno qui nobis obve-
CGS.2 150 a.1163 Iibras cen tum implicatas in lacca, in na per conquestum da parte iohanne auterio.
ni xadra, in croco et auriplumenlo. PGM8.
L auripimentum . auropimetum. amum. L auterius. D autero .
auristilla n.p., f. auterius sm.
SLS .2 33 a. 1085 (Pistoia) auristille uxori sue. OSM 119 a. 11 90 iordani fmt ri meo S. xl. Wuilelmino
I V I: *arislilla, aristus/-a (greco-lat.). eius aUlerio s. xx .
L orestella.. L auterio .
aurium pumentum sn. "orpimen to" . authonata sf. "pa 'colo autullna le dei prati, che s i d
/11 affitto"
BBL 56 a.1473 pro ro(toli) ... aurii pumenti.
L auripimentum. pigmenlum. FST 113 a..1592 (Triora) que autem authonata vendi ha-
auropimetum sn. "orpimento" beat annuaUm per age nles communi s in publica caleoa.
L aulumnata. b
DDG 827 a.1 377 pro auropimeto capsi is ii ii.
L auriplumentum. auripimentum . orpimentum. autoriare vb. "difendere giudizialmente'
aurum sn. "oro" CGS: L 35ea. l l56 promittimus .. . ipsam vend itione m ab
omm h<?mme defendere et. autoriare. CGS . J 272 a . L158
NL.2 159 a. 12 16 in v. oralibus sete liscaLi de auro et seta. ab omm homme defendam al aUloriabo.
FAF 67 sg. a.1229 libras lxiiii. pro precio unciarum xliiii. L auetoriare.
minus tercia auri paiole de karatis xx. icalarum in virgis et autorizare vb. "difendere giudizialmente"
marcatarum, quas vobis vendo... - dictas unci as ... auri IEA IO a.1255 ~A lb. ) h a ~c q.uidem vendicione m ... de-
de paiola, icatas et marcatas in virgas ... LO 149 a.1326 fendere ~t autonz~re el dlsbngare pro mi tto . MAS 203
pi gnora in auro vel argento vel lapidibus preeiosis seu per- a. L460 dlctam ~oglam s ive vo ltam eisdem deffendere, au-
li s. DSP 146 a. 1355 solvere dueatum unum auri . DDG ton zare, expedlre et dlsbltgare a quacull1que persona co-
214 a.1376 pro auro in valore de f. cc. delato de yspania. muni, corpore, collegiO et universitate. '
DDO 220 a. 1376 pro auri dobre dlxxxx. DDO 358 a.1376 L autoriare. aultorizalus.
pro auri gordene ... CDC 46 a. 1386 auri fiorelli Ice. CPB auttorizatus agg. "au/orizzato, ujjiciale"
245 a.1388 (Pi ae .) ite m tres uncias auri luchexi. CDC 104 L~Z 245 a. 1282 sin~i~ u s aU~lori za tu s et procurator ho-
a. 1392 auri de lueha capsete ii . LG 567 a.1403 quod ali- splta bs fratrum (sanctl IOhanOi S de capite are na).
qu a persona non audeat. .. laborare ... ramum ve] latonum L autori zare. D autorit.
ve l aliud metallum quod non Sil aurum vel arge ntum, supra autspergurn sn. "usbergo, coraz-a"
quo metallo ponalur aurum vel argenlum , ex quo tale me- MBL 108 a. L047 (Lrins) et comparavil isto alodem ber-
tallum siI deauratufll vel inargentatum. MAS 174 a.1460 nardus unum caballum et unum autspergum .
:::_ ,:at i quatuordeeim .. . boni auri ad pondus ceche ianue. L osbergum.
_ " , , ~'---' ____ .I..!!!!~~>SIiIl!l"Ji~
~:!'5i!!5~!ESE:;S;!2!2i1S=
_ ......L . 1 _ ,1' '--lJ, ., ' ' ' ' ' ' . JJII
~:=;;:;::Sii3~====~
UU ... , _

autu 115 avar


autum top. (Alb.) G.DE GREGORIO-CHR.F.SEYBOLD, "Studi GloltoU tal." 3
ZAC 97 a.1254 de omnibus rebu quas, . . habent in auto. ( 1903) 225, citato da M.R. , ROM 32 (1903) 464 sg.: <
D auto.
aro avria "merce danneggiata dal mare ". FEW I 189
autumn ata sf. "pas olo autunna le dei prati" (a.1928); REW 839a (a. 1934) < al'. <awar "dan no. merce
FST 74 a.1592 (Triora) si.. . damnum intulerit in aliquam danneg giata ". VPM 142 ,220 (a.1939 ) < ar. ~werija
ex banditis et autumnatis pre!enti s coml11unis... FDT.I
(a. 1505) "merce avariata ", probo dallo sp. avena, m.s.
59 s.xiv. confine s <llltlll11n<1re barboni.
A.GHISELLl, "Paideia" 8 (1953) 1-4: gr. ~ar3a "riduzio-
L authonata . D autiinnu.
ne di peso conseguente al getto a mare ": quindi> danno
auxelia lop. "Osiglia (Ca lizz. )"
> risa rcimento proporzi.onale > contribu zion e> impo-
BAV 191 a. 1393 (Monca lvo) castrUI11 et villa auxelie.
L oxelia. sta, tassa. H. & R. K AHANE, BALM l (1959) 211-214 ,
avacan s agg. "vacalll e" poi "Rom ance Philology" 17,(1963) ~ 13: gr.biz .. ~ape{a
PMN l62 a.\382 extinctis et deflic iernibus alia ellecto- (abb revia zione di aU\lj)OAT\ ~apa "co ntn/nlZ lone
rum avacancium gradibus, de successuris eisdem in con- gravosa a litol o di rise rc i.me 11 IO del danll~ ". FEW 19
servacionem prerogative ... si t provi sull1. (1967) \ 2 sg.: ar <awarij a "merce dal1l1egglQta dal ma-
re". CIV (a .1970) 254 accetta lo. propos ta di
avalanc are vb. "Fanare"
GR 22 (Natic.) si terra alicuius avalancala fuerit super H.&R.Kahane, cf ven. varea "avaria ". ALN (1972) 95
terram vicini, ille cuiu fuerit terra avalancala leneatu r mantien e lo. derivaz ione dall'arabo. B.E.VIDOS, BALM
ipsam terram avalancalam et lapides avalancatos tollere 13-15 (1971-73) 393-397 abbandona /a sua precedente
infra dies x. ipotesi e accetta lo proposta di A.Ghiselli. DEl. I 376
L lavanca . (a. 1975) mantien e la derivazione dall'arabo.
avanar e vb. "moleslare, angaria re" VPM l49 , 157, 163: la parola nasce, come termine mari-
TL.3 630 a.1449 molestare ... inqu ietare et avanare . naresco , nel sec. xii. Cl Genova e di qui si irradia nell 'a-
D avania. rea romanza, donde passa nell' Europa settentrionale.
avaneta "sf. "coperta da letro ?" avaria sf. "avaria : spesa conseguente al danno subi-
LEM 232 a. 1238 c ulcitram , trapunc tam i. avanetam to dalla nave per getto a mare di parte del carico .
unam, coxinum unum , Iinleamina iv. FCD.2208 a.1278 VPM 218 sgg. l/xii.(Gen.) iactum facere vel avanas s~u
avanela s qualuor coloni . expensa s facere . .. possit fieri illud iactum .et Ille ~vane,
L avarela. sive expediri possint fieri et i\lud i~ctum slv.e avane I\le
avantag ium sn. "vantaggio, utilit ; agg iul1la" debeat seu debeant emendari per sohdum et hbram de ere
MGG 260 a. L383 dicit non debere poni gentem nostram quod in ipsa navi vellign o erit. PCP 752 c.a.1316 si fo~te
in fortunam nisi manifesto avantag io precede nte (= pro- conling erit quod navis aliqua ... iactum facla\. .. vel faela t
cedente ) . FIL 309 a.1404 (Sav.) dabunt de ipso eodem aliquas avarias vel expensas aliqua occaxione ...
panno gratis et sine aliquo precio computando tres quar- DUC. I 463: (Gen .) de jactu seu avaria.
tas partes alterius palmi pro avanlag io cimatur e, quod avaria sf. "spesa inerente a viaggio marittim o:' no!o"
preisa lingua materna noslrati vocal ur. DMC 317 a.1417 CNM 183 ca.120S et expendit avarias dIete naVlS In dleto
quod nemo ... audeal.... acipere vel habere aliquod avan- viagio ... respondel : non credil quod faeere~ om~es ex-
tagium, comodum vel melioramentum (sugli stipendi ta.- penssas navi s. PCP 752 ea. 1316 si fort~ con.ttngent quod
navis aliqua ... iactum faciat. .. vel faciat ahquas avanas
riffati).
L avantalium. evantalium. D avantai opreisa vel expensas aliqua occasio ne .. . .LG 238. a.1404 tenean-
tur participes navium facere avarlas ~entll1e, gube~naco
avantal ium sn. "aggio sul cambio; giunta sul peso."
lorum sive timonorum, gabiarum fasciandarum , tanffe et
PVP 291 a.1494 item . . . pro avantalio monete pro lucris
dacitarum solitarum. PVP 287 a.1492 cotona conducta
de 83. PVP 295 a.1494 in summa cant.\ 7 roA3 et pro
de chio cum navibus furnara et camilla ratio avariarum
avantai o iuxta consuetudi.nem quinque pro antonio sunt
debent pro naulis de sachis 36 receplis de navi ieronimi
ro.87 in summa cant. l8 ro.30.
L avantagium. de furnariis.
avaria sf. "spesa (in senso generic o)
avaratu s agg. "non ejj'ettuato; condonalO" LEM 195 a.1251 excepto quod ... in me retinere debeo
FCT 30 a.1349 (Tri ora) et pena absolut a vel avarata ... pro avariis de tellaro et spo li~. GS~ 128 a.133.0 (Sarz.)
(ivi, trad.: .. e paga/a o 110 la pena " )
fiat panis venalis ... compulatls ommbu s expensls et ava-
avarrav are I avarreg are vb. "avvele nare (le acque riis macinature, buratature, cocture. PLL 450 a.1333 ex-
per la pesca)" pensas et avarias. LSD 617 a.1408 avarie et expense pre-
SSA.2 69 a.l345 (Sav.) de aquis avarravatis vel incalci-
sentis cartularii.
natis... - si qui s avarravabit aquas.. . GR 22 a.1363 avaria sf." {'in sieme delle spese domesti che (ad ecce-
(Diano) de aquis non avarregandi s vel amorba ndis. Iv, zione di quelle relative al vitto, che costituiscono lo sco-
a .1428 (On.) de aquis non avarregandis .
tum)" .
L varregare. BBL 97 a.1473 in racione avariarum domi nostra .. . ~V~
avarela sf. "capo di vestiario ?" 305 a.149 L avarie mee debent pro pecia una c1amelotl 111-
LMS 445 a.1226 duo oralia de septa et unum de septa et gra de qua facta est una iornea berthomellino pro ratione
bambec ini et aliud de lino et avarellam unam ." clamellotorum de 63 \. 17.
L avaneta . avaria sf. "imposta (in senso generic o)"
avaria sf. .
GG 422 a.1203 lib. lxvi den. ian. mundas ab oml1lbus ex-
PLL 450 n. "/I y a peu de motl' qui aient une acception pensis et avariis. BGS 111 a.1253 dru:e et solv~re pro-
plus vague dans {es lois du Moyen-Age " . mittimus bisancios duo millia . .. sarracmales sy ne mun-
Sembra che lo sviluppo semanti co della parola avvenga dos et expedilos ab omnibus dacitis et avariis. infra men-
partend o dal significato di "danno conseguente al jactus ses duos. DAA 14 a.1274 bissantios ... expedltos ab OI1~
1evandae navi s gratia, (danno che veniva ripa.rtito su /Urto nibus dacit'is et avariis maris et terre. LJ.2 133 a.1283 SI-
il carico), passando al significato di "spesa conseguente ne aliquibu s aliis avariis vel dacitis. B.C L 167 a.1290
al danno" , e poi a quello di "contribuzione a titolo di ri- modia frumenti libera et expedita ab omlll daclta. et cocta,
parazione ripartita fra pi soggetti, imposta o tassa ". excepto a comerzio, et aliis avariis que fient 111 dlclo loco.

. ...
avar 116 aver

LI.2 416 a.1300 a quibuslibet drictu et avaria col1ecta avemaria sf. "avemaria. campana della sera ..
realibus vel personali bus impositis. GLI 9 l/xiv avarias, LG 653 a.1404 usque ad campanam de ero, que pulsatur
collectas, mutua et alia onera impositas vel imposita in paulo po t avemariam. LG 957 a. 1404 de nocte, videli-
civitate ianue. BGO 69 a.1360 cabellas seu comergium cet a campana que pulsatur po t 0 11Ul11 campane de ave-
ac avarias. LJ.2 934 a.1384 si ... facte seu imposite fue - maria et que ultimo sonai botos tre . u que ad campanarn
rint quamplures imposiciones avarie seu gravamina ... dierum que similiter ionat botos !reso LG 475 a.1403 ab
SOV 36 a.1428 (On.) taleas et avarias. IEL 95 a 1430 in- avemaria ... usque chill am.
super, de avariis persolvendis (da chi voglia frequentare D avemaria .
una scuola) ac etiam dicto collegio et operi portus et mo- avena sf. "avena"
duli alia debite faciendo. DSP 6 a.1459 omnes et singu- LI.2 463 a.1315 item pro quolib t centenario firteILorum
las rationes et partitas ad ipsum cumune guomodocum- frumenti siligini s orde i ave ne pi sorum fa barum vecarum
que pertinentes, tam ratione salis comperarum cabella- vel alterius anone.
rum introituum guam alia quacunque massariarum mu- L advena.
l.Uorum avariarum patronum navium aut galearum aut avena sf. "decima. imposla , callone di affitto"
alia ratione occasione vel causa. SGS 237 a.1505 pro BSO 210 a.1581 (Onzo) omne decimas, albergarias.
avariis levandis ordinariis. GR 25 a.1519 (AI b.) a solu- avenas, taleas et OlllnIa alla qlle solebat et obligatus erat
tione talearum seu avariarum. solvere.
avaria sf. "imposta diretta" DUC.l 472 avena : praesratio agraria. seu census an-
RVN 117 s. xiv. (Noli )dicta persona teneatur habitare nuus ex agris avena solvene/us.
omni anno mens ibus sex in naul0 ... et sic faciat avarias, L advena.
et expendat in communi, sicut alii cives tenentur. MIA avenata sf "avena"
93 a.1295 (Sav.) sicut homines cellarum non tenetur fa- LMS xxix (= LEM 256) a. 1259 sa hum unum avenate.
cere avarias. ZAC 207 a. 1294 (Alb.) cives albingane te- L advena.
nebant et possidebant dictum castrum cum pertinentis , avencia I aventia top. "Avenza '
faciendo ex eis avarias pro communi albingane .. . tam- ACM 5 a.950 gera rdu s de avenlia . PRV 32 a.1198
quam cives et subditi communis albingane. MIA 92 a. (Sarz.) et a flumine de avencia usqlle ad ho pitaJe de scu-
1298 (Sav.) instrumentum unum de non faciendis avariis gnavarano. RCP 553 a. I270 apud avenciam ... fOVea de
in aliis locis nisi in illis in quibus homines habitant. avencia.
SAG 135 ad a. 1341 ianue taxatio, gue avaria lingua vul- PLS 72.
gari dicitur. LG 396 a.1383 facere avarias et angarias rea- aventura n.p. (nome augurale. cf EUl)che. ecc.)
les et persona1es. AS 55 a.1432 se habitasse in civitate SLS.2 131 a.1198 (Bargagli) testes ... aventura de cereto
ianue ... ac solvisse avarias communis ianue. TL.3 666 L aventurerius. bonaventu. bonaventura. D a."enturos~.
a.I449 (Caffa) non possit... facere avariam seu partimen- desaventura.
tum intra stipendiarios seu habitatores cimbali. aventurerius cognome
BBG 29: la avaria l 'unica imposta diretta, progressiva, BNA 95 a. 1255 (Vent.) raimundo avellLurerio.
esistente a Genova e in Liguria. Si distinguono: avaria L aventura.
possessionum a.1413, imposta fondiaria; avaria capi- avere sn. "gregge"
LUm, focagium, imposta personale e di famiglia; avaria RLB 33 sg. a.1283 (Castel\.) item quod nullum avere ex-
mobilium imposta di ricchezza mobile. tra.neum audeat mtrare territorium dieti castri... _ si
GFC 253 : l'imposta non appalrabile, e viene riscossa qUls ~um ~~ere suo... FCT 45 a. l435 (Triora) et in dicto
direttamente da funzionari statali. GLI Gloss.: soppres- b.au~ lo qUI lbl ante fuent cum averi de predictis univer-
sa nel 1490. sltaubus ... GR 48 a.1516 (MenI. ) nec c um aliquo avere
SFG. I 121; 2.137 sg. ICG.5 218 sg. dep~scer.e .... GR 92 a.1516 (MenI. ) troppatllm sive sorta
L angaria. D avaria. avens. mmut~ GR 95 (~ent.) pro transim, passag io et pul-
avastare vb. "danneggiare" veraglO avenum . .. euntlllm in provinciam pro yemando.
GR 22 (Ment.) quod bestie de noete non avastentur. SLS.3 158 sg.: avere gro um, avere minutum. SPL 750
L devastare. D aguast. L averium. D a.veraggio. .
avelana 5f "nocciola" avere sn. "propriet"
LI.I 905 a.1232 drictum casei axunzie et carnis castanea- CNM 136 ca. 1203 et ab~tu l e run.t ei totum Suum avel'e.
rum amigdolarum avelanarum et ficuum. ASA 453 SRB 32 a.1212 (Alba) ~I potuem mostrari ipsum avere
a.1350 (Aln.) avelanis viridibus cum cortice suve ruscha. plus esse quam non fUl l Incanlatu s... GSS 81 a 1330
MBA 365 ca 14'10 (Seyne) avelanas. GR.2 Il a.1430 (Sarz.) de bonis vel avere ... debeat condempnari .. ,SSA
(Aprie.) a vigilia nalivitatis domini ad epiphaniam pos- 13~ a.1345 (Sav.).non fac lent r~ssam aliquam nee coniu-
int ludere ad avelanas. GR L07 a. 1519 (Alb.) absolvat ratlOnem super ahquo avere ahcuius, cuius fuerit. SSA
et det communi sive gabellario de qualibet mina obulum, 89 a.1347 (S~v.) potestas . .. ahquod habere non possit de
excepto de persieis, mellis, zezenis, nespolis, avelanis avere comUlllS, llISI so lum salarium SUum.
elc. DUC.I 474 sg. s.v. averium .
(de) avelano cognome L here.
LJ.2 234 a.1290 (Celle) petrinus de avelano. avere sn. "cosa, roba"
avelutatus sm. "tessuto vellutato" S~A 123 a.1345 (Sav.) canapum vel stupam aut aliquod
AS 65 a.1432 nuHus ... magister aut laborator panno.rum ahud avere.
siricorum possit facere ... avellutatos eremesi. DKR 612 averfrotum top. "Ha/fieur (Fr.)"
a. 1436 fabricando tantam quantitatem veluti seu aveI uta- DKR 320 a.1424 navis .. . que passa fuit naufragium in
ti. PVP 232 a.1456 item upa una pro domina avelutati averfroto. .
cremex i. MAS 145 a.1488 pro velutis .. . pro avelutatis. L alisfrotum. aurifrolum.
L velulum. avergare vb. "di operazione del pellipari u s"
avelutum sm. " vel/uto" SSA.2 142 a.1345 (Sav.) discarnare , avergare, moria_
BBL 135 a.1475 p(armi) iiii.or aveluti nigri. re .. . sulfanare . .. pennas sell pelizarias.
L velutum. L vergatorem.
aver 117 axem

averium sn. "pascolo" avocatus n.p ., m.; cognome . . .


GR 65 a.1529 item legat mearias averii duas. RCA 17 a.1143 aliam partem que fUlt de SUI S nepotlbus
L avere. tenet curia . .. aliam parlem tenent tli i avocati . RCA 31
avernacia top. "Verna zza" a. 1 169 fi lii lanfranei avocati. RCA 134 a.l 150 alexander
LMS 135 a.I222 occasione cuiusdam decime que est in avocatus.
cornilia et in avemac ia. avogaxii sm. pl., etni co "abkhase (popola zione della
D vernazza. Georgia,fra il Caucaso e il Mar Nero)" .
averoysius n.p. , m. NMS 42 a.]452 sciava ... de progel11e avogaxlOrum .
RCP 130 a. 1283 (Sarz.) averoY 'ius hab ilalor sarzane. L advogasius . .
avezeta sf. avogia sf. "tela da imballo; imballo" ..
LJ.l 706 a. I223 (Pareto) iuxta avezetam abbatis sancIi NB 32 a.1198 petias vi. de panno de mensa cum avog ll S.
quintini de spigno .. . et infra dictos confines est avezeta. L vogia.
avetem sm. "abete" avolium sn. "avorio"
FAF 159 a.1250 arborem pro dieta nave . .. boni et sani li- LMS 24 1 a.1222 buxola avolii.
gni avetis. D avoliu.
L avelus .
avotronem/ avotronus sm. "pelle di agnello nato
(de) aveto cognome morto, o di agnello da latte" .
DDG 374 3.1376 pro ... avotronorum donzellls xx. per f
IEA 121 a.1233 (Alb.) vassa llus de aveto.
xx. delalis de cartagen ia. CDC 211 a. 1393 avotronum
SLS.23l.
avetus sm. "abete" balla i.
CGS.1 24 a.1156 septe m tabul as de aveto.
D abo rdu .
avramem m., n.p. "Abramo"
PAC 18. ASD 93 a.1360 (Caffa) occaxione debiti summorum oe-
L habetu s. D avu. tuaginta argenti, quos ... dare et. solvere tenebatur ex cau-
avexendare vb. "avvicendare (ne lle cariche" sa cotoni dieta quondam avraml.
LG 90 ca.l330 quod illi ... qui omni a nno electi fuerint
avregum top. . . .
ad predicla in sequenti anno non poss int nec debeant die- NL.l 145 a. 1203 apud meseman, loco ubl dlcllur avr~
te electioni interesse, sed alii ... eligantur ad predicta .. . et gum. NL.2 361 a. 1225 terram nostram quam habemus \Il
sic semper avexendentur. avrego . .
D vexenda. L arigurn. allreurn. aurigum. avreurn . av n gum .
avia sf. "nonna" avreum top. (Sav.)
PCP 568 ca.13 l6 patri ... aul matri, avo vel avie sue. SRC 164 a.1263 (Sav.) in avreo.
PYS 220 a.1375 mater vel av ia vel agnati vel cognati . L avregurn.
ACL 214 a.1383 andriollam ... aviam dictorum filiorum avrigallum top. ' 'Apricale''
suorum (del testatore). PYS 218 n. a. 1404 et quod dic- LTI 31 sg. n.S a.1092 de avrigallo.
tum est de malre intell igatur de avia paterna, quando ma- L aurgalum. D aprica/e. aurigo.
ter non superesset. avrigum top. (Triora) .
L avus. FST 81 a.1592 usque ad vallonllm avrighi podii grassi.
aviamentum sn. "pratica di un 'arte" L av regum. D avrighi.
GR.2 11 (capirLi la pictorum genue) debeant recurrere ad avula 10p. "Aulla" .
aliquos pictores quibus est aviamentum magnum in dieta RCP 604 a.120 1 CLuni ) quod si unus vellet ahurn exfor-
arte. tiare ibi burgenses de avula debeant teneri sacramento
L vi a . .D avi. omnes ad iu vare illos qui essent ibi exfortiatos.
avignones sm. PSA 105: " dal sec. xi-xii in poi la forma normale della
DAA 100 a.1279 confiteor tibi quod tu m eis precibus et tradizione scritta latina (pi raro avulla)".
mandato intercessisti pro me versus quodam catalanum, L aula.
de daremis seplingenti s novis de armenia, occasione avi- avundina n.p. , f.
gnonurn quos a te habu. PLP 119 a.1250 (Sav.) accusacio av undine contra bal -
aviones sm. pl. "genitori" duynum gaborragillm.
PLP 89 a.1250 (Sav.) nec tu nec orrida bastarda a quatuor L av undus.
avionibus ... avundus n.p., m.; cognome
DUC.1 479 S.v. FAG 5 a.1271 (Sav.) av undu s tabernarius. CAT 130
L avioni. avus. a.1326 (Borgh.) heredes thoyrani avundi.
avioni sm. pl. "genitori" L avundina. D abundo. avundu.
PLP 89 a.1250 (Sav.) orride bastarde de quatuor avioni s. avus sm. "nonno"
L aviones. 568 ca.1316 patri ... aut matri, avo vel avie sue.
avisium lop. "Eza" L avia. aviones. D avo.
GR 22 "cos denominato in antiche carte il nome di avustus n.p ., m.
E'la .. . cos pure denominavasi un 'an tica torre, posta sul ZAG 156 a.1288 (Alb.) georgius et avustus.
capo di Bordighe ra. convertita nel J 750 in campanile ". L ag ustlls.
L advizare. axa sf. "ascia"
avocatorem I avocatus SIll. "avvocato" GG .2 383 a. 1206 axam i. et capam i. NL.2 79 a.1216 in
CHAR 198 a.962 (Pavia) varimundus camerarius el avo- domo bogloli magistri axe.
catus domni imperalori s. MSS 2 a.964 per consensum L axia.
alexandri iudes, avoeator sanete ian uensi ecles ie. RCA 15 axaxinus cognome
a.1143 domnus syrus ianuensis arehiepi scopus ... nomina GC.2 lO a. l] 91 villanus axaxinus.
eorum a qui bus (bona ecclesie) tenebanlur per alexandru m L assax inus.
hyconomum et avocatum suum seriatim scribere iussit. axemplare vb. " collazionare ?" ._
BIR 326. ST.9 63 sg.: gli advocati subentrano agli sca- DMC 74 a.1 376 supradictum exemplum ut supra s urr:_~ -
rioni in epoca carolingia. tum el axemplalum.
L advocatus. L exem plare.
axer 118 axun

axerbale/-m sn. e m. "rastrello " SRB 239 a. 1397 antonius ax ilus. TL.I 31 a.1453 jeroni-
RLC 53 a.1297 (Cosio) qui acceperit alienum axerbalem. mus ax lllu s. VCC 28 a. l 480 (Sav.) imon axillus.
FST 66 a.1592 (Triora) si aliqua persona arripuerit ali- D axillu.
quod axerbaIe ve] rastellum. axjnelus cognome
FDTA 14. LJ. l 1205 a.1254 facius axine lus.
axerbinus cognome L asinus.
SRC.3 80 a.1318 (Sav.) iohannes axerbinus. axininus agg. "asin ino"
D axerbo. CVQ 342 a.1407 (Qui!. ) de qu alibet be tia mulia cavaLi-
(de) axereto cognome na et axinina.
DKR 30 a.1408 durantis de axereto. TL.l 51 a.1453 ia- L asinus.
cobus de axereto. TL.1 60 a. 1460 benedictum antonium axinus sm. ooasino"
de axereto. TL 2 30 I a.1464 lazaro de axereto. ~NS. 53 a. 1526 (Sav.) item quod muliones facentes Ugna
L axeretum. In dl cto. nemore l e l~ea ntur e t debea nt sol ve re grossos
axeretum top. (Montobbio, Gen .) qUlndecl1ll pro Ol11nl mul o et grosso decem pro omni
RCA 225 a.l 06 I fines vero de una parte fossato de axe- ax mo.
reto. LMS 64 a. 1222 pecia una terre que est in axereto. axiungia sf. "sugna"
PAC LO: "malamente italianizzato in "AssereLO" GR .2 Il (Levanto) queli bet per o na que vendiderit ad
L (de) axereto. D asssereto. mmutum carnes, panem et axiungiam.
axerium sn. "nave per il trasporto dei cavalli" L ax unia.
OSM 90 a.1190 omnes tabulas que opus fuerint ad axe- axla sf. (e n: per axia) "ascia"
rium tuum. PLS 458 a.1301 tercie parti cuiusdam axerii BSL 244 a.1 268 gondola Ulla cum ... rebus de camera in-
et tercie partis sarcie ipsius. fra scriptis ... ax li s tribus, axo ni bu tribus.
L asiherium . uxerium. L ax ia.
axevellacionem sf. "liberazione, affrancamento" axnense sn. "arnese, oggello"
LJ . l 1116 a.1251 possit liberare et dimittere seu axevel - AAD 257 a.1561 inventariulll rerum , bonorum, mobilium
lare pi sanos captos pro redempcione cambio seu axevel- axnensi~m et suppeletilium palacii ill.mi d. andree d 'oria. '
lacione suorum captomm. L arnexlUm .
axevellare vb. "liberare, affrancare" axonem 5111 . "g rossa ascia"
LJ .1 1116 a.1251 possit liberare et dimittere seu axevel- VeB 41. a. 1238 (Bonif. ) securi s un a et axonem unum.
lare pisanos captos pro redempcione cambio seu axevel- BSL 244 a. 1268 axolllbu s tribu pro darbare.
lacione suorum captorum. L axia.
axia sf. "ascia" axongia / axonia I axonzia sf. sugna"
BSL 53 a. I 248 et omnibus aliis pertinentibus et necessa- SRC 256 a.1273 (Sa~. ) caseu , .ca rnes e t axonia. BeL
rii s ad magisterium de axia. BGS 82 a. 1248 et ferras 164 a.1290 c um palllbu s axonzlarum quadraginta. SGS
duas cum axia. CGG 65 a.1259 (Porto Y.) magistri axie. 25 I a.1505 (Sav. ) n~nc novite r a rre staverunt barcam
MNS . I 18 a.1483 (Sav.) artis magistrorum axie. SF 196 unam et certam axonglam certorum saonensium.
L axunia.
a.1266 et dono gratis manaronum unum sive picociam ... axonum sn. "grossa a eia"
scopellum et axiam. MSG 266 a.1272 ars axie
CAC 338 a.1180 (Sav.) sec urem . et axonum L PMN
L acchia. apia. ascerius. aschia. ascia . asia. axa. axla. 198 a.1239 sapam, axonum, specum.
axonem. axonum. azana. L axia.
axia feticha sf. (bot.) "assia fetida, pianta officina/e" axunia sf. "sugna"
GLI Gloss. SRC 109 a.1256 (Sav.) introitus carnis, casei et axunie.
L caxia. RE~ 846. A.GRAUR, ROM 56 ( 1930) L04: axungia ab-
axil/ axillus cognome sungla, exungla.
LJ.l 1I5 a. 1146 guillelmus axil. OMS 250 a.1190 wi- L. assongi~. assonsi~ . asson ~i a. a ungia. aunia. axiun-
lielmus axillus. DDG 303 a.1376 dominichus axillus . gla. axongla. axonla. axonzla . D sciun za.
baal 119 baci

(de) baaldo "(di) Baiardo ": cognome in epoca francone fino in Guascogna e Catalogna ; forse
GR 23 a.1257 (Vent.) presbiter enricus de baaldo pi anticamente in Francia meridionale . .;. * bak: > a.fr.
L baardum. baiardum. D baiardu. bacheler "giovanolto", a.prov. bacalar "g iovane studente;
baalucum top. "Badalucco" g iovane in e t da marrimonio" B.MIGLlORINI , LN 34
LJ.I 909 a.1232 obertus de baaluco. LI.l 1303 a. 1259 (1973) 2: "caso di deterioramento semantico"
domnicatus curie baaluci . LJ.I 1311 a. 1259 iurant fideli- bacalarius cognome
tatem pro curia baaluchi. LJ.2 36 a.1260 bonifacius co- CAC 422 a. L18] (Sav.) mainfredus bacalarius. LJ.! 738
mes baaluchi. a.1224 (Vado) anselmus bacalarius
L badaluqum. D 8araiiccu. bacanus cognome
baaluchus cognome HSL 19.151 a.1266 (Voghera) johannes bacanus: < pre-
CVB 33 a.1262 (Bonif. ) obertus baaluchus de burdigueta. celt. *bak-
baamuntem cognome D bacn.
BNA 195 a.1260 (Vent.) oglerio baamunti. bacharius "fondachiere; tenitore di magazzino per la
baapitius cognome nome di famiglia vendita ali 'ingrosso"
CNM 48 a.1204 (Sav.) sicardlls filius baapitii. CRA II I LG 666 a.1406 ars fondegariorum sive bachariorum.
a.1420 (Alb.) turris baapitiorum . L fondegarius.
baardum top. "8aiclldo" bacemus cognome
ADL a.1261 johanni baardo. SLS.2 143 a.1203 obertus bacemus. lar class. balsa-
L baaldus. baiardum. D 8aiardu. mum) .
babo cognome L bachemlls. (de) balsamo.
SRB 87 a.1216 (Sav.) anselmi babo. FAF 127 a.1 237 bacepeire top. (Sav.)
(Sav.) umbenus babo habitalor saone. MIA 79 a.1302 PCC 95 a.1314 (Sav.) pecias terre iacentes in posse saone
(Sav.) frederici babo notarii. LJ .2 569 a.1347 matheus ubi dicitur ad bacepeire.
babo de Saona. L battipeire.
babuinus SIll. "babbuino" bacerrus cognome
SSL 206 a. 1336 una cultra de duoblls sindoni ... laborati HSL 19. 149 a.1158 (Gen.) lanfrancus bacerrlls: < pre-
ad folia et babuinos. celt. *bak- (cf. mil. bagai , gen. bagasciu, bagascio "ra-
DUC 1.507 babo)'nL/s. gazzo")
bachalar/ bachalare sm. "nwscalzone (parola ingiu- D bagasciu .
riosa)" bachcmus sm., n.p.
-BSR 329 a. 1218 dixil: GlIilelme bacalar mendice, ad PIA 26, 65 n.14: < arabo. Bachemi: cognome genov.
quid pergis omne sero contra me ? PLP 68 a. 1250 (Sav.) L bacemus.
et turpiter dixit mihi orride bachalar. PLP 94 a.1250 bachernium top.
(Sav.) et ip sa dixit mihi orride bachalar lixa proditor peI 499 a.1298 ianuenses existentes in bachernio contra
mentimini per gulam. PLP 100 a.1250 (Sav.) dixi t mihi venetos existentes in constantinopoli.
fel bachal are senex latro. D 8achernia.
L bacalarius. D bachalar. bachilem sm. "bacile?"
bachalar cognome MBL 249 ca. I030 (Lrins) mulam". et maplliam et ba-
LJ . l 738 a. 1224 (Vado) enrigetus bachalar. chi les obtimos donno fulconi dedit.
bacalare top. (Sav.) L bacinus.
SRC 144 a. 1263 (Sav.) in fornellata baca1aris. bacile/ -us sn/m. "bacile, catino"
DUC 1.509 baccalaria: praedii rustici species. CGS.I 259 a.1158 bacilia nostra argentea et cuppam ar-
bachalarius sm. "baccelliere, dottore" genteam. CGS.2 204 a.ll64 du.o bacilia. LEM 224
PCC 192 a.1398 (Sav.) frater benedictus de bozolo de ja- a.1230 item orchas tres et bacllta qU lI1qu e. NBI37
nua ordinis fratrum minorum bachalarius ianuensis. a.1390 item donzelleta una cum uno bacile de ramo.
VCS 26 a.1442 frater benedictus baxadone, prior ecci e- GSA 33 a.1404 (Sav.) in tacijs siphis callicibus stragna-
sie et convenlus sancte lecle de janua, ordinis heremita- rijs bacilibus. NIS 355 a.1425 bacille lInu~ de argento a
rum sancti augustini, necnon in frascripti fratres, videlicet barbitonssore. GR 99 a.1428 (On.) barbefll teneantur ha-
baccalarii et lectores, celerique fratres diete ecelesie et bere bacile lInllm et toaoiolas. PVP 221 a.1451 item baci-
conventlls. le de damascha talle qu~le. PVP 240 a. 1456 item bacille
CAR 57 a.1466 frater rainerius de tlorentia, in sacra teo- unum seu testllm rami. PVP 265 a,1462 l(em baCIle
logia bacalarius. unum pro barbitonsore. BBL 4 a. 1472 bacile un~m et sua
DUC 1.511 baccalarii seu bacca/aurei: qui in eo gradu stagnera . PVP 304 a.1492 debent J?ro uno bacile d~ma
sunt, ul ad doctoratum aspirare possint. schino.AAD 286 a. 1561 ilem baCIlI qumque pondens 11-
bacalarius sm. "mascalzone (ingiuria)" brarum triginta trium.
BSR 327 a.J 218 et tune ipsi dixerllnl: bacalarie mendice, REW 860, 866. J.HUBSCHMID, ZRPh. 66 ( 1 95~) 35 s~;,
quid queris hic tali hora? nescis quod nos habemus re- 92. HSL 19.157 ,212 sgg.: .'bacca, G,efiif1.be zelch/l.ung ...
guardum? PLP 154 a.1250 (Sav.) et bene audivi lanfran- probabile origi!1e fig. pre-i. e. BaCIle e plU tardo di bacl -
chinum dicentem: oyme percussit me bachalarius. IlUS, che pu essere considerato variante suffissale.
REW 863. HSL 19.150 sgg. " termine feudale penelralO L bacinus.

..
baci 120 baga
baciletus sm. "elmo, simile al morione" seu virgam quod se u qu a m in sui s l11 ani bu detinebat.
FNV 76 (= LEM 238) a.1239 panceriam et corellum, ba- RCP 501 a.1254 (San ) 10tu Ill qll od nobi li mulier matiI-
ciletum unum et braarolas tres. PLP 116 a.1250 (Sav. ) da In fe udo ab eccl e ia lu n e nsi) tene re confi te tur. . . in
set non habebam cerveleriam vel bacile tum neque lan- c~ rpino, vesigna ... tibi .. . dedi l et co nce siI et de hiis om-
ceam vel spatam. DRG.2 400 (= BGS 103 ) a. 1252 scu- nlbus te per quodd a m baclI lum inves ti vit. SRC 120
li s, lanceis, spatis, capell is sive baciletis seu insuli s (infu- a.1 26 1 (Sav.) dOl1l inllS pore ' Ia . .. inve tivi t cum quodam
Iis). bac u~o quem 111 manu tenebat dic wl1l do minu m Nicho-
L bacilotus. bacillus. bacinettus. bacinus . lam In nob Ll em et ho no rifi c um fe ud u m . CGG 264
bacili sm. pL "f ave secche" a. 1261 (Pon o V ) ip um (abbatell1 ) cum bac ulo quem in
CDC 35 a.1386 bac ilorum balla i. per lb. viii. manu tenebat, inves tivit. RLB 32 a. 1283 (Caste llaro) tra-
Cf. ALE 37: tardo lat. baccillum < baculum (baccello). dente investitu ram baculi . U.2 59 a.1 284 potestas et ca-
D bacillu. pltaneus ... ? Icto rratres fi lio et herede quondam domi-
bacilotus sm . "elmo" III manfredl per bac ulum de di cto fe udo investiverunt.
PLP 87 a. 1250 (Sav.) inveni .. . armatos, scilicet cum eo- LJ.2 222 a.1289 predi cli domillll potestas et capi tanei
rell is,et gorgeriis magn is et bacilotis et maciis. dlcto nomme mve llverll nt pe r baculum seu virgam quam
L baciletus. 111 manu h ab~ b at ? ICtu s domi llu s pote tas de predictis
bacillus sm. "elmo" omlllbus et slIlguh tamquam de gentili fe udo de rebus
rCG 6.342 s.xiv pro sauma . .. spatarum bacillorum cimo- conc.essi III fe udum ~e ntile .. ~J . 2 584 a. 1350 ips umque
rum azarie. DKR 618 a.1437 bacilorum rotula .. . dom mulll en nculll ~ I C I~ S n O l~l llll bu de ca tri predictis et
L bacilelus. toto burg~ locis lun sdlCll IlI bus e t <lli i pertinentibus ad
bacinerius sm. "e Lmo" loea predlcta pe~ duca le m bacululll e t oris osc ulum so -
PVP 23 1 a.1456 item bacinerii duo et una celIata. le mnll ~r mves tl v,~ . LJ .2 854 a.1379 magnifie us dominus
L bacinetus. dux ... Ipsum bOl1\ facl um ... c um bacullo trappa seu scep-
bacinettem I bacineUus sm. "catino, bacinella" ~ro q u.o~ tenebat in man ibus de d i to feudo leg iptime . ..
CA 592 a.1292 item in vij . platis ferreis, xj bacinettes et Investlvlt.
ij lavatoreis. CA 605 a.1292 item in duobus bacinetti s bacuus agg. "( ~ l'acLlLls) ~\Udo. privo d i ogni avere"
argenti emptis apud trapesende. CA 608 a. 1292 item in BCG 566 a.735 se Ipsa WUrClnt a facere minime volueri-
emendatione unius bacinetti. mus exeamus bacUi .
L bac inus. badaJuqurn to p. "BadalLi co"
bacinetus sm. "eLmo" PSP 103 a.l 3 18 (Pigna). mondinus badaluqui.
SOV 340 a 1428 (On. ) unam cervelleria m seu bacinetum. L baa1ucum .
L baei letus. bacinenus. badasarem n.p "Balda ssarre"
bacinus sm. "bacile, catino; unit di misura" TL.l 755 a.1 457 badasarem pa li arium .
CGS . I 25 a . 1156 duos baci nos de ra mo . LEM 247 D Badassare.
a. 1240 item duos bacinos. PVP 330 a.1505 granorum badera top.
corsice in sachis de bacinis 16 pro saco et sacus unus de G . ALES~!O, R~ L. 15 (1949) 234 (Tabula Peutingeriana)
bacinis 15 ad orlum. od. Bazlege, cllta della Gallia NarbO/ lense.
PAC 19. HSL 19.156, 212: "tipo molto antico in territo- D Bazige.
rio Ligure" . PGC 98: celtico (cf baccinon , Gregorio di badile sn. "badile"
Tours) . DEI. 1 398 "prob. mediterr." ICq 6.342 s.xiv. ~~ s3um~ ... badili um. TL. 3 34 a.1473
L bachilem. bacile. baxia. bazinus. baciletus. bacinettus bad,ha ducenta tnglnta qUl11que. GR 2.12 (Capriata ) ali-
D bas. qua persona non debeat devastare . . . cum sapa ne b
baconem sm. "ca rne salata" di le. que a-
CA 617 a.1292 in bacone xvij caro JAN. 2 182. REW 992.2 lal.med . *ba rile. G .ALESSIO,
DUC. I 514 baco: ex gallico et anglico, porcus saginatus, RSL 15 (1 949) 234.
ustulatus et sali/uso L bai le. D bair.
D bacon. rason. badinela cognome
baconerius sm. DKR 115 a.14 12 antonius badi ne la.
PLC 168 a.1301 raymundinus de tripoli ... baconerius. L baldinella.
PLS 411 a. 130 1 iohannes de Tripoli, baconerius. badinus cognome
baconus cognome CCS 23 a. 14 14 (Ce lle) petrus badi nus. CCS 135 a.l570
BSR 292 a. 1206 vassallus baconus. (Celle) cri stofarus badinu s.
HSL 19.151 (cf. ZRPh. 66 (1950) 314): tar:do lat. bacco. L badu s. D ba lditl i. badu.
DUC.I 512 baccones: rustici, agricolae, coloni" badus cognome
baculum sn. bastone" CCS 136 a.1570 (CeHe) vincentius badus.
PLP 90 a.1 250 (Sav.) et iste Villanetus venit cum baculo L badinus. balldo. D bado.
uno cum furore magno et ex ipso baculo percussit me batTadosso cognome
magnis ictibus ita quod fregit bracchium. EBRUNO, BS- RCA 406 a. 1143 andrea baffados:;o.
SS 2 (1899) 68 a.l470 cum suo bachulo. SGS 254 a.1505 DUC.l 519 baffa: idem quod baco (jr. j ambon ) PAC 17'
(Sav. ) bacculis percuserunt. GSB 100 a.15 17 (Baiardo) probo "baffa d'ossu" . ' .
homines ... scindentes ac extrahentes bacula, schoegacia, bafumaria sf. "moschea"
trapas, ramoiras. CDG 32 a ..1109 et le rc i ~m partem. tripoli s ab uno mare
REW 874. ALE 38 . usque ad allU~ pro~t re~1 bafull1an a (ms. bUfamaria) de-
D baccu. termmat cum I11suhs .' pSIUS civitatis et portu
baculus/ -m sm/n . "bastone, scettro, insegna di co- DUC. I 51 9 bafumana: templllln Ma hometo ded '
b agad eIl. a Sf . " panno dI. colore bagadello
. . .tcatum .
mando: simbolo di investitura f eudale" (" . d .
OSM 101 a.1190 do tibi.. . in rectum feudum totum teni- Bagdad ") 1I1 a c o dI
menlUm . .. in casali et pertinentiis et inde per te et fratres GC .~ 39 ab.l 1 9h! lib .. VLel sol.v ii. et bagade llas ii. et can-
tuos baculo quem manu teneo investio. RCP 592 a.1206 nas 11. et rac lum L s3Je verll1ilie .
'Lun i) investiendo predictos marchiones ... per baculum L bagadellus.
baga 121 baiu

bagadellus sm. "indaco di Bagdad; panno di tale co- baila sf. "balia, nutrice"
lore" NL.2 235 a.1225 promitto tibi marchi sie baile donidei
COS.I 340 a.1160 pannos de bagadellis et catabrati les. longi... GR 2.24 (Levanto) nulli puero in baptismo, vel
COS 2.48 a.1161 et pOrlat indici de bagadellis centenaria obstetrici, baile vel commatri pecunia donetur.
ii. OC 191 a. 1191 lib. !xx. implicatas in perlis et in mu- L bagula. bai ula. bavila. D baila.
scato et in bagadellis. LMS 137 a.1222 item cuI tra una bayla sf. "autorit, potere"
bagadeli. LMS 294 a.1223 item duas cult ras bagadeli. LJ.2 153 sg. a.1288 obsides veniant ad civitatem ianue in
LMS 246 a.1240 dupletum de bagadello.
forciam et baylam comunis ianue.
REW 859 < la/. baca . ALN 123 sg .; < aro bagdadi. ba ila cognome
M.ALlNEl, LN 28 (1967) 99-10 I.
L bagadella. CSF 101 a.1433 (Sav.) manuelell1 bailam.
ba ile sn. "badile"
bagassa sf" "p rostituta (term ine ingiurioso"
LEM 230 a.1238 baile unum. BNA 451 a.1262 (Venl. )
CNM 80 a.1205 (Sav.) eam perculsit cum lapi de et voca-
vit eam bagasam et malall1 ancillam . CNM 350 a.1206 verrubium unum, bai le unum . RCO 128 a.1286 (Ort.)
vocavit. .. prencessam et malam ancillam et bagassam. bayle.
D bagascia. L badile.
baginus cognome bailia sf. "autorit, potere"
LJ.I 840 a.1228 corvus baginus. CDG.I 364 a.1157 nec ullam bailiam ei dabo ... ego non
D baggiu. consentiam quod obertus de paxano ... habeat bailiam,
bagnaira top. (Corsica) neque potestatem de frascali . CDG.2 148 a.ll72 ante
U.2 225 a.1289 guiduzurell us de bagnaira de corsica do- qua m regni bailiam accipiat. CDG.2 289 a.1184 ahquam
minus in parte m totius terre bagnaire. facultatem ... vel bailiam.
L balneum. L balia. D bailia.
bagnara top. (Marola, Spe.) bailivus sm. "funzionario amministrativo"
CGO 162 a.1260 (PortoV) iohannes filius laboran tis de CDG.2 18 a.1165 (Roma) vicecomites et bailivos qui pro
bagnara. tempore fuerinl in lerracina. LJ.2 486 a.1329 in scriptu-
L balneum. ra . .. sigillo bailivi sigillata.
bagnaria top. (Sav.) L baiulus.
CAC 140 a. 1179 (Sav.) locus qui dicitur bagnaria. baylus agg. . ..
NSS 257 "localit imprecisata". RCO 128 a.1286 (Ort.) due crivellerie bayle . .. seacla 11.
L balneum. baillus SIl1. "comandante, governatore, balivo"
bagnascum top. (Ceva) RLB 34 a.1283 (Castellaro) baillus regius.
FAF 26 a.1226 (Ormea) bonifacius de bagnasco. BAV L baiulus.
191 a.1393 (Moncalvo) loca et poderia locorum tinorii , baiola top. (Sav.)
bardi netti , peciole, bagnaschi et maximini. CAC 37 a.1178 (Sav.) rivu s baiole . CNM 38 a.1204
L balneum. (Sav.) de quadam vinea que iacet in baiola. CNM 74
(de) bagneira cognome a.1205 (Sav.) in plano saone ad quintanam baio le. PLP
RCA 82 a.1148 cunradus de bagneira. 207 a.1250 (Sav.) te rre iacenlis in bayola. PCC 37
L balneum. a.1305 (Sav.) rivus bayole. SSA 157 a.1345 (Sav.) fontes
bagnum sn. "bagno" bayole et puteum terrini et puteum de plano. PCC 107
PVP 274 a. 1488 lensolo uno de bagno. a.1370 (Sav. ) baiolla.
L balneull1 . NTS li "a Savona, nel borgo della Foce". NSS 223:
bagnum "bagno di tintura delle stoffe" anche 11. di fam.
MAS 261 a.1519 et datis coloribus bagnum ipsum di - L baola.
sperdatur, ni ex eo fraus committi possit. (IvI 263 trad. bayolum top. "Bailleul, Fr."
coeva:) "il bagno del quale colore, in quello instante, DRG.2 575 a.259 peciis quinque virgaLOrum de bayolo.
compila l'opera, si habia a disperdere e butar via ". baiolus sm. "signore, governatore"
L balneum.
bagoda top. (Celle) O.PETRACCO SICARDI, RH Il (1956) 93 a. ut ipse domi-
nus baiolus ... prestare debeat iurall1entum ...
CCS 56 a.1414 (Celle) eundo per viam usque ad bago-
dam et a bagoda usque ad cimam picatii . L baiulus. baiulinus.
bagula sf. "balia" bairamus agg. "di una qualit di boccassino"
PVS 413 a.1404 bagulas seu mamas. PVP 299 a.1492 pro una pecia bocasini bairami pro una
L baila. iomea . .. pro una pecia bocasini bairami integra .
bay agg. "di colore baio" baittura sf. eri: per batitura "battitura"
RCO 128 a. 1286 (Ort.) equum unum bay cum sella et DRG.2 149 a.1213 confitetur se habere in sua poteslate
freno . et bailia baitturas duas auri et argenti.
L baius. L batitura.
baiamontem n.p., m. baiula sf. "balia"
RCS 165 a 1263 (Sav.) medietatem unius campi cum LG 391 a.1383 nutrice s vel baiulas. LO 625 a.1403
Baiamonte. baiulla sive nutrix. PVS 410 a.1403 de mamis sive baiu-
baiardum top. "Baiardo" Iis. GR 63 a.1498 ab aliquo sciavo . .. vel baiula nutrice
TU. l 33 a.1130 homines baiardi. vel mama.
L baaldus. baardum. D baiardu. REW 886.
baiena top. (Ba rd.) L baila.
BCB 100 Il . s.vi ii-i x (IVI, 113: s.xi-xii) in monte qui vo- baiulare vb. "custodire, portare"
catur baiena. AI 19 ad a.1227 et eidem vexilla baiulanda commisit et
baietus agg , "di colore baio" dedit. AI 127 ad a.1242 confalonerios seu vexiliferos fe-
NL.2 11 a.1216 pretio unius muli baieti burcardi stellati ci! publice nominari . .. et eisdem vexilla baiulanda comi-
in fronte. si! et dedi!. . . vexillum dedit feliciter baiulandum.
L baius. D baietta. L baiuJus. D bairar.
baiu 122 baia

baiulinus sm. "signore, governatore" balancia f. bilancia"


PSN 93 a. 1394 in presentia nobilis viri honorati ... castel- RL 2 15 a. 1288 (Alb.) de perforandi baJancii in Iingue-
lani et baiuli dicti loci et requirentibus ipsi s domini s tam. GR 2.12 (Sarz.) becharii teneantur ponderare ad ba-
baiulinis ut ipse dominus baiolus ... prestare debeat iura- Jancias.
mentum .. . (Ivl: constitutis ipsis dominis comissariis). L balana.
L baiulus. balandranum sn. "palandranG, veste"
baiulus sm. "governatore" BBL 139 a. 1474 in uno ba landrano gameli.ni de ianua.
CDG.2 115 a.1169 bai ulum seu rectorem Iocorum. PSN D balandran .
93 a. I 394 castellani et baiuli dicti loci. balana f. "bilclIla"
L bailivus. baillus. baiulinus. balius. bavilu s. CGS. I 25 I 156 et unam balanam cum V. libris de ratno.
baiulus sm. " luogotenente, delegato" PAC 19.
ACC 50 s.xii. cui baldui no dimi sit in baiulum comittem L balancia. baJantia. balanzia. barancia. belancia. belan-
raimundum de tripoli. tia. bilances. bilancia. bi llantium. lamcia. D baransa .
PCP 660 a. 1316 salvo quod quilibet possi t propinquo et balantia f. "bilancia; piatto del/a bilancia"
baiullo et hospite alegare et verba dicere coram quolibet CST l76 a. 1381 (Taggia) t in latell a balantiarum niehil
magistratu. BNA 485 a. 1262 (Vent.) detinebatur in car- it additum nisi cordam et ba lant ie quarum una non pon-
ceribu s rubaldi balbi, baiuli<s> domini comitis provin- deret plu s quam alia . A M 5 1 a. 1396 (Carrara) balantias
cie. et pesa et mensuras. SRB 327 a. 1407 (Sav.) te neatur .. .
baiulus sm. " titolo dell'ambasciatore veneto alla tenere ~ontin uo iusla ballanti as et iusla pondera ae iusta
Porta OUomana". scandaha. CS 308 a.1435 (Sanr. ) scandalium ve} bal-
PLC 48 a. 1301 nicolaus zugus, baiulus venetorum in fa- lantias. DMC 477 2/xv. causa vende ndi ad pondus eanta-
magosta. U.2 602 a.1352 tenere eos qui facerent brigam reti seu balantiarum.
et mittere ianuenses .. . ad potestatem pei re, venetos au- L balana.
tem ad baiullum venetorum. balanzia sI". "biIClncia"
L balius. bavillus. ~PB 246 a.1 388 (Piac.) ilem quatuor paria de balanziis
baiulus sm. 'facchino, trasportatore" II1ter parva et magna.
CAR 105 a.1576 capitula baiulorum caravane. MNS.3 L balana.
33 a.1606 (Sav.) bai uli qui portant grana ad domum balao 5111 . (mar.) "ballatoio della na ve"
ementium. DS~ 251 a.154~ semper fui l obse rvatum ex igere ancho-
REW 888. raglUm ab omn lbus palroni s vaxorum que ut vulgo d ici-
L baiulare tur (hab~nt) lo ba/ao, et ab illi s qu i no n habent dietum
baius agg. "di colore fulvo. rosso bruno" balao eX lgltur solum cabella rivaguli .
CNM 300 ca. 1203 (Sav.) interrogatus cuius pili est iSle L ballatorium. D balao.
mulus , respondit: baius est. NL.I 395 a.1210 preti o balaorus m., n.p .
unius muli bai. FNU 206 a.1212 mularum duarum ... BSR 320 a. 121 6 testes balaorus et ardizonus.
quarum una est baia et alia rubea . BNA 223 a.1260 L ballatori um . D ba/ao.
(Vent. ) pro expensis duorum destrariorum quorum unus baIare vb. "ballare"
erat baius et alter ferrandus . SSL 219 sg. a.1336 equus BF~ 4.422n .. a. 15?7 industriam (impegno) sona ndi , can-
baius .. . - item unus palafredu s parvus baius de alama- Landi, balandl et alta fac iendi.
ma. L balladrictus. D bal .
PVB 209-212. A.PRATI, AGI 17 ( 1910) 284: < varius, balasietum sn. "gemma di colore rubino"
"cangiante". sp. s.x i. bairo. REW 877, 906. ALE 38. PVP 233 a.1456 fermagium parvum tale quale c uro per-
DEL I 408 sg. PGC 103 lat. badius, origine celtica gi hs, nachans. cum uno balasieto parvo tale quale
L balassium. .
posta in dubbio da TB 17.144.
L bay. baietus. bavus. D baietta. balasium sn. "segna le Luminoso notturno"
balla sf. "pallina. usata nelle votazioni" GR 2.2 a. 1462 (Niz.za) et. tUI~C ipsi soc ii de galea fecerunt
TL I 529 a.1456 repertis ballis xvi albis. BSO 185 balas lUm assecuralIs, UI II1Vlcem loq ui possent. GR 232
pl. balasla.
a.1581 (Onzo) el exi.nde per balas seu voces aut calculos GR 2.32.
appro bemur.
balla sf. "involto di feLtro o canovaccio contenente . bala~siusl -m sm/n . "balascio, rubino di minor pre-
gio de ll onentale, e di colore rosso violaceo"
per lo pi una certa quamit di lana, o un certo numero
di panni " .. pi gene ricam. " involto di mercanzia" FeI? 2.~08 a.1 278 perlas quatuordecim grossas ... et ba-
lasll qUll1que. PVP 228 a.l45 l itel11 quodam fennagium
CNM 89 aJ 205 (Sav.) baUam unam de fustanio tincto. cum suo ballasio et perlis sex.
VCB 176 a.1 239 (Bonif.) ballam unam virmiliati s que PVP1 5 1.
est pecias tres et cannas quinque. CGG 26 a. 1259 (Pr- L balax ium.
1OY. ) ballas quatuor pannorum. DAA 31 a.I274 de ballis ballassius sm. "imballaggio, balla"
duabus lombardeschorum . DAF 23 a.1300 balle quatuor SFG 2.290 a ..1375 ballassii tre qui po ndera nt kant.
de tuscana. balle tres panni. LJ.2463 a.1315 item pro Ixxx .. . fassat l 111 una peCla sive Iella in sag inbachati et in
qualibet ball a seu rotulo vel torsello panni linei dealbati saginbacho nostro igno telle (lvl, n. : la marca (dijohan-
vel non dealbali.. . DDG 221 a.1376 pro agninarum bal- ne.\" da l'de Ila) super cera vermilli a.
lis viii. CDC 6 a.1386 pannorum catalanorum balla i., L balla. ballassus.
pecie viii. CDC 14 a. 1386 pro folie natoni balle iii . balasterius sm. "fabbricante di balestre"
CDC 76 a. 1386 pro fo lie ballis viii. GC 285 a.l191 oberlus balasterius.
REW 908 . BLG 30. BBL Ix xviii. RPM 105. L balistarius.
L ballassius. balleta. D balla . balassus 5m "balascio"
balladrictus cognome SSL 189 a.1336 ~n.~ mitra in qua sunt xviii balassi. SSL
DAF 107 a.1 300 arnaldus balladrictus de barcelon a. ~68 ~. 1 336 balasl ili non ligali quorum duo sunt perfora-
L balare. ti. allUs non ... - balasus de quadra in auro .. . baJasus
balamatrucba top. (Sav.) plattus.
VTS 103n. a.1532 (Sav.) in carrubeo vocato balamatrucha. L balaxium.

f.
123 bald
baie

balatterius sm. "mercante. commerciante" balconem sm. "ba lcone, finestra"


CLS 54 a.1234 berruttls balatterius. CGS.l 24 a.1 156 oendas balconum de caimera. CAC
L baratenus 375 a.1181 (Sav.) et caracappa pluribus testibus probavil
balatorem sm. "specie di arma" quod habebat ponti le unius rasi et hostium et balconem et
ASA 89 a. 1400 (Alb.) quod aliqua persona non audiat aquariolum super ipsam qllimanam . CNM 132 a.1204
deferre arma cuiuscumque maynerie ... ensem. cultellum (Sav. ) albertus predictus habebat balconem I. largu!TI per
de latere, lanciam, runcilium , spontonum, stochum , cul- duos palmos el plus deversus duos pedes terre predl.cle el
teIlam, apiam, bal atorem . deversus ipsos duos pedes ipsum balconem ape nebat.
ballatorem sm. (mar.) "ba lcone; casrello anteriore RCP 450 a.1230 (Sarz.) colonnellum mannoreum ba\co-
della nave; galleria di combattimento" nis istius camere. PPE 3 16 a.1253 fenestras ferratas sive
BGS 140 a.1286 et cum pontibu s, ballatoribus, brazo- balcones. A1.2 73 a.1265 volens se emittere per ba1cho-
lis .. . et omnibus furnimenti s. PLL 467 (= VFD 223) nem. GSS 114 a.1330 (Sarz.) si ... ad ba1conem vel ad
a.1441 item rampegolli duo cum !'>ui catenis pro ballato- domum alicllius proiecerit lapidem.
re L barconus.
JAN 2. 161 , 265. balconus sm. "balcone, finestra"
L ballatorium. RVN l) 3 s.xiv (Noli) si autem qui s proijecerit aquam in
ballatorium sn. "ba/cane, poggi% " publicum de domo , sell de feneslra vel. ba Icono. PVP
Ros-BRONDAL, ID 16 (1940) 223-226: cita: Anna/es Pi- 322 a. 1505 pro una iornata s.I O ad faclendum telanos
san.i a. 1156-68: anno 1158 fuil combustio magna . .. unde ba\conorum.
consules omnia balatoria iuxta sarnum iu sse runt de- L barconus.
baldachinus sm. "stoffa di seta ricca e costosa, ge-
struhere; Anna/es Parmenses maiores, a.1287: fuerunt
neralmente ornata di figure, il cui tessuto era sovente
apensi ad balatorium communis.; a.1300 stelerunl apense
ad balalorium communis quod est inter domum potestatis broccato d 'oro"
MAS 161 a.1466 pro pannis sericis baldachinis.
et palalium vetus communis.- GJB 493 a.1202 (Co-
MAS 161 n. stoffa ALN 115 n.: < Bagdad, centro. di pro-
stanI.) habilaculum superum cum sala superedificatum in
duzione. C.TAGLIAVINI, Storia di parole, BreSCIa 1963
muro cementiceo qui est super eandem semitam cum et
balatorio infero versus meridiem et versus occidentem pp.438-442.
L bandachinus.
cum supero balalorio.
baldachinus S. "ba ldacchino"
L balao. ballatorem. bellalorium. balaorus. D balao. VQP J57 a.1496 (Pietrasanta) pro palmis quinquaginta ...
balu. camocati albi pro baldachino sub qua im~eralor conduc-
ballatorium sn. (mar.) "castello anteriore deLLa nave: lu s esI. BFG 3.103 a. J 548 ad faciendum I110s ornatus 111
galleria di combattimento" baldachino pro prefato serenissimo principe ... - hastas
PLL 482 a.I441 correrium de popa usque ad ballatorium. baldachini sub quo ex discessu triremium usque ad sta-
ABS 17. liones quibus hospitabitur ire debeat.
balaxium sn. "balascio ,gemma color rubino" REW 881 . ALN 115n. PYO 425 sg.: il passaggio a/ si-
NL.I 380 a. 1210 frontale unum perlarum et filos duos gnificato attuale da quello originario ("stoffa di seta " )
perlarum et balaxium unum . DRG.2 163 a.1214 gi avvenuto in Oriente.
den.xxxi inplicatos in adamantibus , in rllbini s, in balaxiis L bardachinum. D baldachino .
et smaradinis. baldanetum top. "Bardineto" .. .. .
ALN 122, pVO 426: < m: balahsh > Balashan (provincia LJ.2 1230 a.1395 actum in castro baldanetI, Jn lobla dlctl
persiana, od. Afghanistan sett.). castri.
L balassius. balassus. baltex iu s. barasetllm. barassium. L bardineto.
D barasci. baldantia cognome
balbaria IOp. (V.Nervia) SLS.2 142 a.12] 5 (Luni) domno ba1dantia cantori.
LTI 33 sg. n.lO a.1185 ad balbariam: nome di un castel- L baldatia. D baodanza.
lo, poi esteso alla valle e al fiume. Risa/e ai primi secco baldatia cognome
dell 'E. V. ("insediamento di barbari ", cf top. Barbaresco SLS.2 142 a.1219 (luni).
(Alessandria). L baldantia.
FIL 190 " insediamento leggendario di Saraceni?" PSN baldenetum top. "Bardineto"
98: < Balbus, n.p., gemI. Dal s.xiv: Rocchetta Nervina . PGT 12 a. 1479 (Bard.) de baldeneto.
L balbus. D balba ira. barbaira. L bardineto.
balberius sm. "barbiere" baldeonemlbaldeonuslbaldezonus n.p. , m.
CAT 144 a.1.326 (Alb.) benonus balberius. LJ .1 15 a.1102 guido baldezonus . CAC 362 a.1181
L barberius. (Sav.) baldezonus filaor. CGS.I 235 a.1158 baldeon.
balbotata top. CGS.I 261 a.1158baldeorii (dal.) CAC 191 a.1180
U.2 35 a.1250? itus cum galeis sedecim a malta et in (Sav.) baldeonus de meliore .
balbotaLas el nesciebant ubi fuisset itus. PGM5.
bai bus cognome L baldizonus.
SCT 248 a.1209 (Sav.) terra balborum. MIA 96 a.1285 baldezun / baldicionem m., n.p.
(Sav.) lanfranchum balbum de Suxilia. PAC 4 a. 1118 terra de baldezun. RCA 20 a. 1143 guiliel-
L balbaria. mll S niger et frater eius baldicion. CGS.l 237 a.l.1 ~8
balcenunum top. "Barcellona" baldicio albinganensis. RBR 20 a.1254 ~ S.av. ) baldlclo
PVP 302 a.1492 manifactura lIniu s corrigie balcenuni in musa notarius. MIA 89 a.I221 (Sav.) baldlcloJ1ls muse.
goamimento lucretie. baldinella sf. "tessuto non pregiato, te/a per asciu-
PVP 348. gamani" . .
balconata sf. "balconata" CGS.l 71 a.1156 xxxii libras de bald11lelhs que sunt can-
GC.2 120 a.1191 et facere balconatam i. in mezano. ne clxxxiiii. CGS.I 101 a.1 157 cannas de baldinellis et
L barchionata. barconata. barconus . D barc hum. vogias. Ge .l 40 I a.1191 lib. xlvi. implicalas in bal~~nel
barcur . lis que sunI canne cccl. GC.2 85 a.1191 peclas XII. de
baie 124 bali

baidinellis. NB 52 a.1198 canas baldinellarum viiij .. . balestrinum IOp. Balestrino'


brachia v. baldi nelle. NL.l 194 a.1203 ballam unam bal- CSF 95 a. 1302 domi no bal es trini. PCC 169 a.1370
dinellarum. OP 92 a.1204 ultra ballas cccl. pannorum el (Sav.) francisc hus rubeus de baie trino acrisla ...
baldinellarum invenerunl. LMS 137 a.1222 item Iintea- L balestinum . D balestrino.
mina duo de baldinela. baUeta f. "piccola balla di merce"
REW 881. M.AuNEI, LN 28 (1967) 99. ALN 115. PVO BCL 236 a.1290 balletas decem ... Ielle de campagna.
425. < Bagdad. GFC 253, GU Gloss.: "tela originaria BRG 32 1 a.1292 ba lleta q uinqu e teJlaru m de rens .
della Germania". DDG 227 a.1376 pro pannoru m de malignes baleta i.
L badinela. bandinella. bardinella. baudinella. CDC 3 a.1386 fo li e laloni balele ii. TL.2 779 a.1471 ba-
baldinella n.p. letam unam pannorum.
MIA 83 a.1263 (Sav.) baldinellam de galexe. L balla.
L badinela. baUetus J1l ., n.p.
baldion/ baldionus n.p., m. GG .2 l 3 1 a.1205 ball etu de portuveneris. eGO 152
CGS.l 41 a.1156 baldion fornarius. MIA 93 a.1224 a.1260 (PortoY.) in cartu lario sive libro ipsi us homodei
scripto manu balleti so ii ipsiu ' hOl11odei .
(Sav.) baldionis muse o CGG 179 a.1260 (Porto V.) bal- D baia. baleti.
dionus nadalini. balia f.
L baldizonus. DAF 23 a.1300 a turi s una, cap eia vacua, balie quatuor
(de) baldissone cognome de tuscana. balle tres panni.
SC 294 a.1157 ugo de baldissone. balia sf. "potere. facoLt"
L baldizonus. DSP 3 1 a. 1459 habeat baliam denunciandi et aeeusandi.
baldizonus I baldizun n.p., m. DSP 43 a.1461 arbitrium ac baliam.
PAC 4 a.1136 de baldizun . G.COSTAMAGNA, BLig v. L bailia.
( 1953) 65 a.1250 baldizonus dictus canis. (bati)baJia cognome
L baldeon. baldeonus. baldezonus. baldezun. baldicio- OC 209 a.1168 lambertum batibaliam.
nem. baldissone. baldionus. bardezonus. baudezonus. L palea.
baudionus. baudizonus. D badisone. (officium) balie sf. 'ufficio erlOve e al quale gli an-
baldoinus cognome ziani demandavano la difesa in tempi dUficili"
OSM 173 a.1190 terra ba1doini belli ocuIi. DSP 58 a.1487 spectabilibus officiis balie et monete.
L balduinus. GLI Gloss.
baldoria cognome balicus "sm. 'parre dellll ec CIn ismo del mulino"
LJ.I 306 a.1259 guillielmus baldoria. GR 23 (Vesalico) molinarius non teneat farinelas ad mo-
D bardia. Jendinum ; nec balicum molendini longe a mola nisi duos
baldraa cognome digitos.
LI. I 1305 a.1259 gandulfus baldraa. baHinus n.p., m.
L baldracus. CGG 212 a.1260 ballinus et januinus ... comiti galee die-
baldracus cognome te alegrancie.
D balln.
LJ. I 1305 a.1259 sibonus baldracus.
balista top. (Appennino emiliano)
ALN 101 : il. baldracca < Bagdad.
Liv. 39 .2.7; 40.41.1; 41. 18.\: mons balista. LAV 412;
L baldraa. PSL 73 "nome figure di etimologia Le."
balduinus n.p., m. L baleslinum. barexonum. D Balestra. Bareste.
CNM 597 a.] 206 (Sav.) astengus filius balduini astengi. balista sf. "balestra "
CGG 8 a.1259 (Porto V) balduinus de veano. DDG 216 GG 122 a.120 I balistas de stanbeco de streva et de cruce
a.1376 bartholomeus de balduyno. (croceo) xlviii et duas de turno. CLS 59 a. 1236 balistas
L baldoinus. baudoinus. D balduini. bardoin. vi. videlicet tres de cornu et tres de Iigno. LEM 227
ballena n.p. , f. a.1238 balistam de cornu unam . PLP 158 a.]250 (Sav.)
RPV 201 a.1201 (Var.) in varazene ... tenutas omnes et armati cum balistis et alii s armis. CGG 168 a.1260 (Por-
reditus ... balle ne et earum filiarum . toV) libre xiii. implicate eranl el implicatas habuit in ba-
DUC.I 535 balena, lat. class. ballaena "balena" . listis vi. de stambeco de sterva et balista una de torno.
L balenerium. D balenna. SF 203 a.1276 bali stas duo de turno et de stambeco.
balenerium sn. "nave baleniera" TL.2 667 a.1470 teneatur habere ... balistam, seu sarbata-
GRR 95 a.1435 naulizaverit certam navem seu balene- nam loco baliste. BNA 253 a.1260 (Vent.) item trabem
rium. MGT 251 a.1436 due naves magne cum uno balle- unam cum quatuor pecolIi s, quod fuit factum pro tenendo
nerio. GRR 105 a.1442 ad duas naves .. . et ad balene- balistam de lumo.
ri.um unum ... paratos pro eundo ad bellum contra sarace- JAN.l 291; 2.175 sg. N.CALVINI , Balestre e balestrieri
nis. GRR 138 a.1475 et cum dictum balenerium onu- medievali in Liguria, Sanremo 1982.
stum frumenti pervenisset. BCM 54 a.1484 PI:O duobus L balistare. balistra. D balestra. balista
baleneriis ... - cum scribis baleneriorum . balista re vb. "scagliare proiettili con la balestra"
DUC.I 535. JAN . ASA 458 a.1350 (Alb.) non possit. .. lanzare seu proieere
L ballena. D balena. vel balistare cum balistra aliqua.
balesterius sm. "fabbricante di balestre" L balista.
CAC 210 a. L180 (Sav.) petrus balesterius de colonega. balistarius sm. "fabbricante di balestre"
L balistarius. CGS.2 261 a.1156 [auleto balistario. CNM 398 a.1205
balestinum top. "Balestrino" johannes balistarius. CGG 168 a.1260 iacobus balista-
LAV 412.: "balestinum le denolminazione corrrente nei rius de modulo. MSG 295 a. 1275 johannes lungus, baLi-
docc. medievali". starius. LG 664 a.1406 ars balistariorum .
L balestrinum. D barestin. L balista. balesterius. balistrarius. baresterius. D barestr.
balestra sf. "sorta di gioco" balistarius sm. "balestriere, soldato armato di baLe-
GR 37 a.1327 (Ovada) quecumque persona ludere possit stra"
ad schacos et ad tabulas, ad chiapellam et balestram. LI.2 7 a.1156 quatuor baIistarios in caballis. CAF 51 ad
balm 125 baln

a.1158 soldaterios, bali slarios et archiferos ... conduxe- 17.144. HAW 16. G.D.SERRA, Studi Calderini-Paribe-
runt. lA 62 a.1285 de potestalia clavari supersalientes et ni, 1. Milano 1956 pp.391-402. J.HUBSCHMID , Conv. St.
balistarios cl. BBG 487 a.1349 pro balistariis ducentis Apuani (Carrara 1955), Rendic.3. giom., Carrara 1956,
palacii domini ducis et pavesari is quinquaginla. LG 270 reco N.LAMBOGLIA RSL 23 (1957) 119 sg. FTL 97 .
a.1363 pedites .. . quorum quarta pars sit pavcsariorum et SLS.347-61. PGC 101n. ASB 67-82: "voce di soslrato
relique tres partes balistariorum. TL.2 235 a.1463 deinde lig. pre-i.e."
scorpionorum qui balistarii vulgari nomine nuncupalllur. L ballllatis. balme. balmeta. banna. D banna.
TL.2 237 a.1463 quo pretio co ndu cent ur m arinarii ... balme top. (Rochebrune, Fr.)
scorpiones vero sive balistarii aliquanto pluris pretio con- LJ.2 206 a.1289 pecia una terre ... ubi dicitur balme.
duci mererentur. L balma.
balistarius sm. cognome ba1matis top. (Sav.) . ..
DAF 48 a.1300 georgius balistarius de accon. SRC 364 a.1297 (Sav.) . campum unUIn, loeo ubl dlcltur
balistra sl'. "balestra" balmatis.
BGS 129 a.1267 cum balistris octo de COrIlU de duobus L balma.
pedibus [venivano azionate fac endo forza sui due piedi] balmeta top. . .
et aliis duabus balistris de streva. VCB 293 a.1288 (Bo- MBL 10 a.1 046- 1070 (Lrins) mansum unulll qUi est 111
nif.) balistre de turno ... balistre de duobus pedi bus ... ba- loco qui vocatur baI meta.
listre de duobus fustis imberzate. VCB 303 a.1290 (Bo- L balma.
nif.) balistre de stambec is vi . ... balistre ligni de leva . .. balneare vb. "bagnare"
balistre ligni de streva . SI.G 324 a.1330 balistram unam GSS 41 a. 1330 (Sarz. ) (i becchini comu nali) debeant
de streva, bonam et suticientem, cum duabus boni s cordis mortuos balneare et suare et in faretris ad eeclesiam de-
ultra magistram et crocho et carchassio. ASA 458 a.1350 portare. SSA 127 a.1345 (Sav.) et non. balneabunt dic-
(Alb.) non possit. .. lanzare seu proicere vel balistare cum tum filatum nec etiam fregabunt cum ahqua re balneata.
balistra aliqua. CST 286 <1.1381 (Taggia) nell10 lanzet LG .434 a.1383 tinclores ... non teneant tellas tintas vel
cum balistra inlra castrulll Tabie. CPB 246 a.1388 balneatas ad perticas ante domos eorum ... ubi possint
(Piac.) ilem duas Iibras l li a balistri s. (transeuntes) tingere vel balneare.
L balista. L balnealura. balneatus. balneum. barneare. D bagn.
balistrare vb. "lanciare proiettili con la balestra" balneatorem SIl1 . "bag nin(), inserviente dei bagni
LJ.2 608 a.1352 cuius possessionis comune ianue partem pubblici" ..
maximam occupavit causa balistrandi et in ea bali strario- FAG 160 a.1307 ti bi vassallo de stella balneaton 111 balneo
rum arte m exercendi. de Scutaria. FCD.2 352 a. 1281 (Reg.: Fulco da Sori) bal-
L balista. D abelestrar. nealore ; (Giacomo) balneator in balneo guerciorum.
balistrarius SIn. "ba lestriere" OGM 205 : "scarse notizie si hanno sui balneatores geno-
LJ.2 608 a. 1352 causa bali st randi et in ea bali strariorum vesi" .
artem exercendi. L balneare. balniatorem .
L balistarius. balistrerius. D bares/r balneatura sf. "bagnatura: operazione nella lavora-
balistrarius SIn. "fabbricante di balestre" zione dei panni"
VSC 80 a.I448 bartholomeus de marco, balistrarius. SSA.1 280 a.1345 (Sav.) pro acimatura et balneatura ali-
L balistarius. cuius panni 10ll1bardischi.
balistrata sf. "getto di balesTra" L balneare.
FST 73 a.1592 (Triora) circum circa per spatium unius balneatus agg. "bagnato"
balistrate. BGS 82 a.1248 agulllinas x balneatas. SSA 127 a.1345
L balista. (Sav.) et non balneabunl dictulll filatum nec etiam frega-
balistrerius sm. "ba lestriere" bunt CUlTI aliqua re balneata. LG.434 a.1383 tellas tintas
GR 15 a.1363 (Diano) bali strerium sive a\cutorem. vel balneatas. LG 454 a.1386 pannos madefactos seu
L balistrariu . balneatos. CDC 127 a.1392 pupe balneati balete vi.
balistus/ -m sm/n . "bales/ra" D.GloFFR, ASLSP n.s.9 (1959) 33 a.1393 (contratto di
LG 270 a.1363 teneant as<;idue cerveleriam in capile, assicurazione marittima) non teneatur de balnealO (mer-
crochull1 cinctum et bali stos paratos. GSS 37 a.1330 ce bagnata).
(Sarz.) balistum unul11 sufficiens cum fornicamenti L balneare.
L balista. balneatus cognome
balius Slll. "assisteme in giudizio" BNA 325 a.1261 (Vent.) railmundus balneatus.
MS 183n. ca 1222 et parli bus ... iniunxi quod sub balio balneum sn. "bagno (per la pulizia del COlpO)"
Ii.tigarent.. . - quod baliu s liceI ab initio conlradixe- RCP 661 a.1274 (Sarz.) debenl. .. facere balneum domi-
rit.. . no episcopo et aportare aquam de mari, et colligere ~er
L baiulus. bas odoriferas ad diclum balneum faclendulll, quoclens
balius sm. "titolo del! 'ambasciatore veneto alla Por- idem dominus ep(iscopus) voluerit et preceperit. PLC 68
ta Ouomana" a.130 I item paria quatuor de linteaminibus et aliud de
MS 183n. ca.1222 (Gen.) balio venetorum iniunxi. balneo lintealllen . NIS 354 a.1425 vellatam unam a do-
CIV 35 sgg. mina pro balneo cum frixo de auro. PVP 224 a. 1451
L baiulus. item alia cultris septe pro balneo parva.
balma top. L bagnara. bagnaira. bagnaria. bagneira. bagnascum ba-
ASB 67 a.721: in pago pauliaccense balma et corni.eiaco gnum. balneare. banola. barneum. bannum. D bagnu.
(IVI: " La prima allestazion e deL nome (od. Beaume, balneum sn. "vasca da bagno"
presso Pouilly-en-Auxois (COle d'Or)". PVP 239 a.1456 item calderonul1l unUIll rami cum sua
ASB 67 a.739 in balmas (Val Maurienne, Savoia). tromba pro balneo. . .
balma sI'. "grolta, antro" ba)neum sn. "bagno (stabilimento pubbliCO di
DUC.I 540 balma: caverna, an /rum., fovea, spelul'lca". bagni)" . .
B.TERRACINI, Riv.filol. e isfl: class. 49 (1921) 411. T.Bo- MGB 793 a.1267 item dedit et concesslt ... loglam , pala-
LELLl, Ann. Sc. Norm. Sup. Pisa, s.2., Il (1942) 158. TB ciul11 , ecclesiam, balneul11 , furnum et iardinum et domos
baln 126 baJJlb

sufficientes ad stallum mercatorum. PPE 197 a.1279 do- (de) balsamo cognome
natio balnei et domorum eius ... oclavam partem ... lerre, SLS.2 143 a.1205 jacomus de balsamo.
balneorum et officinarum et domorum et edificiorum. L bace mus. bachemus.
FCO.2 352 a.l281 balneator in balneo guerciorum.- balsamusl balamusl balzamus sm. " ramo, frasca,
balneum domoculte. FAG 160 a.1307 tibi vassallo de palo"
stella balneatori in balneo de Scutaria BLC 92 a.1297 PLP 206 a.1250 (Sav.) quod nullus faciat in bosco saone
pro expensis que fieri debebant in balneo comunis ia- b~lamos ve! ~ales ve! Ii gna viridia eu sicca pro ponan-
nuensium posito in nicosia, quod predicti ... appaltave- dls extra dl stnctum saone. SSA.2 84 a.l345 (Sav.)de
runl a dieta comune. FAG 160 a. 1307 tibi vassallo de balzamls et hgnls non pOl1andjs extra saonam. .. non fa-
ste lla balneatori in balneo de scutaria ... - (ego) ... que elat .In b.osco saone balzal11os, li gna vi ridia vel sicca . .. _
habito ianue ad balneum de barcha. LI.2 442 a.I.304 ca~ngan ... . balzarno et pa ll os ... pro ipsis utendis in vi-
item quod habeant in eodem loco ipsi ianuenses ... liber- nelS et terns SUIS. - si emerit in saona ... ligna, bala-
lacem sine aliquo impedimento et habeant macellum ... mos vel palos. S~A.2 133 a. 1345 (Sav.) quecumque per-
logiam balneum ecclesiam. PCA 53 a.1335 (Alb.) cohe- sona que aduxent. m aona . .. aliquo balzamos debeat
ret ... ab alia (parte) balneum. SSA.2 37 a.1345 (Sav.) ire h~bere centum balamos pro qu~libet manna sine ligami-
ad balneum. VTS 104 a.1530 (Sav.) carrubeus balnei ... mbus. RVN 11 2 S.XIV (NolI) SI quis vero inciderit sali-
- balnea illorum de pavesiis. ees, vel balsamos ... . SRB 316 a.1407 (Sav.) quod aliqua
balneum sn. "vasca per la tintura delle stoffe" persona non pOSSI.t facere nec colli gere balsamos aliquos
GC 192 a.ll91 locat paxio de luca et pinello tinctori bal- de caslanea seu ahquo alto hgno.
neum suum de ristorbio. D baiciami.
balneum sn. "bagno, luogo o occasione di dissolu- balsanus agg.
tezze" SGM . 102 a.1376 (Massa) una banneria balsana ad arma
TL.2.870 a.1472 accesserunt ad convivia ad balnea ad lucant comums.
commessationes et in choreis cantibus et simili bus. balanusl balzanus agg. "(di eql4ino) che ha le zam-
balniatorem sm. "bagnino" pe macchiate di bianco .,
PLC 29 a.1301 symon, filius quondam balniatoris de fa- FNU 201 a.1212 mulum balanul11 ... mulum flavum
magosta. BVP .28~ a.1229 equum ... balzanulll de duobus pedibu~
L balneare. balneatorem. supenonbus. FNV 185 a.I.252 de precio unius eque baie
baloneta sf. "piccola balla di merce" balane: FCD 2.1426 a.1281 mullll11 balzanum de omni-
COC 4 a.1386 folie ferri balonete v. bus pedlbus.
L balonus. DUC. l .542 balzanus: de equo qui in pedibus albas habet
baloneto sm. "piccola balla di merce" maculas. REW 919.
CDC 13 a.1386 telle balonelo i. balzare vb. "rivoltare (terra) ?"
L balonus. CNM 427 ca.1205 (Sav.) laboravi in ea (terra) ad balzan-
balonus sm. "grossa balla di merce" dum eam et splanandum .
CDC 120 a.1393 alzarii baloni ii. BBL 21 a.1475 balla balzeUus sm "balzello, gravarne"
una stuparum et balonum unum stupariolii. GR.2 ~ 2 a.1330 (~.arz.) exempti ab om nibus et sngulis
BBL Ixxix. "unit di imballaggio per tessuti" munenbus,. angheflls, peranghems, collectis, impositioni-
L balla. D balloni. bus balzelhge (= bal zelli sque).
ballonus sm. "massa di terra da mattoni" baltefredus SI11. "torre di legno per vedetta o assalto
di mura"
SSA 134 a.1345 (Sav.) teneantur ipsi fomaxarii dare et
vendere cuilibel civi ... de opere fomarcis sue ... et de illo LJ.1 783 a.1227 n~cfiat 1ll1lrUS nec parengata ... _ pa-
ballono de qua cives habere voluerint. :e~gate ~t balte~redl, que .eu qui sunt super COSlas fossati
D balez . IIhus locl seu ville .. . omnInO removeantur el destruant
ballota sf. "pallina usata nelle votazioni" DUC.l 619 sg. belfredus. REW 1041. ur.
RVN 67 s.xiv. (Noli) debeat deliberari ad ballotas albas baltexius sm. "balascio, rubino del Balakshan"
et nigras. (cf IVI, p.63: ad lapides albos ... et nigros). ORG.3 9?3 a.1304 lb ... inplicatas in lapid ibus, smeraldi
ct~~~ s
L balla. ballatola. palocta. D balotori. L balaxium .
ballotationem sf. "votazione"
balum sn. "palla, proiettile"
RGL 27 a.1576 a voto, seu ballotatione prefatorum.
ACC 27 a.l0,97 Cum armi s et cu m omnibus que ad b I
L ba Ilota. abolotare. D balottatione. pallotarione. suni necessana. , a a
ballotola sf. "pallina usata nelle votazioni" D baia.
OMC 138 a.1379 absolvendo infrascaripta omnia et sin- bambagarius I bambaarius sm. 'artigiano d l
gula ad ballotolas albas et nigras . VSF 419 a.1449 illi qui tane" e co-
prevaluerunt ceteris aliis denominatis secundum iudicium CGS.I 408 a.1160 jo hannes bambagarius . LMS 530
ballotolarum. TL.l 129 a.1454 absolventes se ad calcu- a.l226 (regesto).
los albos et nigros elegerunt ad infrascripta officia infra- Cf SLS.3 34 a.1262 (Roma) bal'l1macarii m.s.
scriptos videlicet qui convenerunt in electione istorum L bambaxarius.
pre ceteris ballotole numeri sufficientis. bambasium sn. "cotone"
L ballota. ballotora. SSL 208 a.1336 una pecia d~ bambasio ... due pecie tele
ballotola sf. "pallottola, proiettile; arma" de cotono. LG 60 I a. 1403 tll1clores et manganatore t-
LG 956 a.1404 misericordiam ve1 cultellessam, bastonos larum et bambaslOrum. s e
ferreos, ballotolas ferreas seu plumbeas, seu quodv is L bambaarius. bambaxium. bambaxinum. banbec'
aliud genus vel vocabulum armorum offendibilium vel bamb axarms ". . lUm.
sm. artIgiano del cotone"
deffendibilium. GR 105 a.1498 ballotolas ferreas vel FAF2~3 a.1257 jor~anu bambaxarius. PLS 215 a.1301 tibi
pombleas. gbregbono ?ambaxano.. PC 288 a. 1364 capitula artium
balotora sf. "pallottola, arma, proiettile" .am axanorum COlonmarum. ~G 665 a. 1406 ars bambax:~~
ASA 89 a.1400 (Alb.) stochum, cultellam, apiam, baloto- florum. TL.~ 757 a.1471 augustmus de plani bambax . .
ra m. L.bambaganus . .bambaarius . bambasium. bombaxan~s.
.:. ballatola. D barlottua. bombecium. D bombaxeri. anus .
bamb 127 bane

bambaxilem sm. e agg. "cotone" banca pl. , top. "Banchi (pia zza di Genova)"
DRG.2 503 a.1254 in .. . fustaneis et bambaxilibus. LI.2 1455 a.1415 platea bancorum. DSP 345 a.1415 de
L bumbacilis. logia bancorum. DSP 350 a.1415 que porticus sinI aper~
bambaxilis agg. "di cOlone" te a fac ie platee bancorum. BCM 64 a.1482 dle lune X~I
CGO 148 a.1260 (Ponoy.) paludellum unum bambaxile. decembris, in bancis. DSP 61 a.1487 proclamasse .. . III
bambaxinum sI'. "le/a di cotone" bancis et per loca pubblica.
GR 51 (Vent.) qui vendiderit Fustana, bambaxina ... L banchum.
D bambaxina bancaeta sf. "panchetta, seggiolillo"
bambaxium sn. "bambagia, cOlone" PVP 242 a.1456 item bancaete quatuor.
CPB 245 a.l388 (Piac.) sex Iibras bambaxij endegi colo- banca perforata sf. "seggetta" ..
ris ... unam libram bambaxij albi. PVP 280 a. 1488 item OGM 202 a.1472 itelll bancha una perforata pro II1firnlIS.
toagia una bambaxii nova .
bancalarius sm. "falegname"
L bambasium. bambaxarius . bambaxilis. bambaxinum . MSI 317 a. 1470 dexerenus de monte bancal arius. B BL
banbecium sn. "COlone"
108 a.1473 pro domenico de terile bancha]ari.o ..ANI?2
COO 261 a.l261 (PortoY. ) pallldellum meum tele banbecii. 31 a.1487 inter bancalarios, cazarolios et capslanos slve
L bambasillm. bembegium. bombecium.
bambinus sm. "bambino" magistros asie.
GR.2 26 duo pueri sive bambini. L bancararius. D bancal.
DUC.I 543 bambinus. banehale sn. "panca"
D bambn. PVP 275 a.1488 banchale uno nova contra leta CUm sua
bamnire vb. bandire, esiliare" subbanca.
L banca. banchaletum.
BAV 196 a.1393 (Moncalvo) proditorem, lat ronem , rup-
torem stratarum, nec aliquem bamnitum vel bamnendum banehale sn. "cassapanca"
domini marchionis. LO 23 s.xiii. capsia seu sospitale vel banchale. PCC 142
L bannire. a.1353 (Sav.) item banchale unum de una clavatura par-
bampnum sn. "penalit" VUm' NBI 37 a.1390 banchalle lInum pro libris cum duo-
RH Il (1956) a.1463 (Tenda) si ne ali qua pena et bam- bus c1avatllris. [EL 90 a.1397 banchale de quatuar pedi-
pno. bus. PVP 219 a.1451 bancale unulll tarsiarum. PVP 223
L bannum. sg. a.1451 bancallia duo intarsiata circa lectulll.- ban-
banasta I banastra sf. "cesta" callia duo intarsiata circa dictum torcular. PVP 232
GR 2.12 (N izza) ban as te in quibus portantur racemi ... a.1456 banchalle unum intarsiatum duarum clavatura-
tempore vindemmiarum sinI tales, quod teneanl iv. pane- rum . PVP 260 a.1461 aliud banchale de duobus coper-
rios. chiis.
DUC.1 543 banaslum. lSToRM, ROM 5 (1876) 167 sg. RNB 80: dal gen. il neogr. l1rrayKapt, l1rrayKat,
REW 1035. "cassapanca"
TB 17.153: gaLl. benna x lat. canistrum (gr. L banchalem. bancharills. D bancale.
Kavacr'l:pov). REW 1035. bancale sn. "banco, scrittoio
D banastra. benna. CPB.2440 a.1388 (Piac.) unum banchale a tribus co per-
banca sf. "panca, sedile" chiis cum sc rana post. NBI 37 a.1390 item bancale
COS. I 24 a.1156 duas bancas de maniar .. . qllatuor bancas unum pro scribenda.
de sedere in butega. VCB 59 a.1239 (Bonif.) archobancum bancale sn. "cope rtura di stoffa per il capo del letto"
unum, bancas duas. RBR 1.9 sg. a. 1254 (Sav.) cum omnibus SSL 210 a.1336 inventarium vestium, sargiarum et lecto-
banchis de lignamine.. . - Cllm mllreto qui dicitur bancha rum, bancalium et tapetorum. .. unum bancale a omere.
versus ipsum murum ... - bancha parva que est iuxta mu- item quatuor bancalia a fogliagio laborata multis diversi-
rum. DSP 350 a.]415 in ang1l10 exteriori ... dimittere ban- tatiblls ... item unum bancale factum a serpibus.
cam palmorum quindecill1 si ne banco, in qua sedeant et L banca. banchum. bancheria. D bancale.
quiescant cives graves et famosi et ofticiales comuni .
banchalem sm. "cassa, cassapanca"
MIL 196 sg. BLG 30 long. panka.
OEM 186 a.1314 banchalem unum de castaneis. OGM
banca sf. "cassapanca (posta di solito al fondo del
letto)" 105 a.1370 item banchales pro panni s ii. PVP 260
CGG 362 a.1275 (Porto Y.) item banca una. item catreda a.I.461 banchales tres unius coperchi.
una. pec 142 a.1353 (Sav.) banche tres pro dicti s lectis banehaletum sn. "panchella"
CAR 12 a.1381 strapoinla una ... banca una ... covertor PVP 226 a.1451 item banchaletum unum parvul11. PVP
uno. PVP 224 a.1451 bancha una intarsi ata . PVP 226 260 a.1461 banchaletum unulll parvum.
a.1451 item torcular unllm clIm sua bancha intarsiata, bancharetum.
circurncirca dictum torcullar, c1avata. PVP 257 a.1459 baneararius sm. "falegname"
banclla una intarsiata. MSl326 a.1500 leonardus bancararius.
L bancaeta. bancharetum. banchella. banchera. bancheta. D banc. bancar.
banchetum. banchull1. disbancare. panca. subbancha. banehare sn. "cassapanca"
banca sf. "banco di lavoro" PVP 272 a.1488 banchare uno lango.
LEM ] 85 a.1222 bancam unam ad tondendum pannos (cf. baneharetum sn. "panchetta; piccola cassapanca ....
LEM 188 a.1238 di cllm ad tond endllm). CGO 1.49 IEL 91 a.1397 bancharelum parvum ... PVP 233 a.1456
a.1260 (PortoY.) itell1 banchall1 unam ad facie ndum oleum. i.telll bancaretum unum. PVP 241 a.1456 bancaretul11
banca sf. "banco di vendita" unulll duarum c1avaturarul1l. PMN 202 a.1487 in quo-
CAC 265 a.1179 (Sav.) in domo bllrgi ubi sunt banche mee. dam bancharelo.
banca sf. banca, banco di cambio" L banca. banchalelum.
LJ.1 1085 a.1251 quod ... homines de ASL possint tenere baneharia sf. "attivit bancaria"
bancum sive bancam in civitate ianue faciendo securita- LSD 618 s.xiv. officium bancharie seu mense nummula-
temo rie. DNB 124 sg. a.1353 omnes qui banchum tenebunt
A.SCHIAFFINI, IO 6 (1930) 52 storia del vocabolo. aut exercebunt officium bancharie.
L bancharotus., banchatu s. L banca. bancherius.
ba ne 128 bane
baneharius/ -m sn. "cassone, cassa per documenti" alia fideju ssiones et cauti ne bancherius ipse presti te-
LMS 276 a.1222 et unum arcobancum et bancharium ril. DMC418 a.1510 dieta libra ... Lransmitti ad bancha
unum. LEM 240 a.1239 bancaria duo, sospitalia duo . infrascriptorum bancheriorum .
LG 105 a.1327 quod bancharium habeat duas clavaturas DNB 83. AES 14.
et duas claves. VFD 91 a.134l reservato semper loco ca- L banca. ban charia . ban c her. bancheri.a. banchum .
psie sive bancharii pro armis. SSA 98 a.1345 (Sav.) fi~ri D banch.
facere unum bancharium in quo ponantur dlcta cartulana. bancherius de tapeto In . "ba nchie re abilitato a
ASA 269 a.1350 (Alb.) et teneri debeat in uno bancario compiere operazioni fi nanz.iarie per conto del comune di
in quo sint due clavature sell c1aves. ~F 86 l/xv. it~m Genova.
bancarius lInus de mealibus (cassetti ?) tnbus tahs quahs. LG 545 a.1403 nemo possi t aut de beat tenere banchum
L banchale. in ianua vel ul bancherius ponere tapetum, vel pro ban-
baneharotus sm. cambiavalute, piccolo banchiere " cherio de tapeto se gerere ve l haberi, qui ellectus et ap-
LG 446 a.1383 bancherii et bancharoti. LJ.2 1459 (= probatus non fuerit pro bon et ydoneo per officium mer-
DSP 350) a.1415 que bancha ... non potuerunt unquam cantie.
locari ... nisi bancheriis el bancharotis et notariis et col- LG 656 a.1404 quod omnes et inguli bancherii de tape-
lectoribus publicorum introytuum ac censariis. to ... teneantur et debea nt offi cio et caram offido rner-
L banca. bancherotus. cantie singulis anni in kal endi s ianuarii incipiendis dare
banchatus agg. "bancabile, accettato in banca" et prestare fid eju ssores ydoneos usque in 1ibras viginti
ACL 120 a.1344 asperos ... banchatos, bonos etexpendi- quinque milia ianu inorum ad minu s.
biles de caffa. L banchum tapeti .
L banca. bancherotus m. cambiavalute; piccolo banchiere"
banchella top. (Vado) SFG 2.52 s.xiv minore ban herii quo vulgus nuncupat
PCC 5 a.1 152 (Sav.) terra banchelle. baneherotos. LG 564 a.1403 quod bancheroti non emant
L banca. D banche/a. a sclavis . .. res subscripta (oggetti pre7iosi)
baneher sm. "banchiere" DNB 124 bancheriorus.
CGS.l 179 a.1158 baldo bancher. CGS.2 83 a.ll62 ingo L banca. bancharotu .
bancher. bancheta sf. "panchetta"
L bancherius.
banchera sf. "panca" BSR 368 a.12 18 banchetas dllas. CGG 173 a.1260 (por-
NBI 38 a.1390 item banchere jij francische. PVP 219 tov.) banchetam i. PVP 260 a. 146 1 banchete tres. PVP
275 a. I.488 bancheta una. VOL 170 a. L503 (Sav.) com-
a.145l item bancale unum tarsiatum ... item bancheram
prehensa etiam in dieta altitudine dicyte maiestatis ban-
unam. cheta ipsius.
L banca. L banca. D bane/uta.
baneheria sf. "copertura di stoffa"
baneheta sf. "banco di chiesa"
CDC 84 a.1386 pro panni peciis ii. eL bancheria, missis
~VG 337 a.1307 vendo .tibi .. . banchetam unam positam
in pisas. PVP 223 a.1451 item bancherie quatuor. PVP In ecclesla sancte mane 111 vine is.
241 a.1456 bancheria una. PVP 260 a.1461 bancherie bancheta top. (Savona)
due de f1andria. MAS 40 n. a.1463 tellam, sarzam, co-
prilectos et bancherias, bocasinos. CAC 9 a.I178 (Sav.) ad banchetam. PLP 90 a.1250
(Sav.) et cum fui ad banchetam ... SSA 83 a.1345 (Sav.)
L banchale.
bancheria sf. "attivit bancaria" a bancheta usque ad pontem. SRB 362 a.1424 (Sav.)
GVG 125 a.1256 gregorius nigurbonus de placentia ban- transnum facientes per civitatern saone et posse, scilicet
cherius ... occasione officii bancherie. PCP 642 a.1316 a ponte pillarum et mai estate banchetarum et a fontana-
cia versus arbizolam.
alicuius bancherii ... qui exerceat officium bancherie seu
numularie. NTS Il. NSS 227, 257 "crosa lun go il planum saone in
dire zione di Lavagnola (od. Via dei Mille). '
L banca.
D banchetta.
baneherius sm. "banchiere"
CGS . I 67 a.ll 56 a te nubeloto bancherio . se 297 bancheta perforata sf. "seggetta"
a.1157 bando bancherius. CGS.2 82 a.ll62 ingo ban- PVP 241 a.1456 item bancheta una perforata.
PVP.101.
cherius. GC 20 a.1I91 baudo bancherius. SRB 52
a. 1 197 henricus bancherius. GG 16 a.I200 bartholomeus
D banchetta.
bancherius. LMS 220 a.1222 lanfrancus bancherius . bancheta soprannome
DNB 120 a. 1227 ego rainaldus felianus bancherius con- ZAC 241 a.1296 (Alb. ) iacobus marixanus dictus ban-
fiteor me accepisse a te .. : in deposito et custodia occa- cheta.
sione banchi libras ... que su nt scripte in cartulario mei banchetum sn. "banco di vendita o di scrittura"
banchi. BSL 142 a. 1253 secundum quod scriptum est in LG 426 a.1383 bancha ve l banche La, scanna. LJ.2 1459
cartulario dicti bancherii. DAF 45 a.1300 ugolinus de a.1415 cui ... columne sive pil astro .. . possint adhereri fa-
messana bancherius. PCP 642 a.l316 alicuius banche- cere et appodiare banchetllm unum locandurn scribis.
rii ... qui exerceat officium bancherie seu nummularie. DSP 350 a.1415 banchetum unUI11 locandum scribis, tan-
VFD 160 a.1317 depositum de libris trecentis ... in bonis te latitudinis quanta est grossitlldo diete eolumne sive pi-
et ydoneis personis non bancheriis. LG 43 a.1327 item lastri.
quod quodlibet anno debeant eligi bancherii in quibus L banca. banchetus. D banchetti.
possint recipi assignationes solutionum et proventuum banchetus sm. "tavolino"
communis per officium protectorum et visitatorum et SlP 178 a.1420 (Massa) unus banchetus rotundus.
confortatorum . DMe 129 a.1 364 anthonio de leone ban- SlP 307 .
cherius. LG 656 a.1404 de bancheriis et aliis rumpenti- L banchetum.
bus. LG 659 a.1404 bancheriorum rumpentillm. DSP (officium) banehorum sn. "magisTratura del comune
350 a. 1415 que banca non poterunl unquam loeari ... nisi di Genova"
bancheriis et bancarolis et notariis eL eollectoribus publi- AS 59 a.1432 absque sOlutione inlroitus cabelle apeUa-
: _rum introituum et censariis . TL.3 97 a. 1474 donec tionum ad venerandum officiulll banchorum.
bane 129 band

banehum sn. "panca; banco" bitum instrumentum vel apodixia banchi de tapeto solu-
SIG 327 a.1330 et sinI... loca expedita vide1icet a porta cionis vel legiptime quitacionis eius sententie... LG 843
petentarii sive senescalchi versus popam in schandollario a.1404 in strumenta et scripturas publicas et banci de ta-
sub bancho ve! supra banchum. AND.6 33 a.1516 item peto. - instrumentum vel scriptura publica vel scriptura
bancum scanni cum suo pogiolo fulcito et fasciato cum banci tapeti. DSP 203 a.1531 1iceat ... ipsam solutionem
suis canteris. facere de scripta banci de tapeto.
L banca. imbanchare. LDS 25 banchum cum tapeto et capsieta.
bancum sn. "banco " L bancherius de tapeto.
LJ.2 1459 a.1415 construi faciant .. . banca pulcra cir- banchus sm. "garanzia bancaria
cumquaq ue bene apta ad tenendum banca ... que ban- LG 149 a.1326 statuendum duximus quod pro prima se-
cha ... non poterunt unquam locari ... nisi bancheriis et cunda et tertia paga emptores introytuum dare debeant et
bancarotis et notariis et collectoribus publicorum introy- teneantur bonos et ydoneos banchos vel pignora in auro
tuum ac censariis. DSP 350 a.1415 - bancam palmo- ve1 argento.
rum quindecim sine banco, in qua sedeant et quiescant banda sf. (mar.) "bordo, parapetto della nave"
cives graves et famosi et officiales comunis. SIG 338 a.1330 item quod quilibet patronus ... debeat
banchum sn. "banco da lavoro" portare publice super bandam in sua gallea unam bande-
CAR 21 a.1435 visaque etiam longa et longeva consueru- riam ad arma dicti d(omini) capitanei. SIG 342 a.1330
dine que est attributa dictis laboratori bus caravane de te- quod capsia pro armis possit fieri deversus bandam dric-
nendo cIavias, banchum et marchum. CAR 36 a.1451 tam prope portam fogoni amutata diete galee. DCG 337
mercatores civitatis ianue .. . qui tenent claviam, bancum a.1383 cum firis quatuor serrarum amorsatarum pro qua-
et maleum cum quibus vibrantur seu stellantur et ponde- libet banda.
rantur et mondantur coria et consimilia .. . L (Iignum de) bandis.
bancum sn. "banco rJi:vendita" (dare ad) bandam vb. (mar.) "inclinare la nave su un
RSC 250 a.1143 feudum de bancis et scariis qui sunt in- fianco per rassettarla"
ter bucam (bovis). CDG 257 a.1149 usumfructum de CDO 220 a.1605 ordo circa prohibitionem dandi care-
banchis comunis ianue. PRV 93 a.1224 (Sarz.) omnia nam ... - licentiam arriondandi, neque dandi ad bandam
bancha beccariorum. LG 57 a.1327 bancha macellario- cuivis vasi a gabbia cuiusvis capacitatis ... prohibitio fac-
rum. LG 426 a.1383 bancha vel bancheta, scanna. ta de vasibus a gabbia ... bruscandi, dandi ad bandam &
SQV 279 a.1428 (On.) vendere carnes ... ad banchum. arriondandi in darsena presentis civitatis.
AS 72 a.1432 domum apothecam vel banchum. bandachinus sm. "stoffa di seta"
bancum sn. "banco del tribunale" VCB 57 a.1239 (Bonif.) calicem, ami tram .. . planetam
CAR 21 a.1434 prefatum officium in totali numero congre- unam bandachini, dalmaticam.
gatum, sedens pro tribunali ad eius solitum iuris bancum. L baldachinus.
banchusl-m snlm. "banco, banca, banco di cambio" bandella sf. "bandiera"
CDG 258 a.1149 ut aliquis non possit cambiare in banchis PFG 25 a.1364 (Alb.) confaronos et bandellas.
nec in tabu!is nec in civitate ... CGS.2 129 a.1163 tot mir- L bandeleta. bandera.
gorenses que valebunt Ib. cxvi ianuensium ad banchum il- bandeleta sf. (mar.) "banderuola per segnalazioni
lius terre (in montepesulano). GG.2 117 a.1205 confitetur marittim.e"
obertus bancherius se habere in accomendatione a johanne PPG 319 a.1555 coffinis duobus et bandeletis quatuor
de torexella lib. xxv. causa operandi ad bancum usque ad cum ipsorum tabulis pro faciendis signis triremibus, cum
annum proximum ad medietatem proficui. OP 130 suis antenis et sonchis.
a.1213 in civitate iuxta merchatum vetus ad banchos cam- L bandella. bandera.
biatorum. DNB 120 a.1227 ego rainaldus felianus ban- bandera sf. "bandiera"
cherius contiteor me accepisse a te ... in deposito et custo- ZAC 137 a.1287 (AI b.) cum ... equitibus armatis cum
dia occasione banchi libras ... que sunt scripte in cartulario quadam bandera ad arma et signa domini nanni marchio-
mei banchi. LJ.l 1085 a.1251 quod ... homines de ast nis ceve. RL 222 a.1288 (Alb.) de portanda bandera in li-
possint tenere bancum sive bancam in civitate ianue fa- gnis albingane. ASA 454 a.1350 (Alb.) portare banderam
ciendo securitatem. BSL 151 a.1253 libras .. . scriptas in comunis albingane quando navi~ant in eorum navigiis.
cartulario banchi tui. BSL 160 a.1253 prout eas (libras) Cf RNB 80: cf. neogr. jlnavOCpa. m.s.
nobis scribi fecistis in banchis. LG 50 a.1327 deliberare L bandella. bandeleta. bandererius. banderia. banneria.
bancha secura in qui bus d~beant fieri solutiones. - id D bandeira.
quod habendum restabit de pagis totius eiusdem anni, in bandererius sm. "alfiere, portabandiera"
pecunia sive banchis. LG 112 a.1327 omnes homines vo- ASA 135 a.1288 (Alb.) in exercitu generali ubi sit vexil-
lentes b~nchum tenere in civitate ianue ... - pro omnibus lum confalonum comunis debeat potestas compellere
campsonbus et bancheriis qui banchum tenuerint in civita- omnes bandererios seu banderas. RPV 166 a.1346 ban-
te ianua. LI.2 607 a.1352 quam ... pecuniam ... confessi dererium comunis. GR 2.20 (Vezzano) ire debeant con-
sunt se habuisse et recepisse in bancho francisci de parma stituto caporale et uno alio bandererio.
bancherii. DNB 124 sg. a.l353 omnes ... qui banchum te- L bandera. bannerarius. bannerius.
nebunt aut exercebunt officium bancharie. DSP 350 banderia sf. "bandiera"
a.1415 construi facient .. . banca pulcra circumquaque be- SIG 338 a.1330 item quod quilibet patronus ... debeat
ne apta ad tenendum banca. TL.3 98 sg. a.1474 liceat. . . portare publice super bandam in sua gallea unam bande-
recusare solutiones acceptare in banco aliquo pecuniarum riam ad arma dicti d(omini) capitanei. LG 303 a.1363
sibi debitarum. DMC 418 a.1510 dictas libras ... transmit- banderiam ad arma comunis ... scilicet gonfaronum ...
ti ad bancha infrascriptorum bancheriorum. seu vexilum. PGP 25 a.1364 (Alb.) consignata fuit ban-
L banca. bancherius. D banch. deria una ad arma comunis. CP 131 a.1366 missus est
banchum de tapeto I tapeti sn. "banco abilitato a portare banderiam domini supra turrim dicli c~stri. TL}
compje~~ operazioni finanziarie per conto del comune di 665 a.1449 pro vexillis seu banderiis commums et domI-
Genova ni ducis. SOV 340 a.1428 (On.) et comune teneatur ha-
PVS 189 a.1375 instrumentum vel scriptura publica ve1 bere unam banderiam.
scriptura banchi tapeti. PVS 198 a.1375 et si fuerit exi- L bandera.

(.:
band 130 bani

bandezare vb. "bandire, esiliare" Bussana e Riva). FST 74 a.l 592 (Triora) de damnis fac-
CDG.3 119 a.1197 nullum bandezatum vel forestatum a tis in banditis. GR 24 a.1538 (Cer iana) Liceat bandiotis
ianuensibus recipiam. SRB 109 a. L206 (Gen.) possessio- dictarum banditarUIll . .. pascere ua ' bestias ultra colles.
nem et dominium tibi inde tradidisse confitor, eo salvo TAL 52. RRL 65. LPT.228. FTL J 22 "elemento topo-
quod per stell am transire quod gastaldus me suscipere te- /'Ioma stico frequente" . CST I J 2.
neatur ad hospitandum sicut solitus est et si nollet possim L bandi.a. bandicta . band imemum . bannire . bannita. ban-
accipere sicut soLitus sum et bandezare. rEA 45 a. 1252 num. D bandita .
(Alb.) punire ac mulctare, imponere, bannire seu bande- banditus agg. "associato, colletti vo"
zare. CDG.2 198 a.1174 si tamen propterea vos hoste m bandi-
L bannizare. D bandezar. tam feceriti s, te nebimur inde vobi au iLium nostrum fi-
bandi a sf. "b/lldita" deliter et sine fraude dare cum tot ga leis.
BSO 215 a.1581 (Onzo) in alienis terri s silvestribus, ban- DUC.l 548, 3.bandum: caterva, manus, societas; 2.ban-
dii s, prati s et segelibus. dus: hominum turba sub certo duce vel vexillo collecla .
L bandita. L bannitus. bannire.
bandicta sf. "bandita" bandum sn. " IJan(io, l1orifica?ione"
LJ .2 697 a.1361 gabella bandicte et erbagia. CDG. L ~ a . I ~56 bandum vero no n apmpliu quam quin-
L bandita. decl m dIes nll ssum erat, quando marchiones pLacitum ad
bandimentum sn. "assoggettamento al regime di tenendum veniebant.
bandita" bandum "multa, penalit"
RPA 43 a.1230 (Pigna) bandimentum hominum de arge- RCP 403 a.1204 (Luni) quis non habet unde banda per-
leto .. . in lite et di scordia ... super drictum et redditum solvat .. . GR 27 a.1267 (Apric.) possit tolle re vel de.-an-
fructuum monti s qui vocatur ansa et marcola et super care bosolos et brugos ... sine al iqu o bando. RL 2 00
bandimentum dicti montis. a. L277 cadat ad bandum solidorum X. PCP 633 a. 1316 et
L bandi ta. si ips.e infra terminum non olverit.. . accipiam bandum
bandinella sf. "specie di tela" vel vmtenum usque ad unum denarium. FCT 33 a.1379
COS Il a.1186 una m ballam bandinellarum et unam bal- (Triora) solval pro bando . . .
lam fustaneorum. L bannum. contrabandum .
L baldinella. bannerarius sm. "alfiere, portabandie ra"
bandinus cognome GSS 37 a.1330 (Sarz.) duo .. . pro quolibet vexillifero et
SCS 299 a. 1530 (Sav.) stephano bandi no. duos pro quolibet bannerario.
DUC.I.547 bandinum: banllum, mulcta. L bandererius.
bandiotus sm. "assegnatario all'incanto di bandite" . banneria f. "bandiera"
GR 24 a. 1538 (Ceriana) liceat bandiotis dictarum bandi- GSS 147 a.1330 (Sarz.) de pena re futantium offic ia co-
tarum . .. pascere suas bestias ultra colles. GR 24 a.1592 munis sarane. quic umque non receperit banneriam vel
(Triora) fi nito tempore bandite dictus bandiotus nullam pennellum 'perdat solidos x. SGM 102 a. 1376 (Massa)
personam vel bestiam accusare possit. una bannena balsana ad arma lucani comuni s.
L bandita. bannerius. D bandiota. bandita. TL.3 661 a.l449 pro vex illibus et bannerijs .
(lignum de) bandis sn. (mar.) "nave a vela, che ha i L bandera. bannerius ..
bordi rialzati a differenza dalle navi a remi" bannerius sm. " alfiere. portabandie ra"
DAF 69 a. 1300 taridam nostram de bandis et de duobus LJ.2 182 a.1288 coscius enrici ~annerius comuni s pisa-
arboribus. SIG 360 a.1330 galearum navium cocharum rum. GSS 37 a. 1330 (Sarz.) confa lonenos et bannerios.
laridarum lignorum de bandis et aliorum lignorum navi- L bannen a.
gabilium. SIG 363 a.1330 navim cocham taridam ga- banneriusl banneus sm. "fun zionario comunale de-
leam vel aliquid lignum de teriis vel de bandi s. VFD 76 legato al controLLo delle bandite"
a.1340 lignum de teriis vel de bandis. VFD 78 a.L340 li- GR.24 (Nizza) res laurabunt domino passo in arbit.-io
gni de terii s de bandis seu oneris. V FD 168 a.1340 ultra banneorum. I VI (Monaco) petebant quod in dieto castro
autem sc iciliam sic navigare possin!. . . dummodo redu- consules bannerii ponerentu r.
cantur ad modum Lignorum de b andis sive ad navare- L bandita. bandiolus. banneus. D bandita.
scarno CP 290 a.1343 cuicumque navi galee coche ligno banhat sn. ".gioco ~ 'azzard.o lecito, che ha COme po-
de bandis seu cuicumque alio Iigno navigabili . sta la consumaZIOn e ali ostena ' .
JAN . I 358 BR 558. FNG 38 e n. DMM 400: lignum de GR 2.86 a. L376 (Grasse) non debeat ludere ad aLiquem
bandis = lignum ad navarescham. lud um aleys uc h sed tan tum cau sa o latii a d banhat
bandita sf. "te rra comunale, boschiva e prativa, che MBA 401 a.I440 (Digne) banhal. .
il comune dava in uso per un anno, dietro compenso fis- L eyssuch.
sato in asta pubblica. L'appaltatore aveva il diritto di su- banilem sm. "specie di tessuto?"
baffittare o gestire in proprio la bandita, facendosi con- VCB 235 a.1245 (Boni f. ) rigatas duas de bani li .
segnare le bestie da pascolare dai singoli proprietari nei bannire vb. "battere, raccog liere (castagne )"
mesi in cui era p i difficile trovare erba. Ovviamente GSB 10.1 a.157~ (Baiard<; capiens castaneas in alienis
l'accesso alla bandita era vietato agli altri pastori" . castane.us, t~mdlu quamdlU banniuntur e t juxta solitum
RL 198 a. 1192 (Diano) ita quod habeant et teneant pro presentls Iocl nectantur.
bandita et castelania ... secundum usum diani. NL.I 24 bannire vb. "bandire, esiliare"
a.1203 terra illa que dicitur bandita communis. GR 24 rEA 45 a. 1?5~ (Alb. ) b an~iJe seu bandezare. CP 268
a.1267 (Apric.) de ementibus banditas sive herbagium a. 1264 banOl.v lt et forestavll. VFD 152 sg. a . 1316 non
communis. SEV 58 sg. a.1303 (Vent.) pascere et stare possent banmre .et forestare.:. - de quibus foresta tioni-
debeant in bandita ordinata capris tantum, et non a libi. bu s et banno eXlre non.,Possml. PPV 77 a.1370 (PortoY.)
- si vo]uerint transire ab una bandita in aliam. FCT 34 bann.ilurn vel forestatulll. LG 926 a. 1404 fores tare et
a.1379 (Triora) de bannis pratorum et banditarum. CST banmre de lanua.
288 a.13 81 (Taggia) ex.tra bandita plani ("Bandita del REW 930.
piano" : ampia zona comunale che sembra comprendesse L bamnire. bannitus. ba nnUI11. forbannire. froba nditu s .
la maggior parte del territorio verso mare di Taggia, D banire.
baDi 131 bara

bannire vb. "sottoporre al regime di bandita " s.xiv (Noli) sit bannum .. . soldorum qUlllquaginta. CVQ
RL 196 a.1172 (Diano) habeati s poteslat em bannend i et 36 1 a.1407 (Qu il. )et habeat medieta tem banni . SOV 97
piscand i et boscandi. BSM 162 .xiii. (M il!.) rubrica de a.1428 (On.) item si aliqui s feceri t presaliam , det bannum .
pratis banendis. FCT 20 a. 1280 (Triora) poss int pascere , FST 39 a.1592 (Triora) medietatem bannorum quarumcum-
Iaborare , bannire et di sbannire , venare et aucupar e. ASA que aecusarum quas ipsi respective fecerint.DUC.1 556.
458 a.1350 (Alb.) teneatur magi stratu s a1binga ne ... omni L bampnu m. bandum . bannire.
anno in die carnis proxime venturi ... bannire facere prata bannum sn. "bando, esilio"
gue dicuntu r sancti georgii et ipsa bifare et s.i gnare ... cum CDG.2 64 a. 1166 ideo in bannum publicum ex parte domini
signis certis positi in arundini bus seu Iignis et ipsa prata imperatoris federi ci ipsos mittimus et res eorum universas.
tenere banita usque ad festum santi johanni . de junio. LJ.l 1092 a.1251 bannize tur et nullo tempore de banno ex-
SCT 39: franco banjan, goto bandvja n "termin e usato per trahatur. CP 268 a.1264 bannivit et forestavit , de quo banno
indicare il divieto di uso pubblico dei terreni comuna li". et forestatione ... lA 179 a.1277 quidam ali i nobiles, civita-
RGS 1155 : germ. -jan latinizza to in -Ire .. tem egressi, banno fuerunt ad seri pti perpe~uo. VFD 1.53
L bandita. di sbandire . disbann ire. D bannire. a. 131 6 de quibus forestationibus et banno exne non pOSSlllt.
bannita sf. "bando, notifica zione" PRV 209 a. J334 (Sarz.) in dieta forestacione et banno.
PLV 104 a.1260 (A lb.) crias et bannita s et deveta. bannum sn. "pubbli cazione (ma trimoni a!e)" .
L bandum . PCC 137 a.1351 (Sav. ) quicum que vero matnmo ma clan-
bannita sf. bandita" destina bannis non editis eonfeee rint.
BSM 162 s.x iii (Mil!.) de non incidend o in bannitis .. . de bannum sn. "bagno "
loeo guo bannite fieri debeanL .. 'de non pascand o in ban- PVP 264 a.1462 par unum Iinteam inum de banno.
nitis ... de banniti s ape rtis. ASA 303 a. 1350 (Alb.) non
L balneum .
possit fieri aliqua bannita civibus albingane de terris silve-
baola top. (Sav.) . . . .
stris sive boschis . BSO 193 a.1581 (O nzo) omnes te rre, SRC 206 a.1272 (Sav.) in saona, loeo ubl diCltur baola Sl-
canneti et prata et omn ia pascua territori i untii sint. .. ban- ve praeli. PCC 115 a.1334 (Sav.) (Reg .: una pezza di or-
oita . . . et custodiri et servan debeant ab omnibu s bestii s. to) ad baolam .
L bandita .
L baiola.
bannitu s sm. "esu le, bandito " baonen sis agg. (mar.) " di tipo di timolle"
SRC 275 a.1268 (Sav.) non receplab unt bannito s. CST DCG 337 a.1383 temone s guatuo r scilicet baonen ses
209 a.1381 (Taggia) banni ti et forestati comuni s ianue. duos et latinos duos. LG.769 a.1404 eochis vero seu na-
L bannire . banditu s. vibus baonensibus.D CG.33 7: "da Bayona (Sp.), o Bayon-
banniz are vb. "bandire, esiliare " ne (F!;); tipo di timone che non sappiam o identijcar~.
D.l 1092 a.1251 bannize tur et nullo tempore de banno Cf JAN.2 1 sgg . bavones co "di ricambi o" . Forse meglw
extraha tur. intende re come mahone nsis "a lla foggia di Mahona (Iso-
L bandezare. banni re. le Baleari), come ve ne erano "alla navarre se ".
banola sf. "bagll arola, mastell o per il bagno"
D baonex e.
RCO 128 a.1286 (Ort.) banolas tres . bapta n.p., m . " Battista Bap.ta) "
bannum sn. "bando, norma, decreto " MSl 323 a.1500 d.nus bapra de opizato . MSP 43 a.1508
PCC 75 a.1311 (Sav.) omnia banna et statuta precept a et iohanne s bapta. SCS 297 a.1530 d.ni jo. bapte de cima-
ordinam enta. ralis. MNS.3 16 a.1679 (Sav.) joannem baptam .
L . banduJ1l. L baptinu s. D batta. batesto.
baDnum sn. " diritto di bandita "
baptiDu s n.p. "Battist ino" . . . ..
FAF 25 a.1226 (Ormea) ita tamenq uod rovare sint in ban- MSI 320 a.1498 baptinu s filius IUham canecat eru. MSI
no constitute .. . quod non incidantur per homine s ulmete. 326 a.1500 baptinu s de plaza nepos bernard i calciola rii.
FCT 34 a.1379 (Triora) de bannis pratorum et banditarum .
D batina.
RPA 45 a. 1230 (Pigna) et habeant banna communiter. baptisi mum sn. "battesi mo" .
L bandita . . .
CGS .2 71 a.1162 si melese ancilla mea ad baptJslm um
bannum sn. "diriuo di imposiz ione"
pervene ri t.
CAC 164 a.1179 (Sav.) reservan do in nos rosias et ear- D bateximu. batismo.
reum et bannum et placita et albergariam et dare et tolle- baptuti sm. pl. "battuti, peniten ti riuniti in confrater-
re terre ... LJ.l 490 a.1202 de omnibu s fide liLatibu et fo-
nita"
dris et bannis et drictis et tortis et omnibus usanriis quos SCS 304 a. 1530 (Sav.) ecclesia sancti bartholo mei de so-
habeban t et capiebant. IEA 75 a.1212 (A lb.) de castro de Iano in varagin e tenetur a baptutis seu verbera tis.
petra et cum omni districlu et comitat u et iuri sdictione . ..
L batuti .
cum omnibu s placitis et bannis, in foudro et in rocta et pe- barra sf. "sba rra, chiavist ello"
dagio. SRB 156 a. l216 (Sav.) et fldelitatibus et fodri s et CSS 190 a.1435 (Sanr.) iam clau sis hostiis domus cum
bannis. LJ.J 946 a.1234 dictum casLrum et villam, homi- ferro, clave, ve! cera sive barra.
nes et iuri sdiction es habeant et teneant. cetere vero, excep- barra sf. "nome di /la ve da carico marsigliese"
tis predictis, ad ipsos consortes sive domino s de carpaxi o OP 119 a.1203 ceperun t nave m unarn magnam marsilien-
pertinen t in ipso castro, villa, hominibus, iuri sdiction e, se-
sium nomine barra. "
gnona, bannis, placitis, rosiis, serviciis et aliis. JEA 84 a. BNN 73: "questo nome non compare altrove .
1263 (Alb.) dacitis et eollectis et bannis et roxiis, angariis
baraba cognom e
et paranga riis. FAG J40 a. 1300 (Ferrania) decimam , dric- LJ.2 481 a.1319 (Sanr. ) grimaud us baraba.
tum, moland ina, batenderia, fulla , banna, penas, pascheria.
D ba,.raban.
L contrab andum. barrac aml barraca mel barraca men sn. "tessuto (o
bannum sn. "ammen da. penalit"
veste o coperta) di panno di capra" .
FCT 12 a .1250 (Triora) si t eo ndem nat us ad bannum et LJ.I 361 a.1190 barrach amium pecias xxxv, arrazlor um
emenda m. RLB 33 a.1283 (Castell aro) item si quis domum pecias xxv. CGS.2 204 a.ll64 tria coperto ria, quatuor
alienam vel grangiam ... fregerit, bannum seu penam quin- lintea vetera, barrach amen unum. SMV 48 a. 1185 lego
quagint a solidorum incurrat. ASA 352 a. 1350 (Alb. ) si ... leetum meum . .. cum sacone et cum coopert orio et barra-
actor iuraverit se non posse dare pignus banni. RVN III chamin e et cussino . CNM. 46 a.1204( Sav.) et baracha m
bara 132 barb

i. et sospeale i. CNM 78 a.1205 (Sav.) unum barracam. barata sf. "baratto oneroso, fraudolento"
LMS 64 a. 1222 lectum meum videlicet coopertorium et CGS .2.42 a.1161 non facturis inde baratam usure.
unum barachamen et duo linteamina et unam culcitram. non fenerari neque facere baratam Cum aliqua potestate.
CGG ]48 a.1260 (Portov.) item baracaroe unuro. barata re vb. "barattare, scambiare"
PCV68. . LJ,2 247 (= BTS 173) a.1290 baratare et vendere libere
L barrachamen. baracamillus. baracamus. barracanem. et expedite ... - et ipsas ..merces revendet in alexandria
D barracano. seu baratabit. SSA.2 21'1'a.l345 (Sav.) de re exhibenda
baracamillus agg. "di specie di panno et non barat~nda. DMC 254 a.1404 centenaria triginta
AS 76 a.1432 quilibet texeranus qui intraverit artem seta- sep~em mastlcorum vel 9uanla pars esser ipsorum que ...
rie .. . teneatur ... manifestare consulibus seateriorum ve- navIgata, baratata, vendita et destinata in parte ad partes
rum precium quod invenerit seu habere potuerit de quoli- occidentales ...
bel panno syrico quem laboraverit. .. si ve ad numeratum L barata. barataria. baratarius. D baratar. bat.
sive ad teropus seu baracamillum pannuro vendere aut baratare vb. "truffare, frodare"
permutare voluerit. ~AS 41 n. a.1463 aliquam quantitatem septe que furtiva
L barracam. Slt aut baratata.
baracamus sm. "tessuto (o veste o coperta) di pelo barataria sf. "gioco d'azzardo; imposta sui giochi
di capra" d'a zzardo"
CGS.1 25 a.1I56 duos baracamos iauni. GC 195 a.1192 LG 360 a.1363 potestas peyre non possit ... vendere bara-
donatione ... de barracaroo 1. tari~ lo~ie peyre. eRA 71 a.1388 (Alb.) barataria sive
PAC 14, 19,20. REW 941. ALN 113. PIA 31. M.CORTE- baslhazana. OMC 453 2/xv. ludum baratarie seu bista-
LAZZO, LN ] 8 (1957) 95-97: < al'. barrakan, m.s. rie. - introitus baratarie.
L barracam. D ba rata re. barateria.
barracanem sm. "panno o veste di pelo di capra" barataria sf. "baratto oneroso, fraudoLento"
DRG.245 a.1200 barracanes ii. de belvaxii. PCP 660 a.1316 ad excludendum eciam baratarias eorum
barrachinus cognome q~e utu!,,~ur circa curi~s, qui dampna maxima inferunt
NL.27 a. 121 6 a te nicoloso barrachino. PCC 48 a.1319 mlserablhbus et paupenbus personis et aliis.
(Sav.) iacobus barachinus. SRC 59 a.1394 (Sav.) ioannes ba- barataria sf. malversazione, corruzione"
rachinus. SRC 574 a.1399 (Sav.) pro christoforo barachino. LG 96 a.1327 ~ulte condemnationes .. . non exiguntur ...
PIA 66 < arabo? sed pro baratarus ve] alto 'modo cassantur sive abscon-
barragus sm. "steccato, riparo di bestiame" dun~r ve] aniehilantur. LG 327 a.1 363 pro baratariis et
CSS 228 sg. a.1435 (Sanr.) camparii ... teneantur inquire- IlleCite pr~ceptls . LG 538 a.1403 de venalitate, dolo malo
re in barregis caprarum. - incidre . . . arborem pro fa- et. baratana. ~G .950 a.1404 de baratariis puniendis ...
ciendis barragis seu clausuris bestiarum. GR 24 (Natici- ahquando contmgll quod. comodatarius sive depositarius.
no) furtum . . . in domibus, portici s, barraghis, areis. vel !lle CUI res vel p~cuma ~raditur alii preferanda .. . uta-
L paragus. D barr. baru. tu.r ll1a re ve] pecuma ad ~hum USum quam ad quem de-
barali baralem cognome stmata est. LG 663 a.1406 culpam maniariarn vel barata-
FNU 217 a.1214 obertus baral. LMS 33 a.1222 oberto riam. AS 71 a.1432 ut baratariis et furtis plenius obvie-
barali. turo TL.3 ?8? a.I449 pro baratariis et aliis indebite per
L barilem. barulus. D barale. eos commlSSIS. OSP 5 a. 1459 nisi dolum fraudem vel
barancia sf. "bilancia" baratariam forte committerent. .
ASA 324 a.1350 (Alb.) omnes qui habent barancias et baratelus sm. "orcio"
qui vendunt ad pondus sive ad barancias. SIP 176 a.1420 (Massa) unus baratelus ab oleo.
L balana. REW 1038.2. SIP 201.
barancum sn. "burrone, voragine" D barastru.
GR 2 .18 (Garessio) capre vero non stent nec vadant a baraterius sm. "mercante; cognome"
tecto bernardi inferius usque ad baranchum' calando ad Ca,S.l 45. a.1156 rib~ldus baraterius .... AES 14 a. 1163
planum. alll!cus gnllus baratenus. SC 462 a.1172 philippus bara-
*barranca: VBERTOLDI, SMA 512 sg: gallico? G.ALES- tenus. .NL.l 3. a.1202 lambertus baraterius. NL.l 129
510, RSL 15 (1949) 224, 227 ; SE 9 (1935) 145 sg: a.1203 In fundlco quondam philipi baraterii. NL 2 117
anario. 5MB 126: elemento di sostrato. a.1216 testes henricus b~raterius et obertus baraterius.
barasetum sn. "balascio" VCB 176 a.1239. a te nIcholoso baraterio. BNA 325
BBL 100 a.1473 pro uno baraseto et uno rebineto et due a.1261 (Vent.) GUlllelmi baraterii.
costete adiamanti AES 14.
L balaxium. L baratus.
barasium sn. "balascio" baratus sm. "scambio, vendita"
ORG.2 564 a.1259 lb.... implicatas in annulis aureis li- PVP 290 a.1492 in uno fardello, habito a iohanne bapti-
gatis cum robinis, smeraldinis, barasiis et safiriis et in sta ... per ~omam ~a~aneum.ad baratum de pecis 53 man-
smeraldinis. DDG 503 a.1376 pro barasiorum peciis iii. tuanarum lanue mihi spectantes per f. 205 netis ...
NIS 353 a.1425 fermatium unum de auro cum perlis et L baraterius.
barassio ... collanam unam de auro cum perlis septuagin- barba sm. "barcaiolo"
ta septem cum barassiis septem et uno zafirro. PPG 82 n.12 a.1485 ars barcharoliorum qui vulgo barba
L balaxium. appellantur.
barata sf. "baratto, scambio" barba sm. " zio"
LJ.I 521 a.1204 de baratis denariorum. LG 356 a.1363 CHA~ 2.6 9 a.984 (Asti). rotbertus filius quondam item
liceat. .. merees emere ad preeium numeratum et ad bara- stavehom barba et nepotlbus de loeo monte alto. ReA
tam de rebus presentialiter tradendis impune. ASO 51 207 a.1007 barba et nepos. CGS.2 241 a. l164 buronus
a.1381 quas perlas ... habuit ex quadam barata facta cum meus barba.
quodam saraceno cum una cassia corallorum. LG 692 L barbanem. barbano. barbanus. D barba.
a.1406 in modum emptionis cambio barate vel aliquo barba auri n. di nave; cognome
alio modo. VNB .32 a. 1247 (Bonif.) cum sagita que dicitur leo bar-
L baratare. D barata. baaun.
l' '+' J""j+' *h'ieI!l. +" ii

barb 133 barb


barbab runa n.p. barbar inus sm. "tipo di coltello"
BSR 123 a.1186 ugoni de oxeleto cum barbabruna. PLP 88 a.1250 (Sav.) latrones tres armatos , habentes ...
barbac ana sf. "barbacane. opera muraria di fortifi- cultellos in manibu s, scilicet barbarinos.
cazione " barbar ius sm. "barbiere"
DC 245 a.1171 et alter murus, qui appellabitur barbaca- CA 621 a.1292 item in duobus lapidibus pro barbario.
na, levabitur. .. ASA 3 a.1254 (Alb.) in ponte faciendo ... IVC 54 a.1295 cum ergo barbarius ad radenduro princi-
et in barbacanis comuni s et operi bus que pro utilitate co- pem accederet. . ..
munis ordinata fuerunt. PTS 69 a.1258 (PortoY.) actum
L barberius.
in barbachana dicti castri . BNA 15 a.1259 (Vent. ) actum barbar ius agg. "'(di terreno) incolto"
in barbaca na castri collis vintimi lii . ZTA 25 a. 1288 .
G .PETRACCO SICARDI , BUg. 17 (1965) IO sg. a.1436 (PI-
(Alb.) expendere . .. de pecunia comuni s in muro sive bar- gna) in terris barbarii s sive gasquis . .. de ipsis terris ga-
bacana cente f L ianue. CRA 135 n. a.1288 (Alb.) de se-
squis seu barbariis.
pibus que sunt in civitate intra barbaca nas ... de compIen-
Cf. Barberino top.
do muro sive barbacana que est iuxta portam lurlate iuxta
barbar ubea cognome
beudum et viam. ASA 328 a.1350 (Alb.) de non facien- BNA 123 a.1259 (Vent.) iacobo barbarubea. MIA 101
da tintoria in civitate albinga ne nec in barbacanas. ZTA a.1303 (Sav.) Guille1mus barbarubea.
39 n. a.1397 (Alb.) pro refficiendi s barbachanis ture ga- L barbarugia. D barba. barbarussa.
belle ... - super reffecione poncium barbacanarum, tor-
barbar ugia sf. moneta . . . .
ris gabelle. TL.l 321 a.1455 item aptari feci maiorem UI 271 a.ll72 untia de marca paple. de manms roelechl-
partem barbacane porte. nis et barbarugiis pro marcha argenti.
REW 941a. DUC15 68 . ALN 421 < arabo . CRA 135 L barbarubea. D barba. barba russa.
(Alb.): "indicava nel s.xiii. la parte esterna delle mura,
barba rum sn. "rabarbaro"
qualch e volta anche lo spazio f ra e mutra e ilfossat o; in DRG.3 1052 a.1312 libras viginti in pondere de reubar~
seguito, anche la zona interna adiacen te alle mura ". baro ad libram ianue existimatas ... renuntians exceptJOm
D barbacan. barbacana. non habiti et non recepti barbari ... . quod reubarbarum .. .
(porta) barbac ane top. (Noli)
L reubarbarum.
RVN 128 s.xiv. (Noli) cala galee inte\1igatur esse a porta barbaz elata I barbaz erata n.p., m.
predict a (porta magna vin ee conventi sancti francisci) CDG .2 289 a.1184 in podio barbaz elate . LI.161 6
usque ad portam barbacane. a. 1218 (Vent.) barbazelata.
barban em sm. "zio" TL.2 65 a.1460 jacobus de barbazerata.
CHAR 53 a.872 (Asti) pertenit de barbane meo stadever-
to seu de germano. D barba.
barbat a sf. "barbuta .
L barba. ASD 65 a.1381 coyretum unum magie grosse . .. barba-
barban o sm. "zio"
tam unam veterem cum sua magia.
RCA 162 a.983 quantum antea tenuit avius noster tho-
L barberia.
mas, et barbano nostro venerando buca nigra. RCA 283 barbav aira I harbav aria cognome
a.l062 et andrea barbano meo. BSR 195 a .1153 bonusv assallu s barbava ria. SC 369
L barba. a.1188 bonusvassallus barbavarie. GC 299 a.1191 a bo-
barban us sm. "zio" novassallo barbavaira. GC 45 a.1200 w~lelmus barbav;3
PAC 14 a.973 de barbanis seu parentibus meis. CGS.2 ria. GG 45 a.1200 wilielmum barbavalram. ~SR 3 r-
61 a.1161 dono tibi wuiliel mo buroni barban o meo. a.l214 nicola barbavaira. GRR 93 a.1433 franciscus ba
CGS.2 151 a.1163 aut matri eorum vel barbano eorum.
CDG.l 556 a.1182 (Sav.) consilio . .. gandulfi, barbani bavaria .
minoru m. GC 133 a.1191 filie sui barbani ioannis. GG PAC2.
D barba.
56 a.12000 enricum . . . blancum meum barbanum. GG.2
barbax ora cognom e
308 a.1206 ab enrico dete salve suo barbano. NL.I 273 LJ.l 1166 a.1252 obertus barbaxora. BNA 104 a.12 59
a.1210 tibi guilielmo pontio ... barbano meo. (Vent.) willelmus barbaxora.
BIO 12 germ ALE 40 "uomo barbuto. anziano".
D~~ .
L barba. barben a I barber a sf. "barbuta, parte dell 'amlatura..
barbar ascum top. (Lunigiana)
elmo munito di camaglio e di nasale" .
HSL 18.90 a.1191 (Luni) CNM 239 a.1204 (Sav.) osbergum i., barbera i., elmuT ~
D barbarasco. NL.2 69 a.l2l6 pancerie iiii et barberam ynam . N .
barbar egal sn. "spelta, farro" 218 a.1225 corellum i. ferreum et barbenas 11. ferrI.
CAC 338 a.1180 (Sav.) de grano quartini xiiii, de avena
quartin i X., de barbaregal quartini X., de melica quartini L barberia .
x .,et de ficubus quartini iiii . barber ia sf. "barbuta " . . . s
CNM 254 a.1204 et est illa.cau sa (cau~~ clvtle) unl~l
Cf NIG 14 (Cuneo ) barbariatum, 111.S. barba) barberi e. NL.2 69 cum tnbus b~rbef11s. LMS 3
D balbary. a.1224 panceri am una m et barben am unam . Pl:-P 88
barbar escha sf. "ce ra di Barberia" a
a.1250 (Sav.) latrones armatos habentes barberias In c -
DDG 240 a.1376 pro barbaresche panis xxv et sachis iiii.
pile connexas retro et cultellos in manibus.
barbar ia top. "Barberia (Africa sett.)"
L barbaria. barbena. barbera. barboria . barbuta .
RCA 9 a.1143 omnes naves que venerunL de ultramare ...
barber ia top . "Africa settentrionale ?" .'
et de iUis partibus. et de barbaria . et de affrica. Lj .1 1485 GLI Gloss. lana barberi e "lana di Barberia, di quah ta
a.1279 in toto garbo barbari a yspania . DKR 183 a.1414
si exonera te fuerint in barbaria. medioc re" .
barber ius sm. "barbiere; cognome" 22
Dbarb ia . GC.2 23 a.1191 gerardu s barberi us. LMS 55 a .. l~ Us
barbar ia sf. "barbuta" obertus barberius. CGS.2 292.7.A a.1226 obertus utIn i
LMS 531 a.1226 panceriam et barbariam et gamberias. barberius. CGG 68 a.1259 (PortoY.) conscilio bonac~rs
CGG 225 a.1261 (PortoY.) barbariam unam. barberii. DAF 92 a.1300 iohanninus de accon, barb~nll;~
L barberia. RBR 23 a.1302 (Sav.) petrus barberius, sacri palacJl n
barb 134 bare
tarius. CAT 144 a.1326 (Alb.) heredes facieti barberi i de cias pro barca de camerio. BGS 100 a.1252 et cum bar-
ulmeta. SA 236 a.1340 (Sav.) ars barberiorum. LG. 665 cha canterii et barcha parascalmi . CGG 407 a.1275 na-
a.1406 ars barberiorum. GR 99 a.1428 (On.) barberi i te- vim unam cum barchi duabus, videlicet una de paroscar-
neantur habere bacile unum et toagiolas. TL.3 655 mo el gondola quadam. BSL 6 a. 1246 unam barcam
a.\449 barberius unu s doctus in arte cerugica. PVP 3] 9 canLerii. BGS 104 a.1253 et cum barca canteri.i et alia
a. J 504 pro magistro petro barberio pro eius mercede me- parascalmi et alia barcheta.
dicandi eam. MSP 43 a.1508 data est bailia a consilio ac JA~.2 388 sg~. PVB 207. VPM 236 sgg. BSL 6, DSP
parlamento ... provideri de idoneo barberio seu cirurgi- 13 nome derIvalO da/legno solido ond'era costruita ta-
co ... prout fuerit expediens. le barca".
L balberius. barberius. barbitonsorem. D barb. L barchata. barcheta. barcariu . barchezare. canterius.
barbeta cognome; soprannome D barca.
MBL 3 s.xi. (Lrins) lambertus barbeta. MBL 348 s.xi . barca sf. "bica, pagliaio"
(Lrins) filii domni lamberti barbette. SPV 18 a.1508 OSM 29 a.1 ] 90 domus de levana eum terram de circum
baptista cicalla de ianua dictus barbeta. faxa in qua sunt barche. '
D barbetta. D barca.
barbi sm. pl. "trasportatori" barchairolus I barchayrorius sm. "barcaiolo"
CDC 265 a.1392 cere panes iiii. centenaria xv. per lb. cl. ASA 326 a.13?O (Alb.) qui .libet barchayrorius habens
barbi . barcham de albmgana. DSP 33 a. 1459 aliquis platarolius
D barbo. barchairo1us.
barbina sf. "parte del maiale" L barcarius. barcayrorius barcharolius. D barcaiii'_
RCP 139 a.1188 (Luni) de porco quem coci interfecerim barcalium sn. "sba rramento di canne per la pesca
et paraverint ad opus coquine, ipsi coci debent habere su- neifiumi"
matam ... et debent habere collare preter barbinam, et GR 85 a.1381 (Tag.) aliq ua persona non possit ponere
caudam cum tribus nodis barcalium in dieto f1umine .
barbitonsorem sm. "barbiere" D barcagiu.
NIS 355 a.1425 bacille unum de argento a barbitonssore. (de) barcana cognome
TL.l 329 a.1 455 barbitonsoris relatione (per dichiara- BG ] 20 s.xii (Sav.) turris richelde de barcana.
ziione del barbiere). D brcanu.
L barberius. (monte) barcario top. "Mombarcaro"
barboria sf. "ba rbuta" CHAR 334 a.999 sale. monte barcario . CHAR 403
RCO 128 a.1286 (Ort.) barboriam feri. a.1O 14 sale. monte barcario.
L barberia. L monte barcario.
barbota sf. "struttura difensiva delle navi da guerra" barcarius sm. "ba rcaiolo; cognome"
lA 119 a. ] 290 et paratis trabucis et platis cum barbotis PMS 18 a.1175 (Sav.) a te petro harcario. GIB 382
et aliis necessariis pro turribus dicti portus capiendis et ~.l 175 petru barcanus. CRA ~ L8 a.1417 (Alb.) pro uti-
dirruendis ... htate .... merca lorum et barc han orum vendencium et ap-
IVI, n. "copertura a volta, di .cui si fornivano chiatte e pOrtantlum gran um .
anche galee per proteggerle dai prioiettili lanciati dalle L barca. barchairolu . barehayrorius. barcarolius.
torri nemiche". barcharolius sm. "barcaiolo"
Cf. C.MANFRONI, Il Banco di San Giorgio, Genova 1911 CGG 138 a.1260 (P.ortoV) philipus barcarolius. RL 112
p.445. DUC.l 573 . JAN.2 224, 258. MNA 83 (a.1386, ante 1331 pratarolu vel barcharolii. SSA.2 89 a.1345
Caffa). (S~v.) pro conventu Ipsorum (fratrum) ... veI cade barca-
L imbarbotare. D barbotua. rohorum. LO 6?5 a.1406 .ars barcharoliorum. LG 722
barbuta sf. "barbuta; soldato munito di barbuta" a.1406 barcharohu eUl US dieta barcha fuerit, seu qui bar-
G.BARELLI, RII.7 (1952) IO a.1363 barbutas sive homi- cheza~et 'psarn. barcham. PPG 80 n.12 a.1485 ars bar-
nes armigeros de equo. NBL37 a.1390 item barbuta una. charoltorum qUi vulgo barba appellantur.
L barberia. berrutus. L barcarius. barchairolu .
barca sf. "nave da carico di media portata, a vela e barchata f. "il carico di una barca"
remi, usata per il piccolo cabotaggio" LG 439 a.1383 .si quis calcinarolius vel aliqua persona
COS.l 314 a.1159 calcabimus ... navim et barcam et ca- que vehat. .. allqu a barchala .. . laterum. TL.3 599
ravellum copertum. PTS 49 a.1258 (Porto Y.) quarterium a.1'74 9 conducanl. .. pro quolibeL viagio barchatam unam
unum mee barche, que vocatur falconus. CGG 42 a.1259 lapldum. DSP 121. a. 1466 uni ver as naves .. . tenentur
(PortoY.) terciam parte m unius barche dite rose. FNV asportare de recepllbus commu ni s .. . barchatas ab octo
287 a.1254 barcam ... cum sarcia et apparatu. SAO 137 usque. lD dechem et octo Jacll. PVP 321 a. J 504 pro barca-
a.1342 super naviculas que barche dicuntur ascenderunt. Ils qumque arene.
SSA 66 a.1345 (Sav.) non possint facere armari aliquam L barca D bar, ala .
barcam. PLL 467 a.1441 reme pro barca, laudo et gon- barceUenia n.p., f: (corr.: barcellonia)
dora. PVP 329 a.1504 tercia pars unius barche portate SLS .2 6.4 a.l. 233 (TOirano) sibill a bocela et barceHeni
minar. 260. L barchmoma. a.
barcal anche barca canterii/ de canterio sf. "scia- barchezare vb. "condurre una barca"
luppa, piccola imbarcazione da carico che andava a ri- LO 722 a.1406 barcharolius cuius dicta barcha fue ' t
morchio delle navi di grossa portata. qui barchezaret ip am barcham. n > seu
CAF 22 ad a.1124 navem unam maiorem ... de quadrin- L barca. D barchez.
gentis viris armatam invenerunt, et barcam abstulerunt barcheta sf. "piccola imbarcazione' scialupp "
DNB 20 a.1l82 navis ... cum barcha et barcheta. OS 55 DNB 20 a.1182 navis ... cum barcha e; barcheta~ AI 15
a.1195 cum barchis canteriorum. OP 103 a.1206 supra- a.1226 ga leas quatuor el duas sagitteas et buc o
]. lUm ma-
dicti vero consules maris tres magnas naves cum tribus gnum e t b are h eta et al13 .,gna annavit. BGS 104 a.1253
galeis, barc is tribusque canterii magnis ... armaverunt. et cum barca canleru et alla parascalmi et alia bar h
AI 161 a.1245 dum in barca canterii descenderent. BSL DSP 93 a.1436 pro schiffeti el barchetis parvis. c eta ...
6 a.1246 unam barcam canterii. BOS 82 a.1248 duas or- L barca.
barc 135 bare

barche ta n.p. bardac hinum sn. "baldacchino"


CGG 19 a.1259 (PortoV) actull1 in portuveneris, ante do- ASLSP 13 (1879) 402 n. a.1500 quoddam bardachinum sive Ul
mum barchete. CGG 60 a.1259 (PortoV ) testes barchela vulgo dicitur palium de borcat~ foder~tu~n camocato sub quo
quonda m piperini. in processioni bus solitum defern sacratlsslmum corpus d.n .J.c.
L barca. L baldachinus.
barchet i top. (Torria, On.) bardan etum top. "Bardin eto"
SOV 331 a.1428 (On.) via qlle vadit in barchetos. CAC 468 a.1181 (Sav.) vitalis de bardaneto . SRC 390
D barchette. a.1324 (Noli) in silvis et nemoribu s ville calezani et bar-
barchin onensis agg. "barcellonese" daneti ... homines calizani et bardaneti .
TL.2 468 a.1467 nuper interceperunt navem unam catala-
bardan um top.
norum seu barchinonensium cum una navi bi scainorum. RCP 180 a.120 I (Sarz.) quod homines de falcinello debebant
L barchinonia. uti, boscare .. . in bosco qui est ultra montes versus bardanum.
barchin onia top. "Barcellona" barden a soprannome
CDG.3 207 a.1202 lignum de naula non ibit in pelagus FAG 170 a.1313 ego enricus qui dico(r) bardena de per-
ultra sardineam aut barchin oniam. DKR 33 a.1409 in
lo, habitator ceve.
maioricis, barchinonia, valentia. SRC 817 a.1410 (Gen.)
D bardana . bardena.
et inteliga tur salo esse illum locum sive illum flumen bardez onus cognome
quod est ultra barchinoniam iuxta ragonam per quinque G .BALB1S, AMSSS SP n. S. 15 (1981) 50 a. 1206 (Mill.) wi-
miliaria sive circa.
lielmus bardezonus.
L bareellenia. barchinonensem . L baldizonus.
barchio nata sf. "balconata" bardine lla sf. "specie di tela"
LCA 57 a.1398 (Alb.) (costru zione di un carnpanile) he- ICG 6.342 s.xiv. de sauma piperis ... fustaneorum vul-
dificab it et laborab it barchio nalam unam et solariu m pium et bardinellarum canelle masticis ...
unum. L baldi nella.
L balconata. bardine ta top. "Bardineto"
barchio nem sm. "balcone, finestra" E.CAVALLI, RH 4 (1938) 233-235: a.1076 pagus bardineta
MSB 79 a.1304 non possit facere ... aliquem barchio - (documento falso ).IVI: a. 1 171 locus bardineta.
nem ... nisi essel ferratum. SSA.2 78 a.1345 (Sav.) pon-
L bardineto.
tiles et capsias de barchionibus. SSA.2 86 a.1345 (Sav.) bardine to top. "Bardineto"
fenestras, portas seu barchiones. N.LAMBOGLlA, RH 20 (1965) 4 n. (Cronaca del mona,ste-
L barconus. ro di S.Pietro in Varatella (s.xiii-xiv): presunta donaz/On.e
barcina rius sm. "asse, tra ve, legno d'opera " di Carlo Magno (s. viii-ix) alio loeo qui nominatur bardl-
DAA 17 a.1274 barcinarios ... Iign<e>os signatos signi tui.
neto.BCB 100 n., 113 n. . '
DAA 30 a.l274 barcinarios centum honeratos in nave mea. L baldanetum. baldenetum. bardanetum. bardmeta. bardJ-
DAA 36 n.: "cita M.DuLAUR1ER, Historiens al'ml1iens des netum. D bardineto
Croisades, L. 749, 752 ; 863 secondo cu i si tratterebbe di
bardine tum top. "Bardineto" .'
voce armena, designante una misura di volume. Ma si deve ST.9 66 a.1355 castrum ex villa bardJJ1el1: BAV 191
piuttosto intendere "legno d'opera " in generale n. a.1393 (Moncalvo) loca et poderi a locorum tmom, bardl-
barcho nata sf. "balconata, arcata di balcone" netti, peciole, bagnaschi.
LCA 58 a.1398 (Alb.) barchonatam campanilis. LPV 7
a. L421 (Alb.) quod iste due apothece notariorum dirue- L bardineto.
bardon i n.p., m.
rentur ... et ipsa lobia fieret cum duabus barconatis. RCA 337 a.1143 testes ... bardoni clericus.
L balconata.
L bardus.
barcon em sm. "balcone,finestra"
bardus n.p., m. ..
NB 89 a.1198 promitit barcones et fenestra s facere in vo- BCG 200 a.] 097 presbiterum bardum fIliUl1l quonda m
Iuntate oberti.. . PLP 81 a. 1250 et ego apposui me ad
barcho nem meum . PLP 103 a.1250 (Sav.) dixi: tu es mmtini.
L bardoni. D bardi.
meretri x et facis salire slrupalores a barchonibus.
barreg um top. (Diano S.Pietro) . . .
L barconus. FCL 60 a.1363 usque banegu m. GR 53 (Diano) recta li-
barcho nus sm. "finestra, balcone" nea usque ad barregum azarii, et a dicto barrego usque ad
RBR 19 a.1254 (Sav.) deversus barchonos di.cti branda-
Iis. PPV 84 a. L370 (POrt.o v.) proieere aliquam aquam vel glaream.
brutezu m de aliquo barcono. LPV 7 a.1418 (Alb.) quod L paragus.
barrel/ barrell um sn. "attrezzo da pesca: rete a ma-
ipse de mandato judicis albingane feci! unum barconum glia con ulla lunga corda, munita di piombi alla il1~?oc
in camera palatii ubi habitat dictus dominu s judex.BLG catura inferiore, maneggiata con due aste affiallcate
30. MIL 196 long. (che pure non ha subito la 2. Lautver- GR 2.49 (Sospello) piscantes cum co~bi.no, na~zea, ...
schiebung) balk/palk "palco, impalcatura" . banel. FST 96 a.1592 (Triora) nec ulLl heeat allo modo
L balcona ta. balcone m. balconu s. barchio nem . barco- piscari rete nee , ut vulgo dicitur, barre Ilo, nec quolibet
nem. D barca. barcoll.
aLio instrumento.
barcon us sm. "tendaggio di finestra ?"
BVP 50 a.1395 barconu s unus inceratus. L barrel. D barer.
barcos a si "barcoso, barca di piccola portata adibi- baresel lus cognome
CGG 51 a.L259 montanarius baresellus.
ta al cabotaggio "
L barrixellus.
DOG 288 a.1376 pro grane de coranto sachi v.... delatis
bareste rius sm. "balestriere, soldato annato di balestra"
de sycillia in barcosa iohannis clavonerii. DOG 297 a.1376 CNM 186 ca.1205 expendit ... bizantios xcvii. in compa-
pro casei cantariis c. delatis de sycillia in barco sa rogerii
gna et in baresteriis atque in marinariis necnon aliis rebus.
de urso.DUC.l 575 barcussius: navis species. JAN.21.63.
barda sn. "sella, basto?" L balistarius.
bareste rius sm. "fabbricante di balestre"
ASD 81 a.1381 (Caffa) item barda unuro magnum (elen-
CAT 124 a.1323 (Alb.) guillelmus baresterius.
catofra tovaglie, tappeti e coperte).DUC. l 575. L balistarius.
bare 136 bari
barexoDum I barexum top. "rio Balestr(l (Toirano)" rum. LG 665 a.l406 ars barilariorum, .P VP 269 8..1462
LAV 413 a.1256 (Alb.) aqua barexi. LAV 413 a.15'75 item serras duas pro barrilario . .. item marracinum uaum
aqua barexoni. . " pro barrilariQ, item raspam unam pro barrilario.
L balista. D barescione. L barilem.
bargae top. barile sn. "barile"
SCT 133: TV ca.110 d.C. CGS.l 154 a.1157 specias in uno barili ... libras xviii.
L paragus. D barga. CGS.2 43 8.1162 in uno barili de corallo. DDO 229
, .bargagi/ bargagii top. "Bargagli" . ~ .. ~376 bisagra barile i. CDC 5 8.1386 pissium bariIia
RCA 298 a.1143 pro quadam decima bargagil. CGS.l 80 1111.
a.1156 pro toto quod habeo in plebeio bargagiis in peciis L barilem.
terre inferius scriptis. barilem st. "barile; unit di misura"
PAC 6. , ST.9; 148 sgg. ReA 8 a.ll ~~ barilem unam olei. CAC 497 1182
L bargaginus. bargagium. bargali. bargalina. bargalinus. (Sav.) de bamli una de fabis .. . et de vegeticulauna. _
bargaliuJll. bargallus. bergaginus. bergalli. D bargagli. fabas cum barrili et butticellam. OSM 115 8.1190 ~
bargaginus agg. "di Bargagli: cognome" et concas et ~ariles et nastritas el tinam CGG 99 &.1260
U.2 792 a.1321 (corr.: 1373) simon bargaginus. (PottoV.) bariles~uodecim vini boni et puri, 000 148
L bargagi. bargalinus. a.126O (PortoV.) Unarn unam ad decem bariles. ilem bari-
bargagium top. "Bargagli" lem unam ad oleum. SSA 160 8.1345 (Sav.) banilem
RCA 298 a.1143 pro quadarn decimarn bargagii. unarn et rnediam barrilem et quartarolam pro olco mea-
bargali I bargalina top. "Bargagli" .. surando. ASA 278 a.1350 (Alb.) duas rnedias bariUcs et
RCA 159 a.916 in finibus bargaline 1000 ubi dicitur lavania- duas quartarolas. DMC 474 ante 1351 in lasenis et barri-
sco. RCA 287 sg. a.1101 in 1000 bargali. RCA 146 a. 1065 libus, iarris et aliis vasis. GR 42 a .1519 (Alb.) poSsit
petimus in bargali castanetis quanturn petirnus in isto 1000 po~ face~ ad ... in~ ...el alium locum corbina. cava-
ST.9 148 sg. gma seu bartles vel alia ....asa causa ...indenandi. CAR
L bargagi. Il 100 a.1560 tonine in barilibus .
bargalinus agg. "di Bargagli; cognome" L ~aral. barilla. barilarius. barile. barilJetus. barriloIwn.
ST.9 150 a.ll90 dodus bargalinus. banlotus. barlus. D barril. ~
L bargagi. bargaginus. bariIIetus sm. "bariLotto"
bargalium top. "Bargagli"" I) BF 86 ca. l 390 item barilletusunus broncii.
RCA 390 a.l046 pro medietate libellarie de bargallio. EM L barilem. bari;r;ella.
250 a.1259 fulconis de bargalio. U.2 788 a.1373 iohan- barrilotum sn. "barilolto" I
nes de bargalio. DDG 799 a. L377 iohannes de bargalio. PVP 267 a.l~2 fooda p.ro .banilotis cxvi. ... burilota
L bargagi. pro oleo ... barriJota pro pISClbus ... barrilota de JUbo uno.
bargallus n.p.,.ID. J PVP 317 a.150& cum uno barriloto composte,
ST.9 150 a.1198 bargallus barilarius. barilotus sm. "barlotto, cappotto 8rossollJo dei Ile-
L bargagi. scaton~'
bargema top. (Var, Basses-Alpes, Fr.) CPB 246 a:1388 (Piac.) item unum barilotum de miscbo
MBL 65 a. 1026-1066 (Lrins) mansum unum in barge- eum uno frixo auri a domina. .
ma. MBL 202 a.1158 (Lrins) bertannus de bargema. L barilem.
GR 24 "nome comune ad alcune regioni campestrrt'. PTP barrire vb. "urlare"
24. Cf. SM berigiema. P~ .l30 ~.1250.(Sa....) et ipsa tune cepit barrire et '<Iicem
L bergema berigiema. D bargema. vIa via omda gUloonesa I1lCrctrlx. et leno de uno denario
bargoDum top. (Sestri Levante) barissime av....
LMS 466 a.1127-8 in sigestro, in villa de bargono, ad co- PRV 48 a.1295 (San.) et petentes a dieto ~ et
starn. ~~ime. require~IeS se recipi in burgenses et caste.:;.
bari top. "Bar. (Francia centrale), sede di fiere " dieli burgl et castn.
DRG. 2 171 a.1215 in proximas ferias de bari. DRG.2 barimnus n..p., m.
313 a.1250 in proximis nundinis baris. MIA ~7 a. 1297 (Sav.) barixonum cintragum.
L barrum. L barixanus.
bariebat\lS agg. di moneta , barrius sm. "muro di cinta di cill O lerro"
BCL 171 a.1290 asperos barichatos mille noningentos ... GR 3~.1144 (N.izza) avere boyinum et porcinum S1Bre de-
bonos et expendibiles de caffa. PCP 775 a.1304 ad resti- beane .ID eamarclo, subtus barrium macelli. GR 2 13'(N'
tuendum ... de quolibel aspero baricato denarios x ... et za) nullus civis f~iat so~l~ Dee extra nec iux.ta ~. lZ-
de quolibet aspero turchie denarios xvi, DUCI 589 s~. '" provmc~e vero CQmiltlll4 'barri_ .
baricellus sm. "bargello, ufficiale di giustizia" C'!-'" eum .aedlum nu~erum qui muris llclflClin.,. ~
DSP 382 a.1589 de cavaleriis et bariceUis. ' num saeplw pro mUTIs c;\lirafs usurpalur. 1 I
L barrixellus. . ,, PIA 54 < arabo.
barlla sf. "barile; 'unit di misura" D barro.
DRG.2 143 a.1213 faxos xxx de dugis de ban'illa. eGG bariunus cognome
148 a.1260 (PortoV.) item vegetes tres. due quarum sunt CCS 23 a.1414 (CeDe) antonius barixanus.
de barilis viii. pro qualibet, aliam esse de barilis vi. dixil. L barixonus.
CA 640 a.1292 inemendacione ij bariJlarum de estra- barbella st. "barilotto"
ves ... in stopeurs barillarum. SIP 178 a.1420 (Massa) FCD.? 2868.1279 barixella una pIena de macbaronis '
unus boticellus cum tribus barilis acelj. L barillelus. I . '

L barilem barlnllus sm. "bari/QttO?'l I

barilarius sm. "bottaio; cognome" C;PB 242 a.13~8 (Bo~biQ) item 'unarn scallam de bariul-
CGS.l 414 a.1160 gastaldus barrilarius. PAC 2 a.1180 i1s (IVI p.252: 'forse l/ gradino che nella CGllri"- ___ .
barrilarius. BSR 67 a.1182 johmnes barrilarius. CNM il barile?") .- -1Ie1V
110 a.1206 petrus barrilarius. LMS 93 a.1222 bonus DUC.l 578 barilSellus: minus barile.
johannes barilarius. SA 235 a.1340 (Sav.) ars barilario- L barilletus.
bari 137 baza

barrixellus sm. "bargello, ufficiale di giustizia" re ab aliqua persona, dominatione vel barone.
BBG 548 a.1530 pro barrixello cum sociis. L baronus. baronia. D baron.
L baresellus. baricellus. D barrexello. baronia sf. baronato, possesso baronale"
barixellus cognome BAV 191 a.1393 (Moncalvo) agregavit et composuit sue
eGG 5 a.1259 (PortoY.) columbinus barixellus. baronie montisferrati.
baria sf. "barilotto" L baronem.
GR 24 (PortoM.) quelibet persona impune possit implere baronus sn. (mar.) "attrezzo della nave"
barlas in dictis fontibus et puteis. BGS 82 a.1248 et candellas duodecim cum suis coronis
L barlus. baxabarlla. D barla. et cum baronis ad suficienciam.
baria cognome DbaTn.
MIA 83 a.1263 (Sav.) guillelmum barlam. barosiarolus sm. "carrettiere che compra frutia per
barlaira cognome portarla al mercato" .
PAC 2 a.1174 rolandus barlaira. GR 56 a.l519 (Alb.) staluimus quod barosiaroli ementes
L barlus. fructus teneantur solvere incesariis, si thelanis, solidos
barlarl barlarius sm. "bari/aio; cognome" quadraginta.
CAC 272 a.1180 (Sav.) detesalve barlar. CAC 501 L barocius.
a.1182 (Sav.) filie fulconis ... barlarii . barotium sm. "carro campestre"
L barlus. GR 24 a.1327 (Ovada) pro menda de carro vel baroti<?
barleta sf. "barilotto" GR 100 (Ovada) emendet totum d~um quod fecent
RCA 382 a.1158 . tres barletas de vino. cum carro, trazia vel barotio quod duxent.
L baria. barlus. barletinus. D berletta. L barocius.
barletinus n.p., m. . barena sf. "asse, trave" ..
MIA 84 ca. 1263 (Sav.) Guilierium, generum barletini. FAG 42 a.1278 (Parigi) de qualibet duodena barene 11.
L barleta. denariois.
barlotus sm. "brulotto, imbarcazione carica di mate- L barzenum.
rie infiammabili, inviata contro un bersaglio" barzenum sn. "asse, trave"
lA 38 a.1283 paraverunt barJotos. DAA 65 a.1274 barzena ",iginti quinque de ~bore a.b~
IVI, n.: Ir. bruIeau (a.1642) brOlot (a.1671) < brIer. to usque in decem cubitos i~ Ion~itu~ine,. et. l!l ' l~gltu~
barlus sm. "barile" ne parmi unius de canna et lO aItttudJ[~e sll;lllhter. lO arbl-
ASA 475 a.1350 (Alb.) liceat portare in uno vasse seu trio seu electione tua .. . quos barzena Slve hgnamma ...
barIo usque in quinque pintas vini. L barena. . .
L baraI. barilis. baria. barlaira. bariar. barieta. barulus. bartedum top.
D baria. HSL 18.948.1253 Johannes de bartedo.
banna sf. "grotta" IVI: cf a.prov. barta, pre-i.e. ''foresta'', FEW.l '262.
GR 23 a.1274 (Castellaro) item si aliquis posuerit si- bartholomeus n.p., m. "Bartolomeo"
gnum in aIiqua barma, causa craveandi vel agnellandi ... CCS 117 a.1414 (Celle) presenbus ... bartholomeo ber-
L balma. torono.
banna top. (Rochebrune, Fr.) L bertolomeus. ,.
U.2 643 a.13571oco ubi dicitur ala barma. barucius cognome
L balma. U.l 1114 a.1251 petrus barucius.
bameare vb. "fare il bagno" L barocius.
ASA 86 a.l288 (Alb.) barneare in bameo. ASA 421 barrularius sm! "barilaio "o' cognome
a.1350 (Alb.) et non possit bameare aliqua meretrix pu- BSL 19 a.1246 nicolaus barrularius.
blica in barneo. L barulus.
L balneare. bameum. barulus sm. "barile"
barneum sn. "bagno (stabilimento pubblico di BSL Il a.1246 vegetes barulos et bautesellas.
bagni)" L baraI. barlus. barrularius.
ASA 86 a.1288 (Alb.) barneare in bameo. ASA 421 barrum sn. "imposta" . .. .
a.1350 (Alb.) et non possit bameare aliqua meretrix pu- TL.2 784 a.1471 consulatum dictl coPar:tl vendl~us, sed
blica in barneo. non preo anni preteriti quia propler saxlonem dlscursam
L balneum. bameare. non est sequenda consueta utilitas barri tabernarum et
barocius sm. "carro campestre" aIiarum utilitatum.
OP 128 a.l213 boves, carros, barocios, tendas. DUC.l 590 barruum: tributi genus.
PTA 611 birotium. REW 11.14. ALE 140. SAP 391 barrum top. "Bar (Francia centrale), sede difiere"
a.lomb. barozo m.s. DRG.3 629 a.1262 in proxima futura fera barri.
L barosiarolus. barotium. baruclUS. D birociu. L bari.
baroclus n.p.;cognome baza sf. "unit di misura?'
U.l 1013 a.1244 barocius. ZAC 125 a.1286 (Alb.) gull- CPB'245 a.1388 (Piac.) item quatuor bazas capistrorum.
lelmus barocius. bassaca sf. "pagliericcio"
baronclasca top. GR.2.13 a.1507 unum cubile cum bassaca pauci vaIoris.
RCA 162 a.983 fines vero . .. costa de primanico. el ca- DUC.l 594 bassacha: culcitra straminea.
stanca baronciasca. et vaIle ursaria. D basaca. .
baronem s.m. "nobile, barone," basalarium sn. "specie di coltello, pugnale"
LG 316a.l363 quod nulla persona ... audeat vel presu- NIS 354 a.1425 basaIarium unum.
mat, aIiquo quovis colore quesito. habere lenere seu por- DUC.l 591 basalardus, basalaria: ensis brevis species.
tare pieta arma aIiquorum regum principum seu baronum bazale sn. "mercato"
in vexilis, banderiis, armis, cognoscenciis. LG 370 DMC 74 a.1419 preconizare ... per ci:vitatem et bazalle
a 1363 rege, principe. marchione, comi te, barone; domi- chii. TL.3 624 a.I449 mittere publicum proclama tam in
no. SRC 57 a.1394 (Sav.) dominum, principem vel baro- logia quam in bazaIe. DMC 471 res vero ... que vendun-
nem. TL.3 583 a.1449 (Caffa) quod dominus consul tor et ementur in foro sive bazaIle chii.
caphe ... non possit ... aliquod munus vel exenium recipe- L bazalium. bazarium. bazariotus.
baza 138

bazale sn. . ne, occasione alicuius luminis .. . nee occasione basiacia-


BCL 317 a.1290 dum tamen tenearis et debeas nobis re- ne siye bordelarie
spondere de milliariis quinque; .. u~que ~e~ d~ce~ t.une L basihazaria
proxime venturos, frac~o bazab, et lpsa mdhana pISCI~,!, bassiare vb. "abbass(m~"
tenearis ... emere. BCL 378 a.1290 expectando ves IbI- SSA 151 a.1345 (Sav.) beudum ... esselevatum . Ve}
dem, pro dicto onere recipiendo et l~v~ndo usqu~ dies vi- bassiatum. .
ginti proxime venturos, fracto bazah elUsdem loci. L basitare. hassus. D abaxar. bassar.
bazali top. baslbazaria sf. "gioCQ d 'azzardo; bisca" I
RCA 183 a.987 in suprascripto loco struppa ubi dicitur LG 292 a.1363 de ludo zarii sive basibazarie. eST 213
bazali. RCA 33 a.1143 bibens aqua de bazali. BSR 26 a.1381 (Taggia) nec basihaza riam facere nee teaere.
a.1176 blancus de bazali de stropa. BSR 200 a.J 1841oco CRA 71 n. 8.1386 (Alb.) gabella ludi sive basibazarie. '
ubi dieitur bazali. L baschiazaria. ba gazaria. ba iaciaria. bastazaria_ bisa-
bazalium sn. "mercato, compra-vendita" zia. biscaciaria. busihazaria. D bazigar. ~sela;ff. bi-
DMe 470 post 1461 et quia multociens solent fieri baza- scassa. .
lia et eontractus ... absque medio censarii.. . basigalupus cognome
L bazale. MSI 322 a.1500 d. presb. ciprianus basigalupus.
bassalus sm. "specie di gioco con la baleslra" D basig.
GR 25 (Nizza) quod quilibet homo possit portare eausa bazlnus sm. "baci/e. calino"
venationis et ludendi ad bassalum balistram suam cum CPB 244 a.1388 (Piae.) duos bazino a manibus ... item
matraciis. unus ba2.inus a capile.
baanum sn. "pelle di capra o pecora" L baeinus.
GG.29 a.1200 de soma una et media de baanis et de cor- basirius n.p., m. "Ba.ti/io"
doanis. CAC 200 a.118~ (Sav.) anle butegam basirii merarii.
DUC.I 612 bazan, bazana: vitulinum ve! ovinum corium. bassem sf. basamento ,.
D bazana. PVP 322 a. I.509 pro columnetis cum capiteUis et bssi-
bassa re vb. "baciare" bus ... et .capltella et bas es ad s. 10 pro parlo. AND 8 16
CAR 14 a.1416 illi qui non ibunt ad bassandum marie 8.1509 pilastro qualuor ... cum suis eapitelis et basis.
palium solvant denarios vi. baslta~ yb. 'abbassare. ridurre?"
L biaiare. baxiadonna. baxacan. baxabarlla. baxayetula. qR 2.64 ..a.1642 (PieveT.) qui basitaverit seu ~t
D bax. dlctum pillotum. curral in pena .. .
baarescurn sn. L bassiare.
PLP 146 a.1250 (Sav.) (in una rissa) et ipsa cepit ei dice- buie top. "Basilea"
re baarescum inter me et te sit. DRG.2 173 a.121 5 amulfus de basle.
bazariotus sm. "rivenditore al minuto" basta sf. "ba/w. orlo"
BCL 293 a.1290 a quodam mossorimano habitante in
sorchati, bazarioto. Sia 348 (= VFD 117) a.1341 aliquis PVP 254 a.1458 u.l ter una bocasini de media basta.
bazariotus et calamaihi ... DMC 326 a.1418 item quod PVP 278 a. 1488 cuJcura Ilna telle Dova ha baste.
dictus capitaneus habeat suam tabernam et ecpum et ba- B~P 83.a.1312 (una coltre di occas;no bianco) de ba-
zariotos ut consuetum est. sl.S .lar~ls.. NBI 40 a.139O ~tem eultres due com bastis
L bazale. D bazarioto. largls. .PVP 223 u.1451 culto una de bastis largis.
D basta. .
bazarium sn. "mercato, emporio'"
DMC 151 a.1381 Demo in bazario folie ... emeee possit bastardusagg. ;'(jglio) iIlegiuimo"
aliquid. CGG 3 a.1259 (Porto~.) iohanne. filie mee bastank.
L bazale. ASD 322 n. 8; 1369 (drploma di C~rlo iv., et lVl p.2SJ)
bascacia sf. "gioco d'azzardo" . bas~~~o , ~anzere , OOlh.os, spunos el quoslibct. .uos
FCD.2 15 a.1267 ad aliquem ludum taxillorum neque ad ex IUI.CII? ~t lnCODee so COllU procrealQS; a.1417 (4Vi/o-
aliquam aliam bascaciam. ma ~r Slglsmondo. 1- I VI P. 263) naluraJes, bastantos .
L biscaeia. s~unos et manceres. nothos, il\cestuosos. LO 893.a..l404
baschiazaria sf. "bisca" all9uem bast.~dum eu naturale tantum ex quoclHnnl
SSA.2 30 a.1345 (Say.) neque teneat nee manuteneal ba- COltU non legllime natum. _ue
schiazariam alicuius ludi, tam ossarum el ballarum, quam DUe.l 596 bastardus: quod nQmel. nihil ,tu,.,... .-1:_
taxillorum. nabat. 'Y~ - - - -
L basihazaria. D bastardo.
bazelea top. (Alb.) bastardus agg. "bastemJo: termine ingiurioso"
ZAC 97 a.1254 in bazelea. PLP 89 a.) ~50 (Say.) orrida bastarda a quatuOr' avioai-
L becelea. D bacelega. bus ....et dlx~t de me quod e~ ~retri.x bastarda dixit
baselica sf. "basilica" lasucla omda. ~a tar.d~ fiI!8 . sucle bastarde. PLP 146
CDG 12 a.l098 (Antiochia) ecc1esiam ... que est in strata a.1250 (Say.) el Ipsa dlXlt mlhl orride bastrdc de merda.
que reeto tramite tenditur ad baselicam saneti petri. D bastardu. ~
L baxilica. ~tardus agg. "noli gelluil/o. 110n della Ift.ftuu.OII-
bazeta sf. "misura per l'olio" sueta'
ACS 40 a.l339 (Verona) duas bazetas ab oleo. TL.2 232 a. 1463 triremes esse debent, ut vulgo dicitur.
Cf. DUC.l 612 bazia. bacia "bacile. borde vel bastarde. Cf. TL.2 227 a..l.463 de pIeis
D baseta. spondemus utiliore Muros gale.a s subtilles' ~. ~
basgazaria sf. "gioco d'azzardo" u1 vulgariter dicitur aliquanto borde sive mediocres. Snt
ASA 139 a.1376 (Alb.) reditus et proventus gabeUe ludi L bordus.
et basgazarie ac bordelli albingane. bastardus n.p.; cognome
L basihazaria. BSR 161 a.l ~98 ~baldus bastardu . NL2 87 &.1216
basiaciaria sf. "gioco d'azzardo" lanfrancu bastardus. U .I 1106 a.12S l benadu bastar-
SSA.l 90 a.1349 (Say.) item quod nihil detur de avere dus . BNA 20 a .1259 (~e~t.) bastardi de picamiliis.
comunis saone potestati, iudicibus et milliti comunis sao- GVG 147 a.1261 a le bastardo de montemerlo. coo
bast 139 bata

309 a.1262 (PortoY.) bastardus ferrarius de bibula. l.J.1 a.1250 (Sav.) prope calcinam que 'est in roonticello pro
1415 a.1267 domino alberto bastardo. ZAC 127 a.1286 bastita. PLP 105 sg. a.1250 (Sav.) quod gd facts scan-
(Alb.) bastardus brunus, nuncius comunis albingane. dolis pro bastita feci 'et secui quasdam tabulas ... aliud
bastazaria sf. bisca" . opus non feci quod positum non fuerit in opus bastite.
SRB 328 a.1407 (Qui!.) quod nemo teneat bastazariam - apud bastitam nemoris ... quando bastita reparata fuit.
factam ad taxillos vel alio modo quolibet inhonesto. PLP 160 a.1250 (Sav.) castelanu's bastite. ' "
L basihazaria. L bastia. bastida. bastigia. bastire. D bastita:
bastasius sm. "facchino bastita top. '
CNM 162 ca.1205 (Sav.) quod dedit pro portatura predic- PLP 69 a.1250 (Sav.) beri veni a bastita. PLP 71 a.1250
te vele ad domum suam bastasio denarios vi. CNM 309 (Sav.) veniebam cum matre mea a bastita. PLP 83
ca. 1205 johannem tusum bastasium. CNM 431 ca.1205 a.1250 (Sav.) diem veneris, quo ivi ad bastitam ... et redii
consul bastasiorum. ipsa die in saona. GGA 41 a.1321 (Alb.) iacobus nasus
L bastaxenus. bastaxinus. bastaxius. D bastaxo. de bastita ... augustus ",ialis de bastita. CAT 119 a.1323
bastatus agg. "(animale) da basto" (Alb.) prope burgum bastite.
SNS 19 a.1404 (Sav.) animale ... bastalum seu a basto. L bastia. bastigia. D bastia.
L bastum. bastonata sn. "bastonata"
bastaxenus sm. "facchino" ASA 84 a.1367 (Alb.) per corpus christi ego tibi dabo
SSA.2 12 a. 1345 (Sav.) viles persone sive bastaxeni. hodie tot bastonata<s> quod faciam tibi exire flatum .
L bastasius. . L bastonus.
bastaxinus sm. ''facchino'' bastonem cognome .1 .
SSA.2 II a.1345 (Sav.) per aliquem hominem bastaxi- BSR 83 a.1171 citadinum, filium quondam anselml ba-
num ve] vilis condicionis. SSA.2 48 a. 1345 (Sav.) ba- stonis calderarii de domo. '
staxinus sive laborator aut portator pagleti in saona. bastonus sm. "bastone"
SSA.2 130 a.1345 (Sav.) bastaxini ... qui portant cum ce- PPV 78 a.1370 (Portov.) percutere . .I. de aliq~o ~acu!o si-
baris. ve bastono. TL.3 294 a.1474 armis et bastoOls hgnels ar-
L bastasius. mati (Cf TL.3 293 a.1474 arma et baculos longos (tenen-
bastaxius sm. "facchino" les) in manibus). GR 105 a.1498 bastonos ferreos.
U.l 1487 a.1279 bastaxii debent habere pro eius portatu- L bastonata. D bastono
ra et labore de pundo de robe x. m. i. de capsia magna, bastonus cognome
m.i. de fascio salis. CAR 48 a.1459 quod nemo laborator BSR 83 a.1171 anselmus bastonus. CDG.2 214 a.1175
seu baslflxius ... audeat portare aliquas merces seu rau- obertus bastonus. COS 12 a.1186 rulandus bastonus.
baro ... spectantes et pertinentes ad exercitium camallo- LMS 106 a.1222 nicolosus bastonus. MIA 86 a.1297
rum caravane dugane. ' (Sav.) hugolini bastoni notarli.
L bastasius. L bastonem.
basterl basterius sm. ''fabbricante di bast;; cogno- bastum sn. "basto"
me" RLC 64 a.1297 (Cosio) bestia de basto. LG 455 a . ~386
CGS.l 421 a.ll60 bemardus basterius BSR 127 a.1188 bestie defferentes bastum. SNS 19 a.1404 (Sav.) aOlma-
raimundus baster. OSM 23 a.1190 petrus basterius. le ... bastatum seu a basto. CCS 38 a.1414 (Celle) cum
MGB 806 a.1267 ambroxius basterius. MIA 76 a.1269 bestiis a basto laborare. DMC 485 2/xv bestiam asini-
(Sav.) berthonus baslerius. LG 665 a.1406 ars basterio- nam que portet bastum GSB 100 a.1577 (Baiardo) bestie
rum. VSC 152 a.1468 raphaelis de casaregio, baslerii. de basto. FST 57 .1592 (l'riora) bestiis de basto seu
MNS.1 8 a.1482 (Sav.) ars basteriorum. cancello.
AES 14. REW 983. GSB 100: ''forse di origine preromana".
L bastum. D bastero. L bastare. bastatus. baster. imbastare. D bastu.
bastia sf. ''fortificazione'' bastum sn. "bastone, coreggiato"
AI 188 a.1250 et ipsis bastiis munitis balistariis .sagitta- PTA 631: "REW 982, derivazioni in piem., lig., veneto".
riis et viris bellicosis munitis et omatis ... bassus agg. "basso, minore"
L bastita. D bastia. CNM 133 ca.1204 (Sav.) credit quod retro illas domos
bastida sf. "costruzione" non erat solarium et dicit quod habebant tectum bassum
SPL 747 "nelle Alpi Marittime il tennine ha il particola- super unum murum bassum. RII Il (1956) 123 a.1463
re significato di "c;asolare temporaneo di pastore?' (Tenda) dantes dictis arbitris ... plenuro et largum posse,
L bastita. plenamque liberam et omnimodam potestatem altam et
bastlgla top. (Noli) bassam. MAS 145 a.1488 pro velutis altis et bassis. MR
RVN 126 s.xiv. (Noli) a poma capitis nauli usque ad ru- 131 a.1505 (Alb.) ad celebrandum missam conventualem
pem bastigiam infra. RVN 128 s.xiv. (Noli) non sii ali- aut bassam. AND.5 75 a.1510 item quatuor pedestalos
quis qui audeat. .. bolezare ab agro nigro usque ad rupem aponendos sub dictis pilastris cum suis comixiis altis et
bastigiam. basis dictorum marmarorum. . . .
Cf eHI. l 223 2/xiii. basticia ''fortificazione'' L bassiare. basilare. D basso.
L bastita. . bassus cognome
bastinum sn. "prestazione dovuta" SCS 299 a.1530 (Sav.) bartholomeum bassum de ruvere.
GO 56 a.1200 item quod ecclesia de tario veniunt annua- batagius cognome
tiro in sabbato sancto ad bastinum monasterios CNM 31 a 1204 (Sav.) henricus batagius.
DUC.l 600 bastinum: servitutis genus. L bataglium. D batagiu. . ,
bastire vb. "costruire" bataglerius cognome
AI 85 a.1238 et trabuchus unus bastitus fuit in ipsa navi. CAT 120 a.1323 (Alb.) acelinus bataglerius.
REW 981. RGS 1155 germ. bastjan. L batalia.
L bastita. D imbasti. bataglium sn. "battaglio di campana"
bastita sf. ''fortificazione, edificio fortificato" GR 25 a.1363 (Diano) ads quod parlamentum pulsetur
AI 118 a.1241 et etiam bastitam construere in capite fari. campana grossa tantum ad bataglium.
SRC 97 a.1248 (Sav.) bastita sive castrum. PLP 103 L batagius.
bata 140

bataiola ''finto combattimento, esercitazione militare" bateonm sm. "battitore; cognome"


SOV 266 a.1428 {On.) de non faciendo bataiolam inter MSS 159 a.1180 johannes bateor.
homines unelie e,t illos de portu mauritio ... quod nemo L batere. batitorem.
debeat ire ad bataiolam cum hominibus porti mauritii. batere . vb. "baltere in genere, perc:uoterr,' boneR ID-
L batalia. ~ataliola. D batagiiie . na. tesslI/l,' ballere oro., metalli: coniare (moMra) treb-
bataiola' cognome biare (grano)"
CNM 50 a.1204 (Sav,) wiliel..t;nus bataiola. C~ ~86 a.J2~ (Sa~.) batavit blavam. GG 523 al20S
batalia sf. "battaglia, combattimento" ~rOlrutbl. . henn~o bauf~Liolaborare secum de sua arte sci-
AI. 17,6 a.1247 et fecerunt exercitum ad ipsum locum de licet de balere folium aun. LMS 339 a.l224 promiuo lIbo-
pexina, et per bataliam ceperunt eurn. rare tecUID de arte mea videlicet de balere lannam FAF
L bataiola. bataglerius. D ba!aia. 118 sg. a.1235 ad .inquirendum el. habendum masistrum
batalia s(. "duello come prova giudiziaria" u~um pro .I>ercu~iendo et batendo stagnum.- de qualibet
RCA 164 a.l068 et desuper via usque in pereto in prima- plS~ stagru batUb. LEM 187 a.1237 in batendo, philandoet
nico campo de batalia. CDG. l 156 a.1143 si autem ille pecbnando lanam. LEM 189 8.1244 non debeal ~ Dee
cui crimen (homicidium occultum) opponitur per bata- ~te~ (1anam). RLC 62 a.1297 (Cosio) iveril... ad aream
liam se defendere noluerit, tamquam de homicidio palam aliCUlus persone, dum messes essenI ibidem ad ba,"'Mhun.
facto penam sustineat. si vero iUe q"i incriminatus fuerit ~LC 1O~ a: 130~ daremos novQS de ennenia ~~ vide-
mundus de ea, pugna exierit, lille qui crimen obiecit pe-
nam homicidii paciatur. pcp 701 s.xii si homicidium oc-
cultum factum fuerit in homine ianue ... et aliquis alieui
homini contra,quem potestas ianue habeat 'aliquod indi-
cium vel presumptionem crimen illud obicere .voluerit ar-
licet de 111]s qUl. ounc ~borantur sive batuntur. avo 318
a.1302 causa adiscendl artem batendi lanam ad arcbum
P~V 90 a.1370 (Port!>v.) mulieres ... non audeant ... in:
~quem mortuum codando \lei batendo de una manu SUpct
aliam vel super pectus. LG 434 a. 1383 battere vel vabem-
"*
bitrio illorum id libere concedat, et bataIiam inde fieri fa- re telas. LG 601 a.1403 verberare vel battere telas LG 684
ciam per ipsas principales personas vel campionem. - a.1406 quod aliquis lanarius noo battat.. . lanam: m:313
ad bataliam vel duellum. PCP 709 s.xii. et (si) ille qui a. 1404 (Sav.) facere laborare. texere .. . balere ... tingere (Ia-
guastum vel incendium ... passus fuerit per bataliam pro- nam) . . MSC ~59 a.l~7 . (Corvara. Spe.) de his qui ~
bare voluerit... OC 199 a.1166 ad hoc uguezonus pisa- biada 10 eccIesla sanctl nuchaeli .
nus respondit dicens tu mentiris, et ex hoc faciemus te RE\y 996. PTA 628,.631. PGC 104: "'ar. battua. P~.tIIO
per bataliam victum et mortuum et ut ita dicamus rere- gallico, raro nella Imgua sC,ritta (Plaulo., Cjc~ un~lY)
dentem. 'SOV 206 a.1428 (On.) et ille quj calumniatur de doveva essere usuale nellll lmgua parlata. A paniR da
homicidio teneatur se defepdere per .bataliam per se vel Frontone: batto ".
campiQnem. SOV 210 a.1428 (On.) et si ille cui factum L ~atedorius. b~teorem . baticau. batifolius. batilawum.
fuerit furtum ... voluerit prob,are per bataliam contra ali- batlstagnum. batltura. batumum. D batte. U
quem quem diceret fecisse ipsum fortum, concedatur eis batibaHa cognome I

ipsam bataliam facere per se vel per campionem.i". .. - se OC 209 a.ll681ambertum batibaliam
defendere per duellum. I
L palea.
BIR 549. REW 995. ALE 286 s.v. battuere.
baticau cognome
batalia sf. ."duello" _ RCA 235 a.1039 maninus baticau.
FNU 190 a.121O (Var.) periurium,adulterium, homici~ PAC 11.
L batere.
dium et bataIiam. ,.
, batalia sf. squadra di soldati, battaglione" batlfogia I bat1r~ia m. "battiloro; cognome"
AI 126 a.1242 et eonstitutis bataIiis per eompagnas .. . , ~B 121 a. J.J9~ wlhelmus batjfogia. SMV 128 a 1230
vlvaldus batlfolia. .
batalia sop~ome L batifolius.
CAT 142 a.1326 (Cisano) heredes ayeardi ferrari die(ti)
bataIie. batifoliusl-m sml~. sg . .e pl. "battiloro; oopme"
(venci) batalia cognome . ~ ~ 9 a.1.190 ge.nn~ battJfolii. GG 523 8.1205 promit-
OSM 230 a.1190 obertus venei bataIia. bI ... bennco ,batifoh? laborare secum de sua afte' scilic:et
bataliola "battaglia, gioco infantile" ~ batere folium aun. <:;LS 30 a.1214 wilielms batifo.
SSA7. a.I345 (Sav.) de pueris qui ludunt ad bataIiolam. hus. DAA 40 a ..1274 ~Icolosus batifolium. U.2 397
L bataiola.
a.1299 ~ ~nnco batlfolio. LG 666 a.l406 lIIi I&bora-
batare vb. "battere, trebbiare" torum babfob?rum. AS 69 a.1432 battifolius. MAS 174
CNM 286 a.1204 (Sav.) nieola de cervano iuratus dixit n.148 a.1466 Item qu~ .ba~folium non possint labarale
argentu~ de sua arte OlSI pnmo fieri faeiant' in cecha 8-
quod ipsemet batavit blavam quam habuit sUper terram
comunis. ' , nue saZJ~ de suo melJo, ~~S 223 a.l466 constitoci
nes et ordinamenta artis batlfohorum. . o-
L patare. L batifogia. batifolia. batifugia.
batedorius sm. "battitore; cognome" batifugla sm "batriloro: cognome"
MSS 209 a.1207 albertus batedorius. NB 123 a.1198 enricus batifugia . .
L batere. batitorem. L batifolius.
batenderium sn. "gualchiera" batigla cognome
FAF 12-a.1210 (Qui!.) rnolendinum et batenderium et pa- ZAC 96 a.1251 (AI?.) domini bertrami batigie.
ratorium quos habeo in roveasea. FAG 140 a.1300 (per-
batilagium ~n. ,!Q/o, ~pe$a di lrasporto su baneUo"
rania) molandina. batenderia. fulla... PCC 41 a.1306 CA 593 a.l292 Item ID batJlagio x vij d .. .
(Sav.) possit in ipso molandino seu apud ipsum fulla et batilaurum sm. "batti/oro"
batenderia facere . U.2 1180 a.1390 cum omnibus et AND.l 410 a.1451 johannes de peardia de torne bal
singulis territoriis possessionibus molendinis boschis ... laururn. -
furnis ferrerUs batenderiis rupibus ruinis... GR 2.13 L batilogius.
(Calizz.) item batituram canapi ad batenderium. ' batilogius sm. "balli/oro: cognome"
DUC.l 603 batenderius m.s. ALN.181 < aro battan LEM 263 a.1261 hediffi~ium ~ere~um e!'rici batil ii.
"gualchiera" I DRG.3.933 a . .1305 garnenus baliloglUS. og
L batitorium L batilaurum.
baU 141' bava

battipeire top. (Sav.) num usque ad bauzum fornelli, et in dicto baucio ...
NTS Il s. xii.; borgata in corrispondenza della Banchet- Vbauzum.
ta superiore e inferiore, ove ~ l'odierna Via dei Mille. \ bauda sf. "chiudenda"
L bacepeire. . GR 25 a.1267 (Apric.) si quis aperuerit baudas et non
batiporta sm. "soglia, parte inferiore della porta do- clauserit. ..
ve poggiano gli stipitt' DEll 468 : s.xiii. (Ravenna) bauta "chiusura mobile.,
PVP 307 a.1491 pro batiportis et uno scarino pro trogio serranda".
et portello superiore solarii. AND.5 51 a.1519 portale L baudaria.
unum marmoreum .. . cum sua piJastrata mannorea et sca- baudaria sf. "chiudenda"
lino uno et suo batiporta marmoreis. CSS 218 a.1435 (Sane.) si ... c1ausuram, bondeliam, se-
CAD 118, s.v. bartenre (della porla). pem aut portam vel baudariam fregeril.
Altra cosa in PVP 349(Gloss.) ''finestra bassa e larga L bauda.
posta sopra l'architrave del portale, da cui viene luce e baudeta top. (Dole.)
aria anche quando la porta chiusa". TMV 65 a.1260 (Vent.) V!illis baudete. ",
batistagnum sm. "bartistagno; cognome" L baudetis.
MSG 299 a.1302 bartolinus balistagnum. baudeta cognome, f. ' '
L batere. CAT 131 a.1326 (Borgh.) iohanna baudeta.
batitorem sm. "ballitore; lrebbiatore" D baudeta! ' .
COS 105 a.1186 amicus blililore. OSM 31 a.119O iohan- baudetis cognome ." .
nes batitor de oleio. OSM 73 a.119O obertus baldus bati- SCS 297 a.1530 (Sav.) dominus stefanls baudetlS.
tor sancti siri. CDG.3 99 a.1193 a spigulaloribus, metito- L baudeta.
ribus et batitoribus. FAG 184 a.1284 batitor lane; GLI baudezonus cognome .
256 a.1290 de spiculatoribus, metitoribus et batitoribus. CAT 122 a.1323 (Alb.) heredes guaschi baudezoni.
DRG_3 837 a.1292 johannes tora battitor lane. GVG 348 L baldizonus. I
a.1313 andriolus . .. batilor. FIL 300 a.1376 (Sav.) tam baudineUa sf. "specie di tela"
mercatores dicte artis (lane) quam batitores carzatores
DRG.2247 a.1236 canas tres baudinelle.
tintores tonditores balitores lane.
L baldinella.
LEM 105 "nell'industria della lana il batilor sempre
baudionusf baudizonus cognome . I
1Wminato insieme al carartor (garzalOre) "
PAC 7 a.1193 obertus baudionus. Ll.2 481 a. 1319
L batedorius. bateorem. D balilore.
battitorium sn. "gualchiera, locale dove si batteva (Sanr.) rogerius baudizonus.
la canapa macerata" L baldizonus. bauditionem.
GR 2.13 (Nizza)pono tibi in pigno partem molendini mei bauditlonem n.p., m.
et batitorii quod habeo pro episcopo. GVG 9 a.1192 bauditio cudega.
L batenderium. L baudionus
bati~~ sf. "operazione di battitura ( della canapa. baudo n.p., m.
dei fogli d oro o argelllo)" GC 20 a.1190 baudo bancherius.
GO 523 a.1205 batere folium auri ... unde promiltit ... da- PGM 25; *baudi "elemento onomastico germanico"
re pro unaquaque batitura soldos .. . GR 2.13 (Calizz.) L badus. . '
item batituram canapi ad batenderium. baudoinus n.p., m. "Baldovino". " . .
L batere. D batUa. PSN 97 a.1261 (Triora); a.1394 (Tnora) baudolDJ.
batltura sf. "foglia d'oro o d'argento battuto" < germ. baldwin. ' I I
DRG.2 149 a.1213 confiletur se habere in sua pote'state L balduinus. \I

et balia batituras duas auri et argenti. LG 553 a.1403 et (bucha) baule cognome
si dictus sazatoe reperierit batituram (folii auri) esse dete- DRG.2 365 a.1251vobis ... egydio bucha baule.
riori liga quam sint boni slerlini, videlicet uncie undecirn L buchabaule. I

et denarii duo ... si autem reperierit batituram esse ad dic- baulerius sm. "fabbricante di bauli; cognome"
tam ligam sterlinorum. " MAS 17A, 228 a.146O item non CP 934 a.1297 iacobus baulerius de bonifacio. ..
possit daurari aliqua batitura nis'i 'in presentia sazatoris D baullo.
communis ... quod batitura integra non possit fieri pluris bauzum sn. "grossa pietra: balza scoscesa"
quam Iibrarum decemseptem argenti in pondere, in qua CST 294 a.1381 (Taggia) usque ad bauzum urrnete.
ponantur. .. pro dauratura ducati quatuordecim ... boni' FCT 45 a.1435 (Triora) item vadit confinium per vallo-
auri ad pondus ceche ianue. MAS 224 a.l466 de dauran- num usque ad bauzum fornelli; et in dicto. baucio:.. FST
do batituram argenti. 112 a.1592 (Triora) usque ad rectum bauzi navom.
batumum sn. "pavimento" REW919.
SRC 210 a.1272 (Sav.) quoddam batumum sive pavimen- L baucium. D bausu.
tum. bauzum top. (Alassio)
L batere. imbatumare. imbatumata. D balume. CAT 124 a.1323 (Alassio) terra de bauzo.
batutl sm. pl. "battuti. cOlifraternile di penitenli'" bautesella sf. "botticella" ', '
VSC 200 a.1488 quod nullo modo concedatur dictus 10- BSL 11 a.1246 ita quod habeat dieta navis vegetes ... et
cus eisdem battutis et disciplinis. . , barulos et bautesellas pro aqua levanda usque ad mezaro-
L baptuti. verberati. D battui. lias centum.
(contrata) batutorum top. (Sav.) L buticella.
VTS 127n. a.1487 (Sav.) in domo magna verberatorum bauxia cognome
sancti iohanrus, in contrata batutorum. . BSR 80 a.1170 oglerius bauxia.
batutus agg. "battuto (di lana o canapa sottoposta a bava cognome , ,
battitura) " DAF 18 a.1300 (Sav.) salvimis bava de sagona. MIA 98
FIL 313 a.l404 (Sav.) quantitatem aliquam lane 'b ature ... a.1306 (Sav.) ad oberto bava. DDG 279 a.1376 antho-
SSA.2 122 a.I345 (Sav.) caneva batuta vel gramolata. nius bava. CSF 101 a.1443 (fin.) cum manuele bava de
baucium sn. "masso di pietra; balza scoscesa" loirano notario. 'J
FCI' 45 a.l435 (Triora) ilem vadil confinium per vallo- L bavosi. D bqva
bava 142

(malla)bava cognome declJ!Tat super lermm dicli comunis usque ad beale co-
SRC 527 a.1388 (Sav.) francisci mallabave, gastaldi ville muOlS.
speotumi. L bedalium. belali . D b ,}.
L mallabava. r ' , beaqua n.p .. m.; cognome
bavali top. (Gen.) SC 298 a. 1157 wilielmu beaqua. W.l 573 a.121S bea-
BCG 31 a.990 in valle ~avali. PAC 4 a.1159 in bavali. qua. DRG.3 1018 a.1310 franceschus beaqua, lilator
BSR 117 a.1183 possessionem terre de bavali, que es, in ballarum. SRC 551 a. 1382 (Sav.) franciscl beaque. SCS
loco ubi dicitur cella et campellus. 297. a. I.530 (Sav.) de UIlQ boscbo iUorum dc beaquia.
ST.lO 71 sg. a.952 bavali: "se ipercorrezione di bavari L blbens aqua. D be~e aqua. be,'; aequo.. ~,,;lcqlM.L
pu essere indizip della presenza di bavaresi,' se pure non bec:ba sf. "fascia del CClppU ;0. omamelllO MU'abi-
del nucleo primitivo di longobardt'. IO dei doltorr~'
D bvari. PCC J87 a.1388 (Suv.) quod nemo presbiter ... possit
(de) bavastro cognome ~ caputeu~ CUro ~ que sit maioris 10000hM:liDis
BSR 55 a.1175 bemardus de bavastro. parrm I. quam su. ~apuc1Um . PVP 263 a. 1462 dem c:apu_
bavazanus n.p., m. teum unum verrnd.m m pro bomine cum duobus becNs
U.2 38 a.1272 (Ovada) bavazanum filium alegri de valle. PVP 145. DUC.I 614.
bavila sf. "baliQ, lJul,;ice" . L bechus.
NL.l 35 a.1203 (testamento) nepti mee ... duabus bavilis bec:ha cognome
meis ... atilie bavile mee ... marie servienti mee ... PCC ~ 93 a.1 ~98 .(Sav.), peesbiler guillelmus becha RlCtor
L baila. eccleSIC sanco mlcbaeh de ceUi .
bavilus sm. "rappresentante. tutore" becadellus sm. "mi!nsolu"
ACC 49 s.xii et successi t eidem in regno balduinus eius ~SR 384 a.1226 Jj~eal il1i ... ponere becadcUos lapideos
filius et reliquit ei bavilum quemdam consanguineum ID muro, et su per elsdem poneee radces scu lip. super
suum qui vocatus fuit meille. quib.us lig~is possit ponere trabes domus sue predicte
Cf COL 242 a.820-840 (Milano) dum ego eram bajolus conhgue dlcto muro.
adelaide filie ipsius pipini. L becarellus. becatellus. bicaellu .
L baiulus. bechagirum top. "la bocca del Mar Nf!w/'
bavillus sm. "ambasciatore veneto in Oriente" PCI 505 a. ~324 quod illi de peyra habbant galeu xvi.
U.2 602 a.1352 cum bavillo venetorum. annatas et .pso guelro expectabanl io bechagin) cum
L baiulus. Magna multitudine barcharum.
bavosi! bavoxi cognome _ L buca de giro.
DOG 396 a.1376 anthonius bavosi... anthonius bavoxi. bechan top. (Quil.)
L bava. U.2 193 a.1289 peciam terre ca tagoeti ubi dicitur be-
bavus agg. "di colore baio" chan.
VCB 307 a.1290 (Bonif.) equum unum bavum brunum. becareUus sm. "mensolt,"
L baius. I, NB 88 a.1198 et in predicto muro debet ponere becard-
baxabarUa cognome 105 de petra.
GG 224 a.1201 vivaldus baxabarlla. L becadeUus.
L barIa. bassare. (de) beccarla cognome
baxacan cognome MIA 113 ca..l300 (Sav.) becarii de beccarla.
Gm 519 a.1294 manuel baxacan. FAF 181 a.1253 a . .. L beccarius.
ogerio baxacane de alba. becauius sm. "beccaio. macellaio"
L bassare. PRV 93 a.1224 (San.) omnia bancha beccariorum. CGG
baxadone cognome . 92 a.1260 (PortoV.) mercadantis beccarii. RCP 41
VSC 26 a.I442 frater benedictus baxadone. ~.1269 ~San.) be~~rii. CAT 127 a. I326 (Alb.) ux.or
L bassa.e.. baxiadonna. D baxadonne. , Johannls becbaru .... beredes gcorgii. ma~elarii
baxavetula cognome ' .II MNS.l:16 8.1376 (Sav.) de sacramento macelatorum si~
LMS 159 a.1222 iohannes baxavetula. becJuu:i.orum. A<;M 53 a.1396 (Carr.) et quod predicti.
L bassare. ) beccaci. non possmt vendere ad peo$um aliquam miDzo-
, baxia sf. "bacile. catino" lam.
COL 27 a.745 (Agrate, Lombardia) de argento meo, L beccaria. heccherius. begariu .
quod emi de roderate, baxia una maiore adque scudellas becateUus sm.. "mensola"
duas. PVP 323 a. 1504 beccatelli po iti sub clavibus tecti
L bacinus. L becadellu$,
baxiadonna cognome becelea top. (Alb.)
GC.2 301 a.1192 otto baxiadonna. ZAC 98 a.1255 (AJb.) castrum un
L bassare. baxadone. . tii el villas menetii, becelee et castrum roche polacc.
baxiHca sf. "cilppella" L bazelea. D lxJci!lega.
FNU 17 a.11 00 dono et confero... baxilica una que est beccberius sm. "btccaio. ma(.ellaio"
edificata in onole saocti nicolai, que ecclesia iacet in ter- NL. I 76 a.1203 tihi wilielmo sardena beccherio
ritorio craviada. L beccarius. . .
Cf CRL 76 sg., a.564 (Ravenna) basilica. bechiatus m. "teniario frafl cescano"
L baselica. D baserega. baxilica. GR 25 .a.l519 (Alb.) becbini sive becbiat lercii ordnis
bea sf. "stuoia. scendi/eno" L becbmus. .
GC.2 195 a.1192 (donationem) de culcitra i. et de mata- bechiponllS cognome
lafo i. et de coopertoria i. et barracamo i. et duas beas [in DDG 587 a.1377 marchus bcchignonus.
sopra linea: boas] et de duobus linteolis. bechlna sf. "fHlle di cap~lIo"
L boa: ~DC .283 a.13~ bechinarum fuia x. BBL 183 a.1474
beale so. "canale" ID raclone bechmarum de Il\;,
SSA 153 a.1345 (Sav.) fossatum quod est apud vadum ... L becuna. .
-- -------------------~--==~----~---------

bech 143 bele

bechinus sm. "terziario francescallo" bedonus n.p. , m.


GR 25 a.1519 (Alb.) bechini sive bechiati tercii ordinis. GG.74 a.1201 bedonus de vulturi de colla. FNV 51
L beghina. a.1236 bedonus cigala.
bechinus cognome D bedonia.
MIA 83 a.1263 (Sav.) iacobinum bechinum. bedulle top. (Gen.) .
beccia cognome FNV 88 a.1241 castagnetum unum ubi dicitur bedulle. ,
DRG.2 \04 a.1 206 jacobus beccia qui stat in statione ma- D bula.
locelli. bedus sm. "agnello" . . ' .
D beci. SOV 331 a.1428 (Torria) Slt bannum ommbus capns hlr-
bechus sm. "becco, marito tmdito (tennille ingiurioso)" cis et bedis.
CSS \88 a.1435 (Sanr.) si a1iqua persona irato animo D bedn.
dixerit alieui cogozo vel becho. bedus sm. "canale, fossato" . .
D beccacomua. RCA 262 a.1170 que via decurrit iusta bedum lstlUS elu-
bechorosso cognome se nove. )
U.2 950 a) 385 benonus bechorosso de nervio. PAC 14. NAG 2.358. PRA 382. REW 1016 celt. *bedo
L beccus rubeus. . ''fossa, canale ", piuttosto che francone bed "ruscello".
bechuina sf. [con:: becuna?] "~lIe di capretto" TB 17. 151. FDT 3.46. PSL 31 n.15. PSS 51.
CST 226 a.1381 (Taggia) exeptis coriis, becuinis et omni L bedalium. bedo. beuda. beudus. D be. beu.
alio pellarnine. begaltigum top. (Cen.)
L becuna. RCA 281 a.l062 de alia parte terre de begalfigo.
becuma sf. "pelle di capretto " D becafighe.
CGS ~ 2 111 a. 1163 beccuna sexcentas. GG 25 a.120 l begali top. "od. Begh (Gen.)" . . .
centenaria 1 1/2 de becuni s. CNM. 131 a.1203 (Sav.) RCA 12 a.1143 ih plebejo de rivarolio in VIlla que dlCltur
faxum i. de beceunis. CNM 248 a.1203 (Sav.) de faxo i. begali.
beccunarum. VCB . 8 a. 1238 (Boni f.) agnetinas . .. ca- PAC 4 a.1193.
vreinas . .. bechunas. CDC 138 a.1392 (si vera lectio) be- L begallem. betalem.
chumarum faxia ii. CDC 225 a.1392 becune faxia vi. pe- begaUem sIil. "cartaie" . .
cie. GRR 25 a.1519 (Alb.) excepti s coriis et bechunis ae GR.62 (Novi) ducere .. . aquam que delabttur de terra no-
omnia pelamina. varum super aliquem pontem vel luxillem aut begallem.
C .SALVIONI, Arch.Storico Sardo. 5 ( 1909) 229 logod. L begali. betalem'. '
beccuna m.s. ALE 43. begarius sm. "beccaio, macellaio" . . ..
L bechina. becuina. bechuna. becunia. becunis. bechus. CGG 166 'a.1260 (PonoV.) filius marttm beganl. CGG
becunia sf. "pelle di capretto" 271 a.1261 (PonoV.)
GO 85 a.1201 becunie dc. DDG 292 8.1376 pro becu- iohanninus begarius.
niarum faxiis xvii i. L beccarius.
L becuna. beghina sf. "terziaria francescana" ..
(de) becunis cognome SSA.2 187 a.1345 (Sav.) in dornibus vel eccleslls fratrum
GC.2 291 a. 1I92 ogerius visus de becunis. . ) minorum et predicatorum atque in dom,ib.us beg~nru:um.
L becuna. DSP ' 168 a. 1496 de monialibus et felDlms deo dl?atts .. .
bechus sm. capretto, caprone" comprehensis etiam iis que tercii ordinis aut beghme ap-
DMC 451 2Jxv irchus seu bechus. pellantur.
REWi 1020a. NIG 21. C.Nigra, ROM 31 (1902) 504: + DUC.I 617 sgg. ~ghardi.
barbiccus < barba. + -iccus "animale barbulo". L bechinus. beguina. D beghn.
L becuna. D becu. beginus cognome
beecus sm. "becco (degli uccelli)" U : l 1044 a.1251 iacobus beginus. PLC 143 a.1301 tibi
SON 262: beccus gi in Svelonio: parola di amica origi- manueli begino.
ne celtica. REW 1013. TB .17.151 "" origine cellica non D begino.
PfVvata". PGC 104: celtico. beguinus sf. "terziario francescano" .. . .
L bechorosso. beccus rubeus. D beccu. SIG 401 a.1330 illa terra que deputata est pro hospttah .. .
~cUs rubeus cognome et terra deputata in podio pro beguinis.
LMS 100 a.l.222 domino beeorubeo vice comite. NL.2 L beghina.
262 a.1225 .nicola beccus rubeus. FNV 108 a.1244 beyiha sn. . . .
johannes beccusrubeus. U.l 1141 a.1251 becusn'lbeus ASD 65 a.1381 (Caffa) (inv.) ttem lharmm unum tale
vicecomesl. quale cum uno beyiha. '
L bechorosso. beccus. beynerus sm.
bedale sn. "canale" PVP 245 a.1456 gona una nigra foderata beynerorum.
GR.2.14 (Nizza) necessarium mihi fuerit in terra vestra bellaliUa cognome
bedale ampliare. PTS 53 a.1258 (PonoV.) guilielmum bellafiliarn.
L betalis. D bedale. L filia.
bedalium sn. "canale" beUaftorl bellaftora n.p., f. '
GC 66 a.1191 ut possil apponere c1usam et introirus Qe- CAC 310 a.1I73 (Sav.) carta beUaflore uxoris petro de
dalii habere, et nichil amplius nec intus nec extra beda- bulgaro. CNM 36 a.1204 (Sav.) bellaflor soror tutadone
Hum. " bavose.
L beale. bedus. biutare. biale. bialis. biullare. buolario. L flora. D scia.
Dbe. beu . . bellagamba cognome
bedo sm. "canale" SML 217 a.1427 iohannes bellagamba civis ianuensis.
ReA 294 a.1143 da una pan e bedo et aqua ductile. ASA L gamba.
App. 4 a.1174 (Alb.) dieta elusa et berlo munutenere bo- bellamorem n.p. , m.
na fide. CGG 38 a.1259 (PortoV.) conscilio bellamoris de eolum-
PAC 14. besa.
L bedus. Lamorem. I ,
bela 144 belm

belancia sf. "bilancia" belengerium top . "c entro di produ z ione di


GG.2 383 a.1206 belancias ii. LMS xxv. a.1227 item be- zafferano"
lancias parvas et magnas. LEM 227 a.1 ~38 paria tria be- CDC 287 a.1392 safrani be1 engerii et orcha (Huerta).
lanciarum. LEM 244 a .1 240 bellanclas cum bOlOlo. L belegerium.
LJ.l 1488 a. 1279 consules ianuenses habere debeant tra- belengerium top. (Legino, Sav.)
buchetum et alium trabuchum et bellancias si vo1uerint. CAC 525 a.1182 (Sav.) in le ino, in belengerio.
L balana. belengerius n.p., m.
bellanda top. "antico nome di Nizza:' . .. . GC1 58 a.1191 belengeriu de narbona. GCl 98 a.] 191
GR 25 (da : N.CAIS, Le xi. sicle, p.30) CIVltas mCle poslta belengerius bancheriu . GC.1 248 a.1191 belengerius de
in capite provincie supra mare ab antiquis bellanda vocata. volta. GC.2 60 a. 1191 belengeriu s calafat. NL.l.l29
L bellenda. a.1203 belengerius pecularius. MSS 3 12 a .1224 belen-
bellandus n.p. , m.; soprannome gerius traverius . FAF 98 a.J 23 1 (Gen.) frater belenge-
PGM 8 a.1036 ursus qui et bellandus. SLS.2 260 a.1071 rius de bergolio. FNV 18 a.123 3 terra willeln de belen-
belando; a.ll 00 bellando presbitero. gerio. CGG 91 a.1259 (PortoV) bellengerius. DAF 74
PGM 10. a. 1300 bellengerius de turre . M1A 71 ante 1316 (Sav.)
L bonandonem. guillel mus de bellengerio nota riu s. CAT 152 a.1326
belantia sf. "bilancia
(Alb.) belengerius barbera . PCC 122 a.1385 (Sav.)
LEM 225 a.1230 paria dua belantiarum parvarum. LEM anthoruus de belengerii s.
188 a.1238 bellantias ii.
L (de) berlingerio. D berlinge ro.
L balana.
bella testa cognome bellesenda n.p., f.
CGG 13 a.l259 (Porto V) paganus bellatesta. CGG 329 PGM 8 a.l 034 ofrasia qui et bellesenda.
a.1262 (PortoV) per paganum bellatestam de marola . PGM IO: adattamemo roman zo del germ. belissendis (s.
bellatorem sm. "soldato, guerriero" xi., Lione).
ACC 26 ad a.1097 quindecim galeas et sandan um i. de L bellenda.
fortissimis bellatoribus viris armaverunt. MS 193 a. 1223 bellexia cognome
ad quam (offensionem) inferendam cum parvissima acie FAF 17 a.1213 obertus bellexia ferrarius.
bellatorum eum mittere satagebat. D belesa.
L bellatorium. bellicus agg. "bellico"
bellatorium sn . (mar.) "castello di prua; GRR 121 a.1463 viro armatos, viclualia, bellica instru-
ballatoio,galleria di combattimento della nave" menta ac ceteros bellos (co rr. bellios) apparatus .
DUCI 621 bellatorium: pars navis, illaforte in qua mi- bellina sf. "berlina, gogna" .
lites pugnare solent. REW 1023a "eine Gallerie auI den LPV 2 a. 1366 (Alb.) dever u domu oberti cassarini
i Kriegsschiffen". B .MIGLIORINI, SR 19 (1928) estr. Il usque ad bellinas. (IVI , n.: "ad Albenga le berline erano
a.1268 (Ven.) bellatorium. appese alla Torre delle carceri" .

I L bellatorem.
bellatorium sn. "pianerottolo; piano di sosta in una
salita"
G.I.ASCOLl, AGI 5 (1878) 554 sec.v. : hii psalmi graduum
dicuntur quia in ascensu templi canebantur per ea inter-
L berlina.
(de) belina cognome
SRC 383 a.1318 (Vado) franci schus de belina.
L bellinus.
belinello top. (Sav. )
valla (quae) in numerositate graduum fieri (solebant) CAC 527 a. 11 82 (Sav. ) totum hoc quod habeo proprieta-
propter requiem ascendentium ... appellantur vulgo huiu- tis in belinello, excepto castaneo. VPT 321 a.1214 (Sav.)
smodi spatia bellatoria: in his subsistebant unum ex his in loco quiliani ad ca teHino ad beli nello.
psalmis canentes". NSS 257: "localit imprecisata"
Cf. P.A.VACCARI, ALM l (1924) 185. Ros-BRONDAL, ID L bellinus.
16 (1940) 223 . ABS 17 sg. bellinus n.p.; cognome
L ballatorium.
ACC 52 a.1 099 dominus balduinu de bellino. OSM 27
belboschetum top. (Sav.)
a.1190 coheret superiu costa ... ab uno latere bellini et
SRC 145 a.1263 (Sav.) in loco ubi dicitur belboschetum.
totum castanetum. GSM 30 a.1190 una pecia ante do-
L bosquetus.
beldi n.p., f. mum beIini in 9ua est piru . GSM 110 a. l190 gandulfus
bellinus de noh. GSM 128 a. 11 90 terre ... indivise CUm
FNV 35 a.1235 beldi uxor bertrami goardatoris de turrigio.
beldisnarius cognome be1linis. CGG 4 a.1259 (POrtoV ) bellinus quondam mar-
LI.l 13 11 a.1259 beldisnarii de tabia. tinacii de carpena. VCB 294 a. 1288 (Bonir.) belinus de
D disn. dairago. PLC 24 a.130 I domini philipi de bellino. CAT
belecaze cognome 150 a.1326 (Alassio) obertinu s beHinus. LJ.2 926 a.1384
DDG 279 a.1376 nicolaus belecaze. petrus bellinus.
L (de) belina. belinello.
beledi sn. "zenzero indiano"
DDG 231 a.1376 pro gingibris beledi pondis viii . beli oculus sm. "bellocchio, asteria, occhio di gatto
IVI, Gloss.: < arabo. (gemma)"
belegerium top. (centro di produzione di zafferano) Plin. n.h. 37. 10. ALE 43.
CDC 189 a.l392 safrani belegerii fangotus i. , libre xx. L bellus oculus.
L belengerium. beliscima / bellissima n.p., f.
belegnia top. (Gen.) CHAR.2 155 a.1061 ego beliscima filia quondam ardoi-
BCG 113 a.1 O19 in 10co de vico de belegnia. ni . CGG 145 a.1260 (PortoV) in causa quam habeo cum
bellenda n.p., f. bellissima filia gareti de marola et nuru mea.
SLS.2 261 a.l100 bellota et bellenda. bellissimus cognome
L bellanda. bellandus. bellesenda. GG 148 a.1201 Guido belli imus.
belendinus sru. "sorta di pesce" D beliscimu.
GR 25 (PortoM.) in piscibus qui venduntur ad numerum belmalvasius cognome
minutis, saldenis, anchiois et belendinis. CNM 245 a.1203 ansaldo belmalvasio.
belm 145 bene

belmondus cognome belvasius sm. "panno di Beauvais"


DDG 141 a.1376 anthonius belmondus. CDG.2 377 a.1190 belvasiorum maiorum pecias duode-
L bermundus. cimo
belmustinus / belmustus n.p., m.; cognome L beovays.
CGS.I 5 a.1I55 testi ... belmustus . GC 299 a.1l92 otto belvaxl belvaxii lop. "Beauvais; pan.no di Beauvais"
belmuslus. SMV 48 a.1189 belmustus lercarius. SRB DRG.2 62 a.1200 a ... guatino malingra de belvax.
Il3 a.1202 dedit belmusto. GG 271 a.1203 domus rol- DRG.2 45 a.1200 barracanes ii. de belvaxii.
landi belmusti. NL.2 40 a.1210 filius belmusti lercarii. L beovays.
BGS 99 a.1252 johannino lercario quondam belmusli. belvaxius sm. "pan.n.o di Beauvais"
VCB 328 a.1291 (Bonif.) belmuSlUS. DRG.3 833 a.1292 DRG.2 40 a.1200 pecias vi. de belvaxiis. GG.2 43
belmustinus reba. MIA 101 a. 1303 (Sav.) rollandum a.1205 de belvaxiis quos ei vendidisti. DRG .2 135
belmustum ... rollando belmusto de pelio notario. a.1 212 in petiis duodecim belvaxii.
L bellumustus. (bel)mustus. pu1chra facies. D mostazo. L beovays.
(de) bel naso cognome bel veder sm. "belvedere"
NL. I 167 a.1203 ugo de belnaso de nauli. GC 64 a.1191 ex parte loci de bel veder de saneto silve-
L nazus. stro.
belloculus cognome D belvedere.
SC 295 a.1157 ugo belloculus. belvisus n.p ., m.
L bellus oculus. VCS 96 a.l453 belvisus lantemarius.
bello oculo cognome bembegia top. (Chiav.)
RCA 21 a.1143 ugo bello oculo (nominat.) RCA 322 a.1147 octavam partem de decima de bembe-
L bellus oculus. ~. .
bello homo n.p. , m. L bembelium. D Bembeggi. Bembelha
OSM 174 a.1190 te tes bello homo de portu veneris. bembegiuml benbegium top. (Chiav.) ..
D belommu. RCA 320 a.1146 quarta parte decime capelle ramagll ~t
bellotus cognome que bembegii. BSR 185 a.1203 in vignali et in benbeglO
BG 119 sg. s.xii (Sav.) turris ponci bellotti ... lurris here- et in rimaio et in cemetola.
dum belloli . MIA 81 a.1263 (Sav.) guillelmum bellotum. L bembegia.
MIA 77 a.1306 (Sav.) franci schus bellolus. bembelium top. (Chiav.) . .
D bellotto. RCA 674 a.1387 ecclesia sancti co)ombam de bembeho.
belrisus n.p., f. L bembegia. D Bembeggi. Bembellia.
OSM 54 a.1 190 tibi belri sui sorori mee. benadu n.p., m.
belta n.p., f. ( "belt, bellezza ") LJ.\ 1106 a.1151 benadu bastardus. CGG 74 a.1259
SLS .2.145 s.xiv. '(Alassio) bella uxor quondam leonis (PortoY.) benadu de carpena.
nucagne. L benaduxi.
beltramem n.p., m. benaduxi n.p ., m. . '
BSR 460 a.1308 presentibus testibus: dominis beltrame PPE 103 a.l] 84 benaduxi de portuvenens notanus .
abbate monasteri i de zerbino ianuensis diocesis ... CGG 195 a.1260 (PortoY.) in instrumento inde facto
L betrame. manu benaduxi nolarii de portuveneris.
beltresca sf. "bertesca" L benadu.
BSR 299 a.i207 quartam parte m molendini qui dicitur bennata n.p ., f.
beltresca lA 77 a.1287 combusserunl etiam beltrescas SLS.2 265 a.1269 (S .Venerio Tino) maritus bennate.
viii. et trabuchos duos magnos. L benenatus.
FA 332 "cf provo bertresca, forma che c i si aspetterebbe bencecresi n.p., f. .
anche in a.gen ." CGG 130 a.1260 (PortoY.) noS contessa et bencecreSl fi-
L bertesca. lie quondam villani de rogerio de portuveneris.
bellumcadrum top . (Beaucaire, Fr. ,sul Rodano pres- benda sf. "serva, domestica" .
so Avignone) PVS 287 ca. 1340 de salariis domieeIlorum domicellarum
BSL 42 a.1248 faeiemus .. . solutiones apud bellumca- famulorum baiularum benciarum et ceterorum famulo-
drum vel parisium. rum stancium ad salarium.
bellumustus n.p., m. L bencius. D bensa.
SRB 115 a.1 185 (Sav.) bellumuslus lerear. bendvegna n.p., m. .
L belmustus. CGG 136 a.1 260 (PortoY.) sygembaldo quondam benCl-
bellus agg. "bel/o" vegne de planosa.
LJ.706 sg. a.1223? per viam que vadit ad fagum bel- L bentivegna. bencivenisti.
lum ... - usque in roborem bellam. bendvenisti n.p., m. .
D bello. CGG 30 a.1259 (PortoY.) et burgensi quondam benclve-
bellus cognome nisti de nellis de florentia.
SRC 492 a.1381 (Sav.) leonardus bellus prior. L bencivegna. bentivegna.
bellus agg . err. per bellicus "bellico" bendus cognome ... .
GRR 121 a.1463 viros armatos, vietualia, bellica instru- CAT 122 a.1323 (Ceriale) heredes bonavle benclI ... gUlI-
menta ac ceteros bellos apparatus. lehnus bencius. SRC 41 a.1394 (Sav.) barto)omeum ben-
bellusaria cognome cium.
FNV 222 a.1253 obertus bellusaria. L bencia. bentiarius. D ben/io.
belus ocius n.p. , f. bendola idro (Pigna)
NL.2 35 a.1216 de doti bus beli oci. LTI35 a.1092 rio de bendola.
L bellus oculus. D bendo la. bendura.
bellus oculus cognome bene avv. "bene"
NL.2 32 a:l216 ansaldi belli oculi. PPE 29 a. U 45 filii ono- LG 681 a.1406 facere erochos bonos et legales guarnitos
nis beILis oculi. OSM 173 a.1190 terre baldoini belli oculi. sufficienter et bene de bona tela nova et de bono ma-
L beli oculus. belloculus. bello oculo. belus oeius. oeculus. schaieio bene bono.
bene 146 bere

beneadomus cognome benvenuta "nome di nave da carico genovese"


U.l 1'331 a.1261 anselmus beneadomus. OP 152 a.l2 19 quandam navem nuncupatam benvenu-
L maladomus. tam. NL.2 251 a.1225 galea mea que vocatur benvenuta.
benedicta sf. "acqua benedetta" . BNN77.
LMS xxvii.' a.1259 ampolam unam in qua. est ben~lcta L benvegnuta. benveniatum
simpla et ponderat ampolla cum ipsa benedlcta lb.xVll. beovays I beovalx top. " Beauvais (Fr.); panno di
Beauvais"
D beneito.
benedicta sf. "nome di nave" DRG.3 1159 a.1328 torselli tres pannorum francescho-
NL.2 139 a.1216 sana veniente in ianua nave que dic~t~r rum de beovays ... DRG.2.14\ a.1213 stanfortes blan..
benedicta. DRG.3 654 a.1262 galeam nostram que dlCl- cos .. . de beovalx. DDG 250 a.1376 pro pannorum de
beovays torsellis iii. LG 784 a. 1406 beovays.
tur benedicta.
L belvax. belvaxius. belvasius. bervaldus.
BNN77,84. berarda "nome di nave da carico genovese"
L beneitinus. D beneito. beneitn. G.26 a.1205 navis que dicitur berarda. BNN 74:' forse
beneficium sn. "beneficio ecclesiastico" dal nome dei proprietario
SMV 180 a.1288 contendentium se ius habere in benefi- berardus n.p., cognome
cio et plebenda. DRG.3.611 a.1259 de plebenda sive be- AMSSSP n.s.15(1981) 182 a.l753 (Noli) marcus eugenii
neficio ecclesie sancte rnarie de nitono. berardi.
beneitinus n.p., m. (la) berba top. (Segno, Sav.)
PVP 328 a.1504 pro bertono quondam beneitini de ame- CSF 87 a.1443 prope montem qui dicitur la berba. ,.
lia. D berba.
L benedicta. berbena idro (Alb.)
benemegius/ benemelius n.p., m. IEA 75 a.l212 (Alb.) in plano mulemole a feudo borzij et
CGG 26 a.1259 (Portov.) crescenbene fiius benemelii de a via albinganessa inferius et ab aqua berben~ usque ad
stephania. CGG 203 a.1267 (PortoV.) crembene bene- mare. IEA 93 a.1266 (Alb.) fossatus berbene ... u~ue ad
megii. fontem berbene. IEA 97 a.1283 (Alb.) usque ad fossa-
benenatus n.p., m. tum berbene. ~
SLS.2 265 a.1261 (PortoY.) tibi benenato. G.D.SERRA, RSL 17 (1951) 128. SLS.l 267 n.: collega il
G.SERRA, RSL 11 (1945) 80; SLS.2 16 "tarda origine la- top. con il culto della verbena (REW 9219), erba sacra
tina; risponde nella tradizione cristiana allat.-gr. euge- in epoca romana e medievale.
nius". L berbenus. D barbena.
L bennata. berbenitia sf. "misura di peso"
. benencal benencasa n.p., f. TL.l 368 a.1455 panes ... valent in ipsis locis asperi l in
CNM 224 a.1204 (Sav.) benenca boscheria, dicta benen- Iv la berbenitia et p1us valuerunt.
casa. berbenus top. (Balestrino) ,
L benencasus. benincasa. CSF 99 a.1433 (Sav.) usque ad sommitatem collis ber~
benencasus cognome beni.
NL.2 6 a.1216 tibi deustesalve benencaso. L barbena.
L benenca. benincha. berberius sm. "pastore, pecoraio"
benestai top. (Gen.) GR 25 a.l297 (Cosio) quod aliquis berberius . .. non pos-
PAC 13 a.1170 de villa benestai. BSR 224 a.1198 totum sit ducere parltam. agnellatam seu vaciatam ... Iv) (Zucc.)
hoc quod tenet ... ad benestai et muscaroliam. cravarius vel berberius. GR 2.32 (Onnea) a1iquis berbe-
beneveniatum esclamo "benvenuto" rius non debeat aportare aliquam felcatam vel zoncatam.
GG 58 a.1200 monaci et clerici veniebant oviam ei et di- RLC 78. REW 9267. SLS.3 164. SPL 731. Cf. a.it. ber-
cebant beneveniatum domini de valdetario. bichaio, proVo berger. piem. berg. .
L benvenuta. D benvegnue. L berbix. berbicem.
benfaita n.p., f. . .. berbierius sm. "pastore, pecoraio"
BNA 205 a:1260 (Vent.) 'benfaita, avia predictorum mi- SSA.2 96 a.1345 (Sav.) berbierius vel vacharius.
norum. L berberius.
benincha/ benincasa n.p.; cognome berbicem sf. "pecora"
SLS.2 147 a.l004 benincasa et ingonem to obertum ger- FNU l a.946 pro berbice et caprea.
manos. SRB 382 a.1443 (Sav.) georgius benincha. cf HB 78 a.846 (Lombardia) berbicem. ALE 437,
L benenca. benencasus. benincha. L berberius. D berbixi.
bensevega n.p., mlf. bercium sn. "specie di cuoio"
CAC 121 a.1179 (Sav.) a te bensevega cognata mea. SF BNA 264 a.) 260 (Vent) balistam unam de turno. ~s
182 a.1180 (Sav.) confiteor me accepisse a te bensevega sam, copertam de bercIO. SIG 376 a. 1330 quod n'u lla
soldos xl. CAC 430 a.1181 (Sav.) vendo tibi bensevege. persona in portu ianue .. .. audeat onerare lignamina facta
bentiarius sm. "servitore agricolo?" . vel infecta, bercium nervum atque mumuluoos mares veI
GR 25 (Zucc.) pastor vel bentiarius seu alia persona feminas ve! alia vetita per diclos traclalus super aliqua
que .. . fuerit in alpibus alienis. galea.
L bencius. DUC.l 641 bercia: corium.
bentivegna n.p. L.berzeum. bricium.
CGG 136 a.1260 (PortoY.) bentivegne (dat.) quondam berenga top. (Albisola)
loterengi. SRC 507 a.1381 (Sav.) in dicta loco albizolle, loca ubi
L bencivegna. bencivenisti. dicitur berenga.
benvegnuta n.p., f. bereta sf. "berretta"
CAT 138 a.1326 (A1b.) benvegnuta uxor quondam bon- PPV 93 a.1370 (PortoY.) caputeum vel beretam. PVP
segnoris pezolis. 33) a.1508 pro duabus beretis paonaciis de grana.
L benvenuta. L berreterius. berretina. bireta. D beretta.
h 1M
n
-
bere 147 ben
berreta n.p.; cognom e bergeg i I bergeg ium top. "Bergeggi"
IEA 15 a.1262 (Alb.) uxor condam berete. GDN 653 CGS.2 95 a.1162 lanfranc us gastaldus de bergegi. CSF
a.1265 (Noli) iohannes berreta. TCL 16 a.1351 (Loano) 92 a.1490 sg. (Sav.) univers itates sputurn i et bergegi i.
nieolinus bereta. SRC 509 a.1381 (Sav.) terra ... que an-
illorum de bergegio.
tiquitus fuit cuiusdam nomine berreta de bruxatis. L berei . berei um. bersezi num. berzezi. berzezi um.
berrete rius sm. "berrettaio"
berzezum. brezezum. D bergeggi.
MAS 243 a.l479 testibus .. . bartholomeo eaffarena berre-
terio. bergem a top. "(Var, Basses-Alpes, Fr.)"
5MB 125. PTP 24 s.xii. bergem a, od. Bargem o, (fr.
L bereta. D berreterio.
Bargme) "esatto continuatore di berigiema (SM)".
berreti na sf. "stoffa di c%re grigio-cenere"
BBL xxxi. a.1453 pe(eie) xxiv. berretin arum bocasin i. L bargema. berigiema.
BBL 5 a.1472 in pe(cie) Ixxxxvi berretin arum duple. bergem u)um top. (Basses-Alpes, Fr.)
BBL 82 a.1472 implicita berretinarum duple, resepte ab 5MB 125 a.814 villa bergemulum.
uno nostro debitore angrie. D bergemolo. berigiema.
L beretinus. berghe n top. "Berghen (Norvegia)"
. berreti na sf. "berretta" U.2 462 a.l315 veniendo a dicto opido de berghen antv-
DAF 23 a.1300 item berretin a una deaurata. PVP 282 verpam et redeund o antvverpia usque berghen.
a.1488 item berretina una bocasini. bergog na top. "Borgogna"
L bereta. PS 3 a.1467.
beretin us agg. "di colore grigio-cenere"; Dbogog non.
SIP JJ6 a.1420 (Massa) una tunica beretina. (de) bergog nono cognom e
SIP 194. MIA 84 ca.l263 (Sav.) quilianetum de bergognono.
L berretina. D berretino. bergoli um top. . .
bergag inus agg. "di Bargagli" FAF 98 a.1231 (Gen.) frater belengerius de bergoho.
ST 9.150 a.119l vasallus bergaginus. L bergolus.
L bargagi. D bargagi. bergo)u s cognom e '
bergall a top. "monte presso Loano" CGG 152 a.1260 (PortoV.) nadalinus bergolus,oo. de ver-
HGL 288 a.1001 de una parte cacumi ne montis qui dici- nacia. GVG 243 a.1279 iohanni nus bergol us macella-
turobergalla . rius.
Cf. ST 9.148-150. L bergolium.
L bargagi. bergalli. D bregalla . bergom ascus agg. e sm. "bergamasco; tessuto ber-
bergall a cognom e gamasco"
CAT 144 al326 (Alb.) guillelmus bergalla. DRG.2 81 a.1203 cannas lxx. de bergomaschis. DRG.3
bergall i sm. pl. "etnico Ligure antico" 634 a.1262 lib.... inplicatas separatim in pannis a1ama-
ST 9 148 sgg.: (i -e. bherg) "monta nari, abitant idei neschis et bergomaschis.
monti" L pergam ascum.
HSL 18.107 sg. bergal ei "Stamm esnam e" CIL.5 (de) bergon cio cognom e
5050.11 a.46 E.V. "il suffisso -Ilo lig. pre-gallico". .
SRC 383 a.1318 (Vado) andreas de bergonclO.
Dbergi n. bergue s top. "Bergues (Arras, Fr.)"
, berg811i top. "(Gen.; antica frazione di Bardino Nuo- DRG.l 153n.; 2.214 a.1225 giliberti de bergues.
vo (Sav.) " bericat us agg. "di moneta"
BCG 135 a.1027 actum in loco bergalli ubi sancto lau- BRG 308 a.1274 asperos bericatos trescentos.
rencio dicitur feliciter. RCA 288 a.1101 in bergalli fine
L beri.
via publica.
bericus sm.
PAC 6. ST 9.149. HSL 18.107. HGL 218: gallo *berga, ACM 95 a.1396 (Carrara) qui camerarius teneatur solv~
germ. bherg. re de commu ni bannoru m salaria nunciorum commu nts
L bargagi. bergalla. perogallum. '
carrarie, bericor um dictorum nunciorum.
bergam ena / bergam ina sf. "pergamena, simbolo di
Iradizione'~ .
berigie ma top. (Appennino lig.) .
eHAR 68 a.884 (Asti) set presens cartola omni in tem- SM a. 117 a.c. in montem berigiemam mfumo.
G.RmEZZO, Onomastica 2 (1948) 47: ber(i)ge-ma + lig.
pore in suo robore firmis et stabelis permaneat et berga-
mina cum agramentario (= atramentario) ego 'eurado de barga. 8MB 122 sgg.; 130: i.-e. "monte n~voso, soggetto
terra levavi. BCG 67 a.l005 (Noli) et bergam ena eum a frane e valanghe" . P.KRETSCHMER. KZ 2~. 118 n.2.
atramentario de terra elevavi me paginam. APT 19: "non i.e." PTP 4 n., 24 sg., 42: 1.e. *bherg
PAC 11. "monte". PSP 27 n.3 -iema: elem. paleolig. (cf. conval-
L pergamenum. lis caeptiema). PSL 73: i.e.
bergan tinus sm. "brigantino" L bargema. bergema. bergemulum.
SGS 252 a.1505 (Sav.) unus bergantinus bartholomei de (de) berrina cognom e
bozallo armatus. U.2241 a.1290 baldinus de berrina.
L brigantinus. L 'berrinus.
' bergar cognom e berrinu s n.p., rn.
CCL 56 sg. a.1301 iohannes bergar (Lavina) SRB 207 a.1302 (Sav.) berrinu m et rnatrem eius. CCL
IVI: ber "ursus"; gari "iacula". EooER, Lexicon nominum 58 a.1338 (Lavina) berrinus: < germ. ber "orso"
viro rum et mulierum, Romae 1957,2 6 sg. "iaculator for- L (de) berrina.
tis ut ursus". berrion eml berrion us sm. "arnese agricol o per il
berga inum top. (oSav.) trasporto de/fien o".
HGL 218 a.1305 (Sav.) terre in bergaino, ubi dicitur ad CS8 235 a.1435 (Sanr.) licere ... coligenti folliam in die-
niontem. to nernore pro portand is cum berrionis, in fundo, et circa
IVI: gallo *berga, germ. berg. dictum berrion em ponere de frondibus illucum.
D bergassana . D berin. berrione. .
ben 148

beri sn. moneta . . . . bersageria n.p .. f.


PLP 128 a.1250 (S.av.) dixit nuhl quod dare~.el ben PLP 116 a.1250 (Sav.) presentes erant matelda. bersage-
quos debebaro... - petentem ab eo beri XXVlI. Cf. IVI ria. flos divicia.
129: petebam ab eo monetam. \ bersagium so. "tiro al bersaglio" I

L bericatus. I GR 26 a.1288 (Alb.) ludi facialll diebus festivis._. ad'ber-


berltensis agg. da top. ., sagium consuetum. GR 26 (Capriata) Iiceat ... Iudae ad
U.l 687 a.1223 qui emerit vinum et oleum, SI mutuab tabulas saxialas et scachum et bersagium etpilam.
fuerint mensuram et meIlsuraverint cum ipsa de .quinque Dbersagio. .
jarris beritensibus, unum debent persolvere denanum. beranwnl benanum top. (Noli)
berlengerius cognome. . PMS 40 a.1189 (Sav.) usque ad fossatum de berano.
TCL, s.v. breilge, a.1310 (Loano) l~cobus berleQgenus SRB 210 a.1189 (Sav.) usque ad fossahlm de bemmo.
de loano. D bersano.
L belengerius. D brenge. benelegi top. (Pino. Gen.)
berlina sf. "berlina, gogna" PTP 25 a.120l: i.e. bherg "monte"
ASA 417 a.1350 (Alb.) et si solvere non poteri t illud benerium sn. "specie di cuoio"
b~um proiciatur in aqua ~ ponte centt: aud ad catenas VFD 149. a.1316 ferruro. factum vel infectum. lignamjna
fixas de novo in muro capn aud ad berhnas. ASA 421 facta vel mfecta, berzenurn nervum sagittas quadreUos
a.1350 (Alb.) ponatur ad berlinas seu .catenas. LG 293 balistas vel aJiquod aliud genus armomm.
a.1363 vel ipsum poni facere ad berlmas vel ad eathe- L berzeum.
naro. PPV 74 a.1370 (PortoV.) ponatuf ad berlinas. l'PV berell benezl top. "8ergeggt'
95 a.1370 ponantur ... in ceppo ve) ad berlinas. TL.3 292 CAC 243.1178 (Sav.) de 10(0 eo quod habeo in baei. in
a.1474 furchas et berlilas. TL.3 295 a.1474 furchas et loco qui. dicitur bruxeta. CAC 108 a. 1179 (Sav.) ad ~
berlinas ligni. GR 105 a.151~ (Alb.) sit arb~~o magi- in laeo ubi dicitur scandolicia. CNM 125 a.1203 ($av.) a
stral\ls ipsas tales personas pom facete ad berhDas vel ad domo ansaldi de berzezi. om 520 a.1294 gulielmus de ber-
cathenam vel ad earcerem. BSO 223 a.1581 (Onzo) pos- zezis. BBL 218 a.1474 nioolaus baiardus de berzezi.
sit condemnari ad berlinam. FST 35 a.1592 (Triora) po- L bergegi.
nantur in die festivo per horas sex ad berlinas. berelum top. "8ergtrggr
FST 35: "nella piazza della Collegiata di Triora sussisto- CAC lO a.117~ (Sav.) p?ncius de bereio. PLP 79
no ancora oggi. infissi in due travi sotto le arcate, due a.1250 (Sav.) filiam ansaldl de bercio.PLP 291 8.1250
anelli ai quali il colpevole veniva legato, forse con le ma- (Sav.) in bereio. SRC 82 a.1251 (Sav.) bonusjohanaes
ni in alto". I de bereio.
L bellina. D berline. L bergegi.
(de) berlingerio cognome ( benezlnum top. "Bergeggf'
VCB 294 a.1288 (Bonif.) bastardus de berlingerio. C:N.M 392 a.1205 (Sav.) de quadarn lerra que iacet bene--
L belengerius. ZlDl.
bennundus cognome L bergegi.
LJ.I 830 a.1228 guillielmus bennundus. benezium I benezum top. "Bergeggi"
L belmondus. CNM 257 a.1204 (Sav.) bonusiohannes de benezio.
bemabol bemabovem n.p., m. ODN 626 a.1254 (Noli) homines ... de spultumo val de
RCP 210 a.1269 (Sarz.) per dominum bemabovem. U.2 b,e~~. SRC 236 a. 1272 (Sav.) brunus lainus deiMne-
182 a.1288 bemabovem de porta notarium (civis) ianue. no C1VIS ~one. U.2 1045 a.1385 (Noli) ]ocum benezii.
CP 113 a.1300 dorninus bemabo spinula ... ipsl,lm berna- L bergegt.
bovem. SIG 382 a.1330 nobilis vir bemabos de monyar- berzewa so. "specie d "oio "
dino civis ianue. ACL 130 a.1344 bemabos ... beJl!abovis. SIG 372 ~.1330 ferrum (actum vel infeclum, ...........
DUC.l 639 bemabos: nomen proprium ... fuit et rIOstris facta vel mfecta berzeum nervum sagittas quadrello& ba-
huic similis, sed originis mihi ignotae, vox e.xcitatoria listras vel aljquod aliud genus annorum. .
(a.1376: en criant: bemabo et aliache, haute voix) L bercium. briciurn. berzeriUQl~ beno.
L bovem D bemabochi. . (de) benipano cognome ,
bernada cognome J ODG 327 8.1376 pro picis ... I1sispisas in vacbeta pbi-
VCC 55 a.1364 (Sav.) anthonius bemada. lippo de benignano.
bemai top "panno prodotto a Bemay (Fr.)" beno SD. "specie di cuo;o"
LG 784 a.1406 ~mai. CDC 150 a.1393 berzo (angolus i.
bernizonus n.p., m. Lberzeum.
SRB 29 a.1198 (Noli) bemizonus. bersoloum top. (Sav.)
bernochus n.p., m. P,,:",S 2.207. ~.1.311 (Sav.) in posse saone, ad bersoinum.
RCP 84 a.1278 (Sarz.) bemochus barberius. ubt prayoltt dlcuntur.
Dbernoco. bersula idro "a.D1uente di lUstra del Po"
beroarius sm. "funzionario di polizia comunale" PSL 73 (Tabula Peutingeriana): IiguTe. i.e.
GSS 19 a.1330 (Sarz.) et beroarii nee lign'a a saranensi- bertadeUus sm. "arnese da pesca" I

bus sibi faciant deportare gratis. GSS 145 a.1330 (S~. ) OR 26 (Godano) .si aliquis de nocte queret ve.l lcnbit
custodes ... qui per beroarios potestatis inventi fuennt bertadeUos. aut altenas le~urc1 ' tentas ad pisce&, CODdetn-
donniri ad custodiamo . (. oel';lr. GR 70 (Pontn::~lt) q~od nulla persona audeat..
L beronarius. berovarius. berruarius. D beruer. acCtpere ~u levare aJtqua !'l!'la seu nechias aut bertadel-
beronarius I berovarius sm. "servitore, aiutante" 105, s,eu. alias lesuras a1tenus lensas et positas et tentas
ACM 30 a.1385 (Carr.) qui vicarius debeat tenere bero- pro plSClbus.
varios tres eet duos equos et unum notarium. Cf.ACM L bertavel.
44 a.1396 (Carr.) tenere duos equos.!. et tres famulos bertanla top. "Bretagna" .
idoneos ad serviendum in eius officium. ACM 50 8.1396 DRO.3 914. a ..1303 in pani bus de bertania. loco ubi dici-
(Carr.) famuli sive beronarii. tur pondavt.
ACV 136. D brtttania.
bert 149 besa

bertarellus sm. "arnese da pesca" berthonus n.p., m. .


GR 89 (Arquata) nemo audeat vel presumat levare ali- MIA 75 a.1290 (Sav.) berthoni de sane lo michaeli. SRB
quos bertarellos, scarcabium, nassas vel tensuras. 268 a.1346 (Sav.) bertonus. PSN 19 7 a.1394 (Triora)
L bertavel. berthonus:genn. bert.
bertaudus cognome L berthi. D bertone.
BNA 110 a.1259 (Vent.) oberti bertaudi. bertorottus cognome
bertavll bertavellus sm. "specie di nassa per la pe- CCS 117 a.1414 (Celle) presentibus ... bartholomeo ber-
sca nei fiumi" toroUo.
RVN 120 s.xiv. (Noli) quilibet civis qui piscatus fuerit ... L bertolotus.
ad bulentinum aut bertavellos. GR 34 (Arquata) berta- bertramus n.p., m. . . .
vellos, carcabios vel nassas. GR 2.49 (Sospello) piscan- FNV 35 a.1235 beldi uxor bertraml goardatons de tum-
tes cum corbino, nauzea, incanata, bertavel. gioo BNA 173 a.1260 (Vent.) bertramus vicecomes.
REW 9251. PVB 221. FNTL 41. HB 78. ALE 138. L betrame
L bertadellus. bertarellus. D bertalu. bertrandus n.p., m.
berterotus n.p., m. PSN 97 a.1394 (Triora) genn.
SRB 73 no. a.1191 (Sav.) berterotus iohannis magistri. L bertrara.
L bertolotus. bertrara top. (Pigna)
bertesca sf. "bertesca PSP 114 n.359 (Pigna) porta bertrara: genn. bertrand +
RCP 527 a.1186 (Luni) adiuvent facere et attrahere pa- suff. -ano.
10s, vimenas, sepes, boccos, palancam, scelonos et ligna!.' L bertrandus.
mina ad bertescam et betefredum tantum . PLP 143 bertus n.p., m. .
8.1250 (Sav.) et ivimus ad bertescam turini.. . ivimus ad BCO 61 a. 1003 bertus qui et albertus quondam fihus
custodiam turini. leonLPGM 8 sg.: fonna ipocoristica.
L beltresca. betrenschari. betresca. bretesca. D betresca. Dbe~ ,
berthi n.p., m. berruarius sm. ''funzionario comunale" . .
PSN 97 a.1394 (Triora) germ. SRC 803 a.1416 (Sav.) iudices, milites, domlceh, berrua-
L berthonus. rii sive quicumque alii oficiales.
bertola cognome L berroarius.
pCC 48 a.l313 (Sav.) nicolaus bertola. berus cognome .
D bertola. SRB 1-79 a.1264 (Sav.) nicola berus. S~C 380 ~. ~318 (Sav.)
bertolata sf. "cavalla" belengerius benus. SRB 351 a.1393 (Quil.) donurucus benus.
DUC. l 642 bertolala : (Albertinus Mussatus) equites D bru.
1200... equas ruralium ... quas bertolatas Longobardi vo- berrusblanchus n.p., m.
CAT 145 a.1326 (Alb.) iohannina neptis berriblanchi.
canI, circiler mille.
L bertolota. L berus.
bertoUnum top. (Albisola) berusetis top.
TV ca. Il Od.C. SCT 131 < *berusetius, gent. lat., oppure
PAA 219 a.1253 (Sav.) mansus de montecalvo seu de < *berusetus, cognome lig. -lat.?
bertolino. berrutusl-a n.p., cognome .
bertolitus n.p., m. CAC 117 a.1179 (Sav.) berrutus. CLS 54 a.1234 enncus
DRG.2 79 a.1203 bertolitus de langasco. berutus. CCL 57 a.1301 (Lavina) ramundus berrutus.
L bertolotus. PCC 108 a.1319 (Sav.) bonifacius berutus. CAT 130 a.
bertolomeus n.p., m. J326 (Borgh.) heredes bertolomei berruti. SCS 298
LMS 153 a.1222 bertolomeum archipresbiterum plebis 8.1530 (Sav.) luciam berrutam.
pl~anie. ASA 52 a.1340 (AI b.) bertolomeus et guillel-
D berruti.
muso berrutus sm. "parte di annatura (barbuta?)" .
L bartholomeus. berthomellinus. D bertome. VCB lO a.1238 (Bonif.) spatas duas, scutum et capelh-
bertolota sf. "cavalla" nam, berrutos duos et oreglerium unum.
DUCJ 642 S. v. bert%ra : Chron. parmense ad a. J282 L barbuta. .
militia vero brixie cum bertolotis suis equitavit ad ca- bervaldus agg. "di Beauvais?"
strUm urtii. DDG 325 a.1376 pro pannorum berValdorum ballis iL
L bertolata. bertolotus. L beovays.
bertolotlis n.p., m.; cognome besagninus agg. "di specie di panno. [cf a~ninus?r
CAC 168 a.1I80 (Sav.) bertoloti et sismundi fili i willelmi ASA 141 a.1383 (Alb.) gabella tele et panrn albasll besagmru.
de li ferrar de vigarso. BSR 198 a.1184 bertolotus frater L besaygninus.
josberti. PMS 2.223 a. 1191 (Sav.) bertholotus iohannis besagnum idro "Bisagno" .
magistri. NB 5 a.1198 iusta terram bertoloti. U.1 488 PPE 27 a.1132 a flumine besagni usque ad flumen sturle.
8.1202 bertolotus alberti. CNM 422 a.1206 (Sav.) bertolo- L besania. besanium. bisagnum. bisamna. bisamnem. bi-
tus calegarius. PPE 118 a.121 5 bertolottus. LMS 30 sampnem: bissannem. bisanium. bisanum. vesano. vesa-
a.1222 bertoloti canonici ianue. BSL 64 a.1250 bertholo- num, D besagnu. bezagnn. ,
tus grillus. PTS 25 a.l2S8 (Portov.) bertolotus manetus de besaygninus agg., "di specie di panno" .
portuvenere. RCP 40 a.1285 (Sarz.) Ullor dicti bertholoti; GR 26 (Nizza) mercatores vendentes pannos albaslos,
tratris ipsius bertololti. BCL 310 a.1290 famulo bertholoti agninos, besaygninos, apportent... '.
de porta. CAT 124 a.1323 (Alb.) guillelmus bettolotus. L besagninus.
L berterotus. bertolitus. bertolota. bertorottus. D bertolollo. besania I besanium idro "Bisagno"
bertoluclus cognome BSR 74 a.1169 iusta flumen besanii. RCA 101 a. ll72
SAV 14 a.1559 ~Alt.) ioannem bertolucium. pro faciendo molendino per eos in besanio. BSR 45
berthomellinus n.p. , m.PVP 305 a.1491 pro una pe- 8.1174 unam peciam terre que est in besanio. BSR 59
cia clamellot nigra de qua facta est una iornea bertho- a.l177 in besanio. PAC 5 BSR 309 a.1208 intra quam-
mellino. dam aquam que vocatur besania.
L bertolomeus. L besagnum.
besa 150 beve
besanius / besantius sm. pl. "bisanzio (moneta)" belta sf. "bielOla"
CAC 30 a.1178 (Sav.) in hac mobilia fuerunt rationati be- GSB 10 l a.1577 (Baiardo) capien bena vel brasca . ..
santi grossi et coclearia argenti et anuli argenti et denarii. ac seu geas vel caules.
COS 21 a.l186 de besaniis marabotinis xi. L gea. D geo.
L bisancius. belale! betalem sn/ m. "canale"
besatia sf. "bisaccia, doppia sacca per il carico dei ACM 56 a.1.396 (Carr.) et qui frege rit vel ruperit aliquod
muli" betale, presam betali s ma tri.. . PRV 99 a. 1237 (S.Stsfa-
NBI 38 a. 1390 paria duo besatiarum. no Magra) molendina... t e rum muc inas, aqueductum
L bisacia. et betalem. PRV IO 1 a..1 17 ( .SI.M .) pos e sione mo-
besaunt sm. "bisanzio (moneta)" lendinorum, betalium et aqueduct us. ACM 56 a.1396
CA 614 a. 1292 saracenis qui duxerunt robas de tauri sio (Carr.) quilibet teneatur remu ndare .. . uos betale .
usque trapezunde cij besaunt, qui valent dx asp(eros). PTA 616. REW 10 16. ACV I 6.
L bisancius. L beale. bedale. begali . begalli . D be .
besavus sm. "bisnonno" betaTdum IOp. (ugi no. av.)
RCA 237 a.966 besavus noster lupo et petrus rautalo. CAC 307 a.1170-74 (Sav.) in betardo.
PAC.5 bete,~redus m. "bat/lfredo . to rre di legno per
D bezavu.
vedetta
besaza cognome RCP ?27 a.1186 (Luni) adiu t:nl facere et attrahere pa-
LJ . l 145 a. 1150 rubaldus besaza. los, Vlmenas, sepes, bocco palancam, celono et ligna-
PAC6. mina ad bertescam el belefredum tantum.
L bisacia. DUC.l .646 betfrerius: tu,.,.is al/io,. in urbibus, vu /go bef-
froi. REW 1041.
bescutatus agg.
betidfum lOp. 'Bedfo,d. l/lglI ."
SSL 202 a.1336 unus pannu s veluti bescutati pro altari.
DRG .2 578 a. 1259 in nundini s bctidfi , in illlgl ia.
besenonum top. "Besanon, Fr. " betrame 10p.
DRG.2 128 a.1210 gualterius de besenono.
beses top. "Bze (Fr.), centro di produzione di panni"
LJ.J 91 a. ll 44 a porta betrame usque ad portum mona-
chi .
LG 784 a.1406 beses. L be Itrame . bertramus. D beltrame.
besius cognome betrenscbare vb. "munire di ber/esche"
LJ . l 1324 a.1260 ottone besio (ab!.) FAG 5 a.1271 ray- CRA 135 a. 1421 (Alb.) possit hec civ itas ... e iu s muri in-
mundus besius de saona. SRC 38 1 a.13 18 (Sav.) iacobus martellari. et betrenschari el reparari.
besius . L bertesca.
D beize. beyzo. betresca sf. "bertesca"
bestagnum top. (Ponente ligure) C.AF 51 ad a. Il58 betre chi (v.1. b,.~reschis) et. .. spal-
LJ. l 1473 a. 1202 castrum . .. bestagni . dl s.. CRA 153 a. 1395 (A lb.) pro fac lendo betre cam si-
D beslagnu. ~e sUPJlenam unam i~ ~orr.a O. CRA 135 n. a. 142 1 (Alb.)
bestagnus n.p., m. m merhs murorum Clvltatl , bctreschi uper dictis muris
MIA 95 a.1256 (Sav.) bestagnum et socios de saona. existentibus et quibusc umque aJii ' Iignaminibus.
L bestagnum. L bertesca.
bestemare vb. "bestemmiare" beudus/ -m smln. "canale"
CAR 26 a.I440 qui bestemavit deio e la mader e tuti li IE~ 40 a.I270 (Alb.) beudum sive aqueductum molendini
santi . SUI. RL 212 a.1288 (Alb. ) de beudi mo)endinorum. RLC
L blasfemare. D giastem. iastemar. 81 a. 1297 (Cosio) beudum sive fos atum. PCC 41 a.I306
bestenta sf. "sosta, indugio" (Sav.) et beuda et aq ueduclus ip orum molendini et fuUo-
SRB 320 a.1407 (Quil.) sine faciendo aliquam bestentam rum et batendenorum purgare et sc urare. FVA 142 a.1326
seu moram per vias publicas (~Ib. ) pro orto de in ula nuci s cui beudum molendini et
D bestento . vIa. SSA 151 a. 1345 (Sav.) beudum ve) clausam de aqua.
bestiamen sn. "bestiame" CST 179 a.1381 (Ta~gJa) beudus molendini. SOV 247
LJ. l 1518 a.1280 (Cors.) et homines bonifacii et suum a.1428 (On.) de beudls curandis. CSS 3 19 a. 1435 (Sanr)
bestiamen. VCB 306 a. 1290 (Bonif.) totum bestiamen debeat obturare ~ t stagnare ip am clausam au t beudu~
et here. TL.2 779 a.1471 magnam somnam (so mma) be- quod aqu~ non. dlscurrat. BSSS 128 a.1584 (Sav.) usur-
stiaminum diversarum qualitatum. pantes et. mdeblte rellllemes aquas beudorum et discurren-
D bestia. tes per dlcLum a9ueductum. FST 83 a.\. 592 (Triora) bibe-
bestinallis / bestinus agg. "di pesce: cartilaginoso" re In aqueductu , Idesl beudo dlctl fo nl.is.
PPV 88 a.1370 (PortoY.) piscium de scaliis ... piscium L bedus.
bestinorum. LG 421 a.1383 dalfini autem, serasie grosse bevaria sf. "pelle di castoro"
et alii pisces bestinalles, qui consueti sunt vendi adpon- BTS 169 a.1280 collectam ... de pennis ermerinorum de
dus. GR 26 a.1475 (S.Stefano) et possint vendere in qua- bevariis, de luciis et de omni pellizana. '
dragesima libra bestinorum den. V. et alios pisces de sca- L bevera.
lia den. X. GR 26 (PortoM.) pisces bestinos ... in quibus bevelinum top . " Beverino"
piscibus bestinis non intelligatur tonus. CGG 82 a.1259 (PortoY. ) wiUelmu de bevelino.
D bestn. L beverinum.
bestiolus sm. "piccolo animale (gallina, coniglio)" bevenderium top. (Sa v.)
BNA 235 a.1260 (Vent.) ita tamen quod ornnes bestioli CAC 111 a.I179 (Sav.) peciam unam terre . .. que iacet in
. dantur pro decima de toto territorio, et cetere pensio- saona . . . ad portam bevcn?erii . CAC 116 a.J J 79 (Sav.)
. . ; sint in comuni. actum ad portam bevendefIL, extra murum .
bestiora. bevera sf. "pelle di castoro"
bestoxus sm. VCB 228 a.1 245 (Boni f.) in canoni . .. aUIi et beveris
BBL 213 sg. a.1474 in vendia de pc. lxxv bestoxi et mar- xxx.
si. - pro pc. Ixxv bestoxi et marcii. L bevaria. bivera. D vinvera .
beve 151 bifu

bevera idro .< ajJ7. del ton: Roja" biatricem / biatrixia n.p ., f. "Beatrice"
LTI 36 n. 16 s.xi. in valle torrenti s bevele. DPD 64 FAG 129 a. 1295 ti bi bi atrici filie quondam guillelmi de
a. 1155 usque beveram . BNA 35 a.1 259 (Vent. ) in di- pontremulo. CAT 135 a. 1326 (Alb. ) biatricia filia quon-
strictu vintimilii ubi dicitur bevera. dam musi perdicis.
C.SALVIONI, 10 5 (1929) 302 sg... LTl 36: piurtosto che D bea/rice. biao. biatrixia.
REW 1012 (prerol/1. *bebro. ) :;.. REW 1016 (ga ll. bedo) bibentem aqua/-m n.p. , cognome.
REW 1016 Nachu:: brian z. bevera "Bach". RCA 33 a.1 ]43 bibens aqua de bazali. RCA 398 a.1159
L beverelum. beverinum. beverotu s. D bevera. bibentem aq ll am de rapall o . .. predictus bjbens aqua~.
beveragium sn. "r1{resco, oJlerta di bevande" BSR 66 a.1180 bibensaquam. GDN 567 a.1186 (Noh)
TL.3 617 a.1449 pro beveragio tubetarum a peri duode- facius bibensaquam.
cim . .. item pro poxione t anfo li s asperi viginli . L beaqua.
D beverage. biberatum sn. "abbeveratoio "
beveratorium top. "abbeveratoio (Cen.)" DSP 122 a.1466 domum unam pos itam a tergo biberati
DSP 171 a. 1502 d ictu lll loc ul11 in strat.a positum ... quod palatii.
beveratorium dicitur. L abeveratorium.
L abeveratorium. bibianum top. (Cen.)
beverelum t.op. (A lb.) PCA 428 a.l 006 in quinto. in bibiano . in sarzano.
CAT 116 a.1326 (Alb.) de ... beverelo. PTR 47: < baebius, gent.rom.
L bevera. bicaellus sm. " mensola"
beverinum top . " Beverino" OSM 129 a.1190 etial11 faciemus cogornices, archetos ,
LJ.l 1021 a. 1247 castri et ville beverini .. . - omnes de bicaellos et faciemus murul11 de medio voltarum.
beverino. L becadelJus.
L bevera. beverlinlll11. D beverino. bicapitem agg. "bicipite" . .
beverolus idro (Sa v.) ISG 21 fine s.x iii. (Londra) unus pannus de lanua, rotel-
BG 180 a. 1484 (Sav.) fossatlllll beveroti. lats cum av.ibus bicapitibus.
L bevera. bicherius sm. "bicchiere"
bevinus cognome SSL 171 a.1336 duo bicherii.
CAC 323 a. 1180 (Sav.) totUIll illud quod iacet ... in costa bidaldus sm. "specie di veste"
bevinorum et sideratorlllll . CAC 380 a.1181 (Sav.) super CGS.l 92 a.1157 bidaldum meum et
domul11 iordani bevini. L bialdus.
bezonus cognome biduanum top. (Rapallo)
LJ.I 595 a. 1217 (Sam.) gllillielm us bezonu . RCA 16 a.1143 in biduano.
D besll. PTR 47: < beLuius , O betuvius , gemo rom
biella top. "Biella"
biacha sf. "biacca, ossido di zinco"
PTC 54 a.826 biella.
RCP 352 a.1277 (Sa rz.) de biac ha cruda. RCP 647 [VI: gallico?
a.1277 (Sarz.) soma ve l de biaccha sive mellis . L bugella.
GLI Gloss. BLG 28 28: long. biestrum top. "Biestro (Sav.)" .
L blaca. iacha. MAA.2 317 a.J III Biestrum cum oml1l
biadus sm. "panno di colore turchino" habere in carcaris ...
PVP 246 a.1456 item bialdi duo biadi. biCa sf, "biffa, stoffa di lana di tessuto
L blavus. lit non molto fine"
bialare top. (Sanr.) LEM 232 a.1238 mantellum unum de bifa
LI.l 5 a.962 (VellI.) in comitatu vigintimi)ie nse in locas DRG .2 255 a.1239 in viginti septem ""u ......, ..
et fundas matucianas ... paragallo. bial are. castalare. LEM 241 a.1240 supracotum bife curo c
L bedalillm. biullare. buolario. LAE J 95 a.1248 pecie bifarum ianue.
bialdus/ -m sm/n . "veste maschile e femminile indos- a. 125 1 peciam unam biffe pIane francie.
sata sopra la camicia " a. 1251 pannos de biffi s virgatis. DRG .~ 453 a.l .
CAC 270 a. 1179 (Sav.) et bialdum meul11 peiu. CAC cias duas pannorul11, una que est de panxmo et ~a .
460 a, 1181 (Sav.) iuppam mea m gialdam et bialdum sllb- virgate. DRG.2 51] a.1254 pec iam unam panm bIffe.
tile . SMV 48 a.I.185 alde te nepti richel de bi al dum CGG 167 a.1260 (PorloV) supracotum de biffa. DRG.3
meum .. . VCB 24 1 a.1245 (Boni f.) et vestes quas in dor- 647 a.1262 peciam unam biffe virgate.
so habeo et bialdus unu s. PVP 234 a. 145 6 bialdum DUC.I 656 biffa: pann i species . REW 1091. CGG
unulll pro usu constancie uxo ri. dicti quondam benedicti. Closs .
PVP 246 a. 1456 item bialdi duo biadi. L biffu s. .
PVP 133:fr. bliau l. bifare vb. "m isurare e munire di segnali indicatort
L bialium. bidaldus. blauda . blavis. bJialdus. (le bandite comunali)"
bialis cognome GR 26 a.1288 (Alb.) magislrallls albingane tenea.tur prata
CCS 135 a. I.570 (Celle) obertus bialis. sancIi georgii biffare et signare cum signi s CruCIS. AS~
L bedalium. vitalis. 458 a.1350 (Alb.) bannire . .. prata que dicuntur. sanctl
bialium sn. "Jpecie di ves/e" georgii et ipsa bifare et signare . .. cum signis certls pOS1-
tis in arundini bus seu Iigni s.
GC ]26 a. 1191 paiudellos iii., bialia ii., cami sia s ii . REW 9535.
CNM 322 sg: Ca. 1204 ( ~av.) ed nescio c uiusmodi pelles D biffa.
essent et blaha et camlSlas ... - bialia et todalie et binde bifulcus sm. "biforcazione?"
et retiselle et cam isie.
GR.2.14 (Saa.) a bifulcis usque ad summilatem mon-
L bia1dus. ti Llm .. .- usque ad bifu1cum aq ue calcandule.
biaiare vb. "ba ciare" D bifforchi.
PLP 81 a.1250 (Sav.) Ilam cio quod IllU SSU biaiat ipsi biffus agg. "di biffa"
symone CUllllll. DRG.3 655 a.1262 t.ot pannos biffos et pari xinos.
L bassare. L bifa.
biga 152 bire

biga sf. "carro?" bindeV bindellus cognome


RCO 128 a.1286 (Ort.) vegetes, palarios vi., bigas ii. CDG.3 206 a.1202 guillielmu s bindellu s. SRB 53 a.
RCO 117: "prob. carri comuni" 1208 (Sav.) guilielmus bindellus. GDN 607 a.1222 (No-
bigaratura sf. "risvolta di abito di diverso colore ifr. li) guilielmus bindellus. GDN 653 a.1265 (Noli) bartho-
bigarrure)" lomeus bindel.
PVP 338 a.1506 nec alia Iistatura aut bigaratura in ipsis bindellus Sm. "benda, striscia"
goneletis et goneJlis poni possit. ACS 38 a.1339 (Verona) unarn cu ltram cendati a bindeUis.
D bigarra. bigar. L binda. D bindello.
bigetus n.p., m. binella n.p. , f.
DAA 64 a.1279 tibi bigeto de varagine. TCL a.1233 (Loano) binella benedicla.
bigota sf. (mar.) "bigotta, strumento di legno /Ondo L binellus. D binellu .
con fori, con cui si tengono ferme le estremit inferiori binella top.
delle sartie" LJ.l 1383 a.1261 peciam unam terre ad binellam.
BSL 240 a.1268 troca una cum mantelletis et bigota. binellus agg. "gemello"
DUC.I 659 bigorra (haud scio an legendum bigotta), LJ.1 33 a.1128 usque ad molendinos binellos. PAC 14
m.s. JAN.2 392, 399. a.1149 in molendini s illis binellis. BSR 77 a.1 170 duo-
D bigaoa. decimam partem molendini binelli suptani ... in isto mo-
bigottus n.p., cognome . lendino binello suptano .. . PAC 14 a. lL 72 in molendinis
CGS.I 37 a.1156 testes bigottus iudex. LJ.2 9 a.1164 bI- binellas. GC.2 113 a.1191 in molendino quod dicitur ri-
gato judice. OSM 194 a.1190 iohannes bigotus. pa et in molendinis binellis superiori bus. MSS 235
bigua sf. "bica" a.1211 aque de varena in qua sunt molendini binelli sanc-
FDT 7.70 a.1357 (Lavina)in borrali bus, seu biguis. ti andree. LJ .l 1303 a.1259 ad ficum binellum.
REW 1094. L binella. D binellu.
D bigu. binellus cognome
bigus cognome RCA 34 a.1143 martinus binellus . RCA 403 a.1152?
CP 936 a.1348 bartholomeus bigus. martinus binellus. PLC 190 a. 1301 nicolini binelli.
DUC.I 659 bigus: species traviso birra sf. "soprannome dei ghibellini genovesi"
D biga. bigu. PCI 503 ad a.1317 et cepit inter omnes ianuenses genera-
bilancere sn. "asse della bilancia" lis dissipatio et appellata vel nominata est a diabolo pars
PVP 281 a.1488 item par unum bilanciarum parvum cum guibel1ina birra, el pars guefa birhi.
suo bilancere. L birhi. birrus.
L balana. bilancia. bircius cognome
bilancem I bilancia sf. "bilancia; piatto della bilancia" NL.2 127 a.1216 anselmus bircius.
VCB lO a.1238 (Bonif.) bilancias cum tribus mozoli s. D sbilerciu .
LG 410 a.l383 vendere ... ad pondus, cum bilanciis iustis birrectus sm. "berretto"
et pensis ferrei s. LG 415 a. D83 ad pondus bilancia- CSG 65 a. 1375 sine clamide vel capa vel aliter habitu
rum... - nec ad cantaretum, sed tantum ad bilancias honesto et birrecto ve) capuceo.
ponderetur. LG 646 a.1404 quod coperturerii et sartores L biretus.
ponderent ad billancias ... - quod non Iiceat copertore- biregus sm "costruzione (baracca)*
riis emere vel vendere ... ad pondus cantaretorum. SOV RCP 528 a.1184 (Luni) tatum quod habet in castro fau-
276 a.1428 (On.) teneantur emere bilances bonas et uti- cenova seu in tolo podio eiusdem castri ... tam in domi-
leso PVP 281 a.1488 item par unum bilanciarum parvum gnone quam in biregi s eiusdem castri, in casis, casamen-
cum suo bilancere. lis, turri , rnuribus.
L balana. bilancere. [ma si tratta pi probo di err. per burgis].
bilancium sn. "bilancio" birela sf. "berretta"
GR 26 a 15 19 (Alb.) teneantur magistri rationales ... bi- PCC 52 a.1311 (Sav. ) cum bi retis in capite. LG 349
. Iancium, sive libri calculum, facere. a.1363 gardatores et executores comunis ianue ... qui por-
billantium sn. "bilancia" tant birretas sive sarbosos in capite ... ila quod possint co-
LG 45 a.1327 cum statera vel billantio in manibus . gnosci ab omnibus personis pro executoribus et nunciis
L ba1ana. comunis ianue. PVP 293 a.1492 pex. 75 biretorum grane.
bimayus sm. L bereta. biretus.
GR.2 72 (Garessio) bestie tenere non dent bannum nisi biretinus sm. "berrettino"
essent cemule a matribus . .. nec alique bestie tetantes bi- PVP 258 a.1459 item biretinum unum nigrum.
mayum ve! munzayum. L biretus.
binda sf. "benda, fascia , nastro" biretus/ -m smln. "berretto"
CNM 46 a.1204 (Sav.) binde de lino vii . CNM 323 RVN 63 s.xiv. (Noli) nomina eorum scribantur in duabus
a.1204 (Sav.) bialia et todalie et binde et retiselle et cami- appodixiis , que appodixie ponentur in uno sacculo, ve]
sie. LMS 59 a.l222 bindam meam ... meliorem. BNA bireto. RVN 73 s.xiv (Noli) et comune teneatur dare
263 a.1260 (Vent.) cum scutis quarteriatis auri et rubei, et (cintracis) biretum unum de panno cum arma communis.
circa scutos sunt binde de diversis coloribus. SIP 177 AND.i 411 a. 1451 m . colinus de fome, magister birreto-
a.1420 (Massa) una binda lini nova . PVP 281 a.l488 rum. PVP 246 a.1456 item birreta duo nigra talIia qual-
item toagiola una de brugiis et binda una de brugis. lia. PVP 316 a.1508 pro uno bireto nigro pro me.
PVP 147. REW 1110. DPC 186. L bereta. bireta. birrectus. biretinus. birrus.
L bindatus. bindellus. D binda. biretus sm. " berretto. simbolo di investitura o no-
binda sf. "striscia di terra; elem. ropon." mina" .
SCT 30. PCT 105. MSB 152 a. 1.383 per biretum quem in manibus tenemus
bindatus agg. "ornato di strisce" te investimus (del priorato). MSI 171 a.1387 et exequtor
LEM 243 a.1240 cultram vermiliam veterem et aliam apostolicus pubi ice dedit fratri beltrami dicti ordinis
bindata de ialno et vermilio veterem. (predicatorum) insignia mag istralia hec est biretum [0-
L binda. D bind. tundum.
birh 153 bisa

birhi sm. pJ. "soprannome dei guelfi genovesi" bi samne . CGS .2 190 a.1164 in bi samne. CGS .2 238
~I ~O~ a~ a.1317 et cepit inter omncs .ianuenses genera- a.1164 ponti de bisamne. CGS.2 190 a.1164 pro vicesi-
lis .dlss~patl~ et appellata vel nominata est a diabolo pars ma octava molendini domnici quod est in bisamna.
gUibellina blITa el pars guelfa birhi. . L besagnum.
L birra. bisamnium I bisampnem top. " Valle Bisagno"
biribiribi sn. "so rla di gioco" CGS.2 19 a.1161 ponti bisampnis. BSR 237 a.1201 terra
GR 2.14 (Alb. ) alearum. laxiU orum el sac uli vu lfo biribi- de bisamnio.
ribi ludos prohibemus. L besagnum.
D biribis. bisanciata sf. "quantit di merce corrispondente al
(monte m) birotum top.
valore di un bisanzio"
MIA 81 a.1263 (Sav.) iohannem de Illont.e biroto. PLC 279 a.1301 illas octingentas bisanciatas blave.
birrusl -m smln . "mantello, veste pesanle" L bisancius. bisantiata.
GBV a.1514 S.v.: "la veste grossa"' . DUC. L 664. REW bisancius sm. "bisanzio, mOlleta"
1117a. SLS. I 3 ]5 ; PGC 105 < ce /t. birrus (s. iii . U . L 173 a.1154 item remiserunt predicti consules eidem
E. y')"mantello con cappuccio".
L biretus. guillelmo embriaco totum iLlud quod ipse pro bisanciis
predicti gibeleti et aliorum locorum comuni ianue dare
birrus agg. "di colore fulvo"
debebat... quoniam predictus guillelmus debet dare sin-
PCI 503 ad a.1317 el appellata vel nominata est a diabolo gulis annis bisantios ccxx comuni ianue ... COS .1 14
pars guibellina birra et pars guelfa birhi.
L birra. a.1155 in reditu capitale et proficuum tuum esse debet,
birrus n.p., cognome exceptis vii. bisanciis quos inde debeo habere pro con-
ducto . CGS.l 136 a.1157 accepi a te . .. bisancios
DNB 45 a.1187 birrus de sexto. SRB 247 a.1394 (Sav.)
angelinus birrus. clxxxiiii ad numerum, ad pensum autem clxxiiii et quar-
birrutum top. "8 eyrowh" tam , et ultra ipsos xvi bisancios a1exandrrie qui sunt i.n
DAA 97 a.1279 actum in birrllto, in logia ianuensium. penso bisancii xv minus quarta. LEM 28 n. a.125l. bl-
bis. abbr. di bisanciu "/lIOn e /Q" sa ncios novem ... mil iaren sium vel dub1eriorum Slcut
GG 55 a. ~ 200 drapi duo, qua ve ndidi t buee ... que currunt per terramDAA 11 a.I271 solvi .. . bisancios vi-
ascendent m calica bi . iii. ginti duo milia ... et charatos septem sarracinaJes ar~e
bis abbr. di bisantinu "biza ntino , di Bisanzio?" nie. PLS 416 a. 1301 lego pro anima mea pauperibus 10-
GG 509 a.1205 libra bis. iiii de m ii aresi et miiare um firmis et cecis et sidratis bisancios albos centum.
unum mundos ab amni dacelO et avari is et a dugana. DAA 7-10. MGT 130 sg. CIV 43 .
bissa sf. "specie di panllo" L besantius. besaunti. bisanciata. bisantius. bizantius.
VeB 235 a.1245 (Bonif.) cum indumento bi s e virgate. bisannem / bisanmnem top. "Bisagno; Valle
ASA 84 a.1350 (Alb.) pannum lamini forti s et bis e et Bisagno"
alios pannos. CGS.l 94 a.1157 ecclesia de bi sanrnne. BSR 142 a.1188
bisaca sf. "bisaccia, misura" in bisanni. BST 148 a.1190 pro loco de bissanni. BSR
RVN 124 s . ~iv (Noli ) si qui s ponderabit fi lum de canapo 237 a.1201 terra de bi sanne. BSR 195 a.1205 in bisanne.
solvat denanos quatuor pro fascio, ive pro bi saca. BSR 299 a.1207 in valle bisannis. BSR 407 a.1255 de-
L bisacia. D bisacca. ver us aquam bissanis. BSR 413 a.1256 murum unum
bisacia sf. "bisaccia deversus f1umen bissannis. MSG 286 a.1255 priorem ee-
FIL 306 a.1404 (Sav.) ex... ligaciis sive bi acii s. - de c1esie seu hospitalis sancte marie crucifferorum de bis-
quantitate ligatiarum 'ive bi saciarum. - i dieta lana sanne . BSR 429 a.1274 inferius f1umen bissannis. lA 62
q~e vendetur et tarezari debebit erit in bisaciis sive liga- a.1285 de potestatia bissannis nauc1erii xxviii.
CllS ... L besagnum.
bisacia sf. "saccone, pagliericcio" bisanium top. "Bisagno; Valle Bisagno"
BNA 5 a.1258 (Vent. ) in bi sac ii s pro iacendo .. . - in bi - RCA 101 a.1172 versus bisanium. BSR 65 a.1180 in bi-
saciis si ve saeoni.s pro iacendo. BN A 599 a.1 264 (Venl.) sannio inferiori.
sol~os decem qUI ... expendi debeanl in bisaci i pro pau- L besagnum.
penbus. bisantiata sf. "quantit di merce corrispondente al
L besatia. besaza. bi saca. D bezassa. valore di Ull bisanzio"
bisacia n., cognome GC 56 a.1191 habet bisantitatas c. in mercibus u1tramare.
OC 157 a.1164 rubaldu bi saci a. p p 185 a.1250 bisac ia L bisanciata.
flandalengu s, civis sagone. bisantinum sn.
(de) bisagnono cognome LEM 243 a.1240 brochetas tres argenti deauratas, bisan-
OSM 126 a.1 ~90 edi fici um doni dei de bisagnono. tinum de cupa, pomella ambre et argenti x.
bisagnum Idr. "Bisagno" bisantius sm. "bisanzio, moneta"
AASLSP 17 (1885) 2 19 3.11 84 a capite fari usque ad bi- U.I 173 a.1154 debet dare singulis annis bisantios ccIx x:
sagnum. BSR 201. a. L186 usquc ad bisagnum... - comuni ianue et palium unum va1entem bi santios x. altan
coheret .. . tlumen bl sagm . OSM 22 a. 1190 a capile fari sanCii laurentii. CGS.I 354 a.1160 dabo tibi ... bisantios
usque ad bisagnum. cclxxv. sarracinales mundos . GC.35 a.1191 usque in bi-
L besagnum. sant(ios) cc. de mijarexis. GC.2 34 a.1191 bis(antios)lx-
bisagnum IOp. " Valle Bi.ragno" viii. de mijarexis mundos ab omni dricto ei iusti ponde-
COS 61 ~.11~6 petrus de bi sagno . OS 130 a.])86 in riso DRG.2 151 a.1213 debet ei dare ultramare pro una-
bisagno mfenorl . . OSM IO a.1190 aclum in bi agno. quaque libra bisantios iii. sarracinales de syria. GVG 60
OSM 12 a1190 umus domu e t. t.CITe posi te in bi sagno. a.1237 bisanti xxxi. miliariensium. DAF63 a.13oo bis-
OSM 126 a. 1190 bemardu ' o l1o lanus de bisagno . santiis albis, bonis et expendibilibus de cipro. DAF 112
L besagnum. D bezagllin. a.13oo recepisse in acomendacione bissantios albos quin-
bisamna l bisa.m nem top. "Bisogno; Valle Bisagno" que milia ... in cotono et. ri so. DRG.3 1056 a.1312 bisan-
COS. I 4 a.1155 In loeo nostro de bi samne. CGS.l 3 1 tios argenti de cipro bonos et expendibiles in dieta loco.
a.1I56 fiume n bisamnis. C .1 188 a. ll 58 vineam de L bisancius.
biza 154 bitu

. bizantius sm. "bisanzio, moneta " biscozarla sf. "gioco d 'azzardo"


CNM 44 a .1203 (Sav.) bizantios auri lxi visufinLCNM DMe 453 21xv nulli liceat Iudere ad aliquem ludum bi-
32 a.1204 (Sav.) promiserunt dare tot bizantios. CNM scozarie.
163 a.1204 (Sav.) imprestavit bonoiohanni fratri suo bi- L biscaciaria. fU
zantios iiii. sarracinales in soria. CNM 156 ca,1205 bisculus sm. "ricotta ?"
(Sav.) mutuavit iacobo aparrino ad septam super vi. loca PLC 105 a.130 I fonnagii sive biscuti libras undecim.
navis que dicitur paradisus bizantios cc. DRG.3 760 L biscoctus.
a.1277 dare et solvere byzantios ... mila. bizegans formaticus cognome
L bisancius. RCA 403 a.1152? bonus iohannes bizegans fonnaticus.
bisanum top. "Bisagno; Valle Bisagno" PAC 13.
00.1 155 a.1201 medietatem unius ~cie ,terre sitam in L pizega fonnatico.
bisano in corracta (contrada) de verubio. GG.l 285 bissia sf. "biscia" nome di nave da carico genovese
a.1203 terra est in bisano in bora que dicitur ve~biurp.. OP 106 a.1207 navis que dicebatur bissia.
G.SERRA, RSL 17 (1951) 238. BNN74.
L besagnum. ," I I L bixa.
bisara sf. bisius agg. "grigio"
BBL 20 a.l474 pro parte m~hi spetante nosu;arum bisara- PVP 252 a.1458 caineta una argenti a scorsa bisia cum
rum vi~lii (= viagii) alexandrie. . I
una cruceta argenti.
bissarle sf. pI. "gioco d 'azzardo" L bixius. D bixu. ' I
GR.2.60 (Bobbio) in ludis regineta, bissariarum et pirle bislacus sm. moneta
sive roteo
GR 2.15 (Alb.) pro fioreno soldum unum cum dimidio et
L biscaciaria.
biscaciantem sm. "giocatore d'azzardo" pro bislaco soldum unum. PVP 252 a.1458 bislachi s~p
tem valent f. viii s.viiii.
PVS 410 a.1403 non teneant luderites vel biscaiantes in
bistagnum top. "Bistagno (On.) "
hospitiis.
L biscacientem. SOV 304 a.1428 (On.) in castro bi stagni et in villa assij.
biscaciarla sf. "gioco d'azzardo" . bistarla sf. "gioco d'azzardo"
LG 729 a.1406 ludum taxilorum seu alicuius biscaciarie. DMC 453 2/xv ad ludum azarri, ossorum sive ad quemli-
L bis sana. biscazaria. biscozaria. basihazaria. . bet alium ludum baratarle seu bistarie.
biscacientem sm. "giocatore d'azzardo" . L biscazia.
LG 729 a.1406 quod hospites non teneant ludntes ve1 bistoma sf.
biscacientes in h>spiciis. . NL.2 208 a.1225 sumas iii. bislomarum.
L biscaciantem. .1 L bisturnare . .D bisturna.
bischaya top. "Biscaglia" bistumare vb. "abbaltere (alberi) ? "
DKR 133 a.1412 iohannes de lanchio de bischaya. DKR FNU 209 a.l214 docebo tibi artem bistumandi et boscan-
210 a.l415 de cantariis duobus milibus ... ferri de bischaya. di ... et in fine dabo ti bi unam securim et unam mana-
L biscainus. boschaya. . riam.
biscainus agg. "biscaglino, abitante di Biscaglia" Cf PVG 210 s.v. bisturna.
TL.2 468 a.1467 cum alia navi biscainorum. L bislorna. D bistuma.
L bischaya. bisxola soprannome
biscanecius sm. "manufatto di legno" RCA 342 a.l058 terra iohannis qui dicitur bisxola.
CSS 232 a.1435 (Sanr.) aliquod lignamen, sieut sunt ta- PAC 3, 9,17.
buIe, assie, graide, eohaii, biscanecii. L bixola. buxola.
biscazaria sf. "gioco d 'azzardo" bitta sf. ''federa''
OMC 453 21xv ludere ad aliquem'ludum biscazarie. .< CGS.I 92 a. 1157 lectum in quo iacere consuevi et coo-
L biscaciaria. . pcrrtorem arietinum et bittam meam llll)orem cum quino
biscazia "sf. "bisca" quodin ea est.
PCC 51 a.1311 (Sav.) quod nullus clericus ... in domibus IVI Gloss.: "(= vitta) tela che si poneva nei letti sul cu-
eccJesie vel alibi ludum vel biscaziam retineat taxillorum. scino" cf. sic. od. rivinicari "Tisvoltare il lenzuolo sul cu-'
PVO 423: possibile origine orientale di "bisca" scino nel rifare illetto'~ . REW 9404 "vitta".
L basihazaria. biscacia. bistaria. busila. , bytanius sm. (mar.) "artigiano di bordo"
biscoctus agg. e sm. "biscottato; biscotto" Lq 764 a.1403 (= PLL 508 a ..1.441) c~~afati, magistri
CNM 186 ca. 1205 (Sav.) panis biscoctus. ICG 6.152 pa- aXle, filatores, tomatores, tavem, bytanll et quicumque
nem vel biscoctum. alii officiales et soldum accipienles.
L bischotus. biscutus. D bescoto. bittelus top.
biscotatus agg. "biscottato" TV cs.110 d.C. PTP.23 PSL 73, 91 : lig. , etim. i.e.
PVP 296 a.1494 confecti fuerunt panes 200 bscotati pro L bitunia. .
galiono. ,. bithina I bithinius sf. "elemento architettonico"
L biscoctus. CDG.3 68 sg. a.1192 (Costanl.) dei sancta ecclesia in so-
bischotus sm. "galletta dei marinai; biscotto "
VFD 65 a.l339 debebat dare ... cuilibet suo marinario ad
lario unius anguli cum trulla que sustinetur muris et co-
lumpnis quatuor, una bithina. - in pavimentu salvantur
:ninus uncias triginta bischoti quolibet die. SSA 132 a.1345 marmora ierostasie et ipsa cum defectu et bithinio cir-
:Sav.) si quis faciat biscotum, quod non capient proinde pro cumferentia et ipsa defeetiva.
=!,uolibet quartino ultra denarium unum. Gffi SSl a. 1351 L vithinus.
:}uod ibi fieri faciant usque in cantaro mm. biscoti. CDC 5 bitunia top.
2J. 1386 biscoti cantaria xii. GR.247 a.l400 saccos sex pol- TV. PSL 73,91: lig., etimoi.e."
~ enta excambiavit pro biscoto. 'IL.l 104 a.1454 capitaneo L binelus.
Zlutem ut moris est exenias fecimus de biscoto. DSP 139 bituri sm. pl., etnico "trib alle spalle di Genova"
a.1494 in prandiis vinum muscatellum cum biscotis. CTL4.
L biscoctus. L vituri.
blul 155 blan

biuUare top. (Vent.) biada sf. "stoffa di colore turchino"


U.l\ 6 a.962 in comitalu viginti milium in locas el fundas SSL 209 a.1336 ilem due pecie de sanguineo ... ii. pecie
tramonte ... pino paragallo. biullare. castellare. de biada, una pecia de albo.
L bedalium. bialare. L bladus.
biurdus sm. "bordo. specie di tessuto vergato" bladatus agg. "di colore turchino" ,
PVP 223 a.1451 item copertoria quatuor biurdi ... aliud SSL 193 a.1336 item due pecie camukati, una blad~ta .e t
copertorium burdi. una sarginea.
L burdus. L bladus.
biveUus top. bladum sn. "biada, avena"
TV ca. IlO d.C. PSL 73: lig .. etim. i.e. MBL xxxix sg. a.1235 (Frjus) annonam, bIada vei alias
bivera sf. "pelle di castoro" comercias. - annona bIada vel alias merchanturias.
NlS 355 a.1425 biretum unum ab homine veUutati nigri SRC 101 a.1258 (Sav.) cuiusdam exactionis grani seu
fodratum de bivera.
bladi. RLB 34 a.l283 (Castellaro) si quis furto sublraxe-
L bevera. rit bladum alienum seu messem de gaberiis alienis ... LG
bivera idro (Vent.)
144 a.1327 granum, bladum. res, merces vel aliqua alia
BNA 35 a.1259 (Venl.) inferius aqua bivere. victualia. CVQ 371 a.1407 (Qui!.) .... MSC 259 a.1407
D bevera.
bixa cognome (Corvara) de his qui batunt bIada. RlII) (1956) a. )463
(Tenda) decimas bladorum. ' ..
CAC 470 a.U81 (Sav.) arnaldus bixa. SRB 19 a.J ]93 G.DE GREGORIO, MLA 447 sgg.: celt. blawd "farina
(Sav.) ~dus bixa. NL.2 19 wilielmus bixa.
L bissia. bixarius. bixia. (de) bixono. REW 1160. MB 51.
blxa top. (Apricale) L blava.
bladus agg . e sm. "turchino; panno di color:e turchi-
GR 26 a.1489 occasione terrilorii cunei longi, in terrilo-
rio coheret superius colla bilte. no",
D biscia. SSL 204 a.1336 una cappa bIada persa. SSL 204 a.1336
(in) blxacerris top. (Sav.) capulium de blado fodratum de griso.
SRC 142 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboralorie L bIada. bladatus. blavus.
iD bixacerris blage sf. pl. "brache" . . .
L bixama. pixacerris. DAF 98 a.1300 paria duo de blagls et CanuS1S.
blxaaria top. (Sav.) L braga. (
SRC 144 .l263 campos duos terre laboralorie in bixaa- blayda top. (Arquata) . ~
ria. SMV 178 a.l285 in posse et territorio arquate loco ubl
L bixacerris. bixaariis. dicitur in blayda.
btxarius . cognome L braida.
1
CGO 269 (de) blaydis cognome . (
r 3 .1261 (PortoY.) bonaventura bixarius de por- CAT 131 a.1326 (Borgh.) petrus de blaydls .
tuvenens.
L bixa. L braida. , .
(in) blxaariis top. (Sav.) blancanos n.p., f. .
SRC 137 a.1263 (Sav.) campum unum lerre laboralorie VCB 50 a.1238 (Bonif.) johannes de bargono et elUS
in bixaariis. uxor blancaflos.
Lbixacerris. bixaaria. L blancus.
. bIlda cognome (de) blancardo cognome
BSL 164 a.1253 nicolosus bixia. CAC 289 a.1181 (Sav.) anna de blancardo. I
L bixa. L blanc~s iancardus. D biancardo.
blxius cognome blancarla sf. "officina per la lavorazione del cuoio':
ZAC 110 a.1262 (Alb.) rolandus bixius. CAT 126 a.1326 NL.l 173 sg. a.1203 locQ tibi domum meam de ?lancana
(Alb.) iohannes bixius. que est iuxta crosarn .... - )ib. lxxxx .... cum.qwbus pro-
'L bisius. D bixu. mitto laborare et negoti~ in cordoanana et m domo tua
bbola cognome de blancaria quarn mihi IOcasti.
RCA 343 a. 1057 de atio lalere casa de iohannes bixola. DUe.1 675 blancaria: offiina coriaria.
PAC 3, 9.17. PGM 8. L blancus. iancaria.
L bisxola. buxoIa. blancheta sf. "tessuto di colore bianco"
(de) bixono cognome PVP 281 a.1488 item iuponus unus panni misculi fodera-
MCS 139 a.1495 (Sav.) mateus de bixono. tum blanchete.
L bixa. D biscia. biscion. L blancus.
bJaca sf. "biacca. ossido di zinco" blanchetus agg. e sm. "bianco; panno di colore
LMS xxiv a.1227 barriles iiii. blace. ICO 6.342 de sau- bianco" .
ma ... casei piombi blace liquiricie. DAA 75 a.1279 supratotum blavii et tunicam blancheU.
L biacha. PLC l a.1301 libras .. . implicitas in pannis blanchetis de
bIac sf. pl. "brache" nerbona. PVP 275 a.1488 par uno de maniche blancheto
LMS 296 8.1223 et camisias et blacas el sotulares. de homo.
L brace. braga. L blancus.
blachlum sn. 'braccio. cubito: unit di misura" blanchetus n.p., m.
VFD 141 8.1341 de godis sive blachiis bv. - de blachiis PLC 9 a.130 1 tibi blancheto de sagona.
sive cubitis xlv. CPB 242 a.1388 (Bobbio) ilem quatuor blanda sf. "zampa"
toagias que sunt blachia lredecim. FST 92 (= FDT 6.74) a.1592 (Triora) affixe teneantur pa-
L bracbium. imblaatura. reti ecc1esie ... blanciam unam et caput dictorum ursi et
bIaeuS cognome (err. per blancus?) lupi.
DOO 755 .a.1377 in vacheta andree blachi. REW 1271.
L blancus. L brancha. D branca. '
---- "~ ----

blan 156

blancus agg. "bianco" . . duorum pannorum sericorum qui blatia dicuntur. ,


PAC 8 a.ll03 bIanco.; a.1173 de cellio bianco. MSS DUC.l.678 blatta: venniculus qui e cbermes, ut arabi
211 a.1208 in territorio calocii, ad foaciam blancam. vocanl, et e cocco sangu;nei coloris erwmpil.... wenlum
LMS 59 a.1222 iupam meam blancam. NL.2 222 a.1225 et ~aepe blatta pro ipso serico blalta lincto u,surpanl
verrublum unum fustaneorum blancorum de mediolano. scnpto~s.
DRG.2 224 a.1227 pecias duodecim scarlatorum 'blan- L blavium. ,
chorum de sacho. AI 127 a.1242 cendata, xamita, iupas blauda sf. "capo di vestiario"
blancas. DRG.2 292 sg. a.1244 pannos blanchos et scar- CGG 3 a.I259 (Porto V.) quod sydoni de cornilia satisfa-
latos de sacho faldatos. - pecias duodecim pannorum ciatur ... de blauda quam dico me habuisse ab eodcm.
blanchorum de sacho de scarletis. MSG 290 a.1280 dra- L bialdus.
pos blancos. blauda sf. "biada"
BLG. 42: longobardo. LG 455 a.1386 cantaria ducen18 feni et minas centUm
L biancaria. blancaflos. blancardo blancaria: blancheta. blaude.
blanchetus. branchus. iancardus. iancaria. imblanchitura. L bi ava.
D giancu. , blaudum sn. "biada'
blanchus sm. "panno di colore bianco"
SSA 148 a.1345 (Sav.) granum sive blaudum. LG.36
DRG.2 217 (Gen.) torsellum bl~chorum de roano in quo s.xiv. furmentum et legumila et blaudum.
sunt pecie xiii. . ). L bladum. blava.
blancus cognome blava sf. "panno di colore turchino"
PAC 8 a.1109 iohannis blancus. DDG 136 a.1376 de
anthonio biancho. CGG 287 a.1262 (PonoV.) Curn mantello blave et ocreas
L blacus. sive osas meas. PLC 32 a.130 1 18bardum meum et tuD-
cam blave.
blandale sn. "alare"
NBI 37 a.1390 (inv.. di una caminata) item blandale
L blavus.
, blava sf. "biada, avena "
unum.
L brandale. PAC 8 a.952 blavas collegil. PAC 8,14 a.I097 dc blava.
blandale sn. "palazzo e torre del Brandale, sede del PPE 24 a.ll24 de omnibus blavis totius terre. ReA 335
Comune di Savona" a.1149 suot soliti accipere pro decima vinum ficus et bla-
PMS.2187 a.1304 (Sav.) turrim et blandale et voltarll ... vam. PCC 6 a.1192 (Sav.) decimam taro vini. quam bla-
turrim grosam que blandalis appellatur. MIA 97 a.l305 ve. NB 104 a.l198 quando voluerit adrneligare . .. bla-
(Sav.) instrumentum unum de emptione blandalis. RBR v~. AI 139 a.1242 bucius ... et navis bOllerate meJ'CaIl-
24 a. 1306 (Sav.) turris blandalis. BG 174 sg. a.1307 dilS et bi ava. SRC 104 a. 1258 (Sav.) grano sive blava.
(Sav.) emptio turris blandalis. RBR 29 a.1336 (Sav.) tur- FCT 15 a.1271 (Tri~!'8) qui m~tierit blavam in campq.
ris blandalis. ' L~ 165 a..13~~ denanl ~em mme granis ... pro qualibet
L blandarium. brandale. ~a. et simililer de oDlmbus blavis et nucibus et amig-
blandariunl~ 'top. (Sav. )' ,,- dallS et fic~~s. S<?V,308 a.1428 (Bistagno) inarsac ~_
RBR 29 a.1336 (Sav.) in quarterio sancti petri ubi dicitur te pro blavls In terntono assij . '
blandarium. Cf. SRV s.xv (Ven.) blava "cereali commestibili".
L brandale. L bladum. blauda. blaudum. imblavare. D biava.
blanginum top. "Blangy (Fr.)" blava sf. "campo coltivalO a cerealf'
DRG.2 261 a.1241 pecias quatuor blavorum de blangino. GR.lOI a..1272 (Penna) si aliqua persona accipict 'gra_
blaria sf. "campo s1rlburbano" num de ahqua blava causa faciendi trulloS vel lelumma
FCT 21 a.1280 (Triora) si questum (guastum) fecerit in pro c?medere. R.L 202 a.~ 2?2 (Penna) si a1iqua pcrsooa
blaria aliqua. Inveruetur cum abqua bestia In aliqua blava.
L braida. , blavem sm. "specie di patina"
blmemare vb. "bestemmiare" NL.l ~28 a.1210 confiteor accepisse et ernisse a te tot
PVS '5On; a.1375 de blaSfeffiantibus deum et sanctos. si blaves Ipre tuoS. ,
quis deum vel sanctos sive sanctas blasfemaverit. CCS L blavium. blavus. bialdus.
103 a.1414 (Celle) de blasfemantibus ~ .\. blasfemare blavetus agg. e sm." azzurro ; panno di colore
deum vel gloriosam virginem 'mariam. I aZZMrro"
L bestemare. blastemare. blestimare. D itistemar. LMS 418 a.1226 mantellum meurn blaveti et garnagia m
blasia top. , "Biassa (Spe.)" blaveti. LMS 496 a.1226 goneUam et supracotum cum
CGG 14 a.1259 (PortoV.) porcarolius de blasia. cindato glano que sunt de blaveto. PMN 198 (= LEM
L blaxia. ! 236) a.1239 manteUum blavetum aquatilem. FCD.2302
(de) blasili cognome a.1280 ballam unam blavelorum de zalono.
LMS 103 a.1222.nomine hugonis de blasili. BLG 47: it. biavo: dal germ. come i nomi di molti colori'
L brailis. cf. SRV 150 ven. uv. blavo. .
blasius n.p. ; m. "Biagio" L blavus. blevettus. D bUi.
BNA 52 a.1259 (Vent.) in temtorio vintimilii, ubi dicittir blavium sn. "palio"
sanctus blasius. ' GSS 92 a.l3~O (Sarz.) annuatim ... emi facere , .. blavium
L sanctus blasius. D biaxo. unulI! p~cenmum de ~tum . .. et ~rachia quinque panni
blastemare vb. "bestemmiare" v~~I~I ... ad q~od blavlum .equos In die sUprascripte fe-
GR 2.29 omnibus personis que blastemaverint seu destra- StlVltabS; .. cum de~1 ornru anno. TL.3 618 sg. a. 1449
naverint sanctam mariam vel deum. (Caffa) lte~ expendJ d~beanl ~uatim in blavio equo-
L blasfemare. rum pro petia una velutJ clamoxllis asperi mcc. item pro
blattium sn. "tessuto di seta purpurea"; palio". camocato qu?d ponitur. ad blavium.- item expendi d-
GIB 355 (= Doo.2 111) (elenco di tributi): a.1I69 yper- beant ~uabm.l~ ~lavlo barcarum . .. videlicet petia una
pera sexaginta et blattium unum (cf. Gm 364 a.! 169 per- zentum cramoxlb plcbe septem asperi dcxxx ... n...3 661
pero!; Ix et pallium unum; GIB 369 a.1174 perperos Ix . a.I449..pro blavio currendo in festo sanctorum gervaxij et
... et pannos duos sete). Gm 470 (= COG.3 195) a.l201 portaxlJ. r I
blav 157 boar

DUC.1 738 bravium: victoriae praemium, quod in publi- bloDa sf. "pialla"
ais ludis dabatur. NB 104 aJ 198 securem i. et manairam i. et cultellum i.
Cf. Dante, In! 15.122 colorol che corrono a Verona il et'cinavrem i. et rabiellum i. et bLonam i.
drappo verde. . L chiara. jona. ona. xola. D ciuna
L blattium. blavem. bravium. palium. bionda n.p., f. "bionda"
blavium sn. "paramenlQ sacro di stoffa preziosa" RCP 157 a.1269 (Sarz.) blondam filiam quondam gilber-
CP Z73 a.1455 item blavia duo. sive paramenta parva pro ti ... blunda.
maiestatibus, bordata auri. L blunda. brondus.
blavius sm. "panno di colore turchino o simile" blondelia top.
DAA 75 a.1279 tunicaro et supracotum blavu. DAA 102 TV. 1.75; 4.23, (ca.ll'O d.C.). SCT 133. PSL 73 lig.,
a.1279 draperia ialonorum blavii viridis. etimo i.e.
L blavus. blonzonum sn. "testa di ariete, punta di ferro (parte
blavus agg. "azzurro, turchin.o " dell'annamento della galea)"
COS.2 70 a.1162 et pelles meas blavas. 00.253 a.1205. LG 145 a.I404 (= PLL 489 a.I441) blonzonum de ferro
pecias v. de saia nigra et peciam blavam de saia. CGS.2 longum de pannis 3, ferrum ad rninus et hasta pro dicto
295 a.1226 gonellam meam nigram, gonellam meam bla- blonzono que maneant semper in corsia.
vam. PLC 51 a.130 I pecias doas zaloni. unam blavam et L bolzonum.
alteram viridem. blunda n.p., f. "bionda"
L bladus. blavetus. blevettus. bliaudus. RCP 157 a.1269 (Sarz.) blondam filiam quondain gilber-
~rus sm. "panno di colore turchino" ti ... blunda. ~
DRG.2 6 ~.1200 blavos iii. ypre. CNM 239 a.1204 gonel- L bIonda. brondus.
la j : de blavo. NL.l 228 a.1210 tot blavos ipre lUO~ . blustiemelo top. I '
DRG.2 241 a. q34 pecias xvi. blavorum moslet;Olii. PJ..P SM 21. 5MB 123 sgg. PTP 23, 43 sg. iugo recto blu-
105 a.1250 (Sav.) tunica blavi. DAA 70 a.1279 unam ca- stiemeIo: agg. paleolig.: "costa di blustiema". -el~us,
pam de blavo infodrataro vermuolio. DAF 23 a.1300 tu- suff. paleolig . Cf Giustema, top. (doc. ~ne sec.xlx).
nica blavi cum friseis ... coprisium foderatum de blavo .. . PTC 38 cita G .DEVOTO Scritti minori, Fuenze 1967,
canne tre de blavo de fiandara. DAF 98 a.1300 superto- II.324-335: leponzio mel(1)o "rilievo del terr:no". PSL
twn 4e blavo de &aia francigena fo(de)ratum penna. - 73: etim. i.e.: non mel(l)o, ma doppio suff.: -*le~; -e,llo.
gametl una de blavo claro cum bolorus septem de aro- D giustema. ' .
bray. pyr 229 a.1456 meisarum unum blavum damscru biuta sf. . ,
novum recamatum septe. GG 23 a.l.200 coheret. .. ab uno latere fossatum de c1ava-
L biad~. bladus. blava. blavem. blavius. bravus. D biavo. ragna, ab alio latere biuta de bcolla
bIuIa top. "Biassa (Spe.)" Dbrn~ .
CGG.290 a.1262 8.1262 (PortoV.) a presbytero de blaxia. bo sm. "b" ue " I ..
L blasia. CAC 392 a.1181 (Sav.) ba,l dus lingua 'd e bo. GC.8I
blebes sf. "pieve" a.ll91 lambertus bocca de bo. CNM 58 a.1205 . (Sav.)
CHAR 403 a.1014 (Gen.) in aste curticella una, blebes lingua de bo. , . _ J '

s8ncti donati, plebem melosine, plebes saocta maria igu- Cf CNM 241 a.1203 (Sav.) wilielmo fruStahv. CNM 7.4
dega et blebem mondtcile sale monte barcario. a.1205 wilielmus pedebo de stella. MSS 231 a.l21O,wl-
L plebes . , lielmus buccadebo. PCC 34 a.1306 (Sav.) bartoh;>meus
bIatIDiare vb. "bestemmiare, insultare" pedebo.
CAR 158.1418 quod nuLlus de dictis sociis dicant vila- L bovem.
niam aliquis mercat.ori Dee quod blestimant mercanciam boa sf. "stuoia" .,
nullam in aliquo modo nec in aLiqua volta. GC.2 19~ a. 1192 duas beas (in sopralinea: boas). L~M
L blasfemare. 224 a.1230 linteamina tria et bo~ tres veteres et altam
bieta sf. ~'6ietola" boam suptilem. LEM 232 a.1238 linteamina de~em,
GR 26 a.1516 (Ment.) nulla persona audeat. .. aliquos boas tredecim. - curtinam unam um boa et sospltale
fructus, caules, bletas, rapas culificas seu aLia olera co]]j- unum. LEM 241 a.1240 boas duas pictas parvulas.
gere. boaro unam subtilem ... boam unam circa lectum. LEM
Lgca. 244 a.1240 boam unam grossam. PLP 108 a.1250 (~av.)
r l)Ie,ettUs agg. e sm. "turchino:' panno di colort! tur- culcitres ii. ... et boas ii. viles. LEM 262 a.1259.1tem
chino" boas tres de uno ionto grossas ... item aliam boiam circa
CA 592 a.1292 sg. in ij cannis de blevetto pro domino .. . lectum. CGG 173 a.1260 (PortoV.) boharn unam ... le-
unius pecii panni blevetti. naro unam et bohas duas cum sacrus veteribus.
L blavus. blavetus. CDC 56 a.1386 boe pecie lxvi de pairolo. PVP 249 sg.
bUaldus sm. "specie di veste" a.1458 boa una que est circa lectum ... boeda una magna
MSS 114'8.1139 blialdos duos et camisias duas. que est circa lectum ... boa una vetusta talis qualis ... boa
L bi1dus. una vetusta pilosa. .
bUas 'sn. "specie di animale?" DPA 174-182. co.
MBL 113 s.xi. (Urins) donat medietatem in porco et L bea. boda. boeda. boia. boyda. D boda.
a1iam medietatem in multone et aliam medietatem in boagnus cognome e top.
blias. VPT 322 a.1213 ~Sav.) masum qui dicitur de boagnis.
bliaudus agg. "di colore turchino" SRB 334 a.1407 (Qui 1.) contratas viarasi, salarioli et
CNM 236 ca. 1204 (Sav.) et orales duos et reexales bliau- boagnorum. CCS 117 a.1414 (Celle) iacobus boagnus.
dos duos. et camixias duo. Dboagno.
L blavus. boaretia top. (Val Varenna)
bIocbus sm. "ceppo" RVV 60 a.1294 (Pegli) bovaritia "luogo di pascolo dei
GR 71 a.1357 (Lavina) si a1ique bestie vastaverinl alie-- buof' ,
nO' ficus, castanea, oblis cane. blochos vitium ... D boessa. buart!ssa.
boat 158 bch

boaterius sm. "bovaro" bocharanus sm. "bucherame"


GR 2.16 a.1267 (Apric.) quilibet boaterius possit accipe- DAA 13 a.1219 daremos ... implicalos in indicho, CorllS
re usque ad stayratas duas. FST 85 a.1592 (Triora) boa- bufferi, pipere, bocharanis. PLS 452 a.130 I confiteor . . .
terius qui cum bobus adiuvare promiserit. . habere in pignore a te ... pecias tres ... bocaranorum.
D boat. L bocheramus.
bobus sm. "bue" bocharius sm. "musoliera per i buoi "
CSS 306 a.1435 (Sanr.) unum bobum, mulum, sive asi-
Dum unum.
GR 27 a.1288 (Alb.) qui cum bobus laboraverit in aliena
terra, teneatur habere et tenere bocharios bobus.
bocha sf. "boccola, fermaglio" Dbucca'. .
BLC 135 a.1299 centuram unam de argento ... cum bo- boc:arius sm. "boccale, vaso"
cha una et mordente. LMS 216 a.1222 bocarius de ramo.
L bockelettus. bocla. L bocalem.
bocha sf. ''foce'' bokarommum sn. "bucherame
BGO 66 a.136O panfilus . . . qui nune est ad bocham su-
. SSL 206 a.1336 item una cultra de bokarommo laborata
marle chili. in cipro.
L buca. L bocheramus,
bocaauri soprannome
FAG 83 a.1285 obertus spinula cui dicor bucaauri. bochasinus sm. "boccaccino (tessuto)"
SLS.2 112: = chrysostomus. VFD 86 a.1309 speciebus cuiuscumque maneriei bocha-
L bocadoro. ramis boc~asinis seta. DDG 218 a.1376 pro boccasino-
bocacius cognome I
rum balla l. PVP 234 a.1456 upa una bocasini alba. BBL
CAC 370 a.1I81 (Sav.) rubaldus bocacius d~ ci\:,itate ia- 62 a.1473 beretinarum bocasini p(ecias) lxv. CP 995
nua. DNB 112 a.12oo simonem bocacium. BSR 326 ~},4?3 pIaneta ~na bocasini alb~. PVP 30 l a.1492 pro
a.1218 fuIco bocacius. . mamfaclura UOlUS raube de tagls bocasini. PVP 305
L bucacius. a.1492 una uppa punta bocasini.
boccadasen cognome FNG 76. MNA 11.
CGS.I 84 a.1157 angelerius boccadasen. L bucasinus. D bochasina. boccasino.
PAC9. bocelus sm. "vaso, bottiglia"
L asn. buccadasen. D bucadaze. CLS 69 a.1237 in.scuellis. conchis, boc~lIis et vemigatis.
bocca de bo cognome LEM 262 a.1259 ltem duos bocelos de vino. FCD.2 208
GC 81 a.1191 lambertus bocca de bo. a.1218 bocellum unum argenti pro theriaca pro portando
Lbo. ad latus. DAA 15 a.1219 bocellum unum. GR 2.33
bocca de ferro cognome (Alb.) aportare vinum ... in bocellis parvis seu fialis.
U.l 732 a.1224 enricus bocca de ferro. L bocer. bucella. bucellus. D basse.
bocha de manzo cognome bocheramus sm. "bucherame (tessuto)"
VCB 118 a.1239 (Bonif.) iogannes bocha de manz~. CGG 167 a.1260 (Porto V.) loaliam unam bocherami.
L manzus. MUI 134. < Buhara (Turkestan), centro di produz.ione:
bochade,:,egia cornome C.BAlTISTI, LN 4 (1942)'2-6; PIA 32; ALN 637, PVO
CGG 124 a:1260 (Portov.) dicti pacis bochadevegie. 427 sgg. - < aro abu qualamu-n "camaleonte": stoff di
L vegia. c%re cangiante: R.CARDONA, SLP 1.205-219.
. bocadoro soprannome L bochayramus. bochayranus. boccalanus. bocharanus.
QVG 146 a.1261 jacobus bocadoro spinula. bokarommum. bocheranus. bokeran, bongueramnus. bu-
L bocaauri. bucador.
caramme. bucarammus. bocramus. bukeramme. bucra-
bochayramus sm. "bucherame" muso paucalana. vocheramus, I
VPD 86 a.1309 speciebus cuiuscumque maneriei bo- bokeran sm. "bucherame"
chayramis bochasinis seta. FNG 16. '. I.,
L bocheramus. I~G 21 fine s.xiii (Londra) vestiment~m novum plena-
bocayranUS' sm. "bucherame" num cum ilPparatu el paror, de PaI\D,o Januensi et casula
DDG 231 a.1316 -pro bocayrani balla i.. .. misa in pro- de bokeran.
vinciamo L bocheramus.
L bocheramus. bocheranus sm. "bucherame"
boccalandrus cognome VCB 43 a.1238 (Bonif.) habeo in pignore bocheranum
AMSSSP n.s. I15 (1981) 182 a.1753 (Noli) johannes bap- unum. BCL 165 a.1290 bocheranos cabardi decen.
lista boccalandrus. L bocheramus.
D boccarando. bocherius I bocherus n.p., m.; cognome
boccalanus sm "bucherame" CAC 123 a.1119 (Sav.) lome bocherii. CAC 403 a.U81
PLS 428 'a. 1301 balla una boccalanorum. (Sav.) willelmus bocherius. OSM 264 a.! 190 ansaldus
L bocheramus. I bocherius. OSM 49 a.ll90 cunfiteor me vendidisse ti-
bocale I bocalem sm. "bocca/e, vaso" bi ... saracenos tres videlicet alium, bocherium et balcase.
GG 519 a.1205 in uno bocali de argento. AAD 285 in CNM 173 a.1204 (Sav.) rufinus bocherius. FVA 140
primis bocali (pl.; d'argento) ab aqua tresdecim in pon- a.1250 (Alb.) bocherius. PIA 66 a.1251 bocherius sarra-
dere librarum viginti octo. cen~s et. negoti~~or de tunexis. ASA 102 a.1275 (Alb.)
Cf. ALE 42 a.1266 (Bari) bocale de brunzio. CPB 245 gulbehru bochent. ZAC 121 a.1286 (Alb.) nicolaus bo-
a.1388 (Piac.) tres bochales de stagno. cherius. ZTA 21 a.l288 (Alb.) extra portam civitatis in-
ALE 42 aro bucaI "anfora senza manico: la derivazione fra domos bocheriorum. CRA 106 a.l288 (Alb.) in con-
da bucca paretimologica". trata bocheriorum. U.2445 a.1304..iohannes bocherius
L bocarius. bucalem. D buc. notarius. GGA 45 a.1323 (Alb.) amatus bocherius. CAT
bocaordei cognome 126 a.1326 (Alb.) manuelis bocherii. DDO 378 a.1376
LMS 240 a.1222 muruelum bocaordei. lodixius bocherus. ' .
L buchaordei. bucaordeus. ordeus. L bucherius. bugerius.
159 bogl

bocbeta "bocchetta. cannella di fontana " bodetia top. (localit della Liguriafra Genova e Ven -
RH 3 (1948) 27 a.1462 (Taggia) colonelam unam ... ubi timiglia. Ttin. Anton. 291.1)
aquam inter vadal pro cadendo in tina C Uffi bochetis qua- G.ALESSIO, RSL 15 (1949) 225 sg.: cf bodincus. BCB
tuor. 126 e n.: od. Vernazza?
L buca. L bodincus.
boebiardus cognome bodincus idro "fiume Po" .
ces 136 a:1570 (Celle) antonius bochiardus. Plin. n.h. 3.122 "fundo carens" Po1yb. 2.16.2 ~6&'YKo.
L bucardus. D boccardo. C.BArrISTI, RSL 9 (1943) 92 n.: fig. In., Notes sur le nom
boeia sf. "cespo" du P6 "Onomastico" I (1947) 11-119. Ree. N.LAMBO-
GR.2.15 (Alb.) si qua persona inventa fueril incidere oli- GLIA. RSL 14 (1948) 154 : base mediterranea anaria.
vas ... pro qualibel bocia soldos xx. *pad I *bod. G.ALESSIO, RSL 15 (19~9) 223-237: cf
boda cognome lig.-sic. *bodio ''fosso'' (i.e.: cf lat. fodlO?) API 15. 18
FAG l a.1270 tibi iacobo bocie de niella de ceva. sgg. PSL 73.
boclba sn. "oggetto di vestiario" L bodelia.
ASD 81 a.1381 (Caffa) ilem bociha unum. tale quale .. . bodratus cognome .
bociha unum recamatum seta rubra. U.I 1379 a.1261 otto bodralus.
L boga. bodronus sm. "boldrone"
bockelettus sm. "boccola. f ermaglio" GO.2 104 a.l205 cantaras viii de .OOdronis. DDG 293
CA 594 8.1292 bockeletti argentei pro sotularibus. a.1376- bodronos. FIL 306 a.1404 (Sav.) de fasciis bo-
L bocha. bacia. dronorum. FIL 286 a.1404 (Sav.) tara lanarum vendita-
boda sf. "boccola" rum vel bodronorum. BBL 277 a.1 501 in restitucione
BLC 33 a.1296 boclam unam auri cum quodam safirio bodronorum. DUe.1 755 S. v. brodo: ila quoque lege~ "
dum PUlQ in Convento Saona a~n. ~ 526: ite~ pro alud~s

f
cum perlis.
Lbocha. sive pellibus et agninis non affattaus, aut etlam bodrom-
boderius sm. "gorg;er;na. parte de!l'annatura" bus agninis" mottoninis pillosis .. .
TL.3 lOOOa.1474 boclerij parvi veleres el pauci valoris. Cf,. LEM 96: bodrones "lanejgrossolane".
L bocholerium. L boldronus.
boeholerium sn. "gorgierina" boeda sf. "stuoia" , .
PVP 249 a.1458 boeda una magna que est circa lectum ...
LO 266 8.1363 sine gradio. spala seu v8ssaloto et bocho-
ledo. IEL 94 a.1398 item bocolerium unum el cerveleria boa una que est circa tectum.
una. L boa. D boda.
L boclerius. bucorerium. boeta sf. "cassetta, scatola"
boconen n.p. LEM 232 a.1238boetas duas subtiles.
L boyta.
SSA 254 a. 1345 (Sav.) fecerunt diclam farinam bugata-
boetus cognome
ri ... ad unum buagalellum boconen fornarii. quem ipse DDG 378 a.l376 johannes boetus.
eis comodavit.
boconinum sn. boga sf. moneta? . . .
LMS 58 a.1222 dare vobis bogas ~eptem et dirrudiam pro
LMS 410 a.1224 quod nihil habuil de bombecio nec pi- una pecia terre quam ipse comp~vit.
pete nee boconino. .
boga sn. "oggetto di vestiario"
boCborale sn. " cannello di f on/ana" ASD 81 a. 1381 boga unum c~~ati tale quale.
GR.27. a.1519 (San .) bochorale et murum circum circa L bociha. I I
puteUJn quelibet vicinia leneatur . .. facere reficere. boga sf. (ittiol.) "boga" I .
L buca. D becuragliu. bucuragJiu. LG 420 a. 1323 boghe vero grosse non vendantur pro
bocramus sm. "bucherame" qualibet ultra denarios tres.
CA 595 a.1292 pro tela de colono pro pavilono cum duo- L buga.
bus bocramis. boga cognom,e ,
L bocberamus. BNA 152 a.l20 (Vent.) domus anselmi boge.
bodDnus cognome L bog",a. .
GIB 380 a. 1175 anselmus boclonus. bogaria sf. "rete per la pesca delle boghe" :
L .botonus. RVN 129 s.xiv (Noli) quod semper. et quandocumque Pl-
boeCUS SIJI. ",specie di pianta o arbusto" scatores piscant ad bugarias ... possint piscatores d~ sabe-
RCP 527 a~ 1186 (Luni) adiuvent facere et altrahere pa- ga capere et accipere ilIam calam qualem voluennt. re-
los. vimenas. sepes. boccos. palancum, scelonos etligna- laxando alteram iIlis q~. bogariis.
mina ad bertescam et betefredum tantum. et nicbil aliud. L bogli- bugari~. .
I _ :

DRO.3 899 a.1302 ballas duodecim sete et ballas duas bogia sf. "arnese di ferro per accompagnare li tor-
bachi (Iv., Reg. "2 balles de bois prcieux (buis?)" chio nello stringee"
MLC 239 sg. FDT 4.27. Ps.Verg. Cu/ex 406 boccus. GR.2.15 cum suo torculario pro oleo conficiendo et sua
D bOem. bOeu. bogia ferri .
boda sf. "stuoia, tappeto. scendi/etto" DUC.l.688 sg. bogiu,: torques damnatorum. quasi jugum
LMS 115 a.1222 scranam, arcam. bodam, trispodes. ta- bovis.- boia: compes aut torques vinctorum.
bulas LMS 183 3.1222 maole Uum... tria gasapja. stra- D bogia.
punctarn ... sosp!tale et bodam unam et casiam. VCB bogiorium sn. secchio. recipiente"
IOS 8.1239 (Bomf.) (fra coperte e abti) bodam unam de PVP 268 a.1462 bogiorium pro sicone pro puteo. - 00-
medio uncho et aliam de uno uncho. VCB 179 a.1239 gioria vini pro barca.
(Bonif.) sospitale unum, bodam unam; mastram unam. L boiolus.
pVP 250 8.1458 boda una pillosa magna . bogloleto sm. "secchieLLo"
DPA 174-182. PVP 276 a.1488 bogloleto uno letoni a aqua benedicta.
L boa. D bada. L boiolus.
bogl 160 bole
bogloria sf. "misura di peso" L bogiorium. boglol eto. boioli.u . boliorius. buglolus.
GR.27 a.1288 (Alb.) salvo quod scandalieta non possint buiolus. moiolus. D bug io.
monstrare a pede nisi libram unam, ut dictum esi in capi- boiriola n.p . L, o top.
tulo pensarum eo salvo ad bogloriam stantiatam. ASA PLP 131 a.1250 (Sav.) in domo boirioIe.
277 a.1350 (Alb.) eo salvo ad bogloriam que bogloria boyta sf. "cassetta, scatola"
stanciata et stanciari debeant per officiales. SRC 65 a.l~~2 (~av.) orig inale repositum fuil in quadam
L bolium. boyta seu plxlde hgm In sospeale quinque clavium.
boglorius n.p., m. L boeta. D bue/a.
CAT 121 a.1323 (Alb.) heredes boglorii carlevarii. bocla sf. "boccola, fermaglio"
L bolium. BLC 33 a.1 296 boclarn unam auri cum quodam safirio
bogua cognome cum perlis. PLC 96 a. 130 1 anulo .. . boclam ... splin-
BNA 153 a.1260 (Venl.) anselmi bogue. gua quatuor auri .
L buga. L bocha. bockelettos.
boia sf. "stuoia, tappeto, scendiletto" bolla soprannome
LEM 262 a.1259 item boiam unam que vocatur toaio- LJ.2 696 a.1361 iacobi capurri dicti bolla.
rus .. . - itern tres boas de uno ionto grossas ... item bolagus sm. "fumo erullivo vulcanico"
aliam boiam circa lectum. DDG 389 a.1376 pro boyarum ITG 12.
et alia ... delatis de yspania. DDG 781 a.1377 pro boya- L bolegum.
rum faxiis vii. CDC 42 a.1386 boiarum faxia ii. NBI38 bolagu~ top: "loc~ /it~ presso Montenero (Bordighe-
a.1390 in camera domini ... itern boia una. PVP 219 ra, sede dI manifeslaZlOllI l'u/ca,,iche''
a.1451 itern sacos duos de lana cum una boiha. GR 2.15 a.1264 Vem.) terra posita in vallone de monteni-
L boa. boda. D boda. gro ubi dicitur bolagus.
boya sf. "stuoia, riparo posto fra la nave e la banchi- bollare vb. "bollare, marchiare"
na durante il carico di zavorra o altro, per non interrare
il porto" BCL 319 a.12.90 lib~as triginta argenti in pondere, ad li-
brarn constantlDopohs, bollata ' marcha communis ianue.
LJ.2 50 a.1282 quod ... habebunt storas sive boyas et co-
fas suficientes navibus et lignis ianuensium . .. pro one- BBG 549 a.1600 communita aone, ratio panis bollati,
f .1180.s.6 d.4 .
rando salern. L bulla. bu llus. bull are . D bol/ao.
PVP 99 sg. GLI. Gloss. bollaxinus cognome
L boa. D bada.
boiachesios n.p.,m.; cognome TCL S.V. (e) bulaxe: a.1233 (Loano) guillelmus bollaxi-
nus.
GG.2 291 a.1206 aetum ianue in domo iacobi boiaehesi. D bulaxu.
LMS 345 a.1224 iacobus boiachesius.
PIA 26, 67 : < arabo? bolbera I bolberia top. "Borbera"
boiascum top. "Bogliasco" LJ.! 491 a .. 1202 in val de bolbera. GVG 25 a.1202 per
vallem treble vel bolberie.
COS 106 a.1186 in boiasco .. . in rovere, in faxedo . GG
L borberia.
368 a.1203 faabona de boiasco.
(de) boiatis top. (Sav.) boIcanum sn. "specie di allume, sostanza usata per
la concia del cuoio"
SSA.2 88 a.1345 (Sav.) a monte de boiatis . .. versus eivi-
tatem saone. GC.2 71 a.119 1 cori a confecta de alumine et de bolcano
bene.
boyda sf. "stuoia, scendiletto"
NBI 37 a.1390 in camera domini ... boy da una. PVP 240 Cf DE~.5 4093 s;:u ii (Ven.) alumen de bOlcan(o) "allume
a.1456 boyda una parva schacata pro camera. OGM 202 provemente dalllsola d, Vulcano (Sicilia ) o da Bolcano
a.1472 boida circa murum ... torcular. .. banca. (mo~te pres~o Dl4rlo. Vicen.za): Cf fr.boucan. provo bo 1-
L boa. D boda. can sorta d, allume" .
boyda sf. . "stuoia, riparo posto fra la nave e la ban- D borchan.
china durante il carico di zavorra o altro, per non inter- boldronus sm. "bo ldrone: pelle secca. di montone
rare il porto" CO" la sua lana, venduta per la pelle e per la lana"
PPG 391 a. 1439 boydam ad onerandum iactum in barca. CNM 58 a.1205 (Sav) de pretio ii . faxium de boldronis.
PVP.99 sg. VCB 217 a.1245 (Bornf.) faxos viginti tres boldronorum.
boielis top. MSG 271 a.1274 lanam longam sucidam . .. boldronos
TV ca.110 d.C. SCT 130, 132 sg., 137: *boielius, *boie- sucidos neque lavatos . . MFV 395 3.1291 baJlas 76 001-
lus gent. lig.-lat.? dronorum . lA 172 a.1293 pro lana , boldroniset aliis
boymoniac sn. "oggetto prezioso? " mercI bus deferendls. UA~ ~9 a ..1275. totum iUud pil-
ASO 66 a.1381 (Caffa) (oggetti dati in pegno) boymo- lurn ,!uod abradetur et perclpletur SJve Pillabitor de carti-
niac unum cum decem florenis aureis . bus Slve de !>i?1~lbus boldronorum. FIL 3] 6 a.1404 (Sav.)
boyne top. (Provenza) de says vendltls boldronoru~ . LG 682 a.1406 aliquam
LJ.I 1410 a.1262 guilielmo estendardi de boyne. lanam vel boldronos ' eu ahquod lanagium. LG 690
boiolius sm. "secchio, recipiente" a.1406 extraendo totam lanam de dieto saccho seu bol-
OSM 41 a. 1190 unum mortariurn, duas bilancias et drono de faxi s et crolare (sc rOllare) omnes velos sive
unum boiolium. boldronos.s
L boiolus. L.BONGI, Mercatura degli amichi Lucchesi, Lucca 1858
boiolus sm. "secchia, recipiente" p.379. REW ll92.
LMS xxv a. 1227 boiolos ii. LEM 225 a.1230 boiolum L bodronus budronus. buldronus. busegus.
unurn. LEM 243 a.1240 ampuletam et boiolum terre . boledus cognome
LG 406 a.1383 in boiolis vel aliquo vase. LG 560 a.1403 eGo. 1 312 a.1l59 ingoni boledi . CaS.I 382 a.1160 in-
cacias lamas boiolos. PVP 233 a.1456 boiolum unum ar- go boledus.
gentatum pro aqua benedicla. PVP 268 a.1462 boiolum Cf CGS 1.312 a.1159 ingo boletus.
unum cum fondis duobus pro taverna. L boletus.
bole 161 bomb

bolegum top. (Alp icella, Sav.) bolzonaja sf. "moneta grezza, non rifinita"
SRB 97 a.1 180 (Sav.) campum de bolego. GC 108 a.1191 contitetur .. . se recepisse ... sciphos iiii.
L bolagus. argenti et sol.lxiiii. de sterllinis ... et sol. xiii. de bolzo-
bolendinum sn. "bolemino, lenza morta munita di naja ... quibus clamat se quietum et pagatum.
molti ami " L boonagia. boonagium. bozonalia. bolzonum.
GR 2.83 a. 1474 (On. ) fac ultal.em ... ad bolendinum pi- bolonum sn. "moneta grezza da ripulire e rifinire
scandi.
L buJentinum. DUC.1.694 S.v. bolzo, bolzonum. REW 1391.
bolengheria sf. "f ornaia, panettiera" FAF 280 a.1268 pro qualibet libra minuta boloni grossi
causa affinandi et disgroxandi... quam quidem assigna-
GR 2.15 (Be~ne) quelibet bolengheria volens facere pa-
nem non poSSlt ... tionem boonagie ...
REW 1195. L blonzonum .bolzonum. boonagia.
boletus/ -m cognome bolzonum sn. "testa di ariete, punta di ferro (parte
CGS.l 45 a.1)56 ingo boletus. SC 36 1 a.1183 iohannes dell'armamento della galea)"
boletus. BSR 202 a. 1185 iohannes boletum. GC 149 SIG 356 a.1330 (= VFD 91 a.1344, cf. PLL 490 a.I441)
a.1191 a iohanne boleto. GG.l 83 a.120 l obertus boie- bolzonum unum de ferro longum parmis ii. ferrum ad
tus. BSL 109 a.125 3 wilielmus boletus. minus et asta pro dieto bolzono que maneat semper in
PAC 17. corsia.
L boledus. boleus. boretus. burea. buru. L blonzonum. bolzonaja. D bozom.
boleus cognome bolum sn. "zona di pesca" .
U .l 596 a.1217 (Sanr.) fulco boleus. GR 2.15 quod patroni retiarum non auferant bolum alten
L boletus. patrono ... - perdat pisces quos ceperit in bolo predicto.
boleus top. (Sav. ) L bolezare. D bulu.
SRC 146 a.1263 (Sav.) iuxta boleum ... in boleo in sente- bombacem sm. "cotone"
rio mediano. CGS.I l a.1154 in bono bombace. LJ.I 176 a.1154 in
bolexinum top. (Sa rz. ) brazili, bombace, incenso, indico, alumine lib . .. . CGS.1
G~.2.15 a.1330 (Sarz.) c1avica de cantone usque ad bo- 79 a.1156 medietatem in denariis et medietatem in bom-
lexmum. bace. CGS.1 274 a.1l58 saccos bombacis xiii. quos .. .
bolezare vb. "pescare battendo l'acquCJ per spingere debet laboratum portare. CGS.l 331 a.1160 confes~us
i pesci nella rete" est se portare bueam tot de rebus boni johannis maltila-
RVN 128 s.xiy (Noli) nOn siI aliquis qui audeat. .. boIe- stri in bombace que cum naulo sunt lb. x. CGS.2 204
zare ab agro mgro usque ad rupem bastigiam. a.1164 medietatem unius sacchi bombacis de malta.
L bolum. D bulu, bul. . . L bombaxinus. bombecium.
boliascum top. "Bog liasco" bombacum sn. "cotone"
DRG.3 679 a.1264 iohanninus de yso de boliasco. OC 173 a.1165 piper et bombacum aliasque merces ei
CfL 14. mutuo dedistis.
D bugiascu. L bombecium.
bolio top. (Sa v.) bombarda sf. "bombarda, mortaio"
SRC 356 a.1297 (Sav.) campum unum loco ubi dicitur MNA 83 a.1386 georgius ferrarius magister de bomb~
bolio. dis. - edilbey ferrarius factor bombardarum. - saln~
bolllortum sn. "misura di peso" trum pro bombardis. DMC 328 a.1419 annis, bombardls
CSS 308 a.1435 (Sanr.) aliquod scandal ium vel balantias et saitis necesariis. TL.l 47 a.1453 bombardas decem.
aut aliud instrumentum ad pensandum vel bolliorium s iv~ TL.l 332 a.1455 bombarda magna a compane a nos ab
pensam alicuius generis.
L bolium. utraque parte perecussil. TL.2 630 a.1469 rafinare qua-
boliorus sm. "secchio" scumque quantitates pulveris bombardarum .et sarbatan~
BF 86 a.1413 item boliorius unu s ligni pro puteo. rum . TL.3 226 a.1475 magistrum inzegnenum ac fabn-
L boiolus. cationis bombardarum ac spingardarum peritum .. ANO.?
bOlium sn. "misura di peso" 407 a.1498 conflandis construendisque bombardls et SI-
SRC 306 a.1256 (Sav. ) quinque staria sunt circa minam milibus bellicis instrumentis. GR 87 terram pro conti-
unam et bolium unum . ciendis formis seu instrumentis a bombardis et sarbata-
L bog1oria. boglorius. bolliorium nis.
bolire vb. "bollire, f ermentare" L bombardella. bombarderius. D bombarda .
ACS 40 a.1339 (Verona) duos ti nario roveri a bolien- bombardeUa sf. "piccola bombarda" .
dum uvas. TL.l 809 a.1458 lanceas. coiratias. balistas. tarchetas. la-
L bulire. zanias. bombardellas. et similia. TL.3 1002 a.l474 bo m-
bolanetus cognome bardelle bronzi triginta quatuor cum canonis quinquagin-
CAC 364 a.1181 (Sav.) willelmi bolanet.i. ta quatuor.
L bulzanetum. bulzanetus. L bombarda. D bombarde/a.
bolenetum top . "Bo/zane/o" bombarderius sm. "fabbricante di bombarde"
BSR 129 a.1188 armannus calegarius de boleneto. TL.2 269 a.1464 mittere caffam bombarderios, fabros,
PAC7. murales, balistarios et alios peritos in exercitiis pertineo-
L bulzanetum. tibus ad fabricas rerum bellicarum. PVP 328 a.1507 pro
bolili top. magistro monfrino bombarderio. AND.6 409 a. 1508
CAC 152 a.1179 (Sav.) homines de cario et de crucefer- pantaleo merellus bombarderius promittit facere fabrica-
rea et de bolili et carcaris, de dego et de altari. re et construere pecia tria artegeriarum bronzii.
L bolilum L bombarda.
bolilum top. (Sav.) bombarderius "bombardiere, soldato addetto alle
CAC: 46 a:1178 (Sav. ) ~ciam unam terre ... que iacel ad bombarde"
bolJlum, 111 loco Ubl dl Cllur cagamodicum. BCM 38 a.1482 diminutis hominibus sex videlicet quo-
L bolili. luor bombarderiis, uno bonifacino et uno piloto.
bomb 162

bombaxarius sm. "anigiano del colone" bonanatus n.p., cognome


MNS ;1 18 a.1404 eSav.) ars bombaxari.orum.' PLP 84 a.1250 (Sav.) vineam petrini filii condan 1>ona-
L bambaxarius. 'lI nati de monucha. MIA 92 a.1253 (Sav.) bonanati ntarii.
bombaxinus. agg. "di tela di cotone" J BNA 55 a.l259 (Vent.) bonanati galiane. CCL 57 a.1301
PVP 277 a.1488 gomia una bambaxina sine pillo alba: .. L
(La.vi~a) obertus bonanatus. PCC 176 a.1385 (Sav~) an-
gonna una bonbaxina atagii. , . . '! tomus bonanatus. , .
L bombacem. D bombasina. \ . l bonandonem n.p., m.
bombecinum I bombecium sn. "cotone" SLS.2 266 a.1194 (Porto V) bonandonem de hlcula.
CDG.3 97 a.1193 de pipere, bombecio, branzili, cera. tu- L bellandus. '.
re. FNU 95 a. 1193 de grossa sauma sicut de pipere. bnapartem n.p., cognome , '
bombecio. braili. VFD 56 s.xiii. de sacco bombecii et VCB 128 a.1239 (Bonif.) bonapars de portuvenere RCP
lane. CNM 238 ca.1204 (Sav.) cantarium i. bombe<;ii. 84 a. 1278 (Sarz.) iohannes bonapartis. RCP 85 a.1278
LMS 410 a.1224 quod nihil hal;>uit de oombecino. FNV guilielmllcius bonapartis. ' ,
148 a.1250 tantum bom~ium ... DAA 4S a.l47~ bom- PRV 163 a.1328 (Zanego, San.) iohannis bonaparqs dc
becium. ' '. , J sarzana.
REW 923. PVO 417: CIV 44 sg,; ALE 297,: perso piinb.iik
"cotone", gr. 1t~, gr. tardo 1t!lf.LOOKWV, tardo lat. ~CB 46 n.: "Ar~hivio s~orico della Corsi~~" S (192~) l ~
Un Bonaparte In CorSica nel sec. xiii."
bambacem. . . ,r L malapartem. partem. j
L bambaxarius. bambaxium. banbecium. bombacem.
bombaCUl]l. bombec~Ulll. bombicem. bumbacilem. ,bum- bonasa I bonaa I bonaza cognome ,
becium. J?umbettum. D bombace. . CGS.2 264 a.llS6 egnobertus bonaza. GGJ fl13 a.12Q3
bomblcem sm. "cotone" rodulfus bonaa. NL.2 189 a. 1225 filia quondam wiliel-
CGS.2 161 a.1163 sacccos xviiii. bombicis. GS.2 220 mi bonase.
a.11 ~ portat etiam .cantara iiii bombicis. Cf. SLS 2.30: "bonaccia": cf. malaena (a.1206, Gen.) <
L bombecium. ombicem. malacia "bonaccia" I

bomdiarius ' cognome L bonacia. bonatia. bonaola. D bOnlJza. bunassa.


u.i 1014 a.1385 quilicus bomdinarins . ) )
bonaola top. (Gen.)
L bondenarius. GG.I 25 a.1200 obertus de bonaola de reco.
bompertius top. (A,lbisola) SLS.230
SRC 507, a:1381 (Sav.) in dicta villa albizolle loco ubi di- L bonasa. ponisole. D bonassola.
citur bom)lertius. '. . bonatacca cognome I

bona sf. "nome di nave genovese" U.l 363 a.ll90 girardus bonatacca sive malatacca.
DRG.2 81 a.1203 sana eunte nave que dicitur.bona. L malatacca.
D, bun. . l' bonatia cognome
I I ti
. bonabucca cognome ,. NL.l 80 a.] 203 a te ugo bonatia.
CNM 247 a.1203 (Sav.) thoma bonabucca. I cf. SLS.2 30 "bonnccia"
bonacatus n.p., m. "buon acquistp': , L bonasa.
SLS.2 147 a.1260 bonacaws quondam siqlorus de ,arpa- bonaventu I bonaventura n.p. ( ... adventus; bonus
ria. , ! , , eventus) ,
, bonacia cognome I ' ' . . ' SLS.2 131 a,1158 filios meos bonaventuram et jacobUm.
CGS'. 2205 a.1164 hec eis debentur ... bonacia 1b.xiii. SLS.2.156, 244 a.1260 (PortoY.)bonave'ntu de treguano
SLS.230. . " de sarano.
L bonasa. . r~ .' L aventura.
'bo
, nacu~ : ,n.p.,m. (+ accorrere
!
." ;wI ~c~"ere" ) BNN78.
SLS.2 238 a.1260 (portoV.) bonacursus astacursus. (la) bonaventura nome di nave genovese
bo~~US" ;R, m. (~bonatus, benenatus)' DRG.2 162 a.12]4 navis qui dicitur bona\!en~.. NL.2
SLS.2 267 a.1071 (Gen.) b6nado. 2~2 a.1225 sano eunte et redeunte bucio meo ... quod di-
bOnafad8 n.p. " . , I ff
Cltur bona ventura. BSL 37 8.1248 ego ... exercitor navis
~I!~venture. DRO 3.632 a.l262 in galea dicti id()Ds que
J

GC.I 326 a.1'1:91 coheret imerius terra bonafade.


SLS.2155. ! ' . ' r: ;, dlcltur la bonaventura.
L bonefade. L ventura.
bonafante n.p.,\f. . . l bonavia n.p. cognome.
BCG 159 a.1047 vos ' alberti filius quond$ tlruninSi et SLS. 2 149a.1201 johanne5 de bonavia. CNM 25:3
bonafante. . " ... I a.1204 apud. dom~m bonav.ie rustici. MIA 83 &.J263
PAC 11: I . ~Sav.) bonavlam ~um ponelUm. PCC 43 a.1306 (Sav.)
L fante. r' ~ Jacobus de bonavla. .
bonafemina n.p., f. bonavoHa n.p.
U.1 1283 a.1259 terra bonafemiQe. disperate CGG 18~ a.126O (PortoV.) bonavolia quondam davancini
Bonagamba cognome' de maroha. "
CLS 56 a:1234 eunte lig'no wiIielmi bone gambe. Cf. SLS.2 150. '
bonagevene/ ~naghevene/ ~naievene n,p. D buonavoglia.
CGG 277 a.f261 ' (fortoV.) confiteor me haBuisse et ac- bonbervetum top. (Sav.)
cepisse a te bonagevent: quondam iohanitis maghigne so- MIA 92 a.122? (Sav.) lerram de ceraria ... ad latua fosSa-
cero meo ... CGG 67 a.1259 (PortaY.) nos bonaghevene tum bonberveb. .
quondam iohahnis maghigne et marchexana, iugales. L bonbeveretum.
CGG 272 a.1261(PortoV.) andine fi1ie iohannelli quon- bonbeveretum top. (Sav.) l.
dam bonaievene (lettura incena) PMS 169 a.12~7 (Sav.)tt:rr~ quandam ... iacenteli intra
bonalbergus n.p., m.; cognome .. nemus saone,' lO loco qUI dlcltur cerarie ... cohere{ ife- .
scr S3 a.1345 (Sav.)bonalbergus de bonalberghls rius rivus lavagnole, ad latus fossatus bonbevereti.
L albergum. D albergo. ' .' L bonbervetum. l
163 bonv

bonda sf. "balza del terreno; sponda di fascia" bontilius n.p., rn.; cognome
RLA 90 a.1322 (Cosio) si ... bonda aliqua. seu lapides. se MIA 76 a.1265 (Sav.) vassalinum bonfilium. ODG 291
assavacaverint in alienam lerram. FST 110 a.1592 (Trio- a.1376 in vacheta bonfilii. DDG 671 a.1377 anthonius
ra) et a dicta chiota ascendendo sursum usque ad bondam
campi marronorum. FST 112 a.1592 (Triora) et inde de-
scendendo in bondas dreghi.
bonfilius.
L bonusfilius. ..
I
boDgueramnus sm. "bucherame'
Cf ALE 53: (pre)celt. butina "albero di confine",/r. bor-
De (s.xii. bodne, bosne) FAG 42 a.1278 (Parigi) de pecia bongueramni unum de-
L bunda. D bo1Ukl. narium:
- boDda top. (Y.Nervia. fra Pigna e Apricale) L
L bocheramus.
RPA 46 (= LTI 37 n.18) a. J 230 actum in via, apud pas- bonlfacinus sm. "cittadino di Bonifacio (Cors.)"
sumbonde. BIR 347 a.1516 pro comodo bonifacinol'llm 'et non alio-
bondeUa sf. "sbarramento. divisione di propriet" rutt ,
CSS 218 a.1435 (Sanr.) si ... c1ausuram. bondeliam, sc- boniracinus sm. "artigiano specializzato a bordo
pem aut portam vel baudariam fregerit. delle navi"
L bunda. BCM 38 a.1482 horninibus sex, videlicet quatuor bom-
bondenarius cognome barderiis uno bonifacino et uno piloto. BCM 40 a.1482
BCM 94 a.1483 jeronimum bondenarium. pro hominibus octoginta duobus; exclusis aliquibus.boni-
L bomdinarius. denarius. facinis non racibnatis. ,
bonebeUusI -a cognome bonifacium top. "Bonifacio (C:0rs~c~)"
BNA 22 a.1259 (Vent.) guillelmus bonebella. BNA 323 VCB 4 a.1 238 (Bonif.) actum bomfaclO m domo ranfico-
~1261 (VenL) in civitate vintimilii, in contrata bonebel- ti. - testes ... castellani bonifacii. VCB lO, a.1238 ac-
lorum. tum bonifacio sub lovia ante ecclesiam sancte marie!
i. bonus et beUus. bonificare vb. "bonificare (un terreno)":'
." boDeracius n.p., m. "Bonifacio" MSB 24 a.1256 promitto et convenid vobis ... dic~ ter-
PAC.5 a.1137, ram tenere usque dictum tempus .. '. ipsamque mehorare,
Cf, SLS.Z 155 gr. e~o\PO bonificare et non deteriorare et labOrare.
Dbonefaci. boninfant cognome .
bonefadd bonefadem n.p., mlf. . PCC 191 .1398 per iohannem boninfant campananum
OSM 38 a.1190 terram quam emi ab ebriacis cum bone- publicum comunis saonensis.
fade et bacino de podio. OSM 171 a.119O ego bonefade boninus cognome ' ,
uxor olim gandulfi de carlo de pa1ixono. NB 120 8.1198 SCS 299 a.1530 (Sav.) heredibus pauli bonini.
~nefadis de casella ,.J
Dbonino.
SLS.2155. boniza n.p. f.
L bonafada bonefata. MSS 5 a.993 ~za q~i et bOniza
boJlerata n.p., f. . PGM7,1O. . >
00.1 476 albertus caJcagnus de clavari per se et per bonoencontrus n.p. m. .
suam uxorem bonefatam vendidit. . . SLS.2 190 a.1261 (PortoV') fiUi bonoencontri de albin-
L bonefade.
bopensegnal boneosigna n.p.
gana.
CAC 190 a.1180 (Sav.) bonensigna. MIA 81 a.1263 bonoftli? n.p. m. . . !,',

(Sav.) bonensegnam porrum. PGM 8 a.1 000 iohannes qui et bonofiho.


boneta sf. sacca, invollo" L bonus filius. ..
A.FBJuum'o. DL, .p. 51 a.1264 bonetam unam de 'soma. bono.r a n.p. f. ' . '
SRC ,755 a.1414 (Gen.) bonela una in qua erant, ut asse- SRC 406 a., 1345 (Sav.) facinus de costa, fihus bonore.
ritut, res suprascripte ... PVP 251 a.1458 bonela una corli D bonorino. bunoa. '
, vetusta. bonsegnor n.p. m. '
DUC.l 698 bonecla, bonela; equestris sarcina, pera via- PAC 4 a.1136 bonsegnor mallum.
l(Jria. ALB 37. L segnor.
L bonetus.,bunetta. o boJJtempus n.p. m. '. . '
boneta sf. "piccola vela di rincalzo" PCC 17Q a. 1370 (Say.) anthonio bntempo archipresbl-
LO 775 a.l404 bonetas duas, scilicet unam novam et tero finarij .
aliam de media sarcia. PLL 466 a. I441 meistra una Dova SLS.2157.
cum suis bonetis. D buntempu. . ')
ALB 37,. . bonum . sn. '''bene, propriet"
Dbonetta. , PTE 90 a. l~57 (Sav.) in omnibus ... bonis suis mobili bus
bonetus I bcmeta sm. "berretto" I et immobilibus. l
PLP 123 a.1250 (Sav.) el bonnetum unurn et illdumenta Dbt;n.
sua. GR 2.15 a.l28 I bonetos novem et capellos octo fer- bonum encontrum n.p. m. . '
ri. .DAF 23 a.1300 boneta una. GR.36 unus bonetus cha- NL.2 32 a.1216 testes bonum encontrum ligator.
meJoti munitus cavilleriis rubeis. OSP 175 a.1510 nomi- L encontrum. . ) ,
na omnium quatuor in unum bonetum in quatuor cedl,llis bonum s.enlorem n.p., m. J , .
complicatis coniciantur. ASA App. 4 a.1174 (Alb.) io. et bonus sempr (corr. :. se:-
DUe.1 698 bonela, bonella. bonelus/ -m: capilis tegu- nior) molinari ...
mentum, Gallis bonet. bonusdies n.p. m. .. " ,
REW 35. FEW.I 8. J.KNOBLOCH, ZRPh 101 (1985) 405 PAA 52 a.127A ego bonusdi,es quondam carinzani pissa-
sg. ALB 36 sg. , nus .
.L boneta. bunetta. D bunettu. L bonusiomus. bonusiurnus.
~tus cognome
bonus et bellus n.p. m.
DR.(3.3 680 a.1264 mondinus boneli. DDG 92 a.1376 de U.1115 a.ll46 bonus et bellu!'.
Jodixio boneto. L bonebell~s. l' ,,
'\
bonu 164 bord
bonus fancellus cognome e fecerim in domibu 1 paleari i vel borrariis grano-
CDG 58 a.1127 willelmus bonus fancellus. rum.
L (bono)fancello. fancellus. L borrale.
bonus fantinus n.p. m. boratiolae top.
NL.l 186 a. 1203 filius meus bonus fantinus. TVca. LIOd.C. Cf 13 .
L fantinus. borra tu m. "covone; grallao"
bonus filiolusl fIlius n.p. m. GR 27 (Ca tell) 5~ aliqua persona acceperitfurtive ali-
CAC 169 a.1I80 (Sav.) bonus filius baconus. MIA 81 qua~ blaval!, Il In borrat sit in cam po ... GR 2.26
a.1263 (Sav.) bonum filiolum de tribus pontibus. (Apnc .) l a.hq ua persona acceperi t covam unam de ali-
L bonfilius. bonofilio. filiorus. quo borato Il. IO menda.
bonusiohannes n.p. m. L borraJe. D borrale .
CAC 87 a.1179 (Sav.) bonusiohannes de matono. CAS borraxinus m. " tela g sa, fatta con borra O cana-
\07 a. \098 (AI b.) ego bonusiohannes ecclesie sancte ma- pa"
rie de albingana prepositus. PVP 297 a.1491 pro palmis decem borraxini ianue.
SLS.2 114: ricalca il greco (it. merid.) Ca1ojannes, Calo- L borra.
petrus. borbenna top. (Alb.)
bonusiornus I bonusiumus n.p. m. CAT 116 a. 13226 (Alb.) de . . . rbenna.
BLC 26 a.1296 bonusiurnus Iupus .. . dicli boniomi. borberia top. "Borbera"
U.2 491 a. 1334 (Sarn.) bonus jornus pairorius. ava 25 a 1202 per vallem trebie ve! borberie
L bonusdies. L bolberia. . .
bonus matus n.p., m. borcatus m. "broc ato"
RCA 403 a.1152? bonus matus de pavarano. BOV 5488.1452 (S v, . upam vel VCi tero cuiusvis gonnis
bonusmelior n.p., m. ~e panno~ete cremexl cum pii nec de aliquo borcato.
FAG 59 a.1281 bonusmelior buga de arenano. Item nee ahqua ~anica . de aJiquo borcato . DGF 402 n.
bonus signo n.p. , m. quoddam bardachLUuffil e ut vulgo dicitur palium fac-
LMS 240 a.1222 presbiter bonus signo de purveraria. tum ~~ boreato foderatum camocato. PVP 337 a .1506
bopasso top. prohlbltum ... po e portare b r atum rissium sed tan-
SRC 353 a.1297 (Sav.) campum unum Ioco ubi dicitur lu~modo poS~lOt habere par unum manicharumborcati
bopasso. ' aun vel arge nll no n autem bor'C8t i Ti i.
boplo top. PVP 46 g.
SM a.117 a.c. in monte m apeninum quei vocatur boplo. L brocatu .
PTP 22 n., 39 sg. boroerius cognome
bopresus sm. "bompresso" SCS 299 a. 1530 (Sa v.) d minieurn borceriwn .. . illorum
PVP 332 a.1506 pro antenna una pro bopreso. de boreeo -.
borra sf. "stoppa, cascame di lana prodotto dalla fi- borcheta f. " chiodo. borchia"
latura o dalla tosa/ura di panni" CPB 245 a. 13 8 (Pia .) item ex:borcbetas a vegetibu
NL.l 100 a.1203 pro singula libra borre quam mittam. Cf. HB 101 a.lomb. a. 1 92 brocheta " hiodo". S.
SSA.2 142 a.1345 (Sav.) in straponta ... non debeant po- L brogeta.
nere aliquam borram, seu pillum bovinum, asininum vel bordatus m. " le/n li lara e variegata"
caprinum. DDG 782 a.1377 pro . . . bore sacheto i. CDC ~C?V 543 3. 1404 (Sa.v.) pro aHqua parte sive particula de
srnco vel bordato.
57 a.1386 borra balete iii.
L burdu D burdatlu.
DUC.1 709 borra: tomentum laneum.
L aboratoem. aboratus. borracium. borraxinus. burra. bordatura f. " bordura, bordawra di abili"
borracius sn. "tela fabbricata con borra" (J:R 2.15 a.1404 (Sav.) b rdatura . NIS 355 a .1425 ra.-
RCP 647 a.1277 (Sarz.) borracii, albaxii. SIP 177 a. dlUm unUm deau! cum e.rO alii bordaturis a cortina.
1420 (Massa) due tende boracii. B'Y P 39.1 a. I449 neque bordatura aHquas in uibus
L borra. aboratus. adlecte m.t ulle ffiargarite . BOV 547 g. a.1452~(Sav.)
borayna sf. (bot.) "borrana, borragine" neque muher~ portent bordatura - quas appeUant grandi-
DRG.3 1054libras quinquaginta ... implicatas in borayna nes corru catll:me et }epras .. . - item nee aliquas bor-
daturas Curu VI gonnJs salvo quod puelle . .. possint r-
et moscato. DDa 348 a.1376 pro borayne scatora i. tare bordatura facta ad liUera ramos vel fohas PO
D borna. PVP 157. . - .
REW 1412. L bordatu .
borrale! borralem so/m. "covone; granaio" bordatus agg. "orlaro"
RLC 48 a.1297 (Cosio) si ... acceperit alienum granum PVP 240 a .1456 itelll cult ri x. una ce lestis b d
vel alienam mexem vel alienum borralem . FST 47 ANO . ~ 221 a .140 l pro precio ,. . uniu s dramali~r ata:
a.1592 (Triora) de damno dato in borralibus. si fuerit bordati. e aun
crematum borrale... FST 61 a.1592 (Triora) aceipere L bordatura.
blavam ... in aliquo borrali, cavalletto, gavellis seu covis bordelaria . f. "e erci..io della prostituz ione"
aut gramiolis alicuius persone. GR.27 (Zucc.) si covum ~SA 90 a.1349 (Sa v.) DC asione basiaciarie sive bordela-
furatus fuerit de meta vel de borrali ... (Pom.) si aliquis ne.
dormiverit vel jacuerit cum aliquibus bestiis iuxta ali- L bordeliUc.
quem palearium feni seu borralem blave .. . bordellus m. "bordello"
L borrarius. borratus. D borrale. bur. PLP 80 a.1250 (Sav.)tran iens di it hec est domus bor-
borraorem sm. "cardatore di lana; cognome" delli..
GC 258 a.1191 tebaldus borraor. GC 355 a.I.191 iorda- L bordelaria. D borde/o. burdelu.
nus ricerius locat tebaldo borraor domum suam. bordellu cognome
L aboraorem. aboratorem. GC.l 109 a.1191 roLando borde Ho. GC .2.48 a1191 ro-
borrarius sm. "covone; granaio" lando de bo;d 110. PLP 94 a. I250 (Sav.) prese~tes erant
CST 309 a.1381 (Taggia) in borario blavorum. GR 27 uxor ~~aclI . conte _ a d bordello. villanetu de v'lI
a.1618 (Garlenda) omnes qui aliquod incendium iniurio- et de alli non ree rd r. - . l ano
bord 165 bors

bordigol sm. "recinto di canne, fra gii stagni e il ma- borrinus sm. "gemma di vite"
re, per prendere i pesci"
GR 1()() a.1357 (Apric.) si quis devastaverit brocchas fi-
GR2. 83 (Grasse) faciant. . . in stagno magne robine .. . cuum seu borrinos vitium videlicet borrinos scotorum.
unum ingenium, bordi gol vulgariter appellatum, aptum et D buregmi r. burn.
sufficiens ad pisces capiendum quemadmodum in tali bus borinus agg.
capi solent. .. item habere debeant pal.es, cannas, fayssi- FAF 269 a.1266 mulam unam borinam.
nas et alia necessaria ad perfectionem dicti bordigoli fa- borlasca top. (Isola del Cantone)
ciendi
L burdigheta. D bordiga. BCM 113 a.1488 manu acursii de borIasea notarii.
bordisca sf. "palco, impalcatura ?"
L borlasco.
borlasco top. (Pegli) . . .
GR 27 (Mon.) in quibus bastidis ... possint fieri turrete et
bordisee pro obsidencium custodia tuciori. MSS 83 a.l 099-11 00 in loco et fundo pegh, locus ubt dl-
D bordisca. citur borlasco.
PAC 14.
bordonale/ bordonalem sn/m. " rrave, asse della
struttura del tello o della nave" L borlasca.
COS.I 387 a.1160 teneatur facere . . . cotumices, fenestras bormana cognome
et staciones pro bordonalibu . PMN 210 (::: DNB 23) CAT 143 a.1326 (Alb.) manfredus bormana de vendono.
a.1187 bordonales iiii. omnes in longitudine goas vii. et L bormanus.
duos in amplitudine palmos ii. SMV 148 a.1245 bordo- bormanus top. (Diano)
nales sive bordonalia et colmegnam dicli edificii nostri . . . CTL 15 lucus bormani: "bosco sacro di cui cenno nella
in tra tuum murum in perpetuum esse. FAF 185 a.1253 Tabula peutingeriana e nell'Itinerario Antonino [295],
bordonales sex aveti bonos et sanos. ZAC 171 a.1288 stendevasi dalla regione della Madonna della Rovere, tra
(Alb.) crematum fui! unum bordonale goddiarum vii. Diano e il Cervo, fino alle rive dell'Impero": . ~T,S 74.
L bordonaretus. D bordonar. BCB 136 n. PSL 73: etimo i.e.: "bormanus, dlvmzta pro-
bordonaretus sru. "piccolo tra ve" tettrice delle acque termali" .
PVP 308 a.1493 pro .. . uno bordonareto 5. 15 . L bormana.
L bordonale. bomeus sm. "sorta di legno pregiato" ..
bordonus sm. "lancia" AND .6 30 a.1509 promisit fabricare . .. sedilia constha-
GVG 213 a.1274 confitemur iohanni. de valletrebia spae- riorum diete domus lignaminibus bomeorum. AND.6 35
rio nos recepisse lot de vestris bordonis et ensibus. DAA a.1517 eredenseram unam bomei que sit. .. a parte ante a
70 a.1279 item unam cerveleriam et unum bordonum et strafori et a lateribus a scartoyhis , .. - credenseram bor-
unum cultellum ad feriendum . BBL 178 a. 1474 pro uno nei de quatuor armariis. AND.6 43 a.1517 t~neatur co~
bordono . .. s.xii d. vi . struere et fabricare ae perficere in totum SUIS cIa~a~~ns
DUC.I 707 bordo: inter arma prolzibita recensetur in de tabulis bomei factas ad scartogios cum suis comlXUS
Slaluzis Ferrariae a. /268. bornia sf. "strumento musicale"
L burdonus. D burdn. MNA 73 a.1387 sonator bomie.
bordonus cognome bornia cognome
PCC 110 a.1319 (Sav.) visa quadam libelli olim conces- CAT 131 a.1326 (Alb.) nicolinus bomia de saona.
sione facta ... bertono bordono. borniga top. "-torrente presso Mentone"
bordus agg. "di piccola dimensione" LTI 38 sg. a.1210 aqua bomiga.
TL.2 232 a.1463 triremes esse debent, ut vulgo dicitur, D burigu.
borde vel bastarde. bornius agg. guercio"
L burdus. DUC.l 708 "borgnus: a Gallico borgne"
borrea sf. "vento di tramolltalla" C.NIGRA, ROM 26 (1898) 559. REW 1221. TB 17.158:
TL.I 329 a.l455 et cum ibidem fuerimu calmam non "incerta ['origine gallica" ALE 146: <*ebomea (con-
compulsit et paulo post borrea egressa e t. cha, bucina): gli occhi d'avorio delle statue.
borellus sm. "stoffa mista di lana e lino" D borgnu.
CA 591 a.1292 pro duobus peciis de borello. borsa sf. "borsa"
L burelus. D burello. DAF 23 a.13oo item borsa una desguamita de auro et se-
borrellus cognome rico.
CNM 191 a.1205 (Sav.) ansaldu s borrellus. PLP 89 borsella top. e nJ. "Bruxelles; stoffa di Bruxelles"
a. 1250 (Sav.) richelda de borrello. PLP 95 8.1250 (Sav.) DRO.3 1056 a. 1312 quatuor pecie de scarlatis de borsel-
borrellus molinarius. la ... unus mixetus de borsella. DDO 270 a.1376 pro pa-
boretus cognome norum de borsella balla i. LG 784 a.1406 borsella ma-
TL.2 340 a.1465 et nicolao boreto. gnt. borsellini.
L boletus. L borselinus. brucelles.
borgio/ borgium top. "Borgio" borselerius sm. ''fabbricante di borse; cognome"
IEA 75 a.1212 (Alb.) in borgio. IEA 77 a. 1212 (Alb.) in CAT 126 a.1326 (Alb.) heredes philipini borseIerii.
capite borgii et valle mulemul e. N.LAMBOGLlA , RH 20 L bursarius. burserius.
(1965) 4 n. (Cronaca del monastero di S.Pietro in Varatel- borselinus agg. e sm. "di Bruxelles; stoffa di Bruxel-
la (s.xiii-xiv): presunta donazione di Carlo Magno (s. viii- les"
ix) usque in loco qui borgio vocalur. CAT 127 a.1326 DDG 461 a.1376 pro ... panorum borselinorum tarsello i.
(Alb.) nicolinus de borgio. GR 27 illud quod habeo atque LG 784 a.1406 borsella magni. borsellini.
habere visus sum a capite dancium usque ad capur borgii. L borsella.
PIA 23 n. ALN 73, 252 g.: < aroburg "torre, faro " < gr. borzellus top. (Quil.)
1tUpyo, cf sic. burgio m . . PQV 64 s.xiii. in territorio dolarii, Ioco ubi dicitur bor-
L borzium. burgium. porzi .. . zellus.
bonana sf. "specie d gioco" borsetus sm. "piccola borsa"
GR 27 a.1357 (Lavina) si qui s inventus fuerit ad aliquos DDG 677 a.1377 pro auri borseto i. !EL 91 a.1397 et
ludos taxillorum vel boriane ... florenos duodecim in uno borseto.
D buriana. L borieta. bursa. bursitus.
bor 166

borieta sf. "piccola b,orso" bosatyrare vb. "far legna nel bosco"
LEM 257 a.1259 borietam unam argenteam ad portan- GR 48 a.1516 (Ment) nulla persona audea.l.boscayrare.
rlum in pectore, in qua est l~pis unus vinnilia. legnayrare. arbores abquos scmdere. herbas ooUisere L
L bursa. burseta. bosc~.
borzium top. "Borgio" boscaIia sI. ~bo~caglia. sottobosco"ClIfM 288 Ll2()4
IEA 75 a.1212 (Alb.) in plano mulemule a feudo borzii et (Sav.) scavaverunt m bosco communis saone palbueam
a via albinganessa inferius et ab aqua berbene usque ad magn~ e~ ~aliam. magnam. GR 20 a.1618 (Gar1en-
mare. ASA App. 5 a.1212 (Alb.) in borzio. GGA 42 da) qUI mCldent ~u cunaverit fraxeros. carperos, annori-
a.1322 (Alb.) nicoJinus de borzio. ASA 4~6 a.13.50 ~os. brugos et al.la boscalia sufficientia pro f&eJe cana-
(Alb.) a capite borzii citra. GR 66 a.1519 (Alb.) piscan- llas. f

tes ... a capite borzii usque ad caput mellatis. boscare vb. "raccogliere srerpi nel bo.sco"RL :196
L borgio. a.II72 (Di~o) habeatis potestatem banoendi et piscandi
borsonum top. "Bonone" et boscandl. GDN 567 a.1186 (Noli) causa bscandi.
PPE 101 a.1184 monasterium de borsono. BSM 160 s.xiii (Mill .) pascare et boscllre. ' U.I 509
L brosonum. bruzonum. D bonono. a.l204 possent uti et boscare et pasculare.RH 7.(1952)
borsotusl m smln. "borsa" 19 a.1226 (Alb.) terra pascenda seu boseanda: SCI' 16
DDG 249 a.1376 pro monetarum borsoto i. PVP 281 a.1243 (Piemonte) boscare et pascurare coanuniter et sin-
a.1488 borsotus unus zentunini. PVP 300 a.1492 scofia gulariter. eST 293 a . 1381 (Tag.) boscare. SRB 320
una ex qua factum est borsotum.
L bursa. D borsoto. bursotu.
boruIi top. (Gen.) .1,
.
\)
a.I407 (Quil) possit licite et impune boschare quecum-
que ligna de castanea pro focho. SOV 325 8.t428 (On.)
de non boscando.
PPE 317 a.1254 in boruli ubi dicitur cella. L boscayrare! boscatorem. boschigiare. boschizare. bo-
boa n.p. " skezare. bostare. buscare. buscarla. deboscare. busaliare.
MIA 85 a.1264 (Sav.) boam et mozum de pomo. boscaretius agg. "di strumento di bonaio"PVP 269
bozaletum top. (Gen.) a.1462 ferrum unum boscaretium pro vegetfbus.
BCG 177 a.1071 lloco et {pndo bozaleto. L busca,
L bozaIum. ' I. bii boscatorem sm. "boscaiolo"IA 26 a.1282 >rdiiiatum
boaIeum top. fuir quod per co.m~ne ianue fierent galee. LHin sancto pe_
LMS 84 a.12221ocum ... qui est uhi dicitur boa1eum. tto de arena, mlsslque fuerunt boscatores in castellania
L bualum. ' pereti ad boscum montis ursalis. .
(in) boaIis top, (Sav.) L boscare. r
SRC 162 a. 1263 (Sav.) medietatem trim camporum ... boscalus agg. "di bosco.: boschivo'" "U.r S08 a.
in boalis. , ( , ' I
1204 totas terras boscatas. FDT 4.27 a.lS92 Onora) li-
L bualum. ') gnamen boseatum. . .
bozalium top. (Triora) ; L boscaretius. busca. buscare. buscatus. D busc.
FCT 18 a.1280 (Triora) usque ad collam bozalii. boscberiusl a smlf. "guardaboschi' co~ome"R
L bozalus. 2.16 (Nizza) ~ bQseheriis. CNM 224 a,b04 (Sav.) be-
bozalus sm. (bot.) "biancospino; cescpuglio spinoso" oeoca boschena.
CSS 222 a.1435 (Sanr.) inseri' facere arbores ... bozalo- L boscus,
rum in nemore existentes. ~ .vb. "far legM ne( bosco"RCP 512 8.1196
L bozaletum bozalium bozarus. bozzellus. bozolum. boz- ~UDl) quod ego et mei consones, . . debcmus bO~
zoo bozullus. D,bossau. . ID toto boseo.
bozalus s1l1. "chiavistello" L~are.
GR '94 a.1704 (Zucc.) si aliqua ~rsona acceperit ali- bosdaetus . n.p . m. DM 168.1274 boschetus filius
quam c1ausuram de aliquo clauso lterius persone, boza- quondam petn de bosco.
lum vel spinam de dieta clausura. sit in banno. L belbosquetus. boscus. bosquetus.
boana f. "nome di nave da carico genove$e" boschiliare vb. ,"fQr legna nel b03CO"RCP 177
LMS 100 a.1222 que omrua predicta habeo poderata in a.I233 San.) p~ssln~ . :, boschizare in diclQJll bo-
nave que dicityur boana que est domini acob spinule et scum ... ~ nulla rallone IbIdem boschigient.
eius consortum. L bosare. j I
BNN78. I boKhIza~ vb. "far legM nel bosco"RCP, I71 a:.J233
Dbozam. , (Sarz.) possmt. .. boschizare in dictum bQscum
boanetum top. "Bolzaneto" j
L boscare. -, .
BNA 21 a.1259 (Vent.) iohannes de boaneto. d bosclIius I bosdvus agg. "boschivo"
L bulsanetum. D bossaneto. blisanreu. '/ RCP 678 a.127 ~ (San.) de quodarn castagneto te ta,
bosardaria cognome I a~ro et ~ultu et m Pat:te boschia. BSR 418 ,L 12h' cfum-
U.l 596 a.1217 (Sanr.) iordanus de petro bo~daria. dium WlIUS terre boselve et prative posite ad portipam.
L boxia. D boxardaria. boxia. L boscosus.boscus. boscuus. buschivus.
. bozarus sm. (bot.) "biancospino" (de) bosco cognome
GR 27 a.1618 (Garlenda) arbores annorinorum, brugo- DAA 16 a.1274 boschetus filius quooolUn petri d bosco
L boscus. D boJco. - .
rum vulgo scovi, bozarorum et aliorum similium.
boKbosus agg. "boscoso, boschit?o'" ..'
L bosolus. RCP 154 a.1232 (SlU'7..) peciam llDllIn terre bosc~
bosc sm. "bosco" L boscivus. busehivus. . .
MBL 190 s. xi. (Lrins) in bose gros .. , medietatem bosc boscus sm. "bosco
dodon. RPV 19 a.1137 (Sav.) in bosco albe [Albisola] R.CA 80
L boscus. a.1 ~47. si habu~rint bes~as que sumpsednt ~ ve! _
boschaya top. "Bis.caglia" vennt Jn boschis vel alptbus aut pratis libeUariis OSS3
DKR 134 a.1412 in toto regno boschaye. a.~ 190 coheret iIIi bo(schusJ. OSM 41 8.1190 bosqbQ-
L bischaya. Ollnum strupe. RCP 181 a.1201 (Luni) 51' .1& __ :...____ VO-
~
-
167 bota
luecint folam predicti bosci propter caciam faciendam. quercus aut alias plantas preter bozzolo s vel arastas.
U.l 509 8.1204 et zerbis et boschis. 00.241 2 a.1206 SOV 33'0 a.1428 (On.) bozzolo s aratos et divilias sive
omnia iura, rationes et actiones que et quas habeo in stro-
pa et in villa et in prata et in pIeno et vacuo et bosco et in scopas.
L bozzalu s.
marcha ianuense. PLP 206 a.1250 (Sav.) in bosco saone. boona gia sf. "moneta minuta da.rif inire" .
U .I 1399 a.1261 habent ius in predicto bosco cavandi .
FAF 280 a.1268 pro qualibet libra trunuta ~loD1 !,!rossl
1aborandi et seminandi. RPV 254 a.1277 (Sav.) medieta- causa affinandi et disgroxandi. . . quam qUldem asslgna-
tem boschi ... tionem boonagie . . . pro disgroxando et affinando boo-
REW 1419 b. P.AEBISCHER, ZRPh 59 (1939) 417-430:
nagiam minutam.
"di origine germanica. la voce giunge in Lombardia non L bolzonaja. bolonum.
dai dialetti germ. merid. (dove busk- "boscaglia " ra- boona gium sn. "manufatto di argento grezzo"
ro). ma attraverso il francese. Prime attestazioni: Cre- FAF 280 a.1268 boona gium sive argentum quod debue-
mona a.884 boscalis , Asti a.895 boscum. Tarda l'esen- rit affinare .
sione al ~ud " . PTA ~52. PTC 98 sg. BLG 36. ' ,
L bolzonaja
L bose. hoscalia. boscare. OOscherius. boschus. boscivus. bozona lia sf. "moneta minuta da rifinire"
bosco. buscus. D boscu. ACL 131 a.1344 item ... in bozonalia asperorum, asperos
boseUS sm. "imposta sull 'uso dei boscht'
rnixtos centum.
CNM 220 a.1204 (Sav.) cabella bosei. U .2 472 a.1317 et
cum aquariciis pascaticis boschis piscariis civis ... et om- L bolzonaja.
bsonu m top. (Noli)
nibus'aliis redditibus . GDN 56()'a. i'l50 (Noli) a p(unta) bosoni usque ad are-
boscUs sm. "legna. legname" , nam candidam.
BeG 201 a.1097 et insuper dare debant medieta tem de .
bozosu s agg. "malato (di animali) "
bosco quem ibidem coltum fuerit, excepta murta. CA RLC-78 a.1297 (Cosio) bestias morbosas seu bozosas .
598 a.1292 item in bosco asp.ii. DUC.l 725 bozosus: tuberosus. Star. MonrirergaIis:' car-
PAC 14, ~ nes morbosas seu gramignosas. aut bozosas vel defec-
tiosCUS top.
U.l 531 a.1207 (Tiglieto) in loco ubi dicitur boscus. tuosas. ALE 49.
bosque tus sm. "boschetto" .
ZAC 94 a.1244 (Alb.) homini bus casano ve. marem i. GR 27 a.1267 (Apric.) quelibet persona ... poSSlt tollere
marmo rei, boschi et palaveme.
et derancare brosolos et brugos de dicto bosqu~to. .
boscus n.p., m. RL 209 a.l279 (Apric.) teneatur facere unam lOmatam m
CGG 286 a.l262 (PortoV.) filiabus OOsci. bosqueto causa sparandi dictum bosquetum.
bo8(UU S agg. "boschivo"
GC 2 a:l190 et vacuum et plenum et domesticum et sal- L boschetus.
bOstare vb. erro per boscare "far leg'!ll nel bosc~ "
vaticum et boscuum et prata. RCP 67 a.1245 (Sarz.) possint .. . saltano s ponere m eo-
L boseivu s. rum territoriis et nemoribus et bostare et''distostare.
boZeUum sn. "specie di vaso"
IEL 95 a.1398 item bozellum unum vitrei. L boscare.
bostia sf. "bugia. candeliere" . .
Lbuza. PLC 96 a.13Ot item bostiam unam de bennsso munttam
bozzeU us top. (Qui/.)
PQV 64 s.xiii. in territorio dolarii loco ubi dicitur bozzel- argenti.
L bozia. D boxia.
tus. bozuliu m top. (Sav.)
L bozalum. ,
SRB 358 a.1424 (Sav.) hominibus c~ararum et OOzuh.
boZia sf.
LG 444 a.1383 quod omnes et singuli calderarii, clapucii L boilium. .
et quecum que alia persona laOOranles ramum, teneantur bosus sm. (001.) "bosso"
et debean t facere pairollos quos faciunt de ramo. cum bo- LO 234 a.1274 introytus ,,?si et murte. .
L busius. bozolascum. businus. busmus. bUlClnus . D ba-
ziis rami excepto manubrio ... - dictas bozias. '
boillu ml boziliu m/ boilum / bozllum top. (Osi- sciu.
glia. Sav.) bozullu s cognome
FAF 206 (Alb.) 1256 (Sav.) homines ... locorum cruce- CRA 44 a.1358 (Alb.) nghetus bozullus.
: ferree. carcarum, boili et altaris. SRC 303 a.1256 (Sav.) L bozalum .
iacobi marchionis de carcharis. boilio et altari. - homi- bozus agg. "acerbo" .
GR 27 senza riferimenti specifici. ALE 49 :,prende la
nes de carcari. boillo et altari . SRC 305 a.1256 (Sav.) in
voce da GR.27 t( ipotizza un gallo-lat. *bodlUS affine a
silvis et' emorib us crucefe rree et fornem s. millesim i,
carchar um, boili et altaris. U .2 924 a.1384 homines ca-' *badius "giallo" .
rii carchcr arum et bozilii , bozillii. Dbuzzu .
bot cognome CAC 169 a.1180 (Sav.) saonus .~t. . .
L . bozuliu m. bode. buzilium. bota sf. "botte (conten itore non solo di liqUIdI)
basO top. (Noli) "CGS.l 24 duas botas . .. unam ootarn ... una bota ubi po-
SRB 210 a.1189 (Noli) a pino de boso supra de costa. nuntur minutas reso GC.2 147 a.1192 botam unam in qua
boZOJascbum top. "Bossolasco"
continentur plura ferramenta. BSL 15 a.1246 item bo~
U.2 574 8.1350 actum in castro bozolaschi. tres pro aqua pro mille metretis. DMC 474 ante 1351 m
L bosus. D bosolasco. vegetibus sive bote, carratelis et aliis vasibus. DDG 215
bozOlu m top. (Celle)
a.1376 pro vini botte xiii. DDG 486 a.1376 pro argento
AMSSS SP n.s.8 (1974) 45. vivo botta i. CDC 22 a.13861antenarum botta i. PAC 20.
boIOlu s sm. (bot.) "biancospino" L botarius. botaticum. boteta. buta. butellum. butem. im-
GR 27 a.1267 (Apric.) et quelibet persona ... possit tolle- botare. imbottatura. D bota. buttalin
re et deranca re bosolos et brugos de dicto busqueto. bota sf. "battito. rintocco di campana"
. bozzol us sm. "arbusto. rovo; cespug lio spinoso; TL.3 620 a.1449 ad quam campan am pulsetur pulsus seu
bUmcospino" botas trecentum septuaginta et non mimis.
SOV 320 a.1428 (Chius. ) si ... incider it carpano s vel Dbota.
bota 168 boto

botacius cognome boteta sf. "botticella"


SC 296 a.1l57 guiscardus botacius. GC.2 19 a.1191 wi- BNA 315 a.1260 (Vent.) unam botetam de sex quartinis.
lielmus botacius. U.1 1386 a.1261 pelegrinus de bota- L bota. botis.
cio. botia sf. "pollone di olivo"
D butassu. GR 30 a.1618 (Garlenda) si quis in olivetis et alienis ter-
(in) botayroliis top. (Sav.) ris buscaverit, inciderit vel extirpaverit botias seu arbores
SRC 137 a.1263 (Sav.) medietatem pro indiviso unius olivarum, sol va!.. .
campi in botayroliis. D b6tu.
L (in) potayroliis. botiga sf. "bottega"
botaria n.p., f. MBA 403 a.I441 (Digne) que la vila lur deya logar una
CGS.1 151 a.1157 de sua sorore de botaria. CGS.l 419 botiga per j. ano al despens de la vila.
a.1160 sororis sue matildis ... pariterque botarie. L apotheca.
L botarius. boticellus sm. "botticella"
botarius sm. "bottaio" n.p. e cognome SIP 178 a.1420 (Massa) unus boticellus cum tribus bari-
CGS.l 69 a.1156 a te corado botario. CGS.l 380 a.1160
testes ... botarius. PLP 95 a. 1250 (Sav.) trotonus bota- lis ac~tj.Cf. JAN.2 393,414 butizellus. SIP 219 sg.
L butlcella. .
rius filius oddonis botarii. PTS 68 a.1258 baldus bota-
rius. PLS 240 a.1301 georginus botarius, filius quondam botighionus n.p., m., soprannome
symonis botarii. SA 235 a.1340 (Sav.) ars botariorum. TL.2 767 a.1471 ipsi botighiono ... botigionus ipse. TL.2
MNS 17 a.1376 (Sav.) ars botariorum. DDG 300 a.1376 775 a.1471 antonium de bonino nominatum botighionus.
in barcha iohannis botarii. LG 665 a.1406 ars botario- L buttilionus.
rum.; botigionus n.p. m.
L bota. botaria. botarol. botarus. boterius. butarius. TL.2 767 a.1471 ipsi botighiono .. .botigionus ipse.
D but. L buttilionus.
botaroV botarolius n.p. m. . botinum sn. "bottino di guerra"
CGS.l 215 a.1158 testes .. . botarol et ribaldus. CGS.1 A.AGOSTO, ASLSP n.s.12 (1972) 405: officium botino-
414 a.1160 botarolius. CGS.2 227 a.l164 testes ... bota- rum "creato a Genova nel1435 per curare le calleghe
roi. delle prede della battaglia di Ponza".
L botarius. DUC.l 716 botinum: praeda.
botarus cognomeCGS.2 241 a.l164 donumdei bota- D abbottiri. butin.
rus.AES 15. botinus cognome
L botarius. MIA 84 ca.] 263 .bonumiohannem botinum de galex.
botaticum sn. "imposta sull'importazione delle bottf' FCL 60 a.1363 (DIano) domus bottinorum.SCT 85 < bot-
CDG.l 252 a.1149 de omni bote, tam de magnis quam de tus, n.p.; oppure < buttis "botte"
parvis, accipitur botaticum denarium unum. D bottim. buttn.
L bota. butaticum. botinus top. (Fin.)
bote sf. pl. "stivali" PCC 116 a.1343 (Sav.) in possefinarii in territorio com-
CA 607 a.1292 item in sotularibus et botis pro obekyno pagne verezj, in contrata lignarij, leco ubi dicitur botinus.
garcione xiiij aspo botem sf. "botte"
L boteleria.
botea sf. "bottega" CDG. l 252 a.l149 de emni bote ... accipitur botaticum
denarium unum. DMC 474 ante 1351 in vegetibus sive
GC 8 a.1190 voltam ... cum domo et cum botea et cum
ban[co ... GC 23 a.1191 causa tenendi et operandi et ne- bete. DMC 480 2/xv pro qualibet vegete sive botte.
L boteta. butem.
gociandi bona fide in botea. GC 25 a.1191 tracta pensio- botixeUa sf. "botticella"
ne botee. GC.28 a.1191 boteam suam de canneto in qua
habitat paulus draperius. GC 461191 iurat iacorninus ... PVP ~38 a.l~06 brioni dictarum gonelarum et goneleta-
servire rolando in botea et extra boteam. GG 46 a.12oo rum smt pIanI secundum morem antiquum, non autem ad
de facto botee. botixellam.
L apotheca. L butem.
boteca sf. "bottega" botonarius cognome
GG.2 443 a.1206 causa operandi in boteca in rebus DDG 286 a.1376 in barcha anthonii botonarii.
emendis et vendendis. L botonus.
L apotheca. botonem sm. "bottone"
boteleira sf. "bottiglieria, provvista di bottiglie" SSL 200 a.1336 smeriglius .. . cum pendaliis et botonibus
CA 600 a.1292 item in xiiij nattis pro boteleira. de cristallo.
D butigia. L botonus.
boteleria sf. "calzoleria" botonus sm. "bottone, pomo"
CA 500 a.1292 cultella pro boteleria. LEM 225 a.1230 item botonos perlarum ... parvos. LEM
L bote. 260 a.1259 item botonos quatuor de corio. FCD.2 208
botelus sm. "budello" a.1278 bothonos tres auri. CA 612 a.1292 bo toni de ce-
DOG 442 a.1376 pro botelorum botta i. delata de flan- da. DAF 98 a.13oo gamera una de blavo clara cum boto-
dria. nis septem de ambray. SSL 197 a.1336 unum amitum
L buellus. cum aurifrigio perlis et cum uno botono de perlis et cum
botericurn sn. "botticella" imaginibus. NCS 55 a.1405 (Sarz.) crucem unam argen-
LMS xxvi (= LEM 255) a.1259 item botericum unum in team parvam cum uno bothono de cristallo.
quo est aqua rosa. L boctonus . botonarius . botonem. butonus. buthus.
L butericum. D bottoni.
boterius sm. cognome botonus n.p., cognome
CGS.2 220 a.1164 anfossus boterius. AES 14. CNM 418 a.1206 (Sav.)coheret... heredum botoni. U.2
L botarius. 38 a.1272 (Ovada) martinus de bolono.
botu 169 brac

botus sm. "rintocco di campana" SLS .2 270: .;. bracciatus, n.p., cf. lat. aspatricius < 'spa-
LG 375 a.1363 quando pu) abi tur campana ordinata pul- st0rioj "solito ad abbracciare", cf. REW 1256, A. PRATl ,
sari ad botos. LG 957 a. 1404 usque ad campanam que ID 18 (1942) 117.
pulsatur in sero cum botis tribu ultimo pulsantibus ... _ L bracellem.
campana que pulsatm post onum campane de avemaria braceria sf. "bracciale di armatura"
et que ultimo sonat botos tres.
D bottu. VCB 8 (= LEM 232) a.1238 (Bonif.) braceriam et spa-
bouce sn. (mar.) "bolzone. le fi O arcuato: lalta mae- tam.
stra. baglio maestro" L bracialem.
BSL 21 a.1246 et de bouce palmi dimidii. bracerius sm. "bracciante"
IVI, n. ampia descrizione e notizie. LJ.1 189 a.1156 (imposta) pro bove cum bracerio duos
D bOsn. estarios de meliore frumento, unus bracerius unus sesta-
bouge sf. "custodia di cuoio per gli argenti" rius . GR 2.16 a.1267 (Apric.) qui1ibet boaterius possit
CA 604 a.1292 bouge de coreo. accipere usque ad stayratas duas et bracerius usque ad
ALE 17: tardo lat. bulga "borsa" . PG 106: lar. bulga < stayratam unam. FST 76 a.1592 (Triora)
celtico. L brazaria.
L bulga. bracetum sn. "bracciale di armatura"
bova sf. "stuoia" BSR 328 a.1218 inveni otonem notarium in trabe ante
PVP 250 a.1458 bova una vetusta LI jhonchi . domum suam, qui habebat falcastrum in terra; et post ac-
L boa. cepit ipsum et bracetum.
bovarilem SOl. "stalla dei buoi" L braciaie.
GR 27 a.1363 (Diano) illi qui custod iunt boves in bova- brache sf. pl. "brache"
rili ... COS . l 92 ca.1157 unam de camisiis meis et braccas
PSP 28. meas. CAC 288 a.l181 (Sav.) camisias iii. et bracas ii ...
D buaire. FNU 132 a.1202 exceptis brachis et carrusiis. PLP 100
bovem n.p, cognome sg. a.1250 (Sav.) dixit mihi ... Iatro qui non potes f~rre
LMS 358 sg. a.1224 guillelmus b s pinula. - a te gui l- brachas ... - et ipsa cepit eum distravare et dlcere el I~
1e1mo bove spinulla. DAA 40 a.1274 bo de clavaro. tronem senem orridum scheneosum qui non potes Sustl-
PSN 97: frequenza di alltroponimi da lIomi d animaLi. nere bracas. FCO. I 21 a.1265 artem taliandi bracas, ca-
L bernabovem. bo. boverius. ostaJiboi. pedebo. D bO. misias et nebiatos.
boverius sm. "bovaro " . BID 7. REW 1252. TB 17.161. PGC 105: celt., probo
SSA.1 143 a.1345 (Sav.) de sacramento boveriorum et germ., presto entrato ne/lat. classico e diffuso in tutta la
asinariorum... SNS 19 a. 1404 (Sav.) aJi ui boverio vel Romania .
asinario .. . L blace. braga.
L bovem. D b6. boerio. b verale. bu. bracherius cognome
boverius cognome NL.I 77 a.1203 homodeus bracherius.
CGS.2 219 a.1 164 willelmus boveriu . BSR 131 a.1188 L braguerius.
johannes boveriu . brachia fortia cognome
boxeUus cognome OSM 51 a.1190 a vobis ferro brachia fortia ...
SRB 349 a.1407 (Qui! .) anthonius boxellu . L brazaforte.
L busellus. brachiale sn. "bracciale di armatura"
boxia cognome PVP 231 a.1456 par unum brachialium azarii. TL.3 1001
U.2 187 a.1288 fenogiu s box ia. a.1474 brachialia pro coiraciis.
L bosardia. D boxia. L bracialem.
boxius cognome brachile sn. "vasca di/omana"
SRC 123 a.1261 (Sav.) bonusiohannes boxiu . CAT 130 U.MARTlNl, RH 3 (1948) 27 a.1462 (Taggia) brachile
a.1326 (Borgh.) enricu ' boxill . S 2 a. 1414 (Celle) unum ... cum scarinis tribus de lapidibus desgrossati ... et
iohannes de boxio.
boxle top. (V.Bormida. Sali.) super tina ad cannas octo et pannorum ~., 9-uoli~t. tan-
tum stagnum et sufficienti de lapidi bus plCatlS subtlhs .de
CHAR 403 a.1014 blebem ... crucef free bo le cario de- altitudine palmorum vi .. . AND.5 82 dictum brachlle
co. cum dicto fonte seu trogio. CRA 54 a.1535 (Alb.) unum
L boilium.
braamante n.p. brachile ... curo 'suo vaso mannoreo.
U.I 634 a.1218 braamante. N.LAMBOGLlA, RH 3 (1948) 27: < brachium.
brachatus agg. D barch.
brachiuslm sn. "braccio, cubito. unit di misura"
NIS 355 a.1425 ve tem una ab h nUlle de vellutato nigro CGS.2.204 a.l164 tele brachia L. DRG.2 26 a.1200 bra-
brachatam ad argentum fodratam zebellinis.
brace sf. pl. "brac ia" chium i. de pannis blavis. LEM 259 a.l259 item cannas
quinque et brachium unum villtene. CGG 148 a.1260
NBI 37 a.1390 item caleta lInu da brace (scala di corda (PortoV) tellam de zalono canas duas et brachium unum
da usare con l'aiuto delle brac in?)
L brachium. de lino. CPB 245 A.1388 (Piac.) item brachios duos ve-
bracelle n. " pel.ia oriemal ? .. luti viridi et vermilij colons ... item tres duodenas aguge-
tarum repi longitudinis unius brachij pro qualibet. PLL
ICG 6.342 s. xiv de auma piperi brucellis encen i indici 512 A.l441 de goys seu brachiis 54 ... de brachiis sive cu-
gengembris.
L (de) bracellis. bitis 40. MAS 237 a.1479 pro velutis cremexi ... ad ra-
(de) bracelUs cognome tionem soldo rum viginti pro brachio.
L blachium. brace. bracium. brazia. bratium.
SLS.2 270 a.126O (PortoV. iohunnis de bra eHi s. DDG brachium sn. "contrada. parte di quartiere"
74 a. J376 ambroxjo d ' braceli . U .2 1206 a. 139 rnel-
chion de braceHi c1raperiu . GSS 50 a.1330 (Sarz.) porta sive quarterium sancri fran-
ci ci de sarana dividitur per tria brachia.
brac 170

brachium seculare sn. "braccio secolare" braerium sn. "hraciere


PCC 64 a. 1311 (Sav. ) auxili o brachii secu laris. PCC 67 CA 604 a. 1292 item in uno braeri,
a.13 11 (Sav.) cum invocac ione si oportueri t brachii secu- L brayeria .
lari s. braga sf. "braca"
braciaie sn. "manica" C DL 109 (Alb.) 78 1 (Milano) cm
CGS . I 94 a. 11 57 dimiuum meum cum braciaie. uno. RCO 135 sg. <1. 1324 (Ort.)
L braceria. brace tum. brachi a le. braa rol a. braza le. sive bragaflllll bonanum . pari a l
D brazaleto. a. 138 1 item braga m un am pan ni
bracciata sf. "bracciata, quanto si pu lell ere nelle c(anne) iii lell arulll pro un a brag
braccia" meo tagavacha.
DKR 618 a. 1437 pannorum bracciata i. L blac he. blage. brache . bracio le
L brazata. D bras. ri us. sinebrae is. D bragh e.
braciolcm sm. CllpO di vestiario"
H (de) bragaellis IOp . (Sa v.)
SIP 177 a.1420 (Massa) unus brac ioli s bombi cis CAC 383 a. 11 8 1 (Sa v.) in vall e de
DUC.I 73 1 bra cile (lsidorus Orig. 19, 33): "hoc l'ulgo bragariola sf. "capo di veslia,
bracile quasi brac iaie vocanl, quamvis Il/ll/ C non bra- VCB 105 a. 1239 (Boni f. ) bragari o
chiorum, sed rel1um si! c ingulwn ". bracile recensefur in L braga.
sl/pellectili el imer ves/es monachorwn: sed quae ilio sito bragc rius sm. 'cilllo. cill/I/ ra
/10/1 consentiLlllt be/1 ediclini. (i ohan. de i an l/a): "braci le CPB 245 sg. a. 1388 (Piac. ) il el11
a braccaela rum, lumbare. bracile elialll dicitur cin gull/m bragerio. ilem unalll scac iam pro
renwn." CRL 27 sg. "bracile" . L brag uerill s.
L braga. bragc rius sm. "acces.wrio de,
braciolus sm. (mar.) "bracciolo" BNA 265 a. 1260 (Venl. ) balislam
PLL 484 a.1441 qui laudu s habeat braciolos cum remi s cem cum bragerio relTi e l nuce de
atresati s, velum el arborem. L brag uerius.
JAN. 2 163 "courbe de suppor! pOl/r porter ulle a Ul're braghcrius SI11 . "ciIllO. cin tl/rt
extrieure dl/na vire" . SSA.2 102 a. 1345 (Sa v.) el si p
L brasolu s. brazolus. bannum sol vere nOI1 po terit. lene
bracium sn. "braccio, Cl/biro, unir di misura" abse idi bragherium et mergi in ma
CGS. I 7 1 a. 11 56 et xxx ii Iibras de baJdinelli s que su nt L brag ueri lls.
canne c1xxxiiii minus bracio uno. MAS 238 a. 1479 tell a bragida IOp. (Cen .)
de braciis xxx. LJ . I 136 7 a. 126 1 peli alll unam [(
L brachium. da . .. obe /1us de bragida.
bracteria sf. "arma ?" L braida.
GR 74 (Mon .) saccus unu s de zampero, papamundum bragilus sm. "cinto. cill/I/ra d.
lInum , bracteria una, lancea una . C PB 245 a. 1388 (Piac.) ilcm duod
bracus SIn. "cane bracco" de corio.
L bragueriu s.
FCD.2 295 a. 1252 bracos bonos el convenientes ad ca-
zandum perdi ces. bragnus cogno me
D bracco . S RB 349 a.1 407 (Qu i!. ) bened iCIli
braccus IOp . bragonerius sm. "cinghia di r
A.FER RETTO, DL 5 1 a. 1264 os be r~
CAC 130 a.1179 (Sav.) mons braccus ... COSla bracci ... el
e um bragonerii s et burgis du abus.'
ex inde usque ad mo nte m braccum.
L braguerius.
brachus cognome
bra gotlls Slll . (maL) 'corda pei
CAC 228 a. 1280 (Sav.) filiorum wi lle lmi bracchi. DDG
VPM 255 a. 1495 (Gen ) oS lax ios
731 a. 1377 marchio brachu s
gOlo de ChL xv ii i. - bra gOl i d i
bradaria IOp . (Villano va, Alb.) amanti gii s.
CAT 120 a. 1323 (Alb.) (erra cum dom i bus de bradaria . D braga. bragOTtl/ .
SCT 32 sg. /ar. mal. pralalia, (pecia) pratali s, *pralilia. bragucrius SI11 . cil/to. cin/I/re
L bradorium. D pradaria.
bradella sf. "predella, sgabello"
veB IO a. 1238 (Bon if. ) braguerit
unUI11 . LEM 259 a. 1259 (doc II
GR 2.1 6 (AIb.) bradell a se u scabellum subtu s sacerdo- corri giariu s) ilcm bragueriulll un
(um pedibu s sit ligneu m. duos de corio . . . ilel11 brag ucrios x'
L prede ll a. L bracerius. bracl1eriu s. braga. bra
bradia sf. "podere" gilu s. bragonerium. D bragh.
RCP 38 a. 1199 (Luni) per ipsam viam usque ad bradiam brague rius cog nol11e
domini ep(iseopi). RCP 132 a. 1212 (Sarz.) e( debent la- LJ.I 1204 a. 1254 (SanL) be liardus
borare bradias et ca fadium . IEA 2 a. 1256 (A lb.) in bra- braia sf. <'terreno"
dia baamontium . LJ . I 693 a. 1223 in do meslicis sa l
L braida. inculti s.
bradia sf. "avellO, biada" L braida.
RCP 133 a. 12 12 lerciam parte m bradi arum. braya 10p (Alassio)
L bl adum. TAL 20 a. 1539 (Alass io) peliam Il
bradorium sn. "lerreno prali l'o?" ramurale loeo ubi dici lur 10/10 de I
PLC 169 a. 130 I logerium bradorii me i qllod habeo in (de) braia cogno me
marssilia , conlig uum cum domum filiorulll iohanni s fl o- LEM 126 1 a. 1259 enri ci de braia .
rii ... pos itum in via publica. braid a sf. "terrello, podere SI/I
SCT 34 pratora "termine riferito a particolateuegime di C HAR 143 a. 938 (ASli) brayd 1
lerreno". 'JU I .i unlll11 . CAC 13 1 a. 1 179 (Sav.) (
L bradari a. santum do natum de cario. LJ . I 48
------~ --~==~~""-"-"-.,.,,~~ ..

brai brai 17 1 braz

in ~rai di s et nell1oribu s. I EA 10 1 sg. Il .12 13 (A Ib.) e i do brandaleJ -m n/ l11 . "alare da camilla"


) pro waltero coca. br3.ldarn . .. - c um omnib us ip, is hraidis penin ent ibus. CGS.2 204 a. l164 bra nd a le , s ped ul1l , mort a le unum
BS ~ 3 1 I .a. 12 15 (~anr.) dc bruida quam tcne t in ysolabo- e ne ull1 e t pi stillum . C HAR I 103 a. 1203 (Vercelli) bran-
na, IUsta Ili a m bra ld am do mini arc hi ..:pil-copi. RB 194 da le Ulllll11 e l ceberu lll unllll1 ele vino. NBl 4 1 a.1 390
llixia una et bragas par a.1252 (Sav.) 1/1 domo br~ ydc dicli ll10 nas terii ap ud va - br::lIldales iiij . PVP 22 1 a. 1451 branda lia dua cu m un a
paria ai a seraburarum demo PCC 48 a . 13 19 (= TS 27) ('a .) braida epis 0 - cate na. PVP 61 a.1 461 brand all e unulll ferri. PVP 27 1
r ia brag aru m . ASD 70 patu s saonen IS.
a. l 477 bran ela lle magnum .
a lbi. BBL 44 a. 1473 ~IR 52~,: cf it. bretto ".\r/:,rile" .. PVT .D sgg. "gr/:'to col- PVP 109 sg . R EW 1273. 1.
;a ma g na pro banholo- Il.vablle . REW 1266: I/JI/~ . Brci le "l'bel/('oI" Feld" PTA L bJa nd ale. brandainus. branela lem. branda linus . branda -
650 "frequentissimo ill LO;lIbardi(l e I/(Ilia .\"eli:' HB92
li s. brandarium. brendali . D bralld.
,m. bragariol a. brague- sg . F~T 19. fTL 158 n.: "pit ji-eqllellff' I/el/e areI' ligllri
brandale 10 p. "to rre del Brandale, a Savolla, ede del
confinanti co l P/ e ll/ Ollte. e iII pro s" imit di co rs i
d'acquo". FCL 42. BLG 55. p T 89, 99. Comune"
RBR l 3 n. a.1202 (Sav. ) actum .. sub branda li . CN M
bragae lli s. L blayda. bl a ria . brad ia. brag id a. brai a . brujra . bruida .
rio" D b raia . 197 a.1203 (Sa v.) sub branela le a rna ldi io lle. CN M 298
braida top . a. 1204 (Sav.) s ub bra nda li heredum io lte . RBR 19 sg.
Ias duas.
RP Y 239 a.1 2 14 (Sav.) e a lll pw, qui ..:s t ad braydam . 3. 1254 (Sav.) ex illa parte que est porta dicli brandalis
BN~ 309 ~. 1 260 (Vc nt. ) in di slri ' tu vi ntilllilii , ubi dic i- ubi eSI scala pe r qu a m ascenelitur di ctum bra nda le ..
delle brache"
tur !n bra ldlS. R L 2 1_ ,1. 1288 (A lb.) fossato quod est in ita q uod po mil e illuel non POSS il altius levari quod exce-
sex fllbia s de octono a
cus icndo bragel-ios. bral~a. TAL 4~ a. 1303 (A la~s io) pe li a una lerre sita in dal c inc tam ip ius brandalis. .. - item la lamus qu i es t
p r~dlclO terntorl O alaxii, que appcJlalUr brajda dever us upe r voltam sta buli e t subtu s 5alam bra ndali s. - Cl
!la bales/ra" one~tem. PC 48 a. 13 19 ( av.) braida e piscopa tus 5ao- q llod a liquod hed ificium in celo sive in vo lla portic i s u-
. de turno.. . ubtus nu- nensls (NT S 27: VI era Il fJ(/la~:o del l'e .\"Cril'O di aValla) . prad icLi branda li s . . . fi e ri no n poss i\. SS A 196 a . .'345
lato no. S RC 508 a. 138 1 (A lbiso la) loeo ubi dici lur bra ida. PVT (Sav.) convocantur ad consilium coneslabil es et cons ules
43 sgg,. a.1 549, 1578 brai da ' ivc g lar a bi s:llllnis. I I, ar tium s upcr camera b ra ndali s ve l in capitul o. SSA 209
.I delle brache" a_ l622 111 bralda bl sa lllni s iuxta laza rc lulll . DSP 266 a. 1345 (Sav.) quandoc umque campana popu li posi la su-
'ersona bl asphemans . .. ~ . J 561 h o l1.l Itl 111 plana bi/..il nni s, in qua. compre he nd i et pe r lurri bra nda lis plli sabitur ad stre mila m sive aelmanel-
:atur pote stas facere ei mtellegl d ebem e l brald" Cl qu ecumque al ie rcgioncs. IlIm ... - ve nire ... ad platheam brandali s. pce 99 a.
l"l . Al 136 n. : Brmela em (/ Ge l/ ol'a lo flarre s ubllrgww 136 1 (Sa v.) COlm a la brandalis,
o rientale della cilf . DUC I 735 (CO li un lesto savonese) bra ndalis pla rea,
L braijda. brea. D braidll. b"/:'(I . turris: ubi brandelllll, seu fascia in sigll um jurisdic/ioll is
~ n'e que iacet in brag i- ( d e) braida cognome appolli/w: l Ma la torre del 8randale aveva tale nome gi
NB 45 a. 11 98 ruba ldi de braida . prima di divenire sede del Com une di Savona: cf VTS 18
brayeria sf. "braciere" Il . "la torre, gi di propriet de lla famigl ia lolta, venne
~ lIe brache" CA 60~ a. 1292 ilcm in dllllbu s braycrii s. dal 1304 graduallllel1le venduta al Comun e che vi pose
ec ill1 capita bragi lorum L braenum. la propria sede".
braijda 10p. (Ceu.) brandalis to p. (Asci )
~S P 329 a. 158 1 a pOrta ilrc us versus braijdam usque ad GVG 36 a. 1. 2 15 (As ti ) actu l11. in a te in porticu ele
ptlam. bra ndalis.
$ brag nus. L braida. brandalinus n.p. 111 .
ifor.:o?" brajra sf. "campo"
GDN 653 3. 1265 ( No li ) brandalinus criba.
~ UIl1 lInllll1 , caligas ferri RCY 77 a . .I 238 (Vent. ) si qui s rUl"ll tu s crit messem se u L branda ill ll . bra nda le.
se ll as U'e . granum d e braJra.
brandariul11 IOp . "torre del Brandale (Sav.)"
ABD 23. BG 135 a. 12 14 (Sav. ) sub volt a domus io hanni s io lte que
,. illlbragare" L braida.
domus vocatur brandariu1l1.
quinq ue cum s uo bra- bramacarnc cogno me
L branda le.
.lO c um s ui s tag ii s pro LMS 236 a. 1222 te rra . . . loeata la nfrllnco bramaca m e .
D brama . brandinum IOp . "Brandoll (Sco zia) "
bramossa to p. (Alass io) DKR 37311.1 427 brandino loco scotie.
TAL 17, 42 a. 1326 terra dc vall o no bramosse. brandonus s m. " grosso cero"
l delle brache"
L bramos um . SSA 198 a. 1345 (S av.) unum brando num de cera. TL. 3
JIll unum e t a ppeUum
(planum) bramOSUIll top. (SOl '. ) 6 15 a . 1449 cer eos se u branel o nos . MBA 373 a. 14 17
mel/./o riguardante Wl
S RC 146 a.1263 (Sav.) in piallO bramoso. ( eyne) bra ndonus ([V I: j e ne sa is que c'est") PVP 254
um ... item g raguerio s
VLI . NSS 225 , 257 a po nenle de l I Or!". Lcti mbro. a.1458 brandonu UIlU S. PVP 3 11 a.1504 pro duobu s
geriu . braghe l; us . bra- L bramossa. D bramo-e. bra ndo ni s .
brancha sf. " ramo (di comI/o)" REW 1273. 1.
SSL 191 a . .'3 36 libre v. C UIll elil11idio de coralio in qua- D brandoll.
brague riu . tuor branc hlS. .. una brancha de cora li o eum pede aureo. branzile Sll. "brasile, verzino"
BBL 3.2 ~. 1 475 cora lo rull1 ca(nl arum) UIlUI11 .. bramcha- C DG .3 97 a. 11 93 de pipe re, bo mbeci o, branzili, cera, tu -
valic is e t brai s c ulti e t rum oumlslme. re, s peciebus vaIii s.
REW 1271. L brail e .
L blancia. D branclw . braza lOp.
branchus agg. e SIl\ . "bi"" '0; I {/l/il O bia/l co:' LJ.I 13 15 a. J 267 ite m a d carche ra foll atori s vel co ll a
ma ll1 te rre ort ive e t pa- DRG.2 190 a. 1220 pec ia xxv brallc horum de Iecamua . braza.
a braya. L blancus . braabene cognom e
branda n.p ., f. CGG 2 1 a. 125 9 (Porto V ) bonensegna braabene de pon -
S RC 507 a. 138 1 (A lbi so la) brand a culte ll e ri a. bl ino.
7/1rball O" brandainus 5111 . "alare" L abraabe ne. bracelli s.
1m .. . un a m e t pralU Il1 G R 64 a. 1288 (A lb.) it.cm te llean lur relTari i dare e t ven- brazaforte cognom e
! t bralda que eS l iusta dere m a pas e l garga llos, lri podcs, aSlas. branda inos. DDG 142 a. 1376 anthonius brazaforte.
2 a. 12 02 in mol e ndinis L brandale . bra nd a linu s. L b rachi a foni a.
brac 170 brai

brachium secolare sn. "braccio secolare" braerium sn. "braciere"


PCC 64 a. 1311 (Sav.) auxilio brachii secularis. PCC 67 CA 604 a.1292 item in uno braerio pro ,w altero coco.
a.1311 (Sav.) cum invocacione si oportuerit brachii secu- L brayeria. I
Iaris. braga sf. "braca" , , t"
braciaie sn. "manica" CDL 109 (Alb.) 781 (Milano) carnixia una et bragas ,par
CGS.1 94 a.1157 dirilittum meum cum braciale. u.no. RCO 135 sg. a.1324 (Ort.) paria tria seraburarum
L braceria. bracetum. brachiale. braarola. brazale. Slve bragarum bonarum ... paria tria bragarum. ASD 70
D brazaLeto. a.1381 item bragam una m panni albi. BBL 44 a 1473
bracciata sf. "bracciata, quanto si .pu tenere nelle c(anne) iii tellarum pro una braga magna pro ~olo-
braccia" meo tagavacha. '
DKR 61~ a.1437 pannorum ~racciata i. L blache. blage. brache. braciolem. bragariola. brgue-
L brazata: D bras. ' rius. sinebracis. D braghe. . .
braciolem sm. "capo di vestiario" (de) bragaellis top. (Sav.) .
SIP 177 a.1420 (Massa) unus bracioIis bombicis CAC 383 a.1181 (Sav.) in valle de bragaellis.
DUC.I 731 bracile (Isidorus Orig.19,33): "hoc vulgo bragariola sf. "capo di vestiario"
bracile quasi braciaIe vocant, quamvis nunc non bra- VCB 105 a.1239 (Bonif.) bragariolas duas.
chiorum, sed renum sit cingulum". bracile recensetu,r in L braga.
supellectili et inier vestes mbnachorum: sed qua e illa siI, bragerius sm. "cinto, cintura delle brache" .
non consentiunt benedictini.(Johan. de Janua): "bracile CPB ~45 ~g. a.1388 (Pia~.) item sex fubias de octono a
a braccae/arum, lumbare. bracile etiam dicitur cingulum brageno. !tem unam scaClam pro cusiendo bragerios.
renum." CRL 27 sg. "braci/e". L braguenus.
L braga. bragerius sm. "accessorio della balestra"
braciolus sm. (mar.) "bracciolo" BNA 265 a.1260 (Vent.) balistam de turno ... subtus nu-
PLL 484 a.1441 qui lauds habeat braciolos cum remis cem cum bragerio ferri et nuce de latono.
atresatis, velum et arborem. L braguerius.
JAN.2 163 f'courbe 'de suppon pour poner une (Euvre bragherius sm. "cinto, cintura delle brache"
extrieure du navire". SSA.2 102 a. 1345 (Sav.) .et si persona blasphemans ...
L brasolus. brazolus. " ban~u~ solve~ non potef!t~ teneatur potestas facere ei
bracium sn. "braccio, cubito, unit di misura" abscldl braghenum et mergl In mari.
CGS.1 71 a.1156 et xxxii libras de baldinellis que sunt L braguerius.
canne clxxxiiii minus bracio uno .. MAS 238 a.1479 tella bragida top, (Gen.) ,
de braciis xxx. U.l 1367 a.1261 petiam unam terre que iacet in bragi-
L brachium. da ... obertus de bragida.
bracteria sf. "arma?" , L braida.
GR 74 (Mon.) saccus unus de zampero, 'papamundum bragilus sm. "cinto, cintura delle brache"
unum, bracteria una, lancea una. CPB ~45 a.1388 (Piac.) item duodecim capita bragilorum
bracus sm. "cane bracco" . de cono.
L braguerius. .
FCD.2 295 a.1252 bracos bonos et convenientes ad ca-
zandum perdices. bragnus cognome
D bracco. SRB 349 a.I407 (Qui!.) benedictus bragnus.
braccus top. bragonerius sm. "cinghia di rinforzo?" .
CAC 130 a.1179 (Sav.) mons braccus ... costa bracci ... et A.F'ERRETTO, ~L 5 t a.1 ~64 osbergum unum, caligas ferri
exinde usque ad montem braccum. cum bragonems et bUrglS duabus, sellas tres. -
L braguerius.
brachus cognome
bragotus sm. (mar.) "corda per imbragare"
CAC 228 a. 1280 (Sav.) filiorum willelmi bracchi. DDG
731 a.1377 marchio brachus VPM 255 a.149.~ . (Gen.) ostax.ios quinque cum suo bra-
bradaria~'tbp. (Vrlanova, Alb.)
goto ~e .~hr. XVUl. - bragotl duo cum suis tagiis pro
amanltgus.
CAT 120 a.1323 (Alb,f terra cum dornibus d bradaria. D braga. bragottu.' r~
Scr '32 sg. lat. med. pratalia, (pecia) pratalis, *pratilia. braguerius sm. "cinto, cintura delle bracl,.,t( . I
L bradorium. D 'pradaria. .
VCB lO a.1238 (BoJlif.) braguerium unum et cappellum
bradella sf. "predella, sgabello"
unu':l1'. ~EM. 259 a. 125~ (documento riguardante un
GR 2.16 (Alb.) bradeUa seu scabellum subtus sacerdo- comglanus) Ite':ll braguenu':ll unum ... item graguerios
tum pedibus sit Iigneum. duos de cono ... ltem braguenos xvii.
L predella. . L. bracerius. b~cherius. braga. bragerius. bragherius. bra-
bradia sf. ''podere'' gtlus. bragonenum. D bragh.
RCP 38 a.i 199 (Luni) per ipsam viam usque ad bradiam braguerius cognome
domini ep(iscopi). RCP 132 a.1212 (Sarz.) et debent la- U.1 1204 a.l254 (Sane.) beliardus braguerius
borare bradias et cafadium. IEA 2 a.1256 (Alb.) in bra- braia sf. "terreno" .
dia baamontium. .U.1 ~93 a.1223 in domesticis salvaticis et brais cultis et
L braida. mcultts. .
bradia sf. "avena, biada" L braida.
RCP 133 a.l212 terciam partem bradiarum. braya top. (Alassio)
L bladum. . TAL 20 a.1539 (Alassio) petiam unam terre onive et _
bradorium so. "terreno prativo?" ramurate loco ubi dicitur lorto de la braya. pa
PLC 169 a.1301 logerium bradorii mei quod habeo io (de) braia cognome
marssilia, 'contiguum cum domum filiorum iohannis fio- LEM 1261 a.1259 enrici de braia.
rii. ,. positum in via publica. braida sf. "terreno, podere suburbano';
scr 34 pratora "termine riferito a particollasregime di CHAR 143 a. 938 (Asti) braydam .. . unam et pratum
terreno". 0[[ I.. unum. CAC 13] a. II.19 (Sav.) et braida que est iusta
L bradaria. santum donatum de cano. U .I 482 a.1202 in molendinis
'!I+--'" I liiiiiOiij

"'1

brai 171 braz

in braidis et nemoribus. IEA 101. sg. 8.1213 (Alb.) ei do brandaJe/m sn/m. "alare da camino"
braidam ... - cum omnibus ipsis braidis pertinenti bus. CGS.2 204 a. l164 brandale, spedum, mortale unum
BSR 311 a.1215 (Sanr.) de braida qua m lenet in ysolabo- eneum et pistiUum. CHAR 1103 a. 1203 (Vercelli) brano
Da, iust ilIam. braidam domini archiepiscopi. SRB 194 dale unum et ceberum unum de vino. NBI 41 a.1390
a.I252 (Sav.) In domo brayde dicti monasteri i apud va- brandales iiij. PVP 221 a.1451 brandalia dua cum una
delB. PCC 48 a. 1319 (= NTS 27) (Sav.) braida episco- catena. PVP 61 a.1461 brandalle unum ferri. PVP 271
patus saonensis.
a. 1477 brandalle magnum.
DIR 528: cf. it. bretto ..sterile .... PVT 43 sgg. "greto col. PVP 109 sg. REW 1273.1. '
tivabile". REW 1266: long. Breite "ebenes Feld". PrA L blandale. brandainus. brandalem. brandalinus. branda-
650 "frequentissimo in Lombardia e Italia sell." HB 92 lis brandarium. brendalis. D brand.
sg. FNT 19. FI'L 158 n.: "pi frequente nelle af'J!e liguri 'brandale top.''torre del Brandale, a Savona, sede del
confinanti col Piemonte. e in prossimit di corsi Comune" .
d"acqua". FCL 42. BLG 55. PCT 89, 99.
L blayda. blaria.' bradia. bragida. braia. brajra. bruida. RBR 13 n. a.1202 (Sav.) actum ... sub brandali. CNM
D braia. 197 a.1203 (Sav.) sub bran1ale arnaldi iolte. CNM 298
bralda top. a.1204 (Sav.) sub brandali'heredum iolte .. R,BR 19 s~.
RPV 239 8.1214 (Sav.) campus qui est ad braydam. a.1254 (Sav.) ex illa parte que est porta dlctl brandahs
BNA 309 a.1260 (Vent.) in districtu vinlimilii, ubi dici. ubi est scala per quam ascendi~r d~ctum br~dale. .. -
tur in braidis. RSL 212 a.1288 (Alb.) fossato quod est in ila quod pontile i1Iud non poSSll alb.US levan quod e~ce
braida. TAL 42 a.l303 (Alassio) pelia una terre sila in dal cinctam ipsius brandalis... - ltem ta1amu~ qUI est
predicto territorio alUii, que appellatur brajda deversus super voltam stabuli et subtus s~la~ brandahs .. -:- et
orientem. PCC 48 a.1319 (Sav.) braida episcopatus sao- quod aliquod hedificium in celo SIV~ m volta portiCI su-
nensis (NTS 27: vi era il palauo del vescovo di Savona). pradicti brandalis... fieri non pOS~It. SSA 196 a.1345
SRC 508 a.1381 (Albisola) loco ubi dicitur braida. PVT (Sav.) convocantur ad consilium conestabiles et consules
43 sgg. a.1549, 1578 braida sive glarea bisamnis. IVI. artium super camera brandalis vel in capitulo. SSA 209
a.1622 in braida bisamnis iuxta lazarelum. DSP 266 a.1345 (Sav.) quandocumque camp~a po~uli posita su-
a.1561 horti siti in plana bizannis, in qua comprehendi et per turri brandalis pulsabitur ad stremltam.slve ad martel-
intellegi debent ~ braida et quecumque alie regiones. lum ... - venire ... ad platheam brandahs. PCC 99 a.
AI 136 n.: Bralda era a Genova la parte suburgana 1361 (Sav.) contrala brandalis.
orientale delln citt. DUC.I 735 (con un testo savones) brandalis platea,
L braijda. brea. D braida. brea. turris: ubi brandeum. seu fascia in signum jurisdictionis
(de) braida cognome apponitur. [Ma la torre del Brandale ~veva tale nome gi
NB 45 a.1198 rubaldi de braida. prima di divenire sede del Comune dI S~vo~: cf VTS 18
brayeria sf. "braciere" n. "la torf'J!, gi di propriet della famIglIa lolta, ~enne
CA 600 8.1292 item in duabus brayeriis. dal 1304 gradualmente venduta al C011June che Vi pose
L braerium. la propria sede". '
braijda top. (Cen.) brandalis top. (Asti) . . . ..
DSP 329 a.1581 a porta arcus versus braijdam usque ad GVG 36 a.1215 (Asti) actum ... 10 aste lD ' portlCU de .
pilam. brandalis.
L braida. brandaUnus n.p. m. .
brajra sC. "campo" GDN 653 a.1265 (Noli) brandalinus scriba.
RCV 77 a.1238 (Vent.) si guis furatus erit messem seu L brandainus. brandale.
granum de brajra.
ABD23. brandarium top. "torre del Brandale (Sav.)"
L braida. BG 135 a.1214 (Sav.) sub 'volta domus iohannis iolte que
bramacame cognome domus vocatur brandarium.
LMS 236 a.1222 terra ... locala lanfranco bramacarne. L brandale.
D brama. , brandinum top. "Brandon (Scozia)"
bramossa top: (Alassio) DKR 373 a.1427 brandi no loco scotie.
TAL 17.42 a.1326 terra de vallono bramosse. brandonus sm. "grosso cero"
L bramosum. SSA 198 a.1345 (Sav,) 'unum brandonum de cera. n..3
(planum) bramosum top. (Sav.) 615 a.1449 cereos seu brandonos. MBA 373 a.1417
SRC 146 a.1263 (Sav.) in plano bramoso. (Seyne) brandonus (IVI: je ne sais que c'est') PVP 254
NSS 225. 257 a ponente del tOIT. Letimbro. a.1458brandonus unus. PVP 311 a.1504 pro duobus
L bramossa. D bramoze. brandorus.
brancha sf. "ramo (di corallo)" REW 1273.1.
SSL 191 a.1336 libre v. cum dimidio de coralio in qua- Dbrandon.
tuor branchis ... una brancha de corali o cum pede aureo. branzile sn. "brasile. verzino" ,
BBL 32 a.1475 coralorum ca(ntarum) unum ... brarncha- CDG.3 97 a.1193 de pipere. bombecio, branzili. cera, tu-
rum otimisime. re, speciebus variis.
REW 1271. L braile.
L blancia. D brancha. ,braza top. .
brauchus agg. e sm. "bianco; panno biancd' U.l 1315 a.1267 item ad carchera follatons vel colla
DRG.2 190 a. 1220 pecias xxv branchorum de lecamua. braza.
Lblancus. braabene cognome
branda n.p., f. CGG 21 a.1259 (PortoV.) bonensegna braabene de pon-
SRC 507 a.1381 (Albisola) branda cultelleria. blino.
brandainus sm. "alaf'J!" L ab~abene. bracellis.
GR 64 a.1288 (Alb.) item teneantur ferrarli dare et ven- brazator.te cognome
dere mapas et garganos. tripodes, astas, brandainos. DDG 142 a.1376 anthonius brazaforte.
L brandale. brandalinus. L brachia fortia.
braz 172 brax

brazale sn. "bracciale di armature" BIR 575 n. LEM 100. MAS 118 n.68. REW 1276
NBI 37 a.1390 brazalia duo ferri . germ. brasa "brace" . PYO 421 < aro warsi, wars, pianta
L braciaIe. simile al sesamo. di c% re giallo.
brazamonte top. L brasile. braxilum. brazile. brazilium. brailum. D brazl.
RCA 146 a.1060 in li be Ilaria de lo monte et de braza- brazi/e.
monte et de lo poio. brazile sn. "brasile, verzino"
PAC6. LJ . l 176 a. 1154 in brazili bombace incenso indico.
brazaria sf. "prestazione feudale di lavori manuali" CGS.l 136 a.1157 implicare in brazili silvatico. Ge.l 74
MBL 106 a.1110-15 (Lrins) de brazaria quam guillel- a.1I91 wiIelmus zocolarius serrator brazilis. GC.l 296
mus gaucerami dedit pro vesti tura castri mugini inghira- a.1191 lib. Ix pro brazili . GC.2 307 a.1192 cent.xl brazi-
mo et jaltardo... medietatem de tasca iIlius brazarie rel i- lis domestici et selvatici. DAA 78 a. 1279 rotulos quin-
querunt domino suo. .. istius brazarie tascam froude ra- gentos decem et unchias septem brazilis. VFD 86 a.1309
puerat. ermerini s ... brazille lacha endico .. . DDG 278 a.1376
L bracerius. pro brazille faxia i. DDG 318 a.1376 pro brazille ballis
braarola sf. "bracciale di armatura" V. DDG 889 a.1377 pro brazille pondi s iii. CDC 50
FNV 76 (= LEM 238) a.1239 panceriam et corellum, ba- a.1386 brazille balla i.
ci1etum unum et braarolas tres. L braile.
DUC.l 739 brazarolia: brachiale. brachii armatura. brazile top. (Cen. )
L braciaie. BSR 108 a.1182 in brazili.
brazata sf. "bracciata, quanto si pu tenere fra le L braile. braxile.
braccia" brazilium sn. "brasi/e"
SOV 267 a.1428 (On.) si aliquis acceperit in aliena terra NL.2 49 a.1216 tantum brazilium ...
vel cIauso aliqua legumina matura vel acerba usque ad L braile
plenam manum, det bannum.. . et si acceperit minus pIe- brailum sn. "brasi/e"
na manu det bannum... et si ultra brazatam teneatur tan- LEM 256 a.1259 sachum cum frac tura braili Ib. lxviii.
quam fur. L braile.
1. bracciata. D bras. brasinasco cognome
brasseca sf. "cavolo" CAC 136 a.1179 (Sav.) andrea filius quondam anrici bra-
RCP 293 a.1235 (Sarz.) quod homines de earraria ... de- sinasco.
beant faeere ortulatum de eepollis, de porinis et brasse- L (ad) brasinascos.
cis. (ad) brasinascos top. (Legino, Sav.)
L brassica. NSS 226, 257 s. xii (Sav.)
braedecane cognome L brasinasco.
CAC 193 a.1180 (Sav.) amaldus braedeeane. brasolus sm. (mar.) "bracciolo"
braserium sn. "bracciolo di seggiola" PLL 483 a.144 1 qui laudus habeat brasolos eum remis
AND.6 30 a.1517 duo sedilia laborata de straforis, brase- atresatis , velum et arborem.
ria vero et eolumne de lignaminibus nucis intaliatis. L braciolus. brazolus.
D braciolo. brasiolo. brazolus sm. (mar.) "bracciolo"
brazia sf. "braccio. unit di misura" BGS 140 a.1286 et cum ponti bus ballatoribus brazolis
CPB 245 a.1388 (Piae.) item brazias xxx tele albe ... item sparzicturis falchis lapidibus armis et omnibus fumimen-
brazias quinquaginta buratorum. ti s.
L brachium. D brassa. brasso. L braciolus. brasolus. D brazollo.
brassica sf. "cavolo" bratium sn. "braccio, cubito, unit di misura"
RCP 293 a.1235 (Sarz.) quicumque persona de distrietu BOV 545 a.1430 (Sav.) petias duas fustanei de bratijs vi-
carrarie intraverit in ortum alterius ... et acceperit inde ginli pro qualibet pelia.
brassieas vel porinas ve! cepullas. L brachium.
PGC 101 : molto dubbia l'etimo celtica; forse pre-i. e. bravium sn. "palio"
L brasseea.
brasile sn. "brasile" BBG 510 a.1443 pro precio bravi i annuatim exponendo
CGS.2 145 a.1163 terciam in brasili si1vatieo. in ludicro equorum in festo penthecostes.
L braile. ~UC.l . 738 bra vium: victoriae praemium quod in publi-
CIS ludls dabarur . .. IVI: currunt ... pro bravio ad pallium
brasile/ brasili top. (Gen.)
RCA 21 a.1143 decimas ... de brasile. CGS.l .297 a.1159 sericum vel auri fextum.
ansaldus de brasili. MSS 213 a.1208 pecie terrarum .. . L blavium. D bravio.
iacent in territorio de brasili. bravus sm. "tessuto di colore turchino"
BIR 575. CTL 15 sg. DRG.2 194 a.1220 duas pecias bravi caloni.
braile sn. (bot.) "Caesalpina sappan ": brasi/e. ver- L blavus.
zino. legno orientale di colore rosso, originario dell 'isola bravus sm. "bravo. scherano"
di Sumatra, da cui si traeva una sostanza colorante dello AG 22 rubr. ad evitandum bravos. RGL 113 a.1581 gla-
stesso nome" . diatores et sicarii, quos vulgus bravos seu scavezzos ap-
CGS.1. 1 a.1154 in istis quatuor merci bus, videlicet quar- pellaI. .
tam in pipere, quartam in braili salvatico, quartam in ADR30.
a1umine ucarino et quartarn in bono bombace. CGS.l L berovarius. D bravo.
29 a.1156 tantum braile. CGS.l 162 a.1157 in pipere et braxa sf. "brace"
braili salvatico et domestico. CGS. l 227 a.1158 brailis GR 2.16 (Gar.) fomarius non del braxas alieui nisi fuerint
fascium unum sicut ligatum venit ab alexandria signatum bagnate et coperte.
tuo signo. CGS. l 377 a.1160 centenaria xii. brailis. L braxia. D braxa.
OSM 195 a.1190 cantaria xxi ... brailis domestci. GG braxia sf. "brace"
228 a.1201 faxum i. de braile. LMS xxix a.1259 sachos PYP 271 a.1477 brenacium pro trahenda braxia.
cum fractura brailis. LEM 257 a.1259 (inv. di speziale) PVP.lll
item Ib. sexdecim brailis minuti. L braxa.
brax 173 bric

braxile top. (Cen .) breve sn. "atto pubblico; attestazione; atto di fonda-
SRB 113 a.1202 (Gen.) hugo de braxile. zione; programma giuralO dei consoli"
L braile. brazile. CDG.1.9 a.1056 breve de consuetudine quam fecit dom-
braxilurn sm. "brasi/e" nus albertus marchio ... et firmavit per sacramentum per
DRG .2 175 a. 1215 carigas xv ii i braxili et aliarum mer- tres bonos homines. LI.! 58 (= LI.2.l) a.1138 et tenebor
cium. sacramento compagne et omnium aliarum compagnarum
L braile. quas fecerit comune ianue sicul scriptum f~eril in brevi
(in a) brea top . (Cen.) , illarum compagnarum. RSC 248 a.1143 Sl consules de
PVT 44 a. 1619 elusa eorum molendinorum in loco vo- placitis aliquam vindictarn que pertineat ad consulatum
cato in a brea. suum facere voluerint, secundum quod dertermmatum est
L braida. D braida. brea. in brevi suo. RSC 252 a.l143 el hoc 10Nm de eodem 110-
brecelera sf "fo rtificazione" mine falsatore monete in brevi scribere faciam ad quod
ASA App. I a. 1170 (A lb.) el de castro axonis destruere venturi consules iurabunt. .. hoc idem faciant in brevi sui
breceleram et paramurum, et implere fossatum. consulatus iurare. RCA 389 a.1166 emendatores bre-
(de) breellis cognome vium hoc capitulum in breve compagne scripserunt pro
U.l 1337 a.1261 raimundus de breeU is. decima de mari. Al 34 a.1227 et ad ipsum breve iurarent.
L breelum. LI .l 1003 a.1242 et. .. sex per quamlibet compagnam
breelurn top. "BregLio (V.Roja)" eleclorum ad brevia secundum formam capituli. BCD
GR 28 a.I259 (Vent.) guille1mus malleus canonicus vin- 230 a.1263 hominum sex per quamlibet compganarn ad
timilii, prepositus breeli. consilium vocatorum et electorum ad brevia, secundum
L (de) breeeli s. breglium. D bregliu. forma m capitulorum ianue. SIG. 389 a.1330 et elligant
bregantinus sm "brigantino" de ipsis sex ad apodixias sive brevia .. . eligatur ad bre-
MNA 84 a.1386 joffredus salvaigus patroLlus cui usdam via . ..
bregantini magni. N.LAMBOGLlA , RH 17 (1962) 5. G.COSTAMAGNA, RSL
L brigantinus. 50 (1984) 195.
breglium top. "Breglio (V.Roja) " L abreviare. abreviationem. abreviatura. breviatura. im-
U.I 660 a.1220 comuni tende brige bregli et saurgii. breviare. imbreviarium. imbreviatura. D breve.
L breelum. D bregliu. breviatura sf. "prima stesura sintetica di un atro no-
brenacium sn. "palelta daforno" tarile"
PVP 271 a.1477 brenacium pro trahenda braxia. RCP 143 post 1232 (Sarz.) hanc cartam olim a bonen-
PVP. li 1. contro de soleria nOI(ario) abrevialam sive rogatam prou!
brendalem sm. "alare" in eius sceda et in eius contractibus et in breviaturis in-
VCB 179 a.1239 (Bon if. ) brendalem unum. veni ...
L brandale. brexanus agg. e sm. "bresciano; tessuto bresciano"

ra
. brenta sf. "sorta di recipiente per olio o vino; misu- NL.2 281 a.1225 petias decem pannorum qui dicuntur
brexani. DRG.2 213 a.1225 petia una de brexano .
NBI 40 a.1390 brente xxxv vini. GR.13 a.1544 (Serra- L brixia. D brexa. bresciano.
valle) quod nullus pos it accipere aquam fontis cum brezezum top. "Bergeggi"
brenta vel abro. ST.9 151 a.II91 ansaldus de brezezo.
cf. ACS 40 a.1339 (Verona) circa xxv brentas olei. L bergegi.
brennum sn. "crusca" bria top. "Brie, regione francese"
SSA 260 a.l330 (Sav.) cruscam sive brennum sive furfur DRG.3 937 a.1305 in partibus campanie (Champagne)
sive remola que omnia idem s unt. SSA 254 a.1345 et brie.
(Sav.) farinam . .. albam bene nitida de reveor et de bren- bria top. "Briga"
no et de sacho . SOV 288 a. 1428 (On.) copellum brenni RCV 70 a. 1163 (Vent.) consules brie.
et revezoli. L briga.
REW 1284. TB 17.164. RSS 37. BrD 8. brianonum top. "Brianon, Fr. "
L brennus. D brendu. breno. brennu. fregabrennu . DKR 22 a.1407 jacobus durante de brianono.
brennus cogno me
CDG.2 79 a.1168 otto brennus.
L brennum.
bresca sf. ''favo''
GR 28 (Lavina) si aliqua persona furata fuerit apes seu
D brianzonelto.
brica top. "Briga"
LTl 40 n.24 (= APT 25) a.l002 de loco qui dicitur brica.
L briga.
* bricinnus sm. (bot.) "herba artemisia"
(
albinaria ... vel ipsis extraxeril brescas ... ALE 53: "lig.-1at. di origine gallica (7 *bric- :luogo sco-
REW 1309. TB 17.167. PGC 98 n. sceso ' ), cf. Hesych. ~pt1dw"' eTBo ~o'[aVT], forse
D bresca. greco di Marsiglia.
brescha soprannome L bricus.
SRC 751 a.1414 (Sav.) facinum grebonum dictum bre- bricium sn. "cuoio"
scham. SIG 373 a.1330 arrnis friciis bricio nervo sagitis quadrel-
bretesca sf. "berresca" lis balistis.
CAF 51 a.1158 reliquas vero partes altissimis castris, que L bercium. berzeum.
fuerunt de arbori bus navium, et frequentibus breteschis et bricola sf. "specie di legno"
spatiosibus spaldis . .. ita munierunt. .. BNA 365 a.1261 (Vent.) item tabulas quinque, due qua-
L bertesca. betresca. rum sunt de bricola.
breviatura f. "alto pubblico nOlari/e" bricola sf. "catapulta, macchina bellica" .
RCP 143 post 1232 (Sav.) ego .. . notarius hanc cartam A1.100 a.1240 illud expugnando cum bric.ol.a, trabuc~ls
olim a benencontro de so leria l1ot(ario) abreviatam sive et a1iis machinis. AI 128 a.1242 cum machtn1S, prederus,
rogatam prout in e ius sceda et in eius contractibus et in bricols. scalis et aliis hedifficiis. AI 172 a.1247 venit an-
breviaturis inveni ... driolus de mari cum dictis galeis super portum ianue, et
L breve. abreviatura. tulit bricolam unam in quadam tarida et plures lapides ad
bric 174 broc

dedecus comunis ianue trahi fecit. BNA 263 a. I 260 brignolus n.p. m.
(Vent.) item cacias ("mestoli ", alloggiamenti per i proiet- SRB 148 a.1208-09 (Sav.) bri gnolu torum quintum
tili da lanciare) duas de bricolis, cum duobus cavis ipsis brignoli.
contiguis ... - item polegarios tres de prederia et polega- L brigna.
. rium unum de bricola. BNA 277 a.1260 (Vent. ) anulum brignonus sm. "prugna'
unum de bricola sive de prederia . BNA 378 a.1261 BSR 427 a. 1257 quatuor arboribu s ficuum et unius bri-
(Vent.) item tumum unum, cacias duas de bricola, que gnoni.
vocantur fronde. lA 99 a.1289 trabuchum vero et brico- PACj .
las ... elevari feci!. TL.l 949 a.1459 ferri pro bricolis. L brigna. brugnonis. brugnum. D brig"n .
REW 1298. brignonus Il .p. m.
bricus sm. "punta rocciosa" BSR 137 a.1188comparam quam feci! curia a brignono
MBL 187 s.xi. (Lrins) de vinea . . . ad bricum. GR 2.16 in mollazana. PPE 243 a.1 274 brignonus mazullus.
confines a dictis lughettis ad bricum scogie. FBS 69 PAC5.
a.1534 (Sav.) prout tenet senterium seu via uniendo su- L brinionus. brugnolinum. brugnon. brugnun.
riam ad bricum campi nominati fra odino. brigolare vb. "maciullare"
L *bricinnus. GR 28 (Nizza) nulla persona audeat cu stolare linum vel
briga sf. "contesa, lite giudiziale; rissa, disordine" brigolare canapum in ahq ua carreria .
CAC 49 a.1178 (Sav.) nee faeiemus .. . querimoniam ali- brigua sf. "sommossa. disordine"
quam nec brigam. DFB 90 a.l ~ 95-1257 de ali9uibus MSG 278 a.1302 tempore diclorum preliorum seu rumo-
contentionibus si ve brigis que mter eos emerglssent. rum sive brigue.
RCP 131 a.1283 (Sarz.) sine lite et briga. PCI 506 s.x.iv. L briga.
propter prediclam maledictam brigam. CP 112 a.1308 et brila sf.
inde brigas et guerras cOlidie faciunt. PCP 733 a.1316 de ~VP 335 a.1506 9uod aliqua quevis mulier .. . non possit
aliquibus condempnationibus (cause penali) sive brigis Ire ad domum allculu sponse vel sponsi ad collendum
quod inter se emerserint. PLL 440 ca.1316 possi! in al- sive ul vulgo dici solet ad coltiandUIl1 quando sponse tra-
quam brigam pervenire. VFD 69 a.1339 facere aliquam ducunlur in brili s.
brigam vel rumorem. SSA.l 223 a. 1345 (Sav.) rixam, brilla sf. "briglia. cestiera"
brigam vel conspirationem. LJ.2 602 a.1352 aliqua briga PVP 23 1 a.1456 item te loria seu brilla pro una mula.
vel rixa. LG 767 a.1404 (= PLL 5 IO a.1441) quod ali- PVP 306 a.1493 pro goamimento brille unius mule.
guis marinarius non rixetur. .. non audeat facere aliquam L brigida. D brilla.
brigam vel rumorem. brilla cognome
i .STORM, ROM 5 (1876) 171-173: gOL brikan "lottare" . SRC 31 1 a.1296 (Sav.) iacobo brilla de lavagnola.
C.PASCAL, SFR 7 ( 1899) 240 sg. < lat. plicare, explicare. L (de) brilis.
REW 1299. BLV 115. DEI.l .1599 < celt.? (de) brilis cognome, lop.
L brigua. disbrigare. imbrigare. D breiga. SCS 297 a.1530 (Sav.) una pecia lerre lavagnoJe apud de
briga top. "Briga" brili s.
APT 25 a.1157 la brigam. U.I 660 a.1220 comuni tende L brilla.
brige breglii et saurgii. U.l 1406 a.1262 castillionum et brinia sf. "stelo ?"
brigam. DDG 405 a.1376 pro gingibris frischi brinie V . ... dela-
ST.9 153 : cf bergalli. FTL 45 n.: cf berg/brig "bricco". tis de alexandria.
LTI 40 n.24; PSP 17: prerom. *briga "altura" G.SERRA, brinionus agg. "(di panno): color prugna ?"
RSL 17 (1951) 118; SLS.l 257 sg.: gallo briva "ponte" . PVP 225 a.1451 item aha gona panni brinioni.. .. foderata
APT 25 lat. apri-ca. PTS 48: ceft. brig "altura". SPS ll1arturorum.
132: mediterr. L brignonus.
L abriga. bria. briea. D briga. brionem sm. "parte della zampa de l mufo"
brigalus sm. "piccola legna da ardere" FNU 178 a.1210 mulos rubeos ... quorum unus est coctus
GR 106 (Levanto) locis in quibus ligna possunt fieri im- de brionibus ante et alius de contraveti retro.
pune pro comburendo et inter alia brigali et xalari. [ma L brionus. D brioni.
GR 28 ha brignolus]. brionus sm. "manica: spallirza"
D brigaglia. brigaglii. T~.2 ~2 ~.1460 coiraeia una coperta fustanei nigri cum
brigandus sm. "operaio, aiutante" SUIS bnoms. PVP 338 a. 1506 bnoni dictarum bonelarum
CP 131 a.l366 pluribus brigandis et marineriis qui porta- et goneletarum sinI plani sec undum morem antiquum
verunt ligna et paleas. non autem ad botixeJJam.
D breganle. L brionell1.
brigantinus/ -ID smln. "brigantino". brisca sf. "slerpaglia secca usata per acccendere iL
CP 132 a.1379 ex illis scaffis gue brigantini dieuntur. fuoco"
MNA 95 a.1386 in brigantino qui ivit usque in meteli- PVP 209 a.1492 pro fa ssi lli s et brischis. PPG 311
num. PCC 197 a.1398 (Sav.) cum uno brigantino ivit... a.1617 , 161~ fasc!cula briscarum pro incendere i.g nem et
TL.3 195 a.1475 pervenit quoddam brigantinum ex mon- dandum sohtum slgnum (nel faro) . fassic ulorum tercen-
castro. tum vulgo brische.
JAN. VPM 101. L brusca. D brisca.
L bergantinus. bregantinus. D bergantin. bregantino. brixia cognome
brigida sf. "briglia" VTS 96n. a.1530 (Sav.)
GR 28 (Mon .) capiendo brigidam mulo ipsius presiden- L brexanus.
tis. broca sf. "ramoscello, virgulto"
L brilla. RL 207 a.1267 (Apric.) de gastis facti s in brochis ficuum
brigna sf. "prugna" vel vitis. FDT 6.74 S. xiv. (Carpasio) broche fichium
CCS 47 a.1414 (Celle) arbores ... brignarum. GR 28 de damno dato in brochis. CCS 35 a.1414 (Celle) p~
(Natie.) persica, poma, pira, cerasas, susinas, brignas. quaJibet broca ficuum GSB 102 a.1577 (Baiardo) bro-
~ brignolus. brignonus. brugnato. brugneto. D brigna. che .. . ficuum. BSO 2 16 a. 15 81 (Onzo) de bestiis corro-
broc 175 bron

dentibus brochas lam vilium quam arborum domestic a- LJ.l 197 a. L157 ego guido comes vintimiliensis dono
rum ... pro banno pro qualibet testa eu brocha vel in serta communi ianue rochambrunam, golbi, poipin. .. brochu,
denarios duo. FST 55 a.1592 (Triora) in dictis arbori- cespeel.
bus, vitibus, figalis et brochis ficuum. FST 59 a.1592 LTI 40 sg. n.25: cf Brocco, top. (Alpi Maritt.).
(Triora) sol val pro quolibet capi te figali so lidos sex pro REW 1319, o I1.p. pre-rom. broccus.
banno, et pro quali bet broca ficuum solidum unum . GR D bruis.
90 (Baiardo) broche scotorum et cathenarum vitium vel brdiontii m.pI. , etnico hg. (Alpi Maritt.)
aliorum arborum domesticorum . GR 28 a.1704 (Zucc.) LTA 116 sg.: Plin. n.h. 3.19, iscrizione, La Turbie.
si capre corroserint brocam ficus, pro qualibet broca .. . brodium sn. "acqua sudicia"
REW 1319.
L brochia. D broca. ACM 59 a.1396 (Carr.) aquarolum vel aliud brodium.
ACV 136.
broca sf. "spiI/a"
Dbroddu.
FCD.2 208 a. L278 brocam unam perlarum.
brogeta/ brogieta sf. "spilla"
broca sf. "brocca, vaso"
GG.2 3 I 6 a. 1206 et brogetam i. et acum et anellum .
LJ.2 469 a.1315 quod vina vendere poossint communiter SSA 247 a. I 345 (Sav.) et (fabri) non ponent .. . in auro
ad brocam in dicta villa anverpiensi. GR 2.16 a. L330
aliquem lapidem contrafactum, salvo in brogieta vel cro-
(Sarz.) teneatur dum vinum vendit. . . situlam unam vel
g~ro . .
brocham aque ruentis tenere. SGM 102 a.1376 (Massa)
olei in duabus brocchi. SIP 177 a.1420 (Massa) septem
L borcheta. brochieta. broiheta. broza. brozla. D bruc-
broche piene olei. chetta .
L broche. D brocca. brogia sf. "spilla"
broccamula cognome FCD.2 358 a.1281 brogia una munita argento.
RPV 231 a.l2 13 (Sav.) iacobu s broccamu la. L brogieta.
brocardita sm. " testo di materie giuridiche" (in o) broglo top. (Gen.)
SSL 183 a.1336 (inv. di libri ) item quidam brocardita in RCA 171 a.1143 in o runco ... in O broglo.
jure civili. PAC 12.
DUC.l 753 bmcarda , brocardum . L brolium.
L brocardus. broiheta sf. "spilla" .. .
brocardus ' 111 . "testo di materie giuridiche GSA 33 a.1404 (Sav.) non ligabunt. .. lapldem cnstalI-
Burkhardus,sec. xi., vescovo di Wo rms, autore di leSli num vitreum vel aliter contrafactum salvo in broihetis
giuridici)" tantumodo dominarum.
CPB 239 a. 1289 (Bobbio) item unum librum vetrerem L brogeta.
qui appellatur brocardus. . brolio top. (Cen..)
L brocardita. SMV 8 a.l13 1 loco ubi dicitur brolio.
brocardus agg. "di colore del pelo equino" L brolium.
FNV 200 (Alb.) 1252 mulo duos unum brocardum et brolium top. (Cen.) .. . .
unum leardum. SLS. l 122 a.11 92 in civitate ianue In broho slve In ~ra
brocarius sm. "m ediatore (ingl. broker) calderiorum. BSR 290 a.1197 brolium infra murum la-
CA 624 a.1292 i!em Iiberatum ij. brocariis pro mercede nue ... in Ianua in brolio. NB 130 a.1198 wilielmus de
sua iij. t. lavannia qui stat in brolio.
brocalus agg. "intessulO" L brolio.
AS 66 a. 1432 panni ... brocati de auro et argento. GR 91 brolium I brolum sn. "orlO: terreno cinto di mura,
(Levanto) panno seriicos brocatos. B V P 398 a.1449 coltivato spoecialmente per usi domestici e con alberi da
omnis pannus auro vel argento intenextu s, vel uL comuni /rulla; spesso attiguo alla chiesa meci.ievale'.' .
locutione nominamus brocatus. RCA 254 a.1O I O similiter petimus hbellana, In castell~
L imbrocatus. de intus mea mansione et de foris in o brolo coherentl
brocatus sm. "broccato: stoffa pesante di seta con ei us. RCA 34 a.1143 de broJio denarios xii. CAC: 1~1
intessuti disegni di rami, fog lie. ani/'lwli e divise" a.1179 (Sav.) actum apud sanctum iohannem de vadlo, m
NIS 354 3. 1425 Lrezzam unam a domina velluti veUutati brolio sancIi iohannis. CAC 173 a. 1180 (Sav.) ortum
de brochato aureo. meum qui iacet iuxta brolium episcopi .. CD,? 558 a.1182
L borcatus. D brochao. coheret... a tercia (parte) brolium epIscopI. CAC 500
broche sn. "brocca" a.1182 (Sav.) peciolam unam terre que iacet extra po~am
CA 613 a. J 292 item in uno broche et portacione j. asp o buellariam, in nostro brolio. PCC 19 a.l255 (Sav.) Infra
L broca. brolium episcopatus. . .
brochia sf. "ramoscello, virgulto" L.A.MuRATORI, Antiquitates /talicae, Dlssert. XXi. BIR
FST 59 a. 1592 (Triora) quod bannull1 cuiusv i brochie 270,534. PAC 12.LA 217. ACV 136. G.SERRA, RSL 17
domestie sit denariorull1 dllorum . (1951) 235. PTC 63. PTL 74.
L broca. L.BIADENE, MLA 563 : + bol-, vol- : va/vere, voluta re.
brochieta sf. "spiI/a, fibbia, fermaglio" REW 1324; TB 17.169; HB.IOI sgg.; J.HUBSCHMIED,
eGG 329 a.1262 (Porlo V) brochielas (unice et supracoti . ZRPh 65 (1949) 490 sg.: gallo brogilos "fruttelo".
LQ 671 a.1406 anlllum .. . pomellllm. crochietum, cupas, co- L brolio.
clearia, brochietam .. . que l'es 'int inargentate vel deaurate. broncium sn. "bronzo
L brogeta. BF 86 fine s.xiii. (Sav.) item lebes unus broncii .. . item
brocium sn. 'formaggetra" barilletus unus broncii.
ASA 453 a.1.350 (A lb.) fruges , ova, pissizorias, brocium, L brundium.
perdices, polagium . bronda sf. "sponda"
L bruceum. bruzium. GR 28 s.xvii. (Naticino) nulla persona non debeat accu-
brochu top . "Bruis" mulare lapides seu folia in sua terra super brondas seu
GR 28 "nome di un cas/ello disrrullo, che sorgeva fra So- maxerias existentes.
spello e 8reglio" L bunda.
bron 176 brug

brondus n.p., cognome brucelles top. "Bruxelles"


BSR 66 a.1180 obertus et brondus. DRO.3 666a.l26~ DKR 483 a.1429 henricu de bergan, dictus de monte, de
ansaldus brondus. SRC 358 a.1297 (Sav.) leonis brondl brucellis.
de legino. SIO 367 a.1317 symon brondus. L borsella.
PAC 8. BLG 19: genn. bruceto top. (Gen.)
L bionda. blunda. brundus. D biundu. RCA 190 sg. a.1074 et o bruceto pelia una de terra. in
brongium sn. "bronzo saneto petro de arena in loco qui nominatur bruceto.
MGT 240 a.1508 navem grossam ... cum tanta summa bruceum/ brucium sn. 'formaggetta"
arteglarie brongij. RLC 69 a.1297 (Cosio) caseum vel brucium. RLC 82
L brundium. a. J 297 (Cosio) caseos vel bruceum. ASA 453 a.1350
bronsum I bronum sn. "bronzo . (Alb.) fruges, ova, pissizoria , brucium, perdices, poI a-
CPB 240 a.1289 (Bobbio) item tres lebetes bronl unum gium. OR 2.73 (N iiza) tomam et bruceum . FST 31
magnum et duos palvos. PVP 273 a.1488 lebete uno de a.1592 (Triora) obsonium. bruceum et caseus et alie res
bronso rotondo. que venduntur ad minutum.
L brundium. L brocium. bruzium. brusum . D brussu.
bronzeus agg. "di bronzo" broda top. "Bruges"
ASD 64 a.1381 mortale unum cum pestello bronzeum. DRO.2 199 a.1221 una san (sai a) de bruda.
L brundium. L bruges.
bronzinus sm. "recipiente di bronzo" brueya cognome
NBI 38 a.1390 item bacilia tria cum brunzinis tribus ... SRC 169 a.1263 (Sav.) eum iohanne brueya.
baciIia duo magna cum bronzinis duobus. broeta cognome
L brunzinus. SRC 158 a.1263 (Sav.) salvus brueta.
bronsinusl bronzinus sm. " rubinetto; presa D brueta.
d'acqua" .. brugata top. (ALbisoLa)
DSP 178 a.1516 de aqueductu publico et forma bronzlOl: SRC 507 a.1381 (Sav.) in villa arbizolle, 10eo ubi dicitur
DSP 325 a.1577 possint ... in cannata aqueductus ... J?Om brugata.
facere bronzinos seu foramina aperire illis qui bronslOos L bruxati.
seu foramina habebant in veteri cannata amota. DSP 385 bruges/ brugis top. "BrLlges"; sf. "tela di Bruges"
a.1578 bronzinos seu luchetos affigendos in dicto aque- DRG.3 869 a. L298 usque bruges. DKR 3 a.1400 geor-
ductu. DSP 419 a.I641 de taxa bronzinorum. gium JomelLinum .. . brugis presentialiter commorantem.
D brunzn. LG 784 a.1406 saye de bruges. DKR 95 a.1411 panni
bronzium sn. "bronzo" octo panni de bruges nigri . DKR 271 a.1418 in bruges
AND.6 409 a.1508 pecia tria artegeriarum bronzii ... ca- de flandria. DKR 425 a. 1428 de Iondone in brugis. PVP
nonum unum bronzii. 281 a.1488 toagiola una de brugis et binda una de brugis.
L brundium.
L bruda. brugia. brugie. D bruges.
bronzum sn. "bronzo" brugetum sn. "brughiera. terreno coperto di erica"
DSP 51 a.1481 canonos bronzi. DSP 179 a.1516 cano- LEM 229 a.1238 peciam i. terre de brugeto. BSR 418
nus unus bronzi (= bronzinus) a.1272 pecie terre castaneate et brugeti. BSR 429 a.1274
L brundium. . pars alterius terre boscive, caslaneli, roboreti et brugeti.
L brugus.
brosonum top. "Borzone (Borzonasca), sede di un
brugia/ brugie top . "Bruges"
monastero"
PPE 102 a.1184 abbas de brosono. PPE 211 a.1233 ab- DRG.2 225 a.1227 peciam unam saie nigre de brugia.
bas monasterii de brosono. TL.2 41 a.1460 mercatoribus ienuensibus brugiis nego-
L borsonum. tiantibus. .. - ad sublevationem massarie brugiarum ...
brotolare vb. "togliere le gemme a una pianta" - officio cui rerum brugiarum cura delegata est. PVP
OR 28 (Novi) de pena brotolantium vites. 281 a.1488 toagiola una de brugiis ... et binda una de
brugis.
Cf. Cm.l 104 (Torino) esbrotare "togliere lefoglie a una L bruges.
pianta". brugnatellum top. (Geli .)
L brotus.
FNV 157 a.1250 willelmus de brugnatello.
brotulus sm. "gemmma, pollone" L brugnalo; D brugllato.
OR 28 a.1430 (Laig.) si vero damnum datum fuerit in brugnato top. (Geli. )
brotulis vitium ... BCO 47 s.xii. et iacet. loco ubi dicitur brugnato.
L brotus. L brigna.
brotus sm. "gennoglio" brugneto top. (Gen.)
CCS 124 a.1414 (Celle) et si dieta animalia comescerint BCO 46 a.999 in loeo et fundo urbe iacens ad locus ubi
seu devastaverint aliquos cavos seu brotos alicuius proa- brugneto dicitur.
ne... et pro quolibet broto cuiuslibet maglioli... GSB L brigna.
102 a.1577 (Baiardo) broche vero ficum plantonorum brugnolinum top. (Sa v.)
brothi scatorum et cathenarum vitium ... NSS 223,257 s.xii . (Sav.) "Iocalit n01l identificabile a
L brotolare. brotulus. D brottu. nord di Lavagno/a" .
brotus n.p. m. L brignonus. .
U.1 548 a.1209 brotus. brugnonl brugnonem cognome
broza sf. "spilla" CGS.l 119 a.1157 lanfrancus brugnon . CGS.l 263
SSL 190 a. 1336 item una broza de argento deaurata cum a.1157 lanfrancus brugnon dodo . BSR 5 l a. 1l74 a lan-
lapidi bus et perlis. franco brugnone
L brogeta. brozia. D brosce. L brignonus. brugnun.
brozia sf. "spilla" brugnun cognome
PLC 69 a.130 1 item broziam munitarn argenti. CGS. L 142 a.1157lanfrancus brugnun, oger brugnon.
-=- brogeta. broza D brosce. L brignonus. brugnon.
brug 177 brun

brugus sm "erica, sterpaglia bruciata nei fal nei ciarn unam brunete de doasio. DAA 102 a.1279 draperia
fari" ialonorum b1avij viridis et brunete. DRG.3 1056 a.1312
CDG.I 33 a.1I09 ansaldi caput de brugo. BSR 414 quatuor pecie de scarlatis de borsella, videlicet una bru-
a.1256 brugo autem poss im incidere et facere velle neta cardinalis. . . PVP 245 a.1456 gona una brunete fo-
meum. GR 27 a.1267 (Apric .) et quelibet persona . .. derata vulpium. CP 994 a.l473 paramentum unum pro
possit tollere et derancare bosolos et brugos de dieto bo- altare carnocatibrunete charchibitum in medio de auro.
squeto. SSA.l 133 a.1345 (Sav.) comburere ramos sive PVP49 sg.
frondes de brugo. SNS 22 a.1404 (Sav.) facere carbone m L brunetus. D bruneta.
de brugo. SRB 314 a.1407 (Quil.) rubrica de non aran- brunetus agg. "di colore bruno; di pelle scura"
ehando seu cepando cepas de brugo in alieno. CCS 37 CGS .2 281 a. 1180 unum torsellum fustaneorum ... de
a.1414 (Celle) nec etiam cana sive arundinem seu bru- peeiis Ixvi quarum xx debent esse vermilie et quatuor vi-
gum. PPG 310 a . 1478 fascine brugorum . PPG 311 rides ialne et a1ie brunete. DRG.2 38 a.1200 stanfortem
a.1569 scoparum, bru gorum , pasuyrarum. PPG 3 11 unum tinctum brunetum. CNM 236 ca.1204 (Sav.) go-
a.1589 dozzine 16 scoparum ut dicilur de brugis pro fa- nellam brunetam. DAF 47 a.1300 sc1avum unum sarace-
ciendis signis. GR 27 a. 1618 (Garlenda) qui inciderit ar- num voeatum heiosefe, etatis anno rum novem, brunetum.
bores armorinorum, brugorum vulgo scovi, bozarorum el L bruneta. brunus.
aliorum similium solval. .. bruoetus agg. e sm. "bruno: denaro pavese di bassa
C.SALVION1, SR 6 ( 1909) 65 n.: ce Ltico, stranamente atte- Lega coniato a Genova"
stato in Italia merid. : brugo (Salerno) , brughera (Cala- RCA 365 a.1I23-1129 unum denarium brunetum. SAG
bria). SON 261 sg. VBERTOLDI, SMA 487. HB 108 sg. 24 ad a.1138 ianuenses papiensium et alienigenarum pe-
a.lomb. brugum. REW 1333. FNE 57 n.5 RML 975. cuniam expendebant, postque nummos alios .b~no~ ~o
RSS 28, 57 area di diffusione. TB 17.169: dubbia l'ori- catos deinde brunetos factos ianue, non ad mSlgma la-
gine celtica. SPS 132: preceltico. PGC 101 n.: forse tra- nuen~ium. CAF 29 ad a.1139 in isto consulatu bruneti fi-
scrizione del gr. [3pouxo. PTC 63: celtico. nem habuerunt et in isto consulatu moneta data fuit ia-
L brugetum. brugo. bruxetum burgorus. erica. D briigu. nuensi urbi a cunrado theutonico rege. IVC.2 335 anno
bruida sf. "sollevazion.e, battaglia" domini mcxxxix moneta que dicebatur brunetorum, que
U .2 190 a.1289 (Cosio) videndo homines se se percussi lUne ianue fiebat , cassata fuit. .. primo enim in ianua ex-
ad bruidam et rumorem ceperunt arma et cucurrerunt ad pendebantur papienses, deinde bruni, postea b~ne~i , . qui
bellandum. AI 136 a.1242 el cum ipsa die naves due et erant minores quarn primi, ultimo expenduntur lanUlIll.
tarida una ianuensium essent supra arenzanum, a septa et BIR 592 sg., 595.
buzea venientes, subilo ascendit potestas in galeam suam L brunitus. brunus.
et precepit ut universi de civitate ad bruidam ascenderent bruniogul bruningus n.p.
in galeis (lvi n. bruida erroneam. inteso come top. = PAC 5, 8 a.1007 nos martinus et bruningu . PGM 8 a.
brayda). 1006 martinus qui et bruningus filius quondarn leoni.
brumesta sf. "uva, grappolo d'u va" D brunenghi. . . .
LMS 495 a.1226 pIantare ibi fic us et brumestas, et adol- brunitus agg. e sm. "brunito, denaro bruno di bassa
tire. PLP 143 a.1250 (Sav.) interrogatus si scit aliquem lega coniato a Genova"
qui brumestam illam cepil ... PLP 149 a.1250 (Sav.) bru- CAF 13 ad a.1102 primo anno istius consul.atus m~m~ta
mestas meas pendentes in vinea ... audivimus ictus lapi- denariorum papiensium veterum finem habUlt, et aha l~
dum proiectorum ad brumestam ... et unus eorum ascen- cepta nove monete brunitorum fuit. CAF .1.6 ad a: Il ~5 ~n
dit super topiam el cepit uva . secundo anno predicti consulatus denam brum I?nons
brumzum I brundium sn. "bronzo" nove monete mense octubris finem habuerunt, et alla mo-
LMS 542 a.1226 grifum unum de brundio . PVP 333 neta minorum brunitorum incepta fuit. FNU 24 a.1127
a.1505 canoni quatuor brumzi. libras decem denariorum brunitorum. CDG.1 52 a. 1127
A.sTEIGER, Vox Romanica IO (1948-49) 38 sgg.: probo Iibras denariorum brunitorum vigintiquinque.BIR 592 sg.
origine orientale. H. & R. KAHANE, RPh 21 ( 1968) 506 L brunetus. imbrunitorem.
sg.: gr. bront~ "m etallo usato per le campane" . Dal gr. brunzinus sm. "recipiente di bronzo"
biz. bront~sion il termine tecnico lat. (s. viii,) brandisium. H. & R.KAHANE, RPh 21 (1968) 506 sg.: s.vii-viii (Ivre~)
Attraverso l 'Esa rcato il g f:biz. br'ntion passa al Lat . mortariolus brunzinus. NBl 38 a.1390 item bacili a .t~a
*brondium che alla base di tutte le varianti it. ALN cum brunzinis tribus .. . bacilia duo magna cum bronzlllls
120: assai dubbio un etimo arabo-persiano. duobus.
L broncius. brongium. bronzeu s. bron sum . bronzum. L bronzinus.
bronzium. brumzum. D bronzu. brunus agg. e sm. "di colore bruno; tessuto di colore
. brundus agg. "biondo" bruno"
PLP 149 a.1250 (Sav.) habet capillos brundos. DRG.2 126 a.121O pecias v. brunorum ysle. U.I 1~83
L brondus. D brundina. a.l251 torsellus .. . bruni de menso ... peciarum sedeClffi.
brundus n.p.; cognome FNV 334 a. 1259 mulum unum brunum.
BSR 66 a.11 80 oberto beccario et brundo de nusigi fratri L brunetus.
eius. DNB 58 a. 1182 nicola brundus. SRC 154 a.1263 bruous agg. "bruno, moneta contenente pi rame
(Sav.) raymundus brundu . che argento" .
PAC8. MSS 87 (= FNU 19) a.II 06-07 argenti denarios bonos h-
bruneta sf. coLore scuro; tessuto fin e, di colore scuro" bras undecim de brunis. IVC 2.315 a.1113 hoc tempore
CAC 273 a.1180 (Sav.) pelles de bruneta . CAC 460 inventa est moneta denariorum qui bruni dicebantur.
a.l181 (Sav.) pelles meas de bruneta. DRG .2 31 a.1200 prius enim ianuenses papiensibus utebantur. CAF 15 s~:
iii. brunetas provini. NL.I 80 a.1 203 petiam unam bru- ad a.1115 in secundo anno predicti consulatus denam
nete . CNM 239 a. 1204 (Sav.) gonellarn i. de bruneta. bruni prioris nove monete mense octubris finem habue-
CNM 76 a. 1205 (Sav.) gonellam unam brunete. VCB 7 runt, et alia monela minorum brunitorum incepta fuit.
a.1238 (Boni f.) pelles de bruneta cum penna cuniculo- CDG. l 66 a. 1130 (= LJ. I 68 a.1140)et si homicidium
rum. - fardellum unum pannorum coloris scilicet viri- factum fuerit emendabitur libris vii. et dimidiam brune
dem et brunetam et vermi1ione m. DRG.3 643 a.1262 pe- monete. SAG 24 ad a. 1138 ianuenses papien sium et
brus 178 beux

alienigenarum pecuniam expendebant, postque nummos bruinatorem cognome


alios brunos vocatos, deinde brunetos factos ianue, non BN A 83 a. 1259 (Venl. ) consil io ottonis bruinatoris.
iad insignia ianuensium. IVC.2 335 5g. ad a.1139 primo BNA J 33 a. J259 (Venl.) ottone bruinatore.
enim in ianua expendebantur papienses, deinde brum . bruta sf.
p05tea bruneti. RCA 9 a.1143 tres solidos denariorum GG 21 a.1 220 coherel. .. ab uno latere fossatum de clava-
brunorum crossorum . CAC 365 a.1181 (Sav.) cognovi- ragna, ab a1io lalere bruta de beolla.
mus per bonos et antiquos homines quod denari i bruni L biuta.
currebant in saona ab annis Ix in hac. quare laudamus bruta avv. "lordo, a/lordo"
quod illi denarii ... habeantu r pro brunis de BBL 32 a. 1476 ite m ... pro pa (lli, sciI. di ce ra) xxi
comitatu.SAG 24 n. BIR 592 sg. ca(ntari) iii., ro(toli) Iii. bru la, lara pro sporta lib. xv. uc
L brunitus. imbrunitorem . (uncie) vi . tara viii pro co(ra lorum) ro ero/i) xxvii, restar
brusaelus sn. "incendio" nitida ca iii . ro(toli)
RL 207 a.1267 (Apric.) qui fecerit brusaelum de alienis bruieria sf. 'sporcizia"
blavis. ASA 280 a.1350 (Alb.) omne facien tes immundiciam si-
L bruscadellus. bruxaellus. brux.edellus. ve bruleriiuTI.
brusare vb. "bruciare" L bruterium.
PPV 90 a.1370 (Porto v.) facere ligna . .. pro brusando.cf. bruterium sn. "sporcizia"
HB 110 sg. 10mb. s.x iv. brusare m.s. BSM 159 s.x iii (MiU .) rubrica de bruteriis non fiendis ad
L bruxare. fontes . RLC 78 a.1297 (Co io) et non ponere aliqua ter-
brusca sf. "ramaglia secca" ram rumentam nec lapides in viis communi s .. . nec face -
AI 137 a.J 242 ut naves implerentur bruschis lignamine et re aliquem bruterium.
catrano . SSA.2 136 a.1345 (Sav.) et comburere seu L bruteria. brutezum. brutudo. brutura.
bruxare ferexas, bruscas et ramas alias. SNS 20 a.1404 brutezum sn. " immondizia"
(Sav.) succedendo et cremando ftlices , bruscas, rubros et PPV 84 a.1370 ~PortoV.) proicere aliquam aquam aliquid
ramos. PVP 312 a.1505 pro doz.20 bruscarum.JAN.2 brutezum vel vJlupenum ... proicere aliquam aquam vel
257, 384 "fascine bruciate per scaldare le pareti della brutezum de aliquo barcono.
nave da calafatare". L bruterium. D brUtesu.
L brisca. brutudinem sf. "immolldizia"
bruscadellus sm. "incendio, abbruciamento" GR 29 (Natic ino) de iis qui faciul bruludinem iuxta fon-
GR 29 (Vezzano) si autem alio modo colligendo,vel male teso
ablando vel faciendo bruscade llos intulerit damnum in L bruterium. D briit.
blado ... brutura sf. "sporcizia"
L brusaelus. RL 208 a. 1267 (Apric.) non facial in put.eis bruturam.
bruscare vb. "riscaldare confascine incendiate ilfa- RL .22 1 a.l288 (Al b. ) de turpitudine sive brutura. ASA
sciame della nave per calafatarlo" 4 19 a.1 350 (Alb. ) i quis . .. de aliqua domo vel pontillj
OP 129 a.1213 cum calafati bruscarent quandam ma xi- aquam proi~cerit v~1 b~uturam ... CST 277 a.1381 (Tag-
mam navem .. . accenso in ea igne, combusta fuit tota . gia) non faclat tUrpltudlOem vel brutturam.
CDO 221 a.1605 (Sav. ) prohibitio facta de vasibus a gab- L bruterium. D brutura.
bia bruscandi, dandi ad bandam & arriondandi in darsena brutus agg. "sporco; lordo"
presentis civitatis. RLA 89 a.l297 (Cosio) pannos, guerffos, erbas et alias
L brusca. brustare. D briscare. brusc. res brutas. BBL S6 a. 1476 pro ca. viii. ro. xxxii. rnultisan-
bruscus agg. "asp ro, brusco" guis bruto, lara pro barilis ca. ii. ro. x.xii. restat nitida ca.
FST 100 a.1592 (Triora) nec ... possit immiscere vinum x.xxxvii. BBL 32 a.1476 cera pa(ni) .. . pro pa. xxi ca. m.
bruscum cum vino maritimo ro. Iii. bruta, lara pro sporte lib. xv. uC. vi. restat nitida
D brusco. ca.iii. BCM 98 a.1483 pro mensibus duodecim bruttis.
brusia boscum n.p. D brUTO. brUtlu.
SC 376 a. 1188 brusia boscum. bruvio top. (V.Bormida, Sav.)
L bruxaboscus. CHAR 403 a.1014 cario deco salsole plana et bruvio.
bruzium sn. ''fonnaggetta'' bruxaboscus n.p., cognome
GR 77, 79 a.1519 (Alb.) aliquos fructus seu fruges, pre- COS 78 a.1186 bruxaboscus. LJ . 171O a. 1223? casa-
sinsoriam, bruzium, perdices, polagium. GR 40 a.1544 na ... de bruxaboschis.
rubos quatuor companagii, videlicet bruzii et cazeorum. L brusiabosc um . bruxafava. bru"aformica. bruxamantice.
L bruceum. brocium. bru"apallas. D brugiapec:ora.
bruzonum top. "Borzone (Borzonasca)" (la) bruxada top.
RCA 88 a.1151 amico de bruzono. MSS 94 a.1123-24 sedimen unum CUin casis super se
RCA 676. EOL 23. abentem ... iacet in la bruxada.
L borsonum. bruxaella top. (Vado)
brustare vb. "purgare le botti con ilfuoco" CAC 7S a.1179 (Sav.) peciam unam Lerre arabilis que ia-
LG 702 a.1406 tarsare aliquam vegetem si ve brustare cet in valle vadi ad bru"aellam.
cum igneo L bruxaellus.
L bruscare. bruxaeUus top.
brustia sf. "pettine per la lavorazione del lino e del- BRS 418 a.1272 partem guam habet in bruxaeUo. BSR
la canapa" 244 a.1192 loco ubi dicitur bruxaellus.
GR.2 ..17 a.1618 (Garlenda) brustia per pectinim a canapo. Cf. PAC Il.
PVP 153. L brusaeJu . bruscadellus. bruxaella. bruxedellus.
D brustia. bruxafava n.p.
brusum sn. ''formaggetta'' CAC 257 a.1180 (Sav.) bruxafava. CAC 496 a.l 182
CSS 308 a.1453 (Sanr.) caseum, brusum vel carnes sal- (Sa v.) totum hoc quod habebat ad planum iusta bruxafa-
sas. vam.
L bruceum. L bruxaboscus.
brux 179 buca

bruxaformica cognomme buca sf. (mar.)


MSS 113 a.1138 (Tortona) enri cus bruxafollllica. OSM 45 a.1190 unum bucium longum xl godis et am-
L bruxaboscus . plum in plano paJmis xii. et plus et in buca palrnis xvii.
bruxamantice cognome S[G 352 a.1330 item (gallea) aperiat in bucha par. xxiiii .
LJ.l 1235 a. L256 enrici bruxamantice. bucha top. " la Bocca del Mar Nero"
L bruxaboscus.
bruxapallas n.p.
pcr 507 ad a.1328 ipsi ex improviso euntes ad giro et per
bucham multa ligna et bonos homines ceperunt. pcr 507
RPV 201 a.1201 (Sav.) bruxapallas et eiu s fratres. a.1403 quatenus se transferre deberet ad bucham sive ca-
L bruxaboscus.
bruxare vb. bruciare" nale buche de giro partium romanie.
L bechagirum. bucha de giro. buchagiri.
SSA.2 136 a. ,1345 (Sav.) comburere seu bruxare. LG
402 a.1383 comburere seu bruxare. bucha anee top. (Romania)
L brusare. D brux. GIB 529 a. 1290 que depredaLi o facta fuit in bucha anee
bruxati top. (A/bis.) per georgium matricheri de anea .. . - a bucha anee ci-
SSA 109 a.1345 (Sav.) pro vill a de bruxatis et pro villa tra.
de rancho. SSA 224 a.J 345 (Sav.) in bruxatis ... in villa L anea.
de bruxatis. SCS 297 a.1530 (Sav.) in valle bruxatorum buchabaule cognome
albisole. RPV 291 a. 1532 (Sav.) decretum super villa DRG.2 365 a.1251 vobis ... egydio buchabaule.
bruxatorum .... RPV 170 a.1533 (Sav. ) e finibus arbisole L baule.
in quibus bruxatorum villa conlinetur. buccabeata cognome
PAA 222. FNU 188 a.1210 iohannes buccabeata guardator.
L brugata. bruxiati. buccabiaca cognome
(de) bruxatis cognome CLS 30 a.l214 johannes buccabiaca.
CAC 244 a.1180 (Sav.) heredum caroli de bruxatis. SRC buca bovis top. (Gen.)
504 a .1381 (Sav.) francischo de giraldo de bruxatis. RSC 250 a.1143 feudum de bancis et scariis qui sunt in-
D bruciati. ter bucam (bovis). CAF 73 ad a. 1162 a fossato. bucce
bruxedellus top. bovis usque ad fossatum ecc1esie sancti sepulcri.
RCA 360 a.1169 item medielatem bruxedelli qui est ro- RSC 285.
boretus. BSR 36 a.J 173 et in bruxedello. L buccadebo.
L bruxaellus. buca canis sf. "misura,' pari a dieci dita"
bruxeta top. RPM 60 a.1267 dodici remi (vogas) di abete della lun-
CAC 24 a.ll 78 (Sav.) i,n berei in loco qui dicitur ghezza di /3 gode e della larghezza unius buche canis et
bruxeta. LJ. l 590 a.1217 (Gen.) medietatem bruxete. grossitudinis medii parmi.
VPT 324. Iv!: buca canis," probo corrisponde al "palmo dello spe-
L bruxetum. D briixa. ziale " (il palmo della mano espanso, pari a dieci dita)".
bruxetum sn. "brughiera; terreno coperto di erica" bucacervi cognome
BSR 286 a.1204 et sunt ibi castanee et quercus et bruxe- COS 5 a.1186 a te ogerio bucacervi.
tum. bucacius cognome
L brugus. bruxeta . LJI 677 a.1223 fulco bucacius.
bruxetum top . L bocacius. buca.
LMS 239 a. 1222 ubi dicitur bruxetum. buccadagnel cognome
bruxiati top. (A/bis.) CGS.l 94 a.1157 wilielmus buccadagnel.
RPV 291 a. 1532 domus et ville bruxiatorum ... de dicta PGM5.
villa bruxiatorum.
L bruxati . L agne!.
buccadasen cognome, poi top. (Gen.)
buanonus sm. "specie di legname"
CGS.l 83 a.1157 angelerius buccadasen.
GR 61 (Sanr.) lignamina grossa buanonorum ac armejno-
rum. PAC 9. PAL lO. PFM 130.
buata sf. " bucato" L asen. boccadasen. bucae asini.D bucadaze.
SSA ~ 32 a.1345 (Sav.) curatricesque curant telas ad pre- buccadebo cognome
cium m saona, quod non ponent telas aliquas in buatam MSS 231 a.l21O wilielmus buccadebo.
ad curandum in qua sit calcina. L bo. buca bovis.
\' L bugata. .D buata. bucha de giro top. "la bocca del Mar Nero"
buatare vb. "abburattare" PCI 507 (syndacamenta peyre a.1403) quatenus se tran-
SSA 254 a.1345 (Sav.) fecerunt dictam farinam bugatari sferre deb.eret ad bucham sive canale buche de giro, par-
per quandam feminam .. . et buatata dieta farina ... tium romanie.
L bugatare. L algiro. bochagiro. giro.
buatricem n.p., f. bucador cognome
CGS.l 19 a.1155 beatricis amicte nostre. CGS.l 366 PCC 119 a.1349 (Sav.) todeschinus bucador.
a.1160 de doti bus buatricis uxoris eius in camogio. L bocadoro.
buca sf. "bocca, apertura" buchadulce cognome
LMS 413 a.1224 et omnia mala fiscula qui venenum et FNU 170 a.1207 alberti buchadulce.
tosicum in buca pOl1ant. LG 441 a.1383 qui platarolii et bucae asini. cogno.me
laborantes debeant habere sachos in quibus granum por- SC 370 a.1188 conradus bucae asini.
tant, ita magno.s quod possint deversus bucham ligari . L asen. asinus. boccadasen. buccadasen. D bucadaze.
RVN 125 s. xiv. (Noli) quicumque voluerit in naulo dic- bucche d 'aze.
tum vinum extraneum usque in duas metretas pro buca buca fata cognome
sue familie . .. OSM 221 a.1190 albertus buca fata.
PGC 106: celtico, gi in Plauto. L fatus.
L bocha. bocheLa. bocorale. buchabaule. bucacius. bucha- (bona) bucca cognome
grane. imbucare. D bucca, CNM 247 a.1203 (Sav.) thoma bonabucca.
buca 180 buci

bucca follus cognome bucella sf. " fQu a. vaso, bottiglia"


SRB 162 a.1217 (Sav.) guizardo bucca follo LEM 232 a. 1238 toagi as .. . bucella tres, vegetes sex..
L buchefolle. L bocella.
bucca fugatia cognome bucelli top. (Legirro. Sav.)
CNM 274 a.1204 anselmo bucce fugatie BG 117 s.x ii (Sav.) costa bucelli.
L fugatia. NSS 226,258: localit imprecimla .
bucca fuira cognome buccelli cognome
GIB 391 a.1175 pro willelmo bucca fuira. AMSSSP n.s. 15 (198 1) ]82 a. 175 3 (Noli) iohannes fran-
L bucafura. fuira. ciscus buccelli .
bucafura cognome L bocelus.
RCA 124 a.1155 rainaldus bucatura. RCA 380 a.l164 bucellus sm. " vaso"
rainaldus bucafura. LEM 24 1 a.1240 bucellos tres de ramo et aliud ad tenen-
L bucca fuira. dum vinum .
bucca fumi n .p. L bocelus.
U.l 120 a. 1 146 bucca fumi . buchefolle cognome
bucha giri top. "la bocca del Mar Nero" RPV 208 a.1202 (Sav.) guiscardo de buchefolle saone
PCI 507 n. potestati. SRB 151 a.1217 (Sav.) domino guizardo bu-
L bechagiro. bucha de giro. chefolle.
buchagrane top. (Albis.) L bucca follo.
SRC 5 IO a.1381 (Sav.) loco ubi dicitur buchagrane. bukeramme sn. "bucherame"
bucalcarium top. SSL 206 a.1336 item una cu ltra de bukeramme ad pu-
CGS .2 204 a.1164 aluminis de castilia cantara tria ... mellos de opere cipri.
item tantum aluminis bucalcarii ... L bocheramus.
buccalecha cognome bucherius cognome
TL.2 475 a.1467 jacobum buccalecham. CGS.2 1.3 a. 1161 wilielmus bucherius.
bucalis sm. "boccale, misura per il vino" AES 14.
GR.2.17 cedo vineam meam ad servitium an nuum unius L bocherius
bucalis vini puri. bucia sf. "bucio. nave da carico"
L bocalis. CGS. l 266 a.1158 in ianuam ve} cici liam si bucia ivi
bucamoja n.p. iverit. CGS.I 272 a.I 158 bucia qua partem habet lam-
OSM 19 a.1190 quartanus filius olim bucemoje bertus. CGS . I 286 a. 1159 po tquam venerit bucia qua
Dmou. venturus est, et si inde ea bucia non venerit... DSP 93
bucanigra cognome a.]436 quelibet barcha, ganzera si ve bucia que ianue fre-
RCA 162 a.983 barbano nostro venerando bucanigra. quentant cum aliquibus rebus ive oneribus . .. pro quali-
MIA 100 a.1261 (Sav.) iacobus bucanigra potestas saone . bel barcha gauzera sive bucio seu aliqua alia barcha.
PGM.7 CGS.2 85 a. 1162 remanent ianuam in domo pestelerii
bucanigra "nome di nave da carico pisana" grani mine cIxxxii .. in bucia alse que est ad saranum.
MS 77 ad a.1199 quandam maximam navem pisanorum BSL 316 n . tres autem bucie de navigio suo ... ad insu-
blava et aliis mercibus oneratam, bucam nigram nomine. lam de cypro venientes . . . perierunt.
buchaordeus/ buchaordei cognome L bucius.
MIA 76 a. 1258 (Sav.) nomen notarii .. . buchaordei . bucia sf. "misura di peso'
VCC 55 a.1364 (Sav.) bartholomeus bucaordeus. GR 29 et quod dominus tyri debeat facere et habere ...
L bocaordei. ordeus. cantarium, buciam, modium et mensuram pro ponderan-
bucarammeJ bukaramme su. "bucherame" do el mensurando .
SSL 206 a.1336 item una cultra de bucaramme ad pumel- bucius agg. "vuoto"
los de opere cipri lata xiiii. palmarum et longa xvii pal- DNB 58 a.1184 et si discarrigavero extra portum ianue in
mamm . SSL 206 a.1336 item una cultra de bukaramme aliquo predictorum locorum habebo ductum bucium ia-
de opere cipri lata xi. palmarum. nuam.
L bocheramus. bucius sm. "bucio. nave da ca rico
bucarammus sm. "bucherame" CDG.2 128 a.1171 et iode guerram facere cum buciis
SSL 206 a. 1.336 item una cultra facta ianue de bucaram- vel cursoribus. CAC 497 a.1182 (Sav.) fuIchetus habuit
mo .. . laborata ad spinampisce. bucium eorum et velam. DNB 14 a.1 188 unUffi bucium
L bocheramus. ~on gum xl .go?is e~. amplum in plano palmis xii et p1us et
bucardus. agg. "di colore del pelo di mulo" IO buca palmls XVII. OSM 45 a.1190 unum bucium 10n-
NL.l 218 a.1203 mulam unam bucardam. NL.2 174 gum xl go~is e!. amplum in plano palmis xii et plus et io
a.1217 pretio unius muli bucardi qui habet reita zunecta buca palmls XVII . BSL 3 13 n. a.1 190 naulizamus bucium
cambe dextere anterioris. novum nostrum in viagio romanie . FNU 103 a.l197 sa-
L bochiardus. bucardinus.burcardus. no eunte meo bucio armato in quo ituru s, SUffi. NB 48
bucardinus agg. "di colore del pelo di mulo" a.1198 non vendam nec alienabo aliquid de meis bu-
NL.l 28 a.1203 unius muli nigri bucardini . FNU 202 ciis ... - ipsos bucios. BSR 306 a.1209 qui venerunt in
a.1212 mulam unam bucardinam. bucio qui nuper venir de provintia ho nerato salis. BSR
L bucardus. 352 a. 1214 quia medietas honeris seu carrici unius buci
bucasinus sm. "boccaccino" est ipsius raimundi restagni, et in ipso bucio marinarii xv
SSL 208 a.1336 una petia de bucasi no de opere cipri. fuerunt. BSL 316 n. ca.1214 akherius de vulturi fatetur
L bocasinus. habuisse a baldo galuzio octenam unius bucii qui dicitur
buccasuta cognome caput auri, cum quo bucio vad it ultra mare. LMS 2
CNM 135 ca.1204 (Sav.) baldus buccasuta. a. 1222 locamus et nauliamus tibi bucium unum iuris no-
L sutus. stri. BSL 316 n . a.1225 bucc ium . .. guamitum de xiii.
bucca verobii cognome marinariis .. . in quo promitlit deferre in ianuam madia
DRG.2 14 a.1200 (Gen.) a te girardo bucca verobi.i. lxxxv grani. CGS .2 292 a. 1226 bucium tuum de remis
bui 181 buga

viii. cum vela i. et tenda el. fersis. BSR 454 a.1228 de buellaria agg. "(arte) dei cordai,fabbricanti di cor-
grano delato in galeam vel bucium vel in aliquo Iigno de di budello"
quod non sit navis magna ... pro quolibel qui veneri! in LG. 601 a.1403 laborare ... artem buellariam, pro facien-
quolibet ligno, sive esseI navi sive bucius sive galea. do cordas que appellantur [spazio bianco] sive buellas.
BSL 316 n. a.1245 bucium unum dictum sanctus nico- L buellus.
laus. BSL 316 n. a.125 I ego ugo barIa de varagine no- buellus sm. "budello"
mine meo et sociorum meorum bucii de archatis qui dici- SSA 139 a.1345 (Sav.) pedes, corate, mincie, auricule et
tur sanctus jacobus naulizo vobis ... prediclum bucium ... buelli. LG 435 a.1383 arte m buelorum pro faciendo cor-
paratum et expedilum cum marinariis triginta et cum tri- dam ... laborare.
bus servicialibus, inbter quos marinarios sint balisterii L botelus. budellus. buella. buellaria. sbue1are. D blu.
decem cum balistris, et alii marinarii viginti sint muniti buellus cognome
ad ferrum, cum ancoris octo. BSR 432 a.1256 pro quali- SRB 42 a.1188 (Sav.) ponzo buellus. SRC 207 a. L272
bet persona veniente in nave, sive bucio, sive tarida, sive (Sav.) baldoini bueHi. MIA 93 a.1302 (Sav.) ialni bueHi
galiota, sive sagitea. PTS 45 a.1258 (PortoY.) bucium de saona.
unum et sarciam eius. BSL 312 a.1269 confitemur. .. nos (de) buherio cognome
a te habuisse et recepisse in acomenda unum bucium no- DDG 291 a.1376 in vacheta anthonii de buherio.
vum quod dicitur santcum spiritum. BSL 317 n. a.1263 buesus sm. "bucio"
buccium unum de archatis qui dicitur sanctus johannes. BSL 315 n. tempore almerci regis venit comes ~alte~s
VFD 36 a.1306 navim vel galeam, bucium seu lignum de montebeliart in terra jerosolymitana et armavlt qum-
aliquod. DSP 93 a.1436 item pro qualibet barcha ganze- que galeas et duos buesos.
ra sive bucio seu aliqua alia barcha (PAC 15: questa L bucius.
l'ultima citazione del bucius in ordille di tempo). bufalus sm. "bufalo"
JAN.2 249 sg. BSL 3 12 sgg. PAC 15. BR 560 sg. PIA LJ.2 184 a.1288 de corio bufali denarios vi.
51 n.92, DUC.1 792 S. V. bussa: a similitudine pyxidis. L bufarus.
ALN 93: probo origine araba. DEL] 625 it. bue io "etim. butTarinus agg. "di bufalo"
incerta" . DNB 58: .;- bucius agg. !'vuoto" : "forse naviglio PLS 466 a.130 l quantitas ... de coriis bufarinis.
"vuoto ", scoperto, senza coperta e sovrastrutture". L bufarus. D buffalino.
L bucia. buesus. bussa. bua. buzius. bussus. buzus. bu- butTarinus cm. "fomwggio di bufala"
tius. bUIS. D buzo. DDG 859 a.1377 pro cere et buffarinorum per f. .. .
bucius cognome bufarus sm. "bufalo"
CGS.2 71 a.J 162 bonus johannes bucius. CDG.3 L99 a. 1201 et porci et bufari. DAA 69 a.1279
bucius navis sn. "variet di bucio" coria xxiv buffari.
BSL 317 n. a.1250 bucium navem meum quod dicitur PIA 67 n.20: < arabo.
sanctus stephanus cum marinariis lriginta tribus et cum L bufalus. bufferus. bufarinus. D buffaro.
armis et balestris iis pertincntibus. bufarus n.p.
cf. BSL 314 n. s.xvii. (Ven.) buzonavis. OSM 131 a.1190 bufarus saragus.
bucius orlatus sm. " variet di bu.cio, rialzato da un L buferius.
parapetto oltre la lillea della coperta per accrescerne le butTatorem top. (Celle)
possibilit di carico" CCS 55 a.14l4 a buffatore eundo.
DNB l7 a. 1182 pro quarlerio buci orlati. Dbuff
DNB l3, 16. buferius cognome
bucorerium sn. "gorgiera" GC.298 a.1191 ansaldo buferio.
PLC 69 a.130 I cervelerias, maciam, targiam una m cum PIA 67 n.20: < arabo.
duobus bucoreriis, scutum cruciatum. L bufarus.
L bocholerium. butTerus sm. "bufalo"
bucramus sm. "bucherame" DAA 73 a.1279 daremos ... implicatos in indicho, coriis
CA 595 a.1292 paviJone cum bucramis. bufferi, pipere ...
L bocheramus. L bufarus.
budellus sm. "budello" buffetum sn. "armadio, credenza"
ACM 53 a.1396 (CalT.) cl quod predicl beccarii non pos- VCB 179 a.1239 (Bonif.) bufffetum unum (elencato fra
sint vendere ad pesum aliquam minzolam, figutum, col- attrezzi e mobili da cucina) GR 2.29 (Nizza) it?m unum
lum, budellum aliquarum carnium .. GR 2.17 (Sospello) buffetum seu dracetorium.
vendere tencatur ... rostetum cum budello. GR 52 a.1682 FEW.1 594 sgg.
(Bobbio) non vendat ad pen am cum dictis camibus bu- D bufello.
dellos, grugnos seu m3xillas, pedes, ungues, jecur, rnil- buffonus sm. "buffone, saltimbanco"
zam, nee gardiglionum. BBG 53 a.1344 f 100 pro buffonis.
L buellus. buga sf. (ittiol.) "boga, ghiozzo (Boop~ boops~" .
budronem/ budronus sm. "boldrone" ICG.6 343 s.xiv. de cesta bugarum vel aborum plscmm.
NL.2 283 a.1225 cantaria budroni xxviii. NL.2 344 CVB 48 a. 1468 (Vent.) bughe mediocres ... bughe co-
8.l225 somas xii budronum. lecte.
L boldronus. L boga. bogua. buga(ra). bugia. D buga.
budusco cognome buga cognome
RCA 154 a.1140 iohannes budusco. HSL 18.278: cf NL.I 192 a.1203 vasallus buga. FAF 276 a.1267 johan-
Q.prov . a.1355 bodosca "resto di cera nella pressa del nes buga batifolium. DRG.3 709 a.l268 vivaldus buga
miele" (etim. sconosciuta). de arenano. FAG 59 a.128] bonusmelior buga de
bue Ila sf. "budello; corda farra di budello" arenano.
PLP L50 a.1250 (Sav.) excutiam buellas ei de ventre. buga(ra) sf. "bogara, rete per pescare le boghe "
LG. 601 a.1403 laborare ... artem buellariam, pro facien- PPV 86 a. 1370 (PortoY.) piscatores gororum riasarum
do cordas que appellantur [spa zio bianco] sive buellas. tremaiorum buga(ra)rum et cum canis.
L buellus. D bela . L buga. bugaria.
buga 182 buie

bugaria sf. "bogara, rete per pescare le boghe". buiachesius cognome


RVN 128 sg. s.xiv (Noli) quaelibet barcha buganaru m NL.l 169 a. 1203 jacobu bui achesiu
- quandocumque piscatores piscant ad bugarias. Cf. AGS 77 g. sardo buiakesu "milite addetto alla guar-
L abbugaria. buga(ra). D bugha. dia del corpo del giudice" < gr. nUl.aoxo "guardiano
bugarollus sm. "paiolo per la lisci via" della porta ".
CPB 242 a. 1388 (Bobbio) item bugarollum unum pro fa- buhimghame top. " B/lckingham"
ciendo bugatas . DRG.3 1135 a.13 15 fratris domini bonifacii de salvaris
L bugata. archidiaconi buhimghame.
bugata sf. " bucato" buiolus m . "secchio"
FCD.277 a.1276 cevalium unum pro bugata. CPB 242 GG .2 383 a.I.206 buiolum i. de libri Il .
a.1388 (Bobbio) item bugarollum pro faciendo bugatas. L boiol u .
L buata. bugarollus. D bugata. buionus cognome
bugatare vb. "abburattare" . . ZAC 124 a.1287 (A lb .) tho ma buionu . CAT 144
SSA 253 a.1345 (Sav.) fecerunl dielam fannam bugalan a.1326 (Alb.) martinus buionu .
per quandam feminam . .. et buatata diela farina.... PVP L bulire. D bug. prebug.
229 a.1451 ciacium unum septe pro bugatando fannam . bulla sf. "bolla, sigillo"
L bualare. bugatellum. buratare. SRC 86 a. 1251 (Sav.) bulla plumbea ... c um seta ialna et
bugatasius n.p. virmilia pendenti . LJ . I 1279 a. 1258 carta bullata bulla
CGS.I 16 a.1155 bugatasius. plumbea. FfL 320 sg. a.1404 (Sav.) et non possit . .. ali-
PGM4. qua persona ... (fan miuere vel portare ... extra c ivitatem
bugatellum sn. "buratto" . et posse saone aliquem pannum ... ni si prius dictus pan-
LEM 234 a.1238 bugatellum unum , cerneglUm unum. nus vel dic ti panni revisi fuerinr... et bullatos c um una
LEM 262 a.1259 ilem unum bugalellum. SSA 254 bulla plumbea cum marcho comuni s aone in ea fixo.
a.1345 (Sav.) fecerunt diclam farinam bugatari ... ad MSB 180 a.1427 litteras apo tolicas ... veris bulis plum-
unum bugatellum boeonen fornarii . CSS .299 a.1435 beis cum cordulo canapis more romane curie impendenti-
(Sanr. ) si . .. feeerint pane m album, vel alblOrem quam bu s bulatas. MAS 2 18 a.1466 bullare in capite ipsorum
consueta sit ad bugatellum causa vendendi. pannorum ac margini bus bulla plumbea in qua sculta sit
Cf. HB 113 sg. a. 10mb. a.1370 bugattum. imago ienuini aurei. OMC 486 2Jxv habentes bullam au-
L bugatare. D biigattu. ream sive litteras virmili as a domino imperatori romano-
bugea top. rum .. . a presenti comerihio sint exempti.
RCA 9 a.1143 omnes naves que venerunt de ultramare . .. L bullare. buleta. bullus.
et de affrica. et de tunese. sive de bugea. et de almaria. bullare vb. "marchiare, sigillare"
bugella top. "Biella" COG.2 93 a.1168 cartam bullatam proprio sigillo ... in
PTC 54 a.1265 bugella: gallico? eade m carta . . . plumbeo bullata sigillo. BSL 184 a.1253
bugerius cognome 101 argentum ila bonum si.c ut est de liga montispesulani
NL.1 114 a.1203 oliverius bugerius. et bu1atum . .. U .l 1279 a.1258 carta bullata bulla pLum-
L bocherius. bea. DAF 31 a. 1300 bissantios . .. compulatis ipsis mar-
bugetum sn. chis argenti sexaginta ... de li ga veneta videlicet proiectis
GR 2.17 (Bobbio) guarnaca de femina si ne bu sto cum in ligis bu1atos. SrG 348 a. 1341 per apodixiam bullatam
bugeto.
bullo comergiorum ianuen ium . FIL 320 a.1404 (Sav.)
bugia sf. (ittiol.) "boga"
bullatos ... una seu cum una bulla plumbea cum marcho
LM 197 a.1268 (Nizza) in cala traynorum sive recium
comuni s saone in ea fixo . BBG 503 a.1414 per cedu-
bugiarum. lam ... bullatam eiu annullari "igillo. MSB 180 a.1427
L buga.
mandavit litteras apostolocas ... veris bulis plumbeis cum
bug10lus sm. "secchio"
cordulo canapis more romane curie impendentibus bula-
NL.1 316 a.1210 boglolum i. quod ponderat lib.v.
L boiolus las. MAS 218 a. 1466 bullare in capite ipsoru m panno-
rum ac marginibus bulla plumbea in qua scu lta st imago
buglolus n.p.
ienuini aurei . GR.2 . 17 a. 151 9 (Sarz.) portaverit (vinum)
NL.2 79 a.1216 in domo bugloli magistri axe.
in barili bus non buLati s.
bugna top. (Sav.)
L bollare. bulla. bullus.
SRC 161 a.1263 (Sav.) campos tres iacentes in bugna.
bulcarinus n.p.
SRC 364 a.1297 (Sav.) allium campum in bugna
PIA 68 n.21 : < arabo.
L bugnone. D bugna
bugna cognome bulcasseme n.p.
SRB 350 a.1407 (Quil.) daniel bugna. PIA 68 n. 23 < arabo.
D bogna. buldimen sn. "immondizia"
bugnareuml bugnarium sn. "involucro, fardel/o" GR 29 (Casanova) non debeat facere buldimen iusta fon-
GG 84 a.1201 ballas ii. fustaneorum et bugnarium i. indi- temo
ci . .. predictas ballas et bugnareum ... buldius sm. "bo rdo, tessuto vergato"
L bugnetus. PVP 275 a.1488 strapointeta una buldii.
bugnetus sm. "involucro, fardel/o" L burdus.
OSM 78 a.1190 do tibi pro isto debito in pignus ... v. bu- buldronus sm. "boldrone"
gnetos grane. FCD 1.164 a.1268 (buldroni) qui appellantur busegi.
L bugnarium. L boldronus. busegus.
bugnoni top. bulentinum sn. "bo/emino, len za mo rta munita di
LJ .1 5 a. 962 usque in cipo. usque in bugnoni . LJ . IO molti ami"
a.1038 u'sque in monte qui dicitur bugnoni. TAL 40 n.96 RVN 120 s.x iv. (Noli) quilibet civis qui pi scatus fuerit. ..
s.xiii .-xiv. (Alassio) castrum bugnoni . ad bulentinum.
L bugna. D bignn. bugnn. L bolendinum. D bulentn .
buie 183 bura

buleta sf. "bol/ella, dichiarazione di ufficio" (Portov.) orale unum sede et bunbecii. oralia duo lini et
LJ.2 740 a. 1365 sine bul eta eu licentia curie regie. bunbecii.
BBG 499 a.14 14 pro dictis officialibus et subscriba bul- L bombecium.
letarum. BBG 504 a.1427 pro officia le bulletarum cum bumbeUum sn. "cotone"
uno subscriba. OSP 122 a. 1466 domunculam unam posi- CLS 8 a.1212 pro pretio bumbetti nostri.
tam prope officium bulleLarul11. L bombecium.
L bulla. bunda sf. "sponda, ciglione"
bulferagius n.p. CCL 58 a.1338 (Lavina) subter bundam terre iohanne
PIA 68 n. 24: < arabo. magleti ... sicut vadit bunda. GR 29 (Pornassio) semina-
bulfericus n.p. re infra hos confines, videlicet a bundi s et a parata.
PIA 68 n.25: < arabo. REW 1392 gall. *bunda "te rreno". FEW 1.626. PSP.;-
bulga sf. (lat. class.):borsa di cuoio lat. fundus (lig.? cf. bodincus =profundus, Plin.n.h. 3.22),
MUI 140: blgera. G.FLECHIA . AGI 2 ( 1876) 329, cf. to- REW 3585. ALE 53. SED S.V. bound "boundary, limit":
se. bolgia. A:PRATI, AGI 17 (1910) 398 ' ID 15 (1939) celt.? cf. tardo lat. bodina "confine", ingl. s.xiii. bound
190 sg. REW 1382. G.ROHLFS , ZRPh 48 (1928) 437. "landmark" ; a.fr. bOllne, ingl. a.13 13 bunne "confine".
FEW.1 605 . SPS 130. L bonda. bondelia. bondum. bronda. D bunda.
L bouge. burnea. bunda sf. "ceppo"
bulgarum sn. "elemen to topon. in area it. nordoc- GSB 10/ a.1577 (Baiardo) homines scindent.es ... bunde
cid." ultra fronde et manicos.
G SERRA, RSL 9 ( 1943) J2: burgulus "burgus ", caslel- Cf ROC 147 (Civezza) resbund "porare".
lumparvum" D resbund.
L bulgarus. burgarus. bune eta sf. "sacca, invoLto"
bu]garus n.p. GR 86 (Mon.) bunecta una pIena de robba.
SRB 29 a.1198 (Spotorno) ex parte autem naulensium iu- L bunetta.
raverunt isti .. . bulgarus ... bunetta sf. "sacca, inl'olto"
BG 120 s.xi i. (Sav.) turris vetula filiorum bulgari. GR 29 (Mon.) bunetta una in qua erat tunica una et
L .bu1garum. burgaria. burgarus. cappa una.
bulire vb. "fondere" L boneta. bunecta.
LG 443 a.1383 deputatus ad ro mpendos et buliendos an- buolario top. (Sanr.)
nulos pensarum. Lll IO a. 1038 et usque in l11esadomnica descendente
L bolire. faylabulir. D bug. per buolario.
bulnetia top. (Vernazza.?) L bedaliul11. bialare.
BeB 126 n. buoli top. "tessuto (citt di provenienza)"
bulsa sf. "borsa" LG 784 a.1406 buoli, computata volia in qua est involia-
BSSAI1 1 (1934) 78 a.13 12 (A lb.) quandoque melius est tus.
expendere quam bulsam clau am te nere. buorcus sm. "gemma, germoglio ?"
L bursa. bulasica. GR 29 a.1274 (Castellaro) item de quolibet ficu de testa
bulasica n.p. sive habeat p1ures buorcos, sive nullum.
PIA 68 n.22 a. 1 188 marinus bulasica. bura sf. "inondazione"
L buI sa. bursa. ZTA 37 a.1383 bure seu aque magn um dampnum impen-
bulsanetum / bulzanetum top. "Bolzaneto" dunt teITis . ZTA 38 a.1386 bure sive diluvia aquarum.
PAC 7 a.1158 bulzaneti. LJ.2 907 a.1382 in valle pulcif- D buria.
fere loco dicto bulsanetul11. SRC 689 a. 1406 eundi habi - burra sf. "borra, stoppa, prodotta dalla cimatura dei
tatum in bul zaneto. tessuti di lana"
L . bolanetus. bolenetum. boanetul11 bulzanetus. D bO- LJ.l 71 a.1140 de sacco bUffe den ar io s q uatuor.
saniJu . DRG3 .854 a.1297 lib. duo milia .. . que sunt implicate in
b,lzanetus n.p. racione mee burre. LG 701 a. 1406 utrum predicta (co-
PIA 68 n.26 < arabo. pertoria) sint pIena bombice, bUITa,stuppa seu alia re qua-
L bolanetus. bui anetum cumque.
bulonem m. "bolzone, macchina da guerra" REW 1411.
OS 44 a.1194 illi vero de volta ... inauditum composue- buragius n.p., cognome
runt instrumentum , vehementi ssim um quidem in turri LJ.1 732 a.1224 petrus buragius. MIA 82 a.1263 bura-
oberti de grimaldo et in nova tutti oberti spinule ligneul11 gium. LJ.2 192 a.1289 iacobus buragius.
instruxerunt bulonem cum quo vi , cunctis videntibus, D boragio.
turrim novam . .. pe rforando in max imam partem de- burancho top. (Bardineto)
struxerunt et corrui fecerunt. BBB 28 a.1479 (Bard.)
IVI lavo vi.fig. xxxiii .il disegno, dal ms, c.II I 8. D burallcu.
bullus sm. "bollo, sigillo, marchio" buratafarina cognome
SIG 348 a. 1341 per apod ixiam bullatam bullo comergio- CGG 140 a.1260 (Porto V) uxor quondam bennati bura-
rum ianuensi um. GR.2 17 a. 1519 (San.) ponderet cum tafarine.
ponderibus . . . bullati de marco vel bullo comunls sarzane. L buratare. buratus.
L bull a. bullare. buratare vb. "buratlare, setacciare"
bumbacilis agg. "di cotone" SSA 259 a.1330 (Sav.) fecerunt ... buratari dictum gra-
VCB 40 a. 1238 (Bon d.) palucellum unum bumbacilem num ... - ipsis farinis buratatis ad buratos solitos. PVP
grossum. 296 a.1492 pro . .. una vegete ad buratandum.
L bambaxilis. bombeciul11. L aburactare. bugatare. buratafarina. buratatus. buratus.
bumbecium sn. "corone" buratatura sf. "setacciatura"
GVG 119 a.1254 pro precio bunbecii. MSG 292 a. 1255 GSS 128 a.1330 (Sarz.) expensis et avariis macinature,
quod in dictis purpuri s el panis appollatur. . . bumbecium buratature, cocture (panis).
fi1um et lanam. quod esse non debet. CGG 329 a.1262 L buratus.
bura 184 burg

buratatus agg. "bu rattato" . . burdus agg. "di piccola dimensione"


GSS 128 a.1330 (Sarz.) fiat panis venalts de fanna bene TL.2 227 a.1463 de galei ... respondemu utiliores futo-
burattata. ACM 55 a.1396 (Carr.) panis venalis de farina ras galeas subtilles. tamen si nt ut vulgariter diC<tur ali-
buratata bene coctus. quanto burde sive mediocre .
L buratare. L bastardus. bordu .
buratus sm. "buratto, setaccio" burea cognome
SSA 259 a.1330 (Sav.) ipsis farinis burata~~s ad buratos ses 299 a.1530 (Sav.) in bemardo burea.
solitos. PVP 296 a.149 l pro uno burato d.vll. L boletus.
L buratare. buratatura. D buratu. burellurn sn. arnese da pesca"
buratus sm. "tela rada" .' GR 30 a.I773 (Levanto) nulla per ona audeat ponere bu-
CPB 245 a.1388 (Piac.) item brazias qumquagmta bura- rellum. sive aliquod retinaculum ad ipsam Jogiam.
burelus m. "stoffa di lana grossolana."
torum.
D burato. DDG 250 a.1376 pro pannorum burelorum ballis ii.
burax top. (Sav.) . L boreUu .
SRB 187 a.12l9 (Sav.) terras et vineas quas habet IO bu- burga sf.
rax et in carraria et in vallegiis. A.FERRETIO, DL 51 a. 1264 osbergulU unum, caligas ferri
cum bragoneri is et burgis duabus.
SCT 177. burgantem top. (Diano)
L vuraxum. D buraxa. buraxi. . .. FCL 61 s.x.iii. de villa burgantis . IVI: a.1748 borganzo,
burbiurn sn. "quartiere urbano [fatto su subur~!UmJ
U.2 809 a.1374 et castrum famaguste eum burbus et su- od. burga.nsu .
L burgus D borganzo. burgansu.
burbiis. burgaria top. "Bulgaria"
burbulia cognome
U . l 1282 a.1259 oetone burbu1ia ... de saneto rornulo. SIG 382 a.1330 ad dominum fedixc1avum (= Suvestilav)
dei gratia imperatorem et dominum burgarie.
D burbugin. . " L burgarus.
burcardus agg. "di colore del pelo di mul~ .. burgarus cognome
NL.2 Il a.12l6 pretio unis muli baieti burcardl stellatl In
SRB 205 a.1225 (Sav.) vivaldum de petro de burgaro.
fronte . BNA 87 a. 1259 (Vent.) a te jacopo de burgaro. CAT 139
L bucardus. a.1326 (Alb.) guillelmus enricu s burgarus. DDG 228
(la) burdighea top. "Bordighera" . . . . .. a.1376 johannes burgarus.
RH 38 (1983) 2.35 a.1470 in territono VIOtlmlhJ, loeo L bulgarum. bulgarus. burgaria.
dieto la burdighea. burgensaticus agg . "bo rghese, Libero (vs/ feudalis)"
L burdigheta. GR 30 a. 1304 (Mon .) domos et possessiones ... in burgen-
burdigheta top. "Bordighera" satieas ... gratiose reducimus, et in totum eximimus a nexu
CVB 33 a.1254, 1258 obertus porrus de burdigheta - cuiusque feudalis oneris. cen us, redditus vel affictus.
a. t 260 pau1us prepositus. sancti amp~lii de. burdig~eta. - L burgesia. burghesaticum .
a.1470 loco dieto la burdlghetta. - lO capite burdlghette. burgensem sm. "borghigiano"
L bordigol. burdighea. burdigueta. D bordiga. DMC 263 a.1409 elligere quatuor bonos sindacatores .. .
burdigotus n.p. quorum duo sinI. cives ianue. reliqui vero sint burgenses.
GVG 303 a.1290 obertinus de vicheria gener quondam burgensem sm. "cittadino"
burdigoti. GR 2.17 a.1219 (Sarz.) si aliqui burgensis captus fuerit
D burdigottu. vel detentus in persona ab aliquo nobilitatis .. . - omnes
burdigueta top. "Bordighera" burgenses teneantur peci ali juramento. RCP 70 a .1245
TMV 67 a. 1258 (Vent.) burdigueta. BNA 77 a.1259 (Sarz.) sicut ali.os burgense de sarz(ana). RL 203
oberto gaia de burdigueta. BNA 122 a.1259 g~illelmus a.1272 (Penna) non possit ponere penam alicui burgensi.
barberius de burdigueta. eVB 33 a.1262 (Bomf.) ober- PRV 42 .a.I.295 (San.) et quod ipsi homines volunt esse
tus baaluchus de burdigueta. et fieri et admieti in burgen es et castellanos predicti 'c o-
ABD 7 sgg. munis burgi et castri. GSS 97 a.1330 (Sarz.) burgensis
L burdigheta. sarane sit. .. quilibet qui sarane natus siI et qui sarane
burdonus sm. "bastone, asta di uso cerimoniale" habitaverit ultra unum annum. SIG 348 a.1341 exceptis
IVe 373 ad a.1222 et omnes habebant sclavinas crucibus ilIis qui se facerent burgenses in terris ianuensium
insignitas, et burdonos et scarsellos. GR 2.24 (St.Pons) TL.2 465 a. 1467 dissentionem inter burgenses illos se-
item crucem de argento a1bam cum c1avello, cum quo minare. TL.2 486 a.1467 : lettera inviata dai protettori
iungitur in bordono de argento. del Ba,,;co di Sa~ ~iorgio ai burgensibus caphae (mag-
DUC.1.707. giorenti genovesI di Caffa).
L bordonus. D burdn. CHI.l 42 "chi abita il borgo e gode delle franchigie con-
burdusl -m smln. "tessuto a righe di diversi colori; cesse dal conte ai borghigiani".
coperta di tale tessuto" L aborgensare. burgensat.icus. burge ia. burgus. D bor-
CNM 57 a.1205 (Sav.) matarasum i. et burdum i. et sacco- ghexi.
num i. CGG 324 a.1262 (PortoY.) cultram de burdo usatru:n. burgesia sf. "stato giuridico di burgensis"
DAA 73 a.1279 in indicho, coriis bufferi, pipere, bocharams, U .l 857 a.l228 (Gen.) non recipiemu aliquem de cetero
burdis. SSL 211 a.1336 una pecia de burdo scacato. PCC in habitaculum vel burgesiam in massilia.
142 a.1353 (Sav.) item copertorium unum de burdo. CPB L habitacuJum. burgensaticus. burgensis. burgus.
241 a.1362 (Bobbio) item unum lectum cum una cu1tra de burgetum top. "Borghetto (Vent. )"
burdo. OGM 105 a.1370 coppertoria burdi viii. DDG 762 CVB 44 a.1257 (Vent.) in vallebona supra burgetum.
a.137 pro ... burdorum septe torsello i ... ASD 64 a. 1381 L burghettum. burgus.
item meysaretum unum burdi parvum. ePB 245 a.l388 burghesaticum sn. "stato giuridico di burgensis"
(Piac.) unam cultram a dicto lecto de burdo LG 646 a.l404 PRV 42 a.1295 (Sarz.) ad petendum et recipiendum bor-
quod in copertoriis de burdo novo supponatur tela nova. ghesaticum et castellanatic um ... et quod ipsi homines
PVP 220 a.145 I copertorium unum burdi de alexandria. voJunt esse et fieri et admicli in burgenses et castellanos
BVP 84 "voce araba: "stoffa variegata" predicti comunis burgi et castri .
:. '.:-iurdus. bordatus. buldius. burlus. L burgensaticus.
burg 185 busa

burghettum top. "Borghetto (Vent.) " burnia idro ''fiume Bormida"


CVB 44 a.1470 (Vene) in ecc lesia sancLi nicolai de bur- CAC 131 a.1179 (Sav.) a f1umine bumie usque ad pedem
ghetto. montis.
L burgetum. D borghetto. L burmiole. D bormida.
burgimagister sm. "borgomastro" burro top. (V. Bormida)
TL.2 82 a.1460 liueras burgimagistrorum, scabinorum et CHAR 334 a.999 (Sav.) cario. cremenna. montem burro.
eonsulum brugiarum (di Bruges). CHAR 403 a.l014 (Sav.) et terra de ponte quanta ad
L burgus.
sanctum eugenium pertinet monte burro.
burgium top. "Borgio" D born. buratto.
SF 132 a.1351 (fin.) si ndicus compagne burgi. bursa sf. "borsa"
L borgio.
GVG 302 a.1289 (Gen.) catharine uxoris mee rica;natri-
burgorus sm. "erica, arbusto" cis bursarum. DAF 98 a. 1300 bursam de seta vIOleta.
CSS 232 a.1345 (Sanr.) lignamina burgororum et armoi- CPB 245 a.1388 (Piac.) item sex bursas de veluto. DSP
Dorum.
57 a.1487 neque burse neque burselini. GR 89 (Arquata)
Cf GR 27 a.1618 (Garlenda) arbores armorinorum, bru- bursam vel scarsellam aut corrigiam.
gorum vulgo scovi .. .
L brugus. L borieta. borsetus. borsotus. bulsa. bursaria. bursella.
burselinus. burseta. bursi tus. imborare. largabursa.
burgus sm. "borgo, borgata suburbana"
D borsata.
PSP 70 (Vegezio, s. iv.) castellum parvulum quem bur-
bursaria sf. "tesoriera (in un monastero)"
gum vocant. SRB 57 a.1059 (Sav.) nec ullam alberga- PSM 397 a.1465 (Noli) per manus abbatisse aut bursarie.
riam de castello nec de burgo nec de civitate si facta fue-
rit non requexiero . ..- saximento personarum et domo- L bursa.
bursarius sm. "fabbricante di borse"
rum in castello vel in burgo vel in civitate - extra pre-
BSC 315 ante 1424 et pro bono et utilitate arcium corri-
dieto castello vel burgo vel civitate. RSC 245 a.1143 ali-
quis homo habitans in civitate, vel in burgo, vel in castro. giariorum guanteriorum bursariorum in civitate ianue.
COS.2 117 a.1 163 pro nona unius domus pro indiviso L burserius.
que est in burgo in qua ipse habitat. CGG 28 a.1259 burseUa cognome
(Portov.) ante via publica sive burgus et retro litus maris. SRB 65 a.1179 (Sav.) willelmus bursella.
LG 246 a.1363 in pieno generali et publico parlamento L bursa.
ae universitate hominum eivitatis ianue, burgorum et su- burselinus sm. "borsetta, borsellino"
burbiorum. DSP 57 a.1487 neque burse neque burselini.
REW 1407. BIO 14. SON 278. PSP70. ASS 25. L bursa. bursella. borsetus.
L burgantem. burgensaticus. burgensis. burgesia. burge- burserius sm. ''fabbricante di borse; cognome"
tum. burgimagister. D burgu. NL.I 105 a.1203 uxor alberti burserii. PCC 113 a.1327
burgus top. "Borgo" (Sav.) morenus burserius. PC 320 n. a.l403 ars burserio-
SRC 669 a.1405 (Qui!. ) in villario burgi. NTS lO a.1469 rum.
(Sav.) burgum porte vilani . L borselerius. bursarius.
D burgu da bassu . burseta sf. "piccola borsa"
burgus novus top. "il quartiere pi settentrionale di SSL 212 a.l336 una burseta eum aliquibus peciis de ar-
Albisola Superiore" gento. CPB 245 a.1388 (Piae.) item ~u.od~cim bursetas
U .l 1176 a.1253 (Sav.)coheret .. . superius iUi de burgo medioalanenses ... item duas bursetas npI (dI refe).
novo. CPB 253.
PAA220 L borieta. bursa.
burgus sancti lohannis top. "a monte dell 'antica bursitus sm. "borsa, borsetta"
cinta muraria di Savona" CPB 245 (Alb.)1388 (Piac.) item duas duodenas bursito-
SSA.2 27 a.1345 (Sav.) burgum sancti iohannis. a porta rum inter magnos et parvos.
sane ti iohannis usque ad terram domini pauli sachi, in CPB 253 sg.
qua habet molendinum. L borsetus.
D burgu d'alu . burrus sm. "burro" .
burgus sancti spiritus top . " Borghetto Santo SSL 217 a.1336 una pignata cum buro. ICG.6 158 S.XIV-
Spirito" xv. pro quolibet cantario ... cavialis et burri.
CAT 116 a.1326 (Alb.) de burgo sanctis spiritus. L butirus.
burriolus cognome burzius cognome
BO 120 s.xii. (Sav.) turris W(ilIelmi) burrioli. LJ.l 684 a.1223 petrus burzius.
burim sf. "aratro" bu sn.
NB 63 a.1198 cum 1010 mobile quod in ea domo habeo LMS 413 ca.1222 ego te incanto ... de saiton de laxerton
preter . .. medietalem de duabus buribus et de duobus ar- de striis de bu de scorfano ...
eibus. ADT 12 sg.
burlus sm. "tessuto vergalo, a righe" busa sf. "sterco di animali" .
LEM 262 a.1259 copertorium unum de burlo. RL 203 a.1272 (Penna) et invenerit aliquod indiciu~ (dI
L burdus. un animale smarrito) .. . de comibus vel busa, vel osslbus
burmiole top. (Alessandria) vel de pelle.
CAC 163 a.1179 (Sav.) in territorio rovereli ubi modo di- D buza.
citur alexandria, in loco qui dieitur burmiole iusta sanc- bua sf. "bucio" . . .
tum andream. - in burmioli s de sancto andrea iuxta CAC 139 a.1179 (Sav.) de precio bue quam el vendldl-
a1exandriam. muso
L bumia. D bormida. brumiolo. L bucius.
burnea sf. "recipiente cilindrico di maio/ica" bussa sf. "bucio"
PVP 248 a.1458 burnea una terre de maliea. DUC.1 792 "navigli genus grandioris, a similitudin e
PVP 116. pyxidis" .
L bulga. L bucius.
buza 186 busi

buza sf. "imposta sul peso delle merci" buscea n.p.


LI.I 406 a.ll92 dono vobis libertatem cantari i buze et MIA 75 ca. I 270 (Sav.) bu cea de legino.
modi i et omnium aliarum mensurarum in ryro. L bu iu .
REW 1193.b. buskereJlus n.p.
L bozellum. CA 595 a. 1292 item in una barga p r bu kerellum ... -
buacana cognome per manum bu kerelli.
BNA 110 a.1259 (Vent.) terra verdilie buacane. L buscarellu .
buzaccarinus cognome buscherium n.
PIA 69 n.29: < arabo. CAC 483 a. 11 8 1 (Sa .) et u\citnun unam et cuxinum et
D bozzacarn. linol et. velatam meam et bus henum.
buzalla top. "Busalla" buscheta sf. "sorta di gioco"
RCA 218 a.1019 in buzalla. RLC 72 a.1.297 (Co io) qui lud rit ad aliquod 1udum, nisi
bualum top. (Sav.) ad capeletam et ad buschetam.
SRC 162 a. 1263 (Sav.) medietatem trium camporum in D biische.
bualo. buschivus agg. "boschivo"
L boaleum. bozali. D bossaro. LI.1 703 a.I223? pecia ... et e t boschiva.
buzana top. "Bussana" L boscatus. boschiu . boscho ti .
LI.2 3 a.1154 versus buzanam. LI.1 909 a.1232 de facto buscus/ -m min. "bosco"
buzane ... de castro buzane. GON 572 a.1189 (Noli) per omne partes predictorum
FNTG 17.1 04: *aebutiana, gent. rom., cf aebutius. PTR buscorum. PMS 39 a. 1189 (Sav.) nemora .. . quorum al-
46: buttius, abutius. aebutius. terum vocatur buscum de poltumo. GG 136 a.120 l se-
D bussana. de~enam de connio de busco qu i es t in monti bus de
buzanum top. (Gen.)
qulOto. MSS 206 a. 1207 alia pecia iacet ubi dicitur ad
GC.255 a.l191 in loco qui dicitur buzanum. buscum . ACM 83 a. t396 (Carr.) in aliquo busco seu ne-
buzarinus cognome more.
PIA 70 n.30: < arabo? L boscus.
busca sf. "scheggia di legno" buea top. "Bougie (Africa se/I. )"
ICG.6 11 s.xiii. fasciculi lignorum sc\apatorum sive bu-
scarum. CGS.l 33~. a. 116~ confes. u es.t e portare bueam tot de
DUC.I 791 busca: ligni seu abgoris stipes. rebus bonllohanm malfna trl 111 bombace. DRG.2 219
D busca a.1 ?27 apu~ bue.am. PLP] 28 a.1250 (Sav.) erat mari-
buscalea sf. "boscaglia" nanus tuus lO navI apud bueam.
BCG 40 a.995 item silvis buscaleis et ierbee seu pascuis. L.buzea. D boxia .
BCG 169 a.1064 et vineis .. . et erbis et pratis seu busca- buzea top. "Bougie"
leis cum areis suarum. PAC 14 a.1089 tems arabelis et CAF 28 a.1136 tenderunt uper bu zea m. CNM 121
erbis silvis buscaleis ... a.1203 (Sav.) hgnum predictum venit buzeam. CNM 179
Cf. COL 1249 a.970 (Milano) de silvis roboreis et stala- a.1205 (Sav.) et ivit buzeam et de buzea tunexim. LEM
reis seu buscaliis et gerbis. FAG 176 a. 1064 (Asti) cum 2.8 n. a.1251 bisancio novem ... miliarensium vel doble-
pratis seu buscaleis. norum Slcut currunt per terram bu zee. ORG.3 642
P.AEBISCHER, ZRPh 59 (1939) 417 -430. a.1262 ballas . .. agninarum de buzea.
L buscaliare. buscarea. D boschagia. L buea.
buscaliare vb. "far legna nel bosco" busecha f. "trippa"
RCP 173 a.1141 (Luni) ipsi burgenses buscaliabant toto G~ 30 (Novi) nulIu becarius possit vendere . .. busecham
anno in cunctis lignarninibus. ahquam eu panclam.
L boscare. buscalea. D biizzu.
buscare vb. "raccogliere sterpi nel bosco" busegerius cognome
GON 572 a. 1189 (Noli) usus buscandi ... ad usum bu- BG 120 s.xii (Sav.) turri bulgari bu egerii . CAC 141
scandi. LI.1 509 a.1204 buscandi. lignandi. glandandi. a.1179 (Sav.) anna, oror gandulfi busegerii. CAC 51l
L boscare. a.1182 (Sav.) gandu1fus bu egeriu .
buscare vb. "scortecciare" busegus m. " boldrone"
GR 30 a.1618 (Garlenda) si quis in olivetis et alienis ter- FCO.1 164 a.1268. (boldroni) qui appellantur bu egi
ris buscaverit, inciderit vel extirpaverit botias seu arbores busselelum sn. "va etto" .
olivarum ... NIS 356 a.1425 bu eletum unum de argento pro aroma-
L boscare busca. D busc. tibus.
buscarea sf. "boscaglia" L busuleta. buxola.
RCP 45 a.1066 (Luni) pratis, pascuis, silvis, buscareis buselJus cognome
cum areis earum. PAC 7 a.l 085 silvis buscareis. SRB 65 a.1179 (Sa.v.) ansaldu bu sellus. CAC 380
L buscalea. buscaria. a.1181 (Sav.) so~a fiha quon~am willelmi buselli de sao-
buscarellus n.p. na. BG 119 S . XII. (Sav.) tums ansaldi buseUi .
FCO.2 401 a.1 281 aldeta ... mater buscarelli de guisulfo. L boxellus .
CA 594 a.1292 de quibusdam expensis suis ... factis per buzellus top. (Quiliano)
manus domini buscarelli. LJ .2 19 L a.1289 loco ubi dicitur buzellus.
L buskerellus. D busela.
buscaria sf. "sfruttamento dei boschi" busenga cognome
RCP 173 a.1141 (Luni) de lite que vertebatur inter bur- ODG 601 a.1377 luchinu bu senga.
genses de sarzana et curiam de buscaria. D buxenga.
L boscare. buscarea. selvania. si1vaina. busihazaria sf. "gioco d 'au.ardo"
buscatus agg. "boschivo" CCS 104 a.1414 (Celle) ludere ad ludum taxillorum nec
LJ.l 509 a.1204 terras buscatas. aliquod ludum busihazarie.
.::. boscatus. L basihazaria .
busi 1.87 bute

busila sf. "bisca" bussus sm. "bucio"


CRA 71 a.1386 (Alb.) qui emel dictam gabellam (ludi si- BSL 315 n. a.1264 (Pisa) et quod antequam collent po-
ve basihazarie) possi!. .. tenere quandam busilam ubi- nent expensis diete navis plactas vel bussos in arno pr.o
cumque ei placuerit. recipiendo res et merces dictorum rnrercatorum ... can-
L biscazia. candas in dicta navi.
buzilium IOp. (Osiglia ?) L bucius.
5RB 360 a.1424 carcarum et buzilii. buzus sm. "bucio"
L boilium. GC 156 a.l1911ocat suum buzum.
businus sm. "bosso" L bucius.
BSR 243 a.ll92 atque annis singuli s viginli busmos (err. buta sf. "botte"
per businos) inserere. RCA 36 a.1143 et faciunt ea que necessaria sunt ipsi vi-
CfPAC 15 "non so cosa significhi bu. mos". neee. et in vindemiando et in pistando et ad butam depor-
L busius. busmu s. buxinus. D bozin. bosino. bozino. tando. BSR 40 a.1172 quando eril necesse laborare in bu-
businus cognome tis et vasculis curie que erunt super ipso loco ... - illas
CAC 144 a.1179 (Sav.) aicardus bu inus. butes. CNM 413 a.1205 (Sav.) et vinea cum domo ibi
busius sm. "legno di bosso" posita et tecto el ginzario et grais et butis viii. PTS 49
DOG 667 a.1377 per lb. cxl busiorum . DDG 671 a.1377 a.1258 barcha .. . cum orcias et ostes et duodecim butis.
pro busiorum ball a ... delata de provincia. - pro busio- L bota. butelluffi.
rum grosse cxxxX. DDG 874 a.1377 debet nobis pro bu- buta sf. "botte, unit di misura"
siorum in summa per f cxxxx ii. . CGS.2 204 a.ll64 butas duas ianue.
L bosus. buscea. buxinus. buxi.us. D biisciu. butana sf. "stoffa per iodere" .
buzius sm. "bucio" SSA.2 142 a.1345 (Sav.) in aliqua iupa seu copertono ...
CNM 44 a.1204 de preti o uniu s c ari ci buzji salis. CNM media m telam butane ponere non audeat. DDG 838
63 a.1205 buzium i. cum X. remi. a.1377 pro ... butane ballis ii.
L bucius. PIA 32 n.2. ALN 116: < arabo.
busmus en : per businus "bosso" L buttanea. butania. butaneus.
BSR 243 a.1192 alque annis singulis viginti busmos in- buttanea sf. "stoffa di cotone"
serere. PVP 279 a.l488 gonna una de buttanea a peci iiii.
PAC 15 : "non so cosa significhi" L butana.
L businus. busius. butaneus sm. "stoffa di cotone"
buzo top. (Roquebrune) PVP 279 a.1488 gavardina una butanei alba pro homo.
U.2 642 a.1357 pecia terre posite in guardiola alo buzo L butana.
que est zerba. butania sf. "stoffa di cotone"
busolla sf. "cassel/a" PVP 249 a.l458 pecia una butanie cotoni.
TL.3 665 a.1449 item pro busolla pro elemosina in festo L butana.
nativitatis domini buttare vb. "buttare, atterrare"
PVP 328 a.1507 pro precio ... unius bu sole pro salairolis. SOV 194 a.1428 (On.) de poena illius qui percusserit v~l
L buxola. buttaverit aliquem. GR 2.6 (Naticino) si butaverit alL-
busolina sf. "scato/ella, vaseUo" quam personam. GR 2.18 (Pornassio) de lapidibus non
PVP 311 a.1505 pro busolina triache . butandis seu proiiciendis per vias.
L buxola. D but.biit.
(de) buzono cognome butarius cognome
DDG 274 a.1376 in vachela pauli de buzono. BSR 407 a.1255 iacobus butarius.
L botarius.
bussora sf. "cassetta, scrigno"
PVP 251 a.1458 bus sora una argenti . butaticum sn. "imposta sulle botti"
L buxala. CDG.2 283 a.1182 drictum vini atque butaticum.
L botaticum.
bustus sm. "parte superiore del vestito; giacca" butea sf. "bottega"
CGS.l 92 a.1157 buslum meum et unam de camisiis ORG. 2 7 a.1200 in butea maloceHi. RSL 222 a.1288
meis. CGS.J 94 a.l157 brune baiule mee lego buslum et (Alb.) de non tenenda aperta butea... ASA 455 a.1350
unum paludellum. GR.2.18 (Bobbio) roba de femina que (Alb.) a cantono butee cepulle de cepullis usque ad can-
sit cum busto integro. PVP 298 a.1492 pro manifactura tonum monumenti.
unius busti. PVP 338 :t. J 506 et pariter gonellis de medio L apotheca.
non possii poni in busti s nec in aliquo loco ipsarum ali- buteca sf. "bottega" .
quod laborerium auri et panni serici. FNU 100 a.1197 actum ianue in buteca maloxelll. ON.B
PVP 123, 352. 42 a.1l97 in buteca maloxellorum. SRB III a.1202 1Jl
L rebustus. D bUstu. buteca malocelli. DRG.2 146 a.1213 actum ianue in bu-
bussula sf. "scatoletta, vasetto" teca porcorum.
PVP 350 a.1458 bussule due pro [ . ... L apotheca
L buxola. butega sf. " bottega" .
busuleta "scato/etra, vaselto" CGS.l 24 a.1156 quatuor bancas de sedere 111 buteg.~.
PVP 281 a.1488 busuleta una zebeti. CAC 28 a.1178 (Sav.) ante butegam gisu1fi pell.iparn.
L buxola. busseletum . CAC 245 a.1180 (Sav.) su per butegam mmeam, 111 qua
bussulus sm. "urna per le vota zioni" habito. CDG.2 350 a.1189 (Sardegna) terram tantam que
RVN 63 s.xiv (Noli) debeat ponere iIIum lapidem, quem large sufficiat ad fabricandas ibi centum bUlegas cum
dare volet, in quodam sacheuo seu bussulo. cortibus suis convenienti bus.
L buxola. L apotheca.
buzum sn.
butegarius sm. "bottegaio, cognome"
ACM 60 a.1396 (Carr.) lavare aliquo pannos, buzum vel PLS 263 a.1301 ego guido butegarius, pisanus.
alias reso L apothecarius.
bute 188 boxu
buteguerius n.p. butirus m. "burro"
LJ.2 235' a.1290 (Celle) buteguerius et filji. SSL 217 a. 1336 due cutelle invetriate cum butiro.
L apothecarius. L buterus. burroso .D bitru,.
butellurn sn. "botticella" butius sm. "bI/cio"
LEM 224 a.1230 butem unam pro aqua ... butella tria. OC 201 a.I1.67 mandaverunl unum hominem ... in butio.
L bunallum. buta. L bucius.
butem sf. "botte" butizella sf. "botticella"
RCA 39 a.1130 et vindemiant et dueunt in toreulare et BSL 248 a. 1268 buti ze ll is quatuor parvis pro levanda
pistant et ponunt mustum in butes. RCA 37 a.1143 et aqua que Unl in navi .
stringil butes et torcularia et tinam. BSR, 40 a.ll72 labo- L buticella.
rare in butis et vasculis ... ilIas butes. rEA 72 a.1216 butonus cognome
(Alb.) due butes. LEM 224 a.1230 butem unam pro OIB 381 a. l17 5 anse]mus bolonus.
L botonus.
aqua. SIG 328 a.1330 veges sive butjs una.
butrius m. "vaso"
CRL 50 sgg. a.564 (Ravenna) butis: neologislmo tardo-
LEM 247 a.1240 butrios lr~ aque ro e.
lat. ampiamente diffuso. ALE 58. . . . buthus sm. "bottone
L bota. bottallum. botixella. butattcum buteneum. bUtl-
CPB 245 a.1.388 (Piac.) i.tem medium miliarem de buthis.
cella. falabote. D butte. CPB. 254.
butericum sn. "botticella" L botonus.
LMS xxix a.1259 item butericum unum rami in quo est buts sm. "bucio"
aqua rosa. [lo stesso testo in LEM 257 hn butericiumJ. BSL 315 n. a.1566 eum ipse dudum in quadam (buts)
L boterieum. butem. navi . .. versus duratium navigaret
buterus sm. "burro" L bucius.
CA 608 a.1292 item in butero s.iii. buxinus sm. (bot.) "bosso"
L butirus. BSR 170 a.1192 et ann uatim inserere buxinos xl. et ca-
butexella cognome stagnetum debo care.
NL.I 146 a.1203 ianuardus butexelIa. NL.2 100 a.1206 L businus. busius. busmus.
uxore quondamjohannis butexelle. buxius sm. "legno di bosso"
L buticella. FCD.2 208 a.1278 buxolam unam buxii.
buticella sf. "botticella" L busius.
CAC 493 a.1 182 (Sav.) de barrili uno de fabis et de buti- buxola. sf. "cassetta, scalola "
cella una. 00 .2 316 a.1206 buxolam unam de lig no. LMS 241
L. bautesella. boticellus. butem butexella. butizeUa a.1222 buxola avoli i. LMS xxvii. a.1259 item buxolam
butigionus cognome unam in qua est Ib. decem eastomate. FCD.2 208 a. 1218
LJ.l 724 a.1224 ugolinus butigionus filius guillielmj de buxolam unam buxii . DAF 23 a. 13oo buxo]a una de ano-
vezano. fanto. LG 676 a.1403 in aliquo vase ve] buxola.
REW 6892.2. ALE 59.
L buttilionus.
L bisxola. bixola. busseletum. husoHa. busolina. bus sora.
butilaria sf. "bottiglieria, deposito di bottiglie" bussula. busuleta. buxulla. D bisciua .
SSL 217 a.1336 inventarium butilarie. buxonus cognome
buttilionus n.p. OSM 42 a.1 190 te tes ... anselmus buxonus.
CGG 4 a.1259 (Portov.) buttiIionus frater meus. buxulla sf. "cassetta"
L botighionus. botigionus. butigionus. butilaria. D buti- VeB 179 a. 1239 (Bonif.) buxuUam. unam.
gia. L buxola.
c. 189 eabe

lK
c. "abbreviazione per castrum (una delle otto compa caballus sm. "cavalletto"
gne in cui era divisa la citt di Genova)" RCV 77 a.l233 (Vent.) item si quis furatus erit messem
DSP xlii., Gloss. seu granum de brayra aut lignamina de trollis seu frange-
k. "abbreviazione per caratus "quota ; misura di peso" rit caballos de messe pena xx sol.
PVP 302 a. pro precio perlarum 290 de k . .. .. PVP 299 cabban sm. mantello
a.1492 pro una cateneta auri de uncis 4 in circa . .. nobis CA 614 a.1292 item in ij cabban pro manfredo et j. eleri-
data per k. 23 pro valore auri compulatis f. I s.lO pro co xliiij aspo
manifactura et positis k. 4 pro uncia pro manchamento L cabanus.
valuta. cabana sf. "capanna, barracca"
L caratus. karatus. DAA 75 a . 1279 confiteor me habere ... ad cabanam
ca. "abbreviazione per cantarium "misura di peso" iohannis croseri, capsias duas et sportam unam cum mer-
BBL 70 a.1473 pro ca[nlariis] xxxxvi lignorum. BBL 16 sariis.
a.1474 ca[ntaria] iii., ro[tuli] iv. L capanna.
BBL !xxvi. cabanola top. (Vent.)
L cantarium. TMV 67 a.1260 (Vent.) in cabanolis.
L capanna.
ca sf. "casa", elemento (opon.
cabanus sm. "mantello"
RCA 42 a.1143 bonus bellus de ca de via. RCA 48 DAF 23 a.1300 cabani quinque de panno lombardisco.
a.1143 terra de ca subtana de ponte. RCA 363 a.1169? CPB 246 a.1388 (Piac.) item unum cabanum a domina
et dicitur locus de ca. RCA 106 a. 1173 in molazana ubi cum frixo aureo. B VP 228 a.1467 cappas, cabanos, cali-
dicitur casuptana. PPE 322 a.1256 in bavali ... loco ubi gas et alia huiusmodi.
dicitur casuptana. CGG 186 a. 1260 (PortoY.) loco ubi L cabban. gabanus. D cabn.
vulgariter dicitur ad la cadamare. LJ .2 1066 a.1386 cabanus sm. "stadera"?
(VArr.) villarum palasani et plani de la ca. PLC 69 a.130 l item capscietam cum cabano de ferro et
PAC Il: "qualcosa di pi che un esempio d'apocope". matarasum curtum.
L cadamare. casuptana. planum de la ca. casa. cavegia. Cf. ALN 109: ar. quabban "stadera"
Dca. cabardiac top.
chaalonum top. "Chalons, Fr.' TV ca. ilO EV E.PHILIPON, ROM 43 (1914) 29: -ard-
DRG.2 278 a. 1244 pecias iii . blavorum chaaloni. suff. pre-rom. FFN 300: cabardiacus (presso il f Treb-
Lcalonum. bia); Caverzago (Piac.) G. PETRACCO SICARDl, BLig.16
caapiomal caaploma top. (Cen.) (1964) 12.
PAC 4, 8 a.1194 caapioma; caaploma. cabardus sm.
L cadaplauma. BCL 165 a.1290 bocheranos cabardi decem et septem.
cabainola top . cabarihius sm. "specie di arco"
ASD 65 a.1381 (Caffa) item cabarihium unum cum
MBL 190 s. xi . (Lrins) in cabainola iii. mansos.
L capanna. freihiis vigintiduabus. TL.3 654 a.1449 (Caffa) arguxii
octo boni et sufficientes cum eorum equis, armis et cab a-
caballaria sf. "terra il cui possesso soggetto alla rihio bonis et sufficientibus.
prestazione di servizio militare; misura di tale prestazione" cabecius sm.
CDG 398 a.1162 (= CDG.3 .6 a.1191) (decreto dell'Im- BBL 100 a.1473 pro cabeci tribus pro facere toalie.
peratore Federico I.) concedimus et damus ei in feudum L cabesus.
siracusanam civitatem cum pertinentiis suis omnibus et cabella sf. "gabella, imposta" .
ducentas quinquaginta caballarias terre in vaJle noth ad CAC 369 a.1181 (Sav.) quod habeat Ib. c in cabella ca~~1.
caballariam illius terre. OSM 45 a.1190 lb. L. dr. ian. cum quibus faciam lucran m
L cavalaria. cabeIJa. GC.l20 a.1191 proficui de cabenna (err..per ca-
caballus sm. "cavallo" bella) salis. CNM 220 a.1204 (Sav.) cabella boscl. GDN
MBL 108 a.1047 (Lrins) et comparavit iSIO alodem ber- 647 a.1254 (Noli) et eligam unum scribam ad cabel~a~ sa-
nardus unum caballum et unum autspergum. PMS 6 lis. U.2 543 a.1343 pro cabella salis seu pro questlO~bus
a .1062 (Sav.) de meis domnicis caballis. RCP 74 a.1124 occurrentibus occaxione salis vel eciam pro deveto sahs ...
(Luni) magnumque dampnum in hominum et caballorum BCM 7 inizio s.xv. liber institutionum cabellarum veterum:
occisione eis intulit. PLP 95 a.1250 (Sav.) et est dicta cabella instituta super patronis navigiorum ianuensiuf!1
terra apud Leginum in costa de caballis. BNA 3 a.1258 (brev.: cabella marinariorum) "imposta di ricchezza mobI-
(Vent.) equum sive caballum. le sugli armatori, conteggiata in base agli stipendi .del per-
sonale di bordo". AS 59 a.1432 absque solutiOne mtrOltUS
REW 1440. PGC 106 "lat. class., probo di origine gall.,
attestato a partire da Luci/io". sive cabelle apellationum ad venerandum officium bancho-
rum. DSP 6 a.1459 ratione salis, comperarum, cabellarum,
L cavallus. D caval/u.
intl'Oituum. TL.2 874 a.1472 ordinationes ... contra machi-
caballus "nome di nave da carico genovese" nantes cabillas in venditionibus cabellarum, quod cabillan-
NL.1 368 a.121 O nave que vocatur caballus. tes teneantur sol vere massarie omnia partita que inter se
BNN 74. dedissent, et ultra decem pro centenario superaddenda pre-
cabe 190

tio cuiuslibet cabelle in cuius venditione facta fueri! cabil- cabutius/ cabutus n.p.,m.; cognome
la. BCM 134 a.1483 cabella fanalis. DSP 212 a.1534 ca- U.l 115 a.ll46 cabutus. SC 297 a.1I57 ribaldus cabu-
bellam sive introitum sartie. DSP 214 per collectores gu- tius. GIB 391 a.1175 willelmus cabutus . CAC 19
bematores seu cabellotos dicti introitus cabelle staliarum. a.1178 (Sav.) iacobus fomarius cabuti. CAC 36 a.1178
DSP 251 a.1548 ab illis (patronis vaxorum) qui non habent (Sav.) viri mei oberti cabuti. CAC lOI a.1179 (Sav.) ac-
dictum balao exigitur solum cabellam rivaguli. tum iusta fumum cabuti. BG 120 s.xii (Sav.) tunis cabu-
L cabellator. cabelotus. gabella. D cabela. ti, cabutorum.
cabella sf. "ufficio daziario" cacabelletus sm. "pentola, pentolino"
LG 75 ca.1330 de duobus licteratis in qualibet cabella ... LEM 246 a.1240 scalam unam, cavum unum, cacabelle-
in qualibet cabella sint duo qui scribere et legere sciant. tos v., candeleria duo.
(de) cabeUa cognome ' L caccabellus. cacabus.
OS 58 a.1186 a te cuorado de cabella. DDG 693 a.1377 caccabeUus sm. "pentola, padella" .
francischus de cabella. ' CRL 51 sg. a.564 (Ravenna) "diminutivo non Jassieo
PIA 70: arabo. del lat. class. ,caccabus". .
cabeUatorem sm. "gabelliere" L cacabelletus. cacabus. I
CAC 188 a.1180 (Sav.) et si cabellatores fecerint de ali- cacabus sm. "pentola" (Varr., l./. v.127) I

quo querimoniam... CNM 193 a.1203 (Sav'.) medietas LEM 234 a.1238 leb~tes tres, cacabos dus de ramo
eri! communis saone, et alia medietas cabellatoris. GDN cathenas d..,as, patellam unam. LEM 247 a.124O cac a:
647 a.1254 (Noli) et non acipiat ipse cabllator ... ali- ~um unum. LEM 262 a.1259 item duos cacbOs parvos,
quos drictos' de ipso sale nisi presente scriba sepedicto, et nem tres cacabos magnos. CA 600 a.1292 item in supq-
ipso scriba presente in capsieta eos reponat. stagnare unum cacabum ... GR.2 45 (Ca rtu l. St:Pons)
item unum cacabum absque mallha~ I
L cabella. L cacabelletus. caccabellus. I
cabelotus sm. "gabelliere" cacaIupus top. (Vent.) j
CAR 29 a.1443 per ... cabelotum olei. TMV 64 a. 1257, 1260 (Vent.) in plano cacalupi.
L gabellotus. cabella. L cagacia. . I
cabestnnn sm. "capestro" . cacapice cognome
GR.2 18 (Nizza) de precepto predicti locumtenentis .. .,vi- RCA 53 a.1143 martinus cacapice.
delicet pro uno cabestro una corda. cacaria top., oppure n.p. ~.
L capistrum. D cavestro. OSM 164 a.1190 oto de castello cacaria ... cunsilio mori-
cabesus sm. ni et otonis de casteUo. Iv], Indice dei nomi: castell;) ca-
BBL 93 a.1473 in cabesi tres ... lb.vi. d.vi. caria (de), oto: ma.forse da leggere "oto de ~ten0 -ca-
L cabecius. caria et morinus. [E forse cacar,ia = caaria, et iv;" 1'Z1
cabia sf. "gabbia, stia" , lanavaccallancavacc~]. ' I (.,.
PVP 266 a.I462 item cabie iiii.or lignj. cacharmorfnus top. (Gen.) r'
L gabia. cagerius. U.I 590 a.1217 in monte cacharmorinus. :
cabilla sf. "accordo fraudolento; cartello" cacedonia sf. "calcedonia. pietra preziosa" fi
PVS 295 ca. I 340'de puniendis artificibus cabillas facien- PVP 252 a.1458 cacedonie a numero xiiii.
tibus contra olim rninistros de rebus eorum artis. PC 289 L calcedonia.
a.I403-07 de conspirationibus et cabillis,non faciendis in cacennimJcus n.p., m.
aliqua arte. lL.l 144 a.l454 neque permittencconspira- LBZ 229 a.1282 cacennumicus barcha, udex.
tionem seu cabillam fieri in caffa. MSI 195 a. I467 item L cazennimicus. cazanemicus. .
cupientes tollere cabillas et conspirationes, iuramenta, <:aceta sf. "piccolo mestolo"
commistiones, uniones et Iigas quas ad invicem faciunt LEM 188 a.1238 rexentale et cacetam.
homines artistas civitatis ianue et brgorum pro eorum L cacia. cazeta. l'

proprio commodo. lL.2 874 a.1472 ordinationes ... con- caceta sf: "specie di elmo?'" " r
tra machinantes cabillas in venditionibus cabellarum, LMS 287 a.1222 duodenam unaro de cacetis.".. bOnas et
quod cabillantes teneantur sol vere massarie omnia partita optimas et ben~ ~~paratas sicut decet excepto curn' im-
que inter se dedissent, et ultra decem pro centenario su- pmctura et congt~s et planas de gesso et1cum nasario.
peraddenda pretio cuiuslibet cabelle in cuius venditione LMS 418 a.1226 ltem lego ... maciam et spatani et scu-
facta fuerit cabilla. . tum et cacetam el sarabulam et camisiam. , LMS 454
L cabillare. gabilla. D cabilla. . , a.226 (Reg.) (una.quanrit) de cacetis et enni~ (c;ompRlti
. cabillare vb. "menere in ano accordi fraudolenti ne/~ oo rlAnfranc-o, scuooio). LMS 556 a. 1426 duodenam.de
le licitazioni" ' cusiis bonis de cacetis. PMN 198 a.1239 sapam, HO-
TL.2 874 a.1472 ordinationes . . contra machinarites ca- num, specum cacetam, runcegium. ( 1
billas in venditionibus cabeliarum, quod cabiantes te- [Ma DUC.2 246 cazeta: vestimenl; genus"palliumj
neantur solvere massarie omnia partita que inter se dedis- L caeta. , l' ,

sent, t ultra decem pro ceninario superddepda pretio cacia sf. "caccia; diritto di caccia" . ~
cuiuslibet cabelle in cuius venditione facta fuerit cabilla. RCP 181 a.1201 (Luni) si... facere volueri~t folam pre-
L cabilla. Ii -, , . ,[ dicti bosci P,fopter 'c~ci.arn fac~~ndam; ,IEA 79 a.1212
(Alb.) et marchiO tenult In se caClam, venationem.
cabria~ tOPl~(Gen.) I " I i: ,(.. catia. Il caZa. \ L
PAC 11 'a. 1107,1109 de cabriafu.
cada sf. "mestolo'" ., ,
L cavriada. dava. craviadil: D crva. .\
cabuIa sf. "albero abbaitto" CGS.2 2~ a.l!64 situlam, l. caciam. CAC 273 (a!1180
(Sav.) ca~lam I. de rammo. BSR' ,368 a.1218 caciam
PVP 308 a.1493 pro canellis.4 cabularum castaoee i 2.
un~ fem. LMS 59 a.1222 et imam situlam ef caciam
Cf. DUC.2.. 9 S.v. cabulus: caables nostri voc~t silva- de sltula. LMS xxv. a. 1227 cacias c ori i. LEM .188
rum arbores,ventorum vi a# terram ,dejectas ... vel arbo- a.!238 concam e~ caciam. PLP 159 a,1250 (Sav.) cacia
res alio quovis modo prostratas. sim~1 et ramos ab arbo- sCI!ule. LMS XXIX. a.1259 cacias duas rcuni. RVN 130
re avulsQs. , ,_, s.xiv (Noli) et quod granum delatum per eos ad mole~di-
191 cadr

DUro non portabunt alicui, nisi fuerit prius ad cantarlum, PAC 4: *cataplauma < cataplagma "ma come intendere
caccias sive pensam communis ponderatum. PVP 248 un top. di talfatta?".
a.1458 cacia una ferri. PVP 270 a.l477 cacie due rami L caapioma. caaploma. cadapluma. pIuma.
cUID manicis. PVP 273 a. 1488 cacia una de ramo. cadapluma top. (Gen.)
RAN 178. FPR n.23. REW 2434. LVO 18 aro qashatum PAC 4,8 a.1196 cadapluna.
"grande mestolo". DUC.2 2094: 7. cassa: sartaginis spe- L cadaplauma.
cies. Cf. SAP 393 a.lomb. caa m.s. 'cade I cadea sf. "ospedale"
L caceta. cacieta. caciola. capcia. capsia. c'aptia. casa. ' SSA 165 a.1345 (Sav.) monialibus monasteri i sancte Cla-
caa. caza. cazeta. caul. catia. D cassa. re et cadee barcaroliorum saone. SSA 2.89 a.1345 (Sav.)
cada sf. "mestolo: braccio della catapulta che con- pro conventu ipsorum (fratrum) ve] cade barcaroliorum.
tiene e lancia i proiettili" OGM 180 a.1361 hospitale de la chade de magdalena.
BNA 263 8.1260 (Venl.) item cacias duas de bricolis, OGM 61: "cad: domus dei, domus misericordie: piccoli
cum dubus cavis ipsis contiguis. BNA 378 a. 1260 ospizi-ospedali sparsi un po' dovunque nella citt di Ge-
(Vent.) item tumum unum, cacias duas de bricola, que nova".
vocantur fronde. L cadeus
caccia sf. "pesa, bilancia" cadellare vb. "correggere, punire"
RVN 130 S. xiv. (Noli) et quod granum delatum per eos LO.767 a 1404 patrono liceat. .. ~ari~s cadellare 'f!l~ra
ad molendinum non portabunt alieui nisi fuerit prius ad te et specialiter correctione necessana debIta et converuenn.
cantarium, caccias sive pensam comunis ponderatum. DUC.2 115 capdelare: conducere. REW 1636.
cadare vb. "esercitare la caccia" D cadellar. cadelu.
RCP 180 a.1201 boscare, caciare, oceliare et pascere. cadere vb. "decadere"
L cazare. D caZAr. FNU 198 a.1212 alioquin si contrafecero eadam a iure.
cadatorem cognome L cadivus. caduta. L caze. .
RCA 41 a.1143 dominicus caciator. cadere vb. "soffrire di epilessia"
Cf PAC6 . BGO 108 a.1360 quoP si dicta selava caderet de morbo
L cazatorem. caduco ...
cadeta sf. "piccolo mestolo" . L cadivus. .
PVP 270 a.1477 cacieta una. cadesse top. "Cadice'; .
L cada. cazeta. BGS 140 a.1286 et in cadesse dictam navim ... facere
cadeta perforata sf. "schiumarola" exhonerari. DRO.3 995 a.1310 ad eundum de janua
pVP 270 a.1477 caciete due perforate magne. una alia apud maiorem et deinde apud cadese.
cada pert:,0rata. L cadex.
eadDIgum top. (Riv. di Levante) . cadeus sm. "ospedale, ospizio"
U.l 1'446 a.1276 totum ius quod habeo in portuvenere et OGM 173 a.1285 (l'ospedale) de cadeo d~ iIUlU~, cui su:
in inarolia ... item cacinaigum. item cazinum. item debium. perest verdimi. OGM 178 a.1302 h?spltal~!IUS .cadel
L calcina. magdalene. OGM 173 a.1314 hospitalls domus del do~e,
cacynaira tc)p. (Sav.) verdine'. SSA.2 '65 a.1345 (Sav.) hospitalibus sancti
SRC 358 a.1297 (Sav.) in cerreta, uhi dicitur cacynaira. anthonii et cadei. . . d~ dieto hospitali cadei.
L calcinarla. L cade. cadea. casa dei. caadeus. ,
eadola st. "mestolo" . cadexl cadexe top. "Codice"
PVP 270 a.1477 caciola una rotonda. DRG.3 995 a .1310 in dictis locis maio~e et cadex.
Lcacia. DRG.3 998 a.1310 de janua ad partes maiore et c~tene .
caeola n.p. et cadex. DKR 18 a.1405 ire ac navig~e ... mancham
U.I 682 a.1223 in domo canonicorum sancti laurentii vei cadexe. I T (I

qua habitat cacola. L cadesse. cadi. D caddexi. .


Cf. DUC.2 13 cacula: servus militis, Plaut. Trin.72l. caClI/ cadis top. "Cadice'" . .
L cacholus. DG 325 a.1376 pannorum cadi ballis ii. misis neapoltm.
cacholus cognome DKR 40 a.l409 cadis, malica, eviza, maioricis. .
000 373 a.1376 iacobus cacholus L cadex. . I r
L cacala. cadi! cadis sm. "sargia di lana di Cadice"
caceosus cognome DDG 372 a.1376 pro cadis ballis iiii. DDG 410 a.137~
U_l 1190 a.1253 (Pisa) gherardus ghini caccosi. pro cadi balla l. delata de provincia. LG 784 a.1406 cadI;
Dcacha. . cadivus agg . "epilettico (Plin . 15.5,9,f
ddalet top. BCG 67 a.1005 pro ancilla una ... non fura, non fuglt1va
MBL 246 a.1094 (Lrins) et terras in cadalet. neque caruva, set mente et I I

D calalettu. orpore sana.


(la) eadamare top. "Cadimare (La Spezia)" P.GEYER, ALLG 8 (1892) 472 "gallico (merovlngico)":
COG 186 a.1260 (PortoV:) Ioco ubi vulgarlter dicitur ad Gregorio di Tours,' Vita Martini '2.18 p.615.5 ed. Krush
la cadamare (nel ms., cancellalo: aracadamar). quod genus morbi ephilenticulI\ peritorum medicorum
Lea. vocitavit auctoritas, rustici vero cadivum dixere pr<J eo
cadena st.' "fossato" quod caderet. l

GR.2 18 a.1288 (Alb.) haheant curam scurandi.. . aquas PAC IO (= captiva) poi corretto in PS 53 n.
I
cadanarum sive ipsas cadanas usque ad venas. ZTA 49 n. L cadere. cadueus.
a. 1420 (Alb.) superfaciendo scurare cadana de rollo. cadreda sf. "sedia, poltrona"
Dcadn. PVP 276 a.1488 cad.reda una desnoata.'
cadana top. (Alb.) L carega.
ZfA 49 n. a.1390 fossatum cadane. cadrellus sm. "freccia da balestra" . .
cadaplauma top. (Gen.) JAN 2.328 a.1335 (Avignone) cadrellos cc. veratos de Ja-
nua.
,
PAC 4. 8 a.1027 cadaplauma BCO 141 a.1029 locus ubi
dicitur' cadaplauma. L quarellus.
cadr 192 caga

cadrubius sm. "vicolo" cafaratius cognome


BSR 83 a.1171 a quarta vero parte de antea cadrubius. SRC 263 a.I270 (Sav.) iohannes cafaratius.
PAC9. D caffaraccia,
L carrubium. cafarotus cognome
caducus agg. "epilettico" LI.I 633 a.1218 iohannes cafarotus.
BGO 108 a.1360 quod si dicta selava caderet de morbo L cafarus.
caduco vel si se pissaret de subter, quod dieta vendea non cafarus n.p.,m.; cognome
teneatur. CAC 29 a.1178 (Sav.) anselmus de caffam. BSR 35
L cadivus. a. 1179 cafaru s. DRG .2 32 a.12oo a te turco de caffaro.
caduita sf. "caduta" LI.I 733 a.1224 manfredus caffarus. LJ.l 734 a.1224
ReA 362 a.1169 iuraverunt. .. coequare caduitam aque petrinus de cafaro.
(molendinorum) et cJusas et rebochos et omnes alias SPL 719. EAGENO, AGI 43 (1958) 55-65: niger cafer
reso a.1254 (Asti) documenta il passaggio da agg. "arabo" a
L caduta. cognome. PIA 27 sg., 60,70: arabo.
cadurcus top. "Cahors, (Fr.) " L cafarotus. cafer. D caffaro .
SLS.1 79 sg.: civitas cadurcorum. a.5l1 ex civitate ca- cafaiuml cafazium top. (Mollterosso)
durchus boethius episcopus. a.626 ex civitate cadurchus. GEM 94 a.1314 in Iaea dieta cafazio. GSLL n.s. 2
Gregorio di Tours: apud cadurchum urbe. (1951) 12 a.1196 (Ceparana) peciam terre in cafaio.
L cafagium. cafazo.
cadus sm. "barile"
(de) cafazo cognome
PMN 160 a.1295 duos cados vini.
LJ.I 1107 a.1251 iohanninu de cafazo.
caduta sf. "caduta" L cafagium.
RCA 363 a.1169 et coequaverunt cadutam aque. cafer cognome
L cadere. caduita.
SPL 719 a.1085 (Torino) johannes qui et cafer. EAGENO.
caeneta sf. "catenella. collanina"
AGI 43 (1958) 55-65: niger cafer a.1254 (Asti).
LMS 276 a.1222 et una caeneta de resenderio. L cafarus.
L catena. caineta. cateneta. chatenula. D chateneta. caferrarenal caferrarina cognome
caensal cognome NL.2 259 a.1225 johannes caferrarena. NL.2 272 a.1225
GDN 565 a.1181 (Noli) iacobus caensal. PMS 39 a.1189 johannes caferrarina.
(Sav.) iacobo caensal de naulo. CNM 147 ca. 1205 (Sav.) L ferrarius. D ciaferr.
caensal de naulo. caffesius/ cafesus/ cafexus s m. "misura granaria"
L cagainsale. MGT 158 a.1453 nobis tenetur dominati o sua annuatim
caeptiema top. "od. Pietra Lavezzara" tractam caffesiorum xv millia funnenti non negare. CNM
SM a.117 a.c. usque ad convalem caeptiemam. 5MB 188 a.1205 (Sav.) mutuaverunt cafesum i. grani. CNM
122 sg. PTP 18,24,31. PSP 27 n.3 PSL 74,91. 180 ca.1205 (Sav.) de centum cafexis de ordeo . .. de cen-
calla top. "Caffa" tum cafexis frumenti.
SIG 306 a.1313 ad ea que essent seu viderentur facien- DUC.2 16 cajicium : mens ura hispanica . PIA 46 sg.,
da esse occasione Tane, Caffe Gazane, maris maioris. ALN 110 sg. < aro qafiz "moggio"
SIG 385 a. 1340 consul ianue in caffa et illarum par- L cafixius. D capisio.
tium. caffexetus sm. "misura granaria"
D caffa. ALN 110 a.1236 (Gen.) caffexetus.
cafadarius sm. "carica comunale: guardiano delle L caffesius D caffexeto.
bandite ?" cafixius sm. "misura granaria"
CFR 61 a.1282 (Ripafratta) dictum commune ... regere et LI.l 1487 a.1279 bastaxii habere debent ... de cafixio
officia1ibus suis reformare, videlicet notariis, camerariis, grani m(ealias) iii.
nuntiis, guardianis, arbitris et cafadariis et aliis officiali- L caffesius.
bus consuetis. cafotius sm. "canestro"
L cafadium. BIR 572 " Le candele, per lo pi in numero di sei, offri-
cafadium sn. "bandita, terreno riservato" vansi .!ntro" un. can.~.stro, delta perci cafotius (dal gr.
RCP 132 a.1212 (Sarz.) et debent laborare bradias et ca- CXq><:O'tCl sei lUCI ), e corrotlamente in ReA 38 cofo-
fadium. sius".
Cf ACV 136. Cf. DUC.2 17 cafotius: vox ab Anastasio Bibliorhecario
L cafagium. ficta (a.876). Cf DUC.3 336 exafoci ex argento purissi-
cafagium sn. "casa padrona le" mo: indubie legendum exafota .. . idest canistra sex lumi-
GEM 94 a.767 (Sarz.) cafagium est domus precipua nibus ... istructa.
idem quod caput mansi. L cofosius.
cafagiunt top. (San) cagacia cognome
GSS 45 a.1330 (Sarz.) cafagium, trebium et casalina. CGS.1 200 a.1I58 ego enua cagacia ... actum ante do-
Cf. ACV 136. mum ianue cagacie.
L cafadium. cafaium. croazium. gahagium. D cafaggio. SLS.273 . PGM 14.
cafalquus sm. "tettoia" L cacalupus. cacapice. ca.ensal. cagaola. cagacucus. ca-
GR.2 18 (Sospel) contra facientes ignem in alienis gran- gainsaJe. ca~alardum. ca~alittera. ~agalolium. cagarneli-
giis et cafalquis. ca. cagamod.lcum. cagaplce. cagaplstus. cagareita. caga-
cafaraina cognome rellus . cagaroa. cagaroto. cagazo. cagastupa. cagonus.
LMS 445 a.1226, DGC 297 a.1237, Lll 1005 a.1242 cagacucus cognome
obertus cafaraina. LI.1 1324 a.126O (Alma) a raimundo caga.cuco.
D caffarena. L cagacia.
caffarainus cognome cagainsale cognome
BCL 333 a.1290 bonumsegnorem caffarainum. CAC 126 a.1179 (Sav.) nolascus cagainsale.
D caffareno. L caensal. cagacia. cagensal.
;qIi5 .

caga 193 cair

cagalar dum top. (Legino , Sav.) cagna top. (Spigno )


CAC 401 a.1181 (Sav.) quod habeo in leino, a terra BAV 199 a.1393 (Moncalvo) de locis .. . cagne.
crassium usque in cagaIardo.
D cagna.
NSS 226,257 "localizzazione sconosc iuta" .
cagnac ius cognom e .
Lcagac ia. SRB 18 a.1193 (Sav.) salvus cagnaclUs.
cagallin a cognome
L canem.
GG.2 121 a.J 205 wilielmus cagallina. cagnaz arollus sm. "pescat ore che pesca con le ca-
cagalit tera cognome gnasse o palamit i (reti a serie di ami inescati )"
CAC 65 a.ll78 (Sa v.) anri cus cagal ittera. SRB 122 PPV 88 a.1370 (PortoY.) omnes piscatores cagnazarolli.
a.1208 henricu ' cagalitt era de lezino.
D cagnassa.
L cagacia. cagnerc ia sf. "foia dei cani"
cagaloLium cognome GR.2 18 de catulis tenendo ligatis et clausis tempore quo
OSM ]28 a.11 90 wilielmus cagalolium: vadunt ad cagnerciam.
L cagacia .
L canem.
cagame lica cognom e
cagnola sf. "cagnolina" . ..
CGS.2 187 a. I .I64 soliman cagam elica. PLP 34 a.1250 (Sav.) altera die surrepta fUll mJhl que-
L cagacia .
dam cagnola mea.
cagamo dium top. (Sav.) L cagna. cagnolu s.
CAC 46 a.1178 (Sav.) peciam unam terre .. . que iacet ad cagnoli nus n.p., m.; cognom e
bolilum in loco ubi dicitur cagamodium. .
VCB 145 a.1239 (Bonif.) jordanu s cagnoh nus. CGG 37
L cagacia . . a.1259 (Porto Y.) cagnoli nus filiu s bonfilii de cagnolo .
cagapic e cognome CGG 132 a.1260 (PortoY.) cagnolinus de bibula habita-
RCA 50 a.1143 de baldo cagapic e.
tor portus veneris .
L cagacia.
L cagnolus. D cagnuln.
cagapis tus cognom e
(de) cagnolo cognome . "
AI 103 a.1241 guirardu cagapi stu s da mediolano. CGG 37 a.1259 (PortoY.) cagnolinus fihus bonfilll de ca-
L cagacia.
gnolo.
cagarei ta cognome
L cagnolus.
CAC 314 a.11 80 (Sav.) beninca sa cagan::; ila.
cagnolu s cognom e
L cagacia . NL.2 22 a. 1216 robertus cagnolus.
cagarel lus cognome L (de) cagnolo . cagnolinus. canem.
PLV 106 a.1260 (Alb. ) heres iac obi cagarel li. lEA 15 cagnor ata sf. "nidiata di animali"
a.1262 (A1b.) iohannes cagareUus . .. iacobus cagarellu . GR.2 18 (Sospel ) solvent ur florenos tres ... pro singula
L cagacia. D cacariellu . cagnorata luporum et ursorum.
cagaro a cognome
FNV 129 a.1248 jacobinu s cagaroa.
L canem.
cagolet um top. " Cogoleto"
L cagacia. DRG.3.1153 a.1323 leo felletus de cagoleto.
(de) cagarot o cognom e
L cogoletum.
LMS 26 a.1222 rodegerium filium balduini de cagarot o.
cagonu s cognom e
DAF 17 a.1300 filiu . quonda m salmoni s de cagarot o de CGO 41 a.1259 (Portov .) al berti cagoni. RCP 228
cl avaro. a.1278 (Sarz.) in quadam petia terre cagoni de collechlO.
L cagacia .
L cagacia . agonus. D cagn. "
cagastu pa cognome caybla sf. "pianeta (paTamento sacerdotale)
COS 39 a.1186 ego homode i caga tupa. SDM.1 614 a.1487 (Mon.) dictus eius heres teneatur ex
L cagacia . tribus vestibus eiusdem domini testatoris melioribus de
cagao la cognom e cirico sive veluto facere fieri tres cayblas , sive planetas,
CGS.1 38 a.1 156 merlo tilio oberti cagaole. unam pro parochiali eccIesia dicti Ioci monaci , aliarn etc.
PGM 14: probodiminUli vo di cagacia.
chaiiru m top. "Cairo"
L cagacia. BAV 192 a.1393 (Moncalvo) loca ... chaiiri ... mallarum.
cagazo "termin e ingiurioso"
GR.2 18 a.1519 (Sarz.) si alicui. homini dixerit cagazo L carium.
cayla sf. "saia, specie di tessuto"
seu a1icui mulieri que non sit publica , meretri x, putana,
CA 594 a.1292 item in vii . cannis lingee cayle.
solvere teneatur.
IVI , Gloss. 683,687 : = aila, saila (saia)?
L cagacia. D cag.
cagens al cognome D salia. saia.
SRC 183 a. 1208 (Sav. ) iacopo cagensa1. caym cognom e , . ,
PIA 71 : possibile derival.. dali' arabo anzich da Camo.
L cagrunsale.
cagenz ascum top. (Geli .) D ca imi.
caimar a/ caimer a sf. "camer a"
BCG 155 a.1040 in cagenzasco. CGS.1 24 a.1156 tabulas fenestre de caimara ... - oen-
PCA 14.
das balconum de caimera
cageriu s sm. "fabbricante di gabbie; cognome"
CAC 221 a.1180 (Sav.) heredum petri cagerii . CAC 431 L camara .
cayneta sf. "catenella, collanina"
a.1181 (Sav.) Willelmu s de nigro cagerio. PVP 227 a.1451 certe perle in una cayneta pro usu peyr~
L cabia. gagia. te filie dicti quonda m thome. RSR 59 a.1454 (Sav.) C~l
cagna sf. "cagna" nete due auri. PVP 252 a.1458 caineta una argenti a
U .MARTINI, RH 4 ( 1949) 22 a. 1485 (Taggia ) cau a recu-
scorsia bisia cum una cruceta argenti .
perandi cagnam unam .. . que sibi furata era\.
L caeneta .
L cagnola . canem.
cairatu ra sf. "omam ento a quadri, a scacchi ?"
cagna sf. "cagna (parola in.giurio sa)" BNA 265 a.1260 (VenL) balistam unam de turno ... cum
PLP 100 a. 1250 (Sav.) dixil mih cagna c.uneira . cairatura in telerio.
cair 194 cala

cairatus cognome calarat sm. "calafato"


PIA 71: possibile derivo dall'arabo. GC.2 60 ~.1191 belengeri us calafato
(de) cayrio cognome L calafatus. I
DDG 63 a.1376 de anthonio de cayrio pro itinere sui ligni. calaratia sf. "calafatura della Mve" <
L carium. . BSL 36 a.1248 de omni labore pertinenti ad calatatiam.
cairo top. "Cairo" CGG 76 a.1259 (Porto V.) laborare de magisterio nostro
CHAR 1.334 a.999 (Sav.)insuper tacum rotundum car- calafatie lignum unum. J ~
deto, cairo ... A.M.DE MONTE, Diva virgo sayonensis, L calafaeia. calefacaria. ~
~
Roma 1726 p,162: hic erat saonensis ... redibat canalico, calafatus sm. "calafato"; cognome
sic latini, incolae cairo vocant. CAC 346 a.1180 (Sav.) viri mei vivaldi calafati. CGS.2
L carium. 303 a.1184 navis debet esse bene sartiata cum X. marina-
cairolus cognome riis bonis, in quibus est unus calafatus. CNM 51 a.l,205
BSR 140 a.1186 guilielmus cairolus. borde Ila mater ansaJdi calafati. OP 129 a.1213 cum cala-
D cairn. fati bruscaren! quandam maximam navem. BSL 35
caitus sm. "comandante"; cognople a.1248 ego martinu~ calafatus ... promitto .. . calcare na-
CAF 29 a.l137 sequendo galeas sarracenorum xl. de caito vem tuam. FNV 155 a.1250 jacobus calafatus. GDN
maimono almarie. RCA 60 a.l140 domus guilielmi caiti. 653 a.1265 (Noli) gabriel catafatus. DAA 22 a.1274 fi-
BSR 160 a.ll97 nichola caitus de mese ma. MIA 81 a.l263 lius quondam petri calafati . DAF 47 a.1300 anthonius
(Sav.) bonum iohannem caytum. LJ.2 233 a.l290 (Var.) calafatus de naulo. CAT 126 a.1326 gui1lelmus calafa-
guillielmus caytus. D.KR 517 a.1431 francischus caytus. lus. SMV 232 a.1358 guilleLmus de saona cala1fatus: LG
PAC 13: vb. cadere, pIe. '(caditus). Ma PIA 27,71; ALN 665 aJ406 ars calafatorum. MNS.l. 8 a.1483 capitula
100: < ar. ga'id "comandante". 'cf. Mp . sic. gaitus; Pisa artis calafattorum.
a.1355 archaido.
JAN. VPM 265. REW 4663. PIA 72. ALN 94. CIV
cala sf. "calata, luogo per calare le navi in mare"
52.
CGS.2 303 a.l184 et ad dies xv. erit \1avis espedita ad ca-
lam.
L calafactus. calafat. calefatus. califatus. carafatus.
D cafattu. ,.
L calare. D cala.
calamagium sm. "diritto feudale"
cala sf. "tratto di mare in cui gettare le rett' ) I

RVN 128 s.xiv (Noli) quelibet barcha bugariarum habeat GR 30 (Mon.) det terram liberam ab omni exactione, 'sive
catam arme ... - que cale intelligantur esse ... cala de in cavalcatis si ve in calamagis, vel albergamentis, que
curatio ... a porta magne vinee .conventus sancti francisci dominus comes consuevit ibi percipere. '
usque ad rupem curatii... GR.31 (Nizza) .nullus pi~cator Cf, DUC.2 158 caramarium: vectigalis seu tributi spe-
impediat alium in cala traynorum sive recium bugiarum. cies.
cala sf. "posa delle reti da pesca'" . calamaihus sm. "servitore, uomo di fatica"
RVN 128 s.xiv (Noli) quelibet barcha bugariarum ,babeat SIG 347 sg. a.1341 servitores et calamaihi. - item quod
calam arme, scilicet unusquisque habeat suam calamo et aliquis bazariotus et calamaihi, vel aliquis alluso
sic successive omni die quelibet barcha habeat calam calamellus cognome
suam. - ilIi qui habebant calas: aut de sero aut in mane PLS 284 a.1301 paulinus calamellus de sagona.
calare calas suas ... et continue calare sine mora. - cale L caramellus.
de sero et cale matutine ... - in q~alibet rlie unaquisque calamitis agg. "in canna" ? '
(retis) habeat calam sUlPD' .- 4ebeant habere homines LEM 256 a.1259 (inv. di spezia le ) item storacii calaritis
septem, cum uno famulo pro qualibet rete" aliter non ha- Ib. una.
beant calas. GR.31 a.l418 (Villaftanca) ornDes patroni calamus sm (bor.) "calamo aromatico"
traynorum piscantium in ,callis villefranche. LMS xxix (= LEM 256) a.1259 (inv. di speziale) calami
cida sf. "fo'nd'o della stiva della nave" aromatici /ibre octo.
LDM 105 a.1l91 : 12d7 caricare subtus calam o in coperta. calancha top. (Alb.)
Cf. DEI.l 665 S.v. cali2. ' , CAT 123 a.l323 (Alb.) terra de calancha.
calla sf. "noce di galla. sostanza tintoria" L caranche. D calanca.
NB 59 a.1198 centenaria xiiii de calla cum sachis iiii. (de) calaDdria cognome
L galla. MIA 82 a.1263 iohannem de calandria.
calabronus cognome D calandra. calandria.
ReA 29 a.l139 otto calabr~nus. NL.2 365 a.l225 ber- calare vb. " ciliare; abbassare"
trannus calaoronus. MSS 147 a.1173 quod cana~is. molini de sancto syro cale-
Cf. PAC 17. GA.12.l02. tur a loco quomodo est dlgllOS tres et ibi permaneat.
D gravaln. PAC 15 a.l187 et abbas non possit inferius pon~ ~ili-
chalanus sm. "specie di nave" cet calare inferius sua canalia. '
JAN'.l 199.2 142: fr. s.xiii chaland. LP 34 "semb~a innovazione antica (mutuata dal gr.,
calada sf. "calata, banchina" REW 1487) di area romanza centro-merid. Cf.DUC.2
VTS 76_n. a.1517 (Sav.) sub calaqa darsine 'prope portam 20. MB 60 sg.
platee piscium. PPG 138 a.1655 super calada inferiori L cala.calada. calata. carare. D carar.
molis veteri. calare vb. "scendere, calare"
L calare. calata. D calada. SSA 261 a.l330 (Sav.) panis ... calavit (di peso) ad co~
calafacia sf. "calafatura della nave" quendum. GR.2 48 (Garessio) montando per fossatum
CGG 77 a.1259? (PortoV.) face~e omnia que spectant ad calando per viam publicam. '
laborem calafacie tam in c1avando quam in c~lcando. calare vb. "ammainare le vele"
L calefacaria. calafatia. IVC.2 26 s.xiii. et ideo vela deponenda mandavit. propter
calafactus sm. "calafato"; cognome hoc locus ille dictusest calvignanus. ex eo qu()(j >ivi cala-
PMN 136 a.1397 guillelmus callafactus de saona. BBL 222 vit ianus. lA 74 a.1286 ecce de principatu naves circa
a.l475 iohannes grifonus calafactus, habitator in sigestro, viiii. ad partes illas aplicuerunt. .. quibus exivit obviam
L calafatus. velociter, et eas fecit c;dare.
cala 195 cale

calare vb. "calare. gettare le reti per la pesca" calcarium sn. "sperone"
RVN 128 sg. s.xiv (Noli) teneantur et debeant dicti pi- LEM 227 a.1238 frena duo, calcari a duo. scuta novem.
scatores naulenses. videlcet illi qui habebant calas aut de L calcares.
sero aut in mane calare calas suas, idest in sero habere '
calearium sn. "sperone, simbolo di investitura"
cavum suum in terra. ad horam unam noctis, et continuo RCP 652 a.1273 (Sarz.) et ante fores eclesie ianuensis
calare sine mora . .. quod quando unum rete habuerit cala- debet quidem de carraria nomine guilielmus spinelli ha-
tum. et straquatum fuerit in terra, antequam alia retia ve- bere calcaria pro qui bus debet iurare fidelitatem et esse
niant ad calam, predicta possit et debeat habere aliam ca- vassallu's ep(iscopi).
laro, iterato calare.. . - quod semper et quandocumque Cf DUC 2.22 s.v. calcaria aurea: militum propria erant:
piscato res piscant ad bugarias, voluerint calare ad pia- cum enim armis accingebantur, ipsorum pedibus apta-
giam ~ive ad portum nauli. teneantur et debeant relaxare, bantur. Hist. Caroli vi. de Ludovici i. regis Siicilie etrCa-
et re'servare calam unam retibus sabegarum. GR 93 (Niz- roli fratris militiis: eos accingit baltheo militari, et per
za)' nullus piscator intret seu calet ad speluncam. GR 93 dominum de chauvigniaco calcaribus deauratis jussit rex
(Levanto) nec possit aliqua persona laxare vel calare seu
carolus insigniri.
iactare in mare aliquod rete spedoni : .. nisi, . . calcatio nem sf. "stoppatura della carena della nave"
calari top. "Cagliari" CGS.l 314 a.1159 calcabimus vobis navim .. . et si vide-
lA 112 a.1289 et si infra dictum annum castrum calari bitur vobis quod nimis tarde calcatio hec fiat, ad ~alcatio
non tra,jerent in virtute et fortia comunis ianue . .. nern iIlam adhibebiumus quot calcatores oportue~t.
calarihium sn. "specie di arma ? " L calcare.
TI...3 612 a.I449 (Caffa) horgusii viginti, boni idonei et '
calcatorem sm. "calafato";"eognome "
sufficientes cum uno equo targia calarihio et armis pro SMV 13 sg. a~ 1l48-49 guido calcator. CGS.l 313 sg.
singulo ipsorum ut consuetum est. a.1159 bertolotus calcator. - calcabimus vobis navim .. .
ca1asta sf. "sostegno per la bOlte nella cantina" . ad calcationem illam' adhibebimus quot cal~at9res opor-
NBI 37 a.1390 calaste quatuor.
D calastra . tuerit.
ALE64 .
calata sf. "calala , banchina" L calcare. calcherius.
PPG 138 a.1558 super calatam molis, ultra cappelletam. calcatus agg. (di nave) "impermeabilizzato mediante
A.M.DE MONTE, Diva virgo savonensis, Roma 1726. 176 stoppatu fa delle commessure"
sg. bi deambulabant in ponte ex descensu qui fit ex navigiis DNB 19n. a.1182 navis bene calcata et pegata. DNB 14
in terram. vemacula lingua vocato calata. per quem habetur a.1183 bucium ... et caIcatum et pgatum et sartiatum.
ingressu~ in civitatem. et cuius crepidini ex una parte appli- SF 184 a.1200 (Sav.) et eHI. carit navis bene calcata et
cantur tnremes et navigia. et ex altera parte minima navigia pezata. BSL 14 a.1248 ipsam navem pegatam et calca-
ut pbaselli. scaphre et parvulre qureque cymbre. tam totam. BSL 220 a.1268 et ipsam (navem) 'habere
L calada. calare. D calada, calcatam et pegatam de pice.
calatus sm. "cesta" . ,
calcedo nia sf. "calcedonia, pietra preziosa, variet
SSA.2 130 a.1345 (Sav.) portare ... in asali vel calato, vel di agata trasparente di colore bianco latteo o bluastro" "
aliquo alio vase ... uvas. , PVP 233 a.1456 item resta una calcedo niarum . BOV
REW 1488. PVG 475 . 549 a.1452 (Sav.).a nulos perlas cristallos calcedo nias
Dcalt u. cathenas et petras pretiosas.
calavana sf. "convoglio di navi" PVP.149.
SIG 347 (= VFD 116 = FNG 16) a.1341 quod ianuens,es L cacedonia. calciadona.
non dueant in eorum calavanis aliquos extrane os ... - ,. r.,
calcegu rsio cognome I
ducere eum ipsis in eorum callavanis. PGM 8 a.1009 martinus calcegursio.
..,

Lcarav ana. calcem sm. 4'calcio' ~


calavana sf. "Caravana: compagnia difacch ini" }t
PLP 90 a.1250 (Sav.) et verberavit eum pugnis et ealcibus~
CAR 84 a.1489 ad societatem calavane L calceus. calius. D casu.
calavri a top. "Calabria"
calcem sf. "ceppo, base del tronco tkll'albero::
SLS 266 a.1249 (Alba) ecclesi a dieta de la calavri a. SRC 304 a.1256 (Sav.) aliquam arborem domestlcam ad
L caloria. galavria. scalabrina. D calabria. scalabrn.
pedem vel calcem incidere .
~caneus cognome
L calcia. D calce.
ReA' 403 a.1152? obertus caIcaneus. PMS 134 a.1218 caleem sf. "calce
(Sav.) guillelmo calcaneo. BSR 245 a.1194 murare canellam unam muri . .. optirne
L carcagn us. D calcagno. fmnum , cum bono fundamento ad maltam et calcem sive
calalre vb. "stoppare la carena delle navr' caleinam. GSS 59 a.11330 (Sarz.) lapides, ligna. calc~m!
BSL 35 n. (Guido da Vigevano, s.xi.) navis ... calchentur sabulum. VMS 505 a.1472 murus ruinosus ac pro malOn
stopino cum cunis et maciis. CGS.l 314 a.1159 pro li- parte in maceri a et lapidib us et sine calce fabrica tus .
bris viii. 1/2 den.ian . calcaIcabimus vobis-navim quam PVP 321 a.1504 pro modiis octo calcis. PPG 103 a.1565
emistis .. . et barcam et caravellum coopert um et gabias marchandi et giustandi tabacum et cantarium pro pezan-
eius et quidquid in bis erit ad calcandum. BSL 35 a.1248 do calce.
ego martinu s calafat us ... promit to ... calcare navem L calcina.
tuam. CGG 76 a.1259 (PorloV.) et facere omnia que caleem sf. "calce, usata' nella pesca per avvelenare
spectan t ad laborem calafacie tam in clavando quam in le acque" :
calcand o. CGG 84 a.1259 (Portov.) promitimus ... cal~ GR.24 8 a.1592 (Triora) nulla persona audeat calce seu
care lignum tuum. aliquo "aiio veneno ; morbo vel re rnala flumina seu.aquas
L calcatio . calcherius. calcalor. carchera. recalcatus. D triorie. .. inficere, tossicare, venenare seu alio qUOVlS mo-
~~ .
calcares m.pl. "calzari, scarpe"
. do morbi dare.
calcetta sf. "calza"
CA 625 sg. a.1292 in calcaribus pro nicholao. - in trj- LEM 259 a.1259 item duooenas duas et dimidiam calcet-
buspar ibuscal carium . tarum. '
L calcaria. ca1ar. calzarius. cale. ,
L cala. D ciisetta .
cale 196

caleeus sm. "scarpa" tot generibus telorum, calcina (IvI n.: "calce polverizzata
PVP 298 a.1494 pro calceis paribus numero 20. PVP usata in battaglia allo scopo di oscurare ['atmosfera "),
313 a.1506 item ... pro caligario de pilo ... pro calceis ha- sapone, machinis el tormentis usi fuerunt in l'ugna undi-
bitis anno preterto. que beUatores, quod apparebat quod quasi ibidem nullus
PVP.129. adesset, quamvis tunc temporis esset lempus. tranquillis-
L caliga. simum et serenum. SSA 132 a.1345 (Sav.) nonponant
calceus sm. "calcio" telas aliquas in buatam ad curandum in qua sit calcina.
LG 310 a.1363 si quis ... percussert... seu, verberavert LG 437 a.1383 et iurent quod calcina non ~xtrahent .de
aliquem ianuensem pugillis et calceis. fustis seu bacu- calcinaria, nixi ponant.eam ad coopertum vel sub ,coper-
lis... . . to. LG 439 a.1383 allquam quantitatem laterum. upo-
L ca1cem. calcius. .. rum vel calcine. SNS 22 a.1404 (Sav.) terminis factis ad
chalchere top. "Carcare;' maltam et calcinam. DSP 20 a.1459 errigere ... unam
BAV 192 a.l393.(Moncalvo) loci et districtus cha1chera- maxeriam ad maltam et ca1cinam ve! ad murum" sium.
rum. TL.2 243 a.1463 item calcinam pro murando. l r
L carcare. L cacinaigum. calce. calcinara. calcinarium. calcll8I'O'-
calcherius . sm. "calafato" . Iius. calcinarolus. calzina. cazinum. chausangus. incalci-
NL.I 118 a. I 203 oberto calcherio. nare. D casina.
L calcare. calcatorem. Ir. calcina sf. "calce, usata nella pesca per avvelenare le
calcia sf. "ceppaia, base del tronco dell'albero" acque" .
CGG 255 a.1261 (PortoV.) unam trappam ... . gJ:ossitudi- ACM 100 a.1396 (Carr.) lazam vel calcinaD\.. GR 59
nis sive altitudinis a calcia usque ad cimam unius somes- (Levanto) nemo audeat vel presumat allazare eum lacia
si in toto. SSA.2 73 a.1345 (Sav.) calciam sive cepum. cel calcina aliquam aquam seu lacum. :I
ASA 321 a.1350 (Alb.) arbores ... incidi debeant ad cal- calcinaira sf. fornace di calce" .
ciam. CST 287 a.1381 (Taggia) qui inciderit arborem ... GG.2 371 a.1206 et conveniuAt facere calcinairam unam.
ad calciamo CCS 35 a.14l4 (CeUe) incidere aliquam, ar- L calcinarla.
borem ad calciam seu vacero. CSS 219 sg. a.1435 (de) calcinayra cognome
(Sanr.) si ... eradicaverit aut rumperit vites, ficas ad cal- DDG 275 a.1376 pro cosmaele de calcinayra.
ciaro in terra alicuius. GR.2 18 a.1435 .(Sanr.) arbores calcinarla sf. "fornace di calce"
non incidant ad calc,am sive ad cimam. FST 79 a.1592 U .1 ,36 a.li3Q in omnibus calcinariis quas fecero. SSA
(Triora) dicti fontQni intelligantur esse unius palmi in 172 a.1345 (Sav.) calcinaram vel fornacem. ,LG 437
calcia. GR.2 18 (Lavina) si aliquis inciderit aliquam ar- a.1383 et iurent quod calcina non extrahent de calcinaria,
borero ad calciamo nixi ponant eam ad coopertum vel sub coperto. '
L calcem. calsa. calza. D casa. L cacynaira. ca1cina. calcinaira. caIcionaria. cainara.
calcia sf. "base, basamento" D calcnare.
ZAC 165 a.1288 (Alb.) facere fieri papilionem si~e pavil- calcinarla top.
lonuro undique circa turrem ad caldaro ipsius turris. RPV 241 a.12l5 (Sav.) ubi dicitur ad calcinararn. SRC
calciadona sf. "calcedonia" 146 sg. a.1263 (Sav.) in calcinarlis . .. in tremulo ad calci"-
PVP 285 a.1488 item sigulus unus cum lapide calciadone narias. SOV 319 a.1428 (Chius.) plagia calcinarle.
penes casanam pro libri decero. (de) calcinarla cognome
L calcedonia PCC 88 a.1311 (Sav.) domino gando de calcinarla. DDG
calciamentum sn. "calzatura" 89 a.1376 andreas de calcinara. DOG 288 a.1376 co-
CA 607 a.1292 item pro calciaroento pro hubertino. smael de calcinarla. l
L cala. D ca/eia. caamento. ,I L (de) calcinayra. (de) calzi~ara.
calciare vb. "calzare, fornire di scarpe" ealcinarlum sn. "pozzo nero"
RCP 652 a.1273-(Sarz.) et 'exutus pontificalibus et calcia- ACV 136 a.l396 (Carr.).
tus, si vult, potest festum suum tenere. ACL 124 a.1344 L calcina.
et ipsuro vestire et calciare. TSL 149 a.1382 se debeat caicinaroUus sm. "fabbricante di calce" ~
pascere, vestire et calciare suis expensis propriis. LG 437 a.1383 caldnarolii et facientes fieri c'alcin~ et
L cala. discalciare. malcalciatus. malcalatus. D cas. lateres seu maonos. LG 439 a.1383 si 'quis calcinarolius
calciatura sf. "saldatura?" "el aliqua persona que vehat. . . aliquas .b archatas seli ali-
GR.2 18 (Benne) ferrarus teneatur habere pro calciatura quam quantitatem laterum, Cuporum vel calcine... .
securis solidos duos. L calcina. <
(male)caleiatus cognome .
calciolarius sm. "calzaio.fabbricane di calze"
U.l 115 a.l146 iohannes mlecalciatus MSI 326 a.1500 baptinus de plazia nepos bemard cal-
L malcalciatus. ciolari
calcia ferrea! ferri sf. "gambale, parte dell' arma-
tura" ,. L calzolarius.
NL.2 69 a.1216 cum tribus,parbus calciarum ferri. LMS caleionaria sf. (err. per calci nar a) "fornace di calce"
536 a.1226 osbergum et barberiaro et calcias ferreas. CGS.l 171 a ..1157 debet facere predictus guidus 'calcio-
calcina sf. "calce" naras bona fide.
PCP 588 s.xii-. cum ~uro de malta et calcina. U.l 36 calcius sm. "calcio" '
a.1130 in calcina ilIa quam dabo vel quam vendam. ~~y 78 a.1370 (PortoY.) dare de calciis super Persona
CDG 82 a.1133 edificium ... :de astrico cum malta et cal- lpSlUS.
cina. CDG 3.64 (= Glli 435) a.1192 murus de calcina la- L calcem. calceus.
teri~ius cum calcina constructrus. BSR 245 a.1194 mu- , calculare vb. "calcolare
rare canellam unam muri ... opti me firrnum, cum bono GSS 185 a.1330 (Sarz.) quantitatem ... calculandam et
fundamento ad maltam et calce m sive calcinam. CNM computandam. DSP 6 a.1459 item ad videndum ~ani
306 ca 1203 (Sav.) calcinam ipsius muri. OP 135 a.1215 nandum calculandum declarandum et solidandum onines
lignamen et calcinam et ferramenta. IA 55 a.1284 com- libros et cartularia comunis ianue.
nllssum est prelium ab utraque parte terribile et acerbum, L carculare. carculus.
cale 197 cale

calculus sm. "sassolino. pallilla per il voto " calderia sf. "caldaia"
DSP 319 a.1575 re igitur diligenter considerata et sub iu- VCB 41 a.1238 (Bonif.) calderie due. CPB 240 a.1289
dicio calculorum reducta. BSO 185 a. 1581 (Onzo) et (Bobbio) item in furno .. . unam calderiam. : RLD 45
exinde per balas seu voces aut calculos approbentur. a.1330 (Mentone) vegetem .. . vel calderiam sive tinam.
L carculus. CP 966 a.1379 (= CP 968 a.1405) saponeria cum duabus
caldare sn. "caldaia" calderiis in ipsa existentibus.
CA 592 a.1292 in uno caldare. L caldera . .
L caldaria. calderia cognome
caldaria sf. "caldaia" U .2' 583 a.1350 frederlci calderie. PCC doc. 127 a.1391
CAC 338 a.1180 (Sav.) et caldaria i. OS 49 a.1194 cal- enricus calderia de monesilio.
dariam unaro pro sol venda pice. SIP 179 a.1420 (Massa) calderina sf. "piccola caldaia di tintoria"
una caldaria magna usitata tenens stara i. et ultra. LEM 199a.1251 rebus pertinentibus diete tincerie. vide-
E.RNSCH. ZRPh 1(1876)414 ( = ROM 6 (1877) 628) licet. .. tinas duas et calderinam unam.
--dj dans la Vulgate". L caldera. .
L caldare. caldarinus. caldarium. caldera. D cada. calderocius sm. "scaldino"
caldarinus sm. "scaldino" SSL 170 a.1336 duo calderocii cum manubriis.
SIP 178 a.1420 (Massa) unus caldarinus parvus de ramo. L calderonus.
SIP 308. calderonetus sm. piccolo calderone"
L caldaria. PVP 271 a.1477 calderoneti duo.
caldarium sn. "caldaia" L calderonus.
GC 126 a.1191 sospitale. caldarium. lebetos. calderonus sm, "calderone"
L caldaria. VCB 8 a. 1238 (Bonif.) calderonum unum . NBI 38
caldarius sm. "calderaio" a.139O item calderonum unum. PVP 228 a.1456 caldero-
BSR 235 a.1200 el que domus est in hora caldariorum. num unum de ramo magnum. PVP 239 a.1456 item cal-
BSR 362 a.1210 in domibus et terra supra horam calda- deronum unum rami cum sua tromba pro balneo,
riontm. PVP 103. 105.
L calderarius. L calderocius. calderonetus. calderotus. D caderono. ca-
caldelalius "calderaio"; cognome din. caldaro.
CGS.l 170 a.1158 bonus johannes caldelalius. calderonus cognome -
L calderarius. PTS 68 a.1258 (Sarz.) guilielmus' calderonus. U .2 933
c:aldelarl caldelarius sm. "caLderaio"; cognQme a.1384 pasqual calderonus. '
GGS.1 14 a.1l55 donumdei filius iohannis caldelarii. calderotus sm. "secchiello"
CGS.l 203 a. 1158 donumdei caldel.ar. CGS.I 358 SSL 170 a.1336 unum calderotum pro aqua benedicta
a.1160 dominicus magister caldelar. DAF 17 sg. a.1300 cum manubrio et aspersorio deaurato in medio civerclo et
tibi ambrosio fili? oberti caldelarii de sancto stephano. in svambis.
GVO 334 a.1304 Jacobus caldelarius. L calderonus.
PAC7. caDe sn. (mar.) "carro, parte dell'antenna deLLa nave"
L calderarius. LG 775 (= VFD 190)a.l404 antenas duas bonas carexa-
caldera sf. "caldaia" tas pro respectu et unum calle bonum de medio.
BSR 368 a.1218 calderaro unam. DAA 70 a.1279 unam Lcar.
ca1deram. GR.2 51 a.1288 (Alb.) calderam. pairolum vel calearius sm. "calzolaio"
pairolam , paelam. NBI 38 a.1390 item caldera una. SRB 35 a.1212 (Sav.) vaula calearius.
PSG 384 a.1513 pro calderono .. . et calderoneto ... et per L calegarius,
una caldera per la yhusma. . calefacaria sf. "calafalura"
L caldaria. calderia. calderina. D cda . GC.2.124 a.1191 usque ad finem calefacarie navis.
calderai cognome L calafacia. calafatia.
AES 15 a.1160 wilielmus calderaI. calefanus n.p., m. .. ,
L calderarius. SLS.2 112 s.xii. (S.Venerio del Tino) filll calefam de
calderarius sm. "calderaio"; n.p. e cognome campolo. Iv.: gr .KQ.,lqxxv1.
ReA 64 a.1142 johannis calderarii RCA 326 a.1158 calefatare vb. calafatare
prefato ~selmo calderario. CGS.2 135 a.1163 ansaldus GC.2 123 a.1191 calefatare navem eius.
calderanus. BSR 83 a.1171 citadinum filium quondam CLD Iii. VPM 265 sg. REW 4663. ALN 94. DEL l
ansebni bastonis calderarii de domo. MSS 146 1172 oto- 666. CIV 52: " il problema non risolto. Il gr. KQ-
bonus CJlde~arius. CAC 13 L 1179 (Sav.) bonipetri calde- ,a.qxl'tT} non prestito daWil. o dall'arabo; pare che le
rarii de alba. GC 44 a.1191 wilielmus calderarius. NL.I fonne romanze derivino dal gr."
166 a.1203 pro domo quam habeo in carrubio calderario- L calafatus~ D cafat. cafattu.
rum. CNM 411 a.1205 (Sav.) nicolosa filia raimundi cal- calefatia sf. "attivit dei calafati" I

derarii. LMS 51 a.1222 iohannes ealderarius. SLS 1.122 BSL 36 a.1248 de ornn labore pertinenti ad calefatiam.
et elevare et cohopernare et pegare.
a.1240 (Gen.) in carrubio calderariorum. BSL 194 L calafacia.
a.1253 iachino calderario.. U . I 1501 a.1279 in instru- calefatus sm. "calafato"
mento scripto manu calderarii fil ii. quond~m alegri canis
..
SA 235 a.1404 (Sav.) (ars) calefatorum.
notarli. GR.2 34 a.1288 (Alb.) calderarii et ferrarii non Lcalafatus.
possint maleare, seu picare seu travaglare nee foXnas fa- caleft'us cognome r "
cere. MNS.l 18 a.1404 (Sav.) ars calderariorum. PVS PIA 72 n.37: proboarabo.
411 a.l404 de calderariis et claputiis. LG 71 .2 a.1406
calderarii vel clapucii. VCC 27 a.J480 (Sav.) magistros
calega sf. "scarpa" ..
SRB 354 a.1432 (Gen.) pannos. calegas et alias reso
artis c~ariolVm et clapuciorum. GR 37 a.1519 (Alb.) L caliga.
aliqua persona de arte calderariorum seu vulgari chiapu- calega sf. "poltrona ..
zarlorum. , ReO 128 a.1286 (Ort.).calegam i.
L caldarius. caldelalius. caldelar. calderai. D cadi. L carega
cale 198 cali

calega sf. "asta, pubblico incanto" calendes sf.pl. "calel/de. primo giorno del mese"
CGS.2 304 a.1184 ad unum mensem postquam calega BCG 98 a.lO 17 (Gen.) enricus gratia deo imperator au-
fuerit facta debetis habere a se ccc carri ca de becunis. gustus. anno imperii eiu deo propicio tertio. calendes
LMS 56 a.I222 que processerunt de calega facta de qui- genarius. .
busdam rebus. GG 172 a.1260 (PortoY.) callega rerum PAC 12
que fuerunt quondam mussi de paxano. DAA 17 a.1274 D calende.
postquam ... fecero callegam lignaminis mei. FCT 25 ca.l enianum top. "Carignano"
a.1283 (Triora) vendere illud pignum in publica callega. PAC 5 a. l 000 in fundo caleniano.
BTS 170 a.1290 adcalegam. VPD 56 s.xiii. persona gue L calinianum.
posuerit aliquod ex dictis lignis ad calegam. DAF 66 calepinuscognome
a.1300 quam galeam ... fecit subastari, seu incaligari in BSR 30 a.1177 hugo cal epinu s, magistero
publica calega. PCP 653 a.1316 si quis comperavi t rem calerem sm. "viottolo, sentiero"
aliquam in calega aliqua. LG 39 a.1327 interesse incanta- GR 3\ a. 1404 (Sav.) de via vicina a calere monasterii
tionibus callegarum. CST 167 a. 1381 (Taggia) de callega sancti franci ci.
seu relatione in incanto. RVN 82 s.xiv (Noli) illa res ven- L callem.
di debeat. . . per nuncium communis in publica calega eam calezanum top. "Calizzano"
incantando per tre dies in civitate nauli. MSC 260 a. 1407 SRC 390 a.1324 (Noli) in silvi et nemoribus ville cale-
(Corvara) (Rubr.) de callega. CVQ 358 a.1407 (Quil.) de zani et bardaneli.
calegis scribendis et fiendis. CCS 68 a.14 14 (Celle) de re- L calizanum.
bus ... vendendis ad callegam. NSM 288 a.1459 (Mio- calexe top. (Loano)
glia) de rebus venditis ad callegam. BBL 19 a.1473 rece- TCL a.1262 in co la [ovaria que est supra calexe. a.1591
pimus . . . in calega condam damiani besignani. calexe.
MGT 44 n.64; ICG 6.167 PIA 40 n.41; ALN 60, 105 sg.: L quarexi. D quarsi.
< aro halka "anello": il cerchio dei compratori attorno al calianus n.p., m.
venditore. pee 8 a.l200 (Sav ) calianus archidiaconus.
Cf M.CORTELAZZO, LN 18 (1957) 95-97: ven. caliga m.s. caJiatus agg . "rappreso"
L calegare. calica. calliga. incalegare. carega. D calega .
GR 31 a.1327 (Ovada) nuHa persona debeat eijcere ni-
calegarem sm. "calzolaio"; cognome vem calialam sive gelatam .
PAC 4 a.1135 petrus calegar. CGS.I 258 a.l J58 ansaldus ca-
Cf. DUC.2 17 cagialus: coagularl./s.
legar. COS.l 315 a.1l59 rainerius calegar. COS.2 43 a.1161
D cagliu .
rolandus calegar. CGS.2 213 1164lanfrancus calegar.
AES 15. calica sf. "as/a, pubblico il/canto"
L caJegarius. D caeg. GG 55 a.1200 drapi duo. quos vendidit buee ... que
calegare vb. "vendere ali' asta" ascendent in calica bis. iii.
BTS 170 a.1290 ponenl in duganam ad calegandum. L calega.
L calega. incalegare. caliciana top. " Calil.l.ano"
callegaria sf. "calzoleria" N.LAMBOGUA. RH 20 (1965) 4 n.. .xiii-xiv prope locum
MSO 266 a.1272 ars callegarie. BSA 141 a.1373 (Alb.) qui caliciana vocatur.
massarii ... tam artis calegarie quam afaictarie. CSS 324 L cal izanum.
a.1435 (Sam.) omnes cerdones sive callegarii exercenles calicem sm. "calice"
artem callegarie vel adobarie. CPB 239 a.1289 (Bobbio) chali ces .. . duos calices unum
L calegarius. magnum et alium palvum de argento . CBP 240 a.1361
(de) calegaria cognome (Bobbio) calicem argenti doralum punderis unciarum oc-
CGS.2 189 a.ll64 testes ... martinus de mari, marchese to . GSA 33 a.l404 (Sav.) in tacijs iphis caUicibus st-
de calegaria. gnarijs bacilibus.
calegarius sm. "calzolaio"; cognome CPB 254.
PAC 2 a.II08 calegarius. PAC 5 a.J 141 calegari us. L calixetus. D carexo.
COS.2 Il a.1161 rainer calegarius . CAC L7 a. Ll78 calicem top. "Calice"
(Sav.) roberti calegarii. BSR 129 a.1188 armannus cale- SF 133 a.1351. (F.in.) sindicu s compagne calicis . LJ.2
garius. SC 379 a.1188 conradus callegarius. CNM 65 L002 a. 1382 honunum compagne calicis territorii finarii.
a.1205 (Sav.) guala calegarius. PLP 88 a.1250 (Sav.) SCS 305 po t 1530 (Sav.) ecclesia sancii nicolai de calice
mussus calegarius. ASA 466 a.1350 (Alb.) scofferii sive CL 14. .
calegarii. MNS.I 17 a.1404 (Sav.) (ars) cerdonum sive D carxi.
calegariorum. LG 665 a.l406 ars calegariorum. GR 31 callidus agg . "caldo"
a.1519 (Alb.) callegarios seu aptores seu affaitatores co- FNV 151 a.1250 filium quondam montanarii de valle
riorum. CSS 324 a. 1435 (Sanr.) omnes cerdones sive callida.
callegarii. FST 84 a.1592 (Triora) cerdones sive calegarii. L valle m caJlidam. D cdu.
L calearius. calegarem. callegaria. calierius. caligarius. calierius sm. "calzolaio"; n.p., cognome
D caeg. L~.1 23.1 a . ~l~~ (Sav.) calierius. CAC 80 a.1179 (Sav.)
calege top. wlllelm cahern
BCG 190 a.l086 in predicto loco calege. L calegarius.
L caliga. galege. califatus sm. "calafato"
calegnanum top. "Carignano" PC 320 a.1403 ars califatorum.
PPE 65 a.1137 villa calegnani. L calafatus.
L calinianum. caliga sf. "scarpa"
callem sm. "viottolo. sentiero" CNM 163 a.1204 (Sa~.) in caligis et in subtellaribus.
CDO.3 65 a.1192 a calle qui est versus semptentrionem. LEM 186 a.1236 ad facle.ndu~ pannos laneos de caligis.
Ba 180 a.1484 (Sav.) ubi est callis guidam seu senterium PLP 85 a.1250 (Sav.) pana tna caligarum .. . pannum ro
plantari fecerunt duos terminos, videlicet super callem, et caligis faciendi s. cqG 270 a.1261 (= PCV 75) oSberg~m
alium suptus. unum ferreum. furnltum ~um capin:eno el guantis . . . et
~ caleremo unum par cahgarum Fern o A.FERRETIO, DL 51 a . 1264
cali 199 cal
osbergi um unum, caligas ferri cum bragoneriis. FAG 16 PAC 15. BSR 538. EOL 24. Y.BERTOLDI, Problmes de
a.1273 jacobi de c lerico , qui facil cal igas. CA 592 subslrat, Paris 1931, p.167 n.: calmalcalmis "altopiano
a.1292 item in panno albo pro cali gis domini ... OAF 23 spoglio ", ma meglio *kar! cala "roccia " . REW 1522
a.1300 paria duo calligarum de cimili ato, aliud de scarle- *calmis (gall.?). TB 17.133; 18.94 voce mediter r. HAW
to. DRG.3 1.10 a.1313 ego ogeriu de vulto, qui facio ca- Il,47 a.571, lat. calmes (terrirario alpino occid.): prero-
ligas. ORG 3.1150 a.13 '1 9 ego guirardu s de rapallo, qui mano. PSP 74. PTP 42 "considerato preromano, ma at
facio calligas in caneto. OOG 435 a.1376 pro caligarum
testato solo nel m.evo.
balla i. PVP 281 a.1488 ilem paria duo caligarum.
L calceu s . calega . ca le ga riu s. ca lege. callige palii. L carmus. D carmo.
D caeg. caloger us sm. " monaco anziano "
OMC 485 s.xv item quod quelibet persona ... sive sit pa
calliga sf. "asta. pubblico incanto"
pa sive calogerus sive ecclesia sive monast erium sive
NB 13] a.! 198 dedil. .. seri bano pro calliga et pro duo-
bus instrumentis sol. iii . PVP 3] 8 a. 1509 pro diversis quecumque alia persona ...
pe]lipariis vulpium cum guletis martirorum et nigris ha- Cf DUC.2 34.
bitis de caliga quorumdam pellipariorum. calogus sf. "tron.co. ceppo ?"
L calega. ACM 56 a.1396 (Carr.) nec aliquod aliud incidere, ven-
caligar ius sm. "calzolaio" dendi causa, exceptis calogis.
PVP 313 a.1506 item ... pro caligario de pilo in porta Cf CLO 54 fose. calocchia "palo della vite".
sancti andree pro calcei habitis anno preterito. L carracium. D caloci.
L calegarius. calonu m top. " ella/ons, Fr."
caIligepaliil calligep arii cognome DRG.2 194 a.I220 duas pecias blavi caloni. DRG.2 206
DDG 345 a.1376 georgius caligeparii. ASD 62 a.1381 a.1224 in blaviis de calono. DKR 514 a.1431 super alu-
luchinu s calLigepa.1ii burgensis caffa. minibus .. . oneratis in gulfo caloni.
L caliga. L caalonum. c1aalonum. clialonum.
(de) caligna no cognome calonus sm. "fianco "
BSR 151 a.1194 corsus de calignano. DDG 814 a.1377 ACM 76 a.1396 (Carr.) si quis insultaverit aliquem cum
iohann es de calignano. armis, videlicet gladio a ca10no, spata .. .
caligna num I calinia num top. "Ca rignano " Cf DUC.4 ]7 gal/onus: ab italico galone "Iatus": hinc
BCG 43 a.999 in loco et fundo caliniano. BSR 126 a.1188 cultellu s de gallo/w , id est qui ad latus fertur. DE1.3
rainald us c1ericus de calignano. LJ.I 1254 a.1257 terram 1755 it. gallone "c resta iliaca": gallo *calon "coscia, fe-
quanda m cum domo superposita positam in calignano. more".
PTR 47 < caninius , geni. ro lll. caloria top. (Alba)
L calegnanum . caleni anum . calignano. calignanum. cal- SLS.2 66 a.] 270 (Alba) in posse albe ... in hora ubi dici-
vignan um. carignanuln. D catignano. tur caloria.
caliotu s sm. "~pecie di nave" calpest ratione m sf. calpesto"
NB 35 -a.1198 hanc societatem porto in calioto tuo et .
GR 31 a.1538 (Ceriana) quodvis damnum in dictis teITIS
meo ... ipse galiotus ierit. .. illatum, tam in fructibus devastati s, quam etiam in calpe-
L galeotu s.
. calian um/ calizan um top. " Calizzano" stratione terre.
U.2 285 a.]292 actum in cali zano. BAV 191 a.1393 ca- calsa/ calza sf. "ceppo, piede dell'alb ero"
stnIm et locum calizani . FAG 137 a.1300 hominum co- SOV 227 a. 1428 (On.) si .. . inciderit aliquam arborem ...
munis caliani. SRC 390 a.1324 (Noli) homines calizani vel derancaverit ad calsam. SOV 237 a.1428 (On.) quod
et bardane ti . nulla persona audeat incidere aliquas arbores rebrondatas
LTS 87 sg.: -+ carisiu ,genI. rom., ma anche -+ nomi pre ad calzam ...
latini (Garess io, Care zzo). PTR 46: < canitius, genI. L calcia.
rom. cala sf. "calza, calzone"
L calezanum. caliciana. calixagna. NIS 356 a.1425 par unum calarum de argento.
calixag na top. (Sarzana) L calcette. calcia. calzarius. calaruba. calzonus. D casa.
GSS 44 a.1330 (San.) calixagna. calza gatta cognome
L calianum. GC 310 a.1191 maniardus filius quondam calzagatte de
calixet us sm. .'picco lo calice, vasetlO" aramo (arai no?)
ASD 195 a.1458 calixeLu ' unus parvu dexnoatus. L calaruba.
L calicem . calzagr isia cognome
calma sf. "capanna, baracca " BSR 234 a.1 J93 guillelmus calzagrisia.
PLP 105 a.1250 (Sav.) de illa (tabula) que extracta fuil L calaruba.
per scissur am de calma mea. PLP L07 a.1250 (Sav.) calar cognome
quod arnaldus extrahebat unam ex illis tabulis de calma MSS 177 a.1195 rainaldus calar.
guilIelm i. .. per scissuram spaaldi de foris. L calcares.
Cf. DUC.2 33 calma: videttu' esse casa, sic forte dieta calzari us sm. "calzare. scarpa"
. quod slramen tis seu calamis frwn.enrariis legerelUl: NL.2 217 a.1225 calzarios duos filitros .
calma sf. "calma di mare" L calcares.
TL. l 329 a.1455 et cum ibidem fuerimus calmam nos calzari us Sin. "calzaio"; cognome
compul sit et paulo post borrea egressa est. NL.l 24 a.1203 teITa gandulfi calzarii.
SID 18. GUA 284. RGS 42. L cala.
D canna. calaru ba cognome
calmus sm. "colle, allUm, somm.il mon.tan.a" GG 303 a.]203 wilielmus calaruba.
ReA 280 a.1039 et pro ca lmo a eg l'lino descen dente L cala. calzagatta. calzagrisia. D caussa russa.
usque in fossato de rio eroso. BSR 56 a.l 175 et usque in cala vegia cognome
calmo de carello. I-ST 65 a.1592 (Triora) ascende ndo OSM 109 a.1190 musus de cala vegia.
usque ad calmum chizzairoli .
L scalzaveggia.
200

calzeratus sm. "carcerato. pr,igioniero" calvinus soprannome .


VCB 318 a.1291 (Bonif.) omnes calzerati cor,;i elobsi- CAT 137 a.1326 (Leca d'Albenga) guillelmus maci:a
des ... - pro scambio et redimendo nostros calzeratos ... dic(tus) calvinus. ' . '
qui ciipti fuerunt. L calvignanus.
L carzeratus. caJvixium top. "Calvisio"
calzerem sm. "carcere" U.2 1001 a.1385 sindicus ... hominum compagne cal-
VCB 319 a.1291 (Bonif.) captus fuit et in calzerem de- vjxii de finarlo.
ductus. calvus cognome I
ealzina sf. "calce" U.l 114 a.l146 albenus calvus. MIA 95 a.1285 (SaY.)
OGM 71 a.1470 pro corbis quatuor de calzina cum sua rollando calvo.
arena. L carvus. D cauvo. escalvao.
L calcina. C8Dl top. (Francia?)
(de) ealzinaria cognome LG 784 a.l406 saye de cam. . I ..
DDG 89 a.1376 cosmael de calzinaria. camalrana top. "Camerana (v'Bonnida,)"
L (de) caJcinaria. CHAR 334 a.999 saliceto. camairana. sancto iulie;
calsolariusl ealzolarius ' sm. "calzaio"; cognome camalia I
RCP 349 a.1203 (Luni) agnellus calzolarius de s~a. TL.2491 a.I467 vel si possetis habere magazenos .cum
LJ.1 1107 a.1251 alberghetus calzolarius. RCP 84 cogeize de camalia aut alia loca idonea. '
a.1278 (Sarz.) manettus calzolarius. GSS 94 a.1330 camalus sm. "ponalore. facchino" _ 'II
(Sarz.) calsolariorum et coirariorum. U.2 185 a.1391 ni- MNA 76 a.1387 pro stipendio camalorum'. CP 170
colaus de mauro calsolarius. TSL 176 a.1442 bartolomei a.1392 pro sonatoribus, camalis, cochis... LG 550
parnsole. calsolarii. TL.2 177 a.1463 iacobi de podio a.1403 garbellatoribus tarezatoribus platarolis et camalis.
calzolarii. TL.2 301 a.1464 thome de airolo calsolario. CAR 18 sg. a.1431 per camalos ... - ~r societatemf ca'"
DSP 122 a.1466 apotecas duas .. : locata bartholomeo ro- malorum. TL.3 615 a.I449 pro camalis seu laboratori-
vegno calsolario. bus. BBL xxx a.1453 camalus. CAR 41 a.1454 labora-
L calciolarius. D calsolaro. tores et camali goaldorum. CAR 48 a.1459 quod nemo
calzonus sm. "calzone" laborator seu bastaxius ... audeat ... portare _a liquasres,
GC 76 a.1191 et medietatem lucri de cimussis et de cal- merces seu raubam .. . spectantes et. peninentes ad exerci-
zonis que ipse faciet. cium camallorum caravane dugane. ' VSC 2G4 a.1488 bi-
L.cala. D casun. nus ... filius iacobi de casanova camalli. .
caltritura sf. ''ferimento. danneggiamento fisico" Cf DEl l 696: il. camallo <: aro e turco hamal. m.s.
LG 152 a.1327 et cum percussione alicuius armorum si- D camalo. carnallu.
ne sanguinis effusione vel caltritura. camara sf. "camera" I

Cf DUC.2 35 calteria. cauteria [sfregio, cicatrice] cau- MSS 48 a.1 039 duo ~lia mancusos aureos se compoxi-
feriatus. turos agnoscant, medletate camara domini imperatoris
caluminal calumnia sf. "termine tecnico dell'azione ("camera imperiale" ) et medietate donus anSaldus abbas.
giudiziaria" COS.1 24 a.1156 clavatura de camera. NB 82 a.1198 ac-
NL.2 240 a.1225 constituo ... meum certum rnissum et tum prope predictum monaslerium ante camara -abatis
procuratorem ... ad exigendum, .. et in juditio existen- sub urmo. SMV 75 a.1207 actum in camara Pre<Ucti pre-
dum ... et pignus bandi dandum, opponendum, respon- positi. LEM 238 a.1239 actum ianue in camara que est
dendum et sacramentum calurnine faciendum et senten- ante palatium consulatus civitatis. LBZ 226 a.1271 ac-
tiam accipiendum. Ay 63 a.1396 (Carr.) et immediate tum ianue in camara turris paIacii quo momtuf1dictus do-
ad sacramentum calumnie procedatur ... - recusatio il- rninus obertus.
lius qui de calumnia noluerit iurare ... - sacramento ca- L caimara. camera.
lumnie prestito ... camararius sm. "tesoriere" \
DUC.2 36: calumnia: actio in jure, qua quis rem quam- COL 1509 ca.990 (Nonantola) bonizo camararius. I::J.l
piam sibi per solemnes juris formulas asserere conatur: 1200 a.1254 martinus camararius domus (del convellto)_-
calumniam iurare: actionem legitimam esse sacramento L camerarius. .
asserere". ACV 136: "asserire con giuramnto che camarata sf. "compagnia, societ"
un'accusa giusta. Tale giuramento si trova in quasi tut- COS.2 204 a.ll64 item lertium aluminis bucalcarii unde
ti gli statuti comunali e ne/linguaggio giuridico". pervenere min.oribus.cant~ duo in camarata (cJ.wi: itern
Lcalumnia. lO eadem socletate IOvemmus ... de compagnia (ben; ;11
calva top. (Sav.) societ). 1 "
SRC 170 sg. a.1263 (Sav.) in calva ... in Ioco qui dicitur D cameradda.
calva. caman:ta top. (Gen.) '.\ \ j
L calvus. carvus. D clvari. FNV 82 a.1240 inferius via qua itur ad camarciam.
calvignanum top. "Carigna'no" L camarcius.
IVC.2 26 s.xiii et ideo vela deponenda mandavi t, propter camarcius top. (Nizza)
hoc locus ille dictus est calvignanum, eo ,quod ivi ~alavit GR 32 (Nizza) avere bovinum et porcinum stare-debeant
ianus. Cf SAG 6 s.xiv iarius... dum sub carignano tran- in camarcio, subtus barrium macelli. T
siebat, feci t navis velum ab alto ad infimum trahi' atque L campus marcius.
deponi, quod in vulgari vela carare dicitur. C8Dlardus sm.
L calinianum. DAF 112 ~.1300 ans~dus de rappallo, camardus, anuensis.
calvignanus cognome C8Dlanana top. Camerana (v'Bormida)" .
BG 120 s.xii. (Sav.) turris calvignani. SRB 5 a.999 salecito. camariana, sancte iulie.
L calvinus. camarlengus sm. "camerlengo, ufficiale addetto alla
calviUascus cognome camera domini" (
BSR 152 a.194 ab alio latere terra iohannis calvillasci. U.l 1206 a.1254 domnus bertolinus camarlengus.
HSL 18.116: carvillasci CLD li. "gerin". Cf CHI.2 1 L
L carvalascus. L camerarius. '. .I
201 camb

camarotum sn. "slanzino, cameretta" cambire vb. "cambiare, pennutare" ,


SSA.2 58 a.1345 (Sav.) excepto quod sub scala capituli, CGS. l 46 a.1156 facultatem vendendi cambiendi permu-
ubi est camarotum, possint vendere merariam, et quando- tandi conducendi. CGS.l 78 a.1156 facultatem emendi
cumque voluerit iIle qui conduxerit dictum camarotum. vendendi locandi conducendi cambiendi permutandi.
L camerotum. D camio/tu.
J camba sf. "zampa"
CGS.l 342 a.1160 partem quam in ipsa ' terra habebam
cambivr cum iacobo fratre meo et inde cambium in pegio
NL.2 174 a.1217 pretio unius muli bucardi qui habet rei- (Pegli) cepi. CNM 325 a.1203-06 (Sav.) michimet prece-
ta zunecta cambe dextere anterioris.
L gamba. pit ut ego et vicii et mei amici cambiremus et capiremus
cambacia sf. "tessuto di canapa" tantum de rebus 'de ilforum de gaita, quod haberemus so-
VDE 150 a.1394 cambaciarum balla una. lutionem nostre Iaudis. U.1 753 a.1225 vendere, cambi-
L canabatia. re, permutare seu alienare. IEA 130 a.1233 (Alb.) et
(de) cambaxo cognome cambivit illam terram in terciam partem de dictis tems.
U.2 555 a.1345 slephanus de cambaxo de pulcifera. LBZ 23'] a.1268 licenciam vendendi, expediendi, cam-
cambellanus sm. "ciambellano, dignirario di corte" biendi. LBZ 231 a,1285 ad vendendum, cambien-
SRC 4O.a.1394 (Sav.) dominum de croysiaco, ~ambeUa dum .... PLS 248' a.1301 emendi, vendendi, implicandi,
nuro reglum. , cambiendi. DRG.3 926 a.1384 (procura) ad agendum: ..
DUC.2 40: cambel/anus:., .pra:posilUS sacri cubiculi, di, et ad vocandum se inde quietum et solutum ... et ad im-
versus a camerario, pelles quem cura. erar camera: seu plicandum et cambiendum id quod pro me dictus' procu-
thesauri regii. rator receperit.
L cambellarius. ' L ' cambire. cambitor. cambium
,cambellarius sm. "cialbel/ano, dignita.rio di corte" . cambire vb. "prende'!! in cambio, risarcirsi "
U.2 421 sg. a.l301 (trattato di Carlo Il. re di Sicilia con U .1125 a.1251 non dabimus licentiam hominibus ianue
Genova) ~omin~s sergius siginulfus de neapo1i, miles vel districtus cambi'endi se super homines massilie vel di-
cambel~anus reglUs. - sergio siginulfo de neapoli milite strictus .. . pro aliqua raubaria vel malefacta quam homi-
marestalle nostre magistro cambeUado. SRC 62 a.1394 nes massilie fecennt.
roberto de na~, cambelarius dicti domini ... ducis. CAP, cambitorem sm. "cm7zbiavalute"
118 a.~~5~ ramaldus dresnai, miles regius, cambelarius RCP 297 a.126O (Sarz.) cambitores, mace~larii. .. .
et conslbanus et astensssis ducallis gubemator. L cambiator. cambire.
L cambellanus. D ciamberln. cambium/ canbium sn. "cambio, pennuta; rivalsa"
camberia sf. "gambiera. gambale, parte dell'arma - SMV " 6 a.1l51"et persolvi pro isto canbio .. . GIB 344
tura" . ' a.1155 aut per donum aut per comperam vel cambium
NB 58 al1198 ospercum i. et pance ram i. et cambedas ii. quod fecerimus de terris per terram. CGS.I 46 a.1156
Lgambera. ' omnia tua ngocia emptiones vendiciones cambia pennu-
cambiacavallus cognome ' tationes locationes conduciones et ceteros contractus.
PMS 86 a.l197 (Sav.) bonusvassallus cambiacavallus. CGS.1 342 a.1160 partem quam in ipsa terra habebam
L cambiare. cambivi cum jacobo fratre meo et inde cambium in pegio
cambiare vb. "cambiare, permutare" , (Pegli) cepi. RCA 128 a.fI63 vadens de ianua in corsi-
SMV 4 a.ll 09-1 O qui comparaverunt seu cambiaverunt cam ob cambium. RL 197 a.l172 (Diano) non vendam
de terra iamdicte ecclesie. CGS.l 38'1'.1156 si eam (ter- nec .venditionem faciam nee cambium. U.1 292 a.1174
ram) vertderemus ve] cambiaremus. CGS.l 374 a. ) 160 sed si. non satisfecerint. .. inde super ipsos marchiones et
si domu~ mercati .. . cambiabit~r vel cambiata est inter homines eonim salvum cambium accipere possint. BSR
nos fratres vel vendita .. . CGS.2 51 a.l161 si voluerit i1- 22 a.l177 ideoque dominus ugo ianuensis archiepiscopo .
1~ pignus mu~e ita quod ei det aliud pignus ... si ve~o pennutavit cum rainerio notario .. . ecquidem dominu8
iUud non camblaverit nec redimerit ... DAF 2 a.1299 ad ugo pro i8tO cambio dedit in causa meliorations et utilita~
cambia~dum, ad emendum, trans igendum. LG 396 tis ... .Iocum unum que.m habet eius curia in loco. sanctt
a.1383 SI autem granum fuerit pennutatum seu camba- syri. COS 113 sg. a.1186 sophia dedit no~ne cambii
tum. S~V 97 a.1428 (On.) item si aliquis fecerit presa- wilielmo terciam unius peciole terre ... predlctum cam-
liam ahquam,. vel .se cambiaverit de aliquo contra ali- bium. .. LG.19 s.xiii. non dabo cambium (scambia di
quem absque hcenlla potestatis . .. det. bannum. mansioni) alicui castellano. GG.2430 a.1206 cambium
REW 1~40 TB 1 7 174. PGC 106: celtico, gi in Apuleio. et pennutacionem. PMN 116 a.1216 inter se permutatio-
L camblacavallus. D cambiar. cangiare. nem feeerunt. .. ei dare debebat dictam equam pro dicto
cambiare vb. "esercitare le professione del cambia- canbio ... dictum canbium. AI 175 a.1247 fratres domini
valute" pagani, quos dare volebat in scontrum sive cambi~m
U.l 145 a.1150 monetas ... possit cambiare. RCP 385 quorundam virorum nobilium. BNA 25 a.1259 nomme
a.1257 (San.) et quod nullus cambiet in dieta terra, vel cambii sive pennutatiQnis. DAA 14 a.1274 nomine iusti
eius tem~orio ~u finibus, vel siI campsor, nisi de licentia et veri cambii. IEA 29 a.1284 (Alb.) ad faciendum cam-
ipsius episcopI. RCP 685 a.1275 (San.) nemo die sabba- bium sive permutacionem. GVG 284 a.1286 quod ja~o
ti erigat tabulam ad cambiandum in ipso Ioco sine ,con- bus de montedonnio ire debet pro cambio et nomm~
cessione ep(iscopi), et si mercalum in alia die mutaretur cambii (in sostituzione di, al posto di) guadagni de terpl
ve) constitueretur, debeat de cambio idem fieri. in galeis comimis ianue. ASA 292 a.1350 (Alb.) cam-
L cambiatorem. cambium. cambiala. cambire. bium . .. ydoneum (sostituzione di persona) recipere in
cambiata sf. "lettera di cambio" andatam vel exercitum. CST 251 'a.1381 (Taggia) cam-
BBL 6 a,1473 item ... pro alia sua cambiata. BBL 16 bium seu permutationem. LG 692 a.1406 in inodum
a.1474 debet nobis pro alia sua cambiata de.37 emptionis cambio barate ve] aliquio alio modo,
L cambiare. cambium. mutata. L cambiare. cambire. camblum. gambium. scambium.
eambiatorem sm. "cambiavalute" D cangio.
OP 130 a.1213 in civitate iuxta. merchatum vetus ad ban- cambium sn. "cambio; attivit finanziaria "
chos cambiatorum. NL.2 282 a.1225 a teramesino cam- DNB 104 a.1182 accepi a le eorico banchedum tan~m
biatore de bononia.
cambium unde promitto tibi ... solvere 'libras denaro Jan.
L cambiare. cambitor. camialor. gambiator. xv ... - accepi a te bemardo banchedo tantum de 'tuo
camb 202 ca me

cambio unde promitto tibi solvere massilie libras dena- carne sf.pl. "conchiglie marine" "
riorum realium novorum xx. NL.1.3 a.1202 muluando DDG 806 a.1377 debet pro ambra carne et core s. v. doiii.
ad cambium. BSL 154 a.1253 me vobis dare debere ]i- Iv!. Gloss.: coquil/es de cames.
bras mille quadringentas turonenses pro cambio librarum camegna top. (Isolabona) abitato scomparso
duarum milium quinquaginta trium ... ianue - libras LTI ~3.n.32 a.1072 fonda cameg na el waldoasca: < n.p.
mille quatuorcentas turonenses unde et pro quibus nomi- *caIUlllla. cf Chamlgny (fOp.. eine-et-Marne), camo-
ne cambii tib .. . dare et solvere promittimus libras duo nius; etnico pre-rom. camunni.
milia quinquaginta tres ... ianue. RCP 685 a.1275 (Sarz.) L camunna.
nemo de die sabbati erigat tabulam ad cambiandum in camela sf. "camera da letto"
ipso loco sine concessione ep(iscopi), et si mercatum in NBI 38 a. 1390 (inv.) in camela.
alia die mutaretur vel constitueretur, debeat de cambio L camera.
idem fieri. BCL 319 a.1290 libras triginta argenti . .. dare camelinus sm. "pali/IO di lana di cammello"
tenelur ... nomine cambi i yperperorum trecentorum trium CGS .2 292 a.I226 petias ii . camel ini. BeL 318 a.1290
et caratorum xviii. auri . CP \02 a.1300 libras cxxiv. et de quadam pecia camellini.
solidos xvii . ianue, gue sunt pro cambio perperorum L camellus. c1amelotu . gamelinus.
ccxxvii auri . LDC 195 a.1360: un decreto del Doge Ga- camellus m. "can'l1llello"
briele Adorno vieta che le obbligazioni mercantili, specie LG 478 a.1403 ne vendatur lana de camello ve] ircho.
quelle per viam cambii et assecuramenti, vengano impu- L camelinus.
gnate sotto pretesto di usura. LG 318 a. 1363 contra aLle- camera f. "camera"
gantes quod cambia sint illicita et usuraria. DSP 14 SSA 196 a.1345 (Sav.) convocentur ad con ilium conesta-
a.1459 contra alleganles cambia vel assecuramenta esse biles et con ules al1ium super camera brandalis ve1 in ca-
usuraria. PVS 200 a.1375 et ha beat locum presens capi- pitulo. LG 288 a.1363 in terraci is, cameris seu caminatis
tulum in instrumentis cambiorum. LG 570 a.1403 ilIe ... superioribu palacii comunis. PVP 226 a.l45 l in quadam
cui presentata fueeit aliqua Iictera cambi i teneatur ... re- alia camera iuxta dictam caminatam. DSP 100 a.1532 die
spondere et subscribere se in dieta lictera, scilcet utrum mercurii 7 augusti in ve pris ad cameram . spectatum offi-
velit re sponde re ert solvere, aut non. TL.1 817 a.1458 cium dominorum patrum communis ordinavit .. .
nobisque per cambium ce leriter transmittatis quidquid L camara. camela. camere!a. incameratus. D camera .
exigeritis. DSP 14 a. J459 si qua persona .. . se obligave- camera sf. "cabina di nave"
ril. . . super quibuscumque mercantiis ei in quocumque BGS 100 a.1252 el. quod non permittam fieri in dicta na-
contractu mercantie, maxime per viam cambii vel assecu- ve aliquam cameram pro aliquo mercalore . BSL 244
ramenti versus a1iquam personam ... DMC 468 post a.1268 gondola una ... cum remi duodecim, sarcia et re-
1461 pro ipsis cambiis et asecuracionibus. bu de camera infrasc ripti '" PVP 26 1 a.1461 certe alie
LDC 186: un documento del 1207 contiene il valore e le tabule pro faciendo cameram in nave . BB L 12 a.1473
caratteristiche della littera cambii, anche se 11011 ne porta pro diversarum tabularum pro camera mea de nave_
il nome. LDC 195. MFV 397 a.1313 cambium "con- cf BGS 6, 8.
tratto di nolo e cambio". camera sf. "insieme di tappezzeria delle paret; di
BCA 31. LDC 187. DNB 103. LAE 182 n. MFV 396 una camera"
sg. DRG. I 127 sgg.; 135 sgg. ("Le contrar de change DKR 1.64 a. 1414 et pro quadam camera tapisaria de seta.
terrestre et la lettre de change; le contrar de change ma- ~KR .1.77 a.I~14 quandam ca meram de arras, figuratam
ririme et prt d'assurance") . diverSI! figun s. PVP 232 a. 1456 itcm camera una Lelle
cambium sn. "lettera di cambio, cambiale" s~btili.s cum suo frixio auri. PVP 304 a.1492 pro uno pa-
GFC 135 a.1506 cum relatum fueril in proxima preterita ri cortll1arum tele sive una camera completa de ammoree.

feria lugduni remissa fuisse tam ex ianua qllam ex aliis camera f. "o rgano finan ziario dello Stalo "
mondi partibus ... diversa cambia que per eos a debitori- CDG 4 a.958 libras mille, medietatem camere nostre .
bus ipsorum cambiorum .. . exacta non fuerint et subinde SRC 517 a.1384 (Gen.) officiales quatuor camere ' abba-
littere ipsorum cambiorum resti tute fuerint illis qui cam- tum comunis ianue. DSP 387 a.]609 pecunie camere
bio dederant. .. que q~a.ndocumque .ad~runt in ~artulariis sancti georgii
cambium siccum sn. "operazione usuraria in forma non llISI mandato maglstratu Impendantur. DSP 397
di cambio" a.1614 cap erio camere accepte in poslerum non feratur
GR 31 (con riferimento errato) illa itidem cambia inter aliqua summa, licet in u us publicos camere ex. decreto
sicca decemuntur, in qui bus littere quidem mittuntur et magislralus per eum solvenda, si non produx.erit etiam li-
stam sive mandatum.
recipiuntur, tamen qui ad cambium accipit, eo in loco in
quo fil cambium, nulIus habet nec tunc cum ad cambium DSP xlii. C?IOSL a Genova,. 1/1/0. dei due collegi che for-
accipit pecunias.
mano la Signoria dal J528 /Il pOI, delto anche dei Procu.-
ratori"
camblum sn. "cambio, permuta" camera sf. "specie di nave"
PAC 7 a.l103 per cambio. JAN.2485.
Lcambium. cameraria sf. "cameriera"
cambrasius sm. "tela di Cambra;" BBG 512 a.1443 mulieres camerarie. quotcumque domi-
U.1 1083 a.1251 quod torsellus ... cambrasii (sii) duode- nus dux tenere voluerit.
cim peciarum. L camerarius. D cameriera.
L cambraxium. D cambrae. camerarius sm. "cameriere"
cambraxe top. "Cambrai" LG 291 a.1363 coquum unum . .. camerarium unul11.
DRG.3 901 a.1302 balla una panni saye de cambraxe. L cameraria. D cam.
L cambraxium. camerarius sm. "tesoriere"
cambraxium top . "Cambrai" CHAR.l 198 a.,962 (Asti) varimundu camerarius et ad-
DRG.25 a.1 200 (Gen.) virides iii. cambraxii. DRG.259 vocatu domm ."nperat~n s. ACe 24 a.1096 propter hoc
a.1200 almanscios duos et viridem i . cambraxii. quod cameranus pauh s ~er abse n erat. CGS.l 277
DRG.3.622 a.1261 in peciis lrius gamelini de cambraxio. a.11 S8 agostmus carneranus sancti laurentii. BSR 406
~ cambrasius. cambraxe. D cambrae. (= PAC 5) a.1255 bernus camerariu domini gualterii ia-
carne 203 carni

nuensis archiepi scopi et sindicus palacii archiepiscopa- OUC.252. BVP40 sgg. GR 31. REW 1548. RN,C 15 sg.
tus. GSS 33 a.1330 (Sarz.) quelibet pecunia communis dal gen., pi probo che dal ven., il neogr. KCXIllva "sala"
sarane ad manus camerarii dicti comunis ... debeat per- (Chio a.1402) .
venire. ACM 92 a.1396 (Carr. ) de electione camerario- D camin .
rum et eorum officio. caminata sf. "casa padronale, palazzo"
Cf DUC.2 40: cambellanus: ...prcepositus sacri cubiculi, CHAR.1 736 a. ll 03 (Gen.) actum in caminata de socia-
diversus a camerario, penes quem cura erat camerce seu go feliciter. LJ . I 187 a.1155 et faciemus in burgo in pla-
thesauri regii . no caminatam pro nostro habitare ubi voluerimus. GON
L camaranus. 570 a.1188 actum intra camminatam marchionis finarii .
camera usus maris sf. "ufficio del Comune di Geno- BSR 133 a.l. 188 locant ... caminatam curie de sancto pe-
va che tratta le questioni riuardanti le pretese avanzate tro de arena cum domocolta. LJ.I 588 a.1217 in castro
verso il Comune, quando i Patres Comunis, che gi fun- sive caminata quam laborare facit in valle finarii.
gevano da giudici in tali questioni, assumono le compe- caminata sf. "palazzo sede dei marchesi aleramici a
tenze dei Salvatores portus et moduli" Savona, sul Monticello, ceduto al Comune nel 1182"
SFG.2 ]5 a. 1475 officium debitorum comunis camere NSS 214.
usus maris. caminata top. (Albisola) . .. .
camereta sf. "piccola came ra" PAA 220 a.1253 (Albis.) ante eccleslam sanch mcolal ,
MSB 230 a. 1458 in quadam camereta dicti monasterii domus ubi dicitur caminata.
vocata foresteria. (de) caminata cognome
L camera. D camereta . SRB ] 6 a.ll77 vassallus de caminata consul sexti. SRC
camereta sf. "ufficio di son'eg lianza del Comune di 9 a. 1251 (Sav.) iordanus caminata. rubeus caminata.
Genova, estinto nel 1566" SRC 275 a. 1265 (Sav.) iacobus caminata. SRC 340
DSP 209 a.1522 camereta comuni sive officium quatuor a.1270 (Sav.) petrinus caminata. SRC 308 a.1275 (Sav.)
procuratorum. benedictus caminata. SRC 353 a.1293 (Sav.) nicola ca-
DSP xlii . Gloss. ~n~ . _
camerotum sm. "stanzino" caminatum "co rridoio, passaggio"
RVN 73 s.xiv (Noli) etiam teneantur (cintraci) dormire in COG.3 70 a.1192 (Costanl.) in cubiculo, caminatum cir-
cameroto platee et aperire porticulum civibus intranribus cumseptum mun s, muro marmoreo, cosmite et pectorali-
et exeuntibus. bus duobus sine marmoribus.
L camarotum. D camiollu. camine sn.pl. "panni prodotti a Comines (Fr~ )"
camexa I camexia sf. "camicia" LG 784 a.1406 camine.
PVP 275 a.1488 tella de stopa pro una camexa de dona. caminiciuml caminium sn. "fardello o sim."
PVP 298 a.1494 tela pro camexiis. AS 75 a.1432 pro camocatis in duobus caminiciis solidi
L camisia. camixa. xviii. pro avellutatis in duobus caminiis libra una.
camexola sf. "camiciola, casacca" caminus sm. "camino"
PVP 275 a.1488 camexola una blancheti a domina. GSS 140 a.l330 (Sarz.) fumarolum sive caminum de la-
PVP 128. pidibus. LG 598 a.1403 fumaroliuI? vel camin~m . P\:,P
L camixiola. 254 a. 1458 petii tres ferri de cammo cum SUiS mohs .
camgiorius sm. "strumento del bottaio" OSP 316 a.1575 caminum vel fumarolium.
PVP 269 a.1462 (bot/ega di bottaio) item camgiorium GR.2 19. REW 1549. ALE 68. Cf OEL1 702 it. cami-
unum. no, forse voce mediterr.
D canigia. D camn.
camiatorem sm. "cambiavalute" caminus sn. "fornace"
SC 380 a.1188 manfredus camiator. OMC 327 a.1418 quilibet rurale ... qui faciat caminum
L cambiatorem. D camio. pro iarris.
camicia sf. "camicia" caminus sm. "cammino, strada"
RCO 135 a.1324 (Olt.) item paria tria camici<ci>arum. ORG.3 690 a. 1264 torsellorum quos pignoraverat ipse
camilla sf. "nome di nave" bontisius in camino francie ; GVG 265 a.1284 in dieta
FAG 26 a. 1274 navis que dicitur camilla. PVP 287 strata seu camino. ORG.3 940 a.1305 et ipsas ballas por-
a.1492 cotona conducta de chio cum navibus fumara et tare, deferre atque conducere cum mulis et b~stiis no-
camilla. stris ... per bonum et eonsuetum et securum cammum.
caminata sI'. "camera con camino" REW 1552. TB 17.175 "celtico".
RBR 19 a.1254 (Sav.) sala seu caminata PCA 48 a.1275 D camn.
(Alb.) caminata que est contigua caminate sive coquine. camiolus "piccolo cammeo (di onice o sardonico) " .
LG 288 a.1363 in terraciis, cameds seu caminatis supe- PVP 222 a.145 I item rebinum unum ligatum in auro, S1-
rioribus palacii comunis. LG 332 a.1363 vadat dominus gilum, camiolum et sanclum christoferum . PVP 252
dux et consilium ... in cameram caminate conestabulo- a.1458 camiolus unus in uno anulo auri.
rum. LJ.2 1115 a.1387 (Fin.) actum in castro gavoni fi- G.FOLENA, BALM 10-12 (1968-70) 362, DEI.! 703.
narii in talamo caminate nove dicti castri. NBI 37 a.1390 camissarius n.p., m.
(inv.) in mezano . .. in caminata ... SRC 706 a.1407 (Sav.) DAA 15 a.1274 ricomanus, quondam eamissarii, pissa-
in caminata superiori domus vicarii ecclesie. MSB 168 nus.
a.1421 camera una cum guardarauba et caminata dicti L camisia.
monasteri i ac caneva dicti monasteni . TSL 168 a.1423 carnlSCla sf. "camicia"
in contracta scutarie videlicet in caminata domus here- BVP 228 a.1381 unius camiscie.
dum quondam johannis de lavani a. PVP 224 a. 1451 item L camisia.
in caminata dicte domus dischum unum magnum. PVP camisia sf. "camicia"
226 a.1451 in quadam alia camera iuxta dictam camina- CGS.1 92 a. 1157 bustum meum et unam de camisiis
tam. PVP 238 a.1456 in caminata. cantaretum unum par- meis. CAC 270 a.1179 et bialdum meum peius et duas
vum. PTE 91 a.1457 actum saone in caminata domus camisias meas et orale meum. GC 126 a.1I91 camisias
habitacionis. ii. GG.1 140 a.1201 fustanium i. et camissiam unam.
cami 204 camo
FNU 132 a.1202 exceptis brachis et camisiis. CNM 59 camocatus/ -m smln. "camocalo: tessuta di seta da-
a.1205 (Sav.) camisie et sarrabule. SF 270 a.1205 (Fin.) mascata, spesso broccalo d 'oro. originariam. prodono in
capsam ipsam qua erant camisie et sarrabule et a1ie res Cina, usato per abiti da cerimonia e tappezzeri ' ,
minute. GG.2 271 a.1206 camisiam unam. BSR 327 DDG 245 a.1376 pro camocatorum torsello i. DO 145
a.1218 et bocacius erat in camisia. LMS 80 a.1222 cami- a.1392 camocati fangolus i. pecie iiii. AS 66 a. 1432 ca-
sias duas de tella. NL.2 217 a.1225 camisiam 1. et auri- mocati vero non possint laborari in pectinibus qui non
cularem i. LMS 418 a.1226 iuponem meum et maciam habeant nume.r um dentium mille octoginta ad minus. de
et spatam et scutum et cacetam et sarabulam et camisiam. filis sex pro dente. PVP 225 a.1451 jornea una camocati
VCB lO a.1238 (Bonif.) parum unum camixie et sarrabu- albi pro usu baptistine. MAS 167 n. a. 1471 camocata
las. FCD.l 21 a.1265 artem taliandi bracas, camisias et non possint fabricari nisi cum drictu sempet verso infe-
nebiatos. DAA 24 a.1274 pro duobus pannis camisiarum rius. CP 994 a.1473 paramentum unum pro altare camo-
et sarabularum ... par unum camissiarum et sarabularum. cati cremexi charchibiti de auro cum papagagiis. PVP
BCL 293 a.1290 paria duo sarabuxarum et camisiarum. 277 a.1488 upa una chamocati cremexi a domina. VQP
DAF3 a.1299 item vendebat bragas et camisias et .bisa- 157 a.1496 (Massa) pro palmis quinquaginta septem-et
cias. DAF 98 a.13oo paria duo de blagis et camisis. quarto uno camocati albi pro baldachino. DGF 402
DUC 2.52 sgg. PVP 125, 353. SIP 213. SON 259 sg.: a.1500 quoddam bardachinum si ve ut vulgo dieitur pa_
compare la prima volta in S.Girolamo epist.64.11. PEI lium factum de borcato foderatum camocato.
461 sg.: german.? A.G.AMATUCCI, ALM 4 (1928) 164: PIA 32. PVO 416. ALN 114: < pers.(lontana provenien-
Isid. 19.21.1; 19.22.29 camisias vocamus quod in his za cinese) kiirnha < aro kamha. GFC 254. GLI Glass:
dormimus in camis. REW 1550. TB 17.175: probo dal MAS 160 n.4 . PVP 45 sg.
german., attraverso il gallico. PGC 106. L acamocatus. camuca. camucatum camucum, D camo-
L camexa. camicia. camisa. camissarius. camiscia. ca- calo.
mixa. camixia. camixus. D camisia. camocatus agg. "(di tessuto) lavorato in modo :da
camisio sm. "camice, camiciotto" sembrare camocato" .l

RCP 203 a.986 exinde)aunechil camisio uno dedorsum. PVP 225 a.1451 item gona una c1arneloti albi acamocati
L carnixus. cum manicis largis pro usu dicte argentine ... 1 item a1ia
- camisotus sm. "camiciotto" gona clameloti albi camocati.
CGS.l 92 a.1157 bidaldum meum et camisotum. PVP44. Q
L camixus. D camixolO. L acamocatus.
camixa sf. "camicia" camogi top . "Camogli" t

BCG 165 (= PAC 6) a.1055 accepi ego ... exinde lau- CGS.I 7 a.1155 iohannes monacus de camogi.
nehilt camixa una de dopso. CNM 78 a. 1205 (Sav.) ca- PAC 6. SCT 121. 276: "'camullis > camullius gent. gallico.
mixe ii. PTR 48: top. fondo rom., s. ii.-i. a.c. < Camullius genI.
L camsia. camexa. rom.
camixem sm. "camice, paramento sacro" L camoginus. camugi. camuginus. camugium. camuli.
CP 995 a.1473 (Sarz.) item camixes a numero octo cum camulium. D camogi. , f

suis rebus, minus manipulum unum et stolam unam. camoginus agg . "nativo di Camogli"; cognome
L camixux. CGS.2 184 a.ll64 obertus camoginus. COS 79 a.1186
camixia sf. "camicia" enricus petegerius camoginus. OSM 64 a.1190 oto ca-
moginus canator.
CDL l09a.781 (Milano) camixia una et bragas par uno.
GG.2 316 a.1206 et iupas ... et palutellum. et camixias.
L camogi. camuginus.
camola sf. "specie di arbusto"
VCB IO a.1238 (Bonif.) camixiam bracas et capellum.
PLP 105 a.1250 (Sav.) parum unum camixie ... camixiam SOV 320 a.1428 (Chius.) si. .. inciderit carpanos vel
quercus aut alias plantas preter bozzolos vel arastas m-
brachas et capellum. RCO 135 a.1324 (Ort.) paria tria bos, hascas, camolas et a1ias frascas.
camixiarum. SIP 177 a. 1420 (Massa) tres camixize ad L camolaria.
usum dominarum usitate . .: due camixie ad usum homi- camolacium top.
nis usitate. PVP 261 ' a. 1461 camixia una pro domina.
RCA 218 a.IO 19 in suprascripto loco in camolacio ubi
TL.3 318 a.1474 et laceravi t pitochum et chamixiam
nominatur gaio. Cf. ReA 220 a.l059 in Yico 'molacio
ipsius cavalerij. DSP 1~2 a.15oo abusum mittendi mune-
ubi nominatur gaio. ReA 220 a.1 059 et in molacio cum
ra sponsis 'seu sposabus ut puta camixias pannos sericos cass et vineis et castagnelis et ficetis et roboretis.
et huiusmodi dona haud vilis precii. camolaria top. (Pareto)
L camisia. U . l 706 a.l223? usque in camolariis.
camixiola sf. camiciola, camicetta" L camola. D camulara.
PVP 280 a.1488 carnixiola una panni a1bi pro domina. camolus, sm. cognome .1
PVP 128. DDG 666 a.1377 anthonius camolus.
L camexola.camisia. camixiolus. D c~misola. camixoa. L camoratus. D camua. 1 r'
camixolus cognome camoratus agg. "tarlaro" J
LEM 224 a.1230 in presentia ... petri camixoli. ;, GR 32 "'.1319 (Alb.) pannum camoratum vel alio modo
L camixiola. deterioratum. .
camixus sm. "camice (paramento sacro)" L camolus. D camua. camu. l
SIP 178 a.1420 (Massa) sex camixi panjlini. CP 272 camote! camotene sn. "specie di tessuto? "
a.1455 Sarz.) camixos tres telle cum suis frixiis aureis CA 606 a.1292 hanaperium de camote. SSL 207 a.1336
ad manus. quatuor sargie de camotene pro una camera et i. de lene
Cf SAP 393 a. 10mb. camiso m.s. SIP 310. superlectum. Il
L camisia.camisio. camixem. D cmixu. L tene.
camluchus sm. "panno di lana di cammello" camoxatus agg. "scamosciato" I
MNA 77 a.1386 pro racione (et) pro comerchio camlu- LMS 556 a.l226 (= AND. l 387) item \xii. paria de sta-
chorum. chis de montolinis camoxatis pro denariis septem.
L clamelotus. Lcamusius.
camp 205 camp

campagna sf. "campagna" campanile I campanilum sn. "campanile"


COS.2 27 a.l161 pro lxi. perticis terre ... que est in cam- CGS.I 152 a.1157 actum .. . prope campanile sancti lau-
pagna terdonensi ad crusetam. MCD 39 a.1460 (Fin.) rentii. LCA 52 a.1388 (Alb.) pro pontile et scaram quam
quandam peciam terre scitam in valle Pie, super campa- opportet facer~ a campanile ad .~urri!ll paladi. LCA 53
gna carenxii. a.1391 (Alb.) occaxione laborem et lOrnat~m factarum
L campania. campana. D campagna. in scalis campanili. LCA 55 a.1392 (Alb.) ad porta~dum
campagna top. "Champagne (Fr.)" de sabiono ad campani Ile. LO 923 a.1404 campan ~ llum
ORO.2 154 a.1213 lib. .. . implicatas in xxxv peciis de sancti laurentii.
telis de campagna. L campana. campanale. campanele. D campanI.
L campagnum. campania. compagnum. contegnum. campar sm. "camparo. guardia campestre"
campagnum top. "Champaglle (Fr.)" CAC 23 a.1178 willelmus campar.
ODO 392 a.l376 tella de campagno. L camparius.
L campagna.
camparia sf. "funzione di camparo"
campana sf. "campana" PLP 202 a.1250 (Sav.) officium camparie. IEA 18
CAF 119 a.1l01 accidit... tale miraculum ... quod cam- a.1262 (Alb.) officium camparie.
pane per se sonaverunt et porte civitatis per semetipsas L camparius.
aperte fuerunt. SSA 209 a.1345 (Sav.) quandocumque camparius sm. "camparo. guardia campestre"; co-
campana populi posita super turri brandalis pulsabitur ad gnome
stremitam sive ad martellum. DSP 352 a.1415 actum ia- CAC 24 a.1l78 bonusjohannes camparius. OSM 41
nue ... die veneris vigesimonono novembris hora campa- a. 1190 cunsulum et campariorum. ; . camparius vel cun-
narum serotinarum. GR.2 19 sonum tertium campane sul. LG 25 s.xiii camparius vel camparii. BSM 160
que pulsatur pro custodia noctuma.
s.xiii (Mill.) rubrica de campariis et eorum officio. CNM
L campanarius. campanela. campanile. D campana . .
campana sf. "campagna" 99 a.1205 (Sav.) bonanatus camparius. GDN 643 a.1254
(Noli) aliquis homo minor viginti quinque .ann~s non pos-
OSS 124 a.1330 (Sarz.) de pena tenentis pullos ad cam-
panam ... quod nulla persona teneat pullos vel stare per- sit Dec debeat habere aliquod OffiClU~ ordlD~um c0":lu-
nis nauli exceptis ponderatione gram et fanne et scnba
micta! ad campanam vel domum aliquam que non habite- farine et executbre et campariis vinearum. FCT 21
tur extra saranam.
L campagna. a.1280 (Triora) quod guastum debeat es~imari pe! camp~
campanale sn. "campanile" rios iIlius loci iIIius comunis de quo II1a blana fuen!.
LO 270 a.1363 ad custodiam turris seu campanalis sancti FCT 24 sg. a.1283 (Triora) ca~parii blava~um ... -
laurentii. damnum ... estimatum per campanos vel rasp.~nos eomu-
L campanile. nis triorie. U.2 264 a.l290 ita quod campani possant et
campanarius sm. "campallaro" ; cognome debeant denunciare eos quos invenerint in ipso nemo~ .
PAC 2 a.1104 martinus campanarius. MSS 179 a.1l96 RVN 73 s.xiv. '(Noli) homines qui habeant custodiam VI-
nos richelda campanaria et w1ielmus campanarius, eiu- nearum et aliarum terrarum hominum iurisdictionis nau-
sdem filius. PLS 212 a.1301 obertus campanarius. SRC li ... insuper non possint dicti ~amparii.:. LJ.2 12~2
802 a.1416 (Sav.) baptistam adurnum olim campanarium. .a.1397 cIavigeros camparios notanos ~aspenos et officla-
L campana. leso SNS 19 a.1404 (Sav.).potestas et iudices, scribe et
campanarius "(err. per camparius) ufficiale comullale" camparii et omnes a~ii offic.iarii comunis. M.SC 2~9
pCC 191 a.1398 quos testes citari fecit ... per iohannem a.I407 (Corvara) de prohibentibus pignus consull nunc.1.0
boninfant campanarium publicum comunis saonensis et vel campari,o. MSC 261 a.l407 (Corvara) de c~pa~lls
egidium de neapoli nuncios ad hoc iuratos. I et officiis eorurn. SOV 255 a.1428 (On.) campanus SlVe .
campanela sf. "campanella" guardia. I ' .

SSA.2 65 a.1345 (Sav.) et debeant ponere ad collum ... L campanarius. campar. camparla. campenus. campus.
porchorum campane1am unam. CPB 245 a.1388 (Piac.) Dcamp. I

unam duodenam caupenalarum (corr.: campanelarum) a (terra) carnpasca top. .


bobus. CAR 58 a.1466 et prefati domini fratres .. . con- RCA 18 a.1143 in terra campasca. RCA 55 a.1143 de
gregati in capitulo sonu campanelle ut moris est. .. TL.3 terra campasca. ReA 383 a.1158? de terra campasca.
376 a.1474 sono campanelle voce tubetarum et preconis PAC 14. Cf. RGS 1120.
ut mos est et ut tenetur secundum formam juris regula- L campiasco. campus. I . . . "

rum et ordinamentorum comunis ianue in caffa. camperius sm. "camparo. guardia campestre
L campana. caupenala. CVQ 338 a.1407 (Qui!.) quod pIena fides adhl~atur om~
campanele sn. "campanile'" nibus accusis et denunciationibus campenorum qUI
BBG 490 a.1413 pro turris capiti fadi ... pro campaneli et sunt.. .. ,ellecti ... ' ad custodiarn terrarum aC Ibonorum ac
porta sancti stephani ... fructuum homil,lum quiliani.
L campanile. L camparius
campania top. "Champagne (Fr.)" l camptum sn. "campo; e/em. topon."
FAG 1233 a.1292 dare et solvere promiuo tibi ... libras LMS 448 a.1226 domus ... que est prope campetum de
ducentas denariorum provenorum forcium campani e in fabris. BSR 417 a.1272 campetum molaciane.
nundinis trecharum sancti iohannis proxime venturis. L campus. D campeto. ." " .
ORO.3 614 a.1259 Jib. ducentas proveniensium forcium campionem sm. "campione: chi si batte lIell 'ordallO
campanie. DRG.3 926 a. 1304 in quibuscumque oundinis in sostituzione di altra persona"
seu locis francie et campanie. DRG.3 955 a.1307 in tel- PCP 701 s.xii. et bataliam inde fieri faciam per ips~s
lis de campania et orliens. principales personas vel campionem sicut ad honorem Cl-
L campagna. vitatis ianue et utilitatem mihi videtur. AI 67 a.1232 pro-
campania sf. "campagna" nuncatum fuit per dictam potestatem quod inde se ,de-
CHAR.1 866 a.1170 (Vercelli) et terram quam emi!. .. in fenderet per duellum. quare campiones electi fuerunt per
campania. !'lL.1 27 a.1203 lib. xx. quas debeo adhuc ha- partes. GR.2 19 (Vent.) dum campiones in campo pre-
bere de debito campanie. liantur talem transactionem fecerunt .
L campagna. Dcampium.
camp 206 camu

campiteliani top. (Albisola) RCA 275 a.987 Iibellus de hominibu de campo domni-
PAA 221 a. 1253 ubi dicitur campiteliani co .. . in campo donego. BSR 208 a.11 92 pro rems quas
L campus. tenebant in campo donnico et in molazana.
campivus agg. "campestre" PAC5 .
SRC 36 a.1518 (Sav.) terris et. possessionibus vineati et L campodonico.
campivis sitis in dicto loeo vetii. LJ.l 703 a.I223 ? pecu- campus gaiardus top. (Geti .)
niam unam terre campive. SMY 26 a. 1168 in campo gajardo.
L campus. L gaiardus.
campodonico top. (Gen.) campus Hnalius top .
BCG 60 a. L003 non multum longe a civitate ianua in val- RCA 404 a.11 48 presbite .. 010 de ampo Linalio.
le ves ano in loco ubi dicitur campodonico. L linalius.
L campus. campus domnicus. campus marcius sm. "piazza d 'armi"
campo-gexial campoiexia top . " Campochiesa GR 32: a.ll44 (Ni zza) honor campi marcii: " localit de-
(Alb.) " stinata ad esercizi ginnici e militari"
CAT 116 a.1326 (Alb.) de mortedo et campoiexia. campus marcius top. "Campomarcio (( Taggia, V.Ar-
ASA 266 a.1350 (Alb.) pro eundo camporam vel campo- gemina) "
gexiam. U . 1. 5 (= LTS 111 ) a.979 in domoculta que est posita
L campus. prope fluvio tabia. seu in pozana et in pertuso in castello
campora sn.pl. "campi, terre" de campo marcio.
SSA 160 a.l345 (Sav.) de localione terrarum sive campo- L camarcia. camarcius. marcius. D campomarzio .
rum nemoris comunis saone . campus rotundus top. (Qu iliano)
Cf SCT 34: elem. tipon. riferito a particolari tipi di ter PQV 64 s.xii i: ogg i scomparso .
reno. campus rubeus top. "Camporosso"
L campus. LTI 43 a.1257 an el mu de camporubeo. TMV 65
campora top. a.1 258 (Venl.) campu rubeu . BNA lO a.1259 (Vent.) in
BCG 22 a.978 in eodem loco campora. PAC 13 a.1006. districtu vintimilii, ubi dicitur campus rube us. BNA 108
1085, 1095 ubi noncupatur campora. CAT 116 a. 1326 a.1259 (Vent. ) filio berni quondam cotanigre de campo
(Alb.) campora. ASA 266 a.1350 (Alb.) pro eundo cam- rubeo. CYB 44 a. 1260 actum in campo rubeo; a. 1412
poram vel campo-gexiam. jacobi de campOfubeo; a. 1428 in camporubeo.
D campora .
D camporosso.
campora cognome
camua top. "Dixmllde (Fiandra.) "
DDG 251 anthonius campora.
camporzascum top. (Geli.) DRG .2 103 a.1206 (Gen.) pec ias iii . de blancis de ca-
RCA 266 a.I135 onedo de camporzasco 1. denario et me mua. DRG. 2 122 a.121.0 (Gen .) tre pannos blancos et
dio . RCA 266 a.ll43 ecclesia de camporza co. medium decamua. DRG .3 648 a. 1262 pecia tres panno-
PAC 7, 14. PAL IO. rum faldatorum blancorum de camua.
L caposasco. campus. ordeum. L camuda. decamua.
campsonem I campsorem sm. "cambiavalute" camucal camucatum/ camukatum sn. "camocato"
PCP 643 s.xiii . ad modum bancheriorum sive campso- DAF 25 a. 1300 pecias pannorum triginta de camuca.
rum . BSL 2 IO a.1254 in platea macellorum ubi. morant SSL 193 a.1336 item iii. pecie camucati ii. in zallo in
campsones. RCP 385 a.1257 (Sarz.) et quod nullus cam- cremi si et i. in albo in cfamosi ... item una pecia camuka-
biet in dicta terra, vel eius territorio seu fini bus, vel Sil ti rubea cum dourdis ... item due pecie camukati una bla-
campsor nisi de licentia ipsius episcopi. LG 114 a.1327 dat.a et una argioea .. . item unum camucatum de luca di-
dum tamen super banchos teneant cartularios et monetam versorum colorum. GR.2 32 pallium camucat viridis.
ad modum bancheriorum sive campsorum. LDS 25 Cf CIV 54 ven. camoc.
a.1345, 1376 (Sav.) (l 'ufficio ) nummularii seu campso- L camocatum. camucum. D camocato.
riso GR.2 24 a.1610 (Sav.) collyvista seu ut aiunt cam- camucum sn. "camocalo"
psor aut argentarius faber. DAF 98 a. 1300 item spatam unam tlorentinam munita de
L campsonem. campsorius. canssorem. camuco.
campsorius agg. "di cambiavalute" . L camuca. camucatum. camocatum .
FAG 43 a.1278 (Parigi) licitum sii tabulam campsonam camuda top. "Dixmude (Fiandra)"
et stacionem habere. FAF 4 a.I .19\ (Gen.) pro drapi s x de camuda.
L campsorem. L camua. decamua.
campus sm. "campo" camugi top . "Camogli"
CRL 58 ca.600 (Ravenna): campus. SRC 160 a.1263 GC.2 182 a.1192 gulia de camugi . .. terram de camugi.
(Sav.) campum unum in preocho ... medietatem alterius Lcamogi .
campi citra preaonem. SRC 171 a.1263 (Sav.) campum camuginus agg . "nativo di Camogli"; cognome
unum terre laboratorie in preaona.
L camarcius. camparius. campasca. campetum. campi te- CDG 347 (= se 296) a.1157 wiIlelmus camuginus.
Iiani. campivus. canpo. campoiexia. campora. camporza- L camugi. camoginus.
sco. campodonico. D campu. camugium I camuli I camulium lop. "Camogli"
campus abatis top. (Legino, Sav.) RCA ~58 ~.1162 mar:cam ianuensem cum plebibus qua-
NSS 226 s.xii. (Sav.). tu or, vlde1tcet reuco, auguxa, rampallo , camuJi. CLS 31
campus casalescus top. "Camposasco" a. 1214 taquinus de camugio. U .2 455 a.1311 nicolai de
CGG 170 a. 1260 (Porto V. ) obertini de campo casalesco camulio notarii. DDG 705 a.1377 bartholomeus de ca-
de rappallo. mulio. TL.2 108 a. 1461 batista schiafino ... de camulio.
campus crosus top. (Sestri Lev.) L. camogi.
LJ.l 533 a.1208 pecia una in campo eroso. (grada) camunna top. "Graiemoine (Alpes Mariti-
L crosus. mes, Fr.)"
campus domnicus/ donegus/ donnicus top. "Cam PSP 28 n. a.1010 grada camunna. MBL 63 a.l060 (L-
podonico" rins) sancta mari a de grada camunna
camu 207 cana

Ivr: "nom d 'un ancien prior connu aujourd "wi sous le 46 a.1592 (Triora) per spatium latitudinis canellarum sex
nom de Mousteiret" . PSC 36 " radura o prato dei camo- canne arbaxii ("misura fatta di stoffa") presentis loci .
SCl." .
F.NOBERASCO, AMSSSP 14 (1932) 237.
L camegna. gl'ada. D camun.u . canna sf. "misura di superficie
camusia sf. "pelle di camoscio" PTA 643 '(canna quadra) a.957 (Farfa) canne decem.
CPB 245 a.1388 (Piac) item sex duodenas de augetis de MSS 119 a.1145 terra sunt cane decem et novem.
setta et camusia.
BNA 157 a.1260 (Venl.) ortus ... canne sex et dimidia.
camusius sm. "camoscio; pelle di camoscio" BIR 587.
LMS 556 (= AND 1.387) a.1226 item de slachis dLlode- canna sf. "imposta sui tessuti (calcolata a canne)"
cim paria de corio camusii pro denariis octo. NIS 354
COG 24 1 sg. a. 1149 totum introitum de cantario et de ru-
a.1425 par UIIUIll cirothecarulll de call1ussio fodratorulll
marturis. bo, et de canna maiori et minori. - et non tribuant ali-
quod drictum in cantario neque in rubo neque in cannis
C.SALVIONI , ROM 36 (1907 ) 228 sg. tardo lat. call1ox
neque in mina neque in quartino ripe. LEM 79 a.1229 de
*c~m~,ss- iu *camost-iu. HAW 19.52; HSL 18. 111: "pre-
libra pro facto canne pannorum. SRC 89 a.1257 (Sav.)
latmo . APO 549 sg ., 553: Polemio Si lvio (sec. v.) ca-
mox. FPI 1555. PGC 101 n.: "prob. voce alpina; dubbia drictum introitus canne. LG 230 a.1340 introitus canne.
l'etimo celtica". . Cf LEM 79 sg. MAS 91 e n.50.
L camoxatus. camLlnna. camu sia . D camusciu. canaba sf. "essiccatoio"
ca muta I camutus? C. PLUMMER, ALM I (1924) 227 (AA.55 .Hib e cod. Sal-
ASD ?5 a. 1381 (Calfa) iarram unam plenam untura pro mant, ed. de Smedt et de Racker, c.379) facere canabam
ad spicas siccandas.
camutIS.
can. abbrevia zion.e di canna "misura di lunghezza" L canabatia. caneva.
PVP 290 a.1492 pro canabacio can. 4 1/2 s.15 . canabacius I -a sm. "tela di canapa"
canna sf. "canna" LJ.I 1083 a. 125] pro quolibet faxe canabis et canabacia-
ReA 89 a. 1150 et incidere cannas de ilio canneto ... et rum. FAG 7 a.1271 de tuis rebus vide1icet cannabaciis ...
adducere ad vin~am. BSR 74 a.1169 et istam terram pa- cannabaciarum. VFD 85 a.1309 res aliquas ex merci bus
stenare de canms et facere cannetulll bonum. GDN 643 infrascriptis, vide1icet tellis preter cannabacijs, cendatis,
a.1254 (Noli) si aliqua persona inventa fuerit cannas ad- stamignis. SSA.2 274 a.1345(Sav.) non possit emere te-
d?ce~e ~e (erratico seu posse nau li de aliquo caneto quod las, parietes seu canabacios. DDG 231 a.1376 pro cana-
SIt ahculUs naulensis . . . baciarum balla i, CDC 84 a.1386 pro canabacia . .. CDC
L canamentum. cannare. caneatu s. canella. canellatus . 8 a. 1386 canabaci balle vi. CDC 108 a. 1392 canabacia-
canellum. canellu s. canelum. canitium. D canna. rum balle vii. COO 4 a.1386 canabacii . . . balle v. BSC
canna sf. "canna da pesca" 3 16 an te 1424 de non vendendis crochis de cannabacio
PPV 86 a.1 370 (PortoY. ) piscatores ... cum cannis. RVN pro crochis de tella. GLig. 12 (1885) a.1424 telas, cana-
120 s.x iv. (Noli) si ceperit pisces . .. ad cannam. bacios et fustaneos . . PVP 290 a.1492 debet pro canaba-
canna sf. "canna d 'organo" cio can. 4 1/2 s. 15. PVP 3 17 a.1508 pro canabacio de
GR 32 opportebat a liquas canas aptare et aliquas melius ast cane 6 parmi 2.
concordare. L canavacius.
canna sf. "misura di lunghezza, di nm'e palmi" canabacius sm. "custodia, sacca di canapa"
RCA 89 a.1150 per maceriam que est secus viam canna- OR 33 a.1288 (A lb.) eandem appellationem mittant in
rum decem per rectam Iineam . CGS.1 104 a.1157 de sol. quodam cannabacio sub sigillo com uni s. ASA 346
tribus implicatis in xxiii . cannis de viride ... et inde xi. a.1350 (Alb.) acta questionis cum alegacionibus in ipsa
cannis de scarlata. CNM 37 a.1204 (Sav.) iiii. canne de questione factis in scriptis in quoddam canabacio sigilato
tela. CNM 46 a. 1204 (Sav. ) canas vi. de tela subtili. sigilo comunis albingane.
CGO 66 a.1259 .(Po~toY.) Iignum ... navigale sive gallio- canabacius agg . "di canapa"
tam . .. de latltudllle 111 plano parmorum undecim ad can- MSG 291 a.1280 item teneatur quilibet draperius non
nam. DAA 6~ a. 1274 barzena viginti quinque de robore vendere pannum fustaneum telas canabacias ad retagium.
ab ,?cto usqu.e In .decem cubitus in longitudine, et in largi- canabarius sm. "orto, terreno coltivato"
tudll1e parml umus de canna. CA 592 a.1292 item una GR 32 a. 1529 dedit dicto nicolao ... hortum et canaba-
canna et dimidia de panno vermili pro tabardo domini . rium
FIL 292 a . 134~ (Sav.) et quod draperii dabun!. .. tres par- L canavarius. caneva.
tes UlllUS palmi pro qualibet canna panni ultra mensuram canabatia sf. "tessuto di canapa"
canne. FIL 299 sg . a. 1376 (Sav.) et quod ipsi draperii LJ.1 32 a.1128 de !orsello de canabatiis. CDC 109
mensurabunt pannos vendendos per eos ad iustam can- a.1 392 canabatie balle iii.
nam parmorum novem marcatam et scandaliatam iusto L cambacia. canabacia. canava. canavacia. canavacius.
marco et scandalio comunis aone parmorum nove m iu- canabatiusl canabazius SIn. "tessuto di canapa"
storum de canna. - - parmo s duos iu stos de canna. CDC I] a.1386 canabazii balla i. CDC 104 a.1392 cana-
CST 275 a.1381 (Taggia) per cannas tres ad cannam ia- bali balle iiii. LG 682 a. 1406 crochos vero de caravana
nue. ACM 52 a.1396 (Carr.) pannus de colore (mensure- facere possint de paretis novis de canabatio, guamitis de
tur) ad cannam curentem. CDC 17 a.1386 canabacii bal- coriis boum orlalos de ovatis. PVP 245 a.1456 item toa-
Ie iii., canne d. GR 32 a.1396 (Pigna) eundo reeta linea giarum pro famillia canabatii duodena una.
per transversum canando cannas quindecim . LG 557 L canabicius. canavacius.
a.1403 et intelligatur canna una cum presii s panni no- canabicius sm. "tessuto di canapa" .
vem. DKR 172 a. 14]4 pannorum rozee de anglia cannas CDG 60 sg. a.1128 debent dare ... de torsello de canabl-
tres . . . cannas tres quas scripsit dictus johannes se vendi- ciis denarios quatuor.
disse duchatis tredecim la canna. SIP 177 a.1420 (Mas- L canabatius.
sa) una canna panni lini. BOV 545 a.1430 (Sav.) et alio- canabem / canabus sf. "canapa"
rum pannorum frantie similis latitudinis cannas quatuor. VCB 40 a.1238 (Bonif.) fardelli duo qui erant Iigati scili-
PVP 337 a. 1506 in veslibu s panni de florentia ... non cet un o de corda de erba et alius de corda de canabo.
possi! poni plus canni s tribus que sunt palmi xxvii . FST LJ. l 1083 a.l251 pro quolibet faxe canabis et canabacia-
cana 208 cana

rum. VFD 151 a.1316 pro .. . pice, canabo novo commis- canapaciusl canapatius 111 . "tessuto di canapa"
so vel non commisso et canabo veteri exigantur... LG CGS .2 2 1 a. 1161 centenaria iii. canapaciorum. CDG.2
478 a.1403 ne filator emat suanum gramoratum mixtum 377 a.1190 canapaciorum pecia ce ntum. CNM 353
canabo. LG 718 sg. a.1406 quod aliqua persona in ianua ca. 1205 (Sav. ) eohope rt am canapa tii. VeB 7 a.1238
vel districtu non possit nec debeat miscere ... in ali qua (Bonif.) farde llum unum eanapac ii . VCB 40 a.1238 (Bo-
sarti a, causa vendendi ipsam, canabum de saona gramo- nif.) scaparroni quinque canapacii. PVP 251 a.1458 ca-
(atum, vel de neapoli, vel falsum cum lombardo, cum siI napatium pro una straponta vetu rum .
destructio sartie et lignorum navigantium. LG 720 L canavaciu
a.l406 suanum neque gramoratum mixtum cum canabo canapem sm. "canapa"
fumella. MSC 262 a.1407 (Corvara) de lino vel canabo PVP 256 a. L459 itelp paria duo linliaminum telle stupe et
non ponendo. canapis pro familia . .
L canava. canavus. L canapa. .
canadelum top. (Vent.) canapicius sm. "tessuto di canapa"
APT 25 a.1064 (Vent.) loco ubi dicitur. .. incanadelo (= CGS.2 213 a.1164lib. xxxxiiii implicatas in canapiciis.
in canadelo) L canavaciu .
ADL: "canneto" canaposum n. "seme della canapa"
L incanade!o. D canedello. GR 32 a. 1519 (Alb.) quecumque persona emerit seu lino-
(a le) canae top. sam sive canapum solvar. ..
LMS 569 a.1226 (Reg.) (nei luoghi detti) a le canae. L canavossa.
canale! canalem smln. "canale" canapusl -m smln. "canapa"
GIB 438 a.1192 per totum canale quod est versus occa- GR 28 a.1258 (Nizza) nulla persona audeat custolare li-
sum . CDG.3 68 a.1192 et secundum equalitatem cana- num vel brigolare eanapum in aJiqua carreria. SSA 127
hs ut canali existente extra eandem scalam ex toto et ut a.1345 (Sav.) follatore ... non ponderabunt canapum aut
versus occasum existente peniru s canali intra eandem sarciam aliquam ni i ad cantarium et stateram comunis.
scalam, in ea et lignee scale tres. LEM 199 a.1251 (inv. SSA 127 a.l345 (Sav.) non vendent. .. sarciam in qua si!
di attrezzatura di tintoria) tinas duas et calderinam canapum gramolalum vel soanum pro bona. SSA.2 122
unam, pillam et cipum et canalem et supressam. PRV a. 1345 (Sav.) non debeat grapiare nec pectenare aliquod
50 a.1295 (Sarz.) que nemora protunduntur usque ad ca- canapum de quo fieri debeal sarda, ex.cepta caneva batuta
nale. vel gramolata. DDG 880 a.1377 pro goadi et canapi per
canale sn. "sentina" f.. .. . misis in provinciam. CDC 4 a.1386 canapus filatus .
PCP 746. s.xiii. si quis posuerit res aliquas in navi ... iux- L canavum.
la santinam vel canale vel artimonum vel alibi infra navi canapum sn. "fune di canapa"
L canaleta. canareta. D can. SGM 103 a.1376 (Massa) una girella el unum canapum.
canale top. (Vellt.) LCA 56 a.13~2 (Alb.) canapum quod fu.ravit ille qui con-
LJ.5 a.962 (Vent.) in locas et fundas matucianas, tra- dempnatus fUlt ad ultjmum uppli.c ium.
mante a torre. telamone. canale. castagnanico et pucio L cannavu s.
gurrino. canardus sm. "specie di nave"
canaleta top. (Sav.) JAN.2261.
SRC 151 a.1263 (Sav.) desubtus eanaletam ... ad monta- cannare vb. "misurare con la canna"
tam de canaleta. CDG .2 377 a. 1190 teneantur legaliter cannare pannos.
L canareta. D canaretta. GR 32 a.l396 (Pig~a) eu.ndo reeta linea per transversum
canalico top. "Cairo" ca.na~do ea~na.s qumdecll'!l' LG 567 a.1403 nec possit
A.M.DE MONTE, Diva virgo savonensis, Roma 1726 allqUls ex dl.ctl s cannatonbus cannare aliquas telas vel
p.162: hic erat saonensis ... redibat canalico, sic latini, in- canabatias. FST 31 a.1592 (Triora) et iustam mensuram
colae cairo vocant. castrum est ad bormiam amnem .. . a de hi s que mensurari et cannari debent.
saona decimo lapide distans. L canna. cannaorem. canatorem .
G.COCCOLUTO - M.RrccHEBONO, AMSSSP n.s. 8 (1974) canaretal canarete top . (Sav.)
22 " mansio canalico" negli itinerari del basso Impero SRC 174 a.1263 (Sav.) ad canaretam. SRC 148 a.1263
(K.MILLER, Itineraria Romana, Roma 1964, p. Ixii). (Sav.) in canaretis. SRC 357 a.1297 (Sav.) canareta.
QVS ] 22, 142: (ltinerarium Antoninum; Tabula Peutin- L canaleta. comarium. comareta. D canarelta.
geriana) : la prima mansio citata nelle fonti letterarir cannata sf. "tubo, canale"
dell'Oltregiogo, identificata recentem. con Cairo. GR.32: DSP 325 a.1577 possint. .. in cannata aqueductus a mo-
Carcare, secondo A.G.Barri/i. nasterio sancte caterine llsque ad monasterium converti-
canamentum sn. "recinto di canne" larum . . . poni facere bronzinos seu forarnina aperire iIlis
GR 32 a.1363 (Diano) nulla persona in vivariis castri et qui bronsinos seu foramina habebant in veteri cannata
burgi , stabulum, foveam ve! canamentum facial. amota.
L canna. D cQn.
cananaja top. canateira sf. "termine recnico della lavorazione dei
GSB 101 a.1577 (Baiardo) de nemore orsetti ... ac e ne- panni"
more cananajarum et stelisca ... PVP 293 a.1492 laboratori bus S. 6 in summa cum cana-
cannaorem sm. "misuralore", cognome teiris dictorum pannof\.lm et accimaturis de pecis 2 .
GC 107 a. L191 manfredus cannaor. otto cannaOf. IVI, Gloss. 353: "forse -;. incannanJra "ayvolgimento del
L cannare. filo sul ca~,non e o rocchetto"; o forse la cimossa del
canapa sf. "canapa" pannolano .
SCS 300 a.1530 (Sav.) platea canape. canatorem sm. "misuratore": cognome
L canapem. canava. OSM 64 a.1190 alo camoginus canator. LG 567 a.1403
canapa sf. "orto" nec possi! aliqui~ ex dictis cannatoribus cannare aliquas
SSA.2 56 a.1345 (Sav.) intra muros civitatis vel extra telas vel canabattas. AS 61 sg. a.1432 tarezatores et can-
portam buellariam usque ad canapam de formicis. natores.
L caneva. L cannare.
cana 209 cane

canava sf. "canapa" (in) canaviciis top. (Sav. )


U .1 27 a.1.124 exceplo lino et canava. LG 550 a.1403 PCC 40 a.1305 (Sav.) item aliam peciam terre in canavi-
aliquam quantitatem canave deffilate .. .- nisi primo die- ciis quam tenet manfredus ocellonus.
ta canava fu eril posita in cur u sarzan i el visa et tarezata. L canava.
L canabatia. canabem. canapa. cannavale. canavossa. ca- canavossa sf. "seme di canapa"
neva. canevaterius. can ipa. chanoverii . D canapa . ASA 462 a.1350 (Alb.) quecumque persona emerit...
(de la) canava cognome victualle ... seu linossam vel canavossam.
MSI 320 a.1498 pro presbytero stephano de la canava. L. canaposum. canava. D canavuza.
(maa)eannava cognome canavus/ -m smln . "canapa"
. CAC 84 a.1179 (Sav.) guillelmu s maacannava . CAC 266 a. 1179 (Sav.) et dedi in cannavo sol. xxvi. SF
L maacannava. 184 3.1200 (Sav.) et erit navis bene calcata, pezata . .. et
canava "cantina, dispensa" sartiata duarum arborum ... et de tota sartia canavi. CNM
BDSPII 2 (1935) 54 a.1202 (Ba lestrino) starium unum 217 a.1204 (Sav.) canavum scossum ... canavum filatum.
avene vel spelte minute ... in canavis ipsoru m domino- L canava. canabus. canapus. canepus. canobus.
rum. canavusl -m smln. ''fune di canapa"
L caneva. aSM 140 a.1190 et erit navis ... sartiata agumellis xv i. ,
canava! canave lop. proesis vi. canavos andantes per naven:t et de to~a sa~cia
RCA 221 a.1059 et alio roboreto in fossado de canave. canavi. GG 180 a.1201 causa operandl et negoclandl ad
BCG 174 a.1066 el in la canava. canavos faciendos. LCA 57 a.1398 (Alb.) florenos vigin-
canavaciusl -a sm/f. " tessuto di canapa" ti auri boni pro emendo unum cana,:um et unam rot~m
CGS.1 24 a.1156 duas tendas de eanavacio quarum coo- necessariam pro construendo et hedlficando campamle
periuntur pannos . DRG.2 217 a. 1227 (Gen.) torsellum novum.
b1anchorum de roano in quo sunt pecie xiii. et serpelle- L canapum. D cneu.
rias ii. sarcesiorum et duas cannavaciorum. DRG. 3 971 cancanus sm. "ganghero, cardine, cerniera"
a.1308 tam pannorum quam tellarum et fu staneorum ... et LG 704 a.1406 canchanos, mappas vel dobionos ... PVP
omnium aliorum pannorum quam fu taneorum , canavacii 322 a.1505 pro una iornata S. IO ad faciendum telarios
et aliorum. SSA 76 a. 1345 (Sav.) canavac ias, telas el balconorum et mappi s et mappis cancanis s.5
pannos. CPB 246 a. 1388 (Pi ac.) ite m tres carnerios de Cf CVM mi!. cnchen m.s.
canavacio. PVP 235 a. 1456 item c1aronum unum sargie L gangares. D cancaro. ganga/lu .
vermilie foderatum canavacio talle quale. cancella si. "seggio del coro "
L canabacius. canabatia. canabazius. canabatius. canapa- IVC 247 s.xiii . in choro ubi est introitus cancellarum.
cius. eanapatius. ca napic ius. canavasus. canavazius. ca- L cancellus. scancella. scansella.
navazuS. canavalius. canevace. cancellare vb. "cancellare"
canavacius cognome LJ. I 1365 a.1261 reddit curie omni anno in predicto fe-
CGS .2 116 a.1 163 manfredus canavacius. sto caponem unum et inde habet cartam ut dicit .inve~it
cannavale top. (Ce n. ) hanc scripturam cancellatam. LI.2 44~ a.1304 .dlcta m-
RCA 254 a.1010 el in cannavale eLa la Lopia rotunda. strumenta ... sint cassa cancellata et nulhus valons. MSB
L canava. (ad) canavalia . callavali s. 240 a.1460 litteras ... sanas et integras, non vitiatas, non
(ad) canavalia lOp. (Sav.) cancellatas nec in aliqua earum parte suspectas.
CAC 139 a.1I79 (Sav.) pec iam unam terre que iacet in L canelare. D cansellar.
saona ad canavalia. cancellaria sf. "cancelleria"
NSS 223 "nella piana del Letimb ro, in posizione nO/l ac- DSP 159 a.1501 decemunt et statuunt quod ipsi patroni
certata" . NSS 257 "presso il Priamar". NTS 31 sg. "a in prestatione fidejussionum suarum a canc~naria co.mu-
S.Bartolomeo del Bosco, od. Canav". nis expediri non possint. .. nisi prius so~vennt et satl.~ fe
L cannavale. D cC/nav. cerint ipsis patribus communis pro debIto anchoragll et
canavalis top. (Vo ltri) aliorum ...
aSM 17 a.11 90 a costa canavali usque in costam nox i- L cancelleria.
gie. FNV 4 a.] 230 boschi qui appellanlur canavalis. canceHarius SID. "cancelliere"
L cannavale. SIG 315 (= VFD 126) a.1333 canzellarius dict! ~ffjcii .
canavarius sn. "terreno colli vat.o" ACL 99 a.1344 notarium et canzellarium comums lanu~ .
BSa 2 L6 a.J 581 (Onzo) si aliquis callis seu porcus ali- TL.3 642 a.1449 (Caffa) quod non possit in ~iqu.o con.sl-
quod damnum dederil seu fecerit in alieni s domibus seu lio ... exponi aliqua posta nisi priu s canceliarlUs iD scn~
in vissariis, nec non in cratibus ficuum , horLis, canavar iis, tis postam ei impositam redegerit. DSP 85 a.1489 qu~
vel aliis terris seu locis. cumque fuerit electus, quam primum noticiam habuen~
L canabarius. per U11um ex cancellariis ve1 nunciis de tarchieta de talI
canavarius sm. "dispensiere; oste" electione. .
RCA 229 a.1074-5 et veniat in poteslate suo donnicato, B .MIGLIORINI, LN 34 (1973) 3 (ta rdo lat.): "custode del
cannavario de do nno epi copo. RCA 323 a.1 147 ansel- cancelli imperiali, titolo pervenuto in Italia con j Caro-
mus canavari.us arc hi ep i cop i. SSA 87 a.1 345 (Sav. ) lingi"
unum coquum et unum canavarjum . SSA 173 a. 1345 L cancellerius. canzellarius. D cance/ero.
(Sav.) de hospitiis, laberni 'eu canevis ... cum hospite, cancellarius n.p. , m.
tabernario et canavario. CGS 1.33 a.1156 testes caneellarius, amicus grillus.
BIR 333 sg. cancellata sf. "cancello, cancellata"
L canevarius. CDG.2 119 a.1170 et desuper per pectorale mannoreum
canavasus/ canavazus sm. "tessuto di canapa" refractum cum cancellata fenestra. CDG.3 68 a. 1192
DDG 877 a. 1377 p ro ca navazo ba lli s iii.. CDC 25 7 (Co stan!.) uno fasico cum pectoralibus duobus cum
a.1392 canavazi balle viii . PVP 273 3.1488 saehi a n. vi . ostiis, cancellatis et fellestris . TVC 54 s.xiii. porta sive
de canavaso. cancelata.
L canavacia. L cancellus. canzelata.
canc 210 cand

cancelleria sf. "cancelleria" cande lam. GSS 122 a.1330 (Sarz.) quod persona aliqua
DSP 159 a.150l quod ipsi navium patroni a cancelleria vendere non alldeat ceram veterem pro nova, vel ipsam
communis ante expediri non deheant quam ipsis patrihus ceram seu candela sofi tieare. SSA.2 122 a. 1345 (Sav.)
communis debitam so lutionem fecerint. BBG 546 candela de cepo ve) de cera. ASA 421 a.1350 (Alb.) fa-
a.1530 pro salario iuvenis cancellerie. cere sepum pro faciendi ' candell is. DDG 330 a.1376
L cancellaria. cancellerius. candelarum iarra i. per f vi . LG 434 a.1383 quicumque
cancellerius sm. "cancelliere" ; cognome fac iente candell as de cepo. CDC 29 a. I.386 candelarum
RCA 388 a.l 154 oherlus cancellerius. CGS.2 294 iarra i. LG 679 a.1406 candelas de sepo. MBA 375
a.1226 iohannes marxilius cancellerius. ca.141O (Seyne) per candelas d. x. TL.3 617 a. I449 item
PAC3. ad capellam palati i dentur candele due de tochetis duo-
L cancellarius . canelerius. canzellerius. cancelleria. bus. PVP 317 a. 1509 pro candellis pro petro marruffo.
D canze /ero. GR 45 a.1519 (Alb.) nulla persona debeal delinguare vel
(de) cancello cognome delinguari facere sipum pro delinguandi s candeLis.
LJ.l 630 a.1218 belengerius de cancello ambaxator .. . L candaria. candelaria. candera. (de) eandiria. candele-
comunis capriate. riu . candelus. D candeira.
L cancellus. candela sf. (mar.) "fune che sostiene l 'albero della
cancellus sm. "cancello" nave"
PVS 294 a.1340 de claudendis cancellis quibus super BSL 31 a.1246 zuncum et candellas et arcias pro mu-
tecta descenditur aliena. LG 436 a.1383 ve] de cancel- niendi s arboribu . BGS 82 a. 1248 et candellas duodecim
lis vel aliqua alia parte domus. TL.3 599 a.I449 et non et coronas duodecim ... et candellas duodecim cum suis
possit aliquis ... proijcere a cancello aquam seu aliam coronis et cum baronis ad suficienciam. BGS 100 a.1252
turpitudinem. RL 79 a.1498 (Gen.) de c1audendis can- pro arbori bus et cum candelli s et cum omnia alia sarcia.
celis. BGS 107 (= BSL 73) a. 1253 cum arhoribus duabus bene
L cancelata.canelatus. canzelata. canzellus. canzerrato- sani s et muniti s de cande li , anchini , supraanchinis et
rius . paranchini. BSL 31 n. a.1 258 arbor de proda cum can-
cancellus sm. "cancellata che delimita lo spa zio delis xvi. et amentis iii. BSL 238 a.1 268 arbore uno de
prossimo all'altare nella chiesa" prora ... cum candelis xxviii ., anchi s tribu , parancho
RLC 84 a.1297 (Cosio) quod mulier non deheat stare in- uno, amanti bus tribus.
ter cancellos quando missa celebratur. GR 32 a.1363 VPM 155, 159, 163 "voce genov., passa nel s.xiii. all'il.
(Diano) neque alique mulieres ... in cancellis ive intra candeletta e alnap.; dall'il. al fr. e al prov."
cancellos intrare debeant. D candalissa.
Cf DUC 2.80 cancelli altaris: quibus altaris septum ve/ candelabrum sn. "candelabro"
focus munitur. PVP 228 a.1456 candelabra de latono nova n. duo. PVP
L canzellus. 236 a. 1456 item candellabra octo bronzi.
cancellus "bast degli annal da soma" L cande llebrum . candelerills.
RL 208 a.1267 (Apri e .) bestia de cancello. SEV 58 candelaria! candelarium fi n. "Cande lora: festa
a.1303 (Venl. ) de bestiis de cancello. CST 294 a.1381 della purifica'l.ione della Ver ,jne Maria"
(Taggia) bestias de cancello. FST 57 a.1592 (Triora) he- LMS 255 a. 1222 u que ad festum 'anete marie candelarii
stiis de basto deu cancello. proxime venturum. GR.2 19 u que ad festum sancte ma-
L (de) cancello. canzellus. D cans. rie candelarie. GR.2 19 (Nizza) teneatllr solvere solidos
cancellus sm. "seggio del coro" x. ad candellariam.
CDG.3 68 a.ll92 (Costanl.) et sanctis cancellis ligneis L candela. D candea .
sculptis de tabulis gravi bus cum cosmite marmoreo desu- candellarius sm. "candelaio" ; cognome
per .. . CSL 45 l/xiii. ut aliquis canonicorum vel capella- PLC 4 a.1301 iohani candellarii. DSP ]42 a.1494 cer-
norum non maneat infra sedilia cancellorum quando ce- donesque et candellarios.
lebrantur divina nisi cum cora vel .capa non manicata. L candelerius. D cande/aro.
L cancella. scanzelum.
candellebrum sn. "candelabro"
cancerra sf. "specie di nave" PVP 243 a.l456 item candellebrum llnum magnum.
NB 76 a.1 198 in cancerra mea. L candelabrum.
L ganerra.
candeler sm. "candelabro"
cancionem sf. "canzone"
IVC 389 s.x.iii ita quod magni et parvi, nobiles et ignobi- CGS.I 25 a.1156 unum pedem de candeler de ramo.
Cf. AES 14.
les, die ac nocte, de ecclesia ad ecclesiam se verherantes
L candelerius.
incederent et canciones celestes et angelicas decantarenl.
D cansn. candelerius/ candeleria smlf. "candeliere"
candaria sf. "candela" LMS xxix a.1259 cande lerias duas videlicet unam par-
NL.2 329 (= LMS xviii) a.1216 dabo tibi et consignabo vam et aliam magnam. CGS . I 25 a.1 J56 duos candele-
alios duos libros .. . anulos, ideam, candarias et pectorale rios de ramo. PVP 221 a. 1451 item candelerios de da-
(oggetti per pratiche di magia). masco a n. vi .. .. item candelerium unum bronzi .
DUC.2 82 candalies, candela: lucerna olearia. L candela. candelabrum. candeler.
L candela. candelerius sm. "candelaio"; cognome
candea top. "Candia" CGS.2 179 a.ll64 adalasia fi li a quondam ogerii candele-
DKR 201 a.1414 onerari debenl in candea. rii. BSL 79 a.1253 pa cali candellerius. DRG .3 916
candela sf. "candela" a. 130~ ober~u s ba.ril~ candelleriu '. LG 51 a.1327 quia
CGS.l 328 a.1160 (lascito) ecclesie sancti theodori s. ii. non SlOe penculo Ig lll propter cartulana candelerii exer-
et candelam. MSS 133 a.1162 candelas in pUIificatione ce nt offici um candelarum ubtu s capitul um . PC 288
beate marie. RCP 587 a.1181 (Luni) panem et vinum et a. 1364 capi tula artis candeleriorum et bambaxariorum.
annonam pro equis, et candelas. PPE 132 a.1201 medie- PVP 318 a.1509 pro lazaro de valletari candelerio pro ce-
tatem candelarum que offeruntur in predictis festivitati- riotis albi ... et brandonis quatuor.
bus. PLP 88 a. 1250 (Sav.) ludebam ... et cepi quandam L candellariu . candela. D candel.
cand 211 cane

candelu s sm. "ce ro" canella sf.: nelle formule levare (elevare ) canellam ;
GSS 122 a. 1330 (Sarz.) quod persona aliqua vendere levatio (Ievacio, ellevati o) canelle : "promuovere opposi-
non audeat ceram veterem pro nova, vel ipsam ceram seu zione giudiziale contro l'estimo compiuto da pubblic i sti-
candelo s vel candela sofistica re. SIP 178, 308 a. L420 malOri in procedure ordinarie e di esproprio"
unus tinellus pro tenendo candelu m floritum (il cero pa- BSR 192 a. 1204 archiep iscopus vero inde fecit levare ca-
squale) intus. neUam, dicens eam terram esse curie sue. RVN 70 s.xiv.
L candela . (Noli) estima, mensur ationes , division es et in solutum
candela sf. "rujjiana" datione s facte per publicos estimat ores, a quibus non fue-
PVS 379 a.1375 de meretric ibus et candetis seu lenoni- ril levata canella . RVN 86 s.xiv. (Noli) quia aliquan do
bus publicls expelle nd is. LG 922 a.1404 meretri cem, evenit quod in re, in qua quis fuerit estimum consec~tus ,
candeta m vel lenonem . GR 32 a.1498 non possit aLiquis aliqua tertia persona habeat iura 1?otiora , ideo statu~mus
dominu s sive conduct or meretricium candeta m vel leno- quod talis tertia persona contra estlmum factum pOSSIt le-
nem in domo sua recipere. vare canellam intra dies octo. PMS.2 162 a. 1.303 (Sav.)
L caudeta . occasio ne canelle levande secundu m capitula civitatis ia-
candi agg . "candito (b ianco)" nue et saone. PCP 603 a.1316 de levacion e canelle . si
DDG 347 a.1376 pro zucaro candi caps iis vi . aliqua persona de extimac ione aliqua ve~ mensur a quam
L canti. D candu. ego et socii mei fieri fecerim us per pubhco s estlmat o.res
(de) candin a cognom e canella m levaver it vel levari fecerit, teneatu r persona Illa
MIA 75 a.1253 (Sav.) iacobi de candiria . que canelLam levaverit dicere quantita tem pro qua c~nel
L candela. lam levavit et pro quibus iuribus eam .Ievavlt, quod SI. non
caneatu s agg. (di terreno) "adibito a canneLO" fecerit non obstante iIla levacion e extlmat ores ad extlma-
PMS.2 207 a.13 J l (Sav.) peciam unam terre caneate . cionem et in solutum dacione m proceda nt. PVS 255
PCC 105 a.1318 (Sav.) peciam unam terre partem lavora- a.1316- 18 (rubI:) de levacione canelle. PVS 178 a,1375
tivarn prativam et caneatam. et que non sit causa vel questio ex forrn~ ca~ituli de ele-
L canna. canetum. vacione canelle. eST 221 a.1381 (Taggia) SI altqua per-
canede lum top . (Sasso, Bard.) sona canella m levaver it vel terminu m extirpav erit. LG
LTI 43 n.34 a. 1064 in canedel o. 866 a. 1.404 si quis contra extimat ionem vel mensuram
LTI 83 n. L47: cannetum) : abitato oggi scomparso. quam fecerint extimat ores comuni s ianue . . . canellam seu
caneffu s cognom e mensur am levaret. .. CCS 58 a.1414 (Celle) de ellevatio-
PIA 73 n.38: arabo. ne canelle. si aliqua persona .. . se estimav erit. . . in bonis
canella sf. "canna da pesca" alicuius persone pro aliquo debito et ille ?ontra q~em
RVN 12J s. xiv, (Noli) de posse piscari ad caneLlam. DSP estimum factum fuerit si se gravatu m sensent . . . posslt et
18 a.1459 piscari ad canellam , DSP 295 a, 1568 expisca - valeat elevare canellam et probatio nem suarn possit et va-
ri possit ut dicitur cum canella aut tensa morta. leat facere . FST a.1592 (Triora) si vero elevata fuerit ca-
D canella. nella viva voce, et non tradita possess ione, quo cas~ dicli
canella sf. "cannella, spezia" estimat ores teneant ur postea finita causa e levatlOntS ca-
CGS.I 136 a. 1157 zurram unam canelle, OS 49 a.1194 nelle acceder e ad tradend um possess ionem expensi s il -
sportula m unam cum pauco canelle et radice una galan-
lius qui canella m elevaverit.
geo LMS xxiv. a.1227 (inv. di spezia/e) item centena rium
RDS 142. GR.32 sg.
i.. et libras (xx canelle, LEM 256 a. 1259 (inv. di spezia le) canella tus agg. "di tessuto: lavorato a cannelli"
sachum unum in quo es t pulveri s canelle . DDG 437 SSL 205 a.1336 caputiu m de zambell oto canellat o fodra-
a.1376 f10 res cane Ile (lVl, Gloss.: "boutons de cassier").
to de sindone viridi.
DDG 361 a.1376 pro gingibr e, canella, pipere. CDC 49
L canna.
a.1386 canele pondu s i.
caneled um top.
canella sf, "m isura di lunghezza" RCA 281 a,1062 et molend ine de fossato cum aqua duc-
RCA 405 a.1148 de discordia que eral de mensur a ... quod tu suo da la noxe in caneled o.
a pillastro secundo ospitalis ex parte janue usque ad palum
canellu m top.
quem per 'concordia m fixerunt in insula besanii debet esse BSR 131 a.1I88 locum de gao ... quem tenet.. . in ca-
per iustam men uram canelle decem et octo et media.
nello et in lavaxegis.
BSR 245 a. 11.94 atque annuati m murare canella m unam
L canna.
muri in longitudine et altitudin e, optime firmum , cum bo- canellu s sm. "matte re Ilo "
no fundamento ad maltam et calcem, sive caleinam . SRC PVP 284 a.1488 item tortera una cum suo canello.
210 a.J 272 (Sav.) ad racione m de soldis xv. pro canella L canna. D canellu .
muri maaca norum et ad racionem de soldis xiii. pro ca- canellu s sm. "spola. bobina"
nella muri matonorum. PMN 92 a.13 L4 canelle ii. pedes DDG 861 a.J377 pro canello rum fardello i.
iii. polices xi . FSL 96 a. 1404 (Sav.) ad iustam mensur am canero sm. "cane"
canelle que canella sit et esse intelligatur palmoru m duo- BSO 217 a.1581 (Onzo) de canibus et porcis.
decim in altitudine ., . et unius palmi cum dimidio in latitu- L cagna. cagnaci us. cagnerc ia. cagnoli nus. cagnolu s. ca-
dine seu grositie, FST 46 a. 1592 (Triora) per spatium lati- gnorata . D can.
tudinis canellarum sex canne arbaxii presentis loci. canem n.p., m. ; cognom e; soprann ome
D canella . .
G.COSTAMAGNA, BLig. 5 (1953) 65 a. 1250 baldlzo nu s
ca nella sf. "m isura di superficie" dictus canis. MSG 304 a.1273 simon cannis magiste r an-
GC2 24 a,1191 dat et cedit. .. canellas terre xxiiii iuxta telami sive lapidum . PMS.2 53 a.l274 (Sav.) guido ca-
fossatu m et canellas xii. versus montem in arenzan o. nis. PSN 97 n. a.1356 (Isolabo na) canis.
BIR 587.
canem vegium cognom e ...
ca nella sf. "paletto di delimitazione" OSM 60 a.1190 a te .. . uxore olim alberti canlS vegn de
SRC 286 a.1294 (Sav.) fixe fuemnt canelle pro bono et rivaria. DRG.2 35 a.1200 johanne s canis vegius .
pacifico statu utriusqu e comuni s, L canisve tus.
Cf SRC 288 a. 1.294 (Sav.) de terminis et pillastris positis cannen tum sn. "canneto"
in vado pro bono et pacifico statu ustriusq ue comuni s. NL.J 278 a.1210 cum petia una cannenti que est in insula.
cane 212 cani

canepa sf. "ripostiglio" ZAC 187 ca.1290 (AI b.) c lave canave sive penus
AND.2 208 a.1495 quod vellet si bi servire de canepa exi- sue ... - et tunc marchio mittit ad canevas nuncios suos.
stente retro dictam apothecam mediante tramezana de PMS.2 12 1 a.1297 (Sav.) vinum ... de penu vel caneva
mactono uno in cotello. ipsius domini epi copi . MSB ]68 a.J421 camera una
canepus sm. "canapa" cum guardarauba el caminata dicti monasterii ac caneva
RVN 124 s.xiv. (Noli) filum de canepo. dicti monaslerii . PVP 236 a. 1456 in penu si ve caneva.
L cannavus. D canevu. PVP 250 a. J458 in caneva terranea. PVP 277 a. 1488 in
(de) cannea cognome canneva.
PAC 6 a.1179 obertus de cannea. B1R 333 . BID 44. REW 1566. Cf MB 60. SAP 393
canestra sf. "canestro" a.Lomb . caneva m.s.
SIP 176, 195 a.1420 (Massa) tres cane tre tonde . L canaba. ca nava. canavariu . canevariu s . incanevare.
L canestrum. D canescia. D caneva.
canestrelus sm. "piccolo canestro" canevace sn. "tessuto di canapa"
CP 163 a.1391 pro castelano placerio pro expensis per CA 604 a. 1292 item in canevace pro pannieris equorum.
ipsum factis in guantis, galum, canestrelis et aliis minutis. L canavaciu .
L canestrum. (de) canevanova cognome
canestrelus sm. "ciambella dolce" LJ.2 1041 a.1385Ianzaroto de canevanova.
LG 400 a.1383 canestrelos autem faciant. .. tanti ponde- L caneva.
ris quanti erit una denariata panis albi. CP 170 a.1392 canevarius sm. "dispensiere. economo " : cognome
pro amindolas. zebibo. lardo. rixo. canestrelis. cetroni s et SC 296 a.1157 rufinu s ca nevariu . RCA 350 a.1171;
multis aliis minutis. BVP 170 a.1392 signum unum ligni BSR 23 a.1173; BSR 34 a.1178 facius canevarius (della
(stampo) pro canestrellis Curia di Cenava). GG 83 a.120 I bertramus canevarius
canestrum sm. "canestro" sancIi laurentii ianue. LMS 80 a. 1222 presbiter andreas
CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unum canestrum. canevanus. CSL 51 . xiii. item custodes et canevarius
L canestra. canestrelus. canislrum. qui pro tempore fuerint in i ta ecclesia snt sacerdotes ...
cannetus/ -m sm/n. "canneto" canevarills vero ... comedere possi! de foris ante refecto-
BCG 116 a. 1020 oc sunt vineis salelis ficeLis canetis ... rium el non in caneva neq ue in pristino. pce 55 a.1311
CGS.l 146 a.1157 ab uno latere cannetum anfossi guer- (Sav.) illarum (eccle iarum ) massario et canevarios di-
cii. BSR 133 a.1188 locanl. .. cannetum qui est desuper spensatores reddirullm. LG 264 a. 1363 comitiva domini
pontem, et salecetum. CNM 6 l a.1205 (Sav.) tertiam ducis: ... vicarius ... mil ite ... domicelli ... canevarius ...
partem cuiusdam caneti quod iacet in racani si. GDN 643 c?chus, s llb~oc hll ,scutifferi ... BBG 512 a.l443 penulio
a.] 254 (Noli) si aliqua persona inventa fuerit cannas ad- lve canevanus.
ducere de terratico seu posse nauli de aliquo caneto quod PAC 5. BIR 333 sg.
sit alicuius naulensis.. . CVQ 341 a.1407 (Quil.) in alie- L canavarius. canovar. D canellaro .
nis caners seu alienis figaretis. canevaterius m. "lavoratore della canapa"
L canna. D canneto. MSJ 320 a. 1498 baptinus filius iuliani canevaterii.
canetum top. L caneva.
DRG 257 a.1200 actum ianue in caneto. DRG 617 caneveta 'f. "tessuto leggero di canapa"
a.1259 actum ianue in caneto. PVP 318 a.1509 pro tela canevete data in domo pro toa-
Cf BVP 22. giis familie.
caneva sf. "canapa" L caneva. D cal/evella .
RCP 132 a.1212 (Sarz.) ad canevam recipiendam. SSA.2 canfara sf. "canfora"
122 a.1345 (Sav.) non debeat grapiare nec peclenare ali- LMS xxix a.1259 ampulam unam in qua e t paurum can-
quod canapum de qui fieri debeat sarcia, excepta caneva fare minute.
balula vel gramolata. D calt/ura.
L canava. caneveta. canhia top. "Cagnes ( FI:) "
caneva top. DKR 242 a.141.6 johannes e t georginus de grimaldis con-
BSR 154 a.1195 in villa ancti petri de harena, loco ubi domi~i cas!,rorum de antipoli et de canhia.
dicitur caneva. MSS 206 a.1207 pecia una que iacet ubi campa sf. 'canapa"
dicitur caneva. CPB 242 a.1.388 (Bobbio) item libras quinque filli de ca-
caneva sf. orlO, terreno coltivato" nipa. MSC 262 a.1407 (Corvara) de mollificatione lini
CAC 25 a.1178 (Sav.) pecia una que iacet ante cannevas vel canipe.
patruorum meorum. L canava.
L canabarius. canapa. (in) canevanova. (in) canaviciis. (insula) canis curti top. (Sav.)
caneva sf. "osteria, tavem.a " SRC ] 46 a.1263 (Sav.) in insu]a canis curti.
LJ.1 803 a.1228 (Sav.) actum saone iuxta canevam alde canistrum sm. "canestro"
matone. ACM 52 a.1326 (Carr.) in penu seu caneva, in S.O~ ~2 a.]~28 (On.) ~xceplis ... fructibus viridibus et
qua vendiderit vinum. LG 137 a.1327 quelibet persona SICCIS In camstro, paneno. tobalea vel tefania.
que tenuerit. .. tabemam sive canevam pro vendendo seu L C3Jlestrum.
causa vendendi vinum .. . - in taberna seu in caneva. canisvetus cognome
SSA 173 a.1345 (Sav.) de hospitiis. tabernis seu canevis. SC 374 a.1188 johannes can isvelus.
SSA.2 30 a.1345 (Sav.) ludere in canevis et tabemi s. DUC.2 90 can isvetus: ensis brevio,. vel cultellus.
L canava. L canem vegium.
caneva sf. "ripostiglio, dispensa, cantina" canionus top. (Cen.)
DNB 58 a.l1.82 actum in caneva (locale della nave) ea LMS 54 a. 1222 ubi dicitur canionlls.
die. RCP 222 a.l] 97 (Luni) in granario sive caneva lu- L canitium.
nensis episcopi. RCP 132 a.12L2 (Sarz.) et deferre usque canitium "barriera di canne"
ad canevam vel ad granarium. CSL 51 l/xiii. canevarius GR.~ 19 (San) claudere iP. ~~n (domum) pro parte sibi
vero (il dispensiere del monastero) ... comedere possit de cont1l1gente de tabuhs ve.1camtllS val matonibus vel palis.
foris ante refectorium et non in caneva neque in pristino. L canna. canionus. D canissu.
cani 213 canz

canlucus sm ., "etnico di popolazione asiatica " canonus sm. "bobina, rocchetto"


TL.3 637 a.1449(Caffa ) de commerchii s canlucorum. GG.2 15 a. 1205 canonos v. auri fi lati . VCB 209 na.1245
TL.3 646 a.l449 (Caffa) ad vendendum sal alicuius sara- (Bonif.) canonos xviii auri filati. DAA 69 a. 1279 dare-
ceni seu canluci. TL.3 650 a.1449 titanus seu vicarius mos septuaginta quinque novos et canonos septem.
ca~lucorum ... esse intelligantur ianuenses et non canlu- DRG.3 790 a.1282 lib. duodecim implicatas in infulis te-
chI. TL:3 210 a. 1475 puniant ill.os qui se immiscerint in le de rems ... in canono uno sunbole. AS 69 a.1432 au-
canluchlS. TL. 3 229 a.1475 super facto canluchi non ob- rum et argentum filatum in canonis aut sporetis. MAS
servavit commissiones magnifici offitii ... 225 a.1466 aurum filatum ponere in capsietis ve] in cano-
canoaria top.
Dis ... aurum filatum dictarum aciarum et seu canonorum.
~TA 34 n.3 a. 1368 (Alb.) gulla exisleme in insulam canoa- L canonem.
nam ... quod aqua faci! magnum dannum per dictam gullam. canonus sm. "cannone"
canobus SIll. "canapa"
TL.3 1002 a. 1474 bombardelle bronzi xxxiv. cum cano-
BSL 10 a.1246 centenaria quadringenta canobi lombardi nis lix. PVP 333 a.l507 canoni quatuor brumzi. AND .6
vel burgundie filati et commissi, pro sarcia navis facienda. 409 a.l508 pantaleo merellus bombarderius promittit fa-
L cannavus.
cere . .. pecia tria arLegeriarum bronzii, videlicet canonum
canolexium sn. "barbocchio di canna"
unum bronzii ponderis cantariorum decem et octo.
GR 33 a.] 519 (Levanto) de canolexiis et foliis cannarum D chal1.on. cannone.
9ui reperirentur portari per aliquem qui non habet terra~ canonus sm. "specie di tessuto ?"
111 levanto, condemnetur.
D canuezu. FAG 42 a.1278 (Parigi) de pecia de canonis unum dena-
canone m SIll. "canna, tubo" rium
canoresia sf. "esofago (di animali)"
GR 33 a.15 38 (Ceriana) in canal ibus conducLo seu cano-
nibus vel aqueductu fontium . ' LG 414 a.1383 mincias, canoresias.
L canonus. D canuezu.
canous "nome di nave da carico"
canonem S111. "spola, bobina, rocchetto difilo"
GG.2 228 a.1206 navis que dicitur canous.
DRG.2 152 a.1. 213 lib. xvi . . .. emplicatas .. . in canonibus
aun (IV I, Reg. : "e n bobin es de fil d'or") . LEM 199 canovarl canovarius sm. "dispensiere" ; cognome
a.1253 causa faci endi spolas, canones et mapas. FCD.2 AES 15 a.I135 (Novi Lig.) conradus canovar. RCP 139
208 a.I273 canones xi . de sela. FCD.2 278 a.] 279 spo- a.1212 (Sarz.) finita ebdomada septimanarius debet re-
las mapas el canones. consignare scutellas et vasa mai ori coco vel castaldioni
canonica sf. "canonica, casa parrocchiale" vel canovario.
CAC lO a.ll78 (Sav.) reddendo omni anno canonice sol. L canevarius.
~xx ad sanctum martinum . CAC 264 a.l179 (Sav.) et canpo sm. "campo"
lpsa leneatur dare, dum vixerit, mearolam unarn de vino PAC 8 a.1012 ubi dicitur canpo zuconi ... in campo zu-
cl~ro canonice, pro anima mea ... et post SUum decessum , coni.
qUlcumque habuer.il vineam tribuat omni anno predictam L campus.
!llearolarn vini canonice. SRC 107 a.l259 (Sav.) actum cansare vb. "aslenersi?"
111 can.olllca saonensi. SOV 328 a.1428 (On.) non ... ad
GR.2 20 non debeant intervenire nec cansare predicti ho-
eccleslam nec ad canonicam nec circa ipsas. mines de cairo, quod non contradicant.
L canonicaLus. canonicus. D calollego. canonica. L scansare.
canonicatus S111 . "canonicato; carica e fun zione di cansellare vb. "annullare, invalida re"
canonico" PCC 65 a.131l (Sav.) et ipsum (processum) non fecerunt
SML 160 a.1423 canonicatus et prebendas. cansell ari.
L canonica. canonicus. D ca/ollecato. L cancellare. D cansellar.
canonicus sm. "canonico" canelare/ canzellare vb. "cancellare, annullare, in-
BSR 164 a.1190 quin canonici possint cantare missas. validare"
L canonica. canonicatus. D canonicu. CNM 62 a.1205 (Sav.) petit dictum instrumentum ad
canonus sm. "can.na. tubo" canzellandum. CNM 349 ca.1205 (Sav.) quod prima car-
LEM 246 a.1240 unum canonem pro stringendo manicos ta que facta fuit... fuit canzellata. FNU 318 a.1 226 et
~SP. 9 .a.1459 potestatem ... reparandi ... aqueductum ci- laudes quas habebam contra vos vobis restituisse cane-
vlta.tls lanue claudendo . .. quecumque foramina aperturas landas confiteor. LG 100 a.1327 statuentes quod predicti
et nmulas facla in ipso aqueductu et removendi canonos officiales duorum a ratione debeant canzellari de capitu-
et alia laboreria facla et fienda in eo. TL3 999 a. 1474 lo quod est sub rubrica "de observmulis .. ." et loco il~o:
canoni rami pro cisterna. DSP 51 a.l481 canonos bron- rum supradicti duo notarii debeant subrogari et scnbl
zi. PVP 308 a.1491 pro calce matonis et canoni s cum cum supradictis salariis... LG 107 a . 1327 LG 107
quibus aptata fuit cloaca. DSP 178 sg. a.1516 de aque- a.1327 nec possit forestatus, condemnatus .. . preten?e~e
ductu publico .. . apponatur canonus unus bronzi iuxta se absolutum ... nisi reperiatur canzellatus in illo ex dlctls
fonnam illorum qui ponuntur ad dictos fontes. cartu lariis in quo scriptus fuerat. PCA 54 a.1335 (Alb. )
L canonem. D can.ono .. ab autentico originali ... non viciato et non canzellato nec
canonus sm. "canna, baccello" in aliqua parte sua suspecto.
PVP 311 a.1505 pro . . . canonis quatuor cassie. L. cancellare. canzellationem.
D cann. canzellaria sf. "cancelleria"
canonus sm. "tubetto, fiala" LJ.2 630 a. 1355 in acti s canzellarie comunis ianue. LJ.2
LMS 276 a.1222 canoni duo de aqua rosa. LEM 243 I] 60 a.1389 actum ianue in sala parva canzellarie veteris
a.1240 canonos tres de aqua rosa. LEM 246 a. 1240 duos palacii ducalis dicti comunis. BAM 385 a.l417 (Sav.)
canonos aque rose. constat ex actis canzelarie.
canonus 5m . "tubo, contenitore aforma di tubo" L canzellarius. D cancellaria. canzelleria.
FCD 2.208 a. I278 perlas quatuordecim grossas infilatas canzellarius sm. "cancelliere"
in canonis duobus vitrei viridis et balasii quinque. AS 69 CVQ 329 a.1407 (Sav.) publica scriptura scripta manu
~.1432 in capsetis vel in canonis fueri! apposita 'bulla iuliani caude notarii et canzellarii comuni s saone.
lpsorum consulum artis. L cancellarius.
canz 214 cant

canzelata sf. " cancellala, cancello" cantale sn. "sradera"


IVC 54 s.xiii. (v. l.) porta sive canzelata. CAR 38 a.1451 habent onu' et fadigam dicti ponderis
L cancellus. cancellata. tam in discarrigando de ihati quam in ponendo merces
canzellationem sf. "canceLLazione" et mercantias ad canlale dicti ponderis. PVP 248 a.1458
LG 107 a. 1327 nec possit forestalUs ... pretendere se ab- cantale unum eum suo romano.
solutum ... ni si reperiatur canzellatus .. .in ilio ex dicti s L cantariurn. D canta Ile.
cartulariis in quo scriptus fuerat, et non reperiatur scrip- cantale sn. "canTaro, misura di peso"
tum in ipso cartulario ipsam canzellationem factam fui s- CAR 38 a.145 1 in ponendo merces et mercantias ad can-
se presente et sc iente duodecim deputato ad cuslod iam tale dicti ponderis. PVP 250 a.1458 sacus unus lini can-
dictorum cartularioru m, et pre enti bus testibus ad minus tale unum. in circa.
quaUuor. L canlal;um .
L canzellare. cantalupus top.
canelatus agg. "fatto a guisa di cancello" RVV 60 a.1294 ab aqua cantal upi. U .2 475 a.1317 ho-
IVC 54 s.x.ii i. ianua vero est porta canelata perforata, mines cantalupi .
per quam videmus intus et extra, sicut in celarii s fieri RDI 47: "nomi scher osi riferiti a luo ,IIi inospitali".
consuevit. L cantelupu . D cantalu .
L cancellus. cantaplura sf. "sifone per travasare il vino; imposi-
caneleriusl canzelerius sm. "cancelliere"; cognome zione f eudale consistente nel prelievo di vino daLLe botti"
SRC 26 1 a.1270 (Sav.) symon canelerius, iudex. comu- ZAC 187 ca.1290 (Alb. ) quod commune albingane det et
nis saone. DAF 90 a.1300 anthonius canzelerius. LO olvat cantampluram .. . et est ca ntaplura hoc: quod queli-
183 a.1303 notarium et canzellerium. PCC 166 a.1370 bet persona de albingana et de districtu debet ipsi domino
(Sav.) per me ... notarium scribamque et canzelerium pre- manueli, singuli anni . afferre in fe to sancti martini cla-
facti domini episcopi. ves canave sive penus sue, et lUnc marchio mitrit ad ca-
L cancellerius. nevas nuncios uos, qui accipiunt de qualibet vegete vini
canzellus sm. "cancello" cuiuslibet per one de albingana et districtu unam situlam
BPP 8 n. a.1490 pro duobus rondinis vitrei positis can- pIena m vino, que situla esi tercia pars scandalei.
zell is sale magnifici offidi sancti georgii. D canrabriina.
L cancellus. (de) cantar loc. di merce trattata "a peso".
canzellus sm. "cancellata che delimita lo spazio OC 254 a.1191 saccos xxx azarii de cantar.
prossimo all'altare nella chiesa" L cantara'ta.
LJ.2 1036 a.1383 actum ianue videlicet in ecclesia sancti cantara sf. "cassetto, scomparto"
mathei videlicet in canzellis dicle ecclesie. LEM 260 a.1259 item cantaram unam cum raleta qua-
L cancellus. dam. MIA 115 a. 1337 (Sav.) quedam conventio ... repo-
canzellus "basto" sita in cantara sospeal is.
CST 28 1 a.1381 (Taggia) nee .. . cum asinis vel aliis be- L canlaranus. cantareta. cantera. canthereta. D cam e ra.
stiis aliquam saumalam portare cum canze llo vel sine. cantaraina/ cantarana top. (Albisola)
CST 294 a.1381 (Taggia) non possit pascere aliquas be- RPV 242 a.1215 (Sav.) in moldendino uno qui iacet in
stias nisi boves dogmatos et bestias de canzello. CSS aqua sansobie in territorio albuole et qui vocatur de can-
306 a.1435 (Sanr.) unum bobum, mulum, sive asinum tarana. PAA 221 a.1253 (Sav.) molendino de cantaraina.
unum, vel bestiam unam de canzello sive pro equitando . D camaraina . cantarenna.
L cancellus. cantaranus sm. "canterano"
canzerratorius sm. "portiere?" A.M.DE MONTE, Diva virgo savon ensis , Romae 1726,
CNM 332 a. 1203 (Sav. ) isti sunt hospites (albergatori) p.194 cubiculum .. . ingres us vidi supra arcam affabr
qui iurarunt non permittere ire suos hospites extra suum elaboratam quattuor ductiles. cap .ul as inc1ude~tem. vulgo
albergum ante diem et quod custodient el salvent stratam cantaranum appellatam , vnglDls savo nens ls effigiem
bona fide per mare et per terram et et canzerratorii idem unam .
iUfarun!. L cantara. D canti. canterano.
L cancellus. (de) canta rata loe., "di merce tratlala "a peso"
canssorem sm. "cambiavaLute" LO 569 a.l403 patronus ... recedens de ianua cum suo
PLS 369 a.1301 ante banchu m viviani canssoris. navigio, in quo portel aliquam quantitatem mereium de
L campsorem. cantarata.
cant./ kant. "abbreviazione di canlarium, cantarum" L cantar. canterata. canLarium .
SFG 2.290 a.1375 balloni tres qui ponderant kant. Ixxx. cantarata sf. "tipo di contratto di noleggio per il tra-
PVP 287 a. t 493 pro preci o de can!. 117 aluminum. IVI sporto di merci su nave; importo del nolo. calcolato sul
a.1494 aluminum sachi 26 canto 50. peso in cantari delle merci trasportate"
L cantarium. NL.I 229.a.1210 confiteo~ me debere.ti~i .. . lib. vi. jan.,
kant(arium) sn. "misura di peso per pietre prezio- 1I1as vldehcel quas sententlaverunt arbItrI quod tibi dedis-
se ?" sem, quod cantarata ansaldi mali aucelli. BGS 110
SFG.2 290 a.1375 ballassii tres qui ponderant kant. Ixxx . a.1253 pro quolibet eal. (= cantario) ... videlicet medieta-
[ probabile che la sigla o abbreviazione ms. qui inter- te cantarate de qua naulum solvere debemus. BGS 116
pretata come kant(arium) significasse invece ca(ratus)). a.1253 si .. . voces (VOli) duarum partium de cantarata
cantagalletum top. (Sav.) diete navis seu qui duas pares cantarate habuerint in dieta
SRC 151 a.1263 (Sav.) ad cantagalletum. SRC 358 nave eligerint januam reddeundi cum dicta nave.. . DNB
a.1297 desubter viam ad cantagalletum. SSA. 2.88 75 sg. a.1259 et de qualibet cantarata bisancios xii. - et
a. 1345 (Sav. ) ab area arami et a crenna cantagaleti . dare vobi s dicLum naulum et cantaratam . DNB 78
SSA.2 134 a.1345 (Sav.) per stratam de cantagalleto. a. 1296 et si illi mereatores qui habuerint duas partes re-
D cantagaLLetto. rum voluerint et elegerint cantaratam dare teneamus vo-
cantalamissa cognome bis dare cantaria viii. de sori a pro quolibet miliario libra-
VCB 119 a.1239 (Bonif.) Gulielmus cantalamissa. rum. et si navis jemabit extra soriam ... teneamus vobis
L cantare. dare bisancios xiii. si ad cantaratam nos tenebimus, et si
cant 215 cani

nos tenebimus ad eantarium janue soldos xiii. pro quoli - denarios tres pro uno quoque cantario (ms. cantanario) .
bet cantari o dare leneamll s. PLS 438 a.130 1 naulizamus DKR 12 a. 1405 cantaria tria milia aluminum minutorum
vobis ... pro canlarat is et mercimoniis infrascriptis ... ga- de foliis .. . DMC 306 a. 1417 dimidium cantarium ... ex
leam . .. dicli ' mereibus sive mercimonii s . .. cantariis grossis, racionando ipsum cantari um centenaria
cantarata janue! de janua septem cum dimidio de ianua. PVP 287 a.1492 cotona ...
BGS 87 sg. a. 1250 et levare in dicta nave pro cant. de- cantara 90 .2.17 . AND .6 409 a . 1508 canonum unum
cem acconi s facti s ad nave m mereatorem unllm facta bronzii ponderis cantariorum decem et octo. FST 31
prius cantarata diete navi s .. . si concordes fuerimus nos a. 1592 (Triora) teneanlur ipsi stanterii ... cognoscere ae
velle tenere ad cantaralam de janua. - dare e. sol vere inquirere omnes pessas, ontias, libras ... cantaria, staria.
promittimus solidos decem janue pro qllolibet cant. de ea PIA 45 n.66 aro qintar "peso di cento rotoli". ALN 110
quantitate ballarum el mercium quas in dieta nave hone- (Marco Polo) cantaro. LDM 103.
rabimus ad usum et modllm cantarate janue. L ca. cant. cantale. cantar. eantaretus. cantarius. canta-
BGS S4 "the merchal1ls were l'equi l'ed by llle ship-ow- tum. cantarata. contarium. D cantaro.
ners lo load theil' cargoes in Genoa ad cantaralam janlle, kant(arium) sn. "misura di peso per pietre prezio-
i.e. lo pay Ireighl Ori ali money and wares exported se?"
without exceptioll, al the rate per cantarillm agl'eed upon SFG.2 290 a.1375 ballassii tres qui ponderant kant. lxxx.
far the eastern voyage, alld lo pay the total amount in cantarium sn: "grossa stadera"
Genoa" . LEM 224 a. 1230 cantarium unum pro ponderando gra-
canta rata syrie num. GR 88 a.1288 (Alb.) scandaleta, canlaria et roma-
BGS 54 "/heir (of Ille merchants) eastward bound cargo na possint esse de ferro. RVN 130 s.x iv (Noli) et quod
would be carriecl free of freight Ol! conditiol! that they granum delatum per eos ad molendinuITI. non portabunt
supplied the requisile cargo in Syria (8 la IO cantaria of alicui nisi fuerit ad cantarium, caccias sive pensam com-
A cre per miliariUI/1 laden in Genoa) /0 be fetched LO Ge- munis ponderatum. LG 109 a. ) 327 iacobus dacia qui fa-
noa at tile rate fixed by tlle contract". cit cantaria. SSA 127 a. 1345 (Sav.) filatores .. . non pon-
Cf. LDM 103. derabunt canapllm aut sarciam aliqllam . . . nisi ad canta-
L canlarius. canterata. rium et slateram comuni s. FIL 306 a. 1376 (Sav. ) (rubr.)
cantare vb. "cantare" de cantariis. LG 416 a.1383 in asta cuius cantari i sit ~ i
BSR 164 a. 1190 quin canonici possint cantare missas . . . gnatum quanti ponderis sit il1e romanu s. PPG .103
CSL 50 a.1278 ad mi ssas privatas canlandas. a.1565 qui portaverunt tabacum ... - cum cathelll~ et
L cantalamissa. cantator. canlor. D cant. cantario. . . marchandi et giustandi tabacum et canlanum
canthareta sf. "cassetta" pro pezando calce.
FCD.2 208 a.1278 cantharetam unam in qua sunt plures cantarius SITI. "imposta sul peso delle merci"
pomelli argent i. CDG 122 n. (= LG 71) a. 1140 de introitu pense. hoc mo-
L cantara. D cantieta. do accipitur pesatura de cantario et de rubo. per llnum-
cantareta sf. "slanzino, cantina" quemque sachum bombaci i de sicilia denarios brunetos
BNA 514 a.1263 (Vent.) promitto .. . facere so larium in- quatuor etc. LJ.l 68 a.1140 item laudaverunt ut cantanus
ferius riorari de maonibus et cantaretam facere fieri eum et rubus postqllam expeditus fuerit ab eo quod est Ip~e
scala una ad descendendum inferius. cantariu s et rubus laudatus ab aliis consulibus ecelesle
cantaretus sm. "sradera " sancti laurenlii et archiepiscopo ab ea die in anlea siI ec-
LG 415 a. 1383 ne ad cantaretum, sed tantum ad bilancias elesie sanCii laurentii usque decem annos ad facienda
ponderetur ... non audeat aliq ui s macellarius ... vendere opera eiusadem ecdesie . ...- cum proventibus rubii el
aliquas carnes ad pondus cantareti, sed sollum ad pondus cantarii .. . CDG 122 a.1140 item laudaverunt (consules)
bilanciarum. LG 646 a.1404 quod copertureri i et sarto- ut cantarius et rubus sit ecclesie sancti laurentii usque ad
res ponderent ad bi Ilanc ias ... quod non liceat copertore- decem annoso CDG 241 sg. a.11 49 introitum de cantar~o
riis emere vel vendere . .. ad pondus cantaretorum . . . li - et de rubo et de canna maiori et minori , et de cantano
ceat tamen ei s recognoscere dictas res ad cantaretum. ferri . - et'non tribuant aliquod drictum in cantario neque
OMC 477 2/xv item colligat et exigere possit dictus col- in rubo neque in cannis. CAC 152 a.1179 (Sav.) leidam
lector ... a qua libet persona que teneat apotecam, causa el slateram et cantarium et rubbum . SRB 64 a. 1 179
vendendi ad pondus cantareti seu balantiarum, kratos xii.
singulos annoso
L cantarius. D cantarelo.
(Sav.) leuidam, can tarium, stateram et. rubbum. LJ ..I.
406 a.1192 dono vobis libert.atem cantam buze et modll
et omnium realium mensurarum in tyro.
(
cantaretus sm "piccolo vaso?" cantatorem sm. "cantore, cantastorie"
PVP 238 a.1456 in cam in ata .. . ca ntaretum unum par- DSP 222 (= BFG 4.420) a.15 12 nuper ad urbem concur-
vum. PVP 250 a. 1458 item in caneva terranea . . . cantare- ris e tot cantatores quos iharlatanos vulgus appe~lat: . . -
tus unu s parvus. ut nemo ex hoc genere hominum diebus negotlosls de-
PVP 101 sg. cantet aut fallatias suas exerceat.
cantaricie sf.pl. "processioni CO /1 cami e raccolta di L cantare. cantorem. D can/aor.
offerte per la chiesa" cantatore m cognome
CSG 40 a.1375 de decimis et cantarici is. Lli 1497 a.1279 de quarterio quod appell atur q
L cantegora. ri um cantatorum castr'i montaldi .
cantarium/ cantarum sn. "cantaro, misura di peso" cantatum sn. "carico, peso trasportato"
CGS.1 226 a.1158 ad cantara alexandrie munda cantara GG.2 279 a.1206 tolum cantatum sali s mei bucii.
Ixv ... sex fasces brailis cantara munda xlvii . CGG 175 cantegora sf. "canto carnascialesco" .
a. 1260 (PortoY.) canlaria iii. ad cantarium de sardinea. GR 33 (Sav.) alterum (abusum) qui dicitur cantegore, qUI
RVN 124 s.xiv (Noli ) pro cantarium carnium solidum i. in die palmarum incipit et solemnibus pasche diebus per-
LG 217 a. 1340 solid i Ire . ... pro quolibel cantario car- severat, cantantibus puellis amatorias cantiunculas cuJ1l
nium el casei . DDG 229 a. 1376 pro casse i cantariis vii i. proximorum scandalo.
MSB 152 a. 1383 cantari a tl'es casei salsi. CDC 5 a.1 386 Cf C.SALVlONJ, RIL s.2. 33 (1900) 1159 sgg.: mi/. cante-
lane sacha vi . cantaria viii . CDC 49 a. 1386 cotoni sacha gora a.1389, cantegole a.1396), 111 .5.
xii., cantaria xxviii , rubi V. ianue. FIL 3 I7 a.1404 (Sav.) L cantaricie. D canteigora .
cant 216 capa

canteglorum top. (Apricale) cantilena sf. "lunga narrazione" rn -"


GR 33 a.1267 (Apric.) incipiendo ad fontem canteglori TL.I 342 a.1455 de casu ipso feci vobis longam cantile-
usque ad aquam vallis. nam.
cantelupus top. (V.Varenna, Pegli) D cantilena. l
RVV 60 a.1305 de cantelupo. canton agg. (= quanrum) "quanto" .'
L cantalupus. D cantal. U .2 35 a.1250 nullo tempore ianua tam magno deseno-
cantellus cognome rem non recepit canton in tam pauco tempore. J

DDG 306 a.1376 dominichus cantellus. DDG 735 D quanto.


a.1377 dominichus camteUus. cantonem sm. "angolo, canto, contrada"
cantena top. (Spagna) GSS 50 a.1330 (San.) usque ad cantonem heredwn acto-
DRG.3 997 sg. a.131O levare et onerare in dicta galea, in lini maschii.
ianua vel cantena, in electione tua, cantaria centum ... - L cantus. D cantom. cantn .
de ianua ad partes maiare et cantene et cadex. cantorem sm. "cantore (in convento)"
cantera sf. "cassetto, scomparto" U.l 1200 a.1254 domnus jacobus cantor.
AND.6 33 a.1489 item banchum scanni cum suo pogiolo L cantare. antatorem. D canta or.
fulcito et fasciato cum suis canteris pro libris duabus. cantus sm. "angolo, canto"
REW 1614. CDG 85 a.1134 pedes decem a signo canti g~ofaii. it;l
L cantara. quo canto debet se retrahere pedem unum. CNM 125
(de) canterata loc., "di merce trattata "a peso" a.1203 (Sav.) a domo ansaldi de berzezi usque antum
DAA 82 a.1279 promittimus vobis non naulizare alicui domus ipsius alberti. ~
persone aliquam canteratam ad minorem precium ve- L cantonem. D cantu.
strum predictum. LG 569 a.1403 quod aliquis patronus canuscum top. (Vent.)
vel scriba alicuius vasi navigabilis ... non audeat ... pon- U.l 5 a.962 castelo de canusco.
derare, consignando vel recipiendo, aliquam quantitatem HSL 18.103: n.p. canuslcannus > top. gallici.
raube sive mercantie de canlerata sine ponderatione et caorcium top. "Cahors (Fr.)
cantario comunis ianue. DRG.2 147 a.1213 (Gen.) a raiterio de caorcio.
L cantarata.cantarium. D canterata. L cavursus. ,
canterata sf. "piccola quantit di merce che il mari- capa sfln. "cappa, mantello con cappuccio; tess~to
naio pona a bordo per trafficare in proprio, senza paga- per cappe " . . ) _'
re il nolo" DRG.2 19 a.l200 medium brachium de capis mllnustero-
LDM 38 (Liguria s.xiii.) li (Montreuil). DRG.2 22 a.1200 capas ii. munusturoli
canterius sm. "grosso palo squadrato; trave del cannas xxxiii. CNM 44 a.1204 (Sav.) petit ab eo bizan-t
tetto" tios auri Ixi visulfini et capam i. vel valens. NL.l 337
VCB 145 a.1239 (Bonif.) et omnes canterios et lapides a.1210 ballam unam pannorum lane in qua sunt cappe
(nella costruzione di case). ZAC 171 a.1288 (Alb.) cre- quinque de mosterolio. FNU 258 a.1222 capas duas de-
mati fuerunt canterii quadraginta godiarum iiii. pro quo- putatas ad usus pastorum ... per violentiam capas dictas a
libet. ASA 294 a.1350 (Alb.) tignum vel canterios seu dictis pastoribus abstulerunt. LMS 576 a.1226. unum .ca-
aliqua alia lign~na. CST 296 a.1381 (Taggia) cante- pa de pelle de suriano fodratum de lendescine cum.uno
riqs ve] conucios. PVP 308 a, 1493 pro canteriis c~tanee guarnello de vestire elerico. FAF 224 a.1258 aldisine ...
de palmis 15 doz. 2... et pro canteriis 4. de parnus 20. lego cappam magnam quam habeo. RCP 651 a.1273
PVP 323 a.1 505 pro duobus canteriis abietis. (Sav.) et induere superpellicium et capam de serico (di
REW 1615. ALE 315: Colum. r.r. 4.12.1 : prestito greco prelati). FCD.2 208 a.1273 capam xamiti pro domina.
in lat., forse tramite l 'err. Cf. HB 120 sgg. a.lomb. DAA 70 a.1279 unam capam de blavo infodratam ver-
a.1277. muolio. DRG.3 854 a. L297 tunicam sive capam. eSI,.
Dcant. 45 s.xiii. ut aliquis canonicorum vel capellanorum non
canterius agg. "(di barca) =canterii: scialuppa " maneat infra sedilia cancellorum quando celebrantur di-
DSP 13 a.1459 nec pennittant trahi infra dieta confinia vina nisi cum cota vel capa non manicata. IVC 281 s.xiii
aliquam barcam canteriam vel timones vetera. sepe capam sericam in choro deferebat. ISG 21 fine
L barca canterii. s.xiii. (Londra) capa ianuensis cum circulis et avibus cro.,
(barca) canterii/ de canterio sf. "scialuppa, piccola ceis et leopardis. PCC 52 a.1311 clerici et prelati conve-
imbarcazione da carico che andava a rimorchio delle na- niant cum superpelliciis seu capis, religiosi vero in habitu
vi di grossa ponata. sue regule competenti. SSL 204 a.1336 una cappa de su-
OS 55 a.1195 cum barchis canteriorum. OP 103 a.1206 riano. CSG 65 a.1375 nec per civitatem publice sioe cla-
supradicti "ero consules maris tres magnas naves cum mide vel capa... incedant. .. sed omnes cottas habeant. si-
tribus galei s, barcis tribusque canterii magnis ... annave- ve cappas. :rL.2 767 a.1471 item cappas tres, sellam
runt. AI. 161 a.l245 dum in barca canterii descenderent. unam et lanclam unam.
BSL 6 a.1246 unam barcam canterii. BGS 82 a.1248 REW 1642. ALE 74: tamo lat. (s. vi.) cappa, probo di ori-
duas orcias pro barca de canterio. BGS 100 a.1252 et gine orientale, cf perso qaba :ma'!teyo". attraverso il gr.
cum barcha canterii et barcha parascalmi. BSL 6 a.1246 (Hes. KCXnna't1.cx: 'Y\)VCXlKtlCX \f.LCX't1.cx). PGC 100 n
unam barcam canterii. BGS 104 a. 1253 et cum barca "molto dubbia una origine celtica". :
canterii et alia parascalmi et alia barcheta. L caparonem. D capa.
JAN.2 388 sgg. PVB 207. VPM 236 sgg. BSL 6, DSP capaironus sm. "strumento da pesca (specie di nas-
13 "nome derivato dal legno solido ond'era costruita ta- sa?)"
le barca". GR.2 49 (Sospel) piscantes cum corbino, nauzea, incana-
L canterius. la, bertavel, barrel et capairono.
canti agg. "candito (bianco)" L caparonem. .
LE~ 25~ sg,a:1259 ampulam unam in qua est lb. v. u- capanna sf. "capanna"
can cantl. - Item marapanum unum in quo et ucari RCP 175 a.1233 (Sarz.) illius cuius fuerit dornus vel ca-
canti libre septem. panna. PRV 36 a.1253 (San.) iuxta capannam parentis
L candi. ACM 83 a.1396 (Carr.) in domo. vel capanna non habita~
.....

capa 217 cape

la. GR.245 (Falcinello) de non retinendo bestiamen fo- OC 170 a.1165 imperator continuo mandavit conradum
rensium in domo seu capana. suum capellanum Pisis pro confirmanda treuga. PPE 46
PGC 100 n. SPS 133: pre-celt. (lig. e iber.), presente nel a.1190 (Roma) concedit ianuensibus in tyrensi civitate
celt. (cimr. kaban). J.HUBSCHMID, ELH 1.132: prima atte- novam fundare capellam in qua liceat ianuensi ecclesie
sta ... in lsidoro; a.prov. cabana. Pisa a.823 cabana Ven. instituere et destituere capellanum. CSL 50 a.1278 ca-
a.J038 cavanna "rifugio per barche". pellani seu mansionarii ... cum .. . vocati fuerint ad mis.sas
L cabainola. cabanola. cabana. cavanna. cavanuccia. privatas cantandas ... PRV 124 a.1321 (Sarz.) presbtte-
D cabana. rum bonensegnam, capelanum capituli lunensis eccIesie.
caparonem sm. "piccola cappa; cappuccio" CSL 32: "nella gerarchia del capitolo di San Lorenzo a
DRG.2 l a.1200 tot caparones ypre. Genova i capellani o mansionarii sostituivano i canonici
L .capa. capaironus. caperonus. capirrenus. . l. impediti dalle troppe mansioni di carattere politico".
caparrum sn. "caparra" L capella. cappellania.
DAA 69 a.1279 item ab ugolino censario. quos habuit a capeUanus cognome
me per dare caparrum, daremos quindecim tariconos . CGS.I 396 a.116O totum hoc quod habet in albario quod
PCP 756 ca. 1300 si inde datum fuerit capamm et dena- habuit a cruseto et capellano. CGS.2 21 a.1161 testes
rius dei. ' raimundus capellanus.
D caparu. capelaria sf [err.per capelania?] "cappellania"
caparus cognome NB 129 a.11988 totam illam terram . . . quam habeo et po-
BSR 336 a.121 Oobertum capamm. U l 1282 a.1259 ful- sideo ... in tota cape1aria ecclesie sancte marie de mola-
eone caparro de sancto romulo. zanna.
PAC8. L capella. capellania.
capcia sf. "mestolo" o
capellerius sm. "fa~bricante di cappelli o elmi"; co-
PCC 142 a.1353 (Sav.) situla una pro aqua cum capcia de gnome.
ramo. BF 86 a.1407 (Sav.) item capcia. item capseta GC.2 63 a.1191 johannes capellrius. GC.2 33~ a.1206
cum meixa anselmus capellerius. NL.1 368 a.1210 a te 'guilielmo
L cada. cappelerio. NL.2 365 a.1225 durans capellerius.
capeUa sf. "cappella" D chapeler.
RCA 291 sg. a.1Oll capella una que est edificata in ono- capeleta sf. "sorta di gioco"
re sancta iulia et est constructa in loco kalaolo, cum om- RLC 72 a.1297 (Cosio) qui luderit ad aliquod aliud lu-
nibus decimis que ad ipsa capella pertinenti bus, vel cum dum, nisi ad capeletam minor.
omnibus dotis et oblationis atque luminariis. PPE 46 capeletus sm. "elmo" . .
a.1190 (Roma) concedit ianuensibus in tyrensi civitate DAF 98 a.13oo item spatam unam florentmam mumtam
novam fundare capellam in qua liceat ianuensi ecclesie de camuco. capelletum unum pisaneorum. item cerveIIe-
instituere et destituere capellanum. SRC 518 a.1384 riam unam. VFD 111 a.1335 duo paria armorum cum
(Sav.)'electio (erezione) capelle sancti angeli raffaellis in
eclesia sancti augustini . MCS l136 a.1482 (Sav.) in cape- capelleto.
la fabricanda. MCS 137 a.1482 (Sav.) promiserunt. .. la- L capellina. capellus. ,
borare et facere portam magnam diete capele .in petra capellina sf. "elmo" .
LG 17 s.xiii. balistas guamimenta et capelhnas. V'CB 9
mannori. BG 180 a.1484 (Sav.) nomine dotis diete ca-
pelle beati archangeli raphaelis. . sg. a.1238 (Bonif.) scutum e.t capellina.m. PLP 159
L capellanus. cappellania. capelaria. a.1250 (Sav.) capellina que dlcebatur fUlsse subrepta.
cappella sf. "struttura di copertura di torre" ' LEM 258 a.1259 scutum et capellinam.
LDV 13 a.1383 (Alb.) habeant plenam largam et Iibera'm L capella. capellus. D cappellina.
potestatem et bayliam inveniendi modum et maneiram capellus sm. "cappello" . o '.
' .

hedificandi et constituendi cappellam turris comunis al- OC 196 a.1166 lune surrexit dommus fedencus unpera-
bingane. tor, capellum in manu sua tenens, dicen.s .... NL.2 97
capeUa sf. "casa comunale" ~ a.1216 in centenario uno capellorum flltn. VCS. 10
GR 33 a.1297 (Cosio) de capella cuxii et mendatice. In a.1238 (Bonif.) dolium unum,lenciam unam, braguenurn
capella cuxii non habeant nisi xxv consiliatores: eodem unum et cappellum unum. PLP 105 a.1250 (Sav.) ca-
modo in mendatica comune possit elgere notarium pro mixiam brachas et capellum. DAA 75 a.1279 capellos
capella castellanie. triginta quinque pro aqua, predo daremorum q~atu?r~e:
capella sf. "cappello da donna" cim pro capello ... - sacculum unum cum capellis Vlg mU
PVP 298 a.1492 pro calceis paribus numero 20 et planel- duobus pro aqua. FCD,2 369 a.1281 sambuc~am unarn
lis paribus quinque ... manifactura unius capelle ... trena
0
de argento circumdatam xamito et capellum m quo est
auri pro scolatura raube... , aurum et perle. BCL 293 a.1290 capellum unum pro
L capellus. capellina. D cape Ila. aqua. CA 598 a.1292 in ceda pro capellis gerfalcorurn.
capellan cognome DAF 23 a.13oo capellus unu's de aqua. ASA 308 a.1350
CGS.2 145 a.1163 rolandus capellan. (Alb.) portando semper capellum in capite. CPB
L capellania. a.1388 item sex !capelos feltri et coraminis. PVP
capellania sf. "cappellania" a.1488 item capelus unus palie pro domina. PVP 299,
RCP 2 a.1149 (Luni) plebem ... cappellaniam sancte ma- a.1492 in uno capello palee in goarnimento lucretie.
rie de pugnano, ecclesiam... PCA 52 a.1335 (Alb.) at- L capella. capellina. capelletus. D capello.
tendentes quod in ecclesia albinganensi inter ceteras ca- capellus sm. "elmo" . .
pellanias ibidem institutas, que sunt novem... SRB 347 DRG.2 400 (= BGS 103) a.1252 scutis, lanceis, spatt s
a.1393 (Quil.) univertitatem hominum capellanie quiliani capellis sive baciletis seu insulis (= infulis). LEM 258
et locorum olim episcopatus saone. a.1259 scutum et capellinam. item capellum unum. DAF
L capella. capellanus. capelaria. 23 a.13oo capellum unum de ferr. PLS 282 a.1301 ca-
capellanus sm. "religioso; cappellano, preposto a pellum unum ferri cum visera. DKR 618 a.14'37 capello-
una cappella; carica nel capitolo di San Lorenzo a Ge- rum tonno i.
nova" L capelletus. capellina.

)
cape 218

capellus sm. "cappello, simbolo di investitura" spatulis superius vellirare per capillos. CSS 174 a~1435
U.l 628 a.1218 et ita ipse obertus spinula capellum ac- (Sanr.) si ... fecerit capilantiam cum aliqua persona .. .
cepit quem porrexit ei obertus iudex et ipsum investivit scilicet accipiendo se ad capiLlos. vel impellendo se .. .
dictus obertus iudex de civitate et ipsi dominium et pos- NS~ 286 a.1459 (Mioglia) de non trahendo aliquem per
sessionem de civitate dedito caplllos. SGS 263 a.1505 (Sav.) et. captos ignominiose
capellus cognome capillis abstraclis sequentibus pueris et plebe in carcerem
GDN 564 a.1181 (Noli) vilielmus capellus. MIA 87 detrahunt. GR 98 a.1519 (Sarz.) si ceperit per capillos et
a.1297 (Sav.) bertholomeo capello. DOG 767 a.1377 non terinaverit per terram ...
johannes capellus. . L capillare. capillalionem. cavilationem. D cavellu.
capere vb. "prendere a, mettersi a, cominciare" capinta sf. "arnese del frantoio"
PLP 97 a.1250 (Sav.) ceperunt dicere ... quod eram mere- GR 34 (Dolc.) quinque tinuLos pro oleo, aliud tinulum
trix. PLP 135 a.1250 (Sav.) et cepit me distravare et di- ~ro spor:tinando, frolam unam eris, capintam uown spor-
cere mihi verba iniuriosa: .. PLP 173 a.1250 (Sav.) cepit ttnos XXtv.
clamare ad me dicens oyme oyme ... capirreous sm. "elmo afomuJ di cuffia o cappuccio"
capere vb. "prendere, assumere (personale dipen- CGG 270 a.1261 (PortoV.) osbergum unum ferreum fur,-
dente)" nitum cum capirreno et guantis sive cirotecis.
LG 271 a.1363 dicti duo capientes dictos stipendiarios L caparonem. caperonus.
teneantur semper, post solucionem ipsorum, reddere ra- capem sf. "vaso, boccale"
cionem de omnibus solutis et gestis in predictis, magi- LMS 242 a.1222 item capis una erea (= enea).
stris racionalibus comunis ianue. DUC.2 129 capis: calix.
caperonus sm. "elmo" capistrum so. "cavezza" ,
GC 355 a.1191 panceram i. et caperonum i. CA 629 a.1292 ite~ in ?uobus capistris pr mulis aspo ...
OUC.2 114 capero(nem): tegmen capitis. CPB 245 a.1388 (plac.) Item quatuor bazas capistrurum.
L caparonem. capirrenus L cabestrum. cavestntm. D cavestro.
capezale sm. "capezzale. cuscino da letto" . capitale! capitalum sn. "capitale investito in una;- so-
SIP 176, 203 sg. a.1420 (Massa) tres capezali. ciet o impresa" .
D capezale. CGS.I 64 a.1156 capitali diviso profieuum dividere debet
capetta sf. "scherano, bravaccio" per medium. CGS.l 67 a.1156 in reditu. uniuscumque ca-
PAD 248 n. (M.Senarega, fine s.xvi) tantus erat metus a pitali extracto, proficuum per rnedium dividere debent.
capettis. C~S.l 87 a.1157 in reditu reducernus proficuum et capita-
Dcapeta. le IO tuam potestatem. CGS. I 106 a.1157 de capitalis
capeta sf. "(err. per copeta?) tazza; imposta sul ipsius integra ... restitutione. CGS.l 334.a.ll60 reddam ti-
grano" . bi ... capitale. CGS.2.163 a.1163 et capitali diducto quar-
PLP 213 a.1250 (Sav.) data est cabella capete sive leide tam proficui habere debet et ipse, wuilielmotus. DC l<4
in consilio sagone in publico incantu peregrino pellegie. a.1191 et tune dare prominit ei capitale et de proficuo ...
L copeta. BSR 291 a.1197 que mihi pervenit pro antefacto et pro ca-
capicius sm. "cappuccio" pitalo. CNM 63 a.1205 (Sav.) tam capitale quam profi-
CA 627 a.1292 item in una furrura pro uno capicio. euum .. NL.2 192 a.1225 unde extracto cllpitali quartam
L capucius. profiCUI debeo habere. PRV 89 a.1268 (Sarz.) ipsum capi-
capilantia sf. "rissa. accapigliamento" tale et s.o~'. ~AA 19 a.I 274 cap~tale et profieuum quod
CSS 174 a.1435 (Sanr.) si. .. fecerit capilantiam cum ali- deus mlhl m Ipsa (accomendaclOne) dederit. DAF 87
qua persona ... scilicet accipiendo se ad capillos, vel im- a.1300 et de capitale et lucro diete accomendaci0hs ... LG
pellendo se, sive trahendo se ad personas .. . 213 a.1346 dieta loca, et tam capitalia quam proventus ...
L capillationem. cavilantia. L di scapitare. D cavear. ,
capillare (se) vb. "accapigliar( si)" capitaneatus sm. "ufficio di governatore"
ACM 81 a.1396 (Carrara) mulieres invicem rixantes et OMC 121 a.1362 (Chio) capitaneatus valiso (top.) ... ca,.
se capillantes. pitaneatus burgorum. TL.l 129 a.1454 ad coo~l.tum
L acapillare. capillationem. capillus. capitaneatum ministrariam et scribaniam soldaie. 'Th.l
capillationem sf. "accapigliamento. rissa" 346 a.1455 dilatastis enim mi chi officium consulatus
CAF 61 ad a.1161 discordes enim qui in civitate erant, e~pparij (top.) usque ad annum de mcccclviii. pro cuius
capillationes et rixas solitas ne facerent vel inciperent, interesse dictum capitaneatus officiurn rnihi eontulistis.
consules ad presens iurare fecerunt. L capitaneus. D capitanego.
L acapilationem. acapilatura. capillare. capilantia. cavila- capltaneus "comandante; capitano della nave"
tionem. capillus. AI. Il . sg: a.1226 et alii ~uf!1erabiles episcopi, abbates,
capillus sm. "capello" marchtones, duces, capltanel (v.r, catanei). CGG 352
CNM 49 a.1204 (Sav.) violenter iniecit manum suaro per a.1275 (Porto V.) adrniratum alque capitaneum. lA 2S
capillos. RCP 480 a.1218 (Sarz.) quendarn ... cepit per a.1282 ordinatum etiam fuit per sapientes credentie ante-
capillos. PLP 79 a.1250 (Sav.) et cepit me per capiUos et diete quod de cetero aliquis non vocaretur adrniragius ni-
illa sy(mona) me capillis trahebat per viam. PLP 93 sg. s.i ha~ret sub se galeas X. ad minus, sed capitaneus p<>-
a.1250 (Sav.) sed vidi quod tenebant se ad capillos. - Uus dlceretur. lA 62 a.1285 galee]xv et unus galionus de
illa ianuensis acapillabat se cum ipso bertholoto et illa ia- quibus dominus obertus spinula capitaneus comqnis et
nuensis posuit manum ad capillos,dicti bertholoti. RVN populi ianue fuit armiragius ordinatus. VFD 90 a.1330 in
108 s.xiv (Noli) sin autem in dicta altercatione quis per- cognitione capitane i gallearum et eius conscilii. VFD
cusserit aliquem manu, pede vel brachio, vel ad capillos 178 a.1403 quod ipse potestas semper sit ... capitaneus
ceperit, seu dederit maxillatam seu pugnum ... si per ca- galearum dicti passagii. RL 223 a.144O generalem capi-
pillos acceperint. SSA.2 lO a.1345 (Sav.) si ... percusse. taneum. RGL 6 a.1576 navarehos qups vulgus magna-
rit cum pugno ... autceperit per capillos. ASA 427 rum navium et triremium capitaneos & patronos VOCat.
a.1350 (Alb.)si. .. ad capillos acceperit. LG 918 a.l404 LDM35.
si ... se traherent aut acciperent pro capillis. CCS 106 L capitaneatus. eapitanus. cataneus. D capitagna. capi-
a.1414 (Celle) percutere ... cum manibus vel pugillis a tanio.
,I

capi 219 capr

capitanus sm. "capitano, c011Ulnante" capitulum sn. "assemblea, congresso"


RCP 656 a.1276 (Sarz.) fuit electus ... in capitanum guer- AG 43 post 1302 Rubr.: de generare capitulum fratrum
re terrarum dicti domoepiscopi. TL.2 751 a.1471 jhero- minorum.
nimus gentilis olim pallavicinus electus capitanus burgo- D capitar.
rumcaphe. capla sf. "capra"
L capitaneus. ASA 124 a.1381 (Alb.) tenere sive nutrire super territorio
capitellus/ -m smln. "capitello" ortoverii caplas.
GC.2 11 9 a.1191 et picare columpnarn et facere usque ad L capra.
lixare et capitellos et columpnellos vennilios. AND.8 76 caponem sm. "cappone"
a.1509 pilastros quatuor. .. cum suis capitelis et basis. PVP CGS.l 306 a.1159 super ilIacionem duorum caponum et
322 a.1509 pro columnetis cum capitellis et bassibus ... et denariorum vii. BSR 65 a.ll80 soldos triginta ... et' duos
capitella et basses ad s.lO pro pario. AND.5 51 a.1519 por- cappones. OSM 159 a.119O paria iii. caponum. LI. l
tale unum marmoreum ... cum sua pilastraia marmorea et 1377 a.1261 capones duos. LG 702 a.1406 galinas, ca-
scalino uno et suo batiporta marmoreis, cum suis capitellis pones, puIlos, fazanos.. . OSP 1?9. a.1494 .deinde salsa
et architravo ac frixio et comixono cum archo superius. seu iusverde sine sucaro cum gathms capombus seu pul-
capitius sm. "misura granaria" Hs ad ros'tum. PVP 318 a.1509 stephanus de ceva nun-
TL.3 667 sg. a.1449 (Caffa) pro singulo madio asperum cius qui servivit convivo nostro nuptiarum bemardi filii
unum. qui teneatur mensurare cum capitio. - ministra- mei debet pro capsia ipso accipiente ad emendum capo-
Hs habere ... tene;ttur capitios quatuor fassiatos de ferro nes ...
ad mensuram razam et capitium unum ... ad mensuram L caponus. D capn.
colmam. caponus sm. "cappone"
Dcapizo. BSR 90 a.ll n et sirniliter in omni anno deOent curie ca-
capitudines sf.pI. "capi, rappresentanti delle arti nel ponos duos et iuncatam unam. U.l 1379 a.1261 medie-
Consiglio del governo di Genova" tatem unius caponi.
U.l 1293 a.1259 consilio decreto voluntate et auctoritate L caponem. cauponem. D capn.
ancianorum populi ianue et consulum ministeriorum ac caponus n.p., m.
capitudinum arcium in eodem consilio existentium. PSN 97 n. a.1261 (Triora).
capitulatorem sm. "carica comunale" caporale m sm. "capo, comandante; graduato"
GR 56 (Zucc.) inciditores comunis cohedani et capitula- OMC 99 a.1358 tamquam principalis et caporalis in so-
tores habere debeant pro qualibet iomata sua et pro ex- cietate conducione seu apalto. ISG 25 '(:= MAS 52 n.)
pensis solidi iij. tantum. a.1432 magister et caporalis apotece seu volte aut caput
cJlpitulum sn. "statuto, norma" operis. GR.2 20 ire debent constituto caporale et uno
RCA 389 a.1166 emendatores' brevium hoc capitulUm i~ alio bandererio. .
breve compagne scripserunt pro decima de mari. DFB 84 D caporale. .
ca. 1207-17 non nocente sibi.capitulo facto super illos qui caposoldum sn. "percentuale trattenuta a titolo di
prestant vel contrahunt cum illis qui in cursum vadunt. provvigione sul pagamentl! di somm~ di dena,,!,"
U.1 lQ03 a.1242 sex per quamlibet'compagnam electo- TL.3605 a.I449 item acclpere poSSIt. .. pro elUS caposol-
rum ad brevia secundum formarn capituli. VFD 36 a.1306 do de tota moneta quam tangent pro eorum stipen~ium
nauclerios ver9 ipsorum Iignorum annatorum contra for- quatro pro centenario. GR 34 (Farnagosta) massanl f~
marn huius capit,uli teneatur potestas condempnare. ASA maguste teneantur retinere consuetu",! caposoldll:m a stl-
313 a.1350 (Alb.) omnia capitu,. a ~ive libros capitulorum pendiariis omni paga, convertendum ID sustentattone ho-
comunis ... facer: poni in archivio. U.2 694 a.1361 item spitalis sancti stephani.
quendam librum papirus qui est volumen antiquorum ca- L capum soldum. _
pitulorum sancti romuli. LG 59 a.1402 non audeant exce- capra sf. "capra"
dere suam bailiam vel potestatem seu metam taxatarn ex BNA 229 a.1260 (Vent.) pastorem unum et bestias duas:
fonna capitulorum. NSM 281 a.1459 (Mioglia) capitula inter capras, fetas et montonos. RVN 127 s.xiv. (Noli) SI
et ordinamenta hominum miolie. MAS 228 a.1466 item aliquis civis haberet aliquam caprarn: SOV.320 a.1428
non possint batifolium daurari aliqua battitura nisi in pre- (Chius.) et si aliene capre invente fuennt.
sentia sazatoris communis, qui ponat aurum in qualitate et L capla. capranascum. capratem. caprella. capretus. ca-
quantitate declarate per capitula dicte artis . . MNS. l 8 prinus. capriolus. capronus. capruna. crava. D crava.
a..1483 (Sav.) capitula artis calafattorum. SAV 9 a.1495 capra sf. "paranco mobile'" .
(Alt.) statuta et capitula artis vitree loci altaris. BSL 246 a.1268 paroleto uno cum taciis duabus. tumlS
D capiloro. . quatuor. levis duabus. capra (ms. capssa) una.
capttulum sn. "consiglio comunale" _ L cravia. J
CGS.l 31 a.1156 in capitu10 omnes absolverunt albertum caprairatus sm. "gregge di capre" .
de nig~one. SRC 1l9a. l~61 (Sav.) in capitulo saone. SOV 320 a.1428 (Chius.) de qualibet tropata ~el capral-
LG 37 a. 1356 regule comperarum capituli. LG 99 rato.
a.1356 quoniam officium duorum de ratione in totum est L capraratus.
abolitum et deletum per capitulum. capranascum top, (San Fruttuoso, Gen.)
capitulum sn. "capitQlo dei canonici" BSR 269 ca 994 fines vero ... ab uno latere costa de pro-
PPE 263 a.1249 et ibi ante dictam domum fiet sacri stia prio capranasco.
ad opus capituli. BNA 235 a.1260 (Vent.) sit una pre- L capra. D crava.
benda, preter annuum censum sive procurationem eccIe- capraratus sm. "gregge di capre"
sie rochebrune et preter tascas pertinentes ad dictarn vin- RLC 63 a.1297 (Cosio) si quis vacaratus vacarum seu ar-
timiliensem ecclesiam ... que remaneant dicto vintimi- mentinorum, vel capraratus caprarum seu porcaratus por-
liensi capitulo. PCC 148 sg. a.1357 (Sav.) pro bono aug- corum intraverit in banditam comunis, bannum.
mento, auctilitate et profictu dicte ecclesie et capituli. - L caprairatus.
per bartholomeum cazulum nuncium iuratum dicti capi- caprarlus sm. "capraio"
tuli. OSI),.u 3 a.1478 cum venerando capitulo maioris RLC 77 a.1297 (Cosio) caprario sive custodi capramm.
ecclesie ianuensis. D crav .
capr 220

caprate m sf. "pelle di capra" capscie ta sf. "cassetta"


BCL 373 a.1290 pecias trescentas de caprati tinctas. DAF 22 a.1 300 daremos ... inventos in dieta galea inter
L capra. capscietas dic quondam salveli. PLS 438 ao1301 nauli-
capred us sm. "pelle di capra; pergamena" zamus .. . petro fallamoniea. pro le et capscie ta tuao. o en-
CPB 245 a.1388 (Piac.) unam duodenam capredo rum rico de vignono. pro cantarii s decem de ianua et capscie -
deauratorum ... quatuor capredos orpelatos albos .. . qua- ta, galeam illam.
tuor capredos auri coloris ... unum penssem capredorum L capsieta ,
alborum ... tres duodenas de capredi s pro sbribendo. capsell a sf.
CPB 255. RCP 614 a.1186 (lUDi) alieni s vero paroch ianis vob!s
L capretus. . non licet capsellam, nee penitenciam publica m dare.
capreUa sf. "capra" Cf OUC.2 145 capsella: Iheca reliquiarum.
RVN 127 s.xiv. (Noli) pascere aJiquas caprellas vel hir- L capsieta .
cos in posse nauti. capseri us sm. "cassie re"
L capra. . CAR 102 a.1 562 inhibetur. .. gubematoribus cabelle pin-
capretq s sm. "capretw" te vini eorumq ue scribe, capseri o el ministriso o. DSP
RCP 400 a.1076 (Luni) de capretis et de agnellis. RVN 384 a.1592 conficiatur liber ... in quo describi et ~otari
123 s.xiv. (Noli) pro quolibet capreto habeat ... denario s debeant per capserium .. . omni apigno ra que de cetero
quatuordecim. OMe 451 s.xv. edus sive capretus. FST 97 data et consignata erunt dicto capsecio . DSP 397 a.1614
a.1592 (Triora) exc1usis .. . capris et hedis idest caprettis. (Rubr.) de capserio. I
L capra. capredus. crapetus. edus. L' capsa. capsia. D cassero. , "
caprinu s agg. "di capra" capseta sf; "cassetta. scrigllo"
VMS 37 a.1500 quod aliquis bonus magister scribat CDC 23 a.1386 auri fil ali capseta i. BF 86 a.1407 (S'avo)
unum psalterium in cartis caprinis, littere grosse, pro of- item capsela cum meixa. SIP 177 a.1420 (Mas~a) una
ficio noctumo celebrando. capseta vacua vetus. PVP 264 a.1462 item capseta una
L capra. cravinus . D caprinn. pro domina.
capriol ium top. (Alb.) L capsieta.
CAT 116 a.1326 (Alb.) de capriolio, paemo, beverelo et capseti na sf. "scrigno"
berbenna. PVP 229 a.1456 capsetina una pro domina.
L capriolus. crava. D crava. L capsieta. capsietina. casietina.
capriol us sm. "capretto" capsia sf. "cassa"
PCC 200 a.1398 (Sav.) fecit unam cenam et paravit unum GDN 639 a.1254 (Noli) non possint.. otenere vel recept -
capriolum. re capsiam aliquam. CGO 362 a.1275 (PortoV.) capsia
L capriolium. D capriolo . una de nuce. CDC 4 a.1386 cOlelete capsie iii. PVP 226
capriol us top. "corso d 'acqun, va a formo.re il ton: a.1451 item capsia una a scriptis. PVP 255 a.1459 item
Argentina" capsia una Magna supressi. PVP 279 a.1488 apsie due
GR.2 20 via dobaire de scendendo deorsum usqu~ ad fiu- intarsiate ... capsia una parva.
men caprioli. L cal;>Cia . .capsao ea~scia . ca~sa. cas~ia. cassia. cassiaciao
capriol us top. (monte) caxa. caxla. capsenu s. capsleta. cassabanca. casson us
caxarius. D cascia. o
PRV 207 a.1333 (Gen.) tenent et possident. .. montanea
et laeo terra et silvestria montis, cui dicitur capriolus, pc- capsia sf. "cassa. conteni/ore. a bordo della nave"
sita iuxta ylicem. VFD 46 s.xiii. si posita fuerint aliqua in n'avi. .. preter ca-
caproex top. psiam et raubam de compagna ... VFD 91 ao1344 arma
GC 364 a.1191 barrile l. indigi de caproex. infrasc ripta ponanl ur .. . in unam cap~iam. PVP 255
capron us cognome a.1459 item capsie due magne pro navigando:
RCA 712 a.1191 gerardus capronus potestas de lagneto capsia sf. "cassaforte"
et celasco . RVN 111 s.xiv. (Noli) capsia ... pro reponeitda pecuni~.
L capra. AAD 286 a0156 1 in una capsia corei coperta et duabus
clavibus clavata.
caprun a sf. "pelle di capra"
capsia sf. "cassa ": partita contabile in cui s; regi-
NL.l 242 a.121O tot beccunas et tot caprunas.
strano le entrale e le uscite di denaro contante"
L capra. cavruna. LSD 616 a.1386 capsia nostra debet nobis.. . BBL- 58
capsa sf. "cassa, cassaforte" a.1473 capsia nostra debet nobis duc(atos) .. . BCM BO
CGS.2 204 a.ll64 sospita le unum, duas capsas, butas
ao1482 accipiente petro de frevante de capsia ("in contan -
duas. SIP 178 a.1420 (Massa) una capsa antiqua cum
tr). BCM 98 a.1483 et dictus baptista dedit eidem man-
certis instrumentis intus. TL.3 97 a.1474 ibique habeat
fredo restum de capsia ("in contant i", preleva ti dalla
capsam apertam et pecunie sufficie nte so TL.3 1000
cassaforte. cf ingl. cash). PVP 295 sg. a.1494 item die 6
a.1474 capse veretonorum .. o triginta . PVP 305 a.1492
junii pro fructuoso de murtura patrono , ei datis pro ex-
pro ... duabus capsis pisarum intarsiatis.
pensis et dictus pro capsia de (pagina?) 82 r 18. - item
DUC 2.144. SIP 305. ALE 74.
die 7 junii 'pro mercede fumarii pro capsia de 82 r.l So 8.
L capserius. capsia. PVP 314 a,1507 pro dieta magistro ei missis cum dieto
capsab anca sfo "cassapanca" iacometo cavaUotis quatuor et unum lucense pro capsiao
SIP 178 a.1420 (Massa) una capsabanea a duobus ucelis, capsia sf. "mestolo"
vacua. PVP 240 a.l~56 ite~ sicula (= situla) una ligni pro aqua
L cassabanca. cum sua capSla carm.
capsari us sm. ''fabbricante di casse" L caoiao
LG 665 a.1406a rs capsariorum. capsiar ius sm. "fabbricante di casse"; cognom e
L caxarius. BNA 181 a.1260 (Vent.) aimericus capsiariuso SMV 194
capscia sf. "cassa" . a.1313 tibi simoni de carega capsiariuso PMN 94 801339
DAF 23 a.1300 pro precio capseiarum septuaginta zucha-
ri . PLS 291 a.1301 in capsciis triginta ... pulveris zucari. beredes simonis de carega capsiarii. AND02~ JI a.1487 m-
ter bancalarios, caz.arolios et capsiarios seu m~gjstros asie.
L capsia.
L,caxarius.
caps 221 capu

capsieta sf. "casseua, cofano; cassaforte per custo- capud durum cognome
dia di denaro e documenti" OSM 51 a.ll90 hugo capud durum.
GDN 647 a.1254 (Noli) et non accipiat ipse cabellator. .. L caput durum.
aliquos drictos de ipso sale nisi presente seriba sepedieto, capud fugatie cognome
et ipso scriba presente in capsieta eos reponant. CGG 362 NL.2 60 a.1216 tibi iohanni capud fugatie.
a.1275 (PortoV.) item capsieta una parva. MIA 116 L fugatia.
a.1337 (Sav.) item in quodam marzapano posito in dieta capud iudei cognome
capsieta sunt privilegia infrascripta. VFD 78 a.134O una LMS 166 a.l222 Reg. (Enrico) capud iudei.
capsieta de duobus clavaturis que ponatUI et stet in pala- capud mallii cognome ..
cio. LDS 216 n. s.xiv bancum cum tapeto e,t capsieta. PMS 50 a.1190 (Sav,) vivaldus capud malln, consul co-
PVP 226 a.1451 capsieta una pro domina taUis quallis. munis saone.
PVP 279 a.1488 capsieta una a domina intarsiata. CAR L caput de maio. caput magii. codemalio.
120 a.1587 in expeditione diversarum eapsietarum assalis. capudtergium sn. "asciugamano'"
L capscieta. capsella. capseta. capsena. capsia. capsieti- SIP 177 a. ]420 (Massa) due capudtergia listata.
na. casceta. casseta. casieta. casietus. D caseta. capum soldum "percentuale trattenuta a, titolo di
capsieta sf. "casse Ila posta nel palazzo di San Gior- provvigione sul pagamento di somme di denaro"
gio,in cui si deponevano denunce anonime" . LO 267 a.1363 et ultra aliquid ... percipere vel habere
CDP 202 a.1296 capsieta de robariis que appellatur sal- non possint, et maxime capum soldum quod nullo modo
vaterra. habere possint.
capsietina sf. cassella" L caposoldum.
TL.3 1000 a.]474 ferra pro partexanis in duabus capsieti- capurrus cognome
nis. PVP 279 a.1488 item capsietina una parva pro scriptis. U .2 696 a.1361 iacobi capurri dicti bolla. l '

L capsetina. D capsietina. capuseral capuseria sf. "attaccapanni"


capsonum sn. "cassone"
SIG 341 a.1330 capsonum unum pro armis (a bordo del-
PVP 243 a.1456 item capuseria una. PVP 294 a.1488 ca-
pusera una.
.
1

la galea). PVP 255 a.\459 in camera dicti q. nicolai an- L capuceria. capuseria.
tonii. .. item capsonum unum pro annis. caput sn. "capo, estremit, fine" . . .
L cassonus. GC.2 166 a.1192 promittit ... in capite t~rmIDI dare.e~
captelarlus sm. "accomandatario; persona a cui scapellos ii. (cf GC.l 304 a.1191 et quod ID fine terrmm
sUllo affidato denaro o merce" dabit martellum i.) FIL 300 a.1376 (Sav.) et .teneant~r
li.l 1152 a.1 252 captelarii seu accomendatarii sive homi- dicti draperii... dare pro capiti bus ambobus dICte pecle
nes et mercatores qui deferunt merces non vetitas de 10-
cis non vetitis montempessulanum .. .
panni parmos duos iustos de canna. FIL 310 a.1404
(Sav.) non debeant. .. auferre cerras a cap.itibus d~cti pan-
.:1 \
Cf. DUC.2 140 capitularius: cui capitale, sive in pecunia ni, donec primus cavus et ultimus vendIta ~uenn~. LG
aut pecudibus, creditum est. 684 a.1406 quod cannatores coequent capita CUlUs~ue
captena sf. "catena" panni primo, deinde capita coequent cum schena panru.
BF 86 s.xv. (Sav.) item captene due ferri.
L catena. L cavus. codevia. D co.
caput sn. "capo, sovrintendente" . l '
captia sf. "mestolo" SIG 316 a.1333 magister assie caput opens. ISO 25 (=
CPB 242 a.l388 (Bobbio) item unam sytullam feratam MAS 52 n.) a.1432 magister et caporalis apotece seu vol-
ab aqua cum captia rami. PVP 221 a.1451 item siculam
unam cum sua captia. ,. te aut'caput operis
L cacia. L caput operis. cavionem. D cau. cavo.
aptionem sf. "cattura" caput sn. . ~

CDG 233 a.1148 salvis tamen feudis vassallorum qui FCD.2 208 a.1278 unus smeragdinus ... una granata pro
suot infeudati ante captionem marchionis. . . sigillo, una petra cum capite, unus robinetus acerbus.
captivus agg. "cattivo, malvagio" caput allei. top. "Capo d'Aglio (Esa)" -, .
PLP 97 a.1250 (Sav.) dixit ei anum cap'tivam ... meretri- GR 34 caput allei usque ad bragam "da Esa al Varo".
cem captivam. . , L cavus. D cap d'ail. capo d'aglio.
D cativo. caput cursi top. . .
capuceria sf. "allaccapannt' RCP 38 a.1199 (Luni) usque ad caput CUrsi de cO<;evla, a
PVP 231 a.1456 item capucerie due ligni. capite cursi recto tramite usque ad scognam de guensello.
L capucius. capusera. capuseria. L cavus. :- ',
capuceus agg. (di abito) "fornito di cappuccio" caput dantisl dantiurn top. "Capo di Caprazoppa
CSG 65 a.1375 et birecto sive capuceo vestitu incedant. (Finale)" . . :
L capucius. RVN 120 s.xiv. (Noli) in infrascriptos confines vld~hcet
capucius sm. "cappuccio a capite dantis usque ad zinolam. GR 44 caput dantlUm.
PCC 9 a.12oo (Sav.) latitantem exinde per capucium caput de maio cognome Il

inhoneste satis et turpiter extraxerunt. LG 346 a.1363 PMS 52 a.1190 (Sav.) vivaldus caput de maio.
unum capucium de uno colore. IEL 94 a.1398 item ca- L caput magii. capud mallii. codemalio
pucium unum blavi. PVP 259 a.l461 capucium unum caput durum cognome
rubeum .. . capucium unum nigrum. GR.2 20 (S.Stefano) Oe.2 266 a.1192 raimundus caput durum. LEM 228
de non levando capucium vel alid pignus alicui persone. a.1238 terra martini capis duri.
(GR.220: l 'atto recavasi a offesa). L capud durum.
L capicius. capuceus. caputeus. caputius. scaputia. capu- caputegium sn. "cappuccio" . . .
ceria. D capussu. scapusini. NIS 354 sg. a.1425 caputegium unum panm rugn .. . ca-
chapucius sm. "calderaio" putegium unum ab homine stampatum de roxea.
VCC 27, 29 a.]480 (Sav.) magistros artis calderariorum caputeus sm. "cappuccio"
et chapuciorum.- magistros artis calderariorum sive CPB 246 a.1388 item unum ,caputeum de mischio ab ho-
chapuciorum. mine. MSC 259 a.1407 (Corvara) de bis qui ellevant ca-
L clapucius. D ciapiissu. puteum. galeriam vel cucullam de capite. (GR.2 20 "l'al-
capu 222

lO recavasi a offesa"). PVP 226 a.1451 item caputei duo carabola sf. "misura orientale di peso"
panni rozee pro usu dicti qd. thome. ASD 192 a.1458 DDG 264 a.1376 pro ex macis, carabola L, per { ccxxxx
caputeus unus saye nigre. CP 994 a.1473 peviale ... cum auri filati. DDG 715 a. l.377 pro roybarbaro carabola i.
suo caputeo. carabus sm. "piccola nave"
L capucius. JAN. REWI672 . Y.BERTOLDI, PDP 1946 33-68 (Rec.
caput faril fariil farisl pharis top. "Capodifaro N.LAMBOGLlA, RSL 14 (1948) 155: termine di diretta
(Gen.)" origine greca, diffuso nel Medit. nord-oecid. dal com-
CGS.l 328 a.116O infirmis de capite faris s.xx. BSR 38 mercio marsigliese. ALE 76: cf porto caravela a.1255.
sg. a.1174 a sancto andrea de sesto usque ad capul pha- LNE 45 (Adriatico).
riso - a capite fari usque ad ecclesiam sancti andree de L caranus. caravus. caravella. caravellus.
sesto. PPG 315 a.1413 velis et zerbinis positis ad turrem carraca sf. "grande nave da carico"
capitis farii. PPG 310 a.1551 spasuyris pro faciendis si- LG 13 (= FNG 36) a.1157 ego non faciam ... galeam ne-
gnis de nocte ad turrim capitis farii. que sagitteam neque carracam, et postremo nullum li-
L cavus. D co-de-far. gnum corsale. CLS 22 a.1213 Iignum unum qui dicitur
caput galli cognome carraca. NL.2 235 a.1225 sana eunte caraca bemardi de
LJ.24 a.1154 bonus vassallus caput galli. NL.l 156 telosa. VCB 55 a.1238 (Bonif.) omne ius quod habeo in
a.1203 boccutii capitis galli. carracha que est in ponu bonifacii.
caputiusl -m smln. "cappuccio IAN. PIA 52 n.93: 73 n.39; ALN 92 < aroharraqa "bru-
SSL 204 a.1336 unus mantellus et unum caputium de /otto". VPM 163,290: Genova riceve il termine dalla Si-
blado foderato de griso. CST 274 a.1381 (Taggia) nemo cilia e lo diffonde in Europa. LNE 53 sgg.
audeat elevare alicui caputium vel aliud pignus ... et ali- L carrachium. D caraca.
quis tabemarius non debeat. .. dictum pignus accipere. caracapa cognome
L capucius. CDG 554 a.1182 (Sav.) nicola caracapa, homo de consci-
caput magli I maUei cognome lio. MIA 73 ante 1316 (Sav.) petrum caracapam sindi-
LJ.l 635 a . 1218 guillelmus caput magi. .BNA 467 cum comunis saone.
a.1262 (Vent.) anfussi capitis mallei. VTS 63: potentefamig/ia sovonese, s.xii.
L capud mallii. caput de maio. caput malIe i. codemalio. carracatura sf. "sovraccarico?"
maleus. DRG.2 484 a.1253 quas cargias ... promitto portare $ine
caput nauli top. "Capo Nolt" carracatura (;;; senza sOllrapporre loro altri carichi?) et
RVN 126 s.xiv. (Noli) in portu nauli a ponta capitis nauli sine caafaxacatura et sine apertura et disligatura dicta~
usque ad fossatum corealli. rum cargiarum.
L cavus. D carrigadura.
caput operis sn. "dirigente, capomastro" carrachium sn. "carraca?"
SIG 316 a.1333 magister assie caput operis. ISG 25 (=
CP 231 a.1453 misit chio .. . sclavum pro requirendo car-
MAS 52 n.) a.1432 magister et caporalis apotece seu vol-
rllchium.
te aut caput operis.
L caput. D cau d'ovia. L carraca.
carracia sf. "palo da vigna"
caput planum cognome
PPE 134 a.120 1 isabella caput planum. CST 292 a.l381 (Taggia) carracias vinearum. GEC 84
caput salvum sn. "specie di soccida" (Chiav.) carracie pro intarazzando vites
GR 67 a.1704 (Zucc.) qui habuerit bestiam in socidarn L carracium. caratia.
seu mettariam vel caput salvum de aliquibus bestiis. carracium sn. "palo di sostegno per la vigna"
caput vadi top. "Capo di Vado (Sav.)" . HB 123 sg.: E4itto .di ~otari. 293 ~ . 65, a.643 de palo
PAA 249 (= U.1 1175) a.1253 a capite vadi inferius. quod est carraclO. SI qws palum de vite tolerit componat
SSA 81 a.l345 (Sav.) a coxa albuzole usque ad caput va- solidos sex.
di. SRB 205 a.1225 (Sav.) usque ad senterium quod est V.BERTOLOI, PDP 194633-68 (Ree. N.LAMBOGUA RSL
in monte capitis vadi. 14 (1948) 155) lennine di diretta origine greca, diffuso
L cavus. ne/Medito nordoccid. dal co,!!mercio marsigliese.
car sn. "carro: la pi grossa delle due parti che com- ~~IFPI 1892. ALE 99: < gr. Xapa "palo appuntito",
pongono l'antenna della nave: quella inferiore in cui si durun. X<XpClK1.0V (Hes.). NIG 29 sg. (Vercelli a.I114
inserisce l 'angolo anteriore della vela latina" carracia). Plin. 16.168 characias. BIO 62, CVM mil.,
BSL 9 a.1246 item alias duas pecias antennarum que di- 10mb. carass, carasc, m.s. RGS 170.
cuntur caro L calogus. carracia. carancium. caratia. scarancium.
JAN. PSG 365, 369. VPM 86 sgg.,299 sgg. medio-gr. Dcarassa.
K6pWV "antennae comu" Da Genova la voce passa a Ve- caracossa n.p., f.
nezia (caro), all'italiano (carro) e al Mediterraneo occid. RCA 50 a.l143 de loco care cosse medietatem ficuum et
L calle. carium D caru. olivarum, spallam i. PLP 72 a.1250 (Sav.) ego feci guay-
car cognome tam die xviii. ianuarii pro dicta caracossa, uxore domini
GDN 653 a.1265 (Noli) henricus caro p<mcii ad portam fucis.
ear. abbr. di caratus "carato, moneta frazionaria gre- D biscia cossa. cossu
ro" . caradus sm. "sorta di merce orientale?"
CA 621 a.1 292 summa totalis moneteperperorum cciiij CGS.l 428 a.1161 lb. lxx de carado.
p. xxj caro carafatus sm. "calafato"; cognome
cara sf. LMS 2818.1222 annoel carafatus. SF 216 a. 1382 (Fin.)
ASD 192 a.1458 scaputia una clameloti sive cara nigra: bartholomeus ruspa carafatus de vale pie finarii. '
- vestimentum clameloti nigri sive cara. . L calafatus.
carabiaga top. (Sav.) caraftca n.p., f.
VTS 92 n. a.1530 (Sav.) in carrubeo nominato carabiage. COG.2 173 n. a.1173 gandulfus carefice. NL.l 396
Cf. DUC.2.157 carabaga: machjna bellica expugnatoria a.1210 mariDus carefice.
(catapulta)". L fica.
cara 223 cara

caramalem sm. "calamaio" a.1253 item capit coomune janue proventum totius mansi
LEM 243 a.1240 (iIlV. dell'eredit di Ambrogio scriba) qui est in carraria ubi est. vin~a et c~mpus: . RCP 65.2
psalterium unum glosulatum. caramalem unum. a.1273 (Sarz.) quidem de carrana nonune gulllelmus Spl-
Dcaram . nelIi. SRC 506 a.1381 (Sav.) in posse et villa albizoIle,
caramdellus n.p., m. loco ubi dicitur eararia ... loco uhi dicitur costa cararie.
SLS.2 272 a.1083 (S.Venerio del Tino) caramdelli filio carraria cognome
bonfancjeri . Iv!: carandus < carus? SRB 382 a. I443 (Sav.) bertonus cararia de vado.
caramella sf. "zampogna ; strumento musicale a L carrus.
fiato" carrarius agg. "carraio"
LG 168 a.1303 trumbatoribus tribus cum caramella. GSS 57 a.1330 (Sarz.) viam seu stratam carrariam.
TL.3 615 a. I449 (Caffa) pulsator caramelle qui obligatus L carraria. carreria.
sit pulsare quandocumque dominus consul iverit ad ec- carassi top. "Larache, sulla costa occid. del Marocco
clesiam et similiter in sero quandocumque ei imponitur spagnolo?"
et moris est. DRG.3 1141 a. 1317 in carassi.
A.DARMSTETER, ROM 5 (1876) 144: < calamus. REW IVI, Gloss. carassum.
1484. L carracium.
L caramellus. D caramella . carrata sf. "il carico di un carro"
caramellusl caramella n.p., cognome SSA 143 a.1345 (Sav.) pro precio carrate madonorum.
CGS.2 219 a.l164 caramellus. CGS .2 304 a. li 84 petrus ACV 113 a.1396 (Carr.) solvi debeat gabella ad ratam
caramella. CGG 5 a.1259 (Porto V.) tibi meliorato cara- gabelle limitate super carrata .. . solvere ad rati~nem soli-
melle. MIA 86 ca.1300 (Sav.) lanfranchi caramelli. dorum quindecim pro singula carratia ... ad raUonem so-
SRC 59 a. 1394 (Sav.) toma anton10 caramello. Iidorum xxiv pro singula carrata.
caranche top. (Triora) . L carratia. carrus. D caratur.
FST 80 a.1592 (Triora) nemus carancarum. caratata sf. "catasto: estimo dei beni e censimento
L calancha. D calanca. degli immobili e della popolazione" . .'
carancia! caranthia top. "Caranza" BSO 190 a.1581 (Onzo) confecto super hoc hbro .reglsln
RCA 387 a.946 ecclesie vestre sancti iohanni de plebe in opportunam formam, premissa estimatione O~lum ~
carantia. LJ .2 1055 a.1386 territorii et ville carancie. norum immobilium ... et facto repartimento ad bbras, soh-
BIR 362 a.1295 presbiter rezanus de caranthia. dos et denarios, prout opportunius videbitur il~is qui ad
L carancius. carantium. carenda. D precanza. confectionem dicti libri. registri seu caratate .. . ehguntur.
caranciuml carantlum top. "Caranza" ICG.6 2 s.xiv-xv "parella catastale" . RRC 9.21. RCS
RCA 472 s.x.? in plebe caranlii. BSR 292 a.1206 quod
119.
sarviet (= serviet) plebi de carancio et plebi de alberia.
D caratata.
BIR 362 a . 1240 (arciprete) de carancio. RCA 682 carateletusl caratelotus sm. ."botticella"
a.1335 canonicus plebis sancti iohannis de carantio de PVP 284 a.1488 item carratelus unuS. item carratelotus
moniardino.
aliud. PVP 327 a.1507 in uno carateleto barrile unum
L caranthia. carentium. caranzum. D precanza.
carancius cognome cum dimidio crospie.
SLS.2 272 a.1269 johannes carancius.' L carratelus. D carrateleto.
L karenzo. carancia. caratelus sm. "carratello, botticeLLa"
caranzum top. "Caranza" DMC 474 ante 1351 in vegetibus sive bote, carratelis et
RCA 23 a.1143 decime plebei de caranzo. aliis vasibus. DDG 224 a.1376 pro zucari caratelis ii.
L carancium. CDC 7 a.1386 tartar caratelli iiii. NBI 37 a.139O carrate-
caranus sm. "nome di nave genovese" li duo. CSS 236 a.1435 (Sanr.) vegeti bus, tinis, tinellis et
NL.2 218 a.1225 pro tecia parte unius ligni quod vocatur carratellis. TL.3 673 a.I449 asperos decem pro quolibet
caranus. carratello. TL.2 337 a.1465 carratelli tres ... in uno sunt
BNN78 sg. centinaria quinque et libre xxviii nete de sanitro. TL.2
L carabus. caravus. 553 a.1468 carratelli duodecim salinitrij. DMC 480 2/xv.
caraonica top. vinum ... imbotaverint in vegete sive caratelo. PVP 220
LG 62 a.1150 in locis terris et villis infrascriptis, videli- a.1451 item carratellos duos pro vino. PVP 236 ~.1456
cet in macro, aurigo .. . caraonica. larzano. item carratelum unum pro aceto. BBL.'5 a.1472. iD uno
carare vb. "calare, scaricare" caratello vini. TL.3 34 a.1473 carratelll tres et pipa ~~a
ASA 4 a.1284 (Alb.) pannum a1baxii .. . quod non fuit ca- in quibus reponi fecimus infrascripta: videlicet badlh~
ratum et venditum in albingana, SAG 6 s.xiv ianus ... ducenta triginta quinque el ballas quatuor l~arum fero
dum sub carignano transiebat, fecit navis velum ab alto (per il trasporto su nave). PVP 284 a.1488 Item carrate-
ad infimum trahi atque deponi, quod in vulgari vela cara- lus unus.
re dicitur. L carateletus. caratelotus. caretellus: D carratello.
L calare. carraterius sm. "carrettiere.
carraria sf. "carro, carriola " BGO.173 a.1360 salvo ab expensis laboratorum et carra-
FNV 335 a.1259 muletum unum. carrariam unam. su- teriorum. TL.3 617 a.I449 item pro carraterio pro con-
pracotum et gonellam ... item carrolum unum. carrariam ducendo confodium ad palatium, asperi duodecimo
unam. L carruS. D carat.
Ma cf DUC.2 184 carraria: dolii vinarii seu alterius li- . carratia sf. "carro, il carico di un carro"
quoris species. ACV 113 a.1396 (Carr.) ad rationem solidorum quind~
carraria top. "Carrara" cim pro singula carratia. .. ad rationem soldorum XXIV
AND.4 196 a.l475 pillam marmori albi carrarie. pro singula carrata.
L carrarius. carreria. D carrara. L carrata. carrus.
carraria top. carratia sf. "palo da vite"
RPV 239 a.1214 (Sav.) campus qui est ubi dicitur ad car- GR 20 a.1618 (Garlenda) qui inciderit seu cim~verit fr~xe
rariam. SRB 187 a.1219 (Sav.) terras et vineas quas ha- ros, carperos, armorinos, brugos, et alia boscal1a sufficI~n
bet in burax et in carraria et. in vallegiis. LJ.l 1176 tia pro facere carratiis ... SOV 234 a.1428 (On.) carauas
cara 224

vel columnas. BSO 214 a.1581 (Onzo) carratias vel arun- caravalle sf. . . "cara vella"
dines seu palos vel aJiqua alia existentia in regimine vi- DEI.] 755 a.1284 (Oen.)
tiUlD et aliarum arborum. 0R.2 42 (Ceriana) si reperietur L caravella.
aJiqua persona caratias portans et latas el palos . .. caravana sf. "carovana"
L carracia. carracium. carrata. carrus. D carraza. ACC 52 ca. I 000 maximam caravanam ex illis saladini
caratia sf. "parte dell 'aratro " cepit. TL.3 114 a.1174 (Caffa) depredatores illius cara-
SOV 325 a.1428 (Chius.) aliquod membrum aratri, velu- vane nostre que ex iJlis partibus huc veniebat.
ti tendegula. tragola, parrocinum, cuneus, aspa, caratia. PIA 39 n.38. PVO 416. dal perso karwan "carovana" al-
caratinum sn. "merce orientale ?" traversio l'arabo.
LMS 410 a.1224 quod nihil habuit de bombecio nec pi- earavana sf. "convoglio di nav;'"
pere nec de boconino .. . preter cannarn unam de caratino. OP 127 ad a.1213 galeas plures armarunt causa eundi in
caratum sn. "entrata, rendita" maritimam pro custodienda caravanna Iignorum nostril-
ICO.6 2 s. xv. carata malepage: "le ammende sulle lettere rum qui pro grano i.verant. OP 144 ad a.1217 feliciter ca-
di cambio protestate " ravana nostra de ultra mare venit in portum ianue. AI
caratus sm. "carato, moneta fra zionaria greca" 115 ad a.l24 I missus fuit qllidam bucius saIarius obviam
CA 617 a.1292 item in panej. p(erperus) x. car(ati). caravane. - cumque caravanam nostrarn de ultra mari
caratusl karatus sm. "quota pane" expeclaremus .. . AI 174 ad a.1247 reverse sunt nostre
LJ.2 793 a.1373 et omnibus rebus predictis venditis in galee versus naulum et versus provinciarn ut conducerent
partibus seu karatis triginta octo. CP 156 a.1390 luchino ianuam caravanam lignorum que in parti bus illis erat.
de vivaJdis emptore karatorum xii. ex karathis xxiii i in- DT 517 a.1314 quod aliquis grecus non possit se assigna-
troitus cabelle vini. re alicui caravane ianuensium que transitum faciet de ce-
BBL 4 a. I.472 pro partita per contra unius carati, quam tero per terras ipsius domini imperatoris.
credebam participare per caratos duos. L calavana. D caravana.
D garatura. (de) caravana loc. "di armi destinate alla difesa dei
earatusl karatus sm. "caratura. quota di 1/24 di convogli di navi"
propriet di una nave" PLC 22 a.1301 (navim fumi tam .. . ) item quadrellos' de
DAF Il a.1299 pro tercia parte et medio carato galee no- caravana tres milia; item verrugos quadringentos de cara-
ve vocate sanclus antonius. DNB 36 a.1384 in qua cocha vana
predicti ... erant participes pro karatis duodecim ... - ad caravana sf. "Carovana, compagnia di facchini 10';"-
complementum karatorum viginti quatuor. PVP 295 bardi operante nel porto di Genova "
a.1493 pro precio caratorum quinque pro quibus partici- CAR 13 a. 1381 laboratores caravane ... laboratores de
po in dicto gaJeono. caravana laboratores de la caravana .. . CAR 163_1424
LDM 23, 25. A.NICOUNI, AMSSSP n.s. 20 (1986) 7 1. inter ipsos s~io~ et. fratemitas qui bus laborant super
earatusl karatus sm. "carato, misura di peso per pontem pedagll vldelicet de cumpania laboratorum cara-
preziosf' vane . CAR 48 a.1459 quod nemo laborator selJ ba-
FCD.2 208 a.1278 quod frixium est in pondere .. . uncie staxius .. . audeal ... portare aliquas res, merces seu rau-
quinque quarteria duo et dimidium .minus duobus karatis. bam speclantes et pertinentes ad exercicium camallorum
BCL 319 a.129O libras triginta argenti ... dare tenetur ... caravane dugane. PVP 288 a.1494 debent pro laboratori-
nomine cambii yperperorum trecentorum et caratorum bus caravane et ponderatoribus f. 3.
xviii. auri. SFG 2.290 a.1375 ballassi tres qui ponderant caravana sf. "compagnia di facchini"
karat. Ixxx sive octaginta, fassati in una pecia sive tella. LO 682 a.l406 crochos vero de caravana facere possint de
CLD Iii. RAN 44. REW 6906. PIA 45 n.65; ALN 111 ; paretis novis de canabatio, guamitis de coriis boum orla-
LVO 34: < ar. qirat "peso per oro; frazione monetaria". tos de ovatis. VTS 89 a.1530 (Sav.) laboratores caravane.
caratus sm. "peso" L calavana. D caravana. .
LO 432 a.l383 quod carati ... sint boni et iusti et de lac- caravana sf.
tono. LO 446 a.1383 quod dicti bancherii teneantur acci- LO 711 a. l 406 quod marescali non capiant pro ferrando
pere caratos suos a bancho communis. llitra taxationem nec ponant ferros de caravana.
caratus sm. (bol.) "pianta orientale?" caravellaorem cognome
PLS 446 a.130 I iarras duas de erba nominata carato. GO 142 a.120 l a martino caravellaore.
Cf. DEL1 754 it. carato: < aro qirat < gr. KepcX'tlOV "sili L caraveUatorem.
qua del carrubo". caravellata sf. "quantit. carico (di pietre, ma anch~
karatusl charatusl haralus sm. "moneta bizantina" di altri materiali)"
COS.2 233 8.1164 de bisanciis xlviii minus iii. karatis CNM 310 a.1 204 (Sav.) duxit .. . xi. caravellatas salis.o-
alexandrie. LJ.I 1355 a.1261 perperos tres et karatos et fuit caraveUata ilIa mine [ .. .1. CNM 291 ca. 1205 ven-
sex. DAA 11 a.127l bisancios viginti duo milia ... et didit et tradidit atque consignavit ipsi wilielmo caravela-
charatos septem sarracinales annenie. PLS 447 a.13OI tas lignorum pro solidis iii. per caravelatam. U.l 316
haratos duos albos implicatos in draparia. a. t 260 precio ... caravellate lapidum grossorum proicien-
Cf. LDM25. dorum in mari soldorum quatuor. caravellate lapidum pi-
carattus ~cognome candorum soldorum octo et dimidii, et caravellate lapi-
CCS 135 a.1570 (CeUe) petrus carattus. dum piccatorum soldorum duodecimo U.I 1316 a.1260
caratus sm. "diritto doganale" caravellate lapidum grossorum.
ICO.6 252 s.xivxv. exclusis illis rebus vel merci bus ex- PPG 223. REW 1673b caravos "pietra: origine igno-
trahendis pro lombardia et alemannia et ultra iugum per ra". FPI 1673b Ulig." DEI.l 1755 "tema mediterr."
tres stratas magistras que non sunt obligata solutioni pre- L caravellatorem.
sentium caratorum. DSP 337 a.1553 a scribis caratorum caravellatorem sm. "trasportatore" cognome
et drictuum dugane . . .- nullum damnum causaretur ca- COS. I 351 a.l160 petrus caraveUator. DN8 34'8.1183
ratis nec drictibus dugane ... arnaldus caravellator. OSM 79 a.ll90 lantelmus caravel-
caratus maris sm. "diritto doganale sulle impona- lator. NB 27 a . 1198 enricus caravellator. LMS 530
zioni ed esportazioni via mare" a.1226 (Reg.: guirardo rosso) caravellator.
==05. 210; 6. 1 s.xii. GFC 254. SFG 2.166 s.xvi. L caravellata.
cara 225 care

caravellus sm. "caravellll, specie di nave" carbonem n.p., m.; cognome


CGS.l 314 a.1159 aream et earavellum eoopertum. BG 119 s.xii. (Sav.) turris amedei carbonis. CGS.1 350
OSM 79 a.1190 quarterium caravelli nostri sartiati. a.1160 ex parte carbonis grancii.
CNM 310 a.1204 (Sav.) ivi secum in earavello ipsius ga- carbonerius sm. "carbonaio"; cognome
mundi. CNM 326 ca. 1205 (Sav.) apud arenam maris de- PLC 169 a.1301 johanis carbonerii. LG 446 a.1383 car-
versus proam ipsius earavelli. LG 89 ca.1330 in caravel- bonerii, seu vendentes carbonum in civitate ianue. .
lo aliquo nee in bareha. L carbonem. D carbun.
Cf JAN "caravella". REW 1672. carbonum sn. "carbone"
L carabus. caravalle. D caravella. LG 446 a.1383 quod carbonum vendatur ad fuensuram.
caravellus cognome _ carbonerii seu vendentes carbonum in civitate ianue.
MIA 88 a.12941anfranchi caravelli. TL.l 125 a.14541odisus de goano, ijhagatarius herbarum
charaviaria sf. "schiama~zo fatto ai vedovi et carboni. PVP 310 a.1504 pro minis carboni duabus.
risposatt' L carbonem.
GR 37. carbonus n.p., m.; cognome
L chiaravuglius. PPE 317 a.1254 carboni pauanis. DDG 102 a.1376 de
caravus sm. "nome di nave genovese" anthonio carbono. BCM 65 a.1482 antonius carbonus de
I
CNM 122 a.1203 (Sav.) ponit conradus quod lignum nervio.
quod vocatur caravum de quo plaeitat secum petrus de Lcarbonum.
cario erat loca x. NL.2 228 a.1225 pro pretio de duabus carbulum sn. "una malattia della pelle "
partibus unius ligni quod vocatur caravus. ASA '448 a.1350 (Alb.) appostemata venenossa sieut et
BNN78 sg. lupum ... , noli me tangere et carbulum."
L carabus. earanus. caravellus. Cf DUC.2 161 carbunculus: morbi species.
caraxinus cognome carbuta top. "Carbuta" .. .. .
U.I 1176 a.1253 (Sav.) albertus caraxinus. SCS 305 post 1530 eccesia sanctl martlm IOCI carbute
L carexinus. garaxinus. " carcabius sm. "arnese da pesca" , ..
carbonaira top. OR 34 (Arquata) bertavellos, carcabios vel nassas.
U .l 47 a.1134 ad edificandum in carbOnaira. ALE 138: ~ leggere ,?urcubius: cf curcuma, curcuba
L carbonarla. "cesta". \
. (de) carbonayra cognome carcagnus cognome; soprannome
DDG 921 a.1377 in martino de carbonayra. LJ.I 1106 a.1251 petrus carcagnus. SRB 346 a.1393
L (de) carbonarla. (QuiI.) guillelmum laquerium dictum carcagnum de la-
carbonarla sf. "carbonaia" queriis. SRB 248 a.1394 (Sav.) guillelmus carcagnus.
CDL 215 a.834? (Pavia) Iicentiam accipiendi ligna ad L calcaneus. D carcagno.
materiamina ad questum suarum utilitatum facendum in carcara sn.pl. "freno, ganascia delfre~o?'l .
carbonarias. ACM 56 a.1396 (Carr.) possit facere carbo- FAF 121 a.1235 (contratto con un frenenus): denanos
nariam de lignis bonasculi. septem pro quolibe~ freno picato et a~olcit<? .. e! tres de-
L carbonem. carbonaira. D carbonere. narios pro quolibet pari c~c~~ quod h~a~ls et pro ,IC

carbonarla sf "fossa, fossato" quolibet parl carcarum quod plcabls et adolclblS tres de-
U.1 47 a.1134 de carbonarla .. . item laudaverunt ut tota narios.
carbonarla de castro civitatis ianue sit de comuni ianue carcare top. "Carcare" .
salvis tamen rationibus alicuius hominis qui poterit MMA.2 317 doc.40 a.l111 (donatio biestri facta a bonr-
ostendere rationem in predicta carbonarla habere. RCP facio marchione ecc/esie ferran~ce) 9u~ videtur habere
262 a.1239 (Sarz.) terre ... cui sunt superius fovea sive in carcaris et in cruceferrea et ID mtlleslmo. CAC 152
carbonarla ab una parte . .. GR,.2 20 (San.) car!>onariam a.1179 (Sav.) homines de cario et de cruxferrea et de
seu terraliam comunis intus et extra foveas... nulla per- bolili et de carcaris et de altari. BO 167 a.1I80 (Sav.)
sona fodiat vel cavet. presbite q wuillielmi de carcarl.s. U.1 566 a.~214 et me-
PAC2. detatem de carcaris et medletatem runchl de mallo.
L carbonem. carponarla. LMS 6 a.1222 gandulfus de carcaris. MIA 93 a.1224
carbonaria top. "fossato fortificato a difesa della (Sav.) in pedagio de cario e~ de carcaris. '~~B 194
cinta di Genova" a.1252 (Sav.) molendino quod lpsum monastenum habe-
DSP 20 sg. a.1459 de foraminibus de carboinaria ex qui- bat apud carcharas. .
bus aqua deffluit non claudendis. - foramina facta in S.TICINETO, Carcare e l'alta Valbonnida nel Medioevo,
locis quibus aqua descendit a carbonarla per viam que est Carcare 1998 p.44. . .
super sanctam agnetem ultra .. . L chalchere. carchere. carcheres. D carcare.
carbonaria top. carcassius sm. "faretra, turcasso"
CAC 233 a.1180 (Sav.) pecia una tene que iacet in car- LEM 224 a.1230 concham unam rami et scuta quatuor
bonaria, in valle quiliani. LJ.I 33 a.1128 homines de bona, arolia et carcassium. SIG 324 a.B30 balistram
carbonarla et homines de mortedo usque ad molendinos unam de streva cum duabus bonis cordis ... et crocho et
binellos debent facere guardiam in castello ianue. carchassio . .. et carchassium cum veretonis viginti quin-
L carbonaira. . que. ,
(de) carbonarla I carbonarlo cognome REW 8571. ALN 96 (pers. aro tarkash, gr. 'tap1Ca-
DDG 836 3.1377 martino de carbonario. DDG 870 OlOV m.s. PVO 422 afro tarcais, m,fr. carcas.
a.1377 martinus de carbonarla. L carcaxius. D carcasso.
L (de) carbonayra. carcaxius sm. "faretra, turcasso"
carbonem sm. "carbone" VCB 8 a.1238 (Bonif.) carchaxium cum sagiteis. LEM
GSS 139 a.1330 (Sarz.) non audeat... ferugines vel car- 230 carcaxios tres ... carcaxium unum de balista.
bones proicere . .. in terra sarane. CGG 63 a.1259 (Por- L carcassius.
toV.) somas septuaginta carbonum. LO 428 a.1383 car- carceratus agg. "carcerato"
bonem de castanea. RL 79 a.1498 de carceratis pro debito.
L carbonaria. carbonerius. carbonus. D carbn. L carciratus.
care 226 care

carehera sf. "gualchiera"; elemento lopon. cent. unum cardamomi salvatici ... item cento unum car-
U.I 1315 a.1259 ad carcheram follatoris vel colla braza. damomi domestici.
U.I 1314 a.1259 ubi dicitur carchera zervi . Plin. 12.50. Theophr. Hist.plant. 9.7.2. Cti. DEI.l 759 it.
L carcare. cardamomo.
careherel careberes top. "Carcare" cardedo top. (Y.Bormida, Sav.)
SRC 297 a.1227 (Sav.) hominibus ... de carcheribus . SRB 3 a.998 (Sav.) cardedo . . . cario.
LJ .2 523 a.1339 dicti loci .. , carcherarum. L cardeto. cardonus.
L carcare. cardegus sm. "spezia orientale"
carchesium sn. "gabbia dell'albero della nave" CDO 19 a.1526 (Sav.) pro quibuscumque generibus spe-
JAN.l 163, . cierum seu aromalum .. . videlicet. .. gallamm, ~o('allo
D carcasio. rum, cardeghi . . .
carchibitus agg. "(di tessuto) operato con inserimen- carderina cognome
to difili d'oro" . SCS 297 a.l530 (Sav.) d.ni lansaroti carderina.
LG 560 a.I403 frisios vergetas trenetas ... ahquod labore- D cardarina.
rium auri filati vel carchibiti ... in quo sit mistum aurum cardeto top. (Y.Bormida. Sav.) (
pellum... - 1aborerium (auri) sutum textum carchibitum SRB 5 a.999 (Roma, decreto di Ottone 1II.)insu~ lacum
vel recamatum. CP 994 sg. a.1473 pIaneta una ... veluti rotundum cardeto, cairo .. . CHAR.l 403 a.1014 (Pavia,
cremixi charchibita cum auro .. . paramentum unum pro decreto di Ottone III.) lacum rotundum cardeto manducu-
altare zenloni blavi charchibiti de auro cum papagagiis. lo decall0 cario.
- item tres parii per cruces, unum de dimito cremexi et Cf FfL 141.
duo de tella, charchibiti de auro ... paramentum unum pro L cardedo. cardonus. D cardo.
altare zentoni blavi charchi~iti de auro cum prophetis. cardinalatus sm. "cardinalalo"
[cf ebr.(ar.) kirkev "inserire, incastonare"] SML 315 a.1430 titulus sui cardinalatus.
L carcubitus. corchibita. L cardinalem.
carciratus agg., sm. "carcerato, prigioniero" cardinalem sm. "cardinale"
PCI 500 s.xiv galeas ... cum carciratis ... trans)1lsserunt. SSL 321 a.1336 guillelmo vacherio, qui custodit vaccas
L carceratus. , que fuerunt dicti domini cardinalis. , ~
L cardinalatus.
carcubitus agg. "intessuto di fili d'oro" .
ASD 64 a.1381 (Caffa) soniam unam de camocato VIOle- cardinalis agg. "di colore rosso porpora
( "cardinale")"
to carcubitam cum aureo.
L carchibitus. DRG.3 1056 a.1312 quatuor pecie de scarlatis de borsel-
la, videlieet una bruneta c~dinalis. una nigra et una em-
carculare vb. "calcolare, considerare; votare"
broata de grana. FCD.1 xi. a.1312 "maestro Giovannini
DA 62 a.1364 (Alb.) ponantur duo boni viri ad videndum
vetraio abitante in Al(are riceve da Dato Macia da Firen-
et carculandum eius rationem et ipsa vissa et carcula~a
reducatur ad conscilium. - dicti domini consules ... Vl-
ze tanto vetro bianco et fregazonum. dandogli in com-
penso 2500 gotos cardinal es e ampolle da chiesa"
deant et carculent raciones domini georgii cepu~le ... a.d L cardinalem. D cardanay.
lapides albos et nigros. TL.l 326 a.1455 carculal1s omnt- cardonum top. (Sav.)
bus ... CAC 299 a.ll.69-70 castagnetum de cardono.
L calculare. carculus . " NSS 257 "localit sconosciuta"
carculationem sf. "calcolo, computo, valutaZIOne L cardonus.
MSB 146 a.1367 pervenisse ad veram. legalem conpula- cardonus sm. "cardo. usato per cardare la lana"
tionem et carculationem. SRC 504 a.1381 (Sav.) fa.c~a LEM 188 8.1238 (inv. di lanerius) faxes vi. de caroonis_
debita taxatione et carcullatione bona fide et de consclho ALE 77. Cf DUC.2 165 cardo: carduus seu cardui s1ro-
predictorum . .. bi/usoquo lanae canninanlur.
L carculus. D cardon. cardun.
carculus sm. "calcolo, computo" cardonus cognome
DAF 101 a.1300 salvo errore carculi. SRC 730 a.1409 U .2 1005 a.l385 per vadinum cardonum.
(Sav.) facta prius ... dilligenti ratione, computo et. carcu~o. care congo "perch. per lo qual cosa"
TL.l 910 8.1459 invenimus sufocatos esse atque .lO debito U.2 35 a.1250 care flrmiter sciatis, quia .. .
de asperis mcxxx nlibus in plus , . sed"ut omnia clarius D quare.
inspicere valeant prefate magnificentie vestre , nec non carea sf. "unit di peso nel trasporti marittimi"
oculateque digito palpare, alligatu~ car~ulu~ cum pre- CNM 345 ca.1205 (Sav.) ilem ~nit qUod carea piperi de
senti nuncio detulimus, pariter cum lpSO bllanclUm massa- aleundria est in ianua centenaria vii. minus 'q uarta ad
rie ut magis mentes vestras eidem illuminare valeant. centenarium ianue.
carculus sm. "voto; votazione" . L carriea. cargia.
LG 296 a.1363 ,iudiciaLm carculum. FSL 34 a.1405 carecta sf. "carretta"
(Sav.) et attento qUod negotium .ipsarum questionum est SSL 220 a.1336 item duo ronceni pro carecta quorum
in c!U'cqlo ferende sententi e sive Iaudis. DSP 234 a.1541 quilibet card uno <>culo. ,
exarninata re sub judicio calculorum. DSP 260 a.1550 ad L carreta.
carculos deliberaverunt. carecta top. "Carette (Loano)"
L calculare. calculus. carculare. carculationem. carquel- TCL a.1263 fosatus carecte
lus. L earretus. D carelle.
carcum sn. "carico" careftge cognome .'
PMS 170 a.1229 (Sav.) medietatem totius carci vel one- OSM 39 a.119O ricius de carefige. PLC 143 a.l30l bo-
riso LEM 260 a.1259 item carca quatuor lane. nifaeio carefige.
L carricum. ' canga sf. "carico, balla di merce"
cardamomuml cardamoniuml cardamonum sn. LO 551 a.1403 si quis mulio vel victuralis in eundo et re-
(bot.) "cardamomo, spezia orientale" deundo carigas et torsellos ... disolverit ... credatur illi
CGS.2 248 a.1156 xii. mennas cardamoni. LMS xxv. cuius fuerit torsellus vel carega de eo quod dicat intus esse.
a.1227 item libras xxxviii cardamonii. LEM 257 a.1259 L cariga.
-care 227 cari

carrega sf. "sedia a braccioli" careta sf. "parte dell 'armatura ?"
NBI 37 a.1390 carrega una magna, carrega una parva. VCB 68 a.1239 (Bonif.) scutos .. . elmos ... capellinas ...
Cf SAP.2 233 a_ 10mb. carega. m.s. MUI 142. PO 340: caretas duas, braceriam .. . spatas . .
forse rifatto su caru "carro ". NIG lO. GUA 358 "incro- carrela sf. "carretta"
cio di cathedra con quadriga? BIO 26: probo centro di BLC 17 a.1296 item carretam unam ferratam.
diffusione il Veneto. BLV.57 (accento). RSS 37. FPI L carruS. D careta.
1768. caretellus sm. "caratello, bonicella"
RNB 72: gr.mod. Kapya (Chio), KcxpyACl (Lesbo) dal PVP 266 a.1462 item caretelli iiii. ligni de metretis dua-
gen. piuttosto che dal ven. bus pro quolibet.
L cadreda. calega. cathedra. catthreda. D carega. L carratelus.
carrega top. (Sa v.) (de) carreto cognome
SRC 149 a.1263 in boleo in carrega in senterio media- LJ . I 569 a.1214 otto de careto marchio. ODG 242
no ... in valle de carrega. a.1376 johannes de carreto. U .2 576 a.1350 aliana de
Cf. CL 14. carreto .. . marchionissa saone.
karenzo cognome L carretus.
U.l 27 a.1124 alegro karenzo (nomin.) carretus cognome
L carancia. carancius. carencia. carencius. carenxius. ca- MIA 85 a.1264 (Sav.) henricus carretus.
renzona. L carecta. (de) carreto. D carette. carretto.
carenzona n.p. , f. carexatus agg.
LJ . l 802 a.1228 carenzona taxia (Reg.: carenzona de LG 775 (= VFD 190) a.1404 anlenas duas bonas carexa-
taxiis) tas pro respectu et unum calle bonum de medio.
BGS 157 a.1291: nome di nave genovese (BNN 83 forse L carrezatus.
dal nome del proprietario). carexinus agg. "di Garessio?" . .
Lkarenzo. GGA 54 a.1322 (Alb.) bertaldus de cano carexmus.
carenxium top. L caraxinus. garaxinus. ' .
MCD 39 a.146O (Fin.) quandam peciam terre ... scitam in carfa n.p., f.
valle pie, su per campagna carenxii. CGS.l 182 a.1158 carfe f. ionathe de campo.
L carencius. karenzo. PIA 73 n.40: forse < aro halifa attraverso il turco kalfa
carreolus sm. "fettuccia a rotelle" "usciere, mastro".
PVP 284 a.1488 item carreolus unus. cargare vb. "caricare" _ ,
L cariola. GR.2 21 a.1268 (Nizza) non sit ausus cargare hgna ex
, carrera top. quo ipsa cargaverit in nemore.
MBL 246 a.1094 (Lrins) et vineas in carreras. L carrigare. . .
L carreria. cargia "carico; balla di merce; mIsura dI peso mar-
carreria sf. "via carraia. strada" sigliese usata nel trasporto marittimo" .
CDG.2 192 a.117 4 (concessione di Raimondo di Tolosa, LJ.l 202 s.xiii. potest. .. mitlere saumas vel cargl~ ... de
marchese di Provenza) itidem donamus et concedimus torseUis suis in ianuam delats. SFG 1.341sg. n. (liber pe-
vobis carreriam unam sive rugam in civitate vel burgo, si dagiorum, s.xiii.) in saumis vel torsellis seu. cargiis intus
magis volueritis, arelatensi quam eligeritis ad usum et et extra delatis .. .- mittere saumas -vel carglas. BGS 79
utilitatem vestram et communis ianue. BNA 22 a.1259 a.1248 honerari facere ... cargias centum .. . - de qualibet
(Vent.) in civitate vintimilii, in carreria merarie. BNA cargia piperis. U .l 1083 a.1251 p?stquam saume et car-
217 a.126O (Vent.) domum unam positam in civitate vin- gie hominum de ast ponderate fuennt... GVG 8~. a.1252
timilii in carreria sancti michaelis. GR.2 21 a.1267 si mulus ... veniret de ultramontes per stratam gavll et non
(Apric.) de facientibus impedimentis in carreriis aprica- portabit cargiam. DRG.2 484 a.1253 quas cargias ... pro-
liso U.l 1505 a.1279 hospicium quoddam cum solo et mitto portare sine carracatura (= senza .sovrapporre ' lo~o
edificio quod est... in nemausi in careria seu via recta. altri carichi?),et sine caafaxacatura et sme apertura et ~I
SIG 407 a.1330 salvo quod iUa terra que est intra ipsos sligatura dictarum cargiarum. DRG.2' 484 a.l ~~3 carglas
muros et que ordinata est pro carreriis seu carrubus et pro sexdecim cordovanorum. FAG 42 a.1278 (Pangl) de qua-
platheis et ripalinaris nullo modo vendi debeat. Libet chargia grane duos solidos. GLI 253 a.1290 cargi.as
L carraria. carrarius. carrera. D careira. correre. et torselos seu saumas ... - torsellus vel sauma vel cargla.
caressa cognome DRG.3 965 a.1308 et cum galea predicta debeo movere ~e
BSA 136 a.1373 (Alb.) antonius caressa. portu ianue .. . cum cargiis rebus et ~ercibus que erunt ID
D casa. ea ... de quibus cargiis rebus et merclbus ~eJjeo habere ~ro
carezafe vb. " esercitare il trasporto con carri da naulo ut infra: de qualibet cargia speciaqe sol. ~uodec~m
buoi" jan: ... de seta et grana sol. quindecim pro media cargla:
ASA 447 a.1350 (Alb.) ne iungat... boves in aliquo die VFD 160 a.1317 omnes cargias et res et merces quas. vehl
dominico. .. causa laborandi vel ducendi aliquod seu ca- seu portare facere 'voluerint. SIG 358 a.1330 navl~are
rezandi. NSM 287 s.xv. (Mioglia) de carrezzando cum possint excepto cum cargiis. DOO 667 a.1377 pro amldo-
bobus. GR.2 21 a.1267 (Apric.) si quis in predictis die- larum cargie ccccxxxx.
bus laboraverit sive boves iungendo aut carrezando. Cf. BGS 30. GLI Gloss., DDG Gloss.
L carruS. L carea. carega. carnca. cariga.
carrezatus agg. cari top. "Cairo'"
LG ,777 a.1404 antennas duas I bonas carrezafas pro re- CAC 478 a.H81 (Sav.) sancti laurentii de cari. U.l 56.9'
spectu. a.1214 otto de careto marchio dedit possessionem et donu-
L carexatus. nium iohannirubeo consuli comunis ianue .. . de castro ca-
carreum sn. "imposta, diritto di passaggio con ri. AA 124 ca.l570 (Sav.) lioneta filia q. petri pIaci de cari.
carn~' L carium.
CAC 164 a.1179 (Sav.) reservando in nos rosias et car- (de) cari cognome
reum et bannum et placita et albergariam. CAC 381 a.1181 (Sav.) ab ali a agnetis de cari.
L carruS. - L carium.
cari 228 cari

carnea sf. "balla di merce" navis velum ab alto ad infimum trahi atque deponi. quod
CGS.1 131 a.1157 accepi a te . .. carricas iii. bonbacis. in vulgari vela carare dicitur. Cf. IVC. 2 26 s.xiii et ideo
CGS.1 223 a.1158 remanent per me carricas xiiii bomba- vela deponenda mandavi t , propter hoc locus ille dictus
cis. CGS.2 174 a. 1164 piperis carricas xviii. et brazilis est calvignanum, eo quod ivi calavit ianus.
vi . carricas. CGS.2 304 a.1184 ad unum mense m post- L calinianum. D caregn.
quam calega fuerit facta debetis habere a se ccc. carrica. cangum sn. "carico"
CDG.2 363 a.1189 (diploma di Ugo iii. duca di Borgo- CNM 90 a.1205 carigum unum salis.
gna) per saumam sive carricam. FNU 95 a.1193 de omni Lcarricum.
carica, sauma et tursello. DRG.2 171 a.1215 caricas ii. carrina sf. "carena"
quas portat vassalinus. GLI 253 a.1290 de omni sauma, PVP 269 a.1462 item signum unum ferri pro signandC1
carrica et torsello. carnna.
L calega. carea. cargia. carricum. cariga. carina cognome
carncare vb. "caricare" CNM 177 ca. 1204 (Sav.) cepit ipsarn richeldarn carinaro
DNB 58 a.1182 et bucio carncato ibo cum bucio usque distravare et vocare ipsam richeldarn carinam ganeam.
ad massiHam. OP 148 a.1218 platas duas caricatas re rum carlo top. "Cairo"
cuiusdam navis de tunesi redeuntis. SRB 59 a.999 (Roma. decreto di Ollone J/I.) cario. deco.
L carrigare. SRB 8 a.l014 (Pavia. decreto di Ottone 1II.) cario. deco.
canee top. (Parma) salsole. CAC 131 a.1179 (Sav.) medietatem molendini de
SCI 20 a.86O de monte qui appellatur carice.; a.962 cur- cario, quod lenel gualfredus de cario.
tem de cariee. L carium.
IVI: *caricis, caricus, n.p. Od. Calice per ipercorrezione. (de) cario cognome
caricoxilum sn. "soffitto. tetto" CAC 131 8.1179 (Sav.) gualfredus de cano. CNM 277
CDG.E 70 a.1192 (Costant.) laquear quod dicitur cari- a .1204 (Sav.) jacobus de cario. PCC doc.IO a.1213
coxilum, cum duabus ligaturis, sustentatum muris et co- (Sav.) henricus de cario. GGA 54 a.1322 (Alb.) benal-
lumpnis duabus ... - parvum caricoxilum sustentatu mu- dus de cario carexinus. GGA 44 a.1323 (Alb.) man ma-
ris et lepto calarnis duobus et poste. CDG. 3 72 a.1I92 nuellis de cario.
(Costant.) ad meridiem huius via stricta discooperta et ab cariola! cariolo! cariorium "letto su rotelle che s; in-
hac versus occidentem caricoxilum cum calcina con- filava di giorno sotto un altro letto "
structum. NBI 38 a.1390 lecleria una cum cariola. U .MARllNI. RH
Cf Gffi 481 a.1202 Kapul(o'\}~OV (IVI, p.489, trad. "Ia- 4 (1949) 23 a.1485 (Taggia) donnisse ... in uno carriorio.
cunar") PVP 274 a.1488 cariolo uno cum sua strapointa.
carrieum sn. "carico" PVP 91. RNB 78: dal genov. il neogr. KClp1.6pa. "cassa
CAC 29 a. 1178 (Sav.) et si carricum exhonerabimus. da letto". I

DNB 58 a.1182 ire... de hinc romam vel quo ille bucius L carreolus. D carriola. cariolo.
fecerit caricum de grano. NB 128 a. 1198 tres quarterios (de) cariola cognome
de carico de sal nostri bucii. BSR 352 a.1214 medietas GVG 279 a.1285 guido de cariola.
honeris seu carnci unius bucii. karisslmus agg. "carissimo"
L carcum. carrica. carigum. AI 2.102 a.1267 et aIiquibus diebus cum suis karissimis
carricum sn. "balla di merce" amicis moram fecit. .
CGS.2 303 sg. a.l184 de tunesim debemus vobis ducere Cf. N. T., Epistufae. B.Petri apostoli. L.2.11 charis~imi.
cccl carrica .. . de becunis. - ad unum mensem post- obsecro vos. EplSfula B .Johann;s apostoli. 1.4.1 charis-
quam calega fuerit facta debetis habere a se ccc. carrica simi, noli te omni spiritui credere.
(de becunis). L caros. D caro /carissimi.
L carrica. caristbl sf. "carestia
cariga sf. "balla di merce" U.2 281 a.1292 si autem esset caristia de caseo ve! car-
LG 551 a.1403 si quis mulio vel victuralis in eundo et re- nibus in ianua.
deundo carigas et torsellos ... disolverit ... credatur illi D carislria. caestiuzu.
cuius fuerit torsellus vel carega de eo quod dicat intus esse. carystum top. I
L carega. cargia scr 260: Liv. 42.7.3 in liguribus in agro statelliati ... ad
cariga sf. "unit di peso nei trasporti marittimf' oppidum carystum (v.i.: caryscum, caruscum). I I
CNM 345 sg. ca.l025 (Sav.) compemvit piperum per bi- L carustum. D carrosio
zantios xvii sarrazinales la cariga de alexandria ... - carita sf. "specie di nave" "
comperavit piper quod vendidit in saona bizantiis xxxvii RCP 353 a.1277 (San.) de arbore galearum et caritarum.
sarrazinalibus cariga de alexandria de prima compera. caritatem sf. ''fondo di assistenza ddle
DRG.2 175 a.1215 se habere in pignore carigas xviii corporazioni" .
braxili et aliarum mercium. U.l 908 a.1232 quod tres ASA 293 a.1350 (Alb.) illi qui nunc sunt custodes sive
denarios ... solvant de cariga amigdolarum quas ement. minisUi caritatis .. . sicut. ma:'sarios caritatis scofferiorum.
cariga asinum cognome CRA 82 a. l400 (Alb.) cantas scoferiorum. CRA 142
SMV 127 a.1229 albertus cariga asinum. a.1395 (Alb.) capiatur mutuum de reddictibus caritatum
D carega /'ase. calegariorum, sanci iuliani et aliarum caritatum.
carrigare vb. caricare D cait.
GC.2 142 a.1192 pro carrigare nave: VFD 188 a.I403 i1- carium top. "Cairo"
lorum locorum seu partium in qui bus navigia genuensia SRB 3 a.998 carium ... plebem sancti lohannis de cario.
carrigantur. GR 61 a.1435 (Sanr.) aliqua persona non CAC 152 a.1179 (Sav.) homines de cario et de cruxfer-
vendat ... palmas ... alicui persone que eas non oneret si- rea. PMS 7 a.l 080 (Sav.) abitatores de loco cario. SRB
ve cariget in dicto loco sancti romuli. SGS 258 a.1505 56 a.1080 (Sav.) homines de cario. CAC 131 a.1179
coria ... carigata in barcha. (Sav.) in cario ... braidarn que est iusla sanctum donatum
L caregare. cargare. carncare. D carregar. caricare. de cario. - rned.ietatem molendini de cario, quod tenet
carignanum top. "Carignano" gualfredus de cano. CAC 155 a.1179 (Sav.) homines ca-
SAG 6 s.xiv. ianus ... dum sub carignano transiebat, fecit rii. PMS 80 a. 1194 (Sav.) homines carii. LJ.l567
cari 229 cam

a.l214 castrum cari. MIA 93 a.1224 (Sav.) in pedagio de cannainus n.p., m.; cognome
cario et de carcharis. GR 134 a.1302 dederunt castrtim RCA 29 a.1139 jdon de carmaino. BSR 127 a.1188 10-
villam et homines carii cum tota castellania sua. cant carmaino de medolico .. . locum de casis.
FFN 339. CL 14 sg. O.ALESSIO, SE 9 (1935) 322 sg.; PAC lO sg.
C.BA'inSTI, SE 17 (1943) 243,285. LTI 42 sg. N.LAMBO- L (de) carmadino.
GLIA, RSL 13 (1947) 94 "mediterr. *cara "pietra". carminatorem sm. "garzatore"
J.HUBSCHMID, ELH 1.39 "p re-rom. *kario, *karri "rocca". SEN 29 fine S.xV. carminatores ii sunt qui vulgus scarza-
L cayrio. chaiirum. cairo. cari. cario. D cario. tores appellat.
carium sn. "carro, parte dell'antenna della nave" cf.DUC.2 175 carmen: plantae species, Leudae major
BGS 82 a.1248 et cairium novum de artimono ... et ante- ("cardo").
nam et carium. PLL 466 (; VFD 222) a.I441 carium L scarzatorem. D carminar.
unum pro mediano, pro respectu. (de) carmo cognome
JAN.2432. DDG 676 a.1377 petrus de carmo.
Lcar. L carmus.
carlasciate sn. "carnevale" carmus sm. "colle. collina"
RCP 356 s.xiii. (Sarz.) et unam gallinam in carlasciate et FCT 23 a.1280 (Triora) actum in carmo donforici.
unum polastrum in sancta maria de medio augusti. L calmus. (de) carmo.
L carlaxare. carmus sm. "Carmine"
carlaxare sn. "carnevale" CAR 17 a.1431 doctant capellam unam in ecclesia beate
ACM 59 a.1396 (Carr.) non permittant quod pueri vel marie de carmo.
alia persona faciens (corr. faciat) carlaxare iuxta confi- carnagia sf. "guarnacca" .. .
nes alterius vicinie per c. brachia ... et nulla persona au- LMS 59 a.1222 camagiam meam de venruho ... camagla
deal. .. comburere carlaxare vicinie alterius. clameloti.
ACV 137. L guarnacca.
L carlasciate. carlaxarius. carnelevarius. camaIis agg. "(tempo) in cui lecito mangiare car-
carlaxarius n.p., m.; cognome ne"
NB 6 a.1198 rubaldus carlaxarius. CGO 239 a.1261 CSS 336 a.1435 (Sarz.) tam tempore carnali quam qua-
(PortoV.) bonavita de carlaxario. BNA 576 a.1264 dragesimali. .
(Vent.) pro te et carlaxario frate tuo. L carnarilis. camem. D caLnal. carnal. "
L carlaxare. carnarilisl camarinus agg. "di carnevale" .
carlenda top. "Garlenda" SSA 142 a.1345 (Sav.) tempore quadragesime ... et te~
PCA 48 a.1275 (Alb.) iacobus de carlenda. pore camarili. PPV 86 a.l~70 ~Portov.) tempore aman-
L garlenda. no ... in tempore quadrageslmall.
carlenus sm. "moneta aurea" L carnalis. camelevarius.
DRG.3 900 a.1302 uncias centum ... aurii boni et justi carnarium sn. "camara, paranco; fune che si attac-
ponderi s, in denariis carlenis auri boni etjusti ponderis. ca alla sommit dell'albero maestro per sollevare le veLe
L carlinus. . e i carichi pi pesantf' .. .
carlevamen cognome BSL 243 a.1268. temario uno pro stlOando (co,,:: cama-
CNM 145 a.l20 (Sav.) ansaldus carlevamen. CNM 259 rio uno prp stivando).
a.1204 ansaldo carlevamine (dal.) JAN 1.314; 2.403 fr. carnaI.
L camislevamen. L temarium.
carlevar cognome camarium top. (Vado) ,
CAC 330 a.1180 (Sav.) filius quondam alberti carlevar. CNM 194 (; SRB 140) a.1203 (Sav.) et a mari usque ad
L. camelevarius. D carlev. motam que est subter camarium.
carlevarius sm. "marted grasso, il giorno che pre- DUC.2 176 carnarium: ossarium, coemeterium.
cede l'inizio della quaresima" D carne. carn. carnaro. .
ASA, app. p. l a.1170 (Alb.) ad carlevarium propinquio- camroliusl -m smln. "carniere"
remo LEM 241 a.1240 carnarolia duo. LEM 262 a.1259 item
L carlevar. carnelevarius. camarolium de corio. DAF 23 a.1300 carnarolius unuS
carlevarius n.p., m.; cognome cum infuli's et sarbuxiis.
CAC 444 a.1181 (Sav.) tibi amico earlevario. CAC 502 L carnerius.
a.1182 (Sav.) ab alia amici carlevarii. NL.1 146 a.1203 camegrassa/ camegrassus cognome .
magister carlevarius. SRC 87 (; MIA 94) a.1252 .(Sav.) GO.2 268 sg," a.1206 a rubaI do carnegrassa ... rubaldl
carlevarium de saona. SRC 170 a.1263 (Sav.) cum ober- camisgrasse. rubaldus carnegrassa. OVO 34 sg. a.l213
to carlevario. DDG 727 a.1377 johannes carlevarius. a rubaldo camegrasso.
carli cognome Lcarnem.
CRA 105 8.1335 (Alb.) in civitate albingane' in contrata camelevarius sm. "marted grasso; il giorno che
carlorum precede l'intzio della quaresima; carneva~( 7
D carii. l ACC 27 s.xii. in eddomagda carnelevam. COS.l 11
carlinus sm. "moneta aurea" a.1157 usque proximum carnelevarium. GDN 562
DAF 67 a.1300 uncias quadraginta octo auri, videlicet in a.1171 (Noli) usque proximum carnelevarium. CAC 173
carlinis de auro bonis et iusti ponderis. a.1180 (Sav.) ad camelevarium proximum. .
L carlenus. L carlevar. carlevarius. camarilis. carnevalem. camlslev~
(de) cannadino cognome rius ... dies carnis. carlaxare. carnislevamen. carnispn-
RCA 21 a.11391 filii idoM de cannaruno. vium. D carLev.
PAC 11. ' . camelevarius cognome
L carmamus. CNM 37 a.1204 raimundum carnelevarium.
cannadinum top. "Cremeno" camem sf. "carne"
EOL24. GR.34 (Levanto) macellarii qui venerint ad faciendum et
L cremenna. D cremeno. faciunt carnes in levanto. CPB 244 a.l388 (Piac.) item
cam 230 carp

unum albionum a carnibus salatis. LG 713 a. 1406 unctor carrocatum sn. "carro. il carico di un carro"
non audeat. .. ungere coiramina ... de alquo salacio sive U.I 702 a.1223? de quo prato exeunt carrocata duo feni.
de aliquibus raschiaturis camium salsarum. L carrus. carroxata.
L carnalis. camerius. camificem. camisgrassa. discama- carrodus sm. "il Carroccio di Mi/ano"
re. emcarnacionem. D carne. OP 127 a. J 213 carrocium perdiderunt ibi mediolanenses.
carnerius sm. "carniere" L carous.
CPB 246 a.1388 (Piac.) item tres camerios de canavacio. carocius n.p., m.
L cameus. camem. DDO 456 a.1376 in vacheta carocii de panigalia.
carneus sm. "carniere carrolum sn . . "carretto. carriola"
LMS 576 a.1226 tres camey saracenisci. FNV 335 a.1259 item carrolum unum. carrariam unam.
L camerius. D carn. L carrus.
carnevalem n.p., m. caronus sm. "specie di albero"
NL.l 146 a.1203 magister camevalis. LEM 229 a.1238 peciolam unam terre supra quam est ar-
L camelevarius. bor unam caroni.
caropistra sf. "specie di lana"
carnificem sm. "macellaio
GR 34 (Novi) becharius sive camifex. GG.2 239 a. ) 206 drapos de lana que dicitur caropistra.
carous "nome di galea genovese"
D carniffici. GG.l 425 a.1203 galea que dicitur carous.
carniprivium sn. "numed grasso; ca"'.eVl!/~" .
BNN72.
PLP 86 a.1250 (Sav.) a die lune post carmpnvlUm Cltra L carrocius.
annum. carota sf.
L carnisprivium. NB lO a.11981ocat. .. carotam i. que est in carubio ... iu-
carnislevamenl camislevarium sn. "marted gras- stadomum.
so; carnevale" carroxata sf. "carro. il carico di un carro"
COS 115 a.1186 usque ad camislevarium proximu~. LJ.1 705 a.12237 et solent exire de ea (terra) due car-
BSR 134 a.1188 libras duodecim ... medietatem ad doml- roxate usque in quinque feni . .. et est quelibet carroXata
ni natale et alia medietatem ad camislevamen. GC 36 pondus duorum boum.
a.1191 ad camislevamen proximum. NL.l 33 a.1203 L carrocatum. carrussa.
usque ad camislevamen proximum. carroza n.p.; cognome
L carlevamen. camelevarius. ' SRB 29 a.1198 (Noli) lanfrancus carroza. CNM 59
camislevarius n.p., m. a.1205 (Sav. ) carroza agit contra obertum pelliparium.
COS 51 a.1186 camislevarius pelliparius. L carrussa. garoa.
camis pluvium sn. "carnevale" . . . carpan/ carpen top. (Balestrino)
ASA 295 a.1350 (Alb.) a festa vero diete nallvltaUs do- CSF 98 sg. a. I443 (Fin.) quoddam territorium vocatum
mini usque ad festum carnis pluvii. carpen siLum infra vallem quadani vallis balestrini.
L carnisprivium. territorium carpan.
camisprinum sn. "carnevale" . ., L carpanus.
RCP 658 a.1274 (Sarz.) unam galinam m carOlspnno et carpana sf. (bot.) "carpine"
unum pollastrum in festo sancte Marie. ~CP. 660 a.1274 SOV 325 (Pros.) a.1428 aliquem carpanam, uImum, ca-
(Sarz.) a festo beati martini usque ad carruspnnum. staneum.
L carnisprivium. " L carpanus.
camisprivium sn. "marted $ras~o: camev~le . carpanem top. (Balestrino)
AG 146 rubr. fine s.xiii. de camlS pnvlum et dle venens. CSF 95 a.1302 de territorio carpanis.
ACM 59 a.1396 (Carr.) de non faciendo camisprivium. L carpanus.
CCS 25 a.1414 (Celle) in die camisprivii. MSI 196 carpanetum top.
a.I467 festum camis privii. DSP 79 a.1489 elapso tarn~n SOV 347 a.l428 (Torri a) de aqua carpaneti. quod perso-
camis privio nunc proximo. BSO 183 a.1581 (Onzo) m na non debeat deteriorare beudum aque carpaneti.
die camisprivii. L carpanus. I

C.MERLO. WuS 3 (1912) 92. . . h carpanum top. (Balestrino)


L camelevarius.camiprivium. carrus pluvlUm. carmspn- CSF 99 a.I443 (Fin.) usque ad terminum muratum cum
num. calce iuxta fontem carpani.
camolensisl carnorexi top. (Rochebrune, Fr.) L carpan. carpanus. carpen.
LTI. 45 n.38 a. l061 in Ioco et fundo camolensis. U .2 carpanus sm. (bo1.) "carpine" ,
642 a.1357 in 'dicto territorio ubi dicitur carnorexi. - SOV 320 a.1428 (Chius.) carpanos ve) quercus. CSS
pecia terre posite in cornarexe. 23 1 a.1435 (Sanr.) fronde s arborum carpanorum sive illi-
L comarexe. D carnulese. cum.
carroba sf. (bot.) "carruba (Ceratonia ,siIiqua L-)" L carpan. caI1paDa. carpanetum.1carpanem. carpena. car-
DAF 68 a.1300 sachos tercentum carrobarum. GR 35 penellum. carpeneta. carpenetum. carpenum. carperus.
(Mon.) ... gerbum quinque arbori bus aggregatum ... . .. carpignana. carpineta.carpinetus. carpinus. D carpu.
medietatem carrobarum existentium in eo gerbo. carpena top.
CLD Iii. PIA 43 n.55, ALN 56, 118: < aro harruba m.s. VCB 193 a.1239 (Bonif.) ubi dicitur ad. carpenam. U '.1
D caruba. 977 a.1239 castri de carpena.
carroba sf. "caratura, quota di propriet di nave " L carpanus.
PLS 423 a.1301 vendo ... carrobas sive caratos sex ex il- carpenellil carpenellus top. (Sav.)
lis carrubis sive caratis decem quas sive quos habeo in ta- SRC 150 a. 1263 (Sav.) in carpenello. SRC 147 a. 1263.
rida vocata sanctus jacobus. (Sav.) in carpenelis.
L carrubus. L carpanus.
karrobla sf. moneta carpeneta top.
GR 58 salvent de introitu pro quolibet bisancio dimidiam RCA 254 a.1010 costa de la carpeneta.
karroblam et de exitu totidem. L carpanus.
carp 231 cart

carpen etum top. (Sav.) carsane tum top. (Gen.)


SRC 169 a ..1263 in carpeneto. BCG 14 a.965? in carsaneto et zinestedo.
L carpanus.
D carse.
carpene tus cognome carare l carzare vb. "garzare (tessuti)"
ODO 517 a.1376 iohannes carpenetus. CSF 79 a.1393 LEM 185 a.1222 unum laboratorem bonum competen-
(Fin.) raphael carpenetus. tem ad carandum. LEM 192 a.1251 caratores ... ton-
L carpanus. dere et carare pannos. FCD 1.78 a.1267 de arte retun-
carpen tarius sm. "carpen tiere" dendi et carzandi pannos.
CRA 122 a.1413 (Alb.) de sartoribus, carpentariis, muta-
LEM 105,108,111.
toribus et aliis artificib us mecani cis. LP~ 9 a. 1507 L caratorem. caratura.scarzare. scarzatar. D garzare.
(Alb.) leonardus lanterius et laurentius vius carpentarii. C8rato reml carzato rem sm. "garzatore"
L carpenter.carpentum. iarpenterius. D carpent. LEM 192 a.1251 caratores ... tondere et c~are panno~.
carpen ter cognome FIL 300 a.1376 (Sav.) batitotes carzatores tmtores tondl-
PPE 42 a.l 101 vuilielmus carpenter. tores. TSL 155 a.1392 ansermus de andoria, carzator.
L carpentarius.
LG 665 a.1406 ars carzato(ro)rum lane.
carpen tum sn. "carro a due ruote" LEM 105: negli ordinamenti il carator sempre nomi-
REW 1710. TBI7 .176 celtico: gi in ILivio Andronico,
nato insieme al batitor.
s. iii. a.c. ALE 315,36 2: "voce celto-Ligure", PGC 107. L carare. scarzatorem. D garzatore .
L carpentarius.
caratu ra sf. "garzatura"
carpen us top. LEM 197 a.1251 pro caraturis pannorum.
RCA 223 a.972 fontana de carpeno. RCA 254 a. 1010 caratu ra/ carzatu ra sf. "cascam e .di lana pro.ve-.
pro via qui pergit a la fontana de carpeno. niente dalla garzatura, usato per fabbric are tessutl dI
PAC5.
qualit inferiore" .
L carpanus. DRO.2 334 a.1250 tantam caratu ram francle. MSG
carperu s sm. (bol.) "carpin e" 271 a.1274 lanam longam sucidam neque boldronos su-
GR 20 a.1618 (Garlenda) qui inciderit fraxeros, carperos, cidos neque lavatos neque carzaturam aliquam. DRG.3
brugos et alia boscalia sufficientia pro facere carratiis. 775 a.1281 tantam caraturam francigenam. SSA.2 ~ 42
L carpanus. . a.1345 (Sav.) in aliqua iupa seu coperto~o nec medlam
carpign ana top. (Quiliano) telam butane ponere non audeat, neque ahquam carzatu-
CAC 229 a.1180 (Sav.) eclesia sancti petri in carpignana.
CAC 505 a. 1182 (Sav.) in territorio carpignane. SRB 42 ram fustaneorum vel stupam.
Cf G.REzAsco, GLig. 17 (1890) 172 a.1265 (Padova) de
a.1I91 (Sav.) a sancto petto de carpign ana. SCS 303
a.1530 (Sav.) ecclesia sancti petri de carpignana. bono bambaxio et non de garzatura.
QVS 142, 163. L carare. carzatura. . . .' "
L carpanus. carzera tus sm. "carcerato, prigIOniero
VCB 319 a.1291 (Bonif.) nec per aliquos singulares car-
'. car,pineta top.
SRC 533 a.I.189 (Spotorno) in carpineta campum unum. zeratos bonifacii nec ianuenses. '
PMS 46 a.1189 (Alb.) in carpineta. L ca1zeratus.
L carpanus. carsone ga t9p. (Vent.) '.
carpine tus cognome LTI 45 sg. n.39 a.1230 ~arsonega: da un ~en~. ro,?, *car-
DDG 48 a. 1376 petrus carpinetus. sonius < carsius (-onius peculiare del llg. In eta roma-
L carpanus. na), o fors gallico. Localit oggi sco,?:parsa.
carpinu s sm. (bol.) "carpin e" carta sf. "membrana, pergamena
PIin. 17201. ALE IL, 132. POC lOZ n. PU 369 21xiii cum igitur carta plus capere non valer~t,
L carpanus. ipsam eLongare dentibus nitet>atur. ODN 641 a.1254 IO
carpita ! carpeta sf. "panno pesante di lana pelosa; quodam quaderno carte. UAM ~9. a.1275 t0';Um illud
coperta o veste fatta di tale panno" pillum quod abradetur ... de CartlS SlVe de pelhbus ~ol
COS 1.25 a. I 156 duos cosinos de corre et alius de carpita dronorum. OVO 249 a.1281 librum unum vocatus dlg e-
dr( =de, o dici,ur) lana. NB 131 a.1198 carpitam de culci- stum vetus in cartis caprinis scriptum. AND.3.7 a.1.Jl~
tra pigatam. DAA 70 a.1279 duas carpitas, unam virga- petrus filius meus ... stabit tecu~ pro. t~o famulo e dlSC1j
tam et aliam de catalogna. FCD.2 421 a.1281 f. 33 inpli- pul0 causa adiscendi artem scnbendl hbros et vendend
catas in carpitis et pice et in zerbinis et spongiis. CA 6.17 cartas et omnia pertinentia arti tue. LG 2.~7 a.l ~4O tr~S
a.1292 item in j. carpeta data cuidam tartarino. CA 621 libri similes, unus videlicet in cartis et alli duo IO p.apl-
a.1292 in Carpilis et aliis rebus lavandis. DAF 23 a.1300 ro ... ille qui scriptus fuerit in cartis sive membranl s..
carpita varnita burdi. PCC 142 a.1353 (Sav.) cossinus MIA 116 a.1337 (Sav.) quatern us cartarum. SSA 21 O
unus. carpita una. DDG 374 a. 1376 pro carpitarum balla a.1345 (Sav.) abbas teneatur .... capitula et ordinamenta
i. CAR 12 a.1381 carpita una de romanya. LG 479 a. populi civitatis saone scribi facere in cartis edinis ad ex-
1403 de carpitis non fiendis nisi de lana pecudina. pensas comunis saone. PVP 239 a.1456 ~tem Lit~er unu;
O.ALEsSIO, "Lat. med. carpita (carpeta)", in: "Medio Evo in carta edina scripti vocatus fiorinus, talhs qualhs. pVT
Romanzo", 4 (1977) 2-3. pp.177-184: tardo lat. carpia 255 a.1377 pro quodam pesso carte monton~ne. C~
''.filaccia'' (cf. REW 1712) grecismo diffuso dalla Magna
168 a.1381 (Taggia) in cartulario grosso ad mmus unlu~
quatem i appapiri, cum cohopertura carte. IEL 93 a.139
Grecia. DPC 180 tardo lat. carpere "cardar e".
D carpita. libri ... tam in apapiru quam in carta. PVP 314 a.1507
pro consteo quintiliani decIamationum in carta de qua-
carpon aira sf. "fossato di difesa di mura e castelli"
RCA 78Z, temis 16 manu q. iacobi curli.
L carbonarla. L cartariUs. D carta.
carquel lus sm. "calcolo"
carta sf. "atto pubblico, attestazione. contratto" .
BeO 15 a.969 quam igitur cartaro ofertionis me pagina
ACL 116 a. 1344 in qua ratione, carquello et computa-
cione ...
fucoinus notarius scriben dum rogavit. BCG 29 a.9 8
comitatas et territurias quales ei per suprascripta vendl-
?
L carculus. tionis cartula pertinere videbatur ... una cum omnes strU-
cart 232


menta cartarum suarum. FNU 18 a.11 1 cartam ofersio-
nis. VFD 46 s.xiii. secundum cartas vel cartam quam so-
terra alexandrie, a quarta cartaienie. DRG.2 60 a.1200
bonusvassallus cartaienie.
cius extra ianuam feceril. GG.2 202 a.1205 faciam vobis SLS.2 67 "malronimico ?"
vel vostris heredibus cartam de predicta domo et terra de cartairada sf. "misura; appezzamento di terreno?"
redencione in laude vestri sapii, ila quod non tenear vobis MBL 241 s.xi. (Lrins) et cum bis supradictis de vineis
eas defendere. GG.2 235 a.l206 et facere ei cartam de tres cartairadas dono. duas iuxta viam .. . aliam, iuxta
dicta terra in laude sui judicis. 00.2431 a.1206 et face- viam ...
re ei cartam in laude sui sapii. DFB 84 sg. a.1207-17 et si cartanum top. (Riv. di Ponente)
aliquis non habuerit cartam et probare non poterit per te- U .1473 a.1202 castrum ... cartani.
stes ... - si quis testamentum fecerit. .. per cartamo rEA cartarius sm. "produttore di pergamene; libraio"
75 a.1212 (Alb.) facimus cartam vendicionis ... de tercia UAM 449 a.1275 iohannes cartarius prornisit.. . quod to- '
parte de castro de petra. NL.2 96 a .1216 quod uxor tum pilum quod abraditur de cartis sive pellibus boldro-
mea ... et mater accipiant ab dieta auda in societate sol. norum non vendet. PMN 202 a.1487 magistri banalomei
centum jan. ultra illos sol. c(entum) quos habeo suos, de novara cartarlus. PVP 314 a.l507 pro consteQ quinti-
unde est carta. LMS 123 a. 1222 cartam vendicionis. liani .. . et epistularum marcii tullii ... in summa pro viano
SSA 103 a.1345 (Sav.) omnes cartas quas (scribe) abre- cartario.
viaverint. LSA 79 a.1312 scripturas et cartas. L cartularius. carta. D canaro. I

carta sf. "attestazione di debito: documento di natura cartinalis sm. "quarto di staio. misura"
cambiaria" GR 35 (Nizza) mensuras . .. cannas. aunas vel sestamos
GC 58 a.1191 debiti .. . unde robertus hahet cartamo vel cartinales.
DNB 111 a.1197 prornitto sol vere tibi anfusso banche- D Carta.
rio .. . libras xxvii ianuinorum ... illas quas bonovassallo cartola sf. "atlo pubblico"
arcanto solvere promisi unde super me cartam habet. CHAR.I 68 8.884 (Asti) et per une texto cartola trado .. .
(IVI, n.: "il banchiere accetta il debito (di Enrico Guer- - presens cartola omni in lempore in suo robore firmis
cio) verso Buonvassallo An-anto. "super me cartam ha- et stabils permaneat. CNM 417 a. 1205 (Napoli) quia ta-
bet" rivela la natura cambiaria del debito; la formula. liter continel iUam carthola quas ipsi neapolitanorum tibi
anche vaga, potrebbe accennare a una girata"). DNB iUis fec:e~nt ~r , manus unius notarli quas ipsa carthola
112 a.1197 ad solvendum (libras) quas gandulfo debeba- tum mlhl dedlsl1s ... per hac eartholam et per testium
tis, de quibus super vos cartam habel. GG 357 a.1203 et is~um, que in carthola videtur testari, convenio et pro-
cartam quam habet super eum ... de lib. xxv et de duobus mIno.
anellis (in pegno) sit cassa et vacua exceptis de anellis. L cartula.
DNB 103. G.COSTAMAGNA, RSL 50 (1984) 195, 199. cartosona top. "localit di produzione di leSSl41i"
carta sf. "carta nautica" LG 784 a. 1406 cartosona.
NBI 40 a.1390 item carta una pro navigando. SAC 78 cartula sf. "atto pubblico"
sg. a.1438 cartas constitutas pro"arte navigandi.. . cartas BCG 15 a.965 hane enim cartulam offersionis paginam
ad navigandum ... artem cartarum pro navigando. ASL- fulcoinus notarius tradidit et scribere rogavit. BCO 28
SP 4 (1866) 495 a.1453 pensantes quantum non solum sg. a.98? lam~rto.:. qui fu.i.t m~hi.o! per cartula script
rnirificum, verum etiam arti navigandi sit necessarium ex mambus wlteml notharu dommi Imperatoris veoum
pernium illud cartarum navigabilium. PVP 250 a.1458 davit ropprandi presbitero ... - canula venditionis. - si
carta pro navigando. SAC 80 a.1523 magistri cartarUm a e~s .venumdavit ~icut in eartula ,ipsa legilur. - quales
navigando .. . in fabricandis cartis navigandi. Inlhl per supersenpte canule perl1nere videtur. - comi-
cbarta sf. "carta da gioco" tatas et territurias quales ei per supraseripta venditiorus
PPV 74 a.1370 (PortoV.) non audeat... ludere ad aliquem cartula pertine.re videbatur. .. una cum omnes strumenta
ludum tasilorum nec ad ludum cartarum. GR 101 non cartarum suarum. MSS 5 a.993 per cartula comparacio:.
possit conducere ... taxillos aut cartas aut triumphos. GR nis ... quantum mihi advenit per cartulam comparaciorus
2.22 (Levanto) quod nullus ludat ad ludum taxillorum vel in suprascriptis locis. SC 222 a.l006 edelprandus ... dis-
chartarum. (Coedano) quod nullus audeat ludere ad lu- sit quod iam dicta adelgude genitrice sua tale m cartula
dum taxillorum vel chartarum. GR.2 36 (Nizza) ludere eidem monesterii non fecisset et eadem ofersione cartula
ad taxillos, ad aissuch. ad chartas seu gebios. FST 99 falsa apellaset. BCG 92 a. l O14 nos qui supra ofenores et
a.1592 (Triora) ne quis ludat ... ad folia lusoria, idest donatores ipsius monesterii donamus et oferimus et per
chartas. presentem cartulam ofersionis ibidem abendum coofir-
carta edina sf. "cartapecora, pergamena" mo. ~CG 99 a.1.017 an~ eni~ . cartl.!l~ aufersiorus pagi_
SSA 210 a.1345 (Sav.) abbas teneatur... capitula et ordi- nam glsulfo notanus sacnpa1aul tradJ<lit et scribere roga-
namenta populi civitatis saone scribi facere in cartis edi- vi. MBL 36 a.1038 (Urins) huius cartule donatioom
nis ad expensas comunis saone. PVP 239 a.1456 item li- (la donazione fatta con questo arto). CGS 1.270 a:1158
ber unus in carta edina scripti vocatus florinus, tallis facient de predicta vendicione eis emptoribus canulam.
quallis. L carta. cartola. '
cartagenl cartagena/ cartagenia top. "Cqrtagena cartulare sn. "registro"
(Sp.)" , CGS.l 34. a.1156 sicut scriptum est in cartulari comunis.
SLS.2 67 a.1155 terra cartagenie. NB 100 a.1198 a vo- I:. cartulanum.
bis ... bono vassallo de cartagena ... atque iohanna uxore cartularium sn. "allQ, documemo"
quondam ogerii de cartagenia.. . predicti ogerii de carta- CNM 77 a.1205 (Sav.) dixit quod illa papirus est canula-
gen. DK.R 397 a.1428 in cartagenia. rium quod ipse salvus feci!.
L cartaienia. L carta. cartulare. canularum. D cartolario. t
cartaienia top. "Cartagena (Sp.) cartularium so. "regisrro, raccolla di ani pubblic""
DK.R 445 a.1428 jeronimo de fomariis de cartaienia in CDG.2 147 a .lI72 sicut aetorum et cartulariorum ia-
scluxis. ouensis curie fide continetur. U .2 322 a.1295 et visis
L cartagenia. cartulariis plurimis ... el visis scripturis publicis et extrac-
cartaienia n.p., f. tis de cartulariis officii clavigerorum comunis ianue
SLS.267 a.l164 (Voltri) in vulturi ... coheret. .. a tercia RVN 68 s.xiv (Noli) qui scriba notare debet omnis ... 'i'~
cart 233 caru

cartulario. SSA 99 a.1345 (Sav.) cartularium . .. de actis 968 sg. a.l403 in dictis carrubeis sive vichis ... - carru-
comunis. CST 164 a.1381 (Taggia) si ad manus eius bea in quibus sint devastati risoli. BOV 546 a.1404
(scribe comunis) occurrerit comunis pecunia seu pignus (Sav.) et nulla que olim selava fuerit et nunc libera velli-
pervenerit. quam citius poteri t massario seu clavigero co- berta possit ... stare vel habitare in aliqua domo ... ex illis
munis consignabit et in cartulario eidem massari scribet que sunt a carrubeo maiestatis usque ad carrubeum fol-
quanta erit quantitas quam acceperit. CST 168 a.1381 dratorum sive sancti juliani. CP 969 a.1405 coheret .. .
(Taggia) et illud (instrumentum) ponere infra dies tres in mediante quodam carrubeo. DKR 246 a.1416 domus .. .
cartulario grosso ad minus unius quatemi appapiri cum in carrubeo. GR 69 a.1435 (Sanr.) qUod quelibet perso-
cohoperura carte. DMC 472 post 1461 cartullaria sive na .. . que edificaverit domum... aut murum aliquem fa-
folIiacia et protocola. bricare fecerit iuxta viam sive carrubeum... PVP 237
cartularium sn. "cartulario, raccolta ufficiale degli a.1456 item quedam alia dom.us posita ianue in ~arru~
atti rogat; da un notaio" recto pro contra domum predlCtam. ~R 51 (Lal~ue~h~)
CDP 277 a. 1303 pro pensione volte in qua reponuntur et possit quelibet persona, quando plmt, ponere ID dlct.ls
cartularia notariorum defunctorum. carrubeis sive viis paleas... VTS 96 a. 1511 (Sav.) ID
cartularium sn. "libro maslro principale usato per i contrata fossavarie, in carrubeo molendini iardini. VTS
conti delle amministrazioni pubbliche e private. partico- 30 a.1 530 (Sav.) in conrata se~ carrubeo dito lo carogi~
lannente dai banchiert' de lo gato. FST 93 a.1592 (Tnora) t~nean~r ... spazan
DNB 120 a.I227 ego rainaldus felianus bancherius con- facere (vias) ... et 1evari facere omne lmpedlmentum re-
fiteor me accepisse a te ... in deposito et custodia occa- pertum in dictis carrubeit.
sione banchi libras . .. que sunt scripte in cartulario mei L carrubium.
banchi. BSL 142 a.1253 secundum quod scriptum est in earubietus sn. vico/eno"
cartulario dicti bancherii. BSL 151 a.1253 libras . .. CP 969 a.1405 coheret .. . mediante quodam carubieto.
scriptas in cartulario banchi tui. CGO 153 a.1260 (Por- CCS 32 a.1414 (Celle) usque ad carrubietum. VTS 72n.
tov.) secundum quod in cartulario sive libro ipsius homo- a.1530 (Sav.) carrubietum per quem iluc ad muretum.
dei, scripto manu predicti balleti, dixit contineri. PVP L carrubium. D carugettu.
222 a.1451 item loca decem et libras decem comperarum carubiusl -m smln. "vicolo urbano"
sancti georgii scripta super baptestinllm filliam raffaelis CGS.2 62 a.1161 domus ... que est in carrubio sancti lau-
de cassina in cartulario M ad lib. Iv. s. x. pro loco cum rentii. CGS.2.106 a.1162 domus eius coherens mee de
paga maii anni de mccccl et alii sequentis. DSP 6 a.1459 carrubio . CAC 3 a.1178 (Sav.) in mastro carrubio.
item ad videndum examinandum calculandum declaran- SLS. l. 122 a.1192 in civitate ianue in carrubio sancti lau-
dum et solidandum omnes libros et cartularia comunis ia- rentii. MSS 180 a.1197 in carrubio illorum de nigrone ...
nue omnes et singulas rationes et pa!1itas ad ipsum co- carrubium privatum. LG 27 s.xiii. in Ioco qui respicit i~
mune quomodocumque pertinentes tam ratione salis directum carubium in quo sunt domus illorum d~ mano
comperarum cabellarum introituum quam alia quacum- BSR 362 a.1210 in carrubio. NL.2 319 a.1225 CUI cohe-
que massariarum mutuorum avariarum patronorum na- ret ante carrubium quod non transito A i 9 a.l.227. in su-
vium aut galearum aut alia ratione occasione vel causa. per et muralia sive clausuras factas. per CarrublOS ID eo-
DSP Gloss. xliii. BBL xxxiii. sg. (tradizione mercantile rum contratis ,fecit penitus removen. SLS.1.l22 a.12~0
del tennine). (Gen.) in carrubio <:alderariorum. AI 2.25 ad a.1257 lfi
cartularium sn. "libro di bordo" vico seu carrubio panicogolarum. CGO 103 a.126.0 (Por-
VFD 53 s.xiii. cartularium navis. DAA 30 a.1274 obligo tov.) ab aIio (latere) carrubium. SIG 407 a.1330 lUa ter-
tibi pignori specialiter barcinarios centum honeratos in
ra que est intra ipsos muros et. que ~rdi~ata.est pro carre-
nave mea ... et quos promitto tibi facere scribi in cartula- riis seu carrubiis et pro plathels et npalmans nullo modo
rio dicte navis pro pignore. DRG.3 901 a.1302 et quas vendi debeat. CST 276 a.1381 (Taggia) viam publicam
res dico esse in dictis ponderibus et ballis et scripte et sive carrubium. LG 589 a.1402 et quod carubia, vel .re-
scripta sunt super te in cartulario diete galee pro tuo pi-
galia communis in bonifacio existentia faciat e~pedlre.
gnore, securitate dicti debiti.
BGS 6Osgg. LG 969 a.1403 de eis (carrubiis) arrisolandis.
cartularium sn. "catasto dei beni immobili a scopo PAC 9 sg.: influenza di carrus? REW 6922.
L cadrubius. carrubeum. carubietus. carruca. carrubla-
di tassazione"
SFG 1.45 a.1213 cartularium posse scurn. D carugiu.
cartularius sm. "cartaio", cognome carrublascum top. "Caroggio (V. Va renna)"
MSS 303 a.1223, 1227 testes vercellinus cartularius. NL.l 196 a.1203 alii petie que est in carrublasco, coheret
L cartarius. ab una parte varenna ...
cartularum sn. "registro contabile" RVV61 sg.
BBL 4 a.1472 pro duabus manegetis pro cartularo nostro L carrubium. D caroggio.
proprio pro centina et pro sete et pro corrum s. vi. BBL carru~us srn. "moneta, suddivisione delf,rnara,bo1ttnU
234 a.1476 ut distinte apparet per unam apodixiam sub- aureo"
scripta manu baptiste, que apodixia est infilata bic in dic- CGS.2 39 a.'1161 marabuti~os xxvi nunus quatuor
to cartularo. bis.
L cartuiarium. PIA 48 n.75 < aro karrobla.
carrubeusl -m smln. "vicolo urbano" L carroba.
RVN 113 s.xiv. (Noli) et teneatur quelibet persona quoli- caruea sf. . "carico di nave"
bet die sabatbi spassare et scopare facere, seu mundare NB 29 a.1198 obligo tibi in pignore locum 1/2 de
ante domos suas carrubea seu vicos, vel stratam. GR.2 ta navi cum naulo de caruce quod erit in predicte
21 (Alb.) de turpitudine non facienda circa paramurum 1/8.
sive in carrubeis civitatis. MSB 129 a.1346 cui domui L carruS.
coheret antea carubeus.. . F.NOBERASCO, Scrittori della carruca sf. "via, strada, contrada"
citt di Savona, Savona 1925 p.13 a.1375 (Sav.) carubeus GG 460 a.1203 que domus est in carruca de lecavelis.
oHm vocatus magistri iohannis medici. LG 440 a.1383 Cf. SLS.l 123: lucch. carruga: < carugiu + ruga.
in plateis ve! vicis seu carubeis magistris civitatis. LG L carrubium.
caru 234 caza

carru ca sf. "carro a due ruote; aratro" neis et cast.a gnelis et ficetis et roboretis. RCA 163
TB 17.177: Plin. 12.40. REW 1.720. PTA 619. 621 a.l068 pecias duas de terra cum casis et vineis. BCG
"aratro". 193 a.1088 de casis et omnibus .rebus proprietariis et li-
Cf. NIO 30 a.1415 (Mondovi) carruta "aratro" bellariis in palavanego. MBL 161 a.1082 (Lrins) eccle-
L carrus. O carraza. siam ... cum casis. vineis. SMV 4 a.1109-10 de iusta ca-
carrus "sm. "carro; unit di misura" sa presbiteris vuilelmi.
OP 128 a.1213 boves, CaITos. barocios. tepdas, papilio- BIR 537. O.PETRAcco SICARDI. "Archeologia medieva-
nes. malas et asnesium totum retinuerunt. CPB 244 le" 7 (1980) 363 sg. casa sostituisce domus nell'alto me-
a.1388 (Piac.) item sex vegetes unius cari pro qualibet dioevo.
earum. ASLSP n.s. 17 (1977) 516 a.1434 ~t ceperunt li L ca. casare. cazarius. casea. caseta.
carri cum armaturis. casa sf. "casa rustica: elem. toponom."
REW 1721. BIO 7. TB 17.177. PTA 610 sgg. PGC CRL 66 sg. a.564 (Ravenna) casa qui appeUatur casa no-
107: antico prestito gallico esteso a tutta l'area romanza va. PCL 24 a.1169 de case nove . BSR 73 a.1169 medie-
e al germanico. tatem castaneti case nove de costa mala. FCL 24 a.1187
L carraria. carrata. carratia. carraterius. carreum. carre- decima de casa nova. OSM 165 a.l] 90 iohannes filius
zare. carreta. carrocatum. carrolum. carruca. D caru. baldi de casa superiori. FCL 24 a.1192 in villa case D0-
carus agg. "caro" ve. BAN 192 a.1393 (Moncalvo) loca . .. ville nove et ca-
OOA 9 a.1322 (Alb.) si transibitis in istis lerris vobis fa- senove.
ciam constare carum. Dcaza.
L karissimus. cassa sf.
carrussa sf. "carrozza, carro" LMS 576 a.1226 et duos scifos vitreos sarraceniscos cum
PLP 153 a.1250 (Sav.) quedam carrussa erat ibi et jaco- la cassa de parcico.
bus stetit aliquantulum prope bigamo cassa sf. "cassa"
L carroza. carroxata. garoa. D carossa. SOM 102 a.l.376 (Massa) cassa una.
carustum top. L capsia.
SCT 260 a.833. carustum. caz top. (Gen.)
L carystum. D carrosio VSC 136 a.I465 in loco ubi dicitur caz.
carvalascus sm. cognome L casale.
CHAR.2 538 a.1158 johannes carvalascus. BSR 152 cassabanca sf. "'cassapanca"
a.1194 coheret ab alio filie carvalasce et inferius fossa- , SIP 179 a.1420 (Massa) una cassabanca cum ~ultis car-
tus ... tis, libris et scripturis.
HSL 18.116. L capsabanca. capsia. D caxa bancha.
L carvillascus. cazabovem cognome
carvanici top. (Gen.) I
PAC 6 a. U751uxius cazabovem.
RCA 219 a.lO 19 in montibus de su per carvanici. PAL 11.
PTR 48 top. prediale rom.: calavius + -anicu, abl. plur. L cazare.
carvixium top. "Calvisio" casaca sf. "casacca. giubba"
SF 133 a.1351 (Fin.) sindicus compagne carvixii. PCC TL.2 846 a.1472 de asperis iiii . mi!. eKpensis in tantis ca-
150 a.1357 presbitero johanne de carvixio. sacrus missis pro custodia matrice (top.).
L carvixius. D calvisio Dcasaca.
~rvixius cognome l
casacia sf. "oratorio, sede di confraternita"
U.2 1223 a.1395 michi lanfranco carvixio.
VSC 199 sg. a. 1488 congregatis .. . patribus in cas8.(;ia or-
L carvixium. D calvisio. ti. - in casacia que eSI sub conventu nostro .
carvus top. (Albisola) .. L casatia. D casassa.
SRC 510 a.1381 (Sav.) loco ubi dicitur mons carvuS. casacia top. (Sav.)
L calva. calvus. SRC 159 a.1263 campum unum ad riburgum in c~a
casal caal caza sf. mestolo"
eia ... campum unum in casacia. SRC 168 a.1263 carn-
COS.I 25 a.1156 unam caam de ramo. CPB 240 a.1289 pum unum in loco qui dicilur casacia.
(Bobbio) unam caam rami. SSL 218 a.1336 iii. caze
pro aqua cum manicho. PVP 273 a.1488 una de ferro
D cazasse.
casacus sm. "cosacco"
pro lavezo.
PAC 19. TL.3 646 sg. a.1449 (Caffa) si continget fieri aliquarn
L cacia. predam terrestrem per casachos orgusios seu homines
casa sf. "casa rustica" caphe ... - et teneatur dominus consul caphe tales casa-
TV 6.30 ca 110 d.C. fundum aminianum cum casis . chos orgusios et interceptores sustinere.
CRL 66 sg. inizio S. vii. (Roma) fundus casa gini. CDL L cozacuS.
158 a.807 (Brescia) quas denique superius nominatas ca- casa del top. (Clermont. Fr.)
sas vel areales caseis, ubi sedimina fuerunt, per singulas PPE 101 a.l184 monasterium casede. .. abbas case dei
locas constitutas in suprascriptis fini bus cum curtes, or- - casedei prior .. . lantelmus. casedei abbas. .
tos, areas, campis, vineis. CDL 484 a.879(Milano) casas L cadeus.
ilJas solariatas et sal.as. BCO 23 a.979 id sunI casis vi- caadeus cognome
neis ficetis roborelis saletis campis silvis et pascuis. FNV 305 a.1256 enricus cadeus.
BCO 29 a.989 id est medietate ' ex integra case. MSS 5 Lcadeus.
a.993 casis, vineis. castanetis, pometis, roboretis . MSS casadones top. "Kingsduf/wlI (ltlgh.), o "Les Dunes
13 a.lOO4 casis, vineis, castanetis. MSS 15 a.1 007 man- (Fr. seti.)"
so uno cum casis, vineis et castanetis. BSR 300 a.1037 DKR 214 a.14l5 discedere cum dieta sua navi de portu
aversus te ... vel aversus tuisque heredibus de suprascrip- casadones.
tis casis e rebus ... penam dubli suprascriptis casis et re- cazadores cognome
bus. RCA 343 a.1057 de alio lalere casa de iohannes DDG 526 a. 1376 petrus cazadores.
biKola. RCA 220 a.l059 et in molacio cum casis et vi- L cazatorem.
caa 235 casa

caafaxacatura sf. "sfasciamento, danneggiamento" casale top.


DRG.2 484 a.1253 quas cargias ... promitto ... portare si- BCG 155 a.l040 in locas et fundas cisino et in lo casale
ne 'carracatura et sine caafaxacatura et sine apertura et in plungi et in bonaria.
disligatura dictarum cargiarum. PAC 12.
L cazafaxare. D cassafasso, caafascio. casale sn. "casato, linea di discendenza familiare"
cazafaxare vb. "sfasciare, danneggiare" DUC.2 199 "Statura Pallavicinia, I. 43 p.53 a.1582
DRG.3 907 a. 1302 quos torsellos promittimus defer- (Gen.) a patre avo fratre palruo vel alio de agnatione et
re ... per terram super bestiis nostris et ipsos non caza- casali paterno.
faxare. DRG.3 940 a.130.5 et ipsas bal1as portare, deferre SCT 62 "ligure. antico" .
atque conducere cum mulis et bestiis nostris .. . per bo- casalego top.
num et consuetum et securum caminum ... sine tara nec BCG 172 a.l066 in loco et fundo clavari ubi dicitur lopi-
desligare nec cazafaxare. no. macinola .. . casalego. castagneto.
L caafaxacatura. PAC 5. Cf ALE 82 (SU 131 a.817. Roma) casalicum.
cazafocum cognome L casale. I
3,2 1 . casalegrasso top. (Sav.)
I.LI 635 a.1218 obertinus cazafocum. CHAR.1 334 a.999 (Sav.) cairo. casalegrasso. cremenna.
L cazare. CHAR.I 403 a.1014 casalegrasso.
caafustum sn. "arma da getto, specie di fionda" L casale.
BNA 277 a.1260 (Ven\.) cori a duo de frondis, videlicet (de) casali cognome
un~m de caafusto et aliud de prederia. PQV 63 a.1252 (Sav.) oddinus de casali. DDG.11 a.l3~6
D casafriistu. johannes de cassali. DDG 411 a.1376 receplmus ... In
cazaguerra n.p .. m. mechino de cassali.
CDG 224 a.1 147 nos cazaguerra et robertus et lamber- L casale.
tus... BSR 17 a.1175 tota illa decima quam ego ferrarius casalio top. (Gen.)
per me vel per cazaguerram ... teneham. RCA 171 a.1143 casali o suprano.
L cazare. L casale.
casairerius sm. "fabbricante di casse?" cassalis agg. "che colpisce il petto". .
LG 695 a.1406 artem magistrorum casaireriorurn ... quod GR 2.21 '(Sarz.) quicumque percussent ahquem de ferro
casairerius casairerio laborerium quod inceperit non in- faciendo ei vulnus cassale ... - si qua persona vulnus
cantet. LG 475 a.1406 quod aliquis casairerius non au- cassale fecerit vel os capitis penetraverit.
deat. .. incantare ... alicui alio casairerio de dieta arte ali, Cf DUC.2 146 capsum: rhorax: Lex Longob. 1.7 8,9 si
quod opus vel laborerium quod dictus alius incepisset la- quis alium intra capsum pLagaverit. DUC.2 201 cassum:
borare seu ,emere et preparare necessaria pro illo labore- pectus, semibarbaris ex Arabico. hinc vulnus cassale
rio vel opera. quod pectus afficit.
L casairorius. caxarius. caxarolus. Lcaxalem.
cilsairorius Ism. "fabbricante di casse" casalma sf.
PC 320 a.1403 ars casairoriorum. PVS 410 a.1404 de ar- RCP 686 a.1275 (Sarz.) mansus de montedarmo Il.
te casairoriorum. LG 665 [ne/l'lndex nominum et rerum: sext(aria) orde i ad casalmarn unum sext.
casairerii, insieme a LG 475, 695] a.1406 ars casairorio- casamentum so. "grossa costruzione rurale"
rum. . l MBL 123 a.I137 (Lrins) partem suam ... excepto casa-
L casairerius. mento. RCP 65 a.1230 (Sarz.) casamentum Iongum de
dlS81 "sn. "casale, elem. topon." triginta brachiis et amplum de quatuordecim. PRV 97
RCA 50 a.1143 casal de fabrica. a.1235 (Sarz.) quoddam casamentum positum in burgo
L casale. sarane. CGG 41 a.1259 (PortoV.) una domus cum c~sa
(de lo) casaU casale cognome mento uno. RCP 298 a.1260 in qua quarta .. . domm.u~
RCA 400 a.1 047 urso de lo casale. U.I 525 a.1206 ge- eiscopus faeit casamenta et hedificia secundum quod SI bi
rardus de lo casal et agnexia de lo casal. placuerit.
PGM8. D casamento. ..
casaleJ cazale sn. "gruppo di case rurali su uno casana/ cazana sf. "monte di piet, banco di pegno
stesso fondo"; in seguito "casa rurale isolata" LG 570 a.1403 aliquam quantitatem rerum raubata~m
PAC 12 a.1 040 in lo casale. RCA 90 a.1152 de casale de vel asnisiorum alieuius usurarii ex ills qui tenent staclO-
podio quod dividitur in tres partes. BSP 149 a.1194 nes seu casanas in ianua. CRA 68 (= ASA 44) a.1413
quidquid ha~o in casali de bazali et in eius pertinenciis. (Alb.) de casana habenda. PVP 285 a.1408 ite~ si?ulus
DDA 53 a.1274 pro cll-ssalle quod dicitur delavadia. unus cum lapide calciadone penes casanam pro hbns ~~
TL.2 276 sg. a.1464 eundem sorleonum habere cazale cem. MAS 33 ai.1475 a feneratoribus et seu cazanerus
quoddam . .. non patiamini aliquid de pacifica possessio- cazane vinearum. PVP 325 a.1506 Obertus ragius debet
ne innovari contra ipsum sorleonwn de dieto suo territo- pro casana pietatis pro expignoratione infrascriptorum pi-
rio neque de dieto casale. TL.3 323 a.1474 quod sit do- gnorum que eant in quinque apodisiis.
minus et habeat propriam dorninationem dictorum caza- PIA 23 n.20; 39 sg.: < or. hazana "deposito". BMP~?
lium. n.: ar. turco ehasana "deposito del tesoro del sultano.
BIR 537. SCT 64. CRL 69 sgg. < casa: neologismo tar- FPII728.
do lat. irradiato da Roma. G .PETRACCO SICARDI. "Ar- L cassanum. casanerius. D casana. cazana
cheologia medievale" 7 (1980) 363: a.784 "l'insieme dei casana sf. "casalo, famiglia"
fondi affidati al c%no". PQV 63. LJ.l 708 sg. a.1223? a casana de lanfranchis qui sunt
L casal. casalego. casalegrosso. casalio. cassar. (in}casa- unius parentelle .. . - due easane de pareto videlicet ca-
rinis. caxale. D casai. sana falcorum et easana de vexosis debent ire pro ipsa
casale so. "terreno per costruzione"; elem. topon. curia et facere ambaxatas.
CGS.2 60 a.1161 pecia una terre ... que est prope sege- cf. CVM mil. casanna "nobile casata"
stri. que pecia vocalur casale de venerio. L (de) cazana. D casanra.
casa 236

casana sf. "avventore, cliente" cazare vb. "cacciare"


LG 400 a.1383 pancogoli qui casanis coquunt panem, aI- FCO 2.295 a.1252 bracos bonos et sufficientes ad cazaD-
trocleas, tianos, rostos. SFG 1.184 a.1386 fomarii co- duro perdices. GR 2.22 (Bobbio)de non eUlldo in vineis
quentes pane m tam casanis quam aliis personis. ad cazandum.
PIA 39 sg.: aro hazna "cantina, magazzino". BVP 170. L caciare. cazabovem. cazafocum. cazaguerra. cazanemi-
D casana. cus. cazans vitellum.
(de) casanaI cazana cognome cassarla sf. "vaso difarmacia"
SMV 198 a.1315 rollandus de cazana barberius. DSP LMS xxvii a.1259 item cassariam unam in qua est ginge-
121 a.1403-66 pensaben de casana. brata. LEM 255 a. 1259 item cassariam unam in qua est
cazanemicus n.p., m. paurum draganci.
U.2 630 a.1355 dominus cazanemicus spinula. (in) cassarils top (Qui/.)
L cacennimicus. cazare. cazennimicus. CVQ 369 a.1407 (Sav.) in rochinis et sealletis et in cassa-
casanerius/ cazanerius sm. tenttore di banco di pe- riis.
gnt' L caxar. (in) caxariis. D cassiere.
eRA 69 a.1414 (Sav.) unum casanerium qui stet et babi- (in) casarinis top. (Sa v.)
tet in civitate albingane causa mutuandi pecunias super SRC 147 a.1253 (Sav.) campos tres terre laboratorie in
pignoribus. AS 71 a.1432 nullus usurarius sive fenerator ventosa el in casarinis.
L casale.
seu cassanerius. MAS 33 a.1475 a feneratoribus et seu
cazaneriis cazane vinearum. casariusl cazarlus sm. "fabbricante di casse?"; co-
gnome
L casana. D casanieri.
CJlunia top. "Cassania,jraz. di Casarza (Vara Sup.)" LMS 106 a.1222 petrus casarius. LMS 234 a.1222 mar-
c.hesius casarius. RCP 84 3.1278 (Sarz.) iacopus caz-
RCA 40 a.1143 homines de nasci tenenl... in cazania iii. nus.
homines per manentaticum. L casa. cazarolius. caxarius.
RCA 688 (Index locorum) cuarollus sm. '"fabbricante di casse?"
L cassanus. D cassagna ANO.2 ~ I a . 14~7 bancalarios, cazarolios et capsiarios
casa nova! casanova top. seu maglstros aste .
FCL 24 (S.Olcese): a. 1169 de casa nova; a.1187 decima L casarius. caxarius. caxarolus.
de casa nova; a.1192 in villa case nove. BAV 192 a.1393 (in) cassarollis top. (Sav.)
(Alb.) loca . .. ville nove et casenove. PCC Il?, a.1297 .(Sav.) sexte pecie campestris jacenti in
Dca nova. cassarohJs. cohent .. .
cazans vitellum cognome L cassolla. D caserolla.
SMV 37 a.1177 guisolfus cazans vitellum. cassarum sn. "torrione del castello"
L cazare. RCP 455 a.1220 (San.) in turribus. domibus. oassaris ca. '
cassanum sn. "imposta sui banchi di pegno" stri, villis. U . I 773 3.1226 el cassarum et turrem tra.
SFG 1.77 s.xiii introitus cassanorum. dent. RCP 144 a.1235 (Sav.) in cassaro castri sarzane.
L casana. PRV 21 a.1245 (ArcOle) item de castro arcule, dongiono
cassanus sm. "quercia" seu cassaro dicti castri. RCP 643 a.1284? (Sarz.) deci-
RLC 78 a.1297 (Cosio) si. acceperit. inciderit ... de alic- mus fieri cassarum de capriliola el domos multas. U.2
nis quercoribus sive arboribus ... et si quis inciderit vel 78 a.1285 castrum cassarum et omnia que infra castrum
portaverit alienos cassanos citra collem. seu cassarum sunt. lA 135 a.1291 et habitant semper
TB 17.178 (REW 1740): riflette certo un gr. J(ao--r~' cum eo in cassaro dicli castri.
ma non chiaro per quale tamite. G.ALESSIO, RSL 15 ROM 30 (1901) ree . H. SCHUCHARDT, ZRPb. 25 (1905)
(1949) 224: anano (egeo-microasial. J(oo-r~ "casta- 503. ALN 94 < aroqasr "castello" (cf sp. Alcazar)
gno"), celI. cassanos~' HSL 19.219: pre-i.e., attestato in L casserum. D cassau. .
zona Ligure. FTL 128 sg. gallico. casarus .sm. "fabbricante di "as~e" . .i
L caxanus. cazania. cazanus. D casano. P~N 94 a.1339 heredes quondam slmonts de carega ca-
cassanusl cazanus n.p., m. san.
U.2 188 a.1288 (Cosio) cazanus. U.2 506 a.1336 cassa- L caxarius.
casatia sf. "confraternita"
nus ... de auria.
cazaorem cognome GR 35 a.1519 (San.) pro aliqua ecclesia, seu pro aliquo
GC.l 44 a.1191 johannes cazaor. monasterio seu hospitali seu casatia confratrum ...
L casacia. D casat;e.
cf. MUI 117;
CJlatoremi cazatorem cognome, soprannome"
L cazatorem. RCA 36 a.1143 dominicus cazator. LMS 326 a.1224
cassar top. (Quiliano)
(Reg.) (Rogerio) caator. CA.,. 137 a.1326 (Alti.) johan.
SRB 333 a.1404 (Sav.) de quolibet extimo facto in ron- nes aymeus dic(tus) cazator.
chinis et in scalletis et in cassa et in tellieta soldum L caciatorem. cazadores. cazaorem. D caciu.
unum. casceta sf. "cassen"
PQV 63: "casale" RCP ix. a.1287 (San.) in case eta lunga que est in cassia.
L (in) caxariis. casale. PVP 272 a.1488 casceta una parva. PVP 275 a.t488 ca-
, casare vb. "togliere, rompere" sceta una de supreso daurata.
GR 99 (Carpasio) ego aranchavi terminum vel casavi L capsieta.
crucem stantem in medio vie. caskifelone cognome
D cassar. RCA 30 a.1139? domus de caskifeloni.
casare vb. "metter casa, costruire case" L caschifelonum.
RCP 531 a.1228 (Sarz.) ut eosdero homines faciat stare, (de) cascbifeUone cognome
habitare, ire et ambulare, casare et deseasare ad suam vo- MSS 89 s.xii. de decima casae totius rustici de caschifel.
luntatem. Ione.
L cazeare. caserare. cazerare. cassezare. descasare. inca- PGM7.
sare. D casaro L caschifelonum.
.
----------------------------------~=--- ~~--------~~==~--~ ~

237 casi

cascbifelonum top. "Castrofino ('l.Polcevera)" cazeta sf. "piccolo ramaiolo"


NL.l 258 a.1210 petie terre que est in caschi felono. GR 36 (Dolc.) una catena cum duabus cazetis, videlicet
L (de) caschifellone. caschifolum. caskifelone. caskife- una eris et una parva ferri.
non. L cacia. D cazetla.
(de) casldfenonl casldfenone cognomme caseuslm smln. "fonnaggio, forma di fontUlggio"
ReA 445 a.1134 de decima totius case rustici de caskife- CGS.l 348 a.1160 octo minas frumenti, mearolam olei,
none ... caffarus el obertus et viscardus filii quondam ru- quinquaginta casea. VCB 169 a.1239 (Bonif.) de minis
stici de caskifenone. RCA 20 a. 1143 alium quartum te- frumenti sex et de duabus ordei et casei cavalli triginta ...
nuit domus rustici de caskifenon. RCP 649 a.1277 (Sarz.) de quolibet fillo casei messi ne n-
PAC 4. RCA 685. sis denarius j. de fillo casei sardeschi denarius j. PPV 82
L caschifelonum. a.1370 (Porto V.) lardum mesischam casicavalos vel ca-
(de) cascbirolum cognome seum grasum. DDG 229 a.1376 pro cassei cantariis
PPE 28 a.1132 guiscardus de caschifolum. viii. CDC 66 a.1386 casei coffani i. DDG 247 a.1376
L caschifelonum pro cassei furme cc. MSB 152 a.1383 cantaria tres cas-
cascia sf. "cassa" sei salsl. boni et sufficientis. CCS 39 a.1414 (Celle) car-
PLP 108 a.1250 (Sav.) preter casciam quam dicit esse nes salsas et caseum.
guillelmi nepotis sui . PVP 277 a.1488 cascia una Magna SPS 132 celt. (cimr.) caws e ted. Kase sono prestiti dal
de Doxe. tardo lat. caseus.
PVP85. L casicavalus. caxius. formatico.
L capsia. cassia sf. "cassa"
cascioDum sn. "cassone" SF 270 a.1205 (Fin.) petit ab eodem alberto cassiam
PVP 272 a.1488 cascionum unum magum. ipsam qua erant camisie et sarrabule. CNM 66 a.1205
L cassonus. (Sav.) in causa quam ipsi ... habent cum donato de qua-
casea sf. "costruziolle agricola" dam cassia. LMS 59 a.1222 unam archetam et caSlam
BCG 63 a.1004 caseis vineis caslanectis .. . unam. LMS 183 a.] 222 casiam unam cum rebus intus
L casa positis. CGG 148 a.126O item casias duas. CGG 323
cazeare vb. "edificare case" a.1262 (PortoV.) casiam meam. RCP ix. a.1287 (Sarz.)
SRB 320 a.1407 (Quil.) nec pro cazeare seu hedificare. in ,casceta lunga que est in casssia. ASD 51 a.1381 una
Cf. NIG 30, stal.piem. caseare, m.s. cassia corallorum.
L casare. L capsia. _ ~
cazella sf. "specie di stoffa? " cassia sf. (bot.) "cassia (Cassia fistula)"
PVP 289 a.1491 pannorum ianue balla una conducta DDG 290 a.1376 pro cassi~ .pondis iiii .... delatis de sici-
chi~m ... in qua sunt. .. pecia una florentie nigra fina el lia. PVP 31] a.l505 pro bussolina triache, una ampuleta
pecla una paonacia mantuana et pecia una florentia pao- sirupi, canonis quatuor cassie libra media.
nacia cazeJIe. L caxia. . .
cazelanus sm. "mallente" cassiacia sf. grossa cassa" .
GR 36 a.1288 (Alb.) manentem sive cazelanum. ASD 65 a.1381 item cassiaciam unam veterem (elencata
L casulanus. fra casse e bancali).
cazennimicus n.p., m. L capsia.
LBZ 229 a.1282 cazennimicus barcha de volta.judex. caslcavalus sm. "caciocavallo"
L canennimicus. cazanemicus. PPV 82 a.1370 (PortoV.) lardum mesischam casicavalos.
caserarel cazerare vb. "edificare case" ve] caseum grasum. VCB 169 a.1239 (Bonif.) de minis
ASA 294 a.1350 (Alb.) edificare vel caserare. CVQ 351 frumenti sex et de duabus ordei et casei cavalli triginta .. .
a.1407 (Quil.) non possit ... extrahere ... Iignamina de ca- Cf C.SALVIONI. MLA 80 sg. NAG 3(15) 104.
stanea nee pro cazerare seu hediticare. L caseus. caxium cavalum. D casicavalo.
L casare. " casleta sf. "cassetta"
LEM 259 a.1259 item casietam unam cum finbulis. PB
casserum sn. "torriolle del castello" 246 a.1388 (Piac.) item certas casietas parvas pro statio-
PRV 109 a.13.19 (Sarz.) actum in casse.ro castri predicti.
L cassarum. D casseru. ne . PVP 260 casieta una pro domina. .
cassezare vb. "edificare case" L capsieta.
U.l 709 a.1223? et si dominus casezaret.. . debent trahe- casietina sf. casstta
PVP 260 a.1461 casietina una cipressi. PVP 281 a.1488
re et facere lignamen operis. CR.A 127 a.1389 (Alb.)
casietina anofanti. J
quod super dicto terreno possit casseL;are et heddificare
domumunam. L capsetina.
L casare. casietus sm. "casstto"
LG 432 a.1383 nec ... teneant jn abscondito. nec in casie-
(de) cassessil cassesslo cognome . tis. l'
U.2 234 a.1290 pellitus filius galli de cassessio. U.2 Cf CRL 14 sg. a.564 (Ravenna) capsicius "small chest".
238 a.1290 manuel michaelis de cassessi.
L (de) cassisi. L capsieta. .
casina sf. "cascina, 'casa colonica" ,
caseta st. "costruzione rustica" CHAR.l 83 a.895 (Asti) pecia una'de terra ... casina su-
LG 217 a.134O de terraticlS embolis casetis maceUis. per se habente. CDL 772 a.912 (Milano) peeias duas ...
L casa. D cazela. et in alio casina super se abente. CAC 323 a.1180 (Sav.)
caeta sf. "elmo" actum ad pomarium, in cassina begini. OSM 214 a.1190
GG.2 272 a.1206 item judico bono vassaUo bavalasco in domo et casina de valle et in terra in qua sunt et que
caetam 1. et SCUlum l. est circa ipsas. GC 329 a.1191 usque ad cassinam eiu-
L caceta. sdem ingonis. LMS 126 a.1222 pro dieta casina reficien-
casseta cognome da. BSR 422 a.1273 pecia terre arborate ... cum cassina
U.l 331 a.1186 (Sav.) rubaldo casseta. superposita. CPB 244 a.1388 (Piac.) unam cassinam mu-
L capsieta. ratam et cuppatam. CSS 195 a.1435 (Sane.) de disco-
238

~ne casinar um. si aliqua persona discope riet do- cassonu s sm. "cassa da viaggio; grossa cassa"
albergum .. . GR 43 (Levanto) cabanne, cassine el SIG 346 a.1330 quod aliquis patronu s alicuiu s galee_ ..
.,.
~

non audeat .. . accipere a mecrcatore scapoll o cum casson o


,VIONI, MLA 80 sg.: *capsia (lat. capsus "recinto
armoru m eiu s scrinna zo et uno famulo vel duobu s ....
. bestie"), probo contaminato con caseus. ROM 30 CPB 244 a.1388 (Piac.) ilem duos casson os posito s in
) 570; ROM 31 (1902) 278. SLS.3 76: costruzione dicta statione ... item qualUor ca ' onos.
i (REW 1660 capsum) cio a vani regolari, adibilt;l L capsoou m. cascioo um. cas ionum. caxero nus. caxio-
!a, fienile e abitazione di campagna. Passa in To- num. caxona.
a cascina per contaminal.. con caseus. casoran us agg. "domeslico"
~ina. D cascina. cassina. GR 35 (Ceriana) bestias non casoranas intelJigi debent que
la)cassi na cognQme a sex mensibu infra domi etente seu nutricate fuerint.
I I a1216 mia ... rubaldi de lacassina. L casolanus.
:naral cainar e top. (Sav.) casoria sf. "sgorbia. slrumetllo del bottaio "
:)61 a.1297 (Sav.)campum unum in cainare. SRC PVP 269 a.1462 casoria s duas pro pertuse rando barri-
1297 (Sav.) Kampum unum in cainara. lia .. . item casollas duas.
lnaria L casolla. D cassOa.
)De spense top. castagn a cognome
2 85 a.1059 et omnibu s decimis quas nos tene- DDG 293 a.1376 conradus .castagna .
io casine spense. L castanea.
no top. castagn aira top . (Gen.)
~.l 350 a.1 002 (Gen.) in locas et fundas casino. RCA 164 a. I069 a la castagnaira.
inUDI top. (Riv. di Levante) L castanea.
'!46 a.1276 tOlUm ius quod habeo in portuvenere et castagn arl castagn arius sm. " vendirore di castagn e";
~ ... item cacinaig um. item cazinum . cognom e
na D cazn. CAC 468 a . l181 (Sav.) otto castagn aro CNM 289
:;num sn. "cassa, cassone" ca.1203 (Sav.) iohannes castagnarius.
W sg. a.1461 casionu m unum copertutrl coreo ... L castanea.
~onum unum parvum de parrnis X. - casionu m castagn anico top.
:iro annis. U . l. 5 a.962 (Vent.) in locas et fundas matuci anas tra-
muso D cassione. mont~ a turre . te1amone. canale. castagn anico et pucio
cassisi cognom e guemno .
40 a.I179 (Sav.) anselmus de cassisi. L castanea.
]2 cassisi top. < *cassicis < cassicus n.p. castagn ee top.
~assessi. caxeKi. D cassisi. AMSSS P o.s.l1 (1977) 46 g . a.1272 (Sav.) cohere ncie
~nus sm. "manente" sunt ... lo vallon del castagoee.
;11 s.xii. (Lrins) sUper dominicaturis tantum ec- L castanea.
:aslanorum. castani, in rivo negro, habent quasdam castagn eellum top. (Qui/.)
CAC 526 a.1182 (Sav.) in valle quiiani, in loco ubi dici-
.3Jlus. casulanus. tur castagneellum .
. cognome L castanea .
, (de) castagn eore cognome
~O a.l385 habentes plenum ... mandat um ex fonna
instrumenti scripti ... manu oeapoleonis cazo de CAC 429 a.1181 (Sav.) testes oto de castagn eore.
iiotarii. L castagneto regis. castagnora.
-:lm. casum .. D caxU. .(de) castagn eoregis cognom e
Jla sf. "sgorbia per praticare nelle botti il foro di CAC 15 a.1178 010 de castagneoregis .
!lento" L castagneto regis.
. castagn eto regis top. "La Str (Legino. Sav.)"
:9 a.I462 item casoria duas pro pertuserando bar- EPERASSO, SG 5 (1964-5) 53 n. a.1182 via antiqua de' ca-
:tem casollas duas.
~a. D cassaa. . stagneto regis: "altraversa il bosco di Savona lungo la
3!a/ caola cognome. contrada Porcaria. in direzione di Cadibona". QVS 137
:: a.1293 (Sav.) ubeflllm caolam iudicem comuni s via de castagn eto regis o via antiqua: "via p/'l?-romana,
percorre la V.Quauola, o quella parallela del lorr. Qui-
:::CS 23 a.1414 (Celle) petrus cassola. CCS 135
liano"
:Celle) paulus cassolla.
NTS 48. NSS 225,258.
:ulius. D caserolla. cassola.
:9 sf. "sgorbi a"
L. castagneore .. castagneoregis. castagniregis. castagn ore-
, giS. castagnorel. castanea .
. a.1191 et quod in fine tennini dabit martellum i.,
(de) castagn etoregi s cognome
l. grossa, cazolam i., scopellos ii. acas ii. CAC 163 a.1179 otto de castagnetoregis .
la. zazola. D casoa.
castagn etum sn. "castagneto"
~usI casolar ius agg. "domestjco"
RCA 220 a.l 059 et in molado cum casis et vineis et ca-
a.1592 (l'riora) bestie minute casolane ... FST 86 stagnetis et ficetis et roboretis. CAC 46 a.1178 (Sav.) pe_
[Triora) de capris casolariis custodiendis .. . ille
ciam unam castagneti. BSR 409 a.1253 castagn etum no-
missa fuerit custodi a caprarum casolan arum .. . strum de montanasco.
.nus. casoranus. L castan.etum .
~us cognom e
castagn etum <:orsorum top. (Sav.) )
:72a.11 63 a.1163 petrus casolius macellalor scr 248 a.1297 (Sav.) castagnetum corsorum.
: 246 cazolium: mensurae species. castagn iregis top. (Sav.)
.rnI top. "od. Caxu (Alassio)"
SSA 146 a.1347 (Sav.) a funte castagniregis versus civi-
n.189 a.1287 tenitori um casoli. tatem.
~asum. D caxU.
L castagnoregis.

\
cast 239

castagnora top. (Gen..) castanedo top. (Gen.)


MSB 33 a.1266 loco ubi dicitur castagnora. RCA 164 a,1069 castanedo. pecias tres in ranet
L castagneore. castregnola castanea. D castagnore. glo. '
castagnoregis top. "La Str (Legino. Sav.)" L castanetum.
SSA 146 a.1345 (Sav.) a (onle castagnoregis versus civi- castanetum sn. "castagneto"
tatem. MSS 5 a.993 casis, vineis, castanetis. pom"
L castagno regis. 191 a.1074 et in valle bona pecias tres de c
castagnorei IOp. "La Slr (ugino. Sav.)" BCG 191 a.1087 de castanerto stropasco. MS~
SSA.2 134 a.1345 (Sav.) per stratam de caslagnorey de- terciam partem supra totum de castanetis et Ix!
versus porcariam. boretis. CGS .I 210 a.1158 ut si necessarium
NTS 48:a Legino. fra Va/cada e Monte Curio. pro molendno quod facturi estis usque in oc;
L castagneto regis. accipere possitis versus castanetum. CGS.2 E
castalare top. (Sanr.) quarta castanetum oberti spinule. BSR 73 a.1 [
U.l. 5 a.962 a pucio gurrino fino pargallo bialare casta- tatem castanet case nove de costa mala.
lare. a.l274 pars allerius terre boscive, castaneti, :
castaldia sf. "prestazione feudale dovuta" brugeti. \ .
RCP 132 a.1212 (Sav.) nullus eorum cogatur ad canevam L castagnetum. castanea.castenedum. D castag
recipiendanl. nec ad castaldiam neque ad iscariam. nisi castaneum top.
per voluntatem. CAC 527 a.1182 (Sav.) totum hoc quod habec
L castaldus. tis in belinello excepto castaneo.
castaldionem sm. "alSla/do" castaniativus agg. "(di terreno) piant~to a
RCP 133 a.] 212 (Sav.) consensu et voluntate dicti domi- SRB 314 a.1407 (Quil.) grex porchorum tnve~
ni ep(iscopi) .. . vel castaldionis eius si ep(iscopus) pre- dampnum in terra <lIiena ... vel in terra castan:
sens non fuerit. pore castignationis.
L castaldus. L castanea.
castaldus sm. "castaldo. amministratore della curia castarius sm. "sladera"
vescovi/e" VCB 41 a.1238 (Bonif.) castarii duo cum romf
RCP 370 a.1200 (Luni) manzetus castaldus domini gual- casteglono top. (Qui/.)
terii d.g, lun. episcopi. CGG 265 a.1261 (Portov.) con- PQV 63 s.xiii casteglono.
stituimus pisanum .. , noslrum et dicti monasteri i castal- L castelliono.
dum. petitorem et receptorem de omnibus quartis. pro- castegna top. (Gen.)
ventibus et redditibus. ,. ita ut eos omnes quartarecios et L castanea. castenee. D castegna.
redditores possi!.., convenire. RCA 236 a.966 iohannes riki de castegna.
L castaldia. castaldionem. D castaldo. castegna bona top. (Gen.)
RCA 167 a.l 018 pecia que dicitur castegna bof
castaldus cognome
RCA 135 a.ll53 iuxta figarium girardi castaldi. PAC.3.
castregnola top. (Camogli) ,
castanea sf. "castagno. castagna" GG 248 a.1203 a~ faxaplanam et ad castreg nc,
FAF 205 a.1 256 (Sav.) palleres quercus et cerros et casta- mugi. '
neas. DDG 8.18 a.1377 pro castanearum minis mdc. mi- L castagnora.
sis yspaniam. CPB 242 a. 1388 (Bobbio) item viginti (de) casteiono cognorpe . .
duohus assidibus de castanea. CDC 120 a.1393 casta- CAC 528 a.1182 (Sav.) alberti de castelOno, b~
nearum caralellus i. steiono.
G.ALESSIO. SE 25 (1957) 220 sg.: castanos/cassanos no- L castelliono.
me gallico della quercia. casteionum top. "Castiglione" .
L castagna. castagnaira, castagnaro castagnanico. castagnee. U.l 1023 a.1247 vos predictos de castelOno l:
cast~gnelum regis. castagnora. castaneabona. Caslaneac- stro et universitatis castiioni.
cius, castaneavanca. caslanetum. castaneum. ,castaniativus. L castel1io~o. astiionum. D castiion.
castegna. castignationem. coslagneellum. D castagna. castel,a .top. "Castiglia" .
castanea IOp. (Sav.) ) J DKR 33 a.1409 regni aragonum,. granat.e e
BG 144 a.1263 (Sav.) in loco ubi dicitur caslanea. SRC DKR 188 a.1414 ad jloca regis castelle, grani.
149 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratorie ad ca- nie ...
staneam. L castelum.
castanea cognome castellaira top. (Sav.) . . .
CGS.l 223 a.1158 anfussus castanea, CAC 528 a.J 182 CAC 330 a.1180 in ,castro saone 10 loco ubl
(Sav.) filii quondam iohannis castanea de pommo. stellaira.
castaneabona top. (Gen.) L castellarium. " ,"
MSS 193 a.1204 in loco ubi dicitur castaneabom. castelamare top. "Castellammare (Napoli) .
L castanea. DKR 184 a.1414 in castelamare . .. ad portum
castaneaccius agg. "di castagne" ris de napoli. '
SGM 102 a.1376 (Massa) starian. farine castaneaccie L castelum.
tristis et putride. castellana "nome di nave da guerra geno v.e:
L castanea. D caslagnassu. OP 83 a.1202 bertrarnis de nervi cum iret Il;
castaneavanca IOp. "Castagna banca (Loano) cum nave sua. que vocabatur castellana. pro gr-
TCL a..l266 (Loano) castaneevanche. BNN 70, ' ,
L castanea. D castagnabanca. ..1 (petra) castellana top. " Castellana (Bcs:~;
castanectum sn, "castaglleto" N .LAMBOGLlA, RSL 8 (1942) 132 sgg. L - ~.~,
BCG 63 8. 1004 caseis vineis castanectis pomectis rol>o- castellanam. castrum sive villam que ;:":-':: ~'-
rectis. est ducelia sive cimiranis.
L castanetum. L castellania.
cast 240

castellanaticum .sn. "stato giuridico di burgensis casteUare sn. "castello, castellaro"


appartenente al castrum" RCP 506 a. 1039 (Luni) nee per nuHum forfactum quod
PRV 42 a.1295 (Sav.) ad petendum et recipiendum ... in alia parte factum habeo infra castellare malum meri-
burghesaticum et casteLlanaticum ... et quod ipsi bomi- tum recipere non debenl.
nes ... volunt esse et fieri et admicti in burgenses et ca- castellaria sf. "carica di governtore del castello"
stellanos predicti comunis burgi et castri. RCP 513 a.ll96 (Luni) item dicun!. .. se tenere per cu-
L castellania. riam dom(ini) ep(iscopi) in feudum et per castellariam
castellancia sf. "tributo feudale" domum in qua habitant in domignone de trebiano.
IEA 54 a.1194 una cum omnibu!? ussibus, condicionibus,
RCP 260 a.I.235 (Sarz.) nomine et occasione castella-
amisteribus, .. . coloneis, fodris, dacitis, casteUanciis. tic-
tis et redditibus. rie ... terra quam a domino ep(iscopo) tenet nomine ca-
L castellania. steUarie. RCP 268 a.1235 unam domum cum platea sita
casteUania sf. "castellania. borgo fortificato. terriro- in castronovo cum omibus massaritiis et rebus mobilibus,
rio dipendente dal aslrum; ente territoriale, che costi- salvo et cum lota castelJaria et presa que olim fuil ioban-
tuisce la giurisdizione del castellanus" nis de collichia.
U.I 528 a.1206 de ipso castro et castellania et for:ciis et L caslellarium.
hominibus ... ibi existentibus. GR 76 a.1298 (Cosio) bo- casteUarlwp so. "castellaro"
minibus castellanie cuxii. GR 134 a.1302 dederunt ca- SRB 210 a.1189 (Segno Sav.) per castellarium ... usque
strum villam et homines carii cum tota castellania sua. ad mare.
SSA 121 a.1345 (Sav.) omnia iura et omnes rationes que L castelar.castellaria. castellarum. castelum. D castellaro.
et quas comune saone habet. .. in castro, curia et castella- castellarium top. "
nia et castellanis atque hominibus quiliani. SSA 153 U.I 514 a.1204 bominibus de albingana .. . vinguilia la-
a.1345 (Sav.) per stratas . .. civitatis saone et castellanie, bia castellario sanclo romulo. I
quiliani. U.2 948 a.1385 medietatem castelanie techi. castellarum top . (Albisola) .
SOV 16 a.1428 (On.) in suis castellaniiis sive podestariis. SRC 507 a.1381 (Sav.) ab aha, co ta castellari.
SOV 35 a.1428 (On.) item quod potestas ... debeat elige- L castellarium.
re sex bonos viros et legales pro qualibet castellania, qui castelletum top. (Cen.)
teneantur sacramento imponere arma hominibus sue ca-
stellanie. RII 11 (1956) 122 a.1463 (Tenda) homines et RCA 25 a.1143 a via que est poSl domum guilielmi pierls
universitates castellaniarum cuxii, pomaxii, mendatice et superius usque in castelletum. scr 76 sg. a.1278 in ia-
montisgrossi. nua, in contrata castelleti. OKR 310 a.1422 actum ianue
casteUania sf. "insieme delle prerogative e degli ob- extra menia in villa caste lieti. OSP 214 a.1534 stallia
blighi dell'appartenente al castrum" oli01 arcis casteUeti (lVt. Closs.: ui proventi della gabella
COG.2 186 a.1I74 compagnam et consulatum et castel- sugli stipendi degli ufficiali aJdelli al forte del Castellet-
laniam et collectam atque hostem et cavalcatam. RL 198 lO".
a.1192 (Diano) ita quod habeant et teneant pro bandita et L caslelum. D castelletto. .
castelania, et per consulatum et per gastaudum et per om- castellioool castellionum top. od. Castiggin (Qui/.,
nia alia negotia secundum usum diani. Sav.)
L astellancia. castellanaticum. castellanus. castellana. CAC 48 a.1178 totum hoc quod comperavi de berta duga
castelum. in maso de casteUiono. VPT 321 8. 1214 (Sav.) in laeo
castellania sf. "carica di castellanus" quiliani ad CStelllono ad belinello.
OMC 121 a.1362 castellania caUunothi, castellania late. PQV.63.
castellania de pyrgis. OMC 154 a.1383 (Chio) alia vero
L casteglono. (de) casteiono. caslelionum. castelum. CB-
officia, prebente sorte, infrascripta... obvenerunt... do-
mino andree iustiniano ... patronia galee, castellania stilione. castilionum. castillionus. D castiggin. casti-
glioni.
sancte elene . .. .
casteUanus sm. "castellano, custode del castello; go- (de) castelUono cognome
vernatore della castellania AG 126 Rubr. litcra misa domino conrado de aurla per
COG.2 145 a.1172 servientibus et castellanis (castri). LG nic. de castelliono.
16 s.xiii. castellanos tres habentes destrarios tres cu\" L casteionum. castiionum.
servientibus triginta. LG 20 s.xiii ordinato quoque dictls (de) castello cognome
castellanis quod c1aves dicti castri in unaquaque nocte ... 000 831 a.1377 lucianus de castello.
a porterio debeant accipere. PTS 63 a.1258 (PortoV.) ar- L castellum.
naldus canevarius, castellanus portusveneris. casteUum sn. "castello; quaniere fortificato"
L castellania. SRB 57 sg. a.1059 (Sav.) quod ab hac ora in anlea non
castelIanus sm. "appartenente alla castel.la~;a" intrabo in castellum saone ... nel ul1am albergariam de
PRV 42 a.1295 (Sarz.) ad petendum et recl~le~dum.:. castello nee de burgo nec de civitate si facta fuerit non
burghesaticum et castellanaticum ... et quod 'pSI honu- requexiero .. . - abitantibus extra predicto castello vel
nes ... volunt esse et fieri et admicti in burgenses et ca- burgo vel civitate.
stellanos predicti comunis burgi et castri. L castella. caslelamare. castellania. castellarium. castelle-
casteUanus agg. "castigliano" turn. caslelliono. deeasteUare. incasteUare. D caste/o.
FOS 91 a.1397 (Sav.) et alias quascumque (res) oneratas
in aliquibus navigiis saonensium et etiam in quodam Da- casteUum sn. "piccolo presidio militare,: piccolo cen-
vigio castellano conducto per damianum de marinis. tro abitato privo di autonomia amminislrativa"
castelanus cognome SM a.117 a.c.: castelum (prima attestazione).
DDG 235 a.1376 in laudo andrea castelani. PTP 14 sg.: <castrum cf. Liv. 39.1
castelar top. (Vent.) casteUum sn. "struttura lignea mobile per l'assalto
U.I 5 a. 962 (Vent.) in locas et fundas matucianas ... tra- dI/e mura di cill"
monte a ... paragallo bialare castelare. LTI 46 n.40 CAF 83 ad a.1099 machina ... et castella et gauas ordina-
a.1257 (Vent.) castrum de castellar. re preeeperunt ... el statim duximus castellum et mangana
L castelare. castellarium. D castel. iusta civitatem.
241 casu

castellum n. "caslello della rIOve, Slruttura /ignea quod dampnum vel dolum, vel eas (carnes) vendi pro
cIu! si illllQ/zava in cn.tQ di cmnbaltim 1110" carnibus castratinis1
OSM 140 .8.1190 et habebil. navis casteUum et super ca- L castronus. D crastadn .
Dum in pupim el astellum in prora et duo cooperta. castrizus (si vera lectio) sm. pl.
BSL 220 8.1268 el cohoperta ' ellalamo" habere compJe- GR 64 (Monaco) paranchinum unum. castrizi duo, mar-
tas et completos Cum castello el supracaslCUo et ponte et gaveUum unum.
superponte et paradiso. P 471 a.I441. castellum in far- L catrizus.
carum et ingaridatum. (de) castro cognome
JAN.2 240 castellus. BSL 220. 80S 7. DDG 56 a.1376 de raffaeJe de castro.
L castrum. supercustellum. uprncaslellum. Lcastrum.
eastenee top. (Gen.) castronem sm. "castrato"
RCA 35 a.1 139 de manso de tasteneis. BSR 347 a.1227 tam de castronibus quam de aliis rebus
PAC3. quas inde habuero. ASA 273 a.1350 (Alb.) carnes ca-
L castegna. D CaSleStllA . stronis, veri, porci masculi et bovis et vache et edi et sal-
castenedum sn. "C(lsl(~grJeto" vaticinarum.
COL 158 a.807 (Brescia) roborelis, castenedi , cerredis. L castronus.
L castanetum. castronus sm. "castrato"
c:astkare vb. "castigare, punire" CVQ 360 a.1407 (Sav.) non audeat... vendere carnes
GSS 115 a.1330 (SarL.) correctioni cau a percutere et unius animalis pro illis alterius, vel ovis seu capris pro jJ-
casticare. lis castroni vel alterius animalis. CCS 123 a.l414 (Celle)
L castigationem. D castigar. capra, pecus seu castronus (v.l. castranus). GR 37 (Por-
casdp sf. (err. per mastiga) "mastice" toM.) quod macellatores non teneantur vendere c~~arnos
LBZ 231 a.1268 sachos ducento unum aluminis et pon- ad macella pro castronis. GR 52 (Sam.) macellam sem-
dus unum de castiga (/. mastiga: ma ostiga ripetuto per dimittant virgam castroni in garronos.
nel medesimo documento). L castronem. cestregus. crastonus. castranus. castratinus.
L mastiga. D castrone.
CMtiptJonem sf. "punizione" castronus cognome
LG 928 a.1404 castigatio corporalis. U.2 581 a.1350 obertus castronus de sexto.
L casticare. . castrum sn. "castello, quartiere del castello"
cadlgnatJonem sf. "raccolta delle castagne" CHAR.I 74 a.887 lancius episcopus habet et detenet ca-
RSB 314 a.1407 (Quil.) grex porchorurn inventus ... dare sis et res seu et o!ivetis in castro et foris castro in fine
dampnum in terra aliena .. . vel in I.crra castania,iva lem- saonense. RSC 245 a.1143 aliquis homo habitans in civi-
JJC" castignationis. tate vel in burgo vel in castro. SRB 57 a.l 059 si evenerit
Lcastanea. contentionem ... inter p~edictis saonensubus ~t alios ho-
casd10num top. " Casliglion ," nnes abitanti bus ex castro et burgo saone ...
U.l 1023 a.1247 foreslalos OI1UIC de ianua ... a consuli- L caslellum. (de) castro.
bus &eu predecessoribus casliioni .. . reslituimus. - vos castrum sn. "localit fortificata"
predictos de casteiono nomine vestro et universitatis ca- LJ.l 692 a.1361 dieta castra sancti romuli et ceriane.
stiioni. LJ.2 1116 a.1387 castrurum . .. sancti romuli et ceriane.
L ca.steionum. caslelliono. D castiion. BAV 191 a.1393 castrum t locum calizani.
easdllone top. (Gell.) castrum sn. "castello di prua, sulla nave"
BSR 293 a.J 205 OClavam pllnem I.Otius decime de c-asti- BSL 304 a.1269 que navis habere debet pontem super ca- .
lioae. strum.
L castelliono. castrum sn.
(de) castillono cognome CCS 109 a.l414 (Celle) si quis celJarum in parlamento
DDO 265 a.1376 balista de castiliono. vel consilio coram me .. . ubi ira redduntur irato animo
L castelliono. cultellum vel super alium extraxerit, aut castrum levaverit
CMtiWonum top. "Castiglione' seu lapidem aut !ignum ...
PRV 124 a.1321 (San.) super pontili castri castillioni, lu- castrum album I blancum top. "Castelbiano (Alb.)"
oensis diocesis. Ul. 472 a.1202 castri rezi, castri blanci, carlani. BAV
L castelliono. 192 a.1393 (Moncalvo) loca .. . castri albi.
CIIIdIIonus cognome L castrum blancum.
castrum francum top. "Castelfranco, od. Castelvit-
DDG 711 aJ 377 pro rilC.i pondi ' Xl(. vi delatis de provin- torio (Y.Nervia)"
cia in michele casliliono.
GR 46 a.1311 consulibus castrifranci olim nuncupati de do.
L casteUiono.
castureum sn. "grasso di castoro"
cMtoreum. sn. "grasso di ca.floro. usato infarmacia" LMS xxiv. sg. a.1227 item libras 1 112 casturei.
LMS nx (= LEM 257) a.1259 (inv. di fannacia) i'em li- L castoreum. castumum.
brai decem et octo castorei. castumum sn. "grasso di castoro"
L castureum. castumum. GG 521 a.1205 lib. xl. inplicatas in unciis xi de muscato
eMtomata sf. "grasso di casloro" et in lib. x de castumo et in cent. ii. de pipe(re) lungo.
LMS uvii (= LEM 255) a .1259 buxolam unam in qua L castoreum. castomata. castureum.
est libras decem caslom.a le . casubla sf. "parametlto sacro" .
Lcastumum. GR 86 a.1519 lego unam casublam veluti rubei cum SUIS
cMtranus sm. castralo" safreuis deauratis.
CCS 123 a.1414 (Celle) capra, pecus seu castranus ( ,~ /. DUC.2 214 sg. casubula. casub/a: vestis sacerdotalis.
castrOnus) L casula.
L castrinus. ca subtana top.
~tlnus agg. "di castralo" ReA 48 a.1143 pro terra de ca subtana de ponte et mO-
LO 710 a.l406 nec po ~ sit in aliqua pecia de montono. ir- lendini.
ebo .. facere . .. craSlaluram pe.r quam cogilari possil ali- L casuplana.
C8U 242 cale

caul/ cazul cognome catagium sn. Hpassaggio inferiore"


CAC 48 a.I178 (Sav.) otonis caul. LJ.l 736 a.1224 CDG.3 71 a.1192 (Costanl. ) ala duorom sperarum 808-
manfredus cazuI. SRC 19] a.1265 (Sav.) oddo caul. gium quidem ad orreum, catagium vero ad stabuluin.
L cacia. caullus. D cassii' L catogium.
casula sf. "paramento sacro" I , catalanescus agg. "catalallo. di foggia catalalUJ ,.
ISG 21 fine s.xiii. (Londra) vestimentum novum plena- FNV 112 a.1245 consignabunt sculos catalanescos et
rium cum apparatu et parura de panno ianuensi et casula scutos pisanos de pancta.
de bokeran. L catalonia. catanarescu .
DUC.2 214 sg. casula: vestis cucullata. quasi minor ca- kathalina n.p., f. "Caterina"
sa. eo quod fotum hominem tegar; vestis sacerdotalis que DRG.3 964 a.1308 quandam galeam ... vocatam sancta
et pianeta. kathalina.
L casubla. L catarineta. catellina. D catalina.
casulanus sm. "manente" catalogna sf. "tessuto cata/aIlO"
CSS 330 a.1435 (Sanr.) persona ... vel servus aut serva DAA 70 a.1279 item duas carpil8s, unam virgatam et
eius .. . aut famulus vel famula, aut sit eius casulanus vel aliam de catalogna.
casulana conducens domum a dicta persona. L catalonia. D catalogna.
L caslanus. cazelanus. casolanus. D casuran. catalonla top. " Catalogna:'
cazulinus cognome
CRA 111 a.1 420 (Alb.) turris cazulinorum DKR 25 a.1408 venien deversus cataloniam de valencia.
D cazzuIino. iturus romam. DKR 188 a.1414 ad Iaea regis castelle.
granate, catalonie. evice ...
caullus I cazulus cognome
NL.2.324 a.1225 maifredus cazullus. DRG.2 226 a.1228 L catalogna. catalanescus. catanarescu .
a te baiamonte caullo. U.I ] 005 a.1242 baamons ca- catanarescus agg. "catalano, difoggia catalana"
zullus. DRG.3 843 a.1293 symoni ' cazullo, civi ianue. LEM 262 a.1252 lobiam unam catanarescam.
PCC 149 a.1357 (Sav.) per bartholomeum cazulum nun- L catalanescus. catalonia.
cium iuratum dicti capituli. U.2 926 a.1384 iohannes cataneus sm. "capitallO. comandante"
cazullus. SRB 350 a.]407 (Sav.) filipus cazulus. AJ Il sg. a.1226 el ahi innumerubiles archiepiscopi. ab-
L caul. bates, marchiones, duces, catanei (d. capitanei), val vaso-
casum top. "od. Caxu (Alassio)" res, principes et baroni.
TAL 53 n.189 a.1326 terra de caso. L capitaneus.
L casolum. cazo. D caxu . cataneus cognome
casuptana top. DDG 23 a.1.376 de steffano calaneo .. . de amffreono ca-
RCA 106 sg. a.1I73 in molazana ubi dicitur casuptana. taneo. SRB 241 a.1397 (Sav.) obertus spim,dla condam
- item locum unum qui nominatur locus de casuptana cataney.
qui est in molazana. PPE 322 a.1256 in bavaIi.. . loco D cattaneo.
ubi dicitur casuptana. catania n.p., f.
L ca. casubtana. SLS.267 a.1191 catania quondam uxor pagani de reco.
casus sm. "caso" U.I 1017 a.1246 ad instantem peticionem riche catanie.
U.2 1156 a.1389 in casu quo dictus manfredus non viveret. SLS.2 67: dal top. si,. Catania.
casXD8 sf. "cascina" catanus sm. (bot.) "ginepro ro.fSO"
NSM 286 a.1456 (Mioglia) domum vel casxinam alie- PGC 108: celt., continua nel provo
nam. catap sn.
L casina. ASD 64 a.138] (Caffa) item loymonihac cum ducatis
catabratilem sm. "panno listato a colori alterni" quatuor aurei s et cum uno catap parvulo aureo. ASD 66
CGS.1 340 a. ll60 sunt lviiii Iibrate inter pannos de ba- a. 1381 (Caffa) calap unum aureum (ogg~rro dato in pe-
gadellis et catabratiles. . gno).
L cathabriatus. catarineta n.p., f.
catabratus agg. "(di panno) listato a colori alternt' MSB 233 a.1458 catarineta uxor iohannis panzanii.
LMS 483 a.1226 tunicam unam meam catabratam cum L kathalina. cat.ellina. D catarinna. catarinetta.
virga nigra et campo viridi.
catastrum sn. "ca/asto, illvemario di beni immobili"
L cathabriatus.
VMS 395 a.1458 (Roma) duo fratres eligantur ... qui ca-
catabriata sf. "panno listato a colori altemf'
tastrom habeant facere omnjum possessionum et. reddi-
LG 689 a.l406 illi qui faciunt catabriatas sive tacolinos. luum conventus.
L cathabriatus.
D cadastru.
cathabriatus sm. "panno listato a colori alternt'
PCC 50 (= DUC.2 216) a.1311 (Sav.) vestes virgulatas cathedra sf. "sedia a braccioli, poltrona"
seu de cathabriato de medietate vellistatas LEM 24 l a.1240 calhedram unam. RCP 651 a .1273
DUC.2 216 catabriatus: ex albo et nigro vel etiam alis (Sarz.) el debeal incathedrari a prepasilo archidiacono 'et
coloribus altematim distinctus. Cf DEL1 802 il. cata- aliis canonicis in cathedra retro altare. CA 527 a.i292
briato. cattedram pro domino. PVP 229 a,1456 catedra una ligni
L catabratilem. catabratus. catabriata. cum cordis erbarum nova ... catedra una ligni intertagia-
catabulus sm. "approdo" la. ECICIU<JT, Navis l (1998) 82 (Sav.) de cathedris 200
Y.BERTOLDI, PDP 1946, Ree. N.LAMBOGLIA RSL 14 ligni fagus ... sub iIIa forma et garibo per ipsum gene-
(1948) 155: termine di diretta origine greca diffuso nel sium tradito bartholomeo f]orilo del stella. ~
Medilerraneo oecid. dal commercio marsigliese. PVP.71.
catachitum sn. "vano, locale di passaggio ?" L carrega. catthreda. incathedrare.
CDG .3 72 a.1192 (Costant.) (traduzione, da originale catelllna n.p., f. "Caterilla"
greco perduto, dell'atto di consegna di un embolo) salam DAA 75 a.1279 manuelem gulielmum enriceturn andrio-
cum et solarium versus curiam et extera per dirrita et ca- lum nicolinum caleUinam et marietam filios meos .
tachita ex toto putrida, cuius infimum indiget ostio. L kathaIina. catarineta. D catelina.
cate 243 cath

catena sf. "catena da cucina" caterva sf. "comitiva, gruppo, banda"


CGS.2 204 a.1164 cathenam i. , patellam i. CPB 240 PCC 63 a.1311 (Sa.... ) et in comitiva seu caterva.'.. - se-
a.1289 (Bobbio) unam calderiam .. . et duas catenas ferri, cum catervam duxerint armatorum .
que sunt in dicto furno. CPB 241 a.1362 (Bobbio) item Isidoro, Orig ... 9.3.46: legio .. . lingua macedonum pha-
unam catenam ferri . SIP 178 a.1420 (Massa) una catena lanx. gallorum caterva. PGC 100 n. "molto dubbia l'or;-
ab igneo PVP 221 a.1451 item brandalia duo cum una gine celtica". DEI.l 812 s. v. il. caterva: probo voce medi-
calena. PVP 261 a.1461 cathena una ferri. PVP 325 ~~ .
a.1506 strenzicorium sine catena. catia sf. "caccia; diritto di caccia"
L caplena. caeneta. catenare. catenationem. incatenare. RCP 104 a.1201 (Luni) in nemoribus, forestis, catiis et
D cadena .
piscationibus. .
catena sf. "berlina"
L cacia.
ASA 417 3.1350 (Alb.) et si sol vere non poteri I illud catia sf. "mestolo"
,I

bannum proiciatur in aqua de ponte cente aud ad catenas CNM 133 a.1204 (Sav.) situla cum catia rami. NBI 37
fixas de novo in mUro capri aud ad berlinas. ASA 421
a.1390 segia una cum catia ferri. PVP 242 a.1456 item
a.1350 (Alb.) ponatur ad berlinas seu catenas. LG 293
a.1363 vel ipsum poni facere ad berlinas vel ad cathe- catie due ferri .
nam. PPV 95 a.1370 ponanlur .. . in ceppo vel ad berli- L cacia. D catia.
naso GR 105 a.1519 (Alb.) sit arbitrio magistratus ipsas catinella sf. "catinella, bacinella"
tales personas poni facere ad berlinas vel ad cathenam SIP 178 a.1420 (Massa) duo catinelle piane de montelu-
vel ad carcerem. GR.35 a.1618 (Garlenda) qui commise- po.
rit sacramentum falsum . .. ponatur et aligetur ad catenas SIP 220: "Montelup, presso Firenze, luogo di pro4uzio-
infames in ~ie festo poSI missam cantatam. ne" .
cathena sf. "catena, barra o traversa: trave trasver- L catinus. catinellus.
sale che unisce i fianchi della nave" catinellus sm. "catino, bacinella" .
BSL 30 a.1246 et in cathena anle artimonem (de) parrnis SIP 176 a.1420 (Massa) tres catinelli parvi de ligno.
octo. SIP 201.
catena sf. "sbarramento di travi a difesa del porto" L eatinus. catinella. II '
PPG 383 n.1 a.1456 catene due Iignamini. IVI, a.1583 pro catinus sm. "catino, bacile, scodella"
preci o catene unius lignee. CRL 50 a.564 (Ravenna) catinus.
cathena sf. "luogo di mercato" FRA GAETANO DA S.TERESA, Il Catino di smeraldo orien-
CDG.3 49 a. II.92 (Accone) et emendi atque vendyndi in tale .. .. : Genova 1726, p.52, a.1476 de novo sacrario &
fundico et cathena et per lotam civitatem. arca & transenna fabrefactis ad custodiam, tutellam &
DU.2 224 catena: locus publicus in quem conveniunl maiorem defensionem sa~rre paropsidis in sacri stia sancii
mercatores de rebus suis et commerciis acturi, quodforis Laurentii prout nunc videtur: eum titulo saerarii sacratis-
locus sit clausus, ita dictus. simi catini in lapide insculpto.
cathena sf. "imposta" Cf SAG 19 vas de smaragdo lapide ineffabi1is pretii:
CDG.3 49 a. l 192 tertiam partem introitus catherie acco- "sacr~ reliquia custodita a Genova, il vaso dell'ultima
nis ... CDG.3.88 a.1192 tertiam partem introitus et reddi- cena nel quale fu raccolto il sangue di Ges Cristo cro~j
tus tyrensis cathene. SDM.2 162 a.1516 pedagium qua- fisso". MDI 117. ALE 891al. dass., dal sostrato pre-I.e.
rumcumque bestiarum venientibus ex nundinibus, ad ra- della Sicilia occid.
tionem patacorum duorum pro singula bestia; cathenam L catinella. catinellus.
equorum, mularum, ceterarum bestiarum transeuntium catogium sn. "passaggio inferiore, cortile"
per locum mentoni . .. ad rationem patacorum duorum pro CDG.3 71 sgg. (= GIB 442) a.1192 (Costant.) (traduzio-
singula bestia. GR 35 (Vent.) pro carceragio seu pro jure ne, da originale greco perduto, dell'atto di consegna di
quod appellatur cathene. un embolo) catogium versus meridiem tropice idoneum
DUC.2 224 catena : tributum. est ad portam ... - ad occidentem eiusmodi curie ~iud
cathena sf. "tralcio di vite" habitaculum supero inferum per saIam, duas rotundltates
GSB 102 a.1577 (Baiardo) broche vero ficum plantono- habentem, anogium quidem ad orreum, catogium vero ad
rum brothi scatorum et cathenarum vitium.' GR 35 (Lai- stabulum sine repagulis et presepio. - catogium vero
gueglia) si damnum datum fueril in brotolis vitium, qui
non sint de catena . .. ad stabulum cum transtris usque ad medium et presepio
D caena. duplo cum solario versus cu,riam ... - catogium ecclesie
catenare vb. "incatenare, bloccare con c"atene" circumseptum et portis clausum. ,
AI.291 a.1266 adhesit vilibus consiliatoribus, consulen- Cf. CIV 59 sg., ven. catocio "prigione" (K<X"(;OO'rELO
tes quod se ponerent ad terram et galeas faceret ligari ca- otKoc; "sotterraneo"). REW 4684.a.
tenis ... videntes dicti veneti dietas galeas ligatas et cate- L catagium. D calucciu.
natas .. . catramuml catranum sn. "catrame"
L catena. catenationem. incatenare. AI 137 a.l242 ut naves due implerentur bruschis ligna-
catenationem sf. "blocco, sequestro di nav" mine et catrano... CDC 224 a.1383 catrami otri x.
RVN 83 s.xiv. (Noli) interdictio seu catenatio. Cf. ALN 121 a.1241 (Pistoia) catrame.
L catena. calenare. incatenationem. D catrn.
cateneta sf. "catenella" catthreda sf. "sedia a braccioli, poltrona, trono, cat-
PVP 285 a.1488 item catheneta una argenti supra deaurata. tedra "
PVP 300 a. 1492 pro argento unius catenete. PVP 326 a.1508 RCA 430 a. 1008 in cathredam episcopalem. BSL 34
unius strenzicorii cum cateneta sua. BOV 534 a.1534 (Sav.) a.1248 quedam ymago regis sedentis in catreda. CGG
ne ... presumant portare ... catenetas auri ad collum. 362 a.1262 item catreda una. NBI 41 a.1390 catrede
L caeneta. tres. IEL 94 a.1398 (Alb.) item catreda una. PVP 221
cathenula sf. "catenina" a.1451 item catredam unam et scamelinum unum. PVP
DSP 78 a.1489 usum et gestarnen monilis torquis collane 276 a.1488 catrede due palve a domina.
et catenule auri vel a1icuius metali aureati. GA 12.105. PAC 8.
L caeneta. L cathedra.
catr 244 caup
catrizus sm. (si vera lectio) "attrezzo di nave" li. -asco usalo in el romana per formare nomi di ter-
GR 35 (Monaco) bracchii duo de asta, oste duo de proda. rilori e non difondi.
paranchinum unum, catrizi duo. D coli.
L castrizus. ~udalupi cognome
catronus sm. Al 18 a.1227 ambroxi.us eaudalupi. BNA 105 a.1259
NL.I 22 a.1203 mutuo ... pro quo obligavit ei in pignore (Vent.) uxoris lu.cheti caudelupi.
ei catronos. D cuade Iu.
catuius agg. "cinese, del Catat' caudana top. (Alb.)
DRG.3 625 a.1261 uncias v. sete catuie. eRA 170 a.1365 (Alb.) usque ad ponlem caudane.
L catuxtus. caudaC8S8 cognome
eatulus CDG.2 386 a.1190 iohanni cauderase.
ICG.6 343 s.xiv. (ratio introitus vicecomitus pro portu et L eoarosa.
ripa). item de sauma coriorum bovorum pillosorum item caudarubea cognome
rossi catuli pillosorum bovuum pro quacumque sauma BNA 123 a.1259 (Vent.) testibus .. . guillelmo caudaru.
denarios iiii. bea.
catureUus cognome L eoarubea. D cuarussa.
RCA 154 a.1140 obertus caturellus. caudeta sf. (err. per candela) "ruffiana"
HSL 18.19 "gall. katu "battaglia" eST 275 a.1381 (TlIggia) femina .. . que famam tabeat
caturniacus top. meretricis vel caudete sve rofiane. .
TV ca.110 d.C. (fundus, vicus) caturniacus. Lcandeta
G.PETRAcco SICARDI, BLig 17 (1965) II sgg. caularius agg. "coltivato a cavolf'; elem. topon.
catus sm. "laccio, trappola" RCA 177 a.994 usque in campo caulario. .
RSL 208 a.1267 (Apric.) qui fecerit catos sive laqueos L caulus.
causa capiendi alienas bestias. eaulina sf. "cavolo"
catuxtus agg. "cinese, del Catal~' ces 77 ~.1414 (Celle) .que\ibet testa seu caput. cepola-
DRG.2 536 a.1257 tantam setam catuxtam. rum, caultnarum et pomnarum. FST 65 a.1592 (Triora)
L catuius. pro seminando rapas et caulinas.
caucionem sf. "cauzione, garanzia" L caulus. D caurigna. corinella.
FAG 102 a.1288 (Gen.) paratus est dictam caucionem el caulem sm. "cavolo"
aquitationem facere et prestare. VFD 43 a.1306 suscepta RCP 293 a.1235 (Sarz.)brassicas vel porinas vel cepol-
ramen ab ilio ... ydonea caucione. SIG 322 a.1330 item ]as vel alea,poros vel cau]es. CST 291 a.1381 (Taggia)
quod pro qualibet galea ... prestetur ... ydonea seu fi- cepas vel caules vel porros. MSC 259 a.I407 (Corvara)
dejussoria caucio de libris mille ianuinorum. VFD 135 de bis (qui) portant cautes porros ad terram maritimam
sg. a.1341 prestetur ... per patronum ipsius galee ... ydo- vend~ndi vel donandi. gratia. n.3 625 a.I449 (Caffa)
nea seu fidejussoria caucio ... - in ipsa fidejussoria cau- pro smgul~ curru cauhum. GR 53 s.xvii.. (PortoM.) fruc-
ciane. LG 358 a.1363 prius acceptis ... ydoneis caucioni- tus domesucos, vel caules, poro , gesse vel. alia spinatia
bus, promissionibus et sacramento. ALE90. .
L caupcionem. cauptionem. D causione. L caulus.
eauda sf. "coda, strascico del vestito" caullxeUus cognome
BVP 248 a.1388 cauda. BVP 398 a.1449 quod in vesti- RCA 315 a.1145 gisle filie baldi caulixelH.
bus angustarum manicarum caudam ferri liceat usque ad PAC lO.
longitudinem palmi unius tantum. L caulus.
L caudalupi. coa. coarosa. coda. D coda. cua. caulus sm. "cavolo"
eauda sf. "appendice posteriore del cannone, usata CNM 142 ca. 1204 (Sav.) plantavit .. . dictuffi ortuan de
per la manovra del pezzd' caulis et aliis erbis. RCO 124 a.1242 (Ort.) poru~ ca\l-
PVP 333 a.1507 pro dictis canonis ... pro caudis ad s.l 105 et cepullas.
d.4 lib. cum stagno solidatis. L caularius. caulem. eauJina. caulixellus. cole. corina-
PVP 354 sg. Gloss. rium. corius. culi fica. D cou,
eauda sf. "coda di redenzione: parte del provento di caulus elero. topon.
una gabella che eccede il bisogno del pagamento degli CCS 55 a.1414 (Celle) descendendo per cataro de caulo
interessi, e viene destinata all'ammortamento del debito caupciooem sf. "cauzione, garanzia" .
capitale" LG 358 a.1363 prius acceptis ... ydonies caucionibus '"
DSP 82 a.1489 et quod per talem dationem sive delibera- in arbitrio syndacatorum qui. dietas caupciones accipiant.
tionem nullum generetur preiudicium ... dictis participi- ASA 5~ a.142? (AJb:> .p,,?ffilttenles cum caupcione quod
bus et comperule et privilegiis ejus et caude sive proven- reparacJO per lpSOS ID d.ctum oro1ogium facta duret et
tibus ipsis concessis diete comperule, et presertim circa durare debeat usque ad annos duodecimo
caudam locorum ducentorum quinquaginta... SFG 2.328 L caucionem
a.154O ratio caude exdebitaeionis cabellarum. caupenala (err. per campaneIa) "camPQllella"
SFG 1.198. CPB 256 a.138& (Piac.) item duodenam unam caupeoala.
cauda cognome rum a bobus.
PCC 159 a.1370 (Sav.) saoninus cauda archipresbiter. L campanela.
SRC 693 a.1407 (Sav.) iulianus cauda. cauponem Sffi. "cappone"
caudalascus top. "Colt' BSR 154 a.1195 debeo vobis nomine curie solidos xxiiii
TV 5.2()"24 ca.110 d.C. iure appennini areliasci et cauda- de condicione duorum annorum de predieta terra, et soli-
lasci. dos x. pro stogia duorum annorum el. duo caupones.
FFN 334 "verosimilmente due boschi o monti connessi L caponus.
con l 'Appennino, insieme al quale si trovano registrati". eauptJonem sf. "cauzione, garanzia"
PTP 22. G.PETRAcco SICARDI, BLig. 16 (1964) 3 sgg. CST .170 a.1381 (Taggia~ quod c1avigeri antequarn se in-
HSL 18.82 caudalos n.p. PTR 52 "il territorio adibito a tromltlant de suo officlO tenea.n tur prestare idoneam
pascolo, pertinente alle comunit rurali di Areglia e Co- caupliooem de libris tricentis ian. DSP 235 a.1542 et pro
caus 245 cava

cauptione dictarum comperarum obligata et ypothecata cavagnus/ -m . smln. "cesto" .!


fuerint dictis dominis protectoribus et comperis edificium LEM 259 a.1259 item cavagndrn unum cum axunia.
et opus fabrice. GR 4& a.1267 (Apric.) colligere in cavagno aut inginio,
L caucionem. sive in corba et in alio aliquo vase seu felegata alienas
causa sf. "causa giudiziale" uvas. RL 202 a.1272 (Penna) et si portabt... in culmine
PVS 178 a.1375 et que non sit causa vel questio in qua et in cavagno. SOV 229 a.1428 (On.) sive collegerit
datus sit assessor, consultor vel collator ad totam causam (fructum) in cavagno vel corba seu falda. PVP 229
de parcium voluntate. a.1456 cavagnum unum cum coperchio magnum. TL.3
causa sf. "cosa, roba" 999 a.1474 cavagnus unus .dictorum ferrorum. GR 42
CDG 64 a.I130 ullum hominem ... in persona neque in a.1519 (Alb.) corbina. cavagna seu bariles vel alia vasa
causa sua offendas .. . mespresam neque facias neque ali- causa vindemmiandi.
cui homini ianuam eunti vel ex ea redeunti nec super per- REW 1786 (1643, 1786). J. HUBSCHMID, ELH.l 132 <
sonam neque su per suam causam facere conentias. VCB lardo lal. capanna. DE!.l 824 S. V. il. cavagno "voce me-
220 a.1245 (BoniO ad fortunam meam de omni causa. diterr."
L cosa. coxa. D cosa. L cavagna. D cavagno.
chausangus agg. "(difomo) da calce" cavagnus cognome. soprannome
GR 37 (Mon.) possit accipere ramam et ligna ... et 'fumos SRC 82 a.1251 (Sav.) guillelmus cavagnus ... notarius.
chausangos facere. MIA 71 a.1251 (Sav.) manu guiUelmi cavagni. U t236
L calcina. a.1256 guillelmus cavagnus. CAT 131 a.1326 (Borgh.)
causimentulD sn. "facolt, disponibilit" iohannes racius dic(tus) cavagnus.
CGS.l 133 a.1157 profiteor me portare laboratum cavaici top. (Giusvalla)
alexandriam lb. cccv. de rebus stabilis (n.p.). non debeo U.2 265 a.1290 locus quidam quidicitur cavai ci iusvalle.
iter mutare sed cum eis ianuam reverti, in potestatem sta- L cavaritia. cavalixi. D cava issi. cavaiisi.
bilis reducere et in causi mento esse debet de reddenda in- cavalarecia top. (Sav.)
de mercede ipsi ansaldo. CGS.2 204 a.1162 si pluribus BG 143 a.1263 (Sav.) iuxta cavalarecia. SRC 146 a.1263
xxxvi bisanciis vendetur, superfluum tibi implicabo et (Sav.) in cavalarecia.
adducam ad causimenlum luum. CGS.2 163 a.1163 et L cavalerecia. caverecie. D 'cavallarezza.
capitali diducto, quartam proficui habere debet et ipse cavalaria sf. "incarico di sovrintendenza ai cavalli"
wuilielmotus in suo causimento reservato hoc quod inde VCB 305 a.1290 (Bonif.) occasione cavalarie mee sive
non fuerit expense. equitature quam servivi pro predicto comuni. - occa-
cautella sf. "caulela, sicurezza" sione cavallarie seu medi carie.
LG 221 a.1340 et de ipsis ad cautellam fieri debere in cavalaria' top. (Gen.)
laudo sapientium capitulum speciale. DMC 417 a.1510 PAC.2 a.1147 terra cavalaria.
ad maiorem cautellam ... L caballaria. D cava/aria.
D acautellarsi. cavalarius sm. "cavallaio"; cognome
cauteriatus agg. "depravato" LMS 250 a.1222 martinus cavalarills.
Pauli epist. ad TImotheum 1.4.2 in hypocrisi loquentium L cavalerius. .
mendacium et cauteriatam habentium suam conscientiam cavallata sf. "cavalcata. spedizione militare a cavallo"
(KEKaOO'trplCro~VO,)V 'tf)v iOiav O'llVEicSrptV). Al GSS 51 a.1330 (Sm.) omnis hostis et cavallata, que fie-
12 a.1226 dixit quod sacramentum volebat facere. Tamen ret longe a terra sarane per X. miliaria vel ultra. '
sicut conscientiam cauteriatam habebat, semper ipsum L cavaIcata. '
sacramentum cavitabat et aliquod fennenti addebat. cavalcata sf. "spedizione militare a cavallo" .
DUC.2 243 cauleriata conscientia: id est depravata. cui CDG.1 124 a.1140 et faciemus exercitum et cavalcatam.
quasi caulerii nOIa inusta est. ' CGS.2 277 a.1I56 non vadant in hostem vl cavalcatam
cavacia cognome nisi ordinacione consulum comunis ianue. RCP 222
SRB 366 a.1424 (Sav.) bemardo cavaci a de lavagnola. a.1197 (Luni) in exercitu et cavalcata debeant ei facere et
L cavaza. ire sicut vassalli sui'. PCP 578 s.xii. pro exercitu sive ca-
cavagna sf. "cesta" .' valcata comunis ianue. CNM 312 ca. 1205 (Sav.) ut ipsi
LG 419 a.1383 corbis, cistis ve] cavagnis. PPV 114 ca vadant secum in exercitum et in cavaIcatam. IEA 101
1400 (Gen.) corbas vel cavagnas. l
a.1213 (Alb.) in hominibus, fidelitatibus, oste' et cavalca-
L cavagnaro cavagnaria. cavagnarius. cavagnium. cava- ta, in ortis. drictis et fictis. OP 138 a.1215 ad hostem et
gnum. cavagnus. D cavagna. cavagno. cavaIcatam faciendam. RCP 66 a.1245 (Sarz.) prestando
cavagnar sm. "cestaio" " , condictiones et factiones, ostem et cavaIcatam, guaitam
CAC 8 a.1178 (Sav.) amicus alberti cavagnaro CAC 488 et scheraguaitam, sicut alii burgenses sarz(ane) sunt face-
a.118p (Sav.) gandulfus de cerre\o cavagnaro re consueti. PLP 73 a.1250 (Sav.) accusati non ivisse in
L cavagna. cavagnarius. cavaIcatam facta noctu in stratam. SRC 77 a.1251 (Var.)
facere teneantur exercitum et cavalcatam per mare et per
"cavagnaria sf. "parte del telaio" ,
terram. RL 213 a.128& (Alb.) de non faciendo exercitum
FST 102 a.1592 (Triora) ponere saltem usque in limixel-
vel cavalcatam nisi voluntate consilii ... - in cavaIcatam
lo fili numero viginti in cavagnaria. '
L cavagna. vel andatam. SSA 60 a.1345 (Sav.) non facient exerci-
tum seu cavaIcatam. CST 198 a.1381 (Taggia) vel prop-
cavagnarius sm. "cestaiQ"; n.p., m.
ter exercitum vel cavalcatam. PRV 244 ca.1450 (Sarz.)
CAC 169 a.1180 (Sav.) willelm~s camparius cavagna- non possint. .. astringi ad aliquam cavalcatam terrestre
rius. CAC 184 a.lI &0 (Sav.) testes cavagnarius. SRB 73 seu maritimam extra episcopatum lunensem. SGS 248
a.1191 (Sav.) testes cavagnarjus. a.1505 (Sav.) sive fiat per ianuenses exercitus et cavalca-
L cavagna. cavagnaro
ta per mare sive per terraro.
cavagniusl -m smln. "cesIo'" GSS Gloss.: la cavalcata poteva venire effettuata anche
CST 29 J a.1381 (Taggia) portare uvas, olivas ve! casta- oltre i confini, mentre hostis, exercitus la spedizione a
neas vel cedra ... vel cepas, vel caules ... in gremio, capu- scopo di difesa entro i confini.
cio, cavagnio ve) alio vase. L cavallata. cavarcata. D cavalcala.
cava 246

cavalcatura sf. "cavallo da cava/care, cavalcatura" cavalus cognome


GR.2 22 a.1330 (Sarz.) pro ipso roncino seu cavalcatura. SRC 693 a.1407 (Sav.) bartolomeus cavalus.
L cavarcatura. qualcatura. cavana lOp. (Geli.
cavaler cognome . CHAR.1 350 a. 1002 (Gen.) in cavana. BCG L598.1047
CAC 313 a.1I80 (Sav.) usanne filie quondam andree ca- in valle pulcifera ... solarioli . cavanna. campo zuconi.
valer. RCA 46 a.1143 de manso de cavanna. BSR 281 a.1202
cavalerecia top. (Sav.) subtus cavanam. PAC II. J.HU8 HMID, ELH.1 132: cf.
BG 144 a.1263 (Sav.) de subter cavalereciam. ven. cavanna a. 1038 "rifugio per barche". FfL 175 ",o:-
L cavalarecia. . ponimo molto esteso".
cavalerius sm. "cavallaio" . L capanna. cavanuU\. D callalla.
SRC 308 a.1258 (Sav.) vivaldus cavalerius .. ! henricus cavaneUa top. (Sav.)
vacarius. CNM 414 a.1205 (Sa v.) totum id quod ipsi ... babebant
L cavalarius. caverius. subcavalerius. D cava/ero commune ad Limones el ad cavanellam.
cavalerius sm. "ufficiale comunale; messo comuna- cavanucial cavanuza/ cavanuzu top. (Gen.)
le; gunrdia; bargello" . . BCG 174 a.I066 el extm la serra. et in cavanucia. SMV 9
LG 965 a.l403 (= OSP 7 a.1459) scnbas, notanos, caval- a.1131 el quanlurn habemus in cavanuzu. ReA 317
lerios, sindicos massarios, nuntios et officiales . . ~L.3 a.1146 et in montalto et in cavanuza. RCA 304 a.ll68
610 a.1449 (Caffa) cavalerius non possit. .. ultra salanurn de terra que est in valle callida et in cavaonucia.
percipere nisi ut infra: per quolibet. fustigato, asperos L capanna. cavana.
xxv pro quolibet suspenso vel decapitato, asperos L. IL cavarcala sf. "spedizione mi/imre a cavallo"
2.623 a.1469 tempore quo erit cavalerius sive famul~s ASA 223 a.1288 (AI b.) faciunt hostem et cavarcatam. pa_
dicti .. . consulis aut massarii. TL.3 360 a:1474 q~e qUl- cem et guerram.
dem familia (del console) debeat e~se ut mfra,. vldehcet L cavalcata.
cavalerius unus, domiceli sex, eqUl sex, raga~us unus, cavarc:atura sf. "cavallo da cavalcare, cavalcatura"
cochus unus. TL.3 207 a.1475 pro scoto seu ahments tu- U.2 543 a.1343 (Sav.) et secum babere loto tempore SUI
bete, cavalerii et interpretis sive to~zim~ni. DS~. 258 regiminis serventes tres et unam cavarcaturam. .
a.1549 non possunt habere suam sallsfact1on~m mSI per L cavalcatura.
vim et cum cavaleriis. MAS 292 a.1558 e.lhgere un~m cavare vb. "zappare"
cavalerium ... qui tanturnrnodo valeat exequl et execuuo- CAC 229 a.ll80 (Sav.) et pro hoc beneficio debet facere
nes criminales diete arti spectantes facere. CAR 102 omnia opera donicati, exceplo cavare. U.l 1399 'a.1261
a.1562 possint dicti laboratores accipere cavale~u.m ex habent jus in dicto bosco cavandi et laborandi et semi-
nandi. CST 275 a.138\ (Taggia) fodere vel cavare. LO
pensis dictorum gU~l"!'atorum .~el. alioru~ OffiClallUffi ...
et cum auctoritate dlcll cavaleru dlctum vmum ad e?rurn 974 a.1403 cavare, mundare .. . omnes et singulos trogios
domum portari facere. OSP 319 a.15?5 postqu~ inca- portus ianue. CVQ 353 a.1407 (Sav.) quod nulla persona
tenata fuerit aliqua navis .. . per cavalenos more sohto. audeat. . . Iigonizare fodere vel. cavare in terra sua iuxta
rnuratias aUcuius vicini . CCS 80 a. 1414 (Celle) non pos_
cavalerius cognome .
PAC.2 a.1109 oberti cavalerii. AES 14 a.1161 nbaldus sit ... laborare ... a longitudines per parmos duos cavare ...
et qui cavaverit. seu cavati fecerit supradicta sumtibus
cavalerius. GG 86 a.1201 wilielmus cavalerius. CGG lO
a.1259 (PortoV.) in domo symonini cavalerii. suis reficere tenealur. SOV 45 a.1428 (On.) semovere
seu cavare aliquamviam publicam. BSO 193 a.1581
cavalelta sf. "cavalletta" (Onzo) de cavantibus, sive inhonesta facientibus in et
GSB 103 a.1577 (Baiardo) (agros a) cavaletti(s) come- prope fontes. Si quis cava veri t vel aliquod impedimen-
stos et devastatos. tum aut turbamentum seu turpitudinem fecerit in fontibus
D cavaleta. vel prope fontes ... GR 36 (Carpa io) si quis ... ligoniza-
cavaUettum sn. "mucchio di covoni" . verit vel. cavaveril prope maceriarn sui vicini ...
FST 61 a.1592 (Trioia) accipere blavarn in aliquo borrali, L cavarunco. cavaruncus. cavaterra. cavationem. cavato-
cavalletto, gavellis seu covis aut grarniolis alicuius persone. remo cavatorium. D cav .
REW 1440. DEI.2 823 S.V. cavaglione. cavarecle top. (Sav.)
D cavain. cavalettu. SRC 157 a.1263 (Sav.) in cavareciis.
cavaletus sm. "panca da lavoro dei barilai" L cavalarecia.
PVP 269 a.1462 itemcavaletos tres ruptos. I cavaritia sf. "wppatura, dissodamento"
PVP 356s.v. GR 36 (Calizz.) piantare ... super posse calizani tOl vites.
cavaletus sm. "cavalletto. strumento dei filatori" que ascendent ad minus ad unam cavaritiam vinee, pro
LG 478 a. 1403(filatores.) ne super cavaletis fricetur fi- quolibet foco .
lum, nisi volte fuerint pertusate. .L cavaici. cavalexi. avalilli. D cavaissi. cavarissi. cavaUsi.
D cavaletto. cavarsaral cavarsarale sn. "caravanserraglio"
cavalexil cavalixi.. top. (Gen.) . TL.3 61 1 a.I449 (Caffa) forenses qui habitant in cavarsa-
RCA 82 a.1148 ingo de cavalexi. .BCG 194 a.1089 et lO ralibus qui sunt intra castrum caphe possint de nocte te-
fundo rapallo ... et in cavalixi et in perogallo. nere lumen usque horas quatuor. 11.,.3 622 a.I449 (Caf-
PAC 5. SCT 224, 231 *caballicis < *caballicus, cabaHus fa) licentia .. . tenendi lumen in aliquo cavarsara, timo, ta~
[forse pi probo + cavaici, cavaritia] bema seu domo.
L cavaici. cavaritia. D cavarissi. cavaissi, cavaiisi. cavaruncol cavaruncus n.p., m.; cognome
cavallotus sm. "moneta genovese del valore di quat- RCA J7 a.\143 rubaldus cavarunco. PPE 29 a.1145 ru-
tro soldi (portava impressa la figura di S.Giorgio a ca baldus cavarunco. CDG 192 a.1145 cavarruncus. se
vallo)" . 296 a.l 157 giselbertus cavaruncus. CGS.2 60 a.1161 su-
PVP 314 a. 1507 pro dieto magistro ei missis cum dicto perius terra cavarunchi. OC 157 a.l164 guilielmo cava-
iacometo cavallotis quatuor et unum lucense pro eapsia. runco. U.1 235 a.1168 guillelrno cavarrunco. BSR 117
D cavallotto. a.1183 jonathas cavaruncus. COS 30 a.1186 aicardus 6-
cavallus sm. "cavallo" lius olim cavarunci de naxo. SGO 347 a.1267 paganus
GG 282 a.1203 cavallus predictus. cavaruncus. .
L cabal1us. L cavare.
cava 247 cavi

cavautus cognome cavere vb. "garantire, fornire cauzione"


MIA 85 a.1269 (Sav.) nicola cavautus. SIG 323 a.1333 quod quelibet galea antequam varetur de
L squavazutus. scario caveatur de libris mille ianue. - quod diete galee
cavaterra cognome non possint varari de scario nisi primo patronus cuiusli-
DAA 78 a.1279 nicolinus cavalerra. bel galearum ipsarum caverit dieto officio dictorum acto
L cavare. de libris mille ianuinorum.
cavationem sf. "scavo" caverius cognome
DT 536 a.1344 terram totam sive solum in quo dicitur NL.l 86 a.1203 obertus caverius.
has foveas sive cavationes constructas. L cavalerius. D cav.
L cavare. caverna sf. "caverna"
cavatore m sm. "zappatore" MBL 16 s.xi. (Lrins) (eremiti) in cavernis terre comma-
DNB 42 a.] 197 raunaldus blancus cavator. DT 536 nentes. o

a.1344 solum in quo dicti vestri cavatores dicuntur con- ALE 91 sg., 405 : cava (spelunca) fatto su taberna .
struere. caveza sf. "colletto"
L cavare. D cavu CNM 80 a.1205 (Sav.) fecit impetum cum cultello ... et
cavatorium sn. "zappa" eam cepit per cavezam et sibi scindit tunicam.
PTA 617. L cavezana. cavestrum. D cavesa.
cavestrum sn. "cavezza, finimento di cavallo"
L cavare.
LEM 262 a.1259 unum frenum pro roncino ... supercin-
cavatortal cavaturta top. (Cen.) gulum de lana ... unum cavestrum de lana.
PPE 246 a. J 461 loeo ubi dicitur cavatorta. PPE 250 L capistrum. caveza. D cavestro.
a.1261 loco ubi dicitur cavalurta. caveana I cavezana sf. "colletto, collottola"
cavaturines sm. pl. "etnico" PLP 68 a.1250 (Sav.) et opio cepit eum ad caveza?am: . :
PTP 4 n. : SM, ahI. pl. cepit me per gulam. PLP 128 a.l250 (Sav.) pOSUlt rruhl
cavaza cognome manum ad caveanam et cepit percutere . PLP 133
RCA 84 a.1143 anselmo cavaza. RCA JJ8 a.1153 ansel- a.1250 '(Sav.) cepit me per caveanarn et scindit mihi ca-
mum cayazam. veanam. PLP 136 a.1250 (Sav.) accepit ... ad eavea-
PAC6. nam et scidit ei caveanam tunice et camisie.
L cavacia. L caveza. .
caveale sn. "caviale" cavetium sn. "scampolo di panno; colletto"
TL.3 673 sg. a.I449 (Caffa) persone ... incidentes pisces PVP 307 a.1494 pro cotono et cavetijs. PVP 309 a.1504
et fabricantes cavealia. - cavealia fabricata seu pisces pro texturis tele stupe super cavetium pro bertholomea de
incisos. columbo.
lBAUQUIER, ROM 8 (1879) 139: slavo kawiar. ALN 30: PVP 356 S.V.
turco-tartaro xaviyar, turco osmanli havyar, neogr. KCX- L cavestrum. D cavezzi.
f31Ciptov. REW 4086. CIV 62 sg. ven. eaviaro a.1437. caviale! cavialum sn. "caviale"
ICG 6.158 s.xiv.-xv. pro quolibet cantario camis salse
L cavealem. cavear. caviale.
tonnine assonsie et caviali et burri. CAR 54 a.1465 be-
caveaIem cognome
neficium exoneracionis ponderacionis et portature cavia-
U.2 475 a.1317 (Varazze) obertus cavealis. " Hum, ceporum et assungiarum ac pissium salsorum.
L caveale. cavear. L eaveale.
cavear cognome caviculus m. "cavicchio, gancio"
PLC 158 a.130 1 bonrieta cavear. RLC 69 a.1297 (Cosio) quod quilibet becarius sive ma-
L caveale. cavealis. cellarius tenere teneatur pelles ... bestiarum ... quas spe-
cavegeria sf. "nastro per capelli, diadema" laverit, pe~dentes ad libitum seu clavicul.os a p~e et ex-
GG.2 316 a.1206 cavegerias iiii. de sea. AS 64 a.1432 tra domum suam per totam illam diem In qua Ipsas be-
possit... laborare cavegerias cordellas et texutos siye cin- stias spelaverit.
tos syricos vel mixtos de auro vel argento: -PVP 30.7 L cavigia.
a.1492 i6 pensione cavegerie (ms . cavgerie) perlarum in cavigeria sf. '''nastro, chiusura"
capsia... PVP 298 a.1494 pro ... cavegeria (ms. canege- GR 36 VArr.) qui custodierint molendina tenea~tur. ..
ra) , econsepta S.5 d.6. PVP 336 a. 1506 cavegeriam tenere cavigerias ad intratam canalis, ita quod bestIe por-
upam perlarum valoris' ducatorum quadraginta. cine non possint. .. ire vel intrare.
PVP 149, 194,356 S.V. . L cavelena.
L caveleria. cavigia sf. "caviglia, gancio per armi da fuoco"
cavegia cognome TL.3 1002 a.1474 cavigie sive parvi ferri Ixxix.
SC 377 a. 1I88 jacobus cavegia. BGO 58 a.1360 apud L caviculus. cavilia. D caviggia.
banchum georgii de cl}avegia bancherii. cavigia n.p., cognome
L ca. cavegla. vegius. LJ.l 732 a.1224 arnaldus cavigie. BNA 506 a.1263
cavegla top. "od. Cavia (Alassio)" (Vent.) guillelmocavigia.
L cavilia.
TAL 19,52 n.188 a.1326 t~rrucium de cavegla. terra de
cavegla. cavilla sf. "rissa"
D cavia. . SOV 328 a.1428 (On.) quod nemo debeat facere aliquam
cavillam vel rixam in prosanici die sabati sancIi.
,caveleria sf. "nastro, fascia o rete oer i capellf'
L acaviglare. cavilationem. gavilia. n cabilia. capigliare.
MAS 41 a.1463 cordelas. cinctos, franzias seu fenoge- cavi lancia I cavilantia sf. "rissa"
10S ... bursas ... cavelerias, strigionos.
BSR 326 a.1218 dicit quod cavilancia quod il10 sero
L cavageria. cavegeria. cavigeria. cavilleria. D cavegiera. quando facta fuil quod iam iverat dormire. RL 200
cavellum top. (Noli) a.1277 (Cipressa) si quis fecerit cavilantiam cadat ,ad
RVN 128 s.xiv. (Noli) et cala viali sit... a porta predicta bannum soldorum V.
barbacane usque ad rupem cavelli. L capilantia. cavilationem.
cavi 248

cavilare vb. "cavillare; ritardare con covilI," cavus sm. "capo, promontorio" I

AI 12 a.1226 dixit quod sacramentum volebat facere. ta- DMC 450 'lJxv. intra .. . caVUrn blancum et cavum steUari.
men, sicul conscientiam cauteriatam habebal, semper L caput allei. caput cursi. caput faris . caput nauli. caput
ipsum sacramentum cavilabat et aliquod fermenti addebat. vadi . co de pagana. D cavo.
L cavilozus. cavus sm. "cavo, fune"
cavilationem sf. "contesa, discussione, ricorso a ca- VCB 230 a.1245 (Bonif.) et in acutis el. cavis pro ~_
villi legalt' co. LEM 199 a.1251 avos tres canabacii. QNA 263
LG 294 a.1363 auditis c1amoribus ~t questionibus quam- a.1260 (Veol.) ilem cacias duas de bricolis. cum duobus
plurium hominum civitatis super dillacionibus et multi- cavis ipsis contiguis. itero pecias qualuor de cavis lIUll'Ci-
modis cavilationibus questionurn . . . quod pene omnes das. DMM 156 sg. a. 1274 (Gen .) cavibus 4 canapi.
questiones huius civitatis fiunt interrninabiles et immor- CAR 13 a.I.381 (si) incideren! nulum cavum Dee nulum
tales . .. FCT 35 a.1391 (Triora) rixe, cavillationes, cacce- crocum (al fine di favorire il furto della merce). RVN
reso TL.1 611 a.1456 ad tollendum ornnern dubietatem et 128 s. xiv. (Noli) itero leneantur el debeanl... illi qui ba-
materiam cavi1ationis super intellectu .. . bebant calas, aut de sero aut in mane calare calas suas
L capillationern. capillus. cavilla. cavilancia. decavil1a- idest in sero habere cavum suum (la fune della rete?) ~
tionem. gaviglia. gavilia. t.e rra ad horam UDam noctis. et. continuo calare sine mora.
cavilleria sf. "nastro per capelli" PVP 295 a.1494 pro cavo uno.
GR 36'unus bonetus chameloti munitus cavilleriis rubeis.
DMM 156 sg.: < capo (estremit): cf it. cima, m.s.
L caveleria. cavus sm. "ammenda?
cavilia cognome
AMSSSP n.s. 15 (1981) a.1753 (Noli) hyeronimus cavi- FCT 12 a.1250 (Triora) si. .. non habuerit unde solvat
bannum et mendarn, communis olvat cavum.
lia.
D cavigia. cavettus sm. "cavetto, piccola fune"
cavilosus/ cavilozus agg. "cavilloso, pretestuoso" JAN. PLL 468 (= VFD 224) a.1441 item cavetti petios n.
lO in 12 pro respectu.
SSA 199 a.1345 (Sav.) debeant providere super personis
nxosis, cavilosis et inutilibQs in societate populi civitatis L cavus. D cavettu.
saone. TL.3 348 a.1473 diete eaviloze aeusationis. cau st. "cassapanca"
L cavilare. CAC 286 a.1181 (Sav. ) frarri meo gandulfo dimitto
cavionem sm. "capo dei pastori" caxam meam cum loto eo qod est intus. 00.230 a.1205
GR 2.22 (Onnea) si quis berberius discessent a paria, vel confitetur. .. se portare in accomendatione caxam unam
vacito seu agnelata, sine verbo vellicentia cavionis ... gratis, quam poni t in lib. iiii. GG.2 4 l 7 et habeo caxam
L caput. , unam in pignore.
(lo) cavo top. L capsia.
VMS 515 a.1475 platea augustini de loreto, vocata lo cavo. caule sn. "casale"
cavram top. "Capreno (Sori)" VDE 124 a.l394 (Chio) iardinum unUIll posito in caule
SCI' 198 a.909 in cavrani: capranis, n.p. caper. limiana.
L cavrasco. D capreno. L casale.
cavrasco top. (Chiavari) caxalem sm. "petto"
BCG 113 a.1019 in locas et fundas langasco. cavrasco. VCB 40 a.1238 (Bonif.) alium copertorium de caxalibus
PAC 11 a.1033 in villa cavrasco. vulpinarum.
SCI' 198. PTP 16 n. D~C.2 2~7 c~ssum: pectus ... a. I061 pellicias duas. fe-
L cavrani. crava. (de) cravasco. D copreno. crava. cra- sllvam sc/l.culus ~assus esset de squirionibus... seplima-
vasco. nalem. quoque, cu/us cassus esset de callis.
cavreina :;f. "pelle di capra" L cassalis.
VCB 41 a.1238 (Bonif.) agnelline .. . cavreine ... daine- caxanus cognome
ti ... vulpine ... SRB 140 a.1203 (Sav.) raimundus caxanus de lezino.
L cavruna. crava. L cassanus.
cavriada top. (Gen.) (in) cuarUs top. (Gen.)
MSS 85 a.1100 iacet in territorio cavriada. NL.2 46 a.12]6 unius petie lerre que est in caxariis.
PAC 11 a.1137 de cavriada. L (in) cassariis.
L cabriata. craviada. D crava. cuarius sm. "fabbricante di casse"; cognome
cavnma sf. "pelle di capra, col vello" GC 268 a.1191 petrus caxarius. 00 183 a.1201 stefanus
VCB 150 a.1239 (Bonif.) implicitas in coriis pilosis el caxarius. NL.l 26 8.1203 a te pandulfo caxario, NL.l
bechunis et cavrunis. . 77 a.1203 fulco caxarius.
. L capruna. cavreina. L capsarius. capsiarius. casarius. caxarolus. caxiarius .
cavursus cognome Dcascee.
RCA 274 a.106O fines vero de una parte terra sancti am- caurolus sm. fabbricante di casse"; cognome
brosii, de supra cavursi. RCP 83 a.l278 (Sav.) rollandinus caxarolus.
L caorciurn. L cuarius. cazarolius. casairerius. casairorius.
cavus sm. "capo, estremit" caxeronus sm. "cassone"
FIL 310 a.l404 (Sav.) non debeanl.. . auferre cerras a ca- VCB 1058.1239 (Bonif.) caxeronos duos cendati.
pitibus dicti panni, donec primus cavus et ultimus vendita L cassonus.
fuerint. FIL 321 a.1404 (Sav.) et quecumque petia pan- caxexi 10p. "Cassisi (Celle)"
ni ... existat [ ... ] alicuius cavi cuius fuerit quovis modo RPV 252 a.1258 (Gen.) giraJdus de clapa de caxexi.., de
deperdita tota et poslea cuxita vel sarcita, tarezetur et ta- cellis.
rezari debeat. L (de) cassisi.
L caput. cavettus. D cavo. caxia sf. (bol.) "cassia"
cavus sm. "cima, vetta di pianta, germoglio" CGS.I 273 a.1158 Ib. xxv. implicatas in aurio. pipere
2 CS 124 a.1414 (Celle) si dieta animalia comescerinl seu caxia. fistula el nucibus muscatis.
::: ~-:astaverint aliquos cavos seu brotos alicuius proane . .. L axia feticha. cassia. D caxa.

.. IO
249 cela

caxia sf. "cassa" stato pare legata a Venezia, in seguito alla quarta Cro-
PLP 108 a.1250 (Sav.) caxiam i. ciata ... Testo venez. scritto a Aleppo trad. dall'arabo: e
L capsia. no batte lo arzento a la cecha a bailia. Venezia a.1278 ce-
caxiarius sm. "fabbricante di casse"; cognome cha ... protomagistro pro chonis (conio?). ALN 109 <
MSS 240 a.1212 stephanus caxiarius. aro sikka "conio"
L caxarius. L secha. echa. icatus. yechinus. D secha.
caxionum sn. "cassone" cecus agg. "cieco"
PVP 261 a.1461 caxionum unum cum certis ferramentis. CDP 285 a.1303 nec debeat aliquis constitui serviens qui
L cassonus. sit sideratus zopus vel cecus sive c1audus.
caxius cavalus sn. "caciocavallo" ceda sf. "seta"
BBl 70 a.1473 pro diversum caxium cavalum. CA 624 a.1292 item in ij. lacibus de ceda pro domino.
L casicavalus. L ceta. seta.
caxius sm. "formaggio" cedrata sf. "cedrata, bevanda di cedro"
BBL 44 a.1473 pecia ... una caxiorum pinguum aprezen- lMS 576 a.12261actuarium factum de cedris quod voca-
tata ieronimo de foo. BBl 70 a.1473 pro diversum tur cedrata.
caxium salsum. I
L cedrus.
L'caseus. cedriale top.
caxona sf. "cassapanca" RCA 50 a.1143 de cedriale.
PVP 275 a.1488 caxonis duabus magnis intersiatis. (pomus) cedrinus sm ... "cedro". .
L cassonus. LJ.l 170 a.1153 exceptis cannavo et Imo pomsque et
caxum sn. "attrezzo di nave" caulibus. de ficubus vero et pomis cedrinis ...
BGS 82 a.1248 et vellum artimoni ... et caxum novum. L cedrus ..'cetrinus. cetrus.
ceacius sm. "setaccio" cedrium so. "cedro"
PVP 235 a.1456 item ceacii duo. RCP 487 a.1221 (Sarz.) item omni anno ad natalem ce-
L ciaium. setacius 'D ceatio. dria et herbaxaria.
ce'ba cognome cedrusI-m smln. "cedro"
BBG 514 a. I445 dorninicus ceba. LMS 576 a.1226 lactuarium factum de cedris quod voca-
cebarus sm. "bigoncia" tur cedrata. CST 291 a.1381 (Taggia) uvas olivas vel ca-
SSA.2 130 a.1345 (Sav.) bastaxini ... qui portant (rumen- staneas vel cedra, citrona vel limona vel alios fructos.
tam) cum cebaris .. . pro quolibel cebaro. ' GR.2 43 (Alb.) ortalia, fructus, persica, poma, ficus, da-
L zeharum. masinas, citrulos, cedros, limonos et alios fructus .
cebellinus sm. "pelliccia di zibellino" L cedrium. cetrus. pomus cedrinus.
lG 13 sg. a.1157 ego nullo modo infra iurisdictionem cedula sf. "cedola,foglio, scheda. conto di spesa" .
huius civitatis emam vel vendam alicui de eadem iuri- GR 77 a.1288 (Al b.) scribi faciat in quadam cedula Slve
sdictione singularem cebellinum ultra sol. xL .. postremo podesia nomen iIlius quem eligere voluerit et illam po-
nulli de familia mea perrnittam odum deferre ultra pre-
desiam scriptam ponat in saculo. CA 642 a.1292 sum-
dictam quantitatem. NB 49,a.1198 cebellinos iiii.
ma istius cedule. LG.204 ca.1330 quas personas dare
L cebillinus. cibillina. zebellinus. ebollinus. D Z'ebeln.
. ceberus sn. "setaccio. crivello" deheat in tribus vicibus, videlicet qualibet vice unaro
GC 126 a.1191 lebetos iL, situlam, ceberum. solaro personaro in una cedul~. ~IG 320 ~.1333 cedulla
Cf. DUC.2 247 ceberus: situlae species. seu scriptura. - teneantur dlcb duo saplentes decIara-
Lcevarum. ri in scriptis sive in cedulla una illam personam de qua
cebilllnus ' sm. "zibellino"GC 408 a.ll9} portat... eis videatur quod contrafecerit. VFD 7~ ~.1~40 apo-
sol. c. pro dare in cebillino. dixie sive cedulle. LG 535 a.1403 ex vlgmtl quatuor
L cebellinus nobili bus fiant 24 cedule, (in) duodecirn quarum, que
cebolla cognome singule sint rotulate, ponantur duodecim nomina gui-
CNM 416 a.1205 (Sav.) peregrinus ce bulla. bellinorum in uno sachetuscolo. BBG 503 a.1414 per
L cepolla. cedulam ipsius domini ducis bullatam.eius annull~ si-
cecha sf. "zecca" gillo. TL.l 528 a.1456 cedule in qUlbus erant scnpta
ALN 109 a.1250 (Gen.) cecha tunisis et bucea. PCP 776 nomina.
a.1304 non fil mencio de cecha sive fabricatione monete. Dcedula.
SIG 359 a.1317 quadrellos de bonis quinque rnillia, inter cefalonia n.p., f.
quos sint duo millia ilIius bonitatis cuius erant quadrelli SLS.2 68 a.1161 (Gen.) domus ... que fuit olim cefalo-
quos comune ianue fecit fieri in cecha. U.2 802 a.1373 oie.
cuius fabricacionis monete et ceche ipsisus utilitas et cegii blanci "ciglia bianche" cognome
fructus sint et convertantur in utilitatem et profictum dic- RCA 349 a.1171 rolandus cegii blanci.
torum emptorum. LG 565 a.1403 quod officia ceche et PAC6.
ponderis banchorum nominentur per officium mercantie. L cilius blancus.
SFG 2.295 a.1447 constitutiones domus monetarie sive, ceyUa n.p., f: lat. Coelia
ut dici solet, ceche. Tl.l 361 a.1455 circa cecham cogi- lTI 74 sg. a.1166 (Vent.) ceylla de aubrigalla.
tavimus. MAS 174 a.1460 ducati quatuordecim ... boni cella sf. "capanna. edificio rurale. ricovero di alpeg-
auri ad pondus ceche ianue. MAS 174 a.1466 itrem gio"
quod batifolium non possint laborare argentum de sua ar- MBL 256 a.824 (Lrins) cellas ii. cum curte et orto.
te nisi primo fieri faciant in cecha ianue sazium de suo BeG 152a.l036 cellam atque ecc1esiam cum omnibus
roello. MAS 224 a.1466 ad cecham communis ianue. edificiis ac pertinenciis sibi concessis. RCV 77 a.l233
GR 36 a.1498 de non fabricando monetam nisi in cecha (Vent.) qui frangerit cellam seu domum. RLC 56 a.1297
communis. PVP 327 a.1507 officium comunis janue de- (Cosio) quicumque duxerit portaverit seu comburaverit
putatum ad recolligenda argenta in cecha. aliquem lignamen cellarum sive celle ... RLC 82 a.1297
G.FOLENA, BALM 10-12 (1968-70) 344 e n.; 360: la dif- (Cosio) quod aliqua persona non possit ire ad accipien-
fusione del termine e l'applicazione a una industria di dos caseos ad cellas plani guidi.
cela 250 ceIe

SOV 323 a.1428 (On.) cella sive domus que e~t ubi dici- celarium sn. "camina"
tur podium agogle sit communis prosaneghl. RH Il IVC 54 s.xiii. ianua vero est porta. canelata perforata.
(1956) 123 a.1463 (Tenda) super territorio ad predictas per quam videmus intus et ex tra , sicut in celais fieri
cellas. consuevil. CEB 355 (L.RAZOL1NI. QuallT() ep;stole di
L cellagium. ce1arium. celle. D cella. S.Bernardo, Firenze 1868, p.I. I) iam arca et celarlo eva-
ceUa sf. "dispensa. stanz.ino': . . . . cuatis. vel brevi lempore vacuandis. ,
PVP 327 a.1507 pro testonis tnbus ..nde~l~e dalls CoqUl- L cella. cellarerius. D ce/ero
nario domini de la palice pro cella el ut di'tlt permutata. celascus n.p .. m. cognome
Cf. PVP 356. Gloss. . . .. . CAC 25] a.l178 (Sav.) filii celaschi. CAC 229 a. lI80
cella sf. "abitazione dei manSl tnbutam della Cuna (Sav.) albertus celascus. NL.I 211 a.1203 raimundi cel-
di Genova " laschi. PeC 104 a.1318 (Sav.) henricus celascus.
BIR 523 s.xii.-xiii. L celle.
L cellagium. cellarerius. celerius. celata sf. "celala. specie di elmo"
cella top. "Celle (Savona) " TL.l 47 a.1453 coicacia ... lazanias . .. faldas ... tarc::o-
CDG.2 283 a .1 183 in villa de cella. SR~ 65 a.l2q6 nos . .. parvenses .. . celatas. PVP 231 a..l456 item bai-
(Sav.) tota parte mea quam habeo in stella et In cella. neri i duo et una cellala. TL.2 667 a. 1470 teneatur babere
cella top. . . .. sumptibus uis anna condecentia. videlicet saltem co!rA-
PPE 317 a.1254 in boruh ubl dlcltur cella. FBS 50 ciam, celatarn ac balistam.
a.149O (Bosco di Savona). D celada.
L celle. cellatus agg. "nascosto. /lOn dichiarato"
ceUa sf. "sella" DMC 104 a.l358 pro singulo centenario mastici cellati
CA 595 a.1292 item in uno equo ... item in una cella x.x~ vel non manifestati ut upra ...
aspo LG 957 a.1404 si arma portaverit. .. ad celam SI L celonum. D scelato.
equitaverit. celle top. "Celle (Sav.) "
AMSSSP n.s. 8 ( 1974) 46 8. 1170 (Milano) possessiones
L sella. . . .." quas habetis in cellis et in sandalo el in verazo. RPV 187
cellagium sn. "compenso per II Tlcovero negll alpeggI
Rllll (1956) a.1463 (Tenda) sol.vere ... denarios duos ... a.1181 (Sav.) anselmi de mari de celle. CAC 520 a.1182
pro cellagio singuli pastoris ipsorum ovium. (Sav.) de loto eo quod habe mu s in Celle . CAC 570
L cella. 8.1183 (Sav.) quidquid iuris relinueramus 'in cellis ... et in
celandria sf. "specie di nave, di forma rotonda" sandala. SRB 39 ~, t 186 (Sav.) homine de cellis et de al-
JAN.1426. buzola. FNU 190 a.1210 (Gen.) ea que visus sum habe-
re . .. in pertinenliis cellarum. MIA 98 sg. a.1222 (Sav.)
L sellandrus. . . de pane quam habebat in cellis et in sandala. - occasio-
ceUandria sf. "appreno: acqua gommosa con CUI SI
ne emptionis facte de cellis el xandaIa. MIA 96 a.1285
bagnavano fraudolentemente i tessuti di sela per aumen-
(Sav.) homines de cellis. SRB 282 8.1293 (Sav.) fidelitas
tarne il peso" . . . .. . horninum ville cellarum. SSAI 09 a.134S (Sav_) de pate-
LG 566 a.1403 in cendatis vero terzanelhs alblS vel lalms
state cellarum eligendo. SRB 250 a.139~ (Sav.) fidelitas
non possint ponere .. . cellandriam . MAS 2]9 a.1466
facta comuni saone per homines ville ce.llarum. SRB
aquam vulgariter nuncupatam celandriam, et seu gomam, 232 a.1397 i110s de varagine, celis et albizolla.
ex qua fit huiusmodi aqua. MAS 162 sg. e n.15 a.1467 pan- L cella. cellaren is. celascus.
nos sete habentes aquam vulgariter celandriam ut supra.
celleraria sf. "caminiera: carica di monaslro fem-
Cf. DEI.2 892 it. celandro. minile"
L cerandria.
SML 104 a.1420 abbatissa, celleraria et priorissa cum
celanexi top. "CeranesI"" honesta comitiva ...
SCT 231 a.l OO6 in celanexi; a.1165 de celanexi. DDG Cf. DUC.2 252 s.v.
675 a.] 377 in ligno oberti de celanexi. . L cellacerius.
SCT 231. PTR 46, 48: *caelanicis, caelianicis, *caelanl- cellerarius sm. "cantiniere: carica di monastero"
cus < Caelius: top. prediale rom. Cf. TV caelanus. OGM 14.
L celanisi. celanixi. D ceranesi. D celer.
. celanisi/ celanixi top. "Ceranesi" celerius sm. "custode delle celle dO\'e negli alpeggi
RCA 12 a.ll43 de celanisi. in plebeio celanisi. RCA ~2 si facevano burro e formaggr'
a.1I43 decime plebei de celanisi. RCA 136 a.1143 m GR.2 22 (Ormea) celerius debeat emendare caseos.
plebeio vuIturi . in celanix.i. RCA 138 a} 175 in rapallo L cella.
et in pino et in celanisi. BSR 20 a.1175 mfra totum ple- celesia cognome
begium vulturis et in arenzano et in celani"i. CAC 42 a. 1] 78 (Sav.) filius quondam ansaldi celesia de
EOL24. garbavi.
Lcelanexi. L ceresa.
cellararius sm. "cantiniere (carica nel monastero)" celestis agg. "spirluale. religioso"
U .l 1200 a.1254 domnus obertus cellararius. (VC 389 s. xiii. ita quod ... de ecclesia atl ecclesiam se
Cf. DUC.2 251 cellararius. verberantes incederent et canciones celestes et angelicas
L cellarerius. decantarent.
ceUarensis sm. "cellese, abitante di Celle" celestis I celestlus agg. "celeste. azzurro"
CCS 89 a.1414 (Celle) si qua persona cellarum rem ali- LEM 243 a.1240 cultram ... bindatam de ialno et cele-
quam ab aliquo cellarense in lite petitam alicui persone stio. PVP 275 a.1488 colti ne telle celesti.e peci a n.iii .
alienaverit. .. NIS 355 a.1425 vestem unam a domina vellutati cel1estis.
L celle. L celestrinus. celistrinus. celestris. selestius. D cellestia.
ceUarerius sm. "cantiniere" celestiar. I

AES 15 a.1234 (Rivalta Scrivia) roglerius cellarerius ri- celestrinus agg. "celeste. azzurro"
palte. CPB 245 a.1388 (Piac.) item unam Iibram de testo (tes-
~. :~: "-erius in area cistercense: influssofrancese". suto) a femina coloris viridi et celestrioo.
:.. ::: ~lla. cellararius, celarium. cellerarla. L celestis. celistrinus.
cele 251 cend

celestris I celestrius agg. "celeste, azzurro" cenamatus agg.


PVP 223 a.1451 item conina una circa lectum telle celle- SSL 204 a.1336 mantellus cum caputio de zambellato c-
stris. PVP 264 a.1462 cultina una telle celestrie de tellis namato, fodrato de armelinis.
iiii. MAS 227 a.1466 et habeat cimoceas celestrias. cenaper 'cenapium sn. "senape"
L celestis. LMS xxx. a.1259 item rubos deceln cenapris. CA 601
celexa I celexia sf. "ciliegia" a.1292 in cenapio et petrosillo.
ASA 424 a.1350 (Alb.) de inventis ad sosenas, celexas, L cenapum. sinapis. senaverius. D senepa.
pira. mala sive melas. CCS 47 a.1414 (Celle) arbores ... cenaprium sn. "cinabro" ..
cellexarum. TL.3 619 a.1449 celexiis seu zebibo. LEM 257 a.1259 item rubos decem cenapm. CDC 137
L ceresa. a.1392 cenaprii capsiete ii.
celexia cognome L cinaprium.
DDG 141 a.1376 nicolinus celexia. SRC 460 a.1378 cenapum sn. "senape"
(Sav.) jacobus celexia. PVP 298 a.1494 franc.o celexia. BCL 373 a.1290 rotulis viii cenapi.
L ceresa. L cenaper.
celexolla cognome cenaverius sm. "senapiera, piattino"
TL.I 295 a.1455 jacabo celexolle fumario. CGS.1 25 a.1156 iiii. eenaverios.
L ceresa. L senaverius.
celia IOp. (Vent.) cendadus sm. "zendado"
LTl74 sg. n.125 a.1261 celia. AS 55 a.1432 pannos sericos vel cendados.
D seglia. FNG76.
cellana top. "Ceriana" L cendatus.
PE 25 sg. a.1124? de celiana. nomina gastaldorum celia- cendaerius cognome
ne. fictum celliane. BSR III a.1182 unam sextam par- U.l 1095 a.1251 guillielmus cendaerius.
tem pro indiviso in apido de celiana et in pertinenciis. L cendatus.
U.1 579 a.1216 in publica concione loci celiane, post tri- cendal sn. "zendado" .
bunam ecelesie sancti andree cohadunata. BNA 142 CGS.1 25 a.1156 unam cooperturam de cendal vetera.
a.1260 ottolino de celiana. PAC 21.
EOL.24. PTR 46 < Coelius, genI. rom. A.C)\PASSO, SG L cendatus. D zendalin.
n.s. 6 (1986) 68: n. fondo di epoca imperiale: non provata cendalium sn. "zendado"
lo presenza di Coelii nella zona . DAA 25 a.1274 daremos ... implicatos in ... pipere, cen-
L ceriana. ciliana. D ceriana. daliis et cotono filato.
(de) cellio bIanco cognome L eendal.
PAC 4, 8 a.1173 . cendarerius sm. "cinturaio"
L cilius blancus. BVP 245 S. xv.
celistrinus agg. "celeste, azzurro" L centurerius.
CPB 246 a.1388 (Piac.) item unum mantelum ab homine cendatusl -m smln. "zendatW, stoffa di seta leggera
panni azurini sive celistrini". o borra di seta, simile al taffet, di scarso,pregio, usata
L celestius. celestrinus. per tappezzerie e fodere " ,
celonum avv. "nascostamente" U.I 173 a.1154 unde vexillum quatuor cendatorum p~o
PLP 99 a.1250 (Sav.) dicebat quod volebat ire celonum. investitione de supradictis locis ... a communi i~ue 10
Vcellatus. D scelato. pIeno parlamento aecepit. CGS.l ~4 a.l1.57 lU.pam
lcelsa sf. (bot.) "gelso" meam de cendato. U.l 265 a.1171 et Ita vos lOvestlmus
GR 36 (Novi) si quis collegerit folias celsarum sive mo- nomine feudi in publieo parlamento per .asta~ ~n~ cum
ronorum invito domino... DSP 207 a.1532 ficus ... mo- vexillo eendati rubei. GG 117 a.1201 hb. XII. lrnphcatas
rati seu ut vulgo dicilur celsas. in fustaneis et in cendatis. CNM 407 a.1205 (Sav.) par-
celum sn. "soffitto, volta" tem ipsi ... contingentem de ce~datis qu~s ipsa .. : debuit
RBR 20 a.1254 (Sav.) et quod aliquod hedificium in celo emere. U.l 829 a.1228 possesslOnem, .. 10 and0!1 a ... r~
sive in volta portici supradicti brandalis ... fieri non pos- stituit et per m.antellum unum cendati ponendo 10. m~m
sit.. . bus dictorum fratrum dimisit. AI 127 a.1242 dlmlttat
D celIo. unusquisque cendata, xamita; iupas blancas et assu~at
celum sn. "Iella del baldacchino" arma pro honore et defensione sancte romane ecelesle.
PVP 224 a.1451 item paria duo coninarum cum suis cel- PLP 108 a.1250 (Sav.) cendatum i. ialnum. PLP 130
lis colloris verlillii ... - item par unum cortinarum c01l0- a.1250 (Sav.) interrogatus cuiusmodi supracotus erat. re-
ris viridis cum suo celio viride saye. PVP 244 a.1456 spondit: erat de sarmesleo foratus cendato ialnO cu~
item celum unum cum suis 'coninis album. frexiis. CGG 167 a.1260 (PonoV.) peciam unam cendatl
celzira sf. ialni. FCD 2.208 a.1278 supercotum unum flamiti pro
DDG 933 a.1377 pro celzirarum per f Ix. missis neapo- domina foratum cendato ialno. BTS 169 a.1290 item de
1im in ligno rieardini marini. iamellotis, de pannis de seta et de cendatis. CA 593
cementiceus agg. "di cemento" a.1292 in cendato. DAF 23 a.1300 item cultrix una cen-
CDG.3 64 (= GIB 434) a.ll92 murus cementiceus. dati. VFD 85 a.1309 preter canabacys cendatis stami-
L cemenlum. cimenticius. gnis. DDG 215 a.1376 pro cendati balla i. LG 566
cementum sn. "cemento" a.1403 nec possit tinctor in dieta tintoria cendatorum ter-
AI 65 a.1285 galea ... piena tota lapidi bus et cemento. zanellorum ialnorum ponere .. . scoaneum. DMC 461
L cementicius. cimenticius. D acementao. a.1451 aliquam quantitatem seple laborate vel non labo-
cemilaria sf. rate seu etiam cendatorum vel cogollorum vel cuiuscum-
DAF 23 a.1300 pecie iasemini sarbuxii due cum nariis et que generis alterius septe pannorum. PVP 225 a.1456
cemilariis. gona una panni rosee foderata cendato vermillio.
cempeger sn. CLD 109. REW 7935. MAS 83n., 160n. GFC 256.
CDC 46 a.1386 cempegeri fardelli iii. L cendadus. cendal. cendalium. cendratus. cindratus. sen-
L gingiber. datum. zendatus.
cend 252 ceat
cendatu s cognome DUC.2 261 censilus: qui sub censo annuo praedi um pos-
CGS.l 88 a.1157 wulielmus cendatus. OC 207 a.1168 sidet.
cendatus ibat cum quibusdam soldariis in advocatiam. ceosore m sm. "magistrato che controlla la vendiu r
cendra tus sm. "zeruiado" al minuto delle vettovaglie, i pesi e le misure, ecc."
VCB IO a.1238 (Bonif.) cultram unam cendrati" . DSP 195 a.1523 et cum in preteritum solitum fuerit quod
L cendatus. omnes
(ad) cenelex i top. (Gen.) ondemnationes officii censorum, in fine cuiusli bet ofticii
LEM 229 a.1238 uhi dicitur ad cenelexi. persolverentur dictis dominis patribus commu nis ... BSO
L cenexe. D cenesi. 187 a.1581 (On1.O) de offido censoru m seu stantia tonun.
cenexe top. (Alb.) DSP Gloss.
CAT 119 a.1323 cives .. . de cenexe. \ censua rius sm. "mediatore"
L cenelexi. D cenesi. SMV 232 a. 1358 petrus de brignola cens uarius!
cengia st. "china erbosa, balza" . L censarius.
GR 36 a.1489 (Apric.) descendendo per un~ cenglam censura sf. "autorit disciplinare"
usque ad unum terminum ascendendo supenu s per tran- FNV 79 a.1240 mandamus quod partibus convoc atis au-
sversum per unam cengiam te~che. FST 117 .a . 15~2 dias causam el appellatione remota debito fine decida s
(Triora) usque ad quandam cenglam que est proxlma vie faciens quod decreveris per censura m ecclesi astican \ fir-
per quam itur. . . . . rniter observari.
L cengium . cingium. gengia. sengla. zmglUm. D cengia. census sm. "affitto, tributo"
sengiu. CDG 56 a.1127 conveniunt .. . quod de unaqua que navi
(de) cengio cognome ispaniam eunte donent iUis ... censuro, scilicet x. moba-
BAV 192 a.1393 (Moncalvo) cum francisc ode cengio batinos ... si non dederint x. mohaba tinos non sint in hac
L cengia. D cengio. securilate. SML 306 a.1430 nonnull os annuos fCdditwJ
cenoa top. si ve census aut annuas respons iones seu pellsio nes ve1
LG 62 a.1150 in locis terris et villis infrascriptis, videli- terratica aut iura livel1aria. PVP 324 8.1505 pro censu
cet in macro . .. cenoa et lavina. domoru m trium .. . f. 6.
censale m sm. "mediatore, sensale"; cognom e census sm. "offerta in denaro e cera ch~ chi~.se.
NB 61 a.1198 ratus censalis . ospedali monasteri versavano nel s. xii-xiii ... al Capit~
L censarius. lo di San Lorenzo di Genova per riconos ciment o tklla
censari a sf. "professione di mediatore" loro dipendenza"
DSP 25 a.1459 quod quilibet censari us teneatu r et de- CDG 131 a.1141 tribuant ... denariu m unum et candel am
beat, intra dies octo postquam assumptus tuerit el jurave- unam altari sane ti laurentii pro censu.
rit officium censarie, solvere in pecunia numerata soldos SSL 109.
viginti octo officio salvalorum portus et moduli. cento "abbrevial,ione di cenlanarium I centen ari",""
L censarius. sensaria . D censaria. LEM 257 a.1259 cent. unum ... cardam omi salvati ci . ..
censari a sf. "provvigione di mediazione" ilCm cent. unum cardamomi domestici.
DMC 468 post a.1461 censarii in chio percipiebant .pro centa top. "Cenla. fiume di Albeng a" I
censaria de quibuscumque rebus et mercibus que medl~ SAR 167 sg. a.1288 (Alb.) clavica m que incepta est in
tibus ipsis vendeb antur ... pro ipsorum mercede a qUall- trevo qui vadil versus pontem arocior um ... et a paramu ro
bet parte quartum unum unius ducati pro quolibet cente- usque inter centam. - de non radend o edficiu m in tlu",
nario ducatorum. rnine cente.non possat nec deheat aliquis facen: mWllll1:
censari a sf. "imposta sul giro di affari" sepem vel pali.ficatam seu aliquod edificiu m in fll.lmine
GFC Gloss. GLI Gloss.: imposta propon ionale sugli af- cenle ... et a ponte arociorum in iusum.
fari gi colpiti dalla ripa grossa. Pi volte aumentata. fu LTS 70; G.PuERARJ , Rl1 39 (1 984) 3-4. 3S n.: . il n.1O-
defintivamente regolata nel 1539. manzo "centa" (cntura) sostitul il n. ligure origina no
censari us sm. "mediatore, sensale"; cognom e "arrosc ia" nel sec ... xiv. quando il fiume, che scorrev a
CGS.1 63 a.1156 marencus censarius. BSL 179 a.1246 origina riamen te sotto il Ponte/u ngo, (star. Albng a
testis wilelm us de sancto georgio censari o. GIB 504 a.1288 pons arociorum) modific il suo corso, inserendo.-
a.1272 per' manum censari orum comerg ii (appaltatori si nel fossatum civitatis (a.l 182: ultra centam ) che cinge-
dell 'esazihe dei diritti doganali). DAF 48 a.1300 mar- va la citt da ponente.
ehum mlJcium censarium. SSA 112 a.1345 (Sav.) de sa-
L cincta D centa.
centan arium sn. "centinaio. cento" .
cramen to censariorum. LG 570 a.1403 censarius sciavo-
rum. DSP 25 a.1459 quod quilibet censarius in suo in- BSR 441 . 1254 ilem in celeris omnibu s et singulis 001-
lectis que fieni sive imponentur super ecclesii s ianuen sis
gressu diete artis solvere debeat ut infra. DMC 468 post
diocesis conferat et solvat dictum monast erium sancti be-
a.1461 censarii in chio percipiebant pro censaria de qui-
nigni ad .racionem de soldis xxx pro centana rio. GVG
buscumque rebus et mercibus que mediantibus ipsis ven-
279 a.1285 ccotana ria quatuor ovium. LG 159 a.1303
debantu r .. . pro ipsorum merc,e de a qualibet parte quar-
mutuum unum de soldis xl. pro centana rio ... mutuum de
turo unum unius ducati pro quolibet centenario ducato- soldis xl. per centum (Iibris) FIL 304 a. 1376 (Sav.) pan_
rum. DMC 470 post a.l461 et quia multoci ens solent num ... qui sii rni!loris numeri ceotana riorum duodec im
fieri bazalia et contractus .. . absque medio censarii. (di fili impostati nel/'ordito).
M.COlUELAZZO, LN 17 (1957) 95-97. PVO 415. ALN PAC Il.
100, 137,433 : < aro simsar < perso stipsar "mediatore" . L centena rium. D senJan.
L censalem. censuarius. D censar. centan arium I eeatena rium sn. "misura di peso, pa_
censitu s sm., agg. "affittuario, di rapporto di affitto" ri a cenlO libbre"
RCP 302 a.1255 (Sarz.) ab omni condicione qualecum- Isidoro, Ori8 4.24 centenarium numeri nomen est. quod
que esset sive originaria vel servitutis glebe vel colonaria centum librarum ponderis est. U.l 72 a.114O de cente-
seu censita vel ascriptieia. RCP 377 a.l271 (Sarz.) colo- nario galle denarium unum et. medium . CGS 1.3 a.1154
nos perpetuos, horigenarios, censitos, ascripticios et in- quatuor centenaria indici. GC 188 a.1191 in centena riis
~ui1inos . xiiii. minus rubo I. CNM 345 ca. 1205 (Sav.) item ,p ooit

' 1'1 '


cent 253 cenu

quod carea piperi de alexandria est in ianua centenaria centragil (de) centrago cognome
vii. minus quarta ad centenarium ianue. NL.2 20 a.1216 GC.l 69, 367 a. 1191 iohannis centragi, notarius .
centenaria quinque grane de provincia. COG 222 a.1261 Ge.1.146 a.1I91 iohannes centragi. OC.261 a.1191 alta-
(Portov') centenaria iii. vini et quartam partem centenarii donnam de centrago. 00.2.292 a.1206 iohannes centragi.
nucellarum que habeo in ligno tuo. RCP 352 a.1277 L cintracus.
(Sarz.) item de quolibet centenario ceppamm, aleorum. centragus sm. "cintraco" ; cognome
DAA 76 a.1279 centenaria decem . .. ad centenarium ia- RCA 122 a.1143 (Sanr.) et si audierimus centragum cla-
nuense. DDO 225 a.1376 pro cere ballis iiii. centanariis mantem ad parlamentum ibimus ad parlarnentum. RCA
xviii. CDC 3 a.1386 fillati faxia xx., centenaria xxiiii. 345 a.116O guido de laudo iudex et ansaldus centragus.
CDC 7 a.1386 goadi saume c. centenaria dc . NBI 40 Ge.1 143 a.1l91 'balduinus centragus. LJ.1 1147 a.1252
a.1390 centanaria xx. feni. DMC 306 a.1417 dimidium iohaninus centragus.
cantarium .. . ex cantariis grossis. racionando ipsum can- L cintracus.
tarium centenaria septem cum dimidio de ianua. centronus sm. "arancio"
LDM 103. BBL lxxvi. ZAC 171 a.1288 (Alb.) arbores centroni tres.
centenarium sn. "centinaio, cento" L citronus.
RVN 123 s.xiv. (Noli) item si quis vellet recognoscere (per) centum loc. "per cento"
granum quod habeat in magazeno vel in domo solvat die- U.l 1464 a.1282 ad racionem de libris xxv. per centum.
te gabelle solidos tres pro centenario minammo TL.3 605 LG 159 a.1303 mutuum unum de soldis xl. pro centena-
a.I449 accipere possit ... de tota moneta ... quatuor pro rio ... mutuum de soldis xl. per centum. SIG 398 a.1330
centenario. DMC 468 post a.1461 censarii in chio perci- accipiant unum per centum et non ultra. .
piebant pro censaria .. . a qualibet parte quartum unum L centenarium. centom. centumclave. centumhbre. cen-
unius ducati pro quollibet centenario ducatorum. tummille. centumpecore. centum solidi. D centeno sentu.
L centanarium. centinarium. centonanum. centum. centumclave top. (Legino, Sav.) . '
D centenaro. CAC 524 a.1182 (Sav.) toNm hoc quod habemus IO lel"
centenarium sn. misura di lunghezza, pari a cento no, in maso de centumclavis. - ad usum mansi de cen-
canne" , tumclave.
BSL lO a.1246 item quod habeat dicta navis centenaria NSS 226, 258: localit sconosciuta. F.F'ERRETII,AMSS-
quadringenta canobi lombardi vel burgonie filati et com- SP n.s. 20 (1986) 13 manso del .vescovo di Savona.
missi (intrecciato) pro sarcia navis et barcamm facienda centumlibre cognome
et complenda. BNA 101 a.1259 (Vent.) guillelmus centumIibre.
DUC. 2.280 (Stat. Marsiglia) de canabaciis crudis non centummille cognome
vendendis nisi per centenaria .. . ut centenaria canabacio'- BLC 13 a.1296 nardus centummille civis et mercator f10-.
rum alborum nigrorum et brunorum intelligantur de cen- rentie.
tum cannis. centumpecore cognome
BSL lO n. PCC 147 a.1356 (Sav.) presbitero percivallo centumpecore.
centina sf. "curvatura del dorso di un registro, nella centum solidi cognome , '
rilegatura?" RCA 406 ca.1ISO obertus centum solidi.
BBL 4 a.1472 pro duabus manegetis pro cartularo nostro centura sf. "cintura"
pro centina et pro sete et pro corrum s.vi. d. ii. BBL 7 NB 131 a. 1198 centuram i. vermiliam. CNM 155
a.1472 item .. . pro duabus manegetis pro centina. ca.1204 (Sav.) habuit centurarn pro denariis xxxii pro i~
centinarium sn . "misura di peso, pari a cento cantu. VCB 41 a.1238 (Bonif.) centure due argenteI.
libbre" VCB 139 a.1239 (Bonir.) centuram unam argenti . . LEM
TL.2 337 a.1465 caratelli tres ... in uno sunt centinaria 243 a. 1240 centuram unam argenti. PLP 88 a.1250
quinque et libre xxviii. nete de sanitro. . (Sav.) et abstulerunt mihi solidos xxx. janue quaos habe-
L centenarium. bam ad centurarn. FAF 237 a.1259 (Gen.) pannos, ve-
centom num. "cento" stes, centuras argenteas. FCD 2.208 a.1278 centuram
U.2 35 a.1250? si ... yenisse(t) in partibus de ianua cum unam argenti. BLC 135 a.1299 centuram unam de ar-
galeis centom. gento cum mebretis septem cum bocha una et ~ordente.
Lcentum. L cendarerius. centurerius. centureta. centuna. centus.
< centonanum. sn. "(err. per centenarium) misura di cinctura. cingere. cingula. cintarillm. cintulla. cintura. en-
peso, pari a c~nto mine" centa. incenta. sinctura. singulum. zintura. D zentura.
RCP 352 a.1277 (Sarz.) et de qualibet mina a venditore centurerius sm. "cintiuraio"; cognome
(pedagium) denarios ij. ian. et de quolibet centonano mi- CLS 69 a.l237 bonivassalli centurerii.
nas duas et ab emptore de qualibet mina den. ij. ian. L centura. cendarerius.
L centenarium. centureta sf. "piccola cintura"
centracata sf. MSO 296 a.1275 item quod omnes predicti (balestrarii) te-
LAE 245 a.1253 corbam unam de vetris et pondus unum neantur ponere in quolibet tabulerio (err. per laborerio?)
de agalica et barilia duo centracata pIena et ballas decem quod de cetero facien!, centuretam ferri, latoni sive comus.
tellarum. L centura.
L centragata. centuria sf. "cintura"
centrachus sm. "cintraco"; cognome CLS 69 a.1237 libre ... implicate in centuriis.
BSR 250 a.1193 vassallus centrachus ... - faciens hec L centura.
omnia consilio et auctoritate vassalli centraci. 00.2473 centus sm. "cinto, cintura"
a.1211 filius johannis centraci. CDC lO a.1386 centi de auro uncie X.
L cintracus. L cintus. cinctus. D centa.
centragata sf. . cenum sn. ''fango, terriccio"
avo 86 a.1252 de omni barili centragata ovorum pro OSS 59 a.1330 (Sarz.) sit tamen licitum cenum, teratium
quolibet barili denarios viii. papienses. velletamen. ;. tenere impune. GSS 77 a.1330 (Sarz.) ce-
L centracata. num seu terratium fovearum .
cepa 254 cera

cepa sf. "ceppo, ceppaia" ab ea in die soldum i. si fecerit Ijgna viridia, et si cepos
CCS 75 a.1414 (Celle) palles, fulchetas, perticas, ruscas, arancantem in die soldos ii. SSA 2.73 a.1345 (Sav.) cal-
verdiliones, cepas, furnilias. SRB 314 a.1407 (Quil.) ciaro sive cepum.
quod aliqua persona non cepet vel aranchet, faciat ve] L cepa. cipus. sepus. zepum. D cepo.
colligat, cepas de brugo in aliqua terra aliena. cepus sm. "ceppo dei prigionieri; ber/ifUl"
L cepare. cepus. decepare. D ceppa. PCP 756 ca.l300 et qui solvere non poterit dictam COD-
cepa sf. "cipolla" demnationem stet in cepo per unam diem in placia comu-
RCP 352 .a.1277 (Sarz.) item de quolibet centenario cep- Dis. PPV 95 a.1370 (Porto V.) ponantur... iD ceppo vel ad
parum, aleorurn. CA 624 a.l292 item in cepis et chibolt. berlinas. A<;M 99 a.139~ (Carrara) omnis persona que
CST 291 a.l381 (Taggia) cepas vel caules vel porros. detenla fuentpm maleficlo vel quasi, sive in ceppis posi-
ALE95. ta fueril. DS~28 s~. a. ~459 et pos s~t dictus potestas qua-
L cepolla. sepa. scumque muberes ID dlcto loco eX.lstentes ibi rixam fa-
cepare vb. "svellere ceppaie" cie~tes ponere: in c.e~um. dum lamen eas in dicto cepo le-
SRB 314 a.1407 (Quil.) de non aranchando seu cepando nen nonpossmt mSl per horas sex usque iD duodecim ...
cepas de brugo in alieno ... quod aliqua persona non ce- et si eas posuerit in cepo ...
pet vel aranchet. .. cepas de brugo in aliqua .terra aliena. L sepora. D sepi.
L cepa. decepare. D asep. incepado. cepus sm. "ceppo del carnefice"
cepata top. (Gen.) CP 153 a.1390 pro uno cepo pro incidere caput laurencio
BSR 308 a.l208 a peticione alterius pecie qua vocatur de vemacia.
cepata. Dsepo.
cepetum top. (Sav.) cepus sm. "ono, giardino"
CAC 290 a.l177 (Sav.) meam parte m pecie unius vinee DMC 326 a.1418 (Chio) item quod dictus capitaneus ha-
et terre vacue que iacet ad cepetum. MIA 84 ca.1263 beat suam tabemam et cepum et bazariotos ut consuetum
(Sav.) quilianetum de cepeto. est.
NSS 258 "localit ig1Wta ". (gr. Kllno m.s. ]
cepolla sf. "cipolla" cera sf. "cera"
CDG.l 242 a.1149 et non tribuat aliquod drictum in can- CDG.3 97 a.1193 de pipere. bombacio, branzili, cera. tu-
tario neque in rubo neque in cannis neque in mina ... ne- re. PCP 759 a.l316 (Pera) de zitatoribus cere. item quod
que in penso de amindolis nec de cepoHis. RCP 293 zitatores cere iuren~ ... de zitando ceram et profinum. et
a.1235 (San.) quod homines de canaria .. . debent facere semper teneantur ZJtare ceram et profinum mercaloribus
ortulatum de cepollis, porinis el brassecis .. .- brassicas quando fuerim requisiti pro preciis consuetis .. . et tenean-
vel porinas vel cepollas vel alea, poros ve} caules. TL.3 tur non ponere in dieta cera Dee facere aliquam maliciam.
625 a.I449 (Caffa) pro singulo curru cepollarum. GSS 122 a.! 330 (San.) quod persona aliqua vendere non
L cebulla. cepa. cepulla. ceulla. cevolla. gibolla. sepa. audeal ceram veterem pro nova, ve1 ipsam ceram seu
zhibolla. D sevulla. candelos. ve~ . ~andelas sofisticare. DDG 216 a.1376 pro
cepolla n.p., cognome cere baLbs Xlii. CDC 29 a.1386 cere pondera ii. COC 59
CGS.l 163 a.1157 amicus cepolla. BNA 149 a.1260 a.1386 cere panis i. TL.3 661 a.1449 pro cera et ceriotis
(Vent.) enrico cepola ... albingane. RPV 266 a.1352 in nativitate domini. BBL 21 a.1475 in ven4dita diversa-
(Celle) sondus, bochardus ... sirombra ... cepola. rum ccrarum.
cf. SLS. 2 161 "cipolla, simbolo cristiano". L cereus. ceroforarium. cira. inceratus. D ce;ra.
ceponus cognome ' cera sf. "ceralacca"
CAC 392 a.1181 (Sav.) johannes ceponus. SSA 99 a.1345 (Sav.) papirum et incaustrum et ceram.
ceprisius sm. "cip rese" SFG 2. 290 a.1375 ballassii tres qui ponderant ka. lxxx.
BLC 135 sg. a.1299 ceprisium de c1ameloto. fassati in una .pecia sive [ella in saginbachati et in saginba~
L ciprese. cho nostro slgno talle super cera vermiJlill. TL.3 605
ceptum sn. "detrito" a.1449 itcm (scriba massarie) habere debeat de pecunia
PPV 91 a.1370 (PortoV.) proicere aliquid ceptum vel la- massarie asperos quingentos quoLibet anno pro papiro atra-
pides vel aliquod aliud. mento pureta filo cera et similibus pro scribania massarie.
L iacts. D zeto. cerra sf. "bollo in ceralacca che alt~sta l'integrit
cepulla sf. "cipolla" della pezza di panno"
RCO 124 a.l242 (Ort.) erbas dictorum ortorum, videJicet FIL 310 a.J404 (Sav.) nullus ex vendentibus 'de dictis
porum. caulos et cepullas. CCS 77 a.l414 (Celle) et quali- pannis possit auferre cerras a c.apit.ibus dicti panni donec
bel testa seu caput cepularum , caulinarum et porrinarum. primus caVU$ et ultimus vendita fuerint.
L cepolla. GR.2 22 "bolletta".
cepuJla cognome L cerea.
IEA 15 a.1262 (Alb.) robertus cepulla. PCA 47 a.1304 cera sf. "chiavistello"
(Alb.) manfredus cepulla. GGA 42 a.1322 (Alb.) de pe- CSS 190 a.1435 (Sanr.) iam clausis hostiis domus Cum
tro cepulla porco cive albiogane . .PCC 106 a.1370 (Sav.) ferro, clave vel. cera sive bma.
thomas cepulla. SRC 693 a.I407 (Sav.) thomas cepula. cerallum top.
CRA 106 n. a.1420 (Alb.) filipinus cepulla . . . - in platea RCA 235 a.1039 coherel. .. costa de cerallo. BSR 36
cepullorum. a. 1173 et io castaneto de l?rollo, et in bruxedello. et ad
cepum so. "sego" cerrallum et ad scalelam.
LG 434 a.1383 formaiarii et quicumque facientes candel- L ceriale.
las de cepo .. . CAR 54 a.1465 portature eavialium, cepo- cerandria sf. "apprrmo"
rum et assungiarum ac piscium salsorum. MAS 227 a.1466 item quod non possit dari cerandria ne-
DUC.2 267 cepum pro sebum. que guma aliquibus pannis nee textoriis.
L sepum. L celandria.
cepus sm. "ceppo di albero" cerasarius cognome
GDN 636 a.1254 (Noli) si invenerint aliquam personam RCA 47 a.1143 martinus cerasarius.
forensem in dieta yliceta dampnum inferentem. auferre L ceresa. ceresarius.
cera 255 cere

cerratanus sm. "ciarlatano" cetero constituentur ad cerchandum galeas romanie.


NAC 14 a.1539 (Sav.) quia plerumque in presenti civitate VFD 197 a.l403 non audeant... de portu ianue separare
saone declinant multociens cerretani et alii similes homi- cum aliquo navigio nisi primo fecerint cerchare dictum
nes forenses presumunt arte m chirurgie exercere .. . navigium per cerchatores dicti officii.
L iharlatanus. D ciarlatano LDM 100.
cerratus n.p., m.; cognome . L cereha. cercare.
SRB 190 a.1248 (Sav.) cerratus. DDO 205 a.1376 petrus cercha sf. "cerchio per botti"
ceratus. eOD 13 a.1386 cerche faxia cxvi. eDC 2S a.1386 cer-
ceraxia cognome che ferri balla i.
DDO 266 a.1376 bamillus ceraxia. L circulus:
L ceresa. cerchia / cerchium sf/n. "cerchio per botti
(de) cerba cognome CDC 133 a.1386 cerchiorum faxia Ix. CDC 181 a.1392
GG 39 a. I 200 henrici de cerba. cerchiorum ferri rniliarium i. PVP 267 sgg. a.l462 soma
L cerbus. gerbus. de cerchiis pro b'arrilotis, i . - soma de cerchiis pro barri-
cerbellerium sf. "sorta di elmo" le vini, lxiii . ...:....: 'cerchia de testa pr barrille vini, V. -
SSA 111 a.1345 (Sav.) spatam, scutum, cerbellerium, cerchia de testa piegata pro barrile vini cxxxviii. cerchie
lanceam et fressetum. ' pro barrile vini, ii.
L cerveLieria.
L circulus. D cerchia. ,
cerbinus cognome . cercius/ cerculus sm. "cerchio per borri"
CDG.2 122 a.1170 wilelmus cerbinus. LMS 67 ,a.1222 PVP 315 a.1507 pro cerculis 38 et aptaturis ~niu.s veg~te
redulfi cerbini. pro botario. GR 36 a.1704 (Zucc.) causa faclendl cerclOs
L zerbinus. vegetum. tinarum.
cerbus sm. "terreno incolto" L circulus: '
NB 95 a.1198 cui coheret .. . superius erti le cerbus ... in- cerdonem sm. "calzolaio"
ferius campi et cerbus nostrorum et consortium. ess 324 'a. 1435 (Sanr.) omnes cerdones sive callegarii
L cerba. gerbus.
exercentes artem callegarie vel adobarie. ~NS.I 17
cerbus cognome
a. 1404 (Sav.) cerdonum si ve calegariorum. DSP 42
U.2 475 a. l.317 henricus cerbus.
a.1498 aromatarios ... cerdonesque et candellarios. FST
cercha sf. "ricerca. ispezione"
RLC 47 a.1297 (Cosio) qui fu rata fueril aliquam bestiam 84 a.1592 (Tri'ora) cerdones sive calegarii.
cerea sf. "bordo cerato?" ' . .
et feceri~ cercham vel cercabit, et invenerit... VRD ,96
a.1330 et debeant elligi duo ex dictis mercatoribus ... qui LO 566 a.l403 et quod dicti cendati non habeant de ce-
rea nisi unum digitum in capite.
duo debeant habere cura in toto 1viagio videndi et reco-
gnoscendi si ferra diete gaHee ,'. . stabunt nitida super L cerra.
ceredallum top. .
aquam et si spada ordinata in 'ipsa galea erunt et reman-
RCA 47 a.994 fines vero de uno latere fine fossado de
serint expedita'secundum for.mam presentium tractatuum
- et ultra teneatur dictus patronus perrnittere inquirere ceredallo.
et facere cercham dictis cerchatoribus. SIG 415 a.1339 PAC7.
facta cercha, et crida per trombetam eeiam facta .. . U.2 L ceredum.
741 a.1365 'que uria semper et quandocumque ante re- ceredum top.
cessus ipsius navigii possit facere ... cercham de homini- U.I 50 a.1135 nantelmus da lu cerredo. LI.l 491 a.1202
bus dicti navigii. FIL 306 a.1376 (Sav.) perinde' ac si de illi de ceredo.
ornnibus et singulis dictis bisaciis ligaciis vel sachis fac- Cf. CDL 158 a.807 (Brescia) roboretis, castanedis, cerre-
tum fuisset asazium sive cereha vel probatio. TL.3 591 dis.
a.I449 teneantur . . , sindacatores . .. facere perquisitionem L cerretum. cerrus. .,
seu cercham su per navibus. (in) cerrellis top. (Sav.)
L cerchare. cetehatorem. D cercha. SRC 142 a.1263 campum in cerrellis. SRC 355 a.1297
cercare vb. " ispezionare" (Sav.) campum unum in cerrellis. .
RCV 77 (= OR 2.22) a.1233 (Vent.) item qui voluerit ceresa sf. "ciliegia"
iscrutare seu cercare res furatas in sacho in horto' in iaci- GR 2.37 a.1459 unum gorbinum grafionorum aut ceresa-
na et in domo et in ovibus. . . SIO 351' a, 1330 quod offi- 11Jm grossarum. 'f .

cium gazarie ianue deineeps scribere debet per eius lite- L celesia. cellexa celexia. celexolla. cerasarlUs. ceraxJa,
ras officio mercancie peyre nomina et prenomina om- ceresarius. ceresalia. cerezerium. ceresia. cerexarius. ce-
nium et singulorum cerchatorum qui de cetero consti- rexia. (vallis) cerexie. cerexola. cerixole. D ceresa. sexa.
tuentur ad cerchandum galeas romanie. VFO 197 a.1403 . ceresalia top .. (On.)
non audeant.., de portu ianue separare cum aliquo navi- SOV 325 a.1428 (On.) plagia ceresalie.
gio nisi primo fecerint cerchare dictum navigium per cer- L ceresa.
chatores dicti officii deputatos ad inquirendum si iD' dieto ceresarius cognome
vi agio sunt homines, anna et 'alia necessaria prout per COS.2 126 a.1163 wilelmotus ceresarius.
dicta capitula sunt specificata. L cerasarius. ceresa.
L cercha. cerchatorem. circhare. \ D cerchar. ceresia sf. "ciliegia" .
cerchatorem sm. "ispettore'" LJ.2 191 a.1291 peciam terre arborate ceresiis et pornis.
V:FD 96 a.1330 et de predictis teneatur patronus facere GR 2.7 (Naticino) persica, poma, pira, ceresias, amare-
inqisicibnem per dictos duos, et ultra teneatur dictus pa- nas, susinas.
tronus permittere inquirere et facere cercham dictis cer- L ceresa.
chatoribus ordinatis supradicto modo, in quolibet loco in cerreta top. (Sav.)
quo dictis cerchatoribus videbitur et placuerit. SIG 351 SRC 158 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratorie
a.1330 quod. 0fficium gazarie ianue deinceps scribere de- ad mntem maurum iuxta cerretam. .SRC 358 a.1297
bet per eius literas officio mercancie peyre nomina et (Sav.) campum unum in cerreta ubi dicitur cacynaira.
prenomina omnium et singulorum cerchatorum qui de L cerrus. D cerrera.
cere 256

cerretum top. Iii qui venerunt ad habitandum ad villafrancllOl.


U.l 33 a.1128 homines de murtedo soprano et de cerre- E.CAVAl.LI, RI13 (1937) 99 n.
to. CAC 34 a.1178 (Sav.) totum hoc quod habeo in cer- L ceriale.
reto. BSR 232 a.1203 in villa medolici, ubi dicitur cerre- ceriana top. "Ceriana"
tum. CNM 412 a.1 205 (Sav.) in lavagnola,loco ubi dici- LJ.2 692 a.1361 dieta castra sancti romuli et ceriane.
tur cerretum. RCP 122 a.1257 (Sarz.) petia sita est in cer- U.2 1116 a.1387 castrorum ... sancti romuti et ceriane.
reto. SSA.2 100 a.1345 (Sav.) in quanerio cerreti. L celiana. ciliana.
L ceredum. cerrus. D cerreto. ceriarium top. "Ceriale"
cereus sm. "cero, grossa candela" ZAC 268 a. 13l4 (Alb.) molendinum ceriarii.
CDG.3 69 a.1192 (Costant.) ceroforarium eneum rotun- L ceriale.
dum cum manibus duabus et instrumentis octo ad cereos ceriolus sm. "cetriolo"
figendos. PLA 434 s.xiv? subdiacono cum t (cruce) et DMC 488 2/xv de quibuslibel sepis, ceriolis, porris et
duobus ceroferariis cum cereis. TL.3 615 a.I449 cereos quibuscurnque aliis herbis.
seu brandonos. DSP 35 a.1459 de portandis duodecim ceriolus sm. "cero"
cereis in festo gloriosissimi corporis christi. - eligan- TL.3661 a.I449 pro cera et ceriotis in nativitate domini.
tur .. duodecim cives quibus dari debeant cerei duodecim CP 164 a.1391 pro ceriotis iii. ad inluminandum sanctum
portandi per ipsos cives in festo ipso. georgium et sanctum michaelem et sanctum simeonem et
L cera. ihaironus. D cereu. iudam prout moris est facere. PVP 249 a.1458 macii de-
cereus sm. "cedro" cem cerriotorum alborum. PVP 315 a.1507 pro duobus
BSR 319 a.1216 cepit possessionem de orto quodam qui brandonis ... et ceriotorum alborum lib. 3 missis dieto m.
est in plano sancti romuli scilicet de cereis, vitis et terre iacobo.
illius orti. ASA 424 a.1350 (Alb.) arbor citroni vel li- L seriotus .. D cerriolO. seriOltu .
monj aut cerei. GR 36 a.1363 (Diano) item dicimus de cemole top. (Sav.)
cereis et citronibus ubicumque sint. CSS ,220 a.1435 CNM 107 a.1205 (Sav.) et dicte arbores erant ad cerixo-
(Sanr.) arbores citronorum, limonorum vel cereorum. las, super unam teneturam quam iordanus vulpis possidet
L cetrus. cirreus. et tenel.
cerexa top. Lcerexa.
MSS 88 a.ll 09 et iacet ad loco ubi cerexa dicitur. BCG cema I cernea sf. "cernila, scelta; milizia scelta"
177 a.1071 coerencia ... de una parte fossato de la cerexa. RCP 572 a.1279 (Sarz,) hec est cema facta de bominibus
BG 143 a.1263 (Sav,) in vallecerexa. terrarum vicariatus domini lunensis episcopi. lA 2S
PAC6. a.1282 facta fuit cemea de galeis cxx. que divise fue-
L cerexarius. cerexetum. cerexia. cerexola. cerixole. runt ... in civitate ianue el per loca districtus armande.
cerexarius cognome MGG 259 a.1383 etaproximantibus inimicis ad farnago-
SMV 17 a.1152-3 martinus cerexarius. NL. I 232 a.1210 a stam tum CUffi hominibus equestri bus. hominibus gravo-
te vasallo cerexario. LMS 90 a.1222 vasaIlus cerexarius. rum et balistorum, cemea gentis armorum, vadatur ad
Lcerexa. ipsorum inimicorum oppositum et offensam.
(montem) cerexe top. Cf. RDS 194 sg.
FCL 52 a.1177 quantum est a scortegabeco usque ad L cernia. cemuta. D eema.
montem cerexe. cernia sf. "cernita, scelta" ,
cerexetum top. (Sav.) OMC 92 a.1390-1402 et quod nullum partimentum pos_
CAC BI a.1179 (Sav.) planum cerexeti a flumine bumie sit fieri de masticis et de nulla cernia.
usque ad pedem montis. cemegium sn. "crivello"
Lcerexa. LEM 234 a.1238 cemegium unum.
(val)cerexia top. (Sav.) PTA 635. REW 1833.cemiculum.
SRC 140 a.l263 (Sav.) alium campum loco ubi dicitur L semegius. semilius. D ceme;o. .
valcerexia. cemuta sf. "cernita, prima scelta, ollima qualit"
cerexia cognome SRB 35 a.1212 (Alba) v. faxia caneve de xx. rubis pro
OOG 935 a.1377 in vacheta anthonii cerexia. faxe, quorum ii. erant de cemuta.
L cerexa. Lcema.
(in valle) cerexie top. (Sav.) (de) cerro cognome
PMS.2 43 a.1271 (Sav.) in dicto Demore, ubi dicitur in RCA 135 a.1153 maritata de cerro cum sorore ... italia el
valle cerexie. predicta maritata. filie alberici de cerro.
Lcerexa. cerofferarius sm. "porta.t ore di cero, ne; riti
cerexola top. religiosi"
BCG 24 a.979 de superiori capite fine iuvo cerexole. PLA 421 s.xiv.? ostendatur populo super pulpitum dito
CAC 92 a.1179 (Sav.) masi de cerexola. PLP 123 a.1250 offertorio. et hoc fiat solempniter a fratre aliquo antiquo
(Sav.) tantummodo apud cerexolam collegi erbam illa die. et parato cum pruviali et ceroffeariis et acolito CUffi in-
Lcerexa. censo. PLA 434 s.xiv.? subdiacono cum t (cruce) prece-
cerezerium sn. "piantagione di ciliegi" dente et duobus ceroferariis cum cereis.
GR 46 a.1462 (Var.) loquens ipsa erat super quodam du- L eroforarium.
rayero sive serezerio existente in sua possessione et colli- ceroCorarlum sn. "candeliere"
gebat durayas. CDG.3 69 a.1192 (Costanl.) postes tres ... et uno conclu-
Lceresa. so, portante desuper istoriam sancte dei genitricis. in qua
ceriale top. ceroforarium eneum rotundum cum manibus duabus et
TV pagus cerialis. Cf. Plin. n.h. 23 prorem. peracta ce- istrumentis octo ad cereos figendos.
realium in medendo quoque natura est. L cera. cerofferarlus.
L cerallum. cerialium. ceriarium. ciriale. cirialem. ciria- ceroteca st. "guanto"
:~-~m. serialle. ziriale. D ceriale. CA 593 a.1292 in uno pari cerotecarum furratarum pro
cerialium top. "Ceriale" donnno. ,
.;_SA 199 a.1312 (Alb.) cerialium . .. - hominibus ceri a- L cirotheca.
cerp 257 cesa

cerpelielia sf. ante carnisprivium reducere ve\ porta~ (acere s~a~am.


CDC 178 a.1392 cerpelieliarum balle ii. GR 36 (Tivegna) de facientibus cervaUnas et de hgm~za
cerarie top. (Sav.) tibus. item quod quelibet persona valeat facere ce~at~nas
PMS 169 a.1227 intra nemus saone, in loco qui dicitur pro usu suarum vitium. GR 36 (PortoY.) de faclentlbus
cerarie. eervalinis et lignizantibus.
certus agg. indefinito "certo" L eervacina. cervaschina.
BSR 419 a.1272 faciendo inde certa servicia. LJ.2 691 cervelleria sf."specie di elmo"
a.1361 distribuit condempnacionem librarum cccc. in cer- PLP 88 a.1250 (Sav.) cum duobus sociis armatis eum
los homines, ipsis hominibus assignando eerlam partem eervelleriis et maciis. PLP 143 a.1250 (Sav.) et ego (por-
dicte eondempnacionis singulariter... - eondempnavit tavi) cervelleriam in capite. GDN 637 a.1258 (Sav.) spa-
eertos homines ad dandum certos drictus . DKR 2 a.1400
tam ... ve1 cuxermam vel fa1castrum seu apiam et infu!am
occasione certorum pannorum oneralorum ... in dicta navi.
OGM 71 a.1470 pro neeessariis certis cosis reparandis. pro armare ve! cervelleriam. DAF 98 a.1300 cervelle-
L serIa. sertus. D certo. riam unam pisanescam forata cendato ... c.apelktum
cerugicus agg. "medico" unum pisanescm. PLC p9 a ..1301 cervel~ria.s, m~cj~":I'
TL.3 655 a. 1.449 barberius unus doctus in arte cerugica. targiam. SIG 324 a.1330 comltus ... cum arrrus SUlS; SCl-
cerrum top. (Sav.) liceI coracia de proba, collareto de ferro, cervellena de
BSR 67 a.1182 in medolico ad cerrum ... coheret .. . a proba. LG 270 a.1363 et teneant assidue cerveleriam in
quarta terra iohannis de cerro . .. - item pro tricesima capite. IEL 94 a.1398 ~oeolerium un~m et ~erveleria
sexta parte molendini de cerro. SRC 162 a.1263 in cerro. una. GR 76 a.1498 exeat cum eervellena, targla, parve-
NTS 34. siis vel seutis, vel pichonis vel scuribus seu picociis.
L eerrus. JAN.l 368; 2 328.
cerrus sm. (bo\.) "cerro, specie di quercia" L cerbellerium . cervellinus. cervilliera. crivellaria.
PLP 206 a.1250 (= SSA.2 77 a.1345) (Sav.) ne quis fa- D zervelao.
ciat. .. circulos vel rumdos vel asales de pallare vel quer- cervellinus cognome
cu vel cerro. SRC 304 a.1256 (Sav.) pallerem ve! eerrum FAG 128 a.1294 tempore domini oldrati cervellinus.
incidere ... pallerem , quercus vel cerrum. FAF 205 L cervelleria.
a.1256 (Sav.) palleres quercus et eerros et castaneas. cerverium top., "contrada di Quiliano (Sav.), od.
FCL 68 de bonis quercubus sive roboris sine aliquo li- Serv"
gnamine cerri. A.BRUNO, BSSS 2 (1899) 3-4 p.1S0 a.1322 (Sav.) ilIos
Cf. DUC. 2 275 a.760 (Chan. Langob.) una cerru. de cerverio.
L ceredum. cerreta. cerretum. cerrum. iherrus. serrum. D serv.
D cerro.
(lupus) cerverius sm. "lupo cerv~ero: fin.ce" .
cerrus n.p., m.; cognome PVP 256 a.1459 item gona una panm mIschi pro horrune
RCA 135 a.1153 maritata de cerro vendidit mihi ... foderata penna luporum cerveriorum.
SLS.2 31 a.1277 (Sarz.) magistro bonoioharine filio L lupus cerverius. scerverus. serverius. D (lupo) servero.
quondam cerri de sarana.
cervia sf. (ittiol.) "specie di grosso pesce"
cervaclna sf. "palo da viti"
GR.2 69 storiones et umbrine ceryie vel alius magnus pi-
GR 36 (PortoY.) de facientibus cervacinas et lignizantibus. scis quocies captus fuerit curie episcopi debet dari.
L cervatina.
cervaUia top. (Sa v.) L eerviorem.
SRC 355 a.1297 (Sav.) eampum unum in cervallia. cervicarius sm. "cuscino per ilcapo" ('
L cervaria. BNA 4 a.1258 (Vent.) letum meum munitum ... duobus
cervaria top. (Alassio) cossinis et duobus cervicariis.
CAT 124 a.1323 terra de cervaria. TAL 19 a.l326 terra cervilliera sf. "specie di elmo"
de cervaria. SGM 103 a.1376 (Massa) cervilliere sex. .'
L. cervaHia. ervaria. cervarium. zervus. D cervara. ser- L cervelleria. I

vaira. cerviorem sm. (ittiol.) "specie di grosso pesce"


(petra) cervaria top. (Sav.) PPV 87 a.1370 (PortoY.) de cauda thoni lecie umbrine fi-
SRC 160 a.1263 (Sav.) in petra cervaria. gi vel cervioris.
(de) cervario cognome L cervia.
CNM 285 ca. 1205 ( Sav.) nicolaus de cervario. SRC 134 cervius sm. "peLLe di cervo" .
a.1263 (Sav.) maynfredus de cervario. aymericus de cer- CPB 245 a.1388 (Piae.) item quatuor grossas de ~ugetIs
vario. MIA 83 a.1263 (Sav.) laureneium de cervario. de cervio et soata. - item quatuor libras de cervio.
L cervarium. cervum top. "Cervo"
cervarium top. (Quiliano, Sav.) LJ.2 32 a.1246 rectoribus castri cervi. . i
CAC 168 a.1180 (Sav.) totum quod habeo in cervario. L zervus.
PQV 62 sg. s. xii. costa cervarii; s.xiii. mansus ferrengorum cervuna sf. "pelle di cervo" .
de cervario. SRC 669 a.1405 (Sav.) de villario cervarii. CDG 61 a.1128 naves ianuensium venientes de sardmea
L cervaria. D cerva.ro. cum sale debeQt dare modium salis unum et pro cervuna
cervaschioa sf. "palo da viti" . I una denarios duodecimo VCB 41 a.1238 (Bonif.) becu-
GR.2 24 de cervaschinis sive colochis. ne .. . cervune ... capreine .. . montonine.
L cervatina. L zervus. "
cervatina sf. "palo da viti" cesanum top. "Cisano"
RCP 173 a.ll.41 (Luni) pro Iignis habendis, facibus (;;;;: AV 192 a.1393 (Moncalvo) loca ... cesani. I.

fascibus, fas cine) et lisca et pro cervatinis. GSS 70 L cixanum. D cisano.


a.1330 (Sarz.) item non possit molendinarius in molendi- cesa sf. "siepe"
no quod custodiI cervatinas aliquas novas vel veteres ha- GR 2.22 a.1519 (Sarz.) et teneantur saltarii scarnare ce-
bere vel tenere. GSS 132 a.1330 (San.) et. nulli liceat sas omnes que sunt in lateribus viarum.
cervalinas veteres vel cannas veteres poSI vendemmias et D ceza.
cesa 258

cesarea I cesaria n.p., f. GR 37 mons cete. plebs cele.


SLS.2 65 a. 1157 ego cesaria mater. - a lamberto cesa- REW 1463 caedita "abbattimento di alberi"PTP 31
rie. a.116O cesarea uxor; a.1161 calvus cesaree; a.1163 a caepta, voce paleoligure. cf. SM. caeptiema.
cesarea socra sua. D celta.
Iv!: Cf. Caesarea Palestinae, citt della Siria. cetrinus agg. "di cedro"
L cesaria. D cesare. LJ.l 20 a.1l1O de cetrinis pomis et ficubus et aulivis.
cesarina sf. "specie di coltello o pugnale" U .l 27 a.ll24 de ficis et cetrinis pomis et de omnibus
GR 44 a.1435 (Sanr.) si ... irato animo evaginaverit ver- aliis arboribus. PPE 24 a.1124 de cetrinis pomis et de fi-
sus aliquam personam culteUum sive penatum, seu costo- cis.
lerium seu vasalotum sive cesarinam vel ensem ... L cedrinus. cetrus.
L cisarinum. cetronata sf. "cedro o arancio candito?"
cesarus sm. "specie di biscia" PVP 313 a.1506 pro sucaro lib.5 addito in cetronata.
LMS 413 a.1224 ego te incanto .. . de serpe et de scoron PVP 357 Gloss.
de tarantola de cesaro de saiton de laxerton ... L citronus.
Cf DEI.2 877 il. cesaro "biscia d'acqua" cetronus sm. "arancio"
ADT 12 sg. CP 170 a.1392 pro amindolis, zebibo, lardo, rixo, cane-
cesore sf. pl. ''forbid' strelis, cetronis et multis aliis minutis.
PLP 136 a.1250 (Sav.) hodie cum essem in apotheca mea L citronus.
ubi amolabam quasdam cesoras ... cetrus sm. "cedro"
L cesure. U.l 170 a.1153 arboribus ficorum et cetrorum.
cespedeUum top. "Sosper' MAP 29 sgg. Cf. DE1.2 836 sg .. S.v. cedro: gr. Kt.Spa
GR 37 a.1195 (Lrins) actum in loco cespedelli anno voce medit.
mcxcv. L cedrinus. cedrus. cereus. celrinus. cirreus. cirrus.
L cespitellum. D cedro.
cespeel top. "Sospef' ceulla top.
U.l 197 a.1157 ego guido guerra comes vintimilliensis U.l 865 a.1229 testes presbiter gilbertus, presbiter ceul-
dono comuni ianue rochambrunam, golbi, poipin, pennam, le.
casteglonem brochu, cespeel. lameor. brehl. lapennetam. LcepoUa.
GR 37 a.1272 (Penna) usque vintimilium. brelium, ce- ceva top. "Ceva. (v'Tanaro)"
speel et castellarium. MMA.2 317 a.lll1 in loco qui dicitur ceva, in Gorze-
L cespitellum. gno ... RPV 187 a.1181 petrus de ceva. FAG 1 a.1270
cespiteUum top. "Sospef' bruna de niella de ceva. FAG 116 a.1291 ego niger de
TMV 65 a.1257 (Vent.). ceva de veolia. FAG 165 a.1312 procurator .. . deghedei
L cespeel. cespedellum. D sospello. becharii ... de ceva.
cesta sf. "cesta" GR 2.22. LTI 47 0.46 pre-rom. * ereba "vacca'! (Plin.
BCL 172 a.129O solucionis ... dictarum cestarum ficuum. 11.241; Colum. 6.24)
L cestinus. cestum. cista. D cesta. D ceva. cevamus. ceve.
cestinUS, sm. "cestino" cevalius I cevalus sn. "maslello"
RVN 121 s.xiv. (Noli) denarios sex pro quolibet cestino FCD 2.77 a.1276 cevauum unum pro bugata. GR 37
piscium crudorum. a.1363 (Diano) nemo gombum habeal el teneat. .. Dee te-
L cesta. D estin. neat aliquam zotam seu foveam ad recipiendum aliquod
.cestregus sm. "castrato nostra le .. de cevalo .
ICG.6 154 s. xiv castrato nostrale detto cestregi. L ceberus. cibolerium.
D castronus. cevareUum sn. "se taccio"
cestri top. "Sestri Levante" FNV 341 a.1259 cevarellum unum, falcetam unam.
RCA 274 a.l060 de subteriore capite fossato de cestri. Lcevarum.
PAC5. eevamus sm.
L segestri. GR 37 (PortoM.) quod macellatores non teneantur ven-
cestum sn. "cesto" dere cevarnos ad macella pro castronis.
CDC 193 a.1392 veli cestum i. L ceva.
L cesta. cevarum sn. "setaccio"
cesure sf. pI. ''forbicI'' LEM 241 a.l240 duas situlas et duas cacias, unum ceva-
LEM 240 a.1239 item Ib. quadraginta ianuinorum impli- rum, unum scutellarium. LEM 247 a.l240 cevara duo.
catas in cultellis. cesuris et alia meraria. L ceberus. cevarellum. sevanun. D sveru .
L cesore. incisorie. scisure. zisorie. tezorie. ceve sn. "sego"
ceta sf. "seta" PLL 514 a.I441 navium oneratarum rebus et mercibus
BOV 549 a.1452 (Sav.) quamvis vestem de ceta. subtilibus et grossis, sale, lignamine, grano, vino, ceve.
L ceda. seta. Lsepum.
cela sf. "recinto [saeptaf' cevolla n.p., cognome
CSG 85 a.1345 causa intrandi vel exeundi in locis vel de CGS.1 275 a.1158 sub porticu ribaldi cevolle. CGS.2
locis ipsis vel intfra cetas dictorum ecclesie claustri palacii. 149 a.1163 amicus cevoUa. COS 31 a.1186 enricus ce-
Lseve. volla. GC 204 a.1191 enricus cevolla. BSR 250 a.1193
ceta top. "Borgofornari (Ronco Scrivia)" rubaldus cevolla. BSR 259 a.I.203 rubaldo cevolle.
PTP 31 a.1127 de decima montane cete. CDG 137 CNM 151 cca.l205 (Sav.) cevolla de torano. 00.2 365
a.1141 laudaverunt ut decemarie vallis de porta crossa a.1206 enrici cevolle.
sint deinceps de montanea cete. SLS.3.80 a.1150 de te- PAC Il.
nuta cete; a.1182 obertus sarinus de ceta; a.1184 terra L cepolla.
sancti gregorii de ceta. PTP 31 a.1208 in plebe ecclesie cexenum top.
de ceta. SLS 3.80 a.1222 canonicus plebis sancte marie LG 62 a.1150 in locis terris et villis infrascriptis, videli-
de ceta. cel in macro .. . larzano .. . cexeno.
_ ___ _
~ ~ _~' r~~~...._----=
~-- .............; ,;_.:;
-

cexe 259 eial

cexere sn. rum et territori i erant de chilma sive societate predicte


CGS.2 248 a.I1.56 habui de indico lib. ex., habui de cexe-
galee.
ri lib. iiii. et s. vi., habui de petro ustachio lib. lxxxvii,
habui de nave lib. xc., habui de lucro de saie s. xx.
L chiurma. chiusma.
'chilma I kilma sf. "sacco, fardello: misura unitaria
cexinum top. "Cesno (V.Po/cevera) " per il lino;
PTP 18 sg. a.1147 in loco cexini .. . fossatus deruvinada. U.l 92 a.l144 plenam habeant potestatem capiendi at-
chela odia sf. "grossa galea" que colligendi denarios iv. de unaquaque kilma lini que
JAN 1.432. ianua interven erit per terram aut per mare. CGS.2 22
L achelandria. D chelandia. a.1161 accepi a te ... chilmas Lini xxxx quas bueam por-
kerkite ria sf. "tributo , diritto, pedaggio" to laboratum.
CDG.2 349 a.1189 (Sardegna) per venditio nem curato- PIA 45 n.67: < araoo o gr. (Xeip). ALE 340: lal. *quilma
riarum, armentariarum, maioriarum. piscariarum, kerki- /kilma < gr. K~CX aro "otre") - XiCOj..l.CX ''foraggio'':
teriarum. venationum, vel quocumque modo potest exco- "sacco di foraggio"
gitari.
chiocia cognome
chiapa sf. "lastra di pietra" TL.I 32 a.1453 urbanus chiocia .
SOV 241 a.1428 (On.) debeat ponere ante dictum aque-
rium tabulam vel chiappam vel aliquid. FCf 45 a.1435
L chioa. D dossa.
chiodag lia sf. "siepe"
(Triora) et inde in chiapa ultima vaHonum ubi est alia GR 37 3.1618 (Garlenda) si aliqua persona inventa fuerit
crux posita. frangere alienas sepes, vulgo chiodaglie, incurrat in pe-
L clapa. inchiapare. D chiapa.
nam.
chiapel la sf. "mattonella; sorta di gioco" D chiodaglia. dudaia. claudere.
GR 37 a.1327 (Ovada) quecumque persona ludere possit
chiora sf. "pialla"
ad schacos et ad tabulas, ad chiapellam et balestram. CGG 173 a.126O (Portov.) chioram unam, forcipes, ver-
L clapella. D chiappella .
rubium .
chiappi nus sm. "lastra di pietra; lastrico" L blona.
FST l t 7 a.1592 (Triora) et eundo ultra recte per viam
chiosa sf. "chiusa , siepe"
usque ad chiappinum vie superioris. GR 93 a.l327 (Ovada) chiosam vel clausuram vel spale- .
L clapinum. D ciapin.
tum.
chiapul a sf. "trappola per uccelli" L claudenda.
SOV 244 a.1428 (On.) si aliqua persona ecciderit aliquem
chioa cognom e
de predictis avibus sive per chiapulas vel alio modo ... CGG 50 a.1259 aldevrandi chioe.
ANL57 sgg.
D ciapua. ciapura. L chiocia . D ciossa.
chiota I chiotum sf. "pozza, fossa"; elem. topon.
cblapus arla sf. "contrada dei calderai a Savona" FST 110 a.1592 (Triora) usque ad chiotam venete .. . a
SCS 299 a.1530 (Sav.) in alia domo in chiapusaria. dicta chiota ascendendo usque ad oondam campi marro-
L chiapuzarius. D ciapusso. ciapiJssu. norum. FST 122 a.1592 (Triora) descendendo usque ad
chiapuz arius sm. "calderaio"
chiotum agazorum.
GR 37 a.1519 (Alb.) aliqua persona de arte calderario- L acioxare. D ciottu.
rum seu vulgari chiapuzariorum.
chiprum top. "Cipro"
L chiapusaria. clapucius. U.2 738 a.1365 in toto regno chipri.
chiarav uglius sm. "seconde nozze di vedovi; rumori chirurg ia sf. "medicina, chirurgia".
notturni/atti agli sposi in tale occasione" . . .
NAC 14 a.1539 (Sav.) quia plerumq.ue In p're~e~tl clvlta~e
GR 37 (Vent.) gabella chiaravugli sive iIIorum qui acci- saone declinant multotiens cerratam al ahJ smules hOrol-
piunt uxorem viduam. qui transiverit ad secundum votum nes forenses presumunt artem chirurgie exercere.
teneatur sol vere pro qualibet summa librarum centum so-
L cirurgus.
lidos decem et sic ad eandem rationem, et non possit ul- chitarr a sf. "chitarra"
tra aliud petere, preterquam solidos decem pro centena- IEL 94 a.1398 item chitarra una.
rio, et teneatur maritus talis uxoris denunciare et sol vere L citerare. D chitarra.
dicto gabellotto infra dies octo. (de) chitarr a cognome
GR 37 (Vent.) strepitus rumoresque tumultuosos per vi- DAA 20 a.1274 pandrinus de chitarra.
cos et plateas vel etiam ante domum habitationis iterum chium top. "isola di Chio"
nuple vel eius sponsi, quod hic vulgo chiaravuglio dicitur. . . .
PVP 287 a.1491 alumin um sachi 45 conduc h lO chIO
GA 16.12. cumm nave gabrielis de pinu; a.1492 cotona conduc~ de
L charaviaria. iharavigla. D chiaraviglio. ciaravugliu. chio cum navibus fomaria et camilla; a. 1494 alununu m
chiavac orium sn. "ricca cintura da donna" sachi 26 cant. 50 vendita in chio per thomam cataneum.
PVP 262 a.1461 chiavacorium unUm argenti cum sua cai- L syum.
neta. chiurm a sf. "ciurma"
L javacorium. c1avacorium. VFD 184 a.1403 qui patroni et scribe galearum teneant~r
c:hibebe sn. "cubebe (spezia)" et debeant presen,s capitulum ... inter chiurmam et man-
DDG 911 a.1377 pro ... chibebe scatora i. narios legere et vulgare.
Cf. DEI.2 1181 S.v. cubebe < aro kababa. L chilma. chiusma. D chiurma .
cbibolt sn. chiusm a sf. "ciurma"
CA 624 a.1292 item in cepis et cbioolt. VFD 208 a.1403 homines chiusme dicti navigii.
chUium top. "Kilia, colonia gen. sullafo ce del Danu- L chilma. chiurma. plusma . D chiusma. ihusma.
bio"
c:iacium sn. "setaccio"
BGO 108 a.136O astelano de goano, habitatore et burgen- PVP 229 a.1451 ciaciuro unum septe pro bugatando fari-
se chilii, censario. . nam.
chllma sf. "(prob. erro per chiurm a, chiusm a) L ceacius. setacius.
ciurma"
dalia cognom e
GR 37 a.I462 quod aggressores predicti viarum predicto- ACL 203 a.1373 leonardo cialia de naulo.
ciam 260 dm.

ciamelotus sm. "cammeI/otto, , cichonia sf. "mazzacavallo. Slrumellto per irrigazione"


PVP 338 a.l 506 in manicis sericis que ponuntur super GR 84 a.1288 (Alb.) teneatur habere in quolibet jpsorom
aliis manieis non possit poni plus palmis seX serie i et ad puteorum eichoniam. eatenam el rexentarium.
ratam ponatur in iUis boreali et ciameloti commputala la- DUe2 325 sg.: Ugutio et Johllnn. de Janua: ciconiam. et
titudine dicti boreati et ciameloti cum illa panni serici ~t ciconium vocali t Hispani ligl/um IOllgum. quo in hort;s
quemadrnodum djcitur de borcato, panno et serico et eia- hauriunt aquam. quae imirarur illills avis levant;s et -de-
meloto. ,l.
ponelllis rosrra. dum dal/gil. Isid. Orig. 20.15 elc.
L clamelotus. . J
D sigogna .
cianeha sf. "passerella" cietus sm. "vaserto"
GR.2 23 (Nizza) appellationes ad ipsum devolvantur, vi- ASD 65 a.1381 (Carfa) item cietos sex damaschinos. RVP
delicet locorum intra ciancham de vallibus barcilonie. 244 a.1456 ilem cietum unum argenti pro medicinis.
D cianca. pianca. PVP 357 Gloss.
ciapa sf. "lastra di pietra" L ciatus.
TL.2 243 a.1463 bombardis gradiciis badilibus ciapis ta- ciphus sm. "tazza"
bullis et lgnis pro reparatione pro bastitis et alia similia CA 592 a.1292 item in una cupa argenti um pede et in
ANL 56sgg. quatuor aliis ciphis planis argenti. CA 597 a.1292 item
L c1apa. D ciappa. ,I in uno cipho eneo iiii. aspo
ciapa sf. "pezza di panno" L siphus.
OGM 190 n. a.1474 item ciapa una panni blavi. cigala cognome
RCA 95 a.1l53 guiJielmus cigala. SC 294 a.11.57 wiliel-
L plata. mus cigala. BSR 39 a.1 174 jacobus c igala. NL.l 152
ciatum sn. "processo"
GR.I.23 (Vent.) de illis furtis de quibus non est facere a.1203 a te lanfranco cigala. G.SERRA, RSL 17 (1951)
238 a.1238 ianue in contrada de cigaJis. PPE 238 a.1271
ciatum. 'I petrus cigala. DAF 89 a.1300 lanfrancus cigala ianuensis.
L placitum.
DDG 658 a.1377 agamelonus cigalJa.
ciatus sm. "vaso, bicchiere (lat. class. cyathus)"
GR 102 (Levanto) si quis repertus fuerit in nuptiis vel
L cicada. ciguarea. D ciga/a.
cigiUatus agg. "cesellalo"
convivio cialos vel ulceos vel alia vasa rumpere frangere
SSL 176 a. 1336 due cuppe cum coperculis cigillate et
vel proicere versus aliquem... GLI 64 l/x v. ciati sive deaurate. )
gotti. L cisigiatus.
L cietus. piatus. ciguarea top. (Pigna)
(per) ciaxum top. (Alb.) PSP 78 n.149 a.1280 (Pigna) ad cllam ciguar:ee.
CRA 130 a.1381 (Alb.) "una zona cittadina chiamata per L cigala. D cegara .
ciaxum". ciguta sf. "specie di nave"
Lplazum. BGO 61 a.1360 quandam cigutam ... vocata santus
cibDlina sf. "pelle di zibellino" " iohannes.
GC.2 241 a.ll92 cant.viii. brazilis et cibillinas vi. et ter- eiliana top. " Ceriana "
ciam (= 1/3). E.DE BENEDErn, App'lnti sulla storia medievale di Ce-
L cebellinus. riana. RlI ]2 ( ]957) 1.2-21: a. 1146 homines ciliane.
cibolerium sn. "vaso" BSR III a. l] 82 de sexta parte feudi quod habebat.in C-
CA 640 a.1292 item in uno cibolerio argenti. liana. U.l ] 207 a.1254 curia sive iustltia in eiliana.
L cevalius. L celiana. ceriana.
cibus sm. "cibo" cilium blancum I cilius blancus cognome
lJ.I 1373 a.1261 et reddit curie annuatim octenam PaJ:- GVG 36 a.1214 oto cilium blancum. se 466 a.1215 oto
tem unius podaricie, segaricie et strenzaricie, expensis cilius blancus. il. l 965 a.1235 otto cilium blancum.
curie quantum ad potum et eibum. L cegii blanci. (de)eello bIanco.
cicada cognome ciUius sm. "ciglio. ciglione"
BSR 448 a.1227 guiJielmus cicada. PPE 237 a.1270 pe- GR 38 a.1396 (Apric.) descendendo super ciUios cerexo-
trus cicada. le, canando cannas L . ascendendo super cillios seu ro-
L eigala. cham cerexole.
cicharba sf. (bot.) "Sonchus oleraceus L." D segiu.
MLC 249: Marcello Empirico di BurdigaJa (Bordeaux). dllobillus n.p., m.
sec. V. E.V., De medicamentis; cap. 4 30, in una ricetta BSR 152 a.1194 pro ... cillobillo patre eius.
contro malattie cutanee (lat. porngo). cilotera sf. "guanto"
D scixerbua. LEM 259 8.1259 item duas ciloteras .
cicastupa cognome L ciroteca.
BSR 291 a.1197 homodeus cicastupa. cima sf. "cima~ sommit"
D cic. FAF 159 a.1250 arborem pro dicta nave ... grositudinis
cicerem I ciceruslm smln. "cece" paJmorum deeem et longitudinis cubitorum xliii et in ci-
lJ.1 1486 a:1279 farinam fabas ciceros. PPV 81 a.1370 ma palmorum quinque. CGG 255 a.1261 (Portov.J unam
(PortoY.) eicera, fabas, fasiola. DMC 477 2Jxv_ carrube. trappam ... grossitudinis sive altitudinis a alcia usque ad
1entigia, fabe, faxioli. cicera. DMC 487 2Jxv. exceptis . . . cimam unius somessi in toto . FCf 19 a.l28o. (Triora)
fasulis. fabis, ciceribus. GR 76 (Ceriana) ortalia cuiusvis usque ad cimam graii. U .2 202 a.1289 (Roquebnine) li-
generis, cucurbitas, cucumeros, cicera, frixoros, fabas, tere vero predicte sigillate sunt sigillo pendente cera ru-
piserios. bea videlicet quod-ab una parte est quidam miles ... et ab
cicerum sn. alia parte est rex coronatus sedens super cathedra et tenet
LEM 259 a.1259 item aliquantulum cicerum (elencato in manu sinistra pomum unum et in spatula dextra habet
fra guanti. borse. cinture). astam unam cum flore lilii in cima. ess 230 8.1435
cicogna! ciconia cognome (Sanr.) arbores non incidant ad calciam sive cimam.
DMC 102 a.1358 nicolaus cicogna, civis et mercator ia- L acimare. cimale. cima maris. c imaralis. cimare. sima.
nue . TL.2 468 a.1467 vir preslans carolus ciconia. D sima.
- - ------------- ----- -_._------~~~=======

cima 261 cinc

cimale sn. "cima, parte terminale dell'albero" cimira/ cimiranisl cimiranus top. "od. Castellana
FST 81 a.1592 (Triora) pro quolibet cimali Iibrarum de- (Basse Alpi)"
cem .. . ~ quercum, ramum, cimale et Iigna. N.LAMBOGLIA, RSL 8 (1942) 133 a.1038 petram castella-
L cima. nam, castrum sive. villam que antiquitus vocata est duce-
cima maris cognome lia sive cimiranis. - a. 1040 in loco et villa que vocatur
OSM 61 a.1190 actum ianue sub porticu cime maris . petra castellana, duselia si ve eimiranis ... locus qui voca-
FNV 163 a.125 I (Gen.) petro cimemaris. tur cimiranus. a.1043 locus qui vocatur cimira.
L cima. L simera.
(de) cimaralis cogome cimiterium sn. "cimitero, luogo di sepoltura"
SCS 297 a.1530 domini jo. bapte de cimaralis. BSR 319 a.1216 in terram quandam que est iusta cimi te-
L cima. rium sancti syri de sancto romulo. U.2 436 a.1303 (Oa-
cimare vb. "tagliare in dma" lata) in tempIo sancte eri ne quod prius habebant ianuen-
SRC 304 a. 1256 (Sav.) non siI eis Iicitum . .. palerem, ses pro cimitterio.
quercus vel cerrum vel castaneas ad pedem vel ad caleem D simileiu.
incidere Dee eas cimare. GR 38 a.1618 (Garlenda) solval cimixellus cognome
denarios iv. pro qualibet arbore ineidenda vel cimanda. SMV 82 a.1208 ogerii cimixelli.
Ldma. D simixa.
cimatorem sm. "cimatore, rasa/ore di panni di lana" cimocea/ comocia sf. "cimosa"
SSL 290 a.1336 presenti bus luehinus de IUrigia ac corse 1- MAS 219 sg. a.1466 in quibus quidem pannis in morelo
lo de florentia. eimatoribus pannorum. laborandis et construendis ... poni et laborari debeant eo-
L aeimare. aeimatorem. aimatorem. azimatorem. rum cimocie crasee, praut habent ceteri panni serici fa-
D accimatore. bricati de vero et puro cremexili in colore rubeo. - et
cimatura sf. "rasarura dei panni di lana" habeant dicti moreli de grana ut supra eorum cimocias
SSL 294 a.1.336 pro cimatura dictorum pannorum. FIL closeas, in quarum tament apponi debeat animelus. viri-
309 a.1404 dabunt de ipso panno gratis et sine aliquo dis. MAS 227 a.1466 et habeant cimoceas celestnas . . .
premio computando tres quartas partes alterius palmi pro - extremitates sive cimoeie sint ex serico croceo .. .
avantagio cimature, quod preisa lingua. materna nostrali L cimosa.
vocatur. cimosa! cimosia sf. "cimosa'" -
L aeimare. acimatorius. acimatura. azimaria. ASA 284 a.1350 (Alb.) pannos iliste mensurare ad can-
cimba sf. "barca mercantile di poco tonnellaggio, a nam per schinam vel cimossam. FIL 300 a.1376 (Sav.)
fianchi molto bassi et estremit prominerzti" mensurando pannos per cimosam, ut mris est. LG '558
EGS lO 1 a.1625 item ad calculos deliberaverunt emi mi- a: 1403 teneantur cannatores ipsos pannos cannare sim-
nis eentum tritici ex il10 exonerato super eimba de loco plos per una m cimossarum. MAS 157 a.1569 contexere
mentoni existenti super plagia presentis loci.ex ilio one- cintas, cimocias et dimitos.
rato super cimba. L cimocea. eimotia. cimussa. D cimossa. simussa.
IVl, n. cimotia/ cimoxia sf. "cimosa"
cimbalum top. "citt orientale" FIL 309 a.1404 (Sav.) pannos . .. qui venduntur et mensu-
TL.2 843 a.1472 locus maparij, tane et cimqali. rabuntur ementibus per cimoxiam seu liseram ut moris
cimbalus sm. "cembalo, strumento musicaLe" est. AS 65 a.1432 de palmis duobus . .. absque cimotiis.
GC 67 a.1191 confitetur habere ... lib. viii. in pari cimba- L cimosa.
lorum et in tumbeta et in pari tubarum, causa vendendi. cimptus sm. "cinto, cintura"
D cimbali. PC 331 a.1577 textores cimptorum a torelis.
cimenticius agg. "di cemelllo" 'I cimus sm. "soha di strumento metallico"
CDG.3 71 a.1192 cimenticio substentaculo. ICG 6.342 pro sauma badilium, fulcarum ferri, spatarum
L cementum. eementiceus. bacillorum cimorum azarie.
clmerius sm. "cimiero, elmo" Cimussa sf. "cimosa"
LJ.2 653 a.1359 cum persona regali, tenens eimerium in GC 76 a.1l91 et medietatem lueri de cimussis et de eal-
capite, ensem in manu dextra. zonis que ipse faciet
D ciiimieru. L cimosa. D simussa.
cimiliatum sn. "specie di pelle o cuoio" cinaprium I cinaprum sn. "cinabro"
DAF 23 a.13oo paria dua calligarum de cimiliato, aliud GC 275 a.1I91 centenaria ii: cinaprii. i.J NL.2 109 a.1216
de scarleto. Ibs .... implieitas in cinaprio. ICG 6.342 a.1323 de sau-
ciminata sf. "sostanza medicinale" ma lellarum, lini, mercurii, cinapri, auripimenti. ;
LMS xxix . (= LEM 256) a.1259 (inv. di spezia/e) item L cenaprium. cenapurp. zenaprium.
ampulam una m in qua est ciminata. cinavrem sm "sorta di'strumento"
L ciminus. NB 104 a.1198 securem i. et maniariam i. et cultellum i.
ciminile sn. et einavrem i. et rabiellum i. et blonam i.
CDG.2 218 a.1175 et paria xl. ciminilium. CDG.3 97 cincia cognome
a.1193 de grossa sauma sieut. de pipere ... cuniculis, vul- SC 298 a.1257 filippus cincia.
pinis. fustanei s, baldinellis, ciminilibus, ensibus, pance- D dncia.
riis . cincignonus cognome
Improbabile DUC.2 329 ciminiLe: vas in qua sacerdos GDN 652 a.1265 (Noli) bonusvassallus cincignonus.
sacrafaciens manus ahiuit. I cincta sf. "cinta "
ciminus sm... cimillo, comino, erba medicinale" RBR 19 a.1254 (Sav.) ita quod pontile iIlud non possit al-
CGS.2 237 a.ll64 cantara cimini xvii. CDG.3 97 a.1193 tius levari quod excedat cinctam ipsius brandalis,. que
de omni carica, sauma et tursello ... sive piperis, sive cincta est de lapidibus iusta barchonos ipsius brandalts.
aJoeis, ve! cimini. LMS xxv. a.1227 item cantaria ii. ci- L centa. cinetura.
mini. VCB 204 a.I245 (Bonif.) sachi xxi. cimini. CA cinctura sf. "cintura"
611 a.1292 item 'in cymino j. aspo NL.2 176 a.1225 cincturam unam argenti deauratam.
L cimi nata. D cimmino. L centura. cincta.

.----
/
anc 262 dot

cinctus sm. "cinto, cintura" tracus. NB 131 a.1198 summa .lib. xxiii. quarum ange-
PVP 266 a.I462 corrigium pro domina cum cineto rubeo lotus vicecomes dedit cintraco sol. i. et guardatoribus
picato argenti. MAS 41 n. a.I463 licitum sit merceriis ii. sol. et scribano pro calliga . .. sol.iii. BSL 144
vendere et emere quamlibet septam, aurum et argentum a.1253 wilielmus de sancto georgio censarius et iohan-
filatum, pro infrasciptis rebus ... ac de ipsa vel ipso face- nes cintracus. U.I ) 182 a.1254 consiliariorum cumu-
re ... cordelas, cinctos, franzias seu fenogietos. nis ianue vocatorum et congregatorum ad sonum cam-
L centus. pane et per comu el vocem cintraci more solito. RVN
cindatus sm. "zendado" 72 s.xiv. (Noli) duo cintraci seu nuntii. DMe 73
LMS 137 a.1222 iupe due cindati. LMS 496 a.1226 gonel- a.1419 iohannem de cazalli. cinlracum et placerium
lam et supracotum cum cindato glano que sunt de blaveto. communis et curi~ chii. CAR 31 8.1443 ea die jacobus
DMC 461 a.1451 aliquam quantitatem ... cindatorum. de campoplano. cmtracus publicus communis ianue. re-
L cendatus. tulit se hodie ... diclam cridam fecisse per civitatem ia-
cinerem sf. "(cenere) polvere di spezie residuata nue. TL.3 609 a.1449 quod in curia dicti domini con-
dalla setacciatura". sulis sint duo cintraci qui teneantur cridas facere, cabel-
DDG 791 a.1377 pro cineris milliariis lxx. TL.3 649 Jas comunis ,:en~ere et incalegare. DSP 61 a.1488pe-
a.1449 (Caffa) pro quolibet curru ... cinis garbellerie regus de pardls ClD1raCU5 communis ianue retulit se bo-
asperos quatuor. die proclamasse publice, altra el intelligibili voce in
DDG Gloss.: cendres graveles "allume di feccia, cenere bancis et per loca publica et consueta civitati5 ianue de-
di Toscana". GLI Gloss.: cineres garbelee "soda setac- cretum suprascriptum.. . SAS 88 8.1592 cintracus et
ciata". preco publicus. FST 43 a.1592 (Taggia) de cintracis
L senes. garbelleria. garbellatura. granella. D cener. seu nuntiis.
cingere vb. "cingere, allacciare" G. SERRA. Storia dell'anlica Uguria e di Genova, Torino
SIG 324 a.1330 debent. .. habere et tenere unam ex dictis 1834, iv. 102. MNC 43 5g.: < gr. auV'tptxm "concurro,
balistris in coperta penes ipsos et crochum cinctum. convenio". BSL 144 n. C.LUMBROSO. Comenti sulla sto-
L centura. incingere. D cenze. ria dei Genovesi avanti al MC, Torino 1872, 19-26: < gr
cingium top. "Cengio" Ex:at6vtapxo, KMapxo (cf GIB 421 8.1192). "Ai
U.l 1363 a.1261 de uno pauco terre que est in cingio. centarchi corrispondono nel basso Impero i centenarii,
U.1 1382 a.1261 peciam unam terre in cingio. SAV 14 definiti da Gotofredo (6.33. J) ministeriales executionibus
a.1559 (Sav.) rocheta cingii "Rocchetta di Cengio". missionibusque deputati". DQG 163. DSP xliv Gloss.
L cengia. cinglo. D cengio. G.BERTOLOTTO. GLig. 21 (1896) 36-40. FPR n.27. FANe
cinglo top. "Cengio" 144 sg. REW 1810. CIV 63 sg. B.MIGLIORINI, LN 34
SRB 8 a.1014 umiale. cinglo. cruceferria. PMS 6 (1973) 4.
a.l062 albericus da lo cinglo.
L centrachus. centragi. centragus. cinteaci. cintragus. sin-
Lcingium.
trichus. D centrego.
cingula I cingulus sf/m. "cintura"
CGG 213 a.126O (PortoV.) cingulam argenti et cultram cintragus sm. "cintraco"; n.p. cognome.
cendati ialni. CGG 302 a.1262 (PortoV.)concedo sive as- U.1 79 a.1142 quod nobis a cintrago petitur numquam
~I signo nomine pignoris cingulam unam argenti .. . que est dabimus. CGS.I 14 a.1I55 ansaldus cintragus. CGS.l
in pondere, ut dicimus, unarum quinque_ ad pondus ia- 112 a.1157 filius cintragi rolandus. CGS.l 128 a.1157 ro-
nue. CGG 316 a.1262 (PortoY.) soldos v. pro quibus ha- landus cintragus. SC 177 (= LG 6) a.1157 et curo audie-
beo pignus cingulam argenti. TL.2 300 a.l464 georgium ro campanam sonanlem pro parlamento. vel cintragum
galetum textorem cingulorum sive cintorum. clamantem populum per civitatem... CAC 187 a.1180
L centura. cintus. ingia. zingia. zingillus. singulum. (Sav.) raimundo drape~o clavigero et rolandino cintrago
D sengia. el petro de trucco notano. GC.1 87 a.1191 balduinus cin-
cinquadra top. tragus. GlB 447 a.1192 iuravit balduinus cintragus ... -
LJ.l 160 a.1152 habeant potestatem faciendi cabellas teslibus ansaldo sardena clavigero, ogerio pane et iohan-
quantas voluerint et ubi voluerint a cinquadra usque pa- ne cintragi. CNM 86 ~.12D.6 (Sav) ~nan~tus cintragus.
nabium, et nullus alius possit eas facere, nee salem ven- PCC 29 a.1273 (Sav.) Jacobl salod. cmtragl comunis sao-
dere infra ista confinia ....- homines habitantes a mona- ne. SSA 108 a.1345 (Sav.) cintragos duos. SSA 249
cho usque panabium non possint vendere salem nee por- a.1345 (Sav.) ab uno ex cintragis comunis saone. qui te-
tare a panabio usque cinquadram nisi licentia dorninorum neantur ipsam preconiationem facere. SRC 474 a.1379
salis. - homines habitantes ultra panabium et corvum. (Sav.) georgium rocium. cintragum et preconium com-
nullus homo de predictis confiniis possit comperare sa- munis
lem a monacho usque cinquadram ... - non possint ven- L cintracus.
dere salem et portare a panabio usque cinquadram. cintuUa sf. "cintura"
cintana sf. "latrina" CGG 177 ca. 1260 (PortoV.) dico me debere dare rainaldo
LG 437 a.1383latrinam seu cintanam. erro soldos xx. ian., de quibus habet in pignore cintullam
L quintana. D quintanna. chintanna. unam argenti. CGG 231 a.1261 (PortoV.) pro restitucio-
cintarlum sn. "cintura (d'argento)" ne unius cintule argenti quam a te habebam in pignore.
LMS 11 a.1222 (oggetti dati in pegno) duos siphos ar- L centura.
genti ... duo cintarla que ponderant libram unam . . cintura sf. "cintura"
L centura . . SSL 178 a.1336 una cintura deaurata et smaltata. SSL
cintracus sm. "cintraco, banditore pubblico, funzio- 211 a.1336 due cinture fumi te de argento.
nario comunale"; n.p., cognome L centura.
CDG.l 141 8.1142 decretum ianuensium consulum. eintus sm. "cinto., cintura"
quo iura et officia cintraci communis declarantur. CGG 148 a.1260 (PortoV.) item cintum unum lane. AS
CGS.l 91 a.1157 rolandus cintraci. CGS.I 156 a.1157 64 a.1432 cavegerias, cordel1as et texutos sive cintos sy-
cintracus. GCS 1.229 a.1158 elias cintracus, homodeus ricos. BVP 245 a.I443 pro arte textorum cintorum ad to-
guardator. CGS.l.295 a.1159 W. trallandus et cintracus relos. pro arte cintorum ad tabulas. MAS 201 a.l444 ar-
et rainaldus albiola. CGS.2 173 a.l164 ansaldus cin- tis lextorum cintorum septe, tarn ad licia quam ad torel-
cinu 263 ciri

las. PVP 252 a.1458 zona una argenti daurata piena in circulus sm. "cerchio di botte"
uno cinto septe viridis scuri . .. zona una piena argenti in ReA 48 a.1143 pro circulis ad stringendum butes dena-
uno cinto de argento ducati duo stricti f v. .. javacorium rios X. NL.2 48 a.1216 Iib.... implicatas in circulis et li-
unum cum cinto corii. PVP 266 a.1462 corrigium pro gnamine. IEA 116 a.1233 (Alb.) et debet (dare) iii. ~ir
domina cum sprangis xii . cum cinto rubeo. TL.2 300 sg. culos ad vendimias. IEA 126 a.1233 (Alb.) et pro lan
a.1464 georgium galetum textorem cingulorum sive cin- dictis terris dictus guillelmus confitetur quod debet dare
torum ... leonardo galeto magistro cintorum. MAS 223 annuatim ... vi. partem de spalla ... ~i. p~e":l de iiii. mi-
a.1466 non possi!. .. aliqua persona diete artis ... texere nis ficuum, vi. partem de duobus clrcubs, VI. partem de
aut laborare .. . aliquos cintos sericos, nisi de bona septa. uno porco. PLP 206 a.1250 (Sav.) quod nullus faciat...
BBL 98 a.1473 pro uno cinto pro uno stinzicorio. BBL in bosco saone circulos vel rundos vel asales de pallare
174 a.1473 pro cintum unius zone. BVP 245 a.1481-89 qurercu ve) cerro. SSA.2 77 a.1345 (Sav.) quod aliquis
consules textorum eintorum a lieiis. non faciat in bosco saone circulos vel rumbos vel asales
L eentus. eingula. D cento. de palare vel de quercu vel de cerro. eST 296 a.1381
clown sn. (Taggia) non possit etiam aliq~~ persona in dieto ~e~en
LG 428 a.1383 quod omnes magistri qui faeiunt cantaria so incidere aliquas collares vIndes ... salvo quod hCltum
teneantur et debeant facere signum in capite eantarii, quo sit dictas collari es incidere pro faciendo circulos. LG
signo decIarelur quanti ponderis erit... et etiam signetur 433 a.1383 circulos sitularum. LG 443 a.1383 de quarti-
hoc in cino romani. no in quo non ponantur circuii, doge, ~ondum. L~ 624
ciprese sn. "ciprese. sorta di sopravveste, maschile e a.1403 de agutis in circulis non ponendls. nee possmt au-
femminile, di origine esotica, che si indossava sulla tun;- deant vel presumant ponere vel affigere in aliqua parte
ca" dictorum vasorum, seu circuloruro eorurn, agutos vel c)a-
CGG 314 a.l262 (Porto V.) tunicam el ciprese meum bla- vos ferreos sive ferrum. CSS 236 a.1435 (Sanr.) incidi ...
ve. de dictis colleribus pro circulis faciendis in vegetibus. ti-
PCV 73. Dis, tinellis. GSB 101 a.1577 (Baiardo) circulos tinarum.
L ceprisius. ciprisius. ci proidium. copresius. coprisius. L cerchia. cercius. circulum. cirgiare. civerclum. ser-
supraxiua. zupresius. D zupreisse. chiuro. sercineto. zercie. zercius. D cercullo.
cipressus sm. "legno di cipresso" circulus sm. "circolo, motivo di decorazione"
PVP 260 a.I461 casietina una cipressi. ISG 21 fine s.xiii. (Londra) capa ianuensis cum circulis
L supressus. D cipressu. et avibus croceis et leopardis.
clprisius sm. "cip rese" L circu)um.
FCD 2.52 a.1276 ciprisium virgatum ... ciprisium viridis. circulus sm. "coreggiato"
BLC IO? a.1297 ciprisium et tunicam meam ... et cipri- PTA 631: MUI 123. REW 1947: "per gli anelli che uni-
sium meum viridis. DRG.3 854 a.1297 eiprisium et tuni- scono le due parli dell'attrezzo".
cam meam. PLC 60 a.1301 ciprisium meum verrnilium. D zercia.
L ciprese. circum circha congo e avv. "intorno, all'intorno"
ciproidiwn sn. "cip rese" eRA 135 a,1421 (Alb.) quod ponet omnes mantellectos
BBL 46 a.1473 pro uno ciproidium panni arzii. entum (= qui sunt circum circha presesentem civitatem super uno
emptum) ad calegam. solarieto quod faciet in dieta toret.a. AC~ 85 a.1396
L ciprese. (Carrara) circumcirca plateam burgl carrane. PVP 226
ciprum top. "Cipro" a. 1451 item torcullar unum curo sua bancha intarsiata
DAF 52 a.1300 sachos undecim rogerie de cipro pro ri- circurncirca dictum torcular, c1avata.
nogere, que est cantaria tria grossa de cipro. cirestrensis agg. top. (Inghilterra) . ' .
cipus sm. "ceppo, basamento" DRG.2 589 a.1259 (Gen.) marcas quadragmta sterlIno-
LEM 199 a.1251 (attrezzatura di tintoria) tinas duas et rum novorum argenti, quas reeipere debeo ... annuatim in
calderinam unam, pillam et cipum et canalem et suppres- ecelesia cirestrense de anglia.
samo cirreus sm. "cedro"
L cepus. GR 61 a.l435 (Sanr.)[= MAP 30 post a.1543 (Diano)] d~
cipus top. (Baiardo) palmis, cirreis .. . statuimus .quod si aliqua person~ c~pe~t
LTI47 n.45 a.962 usque in cipo. palmas, sive limonos sive emeos aut alangla, vell~lD1as I~
Dseppu. horto, condemnetur ... GR 2.23 a.1435 (Sanr.) SI ement
dra sf. "tavoletta cerala su cui incisa una scritta" ve) acquisiverit de illis cirreis qui nati sunt in dieto loco
N.LAMBOGLlA, RH 17 (1962) 5 sg. (Provenza) S. x.-xi. sancti romuli, ve ipsi ementi necessarii fuerint pro eis re-
sanetus martinus respondebat anare et istam ciram ad vendendis iudeis ... CSS 221 a.l435 (Sarz.) ad emendum
sancto ampelio dabet. cireos qui deferuntur iudeis quod non emant cireos nisi
L cera. D sira. quam illos qui fuerint vel pendiderint in arboribus.
(in) circh. avv. "all 'incirca" L cereus. cetrus. cirrus.
PVP 269 a.1462 libras viginti quinque in circha mone- cirgiare vb. "cerchiare (botti)"
te ... in diversa moneta. LMS 539 a.1226 et vegetas meas ibi positas stringere et
drchare vb. "ispezionare" cirgiare bene.
ACM 57 a.1396 (Carrara) qui betales circhari debeant ... L circulus. D serci.
REW 1938. ALE 421: lat. s.ii-iii E. v.,' circare "circum ciriale sn. "orto"
ire",' l'aggirarsi del cacciatore ". BSR 312 sg. a.1215 de orto seu ciriale cum domo .. .. I.au-
L cerchare. daverunt quod dictus philippus dictum ortum seu eInale
circlus sm. "vento di ponente! maestrale (W N W) " cum dieta domo nomine locationis teneat.
UAR 136 ea.1330 circius occasum zefirusque et favonius BSR Gloss. 538: cirialis .;- cereus "cedro", celia/ceria
aft1(l1lt. "birra" (Plin., n.h. 22.82): civaie coltivate nel ciriale, on-
drculum sn. "circo, arena" de si fa la birra.
RCP 30 a.1185 (Luni) hedifieium quod circulum vocatur PAC 17. PSP 26, 123: (locus) cerealis: top. in -ale, do-
aut harena. vrebbe risalire almeno al S. viii.
L circulus. L ceriale.
ciri 264 cita

cirialem cognome cismarinus agg. "cismarin o: s ituato al di qua del


FNV 139 a.1248 (Tortona) nicola cirial is . .. de terdona mare. in una fascia che omprellde la Sicilia, la Sarde-
L ceriale. gna e Maiorca; lransmarinu s desi ' ! ICI invece le lo calit
cirialium top. "Ceriale" poste al di fiwri di tale fa s ia
H .

CAT 116 a.1326 (Alb.) de cirialio. DAA 75 a.1279 pro terti.a parte galee nove, vocate sanc-
L ceriale. tus antoniu s. que in comitiva ve nil in partibus ci marinis.
ciriatum top. GR 38.
MIA 84 a.1264 iacobum revellum de ciriato. L citramarinu s.
cirius cognome cispitem m. cespite, fOll te di rendita"
DDG 693 a. 1377 in ligno luchini cirii. BCG 27 a.987? rebu limitibu s ci pitibu vi lli massari-
cirocheta sf. (err. per cirotheca) "guamo" ci is colon1cis cum omnibu decimi s et primici is.
SSL 211 a.1336 unum par cirochetarum simplicium pro cista sf. "cesta"
prelato. SSA.2 102 a. 1345 (Sav.) non facias ci tas seu asalia in
L cirotheca. nemore comu ni s saone. LG 4 19 u. I 383 corbi s cistis vel
cyrographum sn. "scrittura; impegno scritto" cavagnis. SIP 179 a.1420 (Massa) duo ciste longhe usi-
PLI 379 s.xiii. videns estra cyrographuml frangi satan tate.
cum vertice/ syru s risus insolituml dat pro notato indice. ALE 107 < gr. (Marsigli a) KlO't1l > celt. *cissa "esta".
[Cf. IVI, 369 :cum igitur carta plus capere non valeret, L cesta. cistarell a.
ipsam elongare denti bus nitebatur. subito autem carta cistarella sf. "cassetta. scrig/"letlO ?"
confracta ... l IVC 232 s.x iii. in tantam desperat ionem LEM 234 a. 1238 ci tarellam unam de maa cuto disco-
devenit, quod dyabolo homagium fecit et de ipso homa- perta. LEM 24 1 a.1240 cistarell am lInam.
gio manu propria cirographum scripsit et ipsum ciro- L cista.
graphum dyabolo dedito cisterna f. "cisterna'
iJ cirotheca sf. g uanto NL I 193 a.1203 coheret. .. alia cisterna. LJ . I 948 a.234
ti
c:: CGG 270 a.126] (PortoY.) osbergum unum ferreum fu r- cum aquareciis et ci ternis ipsorum molendi norum et ful -
nitum cum capirreno et guantis sive cirotecis et unum par li . TL 2 467 a. 1467 cislernam fab ricari in eo loco ubi
cal io-arum ferri . SSL 266 a. 1336 tria paria cirothecarum. lInt al ique fosse . TL3 999 a.1474 canoni rami pro ci-
o
NIS 354 a.1425 par unum cirothecarum vellutati nigri fo- sterna. DSP 178 a.1 5 16 pauperum personarum non ha-
deratorum martulis ... par unum cirothecarum de camus- bentium neque ci ternas neque alla aque receptacula, que
io fadratorum marturis. tam esti vo quam hyemali lempore inopia ipsi us aque la-
L ceroteca. cilotera. cirocheta. cirotecus. borant. DSP 354 a.1585 facllitas faciendi lotum Librarum
cirotheca sf. "guanto, simbolo di investitura" trigi nta milllum ad commodllm fabrice cisterne sarzani
solidorum viginti ingula appod ixia iux la sol itum.
LI.l 505 a.1203 dedit in feudum ugoni sicco comiti lava-
nie terra m de fravega et per cirothecam sive guantum ALE 107.3]6 < gr. Klcn1l > ceh. *cissa " esta " per tra -
mite eu:. forse con inj7usso di cavern 'l.
quem manu regebat ipsum ugonem de predicta terra inve- D giiistema.
stivit. LI.2 45 a.1282 et nomine feudi ut supra sub infra- (de) cisterna cognome
scriptis modis et condicionibus vos de predictis investi- MSS J 13 a.1138 (Tortona) ugo de ci ' tema.
;, \ mus per tradicionem cuiusdam cirothece. citadinaticum su. "cilladinan za, statu s di cil/adino"
L guantonem. PRV 75 a. 1249 ( Sa~.) servic ia, cut a , exactiones, con-
cirotecus sm. "gua nto (ferrala)" dictiones ... ab omm honere, occa ione ipsius citadinatici
DAF 98 a.1300 item cirotecos duos (elencati fra armi). esiSlenres immunes.
L cirotheca. L citadinus/ citaynaticul11 .
cirrugia / cirurgia sf. "chirurgia" citadinus n.p . m.; cognome
LG 379 a.1363 nec aliquis alius civis sit exemptus ab ill is LI.I 151 a. 1150 pro gandulfo citad ino. BSR 83 a.1171
(dacitis) salvo quod per predicta non derrogetur iJIorum citadinum fi lium quondal11 anse lmi bastoni calderarii de
de fli sc o medicorum fixicorum et cirrugie. CP] 73 domo .
a.1392 magister nicolaus de bardis de tlorentia, medicus PAC Il.
cirurgie. LG 667 a.1406 ars medicorum cirurgie. L citad inat icum. citai.llu
L cirurgus. citaynaticum / citaynatus snJI11 . "cittadinan.za "
cirurgicus/ cirurgus sm. "chirurgo" SRB 174 a. 1218 (Sav.) carta cytainatici domin i ottonis de
SRC 294 a.1294 (Sav.) magister georgius, medicus cirur- carreto. - in iuramenlO cit aynatici. PMS 202 a.1251
gus. PLS 230 a.1301 magister rogerius, ianuensis. medi- (Sav.) citaynaticum civitatis ianue iurare teneamur. GDN
chus cirurgicus. PLC 163 a.1301 iacobus magi ster ci- 634 a.1254 (Noli) et iuret non derelinquere citainaticum
rurgicu s. PCC 154 a.1361 (Sav.) dominus magister seu habitat ione m nauli , vad i et sig ni . IEA 39 a . 1268
iohanninus de baennis cirurgicus civis saone. MSP 43 (Alb.) renunciuaverunt.. . civitati seu citaynatico civitatis
a.1508 de idoneo barberia seu cirurgico. albinganen is. SSA 69 a.l345 (Sav.) non recipiam a1i-
L cerugicus. chirurgia. cirrugia. cirurgia. D cirurgico. quem in civem ... ni si iuraverit cytai nat icum. SSA 71
cirrus sm. "cedro" a.1345 (Sav.) de non faciendo inst rumento citaynatus ...
U.2 1117 a.1387 (Sam.) quedam pecia terre agregata cir- - cui fieri faciam instrumentum ip ius receptionis. SSA
ris et citronis. 2.81 a. 1345 (Sav.) privatum ... ab omni privilegio citay-
L cetrus. cirreus. natus in perpet uum .
cisarinum sn. "pugl1ale. coltello" L citadinat icul11. citainu ..
CST 302 a.1381 (Taggia) si ... insultum fecerit cum ba- citainus agg. "cittadino, appartenente alla citt"
culo .. . vel balistra non stensa. vel lancia vel cisarino. IEA 19 a.1262 (Alb.) de alii terris, domi bus et po ses-
L cesarina. sionibu s citayni . RL 214 a.1288 (A lb.) si terram s uper-
cisigiatus I cisillatus agg. "cesellato" teneanr citainam . ASA 237 a.1288 (Sav.) super terram
SSL 177 a. 1336 unus potus parvus cisillatus. SSL 260 citainam. ReO 138 a.134] (Ort.) de aliis terris citainis .
a.1336 tacie due cisigiate. PAC Il.
L cigillatus. L citadinus. citay naticum . D citae. cita/n .
cita 265 c1ap

citainus n.p., 111 .; cognome civitatem sf. "i l territo rio c ittadino c into dalle
BSR 83 a. 11 71 Iibellu s citaini filii anse lmi bastoni s. mura"
CNM 256 a. 1204 (Sav.) gandulfu s cit ainu s. SRB 57 a.1059 (Sav.) nec ullam albergariam de castello
citare vb. "citare. convoca re iII giudizio" nec de burgo nec de civitate si facta fuerit no~ requexie-
ASA 344 a. 1350 (A lb.) si qui s citari fecerit aliquem co- 1'0 .. . - saximento personarum et dOl11orum tI1 caste ll o
ram iud ice .. . si ipse c itatus non comparuerit et ipse ci- vel in burgo vel in civitate - extra predicto caste llo vel
tans seu ci tari faciens comparuerit. .. burgo vel civitate . RSC 245 a. 1143 aliquis homo habi-
D cita. tans in civitate vel in burgo vel in castro. LG 246 a.1363
citerare vb. "suonare la chi/(/rra" in pIeno generali et publico parlamento ae . universitate
pce ] 85 a.1388 (Sav.) instrumenta ad pul sandum vel ci- hominum civ itat is ianue, burgorum et suburblOrum . .
terandum. civitatem vetulam lop. "Civitavecchia"
L chitarra . SRC 818 a.1410 (Gen.) et inleligatur pellagus omnis 10-
citoaria sf. "zedoa ria" cus situatu s a salo ultra versus paJtes occidentis et omnis
ODG 249 a.1 376 pro ei toaria pondo i. locus ituatu s a civitate vetula ultra versus orientem.
L edoari a. cyvrorgicus sm. "chirurgo"
citramarinus agg. "cismarino: situato al di qua del CAT 144 a.1326 (Alb.) heredes magislIi fredelici cyvror-
mare, ilI una fasc ia che comprende la Sicilia, I.a Sarde- gici.
gna e Maio rca; tran marinu designa in vece le localit L cirurgus.
poste al di ji.w ri di /(l le fascia " cixanum top. "Cisano"
CDG 3.6 a. I 19 1 (diplollla di En rico Il. imperatore) caSU'a ASA 3 a. 1274 (Alb.) tena in qua edificatum est palamu~
omnia, portus, regalia e t po essiones, iura et l'es univer- lum cixani. GGA 21 a.1320 (Alb.) in obsidione burgl
sas quas in c itramarinis parti bus lenenl. cixani . CAT 120 a.1323 (Rubr.) de cixano .
citrillum top. L cesanul11. D cisano.
GlB 372 a.1175 perperos Ixxxiii quos villanus gauxonus claalonum top. "Chafon.\'. Fr. "
de sui s habebal in nav i de citrillo in argento vivo. GLB ORG.2 276 a.1244 (Gen.) pecias vi . blavorum daaloni.
378 a.1 175 a nave ... que apud citrillum naufragium pas- L calonum.
sa est. c1amarc vb. "chiamare"
citronus/ -111 sm/n . "arancio " COL 963 a.94\ (M ilano) non longe de porta co c lamatur
GR 59 a.1 288 (Alb.) quod null a persona audeat vel presu- nova. PLP 173 a. 1250 (Sav.) cepit d amare ad me dicens
mal proiiccre lapides, c.ioonos aul alias l'es de qua percuti oyme oyme, vide seI' leo qui vult me oecidere.
possil spon sus ve l sponsa. quando sunI ad altare et aiu- L cramare. D ciam.
diunl benedictionem. ASA 424 a.1350 (A lb.) arbor eitro- c1amelotus sm. "cammellotto"
ni vellimoni aul cerei. GR 363. 1363 (Diano) de cereis et LMS 59 a. 1222 unam carnagiam clameloti . BLC 79
c itroni s. CST 29 1 a.138 1 (Taggia) cedra, citrona vel Ii- a.1297 bisancios albos duo millia ... implicatos in clame-
mona, vel cepas ve l caules ve l porros. LJ. 2 1117 a.1387 lotis. DOG 223 a.1376 pro clameloti torsello i. DOG
(Sanr. ) quedam pec ia lerre ag regata c irri s et eilron is. 231 a.1376 pro clameloti pilloni torse Ilo i. OOG 780
CSS 220 sg. a.1435 (SanI'.) arbores c itronorum, limono- a.1377 pro dameloti vergati pecia i. COC 1~5 a.1392
rum vel cereoru lll .. . - de dictis palmi , c ireis, limoni s, clamelotorum .. . torsellu.s i. PVP 225 a.145 I Item gana
ciuoni s sive aranngis. MAP 33 ante 1405 (PortoM .) ci- una clameloti albi acamocati cum mani cis largis pro usu
tronos. G R 2.23 a. I773 (Levanto) in eandem penam in- dicte argentine ... item alia gona cIamel<;>ti albi camocat!.
curra! qui panem citronos vel alia traxerit versus aliquem. PVP 232 a. 1456 ite m ucha una clamelotl foderata bocasl-
CST 94. no nigro talli s qualli s. PVP 289 a.l492 pro precio unius
L centm nu . cetronata. celronus. D setnn . pecie clamelloti .
citru)us sm. ., eli-io lo" GFC 253 "ca melo t, toffe non croise de poi! de chvre
GR 2.43 (Alb.) orlalia, fruclu s, persica, poma , ticus, da- 011 moiti poi/, moiti soie, toute laine, ou lain e et fil, uti-
masinas, cilrulo , cedros, limonos et alios fructu s. lise dans l 'ameublemenr et pour les l'etements. Il y a des
ciug)o top. (e ri: per ci nglo) top. "Cengio" camelots de soie rouge cramoisis, incamats, violets, qui
CHAR.l 403 a.l O14 camariana. sancte iulie. umiale . ciu- SOIU en ralit des taffetas" . PVP 44. MAS 83 n.23.
glo. cruceferria. L camelinus. camluchus. ciamelotus. gamelotus. iamello-
L cinglo. tus. zambellotus. amellotus. zammelotus. D game/oro .
civada I civata sf. "o rzo, avena (cibo per cavalli)" c1amoxilis agg. "di colore crem isi"
MBL 3 15 s.x.i. (Lrins) i. e minam civate. CDG.2 365 TL.3 618 a.1449 pro petia una veluti clamoxilis.
a.1190 cum armis et arnesio militum et scutiferorum et L cremex .
vianda atque civada hominibus el equi s (cf. COG.2 367 c1anculo avv. " nascostam ente, abusivamente"
a. 11 90 eum vianda et biada). U.I 408 a.1193 veniemus CSG 70 a.l345 si qui s autem jJlegiptime natus non ob-
ad ex.pensas cOll1uni s lantum viande et civade. tenta priu s di spensacione cl anculo se fecerit ad sacrurn
D civa . ordinem promoveri ...
civecia top. "Civezz.a, corso d 'acqua" clapa sf. " lastra di pietra , marmo, ardesia, metallo "
U .2 613 a. 1353 cui coheret. .. ab oriente aqua civecie, ab SRB 45 a.1 176 (Sav.) debent dare suam parte m de clap-
occidente fossatus sanCIi mauricii . pis quando ecci esi a sanete marie de saona cOh?perietur.
ROe \ 45 *civitia ? CG 14 a.J 191 domum cum vacuo et cum clapls et eum
D civezza. sivesa omnibus que s unt et cum omnibus pertinenti s. .NB 8.8
civcrclum 5n. a. 1198 coornicem supemam que est subtus clapls enn-
SSL 170 a .1 336 unum calderolum pro aqua benedicta c i ... -- non incidere coornices de clapi s. SMV 59
cum manubrio el aspersori o deaurato in medio civercJo el a.1200 vendimus lignamen et murum et clapas de domo
in svambis. quam habebabmus. PPE 3 J 5 a.1253 et debent. .. dictam
L circulus. covercIatus. cloacam sive trexendam incJapare in solo bene et conve-
civimentul11 n. "usura " nienter, ponendo clapas in maltam. LG 439 a.1383 am-
OMC 469 post a. 146 1 contraclus qui vulgo appellantur nes e t singulos clapas vendentes et ab.a~nos. P~A 400
contri civimentOl'um siv!,; usurarum super peccuniis. IIxv. domini andree de flisco ... sepultl In mediO chon
clap 266 elap

sub clapa alba marmorea. TL.2 553 a.1468 clape ferri vene~s.:. non audeat.. . e!"ere pisces ad clapam ponus
TL.2 884 a.1472 c1apas ferri . PVP 307 a.1492 pro una venens ID qua venduntur plsces usque ad horam tercie ni-
clapa lavelli et uno scarino. FST 94 a.1592 (Triora) qui si soldatam unam. LO 418 a.1383 in clapa piscium civi-
detexerit aliquod clapinum vel lapidem pro clapis, vel fa- tatis ianue. RVN 71 s.xiv. (Noli) habeantque dicti mi-
ciendis lapidibus (mole di mulino). n~s~es. (scii. ~aspar;;) potestalem . . . ordinandi et. perci-
FFN 353. A.DAUZAT, Rvue des tudes anciennes, 41 plendl plscatonbus quod portent. .. ad clapam. sive forum
(1939) 327 (ree. a TCL 35) "se rattache la base communis nauli, tertiam paftem omnium piscium ... ila
cala/cara "pierre". REW 4706a. HAW Il sg.: "pre-rom. quod tertia pars vendatur in clapa secundum forrnam ae
+ *klapp "rompere". APO 556 sg. evidentemente medi- consuetudinem nauli. RVN 121 s.xiv. (Noli) nec ... fiat
terr. (poggia suforme pi antiche *calp/carp con metate- ~iquod preiudicium clape nauli in suo tertio piscium ad
si tautosillabica della liquida, che rientra nelle caratteri- Ipsam c1apam ~rtando. PPG 34 a.1436 clapa piscium
stiche fonetiche mediterr)". ANL S5 sg. apud clapam olel. DSP 213 a.1534 c1apa pissium.
L chiapa. ciapa. clapatinus. clapedum. c1apela. inclapare. clapar top.
clapucium. D chiappa. OC.2.298 a.1192 totum quod habenl in runco et in clapar
clapa sf. "lastra, elem. topon. in ariol0 et in slrata.
RCA 34 a'! 143 de loco de clapa. RCA 51 a.1l43 gas tal- L claparium.
dus pro decima quam tenet dat spallas vi. de clapis. (de) claparia cognome
RCA 75 a.1145 in nervi loco ubi dicitur ad clapas. SMV DDG 298 a.1376 dagnanus de claparia.
80 a.1208 in loco ubi dicitur clapa. LMS 568 a.1226 in L (in) claparoliis.
clapa. CGO 252 a.1261 (PortoV.) in portu portusvene- (ad) claparium top. (Gen.)
ris ... apud capitem plagie ... ad clapam. SRC 157 a.1263 LEM 229 a.12381oco uhi dicitur ad c1aparium.
(Sav.) in clapa de planis de dragantis. SRC 349 a.1297 L clapar. D ciappa.
(Sav.) clapa de torigo. CST 187 a.1381 (Taggia) euntibus (in) c1aparolUs 10p. (BaI'ari)
ad habitandum ad clapam sive ad armam ... - via que LMS 568 a.l~2~ (Reg.) (terre poste) io c1aparoliis.
est superi or vinee c1ape monacorum versus litus maris. i (de) clapana. 18parone. D chiapparoIa.
clapa sf. "banco di vendita, settore del mercato" clapasolus sm. "lastra di pietra o ardesia"
MSO 271 a.1274 in clapa comunis ubi venduntur panni. PVP 307 a.1492 ilem pro uno c1apasolo posito lavello
L iaparolius balnei p~o ilio de la.v~nia. PVP 322 a.1504 item ... pro
clapa sf. "lastra, selciato: sorta di berlina per i debi- c~apasobs 50 el scanms 14 ad d.18 clapasoli el d.9 scari-
tori insolventi" DI.
GR 38 a.1519 (Alb.) sit in electione utrum sine aliqua D ciapass6'.
sollernnitate cedat bonis, vel ter det de podice super cla- clapatinus agg. "coperto di lastre di ardesia"
pam sancti michaelis ante ostium magnum in platea com- GR 46 domus c1apatina.
munis, coram populo sono campane et comu congregato. L c1apa.
(de) clapa cognome clapedum top.
COS.I 86 a.1157 ribaldus de clapa. GC.2 298 a.1192 pe- RCA 254 a.1010 pecie de vinea in o pianello et in c1ape-
tri de clapa. wilielmi de clapa. CGG 157 a.126O (Por- do. RCA 399 a.1047 amaldus de clapedo. ReA 146
tov.) a conrado de clapa. MNA 76 a. 1387 pro iohanne a.l064 de super costa de lo clapedo.
clapa de finario. . PGM8.
clapa alba! bianca top. L clapa.
VSC 54 a.I443 ianue in clapa bIancha, in contrata diete clapeUa sf. "mallonella, piastrella. tegola"
ecclesie sancte marie de castello. VSC 62 a.1445 haud La 165 a.1303 introytus madonorum c1apellarum et cu-
10nge ab eo saxo, quem clapam albam vulgus nominat. porum. LO 347 a.1363 ex ipsis malooibus sive clapellis.
VSC '96 a.1453 domos ... positas ianue in contrada sancte SMV 247 a.1374 Iignamina, trabes, ferramenta, cJapelas:
crucis, ubi dicitur clapa bIanca. portas et scalas portaverunl. La 437 a.1383 clapellas seu
clapacio top. cupos. LG 439 a.1383 in aliqua fomaxia in qua coquan-
RCA 164 a.1069 castanedo pecias tres in raneto fontane- tur calcina, latteres vel clapelle. PVP 307 a.1491 solutio-
glo a mansione de lo clapacio subtus via. nem ... clapelarum n.2250.
PAC 7: od. ciapassu. L chiapella. clapa. zapella.
D ciapassu. c1apela top.
clapa lata top. RCA 213 a.1083 in molaciana .. . coheret da tercia par_
NL.l 90 a.1203 alia petia (terre) que est in clapa lata. te .. . lacu de la clapella. LMS 1.21 a.1222 ubi dicitur cla-
BSR 332 a.1218 clapa lata. pella. NSS 223, 258 s.xii. (Sav.) clapeUa "localit non
clapa olei "mercato dell'olio" identificabile a nord di Lavagnola (Sav.)". CCS 56
LG 27 s.xiii. de ponte novo faciendo iuxta c1apam olei et a.1414 (Celle) via clapellarum.
piscariarn. FCD 2.432 a.1281 (Reg.) (a Be/trame) toma- DDG 698 a.1377 in andriano de clapela.
tori de c1apa olei. DSP 121 a.1403-1466 hospitium seu PAC7.
tabemarn positam iuxta c1apam olei scriptam olim super clapelleta cognome
pensaben de casana. PPG 34 a.1436 c1apa piscium apud SRC 175 a.1263 (Sav.) iohannes clapelleta.
clapam olei. CAR 31 a.1443 dietam cridam fecisse per L iapeleta. apeleta. zapeUeta. D ciapeletta.
civitatem ianue, loca publica et consueta et specialiter in clapeta sf. "mattonella"
c1apa olei. PVP 268 a.1462 in clapa olei. La 438 a.1383 sub pena amissionis laterum et clapeta-
clapa piscium I pissium sf. "mercato deI pesce, pe- rum.
scheria". L glapeta. D ciapeto.
PPG 34 a.1274 clapa comunis ubi venduntur pisces. OR clapetum "terreno sassoso", top.
38 a.1288 (Alb.) teneantur accusare piscatores capientes CGS.2 67 a.1162 desuper clapetum. NL.2 62 8.1216 lo-
pisces quos non portaverint ad clapam. RL 212 post co ubi dicitur clapetum. BSR 422 a.1273 coheret... ab
a.1288 (Alb.) de piscatoribus vendenti bus pisces ad cla- uno latere clapetum ... - pecie terre posile in clapeto, ar-
pam. ASA 296 a.1350 (Alb.) intrare clapam pissium. borate roborum.
PPV 89 a.1370 (portov.) quod aliquis hospitator portus L c1apedum. D chapetto.

-
c1ap 267 clau

claplnata top. "Chiappinata, contrada di Savona" tentem facere. quam vendere teneantur omnibus et singu-
PCC 142 (= ACB 57) a.1353 (Sav.) actum saone in paro- lis de ea emere volentibus.
chia ecclesie saonensis in clapinata que antiquitus vocari L clarre.
solet contracta de topijs. (de) c1area cognome
VTS 72 n. DAA 16 a.1274 johannis de clarea.
L clapinum. D chiapinato. ciapin. L glarea.
c1apinum sn. "lastra di pietra" c1areculum sn. "cancellata"
FST 94 a.1592 (Triora) qui detexerit aliquod clapinum A.FERRETIO, DL 70 a.1304 quod dieta capella c1audatur
vel lapidem pro clapis, vel faciendis lapidibus (mole di et eircumdetur clareculis ferreis ibidem faciendis eon-
mulino). struendis et ponendis.
L clapinata c1areta sf. "piccola giara"
clapinum top. BSL 248 a.1268 cum ... claretis sex.
BSR 281 a.1202 vendit in clapino ... L iarra. gareta.
clapinus n.p., m. c1aris top.
FNV 77 a.1240 domus' heredum clapini. TV ca. 110 E.Y. claris. scr 131 < c1arius gent. rom.?
L chiappinus. c1arius agg. "chiaro"
clapocinus sm. "moneta di rame di scarso valore" RCA 171 ante a.1083 campo de canale clario.
LG 66 a.1327 non possint sol vere in clapucinis ultra quar- PAC 2. PSP 80 n.158: *clarius (forma secondaria di cla-
tarn partem .. . item quod relique tres partes debeant sol ve- rus ) da cui afr. cler e le forme liguri.
re in ziliatis vel altera bona moneta quam in clapocinis. L c1arus. D cu.
L cIapucinus. c1arixea I c1arixia sf. "specie di panno, probo usato
claponus sm. "ferro di cavaNo" dalle monache clarisse"
AI 57 a.12231 qui equus sive dextrarius emptus fuit et PVP 238 a.1456 item gonella una panni clarixie albi pro
ductus per civitatem ianue. in signum memorie cum cla- usu diete q. luchine. PVP 332 a.1508 pro parmis lO c1a-
ponis argenti et panno aureo cohopertus. LG 506 a.1403 rixee turchine.
teneantur hospites et tabernarii districtus ianue, stantes et PVP51.
habitantes prope stratas et vias publicas qua transeunt c1aroli top. (Gen.)
equitantes. in ipsorum domi bus habere et tenere presto BSR 133 a.1188 locant... medietatem molendini de c1a-
ferra. claponos, clavos, martelletos, ponzonos, cultellos rolis.
tenaculos et tenagias continuo. pro commoditate traseun- L glarolum.
tium. si quando sibi fuerit oportunum. . c1aronetus amo "tomaletto"
DUC.2 353 cIaponus: ferrea sola, sic dicta a sono que ASD 63 a.1381 item claronetum unum parvum.
edit dum currit equus. L claronus.
D ciapn. claronus sm. "tomaletto, stoffa che cinge la parte in-
c1aporetum top. (Parodi) feriore del letto"
UI 370 a.1261 peciam unam castagneti in claporeto. NBI 38 a.1390 item claronum unum squarsatum. PVP 224
clapucinus sm. "moneta di rame" a.1451 item c1aronum unum listatum eum eertis laboreriis.
LO' 66 a. 1327 non possint solvere . . . in clapucinis ultra PVP 235 a.1456 item claronum unum magnum veterem ...
quartam partem ... item quod relique tres pares debeant item c1aronum unum sargie vermilie foderatum canavacio
solvere in ziliatis vel altera bona moneta quam in c1apoci- tale quale. PVP 238 a.1456 item pecium unum claroni telle
nis. DQD 264 a.1330 et sic fuerunt alii clapucini qui alias celestie circa lectum cum armis lerchariorum talle qualle.
in preteritum fabricati fuerunt in dicta cecha (ianue). PVP98.
Cf. DQD 265 a.1383 clapuci et quecumque alie persone L claronetus.
laborantes ramum. C.DESIMONI. GLig. 4 (1877) 121. clarus agg. "chiaro" .
c1apucium top. CAC 264 a.1179 (Sav.) mearolam unam de vino claro
U .I 1361 a.1261 terra in ronco clapucio. canonice. DRG.2467 a.1253Iib .. . . inplicatas in virides
L clapa. claros jaloni. DAF 98 a.1300 gamera una de blavo claro.
clapucius I claputius sm. "ramaio, calderaio"; co- RLC 90 a.1322 (Cosio) quod aliqua texetrix non debeat
gnome accipere ... de panno laneo deferando claro (nisi) den. ij.
CGS.I 6 a.1155 dodo clapucius. CAC 502 a.1182 (Sav.) vi- et de scuro den. iij.
Vianus c1apucius. SRC 191 a.1265 (Sav.) vivaldus clapucius. MUI 143.
DQD 265 a.1383 clapuci et quecurnque alie persone laboran- L ,claraventus. clarius. cleravalis. sclaracor. D cu.
tes ramum. PC 320n. a.1403 ars clapuciorum. LG 643 claucus agg. "glauco, di colore verde-azzurro".
a.l404 c1apucii portantes per civitatem et districtum ianue NL.2 31 a.1216 iupas ii. cendati unam vermiham et
claves veteres ad vendendum. PVS 411 a.l404 de calderariis aliam claucam. DRG.2 179 a.1216 peciam aliam clau-
et claputiis. LO (j66 a.1406 ars c1apuciorum. LG 712 a.1406 cam de camua.
calderarius vel clapucius. PVP 309 a.1504 pro aliis ramis in c1audare vb. "recntare"
domo baratatis cum claputio in uno pairolo novo. NB 97 a.1198 quam predictam terram et domum promit-
L chapucius. chiapuzarius. clapucinus. claputius. iapu- til. .. meliorare et non pelliorare et claudare plazare de
cius. apucius. zapucius. D ciapiJssu. domu et pastinare singulo anno arbore iiii.
c1araventus cognome c1audenda sf. "sbarramento. siepe"
NL.I 255 a.1210 vassallus claraventus de nauli. CDG.l 84 a.I134 totum quantum et foris de maceriis et
L clarus. D cvinti. de claudendis totum laudaverunt esse de communi.
clarre sn. "sciroppo" L chiosa. claudere.
CA 623 a.1292 item in ciane j . t. claudere vb. "chiudere, smettere"
L clarea. PLP 114 a.1250 (Sav.) dixit berdirude frater non tibi 501-
darea sf. "sciroppo" vam prettium nisi pellegia restituerit pisces et tunc pelle-
SAS 98 a.1592 (Sav.) et teneantur dicti spetiarii. .. in ci- , gia dixit claude sanguinolente, non restituam.
vitate saone omni anno ad festum nativitatis domini no- L chiodaglia. clauderius. clausa. claustrum. clausum.
stri iesu christi c1aream seu potionem bonam et compe- clausura. clusa. oenda. D chiodaglia. code.
clau 268 clav

c1auderius sm. "strumento de/fabbro: , morsa ?" ductus vel alicuius sapelli seu clausure vel murorum.
NB . Il a.1198 maciam i. ferri et martellum i. et claude- GR 94 a.1704 (Zucc.) si aliqua persona acceperit ali-
rios ii. el parios ii. de tenagiis . quam clausuram de aJiquo clauso aJterius persone, boza-
L elaudere. . lum vel spinam de dieta clau ura, sit in banno.
clausa sf. "terreno cintato" L cJaudere.closura. c1usura. crausura. D ihossura.
CDG.52 a.1127 elausam unam quam habere visi sumus clausura top.
iuxta flumen lemoni et iuxta predictum molendinum, SMV 8 a.1131 et locum qui vocatur clausura.
cum vinea et aliis arbori bus super se habentem. clausus agg. "recintalo" I

SCT 17 sgg., 267: terra c1ausa "recin/ala", vs/ terra aper- GC.l .228 a.1192 terram suam de bavali que dicitur closa
ta. FIL 101, 158 sg. et sicut est infra closam et sicut est c1ausa. t I
L claudere. clausellum. cIauseta. elausula. cIausulella.
elusa.
L clausum.
clava sf. "coreggiato"
, .
c1ausa sf. "chiusa (di corso d 'acqua)" REW 1975. PTA 631 sg.: derivati in Piemonte (eavalia,
GR.2 15 a.1498 teneatur compellere molinarius quod gavalia); rari in Liguria .
nullo modo advertant aquam bisanne de loco suo, causa clavacorium sn. "ricca cintura da donna"
ducendi ad ipsam c1ausam. PVP 278 a.1488 item clavacorium unum cum omnibus
L elusa. suis fulcimentis. TSL 220 a.1490 tradtis et consignatis
c1ausa top. d. blanchinete uxori sue clavacorio el zonis argenti. PVP
BSR 308 a.1208 cuiusdam alterius pecie que appellatur 300 a.1492 pro clavacorio uno parvo albo .. . computatis
de clausa. CCL 58 a.1301 (Lavina) loco ubi dicitur clau- duabus strevetis alterius clacavorii. '
sa. U.2 191 a.1289 (Quil.) peciam terre arborate ceresiis L chiavacorium. javacorium.
et pornis que vocatur cIausa. c1avamentum sn. "chiodame. ferro per serrature"
c1auseUum top. CGG 36 a.1259 (PortoV.) et dare ferramenta omnia, vi-
NL.1 193 a.1203 in costa ubi dicitur cIauseIIum. delicet verinas, c1aves sive acutos, et alia clavamenta.
L clausa. L c1avatura.
(de) clauseta cognome clavanum top. "Chiavart~' I
MSS 240 a.1212 wilielmus de c1auseta. N.LAMBOOLlA, SG 3 (1960-61) 4: (cf. clavenna "Chia-
L elausa. venna" ) top. pre-rom., legato a/ primitivo abitato del Ca':.
ciausolus sm. "cavolo?" stello di Chiavari, vicino ali necr%li. G.DEvoro. Il lin,-
RLC 49 a.1297 (Cosio) de ortaleis et fructibus si ve fru- guaggio d'Italia, Milano 1977 p.33 : base medi/erro ~lda.,
giis, poris et elausolis. va "cono di deie zione". A.RIPARBELLI, "II Santo" 59
c1austrum sn. "chiostro" (1978) 45.
PCC 29 a.1273 (Sav.) actum saone in c1austro dicte ec- L clavaris.
elesie. PPE 311 fine s.xiii. camera cum lerratia que est in clavaratura sf. (err. per clavatura?) "serratura"
angulo cIaustri deversus capellanias. CP 152 a. I 390 in reparando clavaraturas.
L claudere. iostra. zostia. D giostro. L clavatura.
. clausola sf. "chiusura, sbarramento" c1avare vb. "chiudere a chiave"
GR.2 24 (Lavina) qui diruerit aliena clausulam vel se- LG 20 s.xiii. inquirant-clavaturas portamm ... ad scien
pem. d~m si c1avate erunt. LG 76 a.132? in aliqua volta que
L c1ausa. clausulella. slt clavata sub terra. LG 67 a.1330 IO uno banchario suo
clausulella top. c1avando c~m duobus clavibus. CP 310 a.1343 et por-
U.l 363 a.1190 quidquid ... habet in ambroxiano elausu- tas ... pOsSlOt claudere clavare et custodire. SSA 108
Iella et conabecco. a.1345 (Sav.) aperire et clavare ... portas murorum civita~
L cIausa. cIausula. tis saone. CST 170 a.138J (Taggia) semper ... remanere
clausum so. "rerreno cimalO" debeant. .. scripture in protocolla dicti notarii deffuncti
MBL 244 a.1066-1096 (Lrins) ii. modiatas de vinea io inter uno vase clavato clavis. PVP 226 a ~ 145J item tor-
rubi ano in c1auso de comite. SMV lO a.1131 et clausum cular unum cum sua bancha intarsiata circumeirca dic-
de vinea in quarto. IEA 64 a.1143 (Alb.) medietatem de tum torcullar, clavata.
uno elauso. CAS 110 a.1l81 (Alb.) de uno clauso qui ia- L clavis. cravare. D iavar.
cet in loco qui dicitur ligo. BSR 136 a.1188 tabulas duas davare vb. "chiodare (una nave)"
terre vinee infra c1ausum. CAT 125 a.13 23 (Alb.) terra CGG 76 a.1259 (~ortoV.). et facere omnia que spectant
cum domibus de c1ausso coaschi. CST 287 a.1381 (Tag- ad laborem cal~f!icle tam In clavando quam in calcando.
gia) et si ligna ve} vites potatas a viti bus vel sepies clau- DCG 337 a.1383 galea ... c1avata et laborata ut infra.
sorum vel ortorum ellevaverit aut acceperit... SOV 238 , c1avare vb. "ferrare (un cavallo)" I

a.1428 ~On.) de ovibus ductis in clausum qui fuerit zer- CA 600 a.1292 item in ferrura et emendar. pedem unius
bus per quatuor annoso SOV 308 a.1428 (Bestagno) a equi ferrati. , I
dieta costa versus prosium a c1ausis supra laboretur in clavari top. "Chiavart' ,
uooanno. BCG 24 a.980 in clavari. A.RIPARBELLl, "Il Santo" (Chia-
L c1ausus. closum. claudere. D ciosu. vari) 59 (1978) 45 a. 980 in loco ubi diciturclavari.
clausura sf. "siepe, sbarramento, serratura" a.l066 in loco et fundo clavari. PAC 4 a.1136 in davan.
CDL 124 a.792 (Ticino) ubi eoerit de una parte clausura RSC 250 a.1143 qui habitant a clavari usque ad portum
sancti stephani. BSR 152 a.1194 partem suamunis pe- veneris. GG 428 a.1203 opus de pedriaeto de davan.
cie terre de subter clausuram in rovinallo. LJ.2319 BSR 395 a.1242 in burgo clavari. lA 62 a.1285 de pote~
a.1295 fecisse fieri quoddam opus sive voltam madono- stati a clavari.
rum sive clausuram de novo in quodam carrubio. BSM RSC 284. APO 559: '"" clavenna "Chiavenna", Clavasca
160 s.xiii. (Mill.) rubrica de alienis stepis vel c1ausuris (cf. Ravenna): da fonnan/i medilerr. LL 58: ritenuto so-
non potandis. GR 93 a.1327 (Ovada) chiosam vel clau- litamente preromano; ma il confronlo con lovenisl LOa
suram vel spaletum. SRB 333 a.1407 (Quil.) discor~ lascia sospettare per questi parossitoni un antico feno -
dias ... que fieri vel oriri contingerint .. . occasione ali-' meno romanzo proprio dell'area figure.
cuius vie seu itineris ... alicuius finis vel rippati seu aque- L clavanum. clavarum. D ciavai.
d ...... '- .. -UlJ. "

dav 269 dav

c1avarina agg., f. "di una specie di lancia usata sulle clavem sf. "chiave"
gaLee" .' \ LG 20 s.xiii. ordinabo quoque castellanls quod claves
PLC 22 a.130 I lancias longas quadragima, lancias clava- dicti castri in unaquaque nocle ... a porterio debeant acci-
rinas quinquaginta. VFD 158 (= FNG 114) a.1317 lan- pere. LG 67 a.1330 in uno banchru:i0 suo clav~do cum
ciarum c1avarinarum duodene tres. SIG 359 a.1330 lan- duobus clavibus. FST 26 a.1592 (Tnora) et stet ID arca ...
ciarum clavarinarum duodenas duas. sub duabus clavi bus. ,
JAN.1368.
L centumclave. clavare. clavarius. clavasidnem. clavatu-
L giavarina. D giavarinG. ra. c1averius. clavigerus: clavonarius. clavonerius. clavus.
" clavarius sm. "carpentiere"; cognome crava. desclavare. iaveta. D ciave.
CAC 435 a.1181 heredis alberti clavarii. DDG ,432, cJavem sf. "chiave, simbolo di investitura"
a.1376 in vacheta anthonii de clavario. DDG 760 a.1377 U.1 569 a.1214 otto de careto marchio dedit possessio-
filippus cJavarius.
nem et dominium iohanni rubeo consuli cimunis ianue ...
L clavem. D ciaviri.
de castro 'cari et inde investivi t eum cum c1avibus turris et
clava rum top. "Chiavari"
porte: posito triumphali vexiUo be~ti .geo~g~i i~ turr~.
LMS 148 a.1222 a te opo de clavaro. DAA 40 a.1274 U .2 1!'68 a.1397 et claves portarum IpSIUS clVltatIs ... el-
testes bos de clavaro. DRG.3 1157 a.1327 iacobinus de dem domino walerando ... manualiter tradidit.
scarampo de clavaro. DRG.3 1162 a.1329 apaulinus li- cIavem sf. "chiavarda" .
ganus de c1avaro.
L clavari. MCD 49 a.1496 claves, abynos et grappas da gronda et
calcem. DSP 261 sg. a.1556 quod non liceat alicui ponere
clavasionem I clavasonem sf. "chioderia" 1
PLL 467 a.I441 item filo pro velo, stoppa, agogie,l'iscis pontellos de domo ad domum sed e?s. f~rtificent cum c~vi
et 'clavasiones pro respectu. AND.6 128 a.1561 promisit bus ferreis . - quod de cetero neIllim hce~t. .. ~onstrul. et
ponere omnia necessaria, videlicet clavasonem, collam et edificare facienti aliquam domum, ad fortlficatlO!1em el~
a1ia necessaria. sdem huiusmodi pontella apponere ... - sed qUI 'voluent
L clavatura. clavaxona. c1avem. c1avus. D lciavaxn.
firrnitati et securritati sue domus consulere id facere de-
jhava.xone . beat per claves ferreas .. . et non autem per ipsa pontella.
clavatura sf. "chiodame" L cravare.
CGG 66 a.1259 (PortoY.) lignamen omne sufficientem clavem sf. "chiodo, punta" I

pro dicto ligno et barcha et clavaturas et ferramenta, sci- CGG 36 a.1259 (Portov.) claves sive acutos.
Iicet verinas et aIia ferramenta dicto lgno et barche ne- claverius sm. "tesoriere'" .
cessaria. DSP 44 a.1270-86 super rationibus claveriorum.
L c1avamentum. clavasionem. L c1avigerus. clavem. ' "
, clavatura sf. "serratura" clav'ia sf. "bilancia a cavalletto"
CGS.l 24 a. II 56 c1avatura de camara. LG 20 s.xiii. in- CAR 21 a.1435 visaque etiam longa et longeva co~sdetu
quirant clavaturas portarum ... ad sciendum 'si clavate dine que est attributa dictis laboratoribus caravane ~e te-
erunt. CNM 43 a.1204 (Sav.) et de domo iIIa clavaturam nendo c1a'vias, banchum et marchum. CAR 36 a.l451
carpserit et deportaverit. IEA 72 a. 1216 (Alb.) clavature mercatores ... qui tenent claviam, banchum et maleum
vii. cum totidem ferrogiariis. NL.2 153 a.l216 in porta cum quibus vibrantur seu stellantur et ponderantur et'
dicte domus posuisti clavaturam unam. BSR 326 a.1218' mondantur coria et consimilia.
erat in domo oberti mazolh cum c1avatura ... venit cum L cravia. '
magistro ad turrim ad ponendum hanc c1avaturam. PLP clavia sf. "chiavica" .
88 a.1250 (Sav.) et. diruperunt clavaturam. GDN 639 SSA.2 60 a.1345 (Sav.) de clavigis faciendis ... cla-
a.1254 (Noli) que capsia habeat duas c1avaturas diversa- viarn ... que vadat per viam put;]j:c~ .. SSA.2 1~9 a.1345
rum contrariarum et duobus clavibus contrariis. VFD 78 (Sav.) quelibet persona habens dls~!laclUm, cUDlcul~~ seu
a.1340 una capsieta de duabus c1avaturis. SSA.I 171 clavias. .
a.1345 (Sav.) de expensis factis in ipsa porta et in clavatu- L c1avica. ,.
ra. IEL 93 a.1398 bancale unum longum, de una clavatu- clavica sf. "chiavica, cditale di scarico"
ra. DMC 306 a.1417 custodiri et collocari debeat sub di- PAC 7 a.III O cIavica. CDd 82 a.113~ via gue vadit per
versis clavaluris et clavi bus. PVP 226 a.l451 item ban- clavicam ,a macello usque, ad viam que '~r plateam 12-
challe unum intarsiatum unius c1avature ... item aIiud ban- gam vadit. LMS 226 a.1222 quod )1edlfic.lUm non d~
challe intarsiatum duarum clavaturarum. PVP 317 a.1509 beat. .. sedilia Slve .necessaria ~etro habere neque clavl-
pro c1avaturis duabus crichis una pro camera gregorii alte- cam retro murum dicti hedifici habere. B~R 385 a.1226
ra pro camera balnei et alia pro cochina inferiori. AND.6 ita quod ipsa clQacha purgari pos~it per clav~cam que va-
43 a.1511 portas duodecim .. . tenearur construere et fabri- dit per dictam viam publicam. LG 966 a.14~~ =
DSP ,9
care ac perficere in totum suis clavaturis de lbulis bomei. a.1459) curent etiam quod quinque clavic~ pnncl~a1es I-
PAC 20. vitatis ianue scilicet clavica parte vacarum, clavlca fos-
L clavaratura. clavamentum. clavem. D ciav6ia. satelli c1avi~a suxilie et banchorufll" cIavica crucis et cla-
c1avaxium top. vica s~cti georgii, et cetere c1avice civitatis ianue et su-
BSR 387 a.1313 in burgo clavaxii ... presentibus domino burbiorum purgentur et spacentur bis quolibet anno. ,
leoneto de sancto stephano castellano clavaxii. .. dictis de I.CALABRESI, LN 28 (1967) 106 il. ch~avica. '
pino de clavaxio. L clavia. claviga. clavita. D chiavica.
clavaxona sf. "chiavagione, chioderia" c1avica ~f. , "cqr:ti1e?" ' . ',
DDG 271 a.1376 pro c1avaxone cantariis x. GDe 116 CGS.I 205 a.1158 actum ianue prope clavlcam ante do-
a. 1392 clavaxone corbe ii. mum ianue cagace. FNU 112 a.12oo actum ianue in c1a-
L c1avasionem. vica in domo nicole barbavarie. GG.1 512 a.1211 actum
c1avellum sn. "piuolo. chiodo. fennaglio" janue ad mare, in clavica que est ante domum symonis de
GR.2 24 (Chartrier de St.Pons) item crucem de argento al- bulgaro.
bam cum clavello, cum quo iungitur in bordono de argento. clavica top. .. ' .
DUC.2 359 clave/lus: clavus. I CGS.l 252 a.1158 retro terra sancti laurentll, ante 'lla. pu-
D ciavellu. blica c1avice. CGS.2 III a. U63 terra . .. que est in clavica.
clav 270 cios

(de) clavica cognome IVI: < c1aravaUis. od. ClairvalU (V/le-sous laFert, Au-
CGS.L 175 a.1l58 otoOOn magister de clavica. CGG 129 be, Fr.), sede della famosa abbazia.
a.1260 (PortoV.) guillelmi de clavica. U . l 53 a ..1282 L clarus.
azetus de clavica. DDG 81I a.1377 johannes de clavi ca. clericalis agg. "clericale, ecclesiastico"
CGS.2 96 a.1162 a te anfosso de claviea. CGS.2 88 a.1162 et si filius meus .. . laicaliter xixerit ... si
claviga sf. "chiavica" vero clericalem habitum magis dilexerit. ..
CAC 93 a.1179 (Sav.) coheret... ab alia claviga. CAC L c1ericus.
362 a.1181 (Sav.) ad portam clavige. SSA.2 60 a.1345 c1ericus sm. "chierico "
(Sav.) de clavigis faciendis. PAC 7 a.J 109 elerico. PCC 52 a.l311 (Sav.) elerici et
claviger I clavigerus sm. "tesoriere " prelati conveniant cum superpeUiciis seu capis, religiosi
PCP 696 a.1316 aliquem c1avigerum. SSA 56 a.1345 vero in babitu sue regule competenti.
(Sav.) c1aviger vel officiarius comunis. CST 170 a.1381 D ceregu.
(Taggia) de clavigeris. duos clavigeros debet habere po- c1esia sf. "chiesa"
testas thabie. U.2 322 a.1295 visis scripturis publicis BCG 20 a.973 vicesima quinta corte vico cum eclesia
extractis de cartulariis officii clavigerorum comunis ia- beati sancti petri ibidem constructa. vicesima sexta corte
nue. U.2 1262 a.1397 c1avigeros camparios notario/) ra- et castello seu elesia sito tufulo.
sperios ef officiales. U .2 334 a.1297 item quod dominus L ecclesia. D gexa.
arcruepiscopus singulis annis . . . faciebat instruebat et or- clialonum top. "Chalons (Fr.)"
dinabat officiales scilicet notarios clavigeros rasperios ad DRG.2 232 a.1232 pecias duas ... viridis clialoni ..
suam voluntatem. L calonurn.
SFG.157. cUbanus sm. "imposta sui forni ?"
L clavem. claverius. craviger. GDN 599 a.1218 (Noli) et in foldris in placitis et bannis
clavita sf. "chiavica" et clibanis.
ACM 59 a.1396 (Carrara) necessarium vel clavitam .. . clima re vb.
que in strata veniat que videri possit. LG 244 a.1363 presens volumen componimus regularum
L clavica. enucleatum fabricatum atque climatum ...
clavonarius I cIavonerius sm. <'fabbro, fabbricante cloaca sf. ''fognatura, canale di scarico .,
d serrature"; cognome PLP .105 a.l ~50 (Sav.) dixit eimeretricem que proicis fi-
LMS 65 a. 1222 tibi iohanni clavonerio. MSG 266 hos 10 c1oaClS. PPE 315 a.1253 el debent dictam eloa-
a.1272 ars clavonariorum. GVG 241 (= SCT 76, 245) cam sive trexendam inclapare in solo bene et convenien-
a.1278 in earubio sive contrata clavoneriorum in ianua. ter, pone~~? c1apas in .mal~ . CS~ 241 a.1381 (Taggia)
PLC 97 a.130 l leonardus clavonerius. LG 665 a.1406 ~e .8.9.uancLls .. . vel qUlRtanelS coaCllS (corr.: cloacis) sti-
ars clavoneriorum. hCldlls. PVP 308 a. 1491 pro calce matonis et eanonis
L clavem. D chiavoneri. cum quibus aptata fuit c1aoaca rudens in caminata pro
clavonerius sm. "portiere, custode delle chiavi delle gaspare carpaxo. GR 4J (Levanto) cloachas seu privatas
porte della citt " seu sulchos aut conigios.
TL.3 613 a.I449 (Caffa) ad dictum hostium steL .. porte- L coacla. eroacia.
riuus seu clavonerius. cJocba sf. "veste 00 viaggio"
c1avum top. (Gen.) FCD 2.42 a.1276 tot c10chas et corrigias per f. 3.
CHAR.l 1136 a.1206 in Ioco ubi dicitur clavum. DUC.2 375 c/ocha: vestis species quae equitantium et
clavus sm. "chiodo" peregre euntium propria fujt.
GC 245 a.1203 tot clavos de oculis. SF 204 a. 1281 cloderla sf. ''fornitura dj chiodi ? o catena? "
(Gen.) pro menda sive restauracione balle unius clavo- BSL 244 a.1268 navis cum ... axonibus tribus pro darba-
rum, quam michi recommendasti atque culpa mea amisa re, cloderia una, verrobiis tribus et vererinis quam pluri-
fuit. DCG 337 a.1383 et elavare .. . agutis sive c1avis tri- bus.
bus. CPB 245 a.1388 item mediam libram clavorum a L clavus. ioeria. D chjodaria.
OObus. CDC 127 a.1392 c1avorum caratelli iii. LG 506 (de) clodo cognome
a.1403 ferros, daponos, clavos, martelletos. LG 624 PAC 4 a.1158 oberti de clodo.
a.1403 de agutis in circulis (cerchi di botte) non ponen- L clavus.
dis. nec possint... ponere vel affigere in aliqua parte dic- donica I donita sf. "cronaca"
torum vasorum, seu circulorum eorum, agutos vel c1avos RL 2L6 a.1288 (Alb.) de registro memorie sive clonica.
ferreos sive ferrum. . NBI 38 a.1390 item de regimone regum in clonita marti-
L clavasonem. (de) clodo. ihoi. cloderia. D ciou. niana.
claxelum top. dosa sI "terreno cintato
SM a.1I7 a.c. in montem claxelum. CAC 226 a.1180 (Sav.) pecia iUa terre que iacet iusta do-
PTP 23, 44: paleoligure. PSL 74: etimoi.e. mum vestram, ad pommum, infra c10sam vestram. BSR
PTP 7 n.: cf. top. Ciazzo. 12~ a.1188 et locant closam quam tenebat caxius pro
L plazum. D ciazzo. cana.
clemes, c1ementem n.p. "Clemente'" - L (in) closis. clusa.
DDG 712 a.1377 clemes de facio. closa top.
clepacionem sf. GC.2 228 a.1192 teream suam de bavali que dicitur elosa
BLC 112 a.1299 [gre]mens in c1epacionem (testo illeggi- et sicut. est infra closam et sicut est clausa . ..
bile). I cIoella sf. "campanula: conchiglia usata come or-
L clepare. namento? "
clepare vb. ''fendere, crepare" SSL 190 a.1336 item xiiii anuli et ii. cloelle marine.
ZAC 183 ca. 1290 (Alb.) et ei fecit clepari et erui oculos, c10seus agg. "del colore dello zafferano"
et ipsum mixit albinganam. MAS 220 a.1466 et habeant.. . dicti moreli de grana ut
L crepacorum. excripare. D depar. supra, eorum cimocias closeas. in quarum tarnen apponi
cleravalem n.p., f. de beat animelus viridis.
SLS.2 68 a.l231 (Gen.) cleravalis matOs sue. L croceus.
clos 271 cobl

(in) c10sis top. (Baiardo) coha sf. "portico, piazza, foro"


U.1 1309 a.1259 in campo qui dicitur in c1osis. BRG 301 a.1274 in coha savasti... actum savasto.
L dausum. dosa. DUC.2 381 coa pro cohua: auditorium, locus ubi res pu-
closum sn. "terreno cintato" blicae alicuius civitatis tractantur.
CAC 525 a.1182 (Sav.) torum quod infra elosum conti ne- coacia sf. "nastro per capelli, ornamento felmminile"
turo CNM 33 a.) 204 domum cum eloso lolum et terram GSA 8 sg. a.)404 (Sav.) coacias vel gorghetos de perlis
versus sigeneldam. et unum fermagium. BOV 548 a.1452 (Sav.) portare pos-
closura sf. top. sinI. .. eoacias vel gherghetos de perlis.
RCA 176 a.1020 et in closura petimus vinea et canneto PVP 148, 365: "collane o nastri Impunti di perle che si
quarta porcione, seu in ruvina. GC 255 a.1191 in aqua- inserivano nelle trecce".
bona iuxta e1osuram. BSR 302 a.1208 inferius )ocus de D coaa.
dosura. coacius sm. "asse, tronco di legno"
L clausura. BNL 351 a.1261 (Vent.) peciam unam "terre agregate fi-
clunem sf. "natica, coscia di animale" cuum, vitium et orti, cum gratis decem et uno coacio su-
RCP 478 a.1202 (Luni) colligere munitiones per ipsam perpositis. GR 37 a.1297 .~Apric:> si aliqua ~rs?n~ .. .
curtem et de spalIis et de porcata et capita porcorum et aceeperit de palea de choaCllS vel hgnum choaCll allent .. .
e1unis caprolarum ... CSS 232 a.1435 (Sanr.) aliquod lignamen sicut sunt ta-
elusa sf. "chiusa di canale" buIe, assie, graide, eohacii, biscaneeii. '
PAC 7 a.1024, a.1103 elusa. RCA 97 a.1164 fossatum et L coazolum. coaus.cohatius.
clusam quam fecerat per transversum, volens capere coacla sf. "cloaca, canale di scarico"
aquam de lecto ipsius fluminis porci bere, et per eas duce- ASA 300 a.1350 (Alb.) coacla sive latemam.
L cloaca.
re et immittere in elusam molendini de fuce. MSS 147
coagna top. (Zinola, Sav.)
a.1173 fosse, quas dicebat .. . fecisse sub elusam et super
SRC 559 a.1354 (Sav.) in dicto loco coagne.
dusam. ASA App.3 a.1174 (Alb.) dusa et bedo de mo- NTS 8, NSS 226: il nome del borgo di Zinola.
lendinum. BSR 54 a.1175 suis expensis debet edificare D zinola.
prefatum molendinum de glarolo, et facere debet elusam coalda I coarda top. "Quarda, contrada savonese"
et paratam. GC 66 a.1191 (Var.) accepit. .. lantum de ter- SSA.2 79 a.1345 (Sav.) extra lieias de coalda. SSA 128
ra ... in ripa fluminis, ut possit apponere elusam et introi- a. 1345 in viis publicis saone, a modulo usqu~ ad licias
tus bedalii habere. RCO 124 a.1242 si elusa ... facta fuit coarde. SSA 224 a.1345 in ripa eoarde et fuCIS. SSA.2
per impetum fluminis vel aque ... ASA 302 a.1350 (Alb.) 49 a.1345 a spero no de coarda usque ad modulum.
et nemo possit facere cJussas in dieta aqua per quas fieret SSA.2 113 a.1345 per portam coarde. SSA.2 130 a.1345
aliquod regorgum. ASA 407 a.1350 (Alb.) si e1ussa vel extra portam civitatis saone de coarda. SSA.2 269 a.1345
beudum mo)endinorum eomunis fuerit inter aliquos. GR in ripa comunis saone, scilicet a modulo usque ad turrim
2,24 a.1363 (Diano) possit facere beudos vel c1usas im- coarde.
pune. CST 226 a.1381 (Taggia) de elusa ve! aqueductu D guarda. quarda.
molendinorum reficienda. ZTA 37 a.1383 (Alb.) debent coarosa cognome
fi~ri ... due c1usse de pariis (pali) xii. LG 592 a.1402 si U.l 525 a.1206 iohannes coarosa.
elusa alicuius molendini fueri! iuxta aliquam stratam pu- L cauda. caudarasa.
blicam. CSS 318 a.1435 (Sanr.) si ... duxerit aquam a coarubea cognome
elusa mo)endini. .. CSS 320 a.1435 (Sanr.) teneantur ... BNA 122 a.1259 (Vent.) terra oberti coarubee.
tenere e1usam et aquarecium tal iter expeditam et scura- L eaudarubea. D cuarussa.
lam, quod non det damnum. GR 74 a.1519 (Alb.) qui- coaschum top. (Alb.)
cumque aliquam c1usam molendinorum vel aliquam CAT 125 a.1323 (Alb.) terra cum domi bus de e1ausso
aliam clusam seu palifieatam ruperit ... coasehi. CAT 139 sg. a.1326 (Alb.) de coascnis et alvi-
L claudere. clausa. closa. e1uvia. , lio. - habitator coaschi.
elusa I eluse top. ",cluse, avamporto di Bruges" Dcoasco.
DKR 112 a.1411 de loco frexinga qui.est ultra clusam. coassolo top. (Quiliano)
DKR 115 a.1412 in porto c1usarum. DKR 142 in uno MSQ 171 s.xvi pemiati sive coassolo.
aliorum locorum medreburgi vel clusarum. L coazolum.
L crussa. D elusa. coazolum top. (Quiliano) .
(de) elusura cognome LJ.2 192 a.1289 coheret inferius fossatuis coazoh.
OSM l71 a.1190 nicola de clusura L coassolo. D quazzolo.
L clausura. coaus n.p., m.
eluvia sf. "chiusa di canale" COS 100 a.) 186 a te coao mediolanensi.
ReA 782 (Gloss.) L coacius. .
L elusa. cohatius sn. "asse, tronco di legno"
cna. abbr. per canna "unir di misura di lunghezza" CSS 199 a.1435 (Sanr.) graidam vel cohatium seu ara-
BBL 38 a.1472 vendia cna. 1 pro l rozeseche. BB~ 134 trum vel aliud simile pro laborerio.
a.1475 pro prose su de cna.iii. pr.iii rozeseche. L coacius.
co. abbr. per "coralli" cobia sf. "tromba deL banditore"
GR 38 a.1357 (Lavina) parlamentum preconizatum fuerit
BBL 32 a. 1476 pro co(ralorum) ro(tulis) xvii. sono cobie.
co congo "che"
L cogia.
U.2 34 a.1250 notifico . .. co multum est parlatum de fac- cobeterius agg.
to vestro.
DAF 88 a.13OO sc1avam unam meam olivegnam nomina-
D che. cho.
tam axiam, de provincia mazarabi, etatis annorum xxv
coa cognome vel circa cum rigetis cobeteriis in mento.
GDN 654 a.1265 (Noli) sahcetus coa. RLC 91 a.1368 cobla sf. carro.
(Cosio) nicolini muratoris eoa. GR 2.24 (Sospel) quod calcatores habere debeant in qua-
L cauda. coda. coarosa. D coa. coda. libet cobla duas bestias pro trahendo granum.
coca 272 code

cocha sf. "nave rotonda da carico, per lunghi que. NIS 356 a.1425 coclearia duodecim de argento.
viaggf' PVP 222 a. 1451 coclearia sex argenti bona. AAO 286
PLL 440 a.1313 aliquam navem, cocham et taridam, ga- a.1561 coclearium argenti.
leam vel lignum cohopertum, vel de teriis. BGO 25 REW 2012. PVP 79.
a.1360 quedam cocha timonorum duorum. MNA 84 L coclear. cocleria. coiar. coliareum. cuchali.um . cuchia-
a.1386 mOl)O jan~ grechus, patrono cuiusdam coche. rium. cugeria. cugiarius. cuiar. D ciigi.
RRR 90 a.138.8 gerltilis de grimaldi .. . et aliorum partici- cocle~rius cognome
pum diete coche. VDE 150 a.1394 in cocha bemabovis COG 3.45 a . 1192 guillelmus coclearius. CNM 65
dentuti. civis ianue. patronizata per eum causa conducen- a.1205 (Sav.) wilielmus coclearius.
di ad portum theologi .. . GR 38 a.1498 galeam. lignum. cocleria sf. "cucchiaio da portata"
navim.cocham seu panfilum vel aliquod aliud vas naviga- LEM 243 a.1240 cocleriam unam cum coclearibus Ligni
bile. septem.
JAN. REW J 775. BR 537 LNE 52. F.CIClLIOT, ARCH. L cugeria. D culiera.
14 (1998) 192", ingl. cog s.xiii. cokomarius sm. "cuccuma, vaso, recipiente"
L cocheta. coga. D cochia. ~F 86 fine s. xiv. (Sav.) item eokomarius unus magnus
cocadia sf. "specie di veste" . rami ... item cokomarius parvus.
DAF 23 a.13oo item cocadia una gamelini foderata penna. L cogema cucumella. D CllCuma.
cocagna cognome cocometa sf. "CUCCUl1Ill "
COG.3 29 a.1192 anselmus cocagna. CDG.3 197 (= GlB 472) a.l20L cocometam et cogolar
D cocagna. bis. xviii. '
cocaranem sm. "specie di stoffa" r cocta sf. "cottura, infomata di p(me"
DAF 98 a.13oo item doble tu m unum de cocarane. BSO 187 a.1581 (Onzo) nec possin! panaterii vendere ali-
cocaria sf. "servizio di cucina" . quam coctrup seu quantitatem aut Summam panum, nisi .. .
RCP 138 a. ll.88 (Luni) in hac pagina describitur ordo L coquere.
cocarie domini lun(ensis) ep(iscopi) qualiter fieri de- cocta I coctia sf. "imposta, dazio" .
beat. .. - et in hunc modum omnes isti supradicti de- GON 618 a.1239 et spec.ialiter obligamus coctiam grani
bent perficere servicium cocarie domini ep(iscopi) eiusdem comunis seu introitum eiusdem coctie, et ius
lun(ensis) tocius anni per totum. percipiendi eundem introitum. BCL 167 a.129O modia
L cochus. f~menti libera. et expedita ab omni dacita et cocta, ex-
cocera sf. "coltrice" j.. cepto a comerzlO.
CGS.l 25 a.1156 duas coceras de pluma ~ coctus agg.
PAC20. ' FNU 178 a.12'0 m\JJos rubeos. quorum mulorum unus
L colerer. culcitra. D cocereta. cosereta. est coctus de brionibus ante et alius 'de contravetis retro.
cocheta sf. "piccola nave da carico a vela quadra" ASLSP n.s. 5 (1965) 33 a.1216 (Sav.) unum mulum bru-
DDG 260 a.1376 pro pannorum balla i. ... delata de ma- num et guercium et qui habebat coctos pedes ante. LMS
richa in cocheta pini campore. 89 a.1222 duos mulos meos sanos et mundos ab omnibus
L cocha maculis et viciis preter quod unus nOn videt de uno oculo
I , coketum sn. moneta habens coctas gambas anteriores . .. et preter nigrum qui
U.l 1487 a.1279 bastaxii habere debent pro eius portatu- fuit coctus in pectore et in gambis. FNV 165 a.1251 mu-
ra et labore .. . de iarris cokelum i. pro iarra. , letum unum faUetum coctum de coronispedum et rasum
cochina sf. "cucina" ' incauda.
CGG 148 a.1260 (Portov.) massaricias minutas usualias cocolus sm. "bozzolo di seta"
ad mensam et cochinam. NBI 38 a.1390 in cochina: pri- MAS 157 a.1569 stopem de cocolo.
mo banchltIe unum ... SRC 7,35 a.l409 (Sav.) aetum saone L cueulus. D cdco[o. I

in cochina dicti castri. PVP 228 a.1451 item in cochina ... coccum sn. "riceuo"
PVP 317 a.1508 alia (clavatura) pro cochina inferiori. GR 2.24 (Mon.) portabant (merces) apud eoceum Iibe-
L cosina. rum.
cochina top. . cochus sm. "cuoco"
SMV 59 a.1200 de domo quam habemus super terram RCP 139 a.1188 (Luni) de porco quem coci interfecerint
sancte marie iuxta cochinam. et portaverint ad opus coquine. VFD 105 a.1341 pro suo
coci avv. "qut' , sallario scribe, domicellorum, cochi, trombatorum, na-
CP 130 a.1366 libravit. .. pro sepultura iohannis de bella- charati ... - pro se et seri ba et domicellis et cocho. LG
vita coci domini quondam tlor. xl. I 264 a.1363 comitiva domini ducis: ... cochus unus, sub-
coclea sf. "lumaca, chiocciola" , "\ cochus unus.
FST 94 a.1592 (Triora) nuUa persona audeat ... in alienis L cocaria. cogus. quocus. subcochus. D cogo.
terris recipere nee perquirere cocleas cuiuscumque con- coda sf. "tipo di appezzamento di terreno; elern. to-
ditionis. pon."
coclear I coclearem sm/n. "cucchiaio" . , SCT30. '
CGS.2 72 a.1l62 in arca habeo .. . cuppam argenteam et L cauda.
coclear i. CA 592 a.1292 cocleares ferrei . LEM 243 coda n.p., m.
a.1240 cocleriam unam cum cocleari bus ligni septem. RCP 164 a.1230 (San.) gibertinus quondam code iudei.
L coclearium. Lcoa.
coclear cognome coda sf. "stiva dell 'aratro"
CNM 240 a.1203 (Sav.) wilielmus eoclear. ,) PTA 624: lig. piem., 10mb., emil., cal., sic.
coclearium sn. "cucchiaio" Leauda.
CAC 30 a.1178 (Sav.) coclearia argenti. LEM 232 codagnel n.p., m.
a. J238 coclearia xii. argenti cum cugeriis duabus. RCP CAC 44 a.1178 (Sav.) testes ... codagnel.
647 a. I 277 (Sarz.) item de quolibet centenario ... inciso- codebo tp. (Sav.)
rum, cocleariorum. I DAF 23 a.1300 coclearia viginti SSA.2 100 a.1345 in quarterio de codebo.
quinque argenti. NBI 40 a.1390 cocleariaviginti qoin- D codebo.
code 273 coga

codefogus SOl. "persona preposta a vigilare sugli in- coffe [IVI n.: erro "cuffie, copricapi"] donzene n.25.
cendi" TL.] 47 'a. 1'453 coffe pro saburra ii. milia. TL.2 62
GR 39 (Novi) eliganlur .. . duos provisores ignis et custo- a.1460 coffa una in qua sunt coiracie tres. PVP 329
des, qui cuslodes, codefogi vulgariter nuncupati, tenean- a.1508 coffe pro saburra empie nomine officii
tur ire per terram ... temporibus maxime ventosis. inqui- JAN. PVP 329.
rendo, investigando .. D cofa. cuffa .
, codega cognome coll'anelusl-m smln. "cofanetto"
CGS.l I 14 a.1 157 pro guidoto codega. BNA 176 a.1260 (Vent.) coffanetum unum pro soldis qua-
PAC 5. MUI 113 tuor. DDG 357 a.1376 pro coffanetorum ballis ii. NBI
L cudega. cutiea. D euiga. 37 a.1390 itern capsia una nupti(ali)s in qua suni coffaneti
codemalio top. (Sav.) tres. CDC 344 a.1393 pro cofanetorum peciis ii. NIS
SRC 172 a.1263 (Sav.) in eodemalio. 353 a.l425 cofanetum unum de ebore nigro. PVP 232
L capud mallii. capul de maio. caput magii a.1456 item eapsieta una et coffanetum unum deauratum.
co de pagana top. (Rapallo) PVP 243 a.1456 item cofanetum unum pro domina.
PLC 69 a.130 I lanfrancum de rappaHo de co de pagana. PVP 88.
L eavus. D co de faar. L coffanum.
codemalium lop. (Sav.) coll'anem sm. "cofano"
BG 144 a.J 263 (Sav.) in codernalio. ASD 195 a.1458 (Gen.) coffanis culius crunis (sic) in
\ codesgoardum top. "Cotswolds (Ingh)" quo certe reliquie sine argento.
DDG 393 a.1376 pro lane (de) codesgoardo poche v. Lcoffanum.
codevia top. coll'anusl -m sn. "cofano, cassa"
RCP 38 a.1199 (Luni) usque ad caput cursi. de codevia, a GR 39 3.1363 (Diano) per comunem diani fieri debeat
capite cursi recto tramite usque ad scognam de guerisello. bancharium unum seu coffanum cum tribus clavaturis, in
L caput. cavus. D co. quo poni debeant omnes carte, usus, conventiones et pri-
codognus agg. "corogno" vilegii. DDG 233 a.1376 pro mastizo coffanis ii. DDG
BSR 85 a.1 170 de maJis ... codognis. 328 a.l376 pro vaselariorum coffanis xxviii. DDO 367
L cutugnus. D culognu. a.1376 pro coff~ni ii. per f, xv. missi in cocha loffredi
codoledo top. "Cogoleto" panzani. CST 172 a.138] (Taggia) claves coffani scrip-
BeG 122 a.l 023 in locas et fundas codoledo ... a iam turarum . CDC 4 a.] 386 mastizi coffani ii. NBI 37
dieto loco codoledo. PAC IO a.1039 codoledo. a.1390 item eoffani duo magni. NIS 354 a.1425 (Sarz.)
ST.9 65 "terreno ricco d ciottoli (collettivo in -etum)". in uno coffano res infrascriptas ... in alio coffano ...
REW 2288. Cf. LTI 48 Codoli top. PVP 226 a.1451 item coffana duo tallia quallia . . PVP
L cogoletum. 232 a.1456 item coffana duo deaurata magna. PVP 243
cohedanum top. "od. Zuccarello" a.1456 item cofana duo intarsiata,
GR 39 a. 1281 hec sunl capitula cohedani, ad honorem PVP 86, 91.
dei et virginis marie facta. GR 64 qui non manzonaverit L coffanem. coffanetum. D cofanu..
ad molendinos cohedani, non debeat boscare nec pascere cotinare vb. "mettere in ceste"
in posse cohedani . DMC 171 a.1391 centenaria nonaginta masticorum puro-
coequare vb. "adeguare. pareggiare" rum . .. garbellata et cofinata et in cofinis curo canabaciis.
RCA 362 sg. a.1169 iuraverunt ... coequare caduitam L coffinus.
aque Cmolendinorum) et c1usas et rebochos et omnes cotinellus sm. "cestino"
alias reso - el coequaverunt cadutam aque. LG 684 CA 633 a.] 292 in cofinello in quo portare pastillas an-
a.1406 quod cannatores coequent capita cuiusque panni guillarum.
primo, deinde capila coequent cum schena panni. L confinellus. coffinus.
coherciatus agg. "coerel/zialo, individuato per mezzo coffinusl cophinus sm. "cesta" .
delle confinanze" LMS 100 a.1222 item cosinos (err. per cofinos) qumdue
MCD 38 a.1450 (Alb.) peciam terre ... cui coherent. .. ucari qui sunt cantaria sex. LMS 466 a.12~6 duos
dictam terra m coherciatam et livelatam ut supra .. . cophinos et duas earpitas quos saxivit pro ~eblto. CA
L coherentia. coherere. 617 a.l292 item in emendatione unius coffim. CDC 10
a.1386 mastizi eofinus i. DMC 171 a.1391 centenaria
coherencia I coherentia sf. "coerenza, propriet con-
finante" nonaginta masticorum purorum garbellata et cofinata ~t
in cofinis cum canabaciis. DMC 203 a.1393 coffinos Sl-
CGS.I 44 a.1156 infra has coherentias pro supradicto
ve capsias ipsorum masticorum.
precio vobis in inlegrum vendimus. CGS.2 l t l a.1163
L'cofinare. cofinellus. D cofin. cuffin.
terra et edificio que est in clavica habens coherencias ab coffinus sm. '~strumento di segnalazione marittima,
anteriori vi.am publicam, retro tresendam. BSR 411 specie di gabbia o manica a vento appesa a una antenna
a.1254 et cognoseatur inler dictas partes infra has cohe- sulla Lanterna di Genova"
rentias et usque ad ipsas coherentias extare. PPG 312 a.l412 coffici .. . pro signo navium. PPG 315
L coherciatus. coherere. colmentia. ' a.1551 pro trapela duplice pro ponendis cofinis. PPO
coherere vb. "collfinare, essere posto a confine" 319 a.1555 eoffinis duobus et bande1etis quatuor curo
CGS.I 44 a.1156 coherent ei ... ab uno latere domus an- ipsorum tabulis pro faciendis signis triremibus, cum suis
saldi aurie, ab alio... MCD 38 a.1450 (Alb.) peciam ter- antenis et sonchis.
re ... cui eoherent. .. D coffino. cuffin.
L cohereneia. cofosius sm. "canestro"
cotTa sf. "cesta, paniere" . RCA 38 a.1169? cofosios iii.
l:J.2 50 a.1282 quod homines de evenza habebunt storas BIR 572: "err. per cafotius".
sive boyas et eofas suficientes ... pro onerando salern. L cafotius.
GR 24 a.l363 (Diano) si quando pisces venduntur manus coga sf. "coca, nave da carico" .
p<?suerinl ad coffam vel cavagnum. CDC 23 a. 1386 ma- RPV 263 post a.1343 (Var.) navigia et cogas que nune di-
stlZO coffe iiii. NBI 38 a.l390 item coffa una pro armis. cuntur sagite.
PLL 467 a.1441 couonine, agogie. piscis, clavasiones, L cocha.
coga 274 coyf

cogaretum top. "Cogoleto" quis civis ianue, nobilis vel popularis, portare in vescillis,
PCC 148 a.1356 (Sav.) ecclesia sive monasterium sancti su per vestibus pavesiis vel cognoscenciis .. . a1iqua arma
petri de cogareto si ve insignias ad aquilas vel lilios depicta. LG 316
L cogoletum. a.1363 quod nulla persona ... audeat vel presumal. aliquo
cogataria sf. "ufficio finanziario delle colonie geno quovis colore quesito, habere tenere seu portare picta ar-
vesi nel Mar Nero" ma a1iquorum regum, principum seu baronum in vexilis,
GLI Gloss. banderiis, armis, cognoscenciis, seu supravestibus seu
cogeize sn. pavesiis.
TL.2 491 a.I467 (Caffa) vel si possetis habere magaze- D cognossenssa.
nos cum cogeize de camalia aut alia loca idonea. cogolar sn.
cogema sf. "cuccuma" CDG.3 197 (= GlB 472) a.1201 cocometam et cogolar
ACS 40 a.1339 (Verona) duas cogemas rami. (elencati/ra arnesi diversi. anni. vesti. ecc.).
L cokomarius. cucumella. D cucuma. L cocometa.
cogia sf. "como. tromba del banditore" cogoletum top. " Cogoleto"
LEM 246 a.124O cogiam unam. ASA 170 a.1243 (Alb.) MS 166 a.1220 a portu veneris usque cogoletum. com-
in publico parlamento voce preconia et pro sono cogie ad prehenso cogoleto. LEM 187 a.1237 tibi rubaldino de
hoc specialiter more solito coadunati. ZAC 94 a.1244 cogoleto t~xitori. BCO 231 a.1263 a cogoleto usque
(Ligo, Alb.) in publico parlamento voce preconia et per portuvenens.
sonum cogie ad hoc specialiter convocati. L cagoletum. codoledo. cogaretum. cogoretum. D cogo-
Cf. ASA 171 a.1250 (Alb.) specialiter per comu et voce leto.
preconia more solito (congregati) cogollus sm. "tessuto di seta"
Lcobia. OMC 461 a.1451 aliquam quanlitatem seple laborate vel
cogianigra cognome non laborate seu etiam cendalorum vel cogollorum vel
CNM 304 a.1203-4 (Sav.) detesalvus cogianigra. cuiuscumque generis allerius septe pannorum.
L coglanigra. colia. coianigra. collianigra. cuianigra. cul- cogomalus sm. "cocomero"
lianigra. cugia nigra. LO 455 a.1386 erbis, cogomalis. melezanis, laitucis . . .
(de) cogiis cognome L cucumer. D cugomau.
FNV 175 a.1251 manfredus de cogiis. cogoretum top. "Cogoleto"
Lcogium. DAF 29 a.13oo benedictus de monte de cogoreto ... ia-
cogium sn. "pula del grano?" nuensis.
CSS 200 a.1435 (Sanr.) paleas, fenum, cogium, sive folia L cogoletum.
ficuum. cogornicem sf. "cornice"
GR 39 coggius: "baccello. secco dei fagioli " OSM 129 a. 1190 etiam faciemus cogomices, arcbetos
L de cogiis. coia. D chegiu. coggiu. bicaellos et faciemus murum... '
coglanigra cognome L coornicem. comicem.
BSR 95 a.ll72 rolandus coglanigra. CNM 165 a.1204 cogozus/ -a s. "becco (parola ingiuriosa)"
(Sav.) girardi coglanigre .. . girardum coglanigram. CNM RCP 175 a.1233 (San.) et si in populo ve) in parlamento
167 a.1204 (Sav.) girardi coglanigra. CNM 69 a.1205 dixerit cogoza, perdat xii. imp. CSS 188 a.1435 (Sanr.)
(Sav.) pontio coglenigre. CNM 96 a.1205 (Sav.) pontio si aliqua persona irato animo dixerit a1icui cogozo vel be-
coglanigra. cho .. .
L cogianigra. Cf. DUC.2 645 s. v. cugus.
cogleus agg. L cucurbita. scogozaria. scuguzumem. D cugusa.
PVP 232 a.1456 item pecia media clameloti coglei torti- cogus cognome
cii. RCA 143 a.992 terra de iohanne cogo ... vinea de rotino
coglionus sm. "testic%" cogo.
GR 39 a.1682 (Bobbio) ornnes becharii teneantur .. . reti- PGM7
neri facere in qualibet bestia quam vendiderint omnia si- Lcochus.
gna sita videlicet capreto de pilo: castrono de pilis co- cola top. (Albenga)
glionorum. . ZAC 117 a.1263 (Alb.) dictum castrum et podium esse
L coionus. colia. D cojo. posita in valle leronis et a clapa que dicitur coia, versus
cognatus sm. "cognato" albinganam.
CGS.1 286 a.1159 bucia qua venturus est cognatus meus Lcogium.
frater viri mei. RVN 66 s.xiv. (Noli) nec possiot esse coia I coiba cognome
consules duo cognati, item qui duas habent sorores. LPO CGS.l 65 a.l156 ex parte quondam rogeri nabolensis
5.349 a.I449 non solurn cognatus sed frater. fratris ganduJfi coie. SRB 247 a.1394 (Sav.) francischus
L cugnatus. D cugnu. coiha.
cpgnita mente avv. "consciamente. deliberatamente" L colia. D cojo.
RCO 124 a.1242 (Ort.) de guastho facto cognita mente in coianigra cognome
ascoso de nocte. BSR 198 a.l184 rolandus coianigra. BSR 137 a.1188 ro-
cognitorem sm. "giudice di grado inferiore" landi coianigre.
GR 2.24 (Zucc.) quod cognitores cohedani electi debeant L cogianigra.
determinare et definire questiones a solidis xxv. inferius. coiar sn. "cucchiaio"
D cognosseor. CGS.I 25 a.1156 unum coiar de ferro .
cognominare vb. "soprannominare" PAC 20.
se 361 a.1173 sepulcrum stregiaporci ... et heredum eius L coclearium.
qui postea cognominati sunt salvatici. coyfem sf. "cuffia"
cognoscencia I cognoscentia sf. "distintivo, segno di CA 606 a.1292 in vij coyfes pro nicolao et iobanni eleri-
appartenenza a gruppi o faziont' co. CA 621 a.1292 in ij. coyfes laneis pro nicolao et
CNM 239 a.1204 (Sav.) cassia i. in qua erat cognoscentia iohanni elenco ...
i. et gonella i. de bruneta. LO 303 a.1363 non possit a1i- L scofia.
J' ,. " ' I I " '

coin 275 cola

cohina sf. "cucina" colla sf.


CPB 240 a.1289 (Bobbio) massaricium inventum ... in BNA 380 a.1261 (Venl.) item Iimescellos de filo pro bali-
domo seu cohina predicte ecclesie. stis ... cum tribus cordis novis et cum colla.
L cosina. colla sf. "colla, glutine"
coionl coionus cognome LG 706 a.1406 non ineoriet vel incollet aliquod scu-
CGS.l 227 a.1158 ambrosius coion. CGG 132 a.1260 tum .. . nisi de seppe cuei, et non de colla carte seu altera
a . . . ami goto quondam rainaJdi coioni. colla. DUC.2 398 cita Conventiones Saonre a. 1526.
L coglionus. colia. AND.6 128 a.1561 et in ipsis laboreriis ultra operam
coyra sf. "cuoio, pellame" suam ponere omnia necessaria, videlicet clavasonem.
CDC 44 a.1386 coyre affaitate balla i. collam et alia necessaria.
L corium. coyretum. inchoiratus. . C.PLUMMER, ALM l (1924) 228 cita L.A.MURATORl, Li-
coyracarius sm. "fabbricatore di corazze" turg. Rom. vetus, II.494.
TSL 168 a. 1423 de consilio iacobi de quaresio coyraca- L incollare. D cola.
rii. colla sf. (mar., deverb. < collare) "la manovra con cui
L eoiraciarius. la nave si stacca dall'ormeggio per iniziare il viaggio"
coiracia sf. "corazza" CNM 147 ca.1205 (Sav.) quando navis ... erat ad collam
SIG 325, a.1330 coiraciam unam de media proba. SSA in platea de finario (cf. SF 267). CNM 151 ca. 1205 cum
133 a.1345 (Sav.) quod aliquis fomarius ... non possit... ipsa navis erat ad collam. D~~. 2 3?8 a.1251 (St~t. Oe-
de die vemiare ad aLiquem fumu aliquos ferros tam coi- nuens,) non possit tamen fien mterdlctum, neque mcate-
raciarum quam cerbelleriarum. J'L.I 47 a.1453 mittendis natio vasis, postquam positum fuil ad c~lam causa rece-
emere coiracias de duobus terciis (che coprano i 2/3 del dendi et navigandi; et intelligatur posltum ad cola~,
corpo, cf it. "tre quarti, sette ottavi" (detto di abiti) pro quando amoverit egu~enas ~ mole .seu teJ!a, et rece~senl
maiori supplemento quinquaginta, TL.2 667 a.1470 te- eo Ioco. RVN 83 S.XIV. (Noh) poSSl1 maglstratus ... mter-
neatur habere sumptibus suis arma condecentia, vid~licet dicere seu arrestarl facere omnia et singula vasa naviga-
saltem coiraciam, celatam ac balistam. TL.3 1000 bilia ... excepto si dictum lignum vel navis posuerit se ad
a.1474 coiracie apense ducente octoginta due. collam, causa navigandi ad iter suum, LG 828 a.1404 et
L coiraciarius. coiratia. coracia. corassa corassina. eora- intellegantur vasa predicta .. . esse el posuisse se ad col-
tia. D coiraza. lam quando elliminaverinl prodixia sive agumenas seu
coiraciarius sm. "fabbricante di corazze" vinum a terra firma ... quod si post qui vinum levasset
CP 159 a.1390 nicolao de gaiano coiraciario. pro ponendo se ad collam ...
L eoiracia. coyracarius. coyrasarius. coracerius. DUC.2 398 colla Hispanis est flatus navigaturis secun-
coyramen sn. "cuoio" dus. VPM 328: colla "spinta, il momento adatto per sal
DDO 456 a.1376 pro coyrame ballis ii. CDC 9 a.l386 pare quando sono issate le vele".
coyrame albi faxia ii . CDC 29 a.1386 coyraminis fuia (Cf.VPM 328 a.1431 (Ven.) feci vela con assai favorevo-
iii. CDC 120 a.1386 coiraminum balla i. LO 713 a.1406 le vento di garbino, dal quale sperano di haver la desi-
quod aliquis unctor .. . non audeat vel presumat ungere .. . derata et favorevole colla).
aliqua coiramina. alicuius condicionis, de aliquo salacio Erroneam. GU 226 colla "canapo o fune con che si cala
sive de aliquibus raschiaturis camium salsarum. o si leva checchessia": slare alla colla (StaI.
D corame. Ancona)"stare in atto di caricare o scaricare il bastj
coirarius sm. "cuoiaio" mento mediante la corda da ci".
GSS 94 a.1330 (Sarz.) calsolariorum et coirariorum. L collare. D colar.
L corarius. corium. D CGi. coUa sf. "valico, etem. ropon."
coyrasarius I coirazarius sm. "fabbricante di corazze" RL 195 a.1172 (Diano) a cola capre usquam ad costarn
LG 665 a.l406 ars coirazariorum. RL 76 a.1498 contra unelie. CAC 404 a. 1181 (Sav.) a flumine albuole usque .
falsificanles artem coyrasariorom. adcollammete. PMS2.222a.1191 (Sav.) totumid quod
Lcoiraciarius. habeo et teneo in Iezino et lavagnola usque ad coIlam de
coiratia sf. "corazza" preocto. U.1 1315 a.1267 item ad carchera follatoris v~l
TL.l 507 a.l456 toratam sive coiratiam condecenlem pro colla braza. FCT 18 a.1280 (Triora) usque ad collam fOl.
persona sua. ZAC 190 ca. 1290 (Alb.) versus coilarn sive iugum. CST
JAN.2156. 294 a.1381 (Taggia) usque ad collam buzane. CSF 86
L coiracia. a.1443 ad locum qui dicilur cola mede.
coireclus sm. "specie di legname d'opera" colla luparia top. (Vent.)
CSS 232 a.1435 (Sanr.) lignamen ... sicut sunt tabule. as- BNA 168 a.1260 (Vent.) ad collam lupariam.
sie, graide, cohacii, biscanecii, coir:ecii. trabes. L luparia.
coyretum sn. "corsetto di cuoio" collacta sf. "colatura"
ASD 65 a.1381 ilem coyretum unum magie grosse. CSS 228 a.1435 (Sanr.) non audeat .. . arbores nucium,
L coyra. corium. castanearum vel alias arbores domesticas excoriare ad
coita sf. calciam causa faciendi collactis, seu ad collandum lac.
ASA 297 a.1350 (Alb.) el scorientur coria predicta dever- L collare.
sus coitam. collana sf. "collana"
coytarus sm. (professione) NIS 353 a.1425 collanam unarn de auro cum perlis sep-
DRG.3 1162 a.l329 apaulinus Iiganus de clavaro, coyta- tuaginta septem, cum barassiis septem et uno zafiro.
roS. PVP 222 a.1451 item rebinum, colane... PVP 227
cola sf. "collo, balla, pacco" a.1451 item collana una perlarum pro usu dictee baptesti-
LG 439 a.1383 clapas et abainos ... non vendantur ad co- ne. DSP 78 a.1489 gestamen monilis torquis collane et
Ias neque ad somam ... (sed) ad mensuram pannorum. chatenu1e auri.
L collum. L colaneta. D culana .
colla sf. resina?" colaneta sf. "piccola collana"
L collare. PVP 222 a.1451 item colaneta una rupta auri.
CSS 228 a.1435 (Sanr.) colla ... de arbore domestica. L collana,
cola 276 cole

collaquintida sf. (bOlo) "coloquintide (Citrullus co- collaretus sn. colletro, collare"
locynthis), pianta officinale" SIG 324 a.1330 comitus .. . eum armi s suis, scilicel cora-
MGT 260 a.1459 saccos septuaginta novem lanarum, bal- cia de proba, collarelo de ferro. LO 746 a.1404 (colla-
las novem coriorum, vegeles septem collaquintidarum. rium de ferro ... ) pro quolibel collareio (deficiente) ...
L coloquitia. PVP 262 a.1461 certi sacheti et collareti pro domina.
collarel -es sn. "misura di capacit" PVP 282 a.1488 item colareli seplem pro domina.
MEL 175 s.xii (Lrins) medium collares ex oleo. GR 39 PVP 141 , 161.
unum collare de vino ad canonicos de sancta maria. L collarius. culerius. D col/aretto. colleto.
cf DUC.2 402 ollaredus: mensurae vinariae seu liqui- collariem sf. (bol.) "/IocciIQ"
dorum species. CST 296 a.I.381 (Taggia) non possil etiam aliqua perso-
collare I collarus snlm. "collare, parte del collo del na . .. incidere aliquas collares virides ... salvo quod lici-
maiale" tum (siI) dictas collaries incidere pro faciendo circu1os.
RCP 139 sg. a.! 188 (Luni) pelles omnes sunI curie, et collaris top. (Taggia)
collari et corate sunt cocorum ... - coci debenl habere CST 294 a.1381 (Taggia) et inde ... eundo per trocena-
capita omnia, exceptis capitibus porcorum, el collaria, rium usque ad passum eollaris
coratas muntonorum ... et sumatam porci preter barbinam L colarus.
et collare et coratam cum tribus nodis ... coci debent ha- collariusl -rn smln. "colletto"
bere pelles tantum et collare predictorum animalium. VCB 148 a. 1239 (Bonif.) barberiam cum quodam colla-
L collarus. rio. DAF 9.8 a. ~ 300 item coLlw:iu~ unum. LG 744 sg.
collare vb. "colare" a.1404 comllus Idoneus cum C01[aI18, collario, spala. _
CSS 228 a.1435 (Sanr.) non audeat ... arbores nucium, collarium de ferro ... collaria 160. PLL 472 a.I441 cor-
caslanearum vel alias arbores domesticas excoriare ad ratie curn manicis, cupis et collariis. BVP 400 a. L449
calciam causa faciendi collactis, seu ad collandum lac. pomella collarii. PVP 227 a.1451 ilem gregetum unum
L colI acta. colinum. discolare. scolare. perlarum pro usu diete baptistine pro eollario. PVP 292
collare vb. (mar.) "alzare le vele, salpare" a.1491 pro ... colario guponi. PVP 297 a.1491 pro trena
CGS.l 213 a.1158 sana veniente ilIa navi que in ipsa esta- argenti. et septe pro colario sue gamorre.
te causa veniendi ianuam prius collabil a palermo. CNM PVP 140, 150.
149 ca.1205 cum illa navis collavit. CNM 191 ca.l205 L collaretus. cu1erius.
(Sav.) anlequam navis collaret. CNM 336 ca. 1205 (Sav.) colarus sm. (bot.) "nocciolo
que navis collavit de portu melonice. CNM 348 ca.1205 GR 39 a.1267 (Apric.) si quis devastaverit, fregerlt ve1
(Sav.) antequam ipse salvus collaret pro ire septam in na- roderit colaros juvenes de annis decem .. . FST 120
ve donzella. CLS 18 a.1213 apud callarim portum feceri- a.1592 eundo per viam colarorum.
mus .. . et inde collabimus causa redeundi ianuam. BSL Cf. TB 17.181: corulus "celtico", PGC 101 )1.: parola i.e.
315 a.1264 et antequam collenl ponent expensis diete na- occid.; molto dubbi~ l'origine ~eltica: J.ANDR. Lexique
vis plactas vel bussos in amo, pro recipiendo reso des termes de botanlque en Laun, Pans 1956, p.102 sg.
Cf. CNM 187 a.1205 quando navis predicta movil se ab L colaredo. collarem. collaretus . collerem. coryllus.
alexandria el ivit septam. Dw~m l

DUC.2401 sg. collare: e portu so/vere, proficisci ... vela collarus sm. "collare (parte del collo) del maiale"
dare. (StaI. Massilire) quelibet navis ... satisfaciant mari- RCP 140 a.1188 (Luni) pelles omnes sunt curie. et collari
nariis de suo loquerio in hac terra antequam collet de in- et corate sunt cocorum.
sulis massilie. a.1174 (Pisa) quando veniunt in tempore L collare.
collandi, non debent retinere nec velas nec timones. collationem sf. "colazione. ricevimento"
VPM 327: la voce nasce in Italia (a Pisa) e di qui passa al TL.3 619 a.1449 item pro. colatione quando dominus
prov., al cataI. al fr. (s.xii-xiii coller). JAN.1 488 fr. col- consu) vadit ad portarn cajhadoris. videlicet zebibo, latu-
ler ''faire voile, donner les vi/es la colle ou brise". Cf. cis, accepto et vino. TL.3 661 a.I449 pro cOllatione in
E.BLONDHEIM, ROM 29 (1900) 167 sgg. REW 2041 nocte nativitatis (domini). PVP 336 a 1506 in comestio-
*collare "herUnler und herauf ziehen: woher?". DEI.2 nibus sive colationibus ut vulgo dici solent que fierent in
lO Il : it. collare "issare o ammainare (le vele)" < gr. domibus in quibus essent puerpure. .
KOcX(,ro "punire (con tratti di corda): il tennine passa L collere. coltiare. commessalionem. commestionem.
dal gergo dei carnefici a quello dei galeotti". D culasin.
L colla. D colar. collatorem sm. "titolare di incarico giudiziario"
colaredo top. (Alb.) PVS 40 n. a.1375 si aliquis magistratus assessor consul-
CHAR.l 1049 a.1198 loco ubi dicitur colaredo. tor ve1 collator.. . PVS 178 n. a.1375 et que non sit causa
Iv], n.: "non se ne trova notizia ". vel questio in qua datus sit assessor consultor vel collator
L collaretus. D colareo. ad totam causam de parcium voluntate.
collarem sf. (bot) "noccilo" L collatoria.
CST 296 a.1381 (Taggia) non possit etiam aIiqua perso- collatoria sf. "incarico giudiziario"
na ... incidere aIiquas collares virides ... salvo quod lici- PVS 172 n. a. 1375 et quociens aliquis datus fuerit asses-
tum (sit) dictas collari es incidere pro faciendo circulos sor consultar vel collator et ant.e finitam assessoriam con-
quando de mandato poteslatis et de voluntate antianorum sultoriam vel collatoriam se absentaverit a civitate ianue ...
et consilii collaris disbandite fuerint. L collatorem.
L colarus. colcitra sf. "coperta. coltre" \
colareta top. (Sav.) AGI 15 (1901) 339 Cod. Cavensis a.845 (Lucera) uno
CAC 166 a.1180 (Sav.) domum unarn que iacet in val co- lecto cum lena et colcitra et p1umateo. AGI 16 (1902-04-
lareta, in saona. 05) 21 a.1028 colcitra.
L colarus. Cf. CDL 357 a.861 (Brescia) culcedra.
collaretus sm. (bol.) "nocciolo" ALE 135: Pi antico di coltra (Bari 1219).
FST 106 a.l592 (Triora) nemo audeat... extirpare .. . zu- L eulcitra.
cum seu aliquos zucos collareti. cole sn. cavolo"
FDT 10.28. CA 621 a.1292 in cole.
L colarus. D colaredo. Lcaulus.
cole 277 colm

collecta sf. "imposta, tassa" colleta top. (Quiliano)


RSC 247 a.1143 neque faciemus devetum neque collec- SRC 669 a.1405 (Sav.) de villario collete. SRB 334
tam de telTa (Cf. RSC 267 sg.) RCA 90 a.ll51 et habenl a.1407 (Sav.) contracta ... collete. MIA 82 a.1263 (Sav.)
inde fodera el pensiones ... et albergarias et collectam el arnaldum de colleta. PQV 62 n., 63 (Sav.) manso de col-
dacitam (BIR 577: forse qui "imposta straordinaria leta.
sulla rendita "). COS . I 2 a.1154 confiteor libi dare Ib. vi. D colla. colletta.
pro Ib.vi. quas per me in collecla dedisti. SRB 146 coletus soprannome
a.1211 (Sav.) drictum, fictum. roxias et alium redditum, CAT 131 a.1326 (Alb.) iohannes truffa dic(tus) coletus.
fodrum atque collectam. U .1 1023 a.1247 non imponel colexella' cognome .
vobis mUluum vel colleetam seu cotumum si ve tagiam RCA 37 a.1143 baldus eolexella.
seu exactionem aliquam. IEA 84 a.1263 (Alb.) dactis et PAC IO.
eollectis et bannis el roxiis, angariis et parangariis. B~S colia cognome
168 a.1290 drictum daeitam nee collectam .. . collectam CAT 132 a.1326 (Alb.) andreas colia de thoyrano
de pennis variis el de pennis emerinorum de bevariis de L eogianigra. coiha. coionus. D cuglia.
luciis. PCC 55 a.1311 (Sav.) taleas fodra onera et collec- coliandrus sm. (bot.) "cog/iandro, pianta officina/e"
tas imposita hactenus. GR.2 1.2 a.1330 (Sarz.) exempti LMS xxix (= LEM 256) a.1259 (invent. di spezia/e) sa-
ab omnibus et singulis muneribus angheriis perangheriis chum unum in quo est eoliandrorum pistorum 1b. unde-
colleclis impositionibus balzellige. GR 43 a.1387 eotu- cimo
mare, idesl possessiones pro collectis et avariis secun- collianigra cognome
dum veram ... estimationem gravare. . BSR 159 a.1197 rolandus collia nigra. CNM 250 a.1203-
L colligere. 4 (Sav.) detesalvus collianigra. CNM 169 a.1204 (S,,:v.)
collecta sf. "colle, collina?" ... girardum colliam nigram. CNM 74 a.1205 .(Sav.) P0Il:tlUs
CS~ 294 a.1381 (Taggia) usque ad collectam ambrosii collianigra. CNM 86 a.1205 (Sav.) pontIo eolhaOlgra
burse (dat.). CNM.70 a.1205 (Sav.) ponti o eollienigre (dal.)
L colla. collectus. L cbgianigra.
collectorem sm. "collenore, esattore delle gabelle" coliareum sn. "cucchiaio"
CNM 397 a.1205 (Sav.) rainaldi crozolini collectori lezi- CP 995 a.1473 thuribulum .. . cum uno eoliareo de ramo.
de. SRC 306 a.1256 (Sav.) leerius et colleetor gumbete. L coclearium.
SRC 264 a. 1273 (Sav.) pedageriis sive collectoribus peda- collibetum sn. "quodlibet: tesi discussa dagli scolari
gii. SRC 296 a.1294 (Sav.) coltector leide communis alla fine di ogni anno" .' .
saone. DSP 15 a.1459 quinque eolleelores introituum MSI 203 a.1444 item ad hoc ut scolares ad studmm et ad
cabellarum. TL.2 783 a. 1471 ciprianus de vivaldis . .. pro- addiscendum reddantur acutiores et habliores, ita tutum
curator jacobi de viali et sociorum collectorum staliarum. et ordinatum est, quod quilibet magister dicti. collegi i
colectus agg. "scelto (di buona qualit)" precise teneatur et debeat quolibet anno saltem .seme!. :.
CVB 48 a.1468 (Venl.) bughe mediocres ... bughe colec- disputam in aliqua ecclesia unam vel duas questlOn~s Sl-
te ... dentexi ... sardene ... sardene colecte. ve facere aliquod collibetum in arte sua ... - die SUl col;.
collectus sm. "colle, passo, valico" libeti vel disputationis ...
CST 294 a.l381 (Taggia) usque ad collectam cirezie. DUC.6 648 quodlibetum: scholasticis, pluribus abhinc
L colleeta. D colletto. saeculis, de quo in utramque disseritur partem, ex eo
collega sm. "collega" dictum, quia quod libet defenditur.
TL.2 30 a. 1460 et dicti iii i. valeant quolibet die jovis coligacionem sf. "convenzione, patto" .
cuiuslibet ebdomade officiaTi cum reliquis collegis suis. FOS 95 a.1394 convenciones pacta obligaciones adhe-
L coligacionem. rencias coligaciones et eonfederac~ones. AI 2.33 a.4 a.
colegium sn. "intesa commerciale. cartello" 1258 anno etiam precedenti segnona erat ex fede~~lOne
ASA 298 a.1350 (Alb.) non debeant facere ... aliquod co- et colligatione cum ianuensibus. , I
legium, socielatem veI compagnam in emendo, veJ}den- L collega. D collega
do. colligere vb. "raccogliere" ,
collegium sn. "collegio, organo collegiale" BCG 201 a.l097 et insuper dare debeant medietatem de
DSP 356 a.1586 ambo serenissima collegia (IVI, Gloss.: bosco quem ibidem coltum fuerit, excepta murta.
"il Collegio dei Governatori (Senato) e il Collegio dei L colleeta. . [ )
Procuratori (Camera) costituiscono la Signoria di Geno- colligere vb. " incassare, esigere imposte" .
va dopo il/528)". BSR 120 a.1187 ad colligendam totam decimam de casa
colegius cognome novaet depinu. CNM 206 a.1204 (~av.) vendiditjaco~
DDG 761 a.1377 pro lane sachis xxxvi ... delatis de va- loterii, sieut hodie coIligitur et capltur, copetam gram. ,
lencia in dextrera nicolai colegii. DSP 100 a.l44 7 ilIe qui emerit seu olligerit dictum in-
collem sm. "collo, pelliccia del collo" troitum colligere possit et debeat a fe~to beati blasii de
NlS 355 a.1425 veslem unam ab homine de rosea fodra- februario.
tam collibus de zebelino. L colleeta.
Lcollum. colinus sm. "colino, colapasta (attrezzo di cucina)"
collere vb. "parlecipare a una co azione o ricevimen- CGS.l 25 a.1156 et colinum et padellam et veru.
to" PAC 20. .
PVP 335 a.1506 non passi t ire ad domum alicuius sponse L collare.
vel sponsi ad collendum sive ut vulgo dici solet coltian- collyvista sm. "banchiere, cambiavalute"
dum quando sponse traducuntur in brilis. GR.2 24 (Sav.) collyvista seu ut ajunt eampsor aut argen-
L collationem. eoltiare. tarius faber.
collerem sm. (bot.) "nocci%" colmegna sf. "tra ve maestra del tetto" .
CSS 235 sg. a.1435 (Sav.) non incidal. .. colleres viridos. SMV 148 a.1245 concedis bordonales sive bordonalla et
........ incidi... de dictis colleribus pro eirculis faciendis in colmegnam dicti edificii nostri intra tuum murum in per-
vegetibus, linis, tinellis et caratellis .. . - non possit face- petuum esse.
re lignamen glaidarum vel plearum de colleribus. L culmegnatus. culmum. D cunnegna.
colm 278 0010

colmentia sf. (err. per "coherentia) coerenza, pro- collonensem sm. "socio che apporta capitali in una
priet confinante"" columpna"
BSR 410 a.1254 et inquisitis per testes idoneos colmen- CSS 332 a.1435 (Sanr.) reddere rationem particibus, col-
tiarum et conphynium ipsius territorii ... lonensibus et accomandantibus de capitali et de lucro si-
Cf SR 311 a.1254 et cognoscatur inter dictas partes infra ve damno rerum et mertium.
has coherentias et usque ad ipsas coherentias extare. L columpna. columnarius.
BSR, Gloss., err. (= colmegna) "culmine, sommit". LMD94.
L coherentia. L columpna.
coloana top. coloneta sf. "colonnetta di fontana"
RCA 18 a.1143 et alium (fluvium) nomine coloanam. Rll 3 (1948) 27 a.I462 (Taggia) et in medio columnam
collobium sn. "capo di vestiario" unam lapidis picatis quam sit expediens et oficialiter fo-
CA 629 a.1292 item in panno pro collobio nicholai. ramentatam ubi aquam inter vadat pro cadendo in tiDa
DUC.2 412 colobium: tunica absque manicis. vel certe cum bochetis quatuor.
cum manicis, sed brevioribus. L cologna.
collocare vb. "collocare. impiegare (denaro)" coloneum sn. "diritto di colona"
SRB 54 .a.l176 (Gen.) de libris cx.xviii. capitalis et lu- IEA 54 a.1194 (Alb.) una cum omnibus ussibus, condi-
cri .. . et collocate sunt ad minorum utilitatem. U.2 1156 cionibus ... precariis. coloneis, fodris, dacitis.
a.1389 ipsa lino (n.p . fJ restituet dieto manfredo seu co- L colonia.
locabit et ponet in mcione et columpna dicti manfredi in colonia top. (Albisola)
dieta compera veneto rum illas libras trecentas ianue in SSA 237 a.1366 (Sav.) a parte albuole a costa colonie
quibus dieta lino fuit doctata in casu quod dictus manfre- que est in ipso loco.
dus non viveret. Cf. CRL 72 sg. a.565-70 (Ravenna) colonia: "fu ndu s,
L locus. D acolegar. praedium"
cologna! colognia sf. "colonna. pilastro" L colonega. coloneum. colonica.
CNM 25 a.l203 (Sav.) accepit mensuram a predicta colo- colonica sf. "casa colonica, o patto di colonia"
gnia usque ad murum iolte. - dimisit iiii. digitos et plus BCG 27 a.9871 .rebus limitibus cispitibus villis masari-
de terra ubi erat illa cologna. ciis coloni cis cum omnibus decimis et primiciis.
L colona. colonellum. coloneta. columna. columneta. co- Cf CRL 68 sg. a.553 (Ravenna) earum massarum ... cum
lumpna D colona. colonicis. CHAR.l 56 a. 875 (Asti) in conveniencia li-
colombeta sf. (mar.) "vaso a forma di colomba per lo bellario nomine hoc est colonica illius ex integrum in fi-
custodia delle ostie consacrate" ne cammariano.
CSG 27 a.I443 columbeta argenti deaurata. CRL 68: laforma non soprvvive in Italia, ma. si mantiene
Lcolumba. in Svizzera sino al sec. xv.
colombetus sm. "tipo di nave L colonia.
BLC 109 a.1297 pro quoddam debito sarracinalium bi- colonus sm. "affinuario. manenle"
sanciorum quadraginta quos ... petebat occasione cuiu- RCP 377 a.1271 .(San.) tenutas, podere, domos, villanos,
sdam colombeti quod ei comodavit. - marinariis predic- manentes et resldentes, colonos perpetuos. eST 230
ti colombeti.. . a.1381 (Taggia) si contenti o fuerit inter dominum et ma-
L cumbaria. nentem sive colonum vel emphiteotichario .. .
colominus sm. "capo di vestiario?" L colonarius.
GG 92 a.1201 sebodinos xxxi. et purpuras iii. et colomi- coloquitia sf. (bot.) "coloquintide (Citrullus co-
nuro i. nigrum. locynthis). pianta officinale"
colona sf. "colonna. trave di sostegno" COC 204 a.1392 coloquitie sachum i.
CST 298 a.1381 (Taggia) pro quolibet trave sive colona.
L collaquintida.
L cologna.
colorem sm. "colore"
colonarius agg. "di colono"
RCP 389 a.1198 (Luni) tenebatur iure manencie ve1 ali- AH ~ 4 ad 8.1241 vestes induentes frepatas, et arma per
cuius colonarie condicionis. RCP 302 a.l255 (Sarz.) ab compagnas diversis coloribus designantes.
omni condieione qualecumque esse t sive originaria vel L acoloritus. culorius. D cii.
servitutis glebe vel colonaria seu censita vel ascripticia. coUorem sm. "pretesto, apparenza"
L colonus. DSP 6 a.1459 quidquid indebite manducassent aliqua via
collonatum top. "Coronata (Comigliano)" collore prete!ltu. vel caus~. DSP 57. a.1487 neque spon-
LEM 261 a.1259 terraro et locum quedam positam et posi- sus neque abqUls . .. poSSI! facere ahquod donum sponse
tum in collonato sive in corneliano cum domo superposita. neque extra sub aliquo colore, sive sint iocalia anulli pe_
L coronatum. tre preciose ...
eolonega top. (Albisola) colorem sm. "partito. fazione"
CAC 23 a.1178 (Sav.) pecias duas vinee que iacent ad al- GR 39 a.1316 (Diano) quod iIle color sit albertorum sive
biolam ad colonegam. CAC 208 a.l180 ad colonegam, guelphorum. LO 316 a.1363 quod nulla persona ... au-
prope sanctum benedictum. CAC 321 a.1I80 (Sav.) pe- deat vel presumat, aliquo quovis colore quesito, habere
eia vinee que iacet ad colonegam. tenere seu portare picta arma aliquorum regum princi-
AMSSSP n.s. 8 (1974) 47 (err.) calonega. pum seu baronum in vexiliis, banderiis, armis. GR 39
L calonega. canonica. D caLIonego. a.1416 (Rapallo) pro bono et utili burgi rapall utriusque
colonellum sn. "colonnetta" coloris (di guelfi e ghibellini). DSP 35 a.1459 quod sin-
RCP 450 a.l230 (Sarz.) colonellum marmoreum balco- gulis annis eligantur ... duodecim cives servatis collori-
nis istius camere. bus. TL.2 305 sg. a.1464 se non habituros aliquem eli-
L cologna. gendum consulem nisi eligatur de colore ... consulis prius
colonellum sn. "colonna di scrittura notarile" defuncti. --'- eligi consulem servato colore. TL.2 366
SRB 325 a.1407 (Sav.) de testibus seu dictis testium a.1465 fieri debeat electio successoris (scii. consulis)
exemplandis pro quolibet colonello de xxiii.or lineis de- nullo tamen habito respectu ad colores. nisi hoc tantum-
narios sex. modo. quod videlicet si consul mortuus fuisset nobilis
L coronelum. eligi debeat successor eius nobilis, si vero fuisset popula-
'.IjaJQIIiliiI

colo 279 colu

ris eligi debeat eius successor popularis. in reliquis ve- bet ferrarius ... qui selavo vel sclave sine domini vel do-
rum necessarium non siI in eiusmodi electionibus colores mine voluntate extraxerit ferreas, monum sive anulum a
servare. TL.2 553 a.1468 officiales monete ... eligantur, gambis sive a collo. LG 710 a.1406 quod aliquis macel-
et hic ordo . .. ita servabitur quod omnibus coloribus debi- larius ... non audeat dimittere in aliquibus camibus troie
ta dabitur vicissitudo. TL.2 782 a.1471 revocare dictam aliquod collum ves ice loco virge vel membri vel signi
electionem et non servare colores si est possibile, quia masculini. .
volendo eligere omnes aptos male possunt hic servari co- L collem.
lores ... quia debendo in omnibus officiis servare colo- collum sn. "collo. balla. fardello"
res ... opus est quaxi semper quod unus sii de tribus vel GG 81 a.1201 pondere L de liignamine de guercu et re-
quatuor officiis quamquam aptus et idoneus non sit. mos xl et colla xl de platano. CAR 127 a.1600 et (mer-
TL.3 52 a.1473 in eleclione sindacatorum consulum el ces) que portantur .. . cum bestiis soldos duos pro singulo
crealionem omnium reliquorum officialium ... nuUus ha- sacco seu, ut agunt, collo ... pro quolibet vero vegete que
beatur respeclus ... ad colorem album aut nigrum ... habi- essel ultra collum unum solidos sex.
to precipue respectu quod meliores et magis idonei sem- L cola. D collo.
per eligantur. columba sf. "chiglia della nave"
colorita n.p., f. ("colorita in viso") BSL 378 a.1268 (Ven.) navis ... que longitudo est de pe-
SLS.2.278 a.1279 (PortoV.) deloguarde et colorita iuga- dibus septuaginta in columba.
les. JAN.2 57, 357: < gr. KOAU~aV "immergere". CIV 67
L colorem. D curure. sg.: a.1229 (Ven.) colomba < gr. s.vii. K6A'l>Il~o "parte
colosmina top. inferiore della stiva "; il vocabolo passa in Provenza
NL.2 168 a.1216 de pretio sete colosmine et musdude. (FEW.2 935) attraverso il greco di Marsiglia.
colostra sf. "colostro, latte degli animali dopo il parto" columba f., nome di nave da carico genovese
C.BATnSTI, SE 28 (1960) 349-384: fig. pre-i.e. U l 860 a.1228 in duabus navibus scilicet columba et an-
colpum sn. "colpo, percossa" gelo.
RLC 51 a.1297 (Cosio) et si bi corpum pervenerit ... et columba sf. "vaso a forma di colomba per la custo-
colpum sibi pervenerit de dieta bestia. dia delle ostie consacrate"
Lcorpum. SSL 177 a.1336 et una columba cum pede et cum lapidi-
colerer sn. "coperta" bus preciosis.
COS.l 25 a.1156 unum colerer de coro L colombeta. columbus. D coromba.
PAC 20 *culcitrarius. AES 14. colombaria f columbera "torre, torretta?"
L cocera. D co/sere. cosereta" SIG 315 a.1333 a columbaria de sancto andrea de sexto
colta sf. "imposta, tributo" . usque ad monachum. GR 53 a.1519 (Alb.) 8 paramuris
RCP 64 a.1203 (Luni) non debeanl .. . dare coltam nec communis usque ad godia xxv. prope dictas turres vel co-
maltollectum dicto domino ep(iscopo). FNU 343 a.1229 lumberas usque ad godia cccI.
interrogalUs si clerici de sanclo remigiio dederunt un- L columbus. D curumbera.
quam coltam episcopo terdone ... respondit quod nescit. colombus sm. "colombo, piccione"
RCP 232 a.1231 (Sarz.) condiciones. factiones, usantias, LG 702 a.1406 galinas, capones, pullos, fazanos, colum-
servicia, redditus, dona, coltas, malecollecta, angarias el bos, perdices, lepores, recezias, volatilia. GR.2 55 (il rif.
perangarias. a GLig. 1883 p.1l5 errato) nulla persona audeat ... sa-
coltellus sm. "coltello" giptare pro capiendo columbos seu pipiones.
DAF 98 a.1300 coltellum unum ianuescum munilum de L columbaria. D curumbu.
argento. PVP 250 8.1458 coteleria una cum tribus colle- columbus n.p., m.; elem. topon. cittadino
Hs pro incidendo camem. PSN 97 n. a.1261 (Triora): nomi di persona da nomi di
BSR 330 "in documenti e statuti di varie citt italiane si animali. SSA.2 113 a.1345 (Sav.) porta columbi "Porta
ricordano non raram. i cultelli ianuenses, a lama aguzza, della canapa". SSA 217 a.1345 (Sav.) a ponte posito in
sporgente presso l'impugnatura a mo' di becco, per ap- mari ante platheam columbi usque modulum (Ivl, Ind.:
poggiarvi il pollice e colpire con veemenza ". "ove attualm. l'Archivolto dei berrettai sfocia in via
L cultellus. Quarda Superiore"). SRC 653 a.1405 (Sav.) ac!Um extra
coltiare vb. "partecipare a una colazione o ricevi- menia civitatis saone, in litore portus, ante lumm platee
mento" columbi. VTS 112 n. a.1530 (Sav.) platea columbi sive
PVP 335 a.1506 non pOSSil ... ire ad domum alicuius canapis.
sponse vel sponsi ad collendum sive ut vulgo dici solel colomna sf. "colonna; trave di sostegno"
coltiandum quando sponse traducuntur in brilis. CDG.1 252 a.1143 de pilastris et columnis illi qui eas
L collalionem. collere. comperaverunt nullum impedimentum edificandi ind~
coltile sn. "cortile" habeant. eST 297 a.1381 (Taggia) licienciam ... faciendi
BCG 13 a.909 (Diploma di Berengario) capellam unam (rabem vel columnam. DSP 350 (= U.2 1459) a.1415
cum domo coltili et mansos quatuor. cui etiam columne sive pilastro de medio ... quanta est
L cortilem. grossitudo dicte columne sive pilastri.
coltina sf. "corlina da letto" L cologna. columpna.
PVP 274 a.1488 collina una de leclo de telle selestia, columna sf. "bitta"
L cunina. PPG 143 a.1548 pro pretio unius columne marmoris po-
colubrina sf. "colubrina" sile pro uno onoraxio in principio molis. a.1552 pro p~e-
DCC 333 a.1456 tormentorum enim numerus colubrina- tio unius columne lapidee ... posite pro uno onoraxlO.
rum simul, sic quidem appellaI vulgus, decem milium erat. a.1559 pro pretio columne .. . pro faciendo onoraxiis pro
DUC.2 417 colubrina: tormenlum bellicum a colubro modulo.
diclum. columna sf. "partita di credito, apporto di capitale
collum sn. "col/o" in societ"
ACM 53 a.1396 (Carr.) et quod predicti beccarii non pos- CSS 332 sg. a.1 435 (Sanr.) rerum seu menium aut pecu-
sint vendere ad pesum aliquam minzolam, figutum, coL- nie portatarum in dicto navigio aut sibi in columna data-
lum, budellum aliquarum camium. LG 938 a.1404 .quili.- rum vel accomendatarum.
colu 280 comb

columna sf. "partita di credito iscritta nel cartolario comadus sm. "vassallo (= comitem ?)"
del Banco di San Giorgio a Genova; i/numero dei luoghi RCP 91 a.1219 (Sarz.) si a1iquis burgensium recepit va-
intestati a una sola persona" salurn seu comadum.
DSP 113 sg. a.1478 se obligaverunt dare et scribi facere Cf DUC.2 424 Pier deUe Vigne, lib. 5 epist.78 comati,
super nomine et colurnna excelsi comunis ianue... loca corro comiti.
centum viginti comperarum sancti georgii de bona co- commanda sf. "accomandita, societ"
lurnna ... et quod sub columna dictorum locorum centum CNM 54 a.1204 (Sav.) trabes predictas ab ux.o re ... in
viginti scribi et annotari debeat obbligalio tenoris infra- commanda recepit. CNM. L85 ca. 1205 (Sav.) quando re-
scripti: obligata sunt dieta loca et proventus eorum ... ad cepit predictos locos in com manda. CNM 188 ca.1205
reparationem ecclesie sancti laurentii". (Sav.) pro istis tribus locis quos diclUS obertus habebat in
SFG.1 7 L. BMP 5 n. commanda. CNM 189 ca.1205 (Sav.) de commanda ve]
columnarius sm. "soio accomandatario; socio che sotietate. DAA 71 a.1274 el iSli quinque saculi. et de co-
riceve capitali investiti a columpna" manda, que est iobannis de rapallo, et due libre sofrani . ..
LDM94. sunt in barcha.
L collonensem. Cf ICG.6 161
columneta sf. "colonnina" L accomendacionem. comandacionem.
PVP 322 a.1509 pro columnetis duobus de palmis 5 tre comandaciooem sf. "'accomandita"
quarti ... cum capitellis et bassibus. CGS.I 56 a.1156 accepi a te .. . in comandacione marabo-
L cologna. tinos xx.
columpna sf. colonna; trave di sostegno" L comanda.
GC.2 I ] 9 a.1191 et picare columpnam et facere usque ad comandare vb. "ordinare, notificare"
Iixare et capitellos et columpnellos vermilios. CDG.3 69 GR 39 a.1288 (Alb.) ul mina panis coquatur pro duobus
a.1192 (Costant.) circumsepto tribunali per subtiles co- denariis. et comandare quemlibet volentem facere pane m
lumpnas duas vathinginas et columpnas duas sarkeras. ad fumum suum, teneatur.
CST 296 a.1381 (Taggia) trabs vel columpna . .. faciendo L comendare. D comandar.
trabes et columpnas. comandatorem sm. presidente. direttore"
L cologna. columpnellus. NB 28 a.1198 in disposicione predicti wilielmi comanda-
columpna sf. "(colonna di regisrro) partita di credi- toris seu illius comandaloris qui presliterit im iamdicto
to. partico/arm. nei registri del debito pubblico" ospitali. OGM 81 a.1299 comandator preceptor et rector.
LG 164 a.1303 fiant cartularia octo, unum videlicet pro L commendaria. D conrandao. " )
compagna, in quo scriptum sit per ordinem quidquid que- commandus sm . "prestazione d 'opera dovuta,
libet persona hebet et habebit in mutuis, ut quilibet possit corve"
videre in una pagina in sua columpna quantitatem quam Li.l 495 a.1202 in fodris et albergariis et arimanniis et
habebit in mutuo. DRG.3 1107 a.1313 et cuilibet ipsarum commandis et condicionibus. GR.2 24 (Vent.) de coman-
personarum facta fuerit columpna de eo quod amisit et de dis ita concordatum est ... - hoc idem fecenmt consuJes
eo quod dimisit et de omni eo toto quod quilibet ipsorum
et homines de tenda de comandis suis versus dominos
perdencium habebat tempore diete arestationis (confisca). morocii.
LG 49 a.1327 participes habentes maiores c~lIump.nas in L commendacionem. D comando.
ipsis comparis. LG 65 a.1327 debeant descnbere Imme-
comandus sm. "suddito Jeu(/ale: arimanno" .
diate ad dictam rationem de collumpna illius persone de-
bentis, si aliquid habebit in dieta compara. U.2 1155 sg. CDG.2 78 sg. a.1168 el hos vassaHos et homines meos . . :
a.1389 certa loca scripta super dictum manfredum in com- iurare faciam ... exceplis comandis illis vel arimannis.
pera magna venetorum ... sint obligata dicto comuni ianue - si questio emerserit de plebeio plecanie . .. inler me aUl
ut in racione et columpna dictorum locorum continetur. vassallos meos et ipsos commandos vel arimannos de
- quod ... restituet dicto manfredo seu colocabit et ponet plecania. aut de quibuscumque negociis inter ipsos com-
in racione et columpna dicti manfredi in dieta compera ve- mandos vel arimannos, seu manentes inter se, vas consu-
netorum iIIas libras trecentas ianue in quibus fuit doctata les ianue ... inde cognoscere habebitis.
in casu quod dictus manfredus non viveret. comanesca sf. "abito femminile"
columpna sf. "forma di societ finan ziaria per la ASD 64 a.1381 item comanescam unam pro domina de
partecipazione a un affare marittimo" carnocato viridi cum maspilis viginti uno argenleis. ASD
BGO 184 a.1360 dicentes et protestantes predicti iacobus 69 a.1381 comanescham unam bocassini tincti sine ma,-
et manuel in presenti instrumento quod suprascriptam spilis.
pecuniam ut supra acepiunt et aceperunt pro columpna Lcomanus.
dicti ligni. DNB 36 (= LDM 94) a.1384 in qua societate comanescus agg. "armeno ?"
et columpna ... - cum qua cocha armata paracta et fumi- BGO 108 a.136O artelano de goano, habitatore et burgen-
ta et columpna ipsius de qua supra facta est mentio. se Chili i (Kilia) censario, interpretante . .. de. lingua co-
Cf. DNB 35. LDM 94 "non ne conosciamo bene le ca- manescha in latina et de latina in comanescha.
ratteristiche. Menzionata a Savona (s.xiv.), Sanremo comanus sm. "specie di abito"
(s.xv.), Finale e Oneglia (s.xvii.), mn non a Genova". LEM 259 a.1259 item comanum unum.
L . collol.lensem. columna. columnarius. D collana. L comanesca.
columpna top. comatrem sf. "madrina, comare"
DRG.3 1059 a.1312 de ballis centum de alumine de co- FAF 123 a.1237 jacobe de reco comatri mee. ACM 82
lumpna. SRC 507 a.1381 .(Sav.) in dicto loco albizolle, a.l396 (Carr.) consanguineam Suam vel affmem vel, co-
in contracta columpne. matrem usque in quintum gradum secundum iure canoni.-
L colonea. co. GR.2 24 (Levanto)' nulli puero in baptismo, ve] ob-
columpneUus sm. "colonnina" stetrici, baile ve) commatri . ..
GC.2 119 a.1191 capitellos et columpnellos vermilios. D commatre.
L columpna. . comberanea idronimo Ligure antico (VPolcevera)
com congo "con" SM a.117 a.C. fluvio lemuri susum usque ad rivum com-
VNB 22 a.! 247 (Bonif.) et com tolo muro. berane(am) inde rivo comberanea susum usque ad conva-
D con. lem caeptiemam.
omb 281 come

REW 2075. TB 17 .182 ce/t. k:ombero


cimr. cymer "confluellza".
= lat. confero, cf. comerc harius I comerc hiarius sm. "esalto re dei da-
CBAlTI STI, RSL 9 ( 1943) 94: zi doganali; appaltatore delle dogane" .
celt. "conflue nza" . 5MB 122: i.e. bher (lar. fero) "con- CP 119 a.1317 et quod potestas teneatur precI pere patro-
fluen w ". G S ERR A. RSL 17 ( 1951 ) 124: conness ioni con nis navium galearu m .. . vel scribis eorum 9ui. applie~e:
top. in -agnn . SL S. 1 26 3: ce /t . *comb oros rint in peyram . quando de hoc per comerc hlanos dommi
"congiunzimle" . APT 2 1: " /l OI! i. e" . PTP 5 sg., 29 sg.: imperat oris fuerit re.quisit us, qu~d .ipsi S
cf. eonseente top. "confluenza". PSL 74, 91 : forl1UJ i.e., U? ~~rta pena
dent in scriptis nuncils et comerc hlams dommi Imper.ato-
pu essere sia ci'lt. cile fig. ris ad requisicionem eorum res et mer~e s .. . ut dommu s
combet um sn. "imposla imperat or non fraudet ur suo com~rchlO . TL:3 282 ~g .
LO 140 ca. 1330 non possinl. . . habere partem in tolta panico- a.1472 dicentis se non teneri ad ahquam solutlOnem dlc-
golorum. raibetarum, tolta grani. combeti camium et casei. tis comerchiariis occaxio ne dictorum sanitriorum. PVP
L gumbeta. 294 a.1492 item die ea pro comerchariis expeditis per f
comeat us sm. "commiato"
15 de 37.
LO 287 a.1363 aeeepto eomeatu a domino duce et consi- ICG 160. GLI Gloss.
Iio, recedant. L comme rchium. comerzarius. D commerchiario.
D acumiadare. comiao . comme rchium sn. "dazio dogana/e"
comegu m top., "od. Co'mag u (S.Olcese)" GIB 355 a.1169 comme rchium autem prestabunt. PCP
BSR 127 a.1188 bo navida de comego. 774 a.1304 aliquod comerc hium vel aliquam. daci~am vel
PAC 5: - acuo C L 3 1: '1orse < comagu s. gent. rom. aliquam exaconem. CP 119 a.1317 ut dommu s Impera-
L cumegum. D comagu . tor non fradetur suo eomerchio. LG 254 a.1363 quod
comme ndaclon em sf. "presra zione d'opera dovuta, nullus ianuensis emat comerchios vel apauta. OMC 140
corve a.1379 quod aliqua persona incantare ve~ i~ca1egare a~!
CDG.2 78 a.1168 et ego ero contentus et quietus et ho- quod comerc hium non possit. .. nec ex dlctlS comerc hus
mines et vassallo s meos content os et quietos stare faeiam et rebus emere. TL.l 543 a.1456 pretendens ipsum seri-
in antiquo iure arimaniarum et comend acionum ... ita ta- cum comerc hiis et cabelli s suis ob1igatum esse. TL.3
men hec dieta SUni quod iu arimann iarum vel comme n- 282 a.1472 gubema tores comerc hiorum caphe. BBL 186
dacionu m in una tantum cuiusqu e domus persona consi- a.1474 pro comerc hiis i~nue. PVP. 289 a.149~ . d~bet p~o
stat .. . si questio e merserit de arimann is et comme ndacio- alio cartular io precedenti comput atls comerchlJs m cartlS
nibus de plebeio plecanie aut aliis quibusc.umque nego- 63 pro introitu de 3 i .. .
ciis inter me aut vassallo s meos et ipsos comma ndos vel rCG 160: il gr. biz. lCOIJ.PKtoV designa tutte le opera-
arimann os de plecania . . . IEA 54 a.1194 (Alb.) una cum zioni di snmento, deposito e consegna di merci importate,
omnibus ussibus. eondicionibus ... fiClis et redditibus. di- nonch le tasse doganali. CIV 69 sg. : il termine meno
strictis et commendacionibus. vitale a Venezia che a Genova.
L comandus. L comerc hiarius. comercium. D comerchio.
comme ndacion em sf. "cuxomandira, apporto di de- comerc ia sf. "merce"
naro o merci d (J in.vestire in attivit commerciali" MBL xxxix sg. a.1235 (Frjus) aliqum annona m. bIada
CGS.I 39 a.1156 nos accepisse in comendaeione a te wi- ve) alias comerc ias deportare seu deducer e.
lielmo vento octo pecias sagie et volgia. CGS.1 62 a.ll56
L mercem.
accep in comendacionem a te Ib. cc. CGS. l 71 a.1156 comerc iarius sm. "appaltatore dei dazi"
confessus est quod ultra commendacione m quam idem fe- TL.3.282 a.1472 intellecta petition e . .. eoramn obisfac ta
cit ... portat de rebus suis lb. cix. COS.l 131 a.1156 iura- per dictos comerc iarios (sono detti .s0l!ra guber!la!?r~s
vit quod supradic tam societatem et commendacionem dili- comere hiorum caphe) 3rd solxend um IpSIS comerclanJs Id
genter salvabil. COS.2 122 a.1163 de sorore mea oreoita
quod debelur ipsis comerciarijs.
porto lb. Xii . i.n commendacione m quas cuum omni profi-
cuo quod in cis dominu s dederit ei restituere debeo.
L comerc ium. comerzarius.
comerc ium sn. "commercio"
comend are vb. "comatldare. ordinare" CAF 62 a.l t 6 t legatum ad regem miserunt, qui marabo-
COL 177 a.820 (Verona)iuxta ul nos illi comend avimus .
tinos acciperet et pacis securitatem. dimisso comerc io to-
L comand are.
cius regis terre, recipere t et firmare!. U.2 314 a.1294
. comme ndaria sI'. "commenda"
quodcu mque comerc ium facere voluerinl. . .
OOM 85 a.1455 cum omnibu s iuribus ... pertinentibus ad I

hospitale sive in comme ndariam. L comercere. comerz ium. D comercio.


L comandatorem. comerc ium sn. "accordo doganale"
CDG 328 a.1155 et dabit vobis constantinopoli embolu m
comend atarius sm. "accomandatario"
et scalas cum comme rcio et omni iure in eis pertinenti-
VFD 42 fine s.xii . creditori vel socio aut sociis comend a-
tarlo vel comendatariis. bus. . ".
L accqmendacio nem. aeeome ndatariu s. comerc ium sn, "dazio doganale"
Gffi 343 a.1155 non dabitis comerc ium maiorem quam
comend ationem sf. "accomandita., societ"
pi sani nuc tribuun t. CDG.2 193 a.1174 nullum peda-
CGS.l 48 a.1156 accepi a te ... in comend ationem Ixx-
gium. nullam leydam, ruchil nomine comerc iorum per to-
viii. petias fustaneo rum. RVN 95 s.xiv. (Noli) sint omnia
tam terram quam habeo. OIB 401 a.l175 p.pos (perpe-
bona .. . obligata pignori pignore facendi comend ationem
seu societate m. . ros) lxxi. quos comerzarius de andrinopoli abstulit occa-
sione comme rci i quod solvera t. CDG.2 218 a .11.1 5
L accomendacione m.
per(per os) ccI. .. quos ei abstulit comerz arius de crett ...
coment are vb. "commellere" cum eliam inde iain solvisset comme rcium. CDG.3 197
ANO.2 45 l a. l.519 promitt it.. . inlagionare scalam undi- a.1201 comme rcium idest drictum quod ianuenses .. . sol-
que cum portici bus ... eoment ando et bene assortie ndo el vunt apud constan tinopol im. LJ.2 442 a.1304 prese~te
accomodando lagio na . scriba vel alio noncio ex parte comerc ii imperi i nostn .. .
comerc ere vb. "commerciare" ila quod non possint occulta re se ve1 defraudare commer-
MBL xxxix a.l235 (Frjus) omnis persona ... qui comer- cium. CP 232 a:1453 comme rcium ... et nulla alia cabel-
cere voluerit. .. annonam. biada ve) alias comerc ias . .. la. TL.I 543 a.1456 comme rcia et cabellas. TL.I 577
L comercium. . a.l456 immun e et exempt um sit et esse debeat tam de
come 282 comi

exitu quam de introitu a commercijs dugane civitatis ia- comestibUe sn. "commestibile; genere alimentare"
nue. DSP 333 a.1553 et ipsi exteri venient ad emendum SOV 12 a.1428 (On.) exceplis ... piscibus et ceteris co-
ipsa corea et pelles in presenti civitate. et proficuum erit mestibilibus coctis et fructibus viridibus et siccis.
cabellis et comerchiis. commestioDem sf. "colazione. refezione"
L comerchium. comerciarius. comergium. comerihium. GR 40 (Nizza) a jentaculis et commestionibus io ipsis
comertium. comerzium. D comerchio. oratoriis ... abstineant.
comergearius / comergiarius sm. "esattore dei dazi DUC.2 434 comesliones: pastus.
dogaTUJlf' L col1ationem. commessaliooem.
LJ. l 1356 a.1261 ut comergearii ius suum accipiant. comianatus agg. "dei Comneni (di moneta
GIB 504 a.1272 quod ipsas mercationes debeant manife- bizantina)"
stare comergiariis secundum formam conventionis . .. - BRG 3038.1274 tol de tuis asperis comianatis. BeL 136
teneantur ostendere comergiariis iIlum ... a quo emerint. a.1289 asperos ... cominianatos.
ita quod comergiarii ius suum accipere possint. L cominianatus. cumianatus.
L comergium. comerzarius. comicem sC. (err. per cornice m) "cornice" I
comergium sn. "dazio dogaTUJle" ZAC 165 a.1288 (Alb.) murum ... cum comicibus (1. cor-
U.I 1351 a.1261 franchi liberi et immunes ab omni co- nicibus).
mergio dacita et exactione. U.I 1354 a.1261 extrahere Lcornicem.
de civitate libere sine aliquo comergio arma et equos. comictus sm. "comito"
GIB 504 a.1272 per manum censariorum comergii. VFD LG 639 8.1403 scriba, nauclerius sive comictus.
144 a.1316 exigi ... pro comergio vel aliqua dacita vel L comitus.
mutuo. SIG 348 a.1330 ostensuri .. . ipsos solvisse co- cominianatus agg. "dei Comneni (di moneta bizantina)"
mergia ianuensium ... per apodixiam bullatam bulla co- BCL 136 a.1289 asperos .. . cominianatos.
mergiorum ianuensium. FNG 151 a.1341 de non acci- L comianatus.
piendo pro comergio nisi ut infra. BGO 69 a.1360 cabel- cominianum top. (Chiavari)
las seu comergium ac avarias. PTR 47: cominius, genI. rom.
L comercium. comergearius. cominum S8. "cumino (spezia)"
comeriharius sm. "esattore dei dazi doganali" OOG 788 a.1377 pro comini poodis xxi. CDC 31 a.1386
U.2 603 a.1352 comeriharii imperii. comini sacha v.
L comerihium. comerzarius. Lcuminum.
comeribium sn. "dazio dogaTUJle" commissionem sf. "comitato. commissione
U .2 570 a.1347 fuerunt deputati et constituti super perci- arbitrale"
piendis, colligendis et exigendis jntroitibus seu come- FAF 33 a.1227 faciunt commissionem et metimentum et
rihiis acrosticis seu condempnacionibus et quibuscumque laxamentum et arbitrium seu arbitrarnentum.
aliis introitibus... U.2 603 a.l352 comerihium imposi- commissioDem sf. "commissione, incarico, disposi-
tum secundum ordinationem sindicorum comunis ianue. zione"
LO 315 a.l363 comerihia et apauta. SRB 301 a.1428 c:SS 285 a.143~ ~Sanr.) preceptum, scripturam, appodi_
(Sav.) colligere ... comerihia. OMC 454 2/xv. venditio Slam vel COIDlDlSSlOnem. DSP 3 a.1459 commissio facta
comerihii forensium (imposta sui commerci dei fui t, cuius tenor talis est.. . FST 34 a.1592 (Triora) com-
forestieri). OMC 374 a.1480 audito egregio viro luca iu- missiones quas ipsi facere debebunt pro dicto commun.i.
stiniano ... emptore comerihii forensium. D commession. comesario.
L comercium. comeriharius. D comeriho. commistioDem sf. "unione, lega, associazione"
comenarius sm. "esattore dei dazi dogaTUJ/f' M~I 195 ~.l467 item cupi~nt~s tollere.cabillas et conspi-
GIB 401 a.1175 p.pos lxxi quos comerzarius de andrino- raUones, luramenta, cOl1llll1stlones, umones et Iigas quas
poli abstulit occasione commercii quod solverat. OG.2 ad invicem faciunt bomines artistas civitatis ianue et bor-
218 a.1175 pro solgarisio per(peros) cci petite quos ei gorum pro eorum proprio commodo ...
abstulit commerzarius de creti ... cum inde iam solvisset conunissus agg. "intrecciato, intessuto"
commercium. BSL IO a. I 246 canobi . .. filati et commissi pro sarda na-
L comercharius. comerciarius. comergearius. comeriha- vi... facienda. .
rius. comerzium. D comerchio. D cometer. descumene.
comerzium sn. "commercio" comitaria sC. "stipendio delle truppe imbarcate sulla
BLC 52 a.1297 (testo frammentario) quos negociandi galea"
causam ... debebas ... ad comerzium. ONB 54 a.1187 et debetis extrahere pro comitaria pro ve-
L comercium. D comerzo. stris compagnis ut aliis pro suis compagniis ...
comerzium sn. "dazio doganale" ct ONB 53.
BCL 167 a.1290 madia frumenti libera et expedita ab comitatus sm. "contado"
omni dacita et cocta, excepto a comerzio. IEA 75 a.1212 (Alb.) facimus cartam vendicionis ... de
L comerzarius. tercia parte de castro de petra et cum omni districtu et co-
comerzium sn. "ufficio della dogana" mitatu et iurisdicione.
OAF 70 a.1300 actum in famagusta, in logia venetorum, P.VACCARI, La territorialit come base dell'ordinamento
iuxta comerzium famaguste. giuridico del contado, in: "Studi nelle scienze giuridiche
cOOlertium so. "dazio doganale" e socinli, Universit di Pavia, voi 5. pp.57 sgg. (citato da
CDG 18 (= PPE 42) a.ll01 et de illis terris ae portibus ... G.C.LASAGNA. RH 16 (1961) 52).
nuHum comertium auferam vel auferre faciam vobis. comitatus top. .. Franche-Comt?"
CAF 42 a.1155 comune etiam (habere debet) ruam et fun- CAC 365 a.1181 (Sav.) cognovimus per bonos et anti-
dicum et ecclesiam in constantinopoli et per totam terram quos homines quod denarii bruni currebant in saona ab
suum comertium diminutum de deceno in viceno quinto. annis Ix. in baco quare laudarnus quod illi denarii... ba-
L comercium. beantur pro brunis de comitatu.
commessationem sf. "colazione, refezione" comitem sm. "conte"
GR 40 (Gen.) interdicimus quascumque commessationes PLS 397 a.I.301 sclavam ... quam dico emisse a quodam
seu jentacula die jovis sancti. milite domini comittis de iaffa.
L collationem. commestionem. L comitessa. conte. contessa. contile.
comi 283 comp

comitem sm. "comito" 744 a.1404 comitus idoneus cum coiratia, collari o, spata.
OMC 14\ a.1379 pro comi ti bus duobus. PLL 508 a.I441 marinarii, nauclerii, ingressatores, comi-
BR 551. PSG 353. ti, scribe, subscribe.
L comitus. sllbcomitem. VPM 330 sgg.:fino al s.xv. comitusfigura accanto al do-
committere vb. "commettere. compiere" minus, patronus. Nei contratti di arruolamento comitus
PVS 23\ a.1375 si quis homicidium commisserit ... diventa di uso corrente verso l1260. Nel sec. xiv passa a
CVQ 336 a.1407 (Qui!.) quod .. . potestas et notarius sin- significare il capo della ciurma, primo dei sottufficiali di
dicentur ... de hiis que contra formam statutorum presen- bordo. MS 166: il capitano della nave si chiamer allo-
tium commisissent. ra "capitano" o "sopracomito". LOM 35.
D cometer. L comictus . comitem . subcomitus. supracomitus.
comitessal comitissa sf. n.p. "contessa" D comito.
COS 82 a.1186 coheret ... terra comi tesse. CLS 64 comninus sm. "tessuto prodotto a Como"
a.1236 confiteor tibi ... recipienti nomine amiragie comi- ORG.3 819 a.1288 lib. quadraginta ... implicatas in peciis
tisse, me accepisse in accomendacione a dicta amiragia septem jalnorum et comninorum.
libras x. . Lcumi.
SLS.2 \6; originariam. "compagna". RGS 1124. commodare vb. "imprestare, mettere gratuitamente
L comitem. a disposizione"
comititla sf. "accompagnamento" BBG 512 a.I443 obligatus sit idem dominus dux ex ron-
FOS 98 a.1394 (Sav.) quibuscumque viatoribus equestri- cinis predictis commodare Iegatis et nunciis comunis ia-
bus et pedestribus ad ipsam civitatem et districtum acce- nue usque in sex.
dentibus salvum et securum conduttum receptum et co- comodum sn. "comodo, prerogativa"
mititiam ... sllmptibus moderatis prebendo. OSM 167 a.1190 medietatem domus et turis et vacuum
L comitiva. prefatum cum omni suo iure et comodo ... tibi vendo.
comitiva sf. "compagnia. societ" GC.2 133 a.1191 (vendita di terreno) cum omni suo iure
COG.3 42 a.1192 pro nobis et sociis et omnibus de comi- et comodo et utilitate et ingressibus et exitibus suis, ni-
tiva nostra. AI.2 136 a.1270 erantque cum eo, et in comi- chi\ in se retento de duabus partibus, preter runcallum.
tiva ipsius. AI.2 \43 a.1271 guido de montefeltro ... in OMC 317 a.1417 quod nemo ... audeat acipere vel habe-
cuius comitiva erant mi\ites stipendiarii ccc. PCC 63 re aliquod avantagium, comodum vel melioramentum
a.131 \ et in comitiva seu caterva. PVS 23\ a.1375 si (sugli stipendi tariffati).
quis homicidium .. . commisserit vel cum homicida in co- L accomodare. accomodatum. D comodo.
mittiva fuerit pro illo homicidio comitendo... PCC 194 compagia sf.
a.1398 (Sav.) qui era! in comitiva ipsius presbiteri. NB 34 a.1198 accepisse lb. den. jan. vij. causa ermandi
D comitiva. compagiam mediam in galea de ogerio scoto . . . - et to-
comitiva sf. "l'insieme dei dipendenti di un magi- tum aquistum quocumque modo pro ista media compagia
strato" fecero et predicte medie compagie pervenerit ...
LG 290 sg. a.1363 de ellectione domini potestatis ianue compagna I compagnia I conpanga sf. "comunione
et salario et comitiva ipsillS .. . -familia vero et comiti- giurata, di carattere politico e militare. di liberi cittadi
va. SRC 45 a.1394 (Sav.) venisse debeat cum eius co- ni; acquisisce col tempo carat,ere pressoch esclusiva-
mitiva ad dictam civitatem saone ul moris est, et quod mente territoriale, e viene ad indicare i singoli quartieri
ipse .polestas cum dicta comitiva et aliis officialibus sin- della citt, oppure genericamente l'insieme della comu
dicari debeant. BBG 493 a.1413 pro salario domini pote- nit cittadina".
statis, illdicum, servientium et comitive sue libras quin- CAF 3 ad a.1099 nomina eorum et tempora et varietates
quemilia. RMG 185 a.1468 eum ... in legatum creave- consulatuum et compagniarum, et victorias et mutationes
runt cum comitiva equorum (cavalieri) duodecim ipso monetarum... CAF 5 ad a.1099 expleta namque predic-
comprehenso. ta compagnia, incepta fuit a1ia quatuor annorum et qua-
cootiva sf. "convoglio di navi" tuor consulum. - in civitate ianuensium compagna
OAF li a.1299 galea. que in comitiva venit in partibus trium annorum et sex consulum incepta fuit. U.l 58 a
cismarinis. 1138 et tenebor sacramento compagne et omnium alia-
comitus sm. "comito, capitano della galea, poi uffi- rum compagnarum quas fecerit comune ianue sicut scrip-
ciale di bordo" tum fuerit in brevi illarum compagnarum. RCA 1~0 (=:
CAF 61 ad a.1161 (cf. VPM 330) et accepto consilio a CSR 127) a.1143 (Sanr.) et si a1iquis habitator nostn IOCl
consulibus causarum et a comitis galearum... MS 166 non obedierit preceptis nostris ... et de introi~e i~ c<?mpa-
a.1220 ipsam (galeam) et homines ipsius a prefato comi- gna si vocatus fuerit... RSC 245 a.1143 SI abqUls ho-
to iam diete galee requisitam. AI 127 ad a.1242 ibique mo ... specialiter et meditative in a1iquo loco fecerit as-
protentinos et comitos sive vexiliferos lxxxv cum matura saltum ... super aliquem hominem nostre conpange ...
prius deliberatione per compagnas electos, feci t publice laudabimus et dabimus de bonis illius ... illi super quem
nominari etlegi. COG 2\2 a.1260 ballinus et ianuinus .. . (assaltua) factus erit usque in lib. C. CDG.l 262 a.J 150
comiti galee diete a1egrancie. GIB 530 a.1294 unam tari- ab hac die in ante a ego iuro compagnam istam novam.
dam domini imperatoris, de qua erat comitus maniacave- se 176 a.1157 iuro compagnam usque ad annos quatuor.
ra. PLS 218 a.1301 galeam ... paratam et fumitam ... de LG 9 a.1157 ego per totam istam compagnam non faciam
hominibus ad remos sexaginta, naucleriis octo, pilloto ullam conspirationem. CDG 408 a.1162 homines qui te-
uno et comitto uno. SIG 324 a.1330 comitus unus bonus nentur de iuratione rasse iurabunt compagnam ... - cor-
et sufficiens cum armis suis, scilicet coracia de pro ba, sus serre iuravit compagnam salvo sacramento auxiliandi
collareto de ferro, cervelleria de proba, spata bona, scuto illis de rassa hac. RCA 389 a.ll66 emendatores brevium
pavexio curtello de latere et guantis de ferro. SSA.2 148 hoc capitulum in breve compagne scripserunt pro decima
a.1345 (Sav.) comitos, subcomitos, scribas, nauclerios, de mari. SRB 40 a.1186 (Sav.) quando brevis compagne
marinarios, galeotos. SSA.2 225 a.1345 (Sav.) laus et re- saone renovabitur, et tunc iurabit omnis homo de dieta
presalia possit concedi ... omnibus navigantibus de saona compagna. SRB 40 a.1188 (Sav.) ero habitator et civis
et posse contra patronos comitos et mutuantes eisdem, li- saone et de compagna saone. RPV 198 a.l198 (Sav.) iu-
gnorum que fecerunt depredationem vel arrobariam. LG ravit compagnam civitatis saone. U.l005 a. 1242 iurave-
comp 284 comp

runt compagnam ciVtatis ianue. U .l 1 L08 a.1251 rece- LG 8 (= se 181) a. 1157 compugnam dc pecunia non fa-
pii sub protectione communis ianue et in compagna ciam cum aliquo habitante ultra vullabium. CNM 181}
ipsius comunis prout sunt alii de districtu ianue .. : RL ca.1205 (Sav.) vendidil tantum vinum de compagna pre-
201 a. 1277 si quis hominum dictarum villarum (clpresse diclarum accomandationum. RCO 124 a.1242 (Ort.) so-
vel trezoli) aliene iurisdictioni se supposuerit, vel compa- cietate ive compagna. RSL 207 8.1267 (Apric.) facere
gnam fecerit cum hominibus alicuius iurisdictionis ... compagnam cum aliquo foritano ... - de probat1one
ASA 227 a.1288 (Alb.) de bis qui non sunt de compa- qualiter compagna fuit facta.
gna.. . . . compagna/compagnia sf. "(lccordQ fra ventJj'o'ri,
CAF lxiv.: la scrittura in Caffaro dapprtma promlsc~a cartello" Il

(co mpagna/compagnia); poi si fissa in compagna". ASA 298 a.1350 (Alb.) non debeant facere . .. aliquod co-
LDM 56 sg.: "compagnia sempre distinto da compa- legium, soc ietatem vel compagnam in emendo. venden-
gna" [il che non corrisponde sempre al verol. do ...
GUA 125: lat. companea. Cf SAP 396 a. 10mb. compa- compagna! compagnia t.f. fa~ione. partito"
gna. RSC 256-258; 262 sg. BSL 231. ROS . 233. CAF RCA 122 a.1143rassam vero aut conspirationem aut
Ixiv. GR 40. SFG 1.18 sgg . LDM 54 sgg. aliam compagniam faciemus ni ' j Iicentia januensis ar-
G.C.LASAGNA, Rll16 (1961) 55 5g. chiepiscopi. AI. 28 ad a. 1227 in dictam compagniam sj-
PVS 247-252. ve coniurationem intrare spreverunt. AI 34 ad a.122\7
L compagnia . compangna. compegnia. cumpania. consilium ... quod dederunt su per sacmmentis societatis
D compagnia. wilelOlj de mari et hominum ue compagnie et suorum
compagna sf. "ripartizione territoriale dell'abitalO coniuratorum et sequatium.
cittadino; rione, quartiere" compagna sf. "reparto di militari imbarcati sulla ga-
CAF 25 ad a.1l30 de quibus predictis consulibus taliter lea: lo spazio ad essi destinalO a bordo"
placitabant, duo in unam c.ompagni~ .et duo in alt~r~, PMN 208 (= DNB 54) a.1187 concedimus ... annare tres
et sic per ceteras cO!11pagmas. - et In 1110 tempore l.n la- compagna in nostra galea. quas compagnas debetis for-
nua non erant nisi compagne vii. RL 198 ~.l192 (Diano) nire de solidi el de vianda. GG.2 126 a.1205 quod. lam-
ila quod habeant et teneant pro bandita et caste1ania et bertus fomarius armavit compagnam unam in dieta galea.
per consulatum e per gastaudum et per OInnia alia nego- DNB 55 (= OCG 337) a.1383 facere . .. in qualibet dicta-
lia secundum usum diani sicut valentinus et borelus, et rum galearum compagnam cum suo pavolo et capsiam
per compagnas et gastardas. PCP 565 s.xii (Pera) homi- pro armis.
nes qui expendunt in iiii. compagnis. GON 6LO a.1227 compagna sf. "compagnia: rdica talvolta i familiari
(Noli) nos lazarius guirardini ... ianuensis civitatis pote- che accompagnano i passeggeri della nave"
stas, auctoritate et voluntate consciliatorum comunis ia- LDM 107, s.xii.-xiii.
nue infrascriptorum et quatuor hominum per compa- compagna sf. "atti\lit corsara? "
gnam... Al 34 a.1227 receptores sacramentorum consti- LDM 29, 55 "qualche documento rrwrittimo dei ss. xii. -
luit per compagnas. U.I 824 a.1228 in presentia et vo- xiii. parla di armare compagnam !compagniam per galee
luntate ... bominum iiii. per compagnam. LJ. l 1003 che l'anno in corsa: ma l'espressione 1Ion chiara. e non
a.l.242 et .. . sex per quamlibet compagnam electorum ad se ne intende la ponara ".
brevia secundum formam capituli. AI 127 sg. 128 ad compagna sf. "ca mbusa di bordo: provvista di
a.1242 ibique protentins et eomitos sive vexiliferos bordo" ,
Ixxxxv. curo matura prius deliberatione per compagnas CNM J86 ca.1205 (Sav.) expendit. .. bizantios xvii in
electos fecit publiee norninari et legi, et eisdem protenti- compagna et in baresteriis alque in marinariis necnon in
nis vexillum unum cuilibet iuxta formam cuiuslibet com- aliis rebus. PLM 591 (= PCP 745 = VFO 46) fine s.xiii.
pagne dedit rnirabiliter designatum in una ex galeis cuiu- si quis posuerit. .. aliqua in navi vel ligno discohoperto
sque compagne feliciter baiulandum. - facta fuit electio seu cohoperto . .. preler capsiam et raubam de compa-
potens et dispensatio supersalientium et beLlatorumet ba- gna ... PLS 221 a.130 I aqua, panatica et. compagna per
listariorum in civitate per compagnas, et vogueriorum per tres menses. SIG 327 a.1330 biscotum compaghe nau-
potestatias. BCD 230 a.1263 hominum sex per quamli- deriorum. SIG 359 a.1330 arni sia mercatorum et anna
bet compagnam. BSL 231 a.1268 per octo viros, unum ipsorum et compagna mercatorum. SIG 325 .a.1343 que
videlicet pro compagna. LG 164 a.1303 fiant eartularia arme ponantur in una capsia fienda per dictum patronum
octo, unum videlicet pro compagna, in quo scriptum sit. infra spacium a compagna senescalchi marinariorum ver-
per ordinem quidquid quelibet persona habet et habeb~t sus popam ubi voluerit. PLL 464 a.I441 carrigare ... in
in mutuis. LG 83 a.1327 eligi fadat octo viros, UDum VI- compagna vel camera patroni vel salla. PLL 467 a.I441
delicet per compagnam. CSF 74 a.1357 (Sav.) comuni fumimentum compagne. PLL 482 a.I441 item res neces-
saone et singularibus personis de compagna sancti iohan- sarie pro compagna el fogono.
nis de saona. JAN.1 168,288 sg.; 2 413. G TAVANI, 3. Congresso in-
MSG 282 n.: il termine corrisponde al pi antico "vici- ternaz. di studi fing o mediterr., Malta 3 /3 - 5/4 1969
nia". BSL 232 D. elenca le compagne genovesi nel 1471,
(,'Termini marinareschi catalani secondo il Libre de con-
con indicazione delle conestagie comprese in ciasacuna
solat de mar").
di esse.: Castri, Plateelonge, Machagnane, Sancti Lauren-
L compaigna. companea.
tii, Burgi sancti Stephani, Porte, Sux.i1ie, Portenove, Bur-
gi civitatis, Burgi sancti Thome. DSP, Gloss. , p.xlv. Cf compagnesa sf. "do nna imbarca ta Come
ASS 26 e n.LO sulle compagne savonesi. passeggera"
compagna sf. "['insieme della comunit ciuadina" LDM 107 s.xii.
U.2 1002 a.1385 hominum compagne rialli. MCD 32 compagnum top. .. Champagne (Fr.) .,
a.1431 ab hominibus et personis compagne rialti, distric- DOG 233 a.1376 tella de compagno.
tus finarii. .. super territorio et fine dicte compagne rialti. L campagna. contegnum.
compagnal compagnia sf. "compagnia, societ compaigna sf. "prol'I'ista di bordo" .
commerciale" BSL 23 a.1246 et barnesium minutum pro compaigna
CGS.l 26 a.1156 pro parte quam habebat in illa societate pro xx. marinariis.
et quod de quanto poterat recuperare de illa compagnia . L compagna.
com p 285 comp

companagium sn. "companatico" a.1200 comparavit tot gariofolos a rollando mallono que
OR 40 a.1544 reliquit rubos quatuor companagii, videli- constaverunt lb. xviii. LMS 58 a.1222 pro una pecia ter-
cet bruzii et cazeorum. re quam ipse comparavit. AI 57 a.1231 unde ... equus
L companaticum. eomparetur ... qui equus emptus fuit .. . LG 511 a. L403
companaticum sn. "companatico" comparare vel emere. GO 515 a.1205 totam faxaturam
BSR 196 a.1205 dabimus vonis ... quartinum unum grani unius galee, .. rationando in predicta faxatura illas lolas
et quartinum vini unum per mensem, et denarios duos quas tu . .. comparasti.
per diem pro companatico. FCR 433 a.1264 ,canonico- A.SCHIAFFINI, ID 6 (1930) 29 sg.: gi fissato nel s.ii. E. v.,
rum ... quilibet ipsorum similiter habeat partem suam pro forse anche prima ".
companatico et vestibus. LO 393 a.1383 de companati- L comperare. D compr.
co, ut sunt carnes et pisces. compassem sm. "fregio diforma tonda o ovale"
L companagium. panem, D companaigo. SSL 199 a.1336 una stola et duo manipuli de seta cum
companea sf. "cambusa di bordo" eompassibus et foiaciis laborati in 'cipro
TL.I 332 a.1455 bombarda magna a compane a nos ab Cf DUC.2 463 compassus: circuluJ circini ductu forma-
utraque parte percussi\. .. navem et munitiones in compa- tus. OOLI 3.396 il. compasso "fregio geometrico a linee
nea stantes valde danificavit. curve" ,
L compagna, compatrem sm. "padrino; compare"
companga sf. compagna" GR.2 25 (Levanto) iuramento compatrum veritas inquira-
RSC 241 a.1143 de hominibus nostre compange. RSC turo '
244 sg. a, 1143 qui invitatus fuerit intrare in compangam. L cumpater.
- si. .. feeerit assaltum super aliquem hominem nostre compedes sm., pl. "ceppi dei prigionieri"
compange. DRO.3 111 O a.1313 qui a erat et est in carceribus et in
L compagna. compedibus ferreis ad pedes, ita quod exire de dictis car-
compania sf. "societ" ceribus non poterat nec polest. CP 151 a.1390 pro ex-
CAR 16 ' a.1424 predicto socio qui vult intrare in ila pensis factis ... in emendo duos compedes ferreos, unam
compania vel SOCielale. manariam et unam maciam.
L compagna. L cumpedes. D cum pedi.
compara sf. "compera, acquisto" compegnia sf. "accordo fra venditori, cartello"
DNB 52 a.1187 si vero aliquis armator apparet qui vellet RCP 42 a.1269 (Sarz.) non facere aliquam iuram, socie-
armare in galea et parte m emeret in galea debet pro parte tatem nec compegniam.
illa habere et trahere et si armaret in galea sine compara L compagnia.
quisque nostrum debet habere pro sua parte galee quam compenium sn. "gregge; ovile"
armat. GC 290 a.1191 fructu s proventuri ab illa compa- SPL 749 (= CDL 689) a.904 (Como) pro casa et area in
ra. GO 50 a.1200 illa compara gariofolorum fuisset facta qua extat, seo compennio et porticallo .. . qui abere visi
pro societate. VFO 47 s,xiii. ve! comparam vel aliena- sumus in fundo scalia.
cionem. Lll 1486 a.1279 scribam unum in dugana qui SLS.3 180 sg.: "l 'importanza del nuovo termine pastora-
scribat merces et venditiones et comparas. DRG.3 889 le eompeng (per *compegn) deriva dalla sua atllichit
a, 1302 quot .. . dicerent constavisse dictos pannos in pri- romana (compendium) e dalla Jua estrema rarit, tale
ma compara in t'rancia. da essere sfuggito ai dizionari etimologici e alle varie ri-
L comparacionem. compera. cerche ".
compara sf. "preJtito pubblico" L gombegno. gumbenium. D ghimbegna.
LEM 221 a.1227 medium locum quem pater noster qm. compenium top. (V.Polcevera)
habebat in compara denarii unius et medalie. OVO 139 RCA 281 a.1062 in plano de gazo, in compenio, in costa
a.1259 librarum xxviiii soldorum xviiii quos habebam in longa.
compara salis alberti de malavolta. CLP 81 a.1306 (Gen.) Cf. BIR 576 n.
possuistis et collocavistis in comparis salis comunis ianue compensacionem sf. "valutazione"
libras ccxx ianue. VFO 42 a.1306 et intellegatur bona CGG 329 a.1262 (PortoY.) item compensaverunt et arbi-
mobilia tam nomi'na debitorum quam ea que sint in com- trati fuerunt iusta eompensacionem brochietas tunice et
paris comunis ianue seu loca comperarum et quidquid in supracoti.. . valuisse et constitisse S. X.
iure seu nomine consistit. LO 43 a.1327 in suo officio, L compensare. compenssationem.
compara vel gabella. LO 50 a.1327 ad requisitionem par- compensare vb. "misurare, valutare" .
licipum seu loca habentium in ipsis comparis. PCC 149 CGO 329 a.1262 (Porto Y.) item compensaverunt et arbI-
a.1357 pro locis tribus dicti johannis que habet in com- trati fuerunt iusta compensacionem brochietas tunice et
mune saone in compara domini imperatoris. DMC 99 supracoti. .. valuisse et constitisse S. x.
a.1358 ab officio proptetorum compare maone syi. L compensacionem. compenssationem.
L compera. compeossationem sf. "valutazione"
comparacionem sf. "compera, acquisto" CGO 329 a.1262 (PortoV.) vestes culcitre et cossini, que
MSS 5 a.993 pro cartula comparacionis . .. - quantum fuerunt brachia xvi. iusta compenssationem: S. xv. OKR
mhi advenit per cartulam comparacionis in suprascriptis 173 a.1414 et quia facta dieta compensatione de et pro
locis. dictis partitis in summa sunI ducati mille nonaginta tres
L compara. compera. compra. in dicta partita argenti ducatorum mille quingentorum
comparadus n.p., m. ( "comprato ") sex, cum dieto percentario.
SLS.2 242 a.1140-63 (Gen.) comparadus oldiberti. L compensacionem. compensare. recumpensaeionem.
L cunperadus. compera st'. "acquisto"
comparare vb. "comperare, acquistare" GIB 344 a.1155 aut per donum aut per comperam vel
SMV 4 a.l1 09-1 O qui comparaverunt seu cambiaverunt cambium. COS.2 203 a.l164 si emptores ita non fece-
de terra iam dicte ecclesie ... qui comparatam habenl ter- rint, datum preciumperdant et comperam. CAC 262
ram. SMV xxvi a.IIIO qui comparaverunt vel quolibel a.1179 (Sav.) volo quod domus quam comperavi de bo-
modo aquisiverunt de terra iam dicte ecclesie. GC 19 nofilio maiorica ad scariam maris remaneat eonsortie ...
a. 1191 domum .. . quam 'comparavit a merlo. OG 49 alia compera quam ha beo ibi remaneat uxori mee. OSM

Il
comp 286 comp

183 a.1190 si ... vendidero vel alienavero comperam rioris capitis scale dornus curie archiepiscopi. CAC 263
quam fecistis ... - totam comperam integre terrarum et a.11.79 (Sav.) volo quod domus quam comperavi de bo-
domus quam fecimus ab oldeone de plano . .. BSR 149 nofilio maiorica ad scariam maris rcmaneat consorne.
a.1194 compera quam dominus bonifacius archiepisco- NL.l. 155 a. 1203 domum quam comperavi. U.l 519
pus fecit nomine sui palacii sive sue curie.. . BSR 155 a.1204 terram ... quam comperavi a nicolao aurie. FAG
a.1196 compera lanfranchi de sancto michaele (cf PAC 25 a.1274 pro precio muli Jeardi quem a me confessus
5). CDG.3 179 a.1200 nichil recipiam a prefactis mar- fuisti comperasse. PCP 653 a.1316 si quis comperaverit
chionibus per donationem vel comperam aut alio modo. rem aliquam in caliga aliqua.
U . l 520 a.1204 et si forte in compera illa ... apparuerit L comparare. compera. D compr.
aliquam fraudem extitisse . .. CNM 155' ca.l204 (Sav.) comperare vb. "sottoscrivere titoli del debito pubbli-
habuit centuram pro denariis xxxii pro incantu. sed coho- co"
pertorium habuit pro quadam compera. LJ.I 1170 CDG. I 129 a. 1141 (prima attestazione) omnes homines
a.1252 dicunt quod novena pars de dicto maixo supra to- qui comperaverint ianuensem monetam.
tum est deminuta, pro quadam compera. compereta sf. "partita di debito pubblico di mino~
L compara. comperare. compra. entit"
compera sf. "operazione di debito pubblico. redimi- LG 224 a.1340 compereta que appeUatur compereta olim
bile in linea di principio, ma con costante tendenza al magistri pauli.
consolidamento. Prestito, volontario o forzoso, garantito L compera. comperula.
dal gettito di determinati tributi o gabelle, che il Comune comperula sf. "partita del debito pubblico di minore
ottiene da consorzi di privati. ai quali vengono rilasciati entir"
titoli fruttiferi (Iaea, luoghi). Il nome proviene da una DSP 64 a.1487 per viam comperule soldorum duo~ et
finzione giuridica, intesa a mascherare il pagamento de- denari,?ru~ .quatuor .vi~i. D~P. 82 a.1489 nullum genere-
gli interessi: il Comune "vende " per un determinato pe- ~r P~Ju~lcJUm .. . dicus partlclpibus et comperulc; et pri-
riodo di tempo l'appalto di una gabella. lA compera vtleglls elUS et caude seu proventibus ipsis concessis die-
prende il nome dalla gabella ceduta (salis, ecc.) L'am- te comperule. SPG 2.328 a.1540 comperule panis.
mortamento avviene con rimborso dei Iaea, mediante uti- L compera. compereta.
lizzo dei proventi netti del gettito, o di lasciti disposti da competere vb. "spettare"
ricchi cittadini. lEA lO a.1255 (Alb.) et OInnia alia feuda ... mihi compe-
Dalla unificazione delle compere nasce poi il Banco di tunt... in dicto loco et territorio. U.l 1493 a.1279 omnia
San Giorgio. iura actiones et raciones .. . quas habeo et michi compe-
Si designa come compera anche la totalit dei luoghi, e tunt in predicto castro.
l'associazione (consorzio) dei creditori dello Stato." compiacere sf. "essere gradiro; essere confQnne a
CDG 241 a.1149 totum introitum de cantario. et de rubo. volont" .
et de canna maiori et minori ... nomina illorum qui hanc CGS.2 32 a.1161 cepimus mutuo a te ... libras centum ...
comperam fecerunt ... U.l 1289 a.1259 ille persone que de quibus dabimus tibi in denariis ve) merdbus tibi com-
emerant seu partem habebant in dictis comperis seu in- placituris Ib. cxxii. SRB 94 a.1209 (Albisola) confessa-
troitibus vel redditibus comunis ... seu que scripte repe- runt et oltrarunt quod venditio predicta ... sibi complace-
riuntur in cartulariis comperarum comunis. VPD 42 bat. SRB 93 a.1209 (Varazze) confessavit et oltravit
a.1306 et intelJegatur bona mobilia tam nornina debito- quod vendictio quam fecerant poncius et petrus .. . sibi
rum quam ea que sint in comparis comunis ianue seu lo- complacebat el eam oltriabat.
ca comperarum et quidquid in jure Seu nomine consistit. complantacionem sf. "concessione in affitto di terre
U.2 471 a.1317 in laeis octoginta quorum quilibet com- da coltivare"
putatur in libris centum ianue in compera librarurn cen- GR.2 25 (Nizza) duo pecia. una de vinea que mihi adve-
tum quinquaginta milium nuper imposita ... super resi- nit pro complantacione.
duis offidi assermutiorum. LG 37 a.1327 regule compe- L piantare.
rarum capituli. PMN 94 a.1332 compera pacis (istituita completus agg. "completo, fornito"
nel 1332 per unificare i debiti che i partiti politici geno- DNB 14 a.ll83 bucium .. . calcatum et pegatum et sania-
vesi avevano contratto durante la guerra con i Catalani). tum et completum de sartia et agurninis. BSL 3 a,1238
U.2 909 a.1382 quod Iibre quadringente ... distribuantur naves fumitas, asarciatas completas et arnarinatas.
et expendantur in laeis comperarum comunis ianue que L cumplere. cumpletus
scribantur super predictis minoribus seu pupillis. DSP compUcem sm. "complice"
45 a.1414 compere sancti georgii, compere sancti petri. CGG 221 a.1260 fardelli et res ablate fuerunt per mus-
PVP 222 a.1451 item loca decem et libras decem compe- sum de bonifacio et alios complices predones sive pit:-
rarum sancti georgi scripta super baptestinam filiam q. ratas.
raffaetis de cassina in cartulario M ad lib. Iv. s. x. pro 10- composta sf. "conserva alimentare"
co cum paga maii anni de mcccci. et allii sequentis. DSP PVP 317 a.1508 pro dozenis duobus aringorum missis
6 a.14S9 ratione salis comperarum cabellarum introi- sarzanam ... cum uno barriloto composte.
tuum. D composta. cumpusra.
SPG 1.145. BMP 5 n. CDG 131 n. GLI Gloss. E.HIL- compotus sm. "COniO, rendiconto di spesa"
DESHEIMER, CLP 81 n. CA 591 a.1292 compotus domini g. de langele januam
L compara. comperare. compereta. comperula. D com- expense facte apud januam in itinere versus tartariam. '
pera. Lcomputus. .
comperare vb. "acquistare, comprare" compra sf. "compera, acquisto"
CAS 103 a.l098 (Alb.) in terra que comperavirnus a filiis PRV 64 a.1229 (Sarz.) debeat de suis denaris sol vere to-
quondam guillelmi de pontilotio. CDG 188 a.1145 et si tum precium salis quod emetur et facere expensas neces-
contingit quod aliquis ianuensis comperaverit aliquam ra- sarias in ipsa compra facienda.
tionem super res quas teneamus ... RCA 124 a.1155 L comparacionem. compera. D cumpra,
quod si curia id voluerit comperare, tunc eis Iiceat cui compromlttere vb. "transi8e~, accordarsi"
voluerint vendere. RCA 98 a.1157 tabularn unam ex sua RVN 98 S. xiv. (Noli) teneatur et debeat magistratus nau-
domui quam comperavit... in secundum scalilem supe- li ... ipsas partes litigantes compellere ad se de dieta cau-
_~ . __ _ __ .,~_........
"W'I..
. .. ...... ========
_..I:::110===="""'...._ ...........

comp 287 eone

sa ... compromittendum in illos quinque bonos viros de comunia sf. "societ"


tabula eleetos .. . per consilium nauli. TL.3 280 a.1472 se GR 41 a.1363 (Diano) nulla persona presumat facere co-
se compromiserunt el largum liberum el generale com- muniam seu societatem, salvo si receperit in socidam.
promissum fecerunl et faciunt. SOY 309 a.1428 (Bestagno) nec faciat communiam cum
L compromissum. extraneis.
compromissum sn. "compromesso arbitrale" Lcommune.
VNB 3 a.1247 (Bonif.) nos albriti sponte electi... ut con- eomunis agg. "comune. appartenente alla comunit
tinetur in compromisso inde faclo manu aonis notani de COS 103 a.1186 quoniam cum gandulfus de castagneto,
clavica. U .2 122 a.1298 et inde fiat instrumentum sive ugo de prato .. . roncasent in monte predict? di~entes
compromissum. TL.3 280 a.1472 se se compromiserunt quod erat divisus et asortitus, contradicebant els gUido de
et largum liberum et generale compromissum fecerunt et maiolo, opio de erehi. .. dicentes quod mons ~rat comu-
faciunt. nis et acomunatus. PSP 103 n.311 a.1356 (Pigna) mon-
L compromittere. tis communis inter dictos homines. IVI a.1381 (Pigna)
computus sm. "conto" quodam monte vocalo monte communis.
CA 596 a.1292 computus in grosso (in rotaie). PLS 314 Dcumn.
a.1301 veniens ad bonum et debitum computum et iu- comutta sf. "mandria"
stam et legalem racionem . .. FST 28 a.1592 (Triora) in fi- RCP 280 a.1226 (Sav.) non teneant ultra unam comuttam
ne cuiuslibet anni dicti rationerii revideant computum boum que sit de xxiiij bobus et non pluribus.
dieti sindici et cuiuslibel massarii. comvalem sf. "convalle, conca, sella fra due valli"
L compotus. D cointo. SM (117 a.e.) convalis caeptiema.
comunagia sf. "terra di propriet comune, compa- PTP 18.
scuo" L vallem.
DSP 268 ca.1400 de aliquibus lerris communibus ve! co- con congo "con"
munagiis alicuius ville vellerre districtus ianue que com- RCA 17 a.1143 et preter garganum de garibaldo con su.is
munes fuissenl et in communione essent inter homines consortibus. LMS x.xviii a.1259 item ampulam unam lO
ville seu habentes terras in ipsis.. . LG 587 a.1402 termi- qua est melis cutugni con mele.
nos apponere in terris communibus sive comunagiis ali- D con.
cuius ville distrietus ianue. cona sf. "icona, ancona, pittura su tavola"
L comunalia. SSL 235 a.1336 unam conam seu maiestatem. GR 37
(in) eomunagiis top. (Levanto) debeat laborare, dipingere, aptare et perficere
MSB 33 a.1266 loco ubi dicitur in comunagiis. chonnam unam cum figuris sive imaginibus.
comunagla sf. "terreno di propriet comune" MUI 126 s. v. ancora: "in forme diverse comune a tutti i
IEA 64 a.1179 (Alb.) cui coheret... a lercia via, a quarta dialetti"
comunag!a de gandulfus Lauterius et de eonsortibus suis. cona n.p., m.
L comunalia. SLS.2 188 a.1076 (Lavagna) cona filius q. ariberti de 10-
communagla sf. top. co lavanie.
RCA 364 a.1169? terra de comunagla cona sm. (dimin. di Corrado Il. imperatore (1027-
comunalla sf. "compropriet; terra di propriet co- 1039), in "denarius de cona"
mune" RCA 265 a.1170? vi . denarios de cona de benestai ... uno
CAC 415 a.1181 (Sav.) totum illus quod habeo in comu- denario de cona de plano.
nalia quam habeo tecum ad paxegium. FNU 104 a.1197 BIR 592.
in istis peciis vendimus quartam et totam nostram partem conabeccum top.
de istis comunaliis. CNM 233 a. 1204 (Sav.) item medie- U.1 363 a.! 190 quidquid .. . habet in ambroxiano clausu-
tatem comunalium de mamolaxio et de sancto nazario. Iella et conabecco.
scr 12 sgg. GR 40. (in) conaretis top. (Sav.)
L comunagia. comunagla. comunalis. comunaria. comu- BG 143 a.1263 (Sav.) campum unum in conaretis.
ne. -D cumUnagge . L comaceta. cornarium.
comunaUs agg. "comune" conca sf. "conca, vaso, mastello"
CGS.2 10 a.1161 in arbitratu duorum comunalium ami- CRL 50 a.564 (Ravenna) conca aerea (di rame). CGS.l
co~. CGS.2 116 a.1163 nisi quantum tua licentia re- 25 a.1156 una conca de ramo. OSM 115 a.119O curbes et
manserit aut duorum communalium amicorum quos eli- concas et bariles et nastritas et tinam. NL.I 316 a.1210
gerimus. CGG 29 a.1259 arbitrio nostro et aliorum magi- conearn eream. BSR 368 a.1218 concam rami unam.
strorum de arte nostra comunalium amiocorum. NL.2264 a.1225 sol . .. . implicitos in conchis tigni. CLS
L comunalia. D comunal. 61 a.1236 scuellis conchis taliatoribus et mortariis. LEM
comunarla sf. "quota di propriet comune" 188 a.1238 concam et caciam. LEM 230 a.1238 ueas iii.
U.l 1315 a.1267 item eomunaria in foUatorio. coheret. . . parasides V. et concam i. BVP 186 ca.139O concha una
L comunalia. terre cum certis scudellis. BVP 186 a.1392 conchas duas
terre deauratas. IEL 90 a.1397 unam concham rami. Ieo
conunune sn. "comune, autorit comunale" 6.343 s.xiv de cesta bugarum. denarios duos ... de centena-
CAC 187 a.1180 (Sav.) usus ... quos comunis saone ea- rio coneharum syphorum denarios sex. PVP 221 a.1451
pit. RPA 43 a.1230 (Pigna) in lite et discordia que verte- item concam unam pro libris duabus in solario. PVP 234
batur inter commune et universitatem de pigna ex una a.1456 item concha una damasehina. PVP 248 a. 1458
parte et commune et universitate de apricali ex altera. coneha una latoni damaschi sine argento ... conca una ra-
RTI 13 (1958) a.1196 (Alb.) pro universitate et comuni mi magna. BBL 92 a.1473 pro una concha rami. AND.4
eiusdem civitatis. PSP 103 n.311 a.1356 (Pigna) quodam 196 a.1475 pil1am marmori albi carrarie- ae nitidi, cuius
monte vocato monte comunis (cf )VI, a.1230 montis pille concha esse debeat larga . .. panni sex.. .
communis inter dictos homines). L concarius. conqua. cunca. D conca.
G.Auw.oI, RII 26 (1971) 50 "universitas la comunit conca sf. "fossa; peschiera"
reale; comune la comu"it come entit giuridica H.
GSS 59 a.1330 (Sav.) sit necesse fieri aliqu.mn;ol1l;mn~==========
L comunalia. comunia. seu concavitatem pro putredine recipiendl1 . 1 .1. 1, :,',)').
eone 288 cond

a. I350 item habebant prefati domini dictorum locorum concionem sf. "adunanw. assemblea"
drictum a fossato fucis usque ad locum piscationis in qua LG 246 a. J363 ad parlarnentum et concionem more soli-
concha continetur solarius ... to congregatum.
eoncarius sm. "fabbricante di conche" concius/ -m sm.ln . "barile. colllenitore ligneo"
PMN 126 a . 1200 oliverium concarium. CNM 124 RCP 22 1 a.1197 (Luni ) eidem curie teneantur omni anno
a.l203 (Sav.) obertus concarius de guaga. persolvere duo concia mUSli . CAC 5 LO a.1I82 (Sav.)
L concha . confiteor me recepisse denarios et drappos et. concios et
eonchavacionem sf. "cavit, spazio concavo. forma vinum et alias roblls lb. xlvii.
interna di una vasca" concius sm. armatura. corazza?
ANDA 196 a.1475 pillam marmori albi carrarie ac nitidi, CAC 252 a.1178 (Sav.) omnes concii mei et arma et omnes
cuius pille concha esse debeat larga, comprehenso mar- drappi mei venantur. CAC 246 a.1180 (Sav.) dono vobis
more, parmi sex, conchavacio vero diete conche esse de- omnes res meas mobiles et concios in integrum, nichil in
beat parmus unus. me retento de predicta domo ve) mobilia nec de conciis.
concerium sn. "attrezzo" L congia.
BSO 214 a.I58I (Onzo) de accipientibus conceria bo- concordare vb. "accordare"
vum. si quis acceperit aratrum, jugum, seu aliud conce- GR 32 opportebat aliqulls canas (callne d 'organo) aptare
rium bovuffi... GR 41 (VArr.) de accipientibus utensilia et aliquas melius concordare.
seu conceria bovum in terris vel campis. .. RLC 52 L concordium.
a. I 297 (Cosio) si aliqua persona acceperit aliena tamenca concordia sf. "lodo arbitra/e, compromesso"
bovum absque voluntatem cuius fueril tamenca sive con- PCP 631 a.1316 concordias ... quas consules comunis vel
cerium. consules de placitis fecerunt inter litigantes coram eis ra-
'I..,. L aconserium. consamentum. tas et firmas habebo tamquam sententias a me latas.
conchetta sf. "piccola conca " L concordium.
SSA 137 a. l345 (Sav.) conchetam parvam pro obolo uno. concordium so. accordo"
BVP 188 (= NBI 38) a.1389-90 conchetta una nigra pur- AI 114 a.1241 concordio eorum. CAR 13 a.1381 qui,\
zelette ... conchene due de porcelleta . .. conchete quatuor sic est pactum et concordium inter nos socios et laborato-
porcellette. RH 3 (1948) 42 a.1456 luchinus de quarj de reso FOS 90 a.1394 (Sav. ) concordium factum inter co-
I ,
saona magister operis dogliorum conchetarum et aliorum mune ianue et comune saone. SRC 570 a.1394 non sunt
"j' in concordio cum communi saone. DMC 241 a.1402 de
~: : vaxelaminum terre. PVP 248 a.1458 conch~te due terre
comuni concordio et voluntate.
de malica .. . concheta una terre saone.
'1' L conca.
L concordia. concordare. discordium. D concordia.
J conctus sm. (= lata) "tra ve che lega la coslOlalura del-
~: conchetina sf. "piccola conca"
la nave; cintura sopra /a copertura del bordo della nave "
RH 3 (1948) 43 a.1456 de qualibet conchetina rotunda
CGG 30 a.1259 (PortoY.) po tquam dictum lignum con-
, I s.iii . .. de qualibet conchetina per pacherata s. iv. (atum fuerit et fumitum de conctis. .
L conca. L contusocontare
~ : conciare vb. "racconciare, riparare" condamina sf. "terra condominiale"
CDL 948 a.940 (Milano) et eas (casas) continere, coneia- MBL 3 s.xi. (Lrins) lambertus barbeta construxit eccle:
re, cooperire, claudere. siam . .. et dedit illi ferragia in quo est, et illuc condami-
D conssar. nam que est dejusta in suo sponsalitio. MBL 19 s.xi.
eonciatorem sm. "conciapelli, cognome" , (Lrins) dimittet medietatem de condamina de constale.
PRV 45 a.1295 (Sarz.) iacopinum quondam alberti con- MBL 109 s.xi (Lrins) vineam, que prius condamina ex-
ciatoris de sarana. titerat, totam ab integro, piantata queque et non pIanta-
L conatorem. D cunsu . . ' ta ... MBL 312 s.xii. (Lrins) in serro de rivo nigro maxi-
concilia sn. pl. " Luoghi di pesca comune: chiuse mam condaminam. U .2 205 a.1289 (Rochebrune) cono'
d 'acqua di propriet consortile o privata per la pesca" damina campiva que dicitur portigiolum. GR 41 (Nizza)
SCT 20 sgg. (alto medioevo) jussit ut canonici haberent omnes decimas territorii civi-
conciliabulum sn. "forma associativa medievale, co- tatis nicie, exceptis decimis trium condaminarum. GR
munitfederale di pi pagi" 41 (Turbie) cum tota condamina sita in territorio turbie.
SCT 20 sgg. (alto 'medioevo). E.SERENl, La comunit ru- GR 41 (Mon.) excepta condamina monachi.
rale nella Liguria antica, in: RSL 20 (1954) 13-42. DUC.2 484 sg. GR 41 : "regione di terrilorio privilegiato
concilium sn. "consiglio, organo collegiale" di cui si trovano memorie ripetute nelle Alpi Marittime".
PCC 187 a.1388 (Sav.) in generali concilio et sinodo ... et CVB 37 "termine molto antico. di area ligure-provenza-
per ipsum concilium et sinodum. le, scomparso dopo i sS.xi-xii." CH1.1 52 (Savoia) "cam-
L consilium. po chiuso. condotto in coltivazione diretla dal conte per
concinnare vb. "allestire, mantenere" , mezzo del castellano". ,
MBL 262 a.84O (Lrins) ad predictas ecc1esias . .. et ad Cf CHAR . I 905 a.1181 (Aosta) una modiata contami-
luminaria ipsarum ecc1esiarum concinnanda vel stipendia ne ... una cum perviis et exitibus et aquariciis et aliis usi~
monachorum aut susceptiones hospitum vel helemosinas bus ipsius terre. CHAR.l 1394 a.1248 (Ginevra) priori
pauperibus eroganda.. . RCA 14 sg. a.1143 concedimus de contamina gebennensis diocesis.
supra memoratis ecclesiis s, .. . in usus suos et ad lumina- L condomnus,
ria concinnanda habe(e integraliter pro opere pietatis. condamina top. (Vent.)
DUC.2 480 concinnary, concinnatio: voces in luminari- TMV 65 a.1257 in territorio cespitelli ubi dicitur conda-
bus ecclesie praesertim usurpatae. mina.
Cf. DUC .5 ,152, Capito Caroli Magni 5.7 J L.6, cap. N.LAMBOGLIA , RIl 27 (1972) 9: "Condamina. il nucleo
191,194 etc.: oleum ad huninaria concinnanda. CDL 222 pi antico di Bordighera"
a.835 (Pavia) ut pro emolumento mercedis nostre, et re- condela sf. "pelo ovino ricuperato dalle pelli'"
medium anime fratris sui ... ad concinnanda luminaria in FIL 303 a.1376 (Sav.) pillum seu pillos trichi sive capre,
basilica (IV!, n. : "luminaria " non pu riferirsi a lampade nee etiam condelam aliquam pelipariorum misclatos seu
e a candele. ma a funerali" misc\atam cum aliqua alia lana cuiusque generis.
- - _ - -_ - - - _ _ o ._ , _ __ . _ , _ -.lII .LI....w., __ ,.........."~ ......... 1iiL-.
_ ~ ...............==="..,..!.=""""""""'--=====~i

cond 289 cone

condemnationem sf. "condanna" et mensuran panem et edam de oleribus cum condimen-


LDS 15 a.1345 (Sav.) condemnatio per confessionem. to salis et olei semel in die per totum annum.
LDS 16 a.1350 (Alb.) condemnatio ex voluntate parcium. D condimento.
RVN 94 s.xiv. (Noli) a quorum sententiis, preceptis, con- condominus sm. "condomino~'
demnationibus, multis et absolutionibus nullo modo ap- U .2 975 a.1385' francischinus de garrexio ex dictis con-
pellari possit. dominis d peomaxio. U.2 1307 a.1402 manuelis ~e ga-
L condempnaeionem. D condenaxon . rexio ex condominis pomaxii. DKR 242 a.1416 IOhan-
condempnacionem sf. "ammenda, la cui esazione nes et georginus de grimaldis cond?mini castroru!'l anti-
demandata al coIletfore delle imposte comunali" poli et canhia. MCD 32 a.1431 (Fmale) d. lazannus de
U.2 5JO a.1347 fuerunt deputati et constituti super perci- careto ... condorninus finarii.
piendis, eolligendis et exigendis introitibus seu come- L condarnina.
rihiis acrosticis seu 'Condempnacionibus et quibuscumque condonare vb. "perdonare. condonare"
a1iis introitibus. SRB 22 a.1128 (Sav.) 'e t rogaverunt. .. ut forisfactum
L condempnare. condemnationem. quod fecerant homines galee .. . condonaret.
condempnare vb. "condannare" condormire se vb. "addormentarsi"
LO 335 a.1363 quod salvatores portus et moduli plenissi- BSR 330 a.1218 et cum iam condormiverat se, avunculus
mam habeant potestatem inquirendi procedendi multandi suus convocavit eum ... et ipse surrexit in serabulis.
condempnandi contra omnem personam. VFD 36 a.1306 conducere vb. "prendere in affitto"
nauclerios vero ... teneatur potestas condempnare. LO 79 a.1327 pro loguerio saccorum quos pro sale con-
L condempnadonem. ducunt.
condempnatlonem sf. "lite giudiziale" L conductioneni.
PCP 733 a.1316 de aliquibus condempnationibus sive conductionem sf. "rapporto di affittanza"
brigis quod inter se emerserint. SOV 142 a.1428 (On.) si ... tenuerit terram livellariam
L condemnationem. seu ad fictum vel conductionem.
condlcioneml condictioneml conditionem sf. "ca- L conducere
none di affitto; insieme degli obblighi dellivellario" conductorem sm. "committente, ordinante"
RCA 9 a.1143 de plebe sigestri pro eonditione singulis an- FST 85 a.1592 (Triora) si aliqua persona locata fuerit
nis pro conditione solidos xiiii. RCA 33 a.1143 bibens seu pactum fecerit cum aliquo . .. pro aliquo exercitio fa-
aqua de bazali dat denarios jCji de manentadico ... lamber- dendo, et illam personam locatam ille eonductor non ae-
tus denarios viii. de conditione. RCA 49 a.1143 gastaldi ceperit illa die pro qua conduxit. solvat dictus conductor
spallas ii. una pro gastaldatu et altera pro molendini condi- eidem operario ...
tione de glarolo. RCA 54 a. 1143 lazaretus debet dare conductus sm. "nolo marittimo"
spallam i. aut denarios xii. pro sorte fratris sui ... pro con- COS.1 14 a.1155 in reditu capitale et proficuum tuum es-
dicione. RCA 404 a.1147 de conditione solidos iii et de se debet, exceptis vii. bisanciis quos inde debeo habere
otoniis Ix. que omnia plebi de varie dare debeat. RCA 90 pro conducto. COS.I 37 a.1156 pro conducto d~~ inde
a.1152 petitionibus emphiteoticariis annuendo 19cavit habere xii. marabotinos. CGS.2 240 a.1164 ohvenus de
domnus syrus ianuensis archiepiscopus titulo condicionis camogio vadens tunesim ad conductum professus est se
presbitero ugoni.. . U.2 14 a.1164 quidquid adquirerent, portare Ib. X. martini de mari laboratun ad 9uartam profi-
id pro feudo liberum et immune a datione frodi vel alterius cui. .. et bisancii, quos de conductu habuent, debent esse
eonditionis habent. RCA 38 a. 1165 de pastino de corsi sui.
solidos iii. de condicione pro tertia parte, de mOnlonibus L conduttus. 'D conduto.
solidos xvii., de agnis solidos vijii., de eonditionibus libras conductus sm. "paga del marinaio"
iii. IEA 54 a.1194 (Alb.) una cum omnibus ussibus, con- DNB 44 a.1182 quod debeo de hoc quod de tua parte
dicionibus, amisteribus. BSR 273 a.1201 ad habendum, exierit,tantum unus alius marinarius habuerit pro conduc-
tenendum et usufructandum, titulo locationis usque ad an- tu. DNB 49 a.1182 promittimus ... quod dabimus pro
nos viginti septem proximos, pro libris quindecim dena- conducto tibi iohanni bisancios xvii. de accone et tibi ri-
riorum ianue annuatim dandis et solvendis nomine condi- chardo bisancios xv.
tionis sive pensionis. GG.2 182 a. 1205 vendo ... tres gal- LDM 35 sg.: conductus "contratto di arruolamento del
letas vini quas habebam annuatim in toto posse predicti .. "
mannalo
facabene nomine condictionis. RCP 232 a.1231 (Sarz.) conduttus sm. "affidamento, tutela"
condiciones, factiones, usantias, servicia, redditus... PRV FPS 48 a:1327 (atto dell'imperatore Lodovico IV, rogato
19 a.1245 (San.) omnes possessiones, fitta,' redditus, pen- a Pisa) et hornines burgi sarzane universos in nostrum
siones et condictiones. U.l 1169 a.1252 maxio rubaldo- conduttum recepimus. !
rum dat annuatim starium de frumento ... spallam messam L aductura. conduttus. ,'. .
unam videlicet panes duos unam condicionem que est de- conduttus sm. "passaggio, viaggio"
nar. x. et dabat pro spalla dieta et pro messa et pro condi- FOS 98 a.1394 (Sav.) quibuscumque viatoribus equestri-
cione soldo ii. denaro iiii. U.l 1373 a.1261 iuvardus de bus et pedestri bus ad ipsarn civitatem et districtum acce-
fometo pro condicione denarios iii.; iohanninus gropallus denti bus salvum et securum conduttum receptum et co-
pro ficto annuatim denarios vii. ASA 449 a.1350 (Alb.) rnititiam. :'. sumptibus moderatis prebendo.
si quis .. . tenuerit terram aliquam alicuius domini ad par- conessa sf. "imposta sul transito del frumento"
tem vel ad condicionem aliquam. ' GSLL 4 (1903) 77-79 a.1503 (Voltri) quandam mensu-
Cf DUC.2 488 conditio: tributum, pensitalio". BIR 564 ram de omni quantitate frumenti que in eo loco deporta-
sg. "il termine denota ogni specie di angaria personale o tur, vel que per ipsum locum transitum facit: quam vul-
tributo dovuto al padrone non per diritto di signoria ma gus conessarn appellato DSP 187 a.1520 (Voltri) 'III'"
per contratto. Nei libelli del ReA la domanda di loca- volturenses non possint exigi conessas.
zione fatta sempre titulo condicionis ". conestabilia sf. "arica di conestabile"
D condecion. DMC 154 a.1362 alia vero officia, prebente sell i, :, illil a..
condlmentum sn. "condimento" scripta prout inferius describitur, obvenerunt, d pri 11 10:
FCR 433 a.1264 (Rapallo) semper debeat massarius ha- domino andree iustiniano ... capitanatus valisso. (:o lll:::i:l
. bere panem et vinum in plebe ita quod ad certum pondus bilia porte pro primo anno.
cone 290 'conf

conestabilia sf. "contrada, suddivisione del quartiere" publice nominaci el legi. GSS 37 a.1330 (San.) confalo-
SSA 194 a.1345 (Sav.) eligantuc octo sapientes, videlicet nerios et bannerios. LO 249 a.1363 cum consilio \10100-
duo de quolibet quarterio, qui debeant dividere, compar- tate et assensu vjcariorum, confaloneriorum eLconesta-
tire et adequare conestabilias saone pec contratas et car- bulorum ... civitatis ianue.
rubios. SFG 1.38 a.1347 consilium conestabulorum po- L confalonarius. confalonus. confanonerius. confarone-
puli ianue, consulum actis diete civitatis et aliocum rius. confaronia. D confa/onero.
adiunctorum et demandatorum de qualibet conestabilia. confalonus sm. "gonfalone. bandiera. stendardo"
VTS 23: ogni quartiere, a Savona diviso in cinque co- SRC 117 a.1261 (Sav.) in signum eterne memorie fecit
nestabilie, corrispondenti alle conestagie genovesi (s. poni super portam ipsius castri seu hedificii confalonum
xiii-xiv.) unum supradicti comunis saone, cuius confaloni due
L conestagia. binde erant virmilie et tercia binda alba que erat in medio
conestabilis sm. "capo di contrada; comandante" ipsarum. ZAC 152 a.1288 (Alb.) qui habebat confalo-
PCP 723 a.1316 contra potestatem, capitaneum, abbatem, num exercitus communis albingane. l
antianos et conestabilem. SSA 182 a.1345 (Sav.) eligan- L confalonerius. confaronus. ,
tuc ... conestabiles de populo. PGF 25 a.1364 (Alb.) ilem confanoneriusl confaronerius sm. "gonfaloniere"
in dicto consilio electi fuerunt confaronerii et conestabiles GR 54 a.1288 (Alb.) confanonerio et guardacampis obe-
infrascripti. TL.l 283 a.1455 virum strenuum jacobum de diens ero. ASA 227 a.1288 (Alb.) et anendam et ObseI-
capua conestabilem pagarum octoginta. vabo omnia et singula precepta que rnihi fient per ipsum
L conestabulus. constabularius. magistratum vel vicarium, aut per confaconerium seu
conestabulus sm. "capo di contrada; comandante" guardacampos. PGF 25 a.1364 (Alb.) item in dicto con~
ASA 239 a.1288 (Alb.) per octo conestabulos dicte civi- silio electi fuerunt confaronerii et conestabiles infra-
tatis et octo de villis. U .2 175 a.1288 et anciani etcone- scripti.
stabuli et consiliarii comunis et populi ianue. VCB 316 L confalonerius.
a.1291 conestabulus balistariorum comunis ianue. SFO confaronia sf. "contrada riunita SOIlO un gonfalone"
1.138 a.1347 consilium conestabulorum populi ianue, LG 331 a.1363 quatuor de melioribus vicinis tocius vica-
consulum arlis dicte civitatis et aliorum adiunctorum et rie confraronie et conestagie.
demandatorum de qualibet conestabilia. LG 270 a.1363 DUC.4 140: gonfaneria: dignitas et officium gonfalonerii
intec quos quidem balistarios et pavesarios sint quat~or seu vexilliferi.
conestabuli, qui ha~ant pagam dupUcem, moce sohto confaronus sm. "gonfalone" }
- dicti stipendiarii, capitanei et conestabuli ... PGF 25 a.1364 (Alb.) in consilio choadunato ... antonius
DUC.2 431 sg. comes stabuli. bellotus presentavit et deposuit penes diclos quatuoc con-
L conestabilis. conestagius. constabularius. D conesta- sules presentes confaronos et bandellas infrascriptas: pri-
gioo mo, confaronum unum magnum et novum; item canfar-
conestagia sf. (a Genova.) "contrada. una delle se- num parvum iam aliquantulum flustum .
zioni della compagna; la parte della citt SOlloposta a L confalonus. D cunfan.
ciascun conestabile; compagnia d'annifomita alla com- confederai confederia sf. "confettiera, vassoio"
pagna da ciascuna contrada" SSL 258 a.1336 una confecteria smaltata intus. NBI 40
LG 331 a.1363 quatuoc de melioribus vicinis tocius vica- confecteria una argenti. PVP 227 a.1451 item confecte-
rie confaronie et conestagie. DMC 148 a.1379 conesta-
rie tres argenti. PVP 244 a.1456 item confectera una ar-
gia porte. genti.
BSL 232 n: elenco delle conestagie facenti capo, nel PVP78,358.
/471, a ciascuna delle dieci contrade genovesi. DSP, L confectori.a. confetera. D confeti.
Gloss. p. xlv. SFG 1.75 (s..xiii).:, le conestagie erano la confectionem sf. "conceria"
base della tassazione comunale, che avveniva per vie e
CGS.l 185 a.1158 accepi lb. viii. denariorum ianuensium
quartieri. SC 247. F. POOOI, ASLSP 54 (1930) f.3., p.4J
n.: il tennine indica anche, nei ss.xiv-xv., l'unione politi-
de qui bus debeo facere laborare in cnfectione nepotem
meum.
ca dei popolari nelle lotte civili genovesi.
L . conficece. confieria.
L conestabilia. conestaiaria.
conestagius sm. "conestabile, capo della contrada" confeclionem sf. "confettura, dolciume; sciroppo
medicinale .,
DSP 30 ornnes mecetrices vel rofiane . .. accusate~ vel de-
nuotiate coram domino potestate seu corarn dominis vi- SSA. l 258 a.1345 (Sav.) item faciam iurare omnes spe-
cegubematoribus vel alio magistratu ianue pec conesta- ciarios et sp,eciarias de saona quod ipsi facient confectio-
gios vel alios ... nes et syrupos et aliam speciariam bene et legaliter.et si-
L conestabulus. l
ne fraude. CP 170 a.1392 pro confectionibus pro dieto
conestaiaria sf. "conestagia, contrada cittadina" convivio ... pro libris iiii. confectionum et zucharo datls
DMC 141 a.1379 conestaiaria porte. in palacio, pro recipiendo quosdam turchos. TL.3 617
L conestagia. D connestagiaria. . a.I449 item pro libris vigintiquinque confectionum. DSP
connexus agg. "connesso, relativo" 138 sg. a.1494 ,tam in prandiis quam in cenis iWCras ne-
RII 11 (1956) 123 a.1463 (Tenda) questionibus et contro- buIe et confectiones. - deinde fructus soliti et diragia
vecsiis cum omnibus universis et singulis incidentibus, semel tantum sine aliqua alia confectione el etiaro sine
dependentibus, emecgentibus et connellis. ipocras. PVP 336 a.1506 in comestionibus sive colatlo-
L cunnexius. nibus ut vulgo dici solent que fierent in dominus in qui-
confalonarius sm. "gonfaloniere" bus essent puerpure .. , fructus et succata et nonalia con-
Al 19 ad a.1227 ibique tam militum quam peditum con- fectio apponi possi.
falonarios (v.l.: confalonerios) seu vexilliferos ... fecit L confectera. D confeti.
publice nominari et legi. confectire vb. "conciare"
L confalonerius. VCB 16 a. 1238 (Bonif.) jacobus gallus habet de meo pel-
confalonerius sm. "gonfaloniere" , lamine causa confectiendi seu adfaectandi beccune tre-
AI 19 ad a.1227 ibique tam militum quam peditum con- sdecim.
falonerios (v.!.: confalonarios) seu vexilliferos ... fecit L conficere.
conf 291 conf

confectorem sm. "conciapelli" confinia sn., "confine"


NL.l 254 a.1210 obertus confector. LG 665 a.1406 ars PMS.2 222 a.1191 (Sav.) totum id quod habeo et teneo in
confectorum. DSP 332 a. 1553 artes confectorum seu saona cum toto conti li quod continetur infra predicta
cordenariorum el unctorum. confinia. CNM 285 ca. 1204 (Sav.) scalvaverunt extra
L confectionem. conficere. '" eonfinia bosci. GSS 56 a.1330 (Sarz.) terminatores via-
confectoria sf. "confettiera, vassoio" rum et terrarum et confinium.
SSL 170 a.1336 due confectorie deaurate. L confinali's. confines. D i'confinnie.
L confeclera. con6.nia sn.pl. "esilio"
confeetura sf. "confettura, dolciume" lA 146 a.1272 misrunt confiniatis ... quOd egressis confini-
GR 96 (Vent.) in nocte vigilie nativitatis domini in offici- bus romanam curiam properarent. GSS 142 a.1330 (Sarz.)
nis aromatariorum abusus invaluit ludendi pro emendis possit rector... quamlibet personam ad confima ponere.
syrupatis et aliis confecturis cum fractione jejunii. confiniate vb. "esiliare"
L confectionem. D confeli. cunfilua. lA 146 a.1272miseiUnt cdnfiniatis ... quod egressis con-
confessare vb. "dichiarare, dare atto" fini bus romanam curiam properarent.
SRB 93 a.1209 (Varazze) confessavit et oltravit quod L confinare.
vendctio quam fecerant poncius et petrus ... sibi compla- confieria sf. "conceria"
cebat et eam oltriabat. SRB 94 (Albisola) confessarunt OSM 21 a.1190 omnia instrumenta apotece mee caligarie
et oltrarunt quod vendictio predicta .. . sibi complacebat. et apotece confierie excepta calderia eumfierie.
L confessionem. contiteri. . . L confectionem. conficere. cumfieria.
confessionem sf. "dichiarazione" confiteri vb. "dichiarare, dare allO" ,
SRB 93 a.1209 (Sav.) carta de confessione et obtracione CAC 407 a.1181 (Sav.) confiteor me accepisse mutuo ...
quam fecil dalfinus marchio de bosco, de tercio de albu- usque ad annum unum Ib. xl. GC 67 a.1191 confitetur
zole. baudo a1amannus se portare in accomendatione a rolando
contetera! confeteria sf. "confettiera. vassoio" de canneto scarlatam i. PLS 452 a.1301 contiteor ... ha-
PVP 255 a.1459 item confeterie due argenti, videlicet bere in pignore a te res infrascriptras.
una magna et una parva. AAD 286 a.1561 item confetere L confessare. cunfiteri. profiteri
decem aurate. AAD 289 a.1561 duo salini et una confe- confocusl confogus sm. "confuoco, celebrazione
tera. pubblica natalizia"
L confectera. D confeti. CP 153 ,a. 1390. expense faete in festo natalis domini pro
conficere vb. "conciare" confoco et a1iis expensis more consueto in palacio comu-
DSP 332 a.1553 aliquam quantitatem pellaminum seu nis. - pro preparare confocos in platea palacii et in pa-
coreorum affaitatorum confectorum seu unctorum in ri- Iacio domini potestatis. TL.3 617 a . .1449 item ematur
pariis. trabs uno pro confocho asperorum septuaginta. TL.3665
a.1449 in vigilia et festo nativitatis domini.,. expendatur
L confectionem. confectorem. confectire. confieria. pro collatione, confogo et aliis I;>everagijs fiendis ...
D cunfeze. ,
L confogus. cumfodium . .D co..nf0,.80'
confignus top. confortatorem sm. "aiutante, segretario"
RCA 136 a.1175 pro loco suo de medolico qui est in loco LG 192 sg. ca..1300confortato~es comperarum ... et alios
configni, Iibras xi. BSR 279 a.120,1 in medolico, loco consules, confortatores seu scribas. . .
ubi dicitur confignus ... filii quondam iohannis de confi- L eonfortus. . , .
gno. DMC 128 a.1364 presenti bus iohanne de configno, confortus n.p., m. ("conforto")
fabro... . SLS.2 212 a.1214 (Gen.) confortus ... notarius.
L cunfigna. cufinus. . I L confortatorem. D conforto.
. conftnalis agg. "di confine" confractus agg. "rotto, spezzato"
SRB 309 a.1407, (Quil.) qui ... amoveat terminum ali- CDG.3 71 a.1192 (Costant.) pavimentis ... pavimentatis in
quem confinalem. parte de confractis marmoribus et incisione defectiva ...
L confinium D confinale. confinalli. confrayrial confraria sf. "confraternita"
confinare vb. "definire confint' CGG 176 a.126O (Portov.) et pro anima mea lego et iudi-
GSS 56 a.1330 (Sarz.) terminatores viarum et terrarum et co confrarie de portuveneris soldos iii. !vfBA 376 a.1416
confinium possint et debeant terminare, dividere et confi- (Seyne) item per tres leayas de lena que forun de la con-
nare per terminos de lapidibus omne's domos, murs, pa- frayria. GR.2 25 hugo de pigna pro remedio ~ime do-
rietes, terras, vineas. navit procuratoribus confrayrie sancti spiritus granum ...
confinare vb. "confinare, relegare" L confratria. frateria. D confraria. .
lA 179 (= DUC.2 499) et quidam alii nobiles civitatem confrarie top. (Taggia), od. Piazza Farini
egressi banno fuerunt adscripti perpetuo ... - quidam D.MARTINI, RH 3 (1948) 27 a.1462 (Taggia) facere in
vero ali i , qui suspecti et 'tanti criminis parucipes crede- confrariis ... brachi le uhum.
bantur, confinati fuerunt, quos longo tempore observ;lve- L confrayria.
runt confines. tandem ab ipsis solutis confinibus ... repa- confratrem sm. "confratello" l

triandi licentiam impetrarunt. I GLig. 23 (1898) 368 n. a.\604 caveant confratres ne ...
L confin~s. confiniare. D confiniar. placentas et focatias aut panes vel vinum distribuant.
conftnellus sm. "cestino" L confraria.
confratria sf. "confraternita"
SGM 102 a.1376 (~assa) unus confinellus. GR.2 25 (Triora) eligantur priores pro confratriis presen-
Cf. DUC.2 499 confinus: cophinus. tis loci.
L cofinellus.
L confraria.
conftnes sm.n. pl. "esilio" conrrente top. "Conscente (Cisano sul Neva)" alla
lA 179 a. 1277 quidam vero aHi ... confinati fuerunt, confluenza dei torr. Neva e Pennavaira"
quos longo tempore obedientes observarunt confines. LTS 55 s.ix (Alb.) usque 'ad ,locum qui confrente vocatur
tandem ab ipsis solutis confinibus ... repatriandi licen- in una plebe que garraxina vocatur.
liam impetrarunt.
L confinia.
Cf. N.LAMBOGLIA. RH 20 (1965) 4. .~
D conscente.
eonf 292

confrictus sm. "sconfitta" cuius ... - et quod (ferrarli) non faciant iuter se rassam
AI 130 ad a. 1242 videntes autem im de le vanto quod' ita vel coniurationem vel convemum ad dampnum' alicuius
essent in confrictu, exierunt contra ipsos et multos ex eis civis saone. GR 2. 43 a. 1610 (Sav.) conventiculas vel co-
occiderunt. niurationes aut federa (que vulgariter lige dicuntur). .i
L confrigere. sconfictura. L iura. iurationem. iurare.
confrigere vb. sconfiggere" conium top.
AI 129 ad a.1242 inirnici... nulla facta residentia. relictis RCA 164 a.1069 et la sorte de lo conio. FNV 286 a .1254
tentoriis, scalis ancoris machinis et rebus et annis militie a fossato conii stricti.
confricti fuerunt mari et terra, et posuerunt se ad fugam . L cunius. '. ,
L confrictus. connius sm. "striscia di terreno" fl
confron~ vb. "(di casa) coerenziare, affacciarsi" GG.l36 a.1201 sedecenam de connio de bosco qui est in
LI.l 1146 a.1252 (Montpellier) que siquidem domus monti bus de quinto. , .
confrontatur ex una pane cum via publica, ex alia cum L cunius. D conio. .. .
via qua itur ... - dicte domus confrontate. U . l 1147 connius sm. "riparto, sezione della stiva della,nave"
a.1252 (Montpellier) in domo superius confrontata. PLS 221 11.. 1301 et teneamur et debeamus . .. \ ponere tan-
confuaticum sn. tum usque conni(j)s quatuor et non plures ... in dicta pJlvi.
BGS 103 a.1252 et obedire capitaneo quem nobis dede- Lcunium. ,
ritis de confuatico. conqua sf. "conca" l

congia sf. "annalura, corazza" LMS 147 a.1222 el due scutete et una conqua,et duo si-
GR.2 a. I467 (Ment.) unam congiam deauratam cum suo naperii.
seUlO vermmilo. L conca.
L concius. conquassare vb. "distruggere "
congium sn. ,"congio, misura per liquidi'" MS 176 a.1221 preterea erexit ibi duos manganetos et
CGG 60 a.1259 (PortoV.) ongium unum vini musti. duos trabucos qui ingenti mole tapidum ae suis fomdaD~
GSS 72 a.1330 (Sarz.) vinum venditur ad congium. RCP dis ic~bus civitatem illam adeo conquassarunl et I in .rui-
487 a.1221 (Sarz.) item homines de novectul0 omni anno ~am vergerunt. TL.J 301 a.1455 po,s~umus ... red.dj cer-
unum amiscere sine 'vino et unum congium vini ad tinam. hores estate secutura tureorum regem ctassem de novo
congrua sf. preparare, quam triremes quadraginta ex nostris totam
CSS 177 a.1435 (Sanr.) expensas 'congruas medicaturas conquassarent.
factas occasione illius vulneris vel pecussionis curande. D conquasciao.
coniare vb. "coniare" ~' conquestum sn. "acquisto"
BTS 168 a.129O montam coniatam auri vel argenti. RCA 171 a.9851 porcio . . . que mihi obvenit per conqu~~
L cuniare. ~ stum de parte domini coni in monte corvo nusigla. ReA
coniculum so.' "cunicolo, canale" 188 3.1061 et in nervi pasteno uno qui nobis obvenit per
BSR 106 a.1180 cum murus in 'q uo est coniculum edifi- conquestum da parte iohanne's aUlerio. I

catus fuit, missi eius (archiepiscopi) pro curia contradixe- RCA 782.
runt foramen qod ibF est, et quociens guido seu habita- L conquisicionem. conquistum. D conquiso.
tores domus aperiebant illud foramen pro fadendo di- conquisicionem sf. "acquisto, ricavo"
scursu, missi curie illud claudebant et discursum fieri CGS.1 ' 141 a.1163 omni lucro et conquisiciane quam fe-
non permittebant. I
cerimus.
L conigium. L conquestum.
coniculus sm. "coniglio, pelle di coniglio" conquistum sn. "peculio de/lafamiglia dei servi" l
"CGS.l 24 a.1156 unum mantellum ile coni1is coper- RCA 288 a.1001 licentiam et potestatem ... ipsis servis et an-
tum de scarlata. ' cillis cum filiis etfiliabus ... et cum o..mnes res et CQllquistum
L conigius. illorum comprehendere et disciplinare et in servitium mittere.
conighisl-m 'sn: "canale" . : BIR539.
L conquestum. l
RCA 89 a.1150.u~qu~ ad ~onigium ... eo usque IDfra de- conredum so. "co"edo. attre;.zatura della na~e':
cem cannas corugmm colhgatur. GR 41 (Lvanto) ploa-
BSL 38 a.1248 taridarn ... cum omni eius sarcia conreda
chas ~eu privatas seti sulchos aut conigios.
PAC 7. ~ . -I "
et apparatu. LBZ 239 a.1285 in galea . . c:t in sarq~ con-
redo,et apparal;' ipsjus. '
L coniculum. corugius. curiiculus . D coniglio L corredum. eunredum,
conigius sm. "coniglio" conriveria sf.
MSS 114 a.1I39 pelles vulpis vel conigii. LMS 59 ORG.3 1068 a.1)12 in ipsa plazia motroni in conrivria.
a.1222 pelles duas de conigio. .
L conilius. curuculus. cunillius . . D cuniggi~.
conilius sm. "coniglio" .
, . L riperia. .
consamentum sn. "attrezzo" J

GR 41 (Por.) si aliqua pers'ona' acceperit aliquod jugum


CAC 289 a.1I81 (Sav.) pelles meas de conilio. aratrum, vel aliqua consamenta bobum, solvat... '
L conigius. L acunsamentum. concerium.
coniurationem sf. "as,sociazione giurata; cartello conatoreml consatorius n.p., m.
commerciale" PTS 26 a.1258 facio te ... bonaiunctam de conatorio ... et
SC 183 a.1157 ego per totam istam compagnam non fa- conatorium patrem tuuum nuncios meos et procuratores.
ciam ullam conspirationem neque 'coniurationem neque CGG 97 a.1260 superius conatoris, inferius Iitus maris.
rassam per sacramentum vel per fide m promissam. SC D cunsu.
] 93 a.1157 ego non obradorerius stationarius pellisarius consdderare vb. "considerare"
non .faciam .. . aliquam coniurationem ve) rassa,m per fi- PCA 49 a.1330 (Alb.) consciderata gravi lessione qUam
dem ve) iuramentum allo qu.olibet in de super mercibus. in spiritalibus et temporalibus passa, est predicta eccle!
AI 28 a.1227 in dictam compagniam sive coniurationem sia . .. propter malam gubemationem et adminislrationem
iotrare spreverunt. SSA.I 130 a.1345 (Sav.).faciam iurare priorum et canonicorum ... consciderantes etiam quod
omnes calegarios de saonaL . quod ipsi non faciant ras- melius et utiJius potest ipsa ecclesia reedificari . ..
sam aliquam nec coniurationem super aliquo avere ali- D consciderar.
- - -" ~---- -~ -- -
,- _........I 111_1_IoI UJloILJJI u-J.1 ,_U . ~_... - . . . .. "..... -&...'.....1.........&!
...J.1..JL"IIiI!.U_iiIi.!ii-~_;;;;;;;;;;;;;;;;;;;:;;~=-=;;;;;;;;;;;;;;;;;:;;;;;

cons 293 cons

~ consciglium sn. "consiglio, parere" conserva sf. (mar.) "convoglio,' convenzione stil'l/llIta
CAG 28 a.I178 plurimorum sapientum consciglio freti. fra capitani .di' navi diverse per intraprendere insieme
NL.2 18 a.1216 consciglio alberti archipresbyteri. uno stesso viaggio"
L consilium. COG 113 a.I139 conserve maiorum navium dant comuni
consciliatorem sm. "consigliere" solidos xx. AI 93 a.1266 et facta conserva et dieto pesce-
NL.2 18 a. 1216 et facit hec predictus johannes conscilio to admirato 'ordinato dictarum- trium galearum ... VPO
alberti .archipresbileri ancti albani et bonijioahhis de vi- 104 (= FNG 149) a.1341 quod omnes gallee .. . navigent
queria ... testes martinus et dicti consciliatores. GDN in conserva. l
610 a.1227 (Noli) aucloritate et voluntate consciliatorum GR 2.25.
comunis ianue. DAA 87 a.1279 consci Iii testium iofra- L earavana. conservaticum. D conserva.
scriptorum, quos meos propioquos, ,vicinos et conscilia- conservaticum sn. "conserva, viaggio di pi navi in
tores eligo et appello. convoglio" ,
L consiliatorem.
BSL 223 a.1268 de observando conservatico cum aliis li-
cOJlSCilium so. "consiglio, parere" gnis et navibus. SIG 355 a.1330 et postquam patroni ali-
ACC 34 a.1099 tale conscilium cum moritio portueosi quarum gallearum 'expectarent alaquam gaIeam per octo
episcopo et romane curie habuerunt, quod... RCA 401 dies faciendo ei conservaticum requisitum non teneantur
a.1143 tali modo quod non ero in consciglio neque in fac-
postea ad faciendum conservaticum alii gall~ pro ~icto
to quod dominus archiepiscopus amittat membrum ali- viagio. VPD 104 a.1341 quod galee de romanla navlgent
quod sive vitam suam, neque in prensione aljqua ponatur,
insimul in conservaticho.
sive in carcere. BG 165 a.ll37 (Sav.) et si consules non
JAN.1 369; 2.501. BSL 223.
erunt sine conscilio bonorum hominus saone ... RCA 103
a.ll72 et facio eonscilio et auctoritate wilielmi paucala-
L conserva.
conservatorem sm. "funzionario pubblico addetto
ne. ~SR 52 a.1174 conscilid' et auctoritate lanfranchi
granci. CAC 554 a.1182 (Sav.) eommuni conscilio et vo- alla tutela dei pesi e misure" " .
luntate hominum de conscilio, arnaldi iolte, caracape ... LG 410 a.1383 que pense sint... marchate mare ho ordI-
SRB 28 a.1198 (Sav.) in conscilio ~el in facto. - NL.2 18 nando et ordinato per conservatores. LG ~2~ a.1383 qu~
a.1216 et facit hec predictus iohannes conseilio alberti ar- cantaria conservatores teneantur ... scandahan et marchan
chipresbileri. BSR 325 a.1218 in facto vel conscilio. facere. LG 449 a.1383 teneantur et debeant conservatores
L consilium. civitatis ianue ... -decernere et dare metam saluminibus.
conscilium sn. "consiglio, organ collegiale; riunio- SFG 1.77 e n..
ne del consaiglio .. consignare vb. "consegnare"
OC 259 a.1173 et facto proinde conscilio. CAC 554 NL.2 225 a.1225 capitale vero cum tito proficuo quod in-
a.1182 (Sav.) cmmuni conscilio et voluntate hominum de aliquo modo provenerit in vestram potestatem reduce-
de conscilio, arnaldi iolte, caraeape... VFO 35 a.1306 re et consignare promitto. ' . . .
non POSSil aliqua persona ianue et districtus ire vel arma- BeL 235 a.1290 et ibidem in dieto loco de synopoh m
re in cursum sine voluntate conscilji ianue. PCC 187 magasero tibi dare, tradere atque consignare ... modia
a. 1388 (Sav.) generali conscilio et sinodo. SRC 63 duo millia salis.
,a .1399 (Sav.) conscilium venerandum antianorum civita- D consignar.
tis ianue. CVQ 329 a.1407 (Quil.) per venerandum con- consiliarius sm "consigliere"
scilium magnum. ) VFD 106 a.134O quod capitaneus habeat iiii. consiliarios.
consciliarius sm. "consigliere" LG 943 a.1403 ab aliis magistratibus habentibus impe-
VFD 106 a.1340 quod capitaneus habeat iiii.consilia- rium cum consilio suorum consiliariorum. BAM 3-86
rios ... - item quod dictus d. capitaneus habeat consci- a.1417 (Sav.) elligantur ... duo consules et unus massa-
liarios iii i. rius et duo consiliarii de hominibus dicte artis.
t consiliarius. L consciliarius. consiliatorem.
conscillarius sm. "membro del consiglio" consiliarius sm. "membro del consiglio"
VFJl) 74 a.1340 sine expressa licentia consilii generalis U.2 175 a.1288 anciani et conestabuli et consiliarii co-
comunis ianue ad quod sinl. .. consciliarii ad rninus cen- munis et populi ianue. .. ' ..
tum quinquaginta. AND.6 30 a,1509 promisit. .. fare conslhum seu sedlb.a
consecrare vb. "consacrare, benedire (operazione consiliariorum diete comus. CST 163 a.1381 (Taggia) et
magica) " .' qui unum officium habuerit uno anno non possit anno se-
NL.2 328 a.1225 ego magistel! iohannes scarsus romanus quenti eodem officium habere nee exercere njsi esset con-
promitto tabi ... quod usque ad kalendas aprilis proximi siliarius qui possit anno sequenti in eodem officio esse. .
ad te in ianua ero causa consecrandi librum quem mibi consiliatorem sm. "consigliere" .I
demonstrasti in domo ogerii panis. quam concedente deo CAF 3 ad a.l099 eonsules vero, audito con5ilio consilia-
et sine eius impedimento consecrabo vel secrari faciam torum, palam oram consiliatoribus preeeperunt... AI.2
spiritibus in ipso tempore congruo quam cicius potero, et 91 a.1266 adhesit vilibus consiliatoribus. consulentes
tibi iuvabo, ut habeas thesaurum qui in terra tua sive uxo- quod se ponerent ad terram et galeas faceret ligari cate-
ris tue est, prout credis. ipsum verum consecratum in po- nis ... GR 33 a.1297 (Cosio) in capella cuxii non habeant
testatem tuam ipsam ponam. nisi xxv consiliatores.
L sacrum. consecratorius .. D consegrey. L consciliatorem. eonsiliarius. consultorem. cunsiliare.
consecratorlus agg. "di lesto diformule magiche" consilium 'sn. "consiglio, parere"
NL.2 329 a.1225 dabo tibi et consignabo alios duos li- CAF 3 ad a.1099 consules vero, audito consilio consilia-
bros residuos, scilicet consecratorium et introductorium. torum... AI 34 ad a_1227 volentes per omnia sequi con-
anulos, ideam., candarias et pectorale. si1ium illorum perltorum divini et humani iuris ... scrip-
L consecrare. tum manu bonisvassalli calligepalii notarii. LJ.2 854
li consegola top. "Consevola (Quiliano)" a.1379 magnificus dominus dux cum consensu consilio
MSQ 133 a.1222 (Sav.~ emptionem ... de Quiliano et con- et deliberacione dicti sui consilii. .. ipsum bonifacium ...
segola et sius pertineeiis. legiptime investivit. .. .
PQV63. L concilium. consciglium. conscilium. conslllare. CunSI-
L lconsevola. coseula. D consevola. lium. D conseio.
cons 294 cons

consilium sn. "consiglio, organo collegiale" ce ... quod pro medicando aliquem non facient inter se
AI 53 ad. a.1230 et ex decreto consilii fuit in portu ianue iuram, rassam seu conspirationem aliquam. LG 4,16
galea una optime annata causa capiendi ipsos cursales. a.1383 si quis ex ' macellariis antedictis ... fsciat aliquam
U.2 854 a.1379 magnificus dorrunus dux cum consensu conspirationem, conventiculam, ligam, iuramentum vel
consilio et deliberacione dicti sui consilii ... ipsum boni- ordinem contra predicta ... LG 914 a.l404 rixa, seu con-
faeium ... legiptime investivi t. LG 943 a.1403 et non in- spiratio facta contra magnificum dominum dueem. MSI
telligatur annare vel ire in cursum qui licentiam obtinue- 195 a.I467 item cupientes tollere cabiHas et conspiratio-
rit a domino gubematore et eius consilio vel. .. ab aliis nes, iuramenta, commistiones, uniones et Iigas quas ad
magistrati bus habentibus imperium eum eonsilio. sUQrum invieem faciunl. homines artistas civitatis ianue el burgo-
eonsiliariorum. DSP 65 a.1488 magnificum consilium rum pro eorum proprio commodo.
domino.rum antianorum in decimo. numero congregati. L conspirationem. cospiratiooem.
DSP Gloss. GLI Gloss. constabularius/ constamularius sm. "comandante
consilium sn. "riunione del consiglio" militare"
RL 213 a.1288 (Alb.) de non prohibendo tenere cultelum CAF 106 ad a.I098 constamularius eius vennilio leo pre-
in eonsilio. SSA 248 a.1345 (Sav.) si de aliquo negotio cepto principis .. . antiochiam venit. CDG 32 a.ll09 ca-
facta fuerit posta in consilio. LG 252 a.1363 qualiter et strum rogerii constabularii. eOG 58 a.1127 rainaldus
qua forma poni debeant poste, requisiciones et negocia in masuerus constabularius.
consilio. TL.3 264 a.1471 ut ipse dorrunus consul habeat L conestabilis. eonestabulus.
eausam perminendi eorum requisitionem poni ad postam constancia top. "Costanza (Gennania) "
in dicto co.osilio et super ea regi et deliberarl, ut moris est. DRG.2 181 a.1216 de telis de coostancia de alamania.
U.2 913 a.1384 aetum ianue in terraeia palacii duealis L constaosa.
"".. eo.munis ianue ubi dicti eomunis consilia eelebrantur. (valle) constansa top. LA/b.)
consilium so. "sala delle riunioni del consiglio" ASA 155 a.1216 (Alb.) .Ioco ubi dicitur valle constansa,
AND.6 '30 a.1509 prorrusit... fare consilium seu sedilia L constancia.
consiliariorum diete domus. constare vb. "costare"
consorcia sf. "confraternita" CGS.l 39 a.1156 OClo pecias sagie et volgia que con'stant
SSA.2 18 a.1345 (Sav.) ab ho.spitale consoreie usque ad tibi Ib. xxiiii. CGS.l 305 a.1159 aecepi ... tantam gallam
flumen. CAR 13 a.1381 de consorcia domine sancte ma- que constal Ib. decem. GG 49 a. 1200 comperavit tot ga-
rie de monte canneli. - non possit numquam iotrare in riofolos ... que eonstaverunt lib. xviii. DRG.2 80 a.1203
dieta consorcia. GR 2.25 (Chiavari) in laborerio ecclesie cannas lviiii de telis derenx que constanl s.viii per can-
co.nso.reie beate marie ordinis battutorum de davaro. nam. NL.l 32 a.1203 schirolios afaitatos qui constant
L eonsortem. consortia. eunso.rtes. D consortia. lib. xv. CNM 381 ca.1205 (Sav.) tunica ... que constavit
consortem sm. "socio nella propriet di una nave" solidis xliii. NL.2 214 a.1225 ballas duas fustaneorum
I
"
RVN 93 s.xiv (Noli) tale navigium sive barcha non possit blavorum que constant lib. Ivii. DAA 69 a.l279 eori~ vi,-
vendi seu dividi per aliquem ex consortibus, seu partici- ginti quatuor bufarl, qui eonstiterunt daremos octing'e n-
pibus nisi eo reverso. toso DRG.3 889 a.1302 quOI. .. dieerent constavisse dic-
LDM22 sg. tos pannos in prima compara in francia, ZTA 37 n.
L cunsortem. D consortia. a.1383 (Alb.) due sepes ... que eonstabunt Ib. xxx. DNB
consortes sm., pI. "abitanti di uno stesso fondo rusti- 36 a.1384 coche que constavit libras ...
co (sorte)" L coosteus. costare. D costar.
RAC 224 a.972 infra suprascriptas ... fines omnia et in consteus sn. "costo" "
omnibus petimus medietatem de quantum tenuit alprando PVP 308 a.1491 pro laborerio et consleo domus parve.
ad libellario nomine. et nobis contangit inter fratres et PVP 292 a.1493, item die ea in consteo unius quarti de
consortes nostros una cum exitu suo. RCA 162 a.983 pec. 42 pannorum anglie vastonorum. PVP 291 a.1494
tantum petimus infra predictis fioes plenum et vacuum pannorum strictorum , .. debent pro eorum primo consteo
quantum antea tenuit avus noster... et nobis contangit de usque in nave de bolOUQ ... PVP 314 a.1507 pro conste
ioter fratres et eonsortes nostros una cum exitis earum. quintiliani declamationum in carte de quaternis 16 maou
RCA 52 a.l143 anselmus de vicanico cum suis nepotibus q. iacobi curli f. 6 s.8. PVP 333 a.1507pro consteo lapi-
et curo suis consortibus, barrilem i. et pedem i. de salici- dum ... f. 2.
bus. GR 13 (Serravalle) quod consortes teneantur spacia- L constare. constuus.
re et acioxare et allargare dietum fossatum. construccloneml constrctionem sf. "costruzione"
BIR 533. BSL 282 a.1269 liltera .. . supra construccione cuiusdam
consortia sf. "confraternita" salandrini, I
CAC 251 a.1178 operi sanc(e marie et sancti iohannis MSB 171 3.1423 non est possibile facere fieri dictam
sol. xl. et consortie sol. xx. CAC 242 a.1180 (Sav.) ho- constructionem, laborerium et reparattionem.
spitali consortie (dimino) sacconem unum et lecturiam (l. . constuus sm. "spesa, esborso" J

Iecteriam). CNM 212 a.1204 (Sav.) iurando ... quod pre- BBL 186 a.1474 item .. , pro eius primo constuo pro
dieta domus est predicte co.nsortie, sive hospitalis. iohanoe 8Otooio de foo pro racione colarorum. 1 ,
L consorcia. D consortia. DUC.2 683 costus, custus: expensae, impensae. l.
conspiracioneml conspirationem sf. "associazione consuetudinem sf. "uso, consuetudine"
illecita, cospirazione, cartello" BeL 317 a.1290 cum barca et marinariis nostris, prout
RCA 122 a.1143 rassam vero aut conspiratiooem aut mox el consuetudo est.
aliam compagniam. se 183 a.1157 ego per totam istam L consuetus.
eo.mpagnam non faciam ullam conspirationem neque co- consuetudlnem sf. "imposta, lributo, prestazione
niurationem neque rassam per sacramentum nee per fi- consuetudinaria" .
dem promissam. BSR 348 al1227 conspirationem sive CDG.1.8 5g. a.1056 reetores saneti ambrosii mitteb'ant
raxam, quam diligenter inquiram si ab aliquo facta fuerit, libellos et finnabant et stabat iuxta vestram consuetudi_
ipsam separari faciam. PCP 721 a.1316 rassa vel conspi- nem. - breve de consuetudine quam fecit domnus al.
racio. facta contra potestatem vel populum ianue. SSA.I bertus marchio.. CDG 292 a.1153 ullum usaticum nec ul.
237 a.1345 (Sav.) de sacramento medicorum artis fixi- lam ligiam nec aliquam consuetudinem . FNU 116
_ _ _ ,, _ _ _ . _. ~.. .,, ~ ,., -,.~ .,.I ___......ald"lI.&.I&aIlL"'UII I I U I _ . ...-.u..""""UI
! .I.!I
WI.!.I.I!iII
iI .. !i!!JJ!!!!II!I.J'_;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;~~~~~~~
Y....

cons 295 cont

a.1201 (Varazze) omnes redditus quos habeo in varaene contangere vb. "spettare. toccare"
et pedagia et contile totum ... pascua eciam et leuarum RCA 224 a.972 infra suprascriptas .. . fines omnia et in
consuetudines montesque valles et plana. omnibus petimus medietatem de quantum tenuit alprando
DUC.2 523 consuetudo: praestatio, pensitatio que ex ad libellario nomine. et nobis contangit inter fratres et
consuetudine praestatur. consortes nostros una cum exitu suo. RCA 162 a.983
consuetus agg. "non nuovo, usato" tantum petimus infra predictas fines plen~m et vac~um
PVP 249 a.a.1458 seaparonus unus ve1ezii consuetus. quantum antea tenuit avus noster . .. et nobls contanglt de
L consuetudo. inter fratres et consortes nostros una cum exitis earum.
consulatum sn. "consolalo, carica di console", PAC Il: "rientra nella generale tendenza a reintegrare il
RL 198 a.1192 (Diano) ita quod habeant et teneant pro verbo composto".
bandita et easteUania et per consulatum et per gastaudum L contingere.
et per omnia alia negotia secundum usum diani. TL.l (in) contantis Ioc. "in denaro contante"
129 a.1454 ad consulatum capitaneatum ministrariam et
scribaniam soldaie. MSB 208 a.1443 quod precium sive quas libras sexaginta
L consulem. D consulao. . dictus venditor a dicto emptore dicto nomine habuit et re-
consulatus sm. "partiz.ione territoriale. area giuri- cepit et habuisse et recepisse confessus fuit de numerato
sdizionale di un console" . et in contantis.
LO 933 a.1404 et si ipse locus in plebatu vel sub pleba- D contar.
tum esset tune ipsum damnum debeat emendari per ho- contare vb. "nella costruzione della nave, applicare
mines saltem centum illius reetorie vel consulatris seu le travi che legano lecostole e sostengono la coperta Il

consulatrium (corr. : consulatus seu consulatuum) magis CGG 30 a.1259 (PortoY.) ad duos dies postquam dictum
proximorum. ) 1 lignum contatum fuerit et fumitum de conctis. CGG 66
consulem sm. "console, magistrato cittadino. capo a.1259 (PortoV.) postquam lignum fuerit contatum sive
di corporazione" inJatatum.
LEM 183 a.12 12 consul mulionum.' U.l 1293 a.1267 L conctus. contuso inlatare.
c?nsilio . .. consulum ministeriorum ac capitudinum ar- contarium sn. "(err. per cantarium) misura di peso"
clUm. LO 467 a . 1383-86 consules .. . orientis. GLI GR.2 44 (Alb.) scandaleta, contaria et romana debeant
Gloss. (fine s .xiv). consules maris. BAM 386 a.1417 esse de ferro aut cupro vellotono.
(Sav.) elligantur ... duo consules et unus massarius et duo L cantarium.
consiliarii de 1hominibus diete artis. GLI Gloss. a.1528 contem cognome
consules rationi s. GR 42 consuJes foritanorum. eonsules DDG 411 a.1376 recepimus . .. in melchino de cassali in
callegarum. clic.x' inferente arduyno conte.
Cf RSC 269, 289. LEM 109. L comitem. contessa.
L consulatum. cunsulem. D consoro. contegnum top. " Champagne (Fr.)"
consulem de placitisl placitorum sm. "giudice. ma- DDG 245 a.1376 pro ... tellarum de contegno peciis l~x .
gistrato preposto .a ll'attivit giudiziaria" J L campagna. compagnum.
RSC 248 a.1143 consules de placitis. CGS. l 109 a.1157 contemptus/ contentus agg. "soddisfatto"
con sul placitorum. CGS.2 204 a.1 164 lib. xiii. de quibus BCG 126 a.1025 set exinde omni tempore taciti et con-
bonusiohannes bucius evicit ante consules placitorum. tenti pennaneamus. DAA 90 a.1279 et permanere tacita
CHAR.! 1136 a.1206 consules de placitis. PCP 564 et contempta in omnla.
a.1316 consul de placitis. D contentesa.
RSC 269. contessa sf. "contessa"
L placitum. PLS 397 a.1301 scIavam ... quam dico emisse a quooam
consultorem sm. "consigliere (incarico giudiziario)" milite domini comitis de jaffa, de qua fuit medianus qui-
PVS 40 a.1375 si aliquis magistratus assessor consultor dam presbiter domine contesse.
vel collator .. . PVS 172 n. a.1375 et quociens aliquis da- L comitessa. contessina. contissa. cuntesa.
tus fuerit assessor consultor ve! collator et ante finitam contessa n.p., f. 'I

assessoriam consultoriam vel collatoriam se absentaverit PLP 94 a.1250 (Sav.) presentes erant . .. contessa de bor-
de civjtate ianue... PVS 178 a.1375 et que non sit causa dello [err. per borrello: cf. IVI p.89 "ichelda de borrello ;
vel questio in qua datus st assessor consultor vel collator p.95 borrellus molinarius). CGG 130 a.1260 (PortoY.)
ad to!am causam de parcium voluntate. nos contessa et bencecresi filie quondam villani de roge-
L conciliatorem. consultoria. rio de portuveneris. BNA 529 a.1263 (Vent.) ego contes-
consultoria sf. "funzione di consultor in una causa sa uxor iacobi taJiatoris. U.l 1526 a.1280 ego rosa soroe
giudiziaria" . contesse.
PVS 172 n. a.1375 et quociens aJiquis datus fuerit assessoe contessa sf. "nome di nave genovese Il

consultor vel collator et ante finitam assessoriam consulto- OP 129 a.1213 quandam maximam navem que vocaba-
riam vel collatoriam se absentaverit de civitate ianue .. . tur contesa. DRG.2 221 a.1227 navis que dicitur con-
L consultorem. tessa. (
consuncia sf. "rendiconto. consuntivo" BNN73.
BBL 30 a.1476 qui iulianus nobis debet in consuncia contessina n.p., f.
mea .. . NL.2 242 a.l225 filiam meam contessinam.
consus n.p., m. \ _. L contessa.
SLS .2 279 a.1250 (Toirano) martinus fiUus quuondam contile sn. "giurisdizione comitale"
consi. SRC 564 a.1191 (Sav.) de omni iure contili quod dominus
IVI: comptius. n.p. rom. .' octo . . . habebat in saona. PMS.2 222 a.1191 (Sav.) totum
contagionem sf. "contagio" id quod habeo et teneo in saona cum toto contili quod
SNS 28 a.1505 item cum superioribus diebus vexarentur continetur infra predicia confinia. CNM 159 ca.1206
peste saonenses, homines burgi coste vadorum fecerunt (Sav.) tenebant mansuram in (oveasca ,eo tempore quando
quendam obicem Seu sbarrum prope domos ipsius burgi marchio habebat contile. SRB 151 a.1217 (Sav) in ml"-
per passus viginti in tenitorio nostro ut se evitare possent dietate castri stelle et ville et districtu et contili cl li ' 1 1' i ~; l, t
a contagione. vineis et pratis. GDN 599 a.1218 (Noli) CO ll i i laLl1 SCII
cont 296 coni

contili. U.l 821 a.1228 cum iurisdictione et mero impe- nes ... contra machinantes cabiIlas in venditionibus cabel-
rio. districtu contili et segnoria. U.1 897 a.1232 dico et larum. DSP 244 a.l544 contra iIIos qui dant carenam in
pronuntio ut comune ianue condemnetur ... prestando so- presenti portu.
lummodo patientiam de quatuor contilibus. scilicet de L cuntra. D contra. cuntra.
causa homicidi et de causis periurii adulterii et furti. U.I (per) contra loc. della tenuta dei conti "in contropar-
1137 a.125 1 (Sav.) nec de iurisdictione contili et segnoria tita"
possessionibus et iuribus ipsius castri. SRC 308 a.l258 BBL 4 a.l472 pro partita per contra unius carati. quam
(Sav.) subiciemus nos in iurisdictione. contili. segnoria et credebam participare per caratos duos. BBL 78 a.1473
districtu. U.2 36 a.126O eum omnibus dominiis segnoriis pro partita per contra scripta.
contilibus iurisdictionibus. (pro) contra loc. avv. "in alternativa"
L comitem. PVP 2918.1494 pannorum strictorum de statuto pec. 44
contile sn. "imposizione feudale" empte in anglia ... usque in nave de bozollo carrigatis in
RPV 200 (= FNU 116) a.1201 (Var.) vendo vobis omnes una balla mihi consignanda et pro contra per liuefas
redditus quos habeo in varazene et pedagia et contile to- meas comisi tome de bozollo patrone consignet ad volun-
tum. RPY 232 a.1214 (Var.) et venatum et aquaticum et tatem pauli filii mei in cadexe.
contile. U.l 1175 a.1253 comune ianue habet tertiam, contrabandum sn. "contrabbando"
partem omnium bandorum et placitorum et contilis et ili- SGS 267 a.1505 barcha una onusta vino horninum sexti
nerum et successionum. de contrabando ob contrafactionem gabelle.
contilis agg. "comunale (gi comitale)" L bandum. bannum.
GR 51 (Lavinia) deganus teneatur ire pro curia et com- contracambiwn so. "compensazione"
LG 540 a.1403 quas laudes represalias et contracambia
... muni pro tota terra contiti frustera. quando opus sit.
contingere vb. "spettare, toccare" concedant predicti predictis contra predictos.
PLP 96 a.l250 (Sav.) accepit equos duos qui eveniebant contrada sf. "contrada. quartiere"
RCP 543 a.1231 (San.) ex iUa parte contraete seu ruge
mihi de porcione mihi contingente de decima n~moris.
versus oseronem. PCC 33 a.1297 (Sav.) in contracta nu-
GVG 59 a.1237 confiteor tibi... quod in ratione mea
cis. RVN 115 s.xiv. (Noli) et si non invenietur publiee
seripta in cartulario perdentium septe quod dicitur maona proclametur per contraetam et viciniam. MGG 259
contingunt te et ad te perlinent bisanti civ. 8.1383 et laudat ... ponere campum in contractis de pen-
L contangere. evenire. dea. LG 600 a.1402 duorum vel trium vicinorum caro-
continuus agg. "stabile, permanente" bii vicinie vel contraete. CVQ 370 a.1407 (Quil.) pro
SOV 304 a.1428 (Bistagno) ferrarius in castro bistagni et' qualibet citacione facta per contractam sancti laurentii
in villa assij fabricam teneat continuam.' den;lrios duos. GR 104 in a1iqua contracta seu vicinia.
contissa n.p., f. L contrata. D contr.
SMV 44 a.ll81 a filia mea contissa. contracta de topiJs top. (Sav.) t "
L contessa. PCC 142 a.1353 (Sav.) actum saone in parochia eeclesie
contissa "nome di galea genovese" saonensis in clapinata que antiquitus vocari solet contrae-
CLS 64 a.1236 galee que dicitur contissa. ta de topiis.
100'\
contissina n.p., f. Cf SRV ven. contrada, chontr (s. xv.) "parrocchia" I
PLP 82 a.1250 (Sav.) contissina iurata intrrogata dixit. contractula st. "lappo/a, grumo di sporcizia nella
L contessa. contessina. lana grezza" '.
contova! "fasciatura esterna della nave" FIL 306 a.1376 (Sav.) omnes stercus seu contractulas que
FNG 65 a.1256 (Barcellona) nemo audeat carricare nisi in dieta lana reperientur abscindi debeant.
quousque ad mediam tabulam de contoval. L contratulla.
JAL.1 261. contractusl -m smln. "contrailO per atto pubblico"
L contuso D contuali. CAF 23 a.1125 et in ipso consulatu publici testes, qui se
contra congo "contro" scribunt in laudibus et in contractibus. primitus inventi fue-
CAC 188 a.1I80 (Sav.) et qui contra hoc fecerit. CNM runt. CGS.l 46 a.1156 omnia tua negocia emptiones vendi-
59 a.1205 (Sav.) carroza agit contra obertum pelliparium t ciones cambia permutationes locationes conduciones et ce-
PPE 107 a.U17 predicta omnia' pf(~rnit'timus vobis atten- teros eontractus. RCP 143 post 1232 hanc cartarn olim a
dere et observare et contra non venire. FNU 318 a.1226 bonencontro de soleria not(ario) abreviatam sive rogatam
et laudes quas babebam contra vos vobis restituisse prout in eius sceda ei in eius contractibus et in breviaturis
inveni. DSP 14 a.1459 si qua persona se obligaveiit. su-
canelandas confiteor. AI 130 ad a.1242 exierunt contra
per quibuscumque mercantiis et in quocumque contractu
ipsos et multos ex eis occiderunt. PLP 110 a.1250 (Sav.)
mercantie, maxime per viam cambii vel assecuramenti' ver_
cum extraheret contra me aliam cultellatam. AI.2 32 sus aliquam personam ... OMC 469 sg. post' 1461 contrac-
a.1258 pisani ... deseruerunt ianuenses et se cumiurave- tus qui vulgo appellantur contri civimentorum sive usura-
runt contra eos. PCP 721 a.1316 rassa vem conspiracio rum superope<lcuniis - et quia multociens solent fieri baza-
facta contra potestatem vel populum ianue. PVS 295 lia et contractus ... absque medio censarie.
ca.134O de puniendis artificibus cabillas facientibus con- G.PF:rRAcco SICARDI, Note linguistiche sui documenti ge-
tra olim ministros de rebus eorum artis. LG 318 a.1363 novesi allomedievali. J. COnlractum, in ASLSP n.s. 9
contra allegantes quod cambia sint illicita et usuraria. (1958) 13-26: contractus, forma dotta; contractum, forma
LG 335 a.1363 quod salvatores portus et moduli plenissi- popolare (s. x., Gen.)
mam habeant potestatem inquirendi procedendi multandi L contral1ere. D conlralo.
condempnandi contra omnem personam. LG 540 a.I403 contrada sf. "contrada, quartiere"
quas laudes represalias et contracambia concedant pre- SLS.1 122 a.1238 (Gen.) in contrada sancti donati.
dicti predictis contra predictos. LG 866 a..l'404 si quis L contrata. J
contra extimationem vel mensuram quam fecerint exti- contradusem sf. "parte' della pelliccia (controdor_
matores comunis ianue ... canellam seu mensuram leva- so?)''' '
ret... CVQ 336 a.1407 (Quil.) quod ... potestas et nota- PVP 279 a.1488 item gona una nigra pro hornine fodera-
rius sindicentur... de biis que contra formam statutorum ta vulpium, et pertirata contradusium.
presentium commisissent. TL.2 874 a.1472 ordinatio- Ldorsum.
cont 291 conv

contrahere vb. "stipulare contratI i" contra venire vb. ' "contravvenire"
DFB 84 ca.1201-17 non nocente sibi capitulo facto super PPE 107 a.1211 predcta ornnia promittimus vobs atten-
iIlos qui prestant vel contrahunt eum illis qui in cursum dere et observare et contra non venire.
vadunt. contravetus 'sm.
L eontraetus. FNU 118 a. 1210 mulos rubeos ... quorum mulorum unus
contrafacere vb. "contravvenire" est coctus de brionibus ante et alius de contravetis retro.
CAC 188 a.1180 (Sav.) et qui contra hoc fecerit. BSL 83 contrus sm. "contratto /!.surario"
a.1253 sub pena dupli de quanto contrafactum fuerit. DMe 469 post 1461 contractus qui vulgo ap~~llantur
SIG 320 a.1333 teneantur ... declarare in scriptis sive in contri civimentorum sive usurarum super peccunlls.
cedulla una illam personam de qua ... eis videatur quod contumium sn. "orlo. contorno"
eontrafecerit. RH 3 (1948) 24 a.1462 (Taggia) de altitudine palmo-
L eontrafactionem. contrafaetus. facere. D contrafar. rum vi. mensurando a fondo tine super usque ad con-
contrafactionem sf. "trasgressione. contravvenzione" tumia tine.
SGS 267 a.1505 (Sav.) bareha una onusta vino hominum contus sm. "trave che lega la costolatura della nave;
sexti de contrahando ob contrafactionem gabelle . ., cintura sopra la copertura del bordo della nav~" .
L contrafaeere. D contrafactium. CGO 40 a.1259 (PortoY.) serras et cootos ornnes hgna-
coptrafactus agg. "contraffatto. imitato" minis pro quadam sagita.
GC 101 a.1191 ballas v. de fustianeis de papia contrafac- JAN. l 261, 297. ~.

tis de placentia. DRG.2 252 a.1239 (Gen.) lib. ... inpli- L conctus. contare. contoval. conucius. D contuali.
catas in alamaneschis contrafactis. PCP 160 a.1316 zaIo- conucius sm. "tra ve"
ni et lombardeschi contrafacti ad zalonum vendantur pi- CSTI296 a.l381 canterios vel eonucios.
chos xliii. L contuso
convencionaris agg. "relativo a un 'contratto"
L contrafacere.
CA 591 a.1292 item in una litera convencionari ij. s.
contraire vb. "opporsi"
IVI, 684 Gloss.: ''forse gi una lettera di cambio?"
CGS.2 152 a.l 163 dignm duximus huiusmodi abusioni
L convencionem. conventatus.
penitus contraire. convencionem sf. "patto. accordo. convenzione"
. contramandum so. "termine di preavviso" BSR 40 a.l 173 quod molendinum.non est in illo manen-
U .2 314 a.1299 (trattalo di pace tra Genova e Pisa, per tatico sed est extra istam convencionem. CP 966 a.1396
venticinque anni: prevedeva un preavviso di due anni per faota seu composita fuit liga, seu pacta et convenciones
la denuncia) qui duo anni incipiendi a die diete denun- facte fuerunt.
ciationis ut supra vulgo appellantur de contramando. L convencionaris.
LJ.2 394 a.1299 tam pro tempo re ipsius tregue quam convenientia si. "accordo. patto (cf ingl. covenant)"
contramandi .. . - durante tempore treugue et contra- OIB 354 a.1169 hanc convenientiam et que in ea osten-
mandi predicti. BGP 198 a.1484 nuntiavit nobis magni- duntur capitula .. . debent habitatores totius eivitatis ge-
ficum officium sane ti georgii denunctiatum a vestris fuis- nue a primo usque ad minimum custodire.
se contramandum treuge presidi civitatis sarzane. convenium sn. "venuta, immigrazione"
D contramandare. contramando. RVN 128 S. xiv. (Noli) quod piscatores extranei: qui fece-
. contraria si. "difetto" rint convenia in naulo, tractentur .. . uti cives nauli, et h-
NL.l 251 a.121O et si aliqua magagna 'in eis (runcinis) bere possint calas matutinas. I
advenrit. .. excepto si ipsa iniuria venerit occasione
unius contrarie quarn unus eorum habt in latere sinistro.
contrariare vb. "opporsi"
~~
conventatus agg. "convenzionato, legato da cono'

CSS 314 a.1435 (Sanr.) de famulis sive messagiis o.on-


.
CGS.l 365 a.116O et si non solvero non contrariabo tibi ventatis. si aliquis famulus ... se concordaverit cum ali-
quin ex bonis meis quibus volueris penarn habeas. qua persona:.. ad sibi serviendurp et ad facie~dum eius
D contrariar. opera et negotia ad certum temiin~m . .. .
contrarius agg. "sfavorevole" L convencionaris. conventionatus. conventus. D con-
TL.I 332 a.1455 ob tempore contrario. vento. . I
contrata sf. "contrada, quartiere. strada cittadina" . conventl~ul8 sf. "accordo fra veluiitori. cprtello"
BNA 323 a.1261 (Vent.) in civitate vintimilii, in contrata LO 416 a.1383 si quis ex macellariis antedictis... faeiat
bonebellorum. SRC 155 a.1263 (Sav.) in torrigio .. . in aliquam conspiracionem, conventiculam, ligam, iuramen-
eadem contrala. scr 245 a.1278 in carubio sive contrata tum vel ordinem con~ predicta ad eorum artem spectan-
clavpneriorum in ianua. CST 202 a.1381 (Tag~ia) ~r~o cia ... guorninus cqpia camium in civitate ianue possi~ ha-
nizan faciam in contratam quam habitaverit. SML 217 beri ... GR 2.43 a.1610 (Sav.) conventiculas vel coruura-
a.1421 in contrata sancti ambroxii. SOV 224 a.1428 tiones aut federa (que vulgariter lige dicuntur).
(On.) pel' contratam in qua habitare consuevit. DSP 169 L conventus. . ,
a.1505 pro quodam suo edifficio facto in contracta porte conventionatus agg. "convenzionato: di cO!fluni le-
vaccarum super illo communis. SPV 21 a.1508 (Sav.) in gati e sottoposti a Genova attraverso patti convenzioni"
burgo seu contrata dicti moduli. VTS 30 n.66 a.1530 DSP 67 a.1487 omnes et singuli subditi co~u':ls. ianue
(Sav.) in contrata seu carrubeo dito lo carogio de lo gato. tam ex locis conventionatis quam non convenUonaUs ...
L ontracta. D contr . L conventatus. conventionem.
conlratulla sf. "lappola, grumo di sporr:iz.ia nella la- conventionem sf. "accordo. patto" .
na greggia" BTS 167 a.1290 pax et conventionem factam per qoml-
FIL 306 a.1316 (Sav.) et omnes stercos sive contratullas num soldanum melech elmansor, soldanus egypti. LO
que in dicta lana' reperirentur ... abscindi debeant median- 148 a.1327 hornines universitatum habenti_um dieta verba
tibus forbicis sive tezoriis et postea dieta lana, inasixione in conventionbus suis initis cum comune ianue... OTC
facta ... debeat per ipsos tarezatores scolari ad hoc ut ab 161 a.1381 hoc est exemplum seu registratio cuiusdam
ipsa dicte mmunditie tam contratullarum quam sterco- instrumenti scripti in lingua ugaresca certorum pact0";lm
rum sanguinjs et sudoris possint ab ea separari et cedi. et conventionum initorum et fipnatorum inter mnr;mfi .
L contractula, cum et potentem dominum eliam tune dominn l11 ::O ]'CUi l
conv 298 cope

... et egregios et nobiles et prudentes viros dominorum coopertum sn. "coperta di nave"
ianonum de boscho . .. bemabovem ricium. .. BAV 191 SF 184 a.1190 (Sav.) et I\abebit navis castelum et super-
a.1393 (Moncalvo) aliquam Iigam, conventionem, fideIi- castellum in .pupa et castelum in prora, et duo cooperta.
tatem vel pactum. U.l 473 a.l202 non faciemus con- CGG 34 a.1259 (PortoY.) supra cohopertum dicti ligni
ventionem vel iuram cum aliquo Ioco vel terra. sive taride.
L conventus. conventionatus. L cooperta.
conventus sm. "accordo. patto" cohopertura si. "copertina di registro"
SSA 131 a.1345 (Sav.) et quod (ferrarii) non facient inter ~ST 1~8 a. 13~1 (Taggia! ei iIlud (instrumentum) ponere
se rassam vel coniurationem vel conventum ad dampnum mfra dies tres IO cartulano grosso ad minus unius quater-
alicuius civis saone. ni appapiri cum cohopertura carte. . .
L conventatus. conventicula. conventionem. Cf. JAN.2 385, 417: "cohopenura: coperta della nave,l
conversus sm. "converso. frate laico servitore" L cooperta. copertura.
LMS 223 a.1222 ego guillelmus de monte minister ecde- coopertus agg. "coperto"
sie sancti andree de calasco ... recipio te nicolosum in CDG ..1252 navis cooperta cum duobus coopertis dehet
fratrem et conversum et clericum eiusdem ecclesie. dare hbras tres. RBR 20 a.1254 (Sav.) introytum et exi-
DUC.2 547: conversi in monasteriis dicuntur laici mona- ~um cooPc:rtum. NL.2 331 a. 12~5 illud !ignum quod est
chi laicis exercitiis et monachorum obsequiis addicti mceplum IO fontenella ... facere m eo coopertam et tala-
convivare vb. "convitare" mos duo~ coopertos, unum in proa et alterum in popa.
ASA 335 a.1350 (Alb.) quod nulla persona nostre iuri- L coopenre. copertus.
sdictionis audeat vel presumat. .. invitari vel convivari coopertus agg. " tinto"
seu invitari vel convivari facere vel secum habere ad nu- SMV 48 a.1185 unum par peUiurn coopertum de perso
cias ve) aliquod convivium ultra triginta duas personas_ - pelles meas coopertas de vennilio. '
L convivium. D conviar. cooprire vb. "coprire con un tetto"
convivium sn. "convito, pranzo" MCD 49 a.1496 (Fin.) infinnaria que erat cooprienda an
ASA 335 a.1350 (Alb.) secum habere ad nucias vel ali- deberemus choprire.
quod convivium ultra triginta duas personas. L cooperire. choprire. D crovir. I

L convivare. coopritorium sn. "baldacchino. copertura del letto"


coboperire vb. "coprire con un tetto" RPV 206 [= ASSSP 27 (1949) 137] a.1201 (Var.) coo-
l':I pritorium grissum se ariate veATlilie.
j
SRB 45 a.1176 (Sav.) debent fdare suam partem de clap-
pis quando ecclesia sancte marie de saona cohoperietur. L cooperta.
" coomicem sf. "comioe. cornicione"
GC 355 1191 et promittit .. . levare antea solare unum et
astri gare solare unum et cooperire. CAC 36 a.1178 (Sav.) et si placuerit tibi destruere coor-
L cooperta. coopertus. cooprire. coperire . . nicem que est su~~us in torre . .. NB 88 a.1198 et (mu-
cobopemare vb. "incavigliare. guarnire di caviglie rum) altum proffilttlt facere usque a cursu coomicem su-
di legno e perni di ferro per connettere le assi della nave" pemam que est subtus c1apis enrici.. . set non incidere
BSL 36 a.1248 de omni labore pertinenti ad calefatiam, coornices de c1apis.
et elevare et cohopemare et pegare. L cogomicem. comicem.
cooperta sf. "coperta da letto" copa sf. "coppa, vaso"
NL.l 100 a.1203 ego bartholomeus aborrator. .. de eo MBL 315 s. xi. (Urins) vi. copas vini . NL.l 18 a.1203
quod cotonabo et de eo quod spaImabo coopertas. pro copa quam perdi~erat ei. RCP 352 a.J 277 (San.) 01-
L coopertorelIL coopertorium. coopertum. cohopertura. ~aI'l;Im, urceorum~ ~lnolorum perapsidorum, copparum,
cooperire. coopritorium. coperta. goperta. D cuverta. mClsorum, chuchianorum. , .
cooperta sf. "coperta. ponte della nave" L cupa. D cJwpa .
CDG.1252 navis cooperta cum duobus coopertis debet co~ sf. "misura di capacit per liquidi e cereali; im-
dare libras tres. NL.2 331 a.1225 iIlud lignum ... facere posta
in eo coopertam et taIamos duos coopertos. BSL 6 GR 2.25 potestas .. . percipiendii dictum introytum, vide-
a.1246 (navis) altitudinis in prima cooperta palmorum licet unam copam de qualibet mina victualium, que ia-
viiii. BSL 220 a:t 268 et ipsarn (navem) habere calcatarn nuam deferuntur. que copa sit centesima mine.
et pegatarn de pice et cohopertas et talamos habere com- L copallus. copeta.
pletas et completos cum castello el super castello et 'pon- copa sf, "spec~e di nave"
te et superponte et paradiso. lA 28 ad a. 1282 navem JAN . 2247.
unam pisanorum de duabus cohopertis. VFD 46 s.xiii. si L copanus.
de rebus illis que super cohopertaIil essent iactus fuerit. copallus sin. "imposta"
PLM 588 fine s.xlli. de quolibet Hgne de una conoper- U.l ~ a.1218 iIlud quod accipitur de grano videlicet
ta. _. lignis de duabus cohope'rtis... de tribus cohopertis. copallt.
GR 2.52 (Var.) navem pegatam et calcatam totam cum L copa. copeta.
tribus cohopertis et tribus paradisiis. copanus sm.. "piccola imbarcazione. scialuppa"
coopertorem sm. "coperta da letto" MS 176 a.1221 IOSUper' copanum unum, plenum lapidibus
CGS.1 92 a.1156 t lectum ... et coopertorem arietinum et m~ratum ante fucem vinctimilii pro ipsa c1audenda de-
L cooperta. . merslt. .BSL 32 a.a.1246 quod domini et participes na-
coopertorem tectorum sm. "conciatett," viu m teneantur so)vere locationem copanorum. RRR 84
SMV 108 a.1221 bosus de ponte decimo, coopertor tec- a.1388 dicti veneti cum uno copano miserunt paucos ho-
lorum. mines ad comburendum dictam cocham.
coopertorium sn. "coperta da letto" L copa.
CGS.2 69 a.1162 coopertorium quod habeo in domo do- copparium top. "~opa (nel territorio di Coffa)"
mine ann~ deotesalvet. BSR 368 a.1218 cussinum unum. TL.1 346 a.1455 officlum consulatus copparij.
coopertonum unum. CGG 48 a. 1259 (PortoV.) culcitram Cf. TL.3 962. ','
un~ . et c~ho.~rtorium unum. LG 701 a.l406 coperto- copellus sm. "mastello usato per raccogliere e misu-
re~l , Impen~m et sartores, cohopertoria deploides et res rare il grano macinato"
arti sue pertmentes vendentes. . SOV 287 a.1428 (On.) item quod molinarii teneantur ha-
L cooperta. copertorium. bere copellum cum quo capiunt multuram habentem gar-
cope 299 copo

bulas altitudinis infrascripte mensure. SOV 290 8.1428 copertorius/ -m smln. "coperchio"
(On.) et rasperii debeant habere copellum scandaliatum. GDN 639 a.1254 (Noli) foramen ... factum in copertorio
G.DE GREGORIO, ROM 58 (1932) 258: < gr. k>pellon dicte eapsie. PVP 262 a.1461 copertoria duo pro corba.
"mnsteLlo" , cf: nap. copiello, m.s. PVP 112 copertorii duo pro pane.
D cupelu. copertulum sn. "coperchio"
coperchium sn. "coperchio SSL 169 a.1336 quatuor poti magni pro vino de argento
, BNA 253 a.126O (Vent.) arcas tres ... inter quas est una albo cum esmaltis in copertulis de liga sterlingorum.
sine coperchio. CPB 241 a.1362 (Bobbio) item unum L coperchium.
banchale de duobus coperchijs. CPB 244 a.1388 (Bob- copertura sf. "copertura, tetto"
bio) item unum banchale a tribus coperchijs cum scrana BSR 409 a.1253 et dictam domum habitare et eani manu-
post. - item unum banchale cum quinque coperchijs po- tenere de eoperturis et de 'serraliis, meis expensis.
situm in statione. - item unum scrineum a duobus co- L cohopertura. copena.
perchijs. NBI 38 a.1390 capsa una sine coperchio. NIS coperturerius sm. "fabbricante di coperte"
355 a.1425 gobelletum unum de argento deaurato aitum, LG 646 a.1404 quod coperturerii et sartores ponderent ad
cum coperchio. PVP 228 a.145 1 item praterii sex magni billancias ... - quod non lieeat copertoreriis emere vel
cum suis coperchiis. PVP 229 a.1456 cavagnum unum vendere ... ad pondus cantaretorum.
cum coperchio magnum. L copertorerius.
L coperc1um. coperculum. coperchum. copertulum. co- copertus agg. "coperto"
verclarius. (fontana) coverclata. D cuverciu. LG 436 a.1383 non portet fimum, letamen, vel murtam
coperclum sn. "coperchio" nixi in sachis saitanis vel zerbinis copertis.
SSL 171 a.1336 una tacia alba et unus potus parvus cum L eoopertus.
esmalto in copercio de argento albo de liga turonensium. copertus agg. "tinto"
L coperchium. CAC 425 a.1181 (Sav.) par pellium ~gnelli copertas de
coperculum sm. "coperchio" perso.
SSL 218 a.1336 iii. testi cum coperculis de ramo. L coopertus. .
L coperchium. copertus agg. "nascosto, non apparente"
coperchum sn. "coperchio" DAF 41 a.1300 universa mea bona mobilia' et immobilia,
CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam maSlram,frustam copena et discopena ubique existentia .. PLS 470 ~.l. 30.1
sine copercho. universa mea bona habita, coperta et d.scoperta, t.b. p.-
L coperchium. gnori obligo.
coperh-e vv. "coprire" L discopertus. D crovir.
ASD 65 a.1381 item soniam unam panni sete pro cope- copeta sf. "tazza"
riendo eorbam sive quinam. NIS 354 a.1425 certas copetas de argento . .
coperta sf. "coperta. ponte della nave" L eubetta.
DAF 56 8.1300 navim meam de tribus copertis. SIG 324 copeta sf. "tazza, unit' di misura del prelievo del:
a.1 330 et tenere unam ex dictis balistris in copena. SIG l'imposta sul grano"
417 a.1330 cocha lrium copenamm. TL.3 651 a.1449 de CNM 206 a.1204 (Sav.) dominus wilielmus guertius,
mercibus in coperta non ponandis. DSP 13 a ..1459 na- saonensium potestas, vendidit iacobo loterii, sieut hodie
vim seu Iignum de duabus copenis ... lignum unius co- colligitur et capitur, copetan;J grani et aliarum que yen-
perte. PSP 98 a.1502 navigiorum de coperta. , duntur ad quartinum, sive intratarn lezide ... que copeta
L cooperta. copertona. copertorem. copertorerius. coper- est lvi pars quartini saone. CNM 425 a.1206 (Sav.) ca-
torius. copertura. bella copete. PMS 177 a.1239 (Sav.) proventus copete
copertona sf. "copertone, grossa coperta?" sive leide grani et blavi. PMS 194 a.1248 (Sav.) ho~i
VCB 350 a.1298 (Bonif.) vegetes tres, parolinum unum, nes albingane debent sol vere incivitate saone copetam et
copertonam unam, frascatam unam. obolum unum pro cantario et denarium unum pro bestia
L coperta. honerata sale. SRC 296 a.1294 (Sav.) diete copete sive
copertorem sm. "conciatetti" leide ... ad raeionem duarum copetarum pro mina SSA
RCP 83 a.1278 (Sarz.) blancus copenor. DRG.3 1157
a.1327 tibi oberto de sancla savina, copertori ... obertinus 259 a.1330 (Sav.) copetam ... tractam postea ex dicto gra-
de clavaro, copertor domorum. no lombardo pensato, reperierunt pensare une . decem ...
L copena - non computata eopeta nec mondalia... SSA ~53
copertorerius sm. ''fabbricante di coperte" a.1345 (Sav.) ponQ~raverunt granum ... extracta copeta,
SSA.2 142 a.1345 (Sav.) iuperii et copertorerii ... coperto- tara pro sacho .. .. resta neto de copeta et de sacho rubo
rerii facientes copertorios. LG 248 a.1363 symon de mo- quinque.
nelia copertorerius. MNS.l 17 a.1376 de sacramento jupe- L copallus. D copeta. ,
riorum et copertoreriorum. LG 646 a.1404 quod non liceat copia sf. "copia, trascrizione"
copertoreriis emere vel vendere ... ad pondus cantaretorum. PPE 85 a.lI9I (Vercelli) et si aliquando memorate con-
LG 701 .1406 copertorerii, imperiorii et sartores, coho- cessionis autenticum documentum ecelesie de castello
pertoria deploides etres arti sue pertinentes'vendentes. necessarium tuerit, exhibere debeant et ipsius eopiam ta-
L coperta. copertorius. coperturerius. cere. CSS 204 a.1435 (Sanr.) teneatur dari facere ...
copertorius sm. "fabbricante di coperte" exemplum, sive copia ipsius inquisitionis, accusati?nis
LG 665 a.1406 ars copertoriorum. seu denunciationis. CSS 266 a.1435 (Sanr.) et dan fa-
L copertorerius. I ciat ... illi debitori ... copiam scripture, appodisie seu in-
copertoriusl -m smln. "coperta" strumenti.
CAC 255 a.1179 (Sav.) et culcitram unam et cuxinum i. L acopiare.
et copertorium i. et linteamina ii. DAF 23 a.1300 coper- coplUeto sn. "copriletto"
torium unum virrnilium. PVP 220 a.1451 item coperto- PVP 276 a.1488 coplileto uno saie vermillie.
rium unum burdi de alexandria. SSA.2 142 a.1345 (Sav.) L coprilectus.
copertorerii. .. facientes copertorios in civitate saone. (de) copolario cognome ,
REW 2206. ALE 120. PTS 26 a.1258 (PortoV.) ego recuperus filius quondam
L copena. D copertor. laborantis de copolario.
copr 300 cora

copresius sm. "cip rese" coracerius sm. "fabbricante di corazze"


DAA 70 a.1279 ita unam capam .. . et unum copresium ANO. l 393 a.1293 tibi ton coracerio de florentia.
lombardeschum infodratum de una penna. L e-oiraciarius.
L ciprese. coracia sf. "corazza"
copricapusorium sn. ''fodera usala per proteggere SIG 324 a.1330 comitus ... cum armis suis, scilicet cora-
gli abiti dalla polvere. durante l'esfate " eia de proba, collareto de fero .. . cervelleria de proba.
PVP 282 a.1488 item copricapusorium unum bocasini VFD 90 a.1330 coraciam unam de media proba. AND.I
pro estate. 393 a.1293 ministerium faciendi coracias et anern cora-
PVP 87. zane.
coprilectusl copriletus sm. "copriletto" L coiracia.
PVP 219 a.1451 coprilectum unum vermilium. PVP 229 corada s~. "corata, coratella"
a.1451 copriletum unum sargie viridis. PVP 264 a.142 SOV 280 a.1428 (On.) item non debent (macellatores)
item copriletum unum album pro puero. MAS 40 n. vendere ritiolam ad pensam nec fiancum nec intramina ...
a.1463 tellam, sarzam, coprilectos et bancherias, bocasi- nec diminuere coradam.
nos... PVP 304 a.1492 pro ... uno coprilecto vermilio. L corata.
L copliIecto. D crove/ecro. corragjum so. "cintura"
copriperticha sn. "panno che ricopre le aste del bal- PLS 327 a.1301 corragium unum argenti.
dacchino" . L corrigium.
PVP 229 a.1456 copriperticha unum cocasini damaschi choragne top. (Irlanda)
pictum. PVP 282 a.1 ~88 item copripertica unum talle. DKR 607 a.1435 dum dieta navis esset in irlanda in portu
L crovipertega. choragne.
choprire vb. "coprire con un tetro" coraUarij sm. "corallieri" ane genovese
MCD 49 a.1496 (Finale) infirma{a que erat cooprienda PC 331 a.1557 .
an deberumus choprire. L coralerius.
L cooprire. corale sf. "indumenlofemminile: = orale?"
coprisius sm. "ciprese" VCB 214 a.1245 (Bonif.) corale unum meum lini et sete.
OAF 23 a.1300 coprisius unus et mantus de blavo ... co- L orale.
prisium foderatum de blavo. ' I coralerius sm. "pescatore di coralli", cognome
l'
i L ciprse. MSl325 a.1500 jacobus vanotus petri coralerii
copula sf. elmo L corallum. coralIarij.
NL.2 352 a.1225 panceram unam ferream el copulam i. coralium sn. "coral/o"
ferream. LG 9 (= SC 184) a.1157 exceptis panno et ramo et ferro
L copus. et coralio et his similia. SSL 1.91 a.1336 libre V. cum di-
copus am "tegola" midio de coralio in quatuor branchis.
LG 438 a.133 lateres el clapelle, ert etiam copi. L coraUus.
L cupus. corallusl -m smln. "corallo"
copus sm. "elmo" CGS 1.56 a.1156 libras viii. safrani et coralli centena-
ASO 70 a.1381 ? (Caffa) copum unum ferreum procapite. rium i. CGS.2 43 a.1162 de rebus nubeloti in duabus
'\ L copula. platis et uno barili de corallo. NL.2 102 a.1216 lib. xxv.
coppus sm. "orh o, giara" et sol. xviii. et den. iii. implicitos in corallo. FCD.2 358
SIP 177 a.1420 (Massa) duo coppi ab oleo pIeni olei te-
a.1281 Iibras ... implicatas in pariis octo de cultelletis ...
nentes libras 25 vel circha.
SIP 68. paria tria cum mani cis corallorum. VFD 85 a.1309 preter
Lcppus. saffrano, amt)ra, corallo. PVP 261 a.1461 resta una cora-
coquere vb. temprare" lorum eum certis perlis argenti. BBL 23 a.1472 unum
LG 40 a.1383 veretoni ... qui de azario non sunt cotti. ro(tulum) Ixxxiii coralorum. enli (= empti) ab quidam
L cocta. decoquere. excucere. D coxe. maulum (moro). ~DG 371 a.1376 pro coralorupt capsiis
coque,e vb. "bruciare, marchiare afuoco!' v ... coralorum ~tnutorum (in grani) capsia i. ASD, 51
SSA.2 :35 a.1345 (Sav.) faciam ipsum coqui in facie in a.1381 una cassia corallorum. CDC 50 a.1386 coralorum
cruce. ' capsili i. BF 86 s.xiv. (Sav.) gradius unus cum manicho
coquina sf. "cucina" uno corali guarnitus argenti. PC 285 a.1477 subtrahunt-
RCP 138 sg. a.1l88 '(Luni) .de porco quem coci interfece- que coralos civium et merchalorum. PVP 305. a.1492
rinl et paraverint ad o'pus coquine. - valentinus aulem debet pro . .. corallis et signis f. 17. PC 394 a.1498 plerumque
servire domino episcopo per medium annum de propria et comperitur quod Iaboratores ~eu fabricanles coralos bo-
speciali coquina ipsius domini episcopi. - coquinam, quam nos el sufficientes ipsis datos ad fabricandum per magi-
ipse facit usque ad aquarolium muri domini archiepiscopi, slFoS ve1 mercatores, coralos ipsos eommutant in coralum
qui est in coquina. PPE 2.84 a.1311 facere fieri coquina cum nuncupatum terragium, non itabonum.
fogorali et lavelio. FCR 435 a.1325 in coquina... aquirolum PC. PGC 101 n. PML 375 sgg,
et fogoranum in quo-'pOssit facere coquinam et focum. L coralium. coralerius. D cualu.
OGM 190 a.1474 in camera superiori prope coquinam. coramen sn. "cuoio"
CPB 256 "la cucina era spesso al piano superiore della LEM 260 a.1259 item relagium de coramine. GSS 135
casa" a.1330 (Sarz.) mortellas incidere ... t pro tinta vel cuncia
L cosina. coraminis. CPB 245 a.1338 (Piac.) item sex capelos fel-
corI cora snlf. "cuoio tri et coraminis. LG 552 a.l406 quod aliqua persona non
CGS.l 25 a.1156 unum colerer de cor. .. dos cosinos ungat aliqua coramin~ nisi ~um, e~ de, assungia equina,
unus de corre. OOG 223 a.1376 pro core peciis ccc. seu curn, et de, assungla et plnguedtne porcina.
ODG 259 a.1376 pro -core de buffaro peciis~. misis' pi- L coro coyrarnen. eorium. D corame.
sis... ODG 857 a.1377 pro core crude trache X. delatis coranus sm. "specie di pesce"
de yspania. CDC 31 a. a.1386 core vennelie faxia ii. PPV 86 sg. a.1370 (portoV.) de coranis teneantur dare ...
PAC20. ... I coranos centum pro denarios seX. - sardine et corani.
L corium. coria. D coro D conaru.
cora 301 cord

corapistolem sf. "specie di stoffa" corbia top. "Corbe (Fr. sett.); tessuto di Corbie"
GG.2 453 a.1206 pecias duas de drapis que dicitur cora- DRG.215 a.12oo (Gen.) capam 1. corbie.
pistolis. L curbie.
corarius sm. "cuoiaio". cognome corbinum sn. "cesta usala per la vendemmia"
RCP 84 a.l278 (Sarz.) durans corarius. GRI 42 a.1519 (Alb.) possit portare fcere ad vineas vel
L coirarius. D coi.. alium '}ocum corbina, cavagnia seti bariles vel alia vasa
corassa sf. "corazza" causa vindemiandi.
SGM 102 a.1376 (Massa) corasse veteres et tristes quinque. L corba. gorbinus . D corbino.
L coiracia. corbinum sn. "nassa"
corazaria sf. "arte della produzione di corazze" GR 2.49 (Sospel) piscantes cum corbino, nauzea, incana-
AND.l 393 a.1293 ministerium faciendi coracias et ar- ta, bertavel, barrel et capairono.
tem corazarie corbona sf. "grossa cesta" I
L coiraciarius. OMC 221 a.1398 ipsa omnia mastica ponere 'et collocare
corassina sf. "specie di corazza" in corbona.
SGM 103 a. 1376 (Massa) corasine quatuor. L corba.
L coracia. D corazina. corceus sm.
corata sf. "corata, coratella" PLL 514' a.I441 (= VFD 187 a.l403) alumine, grano, vi-
RCP 139 a.1188 (Luni) pelles omnes sunt curie, et collari no, uva, garoulea, corceis et lana.
et corate sunt cocorum ... Icoci debent habere ... sumatam IVI, n.: coriis ?
porci preter barbinam et collare et coratam cum tribus corcbibitus agg. "(di tessuto) operato con inseri-
nodis. GR 2.25 (Sospel) vendere teneatur .. . coratam mento difili d 'oro"
cum corde. AND.I 221 a.I401 pro precio planetarum trium: unius
L corada. D cu. . .. videlicel corchibite auro et perlis ad acum .. .
corataria sf. "arte del/la conceria" L carchibitus.
GR 42 (Nizza) aliquis non sit ausus uti offido coratarie, corda ' sf. "corda, fune; strumento di tortura"
nisi primo iuraverit. GC.2 289 a.1192 corde debent esse marignan (devono es-
L curateria. corium. D coirat. sere fornite da M.). VCB 7 a .. 1238 (Bonif.) cordas canabi
corraterium sn. "corridoio, sulla nave" decem. VCB 40 a.1238 (Bonif.) fardelli duo qui erant liga-
BSL 370 n. a. I 253-55 (Marsiglia) exceptis corrateriis. ti scilicet unus de corda de erba et alius de corde de cana-
L coretorem. bo. DRG.2 269 a.1244 peciarn unarn faudati et cordas et
'coratia sf. "corazza" sarpelerias. SIG 324 a.1300 balistram 'llnam de streva ...
NBI 38 a.1390 item coraa una. PLL 472 a.1441 corra- cum duabus bonis cordis ultra magistram. ASA 124
tie cum manicis cupis el collariis. a.1381 (Alb.) nulla persona audeat ... tenere sive nutrire su-
L coiracia. per territorio ortoverii caplas salvo una que mitlatur ad ma-
coratum sn. num et cum corda. CST 176 a.1381 (Taggia) et in statella
ORG.3 944 a.1306 et debent honerari et stivari dieta lana balantiarurn 'nichil sit additum nisi cordam et balane qua-
in dictis galeis ad cunia duo et unum coratum tantum et rum una ponderet plus quarn a1ia ... LG 435 a.1383 artem
non ultra, et si maiorem stivam facerent lune debenl mi- buelorum pro faciendo cordam laborare. CDC 30 a.1386
nui solidi quinqne de naulo pro quolibet cantario. ' corde de lando fangotus i. CPB 245 a.1388 (Piac.) item
coratus agg. "(d vino) svampiro" pensses octo cordarum inter subtilem el grossam ... item
LG 406 a.1383 vinum quod sapiat acetum, ve! sentiat de duodecim zonchulas corde pro bobus. LG 601 a.l403 la-
ponlo vel de grogo vel de marci do, vel quod ~it coratun borare artem buellaria'm ... pro faciendo cordas que appel-
vel svampitum. lantur [ .. . ] sive buellas. MBA 377 a.1407 (Seyne) cordas.
corba sf. cesia. vaso, culla" DSP 116 a.1414 aliquarn quantitatem sartie sive cordarum,
PLP 103 a.1250 (Sav.) vidi ... quendam hominem cum CAR 25 a.1435 cordis seu funibus. TL.2 799 et dato sibi
corba una in collo. GR 48 a.1267 (Apric.) colligere in ca- certo tonnento, quia non elesimus ipsum tirare ad cordam
vagno aut inginio. sive in corba el in a1io a1iquo vase seu essendo senis et non bene conditionatus.
felegata alienas uvas. RCP 687 a.1275 (Sarz.) iiij corbas L cordarius. cordella. cordelatus. cordonus. cordulus.
de vino in popLetulo. LG 23 s.xiii ne faciant corb;lS de li- gordena. D corda.
gnis castanearum. LG 419 a.1383 corbis, cistis ve] ~ava cordanerius sm. "pellaio, cuoiaio" ,
gnis. CDC 25 a.1386 mercium. corba i. PPV 114 ca. 1400 FAF 245 a.1262 bononato de alba ... cordanerio. DSP
(Gen.) ne faiant. .. corbas vel cavagnas de vigis castane a- 332 a.1553 confectores seu cordanerii et unctores.
rum. SOV 229 a.14~8 (On.) sive collegerit (fructus) in ca- L cordeanerius. cordoanus. D curdan.
vagno. corba seu falda .. TL.3 1000 sg. a.1474 corbe piene cordaria top. (Sav.)
veretonorum .. . novem. - pecii magni et parvi coiracia- BG 180 a.1484. {Sav.). a quo termlino seu aqua descen-
rum marcidarum in una corba vigin quatuor dens ibidem et pro tennino usque ad dictum groppum
L corbella. corbem. corbinum. corbona. curt>em. gorbi- cordarie. I
nus., D corba. cordarius sm. "fabbricatore di corde" cognome
corba sf. "culla" CNM 332 a.1203 (Sav.) henricus cordarius.
ASO 65 a.1381 ilem soniam unam panni sete pro cope- D corderio.
riendo corbam sJve quinam. PVP 262 a.1461 copertoria cordeanerius sm. "pella io, cuoiaio"
duo pro corba. PVP 335 a. L506 cunas sive corbas. ' CGS.1 40 a.1156 otonis boni cordeanerii. '11
corbella sf. "cestello" I I
PAC5. '
CPB 242 a.1388 (Bobbio) ilem tres corbellas. L cordanerius. cordenarius. cordoanerius. cordoanus.
L corba. D curbela. ,I, , cordonaverius. D curdan.
corbem sm. "cesta" cordella sf. "nappa, cordella, accessorio dell'abito
CGG 173 a.126O (PortoV.) corbes iii. LG 426 a.l383 pa- femminile"
nerios. corbes. LEM 188 a.1238 vegetem. curtelos ii. et VCB 7 a.1238 (Bonif.) frexios et cordellas. VCB 40
corbes et discUlll , tinellum i., trapunclas. a.1238 (Bonif.) pecie tres de cordellis. LG 8?4.a.14~
L corba. vestes, zone. corrigie, cordella, viarbara et aha locaha.
cord 302 core

AS 64 a.1432 cavegerias, cordeLlas et texutos sive cimos cordovanus sm. "cuoio, pellame"
syricos. TL.I 833 a.1458 petie due cordellarum pro coi- DRG.2 484 a.1253 cargias sexdecim cordovanorum.
ratijs. MAS 41 a.-1463 liceat merceriis .. . de ipsa (septa) L cordoanus.
vel de ipso (auro et argento) facere .. . cordelas. cinctos, corduanus sm. " c~o;o, pelle"
franzias seu fenogetos. PVP 297 a.1491 pro frexeto et DNB lL4 a.1197 torsellos iii . corduani. NL.l 110
cordella pro dieta gamorra. PVP 300 a.1492 panni 4 a.1203 duodenas cenlum corduanorum .. . istud cordua-
cordele. num. NL.I 174 a.1 203 annuatim ... pro pensiooe lib. vi.
PVP 359. jan. et Unum bonum corduanum dare. GG.2443 3.1206
L corda. cordelatus. D curdeleta. se comparasse 101 corduanos. NL.I 396 a.1210 me ... 8C-
cordelatus agg. ("di tessuto) a coste" cepisse a te tantum corduanum. NL.2.339 a.l 5 pretlo
PVP 331 a.1508 pro panno cordelato parrni 13. corduanorum quos ei vendidisli.
L corda. cordella. L cordoanus.
cordem sf. "corda" . cordubanus sm. "cuoio o pelle"
VCB 40 a.1238 (Bonif.) fardelli duo qui erant ligati scili- FAO 42 a. 1278 (Parigi) de pecia cordubani slve rubei si-
cet unus de corda de erba et alius de corde de canabo. ve alterius coloris iiii. denarios.
cordenarius sm. "pella io, cuoiaio" L cordoanus.
DSP 332 a.1553 artes eonfeetorum seu cordenariorum et cordulus sm. "cordoncino"
unctorum. M~B 180 a.1427 litter~$ apostolicas .. . veris bulis plum"
L cordeanerius. belS cum cordulo canapls more romane curie impendenti-
cordoanaria sf. "arte della lavorazione delle pelli" bus bulatas.
NL.I 174 a.1203 lb. . .. cum qui bus promino laborare et L corda.
negotiari in cordoanaria et in domo tua de blancaria. correa sf. "correggia?"
lo".. \ L cordoanus. CA 613 a.1292 ilem in correis pro streuis [Ivl. n.: staffe
cordoanerius sm. "pella io, cuoiaio" ; cognome (ingi. stirrups)?1 .
CGS.2 111 a.1163 nos otobonus et anselmus cordoane- D correa. curea.
rii. CGS.2 156 a.l163 ascherius cordoanerius. CDG.2 correa sf. "ballo (lat. class. chorea)
CSG 65 a.1375 ne ludant ad azardum nee correis se im-
173 a.1173 baldicio cordoanerius. CNM 131 a.1203
(Sav.) faxum unum de beccunis quem sibi petit jacobus ~~~ .
iule cordoaneriis ianue. TL.2 301 a.1464 bartholomeo de L correizare. correzare. '
monteacuto cordoanerio. DSP 283 a.1564 nonnullos ar- coreallum top. (Noli)
tifices artis unctorum seu cordoaneriorum apperuisse PMS 40 a.1189 (Sav.) ab aqua corealli. SRB 210 a.l ~89
apotecas ... quod enim respectu fectoris et male olemie (Sav.) fossatum de corealJo. RVN 126 s. xiv.? (Noli) fos-
cedit in prejuditium vicinotum et hsabitantium in dieta satum corealli.
contracta corredere vb. "( = corrodere ?) devastare "
L cordeanerius. cordoanus. cordonem. PLP 95 a.1250 (Sav.) oves xx . . . correserunt vinearn et
cordoanus sm. "specie di pelle 'lavorata all'uso di seminatum.
Cordova" coredissa sf. "donna di ma/affare"
CAC 336 a.ll80 (Sav.) faxi iiii. de agnine .. . et cordoa- OR 42 (Nizza) si aliquis vocaveri.t mulierem maritatam
nos vi. et coria iii. que sunt circa: agninas. GG 29 a. 1200 meretricemvel coredissarn dabil pro iustitia solid. x.
de soma una et media de baanis et de cordoanis. DRG.2 D scurlussua .
137 a.1213 occasione cordoanorum quos ... vendidit. c0r:red0ri~,m sn. "(sulla nave) corridoio. passaggio
LMS 153 a.1222 tantum de cordoano : .. LMS 450 sotto llponte
a.1226 tantum de cordoano afactato. ava 69 a.1244 BSL 300 a. 1269 faciarn ... quandam navem de novo ...
cum quaternis triginta duos cordoani grossi. DRG.2 485 de manerie el mensuris infrascriptis .. . vicelicet.. .. et in
a.1253 me tibi dare de bere lib. xxx que tibi restant sol- corredorlo palmorum sex.
vende de vie tura et pedagiis cargiarum sexdeeim cordoa- JAN.2360.
fiorum. LEM 250 a.1259 confessus fuit ... se emisse tan- L coretorem.
tum cordoanum. :. DDG 215 a.1376 pro cordoanorum coredum sn. "corredo domestico. masserizia"
ballis v. LG 718 a.1406 sellarius non possit... vendere GR 26 a.1330. (Sarz.) de coredis non accipiendis in pigno-
aliquam sellam de montonina pro cordoano. re ... non poSSlD1 coreda de lecto ve1 dorso in pignore capi.
L conredum. cunredum.
Cf. CVM mil. cordovan "sommacco, pelle da scarpe".
corredum sn. "corredo, attrezzatura della nave"
L cordanerius. cordeanerius. cordoanaria. cordoanerius.
BSL 72 a.1250 navis ... omnibus sa.rcus suis barchis cor~
cordonaverius. cordovanus. corduanus. cordubanus. redis et apparati bus. DAA 38 a..l274 predictarn navem
cordonem sm. "pellaio, cuoiaio"
cum omni sarcia, corredis et apparatu ipsi pertinenti.
SOV 240 a.1428 (On.) item quod nemo debeat facere CGG 359 a.1275 (PortoY.) navim unam ... cum omnibus
multam nisi de sua ... excepto cordoni bus quod possint sarciiis, apparatibus et corredis. MFV 402 a.1291 ga-
acdpere pro suo usum tantum. leas . .. munitas de sarcia corredo et apparata ad saten-
L cordoanerius. ciam. PLS 218 a.1301. galearn .. . paratam et fumitam om-
cordonum top. ni sarda. corredo et apparatu ipsius. ACL 112 a.1344 li-
CDG.2 377 a.119O torselli panorum de fisac et de cordo- gni de orlo . .. cum sarcia. co~.o et pp~t~ ipsius ligni.
no et de limoginis. BGO 139 a.1360 propter anusslOnem ahculUS sarcie seu
cordonus sm. "cordone; cimosa" corredi ipsius ligni. DKR 338 a.1426 navi m aparatam et
MAS 117 n.65 a.1471 de diversis colori bus cordonorum fulcitam hominibus er corredis. annis, panatica et aliis
pannorum serici. CPB 245 a.1388 (Piac.) item unam omnibus necessariis. GR 22 a.1519 (Alb.) si aliqua per-
duodenam de cordonis de serico .. . item quatuor cordo- sona reperta fuerit com~ttere furtum in dicta maritima
nos de repo. AS 66 a.1432 in pannis siricis rubeis vel de corredis et assuexiis (= amexiis ).'
morellis factis de grana apponantur cordoni pro aliqua LDM22.
parte crocei et pro ali qua parte virides. PVP 253 a.1458 corregeta sf. "piccola cinrura"
cordono duo a clavibus. PVP 304 a.1492 una corregeta argenti pili leonis.
L corda. gordena. D cordonetto. L corrigia.
. --

core 303 cori

corregiarius sm. "cinturaio"; cognome coretorem sm. "corridoio"


SC 379 a. 1188 laurentius corregiarius. CSL 116 a.1250 OSM 90 a.1190 (axerium toum) pro facere muralam el
johannes correggiarius. talamum et corretorem.. . .
L corearius. BGS 25.
coreia top. (Sav.) IJ corraterium. corredorium. correore. correrium. currere.
SRC 354 (Sav.) a.1297 valle de coreia. '(
curritorem. D coridore:
correizare vb. "ballare, partecipare a ball" coreum sn. "cuoio" .1 ,
CSG 65 a.1375 quod subdiaconus vel diaconus vel sacer- ASD 63 a.1381 item coreum unum vetus .. . item nataliha
dos ludentes ad azardum vel correizantes condennentur. unum de coreo. PVP 221 a.l451 item oreierios core i a n.
,L correa. correzare. vi. ASD 194 a.1458liberetus copertus coreo viride.
corellum sn. 'usbergo. farsetto corazzato, parte del- L corium.
l'armarura"
corgenio top. (Langhe) . .
CNM 242 a.1203 (Sav.) quod ugo 'fomarius habet corel- eHAR 334 a.999 sale monte barcano corgemo. CHAR
lum I. in pignore pro solidis Iii. jan. LMS 422 a.1224 co- 403 a.1014 corgenio.
rellum unum. NL.2 218 a.1225 accepisse a te valente coria sf. "cuoio, pellame"
osbergerio corellum unum ferreum. NL.2 263 a.1225 ac- NL.l 49 a.1203 recepisse a te, . . tot corias. VCB 41
cepisse a te.,. osbergerio corellos ferreos . DGC 292
a.1239 (Bonif.) cori e asaccate sexagir'lta tres. ACM 59
a.1235 bene guamitus uno core Ilo ferreo vel pancera et
a.1396 insalare ... cames seu corias supra vias vel supra
una capellina. seuto et spata et ,Iancea. LEM 232 a.1238 plateam. , .
item corellum unum. barberiam unam. VCB 6 a.1238
L. coro corium.
(Bonif.) corellum meum ferri cum manicis. FNV '16
coriaterius sm. "cuoiaio"
a.1239 panceriam et corellum. VCB 235 a.1245 (Bonif.)
GR 102 (Nizza) el ipsi cori.herii de celero cori a et pelles
corelum unum cum manicis. PLP 87 a.1250 (Sav.) inve-
unganl de assungia porcina et de cepo. .-
ni balianum cum duobus sociis suis armatos .. . scilicet
cum corellis et gorgeriis magnis et bacilotis. LEM 260 corrigia sf. "cintura . .' . .
a.1259 item corellum unum ferri. COG 270 a.1261 (Por- SSL 146 a.1303 (Sarz.) ipsas comglas Slve frazalta et
tov.) osbergum unum ferreum fumitum ... pro logerio si- anulos. - omnes corrigias sive stazaleas de argento no-
ve conducto cuius coreUi... CGG 290 a.1262 (PortoV.) stras. - corrigia sive stazalia. SSL 171 3.1336 cu?1 cor-
pro quibus dico habere corellum pigilUS. rigiis sericis et sprangatis de argento albo non slgnato.
L gorellum. SSL 226 a.1336 unam corrigiam supra texutum (l. supra-
.1
corellus top. lexutam) de anglia . .. unam corrigiam supratexutam de
EOL 24 mons coreUi "unbekannter lAge". seta. BF 86n s.xiv. (Sav.) item mapa et tibia una parva
L carellus. argenti pro corigia. LO 864 a.1404 vestes, zone, corri-
correore/ correorium sn. "corridoio, passaggio" gie, cordella, viarbara et alia iocalia. BSC 315 ante 1423
BSL 308 a.1269 que navis debel esse ... in cooperta infe- de non faciendis corrigiis de montonina. NIS 354 a.1425
riori alta pannos novem minus tercia. in correorio pal- corrigiam unam 'de argento deaurato fulcitam a capile
mos sex et dimidium. LG 356 a.1363 non possit . .. in ,eo, usque ad finem. PVP 300 a.1492 una corigia neapolis ~
videlicet in correoribus eiusdem fondegi, vinum vendi . 3. PVP 302 a.1492 manifactura unius corrigie balcenum
- in superiori parte, hoc est in correoribus dicti fondegi. in goamimento lucretie.
. - set ipsa correoria et solaria remaneant mercatoribus L correa. corregeta. correarius. coriga. corrigieta. corri-
ianuensibus ex.pedita pro eorum cameris, dormitoriis et gioIa. corrigium. curigia. D correa. correza. .
habitacionibus. corrigia sf. "tipo di appezzamento di terreno"; el~m.
L coretorem. topon.
correrium sn. "corridoio sulla nave" SCT 30.
PLL 4828. 1441 correrium de popa usque ad baUatorium. DUC.2 581 corrigia: modus agri.
I l.
L coretorem. . corrigia sf. "processione" . .
correrius sm. "corriere. messo comunale" I GR 2.26 (Sarz.) processiones menstrue aut comgle que
BBG 488 a.1349 prQ duobus coreriis domini duois. AC~ quolibel mense fieri s~lent in ecclesiis regularium, solurn
49 8.1396 (Carr.) unus nuncius sive correrius. GR 98 iIlorum eclesiam ambiant.
(Falcinello) de lenutis portandis per correrium . . GR 2.26 corrigiaHuS sm. "cintura io"
(Godano) de officio correrii. (Vezzano) de salario correrii. BSL 357 a.1252filipus corrigiarius. BSC .315 ante 1423
L currerius. D corr. arcium corrigiariorum. guanteriorum, bursariorum in ci-
correrius "corriere, funzione di bordo?" . I vitate ianue. LO 665 a.1406 ars corrigiariorum.
DAF 9 a.1299 confilemur habuisse et recepisse .. . inte- L corearius. II
gram racionem .et salisfactionem tocius introitus et ex.itos corrigieta/ corrigiola sf. "piccola cintura"
correrii, marinariorum et omnium alterius galee nobis PVP 281 a.1488 item corrigieta una a domina parva cum
conducte a manuele auri e certa mercede. sogia tantlllJl et splan_gis ql,linque. P,VP 325 a.1505 pro
correzare vb. "partecipare (J Q(Jlli" . mutuo ei facto super corrigiolam argenti, , .
CSG ,65 a.1:3:75 si quis subdiaconus ad [azardum] luserit L corrigia. " . 1_
ve! correzaverit. .. corrigiusl -m smln. "cintura"
L correa. correizare. FCD 2.42 a.1276 lot clochas et corrigios.- DAA 75
correariusl correzarius sm. "cinturaio"; cognome a.1279 panerium unum medium guastripum et corrigiu~
CLS 3 a.1211 oliverius correarius. RCA W5 a,. I172 ja- unum. PVP 222 a.1451 item.corrigia duo cum sprangl~
cobus corezarius. " argenti . PVP 237 a.1456 item corigium unum ar~entl
PAC 5.10. pro usu dicti quondam benedicti. PVP 266 a.1462 ltem
,L corregiarius. corresiarius. corrigia. corrigiarius. coria- corrigium pro domina cum sprangis xii. cum cinto rubeo.
rius. L corragium. corrigia. corigum. currigium. .
I " corresiariuS sm. "cinturaio"; cognome corigum sn.. "cintura" ,
CP 933 a.1297 philippo corresiario. DDO 659 a.1377 pro ... coriga argenti per ;[ lxviii.
L corearius. L corrigius. ,
cori 304 com

coriJem sf. "mobile domestico" REW 2235 cornea, cf. DEl.2 1115 comio (<; mediterr.)
VCB J79 a.1239 (Bonif.) scranam unam, tabulas et tri, (bot.) "corniolo"
speos de lecto, corilem unam. L canareta. coma. cornale. cornaleta. cornar. cornarea.
corrilius sm. "piccolo corso d'acqua" comaretum. cornassi. comilium. comua. D cum.
GR 42 a.I267 (Apric.) usque ad corrilium siccum. GR (re de)"comassi top. (Sav.)
2.26 a.1294 (Apric.) eundo per flu~en nervie versus ma- SRC 350 a. 1297 campum unum in re de comassi.
re usque ad corrilium sive rianam. GR 42 a.1534 (Vent.) Lcomarium.
corrilius seu vallonum. corneiano top. "Comigliano"
q. DUC.2 673 curriles aquae: quae fluunt, cursum ha- PAC 6 a.1363 comeiano.
benI. ADL (Vent.).
D coreglia. curregliu. L comelianum.
coryllus sm. (bot.) "nocciolo" comelianum top. "Camigliano"
GSB 100 a .1577 bestie pascentes in nemore consito RCA 67 a.I.I44 laus de decima vulturiensium et de pellio
coryllorum. et de sesto et de corneliano el de sancto petro de arena.
L colarus. BSR 457 a.1175 homines vero arenzani, vulturi, pelii, si-
corinarium so. "campo colrivalO a cavolf' gestri, c~melianj. L~M 2~1 a.l2591erram et locum que-
GR 42 s.xvii (Naticino) si quis damnum dederit in rave- dam poSltam et poSltum ID colJonato sive in corneliano
riis et corinariis. cum domo superposita. J '

L caulus. D corina/e. CfL 21: non pochi i fundi comelian; regisrrali nella Ta-
coriariusl corizarius sm. "cinturaio"; cognome vola di Ve/eia (ca.JJO E. V.). Cf. SAA 80 a.955 (Corne-
COS 107 a.1186 musus coriarius. OSM 176 a.1190 010 gliano d' AJba) loco ubi dicitur corneliano: <; Comelius.
coriarius. NB 14 a.ll~8 te*s phirneri corizarius ... L comeiano. comiglianurn. comilia. D cumign.
\ ' L corearius. eomeUum top. (Riviera di Levante)
corium sn. "cuoio" , G.B.PEu.EoRlNI, in: Atti del Convegno della Societ ita-
CPB 245 a.13~8 (Piac.) item duodecim capita bragilorum liana diglottologia. Belluno 1980, Pisa 198J, p. 17, cila:
de corio ... item unum sextum pro signando corium. K.MrLLER, ltineraria Romana, $tuttgart 1916 p.239 che
L c,oyra. coyretum. coirarius. coro cora. corataria. co- segnala a nord di Lune (Luni), lungo la costa ligure di
reum. coria. corrum. excorare. excQriare. incoriare. Levante, un ComeIium (= Corniglio. Comiglia. presso
D cairo. . I
Vernazza): cf. Comelius, genI. rom.
corius sm. "cavolo", elem. topon. L comilia. D corniglia.
CSF 101 a.1443 (Finale) ubi dicitur planum corii. comelum top. (Torria,On.)
L caulus. D coru. . SOV 330 a. 1428 (On.) de non boscando in bosco i1iceti
connus sm. "misurazione di derrate "a colmo" (an- et bosco comeli.
zich "a raso") !
cometus top. (Venr.)
PVP 267 a.I462 medie quarte pro razo xx., quarte pro TMV 67 a.1260 (Vent.) cometus.
conno ii., medie quarte pro cormo xx. ' D comellu. I , r ,

PVP 113, 359. eomiglianuml comiianum top. "Comigliano"


L culmus. RCA 67 a.1148 omnes homines de vulturi. de sesto de
.1 coma top. (Sav.) comigliano, de sancto petro de arena. GS.2 264 a.l ~156
conradus de corniiano.
SRC 352 a.1297 (Sav.) rivo de corna.
L cornarium. cornale. ST.9160.
cornale top. (Sav.) comilla top. "Corniglia"
SRC 136 a.1263 (Sav.) in rivo comalis ... ad presam rivi GEM 50 a.1222 comilia.
cornalis. SRC 138 sg. a.1263 (Sav.) medietatem pro' in- L cornelianum. comelium. D comiglia.
diviso duorum camporum terre Iaboratorie in rivo corna- comUianum top. "Comigliano"
li. - in ri de cQmali. ' MSB 57 a)283 terram sive solum ... positam'in 'comilia-
L comarium. no. MSI 312 a.1396 aliquos ex schollaribus ... de dieta
comaleta top. (Cadibona, Sav.) vi~la comiliani seu in dicta viUa'villantibus.
SRC 147 a.1263 (Sav.) in palfrrio loco ubi dicitur cor- L cornelianum.
naleta. . ~ omWumtop. (Riviera di Levante)
NTS 35 sg.: od. comar. BCB 126 sg., n.: od. Comiglia?
L comarium. comareta' L comarium.
cornar top. (Sav.) l comicem sf. "cornice
SRC 352 a.1297 (Sav.) rivo de comar. ZAC 165 a.1288 (Alb.) et facere fieri merlos et parapec-
L cornarium. T tus et facere fieri murum ita amplum in summo cum co-
comareaf corna,-eta top. (Sal'.) f micibus (err. per comici bus) in ipso muro intermittendis
SRC 358 a .1297 (Sav.) campum ' unum in ventossa de quod servienles ipsius castri supra e um ascendere et ibi
comarea. FBS 50 a.1490 comara . . SRC 176 a.1263 esse possint pro custodia et defensione dicti castri. GR
(Sav.) campum unum terre laboratorie .. . in cornareta. 2.26 (Levanto) lapis architravis ex marmore cum suis
L comaleta. cornarium. D comarea. cornici bus ex petra nigra.
comaretum top. (Sav.) ~ L cornicem. cogomicem. coomicem comixia. oomixio-
BG 180 a.1484 (Sav.) via publica que 'dicitur strata mon- num. D cornice.
tis comareti, que itur ad fornacem. coitixia sf. "cornice"
Lcornarium. AND.6 43 a.1511 teneatur fabricare (portas) factas ad
comarexe top. (Rochebrune. Fr.) scartogios cum suis cornixiis.
LJ.2 642 a.1357 in dicto territorio, ubi dicitur camo. Lcomicem.
rexi ... pecia terre posite in comarexe. comixionum/ comixonum sm. "cornicione"
L camorexi . . MCS 140 a.1496 (Sav.) ad mensuram palmorum xxx in
comarium top. (Quiliano, Sav.) altitudine .. . in quibus non intelligitur Dee comprehendi_
SRC 190 a.1265 (Sav.) vallis de ri de comario. tur comixonum nee architravis. AND.5 51 a.1519 pona-
com 305 cors

le unum marmoreum . . . cum sua pilastrata marmorea . .. coronelum sn. "colonna di scrittura notarile"
cum suis capitellis et architravo ac frixio et comixono ASA 338 a.1350 (Alb.) item dando exemplum cuiuslibet
cum archo superius. DSP 248 a.1543 non liceat alicui scripture seu actorum quorumcu~que pro quo.libet c<;,ro-
ponere cornixlona ad domus . . . nec possint excedere a nelo in quo coronelo sint linea tngmta duo et m quahbel
dieto muro . . . computatis comixionis et imbre seu gron- linea sint litere viginti sex ...
dana palmos duos. ' L colonellum.
Lcomicem. corpetus sm. "farsetto"
comu sn. "corno. materia cornea" PVP 262 a.I461 bialdum unum pro fili a et unum corpe-
BSG 129 a.1267 et cum balistris octo de comu de duobus tum.
pedibus et aliis duabus balistris de streva. LG 335 a.1363 D curpettu.
iactum aliquem aLicuius muri, rumenlam, comua, relun- corpum sn. "colpo. percossa" .
daluras.. . MSG 296 a.1275 item quod omnes predicti RLC 51 a.1297 (Cosio) et sibi corpum pervenent .. : et
(balistarii) leneantur ponere in quolibet lavorerio quod de colpum sibi pervenerit de dieta bestia.
cetero facient, centuretam ferri, latoni sive comus. DDG L colpum. D corpo.
520 a.1376 pro comorum ballis vii. . , corpus sn. "salma. cadavere"
L (de) scornabechis. scomamontonus. D cornu. PVP 320 a.1508 pro octo faculis cere, pro crucibus qua-
. comu sn. "corno, strumento musicale" tuor et uno brandono pro corporeo
CSS 303 a.1435 (Sanr.) et sonare cornu vel trumbetum corpus sn. "corpo giuridico .
vel scoliam. CSS 328 a.1435 (Sanr.) si diclus nuncius LG 239 a.1327 quod ali qua persona, corpus, colleglUID
non habueril cornu vel scoliam aut trumbetum . . . l. vel universitas .. .
comu sn. "como, in locuziolli diverse" corpusereticus cognome .
CNM 161 ca. 1205 (~av. ) non credunt quod accperet cor- MSS 113 a.1138 (Tortona) rubaldus corpuserellcus.
nu ["un corno", cio "nulla": cf. CNM 142 ca. 1024 D corpu.
(Sav.) non credit inde aliquidj. AI Il 9 a.1241 quod cum corsalis agg. "corsaro"
audisset pelavicjnus. retraxit comua ["ritrasse le corna SC 191 a.ll57 nuHum lignum corsale.
(come una lumaca)" = si ritrj et stetit in montibus su- L cursalis.
pra vernaciam nec aUS1JS fuit ut de,scenderet. SFG 2.354 corsaria sf. "azione predatoria di corsari"
a.1528 qui quidem emptores (di una gabell) ul supra et SRC 77 a.1251 (Var.) pro raubaria vel corsria.
quilibet eorum in solidum tacto comu promiserunt. L cursaria. D corsia.
comua n.pl. "coma. foggia di acconciaturafemmini- corsarius sm. "corsaro"
le per il capo" .
GIB 501 a.1272 si. .. venerint per terram vel per mare si-
BOV 547 a.1452 (Sav.) novos gestus mulierum que insti-
cut corsarii et fecerint dampnum... U 2 564 a.1347 de.
gante diabolo noviter videntur portare bordaturas quas
non receptando aliquem inimicum rebellem nee corsa-
appellant grandines seu corruscationes et lepras et in ca-
pite comua et velia, rium vel forestatum comunis ianue.
comua top. "antico n.ome del colle di Tenda" L cursalem.
LTI 49 n.51 a.1239 colla comue. . corzetus sm. "sorta di monile"
REW 2235 cornea, cf. DEI.2 1115 cornio C< mediterr.) DAF 23 a.1300 item pecie due de macuca, coprisius unus
(bot.) "corniolo" et mantus de blavo foderatus penna varia, paria octo de
L comarium. D cornio . corzetis, item linteamina duo. PLC 96 a.1301 corzetum
corroala sf. "servizio. obbligatorio, prestazione feu - unum auri. cum perlis et lapidibus.
dale" l ' L crogietus. crusetus. D corzetto. curzettu.
GR 2.26 (St.Pons) pro una descoblada si nutries porcum corsi top. .
et pro una corroata expensis diete ecclesie. RCA 297 a.1146 terzerium de vinea in corsi . .."
Cf. cm.t 19 corvata: G. BAILLY, Trait des servis et de- corsi cognome
voirs seigneriaux, Chambry 1697. DUC.2 590 corva- SCT 248 a.1297 (Sav.) castagnetum corsorum (top.).
tae: operae quas subditi ac rustici dominis suis praestare corsia sf. "corridoio, sulla galea" .
ex lege tenentur: corves. ' SIG 356 a.1330 ferrum .. . et asta pro dieto bolzono que
V curv. maneat semper in corsia.
. !cbrroborare vb. "asseverare. confermare" corsica top. "Corsica" . .
MBL 265 a.84O (Lrins) ceteri firmatores ... signum t se- RCA 128 a.1l63 vadens de ianua in corsicam ob cam-
niofredi grarnatici qui ob privacionem visionis oculorum bium. CAC 29 a.1178 (Sav.) in sardenna aut in corsica.
manu propria hoc translatum corroborari nequivi. U.2 199 a.1289 latroncellus risus de insula corsica.
L roborare. corsicum sn. "dazio portuale" iI
corona sf. "corona, diadema, ornamento femminile" CDG 253 a.1149 orta est inter pisanos et riparios discor-
BVP 235 a.1388 corona perlarum veracium. dia scilicet de lenis et corsicis et sacris sardinee. pisani
corona sf. "berretto imposto per scherno ai malfatto- soliti erant dare et debent de lena et sacro den. duos . ~ .
ri frustati pubblicamente"
CP 161 a.091 pro pingendo coronam cuiusdam frustati.
Cf. IVI, Reg. . !
L mitra. corsigia cognome .I
corona sf. "ghiera? " DNB 93 a.1182 alberte corsigia. I

BGS 82 a.1248 et candellas duodecim cum suis coronis D cursiggia. .


et cum baronis ad suficienciam. ' corsischus agg. "di foggia corsa" .
Dcuruna. VeB lO a.1238 (Bonif.) tunicam unam COrslSCham.
corona sf. "caviglia?" L corsius. D corsega.
FNV 165 a.1251 muletum unum falletum coctum de co- corsius cognome .
ronis pedum et rasum in cauda. SRB 274 a.1422 (Sav.) domiunum iulianum corslUm.
coronatum top. "Coronata, quaniere di Genova" L eorsischus. D cordo.
DKR 614 a.1436 habitator coronati. BCM 37 a.1482 an- (caput) corssum top. "Capo Corso" . .
tonius de coronato. SRC 817 a.141O (Gen.) ita quod sub appellaclOne pelagl
L colLonatum. caput corsum contineatur.
cors 306 coza

corsus cognome corrum sn. "cuoio"


CAF 120 a.llOl ansaldum corsum. SLS.2.288 (Alb.) BBL 4 a.l472 pro centina et pro sete et pro corrum s. vi.
johannes corssus. CCS 137 a.1570 bastianus corsus. de. ii.
SLS.2.288: < currere, cf accursus, bonaccursus. Lcorium.
D corso. corrumpere vb. "interrompere. portare a scadenza"
corteare vb. "andare in corteo, in processione" GR 42 a.1297 (Cosio) omnes comunalie sini corrupte se-
AS 73 a. 1432 item ad pallium portandum in festo sancte cunda die augusti , preter si homines consilii corruperint
tecle dumtaxat et etiam ad corteandum in diebus solem- vel banniverint antea veJ postea. - in eodem modo et
nibus nativitatis et pasquatis more solito. forma sit de terris communi ' castellanie cuxii non cor-
cortelleria sf. "coltelliera, custodia per collel/f' ruptis.
NIS 354 a.1425 cortelleriam unam, fulcitam gladiis qua- D corrompiaoi.
tuor cum manicis de argento et cum una forcella de ar- chorus sm. "vento di Nord-Noro-Ovest. tramontana,
gento. NIS 356 a.1425 cortelleriam unam cum tribus maestrale"
gladiis de manicis de argento et una forcela de argento. UAR 136 ca. 1330.
L culteleria. corruscationem sf. "bordatura diabiti femminili"
cortellus amo "coltelio" BOV 547 a. 1452 (Sav.) neque mulieres portent bortdatu-
COL 226 a.836 (Milano) per corte Ilo pizzio fracto (for- ras quas appellan! grandines seu corruscationes et lepras.
mula di tradizione di propriet). corvaira top. _ )
IVI, n. ''forma particolare di coltello. o vocabolo fran- BSR 56 a.1175 in eorvaira. PTS 26 a.1258 corvarinus de
co ?" corvaira.
L cultellus. PAC.2
. \,
cortem sf. "corte. masseria"
RCP 24 a.963 (Luni) cortes plebes res et familias ... idest
L corvaria. corvarinus. corvarium. crovaria. crovera.
D crovo .
cortem de lune cum mercatis et pertinetis suis. , corvamen sbn. "legname per nal' f'.
BCG 20 a.973 vicesima quinta corte vico cum eclesia CGG 36 sg. a.1259 (PortoV.) nobis dare debes et prepa-
beati sancti petri ibidem constructa. vicesima sexta corte rare lignamen sive corvamen in ripa portus veneris . .. _
et castello seu clesia sito tufulo .. .. i sunt curtis et casis et omne corvamen sive lignarrten unius 1igni. - preparare
rebus meis qui bus sunt positis infra commitato et territu- dictum lignamen sive corvamen pro dictis ligno et bar-
rio rosellense locas noncupantes. cha. - Occasione eorvaminis unius ligni . I
L cortesianus. curtem. corvaria agg. "di corvt' : elem. topon.
cortem sm. "cortile" . I SRB 37 a.1186 (Alb.) quantum distat a mari rocha corva-
CDG.2 350 a.1189 (Sardegna) centum butegas cum corti- ria. ASA 155 a. 12 16 (Alb.) loco ubi dicitur valle cJ rva-
bus suis convenienti bus. ria.
cortesianus sm. "contadino addetto alla "corte" L corvaira.
RCP 139 a.l188 (Luni) pistores debent servire de pasta corvarinus n.p., m.
et cortesiani de fructibus. RCP 682 a. 1275 (San.) filii PTS 26 a.1258 corvarinus de corvaira.
gerardetti et filii oddonis sunt cortesi ani. L coryaira.
L cortem. D corte.xaim. corvarium top. (Quiliano)
cortexia cognome SRB 334 a.1407 (Sav.) contracta .. . cq l""arii .
CGG II a.1259 (PortoV.) paganus cortexia. L corvaira.
Cf SLS.2 166. corvellerius cognome
L curtisia. D cortexia. ~ PLS 497 a.1301 ricbobonus corvexerius.
corticella sf. "corte, minore, atrio rustico" corvum top. "Capo Corvo"
RCP 29a.l028 (Luni) abbatiolam ... cum corticellis, titu- U .I 160 a.1152 homines habitantes ultra panabium et
lis sive oratoriis et cellis. corvum. CGO 61 a.1259 (portriV.) a coryo usque gup:fqm
L curtem. curticella. , , specie. lA 172 ad a. l.293 terre omnes et ciyitates ac loca
cortileJ'n sm. "cortile. aia" riperie, a monacho usque corvum et etiam ultra iugum.
FST 73 a. 1592 (Triora) arbores sitas extra domus vel SRC 818 a.141O (Gen .) et inteligalur districtus ianue a
cortiles de montibus (di montagna). corvo usque ad mO[\aCum ,e t a iugo usque mare et prope
L colti le. cortillium. curtem. curtilium.
terram per tria miliaria ponendo ancoram.
(mons) corvus top. "Monte Corvo"
cortillium sn. "cortile"
RCA 171 a.985 ? porcio ... que mihi obvenit per conque-
VDE 134 a.1394 et usufructare dieto cortillio cum
stum da parte dominiconi in monte corvo nusigla.
putheo cum dimidia volte diete domus. cosa sf. "cosa"
cortina sf. "cortina da letto"
OGM 71 a.1470 pro certis cosis rejl8ralldis.
VCB 179' a.1239 (Bonif.) cortinam unam. CGG 362 L causa.
a.1275 (PortoY.) item culcitra, cossinus .. . cortina, trispo- cossa sf. "coscia"
des et tabule pro lecto. CPB 240 a. 1289 (Bobbio) item VCB 302 a.l29O (Bonif.) equum unum ferratum roatum
duas cortinas unam palvam el aliam magnam. ASO 63 signatum in cossa dextra.
a.1381 cortinam unam te Ile viridis. NBI 37 a.139O corti- L coscia.
na una jalna. NIS 355 sg. a.1425 radium unum de auro cossa, sf. "imposta, tributo"
cum certis aliis bordaturis a cortina. - cortinam unam a U.1 908 a.1232 (Marsiglia) sine aliquo drictu. seu gom.
lecto de tela subtilli. PVP 219 a.1451 item pecios quin- beta vel exactione aliqua et sine aliqua prestatiooe Coss.e
que cortinarum. seu aJicuius loco prestationis cosse vel exactionis seu
PCV 68. OUC.2588. .\ drictus. DUC.2 592 a.1245 (Marsigtia) salvis lesdis el
L curtina. ( ,
I cossis et. pedagiis.
cortina sf. "tessuto di seta" cozachus sm. "cosacco"
CGG 178 a.1260 peciam unam cortine. TL.3 114 a.147A publicos latrones .e t dozachos ilIius do-
DUC.2 588 cortina: pannillel serici species. sic dieta. ut mini de mosco.
pallium pro pallii materia. L casaeus.
- - - - ---_. ~ _. ~ . __._----

cose 307 cost

coscia sf. .'coscia " cospirationem sf. "associazione illecita" .


PLP 76 a.1250 (Sav.) petiit a me ut darem ei deriatas tres CDG.3 84 a.1l92 et de non facienda iura aul rassa sive
camis de quadam coscia et iIla coscia vendita erat et ideo cospiratione cum aliquo.
nolui dare. L conspirationem.' \
L cossa. coxa. coxadanca. coxalis. cOlCia. , costa sf. "fianco" .I
coscino sm. "cuscino" SSL 171 a.1336 et una cupa deaurata cum copertulo et
PVP 272 a.1488 coscino uno. Ii costis deauratis.
L cosinus. costa sf. "cost. pendio"
cosegulal coseola top. RCA 204 a.992 de uno latere fine seve de pradello de-
SRB 75 a. 1141-2 (Sav.) fIumen cosegula. SRB 117 scendente per' costam usque in fluvio vesano. ReA 81
a.1192 (Sav.) peninentiis quigliani in quibus continetur a.-1148 desupra via que pergit per costam. CGS.1 114
coseola. ! I .
a.1157 inferius via privata, superius costa. CGS.2 9)
L coseula. a.1162 coheret ei superius costa. CAC 387 a.l181 infe-
coseulal cosevola top. "Consevola" (Quiliano) rius strata, superius sumitas coste. NL.l 119 a.1203
PQV 63 a. 1192 (Sav.) (vendita) de comune, castro et villa coheret .. . inferius senterium, superius costa. PCC 12
et curia sive pertinenciis quiliani, qui bus continetur co- a.1209 (Sav.) a secunda (parte) sumitas coste. '
seula, exceplo ilio quod comune saone capit ... in prclticto L costelionul1l. costeta. costola. costo~erius . coxa. quoste-
castro et villa et curia seu pertinentiis quiliani in cosevola.- ria. D costa.
lv(: ''forse *causicola, che non pare di etimologia latina. costa sf. ;'costa .dei mare" ,.
L consegola. D ceseola. RL 1'95 a.lI72 (Diano) a cola capre usque ad ~ostam
cosina sf. "cucina" unel'ie. SNS 28 a.1505 homines burgi coste vadorum.
CGS.I 24 a.1156 .oendam de cosina. PPV 97 a.1310 costa sf. "cesta. paniere"
(PonoV.) debeant c.oprire ignem .. . salvo qui haberet fa- CDC 107 a.1392 gingebris costa i. 'DDG 898'i:t.l377 pro
cere in cosina. septe porchi coste iv. .
L cochina. cohina. coquina. coxina. cusina. D coxina. L costaum. r ~
cossinetus sm. "piccolo cuscino" costa sf. "seta gommata, grossa, spesso ottenuta da
PVP 240 a.1456 item cossinetum unum piume parvum bozzoli di scarto" \. .
pro balneo. MAS 162 a.1466 aliquis pa,nnus in quo si milCta costa.
PVP 103. MAS 218 a':1466 pannos sericos in quibus mixta sit ~liqua
L 'cosinus. cuscinitus. pars septl( vulgariter n'~ncupate costa ... - septa de costa.
cosinus sm. "cuscino" ISG 40. I \

CGS.I 25 a.]] 56 duos cosinos unus de corre. LMS 59 costa top. " ,
a. 1.222 lego ... unum cosinuni meum. BNA 4 a.1258 BCG 1"73 a.1066 in loco ubi dicitur la costa. RCA 164
(Vent.) letum meum munitum ... duobus cossinis et duo-o (= PAC 12) a.1069 ir a costa .. . in a costas. BCG 190
bs cervicariis. eGO 148. a.126O culcitram nam, cossi- a.1086 a loco ubi dicitur ... alacosta. LMS 466 a.l127-8
num et sacconum pro lecto. CGG 362 a.1275 item cul- in sigestro, in villa de bargono ~d costa!D' . CAC 19
citra, cossinus .. . cortina. PLC 69 a.130 l cossinos .. . ore- a.1178 (Sav.) in maso de costa, quqd iacet.m celle. MSS
gerios ... lConas. PCC 142 a .1353 cossinus unus carpita 201 a.1206 in alia terra que iacet ad costam. TCL a.1283
una. ASE> 63 a.1381 cossinum unum parvum de plumis. (Loano) senterium coste (od. "e coste").
NBI 37 a.1390 cuIcitra p]umarum una cum cossino. PVP costa sf. elem. topoq.
226 a.1451 item cossinum unum plumarum. PVP 240 BCG 24 a.979 Petiaterre que nominatur costa de prado
a.1456 .item cossini duo plumarum parvi. { , (Cf. PAC IO). RCA 284 a.1034 in rovedo in tromalio et
in costa luparia. BSR 73 a.1169 medietatem c~st~neti
L cosci no. cossinetus. coxerius. coinus. cuscinitus. cusci-
nus. cussinus. cuxinus. quinum. quissinetus, D cuscn. case nove de costa mala. SRC 532 a.ll89 (Sav.) in teuro
a costa dentis usquead ylicetam. OSM 17 a.ll90 a costa
cosinus sm. "(err. per cofinus) cesta~' r
canavali usque in costam noxigie~ .PLP 95 a.1250:(Sav.)
LMS 100 a.1222 ilem cosinos quinque ucari qui sunt et est dicta teqa apud leginum in costa de cabalhs (o~.
cantari a sex.
Costacavalli). , SRC 164 a.1263 (Sav.) campum unum tn
L cofinus. , l costa roarioru~. IEA 92 a.1266 (Pietra) sicut vadit fos-
cossiticum sn. satus crQs~e et a dicta .via supra usque ad costam Iova-
NL.I 371 a.1 210 murum de lateribus ... et cossitii de riam que est supra calexe. SOV 308 a.1428 (On.) prout
madone uno t dimidio et altitudinis usque ad tectum do- mirat costa viebule usque ad costam diani. . , .
mus tue. l
(del de la) costa cognome
I . i'
cositorem sm . ."sartd' , ' MSQ 121 ,s.xii. salvo de costa. ,NL.2 78 sg. a.1216,.rusti-
COO.2 357 a.1 189 (Sardegna) et venit a domus que fui cus de la cos~. - obertus de costa.
costantinus de cuballe kigulu cositore. costagium so. "cottura" . .
L cusitorem. . I RVN 121 s. xiv. (Noli) venditi o gabelle .costagii, .. quod
cosmltem sm. "ornato cosmatesco" emptor, seu collator dicte gabelle, habeat et percipiat. ..
GIB 438 sg. (= CDG.3 68) a.1192 his autem, que intra ab omni persona coquente pisces in civitate nauli . ..
tribuna) et zonam. indutis' marmoribus diversorum colo- Cf DUC.2 595 costum pro coctum: "vin cui!".
rum usque ad omatum quOd dicitur cosmitis. .. desuper costagneellum top. "Castagnello" (Sav.)
predictum cosmitem et usque ad dictam trullam est orna- SF 183 a.1182 (Sav.) in valle quiliani in Ioco ubi dicitur.
ta musiiVo 'aureo - cancellis Iigneis sculptis de tabLilis costagneellum.
grvibus cum cosmite mannoreo desuper. .. cozolus sm. D castagne/o.
"misura usata dai mugnai" I , (de) costa pelata cognome .
GR 2.26 (Vezzano) teneantur ipsi communerii revidere SRC 105 a.1258 (Sav.) benvenutus de costa'pelata.
cozolos molendinariorum semel quolibet mense. .. L pelatus.
Cf. DUC.2 604 cozolium: mensurae species apud Italos. costare vb. "costare"
cospena sf. GGA 9 a.1322 (Alb.) si transibitis in istis tC: I'I'is vobis fa ..
DAF 98 a.1300 item cultellum munitum de argento de ciam costare carum.
tribus cospenis. I L constare.
cost 308 colo

costaum so. "cesta. paniere" cotelus sm. "coltel/o"


DDG 260 a.1376 pro saffrani costao i. PVP 273 a.1488 coteli duo de tabula. AND.2 208 a.1495
L costa. quod vellet sibi servire de canepa existellte .retro dictam
costelionus sm. "costa, pendio. riva" apothecam mediante tramezana de mactono uno in cotel-
SRC 359 a.1297 (Sav.) campum unum .. . in costeliono lo (in COSIO, a coltello).
mezano. L cultellus. ,
L costa. D cusligin. cotimus sm. "ripartizione di imposizione diretta"
costeta sf. "scaglia di pietrq preziosa" SRC 472 a.1379 (Sav.) florenis sexdecim quos dictus
NIS 353 a.1425 tabula una adamantis cum duabus coste- percival solvere debebat et sibi obvenierunt pro suo coti-
tis. BBL 100 a.1473 p~o uno baraseto et uno rebineto et mo impoxitos (I. impositionis) fate per commune saone
due costete adiamanti. PVP 282 a.1488 item sig~lus unus ocaxione armate facte contra venelOS. FST 34 a.1592
auri cum costetis adamantis. (Triora) parlamentum ... deliberabil aliquam laxam seu
PVP 150. cottimum factum esse pro aliquo debito communis.
L costa. L cotumus.
(de) costola cognome cotimus sm. "catasto (come base di imposizione di-
PGM 8 a.1047 mauro de costola. relta)"
L costa. ' . GR 1'1-3 (Levanto) cabanne, cassine et domus que non es-
costolerius sm. "spada.affilata su un solo 1010" sent scripte ad cotimum burgi el vallis ... in domo, vinea
LG 956 a.1404 stocum costolerium vel pennatum. PVP etc. que non essenl et seu reperirentur in. cotimo burgi,
279 a.1488 item tarcheta una cum suo costolerio sve fa- pro quibus nonfuerint solute avarie, seu dacite, vel col-
chino. GR 105 a.1498 spatam aut stochum, costolerium, lecte alique communi levanti.
pennatum. -
L costa. custulerius. D costorel. GR 42 sg.: contributo fissato dtl appositi ufficiali in ra-
costuorium top. (Quiliaiw) gione di quanto uno possedeva: di qui il significato di
U.2 192 a.1289 (Sav.) peciam terre castagneti loco ubi "catasto ".
dicitur costuorium. cotem sf. "cotta"
costus sm. "cespo, cespuglio, arbusto" , FNU 115 a.1200 petrus sardus habeat ... tres cotes.
FST 80 sg. a.1592 (Triora) incidere arborem seu costum L cota.
in dicto nemore. - qui.. . deportaverit ex aliis arboribus cotonare vb. "c%nore, una delle operazioni dell'ar-
'I quam de quercu et costis et frampalia, solvat.., te della lana"
cota sf. "cotta. indumento maschile, femminile t! degli NL.I 100 a.1203 ego bartholomeus aborrator... de eo
ecc/esiastid' I quod cotonabo et de eo quod spalmabo coopertas.
CSL 45 s.xiii. ut aliquis canonicorum vel capellanorym L acotonare. acotonatorem. cotonus.
non maneat infra sedilia cancellorum quando celebrantur cotonem sm. "cotone"
divina nisi cum cota vel capa non manicata BLC 107 DAA 21 a.1274 nonaginta sacos cotonis. DAF 26 a.1300
a.1297 cotam meam de lombardesco. PLC 95 a.1301 co- grane (semi?) cotonis. GR 2.26 pro siligulo saco de co-
tam meam nigram (jemm.). CSG 65 a.1375 sed ornnes tono.
cottas habeant sive cappas (eccl.) ASD 193 a.1458 vesti- L cotonus.
mentum seu cota bocasini (del vescovo). cotonina sf. "tela di cotone; vela di tela di cotone"
BLG 45 "germ." PC 288 a.1364 arte bambaxariorum cotoninarum. DDO
L cotanigra. cotem. straacote. supracotum. D cotta. 477 a.1376 pro cotoninarum balla i. CD<::: 110 a.1386
cotanigra cognome cotonine balla i. PLL 467 a. I441 item cononine pro re-
BNA 108 a.1259 (Vent.) filio bemi quondam cotanigre spectu. PVP 232 a.1456 item gona una veluti creinexi
de campo rubeo. foderata cotonina. PVP 280 a.1488 item falde cotonine
L cota. pro domina.
cotardia sf. "cotla, tunica, mantello" VPM 338: la voce. come termine marin., nasce a Genova
BCL 206 a. 1290 cotardiam unam blavi ... et capucium e si estetuk all 'Italia e di qui alla Francia.
unum de blavo. ASD 69 a :1381? (Caffa) cotardiam L cotonus. D cotonina.
unam panni niiscli cum maspilis viginti planis, fodratam cotonusl m smln. "cotone" j
penna agnello alba. '
DUC.2 597 cotardia: cotae, sagi vel tunicae species viris LEM 241 a.1240 sacos viginti de cotono. VeB 204
perinde ac feminis familiaris. ' a.1245 (Bonif.) sachi xxxvii de cotooo.1FNV 164 8.1251
chotr8stem sf. "paramento sacro'! . h CUffi vellis (vele) septem cotoni. DRG.2492 a.1253 tan-
VCB 57 a.1239 (Bonif.) calicem ... pastoralem ... ami- tum cotonum... BSL 274 a.1269 velas quinque cotoni.
tram unam frexatam, planetam unam bandaehini, dalma- DAA 25 a.1274 daremos ... implicatos in ... pipere. oen-
ticam unam purpuris, pluvialemunum xamiti inforatum daliis et cotono filato. GVG 223 a.1275 de. pretiQ duo-
endati ial~i, manipulos .. . chotastres albas. . rum sachorum cotoni. GVG 237 a.1277 emisse tantum
cotaxionem sf. "ripartizione di spese straordinarie" cotonum. .. DAA 70 a.1279 saculos quinque cotoni. ..
LCA 52 a.1388 (Alb.) si piacet dicto consilio facere tal- unum saculum de cotono. lA 27 ad a.1282 unamplatam
lea dictis cotaxionibus. honeratam de pipere et COtODO. U.2 185 a.1288 de coto-
cotelata sf. "coltellata" . no .de zucharo de argento vivo. ,,' daremo xv. CA 595 1
TL.2 797 a.1471 vidit,in simili casu dare-domino consoli a.1292 pro tela de cotono DAF 51 a.1300 sachos viginti
unam cotelatam. cotoni onusti in dicta navi. .. dictum cotonum... DAF
L cultellata. cullellus. D cotelata. 1.12 a.1300 recepisse in accomendacione bissanti0S albos
coteleria sf. "coltelliera, custodia per collelli" quinque milia in cotODO et riso.' PLS 464 a.1301 sachi
PVP 250 a.1458 coteleria una cum tribus coltelis pro in- tres cotoni tracti et sachi quatuor cotoni granati. DRG.3
cidendo camem: ] 1000 a.1310 cantari a ducentonum .coloni. SSL 208
L culleleria. a.1336 due pecie lele de cotono... una pecia de bamba-
coteleta sf. "coltellino" sio. ASD 93 a.136O occasione debiti summorum octua-
CDC 4 a.1386 cotelete'capsie iii. CDC 23 a. 1386 coteJe- , ginta argenti ... quos dare et sol vere tenebatur ex causa
te baleta i. cotoni dicto quondam avrami. DDG 215 a.1376 sg. pro
L cultella. cotoni filati faxiis xviii. - pro cotoni ballis xviii. CDC
cotr 309 coxi

70 a.1386 eotonum filatum . DKR 17 a.1405 eantaria (fontem) coverclarium top.


quingenta cotonorum et galle. PLL 500 a.I441 velia tria BSR 309 a.1208 infra quemdam locum qui vocatur po-
de cotono. PYP 287 a.1492 cotona condueta de chio. dius salis et fontem coverclariurn.
OMC 487 s. Il v. exeeptis grano, ordeo, fasulis, fabis, ci- L coperchium. (fontana) coverclata.
ceri bus, cottono et aliis leguminibus. (fontana) coverclata sf "fontana coperta"; top.
L cotonem. cotonina. cotonare. cuttonem. D cottono. RCA 187 a.1061 usque in fontana coverclata. BSR 309
cotrai sm. pl. "panni di Coulras (Fr.)" a.1208 cui coheret inferius fontana coverclata et via.
LG 784 a.1406 eotrai . L (fontem) coverclarium, coperchium.
cotre sf. "coltre) coperta" covertorium sn. "coperta da letto"
PYP 274 a.1488 corre una alba vetera. - cotre una de CAC 293 a.1178 culcitram unam et cuxinum unum et co-
bocascino. - cotra una de bagno jana. vertorium unum. OAA 70 a.1274 unum covertorium vir-
L cutra. D COlra . gatum.
'c otumare vb. "valutare, a fine di tassazione" L coopertorium. D cave rto r.
GR 43 a.1387 coturnare, idest possessiones pro collectis covetorem cogno me
et avariis secundum veram iustam et congruam estirnatio- LEM 263 a.1261 hedifficium wilielmi covetoris.
nern gravare, onerare. covus sm. "fascio di spighe" ,
GLI Gloss. GR 27 (Zucc.) si covum furatus fuerit de meta vel de
L acotumare. cotimus. coturnus. borrali.
cotumus/ -m sm/n. "imposta diretta" REW 1796.
LJ.l 1023 a.1247 non imponet vobis ... mutuurn vel col- L cova D cou.
lectam seu colurnurn sve tagiam seu exactionern aliquam coxa cognome
seu impositionem alicuius dacite. LG 215 a.1340 pro ... GDN 592 a.l] 98 (Noli) oddo coxa. '
cotumis dacitis seu avariis. LJ.2 546 a.l343 (Sav.) non L coscia. coxia. D coscia.
indicetur ve\ imponetur vel colligetur aliqua nova'cabella coxa top. (Sa v.)
vectigal pedagium cotumum collecta rnutuurn prestacio SRC 355 a.1297 (Sav.) campum unum Ioco qui dicitur
vel exactio ali qua quovis nomine censeatur. CSF 76 coxa. ~
a.1357 (Finale) ad solutionern alicuius coturni sive irhpo- CTL 22.
sitionis realis vel personalis. LG 338 a.1363 aliquod mu- coxa sf. "cosa"
tuum, cotumum aut aliam quarnlibet provisionern vel VCB 109 a.1239 (Bonif.) et sacos duos plenos de coxibus.
modum inveniendi et habendi rnonetam in communi. LG L causa.
575 a.1403 aliquarn expensam, errogationem, donatio- coxa sf. "costa"
nemn , provisionem ihinimentum mutuurn cotumurn vel SSA 81 a.1345 (Sav.) ne lignamen ... extrahatur a coxa
modum inveniendi vel habendi monetam in comuni. _ albuzole usque ad caput vadi.
FPI 6974a. CLD 60: cf. Plaut., Pseud. 962, 1173 quotu- L costa.
rnus "il quanto". coxadanca cognome
Cf DUC.2 597. 600 cota: rata, parso - cotus: quota seu PPE 113 a.1201 gerardo coxadanca:-
quantitas pecuniae. Cf DEI.2 1129 s.xiiL (Cicolano) anchacossa.
CIV 73, 288: ven. coturno "imposta sui vascelli". L coscia.
L cotimus. cotumare. D cotumare. coxalem sm. "cosciale"
cotumus sm. "valutazione a fini di tassazione" VCB 58 a.1239 (Bonif.) coopertorium de vulpe'de coxa-
CP 287 a. J 343 dicti coturni sive extirnacionis. libus.
cotura sf. " collura" , L coscia. eoxeronus. D cassali.
IEA 35 a.1284 (Alb.) solvendo pro fomatico sive cotura coxentarium sn. (err. per rexentarium) "vasca, ma-
panis sicut consuetum est. stello"
cotumicem sf. "cornice, cornicione" GG.2 383 a.1206 culcitram . . . coxinos ... velletam (I.
CGS.l 387 a.116O quod si oliverius voluerit levare illum vellatam) . .. et coxentarium i. et ramarolum i.
murum leneatur facere a parte iordani cotumices, fene- L rexentariurn.
stras et staciones pro bordonalibus. coxerius sm. "cuscino"
cf DEI.2 1114 it. cornice + cornacchia. RCO 128 a.1286 (Ort.) linteamina xvi., calegam i., coxe-
D cuturnixe. rios vi., toalia viii.
cotumus sm. "pantofola. tipo di calzatura" , L coscinus. coxinus.
BVP 398 a,1449 si mulier coturnos vel ut vulgo 1oqui- coxeronus srn. "cosciale (di annatura) "
mur planellas gerat. . . VCB 183 a.1239 (Bonif.) spatam .. . balestram ... quarel-
coustuma sf. "dazio doganale" los . .. superosbergum . .. scutum et elmum, coxeronos duos.
BSL 13 a.1246 liceat naves extrahere absque ulla coustu- Cf. OUC.2 593 cosserium: annatura coxae.
ma vel dacita persolvenda. L coxalem.
Cf. DUC.2 523 sgg. coustuma (consuetudo): praestatio coxia cognome
que ex consuetudine praeslatur. GDN 565 ,a.1181 (Noli) teste odo coxia. MIA 89 a.1293
D costumi. (Noli) tartari coxie de naulo.
cova sf. "specie di imposta" L coscia. coxa. ,
IEA 54 a.l. 194 (Alb.) una cum omnibus ussibus, condi- coxina sf. "cucina"; elem. topon. ~
cionibus. amisteribus. arractis, covis . .. fodris, dacitis. RCA 280 a.1039 et usque in fontana de coxina merli.
Cf. DUC.2 600 covagium: praestationis species. PYP 273 a.1488 in coxinna ...
cova sf. "fascio di spighe" L cosina. cusina.
GR 2.26 a. 1267 (Apric,) si aliqua persona acceperit covam coxinus sm. "cuscino"
unam de aliquo borato sit in menda. NSM 286 a .1459 CNM 46 a.l204 (Sav.) culcitra i., coxinus i., sacconus i.
(Mioglia) de non exportando alienas covas. FST 61 a.1592 de telis iiii.
(Triora) accipere blavam ... in aliquo borrali, cavalletto, ga- ROM 21 (1892) p.84; 30 (1901) p.480. REW 2292. ALE
vellis seu covis aut grarniolis alicuius persone ... 125: <coxa.
L covus, D cova. L cosinus. coxerius.
cram 310 creb

cramare vb. "gridare" crava st. "chiodo. bullone"


TL.l 363 a.l455 numquam cramavi!, nec verbum malum PVP 249 a.1458 coffanus unus parvus ferralus sive cum
dixit. cravis (lettura dubbia).
L c1amare. D ciam. Lc1avem.
cramoxilus agg. "di colore cremisi" crava cognome.
TL.3 619 a.l449 petia una zentimi cramoxili. MSS 267 a.1218 hmfrancus crava.
L cremexile L capra. cravarium. c.ravasco. craveare. cravexana. cravia.
cramusis agg. "di colore cremisi" D crava.
SSL 193 a. 1336 item iii. pelie camukati ii. in zallo in cravare vb. "inchiavardare muri per rinforzarlt'
cremlisi el i. in albo in crarnusi ZAC 273 a.1341 (O~o) cravando el discravando aliquas
L cremexile. cremisis. partes domorum exislentes ibidem. CRA 159 a:1425
crapa sf. "tosalura? " (Alb.) et debeanl cravari muros antiquus curo novo suffi.
GVG 273 a.1284 et crapare istas bestias (pecore) annua- cienter cum bonis lapidi bus longhis de quatuor in quatuor
tim et ipsam crapam vendere et ex precio crape pellium paImis.
et ovium mortuarum emere alias bestias utiles et ydoneas L clavem. cravem. discravare.
ad dictam socidam. cravarium top.
L crapare. BSR 220 a.1197 dlocat vitali de meucho decimam 'd e
crapare vb. "tosare?" cravario de sauri.
GVG 273 a.1284 et crapare istas bestias (pecore) annua- L crava. D era va,
limo cravarius sm. "capraio" ,
L crapa. D cravett. GR 25 (Zucc.) cravarius vel berberius. qui incideret ali-
crapetus sm. "capretto" quam arborem domesticam ...
BBL 97 a.1473 item in uno crapeto ... cravaschinuscognorne
L capretus. D craetu. U.l 594 a, 1217 obenus cravaschinus.
crapula sf. "crapula. gozzoviglia" L cravascus.
CSG 66 a.1375 a crapula el ebrietate prorsus abstineant. (de) cravasco I cravascus. n.p., cognome.
crastatinus agg. "di castrato" NL.l 17 a. 1203 jordano de molino predicto, pro vaccis
LG 710 a.l406 nec possit eas (carnes) vendere pro carni- cravascbi sol. viiii. HSL 18.1 L6 a.121O (Gen.) de crava-
bus crastatinis. sco. BSR 331 a.1218 cravascus.
L crastonus. D crastadn. L cravaschinus D cravasco.
,. crastatorem sm. "castratore"; cognome craveare vn. "pascolare capre" ,
BNA 273 a.1260 (Vent.) terra oddonis crastatoris. GR 2~ 8.1.274 (Castellaro) item si aliquis posuerit si.
~: L crastonus. goum lO aIlqua banna. causa craveandi vel agneUandi ...
crastatura sf. "organi provenienti dalla castratura" D cravear.

t LG 710 a.l406 nec possit in aliqua pecude, montono, ir-


cho ... aliquod pincagium facere vel dimittere, seu crasta-
turam per quarn possit aliquod dampnum vel dolum pos-
se committi, vel eas vendi pro carnibus craslatinis.
craveuna top. (Finale)
PAC 7 a.1196 marchio de cravexana. ZAC 99 a.1256
(Alb.) dominos manuellem et franceschum marchiones
.

cravexane. SF 132 a.1268 (Fin.) item campagna et terri.


~,
L crastonus. torium ~ravexane. ZAC 1.81 ca.129O (Alb.) que castra,
crastonem sm. "castrato" terras, vtlla et loca ... donunus manuel marchio cravexa.
FCT 51 a.l441 (Triora) pro qualibet pecude vel crastone. ne per forciarn abstulit.
L crastonus. cravia sf. "bilancia a cavaI/elio"
crastonus sm. "castrato" CAR 38 a.1451 dimidiam partem lucri quod procedit ex
ASA 138 a.1377 (Alb.) carnes de crastono veyri et sui- pondere craviarum pontis pedagii.
nos. CP 163 a.1391 pro crastonis PQsitis in barchis pravii .L capra. clavia. D cravia.
maritime. cravia top.
L castronus. crastatinus. crastatorem. crastatura. cresto- Ge.2 187 a_1192 usque ad fontanam de valle cravie.
nus. craviada top. "Cravi (Gen.)"
crata sf. "graticola" FNU 17 (= BCO 208) a.ll00 que ecclesia iacet in tenit~
CA 600 a.] 292 in una crata ferrea. rio craviada.
L cratem. L cabriata. cavriada. crava. D crova. cravi.
crata sf. "grata" eravigerem sm. "custode (detentore delle chiavi) di
GR.2 62 moniales neque ad cratas neque ad rotam 10- un bene sequestrato"
quantur. CCS 9~ a, 1414 (Celle) si ... dederit cravigeri pignus banni.
eratem sm. "graticcio. per essiccare castagne e L c1avlgerus.
fichi" cravile top. (Gen.)
RCA 33 a.1143 et colligere castaneas et ducere ad crates GC.2 283 a.1192 de petia una terre posite in cravili in ora
et trahere de ricis. FST 39 a.1592 (Triora) castanee ... exi- que dicitur sorbula. _
stentes in domunculis sive su per cratibus ad siccandum ... L crava. D caprile. caprili. crav.
L crata. gradicerium. gradicia. gradilem. grae. graja. cravinus sm. "capretto". soprannome
graia. graizatus. gralleus. grata. graticel1a. gratem. CAT 122 a.1323 (Alb.) guillelmi macie dicti cravini.
Dgr. L caprinus. D caprina.
kratus sm. moneta eravem sf. "chiave"
DMC 477 2Jxv. (Chio) item coUigat et exigere possit dic- ASA 313 a.1350 (Alb.) omnia capitula sive Iibros capitu-
tus collector .. . a qualibet persona que teneat apotecam lorurn comunis .. _ tacere poni in archivio seu stynco co-
causa vendendi ad pondus cantareti seu balantiarum kra- munis sub cravibus.
tos xii. singulos annoso Lcravare.
crausura sf. "terreno recintato" crebrum sn. "se/accio"
RL 209 a.1276 (Apric.) de crausura ut inferius denotata. CA 608 a. 1292 item in uno erebro j. aspo
Lc1ausura. L crivellus.
cred 311 cres

credencia sf. "credito" cremexile sn. "cocciniglia, insetto da cui si trae il co-
DNB 118 a.1212 nec aliquod in credenciam accipiam pro lore cremisi; colore cremisi"
mittendo laboratum per mare neque per terram. MSG MAS 216 a.1466 septa ... tingenda de cremexili. MAS
291 a.1280 salvo si venditor poterit habere banchum in 219 a.l466 ,panni serici fabricati de vero et puro cremexi-
quo scribatur pecunia pignus vel moneta m cuniatam, li in colore rubeo. DUC.2 614 a.1526 (Sav.) grane pulve-
possit tum facere credenciam. ( ris, grane cremexilis, verdeti, brazilis.
L credenti a. D creenza. MAS 111 n.42; 117 sg. nn.64, 69; 122 n.85 era con la
credencia sf. "organo giudiziale, commissione, co- grana, ma pi costosa, la sostanza pi usata per la tintu-
mitato" ra in rosso di panni di alta qualit. Dopo la scoperta
U.2 364 a.1299 actum ianue in palacio 'comunis ianue dell'America venne sostituita dalla cocciniglia d'India,
quo habitat dominus abbas populi in camera ubi reguntur proveniente dal Messico.
consilia credencie. GGA 76 a.1322 (Alb.) vidit facere L c\amoxilis. cramoxilus, cramusis. tremesis. cremisis.
calegam de ipsis ... interrogatus quibus vendidit dicta D cremexi.
credencia dictos fructus ... cremexis sm. "tessuto di colore cremisi"
L credentia. NIS 354 a.1425 nucham unam de zeteni de cremexi fo-
credensera sf. "credenza, mobile domestico" dratam dossiis
AND.6 35 a.1517 credenseram unam bomei que sit . .. a L cremexile.
parte ante a strafori et a lateribus a scartogiis. - creden- cremisis agg.; sm. "di colore cremisi; tessuto di tale
seram bomei de quatuor armariis. . colore"
L credntia. I. SSL 193 a.1336 item iii. pecie camukati ii. in zallo in
credentia sf. "mandato, comunicazione riservata" cremisi et i. in albo in cramusi.. .. una pecia et duo sca-
CDG 135 a.1141' credentias Iquas consules de comuni ia- paroni de cremisi.
nue michi dixerint ... in credentiis tenebo ila determina- L cremexile. ,
tim ut eas michi dixerint vel mandaverint. LJ.1 503 cremonensis agg. "di Cremona"
a.1202 credentias quas michi dixerit potestas ... in cre- CPB 246 a.1388 (Piac.) item unam viIanam de medietate
dentiis tenebo sicut miehi determinabunt, si presensero cum pomellis xxx. argenteis cremonensibus. ."' .
aliquam personam que machinetur ve! operetur damnum CPB 258: Lucca e Cremona erano centri di lavorazione
comunis ianue. CST 162 a.1381 (Taggia) credentias pro dell'argento.
utilitate communis michi expositas ad ipsius mandatum ' crena sf. "intacca tura sullo stilo della stadera"
privatas et secretas tenebo nullique pandam. ASA 277 a.1350 (Alb.) et in pondere unciarum sint crene
credentia sf. "custodia riservata" pro qualibet unci~ crena una. GR 42 a.1519 (Alb.) et i.n
CDG 135 a.l14l credeiltias' quas consules de comuni ia- pondere untiarum sint crene ... que crene appareant mani-
nue michi dixerint . .. in credentiis tenebo ita determina- feste ' in statera.
tim ut eas michi dixerint vel mandaverint. LJ. 1 503
L increna. D crena.
a.I 202 credentias quas michi dixerit petestas .. . in cre-
dentiis tenebo sicut michi determinabun't, si presensero crenna sf. "ciglione"
LJ.I 430 a.130 l a crenna montiscuchi infra versus ga-
aliquam personam que machinetur vel o~retur damnum
comunis ianue. . r, \Iium et si cuti cemit crenna versus tassarolium et palo-
credentia sf. "comitato, commissione" " , dium. SSA.2 64 a.1345 (Sav.) a cre,nna cantagaleti ...
lA 25 a.1282 creatum fuit de nove in ianua quoddam versus civitatem.
consilium de hominibus x'vi. quod credentia vocabatur, ALE 127,rardo lat. crenae. REW 2311.
cui cum dictis capitaneis data est in omnibus potestas ar- L crena. D crena.
mandi et pecuniam expendendi et faciendi omnia que es- repacorum top. (Sav.)
sent necessaria circa guerram predictam ... - ordiriatum SRC 356 a.1297 (Sav.) campum unum loco ubi dicitur
etiam fuit per sapientes credentie antedicte, quod de cete'- crepacorum.
ro aliquis non vocaretur admiragius nisi haberet sub se L clepare. excripare. ,
galeas x. ad minus. lA 114 ad a.1290 in quo (consilio) crericus sm. "chierico, religioso"
ordinata est credenti a de novo, in qua homines xxxiii tan- NB 15 a.ll98 aliqui persone, crerico vellaico.
tum erant. .. qua credentia statim armare feciL .. unum creseenbene n.p.,m.
galionum. L crescenbene.
DUC.2 612 credentia dicIUS in I [taUa publicus civium CGG 26 a.1259 (PortoV) crescenbene filius benemelii.
conventus de rebus publicis deliberandi ausa coactus. CGG 203 a.1267 crexenbene benemegii. .
credentia sf. "credenza, mobile domestico" L crexenbene. crescente. qui non crescit. crexonus.
NBI 40 a.1390 item modia tria grani... item credentia grexencius. D crexe. ,
una. item banche due. I crescente! crescentem smln. "lievito"
L credensera, D credema. SSA 260 a.1330 (Sav.) fecerunt fieri crescente ... excon-
ereissinusl creisonus n.p., m. ceato dieto crescente... GR 60 (VArr.) si fumarius~dixe
SLS.2 284 a. 1262 (Portov.) creissinus. IV1, a.1184 (L- rit ve1 preceperit alicui quod faciat panem vel quod ponat
rins) petro creissonl. 'J',\ levaturam seu crescentem, teneatur... '
L crexonus. L crescenbene.
eremenna top. (V.Bormida) crescius n.p., m,
CHAR 334 a.999 insuper ... cairo. casalegrosso. cremen- CGS.l 219 a.1158 facius de cibili, crscius, obertus guar-
na. CHAR.I403 a.1014 cremena. datdr.
L carmandinum. D cremeno. SLS 2.284 a.1158 (Gen.) crescius.
eremesisl cremexi agg. "di colore cremisi" L crexonus.
AS 65 sg. a.1432 possit facere ... avellutatos cremesi qui eressi I cressinus n.p., m. .
non habeant telum et pilum tinctos in cremesi nitido. - SLS.2 284 a.1259 (PortoV.) tibi eressi quondam pauh de
et dicti panni creme si habeant cimocias eroceas sive jal- cometo ... et ,ego dietus cresi promitto... SLS:2 286 ~
las. PVP 231 a.l456 item diplois una cremexi pro ho- a.1262 (PortoV.) flUi. mei. .. cressinus et fran ceschmu ~ '~---".'---
mine. L crexonus.
cres 312

cresta sf. " cresta, vetta" cridatorem sm. "banditore"


GR 2.26 (St.Pons) a dicto camino protenditur per cre- PLS 269 a.130) cridator curie venelorum.
stam serri de bosso. L cridare.
D cresta. erientulus sm. "servitore"
crestonus sm. "castrato" AI.2 27 a.1257 servieOles sive crientulos.
GR 2.26 a.1267 (Apric.) quelibet persona que vendiderit DUC.2 373 c/ientulus: vassallus.
carnes debeat eas vendere pro talibus quales fuerint, sci- eriminalis agg. "pertinente alla giustizia penale"
licet capram pro capra, ovem pro ove, crestonum pro cre- MAS 292 a. 1558 elligere unum cavalerium .. . qui tan-
stono. tummodo valeat exequi et executiones criminales diete
L crastonus. arti spectantes facere.
crexonus cognome cristaUariusl cristallerius sm. "artigiano del cri-
BCG 103 a.1018johanni crexoni. stallo"
SLS.2284. FCD.2 425 a, }281 [Bartolomeo Mercanti] de cQnfiniis
Iv!: < crescens, crescere. santi marchii (veneziano) cristaUarius. GVG 9P 8.12:;2
L creissinus. creissonus. crescius. cresinus. cressus. thomainus faber cristalerius.
D crescin. L cristallus.
cria sf. "grida, bando" eristaUus sm. "cristallo" ,
PLV 104 a. 1,260 (Alb.) crias et bannitas et deveta. SSL 191 a.1336 unus crislaUus rotundus. SSL 200 a.1336
L crida. cridare. D cria. smeriglius ... cum pendaliis el botonibus de cristallo.
criafora sf. "allanne" PVP 233 a.1456 item resta una cristallorum. ASO 195
GR 2.26 (Benne) quilibet homo debeat pergere ad cri~o a.1458 goagineta una et in ea crus una cristalli. NCS 58
ram. a.1505 (San.) crux ... CUJD uno pomo de cristallo.
.... Lcria. L cristallarius. D creslallo .
cribeUare vb. " vagliare: esaminar~" christianare vb. "catechizzare: una delle fasi del rito
AS 54 a.1432 liceat capitula ipsa matUnus cribellare et battesimale" ,
examinaie. . GR 49 a.1297 (Cosio) aliqua persona non debeat tenere
L crivellus. D crebello. figloxum seu figloxam ad baptizandum sive cbristianan-
eribum sn. dum nisi tres, scilicet unus ad christianandum, alius ad
BSR 324 a.1218 vineam et cribum .. . vinee coheret. .. renunciandum, alius ad baptizandum.
cribo coheret ... Cf. OU.C.2 319. f"

erica sf. "saliscendi della serratura" D crislianar.


PVP 317 a.1508 item pro c1avaturis duabus crichis una cristofanus n.p., m. "Cristoforo"
pro camera gregorii altera pro camera balnei et alia {'ro DAF 78 a.13oo de ligno meo vocatus sanctus cristofanus.
cochina inferiori. cristofola n.p., f. "Cristofora" I
D crica. DT 517 a.1314 in ecclesia bellte marie cristofole sita in
crida sf. "grida, bando, notifica pubblica" castro trapesonde. .
PCP 659 a.1316 factis denuilciationibus et crida. LG 199 critulus sm. "oste. locandiere"
a.1323 cridam seu preconisationem. eST 173 a.1381 GSS 139 a.1330 (Sav.) nullus hospitator vel critulus ...
'~ (Taggia) iurare teneantur venire, quotiens cridam et cam- pullus ova seu fructlls emere audeal. . .
panam audiverint ut moris est. MGG 258 a.1383 mitatur crivellaria sf. "elmo"
crida quod omnes sciavi sint franchi. CVQ 370 a.1407 PLP 143 a.1250 (Sav.) et vivaldinus portavil crivellariam
(Sav.) et pro qualibet crida quam fecerit dictus nuncius in capite. .
seu gastaldus ad instantiam alicuius persone patacl1um L cervelleria. .)
unum. DSP 94 a.1436 et de hoc mittatur crida parte do- criveUeria sf. "vaglio, crivello"
minorum consulum calegarum. PLL 510 a.l441 et crida RCO 128 a.1286 (Ort.) bancbale, vegetes ... due crivelle-
per trombetam etiam facta ... CAR 31 a.I443 iacobus de rie ... seacia ii. CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam cri-
campoplano cintracus publicus communis ianue retulit se velleriam.
hodie ... dictam cridam fecisse per civitatem ianue. TL.3 L crivellus.
609 a.I449 sint duo cintraci qui tenearitur cridas facere. crivelem I criveUus sm. "vagli~,crjvello"
L cria. criafora. cridare. D crida. LEM 262 a.1259 item unum crivellum. PVP 242 a.1456
eridare vb. "gridare" item mastra una cum suis seatiis et crivelibus.
BSR 329 a.1218 et ipsa tunc cridavit et sinazavit se. L crebrum. cribellare. crivelleria. criveJem. cruveUus. ,
eridare vb. "annunciare pubblicamente, bandire" croacia sf. "cloaca"
VFD 56 s.xiii. et semper teneatur quelibet persona que GR 43 a.1475 (S.Stefa<no) aquas pluvias debeant deflue-
posuerit aliquod ex dictis lignis ad calegan\, solvere cale- re vel quintaneis, croaciis. stillicidiis.
gam ut dictum et dummodo cridetur per placerium, vel L cloaca.
vendatm ve} non. RLC 85 a.1297 (Cosio) et iustitia de- chroblum sn. "crogiuolo"
beat facere cridare per terram. , BSSAII 1 (1934) 72 GR :)1 (Ceva) quicumque po1.averit stampam seu ferra-
a.1312 (Alb.) iacobus borbenna nuncius et preco commu- menta monete vel chrobium vel argentum vivum pro eo
nis albingane retulit se de mandato domini potestatis faciendo monetam falsam, comburatur taliter quod mo-
criasse et voce preconia exposuisse ... LG 62 a.1327 fa- riatur.
cere cridari per cintracum comunis in civitate ianue' locis REW 201 1.6
consuetis. VFD 71 a.1339 quod predicti tractatus criden- croceus agg. "del colore dello zafferano. giallo"
tur in locis infrascriptis. SSA 209 a.I345 (Sav.) cum per ISG 21 s.xiii. (Londra) capa ianuensis cum. circulis et
cintragos comunis saone fuerit cridatum . .. avibus croceis et leopardis. PLP 108 a.1250 (Sav.) Centa-
L cria. crida. cridatorem. grida. D criar. ti crocei. AS 66 a.1432 et <lieti panni cremesi habeant ei-
cridare vb. ''fare lamentazioni ai funeralt' mocias croceas sive jallas. MAS 227 a.1466 extremitates
PPV 90 a.1370 (PortoV.) mulieres ... non audeant ire post sive cimocie sint ex serico croceo ... - non liceat ponere
aliquem mortuum cridando ve) batendo de una manu su- cimocias croceas.
per aliam ve! super pectus. L crocus. closeus. croseuS.
eroe 313 eros

crochietus sm. "spilla, fermaglio" crogietus sm. "spilla, fermaglio"


LO 671 a.1406 anulum rami vel latoni, pomellum, cro- SSA 247 a.1345 (Sav.) et non ponent ... in auro aliquem
chietum, cupas, coclearia .. . que res sint inargentate vel lapidem contrafactum, salvo in brogieta vel crogieto.
deaurate. ' . L corzetus. crochus. crochietus. .
L crochus. crogietus. croicheta. croihietus. D corehietti. croicheta sf. "spilla, fermaglio" ,
i

crochinus sm. "crocco, strumento portato alla cintu- BF 86 s.xv.' (Sav.) item paria decem croichetarum argen-
ra per tendere la balestra " ti .. : item paria sex aquilectus argenti pro croichetis.
PLL 489 a.1330 (= L 745 a.1404) qui balestrerii1te- L crochietus. crochus.
neantur ... habere et tenere unam ex dictis balestris in co- croihietus sm. "spilla, fennaglio"
perta penes ipsos, et crochinum cinctum. LG 567 a.1403 cupas, siphos, pomellos, croihietos, ta-
L crochus. .
cias, coclearia.
crocia sf. "bastone pastorale informa di croce" L crochietus. crochus.
BSL 41 a.1302 teneantur etiam dicti jugales portare tres croilha sf. "cripta?"
partes crucis, sive sig!lum qui dicitur crocia. MBL 318 a.136O (Lrins) altare sancti andree qud est in
REW 4785. , " .
croi1ha 'eiusdem,ecclesie .. item altare sancti step~~ni
L crossia. croola. quod est in altera parte croi1he predicte: ,
crocus sm.' "croco, zafferano" I
GR 43. . .
COS.2 59 a.1161 tibi promitto Iibras xxiiii. el lertia'nl crois top. (Provenza)
croci qualis a luca legaliter adducitur. CGS.2 l SO ART 460 a.l060 crois.
.
., _ l
a.1163 Iibras centum inplicatas in lacca, in nixadra. in D cruis.
croco el auriplumento.
L croceus. crollamontem n.p. .
CGS.2 55 a .1161 testes crollamonte et peire draco.
crochus sm. ' "cercine"
NL.l 92 a.1203 crollamons spata.
LO 682 a.1406 crochos vero de caravan a facere possin\
de paretis novis de canabatio, guarnitis de coriis boum L crolare. .
orlatos de ovatis. BSC 3'15 (ante 1424) quod consules crolare vb. "scrollare, scuotere"
possinl crochos aportatos de exti'a ianuam vendere et c- LG 690 a.1406, aperiendo C:lictuin saecum ... et extraendo
totarn lanam 'd~ dieto saccho ... et crolare omnes velos, si-
gn~scere ... - de non laborandis crochis personis extra-
nels... de non vendendis crochis de canabacio pro Cf(r ve boldro)los. ,
chis de tella. L croll~ontem. frollavillan. scurllamaa. D croiar.
ci'ochus sm. "gancio, uncino, strUmento per il solle- crollavillan n.p.,m.
vamento e il trasporto di merci" I CGS.l 16 a.1155 crollavillan dalmasius.
RCO 128 a.1286 (Ort.) seacia ii., crocum, concam' rami. PGM4. '
CAR 1~ a.1381 si 'aliqua persona : .. dedisent favorem b ec L crolare. l '
adiutorium aliquis personis quibus incideren! nulum ca- cropa sf. "groppa"
vum nec crocum nec stangis ... non possint numquam in- ZAC 183 a.1294 (Alb.) equitatores ... duxerunt ligatos
trare in dicta\ consorcia. CAR 25 a.1435 suis stangis, homines duos et ipsos ducebant Il cropis equorum s~o
cordis seu funibus el crochis. rum. OR 2.26 (Dolc.) consules leneantur in dieto festo
L crochietus. crogietus. croicheta. eoi1iietus. D crOcho: dare cropam unam carnis ovine.
croccu. d ' , '. L erupa. D gruppa.
erochus I crockus sm. "crocco, uncino l pendente da cropa sf.
una striscia di cuoio o di tela forte; portato alla cintura, LEM 241 a.1240 cultellos tres et graticellam, cropam
col quale si tendeva la corda della balestra sino('a por- unarn, lucemas duas.
tar/a al punto di arresto" I f. DUC.4 115 grop "sporta"
LEM 259 a.1259 ilem crocos tres. VCB 303 a.129O (Bo- D grupea.
nif.) torerii de turno ii., crochi telle xviii.' VFD 158 sg. crosa sf. "fossato; strada di campagna stretta fra
a.1317 crochi boni et sufficientes~viginti ..'. - pro quolibet muri'.'
crocko... SIO 324 8.1330 balistram unam- de streva bo- RCA 231 a.l062 ad via publica que pergit a castello' ve-
.nam et sufficientem, cum duabus "bdnis cordis1ultra magi- niente pro crosa usque in. figariolo. fine casale de casta-
stram, et crocho et carchassio. - habere et tenere unam gna ascendente pro via CFosa de. mansione de azo 'cor-
ex dictis balistris in copena penes ipsos et crochm 'Cine- texano. NL.l 173 a:1.203 domum meam de blancaria que
tum. LO 270 a.1363 leneant assidue cerveleriam in eapi- est iux.ta crosam que vadit ad petram minutanl. LMS 503
te, crochum cinctum et balistos paratos. )LO 475 a.1403 a.1226 terre ... in -pede de crosa de valle. LG 337 a.1363
de crochis ex tella novafiendis et maschaicio fumiendis. que terra sit confinis alicui fossato, vel etiam alicui erose
LO 681 a.l406 de crochis non orlandis ... corrigiarius non que descendat in dicturn fossatum, vel per quam descendi
faciat erochum orlatum in totum vel jn aliqua parte sui .. " possit in dictum fossatum. LG 974 a.1403 que terra sit
-'-'facianl dictos crochos de coriis boum 'mulorum vel asi- confinis ali cui fosato vel crose.1 DSP 19 a.1459 alicui
n?rum. - facere crochos bonos el legales guarntos suffi- fossato vel crose deseendenti in dicto fossato. DSP 20
clenter et bene de bona tela nova et de bono masehaicio si; a.1459 prope vellonge .. . dieto fussato vel crose.
ve corio bene bono, omatos de agnino ut supra. PVP 269 L crosis. crosum. crosus. croxa. croxis. D crosa. croso.
a.1462 item manelam unam' de croco pro balista: crosa sf. top.; elem. topon.
FNO 82 n. "le balestre dotate di tale sistema si definivano BCO 70 a.lOO6 coerit eidem pred.icta peci a de terra, et es
a croceo o de strevo, mente queUe che si tnndevano con traverso de subteriore capite crosa. BCG 79 a.lOll via
/a pesarola o tornio'si definivanQ a pesaro1a o tomo". . que dicitur crosa. RCA 164 a.l069 in a crosa pecias de
L crochinus. crucem. vinea. COS.I 240 a.1158 locum de crosa quem habeo in
croeresum top. (err. per croevesum?) "Crevezza murta. BSR 114 a.1183 qui mansus est in loco de levagi,
(Loano)" loco ubi dicitul' crosa. MSS 186 a.1201 in contrada' que
TCL, s. V. crevessa a.1283 fons sive fo satus croeresi. dicitur crosa. BSR 312 a.1215 crosa'sancti romuli. PPE
a.I640 crevezzo. 318 a.1255 ianue, ubi dicitur sardinea sive crosa. CSS
D crevezza. ' d ' v 184 a.1435 (Sanr.) usque ad crosam cavalli. LMS' 82
eros 314 cru

a, 1222 terra ... ubi dicitur crosa sancti fructuosi. LG 601 REW 2257: corrosus. FEW.2 1362a sgg,: gallico. ART
a.1403 usque ad crosam sancti spiritus. B BB 28n. 460, cf. G.ALEsSIO, SE 18 (1,950) 127 sgg. HSL.19 220
a.l636 (Bardineto) crosa. ~gg.: "senza corrispondenza nelle lingue Le.: prdalino
PAC 15. (ligure)?" G.PETRACCO SICARDI. BLig . 29 (1977) 14.
(de) crosa! eroza cognome PVG4L4 sgg.
CHAR.l 1106 a.1204 (Vercelli) bosus de crosa. LJ.2 L crozius.
233 a .1290 (Var.) tonsus de crosa et filii. BCM 118 crosus n.p., m.
a.1483 pro iacobo de croza. SMV 34 a.1173 crosus. FNU 117 3.1209 (Geo.) crosus
erosetus cognome de terdona. J

CGS.l 33 a.1156 wilielmus crosetus. erossus agg. "grosso, spesso, grezzo"


L crusetus. CDG 137 a, 1141 vallis de porta crossa (top.). ,NL.l 51.
croseus agg. "giallo, del colore dello zafferano" a.1203 trabes abietis altos ... palmurn unum et CIiQSSOS se-
MAS 219 a.l466 in quibus quidem pannis in morelo la- muss~m un~. FAF li 9 a.12~5 (Gen.) ~e qualibet pista
borandis et construendis ... poni et laborari debeant eo- stagm batutl... quando cantarlUm stagn, crossi et boni
rum cimocie crosee, prout habent ceteri panni serici fa- valuerit solidos quinquaginta ianue.
bricati de vero et puro cremexili in colore rubeo. L grossus. porta crossa. .
crossia sf. ' "bastone pastorale in forma di croce con crossus sm. "monera: denaro grosso. bruno maggiore"
un 'asta orizzontale al capo superiore" RCA 9 a.l149 tres solidos denariorum brunorum cros~
GR 2.26 (St. Pons) unam crossiam argenti deaurati, item rum.
canonos tres argenti deaurati pro dieta crossia in quodam L grossus.
stuchio corey. erota sf. "camera a volta"
L crocia. croola. GR 2.26 (Nizza) actum nicie in domo episcopali in ~~ra
(de) crosis cognme in qua iacet dominus episcopus testator, nominata crota.
SMV 28 a.1170 petrus de crosis. L grota.
crositudinem sf. "spessore" crovaria top. I

DNB 22 a.1184 a.1184 trabium xxviii. longitudinis ab xi. CAT 124 a.1323 (Alb.) terra de crovari~ (Alassio). BSG
godis usque in Il 1/2 et crositudinis unius palmi iusti. 488 a.I349 (Gen.) pro castro crovarie. ASA 454 a.1353
L grossetudinern. (Alb.) a toreta de crovaria.
" I crozius agg. "incavato, profondo"; elern. topon. Lcorvaira. ..
BSa 194 a.I58I inferius viam planarn, fossatum cro- (de) crovaria cognome
ziurn ... MIA 79 a. 1308 (Sav.) francischi de crovaria ,n q,tarii.
L crosus. BCM 54 a.l483 angelus de crovaria.
crosodema sn. "specie di gioiello?" (la) crovera top.
ASD 81 a.1381 (Caffa) item crosodema auri pro uno de- VSC 136 a.I465 item aliud nemus silvestre, ubi dicitur la
ma ad nume rum centurn pecietos. crovera.
Ldema. L corvaira.
croola sf. "bastone pastorale. simbolo di crovipertega sm. "panno che rJvesre)'asta ckl bal-
investitura" dacchino"
FAF 18 a.1214 et vos de predictis ornnibus per croolam PVP 253 a.1458 crovipertega duo septe viridis. croviper-
comunis ianue investirnus. lega unum de rneizaro. ..
L crocia. crossia. crozula. L copriperticha,
crospia sf. crovum sn. "rame"
PVP 327 a.1507 pro consumptis in domo nostra videlicet VCB 59 a. 1239 (Bonif.) recentarium unum, lebetem
botis I 1/2 vini.. . et in uno carateleto barrile unum cum unum de crovo et unum de lapide.
dimidio crospie . .. Lcuprum.
crostamen sm. croxa sf. "fQssato"
VCB 145 a.l239 (Bonif.) debet... edificare domos unde- LG 337 a.1363 infra quam maceriam si:ve murum dever.
cim quas in bonifacio habeo et levare (sopraelevare) de sus fossatum vel croxam non pt)ssit aliquo tempore ... li-
lignamine, et facere solarios illarum domorurn de crosta- gonizari vel sapari vel. ternlllQveri. I

rne et eas debet fornire de omni re. L crosa.


crostossus agg. "coperto di croste" aoxatus agg. "crociato. dipinto con, la croce (stem-
PCC 212 a.1398 (Sav.) iunctiJre manuum et in quibus li- ma di Genova)"
gatus fuerat erant tumide et crostosse et piene vulneribus. VCB 293 a.1288 (Bonif.) scuta CfQxata viginti.
L crustare. D crusla. L crucem. cruciatusl , '.
erozula sf. "bastone pastorale. simbolo di croxeta top. (Spotorno)
investitura" CSF 89 a.I443 .ad podium quod djcitur pQdium de la
U.l 567 a.1214 et vos de predictis omnibus per crozu- croxet8 ... - quP<idant saxum magnurn quod dicitur
lam comunis ianue investimus ad habendum tenendum et saxum de la croxeta.
possidendum per vos vestrosque heredes... nomiDe recti Dcruxera. . I
et gentili feudi . (in) croxigiis top. (Lavagnola, Sav.)
L croola. SRC 148 a.1263 (Sa\(.) ad aqua pixola in croxigtis. ,
crosum sn. "vallone. fossato" NSS 222, 258 "localit imprecisata 'SOltQ la .. Sigenelda"
NL.1 239 a.1210 coberet. .. inferius crosum. (in) crom top. (Sav.) I

L crosa. , SRC 170 a.1263 medietatem uniu's campi terre laborato-


crosus agg. "incavato, profondo" elern. topon. rie in loco ubi dicitur in croxiis.
RCA 144 a.966 in fossado crosso. LMS 126 a.1222 in L crosa.
boaleto et in valle crosa. U.1 533 a.1208 pecia una in crucem sf. "croce"
campo eroso. LMS 477 a.1226 coheret ... terra crosa. AI. 127 ,a.1242 parate fuerunt in portu ianue (galee)
MDSI 38 p.94 (= HSL 19.220) a.1363 versus fossatum Ixxxiii. et taride xiii. et naves iiii. magne et dipinte colore
terre francisci sponsate de valecrosa. albo cum crucibus vermiliis per totum . CPB 239 a.1289
-----~----~_.~,---~~, . --------" .~-~=-

eroe 315 cubi

(Bobbio) crucem copertam de argento et auratam et de micellaio". [il cf con corzetus. crogietus "spilla, ferma-
pluribus lapidibus ornatam. NCS' 58 a.1505 (Sarz.) glio" riporta a una somiglianza di forma fra il monile e
crux ... cum uno pomo de cristallo. AND.l 65 a.1549 la pasta alimentare) . .
crux una magna cum pomo lotoni. L corzetus. crogietus. D crosetto. curzettu.
L croxatus. crusem. cruxeta crusige top. '(Sav.) I

(ad) erueem top. CAC 131 a.1179 (Sav.) in plano saone et in lavagnola et
CGS.2 91 a.1162 duas pecias terre iuris supradicte ecc1e- in crusige et in reeanili et in riburgo.
sie que suni ad crucem. crostare vb. "scrostare"
crucem sf. "croceo della balestra" OP 89 (= DUC.2 632) ad a.1203 constantinopolim per-
GG 122 a.l201 balislas de stambeco de streva et de cruce rexerunt, et civitatem ceperunt et expoliaverunt, eeclesias
xlviii et duas de turno. ' expoliantes et eruees et testes evangeliorum-crustantes, et
L crochus. reliquias sanctorurn inter se dividentes. "
croceferreal cruceferria top. "Cosseria" I DUC.2 632 crustare: crustam tollere de vasis auro vel
CHAR.l 334 a .999 sancte iulie. vignale. cruce .ferrea. argento crustatis.
cairo. CHAR.l 403 a.1014 cruceferria ... cario .. . . deco. L crostossus. D crusta.
SRC 306 a.1256 de hominibus cruceferree. crutinare vb. "verificare, pesare"
L cruxferrea. U.l 513 a.1207 teneantur ad communem mereatorum
crucemferream top. "Cosseria" , utilitatem species vel merces que venduntur ad eantarium
MMA 2.317 a.1111 quod videtur habere in cruceferrea & vel rubum crutinare sive pensare.
in millesimo, excepto in gorzegno. BSM 157 s. xiii!'sta- L scruptinium. D scortinare. '
tuta millesimi el crucisferree. SRC 303 a.1256 (Sav.) ho- cruvellarius sm. ''fabbricante di crivelli"; cognome
mines castri crucisferree et burgi millesimi". MIA 75 PLC 68 a.1301 vassa11i cruvellarii.
a.1270 (Sav.) ansaldi de cruceferrea notarii. L cruvellus.
L cruxferrea. cruvellus sm. "crivello"
cruciare vb. "segnare, delimitare terreni" CGG 173 a.126O (Portov.) sedacium unum et cruvellum
GR 45 a.1592 (Triora) dieta restogia sint cruciata et di- unum.
spregala. L crivellus. D criiveJu.
cruciatus agg. "crociato, dipinto con la croce (stem- cruvum sn. "rame" .
ma di Genova)" RCO 1288.1286 (Ort.) lebetem unum cruvi ... urceum
DAF 98 a.1300 tarconum unum cruciatum. PLC 69 cruvi.
a.1301 cervelerias, maciam, targiam unam ... scutum cru- L cuprum.
cialum. (sancta) erux sf. "nome di nave"
L croxatus. cruxiatus. VCB 183 a.1 239 (Bonif.) in quodarn bucio .. . qui vocatur
crudelis agg. "rozzo, grossolano" . sancta cruX.
BNA 176 a.126O (Ven!.) item atia massaricia crudelia pro D (santa) croxe.
soldis quinque. cruxeta sf. "piccola croce"
Dcruder. J CAC 207 a.1 ] 80 (Sav.) anulum i. argenti et cruxetam.
crudus agg. "grezzo" L crucem. cruseta. D cruxeta.
PLC. I a.1301 Iibras ... inplicitas in canabaciis et lellis cruxiatus agg. "crociato, raffigurante una croce"
crudis. MAS 217 a.1466 septa cruda. FST 102 a.1592 VCB 41 a.1238 (Bonif.) ensegna una cruxiata.
(Triora) palmos tredecim tele crude. L cruciatus.
D croyo. cruo.criiu. cuba se. "cupola"
crupa sf. "groppa" O.PARIS, ROM 31 (1902) 419n. A.PRATI. AGI ]8 (1914-
PLP 144 a.1250 (Sav.) et cultelJus percussit aliquantulum 22) 407. PIA 36 n.24: arabo, incrociato con lat. cupa "cu-
in crupa (asini). pola ". ALN 57, 258 aro qubba "volta, edificio a volta";
L cropa. ') lat. s.ix. alcuba.; sic. cubba m.s. M.CORTELAZZO. LN 18
crusem sf. "croce" .. (1957) 95-97: a.1285 (Venezia) veniendo ad cubam eccle-
ASD 195 a.,1458 goagineta una et in ea crus una cristalli. sie. ALN 90 sg. a.1355 (Pisa) in cuba mediocri viridarii.
L crucem. cruseta. L cupa. cuva. D cuba.
cubeba sf. "pepe di Giava, spezia"
cruxferreal cruxerria top. "Cosseria"
ALN 119 a.1315 ,{Gen.) folii cubebe.
CAC 130 a, 1179 (Sav.) in loco qui dicitur fumellum, in ter-
DUC.2640. PIA 43 n.52: ~l cine$e, attraverso l'al: ku-
ritorio cruxferrie. CAC 152 a.1179 (Sav.) homines de cario
baba.
et de cruxferrea et de bolili et carcaris, de dego etde altari .
cubetta sf. "tazza, tazzina"
L crueeferrea. crucemferream. cuIcifferrea. SSL 171 a.1336 et una cubetta et una cupa deaurata cum
(la) crossa ' top. "cluse, avamporto di Bruges" copertulo.
DKR 12 a.l404 in la crussa. L copeta. ~I
L elusa. D elusa. cubiculum sn. :'~tanzetta"
crusca sf. "crusca" CDG.3 70 a.1192 (Costant.) ad orientert huius et versus
SSA 260 a. 1330 (Sav.) cruscam sive brennum sive furfur meridi'em imius cubiculi et derriti, ubi est caminatum, cu-
sive remola. que omnia idem sunto SSA 262 a.1330 bicula duo et dirritum, omnino putrida et sine pavimento.
(Sav.) propterea quod dictum revezolum remanet foma-
riis ... ad vendendum ut et cruscha et mondelia.'
cubitus' sm. "braccio, misura di lunghezza, pri a tre
palmt' ;'
- cruseta top. (Tortona) CGG 29 a.1259 (PortoV.) \ignum unum navigale ... de
COS.2 27 a.1161 pro xli pertieis terre et quatuor tabulis longitudine cubitorum triginta. DCG 337 a.1383 de cu-
ultra. que est in campagna terdonensi, ad crusetam. bitis seu goys quinquaginta. CP 166 a.1391 pro quinque
L crueem. cruxeta. .I govis seu cubitis terre vinee. CCS 46 a.14]4 (Celle) cu-
crusetus c0gnome '; !
bitorum sive godarum sex. DSP 122 a. I466 cubitos 125
COS.l 33 8.1156 wilielmus crusetus. CGS I 396 8.1160 territori i positi in villa comiliani, locati iusto de vinsona.
totum hoc ... quod habuit a eruseto et eapellano. DAA65 n.
PAC ]7: "sar l'od. gen. curselu. specie di pasta da ver- L goa. gubitus.
o
cubi 316
cuia
cubia sf. "coppia, paio" cucurb ita! eueurb itarla sf. "adulterio"
NL.2 77 a.1216 cubIe xxxviii. petiarum coriorum. U.l 709 a.1223? item accipit dieta. curia ab iHis qui. fa-
D cubia. ciunt aliquas cucurbi tas, de quolibe t suguz ume libras
cubo sm. tres ... a femina que deprehenditur in tali scelere cucurb i-
MBL 282 a.l069 (Lrins) dono ... una tonna et uno cubo tarie accipitu r SUUffi patrimo nium vel dOlem. U.1 711
et uno asino obtimo . a.1223? ius puoiend i de homicid io et cueurb itarie seu
cuchali um sn. "cucchiaio" scogozarie et periurii .
OGM 168 a.1249l ebetem unum, cuchali um unum, patel- L seogozaria. D cugusa.
las duo. cucurb ita sm. "appellativo ingiurioso"
L coclearium. RCP 275 a.I137 (LuDi) item si quis dixerit aliui cucur-
(in) cuchare Uis top. (ugino . Sav.) bitarn vel aliquod consimile verbum irato animo s.iij imp.
PCC 34 a.1294 (Sav.) in cucharellis. solvat. PLP 89 a.1250 (Sav.) et dixil ... horride cucurb i-
D coccare/lo. ta ... - et tune dixi si aliquis cucurbi ta vellet inttare do-
cucaru m top. (Sav.) mum meam ... RLC 54 a.1297 (Cosio) si .. . dixerit ver-
SRC 137 a.1263 (Sav.) in cucaro. bum iniuriosum, scilicet falsum, traditor em, cucurb itam
cucensu s sm. vel periurium. CST 299 a.1381 (Taggia) si aliqua perso-
OOG 896 a.1337 pro cucensi pondo i. per f, lvi miso in na dixerit alieui irato animo cucurbitam, latrone m vel fu-
barchinoniam in ligno augustini iohannisboni. ' rem, vel mulieri bone et honeste fame meretri ce m roffia-
cuchiar ium so. "cucchiaio" nam ...
RCP 352 a.1277 (Sarz.) item de quolibe t centena rio ... DUC.2 644 cucurbita: infamis adulterio.
incisorum, cuchiariorum. L cueurbi ca.suca .
. ,
L coclearium.
cucidra sf. "coltrice"
cucum um top. "Cogorno (Gen.)"
U.l 505 a.l203 terram de fravega que est desuhtu s cu-
,
PVP 233 a.1456 item cucidra una plumar um cum 'imo eumum . PPE 235 8.1269 iacobo rubeo de cueurnu .
cossino plumaru m. eudega cognom e
L culcitra. GVG 9 a.1192 bauditio cudega.
cucue a/ cucuez a top. (Quiliano) \ . L codega. eutica. D cuiga.
CAC 201 sg. a.1180 (Sav.) adam de cucuea. - benedic - cu de lovo top.
" I
tus de cucuea. CAC 569 a.1185 (Sav.) omnem partem VSC 136 a.1465 item ad aliud nemus silvestre, loco uhi
meam de terra vel terrarum cucueze. PQV 64 baldus de ~~~*~~ l
cucueza. Lculus .
MSQ 121. cufta sf. "elmo" "
D chicchezza. cucueza. ANO.I 387 a.1222 promiu imus dare tibi duoden am de
cucul cognom e cufiis bonis de cacetis sieut solite sunt operari.
. .
SC 298 a.1257 ogerius cucul, RCA 403 a.11527 grrardus L scofia.
cucul. cuftnum top.
L cucullus. BSR 282 a.1201I ocat... locum de medolico de cuti no.
cuculla sf. "copricapo, cappuccio" L contign us. cuntigna.
MSC 259 a.1407 (Corvara) de his qui ellevan t caputeu m, cugeria sf. "cucchiaio da ponata"
aleriam seu cuculla m de capite. LEM 232 a.1238 coclear ia xiii. argenti cum cugerii sdua-
DUC.2 643. bus. FCO 2 .208 a.1278 cugeria m unaro argenti cum
L cucullus. cuiariis xiii. argenti.
,
cucular la top. "Curena (Alb.)" L cocleria. cuiar. D culiera.
GR 43 castrum ligi et cucularie. cllgia nigra cognom e
cucullu s sm. "bozzol o della seta" BSR 189 a.1203 rollandus eugia nigra.
MAS 156 a.1596 ars quedam dictoru m eueulor um ex L cogianigra.
quibus non potest extrahi setta: cugiari us sm. "cucchiaio"
L coco1us . D cucullu. CPB 245 a.1388 (Piac.) item duodec im cugiario s argen-
cucullu s sm. teos.
CGS 1.154 a.1157 sportam cuculli de Iibris lxv. L cuiar. l
cucumella sf. "pentolino" .. cugnat usl.a sm/f. "cognalo. cog1UJta
. " OSM 63 a. 1190 ego aidela ... cunfiteor me bene, esse quie-
CRL 50, 52 a.564 (Ravenna) cucume lla.
L cogema. cokomarius. D cucumella. tam et solulam a te rubaldo de cucupar a olim cugnato meo
cucume rem/ cucumerus sm. "cocomero, cetriolo" de toto hoc quod habuisti in tua potestate de rebus que fue-
CSS 220 a.1435 (Sanr.) peponem vel cueumerem. TL.3 runt olim viri mei ,fratris tui. Glig. 18 (1891) 250 a.1425
625 a.1449 (Caffa) pro singulo curro:_. cucumerorum. - mitatur per [...... ] cugnato meo, et. ilud sibi dicatur qui il-
de qualibet barc~ta eucumerorum'. OMC 487 s.xv. deci- lud mihi scribet. LPD 5.349 a.1449 cugnatam nostram.
mam partem ex omnibus et singulis cucumedbus, cucurbi- L cognatus. D ciignu.
dis sive zuchis. GR 76 (Ceriana) ortalia cuiusvis ~eneris, cola ognom e
cucUrbitas, cueurne~s, c\cera, frixoros, fabas, piserios. CDG.3 29 a.1192 petrus cuia.
L cogomalus. cucumerus. D chigomou. cugomau. L cuianigra.
eucurb ica sm. "appellativo ingi/lrioso" colanig ra c1>gnome
RCP 137 a.1212 (Sarz.) quicum que vel quecl,lIDgue dixe- BSR 125 a.1I86 .rolandus cuianigta. BSR 137 a.1188 ,ro-
1ando cuianig re.
ril alicui: ucurbi a ... perdat imp. xii. , .' L cogianigra. cula.
L cucurbita. l
cuiarl cuiarlu m so. "cucchiaio"
cucurb idal C\Kurb ita sf. "zucca"
CGS.I 25 a.1156 unum cuiar argenti ruptum. FCO 2.208
DMC 487 s. xv ex omnibu s ... cueumeribus, cucurbi dis a.1278 cugeria m unam argenti. cum cuiariis xiii. atgenti.
sive zuchis. GR 76 (Cerian a) ortalia cuiusvi s, generis , PAC 20. AES 14.
cucurbitas, cucumeros, eicera, frixoros, fabas, piserios. . L cugeria.
cui) 317 cult

cuilicus n.p., m. "Quirico" \ l.


colianum top. "Quiliano"
BCM 44 a.1483 cuilicus spinola. MSQ 116 sg. a.967 (donazione ottoniana al marchese
L quiricus. ' Aleramo) homines vallis culiani. PCC 6 a.1192 (Sav.) et
(meo)cul cognome in signo et territorio eius et culiani et terntorio eius.
GOS124 a.ll86 rogerus meocul. L aquilianum. .
L culus. culitica sf. "specie di cavolo?'"
culcera "sf. "coltrice" .. GR 26 a.l516 (Mentone) aliquos fructus, caules bletas,
PVP 229 a.1456 culcera una piume faceti cum entema rapas culificas seu alia olera.
quasi nova. . ' Lcaulus.
PVP92,103. . culmegnatus agg. "rialzato, fornito di rialzo"
L culcerem. culcereta. culceria.. culcitra. BNA 156 a. 1260 (Vent.) mastram unam culmegnatam,
culcerem sf. "coltrice" item aliam mastram planam.
'ASD 63 a.138'1 culcerem unam de plumis. PVP 249 L colmegna. culmum.
a.1458 culcer una plumarum. ' culmum sn. "tra ve maestra del tetto"
L culcera.
Z~C 171 a.1288 (Alb.) item culmum unun godiarum
culcereta sf. "coltrice" XVl.
PVP 227 a.1451 item culcereta una plumarum paiva. L colmegna. D conna. curmu. I "
L culcera. .
culmus agg. "misurato "ad cul1num" l' I
cu1ceria sf. "coltrice" BNA 130 a.1259 (Vent.) sestarios duos spelt 'ad ra-
PVP 226 a.145 1 item culceria una plumarum cum dua- sum ... sestarios quatuor spelte culmos. SOV 283 a.1428
bus strapontis. . ) .'
I

'L culera. . , 1 (On.) staria dua ex ligno, unum de raso et aliud de cul-
mo. GR 81 (VArr.) molinarii tenere debeant moturarios
culcidra sf. "coltrice"
et medios mhturarios tam illos de culmo quam ilIos de
BSR 368 a.1218 culcidram unam, cussinum unum. PVP raso. GR 81 (Varese Lig.) qui consignant ad mensuram
240 a.1456 item culcidra una parva plumarum pro balneo.
L culcera. rasam .. . qui vero onsignant ad mensuram culmam.
L connus. curmus. D cunnu. .
culcifrerreal culcifTerria top. "Cosseria"
culorius sm. "pittore, coloritore"
S~B .360 a.1424 (Sav:) antonius gilosus de culcifferrea
NL.l 4 a.1203 testes junius de costa presbyter, gregorius
scmdlcus et procurator hominum et univerrsitatis culcif-
ferrie ... - notarium de culcifferria. culorius et oliverius culorius. Nel 114 a.1203 a te oli-
L cruxferrea.
vefio culorio. J' '

culcilem sm. ) Lcolorem. . .


RLD 44 a.1290 (Mentbne) omnes giairos debeant esse cul9US I agg., elem. topon. ,
devastati et expalati, et omnes culciles simililer. ' U.2 191 a.l289 (Sav.)'peciam terre castanearum loco ubi
culcita sf. "coltrice" dicitur planum culosum.
PVP 277 a. 1488 culcita una a ravioli de bocasino. Lplanum. .
culcitral culcitre sf. "coltrice, coperta imbottita" coltella sf. . "coltello, pugnale"
CGS .I 218 a.1158 culcitram unam . CAC 122 a.1179 ASA 89 a.1400 (Alb.) quod aliqua persona non audiat
(~av. ) culcitram et cuxinum. CAC 279 a.1180 (Sav.) cul- deferre ... ensm ... cultellum de latere ... lanciam .. .' sto-
CUram meam et cuxinnum et copertorium. CNM 46 chium, cultellapl, ap.iam. PVP 266 a.I462 item culteleria
~.l204 (Sav.) culcitra . PLP 99 a.1250 (Sav.) cUlcitram una cum duabus cult~lis pro tabula.
I: CGG 48 a.1259 (PprtoV.) culcitram unam et copertor L coteleta. cuJtellessa. cultellus. ,
num unum. RLA 45 a.1330 (Mentone) sospitam sive ve- cultellata sf. "coltellata" ..
getem, mostram vel culcilram. NBI 37 a.1390 culcitra PLP l IO a.1250 (Sav.) cum extraheret contra me aliam
una plumarum cum cossino. PVP 243 a.t456 item cul- cultellatam. PLP 151 a.1250 (Sav.) et traxerunt sibi ad
tris una ma~na cum duabus culcitri ~ parvis. PVP 274 invicem plures cultellatas. .\
a.1488 culcltre una finna. PVP 278 a.1488 ulcitre una L cotelata. cultellus. D cote/ata.
telle nova ha baste: colteleria sf. "co/telliera, custodia per coltelli"
ALE 134 sg.: culci~ (Plaut.); ~ul9itra (Pet~n. 38, Gl~~se): PVP 266 a ,1462 item c~lteleria una cum duabus cultelis
forse dal gr. KOXt , acc. -i&i "d,ella Colchide", attra- pro tabula.
verso l'etr. (-r-): cf. cilicius + Cilicia. REW 2372. PCV 67. J,>VP79,359.
L c~era. colc~tra. cucidra. culcidra. culcita. culi~ella! L. corteU~ria. cote~e.ria. c41tellus. D coltelleria. I
culqtrem. curcltra. cultra. cutra. D.colcera. culcidra. .cultelleria top. (Gen.) .'
culcitrella/ culcitrem sf. "coltrice" BVP 171 n. a.1432 contrata cultellerie in loco dieto rai-
AG] 16 (1902-04-05) 21 a.1028 (Cod.dipl. Cajetanus) beto yetus. J' " '.

culcitrella de pinna: CAC 279 a.1180 (Sav.) culcitrellam D coltelleria.


et pariolum et paellam. PLP 108 a.1250 (Sav.) anuJit'in cultellerius/ -a smlf. '1abbricante di coltelli"; '~o-
domum meam cultrices ii .... - culcitrem veterem. r I gnome c
(de) culdebo cognome GC 113 sg. a.1191 a iohanne cultellerio. - stephanum
BSR 55 a.1175 filios johannis de culdebo. cultellerium ... mussus cultellerius. CGS.2.295 a.l226
L culus. D cudebQ. balduino cultellerio ... simoni cultellerio . .. oliverio cul-
J culerius cognome tellerio. PPE 268 a.1281 in carrubio cultelleriorum.
AES 14 a.ll60 (Gen.) johannes culerius. DAF 81 a.1300 dagnanus cultellerius, ianuensis. BVP
L colarius. collaretus. 172 n. a.1344 pro culteleriis laborantibus argentum. IVl,
cullianigra cognome , a.1345 inter cultelerios laborantes de argj:lDto et fa~ros.
CAC 110 a.II.79 (Sav.) salvus cullianigra. SRC 507 a.l381 (Albisola) branda cultelleria. DSP 121
L cogianigra. a.I403-66 hospitium seu, tabemam positam super ponte m
cuUaninus agg. ."di Quiliano" culteleriorum. LG.665 a.1406 ars culteleriorum. TL.~
SRC 669 a.1405 philippus gheidus culianinus. 755 a.1471 pro silvestro de cagnasco cultelerio.
L culianum. L cultellus. cutellerius.
cult 318 cum
cultellessa sf. "specie di anno da taglio". (PortoV.) cultram cendati ialni. GSS 19 a.1330 (San.) et
LG 956 a.1404 misericordiam vel cultellessam. GR ,105 non linteamina neque copertoria stu cultras. NBI 40
a.1498 cultellum latirinum, spatam aut stochurn, costole- a.1390 cultra una scacata. SlP 178 a.1420 (Massa) due
rium, pennatum, manaressium, visarmam vel maciam cultre albe.
ferratam, misericordiam vel cultelesam, bastonos ferreos, L culcitra. cullera. cultrem. culcitrem. cultretus. cultrum.
ballotolas ferreas vel plumbeas. D coltre.
L cultella. cultrem sm. e f. "co/trice"
culteletus sm. "coltellino" CPB 241 a.1362 (Bobbio) jtem unum lectum cum una
FCO 2.358 a.1281 libras .. . implicitas in pariis octo de cultre de burdo. NBl 38 a.139O cultris una dimiti cle-
cultelletis cum manicis de roardo. DDG.79O a.1377 pro mexi. PVP 220 a.J 451 cultrem unam bocassini albi.
culteletomum coffano i. CDC 161 a.1392-93 culteleto- PVP 243 a.l456 cultris una Magna cum duabus culctris
rum dozene sex. li parvis. PVP 249 a.1458 culter una de bastis largis. vetu-
L cultellinus. cultellus. D cote/ero. sta. PVP 254 a.1458 culter uous ihameloti acamocati
culteletus top. (Pigna) grane a balneo parva talis qualis. - culter una bocasini
PSP 78 n.146 a.1280 inter sapelum culte1eti. de media basta .. . culler una de dimiti facta a rapiolis ...
cultellinus sm. "coLtellino" culter una bocasini facta a amandoletis. PVP 263 a.I462
SSL 211 a.1336 v. cultellini ... cum manicis de ebore. item cultris una piume non valde magna.
L curtellinus. cutelinus. cultellus. D corterinnal PVP95,103.
culteUus sm. "coltello, pugnale" L cultra.
BVP 172 n. a.1214 cultellos duos barbarinos. LMS 147 cultretusl-a smlf. "piccola coperta "
a. 1222 et cultelus unus de disco (da tavola). PLP 68 NB 131 a.1198 cultretum veterem de cendato vennillio
a.1250 (Sav.) posui manum super manubrium cultelli mei et ialno. PVP 234 a.1456 item cultrela una pro balneo
. ..... sed eum non evaginavi. CGG 203 a.1260 (PortoV.) cul- camocati de tribus soldis.
tellus ad discum. DAA 70 a.1279 unum cultellum ad fe- L cultra.
riendum. RL 213 a.l28~ (Alb.) de non prohibendo tene- cultricem sf. "collrice; materasso"
re cultelum in consilio. DAF 98 a.13oo cultellum muni- DAF 23 a. 1300 cuIt.rix u.na naxicii. GSS 18 a.1330
tum de argento de tribus cospenis. PP 722 a.l316 (Pe- (Sarz.) malarasiam. seu eultricem. SlP 176 a.1420 (Mas-
ra) et non intelligatur in his armis cultellus. LG 506 sa) due .cultrices ~lfla bona el alia n?" plu~. PVP 239 5g.
a.1403 martelletos, ponzonos, cultellos, tenaculos. GSA a.1456 ltem cultnx una alba de basu largls. - item cul-
8 n. a.1404 (Sav.) cultellos cum manubrio toto argengeo. trix una celestis bordata.
GR 43 sg. a.1435 (Sanr.) si aliqua persona ... irato animo L cultra.
evaginaverit versus aliquam personam cultellum sive pe- cultrina sf. "cortina da letto"
natum, seu costolerium, seu vasalotum sive cesarinam PVP 264 a.I462 item cultrina una picta.
vel ensem. .. PVP 299 a.1"492 in precio et manifactura et L cultina.
auro cultellorum, tezoiretarum. .. . cultrum so. "copena da lellO"
L coltellus. cortellus. cotelus. cultella. culteleria. eultele- RPV 206 a.l20l (Sav.) cultrum xamiti vermilii.
L cultra.
tus. cultelinus. curtel1us. cutellerius. cutelus. D cote/o.
cultellus sm. "coltello, simbolo di investitura" cultrum sn. "attrezzo agricolo, aratro?"
II ....
BCG 40 a.995 insuper per 'cultellum fistucum .no~tum, CAC 338 a.1180 (Sav.) arcas ii. et bote i. et cultrum i. et
guantonem guasonem terre seu ramum arlx>ris pars pre- iugum i. et tinam i. de carro. '
D cutru. ,
dicti monasteri i exinde legitimam faeio tradiciooem et
cultum so. "Ierra coltivata" ,
vestituram. La medesima fonnula compare, con varianti
IEA 54 a.1194 (Alb.) cultis et incultis ...
grafiche, in: BCO 47 sg. a.999 r BCG (App.) a.1017; culum plenum top. (Asti)
BCG 169 sg. a.I064; MSS 62 a.I064-5; CCI 18 a.l065,
CHAR.l 855 a.1169 (Asti) et in culo pieno et omnia que
elc. habetis ultra tanagrum. .
cuJtellus de laterellatirinus "grosso pugnale portato culus sm. "culo. deretano"
alla cintura" '
PLP 81 a.1250 (Sav.) nam scio quod mussus biaiat ipsi
ASA 89 a.1400 (Alb.) eultellum de latere . OR 105 symone culurn. P~P 91 a. 1250 (Sav.) c~perunt dicere . . :
a.1498 cultellum latirinum, spatam aut stochurn. quod eram meretnx .. . et quod levaverunt mihi vivaldum
cultellus rasce sm. "coltello di particolare forma e de balneo de super culo. PLP 112 a.1250 (Sav.) et ipsa
misura, a lama aguzza e sporgente presso l'impugnatura dixit via orrida meretrix rufiana ad vivaldum iudicem cui
a mo' di becco per appoggiarvi il pollice e colpire con rasisti culum.
veemenza. Se ne munivano gli uomini di uno stesso par- L cu 'de lovo. culdebo. culusniger. fregaculum. meocul.
tito (rassa) quasi a segno di distinzione" podicem. D cii. .
BSR 330 a.1218 cultellus rasce (= rasse) bene valebat culusnigerl cuJumnigrum cognome
solidos x. CAC 234 .1180 (Sav.) willelmus culumnigrum. CDG.2
BSR 538, MSG 276 cultellus rasse. 3n a.1188 vivaldus eulusniger. AGI 18 (1914-22) 354
cultera sf. "coltrice" a.1209 guHlelmus culusniger de pellio.
DDG 393 a.1376 pro culterarum ballis ii. PVP 229 L culus. cuneira.
a.1456 cultera una bocassini albi laborata a pomeletis. culverta sm. " servitore"
L eultra. COG 26 a.1108 (Cagliari ) cartula recordationis et confir-
cultina sf. "cortina da letto" mationis de culvertis, scilicel de servis et anciUis sancti
PVP 264 a.1462 item cultina una telle celestrie de tellis laurentii habitis per sex donicalia ... CDG 37 8.1119
1111. (Cagliari) cum culvertis. scilicel servis et aneillis ...
L cultrina. curtina. DUC.2 652 sg. culvertas (acc.pl.): servos vi/es: culvena-
cuJtra sf. "coltrice" gium: servilulem. '
CGS.l 48 a.1156 unam cultram de pallio. CAC 338 cum congo "con"
a.1180 (Sav.) culcitras duas ... et cultram unam. LMS LMS 576 a.1226 el duos scitos vitreos saraceniscos cum
294 a.1223 item duas cultras bagadeli. VCB IO a.1238 la cassa de parcico.
(Bonif.) cultram unam cendrati. CGG 213 sg. a.1260 Leun.
cumb 319 cuor

cumba sf. "vallone, vomgine" elern. topon. cumteranus agg. "conterraneo'"


MBL 3 s. xi . (Lrins) guillem bertram a sa fin 'larguet MSB 131 a.1346 auctoritate et consensu quatuor bono-
una pecia de telTa in la eumba a sancta maria. MBL 47 s. rum hominum cumteranorum dicti loci sancti iacobi.
xi. et de suos homines de lon(ne)gues cumba. L tiraneus.
D cumba. cumbeue. . cumulare vb. "accumulare, ammucchiare"
cumbaria sf. "specie di nave" GR 16 (Baiardo) capientes fenum in predictis alpibus et
JAN.2252. pratis, tam cumulatum ac seu ameatum, quam desmea-
L colombetus. cumparia. turn .. .
cumductus srn. "spesa per il vitto dei marinai" cun congo "con"
OMS 261 a.1190 debeo fornire navero et curnductos. VNB 5 a. I 247 (Bonif.) de primo lucro cursus seu aquisto
L conductus. quod fecero cun sagitea mea que dicitur Falcuncellus .
. cumegum top. "Co'magu (S.Olcese)" ~ L cum. D cun. ' .
BSR 282 a.l203 locat dranesio de cumego locJm de me- cunna sf. "culla"
dolico de cufino. PVP 272 a.1488 cunne due de figioli.
PA.5. FCL 31: forse < comagus, gemo rom. L cunabulum. D cuna .
L comegum. D comagu. cunabulum sn. "cuI/a"
cum6eria sf. "conceria" AI.2 176 a.1276 et horninum multitudo cum eorum fami-
OSM 21 a.1190 omnia instrumenta apotece mee caligarie liis etiam parvulis quos in cunabulis deferebant.
et apotece confierie excepta calderia cumfierie. L cunna.
L confieria. cuncha sf. "conca"
cumfodius sm. "confuoco, celebrazione pubblica na- PLP 75 a.1250 (Sav.) concham unam qua capiebam illum
talizia" , (fimum). CGG 173 a.1260 (Portov.) cunchas iii. PVP
TL.3 617 a.I449 (CatIa) item pro carraterio pro condu- 271 a.1471 cuncha una magna rami. cuncha una rotunda
cendo confodium ad palatium. asperi duodecimo stagnata. .'
L confocus. L concha. D cunca.
cuml top. "Como" cuncedere vb. "concedere"
GC.2 279 a.1l92 petias xi. de drapis de comis. ! DRG.2 OSM 62 a.1190 tibi concedimus et promitimus ...
81 a.1203 cannas xlvii de virgatis de cumis. DKR 19, D conceder.
a.1405 omnes mercatores tam de .mediolano et de curnis cuncia sf. "concia del cuoio"
quam de monteferato. GSS 135 a.1330 (Sarz.) mortellas incidere ... pro tinta vel
Lcomninus. cuncia corarninis.
cumlanatus agg. "dei Comneni (di monta bizanti- L aeoneerium. D consa. conza
na)" I '. cuoeira sf. "termine ingiurioso"
BRG 303 'a. 1274 asperos cumianatos. PLP 100 a.1250 (Sav.) dixit mihi cagna cuneira.
L comianatus. L cagna. culusniger.
cumlnum sn. "cumino: seme aromatico del finocchio cuneus sm. "striscia triangolare di terra
orientale, spezia". /' , GC.2 187 a.1192 per transversus ire dividendo usque ad
LJ.l 72 a.l. 1.40 de omnibus merci bus que pisantur ad arcam de vaccaria. recolligendo cuneos mortuos omnes
cent~narium denarios quatuor excepto de alumine et de usque ad 'arcam mezanam de eosta de curti. RLC 63
cummo de quibus dantur per cantarium denari i quatuor. a.1297 (Cosio) salvo bestie empte a mercatoribus que
Lcominum. . possint stare in cuneo mediano a vilario supra usque ad
(se) cumiurare vb. "unirsi, stringersi con giuramen- collem. FCT 45 a.1435 (Triora) usque ad cuneum. de
to" abeto ... quem cuneum: .. communiter pascant et teneant.
AI.2 32 a.1258 pisani ... deserueruot ianuenses' et se cu- FST 11 O a.1592 (Triora) descendendo deorsum per co-
miuraverunt contr~ eos. ), stam usque ad cuneum guglieti.
cumpania sf. "compagnia. associazione" L cunius. .,
CAR 16 a.1424 .inter ipsos socios et fratemitas quibusla- cuneus sm. "bietta, parte dell'aratro"
bomnt Super pontem pedagii videlicet de cumpania labo- SOV 325 a.1428 (Chius.) aliquod membrum aratri, veluti
ratorum caravane. l tendegula, tragola, parrocinum, cuneus, aspa, caratia' l '
L compagn.ia. !
cuneus sm. "conio"
cumparia sf. "specie di nave" . ACL 141 a.1344 asperos de caffa ... bonos de cuneo no-
JAN.2252. vO. LG 517 a.1403 quod aliqua persona euneos alicuius
L cumqaria." , monete non teneat. PAO.542 a.1507 volumus quod flant
cumpatrem sm. "padrino, compare" novi cunei et antiqui rumpantur.
OSM 255 a.119O berardus romanus cump~ler rneus. L cunius. cuniare. D conio.
L compatrern. D cump. cuneus top.
cumpedes sm. pl. "ferri ai piedi" , LG ,62 a.1150 in locis terris et villis infrascriptis, videli-
pcp 714 a.1316 eandern vindictam faciam in eum ferra- cet in macro. aurigo. cuneo. lusinasco. NL.l 46 a. I 203
rium ... qui cumpedes vel anulum traxerit alieui sciavo alie petie (terre) que voeatur cuneus. .
vel sclave sine licentia domini eius. . L cunius. ,
L compedem. D cum pedi. cunnexius agg. "connesso, relativo"
compiere vb, "adempieT;e" ,I RH Il (1956) 124 a.I463 (Tenda),de premissis questioni-
OSM 52 a.119O si pascalis non tibi idoni compleverit ul bus, debatis, controversiis et liti bus cum omnibus univer-
supra, constituo me ti bi proprium debitorem et pagato" sis et singulis dependenti\;lus, incidenti bus, emergentibus .
rem predietj debit.i. et cunnexiis ex eisdem.
L completus. cumpletus. , L connexus.
cumpletus agg. "completo. fornito" . cunftgna top. .
OSM 45 a.119O bucium ... cumpletum de sartia . . OSM 69 a.1190 aliam (terram).que dicitur cunfigna. u
L completus. cumplere. D cumpletu. L confignus. cufinum.
cunf 320 CUIW

cunfiteri vb. "dichiarare, dare atto" cuoi osi m top.


OSM 7 a.1190 cuntiteor me debere tibi wilielmo feramu- MSS 200 a.1206 terra una ... ubi dicitur cunium. CAT
sca lb. de. ian. iii. OSM 49 a.l190 cuntiteor me vendi- 120 a.1323 (Alb.) terra de cunio. BSR 429 a.1274 terra
disse tibi saracenos tres. ubi dicitur cunius. ,
L contiteri. D coffessar. (guasta)cunno cognome
conia top. (Alb.) CAC ]04 a.1179 (Sav.) que vinea fuil alamanni guasta-
FVA 142 a.1326 (Alb.) terra de cunia. cunno.
FST Gloss. (Triora) cunia "cunetta della strada". cunperadus n.p., mI. ( "comperato " )
D chineta. SLS.2 242 a 1143 (Alb.) cunperadus andrea.
coniare vb. "coniare (moneta)" L comparadus.
MSG 291 a.1280 pecunia, pignus, vel monetam cunia- (de) cunradengii cognome
tam. PMN 248 a.l284 libras trecentas argenti in pondere CAC 426 a.1181 (Sav.) cunradus de cunradengii iudex et
ad Iibram ianue et cuniatas ad cunium ianue. CP 286 assessor domini willelmi embriaci saonensis potestatis.
a.1343 pecunia sive moneta cuniata. LG 546 a.1403 fa- L cunrado.
bricare cuniare seu cudere .. . aliquam monetam. cunrado n.p., m.
L coniare. cuneus. cunius. PAC 8 a.964 cunrado rogatus.
cunicuJus sm. "coniglio, pe.lle di coniglio" L (de) cunradengii. D con radi. corrado.
VCB 7 a.1238 (Bonif.) pelles de bruneta cum penna cu- cunredum sn. "corredo domestico"
niculorum. CNM 279 a.1204 (Sav.) responsurus .. . de FNU t 36 a. t 202 domum meam cum omnibus cunredis et
cuniculis vi . massariciis.
L conredum. corredum.
L conigius. cunsOlare vb. "consiglidre"
..' ..... coniculus cognome COS 106 a.1186 in hoc cambio el conventu concesit ~
BNA 384 a. 1261 (Vent.) testibus .. . roberto cuniculo. sana uxor oberti danensis . .. omnes rationes el ius .. . cun-
cunicuJus sm. "condotto sotterraneo" siliantibus eam jeonardo danensi et amico batitore suis
SSA.2 125 a.1345 (Sav.) de cuniculis c1audendis. DSP vicinis ..
21 a.1459 et idem observetur de foraminibus et cuniculis L consiliatorem. consilium. D conse;ar.
_, ' . que sint vel fuerint extra civitatem ianue . . . universa insu- cunsillatorem sm. "consigliere"
; I <, per foramina et cuniculi que consueverunt esse aperta J!Cr OSM 40 a.119O el hec fecil anna cunsilio taiaferrl de vul-
," que aqua intrabit in civitatem ianue magistratus faclat turi et ricii cacefici quos per vicinos et cunsilialores sibi
aperiri. ' elegit.
L conigius. L consiLiatorem.
cunillius sm. "pelle di coniglio" cunsillum sn. "consiglio" .
rCG 6.342 s.xiv. de sauma ... cunilliorum ... COS 106 a.1186 hec fecit adalaxia cunsilio bartolomei
L conigius. de fabrica et gandulfi de vigolongo suorum parentum.
(de) conio cognome OSM 79 a.1190 bec omnia fecerunt alda et girardinus
MCS 139 a.1495 (Sav.) basliano de cunio ... (civis) sao- cunsilio ursi ocholarii. ,q SM 40 a.1190 et hec fecit an-
ne. na cunsilio taiaferri de vulturi el ridi cacetici quos per vi-
"-' , D cuneo. cinos et cunsiliatores sibi elegit.
cunium sn. "riparto, sezione della stiva della nave" L consilium.
PLS 218 a.1301 quam galeam promitto vobis stivare ... cunsortes sm. "abitanti di uno stesso fondo rustico
tantum ad unum cunium, ita tamen quod non tenear nec (sorte)"
debeam dictam galeam in aliquo disbancare. DRG.3 944 COS 72 3.1186 coheret terra salvi et eius fratrum et cun-
a.1305 et debet honerari et stivari dieta lana in dictis ga- sortum.
leis ad cunia duo et unum coratum, tantum et non ultra, L consortes.
et si maiorem stivam facerent tunc debent minui solidi cunstituere vb. "costituire"
quinque de naulo pro quolibet cantario. OSM 52 a.ll.90 cunstituimus nos proprios debitores et
DUC.2 655 cunew: angulus. pagatores predicti debiti uterque in solidum..
D constituir.
L cuneus: '
cunsuJem sm. "console
cunius sm. "striscia triangolare di terra" .
OSM 41 a. l 190 de predictis S. V., s.iii. erunt cunsulum et
RCA 169 a.1 060 in loco gravelia in cunio sancti michae- campariorum, et S. ii comunis vicinie cuius erit arbor.
lis. Glig. 127 (1890) 140 a.1222 ab uno latere cunius de L consulem.
manzilis. RLC 63 a.I297 (Cosio) salvo bestie empte a cuntesa n.p., f. "contessa"
mercatoribus que possint stare in cunio mediano a vilario COS 82 a.1186 pecia terre que est inler terram cuntese.
supra usque ad coUem. L contessa.
L conius. cuneum. cuneus. D cuneo. cuntra congo "contro"
cunius sm. "cuneo, bietta" PLC 17 a.l301 nullam cuntra te ... faciam peticionem.
TL.3 1002 a.1474 cunij pro bombardellis quadraginta no- L contra D contra. cuntra.
vem. cuntradiclonem sf. "opposizione"
cunius sm. "conio" PLC 46 8.1301 nonobstante contradicione dicti iacobi.
PMN 248 a.1284 libras trecentas argenti in pondere ad Ii- D con tradir. diciom.
bram ianue et cuniatas ad cunium ianue. DRG.3 1026 cunveniens agg. "conveniente"
a.1311 reales boni auri de cunio macie bonos ezt iusti OSM 79 a.119O pron'litto tibi girardi no tenere te mecum
ponderis. DRG.3 1083 a.1313 libras quingentas oono- usque ad terminum dando tibi victum et vestitum cunve-
rum cunio parvorum legis (regis) sancti ludovici (lVI, niente. .
Reg.: 500 Iivres tournois de ('aloi de Saint Louis). D covegnente.
DKR.6 a.1402 scutos auri iiii.or boni et iusti ponderis et cunvenire vb. "accoroarsf'
cunii francie . LG 579 3.1402 aliqua moneta que non Sil OSM 45 a.119O in hune modum cunvenerunt iohannes de
ianuyna, sive que non sit stampata ad cunium ianue. guilione et puncius michael de nia, videlicet quod... .
L cuniare. D conio. D convenir. '
_ _ --.... ... ,,-"............. ~ UIIl . . I/I_lIlt1, .
' ..
__' _ __ _ ~ II . """"'===".,..=====""'""=__====O
LIII:iUCiIICICI . . . . . .

cupa 321 cure

cupa sf. "cupola, lomba" duas curarlas quas consules ianue preelegerint in tota sar-
PS 56: CIL.Il. Suppl. 6178; VI. 12.212. REW 2401. dinea. U.2301 a.1293 (Ovada) et in curarla et mercato
L cuba. D cuba. uvade. GSS 76 a.1330 (Sarz.) quod nulla curarla seu ex-
cuppa sf. "coppa, vaso" tractio aliquorum piscium seu fructuum .. . fieri debat.
CGS.l 259 a.1158 bacilia nostra argentea et cuppam ar- DUC.2 662 curarla: telone i species ex mercibus in nundi-
genteam. LEM 240 a.1239 cupam unam argenti. CA nis distractis.
639 a.1292 item in una cupa argenti tartaresca. CP 933 L curatoria.curea.
a.1297 volo quod habeat cupam meam et toayollos am- curateria sf. "arte della conceria"
pios. PVP 236 a.1456 item cupa una argenti deaurati. GR 102 (Nizza) quislibet sit in sua libertate artem sabba-
AAD 286 a.1561 cupa aurata pro bibendo. GR 2.27 terie et curaterie simul vel divisim faciendi. ' ,
(St.l;'ons) dedit hospitaLi perpetuo xxx. cupas vini. L coratarla. D coiratl.
CRL 50 (Ravenna , s. v-vi.) REW 2409. ALE 117. curatium top. (Noli)
J.R0l"co, LDA 88 sgg. RVN 128 s.xiv. (Noli) que cale intelligantur esse ut iofra,
L copa. D copa. videlicet cala de curatio sit. .. a porta magna vinee con-
cupa sf. "elmo" veotus sancti francisci usque ad rupem curatii.
PLL 472 a. I441 corratie cum manicis, cupis et collarlis. curatoria sf. "imposta, diritto sui mercatt'
cupa sf. "coppella" CDG.2 349 a.1189 (Sardegna) per venditionem curato-
LEM 243' a.124O brochetas tres argenti deauratas, 'bisan- riarum armentariarum, maioriarum piscatoriarum etc.
tioum de cupa, mantelletum scarleti. L cura. curadia. curarla. curea.
cuppatus agg. "coperto di tegole" curatricem sf. "lavorante nell'arte della tela"
CPB 244 a.1388 (Bobbio) unam cassinam muratam 'e t SSA 132 a.1345 (Sav.) omnes curatrices, que curant telas
cuppatam. I ad precium in saona, quod non poneot telas aliquas in
L cupus. buatam ad curandum in qua sit calcina.
cuprum sn. "rame" MNS.l 115 a.1345 (Sav.) de sacramento curatricum.
LEM 244 a.1240 lebetes lapidis duos et alium cupri. L curate. D percurarixe.
V.BERTOLDI, PDP 1 (1946) 33-68 (Ree. N.LAMBOGLIA curbem sf. "cesta"
RSL 14 (1948) 155) "lennine conialo sull'idioma indige- OSM 115 a.119O curbes et concas el barlles.
no dei Ligur, evoluto a tennine dialenale esclusivo dei L corba.
Greci d'Occidente". curbie top. "Corbie (Fr. sell.)"
L crovum. cruvum. cuvrum. D covro. DRG.2 l B a.1203-8 in pannis de mensa vel curbie.
cupus sm. "tegola" \ L corbia. :
NL. l 279 a.121 O dans vobispotestatem operandi et acci- curca sf. .,
piendi predictam terram in faciendis laleres et cupos. RLC 57 a.1297 (Cosio) quicumque laboraverit aliquam
ZAC 171 a.1288 (Alb.) cupi fracti fuerunt circa duomilia. terram et levaverit (corr.: leaverit) illam (terram) de lea-
LG 165 a.1303 introitus madonorum clapellarum et cu- mine pelate seu curce .. .
porum. SSA 133 a.1345 (Sav.) madonos et cupos ... rna- curcitra sf. "coltrice"
doni et cuppi. LG 439 a;1383 aliquam quantitatem ... cu- RCO 135 a.1324 (Ort.) copertorium unum, straponta una,
porum. LG 437 a.1383 clapeUas seu cupos. curcitra una.
CRL 50,54 a.564 (Ravenna): cupus "orcio". REW 2409. L culcitra.
L copus. cuppatus. cuvus. D cupu. eurea sf. "imposta, prestazione feudale"
cuppus cognome . BAV 191 a.1393 (Moncalvo) in ... daciis, molendinis,
CAC 494 a.1182 (Sav.) vendiderat sardum unum bonovi- fumis, cureis et aliis quibuscumque ,tam feudalibus quam
cinocuppo. . alodialibus.
cura sf. "tassa di mercato, distinta dal pedaggio o DUC.2 669 sg. curia: presrationis species ad curiam do-
gabella" mini, vel curiae titulo exsoluta.
BBB 33 n: (Alpi Occid.) L cura. curatoria. corta.
L curarla. curatoria. curea. cureUus sm. "cannello"
curracha sf. '10ssato, canale" BSL 248 a.1268 maniceta una vetus cum c.urello et im-
GR 44 jardinum unum muris ex parte qualibet circumda- buto.
tum currachis duabus. currens agg. "corsaro
DUC.2 558 coraculum: canalis, rivus . . U . I 57 a.1138 lignum currens in terra nostra non arma-
curadia sf. "tassa di mercato" bitur quod depredari saracenos vadat.
BBB 33 n. (Alpi Occid.). DUC.2 661 : curadia: tributi L cursalis.
seu vectigalis genus. 1 correre vb. "correre"
L curarla. curatoria. curea. PAC 8 a.1069 curit "corre". BCA 197 a.1350 intelligatur
curare vb. "curare, medicare" me currere risicum predictum po.stquam.. . VDE 141
CSS 177 a.1435 (Sanr.) exepnsas congruas medicaturas a. 1394 risicum et fortunam currere.
facta occasione illius vulneris ve1 percussionis curande. L acursu. accursus. adcursus. coretorem. currerius. cursa-
curare vb. "indica una fase del procedimento di la- lem. cursibilis. cursus. recursus. D corre.
vorazione della lela" currere vb. "decorrere (di termini legali)"
SA 235 a.134O (Sav.) ars curantium tela et fustania. SSA RVN 78 s.xiv. (Noli) incipiant currere dicti quindecim
132 1 a.1345 (Sav.) omnes curatrices, que curant telas ad dies ...
precium in saona, quod non ponent. telas aliquas in bua- currere vb. "correre, avere corso (di monete)"
tam ad curandum in qua sii calcina. CDG.199 a.1146 et tenebimus ianuensem monetam ...
L curatricem. D curar. ' capud omnium monetarum, ita videlicet quod altera m
curaria sf. "imposta, diritto sui mercatt' monetam non pennittamus currere, nisi ad cambium pre-
CDG.I 325 a.1155 et mercatum iUis concedimus, eo te- fate monete. CAC 365 a.ll8l (Sav.) cognovimus per Il?-
nare quod habeamus starium"sicut sibi constituerunt na- nos et antiquos homines quod denarii bruni c~rn~h rm t l~
bolenses, et curariam sicut nobis pronlserunt. CDG.2 6 saQna ab annis Ix. CDG.2 377 a.119O in prediC i I~ llll " d l
a.1164 (Arborea, Sardegna) el dabo operi sancti laurenti nis faciam currere sextarios sive quartinos ia lll H : I I ~;<';S
cure 322 ani.

marcatos et ferratos et non alias. GG.2 5 a.1205 sol. xli. curia sf. "piazzale, mercato"
unctiam unam auri de bonis tarenis qui curant ad bancos. GG 401 a. 1203 actum ianue in curia. feni ante domum
PVP 287 3.1492 debent pro naulis de sachis 36 receplis drogi de sanclo laurentio.
de nave jeronimi de fumariis cantara 90 r. 17 ad s. 20 bo- curia sf. "resa di onori, prestazione feudale consi-
ne monete pro cant. i. valuta computata cabella platarum stente nel portare il signore su una portantina"
cum salsa de moneta currente .. . ACV 113 sg. a.1519 BSR 85 a. t 170 et si dominus archiepiscopus iverit in
(Carr.) ad rationem solidorum quindecim imperialium sanctumm petrum de arena, quod isti manentes debeant
monete currentis ... quatrini tres tantum diete monete CUf- si bi facere curiam, idesl venire ad eum cum aportorio.
rentis. BSR 38 a.1173 et quando dominus archiepiscopus vene-
L curribilis. cursibilis. I
rit in partibus iUis, quod obertus el heres eius sibi faciant
currerius sm. "corriere. messo, banditre" curiam, siculi alii manentes curie ei fecerunt setnper.
CAF 68 a.1162 et sine mora currerium quendam cum li 1- U .l 758 a.1225 fuerunt confessi se debere dare .. . domi-
teris pisanos diffidendo pisas miserunt. LMS 544 a.1226
(Reg.) currerius. PRV 102 a.1317 (San.) incantante pu-
no ottoni ianue archiepiscopo, cum semel in anno venerit
personal iter, procuracionem [rium dierum, et ei facere
blice et alta voce sono tubette parente, publico curerio et curiam per tres dies tamquam domino suo. (
nuncio comunis sarane. BIR 482. BSR 539. DUC.2 669 sg. curia: prestationis
L correrius. currere.
species ad curiam domini, ilei curiae titulo exsoluta.
curetum top. (Sav.) L corea. curta.
PLP 72 a.1250 (Sav.) apud euretum. curia sf. "meretrice"
NSS 258: localit imprecisata.
DUC,2 665 curia rneretrix, un4ejoharmes de janua: "cu)
L curretus. curritorium.
ria jus cural, meretrix est curia dicta".
curretus sm. "corridoio"
'. PVP 242 a.1456 item baocarium unum et banca una ve-
teres in curreto.
curribllis agg. "corrente: di moneta avente corso le-
gaLe "
L curetum. curritorium. ASA 3 a 1254 (Alb.) libras ... monete curribilis.
curfo top. "Corf" L currere. cursibilis.
CAF 118 ad a.ll01 cum ad predictam civitatem curfo (de) curieWs cognome
per triduum morabantur. .. - insulam de curfo. MIA 83 a.1263 (Sav.) ansaldinum de curieUis.
/' L curiofo. (in) curiellis top. (Sav.)
: RSC 139 a.1263 tertiam partem unius campi terre labora-
l'
:,,. curia sf. "curia; la curia arcivescovile di Genova"
RCA 21 a.1143 et curia lenet ibi decimam que fuit ansal- torie in loco ubi dicitur in curieUis.
'. di gabbi. BSR 38 a.1173 et persolvere inde debent curie curlgia sf. "correggia, briglia"
archiepiscopi solidos quinquaginta. U .t 756 a: 1225 ~en- CPB 246 a.1388 (Piac.) item duodecim curigias fulgitas
tentias ... per dominum archiepiscopum vel elus cunam a ronzino.
latas ... finnas habebo. L corrigia.
curia sf. "autorit comunale; giurisdizione territo- currigium sn. "cintura"
riale" DAF 23 a.13oo currigium unum munitum de argento
PQV 63 a.1192 (Sav.) (vendita) de comune, cas~ et vil- smadatum ad anna dicti quondam salveti.
'I
la et curia sive pertinenciis quiliani, quibus .con~etur <:<>- L corrigium.
seula, excepto ilio quod comune ~onc:. capl~.:. ~. predic- curiofo top. "Corf"
to castro et villa et curia seu pertlOentlls qudlanJ m cose- CAF H8 ad a. 110l et sic in simul concrdandq Usque
vola. U.1 680 a.1223 vendimus ... miogiam et mioiolam ad civitatem curiofo venerunt.
cum tota sua curia. U.1 1311 a.1259 iurant fidelitatem L curfo.
pro curia baaluchi. U.I 1373 a.1261 (Parodi) registrum curritorem sm. "corridoio, sulla nave"
iurium bonorum reddituumque palodii curie. hoc est BSL 30 a.1246 et (navis) in curritoribus debet esse atta
exempum registri castri et curie ~a1odii. -:- ~t reddit .c~ palmis septem. .n ,
rie annuatim octenam partem UOlUS podancle, segancle L coretorem.
et strenzericie ex pensis curie quantum ad potum et ci- curritorium top. (Vent.) I
bum. BNA 76 a.1259 (Venl.) domum unam positam in civitate
curia sf. "tribunale, attivit giudiziale" vintimilii, in curritorio.
U.l 1207 a.1254 curia sive iustitia in cHiana. DFB 791 Lcuretum. ,
s.xiii. si quis ... ianuensis ... accusaverit aliquem ianuen- curlaspedo I curlaspedus cognome
J'
sem ad aliquam curiam quod non dedit drictum... PCP CAC Il a.1178 (Sav.) ansaldus curlaspedo. CNM 91
732 a.1316 si asultus factus fuerit vel rixa ante me, quan-
a.1205 (Sav.) bonusjohannes curlaspedus. TSL 140
do curiam tenebo... VSF 449 a.146O notarli eIlecti ad
a.1269 johannes curlaspedus.
scribaniam curie famaguste et ad scribaniam massarie .. .
FST 36 a.1592 (Triora) item non teneantur curie a prima L curlus. D curl. . I J

die octobris usque ad diem ti. novemnris preterquam pro curlatorem sm. '',filoJQre''; cognome
interdictis et saximentis. CVQ 370 a.1407 (Qui!.) de sala- U .l 596 a\217 (Sanr.) otto curlator.
rio gastaldorum sive nuntiorum curie quiliani pro citatio- L curlus.
nibus. GR 44 (pornassio) de quacumque re de qua esset curletus sm. ''filaJoio''
querimonia coram curia iustitie vel magistratus pomassii. LEM 188 a.1238 barrilem i. et vegete m, curletos ii. et
BIR483. corbes. SFG 1..83 n. a.1274intrQitus de curletis de qui-
curia sf. "sede, residenza" bus filatur canabum. SFG 1.234 a.1274 introitus curleto-
CDG.2 7 a.1164 et dabo comuni ianue in singulis iudica- rum. LG 230 a. 1340 introitus curlelorum. .
tibus sardinee convenientes curias et a1bergarias in qui- L curlus. D carleltu.
bus ianuenses et eorum ne~ociatores honorifice possint curlum top. . ,
e~se. LEM 230 .a.1238 astncum unum album in quo ha- MSS 193 a. 1204 (Gen.) usque ad costam curli. SRC 142
bitat xorus lanenus, cum puteo retro et cum curia in con- a.1263 (Sav.) medietatem alterius campi ad curlum.
trada sancti donati. Lcurlus.
curi 323 curs

curlus SOl. "filatoio" cursarius sm. "cor.saro"; cognome


LMS 3?~ a.1224 unum liratorium... preter eurlum. quod VCB 227 a.1245 guillelmo cursario. DAF 48 a.1300
debeo ttbl dare. PVP 284 a.1488 item curlus unus ligni. banholomei cursarii... - barthoIomeus de cursario, ia-
L eurlaspedo. eurlatorem. eurletus. D curio. curlu nuensis. PLS 296 'aI301 Petrus curssarius.
curlus cognome VPM 333.
DDG 519 a.1376 symon curlus. L cursalem. D corsaro.
curluora sf. "lucciola"; top. ' cursia sf. "corsia, corridoio sulla nave"
LMS 498 a.1226 superius costa de poorio versus bocum FNV 219 a.1253 cursias lignaminis roboris sufficientes
usque ad curluoram. galee' quam facit delovosse. DCG 337 a.1383 cursias
D scurlUssura. dictarum galearum. 1 .. ,
(ad) curmum I<>c. "modo di misurare granaglie, sen- L corsia. _B corsia. cruscia.
za rasare la misura in cima .. cursibilis agg. "corrente: di moneta avente corso le-
LO 443 a.1383 de quarti no in quo non ponantur circuli. gale"
dogue, fundum nec raspetur marcando ad curmum, ad DAF 33 a.1300 daremos .. . bonos et cursibiles de erme-
quod mensuretur. ' , nia.
L culmus. L curribilis. currere.
curona sC. "colonna. bitta da ormeggio" , cursore... sm. "cursore comunale"
PVP 295 a.1494 pro cavo uno pro curonis cantala 2 r. 20, FNV 152 a.1250 guidonem. placentinum cursorem.
prodexio uno ... agumena una torticia ... BBG 549 a.l600 officium magistri cursorum.
l! corona. )'
cursorem sm. "corsaro"
cursalem sm. "corsaro" CDG.2 128 a.1171 et convenio vobis vetare portum mon-
OS lO a.1176 ad capiendos cursales et rebelles. CGS.2 tispesulani et inde guerram facere cum buciis ve) cursori-
284 a.1214 promittimus tibi quod nulli coniiti vel militi bus bona fide.
mutuo non dabo nec. alicui cursali nisi homini mereatori L cursalem.
cum bono pignor~. U.'1 622 a.1218 iurent et securitatem cursus sm. "navigazione corsara, guerra di corsa"
prestent de nulla offensione facienda in ianuensem ali- LDM 119 s.xii. nisi in lignis que iverint pro comuni ianue
quem . .. ~ut in aliquos qui ianuam vadant vel inde exeant, in cursum vel occasione comunis. DFB 84 ca.1207 -17
~xcepto 10 armis vianda et sarda prout moris est cursa- non nocente sibi capitulo facto super illos qui prestant vel
hum, et tune moderate et sine fraude eis necessaria. AI contrahunt cum illis qui in cursum vadunt. VCB 232
52 sg. a.1230 de 'rapina quam dicebant fac~ eis ... et a.1245 (Bonif.) sagiteam . .. quam ducere debemus in cur-
per malefici a que fiebant et per eos pyratas ... et ex (ie- sum causa lucrandi super inimicos eomunis ianue. VCB
creto con~ilii fuit in portu ianue galea una optime armata 238 a.1245 (Bonif.) [Guglielmo di,Vernazza riceve a mu-
cassa caplendos ipsos cursales ... et wilielmum et recupe- tuo in panatica da Daniel Burello [ 2 S. 18 gen. Se andf
rum de portu venere et quam plures ex complicibus eo- in Principato o in Sicilia render tre per due, e se in Bar-
rundem pyratarum viriliter cepit. lA 83 a.1288 sed IDse- beria] de uno alterum ad consuetudinem cursi de primo
!"lnt in sardiniam cursalibus, prout fertur, quod armarent cursu quem fecero cum sagitea que dicitur Meliorata,
10 cu(sum, et caperent ianuenses quoscumque possent VNB 5 a.1247 (Bonif.) de primo lucro cursus seu aquisto
habere. cursales vero hec sieQtes armaverunt in arestano quod fecero cun sagitea mea que dicitur Falcuncellus.
~t ~n calt1!0' . PLP 86 a.1250 (Sav.) quia erat de cursalibus COG 359 a.1275 que navis dicitur fuisse bonfantis de
llhus ballanl. CGO 352 a.1262 (PortoY.) occasione cur- ysehia et quorumdam aliorum hominum de regno, et per
salium et ~alefact0r1.!m. yFD 35 a.1306 et si aliqua per- nos et predictos socios nostros capta in cursu. lA 83
sona ab aliquo CUrsall qUI non armasset vel esset in cursu a.1288 sed miserunt in sardiniam cursalibus, prout fert)Jr,
de voluntate comunis ianue aliquid acceperit ... PVS 74 quod armarent inn cursum et caperentr ianuenses quo-
a.1375 de non dando auxilium cursalibus. LO 943 (= scumque possent babere. PLM 587 fine s.xiii. si armave-
VFD 58) a.1403 quod nullus arme! in cursum et de non rint navem vel galeam vellignum causa eundi in cursum.
dando auxilium cursalibus. VFD 35 a.1306 de non armando in cursum. non possit
FIL 281. W.ASHBURNER, The Rhodian sea-Iaw Ox.ford aIiqua persona ianue et districtus ire vel armare in cursum
1909, p. cxIiv sg. A.CANEPA, RII 4 (1938) 56 n. LDM 29 sine voluntate conscilii ianue ... et si aliqua persona ab
"corsari: armatori di navi e marinai che esercitavano'at- aliquo cursali qui non armasset vel esset in cursu de vo-
tivit di guerra a proprio rischio, muniti di una lettera di lunlate ianue aliquid acceperit... BSSAII l (1934) 72
marca dello.. Stalo per cui combattevano. ,La "lettera di a.1312 (Alb.) bannitos et forestatos comunis et civitatios
marca" distingueva il corsaro dal p'irata, che ne era pri- ianue et etiam civitatis albingane et districtus pro cursu et
vo. VPM 333: centro di irral/iazione della voce l'Ita- raubaria que dicitur facta fuisse in magistrum iohannem
lia". REW 2417. .- de'ramatuella et sociis in quodam Iigno armato. SSA 218
L corsalis. corsarius. currere. cursaria. cursarius. curso- a.1345 (Sav.) si aliquem ... pecuniam acceperit... et cum
remo cursuS. D corsaro. ea iverit in cursum aut terra egipti vel deveti 'ecclesie
cursalis agg. "corsaro" . sancte dei. sicu est'sarracenorum ... ASA 373 sg. a.1350
CDG 358 (= LO 13) a .1157 nu11um !ignum cursale. (Alb.) in galea, navi vel alio ligno quod vadat in cursu vel
fuerit. ASA 409 a.1350 (Alb.) si quis habuerit de cursu,
CDG.3 84 a.1l92 lignum cursale. t PMS 90 a.1202 ga-
Ieam vel... Hgnu cursale. de robarya. de usura, de furto aud de aliqua mala torta .. .
L corsalis. PVS 74 a.1375 quod nullus armet in cursum ... - non
possit armare vel ire in cursum aIiquam galeam Iignum
cursaria sC. "azione predatoria di corsari" navem cocham seu panfiIum ... LG 519 a.1403 pro eundo
LJ.l 903 a.1232 de rapina vel cursaria. PMS 205 ad pirraticam vel in cursurn. VFD 58 a.1403 quod nullus
a.1251 (Sav.) raubltria vel cursaria. lA 66 ad a 1285 illi armet in cursum et de non dando auxilium cursalibus.
de plumbino cursariam exercere ceperunt. PAA 253 LO 943 a.1403 et non intelligatur armare vel ire in cur-
a.1343 (Sav.) salvo quod pro robaria et cursaria. SSA.2 sum qui licentiam obtinuerit a domino gubematore et eius
211 a.1345 (Sav.) occasione alicuius arrobarie vel cur- consilio vel in partibus ultramarinis ab aliis rnagisuatibus.
sarie.
BOS 62 sg. VPM 333.
L corsaria. cursalis. cursus. D corsia. L cursalem. cursaria. D corso. cursu
cors 324

cursus sm. "aiuto che si doveva prestare. in naviga- curteza sf. "cortesia. giunta. eccedenza di misura
zione, alle navi corsare che si trovassero in stato di biso- nelle pezze di panne. regamta ai compratori" .
gno o di difficolt" NL.l 385 a.1210 et confiteor quod. emenda facta est pre",
LG 738 a.l404 teneantur participes navium facere ava- dictorum pannorum excepto de curteza.
rias sentine, gubemaculorum sive timonorum, gabiarum L cunisia.
fasciandarum, tariffe et dacitarum solitarum, sine fraude curtesus cognome I

preter arsum et cursum. Cf. U .1 622 a.1218 iurenl et se- PAC 5 a.1 141 iohannis cunesi. PFM 127: -u- sembra in-
curitatem prestent de nulla ofIensione facienda in ianuen- dicare che la grafia -o-- per -u.- sia tarda (s.xiii.). jQrse
sem aliquem .. . aut in aliquos qui ianuam vadant vel inde dovuta a influsso provenza/e. Cf. custantinus.
exeant, excepto in annis vianda et sarcia prout moris est D corteso.
eursalium, et tune moderate et sine fraude eis necessaria curticeUa sf. "corte minore, atrio rlLftico c;rrxmJato
curta st. "corte, cortile" i, da stalle o da altri edifici"
MBL 243 a.I066-96 (Lrins) ii. mansiones cum curtis et RCA 292 a.1031 cum casi s, massaricjjs et omnibus rebus
torcularibus. ad ipsa curtic~Ua pertinenti bus.
L cortem. (ale)curte. curtem. curticella. curticem. BIR 525 sg. RCA 782.
curta st. "prestaz.ione feudale" L corticella.
BAV 194 a. 1393 (Moncalvo) dacitis molendinis fumis curticeUa top. (V.Bormida) .
curtis et aliis quibuscumque. BAV 205 a.1393 ~oncal- CHAR.1 403 a.1014 monte burro valla in aste curticella. ,
FfL 180 sg.
vo) furnis curtis bannis penis mulns. .
curticem sf. "corte, cortile"
L curea. curia.
CGS.I 7 a.1155 ab anteriori parte via publica curo curti-
cunare vb. "decurtare. ridurre. sottrarre" ce.
CGS.2 78 a.1162 si ad rnagidam aut sbaraiariam peeu- L cortem. curta. curtem.
niam tuam curtavero ...
L curtus. D ascurar.
curtilium sn: "cortile"
ACL 197 a.1373 actum .. . in curtilio domini consulis.
(ale)curte top. VDE 131 a.1394 pro dicta domo, curtillio et putheo.
MSS 213 a.12081ocus unus qui vocatur alecurte. L cortilem.
Lcurta. curtina sf. "cortina da letto"
curteUus sm. "coltello, pugnale" CAC 207 a.1180(Sav.) pl1es vulpi s t velatam. unam. et
SSA.2 8 a .1345 (Sav.) si .. . premeditate percuserit ali- curtinam unam. NL.I 378 a.1210 libro ... implicite in
quam personam cum curtello vel ferro seu gladio. anulis duobus auri et in curtinis duabus de cannis xii.
L cultellus. . LEM 1238 curtinam cum boa et' sospitale unum arbitra-
curtellus de laterel laterlnus sm. "das.a. pugnale tos lb. decem et novem.
portato al fianco" L coltina. cortina. cultina. cultrina. D cortina.
3243.1330 comitus ... cum anriis suis, scilicet curtello de curtinum top. "od. Cone (Triora)"
latere.. . SSA.2 48 a.1345 (Sav.) non deferat curtellum LL 58 curtinum.
laterinum. Lcurtenum.
curteUinU$ sm. "coltellino" curtisia sf. "corteSIa, giunta. eccedenza di misura
SSL 229 a.1336 cum duobus ciurtellinis ad manicum de nelle pezze di panni. regalata ai compra,on~'
corallo. LG 558 a. l403 et teneantur venditores dare illas curtisias
L cultellinus. quas habebunt emptoribus. I
curtem sf. "corte, masseria. complesso agricolo " L cortexia. curteza. D cortula. I

CDL 158 a.807 (Brescia) quas denique superius nomina- curtus agg. "corto"
tas casas vel areales caseis . .. eum curtes. ortos, aceas, NL.2 222 a.1225 petias viii. curtas pannorum de medio-
campis. vineis. BCG 20 a.973 i sunt curtis et casis et re- lano. BNA 438 a. l261 (Vent.) cavos duos subtilles, ClUB
bus meis quibus sunt positis infra commitato et territurio uno a1io curto.
rosellense locas noncupantes . .. MBL 243 a.I066-96 L curtare. scorsa. scurzata. D cUrtu.
(Lrins) ii. ~'ones.cum curtis et torcularibus. PAC 3 cusdnitus sm. "piccolo cuscino"
a.1100 de la curte. MSS 87 a.ll06-7 secundum usum LMS ~76 a.1226 unum cuscinitum saraceniscum deaura-
curtis cavriate. MSB 3 a.1171 ex ista domo cum curte et turn.
plazaIe ipsius mansionis. GG.2 23 a.1205 ~e pulcrum L cossinetus. euscinus.
et bonum et album et sine sale de curte quod dicitur spe- cusdnus sm. "cuscino" . < .'
ronitum. PLS 99 a.1250 (Sav.) culcitram i., cuscinum. PLP 108
BIR 488, 523: curtis, altro nome del Wansus. scr 66 sg. a.1250 (Sav.) culcitres ii. et cuscinos ii.
G.PETRACCO SICARDI, "Archeologia Medievale", 7 L cosinus. cussinus.
(1980) 365: curtis a.821: "cortile della casa rurale". cusina sf. "cucina", elem. topon.
L cortem. cortilem. curta. curtenum curticem. curticella. RCA 277 a.1024 de superiore capite aqua versante usque
curtem sf. "corte", elern. topon. in cusina merlini. ' .
RCA 50 a.1143 casal de la curte . .. qui est inter viam per L cosina. coJtna.
tribunam ecc1esie et vulturascum. 1 Cusslnus sm. "cuscino"
curtem sm. "scalo di cantiere .. BSR 368 3.1218 culcidram unam. cussinum unum, co-
PLS 280 a.1301 QUod lignum varatum fuil de scalle sive pertorium unum.
curte balduyni ricii de sagona. quod est in famagosta. L cosinus. cuscinus.
cortemilia top. "Cortemilia" cuslre vb. "cucire"
FAF 3 a.1141 iacomus de curtemilia. FAF 251 8.1263 LEM 260 a.1259 item corrigias novem cusitas de sea.
willelmus de curtemilia de peollo. ~P~ 245 a. l~88 (Fiae.)item medium mi~iare de augu'-
D cortemilia. glebs pro cuslendo. eST 179 3.1381 (ThgglS) tenere gar-
curtenum top. "od. "Corte (Triora)" bolam cusitam 't largam a mola per duos digitos et non
LL 58 curtenum. ultra.
L curtem.eurtinum. L cuxire. '-

J
cosi 325 cuxi

cusius sm. , cuttonem sm. "cotone" .,


LMS 556 a.1226 duodenam de cusiis bonis de cacetis (il LJ.1 203 a.1157 pro cantario cuttonis dabunt tarenum
documento riguarda lafattura di scudi). unum. ' ( .
cusitorem sm. "sarto" C.BATnsTI, ID 3 (1926) 236: "prima attestazione del vo-
OAA 93 a. 1279 tibi philipono cusitori. cabolo, che sostituisce l''Originario greco bombax; cfcut-
L cositore. cuxire. cuxitrisem. D cu.xu . tuneus agg. a.1l44 (Sicilia), culto a.1218 (Marsiglia),
cusitura sf. "cud tutra" a.J252 (Fiandre)".
CNM 377 ca.1025 (Sav.) exspendidit in caligis et cusitu- PIA 42 n.50; ALN 56, 118 < aro qutun, m.s. VPM 337:
ra panorum solidos iii. GR.2 23 a.1428 (On.) pro labore "la coltivazione del cotonefu introdotta dagli arabi in Si -
de duobus subtellaribus denarium unum; pro chusitura cilia nei ss. xi.-xii. ; dall 'arabo di Sicilia (non dal sicilia-
denarium unum. no) o direttam. dall'Oriente la voce passa a Genova e di
L cusitorem. custura. cuxire. cuxitura. qui in Europa" .
custantinus n.p., m. "Costantino" L cotonus.
BCG 165 a.l055 signum m.m.m. manibus custantini et eutra sf. "coperta"
petri seu azoni. OOG 819 a.1377 pro cere ballis iii. et cutre balla i.
PAC S. PFM 127: " cus- tradisce forse la pronuncia - u-; L cotre. culcitra. D cotra.
la grafia -0- per -u- sarebbe pi tarda (s.xiii.), forse do- (de la) cutra cognome
vuta a influsso provenz.ale. Cf curtesus. U .2 236 a.1290 (Celle) petrinus de la cutra.
custodia sf. "custodia, difesa, guardia" cutugnus sm. "mela cotogna"
RCA 41 a.1143 debent vigilare in noctibus ad servandum LMS xxviii (= LEM 256, dove melis cutugnis) a.1259
et custodiendum castrum, ila ut omni nocte duodecim ho- (inv. di speziale) item ampulam unam in qua est melis
mines faciant ipsam custodiamo LG 333 a.1363 deputati cutugni con mele.
sunt dicti sabarbarii nedum ad eustodiam et salvamentum L codognus. D cutognu.
portus. BBG 492 a.1413 pro laudo custodie ... BBG 507 cuva sf. "cupola"
a.1403 pro annuo stipendio lembi custodie. M.CORTELAZZO, LN 18 (1957) 95-97: doc. ven. a.1206
custolare vb. "battere, maciullare" (Costant.) in cuva sancte marie. a.1277 (costant.) ad cu-
GR 28 (Nizza) nulla persona audeat custolare linum vel vam ecclesie sancte marie.
brigolare canapum in aliqua carreria. Cf. PS 56: ven. cuva.
custoleriusl eustulerius sm. "spada affilata su un L cuba.
solo lato" cuvrum sn. "rame"
ZAC 130 a.1287 (Alb.) pereussil antoniotum ... de quo- LEM 256 sg. a.1259 rubium 1/2 cuvri. - mortalia duo
dam custulerio in brachio ... ila quod sanguis exivit. cuvri. BNA 277 a.126O (Vent.) balista ... cum veste cori i
CSO 212 a.1363 (Diano) appellatione gladii intelligalur et nuce de cuvro.
spata, custolerii, lapis, balista et qUOmodolibet genus ar- L cuprum. D covro.
morum. covus sm. "tegola"
L costolerius. MAS 43 n. a.1581 tabulata (tettoia) coperta ab cuvis sive
custulerios cognome tegulis.
PLC 44 a.1301 magister enricus custulerius, pisanus. L cupus.
PLS 227 a.1301 iohannes de done, custulerius. PLS 302 cuxerma sf. "specie di arma da taglio"
a.1301 magister enrieus custulerius, magister petrus fa- GDN 637 a.1258 (Noli) habeat spatam competentem vel
ber. PLS 468 a.130 1 bonaiuncta custulerius. cuxennam.
custura sf. "cucitura" cuxeta sf.
CA 599 a.1292 item in custura duorum sotulorum ad ca- NIS 355 a.1425 vestem unam a domina ... fodratam
ligas domini j. aspo CA 605 a.1292 item in custura dua- cuxetis.
rum caligarum de perso pro domino ... cuxina sf. "cucina"
L cusitura. D costura. PLP 118 a.1250 (Sav.) et introduxit me in talamum et
eustus sm. "cespo. arbusto" ipse rediit usque ad cuxinam.
GR 44 a.1618 (Garlenda) incidens saliees in alienis terris cuxinusl -m smln. "cuscino"
solvat sol. V. pro singulo custo. CAC 122 a.1179 (Sav.) culcitram et cuxinum. GC 126
L costus. D custu. a.1191 cuxinos ii. lane. paludellos iii. CNM 59 (= SF
cuteUerios sm. "fabbricante di coltellt'. cognome 270) a.1205 (Sav.) cassiam i. in qua erant camisie et sar-
GC 114 a.1191 stephanum cutellerium. GC.2 135 iohan- rabuleet alie res minute et cuxinum i.
ni cutellerio. L cosinus.
L eultellerius. cultellus. D cotelero. cuxinus sm. "cugino"
cutelinus sm. "piccolo coltello" LLUIS N. D'OLWER, ALM 3 (1926-27) 16: Cartu/. ancien-
CPB 245 a.1388 (Piac.) item duos cutelinos a pane. ne abbaye de St. Cugat del Valles (Barce/ona) n.252,
L cultellinus. f.65 . Cf OUC.2 645 cuginus. OEI.2 1186 a.l003 (Far-
cutelus sm. "coltello" fa) cusinus. a.1198, 1279 (Bologna) cosinus.
CAR 14 a.1381 si aliqua persona .. . extrarent foris nulum Dcuxn.
cutelum pro volendo ferire nulum de dieta societate ... cuxire vb. "cucire"
CPB 246 a.1388 (Piac.) item unum cutelum pro inciden- ACL 207 a.1373 tradendo et consignando in dieta saculo
do coramen. CAR 15 a.l424 audeant ... extrare nee feri- cuxito ipsas (vergas) dicto anthonio. OMC 204 a.1393 et
re aliqua persona de cutelo nec de fero .. . dictos coffinos cuxiri facere. FIL 321 a.1404 (Sav.) que-
L cotellus. cutellus. cumque petia panni ... fuerit quovis modo deperdita tota
eutem sf. "cote" et postea cuxita vel sarcita, tarezetur et tarezari debeat.
W.2 462 a.1315 (Brabante) pro qualibet decade cutium, L cusire. cusitorem. cusitura. discuxire. recuxire. suere.
vulgariter dieta dakerbynde, quatuor denarios. D eiixl.
cotica cognome cuxitrisem sf. "cucitrice, sarta"
U.2 35 a.1256 acursius cutica. FAG 24 a.1274 jacobina cuxitris.
L cOdega. eudega. D cuiga. L cusitorem. D cUxoia .
cuxi 326 cuxi

cuxitura sf. "cucitura, confezione di abiti" cuxium top. "Cosio"


CGG 329 a.1262 (PortoY.) ilem compensaverunt et U.l 1423 a. 1274 ca ln et burgi h minum et iun sdictio-
arbitrati fuerunt iusta compensacionem brochietas ni quod vocatm cu.xium.
lunice et supracoti, virgetus el prefirios ad ornamell- D cosio.
lum vest imenti et c uxitura valuisse el co nstiti sse s. x.
L cusitura.
_ _ U.J I I I.&l III IIIilI_ .&I ~ I ~~' ~~==--"=~

d. 327 dait

lD)
d. abbI: di denariu "denaro ( 1//2 del so/do)" dacita sf. imposta; diritto di imposizione"
CGS . I 2 a.1 154 Ib. vi. minus dell . xl. GGS 3 a. lL54 Ib. RCA 89 sg. a.lISI et habeat inde fodera et pensiones et
V. s.xii. d. iiii. SSL 110 a. 1316 Ib.98 s.8 d.6. OMC 141 albergarias et collectam et dacitam et omnia que ipsi ex
a.1379 l. Ixvi s.xiii. d.iiii. PVP 287 a.1493 f.6. s.3 ea terra huc et usque habuerunt. CAC 52 a.l178 (Sav.)
d. IO. neque aliam dacitam vel usagium seu ripam . IEA 54
d. abbr. di dominationem "signoria, autorit di gover- a.1194 (Alb.) una cum omnibus ussibus, condicionibus .. .
no" fodris, dacitis. LJ.l 822 a.1228 pedagium aliquod sive
TL.2 782 a.1 47 1 et comodo (= quomodo) a iomata sus- malamtoltam vel dacitam. LJ.I 1023 a.1247 non impo-
sedet .( "secondo quanto accadr giorno per giorno") de- net vobis . . . exactionem aliquam seu impositionem ali-
notabltur v(estre) d(ominationi ). cuius dacite. LJ.l 1354 a.126] et extrahere de ianua .. .
d. abbr. di dupla "doppia, moneTa" de omnibus mereimoniis et armi s et equis libere sine ali-
MGT 227 a.1505 extraxit ab ei d . ccI. ab(delias). qua dacita vel comergio. SRC 192 a.1265 (Sav.) occa-
da prep. "da , di" sione daeite seu tolte, inposite in metrita vini de novo.
PAC 12 a.999 da uno capite .. . da alio capite. FAC 12 DAA 14 a.1274 bissantios .. . expeditos ab omnibus daci-
a.1 019 da buno latere .. . da balio latere. RCA 170 a.1020 tis et avariis maris et terre. BTS 168 a.l290 drictum da-
da alia parte fine fontana da rio . MSS 47 a.1039 non citam nec collectam. BAV 208 a.1393 (Moncalvo) daci-
multum longe da ecclesia sancti iri. MSS 50 a.1042 da ti s: molendinis. furnis , cureis, bann is, penis . SRC 55
tercia parte ripa, da quarta parte via publica. BCG 160 a.1394 (Sav.) alicuius imposicionis, dacite vel gabelle.
a.1049 da una palte .. . de alia ... da tercia . .. RCA 285 BIR 577 "[all'origine j"tributo che colpisce pi propria-
a.1059 plano da lo per ego. RCA 169 a.l060 da uno la- mente le derrate alimentari".
tere ... da alio latere . RC A 187 sg. a. 106 1 daloliva L dacia. dacitum. daila. data. datica. D dacita.
(top.).- .pasteno uno qui nobi s obvenit per conquestum dacita pannorum sf. "tassa sulle importazioni di
da parte lohannes auterio. RCA 231 a.1062 fossato da le panni a Genova, applicatafm il 1182 e il 1237"
fontanelle . RCA J64 a. ] 069 da una parte terra sancIi LEM79.
s lepha~i : . . in p~xola supra via da la fonlane ... da quan- dacitum I dacium sn. "imposta, da zio"
tum. Imhl obvenlt da parte de ursO ... et quantum mihi ob- CDG 60 a. 1128 breve recordatiorus ... de dacito quod de-
ve l1ll per conqueslul11 da palt e genitor meu s. BCG 17S bent dare forici homines qui veniunt ianuam pro mercato.
a . 1069 corrit da una parte vites aldeprand i. de alia parte ACM 106 a.I449 (Carr.) aliquod pedagium, gabeUam vel
vIte eredex quondam gandulfi . da lercia parte via publi- dacium.
ca. da quarta parte vites ... RCA 186 a.1 071 a da la parte Cf ACS 29 a. 1.335 (Verona) exactorum colectarum, da-
campora. RCA 213 a. to8 3 coheret da tercia parte ... lacu ciorum et daciarum.
de la c1apell a. BCG 190 a. 1086 a loco ubi dicitur oliva ... L dacetum. dacita. dactum. datium. datum. D dacio.
quinta pecia da loliva iacet iu ta terra amdrei . CDG.2 dactum sn. "somma depositata a cauzione delle spe-
214 a.1pS ilem perdita quoque emboli da coparia . .. ra- se processuali"
tto pedlla~um emboli de copari a. NL.l 235 a.] 210 ugo DRG.3 876 a.1299 si de dicto debilo aliquod recepissel
dahcampl. LMS 339 a.1224 pro quolibet pensio lane seu dactum aliquod fecisset quia sit. .. pro integra so lucio-
quam laborabo denario. ex de ianua de matraso et de ne dicti debiti ... Cf ASA 352 a.1350 (Alb.) si pignus
I ~nna ~e arumpe de sardegia et dametere in trame dena- banni dactum non fuerit. .. - si actor iuraverit se non pos-
no ' qUlllque. VFD 89 a.1330 spala bona, seuto pavexia, se dare pignus banni excusetur a daciare eius ipse actor, et
eurlel10 da latere. reus teneatur tamen ulerque promitere notario stipulanti se
dacetum sn. "imposta. da zio" soluturus pignus predictum si in causa succumbuerit.
GG 509 a.1205 libras bi s. iiii. de miiaresis et miiaresum L daciare. dacium. dare.
unum mundu s ab omni dacelo et avariis et a dugana. dagha sf. "daga, spada"
L dacitulll. NIS 356 a.1425 dagham unam fulcitam argento.
dacia sf. "imposta; diritto di imposizione " dagnaninus n.p., m. "damianinus"
RCO 13 8 a.1341 (OrI. ) solvere ... daci as et solerias. PS 5 a.138 1 dagnaninus: "di qui certo l'od. cognome Oa-
gnin".
~A~ 191 a.1393 (Moncalvo) in aquatibus. pascuis, vena-
L damianus. D dagnn.
t~? l11bus, pedagii , monti bus pl arutiebus, hortibus anga-
dagnanus n.p., m. "Damiano"
rtl S, perangarii , gabelli s, dacii , molendinis, furnis , cu-
DDG 298 a . 1376 dagnanus de claparia. DDG 797
reis el aliis quibuscumque lam feudalibs quam alodiali-
bu s. a.1377 pro dagnano tarigo.
L dacita. PS 5 a.1380, 1381 dagnanus.
L damianus.
daciare vb. "depositare cauzione per le spese proces- dainetus/ -a sf. "pelle di daino"
suali"
VCB 41 a. 1238 (Bonif.) agnelline .. . cavreine . .. daineti
ASA ~S2 a. 13S0 (Alb.) si actor iuraverit se non posse triginta. VCB 58 a.1239 (Bonif.) cori e affactate sexagin-
dare plgnus banni excusetur a daciare eius ipse actor, et ta, dainetas triginti quatuor, cavreinas viginti.
r~u s teneatur tamen uterque prolUitere notario stipulan- daita sf. "imposta, dazio"
Il ... LJ.I 946 a.1234 daitam sive collectam.
L dacium . daclum. L dacita.
dake 328 darb
dakerbynde sf. (fiammingo) "decina, gruppo di dieci damel top. (Sav.) [err.per daniel?J
pezzi" CAC 387 a. 1181 (Sav.) quartam partem pecie que iacet
U.2 462 a.l315 (decreto di Giovanni di Lorena. Braban ad Pommo. in loco ubi dicitur Dame\.
te e Limburgo) pro qualibet decade cutium, vulgariter cf. PQV64.
dicta dakerbynde, quatuor denarios. L daniel.
dala top. damianus n.p. , m. "Damiano"
HSL 19.145 a.1285 "pregallico dala: "corso d'acqua" PS 5 a.1380, 1381 damianus.
L dalavene. L dagnanus. dagnaninus. D dagnln .
datavene top. (Gen.) damiata n.p . f. Damietta, citt sul delta del Nilo.
BCG 26 a.980 coheret ei de subteriori capite fossatum importante all'epoca de/~e Crociate, assediata da S.Luigi)
qui dicitur dalavene quod pergit iuxta pedem de maxerie, SLS.2 97 8.1190 (Gen.) lohan'nes de domna damiata.
L dala. damiceUus sm. "servitotr1" , )
daUlnatus top. "Delfinato, Fr." AS'A 30 a.1364-68 (Alb.)unum damiceUum. unum raga"-
DKR 22 a.1407 durante de brianono, temtorii dalfina cium et unum cochum. ,. .
tus, diocesis ebrumensis . . _, L domicellus.
L dalfinus. damlxeUa sf.. nome di nave genovese
(de) dalflino cognome BGS doc.21 a.1250. BNN 83.
DDG 917 a.1 377 raffael de dalffino de passano. L dama.
L dalfinus. damniOcatus agg. "danneggialO, che ha subito
dalftnus sm. (ittiol.) "delfino" dannt'
LG 421 a.1383 dalfini autem, serasie grosse et alii pisces SIG 385 a.1340 ad denunciationem sive simplicem noti-
bestinalles, qui consueti sunt vendi ad pondus. ficationem cuiuslibet ex perdentibus et damnificatis.
L dalfinatus. (de) dalffino. darfinus. (portus) du1finus. L dampnificare.
D darfin. damnum .sn. "danno"
daUlnus n.p., m. "Delfino" U.I 738 a.1224 (Vado) johannes de sui damni (cogOOIl1e/ ,
SRB 102 a.1207 (Sav.) nomine et vice dalfini, marchio- L dampnum. dannosus. D dama io.
nis de bosco ... dietusdalfinus ... MIA 83 a1263 (Sav.) dampnifkare vb. "danneggiare" ,
dalfinum fulchum. '. CP 107 a. ~304 item si quis ianunesis ... solverit. aliquid
dalmasena sf. "prugna, susina" vel dampmficatus foret... et ablatum esset sibi ratione
LMS 410 a.1224 quod sibi aceomendavit ultramare tan- scaliatiei vei magene. aut propte aliam caussam.,.
tas dalmasenas sicas... ., L damnificatus. dampnum.
L damaschum. damasina. dannasena. D damaschina. . dampnum sn. "danno, perdita"
dalofrascario cognome GVG 88 ~.1252 (Gen.) alioquin ~na dupli cum dampnis
NL.2 41 a.1216laurentius dalofrascario monelie. et ~Xpe~SlS. SSA 131 a.1345 (~av\ et quod (fegarii) nqn
daloliva top. (Gen.) faclant mter se rassam vc<1 comurabonem ve~ conveQtum
RCA 187 a.1061 petimus manso daloliva. ad dampnum a1iuius civis saone. FOS 100 a. 1397 de
L oliva. lolva. (de)loliva. dampnis, incendiis, guastis. .
dalsana J dalsanaria sf. "darsena" Ldambnum.
CGG 352 a.1275 (lesto mutilo) dalsanaria ... seu opera danaveta top. "la strat/.tJ che d4 AlbisoLa per il colle
dalsanar(ie)... DT 514 a.1314 item dieti domini amba- del Giovo porta al Sassello " .
siatores ipsius domini imperatoris . .. concesserunt pre- M .R1cCHEBONO - G.Cocc,oWI'O.I\MSSSP n.s. 8 d~J4) 46
dicto domino ambasiatori dieti eomunis (ianue) dalsanam sg. a.1234 danaveta (Tigheto). PlP 115 a.1250 (Sav.) asi-
trapesonde, si dietus dominus ambasiator... eam habere num ... jumentum . . . et mulos ii qut:; ceperant in strata <18-
et acceptare voluerit. navete. PLP 128 a.1250 (Sav.) belle interfui captioni aSi.
L darsena. darsinale. noruip xi. qui capti fuerunt aputi danavetam honerati shle.
dama sf. . "donna, signora" danerlus cognome
DAA 87 a.1279 ego predicta dama franeha dighina ... SRB 382 a. I443 (Segno, Sav.) antonius danerius.
DAA 98 a.1279 lego et dimitto damam astexanam, uxo- Ddan. -
rem meam; donam (et) dominam omnium bonorum meo- daniel top. (Sav.)
rum. .DAF 111 a.1300 in virtute et potestate dame gilie CAC 225 a.1180 (Sav.) quartam partem unius longor
uxoris mee. PLS 4116 a.130I -lego ... dame marie, sorori que iaeet in daniele. '
diete domenze... PLC 49 a.1301 ego dama ioria de ac- Cf. PQV 64. J

con, uxor quondam petri belloti... " L damel.


D dama. damixella. r ., dannosus agg. "dannoso"
damaschinus sm.' "tessuto di Damasco" DSP 353 a.1595 dicentibus quod ~aburre que .. fiunt in:
NSC 60 a.1505 pIaneta una damaschini figurati deaurati portu ... non sint apre 'pro in'saburandis navibus, imo dan-
cum roxiis, vilis, malibus .. . nose, ex quo in maxima parte supt terrenosel.
L domasehinus. Ldamnum. .
damaschum top. "Damasco'l 'l clantarolus sm. "dentarolo da bamb;ni, ciondolo"
PVP 229 a.1456 bacille unum damaschi pro lavando ma- BLC 135 a.1299 dantarolos duos de argento.
nus laboratum in auro et argento. L dentarolus. ,I ,

L dalmasena. domaschinus. D damQSco. (caput) dantis top. "capo di Caprazoppa (Finale)" .Ir
damasina sf. "prugna, susina" RVN 120 s.xiv (Noli) a capite dantis usque ad zinolam.
GR.2 43 (Alb.) persica, poma, ficus, damasinas, citrulos, q. GR 44 caput dantium.
eedros. L costa dentis.
L dalmasena. . . ,r darbaft vb. ' ''ripulire con l'ascia" I
dambnum sn. "danno" BSL 244 8.1268 navis cum .. : axonibus tribus pro darba-
CSF 74 a.1357 (Finale) remissio aliquorum dambriorum re, cloderia una, verrobiis tribus et vererinis.
iIIatorum per extrinsecos saone .. : in aliquos intrinsecos. IVI, n.: "err. per dolare".
Ldampnum. L dolare.
dard 329 dati

dardarus sm. "asta della lancia" darsena top.


PLL 472 a.1441 dardarorum donzene n.20. PVP 276 DT 530 a.1316 totum illud territorium in trapesonda
a.1488 partexanna una cum suo dardaro. , quod dicitur darsena. ; l, '
dare vb. "dare, consegnare" darsinale sn. "la parte pi chiusa del porto ove stan-
CAF 21 n. a.! 121 [cf per la data IVI 1'-. ,lxvv sg] tals pro- no sicure le navi disarmate o per essere racconciate ....
missiones fecimus ... domno pape marcas argenti DSP 75 a.1488 audito quod darsinale communis ianue
mcccccce de quibus iam babenums datum ei ecccc. U.2 male gubernetur et quod quotidie tit deterius ... 'PVP 332
1,84 a.1288 quod dent de serico de sauma gamelli a.1505 pro llominibus 12 ad vertendum antennas ipsas in
darem(os) xxv. DAF 74 a.1300 pronitiml,ls ... dare et 501-
darsinali. PPG 95' \ a.l 576 anti darsinale seu rscaria darsi-
vere tibl pro quibuslibet daremis quindecim ex dictis dare- nalis. .
I

mis doblam unam iusti ponderis. ASA' 350 a.1350 (Alb.)


si pignus banni datum non fueric.. ASA 352 a.1350 DSP xlvii, Gloss. PIA 38 n.33.
(Alb.) si actor iuraverit se non posse dare pignus banni ... L asona. daIsanaria. D darsen. darsenale.'
L daciare. dactum. D d. , data sf. "imposta"dazio" .
dare vb. "percuotere, colpire" .' AV 73 a.1508 (arc.) de solutione datarUlll ... s91vere
CDL 1072 a.957 (Milano) non debent olivas premere ve1 teneatur et debeat datas impositas vel imponeridas, in
ligni~ ad ipsas olivas dare. CNM 177 ca 1204 (Sav.) et communi carrarie.
dedit sibi de stanga per caput. ' PPV 77 a.1370 (Portov.) L dacita. datum. ,
dare vel ferire de pugnO'. GR:26 (Naticino) si... dederit data sf. "paT'(:ella di terra asegnata col siste,rpa ,anti-
ei de pugno vel alapham. co della sortitio (sorteggio)' ;; elem. topon.
daremus sm. "diremo, migliarese:'moneta d'argento SCT 27. sgg. :. I
usata nel commercio d'Oriente" data sf. ,"cauzione prestata da t!ntrambe le parti p~r
U.2 184 a.1288 quod dent de serico de sauma garnelIi le spese processuali" ,
darem(os) xxv. DAA 13 a.1274 daremos duo milia qua- GR 44 (Pornassio) de quacumque re, de qua esset queri-
dringentos novos armenie. DAF 33 a.1300 daremos ... monia coram curie iustitie vel magistratus pornassi, detur
bonos et cursibiles de ennenia. DAF 74 a.1300 promitti- pignus banni, sive data, videlicet den. iv. pro. libra ... et
muso" dare et sol vere tibi pro quibuslibet daremis quin- ipsam datam :vel pignus perdat et solvat ille qui subcum-
decim ex dictis daremis doblarn unam iusti ponderis. buerit.
MGT 131. GR 44 cita C.Desimoni: "les monnaies d'arr Cf. CHI.l 190 S.xiii,l(Savoia) data, m.S.
gent sarrasines taient dsignes sous le nom de dimero, L dacita. datum.
corruption du mot drachmes; on les appelait en Occident datale sn. "data"
migliar~si". PIA 47 n.73, ALN 108: aro dirham < gr. PRV 185 a.1332 (Sarz.) ut constat pe'r cartarn rogatam et
5pcXnt11 (va distinto dal tarenus dell'Italia meridionale). scriptam in actis curie dicti comunis ab aIberto' notario'...
L darenus. darius. diremus. miliarensis. sub ann a nativitate millesimo 'c'c xxxii, indictionexv.,
darenus sm. "diremo " die xvi ottobris, veI alio datali. PRV 213 a.1334 (Sarz.)
SF 200 a.1274 (Finale) darenos ... novos armenie. ut patet in actis comunis sarane sub anno a nativitate do-
Lliaremus.
mini mccc vigesimo tercio, indictione secunda, diebu~ et
darftnus cognol11e , . datalibus in ipso processu ontentis.
RPV 195 a.1192 (Var.) domini anselmi darfini.
L dalfinus. datalus sm. "dattero"
DD6' 253 a.1376 pro ... datalorum pondis iii.
darius sm. "moneta orientale"
GR 44 Sav.) cum faIsis dariis baratantes. MUI 113. PAC 5 "assimilazione".
L daremus. datalus n.p., m.; cognome .
darmasena sf. "prugna, susina PAC 5 a.I138 filius datali. ,CGG 191 a.J260 (Portov.)
DQ 874 a.1377 debet nobis pro darrnasenarum et sir- ego datallQs guondam corvarini-de veTl}aia. BCD 235
montani in summa per {. xxii. a.1263 anSaldus
. .
dta1us., '
L dalmasena. L datarus. ~
darsana I darsena I darsina sf. "darsena: l'insieme (de) datalO cognome .
delle attrezzature portuali" GC 160 a.l 1'91 wilielmus de dataro. BSR 362 a.'p lO
CAF 1.82 ad a.1147 et iste duodecim galee transeuntes wilielmi de dataro. ,. '
ad alias que erant ad muscbetam perrexerunt usque ad PAC7. /

darsanam. ALN 424 a. (162 (Pisa) de darsena facienda. Ldatarus . .


OP 135 ad a.1215 in eodem eonsulatu inceptus fuit mu- -latarus sm:' "dattero"
rus darsene. NL.2 353 a.1225 lignarnen .. . ad domum CNM 30 a".1204 (Sav.) ,possessionem de sporta i. datari.
quam habetis in darsana conducere. AI.2 178 ad a.1276 VCB 9 a.1238 (Bonif.) Sp,?t;tellarn .qnam de dataris.
eodem quoque anno ... darsana incepta fuit bedificari et PAC 7: -1- > -r-. ~
construi. VPD 252 a.l34J5 (Sav.) tam in ripa portus 8ao- L adataratus. datalus. 'datilus. D dataru. ,
ne quam in ripa extra modulum qui appellatur darsana. datatorem sm. "giudice conciliatqre" .
DSP 5 a.1459 contra impedientes et damnificantes por- GR 44 (Cosio) duo homines Cuxii de questioni,bus facti~
tum vel modulum ve) darsinam. DSP 13 a.1459 darsina in ,Cuxio cognoscant, seu datatores ... et quidquid homi-
veterum lignaminum. SEN 65 (15-16) a.1498 darsinarn nes, seu datatres pronuneiaverint, sit finnum.
retici iussit. CAR 102 a.1562 declararnus laboratores ca- datica sf. "imposta, dazio .' ,t'
ravane ... non teneri ad solucionem eabeBe pinte pro vino IEA 54 a.1194 (Alb.) una eum.ogulibus ussibus, condi-
quod aecipiunt sive emunt pro 1JZU ipsorum in darstna vel cionibus, precariis ... fodris, daticis, castellanciis. .. IEA
allibi. DSP 342 a. 1583 poslquam . .. fui l perfeetum 19 a.1262 (Alb.) daticarn vel collectam. "
opus excavationis darsine vini. .. L dacita. ,
DSP xlvii, Gloss. PIA 20,23,38. ALN 91 < aro dar-as-s- datilus sm. "dattero"
na'a "fabbrica". VPM 198 sgg.: "Genova c~nlro di irra- ICG 6.342 s.xi~. de sauma ... . cuniliorum, datilorum, zu-
diazione della voce, che passa in il. (s.xvi.) cataI., sp.,fr." ehari. CDC 35 a.1386 datilorum pondera V.
L dal sana. dalsanaria. darsinale. tarsana. D darsena. L datarus.
dati 330 debi
------------------------------------------------------------------------
datium sn. "imposla, dazio" deaurare vb. "dorare"
GR.2 27 a.1330 (San.) facere panem pro vendendo sine Tertull. de idol. 8. August. Senn.24.6.
solutione alicuius datii vel gabelle. CPB 245 a.1388 (Piac.) item unam duodenam capredo-
BIR 577 "tributo che colpisce pi propriamente le derra- rum deauratorum. LG 485 a.1403 de ramo, latono et
te alimentari". aliis metallis non deaurandis. LG 567 a. 1403 quod ali-
Ldacium. qua persona non audeat. .. laborare ramum vel latonum
dalum sn. "imposta, tributo feudale" vel aliud metallum quod non sit aurum vel argentum, su-
CDG 8 ( = RCA 312) a.1056 massarii vestIi ... non de- pra quo metallo ponatur aurum vel argentum, ex quo tale
bent dare aliquod foderum nel foderellum nec alberga- metallum sit dauratum vel inargentatum. LG 671 8.1406
riam nec ullum datum nec placitum ad marchiones nec anulum rami vellatoni ... vel cinturam nec aliquod aliuo
ad vicecomites. U.I 677 a.1223 item in eodem consilio opus rami vel latoni que res sint inargentate vel deaurate.
de donis vel datis domini archiepiscopi... habere dixe- PVP 236 a.1456 item cupa una argenti deaurati . item alia
runl sicul inferius scriptum est... obertus falexanus dixil cupa artenti deaurati coperta.
de datis domini archiepiscopi, quod ipse dominus archie- RGS 1010.
piscopus habel a comune sancti romuli libras centum vi-
ginti. . L aurum. daurare. dauratura. deauratus. D dorar. dourin.
deauratura sf. "doratura"
BIR 487, 525.
L dacitum. data. PVP 314 a.1507 pro deauratura el duabus caI1is siv 'qQa-
daorare vb. "indorare" tuor positis in principio quintiliani Cuffi arma de auria et
littera una. .
PVP 253 a.1458 manicelli duo antiqui daurati. MAS 174
a.1466 item non possit daurari aliqua batitura nisi in pre- deauratus agg. "dorato"
sentia sazatoris communis. MAS 224 a.l466 de dauran- FAF 245 a.1262 (Gen.) anulum deauratum cum gemma.
" do batiturarn argenti . PVP 275 a.1488 casceta una de su- SSL 170 sg. a.1336 bacile parvum deauratum in medio
preso (cipresso) daurata. de svambis. - due confectorie deaurate in medio in
L deaurare. dauratura. . D dorar. svambis. - candelabra ... cum pomis in medio deauratis
dauratura sf. "doratura" et smaltatis. - duo fiasconi longi deaurati in svambis.
MAS 174 a.1466 quod batitura integra non possit fie.ri L aureatlls.
pluris quam librarum decemseptem argenti in pondere. 10 debatum sn. "comroversia, lite"
qua ponantur ... pro duratura ducati quatuordecim ... boni FCf 45 a.1435 (Triora) talem fine m ponere quod amodo
auri ad pondus ceche ianue. inter universitates predictas ... aliqua debata non oriantur.
L daurare. daurare. RII Il (1956) 123 a.I463 (Tenda) de premissis, debatis,
dauratus agg. "dorato" . questioni bus et controversiis. GR.2 27 (Alb.) causa visi-
ANO 9.298 a.l466 se obligavit ... construere etlaborare tandi aliquem locum debati vel ad tollendum aliquam
pedem onum cruci veraci vulgariter nuncupate de za~ha rixam.
riis, de argento sterlino daurato et exrnaldato et cum UDa- Cf DUC 3.l4: ex gallico debat.
ginibus. debautlinca top. (Provenza)
L deauratus. . MBL 190 S. xi. (Lrinsd) bertramus donat appennariam
davinum sn. "strumento del bottaio" grossi; johannes v, pomairinca, martinenca, al debaudin-
GVG 249 a.l281 et in fine dicti termini tibi dare promit- ca. falcheta, al molin ...
to sestam unam onam unam davinum unum grepam debelis fundus top. (TV 3.72; 4.39; 7.37 ca.110
unam. E.V.)
davit cognome SCT 134: cf it. "debbio". SSD 12 "voce paleoligure
DDG 802 a.1377 belengerius davit. rientale in -et. Non celtica. discutibile se ligure i.e. o
de prep. con senso parttivo "1 '
pre- i.e.". J HUBSCHMID, Convegno di studi apuani, Ren-
GG 408 a.1203 paratus ire cum tarida causa carlcandi de
diconto dei lavori della 3. giornata, Carrara 28/6/1955
sale (del sale). NL.l 288 a.1210 promitto ilIi dare de fer-
rarnentis convenientibus misterio meo, scilicet encudem
Carrara 1956 (Rec.: N.LAMBOGLlA, RSL 23 (1957) 119
i., tenaces i ... LMS 83 a. 1222 item de pernis (dei perni, sg.: "Voce i.e. non celtica, costiruisce l'esempio di 'uno
alcuni perni) pro denarlis octo pro qulibet. strato linguistico i.e. pre-celtico e non italico nella lin-
de prep. specificativa "di" gua dei Liguri storici ". PTP 23: piJ/eo/ig. - ellus. Cf.
RCA 243 a.992 libellaria de petro et de leo de lo monte. HSL 18.81. G.DEvaro, Sur quelquesa tymologies /-
RCA 254 a.101O costa de la carpeneta. RCA 400 a.l047 pontiques, in Comples rendus de l'Acadmie des inscrip-
urso (,le lo casale. - petrus de la sala.' RCA 285 a.1059 tions et belles lettres, 1961 p.ISO sg.: allribuisce la VOCe
'a.
plano de la sosena. RCA 231 l 062 casale de le casta- a una facies lepontina (ligure i.e., distinta daU'ilalico e
dal celtico). (Rec. N.LAMBOGLIA. RSL 30 (1964) 154).
gne. RCA 146 a.l064 in libellana de lo monte. RCA
197 a.1066 de supra terra de leo de la valle. RCA 164 PSL 74: "voce i.e.,Jorse nome comune, abl. e acc;;. pl., da
a.l069 a mansione de lo c1apacio. ReA 265 a.1143 filii cui l'il. debbio. PTe 39: i.e. dheg"I, cf. Jat. foveo "bru-
selveradi de le valli. GC.27 a.1191 vendidit rolando de ciare" (cf, fomentum).
la insula de nervi. TL.l 90 a.1454 elegerunt consulem L debiadonicum. debiola. debium. D debbio.
consulatus de lo Coppa (Reg. "di Copa") pro anno uno. debene n.p., f.
ReA 190 a.l074 costa de li pasatori. I SRB 150 a.1208-9 (Sav.) ego debene garillia ...
L da. del. D de. Ddabene.
dealbare vb. "imbiancare" debiadonicum top. (Sarz.)
SMV 148 a.1245 et ipsum'murum dealbare. PRV 54 a.1295 (Sarz.) nemoribus et boschis positis in
D arbu. arb. debiadonico.
deaJpare vb. "ritirare i greggi dai pascoli montanf' L debelis. D debbio.
GR 44 a.1363 (Diano) et si infra tempus predictus ali- debiola top. (Sarz.)
quas bestias dealpaverit, seu duxerit dianum sine impedi- GSS 46 a.1330 (San.) carpenetum.bolexinum et debiola
mento ... extimentur libris V.
L disalpare. L debelis. D debbio .
debi 331 dece

debitalis agg. (di persona o cespite) "soggetto a tri- comperaverit possit colligere et habere a qualibet perso-
buto feudale" na ... que habeat in insula syi aliquam vel aliquas ex be-
RCA 380 a.1164 laudaverunt ut quidquid descedentes ex stiis infrascriptis, denarium unum pro qualibet bestia se-
quatuor filiis prematini, quoquomodo habent vel tenent, mel in anno tantum. OMC 487 2/xv. dictum decenum si-
per proprium aquistum vel su per personas, sil debitale. ve decatum.
U.I 1204 a.1254 isti sunt debitales qui reddunt fodrum. Ivi, n.: BKCX'tOV "imposta in vigore a Chio"
Cf BIR 504, 510. ' L decenum. decima
L debitum. desbitare . decavillationem sf. "rissa, contesa"
debitum sn. "debito" CAF 74 ad a.1163 prenominati consules rem publicam
DAA 101 a.1279 quod omnes res meas vendantur, et pre- ianuensem augmentando et furiuin et latronum atqOe om-
tio earum solvantur debita .. . et illud quod restabit. .. nium culparum vindictas faciendo, et rixas et decavilla-
debitum sn. "soggezione all'autorit feudale" tiones in civitate et extra per totum districtum eorum 'pre-
B'IR 510 [il riferimento iv; fatto a U.l 1226 non trova ri- cipiendo ne fierent. ..
scontro]. L cavilationem.
L debitalis. decelli sm.pl. etnico Iigure antico I,

debium top. (Riviera di levante) AMSSSP n.s. 8 (1974) 42: cf alba docilia.
U.l 1446 a.l276 item cacinaigum. item cazinum. item decemaria sf. "diritto di percepire la decima"
debium. \ COG 137 a.11'41 dixerunt quod vallis de la porta crossa
L debelis. D debbio. et decemaria eiusdem vallis erant de tenuta cete ... -
deboscare vb. "disboscare" laudaverunt ut decemarie vallis de porta crossa sint dein-
BSR 170 a.1192 et castagnetum deboscare. ceps de montanea cete.
L boscare. deposcare. devoscare. distostare. L decemnarius. decima. decimaria.
debrarium top. (Quiliano) . decemnarius sm. "gabelliere"
U.2 192 a.1289 peciam terre castagneti ubi dicitur de- ASA 422 a.1350 (Alb.) decemnarij et eorum nuncij qui
brarium. I I
vadunt ad a1ienas blavas pro accipienda sua decima.
Ldolarium. L decemaria. decima.
decadem sf. "decade, decina" deennium sn "decima, imposta"
U.2 462 a. 1315 pro qualibet decade cutium ... LG 3 1 ca 127.0 decennium quod ecclesia sancti laurentii
L decima. colligi consuevit. .. DMC 487 IIxv. decimam partem ex
decallo top. omnibus et singulis cucumeribus ... et salvo etiar quod
CHAR 334 a.999 (Roma, decreto di Otto'!e ili. ) insuper dictus emptor si ve collector non colligat dictum dece-
lacum rotundum. cardeto. manducolo. de callo. cairo. nium de porris qui nunc sunt in a1iquo orto ...
CHAR 403 a.1014 (Pavia, decreto di Enrico imperatore) Ldecenum.
insuper lacum rotundum. cardeto. manduculo. decallo. decenum sn. "un decimo, la decima parte"
cario. OSM 42 a.ll90-iudico per animam meam Ib. xxxiii qua-
decamua top. "Dixmude (Fiandra)" rum iudico operi sancti laurentii decenum. BSR 368 sg.
DRG.2 122 a.1210 (Gen.) tres pannos blancos et medium a.1198 enricus vitalis sua ultima voluntate ludicat pro
decamua (= de camua). anima sua libras quinquaginta ita distributas:.. decenum
L camua. camuda, operi sancti laurentii. .. 'libras decem: .. residuum... . -
decantare vb. "cantare, esercitare l'arte del canta- Ddexen.
storie" decenum sn. "decima, imposta"
BFG 4.420 (= OSP 222) a.1512 cantatores'quos iharlata- SFG 1.90 s.xiii. decenum legatorum "imposta di succes-
nos vulgus appellat ... nec satis esse ilIis ipsas suas fala- sione". OSM 40 a.1190 iudico pro anima mea... Ib. x.
cias exercere .. . et fabulas suas decantare ... - ut nemo operi sancli laurenti, computato in eis deceno. U.l 904
ex hoc genere hominum diebus negotiosis decantet aut a.1232 preter antiquum et consuetum pedagium et dece-
fallatias suas exerceal. num. DMe 487 2Jxv. dictum decenum sive decatum.
decanus sm. "decano. carica cittadina" L decatum. decima.
CHAR 108 sg. a.904 (Asti) nullus dux comes vicecomes decepare vb. "troncare alla radice"
sculdacio gastaldio decanus vel quilibet publice partis GR 44 a.1618 (Garlenda) de non decepando aliena De-
minister... CDG.l 4 a.958 (Gen.) nullus dux. marchio, mora. - inventus in a1ienis nemoribus decepans et extir-
comes, vicecomes, scu1daxius, decanus. vel quelibet per- pans alienam arborem et zucchum, condemnetur.
sona . .. Cf. SLS.l 313: tardo lat.. curiale: decippare m.s.
Cf. DUe.3 18 decani: qui decem praesunt militibus. L cepa. cepare. _ l ,

DUe 3.44 deganus: qui preest decemfamiliis. MNC 44: de cetero avv. "comunque. in ogni modo. sono qual- ,
"i decani, con i centenarii sono, nel Basso impero (Goto- siasj forma" .
fredo 6.33.1) ministeriales executionibus missionibusque MSG 296 a.1275 item quod omnes predicti (balestrarli)
deputati. teneantur ponere in quolibet laborerio quO(l de cetero fa-
L deganum. deganus. D decano. cient, centuretam ferri, latoni. sive cornus. LG 229
decapitare vb. "decapitare" a.134O solidi sex de qualibet mina salis que de cetero
TL.3 610 a.I449 cavalerius non audeat ... ultra salarium vendetur in cabellis comunis. ASA 293 a.1350 (Alb.) de
percipere nisi ut infra: . .. pro quoibet suspenso vel de- cetero facient scofferii a1bingane ... sicut massarios cari-
capitato, asperos L. tatis scofferiorum. DSP 72 a.1488 sanxerunt statuerunt
D descapitar. ac decreverunt quod de cetero incipiendo a die publica-
. decasteUare vb. "sguamire di castelli" tionis presentis decreti non possint dari ulla ... guarni-
COG.2 162 a.ll72 et quamdiu terra vestra quam inca- menta ... sed sola dote talis muHer seu sponsa possit et
stellaverint decastellata fuerit. .. debeat esse contenta. DSP 384 a.1592 conficiatur li-
L castelum. incastellare. ber ... in quo describi et annotari debeant per ~apse-
decatum sn. "imposta sul bestiame" rium... omnia pignora que de cetero data et conslgnata
DMC 451 2/xv. (Chio) vendicio decati bestiarum fit in eront dicto capserio.
hunc modum, videlicet quod iIle qui dictum introitum Dde cetero.
dech 332 defe

dechinare vb. "calare, ammainare" deco top. "Dego (Sav.) "


TL.l 331 a.1455 in galipoli ... vellum dechinavimus. SRB 5 a.999 (Roma, decreto di altone III) cario, dcco.
Ddeschin. salsole. piana SRB 8 a.1014 (Pavia, decreto di OttOM
deciates sm.pl. etnico ligure antico /II) cario. deco. saJsole. plana et bruvio.
LTAM45 sgg. L dego. degum.
decima "la decima parte, un decime del totale" deeoquere "bruciare, marchiare aluoco"
PPE 22 a.1116 per han c cartam mee donacionis: .. ad SSA.2 41 a.1345 (Sav.) faciam ipsum frustari publice per
sumptum et subsidium eanonieorum, dono declmam civitatem saone et decoqui in fronte. GR.2 35 (Ceva) si
unius navis de sale de sardinia vel de provincia .. . sol vere non poterint, fustigentur et in fronte decoquean-
decima (maris) sf. "imposta sui traffici marittimt' tur cum ferro calido.
BSR 39 a.1174 iste jonatahs bufus ... debet recoUigere L coquere.
bona fide totam decirnam maris a capite fari uS9ue ad e~ deerepere vb. [= decerpere] "svellere"
clesiam sancti andree de sesto . . . - de hac decima mans ASA 424 a.1350 (Alb.) incidens vero arbores seu decre-
et terre. RCA 396 a.1178 asserens quod homines portus pens arborem fructiferam ad caciam . ..
veneris dare debeant minam unam grani pro decima ma- dectunines sm.p\. etnico Iigure antico
ris pro unoquoque homine sicut cives ianue dant. .B.SR PTP 4 n. (SM, a. 117 a.c.) dectuninebus.
135 a.1188 ad colligendum totam decimam que eolligltur de facili Ioc. avv. ''facilmente'' ,
pro curia de omnibus lignis que venient per mare a rapal- FCf 49 a.1441 (Triora) cupientes obviare scandalis et ex-
lo ... usque ad portum venerem. BSR ~66. a.1195 I?ro pensis atque distraxiis que de facili possunt committi ...
drictu sive pro decima maris quam archleplscopus Slve defalcare vb. "togliere, sottrarre"
curia sua de navi bus que veniunt de pelago honera.te g~ DKR 235 a.1416 et sunl in summa libre septingente ... de
no habere solet. BSR 287 (= PAC 3) a.1205 pro dricto SI- quibus debet defalcati et defalcamus regaJes, et pro rega-
ve decima rnaris. libus trecentis ... monete maioricarum, datos et solutos ...
BIR 463 sg., ICG 5.210: "l'imposta era dovuta sia dai melchioni de slefanis in maioricis. DMC 315 a.1417 ila
genovesi che dai forestieri, a favore dell'arcivescovo di deliberaverunt quod diminuatur de stipendio et sic dilI-
nuunt et defalcant. .. tlorenum unum.
Genova". Cf. CDC xxi. denari i maris.
decima (terre) sf. "imposta sui redditifo.m!iari'\ .
L diffalcationem. difalcare. D defalcare.
defl'ectuosus agg. "difettoso"
BCG 27 a.987? rebus limiti bus cispitibus viUis massan-
FIL 319 a.1404 (Sav.) salvo el excepto si dicti huiusmodi
ciis colonicis cum omnibus decimis et primiciis. RCA

i
panni essent in aliquo deffectuosi seu aliquem defecturn
21 a.1143 et curia tenet ibi decimam que fuit ansaldi gab-
baberent qui defectus separati non posset.
bi et de aliis rusticis de manentiano. BSR 38 sg. a.1174 L desfectus. D difettoso.
)
et terciam parte m quarterii d~~ime tel!e sancti ~tri. ~e defeclus sm. "difetto"
I

I arena, que tercia pars quarteOl comuruter est pro md!vI-


FU... 319 a. l404 (Sav.) salvo et excepto si dieti huiusrn04i
so cum alia decima filiorum rainaldi. - de hac decima
panni essent in aliquo deffectuosi seu aliquem defecturn
maris et terre. BSR 120 a.1187 ad colligendam totam de- haberenl qui defectus separari non posset.
cimam de casa nova et de pinu. BSR 219 a.1197 locat L desfectus. D diftu.
presbitero vassallo de rovereto 'to~ decimam de rovere- derendere I ddensare vb. "tutelare contro contesla-
to, sicut plebs lavanie earo pro cuna tenebat. GC.2412 .
z/One . ."
o eVIZIOne .J'
a.1206 vendo tibi totam illam terram plenaro et Vacuam BCG 99 a.1017 expondeo atque promito suprascripta au-
et decimam et omnia iura, ractiones et actiones ... RLC fersio . .. in integrum ab omni ornine de fensare. quod si
53 a.1297 (Cosio) eollectores decime seu terragli nemo- defendere non potuerimus... BeG 145 a.1031 espondj-
rum tende. FAG 140 a.1300 (Ferrania) decimam, dric- mus atque promittimus ... suprascripto pecio "de campo
turn, molandina, batenderia. ab omni mine defensare. CGS.I 189 a.1158 promitto
L decadem. decatum. decemaria. decemnarius>. decenum. etiam ... supradictam vendicionem defendere et aucto-
decimaria. decimationem. degathia. D dexima. riare ab omni homine. BNA 26 a.1259 (Vent.) ipsas ter-
decimacioneml declmarial decimadonem "diritto di ras ... ab omni persona legitimare defendere auctoriare
percezione della decima" et disbrigare. eGG 141 a.1260 (Portov.) ipsarn lerram
SRB 8 a. 1014 (Sav.) curtes, plebes et proprietates cum ab omni persona, universitate et loco legitime defendere,
decimationibus ... cum omnibus curtis propriis vel deci- auctoriare et disbrigare. '
macionibus. RCA 292 a.103'1 curticella cum capella una L. deffensus. D defender.
constructa cum casis, massariciis et omnibus rebus ad derensionem sf. "mundiburdio, difesa degli inte~ss;
ipsa curticella pertinenti~us .. :, cum pr~cta decimation!- della Chiesa"
bus ad ipsa capella pertmentlbus de vtllis et de massen- ReA 320 a.ll46 peto defensionem in dei nomine. ReA
clis. MBL 82 a.1110-1I24 (Lrins) omnem decimatio- 323 a.1149 cum peto a defensione sacro sancte ianuensis
nem predicte domui, pertinentem in mejariis et in omn- eedesie beati syri.
bus, excepto hoc quod proprii boves ipsius domus labora- BIR 326 sgg. "il nome, di epoca longobarda, si mntiene
verint. PPE 30 a.1145 omnes alias decimationes quas ... nei secco x. e xi".
canonici sancti 1aureltii iuste possident. CGS.2 152 deffensus amo "territoriop riservato. proIetto" t
a.1163 ob singulas prediorum {alienaciones quarum con- eST 296 a.1381 (Taggia) non possii etiam aliqua persona
suevistis decimarias habere. . I in dieto deffenso incidere aliquas collares virides.
Cf. DUC.3 26 decimaria: ius percipiendi decimam ad L defendere. l'
aliquem pertinens". . 'l deferandus agg. "variegato ? ""
L decemaria. decima. L RLC 90 a.1322 (Cosio) quod aliqua texetrix non debeat
declaracionem sf. ','dichiarazione, comunicazione" accipere .. . de panno 1aneo deferando claro (nisi) den. ij.,
LG 379' a.1346 visa quondam c1eclaracione et ordinacio- et de scuro denaro iij de quolibet ramo. . f
ne facta ... per officium protectorum capituli. Cf DUC.3 442ferrandus: color in equis sic appellatu~ ...
declarare vb. "autenticare" at cuiusmodi fuerit istiusmodi color haud omnino con ...
DSP 6 a.1459 item ad videndum examinandum calculan- Slal, tamersi probabile sir eum esse quem varium nostri
dum declarandum et solidandum omnes libros et cartula- vocabant, vulgo pommel.
ria comunis ianue. L ferrandus.
defe 333 delo

deferre vb. "portare" degum top. "Dego" -


SC 192 a.1157 nulli de famla mea pennittam odum de- SRB 20 a.1136 (Sav.) habitantes in dego. BG 165 a.1I37
ferre ultra predictam quantitatem. BGS 97 a.125l merci- (Sav.) ogerius et anselmus gramat!ci de dego. CAC 1~2
bus nostris in dcta nave delatutis (con:: delatis). DRG.3 a. 1179 (Sav.) homines ... de carcans, de dego et de altan.
940 a.1305 et ipsas ballas portare, deferre atque conduce- L deco. dego. deus. D dego.
re cum muls et bestiis nostris ... per bonum et consuetum deidona n, p., f.; nome di nave genovese '
et securum caminum. BG 120 s.xii (Sav.) turris filiorum detesalvi deidone.
L delatutus. portare. DRG.2 80 a:1203 sana eunte nave 'deidonna' .
deffilatus agg. "non filato" Ldeus.
LG 550 a.l403 quod aliquis filator .. . non audeat nec pre- deierare vb. "mancare al giuramento fatto"
sumat emere gubemare vel facere collocari in ,aliqua parte LG 13 a.1l57 nee armabo galeam ... nee ulli hoc faeere
civitatis ianue aliquam quantitalem canave deffilate causa volenti pecuniam prestabo . ..-excepto navarro quem deie-
laborandi. LG 687 a.l404 quod aliquis lanarius de ia- rare non constringuimus. ,I J

nua ... non labore!. .. stamen filatum vel deffilatum, pecte- Cf DUC.3 44, 48 degerare, deierare: perjurare, promis-
nucios vel fricaniam. que fuerint laborata extra ianuam. sis iuramento firmatis non stare. .
L filare. deUomede n.p . m. . .
de foris I detToris avv. "fuori, dafuori" BSR 155 a.1196 actum ianue in domo deilomede et SUI
BLC 107 a.1297 lego me sepelliri defforis de nicossia. fratris. BSR 226 a. 1198 actum ianue in pontili domus
RVN 75 s.xiv. (Noli) nisi altera partium ... petierit dilatio- deilomedis et sui heredis. .
nem defforis pro testibus. CSL 52 l'.xiv. canevrujus ve- PAC 13. ,.
ro ... comedere possit de foris ante refectorim et non in L delomede. delomedus. demelode. demerode. deus.
caneva neque in pristino. deitesalve n.p.
. d~aneum sn. "pennuta" CGD '120 a.1139 deitesalve saonese.
RCP 459 sg. a.1237 (Sarz.) in perpetuum deganeum et L deotesalvet. deus te salvet.
permutaionem dedit, cessit atque tradidit. .. - insuper deio n.p. "Dio" : I . . .

fuit confessus . .. se recepisse et habu,isse in deganeum et CAR 26 a.144O qui bestemavit deio e la mader de tuo 11
permutationem ab i pso ep(iscopo) libras viii. bon, santi. l
den.imp. deyva top. (Mioglia) . . .
Cf DUC.3 44 "deganeum: perinutatio, in chartis lucensi- NSM 287 a.1459 (Mioglia) de non incidendo lignarnina
bus et apud notario$ eiusdem civitatis: quibul eti~m nunc in nemoribus deyve.
falmiliaris est haec fonnula: '/ituto permutationis et de- del prep. art. "deC' ,\
ganei ', teste Muratorio t./. Ant ./t .m.aevi co1.l36". RCA 254. a.l01O terra del contorto. ,.LMS . 165 a.1222
deganum top. (Chiavari) Reg. (comprano)ctantum del tuo cordoano.
GEC 107 s.xiv, xvii. in degano. L de. ' .
deganus sm. "messo comunale" delatutus ptc. [err. per delatus] "portato. trasportato"
U.2 983 a.1385 facietum zenam. deganum et nuncium BGS 97 a.1251 mercibus nostris in dieta nave delatutis.
publicum. GR.2 28 (Lavina) teneatur ipse deganus . .. ire delevosus n.p., m. . . J
per curiarri et comunem . .. et si opus fuerit extra terram CGG 139 a.126O superius filiorum quondam delevosi.
comtilem. L delovose. delovosius. deus.
Cf MUI 149 degan . SAP '398 a:10mb. de'gan "sindaco dell'l top. "DeIft (Olanda)" ,
del villaggio" SPAS 437 a.1471 lambertus quondam laurencii de delft
L decanus. gano. ' '" - de olandia.
degathia sf. "decima, imposra, sorta di tributo" delinguare vb. "sciogliere, fondere"
SRC 331 sg. a.1300 (Pisa) apodixie scripte in civitate pi- GR 45 a.1519 (Alb.) nulla persona debeat delinguare vel
sarum per collectorem degathie. - capitaneo degathie et delinguari facere sipum pro delinguandis candelis.
exactori cabelle ad portam degathie .. . pro drictu degathie L delinquere. di1unguere. D deslenguar.
et drictu gabelle. PMS.2 178 a.1304 (Pisa) quod saonen- deHnquentem sm. "delinquente, malfattore" .
ses solvant comuni pisano dirittum degathie et cabelle. RVN 109 -s.xiv. (Noli) et si non solverit intra terminum . . .
L decima. . ' foresteqr ;delinquens, pec restituatur donec solut!one~
l. deghedeus n.p. , m. condemnationis feceritl. CAR 83 a.1489 certos allOS dl-
FAG 165 a. 1312 procurator deghedei becharii ... de ceva. seulos ... dictos delinquente~. LPV -6 a.1517 (A1b.) par
L doderius. deusde. . unum manetarum, seporum et ferrorum pro ferrando de-
dego top. "Dego" , I linque~tes;
SRB 59 a.999 cairo. dego. salsole. piana. deHnquere vb., "sciogliere,Jondere"
L deco. degum . RL Z20 a.1288 (Alb.) de sepo in diem non delinquendo.
. . degolacionem sf. "decapitazione" L delinguare. ( .
PAD 320 a.1506 il giorno di S. Giovanni degolacio (= deloguarde n.p., m. . ' ',1
sancti johannis degolacio). CGG 334 a.1262 (Portov.) deloguarde ... ex bonis..dicti
degrossatorius sm. "pettine per canapa e lino" delog"ar~e. .
SIP 176 a.1420 (Massa) duo degrossatoru. 1 L deroguarde. deteguarde. .
SIP 197. delomede I de~om~us n.p.,. m. . ,
L desgrossare. disgroxore. D desgrusaiu:- CGG 124 a.1260 (Portov.) montanini de d~lo~ede .. .
deguainare vb. "sguainare, sfoderare" SRC 227 a.1272 (Sav.), vivaldi de ~elomedo, notanl.
GR 45 (Casanova) si aliqua persona in gaviliis deguaina- L,deilomede. deodatus.
verit ensem .. . de losaI~e n.p,: m.~, <;ognome
L guaina. D desgain. -l NL.2 227. a. 1225 bemardl,ls de los;llve.
deguastare vb. "devaslare" L deus te salvet. " ..,
ZAC 205 ca 1290 (Alb.) ad capiendum. dirruendum et delo't;olsus I delov~J delovosius n.p., m.; cognome
deguastandum. . J CNM 286 a.1204 (Sav) delovolsus ferrarius . S~C 125
L devastare. guastare. l l" a.1263 (Say.) delovosse de campeyo, de vecio (Vezzi) .
dema 334 dent

DAA 91 a.1 279 delovose de sigestro. CAT 132 a.1326 companatico. CGO 34 a.1 259 dare et solvere . .. in dena-
(Toirano) filia .. . martini delovose de toirano. - guillel- riis grossis florinis argenteis vel toschana mbneta grossa
mus delovosius. argentea vel denari is aurei s de toschana ... LG 165
L delevosus. a.1330 redditus vero assignati dicto officio assignati~
dema sn. "specie di gioiello" nis .... sunt isti: denarii decem mine grani ex denariis xii.
ASD 64 a.1381 (Caffa) item unum dema cum perlis vera- qui colJiguntur pro qualibet mina. CST 177 8.1381 (Tag-
cibus et cum auro laboralum. ASD 81 a.1381 (Caffa) gia) de quoLibet peso quod pesaverint a rubis tribus su'"
item crosodema auri pro uno dema ad numerum cenlum pra, denarium unum, et ab inde infra obellum' unum.
pecielos. VDE 125 a.1 394 pro pretio denariorum quatuor de syo.
L crosodema. CCS 32 a.1414 (Celle) ad rationem denariorum sex pro
demandare vb. "demandare, incaricare, deputare" singula (libra) lecchie, ficu s et dentexi. CDC xxiv.
SFG 1.138 a.1347 consilium conestabulorum populi ia- a.1421 denarios sex ianuinorum pro singula libra valoris
nue, consulum artis dicte civitatis el aliarum adiunctorum seu extimationis rerum seu mercium.
et demandatorum de qualibet conestabilia. Cf BIR 594. DUC.3 59 denarius in /ege Alamann. l;t.6
D demandar. 3 est quarta pars 'tremissis et duodecima solidi. I

demandum sn. "domanda rituale (rivolta all'estra- Plur.: denari i "denaro conIante " : CGS . I 222 a. 1158
neo colto in luoghi sospetti)" ego ... aecepi a te lb. xxxxviii denariorum ianuensium
RCV 77 a.1233 (Briga) item si quis latro seu aliquis bo- quas promitto reddere ti bi. .. usque ad annum unum in
mo ... factum erit demandum de aliquid pane villarum denariis, penam dupli. CGS.2 145 a.1163 lbras cl., ter-
diceret appellatori verbum iniuriosum... ' ciam in denariis, terciam in pipere et terciam in brasiti
demanium sn. "dominio. giurisdizione" silvatico. CAC 107 a.1179 (Sav.) de quibus habuit in ro-
SRB 202 a.1246 (diploma dell 'lmp. Federico Il.) suppli- bis extimatis et denariis Ib. iii. CAC 510 a.1I82 (Sav.)
caverunt ut civitatem ipsam cum castris et villis ipsius ac confiteor me recepisse .. . inter denarios et drappos et
toto districtu suo in demanio nostro et imperli tenere concios 'et vinum et alias robas Ib. xlvii. CNM 322 ca
semper ... dignaremur. RCP 503 a.1254 (Sarz.) et ad re- 1204 (Sav.) in roba vel in denariis. RCP 460 a.1214
cipiendam recompensationem pro iis que habebat in de- (Sarz.) confileor me accepisse .. . pro dotibus ... inter de-
manium, seu proprium ianuensis curie .. . narios el robas iuste apreciatas xl. imp.
demelode I demerode I demeroledem n.p., m.

,
L bondenarius. den. denariata. D denaro. dinaro
U.2 824 a.1376 demelode fatinanti. SRB 268 a.1424 denarius dei sm. "caparra"
(Sav.) dicti demerode ... contra dictum demerode. SRB PCP 756 a.1316 si inde datum fuerit caparuin et deoarius
284 a.1424 (Sav.) de voluntate et consensu circumspecti dei ...
)
viri demelode campioni, civis et sindici saone ... - inter Cf DUC.3 60 denarius dei: qui dalur in arrham emplio-
I demerode campionum de saona.. . SRB 287 a.1425 nis. dicilur autem denarius dei quod in pios usus. non in
(Sav.) per dictum demeroledem. vendtoris commodum convertalur.
L deilomede.
denarius de DUce I denarius aucum sm. "mancia
demora cognome regalia " '
, CAT 145 a.1326 (Alb.) musus demora. CP 153 a.139O pro denariis de nuce datis domiceUis. serO:
D demora. demua .
J dempsus agg. "denso"
ventibus, placeriis et lumbatoribus. MAS 242 a.1479
non liceat percipere aut. recipere .. . in eorum volti~ . tem-
DC 245 ad a.1175 paludes ... ingentes, admodum dem- pore festivitate domini aut alio tempore, aliquam pecu-
psas et spissas ...
den. abbr. di denarius niam pro denariis nucum vel ut vulgo dicitur din da
noxe.
CGS 1.2 a.1154 lb. vi. minus den. xl. COS 3 a.1154 Ib.v
s.xii. djiii. I ..
L dinarius de nuce. nucem D din 00 noxe.
denarlata sf. "quantiI di merce del vakJre di un de-
denonda sf. "denuncia"
naro" RVNI09 s.xiv. (Noli) in dieta causa, vel denoncia.
L denunciare. deounciationem. D dinontia.
CGS.I 89 a.1157 de mercibus quas habeo nOD faciam
maiores dennariatas nee appreciamentum pro mihi tene- de DOVO avv. "di nuovo " I

re. CNM 302 ca.1204 (Sav.) et sic emi denariiltam panis CDG.27 (= U.2 8) a.ll64 et frangam et irritabo domni..
et assatam i. vini. RLC 72 a.1297 (Cosio) ludum ubi calias pisanorum nec de novo aut veleri eis domnicalias
taxili demonstrent nisi denarilitam unam vini. LO 89 ullas concedam, qui n ianuenses libere et absolute con"'
a.1327 non vendat salem . .. nisi ad denariatam tantum vel trahant mercationes suas cum ornnibus sardis cum quibus
medaliatam. ASA 472 a.1350 (Alb.) quatuor denariatas voluerint. BSR 304 a.l206 et penitus absolvit ecclesiam
panis. LG 399 sg. a.1383 denariata panis, que esse debe- de mese ma ab eo, nisi de novo vacaretur. LJ.l 600
bit de uncUs sex. -+ tanti ponderis quanti erit una dena- a.1218 que ante eonventionem colligebantur... illud aQ_
riata panis albi. O ' tem quod de novo colligilUl'. SRC 192 a.1265 (Sav.) oc-
C.PLUMMER, ALM l (1924) 230. casione dacite seu tolte. inposite in metrita vini de novo.
L denarius. DMC 83 a.1393 iohannes stella cancellarius, approbans
denarius sm. "denaro, moneta; unit frazionaria pa- corretionem seu additionem scriptam in penultima linea
ri a 1/12 del solidus" de novo insertam "non". VFD 207 a.l403 quod navigia
ReA 308 a.l083 pensionem per uDumquemque annum non bene ferrata ferrentur de novo. DSP 20 a.l459 te-
denarios iii. U.l 32 a.1128 denarios de papia antiquos. neatur ... facere de novo unam maxeriam.
RCA 9 a.1I43 octomias Ix. et tres solidos denariorum DdeMu.
brunorum crossorum. RCA 3 1 a.1143 denarios iii. pa- dentarolus sm. '''dentarolo 00 bambini, ciondolo"
pienses veteres ... denarios vi. i~ensis monete. ReA ASD 81 a.1381 par unum dentarolorum cum una catene-
365 a.11491 unum denarium brunetum. RCA 125 a. 11 55 ta argentea.
denarios de papia antiquos ii. RCA 265 a.11701 vi. de- L dantarolus. dentem. D denteirokJ.
narios de cona (Corrailo 11. imp 1027-1039. cf BIR 592) deotem sm. "dente, zanna d 'avorio "
de benestai ... uno denario de cona de plano. BSR 196 DDG 269 a.1376 pro .. . dencium pondis iiii.
2.. ~ :,)5 dabimus vobis ... denarios duos per diem . .. pro L dentarolus. dentutus. costa dentis. D dente.
- - - - - -_ _ _ _ ~ _ _ Ll.,I .. L ___ ...... _ _ _ .............
~ ~"'"""'....."~,,.,..,'===_~""'"

dent 335 dero

dentem cognome depredationem sf. '''rapina'' 1 "l'.. I


CGG 4 a.1259 (PortoY.) paganinus filius benvenuti den- SSA.2 225 a.1345 (Sav.) laus ~t represalia possit conce-
tis. DRG.3 971 a.1308 paschalis dens, draperius. 1
di ... omnibus navigantibus de saona et posse contra pa-
dentexe cognome tronos, comitos et mutuantes eisdem lignorum que fece-
NL.l 309 a.121O henricus dentexe. rint depredationem vel arrobanam ..
L dentexus. L depredare.
dentexus sm. (ittiol.) "dentice" . (in) deracinata top.
CCS 32 a.1414 (Celle) ad rationem denariorum sex pro FNV 268 a.1253 in castagnetis de celari ubi dicitur in de-
singula (libra) lecchie, ficus et dentexi. CVB 48 a.1468 racinata.
(Vent.) dentex.i, paramie et alii qui ferro scinduntur. D inracinao.
L dentexe. D dentexu.
dentem top. (Spotorno) derancare vb. ~ 'strappare, sveLLere"
GR 45 a.1267 (Apric.) quelibet persona apricalis possit
SRC 532 a.1189 (Sav.) in teuro a costa dentis usque ad
ylicetam. tollere et derancare bosolos et brugos. SOV 227 a.1428
L (caput) dantis. dentem. (On.) si aliqua persona inciderit aliquam arborem .. . ve}
dentutus cognome derancaverit ad calsarn .. .
MSL 131 a.1253 petrus dentutus . GVG 279 a.1285 D arrancare. .;
johannes dentutus. DDG 267 a.1376 michael dentutus. derata cognome "
L dentem. D desdent. SRB 349 a.1393 (Qui!.) conradus derata.
denunciare vb. "denunciare" derrata sf. sf. misura, carico, porzione"
U.l 1266 a.1258 cum denunciatum fuerit per podixiarn ICG 6.152 s.xiv. pro quibus licet derratis duodecim panis
positam in archela quod conradus de castro edificaverat vel biscoti.
et edificare intendebat super publicum .. . 'LJ.2 264 L deriata.
a.1290 ita quod camparli ... possint et debeant denuncia- derrennatus cognome
re eos quos invenerint in ipso nemore. SRC 169 a.1263 (Sav.) iacobus derrennatus.
L denoncia. denunciationem. Dderen.
denunciationem sf. "denuncia" deretale sn. "misura da vino (l'ultima, la pi picco-
SIG 385 a.1340 ad denunciationem sive simplicem noti- la?)"
ficationem cuiuslibet ex perdentibus et damnifficatis. GR.2 28 (Sarz.) teneatur tenere continue medium quar-
L denoncia. denunciare. tum, mitadellarn, mezetam et deretale. :,
deodatus n.p., m. . , D dereal.
CGG 179 a.1260 (PortoV.) pignolinus quondam deodati. deriata sf. "misura" carico, porzione"
Ldelomede. PLP 76 a.1250 (Sav.) deriatas tres carnium - petiit a
dehonare vb. "lucidare ?" me ut darem ei dernatas treslcamis de quadam coscia.
OR.2 28 (Alb.) macellarii teneantur ipsQS banchos levi- L derrata. . . 1
gare et dehonare. derizela sf. "girella per tendere la balestra"
deoDorare vb. "scaricare" GR 22 (Dolc.) in castro pro capsis vi .. veretonorum ad ra-
SRB 335 a.1407 (Quiliano) dietum granum ... deonorare tionem solidor. viii. pro capsia computatis azarinis et de-
er deponere in quacumque parte et contracta diete ville rizela . .
quiliani. '
L dexonerare. discarricare. derobare vb. "rapinare"
deotesalvet cognome CNM 331 ca.1205 (Sav.) qui eos derobarunt. PLP 69
COS.2 69 a.1162 in domo do'mine anne deotesalvet. a.1250 (Sav.) ubi aliquis derobilfetur, necaliquid inde
L deitesalve. deus te salvet. scivi. PLP 86 a.1250.(Sav.) dum essem in ligno burse de
deploidem sm. "farsello imbottito o foderato di pel- varagine in mari super plombinum, balianus occurrit no-
liccia" , . bis cum sagitea quam nunc habet et derobavit nos. GVG
LG 701 a.1406 copertorerii, imperiorii et sartores coho- 226 ,a.1276 (Gen.) factum est quod ... Juisset violenter
pertoria deploides et res arti sue ~ttinentes vendentes ... captus et expoliatus seu derobatus per,quosdam hODnes
L diploidem. malefactores papie. GIB 512 a.1290 pro mercatoribus
deponere vb. "dichiarare, fare una deposizione" qui derobati fuerunt. RVN 93 s.xiv (Noli) .si quis naulen-
SRB 290 a.1425 (Gen.) de ... frivolIis verbis ... hodie de- sis... fuerit in aliena iurisdictione ve) territorio pedagia-
positis per dictum iohannem stellam. tus vel derrobatus vel depredatus... SSA.2 197 a.1345
deposcare vb. "disboscare" (Sav.) de foritano a cive derobato. ASA 287 a.1350
PLP 70 a.1250 (Sav.) homines incidebant arbores et de- (Alb.) ille qui fuerit 'derobatus vel pedagiatus ... de qua
poscabant. . ,I 1 n. .,. robaria sive pedagio. :, C:::CS 105"a.1414 (Celle) si ...
L deboscare. commisserit derobariam publice ... derob.ando aliquam
depositum sn. "deposito di 1denaro presso un ban- personam'per violentiam in stratis publcis ...
chiere; deposito cauzionale" , l L derobaria. derubare;. dirrobru:e .. D derobar.
DNB 89 a.1195 confitemur accepisse nomine depositi li- derobaria sf. "rapina:: .
bras cl. DNB 119 a.1227 ego bartholomeus bancherius CCS 105 a.1414 (Celle) de robariis .. . si .. , commisserit
confiteor accepisse ate .. . in deposito pro banco et occa- derobarlam publice ... derpbando aliqarn personam Iper
sione banchi libras L janue quas debeo salvare et custodire violentiam in stratis publicis ...
et quas promitto reddere ... U.2 117 a.1288 debet facere L derobare. , '
depositum marcharum xx millium argenti isterlingorum derocare vb... ~'abbattere, distruggere" , ;
LAE 182 n. RL 197 a.l172 (Diaotl )et sii ego vel alius per me aliquod
D depoxitu. castrum faciat in dictis termini s, derocabo ipsum. CAC
depredare vb. ,"depredare, rapinare" 375 a.1181 (Sav.) usque ad hoc tempus quod fuit deroca-
RVN 93 s.xiv. (Noli ~ si quis naulensis ... fuerit in aliena tum terricium eius. CNM 358 ca 1205 feci derocare
iurisdictione vel territorio pe<iagiatus vel r derrobatus vel ipsarn domum. GR.2.28 audeat ipsam domum destruere
depredatus. .. I, " . ve] derocare.
L depredationem. Dderochar. . ,"
"

l '
dero 336 dezi

derogare vb. "derogare, sottrarre" descoblada sf. "pezzo di carne porcina senza grasso"
10D 405 a.1394 (Sav.) quod per aliqua contenta in pre- GR.2 26 (St.Pons) pro una descoblada si nutries porcum.
senti instrumento non intelligatur aliqualiter derogari sive GR.2 28 (Lrins) de juribus porcorum de quibus habere
derogatum esse aliquibus juribus imperii romani. honori- debet descoblada.
bus sive preheminentiis, fidelitatibus, bomagiis et supe- describere vb. "stornare da uno ad altro nominativo
rioritatibus suis, que imperator romanorum habet et babe- la registrazione di somme del debito pubblico (al fine di
re solitus est in dieta civitate et posse saone, sed potius sotlrarle all'imposta di successione)"
dieta jura imperialia et omnia eius regalia sin t et remlat DSP 109 a.1447 item quia multi describi faciunt loea
neant intacta protinus et illesa. eomperarum communis eis spectantia super a1iquem con-
deroguanle n.p., m. ventum et seu aliam personam obligatam dieto introi-
CGG 55 a.1259 (PortoV.) a te deroguarde de portuve- tui .. .
neris. L descripciooem. scribere.
L deloguarde. deteguarde. deus. descripcionem sf. "storno da una ad altra persona
derubare vb. "rapinare" della registrazione di una somma"
GR 20 (PortoM.) teneatur magistratus illius domini et di- DSP 104 a.1447 item quod non possit qeri aliqua posses-
strietus, super quo dieta arubaria faeta foret, dieto deru- sionis immissio seu locorum descripcio .. .
bato restitutionem fieri facere. L describere. .
L derobare. desdebitare vb. "riscallare un debito"
deruptionem sf. "danneggiamento" LG 222 a.134O si eontingat... dieta loca pignorata ... de-
PCA 49 a.1330 (Alb.) vissis ac diligenter examinatis de- sdebitari. reddi seu restitui per eomun~ ianue . .. LG 565
structionibus, deruptionibus et diseipationibus ac dilapi- a.1403 pro desdebitando loca comperarum communis.
dationibus quas sustinuit eclesia sancte marie .. . L desbitare.
desamparare vb. "'asciare" desegrixatus agg. "limo in grigio? "
GR.2 28 (Sospello) aliqua persona non audeat ... relin- GG.2 27 a.1205 pennas viii. varias desegrixatas.
quere seu desamparare dominum seu magistratum suum L grisius.
eum quo stare promiserat desenorem sm. "disonore"
Cf DUC.3 75 desamparare: cedere, rem occupatam di- U.2 35 a12501 nullo tempore ianua tam magno deseno-
mittere. rem non recepi.
deruvinada top. (v.Polcevera) D desenor.
PTP 18 sg. a.1147 in loco eerini ... fossatus deruvinada. desertus sm. "deserto, terra deserta, abbandonata"
desarmare vb. disannare (una nave)" CRL 63 met del sec. vi.? (Ravenna) desertus: la 'Voce
VNB 34 a. I247 (Bonif.) de primo lucro cursus seu aqui- persiste in area romanza.
sti quod fecero cum agitea que dicitur leon barba auri deservire vb. "essere tenuto alle prestazioni dovute
promitto tibi dare capitale mum seilieet lb. sexdecim de al padrone del fondo"
ianua ubi desarmavero in voluntate tua. CGS.299 a.1162 et residuum (di una eredit) detur in
L dissannare. D desarm . terra que ipsi ecelesie debeat perpetuo deservire.
desasium sn. "stento, malattia" D desservir.
PCI 500 s.xiv. qui postea quasi toti frigori gladio el de sa- desfedus sm. "danneggiamento
sio perierunt. DRG.3 948 a.1307 el si dieta lana seu merees que ... ho-
L asius. D dezaxu. nerabuntur i~ dieta g~e.a d~vasterentur desfeetu diete ga-
. desbitaclonem sf. "ammortamento di un debito" lee ve] occasIone matons stive ...
DSP 82 a.1489 eonsenserunt eontribuere ipsis dominis L deffecluosUS. defectus.
patribus communis ob dietam eausam de proventibus sive desfodratus agg. "sfoderato"
pagis locorum ipsius eomperule annorum de 1488 et IEL 91 a.l397 togam nigram desfodratam.
1489, licet teneantur ipsos.proventus eonvertere in desbi- L foderatus. D desffodralO. .
taeionem diete comperule. DSP 238 a.1542 et satisfactis desgrossare vb. "sgrossare"
dictis proventibus. ilIud supraplus quod supererit ex dic- RH 3 (1948) 27 a.1462 (Taggia) brachile ... cuncarinis
tis Iibris quingentis succedere debeat in emptione loco- tribus de lapidibus desgrossati. AND.6 140 a.1511 dietus
rum addendorwn locis iam emptis ad desbitacionem dic- mag(ister) jacobus potivit et desgrossavit dieta marmora
torum locorum -de quibus supra. et hoc donec dieta loca et lapides eomicis.
devenerint ad numerum locorum eentum viginti quinque, L degrossatorius. disgroxare. grossus. D dezgrosci.
et sic donec et quousque et de proventibus et de ipsis lo- desguamitus agg. "privo di guarnitura"
cis centumvigintiquinque erif bene satisfactum. Quo mUl- DAF 23 a.] 300 item borsa una desguamita de auro et &e-
tiplico et exdebitacione facta. . . ' rico.
L exdebitacionem. L disguarnitus. guarnitus. D desguarnio.
desbitare vb. "riscattare un debito" desguemum so. "disagio. difficolt, disordine ..
LG 42 a.1327 et de quibus libris duabus que restant debet n..2 .800 a.l471 et si aliquis eorum exiret in campania
dieta compera desbitari. . ~ esset ID magno desgucmo.
L debitalis. desdebitare. ex(jebitare. indebitare. D de- L desquatematus. quemus. D desqUluno.
sbit. desideratus Q.p., m.
descasare vb. "lasciare la casa" SLS.2 293 a.I253 (Geo.) desideratus.
RCP 532 a.1228 (Sarz.) ut eosdem homines fllciat stare, L dexerenus. D dairar.
habitare, ire et ambulare, casare et descasare ad suam vo- dezifrare vb. "decifrare (una scrittura in cifra, in co-
luntatem. dice)
L casare, ' TL.l 659 a.1456 scripsistis quasdam litteras zifratas, que
desclavare vb. "schiodare. sconnettere" nullius importantie erant. pro qua zifra indigerent. Cl( qUQ
NL.2 353 a.1225 promittimus . . . dirumpere et desclavare quando necessitas id non exigit, demite laborem vobis zi-
navem i. vestram. frandi et oobis dezifrandi.
L clavem. disclavare. discravare. D dezshavar. L zifra. zifrare. D degifr .
desi 337 defa

designare vb. "disegnare" destoperire vb. "demolire"


AI 127 ad a. 1242 eisdem protentinis vexillum unum SMV 247 a.1374 quandam domum ... locaverunt per plu-
cuilibet iuxta fonnam cuiuslibet compagne dedit mirabi- res annos, pensionesque receperont et finaliter ipsam de-
liter designatum in una ex galeis cuiusque compagne feli- stoperierunt, lignamina, trahes, ferramenta, clapetas, por-
citer baiulandum. VLB 49 8.1503 (Sav.) (ordinazione di tas et scalas portaverunt.
una maiestatem) prout in dieto papiro designatum est. destranare vb. "ingiuriare, bestemmiare"
L designationem. designum. disegnare. D design. GR.2 29 (Gen.) iuro auferre omnibus personis que bi aste-
designationem I designum sn/f. "disegno" maverint seu destranaverint sanctam mariam vel deum
AND.8 76 a.1509 pilastros quatuor .. . mensure et designi sol. x janue.
contenti in quodam appapiro. AND.9 93 a.1554 et que destrarius sm. "destriero, cavallo da sella"
omnia laboreria facere et construere bene diligenter pul- LG 16 s.xiii. castellanos tres habentes destrarios tres cum
chre et accomodate cum suis intaliis frixix designis reea- servientibus triginta. .
mis et aliis, iuxta metam et designationem modelli. L destratius. destrerius.
L designare. destrasium sn. "strazio, danno"
desligare vb. "slegare, sciogliere" MGT 207 a.1502 non habito respectu quod mereatores vi-
DRG.3 940 a.1305 et ipsas ballas portare, deferre atque vunt et stant sub fide et umbra regis, sine ullo colore iusti-
conducere cum mulis et bestiis nostris ... per bonum et cie... ad tam longum destrasium datum mercatoribus.
consuetum et seeurum caminum .. . sine tara nec desligare L distraxium.
nec cazafaxare. PPV 76 a. 1370 (Portov.) portare aliqua destratius agg. "per cavallo ?"
anna offensibilia nec defensibilia desligata. LMS 576 a.1226 duas sellas destratias.
L disligare. L destrarius.
desmeare vb. "sparpagliare, disfare un mucchio" destrera sf. "nave di medio tonnellaggio, a vele e re-
GSB 100 a. 1577 (Baiardo) capientes fenum alienum in mi, addetta a trasporti rapidi"
predictis alpibus et pratis tam cumulatum ac seu amea- DDG 271 a.1376 pro lane sacms ... delatis de provincia
tum quam desmeatum, cadant .. . in destrera raymondi ferrarli .
L ameare. meare. meta. L dextcera.
desmugiare vb. "disfare un mucchio " .. destrerius sm. ,t'cavallo da sella" _
GR 57 (Pornassio) nulla persona audeat nee deheat acci- RCP 649 a.l277 (Sarz.) de destreno qui ducitur ad ven-
pere fenum, paleam nec aliquod stramen alicui nee de- dendum solidi x., de equo mediocri solidi v., de roncino
smugiare excepto causa faciendi jacium. solidi ij.
L amuchiare. mugius. D dermugi . L destrera. dexterius. dextrarius. dextrum.
desmurare vb. " abbattere un muro, smurare" destric~ sin. "dist1f(to, territoriq" , "
CRA 139 a.1382 (Alb.) licentiam apperiendi et desmu- CDG 164 a.1143 nullus homo .. . adducat merces in no-
randi portam diete civitatis ... que alias fuit murata. , stro destricto que sint contrarie no~tris merci bus.
L murare. L districtus. districtualem. l) de~treto.
desnoatus I desnodatus agg. "snodato, pieghevole" destructionem sf. "distruzione" .
PVP 276 a.1488 catedra una desnoata. PVP 279 a.1488 PCA 49 a.1330 (Alb.) vissis ae diligenter .examinatis de-
item catedra una pro homine desnodata. structionibus, deruptionibus et discipationibus ac dilapi-
L nodus. dationibus quas s'u'stinuit ecc1esia sancte marie .. .
desperatus cognome L destructus. . .
U.l 1283 a.1259 terra octonis desperati ... terra bonafe- 4~trutus agg. "distrutto, abb{l~tuto: ' . .. .
mine disperate. U .2 35 a.12501 co tuti sumus moltI (mort,) et supramorlt
L disperata. D desperao. et destruti. LCA 56 a.1393 (Alb.) eum campanile . .. sit
desponsare vb. "celebrare ilfidanzamento" destrutum. l' "

FAF 245 a.1262 (Gen.) in presencia testium percival de D distrntu. .


finario desponsavit peronetam ... imponendo manu sua desturbare vb. "impedire"
anulum deauratum eum gemma in digito anulari diete pe- BAV 213 a.1393 (Moncalvo) illud vetabunt vel, desturha-
ronete. bunt. l,. , ' "

L sponsalicia. sponsalieium. sposara. sposatella.


D spuz.
L disturbare. disturbium. D destorbar. '
de sui damni cognome '
. ,
desponsationem s f . "fidanzamento ufficiale, U .l 738 a.1224 (Vado) johannes de sui dalnni.
formale" ( Ddamai. . .
VER.I 611 a.1473 (Sav.) item quia sepe contingit ... quod desuper congo "sopra" '.
contrahunt matrimonium per verba de presenti, et quia dif- BG 144 a.1263 (Sav.) desuper molendinum lauruncii.
fertur subarratio sive desponsatio in 10ngum quandoque D sover. '. ' ,
poste a de facto talia matrimonia dissolvuntur, quod non desvasare ' vb. "liberare (una terra) da altrui pretese
fieret si subarratio seu desponsatio subsequuta esset. .. di possesso" . .1
despregare vb. "dissodare" SLS.l 319 a.1162 (Milano) dispilliare ?t desvasare. '.
. FCT U a.1280 (Triora) que prata sint apraata, signata et L dispilliare. wasonem.
despregata. d~ subtus congo "sotto" ' .'
L dispregare. D despregdr. LG 957 a.1404 si arma portaverit vel habuerit de subtus
desquatematus agg. "squ;ntemato, afogli scioltt' mantellam vel mantellinam.. . '
IEL 93 a.1398 item aliqui libri desquatemati tam in ap- detaide I detaiuti n.p. \ . .
papiro quam in carta. PRV 33 a.1253 (Sarz.) guillelmus quondam detalUtl.
L desguernum. disquaternatus. quaternus. rD desquemar. CGG 26 a.1259 (PortoV.) dtaide pellilubi. RCP 83
desquamo. , a.1278 (Sarz.) detaide.
desrizare vb. "diricciare (oastagne)" L deus. detaviti.
GR 45 (Ovada) si que persona collegerit vel desrizaverit detaviti (emper detaiuti?) cognome
aliquas castaneas in alierus castagnetis ... RCP 84 a.1278 (Sarz.) guilielmus detaviti.
D deris. L detaiuti.
dete 338 due

deteguarde n.p. deus top. "Dego"


CGG 113 a.1260 (Porto V.) magister deteguarde de U.l 567 a.1214 castrum quod vocatur deus.
sarano. L dego. D dio.
L deloguarde. deroguarde. deusden.p.
detentacionem sf. "trattenuta, imposta" NL.2 20 a.1216 deusde de trexoblo.
CDL 1019 a.951 absque ulIa inquietudine vel detentacio- L deghedeus. doderius.
ne ve) ulla publica exactione ve) nabuJo. deustesalve I deus te salvet , deutesalve n.p.
Cf. DUC.3 86 detentacio: ... vexatio. SC 297 a.1157 deus te salvet. NL.1 329 a.1210 pascalis
deterior agg. "peggiore, in peggiore stato" cantellus et deustesaJve eius frater. VCB 243 a.1245
CVQ 348 a.1407 (Qui1.) quod nulla persona audeat. .. (Bonif.) baJduino deutesalve.
prohcere de sua possessione in viam pub1icam: . . lapi~s L deus. deitesalve. delosalve. deotesalvet. de~salve. de-
aliquas nec terram aliquam seu Utum, neque Vlam publi- tesalvus. dietesaJve.
cam aliquo modo facere deteriorem. devastare vb. "devastare, daneggiare"
L deteriorare. Al 23 ad a.1227 et interim arbores el vineas saonensium
deteriorare vb. "deteriorare, rendere peggiore" devastari (fecit). SSA.2 23 8.1345 (Sav.) totum id quod
MSB 24 a.1256 promitto et convenio vobis . .. dictam ter- de bonis eius mobilibus invenero. penitus faciam deva-
ram tenere usque dictum tempus ... ipsamque meliorare. stan. j ,

bonificare et non deteriorare. LG 705 a.l406 si (taliator) L avastare. deguastare. vastacyciis. vastum.
denrsus congo "verso"
pannos... destruxerit vel discipaverit, vel sperrnezaverit
SIG 342 a.1330 quod capsia pro annis possit fieri dever-
vel deterioraverit. ..
sus bandam drictam prope portam fogoni amutata diete
L deterioro galee.
determinatim avv. "specificatamente, negli stessi
", lermint' .
L (de)versus D de ver. de ve'lo.
devetum sn. "bando, divieto"
CGS.l 97 a.1157 promittimus vobis ... qu~ quidq~l~ OS lO ad a.1176 ad capiendos c~es et rebelles et iUos
pro nostro debito exsolvendo vel nostro servlC10 aut ubIt- qui contra devetum eorum ibant.
tate ceperitis ad illum vel illa termina ad qu~ ve) qu.e L vedare. D deveto.
ipsa reddere promiseritis, ita detenninatim ut mde paCI- devetum sn. "divieto di TUlvigazione nel periodo in-
scemini solvemus et dabimus. vernale"
L terminare. CGS.l 327 a.1160 cum hac societate laboratum ire debet
determinalorem sm. "conciliatore" proviociarn et usque yspaniam si voluerit. et si devetum
GR 45 (Ovada) item statuerunt quod vie ari i t~n~antur laxabitur. quo voluerit. ':
omni anno eligere tres bonos viros de uvada determlDato- devetum so. "bl(JCco commerciale, boicottaggio"
res litium et questionum. . RCP 503 8.1254 (San.) et fac.ere guerram et dev~tum per
L tenninare. terminatorem. totum ep(iscopatum) lun(ensem).
detesalve I detesalvus n.p., cognome LAE 175 n.
BG 119 sg. s.xii. (Sav.) twris ... rubaIdi detesalvi. - tur- devetum so. "priValiva; imposta" I
ris ... filiorum detesalvi deidone CAC 77 a.1179 (Sav) RSC 247 a.1143 oeque faciemus devetum neque collec-
in orto detesalvi de bndon . .. - uxor eiusdem detesalvl. tam de term. U.2 543 a.1343 et pro cabella salis seu pro
- pro detesalvo. SRB 53 a.1208 (Sav.) testibus. ~ . dete- questionibus occurreotibus accaxlone salis vel eciam pro
salvo taccono. CGG 191 a.1260 (PortoV.) accepisse a te deveto salis ... pro questioni bus vero salis spectantibus
detesalve .filius quondam guillelmi pienati de rappalto. seu pertinentibus ad cabelIam seu devetum. ipsius. .. lCG
Cf CBL 348 (25.94) dee te salve, re de li zu. 6.11 s.xv. devetum vene ferri (il Comune aveva. statizzato
L deus te salvet. l'importazioM del ferro). RPV 154 sg. s.xiv. (Varazze)
detinere vb. "detenere, trattenere" , cabella deveti vini. quis produxerit vinum et acetum in
Gffi 522 a.1290 de ppris. cix. auri oblatis a dicto Kado~o varagine causa vendendi in .tabernis, quod vinum natum
occasione ballarum scamandri que fuerunt detente 10 sjt extra posse varaginis, solvat. .. dicto gabelloto soldos
Roisto eidem. quaS ball~s babere no~ potu~t nisi dep?sue- quinque monete saone pro pinta una.
rit dictos ppros. cIx.in vlrtUte Georgll archi[ ... ] greci. Cf' RSC 267. Due.3 88 devet",": interdictum. prohibi-
D destegnir. ditenuto. lio ... sed potius exactio sub praetextu prohibition;s.
dethraere , vb. "tirare, lanciare" devisiooe sf. "divisione"
SC 180 a.1157lanceas et museracos et sagittas Don deth- PAC 5.6 a.1028 devixione.
raam neque 1anceabo super hominem compagn~. D divixione.
L thahere, . devoscare vb. "disboscare"
detrictare vb. "macinare" SOV. 325 a.1428 (Pros.) de non boscando ... si quis devo-
GR 45 (Pigna) item molinarii debeant semper molere si- scaverit ...
ve detrictare granum. L deboscare. ,
L attritus. triturare. . dexachatus agg. "estralto dal sacco"
deturare vb. "turare, chiudere" r , LG 692 a.1406 quod aliquis mercator,lanarius ... Ilon
GR 45 (Arquata) debeat ipsam rianam murari vel deturari emat nee acquirat aIiquam lanam longam succidam que
facere cum multa calcina. Il delata fuerit de areIate, grasse, provincia... que sit aperta
L obturare. vel scarpita seu que sit desachata vel reuchata.
deus n.p. "Dio" L asaccatus.
U.2 34 a.12501 quod si deus ni adiutor ones omines de dexenus agg. (di panno) "tessuto a dieci licei"
ianua se tenent molti et supramorti. GR.2 29 omnibus RLA 90 a.1322 (Cosio) quod aliqua texitrix non debeltt
personis que blastemaverint seu destranaverint sanctam accipere pro texeturis de ramo tele sive panni dexeni nisi
mariam vel deum. , denarios iiij el de noveno denaro iij.
L dei dona. dei1omede. delevosi. deloguarde. detaiuti. dexereDus n.p., m. "Desiderino "
deusde. deus te salvet. doderius. dondus. donumdei. MS1317 a.1470 dexerenus de monte bancalarius.
Dde dee. deu L desideratus.
dexn 339 difa

dexnoatus agg. "rolto, spezzato" diambra sf. "specie di farmaco"


ASO 195 a.1458 calixetus unus parvus dexnoatus. LMS xxviii (= LEM 256) a.1259 (inv. di speziale) ampu-
dexonerare vb. "scaricare" lam uam in qua sunt uncie vi. diambre.
OMC 478 2/xv. discarrigari, sive dexonerari facere in ter- diana sf. "alba"
ram. TL.3 611 a.1'449 dimidia (custodia) usque ad mediam
L deonorare. discarricare. noctern, et reliqua dimidia usque ad dianam ut mori est.
dexterius sm. "destriero, cavallo da sella" Cf BIO 65 bresc. diana "lo spuntare del giorno". SAP
ORG.2.58 a.1200 (Gen.) lib. xlv jan. quas solvisti in dex- 400 a.lomb. diana "musica mattinale".
terio uno ad opus monasteri i per stallano (corr. "stallo- diane top. "Diano"
no?"). I LTS 73 a.1033 cunem que diane dicitur.
L destrerius. Ldianum.
dextrarius agg./sm. "destriero, cavallo da sella" dianum top. "Diano"
LEM 220 a.1227 equum dextrarium brunum. AI 57 ad U.l 514 a:1204 hominibus de aJbingana. andora. servo.
a.l231 equus sive dextrarius. BNA 223 a.1260 (Vent.) diano. unelia. . I
pro expensis duorum dextrariorum. G.C.LASAGNA, RH 16 (1961) 48 sg.: Oianium "tempio di
D destrerius. Diana". Il top. sostituisce la denominaz. lucus bormani".
dextrera sf. "nave di medio tonnellaggio, a vele e re- L diane. D diano.
mi, addetta a trasporti rapidi" diapenadion ,sn. "specie difarmaco"
000 761 a.1377 pro lane saehis xxxvi delatis de valen- LMS xxvii ( =LEM 255) 8.125.9 (inv. di speziale) item
eia in dextrera nicholai colegii. ampolam unam in qua est diapenadion.
Cf. DUC.3 93 dextreria, destreria: navis species, forte diasparatus agg. "di tessuto serico"
quia agilis. SSL 196 a.1336 una dalmatica diasparata cum granitis et
L destrera. frisiis deauratis.
dextrum sn. "lato destro" L diaspros. jasprurn.
GR 45 a.1519 (Sav.) de equis eonductis ad dextrum (alla diasprus srn. "tessuto serico"
cavezza, non cavalcati?) per distrietum sanane. . SSL 195 a.1336 una tunicella de,diaspro albo.
L destrerius. Cf DUC.3 100 diasprus: panni pretiosioris species.
(bel)dl n.p., f. CIV 75 a.1265 (Ven.) diasprum "tessuto serico simile al-
FNV 35 a.1235 beldi uxor bertrami. lo sciamito, dal gr. .Siacmpo "bianchissimo". OEI.2
2
diaboraxinem sm. "specie difamwco" 1283 S.v. diaspro .
LMS xxviii ( ;::; LEM 255) a.1259 (inv. di spezia te) item L diasparatus.
diaboraxinis Iibre duas. didalus sm. "ditale"
dlacalamento sm. "specie difarmaco" CPB 245 a.1388 (Piac.) item didalos viginti ferri. item
LMS xviii ( ;::; LEM 256) a.1259 (inv. di speziale) item viginti didaJc;>s clausos a femina.
ampulam unarn in qua est diacalamento cum ucaro. L diale.
diaconsus sm. "specie di farmaco " dies sm. "giorno" \ I .

=
LMS xxvi ( LEM 255) a.I259 (inv. di speziale) item CRL 77 sgg. a.474, 552 (Rayenna). BCG.17 a.971 qui-
quit nobis Qui supra mater et tilii et gennanis un die (un
ampula una in qua est Jibras vii. diaconsi.
diaconus srn. "diacono" giorno, una volta, in passato) tenerem et aberern visi su-
MSS 274 a.1219 nos daniel abbas ... una cum fratribus mus in isto loco.
nostris ... rotino presbytero, lanfranco diacono... LMS Dd.
248 a.1222 rnagister iohannes archidiaconus . .. et rainaJ-
dies camis sm. "la vigilia dell'inizio di quaresima"
ASA 458 a.1350 (A1b.) teneatur magistratus albingane ...
dus et benolotus diaconi et syrnon malus ocellus subdia- omni <pUlo in die carnis proxime venturi ... bannire facere
conus. CP 272 a.1455 planetam unam ac iundumenta
prata que dicuntur sane ti georgii ~t ipSa bifare et sig~are.
diaconi et subdiaconi.
L camelevarius.
L archidiaconus. subdiaconus. dieta sf. "giornata di lavoro o di viaggio; salario
diadragantum sn. "bevanda rinfrescante a base di giorrlflliero" , J
gomma dragante" FAF 121 a.1235 (Gen.) et de aJiis serviciis quod mihi fa-
LEM 255 o. "senza dubbio il prefisso dia- indicava una cies, denarios duodecim pro qualibet dieta. MBL' xxxvi.
soluzione contenente la spezia: Giovanni di Garlandia'ci a.1235 (Frjus) pro quaJibet dieta sex leucas.
parla del diadragantum". Cf OUC.3 110 S.v.; GLI Gloss. dieta ' 'salario''.
diagingibrios sm. "specie di farmaco" dietesalve n.p.
LMS xxvii (= LEM 255) a.1259 (inv. di spet.iale) ampul- RCA 95 a.1155 testes ... dietesaJve papiensis.
lam Uoam diagiogibrios cum mele. PAC5.
diale sn. "ditale" L deus te saJvet.
PVP 285 a.1488 item diale unum argenti. difalcare vb. "defalcare, sottrarre"
L didalus. D di. FIL 33 a.1404 (Sav.) draperius a quo talis pannus emptus
diale ano "supporto per anelli" fuerit (debeat) deducere et'difalcare de predo venditionis
FCD 2.208 a.1278 item diale unum in quo sunt anuli ix. duos paJmos. BCM 46 a.1483 in tantis grossis de s. iii.
diamantem I diamantus sm. "diamante" den. iiii. difaJcato preci o mine' unius grani. BCM 98
LEM 244 a.124O anulum diamantis et 81ium stopacium a.1483 pro quo viagio nobis spectat, pro mensibus brl!ttis
auri ... FAF 217 sg. a.1257 (Gen.) in duodenis quatuor duodecim et difalcata lassia facta pro toto tempore dicto
de anulis auri cum diamantis triginta tribus. FCD 2.208 iuliano patrono per nautas diete navis .. .
a.1278 anula in qua sunt ligata uous smeragdinus, unus L defalcare.
diamans grossus. unus diamans partvus, unus robioetus. diffalcationem sf. "riduzione apportata a una som::
L adamantem. adamantetus. adamantus. adiamantus. ma di denaro" .
D diamante . OMC 314 a.1417 et quia facte sunt certe diffaJ~ationes
diamargariton so. "specie difarmaco " . .. deliberaverunt quod dicte diffaJcationes asslgnentt:::-
=
LMS xxviii ( LEM 256) a.1259 (inv. di spezia/e) ampu- saJariis predictorum gubematorum omni anno.
lam unam in qua est libras ii. diamargariton. D difalcare. defalcare.
difi 340

dificatus agg. "edificato, capena di case" nem ... ipsum comunem haberet in andoria, dictus rufinus
SMV 185 lIxiv. pro tabulis tribus de terra difieata. pro ipso comuni eisdem marchionibos fratribus restituit. et
L dificium. D edificao. per manteUum unum eendati ponendo in manibus dictorum
dificio I dificium sn. edificio" fratrum dimisit. VeB 298 sg. a.1289 (Bonif.) denunciavit
MSS80 a.1088-89 pecia una de teqa eum dificio suo su- domino lucheto aurie vichario in insuJa corsice pro comuni
per se abentem. MSS 97 a.1130 non debeQt vendere su- ianue quod dimitat de percipere et recoligere erbaticum tele-
prascripto dificio. ti et iura que habet occasione potestarie bonifacii.
L difieatus. hedifieium. D deficio. L investire. D demete.
dificurtatem sf. "difficolt" dimitum sn. "tessuto fine a due licei, o tela di bam-
TL.l 365 a.1455 eum difieurtate ab illis de mocastro pa- bagia, seta o filosella, specialmente usata per soppanna-
tronus noster audientiam habere potuit. re gli abiti; veste di tale tessuto"
diftdare vb. "revocare l'amicizia, considerare nemico" CGS.l 94 a.1157 filie johannis de raedo do, lego dimit-
ZAC 134 a.1287 (Alb.) si forte exire reeusaverit, difidant tum meum eum braciaIe. PVP 254 a.1458 culter una de
ipsum tamquarn inimcum communis et populi ianuensis. dimiti facta a rapiolis. CP 995 a.1473 item tres parii per
Cf Due.3 114 diffidare: dee/arare aliquem afide, quam cruces. unum de dimito eremexj et duo de teUa, charchi-
debebat, defeeisse. biti de auro. PVP 306 a.1491 pro palmis duobus <limiti
diff'olare vb. "sottrarre al regime di bandita" viridis firozelle.
RCP 67 a. 1245 (San.) et bona eoruro mobilia et immobi- BVP 232. MAS 83 n.23. GALESSIO, EW 17, ALE 144'
liapossint folare et diffolare. IVI, n. "folare vocabolo gr. j.li'to =lat. licium. S4Lno "a due Iicci": calco dei
lunigianese e significa mettere in bandita" lat. bilix (Verg. Aen. 12.375), cf trilix REW 8903.
L fola. folare . : . Cf. CIV 76 a.1193, 1454 (Ven.) dimito m.s.
digitus sm. "dito" dinarius de Duce I din da non sm.pl. "mancia
CNM 177 ca. 1204 (Sav.) oceurssit super ipsarn ... cum strenna"
digitis ad oculos. CP 153 a.139O pro dinariis de Duce datis domicellis ser-
D digito. diu. vientibus, plaeeriis et tumbatoribus. MAS 242 a.i479
digitus sm. "dito, unit di misura, pari a 1112 di un non lieeat percipere aut recipere ... in eorum voltis tem-
palmo" p?re festivitatis .~omini aut alio tempore, aliquam 'pecu-
CST 179 a.1381 (Taggia) per duos digitos et non ultra. mam pro denams nucum, vel ut vulgo dicitur din da
digitus auricularis sm. "dito mignolo, unit di misu- noxe.
L denarius nucum. D din da nuxe.
l
I
ra inferiore al digitus"
LG 428 a.1383 que mensura sit in fundo inter zinas par- dinium top.
mos duos et unum digitum auricularem. G.PETRACCO SICA~D1 , BLig. 25 (1973) L3 p.4 n.3: TV
dilacionem sf. "dilazion~, indugio" ca. I 10 E.V. Cf Digne, top. (Basses-Alpes) < pre-lal. (li-
PMS 214 a.1251, (Sav.) castrum quiliani reddet comuni gure o celtico) *dinyo- l-a.
saone ... searitum et guarnitum sine aliqua dilacione. D digne. predegna.
dilapidationem sf. "distruzione" . diocesanus I diOzesaDUS sm. "superiore religioso"
PCA 49 a.1330 (Alb.) vissis ac examinatis destructioni- CS~ ~2 a.I345 ~u~lus eci~ per totam iUam diem predi_
bus, deruptionibus et discipationibus ac dilapidationibus cet lO Jlla ecclesla ID qua diocesanus suus predicasset. _
quas sustinuit ecclesia sancte marie ... ne aliqui predicar~ presumant ~tem illa hora qua dioce-
dilatare vb. "dilazionare" sanum suum conlmgeret predicare. - sciai se esse ab
U.I 1489 a.I279 solucio dictarum librarum duo milium officii sui executione suspensum donee ad arbitrium sui
dilatata est in hodiemum diem. ' diozesani satisfecerit.
dilungere vb. ''fondere, sciogliere" dipagus agg. "a due spioventt'
GR 81 a.1519 (Alb.) de sipo non diltingendo in die, ne- CDG.3 64 a.1192 (Costanl.) super eundem (embolum) et
que eomburendo coria neque rashiaturas. habitaculum dipagum declivler stiUans.
L delinguare. diploidem I diproide/ diproidem smlfJn. ''farsetto
diluviUID sn. "inondazione" imbottilO o foderalO di pellicda"
GR 95 (PortoM.) quandocumque aliqua diluvia occurre- PVP 231 a.1456. item ~ipl?is una .creme~ prohomine.
rent in portll maurici9 '" . PVP 246 ,a . 1456 nem dlprols una bladi. PVP 256 a.1459
dimidietatem sf. "met" item diploides duo fustanei pro hornine . .. ilem alius di ..
U.2993 a.1385 omnes homines finarii et districtus, videli- plois taffecta viridis pro bomine. ilem diplois Unus baca-
cet illius dimidietatis quam dicti domini ... possidebant. sini aIbi pro homine. item. diplois unus panni vermi Iii pro
L medietatem. . ~ , ho~ne. ~VP 2.63 ~.1462 item. diProois una ~asini pro
dimidietatem sf. "mezzalana, tessuto misto di lana e horrune. llem diprols una panru albi pro homane duplex
cotone" PVP 276 a.1488 diproide unum zeituninonigro. .
SSA 1.176 a.1345 (Sav.) quod servientes comunis in- PVP 134 sg., 360. G.ALEssIO, EW, ).7 : Corpus g/ossa-
duantur de medietate. . . . quod omnes servientes comu- rum latinarum 4.334.2: 'diploides vel bilices': gr, al.
nis saone qui steterint ad. sQldpm eomunis tel;leantur et n:\.o( lat. duplex .~ biJix "a due li ce i" (~erg.
debeant esse inducti de una et eadem dimidietate, a1iter si Aen. 12.375), calco del gr. S\J,ll'to cf. trilix REW 8903
non essent inducti de dirnidietate iuramus nos potestas et DUC 3.122 dip/ois: laena dupliCala. gall. sunout dowb
iudices quod ipsos non habebimus pro serviente seu ser- Ps.108 [anzi 109.181 operianlur sicut diploide confusion~
vientibus . CPB 246 a 1388 (Pae.)item unum barilotum sua [probabilm. la voce passa ntli'uso comune dalla li-
de medietate cum frixio parvo. .. item unam vilanam de turgia]. I

medietate curo pomellis xxx argenteis eremonenssibus. L deploidem. dupJoydem.


CPB 251, 266, 277. . cliragia ~f. "confettura, dolciume"
L medialana. medielana. medietatem. DSP .139 8 .1494 fruc!us soliti ~t ~gi~ semel tantum si-
dimitte hlimitere vb. "dismettere, smettere, rimettere, ne allqua aha eonfectJone et ellam slOe lpocras. PVP 31S
trasmettere " a.1508 pro duabus scatulis diragia.
ASA, App., l a'! 170 (Alb.) et marchiones non debent dimit- q. DUC.3 191 drage;a: pastillus saccaratus.
te andoriam. U.I 829 a.1 228 et insuper si quarn possessio- L dirasarij. dracetorium.
dira 341 disc

diraicare vb. "sradicare" omni persona, universitate et loco legitime defendere,


AI 23 ad a.1227 duosque trabuchos ibi dominus Laarius auctoriare et disbrigare. PCC 28 a.1273 (Sav.) quam
fecit erigi, et interim arbores et vineas saonensium deva- terram promiserunt. .. ' defendere, auctoriare et disbriga-
stari, et eos interdum usque in civitatis muralia diraicari. re ab omni persona. MSB 55 a.1 281 pensionem ... def-
L erradicare. D raixe. fendere et disbrigare ab,omni persona, collegio et univer-
dirasarius sm. "pasticciere" sitate. VCB 301 a.1289 (Bonif.) quam galleam promiti-
PC 331 n. a.l557 dirasarij : arte genovese. mus ... de fendere et disbrigare a quacumque persona.
L diragia. MSB 64 a.1289 nec pensionem acrescere, sed magis def-
directe avv. "iII modo diretto. direttamente" fendere et disbligare b omni person~, collegio et univer-
SRC 578 a.1397 (Gen.) sive directe vel per olicum. .sitate. RBR 29 a.1336 (Sav.) se obligando .. . dictam do-
OMC 239 a.1402 non vendi facient. .. <modo aliquo vel mum ipsi comuni deffendere auctorizare et disbrigare et
ingenio. directe vel pro oblicum. LG 966 a.1403 directe expedire vacuamque possessionem ipsi comuni tradere.
vel per obliquum. DMe 308 a.1417 directe vel per obli- BGO 48 a.1360 quas possessiones ... deffendere, auctori-
quum. OMC 317 a.1417 dirrecte vel per indirectum. \ zare et disbrigare propriis expensis.. . MAS 203 a.146O
L directum. dictam logiam sive voltam eisdem deffendere, auctoriz~
directum sn. "via diretta" re, expedire et disbligare a.quacumque persona, comUni,
SRC 53 a.1394 (Sav.) aliqua racione, occaxione vel causa corpore, oollegio et universitate. .
que dici possit vel eciam cogitari, per directum vel indi- L briga. disbrigatorem. exbrigare. irnbrig~e. D desbreigar.
rectum. disbrigatorem sm. "procuratore, incaricato di un
L directe. indirectum. D direltu. negozio"
diredus agg. "(di pagamento) in contantt' CST 215 a.1381 (Taggia) disbrigatoribus veDditionum
DRG.2 312 a.1250 (Gen.) dare et solvere promitto lb. du- terrarum et domorum.
centas ... in proximis nundinis provini de mayo venturis. L disbrigare.
ad directum pagamentum. discalciare vb. "togliere le scarpe"
Cf DRG.159. PLP Il7 a.1250 (Sav.) in sero eram in domo mea .. . et
diremus sm. "direrrw, moneta saracena" volebam ire in lectum et iam discalciatus erl4D... RCP
MGT J 31 sg. notizie. 651 a.1273.(Sarz.) et ~ebet se discalciare.
L daremus. L calciare. D descas.
dirritum sn. discapitare vb. "scapitare, rimettere denafO~' ,
COG.3 70 a.ll92 (Costant.) ad orientem huius et versus CNM 347 sg. C11.1205 (Sav.) et in ipso (bomb~zi,o) disca-
meridiem unius cubiculi et dirriti, ubi et caminatum, cu- pitavil, cum ipsum ve!1didit - et lucrantur in uno, et iD
bicula duo et dirritum omnino putrida discooperta et sine alio perdunt. ,
pavimento ... CDG.372 8.1192 (Costant.) salam cum et D descavear.
solario versus curiam et extera per dirrita et catachita ex discargare / discarricare I discarrigare vb. "scaricare"
(0[0 putrida. CGS.l 17 a.1155 ad unum mensem posquam (navis) di-
dirittum sn. "diritto. imposta" scarricata fuerit. DNB 57 a.1184 pro ducendo sale et in
PMS.2 178 a.1304 (Pisa) quod saonenses solvant comuni ~ua si possum discarricare ... et si discarricavero extra
pisano dirittum degathie et cabelle. portum ianue ... GC 67 a.1191 Jocat suum galeotum ...
L drictum. causa ducendi in sardiniam et redeundi in ianuam et inde
dirrobare vb. "derubare, depredare" [ ... ] vel in sejestri pro discarrigare. GG.2 280 a.1206
U.1 1518 a.1280 (Corsica) dirrobabant me et meos ho- mensurato sale et discaricato in ripa de portuvenere ...
mines. BSL 275 a.1268 et si necesse fuerit ibidem simliter di-
L derobare. scarrigare res et equos que eruDt in ipsa ~ave... GR 57
dlsalpare vb. "ritirare j gregGi dai pascoli monlani" (Nizza) aliquis non sit ausus discargare ligna ad venden
~R 44 a.1704 (Zucc.) disalpare. . dum. OMC 478 2Jxv. discarrigari, sive dexonerari facere
L dealpare. alpem. D dezalp. alpe. ..Jr in terram. CAR 38 a.1451 habent 'onus et fadigam dicti
, dlssannare vb. "iJisarmare (una nave) \ 1 ponderis tam in ~iscarrigando de ihatis quam in ponendo
CLS 101 a.1247 ubi (sagita) dissarmata fuerit. VFO 67 merces et mercantias ad cantale dicti ponderis. 4 ,

a.'1339 seu viagium finierint su dissarrnaverint. L deODorare. dexonerare. D descaregar.


k desarmare. D dezarm. ,~ discamare vb. "liberare, ripulire (le pellicce) dalla
disbancare vb. "smollIare i banchi della nave" carne"
PLS 218 a, 1301 quam galeam promitto vobis stivare .. . SSA.2 142 a.1345 (Sav.) discarnare, avergare, moria-
tantum ad ununm cunium, ila lamen' quod non tenear nec re , .. sulfanare ... aliquas pennas seu pelizarias.
debeam dictam galeam in aliquo disbancare! L camem. D descarnao.
L banca. discavedare vb. "sparpagliare" ':J",
. disbandire I disbanniare I dlsbannire vb. "revocare GR 45 a.1618 (Garlenda) capiens aliqua ligna frontalia et
il regime d bandita" r herbatium discavedatum vel eumulatum ... - nee aliqua
FCf 20 a.1280 (Triora) possint pascere, Jabonire, banDire 'et ex' contractibus in protocollo rogatis et ex.tensis pagina '
disbannire, venare et aucupare. ASA 459 a.t'350 (Alb.) di- seu folium, disperdere nec discavedare poSSlt.
$baniat dictus magistratus prata supradicta. FST 101 a.1592 discetus/ -m sm. "deschetto"
(Triora) postquam dictum nemus ... fuerit disbanditum. IEL 94 a.1398 item dischus unus, item discetus unu's.1
L bannire. disbaonire. ,. J PVP 237 a.1456 item dischetum unum parvum cum suis
, dlsbJigare I disbrigare vb. "tutelare, proteggere. te- tripodi bus pro familia talle qualle. .1
nere ;n(;ienne" I . L discus. . :. . ,. .
RCP 390 a.1198 (Luni) ab omni imbrigantepersona eos discimulare vb. "dissimulare"
deffendent et disbrigabunt. IEA lO a.1255 (Alb.) hanc CSG 86 a.1375 itaque qui nostrarum ecclesiarum regimi-
quidem vendicionem ... defendere et autorizare et disbri- ni licet immerite presumus earum huiusmodi periculi~ fu-
gare promitto. BNA 26 a.1259 (Vent.) et ipsas terras ... turis occurrere nec non citra dei gravem ffeDsam talla et
ab omni persona legitimare defendere aucloriare et di- reprehensibili discimulando negletu et consentire nefariis
sbrigare, CGG ,141 a.1260(PortoV.) ipsam (terram) ab traDsgressoribus huiusmodi sevicie videamur.
disc 342 disf

discipare vb. "danneggiare" stre compagne... FOS 90 a.1394 (Sav.) ante presentem
PVS 231 n. a.1375 immobilia vero devastentur et disci- guerram et discordium supradicturn. SRB 333 8.1407
pentur. LG 705 a.1406 si (taliator) pannos destruxerit vel (Qui!.) sedandi quascumque discordias et discidias que
discipaverit fieri vel oriri contingerint inler aliquas personas de qui-
L discipationem. dissipationem. D desipar. liano.
discipationem sf. "danneggiamento" L discordes. D descordio, discordio.
PCA 49 a.1330 (Alb.) vissis ae diligenter examinatis de- discorpertus agg. "scoperto. evidente, in vista"
structionibus, deruptionibus et discipationibus ac dilapi- PLS 470 a.1301 universa mea bona habita. coperta et di-
dationibus quas sustinuit ecclesia sancte marie ... scorperta, tibi pignori obligo.
L diseipare. dissipationem. . L discopertus.
disciplina sf. "penitenza corporale" discravare vb. "sconnellere"
SAG 240 ad a. 1399 et ipsa die dominica ... seculares viri ZAC 273 a.I341 (Onzo) cravando et discravando aliquas
ianuenses, qui sub disciplina et verbere ad ipsorum se partes domorum existentes ibidem.
congregarunt oratoria pro ihesu dei passionis memoria, L cravare. desclavare. disclavare.
quique verberati dicuntur, per urbem mane se verberan- discretus agg. "egregio, titolo di ossequio"
tes, processionem egerunt, quos omnes precedebat magi- L1j 286 a.1292 discretum virum petrum dardellam can-
ster scolarum ecclesie sancti laurentii... sequentibus po- celJarium comunis ianue. GVG 342 a.J 310 discretus vir
stea ipsis de disciplina ... be autem aule discipline ianue dominus johannes de bagoaria archidiacoous ianuensis.
ceperunt anno premisse nativitatis 1406. VSC 200 U.2 559 a.1347 factus fuit amiragius discretus vir doR-
a.1488 quod nullo modo concedatur dictus locus eisdem nus symon vignossus. W.2 826 ca. 1360 discretum vinun
battutis et disdplinis. conradum de zabrera.
D descrition. discretamente.
., L disciplinati. D disciplina.
disciplinati sm.pl. "membri di confate mito di disci- discriptionem sf. "discrtzione, giudizio"
plinanti" DSP 23 a.1459 teneatur facere et seu exportare jactum de
CCC 82 a.1232 domus disciplinatorum sancti antonii in receptis communis iuxta guJetas, in discriptione dicti of-
conventu saneti dominiei. AND.9 316 a.149O promisit fidi.
facere et construere turibiJe unum argenti pro dicta domo disculus sm. "persofIQ disol/esta, delinquente"
disciplinatorum. CAR 83 a.1489 cenos alios disculos ... diclOS delinquen-
, teso
L disciplina.
~
)
disclavare vb. "dischiudere, aprire con la chiave"
L discolus . .D discolo.
discurratare vb. (err. per disgaretare) "sgarrettare"
PLP 88 a.1250 (Sav.) et dedi eis clave m sospealis mei et
ASA 475 a.1350 (Alb.) bestie vero super quibus vinum ...
non poterunt disc lavare, et aposuerunt supressam et diru-
fuerit aportatum disgaretentur et VllSa subito comburran-
perunt cIavaturam. SSA 108 a.1345 (Sav.) et omni mane tur ... - supradicte bestie ... discurratentur.
disclavare dictas portas. L disgaretare.
L desclavare. discravare. D de~havar. discursus sm. "scorrimento, scarco di acqua"
disclavare vb. "schiodare" BSR 106 a.1180 aperiebant ilIud forameo pro faciendo
PLP 106 a.1250 (Sav.) feci eas (tabulas) desclavari. PLP discursu.
I 117 a.1250 (Sav.) et querebat quid feeeram de acutis D discorso.
quos disclavaverarn de muro. discus sm. "desco, tavolo da pranto e da lavoro"
discoIare vb. "colare, scorrere" CGS.2 204 a.l164 banca~, discum, capsam pictam,
GR.2 29 (Benne) qualiter aqua grondanetarum et sedimi- LMS 276 a.1222 et. unus dlscus de legendo. LEM 188
num debeat discolari. a.1238 discum ad tondendum (panni). A1.2 85 a.1266
L collare. scolare. D desclUJ. scribe diete potestatis ad discum suum fuerunt ~tcr
discolus sm. "ribelle, facinoroso" a1bertus.. . CA 592 a.1292 item in vij. discis, xij salse-
LG 965 a.1403 rebelIes, discolos et inobedientes. riis. SSL 217 a.1336 item unus discus parvuS. CPB 241
L disculus. D discolo. .. a.1362 (Bobbio) item unum discum. OGM 1.05 8,1370
discomare vb. "rubare (paglia) dalla cima del pa- discos pro comedere. IEL 94 8.1398 ite!ll dischus unus,
gliaio" item discetus unuS. PVP 220 a.1451 item discum unUIb
BSO 215 a.1581 (Onzo) si ... exportaverit ascerb;lle vel cum suis tripodibus. item alliud discum pro masDlUa
discomaverint pagliarium ... cum tripodibus et una banca.
discoboperire vb. "ispeziofIQre" Cf. CPB 259. ACS 39 5g. a. 1339 (VcfQna) toaias a di-
IA 38 ad a.1283 premittentes galeas duas ad discohope- scho - unum discum DOgarie rotundum.,
riendum portum facexie. L discetus. voiadiscus.
L discopertus. discuxire vb. "scucire"
discopertus agg. "scoperto, evidente, in vista" GR 45 a.1267 (Apric.) et si soculares discu~rint ante~
DAF 41 a.1300 uruversa o;aea bona mobilia et immobilia, quarn sole rupte fuerint, scoferius illc debeat eos recuxire
coperta et discoperta ubique existentia. sine aliquo predo.
L copertus. discohoperire. discorpertus. D descrovir. L cuxire. D descux~r.
discopertus agg. "(di imban;azione) privo di coperta" dlsegDare vb. "disegnare"
DSP 13 a.1459lignum discopernun. AS 67 a.143~ ~e"?o ~ud~at ..: uti .o~ri~us seu figuris
L cooperta. pannorum synci allerus, vldehcet SI ahquis de dieta ane
discordes sm.pl. "partigiani di opposte fazioni" fecerit fieri sive disegnari aliquam operam seu figu.-am
CAF.I 61 ad a.1161 discordes enim qui in civitate erant, non possit alius quisque tal.e m figuram seu operam facere
capillationes et rixas solitas ne facerent vcl inciperent, lavorari.
cODSules ad presens iurare fecerunt L designare.
L discordia. disfuIcltus agg. "sfornito di ornamenti, non rifinito"
discordia I discordium sf. "discordia, contrasto" CPB 246 a.1388 (Piac.) item duodecim zingias disfulci-
RSC 247 a.1I43 si cognoverimus quod aliquis homo de tas.
nostra dvitate habeat discordiam curo aliquo homine no- L fulcitus.
disg 343 clist

disgaretare vb. "sgarrettare" dispendium sn. "tributo. imposta" .


ASA 476 a.1350 (Alb.) bestie vero super quibus dictum LG 213 a.1346 esse intelligantur exempti absoluti liberi
vinum fuerit aportatum ... disgaretentur et vasa subito et immunes ... ab omni coturno dacita avaria dispendio
comburantur. mutuo vel alia quacumque imposicione vel exactione.
L discurratare. sgaratare. dispensare vb. "distribuire, destinare"
disgrandonatus agg. "uscito di carica U ,
CGS.2 19 a.1161 iudico pro anima mea lb. xxxviii quas
GR 45 a.1519 (Alb.) extrahat de saculo de disgrandonatis ita dispenso ... .
consulum, si eril consul, et si de consilio de disgrandona- disperata cognome .
tis de consilio. U.l 1283 a.] 259 terra octonis desperati.. ; terra bonafe-
disgroxare vb. "sgrossare, ripulire" mine disperate. t
FAF 280 a .1268 (Gen.) pro disgroxando et affinando L desperatus.
boonagiam minutam ... pro qualibet libra minuta bolo- dispilliare vb. "liberare (una terra) da altrui pre,tese
ni grossi causa affinandi et disgroxandi ... di possesso"
L desgrossare. D desgrossiato. SLS.1 319 a.1162 (Milano) dispilliare et desvasare.
I disguamitus agg. "sguarnito, indifeso" L desvasare. D despigiar.
U.t 592 a.1217 castra guarnita et disguarnita. ASA 257 disposicionem sf. I "la parte centrale dell<' atto notari-
a.1350 (AI b.) castra toirani pelre et justenicis guarnita et le medievale" ,
disguarnita. U .2 944 a.1384 quod predicta omnia .. : in G.COSTAMAGNA, RSL 50 (1984) 196.
feudum data et concessa guarnita et disguamita.. . . L dispositionem. D dispoxiciom.
L guarnitus. desguarnitus. D desguarnio. disguarnito. disposltionern sf. "disposizione. disponibilit"
dissipationem sf. "danno, distruzione" CGS.l 325 a.1160 indico pro anima me~ Ib. v. dandas in di-
LG 743 a.1404 pro dissipatione, diminutione ve] manca- spositionem domini ugonis archidiaconi, uxori mee sicce.
mento rerum et mercium. L disposicionem.
L discipare. discipationem. dispregare vb. "dissodare"
disligare vb. "slegare" FST 63 3.1592 (Triora) dicta restogia sint cruciata et di-
AI 54 ad 8.1230 ipse dominus spinus cadendo sibi crus spregata ... teneantur ipsa prata despregare et signare, ita
fregit ... et medici ianue ipsum opti me ligaverunt. postea ut sint apta ad, segandum.
venerunt medici de mediolano et cum nondum crus soli- L despregare r D despregar.
datum esset, eum disligaverunt, quod multum fuit eidem disquatematus agg. "sciolto, non rilegato"
domino spino nocivum. G.HEYD, GLig. 12 (1885) 18 SRB ,xxv. ,a. 1337 (Sav.) registrum de quatemis xxiii i et
a.l466 diete balle non solventur nee disligabuntur nis in duobus aliis disquatematis. '.
presentia factorum comerchiorum. - posteaquam solute Cf MUI 171 inquadernar.
fuerint sive disligate ... L desquatematus.
L disligatura. ligare. D desligar. .distemperare wb. "stemperare, sciogliere"
disllgatura sf. "slegatura" LG 482 a.1403 ne pictores operentur crocum male di-
DRG.2 484 a.1253 (Gen.) quas cargias promitto ... porta- stemperatum.,
re sine carracatura et sine caxafaxacatura et sine apertura L temperatorium. D destemperao.
et disligatura dictarum cargiarum. distiUadum sn. "scola/aio, grondaia" _
L ligatura. disligare. BSR 44 a.l,174 distillacum buius domus. PLP 127
dismasamentum I dismasiamentum sn. "diritto feu- a.1250 (Sav.) ,retro distilacium ab uno latere. SSA.2 129
da/e di smembrare un manso, o di distaccarne alcune a.1345 (Sav.) quelibet persona habens distilacium, .cuni-
terre" culos seu clavias . . .
PRV 24 a.1202 (Luni) cum omni iure et actione et pro- L distillatium. D destilato.
prietate et pertinentiis suis. et cum ornni su et utilitale et distillare vb. "fare sgocciolare"
amasiamentis alque dismasiamentis et cum omni iure et CAC 61 a.I178 (Sav.) et extra mururn habeo tantum terre
dominio reale personale et mixto. RCP 489 a. 1221 vacue quod.possum et distillare et strameram ibi babere.
(Sarz.) amasamentum et dismasamentum de pianapieti de - causa distillandi solummodo. I
cruce et de banzola ... debet esse lun(ensis) curie. RCP L destillatium. \
71 a.1231 (Sarz.) suprascriptum fictum cum omni iure, distillatium sn. "scolatoio, grondaia" ,
CAC 61 a.1178 (Sav.) et non habeaf potestatem habendi ibi
dominio. proprietate, usu soli, utiIitare, amasiamento et
dismasiamento. ) stremeram vel aquariolum ~adentem vel aliquid aliud, excep-
Lmasus. to distillatio lecti. CAC 193 a.1180 (Sav.) ante via, retro w-
l

stillatim. CNM 88 a.1205 (Sav.) ante via, retro 'distillatium.


dismencire vb. "accusare falsamente"
L distillacium. distillare. D desti/alo.
GR 45 (Zucc.) si aliquis dismenciverit aliquem corarn iu- distorsare vb. (eri. per disboscare) "disboscare" --'
stitia vel alibi et hoc probari poteril per unum testem bo- RCP 67 a.1245 (Sarz.) possint ... saltarios ponere in eo-
ne fame, condemnetur.
rum territoriis et nemoribus et bostare et distostare . .
FPI551O. f,
L deboscare.
L mentiri .
distravamentum sn: "aggressione"
(bel)disnarius cognome CNM 350 ca.1205 dicit quod ipsa bonanata distravaret
U.I 1311 8.1259 beldisnarii de tabia. eam bertarn. item ponit quod postquam dictum distrava-
Ddisn. mentum factum fuit, gabavit se. , . I.

dispendium sn. "spesa; registro delle somme da pa- L distravare.


pre ~ .
distravare vb. "ingiuriare, aggredire"
NL.I 371 a.]210 nisi prius solvatur medietas dispendi i CNM 177 ca 1204 (Sav.) cepit ipsam richeldam carinam
quod factum fuerit in predicto muro. LG ]94 a.1290 si distravare et vocare 'i psam richeldam carinam ganeam.
illa persona est in dispendio, iuret ipS3S comparas suas PLP 71 a.1250 (Sav.) et ipse impulit uno spedo matrem
esse. et flant si bi pagae. LG 45 a.1327 teneantur insuper meam et cepit earn distravare ... cepit me distravare. PLP
scribi facere per dictos suos scribas octo cartu]aria videli- 80 a.1250 (Sav.) exivit foras et cepit eam distravare. PLP
cet unum cartularium de dispendio cuiusque compagne. 97 a.1250 (Sav.) et ipse ambe, scilicet maler et filia, ce-
L spendium. D dispender. perunt distravare et dicere mihi meretricem.
dist 344 dobl
distraxium sn. "danno" divisa sf. "divisione palri,"on;a/~"
FCf 49 a.I441 (Triora) cupientes obviare scandalis et ex- CAC 542 a. 1182 (Sav.) debebal adhuc dare ... de divisa
pensis atque distraxiis que de facili possunt committi ... quam inter se fecerant quando diviserant res suas inte-
L destrasium. D destraxio. se. .. - ilem absolvimus anselmum a mangnano de illis
districtualem sm. "abitante del distretto, della pro- lib. X. de quibus carta habebat super fratrem suum ansel-
vincia " . mo de turna divise.
SSA.2 225 a. 1345 (Sav.) contra guelfos ianuenses intrin- L devixionem. D divixi.
secos et eorum districtuales et habitantes in civitate ia- divisa sf. "p~rtinenza, prt!rogativa?" ,
nue. LG 246 a.1363 omnium districtuaIium et subdicto- LJ.l 406 a.1192 concedo comuni ianue easale saReti
rum comunis ianue. DSP 6 a.1459 quoscumque cives et georgii cum omnibus divisis suis et oracam cum omnibus
districtuaIes. divisis suis.
L distrietus. D destrituaj. divisus I diviDWl agg. .. !razionalo, diviso fra privati"
districtus sm. "distretto, circondario, territorio giu- MSS 39 a.l030 turo caxis ... eum ... pratis, pascuis. sil-
risdizionale (come distinto dalla citt da cui dipende); vis, astalariis, ripis, rupinis a paJutibus. coltis et incolti~
diritto giurisdizionale" divixiis et indivixiis. COS 103 a.1186 com gandulfus de
lEA 54 a.1I94 (Al b.) una eum omnibus ussibus, condi- castagneto. ugo de prato ... roncasent in monte pr-edicto
cionibus ... fictis et redditi bus, distrietis et eommendacio- dicentes quod eral. divisus et asortitus, contradicebant cis
nibus. rEA 75 a.1212 (Alb.) facimus eartam vendicio- guido de ~aiol0, opio de erehi .. . dicentes quod OlOns
nis ... de tercia parte de .castro de petra et cum omni di- erat comunts et acomunatus.
strictu et comitatu el iurisdicione. U.I 660 8 . I 220 homi- divorclum sn. "separazione. rottura difid~nto"
nes de districtu et poderio ipsius civitatis ianue. U .I 821 CGS.2 117 a.a.a.1163 si usque sanctum Dlchae)cm filius
a.1228 cum iurisdictione et mero imperio, districtu, con- eius nicola obierit aut inter eum et ipsam. divorcium
"', tili et segnoria. SRC 308 a.1258 (Sav.) in iurisdictione, erit .. . SML 191 a.1423 si divorcium. inter banolomcum
eontili, segnoria et districtu. ACM 32 a.1385 (Carr.) una et eate1inetam predictos fiere!. ..
doana salis in cararia seu districtu. SRC 818 a.1410 et do top. "Casrelft:anco. od. Caslelvirrorio (V.N~rviat'
inteligatur distrietus ianue a corvo usque ad monacum et GR 46 a.1311 consubbus castri.franci olim nuncupati de do.
a iugo usque mare et prope terram per tria miliaria po- Ldoo.
nendo anchorarn. CSS 332 a.1435 (Sanr.) quilibet homo do prep. artico "der'
sancti romuli vel districtus qui sit particeps patronus con- BCG 171 a.I065 in loco et fundo moro ... do mortedo.
stitutus alicuius navigii... DSP 6 a.1459 per quemcum- doana sf. "privativa. gabella"
que iudicem magistratum et officialem communis ianue PRV 64 a.1229 (Sarz.) quod dominus episcopus et comune
et districtus. burgi sarane simul faciant doanam saJis usque ad sex 1Ul~
G.AlRALDl, Nuova rivista storica, 56 (1972) 1-2 p.3 (citato nos eontinuos ..PRV 76 a.1249 (San.) medietatem provcn-
in BBB 20 n.) "il termine districtus ha senso puramente tuum doane sallS. RCP 80 a.l278 (Sarz.) occasione doaoc
territoriale, mentre posse ha significato politico-patrimo- salis. RCP 644 a.1283? (San.) fecimus fieri doNwn ma..-
j
(
niale, e iurisdictio significato giuridico-amministrativo ".
L destrictus. distrietualem.
distrigare vb. "sbrogliare, trarre d 'impiccio"
morum ... item revocavimus doafiam salis. lA 155 ad
a.1292 habeant... immunitalem et libenatem pro .mercibus
et rebus ipsis in doanis, fundicis. dacitis el aliis drictis qui-
DDA 47 a.1274 quem sclavum piomitto ... non impedire buscumque. ACM 32 a.1385 (Carr.) una doana salis in ca-
nee subtrahere. sed potius ipsum defendere et distrigare raria seu districtu, cuius doane lucrum." MGT 182 a. 1474
ab omni persona in iudicio. fiunt assignationes in doana ad excusand\,lJll io drictibus.
Ddestrig. Lduana.
distringitorem sm. "ufficiale che si associava al doanerius sm. "doganiere"
confaloniere in tempo di guerra, per mantenere la disci- lA 155 ad a.I292 per doaneriQS diclorum locOlUDl_ . si
plina fra i combattentt' mercator osteoderit apodisiam predictorum primorum
GR.2 29 juro facere eligi distringitores q~i semper sini doaneriorum. U.2 816 a.l)75 consules calegarum doa-
cum eonfaloneriis . .. eum iverint in cavalctam. nerios et quoscumque alios coUectores el nuneios tolta-
D destrenze. rum et cabeUarum eomunis ianue. GR.2 30 (San.) te-
disturbare vb. "impedire. disturbare" oeantur duo legales et bone fame dhoanerios eligere.
CGS.l 233 a.1158 si vero (navis) vendita vel iter muta- L duana. duganeri.
verit aut disturbabitur non reditura ipsa estate ... COO.2 doarium top. (Quiliano)
78 a.1168 stratas ... eustodiam et manutenebo ... nee eas U.2 191 a.1289 peciam terre". iacentem in teaitorio
disturbabo nee impediamo BSR 321 a.1216 et si sciverinl doarii . .. - et ab alia parte illorum de villa doarii.. . _
quod aliquis alieui eorum aIiquam ofensionem facere vo- uberti de doario.
luerit. bona fide disturbabunt. Ldolarium.
L desturbare. disturbium. D destorbar. doaslum I doax I doaxe I doaxlum top. "[)ouai (Fro)"
disturbium sn. "disturbo, danno" RDG.2 29 a.l200 de pannis V. doaxii. DRG.2 76 a.I201
RII 11 (1956) 124 a. I463 (Tenda) sumptus, disturbia. michele piteto de dou. DRG.2 163 a.1214 a te maiobo
gravamina... . de doaxe. DRO.3 643 a.1262 peciam unam brunete de
L desturbare. disturbare. D destorbo. doasio. PCP 76IJ ca. 1300 doaxium et proinum.
divicia n.p., f. (divitia) L douay. duaxium
SLS.2 171 a.1219 (Gen.) aurigonus et divicia iugales. dobaria top. (Triora)
Ddivizi. FST 111 a.1592 (Taggia) a via dobarie descendendo
(aqua) divjcina idro (~arola, lA Spezia) deorsum. 1. -
CGG 337 ca. 1262 (PortoV.) occasione euiusdam scharii L adobaria. .
quod est prope fontem de acqua divicina. dobla st. "doppia, moneta d'oro"
divilia sf. "sterpaglia, scopa" CP 939 a.1348 pro dueatis auri duobus millibus ... sibi
SOV 330 a.1428 (On.) divilias sive scopas. FST 81 expeclantibus ex dobiis supradictorum ducatorum auri
a.1592 (Triora) divilias pro scopando granum in area. quatuor milium. -
Ddiva. L dobla. dubla.
~-------------------~"I.~~----_._'---~--.----------~~------~

dobi 345 doie

dobionus sm. "cerniera, ganghero" doctoratus sm. "dottorato, titolo di dottore"


LG 704 a.l406 canchanos, mappas vel dobionos aut ma- DSP 67 a.1487 omnes et singuli subditi communis ia-
leos novos. nue ... qui ad gradum doctoratus vel licentie in iuri c.ivi~i
L doblonus. D dugin. vel canonico pervenire voluerint ... DSP 140 a.1494Iun-
dobla sf. "doppia, moneta d'oro" speriti et medici illi qui receperunt insignia doctora":,~ a
U.2 48 a.12&2 doblas et turonenses. DRG.3 813 a.1288 collegio in civitate iariue. DSP 146 a.1500 omnes et SIn-
doblas quingentas sexaginta auri tareni boni et iusti pon- guli qui posthac doctoratus gradum in civi.tate ianue a~
deriso DAF 74 a.1300 prominimus ... dare et solvere ti- sumpserint, sive in iure civili sive in medic~na, au~ quayls
bi. .. pro quibuslibet daremis quindecim ex dictis daremis alia facultate . .. '- omnes qui doctoratus mSlgma CUlU-
doblam unam iusti ponderis generalis de terra (del terri- svis facultatis in civitate ianua assumunt, obligatos esse
torio, dello stato) . PLS 325 a.1301 doblam unam auri. officio suo sol vere ducatum unum auri.
DKR 14 a.1405 si dictum oleum valeret ,in sibilia robe 4 D doctor. dut.
pro dobla ... doderius n.p., m.
L dobia. doblerius. MSS 90 a.llli in presentia doderii de advocato.
doblerium sn. "doppia denariata (misura di pane)" GA 18.86 G.SERRA, ZRPh 57 (1937) 538 "deus dedit,
LG 399 a.1383 denariata panis, que esse debebit de un- dominus det". PGM 70.
ciis sex, si inventa fuerit minoris ponderis quarte partis L deusde. deghedeus. deus.'
unius uncie, vel doblerium panis, quod esse debebit de r do'e mure top. (Alb.) .
unciis duodecim, inventum fuerit minoris ponderis medie G. PuERARI, RII 39(3-4) (1984) 36 a.1475 pro una petla
uncie. . . 'I ) ' terre posite in plano albingane ubi dicitur doe mure.
L dogerius. doierius , L inter duos MUroS. in doe mure. '
doblerius sm. "doblone, moneta" doeta sf. "tavoletta, assicella" .
CGG 106 a.126O (PortoV.) doblerios sedecim auri. U.l GR.2 29 (Garessio) aliqua persona non possit faeere doe-
1486 a.1279 de moneta sciIicet doblerio rnilliarensi, au- tas quercum nec castanearum .. . nec possit extrahere doe-
to' argento, lapidibus preciosis .. . tas de fini bus garexii. .
L dobla. dublerius. D toleta. tueta. ,
dobletus sm. "tela di Fran'cia, di lino e cotone; co- doga sf. "doga" . . . .
priletto o capo di vestiario di tale tessuto" PVP 267 a.1462 fassia dogaruni de mCla pro bamlohs,
DAF 98 a.1300 item dobletum unum de cocarane. PVP xxx.
235 a.1456 item coprilecta duo de dobleto: PVP 304 Lduga.
a.1492 item ... pro dobletis duobus pro lecto. dogana sf. "ufficio, 'sede ?"
L doiectus. doietus. dupletus. D dobleto. RPV 262 a.1345 (Var.) habebo capsiam unam cum tribus
I doblonus sm. "gancio, cerniera"
clavaturis in dogana comunis ... et in illa capsia faciam
reponi privilegia et in strumenta comunis. ,
BNA 264 a.1260 (Vent.) item anulos ferri quindecim
cum doblonis fractis. Lduana.
dogerius sm. "doppia denariata (misura di pane)"
L dobionus. LG 448 a.1383 in decem soldatis (valore di dieci soldi) pa-
dobra sf.' "doppia, moneta " nis' si inveniantur sex dogerii mali ponderis et malIe coeti . .
DDG 220 a.1376 pro auri dobre dlxxxx. SFG 2.289 sg.
L doblerium. doierius.
a.1375 et sunt pro dobras trecentas morescas .. , - per doglium sn. "doglio, giara"
istam primam solvatis iohanni de negrono dobras qua- U. MARTlNI, Rll 3 (1948) 42 a.1456 luchinus de quaIj de '
dringentas morescas. saona magister operis dogliorum, conchetarum et alio-
L dobla. rum vaxelaminum terre. '
docena sf. "dozzina" L dolium. dulietum. D dolio.
ZAC 171 a.1288 (Alb.) late sive nerviole docene septem. dogmare vb. "domare, adattare al giogo"
doklminus agg . "bello, perfetro, gradevole? [gr. CST 294 a.1381 (Taggia) licitum sit... pascere unum vel
001C4J,6] I
duos vitulos seu manzos occaxione dogmandi.
CDG.3 68 a.1192 (Costant.) pavimentum autem de lapi- L dogmatus. domare. .
dibus viridibus cjrca medium trium zonarum et circumfe- dogmatus agg. "domato, adattato al giogo"
rentiarum per incisionem lucentium cum rotunditatibus CST 294 sg. a.1381 (Taggia) non possit pascere aliquas
co'loratis et circuito albo et dokirnino. bestias nisi boves dogmatos et bestias de canzello. - ac
docium sn. "dorso, la parte dorsale (la pi pregiata) etiam bovibus non dogmatis.
della pelliccia" , L dogmare. domatus.
PVP 278 a.1488 gona una virida cum perfino docii a do- dogmengonum sn. "torriC?ne" . .. .
mina. ZAC 131 a.1287 (Alb.) medletatem castrI uncn, tums,
L dorsum. dogmengoni et edificiorum que sunt in ipso castro.
doctare vb. "dotare" L dornignonum. '
CAR 17 a.1431 doctant capeUam unam in eccIesia beate dogua sf. "doga" . .
Marie de carmo. U .2 1156 a.1389 quod ipsa lino (n.p., LG 443 a.1383 de quartino in quo non ponantur clfcuh,
f.) restituet dieto manfredo seu colocabit et pone t in ra- dogue, fondum . .. denarios duodesim.
cione et columpna dicti Manfredi' in dicta compera .. . il- Lduga.
las libras trecentas ianue in quibus dicta lino fuit doctata doiectus sm. "copriletto o capo di vestiario"
in caso quod dictus manfredus non viveret. ASD 69 a.1381 (Caffa) item doiectos duos virmilii.
L dota. L doietus. dobletus.
doctem sf. "dote, corredo dotale" doierius sm. "doppia denariata (misura di pan~)", .
LG 549 a.1403 circa doctes circa guemimenta et alias LG 398 a.1383 tabulla mete doierii panis albi et rogn . ..'
circumstantias. LG 215 a.1340 quod queJibet persona et eodem modo denariate panis ad eandem. ratione~ ~
possit habere recursum et regressum ad dicta loca pro minuendo dimidiam tare doieriorum. et pnmo dOlems
doctibus et occasione doctium et antefacti. panis albi. pro soldis xxi. uncie xi ...
L dota. dotem. L doblerium.
doie 346 domi

doietus sm. "copri/etto. o capo di vestiario" domesticus agg. "domestico, coltivato".


ASD 69 a.138 I (Caffa) item doietum unum. CGS.2 145 a.1163 braili salvatico et domestico. GC 2
L dobletus. doiectus. 8.1190 et vacuum et plenum et domesticum el salvaticum
doijnetum sn. et boscum et prata. GON 636 a.1254 (Sav.) terras dOJl)e-
ReO 138 a.134 I. (Ort.) retinut in pagamentum ... omnia sticas et salvaticas. U.2 472 a.1317 et cum aquariciis
doijneta sua, scilicet universas et singulas terras et pos- pascaticis boscbis piscariis rivis ruynis rupi bus donicis
sessiones. domesticis et silvestribus vadis fodra spalis ... CVQ 340
dolanige top. (Quiliano) a.1407 (Quil.) seu aliquam aliam arbore m domesticam
SRB 75 a.1142 (Sav.) anselmus de aquiliano et dolanige. fructifferam.
Cf MSQ 122 a. 1142 (Sav.) de aquiliano et dolmige. L domus. dumesticus.
L dolmige. domicella sf. "serva. fantesca"
dolare vb. "(lat. class.)ripulire con l'ascia" LG 264 a.1363 domicelle quatuor. SML 132 a. 1420 pro
BSL 244 a.1268 axonibus tribus pro darbare (Ivl, n. 'err. parte ... mariette domicelle.
per "dolare"). L doneUa. donzella. donzelleta. D donze/a.
Ldolarium. domicellus sm. "servitore"
dolarium top. (Quiliano, Sav.) SIG 387 a.1330 quod habeant... pro suo sallario ad ratio-
MSQ 122 a.l166 (Sav.) dolarium. U.2 195 a.1289 ville nem asperorum ducentorum pro sua scutella, et aliorum
solaroli et dolarti. PVQ 64 s.xiii. in territorio quilianni asperorum ducentorum pro quatuor suis domicellis.
loco ubi dicitur dolarium in verubio ... - in territorio do- VFO 105 8.1339 quod dictus dominus capitaneus ha-
larii loco ubi dicitur borzellus ... - vallis que dividit ter- beat ... domicellos duos et unum equum. SSA 87 3.1345
ritorium dolarii ab illo de faja.
L debrarium. doarium. dolare. dorarius.
(Sav.) tres domicellos suficientes et honos. CP 153
1390 pro dinariis de nuce datis domicelis, sel'Vientibus,
a.
dolerius cognome placeriis et tu~batoribus. SRC 41 a.l394 (Sav.) domi-
CAT 126 a.1326 (Alb.) g~iIl~lmus dolerius. cellos, procuratores .. . SRC 803 a.1416 (Sav.) iudices
dolium sn. "doglio, giara" milites, domiceli, berruarii, sive quicumque alii oficiales'
PVP 248 a.1458 doli a quatuor terre de malica (maiolica). SML 132 a.1420 pro parte francii, domicelli. TL.3 360
L doglium. a.l464 cavalerius unus, domiceli sex.
dolmige top. (Quiliano) . domignonem I dOJlgnonum sm. "torrio'K"
MSQ 122 a.1142 (Sav.) de aquiliano et dolmige. IVI. n. CDG 363 a.1157 et de ipsis castris, turribu~ et dQmigno-
"corrisponde probo all'od. Vezzi" nibus. RCP 528 8.1184 (Luni) totum.quo habel in castro
Cf SRB 75 a.1142 anselmus de aquiliano et dolanige. faucenova seu in loto podio eiusdem castri, taro in diviso
Ldolanige. quam in communi, tam in domignone quam in biregis
doloze avv. "dolosamente" (corr.: burgis) eiusdem castri, in casis, casamentis, twri,
TL.I 356 a.1455 reperuimus ... locum sive casttum ... do- muris omnibusque meniis vel municionibus. RCP 208
loze aruptum fuisse. a.1188 (Luni) intus . .. et foris in domignone, in turri vel
dolsium I dolsum sn. "dorso, parte dorsale della turribus... RCP 513 a.ll96 (Luni) item dicunt ... se te.
pelliccia." nere per curiam dom(ini) ep(iscopi) in feudum et per ca-
PVP 225 a.1451 gona una brunete foderata dolsiorum. stellariam domum in qua habitant in domignone de tre-
PVP 232 a.1456 item c1amis una cum dimidio camocati biano. U.l 486 a.1202 de ceteris dati~ et conventionibus
cremexi foderata ventrarum et dolsorum. teneamur defendere ... exceplo ab imperatore super f~to
Ldorsum. domignoni. nullam aliam defensionem teneamur presta-
dolsum sn. "dorso, dosso" re. U .I 680 a.1223 in dictis castris et locis et in viUis
VFD 223 a. I441 arma pro sua persona, dolso et capite. turribus, domignonibus... ZAC]]6 a.1263 (Alb.) ca~
PVP 224 a.1451 gonelleta una panni viridis foderata pen-
sttum et domignonum quod dicitur lium (ugo). U.2 143
na alba pro dolso et uso salvagine filie dicti q. Thome.
a.1288 (trattato di pace fra Genova e Pisa) castra pisano-
Ldorsum.
rum que essent in iudicatu kalaritano videlicet domigno-
domare vb. "domare" , na ipsorum castrorum...
FST 75 a.1592 (Triora) vaccas de labo~rio cum suis vi-
tulis quos etiam domare volueril. G.SERRA. RSL 17 (1951) 232 sg.: fr. donjon. a.prov.
L dogmare. domatus. domitus. domus.D addom. domnhQn "tour maitresse ciII chateau" < domnaedius
domasebinus agg. "prodono a Damasco" (domnaedii: grandi propriel(Jri che all'epoca delle prime
PVP 304 a.1492 pro uno bacile domaschino. invasioni barbariche lasciavano la citt per abitare in.
L damaschinus. damaschum. villa). FPI 2740: dominium con pronuncia frane. REW
domatus agg. "domato, assuefano aI8~8o" 2796: "dominio ist morphologisch bedenkiich".
RL 209 a.1279 (Apric.) de bove dOlIlato. SEV 56 a.1303 L dogmengonum. domegnonem. dongionum. D domi-
(Vent.) bQves non domati. ASA 459 8.135 (Alb.) boves niom.
domatos. CCS 122 a.1414 (Celle) bestias ... que sint gra- domina sf. "donna"
vide et non domate. CSS 279 a.1435 (Sane.) pro quolibet GSA 33 a.1404 (Sav.) non ligabunt. .. lapide m cristali-
bove domato seu nutritum ad manum. num vitreum vel aliter conlrafactum salvo ,in broihetis
FPI 2731: erro "castralo". tantummodo dominarum. NIS 354 a.1425 trezzam unam
L dogmatus. domare. domitus. domus. D domato. a domina velluti vellutati de brochato aureo. PVP 232
domegnonem sm. "torrione" a.1456 item gona una veluti cremexi pro domina. PVP
CDG.l 364 a.1157 neque de torri vel domegnone. 276 a.1488 mantelo uno virido a domina.
L domignonum. L dominus. donna.
domeoegbiDa n.p., f. "Domenichina" domina sf. "signora" nome di nave da carico geno-
SML 163 a.1423 pro parre ... domeneghine ... - ipsius vese"
domeneghine. BNN 107 a.1207 et exceptis duobus barcis. una navis
Ddomenego. Domine et altera navis Papagaxii ... que simililer naufra-
domenza n.p., f. "Domenico" gium passe fuerunt, et excepta g~ea navis Domine, que
PLS 416 a.l30Ilego ... dame marie, sorori dicte domenze ... in littore SturIe honerata sana vemt. ..
domi 347 domn

domina et dona sf.. (formula testamentaria) "padro- strissumum dominum regium in ianua locumtenentem et
na assolula, con piena disponibilil" magnificum consilium dominorum antianorum comunis
DAF 98 a.1300 heredem instituo, et dominam et donam, ianue commissio facta fuit. VCC 27 sg. a.1480 (Sav.)
dictam uxorem meam. egregius dominus johannes baptista spinula prior officii
L donna et domina. dominorum antianorum civitatis saone ... - magnifici
domlnacionem sf. "dominazione, signoria" domini antiani civitatis saone. BG 182 a.1484 (Sav.) in
LG 369 a.1363 iuris domioacionem seu segnoriam ali- dicta lobia magnifici comunis, intra stanziam dictorum
cuius terre, castri vel loci. DSP 184 a.1518 videntes in dorninorum ancianorum ... RPC 32 a.1586 (Alb.) maga-
.( observatione sententie el ordinationis per dominationes zenum cum scaneo in quo residet dominus thomas tabo
suas late et facte. notarius.
L dominationem. dominus. domitus agg. "domato" .
dominatlonem sf. "Signoria: litolo della repubblica GSS 93 'a.1330 (Sarz.) vacchas et boves domitos. FST
di Genova" 51 a:1592 (Triora) boves domitos aut bestias de cancello.
TL.3 337 a.1474 quod aliquis impulverizare voluerit ocu- FST 57 a.l592 (Triora) boves et vacce dornite ac vituli.
lis prelibale dominationi. DSP 206 a.1531 illustrissima FST 74 a.1592 (Triora) boves domitos et indomitos.
dominatio excelse reipublice genuensis. DUC 3.175. REW 2744. ALE 145.
IVI, Gloss. xlviii: "tiIO[o che compare a Genova solo al- L domare. domatus. domus.
l'epoca della riforma del/528". domna sf. "donna"
L dominacionem. SLS.297 a.119O (Gen.) johannes de domna damiata. LG
(dies) domlnica sf. "domenica" 705 a:1406 de gona panni de seta, tam pro domna qarn
SAG 240 ad a. 1399 et ipsa die dominica ... seculares viri pro viro.

ianuenses ... ad ipsorum se congregarunt oratoria. L domina. donna.


Ddomenega. domnecallia I domnicalia f. "diritto, prerogativa"
dominlcata I domlnicatura sf. "terra di propriet CGS.2 315 App. l 3.1158 (atto.di mutuo stipulato da Ba-
dominicale" resone di Arborea re di Sardegna con Sjmon~ Doria) tb.
U.I 5 a.962 in dominicata in domocolta que est posita cl. lucensium cepimus a te de tua domnecalia pro me-
prope fluvio tabia. MBL 311 s.xii. (Lrins) hec sunt pro- rendis tibi de curia nostra de duobus tres secundum con-
prietates fratrum. terre site in territorio sancti pauli de suetudine cune nostre. CDG.2 7 ( = U.2 8) a.II64(alto
gallina-grassa, super dominicaturis tantum ecelesie casla- di Baresone di Arborea) et frangam et irritabo domnica-
norum ... - ecelesia sancti pauli habet ibidem terras et lias pisanorum nec de novo aut yeteri eis domnicalias ul-
dominicaturas.
las concedam, quin ianuenses libere et absolute con-
L adonegare. dominus. domnicatus. donicatum. donnica- trahant mercationes suas cum omnibus sardis cum qui bus
tus. dopnicatus. '. .
voluerint. " ,
domlnicus ago "di domenica"
L donnegalis. donnicalis. donicaria. donicaliensem.
CAP. 1 7 ad a.llOO summo mane, die dominico rarnis domnicaliensem sm. "persona soggetta al regime
palmarum .. .
Ldominus. dominicale"
CDG.2 90 a.1168 (Sardegna) fideles et domnicalienses
domlnium sn. "possesso, privilegio signorile"
U.2 36 a.126O cum omnibus dominlis segnoriis contili- meos.
bus iurisdictionibus ... piscationubus aqueductibus mo- L donicaliensem.
lendinis.. . RCO 145 a.1351 (Ort.) castrum ortoveni et domnicatus sm. "propriet terriera .riservata alla
burgum cum omnibus pertinentiis, mero et mixto. impe- pars dominica, non data a livello"
rio, dominio et segnoria ... U.l 1303 a.1259 isti sunt domnicatus curie baaIuci ... vi-
Ldominus. nea, peciole terre... GDN 629 a.1254 (Noli) Rubr. de
domlnus sm. "padrone, proprietario" pastinando dornnicatu castri signi.
IEA 121 a.1233 (Alb.) de predicta masura/ ... debet dare PSS 32. '.
domino suo drictum ipsius masure. CST 230 a.1381 L dominicata. dopnicatus.
(Taggia) si contentio fuerit inter dominum et manentem domnlcatus agg. "pertinente alla propriet di una
sive colonum vel emphiteotichario ... terra"
LMD 34; A.NlcouNI, AMSSSP n.s. 20 (1986) 71 "domi- U.l 5 a.962 et in castagneto qui fuit domnicato sancti si-
nus: detentore della maggioranza o della totalit dei ca- ri in canneto in buriana. RCA 143 a.1143 et fine canneto
rati di una nave". . , domnicato descendente in vesanio fluvio. CDG.2 56
L domina. dominacionem. dominicata. dominicus. domi- a.ll66 non cogemus vos ... neque domnicatos arimannos
nium. domnicalia. domnicus. domnus. donnorellus. don- neque domnicatos manentes vestros.
nus. D domeneg . ~ BIR 523.
dominus sm. "signore: titolo onorifico" domnicus I agg. "di propriet signorile o comunale"
U.2 25 a. 1191 de mandatu domini manegoldi potesta- CGS.2 196 a.H64 pro vicesima octava molendini dom-
tis ... venguilie. U.1 1231 a.1 288 de mandato .. . magni- nici quod est in bisanna. U.1 706 a.1223? nemora terri-
fici viri domini enrici bruxamantice potestatis ianue . torli pereti que sunt domnica curie pereti et dicuntur gau-
.u.1 914 a.1292 magnifici domini guido de landrianort dia. .'
tedericus de villa. GIB 530 a.1294 unam taridarn domi- L campus donegus. domnigum. doneus. donnegum. don-
ni imperatori s, de qua erat comitus maniacavera. U.2 negus. donnica. donicum. donicus. donnigum.
601 a.1362 domini paganini de auria arnirati comunis ia-' domnigum sn. "propriet lerriera riservata alla pars
nue. LG 266 a,') 363 maceri i domini ducis. DMC 188 dominica. non data a livello"
a.1393 spectabilis millex dominus anthonius iustinianus. CAC 59 a.1178 (Sav.) totum hoc quod tenebam ad donni-
DMC 224 a.1398 dominus anthonius iustinianus miles. gum meum in meo donicato de sodo.
SRC 667 a.1405 (Sav.) per illustrem et magriificum do- Ldomnicus.
minum 'dominum johannem lemengre. marescallum fran- domnus sm. "don, titolo di rispetto"
tie, locumtenentem regium. DSP 3 a.1459 nobiles et U.I 1200 a.1254 domnus nicolaus sacri sta.
egregii viri domini ... patres communis, quibus per ilIu- L dominus. donnus.
domo 348 doni

domocolta I domoculta sf. "podere, fattoria, fondo donare vb. "donare. fare donazione di un bene"
dominante con casa signorile e dipendenze di molini, ca- BCO 92 a. 1O14 nos qui supra ofertores et donatores
solari ecc." ipsius monesterii donamus et oferimus et per presentem
U.l 5 a.962 in dominicata in domocolta que est posita eartulam ofersionis ibidem abendum eoofirmo. I

prope fluvio tabia. BSR 133 a.1188 locat. .. caminatam L donarium. donatorem.
curie de sancto petto de arena cum domocolta. BSR 273 donarium so. "bene proveniente da donazione"
a. 1201 loeat... totam domocultam quam palatium ia- RCA 461 a.11891 ea que ad dei sancluarium Pertinent, et
nuense habet in rea. per vota fidelium in ecclesie donariis computantur.
BIR 527. PSS 37 sg. Cf DUC.3 178.
L domoculta. L donare.
domocolta I domoculta top. donatorem sm. "donalore"
BCO 16 a.969 et in campo felegoso et in cella seu domo- BeG 92 a.1014 nos qui supra ofertoreset do'natores
colta et in granariolo. CDO 250 a.1149 tabulas terre ipsius monesterii donamus et oferimus et per presentem
quinque, que posite sunt in domocolta. NL.l 194 a.1203 cartulam ofersionis ibidem abendum confirmo.
henrieus de domoculta. LMS 76 a.1222 loco ubi dicitur L donare.
domocolta. CGG 238 a.1261 (PortoY.) amdreas de domo donatus sm. "Donato. la grammatica latina medie-
colta. ~~ I

BVP 24. MSI321 a.1500 laurentius ... donatum legens syllabicando.


L dotta. L doneynus.
domuncula sf. "costruzione rustica, essiccatoio." dondedeus n.p.
FST 39 a.1592 (Triora) eastanee . .. existentes in domun- LMS 306 a.1224 dondedeus taiator.
culis sive supra eratibus ad siecandum. L donumdei.
domus agg. "domato" dondus n.p . cognome
CCS 121 a.1414 (Celle) bstias ~ minutas quam gros- DAA 40 a.1274 dondus de sauro. DRG.3 913 a.1303 pe_
sas, et que non sint dome seu gravde. trUs dondus de varagine de ianua. DDG 32 a.1376 de
L domatus. domitus. D domo. anthonio dondo pro rebus delatis . . .
domus sf. "casa" L dondus. deus. D dondi.
OEM 94 a.767 (Sarz.) cafagium est domus precipua donnegalis agg. "dominicale. di spettanza del padro-
idem quod caput mansi. RCA 60 a.114O domus guiliel- ne del fondo"
mi caiti. CGS. l 200 a.1158 ego enua cagacia ... actum BSR 121 a.1187 locant ... locum donnegalem de sancto
ante domum ianue agacie. CGS.I 374 a.1I6O si domus vincentio.
mercati ... cambiabitur vel cambiata est inter nos fratres L domnicalia.
veI vendita. . . BSR 235 a.1200 et que domus est in hora donnegum sn. "propriet ferriera"
caldariorum. CNM 125 a.1203 (Sav.) a domo ansaldi de BSR 130 a.1188 et locant. . . totum quod tenebat johannes
berzezi usque eantum domus ipsius alberti. LMS 448 de cerro donnegum pro curia. U.2 205 8. 1289 lnfra-

l a.1226 domus ... que est prope campetum de fabris.


BNA 217 a.1260 (Vent.) domum unam positam in civita-
te vintimilii in carreria sancti michaelis. VDE 134
a.1394 et usufructare dicto cortillio cum putheo cum di-
midia volte diete domus. SRC 706 a.1407 (Sav.) in ca-
minata superiori domus vicarii ecclesie. TSL 168 a.l423
scripta donega habebal curia provincie in castro roche-
brune.
L domniqJs.
donegum top. (Chiavari)
GEC 107 s. xiv-xvii in doneBo.
donnegus agg. "che in regime di propriet"
in conttacta scutarie videlicet in caminata domus here- BSR 132 a.1188 et vineam donegam de ronco.
dum quondam johannis de lavania. PTE 91 a.l457 ac- Ldomnicus.
tum saone in caminata domus habitacionis. doneynus n.p . m. "Donalino"
L domesticus. PS l a. 1381, 1398, 1399 donatinus: -a(t)i- > -ai- > -ei- >
domus dei sf. "ospizio. ospednle" -ei-. ,
OGM 173 a.1314 hospitalis domus dei done verdine. L donatus. D donao.
dona sf. "donna" donel
PVP 275 a.1488 par uno maniche panni vermilii a domi- U2 191 a.1289 (Quit:) cui coherel superius ortus donel
na. tella de stopa pro una camexa de dona. ab alio latere vallonus. '
L domina. D dona. doneus top. (Quiliano)
donna sf. "signora" nome di nave genovese da carico U.2 193 a.l2891oco ubi dicitur molendinum doneum .
GG 275 a.1203 in nave que dicimr donna. Ldomnicus.
BNN70. dongioDum sn. "torrione"
donna et domina sf. (formula testamentaria) "padro- PRV 21 a.1245 (Arcole. Sarz.) ilem de castro accule
na assoluta, con piena disponibilit" r. dongiono seu cassaro dicti castri. '
BSR 291 a.1197 mea voluntas est quod uxor mea roaxia L domignonum.
sit donna et domina ad usumfructandum donec vixerit to- (vallis) donnia t.op. (Celle)
ram meam mobiliam et omnes terras meas. CNM 379 CAC 313 a.1180 (Sav.) in celle, in enesteto, in vallis
ca.1205 (Sav.) dimisit in sua ultima voluntate dietam re- donnica.
segum donnam et dominam omnium bonorum suorum. donicaliensem sm. "persona soggetta a regime do-
VCS 37 a.1238 constituo et dimitto uxorem meam ri- minicale"
cheldam donam et dominam omnium rerum mearum. CDG.2 100 a.1169 (trattato fra Genova .e .Pisa) tot et la-
DAA 98 a.1279 donam et dominam omnium bonorum les dorucalienses habeant ianuenses io sardinea quol et
meorum. GEM 184 a.1293 filie mee .. . sint done et do- quales babent pisani.
mine ita qUod de eo faciant. .. quidquid eis placuerit. L domnicalia. domnicaliensem.
L domina et dona. donnkalis agg. "dominicale. di spettanrJJ del padrone"
donadinus n.p. RPV 2078.1202 (Sav.) possessionem . .. pedagiorum
CAS 111 a.l199 (Alb.) a te salvo filio condam donadini donnicalium.
pemacii. L domnicalia.
doni 349 dose

donicaria sf. "terra dominicale" donum sn. "donativo, tributo feudale"


CDO 25 a.1107 (Cagliari) de sex donicarias meas que U.t 677 a.1223 item in eodem consilio de donis vel da-
michi ex iure parentum meorum pertinere videntur. . tis domini archiepiscopi ... habere dixerunt sicut inferius
IVI, Reg. "casolari, cascine" scriptum est. .I~ philippus de galafiis de ddnis domini ar-
L domnicalia. chiepiscopi dixit de libris cL
donicatum sn. "prestazione dovuta al padrone del BIR 487 .
fondo"
donumdei n.p. ,
CAC 229 a.1180 (Sav.) et omnes terras quas habet eccle- CGS. l 64 a.1156 w. donumdei filius iohannis calderarii.
sia sancti petri in carpignana, excepto donicato .. . et pro PPE 95 a.1212 persbyter donumdei. ;' .
hoc benefitio debet facete omnia opera donicati, excepto
PGM4.
cavare. U .I 1298 a.1259 tradiderunl . .. castra et villas et
L dondedeus. deus. -. I
segnoriam cum dominio iurisdictione hominum, cum
mero et mixto imperio el cum exercitibus et cavalcatis dO~lDUS sm. ':signore, titolo di risp'etto" " .
eorundem el fidelitatibus atque donnicatis et ceteris ad MBL 249 ca. 1030 (Lrins) bachiles optimos donno ful-
proprium dominium pertinentibus. U .2 36 a. 1260 tam in coni dedit. RCA 229 a. l074-5 et veniat in pOtestate suo
domesticis quam in salvaticis domnicatibus peagiis rega- donnicato cannavario de donno episcopo. SRC 674
libus piscationibus . . . a.1079 (Sav.) donnus anricus episcQ,pus . . PPE 24 a.1124
L dominicata. donnicatus. donnus oberJs, vigintimiliensis coms. RCP 36 a.1l91
donnicatus agg. "immobiliare" signum donni henrici sexti. U .2 175 a.1288 donnus fe-
RCP 45 a.I066 res meas tam donnicatas quam et massa! dericus abbas monasterii ~cti stephani ianue.
ricias que mihi pertinent. 'I L dominus. donnorellus. D don.
BIR 523 "demaniale" doo top.. "Castelfranco, od. Caste/vittorio (V.Ner;-
L donicatum. via)"
d~n.nicatus sm. "propriet terriera' riseTliata alla pars GR 46 a.1259 ~Vent.) gulielmus orengus quondam orensi
donumca, non data a livello" . I. dedoo. , '1

CAC 59 a.1178 (Sav.) totum hoc quod tenebam ad donni- LTI 50 n.53: germ. dodo "denominazione feudale".
gum meum in meo donicato de sodo. U.1 1446 a.1276 L do.
terras loca castra iurisdietiones affictus aIodia et donnica- dopnicatus sm. "propriet dominicale"
tus vassa1Jos homines... ~ ODN 629 a.l254 (Noli) tenebor ... facere pastinari viti-
PSS 32. bus et ficubls dopnieatus castri signi.
donicum sn. "propriet terriera l ' L dominicata. domnicatus. '
RCP 39 a.1199 (Luni) terram .. . quam in suo doni co la- dopsum sn. "dorso, dosso"
borant. ZAC 247 a.1299 (Alb.) in hominibus fidelitati- BCG 165 a. l055 acepi ego ... exinde launehill camixa
bus et homagiis, drictis proventibus et redditibus, dacitis una de dopso. . . .
albergis et albergariis, debitis, angariis et perangarlis. Ldorsum. I
serviciis, rosiis, donnicis, terris et possessionibus. U.2 dorarius top. (Quiliano)
~7~ a.131? et ~um aquariciis pascaticis boschis piscariis U.2 192 sg. a.1289 peciam terre castagneti ' ubi dicitur
nVIS ruyms rupi bus donicis domesticis et silvestribus.
Ldomnicus. dorarius. - tellja amaIdi de dorarlo. '
L dolarium. I ,.
donlcus ass . "padronale. che appartiene al signore"
BSR 218 a.1182 ita quod nullum rebochum facere de- dormitorem cognome
beant in molendino donnico. BSR 280 'a. 1202 et in noali CGS.l 157 a.1l57 testis .. . marchio dormitor.
donico, totum quod ibi habet. U.l 1457 a.1277 terraque L dorrnitorium. .
fuit donica enricj, marchionis de bosco. . ) dormitorium sn. "dormitorio, camera da letto"
L domnieus. , ', LO 356 a.1363, set ip~a corre oria et solpria remaneant
donnlgum sn. "propriet terriera" mercatoribus ianuensibus expedita pro eorum cameris,
CAC 59 a.1178 (Sav.) totum hoc quod tenebamad donni- dormitoriis et habilflcionibus. I

gum meum in meo donicato de sodo. L dormitorem. D dormi. l'

Ldomnicus. . dorsum sn. "dorso. parte dorsale della pelliccia"


donnorellus cognome NBI 40 a.;1390 item ,fodra uniu~ mapteJi dorsorum.
MIA 88 a.lOO4 (Sav.) conradi donnorelli. Ldossium.
Ldonnus. dorsum sn. "dosso"
donzella sf. "donzella" nome di nave savonese BSR 291 a.l .197 o~es pannos meos ,Qorsi ~t lecti., G,G.2
CNM 342. c8.1205 ivit in nave donzella ... de saona in 133 a.1205 omnia sua guarnimepta d@rsi et dosi. NL.1
septam. 358 a.121O et guarnimenta orpamenta dorsi et adorso
L domicella. dunella. D donzela. [abiti e soprabiti? J ad usum suum facta. LMS f 149
donzelleta. sf. "brocca?" [af "damigiana"?] a.1222 et ornnia sua guarni.menta quibus utitur de dorso.
NBI 37 a.1390 ilem donzelleta una cum uno'baciJ de ra- LMS 436 a.1226 indumenta de dorso. veB 79 a.1239
mo. omnia sua indumenta et gU8fl\imel)ta de dQrso. G:SS 26'J.
L domicella. I a.l435 (Sanr.) rauba dorsi. GR.2 29 ~PornaSsio) panni Ii-
donellus sm. "servitore, uomo di seona" nei et lanei: de dorso et de lecto. I

AI 6 ~d a.l225 et cum tribus scutiferis et donellis bene L contradusem. docium. dolsium. dolsum. dopsum. dos-
armatls. . ' sium. dosum. D doso. r
L domicellus. donella. dosepelago top: "Sapergo (Bord.)"
donzena sf. "dozzina" , LTI 72 sg. n.120 a.l064 fines dosepelago: pre-romano?
DDG 374 a ,1376 pro avotronorum donzenis XiX. PLL APT 25: < dossum "dorso di monte" + pelago "acqui-
467 ( =VFD 223) a.1441 item stropi pro fanalibus don- trino". 11 top. dosepelago stato interpretato come de
zene n. 20 ... sub pena florenorum .unius pro .qualiber sepelago (cf doc . a.1064 fines de sepulcri) e
duodena deficiente. deglutinato.
L duodena. D donzena. L dospelago. sepelegium D sapergo.

.
I
dosi 350 drap

dossium sn. "dorso, parte dorsale della pelliccia" draconem cognome


NlS 354 sg. a.1425 nucham unam de zeteni de cremexi CGS.2 55 a.1161 testes . . . croIJamonle el peire draco.
fodratam dossiis. - par unum manicharum magnarum L draconarius. draconus. draccus. dragus.
de dossiis. PVP 245 a.1456 gona una brunete foderata (Iacus) draconarius top. (Gen.)
dosiorum. RCA 148 a.987 prope fluvio vesano ubi dicitur insula de
Ldorsum. laco draconario.
dospelago top. "Sapergo (Bord.)" L draconem. D dragu .
CVB 27 a.l 064 fines dospelago. draconus 1203 sm. "drago" nome di nave genovese
L dosepelago. sepelegium. D sapergo. GG . 1.426 a. galea que dicitur draconus . VCB 211
dosum sn. "dosso" a.1245 sagitee que dicitur draconus.
GSM 68 a.1190 omnes meas vestes de doso et adoso BNN 71 a.1203.
[abiti e soprabiti?]. GG.2 133 a.1205 omnia sua guarni- L draconus. D dragun.
menta dorsi et dosi. BNA 4 a.1258 (Vent.) vestimenta draccus n.p., m.
sua de suo dosso. SRB 147 a.1211 (Sav.) draccus albuzole.
BLV 123: dorsum. Ldragus.
L dorsum. D doso . dragandus I dragantus sm. "draganlo, gontmll ri-
dool sn. "recipiente" cavata da piante della famiglia degli astragali, usata MI
CGS 1.25 a.1156 una lucerna de ramo et unum dool de Medioevo per la preparazione de/ colQre azzurro e della
ramo cum penditore. doratura, e come farmaco energetico ..
PAC 20: "quasi docciuolo? sembra qui trattarsi di stru- LEM 255 a.I259 (inv. di spezia/e) ,tem cassariam unam
mento che si pu appendere in alto. Cf DUC.3 189 do- in qua est paurum draganci. DOO 279 a.1376 pro dra-
zellus, doze/us, dozinus: mensurafrumentaria" ganti pondis iii.
dota sf. "dotazione,reddito assegnato" GLI Gloss.
PSS 30 sg. n.17 a.l025 domus ... structa cum dota que in draganti top. (Savona)
sumptu monachi longo tempore habebatur cum secretario SRC 135 a.1263 (Sav.) in plano de dragantis. SRC 140
monachi usque in viam publicam. a.1263 (Sav.) in plano dragantorum.
PS 33 n.20. dragus cognome
L doctare. doctem. dotem. D dotta. Doo 215 a.1376 iohannes dragus.
dotta top. (Gen.) L draconem. draccus. D dragu. vragu.
BIR 528 sg.: "odierna vigna di San Siro di Struppa: do- drayra I dralia sf. "sentiero, viottolo"
mocolta > domocta > docta. GR 13 a.1356 (Isolabona) feriendo per quaodam draliam
L domocolta. ad ubagum. usque ad abrigum de ronchettis. GR 46
a. l~86 (S~speUo) prope vaIJonum de cannaberiis in dray-
. dotem sf. "dote"
CGS.2 123 a.1163 filiam meam mariam michi heredem ra m qua IOvenerat.quamdam crucem pro termino alias
facto .. I~I.. a.l~73 .(Apric.) ~escen~en~o ab una drayra

I
instituo ex bis que sibi in dotem contuli ... et inde sit con-
tenta. que divldit temtonum propnum baJardi a territorio com-
L doctem. dota. extradotem. munis apricalis. eundQ per drictam drayram.
douay top. "Douai (Fr.)" . D draia. draira.
DKR 26 a.1408 raynerius de douay regni francie . . dramatica sf. "dalmatica. paramento sacro"
Ldoaxium. AND.L 221 a.1401 pro pr~jo ... unius dramatice auri
dourdus sm. . , bordati pro dieta sacristia.
SSL 193 a.1336 item una pecia camukati rubea cum draparia I draperla sf. "msieme di drappi (cf. il. te-
dourdis. leria)
douzaga top. "Dolceacqua" . CAC 6 a.1178 (Sav.) coofiteor me debere tibi lb. lxvi, de
L.PANIZZI, Rll n.s. 1 (1946) 44 (::: ,LTI 49 n.52) a.1185 drappis ... in hac draparia suni novem sage... GC 309
Douzaga. .' a.l ] 81 se recepisse ... lib. cIui den. jan. in draparia et in
E.MrrcHELL, Rll34-35 (1979-80) 9 a.'1186-87 (Vent.) fu- nave de societale quam ipsi habebant. GC.2 35 a.119)
gaverunt filium meum de douzaga. .. et douzagam de- promittit facere portare ad tingendum totam draparlam.
struxerunt cum igneo DAA 102 a.1279 draperia ialonorum blavij viridis. CA
L.PANIZZI, RH n.s. 1 (1946) 44. LTI 49 n.52~ GR 46. 593 a.1292 in drapperia emptapro falcone .. . (Cf ACS
L dulcisaqua. 39 a.1339 (Verona) drapos a capite a oxelis). PLS 447
dova sf "doga" J a.1301 haratos duos albos, implieatos in draparia.
SGM 103 a.1376 ~Massa) unum barile dovarum (fatto Ldrapus.
con doghe?) cum fundo tristi. I draparia I clraperia top. "contrada di Savona"
DUC.3 155 dova, doga: "doga". PCC L52 a.1357 (Sav.) Reg. (in contrada) draparia. vrs
Lduga. 1 L3 n. a.1511 (Sav.) in cootrata draperie jnferioris. "
dovana sf. "dogana; gabella" draperla sf. "arie di produZione dei drappi"
RCP 297 a.126O (Carr.) cambitores, macellarii, fumi, RGU 5 a.1576 ar1eS ... pannorum quas vulgus pannariarn
molendina, ripe, mercati, curatura. banna, distrlctus, do- & draperiam vocant.
vana, falsatores, fures ... sint domini episcopi. ACV 42 L draparia. draperius. drapus.
a.1396 (Carr.) decretum super dovana mannorum. draperius SOl. "venditore di dmppl~'; cognome
L duana. douana. CGS.l 47 a.ll~6 durandus draperius. GC 14 a.1I91 ge-
dozena sf. "dozzina" noardus drapenus. BSL 357 a.1252 obel1Us ratus drape~
CDC 3 a.1383 reme dozene vi. PVP 317 a.1508 pro do- rius. FIL 292 a.] 345 (Sav.) de sacramento draperionun
zenis duobus aringarum missis sarzanam ... com uno bar- qui vendunl pannos. FIL 300 a. B76 (Sav.) et teDeantur
riloto composte. dicti draperii euicumque emptori ... dare pro capitibus
L donzena. duodena. D dozena. ambobus diete pecie panni pannos duos iustos de canna.
dracetorium so. "credenza" \, LG 666 8.1406 ars draperiorum.
GR.2 29 (Nizza) item unum buffetum seu dracetorium. AES 14.
L diragia. L drappus. D drapperi.
drap 351 duan

drappus sm. "drappo, panno, tessuto" si. .. locaverit ad pensionem, drictum seu fictum aliquam
CAC 6 a.1178 (Sav.) Ib. Ixxvi de drappis. CAC 510 terram. eST 186 a.1381 (Taggia) inquirere confines ter-
a.1182 (Sav.) confiteor me recepisse inter denarios et ratorli thabie et dricta ipsius comunis. OMC 440 a.1513
drappos et concios et vinum et alias robas lb. xlvii. CGO et pro tollendis dictis traiectis necessarium esse imponi
571 a.l188 (Sav.) adduxit torsellum i. de drappis et i. de drictum unum generale super mercantia.
stamegne. GG 48 a.12oo de bisantiis quos habuit de pre- L dirittum. dricto. drictus. D drito.
dictis drapis ... predictos drapos. .. FNV 36 a.1235 dra- drictus agg. "destro ' ,
pum unum ad ponendum ante altare. SIG 342 (= VFO 111) a.1335 quod capsia tpro armis pos-
TB 17.190 (REW 2765). PGC 109 "lardo lal., probo gal- sit fieri deversus bandam drictam prope portam fogoni
lico". amutata diete gallee .
L draparia. draperia. draperius. D drapo. . driacolumpna 'n.p., cognome
dreacome cognome CAC 3 a.1178 (Sav.) coheret... driacolumpne. CAC
RH n.s. 26 (1971) 49 8.1374 (Alb.) dominum lanfran- 221 a.1180 bonavida driacolumpna. . ,
chum dreacome, tunc vicarium diete riperie. drizacome cognome .
L drizacome. PLS 504 a.130 I tibi lanfranco drizacorne. SRB 215
drianta sf. "misura?" a.1306, LG. 34 a.1339, DMC 113 a.1359: lanfrancus dri-
PLP 108 a.1250 (Sav.) culcitrem veterem et caxiam i. et zacorne.
driantas ii. panis. L dreacome. druzacome. . '.
drictaria sf. "giurisdizione; imposizione di tributt' driare I drizare vb. "raddrizzare. rettificare"
IEA 94 a.1266 (Alb.) drictum vero drictarie diete casta- CAC 176 a.1180 (Sav.) fecimus driare terram rustici ...
neevanche dicimus ad dictum dominum ohertum pertine- quia non erat recta superius nec inferius. RL 212 a.1288
re. '\ (Alb.) de drizando nevam (il corso del fiume Neva).
L drictum. L-adrizare. drizare. D drizar.
(de) drlcto loc. avv. "direttamente" droerius sm.
FNU 175 a.l209 omnes intratas et godias de dricto vel GR 46 (Nizza) nullus macellarius vendat ultra quatuor
torto vel aliquo alio modo ... ad dictam medietatem perti- droerios per annum.
nentes. drogerius sm. "droghiere?" cognome
drictum sn. "il lato dritto di una solfa" PCC 157 a.1364 (Sav.) johannes drogerius.
MAS 167 a.1488 cum drictu semper versus partem infe- D droga.
riorem. (de) droguis top. (Ovada)
drictum sn. "diritto, modo diretto, azione diretta" U.2 302 a.1293 novenam partem castri de taiolo quod
GC 168 a.1191 iurat hec leonus defendere ab omni homi- dicebatur de droguis.
ne et expedire predictos villanos cum omni iure quod' ha- drogumanus sm. "interprete"
bet Jsuper eos, et cum omni tenuta et dricto, torto. U.l BCL '142a.1289 petto savonario,' drogumano ad predicta.
490 a.1202 de omnibus fidelitatibus et fodris et 'bannis, et BCL 263 a.1290 testibus ... petrus de milano, droguma-
drictis et tortis et omnibus usanliis. SRB 77 a.1209 no. BLC 39 a.1297 iacobinus .. . drogumanus. '
(Sav.) possdere ... de plano et vacuo, culto et inculto, Cf M.CORTELAZZO, LN 18 (1957) 95-97. G.E FOLENA,
dricto et torto, seu aliquo modo. .. FNU 175 a.1209 om- BALM 10-12 (1968-70) 344 n. CIV '77 sgg. drugoma-
nes intratas et godias de dricto vel torto vel aliquo alio nus, a.l'304 (Laiazzo) (leslo veneziano), "forma araba di
modo. tramite bizantino"
,d rlctura sf. "diritto. imposta?" . , L torcimanus.
U.2 184 a.1288 de sclavis quod emebant et extrahebant drua n.p., f. ' ,
eletra regnum et solvebant drictum non iode debeant sol- SLS.2 354 a.1201 (Gen.) 'super terram drue de revocato.
vere dricturam. GG 507 a.1205 drua de castagna.
Ddrilura. L'druda. D druo.
'drlctus I -m smln. "tributo. imposta; diritto di impo- drubeccus n.p.; cognome
sizione ed esazione" CAF 17 ad a.1122 willielmus iudex de druhecco. U.l
PAC 3 a.1028 drictum rendemus. COG 242 a.1149 et 677 a.l223 (Sanr.) drubecus balbus.
non tribuant aliquod driclum in cantario neque in rubo. L dulbecus. durbeccus.
GDN 577 a.1192 (Noli) drictum lignaminis. DFB 79 druda n.p., f.
s.xiii. si accusaverit aJiquem 'ianuensem ... quod non dedit LMS 245 a.1222 a te druda uxore opionis de berforti ...
drictum, BSR 287 (= PAC 3) a.1205 pro dricto sive deci- Ldrua. , .
ma maris. SRB 146 a.1211 (Sav.) drictrum, fictum,
roxias et alium redditum. fodrum atque collectam. RPA druzacome cognome
43 a.1230 (Pigna) in lite et discordia ... super drictum et BGS 152 a.1291 jacobus druzacome.
redditum frucluum montis qui vocatur ansa et marcola. L drizacome.
IEA 121 a.1233 (Alb.) item vassallus de aveto tenel et dua num., n.pl. "due"
possidet unam masuram et de predicta masura debet dare P,AC 13 a.1039 dua millia mancusos auceos.
domino suo drictum ipsius masure. GON 647 a.1254 D doa. dua mia.
(Noli) et non accipiat ipse cabellator. ,. aliquos drictos de duana sf. "dogana: edificio dove si depositano le
ipso sale nisi presente scriba sepedicto, et ipso scriba pre- merci importate per sottopor/e al pagamen,to dei dazi;
=
sente in capsietaeos reponant. U.l 1252 ( CSR 123) imppsta doganale"
VTS 18 n. a.l1~2 (Sav.) duana sancti petri (BG 118 1"U
a.1257 ut solvat ei drictum et fodrum. SRC 180 a.1265
(Sav.) aecepil de dicta blava drictum dicti comunis. IEA locale della Dogana a Savona. luogo di adunanze pub-
94 a.1266 (Alb.) drictum vero drictarie dicte castaneevan- bliche"). CAC 3 a.1178 (Sav.) actum in saona, in duana.
che dicimus'ad dietum dominum obertum pertinere. BTS NL.l 107 a.120~ bisantios ... mundos de duana. U.2
168 a:1290 drictum dacitam nec eolleetam. FAG 140 416 a.1300 ,occasione alterlus alicuius duane drictus vel
a.13oo (Ferrania) decimam. drictum. molandina. batende- exiture imposite vel imponende. , t
ria. fulla. banna. U.2 691 a.1361 condempnavit certos M.CORTELAZZO, LN 18 (1957) 95-97. PIA 38 sg. 0.34.
homines ad dandum certos drictos. RVN 98 s.xiv. (Noli) PVO 414 G.F.FOLENA, BALM 10-12 (1968-70) 360.

.
'
duax 352 duga

ALN 104, 424 sg.: < aro diwan (prob. ar. volgo gi a. 1549 soJvere debeant. .. ducatum UDum auri Jargum pro
*duwan "sala. ufficio, magazzino di merci importate". singuJo. MAS 174 a.146O ducati quatuordecim ... baDi
Cf. a.1154 (pisa) duana, in duanis. a.1207 (docum. scrit- auri ad pondus ceche -ianue. NAC 138.1539 (Sav.) sub
to in volgare venez. a Aleppo, tradono dall'arabo): doa- pena unius ducati.
na. La voce sostituisce il tennine teloneum precedentem. Cf DSP Gloss. xlviii PVP 361.
in uso. ducelia top. "od. Castellana (Basse Alpi) "
L doana. doanerius. dogana. dovana. D duana. N.LAMBoGUA, RSL 8 (1942) 133 a.1038 petram castella~
duaxium top. "Doua;(Fr.)" nam, castrum sive viJlam que antiquitus vocata est duce-
CLS 96 a.1244 in pecia una viridis de duaxio. lia sive cimiranis.
L doaxium. IVI 132: "Accanto ad essa sl?rge in epoca romana Sali-
dubla sf. "doppia, doppio massam~tino. moneta au- nae. capitale dei Suetri ".
rea dei Saraceni Almoadi di Spagna e Africa nord-occi- ducem sm. "doge"
dentale" LG 262 sg. a.1363 dominus dux, domina ducissa.
lA 11 ad a.1280 et oleum vendens habuit ,de eo dublas L ducissa. D duxe.
mccc. , ducbeUa sf.
L dobia. dobla. dobra. duopla . .D dobla. BTS 172 a.1290 nee compellantur merces de dugana nec
dublerius sm. "doblone. moneta ' de duchella nee de asona nec res alicuius amirati.
LEM 28 n. a.1251 bisancios novem ... miljarensium ve! ducissa sf. "dogaressa"
dubleriorum sieut currunt per terram (a Bugifl, Africa LO 262 sg. a.1363 dominus dux, domina ducissa. BBG
sett.). lA 29 ad a.1282 dublerios auri cc milia. 502 a.1414 domina ducissa.
L dublum. dubrerius. L ducem. D duxe.
dublum sn. "il doppio" ductus sm. "canale"
....... . BCO 44 a.999 et si forsitan nos qui supra ... de supra- RPV 194 a.1191 (Var,) permissit ut monasterium libere
scripta vinea et omnibus rebus agere aut causare possit aquam eiusdem f1uminis habere ad faciendum mo-
quexierimus vel ab omni omine defensare non potueri- lendinum fuUonem sive parvulus ductus in loco. IEA 54
mus tunc in dublum iam dictis rebus ut supra legitur a.1194 (Alb.) una cum omnibus ussibus, condicionibus

,
vobis restituamus sicut pro tempore fuerit meliorata aut usibus aquarum aquarumque ductibus.
valuerit sub estlmacione in consimile Ioco .... BCG 55 L duptus. D condulO.
I~ a.l000 ctunc in dublum in dictis rebus vobis restictua- dueUum ~~. "~uello, o.rdalia. pr:>va giudiziarip"
mus sieut pro ctempore fuerinct melioractis... BCO pcp 701 S.XlI. CUI opposltum fuent homicidium occul-
60 a.l 003 in dubla. MSS 13 a.l004 et si fieret, quod tum et inde se defendere voluerit per d'lellum. . . - duci
) non credimus, nos qui supra ... si unquam in tempore ad bataliam vel duellum. AI. 66 a.1 232 diclUS jacobus in-
I aversus vos qui supra .. . de ,suprascriptis casjs et amni- culpalUs fuil et accusatus de morte ipsius ottoboni. et ba-
bus rebus ... agere aut causare quiexierumus, vel ab om-. bitis inde presumptionibus, pronunciatum fuit per dictum

/ ni moine defensare non potuerimus, preter de eelesia


cuius est proprietas, tunc spondimus nos qui supra . . .
componere vobis... pena suprascriptis casis ... vel esi-
tis earum in dubIum, comodo in tempore fuerint meli.o~
ratis aut valuerint .. . BCG 93 a.l014 tunc in dublum
headem ofersio in eodem monesterio rstituamus sicut
pro tempore fuerit melioratis. BSR 300 a.1037 tunc
potes~m quod ~de se defenderet per duellum. quare
camplOnes eleCll fuerunl per partes, et ordinatum est
quod pug~ fierel.in sarano. el UJ1\Js campinum qui de-
fendebat dictum tacobum ... subcubuit et ~uperatus fuit
sive victus; et sic eodcm die dieta potestas fecit decapita-
ri dictum jacobum in litore sarani. FCT 13 a.1250
(Triora) quod duellum nec torna non possint facere inter
spondimus nos qui supra ... componere tibi qui supra . . . predictas universitates. PCC 129 a.1351 (Sav.) quod cle-
penam dubli suprascriptis casis et rebus. PAC 8 a. l065 rici suscipientes duellum et eos cogentes sinl ~xcomuni
dublum. cati. SOV 210 a.1428 (On.) cl si iUe cui factum fuerit
L doblonus . dublus. dupla. duplum. dubla. dublerjus. furtum.:. value~t pr~bare per bataliam contra aliquem
Ddoio. quem.dicerel fectssc tpsum furtum, ~cedatur eis ipsam
dublus agg. "doppio" battaltam facere per se vel per camplonem . .. - si volue-
PAC 8 a.1026 pena dubla. ril se defendere per duellum (v.I. per bataliam)per se vel
Ldublum. campionem.
dubrerius sm. "doblone ". moneta duga sf. "doga"
NB 131 a.1198 bis. iii. dubrerios. DRO.2 143 a.1213 faxas xxx de dugis de barrilla. LEM
L doblerius. dublerius. 230 a.1238 dugas per tina una. OR.2 29 (Ovada) nulla
(palacium) ducale sn. "(palaZZ ducale. sede del persona debeat facere concas nec aportare facere Dec du-
Doge genovese" gas seu aliquod alium lignamen.
U.2 1025 a.1385 acta sunt predicta ianue in saleta supe- L doga. dogua. dova. dugia. D doga.
riori nova terracie palacii ducalis. LO 242 (4) a.134O ac- duga n .p., f.; cognome ,
tum ianue in terracia palacii ducalis. CAC 48 a.1178 (Sav.) totum hoc quod comperavi de ber-
ducatus sm. "ducato. moneta d 'oro fino. prima detta ta duga in maso de casrelliono.
"fiorino" Ldugus.
CP 939 a.I348 pro ducatis auri duohus millibus. DDG dugana sf. "doganlJ: dazin doganale"
483 a.1376 pro ... auri ducatis c per t: cxxi missis de nea- GO 509 a.1205 libras bis. mi de miiaresis el mii~swn
poli in alexandriam. PVP 252 a.1451 ducati tres largi. unum mundos ab omni dacelo et avariis et a dugana
DSP 50 a.1481 sub pena ducatorum deeem usque in cen- PMS 172 8.1231 (Sav.) I~b~as septem ianuinorum, un~
tum. DSP 140 a.l~94 iurisperiti et medici illi qui recepe- de .. . dare et solvere prorrulttt de una quaque libra bisan-
runt insignia doctoratus a collegio in ~ivitate ianue, et tios quatuor et miliarenses &ex miJiarensium mundos ab
non solverunt ducatum unum officialibus ... - et non omnibus dacitis et avariis et extractos de dugana. VCB
solverunt dictum aureum ... - ut solvant dictum dua- 222 a.iI245 (Bonif.) bisancios centum viginti ... mundos
tu~. ~SP 146 .a.~5~ ?mne.s qui doctoratus insignia et expeditos ab omnibus dacitis et avariis et dugana
CUIUSVIS facultans ID CIvitate lanua assumunt, obligatos BSL 56 a.1248 sarracinales bonos et legales ... mundo~
esse officio suo solvere ducatum unum auri. DSP 258 ab omnibus dacitis cl avariis et expeditos de dugana.
- I

duga 353 dupl

U.l 1486 a.1279 et debent habere ianuenses si eis pIa- dulzaga I dulzana top. "Dolceacqua" .
cuerit scribam unum quem voluerint in dugana qui scri- E.MITCHELL, RH 34-35 (1979-80) 9 a. 1177 dulzana.
bat merces et venditiones et comparas introitum et exi- L.PANIZZI, RH- n.s. 1 (1946) 44 (= LTI 49 n.52) a.1185
tum mercatorum ianue. BTS 168 sg. a.129O sit questio dulzaga.
ad duganam ante milum . .. - dugana vel milus. ---!. item L duleisaqua.
quod genuenses habeant scribam unum in dugana. BTS dumesticus agg. "domestico"
.170 sg. a. I.29O ponent in duganam ad calegandum ... - CCI 20 a.l007 ad pastenare vel inserire de eastaneas du-
Item quod lanuenses habeant magasenos in dugana bonos mesticas.
et sufficientes. RL 112 (Regule consulum callegarum
L domestieus. D domeslego.
(Arch. S.Giorgio, cod,178) ante 1331 quod laboratores
nequeant aliquas res vel merces ad aliqua vasa portare duna sf. "duna"
vel exonerare, que non transeant per duganam. CAR 16 DRO.3 1148 a.1318 iverunt cum cocha sua et furmento
a.1424 sub portichu dugane ad banchum ubi nos scribi- ad dunas de Sanvis (Sandwich).
mus semper. CAR 34 a. I448 et fuit ordenatum de suptu dunda sf. "tessuto lavorato a onde, a TTI{lrezzo"
dugana die l(X augusti 1448 (sotto la Dogana era la sede PVP 251 a.1458 eulter una bocasini dunde ... - culter
della Compagnia dei Caravana). DSP 222 a.1520 ipsi una dunde vetusta.
agentes pro excelso commune ianue obligaverunt dictis L unda,
protectoribus dictarum comperarum redditus porticus du- dundedeus n.p.
gane .panis venalis pro cauptione ipsorum protectorum CAC 167 a.1180 (Sav.) dundedeus pugnus.
mutuI locorum quadraginta quinque faeti per dictos pro- L donumdei.
~ec~ores,. , 'pro fabricha edifici supra dictum ponicum et dundus n.p.
IpSIUS portlCUS. CAC 465 a.1181 (Sav.) benincasa, filiam quondam dun-
L duana, D dugana. di. SRB 215 a.1306 (Sav.) dundus de rapallo.
duganerius sm. "doganiere" L dondus.
SRB 278 a.1422 (Sav,) duganeriis seu pedagieriis ianue. dune top. "Kingsdunum, (lngh.) (jr. "Les Dunes")
Dduganero, DKR 580 a.1434 ad locum dunarum partium anglie.
dugia sf. "doga" Cf DEI.2 1401 S.v. duna.
CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam minam de dugijs L duna.
(IVI 259: "vaso della capacit di una mina fatto di do- dunella "Donzella" nome di nave genovese
~~ I
LMS 71 a.1222 in nave que dicitur dunella. '
L duga. \,
BNN77.
dugus sm. "gufo" D domicella. donzella.
OVG 314,a.1298 faIcones et astures et dugos, dunum sn. "monte"
D dugu.
PGC 98 n. (Gloss. di Vienna) dunum: montem (celtismo
dugus cognome
tardo, gi lal. med.)
U . I 838 a.1228 obertus dugus. DRO.3 690 a.1264 nico-
losus dugus spinola. duodena sf. "dozzina"
dulbecus cognome OR 98 'ca. 1300 accomodavi porratrio sartori duodenas
tres tavolorum. VFD 158 a.1317 verruchorum duodene
BNA lO a.1259 (Vent.) nicola dulbecus.
L drubecus. durbeccus. sex. TL.1 833 a.1458 duodene grosse quatuor fibularum
dulcetum top. "Dolcedo" pro coiratiis. VFD 223 a.I441 item stropi pro fanalibus
U .1820a.1228Iocumet viUamduleeti. donzene n.20 ... sub pena florenorum unius pro qualibet
dulciaga top. "Dolceacqua" duodena deficiente.
L. PANlZZI , Rll n.S. 1 (1946) 44 (= LTI 49 n.52) a. l J66 L donzena. dozena.
dulciaga. duodena sf. "dodicesima parte"
Cf. Dolzago, top. (Como) Dulciacum, BSR 123 a.1183 tercerium de bruiasco ita locat: johanni
L dulcis aqua. vallaro terciam, donato de la parte ... duodenam tercie .. .
dulcis agg. "dolce (di acqua) " viviano duodenam tercerii, oberto peitenato medietatem
~.2 592 a.1350 (Sanr.) omnes piscationes aquarum dul- duodene, johanni bonbel duodenam.
cIUm. dupla sf "pezza di tessuto doppio"
Ddoce. PCP 757 ca.1300 non possit facere ... aliquam ballam de
dulcis agg. "dolce" nome di nave genovese scamandro nee vendere .. . quin petie et duple ipsius sca-
OP 92 ad a.120 I et navis que vocabatur dulcis. mandri non passent ab utraque parte balle sive ab uno ca-
BNN72. . pite usque aliud ille petie sive duple, que passare possint.
dulcis aqua I dulcisaqua top. "Dolceacqua" BBL 82 a.1472 implicita berretinarum duple, resepte ab
L.PANIZZI, RH n. S. 1 (1946) 44 (= LTI 49 n.52) a.1151 uno serto nostro debitore angrie.
eccIesia sanete Marie dulcisaque. BNA 51 a.1259 (Vent.) L dublum. D dugia.
pro servientibus apii et dulcis aque (Cf. TMV 65). dupla sf. "doppia, moneta"
DRO.3 972 a.l308 johannes de 108Ono, habitator dulcis MGT 267 a.1470 ipsi domino duane solvit duplas sep-
aquarum. OR 93 a.1319 (Dole.) non venient cum arnUs tingentas. MOT 183 a.1474 duplas viginti mille.
circa dulcem aquam seu spaucos suos. Cf MGT 129.
L dulciaga. dulzana. douzaga. D dolceacqua . dupletus sm. ''farsetto''
(portus) dulftnus top. " Porto Delfino" LEM 246 a.1240 dupletum de bagadello. CGO 272
CLS 52 1233 ugo de portu dulfino. a.1261 (Porto V.) dupletum meum fustanei.
L dalfinus. . L dobletus.
dulietum sn. "botticella" duploidem sf. "giubba o farsetto imbottito"
t!.MARTINI, RII 3 (3-4)(1948) 43 a.1456 de quolibet du- PVP 360 a.1367 duploydis sive iuponus. IEL 94 a.1398
helo duarum pintarum s. viii. item capucium unum blavi, item duploides due.
L doglium. D dogeto. L diploidem.
dupl 354 duxl

duplum sn. "il doppio" quamdiu guerra ilJa duraverit. ASA 239 a.1288 (Al b.) et
BCG 60 a.l 003 spondimus atque promittimus nos qui su- durel eorum officium per quatuor meoses . SIG 314
pra ... suprascripta pecia de terra . .. in integrum ab omni a.1333 el dureol in eorum officio per tantum tempus per
omine defensare. qui se defendere non potuerimus tunc quantum ... RVN 89 .xiv. (Noli) quanto tempore duret
in duplum in eadem monesterio vobis restituamus. instantia.. . CSS 329 a.1435 (Sam.) et duret. .. dieta li-
CGS.l 84 a.1157 totum id quod iode sol ves tibi promitto centia per tO[um tempus regiminis illius.
restituere sub pena dupli. SMV 106 a.1219 penam dupli L durantem. duratorem. D durar.
de quanto valet. .. dictum edificium. durare vb. "estendersi"
L dubium. dupricatus. pena dupli . RC~ 393 a.1279 (Sarz.) per totaro dictam stratam usque
dupricatus agg. "in duplice copia" ad plastrum et lanlum pl(us) quantum durat districtus ter-
ASA 269 a.1350 (Alb.) omnes condemnaciones facere rarum dom(ini) ep(scopi). GR 79 (Capriata) de Caciendo
dupricatas. pregariam per plaxios commuois ... leneantur faeere pre-
L duplum. gariam lapidum. tantum quantum plaxium dural.
duptus cognome (= adductus) duratorem sm. "palombaro
SLS.2 239 a.1262 (Portov') paschalinus duptus de vema- PPG 434 a.1429 unus ex duobus duratoribus. PPG 394
eia. a.1470 durator conduclus ad officium durandi.
Iv!: cf. a.1219 (Pistoia) adducto biancori; a.1215 (Serra- Iv! 393: duratores sub aqua.
valle) bonaducto. L durare.
L ductus. duratus n.p., m.
duradeUa n.p., f. SLS.2299 a.1261 (PonoV.) filus durati.
SLS.2 299 a.1252 (Vezzano Lig.) duradella. L durantem.
L durantem. durbeccus n.p., m . r
....... , duraya sf. "ciliegia duracina" LMS 385 a.1224 durbeccus de onegia. U.l 754 a.1225
GR 46 a.1462 (Var) loquens ipsa eral super quodam du- (Sanr.) durbeccus balbus.
rayero sive serexerio existente in sua possessione et colli- L drubecus. dulbecus.
gebat durayas. . duricia sf. "durezza. resisletlza"
L durayerus. duricia. D diiaxa. DC 189 a.1166 el duo demum iudicata, arvonense videli-
durayerus sm. "pianta di ciliege duracine" ce~ el ealarense, contra duriciam ipsorum (dei Pisani)
GR 46 a.l462 (Var) loquens ipsa eral super quodam du- qUIete tenere.
rayero sive serexerio ... L duraya. D dur. duressa.
~
)
Lduraya. duropane cognome
durantem n.p., cognome (''Ione a sopponare") NL. I 260 a.121 O tibi ugo duropane de arazo.
,
)
SLS.2 299 a.1292 (Gen.) durans beccarius. DDG 781 durusnasus cognome
a.1377 in destrera arnaldi durantis. NL.I 333 a.1210 rolandi durinasi.

l
L duradella. durare. duratorem. duratus. D durante. L nazus.
durare vb. "durare" duulicem sm. "parapetto"
CAC 575 a.I178-82 (Sav.) nec capiam ... pro orditura oi- ReA Gloss. 782 duulix.
si denarios iiii. per diem de illa tela que durabit tota die, duxile sn. "parapelto"
et exinde in usum per racionem. COO.2 310 a.1186 RCA Gloss. 782 dux.ile.
~I

ebdo 355 etra

J6
ebdomada sf. "seltimana" edem sf. "casa"
~CP 139 a.) 188 (Luni) finita vero ebdomada, septimana- RCA 99 ca.1160 inter se stipulati duerunt in ede ugone
nus debet recon signare scutellas et vasa maiori coco. maistro.
CSL 50 s.xiii si forte extra c1austrum ultra bis in ebdo- hedificare vb. "munire di costruzioni"
mada comederit in prandio vel in cena ... RCP 238 a.1231 (Sarz.) ut hedificet, incastellet, infortiet
L ebdomadarius. epdomoda. septimana. et muret locum de ulmeta suo arbitrio et voluntate. U.2
ebdomadarlus sm. "addetto settimanalmente alla 1469 a.l416 aliquem illorum trlum podiorum postea he-
cucina dela curia" difficarenl vel ullo modo inforciarent.
RCP 139 a.1188 valentinus autem debet servire domino hedificium sn. "edificio, mulino"
epi~c~po per ~e.diu'!l annum de propria et speciali coqui- CDG 52 a. 1127 quinque partes molendini ... cum aqua-
na IpSI~S dommI ~pIscopi et debel esse super alios septi- ductili et cum edificio et steria ad macinandum que sunt
mananos et servIre et custodire tam ipsam coquinam in eodem molendino. CGS.l 296 a.l159 pro medietate
quam ipse facil proprie ad opus episcopi, quam illam unius domus, Jrre et edificii que est prope truinam sancti
quam. ebdomadari faciunt ad opus c1ericorum et militum darniani. PPE 197 a.1279 octavam partem ... terre, bal-
et tOCIUS masnade. neorum et officinarum et domorum et edificiorum et pu-
Lebdomada. tei et troliorum el omnium instrumentorumet pertinen-
ebolata sf. "panino. focaccia" tium ad ea. RCP 239 a.1231 (Sarz.) ipsum locum ... ita
GR 46 a.1288 (Alb.) et tenealur .. . facere ebolatas emere munitum .. . cum omnibus suis meniis et hedif(iciis)
volenti bus. quam fortiis ad faciendam guerram. - ipsum locum,
ALE 285 cita iL passo scrivendo ebolatos, s. v. ebolatus. menia et hed(ificia) et fortia . AI 128 a.1242 cum machi-
~ari a.983 ~num parium de oblate. Roma s.xiii. tres pa- nis, prederiis, bricolis, scalis et aliis hedifficis. RCP 298
na de oblatls. Benevento 8.1330 nebulis sive obleis. Cf. a.1260 in qua quarta .. . dominus eiscopus facit casamenta
REW 6012. DUC.6 6 ob/ata : hostia nondum et hedificia secundum quod sibi placuerit. SRC 120
consacrala. DUC.6 18 obolata: panis pretii un;us obol. a.1261 (Sav.) in villa, posse et distrlctu vecii .. . cum toto
eborellam I ebureliam top. castro, seu hedificio et forcia que predictus nicola fieri
TV ca.1] O E. V. ebureliam fundum. saltum eboreliam. fecerat. GR 85 (Dole.) hedificium habens suam rotaro ...
G.ALEsSIO, SE 25 (1957) 227: base lig . eburel"lasso". et roetum et molam unam cum trlbus viti bus.
L eburodunum. D defisiu.
ebreaca sf. (bo1.) "mirto" (carta) edina sf. "cartapecora, pergamena"
SFG 1.88 e n., a.1276 (PortoM.) murtam vel ebreacam. SSA 210 a.1345 (Sav.) abbas teneatur ... capitola et ordi-
Dabraico. namenta populi civitatis saone scribi facere in cartis edi-
ebriacus agg. "ubriaco" nis ad expensas comunis saone. PVP 239 a.1456 item li-
PLP 99 a.1250 (Sav.) et iUa dixit. .. ebriaca de merda. ber unus in carta edina scripti vocatus florinus,. tallis
L embriacus. quallis.
ebriacus cognome edogmada I edomada sf. "settimana"
RCA 468 a.1204 wi1ielmus ebriacus. SRB 217 a.1306 NL.l 297 a.121O singula edomada ("ogni settimana").
(Sav.) iacobus ebriacus. GDN 626 a. 1254 (Noli) in quadam edogQlada quarantene
ebrumensis agg. "di Embrun (Francia merid.)" sancti martini. .. que adogmada e1~gatur voluntate consilii
DKR 22 a.1407 jacobus durante de brianono, territori i nauli.
dalfinatus, diocese ebrumensis. L adogmada. egdomoda.
L eburodunum. edus sm "capreno"
ebulum sn. (bol.) nebbio, sambuco basso" PPE 106 a.1217 edos ple~os, COC10s et assatos. PLP 96
FPI 2821 (Bard.) a.1250 (Sav.) me invita accepit edos duos. ASA 273
Debbio. lebbu. leggiu. a.l350 (Alb.) carnes castronis veri porci .. . bovis et vache
eburodunum top. "Embrun (Francia merid.)" et edi et salvaticinarum. DMC 451 21xv edus sive capre-
G.I.AsCOLl, AGI 3 (1878) 445 n.: + base lig. eburel "tas- tus. GR 106 (Mentone) de capretis atque de edis de sorta,
so". qui per hornines mentoni in territorio eiusdem loci nu-
L eboreliam. triuntur (habeat) duodecimm partem. FST 97 a.1592
ebussini sm.p1. "pesci senza squame" (Triora) exolusis ... capris et hedis idest caprettis.
~R 46 a.12~8 (Alb.) .. .pisces grossos de scalia. alii vero Lcapretus.
ptsces magnl non scaliati vocati ebussini vendantur ad ra- edus top. corso d'acqua .
tionem den. xiv. PTP 5, 27 sg.: SM a.1I7 a.C. "l'unico nome paleoligure
eccl~ia sf. "chiesa" della SM che non rientra nella declinazione latina: la
CRL 76 sg. a.445-6 (Ravenna) ''frequentissimo'' declinazione edus, edem, ede pare paleo-lig.". PTP 17
L elesia. D ecclexia. gexa. n.,' localizzazione.
ectini sm.pl., etnico lig. (Alpi Marittime, Fr.) efTaissare vb. "diffalcare, cancellare"
LTA 117: Plin . n.h. 3.19 (iscriz. di La Turbie). GR 46 (Monaco) te nhi effaissante in solucione predic-
edenates . sm.pl., etnico lig. (Alpi Marittime, Fr.) ta supradictas Iibras tres janue, quas a me propterea ha-
LTA 117: PlIn. n.h. 3.19 (iscriz. di La lrbie). buisti. .

111 -
effa 356 elmu

eft'alcare vb. "svellere" elephantus sm. "avorio "


GR 46 (Vent.). qui effalcaverit palium vel aliud simile, GR 17 pectines elephanti.
dabit pro iustitia ... L elephant. elefantem. elefantis. D oro/ano.
eft'eminatus agg. "effeminato" elefantus I belefantus I cognome
IVC 162 s.xiii. effeminati sunt iUi, qui ad modum ferni- BSR 304 a.1208 marchis iu s elefantu s. DRG.2 174
narum omant se aureis friXllS et pretiosis ac molli bus ve- a.1215 a marchisio helefanto. LMS 119 a. 1222 marche-
stimentis. sius elefantus.
egdomoda sf. "settimana" elemlnus sm.
SSA.2 145 a.1345 (Sav.) dicti octo .. . sacramento tenean- CAF 34 ad a. 1146 dabimu vobis ostalicos (ostaggi)
tur se duobus diebus in qualibet egdomoda ad rninus in cum elemino.
aliquo loco ordinando congregare. elena cognome
Ledomada. U . l 1207 a .1254 bonifacius eleoa. U .2 343 8.1298
egezo n.p. francisco elena.
BCG 41 a.997 nos quidem giselbertus qui egezo quon- eDera top. "El/era (Sav.)"
dam filius iohanret aficia iugalibus. AMSSS n.s.8 (1974) 45 a. I .179 (privilegio di papa Ales-
PGM 7,9,27 "forma ipocoristica, germ.". sandro III.) elleram cum duabus ecclesiis.
Lgezo. L ellara. eUerada. D ellera.
eginricus n.p., m. elleradus agg . "copeno di ede ra"
PAC lO a.lOO4?, 1012,1014 eginricus rex: "scrizione a RCA 162 a.983 Ripa eJlerada top.
rovescio, cf maginfredus a.l064", L ellera.
elespontus top. "Ellesponlo " \
L enricus.
TL.2 230 a.1463 et classis ingrediatur elespontum seu
egra top. "Eger (Boemia)" . strictum, ut vulgo dicitur. TL.2 232 a.1463 impedirentur
DKR 640 a.I441 eberardo stager de egra de aIamanma.
ingredi strictum elesponti. .
egregius agg. "egregio, titolo onorifico" elevare vb. " togliere, prendere"
U.2 574 a.1350 nobiles et egregii domini. DSP 3 a.1459
eST 274 a.1381 (Taggia) nemo audeat elevare alicui ca-
nobiles et egregii viri domini ... patres comunis. VC~ 27 putium vel aIiud pignus ... el aliquis tabemarius non de-
a.1480 (Sav.) egregius dominus iohannes baptista splOula
beat... dictum pignus accipere. CST 287 a.\381 (Tag-
prior officii dorninorum antianorum civitatis saone. gia) et si ligna vel vites potatas a viti bus vel sepies clau-
eguituri sm.pl. "etnico ligure (Alpi Marittime)" sorum vel ortorum ellevaverit aut acceperit. .. MSC 259
LTA 117 (Plin., n.h. 3.19). a.1407 (Corvara) de his qui ellevant caputeum, galeriam
egumena sf. "gomena" vel cucuUam de capite.
DUC.2 398 S.v. 7.cola (Stat. Gen. a.1251) et intelligatur L levare.
positum ad colam quando amoverit egumenas a mole seu elex top.
terra, et recesserit eo loco. BSR 315 a.1215 et ortum nostrum quod est ad elex. l
ALE2IO. L elexi. iUicem.
Lagumena. elexecla top. [err. perelexeda?l (Spotorno)
eyraldis top. (Sav.) , PMS.l 39 a.1I89 (Sav.) nemora quorum unum vocat\r
VTS 6 1n. s.xvi (Sav.) contracta eyialdis "dal n.fam. Ay- elexecla.
rado" L elexeda. eliceda.
L aradus. D airado. a"OOo. elexedal helexeda top. (Spotorno)
eysseldonem sm. "tegola" SRB 210 sg. a.1189 (Sav.) nemora que continentur infta
GR.2 83 (Grasse) dodicimila eysseldonum per il tetto dictas coherencias quorum unum vocatur helexeda, alte-
della chiesa. rum vocatur buscum de spultumo. CSF 89 a.l400 quod
elactuarium sn. "elettuario" dicta elexeda sit comunis inter homines civitatis nauli et
LEM 255 sg. a.1259 (in .... di speziale) elactuarium contra hornines universitatis speutumi.
ventositatem ... elactuarium sud rosarum. L elexecla. ellexetum. eliceda.
L electuarium. D lattuario. ellexeturn top. (Torria, On.)
eUara top. "Ellera (Sav.)" L elexeda. eli ceda.
RPV 239 a.1214 ecclesia sancte marie de ellara. eleu top. (Alessandria)
L cllcra. D ellara. scr 229 s.ix. (Alessandria) in elexi. IV1: < *elicis, eli-
helba sf. "ferro delle miniere dell'isola d'Elba" cus, n.p. {ma piuttosto da ilicem "quercia, leccio"].
SIP 178 a.1420 (Massa) una pignata magna de helba. eUceda top. (Spotorno)
L hilva. SRB 209 a.1189 sententia ... su per eliceda.
eldepranclo n.p., m . . L elexecla. elexeda. eJlexetum. eliceta. erexea. euzeria. il-
PAC 8 a.964 ego eldeprando .. . firmavi. licem.
electuarium sn. "elettuario" eliceta top. (Spotorno)
LMS xxviii. a.1259 (inv. di speziale) electuarium ad re- BG 123: nemus elicete .. terra concessa a livello dal co-
storandam viriditatem (ma LEM 256, stesso testo: umi- mune di Savona alla comunit di Segno nel 1621"
ditatem). LMS xxvii. a.1259 electuarium contra ventosi- L eliceda.
tatem. eliminare vb. "togliere. staccare"
L elactuarium. lactuarium. D lattuario. LG 828 a.1404 quando eliminaverint prodixias sive agu-
elephant cognome menas .. . a terra finna, sive a molle, ip is ex.istentibus.ex-
GC.2 186 a.1192 wido elephant. tra mollem .. .
elefantem I elephantem sm. "avorio" elmus I helmus sm. "elmo"
LEM 243 a.124O capsietam unam elephantis. FCD 2.208 OP 91 ad a. 1204 elmos et cLipeos. NL.2 95 a.1216 scu-
a.1278 capsietam unam elefantis. ta .. . et elmos. LEM 232 a.1238 helmum unum. PTS 66
L elephantus. a.1258 (PortoV.) et uno osbergo et balista et uno clmQ.
elefantis cognome BNA 265 a. 1260 (Vent.). item elmos decem.
FNV 152 a.1250 petrus elefantis ... de vultabio. L armetus. ermus. D elmu. J
elmu 357 emph

elmus agg. "incolto. abbandonato" I embrietatem sf. "ubriachezza"


GR 46 a.1267 (Apric.) salvo si ipsas terras dimitteret el- pcp 648 s.xii quod .. . esset publicusembriacus et quod
mas per spacium annorum quatuor. ex embrietate caderet per vias set plateas. I
Lhermus. L ehriacus. D envrieza.
emagogium sn. "specie di fannaco" embrius sm. "ubriacone"
LMS xxvii (= LEM 255) a.1259 (inv. di speziale) item PCP 648 s.xii. et in tabemis se gereret tamquam embrius
ampulam unam in qua est libras iiii. emagogi. et insensatus et vite indecentis.
emblare vb. "aggredire ?" ' L embriacus. D envrio.
GR 47 (Nizza) qui turrem emblaverit vel emblari fecerit embroatus agg. "bordato" _
det pro iustitia ... - quod nullus homo emblari faoiat do- DRG.3 1056 a.1312 quatuor pecie de scarletis de borsel-
mum vel forciam aliquam huius civitatis. le. videlicet. .. una nigfa emhroata de grana . ..
emblicus agg, (di oLio profumato) "ricavato daifrutti embronus n.p.
della phylLanthus emblica " I CAC 71 a.1179 (Sav.) actum in saona iusta turrem em-
CGS.I 154 a.1157 mirabolani emblici libras iiii! broni.
iL mirabolanus. U . l 15 a.1102 embronus,
emboluslm sm/n. "portico. fondaco magazzino" PAC 4 < imbrenus,
LEM 221 a.1227 ab uno latere via publica. ante turrim ri- D embrone. ,. j J
pa maris - et est super ,embolum maris - retro 'astricum embrunnorem sm. "strumento del fabbro"
trexenda .. , - quintam astrici et turris emboli maris. GR NL.J.288 promitto illi dare de (erramentis conveniepti-
47 a.1271 introitum embolorum, domuncularum et taber- bus misterio meo, scilicet encudem L, ten~ces i. martel-
narum. LG 166 a.1303 introjtus embolorum. domuncu- lum i., lunas et embrunnorem i. .
larum et tabemarum. LG 45 a.1327 emboli vel terratica. embulum sn. "portico, fondaco" .
- nullum embolum. nulla domuncula, nulla bancha ma- NL.2 231 a.1225 actum janue in ripa sub embulo domus
celli, vel aliquid aliud publicum quod assignatum sit ali- quondam henrici malloni. SFG 1.243 a.1371 consule et
cui offieio veI compare. LG 44 ca.1330 de duobus cartu- collectore embulorum et terraticorum. . Il
lariis faciendis de terraticis et embolis comunis. L embolus.
SFG.l.I04 s.xv. terratica et embola. embutum sn. "imbuto" ,
Cf DUC.3 253 s. v. embolus. (gr. q.$oOV "portico"). L~M 224 ~.1230 butes duas et embutum. LEM :?:.4~
CIV 286 sg. : a.1107 (Costant.); a.ll77 (Amalfi); a.1244 a.1240 vegetes tres cum embuto. '
(Ven.) L imbutum. D embiu. . '. Il,
Lembulum. emcamacionem sf. "incarnazione ,
embolus/ -m sn. "fondaco. quartiere commerciale BCG 203 a.l100 hani domini 'et emcarnacionis domini
genovese in Roman.ia" nostri jhesu christi milleximo centesimo.
GIB 343 a.1155 et dabit vobis in constantinopolim em1xr PAC4 . 'I ,
lum et scalas cum commercio et cum omni iure in eis per- L camem. D incarnarse.
tinentibus. CDG III a.1169 dare civitati ianue embolum emdidascum top. , .
et scalam et ecclesiam ultra constantinopolim in loco qui . RCA 18 a:1143 in emdidasco et in nuano.
dicitur orco. GlB 364, a.1170 (Costant.) habitacula que PAC 14. L.PANIZZI, Rll n.s. 1 (1946) 59 "evidente errore
sunt data genuensibus curo his qui eis adiacentfundis in per candidascum ,'Callfleasco.... Jraz. di Bargone, a Est d!
quibus aliquando nabitacula fueront, que et habent sic ad Genova < candidus, gen.!. pred.rom. ';
orientem emboli qui dicitur coparion et pars emboli ab,. D candeasco. ,.
sque teeto ... CDG.2 207 a.1175 ratio perditarum emboli emenda sf. "correzion, riparazionee" . i, ,
de sancta cruce. - studete diLigenter augere embolum et SSA.2 1.0 a. 1348 (Sav.) capitulum ... emendatum' est .. .
scalam (a Costantinopoli). CDG.3.57 a.1l92 (decreto anqo mcccxxxxviii faia fuit emenda. NL.l 385 a.1210
dell'Imperatore [sacco di Bisan.zio) concedi t ~cupatam e, onfiteor qU9d emenda facta est predictorum panno-
antea ab ipsis maritimam scaJam et embolum. COO.3 64 rum excepto de curteza.
a.1192 (Costant.) in latitudine a comune embQlo et versus L eOlendare. ~enda. D emenda.
meridiem usque ad luteum murum substmeQtepv .. - et . emend I em'endacionem sf. "risarciment, ammenda"
equaliter curo embolo et cum semita. que est versus orien- FCf 12 a.1250 (Triora) sit condemnatus ad banmun ~t
temo - et ad finem ambitus eorum prioris emboli. , . emendam. U.2 122 a.1288 petens emendam sive emen-
dacionem pro damnis datis. >. (. l' ,\ \
et usque ad publicum embolum cubitos decem.
I, embreica ,cognome emendare vb. "correggre. reftificare" I

ZAC 118 a.1263 (Gep,) ante apotheca erobreicarum. SSA.2 IO a.1348 (Sav.) capitulum emendatum est... an-
L embriacus. no mcccxxxxviii facta fuit emenda. '
emphiteosin sf. "enfiteusi'" ,. '-,
embriacus agg. "ubriaco"
RCA 369 (trascrizione del testo "de jure mphteotico dl
pcp 648 s.xii (Pera) quod ... esset publicus embriacus et
Corpus jris civilis) siquidem tanta emerserit"clades que
quod ex embrietate caderet per vias et plateas. PVS 258 prorsus ipsius etiarn rei que per per emphiteosin data st
a.BI6-18 de rebus emptis ab embriacis. RL 77 a.1498 faciat introitum (corr. interitum) u SML 49 a.1418 que-
(Gen.) de rebus emptis ab embriacis et utentibus in layemis. dam terra seu possessio . .. quam idem iacobus ab abbate ,t
L ebriacus. embrius. embrieta\em. imbriacus. conventu eiusdem monasteri'n emphiteosin, quae alias li-
embriacus cognome vellum dicitur. sub certa annua pensione tenet. .
U.1 .... (= PAC 4) a.ll09 embriaci. MSS 90 ( = PGM L emphiteusim.
7) a.11l1 gulielmi embriaci. U.I 301 a.1l76 nicola emphiteoticarius agg. "relativo all'enfiteusi"
embriacus. CAC 426 a.1181 (Sav.) wi11elmi embriaci RCA 90 . a.1152 petitionibus emphiteoticariis annuendo
saonensis potestatis. BSR 166 a.119O rolando et embria- locavit domnus syrus ianuensis archiepiscopus titulo con-
co. fiIiis quondam castagnoli de seiestri. GG 1 a.1200 dicionis presbitero .ugoni . . . RCA 369 sg. ,(trascrizione.
obertus embriacus. RPV 200 a.1201 (Var.) wilielmo em- del testo "de jure emphiteotico dal Corpus juris civilis).
briaco. ACL 78 a.1344 franci_schum embriachum. DDG jus' emphiteotiqrium ... hoc non emphyteoti~ario cui ni-
321 a.1376 francischus embriacus. chil reliquum mansit sed rei domino.. . - in emphiteoti-
L embreica. D embriteghi. cariis cQntractibus.
emph 358

emphiteoticarius sm. enfiteuta" co vocabulo emponemata di c unlur a lie nare ve l jus


CST 230 a.1381 (Taggia) si .. . contenlio fuerit ioter do- emphiteuticum matum (corr. in alium) transferre . . .
minum et manentem sive colonum vel empbiteoticario .. . RCP 4 12 a.1257 (Sarz.) pro precio supr(adictanun) ter-
L emphiteusis. rarum au~ . melioramentorum sive hemponematarum ipsa-
emphiteoticus agg. "enfiteutico" rum s. xlu . RCP 416 a.1257 hemponematorum sive me-
RCA 369 (trascrizione dal Corpus juris civi)is) de jure Iioramentorum.
emphiteotico libri iiii. CGS.l 307 a.1159 duarum pecia- Cf. DUC. ~ ~60 emponema. ex gr . p1t6VTJ.LCX . empo-
rum terre .. . quas in perpetuum accepi stis tenendas nemala dlclmus eel que labore contrahentis in agro me-
emphiteotico titolo a nobis. liorata suni.
Cf. C .PLUMMER, ALM l (1924) 230, nova lego anglo emptionem sf. "acquisto"
2.724: emphyteotica seu firmaria )ege fundum acceperat. MIA 99 a.I.222 (Sav.) occasione emplionis facte de ceUis
L emphiteusis. et xandala.
emphiteta sm. "enfiteuta. livellario" Lemptorem.
GR.2 30 (Sarz.) non teneatur emphiteta sive illa persona emptorem sm. "compratore. appaltatore"
qui illud fictum sol vere debuerit, dare . .. LG 149 a.1 326 quod emptores introytuum ut plurimuin
Cf RCA 371 (trascrizione del testo "de jure emphiteoti- fiunt tenaces .et ~tantes sol vere quartam pagam. pro
co dal Corpus juris civi)is) cum dibitetur utrum emphi- cO quod non IOvemuntur emptores locorum quos pro co-
teola debeat cum domini voluntate suas meliorationes rum .se.curitatibus dederint pro utilitate compararum co-
que greco vocabolo emponemata dicuntur alienare ve ius muros lanue.
emphiteuticum malum (corr.: in alium) transferre .. . L emptionem.
L emphiteusis. en prep. "in"
emphiteusim sf. " enfiteust' BCG 174 a.1066 (copia a.1201 ) el in albineJla et extra la
GR.2 30 (St.Pons) confessi fuerunt se tenere et possidere terra. et. in cavanucia. et en le sorte qui dicitur runco
in emphiteusim perpetuam sub senhoria ecclesie sancti maxelasscho.
nicolai domos casalia .. . PAC4.
ReA 369-378: riporta il testo "de jure emphiteotico" dal Lin. Den.
Corpus iuris civilis. BIR 557 sg. enaper sn.lf. "custodia per una coppa"
L emphiteosis. emphiteoticarius. emphiteoticus. emphite- CGS.l 25 a. 1156 unum e naper cum uno enapo de vreo.
la. fytheosin . una enaper cum una cupa de ligoo.
emphiteuticus agg. "enfiteutico" PAC 19. 20. AES 14. DPA 170.
RCA 90 a.1 152 iure emphiteutico possidebunt pro more L napus. D anaperium. enapo.
civitatis ianue de libeUariis. . enapus sm. "coppa"
Cf BIR563. CGS.l 25 a. 1156 unum enaper cum uno enapo de vreo.
L emphiteoticus. emphiteusis. C~S.2 209 a. lI64 Ib.. .. quas implicavi t in enapis argen-
emgeramus n.p. , m. telS.
SLS.2 337 a.1259 (Porto V.) morueUi, oradini et emge- Cf SLE s. v. enappus: a.913 (Panna) enappum scotiscum.
rami. LWIS NICOLAU O'OLWER, ALM 3 ( 1927) 20 a.978 (Ca,..
emglesius n.p., cognome tulaire de l'ancienne abbaye de St. Cugot de Val/es, Bor-
CGG 127 a.126O (PortoV.) in domo bonifaci emglesii. celone) tonnas iiii. et tabula i. et mapas ii. et scudellas
CGG 191 a.1260 (PortoV.) francischinus emglesii. xii. et enapos ii. et banchos ii. OPA 170.
L englexius. L napus. D enapo. I

emina sf. "mina. misura per granaglie" > encantus sm. "vendita all'asta"
ORG.2 141 a.1213 (Gen.) eminas ccxxi. frumenti ad GR 47 a.1274 (Castellaro) si qua persona dxerit in en-
eminam ianue. GR 67 a.1267 (Apric.) molinari debeant cantis, quod quid dixerit .. . observetur.
molere tres eminas pro uno mo1turario. SOV 283 a.1428 L incantus. D encQflto.
(On.) item quod rasperii teneantur habere . .. staria duo ex encenium sm. "donativo"
ligno .. . et duas eminas, unam de raso et aliam de culmo, CSS 327 a.1435 (Saor.) recipere donum si.ve encenium
ferratas ad mensuram iustam et consuetam in unelia. de fructibus, ortalHs.. .
RPM 79 (Ordo offidi in domo sanct; Benedicti apud Au- Lexenium.
gustam Vindelicorum, s. vii): unde xiLlibram efficiunt... encensus sm. "incenso"
libra una et semis heminam facit, due hemine sextarium U.l 71 a . ll40solvantur denarios quatuor per entena~
reddunl. rium piperis, brasi Iii. indici, encensi. cinami. eGO 90
L mina. a . 1259 (Porto.V.) libram unam ,en~en s i bODi et puri.
"
emolagare vb. "omologare" ICG 6.342 S. X.IV-XV. de sauma plpens bracellis encensi
FGS 363 a.I405 banc sententiam .. . inviolabiliter obser- indici . ..
vari et debere emolagari infra tempus et terminum quin- L incensus. D incensu.
decim dierum. (I)encenta sf. "cinta. bordo della nave" I

empegazare vb. "impenneabilizzare con la pece, ca- BSL 21 a. 1246 tarida .. . larga io lencente palmorum xvi.
lafatare" L centura. incenta. lencente.
POF 25 cita Giovanni da Genova, Catholicon, a.1286: (bonum) encontrum n.p. "Bonincontro"
oblino. quod vulgo dicitur empegazare. E.Lrrnt. Hi- NL.2.32 a.12 16 testes bonum enconUUm ligalor.
stoire littraire de la France, xxii. 13 sg., lo ritiene errore L bonum enconuum. D incontro.
per empegare. encudem I encuJnem sf. "incudine"
L pegare. D empegazare. pegazar. spegazar. NL.l 288 8.1210 encudem unam. GVG 206 a. 1274 si
bemponema I hemponemata sn/ f. "canone. corri- dicta encuo. .. encuinem unam.
spettivo per miglioramento di terre date in enfiteusi o a L iocutim. incudinem. D anchizze.
livello" I endecus sm. "indaco"
RCA 371 (trascrizione del testo "de jure emphiteotico ODG 233 8.1376 pro endeci peciis ii. CDC 49 a .1386
dal Corpus juris ~iyilis): cum dubitetur utrum emphiteota endeci pondus i.
debeat cum dommi voluntate suas meliorationes que gre_ L indicus.
ende 359 epis

endegarius sm. "boa, gavitello" henrigutius n.p. "Enricuccio ;'


JAN.2 169 (Ven.) < indicare. RCP 82 a.1298 (Sarz.) henrigutius galeardi.
endegus I endichus I endigus sm. "indaco" L enricus.
GC 70 a.1191 centenaria vi. endigi. VFD 86 a.1309 bra- ensaguerfi cognome
zille. lacha. endicho. incenso. LG 669 a.1406 ars tincto- SRB 349 a.1407 (Qui\.) luchinus ensaguerfi.
rum endegi. MAS IU n.41 a.1492 consules artis tincto- ensegna sf. "insegna, stendardo, stemma"
rum endeghi. CNM 106 a.I205 (Sav.) dedit ei nomine pignoris ense-
L indicus. gnam i. pro solidis V. VCB 41 a :1238 ensegna una
endigus agg. "di colore indaco" cruxiata.
CPB 245 a.1388 (Piac.) sex Iibras bambaxij endigi colo- L insigna.
riso ensenium sn. "donativo" I
L indicus. GR.2 30 (Alb.) non possit accipere aliquem servicium
eneapolim top. "Napoli" vel ensenium.
DRG.2.209 a.1225 (Gen.) apud eneapolim. Lexenium. ,
D napulitana. ensetatus sm. "terreno cintato?"
eneus agg. "di bronzo" RCP 180 a.1201 (Sarz.) non liceat... intrare in folam et
CGS.2 204 a.ll64 mortale eneum. in ensetatos et campos seminato!? pro damno faciendo.
enganna deo cognome ensiferus sm. "soldato armato di spada, spadifero
RCA 52 a.1143, PPE 29 a.1145 guilielmus enganna deo. (funzione comunale)"
PAC4. BBG 523 a.1459 pro annua provisione ensiferi.
L engannum. D inganar. L ensem. D leT/si/ero.
engannum sn. "inganno" ensem sm. "spada"
MBL 195 a.I091 (Lrins) sine enganno. PAC 4 a.1109 CDC III a.1392 ensium capsia i.
(Gen.) sine anganno. U.l 19 a.II09 bertrannus comes L ensiferus.
iuravit et sine enganno firmavit. ensem sm. "spada: ~iml?olo di investitura f~udale"
L enganna deo. D ingano. U.2 992 a.1385 et in ipsius sententie observatlOne f~e
hengheramus n.p., m. runt dictum dominum lazarinum nomine suo et nomme
RCP 43 a.1269 (Sarz.) hengheramus quondam parentis et vice dicti domini carolis fratris sui cum ense quem
de castro sarzane palacii sacri notarius. prefatus magnificus dominus dux tenebat in manibus ~e
engleterra top. "Inghilterra" dieta dimidia infeudata legiptime investivit et ad paeJs
ACC 57 fine s.xii. regis engleterre. osculum recepit. U.2 1514 a.1392 dictos lanfranchum et
L engriteria. englexius. D ingfiterra . silvestrum dictis nominibus rec;ipientes ... de dictis dua-
engleJdus agg. "inglese" bus terciis partibus diete dimidie cast.I1 .~urgi vill~m ter-
DRG 2.8 a.12oo (Gen.) stanfones ii. englexios. DRG.2 ritorii ... finarii investiverunt per tradltlonem enSlS quem
377 a.1252 (Gen.) peciam unam panni blanci englexii. prefatus magnificus dominus tenebat in manibus.
SSA 123 a.1345 (Sav,) stnfortes englexios. FIL 293 enta sf. "acquisto?" . ,
a.1404 (Sav.) et quod ipsi mensurabunt. .. per schenam BBL 8 a.1472 pro enta,ab ianino de grimaldis revenditore.
omnes stanfortes de arazo stanfortes englexios parisi- entema sf. "intima,fodera"
nos ... CAC 276 a.1179-80 (Sav.) entemam unam copertorii.
L emglesius. engolisinus. inglesis. inglesius. inglesus. CAC 272 a.1180 (Sav.) entemam unam meam vendidi
D ingleize. pro mea vianda. LM~ 59 a.1222 entemam unam iupe.
englexlus n.p., m. D entema. intima.
DRG.23 a1200 (Gen.) ego englexius draperius. PTS 30 ento top. monte in V.Nervia .
a.1258 (PonoY.) franceschinus filius englexi. GR 47 ad ecclesiam sancti petri de ento. IVI: "antica de-
engollsinus agg. inglese" nominazione della chiesa di S.Pietro a Apricale". erI 50
CGS.2 68 a.1162 infortiatorum engolisinorum et valen- n.54: "toponimo di abitato molto antico (cf. lnte-melii.
cianorum Ib. viii. Ent-ella), ma forse: S.Petri de intus. N.LAMBOGLlA, RH
L englexius. 20 (1965) 1-3 pp. 1-8. BCB 100 "la montagna sacra dei
(fontem) engordum top. "Fontanigorda" Liguri lntemelii?"
GVG 6 a.1179 arnaldus de fonte engordo. entraversatus cognome
L fontem engordum. D Fontanigorda. U.l 619 a.1218 (Vent.). guillelmus entraversatus.
engrlterla top. "Inghilterra" L intraversatus. ,
DRG.3 919 a.1304 in engriteria sive angri". epelomoda sf. "settimana"
L engleterra. D ingIirerra. DMC 497 a.1397 omni epdomoda. J i.
engurduS cognome L ebdomada. . Il1 , ...
LEM 201 ~.1255 nicolosus engurdus. epidemia I epidimia sf. "epidemia (di peste)"
D engordo. ASA 133 a.1397 (Alb.) pro,pter epidirniam in istis parti-
engrezatorem sm. "ufficiale di bordo" bus vigentem ... - epidemia. ~"
LG 488 a.1403 nauclerius, engrezator, scriba. D pedimia. \
L ingressatorem. epilensia sf. "attacco epilettico" I
eniseal idro (V.Polcevera) lA 109 a1289 epilel\sia eidem subito superveniente ...
PTP 45 sg.: SM 22 recto rivo eniseca. "calco romanzo L epileticus.
Incisa". PSL 74: " figure, i.e." epileticus agg. epilettico"
l incisa. PCC II a.12oo nisi fuerit sufficienter ostensum eundem
enrlcus I henrigo n.p., m. prepositum morbo epiletico laborare,
BCG 67 a.1oo5 henrigo grcltia deirex anno regni eius deo L epilensia.
propicio secundo. BSR 372 a.1218 enricum rustiguel- episcopatus sm. "episcopato" . .
lum. CDP 12 a.l149 omnes homines qui non sunt de epIsco-
PAC9. , pato ianue debent dare drictum ...
L anricus. eginricus.inricus. " L. viscopus.
equi 360

equitare vb. "cavalcare" erbatici ponere in ipso erbatico . .. foresterios sex ultra
ACS 39 a.l339 (Verona) quatuor paria lintheaminum ab iIIos sex communis.
equitando. Lerbagium.
L equitatura. berbatium sn. "erba in genere"
equitatura sv. "cavalcatura" GR 55 a. I.618 (Garlenda) sclavans aut incidens frontalia
GR.2 30 (Lrins) s.xi. teneatur boneste providere io vic- et herbatium in terris zerbidis solvat ...
tu ... et duabus equitaturis. BSR 42 a.1173 duas saumas L erbagium.
erbe .. . pro equitaturis curie. RL 222 a.1288 (Alb.) de berbaxarium sn. "verdura"
loerio equitaturarum accipiendo. ASA 30 a.1394 (Alb.) RCP 487 a.1221. item omni anno ad natale m cedria et
habere debetis et ducere vobiscum duas equitaturas. ser- herbaxaria. l

ventes sex et unum militem. L erba.


L equitare. erbUia sf. "lenticchia"
equitatura sf. "cura dei cavalli" GR 47 (Pom.) fabas. erbilias, cicera vel aliqu8 legumina.
VCB 305 a.129O (Bonit.) occasione cavalarie sive equi- L ervilia. D erbe88ia. .
tature quam servivi pro dicto comuni. erbolare I berborare vb. "raccogliere erba"
erradicare vb. "sradicare" GR 47 a.1297 (Cosio) qui erbolaverit veJ metierit in
PLP 70 a.1250 (Sav.) inveni arbores meas incisas et erra- aLienis pratis... GR 55 8. 1592 (Triora) si ... inventus
dicatas. tuerit ad herbolandum. GR 55 8.1704 (Zucc.) si... in-
L diraicare. traverit in clauso vel terra alicuius ad berborandum ve)
erba I berba sf. "erba,fieno, verdura" lignandum.
BSR 42 a.1173 duas saumas erbe ... pro equitaturis curie. L herbare.
LEM 188 a.1238 erbam ad tingendum. VCB 40 a.1238 erborem sm. "albero"
(Bonif.) fardelli duo quii erant ligati scilicet unus de cor- SC 318 a .99~ n~lIus ... audeat introire ad pascoandum
da de erba et alius de corda de canabo. RCO 124 a.1242 nee erborem mCldendum. BCO 76 a.1016 de pecia una
(Ort.) erbas dictorum orlorum. videlicet porum, caulos et de terra cum erbore uno de oliva. PAC 2 a.1 019 erbori-
cepullas. FIL 304 a.1376 (Sav.) platea magna erbarum bus. - 8.1028 erbores.
(Piazza delle erbe, a Savona). DMC 488 21xv de quibu- L arborem. D erboro.
slibet sepis. ceriolis. porris, et quibuscumque aliis herbis. erboscare vb. "'agliar legna"
LG 455 a.1386 erbis. cogomalis, melezanis, laitucis. GR 51. a.1516 (Mentone) fustajare. legnayare, erboscare,
L erbagium. be.rbaxarium. erbarolius. malerba. D erba. herbas coUigere.
berba sf. 'pascolo" ercba sf. "botte. tino"
GR 55 (VArr.) de pascentibus seu transeuntibus per alie- SSA.2 58 a.1345 (Sav.) butem ve! ereham seu tinam.
nas clausas seu herbam custoditam. L arcba.
erbagium sn. "erbaggio. verdura" erebi top. "Arcola (presso S.Martino di A/baro
DMC 347 a.1427 accipiet de uvis et erbagiis eorum. Gen.)" "
L erba. berbaigum. herbaticum. herbatium. BSR 95 a.1l72 u80 archipresbiter sancli martini de er-
erbagium I berbagium sn. "diritto di pascolo; pa chis.
scolo. bandita" PAC2.
RL 208 a.1267 (Apric.) de ementibus banditas sive her- L ercores. hercule.
bagium comunis. FCI' 16 a.1271 (Taggia) quod pascua ercores sm.pl. "archi" elem. topon.
et herbagium et terra predictarum universitatum sit ban- BBG 534 a.1479 pro custodia pone ercorum (Porta d"A,.-
dita uni alteri sicur suis vicinis. U.2 697 a.1361 gabella chi. a Genova).
bandicte et erbagia. CST 299 a.1381 (Taggia) pascenti- L erehi. bereule.
bus in erbagiis comunis thabie. CSS 278 sg. a.1435 bercule top. "Arcola
(Sanr.) volume n gabeUarum erbagiorum. - bestias iIlas RCA 15 a.1143 plebs sancti martini de hercule. COS
pro quibus erbagium emerit a comune dicti loci. 1.299 a.l !.59 boc quod ~beo in sancto martino de ereulis.
berbaigum sn. "prato a erba per fieno" SAA 74: accenna a amIche costruzioni ad archi SUCCt!s~
l'
FCf 39 a.1391 (Taggia) in aliquo seminato seminis cuiu- SIVI
scumque generis sive platorum (= pratorum) et berbai- L areula. erebi. ercores. ircule. D arcua.
ghis vel in aliqua alia re. ere I bere sn. denaro. propriet"
L erbagiuni. CNM 130 a.1203 (Sav.) lignum de suo bere. ASA 456
herbare vb. "tagliare erba. raccogliere erba" a.1350 (~lb.) d~ non .~ando ere comunis. BCn 249
NL.2 6 a.1216 ius herbandi. a ..1351 allq~am. '1m~sltl0nem 'per modum spendei, vel'
L erbo!are. herborare. xerbare. allter ut vobls vldebllur, vel pro domo vel capite. vel pro
erbarolius sm. "venditore di verdure" igne ve! pro bere.
S~.2 .66 a.1345 (~ay.) ~i aliquis erbarolius vel aliquis L avere.
allUS lDventus fuent m vmea vel canneto . . . faciens dam. ere sn. "bestiame"
pnum ... RCV 78 a.1239 (Vent.) eo modo quod homines tende a
L erba. modo ~rospician.t su~m e!~ de pr~ti.s donegal... et si
erbaticum I berbatlcum sn. "erbatico. imposta' sui campanus frostenus lImoDl IOvenent IO pratis dictis seu
pascolr I in seminatis seu in raveriis horninum limorus ere homi-
RCP 223 a.1I88 (Luni) controversia ... super herbatico num tende possint eos locare in xx. s.
quod idem dom(inus) ep(iscopus) requirebat ab bomini- eremita I heremita sm. "eremita"
bus predictorum dominorum. U.l 673 a.1222 herbati- CGS.l 17~ a..11:58 ego ~aldus eremita. GR.2 39 (Ni.z~
cum ipsius castri. VCB 46 8.1238 (Bonif.) sol vendo et za~ ~eremlle Ibl deservleOles deo habeant et. possideant
dand? nobis er~a~cum nos~. VCB 298 sg. a.1289 felaclter. I

(Bornf.) quod dimttat de perelpere et reeoligere erbati- L ermitus.


cum feleti et iura que babet occasione potestarie bonifa- beres top. "Hyr-es (Provenza)"
cii. SEV 56 a.1303 (Vent.) tractatilm erbatici comunis BC:M 64 a.1482 apulit die vii. maii versus heres onusta
vintimilii. SEV 60 a.1303 (Vent.) possit emptor dicti salJS.
erex 361 esca

(I) erexea top. (Spotorno) erzenus I erzerius I erinus sm. "argine, terrapieno,
CSF 84 a.1434 (Spotorno) quedam nemora.que vulgari- massicciata"
ter appellantur I erexea. SRB 205 (= SRC 186) a.1225 (Sav.) usque ad senterium
L elieeda. D erexea. . qui est super dictam ripam usque ad tenninum positum
ergasterium sn. "officina, luogo di lavoro" ultra erinum. et, respieiente ipso erino, sicuti incidit
GIB 365 a.] 170 (Costant.) habitaeula .. . cum ergasteriis tenninus ille usque ad senterium quod est in monte capi-
fabrorum, lignariorum.. . GIB 435 a.1192 ergasterium tis. CCS 80 a.1414 (Celle) de non laborando sub mace-
macelli. GIB 493 a. ] 202-03 ad remificum ergasterium. rias vel erzerios ... - aliqua persona habens aliquam ter-
CIV 289: a.1090 (Costant.) pyCXO't1PlOV. ram sub macerias vel erzenos, non possit ... laborare .. . a
erica sf. (bol.) "erica" , longitudine per pannos duos cavare ... a maceri a, erzeno
V.BERTOLDJ, SMA 487: lat. erica. gallo brucus. vero per parmos tres. r

L brugus. Cf. NIG 49 piem. erezum. erzinum m.s.


errigare vb. erigere. innalzare (muri)" I L arzinum. erzenus. erzerius. D erzano.
DSP 20 a.1459 qui murus sive maxeria sit et esse debeat erinus top. (Quiliano) od. "Localit dell'orso"
errigata vel fiat altus a terra deversus montem palmis tri- MSQ121.
bus ad minus. ertile sn.
"
ermare (err. per mercare) vb. "trafficare, commer- NB 95 a.1198 cui coheret. .. superiuus ertile cerbus, infe-
ciare" rius campi et cerbus nostrorum et eonsortum.
NB 34 a.1198 aecepisse lib. den.jan. vij. causa ennandi
eruca sf. (bot.) "ruca; scalogno"
LMS xxix a,1259 (inv. di speziaLe) sachetum unum eruce
compagiam mediam in galea de ogerio scoto.
[= LEM 256. dove erro erute].
Cf. NB 41 a.l198 causa mercandi.
L mercare. Cf. DUC.3 29 eruca: escalogne, chatepelose.
errus idro "Erro"
l ermeUina n.p., f. U.l 705 sg. a.1223? inferius aqua erri. - aqua que dici-
COS 36 a.) 186 sorori nostre ermelline. tur pozolasca. que aqua cadit in dieta aqua erri.
ermenia top. "Armenia" , ervilia sf. (bot.) "robiglia, cicerchia"I

DAF 33 a.1300 daremos .. . bonos et cursibiles de erme- MUI 193 erbeja. A.PRATI, AGI 17 (1910) 423 sg.: cf.
nia. 10mb. arbj. HB 158 a.1218 a.lomb. arbela, arbilis. NIG
L armenia. D ermeno. Il sg. piem. arbeglia.
ermerinus sm. "ermellino" L erbilia.
FCD 2.208 a.1278 ermerinos quatuor. 'BCL 135 a.1289 erzulum sn. "specie di colore" I
asperos ... implicatos in ermerinis. BTS 169 a.1290 col- AND.'2 370 a.1497 quod daret aurum erzulum lacha aut
lectam ... de pennis ermerinorum de bevariis de luciis et aliquem alium colorem.
omni pelli zzari a. VFD 86 8.1309 pannis ... cendatis va- bes sn. "rame"
riis ermerinis laticiis brazille lacha endicho. DDG 271 GSA 33 a.l404 (Sav.) in here vellotone.
a.1376 pro ermerinorum peeiis cccclxxx. L ere.
L annellinus. D ermer;n_ besa top. "Esa (Contado di Nizza): poi {sia "
(sanetum) ermetem top. "Sant'Ermete (Vado)" GR 55 quorum castra hee sunt nomina: leven, caude. ra-
CAC 110 a.] 179 que habitas ad sanctum ermetem in val- se. hese. '
le signi. . Desa.
enninius agg. "anneno" esca sf. "cibo"
BCL 375 a.1290 jacobus fregulia enninius. MBL 208 a.ll09 (Lrins) in Iyrinensi refectorio fratribus
ermltus n.p., m. abundantissimam harum escarum refectionem tribuat, vi-
U.2 233 8.1290 ennitus et filii. delicet panis, vini, posionis. piscium.. . .
L eremita. D hennito. RCA 80 a.1147 si habuerint bestias que sumpsennt
ennus sm. "elmo" escam vel paverint in boscrus vel alpibus aut pratis libel-
LMS 454 a. 1226 de cacetis et ennis. LMS 536 a.1226 et lariis ...
ennumunum. Descha.
L elmus. esca sf. "maturazione delle ghiande sulla quercia"
ibermus agg. "incolto" . U . l 6 a.962 et per unumquemque annum quando esca
tt1BL 157 a.1048-1090 (Lrins) in hennis et in cultis. in fuerit debemus vobis dare scaticum.
campis et vineis. GR.2 39 (St.Pons) juxta terram her- DUC 3.293 esca: glandatio.
mam seu incultam bussolinorum. L escaticum. scaticum.
Lelmus. escadium sn. "tributo sui pascolf' ,
SSA.2 162 a.1345 (Sav.) emptores gabelle escadii nemoris.
bemaseum I bemasium I bemasum sn. "arnese, L scaticum.
bagaglio"
escapum sn. "capo di vestiario" .
CA 599 a.l292 in xii. sellis hemasei. CA 613 item in
RCP 654 a.1273? (Sarz.) et debet habere unam tunicam
emendacione unius bracer hemasii. CA 617 a.1292 item et unum escapum de albasio in hyeme, et in estate unum
pro hemaso portato de galea usque domum unam. CA guarnellum.
637 a.1292 item in portaeione hemasii de hospieio bu- hescarena top. (Contado di Nizza) ,
sk(arelli?) usque ad alium hospicium. GR 55 rostagnus. presbiter de hescarena.
L amexium. CL 8.14.
eronius agg. "erroneo" escarius sm. "sovrintendente ai servi addetti alla
BBL 50 a.1473 pro partita eronia. BBL 9 a.1474 recepi- coltivazione di un fondo"
muso.. in duabus partite eronie. RCP 244 a.1202 (Luni) gerardetus rossus escarius.
D erranti. L iscarius. scarius. .
erplcem sm. "erpice" escarfacb sn. "noleggio di una nave a corpo"
PTA 618: ",ennine diffuso in Liguria e ovunque in Italia LDM 102 s.xii-xiii (carte marsigliesi) ad escarfach "ter-
sell." REW 4141.2. . mine di incerta origine"
362

escaticum so. ,"diritto dOl'uto dai pastori di porci per euzeria sf. querreto, leecero"
il pascolo nei quercett" GR.2 3\ (SospeUo): cf fr. yeuse "leccio".
SLS.3 167 "diritto istituito dal vescovo Raperto di Geno- Leliceda.
va aui possessi della Chiesa nell 'alla Y.BisagflO" . SPL evadere vb. "sfuggire, sa/varst'
734. PTR48. GIB 51.7 a.1294 quia .. . cum dictum lignum passus fuerit
L esca. scaticum. naufragium. tamen pars honeris et accia ligni et .so i-
escheker agg. "coloralO a scaccht' sium patronorum et marinariorum evaserint .. .
CA 621 a.1292 pro uno panno escheker pro domino. evangelius sm. nome di nave
L scacatus. DRG.2 174 a.1215 (Gen.) in nave que dicitur evangeLius
esse vb. "essere, nelle forme perifrastiche; stare" D avangelio .
U.l 1518 a.1280 (Bonif.) castellani et potestates qui sunt evantaliare vb. "trarre vantaggio > rispanniare"
stati per temporales strapasati. GR 47 (Zucc.) de non es- TL.2 780 a.1471 curabimus evanlaliare sumptus quantum
sendo advocatum pro aliquo appellato de furto. SIG 324 fueri t possibile. .
a.1330 semper de oocte per totam eorum guaytam essen- L evantalium,
do ad postam sive ad ancollam. evaotalium so. "vanlaggio"
esega top. " /biza (Maiorca)" TL.2 784 a.1471 sic obtinuimus cautiones et. evantalia re-
DKR 192 a.1414 quando erit in esega mariche. quixita que in futurum civitati et masarie utilitatem porri-
L eviza. gent.
esennio sn. "tributo, affitto" L avantagium. evantaliare.
CDL 361 a.861 (Nonantola) esennio vero pro amni anno evellare "sl'ellere. raccogliere prodotti della terra"
denarios quatuor. et ipso esennio datum et completum sit CSS 279 a.1435 (Sam.) quando ... venerit ad laboran-
in missa sancti martini. dum. seminandum et semen metendum, vel evellandum.
L exenium. evenire vb. "spellare, competere"
esDl8ltus sm. "smnlto" PLP 96 a. 1250 (Sav.) accepit equos duos qui eveniebant
SSL 169 sg. a.1336 quatuor poti magni pro vino de argen- mihi de porcione mihi contingente de decima nemoris.
lO albo cum esmaltis in copertulis de liga sterlingorum. - L venire. contingere.
due confectorie deaurate in medio et in svambis et cum eventus sm. "rischio"
esmaltis in medio de argento. SSL 171 a.1336 una tacia CGS.I 202 a. 1158 ad eiu eventum e t fo rtunam .
alba et unus potus parvus cum esmalto in coperclo de ar- evenza top. "Ibiza (Maiorca )"
gento albo de liga turonensioum. - qui duo (flasconi) lon- U .2 50 a.1282 quod homine de eve nza habebunt storas
gi habent esmaltos et cum corrigiis sericit... SSL 173 sive boyas et cofas suficieotes navibus et Jignis ianuen-
a. 1336 item unum vemicatum cum uno esmalto in fuodo . sium pro onerando saJem.
L smaldus. smaltus. D smnltu. evi~ I evi$a I evia I eviza top. "lbil.a (Mt;liorc:a)"
espatula sf. "spalla" SIG 342 a. 1330 a dictis insulis maioricarum evize. DKR
GR.2 84 a.1376 (Grasse. Pr.) percussus ram cum una ala- 40 a. 1409 cadis. malica, eviz8, maiorlcis. DKR 139
ma retro in espatulis quam cum uno lapide in capite. a.1412 in loco evie. D~ 18.8 8.141.4 ad loca ~gs ca-
L spatula. stelle. granate. c~talo~le . eVlce, m aio ricarum. ~ aoue.
estatem sf. "estate" D~ 420 a. 1428 In eVlza. BCM 44 8.1482 pro viagio
RCP 654 a.1273? (Sarz.) et debet habere unam tunicam eVI se.
et unum escapum de albasio in bieme. et in estate unum L esega. evenza. i.vica.
guarneUum. exaccionem .sf. "esazione, incasso"
estia SrG 385 a.1340 procedere summarie et de plano et sine
NL.l 226 a.121O veodo tibi ... minas xii. lioose et estia strepitu et figura iudicii ad exacc ionem dictarum pena-
nomine et pretio sol. x. den.jan. singula mina. rum.
estimacionem sf. "stimn, valutazione" exactare vb. valutare, periz.iare"
CP 160 a.1391 tot res et bona sua que comuni estimacio- CGG 329 a. 1262 (PortoV.) primo ex.actaverunt sive apre-
ne valebant perperos vigintiquinque ad sagium peyre. ciaverunt plumas que erant in cu1citra et cossi no.
estimatorem sm. "pubblico stimillore" L exactationem.
RCA 86 a.1149 quia res medolici erant comunes quas exactationem sf. "s/imll. valmazione"
publicis estimatori bus fecerunt dividere ... quibus divi- CGG 328 a.1262 (PortoV.) hec est ellactatio vali me nti re-
sis.. . RVN 69 s.xiv. (Noli) de estirnatoribus sive raspe- rum datarum per paganum bellatestam de marola, infra
riis . . . - duo massarii sive estimatores naulenses. solutionem dotis floris. et que exactatio facta fuit per gi-
BIR552. lium de marola. .
L exstimatorem. extimatorem. exstimare. D estimu. L exactare.
estivare vb. "stivare, caricare nella stiva della nave" exactionem sf. "esazione"
CGS.l 208 a.1158 haoc omnem societatem laboratum U.J 1023 a.1247 non imponet vobis .. . mtuum vel col-
portare debet baldeon alexandriam ad estivandum. inde lectam seu cotumum sive tagiam seu ellactionem aliquam
venire ianuam. seu i~position~m . alicuiu5 dac!te .. SR~ 97 a'.1 ~48 (Sav.)
IVI. Gloss. gabeUls, exactiombus. prestatloDlbus , ImposltlOnibus et
L stivare. malatoltis. PRV 75 a.1249 (Sarz.) servicia . cufia. exac-
esubiani sm.pl.. etnico lig. (Alpi Marittime) tiones, condictiones.
LTA 117: Plin., n.h, 3.19 (iscriz. di La Turbie). exagrare vb. "bruciare, incendiare"
euforbius sm. (bo1.) "euforbio" GR 47 (Vezzano) exagranles terrolS in plano, si talis ignis
CGS.l 154 a.1157 euforbii libras xvi. non exiverit terram que exagrare de bueril. diete pene non
eunucum sn. debeat subjacere.
LEM 244 a. 1240 anulum diamantis et alium stopacium D debbio.
auri et aliud ~unucum argenti at aLium robini et alium exaJtare vb. "elel'(/re"
smeraudi. RCO 134 a.1290 (art.) ex eo quo exaltala fuit ip a turris
eurus sm. "vento di levante-scirocco (E S E)" dicti castri parmos quatuor in circuitu.
UAR 136 ca 1330. L altare.
exal 363 exem

exaltationem sf. "aggr:essione" 183 a.1164 abrenunciamus insuper iuri quo nos de pena
GR 47 (Venl.) de exaltatione alicuius in domo sua. excusare possemus eo quod scientes a nobis alienam re~
L assaltus. comperastis. GSS 28 a.1330 (Sarz.) absentes .... quo.s aha
examinare vb. "esaminare, verificare" causa necessaria exeusaret. PVS 184 a.1375 lBe qUi fue-
DSP 6 a.1459 ilem ad videndum examinandum calculan- rit absens vel infinnus vel aliter exeusatus. MGT 183
dum decIarandum el solidandum omnes libros et eartula- a.1474 due sunt nature eredita: unum pro mercibus qui-
ria comunis ianue. bus 'satisfactio promittitur manifesta, alterum. pro .qu.o
exantellinus sm. (err. per mantellinus) "mantelletto" fiunt assignationes in' doana ad excusandum lO dnctl-
BCL 366 a.1290 lunicam. ciprisium et exanlellinum bla- bus.- si vero excusaret debitum nepotissui, et diceret
vi pro dorso meo. se,pro eo non teneri ... GR 25 a.1519 (AJb.) quod .a .so!u-
L mantellinus.
tione talearum seu avariarum non excusentur beChlnl Slve
exarciatus agg . (mar.) "fornito della attrezzatura di bechiati tercii ordinis; nec totum nee in parrem.
bordo"
L escusare. exeusationem. scusa. D excusare.
BSL 3 n. a.1341 lembum ., . bene exarcialum et amarina- excusatlonem sf. "giustificazione; esenzione"
tum sex marinariis et uno infante, DSP LG 287 a.1363 si habuerit excusationem legiti-
L sarcia. sarciatus.
mam .. . TL.I 756 a.l457 asserebatur eommune damnifi-
,exballare vb. "slegare, disimballare" cari ex excusatione fioreni quam habent.
GR 47 a, 1519 (San:.) non possit aliquis conducens .. . in L excusare. j
sarzana ipsas mereantias pro vendendo exballare. excusationem sf. "compensazione contabile di som~
L balla.
me, alfine di evitare i/ materiale movimento'di denaro"
exbrigare vb, "difendere, proteggere da molestie" SFC7.2.101 S.xV. Cf DSP, Gloss. lvii scusa "compensa~
PRV 24 a.I.202 (LunO spondeo ... ipsam suprascriptam
meam vendieionem, dacionem.et tradicionem ... ab omni zione fra entrate e uscite, effettuata annualmente al fi',le
della determinazione dell'utile da assegnare al luoghI e
contradicente et impediente pe.rsona et loco in parte et lo-
ai credjtorl~'.
to defendere er exbrigare. RCP 381 a.1280 (Sarz.) ea ...
deffendere et exbrigare ab omni molestante seu impe- *excussorium sn. "vetta del coreggiato, calocohia"
diente persona et loco. PTA 633: Iig:, lombo alpino. mi/. REW 2997. . .
L briga. disbrigare." .. exdebitacionem sf. "ammortamento di un debl10
exbursare vb. sborsare pubblico"
CAR 32 a.1443 totum illud quod expendissent et seu ex- CDP 214 a.l473 ad excitando alios cives ut in adiuvando
bursassent.,. MGT 190 a.1488 dublas XIII milia quas exdebitacionem comperarum et onerum publicorum imi-
hic exbursavimus, tentur liberalittem et generositatem animi i.psius. d(~m~
D disbor~iare. ni) luciani (spinole). DSP 238 a.1542 et .satIsf~ctl.s d~ct~s
(ad) eXCarsus l.oc. "(a) collimo" proventibus, illud supraplus q~od sUp?rent ex dlctlS hbns
A.BRUNO, BSSS I (1898) 123 a.1376 (Sav.) de juramen- quingentis succedere debea~ m emphonem locorum ad-
to magistrorum axie et. calafatorum . . . (tenuti a prestare dendorum locis iam emptis ad desbitaci~nem dictorum
l'opera loro) in civitate et districtu saone sive ad excar- locorurn ... quo multipli co et exdebitacione facta. .. '
sus sive ad iornatam. - L exdebitare. desbitacionem.
L (ad) scarsum. exdebitare vb. "liberare da un debito,' ammortizzare
exceptus agg. "eccettutalo" (un debito pubblico)" . .
RCP 232 a.1231 (Sarz.) el ipse dominus episcopus ... T.2 359 a.1465 scribitis massariam esse exdebltatam ...
factiones villanaticas et singularias remisil. .. excepto fic- precaveatis vobis illam perrnittere indebitari .. CDP 214
to prenominato,et homagio et resedio in se retento. a.1473 per ipsum lucianum (spinulam) exdebltate et an-
excommunkacionem sf. "scomunica" nuIate fuerant hoc anno quinque gabelle infrascrip~e . . :
PCC 16 a.1253 (Sav.)'et diete moniales sint ex nune ex - donec deo favente alie cabelle ... poterunt exdebltan
vinculo excommunicacionis innodate. et annulaci.
exconceare vb. "stemperare, mescolare" L desbitare, exdebitacionem. indebitare. , \
SSA 260 a.1330 (Sav.) exconceato dieto crescente ... re- execucionem sf. "esecuzione giudiziale"
perierunt aquam calidam que intravit in crescente album ASA 370 a.1350 (Alb.) fiant execuciones si fueriint peti-
pensare Iib. tres. te ... per civem contra forestum... sane semper intel~e~to
L seonceare. quod non possit fieri execucio in rauba de dolso quood.ia-
excorare I excoriare vb. "scorlecciare" na Dee in leeto necessario.
LG 602 a.1403 arborem incisam excoratam devastatam. L executorem.
GR.2 a.1435 (Sanr.) aliqua persona non audeat aliquos executorem sm. "esecutore, cintraco (carica comu-
arbores nucUm, castanearum excoriare. nale)" .
L corium. scriare. ) CLS 56 a.1234 johannes executor. CGG 172 a,,12.60
excreare vb. "espettorare, sputare" (PortoV.) calega fuit facta per iacobinum exeeutorem Slve
AI 54 a. 1230 taliter constipatum est guttur eius, quod cintracum comunis et curie portus veneris. LEM 262
non poterat excreare sive sputum emittere. a.1261 hedifficium enuardi executoris.
excripare vb. ''fendere, crepare" L execucionem. exequtorem. , ,
ZAC 195 ea.l29O (Alb.) et iohanni regi ... oculos fecerat exedra sf. "apertura, finestra" " ,
excripari. GR 47 (PortoM.) si voluerit propter lucem habendam te-
L clepare. crepacorum. D creplJ. nere fenestras sive exedras, possit.
excucere vb. "cuocere" L exetra.
U.2 190 a.1289 (Cosio) eliam non habuerant tribus die- exemplare I exempliticare vb. "trascrivere, collazio-
bus ignem nec de quo excucere possent nec plus habe- nare (un atto pubblico)"
bant nisi unam placenciam siliginis unde vivere possent. CDG.2 60 a.lI66 ego ... notarius ... hoc exempl~m tran-
L coquere. scripsi et exemplificavi ab autentico publico scnpt~ m~
excusare vb. "esentare, compensare. rifiutare" nu roberti scriptoris domini barisonis iudicis turntam.
CAF 50 ad a.1158 ut ab amni angaria.ct 'perangaria habi- LJ.2 15 a.1192 (Sanr.) hanc ... cartam transcripsi et
tatores eivitatis ianue deberent perpetuo excusari. CGS.2 exemplificavi ego marinus scriba ad instar autentice lau-
exem 364

dis quam enricus iudex ... composuit. de registro curie mannori, esercitallo il parronnto su una parte della pieve
domini archiepiscopi ianue. U.l 519 a.l204 ego .. . nota- locale."
rius lria exempla extrassi et exemplavi de cartulario. U.l ST lO . 62 sgg . U . FORM E TI I. in Sto ria di Genova.
1138 a.1251 ego ... notarius transcripsi et exemplificavi voI.D., Milano 1.941, pp. 231. sg.
hoc exemplum de quodam papiro seu. foliacio scripto ma exercltium sn. "esercizio, professione, rcinIQ di atti-
ni guUielmi de varagine scribi comunis. SRB 325 a.1407 vit""
(Sav.) (tariffa notarile) de testibus seu dictis testium CAR 41 a.1454 laboratores el carnali goaJdorum et alii
exemplandis ... - de quolibet instrumento exemplando laboratores de dicto laborerio et exercitio.
et in fonnam publicam redigendo ... DMC 74 a.1419? Lexercere.
hoc est exemplum et registratio infrascripti instrumenti exercitorem sm. "proprietario o locatario di nave;
sive transumpti et exempli cuiusdem instrumenti ab auri- annatore"
ginalli et auctentico dicti instrumenti transumpti et exem- BSL 37 a.1248 ego fTater raymundus ecundus domus
plati per suprascriptos ... sane ti iohannis hierosolimitani et exercitor navis bona-
L axemplare. exemplificare. exemplum. D ascempiar. venture ...
exemp)um sn. "documento. esemplare" Cf. FNG 80 (Digesto 14.1 .1.15: "exerciror: (iIle) ad quem
CDG.2 60 a.ll66 ego ... notarius .. . hoc exemplum tran- obl'entiones el redilus perveniunt. sive is dom;mu navis
scripsi et exemplificavi ab autentico publico scripto ma- sito s;\le a domino navem per aversionem condUX;1 vel ad
nu roberti scriptoris domini barisonis iudicis turritani. tempus vel in perpeluum"
U.I 519 a.1204 ego ... notarius tria exempla ... extrassi L exercere. D eserc:itore.
et exemplavi de cartulario. U.l 1138 a.l251 ego .. . no- exercitus sm. " spedizione militare a piedi"
tarius transcripsi et exemplificavi hoc exemplum de quo- pcp 578 s.xii. pro exercitu sive cavalcata comunis ia-
dam papiro seu foliacio scripto manu guillielmi de vara- nue. CNM 312 ca.l205 ut ipsi vadant secum in exerci-
gine scribi comunis. PMS.2 51 a.1273 (Sav.) ego ... no- tum et in cavalcalam. SRC 77 a.1251 (Var.) facere te-
tarius scriba comunis saone supradictas scripturas .. . vidi neantur exercitum et cavalcatam per mare et per terram.
et legi in rigesto comunis saone et sic in hoc novo exem- RL 213 a.1288 (Alb.) de non fadendo exercitum ve) ca-
pio transcripsi. OMC 74 a.1376 supradictum exemplum v~catam nis.i voluntate con~ilii. SGS 248 a . 1505 (Sav.)
ut SUPra sumptum et axemplatum. slve fiat per lanuenses exercllUs ct cavalcata per mare s-
L exemplare. D asempio. ve per terra.
exemptorem lapidum sm. "spaccapietre" exetra sf. "apenura.feritoia. fin estra"
U.l 1320 a.1260 cum duobus laboratoribus et rumpilori- CRA 142 a.1395 (Alb.) quod .... claudantur hostia, ianue
bus sive exemptoribus lapidum et manualibus competen- foraria et exetre que sunt in muris diete civitatis.
tibus ipsis duobus rompitoribus. Lexedra.
exenhun sn. "donativo" exforcium sn. "sforzo bellico, f orza mililare"
IVC 142 s.xiii. ideo dicitur in ecclesiastico: exenia et do- AI 50 a.1230 videntes autem alexandrini quod totlim
na excecant QCulos iudicum [Biblia vulgata. Ecci. 20.31 suum exforcium feceranl, et quod ad effectum qua inten-
xenia et dona}. W 265 a.1363 donum vel exenium excu- debant nonpoterant ducere .... U . l 1401 a.1262 si non
lentum vel poculentum. BIR 574 a.1413 non possit acci iremus vel mitteremus exforcium upradictum ... in sardi-
pere aliquod exenium .. . preterquam feras, oves, zunca- neam.
tas. OMC 307 a.1417 e ultra habere debeat medietatem L exfortium. forcium.
exeniorum et pertinentium diete scribanie. TL.l 115 exfortiare vb. "aggredire con lafo~..a."
a.1454 deliberatum fuit hic publice legationem .transmit- RCP 604 a.1201 (Luni) quod i unus vellet alium exfor:
tere ad dominum theucrorum cum exeniis et ad ipsum tiare ibi. burgenses de avula debeant tenera sacramento
mitigandum et provisionem preparandam. PVP 310 omnes adiuvare ilIos qui essent ibi exfortiatos. RCP S45
a. 1504 pro salario ... ad !.I8 in anno cum una pecia bial- a.1231 (Sarz.) et dominus ep(iscopus) et DObiles de f~
di pro exenio. MGT 231 a.1505 deliberavimus facere sd(e~~va) n~n .deben.t exfortiare vel v:im aliquam infe~
exenium d(omino) regi. hOIDImbus diCO castri ... el hoc de fortta (questo punto re-
BIR 565, 571 "in origine, donativo recato dal condunore lativo al/a violenZQ) observare ibi ad invicem promise-
al padrone del fondo, passa poi a fare parte integrante del runt. ,
contratto di locazione (cQndiciones).. - Gli exenia sono L exfortium. fortiare . D sforsare . I J
costituiri da maiali, montoni. agnelli, spalle. cime. polli. exfortium sn. ''forza militare"
uova. formaggio. focacce. bevande, cera, candele, murta " AI 8 ad a.1225 et cum aJexandrini el terdonenses una
L encenium. ensenium esennium. D exenie. cum militibus cc. et amplius de mediolano congregati es
exequtorem sm. "esecutore (carica curiale)" sent apud serravallem cum tOIO eorum exfortio ... AI 81
MSI 171 a.1387 el exequlor apostolicus publice dedit ad a.1237 quo audito mediolanenses cum suo edortio 'e t
fralri beltrami dicti ordinis (predicatorum) insignia magi- amicitia iUuc iverunt el fixerunl temptoria prope. exerci-
stralia (di maestro di scuola), h~c est biretum rOlondum. tum domini imperatoris. lA 19 ad a.1282 veniebat per
L executorem. tcrram cum toto suo exfortio.
exercere vb. "esercitare" L exforcium. exfortiare.
ORG.3 1052 a.1312 ottobono de agio, exercente consula- exgomberare vb. "sgombe,.are" .
tum burgi. PRV 127 a.1318 (Sarz.) ad providendum stratam romeam
L exerctium. exercitorem. D exerci. et ampliandum ipsam stratam .. . hinc ad otto dies debe-
exercitalem sm. "uomo libero che ha il diritto/dovere bant fecisse el expedisse et exgomberasse et ampliasse.
del servizio militare" existere vb. "essere. trovarsi"
BIR 512 s.x-xii. "coltivatore dipendente della Chiesa": LG 828 a.1404 quando ~Iiminaverin~ ~i~ias sive agu-
cf. arimanno (hennann)" . menas ... a terra firma, sive a molle, IpSlS e:ustentibus ex-
Cf. DUC 3:359 exercitales homines: milires qui-colebant tra mollem .. .
mansos sibi mercedis loco attribul;s . existimarevb. "slimare, IIalL4lclre"
exerdtales et:clesie: "gruppo particolare di dipendenti CNM 209 a.1204 (Sav.) domum ... siculi fuil existimata
della Chiesa, la cui esistenza attestata unicamente nel- per publicos exstimatores saone.
la pieve di Bavari (V,Bisagno). I loro discendenti. ari- L exstimare.
exit 365 expe

exitura sf. "imposta sulle esportazioni" expedicatus agg. "franco di oneri fiscali" .
U2 415 sg. a.1300 sine aliquo preco dacita exitura dric- CGS '1.60 a:1156 bisancios ad iustum pensum et expedl-
tu quocunque nomine nuncupetur. - occasione alterius eatos. CGD. 1" 62 'a.1156 bisancios iii. expedicatos et
alicuius duane drictus vel exiture imposite vel imponen- mundos ad pensum alexndrie.
de. solvat lanlum pro drictu et exitura dictarum salma- L expedicamentum. expeditus.
rum ad racionem de tarenis ii. per qualibet saJma. expedictus agg. "libero, sgombro"
L exitus. D ensir. CSS 320 a.1435 (Sanr.) teneantur ... tenere clusam et
exitus sm. "sbocco. uscita: spesa" aquarecium taliter expedictam et scuratam, quod non det
NL.I 283 a.1210 quam terram ... ,habemus ... cum ingres- damnum.
su, exitu, omni iure et comodo suo. CST 241 a.1381 L expeditus.
(Taggia) discordia ... 4e viis, exitibus, surchis, aquari- expedimentum sn. "assolvimento di fonnalit e one-
tiis... CSS 332 a.1432 (Sam.) tenere unum scribam cui ri dovuti, ottenimento di licenze"
scribi facial... introitus et exitus ... tam de receptis ... CNM 187 ca.1205 (Sav.) item expendit solidos xvii. pro
quam de solutis. '
expedimento a capi tu lo ianue.
exluum sn.
L exedicamentum. expeditameittum.
GR 47 a.1704 ,Zucc.) nec possit a:lh~nas ruver~s et pale- expedire vb. "spacciare"
ras sCfllvare nec incidere, nec sJccidere ad exluum nec SSA.2 7S a.1345 (Sav.) ne aliquis expediat alienam mer-
cimam . .
candiam pro sua. CST 173 a.1381 (Taggia) expedisse et
exmaldatus agg. "smaltato" malmenasse aliquam quantitatem pecunie . . . dic~i comu-
AND.9 298 a.1466 se obligavit. .. construere et laborare nis.
pedem unum cruci verac vulgariter nuncupate de zacha- expedire vb. "convenire. essere opportuno"
riis de argento sterlino deaurato et exmaldato et cum
imaginibus. BSR 412 a.1254 dantes et cedentes eis plenam bailiam et
L smaltatus. potestatem et generale arbitrium dicendi, cognoseen~i,
exmigrare vb. "aggredire" statuendi, terminandi et pronunciandi ratione vel acordlO,
prout melius videbitur expedrre. .
GR 47 a.1357 (Lavina) de exmigratione faeta contra ali-
quam personam. si quis irato animo exmigraverit contra expeditamentum sn. "disbrigo, p'agamenzo" ..
DRG.3 1083 a.1313 pro nauli expeditamento et allls ex-
aliquam personami gladio, lancea, roncilio,lJapide, fuste ...
L e:un.igrationem. pensls et avariis.
exmigrationem sf. "aggressione" L expedicamentum. expedimentum. .
GR 47 a.1357 (Lavinia) .de exmigratione facta contra ali- expeditus agg. "libero. sgombro, accessibile'" .
quam personam ... SIG 327 a.1330 item de versus prodam a lata mastra ,cUl
L exmigrare. arembatur arbor galee .. . Iiberum et expeditum remanere '
exoneraclonem sf. "scarico (di merce)" debeat. .. usque ad septimam latam inclusive - et sint .. :
SIG 339 (= PPL 445) 8.1341 nee ipse mercator possi! ac- loca expedita, videlicet a pofta petentarii sive snescalchl
cipere aliquod pagamentum seu r;estolacionem aliquam versus pOpam ... - itefu ' quod a porta pet~ntarii sve .se-
ab aliis mercatoribus pro dieta exoneracone. nescalchi versus prodam supra banchum smt et esse. de-
L exonerare. exonerationem. beant nitide et expedite late sex. SIG 359 a.1330 llem
exonerare vb. "scaricare" quod quilibet patronus cuiuslibet galeee ... debeat habere
LG 118 a.1327 de sacchis ad exonerandum salern. VFD expeditum seandollarium galee tam ,s uper .baneum quam
108 a.1330 elConerare de dieta gallea seu ligno raubain si- desubter banchum.
ve merces seu mercimonia ipsius. SRB 301 a.1428 L expedietus. D spedu.
(Sav.) ql!od in saona non possi! Portizari ... in o." erando expeditus agg. ''franco di oneri fiscalt' .
et exonerando eorum res el merees. DAA 14 ~1274 bissantios ... expeditps ab.omnibus d~Cl-
L exoneraeionem. exonerationem. tis et avariis maris et terre. n

exonerationem sf. "scarico (di merce)" expeUere vb. "espellere, estromettere"


LG 94 a.1290 (= LG 118 sg. a.1327) emere debeant sa- BCG 40 a.995 et me exinde fons expuli, warpivi et absa
chds sufficientes pro exoneratione sali!; quod' ianuam de- scito feci. BCG 47 a.999 et me exinde foris expuli war-
fu~ r '. pivi at absa sito feci. .
L exonerare. ... expendere vb. "spf!ndere" ,.
expectare vb. "spettare" I I CAC 430 a.l181 (Sav.) et gisulfus debet expendere in ope-
CP 939 a.1348 pro ducatis auri duobus millibus ... sibi re muri, ad faeie~dum ibi turq:m vel astragum, lb. Ix. LG
expectantibus ex dobiis supradictorum ducatorum auri 31 ea.1270 ego decennium (:;o deeenum) q,uod ecclesia
quatuor milium. r , sancti laurentii colligi consuevit, .per unam ydon~ perso-
L spectare. nam et legalem colligi facjam et expendere nropere moduli
expedicacionem I expedicamentum sf. "liberazione. per eos qui super opere portus et moduli fuerunt constituti.
riscatto" LG 255 a.1363 possint elCpendere usque in florenos tereen-
BCL 370 a.129O si contigerit dominum imperatorem ro- tos omni anno. CNM 185 ca.1205 (Sav.) ipse obertus ex-
manorum dictam navim impedire ... quod predicti patro- pendidit in compagna quam sagonam fecit ... libras vi.
ni ... debeant sol vere .. . pro expedicamento dicte navis L expendibilis.
usque in quantitatem yperperorum septingentorum ... et expendibilis agg. "(di moneta) spendibile. avente
si forte predicti yperperi non sufficerent ad expedicacio- corso legale" .
nem diete navis ... DAF 63 a.1300 bissantiis albis et expendibilibus de CI-
expedicamentum sn. "assolvimento di formalit e pro. DRG.3 1056 a.1312 bissantios argenti de cipro, bo-
oneri. dovuti, otlenimellfo di licenze" nos et expendibiles in dieto loco.
U2. 413 a.1300 item quod predicti ... navigare poterint libe- L expendere.
re undecumque et quocumque voluerint ... dum tamen ob- expensa sf. "spesa"
serven! ut SUpT'd et expedicamenta et alias daeitas sol vanI. CGS.2 4 a.1161 debet. .. facere aliquas expensas .. G<,J
GLI Gloss. "tributo. dazio". 515 a.1205 totam faxaturam unius galee conductam In n-
L expedicatus. expedimentum. expeditamentum. pam ianue meis expensis. CNM 184 ca.l205 (Sav.) quod
expe 366

dictus obertus fecil omnes expenssas duorum Jocorum extimationem sf. "stima. valulaz;olle giudiziale"
quos ipse obertus recepiI in accomandatione ab ipso bai SSA.2 238 a.l345 (SaY.) de extimatione non faeienda a
duina. CNM 186 ca. 1205 (Sav.) dietus obertus expendi- solidis xl. inferius.
diI ianue pro quolibet locorum supradiclorum solidos x. L extimare.
pro expensis que facte fuerunt in navi. NL.l 248 a.1210 extimatorem sm. "pubblico slimalore"
omnes expensas funeris. CAR 15 a.l424 ad suis propriis CNM 224 a.1204 (Sav.) guillielmus inistrarius, extima-
expensis. toro PMS 173 a.1235 (Sav.) baldum maciam extimato-
L expendere. spensarium. D expesa. speisa. rem comunis saone.
expertem sm. "estimatore pubblico" L estimatorem. ex timalorem.
GR 46 a.1290 (Mentone) fiat ad taxam seu extimationem extimus sm. "stima. valulazione gudiziale't
proborum expertium. SRB 333 a:1407 (QuHiano) de quohbt extimo facto in
D aspertu. rochinis et in scalletis et in cassar et in (allieta soldum
expincta sf. "spinta" unum.
PLP 90 a.1250 (Sav.) dedit mihi magnam expinctam de L exstimus.
manibus in pectore ita quod me cadere fecil.
extoleum I extolium sn. "flotta navale"
L inspingere.
explechia sf. "azione spettante al proprietario del lA 36 sg. ad a.1283 applicuit igitur ianuam sanus el ineo-
fondo" lumis cum tolo extolio eidem commisso. - duro supra-
GR 48 a.1516 (Mentone) nulla persona audeat boscayrare, dicta taliler agerentur per utrumque e 'tolium ... U.2559
legnayrare, arbores aliquos scindere, herbas coIligere nec a.1347 quarum galearum extolei ... factus fuit amiratus
cum aliquo avere depascere, sive alias explechias facere. discretus vjr dominus ymofl vignossus. VFO 182
Cf DUC 3.312 explechia: jus utendi aliqua re. a.I403 (= PLL 504 a.I441) homines alicuius gaJee velli,-
exponere vb. "esporre, spiegare, giustificare" gni sive exlolei galearum per comune ianue annatorum.
LG 271 a.l363 teneantur super predictis requirere offi Cf JAN.I 219 fr. s.xiii. e tole m.s.
cium de moneta el eis exponere quaJiter sibi utile ve1 ne- L stolum.
cessarium videretur expensas facere supradictas. extradotem sf. "insieme dei belli extradotali, para-
expretus pte. "prezzato, valutato" fema/t'
GDN 649 a.1254 (Noli) quando totus saJ ... expretlls et CGS.2 223 a.1164 ego venia cepi mutUO a te ogerio scri-
venditus fuerit. ba de rebus filie wuilielmi rebolli, quas usque. ad annwn
L pretium. tibi reddam, bona pignori extradotes et cetera.
exsosta top. L dotem. stradotem. D stnu/otla.
MBL 322 a.1167 (Lrins) locum qui dicitur exsosta. extrahere vb. "estrarre. esportare; riscuotere"
D (a) sustu. U.I 519 a. I 204 ego ... notariu ' tria exempla extrassi et
exstimare vb. "stimare, valutare" exemplavi de cartulario. U .l 1354 sg. 8.1261 et extrale-
CAC 107 a.1179 (Sav.) de quibus habuit in robis exsti- ~ de i~ua .... de omn~bus mercjmo~iis et armis et equis
matis et denariis lbs. iii 112. hbere sme ahqua dacJta ve) comerg1o ... - Ucentiam ...
L estimatorem. exislimare. exstimalorem. exstimus. exti extraendi omnes merces ... excepto auro et argento.
mare. D astimar. DAA .102 a .1279 predicta ratio est de comuni ratione
exstimatorem sm. "pubblico stimatore" mea. quam de ianua extrassi. MGT 227 a.J 505 extraXit
CNM 209 a. 1204 (Sav.) domum.. . sicuti fuir existimata ab eis d(uplas) cc. ab(delia ).
per publicos exstimatores saone. L trahere.
L estimatorem. extimatorem.
exstimus sm. "stima, valutazione giudiziale"
extraneus sm. "straniero, /rest;ero"
CNM 361 ca.1205 (Sav.) habuit libras xxxiii. ab amedeo CST 209 a.1381 (Taggia) de re alicuius foritoni interdicta
de celsa de quadam vinea que fuit dicte umane, quam vi quaJiter procedi de beat. si rem .. .. aJicuius extranei ad po-
neam habuit nomine 'soIutionis pro Iibris xxxiiii per exsti stuJationem alicuius fecero interdicere ...
mum, quos denarios dieta umana sibi debebat. extravagatus agg. "terrorizzato, impazzito"
L exstimare. extimus. D estimo. AI.2 91 ad a.l266 contra ipsos ianuenses venire cepe-
extensionem sf. "estensione, allun.g amenio" runl. tamquam contra genlem perditam ve1 extravagatam.
DMC 68 a.1377 nichi ... addito vel deminuto quod mutet L invagatus.
sensum vel variet intelectum, nisi forte sillaba tituJo seu extrinsecus sm. ''fuoruscito''
ponte abreviacionis vel extensionis causa. SAG 93 a.1320 gaJee octo elltrinsecorum ad portum ia-
extimare vb. "stimare, valutare" nue saona venerunt. CSF 74 a.1357 (FinaJe) remissio
GSS 49 a.1330 (San.) sega prati extimetur quantum terra aliquorum dambnorum iLIatorum per extrinsecos saone ...
est aratoria in iIIis partibus extimata, et fundamentum in aJiquos intrinsecos. GR 48 (Monaco) cum illis de Oi-
(top.) extimetur pro sega solidis iiii. sco et illis de grimaJdis et aJiis extrinsecis ianue.
L exstimare. extimationem. L intrinsecus.
f. 367 faci

l ~ c

f. abbreviazione di filius ''figlio'' pie ac iuste succurietr. - aut novam taxationem fatiant
CGG 26 a.1259 (Portov.)'crescembene f. benemelii. ' aut alteram ipsarum duarum approbent. CAR 49 a. r1459
faba sf. (bol.) "fava" . et expensam fatam (jactam) et exbursatam per dictos la-
U .2463 a.BIS item pro quolibet centenario firtellorum voratores. '
frumenti siliginis ordei avene pisorum fabarum' vedarum L contrafacere. factum. falabote. falacha. farmare. faa-
vel alterius anone: MSC 259 a.1407 (torvara, de his qui ben. fateinanti. fatiere. fatus. D fa. '
portant fabas, pissas vendendi gratia. DMC 487 s.xv. facere vb. "procurarsi, raccogliere"
grano, ordeo, fasulis, fabis, ciceribus. OR 76 (Ceriana) 6DN 635 a.125\f (Noli) 'pro faciendis' lignis. SNS 19
ortalia cuiusvis generis, cucurbitas, cucumeros, cicera. a.l404 (Sav.) non facient: .. Iigna in nemore saone. CVQ
frixoros, fabas. piserios. 344 a.1407 (Quil.) quod aliqu'a persona non cepet ve]
L fava grega. favali. favalium. favaria D fava. aranchet, facet vel colligar cepas de brugo. SOV 240
fabrem sm. cognome a.1428 (On.) de multa Iseu mortaresio non faciendo ...
DAA 56 a.1274 antonius faber filius quondam raynerii item quod nemo debeat facere myrtum (v.L mu]tam) nisi
fabris. de suo ... excepto cordoanibus quOd possint accipere pro
L fabrica. fabrus. suo usum tantum.
rabrica sf. "costruzione" facetus . sm. "specie di grosso colombo"
U.! 1395 a. 1261 de lignamine ipsius boschi et arboribus PVP. 229 a.1456 culcera una piume
quan!um necessarium fuerit ad fabricam ga1earum quin- quasI nova.
. faceti cum ent,ema
quagmta. I
DUC.3 389 facha, facheta: columba maioris species.
SML 96 a.1419 circa fabricam dicte ecelesie. facherlus SItt'. tumeu.adro" f 1 ( .
L fabricare. D fabrica. GR.2 32 (St.Pons) " J t,
fabrlca sI". "fondazione che presiede alla costruzion L facharia.
e manutenziolle di ulla chiesa" '
facies sf. ''filo (della spada)"
SC?A 5 sg. s.xiv. (Sav.) legat pro eius anima operi t fa-
OP 9] a.1204 siracusanrup c~vitatem ... in facie ,gladii ce-
bnce ecelesie beate virginis marie de saona . . . libras du-
centas. perunt : , .' ~
rabrica top. Dl!C.31~?9 facifs gJ;uli!. I~t i~, sacrif scripturis os gllldii ,
MBL 57 s.xi (Lrins) vineam de fabrica. RCA 50 a.1143 aCles. gall!,e,e fil de ] pe~: ,!I: '

casal de fabrica. LI.I 504 a.1202 desuptus cucumum in L faties . QS. . " ,
]oco ubi dicitur fabrica. . fakida sf. ' ~ ; 'i, ,
(de) fabrica cognome RCV 76 a.1233 (Vent.), item ubicumque sit homo seu
LI.1 235 a.1168 guillielmo de fabrica. OVO 8 a.1190 avere predictarum villarum et impeditum esset sucursum
petri de fabrica. sit in fakidam auditam ab omnibus pr~pitarum villarum.
fabricare vb. "fabbriC(~;e, costruire" fachinus sm. "spada COli ilfilo Sl,l un solo lato; anna
VNB 5 a. 1247 (Bonif.) ila. lamen quod in ipS9, muro et di cui era munito il vigile comunale" .
super ipsum quantum pro dicta medielate possis fapricare PVP 279 a.1488 item tarcbeta una cum suo costo1erio si-
et fabricari facere tignum et trabem ponere. . ve fachino . OR 48 a.1519 (Alb.) ipse miles teneatur ire
L fabrica. frabicare. D fablicar. I I semper associatus cum uno serviente saltm. et portare
fabrus sm. "orefice" I semper bacu1um et ensem vel fachinum. , ,
DMC 129 a. 1364 presenlibus iohanne de contigno. fabro. PVP 361.,Gloss. PIA 57 n.114: origine araba discussa.
LO 666 a.l406 ars fabrorum. LG 669 a.l406, de fabris. forse orientale.
de juramento fabrorum. homines de arte fabrorum. SA L alfachinus. D facchino.
235 a.1404 (Sav.) ars aurificum seu fabrorum. VTS 115 (de) facili ]oc. avv.. "facilmente"
n. a.l5oo (Sav.) carrubeus publicus contraete fabrorum. FCT.49 a.1441 (Triora) cupientes obviare scandalis et ex-
MNS 1.16 a.1376 (Sav.)' de sacramento aurificum qui pensis atque distraxiis que de facili possunt commini...
volgo appellantur fabri . . Jacinorosus 13gg; facinoroso" I

L fabrem. D fravego. ,lI l RCP 446 a.1230 (Sarz.) et ex mero imperio animadverte-
facharia sf. "meu.adria, fonna di colonia agricolll che re in facinorosos et exercere gladii potestatem.
prevede la divisione dei frutti fra il coltivatore e il padrone" facionem sf. "fattura, fabbricazione"
GR.2 32 (Nizza) si vero proprias lerras dederit ad facha- BBL 102 a.1474 pro fadone diversarQm telarum.
riam dividat decimam cum episcopo. . I L factionem. fautionem. D fassn. '
L facherius. . ' t facitergium sm. ''fazzoletto, asciugamarw':"
facem sf. "fascina" CDL 357 a.861 (Brescia) facitergio uno. .
RCP 173 a.I.141 (Luni) tempore faciendi faces in bando L faziolus.
ponebat quod nemini Iiceret facere .faces ... - pro lignis facitius agg.
habendis, facibus et lisca et pro cervatinis. ' OR 48 a.1327 (Ovada) nec vendat 'c amestrognas non ca-
L faxare. D affasinamenlo. stratas pro castratis nec facitia pro non facitiis.
facere vb. "fare" i . facius sm. "fascio, fardello" '
CAR 17 sg. a.1431 et plures alias elemosinas fatiunt. - veB 204 a.1245 (Bonif.) facii xxxi. becunarum.
quodque sic t'atiendo indeinnitati ipsorum supplicantium L faxius.
faci 368 falt

facius n.p.; cognome fadii top. (Parodi)


LMS 321 a.1224 a te facio osberguerio. CAT 144 a.1326 U.l 1361 a.1261 castagnetum unum in fadiis
(Alb.) facius feeletus. DDG 712 a.1377 c1emes de facio. Lfo.
L (de) fatio. faduglaria top. (Piacen za)
faconcellus n.p. SPL 738 ''fattucchiera'': REW 322L
DGC 30 I a.1237 filius quondam faconcelli de poenzol. L faitutaria.
L falconus. falcuncellus. fadum frigidum top.
faconus sm. "specie di contenitore" RCA 315 a.II.45 et per fadum frigidum.
VCB 34 a.1238 (Bonif.) faconos duos cere que est eanta- PAC9.
ria sex. L fagidum frigidum. fau frigido . fo.
factionem sf. "prestazione obbligatoria di lavoro " faea top. (Triora)
RCP 25 a.963 (Luni) et nullus dux. marchio ... res pre- FST J J I a.1592 (Triora). usque ad costam face, et a dicta
facte ecclesie invadere aut potestative ingredi ve} mansio- faea revertendo per ruinam ...
naticum facere. teloneum aut uIlam publicam factionem L fo. Dfaea.
functionemque exigere ex rebus et familiis . eiusdem. ec- (de) fageta cognome
cIesie presuma\. RCP 232 a.1231 (Sarz.) et ~pse dOffi:1n.us CAC 448 a.1180 (Sav.) tiJius anrici de fageta.
episcopus . .. condiciones, factiones, usa~t1as, servlcla, L fo.
redditus, dona, coltas, malecollecta, anganas et peranga- fagia top.
rias .. . et factiones villanaticas et singularias remisit. MBL 193 s.xi. (Lrins) in lenitorio fage .
LDS 32 "tulli gli stipendiafi di bordo devono fare tutti i L fo.
lavori. factiones et angarias, consueti". [si fa ivi riferi- fagidum frigidum top.
mento a PCPdove per i tennini s~tti non sono repe- RCA 274 a.l060 in fagido frigido.
ribili). PAC9.
"
L facionem. fautionem.
L fadum frigidum. fau frigido. fo.
factosa sf. fago formloso top. (Quiliano)
CSS 220 a. 1435 (SaQf.) cucumerem, cucurbitam, mero- PQV a.1263 (Geo.): fagus fonnicosus (delle formiche)"
celam, merenzanam, caules garbusios. .. item pro quali- toponimo oggi scomparso ".
bet faetosa in soldo uno. Lfo.
fagum puJcrum top. (Sav.)
factum sn. "farro, affare " .
DSP 93 a.1436 pro qualibet bare ha ianue .. . que ':lavlganl SRC 1.54 sg. a.1263 in fago pulcro. - in valle fagi pul-
cri.
de ianua et ianuam redeunt cum rebus seu onenbus seu
Lfo.
pro factis suis vadunt. TL.3 653 a.1449 et si q~is e.x dic- faia I faya top.
tis stipendiariis .. . steterit per dies octo pro factJs sws ...
MBL J92 s.xi. (Lrins) (rubr.) de la faia. PQV 64 s..xiiil
Dfaito. (Sav.) vallis que dividit territorium dolarii ab illis d
factura sf. '1anura, sortilegio, malefizio"
raya. SRC 669 a.1405 (Sav.) de viUario faye. MSQ 171
CNM 397 a.1205 (Sav.) que dicitur fecisse malfitias sive
a.1532 faia.
facturas carbario et eius familie. l .PCC 66 a.1311 (Sav.)
PQV 63: terra fagea, o fagula.
aut incantationes sortiJegia aut auguria vel mrueficia que Lfo.
facture sive pestrigie vulgariter appellantur. GR I ~ (= (de) faia /faya cognome
GR.2 32) (Godano) de maliis et facturis non faciendis ...
MIA 84 a.1263 (Sav.) rainaJdum de faia. CSF 80 a.1393
si quis fecerit maliam seu facturam pro facturando et (finaJe) nicolinus de faya.
amaliando aliquam personam. .. ' L f.
L facturare. faituraria. faiturerius. D fairura. fayare vb. '1asc;are la nave, costruire il fasciame"
faeturare vb. "danneggiare mediante malefizi" DCG 337 a.1383 galeas ... fayare ab incenta infra de bo-
GR 16 (= GR.2 32) (Godano) de maliis et facturis non nis quercubus.
faciendis . .. si quis fecerit maliam seu facturam pro factu- L faxare.
rando e.t amaliando.a1iquam personam ... faiga top.
L factura. D afoeituraou. affueiturao. U.I 1391 a.1261 ultra versus faigam.
facula sf. "candela per funet:ali" L fo.
PVP 320 a.1508 pro octo faculis cere, pro crucibus qua- faige top.
tuor et uno brandono pro corpore (salma). U.l1386 a.1261 medietatem castanearum. de castagneto
L fiacola. D faculil. de faigis.
facultatem sf. "facolt accademica" Lfo.
DSP 146 a.1500 omnes et singuli qui posthac doctoratus f.ylabuUr cognome
gradum in civitate ianue ianue assumpserint sive in iure PLP 68 a.1250 (Sav.) quidam de quiliano faylabulir.
civili sive in medicina aut quavis alia facultate .. . - om- L bulire. falabulHr.
nes qui doctoratus insignia cuiusvis facultatis in civitate fsissa sf. '1ascia di terreno. terra~,.Io"
ianua assumunt, obligatos esse officio suo solvere duca- MBL 19 s.xi. (Lrins) H1as faissas qui se tenent cum conda-
tum unum auri. mina MBL 246 a.l094 (Lrins) et in crau unam faissam.
fada sf. "falda della coraZZll" L faiseta. faxa. D faisa.
PLL 466 (= VFO 223) a.I441 item fade petios n. 26. faiseta sf. "piccolafascia di terra"
TL.3 585 a.I449 par unum armorum bonum et comple- MBL 312 s.xii. (Lrins) jjjior ferragines et unam faisetarn.
tum cum fada una pro qualibet. L faissa. D faisa .
L falda. D fada. faituraria sf. "fattucchiera"
fadatus agg. CST 187 a.1381 (Taggia) oon possit etiam aliqualiter re-
NL.l 252 a.1210 si (runcini) decesserunt de morte fadata. cipi in habitalorem aliquem faiturarium sive faiturariam
fadiga sf. ''fatica'' vel publicam meretricem.
CAR 38 a.l451 ilIi qui habent onus et fadigam dicti pon- ALE 166: REW 3221. s.xv (Montelibretti) nulla femina
deriso faciat fatuchiam.
Dfadiga. L faduglaria. faiturarius . faytureria. D foitureria .
Cait 369 fale

Caiturarlus sm. "mago, stregone" falceta sf. ''falcetto''


~S!.187 a,.1381 (Taggia) non possit etiam aliqualiter re- FNV 341 a.1259 cevarellum unum. falcet:m unam .
Clpl in habltatorem aliquem faiturarium sive faiturariam L falcheta. falzonem .
vel publicam meretricem. falcheta top.
L faclura. faituraria. fayturerius.
MBL 190 s.xi. (Lrins) pomairinca, inartinenca, al de-
Caytureria sf. "fattucchiera"
baudinca. falcheta. al molino "
G~ 48 (Taggia) aliquem fayturerium sive aliquam faylu-
renam. L faleeta.
L faclura . faituraria. D foitureria. falcidia sf. "quota ereditaria legittima" .,
Cayturerius sm. "mago, stregone" CHAR 38 a.836 (Asti) quod ... pro falcidia rese'vavi ad
G~ 48 (Taggia) aliquem fayturerium sive aliquam faytu- gennani sui. CGS.1 94 a.1157 filiabus meis ambabus do.
renam. lego lb. Ix. nomine falcidie et inde sint contente . CGS.I
.L factura. faiturarius. ~ 197 a.1158 ego ... instituo !pihi heredeiri lambertuIl1 ro-
faixorus sm. "fagiolo" , cium fi tium meum ex sexta patri mOlli i mei nomine falci ;
GR 76 (Ceriana) ortalia cuiusvis generis, eueurbitas, cucu- die, et yol0 quod sit inde contentus. CAC 319 a.U80
meros, cieera, frixoros (corr.: faixoros), fabas, piserios. (Sai. ) statuo et volo quod, si contigerit me mori ante
L faxiolus. , ' uxorem meam, et filii mei nollent ei obedire e benefacere
faium frigidum top. < sibi, sicut filii debent obedire et benefacere matri sue,
RCA 277 a.1 024 de uno lalere fine fossado de corvaria non habeant de bonis meis nisi tantum falcidiam, ', set
montante in faio frigido. uxor IDea habeat omnia bona mea. CNM 236 a:1204
PAC 10. I I (Sav.) itern dedit rose .. . libras xxx. de libri~ Ix. _quas le-
.L fau ftigido. gavit dictus w. saccus ipsi ,rose nomine falcidie. LG 884
/' falabote cognome a.1404 quod heres rogatus restituere non retineat falci-
GIB 385 a.l175 willelmus falabote. diam ... non possit aliquam fa~cic;liam vel trabelianicam
L butem. facere. retinere.
f"labuUir n.p. .\ .
Cf DUC.3 400 f
pLP 12 a.1,250 (Sav.) faiabullir iuratus interrogatus dixit.
L bulire. faylabulir. falcinus sm. ''falcetto''
falaeha cognome CGG 148 a.126O (Portov.) item fa).cinum unum.
PVS 276 a. 1316- 18 leonardus falacha. L falzonept. .
L facere. falcion~m I falcionus sm. "specie di coltello"
Calacia sf. "gioco di prestigio. esibizione del ciarla- PLP ]]8 a.1250 (Sav.) et erexit stangam vel maciam et
tano" ille erexit falcionem quem iD. manu. habebat. LEM 262
DSP 222 sg. (= BFG 420) a.15 12 cantatores quos jharla- a.1259'item duos falcionos i
tanos vulgus appellat ... nee satis esse ilLis ipsas suas fa- L falzonem. I

lacias exercere et fabulas suas decantare. .. - cum dam- falconaria sf. "diritto di caccia colfalcone"
n~ etiam non mediocri inopis vulgi facile credentis flla- BG,47 s.xii. cum piscaria falconaria et omnibus vena-
ClIS ... ut nemo ex hoc genere hominum diebus negotiosis cionibus.
dec80tel aut fallacias suas exerceat. L f~lconus.
L fallamentum. D faUr. (preda) Calconaria top. (Noli)
C~lamentum sn. "delitto" PMS 40 a.1189 (Say.) usque'ad predam falcQnanam.
~LV 104 a.126O (Alb.) dampna pro delictis seu fallamen- falconem sm. (ornit.) ''falc.one'' l .r lo'
tis eorum. GVG 175 a.1267 omnes ... falcones lanerios grossos sa-
L falacia. D [alimento.
nos.
falla monacha I ralamonicha cognome . L falcus . !
RCA 328 a.ll66 orcoita filia quondam oberti falle mona-
falconem sm. "specie di coltello'~ , '
che. DDG 158 a.1377 johannes falamonicha.
L monaca. falamonica . BSR 327 a.1218 percusserunt eum ... de falconibus. .,
falavus agg. (= flavus) "di colorejulvo" L falzonem.
LEM 184 a.1212 mulum unum falavum. . falconem sm. ,nome di nave genovese
L falvus. fallus. favalus . OP 86 ad a.1203 duas parvas navs stellam et falconem.
falcha sf. "asse posta sul bordo della nave, per riaI- OP 92 ad a.1204 plures naves, inter quas gaellam .. .' et
zarla a copertura dei combattent,1' . falconem . ,I

~LC 22 a.1301 item falchas pro dieta navi a popa usque Cf. BNN 70, 72. \
proram. falconus sm. (ornit.) ''falcone''
J~NI 2.157. H. & R. KAHANE. RPh 19 (1965) 266: gr. VCB 152 a.1239 (Bonif.) falconos quindecim quos ha-
QXV..Kfj "grembiule di rinforzo" Polluce (s.ii. E.V.) qri- beo in barcha tui jacopini. . l' "1,
A.Ct:y~. passato in Occidente in epoca bizantina. DEI.2 L faconceUus. falconaria. falcus . ftconus.
1585 "dal gen. farca il fr. fargue" . REW 3152a. FEW falconus I falcuncellus nome di nave genovese "
8.358. cf CIV 84 sg. ven. falca. VNB 5 a.1247 (Bonif.) de primo lucro cursus seu aquisto
L farcha. infarchatus. " quod fecero cum sagita mea que dicitur falcuncellus.
falcare vb. ''falciare'' i PTS 49 a.1258 quartum unum mee barce, que vocatur
CNG 160 (Zucc.) si. .. falcaveril vel messuerit de messe falconus. FAG 59 a.1281 galeam meam que dicitur fal-
vel blava aliena... 'I conus. . .
L falzonem. D fauza. L faconcellus. l.
falcastrum ':specie di coltello" falcus sm. "strumento bellico nautico. specie di falce
CNM 46 a.1204 (Sav.) falcastrum i. magnum de maceUa- usata per tagliare i cordami delle navi nemiche" .
tore. BSR 328 a.1218 et semel inveni ottonem notarium 80S 140 a.1286 et cum pontibus, ballatoribus ... falchi s,
in trabe ante domum suam.qui habebat falcastrum in terra. lapidibus, armis ...
GDN 6378.1258 (Noli) habeat spatam ... vel falcastrum. J8O.2.293.
L falzonem. folcastrum. L falconem. falconus. farchus.
fald 370 famu

falda sf. "falda, parte inferiore deila veste o della falsarius I falsatorem sm. "falsario"
corazza" RSC 252 a.I.143 et hoc totum de eodem homine falsatore
PLP 174 a.1250 (Sav.) cucurri et cepi virum meum ad monete in brevi scrivere faciam . RCP 1208.1192 (Luni)
faldas. PCC 215 a.1398 (Sav.) debebat faldas seu fLm- tricaloribus. faLsari i et paltonarii et foretaois. latroni-
brias eiusdem domini Anthonioti ... tangere. SOV 229 bus... RCP 103 a. 1201 (Luni) latronibus, furibus. tr1ca-
a.1428 (On.) sive collegerit (fructum) in cavagno, corba, toribus, paltonariis et faI ariis. .
seu falda. TL.l 47 a. 1453 coiracias ... 1azanias ... fal- L falsificare. fal8us.
das . .. tarconos. PVP 235 a.1456 item pavexii seu falde falsificare vb. "falsificare. adu/terare"
decem (Ivi 361 "sembra indicare qui "taglio di stoffa, LG 551 a.1403 quod aliqua persona ... non possit nee de-
forse per tende"). [Ma cf TL.l 949 a.1 459 pavenses sive beat falsificari safranum aliquod.
medie falde (di corazze)). PVP 266 a.1462 irem falde L falsus .
iiii.or panni albi cuiusdalm goneHe a medio. PVP 298 falonus I ralzonem sm. "specie di coltello"
a. L492 pro panno viride pro una gonelela pro faldis et CNM 275 a.1204 (Sav.) quem perculsit de falzone .' VCB
busto. 68 a.1239 (Bonif.) falonum unum. .
PVP 361 sg. Gloss. CLD li. BLG 48 "germ." REW L falcare. falcastrum . falcela . falcinus. faJcionem. falcio-
3160. nus. falconem. fazonos. D fa zon.
L fada. faldata. faldatus. faldeta. fauda. faudatus. D fao- falorius sm. [eri: di lettura per falonus?]
da. VCB 223 a.1245 (Bonif.) Reg. 1: X. s.l ;m'eslite in pannis
fadastorium sn. nfal'distorio" et faloriis .
PMN 270 a.1251 faldastorium auro, margaritis lapidibus falsus I falzus agg. 'fa/so, falsificatoU

preciosis omatum. SC 222 a.IOO6 edelprandus .. . dissit quod iam dieta adel-
DUC.3 402 sg.faldistorium: sella plicatilis. gude genitrice sua tslem eartu]a eidem monesterii non fe-
faldata sf. "quanto sta nella falda della gonna" cisset et eadem ofersione cartula falsa apellaset. CNM
PLP 131 a.1250 (Sav.) interrogatus si alius sal similiter 239 a.1204 (Sav.) bizantius i. falzs in acheto. PVS '382
fuit exoneratus, respondit non, quod sciam, preter forte a.1375 de illis qui mulatQ nomine faciunt vel fieri fadunt
faldatas que vendebantur pro emendis victualibus. cartam falsam . CSS 242 a.1435 (Sanr.) si fuerit .. . in lu-
L falda. . dendo operatus tasillus amoratus. tocalUs, artificalUs quo-
modolibet vel falsu . ..
(pannus) faldatus sm. "specie di tessuto leggero"
DRG.2 236 a.1234 (Gen.) pecias quatuor panno rum fal-
L falsatorem . gambafalsa. D fazo. !
datorum. VCB 9 a. 1238 (Bonif.) pecias duas faldati. fallus sm. "fiala. bOlliglia"
DRG.2 292 a.1244 (Gen.) pannos blanchos et scarlatos GG .2 316 a. 1206 poma xvi. de ambra et fallum i. de mu-
scato. NL.l 318 a.1210 pignus .. . falli muscati xlv.
de sacho faldatos . DRG.3 647 a.1262 pecias duas falda- fallus cognome
torum blancorum de ypra. BLC 31 a.1296 ballas sex U.l 826 8. 1228 ansaldus faUu .
panni francigeni de scarleto et faldato . PCP 760 a.1316 faUus I ralvus agg. "di colore fulvo"
faldati et tire. LMS 383 a.1224 mulam unam falvam. PNV 63 a.1237
DRG Gloss.: "drap pli l'aide de la perche dite faudet, mulos tres, duo quorum SUni. falli al alter brunus.
genre de tissus identifi par Pegololti la gamurre, tissus DUC.3 408 falvus : fu/I'us , gallice fauve .
lger servant confeclionner des voi/es couvrant la tete L falletus.
desfemmes". famagasca top. " Famagosw"
L fada. falda. fandatus. saldatus. , DAF 2 a. L299 petrus plaeeriu comunis famagoste. .P LC
faldeta sf. "veste a pieghe" .' 67 a.1301 placeriis et servientibus communis famagoste.
CGS.2 204 a.ll64 in volta invenimus saccum faldetarum DDG 279 a.1376 pro panorum auri. et alia ... delatis dC
ipsorum minorum. GR 48 (Alb.) usus semivestium, que famagosta .
vulgo faI dette nuncupantur, omnino siI interdictus in ce familiaria sf. "specie di lampada ?"
lebrandis divinis officiis. . [EL 94 a.1398 (Alb.) item tria lDocatoria CUffi l~bus fa-
L falda. D fMeta. j
mi Liari is.
fallttus agg. "di colore fulvo ? " famillus sm. '1amiglio, sen1itore" 1
FNV 165 a.1251 muletum unUlD falletum coctum de co- ASA 254 a.1350 (ALb.) unum famillum qui siI in 'JUlnero
ronis pedum et rasum in cauda. serventum potestatis. I ~
L fallus. falvus. L famulus. .D fameglio.
faletus cognome famulatum sn. "rapporto di sudditanza. e fedelt
PMS.2 124 a. L297 (Sav.) iacobo faleto de alba, civis sao- verso il proprietario della terra "
ne. MIA 93 a.1303 Manuelli fallelo. RCA 66 a.1143 .Iaudaverunl quod ogleriu ... sit d~inde
D falLetto. " famulus dompni syri ianuensis archiepiscopi et farnula-
falexiano top. tum sicut alii eius famuli ipsi exhibeat.
PAC 6 a.1011, 1012 uhi dicitur falexiano. BIR 509 (s. x-xii.)
falodium sn. "fal, fuoco di avvistamento o di festa" L famulus.
BBG 495 a.141.3 pro falodiis fiendis de seco pro securita- famulus sm. "lenitore di terre di propriet della
te. v.Pooor, Glig 18 (1891) 242 a.1424 excelsa et cir- Chiesa ; fattore, amministratore" .
cumluminiosa fallodia cum amenis et melifluis campana- RCA 66 a.l ]43 laudaverunt quod ogleriu ' . .. Sil deinde
rum sonitibus. BFG.l 651 a.1533 nec non ignes et falo- famulus dompni syri ianuen.Sis archiepiSCQpi et famula-
dia in palatio et per vicos ae plateas eivitatis passim suc- tum sicut alii eius famuli ipsi exhibeat. RCA L55 a.1143
cendi. .., fecil confessionem ante totam curiatn quod ipse fiddita ..
SLS. I 276 sg. e n. CIV Ixviii. cita G.Al.EsSIO, RLR 18 tem feceral a tempore dompnj airaJdi episcopi omnibus
(1954) 7-1.2 e DELC<2. 478. episcopis qui post eum fuerunt, idcirco quia famulus pre
D[allodio . ' fate curi.e est.
faloparus cognome BIR 509 (sec. xO.) "si comprendono ne/fu categoria df!i
SRC 500 a.1381 (Sav.) anthonius faloparus. famulj gli aldij e gli arimanni '.
D faripa. fariipa . L famillus. famulalum . D famiglia. \
"

famu 371 fard

famulus sm. "fattore, amministratore, agente" (bonus) fantinus n.p. m.


CGG 128 a.1260 professus fuit symoninus cavalerius no- NL.l 186 a. 1203 filius meus bonus fantinus.
mine iohannis de folo , famuli sui. L fantinus. .
fanale sm. "fana/e, lanterna" fanus sm. "alveare"
SGM 102 a.1376 duo fanalia ... una lanterna ossis. PLL GR 48 (Baiardo) fanos seu arbinarios habentes, ceram
467 a.I441 stropi pro fanalibus dunzene n. 20. vendere teneantur ...
L fanarium. fananum. fa o fredo I fao frigido top.
fanale sn. "faro" I RCA 85 a.1148 caerit de una parte terra que dicitur fa o
BCM 134 a.1483 per errore commisso in viagio sicilie, fredo. RCA 273 a.1143 fine fao frigido.
quia scriba navis ... feeerat creditricem in libro navis ca- PAC9.
bellam marinariorum de libris sel( ... de quibus facere de- L fau frigido.
bebat creditrieem cabellam fanalis. faolie top. (Sav.)
fananum sn. "fanale, lalllema" .1 , SRC 364 a.1297 (Sav.) campum unum loeo ubi dicitur
VCB 303 a.1290 (Bonif.) fananum i. faolie.
L fanale . fanarium. L faonus.
fanarlus/ -m sn. 'yana/e, lanterna" faollus cognome
lA 3S a.1283 galee autem ianuenses continue et die et nocte CGS.1 147 a.1157 marescotus faollus.
cum fanariis dietas naves insequebantur. VPM 388 sg. a. I 340 PAC 17: gen. modo fulu "granchio"
(Gen.) fanarii sex. SSA.2 133 a.1345 (Sav.) lanternam. bran- L faolie. D faolo.
donum et candelas, seu fanarium et lucernam. VFD 91 fapa sf. (err. per supa?) "specie di veste"
a.1344 fanarii sex. LG 272 a.1373 fanaria viginti guatuor. CGG 167 a.1260 (PortoV.) fapam meam vocherami.
VPM 90, 388 gen. s.xii, dal medio-gr. qxx.vaptoV non L supa.
prima del S. xii . fara' sf.
L fanale . fananum . D fcm. SOV 42 a.1428 (On.) et potestas teneatur ipsam penam'
fanarium sn. 'yaro" _ exigere, si ab aliquo contrafactum fu~rit. et iIl~d idem f~
DSP 23 a. L459 item teneatur solvere ... pro quolibet in- cere possint impone re homihibus !qUl portaven~t .faras l.n
troitu sive qualibet vice in qua in portu ianue cum sua na- vias, ut ex viis deportet ma: et quod nemo prOiclat lapl-
ve venerit et applicuert denarios decem octo ... occasio- des' in via publica.
ne fanarii . SGS 243 a.1505 gabella fanarii. faraldus cognome .
Dfa fan . . SRC 443 a.1382 (Gen.) franciscum faraldum notanum et
(de bono) fancello cognome canzelarium comunis saone. '
OSM 190 a.1 L90 enricus de bono fancello. Dfaraldi.
L bonus fancellus . pharaon top. (V. Varenna, Pegli)
fanceUus .sm. "ragaZZQ, giovinetto" RVV 60 a.1483 (liber livello rum sancti andree de sexto)
GR 48 a.1519 (San.) de non accipiendo filium vel fan-
cellum alterius ad comedendum. ' terra boschiva vocata pharaon. ,. ! I . ,
D~~fu j
D faone. faraone.
fanceUus n.p. farassonus sin. "lucignolo"
GR 48 (Nizza) quod brandoni cere non habeant farasso-
BSR 87 a.1171 . prefatus belle et fancellus et heredes eo-
rum. LJ . l 548 a.1209 fancellus. SLS.2 313 a.1287 num cotoni 'navi.
(PortoV.) a fancello pro uxore sua. D faro. farase.
fandatus I fandrarius sm. "tessuto leggero" farcha sf. 'yalca. asse rialzato sul bordo della nave
DRG.2 249 a.1244 (Gen.) peciam unam {andati ~t ' ordas per riparo dei combattentt' .
et sarpelierias. GIB 544 a.1294 et peciis iii. fandranorum. PLL 469 a.1441 farche pro orlo ...
L (pannus) faldatus . L falcha. infarcatus.
farconem I farconus sm. 'yalcone, pezzo di artiglie-
fanellus agg . "di colore (di cavallo)"
SSL 220 a.1336 unus roncenus fanellus.
li" ~' . .
Dfanettu. I
AND.6 406 a.1508 construere pecia tria artegiorum bron-
fangotlnus sm. "piccolo involto, fagottino" zi videlicet canonum unum et reliqua duo' pecia dicta far-
TL.262 a.1460 fangOlini duo coperti canabacii. cones ponderis cantariorum quinque in circa singulum
L fangotus . eorum. AND.6 410 a.1508 occasione trium pecirum
fangotus sm. "involto, balla, fagotto" bronzii videlicet canoni et farconorum.
DDO 229 a.1376 pro fusti ganoffanorum fangoto i. CDC L forconem . "

28 a.1386 safrani fangotus i. PLL 464 (= VFD 220) farchus cognome '
a.I441 pannos sericos et fangotos pannorum. TCL S. V. rulandette: a.1361 rollandus farchus de loan.
L fangotinus. D fangottu. U.2 926 a.1384 luchellus farcus. SCS 297 a.1530 lau-
rangus formagoso top. (Quiliano) rentius farchus.
U.2 191 a.1289 loco ubi dicitur buzellus et fangus for- L falcus. D farcu .
magoso. . , fardeletus sm. "fardello, pacchetto"
L fonnagoso. infangatus. D fangu . CGO 221 a.1260 (PortoY.) et alias res ipsorum. que sunt
(bona}fante n.p . f. in duobus fardeletis. CDC 118 a.1392 auri de lucha far-
BCG.159 a.1 047 at vas alberti ... et bonafante qui et be- deletus i. CDC 128 a.1392 mercium fardeletus i.
riza iugalibus. L fardellus .
PAC Il "[per infante]: qualcosa di pi che. un esempio di fardellus/ -m srnln. 'Yardello, collo, imballaggio" ".
aferesi". CGS.2 80 a.1162 pro fardellis ... quos ' nobis reddidit.
L fantinus. malfame. VCB 7 a.1238 (Bonif.) fardellum unum pannorum colo-
fantlnus SOl. "bambino. putto" riso VCB 40 a.1238 (Bonif.) fardelli duo qui erant ligati
AND.5 63 a.1535 promittit facere ... portalle unum qua- scilicet unus de corda de erba et alius de corde de cana-
drum pulcrum et honorabilem ... cum duobus fantinis seu bo. LEM 241 a.1240 fardelum unum sete. eGG 220 sg.
duobus animalibus. a. 1260 (Porto V.) quibus fardelli et res ablate fuerunt
L . bonafante. bonus fantinus. mal fante. per ... predones sive pirratas. - fardellos viii. telarum.

II'
Care 372

BRG 306 a.J 274 fardelum unum sete guiele qui esI me- fasciatus agg. ''fascia/o, rives/ilo"
narurn quinquaginta ut dico. DAF 21 a.1300 obligo tibi AND.6 33 a.1516 item bancum scanni curo suo pogiolo
pignon ... fardella sexdecim senci gialli. DDG 223 fulcito et fasciato cum uis canleris.
a.1376 pro septe fardello i. CDC 20 a.1386 rnercium far- L fassare.
dellus i. CDC 59 a.1386 vulpiurn fardelli ii. PVP 290 fascem I fascius I (assero sm. "fascio, fardello"
a.1492 septe stravai azie 39 ... in uno fardello habilo a RCA 38 a.1 143 lurtexanus dal fascium i. spitorum.
johanne baptista. CGS.l 226 a.1158 sex fasces brailis. PLP 1238.1250
PIA 41 n.46: dall'arabo. (Sav.) fasce m unum vulpinarum. U.J 1487 8. 1279 ba-
L fardeletus. D fardu. staxii habere debenl .. . de fascio salis m. iiii. RVN 124
faretrum sn. "feretro" s.xiv (Noli) si quis ponderabil lilum de canepo solvat de-
GSS 41 a.1330 (Sarz.) debeant.. . mortuos balneare et narios quatuorpro fascio sivepro bisaca. LO 552
suare et in faretris ad ecclesiam deportare. a.1403 torseUos sive fasses. DKR 175 801414 de filatis
farfices sf.pi. "forbici, cesoie" fasciis quanuordecim. GR 100 (Ovada) si .. . inciderit in
GC.2 35 a.1191 et omnia alia utensilia debebunl esse alienis gorretis.. . olval bannurn ... pro fascio sol. V.
commune, preter quod pinellus debebit habere de proprio PTA 630. REW 3214.
farfices. L faxius. D fasciu.
L forcipes . forfices. fuella sf. I
(caput) Carii top. "Capo di Faro" GR 48 (Monaco) gabelle fazellarum per forenses emen-
BBG 490 a.l413 pro turris capitis farii . damm.
Dfaru. D !ascella.
farina sf. ''farina'' lasene
LJ . l 1486 a.1279 farinaro, fabas, ciceros. PVP 295 LMS 413 a.1224 ego .. . te incanto ... de scorfano de lupo
a.l494 pro preci o minarum 7 farine empIe ab antonio fa- de cane rabioso de fasene.
rinolo. ADT 12 sgg.
D jina. fen-a. fassia sf. "fascia di lerra"
farinacius sm. "crusca sottile" BNA 234 a.. 126O (V~nt.) . cum fassis et ortis contiguis.
CAC 39 a.1178 el vos debetis habere medietatem moltu- GR 2.32 (DIano) estnnatores refen:e debeant quanta erit
re et omni mense in quo (molendinum) laborabit minarn terra pro qualibet fassia .
unam pro vianda et farinacium piccature. eST 179 L faxa. D fassia.
a.1381 (Taggia) et semper quando molendisum piccaverit fassiare vb. ''fasciare, rives/ire"
debeant ponere ad implendum ipsurn molendinum unum lA 52 ad a.1284 armaverunl IX.llii galeas et duas platas ho-
multurarium grani el unum aliud farinacii. neratas trabucis et lapidibus scarleto fassiatis, se vana glo-
Dfainasu. riando ad ultimum, quod prope ponum ianue venirent in
farinacius cognome tantum, quod supra modulum proicerenl lapides talitcr fas-
BSR 411 a.1254 johannes farinacius. siatos, TL.3 668 a.1449 (Caffa) ministralis habere et tene-
farinotus sm. "venditore di farina" re tenealur capitios quatuor fas sialos ferro ad rnensUJ'8Jtl
ASA 282 a.1350 (Alb.) aliquem molinarium vel tirato- razam. CP 996 a. 1473 unam crucem argenteam ex duabus
rem sive farinotum vel quovis nomine censeantur. PVP magnis auratam. fasiatam Cuffi uno ex mandilis septe.
295 a.1494 pro precio minarurn 7 farine empte ab anto- L faxare. .
nio farinoto. faskus sm. "elemento archiUttonico"
Dfainotu. CDG 3.68 a.ll.92 (Costant.) desuper predictum cosmitem et
Carmare vb. "danneggiare, fare del male" usque ad ipsam trullam est ornata musivo aureo et <Je colori-
LMS 413 a.1224 omnia mala fiscula qui venenum et tosi- bus cum duobus postibus. uno fasico cum pectoralibus duo-
cum in buca portant, quod nullo tempore possint fannare bus curo ostiis, canc~lIati~ et fenestris. CDG.3 70 a.1l9z,
petro. (Costanl.) parvum cancoAllum sustentatum muris et leptoca-
L facere . fannau. lami~ duobus et poste, fasic~ magno uno et .alio versus sep:
farmau cognome tentnonem leptocalamo OCIOSO uno et pavlmenlum.. . -..!
Ge2 208 a.119,2 cum ottone fannall. sala magna... sustentala muris et columpnis du~bus magnis
Lfannare. circumsepta postibus mannoreis seJl, uno fasi co 1'eC10 C8D-
faaben n.p. cel.lo uno, gipseis tabulis cum vitris defective. '
CDG.2 218 a.1175 faaben frenguellus. (de) faili loc. avv. '1acilmeme"
L facere. lA 33 ad 8.1283 et cotidie apud ponum veneris venire de
faabona n.p. faili poleranl, curn cotidie esset ventus ad levantem ve}
GG 368 a.1203 faabona de boiasco. syroco, el moris eSI. iIlis temporibus.
L fanem. lasiolum sm. '1agi%"
fazanus sm. (ornit.) ''fagiano'' PPV 81 a.1370 (ponov.) cicera fabas fasiola.
LG 702 a.l406 galinas. capones, pullos, fazanos, colum- L fazolus. J

bos, perdices. faziolus sm. '1azzole"o, copricapo"


L faxanus. D faxan. DDG 360 a.I.376 pro .. . faziol , fangoto i.
fassare vb. "fasciare" L facitergium. D faciol.
SFG 2.290 a.1375 ballassi tres qui ponderant karat. lxxll fassium sn. '1ascio, fascina "
sive octaginta, fassati in una pecia sive tella. CSS 232 a.1435 (Sanr.) nec etiam lignamina burgororum
L faxare. fasciatus . (err. per brugorum?) el armoinorum nec alia Jignamina
fascia sf. '1ascia di terra, terrazzamento" de quibus possit deferri, seu eXlnlhi. salcinata vel aliquod
FST 79 a.1592 (Triora). super fasciam caverne secche. fassium pro comburendo. PVP 267 a. L462 fassia doga-
REW 3208 . SCT 30 sg. "misura di superficie agraria; rum de nicia pro barrilotis xxx.
e/em. toponom." PSP 87 n.211: "tecnica di terrazzamento L faxius.
gi documentata in ClL XII. 6032/a fines fasciae fundi fazolQS cognome
pacati ani" . DRG.3 845 a.1293 enricum fazolum civem ianue.
L faxa. D fascia. L fasiolurn . fasulus. faxolus. D fax(j '.
fuo 373 faxa

fazcmus sm. "specie di coltello. pugnale" faudatus sm. "specie di panno"


ASA 430 a.1350 (Alb.) ictum cum cultello, spata, fazo- DRG.2 252 a.1239 media pecia faudati. DRG.2 269
no, penato, macia, ferro. a.1244 peciam unam faudati et cordas et sarpel~rias.
L falzonem. DRG.2 575 a.1259 in peciis triginta faudatorum tmcto-
fasulus sm. "fagiolo" rum. FCD 2.115 a.1277 lb ... implicatas in faudatis.
DMC 487 S.xv. exceptis grano, ordeo, fasulis, fabis, cice- L falda.
ribus. faudignoni top. . '
L fazolus. NL.2 46 a.1216 alius pecie terre que est in faudign9nis.
fassus Sm. "fascio. fardello" fau frigido top. . .
PVP 310 a.1504 pro fassis 5 cannarum. GR 2.32 (Natici- RCA 235 a.1039 coheret ,ei de una parte fau fngtdo, de
no) euntesper viam cum fassis ve) sine, caregatis vel noh alia parte tluvio lav~ia. ' . .. . . ..
caregatis ... L fadurn frigidum. (m) fagldo frigIdo. (m) faIO frigtdo. fa
L faxius. o fredo. fao frigido. fo.
fateinanti cognome faum cascavi top.
PLS 347 a.1301 tibi alegrino fateinanti. RCA 18 a.l ]43 usque ad faum cascavi.
L facere. falinanti. PAC 9. RCA 782 (G/oss.) faum "selva difaggi".
fati es sf. "faccia. viso" Lfo.
CNM 309 a.1205 perculsit dictam stellam per fatiem de fautionem sf. ''fazione. partito politico"
manu. OC 219 ad a.1169 etenim per plebeia nostra rasse et fau-
L faabona. D faza. tiones semper tempore litis civilis aderant.
fatles sf. "filo (della spada)" L facionern. factionem.
favagrega top. (Cen.) "
OP 98 a.1205 et plures ex illis in fatiem gladi i interfece- SMV IO a.1131 et hoc qtiod n0bis pertinet in favagrega.
runt.
L faba. D faa greca. fava. grego.
DUC.3 390 facies gladii, ut in sacris scripturis os gladii, (de) favali cognome
acies, gallice fil de l'pe. COS 100 a.1186 oberti de favali.
L facies. OSo L faba. favalium. favaria.
fatlere vb. "fare" favalium top. (Toirano)
CSL 52 s.x.iii. non habeat denarios qui dantur pro pictan- lEA 158 a.1233 (Alb.) loco ubi dicitur favalium.
tia fatientibus officium. L faba. favali. favaria.
L facere. favalus agg. "di c%re fulvo"
fatlga sf. "fatica. lavoro" RCP 586 a.1181 (Luni) palafredum favalum.
SSA 261 a.1330 (Sav.) fecerunt rationem de expensis L falavus.
fornariorum et fariga ... - briga sive fatiga. ASA 49 favaria top. "od. Favaire (ALassio)"
a.1389 (Alb.) pro eius labore et faliga aptandi et manute- CAT ] 23 a.1323 (Alb.) terra de favaria.
nendi relogium comunis. TAL 17,66.
L fatigavetula. fatigium. D fariga. L faba: favali. favalium. D favaire.
(de) fatiga cognome favonius sm. "vento di ponente"
SRC 192 a.J 265 (Sav.) iohan de fatiga. UAR 136 ca 1330.
fatigavetula cognome favorabilis agg. ''favorevoLe'' Il
CDG.3 28 a.1192 bemardus fatigavetula. RGL 19 a.1576 votu'm favorabile.
L fatiga. Dfavoraber.
fatigium sn. "falica. lavoro" favus sm ''favo di miele" . I

CDL 731 a.907 (Nonantola) pro anime nostre mercedem GR 16 a.1435 (Sanr.) si aliqua persona commiserit fur-
et pro nostro fatigio pro eodem grano. tum in examine seu alveario apum, sive favo melis .ali-
L fatiga. cuius ... GR 48 (Baiardo) fanos (corr: favos) seu arbma-
fatinanti cognome rios habentes ceram vendere tenentur.
DDG 273 a.1376 babi]anus fatinanti. VSC 51 a.I444 ve- f.xa sf. ''fascia di terra. terrazzamento"
nerabilis dominus melchion fatinanti. DMC 408 a.1507 OSM 29 a.1190 d6mus de''levana cum terra de circum,
augustinus fatinanti. faxa in qua sunt barche (biche). BSR 303 .a.1208 ~ m~
L fateinanti. ceria que tendimr desuper a domo corbellI per altttudl-
(de) fatio cognome nem usque ad faxam terre. SRB j 334 a.1407 (Qui!.) in
contracta faxe corvarii.
SRC 577 a.1397 (Gen.) dominus raffael de fatio. L faissa. fascia. fassia. faxia. feixa. D fascia.
L facius.
faxa top.; elern. topon.
fatus' Ptc. ''fatto''
CAC 358 a.1181 (Legino) locus qui dicil1:t.r faxa. SRB
CAR 49 a.1459 /et. expensam fatam et exbursatam per 334 a.1407 (Qui!.) in contracta faxe corvam. scr 31 ad ,
dictos lavoratores. faxam planam ... in camugi.
L facere.
L faxaplana. I I f. . \
fatus agg. "scipito?" fanus c])gneme j ,
OSM 221 a.l 190 albertus buca fata. DDG 83 a.1376 de leone faxano.
L buca fata. L fazanus. D faxan.
laucem sf. "foce" faxaplana top. (Camogli)
OSM 204 a.119O in maritimam ... usque ad faucem ro- GO 248 (= SCT 31) a.l203 ad faxarn planam .. .' in camugi:
me. BSR 178 a.1200 molendini de fauce. PRV,r65 L faxa. " .
a.1229 (Sarz.) ire et redire per faucem macre. faxare vb. ''fasciare. imballare" .
L fucem. VCB 7 a.1238 (Bonif.) fardellum unum panorum ... qUl
fauda sf. "falda, fianco di monte!' erant faxati inter unam voliam de vintenis. DRG.2 575
GR 2.32 (Sanr.) per costam illam usque ad faudas dicti a.1259 in vogiis in quibus faxati sunt dicti panni. .
monti bugnoni. L facem'. fayare. fassare. fassiare. fa~atura. faxlatus.
L falda. D falda. faudo . faxiola. D faxar.
faxa 374

fautura sf. "fasciame di nave" faxus sm. ''fascJ fardello"


GG 5] 5 a.1205 totam faxaturam unius galee conductam VCB 203 a.I.245 (Bonif.) faxos XXx. beccunarum.
in ripa ianue meis el(pensis, rationando in predicta faxa- L faxius.
tura illas tolas quas tu ... comparasti. fea sf. "pecora"
L faxare. ASA 273 a.1350 (Sav.) aliquem ovemseu feam.
faxedum top. L feta. D fea.
COS 106 a.1186 in rovere, i\1 faxedo, in valle sella. featerius sm. "chi teneva feudo dai feudatari" ,
L faxetum. fo. GR 48 a.1288 (Alb.) ut featerii non maneant in consilio.
faxeUa sf. "fiamma, torcia" - non pos il aJiqui featerius qui feudum tenet ab .a liquo
SSA.2 133 a.1345 (Sav.) quod aliqua persona non debeat domino stare ad consilium.
portare de nocte aliquas fal(ellas nec tionum seu ali- DUC.3 426 fealum : feudum.
quem facum per civitatem saone. L feudum.
D faxel/a . febrem continuam sf. "febbre malaric:a " i
faxem sm. "fas cio" SAS 94 a.l345 (Sav.) aliquis medicus qui curaveril egro-
CNM 216 a. 1204 (Sav.) de faxe stupe denarios vi. CNM
58 a.1205 (Sav.) de prexio ii. faxium de boldronis. tum vel egrotam pacientem. febrem continuam. vel dupli~
L faxius. cem tercianam. non debeal ire ad egrotum ultra semel.
faxetum top. (Alassio) nisi prius ei denunciaverit quod se debel penitenciare . .
CAT 120 a.1323 (Sav.) pro terra de faxeto. febretta sf.
TAL 17. DRG.2 478 a. 1253 (Gen.) pecias se", pannorum more~
L fo.g lium de doaxio el febretta octo.
faxetus sm. " involto.jagotto" reca sf. "fetta. quota, porzione"
CDC 42 a.13861ane filate faxetus i. CGS.1 354 a.ll60 mediam fecam molen(ljni de glarea et
L faxius . unam fecam minus Dovena molendini de monte.
faxia sf. ''fascia di terra. terrazzamento" L feta.
PTS 80 a.1259 (PortoV.) iJlas duas faxias terre laci mei fecem sf. ''feccia. tartaro"
quem habeo in districtu portusveneris. CST 294 a.1381 LG 435 a.1383 de murta el fece non comburenda.
(Taggia) usque ad faxias iohannis ferraris. L fecia.
L faxa. Ceda sf. ''feccia. tartaro"
faxiatus agg. ''fasciato. avvolto .... DDG 399 a.1376 pro (eeia et. nlumine de feda per ( c.
lA 41 a.1283 lapides faxiatos de scarleto rubeo. PVP L fecem. fegia. D fexa.
256 a.1459 item gona una panni mischi pro homine fode- Cederationem sf. ''federazione. alleanza"
rata penna luporum cerveriorum, faxiata in uno linteami- AI 2.33 a.1258 anno eltarn precedenti segnoria (della
ne trium tellorum. citt di Accon) erat el( federatione et colligatione (di
L faxare. MQrs;glia e Provenza) cumianucnsibus.
(axiola sf. ''fasciola per neonalf' federe vb. "lagliare. bucare"
PVP 262 a.I461 certi patareli lini et de panno cum suis GSS 59 a.1330 (San.) ve) a5tricum strate destruere ... vel
faxiolis. vias federe vel fedi facere.
L faxare. D fasciOra. feeletus cognome
faxiolus sm. ''fagiolo'' CAT 144 a.1326 (Alb.) faciu feeletus.
DMC 477 21xv. granum, ordeum, milium, panicum, car- L ferexa.
rube, lentigie, fabe, faxioli, cicera. fega sf. "feccia. tartaro"
L faxolus. faixorus.
faxius I -m smln. ''fascio. involto" CNM 216 a.1204 (Sav.) de somma (soma. carico) fege
RCP 221 a.1197 (Lqni) vi. faxios straminis pro equis. VCB denarios ii. SRB 35 8.1212 (Alba) xi. saccos fege,... _
7 a.1238 (Bonif.) faxios quatuor beccunarum. CGG 221 suam fegam.
a.1260 (PortoV) fardeIJos viii . telarum et faxium unum L fegia .
scutorum. DDG 223 a.1376 pro filati faxiis Ixx. DDG fegateUum sn. ''fegato''
893 a.1377 pro .. . sartie faxiis xii. CDC 9 a.1386 filati RCP 139 a.1188 (Luni) excepto ... fegatello capretorum.
faxia n. CDC 15 a.1386 boldronorum faxia lt. peciacccc. L fegatum.
L facius. fascem. fascius. fassem. fassium. fassus . fegatum sn. ''fegato'' ,
faxem. faxetus. faxus. flaxius. saxius. saxus. RCP 140 a.1188 (Luni) caci debent habere pelles lantum
(de) faxoll cognome et collare predictorum animalium et coratas, preter duas
CGS.1 124 a.1l57 vassallus filius sibilie de faxo1. partes fegati.
L faxolus. G.PARIS, "ficatum en romano in MLA 41-63. C. S ALV IONI.
faxolum top. AGI 16 (1902-04-05) 195. SAP 403. GUA 202. 549.
CGS.l 124 a.1157 terre que est in faxolo . C.PL.uMMER, ALM 2 (1925-26) 15. REW 8494.FEW.3
L faxolus. 492. RGS 28.
(in) faxoUis top. (Rapallo) L fegatellum . fiagus.figaretum . figatum. figuJum. figu~
BNA 547 a.1263 (Rapallo) in territorio rapalli. ineadem tum.
contrata, in faxollis. aliam peciam arboratam. regia sf. ''feccia. tartaro"
L fax:olus . CGS.2 74 a. 1162 cepi a te ... lantum fegie xxviii Ilnas.
(de) faxolo cognome CNM 308 ca.! 203. (Sav.). sac~s.in q.uibus erat .tunc fegia.
BSR 193 a.1206 baiamons de faxolo. LMS xxx. a.1259 NL.l 151 a.1203 lib... . Lmphcltas IO bombeclo, in fegia
bartholomeous de faxolo notarius. et in mutuo. NL.2 158 lbs.... implicitas in fegia. NL.2
L fax:olus . 298 a.1225 lib.... que sunI implicite in miliarensibus et
faxolus sm. "fagiolo" vintenis et fegia . LG 601 a.1403 de murta fegia rasuris
U .l 1486 a.1279 fabas ciceros faxolos castanea. ICG rotundaturis et buellis non comburendis. .
6.151 s. xiii-xiv. pro qualibet mina ... faxolorum. LEM 101 "sostanza per IlJ lavorazione dell lana. raon
L fazolus. faxiolus. (de) faxol. faxolum. (in),fax:ollis. (de) sappiam bene cosafossel! .
faxolo. D faxo. L feda. fega. D fexa.
regi 375 fene

feglinum top. -J
fellegius ' top. (Albisola)
SCS 305 a.1530 (Sav.) eccIesia sancti laurentii de fegli- eNM 40 a.l204 (Sav:) fellegius 'in territorio albuzole.
no. L f~legetum. ferexa ..I'" , .
Dfegln. felegosus agg. "ricco di felci" elem. topon.
feira sf. "fiera, mercato" BCG 15 a.969 ~t in campo felegoso.
OC 182 a.ll.65 tum quia nundine sancri egidii erant, ide- L felectosus . 'D fregoso,. . .
st feira sancIi egidii. COS 5 a.1186 portat.. . ad feiram feleguetum top . . (Ve~t.) .
sancti raphaelis. '
L feria. BNA 274 a.1260 (Vent.) una peeia terre posite in fele-
feiree gueto. .
IEL 94 a, 1388 item rnanteletum unum de feiree. TMV68. f

feixa sf. ''fascia di terra" L ferexa. felegetum.


MBL 323 sg. s. xi. (Urins) una feixa ... et duas feixas, (de j feleito cognome
quas tenet fu'lco cox, et dant lascam . .. ReA 82 a.1148 dominicus de feleito.
L faxa. PAC9.
fel parola ingiuriosa L feleetum. ferexa I J

PLPIOO a.1250 (Sav.) et tunc dillit mihi fel bacbaJare se- feleosa top. (Sav.)
nex latro qui non potes terre brachas. SRC 173 a.1263 (Sav.) in feleosa. in insulela. in insula
L felie . fereosa., .
felcata sf. "specie di fonnaggetta seccata su. steli di L ferexa. fereosus.
felce" feleteria top. "Filattiera"
GR.2 32 (Ormea) aliquis berberius non debeat aportare CGG 205 a.1260 (Porto v.) domini actonis archipresbiter
aliquam felcatam vel zoncatam. de feleteria. ' . ~
L ferexa. L ferexa. feletore. D filattiera.
felec~ top. feleto top.
RCA 16~ a.1 060 ( o 1075) in loco ubi dicitur felecto. eao 147 a.1260 (Portov.) occasione unius molendini
L felectum. ferexa. ,. qui est in tenitorio de quinto, loco dicto de feleto. .
felectosus agg. "ricco difelei" elem. lopon. L ferexa. felectum. feletum.
BCG 31. a.99O in casale felectoso. feletore top: ' . '
L felectum. felegosus. ferexa. ReA 294 a.1012 fine via da ravinelIo, que pergit a fele-
felectule top. tore usque in litus mans.
Ba 129 a.1 025 in 1000 et fundo felectuIe. PAC7 . .J
L felectum . ferexa.
feletum top.
L ferexa. felecteria.
feletum top.
BCG 134 a.1027 in feleeto. RCA 19 a.1l43 decimas de feleto. U.l 508 a.1 204 in
PAC 9. cr. RGS 114] tJicturn ''felceto''
feletto. VeB 298 sg. a.1289 (Bolnf.) petciI>C1re et recolli-
L feleclo . feJectosus . felectule. fe]eitum. feleto.
fletum.ferexa. D filetta. ger~ e1rbaticum feleri et iura que habet occa~ione potesta-
felegare vb. "raccogliere feLd' rie bonifacii. ' I,
'-
U.l .509 a.1204 lignandi et glandandi et fenandi et her- L ferexa. felectum. feleto.
bandl et f~legandi et pascendi cum bestiis. felie sn. "fieli/' I ,

L ferexa. '. DDG 220 a.1376 pro,felie et ferarnep ti. ,. ~ DDG 257
, ' felegaria top. a.1316 pro felie caratelis X" ,
RCA 249 a.99O peeia una de terra que est subtus castro Lfel. Dfe. .' : .
ubi nominatur felegaria. MSS 107 (= FNU 31) a.I137 feligarolio top. "Frugarolo (Bosfto Marengo)"
(Sezz, Gen.) in loeo qui dicitur felegaria. CGG 89 SPL 733 sg. a.1176 felig~olio.
a.1259 (PortaV.) iaeopini de felegaria (od. Felegara. in L filigarolium. ferexa, DJrugarolo.
Sfeza ). . " " .. . felippus, n.p. "Filippo' I

L fe1egar.lus. (ad) felegarohas. (I n) feregarus. ferexa . ReA 101 a.l172 lambertus de felippe.
D felegdra. . I . PAC5 .
felegarius cogndrne . L (de) firpo. D feripo.
'DNA 129 a.1259 (Vent.). iohannis felegarii. felisa sf. "filza notarile"
L ferexa. ' GR 48 a.1519 (Alb.) teneatur facere recipi dieta testium
(ad) felegaroUas top. I et ponere in cartulario seu actis vel felisa.
U.l 1.364 a.1261 quantum de terris quas tenet ad felega- L filza "
rolias. . fellonus cognome
L ferexa. MIA 86 a.1293 (Sav.) iohannis felloni notarii.
felegata "canestro fatto di felci" . L fellus. ,
qR ~8 a.1297 (Apric.) colligere in cavagno aut. inginio, feltrum sn. ""feltro"
sl~e m corba el in alio aliquo vase seu felegata alienas CA 606 a.1292 in ij feltris pro sella nicholai. CPB 245
uvas. (Piae.) item sex capelos feltri et coraminis.OUA 440.
L ferexa. BLG47 n.88.
felegerius cognome L feutrum. filitrus . filtrurn. freltatus.
LMS 407 a.1224 ansaldus felegerius . fellus agg. ''fellone. traditore"
L ferexa. D fregaie. PLP l'II a.1250 (Sav.) dicens quod 'rnenliebinur tam-
felegetum top, (Sa\~ ) quam felli et periuri.
CAC 38 a.1178 (Sav.) carta lebaldi. de felegeta de lava- L fellonus. D felon.
gnola .. . quod ha beo etpossideo in felegeto. fenegosa top. ' (Sav.) J

NSS 258. SRC 349 a.1297 (Sav.) in insula de fenegosa~


L fellegius. feleguelum. ferexa . L fereosus. ferexa.
teme 376
'era
femeUa sf. "erba con cui si adulterava lo zaffer41lO" fenogestus I fenogetus srn. "balza. falpaJ"
LG 552 a.1403 (Rubr. de safrano falsato). nee possit. ali- BOV 550 a.1452 (Sav.) nec portare ad aliquas jomeas ne-
quis ... ferneUam, sive herbam que dicitur fernella vendere, que ad manic~s strietas gonarum aliquos fenogestos ne-
tenere vel modo aliquo alienare sub pena soldorum x.GR 49. que monstras vel aliter de a1iquo brocalo cremexi.
L femina. D femela. MAS 41 a. I463 franzias seu fenogetos, GR 49 licitum
femerius sm. "immondezzaio" [cf tr. fumier?) sit facere ... arcellas, cinclos. franxias seu fenogetos de
GR 2.32 (Sospello) de banno contra facientes fernerios in septa tantum.
piateis. RNB 88 sg. neogr. qllvo-uylC'tl "falda. aletta, bordQl'a di
femina sf. "femmina, donna" giuppone". dal genov.
CAC 232 a.1I80 (Sav.) quod si eos (soldos) vastarern, L fenogletum. D fenogieto .
autludendo aut in feminis ... RVN 73 s.xiv. (Nolio) sive fenogius I .. n.p., cognome .
rnasculos sive feminas. PPV 97 a.1370 (PortoV.) fernine LJ.l 735 a.l224 fenogius. PMS.2 64 a.1278 feoogius
de mondo vei taides macellator. .SSA 139 a.1373 (Alb.) fenogia uxor condm
L fernella. D femena . petri de valis. SRB 249 a.1394 (Sav.) bartholomeus fe-
fena top. (Quiliano) nogius. GDN 658 a.1500 (Noli) anlonius fenogius.
LJ.2 193 a.1289 fossatus cui dicitur fena. L fenugius.
Lfenum. feaogletum top.
fenare vb. "tagliare il fieno" RCA 285 a.1059 in fenog1eto.
FCT 21 a.1280 (Triora) vel quousque (prata) fuerint fe- L fenogetus. feniculus.
nata et segata. CST 293 a.1381 (Taggia) tenare, vel er- fenoial top.
bam colligere, vei portare, veIIigare. SMV 85 a.1211 ubi dicitur fenoial.
L fenum. L fenugius.
fenarium sn. "fienile" fenugius J -8 n.p., cognome
CST 309 a.1381 (Taggia) si vero ignem posuerint in pa- LMS 55 a. 1222 johanna fenugia. FAF 178 a.1252 fenu-
glariis vel fenario. condempnentur .. . giurn. LJ.I 1308 a.1259 johannes fenugius. PSN 96n.
fenarolius cognome a.1259 (Baiardo) fenugius. SRC 166 a.1263 (Sav.) me-
GC 294 a.1191 johannes fenarolius. dielatem unius campi cum fenugio . SRC 192 a.1265
Lfenum. (Sav.) fenugius de dodis. SRC 552 a.1389 (Noli) iohan-
feneratorem srn. "prestatore di denaro a interesse" nes fenugius .
LDS 18. L feniculus. fenogius. fenoial .

I
feoerium sn. ''fienile'' fenum sn. ''fieno''
RLB 33 a.l283 (Castellaro) item si quis fenerium vel GR.2 22 cesas omnes que sunt in laleribus viarum per
pullerium alienum fregerit. quas ducitur et defectur feoum.
Lfenum. L fena. fenare . fenarolius. feoerium . fienum. valfenaria.
renestra sf. "loggia. finestra. vetrina di bottega. bot- lenum sn. ''fieno greco: pianra i cui .temi ven;cano
tega per la vendita al minuto" usati come disinfettanti delle vie respiratorie perchi COll-
CAC 418 a.1I8I (Sav.) actum in fenestra armanni pilia- renenti oli e un alcaloide"
rii. PLP 85 a.1250 (Sav.) dixit iveram ad fenestram pa- GLI Gloss.
schalini qui inciderat mihi bracas et. carnisias ... pascu~ feodum sn. "tributo, servizio. affittanza"
linus incidit paria quatuor caligarum et. .. suebat eas IO
U .l 20 a.lll O el. de omnibus feod,s ac Iibellariis. CDG
fenestra mea. SFG 1.77 a.l252 facere panem per se et
familiam suam ad vendendum in fenestra sua. SSA.2 3l' 1.127 a.1I.4O de iUa medietale marchionum debet ioban-
a.l345 (Sav.) non vendat panem in plathea. nisi tantum nes barcha tenere medielatem per feodum ex parte eorum
in domibus et fenestris domorum saone. CST 273 a.1381 marchionum. RCP 141 a.1188 (Luni) feodum imper(at~
(Taggia) in domo vel fenestra domus. LG 400 a.1383 te- ris) sive regis caci dare non debent. CA 616 a.1292 item
neantur (pancogoli) habere et tenere super eorum fene- andrea balabano pro eius feodo ...
stris panem secundum metam sibi datam. BVP S2 Lfeudum.
a.l490 (cf PVP 307)qui fecit fenestras vitreas. GR 49 fera sf. "fiero, mercato"
(Capriata) quelibet persona vendens ad retalium sive ad DNB 113 ~. ~ I8~ confitem~. accepis~ a te .... lOI janui-
fenestram teneatur vendere ad pensas. nos unde bbl ... ID fera madu de proVinO proxima libras
SOV Gloss. (On.) vendere ad fenestram "vendere al mi- iiii. ... FNU 101. a.Ll97 i~. fera lani.aei pr 9xima._.
nuto". DRG.2 57 a.1200 10 fera madu de provino proxima. G<l
L fenestrela. D fenestra. 130 a.1201 usque ad proximam feram de firiao. DRG.3
fenestrela sf. "feritoia?" 629 a.1262 in proxima futura fera Barri.
TL.l 833 a.1458 (anni e accessori) iohi pro fenestrelis L feria.
miliare unum. 'era sf. "pecora"
L fenestra. BIR 574 a.l413 non possit accipere aliquod exenium ...
fenkulus srn. "finocchio, seme di finocchio" preter quam ... feras . oves, zuncatas.
LEM 257 a.1259 (invent. di spezia/e) item rubos duos feni- 'era J ferra sf. ''ferro, 4lIreu.o"
culi. SOV 233 a 1428 (On.) caules cucurbitas seu feniculos. NL.l 62 a.1203 damus tibi... ferra una molendinorwn..
L fenogia. fenogius. fenogletum. fenoial. fenugia. fenu- BGS 82 a.l248 et ve.rrubios quatuor el scopellos q~Qr
giuso D fenuggiu. et ferram unam dupbcem el ferras duas cum axia. CJ;>c
feniculus n.p. 21 a.1386 fere cantari a xx.
CNM 232 a.1205 (Sav.) feniculus de torano. BNA lO L ferrum.
a.1259 (VenL) feniculus lanfredus. SRC 119 a.1264 lerra sn.pl. ''ferri "ceppi. catene per; detenuti"
(Sav.) teniculus de viarasca. PCA 47 a.1283 (Alb.) feni- LPV 6 a.1517 (Alb.) pau; unum manetarum, scPOrum et
culus benricus de coasco. FVA 144 a.1327 (Alb.) here- ferrorum pro ferrando delinqucntes.
des feniculi moyselli. PSN 94, 96n. a.1394 (Pigna). feni- lerrabo cognome
culus robaudi. GC 76 a.1191 ambroxius ferrabo.
L fenugius. L ferralasinus .

---------
fera 377 fera

'ferracanus cognome a.1180 (Sav.) ecclesia ferranice. CNM 174 ca.1205 (Sav.)
LJ.I 1054 a. 1251 iohannis ferracani notarli. wilielmini, heredis henrici de ferrania. PLP 112 a.1750
L ferralasinus. (Sav.) et ipsa dixit mihi ymo vos orrida meretrix sacerdo-
ferrage I ferragia I ferraginem sf. "terra coltivata,
orto" .
tissa de sacerdoti bus ferranice, quorum
antequam essem nata. \
\ .
fuisti meretrix
MBL 3 s.xi. (Lrins) dedit iIli (ecclesie) ferragia inquo L ferranicensis. ferraniga. ferrum. D ferrania.
est. MBL 157 a.l048-9O (Lrins) in campis et vineis, in ferraDcensis agg. "di Ferrania" .
ferraginibus et ortis. MBL 323 sg. s.xi. (Lrins) una fer- FAG 137 a.1300 capitolo et ecclesie ferran(ic)ensi . .. ca-
rage iuxta castrum de villapisca . . . - et una ferrage al nonici ferranicensis (genitivo).
cascatellaret cum prato ad tascam. L ferranica.
MBL xli "une tendue de terre fertile, limite par une clO- ferraniga top. "Ferrania"
ture quelconque ... dans la quelle on ne cu/tive que les plan- CAC 251 a.1178 (Sav.) sancto petro de ferraniga iudico
tes et les fruits vert$; c 'est une sorte de verger de grandes totum hoc quod habeo i~ mam,?lassi.
dimensions " [termine in uso nella Provenza occidentale]. - L ferranica. .
L ferraia. ferealia. D fe ;aia. ferrar cognome CAC 19 a.1178 (Sav.) ante astragum
feragnus sm. "filare di viti"
guasci ferrar. CAC 43 a.1178 (Sav.) willelmus fe~.
ASA 424 a. I.350 (Alb.) de sepibus autem cIauxis. palaffi-
catis et topiis sive feragnis ... PD l34: *ferrarus.
L fiJaneus. L ferrarius. .
ferrare vb. ''ferrare le navi, fissare sul fasciame
ferrala sf. "terra coltivata. orto" .1
MBL 3 s.xi. (Urins) in la ferrata de subrel prat. ) esterno lastre metalliche indicanti il limite massimo di
I . , .,

L ferrage . D feraia. ImmerSIOne


ferralasinus I rerralaxlnus cognome FNG 55 sg. a.1330 ordo ferrandi ligna (nelliber gazarie
PMS 58 a. 1192 wiUelmo bursel1a ferralasino. MIA 98 le relative norme tecniche e giuridiche). ASA 454
a.1223 (Sav.) ramundum ferralasinum. PLP 77 a.1250 a.1350 (Alb.) item teneantur patroni ... sua navigia facere
(Sav.) gandulfus ferralaxinus. PCC 25 a.1276 (Sav.) gan- ferrari et signari usque ad que signa possint navigia ho-
dulfus ferralasinus. nerare et non ultra, ita quod extra aquam appareant dicta
L ferrabo. ferracanus. feramusca. ferrum. D ferrare . signa.
ferramentum sn. "oggetto o strmento di ferro, L ferratorem. (erreum. placia. D farare .
macchinario" ferrare vb. "incatenare, mettere,aiferri"
LMS 83 a.1222 precium de predictis acutis et ferramen- LPV 6 a.1517 (Alb.) par unum manetarum, seporum et
tis. BSR 377 a.1225 unum tercerim ... unius molendini ferrorum pro ferrando delinquentes.
cum tercia parte ferramentorum eiusdem molendini et ferraria sf. "industri ,del ferro"
aliis massariciis. BSR 378 a.1226 ferramenta dicti mo- MSG 266 a.1272 ars ferrarle.cf. PD 134 ferraira.
lendini. LEM 259 a.1259 item quadam ferramenta. CGG L ferreria. D fe1lrara.
29 a.1259 (PortoV.) et preparare lignamen omne et ferra- ferraria n.p.,/f.SLS .2 70 a.ll37 (Sav.) ferraria filia
menta dicto operi ligni et barche necessaria. CGG 36 quondam welfi marchionis. IVI: < Ferraria, Ferrara,
a.1259 (Portov.) et dare ferramenta omnia, videlicet 'veri- citt dell'Emilia.
nas, claves sive acutos, et alia clavamnta. eGG 66 feraria top.
a.1259 (Porto Y.) et clavaturas et ferramenta, scilicet veri- PAC 2 a.l1 08 de ferarla.
nas et alia ferramenta dicto ligno et barche necessaria. Dferraia.
DAA 57 a.1274 et ultra dare tibi omnia ferramenta, sicut ferrarius sm. ''fabbro ferraio" ,
magister asie habere debet. GR 2.11 8.1277 mol.am unam BSR 384 a.1226 in carubi(\) ferariorum: SRC 234 a.1272
pro amolare ferramenta. DDG 317 a.1376 pro feramento- (Sav.) in contracta porte villani ferrarii. SA 235 a.1404
ru~ ballis Y. DDG 815 a. 1377 pro feramenti barili bus (Sav.) ars ferranorum. MNS.1 14a.1404 (Sav.) de sacra~ I

XXI. CVQ 347 a. 1407 (Sav.) salvo de dicto carbone fieri mento ferrariorum. CVQ 347 a.I407 (Sav.) salvo de dic-
possit pro ferrariis stantibus in quiliano et d usum ferra- to carbone neri possit pro ferrariis stantibus iIi quiliano et
mentorum que fuerint in foxinis ferrariorum quiliani. SIP ad usum ferramentorum que fuerint in foxinis ferrario-
178 a.1420 (Massa) libre 20 feramentorum veterorum. rum quiliani. VCC 27 a.1480 (Sav.) magistri artis et mi-
L ferrum . D ferramento. nisterii ferrariorum. . ' '
J

reramusca cognome OSM 7 a. ll90 tibi wuilielmo L ferrenghi. ferrum. D caferrarena. ferr. ferrar. ferraro:
feramusca . .. - ferramusca. ferrarius cognome
L ferralasinus. l CGS,1 336 a.1160 oto.ferrarius. OSM 6 aJ 190 wuiliel-
felTllndus agg. "di colore del pelame equino" mo ferario. BG 120 s.x.ii.(Sav.) turris w.mi ferrarii. CAC
NL.l 207 a.1203 probo pro asino uno ferrando quem tibi 25 a.l178 guasco ferrario. CNM 286 a.1204 (Sav.) delo-
vendo. aVG 79 a. J 248 de precio unius asini ferrandi . volsus ferrarius.
BNA 223 a.126O (Venl.) pro expensis duorum dextrario- ferrarlus elern. topon. I

rum quorum unus erat baius et alter ferrandus. Cf. SRC 154 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratorie
DUC.3 442 ferrandus; color in equis sic appellatus .. . at loco ubi dicitur in monte ferrario. SRC 349 a. 1297
cuiusmodi fuerit istiusmodi coIor haud omnino constat, (Sav.) campum unum loco ubi dicitur in monte ferario.
lametsi probabile sit eum esse quem varium nostri voca- L felearia. ferealia
bant, vulgo pommel. ferratorem sm. "ufficiale preposto alla applicazione
L deferandus. dei ''ferri'' al bordo delle navi" . .
ferrandus cognome LJ.2 1229 8.1395 johiumes fer- OSM 7 a.1190 rubaldus ferator. BLC 21 a.1296 georgi-
randus. /. nus et theodorus ferratores. JAN.l 265 a. l339 (Gen.).
D ferrando. t L ferrare. ferreum .
.rerrania I ferranica top. "Ferrania" feratus agg. ''ferrato, rinforzato con ferri"
CAC 72 a.1179 (Say.) yineam meam que iacet ad lei- CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam sytullam feratam
num ... Lusta vineam canonicorum ferranice. PMS 29 ab aqua cum una capti~ rami.
a.1180 (Sav.) in loco qui dicitur ferranica. SRB 97 L internare. D ferrare ..

Il
fere 378 Ieri
fercium sn. "ferro" rum, eu cireu]orum eorum, agulos vel cla.vos ferreos si-
CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam catenam fercii. ve ferrum. DSP 265 a.1556 sed qui voluerit fmnitati et
CPB 259. securitati sue domu consulere id faeere debet per claves
L fenum. ferreas ... non aulem per dieta pontella ...
ferdarehe top. (Roquebrune, Fr.) L ferrum.
U .2 643 a.1357 ubi dicitur ferdarche. ferexa sC. (bot.) ''felce'' ; elero. topon.
ferrea sf. "ferro, catena, anello di catena" SSA.2 136 a.)345 (Sav.) et comburere seu bruxare fe-
LG 938 a.l404 quilibet ferrarius ... qui sciavo vel sclave. rexas, bruscas et ramas alias.
sine domini vel domine voluntate, extraxerit ferreas. mo- L feeletus. felcata. feleclo. felectosus . feleetule. felec~
num sive anulum a gambis sive a collo ... - appone.re tum. felegare. felegana. felegarius. felegarolia. felegata
ferreas ad tibias. felegerius. felegelum. feJlegius. felegosus. feleguetum.
L fenum. (de) feleito .. feleit~m. feleosa. feleteria. feleto. feletO(e"
ferealia top. feletum. fehgaroho. fenegosa. feregariis. fereosus. 00-
SRC 146 a.1263 (Sav.) alium campum loco ubi dicitur in garolium. fresia. D frexa.
ferealii~. feria sf. "giorno festivo; giorno feriale"
L feIearia. ferragia. ferrarius. DUC.3 436 sg. Cf. CRL 77 a.639 (Ravenna) OClava di
ferealis elem. top. secunda flria. '
SRC 156 a.1297 (Sav.) eampum unum terre Jaboratorie feria sf. ''fiera, mercalO"
in monte fereali. U.l 167 a.1153 promillemu illis reducere ex iUis feriis
L ferealia. in nostram civitatem pannos a1bos el blavos et ~l'Satos.
fereatorem sm. (err. perferratorem, se non connesso CGS.2 116 a',1163 stabo a~ servicium luum et ad apote-
con ferreum): "ufficiale preposto alla applicazione dei cam et ad fenas et mercaClone ad quas me volueris de.,
"ferri" a/ bordo delle navt' Slinare. GC 111 a.1191 in proxima feria de bar. ORG.2
LG 785 a.l404 quod omnes et singuli patroni sive conducto- 72 a.1201 a~ feri~ de. trex?e anelo iohanne. DRQ.2
res navium ... volentes exire seu navigare de dieto portu ... 605 a.1259 ID qUlbuslabel dJctarum nundinarum, autea
teneantur dieere et manifestare eercatoribus vel fereatoribus per tres dies quam feriapannorum in dictis oundinis inci..
dieti offidi iustam et veram portatam ipsorum navigiorum .. piatur.
(de) feregariis top. L feira. fera. D fera.
CAT 121 a.1323 (Alb.) terra de feregariis. FVA 142 feria sf. "imposta sulle fiere"
a.1326 (Alb.) pro terra de feregariis. CDG.2 275 a.1181 si vero aliqua ut in talibus fie,ri solet
L ferexa. ibi constituerimus, ur est feria. mercalwn. pedagium. iu-
ferrendus agg. stitie fornatieum vel talia, medietalem totius introitus vo-
RVN 71 s.xiv. (Noli) nonpossint dicti ministrales uno bis concedimus.
quovis modo, palam vel seerete, statiare eames ferrendas ferria sf. ''ferro. ceppo per iprigionied'
que venduntur in naulo ad maceLlum nisi in denariis duo- LEM 246 a.124O compedesive ferrias dua.
decim pro qualibet libra, quamvis sit bona. L ferruro.
ferrenghi cognome feriare vb. "medicare (cavalli)"
PVQ 62 n. s.xiii (Qui\.) mansus ferrengorum de cervario. CA 633 a. 1292 item cuidam maresca1Jo pro equo j. cleri~
L ferrarius. ci feriando. [VI 685 G/oss. : cf. ingl. farrier "veterinario
fereria sf. "parte di annatura? " dei cavallr,
LEM 260 a.1259 item fererias iiii. corii. feriatus agg. ''festivo''
ferreria sf. "ferriera" . RCP 629 a. 1241 (Sarz,) cum esset. dies feriarus. CCS 2S
CCS 85 a.1414 (Celle) molendina. fullam, re~iam et fer- a.l414 (Celle) de curias non tenenda in diebus feriatis ...
reriam ab aqua. - omni me non feriata. PLL 459 a.1441 si qua dies in-
L feraria. ferrum. D ferriera. ciderent in diem feriatam ..
ferreria top. (Albisola) D feria. feirar.
SRC 510 a,1381 (Sav.) in dieta villa ... albizolle, in COD- ferrlolius clem. topon.
tracta grane. loco ubi dicitur ferreria. SRC 149 a. 1263 (Sav.) in plano ferriolio.
fereosus elem. topon. feriolus agg. "di mattone S01tQfHJSlO a pi forte corrura"
SRC 173 a.1263 (Sav.) in insula fereosa. BVP 17 a.1314 arizorari de lateribus feriolis s.tratam. LO
L feleosa. fenegosa. ferexa. D freccioso. 438 a.1383 lateres feriolos et rubeos et a1bos, et clapetas
ferretum sn. "ossido di ferro ?" , feriolas. LG 969 a. I403 (= DSP 14 a.1459) et eos carru-
LMS xxx. (= LEM 257) a.1259 (invent. di speziale) item beos faciant reparari de bonis lateribus ferriolis. VSC
rubos iii. ferreti. 147 a.I468 includendo in dicto laborcrio oculuro (J1."e-
Lferrum. slra circolare) circumquaque laooratum de fertiolis.
ferretus sm. PVP 321 a.1504 pro matonis quinque millibus ferriolis ...
PVP 281 a.1488 item frexetum unum cum duobus ferre- pro matonis 3500 ferriolis ... et 1600 iuvenibus.
tis argenti. D ferraiolo.
ferreum sn. "lastra di ferro posta sul fasciame ester- ferrionum sn. "rnanufatrQ diferro"
no della nave a segnare il limite massimo di immersione" CGS.2 174 a.IJ64 et xxxviii (carricas) ferriononun [re-
VFD 137 a.1330 non audeat. .. extrahere de portu ia- gistrato nel Gloss. come ferronius}.
nue .. . aliquam cocham lignum vel galeam vel a1iquod L ferrum.
vas navigabile copertum nisi prius in eis apposita fuerint feripedare vb. "impastoiare"
et apponantur ferrea in eis affixa et marchata, scilicet a LG 645 a.1403 animalia feripedanda.
quolibet latere unum. VFD 1398.1330 de non navigando L infernare.
cum ligno cuius ferrea non sin t nitida ab aqua. ferita sf. "ferita, ferimento"
L ferratorem. ferreatorem. ferrare. fenum. RL 200 a.1277 et si fecerit feritam cum ferro vel macia
ferreus agg. "di ferro" vel lapide .. . ASA 310 8.1350 (Alb.) nisi primo fecerit
LO 624 a.1403 nec possint audeant vel presumant (barri- assurtum speciale vel ilum sive Cerilam.
larii) ponere vel affigere in aliqua parte dictorum vaso- L ferula.
Ieri 379 Ceru

ferlum sn. "ferro" fersum sn. "telo di vela"


CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam massam ferij . CGS.2 292 a.1226 buecium tuum de remis viii. cum vela
L ferrum . i. et tenda et fersis . BSL 22 a.1246 velum ... et pro quoli-
ferizatus agg. "depositato. ufficiale. autorizzato" bet cubitor um fersuro unum. BSL 22 n. a.1268 vello uno
ASA 363 a.1350 (Alb.) nee possit aliqua persona vende-
de fersis octo.
re ... nixi ad mensuram ferizatam albingane. JAN 2.609. VPM 102 n.: dal m.gr. q>apem "vela"
fermagium sn. ''fermaglio. spilla" (s.xii.) passa al gen.; di qui al ven., ai dialetti ital. meri-
DKR 233 a.1416 item quod fuil seeurus de bonis gagiis
dionali, all'it., alfr. e provo
iocalium hoe modo videlice t de uno fermag io traddito
per dictum thesaurarium dieto janoto. BVP 397 a.I449 L guerffus. D ferso. .
fertor top. "denominazione lig. antica del f BIsa-
monile ... sive fermagium. PVP 228 a.1451 item quodam
gno"
fermagium cum suo ballassio et perlis sello ilem aliud fer- I

APT 20 "doveva essere pronunciato bertor".


magium cum suo ballassio el perlis sello BOV 548 sg.
a.1452 (Sav.) coacias vel gherghelOs de perlis et unum Ceruginem sf. ''fuliggine''
GSS 139 a.1330 (Sarz.) non audeat ... ferugines vel car-
ferrnagium. - fermagium anulos perlas cristallos ealce-
donias cathenas et petras pretiosas. A.RocCATAGLlATA, bones proicere ... in terra sarane.
AMSSS P n.s. 11 (1977) 59 a.1454 (Sav.) iocalia infra- ferrum sn. ''ferro''
LG 315 a.1363 nee arma, ferrum factum ve) infectu m
scripta, videlicet fermagium unum cum perlis sex et suo
balasio. CP 994 a.1473 peviale ... eum suo caputeo et (lavorato o'grezzo),lignamina, sclavos seu megolos d~fe
rant ... ad temlS prohibitas. DDG 402 a.1376 pro fe~ et
uno ferrnagio de argento.
tala in valore de f. mecc. DDG 455 a.1376 pro fem ...
L fermalietus. fermalius. ferrnalhus. fermatium. D fer-
magio. verge iiii. CDC 3 a.1386. folie ferri, fili ~~~ balle iiii.
CDC 11 a.1386 folie fem stagnat e balle lll. CPB 242
fermali etus sm. "piccolo fermaglio"
a.1388 (Bobbio ) item unum forebat um de fero ... item
PVP 247 a.1456 item fermalieti duo auri parvi et pauei
valoris. unum gavardum de ferro. ' . .
L ferrnalius. L fera. ferra. ferralasinus. ferramentum. ferraruca. ferra-
rius. fercium. ferrea. ferreira. ferretum. ferreum. ferreus.
fermali us sm. "fermaglio, spilla"
NIS 353 a.1425 fermalios ... de auro eum zafiris perlis et ferria. ferium. ferrocinetus. ferronus. ferrura. ferrus ve-
barassiis. PVP 303 a.1492 pro quatuor perlis in uno po- tus. inferriare. tocafero. D firu.
mo ... et uno fermalio auri cum tribus perlis et pendino ferrum l-s snlm. "strumento diferro "
LG 506 a.1403 ferros claponos clavos martelletos ... LG
pauci valoris.
L fermagium. fennalietus. 624 a.1403 agutos vei clavos ferreos sive ferrum. PVP
242 a:1456 item ferra duo pro camino. PVP 269 a.I462
fermalh us sm. "fermaglio metallico della copertina
di libro" item ferrum unum pro pertuse rando barrilia. PVP 271
a.1477 ferrum unum pro rmutandis catenis (Iv! 110 "un-
GR.2 84 (Grasse) decretu m in pergam eno copertu m de
corio rubro cum imposicione quatuor fermalb orum .
cino per accorciare le catene") - ferra duo pro camino
L fermagium. et pro rostis ... ferrum pro trahend o foco.
ferrum su. "lastra diferro posta sl(lfasciame esterno
rermantia sf. "1edelt"
GR 49 (Nizza ) curia ad requisi tionem domini iuvet della nave a 'segnare iI limite massimo di immersione" .
FNG 56 a.1330 ferra in ea (nave) affixa et marchata, SCl-
ipsum ad compellendos subditos super facienda ferman-
tia in manibus domini sui. ticet a quolibet latere. SIG 351 a.~330 i~terr~~are ... s~
spada ordint a per offieium gazane fuennt mtIda et SI
D fermar. fermessa.
fermati um so. "fermaglio" gallea ilIa navigavi t nitida a ferris.
NIS 353 8.1425 fermati um unum de auro cum perlis et JAN 1.260 sgg.
uno barassio. L ferreum. placia. '
L fermagium. ferrum sn. "arma di punta o da taglio"
SSA 2.8 a.1345 (Sav.) si 'premed itate percusserit ... ali-
ferrodn ctus cognom e
quam persona m eum curtello vel ferro seu gladio.
OSM 42 a.l19O testes . .. obertus ferrocinctus.
L ferrum. ferrum acutum n.p. .'
ferogarius I rerrogiarius I rerrogiarotus sm. "palet- RCA 35 a.1143 inter ferrum 'acutum et ioha'nnem fratrem
Il ,.,
to, chiavistello" eius ...
ASA 157 (= IEA 72) a.1216 (Alb.) due parve archete ... ferrum assaliu m sn. "acciaio"
GR.2 Il (Vent.) ementes ... ferrum' 'sssalium laboratum.
fiastre due clavatu re septem cum totidem ferrogia riis.
L assalium.
ASA 158 a.1216 (Alb.) et clavaturas septem cum totidem I,
ferrum calidum sn. "strumento della prova ordea/e
ferrogiariis et clavibus. SRC 478 a.1379 (Sav.) ae ponen-
do vetes seu ferogarios et per hosti et claves domoru m nel judiciu m ferri ardentis"
RCV 75 a.1233 (Vent.) si ille qui furtum petit juret per
ipsarum eissdem et cuilibet ipsorum corporalem possessio- saeram entum suum eum uno socio:legale de suo Ioco per
netm seu quasi tradendo et dando, aperiendo et claudy fa- credent iam quod iste fe'cit sibi furtum tHum... latro non
ciendo dicta hostia... PVP 322 8.1505 ad faciendum tela- habeat defeos ionem nisi ad ferrum . GR 49 a.1297
rios balconorum et mappas ... cancanis et uno ferrogiaroto. (Apric. ) si volueri t levare ferrum 'calidum et ferre n<?vem
L ferrogi arium. ferrogi arotus. forregi arium. vetem. pedes, possit dictum ferrum levare; et si vero coq~ent ca-
Dferug i. dal in bannum medietatis dampni: si non eoquen t se ab-
fersa sf. "veste. accessorio di veste" solvatur. RLC 48 a.1297 (Cosio) ali qua persona ... non
LG 652 a.1403 pro fersis raubis vel vestibus ineidendis possit produci ad feITUm calidum levare. GR 49 (River-
aptandis adoman dis vel suendis. LG 70S a.1406 de ve- nario) si vieta che un uomo di buona fama venga costret-
stibus raubis vel fersis quas fecerint sive inciserint. to ad aliquem diserirnen levandi ferrum ardens, vel tor-
Dferso . mentoru m seu pugne.
fersetus sm. "far.vetro di corazza" ferrura sf. ''ferratura''
LEM 2518.1259 item fersetum unum (elencatofra armi). CA 593 a.1292 ferrura equoruro.
Djerso . L ferrum. D ferrata. ferraxon.
reru 380 reati
Cerrus vetus sm. "ferrivecchio, rortama;o" fetentem cognome
LG 666 a.1406 ars ferrorum veterum. LG 704 a.1 406 CGG 85 a. I259 oberti fetenti s.
aliquis ferrus verus, sive de consulatu ferrorum velerum. D/eto.
non audeat.. . vendere . .. fetossa sf. "melone?"
L ferrum. DMC 487 S.xv. melJones sive poponi et fetosse.
feruta sf. "ferita" Cetrum sn.
RCO 124 a.1242 (Ort.) et si cum gladio ferula fuerit fac- LEM 244 a.124O fogularium unum felri.
ta .. . CGG 72 a.l259 (ponoY.) occasione ferule quam tu feudalem sm. ~'affittuario"
ipse fecisti in me. SSA.2 8 a.1345 (Sav.) si .. . premedi- BSR 382 a.1226 terra quam tenel forcianus feudalis et in
tate percusserit. .. auferam ei de qualibet feruta libras vi- feudum a curia nostra.
gintiquinque. CST 303 a.l381 (Taggia) pro homicidio Cf. DUC.3 478feudalis: vossaIlu$.
vero vel gravi feruta ... Lfeudum.
L ferita D ferir. feudalis agg. ''feudale, forma di affillanza"
festachus sm. "pistacchio, color pistacchio" BAV 191. a.1393 (Moncalvo) in aquatibus, pascuis, vena-
BLC 169 a.1299 de quadam pecia panni viridis festachi . tionibus .. . gabellis. daciis, moleodinis, fumis. eureis et
L festechus. D festeccu. aliis quibuscumque lam feudalibu quam alodialibus.
restaterius I festatorem sm. Lfeudum.
TL.3 666 a.1449 (Caffa) non possit. .. facere avariam seu feudatarius sm. "affinuarw, in regime di feudo"
partimentum intra stipendiarios seu habitatores cimbali ... U .2 947 a.1384 esse de ce1.ero fidelis vassallus et feuda-
neque liceat dicto consuli eligere ... marcbixiu~ seu fe- tarius communis ianue. LG 500 8.1403 feudatarii. seu
staterijs (sic) in dicto loco ... sub pena sol vendI duplum tenentes in feudurQ a comuni aliquas terras castra vel
partimenti seu avarie .. . et etiam sol vendi duplum sump- aliud.
tus qui fieret per dictum marcbixium vel festatores. feudum so. f eudo, rapporto f eudale ..
festechius cognome eoo 233 a.1148 debet dare .. . castrum palodi et turrem
DNB 26 a.1180 idonis festechii. cum medielate tocius curie palodi.. . sal vis tamen feudis
vassallorum. qui sunl infeudati ante captionem marchio.
L festachius. D festeccu.
festinantia sf. "fretta" ois. SRB 102 a.1207 carta de facto feudi steUe. RCP
377 a.1271 (Sarz.) vassallos seu fideles tam iurisdietionis
AI 46 ad a.1229 et ibi cum festinantia de trabibus et li-
gnarnine habitaculum sive receptaculum CODstrullerunl. quam speciaLium feudorum. lO 500 a. 1403 feudatarii
seu tenentes in feudum a comuni aliquas terras eastra vel
festivus agg. ''festivo'' aliud.
RSR 58 a.1454 (abiti ) et de diebus operariis quam festi- Cf. DUC.3 468 feudum castrense: feudi species. qua quis
viso cena pecuniae quanlitate vel lenelnento aliquo doruuur.
festuca sf. "bastone ., ut castrum tueatur.
PLP 133 a.1 250 (Sav.) cepit eum minari et pascalis erexit L featerius. feodum. feudali s. feudatarius. feum. infeuda-
festucam. re. infeudacionem. iofeudatiooem. infeudatus. retrofeu-
L fistucus. dum. D faudo. f . f eo.
festuca sf. "stelo, fusto, bastone, simbolo di tradizio- feudum aatlquum illud eSI quod ab andquo culdtun
ne feudale " familie ila concessum est, ut a mosculis tantum. possitko-
C.DESIMONI, Glig 2 (1875) a.1065. documento di dona tur (DUe.3 4(6).
zione alla Chiesa di quattro corri, pubblicato in estratto: OSM 103 a.lI90 ego aJbenus marchio maIaspina inve-
"la consueta investitura salica cum festuca. vantone et stio te otonem nolascum de loto feudo antico quod oto
vasooe ..... nolascus avus tuus visus fuit habere et lenere per &ntece-
Cf DUC.3 453 sg. s. v. festuca. sores meos ianue in portu. ripa, macello vel alibi. U.2
festum so. ''festa'' 521 a.1339 in feudum gentile antiquum avitu", et pater--
CGS.I 156 a. 1157 usque proximum festum omnium Dum.
sanctorum. feudum gentUe quod ab ingenuis 1anlum ten~,; pote-
Dfesla. . st (DUe.3 470).
feta sf. ''fena, porzione, quota" U.l 567 a.1214 et vos de predictis omnibus per ClOzu-
RCA 176 a.1020 in' fontanedo petimus castanetis et cam- lam comunis ianue invesnmus ad habendum tenendum et
pis quarta porcione. in sun:una ripa medietate de, una feta , possidendum per vo vestrosque heredes . .. nomine recti
ReA 56 a.1143 de moleodino de ouce fetam i. RCA 138 et gentili feudi . U .2 222 a.1289 i nve tiverunt ... de pre-
a.1153 emi a filiis guaitafolie fetam unam in molendinQ dictis omnibus et siogulis tamquam de gentili feudo de
subterrato et aliam fetam in molendino de britisca. RCA rebus eoncessis in feudum gentile. U.2 521 a.1339 in
101 a.1172 pro mea pane quam habebam io molendino feudum gentile antiquum avitum et patemum.
de bretesca que erat media feta. - prenomin~tam me- 'f eudum nobile: quod possesso~m suum nobilitat, wl
diam fetam molendini de bretesca ... et quartam partem eum qui prius eral nobi/em ostendi/ (DUC.3 473).
fete rnoleodini soterati. LMS lO a.1222 novenam, unius U .2 586 a.1350 concessa fuisse in nobile feudo dieta lo.
fete dicti molendini. ca .. .
Cf SLE 143 fetta "striscia" : a. 1401 (Bologna) vestitum a feudom bonorabUe I honorlftcum nulli servitio oh-
fettis. noxium (DUC.3 470 sg.).
L feca. fita. fitula. D fetta . CHAR.~ a.883 (Bobbio) ~ip!o.ma di.Carlo il grosso, co-
Ceta sf. "pecora pia S.XII. : .. confinnamus IpSI lam dlcto abbaIi et cotn~
BNA 222 a,1260 (Vent.) de precio pastorum septem feta- ti ... in perpetuum iure honorabilis feudi et investi~ co-
rum et caprarum SSA 248 a.1345 (Sav.) cames de feta, mitatum bobiensi . (IVl, n.. "eviden~e inlerpolaziolW pi
areto. yrco. motono el pecude. I tarda, perchl feudum non compare tn dOCUntf!nli QuteJtti-
REW 3269. ALE 168. Cf BIO 66 valtell. feda m.s. ci prima del Mille (L CibrariQ)". Cf CHAR 368 a.1008
Lfea. feum). yCB 169 8.1.239 ( ~oni 9 nos .. . ~piscopus . . da-
feta cognome mus cedimus et tradimus IOvesUOlus et IOvestitunun n0-
FAF 31 a.1239 (Gen. ) albertinUJi feta . mine recti el honorabi li feudi facimus tibi .. . dCnQs
- - - --,.." ,._._-- --- - ._-.................
_......""""'="""""""""="'-""""".......
"""" "'"""
'-=--
"...",===-========

feud 38 fian
frumenti sex ... annuatim libi solvendis pro dictu episco- apotheee sue. RCP 132 a.1212 (Sarz.) nullus eorum co-
patu. quod feudum promiu imus libi. .. non impedi re. gatur ... ad castald iam neque iscariam ... excepto quod
SRC 120 a.1261 (Sav.) investivil cum quodam baculo omni anno debet unus eorum esse iscarius ... et debet
quem in manu tenebat dictum nicholam in nobilem et ho- suum feudum habere. LEM 192 a.1248 et dare ei omni
norlficum feudum.
anno pro feudo suo sol. duos. COG 12 a.1259 (Po~oV:)
feudum perpetu um sn. "feudo perpetu d' et dare tibi annuatim pro feudo tuo solds quatuor lan01-
U.1 379 a.l 191 hanc investiluram perpetui feudi imperli norum. SSA.2 242 a.1345 (Sav.) amitat feudum quod
nomine comunis ianue per ramos olivarum suscipientes, habere debebat ab illa persona . CST 306 a.1381 (Taggia)
per podium iUum monacbi el ponum deambulaverunt ciJ:- famulum vel famulam qui vel que secum stet ad feudum.
cumqua que superius et inferius cum predict is imperii Cf DUC.3 466 feudum annuum: stipendium pro officio
nunciis et speciaJibus legatis qui iusserunt fieri inde pre- dignitate vel quoliber ministerio. LEM 107 "feudum il
sentem publicam scripturam. compen so nei rapporti di servizio ,' nei contratti di lavoro
feudum reetum {iicilur. quod ad heredes transitorium
siI in infinitum (DUC.3 474). mercedem."
OSM 101 a.1190 do tibi .. . in rectum feudum lotum leni- reum sn. ''feudo''
CHAR 368 a.loo8 (Losanna?) dedit freoldus de suum
mentum ... in casali et pertineotiis et inde te per te et fra- feo. (IVl, ti,,' "se feudo, uno dei primi esempi dell'uso
tJ;es tuos baculo quem manu Leneo investio. pro isto feu-
del termine ").Cf CHAR 66 n.
do feeritis guerram et operam castelli sicut tangit istum
tenimentum. Lfeudu m,
U.l 567 a.1214 et vos investivimus ... nomine recti et reus cognome
SRC 605 8.1405 (Sav.) iohannes feus . .
gentilis feudi. U.2 942 a.1384 et nos de predictis OIlU}-
bus vos in~estimus ad habendum tenendum et possiden- Dfeo.
reutrum sn. ''feltro''
dum per vos et succe sores vestros ... nomine reeti nobi- LEM 259 a.1259 item aliquan tum feutri. BNA 322
l .

lis et gentiUis feudi. ' a.1260 (Vent.) balistam de turno ... cum vestibus de corio
feudum sn. "feudo, oggelto' dell'investitura feudale
CDG 279 a.J 152 investiverunt per feudum (Reg.: conce- et de feutro.
I.
dono in feudo, e ricevono una l'omma per tale investitu- L feltrum. D feutro.
ra). CDG 397 a.1 162 concedimus et donamus in feu- feviasca top.
RCA 55 a.1143 terra feviasca .
dum.. . U . I 265 a.117) et ita vos investi musnom ine
feudi in publico parlamento per haslam unam cum vexil- rezoria sf.
MBL 205 a.l067 (Urins relinqu o potestatem inique do-
lo cendati rubei. GR.2 36 a.1192 (Sav.) marchio oto inve-
minacionis quam actenus apud brangi,-!m exercui, scil~
stivit nomine iusti feudi, sub fidelitatem quam mihi feci- cet albe~ariam et ne solvam per fezonam neque gratIS
sti, gastaldiam vadi. U .1. 1282 a.1258 et sic castellani petam, nee vi auferam aJiquid extra 'voluntatem abbatis.
predicti manu del(tra eum investiverunt djeto feudo et Cf. OUC.3 481 (charta a.I064 in ' fabular. S, Victoris
ipSe recepit. U .2 S9 a.1284 potestas et eapitaneus ... dic~ Massil(iensis): goiranus senior misit guidonem monacum
tos fratres per baculum de dieto feudo investiverunt. in fezoria . ubi ad marginem manu recentiori annotatur.
feudum sn. "rapl>orto di conduzione difondi rustici" forte ignem: mallem ego in carcerem, ab It: fezzo "sor-
CDG 188 a.ll45 quod nostras res proprias vellibe llarias
didum, putridum". Sed haee divinando.
vel feuda comune ianue deinde nobis non toUat. BSR ff. abbrev. di florenus "fiorino, moneta"
110 a.1182 et emt feudum quod tenebam a domino 8(- CA 630 a,1292 summa summarum istius rotuli ciiij ff. ij
chiepiscopo. BSR 171 a.1194 temm ... in feudum dede-
t. xix. gra. _
rat, BSR 173 a.1195 et quarn terram .. . tenebat in feu- Ilacola sf. "fiaccola"
duill a predicl.O archiepiscopo. RCP 518 a. 1218 (San.)
RCP 660 a.1274 (Sarz.) dant singulis diebus unam fiaco-
pro feudo scafarii.. BSR 382 a.1226 terra quam tenel fol'- lame
cianus feudali s et in feudum a curia nostra. CP 149 ' ' .
L facula. D facula.
a.1237 (Sarz.) ita videlice t ut id quod est alodium ha- ftagus sm. ''fegato, interiora di animal f'
beant iure alodii, id quod est feudum 'habeant iure feudi, LO 414 a.1383 non debean t (camifi ces) cum carnibus
id quod est ad pensionem vel aliter. habeant iure eodem. vendendis dimittere interiora, sive fiagos ...
CGG 3]9 a.1262 (PonoY.) quam temm .. . quondam fra- L fegatum.
ter meus habuit in feudo a domino gualterio, oHm episco- ftala sf. "vQSe. bottiglia"
po lunensi. BCO 26 a.987 sex fialas totidemque candelas in festivita-
Cf. DUC 468: feudum censuale: tenura terra rum sub an- te natalis domini. OR.2 33 (Alb.) debeant aportare' vi-
nuo censu infeodata. num in bocellis parvis seu fialis.
feudum sn. "affittan za " PAC 16.
COO 1.164 a.1143 et non dabimu s clavari a pro fudo L fiola. phiola. ) ,
clavarie nisi. quantum unus exnobi s habuerit pro feudo ftancus sm. "fianco"
suo. RSC 250 a. 1]43 feudum de bancis et seariis qui LG 476 a.1403 de latitudi ne coiratia rum ad fianchos.
sunt inter bucam (bovis). BSR 177 a.1193 excipeos se SOV 279 a.1428 (On.) non debeant (macellatores) ven-
esse vassallum curie domini archjepiscopi seque habere dere ritiolam ad pensam nec fiancum nec intramna.
in feudum quod ex illis navibus ipse participe nullam de-
bet curie supradicte conditionem pcestare, quoniam ipsa Dxanch o. '"
Ilandar a top. "fiandra"
curia iUud ei concessi t in feudum , . I '
J
DAF 23 a. 1300 canne tres ... de bI avo de fiandara i
feudum sn. imposta. tributo "
L fiandrada. frandara.
ReO 124 a.1242 (Ort.) quod predicti domini debeant ha- (de) ftandra da cognome
bere feudum per focum (famiglia). DRG.3 805 a.1287.paganelli de fiandrada.
feudum st!. "canone, sti'Jendio, mercede" L fiandara.
OSM 22 .1 a.1190 et omni aono dabo tibi s. Iii. Domine ftaDdria top. "fiandra"
feudi c:l viandam . NB 52 8.1198 petebat .. . Ib, ... pro DKR.7 a.1402 poche uruus ,lanarum de fiandria.
feudo duorum annorum ... - . .. pro feudo per annum. et L fiandara. flandrina. ,flandria. frandala. frandria. D fian-
ipse stetit cum eo per annos duos .. . ad suum servicium et dra.

_ ..
flan 382

(mala)fiana lOp. (Sav.) ftetidus agg. 'fittizio. contraffallo "


SRC 176 a.1263 in maIafiana. LG 673 a.l406 aliquamrem .. . ficticiam malitiosam seu
L malafiana. machinatam.
fiarena I fiarete top. (Legino, Sav.) ftetusl-m min. "affino, canone di affitto"
PCC 34 a.1297 (Sav.) item medietatem a1terius pecie terre CHAR 42 a.845 (Novalesa) nuHum theloneum aut uUam
iacentis in fiaretis. NTS 27 a.138] (Sav.) contracta fiare- redibitionemvel exsctionem nee pontaticum de hoc quod
ne superius ecelesie sancte marie annunciate ad leginum. fictus eorum recipe.r e aut sperare poterint. BSR 66
L ficus. figareta. figaretum. a.1180 locavit. .. ad tictum reddendum in unoquoque an-
fiascus sm. ''fiasco'' no. IEA 54 a.J 194 (Alb.) una curo omnibus ussibus ...
AAD 286 a.1561 item fiaschi (d'argento) quatuor ponde- fictis el redditibu . CNM 37 3.1204 (Sav.) annuale fic-
ris librarum triginta. GR.2 33 fiascos ferri stagnati. lUm reddebat. SRB 146 a.1211 (Sav.) drictum. fictum.
L flascus . ro:\ias et a1ium reddilum, fodrum atqe colleeuun. IBA 51
fibia sf. ''fibbia'' a.1225 (Alb.) se dare debere annuatim Ilmine ficti <lena-
BF 86 s.xiv. (Sav.) item mapa et fibia una parva argenti rios xii. BSR 232 a. I.231 (Sarz.) facliones villanaticas et
pro corigia. TL.2 336 a.1465 jhavexone da coiracie ul singulares remisit, perdonavil et condonavit, excepto fie-
infra: videlicet. .. fibie da morinel0 dasneise grose viiii. to prenominato et homagio et resedio in se retento. GR.2
L fibieta. fibularius. fimbria . Jubia. 45 a.1233 (Cairo) absolvit eum ab omni fodro. fieto seu
fibieta sf. ''fibbietta, oggetto di ornamento" malalolta. quam et que consueluS est accipere. U.l 1373
GSS 115 a. 1330 (San.) vel ad ... guarnimentum lenere a.1261 pro fictu annuatim denario viii. RCP 258 a.1265
vel portare ultra sex paria fibietarum seu manbretarum.
L fibia.
(San.) dedit et locavit in perpeluum predictam temuti in
fytheosin seu nomine fiCli. RCP 44 a.1285 '( San.) detet
fibularius sm. ''fabbricante dfibbie"; cognome
solvat. .. minam unam frumenti fieti retenti. quodfictum
OSM 12, 67 a.1190 iohannes fibularius.
debet lun(ensi) curie de una petia terre. 98 s.xiv. (Noli)
L tibia. si .. . locaverit ad pensione m, dri.c lum seu 'fictum aliquam
(de) fiburgo top. cognome
terram .. . ACM 68 a.1396 (Carr.) de fietis . redditibus et
DRG.3 687 a.1264 tibi gulielmo de fiburgo.
pensionibus domorum. SOV '\42 a.1428 (On.) si... te-
L friburgum
fica sf. "fico, albero efrutto" nuerit terram livellariam seu ad fictum vel conductionem.
U.l 6 a.962 de vinea vero ve! ficas seu olivas que nos in SCS 297 a. 1530 (Sav.) in duobus liveHs sive 6ctis.
ipsa terra plantaverimus. BCG 36 a.993 rendere per Cf CDL 2fJ7 a.832 (Milano) persolvant eensus ... desu-
unumquemque anno vino vel ficas et castaneas medieta- per omnia afictuo usque ad annos decem. MB 93
temo PAC 13 a.1026 vinea et ficas. BCG 167 a. l060 a.lomb. de omnibus fictis.
curo vinea et ficas et oliva et a1iis arboribus fructiferis. L affictare. ficta.fictalis. fictus.fiUum. D fito.
RCA 164 a.1069 olivas et ficas. PAC 13 a.l079 vinea el (de) flcu cognome ,
ticas. CSS 219 a.1435 (Sanr.) si ... eradicaverit aut rum MlA 73 a.1218 (Sav.) iacobi ricardi de ficu. PCC 108
perit vites, ficas ad calci aro in terra alicuius. a.1319 (Sav.) instrurnenti facli manu ricaldini de ficu no-
L carafica. figablanca. ficus. D figa. tarii.
fica ''fiche, gesto osceno" L ficus .
PLP 140 a.1250 (Sav.) si iudex. esset bic facerero ei ficas (squara)lkum. cognome
in ore. ACM 78 a.1396 (Carr.) si. . . ei dixerit verba iniu- CAC 139 a.l179 (Sav.) per obertum squaraficum.
riosa, vel fecerit ficcharo. ficus smlf. fico, QJbero e frullO"
L ficus. filiachus. filictus. fuca. D ficche. figa. fige. U .l 20 a.I1 .1.0 de cetrinis pomis et ficubus eu aulivis.
ficerium sn. "malleveria?" GR.243 a.1350 (Alb.) orta1ia, fruclUS. persica. poma. fi-
GR 49 a.1297 (Cosio) solvat uxor de suo sive de doti bus cus, damasinas. citrulos, cedros. liJnonos et alios fructus.
suis ... si maritus non habuerit unde solvere, preter de in- COC 32 a.1386 ficuum sporte C . GR 68 (Onzo)moturale
tercessionibus sive ficeriis factis pro eurn. ficuum aridarum.
ficetum so. "piantagione di fichi" . L fiarena. fiaretc . fica. ficetum. fico more no. (de) ficu: fi-
BCG l] 6 a. l020 DC sunt vineis saletis ficetis canetis. cusmatareus. figaro figare tum .. figarolum. squarzaficus.
RCA 220 a. l059 et in molacio curo casis et vineis et ca- Dfigu.
stagnetis et ficetis et roboretis. CGS.2 2]6 a.1164 pro Ikus sm. (ittiol.) "specie di pesce"
pecia terre oliveti et ficeti in calegnano. LG 421 a.1383 pisces qui ad poodus soliti suntvendi ut
L ficus. D fighetto.
ficcobibis cognome
lechie, ficus, serviole. CCS 328. 1414 (Celle) pro
la (libra) lecchie, ficus et dentexi .
sin&.
U.l 47 a.1134 de vendea iohannis ficcobibis . L figus. D figao/u.
L sicwbiber. ftcus "fiche, gesto osceno"
fico moreno top. GR.2 75 (San.) si fecerit ficum. vel dixcri! untam vel V-
RCA 177 a.994 usque in fico more no et in lucedo. tuperium dei vel alicuius sancti.
L ficus moratus. L fica.
fieta sf. "canone di affitto" Ikus elem. topon. (Spotorno)
RCP 398 a.]076 (Sarz.) et exinde persolvarous vobis ... SRC 532 (= PMS 46) 8.1189 usque in costamficus.
fictam pensoden. vi. ftcusmatareus IlIcusmatarius cognome
L fictum. CDG.2 326 a.1188 guilielmus ficusmatarius. BSR 239
fietalis agg. "affillua/e, di affilIO" a. 1201 guilielmus ficusmatareus. lA 37 ad a.1283 cln-
FNU 19 (= MSS 87) a.l107 peciaro unam de terra mea Sil autem apud portum vene.rem g(uiUielmum) ficum ma-
fictaIem. MSS 88 a.1109 pro pecia una de lena aratoria tarium cum galeis quatuor.
fictaIe. L ficus.
L fictum. fkus moratus sm. "mora di 8~/SQH
fictia sf. (bol.) "specie di gelso" DSP 201 a.1532 ficus .. .. morati SU ut vulgo dicitur ceI-
VDE 124 a.1394 arbores tres selSarum, arbor una selsse sas.
que dicitur fictia. L fico moreno.
ftda 383 fidu

fldancia I fldantia sf. "(lffidamento, garanzia" fidelitatem fecerat a tempore dompni airaldi episcopi
CNM 152 ca.1205 (Sav.) epissime. contingit quod nego- omnibus episcopis qui post eum fuerunt, idcirco quia fa-
tiatores ... impetrant fidamiam. PMS.l l79 a.1240 (Sav.) mulus prefate curie est. RCA 309 a. 1153 si ... pensio-
plenam securitatem et fidaneiam. U.l 1116 a.1251 et eis nem hanc non solverint sive infidelitatem suprascriptam
stratam vel fidanciam (passaggio o sicun nel loro terri- malignati fuerint :.: RCA 269 a.1168 fidelitas quam mar-
torio) non dabunt Al2 106 a.1267 dominus rex karolus chio malaspina fecit domino archiepiscopo ... quod dein-
dictum podium bonici habuit et cepit ad eius voluntatem ceps ero tibi vere fidelis sicut verax et b~nus v~ssall~s
et mandalum .. . quam tdanciam eidem prestitit. ZAC domino suo. GR.2 36 a.1192 (Sav.) marchio oto Investl-
134 a.1287 (Alb.) respondil quod non ibil nisi primo ha- vit nomine iusti feudi. sub fidelitatem quam mihi fecisti ,
buerit instrumenlum fidancie. VFD 37 a.1306 de 110n gastaldiam vadi. BSR 208 a.1192 prob~tum est homin~s
dando fidanciam alicui inimico. de molazana, pro terris quas tenebant lO campo do~m
L fidanza. D fiallza. fiar. co ... feeisse guaitam ad castellum molazane et fidelita-
ftdanza n.p . m. tem curie archiepiscopi. LG 18 s.xiii nee in castro nocte
SLS.2 174 a.1171 (Vezzano Lig.) fidanza filius quondam permaneant nisi fuerint cives ianue et qui 'Don sint de
enrici de vezano. guerreriis, vel non iuraverint castri fidelitatem. IVe 3.17
L fidancia . D fianza. s.xiii. misit ianuam suos ambaxatores cum litteris, petens
ftdei sm.pl. "spaghetti, pasta alimentare" sacramenturn fidelitatiset homagium. AI 87 a.1238 quod
CDC 206 a.1392 fideorum cantarla ii. dominus imperator petebat iuramentum fidelitatis et ho-
L fidelarius. D fidi. minii. RCP 67 a.1245 (Sarz.) nee alicui universitati vel
ftdejussionem sf. "fidejussione, cauzione" loco nec alteri persone velloco pro eis ... nee etiam p~e
DNB 11.2 a. 1200 occasione fidejussionis librarum xl dictis nee alicui predictorum, nec alteri persone occasIo-
quam fecisti pro me penes simonem bocacium. PLL 488 ne vassallatici seu fidelitatis intendant, nee obedient nisi
a.I441 prestare debeat fidejussionem et idoneam cautio- comune predicto. - in perpetuum non erunt vassalli nec
nem de libris 1000. TL.2 498 a.I467 ipsum transferri fe- se faeient vassallos per confessionem vel alio modo ~el .
cimus in carcerem malpage intra Iistregos sub fidejussio- ingenio nee fidelitatem facient domino conrado marc~l
ne dueatorum duorum milium. ni. malaspine. LI.l 1144 a.1252 et quod per hommes
L fidejossorem. fidejussorius. iamdictorum locorum tidelitates facietis fieri et renovari
ftdejussorem sm. "fidejussore. garante" comuni ianue. LI.2 537 a.1342 fidelitatem homagium et
CDG 3.88 a.ll.92 si plegium aut fidejussorem prestare vasalaticum perpetuum. SSAo.'2 81 'a.1345 (Sav.) de non
voluerit ... in hoc unde ealumpniatus fuerit. VFD 135 prestando iuramento fidelitatis ali cui persone. ASA 256'
a.1341 prestetur ... per patronum ipsius galee ... ydonea a.1350 (Alb.) ire ad inquirendum pro comuni fortalicia et
seu fidejussoria eaucio ... in quam fidejussoriam dentur requirendo fidelitates hominum qui deooant facere fid~li
quinque fidejussores ... LG 656 a.1404 quod omnes et tatem comuni albingane. JOD 405 a.1394 (Sav.) non tn-
singuli bancherii de tapeto teneantur ... officio 'mercantie telligatur ... derogari juribus, honoribus sive preheminen-
singulis annis dare et prestare fidejussores idoneos usque tus, fidelitatibus, homagiis et superioritatibus suis. LI.2
in Iibris viginti quinque milia ianuinorum ad minus. 1212 a.1394 recepto iuramento ficlelitatis a dictis homini- I
L fidejussionem . bus in qUQ sacramento .. . exceptata fuit fidelitas comunis '
fldejussorius agg . ''fidejussorio'' et clare et aperte dictum fuit ... quod ipsi homines primo
VFD 135 a.1341 prestetur ... per patronum ipsius galee.'.. tenentur ad fidelitatem comunis ianue ... et quod fidelitas
ydonea seu fidejussoria caucio ... in quam fidejussoriam comunis ianue est poeior fidelitate dicti domini.iohannis.
dentur quinque fidejussores... .. . L fidelis. D fidelita. fidelitae. r ,
L fidejussionem . ftdelitatem sf. "prestazione feudale"
ftdelarius sm. "pasta io, produttore di spaghellt' U.l 490 a.1202 de omnibus fidelitatibus et fodris et ban-
MNS.2 69 a.I.714 (Sav.) capitula arlis fidelariorum et for- nis et drietis et tortis et omnibus usantlls quas habebant et
magiariorum. capiebant. LI.l 1155 a.1252 omnia iura rationes et actio-
L .fidei . D fide/aro. fide. nes ... tam in forteciis' et regalibus et iurisdictionibus
fidelis agg . "fedele, legato da rapporto di quam in hominibus et fidelitatibus et aliis serviciis. ZAC
sudditanza"
247 a.1299 (Alb.) in hominibus 'fidelitatibus et homagiis,
RCA 26 a.1143 ego ab ha.c die in antea ero verus et file- drictis proventi bus et redditibus. FAG 140 a.1300 (Ferra-
lis domino ugoni electo in archiepiscopum in sede ja- nia) novena, acunamenta, successiones aliosque pr?ven-
nuensis ecci esi e sicut bonus vassallus debet esse suo b0-
tus, fidelitates et homagia. , .
no domino. RCA 115 a.1143 convenimus ... curie vestre L
G.C.LASAGNA', Rll 16 (1961') 53 "le fidelitates erano pre-
tamquam vassalli fideles esse. CGS.I 306 a.1159 ugo fi- stazioni dovute al castrum quale persona giuridica, id
delis ipsius archiepiscopi et almaricus gastaldus eius de
molaana. RCA 269 a.1168 quod deinceps ero si bi vere erano un complesso di obblighi cui corr,ispondevano di-
fidelis sieut verax el bonus ~assallus domino suo. PAA ritti di reggimento autonqmo". - . f

207 a.1227 (Sav.) facere vivam guerram ad sanguinem et fldelitatem sf. "veridicit"
ignem per se et totam sua m forciam et terraro et suos ho- CNM 286 a. l204 (Sav.) gisulfus serrengus dixit sub sa-
mines et fideles. RCP 377 a.1271 (Sarz.) vassallos seu cramento fidelitatis quod isti pataverunt blav,am ... ni.co1a
fideles tam iurisdictionis quam specialium feudorum. de cervario iuratus dixit quod ipsemet batavit blavam. .
U.2947 a.1384 eSSe de cetero fidelis vassallus et feuda- 6delitatem sf. "patto, accordo, convenzione"
tarius communis ianue. BAV 191 a.1393 (Moncalvo) aliqu~ ligam, conventio-
L tidelitatem.D fid. nem. fidelitatem vel pactum.
ftdelltatem sf. "giuramento di fedell;, rapporto feu- 6dutia sf. "salvacondotto" .
dale di vassallaggio" CAF 12 ad a.1101 et mille ex mercatoribus divitibll;S,
RCA 26 a.1143 hec est fidelitas quam vassalli faciunt. qui. .. contra patriarcham clamare ceperunt: domine. do-
ego ab hac die in antea ero verus et fidelis domino ugoni mine. da nobis fidutiam, ne moriamur ... - patriarcha
eleeto in archiepiscopum in sede januensis ecclesie sicut quidem licentiam dandi fidutiam ianuensiblls petivit, ia-
bonus vassaJlus debet esse suo bono domino. RCA 155 nuenses autem licentiam patri arche dederunt.
a.1143 fecit confessionem ante totam curiam quod ipse Dfiu.
flen 384

fieoum sn. ''fieno'' (ad) ftgIJnu top.


GR 86 a.1519 (Alb.) pateas fienum stogiam vel ruscum. APT 24 tabulo Peutingeriana "figulina".
L feoum. L fegJinum.
figablanca cognome tlglinus agg. ''jiui/e''
CGG 185 a.1260 (POllOV.) hetedum quondam acursi fi- GR 49 (Ta~ia) in icona. au~em illius aJtaris scul,P'C erant
gablanca. opere figbno suuue sancti martris laureotii... sancti
L fica. srephan ... sancti sebastiani.
(de) figayrollis cognome fIgIozusI -a smlf. ''figlioccio/.Q'
DKR 276 a.1419 dominicus de figayroliis, habitator in RLC 86a.1297 (Cosio) lenere .. . figlozum sive figlo-
sarzano. zanm ad baptizandum. .
Lfigarolum. L filious.
ftgale top. ftgonus srn. "contadino. colono, senilore"
PPE 123 a.1216 (Gen.) terra de figalis . CGG 215 a.1260 PVP 323 a.1505 pro jani figono pro iomatis 9 f. 2. GR
(PortoV.) loco ubi dicitur figale. 2.33 8.1520 racio grani siculi cum arrnjs missis per ma-
L figaro D figale. gnific~ ~fficium pro subveniend.is familiis figODOrum
ftpllum top. (Giovo) nuper rruSSIS.
CNM 28 a.1203 (Sav.) medietatem terre de figallo. scili- Cf PVP209 sg., 362.
cet a valle figaUi usque ad vallem de riva .r ubea. et. exinde L fious . D figone .
in sursum usque io zuvum. flgonus cognome
L figaro D figallo . ODO 666 1377 andriolus 'figonus. SRC 45 a. t394 (Sav.)
flgalus sm. "albero difico" johanni figono.
GSB 102 a.1577 (Baiardo) figali de lecta (lesto corrotto). ftguIum sm. ''fegato''
oliveti corila et alie arbores domestice. FST 55 a.1592 GR 49 a.1321 (Ovada) non ponderando de capite, anca.
(Triora). in dictis arbori bus. vitibus. figalis et brochis fi- pede, auricola,gambono, figulo, puJmone. vel. OlOIlgutia. J
cuum. FST 59 a.1592 a.1592 (Triora) solvat pro quolibet L fegamm. '
caput figali solidos vi. figura sf. "figura. motivo, di.t~8"o "
L figaro AS 67 a: l.4~2~ef!l0 a~d~t ... ~t ?~bus seufiguris pan_
figar top. norum SInCI ahcms, vldebcel 51 ahqulS de dieta arte. fec:erit
GC 230 a.1191 totam terram qurun ipsa emil. .. in figar et fi~ sivc ~isegnari aliquam openun seu figuram non passit
in subtus figaro J aliuus qUlsque talem figuram seu operarn facete laborari.
L ficus. figale. figallum. figalus. figarium. D jigallo. AND.2 63 a.l4~ promisit et se obli$avit facere et depin-
(de) fIgar cognome . gere anchonam Slve tabulam seu Dl8Jestab:rn altaris diete
BSR 146 a.119O otto de figaro GC 261 a.1191 ansaldus capeUe .. . quc tabula anchona Stu maiestas esse debcat la-
defigar. titudinis ~ oovem et cum figuris sanctorum. VBL
ftgareUa I figareta top. 50 a.1503 (Sav.)promisit depingere et iUuminlU'e maiesaa-
CAC 205 a.1180 (Sav.) peciam unam vinee que iacet ad figa- tem unam sive retau]um unum a rnaiestatc ligni cum suis
retam. CGG 185 a. 1260 (portoV:) 1000 ubi dicilUr figarella. scabellis et parabandis .. . et eam maiestatem scabelJum et
NSS 226, 258. parabandas illuminari istis figuris el imaginibus.
L fiarete. figarerum. L turpisfigure. D afigl4rar.
ftgaretqm sn. "piantagione di fichf' ft&ura st. "fomI/J. evidenza"
CNM 33 a.1204 (Sav.) terram ... cum castaneto et rovore- SIG ~85 8.1340 p~~d~re su~e el de planQ, cl sine
to et figareto super se habente. lEA 75 8.1212 (Alb.) strepltu et figura ludicl! ad exactlonem <lictarum pena_
omnes terras cultas et. incultas, pratas, vineas, figareta rum.
quas tenemus. RPV 241 a.1215 (Albisola) medietatem figura st. "simili/udine Itlleraria,"
unius figareti. CVQ 341 a.I407 (Sav.) in alienis canetis MCG 331 s.xiv.
seu alienis figaretis. CCS 54 a.1414 (Celle) in ... casta- figuratus agg. "omalo di figure"
gneto.figareto. caneto, prato. NCS 60 a.1505 (Sarz.) pIaneta una damaschinifigurati
L fegatum. ficus. D figareto. deaurati cum roxis, violis, malibus elc.
flgaretum top. .. fIaus sm. (ittiol.) "~sce (BJennius phicis L, O Ga-
CAC 522 a.1182 (Sav.) de pecia una terre que iacet ad fi- dIU albidu.sl...)"
garetum. U.2 192 a.1289 (Sav.) peciam unlUll terre 8f- PPV 87 a. 1370 (PortoV:) de cau9athoni .. . figi . ..
borate ficuum et fructuum ubi dicitur figaretum. Cf CIV 89 sg. ven. figo< gr. <P\)KflC; probo"labrus".
L fiarena. figareta. pareu. D figareo. L ficus.
figarium sn. "piantagione d(fichi" flgutum so. "fegou)"
RCA 135 a.1153 rustica predicta vendidit mibi quod habe- ACM 53 a.1396 (Carr.) ct quodpredictibeccarii non pos_
bat iuxta figarium girardi castaldi. - maritata de cerro sintvendere ad pesum aliquam minzoJam. figutum, (:01-
vendidit mibi quod habebat in predicto Ioco iuxta figarium. lum. budeUum aliquanun camium. .
L figaro D fialli .' Ltegatum.
ftganus/ - m top. (mal) ftJastnun cogno.roel
BSR 296 a.1207 locum unom ... positurn in sailcto quiri- GIB 395",1175 pro (;oorado mal fiiastro.
co, ubi dicitur figarius. NI..2 285 a.1225 loco' uhi dicitur L malum filiastrum.
figarium. ' ftJaneus sm. ''jilare di vi"'''
figarolum top. GR 49 (Novi) item POSSil quis colligere de pedaliis aliene
BSR 197 a.ll84 medietatem illam castagneti quam habe- vinee. seu fiJaneorum.
re visus surn ... in figarolo. Cf. HB 159 a.Jomb. a.1371. filaneum mo's.
L ficus. L atrlf8gnatus. feragnus. (uagnus. .D fiagtJu. firagnu.
ftgatum sn. "fegato" IUaorem sm. ''filtJlore''
GR 49 (PottoM.) macellatores non debeant dimitterefi- CAC 24 8.1178 (Sav.) rolandus filaor. CAC 362 &.1181
gatum in aliquo quarterio. baldezonus filaol".
L fegatum. L filatorem.
tua 385 filo

filare / philare vb. "filare (lana) " filiachus sm. ''fiche. gesto osceno"
LEM 187 a.1237 in batendo, philando et pectinando la- PPV 74 a.1370 (PortoV.) non audeat ... blasfemare . .. nec
nam. ASA 453 a. 1350 (Alb.) aHqua venditrix .. . non filet facere filiachos versus celum.
neque petlnet. CPB 245 a. ] 388 (Piac.) item unum pens- L fica.
sem canipe a filando. filiaorem sm. ''filatore''
L fillariu s. filatorem. filatu s. infil are. deffilatus. filum. GG 169 a.120 l wilielmus filiaor de castello.
D fillare. fir. L filatorem.
tularia sf. "filatura" filiastra sf. ''figliastra''
BCL 248 a.] 290 ego nicolaus fiUalor confileor tibi .. . le- NL. I 86 a.1203 ad opus ricafine filiastre mee, filie diete
cum stare et laborare de arte fiUarie. quondam autoisie uxoris mee. '
L filum. filare . D figiastra.
filatorem sm. "filatore" ; cognome 6liastrum sm. ''figliastro''
CAC ]9 a.I.178 (Sav.) rolandum filatorem . CGD 564 CLS 118 a.1250 wilielmus rubeus peliparius. fiIiaster
a.1l83 (Sav. ) contrata filatorum (VTS 43 "a Savona. da quondam iohannes de salario.
Monticello alla Quarda"). CNM 40 a.1204 (Sav.) iohan- D figiastru.
nes filator. CGS .2 285 a.1214 petrus filator. LMS 114 (mallmalum)filiastrum cognome
a.1222 tibi nicoloso filalori . CGO 327 a.1262 (Portov.) SC 294 a.1157 bonus johannes malus fili aster. CAC 415
obertus burunus filalor. FAF 271 a.1266 omnes filatore s a. '1 181 (Sav.) gandulfus filius quondam oberti malfilia-
cannabi. BLC 16 3.1296 tibi iohanni fillatori. PLC]3 stri. OSM 4a.1190 wuilielmus malus filiaster. '
a.1301 iohannes fillator. MNS. l 17 a.1376, 1404 (Sav.) L (mal)fiiastrurn.
ars filalorum canapis. LO 666 a.1406 arsfilatorum. filicem sf. (bot.) "felce"
LEM 105 "filalor il filatore di reti, sartie e cordami di SNS ~O a.1404 (Sav.) succedendo et cremando filices,
canapa per le navi: arte pi importante di quella del fila- bruschas, rubros et rarnos arborum selvaticarum.
tore di lana. che mollO um/e e qualificata con la dizio- V.BERTOLDI, SMA 487 lat. filix.
ne "facere spolas et canonos". L ferexa.
L filaorem . fil are. fileria. filiaorem . firatorem . 6Jictus sn. ''fiche. gesto osceno"
D fiUatore. GR 49 sg. (Sarz.) persona quelibet ... que deum blasfe-
ftlalore top, maverit ve) sanctam mariam ... vel vituperium dixerit. ..
SRC 153 a.1263 (Sav.) in boleo in filatore. vel filictum fecerit contra ce1um vel ecclesiam.
ftlatus agg , "filato" L fica. .
DAA 25 a.1274 daremos implicatos . . , in cendaliis et co- ftIigarolium top. "Frugarolo (Bosco Marengo)"
tono filato. CPB 245 a.] 388 (Piac.) item unam' libram SPL 733 sg. a.945 in urba, bosco et filigarolio.
auri filati. .. item una 1ibram de lana nigra filata. LG 68'7 L feligarolio. ferexa. D frugarolo.
a.1404 quod aliquis lanarius de ianua ... non laboret sta- 6liginem sf. "(;;; siliginem) segale"
men filalum vel deffilatum. MAS 262 a.1519 sicut eve- CAC 460 a.1181 (Sav:) volo quod detur sorori mee quar-
n!t in a~ro fillato et frexeti s, que erant magna membra tinum unum filiginis, que est marca mea, pro sol. iii quos
dlcte artiS. debeo sibi dare.
L filare. tuiocius sm. ''figliocio''
IIlatus sm. ''filo, fibra filata; filato" LMS 440 a.1226 filiociis meis .. . filiocio meo. VCB 138
LEM ] 91 a.1248 et de contra fillatis grossis solidos octo a.1239 (Bonif.) item omnibus filiociis meis quos pabeo
et de contra fillati s subtillibus solidos novem. CGG 362 in bonifacio sol. 20.
a.1275 (Portov.) oregeria duo, filatum , capsia una de nu- L filiozius. ,
ce. DDG 234 a.1376 pro filati foxii s Ixx.per f.. cccliii. fUiorus sm. ''figlio, figliuolo"
CI?C 3 a.1386 fillati faxia le . DKR 172 a.1414 requisivit 00.2271 a.1206 volo quod sibili a mea uxor det sol. xxv
rationem de fillali fascii s quattuordecim. in drapos de quo det cuique meis filioris camisiam unam.
L filum. D fiau , L bonus filiolus . , D fijor.
ftle / fllem snlm. ''filo. ciascuno dei fili che entrano ftliozius /6lious /6liozus sm. "figlioccio':
nella composizione del tessuto e ne detenninano la qua- CAC 264 a.1179 (Sav.) excepto oliv~~o ... quod dimitto
lit, a seconda del numero" filiqo meo arnaldino. SMV 47 a.1185 iohannes 1erca-
Coo ]48 a.1260 (PortoV.) loa1ias duas ad unum file pro rius, meu,s filious. FAF 12 a. 121O (Quil.) et filio jordani
mensa. CGG 174 a.1260 (PortoV:) toalias ii. ad unum fi- de collecta, meo filiozio. NL.2 184 a.1225 de aliis boni.s
lem pro mensa, meis cuique fiUzo meo den. xii. lego. CGS.2 295
L filum. a.1226 S. ii.filio rubaldi richi filioo me.
ftleria sf. "filatrice" L figlozus . figloxus. filiocius. D figiossu.
tuitrus agg. "di feltro"
~C 83 a.l297 (Cosio) si aliqua fileria ... filaverit me-
NL.2 217 a.1225 calzarios duos filitros.
~lU~ de~uper lumex~lIum quam de subter, et aliqua fraus L feltrum. freltatus.
IO dIo mvenla fuenl, bannum solvat. . . GR 49 (Pieve di
fllium sn. "fila. serie"
Teco) quelibet filleria que acceperit lanam ad fillan- CPB 245 a.1388 (Piac.) item unum filium de pomellis de
dum .. .
repo.
L filare . filatorem . D firera. L fira.
'lIlbeta sf. "ragazza" mius sm. "ragazzo,apprendista"
MBA 398 a.1438 (Digne) fithelas. U.Martini, RII 3 (1948) 43 a.1456 item promixit et con-
DUC.3 495 filh eta : puella. meretrix. venit dictus m(agister) luchinus ... acipere et acordare fi-
Dfigeta. lium unuro tabiensem cum quo stare debeat secum ad di-
ftlettes sm.pl. "schienale di maiale" scendum dictam artem.
CA 639 a.1292 fileues de pork. L filia. puerum. D fiio :
D filetti. fietti. mloroto sm. "drappo. tovagliolo"
flUa sf. ''femmina, ragau a." ASD 81 a. 1381 (Caffa) item filloroto sive toaiollam
PVP 262 a.I.46] bialdum unum pro filia. unam sete cum auro ad modum florentinum.
L bellafilia. filius. D figia. L filum.
filo 386 601

filoxela sf. "filosella" finalis agg . "terminale, di confine"


MAS 217 a.1466 (Sav.) filoxela. filum. nec similiter G.PETRACCO SICARDI, BJig 17 (1965) 8 sgg. "finalis. di
possint dicti textores ... texere aliquos pannos septe ... de uso comune ne; gromalici, a par/ire da Siculo Fiacco (s.
firixela, Dee etiam de filo aliquo lini vel cotoni. ii. E. V,) iII unione con tenninus, arbor. fossa, area . PCT
L firixela. D filosella. Il rivusfinalis.
fila cognome L tinarium.
MIA 93 a.1315 (Sav.) ansaldus fila. finamorem cognome
L filza. SLS.2 136 a.1206 wiUelmus fi n amor. W.I 1095 a.1251
filza sf. "filza" bonusvassallus finarnor. RPY 271 a.1355 benedictus fi-
GR 48 a.l618 (Garlenda) de aliis actis judicialibus tenea- namor.
tur facere filzam vel foliaceum. L amorem. finis amoris.
L felisa. fila. infirsare. D filza. fiDar top. "Finale"
6.trum sn. "feltro" CDG 127 a.1127 ab armedano usque adfinar. LPF 20
NL.2 97 a.1216 den .... implicitos in centenario uno ca- a.114O ab armedano usque. ad finar. LPF 20 a.l170 ab
pellorum filtri. CGS.2 204 a.1164 filtra X. aqua unelie usque ad finar. ASA App. 1 a.1170 et de
L feltrum. D filtr . unelia usque ad finar. PCT 29 plebs de finar.
filum sn. ''filo'' L finarium .
CNM 46 a.1204 (Sav.) item petit ... Iibras x. fili . CGG 174 finarium top. "Filiale"
a.1260 (PortoV.) filurn pro filo ad licium ("filo per il LTS 28 s.xii-xiji. aqua finarii "il torr. Pora"; plebs de fi-
Iiccio"). RVN 124 s.xiv. (Noli) si quis ponderabit filum de nario "di sicura primitivit". CNM 58 a.1205 ut emeret
canapo solvat deDarios quatuor pro fascio. SSL 245 si bi inde granum et sibi mineret ad finarium. U.2235
a.l336 novem fila perlarum pulchrarum ... unciam i. perla- a.129O iacobus definario, Doo 197 a.1376 de antbonio
rum infilatarum DDG 359 a.1376 filum de fero. DDG de finario. U.2 1001 a. 1385 de districtu seu territorio fi-
788 a.l377 pro fili ballis iiii. CDC 3 a.1386 fili ferri balle narii. - sindicus compagne monticelli de finario. U.2
iiii. CPB 242 a.1388 (Bobbio) libras quinque fiUi a canipa. 1514 a.1392 castri burgi villarum lerritorii ... finarii.
CPB 245 sg. a. l388 (Piac.) tres pensses de fillo a piscatori- L finairium. finale. finalis. fmar. D finaro .
bus. - duas libras fili a balistris. duas libras filj pro apon- fine sn. "confine, limile"
tando. CDC 147 a.1392 fili fardelus i. TL.3 605 a.1449 ReA 236 a.966 fines vero de predietis rebus. fine fossa-
item (scriba massarie) habere debeat de pecunia massarie do eroso descendente in besano prope rivo turbido. RCA
asperos quingentos quolibet anno pro papiro atramento pu- 272 a.966 de superiori capite fine costa aqua versante de-
reta filo cera et simiJibus pro scribania massarie. PVP 222 scendenle pro cornale dulciano usque in fosato eroso.
a.1451 item libras xx iD circa fiUi in pondere. PVP 282 BCG 24 a.979 de uno latere fine terra sancti ambrosi. . .
a.1488 item filum tortum in pondere libre unius. ab alio laterefine rio levasco. de superiori capite fine iu-
JAN.2 85, 168 filum pro velo. vo cerexole. BSR 269 a.994 de alio lalere fine fossadus
L filare. fiIIaria. filatum. file. filem filloroto. infilare. D fir. de monte sanCIi ambrosii. RCA 201 a.1007 fine maceria
filum sn. "tranlll del tessuto" que pergit a prato domnico et qui descendit in fossato
MAS 112 a.154O eligere ... unum ex arte tinctorum telIa- crosO. ReA 254 a.1 oIO pro fine de maceri a antica usque
rum (ordito) et fili Cf MAS 112 n. a.1540 artf:' de' tin- in fontana sagrada. RCA 218 a.1O 19 el fine lavaglo pa-
tori di tela e filo. gnano. RCA 220 a.1059 el fine lavaglo pagano. RCA
mum sn. "unit di misura" 146 a.1064 et fine libellaria de iohanne fiacca pane.
RCP 649 a.1277 (Sarz.) dequolibet fillo casei messinen- PAC 13.
sis denarius j. de fiUo casei sardeschi denarius j. RVN L finem. D fin.
124 s.xiv. (Noli) pro quolibet filo casei, etiamsi non esset ftnem sm ''fine, termine; confine""
cantarium. GC 304 a.1191 el quod in fine tennini dabit maneUum
filum sn. "'vicolo" unum. (Cf GC.2 166 a.1I92 promitt ... io capite. termi-
GR.2 33 (Sarz.) nec ullus per stratam vel per filum burgi ni dare ei scapellos ii .). RCA 225 a.1 065 fiJles vero ... de
proijciat aquarn de domi bus habentibus solaria. . tercia parte tlumexello.
fimbria sf. "falda del vestito" L fine.
PCC 215 a.1398 (Sav.) et ante ecclesiam debebat idem ftnes sm.pl. "territorio, distreuo"
pauper genufletere et querere elemosinam et sic petendo ... BeG 23 a.979 res iuris ecclesie vestre sancti macceUini
debebat faldas seufimbrias eiusdem domini anthonioti ve- que posile sunI in fini bus lavaniensis locus ubi dicitur
nientis ad ecclesiam cum predictis candelis tangere. macinola. BCG 180 a.1077 in fines fosato de porano et
DUC.3 500 fimbria; palla quibus sanctorum sepulcra alpe de bossomal .. .
tegebantur. ftnis amoris n.p.
fimbria sf. ''fibbia SLS.2 136 a.ll61 testes finis arnoris, oddo barleta.
LEM 262 a.1259 cingulum unum de corio qui habet fim- L arnorem. finamorem .
briam et maparn et quinque membretos argenti. ftnlza si. "territorio" I
L tibia. RCA 291 a.1031 ilelUm pelimus res iuris ipsius ecclesie
fimerri top. "Fumer;" que posite suni in finila sige trina.
ST. Il 57 a.lI60 timerri . ftnus sm. "letame" ,
L fledemerius. simerri. D fumer;. GR 50 a.l618 (Garlenda) colligens finum a terris aggre_
fimus sm. "letame" gatis et pratis alienis olval. sol. iv.
PTA 611 (p;em., it. sett.). REW 3311. L fimus .
L finus. fixcium. Dola I phiola sf. 'vaso. botliglia"
(de) finairio cognome U.I 34 a.1128 (= <;00 1.143, a.11421) homines de pre_
NBl37 a.139O dominici iohannis de finairio notarli . menlore et de. basali. per unumq~emq~e det>:e111 dare phio-
L finarium. lam unam olel. CA 614 a.1292 Ilem IO fiohs et ollis. LG
finale top. "Finale" 262 8.1363 quatuor fiolas vini.
LPF 20 a. l 174 de armedano usque ad finale. PAC 16: "-0- per -a- : come injrancese",
L finarium. L fiala. fiotariu . fiolem . D fiora.
flol 387 fisi

tlolarius "venditore di bottiglie"; cognome firmationem sf. "conferma"


OSM 231 a.1190 lantelmus fiolarius. G.COSTAMAGNA. RSL 50 (1984) 196: " parte dell'atto
L fiola. altomedievale (charta), posta immediatamente prima o
fiolem sf. "vaso. bottiglia" dopo la data. Non ha nulla a ch'e fare con la nostra
CA 616 a.1292 item in fioles. CA 638 a.1292 ilem in "sottoscrizione ", ma consiste nel riconoscere la veridi-
fioles de veyr. cit della testimonianza espressa nella charta. e nell'as-
L fiola. sumerne la responsabilit ("firmare ").
flonus n.p. L finnare. D firma.
MIA 82 a.1263fionum de Quiliano. firnatorein sm. "colui che assevera un atto con la
L figonus . propria sottoscrizione"
floretus sm. "tessuto prodotto con seta scadente; nastro" MBL 265 a.840 (Lrins) signum leibulfi et ... odde qui hoc
BBL 12 a.1473 pro uno fiorelo el una berretina. PVP testamentum fieri voluerunt et firmare rogaverunt. Ceteri
276 a.1488 fioreto uno nigro. PVP 306 a.1491 pro uno flrmatores .. . signum t bomparus presbiter. .. et sacriste
fioreto paonacio pro me . stephanus signum. se 281 n. a.952 quod ut verius a nobis
DUC.3 527 fiorellls: panni species ex filo .l'erica crassio- factum credatur, hanc firmator manu propria roboravimus.
ri contex/a, Gall. fleurel. PVP 362 Gloss. ' L firmare .
D fioretto , firmitatem sf. " infermit"
tlra sf. "fila. serie" PAC Il a.1027 firmitatem. BCG 142 a.1029 signuIt:l m.
DCG 337 a.1383 el cum firis quatuor serrarum amorsata- manus .... johanni diaconus qui .. . et per nimiam firmita-
rum pro quali bel banda. tem manus sua scribere non voluit. MSS 47 a.1039 si-
L filium. D filato . gnum m.m. maoibus suprascriptorum lamberti et olgaju-
flragnus sm. "filare di vili" galibus . .. et ipse lambertus comus sua consensi ut supra
GR 4? a. 1519 (Alb. ) de topii s et firagnis exporlando et pro nimia firmitate minime scribere valeat:
arundmes. L enfermerae. infirmit.
L filaneus. ftrmus agg. ''fermo''
LG 828 a.l404 quando eliminaverint prodixia sive agu-
flratorem sm. "filatore"
menas ... a terra firma ...
FAG 88 a.1286 enricus gallus firator. firozella I 6roxella sf. "filosella"
L filatorem .
MAS 227 a.l466 nec possint dicti textores texere de fi-
flrlburgum top. "Friburgo" roxella nec de filo lini vel cotoni. PVP 306 a.1491 pro
DRG.3 878 a.1299 filius ... petri de firiburgo. .r pannis lO firozelle nigre pro manicis pro me. PVP 306
L friburgum. a.1492 pro palmis duobus dimiti viridis fltozelle. PVP
flrlxela sf. "filosella" 300 a.1492 pro ... uno bialdo firozelle celestis.
MAS 217 a.1466 (Sav. ) (Rubr.: fiJollela, filum.) nee si- GFC 254. PVP 51 , 362.
militer possint dicti textores .. . texere vellaborari facere (de) firpo cognome
aliquos panno seple .. . de firillela. nec eliam de filo ali- SRC 32 a. 15l8 (Sav.) ioannis de firpo de vetio. ..
quo lini vel cotoni. L felippus . D firpo.
L filoxela. I firtellus sm. "misura granaria"
firmare vb. "confermare, corroborare cOn la propria U .2 463 a.1315 item pro quolibet centenario firtellorum
sOlloscrizione > sottoscrivere. finnare" I frumenti siliginis ordei avene pisorum' fabarum veciarum
MBL 265 a.840 (Lrins) signum leibulfi et . .. Odde. qui vel alterius anone.
h.oc testamen~um fieri voluerunt. et firmare rogaverunt. .'. Cf DUC.3 510 firtala: mensura annonaria in morinensi
s~gnum t seOlofredi gramatici que, ob privacionem visio- seu bononiensi et flandrensi tractu.
OlS ~~Iorum, manu propria hoc translatum corroborari fisse top. citt produttrice di tessuti
nC9u,vl. MBl 4 s. xi. (Lrins) nos quidem donatores ... CDG.2 377 (= U.1 361) a.l190 torrselli pannorum de fio
qUI hanc cartam scribere fecerunt, propriis manibus firma- sae et de cordono et de limoginis habeant pecias duodecim)
~us: ugo rainoardus firmavit, guillelmus frater eius firma- Cf. U .l 513 a .1204 torsellus .. . panoorum de fuac et de
VII." CDG.1 8 sg. a.1056 rectores sancti ambrosii mitte- cordono et limoginis habet pecias xii:
bant Libellos et finnabant el stabat iuxta vestram consuetu- L fuac. J

dinem. - breve de consuetudine quam fecit domnus al- t1scieus sm. "medico"
bertus m~chio.. . et firmavit per sacramentum per tres bo- MCD 37 a.1448 (Finale) domino magistro andrea de
nos homlOes . . ReA L89 a.1061 libeUum,scriptum et ma- comparatis de albingana fiscico.' '
~us vestra firmatum . SRC 675 a.1079 (Sav.) quod ut me-
L fisicus.
11u.s credatur et firmiu s observetur ipse dominus amicus t1sconem sm. "coperta imbottita, manetasso"
eplscopus .manu propria firmando subscripsit. SMV 59 LEM 230 a.1238 camisiam i., fisconem i., sachum i.
a.1200 faclemus prepositum firmare predicta. RCP 132 DUC.3 510fisco: culcitra staminea.
a.121.2 (~arz . ) fecil et firmavit .. . talem paclum et talem 6sculum sn. "serpente ?"
LMS 413 a.1224 et de omnia mala fiscula qui venenum
constnUlJOnem. SRB 180 a.1221 (Sav.) nee gabellam no-
et tosicum in buca portaot.
vam ~~t ~erchatum novum vel nundinas .in ipsius ecclesie ADT 12 sg.
vel ClvltatlS posse aut iurisdictione ponere vel firmare. Al
fiscus amo "amministrazione finanziaria"
57 ad a.1231 missi fuerunt missatici duo ... ad soldanum RCP 22 a.900 (Luni) sed cumque quecumque ad ius no-
alexandrie ~e egypto causa fitmandi' pacem. Rl 207 stri fisci exigi potuerit, ornoia luffinaribus ipsius ecclesie
a.12~7 (Apnc.) de eo quod iusticia non debeat gravare pi- deferendas sancimus. '
gnonbus personam que firmaverit. BTS 167 a.1290 alber- fisieus Iphisicus sm. "medico"
tus spinula messaticus delegatus ex parte dominorumcapi- DRG.3 705 a.1268 magister fredericus phisicus de vinti-
taneoru'!l comums et populi janue ... firmaverunt ul scrip- milio. RCP 129 a.1279 (Sarz.) vendidit .. . magistro jaco-
tum est mfra .. . U.2 286 a. 1292 conventio quedam et pac- pino fisico. PLS 253 a.1301 magistro thome, fisico.
ta soIIemnibus slipuiationibus firmata et vaUata inita et ce- TSL 142 a.1311 magister ivanus phsicus. LG 666-a.l406
lebrata est. U .2 315 a.1294 omnja et singuJa statula fir- ars medicorum phisicorum. V;SC 152 a.1468 uxor quon-
mata concessa el promissa per eos ... .-atificabunt. dam ~omini ~agistri marci biblie, phisici.
L firmationem. firmatorem . D refinnare. L fisclcus . fiX1CUS . D fixicho.
fist 388 Dex
fistucus sm. "bastone, simbolo di investitura" Rancus agg. ''franco, affrancalo"
BCG 40 a.995 insuper per cultellum fistucum nolatum DAF 50 a.1300 esse debeas .flanca et libera.
guantonem guasonem terre seu ramum arboris .. . exinde L franchus.
legitimam facio traditionem et vestituram. Randalengus cognome
La medesima formula in: BCG 47 a.999; BCG 214.Agg. PLP 185 a. 1250 (Sav.) bisacia flandaLengus civis sagone.
a.10L7; BCG L69 sg. a.I064; MSS 62 a. I064-65; CCI 18 L frandala.
a.l065 etc. Randera top. "tessuto di Fiandra
CDL 1885 (Gloss. ) ''fistucus: bastone o ramo nodoso PVP 260 a.I46 .1 toalie tres quarum una de flandera.
che si tagliava pel mezzo, onde presane da ciascuno dei L flandria .
contraenti una parte. servisse questa di prova per la ve- Dandrensis agg. '"fiammingo"
rit del contratto". DRG.2 55 a.l200 (Gen.) flandrenses (Reg.: flamands).
Cf. CDL 761 a.911 per. .. vestuco notato. SLS.I 315 "fi- L frandaLa.
stuca, fistucum". Randria top. "Fiandra; tessuto di Fiandra"
DUC.3 453 sg. s. v. festuca "stipula (> vb. stipulare)" op- DKR 271 a.1418 in bruges de f1andria. PVP 260 a.I461
pure " Iigni frustum , longitudine semipedale et crassitudi- bancherie due de tlandria. BCM 62 a.1482 recessi .... de
ne unciale aut cireiter... " saona cum eius nave pro flandria.
L festuca. notatus. L fiandra. f1andera . f1andrina .
fistula sf. Randrina sf., n.p.
CGS.l 273 a.1158 Ib. xxv. implicatas in aurio, pipere, SRB 29 a.1198 (Sav.) conradus flandrine.
caxia, fistula et nucibus muscatis. L f1andria.
fisura sf. "discordia. divisione" [cf il. scisma < gr. Raonus cognome
oxll:CO] BSR 296 a.1207 tibi iohanni f1aono.
CSF 71 3.1357 (Finale) discordie, lites et fisure . PAC 17 "risponder a/l'ir. fiadone , Korting 3175 [::;
D fixura. fisciiia." REW 3344].
fita sf. "fetta, quota, porzione" L reflatus.
SC 344 a. 1198 vendit fitam unam in molendino . .. - Rasca sf. "frasca. ramaglia"
vendit quartam unius fite in molendino. ASA 425 a.1350 (Alb.) et idem inteligatur de quibu-
L feta. fitula. scumque flaschis seu arboribus positis iuxta aquas pro
fytbeosin sf. "enfiteusi" deffensionibus terrarum positarum iuxta aquam.
RCP 258 a.1265 (Sarz.) dedit et locavit in perpetuum L frasca.
predictam terram in fytheosin seu nomine ficti. flascarium top. (Alessandria)
L emphiteosin. SPL 731 a. 1246 boscum tlascarium.
fitula sf. ''fetta, porzione, quota" L frascarium .
LMS 495 a.1226 tres fitulas unius mo1endini. Rascbettus sm. "fiaschetta"
L feta. SSL 219 a.1136 item xii. fiaschetti de aqua rosacea.
fittum so. "affitto. rendita di locazione" . L flascus.
PRV 19 a.1245 (Sarz.) omnes possessiones, fitta, reddl- Rasconus sm. " grosso fiasco"
tus, pensiones et condictiones. CA 633 a. 1292 tlasconum pro prandio. SSL L71 a.1336
L fictum. item duo flasconi rotundi et duo flasconi Longi dcaurati in
6xdum sn. "letQJne" svambis. qui duo longi habent esmaltos et cum corrigiis
MBL xxxviii a.L235 (Frjus) si... opera rustica fec~rit. sericis et sprangati de argento albo.
scilicet arando, fodiendo, ligna cum asino seu fixclum L flascus.
(adducendo) .. . Oascus sm. ".fiasco, brocca"
L fimus. VCB 41 a.I238 (Bonif.) tlascum unum de vino. NIS 355
lixicus I phixicus agg. e sm. "medico, clinico (come a.1425 flascos duos magnos de argento.
distinto dal cirurgicus)" L fiascus. flaschettus. flasconus. D fiasco.
ACL 37 a.1344 magistri iacobi de papincco phixici.
Datus agg.
SSA.1 237 a.l345 (Sav.) de sacramento medicorum artis
fisice. LG 379 a.1363 medicorum fixicorum et cirrugie. RLC 83 a.1297 (Cosio) item ordinaverunt quod scofferii.
VSC 105 a. L458 a quondam m(agistro) thoma bibi. fixico. quando solaverinl suculares, quod tenentur semper eos
L phisicus. D fixicho. ) suere tantum quod sole sint flale.
fixus sm. "spilla o fermaglio per abiti; bottone" Raxius sm. (err. per faxius) "fascio"
PCC 50 a.1311 (Sav.) vestes virgulatas seu de cathabriato VCB 109 a.l2.3~ (Bo~f.) tlaxios quinque de cervinis qui
de medietate vel listatas. vel fixis aut maspilis argenteis sunt centum tnganta tna.
vel de metallo aliquo. L faxius.
Dacca pane cognome flazata sf. "coperta da letto"
RCA 147 a.L046 de uno latere terra de iohanne tlacca pa- GR.2 33 (St.Pons) ilem unam flazatam listatam.
ne usque in ilice. RCA 146 a.l064 et fine libellaria de L frasata.
iohanne fiacca pane. flebotomatorem sm. "flebotomo"
PGM8. CGS.1 424 a.1160 wuilielmus wuilielmi flebotomator.
L (de) xaca. L flobotomatorem.
flaconus sm. "(vaso, bottiglia, cf copeta): sorta di fledemer I Redemerius cognome
imposta" ST.ll 57 a.l1.60 ribaldus fledemer. - enricus fledeme-
LG 234 a. 1340 introytus tlaconi. rius.
Dflacn. L fredemerius. D fumeri .
fIamingus agg. "fiammingo" Reta sf. "capo di vestiario"
DRG.2 203 a.1224 (Geo.) wilielmo flamingo. SSL 213 a.1336 una f1eta lata de serico et azuro. - item
D fiamengo. . due alie tlete, quarum una est rum virgata. el alia nigra.
Oamitum sn. "sciamito" Rexatus agg. ''fregiato, ornato"
FCD.2 208 a.1278 supertotum unum tlamiti pro domina VSC li3 a.1460 item mitra una auri tlexata. puLchra
foratum cendato ialno. ' cum perlis et. lapidibus vitreis diversorum colorum.
L xamitum. L frixiatus .
ftex 389 tlov

(de) flexia cognome gis florenorum diversorum annorum hactenus deliberato-


se 370 a.1188 raymundus de flexia. GC.2 31 a.l191 su- rum. - asserebatur commune damnificari ex excusatio-
per terram ingoni s de flexia. CDG 138 a.1198 vivianus ne floreni quarn habent.
de flexia . florentianus elern. topon.
L fresia. PTR 47 s.xii. (Rivarolo. Gen.) campus florentianus: flo-
(de) flisco " Fiesco" cognome rius, floreiius > *florentius gent. rom.
AI 169 ad a.1247 ugo de fii sco. CGG 114 a.1260 (Por- (ad) Dorentinam loc. "alla fiorentina: tipo di assicu-
tov.) de iuri sdictione domini nicolai de flisco. DDG 224 razione a copertura totale del rischio (s. xiv.)"
a.1376 anlhonius de fli sco. ODG 705 a.1377 barnabo de D.GIOFFR, ASLSP n.s.9 (1959) 33 sg. "tipo di assicura-
tlisco. PNF 394 a.I443 magnificus miles d(ominus) zione di portata molto vasta, che prevede ogni sorta di
iohannesantonius de flisco. rischi .. . Si chiama cos anche l'assicurazione stipulata
(de) Oisla cognome direttamente (per apodisiam) fra assicuratore e mercan-
U .l 1380 a.1261 obertus de fli sia. te, senza l'intervento del notaio". [VI p.34 le relative for-
L fresia. mule, da documenti a.1459.
Divolus agg. "vano, privo di fondamento" L florentinus.
AI.2 11 a.1254 quam sententiam pisani propter eorum ftorentinus sm. "panno fiorentino"
infortunium quod eis subsequenter con ligi t, observare no- CGG 272 a.1261 (Portov.) tunicam meam fiorentini.
luerunt, immo ftivolas appellationes ad senatorem rome L (ad) florentinam.
interiecerunl, de quibus ad presens dicere non curamus. ftorenus sm. "fiorino, moneta"
flobotomare vb. "saJassare" DRG.3 931 a.1305 florenos auri trecentos. DDG 263
SSA 169 a.1345 (Sav,) faciam iurare omnes barberios de a.1376 et pro auri florenis ccc. per:E ccclxxv. portatis in
saona quod aliquis ipsorum non operabitur officum bar- sua barcha. DKR 242 a.1416 centom florenos auri de re-
berie in diebus dominicis . .. excepto flobotomare et ex- ge parvorum. DSP 19 a.1459 sub pena a floreno uno
trahere dentes el radere caput pro necessitate. usque in quatuor auri. SNS 53 a.1526 (Sav.) sub pena
L flobotomatorem. unius floreni.
flobotomatorem sm. "jlebQtomo" L affloratus. fflorinus D furim .
SMV 40 a.118 1 oricus flobotomator. Doretus agg. ''fiorito '' elem. topon.
L flebotomatorem. flobotomare. SRC 532 a.1189 (Spotorno) usque ad pratum floretum.
(de) flocana cognome L florem . D fioretto.
SLS.2 305 a, 1259 (PortoV.) fiorita filia quondam bertho- ftoria sf. (err. per flona) "federa"
loti de flocana. LEM 232 a.1238 florias duas de oregeriis. floriarn unam
Rocatus sm. "capo di vestiario con fiocchi ?" virgatam.
CAC 279 a.1180 (Sav.) flocatum meum dimitto guilelme. L scionia.
Dfioccu. ftoria de valscura top.
Roda sf. (mar.) "ruota (di prlUJ, di poppa)" PMS.2 43 a.1271 (Sav.) in nemore comunis saone. loco
JAN.2 418, 420: gen. s. xiii. ubi dicitur in floria de vaJscura.
L rota. morinus sm. "fiorino, moneta"
flomenlarium top. (Alassio) CA 630 a.1292 summa totalis monete terinorum et gra-
TAL 17 a.1326 terra de flomenlario. norum commissorum in fflorinis ccclj flor. vj gra.
L flumentum. frumentum. L florenus.
Dona sf. "f edera" florita n.p., f.
LEM 243 a.I243 flonam unam oregerii racamatam. SLS.2 305 a.1259 (PortoV.) florita fila quondam bertho-
REW 3392. loti de flocana.
L scionia. L floritus.
floR(~us sm. (mar.) "fune con cui si issano pennoni e floritus agg. ''fiorito, dipinto afiori"
antenne" SIP 178 a.1420 (Massa) unus tinellus pro tenendo cande-
PLC 22 a.1301 navim ... fumilam ... de flonchis duobus lum floritum (cero pasquale) intus.
ultra iUos de albori bus. SIP 308.
D sciuncu. L florita.
flor./mor abbrev. di tlorenus "fiorino, monelp" ftoritus cognome .:
CA 630 a.1292 summa vij . moro iij t. vij gra. - cccJj CAC 68 a.1179 (Sav.) iohannes floritus.
flor, vj gra. ftormontem n.p., f.
(beJla)Dora n. p., f. CAC 310 a.I174 (Sav.) carta dotum florrnontis.
CAC 310 a.1173 (Sav.) carta bellaflore uxoris petro de ftorem sf. ''fiore'' nome di nave genovese
bulgaro. lA 67 ad a.1285 unam navem magnam de tribus copertis
L florem. que nominabatur flos.
Dorana I Ooranum top. I BN83. .
BSR 29 a.1177 medietatem terre ... quam habemus in la- L afloratus. bellaflora. floretus. floria. flosderosa. sciorel-
vania, loco ubi dicitur florana. PTR 47 s.xii. fossatum la. xoretus. D fior. sciua.
floranum < florius. gent. rom. ' Dosderosa n.p., f.
floratura sf. "fodera" CAC 310 a.1173 (Sav.) testamentum flosderose filie bo-
FCD.2 208 a, 1278 manteHum scarleti albi pro domina si- niiohannis foldrad. CAC 277 a.1179 (Sav.) sibilia flo-
ne floratura. sderose filia.
L fderatura. L florem.
noratus agg. ' "foderato" ftorem diviciam n.p., f.
FCD.2 208 a.1278 caputium unum blavi floratum de va- PLP 116 a.1250 (Sav.) presentes erant matelda, bersage-
riis. ria, flos divida et predicte.
L foderatus. ftova sf. (err. per flona) "federa" ..
norenus sm. "imposta (misurata afiorini)" FCD.2 208 a.1278 flovas quatuor rechamatas pro oregems.
TL.l 756 a.1457 florenum unum pro loco.. . -pro pa- L scionia.

!IO ..
Rov 390 rode
Rovios sm. "corso d'acqua, torrente" focatia sf. "focaccia"
PTP 13 SM (117 a.c.): "pi grande del rivos" GLig . 23 (1898) 368 n. 8.1604 caveanl confmtres ne . ..
L flumen . placentas et focalias aut panes vel vinum distribuant.
flumaria sf. ''fiume'' L focacia. fugacia.
CDG 35 a.I116 (Sicilia) ex parte que oram marilimam focaticum sn. 'focatico"
respieit ad flumariam descendentem eli; fonte sancii lio- BIR 485, 578. PTR 48 "termine giuridico-amminisTrati-
nis. CAC 492 a.1182 (Sav.) ad flumariam de burdonali. vo". Cf. RGS l 131.
L flumen . sumaria. D fiumaira. sciiJ.ma. L fogagium.
Rumen sn. ''fiume, torrente " focorale I focuJarium sn. "foco/(Jre"
CAC 126 a.1179 (Sav.) vendo tibi peciam unam vinee LEM 232 a.1238.focularium de ferro . PPE 308 a.I.3t1
que iacet ad raeanisi, ultra flumen. face re fieri cQuinam cum focorali et lavello.
L flovios. flumaria.flumell;ello. frumen. sumaria. D jiwne. ALE 174: tardo lar. (Vitae palrum) focularis. Rieti
sciiJ.me. a.7-57 ; Farfa s. .xi "famiglia"
Rumen sn. "il fiume di Savona (od. Letimbro)" D fogo/arium. fogorale.
CNM 414 a.1205 (Sav.) totum id quod ipsi habebant in foculum I focus sn. "focolare, fiwco. famiglia: base
commune ... et ad fiume n versus pillas et in plano de golta. di imposizione del focatic:o"
flumentum sn. "frumento" RCA 38 a.1165 de molaciana presterii duo membra por-
OG.2 43a.1205 quartinos viii interflumentum el casta- corum in nativitate domini. .. et capita foci in nativitate
neas et siliginem. domini ii. MBLxxxvii 3.1235 (Frjus) pro quolibet foc-
L flomentarium. frumenlum. co possit exigere et habere sell; solidos regalium, non ul-
fiumexello sm. "corso d'acqua" tra. RCO 124 a.1242 (Ort.) quod predcti domini de-
RCA 225 a.l065 fines vero ... de tercia parte flumexeUo. beant habere feudum per focum, in hunc modum. scilicet
PAC lO. a maiore soldos novem, a mediocre soldos sex, a minore
j.
L flumen. soldos tres s~mel in annu!". ZAC 203 ca'.1290 (Alb.) te-
fiustus agg. "frusto. logoro" . nebatet possldebat. .. tefCIam partem ville de naticino et
f PGF 25 a.1364 (Alb.) confaronum parvum iam aliquan- focos quatuordeci!" in villa de b~cerega . .. -possedit Per
lulum flustum. plures annos predlcta castra et v.llIas et focoso W .l 1326
D frustar. frUstu. a.1261 homines dicti loci pro quolibet foculo dare debent
fo sm. "faggio . omni ano starium unum avene. GR 55 (Alb.) facere 10-
CNM 413 a. 1205 (Sav.) et tole quatuor ad fatiendum ban- . cum et focum cum familia.
cas que sunt de fo. GR 50 (Levanto) circuIi non sini de fo. BIR 578. scr 59.
L fadie. fadum frigidum. faea. fageta. fagia. fagidum fri- L afocare. focusgrecus. fogagium . foghenus. fogolarium.
gidum. fago formioso. fago pulcro. faia. faiga. faige. fau fogonus. ignem. metiJocus. fumus . D fogu.
frigido. faum. fuedum. fuetum. foaeto. fodus. fol. foo. focusgrecus soprannome
foum.Dfo. U.2 202 a. 1289 (Roquebrune) symoni di.c to fooogreco
fo top. (Riviera di Levante) castellano. dicti loci.
U.1 1446 a.1276 item iurisdictionem de fo. L focus.
(de) fo cognome fodatus agg.lsm. " di qualit o pro'vellenZl1 d
LO 126 a.1326 conradus de fo. BGO 25 a.1360 baxilius tessuto" .
de fo. TL.I 31 a.1453 petrus de fo. BCL 225 a.1290 libras ... implicatas in peciis quatuor de
foacia cognome . Joda!is ve~liis. ~CL 265 3.1290 pecias pannorum' qua-
SRB 33 a.1212 (Alba) ogerius foacia. CAT 123 a. 1323 . dragmta qumque. mter pannos fodatos, pannos popullen-
(Alb.) facius foacia. FVA 142 a.1326 beltus foacia. gos, panoos de ypra et jal.onos. .
Cf CHlI 14 s.xiii. (Torino) foacia "focaccia". SAP 227 foderatura sf. ;'fodera "
a. 10mb. fuacina "focaccia" LJ.2 800 a, 1373 (nel Regesto f! n.ell indice, erroneam.
L foazaria. fugacia. a. /321) teneatur dare pro dicti vestibus foderaturas suf-
foacia bianca top. ficientes et decentes de si~done s ive p~nna. IEL 94
MSS 211 a.1208 in territorio calocii, ad foaciam blan- 3.1398 item copertorium unum album sine foderatura.
camo L floratura. foratura . frodatura. furrura.
foazaria top. (Alassio) foderatus agg. 'Yoderaro"
CAT 123 a. 1323 (Alb.) terra de foazaria. DAF 23 a.1300 mantus de blavo foderatus penna varia ...
L foacia. fugaciaria. fugacia. lunica l!na de scarle~o foderata penna vulpis . .. _ SUper-
foaeto top. totum de blavo de saia franc igena f?(de)ratumpenna.
U.I 1315 a.1259 item campum ad foaeto. coheret. . . PVP 223 a .1451 goneUet;1 una panni vermilii foderata
Lfo. penna alba pro dieta argentina. PVP 225 3. 145] gona
foca sf. "foca" una panni rozee pro homine foderata ventrorum. PVP
U.2 462 a.1315 pro qualibet lagena sive tonna sagiminis 255 a.1459 gona una panni rosee pro bomine cum mani-
foce, vulgariter dicti zelsmont, quatuor denarios. cis largis foderatis taffeta cremexili. DGF 402 n . .a.15OO
focacia sf. "focaccia" bardachinum sive ut vulgo dicitur palium factum de bor-
SMV 127 a.1229 turtas . .. et azimas seu focacias. FST 78 calO foderatum camocato.
s.xiv. astroceas, seu ut vulgo loquimur tortas et focacias. L desfodratus. floratus. fodrare. fodratus. foratus. froda-
RGS 1037 "originariam. agg.: torta focacea" tus. furatus. infodratus. inforatus. D f oderato.
L focatia. fugacia. foderatus cognome
focagium sn. "focatico, imposta di famiglia" SCS 300 3.1.530 (Sav.) raphaelem foderatum.
BBG 534 a.1479 pro scriba focagiorum, computato sub- L fodratus. foldrati. foldratus. foudratus. D foderarQ.
Kriba. .
fodereUu.m I foderum sn. "specie di tribulO; ~lativo
SFG.2 143 "imposta diretta" . BBG 29 avaria capitum. diritto di imposizione"
focagium. GLI, Gloss. "imposta soppressa a Genova U.l 3 a.958 (= CDG 7 a.1056) non .debent dare aliquOd
. e/ 1490". foderum nee fO;derellum nee alberganam. U.I IO 8.1038
.:::. ~:)gagium. (Sanr.) placilum et amnem foderum eu pregaria vel sci-
lodi 391 foia

talicum ve! aJplauicum ... COG 7 (~ RCA 312) a.1056 hominibus quiliani accipiendis. PGT I2 a.1479 (Bard.)
massarii vestri ... non debenl dare aliquod foderum nec solvere fodrum decimam el alia debita. GR.2 33 (Corte-
foderellum nec albergariam. SMV 9 a.1131 et hoc quod milia) fecit finem ... de amni fodro, exactione et toto
habemus in langasco cum fodero. CDG 264 a.1150 quod quodquam fodrum appellari potesl.
enricus marchio dehinc habeat in noli ... fodera el pensio- L foderellum . foderum. fodrare. fodro . foldrum. forato-
nes. RCA 89 a.11 5 I .Iaudaverunt et affirrnaverunt quod remo foudrum . frodum. froudum. fudium.
dompnu s syrusianuensis archiepiscopus ... habeat et fodus sm. "faggio"
quiete possideat totam illam lerram ... el habeat inde fo- CGO 61 a.1259 (Portov.) exemptis lignaminibus omni-
dera et pensiones et albergarias. bus infrascriptis, videlicet serris de fodo, tabulis . . .
L fodro. fodrum, Lfo.
fodina sf. "miniera" , fogagium sn. "fuoco, fal" .
BO 171 a.l,J92 (Sav.) aquis ripi s venacionibus piscationi- BBG 492 a.1413 pro illis qui faciunt fogagia in panagio.
bus aucupationibus aurifodinis argenti fodinis. Cf BBG 521 a.I448/9 per lofalodio in Panaggi.
L auri fodina , fogagium sn. "fuoco, nucleo familiare"
fodro sf. ;'fodera" BSO 192 a.1 581 (Onzo) moturale ... quod dari solel al1-
NBl40 a. 1390 ilem fodra unius manteleti dorsorum. nuatim a quolibet fogagio.
Dfodra . . L focagium. focaticum. foculum . focus. D fogaggio.
fodrare vb. "assogge flare al tributo di fodrum fogagium sn. "focatico, tributo feudale, imposta di
CDG 3.6 a.119 ,1 item statuimus ut a nulla persona fodrari famiglia"
debeant vel hospitari . RLB 35 a.1283 (Castellaro) omnibus questis, taJeis, con-
fodrotura sf. "fodera" tis, ademptis, angariis et perangariis, fogagiis. G.PETRAC-
SRC 754 a.1414 (Sav.) iornea una sindoni nigri cum fo- CO SICARDI. RH lO (1955) 92 a.1390 (Pigna) honera fo-
dratura et cum frappaturis. gagiorum. GR.2 33 a.1406 (Vent.) franqui et liberi a so-
L fodrum . lucione fogagiorum.
, fodratus agg. foderala" fogasarium sn. "teglia per focacce"
SSL 198 a.1336 una slola fodrata sindone viridi. BOV PVP 108 a.1487 fogasarium ferri, cum una glapeta.
544 a.1430 (Sav,) portari permittere manichas logarum L fugacia. fugaciaria.
vel aliarum vestium apertas fodratas aliquibus pellibus. foghenus agg. "dove si fa fuoco"
L foderatu s. FST 49 a.1592 (Triora) tenere in domibus foghenis ultra
rodratus cognome fascem unum feni vel palee. GR 46 domus foghena "es-
VCC 28 a, 1480 (Sav.) augustinus fodratus. siccatoio delle castagne ".
rodretum sn. "tessuto perfodere, o federa?" L focus . .
OGM 105 a.1.370 unum pecium fodretum vermilii (elen- fogia top. "Focea"
cato fra straponras, coppertoria. sachones). DRG.3 982 a.1307 cantarla centum ... aluminis de fogia.
rodro sn. "tributo, imposta" Dfo~ .
RCP 506 a.1039 (Luni) nec fodro de ipso castello exire fogium sn. "misura di vino" .
non debet. GR 50 (Vezzano) habeant pro qualibet mensura vini fien-
L foderum. fodrum . da per eos denarium unum; pro un0 fogio reviso noviter
fodrum SI1. "imposta feudale. ordinariam. corrispo- facto denari0s tres.
sta in derrate: consiste nell'obbligo di fornire vitto aLLa Cf DUC.3 539 folium vini.' semimodious, Gallice feuil-
famiglia del signore e foraggio alle cavalcature (Ied. lette.
Futter). fogolarium sn ''focolare, fornello"
MB 94: a.796. (Lombardia). SRB 7 a.lOl4 (Sav.) aJiqua CGS .l 24 a.1156 fogolarium.
super inposita .. . de fodro. CNM 41 sg. a.1204 (Sav.) PAC20.
nos ... sindici. .. petimus ab eis ut dent nobis con tinge n- L focularium. fogorale. fogoranum. fogorarium. fogula-
tem partem fodri ... qua m part.e m eis taliavimus bona fide rium. focus . D fugu.
secundum eorum posse. IEA 54 a.1194 (Alb.) una cum fogonus sn. "cucinotto di bordo"
omnibus ussibu s, fodris. dacilis ... GDN 589 a .11 196 SIG 359 a. 1330 a mento subtano porte fogoni pupe
(N~Ii) in medietate pedagii in toto fodro quod ipsi mar- ipsius galee. SIO 342 (= VFS 111) a.1335 deversus ban-
chlones consueverunt pro se accipere a naulensibus. U.l dam drictam prope portam fogoni amutata diete gallee.
490 a.1202 de omnibus tidelitatibus et fodris et bannis et PLL 482 a.I441 item res necessarie pro compagna et fo-
drictis et tortis et omnibus usantiis quas habebant et ca- gono.
piebant. U.I 512 (~ LA 215) a.J 204 sed quia comune VPM 51, 405 a.1365 (Ven.) fogon "mancano testimo
lanue consulalum in ea terra habet fodrum exigit, exerci- nianze gen. antiche".
tum habet... SRB 146 a.1211 (Sav.) drictum, fictum, L focus. D fogon.
roxias et alium redditum, fodrum atque collectam. PAA fogorate I fogoranum "focolare"
156 a.1216 (Sav.) et hominibus et in comitatu et dominio PPE 284 a.1311 facere fieri coquinam cum fogorali et la-
et fidelitatibus et fodris et bannis. GR.2 45 a.1233 (Cai- velio. peR 435 a.1325 (Rapallo) incoquina ... aquirolium
ro) absolvit eum (populum) ab omni fodro. ficto seu ma et fogoranum in quo possit facere coquinam et focum.
latolta quam et que consuetus est accipere. PAA 249 L focorale. fogolarium.
a.1253 (Sav.) quod comune saone capiebat in albizola fogorarium / fogularium sn. "focolare; stufa"
pro fodro libras decem ial1ue. LJ.I 1252 sg. (~ CSR LEM 244 a.124O fogularium unum ferri. PPV 96 a.1370
123),a.1257 (Sanr.) petit ... ut solvat ei drictum et fo- (Portov.) quicumque ... habens fogorarium suum prope
drum. RCP 499 a.1278 (San.) castrum de trebiano cum parietem de lignamine ... GR 50 (Porto V.) de fogorariis
fodro et pertinenciis suis. PCC 55 a.1311 (Sav.) taleas aptandis.
fodra onera et colleela imposta hactenus. LJ.2 472 L fogolarium. ,-
a.1317 et cum aquariciis pascaticis .. . vadis fodro et om- foiacium sn. ''fogliame. disegno afoglie"
nibus aliis redditibus. SSA 109 a.1345 (Sav.) fodrum SSL 199 a.1336 una stola et duo manipuli de seta cum
quod homines de celis .. , debnt dare omni anno comuni compassibus et foiaciis 1aborati in cipro.
saone. FSL 29 a.1345 (Sav.) de fodro et albergaria ab L folia. D fogiesso.fugiacu.


foia 392 fOli

foibano cognome ebreo a Chio foldratus cognome ''famiglia di Savona da cui pren-
VDE 128 a.1390 (Chio)josep filius auracha foihano. de nome un quartiere di Savoncl, nella zona del Bran-
foyna sf. "faina, pelle di faina" dale"
NIS 355 a.1425 paria duo manicharum strictarum a do- CAC 569 a.1184 (Sav.) gisulfo foldrato. CAC 572
mina unum de foynis et aliud de marturis. a.1188 (Sav.) boniiobanni foldrati. CNM 219 a.1204
L fuina. (Sav.) gisulfus foldratus . MlA 112 a.1337 (Sav.) antho-
foiratus agg. "forato" nius foldratus. SSA.2 168 a. 1345 (Sav.) iohannes foldra-
PLP 82 a.1250 (Sav.) symona pota foirata. tus.
L forauca. PMS.2 187 a.1304 (Sav.) in civitate saone, in quarterio
fol sm. "faggio" foldratorum . SRC 371 a.1307 (Sav.) .in civitate saone, in
GG 81 a.1201 pondera L. de lignamina de guercu . .. et quarterio foldratorum, desubter brandalle comunis saone.
xxiii serras de fol el serras vi. de guercu. SSA.2 125 a.1345 (Sav.) quarterium foldratorum.
L fo. L foderatus. foldra. foldracus. foudralus. D foldrulo.
fola sf. "bandita" foldrum sn. "imposla. Iributo"
RCP 315 a.I178 (Luni) dixit quod ep(iscopus) philippus GDN 599 a.1218 (Noli) et in foldris in placitis et bannis
misi t in uno anno poreos ponlremu)enses per il1am de valle- et c1ibanis.
eia in vaImaiore et per se folam misit el per se feci t manere L fodrum.
et in domo sua iacebant... RCP 180 sg. a.1201 (Luni) non folega cognome
liceat. .. intrare in folam et .i n enseatos et campos seminatos SRB 251 a.1394 (Celle) nicola folega. CCS 117 a.1414
pro damno faciendo. - si facere voluerint folam predicti (Celle) presentibus ... petto follega.
bosci propter caciam faciendam ... non .Iiceat. .. in predic- D fola. fulega .
tam folam intrare quovis dieta fola duraverit. RCP 657 folia sf. ''foglia''
a.1276 (Sarz.) illi de vezali occupaverunt dictum forestum BSO 215 a.1581 (Onzo) folias siccas delico.
tali condicione quod fecerunl folam, ila quod per unum L foliata. foliacana. foiacium. D fogia.
diem, quando erant ibi glandes, dictus benesia et sui con- folia sf. "foglio. lastra"
sortes eolligebant glandes ante quilibet homo de vezeali. FAF 119 a. 1235 (Geo.) ita quod dictus magisler habere
scr 38, 40: Editto di Rotari: fabula inter vicinos "con- d~beat de qualibe~ pista stagni batuti ~ni. et pulchi que
venzione fra vicini ": termine della Lunigiana. Cf SII de quatuordeclm et de quatuordeClm mfra foliis se-
DUC.3 387 fabula: pactum, conventio. cundum consuelurunem denarios decem el octo. CDC 3
L folare. diffolare. D fola. a.1386 folie latoni. COC Il. a.1386 folie ferri stagnate
fola Ifolla sf. "gualchiera" balle iii. COC 121 a.1392 folia auri. CDC 129 a.1392
FIL 308 a.1376 (Sav.) non audeat. . . folare vel folari fa- folie stagni.
cere nec etiam ad folam portare .. . panum aliquem folan- foHa top. . Focea ..
dum qui non sit signatus signo proprio publico et comUe- DRG.3 868 a.1298 cantarla sexcenta ... de alumine de fo-
lo. FIL 320 a.1404 (Sav.) exceptatis nichilominus pannis lia.
qui portantur de la folla. L fogia. folia nova. folie.
L follus. fulla. fulJum. D fola. foliacana sf. "foglia di canna"
folare vb. "riservare, sottoporre a regime di bandita" GR 50 (PortoM.) non debeal accipere berbam foliamca-
RCP 314 a.1I78 (Luni) me invenit et dixit: nos folavimus naro et quecumque aliorum iruetua.
nemus deineeps ne venias. RCP 67 a.1245 (S~.) et bona .folia DOva lop. "Focea Nuova"
eorum mobilia et immobili a possint folare et dlffolare. DKR 160 a.1413 io syo et folia nova.
L fola. diffolare. L folia. folie.
rolare vb. (arte della lana) "follare" foHaceum I folJadum so. ''fiILa, fascio di docu~nti
FIL 308 a.1376 (Sav.) non audeat ... folare ve) folari fa- non legati a libro"
cere nee etiam ad folam portare ... panum aliquem folan- U. ~ 1138 a.1251 ego notarius . .. ~scripsi et clI.emplifi-
dum qui non sit signatus signo proprio publico et consue- cavI hoc ~x~mpl~m de qu~ pap~ seu fo~iacio scripti
lo. LEM 190 a.1245 promitto et convenjo ... Colare tibi manu gutlhelml de varagme scnbl comums. LG 241
ad fullum rneum quem teneo ... omnes pannos tuos. a.1327 redegi de quodam pl'Qlocolo, sive foliacio instru-
L follatorem. fullare. meolorum. U .2 1080 a.1386 exttactum est ... de foliacio
foUatorem sm. "follatore, addetto alla gualchiera" i~stume~~orum composilorum manu mci ~Iri ~e barga-
LMS 36 a.1222 Reg. (Raimondo) folator. LJ.l 1315 ho notam. .oMC 472 poSI a. I461 eartullana Slve {ollia-
a.1267 item ad carchera follatoris (top.) vel colla braza. cia et prolocola. DSP 45 a.1562 cl que sententia. est infi-
LEM 104. lata in foliacio magnifici officii dominorum patrum Com-
L folare. munis anni de 1562. GR48 a.1618 (Garlenda). de aliis
foUatorium sn. "gualchiera" actis iudicialibus teneatur facere ti]zam vel foliaceum. -
U.I 1315 a.1267 item comunarla in follatorio. coherel... L foliatium. D fogliazzo.
folcastrum sn. "specie di coltello " Coliata sf. ''fogliame secco "
CSS 183 a.1435 (Sanr.) si portaverit ... spatam vel folca- BSO 21.5 a.1581 (Onzo) feoum . paleam vel falias siccas
strum seu manarexium sive costolerium. de ficu, foliata de quercu.
L falcastrum. L foHa. D fogli. fugi.
folcitus agg. "guarnito" follatlum sn. ''filza, fascio didocumenli non le8ati a
NCS 56 a.I408 (San.) paramentum unum folcitum. libro"
L fulcitus. ZAC 106 a.1262 (Alb.) hanc cartam extraxi de quodarn
loldra cognome foliatio sive papiro iacobi trencnerii. VSF 420 a.1449
CAC 262 a.1179 (Sav.) ansaldus foldra . CAC 544 promissio el litere sunI in foliatio.
a.1182 (Sav.) bonusiohannes foldra. L foliacium. D joglillzzo.
L foldratus. D foderato. foldrato. folle top. "Foeea"
foldracus cognome DKR 13 a.1405 cantaria tria mitia a1uminum minutonun
CAC 15 a.1178 (Sav.) bonusiohannes foldracus. de foliis .
L foldratus. L folia. folia nova.
fole 393 font

folem sm. ".\l'ecie di vaso" 1.190 a.1158 in pasteno supra fontanam de claparolio.
IEL 95 a.1398 item unus folis. MSS 201 a.1206 terra que iacet ad fontanam.
DUC.3 540 fol/i.I: vasis genus. PAC5.
follium sn. "spezia, cannella" L fontanacia. fontanegium . fontanella. fontanigum. fon-
GLI Gloss. tanile. fontariolum. funtana. D fontana .
D/oggiu. fontana ariana top. (Sav.)
folum top. "Follo" SRC 161 a.1263 (Sav.) quartam partem alterius campi ia-
CGG 114 a.126O (PortoY. ) si aliquis scolaris de veano centis ad fontanam arianam. SRC 177 a.1263 (Sav.)
seu de folo seu de vallerano seu de aliqua quacumque campum unum terre lahoratorie iacentis in contrata que
parte ultra gulfum aspeie veneri t. . . vocature fontana ariana.
follus sm. "gualchiera" L (ad) fontem alianam. (ad) fontem arianam.
GO 242 a.1203 molendinus et follus.
L fo)]a. fulla. fullum . fontana bona top. .
BSR 92 a.1175 decimam de verzili et fontana bona.
fonda sf. "fondo, territorio"
fontanacia top. (Sav.)
U . I 5 a.962 (Venl.) in comitalU vigintimiliense, in locas
et fondas matucianas tramonte a turre. SRB 362 sg. a.1424 (Sav.) a fontanacia versus arbizola~ .
L funda. - infra sanctam sciciliam . .. et a ponte lavagnole et fon-
fondache top. (Roquebrune) tanacia xorete citra.
U.2 642 a. 1357 alia pecia terre posile loco ubi dicitur L fontana. D fontanassa. funtanassa.
fondache. fontana coverclata top.
L fundega . D fundega. RCA 187 a. l 061 usque in fontana coverclata. B~R , 309
fondacum sn. "fondaco a.1208 cui coheret inferius fontana coverclata et via.
MGT 224 a. 1505 elligatis vobis stanciam idooeam in L fontem coverclarius.
fondaco januensi. fontana marosa top. (Fontane morose, Gen.)
Lfundicum. GC.2 257 a.1192 petrus filius mihelis de fontana maro-
fondaghiero all'ingrosso sm. "grossista" sa. GG 65 a.1201 rolandus de fontana marosa. LMS
RGL 5 a.1576 artem eam, qua quis merces omnium re- 167 a.1222 bartolomeus de fontana marosa.
rum in magna quantitate et non minutatim vendendas in L fontem amorosum. (de) fonte moroso. fonte m moro-
officina aliqua retinet, qui lingua matemafondaghieri al- samo font~marosa. D fontanamorosa.
l 'ingrosso nuncupantur. fontana paupera top. (Caranza)
L fondegarius. fundigarius. D fomi1lghiero. FNU I a.946 res iuris ecclesie nostre sancti iohanni de
fondagum sn. "fondaco, quartiere commerciale ge- plebe carancia qui posile sunt in loco cui nominarur fon-
novese all' estero" tana paupera.
LG 355 a. 1363 introytus fumi quod est in fondago ia- fontana sagrada top.
nueosi (ad Alessandria) RCA 254 a.101O pro fine de maceria antica usque in fon-
L fundicum. tana sagrada.
fondegarius "commerciante all 'ingrosso" cognome L sagradus. _
BOS 111 a.1253 iohannes fondegarius . PLS 265 a.1301 fontane top.
ego guido fondegarius, pisanus. LG 666 a.1406 ars fon- RCA 164 a.I069 in pixola supra via da la fontane.
degariorum sive bachariorum. fontanegium I fontanegli I fontaneglo top. (od. Fun-
L fundigarius. tanegi) .
fondegum sn. "/ ondaco, quartiere commerciale ge- RCA 164 a.1069 castanedo pecias tres in raneto fontane-
novese al/ 'estero " glo a mansione de lo clapacio subtus via. U .l 33 a.1128
LG 356 a.1363 in fondico dato et assignato comuni ia- homines de bavali et de fontanegli . CGS.l 48 a.1156 da-
nue ... non possit Dee de beat in eo, videlicet in correori- mianus de fontanegio. MIA 91 a.1277 (Sav.) benedicti
bus eiusdem fondegi, vinum vendi.
L fundicum . de fontanegio notarli.
PAC7.
fonderagia sf. "specie di imposta"
L fontana
CDP 266 a.1303 introitus scribanie et fonde ragie tunesis.
fondlcium I fondicusl -n smln. ''fondaco, quartiere fontanella top. (Spotorno)
commerciale genovese all'estero" SRC 532 (= PMS 46) a.1189 (Sav.) in valle fontanella.
CDG.2 102 8.1169 dono et conoedo atque confinno omn- L fontana. fontanele. funtanella. funtenele . D fontanelle .
bus ianuensibus . .. in antiochia ruga una ... in Jaoditia fondi- fontanele top.
cium et ruga una. AI 74 ad a.1234 et cucurrerunt sarraceni PAC 5 a.l007.
ad fondicos et posuerunl ignem in ipsis fundicis. U .1 1485 L fontanella. funtenele . D fontanelle.
a.1279 fondicum habere dehent ianuenses in omnibus tenis fontanigum top. (Sav.) .
dicti regis (il re di Granata) pro mercanti a facienda. BTS CNM 33 sg. a.1204 exitum unum qui est ad funtanigum
171 a.1290 caseum et alia victualia possint ponere et portari iuxta terram tutadone balbe.
facere ad fondicum sine solvere aliquem drictum. DAF 107 L funtanicum. funtanigum.
a.1300 (Famagosta) actum ante fondicum ianuensium. LG fontanile top. (Sav.) . .
356 8.1363 de fondico mercatoribus assignato. LMS 456 a.1226 prope civitatem saone ubi dicltur fonta-
L fundicum. funditium . nile. SSA 82 a.1345 (Sav.) ad pontem fontanilis.
tondum sn. ''fondo, base" L fontana. D fontanile.
PVP 267 a.1462 fonda pro barriJotis cxvi. fonda pro bar- fontariolum top. (Sav.)
rilibus vini vii. LG 443 a.1383 de quartino in quo non SRC 135 a.1263 (Sav.) campum unum loco ubi dicitur in
ponantur circuii , dogue, fondum .. . fontarlolo.
L fundus. (ad) fontem alianam top. (Sav.) .
fontana top. (Gen.) SRC 170 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratone
CHAR 350 a.1 002 in la fontana. - ei in campo zuconi. loco ubi dicitur ad fontem alianam.
in sorte de fontana. BCG 155 a.1040 in la fontana. CGS L (ad) fontem arianam.

.y
font 394 fon:

fontem amorosum (Op. (Gen.) "Folllane marose" foralorem rn . "esaltore del fodrum "
BBG 510 a.I443 pro annua custodia porte fontis amorosi. GDN 638 a.1254 (Noli) gastaldio seu fOllitore.
L fontana marosa. fontem de 1aure. fontemarosa. fomem Cf. DUC.3.535 forrarii, formores.
engordum. fontem coverclarium. fontem morosam. fon- L fodrum.
tem morosum. D funte. foratura sf. "fodem"
(ad) fontero arianam top. (Sav.) LEM 243 3.1240 supracotulll scarleli dI! hornjne sine fo-
SRC 166 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratorie ratura. LEM 257 a. 1259 ite m fora turam c1amidis cendati
loco ubi dicitur ad fonte m arianam. vermilii. PVP 253 a.1458 tafeta viridi videlicet pro fo-
L (ad) fonlem alianam. ratura duarum manicarurn.
(de) fontemarosa top. cognome L foderalura.
ORG.3 749 a.1277 enricus de fonlemarosa pelliparius. foratus agg. "foderato"
L fontana marosa. fonlem amorosum. LEM 245 a.124O supracotum verrnilium foratum de pen-
fontero coverclariuro top. (Gen.) na varia. PLP 130 a.1250 (Sav.) upracotu ... de sanne-
BSR 309 3.1208 infra quemdam locum qui vocatur po- 51eo foratu s cendalo jalno cum frexiis , PCD.2 208
dium salis et fonlem coverclarium. a.1278 supercorum unum flamili pro domina foratum
L fontana coverclata. fontem arnorosum. cendato ialno. OAF 98 a.1300 supertotum de blavo de
fontero de )aure top. (Sav.) saia francigena foratum penna.
SRC 149 a.1263 ad fontem de laure o L foderatus . inforatu .
L fontem amorosum. forbannire vb. "bandire, esiliare"
fontem engorduro top. "Fontanigorda" PLP 115 a.1250 (Sav.) nesciebam tamen quod esset for-
GVG 6 a.1179 amaldus de fonte engordo. bannitus. U .I 1116 a.1251 forbanibunl et expeUent.
L fontem amorosurn. D fontanigorda . L bannire. .
fontem ingenoscam sf. "sorgente del fiume Bonnida. forbice sf.pl. "forbid'
ai piedi del monte Ingo (od. monte Ungo) FIL 306 a.1404 (Sav.) et omne Slercus sive contratuUas
BCB 100, 113 n. s.viii-ix. (o x-xi?) usque in flurnen qui que in dieta lana reperientur ab cindi debeant medianti-
fons ingenosca vocatur. bus forbicis sive tezoriis aplis.
L ingenosca.ingo. C.SALVtONI, MILSL 21 (I 899-1907) 274 "dissimilazione
fontero morosam top. (Gen.) "Fontane ma rose " f-f> f -b"
U,2 571 BGG 534 a.1479 pro custodia porte fontis mo- L forfices.
rose. forbitorem sm. "pulito re, mo/alore", cognome
L fontana marosa. fontem amorosum. COS 45 a.1186 alegrus forbitor.
(de) fonte moroso cognome L furbi tura. D forb. forbiaoi.
U.2 571 a.1347 francischum de fonte moroso. forca sC. 'solco .l'cavo Icf. led. Furche m.J..}
L fontana marosa. fons arnorosus. SOV 340 a.1428 (Turria, On. ) quod aliquis de turria fece-
footoous srn. "virgulzo. fillone." rit forcam seu zottam in castro. turriein canubeis com-
FST 79 a.1592 (Triora). debeanl custodire tam larzeos munis del bannum.
quam fontonos ellistentes in nernore gerbontis ... intellecto L furca.
quod dicti fontoni intelligantur esse unius palmi in calcia. forcata I forcbatum sf/n. "forca. palo biforcuto di
Dfontn. soslegno"
(de) foo cognome LMS 126 a.1222ligna necessaria el tortas et forcatas
LG 379 a.1363 conradus de foo. OKR 46 a.1410 anto- CPB 242 a.l398 (Bobbio) item unum forchatum de feio .
nius de foo. BBL 30 a.1459 iohannes antonius de foo. L furca. furcatem.
BBL 186 a.l474 pro ieronimo de foo. forceUa sf. "palo biforcuto di SOJitegno"
Lfo. SSA 145 a.1345 (Sav.) pro faciendis paHi s. stellonis, for-
fora avv. ''fuod' cellis, SRB 311 a.1407 (Quiliano.) quod nulla persona .. .
CNM 290 ca. 1203 (Sav.) venit ad steUam c1amando: fo- audeat accumulare sive cumulum et amassum aliquod
ra. fora. forcellarum facere magnarum vel parvarum ... sal vo si ta-
L foras. foris. D fora. li s accumulans et forcellas faciens probaverit . . .
forameo sn. "foro. apertura" L furca. furcella. D fursela.forcello.
GR 15 (Sarz.) ita non audeat aliquis in muro comunis forcella sf. ''forchella''
sarzane forarneo aliquod facere vel habere. NIS 354 a.1425 coltelleriam URam fuJcitam gladiis qua-
FPR4. tuor cum manicis de argento el cum una forcella de ar-
L forameotatus. forarium. forauca. transforare. D fuam- gento. NIS 356 a.1425 una forcella de argento.
me. L forceleta. forcetta. furcelJa. Dforzel/a.
foramentatus agg. "forato. perforato" forceleta sf. ''forcina''
RII 3 (1948) 27 a.I462 (Taggia) colooetam unam lapidis CPB 246 a.1388 (Plac.) item qualuor forceletas a sartori.
picati quam sit expediens et oficialiter foramentatam, ubi bus.
aquam inter vadat pro cadendo in tina cum bochetis qua- Ivt 260 erro "forbicette"
moro L forcella.
L foramen. forcerius sm. ''forziere''
forarium sn. "foro. apertura" PVP 316 a.l508 item .. : pro duobus forceriis pictis.
CRA 142 a.1395 (Alb.) quod .. . claudantur hostia, ianue, L forcia. forserius. D forzero.
foraria et exetre que sunt in muris diete civitatis. forcelta sf. ''forcheua''
L foramen. CA 640 a.l292 item in emendaco.ne ij. forcettarum do-
foras avv. ''fuod' mini.
PLP 119 a.1250 (Sav.) et dixi cuidam iuveni qui cum ea L forcella. furca. fu\chela. D forcheta .
erat frater exi foras . forcberius cognome
forauca cognome ODG 385 a.1376 in cocha iuliani forcherii. SRC 693 sg.
~~~ 325 a.1262 (portoV.) guillelmus forauca. a.1407 (Sav.) iacobus forcherius.
- :::::':-2.:'Js. foramen . D forapagge . L furcherius. D forcherio .
fore 395 fore

forcheta sf. "palo biforcuto di sostegno" forcianus n.p., m.


PVP 323 a.1504 pro forehetis de parmis ]5. BSR 382 a.1226 terra quarn tenet foreianus feudalis et in
L furchela. feudum a curia nostra.
forcia sf. "impo:;iziofle forzosa. indebita" L forcia. forsanus. forzanus.
~CG 83 a.1 O12 si . .. aliqua forcia vel superimposita fece- forcilium sn. ''fortilizio, fortificazione"
nt... BSR 39 a.1174 si forciam ve! superimpositam eis LG 21 s.xiii. non pennittam circa dictum eastrurn gavii
fecerim (cl BSR 57 a.1176 si aliam iniuriarn vel supe- forcitia per mililare hedificari.
rimposilam feeerinl).
L forcia. fortilicia.
DUC.3 548 registra soltanto questa accezione' del voca- forcina sf. ''forchetta''
bolo.
AAD 287 a.561 item coclearia ... et forcine pond(ere) Ii-
L forcianus . farcerius . forcilium. forcium. forza. fonecia. brar. tcium. .
fonia. foniare. fortilicia . fortis. fortium. D farsa.
forcia s1'. "violenza" L furca. D fursina.
CD<!.I 64 a.l 130 et non facias forciam neque facere con- forcipes st.pl. "tenaglie"
senllas. CDG.2 100 n.II.69 si ... viso violeneia aut forcia CGG 173 a.1260 (PortoV) chioram unam, forcipes, ver-
ab habitaloribu s predicti di slricluS fieret ianuensibus ... rubium.
PCP 745 s.xii . si mercator per forciam et contra volunta- L farfices. .
tem participum ... posuerit super cohopel1am et iactus in- forcium sn. violenza. pressione"
de factus fueri\.. .. LI.I 756 a.l.225 si autem farcia vel for- BTS 170 a.1290 et non sit faetum eis forciurn. ullo modo.
facta ab aliquo ... tacta fuerit... BSR 347 a.1227 si autem U.2245 a.1290 et non sit factum ei forcium ullo modo
foreia facta fuerit ab aliquo vel forfaita. ZAC 181 ca.129O eas vendendi, et si forsitan nolueriunt vendere dietas
(Alb.) que castra, terras. villas et loca ... dominus manuel merces .. . . -.
marchio eravexane per forciam abstulit. ACL 67 a.1344 a L fonium. exforcium.
forcia et violencia. VFD 2 10 a.1403 per forciam. forchojnum top. (Sav.)
forcia sf. "fortezza, fortifica zione" SRC 559 a.1354 (Sav.) in posse saone in contrata for-
LI.I 528 a.1206 salvo eo. ut de ipso castro et castellania choyni.
et forciis et hominibus pro lempore ibi existentibus co- L fulcoinus.
mune albingane possit facere paeem treugam et guerram forefactum sn. "delitto, reato"
~ontra omnes homines ... et quod ipse bonifacius ... RCP 652 a.1273 (Sarz.) et omnia banna. furta, ,forefacta
lpsum montem seu castrum vel forcias comuni albingane et homicidia et alia crimina punire debet.
vetabit guarnilu1l1 neque disguami.tum. U .l 1005 a.1242 L forfactum.
castrum savignoni et omnes fonias quas habent. SRC forregiarium "chiavistello"
120 a.1261 (Sav.) cum toto castro seu hedificio el forcia IEA 74 a.1216 (Alb.) et cIavaturas vii. eum t>tidem for-
que ... fieri fecerat. ASA 327 a.1350 (Alb.) castrum vel regiariis et clavibus.?
c~stra, forciam vel forcias, podium ve! podia. villam vel L ferrogiarium.
villas. LG 507 a.1403 castrum forciam iurisdictionem forenderius sm. ''forestiero''
hominum. U .2 1469 a.1416 el quod non hedificarent ca- GR.2 55 a.1267 (Apric.) de non perdonare' alieui foren-
strum vel forciam ullam in loto monte corvi. GR 50 derio aliquod dapnum. RL 209 a.1270 (Apric.) de foren-
a.1519 (Alb.) domum. tumm seu t'orciam consignabo. deriis qui incidunt arbores sparatas.
forcia sf. "forza, apparato militare" L foritanus.
LI.I 470 a. 1201 promiserun\... facere vivam guerram et forensis agg. ''forestiero''
ad focum et ad sanguinem cum hominibus suis et cum to- SEV 61 a.1303 (Vent.) et forenses emptores dicti erbati-
ta sua foreia marehionibus... et hanc guerram promise- ci. BCD 251 a.1351 super aliquo ligno vel navigio fo-
runt facere ... de domo sua et de forcia sua cum toto suo
posse. OP 128 a. 1213 conradus maJaspina cum forcia rensi. GR.2 34 (Sav.) persona forensis et extrane~.
L foritanus. . .
sua. PAA 207 n. a.1227 (Sav.) facere vivaro guerraro ad
sanguinem et ignem per se et totam suam forciam et ter- forestacionem sf. "esilio"
ram et suos homines el fideles. U . L 1005 a.1242 el at- VFD 152 sg. a.1316 non po.ssent bannire et forestare ...
tendent. de personis et rebus el forciis ipsorum. - de quibus forestacionibus ei banno ... exire non pos-
forcia sf. "potere" sint. PRV 209 a.1334 (Gen.) in dieta forestaeione et
U ,2 151 a.1288 vilIas terras Ioca et castra que et. quas . .. banno.
comune ianue non habuerit in sua forcia et virtute. LJ.2 L forestare.
1.53 a.1288 obsides veniant ad civitatem ianue in forciam forestare vb. "bandire. proscrivere"
et bayliam comunis ianue. lA 99 ad a.1289 castrum .. . in LJ.l 1024 a.1247 exceptis mascaratis forestatis occasione
forciam dieti vicarii. .. tradiderunt. lA 102 ad a.1289 mascarationis. RVN 109 s.xiv. (Noli) forestetur del in-
i~se ~~ro ugo numquam se voluil pone re in forciaro dicti quens ... - forestetur perpetuo. PCP 717 a.1316 de fore-
Vlcartl de partibus iIIis. ASA 197 a.1305 (Alb.) ipsurn statis pro debito. VFD 152 sg.a.1316 non possent banni-
castrum ponendo in forciam dicti comunis. ASA 473 re et forestare ... PPV 77 a.1370 (PortoV) bannitum vel
a.1350 (Alb.) si... in forciaro corounis perveneril... LG forestatum . CST 160 a.1381 (Taggia) dummodo proce-
921 a.1404 si. .. illi qui dictum maJum commisissent non dere non possem nec etiam forestare de delictis, excessi-
capientur et redducentur in forciam potestatis ... bus vel malis pro quibus pena sanguinis seu corporis af-
forda sf. "giurisdizione territoriale" flictura imponenda veniret. LG 926 a.1404 teneatur ma-
C~C 49 a.1178 (Sav.) per 10taln nostram forciam et di- gistratus ... ipsum ultimo punire suppIilio ... quem si ha-
stnctum. BNA 538 a.1263 (Venl.) campum unum posi- bere non poterit ipsum forestare et bannire de ianua et di-
tum in forcia vinlimilii ... ubi dicilur in poidaigo. strictu perpetuo teneatur.
forcia sf. "sostegno. aiuto" L forestacionem. forestus. D for;estare.
U.2 198 a ..1289 (Corsica) el dare forciaro auxilium et fa- foresteria sf. ''foresteria''
vorem dicto comuni.. LO 30 ante 1305 dare auxilium MSB 230 a.1458 in quadam camereta dicti monasterii
consilium forciam vel favorem. ASA 327 a.1350 (Alb.) vocata foresteria.
debeant dare omnem forciam et omnem auxilium. L. foresterius.
fore 396 fono

foresterius sm. "forestiero" foricus agg. ''forestiero''


SOV 275 a.1428 (On.) foresterii ementes et vendentes U .l 158 a. 1151 et quod non portel nec adducat pecu-
aliquid in territorio dominorum teneantur sol vere idem niam alicuius horninis forici.
pedagium. L foritanus.
L forestus. forinsecus agg. "straordinario"
foresterius sm. "gUi1rdiaforestale, guardaboschI"' CA 592 a.1292 expense forinsece.
GDN 627 a.1254 (Noli) foresterios seu custodes ... GDN Cf CA 546.
635 a.1254 (Noli) de faciendo iurare foresterios qui bene L foritanus .
custodiant yllicetam. SEV 60 a.1303 (Vent.) possit emp- fom avv., congo '1uort'
tor dicti erbatici pone re in ipso erbatico .. . foresterios sex CDG.I 84 a.] 134 totum quantum est foris de maceriis et
ultra illos sex communis. de claudendis totum laudaverunt esse de communi.
L forestum. frosterius . CDG.l 252 a. l.149 de homine de foris qui comparaverit
foresterius cognome ab alio homine. et si eomparaverit de homine qui non sit
RCA 38 a. t 143 de molaciana foresterii duo membra por- de istis confinis, ., CSL 52 s.xiv. canevarius vero ... co-
corum. medere possit de foris ante refeelorium el. non in caneva
forestum sn. "bosco protetto, sottratto all'uso comune" neque in pristino.
COS 102 a.ll86 mons cum foresto de muta a senlerio de L de foris . fora. foras .
funtanellis usque in fosatum de vacaril.io. RCP 656 sg. forisfacere vb. "trasgredire, nuocere, offendere"
a.1276 (Sarz.) super foresto de vezali. - occupaverunt SRB 23 a.1128 (Sav.) si vestris civibus forisfecerint.
diclum forestum tali condicione quod fecerunt folam. SRB 26 a.1128 (Sav.) si accideret quod aliquis de terra
FST 81 a.1592 (Triora) in dicto nemore foresti ac nemore comitis saonensibus aliquid forisfaciat...- neque homi-
bandito contiquo dieto foresto. preterea (rasperii) custo- nibus iIIorum in personis nee in pecuniis nullomodo fori-
dire habeant ul supra nemus foresti et accusare personas sfaeerent scienter.
et bestias damnum dantes in eo. GR.50 (Triora) praetor DUe.3 S58
modemus triorie .. . se abstinere deheat ab incidendis ar- L forfacta.
boribus seu lignis in nemore foresti quavi s de causa. forisfactum sn. "reato, trasgressione"
GR 2.34: fore sta, riserva feudale di caccia. DUC.3 5~9 SRB 22 a.1128 (Sav.) et rogaverunt ... ut forisfactum
sgg. CH.HuGOUNET, in "Agricoltura e mondo rurale In quod feeerant homines galee .. . cum eorum galea, pro
Occidente nell'alto Medioevo", Settimane di studio del
quo capti et diu ab eodem duce r(ogerio) tenti fuerant .. .
Centro Italiano Studi Alto Medioevo, Spoleto 22- condonaret.
28/04/1965 . Spoleto, 1966, pp.375 sgg.
L foresterius . D foresto. L forfacta.
foristectum (err.per forisfactum?) "deliuo, trasgres-
forestus sm. ''forestiero'' .'
ASA 370 a.1350 (Al b.) fiant execuciones si fuennt pett- sione"
te . . . per civem contra forestum. I
RCP 247 a.1096 (Luni) quod nullum malum usum nee
L foresterius . foritanus . D furestu . malam consuetudinem eis imponam nee per uHum fori-
forestus agg. "isolato, lontano dalJ'abitato" . steetum quod in alia pane fecerinl malum recipere de-
ASA 477 a.1350 (Alb.) in aliqua domo foresta seu sohta- beant neque de suis personis neque de suo habere neque
ria, et inteligatur foresta et solitaria (ubi] vero non sunt de sua commendatione .. . super fines et coherencias de
ad minus sex domus in qui bus habiletur. cernelorio.
foretanus sm. "vagabondo" L forisfactum.
RCP 120 a.l192 (Luni) tricatoribus, falsariis et pallona- foritana sf. "(lana) di importazione"
riis et foretanis, latronibus. LG 479 a.1403 de non lavando lanam, pectenucios vel
L foritanus. foritanam.
forexius sm. "sorta di panno" foritanus sm. "forestiero, straniero"
VCB 40 a.1238 (BoniO canne tres.forexii nigri. CNM 78 a.1205 (Sav.) et dixit quod nuUus foritanus ha-
forfacta I forfactum I forfaita sf/n. "delitto, violenza" bet in ea (navi) partem. FCT 20 a.1280 (Triora). sicut
RCP 506 a. 1039 (Luni) nullum malum usum nee mal a aliis foritanis. RLC 82 a.1297 (Cosio) homines casteUa-
consuetudine vobis facere non debemus, nec fodro de nie cuxii non debent dare alicui foritano ;l ignamen abietis
ipso castello exire non debet, nee per nullum forfactu'!l de suis nemoribus. SSA.2 197 a.1345 (Sav.) de foritano
quod in alia parte habeo infra iSIO ~astellare. malum men- a cive derobato ... si foritanus fueril arrobatus... eST
tum recipere non debenl nec de SUlS persoOls nec de ave- 209 a.1381 (Taggia) de re alicuius foritani inlerdicta qua-
re. U.l 756 a.1225 si autem forcia vel forfacta ab ali- liter procedi debeat si rem.. . alicuius extranei ad postu-
quo ... facta fuerit. BSR 347 a.1227 si aulem forcia facta lationem alicuius fecero interdicere .. .
fuerit ab aliquo vel forfaita. ALE 1.76. Cf. CIV 115.
L forefactum. forisfacere . foristectum. L forenderius . forensis . forestus. foretanus. foriclis . fo-
forfexa sf. ''forbice, cesoia"
rinsecus. D forano
DDG 825 a.1377 pro ... forfexe per f. viii. PLL 468
a.1441 forfexa una. forma sf. ''fonnu''
L forficm. CA 600 a.1292 in duabus longis formis iiij aspo GR .2 33
forfexa sf. (mar.) "parapetto del castello di prua" (ChateauneuO teneantur coquere panem suum ad for-
JAN.2 173 "tenaille de bastion". mam. ECIcJUOf, Navis I (1998) 77 a.1500 sub illamet
Dfoifesa. forma. garibo. latitudine, longitudine et altitudine prout
forftcem sf. ''forbice, cesoia" et siCUl iohannes dedil. eidem jeronimo el sociis garibum
LEM 185 a.1222 bancam unam ad tondendos pannos, magistris pro faciendo lignamina in boscho. [Vl, 82
forficem unam et sopressam. LMS 275 a.1222 due forfi- a.1551 de cathedris 200 tigni fagu .. . sub illa fotlna et
ces. LEM 120 a.1268 forfices, rasorium, ferrum unum garibo per ipsum genesium tradito bartholomeo fiorito de
signandi et loaiolam. PLC S4 a.1301 par unum meum stella. Ivl, 84 a. 1561 de petiis sex scarmorum ligni qu-
forficum per tondere. rercus, secundum formam garibi , prelio exclarando per
REW 3425. Cf PVP IS l. dictum magistrum bernardum francerium magistnlm V8-
L farfices. forbices. forfexa. forcipes . forsices . forveces . sum navigabilium.
Dfoifexe. L furma. D funna.
fonn 397 fom

forma sf. "tellore, disposizione di una norma" et non permittam quod in dieto nemore . .. fiat aliqua vej-
ASA 459 a.1350 (Alb.) secundum formam capitulorum al- rera nec fomax pro faciendo maacoto vel alio opere de
bingane. BCM 73 a.1483 elapso dieto termine solidabitur vitreo.
dieta raeio secundum formam regularum officii garazie. L fomaxaria. fomaxia. fumus. D furnacca.
formagarius I formagiarius sm. ''formaggiaio'', co- fornaces I fomacie top. (Sav.)
gnome SSA.2 96 a.1345 (Sav.) a marberto et fornacibus citra.
CNM 83 a.1205 (Say.) gandulfus formagarius. PLP 68 PCC 153 a.1360 (Sav.) in contracta fornaciarum.
a.1250 (SaY.) rubaldus formagiarius. PLP 115 a.1250 A.M.DE MONTE, Diva virgo savonensis, Roma 1726, p.12
(Say.) niger formagiarius. DSP 143 a.1494 salsamenta- sg. paulo ulterius quasi aliud aperitur oppidum a figu1is
riis qui formagiarii vulgo appellantur. DSP 373 a.1540 habitatum. hinc ab exercitio & opere locus nomen (For-
ars formagiariorum. naces) accepit, ad maris littus assurgens.
L formagiarius. formagius. formagoso. formaiarius. NTS7.
D fonnagaro.formagiaro. L fornaxia.
formagius sm. ''formaggio'' fornagium sn. "imposta sui forni"
MSB 164 a.1404 Irium quintalium formagii. MSC 261 GR 2.33 (Chateauneuf).
a.1407 (Corvara) de his qui vendunt formagium et salu- L fornaticum.
me ad minutum. fornar I fomarius sm. ''fornaio, fornaciaio", n.p.,
L formagiarius. formati co. D formagio. cognome
formagius cognome PAC 2 a.1109 oto fomarius. CGS.1 41 a.1156 baldion
CGSJ 249 a.1158 iohannes formagius. BSL 46 a.1248 fomarius. CGS.l 335 a.1160 ego fomarius. CGS.2278
iacobum formagium. a.1180 alegrus fomar. SA 235 a.1340 (Sav.) ars fomario-
formagoso top. (Quiliano) rum et maoneriorum. PLP.77 a.1250 (Sav.) boninus fi-
U.2 191 a.1289 (Say.) loco ubi dicitur buzellus et fan- lius iohannis fomarii. IEA 35 a.1284 (Alb.) fomarios
gus formagoso. vero teneant bene et decenter coquere panem. MNS.l 15
L fangus. formagarius. a.1345 (Sav.) fornariis facientibus panem. DDG 45
formalarius sm. ''formaggiaio'', cognome a.1376 de johanne fomario. LG 666 a.1406 ars fomario-
LMS 78 a.1222 ingoni formaiario. FNV 7 a.l231 petrus rum. LG 700 a.l406 ne fomarii panem vendant nisi sol-
de strupa formaiarius. SMV 153 a.1247 mussus formaia- verint ut pancogoli.
rius. PPB 321 a.1256 edificium domus oberti fonnaiarii. Cf ABS 15.
BSR 425 a.1273 johannes sardescus formaiarius. LG L fumarius . fumus. D fomaro.
434 a.1383 formaiarii et quicumque facientes candellas fornaticum sn. "imposta sui forni"
de cepo. LG 666 a.1406 ars formaiariorum. CDG.2 275 a.1181 si vero aliqua ut in talibus fieri solet,
L formagiarius. D formaio. ibi constituerimus, ut est feria, mercatum, pedagium, iu-
formare vb. "mettere informa, predisporre" stitie, fomaticum vel tatia ...
SAV 12 a.1495 (Altare) quod incipiendo a feslo sancii iohan- L fomagium. fumus.
nis baptiste usque ad festum sancti martini debeant omnes fornaticum "prezzo della cottura alfomo"
dictam artem (vitream) exercentes formasse et apostasse suas IEA 35 a.1284 (Sav.) solvendo pro fornatico sive cotura
padellas ... cum quibus intendent laborare dicto anno [trad. panis sicut consuetum est. .
coeva: haver fonnato et apostato le sue padelle}. fomatis top.
formatico sm. ''formaggio'' SRC 357 a.1297 (Say.) in plano fomatis.
BCG 24 a.979 ila lamen ut inferamus vobis ... per unum- L fomellus.
quemque annum pensione pullo uno formati co libram fomaxaria sf. "esercizio difomaCl"'
unam. SSA 137 a.1345 (Sav.) fomaxarii et pignatarii ... qui in
RSS 25 "la form caseus limitala aWltalia centrale, saona exercent officium pignatarie et fomaxarie.
meridionale e Sardegna. Nel Settentrione si introduce L fomacem. fomaxarius.
dalla Francia la nuova tecnica del caseus formaticus fornaxarius sm. ''fornaciaio'', cognome
(pressato informe),fr. fromage". ZAC 241 a.1296 (Alb.) philipus fomaxarius. CAT 138
L casseus. formagius. a. 1326 (Alb.) guillelmus fomaxarius. SSA 133 a.1345
formentum sn. ''frumento'' item teneantur fomaxarii et quelibet persona que fomacem
DAF 4 a.] 299 formenti modia mille quingenla. decoqui faeiat. .. de madonis, cupis et calcina. ASA 332
L frumentum. furmenrum. D fonnento. a.1350 (Alb.) quia nolevit nonnullos fomaxarios et opera
formicai formiga cognome fornacis defficere . ... MNS.l 16 a.1376 (Sav.) de sacra-
CDG.2 76n. a.I.168 gandulfus formiga. SRB 29 a.1198 mento maoneriorum et fornaxariorum. SNS 21 a.1404
gandulfus formi.ca. GDN 598 a.1216 (Noli) balduinus (Say.) de juramento fomaxariorum et matoneriorum.
formica. L fomaxarius. D fomaciaro.
Dfunnigua. fornaxata sf. "infomata"
formldantus agg. ''formidabile, terribile" SSA 133 a.1345 (Sav.) teneantur dicti fornaxarii. .. de
MS 176 ad 8.1221 erexit ibi duos manganelos et duos madonis, cupis et calcina dare et sol vere colmuni saone
Irabucos in ipso exercitu fabricatos, qui ingenti mole 1a- pro qualibet fornaxata quam facient, et quociens dictam
pidum ac suis formidanl's ictibus civitatem ilLam adeo fomacem vacuabunt solidos septuaginta ian.
conquassarunt. .. fornaxia sf. ''fornace'' .
formige top. LG 439 a.1383 non possit esse partieeps in aliqua for-
VTS 82n. a.1531 (Sav.) in contrata untorie in carubeo ubi naxia in qua coquantur calcina, latteres vel clapelle.
dicitur formige. L fomacem. D furnaxe.
romacha I fomacem sf. ''fornace'' fomaxia sf. "debbio. "sistema di agricoltura fondato
SSA.2 131 a.1345 (Sav.) quod aliqua fomacha pignata- sull'abbruciamento del mantello vegetale ( erboso, arbu-
riorum deinceps fieri yel construi non yaleat intus muros stivo o arboreo) del terreno"
civitatis saone. SSA 172 a.1345 (Sav.) calcinariam vel PLV 104 a.1260 (Alb.) hostem et guaitam et vias et for-
fomacem. ASA 332 a.1350 (Alb.) quecumque persona naxiam faciebant.
exercens artem seu OpUS fornacis . SNS 21 a.1404 (Sav.) L fomas. fomeiare. fomellata. fornellus.
fom 398 fort

fomelare vb. 'addebbiare. concimare illerreno COli rorsaninus n.p.


fornelli" SRB 249 a.1394 (Albisola) forsaninus forsanus .
SNS 20 a.1404 (Sav.) quibus impune liceat fornellare in L forsanus.
tenis eis Iocatis ... succedendo et cremando filices. hru- rorsanus cognome
schas, rubros et ramos. GR.50 (Porn.) item statuimus SRB 249 a.1394 (Albisola) forsaninus forsanus. SCS
quod si aliquis voluerit signare vel facere aliquem Iabore- 297 a. 1530 (Sav.) benedictus forsanu ' .
rium zerbatum, vel runchum, vel alquem campum fome L forcianus. forsaninus.
lare, runcare ... FST 106 a.1592 (Taggia) ligna facta pro lorserius sm. "forziere"
fornelando. AAD 286 a.1561 forserius clavatus.
SSD 27 sg. L forcerius.
L fornatia. fomeUus. fumelare. forsices sf.pl. '1orbi "
fornellata top. (Sav.) DRG.2 247 a.1236 (Gen.) paria duo forsicum de tondere
SRC 144 a.1263 (Sav.) terciam parte unius campi terre pannos. quas forsices ...
I~boralorie iacentis inJoco qui dicitur in fornellata bacala- L forfices.
ns. forsum top. (Fos. Fr.?)
L fomellus. MBL 287 s.xi. (Lrins) quando veniebanl ad emendum
fornelli IOp. salem in forso et in mareis.
SRC 305 a.1256 (Sav.) in siJvis et nemoribus cruceferree L fortium.
et fornellis, millesimi, carchararum, boili et allaris. FAF fortaUcium J fortalitium sn. ' fortezza. fortificazione"
207 a.1256 (Sav.) ecclesie et domui de fomellis .. . - ipsi RLB 32 a.1283 (Castellaro) fortaliUo dicti castri. ASA
de fomeHis... iUis de fomellis. CSF 95 a.1302 (Bale- 256 a.1350 (AI b.) ire ad inquirendum pro comuni fonali-
strino) usque ad fossatum de fornellis. eia et requirendo fidelitates. SRC 43 a.1394 ,(Sav.) curo
L fomellus. castris et fortalieiis.
fomeUus sf.. "fornace" L forcilium. fortelicium . fortilicia .
U.I 36 a.1130 calcinam ... vendant sine aqua sicut exie- lorteria sf. "fortezza"
rit de fornello cum fuerit combusta. . CDG.3 151 a.J 199 nec aliquod castrum vel forteciam.
L fomelare. fornellata. fornelli. fumella. furnelare. fur- Al 25 a.1227 et turribus atque forteciis ipsius civitatis.
ne])us. furnelatum. infornelatus. fumus. D fornello. U.1 1155 a.1252 omni8 iura el rationes et aCliones ...
fomeUus sm. "debbio. fornello. fonna di concima- tam in forteciis et regalibus et iurisdiclionibus quam in
zione del terreno" hominibus et fidelitatibus hominum et aliis serviciis.
RCP 424 a.1224 (Sarz.) faciant guaitam, spaldum et L forcia. D fortessa .
adiulorium ad fomeLlum castro de bolano. RCP 661 fortellicia I forteUcium sf/n. "forlezzo,',
a.1274 (Sarz.) debent dare operam ... ad omne aliud ser- LJ.2 1 ~ 7 a. ~ 28~ item pro.m iuel com~ne pisarum quod
vicium castri amelie quod sit per commune, sive ad ser- non edJfkabu ahquam tumm aut palaclUlD pro forteUicia
vicium fornelli sive fossati sive muri sive sepis. in ruga pisarum de accon. U.2 1067 a.1386 castri sive
L fornatis. fomaxa. fomelare. fortelicii maremi et podioLi.
fomeUus top. (Triora) L fortalicium.
FCf 45 a.1435 (Triora) usque ad bauzum fornelli. FST fortem sm~ "specie di pallllo"
112 a.1592 (Triora) usque ad fornellum. GG 143 a.1201 tantum fortem nigrum . ..
fornicamentum sn. "fornimento. attrezzatura" L forcia. D forte.
GSS 37 a.1330 (Sarz.) balistum unum sufficiens cum for- fortem cognome
nicamentis. MCS 136 a.1482 (Sav.) cives saonenses ... paulus fortis.
L furnimentum. forlem sf. nome di nave
fornici top. (Sav.) DRG.2 300 a.1247 in nave que dicitur fortis.
SSA.2 56 a.1345 (Sav.) extra portam buellariam usque ad fOrDa sf. "violenza "
canapam de fornicis. OP 136 a.1215 a.1215 per fortiam illum (castrum) cepe-
fomiliarius c'Ognome runt: RCP 545 a.1231 (Sarz.) et dorninus ep(iscopus) et
ZAC 114 a.1263 rnartinus forniLiarius. nobiles de Fosd(enova) non debent ex.fortiare vel vim ali-
L fumilia. quam inferre hominibus dicti castri ... et hoc de forcia
fomimentum sn. "provvista, rifornimento" (questo pumo relativo alla violenza.) observare sibi ad in-
CGS.2 163 a.1163 et non debet inde facere expensas nisi vicem promiserunl.
in fomimento pecunie. CGS.2 235 a.1164 expensas su- L forcia.
per his facere non debet nisi in fomimento rerum.. fOrDa sf. ''fortezza, fortificazione"
L furnimentum. SRB 119 a.1192 (Sav.) facianl castella ~ive alias fortias.
forniendum sn. "provvista. rifornimento" SRC 120 a.l261 (Sav.) cum toto castro seu hedificio et
CGS.2 233 a.1161 et nullas expensas inde facere nisi de forcia que predictus nichola fieri feceral. LG 369 8.1363
fomiendis. aquirere ... castrum vel fortiam alicuius castri vel loci.
L fumire . CDG.3 142 a.1198 omnes fortias et machinas omnes et
forpi~ sf. ''forbici'' prederias.
FIL 316 a.l404 (Sav.) et cum forpicibus aptis ad hoc de forda sf. 'ton.a. apparato militare "
veleribus lanarum predictarum rescindi et auferri debeant CDG.2 166 a.1173 nos tenebimur succurrere ipsis ambo-
omnia stercora et omnes scapule .. . et similitare lana san- bus castris cum omniposse eL fortia nostra. U.l 375
guinolenta et succida seu suggolenta. a.1191 faciet ei ostem cum sua fortia.
L forfices. fortia sf. "potere"
forsam avv. (= forsan) "nel in caso di.. . .. lA 112 ad a.1289 et si infra dictum annum castrum calati
AS~ 459 a.1350 (Alb.) quod aliqua persona in civitate non traderent in vinute et fortia comunis ianue . . .
albl~g~e non proiciat seu lanciet. .. de aliqua domo veJ fortia sf. "giurisdizione territoriale"
tum allquem lapidem seu aliquam rem nocivam... sub CAS 109 aJ 178 (Alb.) et. eos salvabimus aLque eorum
pena librarum decem ... nisi forsam in sui defensionem res in terra et in aqua per totum nostrum districtum et per
si insultaretur ad domum. totam nostram forliam.
fort 399 fosa

fortla sf. "sosteg1lo, aiuto" forum sn. "merce"


CP 293 a.1343 fortiam auxi1ium consilium et favorem. RLA 87 a.1297 (Cosio) quicumque ducerit vel portaverit
CST 299 a.1381 (Taggia) et dare ... fortiam et iuvamen forum sive aliquam mercantiam ... aliquis non possit eum
contra ornnes personas forenses. impedire pro aliqua presalia.
fortiare vb. "procurare con violen.za" Cf. GR 2.34. .
U.I ]003 a.\ 242 damnum vel guastum fortiatum in ter- (bonum) forum sn. "buon mercato, bu~n prezzo".
ris eorum. ASA 451 a. 1350 (Alb.) nulla persona pOSSlt emere plsces
L exfortiare.torcia. infortiare. reforzatus. D forsar. causa revendendi eos in albingana nisi ex ipsis tot 'daret
fortilicea I fortilicia I fortillitia sf. ':fortilizio, fortifi- pro nummo et obolo et ita bonum forum faceret quem ad
cazione" modum prior venditor faciebat.
U.2 98 a.1287 fortiliciam sive castrum. DT 515 a.1314 forum iulii top. "Frjus"
turres portas fortili c ias et alia quecurnque. CP 118 BSR 453 a.1228 cum vadit ad nondinas fori iulii et sancti
a.1317 hedifficent. .. dicta s fortilicias in di.c tis terris. raphaelis.
ASA 327 a.1350 (Alb.) illud castrum vel fortilicea, aut forveces sf.pl. ''forbici'' . . .
castra aut fortilicie . FPS 5 l a. 1373 (Sav.) dominium pre- CPB 245 a.1388 (Piac.) item quatuor parta de fomclbus.
dicte terre nichole, ipsiusque fortilJitiarum, territorii, ho- L forfices .
minum et personarum dicte terre nichole. TL.2 844 forza sf. "violenza"
a.1472 in loco matrice aut fortilitiis eius. MBL 224 a.ll03 (Lrins) nee iniuriam vel forzarn facie-
L forcia. forcilium. fortalicium. fortaLitium. fortitia. muso
fortis agg. ''forte (di moneta)" I
L forcia.
FAG 1233 a.1292 dare et sol vere promino tibi ... libras forzanus n.p.
ducentas denariorum provenorum forcium campanie in BSL 107 a.1181 cum filio quondam forzani.
nundinis treeharum sancti iohannis proxime venturis. L forcianus. (
fortitia sf. ''fortezw'' fossa sf. ''fossa:fossato''
AI 48 a.1230 se et suas lurres et fortitias dicto comi ti MSS 147 a.ll73 fosse, quas dicebat... fecisse. RCP 39
provintie reddiderunt. a.1I99 usque ad foveam antiquam ... et per ipsam anti-
L fortilicea. quam fossam ... GSS 64 a.1330 (Sarz.) facieb~t.. . fos-
fortium sn. "forteu,(J, f orificazione" sam aliquam prope aliquem murum. TL.2 467 clstemam
RCP 239 a.J 231. (Sarz.) ipsum locum .. . ita munitum fabricari in eo loco ubi sunt alique fosse .
cum omnibus suis menii s et hedif(iciis) quam fortiis ad L affossare. fossalvaria. fossatum. fosaunti. fousa. fovea.
faciendam guerram. -- ipsum locum, menia et Dfossa. '
hedif(icia) et fortia. FGS 354 a.1303 (Sav.) capiat forti a fossadol -usi -m smln. "fossato
castrorum saone. BCG 23 a.979 et petimus petia de terra que nominatur
L forcia . forcium. D perforso.
costa de prado subtus via usque in fossado. BSR 269
fortuoa sf. "buona o cattiva sorte, rischio" a.994 de alio latere fine fossadus de monte sancti ambro-
CGS.I 3 a.1154 confiteor me habere de rebus tuis ... lb. xii. sii. .. de superiore capite fossadus qui nominatur miliare-
denariorum ianuensium .. . et quatuor centenaria indici .. . se. PAC IO a. l 005 fosado. RCA 220 a.1059 et alio robo-
quas et que de beo portare in lombardiam et jmplicare ad
tuam fortunam. CNM 90 a.1205 (Sav.) carigum ... ducere reto in fossado de canave.
in saonam ad resegum et fortunam dicti pontii. DGC 324 L fossatum.
a.1236 ad vestrum resegum et fortunam . VCB 162 a.1239 fossadum crosum top.
(Bonif.) ad ri sicum et fortunam tui. .. in mari et in terra ReA 144 a.966 in fossado crosso. RCA 236 a.966 fines
euntes et reddeuntes el stando ad mercha. Al 139 ad vero de predictis rebus. fine fossado croso descendente in
a.1242 ad risicum et fortunam maris ... BSL 156 a.1253 vesano prope rivo torbido.
dans tibi licentiam .. . ianuam mittendi vel differendi per PAC 15. HSL 19.220.
mare et terram ad fortunam et risicum meum et dictarum L crosuS. fossatum crozium. fossatus crosuS. D fussau
rerum. FAG 26 a.1274 (Gen.) navigare ... ad resigum et erosu.
fortunarri dei, maris et gentium. DAA 29 a.1274 ad risi- fossaellum top. (Alassio)
cum et fortunam dei. maris et gentium. BRG 306 a.1274 TAL 71 n.340 a 1326 terra de fossaello.
postquam exiveris de portu vatize ad risicum et fortunam L fossatellum .
dei, maris et gentium. DAF 52 a.1300 eunte dicta rogeria (li) fossai top. (Sav.)
ad risicum el fortunam maris et gentium. GSS 19 a.1330 CAC 467 a.1181 totum illud quod habeo a li fossai.
(Sarz.) sit et stare de beat.. . dicti potestatis (ad) risicum et L fossatum. D fossai.
fortunam. MGG 260 a.1383 dicit non debere poni gentem fossalavaria I fossalovaria top. "Fossavaria (Sav.) "
nostram in fortunam nisi manifesto avantagio precedente. FAF 129 a.1237 (Sav.) in saona in contracta ubi dicitur
U.2 ] 057 a.1386 et omni. .. periculo risico et fortuna. fossalovaria. PLP 87 a.1250 (Sav.) que terra iacet in fos-
JAN. VPM 116 sg., 125, 400. V1T 1040. salavaria iuxta murum domus.
Dforluna. L fossalvaria. fossatum lovarie.
fortuna sf. "fortunale, tempesta di mare" fosa luparia top. (Gen.)
AI 139 ad a.1242 continuo valida fortuna maris, et venti, LMS 42 a.1222 in fosa luparia ubi dicitur lignano.
et pluvia regnare ceperunt. .. ita quod de portu ianue exire L fossalvaria. luparia.
nullatenus potuit. quamcito potuit, et maris fortuna cessa- fossalvaria top. "Fossavaria (Sav.)" .
vit.. . AI 165 ad a.1245 circa mediam noctem validissima CAC 39 a.1178 (Sav.) peciam unam terre vacue, que lacet
fortuna maris et temporis fuit in portu ianue, ila quod mul- in saona in fossalvaria. CAC 77 a.1l79 (Sav.) pecia una
te naves iverunt in terram, alie in portu ianue afondate. terre erbe, que iacet in territorio teaani in loeo ubi ~ici
forum sn. "piaz.za, mercato" tur fossalvaria. CAC 100 a.l179 (Sav.) terra ... que tacet
OSM 81 8.1190 (Gen.) 8ctum ianue in foro sancti georgii. in plano saone in capite fossalvarie. CAC 215 a. ll~O
GG.2 16 8.1205 quartam partem fundici qui est in foro (Sav.) domum ... que iacet ad scariam superiorem, a .vla
sanCIi georgii. CRA 123 a.1408 (Alb.) quoddam forum usque intra fossalvariam. CAC 395 a.lISI (Sav.) peclam
quod vulgo appellatur lo mercao de le ove et polaglio. unam terre que iacet in fossalvaria inter quintanas. SRB
SLS.1 122 171 a.1193 (Sav.) actum in saona, in domo fornice, in fos-
fosa 400 love

salvaria ... - in fosalvaria. CNM 198 a.l203 (Sav.) 10- fossatus crosus lop.
lam terram que esI in praellis in fra has coherentias, sicut PQV 64 a.1206 (Qui!.) fossatus crosus "top. oggi scom-
incidil fossatum fossalvarie. CNM 48 a.1204 (Sav.) me- parso". U .2 191 a.1289 (Sav.) peciam terre castanea-
dietatem unius pecie terre cum topiale i. que iacet in fo- rum loco ubi dicitur fossalus crosus.
sal varia, cui coheret et fosalvaria ab i. parte. ab alia parte L crosus. fossatum crosum. fossatus grossus D fussau
domus. CNM 233 a.1204 medietatem domus .. . que esI crOsu.
superius sanctum iohannem in fossalvaria. CNM 414 fossatus grossus idro (Loano)
a.1205 (Sav.) hospitalis sancti iohannis de fossalvaria. TCL a.1283 (Loano) fossalus grossus.
PLP 206 a.1250 (Sav.) in saona in fossalvaria. L fossatus crosuS.
A.BRUNO, Gli antichi archivi di Savona. Savona 1890. fosauoti top. (Vado)
p.29 n. NSS 221, 258 "nome diventato poi proprio, ma PCC 5 a. H52 (Sav.) coherel. .. lerraruforum cum suis
nel s. xii. nome comune, che troviamo nel J179 a Quiliano consorti bus. ab alia fosaunti.
e nel 12 J5 a Vado; indica la presenza di quintane, fosse di L fossa.
scarico [pare quindi corretta l'interpretazione di fossa la- fossavaria top. "Fossavaria (Sav.)"
varia}. PCC 1.41 a.1353 (Sav.) i~ f~ssavaria. VTS 95 sg. a.1511
VTS 20 "quartiere di Savona, ancora a vigneti nel s. xii. (Sav.) IO contrata fossavane. ID carrubeo molendini iardini.
ma poi sfruttato come zona residenziale a partire dai s. L fossalvaria.
xiii. Incluso in un piccolo ampliamento delle mura citta- fozia sf. "foggia, modo"
dine nella seconda met dei s. xi,.. . PCC 85 a.1311 (Sav.) quod nuHus cathedralis ecclesie
L fossa. fossalavaria. fossatum lovarie. fossatum lova- canonicus seu prelatus capuciurn ad foziam sicUl vulgari-
rium. fossa varia. D fosa vera. ter dicitur "supra caput" portare presumat... sed circa
fossatellum top. (Gen.) collum vel poSI coUum portent capucium.
DKR 216 a.1415 actum ianue in fossatelJo. D fogia.
L fossaellum. fossatellus. fossatum. D fossaello. fosina sf. ''fucina''
fossatellus sm. "piccolo fossato" LG 669 a.1404 quandocumque in ipsos pervenerint de
BSR 411 a. J 254 videlicet sicut termini sunt positi in fos- bonis, fosina. marco .. .
satello qui est iuxla roboretum spolitum usque ad viam L fuxina.
subtanam. fotendamus n.p.
L fossatellum. A.PRATI, ID 1.0 (1934) 200 a.ll93 (Pavia. documento ri-
fosato sm. "fossato" guardante Voghera)
PAC 8 a.lOOO est fosato. a.1049 fosato de ponpliana. L futuere. D enderno.
BCG 180 a.1 077 in fines fosato de porano et alpe de fotenripa cognome
bossomal et fosato qui pergit a ponpiana usque ad Htus CGG 104 a.1260 oberti fotenripa.
maris. L futuere.
L fosssatum. fodmonaca cognome
(de) fossato cognome SMV 19 a.1155 obertus fotimonaca.
MGG 257 a.1383 gandulfus de fossato. L futi monacha. futuere.
D (de)fossati. foti pauco cognome
fossatum sn. ''fossato, canale di irrigazione" ReA 57 a.1117 ribaldus foti paucu.
CAF 73 ad a.l099 a fossato buccebovis usque ad fossa- L futuere.
tum recclesie sancti sepulcri. BG 131 a.l225 (Sav.) a fotuitorem cognome
fossato gaiardorom.. . G.PuERARI, Rll 39 n.3-4 (1984) U.l 597 a.1217 ardicio fotuitor.
32n., 33n. a.1294 (Alb.) fossata civitatis "serbatoi di L futuere.
rifornimento idrico delle concerie". DT 530 a.1316 foudratus cognome
quod ipsum locum possit dictum comune ... facere affos- SRC 448 post 1344 (Gen.) loysium foudratum.
sari circumquaque fossato largo parmis viginti de canna. L foderatus. foldratus.
L fossa. fossado. fossadum. fossai. fossatellum. fosato. foudrum sn. "diritto di imposizione"
fossatus . fussatum. D fossao.fossato. IEA 75 a.1212 (Alb.) facimus cartam vendicionis ... de
fossatum crozium crosum top. tercia parte de castro de petra el cum omni districtu et co-
RCA 272 a.966 de superiori capite fine costa aqua ver- mitatu et iurisdicione ... cum hominibus ... placitis et
sante descendente pro cornale dulciano usque in fosato bannis, in foudro et in tocta et pedagio .. .
eroso. RCA 201 a.l007 fine maceria que pergit a prato L fodrum.
domnico et qui descendit in fossato eroso. BSO 194 foum top. (Triora)
a.1581 (Onzo) omnes terre que remanent seu existunt in- FCf 18 a.1280 (Triora) usque ad collarn foi.
ferius viam planam, fossatum crozium, domum montrelre L fo.
et viam roche manoellis ... fousa sf. ''fossa, fossato"
PAC 15. ASA 328 a.1350 (Alb.) fodere vel fousam facere.
L crosus. fossadum crosum. fossatus crosus. D fussau L fossa.
crosu. fovea sf. ''fossa, fossato, tricea, cantina"
fossatum lovarie top. (Cosseria) RCP 39 a.1199 (Luni) usque ad foveam antiquam ... et per
CAC 130 a.I179 (Sav.) et exinde usque ad straellam. si- ipsam antiquam fossam ... RCP 552 sg. a.1270 (Sarz.) dixit
cut vadit fossatum lovarie, usque ad montem braccum. q~~ se~i~t ei in exer:citibu.s et cav~catis et in foveis et
L fossa lovaria. fossalvaria. fossatum lovarium. lovaria. alils servlCIlS et cum annts et sme anruS. - et servierunt ei
fossatum lovarium top. (CeLIe) etiam apud trebianum ... et apud avenciam ad faciendas fo-
CCS 55 a.l414 (Celle) super costa fossati lovarii. veas quum ipse ep(iscopus) orradinus fccil fieri foveam de
L fossalvaria. fossatum lovarie. lovarius. avencia ... dildt quod vidil et interfuit et saltavitfoveam de
fossatus sm. ''fossato'' avencia .. . quando fiebat. GSS 64 a.1330 (Sarz.) de foveis
3 =~ !!2 a.1019 prope fosatu qui dicitur aqualunga. non faciendis. ASD 81 a.1381 (Caffa) domum unam cum
::2S ; : : 28 "agg. sostantivato: locusfo$satus". duobus apotecis, una fovea el duobus rnagasenis.
:. :."oSS2.~-':::::'. L fossa.
fOD 401 fran

foxa top. "Foce" succession en Europe occidentale, Haarlem 1928-32-36.


BSR 179 a.1199 ad foxam . E.BESTA, Il diritto Ligure dalla caduta dell'Impero roma-
L fuxem . no al sec. decimo, in Storia di Genova, Milano 1940,
foxina sf. ''fucina'' u.314. SLS 1.294.
GG.2 404 a.1206 in foxina et extra foxinam. GR.2 34 frageUum sn. "frusta dei flagellanti"
a.1288 (Alb.) calderarii et ferrari i non possint maleare, AI 2.39 ad a. 1260 in civitate perusii ceperunt homines
seu picare, seu travaglare, nec foxinas facere. CVQ 347 ire per civitatem nudi verberando se cum fragellis.
a.1407 (Sav.) salvo de dieto carbone fieri possit pro ferra- Dfragello.
riis stanti bus in quiliano el ad usum ferramentorum que fragiorium sn. "frantoio"
fuerint in fox.inis ferrariorum quiliani. . CSR 99 (= 144n.) s. 'xii. (Sanr.) usque ad fragiorium he-
L fuxina. redum gulienni sarici.
foxina top. (Noli) L fractura. frangiorium. frantoius . D franze.
GDN 559 sg. a.1150 (Noli) a litore maris usque ad sumi- frampalia sn.pp. "sterpaglia"; fogliame da servire
tatem foxine. per strame"
foxinasca top. (Sav.) FST 81 a.1592 (Triora) qui ... deportaverit ex aliis arbo-
SRC l44a.1263 (Sav.) alium campum iacentem in foxi- ribus quam de quercu et costis et frampalia, solvat. . .
nascha ... alium campum iacentem in lanaora foxina- GR51.
sche. L fratalia.
L fuxinasea . francbare vb. "affrancare (schiavi); esentare merci
frabicare vb. "fabbricare. costruire case" I da dazio"
VNB 5 a.1247 (Bonif.) ... quod si contigerit te levare si- PPV 92 a.1370 (PortoV.) volentes ipsas merces franchare
ve frabicare seu frabicari facere in dieto (muro), scilicet a per viam franchitatis vel unitatis (err. per immunitatis)
somitate ipsius superius .. . concesse per comune ianue comuni portus veneris. TSL
D frabicore. 154 a.1392 dictum raimundum ipsam christianam fran-
fraconus sm. "terreno aquitrinoso" chasse liberasse et manumisisse ... LG 882 a.1404 servm
LMS 75 a.1222 illas terras vel possessiones que quon- et servam suam manumittere, liberare vel franchare.
dam fuerunt fratris mei. .. in pertinenciis de fracono do- L franchire. francationem. franchisia.
mestico vel salvatco ... francationem sf. "affrancamento"
DUC.3 515 fioco: focus coenosus, vel aquis stagnanti bus RCP 181 a.1255 (Sarz.) pro qua venditione fuit confes-
oppletus. sus venutus .. . recepisse et habuisse libroviii. imp. qui di-
Dj1achono. citur fuerunt de francatione rusticorum de carraria..
fraeta sf. "siepe, barrierafaua di legni e spine" L franchare.
OP 105 ad a.1207 galeas oeto bene guamitas et omni franeescus agg; "francese"
fractarum munitione defensas ... - propter fractas super SSA 112 a.1345 de pecia panni franceschi. SSA 122
eas (galeas) ire minime potuerunt. a.1345 (Sav.) non vendent aliquem pannum lombardum
L fratalia. vel ianuensem pro france sco panno.
fraetura sf. " rottura, rottame" L franciscus.
LEM 256 a.1259 sachum cum frac tura braili Ib. Ixviii. franchicia I franchigia sf. "franchigia, immunit"
LG 684 a.1406 si qua questio fuerit orta inter aliquem MGB 793 a.1267 item dedit et concessit dictis nunciis et
draperium ... et lanerium ... occasione alicuius fracture sindicis recipientibus nomine et vice comunis ianue .. . li-
vel tacche .. . beralitatem franchiciam ( v.l. franchixiam) et immunita-
L fragiorium . tem de cetero in perpetuum in mari et terra et in portibu~
fradesca I fradisca I fraesca sf. "comunione patri- et insulis nostris quos et quas nunc habet et de cetero del
monio/e a base famWare; quota di eredit patema tra misericordia acquisiverit ita tamen quod omnes ianuen-
frateUr ' ses et de districtu ianue ... sint franchi liberi et immunes
CGS.I 181 a.1158 voco me quietum et solutum de tota in toto predicto imperio nostro de omni comergio dacita
mea parte fradesche a te . .. fratre meo. CAC 216 a.1180 et exactione intrando imperium nostrum et exeundo stan-
(Sav.) promitto tibi amico pro filia mea talem fradescam do et eundo in terra per mare et per terram cum merci bus
qualem dabo alicui de filiis meis, cui plus dedero. OSM vel sine mercibus iIluc delactis vel illic emptis et alio
198 a.ll.90 et de toto lucro quod erit in mobilia mea a die detIerendis personaliter vel realiter. CP 110 a.1308litte-
mei obitus usque dum fuerint maritate, sint in fradesca ras libertatis et franchigie.
cum masculis. OSM 202 a.1190 omnium suarum rerum Cf RGS 1070 it. franchigia.
mobilium et immobilium quas insimul comunes habe- L franchisia.
bant per fraescam. GC 77 a.1191 nullam requisitionem franchire vb. "affrancare, esentare"
faciel. .. pro fradesca vel occasione fradesce de bonis pa- MSB 185 a.1429 dicente quod damianus imperialis emp-
ternis. NL.I 27 a.1203 occasione partis et fradesce que tor et collector soldorum duorum grani francorum anni
mihi provenit... de bonis patris mei. CNM 344 ca 1205 presentis non vult dictos fratres franchire pro dictis minis
(Sav.) ad petendum ... fraescham que perveniebat ipsi bo- viginti quinque grani ... et dicente quod dicti fratres non
niiohanni ex parte matris. CGG 300 a.1262 (PortoV.) su- debent esse immunes a dicta cabella.
per quam dotem facio tibi ... recipienti pro dieta fllia tua Cf. CHI.1 204 s.xiii (Savoia) franchire "esentare da un
donationem propter nuptias sive nomine antefacti tantum tributo".
in bonis dicti filjj mei, que ipsum contingunt pro frade- L franchare. D francho.
scha bonorum meorum. GR 50 a.1288 (Alb.) ego vindic- franchisia I franchizia sf. "immunit, libert da ser-
tam faciam in fradiscam bonorum patris. GR 50 a.1297 vit; diritto di asilo"
(Cosio) non debet de ea dare bannum salvo pro frae- RCP 300 a.125 (Sarz.) libertatem seu franchisiam. U.2
scha ... possit sol vere in dieta venditione pro parte sibi 443 a.1304 (Galata) franchisiam et immunitatem. CP 107
contingente pro fraescha. ASA 428 8.1352 ego vindic- a.1304 item si quis ianuensis ... solverit aliquid vel dam-
lam ... faciam in fradesca sive legitima bonorum patris nificatus foret ... contra dictam franchisiam et libertatem
qui eum contigerit. ipsorum ianuensium ... CP 113 a.1308 habentibus litteras
REW 3485 . SCT 62. E.M.MEIJERS, Le droit ligurien de immunitatum vel franchiziarum in imperio romanie. DT
fran 402 fras

517 a.1314 si aliquis ... auffugerel in ecclesia beale marie frandalensis agg. "della Fiandra, fiammingo"
cristofole sita in castro trapesonde, que dicitur franchisia. ACC 24 a.l 099 dux. gotofredu cum frandalensi comite.
LG 378 a.1363 omnes et singule immunitates. franchisie, L frandala.
convenciones, privilegia et concessiones. MSB 174 frandara J frandria 10p. " Fiandra"
a.1424 immunilatem et franchisiam pro victu. FSL 229 DRG.3 997 a.l3 JO cum prima galea vel galeis ituris de
a.l464 (Sav.) franchisiarum et immunitatum. ianua ad partes frandare. DKR 24 a.1407 in janua ... sao-
L franchare. franchicia . franchitatem. franchixia. ne, neapolis. parixius, frandriam. DKR 215 a.1415 ire
D francheza. franchisia. franchitae. franchitaTe. frandriam sive ad partes aurifroti (Harfleur) .
franchitatem sf. "franchigia, esenzione" L fiandara. fiandra. frandala.
PPV 92 a.1370 (PortoY.) volentes ipsas merces franchare frandus cognome
per viam franchitatis vel unitali s (err. per immunitatis) TCL s. v. frande: a.1262 guilielmu fraDdus.
concesse per comune ianue comuni portus veneris. D ferandu . frandle .
L franchisia. frangia sf. "fran.gia" I

franchixia sf. "immuniT, franchigia, privilegio" VQP 157 a.1496 pro maDifactura dicli baJdachini et insiJ
PAA 256 a.1343 (Sav.) honores immunitates franchix.ias gnibus ac gordinis et frangi ac pictura ha tarum.
(cf AG 138.240 de grande honor e franchitate). SRC 55 L franzia. franxja. D frangia.
a.1394 (Sav.) privilegiis. immunitatibus et franchixiis . frangiorium sn. ''frantoio''
TL.3 586 a.I449 (Caffa) immuDitatem seu franchixiam. OR 50 (Sanr.) comprehensis domibus de contracta pon-
BDSPII 2 (1936) 417, doc. a.1483 (Alb.) super dictis lis, usque ad frangiorium heredum gulielmi sarici.
franchixiis et immunitatibus. L fragiorium.
L franchisia. D franchi.Jcia. franguellinus n.p.
francia top. "Francia" BSR 264 a.120 I coheret... ex altera terra frangueUini et
BSL 127 a.1253 paria duo litterarum regis francie. suorum consortum.
L francigena. franciscus. frantia. L franguellus.
francigena I francigenus agg. "francese; di produ- franguellus n.p., cognome
zione francese" CAC 183 a.1I80 (Sav.) alda ux.or opionis franguelli.
DAF 98 a.1 300 supertolum de blavo de saia francigena U.l 732 a.1224 manfredus franguellus. PLP 1598.1250
foratum penna. VFD 85 a.1309 pannis francigenis vel (Sav.) inquisicio .. . super furto facto a franguello barberio.
lombardischis. DRG.3. 1150 a.13 L9 tibi ianoto, francige- L franguellinus. frenguellus .
ne de tomes. franguellus top.
L francia. franciscus. U . I 706 a.1223? usque in rivum franguelli. U.I 1396
franciscus agg. "francese" a.1261 usque in rivum franguelli.
DRG.2 314 a.1250 (Gen.) tot pannos franciscos. NBI38 frantia top. "Francia"
a. 390 banchere iij francische. SRC 667 a.1405 (Sav.) per iUustrem et magoificum do-
L francescus. rninum dominum johannem lemengre, marescaUum fran-
franciscus sm. "specie di pianta" tie, locumtenentem regium.
CCS l ()() a.1414 (Celle) salices, franciscos et pogias. L francia.
D francisco. franzia sf. ''frangia''
franciseus n.p. "Francesco" MAS 41 a.I463 franzias seu fenogelos.
GSS 49 a.1330 (Sarz.) de porta sive quarterio sancti fran- L frangia.
cischi. frantoius sm. "famoio"
.r ranchus agg. ''franco, libero immune da servit" GSS 70 a.1330 (San.) frantoiu olivarum. fabarum et ci-
BTS 170 a.1290 possint extrahere (mercantias) franchas cerum.
sioe solvere aliquem drictum. RVN 120 s.xiv. (Noli) si L fragiorium. frangiorium . D fraflI,ou.
vendiderit eos (pisces) ubicumque alicui persone franche, franua sf. ''frangia''
teneatur ipse extraneus sol vere pro francho, ut suptra dic- GR 49 arcellas, cinctos, franxias seu fenogetos de septa
tum est de hominibus nauli . .. - et similiter sint franchi tantum.
de omnibus aliis gabellis. MGG 258 a.1383 mitatur cri- L frangia.
da quod omnes sciavi sin t franchi. SRC 43 a.1394 (Sav.) fra odino top. (Sa.v.)
francha, libera et absoluta. MSB 185 a.1429 dictos fra- FBS 69 a.1534 (Sav.) prout lenet senlerium seu via
tres fore et esse franchos et immunes a cabella. DSP 106 uniendo suriam ad bricum campi Domnati fra odino.
a.I 447 alicuius persone exempte seu franche a prestatio- rrappa I frappatura sf. "ornamento di abito, fran-
ne dicti introitus. gia, nastro"
L flancus. D franco . . SRC 754 a.14L4 (Gen.) iomea una sindoni nigri cum f~
franchus sm. "franco. moneta" deratura et cum frappaturis. BOV 544 a.1452 (Sav.) Dee
DDG 411 a.1376 pro auri franchi c. auri, dobre xx"-xii per possit aliquis civis saone uxorem suam portati pennittere
f. cvi. delatis de yspania DKR 26 a.1408 se ab eo rece- aliquas jorneas nisi solum de fustanio ad quas tamen
pisse franchos quadraginta auri, boni et iusti ponderis, oc- frappas portare non valeat.
casione mutui . DKR 130 a.1412 locavit el concessit dic- Cf DUC.3 593.
lam suam navern ... johanni garloffo de sclusis ad deffe- L. frepatus. D frappa .
rendumgranum in dicta nave de sc1usis usque ad portum frareria sf. "confraTernita"
pisanum pro Daulo franchorum noningentorum nitidum. GR 24 et quod dominus tyri non possit dare hoc quod si-
Dfrancu. bi remaneat de barragisia communitatibus neque frare-
frandala top. "Fiandra" riis pro hospitando.
DRG.2.257 a.1239 (Gen.) usque frandalam. DRG.3744 L confraria.
a.1277 quod ire debemus in quadam sua gaIJea in franda- frassada sf. "coperta da LeNO "
lam. DRO.3 1133 a.1315 nicholini de solario de recho ... CAC 459 a.1181 (Sav.) lectum UDum cum culcitra lanea
galeoti fugitivi galee dicti thomayni de viagio frandale. et cum duobus linzolis grossis et cum frassada una et
~ fiandria. flandalengus. flandrensis. frandalensis. fran- cuxino corii.
:::~c. . frandrensis. L frasata.
fra 403 frat

fraaicia agg. "dedita agli aborti " , termine ingiurioso frascenetum sn. "frassineto"
PLP 104 a. 1250 (Sav.) dixit mihi meretricem orridam MBL 57 s.xi. (Lrins) nemus frascenetum et pratum.
fraaiciam ... et si dicis mihi fraaiciam melius possum L fraxinetum. fraxinus.
tibi dicere. frascetus sm. (mar.) "fischietto di conwndo"
L fraonus. JAN.2130.
frazalium sn. "cintura" DJisc.
SSL 146 a.1303 (Sarz.) Jegamus et iudicamus ipsi uxori frascheria top. (Tortona)
nostre omnes corrigias sive slazalea de argento nostras et U.l 953 a..1235 robariam factarn in frascheria.
nostra .. . hoc modo videlicet quod ipsa uxor nostra ipsas L frasca. D frascheri.
corrigias sive frazalia habeat ... et eius uti possit toto frascheta sf. ''frasca, ramaglia"
tempore vite sue. - ipsas corrigias sive frazalia et annu- GR 2.35 (Levanto) fraschetas nemini liceat facere il1 ipsis
los .. . corrigias sive stazalia. terris.
L stazaleum. stazalium. L frasca.
frasata sf. "coperta da lello di tessuto di lana" frascheta top. (Rivalta Scrivia)
NL l 177 a.1203 iudico... perselde frasatam i. minorem SPL'725 a.1227 frascheta.
et bialdurn unum. LMS 418 a.1226 item alde pedisece frasseterius sm. "fabbricante di coperte di lana"
mee lego indumenta ... et unum tellarium bene gamitum GIB 537 a.1204 iohanni de carro frasseterio.
ef frasatam unum lanfranchino. VCB 9 a.1238 (Bonif.) L frassata.
frassatam unam. PLP 99 a.1250 (Sav.) invenit... frassa- frassetus sm. "tessuto crespo"
tam unam et Iinteamina duo in quodam saco. DRG.2 DRG.3 760 a.1277 lib. viginti ... inpliatas in duodenis
451 a.1253 pecias duas pannorum stanfonorum aJborum duabus frassetorum.
aracie et frasatas quinque. CGO 148 a.1260 (PortoY.) L frassatus. frasseterius .
frassatas duas. CGG 173 a.1260 (Porto V.) frassatam fraonus sm. "aborto"
unam fraclam et linteamina ii ii. BNA 176 a. 1260 (Vent.) PLP 97 sg. a.1250 (Sav.) dixit m!h! m.eretrice~ et quod fi-
frassatas duas. DRO.3 760 a.1277 frassatas decem. lia mea fecerat fraonos ... - dlxlt el meretncem et quod
PVC68. fecerat fraonos in nemOTe. - dicentem ei quod cacaverat
L flazata. frassada. frascata. frassatus. frasseterius. in nemore filiam unam et corvi comederant eam. PLP 99
frassatus sm. "tessuto crespo~' a.1250 (Sav.) dicentem meretricem que amisisti fraonum
VCB 34 a.1238 de fras satis decem quos ei vendidi. in nemore. PLP 104 a.1250 (Sav.) dixit mihi ... quod
L frasata. frassetus. proieceram filium ex quo f':le.ram pregnan~ in trexe~da ...
frasca sf. "frasca, fronda" dicentem meretrices que prOlcmnt fraonos ID trexendlS.
L fraaicia. fraus, frazus. D Iraz.
LG 22 s.xiii . si ipse dominus aut manens ... dixerit se vi- frasticarium sn.
disse aliquam personam incidentem arborem vel frascas. OGM 168 n. a.1249 linteamina sexdecim, frasticaria vi-
SIG 409 a.1330 et aliam terram c1auserunt vel de muris ginti, copertoria duo.
ve! de lignamine vel de fraschis. eST 287 a.1381 (Tag- fraus I frazus sm. "rottura. usura"
gia) et si ramum arboris inciderit. .. vel fraschas. LG 607 CGS.I 303 absque frao ipsius soeietatis. DMC 142
a.1403 incisionis arborum nemorum vel frascarum. SOV a.1379 item pro frazo galee, videlicet remorum.
320 a.1428 (On.) camolas et alias frascas. GR.2 34 (Por- Cf. DUe.3 602frazia: impensa. sumptus.
nassio) si inciderit aliquem ramum vel ut dicitur ramam L fraonus. D frazu.
sive frascham . .. frasatus agg, "difettoso, sciupato" .
L flasca . frascarium. frascata. fraschela. D frasca . GR 50 (Taggia) qui vendiderit pannum stranerum slve d~
frascareum I frascarium sn. "pergoLato, copertura colore, frustaneum frasatos ...
di frasche" Cf. SAP 2.209 a.lomb. (Ruzzante) desfrass "nwlandato".
SRB 49 a.! 121-22 (Sav.) vineis et oliveti et castagneti et D fraz. frazu.
boscos etfrascareis et molendinis. VDE 144 a.1394 ae- fratalia ' sn.pI. '''fogliame da servire per strame"
tum in syo, sub frascario plathee syi. GR 51 (Laigueglia) et possit quelibet persona, quando
L frasca . flascarium. pluit, ponere in dictis carrubeis sive viis paleas sive ali-
(da lo) frascario cognome qua alia fratalia.
NL.2 41 a.1216laurentius dalofrascario monelie. L fracta. frampalia. D frattaglia.
frascarium sn. "imposta suLl racclta difrasche" fratem sm. ''fratello''
LG 230 ca. 1330 introytus frascarii. BNA 576 a.l264 (Vent.) pro te et carlaxario frate tuo.
frascarium top. (Sestri) L fratrem.
OC 231 a.1170 castrum frascarii. BSR 205 a.1186 in fratemita sf."compagnia, associazione"
mazasscho et in frascario et in monelia. U.I 525 a.1206 CAR 16 a.1424 inter ipsos socios et fratemitas quibus la-
pro castro frascarii . borant super pontem pedagii videlicet de cumpania labo-
L flascarium . ratorum caravane.
frascarius cognome L fratrem.
DAA 34 a.1274 tibi rubeo fraseario de vulturo. fratrem sm. "fratello"
frascata sf. "copertura di frasche; capanna di fra- RCA 35 a.1143 inter ferrum acutum et iohannem fratrem
sche" eius ... CGS.I 181 a.l158 voco me quietum et solutum
SRC 304 a.1256 (Sav.) in ipsis silvis et nemoribus ... ha- de tota mea parte fradesche a te ... fratre meo. .
OSM 101 a.1190 do tibi... in rectum feudum totum tem-
bitaciones et frascatas sibi et ad oves et ad animaila eo- mentum .. . et inde te per te et fratres tuos baculo quem'
rum facere possint. SSA.2 54 a.1345 (Sav.) aliquas fra- manu te neo investio. .
scatas vel aliquam aliam cohoperturam lignaminis super fratrem sm. ''fratello, fonna appellativa confidenziale"
aliqua via civitatis saone cum aliquibus pontellis. PLP 92 a.1250 (Sav.) ipse porrigebat mihi digitos ad oculos
L frasca. D frasc. et ego cepi ei brachium manu dicens ei frater "ne me tangas.
fr~ta sf. (err. per frassata) "coperta da letto" PLP 114 a.l250 (Sav.) dixit badirude frater non tibi solvam
VCB 350 a.1298 (Bonif.) vegetes tres, parolinum unum, prettium nisi pellegia restituerit pisces... PLP Il? a.1250
eopertonam unam, frascalam unam. (Sav.) et dixi cuidarn iuveni qui cum ea erat frater eX1 foras.
L frassata . L fratem. D frai.
frat 404 fren

fratrem srn. "frate" fregazonum sn.


LBZ 245 a.1282 ego frater rolJandus de placentia. frate t FCD.1 xi. a.1312 "maestro Giovannino vetraio abitante
et conversus sive freire hospitalis sancti iohannis de capi- in Altare riceve da Dato Macia da Firenze tanlo vetro
te arene. RL 212 a. 1288 (Alb.) ut rocii de ambaxatis fac- bianco et fregazonum. dandogli in compenso 2500 gotos
tis occasione fratrum nihil percipiant vel habeant. PCC cardinales e ampol/e'da chiesa"
192 a.1398 (Sav.) frater benedictus de bozolo de janua fregia sf. "freccia"
ordinis fratrurn minorum bachalarius ianuensis. VCS 26 TL.I 949 a.1459 fregi e sagitle ... multe.
a.1442 frater benedictus baxadone. prior ecclesie et con- L frecia. freihia.
ventus sancte tede de janua, ordinis heremitarum sancti fregia sf. "feccia. o corteccia usata per ripulire"
augustini, necnon infrascripti fratres. videlicet baccalarii LG 474 a.1403 de muna, fregia, rasuris et buelLis non
et lectores, ceterique fratres dicte ecclesie et conventus. comburendis.
L freire. D frate. D fregia. frexa .
fravega top. fregulia cognome
U . l 505 a.1203 dedit in feudum ugoni sicco comiti lava- BCL 375 a.1290 jacobus fregulia enninius.
nie terram de fravega que est desubtus cucurnum. D fregu8gia .
fraxem top. (Celle) freigum sn. "ripulitura delle mOl/ete nuove, prif1lQ di
CCS 55 a.1414 (Celle) ad fonte m fraxem. metterle in circolazione"
L fraxinus. D frasce. SFG 2.75 sxiii-xiv. ad bancum communis et astum et
fraxerus sm. "frassino" freigum ceche.
GR 20 (Garlenda) qui inciderit seu cimaverit fraxeros, L fregare.
carpenos, armorinos, brugos ... frelhia sf. "freccia"
L fraxinus. ASD 65 a.1381 (Caffa) item cabarihium unum cum
fraxinetum top. (Villefranche, Fr.) freihiis vigintiduabus.
GR 50 sg. L frecia. fregia.
L frascenetum. fraxinus. freire sm. "frate converso"
1 fraxinus sm. "frassino"
ALE 11, 132.
L frascenetum. fraxem. fraxerus. fraxinetum. D fraxu.
LBZ 24S a. 1282 ego frater rollandus de placentia frater
et conversus sive freire hospitalis sancti iohannis de capi-
le arene. .
frealium sn. "strumento o maniera di pesca" L fratrem. D frayres. fmi .
GR 2.34 (Ormea) si quis piscaverit in aquis ulmete ad freizus sm. "fregio"
frealia vel qui posuerit morbum. CP 995 a.1473 item freizi de ramo deaurali qui ponuntur
frecia sf. "freccia" anle altare.
SIG 372 a.1330 frecias seu sagitas. L frixius .
L fregia. freihia . fricia. D freccia . freyxus sf. "pizzo. ricamo"
fredemerius n.p. DDG 712 a.1377 pro trene et freyxi per ! Ixx missis
ST.ll 57 a.1198 rubaldi fredemerii de fredemerio. yspaniam.
L fledemerius. D fumeri. freltatus agg . ''feltrato, guarnito di feltro"
fredentionem n.p. ACM 46 a.1396 (Carr.) quod habeantur due pixides frel-
SLS.2 305 a. ll S5 (Gen.) fredentio gontardus con su!. tate. ACV 137: "urne con {'imboccatura munita di una
Iv!: "formazione in -entio sulla base dei n.genn. Fredo, guarnizione di feltro al fil/e di cOflsentire la riservatezza
Frido". del VOlO."
fredum sn. "multa, ammenda" L feltrum.filitrus.
CHAR 21 a.773 (Novalesa) ad causas audientem aut fre- frenerius ''fabbricante di freni o morsi per cavalli";
da undique exactandum. RCP 22 a.900 (LuDi) aut para- cognome
tas mansionaticas aut parauredos excutiendos aut sticum, LMS 52 a.1222 (Reg.) Bregundio frenerius. MSS 311
freda, ve! ullas redibitiones seu illicitas occasiones requi- a. 1224 petrus frenerius, bertrandus frenerius, marchisius
rere presumat. ocolarius. FAF 121 a.1235 bonusamicus frenerius.
Cf CDL 660 a.901 (Bergamo) freda exigere. LEM 262 a.1261 hedifficium petri frenerii.
DUC.3 603 freda: impensa, sumptus. fredare: mulctam DUC3 6lJ5frenerius: quifadlfrena.
exigere ". PSP 89 n.225. L frenum.
Dfreu. frenguell frenguellus top. (Vallecrosia)
fregabrennu cognome COO.l 143 a.II.42 (U.1 33 a.1128 casa de frengueUo.
CGS.l 379 a.1160 lanfrancus fregabrennu . TMV 66 a. I.257 (Venl.) frenguel.
PGM5. L frenguellus.
L brennus. fregaculum. fregare. fricadente. rrenguellus I frengullinus cognome
fregaculum top. (Sarz.) CGS.l 17 a. 1155 lanfrancus frenguellus. PAC 9 a.1164
PRV 50 a.1295 (Sav.) revenendo usque ad petram frega- ogerio frenguello. a.1165 lanfranco frenguello. COQ,2
culi. 218 a.1175 faaben frenguellus. COS 78 a.1186 symon
L culus. fregabrennu. fregare. frenguellus. BSR 239 a.1201 familia frenguilini.
fregayrorie top. (Alb.) L franguellinus. franguellus . frenguel. frenguilinus.
CAT 120 a.1323 (Alb.) pro terra de fregayroriis . D frenguelu.
L fregare. frenum sn. ''freno; morso per cavalli"
fregare vb. "fregare, sfregare" MBL 209 s.xi. (Lrins) equum cum ella et freno. LEM
SSA 127 a.1345 (Sav.) et Don balneabunt dietum filatum, 224 a.1230 bulem unarn pro aqua. frenum uoum, butella
nee etiam fregabunt cum aliqua re balneata. LG 720 tria. FAF 121. a.1235 pro .Iimatura cuiuslibetfreni. .. p.ro
a.l406 fricare seu. fregare ... filum super cavaletis (opera- quolibet freno picato et adolcito.. . LEM 227 a. 1238 nln-
zione dei filatori). cinum unum et sellas septem, frena duo. VCB 346
L fregabrennu. fregaculum. fregayrorie. fregazonum . a.1297 farddellum de scutis et alium fardellum de frenis
freigum. fricare . D freg . L frenerius. D fren o .
frep 405 fris

frepatus agg. "Listato" (de) frexia cognome .


AI 114 a.l24 I vestes induentes frapalas. OS 7 ad a. 1175 in go de frexia. GG 170 a.1201 ~n domo
Cf BVP 195. raimundi de frexia. CGG 51 a.1259 (PortoY.) mcola de
L frappa. D frapato. I 'I.
frexia.
fresetinus sm. "farsetto" Cf. G.SERRA, RSL 17 (1951) 237.
DAF 98 a. J 300 item fresetinos duos novos. .\ L fresia.
L fressetus. frissel.inus. 'frexinga top. "Frisinga (Baviera)"
fresetus sm. "farsetto, oggetto di vestiario" DKR 112 a.1411 de loco frixinga qui est ultra clusam.
CNM 163 a.1204 (Sav.) imprestavil. .. in uno freseto soli- frexius sm. "fregio. ricamo" ,
dos xxvi. PLP 105 a.1.250 (Sav.) tunicam blavi et frese- VCB 7 a.1238 (Bonif.) frexios et cordellas tot que vale-
tum unum el jusemiam. camixiam, brachas et capellum. bant soldos viginti. PLP 130 a.1250 (Sav.) supracotus ...
DAA 24 a.1274 ilem lego ... peregrino servilori meo fres- de sarmesleo foratus cendato jalno cum frexiis. CP 272
setum unum , tunicam una m lombardischi. DAA 75
a.1279 cossinum unum fressetus unus, carpitas duas. PLS , . pumarium unum camocati albi cu~ suis frexiis
a,1426
aurelS.
443 a.130 I bonaiunta sartor fressetorum. PLS 499 a.130 l L friseus. frixius. frexetus.
fresetos duos, unum de clemesi.et alterum bocarani .albi. frexon n.p.
L fresetinus. frissetinus.
PAC 4, 5 a.1150 frexon de langasco.
fressetus sm.farsetto, parte dell'armatura" Dfrixn.
LEM 232 a.1238 bracerias duas, fressetum unum, spaleria.
fribor I friborgum I friburgum top. "Friburgo"
BGS 78 a.1248 alii omnes cum fressetis et Ianceis. BGS
DRG.2 470 a.1253 (Gen.) ballam unam telarum de fri-
103 a.1252 et omnes .. . sint cum fressetis, ' supraosbergis,
boro DRG.3 700 a.1267 guilielmo de friborgo... guil-
scutis, lanceis ... annandi. DAF 98 a.13oo item fressetum
lielmus de morach de friburgo.
unum pro armando. PLS 218 a.1301 de coraciis quinqua-
ginta, cervelleriis centum, fressetis octuaginta, scutis ce n- L fiburgum. firiburgum.
tum. SSA 111 a.1345 (Sav.) spatam, sculum, cerbelle- fricadente cognome
rium, lanceam el fressetum. SOV 99 a.1428 (On.) non LMS 477 a.1226 (Reg.: Giovanni) fricadente.
possint cogere ad faciendam solutionem creditori in rauba L fregabrennu. fricans dentes.
lecti nec annis. scilicel in t'reseto, spata, speto, scuto. fricania sf. "cascame di lana?" .
(de) fresia cognome LG 687 a.1404 de non laborando lanam, pectenucios vel
CDG.2 175 a.1 173ingo de fresia. CDG.3 137 a.1198 frictaniam ... - quod aliquis lanarius de ianua non labo-
raimundus de fresia. CGG 100 a.1260 (PortoV.) nicola l'et. .. starnen filatum vel deffilatum, pectenucios vel fri-
de fresia caniam que fuerit laborata extra ianuam.
L ferexa.flexia. flisia. frexa. frexanus. frexia. L frictania. ' ,
frettus cognome fricans deJltes n.p. .
DDG 680 a.1377 in gavicello anthonii fretati . RCA 152 s.xii hec sunt nomina famulorurn de medobca:
D frett. . .. fricans dentes prp uxore.
frexa I (de) frexa cognome L fricadenle.
CGG 311 a.1262 (PortoY.) bonaiuncta de frexa, CAT fricare vb. "sfregare"
129 1326 (Alb.) hererdes guillelmi racii frexe. NB 80 LG 720 a.1406 fricare seu fregare ... filum super cav.al~
a.1198 in domo raimundi de frexa. tis (operazione dei filatori). GR 2.?6 sol~m chon 1I-
Cf G.SERRA, RSL 17 (1951) 237. gneijm fricetur sandaracha, quam vemlcem dlcunt
L (de) fresia. L fregare. D frigare.
frexanus cognome frieia sf. "freccia"
CCS 23 a.1414 (CelJe) iohannes frexanus. SIG 373 (: VFD 151) a.1316 pro quolibet ferro facto vel
L (de) fresia. infecto, armis, friciis, equo vel equis, lignamine.
frexatura sf. "fregio, ornamento" L frecia.
GSSI16 a.1330 (Sarz.) ad pannos aliquos portare cate- . frictania sf. "cascame di lana?"
nellas de argento pro frexaturis. LG 687 a.1404 de ~on laborando lanam, pectenucios vel
L frixius. D frexaura, frictaniam ...
frexatus agg. "munito di fregi" L fricania.
VCB 57 aOl 239 (Bonif.) amitram unam frexatarn. frigere vb. "friggere" , . .
L frexatura. frexetus. ' CPB 244 a.1388 (Bobbio) item unam padelam rarnt a fn-
frexetus sm. "nastro di seta, gallone, ornamento di gendo.
abiti femminili" D frigere. friu.e.
PVP 252 a.1458 frexetus unus antiquus dauratus. PVP fringem sm. "specie di pesce?" . '
281 a.1488 item frexetum unum cum duobus ferretis ar- GR 51 (Sarz.) non audeat nec presumat capere_pIsces vel
genti. MAS 262 a. 1519 et facere quod veluta dictorum fringes ad vendendum.
collorum in ianua fabricata de celero ubique respuantur, friolenta top. ' .
sicut evenit in auro follato (corr: et. fillato?) frexetis, PPE 318 a.1255 superius murus civitatis in quo est tums
que erant magna m~mbra diete artis. GR 51 (V~nt.) simi- que dicitur friolenta.
liter qui vendiderit fustana, bambaxina, saja, tela cuiusvis frisa sf. "tessuto di Frisia"
et frexelos, cavigliere. ASF 735 a.1532 say de frisa gialda.
L frexius. D frixetu. L frixia.
frexia sf. "specie di stoffa" friscus agg. ''fresco''
BBL 138 a.1474 pro pr (pannis) iii panni de 1ondone et DDG 405 a.1376 pro gingibris frischis brinie v.... dela-
pr viii frexie. . tis de alexandria.
frexia n.p., f. Dfrescu.
PLP 208 a , 1250 (Sav.) willelminum pelatum filium frissetinus sm. ''farsetto'' . .
frexie. CGG 107 sg. a.1260 (PortoY.) donna frexia. - DAF 23 a.13oo frissetinus unus de naco ... - fnssetmus
promisil dicte frexie. I albus.
L fresia, L fresetinus. fresetus.
fris 406

friseus sm. "fregio. ricamo" sancti romuli et habilatoribu eius omnia que tenel el pos-
DAF 23 a.1300 tunica una blavi cum friseis. sidel... el xii . fodra super homines eiusdem eeclesie. U.2
L frex.ius. frisius. frixius. 14 a.1l64 quidquid ... adquirerent, id pro feudo liberum et
frisius sm.336 "fregio. bordo" immune a fatione frodi vel alterius condilionis habenl.
SSL 194 sg. a.1336 duo tunicelle de camucato rubeo cum L fodrum.
frisiis de anglia. - unum pluviale de samito cum frisio frola sf. "a rnese per ifrantof'
et perlis de diversis maneribus ad imagines. SSL 270 5g. GR 50 (Dolc.) manicum unum frole cum una frola facta
a.1336 alia diversa et minuta iocalia . .. corrigie, frisium, absque manico.
scutelle ... LG 560 a.1403 .frisios vergetas treneta5... au- fronda I frondem sf. "fionda"
ri filati. BNA 378 a.1261 (Vent.) item tumurn unum, cacias duas
L frix.ius. de brico1a, que vocanlur fronde. SSA 224 a.I345 quod
frivoUus agg. "vano. privo di valore" pueri frondis non utantur. .. - proicere aJiquos lapides
SRB 290 a.1425 (Gen.) de frivoHis verbis .. . bodie depo- cum frondibus.
sitis per dictum iohannem stella. AI 2.156 ad a.1273 li- L funda. D fronza.
cet. . . excusationes lucensium frivolas reputarenl. frontale sn. "diadema"
L flivolus . D frillu. NL.l 380 a.121O frontale unum perlarum.
frixia sf. "panno di Frisia" L fronlem. D frontale.
PPG 330 a.1564 (palmi sei) frixie pro scurando fanale. frontem sf. "fronte"
a.1573 (paLmi sette) frixie albe. CGS.l 1.94 a.1l58 de domo que fuit filiomm quondam
L frisa. ingoni clerici et est ante perfrontem pes unu et pollices
frixiatus agg. "fregiato" undecim, retro totidem.
ASD 64 a.1381 subum unum pro domina .. . frixiatum cum L afrontacionem. afrontare. frontal.e . fromeria. D fronte _
maspilis torexinis argenteis deauratis viginti quatuor. fronterta sf. "frontiera"
L flexatu s. frixius. D frixato. GR 2.34 (Vent.) castrum de ca tilhono .. . situatum in
frixinaria top. fronteria.
SMV 4 a.ll 09-10 in carubio quod dicitur frixinaria . L fronlern. D frllntea . .
frixius sm. "fregio. ornamento" fronti top. (Gen.)
LMS 484 a.1226 frixium unum de perHs. FCO.2 208 BCG 190 a. 1086 a loco ubi dicitur oliva . . . aie galege. _.
a.1278 frixium unum perlarum de filis undecim perla-
et ala ecdesia el o fronti. el a1acosta ... in iam dieto loco
rum. IVC 162 s.xiii. effeminati sunI. mi, qui ad modum
fronti.
feminarum omant se aureis frixiis et pretiosis ac mollibus
vestimentis. LG 384 a.1363 perlas, lapides preciosos, frontzarius sm. "tereno frondoso"
frixios, nec vestes auratas nec argentatas. CP 272 a.1426 c;DL 240 a.84O. (Milano) ~um cUTte ' ~ onis, m'ei ,claus~
camixos tres Ielle cum suis frixiis aureis. PVP 232 n s ... castanedls. cerredls, roboretl s, hamenecolariis,
a.1456 item camera una telle subtilis cum suo frixio au- rrontzariis, pascuis ...
ri . .. item vellata una pro balneo cum suis frixi.is ~uri. L fruntzarius .
AND.2 373 a.l5oo in quo frixio aurei fieri et depmgl de- frorentia top. "Fi renze"
beant duodecim imagines seu medagie. NCS 59 a.1505 SLS.2 200 a.1198 (Gen.) Paxius de frorentia.
(Sarz.) frixium unum magnum ab altari de argento cum frosterius agg. "guardaboschi"
roxis 15. AND.5 63 a.1535 portallem unum petre pro- RCV 78 a.1239 (Vent.) si camparius (ve) frosterius li-
montorii quadrum pulcrum el honorabilem cum una ~a moni invenerit in pratis dictis seu in seminatis seu in ra-
spinula in medio frixii . AND.9 93 a.1554 et que omma veriis hominum limoni ere homjnum tende. possint eos
laboreria facere et construere bene diligenter pulchre et tocare in xx. S. janue, et si campariis vel frosteriis homi-
accomodate cum suis intaliis, frixis, designis, recamis et ne tende tocare vetaverint duplicetur pena.
aliis. GR 82 frixium medii relevi (della cassa per la pro- L foresterius . D frustiero.
cessione del Corpus Domini). froudum sn. "imposta feudale"
ALN 156: < aro ifriz "cornice architettonica". Cf MB U .1 710 a.12237 et lune scilicet eo lempore quo tenent
] 14 (Bonvesin) frix m.s. diclos equospro curia non debent dare froudum diete cu-
L aurifrigium. freizus. frexius. friseus . frisius. frixus. rie.
frexatura. frixiatus. D frixo. L fodrum .
frixus sm. "fregio, ornamento" (la) fruda sf. "compagnia genovese di commecializ-
CPB 246 a.1388 (Piac.) item unum barilotum de mischio lOzione e esportazione della frutta"
cum uno frixo auri a domina .. . item unum barilotum de DKR41 a.1410persociosdelafructa. DKR517a.1431
medietate cum uno frixo parvo. su~r rebus et merci bus oneratis .. . in malica per socios
L frixius.
fructe.
frobanditus sm. "bandito, esule"
PCP 700 a.1316 si quis forestatus vel frobanditus comu-
L fructus . D friita. fruto.
rtuctus sm. "fruito, frutta"
nis ianue ...
L bannire. CA 598 a.1292 item in fructu iij aspo RLC 49 a.1297
frodatura sf. "fodera" (Cosio) de ,ortaleis et fructibus sive frugiis, poris et clau-
GR.2 46 (Sav.) non possit portare ad manicas aliquas fro- solis .. GR 2.43 a.1350 (Alb.) ortalia, fruetus. persica. po_
daturas de pellibus martirorum. ma, ficus, dalmasinas, citrulos cedros, limonos et alios
L foderatura . fruetus. GRR 77 a.1519 (Alb.) fruclus seu fruges.
frodatus agg. "foderato" L (la) fructa. fruges. frugius. D fruto .
NIS 354 a.1425 par unum cirothecarum de camussio fro- fructus sm. ''frUllO, rendita"
datorum marturis . .. nucham unam de zeteni de cremexi SRC 43 a.1394 (Sav.) cum omnibus redictibus, introyeti-
fodratam dossiis . bus, fructibus, gabellis ... ac pedagiis.
L foderatus. fruges sf.pl. ''frutta''
frodum sn. "impo~ta, tributo; diritto di imposizione" ASA 453 a.1350 (Alb.) fruges, ova, pissizorias, brucium
BSR 194 a.1153 dommus SlruS, dei gratia ianuensis ar- perdices, polagium. '
chiepiscopus, dedit el investivit in perpetuum ecclesie L fructus .
407 fula

frugius Stn. "F'.llIo. jilIIto" fubia sf. "fibbia"


RLC 49 a.1297 (Cosio) de ortaleis et fructibus sive fru- CPB 245 a.1388 (Piac.) ilem sex fubias de octono a bra-
giis ... gerlo ... item duas grossas de fubiis feri inter parvas et
L fructus. magnas ... - item centum fubias de Iigno a cortina. item
frugonus n.p., cognome duodecim fubias feri a cortina. I

~MS 23 5g. a. I222 coherent. . . terra frugoni . .. L fibia. D fubia. fiibia.


loha~nes frugonus ... - medietatem iIlius pecie casta- fubiellus sm. "subbio, subbiello: ciascuno dei due ci
gneti quam comunem habemus cum frugono. DKR 638 lindri di legno del telaio, destinati ['uno a portare l'ordi
a.1440 chrisoforo frugono de cl.avaro. to, l'altro il tessuto"
D frugn . CGG 173 a.1260 (PortoY.) fubiellos viiii. cum templis
frumen sn. "fiume" xvviiii.
LMS 43 a.1222 inferius frumen lavanie, ab alio late re CGG Gloss.
frumen iserone. fuca sf. "fiche, gesto osceno"
L flumen. NB lO a.1198 promittit... laborare ad eius utilitatem et
frumentum S Il. "frumento" facere servicia infra domum ... el non infraudare ... et
LJ. l 1169 a.1252 maxio rubaldorum dal annuatim sta- non facere ei fucam. .
rium de frumento, starium de ordeo. BNA 133 a.1259 L fica. .
(Vent.) de 5almis viginli tribus et tomolis dec.em frumenti. fuchello top. (Sav.)
L flomentarium . fonnentum . SRC 350 a.1297 (Sav.) campum unum in nemore com-
frumentum n.p. munis saone, loco ubi dicitur fuchello.
GC.2 85 a.1191 testes frumentum de carlmago. fucem sf. '1oce", top.
fruntzarius agg. "frondoso, coperto di arbustt' PAC 3 a.1153 ad fucem . RCA 97 a.l164 molendini de
CDL 158 a.807 (Brescia) roboretis, castanetis, cerredis fuce . BSR 37. a.ll73 de loco de fuce ... in sanclo petro
atque fruntzariis alpibus. de arena ad fucem. CNM 332 a.1203 (Sav.) ilIi de fuce.
lVI, n. "aipi dove allignano alberi from.uti, o piuttosto MSB 9 a.122~ ad sanctum petrum de arena prope fucem.
quelle che venivano tagliate ogni due anni per far fascine". NL.2 281 a.1225 terram .. . que est ad fucem ante portilm
L rebrondatus. frontzariu s. D frun za. mercati. SRC 212 a.1272 (Sav.) peciam unam terre sitam
frustabo cognome in saona, ad 'fucem . DAA 58 a.1274 in fuce damiate.
CNM 241 a.1203 (Sav.) wilielmofrust8bo. PCA 48 a.1324 (AI b.) peciam unam terre ... posite in pIa-
L bo. fru stare. no albingane, loco ubi dicitur fux.
frustaycius agg. "degno della frusta" L faucem. foxa. fucem. fuxem. D fuxe.
LPL 1658.1250 (Sav.) orrida frustayCia rufiana. fudium sn. "diritto feudale di imposizione"
L frustare. frustratus. ASA 165 a.1225 (Alb.Hn quibus commune albingane fu-
frustanum sn. "fustagno" dium et dacitam habebat.
SSL 209 8.1336 item unum matracium de frustano ple- L fodrum.
num lana. fugacia sf. ''focaccia''
L fustaneum. friistanniu . RCA 382 a.1158? fugacias vi. CAC 24 a.1178 et in uno
frustare vb. ''frtmare per punizione" anno mediam spallam"'et inalio mediam fugaciam. BVP
SSA.2 9 a.1345 (Sav.) faciam ipsum frustariper civita- 155 a.1312 clapas pro fieri faciendo fugacias ex pisces
tem Saone. CPI61 a.1391 pro pingendo coronam cuiu- confectos. BVP 170 a.1392 pala una magna pro fugaciis,
sdam fru stati . I signum unum pro signandis fugaciis. GBV a.l514 s.v.
L frustabo. frustaycius. frustrare. fustigare collyrida "lafugacia" que alibi dicitur torta panis.
frustati m avv. "al minuto" L foacia. foazaria. focacia. focatia. fogasarium. fugacia-
L.T..B ELGRANO, G1ig. 12 (1885) a.1424 cum faciJe possit ria. fugatia. D fugacia.
contmgere produci ianuam de partibus ac locis alemanie fugaciaria top.
telas, canabacios et fustaneos non causa transmittendi, ad BCG 120 a.l0221ocus uhi dicjtur valle fugaciaria.
alia loca, vel potius vendendi frustati m sive ad retabum. PAC9. I.

frustera avv. (= frustra) "gratuitamente" L foasaria. fogasarium fugacia. I:

GR ~l (Lavinia) deganus ... teneatur ire pro curia et co- , fugarolus sm. "canale di scarico" r . "
mUni pro tota terra contili frustera. GR 51 (Novi) non possit aliqua persona facere aliquam
frustrare vb. "frustare" clusam vel tenere f4garolum apertum.
CP 163 ~.139] pro quodam malefactore frustrato et pro fugatia sf. '10caccia"
mitra. CSL 56 (lIxiii) fugatie sponsarum dividantur equaliter
L frustare . inter fratres presentes. LG 403 a.1383 de aItroceis et
placentis seu turtis et fugl;ltiis. , .
frustratus sm. "chi stato pubblicamente frustato", L bucca fugatia. caput fugatie. fugcia.
termine ingiurioso. ,
fugitivus agg. "fuggitivo, fuggiasco" ,
RLC ~4 a.1297 (Cosio) si quis dixerit aliqui mulieri DRG.3 1133 a.1315 nicholini de soI'ario de recho ... ga-
adultncem. somam, traditricem aut frustratam vel verba leoti fugitivi galee dicti thomayni de viagio frandale.
similia. '
ACL 79 a.1344 in capitul0 de galeatoribus fugitivis. .
L frustare. frustaycius fuina sf. '1aina" I

frustrum sn. "lastra marmorea " CGS.2 20;4 a.1164 ii. pelles fuine. LEM 247 a:1240 pen-
CDG.3 69 a. 1192 (Costant.) pavimentuni vero ... circum- nam unain fui~arum. ' t
septum versus septentrionem muris quatuor et frustris de- ' L foyna. D fun. l
cem et poste uno versus occasum. CDG.3 71 sg. a.1192 (bucca) fuira cognome.
(Costanl.) pavimentum de frustris rubris et incisione de- GIB 391 a.1175 pro willelmo bucca fuira.
fective. - pavimentum de frustris mannoreis albis. L bucca fuira.
fuae top. citt produttrice di tessuti fulla sf. "gualchiera"
U.I 513 a.1204 torsellus ... pannorum de fuac et de cor- CCS 85 a.1414 (Celle) molendina, fullam, rexiam et fer-
dono et de limoginis habet pecias xii. reriam .. . ab aqua.
L fisac. L folla. follus. fullum.
fula 408 fuma

fullare vb. "follare, operazione nella lavorazione (de) fulchuyno cognome


della lana" SRC 147 a.1263 (Sav.) rufinus, nepos amaldi de fu1-
RLA 205 a.1284 (Toirano) fullare et fullari facere totum chuyno. SRB 206 a.1302 (Sav.) laurentio de fulchuino de
pannum quod faciant in fullo predicto. lavagnola.
L folare . fullum . refullare. L fulcoinus. fulchuinum.
fulcha sf. "forcone" fulchumum lop. (Sa v.)
RCO 128 a.1286 (Ort.) fulcham feri. CST 287 a.1381 CAC 63 a.1178 (Sav.) ad fulchuinum. CNM 85 a.1205
(Taggia) palos, fulchas vel fulchenas. CST 296 a.1381 (Sav.) que iacet ad fulchuinum. SSA 221 a.1346 (Sav.)
(Taggia) salvo quod districtualis thabie possit facere duas murus ... fluminis deversus fulchuinum .. . deversus ipsam
agoglatas et unam fulcham. partem fulcuyni.
L fulcheta. furca.
L (de) fulconis . D falconi.
fulchus cognome
fulca sf. "forca, patibolo"
MIA 83 a.1263 (Sav.) dalfinum fulchum. SRC 132
ZAC 193 ca.1290 (Alb.) et alios duos suspendit ad ful-
a.1263 (Sav.) andreas fulchus.
caso L fulconem. D furco.
L furca. fulgitus agg. "fornito, ornato, guarnito"
fulcardus n.p. CPB 246 a.1388 (Piac.) duodecill) currigias fulgitas a
BCG 43 a.999 ego lituardus filius quondam fulcardi. ronzino.
fulcherius cognome L fulcitus.
DRG.3 626 a.1262 johannes fulcherius de saona. fulnus sm. "funerale"
L furcherius. GG.2 403 a.1206 in exequis mei fulneris.
fulcheta sf. "palo biforcuto, usatq per sostegno" D funerale.
CST 287 a.1381 (Taggia) palos. fuIchas vel fulchettas. fulnus sm. "fQrnQ"
CCS 45 a.1414 (Celle) de non portando palles vel fulche- ASA 447 a.1350 (Alb.) tirandi granum, fumiliam ad ful-
tas de alienis vineis. nos.
L forcetta. fulcha. fulchetta. furca furcheta. D forchetta . L fumus.
fulcheta sf. "forchetta" . fultum sn. "fossato"
BF 86 fine s. xiv. item coclearia quinque cum fulchetls RCP 278 a.1259 (Sarz.) fossatum sive fultum quod fiet
duabus. inter unam et aliarn (domum).
fu1ciletus sm. fullum sn. "gualchiera"
LMS xxix (= LEM 256) a.1259 (invent. di spezia/e) U.l 947 5g. a.1234 duo molendina ... et fullum unum ...
tuthiam cum fuIcilelo uno que est libras vi. cum aquareciis et cistemis ipsorum molendinorum et M-
fulcimentum sn. "provvista, accessorio. rinforzo" li. LEM 190 a.1245 promito et convenio . .. folare tibi ad
NIS 356 a.1425 fulcimentum unwn de roxea ab equo ful- fullum meum quem teneo .. . omnes pannos tuos. IEA 28
citum argento. PLL 467 a.1441 fulcimentum compagne. a.1279 in molendina et fulla castrorum ipsorum. RLA
BBL 272 a.l473 pro .. . xii coris pro fulcimentis de un? 205 (= GR 2.34) a.1284 (Toirano) molendina et fulla . . .
libereto. PVP 278 a.1488 clavac;>rium unum cum omm- fullare et fullari facere lolum pannum quod faciant ad
bus suis fulcimentis. PVP 331 a.1508 serris quatuor ma- fuLla predicta. PCC 41 a.1306 (Sav.) possit in ipso mo-
gnis ad serrandas squeras cum suis fulcimentis. landino seu apud ipsum fulla et batendeoa facere.
PVP 105, 363 s. v. L follu. soJJa. fuJla. CuJlare.
L fulcitus . fuUum sn. "imposta sulle gualchiere"
fulcitus agg. "guarnito, ornato" FAG 140 a.1300 (Ferrania) molandina. batenderia. fuUa.
NIS 356 a.1425 dagham unam fulcitam argento. CPB banna. penas. pascheria.
242 a.1388 (Bobbio) item unum iugum fulcitum. NIS fumaclus agg.
354 a.1425 corrigiam unarn de argento deaurato fulci- GR 51 (VArr.) debeat bene et optirne coquere panem, nisi
tam a capite usque ad finem. - cortelleriam unarn ful- remanscrit vitio panis et debeat esse fumacius.
citam gladiis quatuor cum manicis de argento et cum L fumus.
una forcella de argento. NlS 356 a.1425 fulcimentum fumantem sm. "'itolare di unfuoco, capo famiglia"
unum de roxea ab equo fulcitum argento. PVP 261 RCP 175 a.1233 (San.) facere unarn operam a quolibet
a.1461 meizara una fulcita (PVP 363: '1ornita di tutti fumante de ponzanello. GR.51 (Vezzano) saltarii ha.
gli accessori"). GR 89 (Arquata) bursam vel scarsellam beant pro illorum mercede solidum unum pro singulo fu-
aut corrigiam fulcitam argenti . AND.6 33 a.1516 item mante.
bancum 'scanni cum suo pogio10 fuleito et fasciato cum L fumus.
suis canteris. fumariolus I fumarolius sm. ''fumaiolo''
L disfulcitus. folcitus. fulcimentum. fulgitus. LG 599 a.1402 per furnum qui emittit fumum per fuma-
fulcoinus n.p. riolos seu foramina fumorum . . . - compellat habentes
BCG 15 a.965 fulcoinus noLarius. fumos sive fumarios, quod faciant furnarolios. SSA.279
PGM 22: "nome gum., fo,:se di tradizione franca : < a.1350 (Sav.) fumarolios, ortos et alia hedificia ruinam
fulka (cf Folperlo) + *wini (cf Ardoino)". minancia. LG 598 a.1403 fumarolium vel caminum.
L forchoynum. (de)fulchuino. fuleonem DSP 316 a. J575 carninum vel fumarolium.
fulconem n.p., cognome L fumarolus. fumus .
U.l 31 a.1I28 et corvulus et fulco . BSR 140 a.1186 tumarolus I fumarorius sm. "fumniolo"
iohanni maroco et fulconi, fulconi de rodulfo. CAT 120 GSS 140 a.1330 (San.) fumarolum sive caminum de la.
a.1323 (Alb.) heredes johannis garili fu1chonis. pidibus vellateribus. PPV 85 a.1370 (PonoV.) turnurn".
L fulcoinus. (de) fulconis. fulchus. furconem. D furco. sioe fumarorio.
(de) fulconis top. (Sav.) . L fumariolus. D ftimaio '.
BG 117 s. xii. (Sav.) via de fulconis. fumata sf. "segnole di fumo fatto. dalle torri di guar-
NTS 37. NSS 258 "ai Falconi, sulla destra del torr. Le- dia"
timbro, sotto la Madonna degli Angelt' GR 2.32.
L fulconem. D furcun. L fumus. D Jiimmadda.
fuma 409 fung

fumaticus sm. fundare vb. "fondere" I


GR 105 a.1498 non possit. . . dare auxilium vel favorem LG 712 a.1406 ymo f~ciat et construat dictum ramairo-
alicui corsaJi velligno ... nec in marivel in terra ei recep- lium de ramo novo, fundato et cavato de rutella.
taculum prest.are vel fwnaticum vinum vel aJiquod refre- L fundere.
scharnentum aliquo modo concedere. fundega top. (Multedo)
fumella sf. "qualit di canapa" LMS 56 a.1222 in multedo ubi dicitur fundega.
LG 720 a.1406 quod aJiquis filator non possit nee debeat L fondache. D fundega. .
emere suanum neque grarnoratum mixtum cum canabo fundere vb. "fondere" ,
fumella.
SSA.2 79 a.1345 (Sav.) quod solda aliqua tundi. no~ pos-
fumus sm. "fumo" sat in dicto loco ... - illi qui fun~ere debuennt Ipsam
LG 599 a.1402 fumum qui eminit fumum per fumarolios soldam. "
seu foramina furnorum.
fundicum sn. "fondaco, quartiere commerciale ge-
L afumatus. fumaeius. fumantem . fumata. furnariolus. novese all'estero (particolarm. in Oriente). Aveva una
D/Umme.
propria chiesa, loggia, pazza, bagno, fo~no, gi~~din!;, Era
fumus sm. "focolare, famiglia, base di imposizione protetto dall'autorit locale con garanZie e priVilegi
delfocatico"
PPE 41 (= CDG.1 12) a.1098 in civitate antiochia ... ec-
RCP 517 a.l218 (Sarz.) pro quolibet fumo ... GSS 51
clesiam cum fundico et puteo. CDG.l 74 a.l.132 t.antam
a.1330 (San) collecta imponatus per fumum, si fuerit
terram (a Narbona) in qua ianuens~s pOSSlOt .edlficare
imponenda. - nisi .. . unus pro quolibet fumo in dictum
fundicum unum bonum et acceptabde ad habltandum.
exercitum equitaret. GSS 54 a.1330 (Sarz.) fumus intel-
CAF 31 a.1143 et insuper fundicum bruni de tolosia eis
1igatur et esse debeat illa persona que per se habitat.
ACM 96 a.1396 (Carr.) dentur. .. den. xii. pro quolibet tradidit et omnia vectigalia eis dimisit totiu~ terre sue.
CAF 42 a.1155 comune (habere debet) etiam ruam et
fumo carrarie. ACV 96 a.1508 (Carr.) statuerunt quod
fundicum et ecclesiam in constantinopoli. I.
annuatim (dentur) in manibus operariorum ecclesie
sancti andree den. xii. pro quolibet fumo carrarie ... Cf. MGB .7~3 a: 1267. item dedit et con~ess~t... logi.am
funale sn. "torcia per funerali" paJacium eccleslam baIneum fumum et lardinum et 00-
BVP 396 a.I449 plura funaha sive brandona. DSP 143 mos sufficientes ad stallum mercatorum.
a.1498 statuerunt fas esse candell;uiis ipsis sacris diebus GR 233 MUI 112 nA P.MEYER, ROM 18 (1881) 311.
funaJia et cereos tantummodo illis vendere qui bus fune- MGT"68 0.134 storia ael fondaco genovese a Tunisi.
bris casus contigisset pro agendis exequiis defunti. M.CORTELAZZO, LN 18 (1957) 95 sgg.: a.1l57 (doc. ven.
functionem sf. "prestazione" a Costantinopoli) loum .qui dicitur fontega. G.FOLE~A,
RCP 25 a.963 (Luni) et nullus du,,-, marchio ... res prefacte BALM 10-12 (1968-70) 344 n., 3pO (doc. ven. a Aleppo)
ecclesie invadere aut potestative ingredi vel mansionaticum fontigo. ALN 425 s.Bg.: < aro funduq "alloggiamento di
facere, teloneum aut ullam publicam factionem functionem- mercantt' < gr. 1taVOOXtOV "albergo". . ,
que exigere ex rebus et familiis eiusdem ecdesie presumat. L alfondega. fondagum. fondegum. fondicium. fon4icus.
ronda sf. "fondo rustico" fundacum. funditium . . D fof/degu : . . .,.
U.l 5 a.962 in laeo et fundas tabia seu luvignana. BCG fundicum sn. ''fondaco, sede di commercIO ali in-
15 a.969 in locas et fundas rivariole. CHAR 350 a.1002 grosso"
in locas et fundas casino. BCG 76 a.101O in locas et fun- CDG.2 293 a.1186 ab angulo fundici pedicularum.
da~ plonhe ... eodem loco el fundo plonhe. CGS.2 289 a.l226 actum ianue in mercato iuxta fundi-
PAC 13 a.1019 in laeas et funda. BCa 186 a.1085 ca- cum pedicularum. AI 74 ad a.l.234 et .cu~ul!erunt ~~a
sa ... in laeas et fundas [ ... l. ceni ad fondicos et posuerunt Ignem m IpSIS fundicls et
L fonda. fundum. domibus.
funda sf. "fionda" fundigarius sm. "commerciante al/"ingrosso" co-
GR 51 a 1435 (Sanr.) el in dictis armis inteUigantur esse gnome I

funde et alia instrumenta de quibus nullum sit laborerium GC 163 a.lI91 a wilielmo fundigario. GC 349 a.lI91
et de quibus fieri possit grave vulnus. wilielmus fundigarius. .
L fronza. L fondegarius. fundagherius. D fondaghiero. fon~egh.
rondacum sn. "fondaco, quartiere commerciale geno- funditium sn. ''fondaco, quartiere commerciale ge-
vese all'estero" TlQvese all'estero"
PRV 75 a.I.249 (San.) et comune pisarum dare debeat CDG.1 57 a.1127 in antiochia rugam unarn ..-; {et fundi-
comuni sarane .. . domum unam decentem ... in qua pos- tium. lr
sint homines de sarana hospitari et fundacum tenere. L fondicium. fundicum.
MGT 177 a.1466 (Tunisi) et pro maiori commodo in fun- fundusl -m smln.' ''fondo rustico'l
daco mercatorum habitare ... - cum in fundacum mer- MSS 24 a.lOlO pro... omnibus rebus illis iuris nostris iu-
catorum perveneritis ... gaJibus que habere visi sumus in locas et fundos plonhe.
L fundicum. BCG 96 a.l O16 in loeo et fundo macino la. PAC 13
fundagherius sm. "negoziante, vinaio" a.lO 19 locas et funda. '
FST 100 a.1592 (Triora) fundagherii, qui vendiderint vi- scr 2S sgg. in vico et fundo "unit territoriale alto-me-
num ad minutum, teneantur vendere etiarn oleum, sal. dievale". G.PErRAcco SICARDI, Archeologia Medievale, 7
L fundigarius . (1980) 363: TV 6.30 ca. 110 E.V. fundum amiriianum. Iv!:
fundamentum (alto Medioevo): "circoscrizione catastale"; (s. g-x.): "il
GSS 49 a.1330 (San.) sega prati extimetur quantum terra termine si corifonde con vicus "circoscrizione anagrafica".
est aratoria in iIIis partibus extimata, et.fundamentum ex- L fonduro. funda. D fondo.
timetur pro sega solidis iiii. GSS 134 a.1330 (San.) et funem sf. ''fune, corda da POZZO"I
habeat ... dictum comune pro saltaiia de qualibet seca SIP 178 a.1420 (Massa) una funis lunga.
prti fundamenti. .. salmam dimidiarn feni. Cf SIP 310.
fundare vb. "affondare" fungus sm. ''fungo''
SPV 20 a.1508 (Sav.) in dieta portu fundarunt quandam GR 51 (Vezzano) intrare in castaneos alienos pro queren-
navem. . dis funghis.
L afondare. D fondar. Dfunzu.
funt 4\0 fum

funtana top. furconem sm. (mar.) "trave dello scheletro della ca-
BCG 155 a.104O in sorte de funtana. rena"
PAC 5. PFM 127. R.CAPRJNl, SG 9 (1972) 13: "il pas- DNB 21 a.1182 daba vobis .. . starninarias .. . et furcas et
saggio -0- > -u- sarebbe molto antico e graduale; La gra- furcones.
fia -0- per -u- potrebbe essere stata introdotta nel s. xiii., L furca.
forse per influsso provenzale ". furcum sn. (mar.) "traliccio, cavalletto. parte della
L fontana. D funtana. struttura della nave"
funtanella sf. "fontanella" GC.2 161 a.1.192 medietatem de maderiis necessariis na-
CGS.I 253 a.1158 actum prope funtanellam ante doum vi et furcorum et furcatium .
habitacionis predictorum venditorum. L furca, D furcu.
L fontanella. D funtanelle. furfur sn. "crusca"
funtanelle top. (Segno, Sav.) SSA 1.260 a.1330 (Sa v.) cruscam ive brennum sive fur-
CAC 547 a.1172 (Sav.) in funtanelle, in loco signi. fur sive remola, que omnia idem sunI. GR 51 (Novi)
NSS 258. quod textores et textrices telarum .. . non possint nee va-
L fontanella . D fontanelle . leant uli furfure vel axungia. GR 2.16 (Mon.) item pro
funtanicum I funtanigum top. (Sav.) qualibet salmata furfuris sive breni patacos lres. PVP 296
NTS IO s.xii (Sav.) aqua funtanici . CAC 33 a.1 178 a.]494 in furfuribus venditis.
(Sav.) ad funtanigum. Dfurfura .
NSS 223, 258 "attuale Via Luigi Corsi a Savona". furge vb. ''fottere''
L fontanigum. U .2 35 a.1250 co in vos nullo consilio non est nisi de ire
funtenele top. toti ad nos fa.cere 1\lrge. quia in nos {lUlla redentio non est.
PAC 5 a.l007 funtenele . PFM 127 L futuere.
L fontanella. D fontanelle. funna sf. ''fonna''
furatus agg. "foderato" DDG 247 a.I.376 pro cassei funne cc.
NL.2 295 a.1225 mantellum cameloti furati de cendato L fonna. D funna.
violeto. funnenlum sn. ''frumento''
L foderatus. lEA l a.1256 (Alb.) decimam et drictumfunnenti, ordei.
furbita I furbitura I furburationem sf. "mo/atura" siliginis et fabarum. SRC 104 a.1258 (Sav.) in nave que
CA 604 a.1292 in furbitura ... ensium. - in furburatione furmentum aduxerit... DAF 19 a.1300 sa lmas centum
ensis nicolai. CA 623 a.1292 in furbita ensis. furmenti onuslas in navi branche de c'a stro. PCC 36
forca sf. "palo biforcuto usato per sostegno" a.1304 (Sav.) rninas tres bani et pulcri funnenti. CAR 126
CSS 236 a.1435 (Sanr.) possit de dictis col1eribus incide- sg. a.l600 ceterorum officialium. precipue ponderatorum
re et deportare furcas due pro area. PVP 271 a.1477 fur- sub dugana, mensuratorum pannorum ac funnentorum.
che due pro stabula. L formentum.
L forchatum. forcella. forcella. forcina. fuleha. fulcheta. fumaria sf. "nome di nave"
furcates . furcella. furcherius. furcheta. furconem. furcum. PVP 287 a.1492 cotona conducta de chio CUm navibus
Dfurca. fumaria et camilla.
furca top. (LavagnoLa, Sav.) L fumus.
CAC 444 a.1181 (Sav.) in lavagnola, a furca in sursum fumarius sm. "fornaio, panettiere"
usque ad iugum. LG 599 a.1402 habentes fumos sive fumarios. DSP 143
NSS 223, 258. a.1494 pistores sive fumarii.
L forca. L fomarius .
furca sf. "forca, patibolo"
OP 75 ad a.1198 latrones et proditores ... fecit in furcis fumella sf. ''fornello, debbio, tecnica di concimCQ;o-
ne del terreno"
suspendi. GSS 108 a. 1330 (Sarz.) fur ... furcis su spenda-
turo GR 2.14 (Falcinello) si qua persona proditionem fe- SSA.2 136 a. I 345 (Sav.) homines laboranres in laboreriis
cerit de terra falcinelli, trahatur per terram falcinelli ad nemoris, quibus l.icitum sii facere fumeUas et comburere
caudam asini usque ad locum iustitie et postea furcis su- seu bruxare ferexas. bruscas et ramas alias.
spendatur. TL.3 292 a.1474 furchas et berlinas. SEN L fomeHus. fumelare .
105.7 (fine S. xv.) eminentes furcas statim erex.it et locum fomelare "concimare con il debbio"
super quo hornines decapitari possent. . . GR 106 (Pornassio) si aliqua persQna de pomasio volue-
furca I furcatem sf. (mar.) "tra ve dell'ossatura del- rit signare vel facere aliquod laborerium. zerbatam vel
la carena" runcum ... et aliquem campum fumeUare. runcate .. . GR
DNB 21 a.1l82 dabo vobis .. . staminarias et furcas et 50 a.1704 (Zucc.) nisi forte ipsam terram leasset ve} fur-
furcones . GC.2 167 a.1 ]92 medietatem de maderiis navi nelasset vel stercorizasset. .
et furcorum et furcatium. Cf SSD 27 sg.
L forchatum. furca. D forcate. L fomelare . fornellus . fumella.
furcella sf. "palo biforcuto di sostegno" fumelatum so. "fornello, debbio"
CSS 218 a.1435 (Sanr.) de pallis, furcellis, perticis aut GR 50 a.1704 (Zucc.) si quis acceperit Iigna de fumela-
aliis defendentibus terras seu ortos. tis seu libaribus factis causa seminandi .. .
L forcella. D fursela . L fomellus. D fornellalo.
furcella sf. ''forchetta'' fomeUum top.
SSL 171 a.1336 tres furcellas argenteas . PVP 271 CAC 130 a.1179 (Sav.) in loco qui dicitur fumeUum in
a.1477 furcella una pro rostis. territorio crucisferree.
L forcella. furca. D forzella. L fomellus.
furcherius sm. costruttore di "forche"; cognome fumellus I fumetus sin. "piccolo forno, fornello"
U.I 1053 a.1 251 vivaldus furcherius. LG 599 a.1402 habentes ... fumos etfumellos et balneB
L furca . furcherius. in civitate ... - facianl. fumarolios taJiter quod excedant
furcheta sf. "palo biforcuto di sostegno" super tectum domus in qua est ... fumu s vel fumetus,
SOC 234 a.1428 (On.) de furchetis vinee. DSP 318 a.1 575 furnus vel fumelus.
L forcheta. fu\cheta. furca. L fornellus. fumus. D fornetti .
film 411 fust

fumilia sf. "legna per ilfomo" fusate sn. "rocchetto difilo" .


ASA 447 a.1350 (Alb.) tirandi granum, fumiliam ad ful- CAC 338 a.l180 (Sav.) et pectines ii. de ferro et fusalia
nos. CCS 75 a.1414 (Celle) aliqua ligna, palles, fulche- xx . lini. I

tas, perticas, ruscas. verdiglionas, cepas, fumilias vel OUC.3 638fusale: stamenfuso involutum. ca. 1130 (Mi-
quelibet allia ligna. lano) quatuor fusalia lini. .
L fumus. D forn/ia. L fusus.
fumimentum sn. "provvista; corredo, accessorio" fusareta I fusaretum top. (Qui!.) .
CGG 148 a.1260 (PortoY.) teralium unum cum suis fur- LJ.2 191 a.1289 (Sav.) peciarn terre castanearum locoybl
nimentis et usiviliis pro teralio (cf. CGG 173 a.1260 dicitur fossatus crosus, que vocatur fusareta. - peclam
(Porto V.) tellarium unum fumilum de usualiis suis). terre castagneti que vocatur fusaretum.
BCA 201 a.1370 quedam sella morischa cum suis fumi- fussatum sn. ''fossato''
mentis et speronis argenleis. OMe 151 a.1381 victualia DSP 20 a.l459 prop vel10nge .. . dict~ fussato ve1 crose.
et furnimenta pro dicta civitate et insula necessaria. VFD L fossatum.
189 a.1403 quod aliqua persona ianuensis .. . non audeat fusina sf. ''fucina''
extrahere de portu ianue aliquam navem . .. in qua ... non NL.2 62 a:1216 usque ad annum unurn dabo tibi fusinam
sint furnimenla. res, sarCa et alia infrascripta. GR 48 in domo mea, quam ibi habeo ad laborandum.
a.1507 (invem. castri Roql4ete) item una falsa reyne pro L fuxina.
fumirnento mule. fusco
L fomicamentum. fomimentum. fumire. D fomimento . LEM 255 a.1259 (invent. di speziale) item pignatam
fumire vb. "fornire, provvedere" unam in qua est inguentum fusco. . ..
AI 73 ad a. L234 venditi fuerunt. . . causa fumiendi expen- Dfuscu.
sas predictarum navium et galearum. LG 475 a.1403 de fuschus agg. "scuro. fosco"
crochis ex tella nova fiendis et maschaicio fumiendis. PRV 50 a.l295 (San.) usque ad groppum fuschum.
LDM 28 "attrezzare Ic~ Ila ve per il viaggio" fusta sf. "specie di nave"
L forniendum. furnimenlum . furnitorem . furnitus. U.2 1423 a.1413 omnia et singula navigia et fuste que
Dfomir. portarent mercancias. TL.3 633 a.I449 galeam ... fustam
furnitorem sm. "servirore" vel galeotam. LPD.5 351 a.1451 oportet nos triremes et
BSL 16 a.1246 L. marinarios pro qualibet nliVi, sine fur- fustas parare.
nitoribus [il corrispondellle reSTO francese, ha: sans les fustaiare vb. "tagliare alberi"
serviteurs (furniteurs)] . GR 51 a.1516 (Ment.) nulla persona ... audeat in territo-
L fumire . rio mentoni .. . fustaiare, legnayare. erboscare, herbas col-
rumJtus sgg. ''fornito, provvisto" ligere seu alias explechias facere.
CAC 433 a.1181 (Sav.) fecimus ratiooem navis nostre in L fustus.
qua dorninus marchio habet quarterium, et muntat per fustanetum sn. "abito di fustagno" .
quarterium, furnita et guarnita de omni sartia, Ib. cv. FAG 163 a.13 LO fustanetum meum factum ad l''!mbar-
VCB 232 a.1245 (Bonif.) sagiteam unam . .. fumitam de dam.
panatica et armamento. BSL 3 a.1246 naves ... fumitas. L fustaneum.
asarciatas. completas et amarinatas . eGG 173 a. 1260 fustaneum I fustanium I fustanum sn. "fustagno;
(Portov') tellarium unum fumitum de usualiis suis. DAF abito di fustagno" .
38 a.1300 navim ... fumitam ut infra. videlicet de marina- CGS.l 367 a.l160 pecias fustaneorum de placentla. GG
J
riis et famulis quinquaginta quinque et sarcia et ancolis et 117 a.1201 lib. xiii. implicatas in fustaneis et in cendatis.
velis. PLS 218 a. 130 1 quam vero galeam promitto et CGG 272 a.1261 (PortoY.) iudico amobono ... dup1etum
convenio vobis habere paratam et furnitam ut infra ... meum fustanei. SA 236 a.1340 (Sav.) ars curantium tela
SSL 211 a.1336 due cinture furnite de argento. GR 2.35 et fustania. SSA.2 142 a.l345 (Sav.) aliquam carzaturam
a. 1618 (Garlenda) tenebit dictam suam labemam fumi- fustaneorum. DDG 238 a.1376 pro fustaneorum balla i.
tam pane el vino. CDC 180 a.1393 fustaneorurn balle ii. MNS.1 18 a.1404
L furnire. D fornio. (Sav.) de sacramento curantium tellas et fustania. LG
fumus m smln. "forno" 716 a.1406 ad faciendum velutum fustaneorum, purpure-
GON 562 a.117] (Noli) de molendinis seu fumis. GC 72 tarum, vergatorum et tridanarum . SRC 755 a.1414
a.1191 domum ... et curiam sicut determinat uterque ma- (Gen.) iupponum unum novum fustanei albi.. BOV. 544
ceria et fumum olivariurn . BSR 291 a.] 197 astricum a.l430 (Sav.) nec possit UXOrem suam portan permlltere
meum cum domo et fumo. MSB 25 a.1260 possessio- aliquas jomeas nisi solum de f~stanio. PVP 220 a.11 51
nem fumi quem pro nobis si ve pro filiis quondam nicola iomearn unam fustanei pro domma. PVP 278 a.l488 lor-
tenetis. CPB 240 a.1289 (Bobbio) item in fumo dicto- nia una fustani nigri ha homo. GR 51 (Vent.) qui vendi-
rum canonicorurn unam calderiam. LG 355 a.1363 in- derit fu stana, bambaxina, saja, tela cuiusvis et frexetos.
troytus fumi quod est in fondago ianuensi. LG 599 CGS Gloss. "tessuto prodotto a Forstat, presso Cairo
a.1402 fumum. qui emiuit fumum per fumarolios seu fo- d'Egitto" .
ramina fumoTUm .. . - habentes fumos sive fumarios. L frustanum. fustianum. D fustagno.
L fuLnus. fomacha. fomarius. fomaticurn. fomatem. for- fustaneum I fustanium sn. "abito di fustagno"
naxarius. fornaxata. fornaxia. fornellus. fumaria . fume- CAC 460 a.l181 (Sav.) pelles meas de bruneta et peL1i-
toS. fumilia. D fumu . ciam unam et fustanium unum rileum. GG 140 a.1201 fu-
turtum sn. "furto" stanium i. et camissiam i. CGG 148 a.1260 (PortoY.) fu-
ASA 409 a.1350 (Alb.) si quis habuerit de cursu, de ro- staneum unum a femina. CGG 287 a.1262 (Porto Y.) item
barya, de usura. de furto aut de aliqua mala torta... eST stefanelle fustaneurn meum et camisiam aptam ad eius
315 a.138] (Taggia) pro homicidio, robaria, furto. dorsum . .. eGG 328 a.1262 (PortoV) item fustaneum
DfrufO. unum. OAF 98 a.1300 item fustanea dua de dorso.
furrura sf. ''foderalur di pelliccia" fusterius sm. ''fustaio''; cognome
CA 593 a.1292 item in una furrura de ventre leporum GC 268 a.1191 peirus fusterius.
pro una pilice, X. S. j . d. DUC.3 40 fusterius: faber lignarius.
L foderatura. D furur. L fustum.

J_I
fust 412 fuxI

fustianum sn. "fustagno" futi monacha cognome


GC 73 a.1I91 baIlas iii. de fustianis tinctis. GC.2 293 ReA 392 a.11 04 oberti futi monacha
a.1192 baIlam i. albam fustiani. L foti monaca. futuere.
L fustaneum. futuere vb. ''fortere''
fustigare vb. ''frustare'' PLP 135 a.1250 (Sav.) et cepit me distravare et dicere
GR 2.35 (Ceva) si solvere non poterint, fustigentur et in mihi verba iniuriosa scilicet meretricem rufianam et quod
fronte decoqueantur cum ferro caIido. faciebam me fuluere p(O denario j.
L frustare. . L fotenripa. fotuitor. fotipaucu . forge. futicha. fusti mo.
fustona sf. nacha. D fute.
RCP 660 a.1274 (Sarz.) et debent habere unum panem et di- (in) futuro loc. avv. "in futuro"
midium .. . et unam menestram et unam fustonam et offertam. LG 14 a.1157 nulli de f~ilia IDea penniltam orlum de-
fustum sn. "bastone?" ferre ultra predicta quantitate, his exceptis qui nune facti
CSS 182 a.1435 (Sanr.) de annis non portandis ... et in sunt, vel qui ab aIiquo in legatione proficiscente in futuro
dictis annis etiam intelligatur esse fusta et alia instru- fient.
menta de qui bus nullum fit laborerium, et de quibus fieri fuxa sf ''fuso''
possit grave vulnus. CP 995 a.1473 item fuxe quatuor auri filati eum septa
L fustus. misculati.
fustum sn. "rotolo di stoffa" L fusus. D fusa .
LG 559 a.1403 panni de malingas canne x. panni vii. et fuxem sf. "foce"
pro preisis panni vii. quarte ii. faciunt ad fustum canne BSR 179 a.1199 ad fuxem pulcifere. PCA 48 a.1324 pe-
xi. parmi i. quarte iii. ciam unam terre ... posite in plano albingane, loco ubi
fustum sn. ''fusto, banda centrale" dicitur fux.
M.REMONDlNl, O1ig. P (1886) 268 a.l400 plane.la una Lfucem.

7
veluti rubri. cum fusto uno ad historiam beate mane cum fuxena I fuxina sf. ''fiocina''
liliis el galis auresi fodrata cendato trezenello rubro. VCB 9 a.1238 (Bonif.) spatam unam, frassatam unam,
fustus sn. "asse della balestra lenciam unam et fuxenam unam.
VCB 293 a.1288 (Bonif.) balistre de duobus fustis imber- Dfuscina.
zate. ASD 51 a.1381 item fecit onerari in dieta navi fu-

I
(de) fuxena cognome
stos pro baIistis tres milia quadringentos vel circa. MSI 323 a.1500 bptista nicolai de fuxena.
L fustaiare. fusterius. fustum.
fuxina sf. "fucina"
fustus sm. "chiodo di garofano"
GG.2 381 a.1206 confitetur enoardus ferrarius se rece-
GLI Gloss.
fusus sm. ''fuso'' pisse den. . .. causa operandi in fuxina de sua arte bona
COC 213 a.1393 fusorum pecie iii. milia. fide. GG.2 401 a.1206 fuxinam cum omnibus utensilibus
L afuzelatus. fusale. fuxa. D fiizu. fuxine preter molarinum inglese.
futeUares sm.pi. (= sotulares) "sandali, calzat~re" L fosina. foxina. fusina. fuxinasca. D foxina.
VCB 36 a.1238 (Bonif.) parum unum de futellanbus et tllxinasca top. (Quiliano)
duos ocolos. SRC 1.41 sg. a,1363 campum unum terre laboratorie in
L subtellares. Fuxinascha. campum unum terre laboralorie ad voltas
futicha cognome Fuxinasche. - campum unum terre laboratorie in pona
LEM 190 a.1244 rubeus futicha. de Fuxinascha.
L futuere. L foxinasca fuxina. D fuxinlJSca . .

Il
gaag 413 gac~

(Gr

gahagium sn. "bandita. bosco o terreno riservato" gabeUerius sm. "gabelliere"


GRG 2.65. 140.REW 3636. P.AEBISCHER, Les drivs LG 43 a.1327 alicuius officialis vel gabellerii.
italiens du langobard gahagi et leurs repartition d 'aprs L gabella.
les chartes mdievales, in ZRPh 58 (1938) 51-62. F.SA- gabellotus sm. "gabelliere"
BATlNI, Riflessi linguistici della dominazione longobarda FSL 17 a.1327 (Sav.) promiserunt recipere et tenere ga-
in Italia mediana e meridionale, Firenze 1964, 185-187. belotum gabelle salis saone pro comuni ianue. SFG
G.PETRACCO SICARDI, BLig 17 (1965) 12. PTA 651 sg. 1.241 a.1371 olim gabelloto gabelle salis. FOS 90 n.
PCT 89, 91.99 "elem. topon." a.1397 (Sav.) promiserunt habere recipere et tenere gabe-
L cafagium. gadagium. gadium. gagium. gaio. gazegium. Lotum gabelle salis pro comuni ianue. GR 2.12 (Sav.) ca-
gasium. gaium. gazium. gazius. gazo. gazolum. gaum. piat gabellottus condemnationes et omina banna. FST 32
gazum. gaus. guadium. quaagio. D gazzo. a.1592 (Taggia) per gab~llotqs panis.
gabba sf. (bol.) "pioppo" . L cabelotus. D gabelotu.
GR 51 (Novi) de penis incidentium gabbas alienas ... si gaberia / gaberionum sf/n. "granaio"
quis inciderit gabbam alienam .. . Cf. NIG 58 sgg. piem. RLB 34 a.1283 (Castellaro) item si quis furto subtraxerit
gaba "albero scapilOzzato" <caput (cf tosc. testucchio bladum alienum, seu messem de gaberiis alienis que
"acero campestre"; a/vern. capaso "ttard de chine". erunt in gaberionis vel gaberia, de die vel de nocte .. .
HB 166 sg. 10mb. a.1399 gaba "pianta scapitozzata per L gaberionum. garba. garbeira.
sostenere le viti". gabia sf. "gabbia, stia"
D gabba. LEM 246 a.1240 gabias duas pro tenendis pullis. PVP
gabalus top. (lavo/s. Lozre. Fr.) 274 a.1488 gabia una magna de oxeli.
SLS.I 79 sg. a.626 civitas gabalum. - ex civitate gabalus. L cabia. gabea. gabium. gagia. D gabip. gaggia.
gabanus sm. "gabbano, mantello" gabia sf. (mar.) "gabbia dell'albero della nave"
CPB 246 a.1388 (Piac.) item unum gabanum a talijs de CGS.l 314 a.1159 calcabimus vobis navim quam emi-
blavo ab homine. stis ... et barcam et caravellum coopertum et gabias eius
L cabanus. D gabano. si oportuerit et quidquid in his erit ad calcandum. AI
gabare se vb. "vantarsi" 2.55 a.1264 erunt autem naves tres ... et taride magne
CNM 350 ca.J 205 (Sav.) postquam dictum distravamen- cum gabiis. DAA 51 a.1274 medietas unius galionis cum
tum factum fuit. gabavit se et confessavit ipsa b<manata una gabia. quam mihi hodie vendidisti. LG 738 a.1404
quod ipsa bonanata perculserat ipsam Bertam de lapide facere avarias sentine, gubemacolorum sive timonorum,
et quod fregerit ipsi berte iemmam. gabiarum fasciandarum... BSL 241 a.1268 sacheto de
gabea sf. "gabbia" gabia cum sua sagora. PLL 466 sg. a.I441 item pavexii
CA 622 a.1292 in gabea (ms . galea) pro lipardo ... - in cum aliis de gabbia. - gabbia furnita cum suo lodo'.
mundacione gabee Iipardi. CAR 60 a.1468 olea forensia que conducuntur super na-
L gabia. vibus et navigiis de gabiis. CDO 220 sg. a.1605 (Sav.) Li-
gabella sf. "gabella. imposta" centiam arriondandi, neque dandi ad bandam cuivis vasi
CNM 156 ca. 1205 (Sav.) gabella ripe. SRC 97 a.1248 a gabia cuiusvis capacitatis... - prohibitio facta de va-
(Sav.) gabelli s, exactionibus, preslationibus, impositioni- sibus a gabbia... bruscandi, dandi ad bandam & arrion-
bus et malatoltis. SRC 463 a.1 378 (Sav.) de quadam ga- dandi in darsena presentis civitatis.
bella introitus vini que vulgariter in solucione nuncupatur BSL 20. VPM 416. F.CICILIOT, Archaeonautica 14
gabella de la testa. FOS 90 n. a.1397 (Sav.) gabelotum (1998) 191.
gabelle salis saone. SOV 274 a.1428 (On.) sine aliqua gabiUa sf. "cartello,-accordo sui prezzz'"
gabella, pedagio vel aliqua qualibet impositione. GR SFG 1.78 a.1369 (Statuta artis candeleriorum) cupientes
2.35 a.1430 (Apricale e Isolabona) illi qui non possunt tollere gabillas, uniones et ligas quas faciunt.
incantare in gabellis comunis. FSL 245 a.1466 (Milano) L cabilla.
pro rippa censaria et ceteris gabelli 5. RGL 5 a.1576 pu- gablum sn. "gabbia"
blica vectigalia quas gabellas passim nuncupamus. CA 620 a. 1292 item in gabio pro Iipardo.
G.DE GREGORlo-CHR.F.SEYBOLD, "Studi Glottologici Ita- L gabia.
liani" 3 (1903), citati da "M.R.", ROM 32 (1903) 465: < gabosius I gabosus I gaboxius sm. "specie di
aro qabila, cf sic. cabella. V.CRESCINI. Romanica Frag- panno"
mento, Torino 1932. 177-192 "gabella". M.CORTELAZZO. GG.2 387 a.1206 tot drapos qui dicuntur gabosi. VCB
LN 18 (1957) 95-97: ven. kabellas a. 1346, cabellas 40 a. 1238 (Bonif.) canne quinque gabosii - peci e due
a.1384. PIA 40 5g. n.42, ALN 105, 426 sg. aro qabiUa gaboxii integre. '
"tributo" a.1129 (Sicilia); a. 1286 (Pisa). gacherius sm. "esattore"
L cabella. gabellatorem. gabellerius. D gabe/lazza. ga- GR 52 s.xv. (Nizza) lambertus rossi gacherius seu exac-
belotu. tor iurium.
gabeUatorern sm. "gabelliere; assuntore delle gabel- Cf DUC.4 6 gachum: recensio facultatum monasterii
le comunali .. sancti augustin; cantuariensis.
CAC 1.88 a.1180 (Sav.) et qui contra hoc faceret et gabel- gachia sf. "coprifuoco"
latores fecerint querimoniam . .. GR 2.35 (Nizza) quodam sero longe post gachiam.
L gabella. ' Cf. DUC.4 5 gachare. gachiare: excubias age re.

iii .
gada 414 gala

gadagium sn. "diritto di bandita" gagium sn. "so/do, compellSO, mercede"


U.2 482 a.1320 homines terras villas vasalagia homagia LO 316 sg. '3.1363 aliquis civis seu districruaJi ianue qui
feuda gadagia et iurisdictiones et iura que comune ianue officium ad vitam .. . vel provisionem annuam, gagia, sa-
habet. .. in territorio ... varaginis. larium vel mercedem seu gratiam aliquam ab aliquo rege,
L gahagium. principe ve! barone haberent. ..
gadatem sf. "meretrice" D illgaggi.
GR 2.35, 58 quicumque dixerit mulieri virum habenti pu- gagium sn. "peglio"
toniam vel gadatem. OKR 233 a.1416 item quod fuil ecurus de bonis gagiis
gadiatorem sm. "esecutore testamentario" iocalium hoc modo videlicel de uno fermagio traddito
GR.2 35 constituo gadiatores meos ad omnia legata et per dictum thesaurarium dieto janoto.
debita sol venda. . Cf CHI 1.181 gagiare "dare iII pegno".
L gadium. D gaggiare.
gadium sn. "legato testamelltario" gaianum top. (Mrego, V.Polcevera)
GR 2.35 (Nizza) pars ilLius relicti vel gadii detur in adiu- RCA 298 a.1164 de terra que est in gaiano ubi dicitur
tori o moduli. mons lanerius . .. - peciam unam terre iuris ecclesie
DUC.4 6 gadium: testamentum. sancii syri in villa gaiani sitam ubi dicilur mons lanerius.
L gadiatorem. PTR 47: Gallius. gent. rom.
gadium sn. "bosco bandito" top. . L gaHianum.
MBl 47 s.xi. (Lrins) et de suos holmines ... de mugef In gaiardus elem. topon. (n.p. o "Jam')
gadio. MBl 193 s.xi. (Lrins) terra in gadio ~is~am. SMV 26 a.1168 in campo gaiardo. SRB 205 (= PMS
MBl 326 a.1089 (Lrins) timentes ne gadia que 10 1110- 174) a.1225 (Sav.) a fossato gaiardorum versus caput va-
rum manibus posita erant nobis auferrent coactos ... di.
C.OESIMONl, ASLSP 3 ( .... ) 668 n.:"gaium, gadium "bo-
L campus gaiardus. D gagiardo.
sco". GRD 116. gallleUare vb. "trasportare"
L gagium. . U .2 246 a.J 290 quod si aliqui ianuenses ement aliquas
gaeta sf. "garitta, alloggiamento per la sentmella , merces et voluerinl ipsas gai be Il are possint licenter gai-
sulla galea" . beUare ad fondicum tantum cum testi bus dugane .
L. garbellare
OCO 337 a.1383 et facere ... suas gaetas prout mons est
compagne galearum. gaia sf. "'ipo di appezzamento di terreno"; elern. to-
pon,
D garina.
gafara sf. "staffa?"
scr 30: REW 3637.
gayna cognome
CBP 245 a.1388 (Piac.) item sex gafaras de argento lu-
SRB 210 a.1189 (Noli) nolascum gaynam. SMV 231
chexo. a. 1358 raffaelem g!lynam.
Cf. CPB 261: cf gaffa "punta le". L guaina.
D gaffa. gaio top.
gafl'onus cognome RCA 218 a . .1019 in suprascripto loco in camolacio ubi
MIA 84 a.1264 (Sav.) iaobus gaffonus. nominatur gaio. RCA 220 a, 1059 in vico molacio ubi
gaforium sn. "ncora" nominatur gaio.
SRB 26 .a.1128 (Sav.) neque hominibu~ iIlorum in pe.rso- C.OESIMONI, ASlSP 3 (1865) 668 n.: "gaium, gadium
nis nee in pecuniis nu110 modo forisfacerent scienter ex- "bosco".
cepto gaforio atque sartaneis in galeis suis moderate ~t L gahagium.
cum ratione susceptis sicut consuetudo est facere galels gaioa soprannome
pacis. FNV 309 a.1257 anselmus de riparolio gaioa.
Cf. FSL 5. GR 2.35. L gagia. D gagi6ra.
D gafforio. gaytagium sn. "imposra relativa al servizio di guai-
gagia sf. "gabbia" ta"
NBI 38 a.1390 item gagia una de papagalio. BlR 568.
L gabia. cagerius. gaioa. D gaggia. L agaytarolia. guaita.
gagia sf. "gabbia di nave" gaitanus n.p. "Gaetanb"
DAA 50 a.1274 vendo cedo et trado tibi .. . medietatem GC.1 186 a.1191 andreas piscalor gaitanus. G.1.307
unius galionis qui vocatur sanctus iulianus cum gagia una a.1191 iuxta domum gaitani. 00.2 134 a.1205 gregorius
et cum planchis trescentis oneratis in dieto galiono. BSL gaitanus. U.l1343 a.1261 frater petrus gaitanus.
20 a.1274 navis de una coperta et de duabuis gagiis. SLS 2.66 " piuttosto geografico (Gaeta) che
gagiolus sm. "parapetto, sbarramento" matronimico".
DSP 313 a. 1574 fabricari facere parapectum seu gag io- D gaitn.
lum vel aliud muoimentum in Ioco Portusfini, ad prohi- gaiulatum sn.
bendum ne terenum et rudera que proveniunt ex quodam FCT 12 a,1250 (Triora) i aliquis fecisset assaltum ve)
fossato ibidem ex.istente excurrant io portum dicti loci. gaiulatum ...
D gabbiolo. gagiolo. gala sf. "gala. nastro. ricamo "
gagium sn. "bosco bandito" top. GR 2.35: GLig. 13 (1886) 268 a.l400 pianeta una veluti
Editto di Rotari, a.643 cap. 319 excepto in gagio regio. rubri cum fusto uno ad historiam beate mari e cum liliis et
BCO 76 a. l OIO una parte fossatus ruberscus qui in costa galis aurei s fodrata cendato trezenello rubro.
de gagio, de alia parte costa mauri. galla sf. "noce di galla, sostan<.a nera usala in tinlo~
PAC lO. ria"
L gahagium. gadium. gazio. gaium. gazius. gazo. gao- U.l 72 a.1 ) 40 de centenario galle. CDG 122 n. s.xii. de
lum. gazum .. centenario galle denarium unum et medium. COO 24.2
gagiwn so. "spesa" a.1149 neque in penso sepi 'et lane et galle. CGS l.305
RLA 35 a.1283 (Castellaro) hoc possit facere ad gagia a. 1159 accepi . . . lantam gallam ... que constat Ib. dde-
sua. cem. GIB 51.3 a.1290 pro galla vino et cotono... Ica
gala 415 gale

6.342 s.xiv. de sauma ... olei lini gallarum syrupi. DDO leam libras 20, postquam de fuce romana exierint. RCA
235 a.1376 pro galle sachis xxviii. CDC 7 a.1386 galla 118 a.1145 de decma galearum que veniunt de cursu .. ..
pondera vi. DKR 17 a.1405 cantaria quingenta cotono- de decima galee sue quam debebat. CDP Il a.1149 ga-
rum et galle. BBL 82 a.1472 pro gulienno de novis tin- lea ... galeot a.. . sagina ... golabius. COS. I 45 a: 1156 po-
tore de gala. BBL 50 a.1473 pro rubi iii. galarum. stquam pervenerimus ad curiam imperatoris constanti no-
L calla. D galla. politani vel ubi ibi tenebitur curia eius aut ubi dabuntur
galandria sf. "specie di nave eius soldate galeis ... FNG 36 a.1157 ego non faciam ga-
JAN.J 426. leam neque sagitteam neque carracam ... nis pro comuni
L celandria. , utilitate. BSR 269 a.1194 quantitatem .. . grani. ex ilio vi-
galanga sf. "radice orientale, usala come droga ed delicet quod venit de provintia in galea arenzani. PCP 723
eccitante" s.xii. navem, galeam vel lignum. OP 106 sg. ad a.1207
COS.I 226 a.1158 saccos piperis tres, galange mennas dum naves septem cum galeis et salandro aliisque lignis
iiii . OS 49 a.1194 sportulam unam cum pauco canelle et subtilibus de ultra mare redirent. AI 127 ad a.1242 et con-
radice una galange. LMS xxv. a.1227 (invent. di s,pezia- tinuo fuerunt imposite galee nove xl. et in paucis diebus
le) item libras ii. et uncias viii. de galanga. supplete ... statim varate fuerunt dicte galee de novo facte
CGS Gloss. "chiodi di garofano?" . PlA 42, ALN 120, et eum ipsis parate fuerunt in porto ianue exxxiii. et taride
PVO 418 "halangan: fermine di origine cinese, ma di me- xiii. et naves iii. magne.. CGO 19 a.1259 quandam eorum
diazione arabopersiana. Cf a.fr. galingal "radice di galeam ducendo de pIombino apud sardineam. U.2 128
una pianta aromatica orientale; gr. sec. vi. y6.'A.o:yyo. a.1288 navibus taridis galeis et galeonis. PLS 218 a.130 l
"Alpinia officifUJrum"; provo galenga a. 1342. ven. S. xiii. naulizo et titulo naulizacionis concedo vobis .. . galeam
Cf DUC.4 12. REW 1.856. meam vocatam 'sanctus iohannes ... quam vero galeam
L garanga. promino et convenio vobis habere paratam et furnitam ut
galasinus n.p. infra. .. PCP 723 a.1316 si quis galeatorum vel marinario-
LMS 431 a.1226 nomine galasini. nepotis tui. rum seu aliorum qui soldum receperit vel se concordaverit
L garaxinus. ad eundum in aliquam navem, galeam vellignum ... SIG
(de) galaventa cognome 313 a.1333 galee que nune fiunt. . . pro navigando armate
FNV 131 a.1248 iacobus de galaventa districtus torrigie. ad partes romanie, syrie et ultra sciciliam et de dictis locis
galavria n.p., f. "Calabria" versus occidentem et que dicuntur gallee subtiles. LJ.2
SLS.~ 66 a.119O (Tortona) galavria iurata testis. 1084 a.1386 galeas seu galiotas aut alia ligna 'd e remis.
IVI:. "l'esito fonetico di Galavria, Calavria, Caloria, che SRC 46 a.1394 (Sav.) si vero ipse doffinus dux guerram
deve essere locale e antico, disgiunge nettamente tali no- haberet per mare et galleas annarel.. . TL.3.633 a.I449
m; da a.fr. Calabre ("Calabria") (nelle chansons de ge- galam ... fustam vel galeotaIil. .
ste, Calabre, madre di Corbarant d'Olofeme. fattucchie- JAN. MUI 161. PAC Il. DNB 17. VPM 420: gr. S. lX-
ra) ed esclude una dipenden za da quel nme. Sarebbe x. yCl-a. "nave" da "(Cl-ro "donnola". poi "squalo".
quindi da riferire al n. della regione. Calabria, senza Iv): storia della .Rarola. REW 3642. L.-R. MNAGER,
connessione col senso derivato di "fartucchiera ". Amiratus. <4t"pcu;, Paris 1961, pp.83,124. VPE 108-
L calavria. 121; 127 sg., 349 sg. G.FOLENA, BALM 10-12 (1968-
ga1bBDum sn. "gomma. resina proveniente dalla Tur- 70) 342. CIV 94 sg. LNE 50 sg. BR 547 sgg. ABD 22.
chia, dalla pial/w "buboll galvanum" L galeacia. galera. galeatorem. galeotus. galionus. galio-
DAA 58 a.1274 obligamur tibi pignori specialiter eapsias ta, D galea.
octuaginta quinque xurbanorum in dieta nave honeralO- galea cognome
rum. Iv!. n.: "xurbanum (f xondola = gondola) = galba- CAC 229 a . 1180' (Sav.) anselmus filius oberti galea.
num (ghalbano et gira/bino dans Pegolofli et Urzano)". LMS 218 a.1222 adalasia gallea. MCD 34 a.1433 (Fina-
TLL S.V. galbanum. gr. XCl~Vil "Mutterlrarz", resina le) domino 'Iaurentio galee.
sive sueus herbae cuiusdam. Plin. n.h. 12.126. ga1eacia I galeatia sf. "galeazza, grossa galera"
L xurbanum. SGS 249 a.1505 (Sav.) dicunt saonenses contravenisse in
gal bara sf. " imboccatura della tramoggia del salvando galeacias florentinorum in portu saone. SGS
mulino" 259 a.1505 (Sav.) et cum direeta fuisset galeatia prefati
GR 2.55 (VArr.) nee debent pennittere in galbara dicto- martini uxilie ex orano teletum ...
rum molendinorum aliquod pertusium per quod exire JAN 1.384, 455; 2.239
possit farina. L galea. D galeasa.
L garbola. galeatorem sm. "galeotto, vogalore di galera"
ga1daria sf. "capo di vestiario" CDG.2 86 a.1168 et galeatores ... iurare faciemus. VFD
NL.2 65 a.1216 galdariam meam et manteUum meum. 38 a.1306 si quis galeatorum vel marinariorum. . . PCP
galea sf. "specie di pesce di piccole d;mensiom~' 723 a.1316 si quis galeatorum vel marinariorum seu alio-
TL.3 667 a, I449 nihil habere possit de piscibus acceptis rum qui soldum receperit vel se coneordaverit ad eundum
c~.m tremagiis in portu vel extra portum, scilicet de smari- in aliquam navem, galeam vellignum ...
dls, scorpenis, galeis, sgombris et aliis piscibus minutis. L galea. galeotorem.
ga1ea sf. "orcio, brocca" galege top. (Gen.)
SOV 12 a. 1428 (On.) exceptis fructibus .. . et vino in ga- BCO 190 a.1086 simul cum medietate ... una de mansio-
lea vel amolis. ne... et atque a toco ubi dicitur oliva ... aIe galege et ala
L galeta. ecc1esia et ofronti et alacosta.
galea sf. "galera" L calege. caliga.
EW 431 a.l084 (Ven.) galea longa. CIV 94 a. 1097 galeonus sm. "galeone, grossa galea"
(Ven.) galea. U.2 128 a.1288 navibus taridis galeis et galeonis. PVP
H. & R. KAHANE. EW 431 : Charra convemionis imer ja- 295 a.1 493 galeonum unum emptum ab ant(onio) ozeira.
nuenses et Romanos fideles domini papae (MGH 18 [Han- PVP 295 a.1494 galeonum unum redemptum ab ambro-
nover 1863) 356: a.1121 (Gen.) "prima attestazione di ga~ sio de cunio. PVP 296 expense faciende pro galeono pro
lea a Genova" : gale de cognone iuravimus per mensem viagio aiacij cum calcina et matonis.
dare per unumquemque hominem solidos 20, ed ad ga- D galionus.

... '~'
gale 416 gali

galeotorem sm. "galeotto, vogatore coatto" galianus agg. "di tessuto grossolano di lana"
ACL 79 a.1344 in capitulo de galeotoribus fugitivis. DDG 319 a.1376 pro pannorum galianorum balla i.
L galeatorem. DDG. Gloss.
galeotus sm. "galeotto, vogalore di galea" galibum sn. "modello, sagoma tura"
PLM 589 fine s.xiii. naucleriis, supersalientibus, marinariis NL.l 215 a.1203 scuta pisana xxxvi . picta prout concor-
et galeotis. PLC 158 a.1301 a bonrieta cavear, tilio guillel- dabis mecum et ad galibum illud quod mihi dedabis.
mi galeoti de naulo. VFD 36 a.1306 marinarios sive galeo- BSL 32 a.l248 supplere promittimus .. . galeam unam ea
toso DRG.3 1133 a.1315 nicolini de solario de recho . .. ga- longitudine et altitudine et de iHo galibo et de omnibus
leoti fugitivi galee dicti thomaiyni de viagio frandale . PCP ipsis ad illam galeam pertinentibus secundum quod pe-
725 a.1316 in naucleriis supersalientibus marinariis et ga- trus saldena et amicus capeletus vobis tenentur per in-
leotis qui accipiunt soldum a comuni ianue. SSA.2 148 strumentum factum manu iohannis vegii notarii.
a.1345 comitos, subcomitos, scribas, nauclerios, marina- ALN 262.
rios, galeotos. GR 52 a. 1352 (Antonio Bonaparte di Ver- L garibatus. garibum. D garibo.
nazza) cui obvenit ad sortes ire tamquam galeottus. gallicellus sm. "( = gavilellus) gavitello"
L galea. galiotus. D gariolO. BSL 242 a.1268 navem quamdam .. . cum anchoris vigin-
galeota I galeotus sf. "galeotta. galeotto. specie di ti quinque, gallicellis ...
nave" L gavilellus.
CDP 11 a.1149 galea ... galeota ... sagina magna ... gola- galicia n.p., f. "Galizia. top., nOlo per il santuario di
bius de minis m(ille). CGS. l 173 a.J 158 sano eunte S.Jacopo de Campostella)"
messanam galeoto quo vado. GC 67 a.1191 locat suum SLS 2.71 a. 1158 (Gen.) wuilielmus et galicia iugales.
galeotum. PCC 20 l a.1398 (Sav.) misit eundem domi- gallga sf. "scarpa"
num cum una galeola ad capiendum spotumum. TL.3 LMS 137 a.1222 item galige due et sotulare .
633 a.1449 galeam ... fustam vel galeotam. L caliga. galigarius.
lAN. DNB 17 sg. galigarius "calzolaio", cognome
L caliotus. galea. galiota. galiotus. CGS.2 111 a.1163 a te gulielmo galigario .
. galera sf. "galera" L caliga. galiga.
GIB 358 a. 1169 galeras sive naves. gallina sf. "gallina"
G.PARJS, ROM 9 (1880) 486. H.&R.KAHANE, EW 435 sgg.
RCP 64 a.1203 (LuDi) duas gallinas et duos pollastros.
L galea. D galera. CCS 46 a.1414 (Celle) gallina, gallus. poLlastrus vel pul-
galera cognome
lus. LG 702 a.l406 g~as, capones, puUos, fazanos, co-
SOA 30 a.1255 iohannes galera.
D galera. lumbos . ..
galena sf. "sorta di copricapo" L galinar. gallioaria. gallus. D galina.
MSC 259 a.1407 (Corvara) de bis qui ellevant caputeum, galUna cognome
galeriam vel cucullam de capite. DDG 700 a.1377 guillelmo galina (dat.)
galeta sf. "orcio. brocca; misura per olio e vino" gallina grassa top.
CGS.2 204 a.l164 situla, i. caciam, galletas duo, pariola MBL 311 s.xii.. (Lrins) hec su~ proprietates patrum,
duo. GG.2 182 a.1205 vendo ... tres galletas vini quas terre site in territorio sancti pauli de gallina grassa.
habebam annuatim in toto posse predicti facabene nomi- galinar cognome
ne condictionis. GG.2 381 a.1206 iudico domino ottoni PLC 50 sg. a.l301 et nomine georgii galinar.
archiepiscopo galletam meam argenteam. LEM 246 L gallina. D galin.
a.1240 galletam unam. LEM 260 a. 1259 item galletam gaUinaria top. "GaJlinaria, isola di Albenga"
unam. CPB 242 a. 1388 (Bobbio) item unam galetam. Varr., r.r. 111.9.17 (sec. i. a.C.) gallinae rusticae ... ab bis
GR 98 a.1428 (On.). et vino in galetis vel amolis. gallinis dicitur insula gallinaria appellata, que est in mari
L galea. D gallea. galleda. tusco secundum italiam contra montes ligusticos, intimi-
galeta cognome lium, album ingaunum: alii ab his villaticis invectis a
SC 295 a.1157 lanfrancus galeta. nautis, ibi feris factis, procreatis ... GR 52 a.1028 mona-
galetus agg. (= gialetus) "giallo" steria constructa in insula que vocata est gallinaria. PPE
CPB 2345 a.l388 (Piac.) item brazias duodecim de tela 128 a.1208 abbas monasteri i sanet martini de insula gal-
viridi, galeti et blavi coloris. linaria.
L ialnus. L gallina. D gal/inara.
galetus cognome gaUnarium top.
TL.2 300 a. l464 georgium galetum. GSS 44 a.1330 (San.) groppum, galinarium, calixagna.
L gallus. D ga/ettu. gaUofalus sm. "chiodo di garofano"
galex I galexe top. (Sav.) DRG.3 742 a. 1331 me ernisse ... tot galiofalos ...
MIA 82 a.1263 (Sav.) manfredum de galexe. truchum de L gariofolus.
galexe. MIA 84 a. 1263 bonumiohannem botinum de galex. galionem I galionus sm. "galeont'''
L galexetum. galexium. galixi. OS 55 ad a. 1195 cum galeis iii. et tribus galionis ... vel-
galexetum top. (San) lificantes de portu ianue exierunl. ODA 50 a.1274 me-
GSS 45 a.1330 (Sarz.) galexetum et cordula. dietatem unius galionis . . . cum gagia una et cum planchis
L galex. trescentis honeratis in dieto galiono. lA 40 ada. 1283 ga-
galexium top. (od. Gani. Quil.) . lee v. et unus galionus. LA 114 ad a.1290 statim armare
U.2 195 a.1289 villarum roveasche, galexii. SRC 668 fecit. unum galionum. PVP 294 a. 149.3 pro emendis Ve-
a.I405 (Sav.) item de villario gallexii (v.l. garexii). GR 52 geti bus 20 vini in eres portandis cum suo galliono aia-
a.1288 (Sav.) vilJ~ et terras galexii, solarolii et dolarii. cium. PVP 296 a. 1494 panes 200 biscotaLi pro galiono.
L galex. garrexium. Cf C.MANFRONl, Storia della marina italiana dalle inva-
galiianum top. (Mrego, V.Polcevera) sioni barbariche al Irattalo del Ninfeo, Roma 1899
ReA 48 a.1143 johannes filius lede de galliano. p.458: "nel sec. xiii., legno veloce, pi piccolo della ga-
~-=-~~,~7: < Gallius gent.rom. lea, usato come t'sploratore.
- 6 ,,-_lum. L galea. galeonus. D garion.
,,"OIZIO'" ~" ~ '

gali 417 gamd

galiota / galiotus sf. "galeotta. nave da carico" gambalixa cognome


NB 35 a.1 J98 hane socielalem porlo in calioto tuo et RCA 326 a.1158 domus vaalli gambalixe. BSR 83
~eo ... ipse galiotus ieril. .. GG.2 a.1200 ex quo veneri t a.1171 vassallus gambalixa.
lanuam cum galiolO suo el sociorum. VCB 33 a.1238 in L lixus. . I
dispendiis .el vi.ctualibus factis in marinariisgaliole ... gambaranum top.
proul contmelur in cartulario diete gaJjole. BSR 432 SCS 301 a.1530 (Sav.) illorum de gambarano.
a.1256 pro qualibet persona veniente in nave. sive bucio. D gambarana. Il
sive tarida,. sive galiota, sive sagitea. CGG 29 a.1259 gambarinus n.p.
(Porto V.) ltgnum unum navigale sive galliotam. LJ.2 U . I 1254 a.1257 gambarins gambarus.
1084 a.1386 galeas seu galiotas aut alia ligna de remis. L gambarus.
L galea. galeota. galeolus. gambarupta ' cognome
galiotus sm. "galeotto, voga/ore di galea" MAS 259 a.1518 bonifacius gambarupta.
AI 177.a~ a.I~47 cum galeis recessi! in regnum. seI om- L gambaruta.
nes gallotl fuglerunt, et oponuit illas recedere. VFD 252 gambarus cognome
a.1345 (Sav.) audire marinarios seu galiotos. LJ.l 1254 a.1257 gambarinus gambarus.
L galeolus.
galipori top. "G(lllipoli"
L gambarinus. D gmbou.
gambaruta cognome . \
DKR 28 a.1408 in galipori. DDG 792 a.1377 iacobus gambaruta.
D galipoli.
L gambarupta. I
gaUitae sm.pl., elnico ligure (Alpi Marillime) gambatorta n.p. .
LTA 117: Plin., n.h . 3.19.
galixi top. (Sav.) U .l 218 a.1164 de parte gandulfi steche et gambetorte.
gambe de pegora cognome
CAC III a. J 179 (Sav.) lolum hoc quod habeo in galixi.
LMS 82 a.1222 quondam armanno gambe de pegora.
CAC 381 a.1181 (Sav.) willeltni filii petri de galixi.
D galexe. gambe longue cognome .
galnapem sf. "specie di veSTe" U.l 742 a.1224 enricus gambe longue.
Isidoro, Orig. 19.26.2 galnapes. . D gambelunghe.
gambera sf. "gambiera, parte della corazza"
ALE 1~1: "va letto gaunapes, conTaminazione di gaunaca
(yauVaKTl) con gausapes (Varr.), accanto a gausape GC.2 47 a.1l91 confitetur ... se ponare in accomendacio-
"panno grosso e peloso" . ne a johanne de crejano gamberas ii: pretii sol. L. causa
L gascapum. vendendi.
galopare vb. "galoppare" L camberia. gamberia. D gamba.
LG 455 .a ..1386 equum .. . currere vel galopare (facere) gambera cognome
non poSSlt mfra muro . CAT 145 a.1326 (Alb.) luchinus gambera de stellanello.
L galopinus. D galoppo. gamberia sf. "gambiera. parte de,lla corazza"
galoplnus cognome NL.2 179 a.1225 paria xx. de gamberiis ferri. LMS 531
BSR 112 a.1182 guilielmus galopinus. a.1226 panceriam et barbariam e.t gamberias.
L galopare. D galupln. L gambera.
galta rubea "gQta rossa", cognome gambeta sf. "pelliccia della zampa dell'animale"
DRG.2 33 a.1200 (Gen.) azo galta rubea. PVP 276 a.1488 gona una nigra foderata gambete.
L gauta. golla rubea. D gambetta.
galum sn. gambeta cognome
~P 163 ~.1391 pro castelano placerio, pro ellpensis factis SRB 251 a.1394 (Celle) thomas gambeta. CCS 23
lO guanlls, galum, canestrelis et aliis minutis. a.1414 (Celle) niclaus gambeta.
gaUus sm. gallo" D gambetta. .
CCS 46 a.1414 (Celle) gallina, gallus. pollastrus vel pullus. gambiatorem sm. "cambiavalute"; cognome
gallus n.p., GC 29 a.1191 consulum luce (Lucca) et gambiatorum et
PSN 97 n. a.1261 (Triora) gallus. treguanorum luce. GC 82 a.1191 balduinus gambiator.
L caput galli. galelus. gallina. D gallu. L cambiatorem. gambium. .
gamba sf. " gamba ; zampa" gambium sn. "cambio, pennuta"
FNV ~ a.1237 ".Iu.lum unum baium qui habet spinellam GC.2 228 a.1192 cedunt wilielmo guaraco nomine gam-
unam m gamba SInistra antea .. . cum ornnibus suis viciis bii ... BSR 302 a.1208 dat et cedil... nomine pennutatio-
~t magagni.s, el per talem qualis est. LG 938 a.1404 qui- nis sive gambii petiam unam terre.
ltbel ferrarIUS ... qui sciavo ve1 sclave sioe domini volun- L cambium. gambiatorem.
tate elltraxerit ferreas, monum sive anulum a gambis sive gamboccia n.p. )
a collo.. . LG 691 8.1406 et inde extrahere omnia rota- ASA 161 a.l225 (Alb.) manuello et gambocccia ferrando.
m~na et zacolas gambas pedes murros et quascumque Cf NIG 61 sg. piem. gambocia, gambozia "gavio della
alIas taras. PLL 485 a.I441 item veretonorum a gamba ruota": celt. camb (gr. 1(~1t'tro) "curvare", cf. "gamba".
(per balestre "a gamba") capsie n.20 D gambixe. . ,
L bellagamba. bonagamba.camba. gambacurta. gamba- gambonem / gambonus / gambutius sm. "zampa di
falsa. gambalixa. gambaruta. gambatorta. gambe de pe- animale" .
gora. gambe longue. gambonus. D gamba. GR 2.33 (Ovada) non ponderando de capite, anca. pede,
(bella)gamba cognome auricola, gambono, figulo. pulmone vel mongutia. GR
SML 217 a.1427 iohannes bellagamba civis ianuensis. 2.35 (Novi) quod nullus becharius possit vendere nisi ad
(bona) gamba cognome pensam, exceptis capitibus, interiori bus, pedibus et gam-
CLS 56 a.1234 eunte Ugno wilielmi bone gambe. bonibus. GR 2.72 (Sarz.) possint vendi ad vistam teste,
gambacurta cognome gambe, pedes et gambutii.
DDG 662 a.1376 in cocheta colla gambacuna. L gamba.
gambafalsa n.p. gamducius cognome
SMV 25 a.1164 terra gambe fai se cum suis consonibus. DDG 53 a.1376 de anthonio gamducio.
L falsus. L ganducius.

...
game 418

gamella sf. "tipo di nave" gandobera idro


DAA 47 a.1274 quantum pro duabus parti bus unius ga- SM a.117 a.c. "antico idronimo ligure"
melle .. . vendimus. PLC 102 a.1301 duas tereias partes APT 20: cf porcoberd; colltesta l'interpretazione i.e. di -
cuiusdam gamelle nostre de duobus arboribus. bher: "ai massimo, adattamemo parelimologico". O .DE-
gamelinus sm. "panno di lana di cammello" VOTO, Scritti minori, Firenze 1967. Il . pp.324-335: "le-
DRG.2 330 8.1250 pecias septem gamelinorum de proy- ponz.io". PCT 38 "gandovera". allaliuato da Y.BERTOLDl
no. DAF 23 a.1300 cocadia una gamelini foderata pen- come "portatore (i.e. -bher) di ciottoli (ganda "pietra".
na. FIL 44 a.1404 (Sav.) pannos gamellinos. PVP 245 pre- i.e.) 5MB 122: i-e. "che porta ghiaia ".
L gandovera. gandovere.
sg. a.1456 item gona una gamelini foderata vulpium.
gandolia cognome
item gona una gamellini foderata dosiorum. PSM 392 a. l416 lanfranchi gandolie de voxis (Vm:e).
Cf PVP50. L ganduciu . gandulia. D gandiigia.
L camelinus. gandovera I gandovere idro
gamelotus agg. "di pelo di cammello" PTC 38 gandovera. 5MB 122 gandovere.
PVP 238 a.1456 itern a1ia gona panni gameloti scuri. L gabdobera.
L damelotus. D game/olo. ganducius cognome
gamelus sm. "cammello" DDG 661 a.1377 anthonius ganducius.
U.2 184 a.1288 quod dent de serico de sauma garnel1i L gandolia. gamducius
darem(os) xxv. SIG 350 (= VFD 120) 8.1441 mitere seu gandulfus n.p., cognome
defferre aLiquas saumas vel raubarn super a1iquibus be- BG 119 . xii. (Sav.) turris arnaJdi gandulfi. PSN 97
stiis exceptis gameUis. a.1394 (Triora) gandulfus "gemI."
L garnilius. D gameao. gameo. L guandulfus. D gallaolfo.
gamelus cognome gandulia cognome
BSR 79 a.1170 wilielmus gamelus. U .2 696 a.1361 pe- AMSSSP n.s. 15 (1982) a. 1753 (Noli) dalmatius gan-
regrini gameli de ceriana. dulia. .
PAC9. L gandolia.
gamerra sf. "specie di mantello" ganea st. "meretrice. termine ingiurioso"
DAF 23 a.1300 copertorium unum ... gamerra et copri- CNMI77 ca. 1204 (Sav.) cepit ipsam richeldam carinam
siurn. DAF 98 a.1300 gamera una de blavo claro cum distravare et vocare ipsam richeldam earinarn ganeam.
botonis septem de ambray. PLC 60 a.1302 gamerras DUC.4 23 ganea: meretrix.
duas. unam pro aqua et alia pro portare de die. GR 2.35 gangamella I ganganella sf. "imbarcazione, piccola
gameram pro aqua veterem. GR 52 a.1498 et intelligatur nave"
portare in publico, si arma portaverit vel habuerit de sub- CAC 272 a.1180 (Sav.)" remansit de bonis eius sol.xx.x.
tus mantellum, vel manteUinam seu gamerrarn. de gangamella una et de agumina l 1/2. CNM 221
a.1204 (Sav.) gangamella de qua fuit facta robaria. CLS
PIA 32. ALN 115: aro himar, piuro humur "specie di velo
31 a. ]214 gangamella in qua ituru.s sum vel aliud ljgnum.
muliebre" ( < hamara "coprire") LMS 88 a. 1.222 ad solvendum diclo iohanni de precio
L gamorra. gamura. D gamerra. unius ganganelle. FCO.2 237 a.1278 emit barc;am unam
gameragna top. (Stella) ganganellam de remis octo.
CSS 55 a.1414 (Celle) ad viam gameragne. D gangamella.
D gameragna. gangarem sm. "cardine di pona o finestra .,
gamiUus sm. "cammello RlI 8 (1953) 6 a.14]6 (Alb.) ponendo gangares ad hostia
ACC 29 ca.l1S0 centum milia turchorum cum ... omni carcerum debitos et necessarios.
mobile animalium scilicet equorum bovum ireorum arie- L cancanus. garganus. D gangau. ganghero.
tum et gamiliorum venerunt. gangium sn. "gancio"
L gamellus. PVP 271 a.1477 (fra attrezzi di cucina) gangium UDum
gamorra sf. "specie di mantello. z.imarra" pro rostis (alrra copia: ganchium).
PVP 297 a.1491 pro tela vermilia foderature gamorre pro L ganchium.
francisco de quarto. (de) gano cognome
PVP 138. PGM lO a.1061 de carlo de gano. "germ. ?: esisre Wl rop.
L gamerra. gamura. D gamerra. gano? o probo "degano "decanus".
gamura sf. "abito femminile. di solito con le mani- Ldeganus.
che di colore diverso" ganoffanus sm. "chiodo di garoJallo"
SIP 176 a.1420 (Massa) una gamura rubea. DDG 229 a.1376 pro fusti ganoffanorum fangoto i.
SIP 192. PS 62: il. gamurrino. DDG 693 a.1377 pro pelius (= pellibus) ganoffanorum
L gamerra. gamorra. D gomerro. scatora i.
ganafanus sm. "chiodo di garofano" IVI. Gloss. " peLJes ganoffanorum "pedicules de giroj1e".
BBL 44 a.1473 pro ro(tulum) unum ganafanorurn. L gariofolus . .D ganIJfanu. gonIJfau.
L gariofoJus. ganon sm. "capovoga sulla galea? ,.
gancera sf. [erro per gamera?] "veste. sopravveste" PSG 352 a.15l.2 ganon de remo treremis.
LG 957 a.1404 si anna portaverit vel habuerit de subtus ganerra I ganzera st. "specie di nave da carico"
mantellam vel rnantellinam seu ganceram seu superco- CAC 34 a.I178 (Sav.) nos habemus duas ganerras. LMS
turn . . . 482 a.1226 viagio quo fecerit dieta ganera in niciam.
gancera st. tipo di nave" DSP 93 a.1436 quelibet barcha, ganz.era sive bucia.
DNB 18 a. ll84 in gancera mea. Cf CIV 97 sg. ven. ganzara "barca fluviale (gr. ICclvea-
L ganerra. po).
ganchium sn. "gancio" L cancerra. gancera. ganzera.
PVP 271 a.1477 (fra attrezzi di cucina) ganchium unum ganzerra soprannome
pro rostis (altra copia: gangium). U.2 933 a.1384 symon de vignolo de c1avaro dictus gan-
L gangium. D ganchio. zerra.
gara 419 garb

gara sf. Hgiarcl" garbarinus cognome


BBL 26 a.1473 olio rinii garas IL. ex garis L. PVP 274 PCC 120 ad351 (Sav.) antbonius garbarinus de saona.
a.1488 gare n. ii. mezzane. garbeira sf. "paglia io, fienile" . . .I
L iarra. gareta. GR 51 (Nizza) .si garbeiram sclatavent, dablt per lUstl-
gara cognome tiam solidos xi.
SSA 258 a.1330 (Sav.) per gabrielem garam notarium. L garba.
SRC 7 J 2 a.1332 (Sav.) symoninus gara, ex. dominis ar- garbellare vb. "setacciare"
biole. RPV 272 a.1357 (Sav.) instrumenti divisionis GC 376 8.1191 -cento viii. mastici ... et debet dare garbel-
scripti manu gabriellis gare q . babilani ex doroinis arbi- latum. OMC 171 a.1391 centenaria nonaginta mastico-
sole notarii. SCS 298 a.1530 (Sav.) dominum petrona- rum puroruro ... garbellata et cofinata et in cofinis cum
tum ilJorum de gara ... dominum petrum ,garam, episco- canabaciis.
pum saonensem. L garbellus. garbellatura.
D gara.
garbelare vb. "trasportare"
garabellus cognome BTS 172 n. a.1302 merces possiot Iicenter garbellare a~
VCC 34 a.1489 (Sav.) iobannes garabellus. fondicum . . M.CORTELAZZO, LN 18 (1951) a.1346 (Ales-
L garavellus. sandria) garbelare ipsas mercationes usque ad recessum
gacrada cognome
galearum. IVI: < aro garabario: "da staccare da garbella-
MIA 71 a.1316 (Sav.) a ... salvino garrada. re "selacciare".
garafanus n.p.
L gaibellare. garbelarius.
PSN 93 a.1394 (Pigna). garafanus peyrone.
garbelarius sm. "trasportatore"
PSN 99 n. se germ. (wala-fano) probo burgundo. M.CORTELAZZO, LN 18 (1957) 95-97 a.1346 (Alessan-
garanga sf. "galanga, droga orienta/e"
dria) garbelarij barcllerij et bastasij.
LMS xxx. (= LEM 257) a.1259 (invent. di spezia/e) item L garbelare. I l
centenarium unum . .. garange.
L galanga. garbellatorem sm. "setacciatore" .
garascus l-a n.p .. mlr. LG 550 a.1403 statuimus quod ... fiat tabula de solutlone
et mercede danda garbeJlatoribus tarezatoribus platarolis
PSN 98 a.1148 (Gen.) garascus; a.1259 (Baiardo) gara-
sca. et camalis. BBL 97 a.1473 item in garbelatoribus pipe-
IVI: "gemi. *waro + lig. -asco?" rorum.
L garasque. guarasca. L garbellus. garberatorem. I

garasque n.p. garbellatura sf. "setacciatura'" .


PSN 98 a.1394 (Triora) garasque. LG 562 sg. a.1403 nuces muscate que facta garbellatura
L garascus. remanent in garbello. - nec possint etiam reputari nu-
garravanum top. "Garavan (Fr.)" ces muscate que, facta garbellatura, remanent in garbello.
LTI 51 n.58 "pre-rom. *calava *carava "scoscendimento PVP 313 a.1506 garbellatura plumaruro duarum culce-
sassoso" , REW J673b. rum. BBL 98 a.1473 pro prosesu garbelature piperis.
Cf. Caravantius, Il.p. rom., figure *caravanus. L garbellare. garbelJus. .
Cf. 10mb. garav, garavina, piem. garavela "mucchio di garbelatuca sf. "residuo della setacciatura di spezie"
sassi" ODG 230 a.1376 pro ... garbellature gingibris pondo i.
garavellus sm. "barco. imbarcazione" - pro~ .. garbelature piperis pondis ii. DDG 236 a.1376
CNM 281 a.1205 (Sav.) de ipso buzio sive garavello. pro ... garbelature centenario i. DOG 747 a.1377 pro ...
ALE 76: "lal. regiotl. "'carabellus: carabus "mastello". garbe1atura carlelle pondo i. OMC 239a.1402 non mit-
L garabellus. tent. .. aliquam quantitatem masticorum magnam vel par-
garavulia sf. 'rissa. contesa" vam, nec etiam garbellaturam. LG 485 a.1403 quod nu-
GR 52 (Naticino) de garavuliis et percussionibus ... - ces muscate frac te ve1 integre non habeantur pro garbel-
garavulia vel rixa. latura. I I

L gavilia. garbellerius agg. "residuato dalla setacciaturfl"


garaxenus n.p. TL.3 649 a.I449 (Caffa) ,pro guolibet curru ... cinis gar-
PLP 186 a.1250 (Sav.) garaxenus de spoltumo. bellerie asperos quatuor. '. .
L garaxinus. Cf GLI Gloss. soda garbellea m.s.
garaxinus '-a n.p. mlf. garbellus sro. "vaglio. crivello, set~ccio" .
ZAC III. 8.1262 (Alb.) garraxina filia quondam guillelmi LMS xxiv a.1227 (invent. di spezia/e) ltem mortanos rfi-
lormane. CAT 131 8.1326 (Toirano) obertinus garaxinus mi et garbellos. LMS xxix (= LEM 251) a.1259 (invent.
dic(tus) garexe, de toirano. FVA 143 a.1:327 (Alb.) ga- di spezia/e) garbellum unum pro specebus ... garbeUos
raxinus de pulio. PCC 150 a.1357 (Sav.) dominicus ga- duos pro pipere. LG 563 a.1403 nec possint etiam rep?-
raxinus de becolla. tari nuces muscate que, facta garbellatura, remanent m
L caraxinus. carellinus. galasinus. garaxenus. goraxinus. garbello.
D garassino. ALN 113, 164 arogarbai "crivello". cf. lucch. garba "se-
garraxinus agg. toponimico taccio".
N.LAMBOGLIA. RH 20 (L965) 4: Cronaca del monaslero L garbellare. garbellatorem. garbelJatura. garbelleria.
di S.Pielro in Vararella, s. xiii-xiv. usque ad locum qui garberatorem sm. "setacciatore"
confrente vocatur, in una p.lebe que garraxina vocatur. BBL 92 a.1473 pro garberatoribus piperorum ... x. vii.
garba sf. "pag/iaio. fienile" L garbellatorem.
BSR 186 a.1203 peciam unam terre que est in insula ante garberius cognome _
garbam. GR.2 33 a.1267 (Apric.) si aliquis fuerit appel- CGA 57 a.1322 (Alb.) anselmus garberius.
Jatus (accusato) de garba et inferius usque ad roanatam, D garb. '
cadat. .. garbola I garbora I garbula sf. "imboccatura della
Cf. BSR, Gloss. rramoggia del mulino"
L gaberia. garbeira. D garba. RLC 67 a.1297 (Cosio) aliquis molinari\ls non debeat l~
garbacia top. vare aut tollere garbolam a mola, nisi quando voluent
BSR 429 a.1274 terra ubi dicitur ad garbaciam martelare. SSA 259 a.1330 (Sav.) et spazatis trimozula,
garb 420 gari

garbula et argio sive mastra ae evacuatis... CST 177 gardona sf. "custodia. i"volto"
a.1381 (Taggia) si molendinarii tenen! garboras el mutu- PLP 109 a.1250 (Sav.) et inveni pecuniam in quadam
rarios legales sicut debenl.. . CST 179 a.1381 (Taggia) gardona invo.lutam in quodam clamide cendati crocei.
tenere garboram cusiLam ellargam a mola per duos digi- L gardia.
tos et non ultra. SOV 287 sg. a.I.428 (On.) item quod garresium IOp.
molinarii teneantur habere copellum eum quo capiant W.2 558 a.1345 in distrietu et posse garrexii extra por-
molturarn habentem garbulas aItitudinis infrascripte men- tam burgi dicli loci garresii. .
sure ... - quod potestas debeal visitare molendina une- L garrexium.
lie ... et facere aptari garbulas ut sint large circa molas ad garresius cognome
modum infrascripti signi.. . GR 101 (Pigna). debeant AMSSSP n. s. 15' ( 1981) 42 a.1344 (Millesimo.) ego enri-
semper tenere mo1.inari.i garboram cusilam el longe a mo- cus garresius mareneus de millesimo. - henrico garessio
la circiter duos digitos. GR.2 35 (Carpasio) teneantur iD" mareneho. "
quirere multorales et garboras. L garrexium. D garessio.
Cf. CST 56 n. gareta sf. "piccola giara"
D garbagna. garbelu. garbala. garbula. PVP 274 a.1488 garete a n. iiii . parve.
garbus sm. "( < carbasus) mussolina. tela sottile L clarela. gara. iarra.
usata per fabbricare carta" garretum t.op. (Legino. Sav.)
DUC.2 192 a.1250-67 notarii. .. habeant bonas cartas NSS 226, 260 s.xii. ad pratum garretum.
pecorinas et non de garbo. L garretus.
garbum sn. "occidente?" . garretus cognome
U.l 1487 a.1279 permittet eos ... ire et redire ... in totum FAG 10 a.127) (Gen.) johannes garretus.
garbum et in omnes terras de garbo et in lota ispania et in L garretum. sgaratare. D garetta.
omnibus terris de ispania. PVP 292 a.1492 item ... in garexe so.prannome
processu de pec. 7pannorum suorum de garbo per dic- CAT 131 a.1.326 (Alb. ) obertinus garaxinus dic(tus) ga-
tum paulum venditorum in chio. rexe, de toimno.
DUC.5 19 "lana de garbo": sembra che ogni sorta di la- D garese. garexil4m.
na o di panni fatti venire da paesi occidentali si ch!amas- (de) garexe co.gnome
se di garbo. da ar. garb "occidente ", cf. vento garbmo. SRC 192 a.1265 (Sav.) manfredus de garexe.
D garbino garexium I garexum top.
garbusius I garbuxius sm. "cavolo cappucio" U .l 823 a.1228 rubaldi de garexio. U .l 1153 a. l252
CSS 220 a.1435 (Sanr.) cucumerem, cucurbitam, mero- guillielmum de garrexio. U.lt423 a.1274 guillelmus de
celam, merenzanam, caules garbusios sive blanchos. garrexio ex dominis de garrelCio. ZAC 198 ca. 1290
TL.3 625 a.I449 pro singulo curru garbux.iorum. (Sav.) homi!1es de garrexio. U .2 558 a. I 345 in districtu
D garbuxo. et posse garrexii ex!ra portam burg! dicti loci garresii.
garcionem sm. "garzone, servitore" W.2 975 a.1385 bomfaclus de garreXlO. SRC 668 a.1405
CA 593 a.1292 item in sotularibus pro uno garcione iii.s. (Sav.) de villario garexii (11. 1. gaUexii). SRB 334 a. ~407
L garonus. garsonem. (Qui!.) contracta ... garexi. GR.2 29 (Garessio) aliqua
gardatorem SOl. "guardia. comunale" persona no.n possit. -. extrahere doetas definibus garexii.
LMS 551 a.1226 gardator comunis ianue. LG 349 L gallexium. garresium. garresius. garexe. garexius.
a.1363 quod .. . in ianua esse debeant viginti quatuor gar- D garexio. garzi.
datores et exeeutores ... qui faciant precepta cis iniunc- garexius cognome
ta ... per magistratus civitatis ianuc. A~SSSP D.S . 15 (1981) a.1344 (Millesimo) henrico ga-
L gardia. regardatorem. . . rexlo mare neo.
gardatorem sm. "sorta di soprabito" L garresius.
SSL 204 a. 1336 nove m gardatores de samilo azuro fo- gargallus n.p.
drali.
CGS ..I.SO a.1156 gargallus de steneia.
L guardatorium.
gardexium top. (V.Bonhida) HSL 18.1 07 sg. Cf CIL 6.19510 a. 73 E. V. (Roma) gar~
BAV 191 a.1393 (Moncalvo) poderia locorum ... gar- gallus. s.xi., xiii. (Novara. Modena) gargallus. IVI: il
dexii. suffisso -llus ~ ligl4re pre-gallico.
gardia sf. "guardia comunale, camparo" garganus sm. Hcardine di parla Q finestra"
RL 208 a.1267 (Apric.) de gardiis vel campariis facien- GR 64 a.1288 (Alb.) item teneantur ferrorii dare et ven-
tibus furtum . dere mapas et garganos, tripodes, astas, brandainos_ .
L gardatorem. gardianus. gardona. regardia. regardato- L cancanus. gangarem.
remo gariardus cognome
gardia sf. "guardia, difesa" RCA 403 a.1152? baldoinus gariardus.
GR 2.35 galea non venicbat pro legatione et pro gardia. D gagliardo.
gardianus sm. "guardiano, custode" gariba n.p., f.
PLA 431 s.xiv. fratri filippo de saona gardiano. PIA 74 n.43 a.l t 60 "pos.ribile origine araba"
L gardia. L garibaldus.
gardiglionus sm. "gola, gorgozzule" (de) garibaldo cognome
GR 52 a.1682 (Bobbio) non vendat ad pensam cum i:Jictis RCA l7 a.1143 garganurn de garibaldo. BSR 349 a.1204
carni bus budellos, grugnos seu maxillas, pedes, ungues, bonacursus de garibaldo. LMS 29 8. 1222 bordela Uxor
iecur, nlzam nee gardiglionum. quondam martini de garibaldo. U.2 559 a.1347 domini-
D gardigin. cus de gari~.aldo. PCC 1.49 8. 1357 (Sav.) felixis de gari-
gardinus sm. "giardino" baldo nolam , ODG 829 a. 1377 pro raffaele de garibaldo.
CDG 292 a.l153 vel vineam plantaverit aut gardinum L garibaldus.
construxerit. garibaldus n.p.
L iardinus. (de)mo.nte iardino.. RAN Il a.673 ("Lapide trovata nel/250 nel castello del-
gardinus cogno.me la Busseta: "io non la vidi. ma se ne (iffenna l'aulenti_
CSF 79 a. t 393 (Sav.) leonardus gardinus. cit " ): garibaldo grimoaldi regis filiQ. RCA 417 a.971
pri 421 gam

(V.Grav.) et de alias duas panes terra garibaldi et garibal- chonis. SRB 349 a.1407 (Sav.) guillelmus garilius.
di germanis. RSL 20 I a.1277 ante domum raymundi ga- L garigius. garillia. garilium.
ribaldi. MSI 327 a.1500 iohannes baptisla garibaldus. garino I garinus n.p., cognome . .
Cf. DEI.3 1872 s.v. grimaldello: a.1252 (Bologna) guari- PCC 189 a.1391 (Sav.) jacobus ganno 'de valle uzoms.
baIdellus. NAG 14.36 1. PSN 97 a.1394 (Triora) garini: < germ. Waro.
L (de) garibaldo. D garibaldi. garibaldo. gariofanus cognome
garibatus agg. "sa801ll010" U .I 826 a.1228 obertus gariofanus.
eGG 36 a.1259 (Pono V.) promittunt ... dare omne corva- L gariofilus.
men sive lignamen unius tigni ... videlicet materas gari- gariofilus I gariofolus sm. "chiodo di garofano"
batas in plano de parmis novem. COG 40 a.1120 uxori petri leonis niellum unum et ga-
L garibum. D agaibu. riofolos at a1ia servicia. CGS.l 226 a.1158 et urram ca-
garibus I -m sn. "modello. sagolMtura" nelle et mennam de gariofolis. GG.l 49 sg. a.1200 com-
MSG 266 a. J272 homines diversarum arcium ut infra, paravit tot gariofolos .. . illa compara gariofolorum.
scilicet fereme, cahgarie ... marinarie. gariborum et Iigno- GG.2 347 a.1206 lb ... implicatas in libris xxxvi de ga-
rum ...
riofolis. NL.2 260 a.1225 tantam zinzibratam e~ lol ga-
ECICILlOT, Navis l (998) 77 sg. a.1500 (Gen.) sub illa- riofilos... DRG.2 348 a.1251 (Gen.) libras trecentas ga-
met forma, garibo. lalitudine. longitudine et altitudine riofolorum.
prout et sicul dictus iohannes dedit eidem jeronimo et so- L galiofalus. ganafanus. ganoffanus. gariofanus. gariofus.
ciis garibum magistris pro faciendo lignamina in boscho. garofalus. garofanus. garofarus. gariofilus. garofolus.
- a.1520 (Sav.) de peci is quinquuaginta lignaminum gariofolus cognome
quercus tonorum ab usu navis ad illud garibum et mostram CGS.2 35 a.1161 obertum gariofolum.
et mensuram proUI est iIIa mostra et garibus quam ipse ba- gariofus sm. "chiodo di garofano"
tista habuit a magistro bernardo bocchiardo. - a.1563 NL.l 260 a.1203 tot gariofi et nuces de septa.
(Sav.) de mayeriis sexdecim seeundum fonnam sive gari- "
L gariofolus.
bum eisdem venditori bus traddendum per dictos emptores. garlanda sf.
Iv), p.82 a.1551 (Sav.) dc cathedris 200 ligni fagus ... VCB 148 a.1239 (Bonif.) garlandam unam de pellis.
sub iUa forma et garibo per ipsum genesium tradito
garlanda top. "
bartholomeo tlorito de stella. lVI, p.84 a.1561 (Sav.) de
BAV 192 a.1393 (Moncalvo) eastrum et villa garlande.
petiis sex searmorum Jjgni quercus ... secundum formam
garibi prelio exclarando per dictum magistrum bemar- L garlenda.
dum francerium magistrum vasum navigabilium. garlenda top. "Garlenda"
cf. BSL 21 n. "garbo". ZAC 114 a.1263 (Alb.) castrum sive villa quod sive que
L galibum. D 8c,ribo. dicitur garlenda. GGA '44 a.1323 (Alb.) manu ... pauli de
garibus n.p., m. garlenda. .
PLV 105 a.126O (Alb.) garibus de podio lo. G .SERRA,.RSL 17 (1951) 239 < gairilinda, n.p.f longob..
garrica sf. "terra incolta" . cf GRG2.92.
MBL 137 a.l032 (Lrins) in ... pratis. in silvis et in garri- L carlenga. garlanda. D garlenda.
cis. garnagia sf. "guarnacca"
DUCA 37 garricte: lerne incultae. LMS 80 a.1222 lego ... garnagiam unam scarlati. LMS
L garrieia. gariga. garilium. D garricia. 183 a.1222 garnagiam unam de cindato inforatam.
garrica top. LMS 418 a.1226 mantellum meum blaveti et gamagi!lJl1
MBL 190 s.xi. (Lrins) decimum totum in integrum in blaveti.
lavastria ... in bosc gros totum decimum, garnca totum L guarnacca. ;
decimum. gamerius n.p.
garricia sC. "terra i/lcolla" LEM 189 a.1239 gamerius. I

GR 2.36 (Nizza) medietalem lerrilorii ... cum omnibus gamimentum sn. "indumento"
pascuis, silvis et garriciis CDG 164(= RSC 250) a.1143 prohibemus ut nullus ho-
L garrica .. mo noster vel alienus adducat merces in nostro dcstricto
garidda sf. (mur.) "sorta di strumento" que. sint con~ \ 'a n.ostris mercibus ... exeeptis op~ribus
PLL 468 a. 1441 ilem garidde pro ingaridando navem. silvaticis et g imentis. LMS 149 a. 1222 omma sua
L ingaridare. D garidda. gamimenta, qui, us utitur de dorso.
gariga sf. "terra incolta" L garnire. guarnimentum.
MBL 119 s.xii. (Lrins) dominium cultum et incultum, gamire vb. "guarnire, rinforzare" munire:
nemora et frueteta, aquas el garigas hae pascualia et om- LMS 555 a.1226 pro q4a1ibet garnitura septem clavorum
nia .. . peelinentiu. de quolibet scuto quod garnibis ...
L garriea. L garnimentum. garnitura. garnixon. D garn.
garigius I gariglius cognome gamitura sf. "guarnitura, lavorazione"
SRB 148 a.1208-9 (Sav.) oliverium garigium. CAT l20 AND.l 387 a.1222 promittimus ... tibi dare tot imblaga-
a.1323 (Alb.) heredes guillelmi gariglii facii. turas de corio grosso bene preparata ad scutos ... . dando
L garilius. et solvendo nobis den. octo ianue pro qualibet garni tura
garilium sn. "terra incolta" et septem denarios de quolibet scuto quem garni bis ex
RCA 37 a.1143 exeep\.a illa tercia pars que remanet super ipsis. LMS 555 a.1226 pro qualibet garntura septem'
garilium de his duabus partibus de isto manso ... excepto clavorum de quolibet scuto quod garnibis.
quod pars lercia morilur in garilio. L gamire. inguarnitura.
Cf RCA 782. BIR 575 sg .. n. gamitus agg. "guarnito. munito"
DUCA 33 garilla. 4.37 garricll!: terrll! incultll!. U.I 91 a.1144 et dabo predictum castrum comuni ianue
L garriciia. garilius. pro facienda guerra garnitum et scaritum.. LMS 149
prillus I -a cognome a.1222 1ectum meum garnitum videlicet strapunctas duas
RCA 117 a.1145 rusticum garilium. SRB 150 a.1208-9 et unum coopertorium ... et unum eosinum el lintearnina
ego debene garillia. ZAC III a.1262 (Alb.) arnaldi gari- dua. LMS 4 l 8 a.1226 unum tellarium bene garnitum.
Hi. CAT 120 a.1323 (Alb.) heredes iohannis garilii ful- L garnire. guamitus. malgarnitus. .-
gam 422 gui
gamixon sf. "guarnitura. armatura" Cf. JAN "mozzo".
LMS 556 (= AND.l 387) a.1222 item gamixon de scuetis L garcionem. garsonem. J) garso'l .
de coriis montoninis . .. aliam duodenam de gamixon (plur.). garucius cognome
- item garnixones de scuetis de coriiis montoninis. U.2 234 a.1290 (Celle) gandulfus garucius.
L garnire. guarnixonem. (de) guaii cognome
garobolum sn. "serratura, lucchetto?" U .2 641 a.1357 iohannes de gazali.
GR 52 (Novi) si aliquis exportaverit de c1ausuris vinea- gaanus cognome
rum hortorum garobola aut stales de vinea aliena ... MIA 84 a.1263 (Sav.) mussum filium gaani. SRC 188
Cf DUC.4 38 garrolium. NIG 62 piem. garobolum ve! a.1265 (Sav.) vivaldus gaanus, sindicus comunis ac UDi-
c1ausuram "etimologia oscura". versitatis quiliani.
D gazn. gauana. gazzallo.
garofalus sm. "chiodo di garofano"
gasape I gasapium I gasapum sn. "tovaglia':
LEM 254 a.1259 bursam unam et cordonum unum ...
cum garofaIo. LMS 59 a.1222 unam carnagiam c1ameloti el unum paru-
telum et unum gasape et unam situlam. lMS 1838.1222
L gariofolus. garofarus. D garofalo. mantellum unum ... et tria gasapia el strapunctam unam.
garofalus 'garofanus n.p., cognome LMS 409 a.1224 non debet aliquid de gasapiis duabus.
CGS.I 130 a.l157 ego garofaIus de mari. U .2 24 a.1191 DAF 23 a.13oo item gasapa sex, toalioli duo pro manibus.
coram oberto garofano. L gausape. gausapem. gausapium. gausupem.
L gariofolus. gazaria top. "terra dei Cawr; (Crimea)"
garofarus I garofolus sm. "chiodo di garofano" BCl 331 a.1290 cera de gazaria. BCL 366 a.1290 in
GVG 241 a.1278 (Gen.) item garofolorum in pondere li- caffa et in gazaria. ac eciam impero romanie.PCl 500
bre dii. quos dicti fratres hahebant in domo. PVP 317 3.1307 imperator tartarorum in dominio gazarie. FNG 9
a.1508 pro . . . garofaris et pipere. a.1313 ea que esse seu videantur facienda occaxione ta-
L gariofolus. ne, caffe, gazarie, maris maioris. .. OT 529 a.1316 in
garofolus top. caffa et in partibus gazarie. SIG 345 8.1330 ad partes ga-
CDG.1 85 a.1134 pedes decem a signo canti garofoli, in zarie. SIG 396 a.1330 Dee in caffa nec in aIiqua parte ga-
quo canto debet se retrahere. zarie. OMC 114 a.1359 in civitate et insula syi, roddo,
garomacha sf. famagusta, et in lota insula cypri et syria et egypto ae da-
GR 16 (Ceriana) post dimidium mensem aprilis de~n! mascha et in romania et gazaria et demo in quacumque
(bandioti) ducere in garomacham et ultra colles et. Ibl mondi parte et in quocumqueloco. TL.3 581 a.I449 in.
morari usque ad festum sancti barbane; elapsoque dlcto imperio gazarie. TL.3 645 a.I449 quo non possit aliquis
festo, debeanl eos (greges) deducere in arpes. ianuensis appaltare .. . salinas sitas seu positas in toto im-
perio gazarie.
garronum sm. "garretto di animale" . D gazaria .
lG 415 a.1383 et sic de aIiis partibus cuiuslibet bestie. ut gazarus sm. "cataro. eretico"
pectus, garonum .. . CDD 301 a.1435 (Sanr.) macell~to SOV 12 a.1428 (On.). omnes gazari et alii heretici.
res semper dirnittant virgam castroni in garrono, ut Ipse D gazaria.
cames cognoscantur. gascapum sn. "capo di vestiario per la pioggia"
[GR 52 erro "immondezzaio"] LMS 409 a.1224 nihil solvit pro co in tunica nee gasca-
D garn . po. LEM 259 a.1259 item gascapum unum blavi. BSl
g&rronus cognome . . . . 335 (= BVP 227) a. 1271 gascapum meum foratum ... ga-
MIA 83 a.1263 (Sav.) enricum fihum quondam guJ11elml scapum meum ab &qua.
garconi. SRC 218 a.1272 (Sav.) enricus garconus de qui- L galnapem. gastapum. D caziippa.
liano. ODG 176 a.1376 johannes garronus. gazegium top. (Riviera di ponente)
garoa cognome U . I 473 a.1202 castri . .. gazegi.
SRB 65 a.1179 (Sav.) wille1mus garoa. Lgahagium.
L carrussa. carroza. gaella sf. "gazzella ", n. di nave genovese da carico
garosenata sf. OP 92 a.1204 naufragium passe fuerunl plures naves, in-
SSL 209 a.1336 item due pecie de sanguineo. iii. pecie ter quas gaella.
de tene, ii. pecie de biada, una pecia de albo, una garose- BNN72.
nata de suriano, non extimate quia sunt tignate. Cf DEI 3.1777 it. gazzella < arogazal.
garoulea sf. (bol.) "veccia gaella n.p., f.
PlL 514 a.I441 (= VFD 187 a.1403) mercibus subtilibus SlS.2 33 a.1 156 (Gen.) gaellam ancillam suarn. IVI,
et grossis, sale, lignamine, alumine, grano, vino, ceve, a.1203 vendo tibi .. . gaellam saracenam que est aneiUa
garoulea, corceis et lana. tesalve mei generi .
gazlo top.
IVI, n.: "garoussea, espce de vesce qu:on nomme jarousse".
BCa 113(= PAC IO) a. 1019 gazio. plunki. paverio.
garsanedo top.
Lgagiurn.
PAC IO a.1005 garsanedo. (de) gazlo cognome
garsia n.p. RCA 136 a.1143 tilio ansaldi de gazio.
SRC 82 a.1251 (Var.) garsia. SRC 89 a.1257 (Gen.) gar- Lgagium.
siamo gaium top. (Sestri Pon.)
garzolius cognome lMS 295 a.J 223 ubi dicitur gaium.
AMSSSP n.s. 15 (1981) 182 a.1753 (Noli) andrea garzo- L gagium.
lius ... johannes baptista garzolius. gazius sm. "bosco bandito". top.
D carzo'. RCA 47 a.I.143 de castagneto dei plano de gazio... de domni-
garonus I garsonus sm. "garzone, servitore" cato de pl~ de ~~o. BSR 41 O ~. 1254 territori i boschi qui
PCC 145 ca 1356 (Sav.) pro panno garonorum (ms.: dicitur gaZlus aunga. TCL S. V. gllZl, a.l309 (Loano) honnes
garconcium) Dostrorum. AND 6.350 a.1560 cum ... in de gazio. CSF 104 a. 1467 in terrirorio lodani in loco gazii.
s~o discessu reliquerit in apotheca franciscum gropum BIR 575 n.
elUS garsonum ... L gagium.
gazo 423 gata

gazo top. (Loano) gastaldus sm. "ufficiale comunale"


TCL s.v. gazi 8.1455 (Loano) loco dicto lo gazo. PAA 255 a.1343 (Gen.) duos vicarios vel gastaldos
L gagium. ("rappresentanti locali di Albisola, Celle e Varazze pres-
gaolum I gazolum top. so il governo di Genova"). RQ 167 a.1343 (Varazze) vi-
BSR 132 a. 1J 88 (ocum de gazolo. BSR 246 a.1193 pia- carii sive gastaldi ... cognoscere possunt de questionibus
cuit... locare iordano de vali a et suis heredibus mascuLi- civilibus occurrentibus inter homines et personas dicto-
nis gazolum cum guasto, castello ... et scanello. FNV 144 rum locorum, usque ad quantitatem soldorum centum ia-
a.1249 aliam peciam ubi dicitur in gaolo. nue. SRC 406 a.1345 (Sav.) saonus galvanus gastaldus.
L gagium. SRC 527 a.1388 francisci mallabave, gastaldi ville speo-
gastaldaigum I gastaldaticum sn. "gastaldatico, tri- turni. SRB 317 a.1407 (Quil.) per nuntium seu gastal-
buto spettante al gastoldo" dum curie quiliani. CVQ 370 a.1407 (Qui!.) de salario
NL.J 319 a.1210 occasione gastaldatici mihi ab eo facti gastaldorum sive nuntiorum curie quiliani pro citationi-
de terris suis. U.I 1369 u.1261 enricus de spissa et eius bus. CCS 44 a.1414 (Celle) camparii seu gastaldi comu-
nepotes reddunt curie barrilia v. musti, et opizo gastaldus nis cellamm. MCD 32 a.1431 (Finale) intellecto ... quod
dicit quod debet ipsa habere pro suo gastaldaigo cum gastaldus qui nunc est .. . in dieta villa rialli debeat exige-
gualco. - item gualco de guaJchis et obertus gastaldus re dictos redditus et introitus diete decime ... 'et ipsos tra-
tenent pro eorum gastaldaigo peciam unam terre prative dere et consignare fratribus dicti eonventus.
iacentis in fos sato tramontino. gastapum sn. "mantello"
BIR 516, 578. FCD.2 404 a.1281 matalafos tres, gastapum blavi fora-
L gastaldus. tum fustanei ...
gastaldatlcus agg. "pertinente al gaslaldo" gastarda sf. "gastaldia, giurisdizione del gastaldo"
BSR 17 a.1175 dominus vero ugo archiepiscopus investi- RL 198 a.1192 (Diano) ita quod habeant et teneant pro
vit eundem ferrarium de nasci. .. nomine gastaldaticu, bandita et eastelania et per consulatum et per gastaudum
nominative de medielate tocius prenominate decime. et per omnia alia negotia secundum usum diani sieut
L gastaldus. alentinus et borelus, et per compagnas et gastardas ...
gastaldatus sm. "gusta/datico" L gastaldus.
RCA 49 a.1143 gastaldi spallas ii. una pro gastaldatu al- gastare vb. "danneggiare"
tera pro molendini conditione de glarolo ... gastaldus de RLC 60 a.1297 (Cosio) si a1iqua 'parita vel vaciata seu
bagali dat spallas i. pro decima, agnelata intraverit seu gastaverit erbam segandi de alpi-
L gastaldus. bUs castelanie cuxii... GR 15 a.1267 (Maremo) de non
gastaldia sf. "terrilorio assegnala al gasta/do; uffi- gastando vel algarando alienas bestias.
cio, giurisdizione del gasta/do" gastaudum sn. "gastaldia, ufficio del gastaMo"
PMS 55 a.1192 (Sav.) tolum quod habeo in vado, scilicel RL 198 a.ll72 (Diano) ita quod habeant et teneant pro
gaslaldiam vadi. GR.2 36 a.1192 marchio oto investivit bandila et castelania et per consulatum et per gastaudum
nomine iUSli feudi, sub fidelitatem quam mihi fecisti, ga- et per omnia alia negotia secundum usum diani.
staldiam vadi cum banno, fodro el iure . LJ . l 1362 L gastaldus. D gastaudi.
a.1261 bonaia reddit denarios vi. et medium starium de gastaudus cognome
spelta gastaldo qlJam accipit pro gastaldia. PMS 64 a.1264 (Sav.) florio gastaudo.
L gaslaldus. gaslarda. gastum sn. "guasto, danno"
gastaldionem sm. "gasta/do, esattore dei tributi di CDa 162 a.1143 de incendiis et gastis et furtis et rapinis.
gastaldia" RL 206 a.1267 (Aprie.) de incendiis et gastis. GR 15
RCP 25 a.963 (Luni) dux, marchio, comes vicecomes, a.l267 (Apric.) si aliquid avere fecerit gastum seu alga-
sculdascio, gastaldio. BSR 205 aJ 186 gastaldiones ve- ram in alieno clauso ... RL 200 a.1277 (Cipressa) de in-
ro, qui eam decimam et predicta collegerint. .. rationem cendio et gasto ... gastum vel incendium . SEV 61
reddere teneantur. U.1 1207 a.1254 gastaldiones et nun- a.1303 (Vent.) de gastis ... - emendare guasta omnia
cii curie domini archiepiscopi ianue. facta in bandita. GR.43 a.I723 (Levanto) si ... gaslUm
L gastaldus. fecerit in domo, vinea .. .
gastaldus sm. "gaslaldo; esatrOre dei tributi di ga- L gastare. guastum.
staldia" gaum I gaus I gazum top.
RCA 49 a.1143 gastaldi spallas ii., una pro gastaldatu al- RCA 45 a.l143 de manso de gazo. CGS.l 149 a.1157
tera pro molendini cOllditione de glarolo. - gastaldus de duas partes unius pece terre prope gaum in sexto. RCA
bagali dat spallas i. pro decima. COS.l 306 a.1159 ugo 363 a.1169? item duodecima pars castagneti de plano de
fidelis ipsius archiepiscopi et. almaricus gastaldus eius de gazo. BSR 131 a.11881ocum de gao ... quem tenet pro
molaana. BSR 76 a.1169 Ilem debet gastaldis archiepi- curia. BSR 233 (= PAC lO) a.1I93 ubi dicitur gaum.
scopi in vindemiis pro pasto solidum unum. BSR 93 GG 86 a.1201 in loco qui dieitur gaus. BSR 280 a.1202
a.1172 et in vindemiis debet pullos due curie, et pastum in loco qui dicitur rivaroli, alia pecia est in plano de gazo.
uno gastaldo in vindemiis et pastum uno gastaldo in divi- LEM 228 a.1238 ubi dictur ad gaum. BSR 411 sg.
dendis castaneis sccis, et in aira similiter pro blava divi- a.1254 montem dictum gazum. - conphynes boschi qui
denda. U.I 1362 a.1261 bonaia reddit denarios vi. et appellatur gazum aurigi.
medium starium de spelta gastaldo quam accipit pro ga- L gagium.
staldia. U.l 1369 a.1261 enricus de spissa et eius nepo- gatta sf. "gatta"
tes reddunt curie barrilia v. musti et'opizo gastaldus dici t GR.2 36 (Bobbio) si quis furatus fuerit canem vel gattam
quod debel ipsa ha bere pro suo gastaldaigo. alicuius, puniatur ...
DUC.440. MIL 198. ALE 195: s. vii. (tardo lat., /on- gatta sf. "macchina da guerra"
gob. kasta/d "amministratore, custode dei beni di una CAF 34 ad a.1146 gatas et machinas et prederias ibi fe-
propriet ") REW 4681. BIR 333: s.xii "amministrato- cerunt. CAF 35 a.1141 et bella multa cum manganis et
re dei beni della Chiesa". GRG.2 141. PSP 90 "ufficiale gatis ad civitatem dederunt. CAF 83 ad a.l147 machi-
comitale preposto alle ville". FSL 218. na ... el castella et gattas ordinare preceperunt. - et fac-
L gastaldaigum. gastaldatieum. gasta1daticus. gastaldia. lis manganis et castellis et gatis ...
gastaldionem. gaslarda. gaslaudus. D gastaldo. L gatus. gatarolia.
gata 424 gava

gatta cognome gaudiclum I gaudimentum sn. "godimento. rendita"


CGS.l 22 a.1156 wuilielmus gatta. CGD 570 a.1 183 (Sav.) el haberes gaudimenlum et in-
gatta top. (Sa v.) tro.ilumfuturi anni venientis. CST 184 a.1381 (Taggia)
VTS 43 s. xv-xvi. contrata gatte "verso il Monticello; illud scrivelUr in gaudiclis et redilibus.
diventer poi Co.ntrada delle saponiere". L godia.
gataria top. gaudita sf. godimemo. uso, reddito"
SMV lO a.I131 quod nobis pertinet in gataria et in preda. ASA 407 a.1.350 (Alb.) de grano, flcubus, Jeguminibus et
gatarolia sf. "macchina da guerra" de qualibel ali.a gaudila. DSP 106 a.I447 usufructus,
BSL 246 a.1268 cum lanciis et gataro.liis. usus seu gaudlta. TL.3 323 a.1474 et quod est peius
IVl, n. a.1255 (Ven.) lanzo.no.s et gittaro.las. erexjt furchas in diclo. I.o co sculi in maiQIl significatione
L gatta. quod siI dominus et habeal propriam dominatio.nem dic-
gateluxius co.gnome lorum cazalium, licei habeal. gaudilam. FST 64 a. 1592
LPD.l. 218 a.1409 marieta filia quo.ndam nicolai gate- (Triora) ac ibi unusquisque impune pascare possit et
luxii. ipsius gaudita vendi possitper sindicum.
L gatilusius. L godia.
gatericum to.p. gaudjum sn. "reddito; fonte di f'r!dditQ"
PAC 5 a.1003 in gaterico.. U.l 705 sg. a.1223 ? nemora lerritorii pereti. que sunt
gatilusius co.gno.me domnica cu~~ pereti et dicu~lur gaudia. - nemus quod-
BSR 113 a.1182 paschalis gatttilusius. BCL 336 a.1290 dam quod dlcltur mo.ns mmahs et quOO appellatur gaudium.
lucrunus gatilusius. L godia.
L gateluxius. gatilusius. gattus luxius . gaudium n.p. "Gioia, Letizia"
gatynaira to.p. "Gattinara" SRB .130 a.1214 (Sav.) except<? quod obertuspelliparius
AES 15 a.1196 oberto. de gatynaira. habuJt et tenet pro monta(nano) et gaudio, uxore eius
gatorba top. quondam.
U.1 427 a.1198 crucis, grignani, gato.rbe et mo.ntis serra- gausape l-m snlf. " tovaglia"
vallis. U.l 483 a.1202 in cruce et in gato.rba. LEM 259 a.1259 item gausape. unum. ASO 65 a.1381
L gaturba. D gatorbia. (Caffa) gausape unum tale quale. CPB 240 a.1289 (Bob-
gattum sn. "specie di nave" bio.) viginti duas gausapes de altari . SIP 179 1.1420 (Pi~
CI\F 16 ad a.1118 cum galeis octuaginta, cum gatis xxxv trasanl.a, Massa) unum gausape brachiarum 3.
et cum gulabis xxviii. DC 244 a.d a.1171 et galee et gatti Cf. SIP 316. SLE 1.62.
ad term.inum ilIum facli non poterant.esse. L gasape.
COO.2 219 a.1175 pro gatto. quod filio suo iacobo re- gausapium sn. "tovaglia"
manserat, quOO do.rninus imperator ei abstulere fecit cum LEM 262 a.1259 item ga\lsapia sell de disco. NIS 356
10.10 lignarnine, videlicet cum remis. a.1425 gausapia tredecim.
Cf JAN. I 411, DUC.4 43 gatus."' L gasape.
gaturba to.P. gaustum top.
U.1491 a.1202 in grugna et galurba. BSR 132 a.l1881ocant .. . locum de gazolo ... cum gBusto.
L gato.rba. et cum valle alta.
gattus sm. "gatto" gausupe sn. "tovaglia"
GR.2 5 a.1430 (Apric.) de capientuibus gallinas et aclu- Rll 3 (1948) a.146O (Taggia) tellto.res veluto.rum. gausu-
nos ut vulgo. gatti. pium sive toaliarum et telarum.
gattus "no1TU! di fUlve da carico genovese" L gasape. .
GG.1 364 a.1203 navis que dicitur gatus. gauta sf. "gota"
BNN7l. GR.2 84 a.1376 (Grasse) percussus tam cum una a1ama
gattus co.gno.me retro in espatulis, quam cum uno. lapide in capite , sive in
NL.l 82 a.1203 rufinus gattus de alexandria. LMS 90 la gauta.
a.1222 io.hannes gatus. U.l 733 a.l224 arnaldus gattus. REW 3706a. TB 18.37.
CLS 74 a.1237 jaco.bus gatus. PMS.277 a.1284 (Sav.) L galta. go.lta. D gouta. goraue ,
o.gerius gatus. DDG 679 a.l377 io.hannes gattus. gauzosus n.p. "gaudioslIs"
gattus elem. topon. MBL 166 a.1 092 (Urins) et uberto el gauzo.so..
MSQ 119, 121 s.xii. (Quil.) manso de gattis. NL.l 46 L godia. golzo.so..
a.1203 pro. tercia parte alius pecie que est in valle gatto- gava st. "cava", to.p.
rum. LJ.l 579 a.1216 in valle de gato.. VTS 30 n. a.1530 HSL 18.114. LMS 511 a. 1226 (reg.) ne/luogo delto gava,
(Sav.) in co.ntrata seu carubeo dito. lo. carogio de lo. gato.. Dgava.
D gattu. gavardina si. "veste da casa"
gattus luxius cognome PVP 277 a.1488 gavardina una bulanei alba pro homo..
NL.l 229 a.121 O tibi vassallo. gatto. luxio. D gavardina.
L gattilusius. gavardus sm. "paletlo"
gattussus co.gnome CPB 242 a.1388 (Bobbio.) item unum gavardumde ferro
CGS.I 197 a.1158 paganus gattussus. Cf CPB 261: piac. od. gavard "paletta". . .
D gatttissu. gavarinus cognome
gauda sf. "sostanza vegetale usata per tingere in az- CAT 145 a.1326 (Alb.) symon ferrariu! gavarinus
zurro" gavaronus sm. "specie di pesce"
GR 2.36 (Nizza) de gaudis et o.mnibus tincluris panno- GR 52 a.1516 (MeDI.) alii vero pisces minuti ut puta sar-
rum. dine, pelaye, poti ne; anchioye, gavaroni.
DUe 4.44 s. v. gauda. D gavarn. ga\larn.
gaudere vb. "godere. trarre reddito" (de) gavao cognome
U.l 823 a.1228 et eas (terras) laborare et gaudere. LG SMV 138 a.1233 rufmus de gavao. ianuensis, consul de
222 a.1340 ad gaudendum pro.ventum. iusticia civitalis et burgi.
L gOO.ire. L gavazius.
gava 425 geng

gavazius soprannome gebennensis agg. "di Gin'evra, ginevrino"


CAT 141 a.1326 enricus baapicius dic(tus) gavazius. CHAR.1394 a.1248 (Lione) priori de contamina geben-
guillelmus gavazius de zuccarello. nensis diocesis.
D gavassu . L genebra.
gavella sf. "covone" gebius sm. "gioco di carte"
FS! 61 a.1592 (Triora) accipere blavam ... in ahquo bor- GR 2.36 (Nizza) ludere ad taxillos, ad aissuch ... ad char-
ralt, cavalletto. gavellis seu covis aut gramiolis alicuius tas seu gebios
persone. gellatina sf. "geLatina"
L javella . .D gavell(J . DSP 139 a.1494 in cenis vero gellatina facta ex camibus
gavenola top. (Alb.) et aliis animalibus predictis.
ZAC 97 a.1254 (Alb.) in gavenola et in ubagheta. D zeia. zeraria.
gavi IOp. gelosia sf. "persiana"
U.l 482 a.1202 in castro gavi. U.2 2 a.114O a palodio AND.6 59 a.1599 gelosiam reponenoam supra pagio-
usque gavi. lum . .. - que gelosie et fores debeant esse lignaminis
L gavium. D gavi. predicti.
gavicellus sm. "piccola imbarcaziolle" L gilosus. D giroxia.
DDG 680 a.1377 pro pannorum de malignes peciis 'xi. ... gelre top. "Gueidre (Fiandra)"
misis pisas in gavicello amhonii fretati. DKR 324 a.1425 van dingestelim de geIre.
DOG . Gloss. gemma sf. "gemma, pietra preziosa"
gaviglia sf. "rissa" CAC 268 a.1179 (Sav.) habet pignus gemmam argenti
FCT 15 a.1271 (Triora) si fecerit. insultum vel gavigliam. deauratam. PVP 266 a.1462 item anulum unum auri cum
L gavilia. cavilla. gemma safirij ... item anullum unum auri cum gema ja-
gavillare vb. "litigare" cinti. PVP 325 a.1505 corrigiolarn argenti cum uno anu-
C?R 13 (Lavina) si quis dispartiret gaviUantes ... et dispar- leto auri curo gemma parvula.
ltendo vel dividendo ipsos acapilantes fecerit sangui- L gema. iemma. D zema.
nem ... gema n.p., f. "Gemma"
Cf RGS 151 a. sell. gavillare m.s. PGM 10 sg.a.l005 johannes filius geme.
L acaviglare. gavilia. L gemma.
gavilia sf. ",.issa" geminianum top.
~LC 55 a.1297 (Cosio) sui aliqua persona fecerit gavi- RCA 21 a.1143 decimas vero de capella de gemini ano et
ham. RL 126 a.1357 (Lavina) de gaviliis et rumoribus. de brasile.
C?R 2.36 aliqua persona non debeat facere aliquarn gavi- L zuminianum.
ltam vel rixam in prosanego in die sabati sancti. GR 45 genarius sm. "gennaio"
(Casanova) si aliqua persona in gaviliis deguainaverit en- BCG 43 a.999 mense genarius. BCG 98 a.1017 enncus
sem ... gratia dei imperator augustus. anno imperii eius deo pro-
L cavi!la. garavulis. gaviglia. gavillare. D cabilia . pici<? tertio. calendes genarius.
.gavlDus sm. "gallcio, UllcillO" PAC4,6,12.
PLL 472 a.I441 gavini ferri petios n.2. L genoarius. genuarius. zenarius . .D zen.
L gavium. . 1 genava top. "Genova"
gaviretus sm. "sorta di arma?" QVS 126 n.42: pseudo Fredegario, Chron. 4.71 genava
GR 2.36 (Nizza) ipsum vulneravit de quodam gavireto maretema (distrutta da Rotari, a. 641-643).
suo usque ad mortem. ' Lgenua.
gavitellus sm. "gavitello. boa" genavia top.
JAN.2 402. DEI.3 1776 lat. medie v. di Genova gavite1- TV 6.23 ca. I lO E.V. fundum genavia.
lus, etimologia incerta. PTC 37: cf genua, genava: "etim. lepontica?" Cf G.DE-
L gallicellum. D gaitellu. gavitello. gotellu. voro, Scritti minori, Firenze 1967,2.324-335.
gavium sn. "gancio, uncino" PSL92.
PLL 470 a. I441 gavium ferri. genebra top. "Ginevra"
Ci; JAN.2 179,406. DKR 635 a.144O in genebra.
L gavinus. L gebennensis . .
gavium top. "Gavi" geneyvra n.p., f. "Ginevra"
SML 102 a.1420 geneyvra de carino.
SFG 1.34 a.1254 pedagium gavii, quod colligitur apud
vulturum. . L genevra.
generum sm. "genero"
gavonetum sn. "baracca, casupola"
GVG 303 a.1290 obertinus de vicheria gener quondam
PCA 52 .a.1335 (Alb.) terra leonis vache cum quodarn ga- burdigoti.
voneto SIC mensurato infra dictas coherencias. genestra sf. "fibra di ginestra"
D gavn.
ACM 59 a.1396 (Carr.) linum, genestram et cannepe.
(castrum) gavonl top. "Castelgavone (Fina/e)" L ginestra.
U.2 1115 a.1387 actum in castro gavoni finarii. genevra n.p., f. "Ginevra ,
gavoti cognome SML 162 a.1423 pro parte genevre antonii maruffi ... I
VTS 90 n. a.1530 (Sav.) in carubeo tintorie illorum de prefata genevra. .
gavolis. L geneyvra.
D gavotto. gengembrem sm. "zenzero" .
gaxia sf. (bot.) "cece" ICG 6.342 de sauma piperis bracellis encensi indici gen-
RCO 135 a.1324 (Ort.) slarium unum fabarum et duo gembris ...
gaxiarum sive ciceorum. L gingibrem.
gea sf. (001.) "bietola" gengia sf. "cengia"
GSB 101 a.1577 (Baiardo) capiens bettas ve] brasica ... FDT 9.47 a.1592. (Triora) de scendendo a podio piorum,
ac seu geas vel caules, usque ad quandarn gengiarn que est proxima vie ...
L belta. bieta. gessa. D ga. L cengia.
geni 426 gezo

genietorem sm. "genitore, padre" E. Y.) fundum genava: "cf genve, lat. ge nu "curvatura":
BCO 63 a.1004 ego quidem stefanus fiulis quondam etimo le{JQnzia ?"
johanni genictor et donactor seu et benefactor vestris. L ianua. genava. genuate . genuensi . genuicus. eoua.
L ienitorem. zena.zenoa. D zeno. gelloa.
genoardo I genoardus n.p., cognome genuarius sm ... efmaio"
BCO 70 a.l006 signum m.m.m.m. genoardo. BCO 138 FNU 9 a . 1O17 lercio calende genuarius. BCG 134
a.1028 martinus et genoardus. BSR 139 a.1188 genoar- a. 1027 mense genuanus
L genaris. D genuario.
dus danesius.
genuensis agg. "gellovese"
PGM 13. BCG 46 a.999 monesterio sancti frucluosi quod est con-
L zenoardus. structum in comitatu genuensi prope litus maris. CDG
genoarius sm. "gennaio" 30 a. l108? populo genuen i. CDG 57 a. 1.127 concedo
BCO 133 a.1027 mense genoarius. vobis genuensibus. (altri codd.: ianuensibus). Gm 351
L genarius. sg. a.1169 po int vero genuensi3 navigia secura navi-
genogetum top. (Sav.) gare ... - conventionern facien s in persona genuen-
SRC 149 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratorie siurn. BTS 169 a. 129O item quod genuenses habeant
in genogeto. scribam unum in dugana. OSP 281 a. 1563 iUustrissi-
L enogetum. mus dux et magnifici domini gubematores reipublic~
genana cognome genuensis.
BNA 126 a.1259 (Vent.) obertum genanam. BNA 606 L genua. genuiticu .
a.1264 (Vent.) domus oberti genane. genuiticus agg. "8eno~le.!ie"
D genziana. GIB 355 a. 1169 navis genuitica a quocumque loco ve-
genurum top. (Spotorno) niuens in Romania . . .
SRC 532 a.l189 (Sav.) usque ad costam genuri. L genuensis. genua.
gerbare vb. "dissodare"
genta cognome
FST 76 a.1592 (Triora) i quis ... gerbare vellaborare va-
CAT 119 a.1323 (Alb.) iacoba genta.
luerit ... terram communis ...
gentaculum sn. "servit. insieme dei servilOrI~' L agerbol. zerbata. xerbatorem.
CA 626 a.1292 item in vino et a1iis victualibus pro genta- gerbidus agg. "gerbido. iI/coito. non dissodato"
culo domini. CA 633 a.1292 in pane, vino et coquina FST 53 a.1592 (Triora) in terris gerbidis. vel que Don sint
pro gentacu10 domini et totius familie. aggregate.
L gentem. D gentaggia. L gerbus.
gentem sf. "gente" gerbinus cognome
BSR 331 a.1218 quod magna gens erat ibi. BSL 4 NL.I 56 iohannes gerbinu .
a. 1246 et quod patroni navium et omnes marinarii te- L zerbinus.
neanlur iurare ad sancta evangeli a quod ipsi bona fide gerbonlem top. (Triora)
salvabunt et custodient dominum regem, gentem suain et FST 79 a.1582 (Triora) in nemore gerbontis.
omnes res suas. PLP 113 a. 1250 (Sav.) et gentes fuerunt gerbum sn. " terreno gerbido. incolto"
in medio (in una rissa). BCG 14 3.9657 terri s arabilis, gerbis. campis, slvis ...
L gentaculum. D genie. COL 1249 a.970 (Milano) de silvis roboreis et stalareis
gentilis agg . "tenero. leggero" seu buscaliis et gerbis. MSS 30 a.1030 CUm ... terris ara-
NL.l 204 a.1203 minam unam castanearum viridarum belis, gerbis, campi s, pratis. MBLI68 a.I092 (Lrins)
gentilium. PVP 297 a.1491 pro dicta batestina pro una terris arabilibu s et gerbi s. CDa 37 a.1119 (Cagliari)
cum domeslicis, gerbi , pratis, silvis. pascuis. .. U.l 38
goarnacia agninarum gentile.
a.1131 cum pratis campis pascuis gerbis coltis et incoltis.
D gent. CDG 133 a.1141 caslrum aimelii cum burgo cum sedi mi-
genua top. "Genova" nibus el vineis .. . gerbis, pratis.
COG 30 a.ll 08? beato laurentio de genua. GlB 352 Cf CHAR 1.31 a.812 (Asti) locus ubi nominatur ad ger-
a.1169 habitatores totius civitatis genue . .. - archiepi- ba. P.AEBISCHER. ZRPb 59 (1939) 417-430 a,962 (Lucca)
scopus civitatis genue. IVC 56 s.xiii. omnibus fere libris terris agrestibus. quod sunI. ca taneareis et buscareis seu
antiquis civitas nostra non ianua sed genua nominabatur. gerboras.
SAG 6 S.XV. vetulis autem scriptoribus, dum nostra nomi- L gerbus.
nabatur civitas, genua et non ianua scribebatur. OSP 150 gerbus agg. " gerbido, Incolto"
a.1500 magnificum consilium d()minorum antianorum IEA 93 a.1266 (Alb.) in lerris gerbis. GR.2 36 (Ment.)
comunis genue. (Iv). x.lix Gloss. " questa la prima atte- terram gerbam sitam in territorio de turbia.
stazione [ufficiale l di genua; in precedenza lo fonna in Cf. CHAR.l 53 a.872 (A ti) pecia una de campo et terra
uso era stata ianua". FST 43 a.1 592 (Triora) denarios gerba seo sterpedo insimul se tenente.
quatuor genue. L cerba. cerbus. gerbidus. gerbum. zerbus. D gerbu.
QVS 121 n.: Strab. 4.6 . 1 lCu'tL yvuuv ~1t6plOV gerfalcus sm. "girifa/co (Astor palumbariusJ, uccello
da caccia"
1Y'\xoV. Plin. n.h. 3.5.48 oppidum genua. Pomponio
Mela, 2.4.72 genua. ltinerarium maritimum : genua por- CA 598. a.129~ in ceda pro ~apel~! ~. gerfaJcorum j. aspo
- item In gaUls pro gerfalcombus IIIJ aspo
tus. L ihefarcus. D zifarcu.
N.LAMBOGLJA, RlI 3 (1937): *genuba, cf rotuba "Roja". gessa sf. "bietola"
C.BATIlSTI, RSL 9 (1943) 92 n.: -ua formante lig./
IO
GR 53 (PorloM.) non debent accipere fructus domesti-
med. prei.e .. oppure i.e. (genu "bocca" (W.MEYER- cos, vel caules, poroso gesse vel alia spinalia.
LBKE. Homenaje a Menelldez Pidal, 1.83). o genu " gi- Lgea.
nocchio" (VETIER, PW 13.527). O.ALESSIO, RSL 15 gezo n.p., m. . . ' . .
(1949) 232 sg.; ART 446: "antico tema in -ua (genua, CDL 1250 a.970 (MIlano) gtselbertus qUI et gezo iudex
Mantua, padua) PSL 74 i.e. < lat. genu. HSL 19.145 domnorum imperatorum.
"vo rgallischer Ursprung". PTC 37: cf TV 6.23 (a.! IO L egezo.
geso 427 gila

gesola sf. (mar.) "chiesuola, abitacolo della bussola" giara sf. "ghiaieto, greto"
VPM 454 a.1495 (Gen.) scandalia tres plumbi .. . gesole ACM 97 a.1396 (Carr.) in giara flurninis.
duo ... L giaire. D giara.
VPM 28, 125, 150: l'origine del termine a Genova o giarra sf. "giara, orcio"
Venezia; di qui il fr. gsole (s.xvi.), it. chiesuola; m.s. CAR 80 a.1489 exonerare vel portare ... de cetero et in
D gexa!ura. futurum aliqua olea, vegetes vel giarras oleorum.
gesta top. "Lastra", L iarra.
GR. 53 qui habitant a gesta usque roboretum. giardinus sm. "giardino, orto"
Iv!: forr. presso Cogoleto, segnava il confine occidentale CDG.I 20 a.11 04 ianuenses vero ruam unarn acharuntis
del distretto genovese. menlre Rovereto. tra Zoagli e iuxta mare et giardinum unum pro tercia parte civitatis ...
Chiavari, segna.va il confine orie~llale" habere cum rege baJduino pactum fecerunt. .
gestare vb. "fa re le occorrenze sue" L iardinus. . \
GR 2.37 ullus audeat. geslare seu stercora vel alia tmpia giaretulum top. (Sarz.)
facere in strata vel viis publicis. GSS 47 a.1330 (Sarz.) extimationes terrarum .. . giaretu-
Cf NIG 68 a.1450 (Casteln. Scrivia) nuLlus presumat su- lum extimentur libra i. et solidis x. .
per strata publica mingere vel gestare (IvI: gestare < ege- L giaire.
stare < egerere). giarie top. (Triora) "
gestus sm. "moda" FST 65 a.1592 (Triora) per vallonum de giariis descen-
BOV 547 a.1452 (Sav.) novos gestus mulierum que insti- dendo usque ad viam. - et a dicto calmo descendendo
gante diabolo noviter videntur portare bordaturas quas per val10num de giariis. '
appellant grandines et corruscationes ellepras. D giaire.
geticum sn. "detrito" giarolum top. (Sav.)
SSA 75 a.1345 (Sav.) item iuro quod faciam iurare mini- CAC 112 a.1179 (Sav.)quadragesimam partem molendi-
strales quod si viderin\. vel cognoverint aliquod geticum ni de giarolo. 1
vel levatam faclum vel factam esse per vias civitatis ve1 L giaire. 1
riparo portus, denunciabunt rnihi. giavarina agg. f. "di una specie di lancia"
L iactus. ACM 76 a.1396 (Carr.) lancea giavarina, spito ferreo.
gexia sf. "specie di pesce" L clavarina. D giavarina.
ASA 295 a. 1350 (Alb.) sardene amplote et zerrj et gexie. gibeleth I gibeletum top. (Gen.) .
gherra sf. "guerra" LJ.1 18 a.ll 09 dono partem et concedo eccIesie simcti
BVN 119 s. xiv. (Noli) propter impedimentum temporis, laurentii ianuensis totum gibeleth cum omnibus pertinen-
vel gherre, mortalilatis .. . tiis ipsius. U.l 173 a.1l54 guillelmus embriacus habeat
L guerra. D gherra. et quiete possideat gibe1etum cum omnibus pertinenciis.
gherghetus Sin. "filo di perle " L gibeletum. . .
BOV 548 a. 1452 (Sav,) coacias vel gherghetos de perJis. gibellinus sm. "ghibellino" ;
PVP 365 s. v. gregetus: "rassomigliava alle coazze lom- FHG 4. 84 ad a. 1248 per ha:c tempora genua: mascharati
barde. cio a collane o nastri lrapunti di perle che si in- et rampini veteribus norninibus omissis comune cetera:
serivano nelle trecce". italia: nomen gibellinorum et guelforum acceperunt. AI
L gorghetus. gregetum. 2.41 ad a.1260 et eiectis guelfis de florentia ... gibellini
ghibellnus agg. ghibellino" in civitate fueru'n t restituti. PCI 503 ad a.1317 et eepit
U .2 694 a.1361 ad eundum cootra guelfos pro parte ghi- inter omnes ianuenses generalis dissipatio et appenata
belina. vel nominata est a diabolo pars guibellina birra et pars
L gibellinus. guelfa birhi et ceperunt intrinseci persequere gibellinos
ghigeta cognome undique. GGA 51 a.1322 (Alb.) interrogatus si armigera-
FGS 366 a.I405 (Sav.) stephanus ghigeta. bat tamquam gibellinus an guerfus. dixit tamquam gui-
bellinus. l
ghlglinus cognome
L ghibelinus. guibelinem: guibellinus. D gibel/ino.
CCS 135 a.1570 (Celle) bemardinus ghiglinus.
L guilinus. gibeUum top. (Gen.) .
U.l 133 a.1147 non observaverunt 1audem et pactum de
gbionus n.p. .
reddenda civitate gibelli'.
U.2 940 a.1384 ghionus decessit superstitibus dictis do- L gibeletum.
rninis albertQ et iacobo.
. gibellus cognome
giaite top. (Finale) . BNA 197 a.1260 (Vent.) raimundus gibellus.
MCD 39 a.1460 (Finale) cui coherent giaire ab una parte, giberia sf. "borsa, carniere"
michael porrus ab alia parte. PVP 239 a.1456 item -giberia una corei cum armis de ni-
L giairius. giairus. giara. giaretulum. giaria. giarolum. gro (n.p.). .
glarea.
PIA 36 n.21: arabo? PVP 364: <fr. gibecire < gibier.
giairlus sm. "mucchio di ghiaia" gibolla cognome
RLD App., 44 a.129O (Men!.) omnes homines (qui) ha- CAT 120 a.1323 (Alb.) obertus gibolla.
bent c1ausuras factas seu orta vel giairios factos in plano Lcepolla.
de carhera ... omnes giairios qui sunt ex parte versus ca- gybus ecce
vum de foxa a debeant esse devastati et explanati, et om- RCA 62 a.1162johannes gybus.
nes culciles similiter. L gobus. D gibba.
L giaire. giairus. gieUus sm. "specie di tessuto di seta"
gialnus I glallus agg. "giallo" . DAF 21 a.1300 fardella xvi. serici gielli, ponderata libras
CAC 460 a.1181 (Sav.) saone nepti mee dimitto iuppam tresrnilia sexcentum de ianua ... dictam setam ...
meam gialnam et bialdum subtile. - CFR 63 a.1318 giginus cognome
partitu facto inter dictos .s apientes ad denarios albos et OSM 149 a.1190 wuilielmus giginus de castello.
giallos . .. (de) gilantis . cognome .
L ialnus. D gialdo. SCS 299 a.1530 (Sav.) manuelem ... de gilantis.
gili 428 girb

giliatum sn. moneta gingibrem sm. "zel/zero"


VDE 125 a.1394 (Chio) el hoc pro pretio ... perperorum DDG 240 a.1376 pro ... gingibris pondo i. DDG 344
viginti seplem, giliatorum decem et octo, denariorum a. 1376 pro garbelature gingibris pondis iii . DDG 361
quatuor de syo. a.1376 pro gingibre cane Ilo pipere.. . COC 3!i a.1386
D gigliu . pro gingibris pondus i.
gilosus cognome PVP 200, 364. REW 9619.
SRB 360 a.1424 (Sav.) antonius gilosus de culcifferrea L gingaberum. gingibrata.gi ngimberem. imaberem.
scindicus el procurator hominum et universitalis culcif- iniberem. zinziberem. zi7.aberem. D zenza\'ro.
ferrie. .
ginglbrem beledi sm. " u nzero del paese"; nome
L elotipus. gelosia. D giroso. che gli ambi d'India da vano allo zen~ero indigeno
gimbus cognome DDG 231 a.1376 pro gingibris beledi pondo i.
BSR 32 a.1178 locatio guilienzonis gimbi. SRB 191
IVI, Gloss.
a.1206 (Sav.) salvus gimbus.
L zembus. gingibrem colomblnum . m. "zenzero di Qui/o.n. sul-
ginata I ginathas n.p. "Gionata ?" la costa del Malabar"
CDG.2 76 n. a. 1168 (Sav.) ginata de odone. PMS 50 DDG 344 a. 1376 pro . .. gingibri colombini pondis ii.
a.119O (Sav.) auctoritate ardicionis naalendri, fratris gi- IV1. Gloss.
nathe de saona. OP 102 a.1206 rubaldus de ginatha. gingibrem freschum/frischum sm. "zenzero fresco,
NL.2 79 a.1216 a te petro de ginata. NL.2 104 a.1216 gi- verde"
nathas cavaruncus. LI.I 1036 a.1250 ginata cavarruncus. DDG 367 a.l376 pro ... gingibris fre chis jarra i. DDO
Cf. OP 102 n. 270 a.1376 pro ... gingibris frischis jarra i.
ginba top. (Sa v.) IVI, Gloss.
SRC 363 a.1297 allium campum loco ubi dicitur ginba. gingebre m(enchi) sm. "zenzero della Mecca."
gindarus sm. "arcolaio" DDG 361 a. 1376 pro gingibris m(enchi) pondis iiii.
PVP 238 a.1456 gindari duo cum suis trapis ferri. Iv), Gloss.
L guindalum. glngibrem in aqua sm. "zenzero lI conserva"
ginesta top. GGD 818 a.1377 pro gingibris in aqua iarris iii.
RCA 18 a.1143 in venali. et in ginesta. et in melsa. Iv., Gloss.
L ginestra. gingimbrem sm. "zenzero"
(de) ginestedo cognome DRG.2 433 a.1253
OSM 61 a.1190 marinus de ginestedo. ballas duodecim gingimbris.
L zenestedum. L gingibrem.
ginestra sf. "ginestra, pianta tessile" gingiva cognome
GR 53 a.1267 (Apric.) de ilio qui portaverit ginestram
OSM 19 a.ll90 prula ultor olim girardi gingive.
vellinum in fossato.
L zenzia. D zenzia.
L genestra. ginesta. zenestedum. D ginestra.
ginestrum top. (VArr.) ginus n.p.
LI.2 1313 a.I402 viUam ginestri. GVG 297 a.1288 qui rnoror in ianua in domo gini taber-
L zenestedum. narii.
gingaberum I gimgaberum sm. "zenzero" L inus.
DAA 71 a.1279 tanlum gingaberum quod esl in sportis ginzarium sn.
tribus. DAA 89 a.1279 sportas triginta gimgaberi et pi- CNM 413 a.1205 (Sav.) et vinea curn domo ibi posita et
peris. tecto et ginzario et grai et butis viii .
Cf CVM mil. gingiuri "zenzero". giornata sf. "giornata"
L gingibrem. RVN 98 s.xiv. (Noli) faciat so!utionem fieri laborantibus
gingebrata sf. "bevanda al/o zenzero" sive laborantibus ad giomatas de mercede ua.
LMS xxvi. a.1259 gingebrata de bardena. L iomata.
L gingibrata. gipseus agg . Idi gesso"
gingebrem sm. "zenzero" CDG.3 69 sg. (= GIB 439) 8.1192 (Costanl.) et desuper
PLC 23 a. 1301 de gingebre, Iaea. incensso et indico. fornice gipsea tribuna! huius per mu 'ium aureum et de
CDC 108 a.1392 gingebris col. pondus i. CDC 267 coloribus . . . - sala magna ... sustenlata muris et co!um-
a.1393 gingebris frischis barile i. pnis duabus magnis circumsepta posti bus mannoreis sex
L gingibrem. uno fasico recto, cancello uno, gipsc:is tabulis cm Vitri~
gingiberem sm. "zenzero" defective.
LMS xxv. a. 1227 tem centenarium 1 gingibrate gingibe- L gipum. D gessu.
ris de ianua. LMS xxx (= LEM 257) (invent. di speziale)
gipum sn. "gesso"
item gingiberis libre nonaginta.
GR.2 36 (Nizza) amittat calce m et gipum.
L gingibrem. .
gingiberem viridem sm. "zenzero fresco, verde" L gipseus. D gessu. gipu.
PSP 138 a.1494 in conviviis (nuptiarum) .. . preparentur girare vb. "effettuare un giro-como. trasfe.rire denaro
et dentur tantummodo fercula et alia infrascripta, videli- da una ad a/tra parti/a"
cet in prandiis in principio gingiberi viridis sive succata. DSP 396 a.I.613 magnifico bectori invrea .. . restituatur
L gingibrem -,
seu retro giretur in cartulario scutorum cambiorum sancti
gingibrata sf. "bevanda allo zenzero" georgii scutum unum giratum in credito magistratus dic
LMS xxv. a.1227 (invent. di spezia/e) item centenarium quarta presentis, quod non acceptatur sub formula verbo-
I gingibrate gingiberis de ianua. LMS xxvi. (= LEM rum de qua in ipsa partita.
255) a.1259 (invenr. di spezia le } item ampulla una in qua L zirella. D zirar.
est libras duodecim giogibrate. girbadusl girbaldus n.p.
. L gingebrata.gingibrem. ingibrata. zinzabrata. zinzabra- CAC 77 a.1179 (Sav.) ~selmu s frater girbnldi de leaano.
tum. zinzibrata. - CAT 129 a.1326 (Alb.) lohannmus lambertus girbadi.

---
---~--------~--~ ~--~ -

gire 429 glar

girella sf. "girella: strumento per tendere la corda glairolum top.


delln balestra" RCA 109 a.1180 possessionem ... prese vel aque molen-
SGM 103 a.1376 (Massa) una girella et unum canapum. dini de glairolo.
TL.I 47 a.1453 veretonorUffi ... a girella capsas centum. L glariolum.
TL.I 833 a.1458 celate Ixix, coiratie xxv. girelle viginti g1angirius sm. "(nei conventi) "fattore"
et balislea girella viginti. TL.2 62 a.1460 capse triginta AES 15 a.1233 (Rivalta Scrivia) fratri alberici glangirio
ver~tonorum. videlicet xxiiii. a t.ibia et sex a girella. domus godii.
L ZITella. D girella. L grangerius. grangia.
giro top . "antico Hieroll, tempio di Giove Urio sul g1anum top., "nome antico di Saint-Remy in in Pro-
Mardi Marmara, preS$O l'od. Anadol Kavak" venza" . .
PCI 507 ad a.1328 venerunt apud peyram galee xxiiij ar- N.LAMBOGLIA, RSL 8 (1942) 131; 13 (1947) 95 (Ree.
~ate et,cum illi de peyra paucum de iJlis curarent ipsi ex G.ALESSIO, SE 17 (1943) 237-241: "cf (Plin.) glanis
lmprovlso euntes ad giro et per bucham multa ligna et "pesce che vive nel fango", relitto mediterraneo nel les-
bonos homines eeperunt. sico greco. Il termine, che ha caratteristiche pre-Le.,. ha
Iv n.: "cf. ASLSP 5 (1867) 135. 268 n.182 (Aliante un 'area geografica molto estesa (/beria, Provenza, Etru-
Luxoro): "A /giro, con concrezione dell'articolo". G.DE ria, Campani~, Stina)".
SlMONI. Glig l (1874) 362: "Giro, corruzione di Hieron". glanus agg. "giallo"
L algiro. bucha de giro. bechagiro. LMS 496 a.1226 gpneUam et supracotum cum cindato
giromus n.p. "Gerolamo" glano que sunt de blaveto.
CGS.l 146 a.1157 testes ... giromus [lVl,nell'Indice dei L ialnus.
nomi: Gironus] glapeta sf. "chiappetta: lastra di lavagna riscaldata
PAC II. che si poneva sulla teglia per cuocere la parte superiore
D giomu . della focaccia senza mandarla al forno"
gironus sm. "ornamento di abito" PVP 108 a.1487 focaxarium ferri cum glapeta.
LG 705 a.1404 de tunica cum gironis, soldos octo. L clapeta_
girus sm. "pelle di ghiro" glarea sf. "greto, ghiaia, ghiaieto"
LMS 576 a.l226 guamacie de giro. RCP 482 a.1222 (Sarz.) in via subtana iuxta glaream flu-
L laeronem. D gi. lie. minis vare. PRV 127 a.1318 (Sarz.) in dieta strata ... reeta
gisarma sf. "spiedo" ' linea usque ad glaceam veterem. PRV 202 a.1333 (Sarz.)
LJ?M 247 a.1240 item gisarmam unam, eoncam uoam ra- de scendendo versus saranam usque ad glaream carcan-
nu, tapetum unum, mortale unum metalli. dule. U.2 1203 a.1392 coheret. .. a duabus partibus gla-
Cf. DUCA 71 gisarma: gesum spiculum. Joan de Janua: rea pulcifere. FCL 52 a.1363 (Diano S.Pietro) a glarea
gesa, a gero, -i,l;, gellus anno rum, quod gallice dicitur gi- sancti petri. GR 53 a.1363 (Diano) a dieto barrego usque
sanna. glaream. GR 2.40 (Capriata) ad ducendum glaream ...
L iussarma. pro inglarando plateam. ZTA 40 n. a.1399 (AI b.) flu-
gisca sf. "ramoscello, verga sottile" men ... dum est grossum et egreditur glareas sive leptum
G~ 53 a.1428 (On.) si inciderit quercum ... vel aliquam suum. SOV 42 a.1428 (On.)lglaream ipsius fluminis.
aham arborem, nisi forte essei. gisca ... Cf ALE 92 "voce latina di origine etrusca". I

D gisca . L (de) clarea. giaire. glareta sotana. glaceto. glaria. gla-


gisca soprannome riolum. glarolum. graira. iayra, inglarare. D iaira.
MB~ 169 a.1092 (Lrins) gandulfo qui Iluncupatu~ gisca. glarea top.
glso n.p. CGS.l 354 a.1160 molendinum de giarea.
MBL 166 a.1092 (Lrins) Giso, fi1iuslnguiberto. glareta sotana top. (Sav.) .. '
gisu6nus sm. moneta bizantina ' CAC .292 a.1178 (S.av.) super vineam meam de glareta
CNM 165 a.1204 (Sav.) bizantios Ix. gisufini. sotana.
giulia n.p., f. "Giulia" l N~S 258 "localit ignota'\ .
LMS 35 a.1222 giulie filie mee. L glare't. 'I. l '

L (sanctus) julianus. glareto top. \ ,


glustare vb. "rettificare" , . RCA 204 a.992 et pdio de sale. el costa d liomale. et fine
PPG 103 a.1 565 marchandi et giuslandi tabacum et can- glareto. RCA 254 a.1010 peci a una d~ terra ip giarefo.
'tarium p'ro (>ezando calce. L glacea. . , ,
L iustare. D 'agiiist. (de) glareto cognome ' .
RCA 254 a.lOlO de subtus senterio qui pergit a mansio-
gladiatorem sm. "bravo, scherano"
ne de tomaso de' glareto. RCA 188 a.1061 peci a una de
RGL 113 a.1576 gladiatores et sicarii quos vulgus 'bravos
terra cum castaneto que nobis obvenit per eonquestum da
seu scavezzos appellat . . . parte tholas de glareto. I
gladius sn. "coltello" PGM8. ,
SSA 28 a.1345 (Sav.) si ... premeditate percusserit. .. ali- L glarea.
quam personam cum curtello vel ferro seu gladio... IEL glaretus sm. "brocca" t'
95 a.1398 item gladius unus pro mensa. NIS 354 a.1425 PVP 235 a.1456 item sanaverii viginti quatuor stagni,
colteUeriam unam fulcitam gladiis quatuor curo manicis glareti duodecimo prati decem et octo pro inslata.
de argento .. . gladium unum cum manicho de argento. PVP 364: < glareus '''argilloso''?
BVP 172 n. 8.1433 gladios tres pro mensa cum sua vagi- L graretus.
na .. PVP 240 a.l456 .item g1adii dUQ pro mensa cum sua glaria sf. "ghiaia, ghiaieto" ,
vagma ... - ilem alii gladii duo pro cochina. GR 2.9 (Alb.) non possint nutriri capras in. glariis flumi-
PGC 110: "gallico, gi in Plauto ". num arocie.
L gradius. D glayo. , Lglacea.
glaida sf. "graticcio" . . glaria top.
CSS 236 a.1435 (Sanr.) non possit facere lignamen glai- ReA 268 a.1104 non debet eis vetare aquam in glaria.
darum vel plearum de colleribus. PAC 7 a, 1170 in molendino glarie. CCS 32 a.1414 (Cel-
L graida. Ie) a fossato glarie.
glar 430 goar

gJariolum [Op. B.A.D' ALBERTIS. Le costruzioni navali e l 'arte della na-


RCA 300 a.1143 septem minas farine de toto molendino vigazione al tempo di Cristoforo Colombo, Roma 1893,
de glariolo. RCA 302 a.II.64 unam minam farine ... de p. 18 n. "Circa il ./ J60 veline istituita a Genova, come
molendino de glariolo. negli altri scali marittimi del Mediterraneo, una misura
PAC7. di tre palmi, variamente indicata coi nomi di goda, 80a,
L glarea. glairolum. glarolum. iariolium. D ghiairolo. godia, gubita (dia I. gOa) . . . E,)'sa serve esclusivamente per
gJarolum top. misurare la lunghezza delle navi, degli alberi e dei remi,
BSR 54 a.1175 medietatem molendini de glarol0. - e mai la larghezza. o i diametri. Cf RPM. 56".
suis expensis debet edificare prefatum molendinum de PS' 62: "SII. pl., probo connesso con cubitus, ma ci sono
glarolo, et facere debet clusam et paratam. CAC 395 gravi difficoltfoneliche". VPM 426 5g.: cubitus: *gove-
a.1180 (Sav.) totum illud ... excepto molendino de glaro- to: *govedo > goveo > govoo> goo > pl. goa.
lo et orto de bajolo. lAN .! 253,276. VPM 436: "Genova centro di irradia-
L c1aroli. glarea. glariolum. zione della voce in Fran cia (a./246 goue). Catalogna
gleba sf. "gleba, terra" (s.xiii.), Provenza (s.xiv.).'
RCP 1% a.1237 (Sarz.) quos dicebant suos homines et L goda. godia. godus. gova. D goa.
villanos esse ex natione cum omne iure soli et glebe su- goadum sn. .'guado, sostanza colorante"
per quam residebant. RCP 302 a.1255 (Sarz.) ab omni DDG 219 a. 1376 pro goadi et alia ... pro goadis sachis c.
condicione qualecumque esset sive originaria vel. servitu- CDC 3 a.1386 goadi SHume xxxvi.
tis glebe vel colonaria seu censita vel ascripticia. L guaudum.
D greba. goagina sf. "custodia/odero, guaina"
gleba sf. "zolla, simbolo di tradizione di possesso" ASD 193 a.l458 goagina una et in ca pastorale unum ar-
PCA 47 a.1283 (Alb.) possessionem prebende ... ego gentatum.
aprendo, accipiendo de glebis et ramis terre infrascripte L goagineta. guagina. vagina.
t
ID slgnum vere posseSSlOnts. goagineta sf. "piccola custodia"
gloria sf. "gloria ", nome di nave da carico genovese ASD 195 a.1458 goagineta una et in ea crux una cristalli.
r NL.2 154 a.1216 sana veniente nave que dicitur peregri- L goagina.
na, vel gloria goagninus cognome
BNN77. DDG 236 a.1376 franci 'cho goagnino.
D gloria. L guadagninum. guagnus.
gloria cognome goaJdum sm. "guado, sostanza colora1l1e"
SRB 35 a.1212 (Sav.) vascum gloriam. CAR 41 a. 1454 per a1iquos laboratorcs et camalos gual-
glQzatus agg. "glossalo, annotato" dorum. CAR 89 a.1520 certa goalda que fuerunt. conduc-
ASD 193 a.1 458 matheus (vangelo secondo Matteo) glo- ta cum quadam barcha gro a de saona. - laboratores
zatus. goaldorum ... et dicli de sOietalc goaldorum.
L glosula, glosulatus. L guaudum.
glosula sf. "glossa, annotazione" goaJdus sm. "bosco"
CGS.l 92 a.l157? glosulas meas super boecium. CCS 1I4 a.1414 (Celle) si aliqua bestia ... intraverit io
L glosulatus. giozatus. aliquo goaldo. armenaldo ive nemorem . . .
g10sulatus agg. "glossato, annotalo" L gualdus.
LEM 243 a.1240 psalterium unum glosulatum. (de) goaoo cognome
L gl05ula. glozatus. Doo 660 3.1377 auffreonus de goano.
gluconem I glutonern sm. "briccone" goantus sm. "guanro"
PLP 77 a.1250 (Sav.) dixit: si credideritis his glutonibus IEL 95 a.1398 item par unum goantorum.
male facietis. PLP 117 a.1250 (Sav.) dixit mihi menti- L guantus. D goanti.
mini per gulam orride glulone licatore. PLP 169 sg. (de) goarcbo cognome
a.1250 (Sav.) et dicebalis mendacium tamquam gluco. DDG 807 a.1377 isnaldus de goarcho.
- mentimini per gulam tamquam gluco et Iicator. L (de) guarco.
L (de) glutono. D iotom. goardamapus I goardanapus sm. " tovagliolo,
(de) glutono cognome asciugamano""
RCA 82 a.l148 wilelmus de glutono. JEL 94 a. 1398 item goardanapum unum. PVP 220
L glutonem. a.1451 item toagias duas cum iiii. goardamapis.
gnigranum top. [= nigranum ("nel grano"), cf top. L guardanapus.
od. Niprati ?] , . goardiania sf. "guardianaggio"
U.I 427 a.1198 in castro ... crucis, gnigrani, gatorbe. BCM 102 a.1484 pro goardianiis dicti anni de (14)84 !b.
goa st. e n.p\. (mar.) "braccio, cubito, misura di lun- i. s, x,
ghezza pari a tre palmi genovesi" L guardiania. D goardar.
CAC 90 a.1179 (Sav.) trabes cc., medietatem de castanea goardina sf, "custodia, borsa"
et aliam de pallara ... de goa viij in longitudine et in gros- LEM 259 a.1259 (fra oggelli di pelletteria) item goardi-
situdine polices v., SF 185 a.1200 (Sav,) unam arbore m nas quinque.
(galee) longam xviii. goas. CNM 189 ca.1205 (Sav.) et L gurdena.
ipse artimonus erat goa Iv. et non plus. VFD 111 a.1335 goardtola cognome
papafigum de goa xxxii. in xxxv. DCG 337 a.1383 de DDG 231 a.l376 in destrera petri goardiola.
cubitis seu goys quinquaginta. PLL 512 a.I441 de roda D guardiola.
i~ r~ d~ g?ys seu brachiis 54. TL.2 654 a.1470 qua- goarini 10p. (Celle)
mam altqUl dlcunt non sufficere spatium goarum quin- CCS 55 a. 14 1.4 (Celle) ad podium montis gQarini.
quaginta inter fossas et habitationes, et quod saltem utile goamada sf. "guarnacca"
esset augere id spatium ad goas centum. PVP 328 PVP 297 a: 1491 pro dieta bateslina pro una goarnacia
a.1507 pro duabus antenni's de goa 21 captis pro operi bus agninarum gentile.
lanterne. L guarnacca.
431 golt

goamile sn. "ornameIllQ" GR 53 a.1519 (Alb.) a pararnuris communis usque ad godia


PVP 336 a.1506 nemo possil. .. impendere ... in vestitu et xxv..prope dictas turres vel columberas usque ad godia cccI.
omatu sive goarnili ux.oris sue ... ultra summam quarte PTA 643.
partis dotis quam accepissel. L goa. goda.
L guamimenlum. godia sf. "godimento, reddito" .
goarnimenlum SIl. ''finimenro, ornamento" CAC lO a.1178 (Sav.rhec prata damus vobls ad tenen-
PVP 299 a. 1492 goamimentum lucretie llie quondam dum a kalendis iunii usque ad decem annos, ila quod ha-
jac(obi) boetij et uxoris future pauli filii mei debet pro beatis decem godias, reddendo omni anno canonice sol.
unll' cateneta auri de uncis 4 in circa ... PVP 306 a.1493 xxx. ad sanctum martinum. PMS.2 224 (= SRB 117)
pro goamimento brille unius mule. PVP 315 a.1508 pro a.1192 (Sav.) ipsum locum vedi cum omibus godiis que
duobus coffanis per marco xorana ... pro capsia sine inde percipiuntur. FNU 175 a.1209 omnes inLratas ~t go-
goamimentis vel piclura de superiori. dias de dricto vel torto vel aliquo alio modo . .. ad dlctam
L guarnimentum. medietatem pertinentes. RPV 242 a.1215 (SaY.) de omni
goazarlus agg. "(di terreno) da pascolo" iure quod habent in godiis illius molendini. RPV 244
GR 53 a,I401 (Triora) bestie de basto et de sella nihil a.1216 (Sav.) godias et redditus. SFG.1 28 a.1284 (Var.)
solvant si reperte fuerinl in aliquibus zerbis, seu terris vintinum et godia lignorum que vendentur in yaragine.
goazariis et indefensis. FCT 46 a.1435 (Triora) et nemo L gaudictum. gaudimentum. gaudita. gaudium. gauzosus.
possit accusare seu tochas accipere supra terris goazariis. goo. godita. godire. D goya.
goascultus agg. godia sf. "spazio utile, godibile"
LG 775 a.1404 (armi a bordo della galea) lancearum RCP 278 a.1259 (Sarz.) orrmes domus que hedificabun-
goascultll'rUm duodene quatuordecim ... . lanceas longas .. . tur et fienl in ipso (burgo) ... debeant esse equales et lon-
L guascurtus. ge brachia xxx. et brachia xvi. ampIe inter godiam mu-
goascus cognome rum (= murorum).
DDG 276 in barcha petri goaschi. U.2 702 a.1361 raf- godire vb. "godere, trarre reddiro"
facie de goasco de monelia . CNM 337 ca. 1205 (Say.) et ipsam medietatem(molendi-
. L guascus. ni) tenuit et godiit.
(de) goastonlbus cognome L gaudere. godia. D godi re. "
VCC 55 a.1364 (Sav.) anmonio de goastoDibus. godita sf. "rendita, uso, godimento di diritti"
Lguastum. GR 53 a.1704 (Zucc.) et tunc possit ibidem continuare
goastum sn. "danno" usque ad Lres goditas trium annorum.
GAG 34 a.1459 (colltrallO di assicurazione) teneatur de L godia. '.
goasLo, marcido. furto, manchamento. gOOium / godum top. (Sav.)
L guastum. SRC 160 a.1263 campum unum iacentem in godum.
goballatus / gobeletum sm. "vaso con coperchio" SRC 355 a.1297 (Sav.) campum unum Ioco ubi dicitur
SSL 175 a.1336 quutuor goballaLi cumpede et copercul0. in sulla de gOOio.
SSL 258 a.1336 una cuppa maglla .. . una confecteria ... gOOus sm. "goa, braccio, cubito" ....
unum gobeUetum cum coperculo. NIS 355 a .1425 go- DNB 22 a.1183 seras de fago ... godorum Xllll.
belletum unum de argento deaurato altum, cum choper- L goa. goda. D goa.
chio. goercius cognome I I .
DUC.4 82 gobelelUs: poculum, calix. DDG 802 a.1377 in laudo iohannis goercii.
L gobeletum. gubelel.em. D gobelerro. L guercius.
gobus cognome goyde top. .
CAF 1.33 a.1146 rainaldus gobus. CGS 1.56 a.1156 GVG 272 a.1284 (Gen.) trentanaria qualuor ovium de
ogerius gobus. SC 295 a.1157 donatus gobbus. SMV 24 lacte que sunt ad grangiam de goyde vel ad dictum mo-
a.1160 ogerius gobus. nasterium.
L gybus. D glJbbll. golabius sm. "specie di nave, goletta" ,
gocius cognome CAF 33 ad a.ll46 predicti consules miserunt galeas xxii.
SRC 380 a.1318 (Sav.) laudixius gocius. et golabios vi. CDG 252 a.I 149 golabium de minis mille
D gociu. in susum. CDP 11 a.1149 galea ... galeota ... sagina ma-
goda sf. "goti, braccio, cubito, mil'ura di lunghezza " gna ... golabius de minis m(ille).
DNB 22 a. 1184 trabium xxviii. longitudinis ab xi. godis JAN.l 467: golabus. PIA 53 n.97; ALN 92 golabus: <
usque in xi 1/2. SF 185 a.1200 (Sav.) uoam antenam de aro gurab "nave, galera".
godis xvii, VFD 140 a.1330 in longiludine de roda in ro- L gorabius. gorabus. gulabus. "
da de godili sive blachiis Jiv.... de blachijs sive cubitis golabus cognome
xlv. CCS 46 8.1414 (Celle) cubitocum sive godarum sex. BNA Il a.12~9 (Vent.) iacobi golabi. I.,
L goa. godili. godus. . golleta sf. "colletto, collarelto"
godanum top. (Sali.) I PVP 259 a.I461 golleta una pro domina foderata rubea.
BG 143 sg. a.1263 (Suv.) iuxta godano. - in valle de L guIa. D gua.
godano SRC 146 Il.1263 (Sav.) medietatem campi iacen- golzoso n.p. ,
tis in godano. SRC 158 Il.1263 (Sav.) campm unum ter- PSN 100 n.2 a.1092 (Saorgio) golzoso: gaudiosus.
re laboratori e iacentem in insuJa de godanis. golta top.
L godanus. D godano . CNM 414 a.1205 (Sav.) et ad flumen versus pillas et in
godanus n.p. plano de golta.
GVG 282 a.1286 godllllUS linctor de sanclo stephano. golta rubea sf. "gota rossa" cognome r
Lgodanum. . DRG.2 7 a.1200 (Gen.) azo golta rubea.
godasco top. L galta rubea. gauta. goltasicca.
RCA 414 a.960 godasco e t per mensura iusta iuge una goltasicca top. "Gottasecca" . \
et perticas iugalis novem. ~AC 209 a. ll80 (Say.) ego bovo archipresbiter de golta- .
godia sI'. e n.pl. "goa. bmccio, cubito: misura di lun- sicca.
ghezza" L golta.
goma 432 gora

goma sf. "goma, sostanza per tingere in nero" VPM 432 a.1268 (Gen.) gondola una cum remis duode-
DDG 277 a.1376 pro goma pondis iii. CDC 41 a.1386 cimo CGG 359 a.1275 (PortoY.) navi m unam ... cum bar-
goma caratelli v. MAS 219 3.1466 aquam vulgariter cis duabus. videlicet una de paroscanno et gondola qua-
nuncupatam celandriam, et seu gomam, ex qua fit eiu- dam. PLL 467 a.I441 reme pro barcha, laudo et gondo-
smodi aqua. ra. PVP 295 a.1494 pro precia unius gondole nove. PVP
L gomarabica. guma. D gomma. 328 a.1504 pro bertono quondam beneitini de arnelia pro
gomarabica sf. "gomma arabica, sostanza tintoria" gondola ipsi el socio vendita.
DDG 420 a.1376 pro gomarabicha pondis iii. JAN. BSL 6 sg.: < cymbula. o conchula "scorza dura",
L gama. gummus arabicus. o conchylion "cassa". L.BIADENE, MLA 573: gondola <
gomarenum tap. (Lavagna, V.Bisagno) vondola < volutare (volvere). VPM 27, 88, 116,434: gr.
RCA 284 a.l034 in valle lavania ... el in gomareno. ST 1C6v8u "vaso" (cf vasum : vascelIum). Da Venezia il
9.70: *gumaris "n.p. long." termine pa.lsa a Genova. di qui a Pisa (a./261) e all'il.
gomba sf. "valle, vallone" Dal gen. il fr. gondele a. /246. gondre a.1382-84. Dal
SRC 356 a.1297 (Sav.) campum unum quem laborari fa- gen. o dal ven. o dall'it. il calai. grondola s.xiv. H. &
cere solebat pbiliponus vayrotus quondam, loco ubi dici- H.KAHANE, RPh 5 (1951-52) 176: condura. G.FoLENA,
tur in tremulo in una gamba. GR 53 a.1489 (Dole.) ter- BALM 10-12 (1979-70) 342 n. VIT 1037, LNE 52.
minum parvum, lapidibus malta el calcina edificatum, in CIV 105 sgg.: prima aUeslcI1.ione con valore generico;
la gamba delli crosetti. gondulam a.1094 (Ven.). Come "scialuppa di bordo",
Cf REW2386. a.1229 (Ven .). Come "barca per tragilli pi lunghi"
L gumba calida. D gumba. 3.136} (VeD.). DEI.3 1843: lal. region. condua (n.pl. <
gombegno top. (Sanr.) gr. lCov8u.
SLS.3 180 sg. a.979-80 (Sanr.) usque colla que dicitur L sgondola. xondola. D gon(/ura.
gombegno gonella sf. "vesle, tunica"
Cf. SPL 749. REW 2386. CAC 288 a.1181 (Sav.) gonellam unam extimatam sol. ii.
L compenium. gumbenium. D ghimbegna. GC.2 131 a.1191 gonellam i. et mantelJum i. CNM 236
gombeta sf. "impOSTa sulla macinazione di cerealt" ca.J 204 (Sav.) gonellam brunetam . CNM 76 a.1205
MIA 91 a.1277 gombeta grani. SFG.2 349 a.l 539 gom- (Sav.) gonel.lam i. brunete. VCB IO a.1238 (Bonif.) go-
bete rechi ... rapalli ... nellam corslscham, DAF 98 a.1300 gonellam de viride
L gumbeta. foderatum cendado. PVP 238 3.1456 ilem gonella una
gombetti top. (Triora) panni clarixie albi pro usu dicte quondam luchine.PVP
FST 117 a.1592 (Triora) in his vineis noviter datis in 266 a.1462 item falde iiii.or panni albi cuiusdam gonelle
gombettis. a medio. PVP 338 a.1 506 in .. . gonellis de medio non
L gombus. D gumbu. possit poni in bustis nec in a1iquo loco ipsarum aliquod
gombetum sn. "imposta sulla macinazione di laborerium auri et panni serici. .
cerea/t' L gona. goneleta. goncta. guneHa. D ganella.
SFG 1.28 a.1284 (Var.) lezia vel gombetum grani. goneJecta I gonelela I gonda sf. "gonna, \J~ste"
L gumbeta. SRC 755 a.1414 (Gen.) goneleta una dupla panni albi.
(de) gombo cognome N1S 355 a.l425 gonelecuun unam a domina de veluto de
PLC 113 a.1301 philiponus de gombo. cremexi. PYP 264 a.1462 ilem gonela una bialdi pro
L gombus. puero. BBL 122 a.1475 pro tingere sua goneleta. PVP
gombus sm. "frantoio di olive" 223 a.145 J item gonelleta una panni vermilii foderata
CSD 296 a.1363 (Diano) de gombis olei. CST 278 penna alba pro dieta argentina. PVP 338 a.1506 in gone-
a. 1381 quia sunt aliqui qui tenent et habent gumbos in letis que fienl de panno lane.
territorio thabie ex quorum gomborum aquaque proicitur L gona.. gonella.
ex ipsis sit turpitudo fontanis . GR 54 a.1476 (Vent.) do- gonfaronus sm. "gonfalone"
mus vel gombi ubi franguntur olive sinl communis. LG 303 a.1363 leneantur ip -i patroni (navium) unam
L gombetti. (de) gombo. gumbus. D gombo. banderiam ad arma comunis portare, scilicet gonfaronum
gomiteUus sm. "gomitolo" unum seu vexilum.
SSL 270 a.1336 item tres gomitellos de sotacorta. goperta sf. "panno per coperte"
Cf A.THOMAS, ROM 25 (1896) 83 sg. vero gomissel m.s. LG 558 a.1403 goperte de ypra, pecia una.
L gromoxellus. L cooperta.
gona sf. "gonna, veste maschile e femminile" gorra sf. "gora alluvionale: canale di derivazione"
LG 652 a.I403 de gona veluti de pillo lungo pro domina, BSR 317 a.1225 et cum parte gorrarum pertinentium ad
libras duas ianue. SRC 754 a.1414 gona una panni blavi. ipsum molendinum ... - predictam partem molendini
DKR 611 a.1436 pro precio unius gone de homine panni cum utensilibus et fomimentis et gorris non auferre.
gamelini, foderate penne vetrare. PVP 220 a. 145 I item ZTA 37 a.1386 (Alb.) duas gora sive profunditates aqua-
gonam unam tinclam nigram pro domina. BOY 548 rum.
a.1452 quod aliqu3 mulier vel etiam puella .. . non possit L gulla. gura.
portare aliquam gonam iornetam et quamvis vestem de gora top. (Gorra)
ceta. PYP 238 a.1456 item gone due panni nigri pro usu SF 102 a.1179 (Sav.) omnia iura et possessiones et
dicte quondam luichine. PVP 266 a.1462 item gonam usus ... infra episcopatum saone et extra episcopatum
unam gamelini pro homine. TL.3 440 a.1474 pro facien- usque ad goram.
do gonam unam . PVP 276 a.l488 gona una roani de peci L gorea. gura.
iiii. a domina; gona una misculi clari foderata vurpium. gorablus I gorabus sm. "specie di nnve"
L gonella. goneleta. gunna. gunella. goneta. D gonna. ACC 37 a. t 102 galee viii. de ianuensibus venientes et
gondola I gondora sf. "scialuppa; imbarcazione di cum gorabis viii. et cum nave una Magna cum militbus .
.equipaggio delle grandi nav;" CDG 19 a.1102 cum viii. galeis et gorabiis viii . ACC 40
BSL 6 sgg. a.1246 item quod habeat dieta navis unam ad a.II05 et cum militibus in gorabiis ianuam per mare
barcham canterii, barchas duas de parascalmo et gondo- venit.
lam. BGS 82 a.1248 gondollam unam cum suis remis. L golabius. golabus.
gora 433 gotu

gorale sn. "collOPw, ornamento per il col/o" gorretum top. (Vent.)


CDL 27 a.745 (Agntte) scudellas duas et gomle uno. BNA 187 a.1260 (Vent.) prope molendina de gorreto.
L gula. D gul. L gura. gorreum. D gorr.
goraxinus n.p. . gorreum top.
GR 2.73 (Baiardo) sequcndo collectam carpi usque ad U.l 1170 a.1252 maixo de gorreo.
tigurium goraxini . L gura. gorretum. .
L garaxinus. gorgeria sf. "gorgiera, 'parte deU'annatura" ..
gorbia sf. "tesslHo pmveniente dalla omonima citt" PLP 87 a.1250 (Sav.) inveni balianum cum duobus SOCllS
OSM 216 8.1190 canne cxxviiii de gorbia cum voliis. suis armatos. scilicet cum corellis et gorgeriis magnis.
gorblnus sm. "cestello" GSS 120 a.1330 (Sarz.) liceat. .. gorgeriam deportare.
GR 2.37 a.1459 unum gorbinum grafionorum aut ceresa- L gorgiarinus.
.rum grossarum . gorghetus sm. "filo di perle" , .
Lcorbinum. GSA 8 a.1404 (Sav.) coacias vel gorghetos de perhs et
gordaV gordale top. (Piglia). unum fermagium.
PSP 94 n.258 a.1226 terra de gordal. LTI 53 n.52 a.1280 L gherghetus. gregetum.
confinia gordi\lis. gorgia nome di nave genovese
LTI 53: < gurga REW 3921, Ilella variante gurda (gur- OP 119 ad a.1211 navis sancti iohannis ... et navis gor-
gite?) "gola". PSP 94: .. gordo compare in vari top. lig. gie quam armaverat amiragius porcus
connessi con (/ eque .wrgive, + -alis forma aggettivale BNN73 ..
(mons, lerritorium). poi sostantivata". gorgiarinus sm. "gorgiera, parte dell'arrnptu~a
D gurd. TL.3 1001 a.1474 gorgiarini centum.
gordena sf. "cordone" L gorgeria.
LEM 260 a.1259 (conigiarius) item duodenam unam gor- gorgotum top. (Sav.)
denarurn. DDO 215 8.1376 pro auri gordena i. per { mcc. SSA.2 18 a.1345 (Sav.) a gorgoto usque ad xuaretam.
DDO 358 a.1376 pro auri gordene .. . PVP 262 a.1461 gorinum top.
agugiairolum unum argenti cum sua catena et gordena. FAF 267 a.1265 (Gen.) tibi iacobe de gorino.
L corda. cordonus. gordinum. gurdena. L gura. D gurn.
gorcllnum sn. "cordone" gomea I gornia sf. "gimea" . . . .
VQP 157 a.1496 pro manifactura dicti baldachini et insi- PVP 277 a.1488 gomia u~a bombaxma sme ~ll.llo, alba.
gnibus ac gordinis et frangi s ac piclura hastarum. PVP 280 a.1488 item gomea una retrata bocasml.
D gordena . L iomea.
gorea IOp. (Sa\'.) goromacha sf. j

CAC 157 a. 1179 (Suv.) omnia iura et poossessiones et GR 2.37 (Ceriana) post dimidium mensem debent eos
usus quos dominu ' cnricus marchio tenet ... infra episco- (oves) ducere in goromacham et ultra colles.
patum saone et extra episcopatum, usque ad goream, a L garomacha.
pace tremuli in hac, ct. a .iugo usque ad mare , gorzegnum top. (Langhe) ., . .
L gora. gorrela. MMA 2.317 n.40 a.llii in loco qUi dJCltur ceva, In gor-
gorellum sn. "usbergo. armalllra" zegno ... - excepto in gorzegno.
CNM 244 a.1203 (Sav.) gorellum i. quod habebat in pi- gorum sn. "goretto, specie di r~te da pesca" .
gnore. PPV 85 a.1370 (Portov.) omnes plscatores gororum, na-
L corellum. samm, tremaiohIm ...
gorreta sf. "l'ialllagione di salici .. Cf. PPV 68.
CHAR 103 a.902 (Vercelli) unum mansum in goreta ,hac- goslinus n.p., cognome
tenus pertinente de curte nostra. MSS 108 a.1137 (Sez- SRB 125 a.1004 (Vado) goslinus . .U.l 115 a.1146 oddo
zadio) coheret ei cx una parte gorreta. goslinus. SRB 366 a.1424 iohanne goslinb. .
L gura. gorretum. L gozellinus, . j
gorreta top. (Ba(Jall4cco) goo cognome
U.I 13038.1259 vinca una ad gorretam. SRC 381 a.1318 (Sav.) petrus goo.
L gorea. gorretum. gura. D gorrea. gorretta. L godia. gozo. "
gorretum sn. "pialllagione di salici" gotta secca I gotasicha top. "Gottasecca (Lc:-nghe)
CGS.l 262 a.1158 quod habemus in gorreto et cannetis CHAR 334 a.999 sercineto. lavagda que dlcltur gotta
que sunt in plano fegini . RCA 99 a.1160 gorretum de secca. saliceto. SRC 299 a.1227 (Sav.) maynfredus' de
muruallo. ReA 97 sg. a.1 L64 Jaudaverunt quod guido gotasicha.
de laude destruat novum opus quod fecit ad sanctum pe- gotefredus n.p.
trum de arena super terram archiepiscopi ad tluvium PAC 5 a.l000 gotefredus.
pulcifere, videlicet fossatum et clusam quam fecerat per golerio cognome
transversum volens capere aquam de lecto ipsius flumi- DDG 257 a.1376 in cocha roy goterio. .
nis pulcifere ct per eas duce re et immittere in clusam gotia top. "terr.itorio dei Gott' .
molendini de fuce. neque possit de cetero huiusmodi su- MNA 86 a.1386 (Caffa) pro redempcione ... hommum
per terram illam et gorretum facere, nec aquam capere in existentium in gotiam.
tota fronte ipsius terre vcl gorreti curie archiepiscopi. gotoxius cognome
1 .
fuit etiam ipse guido in iure eonfessus terram hane et CAT 145 a.1326 (Alb.) obertus gotoxius.
gorreturn curie archiepiscopi esse et ex gorreto quod ibi gottus amo "bicchiere, tazza"
est annualem redditum curia capit a condut toribus. {Sul- LEM 234 a.1238 amulas duas et gothos duos. VNB 8
la base di questo testo RCA 782 Gloss. intende erro- a.1247 (Bonif.) de toto eo quod mihi... dare debeba~. ~t
neam. gorretum come "gora,gorelo: canale per lo cui specialiter de moiolis sive gotis quos tibi comodavl 1~
mezzo cava.vi l'acqua dai fiumi, torrenti, ecc., in servizio acri ... FCD.2 245 a.1278 (Gen.) siphos et got05 coralli
dei molini ' /. GR 53 a.1327 (Ovada) de non incidendo nacare et argenti. FCD l. xi. a.1312 (Reg.) 2500 gotos
in alienis gorretis. cardinales. SSL 224 a.1336 unam cuppam et unum
L gura. gurreta. ghottum aureos cum copertoriis etiam de auro. SSL 270
goua 434 gra)

sg. a.1336 alia diversa et minuta iocalia . .. vasa argentea, argenti. CVQ 339 a.1407 (Qui!.) quod nullus ... portet
gottus de ebore, rama de corallo, perle ... gotus de cornu. arma aliqua offendibilia salvo gradio latemo de mensura
GLI 64 s.xv. ciati sive gotti. ad plus unius parmi.
REW 3931 , ALE 206, 426: lat. guuus "vaso dal collo L gladius. D iao.
stretto". gradus sm. "scalino"
gouaiurn sn. "guaio, malanno" LG 968 a.1403 (= DSP 13 a.1459) ad gradus sive scali-
CAR 42 a.1457 si fuisset aliquis qui auguravit in gouaia nos moduli. AND.6 30 a.1573 per duos gradus seu scari-
alicuis socius ... nos. DSP 310 a. 1573 de removendis gradibus civitatis ...
D guai. - circa remotionem scarinorum. .
gova sf. "goa, cubito" gradus sm. "muretto di sostegno"
CP 166 a.1391. pro quinque govis seu cubitis terre vinee PPG 87 n.53 a.1546 gradus seu muriceli ut vulgo dicitur
L goa. D gova. paramuri.
gozellinus n.p., m. grae sf.pl. "graticci su CIIi si mettono a seccare fichi
U.I ]]5 a.1146 gozellinus. o castagne"
L goslinus. CNM 413 a.1205 (Sav.) et vinea cum domo et teeto et
gra. abbrevazione di "granum "grano, moneta frazio- ginzario el grais et butis viii.
naria del tareno" L cratem. graia. D gr_
CA 594 a.1292 summa istius rotuli: xxxvi li. xix s. viii grafagnana top. "Garfagnana"
d. regalium, qui valent xxxvi fior. xix reg., qui regales va- AI 173 ad a. 1247 homines de lunexana et grafagnana.
lent ix. gra. graphicus top. (Legino, Sav.)
gracia n.p. PCC III a.131.9 (Sav.) peciam terrepositam ad leginum
SLS.2 184 a.1268 (Gen.) gracia acimator. in monle graphico.
L graciadeus. D gracia. grafigatura sf. "graffiatura, ferita"
graciadeus n.p. PPV 79 a.1370 (PortoY.) non audeat facere sanguinem
DRG.3 1061 a.1312 graciadeus de nigro. alicui de pugnis in nazo, grafignaturis manuum.
L gracia. L graffus. D grafia.
grada camunna top. "Gratemoine, nom d'un ancien grafionus sm. "grossa ciliegia gustosa"
prior connu aujourd'hui sous le nom de Mousteret (AI- GR 2.37 tribual minas sex nucellarum et unum gorb~um
pes Marilimes) " grafionorum aUI ceresarum grossarum. .
MBL 63 a.l060 sancta maria de grada camunna. D grafin.
PSC 36: cf. (Buggio, Y.Nervia) gre "zona erbosa, da pa- graffus cognome
scolo" (REW 2304 cratis). CSF 79 a.1393 (Sav.) nicolaus graffus.
L camunna. L grafigatura. D graffi.
gradalectus sm. "scodella, calino" graia sf. "graticcio"
SIP 177 a.1420 (Massa) octo gradalecti de terra. OSB 101 a.l577 (Baiardo) fabricantes graias in nemori-
Cf $lP 217. DUC.4 91 gradalelus, gradalus: vas men- bus baiardi.
sarium, catini species L cralem. D graia.
L gradelinus. graida sf. "graticcio"
gradariurn sn. "scala" CSS 199 a.1435 (Sanr.) graidam vel cohalium seu aratrum
GR 76 a.1476 (Gorbio) similiter debeat esse communis vel aliud simile pro laborerio. CSS 232 a.1435 (Sanr.) a1i-
planesteUus qui est in summitate dicti gradarii, ante por- quod lignamen siCUI sunI tabule, assie, graide. cohacii.
lam introytus. CSS 236 a.1435 et si penes aJiquam personam invente fue-
D graddu. riOI plee seu graide faete de coUeribus vel vercele seu virge
gradelinus sf. "scodella, catino" ex ~p~is, virides el recent~s . : .. GR 2.53 a.1435 (Sam.) de
NBI 41 a.1390 item gradeLini xij stagni. graldls aratro ~bu~ et. slmt~lbus furto ablatis. Si aliqua
L gradalectus. gradilinus. graretus. D grar. persona commlsertJ furtum 10 aratro bovum. sive aliquo
gradiceriurn sn. "graticcio, essiccatoio" utensili pro laborerio bovum, sive in graidis vel cohatiis ...
GR 53 (Nizza) si quis furabitur in areis sestarium bladi OR 2.53 (Baiardo) fabricantes graidas in nemore bai ardi.
vel plus, in gradicerio sestarium ficuum ve] plus, dabil L glaida. graia.
pro iustitia ... graira sf. "ghiaieto"
L cratem. ASA 455 a.1350 (Alb.) a grayris fluminis arocie. eST
gradicia sf. "graticcio" 288 a.1381 (Taggia) bestie invente in alienis blavis ...
TL.2 243 a.I463 gradiciis badilibus ciapis tabuHis et li.- dummodo non sinI graire vel zerbum. .
gnis pro reparatione pro balistis et alia similia. L gralanicum. giare . grarea. grava.
L cratem. graia si. "scolapiattt'
gradilinus sm. "scodella, catino" CGS.l. 25 a.1156 una graia de ferro ad ponendum scu-
CPB 245 a.1388 (Piac.) item acta gradilinos de peltro. tellas.
L gradelinus. grallinus. PAC 20.
gradilem sm. "graticcio" L cratem. D greisiu. grixela.
RL 209 a.1279 (Apric.) de non accipere aliquid de gradi- ' graizatus agg. "fatto a graticcio? "
libus. U .2 192 a.1289 ilem teetum unum iacenlem in eodem
L cratem. loco graizatum, cui coheret ab una parte via .. .
gradius sm. "spada, coltello, pugnale" L cralem.
CA 623 sg. a.1292 item in tribus gradiis pro coquina ... grayxela sf. "graticola"
- item in tribus gradiis pro domino. SIG 325 (= VFD PVP 221 a.1451 ilem grayxelam unam. PVP 270 a.1477
89) a.1330 spatam unam et gradium de latere. LG 266 grai1lella una. pvp 273 a.1488 graixella una de ferro.
a.1363 maceri i ... numquam ~sse possint sine gradio, spa- L grixella. D gradizella.
ta s~u vassaloto et ?ocholeno. DDG 399 a.1376 pro ... gralanicum (Op.
~adlOrum coffano .1. BF 86 (fine s.xiv. Sav.) ilem gra_ PAC 5 a.11 ()() inloco et fundo gralanico.
dJUS unus cum manJcho uno corali ("di cuoio ") guarnilus L graira.
435 gran

graUeus sm. "graticciu" gramoratus agg. "battuto. maciullato"


CCS 7\ a.\.4J4 (Celle) ubi. int gralleos ticuum. LG 478 a.1403 suanum gramoratum. LG 719 sg. a.1406
L cratem. canabum de saona gramoratum. - quod aliquis filator
grallinus sm. "sorta di catino" non possit nec debeat emere suanum gramoratum mix-
SSAA 137 a.\345 (Sav.) dicli pignalarii possint vende- tum cum canabo fumelia.
re ... senaverium ... taliatorium .. . grallinum ... conche- gramula sf.
tam ... tianum. LEM 243 a.1240 flonam unam oregerii racamatam, gra-
Cf DUC.4 95 graletus: catinus sine ora. mulas oboli tres, unciam unam sete, capsietam unam
L gradilinus. elephantis. I
gramatica sf. "grammatica" grana sf. "seme"
~GG 1L3. a.l26O (Porto V.) tenere scolas in portuveneris
DAF 26 a.1300 in quibus tribus sachis grane cotoni dici-
lR g.ramatlca. LG 7\ 1 a.\406 ne quis magi~trorum gra-
mus habere. .
mallce:de locis subscriptis (sciI. marchia ducatus. tusia,
D grana. granatus.
~eapo~ls,. sicilia, romandiola. patrimonium) docet grama-
tJcam IO lanua, ila est dictu oribilis el audi tu. grana sf. "cocciniglia ": sostanZrf colorante scarlatta
L gram8licus. di alta qualit (ma meno costosa de cremex (cremisi).
gramaticus sm. "maestro di grammatica" estratta da un insetto (coccus). importata da Maiorca.
SRB, ~ 76 a.1137 (Sav.) lestes ... ogerius et anselmus gra- Povenza e Barberia. usata nella tintura dei tessutj'''
mallCI de dego. SMV 133.1148-49 rainerius gramaticus. CDG.3 197 a.1201 ipse ducca' fecit ei auferri peccu-
CAC 50~ a.182 aorici gramalici . LG 666 a.1406 (~s) niam totam in qua ipse adames habebat. huiusmodi sete
grammaticorum. LG 711 a. 1406 de gramaticis. bis(ancios) xlvii. xamita duo bis. lxxx, grana bis. in bi-
Cf. CIV 294 a.1440 {Corf, documento ven.) 'Y~ santiis cxxviii., .balistam unam pretii bis .. C. NL. I 400
"t11c6 =. 'YpcxJ.Itlcx'teu "segretario" a.1210 centenaria vi. .. . grane de romania. LMS 150
L gramahca. D gramaigo. a. 1222 peciam unam cendati grane. VCB 41 a.1238
gramegna cognome (Bonif.) canne tres et brachia duo panni de grana.
CAC \62 a.1179 (Sav.) coheret ab alia torrexana gramegna. DRG.2 252 a.1239 pecia una stanfortis de grana.
gramlgnosus agg. "colpito dalla gramigna, malattia DRG.2 586 a.1259 pecias quatuor pannorum scarleti
dei suini; (di carne) gl40.WO" tinctorum in granna. LMS xxix (= LEM 256) a.1259
~SM 162 s.xiii (Millesimo) rubrica de porcis gramigno- (invent. di speziale) granna Ib. 1. DRG.3 883 a.1301
s~s'. ACM 53 a.1396 (Carr.) carnes grarnignosas seu mor- tQt pannos francie, scilicet scarleta de grana. DRG.3
tlcl~as vel lupalas vel morbosas. CVQ 360 a.1407 885 a.1301 cargias quatuor ... granne spagnole. PLS
(Qud.) non audeat ... vendere ... carnes gramignosas vel 355 a.1301 grana mea que est ponderis de tres [ ...
mala morte seu morbo morlas pro sanis . SOV 279 DRG.3 11.3 a.1314 scarleta grane. DPG 501 a.1377
a.1428 (On.) vendere . .. cames gramignosas pro sanis. pro grane vermorum ballis ii. DDG 791: a.1377 pro pa-
~~ 2.37 (Alb.) qui vendiderit cames gramignosas pro ni- norum de grana pecia ~ CDC 29 a.1386 grane pondus i.
~dlS ... GR 2.48 (Vezzano) exceptis camibus gramigno- DKR 174 a.1414 grane de yspania. NIS 354 a.1425 cIa-
SlS, morbosis seu morticinis. midem unam a domina de roxea de grana. BVP 397
D gramignoso. a.1449 vestis ... tincta cocco si ve ut loquimur grana.
gramlolus / gramionus sm. "ammasso di fieno o co- PVP 254 a.1458 culter unus ihameloti acamocati grane
voni" a balneo parva tali!: qualis. MAS 220 a.1466 tingere .. .
GSB 1~ a.1577 (Baiardo) bestie ... damnificantes metas aJiquam quantitatem septe ... in grana vel de grana .. .
~t ~lonos . F~T 61 3.1592 (Triora) accipere blavam ... - laborare aliquem pannum in moreIo vel de morel0
In ahquo borra h, cavallelto, gavellis seu covis aut gra- de grana. BBL 108 a.1473 pecias ii. pannorum londoni
miolis alicuius persone. de grana. PVP 289 a.1491 de pecis 8 mare florentia-
D grami,
rum ex qui bus alique tincte in grana tam paonacie
grainita sf. "lista. bordatura ornamento delle vesti quam searlatine. PVP 297 a.1491 parmi i 1/2 zentonini
femminili"
de grana venni Iii.
SSL .1?5 sgg. a.1336 una tuniceJla de diaspro albo eum GLI Gloss. panni de grana "panni scarlatti tinti con gra-
~~s ad aves et cum perlis in manicis. - una dal ma- na". ALE 202: grana, plur. di n. granum, calco del gr.
bea diasparala cum gramitis el frisiis deauratis. - due IC6ICICo. LEM 100. MAS 117 n., 118 n.
gramite laborale ad aurum et aves.
Cf DUC.4 96 grc;mita: fimbria . CIV 108 sg. ven. grami- D grana.. .
ta, m.s .: < gr. 'YP<XJ.4..I.a'ta. grana sf. "grano. misurafrazianaria di peso per pre-
gramolatus agg. "(di canapa) battuto. madullato" ziosz'"
SSA 127 a.1345 (Sav.) non vendent ... sarciam in qua sit BSL 143 a.1353 confiteor ... me recepisse a te ... uncias
canapum gramolatum vel soanum pro bona. SSA.2 122 quingentas et tarenos octo et granas quatuordecim auri
a.1345 (Sav.) excepta caneva batuta vel gramolata. tarinorum.
Cf MB 104 8.1244 (Bologna) grama. DEl.3 1856 S.V. grana top.
gramola "prob. relitto meditodi area ibero-lig.". RCA 164 a.l060 (o ,1075) usque in fontana de granna . .
L gramorare. gramula. D gramurar. SRC 508 a.1381 (Sav.) in dieta villa et districtu albizoI-
gramor agg. (comparat. di gramus) "peggiore, dete- le, in contraeta grane. SRC 510 a.1381 (Sav.).in territo-
riore .. rio albizolle, in contraeta grane."
ASA 281 a.1350 (Alb.) nee adiungerent... farine vel gra- PAC9.
no aren~m vel sabionum .. . vel quid aliud maxime pro (de) grana cognome
quod farma gramor seu deterior reddatur. U.l 1176 a.1253 guillelmum de grana.
Dgramu. Cf, PAA 250. I-
gramorare vb. "battere, maciullare (la canapa)" granarium sn. "granaio"
GR 53 a.1519 (Alb.) canapam infra dictis confines non RCP 222 a.1197 (Luni) in granario sive caneva lunensis
possit gramorari nec msciari. GR 2.66 (Garessio) non episcopi. RCP 465 a.1236 (Sarz.) eertUm fictum iiij star.
gfamoret canabum nec smacet in burgo garexii. frum(enti) mundi, sicci et gretolati delati et portati in cu-
L gramolare. grsmula. D gramurar. riam castri sarz(ane) ad granarium dom(ini) ep(iscopi).
gran 436 grat

granarius n.p. granucia cognome


BSR 306 a.1209 laudem sive sententiam ... scriptamper BG 120 s.xii, (Sav.) turris baldi granuce.
manum granarii scribe comunis ianue. granum sn. "grallo. fmmemo"
granascus sm. "abitante della contrada di Grana U.l 907 a.1232 granum ordeum speltam advenarn ...
(Abisola)" granum sn. "grano, mOllerafrazionaria"
PAA 250 a. 1253 (Sav.) proventum prati quod est. . . iuxta CA 630 a. 1292 surnrna totalis monete terinorum et gra-
guillielmum de grana, et ab alia granascorum. superius norum commissorum in ffiorinis ccclj flor. vj gra.
illorum de orchis .. . grapa I grapela sf. "gancio con cui appendere reci-
granata sf. "granata, pietra preziosa" pienti alla calena o ai ferri del focolare: staffa per fissa-
FCD.2 208 a.1278 unus robinetus, una granata pro sigil- re elementi in nmralllra "
lo, una petra cum capite . .. LEM 246 a.124O graticellam grappam lucemam et bran-
granata top. "Granata (Spagna)" dale . RCO 128 a. 1286 (On.) grapam feri. MCD 49
DKR 33 a.1409 qualibet parte regni aragonum, granate et a.1496 (Fin.) c1aves, abynos et grappas da gronda et cal-
castelle. DKR 188 a.1414 ad loca regis castelle, granate, cem. PVP 221 a.1451 ilem palelam unam cum suis gra-
catalonie, evice, maioricarum. pis. PVP 273 a.1488 paela una de pesci et una de casta-
D granalina. gne eum sua grapela.
granatus agg. "in grani, in seme' PVP 107.
PLS 464 a.1301 sachi tres cotoni tracti et. .. sachi qua- L grape1a. grapiare. grepa.
tuor cotoni granati. grapiare vb. "cardare"
L grana. SSA.1 128 a.1345 (Sav.) possint eliam ipsi filato.res gra-
grancius cognome piare. seutere et shatere canapum in saona. SSA.2 122
CGS.2 307 a.1156 rubaldus grancius. ,CGS.I 350 a.1160 a. 1345 (Sav.) quod aliqua persona ... non debeat grapiare
ex parte carbonis grancii. BSR 52 a.1174 lanfranchi nee pectenare ... aliquod eanapum de quo fieri de beat sar-
granci.
eia.
grandinarla sf. "grondaia" L grapa. D grapiare.
GSS 64 a.1330 (Sarz.) ponicum cum grandinaria ... por-
grarea sf. "ghiaieto"
ticus cum tota grondaria.
L gronda. CST 288 a.1381 (Taggia) pro quolibet asino ... invento.. _.
grandinem sf.pl. "bordatura di abiti femminili" in alienis blavis vel leguminibus ... dummodo. non sint
BOV 547 a.1452 (Sav.) novos gestus mulierum que insti- graree grifate vel zerbum. ZTA 44 a.1415 (Alb.) fecerit
gante diabolo noviter videntur portare bordaturas quas unum eanalle in medio grarearum.
appellant grandines et corruscationes et lepras .. . - ne- L graira,
que mulieres ponent bordaturas quas appellant grandines graretus sm. "catino"
et corruscationes et lepras et in capite coroua et vena .. PVP 228 a.1451 item grarelo.rum Juodene tres. PVP 273
L granita. a.1488 grareti n. vi. de stagno. ASD 65 a.1581 (Caffa)
grandis agg. "grande" item graretos duos damaschinos vitreos.
CAC 338 a.1180 (Sav.) manariam unam grandem. L gradelinus.
granega sf. l'granaio" . DUC.4 91 grada/elus, gradaluJ: vas mensarium, catini
RL 202 a.1272 (Penna) si aliqua persona frangent do- species.
mum coopertarn aut molendinum aut granega . .. grassa sf. "grasso animale"
Cf DUC.4 98 granea, granica m.s. REW 3845. CDC 64 a.1386 grasse caratelli ii.
D granega. L grassia.
granela sf. "soda, cenere di feccia di vino calcinata, grassa top. "Grasse (Fr.)"
allume di feccia .. LG 692 a.l406 quod aliquis mereator lanarius no.n. emat
DDG 50 l a.1377 pro granele pondis ii. DDG 531 a.1377 nee aequirat. . . aliquam lanam longam suceidarn q\'ae de-
pro granele fardello i. ASD 51 a.1381 ex aliis mercibus, lata fuerit de areiate, grassa, provincia.
scilicet endeghis, pipere, granella pro vermibus et ginge- grassia I graia "grasso anima/e"
bre. LMS xxviii. (= LEM 256) a.1259 (invent. di spezia/e)
L cinerem. D granella. ampulam unam in qua est graia que non eo.gnoseo.
grangerius sm. "(nei conventi) fattore" RVN 124 s.xiv. (Noli) venditio gabelle grassie. ICG 155
AES 15 a.1232 (Rivalta Scrivia, "area Cistercense, risen- s. xiv. introitus grassie.
le dell'influsso francese") fratri alberieo grangerio. L grassa. graia. grassus. D grassia.
DUC.499 grangerius: qui preest grangie seu praedio ru- grassus agg. "grasso"
stico apud monachos, vulgo grangier. LG 301 a.1363 cridare seu elamare: .. . populus ma~er vel
L glangirius. grangia. populus grassus. .
grangia sf. "granaio, costruzione rustica" L grassa. D grasso.
RLB 33 a.1283 (Castellaro.) item si quis domum alienam grata sf. "grmiccio" I

ve) grangiarn ... fregerit, bannum seu penam quinquagin- BNA 351 a.1261 (Vent.) peciam unam terre agregate fi-
ta so.lidorum incurrat. GVG 272 a.1284 trentanaria qua- cuum, vitium et orti, curo gratis decem et uno coacio. su-
tuor ovium de Iaete que sunt ad grangiam de goyde vel perpositis.
ad dictum monasterium. GR 2.37 (Sospello) nulla perso- L eratem. gratam.
na audeat edificare seu facere aliquam domum seu gran- grata sf. "gabbione di vimlI; usalo nello scavo di
giam, eellam pro companagiis in terris communis. trincee"
L grangerius. D grange. AI 126 ad a.1242 et paratis gratis et aliis multis hedificis
granita sf. "sorta di ornamento di abitt' ad prelium. .
SSL 196 a.1336 una dalmatica diasparata cum granitis et IVI n.: cf GU 823.
frisiis deauratis. L gratem.
L grandinem. grabKaseum sf. "grattugia"
granoara top. (Vent,) . SSL 218 a.1336 item duo gratacaseum.
TMV 67 a.1260 (Vent.) ubi dicitur granoara. L gratarolia.
grat 437 grex

gratagroia I gratairolal gratairolia sf. "grattugia" gratille sn. "gratile.fune di rinforzo della vela"
BF 86 fine s. xiv (Sav.) item paella una cum gratagroia. PPG 320 a.1560 (libbre 8) gratille.
PVP 235 a.1456 item ... gratayrolia una . PVP 248 D gratiri.
a.1458 gratairolia una ferri. PVP 270 a.1477 gratarole gratis avv. "gratis, senza contropartita, senza paga-
due magne. mento di interessf'
L gratarolia. LDM 18 s.xii-xiii. gratis et amore. DBN 100 a.1197 me
gratanatlca cognome accepisse a te willelmo ormengaldo bancherio mutuo
CDG.2 76 a.1168 obel1US gratanatica. CAC 145 a.1179 gratis libras cIx.
(Sav.) obel1us gratunatica. L gratanter. gratia. L gratizem.
Lgratarolia. D gTattQcu '. gratula I gratura sf. "grattugia"
gratanter avv. "voleTllieri" LMS 242 a.1222 item setacii duo, item gratula una. CA
LO 35 8.1339 gratanler et benigne. 592 a.1292 in una gratura et ij coclearibus ferreis.
L gratis. L gratarolia. D gratua.
gratapaUea I gratapalia cognome graturollus sm. "grattugia"
PMS 134 a.1218 a guillelmo gralapaHa. AMSSSP n.s. CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unum graturollum. ' .
15 (1981) 43 a. 1240 (MiLl.) guliermus gratapallea. L gratarolia.
L gratarolia. grava sf. "greto" . I
gratarolia sf. "grattugia" GR 54 (Nizza) avere minutum stet in grava palionis.
COS.2 204 a.ll64 patellam. gratesellam, lucemam, gra- L graira.
taroliam. LMS 59 a. 1222 et grataroliam unam. LEM graveUasca top.
224 a.]230 grataroliam et rasaroliam. VCB 179 a.]239 RCA 17 a.1143 glflveliasca (testo mutilo).
(Bonif.) grataroliam unam . PVP 257 8.1459 item lebes graxei top. (Celle)
unus magnus pelre cum una gratarollia. CCS 55 a.1414 (Celle) usque ad graxeos.
Cf. MUI 165 gratirola . CVM mi/ograttirola . D graxea.
L gratacaseum. gratagroia. gratairola. gratairolia. grata- graxia sf. "grascia, grasso animale"
natica. gratapaHea. gratarolius. grattatorem. gratatoria. SRB 363 a.l424 (Sav.) in gabela graxie saone.
graterora. gratesella . gratula . gratura. graturollus. L grassia. .,
D gratl. greba sf. "zolla di terra": simbolo di investitura
gratarolia cognome PCA 48 a. 1275 (Alb.) et in signum tradite possessionis
SRB ]90 a.1248 (Sav.) ansaldi graterolie. investivit eundem presbiterum... grebis ae trunehis arbo-
gratarollus sm. "specie di arma ?" rum quarumdam terrarum ipsius ecclesie.
PLC 22 a.1301 balistas ... quadrellos .. . verrugos .. . grata- L gleba. .
rolios centum. gregetusl-m smln. "collana, filo di perle" .
L gratarolia. NBI 38 a.1390 amexia subtilia in diversis locis sunl, ut'in
grattatorem sm. "fclutore" primo gregetum unum de perle ceclxxxxviiij, de carati
OR 2.37 (Vent.) fuerunt grattatores et capita proditio- liiij. PVP 336 a. ]506 sponsabus .. . liceat pol1are grege-
nis ... tum unum sve filum pe~larum ad collum.
L gratarolia DUC.4 109' gregetum: omame1l.i genus (jr. col1ier).
gratatoria sf. "grattugia" L gherghetus. gregetus. greghetinus. greghetus. gorghetus.
GR 54 a.] 257 (Venl.) item catenam unam. lebetem greghetinus sm. "braccialetto di perle"
unum ... grataloriam. situlam .. . RSR 59 a.l454 (Sav.) greghetini perlarum quos portat ad
L gratarolia. . '
manus. .
gratem sf. "graticcio" L gregetus. .
LEM 230 a.1238 item grates duas de vimini. RCP 179 gregbetus sm. ''filo di perle"
a.1259 (San.) teneatur quilibet ... qui asinum habuerit. PVP 299 a.149,2 pro pensione gregheti pro paulo salucio.
portare grates, et qui sic domum suam cooprire volue- L gregetus.
rit .. . gremens agg. "clemente"
L cratem. grata. BLC 112 a.1299 [gre]mens in clepacionem (scrittura il-
gratem sf. "graticcio di vimini usato per lo scavo di leggibile).
trincee negli assedi" D cremente.
AI 72 a.1234 et die sequenti fecit fieri guastum et grates gremiale sn. "veste talare" . ,
in ntaXima quanti tale. SSL 213 a.1336 unum gremiale de seta viridis . ... viii.
L grata. gremiale de tela laborata de seta pro prelato q!lando ceI~-;
graterora I gratesella sf. "grattugia" brabat.
CGS,2 204 a.1164 patellam. gratesellam, lucemam, gra- D gremio. '.
taroliam. grepa sf. "strumento del bottaio"
PVP 273 a.1488 graterora una de ferro. OVG 249 a.1281 (Gen.) ,e~ in fine .dieti termini tibi. dare
L gratarolia. promitto sestam unam, onam unam davinum unum gre:
gratla sf. "pem'ione, rendiw concessa "gratis" da un pam unam.
potente" L grapa. \ . . I

LO 316 a.1363 aliquis civis seu districtualis ianue qui of- grepus sm. "cagnolino"
ficium ad vitam aliquod vel in perpeluum vel provisio- GR 54 a.1519 (Alb.) in catulis parvis sive grepis.
nem annuam. gagia. salarium vel mercedem seu gratiam gretolatus agg.
aliquam ab aliquo rege. principe vel barone haberent. .. si RCP 465 a.1236 (Sarz.) adducendo exinde omni anno
tali gratie, utilitati. provisioni vel gagii renunciaret. .. ian(uensi) curie pro mense aug(usti) certum fictum iiij
L gratis. star. frum(enti) mundi, sicci et gretolati delati et portati in
gratlcella sf. "graticola" curiam castri sarz(ane) ad granarium dom(ini) ep(iscopi).
LEM 241 a.1240 eultellos tres el graticellam. grexencius n.p. "Crescenzo?"
Cf. MUI 165 gratisella. PAC 8 a.l099.
L cratem. D graixela. L crescenbene.
grez 438

grezus agg. "grezzo" grimaldi cognome


AND.6 192 a. l606 diclOS mislerios fulcilOS de lignami- SCT 76 sg. a.1278 (Gen.) in ianua. io contrala castelleti
ne, ut dicitur, grezo. super terra sive solum grimaldorum. DDG 267 a.1376
D grezzu . benedictus de grimaldis.
grida sf. "graticcio, grata" L grimaudus. D grimaldi.
BSR 119 a.l183 molendinum ... bene dausum de griciis. grimaudus n.p.
Cf NIG 69 piem. grissa "fila, filare di viti" < craticea. U .2 481 a.1319 (Sanr.) grimaudus baraba.
crates, AGI 14 (1898) 367. L grimaldi. D grimaudi.
grida sf. "Liccio?" grimpa sf. "specie di tUl/ica"
=
AS 75 (= BVP 201 GR 54) a.1432 pro vellutatis in LMS 137 a.1222 item una grimpa. ,
duabus griciis solvatur libra una. DUC.4 112, 135 grimpa, guimpa: peplum, velum mulie-
grida sf. "bando, grida" . bre qua etiam ufunlur monachae, quod guimpe vocant.
GR 2.37 de qualibet grida nuncius habeat denarium griparea sf. "specie di nave da trasporto"
unum. TL.I 332 a.1455 gripaream unam cantariorum portate
L cridare. D grida. duo milia vel circa theuerorum.
grifatus agg. "segnato" (di terreno segnato con croci DUCA 112 griparia: navis quaedam venetorum . CIV
a indicare il divieto di ingresso (per semina recente) o di 109 sg. ven . griparia, prima attesta zione a.1363. sempre
pascolo " in d?CUmenli relativi al Mediterr. orientale < gr. 'Ypu-
CST 288 a.1381 (Taggia) si oves vel capre ... invente fue- 1tapla s. X\'. "nave".
rint. in alienis blavis .. . vel aggrego terra grifata extra ban- L griparia. grippus.
dita plani... GR 54 a.1538 (Ceriana) inteligatur grifata grippus sm. "nave veLoce da traspono"
terra ubi fecerinr cruces. GSB 101 a.1577 (Baiardo) pe- DMe 449 s. xv. vendicio introitus barcbarum, lignorum,
na pascentium grifatas remaneat iudicio consilii. grippo rum et quorumcumque navigiorum. - a quocum-
D griffu. que patrono sive ductore alicuius grippi sive barche, di-
gritTonus agg. "greco bizamino" scoperti sive discoperte.
DAF 23 a.1300 selavi duo griffoni de marvasia, qui sunt Cf VIT 1037: ven. gripo, ;t. grippo. a.fr. grip. CIV 111
pro redemptione. sg.: ven . gripo < gr. 'YP'i'no. C .MANFRONI, GSLL I
DUCA] 12 griffones: nostris ila graeci byzantini imperi i (1900) 105: affondamento di un grippo ilei pOrlQ di Fa-
olim dicli. magosta, ca. 1442.
gritTonus sm. moneta L griparea.
SAG 94 d a.1320 ipsoque anno fabricata est in urbe di-
versa forma pecunie ... insuper ex aere cum pauco argen-
gm sn. "panno o pelliccia di colore grigio"
CA 593 3.1292 item una furrura de gris . NL.2 225
to facti sunt nummi in qui bus ab una parte erux erat, et a.1225 petias iiii . pannorum lane que dicitur gris monton.
griffis ab alia, ex quo sunt nuncupati griffoni. L griseus. veyrgris.
L griffus. grisela sf. "graticola"
griffus I griphus Sffi. "grifo, grifone, simbolo araldico" PVP 265 a.I462 item ramirolus unus rami cum una gri_
CDG 3.175 a.l200 sigillum comunis ianue habens quam- sela ferri talle qualle.
dam fonnarn sculptam ad modum griffi tenentis inter pedes L grixella. D grisela. .
aquilam et vulpem. BSR 445 a.1225 sigillo civitatis ianue, griseus I grisius agg. ;'gr;gio
in quo grifus aquila et vulpis erant impressi. LMS 542
CGS.1 358 a.1160 v. peUicias grisias. OS 49 a.1I94 ve-
a.1226 grifum unum de brundio. AI 22 ad a.1227 cum tan-
to vigore et audatia cucurrerunt, quod non videbantur ho- stes sericas, omamenta varia et grisia. CDC 289 a.1393
rnines sed leones et griffi vel aquile celeriter convolantes. pannus griseus.
CGG 19 a.1259 (PortoV.) cireumscriptio cuius sigilli talis . grisius I grisus sm. "pallno o pelliccia di colore gri-
est: griphus ut has (aquilam et vulpem) angit, sic hostes ia- gio"
nua frangit. DAA 94 a.1279 lineras ... sigillatas cere viri- CGS.I 358 a.ll00- cepi a te . .. milliari<of>um grisio-
dis cum gripho. SAG 94 ad 3.1320 ipsoque anno fabricata rum ratiocinatum in Ib. xx\'. SSL 204 a.1336 mantel-
est in urbe diversa forma pecunie ... insuper ex aere cum lus ... cum caputio de scarleto fodratus de grisio. - ca-
pauco argento faeti sunt nummi in quibus ab una parte crux putium de blado fodrato de griso.
erat, et griffis ab alia, ex quo sunt nuncupati griffoni. Cf ACS 25 a.1330 (Verona) centum brachia grixii.
Cf DQD 260 sgg.: La volpe e l'aquila, simboli ghibellini. L grixius. grixo. grixus. desegrixatus. D grizo.
L griffonus. D cruxe e griffu griffu. grissus agg.
grifus n.p.; cognome . RPV 206 a.120 l. (Sav.) coopritorium grissum scarIate
OSM 170 a.1190 grifus staonarius. MIA 83 a.1263 vermilie.
gandulfum griffum. grita cognome
(de) grillanego cognome CAC 91 a. l 179 (Sav.) petrus grita. CAC 179 a.1180 pe_
RCA 82 a.1148 baldus de grillanego. trus gritta. BSR 205 (= PAC 17) 8.1186 iohannes grita.
Cf HSL 18.95: od. Grillano, top., connesso con grillus, GC 23 a.1191 a iohanne grita. GG 412 a.1203 resonati
gryllus. grite.
L grillus. D grillano. L gritii.n griua.
griUia sf. "griglia. inferriata" gritli top.
GR 54 (Nizza) pro una grillia ferri posita in fenestra die- TAL 19 a.1326 (Alassio) terra de gritijs.
te domus. L grita.
grillus cognome grixeUa sf. "graticola"
se 294 a.1157 amicus grillus. RCA 269 a.1168 lamberti PVP 240 a. 1456 item grixella una ferri.
grilli. DDG 214 a.1376 anthonius grillus. DDG 276 PVP 107.
a.1376 in cocha iohannis grili. RPV 137 a.1387 (Sav.) L grayxela. grisela. D grixella .
emanuel grilus. grixella cognome
PSN 97 n.: "grillus < grullus, gryllus "porco ": n. di U.1 1304 a.1359 gullielmi grixelle.
umilt cristiana". grixengra top.. celltro di produzione di stoffe?
.::. : ::~ , ,;rillanego. grullus. GG.2 216 a.1205 pecias iii. de stanfortibus grixengre .
439 grop

grixius agg. "g rigio" gropa sf. "sporta, gerla?" ( ..


COS 67 a.1186 duas pennas grixias et tres rusas. LEM 258 a.1259 item grataroliamm et gropam.
L griseus. Cf DUCA.115 grop "sporta ... a groppa, cLunis, quia su-
grixo n.p. per groppam defertur.
SRC 155 a.1263 (Sav.) grixo de legino. groppalm sm. "fune del gavitello dell'ancora"
L grisius. PLL 469 a.I441 groppales petios n. 7.
grixus agg. "grigio" L gropialem. D gripia.
GO.l 251 a.1203 penam unam grixam. GG.2 31.6 a.1206 gropallus cognome
pelliciam unam grixam. U.I 1387 a.1261 'sabor gropallus.
L griseus. L gropus. D gropallo.
grodare vb. "cadere" gropia sf. sf. "gancio?"
GR 2.37 (Vezzano) fructus olivarum, castanearum et PVP 283 a.1488 item patela una eum sua gropia. .
quercum grodantium in terris alienis, invito domino terre Cf PVP 197.
in qua grodaverunt colligere nemo audeat D gropia. I

D cru. grudare gropialem smlf. (mar.) "cavo di ormeggio della


grognus sm. "stagno, palude?" , nave"
GR ,54 a.1363 (Diano) nulla persona audeat aeeipere vel PLL 468 (~ VFO 224) a.I441 i tem gropiales pe~io~ n. Il.
d~portare alienos lapides de grognis, tam de iUo orientis BGS 82 a.1248 item mollam novam de groplahbus et
quam de ilio occidentis .. . - quelibet persona de diano aliam mediam mollam novam cum gropialibus deeem.
debat ire ad tirandum de lapidbus in dictis grognis' in BGS 94 a.1251 et cum mollis decem de gropialibQs no-
dic~o grogno orientis in quolibet anno ponantur et plan- viso BSL 31 a.1251 mollas sex gropialium. FNV 164
tentur pali lignei. a.1251 cum mollis sex gropialium novorum et eum ornni-
Cf DUC.4 114 sg. grogllius, grolllla. bus aliis gropialibus quas habemus pro dieta nave.
grogum sn. "muffa" DUC.4 t 15 gropials: funis ad retinendam navern, Gall.
LO 406 (=SFG 1.185 n.) a. 1383 vlnum quod sapiat ace- croupire vel roupias.. '
tum vel sential de ponto, vel de grogo, vel de marcido. gropiaJem sm. (mar.)t fune del gayitello dell'ancorq."
LO 445 a.1383 vuinum quod sapiat de ponto, grogo vel BSL 31 .1246 item quelibet dietarum anehorarum debet
muffa. LG 471 a.1403 de vino quod sapiat grogum, pon- habere gropialem unum novum.
tum, mareedum. JAN.
REW2337. L groppalem. ,
gromettus sm. (mar.) "mozzo" gropinesa top.
IAN.2238 . Cf. REW 3879. SCT t 5 s. xii. (La Spezia) ad gropum grandum gropine-
gromoxellus sm. "gomitolo" sa terra ad ,~aboran<;lum.
FNV 341 a.1259 (Capriata) gromoxellos filati tres stu,Pe. Lgropus.
L gomitellus. gromulus. lumexelus. D grumiscelu. gropo elem. topon. ' : ' .
gromulus sm. "bobina di filo" RCA 292 a.1031 da alio latere fine gropo marcIo BO 180
OR 54, 104 a.I642 faeientes pannum albaxei teneantur a.1484 (Sav.) usque ad aquam correntem in valle cui dici-
ordire de vii s xiii cum xxx gromulis pro qualibet via. tur lo gropo della sarhera ... ,ad dictum g~oppum
gromus sm. "grumo" L gropinesa. D gropo.
U.2 48 a.1282 frangere et spezare gromos salis. (de) groppo cognome
Dgrorno. RCA 94 a.1153 guilieImus de groppo.
groncus sm. . . . j groppum top.
COC 29 a.1386 gronchorum fardellus 1. (elencato inSIe- U.l 1029 a.1248 eoml1nis et hominum Ae groppo. GSS
me a riso, zafferano, cera). 44 a.1330 (Sarz.) groppum, galinarium, clixagna.
groncus sm. (ittio\.) "congro, grongo" gropus sm. "altura toluleggiante"; elem. topon . .
PPV 87 a.1370 (PortoY.) g'rOlleum et tonnos. SCT 15 s. xii. (La Spezia) ad gropum grandum gropmesa
L grungus: D gronco. ' terra ad laborandum. SRB 205 a.1225 (Sav.) usque ad
gronda I grondana I grondaneta sf. "gronda, gron- gropum in quo est crux sculpta. RCP 174 a.1233 (Sarz)
daia" venendo superius per canale usque ad groppum rosetuh
BSR 330 a.1218 et surrexit et veni\. in grondam bocacii., et a groppo rosetuli veniendo superius... SR'B 193
MCD 49 a.1496 (Finale) grappas da gronda. DSP 248 a.1252 (Sav.) usque ad gropum superiorem qui est desu-
a.1543 de comxionis ponendis domibus ac grondanis vi- per ecclesiam saneti .nieoIai, in quo gropo est lapis .ma-
delieet quantum exire possint extra murum. - nec pos- gnus aeutus . . : et ab isto gropo usque.ad gropum qUi est
sint excedere a dieto muro ... eomputatis comixionis et in costa subtus ecelesia sancti stephani. PRV 50 a.1295
imore seu grondana palmos duos. FST 89 a.1592 (Trio- (Sarz.) usque ad groppum fuschum . SRC 31 t a.1296
ra) de stillicidiis descendentibus super aliena teeta/ id est (Sav.) ab illo fonte usque ad gropum superiorem ... in
de grondis. GR 2.29 (Benne) qualiter aqua grondaneta- quo gropo est 'lapis magnus acutus.
rum et sediminum debeat discolari. G.PErRACCO SICARDI, BlJig 29 (1977) 14: cruppa, genn.
L grunda. D grondana. *kroppa.
grondarla sf. "grondaia" L gropallus. gropinesa. D groppo.
GSS 64 a.1330 (San.) portieus cum tota grondaria. ' gropus sm. "grumo"
L grunda. SSA.2 142 a.1345 (Sav.) nee vendere gropos pro bona lana.
grondona top. gropus sm. "nodo, filo intrecciato?" ,
CDG.2 64 a.1166 albertum de grondona et rufinum de AMSSSP n.s. 11 (1977) 59 a.1454 gropum unum perla-
valentia GVG,9 a.1192 rubaldus bucaxanus de grondo- rum veracium continens pecios centum sexaginta qua-
na. Lli 427 a.I.198 in castro. montis maurisini grondo- tuor. PVP 247 a.1458 item propum unum perlarum.
ne. U.l 491 a .1202 iIli de grondona ... curiam grondone. L agropare. D gruppo.
PPE 246 a.1261 loeo ubi dicitur grondona. GVG 153 groppus sm. "sacchetto sigillato?"
a.1262 in territorio grondone. DDO 660 a.1377 pro auri groppo i. per f cl. delato de 'va-
gronus cognome lencia.
MIA 86 a.I.264 (Sav.) ansaldum gronum. Cf IVI, Gloss.
gros 440

grossa sf. "grossa, misura di quantit: /2 dozzine" grota sf. "volla, magazzino, bottega"
DDO 671 a.1377 pro busiorum grosse CXKXX. CPB 245 OS 24 ad a..! 187 pi ani. .. mercatores ianue omnes, quo-
a.1388 (Piac.) item. quatuor grossas de augetis de cervio scumque invenerunt. bonis suis expoliarunt, et de grotis
et soata. - itelrn duas grossas de fubiis feri inter parvas et 1010 iudicatu kalaris eiecerunl. VCB 45 a.1238 (Bo-
et magnas. PVP 294 a.1494 debent pro grossis 22 aluta- nif.) vendo ... grotam unam quam ha bere visus sum in ri-
rum f . 22. pa portus bonifacii. VCB 193 a. 1239 (Bonif.) grotam
D grossa. suam de mare qua modo iaceo ... - actum in ripa portus
grossatus agg. 'spesso. grossolano?" bonifacii in dicta grota.
RH Il (1956) .123 a.1463 (Tenda) per instrurnentum pu- L crota. grotacia. D grolla.
blicurn scripturn et fieri rogatum per guillielmum gelini grotta top. (Celle)
notarium pubLicum .. . in apapirurn grossatum, quod incipit CSS 35 a.1414 (Celle) fusligentur a grotta usque ad m-
in sua tercia linea pomaxii et finii in eadem pecia terre. cbam pastini. _
grossetudinem I grossicies sf. "spessore" grotada sf. "terreno di particolare confonnazione (a
DNB 23 a.1187 bordonales ... omnes in longitudine goas grolle?)"
vii. et duos in amplitudine palmos ii. et quarta et grosse- RCP 298 a.1260 (San.) quartam vero partem tocius bur-
[udine palmos ii. minus quarta, alios ii. in amplitudine gi et grotacias que sunt iuxta faucem tluminis el in Iitore
palmos minus digilum .i. in grossicie digiti et grossos pal- maris, ultra ipsam quartam. sibi dominus episcopus reti-
mum I 112. nuit: in qua quarta et in grotacia dorninus episcopus fa-
L crositudinem. grossicium. grossus. ciet casamenta et hedificia secundum quod sibi placuerit.
grossicium sn. "spessore" L grota.
DNB 22 a.1l84 trabes .. . longi de cubitis vii .... et in groxetus agg. "di discreto spessore"
grossicio semidigitum i. DRO.3 668 a.1263 tot pannos groxetos anglicos.
L grossetudinem. grossities. L grossus. . '
grossities sf. "larghezza, spessore" grugna top.
FSL 96 a.1 404 (Sav.) ad iustam mensuram cane Ile que U.I 491 a.1202 in grugna el gaturba.
canella sit et esse inteHigatur palmorum duodecim in alti- L grugnus.
tudine .. . et unius palmi cum dimidio in latitudine seu grugnus sm. "collina, rilievo?"
grositie. PMS 174 (= SRC 186) a.1225 (Sav.) et tenninus qui est
L grossicium. ultra quercum usque ad grugnum superiorem muareUi,
(in) grosso loc. avv. "all'ingrosso" qui est de su per muraciam et est penes quercbum dictam.
ODN 639 a.l254 (Noli) revendat vinum rninutum seu in SRB 205 a. 1225 (Sav.) usque ad dictum grugnum . .. sicut
grosso. RVN 124 s.xiv. (Noli) vendi in grosso. U.2 740 incidit ille grugnus usque ad gropum in quo est crux
a.1365 mercatores ianuenses merces eorum possin! ven- sculpta.
dere minutatim seu in grosso. CCS 32 a.14L4 (Celle) si grugnus sm. "grugno del maiale"
venditio ... facta fuerit in grosso. SOV 275 a.1428 (On.) GR 52 a.1682 (Bobbio) budellos, grugnos seu maxillas,
liceat vendere in grosso. pedes, ungues ...
L (ad{m) grossum. grossus. D ingrosu. L grognus. grugna. D grugnu.
grossonus sm. "moneta d'argento toscana, pari a 21 grugnus cognome
quattrini" BSR 214 a. 1195 obertus grugnus.
PVP 252 a.1458 moneta reperta in petio, videlicet gros- PAC 17.
soni pecii cxxi. . (de) grulla cognome
L grossus. U.l 840 a.L228 rufmus de grulla.
(adlin) grossum loc. avv. "all'ingrosso" L grullus. D grulla.
SRC 260 a.1273 (Sav.) non vendet in grosum. RVN 122 grullus cognome
s.xiv. (Noli) si granum vendetur in grossum. GR 2.38 U .l 1366 a.1261 peciam unam terre in contracta grullo-
pro pannis emendis ab aliis mercatoribus ad grossum vel rum. MIA 80 a. 1286 (Sav.) manuelli gruUi notarii. MIA
ad talium. . 86 a.1297 (Sav.) dominus iacobus grullus. PCC 159
L (in) grosso. a.1370 (Sav.) leonardus grulus de saona. CSF 79 a.1393
grossus agg. "grosso, grande, spesso" (Fin.) antonius grullus.
DNB 22 a.1184 trabium xxviii longitudinis ... et crosi- PSN 97 n.: "frequente a Pigna (a.1394); a.1276 (Aprica-
tudinis ... et latitudinis .. , et debent esse equales grosse le); etimologia incerra"j
et late. BNA 264 a.1260 (Vent.) balistam unam ... gros- L grillus. (de) grulla.
samo CA 598 a. 1292 in grossa carne xxv. asp .. (lvl, gronda sf. "grondnia"
Gloss.: "carne di bestia grossa") . SSA 196 a. 1345 GR 2.37 (Pornassio) qui domum seu casamentum edifi-
(Sav.) quando campana grossa pulsabitur ad stremitam. caverit, taliter debeat edificare, quod grunde ipsil,ls casa-
CST 168 a.1381 (Taggia) et iIIua (instrumentum) ponere menti, seu domus, pLuiant super suum proprium.
in cartulario grosso ad minus unius quaterni appapiri. Cf. DEI.3 1875: a.778 (Rieti) grunda; a.1086 (Roma)
LG 421 a.1383 dalfini autem, serasie grosse et alii pisces gronda, grundaria. "etimologia oscur,?". ALE 401: "cfi
bestinalles. LO 958 a.l404 si ... campana grossa sonetur Varo r.r. 3.3 .5 suggrunda < ge. O\Yf1({)Oa "battigia", at-
ad strernitam. traverso l'etrusco.
L crossu. degrossare. grossetudinem. (in) grosso. groxe- L grandinaria. gronda. grondana. grondaneta. grundarla.
tus. D groso. imbrem. D grunda.
grossus sm. "moneta, pari a quattro denari di lira" gnmdaria sf. "grondaia"
CP 939 a.1348 pro ducatis auri duobus millibus ... et OSS 64 a.1330 (San.) porticus ... cum tota grundaria.
grossi tribus. DKR 27 a.1408, ab eo ... recepisse in acco- Cf. DEI. 3 1875 a.l 086 (Roma) grundarla.
mendacione lib. quindecim ~ossorum de bruges. CCS L grunda.
69 a.1414 (Celle) pro qualtbet appodixia ... grossum grungus sm. (ittiol.) "grongo"
unum papalle. PVP 252 a.1458 moneta in argento vide- GR 54 (S.Stefano) et possint vendere in quadragesima
licei in soldinis et grossis. ' grungum murenam et alios pisces scalie denarios decem.
L crossus. grossonus. L groncus. D grungo.
grut 441 guaI

grutire vb. "scricchiolaro SOllo i denti" guainerius sm. "fabbricante di g.uai,!e. l'

LG 448 a.1383 paDem bene coctum et mondum a lapidi- SF 203 a.1274 cerinum de recho guamenum.
bus, non grutientem. L guaina. ,
D scruscl. 1 ,
Iguaita sf. "servizio' di guardia ~ffettuato dl.n.0tte
guadagnlnus agg. "(pelo) ricavato dalla ripulitura (guardia se di giorno); onere feudale d I' carattere mllltar~
delle pelli e dei fogli di pergamena" imposto al livelilirio; poi servizio di guardia imposto QI
GLig 21. (1896) 449 a.1275 tol.um illud pillum quod cittadin'i; servizio di g",:ardia a bordo della na.ve ".
abradetur et percipietur sive piUabituf de cartibus sive de RCA 37 a.1143 el faclt scandulas. et coopent teetum. et
pellibus boldronorum ... quod pillwn appellatur guada- stringit butes. et torcularia. et tinam ... facit guaitam cot-
gninum et esse debetlavatum et siccum ut moris est. tidie. ReA 41 a.1143 debent vigilare i.n noetibus .ad ser~
L (de) goagnino. guadagnus. guagnus. vandum et custodiendum castrum ... lta ut omm nocte
guadagnoUus cognome duodecim homines simuJ faciant ipsam custodiam ... -
U.2 241 a.l29O (Celle) iohaninus guadagnollus. tres guaitas omni nocle per totum annuJ.ll. RC~ 44
L guadagnus. guagnus. a.1143 debent facere guaitam per totum annum aut oare
guadagnus n.p.
solidos viii. BSR 208 a.1l92 prob.atum est homines de
FNV 155 a.1250 guadagnus de turrigia. GVG 211
a.1274 presbiter guadagnus prepositus sancIi damiani. molazana. pro terris quas tenebnt' in C?~PO ~onnico ...
L guadagninus. guadagnollus. guagnus. D guadagnu. fecisse guaitanl ad castellum molazane et fid~ht~tem cu-
guadium top. rie archiepiscopi. RCP 64 a.1203 debeant lpSl dare ...
MBL 246 a.1 046 (Lrins) quartam parte m habemus in den. viii. imp. pro guaita. PLP 129 a.1250 (Sav.) accusa-
guadio. tus quod ... non ivisset ad guaytam. Rep 66 a.1245
L gagium. (Sarz.) guaitam et scheraguaitam. PLV 104 a.1260 (Alb.)
guadum sn. "guado. sostanza colorante" hostem et guaitam et vias et fomaxiam faciebant. VFD
CD~ 103 a.1392 guadi sacha Ixxx. LG 600 a.1402 de 90 a.1330 per totam eorum guaytam, essendo ad postam
guado in ianua non lenendo. .. - vel aliquid aliud ex sive ad ancollam. SIG 325 a.1330 qui vero ... teneantur
quo proveniat magnus fetor. LG 692 a, 1406 quod aliqua guaytare quilibet guaytam suam. ASA 52 a.1340 (Alb.)
persona non tingat .. . aliquos pannos seu lanam aliquam guaytas et scaravaytas. ASA 290 ~.l350 (~lb.) ten~atur
de endego et. guado miscolato simu!. CAR 89 a.1520 pro facere exercitum ... et cavalcatas et guaytas in defenslOne
guadis portatis ex dugana ad domum dicti thome. civitatis. LG 589 a.1403 excubias sive guaitas. GR 2.38
L guaudum. (Sarz.) nunci leneantur iuramento guaitas et laboreria
guadum sn. "guado, passaggio di fiume" nunciare.
U.I 1383 a. I.261 ad guadum de benedaxio. BIR 566 sg. SCr 55. JAN.2 444. PAC 9. REW 9477c.
D gau. gu. vu. RII 16 (1961) 53. .
guadus sm. top. FEW 17 S. v.: goto *wardja "guardia di giorno; *wahta
GR 2.38 a.l322 (Cairo) .c oncedit plenarn Iicentiam ven- "guardia di notte'! .. . .
dendi. alienandi obligandi et dividendi ac permutandi in- L aguaita. gaytagium. gualtafoha. gU8.1tare. gualtatana.
ter ipsos homines in guado el super guado el in omnibus guaitatorem. guardia. guatarola. D aguaitar.
nemoribus. guaita top. (La Spezia)
.L gualdus. CGG 65 a.1259 (PortoV.) actum in villa dicta guaita sive
guagina cognome termexellus de ysola. . .
CAC 397 a.l181 (Sav.) tili.orum quondam petri guagina. Cf PCT 97: ''franco *wahta. elem. topon."
L goagina. vagina.
guaitafolia n.p. . ..
gugnabene n.p. ReA 137 a.1143 dedimus bonedone de gUaItafolia hbras
"PLC 2~ a. 1301 nomine tuo proprio et societatis de gua- i. pro terra quam tenebat in nervi pro libellaria. ReA
gnabene.
355 a:1168 albertus filius quondam guaita folie.
L guagnus. D guagnar. L guaita. " ."
guagnabonum cognome guaitare vb. ''fare servizio d guardia notturna" ..
DRG.2 423 a.1253 jacobus guagnabonum.
SIG 325 a.1330 qui vero ... teneantur guaytare qUlhbet
L guagnus. D guagnar.
guaytam suarn. LG 766 a.1404 quod marinarii et calafati
guagnonem I guagnonus sm. "protettore (o mediato-
re?) di prostitute" l
laborent. guaitent et faciant ut'eis impositum 'fuerit: :LL
510 a.1411 quod quilibet marinarius et ,soldum acclplens,
PLl> 97 sg. a.1250 (Sav.) et ego dixi ei quod mentiebatur
quia non habebam guagnonem aliquem. - et illa dixit ei et quilibel calafats ... teneatur et debeat guaitare, labora-
quod vivaldus cavaleri.us el vivaldus de balneo erant gua- re et facere secundum qriod ei p~eceptum fuerit per patro-
gnoni eius. - dicenlem .. . quod habebat guagnonos vii. numsuum ..
l'
L guagnus. L guaita. guaitatorem.
guagnus cognome guaitatana cognpme
OSM 43 a. 119O obertus guagnus. U.l 102 a.1145 lanfrancus guaitatana.
L (de) goagnino. guadagninus. guadagnollus. guadagnus. L guaita. .
guagnabene. guagnabonum. guagnonem. D gagno. guagno. guaitatorem sm. "incaricato del servizio di gua~dia"
gualJa sf. "scommessa" ReA 40 a.1143 de guaitatoribus castri de mo1acl.ana:
OR 90 (Novi) quod nulla persona audeat ... facere 'in terra RCA 43 a.ll43 hec est consuetudo et usus castellani qUI
novarum aliquam scumissam neque guaijam modo aliquo. custodit castrum de mola~iana,... in una quaque die debet
guatma cognome vocare guai~atOI:em. et si non venerit ad guaitam sabbato
COS.2 227 a.1156 in capitulo in presentia oberti guaime. sequenti debet accipere ab eo denario.s ii . ._
.L guaina. L guaita. guaitare .
guaina D.p.; cognome guaia n.p.; cognome
COS.1. 5 a.1155 a te oberto guaina. CGS.I 125 a.1157 PCC 8 a.l200 (Sav.) defuncto guala bone memorie pre-
pro ... guaina pexO. sule saonensi. SRB 33 a.1212 (Sav.) exceptis . .. guala
L deguainare. gayna. guaima. guainerius. D guena. calegario. NL.2 6 a.1216 guala laurentis.
guai 442 guar

gualdum so. "guado, sostanza colorante" guarasca I guarasc:us cognome


DKR 142 a.1412 recipere et onerare in dicta nave gual- RCA 82 a.1148 rubaldus guarasca. HSL 18.106 (Novi)
dorum cantari a de janua millequingenta. OKR 239 iacobus guarascus; a.1284 (Tiglieto) petrus guarascus .
a.1416 ballas nonaginta ... gualdorum. CAR 59 a.1468 U.I 1332 a.1261 raimundus guarasca.
petrus de bergamo, prior societatis camalorum gualdo- Cf HSL 18.106: < warasci "trib forse gallica, scesa in
rum. BBL 82 a.1472 pro quidam de rino, tintore gualdo- Italia con i Longobardt' . .PSN 98.
rum. SGS 252 a.1505 (Sav.) sacchi undecim gualdorum. L garasca.
SFG 2.350 a.1539 cabelle gualdorum. guarcacla sf. "guarnacca"
Lguaudum. 00.2316 a.1206 peUiciam unam grixam et guarcaciam i.
gualdus sm. "bosco" brunetam. .
COL 477 a.879 (Saluzzola) partem terre de gualdo nostro. L guarnacca.
BLG 25 n.: germ. wald "bosco". Cf PCT 98. (de) guarcho cognome
L goaldus. guadus. valdus. D gualdo. DDG 288 a.1376 cosmael de guarcho. SRC 45 a.1394
gualerecia top. (Sav.) antomo de guarco.
SRC 161 a.1263 (Sav.) tenet et laborat... campos duosin L (de) goarcho.
ne more comunis saone, desuper gualereciam. guarda n.p.
gualterius n.p.
PAC 3, lO a.lOll gualterij .
PTS 25 a.1258 (Porto V.) ,ibi guarda de corvarie, filio
quondam ...
guanciale sn. "piccolo cuscino da chiesa; leggo per
il messale?" D guarda.
SIP 177 sg. a.1420 (Massa) unum guanciale. - unum guardabrachium sn. "bracciale, parte dell'armatu-
guanciale de sirico. ra'"
L guanziale. D guanzale. sguanza. LEM 247 a.124O guardabrachia duo.
guandulfus n.p. guardacampus sm. "guardia forestale, carica comu-
LMS 95 a.1222 guandulfus de pendora. nale"
L gandulfus. ASA 227 a.1288 (Alb.) el attendam et observabo omnia
guanziale sn. "cuscino" et singula precepta que mibi fient per ipsum magistratum
NCS 56 a.1408 (Sarz.) guanzialia duo. vel vicarium, aut per confanonerium seu per guardaeam-
L guanciale. poso GR 54 a.1288 (Alb.) confanonerio et guardacampis
guante top. "Gand (Fiandra)" obediens ero.
LG 558 a.1403 virgati et scachati de guante de terra L guardatorem.
monda, pecia una. guardalosso cognome
L guantum. CDG 236 a. 1176 oberto guardalosso.
guanterius sm. guantaio"; cognome L wardalosso.
PC 320 a.1403 ars guanteriorum. MGB 806 a.1267 pe- guardamapus I guardanapo sm. "gllardanappo"
trus guanterius. BSC 315 ante 1424 arcium comgiario- PVP 229 a.1451 guardamapi lini novi magni n. tres.
rum guanteriorum bursariorum in civitare ianue. PVP 275 a.1488 guardanapo uno longo.
L guantus . D guanterio. L guardanapo.
guantonem sm. "guanto, simbolo di investitura" guardanapulus I guardanapus sm. "gllardanappo,
BCG 40 a.995 insuper per cultellumfistucum notatum lisla di legno, di metallo o di stoffa posta SOlto i vasi da
guantonem guasonem terre seu ramum arboris ... legiti- mensa per proteggere la tovaglia; tovagliolo"
mam facio tradicionem et vestituram. SSL 208 a.1336 due pecie de guardanapis delombar-
L cirotheca. uvantonem. uvatonem. vuantonem. wantone. dia ... duo guardanapi de tela remensis. CPB 244 a.1388
guantum top. "Gand (Fiandra)" (Bobbio) item qualuor guardanapulos. NBI 40' a.1390
DRG.2 28 a. 1200 (Gen.) viridem i. de guanto. ORG.3 item guardanapi duo. NlS 356 a.1425 guardanapos de-
863 a.1298 ballas quinque pannorum virgatorum de bru- cem etocto.
ges et de guanto. GLI Gloss.
Lguante.
L goardamapus. goardanapus. guardinapum.
guantus sm. "guanto" guardaorem sm. "guardia comunale".
NL.2 179 a.1225 paria xx. guantorum (di armatura). LEM
232 a.1238 guantos duos. VeB 68 a.1239 (Bomf.) guan- BSR 202 a.1185 auctoritate wilielmi guardaor. GC .2 62
t05 duos ferri. LEM 259 a.1259 item barberiam unam fer- a.1I91 iohannes guardaor. GG 27 a.l200 petrus guar-
ri cum guantis feni. CGG 270 a.1261 (portoV.) osbergum daor. GG 196 a. l20 1 ab rubaldo elerico ,guardaore.
unum ferreum fumitum cum capirreno et guantis sive ci- L guardatorem.
rotecis et unum par caligarum ferri. DAF 23 8.1300 guan- guardarauba sf. "gUllrdaroba, ripostiglio"
ti duo de corio. SIG 324 a.1330 cum armis suis, scilicet MSB 168 a.1421 et est reservata camera una cum guar-
scuto, pavesio, curtello da 1atere et guantis de ferro. NB!. darauba et caminata dicti monasteri i ae caneva dicti mo-
37 8.1390 item paria duo guantorum de ferro. CP 163 nasterii .
a.1391 pro expensis factis in guantis. D guardaroba.
L goantus. guanterius. D guantu. guardare vb. "difendere, custodire, controllare"
guantus sm. "guanto, simbolo di investirurafeudale" BSR 244 a.1192 ipsam decimam salvare, custodire et
U.l 505 a.1203 dedit in feudum ugoni sicco comiti lava- guardare. RCP 403 a.1204 rationes et honores ecelesie
nie terram de fravega et per cirothecam sive guantum quem beati venancii de cepparana salvabo et guardabo ad
manu regebat ipsum ugonem de predicta terra investivi!. meum posse. OP 119 ad a.1211 galee armate pro guar-
guarracus cognome dandis multis et innumerabilibus lignis qui in maritima
PIA 74 n.44: "se non germanico pu essere arabo" pro grano et blave iverant. RCP 175 a. 1233 (Sarz.) infra
L waraho. waraco. quam iuram omnes iurati dicti castri ... teneantur inter se
guaranum sn. ad invicem adiuvare, salvare, guardare. GR 2.38 iura
LJ .1.518 a.1218 (Bonif.) districtum comunis qui erat servabo quum guardabo.
guaranum et domus latronis. L guardatorem. guardia. D guardar.
guar 443 guar

guardatore m sm. "guardia comunale; esecutore di norum. SSL 158 a.1304 guardianum fratrum minorum
giustizia;" cognome de ordine et convento sancti trancisci de ianua.
PCP 581 s. xii. si vero guardalor reum presentem in ia- ALE 448: a.1188 wardianus.
Dua vel districtu quesiveril ad domum et eum non invene- L guardiania. D guardiamo
rit... PAC 4 a.1141 guilelmus guardator. RSC 248 guardinapum sn. "guardanappo, tovagliolo:'
a.1143 nulli guardatori dabimus de communibus rebus SSL 208 a.1336 iii. guardinapa de opere remensls.
per mensem nisi sol. v. (Cf BIR 552 sg., n.). RCA 94 L gilardanapus.
a.1153 consules .. . missum domini archiepiscopi pro eo guardiola top. (Roquebrune)
per malcavaJcam guardalorem in possessionem supra no- U .2 642 a.1357 pecia terre posite in guardiola alo buzo.
minalarum lerrarum .. . miserunt. COS..l 5 a.1155 larn- L guardia.
bertus grillus, balduinus de castro, sigifredus. conradus et guardionem sm. "guardia, attendente"
petrus papienses guardatores. CGS. l 88 a. 1157 rainer RCP 653 a.1273 (Sarz.) et debet habere ab ep(iscopo)
guardator. COS 55 5g. 8.1186 rufus guardator. NB 27 vietum et vestitum, sieut alii farniliares, pro se. uno guar-
a.1198 lambertus guardator. NB 131 a.1198 dedit cintra- dione et uno equo, ita quod guartionem ep(iscopus) non
co sol. i. el guardatori bus ii . sol. NL.1 206 a.1203 mai- induit. .. .'
fredus guardalor. RCA 470 a.1205 amicus guardator. L guardia. guartionem.
CLS 12 a. 1213 obertus de insula guardator. NL.2 262 guardonem sm. "guardalo della scarpa"
8.1225 alamannus guardai or. Al 53 ad a.1230 et. cum mi- CSS 324 a.1435 (Sanr.) callegarii. . . debent ipsas sollas
Iites domini spini et oclo nobiles et guardatores vellent facere secundum modulum eis datum per consiliarios
ipsos malefactores de domo . . . extrahere et ad supplicium dicti loci, et taro longum et largum qui sufficiat et in quo
ducere, mulieres ceperunt proiecere lapides et impellere possint etiam fieri guardones.
guardatores. VCB 1 14 a. 1239 (Bonif.) per rainerium eo- D gardn.
rum guardatorem (dei castellani di BOfrijacio). LG 119 guarentare vb. "garantire"
ca.1330 clavigeros et eorum scribas et guardatores com- RPV 195 a.1191 (Sav.) hec omnia ab omni homine dif-
munis. SSA.2 224 a.1345 (Sav.) officiariis seu campa- fendere et guarentare.
riis, seu guardaloribus comunis saone. D varentixe.
L guardacampus. guardaorem. guardare. quardator guamacca / guamachia '/ guarnacia sf. "guarnac-
guardatorem sm. "custode" ca, zmarra, sopravveste, mantello"
VCB 141 a.1239 (Bonif.) constituo fratrem meum ... do- CAC 270 a.1179 (Sav.) et duas guamaccas. GO.2316
minum el guardalorem rerum mearum dum venero. a.1206 pelliciaro .. . et guamaciam ... et iupas .. . et palu-
guanlatorium sn. "specie di veste: soprabito?" tellum i. FCD 2.21 a.1275 tres guarnacias. GSS 115
SSL 204 a.1336 guardatorium gonella cum caputio sine a.1330 (Sarz.) guarnachia ... ' traynari possit per terram
fodra. uno bachio ... et non ultra. GR 2.17 (Bobbio) guarnaca
L gardatorem. de femina sine busto cum bugeto.
guardia s1'. "guardia, clmodia; servizio di guardia" Cf ACS 40 a.1339 (Verona) guarnacia. SRV S. xv. (Ven.)
LL.N. D'OLWER, ALM 3 (1926-27) 21 a.974 (Catalogna) varnaza. BIO 69, 265 mantov.od. guarnassa "gonna".
guardia "la menzione pi antica ". CDG.l 8 a.1056 si CVM mil. guarnascia "sottana, camiciotto".
per gente m paganam oppressio eril in qualicumque parte B.M.IGLIORINI, LN 34 (1973) 6: dal provo hibemum ,"veste
guardiam feceritis ipsi omni anno tacere debeDt. ACC 29 invernale" .
ad a.l097 cum ceteris qui pro guardia erant... U.l 117 L carnagia. garnagia. goarnacia. guarcacia. guarnaihia.
a, 1146 reddam guardiam prefati castri consulibus comu- guarnissa.
nis ianue. GLig 5 (1878) 341 a.1184 (Sav.) res meas di- guamalbia I guamata I guamatia sf. "guarnacca .
mitto in polestate el guardia fratris mei. ACL 41 a.1344 guarnaihias quindecim dossiorum lepo~ls
scr 38: guardia: "custodia comunale delle terre sollralle et guarnaihias tres ventris leporis. DRG.2 155 a.1213 hb.
all'uso pubblico". xx jan. implicatas ... in guarnata i, ... . SSL 205 a.1336
FEW 17 S.V.: goto wardja "guardia di giorno; "'wahta una guarnatia zammelota fodrata de variis. , SSL 207
"guardia di norte" , a.1336 i. pellis pro una guarnatia. '1
L guaita. guardiola. guardionem. guartuca. reguardia. L guarnacca. ,
vardia. D gouadia. guardia. guameUus sm. I "veste, camiciotto"
guardia sf. "guardia, secondino" LMS 576 a.1226 et unum capa pelle de suriano fodratum
U.2 162 a.1288 pecunia ipsa tradita ipsis carceratis ... de de lendescine cum uno guarnello de vestire elerico. RCP
sua voluntate vel occasione guardiarum sive custodum 654 a.1273? (Sarz.) et debet habere unam tunicam et
ve) pensione domorum. ASA 268 a.1350 (Alb.) pro unum escapum de albasio in hieme, et in estate unum
guardiis que dictum malefactorem custodierint. AS guarnellum.
279 a. 1350 (Alb.) guardie sive custodes privati. SOV guamexonem sf. "armatura" .
255 a.1428 (On.) camparius sive guardia. LEM 251 a.1259 item guarnixonem unam ferri cum ma-
guardia top. nicis. item guamexonem unam ferri sine manicis.
CAC 310 a.l 173 (Sav.) carta gandulfi de monaca de terra L garnire. guarnixonem.
de monte guardie. guamimentum sn. "ornamento, corredo, indumen-
BO 143 a.1263 (Sav.) in fQxinasca de subtus guardiamo to; donativo fatto alle spose per aggirarel 'imposta sulle
Cf. AMSSSP n.s. 8 (1974) 23. . dott'.
guardiania sf. "guardiafUlggio" CGS.l 170 a.l 156 Ib. xiii. in denariis et guarnimentis de
BCM 35 a.1482 pro cabela marinariorum. pro hominibus dotibus eius. LG lO a.1157 exceptis guamimentis et
xxxvi.. . racionali s in libris quadringentis triginta ses, si- vianda et equitaturis. CAC 275 a.1180 (Sav.) volo quod
ve guardianiis ... lb. xx. BCM 49 a .1483 pro viagio u"or mea habeat de bonis meis omnia sua guarnimenta
chii. .. pro guardianiis, pro tempore quo stetit in chio. qua habet pro suo portare. BSR 291 a.1l97 omnia 'mas-
L goardiana. guardianus. saricia mea et guarnimenta mea. LG 16 s.xiii. habeant ...
guardianus sm. "(nei conventi) padre guardiano" guarnimenta xxiv. ferrea ("armature ") videlicet octo pr~
PPE 271 a. 1278 fraler martinus. guardianus fratrum mi- castellano ad minus. 00.2 133 a.1205 aimeline uxon
Dorum de ianua. U .2 164 a. 1288 guardianus fratrum mi- mee lego . .. omnia sua guarnimenta dorsi et dosi. MSS
guar 444 guas

195 a.1205 et ornma guarnirnenta mea et domus mee et 92 a.1250 et barrilia de guarnixonis et arma et seutos.
rnassericia et utensilia domus rnee. OP 103 a.1206 na- BSL 245 a.1268 pro tegendis (ms . lergendis) guarnixoni-
vern ... combuxerunt. extractis primitus ex ea multis armis bus.
et guamimentis Iibras d. valentibus. NL 358 a. 121 O et Cf. MB 106 (Bonvesin) guarnixon m.s. (in ila/. in questo
guarnimenta et omamenta dorsi et adorso ad. usum suum senso solo nel sec. xv.).
facta ("abiti e soprabiti?) U . l 589 a.1217 et observabo L guamimentum. guamexonem. guarnnixana.
meo posse ad eius voluntatem domum et turrim si eam guartionem sm. "guardia, aTtendente"
habuero et guamimenta quecurnque habuero ab eo michi RCP 653 a.1273 (Sarz.) et debet habere ab ep(iscopo) vic-
petita ei non vetabo sed dabo. LMS 149 a.1222 omnia sua tum et veslitum. sieut alii famiJiares, pro se, uno guardione
guarnimenta quibus utitur de dorso. BNA 4 a. 1258 (Venl.) et uno equo. ita quod guartionem ep(iscopus) non induit.
lego ei omnia vesti menta sua de dosso et omnia muni- L guardia. guardionem.
menta sive guarnimenta et iohas. BNA 5 a.1258 (Venl.) guartuca sf. "custodia ?"
omnia vestimenta mea. guarnimenta et arma pertinencia GG.2 316 a.1206 guartucam et caxetas iii de alefanto.
persone mee. FCD.2 208 a.1278 quod frixium est in pon- L guardia.
dere. computata virgula aurea et guamimento serico. un- guaatorium sn. ""asca"
cie quinque. ASA 359 a.1350 (Alb.) exceptis massericijs GSS 66 a.1330 (San.) fieri facere ,q uoddam abeverato-
et guarnimentis dorsi et lecti. SOV 79 a.1428 (On.) ex- cium et quoddam guaatorium de lapidibus astricatum.
ceptis massaritiis. guamimentis dorsi et lecti. BVP 396 D sgua:jsu.
a.1449 pro eius (sponse) omatu, ve] ut dici solet guarni- guascatus I guascualus I guascurtus agg.
mento. DSP 72 a.1488 attributa fuit potestas ae cura pro- SIG 356 a.1330 (dotazione di armi del/a guleaJ lanzie gua-
videndi ae legem condendi contra guarnimenta que dantur scurte bone duodenas sex. SIG 326 a.1343 lacie guascuate
mulieribus seu sponsis que maritantur. bone dozene sex. LG 745 a.l404lancie guascale bone.
L garnirnentum. goarnile. goarnimenturn. guarnire. guar- L goascultus.
nitanum. guarnixonem. guemimentum. D guamimenro. (de) guasco cognome
guarnire vb. "guarnire" SRB 29 a.1198 (Sav.) guilinzonus de guasco. BG 120 's.
LG 706 a.1406 quod aliquis pictor. scutarius vel de dicta xii. (Sav.) turris poncii de guasco.
arte non pingat vel pingi faciat ve! guarnire. sive munire guascus n.p.
aliquod scutum vel rotellam ... nisi sint bona, sufficientia CAC 13 a.1178 (Sav.) gua cus ferrar.
et inchoirata core grosso intus et extra. FFN 342 ''forse < gaudium ( > goiasco > guasco).
L guarnimentum. L goascus. D gasciu ,
guamissa sf. "guarnacca" gUBSOnem sm . "zolla erbosa" . simbolo di investitura
FNV 335 a.1259 supracotum ... guarnissarn unam ... go- feudale
neLlam. BCG 40 a.995 insuper per cultellum fistucum notatum
L guarnacca. guantonem guasonem terre seu ramum arboris .. . legiti-
mam facio tradicionem et vestituram. BCG 47 a.999 de
guamitanum sn. "armatura"
predicta pecia de terra legitimam Cacio tradicionem 'et ve-
VCB 213 a.1245 (Bonif.) unius guamitani ferri et duo-
stiturarn per cultellum fistucum nolatum vuantonem et
rum guantorum ferri. guasonem terre atque ramum arboris.
L guarnimentum. DUC.4 126 gua.sa: crespes. REW 9513.
guamitus agg. "munito, attrezzato. predisposto. for- L uvasonem. varonem. vuasonem.
tificato" guastacunno cognome
CDG 72 a.1132 et non debenl vetare comuni ianue ca- CAC 104 a.1149 (Sav.) quevinea fULt alarnanni guasta-
strum frascarii scaritum neque guarnitum ad faciendarn eunno.
guerram. RCP 284 a.1168 (Luni) castrum ... dare guarni- (in) guastaytiis top. (Sali.)
tum et scaritum in pace et in guerra. CAC 433 a.1181 fe- SRC 160 a.1263 (Sav.) in nemore saODe ... campos
cimus rationem navis nostre in qua dominus marchio ha- quinque in monte mediano. in guastaytiis.
bet quarterium, et muntat per quarterium, fumita et guar- L vastayciis.
nita de omni sartia. Ib. cv. RCP 208 a.1188 (Luni) ca- guastaldia sf. "gasta/dia. territorio soggello alla
strum guamitum et scaritum ad guerram et pacem facien- giurisdizione del gastaldo" I
dam. PRV 32 a.1198 (Sarz.) dare ispsum castrum guami- SRB 320 a.1407 (Quiliano) quelibet persona stans et ha-
tum et scaritum contra omnes homines. PMN 2] O a.1200 bitans .. . in aliqua parte guastaldie teazani.
que navis habet aneoras vi. et aguminas vi. et paresias ii. L gastaldia.
et velas ii. et velonos ii. et bene guarnita de alia sartia que guasta Iignamen cognome
pertinet navi. GG.2 133 a.1205 uxori rnee .. . lego ornnia OSM 244 a.119O marinus guasta Iignamen.
sua guarnimenta dorsi et dosi et lectum guarnitum et L guastare.
oias suas. U.I 592 a.1217 castra guarnita et disguarnita. guastare vb. "danneggiare, devastare"
PMS 214 a.1251 (Sav.) castrum quiliani reddet comuni U.I 767 a.1225 raptorem si habere potuerimus. ad resti-
saone ... scaritum et guamitum sine aliqua dilacione ... tutionem rerum ablatarum cogemus ... si vero ipsum: ha-
DAA 36 a.1274 navem ... guarnitam et apparatam de sar- bere nequiverimus, in bonis ipsius que invenire poterimus
eia. corredis et apparatibus ipsi navi pertinentibus. LG vim passo restaurationem fieri faciemus. vel si potius ma-
681 a.l406 facere crochos bonos et legales guarnitos suf- luerit ea guastabimus et guastari faciemus ad voluntatem
ficienter et bene de bona tela nova et de bono maschaicio ipsius. SSA.2 16 a.1345 (Sav.) et si pena m predictam non
sive corio bene bono. omatus de agnino ut supra. solverit, guastari faciam duplum de bonis eius.
L desguamitus. disguarnitus. gamitus. malgamitus. var- L deguastare. guasta lignameo. guastum. D guastar.
nitus. guastavinum n. di nave genovese
guBmixana I guarnixona I guamixonem smlf. "ar- OP 1.19 a.1211 et unam aliam navem nomine guastavi.
matura" num.
LEM 232 a.1238 guarnixones quatuor de ferro. LEM guastavinus n.p.
244 a.1240 barrile unum de guarnixonibus. VCB 228 RCA 18 8. 1143 (Sav.) caput videi et guastaviDus frater
a.1245 (Bonif.) in canonis ccii . auri et beveris xxv. et eius. RPV 20.1 a.120 I (Var.) guastavini et filiorum eius.
duabus capsiis et guamixanis tribus et toagiis octo. BGS L gustavinus D guastavino.
445 guer

guastlna sf. " c/rea gi occ~pat(/ da un edificio di- num et totum dampnum quod pro ipsis lbris reuperandis
strutto" habebit... 'GG 268 a.1203 omnes expensas et mutuum et
GR 54 item domo!> quirlque e l guaslinam unam cum ipsis gueerdonum. . : . . .
domibus. item quandam guaslinam ubi olim fuh furnus Cf DUC.4 ' 132 gU/ardonum: remuneratlO, prt1!mlu~.
communis. (Stat. 'Vercelli): et ereditor reeusaverit vel postposuerrt
L guastum. accipere solutionem, transacto un mense ... non currant
guastripus m. alique prene, usure veI guiardona veI expense.
'DAA 75 a.1279 panerium unum medium. guastripum et L guerdonum. gueredonum. D guierdon.
corrigium unum. guelcius cognome
guastum sn. "guasto. c/al/lw" CAT 128 a.1326 (Alb.) vivaldus guelcius.
U.I 777 a.1227 el si aliquod dumnum vel guastum fiet eis L guercius.
velin homines vel bona.. . RCO 124 a. 1242 (Ort.) de gua- guelfus agg. "guelfo" .
stho facto eognita mente in ascoso de nocte .. . solvat. .. RL FHG 18 ad ' a.1248 per hrec tempora genure mascharatl et
200 a.1277 (Cipressa) de aho t'urto \lei guasto vel incendio. rampini veteribus nomini bus omissis comune ceterre italire
SEV 61 a.1303 (Vent.) emendare guasta omnia facta in nomen gibellinorum et guelforum .acce~run~ . .~1.2.4 ~ ad
bandita. CST 160 a.1381 (Taggia) de amni bus guastis. de- a.1260 et eiectis guelfis de florentla ... glbelbD1 m ~Ivltate
lictis et maletliciis. FOS 100 3.1397 de dampnis . .intendi- fuerunt restituti. PC! 502 sg. ad a.1317 factum fult con-
sis. guastis. predis et robariis al aliis violenter ilIatis. cordium inter spinulos et partem guelfam. - et appellata
L gastum. goaslum. guastare. guastina. questum. vel nominata est a diabolo pars ghibellina birra et pars
guastUPl top.. guelfa birhi. DRG.3 115? a.l.327 propter guerra~ pr~sen
BSR 246 a.ll93 locure .. . gazolum cum guasto. castello, tialiter occurrentes inter ]anumos guelfos et gUlbehnes.
mareoeto. PCI 508 a.1331 facta fuit trega inter partem guelfam et
guatarola top. (Sarz.) guibellinam. U.2 694 a.1361 ad eundum contra guelfos
PRV 54 a.1295 (Sarz.) usque ad guatarolam colleseole. pro parte ghibeli~a . . SSA.2 225 a.13~5 ~Sav.) contra
D glUl;la. gua;ulrola. guelfos ianuenses mtrmsecos et eorum dlstnctuales et ha-
guaudum sn. "gueldo, aba colorwlle usa/a per tingere bitantes in civitate ianue. SRC 738 a.I41O (Gen.) quod
tessuti in azzurro: surrogato meno ostoso dell 'indaco; qua- comune ianue teneatur et debeat mittere castellanos meto-
si lUtto importalOda Arezzo attraverso mercantijiorentint' . rum castrorum saone ... 'guibellinos tantum non guelfos.
SIG 370 a.1330 coria vero et alumen bombecium et - semper et quandoque pars gu~lf~ dict~ ~iv~ta~is ianue
guaudum et fo zia. . erit in concordia cum statu presentI dIete clvltatls lanue.
Cf Plin .. n.h . 22.2 "glastmn" . V.BERTOLDI, lO 1 (1925) L gurfus. velffus. D guerffo. I
97, 186 sg. LEM 100. MAS 1.11 n.42. DE1.31880: fon- guelfus cognome . .
gob. waid "erba colorallle" SRB 349 a.1393 (Sav.) nicolaus guelfus.
L goadum. goaldum. guadum. gualdum. gueta. D guado. guerra sf. "guerra" .
gubeletem Sin. "bicchiere, calice" CDG 14 a.1099 guerras et discordias. CDG 72 a.1132
CA 600 a.J 292 in ollis el gubeletes. CA 627 a.1292 in castrum ... guamitum ad faciendam guerr~m. LJ.l 9.1
gubel' de terra. a.l144 castnJm ... pro facienda guerra garrutum et sean-
L gobalJatus. tum. U.I I3i? a.1148 et faciant guerram dominis de ca-
gubernacolum sn. "timone" stelleto ... -si evenerit quod comune ianue guerr~ ha-
LG 738 a.I.404 teneantur ... facere avarias sentine, guber- beret cum alberto de gavi ... U.! 139 a.1149 et S1 mfra
nacolorum sive timonorum . istos xv. annos publkam guerr;un habuerit. .. restauretur
Cf; JAN.l 1.63. CVM miro gl,larnacc "timone della barca. damnum quod tempore guerre habuerint. LAG 83
posto a poppa, sul lato destro". ca.lI50 et non faciemus pacem neque finem neqpe u:e-
L gubemure. gubemum. guam neque guerr~ recretaJ11 ~G 6 a.1157 aut f':lcla~l
gubernare vb. "gov(!r1rare, gestire" guerram. RCP 28ft a.1168 (Lum) castrum ... guarrutul?-
G.PETRACCO SlCARDI, BALM 18-19 (1976-77) 29 a.95l et scaritum in pace et in guerra. RCP 208 a.1188 (Lum)
(Varsi) et de ipsos Inolinos debent ipsi petitores curam et castrum guarnitum et scaritum ad guerram et pacem fa-
solucitudinem mitere et gubemare. IVI: "uso terrestre di ciendam. RH 13 (1958) 47 a.1196 (Alb.) iureQ.t fidelita-
terminologia marittima: a.727 (Pisa); a.746 (Lucca). tem civitati et communi albingane, et facere gu~rram et
L gubemacolum. gubematorem. gubemum. D governar. pacem omnibus personis etJocis in ordinationem consu-
gubernatorem Sin . "go vernatore, governante" latus et 'potestatis et comi.nunis albingane. LJ.l 470
LG 496 a.1403 quod gubemator et consilium elligant of- a.1201 promiserunt... facere vivam guerram et ad focum
fi.cium misericordie. DSP 281 3.1563 .i1lustrissimus dux et ad sanguinem cum hominibus suis et cum tom su~ for-
et magnifici domini gubernatores reipublicre genuensis. eia marchionibus. PAA 207 a. f227 (Sav.) facere VlVam
L gubemare. guerram ad sanguinem tt ignem per se et totam suam
gubernum Sn. "carica. ufficio di governatore" forciam et terram et suos homines et fideles. U.1 1144
OMe 362 a.1428 quod domini gubematores sint obligati a.1252 pacem et guerram facere in ordinamento .com~n~s
in principio ui guberni , quando scribuntur stipendiarii in ianue. SRC 40 a.1394 (Sav.) officiales guerre dlcte cm-
cartulario eOrum gubemi . .. non SCribertUf in eorum car- tatissaone: .. - priorem officii guerre. I
tularium dicti gubemi. BIO 9. RSS 33 "parola germ. (werra) affermatasi nella
L gubemacolum. gubemure. D gemo. Romania nel periodo cuLturale francone "~o BLG 25 n., 42.
gubitus sm. "cubi/o. braccio. misura di lunghezza" L gherra. guerrerius. gueriare. menaguerra. vuerra.
CGG 255 a. I.261 CPortov,) unam trappam gubitorum un- D gura.
decim, longam bonam et sannam. guercius agg. "guercio"
Lcubitus. PLP 116 a.1250 (Sav.) dicens per deum orrida guercia fe-,
gudega top. (Y.80rm.ida) re quod non percutio vas. .
CHAR 334 a.999 (Sav.) plebem millesine, plebe sancte S.PIERI , SR l (1903) 33-56: *ex-versiare, + il. bieco.
marie in gudega. SRB 9 a.999 ecclesiam sancte marie in sbirciare. REW 2812. RGS' 168. BLG 25 n., 32 "goti-
plebe gudega. co". l
gueerdonum sn. "imeresse. reddito di un capitale" L goercius. guelcius. guercus. guersa. guertius. vercius.
GG 70 a.1201 omnes expenss et mutuum et gueerdo- wercio. wercius. D guersu.
guer 446 guid

guercius n.p.; cognome guersa IOp.


BG 119 s.xii. (Sav.) lurris oddoni guerci . CGS 1.15 LMS 28 a.1222 loco ubi dicitur vallis et in guersa et in
a.1155 fil ius quondam gandulfi guercii . CGS.I 125 cruce.
a.1157 guercius dianus. SC 295 a.1157 lambertus guer- L guercius.
cius. CAC 327 a.1180 (Sav.) amicus guercius. OSM 31 guersus I guertius cognome
a. 1190 obertus guercius de fundico. BSR 367 a.1212 COS 77 a. 1186 iohannis guertii. GC.2 30 I a.1192 baI-
amicus guercius. NL.2 105 a.1 216 marinus guercius de duinus guertius. GG 5 a. 1200 ansaldus guertius. CNM
susilia. U .2 32 a.1246 fuleo guercius. ZAC 83 a.l247-8 152 cal205 (Sav.) bonusvassallus guertius. SRB 349
guercius de posterna. CHAR 1140 a.1256 symon guer- a.1393 (Sav.) georgius guersus.
cius. CGG 9 a.1259 (PortoY.) johannes guercius. L guereius.
PGM4. guetarum sf. "guado. sostanza colorante"
guercus sm. "quercia, rovere" DRG.2 291 a.1244 (Gen.) me accepisse a le . .. tantum
GG 81 a.120 I pondera L . de lignamine de guereu .. . et guetarum.
serras vi. de guercu. DUC.4 127 gueda : glastum. quo jnfec lores lanarum
guercus cognome utuntur [Plin., n.h. 22,2].
SRC 92 a.1264 (Sav.) enricus guercus. Lguaudum.
guerdonum sn. " interesse, reddito di un. capilale" guiagjum sn. "diritto di passaggio"
GG 38 a.1200 et si ila non attenderit omnes expensas et U .2 1088 a.1386 dare concedere seu prestare licenciarn
mutuum et guerdonum et totum dampnum quod pro his fidaneiam salvumconductum vel guiagium aJiquod ... et
Iibris recuperandis habebat a termino inde ei restituere ante concessionem dicli guiagii .. . fidancie seu salvu-
promittit. sconductus .. .
L gueerdonum. gueredonum. L guidagium. guidaticum. D guia.
guerreare vb. "far guerra" guibelinis I guibellinus agg . "ghibellino"
U.l 1519 a.1280 si ego guerreabo eum a1iquo ... PCI 503 ad a.1317 et cepit inter omnes ianuenses genera-
L guerezare. gueriare. lis dissipatio et appellata vel nominala est 8 diabolo pars
gueredonum sn. "interesse, reddilo di un. capitale" guibellina birra et pars guelfa birhi et ceperunt intrinseci
GG 39 a.1200 GG 38 a.1200 et si ila non attenderit om- persequere gibellinos undique. GGA 51 a.1322 (Alb.)
nes expensas et mutuum et gueredonum et totum dam- interrogatus si annigerabat tamquam gibellinus an guel-
pnum quod pro his libris recuperandis habebat . .. fus , dixit tamquam guibellinus . DRG.3 1156 a.1327
L guerdonum. propter guerras presentialiter occurrentes inter januinos
guerrerius sm. "uomo d'armi, militare" guelfos et guibelines. U .2 485 a.1329 pace m facere curn
LG 18 S. xiii. nec in castro nocte permaneant nisi fuerint dictis guibellinis et extrinseci s ianuensibus . PCI 508
cives ianue et qui non sint de guerreriis, vel non iurave- a.1331 facta fuit trega inter partem guelfam et guibelli-
rint castri fidelitatem. nam. SRC 738 a.1410 (Sav.) castellanos .. . guibellinos
L guerra. D guerr. tantum et non guelfos.
guerrezare vb. "far guerra" L gibellinus.
MGG 256 a.1383 in guerrezando et guerram faciendo guicius n.p.
inimieis et emulis .. . - guerrezando ac destruendo. U.I 738 a.1224 guicius.
L guerreare. gueriare. D guerezar. D vaci .
guerfus agg. "guelfo" guiconesa sf. "termine ingiurioso"
GGA 51 a.1322 (Alb.) gibellinus an guerfus. PLP 130 a.1250 (Sav.) et ipsa tune cepit. barrire et dieere
L guelfus. via via orrida guiconesa, meretrix et le no de uno denario.
guerffus sm. "parmo 1" guidagium sn. "dirilto di passaggio"
RLC 89 a.1297 (Cosio) si aliqua persona lavaverit pan- GR 2.38 (Vent.) quando eorum animalia minunt in pro-
nos, guerffos, erbas et alias res brutas ad fontem ... vinciam yemandi causa. occasione guidagii sive ramagii
GR 54: "alterazione di fersus"? vel pulveragii.
L fersum . IV1: "uno dei Ire balzelli che sj paga vano dai pastori nel
guerriare vb. '1ar guerra" condurre i greggi a svernare nelle regioni marittime".
U . I 330 a.1186 nos velle gueriare adversus suos inimi- Cf. DUCA 133 guidagia et pedagia.
coso U.l 528 a.1206 (Alb.) quando contra dictum boni- L guiagium. guidonagium.
facium marchionem inde guerriare vellet. guidaticum sn. "diritto di passaggio"
L guerra. guerreare. guerrezare. RCP 30 a.1185 (Luni) cvilatem ianuensem, cum fossatis
guemimentum sn. "indumento; corredo dotale" et suburbiiis et suburbanis suill. cum ripa et theloneo at-
CDG.2 207 n. a.1175 amisit in armis perperos V., in guer- que mercato, banno et pedagio, iusticia atque guidatico a
nimentis xxv. perperos. LG 549 a.I403 circa dote s, circa lavello et per lotam lerram.
guemimenta et alias circumstantias . .. L guiagium. guidonagium.
L guarnimentum. (de) guidisbobus cognome
guerpicium sn. "cessione, abbandono di proprjet" PMS.2 61 a.1279 (Sav.) rogerius de guidisbobus, ianue
GR 2.38 (Nizza) et hoc reditu et guerpicio eum bona vo- civitatis potestas.
luntate et dei timore facimus. guido bonus n.p.
L guerpire. U.l 1158.1146 guido bonus. NL.l 6 a.1203 guido bo-
guerpire vb. "cedere, abbandonare" nus notarius.
CHAR 1292 a.1226 (Losanna) dominus de fucinie guer- guidonem n.p.
pivit et dedit dicto episcopo et ecelesie lausannensi quid- BG 120 s.xii. (Sav.) turris guidonis. NL 1.140 sg. a.1203
quid iuris . . . habebat. guido bonus notarius .. . - guidonis boni notarli
DUC.4 128 guerpire: possessionem rei alicuius dimitte- L guidus. widonem.
re, ex saxon. vurpan veI veorpan "deserere ". Cf ALE guidonagium sn. "pedaggio. diritto di passaggio"
204: afro guerpir, tardo lal. guerpire (a.873 , Amiterno): U.I 275 a.1173 strate libere coneedimus alexandrinis et
<francone *werpjan. cf ledo werfen. dertbonensibus sine omni pedagio, guidonagio vel dacila
L guerpicium. guirpido. guirpimentum. ulIo modo. CDG.2 164 a.1173 nee auferri vel accipi per-
447 gulg

minemus pedagium ullum vel guidonagium aut dacitam guirpidinem I guirpimentum sf. "cessione,
pro strata vel occasione ' trute. rinuncia"
DUC.4 133 guidonagium: Iribwllm est pro securo transito. MBL 75 a.lllO-1124 (Lrins) guirpido de quarta parte
guidus n.p. castelli arluci, quam fecit ugo guilelmus ... in manu petri
CGS.1 171 a. 1157 debet facere predictus guidus calcio- abbatis. - et in presentia duorum comitum vintimiIii ...
narias bona fide. et ali011lm muitorum fecit guerpimentum.
L guidonem. L guerpire.
guielum IOp., centro di produzione di seta? guiardinus n.p.
BRG 306 3.1274 fardclum unum sete guieli. BNA 290 a.1260 (Vent.) ego guiardinus filius quondam
guigienzonus n.p. guillelmi de matarana.
BSL 258 a.]268 guigienlOnus (de) guisulfts cognome
L guiienzonus. guilienonus. DDG 229 a.1376 ambroxius de guisulfis.
guigla sf. L guisurfus. ,
RCA 326 a.1158 a quarta parte vero edificium guigle pi- guisurfus n.p. . ..,
cene quod eSI simil iler supra lerram curie archiepiscopi. . BNA 168 a.1260 (Vent.) item ad gUiSUrfOS, 111 peela una
guyglora cognome terre.
SRB 247 a.1394 (Snv.) iacobus guyglora. L (de) guisulfis. D ghisolfo.
guiienzonus I guilenonem n.p. guJa sf. "gola"
NL.l 1.29 a.1203 guiienzonus de incisa. CLS 32 a.1214 PLP 68 a.1250 (Sav.) et ipse cultello evaginato cepit me
ego bisacia, filiu s guilenonis de bisanne. per gularn dicens quod me scanarct. lA 141 ad a.1292 di-
L guilienonu ' . guilinzonus. cens semper quod dictus guliermus menciebatur per gu-
guJlerius n.p. larn. PPV 76 a.1370 non audeat. .. dicere alicui tu mentiris
L guigienzonus. MIA 84 cH.1263 (Sav.) guilerium gene- per gulam. CCS 105 sg. a.l414 (Celle) tamquam pub.licus
111m barletini. latro suspendatur per gullam per talem modum ut monatur.
gulllermus n.p. "Gug lie /m o" - aliquod verbum iniuriosum infrascriptum, videlicet
CAF 11 ad a.1 OIl guillennus caputmalli consul exercitus quod sit falsus, periU11ls. vel quod mentiatur per gulam.
ianuensium. OP 121 ad a.1212 guillermus embriacus maior. L golleta. gorale. gu1acervi. gu1em. guleta. D guao
CAF lxiii. sg.: v.l. willielmus. gulla sf. (archit.) "gola, sommit dell'arco"
L guilliermus. wermus. CDG 82 a.1133 super ipsas olumpnas snt pedes decem
gullla n.p., f. a terra usque ad gullam de arcu.
CGS.2 105 a.1162 nos donalus et guilia maceUatrix iugales. gulla sf. "gora alluvionale, canale di derivazione"
guillada n.p. ZTA 34 n.3 a.1368 (Alb.) gulla existente in insulam ca-
MIA 75 a.1285 (Sav.) guiliaeia eintragus comunis saone. noariam ... quod aqua facit magnum dampnum per dic-
L viglacia. D gl4[;(/t;a. vigliat;a. tam gullam. - altandi et altari faciendi dictam gullam.
guillelmus n.p. "Cuglielmo" ZTA 34 n.4 a.1376 in duabus gulis. ZTA 36 a.1377
PAC 10 a.1105, 1.109 guilielmus. a.1014 guilielmi. (Al b.) defensionem gulle aque ubi dicitur' mollendinum
L guilliermus. gulielmus. D guillaumes . perdicio11lm.
guilienonus I guilienzonus n.p. L gorra. gorretum. gura.
BSR 32 a.1178 locare .. . guilienlOno zembo locum ... gulabus sm. "specie di nave di piccole dimensiont'
00.2 131 a.1205 a guilienono capono mediolanensi. .. CAF 16 ad a.1118-19 cum galeis octuaginta, cum gatis
predieto wilienono. LJ.l 548 a.1209 vernatie homi- xxxv et cum gulabis xxviii.
nes ... guilienzonus. BSL 257 a.1268 dieta guilienzono. DUC.4 84 golabus: species navigii minoris.
PAC9. L golabius. . I

L guigienzonus. guilenonem. wilienonus. gola caUida top.


gullientJus D.p. SRC 364 a.1297 (Sav.) alium carnpum loco ubi dicitur
SLS.2 310 a.I1.40-1163 (Gen.) patronus guilientii filius . gula callida.
Iv[: aat. willio. golacervi cognome
guilliermus n.p. "Guglielmo" LEM 221 a.1227 thomae gulacervi.
PAC 7 a.1141 guilliermus. LA 141 ad a.1292 guiliermus Lgula.
aurie ... - dictus guliennus. golem sf. "pelliccia della gola"
L guillermus. guilielmus. gulielmus. guliennus. D ghi- CA 620 a.1292 furrura de gules.
germu. L guleta.
gullinzonus n.p. guleta sf. "pelliccia della gela"
SRB 29 a.1198 guilDzonus de guasco. PVP 318 a.1509 pro diversis pellipariis vulpium cum gu-
gulllnus n.p. . letis martiro11lm et nigris.
MIA 82 a.1263 (Sav.) guilinum de collela. L gu]a. gulem.
L gbiglinus. goleta sf. "piccola gora, canale di scarico"
gulndalum sn. "arco/aio" DSP 23 a.1459 teneatur facere et seuexportare jactum
PVP 221 a.1451 guindala duo. PVP 261 a.1461 guinda- de receptis eommunis iuxta guletas, in discriptione dicti
1um unum CUlO tnlpa ferri . offieii. ' \ .
pVP 115: descriz'ione. D golletta.
L gindarus. D ghindaro. gulfus sm. "golfo"
gulnlc:ata I gulnitata sf. ..giuncata .... SIG 347 a.1330 excepto in toto agro pelago et gulfo ve-
RCP 356 sg. s.xiii. (Luni) unam guinicatam et caseum neciarum. DKR 514 a.1431 super aluminibus ... oneratis
unum. - unalll gallinam .in carla 'ciate el unum polla- in gulfo caloni.
strum et guinitalam in sanCla maria de medio augusti. L gurfus. '
L iuncata. gulgulionus cognome
gulringellus cognome CSF 88 a. I443 (Sav.) in loeo predicto speutumi in domo
U.2 32 a.1246 dominus philippus guiringellus potestas petri gulgulioni.
ianue. D gorgoggion.
guli 448

gulielmus I guliennus n.p. "Guglielmo" salicum. gurarum el canarum sive arondinum ... - iDei-
RCA 19 a.1143 gulielmo pezullo. ASA 167 a. 1238 derunt arOOres, ligna el gurras.
(Alb.) gulienni pognane notarii. lA 141 ad a.1292 gui. NAG 15 . 113 sg. "cDII/lesso coi colore rosso?" REW
liermus aurie ... dictus guliermus. 382 L SPS 1S5 "area celto-ligure o ellOiberica; po-
PAC lO. lrebbe essere denominazione di colore. pre-i.e. (cf basco
L guilielmus. guillierrnus. gorri "rosso scuro), poi paSl'ata al celtico ".
gullizonus n.p. L gora. gorreta. gorretum. gorreum. gorinum. gurra_ gur-
CNM 376 ca 1205 (Sav.) gullizonus fomarius. re. gurrinum. gurrus. sgorinum.
guma sf. "gomma, sostanza tintoria" gurra top.
MAS 227 a.1466 item quod non possit dari cerandria ne- lEA 377 a.1212 (Alb.) in gurra. IEA 83 a.1213 (Alb.) de
que guma aliquibus pannis nec textoriis. lodanis usque ad collam gurre. SF 132 3.1268 (Finale)
L goma. gummus arabicus. item campagnam et territorium gurre. SF 133 a.] 351
gumba calida top.
(Finale) sindicus compagne gurre. U.2 1007 a.1385 be-
SSA.2 93 a.1345 (Sav.) a gumba calida usque ad argios
versus saonam. nedictus de cast.e1o quondam guTri syndicus et syndicario
L gomba. nomine hominum compagne gurre ex villis finarii. MCD
gumbaria sf. "specie di nave da guerra e da lraspor- 38 a.1450 (Finale) in villa gurre.
to, simile alla galea" E.CAVALLI, RII 4 (1938) 236 sgg.
JAN 1.247; 2.252. CIV 113 sg. s.xiv. (VeD.): gr:biz. 't L gura.
K0utJ.nOpl.a "nave tonda, araba". gurdena I gurdina I gurdinem sf. "borsa per il de-
DUC.4 138 gumbaria: navis species. naro"
gumbarolius sm. "frantoiano" CGS.2 204 a. l164 in gurdena una Ib. Ivii .... in altera
GR 54 (Alb.) gumbarolii iurent salvare oleum oli vas et li- gurdena Jibras vigintiquatuor. LEM 256 a.1240 lanter-
gDa. nam ... gurdines tres de corio, candelerium unum. LEM
L gumbus. D gumbario'. 259 a.1259 item gurdinas sex (fra oggetti di pelletteria).
gumbenium top. (Sanr.) Cf PVP 365 S.V. gordena.
U.I lO a.1038 (Gen.) usque in colla de gU,mbenio. L goardina. gordena.
L compenium. gombegno. (le) gurre top.
gumbeta I gumbetum sf. "misura granaria; imposta FNV 222 a.1253 peciam unam .t erre posite ad le gune.
sulla macinazione dei cerea/f' L gura.
NL.2 213 a. 1225 minas ordei ... mundas ab omnibus di- gurfus sm. "golfo"
spendiis et a gumbeta. SRC 306 a.1256 (Sav.) leerius et CGG 61a.1259 (Portov.) a corvo usque gurfum specie.
collector gumbete. LG 165 a.l303 gumbetum grani ia- LS 388 3.1301 ire debeo venecias. anconam et per totum
nue. gurffum et. ampu ti am.
ICO 6.157 s. xiv "i cereali si misuravano con la gumbeta
L gulfus. D gorfo.
sulla piazza pubblica ". CDP 265. gurffus top. "il mare Adriatico"
L combetum. gombeta. gombetum.
PLS 388 a. 1301 ire debeo venecias. anconam et per to-
(de) gumbo cognome
tum gurffum et ampuliam.
PLC 113 a. 130 1 filius aiuti de gumbo.
gurrinum top. (Sanr.)
Lgumbus. " U.l 5 a.962 (Vent.) in locas et fundas matucianas, a pu-
gumbus sm. "frantoio di olive"
RL 211 a.1211 (Alb.) de gumbis sive oleariis. GR 54 cio gunino pino peragallo bialare castalare. . . .
a.1363 (Diano) de gumbis olei. CST 278 a.1381 (Tag- L gura. D gurin .
gia) quod aliquis non possit tenere vel babere gumbum in gurrus n.p.
districtu thabie e.x cuus aqua fiat turpitudo predictis fon- U.2 1007 a.1385 benedictus de castelo quondam gurri,
tanis. syndicus et syndicario nomine bominum compagne gurre
G.SERRA, La storia dell'antica Liguria e di Genova, ex villis finarii.
Capolago 1835,4. 127. N.LAMBOGLlA, RSL 13 (1947) L gura.
95: < cumba. REW 2387 (cf sp. combos "Faftla- gustavinus cognome
ger"). CCS 135 a. 1570 (Celle) per ansaldum gustavinum.
gummus arabicus sm. "gomvza arabica" L guastavinus. .
LMS xxiv. a.1227 (invent. di spezia/e) item centenarium guta sf. "goccia; apoplessia ; nome di malattie di-
i. gummi arabici in libris ii. verse" .
L gomarabica. guma. LMS 465 a.1226 quod le medicabo meis expensis de gu-
gunna sf. "pelliccia" ta quam habes in capite et in cerebro. PLP 73 8.1250
REW 3919. TB 18.44 "non celtico". ALE 205 "mes- (Sav.) uxor mea iacebat in partu et patiebatur in capite
sapico". gutam.
L gona. DUC.4.142.
gunella sf. "gonna. veSTe" D gOla. gussa
GR 2.37 (Bobbio). Cf SAP 407 a.lomb. gunela m.s. guturem sm. (= vulturem) "falcone, avvoltoio"
L gonella. gunelu. U .I 586 a.1216 in altero vero dictorum sigillorum erant
guponus sm. "farsetto" circuii duo. et in exteriori eromt aures bominis et in medio
PVP 292 a.1491 pro ... colario guponi. intra circul.um interiorem erat forma oculorum. nasi et
L iupoDem. oris ... et in exteriori erat simililer guturis forma.
gura sf. "gora alluvionale" . D vollor.
ZTA 34 n.5 a.1376 (Alb.) occasione gure facte per aquam guxa sf. "guscio"
io terra. PTS 48 a.1258 (Portov.) quartinos sex castanearum sic-
L gorra. gorretum. gulJa. carum, mundarum de gusis el marciis.
gura sf. (oot.) "salice da vimini" DUC. 4 141 gussa; putamell ,
SMV 220 a.1342 de dampno incisionis arOOrum videlicet D guscio.
- - -_.. " ._ ~' '. ' .,.---

jabr 449 jaga

][ y. "
( ...
,l

Ja.bronus sm. "palo. a.~se di legno" iaeta sf. "chiana"


GR 57 a.I773 (Levanto) animadvertenles inextimabilia BG 151 a.1404 (Sav.) manuteneant unam iaelam a scu-
damna, que cOlidie fiunt incidendo arbores castanearum rando dicturo portum et exportando inde arenam.
fsciendo jabronos el latonos sive canlerios pro deferendo L ihata, plala.
ad insulam sicilie .. . iaetare vb. "gettare"
iacha sf. "biacca. bianco di piombo" RCA 74 a.1145 neque (possit) iactare in eas (latrinas)
~DG 277 a.1376 pro iacha barilibus n. misis in yspa- aliquod foedum vel surdidum preter aquam claram.
ruam. CDC 22 a.1386 iacha bariLia xxv. OR 2.41 (Sav.) L iaetationem. iaetus. zelapanis. zilator. D zitar. .
pro.generibus specierum, conlorum, cardeghi, iache. iactadonem sf. "getto, 'lancio" : -
L b18Cha. D giacca. RSC 246 a.l143 si de aliqu turri ... aliquid .eiectum'fue-
iaduuias cognome "Zaccaria" rit... et cognoverimus quod pra 1illa iactatione aliquis
W.I 1005 a.1242 fulco iacharias. mortuus fuerit. ..
L iachariela. L iactare.
iacbarieta n.p., f. "iactus sm. '''lancio, distanza coperta dal lancio (di un
U .l1004 a.1242 iachariela. sasso)" ,
L iacharias. CSS 198 a.1435 (Sanr.) si aliqua persona invenerit xa-
iacherius n.p . m. men apium prove alvea alicuius per iactum lapidis non
CAT 121 a.1323 (Alb.) iacherius de campis. possit iIlud eapere. :
iacheta sf. "giacchetta'; iactus sm. "det'rilo. calcinaccio, immondizia, mate-
l
PyP 250 3.1403 (un giaco) sive iachela. I
riale di scarico" ,I
J ihacheta. FNV 287 a.12541oco tibi ... barcam meam a portu de pa-
lachlnus n.p., m. rese almo cum sua sarcia et apparatu.. . et quotienscum-
RPV 2~6 a ..1210 (Var.) pro iacchino frale IUO. BSL 194 que exierit extra portum pro arena 'vel' i actu... LO 335
a.I253 lachmo calderario. SRB 215 a.1306 iachinus de a.1363 omnem personam ... que extra domum ipsius ...
cogoleto. teneat lapides, lateres, calcinam, arenam, iaetum aliqem
laeina sf. "rifugio notturno per il grf!gge" alieuius muril rumentam, ligna ... LG 413 a.1383 iactum
RCV 77 a.1233 (Venl.) ilem qui voluerit iscrutare seu cerca- seu scopaturam. DSP 14 a.1459 ita qUod iactus aliquis
re res furatas in saco in horto in iacina et in domo et in ovi- vel rumenta non stet in vichis vel carrubeis. DSP 121
~. RL 2~3 a.12?2 (penna) si quis de penna amiserit be- a. I466 ul'liversas naves ... tenentur 'asportare de recepti-
stlam.,'. ~t Invenent a1iquid indieium in iacina alicuius vel bus communis ... barchatas ab octo usque in deeem et oc-
extra lactnam... GR 57 8. ,1274 (Castellaro) ilem si aliqua to jacti. DSP 52 a.1482 salvatores portus et molis ... co-
persona. acceperil aliquam iacinam pro bestiis quas custodit, gnoscentes QUod patroni navium .. ~ qui iactum facere te-
quod aliqua persona non audeat postea ipsam iacinam acci- neotur niultas fraudes committunt in ipso iaetu, prohi-
pere quousque ille dimiserit illam iacinam. eST 295 8.1381 cieodo dictum iactum intra limites prohibitos. :.
(Taggia) ducere capras ad iacinas vel casales ... FST 51 (= L eeptum. getieum. iactare. iectus. eticum. zeticum. ze-
FDT 4.14) a.1592 (Triora) tenere iacinam nee pascuum ... tum. zetuS. D zelo. .
L iacium. D giacina. iadus sm. "geno di merce a' ~re per alleggerire la
jaclntus sm. "pietra preziosa" nave in caso di pericolo"
~y~ 266 a.I462 item anuJlum unum auri cum gema safi- PLM 591 (fine s. xiii.) si iactus fuerit... PCP 745 a.1316 si
nJ. J.le~ anu~lum ~num auri cum gemajaeinti. mercator per foreiam et contra voluntatem participum ...
D ~lQSmtu, lacentl. , posuerit super eohopertam et iactus inde factus fuerit. .. -
jaclum Sn. "~itrcl1ne" si maris sevicia sive a1iqua de causa de rebus iIlis ... iaetus
GR 57 (Pornassio) nulla persona audeat... accipere fe~ fuerit. .. LO 793 a.'1404 (=' PLL 521 a.I441) si cohtingerit
nuro. palellJl1 vel aliquod stramen alicui nee desmugiare navem vel Iignum aliquod iactum facere de~rebus navis vel
exc~pto causa faciendi jacium. ligni ... TL.3 651 a.I449 (Caffa) et si forte de mercibus et
REW 4566. Cf. N10 72 (Statuti piem.) jaceum, jacium rebus supradictis, delatis ut supra, fieret iactus.. . -
"alveo, letto difiume". iachus sm. "giacca"
L iaina. D giasu. LO 705 a.1406 de iacho sive saco'Clameloti vel ste, sol-
iadum sn. "pietra su cui ruota la mola del frantoio" dos quatuordecirn ... Jde iacho sive saccho panni cum co-
FS~ 94 a.1592 (Triora) nemo audeat signare ... aliquem tono poncto soldos decem.
lapIde m pro mola aut iucio molendini ... dummodo molas L zacheta. saeus. D giacco.
faciat intra menses sex a die signationis. iadra sf. "idria, giara"
lac:obus n.p. "Giacomo" CAR 29 a.I443 portari vegetes et iadras olei.
U.2 6418.1357 iacobus martinus. L idra.
L iacomus. jafusa top. "Sciaffusa" . l
lacominotus Ilacominus I iacomus I jacomus n.p. DRG.2 385 a.1252 (Gen.) pecie mille sexaginta duo tel-
"Giacomino, Giacomo" larum de jafusa.
U .2 641 a.1357 iacominotus antonii. GC 46 a.1I9I ia- jbagataria sf. "provveditoria, ufficio di approvvigio
cominus filiu.s quondam ionathe de portll delpbino. NB namenti"
SI ~.I198 fihus rneus iacorninus. Ge 59 a.H91 a jaco- TL.l 26 a.1453 offieium ihagatarie grani. TL.l 267
m~ Janno de zocolo. GG 191 a. 120 l iacomus quarterius. a.1455 officii ihagatarie herbarum lignaminis et carboni . --
L 18CObus. D g;acumu. L iegataria. ihegatarius.
jain 450 lanu

jaina sf. "grossa trave" iamellotus sm, "cammeI/Dito"


GR 2.41 (Nizza) libravit giglielmo ponti de nicia pro una BTS 169 a.129O ilem de iamellotis. de pannis de seta ....
trabe appellata jaina. PVP 254 a.1458 culter unus ihameloti acamocati grane a
D giaina. balneo parva talis qualis.
iayra sf. "ghiaia. greto" L c1amelotus. D jhamelolo.
SRB 269 a.1393 (Sav.) flumen aque lavagnole, sive iay- ianJ jan. abbreviazione di ianueosis "genovese"
ra . .. GR 57 a.1430 (Laigueglia) nemo presumat proiice- OSM 45 a.l190 lb. L. dr. ian. cas.' 3148.1159 pro li-
re seu exonerare savorram in dicto scario. bris viii. 1/2 den.ian. GG 422 a.1203 lib. lxvi den. ian.
L glarea. jaretus. iharia. (in) iayroliis. iarolum. VCB 67 a ..1239 lib. duodecim jan.
(in) iayroliis top. (Sav.) jancardus top. (Albisola)
SRC 147 a.1263 (Sav.) campum unum in iayroliis. SRC 506 a.1381 (Sav.) in dieta viJla albizoUe, loco ubi
L iayra. dicitur iancardus.
ihaironus sm. "grosso cero" L blancus. (de) blancardo. D giallcardo.
CP 995 a.1473 (fra arredi sacri) item ihaironi pecii tres. ianearia sf. "laboratorio per la sbiancalura del
L cereus. cuoio"
ialaurus sm. "attrezzo da pesca, specie di rete?" ASA 40 a. 1364 (Alb.) (licenza) con lruendi et fieri faciendi
LG 423 a.1383 piscari cum rectibus parvis, vel cum ali- portetam unam in paramuro comuois de iancariis prope
quo aconserio vel actamento rectis, sive ialauro, de die centam. ut per predlctam ponetam exire possit foras para_
vel de nocte, cum lumine vel sine.
murum ad iancariam et afaytariam suam in qu~ afaytat co-
jaUerata sf. "specie di tributo feudale"
ria sua. CRA 141 a.1395 (Alb.) edifficia ... annexa a<l artif-
RCP 687 a.1275 (Sarz.) de jalleratis. de podere gualterio-
nis de vallecla et fratris sui iiij corbas de vino in poplelu- ficium coriorum, que vulgo dicumur iancharie et affa)'tarie.
L blaocaria. blancus.
lo. filius a1zadellus ij corbas.
Cf DUC.4 178 jalleata: mensura liquidorum (a. 1263 de ianconus amo "asse di legno. Ira ve"
sexaginta tribus jalleatis vini). U.2 184 a. I.288 et de iancono (drictus) denariO$ iiii.
jalna sf. "nome di nave genovese da carico" DAA 36 n. "cf anneno filackh" .
00.1290 a. 1198 portare Ib. xv. in sarden,iam in nave que L planca.
dicitur ialna. OP 69 a.1200 navis ialna de finali . GO ihanctalamus sm, "zentonino"
422 a. I 203 navis que dicitur ialna. OP 162 a.l213 arma- PVP 280 a.1488 item iuponus unu ete coloris ihancta-
runt naves duas olivam scilicet et ialnam. lami sive zeotunini.
BNN 68, 69, 70. PVP 366: "il colore predominante dello z.entonino era;
L ialnus. rosso"
ialnus agg. "giallo'; SOl. "color giallo" L piantare.
ACC 39 ad a.1099 columpnas xii ... et diversis colloribus jani llanlnus n.p. "Gianni. Giannino"
collorate eranl, rubei scilicet et viridi atque ialni. CGS.2 SRB 247 a.. 1394 (Sav.) ianunu s sxoratus. PVP 323
281 a.1180 de peciis lxvi quarum xx debent esse vennilie a. 1505 pro jani figono pro iomatis 9 r 2,
et quatuor virides ialne et alie brunete. GG 55 a.12oo Ljohannes.
drapi duo ... unum vermilium et unum ialnum. CNM ianonWi n.p. "Giannone"
152 ca.1205 (Sav.) iacobus et ialnus. VCB 40 a.1238 W.2 1210 a.1394 ipsum dominum ianonum.
(Bonif.) iupa una ialna... PLP 108 a.1250 (Sav.) ceoda- L johannes. iohannonus.
lUm j . ialnum . SRC 86 a.1251 (Sav.) bulla plumbea ... iansseminus sm. "specie di ressuro (color gelsomi-
cum seta ialna et virmilia pendenti. NBI 37 a.139O corti- no?) "
na uoa ialna. LG 566 a.1403 terzanellis albis ve] ialois. DAF 23 a.l300 item pecie rres ianssemini.
DSP 161 a.1501 quod judei porteot signum panni ialni in L iaseminus.
pectore. PVP 224 a.1451 item alia cultris dimitti iaIni. jantaculum sn. "pranzo. rinfresco"
L galetus. gialdus; gialnus. gial1us. glanus. ialna. jallus. ~SA 284 a.1350. (~lb) non ~~beant nec percipere pos-
jalvus. janus. iaunus. zaUus. D giano. SlOt pro suo salano 10 dte . .. DlSI soldos octo janue et ian-
ialnus n.p., m. taculum si ve xorvirium et vinum.
00.2228 a.1 206 ialnus de noli. SRC 109 a.l256 (Sav.) Cf DUC.4 279 ianticlum: pmndium.
restagnumet ialnum. ianua top. "Genova"
jalo~em I jalonum top. "CMlons (centro di produ-
lA 4 a.1280 vulgaris tenet opinio. in civitate ianue quod po-
zione ressile)"
DRG.2 154 a. 1213 (Gen.) in blavis de jalonQ. DRG.2 st destruetionem urbis troiane quidam oobilis lrOianus no-
303 a.1248 (Gen.) libaldi de jaloni. DRG.2 467 a.1253 mine ianus applicuit ad has partes. et in loco ubi nune dici-
lib. ioplicatas in virides claros jaloni. DRG.3 622 a.1261 lUr saranum, id est saltus iani, descendit castrumque in lo-
peciis duabus blavi jaloni. ~o ubi nunc c.asteU~m di~i~ur ubi ~st domus archiepisco~
L jalonus. alonum. salnum. lis modo hedtficavtt et Clvltatem tanue a suo nomine scili-
jalonus sm. "panno prodotto a Chfi/ons" cet iano denominavit. [/vI. n.. allre etimologie antiche).
DAA 102 a.1279 bissancios ... implicatos in draperia ia- L geoua. ianuardus. ianuensis. ianuescus. inuinu's. ie-
lonorum blavij viridis. BeL 265 a.1290 pecias panno- nua. ienuensis D jenoa .
rum quadraginta quinque, inter pannos fodato, pannos ianua n.p., f.
popullengos, pannos de ypra et jalonos. Gffi 528 a.129O CGS. I 205 a.1158 ego. enua cagacia ... actum ianue pro-
pro peciis duabus ialonorum una viride et alia. bianca. pe clavicam ante domum ianue cagacie.
Ljalonum. SLS.273. I
jaUus agg. "giallo" Ljanuus.
AS 66 a.1432 et dicti panni creme si habeant cimocias januardus n.p., m.
croceas sive iallas. BSR 115 a.1183 januardus dane is.
L ialous. L zenoardus.
jalvus agg. "giallo" ianuensis agg. "genovese"
yCB 345 a.1297 (BoDif.) fustaneorum jalvorum et vinni- RCA 298 a.1140 ita tamen ut inferamus vobis ... singulis
.::::-:lm. annis nomine pensionis deoarios iii. ianuenses .
:. :L:-.'JS. L ianua. ienuensis.
ianu 451 . iarl

iaDUescus agg. "di foggia o fa flU ra genovese" . ibaravigla cognome


DAF 98 a. 1300 ilem coltellum unum ianuescum muni- SRC 545 a.1389 (Sav.) (v.l.) jacobus iharavigla.
tum de argento. L chiaravuglius. icharaviglia. icherravigla.
L ianua. iaraxe top. (Vado)
ianuious agg. "genovese" PMS 39 a.1189 (Sav.) ad locum qui dicitur iaraxe.
DRG.3 1057 a.1312 101 de tuis denariis ianuinis. ORG.3 1156 iarcensls sm. "tessuto di York"
a.1327 propter guerms presentialiter occurrentes inter januinos DRG.3 622 a.1261 peciis duabus de canbraxio et pecia
guelfos et guibelines. LG 579 a.1403 aliqua moneta .. que una de iarcese.
non sit ianuina, -ive que non sii Slampala ad cunium ianue. L yaexe.
L ianua. jardachium I jardachiun sn. "baracca, magazzino"
ianuinus SOl. "genovino. denaro genovese" BCL 140 (= FAG 110) a.1289 (Caffa) domum meam po-
IVC.2 335 ad a.l139 primo enim in ianua expendebantur sitarn in sorchati cum stopario uno et iardachis duobus li-
papienses, deinde bruni, postea bruneti, qui erant mino-
gnaminis contiguis diete domus, quam quidem domum
res quam primi, ullimo expenduntur ianumi. ONB 113
cum hedificiis predictis ... BCL 155 a.1289 (Caffa)
a.1188 confitemur accepisse a te ... tOI ianuinos unde ti-
bi. .. io fera madii de provino proxima libras iiii. ... coheret. . . ab alio jardachium tui jalamadini (IV), Reg: er-
CGS.2 174 a.l164 Ib. v. ianuinorum et lb. xxxviiii. mir- ron.:' ''proche ... de la terre dejalamandinus].
gorensium. DL 68 a.1304 libras decem milia januino- iardinus sm. "giardino; orto"
rum. VFD 75 a. I 340 de libris mille ianuinorum. DSP 15 CAF 9 ad a.1101 jardinos omnes usque ad Muros civitatis
8.1459 condemnala in soldis decem ianuinorum. destruxerunt. PAC lO a.1179 in iardino. CDG.2 370
DUC.4 279. BIR 592 5g., 597: " il genovino cominci a a.ll80 et magnum iardinum ... et parvum' iardinum.
battersi dal 1/39-40" MGB 793 a.1261 item dedit et concessit ... logiam pala-
D genol. cium ecclesiam balneum furnum et iardinum et domos
juus agg. "giallo" sufficientes ad stallum mercatorum. PCC 24 a.1266
PVP 274 a.1488 cotre una de bagno jana. (Sav.) casale quarcus et jardinum.'.. PPE 322 a.1256 c,um
L ialnus. iardino et roboretb' ipsius terre. DMC 124 a.1362 aliquas
lbanus barmus idro (Balestrino) possessiones, domos, iardino~ v~l (erras domesti~as vel
CSf 99 a.l433 supra fonlem ihani barini, qui fons ihanus laborativas. VDE 124 a.1394 lar(ijnos campos et vmearn.
bannus ... L gardinus. giardinus. D giardn.
L planum. iardiDus top. (Sav.) .
ianuta sf. SRC 217 a.1272 (Sav.) peciolam unam terre positam in
BLC 17 a.1296 cui ... confiteor me dedisse ianutas lres saona ad iardinum. VTS 96 n. a.1511 (Sav.) in contrata
de bobus sex cum omnu apparatu ipsarum. fossavarie, In carrubeo molen!iini iardini. .
J~uus n.p . m. jarresius sm. "tessuto di York"
ODG 229 8.1376 in barcha janui zom.zaneli. DRG.2 586 a.1259 (Gen.) unius pecie jarresii.
L ianua. Lyarxe. .
iaparollus srn. " vendi,ore di pesci" Jarreta I Jarretus sf. "piccola giara"
GLI Gloss. LEM 244 a.1240 orcas septem, iaITe~ un~ . . NBI. 38
L clapa. D ciappaira:u. dapaio. iapa. a.1390 item jarreta una parva. PVP 258 a.1459 ttem Jat-
ia.,.rorie top. rete due parve terre viridis. PVP 260 a.1461 jarreti duo.
LMS 298.1222 in pertinenciis de roborelo ubi dicitur ia- L iarra. "
parorie. jaretus top. '
L (in) c1aparoliis. D iapa. BSR 201 a.1180 in molaana, loco ubi dicitur jaretus.
iapeUeta cognome L iayra.
PMS.2 2~ a.1264.guillelmus iapelleta. SRC 349 a.1297 iarrex top. "tessuto di York" ,
(Sav.) gUlllelmus lapeleta. DRG.2 456 a.1253 (Gen.) peciam unam ... de jar!exe.
L clapeUeta.
DRG.2 579 a.1259 (Gen.) pecia una iarrex.
iapucius Sm. "ca/deraio"; cognome L yarxe.
LMS 97 a.1222 010 iap\Jcius. SSA 129 a.1345 (Sav.) de iargatus sm. "specie di vaso?"
sacramento ... iapuciorum.
L clapucius. ASD 65 a.1381 (Caffa) item iargatos duos rarneos (elen-
cati fra vasellame). . , .
jarra lihara sf. "giara; unit di misura per liquidt'
BGS 1.22 a.1252 jarram unam. U.I 1487 a.1279 bastaxii iharia sf. "greto di torrente ' Il.
SRC 505 a.1381 (Albisola) fiumen sive ihariareubaschi.
habere debent. .. de jarris coketum i. pro iarra. lA 11 ad a.
1280 cum ianis olei. .. U.l 687 8.1223 qui emeril vinum et L iayra. I '

oleum, si mutuati fuerint mensuram el mensuraverint cum iaritora sf. cognome ,


ipsa de quinque jarris beritensibus ... ALN III a.1288 BSL 197 a.1253 bonus vassallus iaritora.
oleum vendant in vegelis vel iarris. OMe 474 ante 1351 in Cf. G.FERRARO, Glossario monferrino, Toquo. ,1889: ga-
lagenis et banilibus, iarris et aliis vasis. LG 263 a.1363 iar- lutlre sf. ''fonghi gialli". 1"1
ram marvaxie. OGM 105 a.1370 iharam unam pro 0100. iharium sn. , ,
000 229 8.1376 pro sayme iarris vi. CDC 52 a.1386 iarre ASO 65 a.1381 (Caffa) item iharium~ unum tale quale
voe petia xii. NBI 37 8.1390 jarre quinque pro vino 8 ban- cum uno beiha (elencalo fra panni e ar:redi).
c~. GA~ 33 a.1393 non leneatur de spandi mento vel rum- iharlatanus sm. ~'ciarlatano. , cantante di p.iazza"
parnento larrarum. IEL 95 a.1398 i!em iarra una pro vino. DSP 222 (= BFG.4 420) a.l512 ,decretum contra iharlata"
~ ~20 a.1451 iarram unam pro 0100. PVP 242 sg. a.1456 nos ... nuper ad urbem concurrisse tol cantatores quos
tte~ tbara una pro lesita. - ilcm jarre quatuor vacue ~e va- iharlatanos vulgus appellat, ul obtundant audientium au-
I~t~a. sas 259 a.I~05 galeatia ... cum qua onerasset larras res ... nec satis esse illis ipsas suas falacias exercere ... et
cuclter trecentas olel. PVP 258 a.1459 iarra una pro oleo fabulas suas decantare cum darnno etiarn non mediocri
terre viridis. PV p 260 a.I461 alia jarra cum bucha larga. inopis vulgi facile credentis fallaciis .. .. ut nemo ex hoc
CLD li. REW 3944. PIA 35 n. J8. ALN 58. 11 1. genere horninum diebus negotiosis decantet aut fallatias
L c~areta. gara. gareta. giarra. jarreta. jarretus. jarna. iate- suas exerceat.
ra. J8uronus. zara. D iarra. L cerretanus. D ciarlatano
jam 452 jega

jarna sf. (erT: per jarra) "giara" ibocelis top.


PVP 260 a. 1461 jame due magne, alia parva. aJia iarra scr 1.31 s~g . " (TV, ca. 110 E.Y.) < ibocelius. nOme gen-
cum bucha larga. tilizio, o < 1000elus cognome ligure-latino? ".
L iarra. icharavigla I icherravigla cognome
iarolum top. SRC 546 a. 1389 (Sav.) anthonius icharavigla ntarius.
RCA 137 a. 1143 pro tribus minis et media (quas) babe- iacobus icherravigla. ,
bat in molendino de iarolo. PAC 7. L iharavigla.
L glariolum. iayra. iconlmus I hyronomus I yconomus m. " economo,
iarpenterius sm. "carpentiere" ufficio capitolare"
PLC 283 a.1301 magister martinus iarpenterius [la grafia RCA 15 a.1143 et nomina eorum a quibu (bona eccle-
riflette la derivazione dal fr. charpentier}. sie) tenebantur per alexandrum hyconomum et avocatum
L carpentarius. suum seriatim scribere ius il. RCA 76 a.1145 alexan-
yarxe top. "York (Inghilterra)" drum hyeonomum. RCA 76 a. ll46 alexander ianuensis
DRG.I66n. eccIesie yconomus in iure de illis rebus stetit. ReA 335
L iarcensis. iarresius. iarrex. yerx. a.1149 domjnus syrus ianuensis archiepiscopus presente
iaseminus sm. "specie di tessuto (color gelsomi- hyeonomo suo alexandro .. . ReA 366 a.1143? alexand.ri
no ?)? hyconomi et advocati. RCA 90 a.1152 maister anselmus
DAF 23 a.1300 pecia iasemini. sarbuxii due cum nariis et tamquam hyconomus curie archiepiscopi. .. DMe 329
cemiJariis. a.1420 batista palavicinus ... tamquam Duncius, ycono-
L ianseminus. D giasemn . mus el procurator reverendissimi in ehrislo ... domini
iaspidem sf. "pietra preziosa" leonardi palavicini, permiss ione divina episcopi chien-
DMC 456 s. xv. margaritas. perlas et iaspides, lapides sis. .. MCD 34 a.1433 prior nc sindicus, procurator et
preciosas. iconimus dicli conventus.
jasprium so. "diaspro" BLR 329 sgg. "ufficio curiale corrispondente al camerario
FCD.2 358 a.l281 pariis novem de cultelletis ex quibus o camerlengo; il termine risale all'epoca postcarolingia" .
sunt. .. paria duo cum manicis de iasprio. ictalia top. ltalia"
ihata sf. "chiatta" BCG 54 a.I.OOO octeto gralia dei imperator agustus anno
CAR 38 a.1451 tam in discarrigando de ihatis. quam . .. imperii eius deo propitio mc in ictalia quarto mense aprelis.
GLI Gloss. "piccola barca" PAC 9 "-ct- per faJ:;a analogia".
L iacta. plata. D iMta. L italia. ' ,I
jatera sf. "giara" idea sf. "immagine magica ?"
BSL 248 a.1268 jatere pro olleo; bariJe unum pro oleo. NL.2 329 a.1225 dabo tibi et consignabo alios duos li-
- iatera una que tenet barille et dimidium olei. bros residuos, scilicet consecratorium et introductorium,
Ljarra. anulos. ideam, candarias et pectorale (illeslo s riferisce
iatenum sn. "specie di contralto societario" a pratiche di nwgia).
DAA 23 a.1274 confiteor ... me a te habuisse et recepisse idra I idrea I idria sf. "idria, giara"
ad iatenum . .. daremos quingentos ... quos portare debeo PVP 257 a.1459 jarre seu idree sex magne terre_ TL.3
per riperiam ermeni~. 619 a.I449 (Caffa) item in SapiDO sageris et idreis asperi
IVI, n.: "iatenum. mol d'origine turque qui doil signifier xiii. PVP 266 a.I462 item idrie due pro oleo. CAR 79
"cargaison", il vient du participe tchaten du verbe tch at- a.1489 vegetes et idrias oleorum. se intromitere non pos-
maq "poser l'un sur l'autTe, disposer". Ici, il parait reve- sit de idris et vegetibus olei.
tir le sens particulier de "cargaison en commandite". Cf CAR 80 a.I.489 vegetes vel giarras oleorum.
LDM 58 sg.: "tipo di contralto che si trova nei documen- L iadra. D idria.
ti d'Oriente, non ben delenninato (s.xii-xiii.)". jbeQlllleD sm. "rabdomante, cercatore d 'acqua"
L zatenum. zaterium. TL.3 600 a.I449 (Caffa) item habere tenearui dictum of-
launus sm. "tessuto giallo" . ficium jhecamen unum. seu perquisitorem aquarum.
CGS.l 25 a.1 156 duos baracamos iauni. yechinus agg. "intessuto di oro zecchino?"
PAC 19,20. PVP 233 a.1456 item pccia una camocati yechini.
L ialnus. Cf PVP 46. G.F.FOLENA. BALM 10-12 (1968-70) 344 n.
jauroja cognome "lo zecchino si conia a Venezia dalI28U'.
TI...3 269 a.1472 philippus jhauroja. L cecha. D ecchin.
iauronus sm. "giara" . jedus top. "la "Gettata" del molo di Genova, dove
DAA 23 a.12174 ad recipiendum pro me et meo nomine a vennero concentrati ne11489 gli ebrei PQrtoghesl~'
baiemero pero .. . iauronos quinquaginta quinque francos J.8. SERMONETA, Sulla origine del termine ghetto in
ab omnibus avariis. Tharbis 32 (1963) 195-206 "
Ljarra. citato in: Bibliografia dialetlale figure, Genova 1980.
javacorium sn. "ricca cintura da donna" n.2916.
PVP 252 a.1458 javacorium unum cum cinto corii. ibefarcus sm. "girifalco"
L chiavaeorium. c1avacorium. ~.2 370 !l' 1465 ibefarcos iIlos vobis commissos qui in
javella sf. "piccolo covone" Itmere penerunt.
GR 2.41 (Zuccarello) si covam furatus fuerit sit in banno L gerfalcus. D zifarcu.
solid. Ix., si unam javellam, sit in banno solido V. iegataria sf. "provveditorio"
L gavella. D gavella. giave/la. TI...1 101 a.1454 elegerunt ad iegatariam berbarurn car-
iaveta cognome boni etc , ... lodisius de goano pcliparius (non acceptavit).
SRC 380 a.1318 (Sav.) iohannes iaveta. L jhagataria.
L c1avem. D davetla . jhegatarius sm. "provvf!ditore di derrate" I
(lo) iuo top. (Noli) TL.l 125 a.1454 lodisius de goano ihegatarius herbarum
PSM 393 a.1418 in territorio nauti loco ubi dicitur lo iazo. et carboni. TI...3 647 sgg. a.I449 (Catra) statuimus et or-
L plagium. plazum. D iMza. dinamus quod ihegatarius victualium sive caput ihegata-
iblola top. (Gen.) riorum teneatur et debeat accipere ut infra. videlicet: de
RCA 18 a.1143 in ibiola. quolibet cunu grani . milij , ordei et demum omnis bladi
tema 453 y.6c

qui conducu~lur in bezali causa vendendi, asperos sex ... ihelT1!s cognome
-:- de avalam s. vero amigdolis et carrubeis ... - pro quo- SRIB 349 a.1393 (Quiliano) conradus iberrus.
l~bet ~urru ~ahs .. . - de hi s que percipere potesl.jhegatar L cerrus. D ,chierro.
nus .hgnammum herbarum et carbonum ... ' I !O yerx top. "York (Inghilterra)"
L jhagataria. DRG.166n. .
lema I lemma sf. "gemma: monile" L iarrex .. yarxe.
OSM 151.a.119O vendo tibi unam iemam guamitam et iheta sf. "ornamento di gonna"
unam culcltmm. CNM 350 c8.1205 (Sav.) quod ipsa bo- PVP 278 a.1488 gona uba bocasini a domina con le ihete.
~~ perculsenu ipsam benam de lapide el quod frege- IVI, Gloss. p.366: "da leggere giete o chiete? Forse stri-
rat .pSI baLe lemmam. sce di cuoio o di stoffa (geto il correggiolo che lega il
yemare vb. "s vernare" falco al pugno del falconiere)".
VFI? 146. a.1316 non audeat nee presumal a1iquo modo D geto. (
vellOgen~o yem~re seu sivernare in lana. GR 95 (Vent.) ignem sm. ''fuoco,focolare (=famiglia)" .,
pro transltu a.v~num eunli~m in provincia pro )'emando GR 50' a.l297 (Cosio) quicumque facens ignem ("capo
~ partes manllmas, et redeundo ad partes montaneas pro famiglia") teneatur sol vere debita ... GR.2 39 (Garessio)
suv~o. qR .2.38 ( Venl.) quando eorum animalia mit- non babeat aliquod officium in communi garexii, nisi ste-
tunt lO provlnclam yemandi causa Leril continue ad ignem et cathenam ibi.
L sivemare. . L focus. "'
Jemechla sf. "soprussoldo. regalia" igora sf. "giuggiola" ..
LG 354 a..I 363 ~ltra illud quod consul predictus habel el GR 55 a.1363 (Diano) aliqua persona non incidat nec
babere consuevil et consuetus est a domino soldano et frangat vel accipiat aliquas igoras vel migranos.
curia sua, quod est jemechia .. . L uxolQ.IJ) zzua. . .
D gemicllia. , l 19udep;, ~op. ;6VoBonnida) .1

leneros sm. "gellef'Q" , CHAR.l 403 a.l OJ 4 plebes sancte marie igudega.
BSR 85 a.1170 el nicole ieneri eius. OSM 227 a.1190 f ihinimentum sn. "prestito a interese"
te ~tag~a ienero meo. DRG.3 1106 a.1313 raynero de LG 575 a.1403 expensam erogationem donationem p,ro-
gwsu1fo Jenero dicti gabrielis. visionem ihinimentum mutuum cotumum vel moduro in-
Jenitorem sm. "ge"iture" veniendi vel haben'di monetam in communi.
BCO ~4 a.979 omnia qualUum unica tenuit jenitor noster L ihiuvire.
~~(bcto. BCO 25 a.980 omniia quantum antea tenuit jhiolonus sm. "panno di eha/ons';
Jerutor noster leprundus omnia plenum el vacuum. LG 7~ a.1406. jhioloni.
PAC lO. . jlssartum sn. "vivaio"
L geniclorem. GR.2 41 (Sospello) de banno capientis in alienis jiss~is.
jenoardWi n.p. iissolica cognome
B~R 23 a.! 177 jcnoardus danesius. CSf' 1011 a.1433 (Balestrino) yass;ijlum iissolicam:
L zcnoardus. 'ihiuvire vb. "indebitarsi a interesse" ,
Jenta~ulu~ ~n. "refez;ont! del gioved santo" TL.2 358 8.1465 .d e proprio providerunt ne massaria
~R 40 znt~r~ICI~lU S qua 'cumque commessationes seu ihluviret. ' . . ,
Jen~cula dle JOVI5. s~c li . GR 40 a. J640 (Nizza) a jenta- ~ ih~nimentuIp. ibivime~tum. ibuin)~l1fus .. jhuumenlum.
c~hs el ~omme.sll ombus in ipsis oratoriis ... abstineant, lhuVlmentum. . . .
etJam ab II S que IO die cene domini consueverunt.. ihivimentum sn. "prestito a inte1:es~e" ,
Jenua top. "Genova" I
TL.l 410 a.)455 nf, divulgaretur officia pagas vendere et
M~S ~ sg. a.964 imperante domno nostro OLO el idem oto su.biet:ls essei thi.vi~~ntis ... - passit. vendere pagas de
fiho elus regnanle in itaha anno lercio mense iulio in- lV1. (= 1456) et .hlVlmenta
1
facere ad mteresse compera-
diccione septima. acto ienua. - tam i~fra civitatis i~nua rum. TL.2 359 a. 1465 et ex alia parte scriplum est quod
quamquam et fons . fiunt ihivimenta ad xxv. usque in xxxx. pro cento ... ita-
L ianua. D je"oa. que mandamus 'sub pena solvend ~ de proprio quatenus
ienuensls agg. "gello\ eSt" , r; I
non patiambli fieri il,ivimentum... \.'
L ihiuvire. ibuumentum. ., " I
~.~ 41 8.1460 rnercaloribus ienuensibus brugiis nego-
tJantlbus. Ucinus agg. "di caprone" , ,
L ianua. ianuensis. D j enoese. FCD.2 ~76 a..1281 paq ullin stivalium de pellibus ilcinis albis.
L ircus. I. J
lerapri~w:-a sf. "specie di fanna co (o malattia?)"
I

Uexetum sn. "q/4erceto, top." ..;'


~MS XXVIIJ (=: ~EM 256) 8.1259 (inven.l. di speziale)
ltem ampulam I. IO qua est pillora de ieraprigra acuta. GC.2 298 a.1l92 vendunt locum de 'ilexeto in quarto,
ierbea sf. " terreno gerbidol' quero tenet lanfrancus de ilxeto. ,II

L illicem. iliceta. ilicetum.' .. , : .


BG 40 a.995 item silvis buscaleis et ierbee seu pascuis.
L .erbus. lUi pron. "quelli" (gli abitanti di ulid locaiit, i fau-
tori di un partito" .. I
ierbum sn. "terreno gerbido"
RCA 365 s.xii. illi de reco. BSRI 233 a.1l93 terra iIIo-
~DG .69 a.l) 31 pratis. campis. pascuis, ierbis, coltis el rum de suaro. OS 44 fa. 1193 illi de volla. RCP 216
!nc~llls. SR~ 151 a.1217 (Varazze) el vineis et pratis et a.l214 (Sarz.) cum illis de cervaria, LJ.2 433 a.lgOl i1Ii
~erbls et fodns el bannis et al bergari is. BSR 335 a.1218 ex predictis de parte rampina. .. illos de parte rampina vel
lerbum QUod est ad costam petri asini. eonUll'sequaces. PCC 46 a.l305 (Sav.) illi 'de penuxio.
Cf. FAO 176 a. l064 (Asti) cum areis ... et ierbis et pratis. CP 285 a.1343 illi de peyra, sive comune peyre. .
L lemea. ierbus. zerbus. Dquelo. . , . I.

ierbus agg. (di terre'lo) "gerbido, incolto" (de) i1ice cognome ..


PAC IO a.1049 campis ierbis. PVP 298 a.1492 baptistina filiaquondam ser andree de ilice.
L ierbum. zerbus. L.ylicero. __ ' , . t '. I -
lermanWi sm. "gemumo, frarellQ?" yllcem sm. "quercia; leccio"
BeG 24 a.~80 iermani PAC IO 8. 1005 jermanis ; BSL 247 a.1268 lignis de ylice pro facendo pule~~~ s ..
a.1015. 1024 jennanus. a. 1142 jennanis. puleziis de ylice.
L (de) zermuno. L elex. elexi. eliceda. ilexetum. (de) ilice. ylitem. liccia. [;, '3
"
ilic 454 imbl.

iIIicem top. imaginem sf. "figura"


RCA 147 a.1046 de uno lalere terra de johanne fiacca pa- SSL 195 a.1336 unum pluviale de samito eum frisio et
ne usque in ilice. U.2 3 a. 1154 eiusdem montis qui est perlis de diversis maneriebus ad imagines. VBL SO
ad illicem versus buzanam (Bussana). U .2 35 a.1256 in a.1503 (Sav.) promisit depingere et illuminare maiesta-
burgo de i!ice (Lerici). CGG 31 a.1259 raynerius pice- lem unam sive relaulum unum a maiestale ligni curo suis
nus de ylice (Lerici). SRC 144 a.1263 iuxta ilieem scabellis et parabandis ... et earo maiestatem scabeJlum et
(Sav.). PRV 110 a.1319 latum el pronuneiatum YHee parabandas illuminari istis figuris et imaginibus.
(Lerici). PRV 207 a.1333 (Gen.) pro castro illicis. BBG immaItare vb. "impastare colce con malta"
488 a.1349 (Gen.) pro eastro iUicis. GR.2 40 (Garessio) aliqua persona non teneat in burgo
wceta top. (Spotorno) garexji domum copenam de paleis nisi fuerint imma1tata.
SRC 532 (= PMS 46) a.1189 (Sav.) in teuro a costa den- L malIa.
tis usque ad ylieetam. PMS 122 a.1215 a nemore 1010 il- imbanchare vb. "sislemare i banchi dei rema/or;
licete usque ad castrum signi. CSF 86 post 1189 IOlum nell galea"
dictum territorium quod dicitur illiceta . .. supra dieto ne- SIG 422 a. 1344 item quod apponatur .. . a serris de pede
more illieete. GON 627 a.1254 (Noli) de faciendo iurare usque ad serram ubi imbanchatur in medio per longitudi-
foresterios quod bene custodiant ylJicetam. nem de popa usque ad prodam dicle gallee in medio
L illieetum. ilixeta. unam serrarn amoriataro. .
ilicetum top. (Torria, Oneglia) Cf FNG 141: it. serra banchiera "a incastro".
SOV 330 a.1428 (On.) de non boscando in bosco ilieett. L banchum.
L ilieeta. ilexetum. imbarbarevb. "piantare, far mettere radici"
illicitationem sf. "licitazione" GR 39 (SI.Pons) pro malliolis radicandis seu imbarban-
CST 205 a.1381 (Taggia) et si res eomunis dividi non dis dumtaxat rigandis.
possit et aliquis de consortibus ad iUicitationem voluerit Imbarbotare vb. "munire di barbola"
devenire, illaro rem faciat incantari et plus offerenti dari lA 119 ad a.1290 paratis platis et eis imbarbotatis. misit
et tradi. eas ad rurrimm ...
yUtem sn. "quercia, leccio " Cf. DUC.l 573 barbo/ala navigia: ea qu~ in modo ba'r-
BSL 247 a.1268 cum ... puleziis de ylite pro faeiendis botarum tecla SUni; . . . naves superne teclte.
puleziis. . L barbota.
Lylieem. imbasiata sf. "incarico, commissione"
ilixeta sf. "lecceto" ACM 49 a.1396 (Carr.) et in predictis quatemis ... scri-
GON 566 a.1186 (Noli) de discordia que erat ... de toto bantur imbasiate et servitia que fient per aliquem in ser-
nemore et ilixeta. vitio communis carrarie.
L iliceta. L arobasiata. ambaxata.
illmus sm. imbastare vb. "mellere il basto"
CA 603 a.1292 in emendacione illmus in quo vasa argen- CCS 73 a.1414 (Celle) nec aliquambestiaro imbastare ...
tea ponebantur. GR.2 39 (Pornassio) de bestiis asininis in diebus festivis
illuminare vb. "illuminare, adornare con lumi" non imbastandis. l
CDG 84 a.I134 tribuant... solidos tres altari sancti lau-
L bastum. bastatus. D imbaslare.
rentii pro luminari et illi solidi dentur in oleo unde illu-
imbatumare vb. "ricoprire di calce battuta, intolUl-
minetur altare. care"
L inluminare. D illuminare.
iUuminare vb. "dipingere, adornare di figure" CRA 159 a.1425 (Alb.) item quod queHbet volta sit suffi-
VLB 50 a.1503 (Sav.) promisit ... se eidem silvestro de- cienter imbatumata.
pingere et ilIuminar maiestatem unaro sive retaulum L batumum. imbatumata.
unum a maiestate ligni eum sui scabellis et parabandis ... imbatumata sC. "copertura di calce battuta. intona-
et earo maiestatem scabellum et parabandas illuminari co"
istis figuris et imaginibus. CRA 159 a.1425 (Alb.) fiant muri ... palmorul1' qualuor
iIIustris I illustrissimus agg. "illustre, illustrissimo usque ad imbatumatam superiorem,
(titolo onorifico)" L batumum. imbatumare.
U.2 806 a.1374 illustrissimam principissam et dominam, imberzatus agg. "ricoperto di cuoio?" .
dominaro helianor reginaro ierusalem et eypri. .SRC 667 VCB 293 a.1288 (Bonit.) balistre de duo bus fustis imber-
a.1405 (Sav.) per illustrem et magnificum dominum do- zate. VCB 303 a.1290 (Bonif.) batistre de turno V., bali-
minum jobannem lemengre, marescallum frantie, locum- stre de stambechis vi., balistre ligni de duobus pedibus
tenentem regium. OSP 3 a.1459 per illustrissimum domi- viii., balistre imberzate V.
num regium in ianua locumtenentem. SOM.2 161 Cf DUC.l.64 l bersa: corium.
a.1516 (Monaco) nullus audeat. .. vinum imbotare, nisi imblanchitura sf. "imbiancatura, candeggio"
prius portionem ad eundem illustrem dominum spectan- PVP 369 a.1504 item pro imblanchiluris te larum , . .
tem .. _ realiter et eum effeclu persolverint. DSP 281 L blancus. D embianchir.
a.1563 illustrissimus dux et magnifici domini guber:nato- imblaatura sf. "imbracciatura (di scudo)'
res reipublice genuensis. . LMS 555 a.1226 promitimus dare el tradere tibi ianue
hilva I ilva top. "Elba" usque ad annos quindecim proximos tol imblaaturas de
GRR l39 a.l475 cum ... pervenisset ad portum longoni corio grosso bene preparatas de sculis.
insule hilve ... Cf ANO. l 387 (err. imblagatura)
MTS 162: "il va nome ligure. non liguri gli abitantf' L blachium.
Lhelba. imblavare vb. "seminare, collivare biada"
immagazenare Ilmmagazinare vb. "immagazzinare" BSR 229 a.120 l tenere dictam lerram . .. ila tamen lil
RVN 122 s.xiv. (Noli) teneatur sol vere dictam gabel- possint runcare de bosco et imblavare.
lam ... si immagazinaret ipsum (victuale). GR 56 a.1642 BSR 539: cf. OUC.4 296 imblad(i)are: agrum blado seu
nequ~ valeat incaparare seu immagazenare aliquam .~egete conserere.
quantltatem mune. PAC 14.
L magazinare. L blava. imblavatus. D imbiav.
_bi 455 impe

imblavatus sgg. "~'eminalO di biada' imbJ'Catus agg. '''ihtessuto'' .


RLC 62 a.1297 (Cosio) et. quando salse non erunl imbla- MAS 41 n. a.I463 drapos sericos vel imbrocatos 'auro vel
vale. bestie ibi leames possint pascare impune. argento. ..' ,
L imblavare.
L brocatus.
imborare vb. (err. per imborsare?) "guadagnare" 1mbrunitorem sm. "artigian brunitore"; cognome
FNV 287 a.1284 quod rnihi dare debes nomine pene seu NL.l 135 a.1203 silus imbrunitor. .
logerii ipsius barche ... medielalem eius quod imborabe- L brunitus. brunus.
ris cum ea quolibel die.
L buna. II
imbucare vb. "imboccare (un'apertura); entrare"
, Imbotare vb. "mettere nelle botti" TL.l,331 a.1455 ipsamet (insula meteleni) imbucavimus.
lJ buca.
GO 532 a.I.205 stringere vegeles el imbotine vioum.
ASA 477 a.1350 (Alb.) invaxelare seu imbotare aliquam imbucare vb. "intonacare" ,
quantitatem vini . ICG 6.153 8.1427? vinum eoUegerit OSM 115 a.119O et (murus) erit altitudinis unius canel-
seu imbolaveril. PRV 245 ca.l450 (Sarz.) de uUo vino le ... et erit largus trium palmorum et cunvenientis malte
quod imbollarenl pro corum uSU. OMe 480 21xv. vi.- et imbueabimus intus et foris.
num. ,. posueril sive imbotaveril in veget~ sive ~aralelo. D'imbucc.
GR 2.40 a.1330 (Sarl.) I vendere voluent de dlcto suo imbutum sn. "imbuto"
vino quod habueril. imbolalulll seu incanevatum. licitum ALM ' l (1924) 184: Vittore Vitense (sec. v.) "J:fistoria
sito SDM.2 161 Il.1516 (Monaco) nullus audeat. .. vmum persecutionis afri~anre provim:;ire l.~ .aq~am ~ant~am .: . .
imbotare. nisi prius po.n ionem ad eundem illustrem do- tamquam utribus unbutis. ore adposltls sme ffils.enco~dla
minum Spect.aulem ... realiler el cum effectu persolverint. porrigebant (corr. P.-A.VACCARI): tamqu~ u~bus, 1m
GR ~7 a.1773 (LevD:nto) vinulo inve$eIatu '!l seu imbota- butis ori adpositis ... BSL 248 a.1268 maruceta una vetus
tum m burgo Levanll non possil vendi ad mmutum. eum curello ("cannello") et imbuto. PVP 270 a.1477
L bota. imbottatura. imbuthm unum magnum rami'. .
Imbottatura sf. "imposta sulla produzione del vino" ~w 4286. ALE 218.
ICG 6.153 a.14271 venditio introitus imbottaturarum vini L en'tbutum. D imbuu.
fil in hunc modum ... - a quacumque persona que vi- Imbtum top. ' ,
num collegeri! seu imbot8veril. PPE 326 8.1415 sit m- MBL 111 ca.l056 (Lrins) ad schaperia que iacent super
munis et francus u cabella imbotaturarum. imbutum. ' .
L boia. imbotare. D imburar. immondicia sf. "immondizia" .
1mbrem sm. "grolldaia" SPV 13 a.1508 (Sav.) et predictum portum destruxe~t
DSP 248 a.J 543 nec possint excedere a dielo muro ... com- ac saxi~ ac immondieiis repleverunt.
putatis comixionis el mbre seu grondana palmos duos. L irnrnumUcia. : ~
L gronda. inip.'.a8brevzione per irqperialis "moneta" .
1mbreviare vb. "redigere il "breve" d un un allO no RCP 275 a.1137 (Luni) si quis dixerit alicui cuc\lrbttam
tarile" ve\ aliquod eorsim.ile verbum irato animo s.i~j. i~p. ~ol:
LG 115 ca. 1330 ego notarius si fuero interrogatus ab ali- vat. RCP 137 a.1212 (Sarz.) quicumque ... dlXent allCUl
quo si cartularium ipsius vel. instrumentum aliquod de eueurbiea ... perdal imp. xii. . '.
aliquo suo facto imbreviaverim ... imparmare vb.. "'sarcire, rlln)me~qre" . .
L abreviare. breve. imbreviatura. PLL 486 a.I441 item fillum pro vello imparmare, ~t ago-
imbreviarium sn. "breve, prima stesur(l' sintetica di gie, pro respeetu.
un ,a lto nolari/e" \
L isparmare. '. .. ~I
GG 39] a.1203 actum ianue in ecclesia sancti laurentii... imparoUus Slll. "paiU9lo'
et hoc imbreviarium debebat esse vi. die septembris exeun- GC.2 183 a.1192 imparolium et malstram.
us. 00.2 97 a.1205 et predicte lib. xii. sunt jlJe de quibus L pairolus.
fuit factum imbreviarlum per manum iohannis notarli. impastare vb. "impastare", .
L breve. imbreviare. imbreviatura. FAF 224 a.1258 (Gen.) isabelle que stat retro furnos
Imbrevl8rium sn. "registro dei brevj" . '
sancti georgii et que consuevit impastare l?anem panc~
U.2 268.1191 ego lantelmus notarius sacri palatii hoc golis ianue. SSA.l 260 a.1330 et post!fa ....mpastata fan-
exem~~um ex ~breviario instrumento.rum willelmi calli-
ge palu extraxl cl per omnia exemplav.1. na et . levala~p~ta ... SSA.l 255 a:.1345 .(Sav.) fece~nt
imbreviatura sf. "breve, prima stesura di un atto no- LIJl.pastari aliam farinam. 2R.2 40 (Carro) ban~anum
tarile 'i unum ad impastandum pro mensa.
ASA 358.1367 (Alb.) Codicillos, testamentum sedas (= L pasta. pas~. D impast. pastar.
scedas tcstamenlorum), imbreviaturas et protocola ae no- impas~o~1l sm. "calci'}Qio" , . . ,.
ta et cartularia. " ACM 94 a.1396 (Carr.) et si aliquis no- PVP 321 a) 509 }abof\!rium fac~D;l m orto ~o~~o (ad ~le.
tarius deoesserit et imbreviaturas et sedas alieui notario vandum murum) ... bartholomel baxadonne lmpastatons.
commiserit.. . IH , L pasta. D impastu.
L breve. imbeviare. imbreviarium. impedire vb. "bloccare giudizialmente.; seques:rar:e"
imbriacus cognome PVS 207a.1404 nep possit. .. dicta navis a creditonbus ...
ASA App.4 a.l. 179 (Alb.) Richolaus imbriaeus. saxiri, impediri vel sequestrari.
L embnacus. D invrirego. L impedium.
1mbrigare vb. "dare briga, molestare" impedium sn. "impedimento, ostacolo"
RCP 389 sg. a.1198 (Luni) nec per se nec per alium im- FST 84 a)592 (Triora) quoniam ~~fO cerdones si,:,e cal-
brigabunt nec molestabunt. - ab omni imbrigante perso- legarii sepe faeiunt irnpediU1I~l fonti, vivo pro affaltando
na eos deffendent et disbrigabunt. RCP 213 a.1269 (Lu. coria e,t lpel~eJi... 'II 'i, .
ni) prorniuenles ... ipsrn villamvel homines ipsius ville Lim~irer... '
non imbrigare seu molestare deinceps.' U.2 396 a.1299 lmperactorept ' sm. 'intP.eratore"
imbrigare inquietare vel molestare. U.2 471 a.1317 ad BCG 54 a.lOOO,tertius octcto gratia QeUmperactor e.;-.:.-
promiUendum ... de non imbrigando vel impediendo ... stus anno imperu eius qeo propitio hie in ietalia quaJ'~ ::;. ____
locaprediCl8. PAC 9: "-cl- per -t- per falsa analogia" l.!
L briga. D imperao. I r
impe 456 impr
imperiale su. "specie di tessuto molto pregialo" perlis et in muscato et in bagadellis. GG.2 347 a.1206 lib.
DRG.2 124 a.1210 pecias duas imperialium virgati. .. . implicatas in libris xxxvi de gariofolis: NL.l 354
DUC.4 305 imperiale: panni pretiosioris species. a. 1210 lib. ltJtxii. implicitas in safrano ct violis. NL.2 297
imperialem agg. e sm. "imperiale. moneta" sg. a.1225 Hb. .. . que sunt implicite in miliarensibus et
GC.2 20 a.1191 confitetur se daturum lib. xxiii bonorum vintenis el fegia, exceptis lib. .xv. que sunt implicite in mea
imperialium ad sanctum martinum. ACV 113 sg. a.1519 implicita. DAA 13 a. 1274 daremos . .. implicatos in mea
(Carr.) ad rationem solidorum quindecim imperialium comuni implicita. DAF 73 8.1300 me habuisse et recepisse
monete currentis. a te in acomendacione bissantios aJhos quadringentos .. .
DUC.4 305 sg. imper;a/is: ita autem appellabatur mone- implicalos in mea comuni implicita. PLS 248 a.1301
ta imperaloprum. qu~ in ita/ia currebat jam inde ab an- emendi, vendendi, implicandi, cambiendi. . . DRO.3 926
no 1187. a.1304 (procura) ad agendum .. . el ad implicandum et cam-
imperialem cognome biendum id quod pro me dictus procurator receperit..
DDG 312 a.1376 filippus et antonius imperialis. L implic.ita.
D impei. implicita sf. "investimento. impiego finanziario"
imperiorius sm. "fabbricante e venditore di coperte" NL.2 297 sg. a.1225 lib.. .. que sunI implicite in miliaren-
LG 701 a.l406 copel1orerii, imperiorii et sartores. coho- sibus et vintenis el fegia, exceptis lib. xv. que sunt implici-
penoria deploides et res arti sue pel1inenles vendentes. te in mea implicita. DAA 13 a.] 274 me a te habuisse et re-
imperium sn. "impero. dominio" cepisse in accomendacione sivc societate daremosa duo
PCP 757 ca 1316 (Pera) non possit facere ... aliquam bal- milia. .. novos annenie implicatos in mea comuni implici-
lam de scamandro nec vendere in loto imperio romanie. la. DAF 73 a.l300 me habuisse et recepisse a le in aco-
imperium sn. "giurisdizione" mendacione bissantios aIhos quadringentos .. . implicalos
LJ.l 821 a.1228 cum iurisdictione et mero imperio, di- in mea comuni implicita. BBL 82 a.1472 implicita berreti-
strictu contili et segnoria. RCP 446 a.1230 (San.) et ex narum duple, resepte ab uno sel10 nostro debitori angrie.
mero imperio animadvenere in facinorosos et exercere LDS 20; DNB 65 n.; LAE 181 o. LDM 58: valore giuri-
gladii potestatem. RCO 145 a.1351 (Ort.) castrum 0110- dico del termine t! storia del suo uso; nei sec. xii-xiii.
verii et burgum cum omnibus pertinentiis mero et mixto "capitale impiegato nei traffici"; ne; sec. seguenti "con-
imperio. dominio et segnoria. LJ.2 1072 a.l386 cum tratto di associazJone in panecipazione".
omni iurisdictione reali et personali et omnimoda pote- L implicare. D implicita.
state et bai1ia cum mero et mixto imperio ac dominio uti- impiumare vb. "adattare le penne alle frecce"
le et dirrecto vel mixto eorundem. MNA 83 a.1386 veretoni ... pro impiumare et aptare.
RDS 517: "imperio mero o puro: senza mistura di giuri- L piuma.
sdizione, con facolt di giudicare le cause criminali e far implumbare vb. "piombare, fissare con piombo"
sangue (cf. PAS 36 a. 1353 iuexio de sangue); imperio PVP 333 a.1505 pro consteo lapidum perforatarum in
misto o mischiato: congiunto con la giurisdizione civile". quibus dicti canoni fuerunt implumbati.
Cf DUCA 306. L pJumbum. D inciungioia.
impemare vb. "imperniare, incavigliare le commes- imponere vb. "imporre; assegnare"
sure di una nave" W.I 1023 a.1247 non imponet vobis .. . mutuum vel col-
lA 65 ad a.1285 galeam ... mirabiliter impematam. lectam seu cotumum sive tagiam seu exactionem aliquam
IVI, n.: PERTz. Anna/es p.312 n.18 intese erroneam. "or- seu impositionem alicuius dacite. BCD 229 a.1263 pIa-
nata di conchiglie". cuerit comuni et consilio imponere mutuum de soldis
L pernare. pemus. D impern. quadraginta per centenarium.
impignare vb. "dare in pegno" SOV 35 a.1428 (On.) ilem quod potestas ... debeat eligere
DRG.2 430 a.1253 (Gen.) possis dictos pannos ... vende- sex bonos viros et legales pro qualibet castellania, qui te-
re et impignare. neantur sacramento impone re anna hominibus sue casteHa-
L pignus. nie, ut eis videbitw, scilicet spallerias, cervellerias, scutos,
impizare vb. "affastellare?" spatas et spetos super iUis qui sibi videbitur facere posse.
PPV 75 a.1370 teneantur ligare vel inpizare eorum ar- importabllis agg. "insopportabile, gravoso"
ma ... - arma ... ligata vel inpizata. SML 71 a.1419 multa varia ac imponabilia gravamina.
impla sf. "acqua benedetta?" L ponatilis. portare. D importaber. I

LMS xxvii. a.1259 (invent. di spezia/e) ampolam unam imposkionem sf. "istituzione"
in qua est benedicta simpla et ponderat ampolla cum ipsa LM 306 a.1313 imposicio offidi gazarie.
benedicta lb. xvii. impositionem sf. "imposizione. imposta. tributo"
[LEM 255 corregge simpla _ set (= seu?) inpla, e intende SRC 97 a.I248 (Sav.) gabeUis, exactionibus, prestationi-
"velo con cui si copronn vas; di uso rituale" (cf DUC.4 bus, impositionibus !=.t malatoltis. UJ 1023 a.1247 nOD
135 guimpla: 308 impla: velum); ma la correzione non imponet vobis ... mutuum vel collectam seu cotumum si-
convince]. ve tagiam seu exactionem aliquam seu impositionem ali-
L benedicta. simpla. cuius dacite. SOV 274 a.1428 (On.) sine aliqua gabella
impiagare vb. '1erire, colpire" pedagio vel alia qualibet impositione '
CAR 15 a.1424 si alqua persona ... fuisset feritus, nec L imposicionem.
implagatus ... impregnaJ'e vb. "rendere gravida"
D inpiagar. OR 57 a.1288 (Alb.) si sc1avam predictam ingravidaverit
implicare vbb. "impiegare, investire" seu impregnaverit . ..
CGS.l. 3 a.1154 confiteor me habere de rebus tuis .. . lb. L ingravidare.
xii. denariorum ianuensium ... et quatuor centenaria indi- imprestare vb. "imprestare"
ci .. . quas et que debeo portare in lombardiarn et implicare CNM 163 a.1204 (Sav.) imprestavit bonoiohanni fratri
ad tuam fol1unam. CGS.l 129 a.1157 implicabo eos (de- suo bizantios iiii. sarrazinales in soria.
narios) in braili silvatico. DNB 65 a.1182 libras ... quas impressura Iitterarum sf. "stampa"
pol1o, implicatas in duabus pannis de mensa. OSM 32 SPAS 437 a.1471 laborare in artificio impressore littera-
a.1190 s. d. ~~. L implicatos i? septem meenis. LAS 65 rum et ea opera exemplare seu imprimere libros et volu-
a.1191 ~~o~~t: .. se prestare hb. cccc pro implicare causa mina. SPAS 440 a.1472 in ane ac anificiis impressure
ponandl In SlClham. GC 191 a.ll91 lib. lxx implicatas in Iitterarum.
impr 457 inca

imprimere vb. "Jtampare" lnaquare vb. "macerare in acqua (lino o canapa) "
SPAS437 a.1471 laborare in ani6cio impressure littera- ZTA 51 a.139O (Alb.) super facto illorum qui xaviant si-
~ et e.a opera exemplare seu imprimere libros et volu- ve inaquant canapas.
mma cUlUscumque fucuhati. videbitur. SPAS 450 8.1472 L xaiguare. .
omnes et singuli libri imprimendi et fiendi ex dieta arte. lnarbus agg. "malato, difettoso"
L impressura. RLC 49 a.1297 (C,;osio) 'si aliqua bestia esset inarba seu
lmprixla sf. "impresa"
magagnata ...
CAP 112 a. I449 se impediel de dieta imprixia vel defen- Inargentare vb. "inargentare"
sione finari i.
D Impreiza. LG 567 a.1403 quod aliqua persona non al!deat. .. labora-
lmproperare vb. "t1CCUJ(JIY!" re ramum vel latonum vel "aliud metallun'l quod non sit
GR.2 40 si aliquis improperaverit alieni de sarzana ali~ aurum vel argentum, supra quo metallo ponatur aurum
quid homicidium ... vel argentum, ex quo tale metallum sit deauratum vel
Ilmpudenter avv. "imp/4dentemente" inargentatum. LG 671 a.1406 anulum rami vellatoni ...
SGS 256 a. 1505 (SIlV.) reprisalias sine ulla iustificatione vel zinturam ... nec aliquod opus rami vel latoni ... que
concedunt contra ianuenses tam impudenter ut nihil im- res siint inargentate vel deaurate. ,(o

pudentius. L argentum.
lmpulverizare vb. "gettare polvere" inasixionem sf. "ammollimento per immersione in
n...3 337 8.1474 quod aliquis impulverizare voluerit ocu- acqua"
lis prelibate dominationi. FIL 306 a.1376 (Sav.) ista lana inasixion.e.facta debet per
L pulverem. ipsos tarezatores scolari.
lmmundacla Ilmrnundlcia sf. "immondizia" lnastatus vb. "inastato, iruerito nell'asta"
ASA 2~9 a. ~ 350 (Alb.) et 'i aliqua persona fecerit im- LG 723 a.1406 quod qui non sit quarelerius non vendat
mundaclam lux.ta fontem vel puteos albingane ... ACM veretonos inastatos.
59 8.1396 (Carr.) nullus proiciat ... immundiciam. SPV L asta.
14 a.1507 (Sav.) lurrim diruerunt et demoliti fuerunt intra bine ad congo "di qui a"
dictum ponum, el illum destruxerunt et replerunt saxis et PRV 127 a',;} 318 (Sarz.) hincad'octo dies debeant fecisse
aliis i!nrnundicijs. et expedisse ...
L immondicia. incalcinalus agg. "(di acqua) ammorbata con calce
lmmunls agg. "mmu"e. eJt'nte" (per la pesca)" "
PRV 7~ a. I 249 (Sarl.) servic ia. scufia, exactiones, condic- SSA.2 69 a.1345 (Sav.) de aquis avarravatis vel incalci-
tiones ..,' ab omni honere. occasione ipsius ciladinatici exi- natis. l

~tente~ Il'!lmllnes. MSB ! 85 a.1429 dicente quod dominus L calcina.


lmpenahs emptor et collector soldorum duorum grani inca1egare vb. "vendere all'asta"
francorum anni presentis non vult dictos fratres franchire CGG 174 a.126O secunda calega predictarum rerum que
p!o .diclis minis viginli quinque grani. .. et dicente quod remanxeran't ad incallegandurn. DAA 66 a.1279 incale-
dicti fratres non debenl esse immunes a dicta cabeIJa.
Limmunitatem. gavi in publica calega. MSG 291 a.1280 non incantare
Immunltatern f. "immunit, franchigia, salvacon-
c
sive incellegare. SOV 115 a.1428 (On.) restituendo ... in-
dotto" calegaturas ei qui pignus incaligaverit. CSS 255 a.1435
MGB 793 a.1267 frnnchiciam el. immunitatem. CP l I3 (Sanr.) reJ!l illam ... faere subastari et incallegari in pla-
a.1308 habentibus liUeras inununitalurn vel franchiziarum tea dicti loci. TL,3 609 a.I449 (Caffa) sint duo cintraci
in imperio romanico PPV 92 a.l370 (PortoV.) franchlU'e qui teneantur cridas facere, cabellas comunis vendere et
per viam franchitatis vcl unilatis (corr.: "immunitatis"). incaleglU'e. GR ~6 a.1773 (Levanto) pignora.. . incale-
L immunis. unitatem. ganda tradi debeant plus. ~eteris offerenti.
lmmuselne vb. "mettere la museruola" L calega. caleg8fe. incalegationem. incalegatura. incali-
SIG 415 8. 1330 ipsum ducere Iigatum et immuselatum gare. , ,
sub ~na et fida custodia. LG 767 a.1404 teneatur pat:fO.. inca1egationem sf. "vendita all'asta"
nus Ipsum ligare et inunusellare. PLL 510 a.I441 et dic- LG 58 a.1327 infra octo dies a tempore 'incalegationis ...
tos marinarios .. . ligare et immusellare. talis introytus iterum incaligetur si utilis foret pro comuni
L musibata. D mUlOIl. tale incalegatio.
Imuzare vb. "avvelenan le acque con euforbia" L ,incalegare.
GR:56 8.1275 (Rapallo) quod dictum. fui! quod nos imu- inca1egatura vb. "ricavo d'asta" .
zavlmus lacum pro anguillas accipiendis. SOV 115 a.1428 (On.) restituendo tamen incalegaturas el
GA 15.233: non da mUsou "euforbia" (Rapallo), ma da qui pignus incaIigaverit.
m..cidus. ALE 272. L incal~gare. l ,.'

D ".u.sQU. lncaligare vb. "vendere all'asta" . ' .


In prep. "in" FCf 25 a.1283 (Triora) vendere illud pignus in pubhca
C:HAR .1 35~ 8.1002 in la fontana. RCA 254 a. lOlO pe- callega ... ille qui ipsum vendiderit seu incalligilverit ...
Cle de vlDea ID o pianello. RCA 164 a.l069 in o poio.- DAF 66 a.1300 q~am galeam ... fecit subastari seu incali-
in a costa. - in il crosa. RCA 195 a.1076 usque in o gari in public, calega per gregorium placerium dicti co-
plano. ReA J71 S. xi. in o runco. - in o broglo. munis. DRG.3 971 a.1301 introitus tolte ... qui incali-
Len. D in. gantur in civitate ianue. SIG 397 a.1330 super solutioni-
lnalpare vb. "trarre greggi alle alpr' bus recipiendis de rebus que incalligabuntur.
G~ 56 a.1363 .~D~ano) dc bovibus inalpandis. 8.1592 L incalegare. ,
(Tnora) de bcstus malpandis inca1are I incalzare vb. "incalzare, sollecitare"
L aIpem. disalpare. D inDlp. CNM 311 ca.1205 (Sav.) iacobus minabat illas res ad i,.-
bmantea avv. ";tlllanzf' caIzandum eum. CNM 313 ca.1205 (Sav.) quia ipst.::":".
MSS 58 8.1053 deic innantea. incalabam.
D inanti. Dencazar.
inca 458 inca

incameratus agg. "di rotolo (misura di peso) uffi- cantationibus, quas facient . .. denarios quoatuor pro libra.
cialmente depositato ?" LG 40 a.1327 interesse incantationibus calegarum.
GC.2 157 a.\ 192 denatii . .. accepti de una zurra piperis, L incantacionem. incantare.
et canto iii. et rot. Iviii. incameralos cum cordis et sacco. lncantatorem sm. "banditore"
PLS 305 a. L30L sachum unum cotoni ... quod est rol. PMS 267 a. 126O (Sav. ) interrogatus si incantatores in-
xxxiii. , ad rotulum cipri incameratum, qui rotuli sunl troitus carruum et casei , qui incantatur et soltus est in-
cantaria duo et rova una de barcellona. cantati in ianua colligebaotur et coUigi. consueti sunto
L camera. L incantare.
incanadelo top. (Vent.) incanticus m. "incanto, licitazione"
APT 25 a.1 064 loco ubi dicitur ... incanadelo (= in cana- GR.2 70 potestas teneatur procedere ad incantcum seu
delo). subastationem.
L canadelum. D canedello" L incantus.
incanata sf. "specie di nassa" incantus sm. "incanlO. /icira ione"
GR.2 49 (Sospello) de banno contra stracantes, amorban- CNM l SS ca.1204 (Sa.v.) habui.l centuram pro denariis
tes et piscantes cum corbino. nauzea, incanata, bertavel. xxxii pro incantu, sed coopertorium habuit pro compera.
barrel et capairono. PLP 213 a.1250 (Sav.) data est cabella capete sive leide
L canna. in consilio sagone in publico incantu peregrino pelegio.
incanevare vb. "riporre in cantina" GSS 77 a.1330 (San.) vendi facere ad incantum. SSA 56
GR.2 40 a.1330 (Sarz.) de dicto suo vino, quod habuerit a. 1345 (Sav.) dare debeat ipsi comuni pro gabella (= cale-
imbotatum seu incanevatum. ga1) seu incantu. VFD 250 a.I.345 (Sa.v.) in ipso incantu.
L caneva. CST 167 a.1381 (Taggia) de caHega seu relauone in in-
incantacionem sf. " vendita all'incanto" canto. GR.2 40 a. 1267 (Apric.) de eo quod iustitia non
PCP 586 a.1316 incantacio sive Iicitatio. possit incantare nec incantari facere in incantis avrigali.
L incantare. L encantus. incantare.incanticus.
incantacionem I incantamento sf. "opera di magia" incaparare vb. "approvvigionare, immagazzinare.
U .2 35 a.1250 co est incantamento, et co facitis... PCC fare incetta"
66 a.131 L (Sav.) aut incantaeiones sortiJegia aut auguria MNA 87 a . I.386 pro incaparare granum. PMN 280
vel maJeficia. a.1479 totam summam sucarorum emptorum et incapar-
L incantare. incantamento. D incantar. ralorum. GR 56 a.I642 (Pieve Lig.) incaparare seu im-
incantare vb. "concorrere, partecipare a una licita- magazenare aliquam quantitatem murte.
D acaparare.
zione"
GR.2 35 a.1430 (Apricale) iIli qui non possunt incantare incapare vb. "incappare. scontrare. colpire"
in gabeLLis comunis. PLP 145 a.I.250 (Sav.) et dum ... haberet cultellum in
manu incapavit ei de cultello in digito manus.
L incantacionem. D incantar. incarceratus agg. "carcerato"
incantare vb. " vendere all'incanto"
PCI 500 lIxiv. remanserunt ibi incarcerati.
LG 20 s. xiii. faciam pensionem unius anni diete domus incartare vb. "uJJicializzare, mettere su carta"
incantari. SRB 32 a.1212 (Alba) ipsum avere plus esse U .14 IO a.126Z quod poteslas ianue et. consiIium civitatis
quam non fuit incantatus. GDN 648 a.1254 (NoLi) nulla ianue .. . in publico parlamento in anima omnium J ura-
persona incantans veL emens ad mercalUm pisces . . . PMS bunt et incartabunt predictas factiones.
267 a.1260 (Sav.) interrogatus si incantatores introitus car- incartare vb. "assumere UII apprendista con regolare
nium et casei, qui incantatur et solitus est incantati in ia- contratto"
nua colligebantur et colligi consueti sunt. GR.24O a.1267 VOL 166 a. 1521 (Sav.) ad ponendum, incartandun et
(Apric.) de eo quod iustitia non possit incantare nec incan- concordandum pro famulo et discipulo. l
tari facere in incantis avrigali. MSG 291 a.1280 non in- L carta. D incart.
cantare sive incallegare ... PRV 102 a.1317 (Sarz.) incan- incasare vb. "costruire wpallne"
tante publice et alta voce sono tube parente, publico cure- E.DEBENEDEIT1. RlI Il (1956) 122 a.I463 (Tenda) posse
rio et nuncio comunis sarane. SIG 402 a.1330 teneatur boscare, pascare, adaquare et incasare .. . sine aliquapena
facere iUam in publica calega palam facta incantari et plus et bampno.
offerenti publice dari. SSA.2 161 a.1345 (Sav.) de gabel- L casare.
lis non incantand~s nisi usque ad annum. CST 205 a.l381 incastellare vb. "munire di fortificazioni"
(Triora) et si res comunis dividi non possit et aliquis de CDG.2 162 a. 11 72 et quarndiu terra vestra quam inca-
consorti bus ad illicitationem voluerit devenire, illam rem stellaverint decastellata fuerit .. . SRB 73 a.1191 (Sav.)
faciat incantari et plus offerenti dari et tradi. RVN 82 s. sacramento .. . de incastellare infra dicta confinia. RCP
xiv. (Noli) illa res vendi debeat. .. per nuncium eommunis 534 a. 1211 (San.) ut dieto dom(ino) ep(iscopo) sit lici-
in publica calega eam incantando per tres dies in civitate tum et Iibitum, quandocumque voluerit, incastellare mon-
nauLi. eST 184 a.1381 (Taggia) et teneantur subastare res tem dictum Junium. RCP 238 a.1 231 (Sarz.) ut hedficet,
quas incantaverint ad minus per tres dies. incastellet, infortiet et muret locum de ulmeta suo arbi-
incantare vb. "acquistare all'incanto. aggiudicarst' trio et voluRlate. OP 135 a. 1215 et incepit ipsum (po_
SSA 56 al345 (Sav.) si vero aJiquis incantaverit gabellam dium) incastellare et spaudare. ,
aliquam comuni s, dari facam ab eo bonam securitatem sol- L decastellare. castelum. &J
vendi precium ipsius ad terminum statutum. ASA 464 incathedrare vb. "mettere in cattedra"
a.1350 (Alb.) et teneatur iHe qui incantabit gabeUam accomo- RCP 651 a.J 273 (SarL.) et debet incathedrari a preposito
dare libras cuilibet civi aJbingare pro suo oleo mensurando. archidiacono et aliis canonicis in cathedra retro altare.
incantare vb. "affatturare" D cathedra. carega.
LMS 413 a.J224 ego te incanto ad honorem dei et virgi- incatenare vb. "bloccare COli catene, sequestrare"
nis o.. de serpe' et de scoron de tarantola de cesaro de DSP 319 a. 1575 postquam incatenata fuerit aliqua na-
sailon de laxerton de striis. vis .. . per cavalerios more solito .. . - aulboritatem et fa-
L incantacionem. D incantar. cuJtatem incatenati facieodi ad requisitionem cuiuslibet
incantationem sf. " vendita all'incanto" magistratus naves et quecumque navigiorum genera.
RVN 72 s.xiv. (Noli) habeantque dicti executores de in- L catena. D illchainao.
459 inei

Incatenat'onem sf. "blocco, sequestro" incidere 1vb. "tagliare"


DSP 319 posquam incatenata fueril. aliqua navis . .. credi- PLP 70 a.1250 (Sav.) inveni arbores meas incisas et erra-
tori ad cuius inslantiam facta fui sset illa incatenatio. dicatas. RLC 53 a.1297 (Cosio) et qui inciderit vel scar-
L catenationcl1l. naverit aliquam arbore m domesticam, bannum sol. x.
Incaustrum f 'ncauslunl sn. "inchiostro" SSA 170 a.1345 (Sav.) sartores. .. pro incidendo et asa-
CA 609 a.1292 ilem pro incausto i. aspo SSA 99 a.1345 zando. CSS 228 a.1435 (Sanr.) non audeat incidere . .. ar-
(Sav.) papirum e incau strum el ceram. borem salvaticam in nemore sancti romuli. LG 652
I:. inclaustrum. intreme ntum. D incrosto. a.14~; quod taliatores vestium 'vel raubarum non possint
IDcazatorem sm. "opt'mrore al frantoio di olive" nec debeant petere recipere ve) habere pro fersis raubis
GR 56 a.1363 (Diano) et queliber persona habens gom- ve1 vestibus incidendis aptandis adomandis vel suendis et
bum continue unum incazatorem ve.1 ductorem habeat complendis nisi tantum quantum sibi' per infrascriptam
quando olive alkuius molcnlur. tabu1am est pennissum. '
'lDcendere vb. "pescare COn lo. lampara" L incisionem. incisorem. incisorie. incisorium.
RVN ]29 .1tiv. (Noli ) quo iIIi qui prius accenderiot lumen incidere vb. "annullare un atto notarile"
suum, teneanl . .. et debeant ire priu ad incendiamo et sic CCI 60 n. S. xiii.
successive. qui prius fuerit in accendendo primus sit ad in- Incidere vb. "cadere (nella scelta)"
cendendum ... et postquam incentum fuerit exire de beat TL.2 783 a.1471 et debendo eligere civem nobilem ni-
foris (fuori della ZOlla di pesca) cum modico tumine ver- grum loco filipi lo~elini absentis: .. opus ~st inci~ere in
sus caput, el lumen versus terram ... - item statutum . .. augustino usus mans vel constantmo lomehno. qUI ambo
quod si quis habuisset, seu haberet pisces, et non posset sunt involutati in sociis masarie:
stare tantum quod alii habueriot incentum, quod tune ex inciditorem sm. "stanziato re " (carica comunale)
eo casu licite possit el va)eat ire ad ineendendum, dummo- GR 56 a.1704 (Zuccarello) statuerunt quod inciditores
do non impediat ... aliis, el postquam habuerit ineeptum, eomunis cohedani et capitulatores habere debeant pro
quod leneatur exi\'C fori ' cum modico lumine versus ter- quaque iohlata sua et pro expensis sol. iij tantum.
ram ... - qui primus fucril in mare cum lumioe suo, pri- incingere vb. "applicare il fasciame esterno della
m~s sit ad incendendum , et s ic successive un~s vadat post nave" " \
aiju~, et qUlUldo habuerint incenlum,et captos pisces cum CGG 38 a.1259 (portoV.) posquam elevatum fuerit in re-
santinale .. . debeant exire foras cum modico lumine et ha- dis dictum lignum ... postquam fuerit incinctum (segue,
bere lumen versus terram ne damnum inferant aliis. depennato, sive inlatatum) ... postquam erit inlatatum ...
L accendere. L cingere.
incendia sf. "Iampara" Incisa sfY 'siepel'
RVN 129 u.iv. (Noli) quod iUi qui prius accenderint lu- CDL 1204 a.966 (Milano) pecia uoa ... et est per mensu-
men suum, teoeant ae possint et debeant ire prius ad in- ra iusta tum' incisas suas tabula's legiptimas quadraginta
cendiam. el sic successive. qui prius fuerit in accendendo et due.
primus sii ad incendendum , HB 176 a.lomb.: in + clsa < ere sa.
L incendium. incisa top.
lncmdium sn. " incendio" eHAR.l 350 a.l002 in incisa. MBL 180 a.l028-1046
RCV 71 S. "i. (Vent.) omnis homo qui scriadam fecerit vel (Lrins) usque ad locum quem nominant incisam.
incendium vel vastum . .. FOS 100 a.1397 de dampnis in- Cf PTP 45 sg.: SM 22 a.117 a.C. recto rivo eniseca: inci-
cendjjs guastis predis et robariis et aliis violenter ilIatis. sa "calco romanzo".
L incendia. D incisa.
lMeIISII sf. "Iampara" lnclsionem sf. "taglio"
RVN 129 s.xiv. (Noli) omnes piscatores qui piscati fue- U.l 1396 a. ] 261 debeat cessare ab incisione nemoris
rinl ad lumen seu ad incensam. usque ad annos decem ... ad hoc ut nemus possit et valeat
L incendium. pululare.
lntesarius sm. L incidere.
GR 56 a.l519 (Alb.) statuimus quod barosiaroli ementes inclsorem sm. "tagliere"
fruCIu s teneanlur solvere incesariis, si thelanis, soLidos RCP 352 a.1277 (Sarz.) item de quolibet centenario ...
quadraginta. perapsidarum, copparum, incisorum, cuchiarioum . ..
lneensus SOl. "i"censo" L incidere.
PLC 23 8.130 I de gingebre, Iaea, incensso et indico. inclsorem sm. "taglialore";cognome
VFD 86 a.1309 brazille. laeha. endicho. incenso. ODG DNB 32 a.1182 gregorious incisor.
361 8.1376 pro gingibre canella. pipere et incensi in sum- I incisorie. sf. pl. .''torbid'

ma per t: ccen . LMS xxix. na.1259 paria duo incisoriarum.


L encensus. D i'lCen.tu. L cesure. incidere . .
ineeota sf. "cintura, rivestimento ferraIO dei fianchi ineisoriusl -m I incizorium sn. "tagliere; piatto"
della nave" PCC 142 a.1353 (Sav.) incisorii de ligno iii. SIP 178
SIG 328 (:; VFD 94) 8. 1341 capilulum antiquum in quo ca- a.1420 (Massa) octo incisoria. NIS 356 a.1425 incisoria
vebalur de incenta galleanun subtilium. DCG 337 a.1383 duo de argento rotonda. PVP 235 a.1456 item incizoria
galeas .. . fayare ab incenta infra de bonis quercubus. viginti quatuor ligni.
JAN.l1262 . DUC.4 326 incisorium: orbiculus mensarius, super quo
L centura. encenta. D i"c,m ta . escas incidimus.
. ineeralus agg. "cerato (di tela dafineslra)" SIP 219. PVP 80, 82, q r4: "disco di pane usato come
BVP 50 a.1395 barconus unus inceratus. piatto ancora nei sec. xii-xiv.; sovrapposto ai piatti di le-
L cera. D insiadda. gno o argenti nel sec. xv."
Inchlapare vb. "lastricare. r;copri~ con lastre di L incisorem. incizorium. incixorium
pietra" incixorium sn. "tagliere; piatto"
GR .56 a. 1329 (Ovada) quelibet persona debeat inchiapa- OGM 105 a.1370 incixoria ligni viii. item incixoria te=~
re Vlam comunem. xii. CPB 242 a.1388 (Bobbio) item tria incixoria.
L inclapare. chiapa. L incisorius.
inel 460 infa

inelapare vb .. 'lastrica re, ricoprire con lastre di pie- indebitare vb. "indebitare. gravare di debiti"
tra" TL.2 359 a.1465 scribitis massariam e -se exdebitatam ...
PPE 3125 a. 1253 et debenl. .. diclam cloacam si ve precaveatis vobis iJlam permiuere indebitari.
trexendam inc1apare in solo bene et convenienter, ponen- L desbitare.
do clapas in maltam. indicionem I indictionem sf. " i/ldiziOfle, periodo ri-
L inchiapare. c1apa. petuto di quindici anni"
inclaustrum sn. "inchiostro" MSS 2 a.952 actum anno episcopatus nostri septimo, in-
GR 56 (Sarz.) aliquam quantitatem papiri, cere, inclau- dicione decima, regnante domino nostro oto rege hic in
stri. vemicis. italia anno primo, incarnationis domini nostri iesu christi
L incaustrum. anno nongentesimo quinquage imo secundo. feliciter.
incogiare vb, "impastoiare MSS 3 a.964 imperante domno nostro 010 et idem 010 fi-
GR.2 56 a.1519 (Alb.) dummodo dieta bestia fuerit inco- Iio eius regnante in italla anno lercio, mense iuli.o, indic-
cione septima. acto ienua. RCA 162 a_ 983 facto j>(:titorio
giata cum primo et ultimo pede. mense augusto indicione x. regnante domino nostro otto
inchoiratus agg. "rivestito di cuoio" in italia anno primo. indicione suprascripta feliciter. U.2
LG 706 a.l406 scutum vel rotellam ... bona, sufficienta 498 a.J335 anno dominice nativitatis mcccxxxv indicio-
et inchoirata corio grosso intus et extra, ne secunda die xx junii circa tereiam.
L coyra. Iv], n.: "indizione xt>.
incoUare vb. "incollare" DUC.4 340 sgg. "numerus quindecim annorum, annis Ch-
LG 482 a.l403 ne inco]]entur vel incorientur. LG 706 risti addi soli/uso ad cavendum errorem, qui de temporibus
a.l406 non incoriet vel incollet aliquod scutum ... nisi de forte oboriri poterat, institutus ". Iv/ ampia trattazione.
seppe caxei, et non de colla carte seu altera colla. DSP, Gloss. p. L: Ha i1lizio dal 313 E. v., ma a Genova
L cola. D cola. dal 314, e viene mutata il 24 settembre. TVl, Giovanni da
incongare vb. Genova: si tribus adiecris domini divheris annosi per ter
GR.2 40 (Sarz.) persona cum qua incongans eausam ba- quinque. dalur indictio certificata! si nihil excrescit.
buit. quindena indictio currit.
incontinenti avv. "immediatamente" indicus Ilndigus sm. "indaco"
ASA 344 a.1350 (Alb.) si quis citatus fuerit coram iudi- U .l 71 a.114O denarios quatuor per centenarium pi~ris.
ce, ineontinenti venire debeat. brasili. indici. encensi. cinami . U .I 176 a.1154 sodos
D incontenente. xi. in brazili, bombace, incenso. indi.co, alumine. COS.I
incoriare vb. "incollClre il cuoio" 3a.1154 qualuor centenaria indici. GC 364 a. 1191 barri-
LG 482 a.1403 ne incollentur vel incorientur scuta pave- le i. indigi de caproex. DAA 73 a.1279 daremos ... im-
sia vel rotelle. LG 706 a. l406 non ineoriet vel incolte! pIicatos in indicho, coriis buffari, pipere. PLC 23 a.\301
aliquod scutum ... nisi de seppe caxei, et non de colla de gingebre, Iaea. incensso et indico. ICG 6.342 8.1323
carte seu altera colla. de sauma piperi. bracellis, encensi, indici. gengembris.
L corium. excoriare. L endecus. endichus. endegus. endigus. D endegu.
incossarium sn, "grembiule ?" . (per) indirectum loc. avv. "indirettamente"
RCO 128 a.1286 (Ort.) coserios vi. ... scutellas xX.,m- SRC 53 a. IJ94 (Sav.) aliqua racione, occaxione ve! causa
cossaria x., urceum cruvi. que dici possit vel eciam cogitari. per directum ve) indi-
L scosarium. rectum. DMe 31.7 a.1417 dirrecte vel per indirectum.
increna sf. "tacca sullo stilo della stadera" MAS 215 a.l466 per rectum vel indirrectum.
CST 116 a.1381 (Taggia) pensum vero medie libre incre- L (per) directum. (per) rectum. (per) obliquum.
nas sex et abinde supra pro qualibet uncia increna una, (pro) indiviso loc. "in proprietil comune, indivisa"
que increne et anuli appareant evidenter. BSR 111 a.l 182 unam sextam parte m pro indiviso in
Lcrena. opido de celiana et in pertinenciis. ASA App.5 a.1212
increnare vb. "intaccare" (Giustenice) facimus cartam vendicionis in allodio et pro
GR 57 (Carpasio) nulla persona audeat boscare increnare allodio vobis de tertia parte pro indiviso de castro petre.
rumpire castaneas nec alias arbores domesticas. SRC 137 a.1263 (Sav.). medietatem pro indiviso unius
campi in botayroliis.
L creDa. D cren. Cf MSS 39 a.1030 tum caxis.. . cum.. . pratis, pascuis,
incrosillare vb. silvis, astalariis, ripis. nipinis a palutibus, coltis el incol-
GR 57 (Nizza) aliquis non sit ausus discargare ligna ad liso divixiis et indivixiis.
vendendum ... nec ausus sit ea incrosiJJare in basto. in doe mure top. (A/b.)
incudinem sf. "incudine" G.PuERARI, RlI 39 (1984) 3-4, 31-40 a, 1475 (Alb.) loco
CPB 246 a. 1388 (Piac.) una m incudinem pro ferando ubi dicitur in doe mure.
agogetas. L inter duos muros. doe mure.
L arcutinem. encudem. inculim. D anchizze. inducere vb. (= induere) " vestire"
incultum sn. "terreno incolto .. BOV 545 a.1 430 (Sav.) inducere vel portare vestem ali-
IEA 54 a.1194 (Alb.) una cum omnibus ussibus ... cultis quam fustanei.
et incultis. indulgentla sf. "balestra" .
CRL 63 a.417-8 (Spagna, Paolo Orosio); a.489 (Siracu- TL.2 63 8.1460 ilem capsie Ires indulgentie. videlicet
sa): "il lennine, piuttosro raro perch dotto, compare in duo a girella et una a turno.
/talia centrale e settentrionale" [vi, n.: "certo qui "balestre" che sarcmno SIate forse ac-
incurpare vb. "incolpare" quistate con j denari delle indulgent e " [ma cf misericor-
TL.3 347 a.1473 quod non incurpetur de hijs quibus sin- dia "anna, pugnale'"
di cari possit ex forma regularum. induxia n.p., f. ("indugio ")
D corpa. encorpao. incorpar. SLS.2 91 a.1160 (Tonona) induxiam, eius u.xor.
incutim sf. "incudine" D induxia.
GVG 75 a.l248 et docere te. _. de arte mea ferrarle .. . el infamare vb. "colpire di infamia"
dare in fine dicti termini de qualibet manerie cuiuslibet PCP 703 a.1316 el insuper ipsum infamabo ac eundem
ferramenti pertinentis ad laborerium diete artis, preter in- ab omni affido et beneficio perpetuo removebo.
cutim quam tibi non debeo. L infamatus.
461 info

lDIamalus ugg. "che gode di cattiva fama" infirmaria sf. "camera di degenza nei conventi e
CNM 131 8.1204 (Sav.) ilem ponit quod leSleS quos pro- ospedilli" . . . .
ducit dieta annela in ha causa.. . uni infarna periuri et OGM 36, 201 a.I465 infinnana magna "corsia prmClpa-
laUocinii. Le". MCD 49 a.1496 proposui eis ego frater vale~anus
L infamare. de soncino, prior, qualiter infinnaria.que erat coopnenda,
iDl'aogatus agg . "illfallgato. imfJegolato. coinvolto" an dehemus choprlre.
TL.2 781 8.1471 ipslI masaria non parum est infangata L infll1llerius. infirmus. D infermaria.
pro certis expensis. inftnnerius sm. "infermiere"
L fangus. D inffan.g(UJ. AES 15 a.1205 (Rivalta Scrivia) frate alberi co infinnerio.
lafantem sm. "raga;:.zu di bordo, mozzo" IVI, n. "area cistercense, zona di influsso francese"
BSL 3 n, a.1 34 1 lembum .. . bene exarclatum ... et amari- OGM 14: "(monacus) infinnarius: responsabile dell'as-
natom sex marinariis el uno infanl.c . sistenza sanitaria nei conventi con ospedale; detto a vol-
L infantulus. D infalltar. te medicus, aveva alle dipendenze altri monaci e medici
IDIantulus s m. "bambino" laici estem;" .
NIS 354 a.1425 copenorium unum de brocato de auro L infirmaria.
pro infantuli fodratum pancii de vario. iDftnnus sm. "malato" , ...
L .infanlem. DAF 96 a.1300 item pauperibus. necessitosis, infinnis et
IDfarcatus agg . "provvisto di falche (ripari per ; prexoneriis... . :
combanenti) .. L infinnaria.
PLL 471 a.I441 castelJum infarcatum el ingaridatum. inftnnus ~ti lazari sm. "leboroso"
L falcha. farcha. LG 825 a.1404 infinni sancti lazari. ..
iDferriare vb. 'incatenare. mettere ai ferri" Cf. PRA 389 (Alb.) .de infirmis morantibus apud sanclum
n...2 800 a.1471 stel il usquc nunc inferrialus in carcere lazarum. l

et cum tibia una marcida cum umero de 1000 levato. L lazarus. D m de san /azaro.
L feraws. feripedare . ferrum . D ferrare. inftrsare vb. "inserire (doc.umenti) in una filza"
infeudacionem sf. "i" vestiturafeudale" , ASA 314 a.1350 (Alb.) et quod dictum est de cartulariis
U .2 1314 a.1402 ipsulll dom.inum odoardum presentem observetur et dictum esse intelligarur in quibuscumque
Cl dictis Dominibus gcnuflexu requirentem pro se .. . l1ere- aliis scripturis et actis publicis inflrsatis et non infirsatis.
dibus et Successori bus suis el. sub modis formis et condi- L filza. I .

tionibus contcnt.is in dieto instrumento diete allerius pri- inf1are vb. gonfiare" .
meve infeudacionis .. . reslilueruntper immissionem anuli GSS 127 a.1330 (San.) et"eames recentes nullus mflet.
immissi in digito ip ius dominiodoardi. . . per prefatum CSS 301 a.1435 (Sanr.) macellatores ... ipsas bestias non
inJustrem dominum regium gubemutorem et per oscu- inflent cum flatu.
lum. et dictam invcstituram . . . D insci. .\
L infeudationcm. inOascare vb. "rinfrescare, imbiancare (pareti)"
Weudare vb. "tlO I'f! in feudo: immettere in feudo" VSC 147 a.1468 promisit michi ... reficere seu reparare vel
RCP215 a.1214 ( an.) non vendere nee alienare seu in- aptare voltas a11arum ecclesie hic et in~e. et. ~ hen.e et co~
feudare . LJ .2 I 167 8.1390 diclum comune ianue sive petenter inflascare et dealbare, cum totls panenbus Slve muns.
presidentes dielo comuni tenellntur et debeant diclum ia- L refrescare. I

cobunun inveslire et . infcudare in omnibus et per omnia infodratus I inforatus agg. ''foderato'' .l

prout superius eXlitit diclulll et declaratum . SSA. I. 54 LMS 150 a.1222 mantellum unum de clameloto cum per-
a.l34S (Sav.) bona Cl pOssessiones ... non dabo nec infeu- lis quadraginta octo inforatum de cendato. VeB 57
dabo. U.2 992 sg. a. 1385 diclum dominum lazarinum ... a.1239 (Bonif.) pluvialem unum xamiti info~a~um enda-
de dieta dimidia infeudato legiptime investivit. - illius ti ialni. FNV 335 a.1259 clamide m blavl mforatam.
dimidietatis quam dicti domini . .. possidebant et infeuda- LEM 260 a.1259 clamidepl' unam viridis de homine info-
ratam penna robellina. LEM 262 a.1 Q59 ~c;>biam unam
tur dieto domino Illzarino. U.2 1072 a .1386 item ad in-
inforatam de cendato. DDA 70 a.1279 up.am eapam de .
feudandum ipsos do minQs constituentes versus dielum.
comune de dieta valle arocie. blavo infO<lniliun vennuolio ... unum copresium lombar-
descum infOdratum de una penna. .r
.l Dteudatlonem sf. investitura feudale"
L foderatus. foratus . infroratus. ..
U.2 992 a.I.385 acto in dieta infeudatione per pactum ex- inforciare vb. ''fortificare'' .. .
pressum solempni st'ipulalione vestilum quod dictum feu- U.2 1469 a.1416 aliquem illorum trium podiorum postea
dum transeal ad quoscumque heredes et successores etiam hediffieareut vel uUo modo inforciarent. . .
exttaneos, dummodo si nt de domo illo(Um de c~to. L infortiare. ,' I
L infeudacionem. feudI/m . infomeJatus agg . . "(di legr.lO) utilizzato per ifornelli"
infeudatus agg . "leglltQ da rapportofeudale " FST 106 a.1592 (Triora) de lignis infomelatis ... ligna
CDG 233. 8. 1\48 debel dare . .. castrum palodi et turrem facta pro fomeland<?
cum medletate IOcius curie paJodi. .. salvis tamen feudis L fomeLlus.
vassal~o~m .qui UnI infeudali unle captionem (catlur~)
I '.

infortiare vb. ''fortificare''


~hi0!U~' CDG.2 186 ~.ll 14 universos ho~n~s exceptls Al 46 ad a.1229 et ibi cum festinantia de trabibus et li-
infeudabs Il10rwn cum qU1bus gucrrUn habuennt lanuenses. gnarnine habitaculum sive receptaculum construxerunt.
L feudum. I
et ipsum jnfortiarunt et homines et victl!-alia posuerunt
bdkere vb, "il/fe lltlNl. avveleIlQrt!" ibidem ad custodiam .et deffensionem ipsius. RCP 238
G~.2 48. a.1592 (Triora) nulla persona audeat calce seu a.2-31 (Sarz.) ut hedificet, incastellet, infortiet et murel 1
aliquo allo veneno. morbo, vel re mala tlumina seu aquas locum de ulmeta suo arbitrio et voluntate. ,
morie ... inficerc. lossicare. venenare . seu alio quovis L fortiare. inforciare. infortiatus. D inforssa.r. iflfurci.
modo morbidw'e. infortiatus sm moneta .
IDIUatus vb. ";"filmo. inseri/()" CGS.2 68 a.1162 pigrius ... inforti~torum engolisinorum
SSL 245 a.l336. ullciam i. perlarum infilawum. DBL 234 et valencianorum.
a. 1476 que apodixiu eSI infilutu bic in diclo cartularo. DUCA 356 infortiati: species moneta! forlis. "
Lfi1are. filum . .D ifi. L infortiare.
info 462

infortiatum sn. "nome di testo medievale re fieri possit aloquo modo vel jngenio. GR 27 (Pol1oM.)
NBI 39 a.1390 (elenco di libri) digestum vetus. codex. alii piscatores piscantur interdum ad multa ingenia, videli-
alius codex. infortiatum. lectura cini. cet ad bolentinos. paramita. nasseHos sive nassos.
infra congo "entro" L ingenerius.i ngeniare. ingeniosus. inginium. inienium.
OP 90 ad a.1204 sagitea una pisanorum ... venit de parti- D inzegno.
bus de infra mare. LG 58 a.1327 infra octo dies a tempo- ingenium sn. "macchina bellica"
re incalegationis. lA 54 a ..1284 platas ingeniis oneratas.
infraudare vb. "frodare, sottrarre con frode" (fon s) ingen0SC8 top. "le sorgenti del f Bonnida, ai
COS 26 a.1186 et non infraudare ultra tarenos v. per an- piedi del monle In80 (od. monte Ungo)"
num. BCB 100, 113 n. s.viii-ix. (o xii-xii.?) usque in flumen
Dfroux. qui fonsingenosca vocatur.
infroratus agg. "foderato" L fontem ingenoscam.
LMS 183 a.1222 gamagiam unam infroratam. ingenuus agg. O'giuridicamente libero"
L inforatus. RCP 22 a.900 (Luni) homines super terram ipsius aut io-
infula sf. "copricapo a cuffia o a cappuccio; elmo" genuos quamquam servos cum manentes distringendos.
BSR 328 sg. a.1218 sg. quilibet eorum habebat pance- inginium sn. "modo. in genere"
ram et infulam ferream. - item dici! quod ... habebant GR 48 a.l267 (Apr. ) colligere in cavagno aut inginio .. .
lauricas sub pannis et infuJas ferreas in capite. LEM 246 alienas uvas.
a.1240 infulam unam ferri. PLP 143 a.1250 (Sav.) infu- L ingenium. .
lam cendati ialni. DRG.2 400 (= BGS 103) a.1252 scu- ingJarare vb. "coprire di ghiaia"
tis, lanceis, spatis, capellis sive baciletis seu insulis (corr: GR 2.40 (Capriata) ad dueendum de glarea . .. pro ingla-
infuJis). CGG 287 a.1262 (PortoV.) omnes eamisie linge rando plateam.
et infule mee. DRG.3 790 a.1282 Iib. duodeeim .. . inpli- L glarea.
eatas in infulis ... et infulis tele de rens. GR 2.40 a.1363 ingJesis agg. "inglese"
(Diano) (i nuncii del comune) habeant infulamrubeam. GG.2 401 a. 1206 fuxinam cum omnibus utcnsiJibus fuxi-
BSR 539. MGH 18 tav. II.: miniatura del codice di Caf- ne preter molarium inglese.
faro (Bibl. Naz. di Parigi, fol.1l4 a.l196) raffigurante il L engJexius.
podesl Drudo Marcellino con infula ferrea (cf OS p.60 inglesus n.p., m.
e Tav. viii,. fig . xxvii). GG.2 147 a.1205 ingleso de portu veneris.
ingaridare vb. "fissare con perni? " L englexius.
PLL 468 a. I441 item garidde pro ingaridando navem. *ingo top. "od. monte Ungo (Bardineto)"
PLL 471 a.I441 casteUum infareatum et ingaridatum. BCS 1.00 n. N.LAM.BOGLlA. Rrt 20 (1965) 1-3. pp.1-8:
L garidda. D garidda. "lo identifica con la montagna sacra dei Liguri Ingauni "
ingauni sm.pl. "lngauni, amiche popolazioni stan- L (fontem) ingenoscam. D Ungo.
ziale nelle valli Arroscia e Impero" ingo n.p., m.
CL 3,9. Se! 110. PCT 54 n., 105. PGM Il. 27 a.1080 ingo filius bonafilia. RCA 82 a.1148
L albium ingaunum. D ingauni. ingo de vaUe.
ingenerius sm. "ingegnere, architetto" ingravidare vb. "rendere gravida"
TL.2 226 a.1463 aliquos quoque architectores sive ut GR 57 a. 1288 (Alb.) si sclavam predictam ingravidaverit
vulgariter dicimus ingenerii. seu impregnaverit.
L architectorem. ingenium. inzegnerius. L impregnare . D ingravear.
ingeniare vb. " ingegnarsi, escogitare" ingressatorem Ilngrezatorem sm. "ufficiale di bordo"
NC 330 21xiii. taliter sunt ingeniati, quod . .. LG 764 a.l404 marinarii. nauclerii. ingressatores, comiti,
L ingenium. D inzegnarse. scribe ... RL 97 a.1414 quod ligno naufragato nauelerius
ingeniosus agg. "pratico di costruzioni belliche" ingrezalor scriba et alli ... PLL 508 a.I441 marinarii.
COO.2 266 a.118 1 cc. arciferos et tres magistros ligna- nauclerii, ingressalores. comi ti. subscribe. socii, calafati.
minis et unum ingeniosum artificem et balistarios x. magistri axie. filalOres, tornatores. TL.l 270 a.1455 nau-
Cf CHI. l 69 s. xiii. (Savoia) ingenium: "macchina di le- clerijs scribis ingrezatoribus officiaLibus et tuonis dieta-
gno per la difesa dei castellt'. rum navium. TL.2 66 a.l460 mandatI: .. patrono navis ...
o

ingenium sn. "stratagemma, accorgimento, modo in- nauclero, seri be et s ubseribe, ingrel.alori marinariis et
gegnoso, dolo" plusme dicte navis.
BCG 54 a.999 aut si vobis aliquit per covis .. . ingenium PLL 508: forse "sorvegliante dell 'equipaggio"
subtrahere quesierimus ... SC 320 a. lOl4 si vobis exinde L engrezatorem.
aliquit per covis ingenium subtrahere quexierimus. MBL ingressora sf. "diritto di ingresso"
36 a.1038 (Lrins) si quis huius cartule aliquafraude aut RCA 436 a. 1024 dictas mansoras cum omnibus rebus ad
ingenio irrumpere voluerit . .. CDG.l 112 a.1\39 si per ipsaspertinentibus ... ima cum aeeessionibus et in~so
quodvis ingenium subtrahere quesierimus. RCP 67 ras earum. RCA 308 a. 1083 et quia (tene) sunt date 'per
a.1245 (Sarz.) alio modo vel ingenio. RLC 82 a.1297 Iibellum .. . una cum exitis et ingressoras earum. FNU 18
(Cosio) homines castelanie cuxii non debent dare alicui a.Il00 una cum accessionibus el ingresoras earum.
foritano lignamen abietis in suis nemoribus. nec facere pro DUC.4 363 ingressora: terminazione longobardica pro
eo aliquam pregeram aliquo ingenio. LG 165 a.1303 mo- 'ingressus '.
lestari non possit aliquo modo vel ingenio. VFD 146 L ingressus.
a.13 16 non audeat nee presumat aliquo modo vel ingenio ingressus sm. "diritto di ingresso"
hyemare seu sivemare in tana. VFD 125 a.1333 non de- NL.l 283 a.1210 quarn terram . .. habemus ... cum ingres-
beat dieta 'porta c1audi . .. aliquo modo vel ingenio. RVN su, exitu, omni iure el comodo suo.
120 S. xiv. (Noli) si ceperit pisces modo aliquo .. . sive ad L ingressora.
palamitum, sive natias, sive ad eannam, sive ad lumen. si- inguarnitura sf. " legatura o ornamentazione di
ve ad aliud quodcumque ingenium seu piscandi genus .. . libro"
DMC 239 a.1402 non vendi facient . . . modo aliquo vel in- PVP 315 a.1508 pro inguarnitura ptolomei figurati pro
$enio, directe vel per obli~um. NMS 44 a.1452 (Sav.) et ugo de cunio.
10 nullo eontrafacere .. . de Jure vel de facto etiam si de ju- L gamitura.
463 inse

.. lDguUeta lOp. inquisiciooem sf. "ispezione" .l"


PMS 108 a.1209 (Sav.) tuni que voca.lur inguileta. VFD 96 a.l330 et debeant elligi duo ex dictis mercatori-
lDIatare vb. "fornire di lare (nella costruzione della bus.:. qui duo debeant habere curam in ipso viagiolvi-
nave)" dendi et' recognoseendi si ferra/diete galee ... stabunt niti-
C~ ~8 a. L2.59 (PortoY.) poslquilm elevatum fuerit in da super.aquam et si spacia ordinata in ipsa galea erunt et
redis dlclum hgnum ... postquam fuerit ineinctum (segue. rem.anserint expe(ticta secundum formam presentium
depennalo. sive inlululum) . .. postquam erit inlatatum. tractatuum ... et de predictis teneatur patronus facere in-
CGG ~ a..1259 (PortQV.) poslquam (lignum) fucrit con- quisicionem per dictos (iuos ...
tatum sl.ve IOhUatum .
L COniare. lala. L ioquirere. -"
inquisitorem sm. "inquisitore"
iDluminare vb. "illumillare. adortllJre con lumi'.' U.2 414 a.l300 frater thomaxius inquisitor hereticorum.
CP 1;64 a.1391 pro luminuria in v.igiliasancti johannis L inquirere.
bapl1stc .. , pro ceriolis iii. ad .inluminllndum sanctum inquisitorem sm. "procacciato re"
georgium.
L illuminare. SSA 160 a.1345 (Sa\l.) ne aliquis percasator sive inquisi-
tor graru sit in aliquo molendino de saona.
lmnantellare vb. '1oN/ire le mura di manLelleti (so- D incositore.
vl'iUlrullure i/l 1t.'8 'w) "
inraUonabUis agg. "irragionevole, ingiusto::
~ l35 n. a: 1421 (Alb.) possil hec civilas sive eius mu- VFD 66 a.1339 quod eisdem fuisset retentum oc.casione
n QlJoamellan el be tre n cbarl.
L mantclletus. alicuius rasse seu iniuste vel inrationabilis vel non ratio-
InnieUus lop. nabilis causa ...
inricus \ n.p., m. ;'Enrico" , ,
'Iv. 3.35 ca. 11.0 E. V. PSL 76: "figure ",. elim. i.e. secon- BCG 69 a'! 006 regnante donno nostro inricus in italia
do G.DevQIO".
JnIenlum sn. "stratagemma, accof8imento" anno tercio. ,'
PAC IO.
BeO 98. a. ~ 046 quod si .dfe~dere "?n potuerimu~ a.ut. si lnsaburrare vb. "zavorrare" ' I
a.parte lpSlU rnoQcsteru exande iiliQUlt per COVIS lme- DSP 353 a.1595 diceptibus ,quod saburre que ... fiunt in
mum subtrabcre qucxierimus ...
PACJO. portu ... non sint apte pro,wsaburandis navibus, imo dan"
C. ingenium. nose, ex que in maxima parte sunt terrenose. ..
iDltlare vb. "iniziare" L saburra. insavorrare.
C.PwMMER, ALM 2 (1925-26) 17 ;'/0 prime-sign" insachettatus sm. "candidato a una carica, il cui nome
Dinsa. . veniva inserito in un saccheno per l'estrazione a sorte".
~uria sf. "sopruso, imposizioni! indebila" GR 57 (Godano) et si quis forte ek insachettatis dee esse,
BSR 57 a. 1.'176 si ... lIliam iniuriam ve) superimposi.- rito laeo eius &ubstitatUr alius de eadem villa eligendus
ram ... fecennt... ad vota per reliquos ins~chettat~s qicte"ville.
Cf. BSR 39 a.1174 si .. . forciam ve! superimpositam e.is L sachus. D insacchettare. , I
Cecennt. , , 1nsa~bac"atus agg. "chiuso in un sacchetto?"
D iniuria. spa 2.~~ a.1375 aplc::zentato vobis ballassii tres qui pon-
iDJaglonare vb. "oprire 011 piastrelle" derant kant. lxxx sive octoginta fassati in una peci a sive
ANS.2 4~ I. a.15'19 prornittil mlagionare scalam undique tella insa'ginbacqati et in saginbaeho nostro signo tall~ [~~.
cum poruc.lbus. .. comentando el bene assortiendo et ac- gue la. rifroduzione del contr~ssegno] super ce~ ~e~lba.
comodando .Iagiona. . . L sagmbachus. , , /
L lagjonum. inSalare' vb. ;'salre, mettere'sotto1sale" .
bmodare vb. "Iegare, viII o/a re" ACM 59 'a.1396 '(Carr.) insalare. ~ .' crnes seu corias su-
PCC 16 8.1253 (Sav.) et di.cle moniales sini. ex. nunc ex per vias seu suPr plateam. .
vinculo exeommunicacionis nnodale. PAG 4 a.1270 L salerno salsus. {annare. )
(Geo.) ipso .exeornmunicmionis vincolo innodamus. insalata sf. ",nsalata"
DUCA 368 In/lodare: vincif'l!, ligare. PVF 235 a.1456 prati (piatti) <fecem e't octo prd insalata.
Loodus. ins8vooatus 'agg. "trattato con sRone"
lnnoodacionem sf. "it!o"d(uione" LG '68.5 a.I406'ae sayis'strictis et accbtonatis et de scan-
ZfA 35 a.1377 (A lb.) pnramurum civitats aJbingane di- sertis insavonatis'. . , ,
ruptum propler innonducionem aquarum. . L saponem. D inson. saun.
ln~ovado~em sf. "imposta sulle novazioni "el regi- insavorrare vb. "zavorrare'" I l' .
me dI COllduzlOne dei lerre,1 l ' J SS:A 217 a.1345 (Sav.) non possit capere arenam per in-
U.2..47~ .~ .lll7 et curn aquanciispascaticis boschis pi- savorrare sive savortam aliquam. I

scarus ~VIS ruynis rupi bus donicis domesticis et silvestri- L insaburrare. savorra. ,I ,

bus ~ad~s fodro spalis innovaltionibus] successionibus in- inscire vb. "uscire" ..( ,
veS1Jluns el oJnJllbus aliis reddi libus. CST 173 a.1381 (Taggia) et' de' eo (consilio) nOll"inscire
InquUlnus srn. "contadino radicato nel fondo, seIVo sine liceritia potestatis. l~
della gleba" . D inscire . . I
RCP 377 a.1271 (Sa~.) \ltlssallos manentes et residente s, inscurbiare vb. "modellare CO" la sgorbia (ovoce del-
~Qlo~?s pcrpel.uos. horigenarios censitos ascripticios et l'arte del calzolaio)" lo "
mqulhnos ... et vassaHos scu t'ideles. FCD 2.409 8.1281 ego docebo guillelm.inum filium tuum
Cf DUC.6.66 inquilini: originali inquilina,u obnoxii. I de arte inscurbiandi subtellares.
lnqulrere vb. "ispe~ i(}nart!" inzegnerius sm. "ingegnere"
y~ ~ 8.1330 el de pr diclis tenealur pa.tronus facere TL.3 226 a.1475 magistrum inzegnerium ac fabricationis
mqulslclonem per dictos duos. el ultra lneatur diclus pa- bombardarum et spingardarum peritum.
troou.s permiuere inquirere et fac.ere cerebam dictis cer- L ingenerius.
cba~ribu~ ..LG 335 U. ) 363 quod salvalores portus et mo- iosellare vb. ...selltlre.. \ ' ,
duli plcnlsslm,am habeant poleslatem inquirendi proce- GR 2.41 (Vezzano) non audeat asinos vel <a1ia animalia
de~di ~~l~ndl c~ndempnllJ\di ... inseUare.
L mqulslclonem. mquistorem. L sella. D inselar.
inso 464

inserere I inserire vb. "innestare" insorfariare vb. "trattare con zolfo"


PAC 15 a.l007 pastenatum et. inseritum non habuerimus. LG 711 a.l406 insorfariare aLiquam pennam.
BSR 170 a.1192 et annuatim inserere buxinos xi .. .. el L sulfanare.
non incidere arbore m domesticam neque silvestre nisi inspingere vb. "spingere. urtare. percuotere"
pro inserere. BSR 243 a.1192 atque annis smgulis vigin- GR 2.41 (Lavina) de inspingentibus a1ienam personam
ti busmos (err. =businos ) inserere. GG 95 a. 1201 quod irato animo.
inseruit quasdam castaneas que sunI in iUa terra. eST REW3048.
298 a.1381 (Taggia) possit. in suo caslagneto castaneas L expinta. D spen1.er.
silvestras incidere causa inserendi. CSS 222 a.1435 (ad) iostar loc. come. a somiglianza di"
(Sanr.) arbores castanearum aptas ad inserendum .. . - VOL 171 a.1503 (Sav.) ijgnamina vero ipsius (maiesta-
inseri facere arbores pomorum el pirorum salvalicas. tis) videlioet de intagio et auro, ad instar maiestalis ea-
FST 45 a.1592 (Triora) quilibet teneatur inseruisse dictos pelle magnifici domini gentilis.
arbores ... (ad) lostar congo(= iuxta) "presso?
L mserla. D inse. DSP 357 a.1586 de vasibus (serbatoi) existentibUs. uno
inserium sn. "vivaio?" in platea sarzani, alio in clapa et alio ad inslar secha. ex
GR 57 a.1327 (Ovada) de bobus et capris intrantibus in quibus qua per tubos sumitur.
aliena inseria. instromentum I instrumentum so. "atto pubblico.
L insetatum. contraflO"
inserta sf. "ramo innestato" NB 131 a.1198 dedit.. . scribano pro calliga et pro dtiobUs
BSO 216 a.158L (Onzo) capra ... corrodens testam ve] te- insJrumentis sol. iii. LEM 225 a.1230 item instrumerituul
slas. i.nsertam ve1 inserlas, brochas t.am vitium quam aJia- unum factum mccxx.viiii. die vii. septembris pr marium
rum arborum domesticarum ... solvat pro banno pro qua- ogerii fomarli quo trencherius de galiana fuil confes's us se
libet tesla seu brocha vel inserla denarios duos. accepisse in accomendacione a dieta sibilia de pecunia viri
L inserere. sui lb. triginta duas. CGG 20 a.1259 (portoV. is~men
insetatum sn. "vivaio?" tum nauligiamenti. CGO 7 .1 8.1259 (Portoy.) quod d~
RCP 177 a.1233 (Sip"z.) quod nullus ... faciat ibi inseta- iacobina ila attendet el. observabit et iode tibi faciet instiu-
tum ve] excoriet arborem ve} arbores. mentum ut supra. DAA l L a.1271. so]vi rnosolinis infra-
Cf. DUCA 378 insetetum: locum ubi insita arbores cre- scriptis bisancios viginti duo milia ... occasione instrumenti
scunl; seminarium, pomarium. quielacionis quod predicti perdeole-s et socii michi fecc-
runt, nomine comunis ianue. BLC 1.12 a.1299 de quodam
L inserium.
insJrumento quitadonis. RVN 69 s.xiv. (Noli) nullus <Lui
insigna I ilJsignia sn. pI. "Insegna, stemma" .
non sit de O8ulo non possit necvaleat conficere instrumen-
SAG 24 ad a.1138 ianuenses papiensium et aliemgena-
ta, scripluras vel alia quecumque facere, nisi de \roluntate
rum pecuniam expendehant, postque nummos aJios .b~
consilii SSA.l l03 a.1345 (Sav.) scribas qui insaumenta
nos vocatos, deinde brunetos factos ianue, non ad tnSl-
facient... SSA 1.160 a. I345 (Sav.) CI faciarnreponi ea 1n-
gnia ianuensiu~. SSA 114 a.1345. (S~v.) qui trombatores
strumenta in scrineo mum clavium. PVS 189 n. a.l375 in-
in eorum trombls portare debeant tnslgna ad ~ com~ strumentum vel. scripturcl pubJica vel SCripturol banchi tape_
nis saone. LG 303 a.1363 gonfaronum unum slve veXl- ti. PVS 198 a.1375 si. fuerit exhibitum instrumentum. .vel
lum ad arma sive insignia crucis ... - et predicta locum apodixia banchi de tapeto sQlucionis vel legiptime qlta-
non babeant in patronis galearum, navium et Hgnorum ciorus eius sententie .. . U .2 1080 a.1386 extractwn est. ..
navigablium, qui- quidem patroni possintportare eorum de folliac~o ins~~ntorum composilorum ~u mei petri
arma et insignia propr!a. M~I 171 ~.1~8? et ~~equtor de bargabo nOlanI. SRC 553 a.1389 (Sav.) mstrumentum
apostolicus publice dedtt fratn be1tranu dlCIl onhms (pre- quitacionis librarum miUe. LO 572 a.1403 si. .. obligatus
dicatorum) insignia rnagistralia (di maestro. di. scul!~a). esset in instromenlo vel aliter quovis modo. J tT.2 1314
hrec est biretum rotundum. DSP 140 a.14941Unspentl et a.1402 sub .modis formis et conditionibus contentis in dieto
medici iIli qui receperint insignia doctoratus .a col1egi~ i~ instrumento diete atterius prim<:ve infeudaciQnis. DMe 74
civilate ianue... VQP 157 a.1496 pro marufactura dlctl a.1419? publici instrumenli ... registrati el cJtcnplati per si-
baldachini et insignibus ac gordinis et fraogis ac pictura monemperellum de vulturo notarium. .
haslarum. DSP 146 a.1500 omnes qui doctoratus insi- D istrumenlU.
gnia cuiusvis facullatis in civitate ianua as~umunt. lnstnunentum so. "pertinenza. propri6t (qui: cana-
Lensegna. le di mulino) ..
insignia sf. "insegna. stemma" IEA 41 a.1270 (Alb.) .ita quod sibi.... licea~ $Curare seu
LG 303 a.1363 nee possit aliquis civis ianue, nobilis vel purgare ... instrumenta dicti rubei.
popularis, ~rtare i~ vescillis, ~u~r ~es~bus, . pave~iis vel instI:umentum sn. "strumento musicale"
cognoscencils ... abqua arma slve JOslgmas ad aqwlas vel PCC 185 a.1388 (Sav.) instrumenta ad plusandum vel c-
lilios depicta. terandu.m.
'i nsizame so. '.'sorta di pietanza" lostumlo
PVP 273 a.1488 vasco uno pro insizame de ramo. CCS IlO a.1414 (Celle) quQd nullus iactet-.. petram vel
PVP 114 insicium) "carne trita per salsicce" lanceam vel aliud de domo instumio.
D insisamme. lnsula sC. '"isola, terreno posto fra due corsi
insolentia sf. "insolenza" d'acqua" J
TL.2 783 a.1471 et ipsis inso1entijs est plus quam neees- BCO 108 a.1018 novena'porcione de jnsula una ... iusta
se quod m. v. dent remedium oportunum. TL.3 487 fluvio vesano. CDG.2 371 a.1190 et universas domus de
a.1475 dominus poteslas noster male contentatur de isto duabus insulis que sunt ante ipsum rnaceUum. NL.I 163
suo officio, quod fuit sibi vaJde tediozum, precipue pro a.1203 aquariciumveniens de insula. BSR L86 peciarn
insolentiis et malefitiis stipendiatorum. unam terre que est in insula ante garbam. NL.l 278 a.1210
insomnium sn. "gioco?" cum petia unacannetique est in insula BSR 354 a.1215 et
AND.2 426 a.1476 non ludebo ad aliquem ludum taxillo- quidquid ab azol0 inferius, 'am in insuLa quam in aliis.
rum ubi moneta aliqua seu denarius ponatur vel Judatur, LMS 62 a.] 222 quartam partem totius insule muri lungi.
perdatur vel lucretur, nee ad aliquem repellum seu ad ali- VSC ]69 a.1472 terras ... in dieta i_Mula sigestri, videlicet
quem insornnium ubi seu cui aliquis denarius perdatur. in la valle dicte insule, et seuin loco ubi dicitur la valle.
insu 465 inte

BIR 534. FfL 16, 94. ALE 224 "isola; penisola: terre- integrus agg. "intero, pieno"
no posto presso un corso d'acqua, su cui pu sorger un BCG 29 a.989 medietate ex integra casa. DAA 70
mulino; elem. topon. frequente". a.1274 sacculos quinque cotoni, qui sunt integri tres et
G.L.BERTOLlNI, Dell'uso di "isola " per "penisola" nell'al- alii duo diinidij. LBZ 236 a.1285 integram racionem, so-
to Medioevo, in Rivista Geografica Ital. 34 (1927) 21-27. lutionem et satisfactionem.' FIL 300 a. 1376 (Sav.) si pe-
L insulela. isola. isula. . , ' , cia panni que vendetur fuerit integra et emptor emet il-
insula sf. (err. per infula ) "elmo" lam totam ...
DRG.2 400 a. 1252 scutis, lanceis, spatis, capellis sive L intregus. D integro.
baciletis seu insulis. intemelii sm.pl. "lnlemelii, antica popolazione della
L infula. Liguria oecid." ' . .
insula top. CL 7, lO. N.LAMBOGLIA, RSL 15 (1949) 191 sgg. pcr
FNV 87 a.1241 in burgo vultabii ubi dicitur insula. SRC 54 n.106 . . '
146 a.1263 (Sav.) alium campum loco qui dicitur in insula. Cf DMB 125 (Strabone) intemelion. SM (117 a.C.) meI-
insula de pilla top. (Sav.) , lunia.
SRC 158 a.1263 (Sav.) terciam parte m alterius campi in L intimilii.
insula de pilla. intendere vb. "intendere, avere intenzione "
L pilla. CNM 113 a.1206 (Sav.) saiteam ... quam intendunt duce-
insula de scandoleto top. re in provinciam.,
BSR 299 a.1207 cum duodecima parte insule 'de scando- intentionem sf. "intenzione"
k~ .
DC 196 ad a.1166 ego dico omnibus vobis ... quod non
. insula ligurie top. "isola di Bergeggi" (Sav.) est mea intentio, neque volo, ut vos credatis .. .
SCS 303 a.1530 (Sav.) abbate sancti eugenii insule ligu- D intenciom.
rie. . inter congo "in, fra"
QVS 175. BCB 137 n. CGS.2 74 a.1167 quod inter totu01 ( "in tutto, in totale " )
insulela top. sunt lb. xviii.s. viii. d. iv.
RCA 107 a.1173 totum hoc quod habemus in molendino D intero
de insulela et in aquarezo .. . item tetterium de tercerio ter- interceptorem sm. "rapinatore, predone"
re de insulella. BSR 308 a.1208 cui coheret. .. inferius 'gla- TL.3 646 a.I449 (Caffa) si continget fieri aliquam pre-
retum, ex altera parte insulela. MSS 238 a.1211 in ianua dam terrestrem per: casachos orgusios seu homines
ubi dicitur insulella. SRC 173 a.l263 (Sav.) in insulela. caphae ... tales casachos orgusios et interceptores . ..
L insula.nsufela. ., intercisa sf. "accisa, imposta"
iDSultus sm. "insulto. aggressione" GC.2 24 a.1191 confitetur ... se cepisse mutuo .. . sol. xl.
LG 443 a. 1383 de insultibus et verbis iniuriosis. FCT 27 quos promittit reddere ad dies xv.... iurat etiam ita paga-
a.1283 (Triora) si ... moverit rixam ve]' fecerit insultum
super llam personam ... re intercise. l: .
,l, D scisa.
L asultus. D insulto. interdictum sn. "blocco giudiziale di beni"
insurela top.
LMS 30 a.1222 e~c1esie sancti andree'de insurela. LMS FIL 26 a.1376 (Sav.) saximentum, sequestratio ve} inter-
477 a. 1226 ubi dicituf insurela. dictum de aliquibus rebus diete artis. CVQ 358 a.1407
L insula. insulela. D insuela. n~urell: (Quil.) de interdictis et saximentis in actis curie soldum
insursum avv. "in su " . unum et denarios tres.
CGS.2 259 a.1156 et confitemur quod accepimus a vobis CSS 273 sg. a.1435 (Sanr.) fieri facere int~rdictum et
centum denarios per centum annos pro censu, id est de- saximentum supra 'qualibet re et peeunia de qua facta
narium unum per annum a centum annis transactis insur- fuerit requisitio. FST 36 a.1592 (Triora) pro ,inte.rdictis.et
sum. saximentis. ASA351 a.1350 (Alb.) sequestrum, mter dic-
L sursum. tum seu saximentum. ASA 366 a.1350 (Alb.) de inter-
intagium sn. "intaglio" dictis et sequestrationibus. .
VOL 171 a.1503 (Sav.) lignamina vero ipsius (maiesta- inter duos muros top. (Alb.)
tis) videlicet de intagio et auro, ad instar maiestatis ca- G.PuERARI, RII 39 (1984) 3-4 pp. 3~ ,a. 1294 inter duos
pelle magnifici domini gentilis. muros; a.1335 loco ubi dicitur inter duos muros; a. l474
L intalliatorem. in!allium. intenalium. 1) intaggio. pro una petia terre posita in plano albingane loco ubi di-
intaliatorem sm. "intagliatore, scultore" citur inter duos muros.
CDG.2 21~ a.I175 vassallus intaliator. GR 57 ego magi- Cf. RGS 980: Trambacche, top. (Padova) "inter ambas /

ster iohannis quondam magistri nicole de pisis intaliator, aquas" . .


operis sepulcri ... margarite olim romanorum regine ... L doe mure. in doe mure. D intero
L intagium. intallium. D intagiad. , interesse :sn. ,"interesse, reddito, provento" .
intaUium sn. "intaglio" CNM 51 a.1204 (Sav.) petit ab eis, pro interesse ... BCM
SSL 234 a. 336 unam cassetam parvam laboratam ad in- 49 a.1483 pro interesse librarum cxxx venditarum ad S.
tallia. AND.9 93 a.1554 et que omnia laboreria facere et xvii. d. l, quas dictus baptista emit a philippo de \jiVal-
construere bene diligenter pulchre et accomodate cum dis ... . TL.1 410 a.1455 possit vendere pagas de lvi. (=
suis intaliis frixiis designis a:ecamis et aliis, iuxta metam 1456) et ihiyimenta facere ad interesse comperarum.
et designationem modelli ... D interesso.
L intagium . intaliatorem. intertalium. interiora sn.p; "interiora di animali, frattaglie"
.intarazzare vb. "terrazzare, mettere a coltura" LG 414 a.1383 interiora sive fiagos, pulmones, sp1enes
GEC 84 (Chiavari) carracie pro intarazzando vites. sive mincias, canoresias, tempias, pedes ...
L terracia. L intramina.
intarsiatus agg. "intarsiato" J ' interrogare vb. "interrogare"
PVP 226 a.1451 item torcullar unum cum sua bancha in- SIG 351 a.1330 interrogare ... si spacia ordinata per offi-
tarsiata circumcirca dictum torcullar, clavata. cium gazarie fuerint nitida et si gallea illa navigavit niti-
L tarsia. 1 da a ferris .
in te 466 inlr

interpetrare vb. "tradurre" intortia sf. "candela n"orw"


U.2605 a.1352 (trattato di pace fra Genova e Bisanzio) GR 2.41. (Alb.) de iUis eereis el intortiis que circa fen;-
presens privilegium sacramentale ... translactum in greco trum deferunlur. '
et latino de nostro mandato, interpetrante et dictante fa- L torta.
miliari nostro Magno interprete imperii nostri domino D- intramJna so.pl. "lter;ora, frallaglie"
colao sagiro ... SOB 279 a.1428 (On.). (i macellai) non debeant vendere
L interpetrem. interpretare. D interpetr. ritiolam ad pensarn nec fiancum nec inlramina.
interpetrem I interpretem sm. "interprete, traduttore" L interiora.
TL.3 595 a.1449 (Caffa) interpetrem unum, qui inter- intrare vb. "entrare"
pres.. . TL.3 207 a.1475 pro scoto seu alimentis tubete, GR.2 5 (Nizza) Iiceotiam intrandi possessiones suas.
cavalerii et interpretis sive torzimani. U.2 605 a.1352 intrata sf. "entrala, provento di gabella"
privilegium .. . translactum in greco et latino ... interpe- CNM 193 a.1203 (Sav.) vendidit et tradidit iacobo loterii
trante et dictante familiari nostro magno interprete impe- inlratam fomorum. FNU 175 a. 1209 ornnes intratas et
rii nostri domino nicolao sagiro. godias de drieto vel torto vel aliquo 8Jio modo ... ad dic-
TL.3 664 a.I449 interpres unus seu torcimannius. tam medietatem pertinentes. GR 2.41 a..1330 (Sarz.) om-
L interpetrare. interpretare. nes intratas el res comunis iura salvabo el guardabo.
interpretactorem sm. "interprete" L introyctus. reintratorium. D ill1rala.
U.2 565 a.1347 torcimanus sive interpretaetor lingue ro- intraversatus cognome
mee. U.I 6]9 a.1218 obertus intraversalus.
L interpretatorem. L entraversatus. traversagnus.
interpretare vb. "tradurre" intrecialorium s n. "nastro da intrecciare nei
BGO 108 a.1360 interpretante ... de lingua comanescha capel"~'
in latina ... GSS 115 a.1330 (Sarz.) non audeat. .. portare aliquas
L interpetrare. perlas vel inlerciatoria de antea.
interpretatorem sm. "interprete" L trezza.
U.2 800 a.1373 torcimanus sive interpretator I~ngue ro- intregus agg. "intero. integrale"
mee. SF 214 a.1379 (Finale) cum intrega ressiduorum eonsi-
L inlerpretactorem. gnatione.
intersciatus I intersiatus agg. "intarsiato" GIL 81: "Iar. volg. inlgrum".
PVP 265 a.I462 item catedra una Ligni intersiata. PVP L integrus . .D ill1rego.
275 a.l488 casceta una intersciata ... - eaxonis duabus intrementum sn. "inchiostro"
magnis intersiatis. CST 1.64 a.l381 (Taggia) papirum, intrementum et. ceram
L tarsia. D intersiato. per usum diete curie.
intertagiatus "lavorato a intaglio" L atramentum. ineaustrum.
pyp 229 a.1 451 eatedra una ligni intertagiata. intrinsecus sm. "abitante, cittadino residente"
L intertaJiatus. SSA.2 225 a.1345 (Sav.) contra guelfos ianuenses intrin-
intertaliare vb. intagliare" seeos et eorum districluales et habilantes in civitati ianue.
VLB 49 sg. a.1503 (Sav.) construere,fabricare facere et CSF 71 3.1357 (Sav.) intrinseci civitatis saone. CSF 74
intertaliare maiestatem unarn sive retaulum unum a maie- a.1357 (Finale) remissio aliquorum dampnorum ilIato-
state. rum per extrinsecos saone ... in aliquos intrinsecos seu
L inlertalium. valitores vel sequaces ipsorum.
intertaliatus agg. "lavorato a intaglio'''' GR 48 "si oppone a extrinsecus "fuoruscito".
VLB 50 a.1503 (Sav.) et omnia intertalia facta in dieta L extrinsecus.
maiestate et omnes partes intertaliatas .. . intro prep. "dentro if'
L intertagiatus. U .2190 a.1289 (Cosio) frangentes bellalores dictum ca!
intertalium sn. "lavoro a intaglio" strum mura et hostia dicti castri el. intrantes per foramina
VLB 50 a.1503 (Sav.) et omnia intertalia faeta in dieta el super Lanceas longas intro eastrum ...
maiestate et omnes partes intertaliatas . .. L intus. D intro. entro.
L intagium. intallium. tntroduclorium sn. "libro di fonnule magiche"
interula sf. "camicia" NL.2 329 a.1225 (testo relativo a pratiche magiche) dab
BOG 232: Apuleio, Metam. 8 discissaque interula; Apu- libi et consignabo alios duos libros residuos, seilieet con-
leio, Florida 2.9 habebat indutui ad corpus tunicam inte- secratorium et. introduclorium, anulos, ideam, candarias
rulam, tenuissimo textu, triplici licio, purpura duplici. .. et pectorale.
Vopisco. Vita Probi interulas paragaudias duas. Introyctus Ilntroltus sm. "provento, entrata di de-
BSR 368 a.1218 interumlam unam. LMS 137 a.1222 naro"
item due interule. GVG 76 a.1248 paria duo sarabula- LG 137 a.1327 in vendicione inlroytus denariorum duo-
rum et interu]arum. BNA 5 a.l258 (Vent.) vestiri ... pau- decim pro qualibel metreta vini , sive tabemariorum sive
peres decem de interulis. tabemarum. LG 50 a.1330 introytus et pagas tocius anni
intesina I intexina sf. "sequestro" LG 149 a.l326 quod emptores introytuum ul. plurimum
ACM 50 a.1396 (earr.) de quaJibet intesina denarios qua- fiunt tenaeS et retrectantes solvere quartam pagam. pro
tuor. GR 57 a.1519 (Sarz.) capitaneus, securitate recepta. eo quod non inveniuntur emplores locorum quos pro ~
illico intexina, nulla exceptione obstante, faeiat relaxari. rum seeuritatibus dederint pro utililate compararum co-
Cf ACV 137. munis ianue. SRC 43 a.1394 (Sav.) eum omnibunedieti_
intimilii sm.pl. "lntemelii, antica popolazione della bus, introyctibus. fruelibus, gabellis ... ae pedagiis. CSS
Liguria occid." 332 a.1435 (Sanr.) lenere unum scribam. cui scribi fa-
SCT 110. cial. .. introitus et exilus .. . tam de receptis quam de solu-
L albium intimilium. intemelii. liso DSP 97 a. l436 iotroitum schiffati ... U .2 570 a.1347
intonnentare sm. "sottoporre a tortura" fuerunt deputati el constituti super percipiendis eolligen-
RL 200 a.l277 (Gen.) quod debeant intormentari et com- dis et exigendis introitibus seu comerihiisacrosticis seu
pelli per tormentum ad veritatem dicendam. condempnacionibus et quibuscumque atiis introitibus.
L tormentum. D lonnenlar. L iotrata.
intu 467 inve

intus avv. "dentro" vit eum de suo recto feudo per membranam quam eriebat
OSM 115 a.1190 et (murus) erit largus trium palmorum in manu. RCP 592 a.1206 (Sarz.) investiendo predictos
et cunvenientis malte et imbucabimus intus et foris. LG marchiones ... per baculum seu virgam quod seu quam in
706 a.1406 scutum vel rotellam ... bona, sufficienta et in- suis manibus 'detinebat. V .l 569 a.1214 otto de careto
choirata corio grosso intus et extra. SIP 175 a.1420 marchio dedit possessionem et dominium iohanni rubeo
(Massa) unum archone 'magnum de castaneo ... cum sta- consuli comunis ianue... de castro cari, et inde investivit
riis 20 grani intus. ' eum cum c1avibus turris et porte, posito triumphaIi vexil-
L intro. D ime. dentro. lo' beati georgii in turre. LJ.1 567 a.1214 et vos de pre-
invagatus agg. "confuso, spaventato" dictis omnibus per crozulam comunis ianue investimus
AI.2 91 ad a.1266 sperantes ianuenses fore invagatos et ad habendum tenendum et possidendum per vos vestro-
penerritos. " squ'e heredes .. . nomine recti et gentilis feudi. U.1 628
L extravagatus. a.1218 et ifa obeitus spinula capellum accepit quem por-
Invaxelare vb. "travasare dal tino alla botte" rexit ei obertus iudex et ipsum investivit dictus obertus
ASA 477 a.l350 (Alb.) invaxelare seu imbotare aliquam iudex de civitate et ipsi dominium et possessionem de ci-
quantitatem vini. \ ( vitate dedit. RCP 501 a.1254 (Sarz.) totum quod 1l0biHs
L vaxellus. D invasceLl. mulier matilda in feudum ab ecclesia ianuensi tenere
inventarlum sn. "inventario (di beni ereditari)" . confiletur ... in carpina, vesigna '(etc.) ... tibi similiter de-
LEM 258a.1259 inventarium seu repertorium faceTe di- dit et concessit et de hiis omnibus te per quoddam bacu-
sposui. PeP 658 a.1316 (Pera) inventarium seu reperto- liIm investivit. U.I 1282 a.1258 et sic castellani predicti
rium. PVS 199 a.1375 salvo semper heredi beneficio in-o manu dextra eum investiverunt dieto feudo et ipse rece-
ventarii. \ piI. SRC 120 a.1261 (Sav.) dqininus potestas .. . investivit
D aventario. cum quodam baculo quem in manu tenebat'dictum domi-
Invemanchius agg. "invernengo, invernale" num nicho1amm in nobilem et honorificum feudum.
GR 64 (Calizzano) quod homines calizani sinI liberi et eGG 264' a.1261 (PortoV.) ipsum (abbatem) cum baculo
absoluti a quacumque prestatione, servitute, decimis quem in manu tenebat investivit. PCA 48 a.1275 (Alb.)
marcenchorum et invemanchiorum. et in sigimm tradite possessionis investivit eundem pre-
Cf NIG 73 (statuti piem.) invemencus. sbiterum ... grebis ac trunchis arborum quarumdam terra-
D invemengo. vernengo. rum ipsius ecelesie. U.2 45 a.1282 et nomine feudi ut
investire vb. "investire; immettere in possesso" supra sub infrascriptis modis et condicionibus vos de pre-
CGS.2 223 a.1164 investiverit 'de sardinea. CDG.1 279 dictis investi~us per tradicionem cuiusdam cirothece.
a, 1152 homines de Arola ... inve~tiverunt per feudum U.2 59 a.1284 potestas et capitaneus de voluntate dicti
Guillelmum Garrium et Jordanum Bucam ... per hanc in- consilii dic~os fratres I filios et heredes quondam domini
vestituram feudi de predicto monte YIicis receperunt ho~ manfredi per baculum de dicto feudo investiverunt. U.2
mines de Arcola a comuni lanue Iibras xxviiii. OSM 103 222 a.1289 predicti domini wtestas et capitane i dicto no-
a.1190 ego albertus marchio malaspina investio t oto- mjne investiverunt per baculum sive virgam quam in ma-
nem nolascum de toto feudo antico quod to nolascus nu h;tbebat dictus dominus potestas de predictis ornnibus
avus tuus visus fuit habere et tenere per antecesores meos et singulis tamquam de gentili feudo de rebus concessis
ianue in portu, ripa, macello, 'foro vel alibi. VCB 169 in feudum gentile. U.2 1521 a.1340 et dictum procura-
a.1239 (Bonif.) nos ... episcopus ... damus, cedimus et torem ... de bmnibus 'dictis castris villis terris... feudo
tradimus investimus et investiluram nomine recti et hono- predic'o ... cum baculo aureo quem ipse prefatus domi-
rabilis feudi facimus tibi de minis frurrinti sex et duabus nus dux in manu tenebat. .. legiptime investivi t et ad
ordei et casei cavalli triginta annuatiin tibi solvendis ... osculum pacis recepit. U.2 584 a.1.350 ipsumque domi-
pro diclo episcopatu. U.2 942 a.1384 et nos de predictis num enricum dictis nomini bus de castris predictis et de
ornnibus vos investimus ad habendum tenendum e,t possi- toto burgo locis iurisdictionibus et aliis pertinentibus ad
dendum per vos et successoribus vestros ... nomine recti lQCa predicta pe,r ducalem baculum et oris osculum so-
et gentillis feudi. U.2 167 a.1390 dictum comune ianue lemniter inve~tivit. U.2 854a.1379 magnificus dominus
sive presideotes dicto comuni teneantur et debeant di- dux cum consensu consilio et deliberacione dicti sui can-
~m iacobum investire et infeudare in omnibus et per orn- silii ... ipsum bonifacium ... cUpl ,bacullo trappa seu sc~p
tro quod tenebat in manibus de dieto feudo legiptime 10-
ma prout superius extitit dictum et declaratum.
L dimittere. investitionem. investitura. tradere. tradic'io- vestivit. MSB 152 a.1383 de ipso prioratu sancti iacobi,
nem. vesti tura. ordinis sancti benedicti, omni iure: modo et forma quibus
investire vb. "investire mediante tradizione di oggetti melius possimus tibi fratri iohanni de meglorelis, mona-
simbolici" , co nostro, presenti recIpienti et acceptariti, providemus et
CHAR 1.68 a.884 (Asti) vendo et per uvasone de terra per ,biretum quem in mal}ibus teneQl.Us te investimus.
ramo de arbori bus et per une texto cartola trado atque in- U.2 992 a.1385 et in ipsius sententie observatione fece-
vestio. U.I 265 a.] 171 et 'vos investimus nomine feudi runt dictum doonum lazaril;lum nomine suo et nomine
in publico parlamento per hastam unam cumvexillo cen- et vice dicti domini carali fratris sui cpm ense quem pre-
datirubei. OSM 101 a.ll90 do tibi... in rectum 'feudum fatus magnificus dominus dux tenebat in manibus de die-
totum tenimentum ... in casali et pertinentiis, et inde te et ta dimidia infeudata legiptime investivit et ad pacis
fratres tuos baculo quem-manu teneo investio. U.1415 osculum recepito U.2 1099 a.1386 modis tamen condi-
!I.1197 possessionem tibi nomine comunis ianue tradidis- tionibus et r:servationibus infrascriptis solempniter et
se confiteor et te investisse cum quodam ligno palme. mode;> debitp investiverunt cum anulo aureo quem idem
U.I 503 a.1203 dedit in feudum ugoni sicco comiti lava- magnificq~ dix gestabat in digito. U.2 1514 a.1392 dic-
nie terram et per cirotecam sive guantum quem manu re- tos lanfranchum et silvestrum dictis nominibus recipien-
gebat ipsum ugonem de predicta terra investivit LJ.1 tes ... de dictis duabus terciis partibus dicte dimidie castri
505 a.1203 dominus guifreotus grassellus ianuensis civi- burgi villarum territorii . .. finarli investiverunt per ,tradi-
tatis potestas ... dedit in feudum ugoni sicco comiti lava- tionem ens~s quem prefatus magnificus dominus dux te-
nie terram de fravega. et per' cirothecam sive guantum nebat in manibus.
quem manu regebat ipsum ugonem de predicta terra inve- investire vb. "investire, urtare, speronar.e"
stivit. U.l 508 a.1204 ibidem iam dicta potestas investi- AL2 70 a.1265 ipsa galea dictum panzonum investivit.
inve 468 ioia

investitionem I investitura sf. "investitura, immissio- iobannes I ioani /iohannis n.p., m. HGiovann"
ne in possesso" BCG 14 a.965 iohannes diaconus filius quondam' alberti
unde vexillum quatuor cendatorum pro investitione de iudex. BCG 63 sg. a.1004 ego quidem stefanus filius
supradietis locis usque ad eompletum terminum a comu- quondam johanni genictor. - iohannes qui et bono filio_
ni ianue in pIeno parlamento aeeepit. BCO 69 1006 gotiza iugalibus et ioani gennano, J,>AC 4
U.I 379 a.1191 prefacti vero eonsules ... hane investitu- a.l026 iohanni qui dicitur bom fante. BCG 193 a 1088
ram perpetui feudi imperli nomine comunis ianue per ra- iohannis de landulfo. PAC 4 a.11 09 iohannis blancus,
mos olivarum suscipientesper podium illum .. . et ponum BSR 399 a. J243 i.ohanne streiaporco
deambulaverunt, eireumquaque superius et inferius. VCB L jo.bapta. D giuml.
169 a.1239 (Bonif.) nos ... episeopus ... damus, cedimus et iohannonus n.p., m. "Giannone"
tradimus investimus et inveslituram nomine recti et hono- U .2 1208 a.1394 domini iohannoni scarampi .
rabilis feudi facimus tibi de minis frumenti sex ... annua- L ianonus. iohannes.
tim tibi solvendis ... pro dieto episeopatu. U.2 586 a.1350 jo.bapta abbr. di jobannes baplista, n.p. "Giovanni
concessa fuisse in nobile feudum dieta loca, ut de huiu- Battista"
smodi investitura et voluntate predicti domini iacobi. U.2 SCS 297 a.1530 (Sav.) domini jo.baple de cimoraIis.
993 a.1385 et dictus dominus lazarinus ... dietarn investi- Ljohannes.
turam benigne acceptans prestitit prefatis magnifico domi- iocale sn. "gioiello"
no duci et consilio nomine et vice comunis ianue recipien- SSL 270 a.1.336 alia diversa et minuta iocaJia; comgie.
ti super quodam libro quem prefatus magnifieus dominus frisium, sculelle, vasa argentea, gOllus de ebore, rama de
dux tenebat in manibus ... U.2 13143. 1402 ipsum domi- corallo, ele. DOO 294 a.1376 pro iocaliil'in vaJore de {.
num odoardum presentem et dictis nomini bus genu f1exu iii.mil.ccc delatis de alexandria. LG 679 a.1406 pro mer..
requirenlem pro se ... heredibus et suceessoribus suis et cede ... ab aliqua persona a qua habuerinl. .. iocalia. mer-
sub modis formis et eonditionibus eontentis in dicto in- ces, raubas causa vendendi, ultra denarios duos. DKR
strumento dicte alterius prime ve infeudaeionis .. . reslitue- 135 a.1412 omnes quantitates rerum iocalium. bononun
runt per immissione m anuli immissi digito ipsius domini et mercium. DKR 233 a.1416 llem quod fuil securus de
odoardi. .. per prefatum inlustrem dominum regium guber- bonis gagiis iocalium hoc modo videlicet de UDO fel}Da-
natorem el per oris osculum. et dicLam investituram .. . gio traddilo per dictum thesaurarium dieta janato. DMe
L investire. 456 21xv. margarilas. perlas el iaspides. lapides preeiQ-
investitura sf. "diritto feudale spettante per investi- sas ... et generaliler queeumque iochalha. TL.~ 58
tura" a.1460 panni sete aurum argentum el. iocalia ae aurum fi-
U.2 472 a. p 17 el cum aquarieiis pascaticis boschis pi- latum, DSP 57 a.1487 anulli petre preciose nee mUDera
scariis rivis ruynis rupibus donieis domesticis et silvestri- alicuius generis. PVP 302 a.1491 ratio una iocalium que.
bus vadis fodro spalis innova(tionibus) sueeessionibus in- habemus in domo .. : et. sunl pe*: .. ~damas unus tabula,
vestituris et omnibus aliis redditi bus. anulus .unus et rubmus.. ~uo s~roh , unus speciarolus,
Cf. CDL 457 sg. a.877 (Milano) qualiter in eorum pre- una tacla aurata, unus slgdlu~ aun.
seotia ... presi vestitura de res ilIas ... - proprietatem ad L ioia. iocalislus. D gioe(le.
suprascripta eeclesia per columna de casa, sic vesti tura jaUstus amo "gioielliere"
preserunt sicut supra legitur. GR 58 ab uno latere domus heredum quondam laurentii
investit1)s agg. "gi usato; di seconda mano" grossi jocalisti.
SSA.l 127 a.1345 (Sav.) non vendent.. . sartiam investi- L iocalia.
tam pro nova.

"
ioclum sn. "coccio, terracotta"
invetriatus agg. :'invetriato, smaltato" PVP 279 a.1488 item ~estas una de iocio posila in~
SSL 217 a.1336 due scutelle invetriate. murum.
L vitreus. D invedrase. PVP 101.
invitare vb. "convitare" joculatorem sm.. "giocoliere, giullare"
ASA 335 a.1350 (Alb.) invitari vel convivari ... vel se- CSG 66 a.1375 nec aliqua prestigia vel speetaeula ab ali-
cum habere ad nucias vel aliquod convivium ultra triginta quibus joculatoribus vel islnonibus ibi fianl.
duas personas. ' _
invoHa sf. "imballo; tela da imballo" REW 4586. ALE 228: cf. Cic. ad Alt. 4.16.3 iOculator
"buffone". . ..fJ
Ge.l 121 a.1191 et involias precii sol. xi. GC.2 1 a.1I91
involias platarum vi. lini et drapi. GC.2 289 a.1192 invo-
L jugulatorem.
lie alurninis. GC.2 296 a.1192 balla i. fu stani cum iovolia. ioculatorem cognome
L involiatus. vogia. volia. D invoggia. RCA 245 a.l001 libellus -uxoris guandalini ioculatoris.
involiatus vb. "fasciato, imballato" ReA 402 sodo(s. xi.?) guandalinus ioculator.
LG 784 a.1'406 buoli (tessuto di Buoli), computata volia ioeria sf.
qua est involiatus. LMS 276 a.1222 el UDUS equus el una sella et unum fre-
L involia. num et una ioeria. LMS 548 a.1226 maciam ferri et J,Uar-
invoHus sm. "imballo; tela da imbalIo'l telum et taliatoriurn el tenagias duas et ioeriam unam
DRG.2 156 a.1213 (Gen.) se recepisse ... brunetam et vi- FNV 295 a.1255 prorniuo ei dare maciam. martellum. te:
ridem .. . et vermilionem .. . et involios. nalias et ioeriam.
L vogia. DUC.4 423 joeria: caullclfr. chaine.
involutatus agg. "coinvolto, collegato, alleato" L cloderia.
TL.2 783 a.1471 el debendo eligere eivem nobilem ni- ~i top. [:::: i ofissi "gli uffici"?] (Sav.)
grum loco filippi lomelini absentis ... opus est incidere in BG 146 fine s.xiii. ~n contracta iofissi.
augustino usus maris vel constantino lomelino, qui ambo jogelsein sf. (ittiol.) "orata"
sunt involutati in SOCllS masarie. GR 58 a.1516 (Ven!.) unam jogelsein sive oratam libra
ioha sC. "gioiello" rum trium.
BNA 4 a.1258 (Vent.) -lego eidem omnia vesti menta sua ioia :if. "gioiello"
de suo dosso el omnia munimenta sive guarnimenta et LMS xxviii. n. a.1216 anulos. ioiam. candarias et pe<:to-
iohas que sue persone peninenl. rale. LBZ 222 a.1. 271 volo quod dieta orieta habeat
L ioia. ioias. BGO 37 a.1360 in domo habill\cionis anthonii Cfa-
iolt 469 ipoc

varicie revendiloris yoyarum. LG 668 'a.1406 ars reven- quanto accadr giorno per giorno") denotabitur v(estre)
ditorum yoyarum. FCD.2 166 a.1277 (Reg.: Martino da d(ominationi), FST 761 a.1592 (Triora) ibi facere uham
Bracelli venditdre) yoyarum. imatalil in laborando, piecando vel spazzando. GR 2.41
L ioha. iocale. joalistus. oia. portaiohia. D ioya. (Zuccarello) si iornatam amiserit ...
iolta cognome iomea sf. "giornea" !

CAC 554 a.1182 (Sav.) communi conscilio et yoluntate SRC 754 a.1414 (Gen.) iorneta una ... stringe sex siri'c i
hominum de conscilio, arnaldi iolte, caracape ... guarnite argenti dicte iomee. PVP 220 a.1451 iorneam
L iota. unam fustanei pro domina. PVP 225 a.1451 item iornea
jona sf. "piaLLa" . una camocati albi pro usu baptestine ... item jornea'Juna
FCD.2 153 a.1277 (Lajazzo) verrinas tres, jonas duas; li- velluti nigri pro usu dicte baptestine... item jornea una
mas duas, trapanum unum. PVP 269 a.1462 item ionas panni roze seche pro usu peyrete. BOV 544 a.1452
duas cum suis ferris. item ionam unam sine ferro.' (Sav.) non possit permittere aliquas jomeas nisi soLul}l de
L blona. .l fustanio. BOV 548 a.1452 (Sav.). non possit portare ...
ihoncus sm. (bOI.) "giunco" aliquam togam seu gonam, jorneam, upam vel vestem
DDG 710 a.1377 pro ... ihonco per f. xxviii. I cuiusvis generis de panno. BBL 98 a.l473 pro una ior-
L iontus. iuncarium. iuncata. iuncus. zuncheta. uncus. nea bocasini. PVP 305 a.1491 pro pecia una clameloti
ioncus sm. "manovra di bordo ({une fatta di giunco)" nigra de qua facta est una iomea berthomellino.
BSL 238 sgg. a.1246 navem i. cum sarcia et apparatu in- L gomea. gomia. iorneta. iornia. zomea. D giornea. .
fra scriptis, videlicet cum timonibus duobus, arbore iometa sf. "piccola giornea" "
una .. . anchis tribus, parancho uno, amantibus duobus, SRC 754 a.1414 (Gen.) iometa una velJlt~ cremexi cup1
ionchis quatuor ex quibus duo debent esse senarii ("a sei fodratura. BOV 549 a.1452 ,(Sav,) aliquam togam seu
cavi inTrecciati") ... tagiis quatuor de ionchis, ostis ,dua- gonam, iornetam et quamvis vestem de ceta.
bus orsiis duabus... ;; L ,iernea. '
L soncus. unchus. xunchusl zonchula. D sciuncu. , iomia ,sf. "giornea" '
jonczolinus n.p. PVP 278 a.1488 iornia una fustani' nigri ha hmo.
Liornea. . ,
SLS.2 316 a.1211 (Vezzano Lig.) filii quondarn jonczoli-
ni. (de)ioo cognome
MIA 80 a.1265 (Sav.), baldini de ioo notarli.
L junczolius. lt
iostra sf.' ,"clausura"
iontus sm. "giunco" CAR 14 a.1418 consorie domine sancte marie de monte
LEM 262 a.1259 item tres boas de uno ionlo grossas. earmellii in iostra. : '
L ioncus. L c1auStrum. D ihostr.
ioponus sm. "farsetto" iostra cognome - l!
PVP 281 a.1488 ilem ioponus unus panni misculi fodera- NL.l 142 a.1203 a te martino iostra. U.l 879 a:1230
tum blanchele. (Sanr.) willelmus iostra. '
Diuponem. iota cognome
joreanma top. "Yarmoulh (Inghilterra)" CAC 30 a.1178 (Sav.) arnaldus iota. CAC 139 a.1179 ar-
DKR 277 a.1419 et cum essent in joreanma cum dicta naldus de iota. LH 331 a.1186 arnaldo iotta. MIA 88
navi .. . (Sav.) a.1191 arnaldo iote (dat.). . , .
jomalium sn. "giornata di lavoro" > , L iolta. iouta.
FCT 48 a.1435 (Triora) donec solverit predicta, et ultra ihous sm. "chiodo"
jornalia et expensas. TL.l 833 a.1458 item ihoi pro coiratia albi miliaria ccI.
iomata sf. "giornata, misura agraria" ihoi pro eelatis miliaria-xxxvii. I

PCC ISO a.1357 (Sav.) peciam unam terre prative .. ~ et L clavus. ioeria. D ihoo.
dicitur esse iornatas 'octo vel circa. TAL 20 a.1639 iouta cognome
(Alassio) petiam unam terre ... iornatas tres a sapa ... CAC 558 a.1182 arnaldus iouta.
uiomatam unarn a bovibus. ., L~tL
L giornata. D iornaa. " , jovata sf. "coppia di ,buoi aggiogata: prestazione di
iomata sf. "giornata di lavoro, di viaggio; mercede lavoro"
giornaliera" RCP 357 s,xiii. (Sarz.) unam jov~tam boum. RCP 658
RL 203 a.1272 (Penna) et si maritus esset aosens de pn~ a.1274 (Sarz.) unamjovatam bobum et unam gaLlinam.
na per iornatam unam... lA 101 ad a.1289 cumtoto suo L jugaticum. ,., .
exercitu partivit de bonifacio ... ac per suas {corr.: duas?] ioyentionem toP..., (V.Polcevera) , ,
iornatas lperrexit versus leriam, U :2 ,207 a.1289 debet SM a.117 a.c. in montem ioventionem.
dare iornatam unam et debet habere pro ipsa iornata de- PTP 26, 27,37 sgg. PSL 74: etimo Le.
narios tres. SIG 315 a.1333 nomen scribequi debebit es- L iuventina. .' r'
se in videndo seu seri bendo iomatas magistrorum labo- iovo top. (monte presso Saorgio)
GR 134 s.xi. (Lrins) castol, in via qui perg\t ad iO\~o.
rancium in ipsa galea. VFD 69 a.1339 arniltal j0rnatam L iuvum. ~
illam in qua non fuerit. .. ad laborandum. DDG 784 iperpens sm. "iperpero, moneta" . . .
a.1377 pro ballis ..'. delatis de sycillia in ligno ianuarii de BCL 319 a.l29 libras triginta 8!'genti dare terietur ... no-
maiolo in iomatis vi. LCA 53 a.1391 (Alb.) occaxione mine cambii yperperorum trece~torum triun et
carato-
laborerii .et iornatarum factarum in scalis campanili. rum xviii. auri. PLS 437 a.1301 iprperos auri, ad saium
RVN 107 s.xiv. (Noli) teneatur solvere expensas, iornatas constantinopolis, quingentos. .
sive amissiones operarum. RVN 118 s.xiv. (Noli) et si ipire top. "Ypres"
forte fidejussores aliquod darnnum ... paterentur seu ha- DRG.2 228 a.1229 brunetas de ipiri.
berenl occasione predicta pro rebus suis venditis, ac ex- L ypra.
pensis factis, et iornatis, principalis (" il garantito") te- ipochistidios sm "specie difarmaco"
neatur satisfacere dictis fidejussoribus. LG 676 a.1406 LMS xxvii. (= LEM 255) a.1259 (invent. di speziale) m-
possint ... laborare ad iornatas. NSM 288 a.1459 (Mio- pullam unarn in qua est paurum ipochistidios.
glia) de justitia reddenda pro iornatis. J'L.2 782 a.1471 LEM 214 "succo astringente del eytinus hypocistis,
et comodo (= quomodo) a iornata sussedet ("secondo (pianta del! 'Asia minore): fannaco raro"
ipoc 470 IlIdI

ipocras sn. "vino aromatizzato" isnaldus I isnardus cognome


DSP 138 sg. a.l494 tam in prandiis quam in cenis ipo- PSN 97 a.I092 (Saorgio) isnardo. a.394 (Triora) isnardi.
cras, nebule et confectiones que more antiqui dare sole- CRA 111 a.1420 (Alb.) turris quondam abrae isnaldi.
bant. - deinde fructus soliti et diragia semel tantum si- PSN 97 "sicuramente franco (/sanhard)".
ne aJiqua aJia confectione et etiam sine ipocras. lsodemar cognome
BVP ]63. H. & R. ICAHANE, RPh 21 (1968) 507 sgg. : CAC 101 a.1175-78 (Sav.) gandulfi isodemar.
"termine in uso nella Chiesa orientale: bevarukl non al- L usus maris.
coolica, usata dai monaci in quaresima. Dal s.xiv. il ter- isola top .
mine associato con Hip~rates. BCG 115 a. 1019 actum in loco isole feliciter.
Pollux (s. ii. E.V.) t"tqXX "vino mescolato". Theodorus L insula.
Studita, a.826 (Migne, Patrol. Gr. 99. 1716 B) eu1CpCX- isolanus sm. "genere di stoffa: dal n. del ct!ntro..di
'"COV. Le forme romanze sono da i>1t tKpO.. produzione, forse Isambrun (Fr.)"
ALE 213 a.1364 (Roma). Cf. DEI 32098. BVP 163. DRG.2 ]82 a.]216 pecias vi . draporum, scilicet v. al~
ypothecarius sm. "spezia le. farmacista" nescorum et i. isolani .
GR 2.78 (Nizza) medici non habeant societatem cum L isulanus.
ypothecariis, nec ypotecarii cum medicis. isparmare vb. "sarcire. rammendare (le vele)'~
L apothecarius. P~L 484 a.I441 i.tem filum pro ispannare et agogie.
ypra I ypre top. "Ypres (centro di produzione tessile L Impannare.
nelle Fiandre)" isteraun sn. "sterco, lerame"
DRG.2 1 a.1200 (Gen.) tot caparones ypre. DRG.2 56 GEC 84 (Chiavari).
a.1200 (Gen.) blavum i. ypre, scilicet pecietam i. zattexii. L stercorare.
DRG.3 631 a.1262 pecia una virgati de ipra. DRG.3 728 isterlingus sm. "moneta argentea creata in Inglt;l~
a.1275 pecia una sye de ypra tincta in roga. BCL 265 ra; lega di tale monera l'

a.1290 panno de ypra et jaJonos. CA 592 a.1292 verga U .2 117 a.1288 c.0~une pis~~ debet facere depositum
de ypre. LG 558 a.I403 goprte de ypra. rnarcharum xx . mllhum argenl1 Isterlingorum.
L ipira. L sterlinus.
ircule / irchi top. "Arcole" istrionem sm. "istrione. pagliaccio"
CGS.2 182 a.1164 quod habere visus sum in maasco et CSG 66 a.1375 ncc aliqua prestigia vel spectacula ab eli-
toto plebeio sancti martiD de irculis. SAA 74 a.1164 ple- qui bus joculatoribus vel istrionibus ibi fianr.
beio sancti rnartini de irculis. GR 57 nazarius arehiresbi- (de la) lsula cognome
ter pie bis sane ti martini de irchis (san Martino d'Albaro). GC.2 7 a.1191 vendi t rolando de la isula de nervi.
L areola. herculem. D rcua L insuLa.
irchus srn. "caprone" lsulaDUS sm. "specie di 'essuto"
LG 478 a.1403 ne vendatur lana de cameUo vel ircho. GC.2 279 a.1I92 etipignori ~lig~1 ~tias.~. de ~
L ilcinus. ~e c~mls, ct um manlellares VII . ntgn et alit suni isulaoi
ire vb. "andare" unet."
U.2 35 a.1250? et nesciebant ubi fuissent itus. PLP 90 L isolanus.
a.1250 (Sav.) quia aJiquis non polest ire per stratam ... et Italia n.p., f.
vadunt omnes per viam iIIam. RCA 135 a.1 153 itaUa et predicla maritata filie albcrici
L andare. de cerro.
iscaria sf. "carica di iscarius" SLS.277.
RCP 132 a.1212 (Sarz.) nullus eorum eogatur ad cane- L ictaJja . .itaJianus. talgi'a. D italioa.
vam recipiendam; nee ad castaldiam neque ad iscariam, ltaliaD~ cognome
nisi per voluntatem, excepto quod omni anno debet unus DDG 263 a.1376 baltholomeu italianus.
eorum esse iscarius, si fuerit voluntas ep(iscopi) et debet L italia.
suum feudum habere. ltinerem sm. "via
C.MOLINA, ASLSP n.s. 19/2 (1979) 75-90 "funzione am- S~ 333. 8. 1401 (Q~il.) di.sc~dia .... que fieri vel, oriri
ministrativa della curia vescovi/e, analoga a,1 conungennr .. , OCcasione ahcUlus vie seu itineris.
gastaldato" scara "la schiera dei servt'). ltus sm. (= ictu ) "colpo.fe riw oo
L iscarius. ASA 310 a.135O (Alb.) nisi primo assUrtum f~ert spo..
iscarius sm. "sovrintendente ai servi rustici" cia1e vel itum sive feritam.
RCP 132 a.1212 (San.) omni anno debet unus eorum es- luaoeUus top.
se iscarius. TV 1.42, 49 ca.ll O E. V. (undu iuanelius, vicus i~
L escarius. iscaria. scarius. Jius.
iscamidorem cognome PSL 74: etimoi.e,
MBL 244 a.1066-69 (Lrins) oldaric iscarnidor. JubiaDus cognome
iskiki sm. pl. BSR 341 a.12,10 guilielmusjubianus.
RCP 141 a.1188 (Sarz.) collaria et iskiki agnorum et ca- ludes Iludex cognome
pr(arum), si assali fuerinl, debent esse cocorum. MSS 2 8.964 per consensum ale.xandri iudes avocaa
iscrutare vb. "cercare" sanct~ ianu~~sis ecles!c. ~SS~, a.964 adel~rto illda
RCV 77 a.1233 (Vent.) item qui voluerit iscrutare seu dor.nn~ OlOOl Imperaton. e. fihus cn~s oto regi .rogatus .....
cercare res furatas in saco in horto in iacina et in domo et scnpsl ..BCG 14 a .~ tobannes.dl8Conus fihus quonclam
in ovibus. alberto mdex, petrus.IUdex et OplZO iudex.
iser top. "lsre (Francia)" PGM7.
DRG.2 100 a.1205 symonis de iser. L iudicem.
ysla top. "Lille (Francia)" ludkem m. "giudiu "
DRG.2 126 a.1210 (Gen.) pecias v. brunorurn ysle. GG. ~ ~35. a: ] 206 et facere ci cartA:ID ~ dieta lerra ia ~
L insula. de UI JOOICI LG 666 8.1406 ars ludlcum qunoo ___
ismaelem . cognome genovese tur facere .pastum. '
PIA 26, 27, 75 n. 46 ismael, ismae1i: arabo. L sapius. D ZUXt .
iudi 471 iunc

(mal)iudica soprannome iughetum top. (Sav.)


RCA 222 a.955quantum antea' tenui t leo qui dicitur ma- SSA.293 a.1345 (Sav.) a costa ridecomalis et a iugheto
liudica. versus saonam.
PG7. "," Liuvum.
judicamentum so. ~'testamento" iugulatorem sm. "giocoliere, giullare"; cognome
CGS 1.205 a.1158 nos ... constituti venditores infra no- LJ.l 1034 a.1248 paschale iugulatore. LJ.2 191 a.1289
minate domus ab quondam alda spandi cuius erat, dato- quilianus iugulator.
res etiam et distributores iudicamenti illius ... CGS.1 350 L iugare. joculatorem. D iugo/ar.
a.1160 omne ius et omnes actiones que et quas nobis per- iugum sn. "banco dei voga tori sulla galea"
venerunt ex parte carboni grancii per successione-vel te- CGG 61 a.1259 (PortoY.) exceptis ... serris defodo, tabu-
stamento vel codicillo, iudicamento aut aliquo modo. Hs, voghis, aposticiis, iugo atque carena.
L iudicare. JAN.1433.
iudicare vb. "assegnare in eredit" D giovo. "
CGS.1 422 a.1160 iudico.'.. orcoito de langaseo mee co- iugum top. "Giovi: passo appennir:ico a monte di
gnate s. xx. CAC 251 a.l178 (Sav.) saneto petrode ferra- Genova!'
niga iudico totum quod habeo in mamolassi. CAC' 278 CDG.1 325 a.1155 et non faciemus castrum aliquod a iu_'
a.l180 (Sav.) iudico pro anima mea ... operi levate pontis go usque ad mare. CGS.l 291 a.1159 de bonis queha-
sol. i. BSR 369 a.1198 enricus vitalis sua ultima voluntate beo citra iugum ... - in his que trans iugum habeo. U.I
iudicat pro anima sua libras quinquaginta itadistributas ... 483 a.1202 a scrivia infra usque iugum. LJ.l 491 a.1202
NL.I 177 a.1203 iudico ... perselde frasatam i. minorem et domini de montecuco in val de scrivia a ponte de Iaxo
bialdum unum. NL.2 223 a.1225 solidos centum pro ani- usque in iugo circa scriviam et ultra scriviamo lA 172 ad
ma mea iudico ... CGG 176 a.1260 (PortoY.) et pro ani-
a.1293 terre omnes et civitates ac Ioca riperie a monacho
ma mea lego et iudico confrarie de portu veneris soldos iii. usque corvum et etiam ultrajugum. PVS '192 n. a.1382
L iudicamentum. D zuigar. int trris comunis ianue de ultra iugum.
iudicatus sm. "giudicato, governo autonomo in Sar-
degna" . Liuvum.
. (ultra)iugum top. ' 'territorio dell'Oltregiovo geno-
CDG.26 sg. a.1164 et dabo consulibus et comuni ianue
tot introitus in uno vel pluribus iudicatis sardinee. - et
vese"
FNV 147 a.1250 in cavalcata facta ultraiugum.
dabo comuni ianue in singulis iudicatibus sardinee' con-
ihuimentus sm. "prestito 'a interese"
venientes curias et albergarias in quibus iaauenses et eo-
TL.2 778 a.1471 fui t deliberatum requirere mutuo per
rum ' negociatores honorifice possint esSe. OS 24 a.1187
pisani. .. mercatores ianue omnes, quoscumque invene- menses sex civibus 'et burgensibus et caxu quo non repe-
runt, bonis suis expoliarunt et de grotis et toto judicatu rerentur ea via ihuimenti, a quibus civibus et blirgensibus
kalaris eiecerunt. I I ' l' habuimus promissionem de dicta sonma ...
L judiciaria. .H. J L ihiuvire.
judiciaria sf. ' "distretto giJdiziari: sotto il dolminio (sanctus) julianus top. "San Giuliano, contrada di
longobardo indica la villa (succede al gau germanico e Savona" , .
al pagus latino)" 1 .... SCS 299 a.1530 (Sav..) in contracta sancti iuliani.
GR 2.42 non multm longe defluvio sturi a judiciaria bre- L giulia.
dulense. - villa que dicitur judiiaria vadensis. . jumellus cognome
Cf. DUC.4 441. j , PVP 324 a, 1508 johannes jumellus.
L iudicatus. I , iumentinn sn. "giumento"
iudicium sn. ')giudizio, azione giudiziaria" SEV 58 a.1303 (Vent.) ita quod iumenta unius hominis
SIG 385 a.1340 procedere summarie et de plano etsine non possint nec debeant stare -in monte, sive laeo, in quo
strepitu et figura iudicii ad exaccionem dictarum pena- erunt iumentealterius, salvo iumenta vel runcini qui sunt
rum. . '1 I l ' . "1' I ~_ . communes ... - homines habentes vat has et iunienta.
iugalis agg. "di iugero"" . I juncarium "giuncheto", top.
RCA 414 a .96O godaseo est per mensura iusta iuge una GR.2 61 usque ad pratum et a ridipilla et a juncario supe-
et perticas iugalis novem. rius.
L iuger. L ihoncus. D giunco.
; iugare vb. ''giocare" . iuneata sf. "giuncata: latte cagliato non salato, mes-
CAR 34 ad 445 'si Juisset aliquam 'personam que iugavit so a scolare su piccole stuoie di giunco" !.,
ad taxilos videlicet'ad seizin... " l RCA 38 a.1143 et iuncatas vi. in sancto iohanne. BSR
L iugu1ator. D ioeare. _,', J " 68 a.1168 et in omni anno iuncatam unam bonam, et ca-
iugaticum sn. "prestazione feudale" I I Il ponos duos 'aut duas gallinas bonas dare debent archiepi-
ZAC 247 a. 1299 (Alb.)venationibus', piscariis et aquis et scopo. BSR 90 a'. 1172 et similiter in omni anno debent
aqueductibus, iugaticis, decirnis et decimationibus ... curie caponos duos et iuncatam unam. RCP 661 a.l274
L jovata. q ' r (Sarz.) vi denarios pro agnellatico et i. gallinam in cami-
iuge I iugea I iugem I iuger sf. "iugero, misura di su- sprivio et unum polastrum et i. iuncatam in sancta maria
perficie" .1 , r de medio augusto.
RCA 414 a.960 godasco st per ;mensura iusta iuge una et Cf A.PRATI, "TI Folldore italiano" 9 (1934) 32.
perticas iugalis novem. , ~ per mensura iusta iuges legiti- L guinicata. ihoncus.' oncata. zoncata. zuncata.
mas sedecim. - iamdicta pecia de terra in eodem Ioco et Dzonc.
funda godasco est per mensura iustaduges quadtuor. RCA . iunehea top. (Vado) '"
435 a.1024 et'est ipso manso cum omqj.bus rebu's a se perti- SRB 140 a.1203 (Sav.) carta laudis de facto zunchete et
nentibus per mensuram iustam inter sedim et vineis areis leschete et terre de vado ... - et Iischeam et iuncheam ...
Suarum super totis iugeas undecim. GGG 59 a.1259 quan- - liscatam atque iunzetam ... - . et liscatam atque iun-
darn peciam terre iuris mei. .. 'quam assero esse unum iuger. zeam.
BIR 586 sg. ' l ',i .. Cf CNM 195 (stesso testo) lischeam et vinz~am.
L iugalis. ,iuva. ivies.. .I L iunzea. iunzeta. zuncheta. vinzea.
juoc 472

juncta st. "giunta suL peso" iuponus m. "fa rsetto"


LG 413 a.1383 de iunctis non dandis. PLP 158 a.1250 LG 705 aJ406 de iupono rotundo ponctatominute sol-
(Sav.) interrogatus dixit: vendidi cuidam de qui~ano cru:- dos sexdecim. SRC 755 a.1414 (Gen.) iupponum UIWIIl
nes denariorum xii. et dedi ei iunctam set muher nolult novum futanei albi. PVP 280 a.1488 'it.e m iuponus UDUS
ipsam deportare et ministri invenerunt ipsam e~. ponder~ sete coloris ihanclalami sive zentunini. itcm iuponus
veront et invenerunt minus, postea muber redut et ceplt alius zentunini mger. PVP 281 a.1488 itero iuponus UDUS
eam. LG 420 a.1403 toni ... incidantur de versus caudam panni coloris paonacis.
unus pannus et quarta pars panni, qui vendi non d~beant L iuponem.
ad pondus per modum additionis seu iuncte vel ahter ad iupunerius m. "fabbriCQllte di farsmi"
pondus. NL.l 259 a. 12\Obemardus iupuneriu . NL.2 176 a.l225
L iunta. zoliyta. D zunta. . wilielmus .iupunerius.
L iuperius. iuponem. iuponeriu .
juncus top. ."centro abitalo nella~~ll~ di . Ver~on~ iupus sm. "giubba. farsetto"
(od. Vallecrosia, Vent.) distrutto nel s. XIII., l CUI (lbltanll
BSR 368 a.1218 mantello duos, iupum unwn ...
si trasfeTirono a Perinaldo" . L iupa . .D giuppo.
LTI 52 n.6O a.1177 castri de junco. GR 58 c~lm~s ca- tura sf. "compagnn. comunit giurala"
strum podii raynaldi et viUam iunci cum toto dlstnclu el
RCP 402 a.1204 (Sav.) de furto infra iunun a den. vi. su-
territorio ipsius,castri et ville. pra pendal s. x. ... extra iuram . ii. RCP 545 a.I231
L ihoncus. D giunco. (San.) et dOnUnus ep(iscopus) et nobiles de fosd(eQ.QV8)
junczolius n.p. ..... non debent exfortiare vel vim aliquam inferre hominibus
SLS.2 316 a.1211 (Vezzano Lig.) filn quondamJun~oll1. dicti castri infra ipsiu catri iuram. RCP 174 sg Q.
L jonczolinus. . ' a.l233 (San.) statuerunt banc esse iuram C$tri dc poa-
iuniperus sm. (bot.) "ginepro (J~~perus commun~s1, zaneUo [segue l'eltncazione dei confini} lnfra qwun i..-
G.ALESSIO, SE 15 (1941) 221 sg.: sostrato a::arw . ram omnes iuratj dicti castri .. . teneantur mter se ad iavi..
REW 4624, 4628a. PTL 59 "etem. topon. Jadino . PNP cem adiuvaR. salvare, 8~.
148. . ... . L coniurationem. iurare. D l l/ra.
Cf. HB 177 a.lomb. zavermcos s. XliI., zevernegDls iura sf. "cane Ilo. accordo illecito. fazione" I
a.129O. CDG.3 84 a.1192 el d~ non facienda iura aut rassa siW
L zeneurus. Dzeneivro. cospiratiooe cum aliquo. U.I. 473 a.1202 ~. facieQMIS
iunzea I iunzeta top. (Vado) conventionem ve) iuram cum aliquo loco vel lemL PMS
SRB 140 a.1203 (Sav.) carta laudis de facto zunchete et 91 a. 1202 (Sav.) rassam vel iuram cum aliqua pef'll9lla de
leschete et terre de vado . .. -liscatam atque iunzeam ... riveria v.el loco aliquo factam ca sabimus. U.l 936
-liscatam atque iunzetam ... -lischeam et iuoche!Ull. a.1233 quod comune ianue de tN&t bona fide rassas et
Cf. CNM 195 (stesso lesto) li~catam atque vinzeam. iuras presentes et futura hominum ipsorum loconam.
L iunchea. inzeta. zuncheta. VlDzea. RCP 42 a.1269 (Sav.) itcm teneantuc ip-'j becharii DOQ ta-
(de) lunta cognome ' .. . cere aliquam iuram. socielatem nec compegnialD Disi
DDG 530 a.1376 in vancheta anthonll de lunta. causa mercandi. SSA.l 185 a.I345 (Sav.) item quQd ab-
L iuncta. bas et conestabiles non possint faeere aliquam, soc~m
iupa sf. "giubba. farsetto" Dee iuram cum aliquapersona vel peJSOnis extranis et
CGS.l 94 a.1157 paludellum meum meliorem el iupam forensibus qui non sint de saonll vel districtu. SSA.l 199
meam de cendalo. LG 16 a.ll66 coraciis iuppis et aliis 8.1345 ilIi qui fuerint de ocietate populi.. . quod non pa_
annis decentibus sinI muniti. CAC 460 a.HSl (Sav.) cientur quod aljqua alia societas, iura ve] liga tiat in sao--
iuppam meam gialnam. OSM 42 a.II90. iupam meam Da, preterquam presens socielaspopull. SSA.t, 237
venniliam. CNM 78 a.I205 (Sav.) unam lupam de tela. a.1345 (Sav.) de sacramento medico rum artix tixice ...
GG.2 316 a.1206 pelliciam ... et guamaciam ... el iu- quod pro medicando aliquem non facienl inler se iuqm.
pas ... LMS 59 a.1222 iupam meam tinctam .. . -iupaD1 rassaro seu conspiralionem aliquam. LG 409 a.1383
meam blancarn. AI 127 ad a.1242 dimittat unusquisque quod (tabemarii) nullam iuram. rasmn. PrQlllissioocm.
cendata, xamita. iupas blancas et assumat anna pro hono- obligatiQnem, otdioem ve] stalutum . .. facillnt de nOD
re et defensione sancte romane eec1esie. emendo vinum. J
ALN 55: aro giubba "sottoveste di colone": prima ane- luramentum n. "giuramento, aneslazionl! g;urtUg."
stazione a.943 (Spagna) aljuba. Cf. Cod. Cavensis, 6.198 CGS.l 300 a.1159 iuravit preterea supradiClus amisoous
a. 1053 iupa. in anima sua el memorale matris sue que huie obligationi
L iuperius. iuponem. iupus. zupa. D gippa. concedens hoc el in anima sua iuramcntwn fieri ordina-
iuperius sm. ''fabbricante di farsetti'" vit, quod ut predictum est superius debitum facicnt.
CAT 126 a.1326 (Alb.) francischus strapunterius sive iu- CDG.2 13 a.1l64 si de opere auri vel argenti questio erit.
perius. SSA.2 142 a.1435 (Sav.) iuperii et eopertorerii et dabitur usta apteCiatwD bancberiorum communis 5eCun-
omnes facientes iupas et copertorios in civitate saone. dum quod sub iurarneoto id apreciabuntur ianuevalere.
MNS.l 17 a. 1376 (Sav.) de sactamento juperiorum et co- L iurare. D luramento.
pertoreriorum. . luramentum so. "giuranuuuo dift'delt."
L iupa. iuponerius. iupunerius. AI 87 ad a.1.238 quod dominus imperator petebat iura-
iuponem sm. "giubba, farsetto" mentum .fidelitatis et bominii. SSA.2 818.1345 (Sav.) de
LMS 418 a.1226 iuponem meum. non prestando iuramellto fidelitatis alicui. persone . sa-
Cf PIA 33 n.7 giponus "arabo". cramentum vel promissonem bomagii.
L giponus. ioponus. iUpODUS. iupunerius. zubonem. luramentum sn. "paliO giuralO, accordo ~rc_
D gippon. LG 416 a.1383 si quls ex macellariis antediclis ... {aci..
iuponerius sm. "fabbricante di farsettf' aliquam conspiranonem. conventiculam. ligarn. iuramen-
LMS 4"50 a.1226 (Reg.: Guglielmo) iuponerius. LEM rum vel ordine m conlra ptedicta... MSl195 8.1467 ca-
250 a.1259 filius quondam guilJelrni iuponerii. PVS 410 billas et conspirationes. iuramenta. commistiones, UDo-
a.l404 de copenoreriis, sartoribus et iuponeriis. nes et ligas quas ad invicem faciunt homines anistas cM-
L iuponus. iupunerius. tatis ianue el burgorum pro eorum proprio commodo. I . _
iura 473 iust

iurare vb. "giurare" G.AIRALDI, "Nuova rivista storica" 56 (1972) 3 (citato in


CDG 225 a.1147 vobis, qui iuravistis ante nos ... hoc sa- BBB 20 n.): iurisdictio ha senso giuridico-amministrati-
cramentum fecerunt. CDG 408 a.1162 homines qi te- vo; posse ha 'Significato politico-patrimoniale; districtus
nentur de iuratione rasse iurabunt compagnam ... corsus ha senso puramente territoriale.
serre iuravit compagnam salvo sacramento auxiliandi il- ius sn. "diritto, imposta"
lis de rassa hac. U.2 7 a.1164 (Sardegna) iuro honorem U.l 1155 a.1252 omnia iura rationes et aetiones, tam in
archiepiscopi comunis ac civitatis ianue. BSL 4 a.1246 forteciis et regaIibus et iurisdietionibus quarn in homini-
et quod patroni navium et omnes marinarii teneantur iu- bus et fidelitatibus hominum et aliis serviciis. GIB 504
rare ad sancta evangelia quod ipsi bona fide saIvabunt et a.1272 ita quod comergiarii ius suum accipere possint.
custodient dominum regem, gentem suam et omnes res GR 2.41 a.1330 (Sarz.) omnes intratas et res eomunis iu-
suas. SSA.1 198 a.1345 (Sav.) et illi qui poterunt vel de- ra salvabo et guardabo.
bebunt esse de societate predicta (populi) iurare debeant 100 405 a.1394 (Sav:) quod per aliqua contenta in pre-
ad sancta evangelia, ~orporaliter tactis scripturis, quod senti instrumento non intelligatur aliqualiter derogari sive
toto eorum posse manutenebunt honorem et bonum sta- derogatum esse aliquibus juribus imperii romani, honori-
tum communis et populi saone. bus sive preheminentiis,' fidelitatibus, homagiis et supe-
L coniurationem. iura. iuramentum. iurationem. iuratus. rioritatibus suis, que imperator romanorum habet et habe-
periurium. D zurar. re solitus est in' dicta civitate et posse saone, sed potius
iurationem S. "giuramento" dicta jura imperialia et omnia eius regalia sint et retnla-
CDG 408 a.1162 homines qui tenentur de iuratione rasse neant intacta protinus et illesa.
iurabunt compagnam. jussarma I iussarmum sf. "lancia" I

L cori.iurationem. iura. iurare. SIG 326 a.1343 (= VFD 91 a.1344 = LG 745 a.1404 =
iuratus sm. "chi!a parte di una alleanza" PLL 489 a.1441) pro qualibet lancia longa seu jussarma
RCP 175 a.1233 (Sarz.) statuerunt hane esse iuramcastri in sol. v.... pro quolibet marrapicho seu jussarma in lib.
de ponzanello ... infra quarn iuram omnes iurati dicti ca- i. - marrapichi sive jussarma sex cum manicho de ligno.
stri ... teneantur inter se ad invicem adiuvare, salvare, L gisarma. vifarma. visarma.
guardare. . iusseUum sn. "brodo"
ACV 137. DSP 138 a.1494 postea risum aut iussellum cum galinis
L iurare. caponibus seu pullis coctis. . .
iuratus agg. "che ha giurato, sotto giuramento" . ALE 230: iuscellum REW 4634.
CNM 286 a.1204 (Sav.) ,gisulfus serrengus dixit sub sa- L iusverde. D giuscellu.
cramento fidelitatis quod isti pataverunt bladam. nicola jusemia sf. "capo di vestiario"
de eervario iuratus dixit quod ipsemet batavit blavam. PLP 105 a.1250 (Sav.) tunicam blavi, fresetum unum et
PLP 12 a.1 250 (Sav.) falabullr iuratus interrogatus jusemiam, carnixiam, brachas et capellum.
dixit.. : . (in) iuso avv. "in gi" j ,.

iurese top. , . . PAC lO, 13 a.1108,a paIis in.iuso: .. et a molendino i~ suso.


SRB 210 a.1189 (Sav.) usque ad locum qui dicitur iurese L iusum.
(v.l. iarexe). iustare vb. "rettificare (pesi e misure) (
jurgianus sm. DSP 139 a.1494 nec habere debeant ipsi ministrales aIi-
TL.3 224 a.1475 expectamus responsaionem a vobis cir':' quid pro iustandis pensis aut mensuris. G~~ 103 .a.1577
ca cOmnlissionem vobis traditam circa processum pecu- (Baiardo) si vero (mensuras ae pondera) lmusta mvene-
niarum recuperatarum ex institutione novi drictus
, iurgia-
, rint et... justaverint... BSO 181 a.1581 (0nzo) mensu-
norum. ras revidere et justare .... - que non fuerint justata, revi-
juria top. "Georgia" \ . sa et marcata per dictos stantiatores . ..
BCL 136 a.1289 aspero~ trecentos implicatos in seleo de L giustare. D agiust.
juria. justenexis I iustenice top. "Giustenice"
Cf IVI, Gloss. 4'13. SCT.232 a.1291 guillelmus de justenexi's. GGA 53
iuria cognome "Giuria" , a.1322 (Alb.) illi de arbergo de' iustenice. MCD 49
SRC 153 a. 1263 (Sav.) gabriel iuria. ~CC 33 a.1297 a.1495 (Sav.) quidam cristoforus mazinus de iust~nic.e. .
(Sav.) ansaldus iuria de legino. SCl' 232: *justenicis < *iustenicus < *iustenus / lUstmus.
D giuria. D giustenice. iustenexi.
iurisdicionem.l iurisdictionem sf. "giuirisdizione, iusticia sf. "canone di affitto, reddito"
potere giurisdizionale, competenza territoriale" MBL 290 s. xi. (Lrins) vendiderunt ... medietatem quar-
LJ.l 1155 a.1252 omnia iura rationes et actiones, tam in tonis vini et porcorum et multonum ac obli~m .et me-
forteciis et regalibus et iurisdictionibus quam in homini- straliarum et astuum vel iusticiarum, et petTI vmeam.,
bus et fidelitatibus hominum et aIiis serviciis. se 192 MBL 314 ca. 1040 (Lrins) et oblias et multonem et de
a.1157 ego nullo modo infra iurisdictinem huius civita- justicia terciam partem'... et quartam partem decime .pa-
tis emam vel vendam alicui de eadem iurisdictione singu- nis et vini, et carnis et omnium rerum de quibus decIme
larem cebellinum ultra sol. xl. IEA 75 a.1212 (Alb.) fa- sunt reddende, et terciam partem iusticie. (
cimus cartam vendicionis ... de tercia parte de castro de Cf OUC.4 473 iustitia: id quod a/icui,in re quavis com-
petra et cum omni districtu et comitatu et iurisdicione .. . petit, sive in eius reditibus; ... prrestatio. census.
cum hominibus ... placitis et bannis. SRB 180 a.1221 iusticia I iustitia sf. "autorit comunale; autorit giu-
(Sav.) nec gabellam novam aut merchatum novum vel diziaria"
nundinas in ipsius ecclesie vel civitatis posse aut iurisdic- RLC 62 a.1297 Cosio) possit leare ex licentia sibi data a
tione ponere vel firmare. U.1 821 a.1228 cum iurisdic- iustitia cuxii, et in salsis ex licentia sibi data a iustixia
tione et mero imperio, districtu, contiIi et segnoria. LJ.l cuxii vel mendatiee. CSS 255 a.1435 (Sanr.) rem iIlam
946 a.1234 iurisdietione. segnoria. bannis. placitis. rosiis. de licentia iusticie faeere subastari. CSS 329 a.1435
serviciis et aliis .. SRC 308 a.1258 (Sav.) in iurisdictione, (Sanr.) per totum tempus regiminis illius iusticie ... CSS
contili, segnoria et districtu. U.2 36 a.1260 cum omnibus 330 a.1435 (Sanr.) et teneatur iusticia ipsam partem con-
dominiis segnoriis contilibus iurisdictionibus ... piscatio- demnationis dari facere per massarium.
nibus etc. D iustixia.
iust 474 .Yiu
iustitia sf. "giustizia" iuvenem sm. "gio vane d'ufficio, impiegato ~l
CDG 125 a.l140 si aliquis . .. eos offenderit ... faciemus temo"
ei inde iustitiam. CDG.2 109 sg. a.1169 facere in eisiu- BBG 546 a.l530 pro salario iuvenis cancellerie.
stitiam el vindictam. D,ovem.
iustus agg. "giusto, regolare" iuvenis agg. (di mattone) "poco couo "
FIL 299 a.1376 (Sav.) et quod draperii mensurabunt pan- PVP 321 a.1S04 pro matoni 3500 rerriolis . .. et 1600 iu-
nos vendendos per eos ad iustam cannam pannorum 00- venibus.
vem marchatam et scandaliatam iusto marco et scandalio iuventina idro (V.Polcevera)
comunis saone. - teneantue... dare pro capitibus ambo- BCO 61 a.1003 ubteriore capite flumen iuventina. MSS
bus diete peeie panni parmos duos iustos de canna. LG 121 a.1147 el ab aha pane fosatus de ruvinada et ab alia
408 a.1383 teneatur tabernarius quilibet . .. tenere in do- iuventina.
mo sua et taberna io qua vendetur vinum ad minutum PTP 26 sg. U< iouventina, cf SM a. 117 a.C. mootem io-
pintam et mediam pintam, tertium et quartum, iustas et ventionem: pi recente della Tavola di PoJcevera, ma ri-
iustos. salente all'epoca della romanizzazione della zona".
iusum / (in) iusum avv. "in gi." L zovenlina. (monlem) ioventionem, D zuentina. U
CDG 72 sg. a.1132 infra fossatos .. . et insuper in iusum lhuvimentum sn. "interesse di prestito"
in monte rivacoli ... - a vignolo in iusuro usque ad mare TL.2 878 a.l472 sumptus massarie, tantum indebitate et
et a vignolo in sursum . PTP 13 n. a.1254 in iusum ver- tanto onere ihuvimenlorum depresse.
sus costam. ZAC 245 ca.l295 (Sav.) a clapa coelia in. BCA66.
iussum. BSR 411 a.I.254 et a via subtana iusuro. L ihiuvire.
PTP 13 n. iuvum top. "Giovo"
L (in) iuso. (de) o. (in) usum. D zu. U.l 6 a.962 de aUa parte fluvio annedana. de alia parte
jusvalla I jusvaUe top. "Giusvalla" . fine monte qui dicitur de pino ascendente usque in iuvo
CDG 568 a.1183 salvus de jusvalla. U . I. 706 a.1223? 11- et alpe agogna. BeO 24 a.979 de superiori capite fine
lorum de jusvalla. BAV 191 a.1393 (Monacalvo) loca et juvo cerelCole. BCG 35 a.993 in loco et fundo montanisi
poderia locorum parietis, iusvale et saxeli. . SCS 304 seu in juvo adque in veroni et in ricau. BCG 63 8.1004
a.1530 ecclesia parrocchialis de iusvala. LJ . l 1397 in locas et fundas iuvo et in montanici et in rieao e't in la.
a.1261 et ipsa aqua dividit ipsum oemus a posse ~t tern- denna et in campo ursoni.
torio iUorum de iusvalle .. . - revolvendo usque In rove- PAC9. .
rembel que dividit territorum dieti nemoris a territorio, iu- L iovo. iugherom. iugum. iuum. (de) uvo. zovum. zu!
svalle. vum.
jusverde: so. "specie di composta di agreste e uva iuxtare vb. ~g;ungere. arrivare"
immatura" MGT 166 n.: basso lat. iuxtare "giungere"
DSP 139 a.1494 salsa seu iusverde sine sucaro. D iustrar.
IVI, Gloss." S.V. Cf. CA 606 a.1292, Gloss. 653 " verjus". ivar I ivarium top. "antico quartiere di Savona"
ALE 230 fr. jus, verjus, REW 4633. CAC 13 a.1178 (Sav.) meale domus quod iacet ad iva-
Cf MUI 225 ven. zisverde "mentha piperira". SAP ~06 rium in saona. CAC 361 a.1181 peciam unam terre que
a.lomb. giuso "sugo, salsa". BIO 68 piem. 10mb. glUS iacet ad iVaI subtus igeneldam. PLP 96 a.1250 (Sav.)
"succo". CVM mil. gius "$ugo". poncius de lavanestro tenet pro me terram ad yvarium.
L iussellum. D isoverde. NSS 222, 227, 259. VTS. 17. SAI 7 sgg.
juum top. (Sav.) "Giovo" L ivius. viarium.
PCC 147 a.1356 (Sav.) frater iohannis minister ecdesie yvematus agg. "mantenuto durame l'inverno"
sancti martini de juo. BNA 229 a. 1260 (Vent.) pastore m unum et bestias duas.
L iuvum. inter capras felas et montonos, yvematas, bonas et cornu-
ibuumentum sn. "provvigione, regalia"
nales.
LG 338 a.1363 quotienscumque contigerit velJe fieri ali- Luvematus.
quam expensam, errogacionem, donacionem, alienacio-
ivica top. "/biw"
nem. remissionem vel aliqualem diminucionem . .. seu
etiam provisionem vel ut volgariter dicitur ihuumentum. DKR 234 a.1416 in portu ivice.
L ihivimentum. L evica.
iuva sf. ''jugero, misura di superficie" iviem sm. "iugero, misura di superficie"
RCP 616 a.U76 (Sarz.) xxx. iuvas terre continuas. CDL 1476 8.988 (Bergamo) campo ad locus qui dicitur
L iuger. laroma. est per ,mensura Lusta ivies tredecim.
.iuvare vb. "aiutare" L iuger.
PLP 121 a.1250 (Sav.) et audito rumore in quo clamaba- lvius agg. "di legno di tasso"
tue iuvate iuvate quia se interficiunt " LO 728 a.l406 balistarius ... non faci8t balistram ... ~
L aiuvare. D giut. solum de ligno ivio.
iuvenale top. (Sav.) [L' "uomo di Similaun " (del secondo millennio a.C.)
SRC 140 a.1263 (Sav.) campum unum in iuvenali. aveva accanto a s un arco di legno di tasso}.

.1
lo' 475 labo

'.
'J
I ..
lL , :1 "

r I J 't '1
' Jll,
.1 J
1./ ! abbreviazione di libra "libbra, lira" laborantem SIll . ~'bracciante, lavoratore dipendn-
DDG 372 a.1376 pro argenti in sua capsia lit>bris LI .... te"; cogn>me '.
per f. dlvii misis in sycilij~. PVP 287 a.1493 pro precip RCA 188 a. 1061 et medietate de costa longa que nobis
de cant. 117 aluminum ei venditorum ad l. 3 cant ... f.,. obvenit da parte martinus laborante et de germana sua,
354 s. lO. PVP 305 a.1492 pro lectucio uno f. 10. MAS 225 a.I4,46 homines ,dictarum artium, tam magi-
la art. f.s. "la" I , , stros quam laborantes in dictis artibus.
CHAR.1 350 a.l002 in la fontana. RCA 254: a.)OlO et in PGM8. 'J
cannavale et a la topia rotunda. RCA 168 a.1034 usque in L laboratorem. D lavorante.
libellaria leoni de la valle. RCA 285 a.l 060 plano de la 50- laborantem n.p. ' .,
sena. RCA 282 a.l062locus ubi dicitur.a I oliva. RCA 197 SLS.2 317 a.1260 (PortoV.) iohannes filius laborantis.
a.l065 de tercia parte via publica ... que pergit de la valle. laborem sm. "interesse di' denaro dato a mutuo"
BCG 174 a.1066 et extra la terra. - et in la canava. BCG CAF 21 n. (= CDG 40) a.1I20 marcas argenti. .. quas
173 a.l066 in lisola qui dicitur a lo lago. RCA 164 a.1069 mutuavimus de romanis cum labore de quatuor quin-
et la sorte de.Jo conio. RCP 205 a.1078 (San.) in locis ca- que ... marcas argenti ... quas debemus reddere romanis
nale, saletto, alanoce. BCG 190 a)086 in loco ubi dici- cum supradicto labore. .
tur ... ala ecclesia ... et alacosta. MBL 268 a.l 101 (Lrins) Cf COL 128 a.796 (Milano) redd~us... argento dina-
ad locum qui nominatur punta de la capa. MSS 94 a.1123-4 rius nonagenta ... et pro, lavores eorum persolvamus vo-
iacet... in la bruxaga ... iq l'ulrncta. CDG 891\.1134 uber- bis ... vino bono ad mensua iusta ad pieno Ull)as tres.
tus de la cavanqa.,.. albericus de la c.oi;ta ... ruffinus de la L laborare. D lavor. . _ ' ; . \;
monaca ... audezum de la ecclesia. PAC 13 a.1142 Oa la ri- laborare vb. "lavorare ia terra, arare," I
pa \in la. CAC 8 a.1178 (Sav.) peciam sotanam vinee aq,ini, RCA 226 a.l012 et habeamus potestatem ... pratum edifi-
per sol. iiii. la tola. GC.2 7 a.ll91 rolando de la insuIa de care et campum laborare. CDG 189 a.l145 et isti homi-
nervi. CNM 345 ca.l205 (Sav.) comperavit piperum per nes possint laborare in istis ronchiS,et in ilIis terris coltis,
bizantios xxvii. sarrazinales la carriga de Alexandria. NL.2 quas antiquitus solent roncare ve,l laborare. RCP 39
78 sg. a.1216 rusticus de la costa - obertus de costa. LMS a.1199 (Luni) et terram militum quam in suo donico"la-
205 a.1222 pietro de 'a mena. LMS 413 a.12241iga la ta-
borabant. RVN 98 s.xiv. (Noli) laboratoribus, sive la,b o-
rantora (formula di scongiuro). RCP 547 a.l23 I (Sarz.) ter-
ran~ibus ad giomatas. MSB 24 a.125.6 prornitto ... dictam
ram de la plaza. PLP 89 a.1250 (Sav.) et illa Juxiana dixit la
sucida t;)rrida bastarda iilia sucie bastarde. CGG 186 a.126O terram tenere ... et domum assidue per predictum tempus
(portov.) actum in villa marole, loco uDi vlgariter dicitur habitare, ipsamque meliorare, bonificare et non deteriora-
ad la cadamare. . RCP 48 a. 286 (Srz.) frederici de lapadu- re et laborare. ipsam bona fide. CSS 279 a.1435 ~Sanr,),
le de carraria. SRC 349 a~J297 (Sav.) loco ubi dicitUr la va- quando ... venerit ad laborand!lm, semi~andum et ~emen
neressa. U.l 643 a.1357 pkia te~ posita foco ubi dicitur metendum, vel evellandum. . .,
ala barma. FIL 320 a.l404 (Shv.) exceptatis ... ' pannis qui labOrare vb. "lavorare, esercitare una attivit"
portantur de la folla. DKR 172 a.1414 cannas tres qus Ni...2 62 a.1216 usque ad annum unum dabo ~ibi fusinam
scripsit. .. se vendidisse duchatis tredecirp la canna. PSG in domo mea quam ibi habeo ad lab9randum. LMS 339
384 a.1513 item pro caderono uno per la j>eix: ' , a.1224 ego ... lanerius ... (pro~tto) laborare tecum de ar,;
PAC 12. PGM B. ' . te rpea videlicet de balere lannam. DRG.2 364. a.125 I
la avv. "l" '" " (G~n.) pro quoibet 'die laboratorio, quo ipse l~borabiI
PAC 13 a.1147 da la ripa in la. vel quo per me steteri,t quoniam laboret. DAA 56 a.127-.
D l. prorpitto ... stare tecum usque ad annQs quatuor .. . et fa-
(de)' labayno cognome cere servicia tua omnia et laboreria et laborare de arte
U.2 1185 a.1391 antonius de labayno de sexto. DKR tua. SSA 162 a.1345 {Sav.) in quali~t die in qua in ,dic-
215 a.1415 gregorium de labayno notarium. to opere laborabitur ipsum laborerium. FIL 303 a.1376
L abainus. (Sav.),non possit nec valeat nec debeat aliqua causa vel
labellus cognome
SRB 65 a.1179 (Sav.) arnaldus labe'llus.
' l , . ingenio facere vel fieri facere laborare vellabor~, facl';re
texere seu texti, .facere batere ,seu bati, facere tingere seu
D lavelu. tingi, pillum. seu pillos trichi sivecapre. BAM 390
labetem sm. "Iaveggio" a.1417 (Sav.) ire ad laborandum et 'perficiendum dictum
GR 57 (Casanova) in uno labete petre vel arami. \ laborerium. FST 76 a.1592 (Triora) ibi facere unam ior-
L lebetem. natam in laborando; piccando vel spazando. l. . .
labonaventura/labonaventurosa sf. nome di galea L laborem: laboratorem. Iaboratorius. laOOratUFa. labore-
DRG 3.628 a.1262 galeam meam que vocatur labonaven- rium, lavoraben. D lavorar. I
turosa. DRG 3.632 a.1262 in galea dicti idonis que dici- laborare vb. "trafficare, impiegare in, attivit com-
tur labolaventura. merciali" \
BNN 84. CGS.l 6 a.U55 profiteor me accepisse in 'societatea te
L ventura. lb. cxxvii quas debeo portare laboratum usque salemum,
~bo~~ I et de proficuo quod ibi deus dederit debeo habere "quar-
PAA 95 n. (Tabula Peutingeriana): "connesso con Lava- tam. CGS, I 37 a.1156 accepi a te lb. trescentas deeem ...
gnola?" quas portare debeo ad laborandum apud val~ntiam ad
L laborantem. laboratorem. tuum resicum. CGS.l 143 a.l157 accepi a te ... lb. xxiiii
labo 476

in sargii qua laboralum portare debeo ... COS .2 I


a. 1162 quod si rebotus de rebu meis quas habellabora-
lum habuerii de usura tot biando vel aJias re . DNB
118 a.1212 non mittam de rebu mei aliquid laboratum
per mare neque per lerram ... (nec) in credenciam acei -
piam pro mittendo laboralum per mare neque per tcrram.
laborativus agg. "coltivab/e "
PCC 105 a. 1318 (Sav.) peciam unam terre partem laOOm-
tivam prativam el caneatam.
L laboratoriu .
laboratorem sm. "lavorante. bracciante"
RCA 296 a.lOS4 man o uno quod e I .rectum per matti-
Dum laboratorem ua porcione. CGG 154 a.1260 Por-
toV.) oxellinu laborator. UI 13208_1260 cum duobo
lahoraloribus et rump.i toribus ... lapidum. SA 236
a.134O (Sav.) (artes) fomaciorum, barberiorum. basterio-
rum, laOOralorum, unClorurn ... ASA 460 a.1350 (Alb.) si
a1iqui acceperit aliquem laooralorem in predicta for-
ma .. . sol val lavorerium predielo laboratori . RVN 98 reno.
s.xiv. (Noli) .Iaooraloribus, sive laOOranbu ad giornaw. L laborue. la reri utt'l. D lavotT:f1'o.
L laoorantem. laborare. D lavoraor. labrum n. "t'tUf-fta d~lIe- ~'t'mo inC'''
laboratorius agg. "lavorativo"' DSP 192 8.1516 per ipsum socerdotem. proponatur c:apa
LEM 187 a.l237 omni die laboratorio. DRG.2 364 pro $eU l WOl unum vel du ' iD I ecclesie ad boe SUdU-.
quolibel die laboratorio. quo ipse laborabit, vel quo per to .. . ul qui 'vL .. . nvum mililcm etem ina iuvare ~
me slelil quoniam laooret. lucri! pecuruwn e conferau. .
L laborativus. laborare. . . n. " Iolliu"
laboratorius agg. "coltivabile" CSS 2_ ii. 143S Stor. n n oudcu ... arbore nucium.
ReA 199 a.919 lerra laboratoria ad unum modium semi- c tanearum vel Ji- arbore d mtUicas excoriare, ad
nandum. BSR 268 a.994 onicella de casumelO et terra calciaun cau faciendi . 1I1lCti ' u ad coUandum lac.
laOOratoria, in agono. SRC 158 3.1263 (Sav.) campum ladIa ,latta f. " /aQ, () ,an~ .intoria animtJk
unum lerre laboratorie ad montem maurum iuxta cerre- origln{Jr{ dell'A la ~rid.t Iu- d 01 rosso ,mQ tOllQ11r
Iam. \1"ola ta."
laboralura f. "confezione. imballo" CGS. I_.59' &.11.56 epi a te '" bisanci centum._. et
CARI7 3.1431 pro laboraturis et portaluri marcantia- eo ~beo pol'tW't 3d l~~ ,re-j .um babl~niam et impli-
rum. re In latea vel brn lli Ilvall COS.I 226 a.ll~8
L laborare. sponam lao e. OS.2 1SO . 11 6 Ubrascenrum implica_
laboratus agg. (di tessuto) "operaIo' COn insen.ione w in lacca. in nilulld~ in o el iuripJumcoto. COS.2
di motivi ornamentali" 174 a_l 164 l.ibnu~ I xx inler I aro et nixadram. OP
PLC 69 3.1301 cossinos ... oregerio . .. duas .xonas lal- 92 8. 1204 IQve ncrunt ... de zur ri piperis et lacce
ratas.. PVP 233 a 1456 item cultri una ubtili alba labo-. A.O.MuRAT IU. Rt rum l'ali aru," S rgtores. 6.689
.rata ad pomeletos .. lume (DUC.8 ~~S muimam qUlit\tilalem. LEM 242
Iaborerium n. lavoro. prestaziorJe. manufano. o~rtJ" a'! 240 . pocw Il . de.1iC LEM 257 IL 1259 (i1We1tl. d
DAA S6 a.11'74 promitto ... facere servicia lua omnia el spe.ialt) i~em enl. ii.. 1 . . P p;..
23 Il.l30l de
In, lai?8; IIlCCOS el ndlC:O. VFD 86 .(349 ermcriois
laboreria, que scivero et potuero ... et laborare dc ane tua.
DAF 104 a.l300 item (lego) laoorerio diete eec:c1e ie .Iaticii brazille ~ endico ioccn . .DOG 264 .. 1376
sancti nicolai bissantios quinque. SSA 162 sg, 3. 1345 pr la ha ap w Il . DC 4 a.13 lacba capsio ~.
(Sav.) in qualibet die in qua in dieto opere laoorabit.ur MA 2 1 ~ a. 1466 de Iii ha. nemo tmgat ... AND.2 370
ipsum laborerium. - .in qualibet dic qua in dieto opere a. 1491 ettam quod . u qiJO daret nUNni. lacbam aul ali-
laborabitur ipsum opus sive laborerium. ASA 460 a. 1350 quem aliuml rem...
(Alb.) de hiis qui promittunt alicui facere laborerium et R ~~ 4 ,18. P1A . ~ - 1'.51. PVO .420 a .indiano lata.
non faciunl LCA 53 a.1391 (Al b.) solvant anthonio bo-. JUJI . Cf pro . S. X.III . lw::il. f r. I. laquc. MAS 119 e
schelo magistro axie id quod recipere debet.. . occaxione 0.72.
laborerii et iomalatum factarum in cali campanili et D/acca.
aliis rebus. ACM 59 a.l396 (Carr.) nec aliquod 1abore- lKe n. " rillQ. merlttro t'lgl. la et
rium communis exerceatur .. . supra plateam. OR 106 CA 617 a. I2 '2 ittro. in un - late de ceda. CAD 624
(Pornassio) si a1iqua persona de poma io voloeril, ignare aJ291 item in ij. I ibu dc ceda pro domino.
vel facere aliquod laboreriom. zerbalam vel runcum ... L l..ciuli.
LO 476 a. l403 ne calafati eapant imuJ et semellabore- IKbcrius g,n me
ria duorum vel plurium vasorum. SNS 20 a. l404 Sa\l. SRC 669 .. 140.5 QuiJ.. Ie lAChriu ' - de villario tft..
(persone) eollentesterras cis locatas per comune one in ponti. ct] - heriarum.
laboreriis diGli nemoris. OSA 33 a.l404 Sav.) in labore- Iada f, " ..rbo vt!l~1WSIJ t4SIl' pu la pd m"
rii eorum prop~ ~. S~ 314 a.1407 (Qui\.) quod aHqua GR 15. S9' a.17?~: Lc"anl ). 1lID<? lIude:uv~1 presumu
persona non acclplat lagna aliqua icca vef virida in alie allauarc cun\ l CUI. vel aj il\& ahquam. _qu.am SCII la..
no roncbo seu laoorerio. CCS 99 a. 1414 (Celle faecn: ... um.
aliquod aedifilium seu laborerium prope aliquam alienam L. ili iare. alla1.JU'C . laz . D ilI "(1. la innlt. taci.... la-
domum. BAM 390 a.1417 (Sav.) ire ad laborandum et J(I .
perficiendum dictum laborerium. MSB 17 t a.1423 non Iadus m. "lrilJiI, rl 'nnw"
est po sibiJe facere fieri dictam con tNCli nem. labore-
rium et reparattionem. AS 62 'g. a .432 'omne labore-
COC. I08 :.1
mfrt"/; lan I
'2'
iarumCUp$ie ii IltIQ lteW;nd;~ dcii.
rum}.
-'um con trucndom de seta cum auro vel argentQ ... omne L lace .
laei 477 lain

laeius avv. com par. (latius : (ate) "pi ampiamente" laevi nm.pl. "popolazione paleo/igure"
LJ.2 1098 a.1386 prout de predictis et aliis lacius et se- Livio 5.25.1. Plin., n.h. 3.124
riosius patet in dicta arbitrali sententia. PTP 32. PSL 82, 91.
lactare vb. "succhiare il/atte" Cf. ST.9 153 sg. a.1l47 ansaldi de leivi. U.FORMENTINI,
ASA 425 a.1350 (Alb.) exceptis agnis et edis lactantibus RSL 15 (1949) 218.
sive titantibus. L laevelus. lavaglum. levagium. levalli. levasco. levexe.
L latata. laiterius. D alair. laitar. laite. leivi . D lavani. leivi. levaggi. levani.
lactare vb. "mungere" (de) lagaxio cognome
RLC 77 a.1297 (Cosio) qui custodierit capras ad sabatum DDG 315 a.1376 in vacheta manuelis de lagaxio.
et ille lactaverit eas nisi ad suum diem. L lacu. D lagassi.
laclare vb. "allattare" lagena sf. "botte, barile" . .
LG 937 a.1404 qui ipsos (infantes) dederint ad lactan- U.2 462 a.1315 (trattato con il Brabante) ltem pro quah-
dum . GR 63 a.1 5 19 (Alb.) nutrices siv~ mamme que lac- bet lagena sive tonna sagirninis foce (grass~ difoca) vul-
tarent aliquos filios pro certo pretio. . I
gariter dicti zelsmont, den~os quatuor: ~ lte~ pro, qu~
laete top. "Latte (Vent.)" libet lagena sive tonna arvme, pmguedmIs, Olel, butm SI-
TMV 67 a.1259 (Vent.) in lacte. BNA 587 a.1264 ve mellis ... DMC 474 ante 1351 in lagenis et barrilibu~,
(Vent.) tetTam ... que est in plano lactis. iarris et aliis vasis. .\ '
L layte. D latte. U.2 lndex ad lagenam vendebantur arvina, pinguedo,
lactoanus sm. idro "(Pareto)" oleum, butirrum et meI.
LJ.l 706 a.12231 aqua laxoani ... in aquam lactoani. lagionum sn. "piastrella. matto~dla" .
L laxoanus. AND.2 451 a.1519 prornittit . .. inlagionare scalam undi-
lacton.um so. "ottone" que. .. comentando et bene assortiendo et accomodando
LG 432 a.1383 quod carati, qui erunt penes eos, sint boni lagiona.
et iusti et de laClono. L inlagionare. D laggione.
L latonum. lagnetum top "Lagnisur-Mame (Fr.)"
lactuarium sn. "elettuario" , DRG.2 175 a.1215 (Gen.) in feria lagneti.
LMS 576 a.1226 lactuarium factum de cedris quod voca- L lagniacum. laniacum.
tur cedrata. LMS xxv a.1227 item in lactuariis et sirupis
lagnetum top. (Moneglia)
et aliis confectionibus et rauba minuta, iI
RCA 18 a.ll43 guilielmus de lagneto. ReA 712 ~; 1l.9~
L electuarium. D lattuario.
lactuciolo top. (Gen.) gerardus eapronus potestas de lagneto et eelasco ... - dh
BCG 160 a.1049 coerit da una parte lactuciolo:' de lagneto.
L lhltuca. IVI, n. "forse od. Agnora, una delle ville della antica po-
lacu IlacUs sm. "lago" desteria di Moneglia"
ReA 213 a.1 083 in molaeiana ... coberet... da tercia par- lagniacum top. "Lagny-{ur~Mam.e (Fr.)': . . '.
te ... lacu de la clapella. DRG.3 614 a.1259 in proxime ven~s nundims lagruacl.
L lagaxio. lacus rotundus. lacus rubeus. lacus scurus. la- L lagnetum. laniacum.
cus 5ubtanus. laqueus. lagorem sm. "parte del meccanismo del mulino" .
lachus agg. etnico I
GR 59 a.1363 (Diano) molinarii teneantur facere lagores
BeL 347 a.1290 sclavum meum lachum. lingera mola duobus digitis ...
(lvl, Reg.: son esc1ave laze). lagorius cognome ..
lacus rotundus top. (Sav.) U.l 1362 a.1261 (Parodi) rainerius lagorius. DDG 134
SRB 3 a.998 eortem de laeu' rotundo. CHAR. i 334 a.1376 de boniffacio 1agorio. BCA ~25 a.1426 nomine
a.999 insuper lacum rotundum. thome lagorii.
L lacu. D lago rifondo. lagola top. "Aulla"
lacus robeus top. (Sav.) PSA 105 a.1245 a monte lagule. \ .1
CAC 465 a.1181 iobannes de lacu rubeo CAC 478 L aula.
a.1181 totum ilIud quod bertolotus tenebat per me in lacu laya sf. ''fosso?''
rubeo et eius territorio. GR.2 42 (Garessio) aliquis non possit faeere layas pro
L lacu. D lan.rosso. [unrussu. xayvando eanevas.
lacus scurus top. . Dlaiu.
RCA 235 a.1039 ex alia (parte) fossato maior qui dicitur laiaeium top. "Laiazzo, p0710 dell 'Armenia sul Me-
laeus scu'rus. OSM 161 a.1190 in lacu scuro. BNA 576 diterraneo"
a.1264 (Vent.) quartam partem alius pecie terre vacue, AG 47 argomento "de vietoria facta per januep.ses contra
ubi dicitur lacus scurus. venetos in laiacio ermenie, anno 1294 ... quia januenses
L laeu. D lagu sciiu. erant mercatores in parti bus romanie.
lacus subtanus top. (Sav.) D laiazo.
SRC 171 a.1263 (Sav.) in laeu subtano.
L lacu. laicauter aw. "laieamente, da laico" , I

ladanum sn. "resina, gomma" CGS.2 88 a.1 i2 si filius meus laicaIiter yixeril, .. si vero
BLC 79 a.I'297 bisancios ... implicatos in clamelotis, la- c1encalem habitum magis dilexerit. ..
dano... ODO 290 a.1376 pro ... ladano pondis V. .
D laygo.
laeronem sm. "ghiro" blyCUS agg. "laico" '.
BWL 12: ALEXANDER NECKAM, De nominibus utensi- ILG 627 a.l403 nee possit aIiquis ianuensis laycus vel se-
lium, ed. T. Wright.. Volume of Vocabularies I. 99 penuia cu1aris esse procurator ad prelllcta contra aliquem ia-
mantelli sit. .. ex.laeronibus. glis, ace. glirem > a.fr. loir nuensem. I
> laero. . lainus cognome l i , , l'

L girus. DUe. SRC 236 a.1272 (Sav.) brunus lainus de berzezio. MIA
laevelus top. 87 a.1296 (Sav.) philiponl!l layno. MIA ll2 a.1337
TV ca.110 E. V. PTP 32 saltus laevelus. (Sav.) petrus lainus.
L laevi. L latinus.
Iayt 478

layte top. "Latte (Vent.) " Iamia sf. "specie di nave"


LTI 56 a.1125 in valle de layte. BNA 467 a.1262 in dic- JAN.2476. -
to territorio vintimilii ubi dicitur in laite. D lamia.
L lacte. D lalte. lamistae top.
laiterius sm. "/auaio" cognome DMC 325 a.]418 in noria castri de lamistae.
U.2491 1334 (Sanr.) iacobus laiterius. Iampa sf. "lampada"
L lactare. D lait. eST 182 a.1381 (Taggia) lampas emere . . . necessarias
laituca sf. "laltuga" dicte ecclesie ut moris est expensis iUorum qui dictam lu-
LG 455 a.1386 erbis, cogomalis, melezanis, laitucis. .minariam facere teneantur.
L lactuciol0. latuca. D lampa.
lama sf. "scoscenaimento; luogo di acque basse " (de) lamusa cognome
eGG 6 a.1259 (PortoY.) ab uno latere domus, ab alio la- SCT 88 a.1288 (Piemonte) viotus de lamusa.
ma. L mussa. -
BIR 579 sg., n.5 RCA 713. C.DESIMONI, ASLSP 3 lana sf. "/ana"
(1865) 669 "piccolo lago? ". LMS 339 a.1224 ego .. . lanerius promicto laborare tecum.
Cf COL 1476 a.988 (Bergamo) campo ad locus qui dici- de arte mea, videlicet de balere lannam. - ila tamen
tur lamma. quod debeas mibi dare pro quolibet pensio lane quam la-
D lama. borabo den. sex de ianua de malaraso et de lanna de
lama sf. "lama. lastra" arumpe de sardegia el damelere in trame den. quinque et
SF 204 a.1276 (Fin.) lamas viginti sex pIombi. ODG de lanna dee pegenuciis et de lanna scarpata .. . eleo. iii.
325 a.1376 lame gradiorum. CDC 20 a.1386 lame de fe- DDG 216 a.1376 pro lane sactlis iii. DDG 336 a.1376
ro balete ii. CDC 24 n. a.1386 lame de stagno. LG 560 pro lane grosse (lana ruvida) sachis .Ili. DDO 393 a. 1376
a.1403 cacias lamas boiolos. TL.3 34 a.1473 ballas qua- pro lane de codesgoardo (Cotswo/ds) poche X. DDG 487
tuor lamarum ferri pro ferrandis portis. a.1376 pro lane de niffa (Casablanca) ballis clxv. CDC
Cf. TL.2 884 a.1472 c1apas ferri. 27 a.1386 lana agnine .. . lana agnini . COC 42 a.1386 la-
L lamanigra. lannera. D lama. na filata. GLI Gloss. lana barberie (di Barberia, di qlUl-
lamanegra top. lil mediocre). lana sancti mathei (calalana).
BSR 55 a.1175 terram quam babet eius curia in lamane- L lanagium. lanagius. lanaria. lanariu . lanerius. lanius.
gra. - in ista terra de lamanegra. medialana. Dianna.
L lamanigra. lanqium sn. "panila di lane "
lamanescus agg. "alemanno, germanico" LG 682 a. l406 quod aliquis lanarius ... non vadet vel mittet
FAF 231 a.1258 peciis tribus pannorum lamanescorum. in. portu vel ~paria ianue ad aliquam navem causa e~ndi
L alamanescus. ahquod l~aglU'!I' LO 6~ a. I406. quando aliqua compara
facta fuent de ahquo lanaglO per abquem lanariuro,
lamanigra top. (Uscio)
L lana. lanagjus.
RCA 279 a.1058 locu's ubi nominatur lamanigra. RCA lanagius cognome
315 a.1145 terram . .. que posita est in plebegio de aguxi, ACL 93 a. l344 iohanncs lanagius.
loco ubi dicitur lammanigra. L lana. lanagium.
L lama. lamanegra. lauria sf. "lavorazione della lana."
lamarano top. (Sav.) RGL 5 a.1617 artes lane .. . quas vu)gus lanariam . .. ap-
PCC 118 a.1345 (Sav.) Reg.: beni posti in Savona in lo- pellant.
calit lamarano. L lana. lanarius. laneria.
lamazola top. (Chiav.) Iaruuius sm. "Iarwiuolo"
ReA 94 a.1153 item haben plenam possessionem de ter- LG 690 a.1406 quando aliqua compara facla fuetit de ali-
ra de lamazona. quo lanagio per aliquem lanarium. LG 666 8.1406 ars 18-
L macinola. masena. nariorum. MAS 245 a.1481 quod imiles pennutatiooes
lamcia sf. "bilancia" permisse sunI dictis seateriis et lanariis.
eGG 173 a.1260 (Portov.) lamciam unam. L lanerius.
IVI, G/oss. Iaoaavac:ca cognome
L balana. OSM 1.77 a.ll90 fulconi s lancavacce.
lamenor top. (Vent.) L lanavaca. lanzavacca.
LTI 54 n. 66 "castello e abitato distrutto; ceno dal n. di Iancea sf. "lancia"
un personaggio feudale. forse alamannonus". se 180 a.11571anceas et museracos et sagittas Don detb-
L lameor. larenor. raham neque lanceabo uper bominem COmpagne. IEL
, lamentar~ (se) vb. "Iamen.tarsi, ricorrere in 95 a.1.398 item lancea una que no est roea.
giudizio" REW 4878. TB 18.48 PGC 110 "prolxibile origine gallica"
CDG.1 264 a.! 150 quandocumque marchio ... tribus vici- L lancia. lantia. lanza. lanDa. D lama. .
bus per annum in nabolim venerit, infra dies xx. tunc na- Iancea acuta cognome
bolenses non placitent. Et nabolenses tunc possint se la- se 297 a.1157 merlo lancea acuta. r
mentare ante marchionem in nauli. . lanceare vb. "lanciare "
L lamentacionem. SC 180 a.l 157 lancea ' e t museroacos et sagittas non de-
lamentationem sf. "reclamo" traham neque lanceabo super bomine m compagne. se
CST 226 a.1381 (Taggia) si aliqua persona .. . emerit ali- 181 a.1161 lanceare .. . mu erac um . RL 222 a.1288
quas res . .. cognoverit in iI1is rebus aliquam fraudem vel (Alb.) ut Demo lanceal cum balista.
lexionem quam prius non cognoverit, et idem usque ad L lanciare. lansare. lanzare.
octo dies postquam a venditore res ilIas habuerit, lamen- Ianceum. sn. "lancio"
tationem feceril contra venditorem ... N .LAMBOOLIA. RH 2 ( 194 7) 26 a. t 3 15 per lanceulD unius
Iameor top. (Vent.) baliste vel per medium miliare vel circa.
U.I 227 a.1157 ego guido guerra comes vintimiUiensis da- CST 291 "misura usoto in molli statuti de; nostri /HUsi.
no comuni ianue rocambrunam. golbi. poipin. lameor. brehI. dove era diffusa la baleSlra".
D lamenor. L lanzum.

_ _ _ __ __ _ o ' _ _ _ __ _
- I

lane 479 lanz

lancia sf. "lancia" mune di Larvego" .


VFD I S8 a.1317 lancie longe viginti. SIG 326 a.1343 CHAR.2 51 a.993 aetum in villa langasco. BCG 113
pro qualibet lancia longa seu iussanna . .. lancie guascua- a.lOl9'in locas et fundas langasco. BCG 72 a.1oo9 fecit
te bone dozene sex. ASA 89 a.1400 (Alb.) ensem. cultel- offertionis ad ipso monasterio de manso uno ~ langas~o
lum de Iatere, lanciam, runcilium. TL.2 767 a.1471 item ubi dicitur sanctus stefanus. RCA 23 a.1143 LO plebelO
cappas tres, sellam unam et lanciam unam. langasci. BSR 18 18 a.1175 obertus de langasco.
L lancea. PAC 13. HSL 18.82.
lancia scorcia n.p. L langa. D langasco. I

U.2 1170 a.1390 quia per lanciam scorciam de cormori- langates Ilangenses sm.pl. "etnico ligure antico"
no si bi notifficatum fuisse asserit. PTP 15. langates/ langenses: doppione ligu~e-latino.
L scorcia. PCT 56 sg.: SM a.117 a.c.)
lanciare vb. "lanciare" L langa.
ASA 134 a.1350 (Alb.) non proiciat ne lancet, prohici vel langoardus agg. "di qualit di pere"
Janciare faciat de aliqua domo vel turri lapidem veJ a,li- PSS 33 a.1025 sicut videtur esse arbor piri que dicitur
quam rem nocivam. . langoarda. Iv! p.35 n.: "il passaggio -5- > -v- > 0 si ri-
L lanceare. sontra anche nei dialetti odierni della Y.Bisagno. Insie-
landia sf. me ad altri elementi, il termine testimonianza certa del-
PLP 98 a.1250 (Sav.) dixit ei meretrix porca, dixit ei la presenza di Longobardi nella zona di Mo/assana
quod habebat landiam et quod bertonus cavalerius erat (Gen.)"
eius guagnonus et alia verba turpia. L lungobardus.
lannera sf. (err. per lamiera) "lamiera" languHa top: "Laigueglia"
PVP 269 a.1462 item lanneram unam ferri. BAV 192 a.1393 (Moncalvo) iacobus de langulia.
L lama. L linguiLia.
lanerla sf. "lavorazione della lana" langurium so. "ambra?"
LEM 191 a.1248 laborare tecum de misterio lanerie. R.OLIVIERI, RSL 51 (1985) 197-201.
MSG 270, LEM 114: notizie sulla lavorazione della la- L langa. I

na, in cui viene impiegata molta manodopera femminile . languscum top.


L lanaria. HSL ,18.82: MGH. Dipl. 4.199 a.1030 (Vercelli) langu-
(de) lanerio Ilaneriis cognome scum.
GDN 568 a, 1186 (Noli) sibilatorius de lanerio. BG 172 L langa.
a.1192 (Sav.) testes ... sivolator de laneriis. laniacum top. "Lag'1y-sur-Mame (Fr.) "
L lanerius. FNU 101 a.1197 in fera laniaci proxima.
lanerius sm. "Ianaiuolo" L lagnetum. lagniacum.
LMS 399 a.1224 ego ... lanerius promitto laborare tecum lanius agg. "di lana?"
de arte mea, videlicet de batere lannam. SA 235 a.1340 CDG 60 sg. a.1128 debent dare de unoquoque torsello la-
(Sav.) ars laneriorum. nio denarlos sex ... de torsello de canabiciis denarlos qua-
GR59. tuor.
L lanarius. D lanero. L lana.
lanerius sm. e agg. "falco da caccia" , lanza sf. "lancia"
GVG 175 a.1267 omnes ... falcones lanerios grossos sa- SIG 357 a.1330 pro qualibet lanza 10nga, seu iussarma.
nos et terolos lanerios sanos. FCD.2 296 a.1267 lane- L lancea. lanzacum. .
rios grossos et torzolios lanerios. lanzacum sn. "specie di lailcia?"
DUC.5 ] 9 lanarii. lanerii, laynerii: faLconum species, ASA 430 a.1350 (Alb.) cum baculo, cultello, spata, lan-
nostris laniers. . zaco, macia, penato, ferro.
(montem) lanerium top. L lanza.
RCA 298 a.1140 de terra que est in gaiano ubi dicitur lanaora top. (Sa v.) .
mons lanerius. SRC 144 a.1263 (Sav.) alium campum in lanaora fOX1-
PAC3. nashe. I
lanezius Ilanezus sm. "specie di tessuto" D lansairora.
PVP 225 a.1451 item gona una panni colloris lanezii de lansare 'Ianzare vb. "lanciare"
londone ("del'colore dellanezio di Londra"). PVP 259 BSR 327 a.1218 interrogatus si vidit lanzare aliquem ...
a.1461 alia vestis pro domina de lanezo. nee ipse lanzavit, respondit non, nec scit quis lanzasset.
lanfranchus n.p. . RL 222 a.1288 (= ASA .133 a.1350) (Alb.) de non lan-
MIA 86 ca. 1300 (Sav.) ranfraehi caramelli notarii. sando de aliqua domo vel turri aliquam rem nocivam.
D lanfranco. ASA 458 a.1350 non possit... lanzare seu proicere vel
langa top, !igure antico "Langa" balistare cum balista aliqua. CST 386 a.1381 (Taggia)
HSL 18. 83 a.998 plebem de langa. a.1151 saluzzo in langa. nemo lanzet cum balista. GR 2.42 (Castellaro) si lanza-
IVI, 83 sgg.: cita Plin. n.h. 27.34 langa "specie di lucerto- verit irato animo solvat sol. v.
la": ma respinge l 'ipotesi di G.Alessio.(APT 22) che si L lanceare. D lanzar.
tralli del totem della trib dei Langates. e lo collega piut- lanavaca IlanZ8vacca cognome
tosto con un n.p. langos. BSR 138 a.1188 fulco lanz;avacca. OSM 177 a.1190 a
PTP 16 "ricostruito su langates, langenses (SM. a.l17 fulcone lanavaca.
a.C. , a.J 17 a.C.). L lancavaca.
L langan. langasco D langa. Langhe. lanavegia llanzavegie cognome .
Iangan Ilanganium Ilanganum top. (Pigna) CAC 413 a.1181 (Sav.) oto lanavegia de gamundio.
APT 22 a.1280 ad coLlam langam ... versus morgam lan- PPE 241 a.1271 domini acursi lanavege potestatis ia-
gamo HSL 18.84 a.1280 collam langani, langanii. nuesis. DRG.3 772 a.1280 guilielmus lanzavegie.
L langa. D langan. lanzia sf. "lancia"
langasco I langascum top. "Langasco. prevostura VFD 91 a.13441anzie bone xxiiii.
dell 'alta Polcevera. vicariato di Mignanego, fraz. del co- L lancea.
Ianz 480

lanzum sn. "lancio" lapalhium n. bot. " IU/K1 zio. romice dei pralf'
CST 289 a.1381 (Taggia) a terra usque ad lanzum unius REW 4897. ALE 292. PTL 59.
balistre per tOlum circuitum terre. GR 59 a. L475 (S.Ste L lapaciu -. .Olapas u.
fano) a terra usque ad lanzum unius ba)istre. iapidem SIll. "p; Ira DI/alT'
L lanceum. LEM 244 l. :1240 lebelcs Japidis duQS el alium cupri et
lanterius n.p .. m.; cognome aliu~ magnum lebe\ID ~pidi .. . lebctm pecre unum.
U.l 595 a.1217 (Sanr.) lanterius. CAT 1308. 1326 (Toi- L lapldeuli. petra. D a/aplJr.
rano) conradus lanterius. iaplcltm m. "p/t'Ira prr iQ.So "
D lanieri. DRG.3 825 &.1289 Jb .. .. implicaw in lapidibus. robiais
lantennus n.p. el. adamantjbu . BTS l69 Il, 1290 coUeclwn de: pennis va-
MIA 82 a.1263 (Sav.) lantermum de ferrariis. rii et de penni ermerinorum de bevarii ' de luciis et de
lanterna sf. "lanterna, faTUJle" omni pellizaria nec dc lupidibus precio i. LO. 149
LEM 246 a.124O lantemam de comu. DAA 75 a.1279 8.1326 statucmdum dux.imu. quoti pro prirn. seamda et
lantemam unam, panerium unum. SSA.2 133 a.1345 tertia paga introytuum dare debeanl et teneantw booos et
(Sav.) lantemam. brandonum el candelas, seu fanarium. et ydoneos banchos vel pign rn in auro vel argento \lellapi-
lucernam . .BSL 245 a.1268 gondola una cum remis duo- dibus predo i stU perlis.
decim. .. lantemis sex et lanterna una de vitro. DDG lapidem m. "mola di mulim""
749 a.1377 pro ... lanternarum dozenis ii. misis in neapo- FSr 94 a. .l592 (Triora qui Oelcxeril aliquod clapinum
lim. CDC lO a.1386 lanterne dozene iii. CP 152 a. 1390 vellllpidem pro lapis. ve I. facaeodis lapdibus.
in stamegna alba et stachetis pro facere duas lanterna lapldeus an. ;odi pietra oUart"
que pependunt in palacio. JAN .2 166 a.l441lantema (di LMS S9 8. 1222 iebelem Japideurn . SIP 176 1420
bordo). PVP 262 a.1461Iuceme due , . lanterne t:res. (Mas a) duo Jebete _ I.pidei. IDaglli. SSA.2 163 a.l~
L Lantemeta. lanteminus. D lanterna. (S8V. et pro dicti men "un andaliandi " habebo quarti.
lanterna sf. "il faro del porto di Genova .. oum. quartariam et medjilDl quartariam. lapideum et lapi-
DSP 8 a.1459 qui patres comunis et salvatores eliganl or deam. quas teneri fltciam in palai .
dinenl instituant ponant et deponant sive destituanl perso- L Japidem. laveum.
nam etpersonas que videbuntur eis de facto lanterne cl lapldJdnum lino "cava di pi~lrt ?"
modulis et capitis farii . DSP 120 s.xv. denarii decem el U .I 1254 8. 12.57 lefnlm qU4DdAm cum durnu supraposita
acto ... que pecunia convertitur in fanalia lanternarum turo positam in calignan ... curo petrerlis scu Japidicinis et
ris molis et turris capitis fari. PVP 328 a.1507 prO duabu c.um Olpibu et cum omnibu cxitibus eius.
antennis de goa 21 captis pro operi bus lanterne. SOP 120 iapnunart vb. " ,UaJIOrt"
a. 1507 casteLlum quod iam coeptum erat eripi. quod lan GR 60 a. 1 63 Diano de pena constitula contra lapru-
ternam appellarunt. SOP 149 a.15 12 in aree lanterne. manle ficu .
lanterna sf. "abito femminile" laqueta top. "lAc~IlQ (Alassio)"'
GR 2.42 a.14921igal capam unam ... et tanto fustaneo pro TAL 18, 77 0.395 8.1326 t ma de laquela.
facere duas lantemas pro dorsu filiarum dicti percivalis. REW 4818 lacca " awallamelll . 'UORo IUlSCOSIO. ..
lantemarius sm. "fabbricante e venditore di lanter- D lacca. la hefta. - -
ne"
iaqueus m. 'Iaccio. Irappolo"
LG 666 a.1406 ars lanternariorum. VSC 96 a.1453 bel-
visus lanternarius. CCS 77 a.1414 (Celle) teneras seu laqueos pro aves ca-
L lanterna. D lanternaro. piendo.
lanterneta sf. "piccola lanterna" .D ~cio.
NBI38 a.1390 lantemeta una ferri. laqutuS m. "vmco"
L I.anterna. lanterninus. D lantemeta. RLC 80 a. 1297 (Cosio ducere qquanl ... ad laqueos ca-
Ianteminus n.p. nave.
U.2 586 a.1350 per lanterninum nolarium. L lacu.
L lanterna. lantemeta. Iardarius SOl. "prodUUort di lordo";
lantia sf. "lancia" GVG 193 8.1269 andreas nav no de vig lardario.
SNS 1.9 a.1404 (Sav.) lantiam. venabulum sive spedum. L lanium.
LG 272 a. 1363 lantiarum longarum duodenas duas, ron- Iardum n. "lardo"
chorarum duodenas duas. CA 601. a.1292 item in lardo vj. aspo GR 87 1330
L lancea. (Sarz.)po sint CJtpedirc el tassare pretil.lm casei. camium
lantia cognome salsarum. lardi et cuiu libet alterius salsuminis. PPV 82
CCS 135 a.1570 (Celle) nicolaus lantia. a. 1370 Porta V.) caseum carne ' asungiam lardUOl mesi.-
L lancea. scham. Doo 8JS .. 1377 pro (barilibus) lardi. CP 170
Iaoditia top. "Laodicea" a.1392 pro amindoli . z.ebibo. lardo. ri:x . canestrelis. ce-
CDG.2 102 a.1169 in antiacIDa ruga una ... in laoditia t:rQnis.
fondicum et ruga una. L lardarius.latdus. D /ardu
Iaonus top. (Mallare) lardus oognome
FAF 186 a.1253 in territorio de malJis ubi dicitur laoous. U . l 1043 a. J251 opicinus lardu .
lapadus cognome L adalardu .
SRB 227 a. 1397 (Sav.) iohannes lapaciu . !ammolla f. "farina ma inala 1 "
L lapathium. ASA App. 4 .. 1174 Alb. et de singuJum mOlendinum ha-
(de) lapadule cognome bere pro ianda antea tantum qwullum a1ghii ("agaio. lUi-
RCP 48 a.1286 (Sarz.) frederiei de tapadule de Camula. le?") io. et bonus semor corr.: Di r molioari el SIIOrUm
L paduJe. socii bc suorum beredibu habebanl de aliol moleodinos.
lapare vb. "rigurgitan" quos per comune albingane fece.ruot. et (eta larremolta et
GR 59 a.1363 (Diano) possil accipere aquam 5ub rota omnibus aLi~ remaneotibus quod Nper hoc fuerul
dicti proximi sequentis molendini superioris. videlicet larenor top. erT. .1HT lwnenor)
quod rota non lapel. ASA 302 a.1350 (Alb.) loco u i dicitur Iart.nor.
D lap. Llamenor.
larg 481 lati

largabursa cognome lassoria sf. "recipiente, unit di misura"


NL.2 78 a.1216 otto largabursa. . Iw LG 430 a.1383 lassorie sint equales et rotunde. et non in
L bursa. largus. aliqua parte aspisate.
largus agg. " largo; distante" lata sf. "palo per viti"
eST 179 a.1381 (Taggia) tenere garboram cusitam et lar- ZAC 171 a.1288 (Alb.) late sive nerviole dacene septem.
gam a mola per duos digitos et non ultra. PVP 225 GR 2.42 (Ceriana) si reperietur aliqua persona carratias
a.1451 gona una clameloti albi acamocati cum manicis portans et latas et palos exportare. . . I
largis. MAS 145 a.1488 pro camocatis larghis ... pro ca- L latonus. D lata, latn.
mocatis strictis.
lata sf. (mar.) "trave cheforma ['ossatura della nave
L alargare. largabursa. latus. D largu.
larietatem sf. per legare le coste e sostenere la coperta" .
BSR 300 a.1037 in potestate ... ex nostra ... plenisima la- CGG 137 a.1260 (Portov.) omnes latas et cordas que
rietate (lesto guasto e lacunoso). ipsi lignoopportuerint. SIG 327 a.1330 (= LG 746
laricem sm. (bot.) "larice" . a.1404) item deversus prodam a' lata mastia cui arell),-
G.ALESSIO. SE 15 (1941) 221 sg. ~ RSL 15 (1949) 224.: batur arbor galee .. . usque ad septimam latam inclusi-
"anario". C,BATTISTI. RSL 9 (1943) 91 "anario (Ligure. ve .. . - item quod a porta peteQtarii sive senesclachi
basco): cf basco ler "larice rosso"; TV fundus lereianus. versus prod8.lll supra banchum sint et esse debeant ni-
PGC 110 sg. : voce pre-i.e. (alpina) o. secondo alcuni. di tide et expedite late sex. SIG 314 a.1333 a-l;a ta ma-
proboorigine gallica. stra deversus popam. LG 747 a.1404 late sex, qu di-
L larzeus. lereianus. D larxu. cuntur esse platee (spazii liberi. intervalli fra le late)
larnuncium top. (Sav.) quinque.
BG 143 a.1263 (Sav.) in ramata de larnuncio in scaletis. JAN.1263.
(de) larqulvoto cognome D lata. .
SRC 574 a.1399 (Sav.) pro iacobo de larquivoto. latanum sn. "ottone"
L archivolus. D archivottu. GC.2 29.3 ,a.1192 cent. vi. latani.
larzanum top. LG 62 a.1150 in locis terris et villis in- L latonum.
frascriptis. videlicet in macro. lusinasco. larzana. cexeno. latata sf. "figliata"
larzeus sm. (bot.) "larice" CGG 353 a.1262 (PortoV.) quam (porcam) debeo et pro-
RLC 64 a.1297 (Cosio) in boschis banditis ... scilicet in mito tenere usque ad tres latatas nomine socide et de (fe-
abietibus et larzeis. FST 79 a.1592 debeant custodire tam tis) sive processibus qui exierint ex dieta porca in quali1-
larzeos quam fontooos existentes in nemore gerbontis. bet latata tibi facere et reddere dimidiam.
L laricem.
laza sf. "erha velenosa usala per la pesca" L lactare.
ACM lOO a.1396 (Carr.) quod nulla persona de carra- laterem sm. "tegola"
ria ... debeat. .. mitere seu ponere aliquam lazam vel cal- NL.I 279 a.1210 dans vobis potestatem operandi et ac-
cinam in aliqua aqua. cipiendi predictam terram in faciendis lateres et cupos.
ACV 137. BVP 17 a.1314 arizorari de lateribus feriolis stratam. 1
L allazare. lacia. D laza. OSS 140 a.1'330 fumarolium sive caminum de lapidi-
lasanna cognome bus vellateribus. LG 437 a.1383 iIIos vero qui lateres
NL.2 43 a.1216 conscilio lanfranci lasanne. facient, clapellas seu cupos. LO 439 a.1383 in aliqu
L lazania. fomaxia in qua coquantur calcina. latteres vel chipel-
lazanla sf. "parte dell'armatura" le. :. - aliquarn quantitatem laterum, cuporum vel cal-
TL.1 47 a.1453 coiracias ... quinquaginta, lazanias du- cine. DSP 8 a.1459 et faciaiit etiam arrisolari de bonis
centas. faldas quinquaginta. TL.l 809 a.1458 iptellexi- lateribus ad domum ubi quisque habitat. - si quis cal-
mus deficere lanceas. coiratias. balistas, tarchetas. laza- cinarolius vel aliqua persona que vehat. :. aliqus bar-
nias, bombardelle et similia. TL.3 1001 a.1474 coiracie chatas seu aliquam quantitatem laterum, cupo~m vel
apense . .. celate apense ... lazanie apense nonaginta no- calcine. , .
vem .. . lazanie posite in una corba ... Iaterina sf. "fogna" , ,
L lasanna. D lazagna. CST 278 a.1381 (Taggia) de laterina palam non tenenda:
lazanla cognome L latema. latrina. .,
BCM 47 a.1483 pro ieronimo lazania. Iaterino ,top. (Sav.) .. ,
lazarius sm. "lebbroso" SRC 365 a.1297 (Sav.) campum unum loco ubi dicitur
OGM 74 a.1146 de infinnis qui et leprosi. vulgo autem
lazarii nominantur.
laterino. I J i
L lazarus. iaterlDus agg. "(t/i arma) i:he'~i porta a/fianco"
laarus n.p. "Lazzaro" SSA.2 48 a.1345 (Sav.) non deferat curtellum la~e~num.
CAC 269 a.1179 (Sav.) laarum.. . LMS 126 a.1222 LG.956 a.l404 cultellum laterinum, spatam. \I

laarus de murtedo. L latemus. latus. .


(sanctus) lazarus n.p. "(san) Lazzaro. protettore dei latema sf. "fogna"
lebbrosi" ASA 300 a.1350 (AI~.) cloacam sive laternam.
LG 825 a.1404 infirmi sancti lazari. PRA 389 (Alb.) de L latrina. , ,.
infinnis morantibus apud sanctum lazarum. latemus agg. "(di'arma)che si porta alfianco"
L infirmus. lazarius. laarus. D lazaro. SRB 310 a.1407 (Qui!.) quod nuUus .. Lportet armaaliqua
Iasca top. (Sav. ) offendibilia .. . salvo gradio latermo (con:: latemo) de
SRC 350 a.1297 mensura ad plus unius panni.
D lasca. L laterinus. latirinus. lalus. I

lassia sf. "trattenUla?" laticius sm. "lattice?"


BCM 98 a.1483 pro quo viagio nobis spectat. pro mensi- VFD 86 a.1309 res vel merces ex merci bus infrascriptis
bus bruttis duodecim et di falcata lassia facta pro toto ve] hiis simiUibus in valore .. . pannis de auro vel de seta
tempore dicto iuliano patrono per nautas diete navis ... vel mixtis de auro et de seta, cendatis, variis. ennerinis,
L laza. laticiis, brazille, 1aeha.endicho, incenso.
lati 482 laab

latimerius sm. (= larinarius) in/erprete ? ris pagani. ASA 279 <I. l 3.50 (Alb.) latriniUD vel quinta-
CA 595 a.1292 martino latimerio. CA 596 a.1292 in ex- ncaro apertam -ive aquariorium apmurn. LG 436 a.1383
pensis; .. . unius nunciatoris cum duobus latimeriis el tri- latrinarum seu stercons CI. trcxeDdururn pasator vel mun-
bus equis de sevaslo usque trapesunde. CA 597 a. L292 dator.
in locacione unius equi pro uno latimerio.,. .L laterina. latema.
CA Gloss.: "una.profesione che non so spiegare". latrinorium top. "1Arronorio" I

DUC.5 36larinarius: imerpres. PPE 290 a.1284 (Sa\l.) i.D desia sanete mme de latri-
latinare vb. "imparare il/alino" DOnO. saonensis dioeesis.
PMN 200 a. 1307 in gramatiea et in seri bendo et latinan .L Iswonorium.
do. MSI 320 a.1483 sholaribus latinantibus. Iatrocinlum sn. ''furto, latrocinio"
L latinus. SNS 26 ca.l51O ad obviandum latrocinia, bomicidia, IO-
Iatinus agg. (dive/a) latino; (di nave) "'a vele Ialine" barias el assassinamenta.
LG 781 a.1404 erin casu quod vas aliquod de portatis es L latronitium.
set latinum de duobus arboribus .. . TL.3 673 a. L449 pro lalronceUus n.p..m.
navigio navigante ad vellum latinum. CAR 78 a.1489 U .2 199a.1289 (Corsica) latlOncellus risus ... de insula
su per quibuscumque barchiis de vellis lalinis. corsica, .
BSL 22 n. vela latina < a la trina "a tre angolt' [cosi pure L la[f()Dcm ..
DEI.3 2176]. DSP Gloss. "non mi persuade". latroaem. sm. "brigante. rupinatofl!"
Llainus. D latn. RCP 120 a.1192 (Luni) tricstoribus ..falsarii et palt0na-
latinus sgg. "oliato, scorrevole" riis et fOl'etanis. latronibus.. . RCP 103 a .120 I (Luni) ex-
CGS .l 24 a.1156 tabulas fenestre de caimara. clavatura ceptis latronibus, r"riOOs. tricatoribu , pallooariis et. faI-
de camara latina. duos leclos. sarHs.
PAC ]8. L latroncelJus. latroniti um. D layro ..
latirinus agg. (di arma) che si porta a/fianco" Iatroaem n.p., soprannome.
GR 105 a.1498 culteHum Iatirinum, spatam aut. SIO- U .1. 1280 a.J 258 latro filiu s quondam guillielmi de ci-
chum ... nerea. CGG 212. a. 1260 (POl1oV.) i6hannes dictus latro
Cf ASA 89 a.l400 (Alb.) culteUum de latere, de .marola.
Llaterinus. Iat.J"Onkium IlalronitJumn .. "furto.lalrocinio"
Iatitare vb. "Ialitare, sottrarsi alla giustizia CNM 131 8.204 (Sa\'.) itcm ponil quod te ICS .... sunI in-
PVS 352 s. xv de absentibus et latitanti bus mole credito- fama.ti periuri et latrorucii. - ilem ponit quod predicti te-
rum. stes fuerunt positi in quadam tUrte pro lilb'Onitio.
Iatitudinem sf. "larghezza" L latronem. O la/TOn/cio.
DNB 22 a. 1184 trabium xxviii longitudinis ... ct crositu- latroooreum I latronorlum top. ULatronorio (Va-
dinis ... et latitudinis .. . et debent (esse) equales ~ros$e et raue)"
late. CGG 66 a.1259 (PortoV.) promittimus et cQnveni- RPV 195 a.I.'I92 (dolftJzione dtl ttmmo per "edificazione
mus .. . facere lignum .navigaJe sive galliown de longitu- deIl 'ospizio di santa Maria dellAlronorio) ad fossatum
dine cubitorum quadraginta et latitudine in plano parmo- latronoreum. BG 118 sg. s. xii. sanctus iacobus de latro.
rum undecim. norio. sancta maria de lat:ronorio. RPV 240 a. l214 sancte
D largueza. :marie de latron~rio. PCC .l48 &. 1356 (~av.) fratee stepba-
Iatonerius sm. "lattoniere" nus capellanus ID monasteno sanCl.e mane de latronorio.
GVG 330 a.1303 tibi petro latonerius de varagine .. . cau- G.PENEO - V .PoLONIO, in "'talif,l benedetlina. 1/. ug.wria
sa adiscendi ministerium tuum predictum. monastica, CESENA 1979.. Srudi ti docum~nti di storia
D Jatun. IMnaslica, a cura del Ct!nrro Slorio Benederllf() tlaUa-
Iatoneus agg. "di ottone" no. 2.) 180:. "ecde ia sanete manae de Alenor, o de are-
ASD 65 a.1381 item bacile unUJn parvum latoneum. nolo, o de larenolo o de latronorio. () dc latrocinio. Q de
L latonum. areneto: Ira la fine del S. xii. t! l 'ini, ;Q tkl xiii. si ,n ota
Iatonum sn. "ottone" una forte oscillazion~ dt!l/t! fonne 50praindicale, nel-
MSG 296 a.1275 centuretam ferri, latoni sive comus. l'ambito delle prime qUl.lIlro. Prew~Je beli presto la dici-
DDG 929 a.1377 pro stagni, fili ratoni et aUa. CDC 3 tura de latronorio (il riferimento a ladroni t posteriore,
a.1386 folie latoru balete ii. LG 477 a.1403 in laboribus connesso con leggende sone l.Igiuslficaf'e il nome)".
latoni fem vel rami ne ponatur osmaldum argenti. LG .L arerutum. latrinorium.
485 a.1403 de ramo, latono et aliis metallis non deauran- tatuta sf. (bol.) "'attuga"
dis. LG 671 a.l406 anulum rami vel. latoni ... vel cintu- TL.3 61,9 a,1449 pro .. lalucis, .. . accepto . ..
ram nee ... aliud opus rami vellatoni, que res sintinar- L lailuca.
gentate vel deautate. PVP 224 a.1451. item bacille unum tatus agg, "largo"
cum sua stagnaria latoni. ANO.1 65 a.1549 crux una ma- DNB 22 11.1 184 trabium &X viii Jongitudinis .. . el crasstudi.
gna latoni, baculo tamen argenti. rus.... llatitudinis, ... et debenl esse equales gtO$5e ellBle.
ALN 54,121 < arabo latun, derivalo da una lingua turo L la.rgus ..
co-tartara in cui almn, altan "oro. rame". latus sn. "fianco"
L lactonum. latanum. latoneus. letonum. lotonum. D la- ASA 89 a. l400 (Alb. ) cuJrelium de laterc.
tono L aJatu . D (aD.
Iatonus sm. "palo. trave" (dare) latus ,,_n. (mar.) "in IinoTt la nave SII un ficuu:o
GR 57 (Levanto) incidendo arbores castanearum facien- per 7asstlllaria
do jabronos et latonos sive canterio! pro deferendo ad in- CNM 187 ca 1205 (Sali.) quando ivl ianuam dare laturo
sulam sicilie. ad navem. BSL 249 a.1268 debcmt diete navi dare latus.
L lata. D lata. latn. L (dare ) carenam.
latrina sf. "fogna" laubla sf.. "loggio. panico"
RCA 74 a.1145 nonpossit facere Dee habere latrinam in se 222 (= BIR 548) a. 1006 .in lauja solarii domui epi-
trexendis iusta domum eius. U.1 1287 a.1259 latrinam scopio 58J1cle ianuensi cecle-ie.
sive trexendam que est in medio ipsius muri et muri tur- L loubia. lobia . .
laud 483 lava

laudare vb. "proporre in assemblea, consigliare" berto exinde launahilt paludello uno lite cum nostra pro-
CAC 227 a.1180 (Sav.) quando peronus faciet securita- rnissio in te tuisque eredibus... U.l lO sg. a.1038 pro
tem talem qualem laudabit sapiens aIiquis, quod adelaxia suscepto launechilt ... - launechil vesti menta una. BCG
sii secura de predictis lb. xxx. MGG 259 a.1383 lau- 165 a.1055 accepi. .. exinde Iaunehilt camixa una de do-
dat.. . pone re campum in contractis de pendea ... - lau- pso. BCG 187 a.1085 pro hac cartula donacionis et pro
dal quod dominus rex cum suo penono exeat. suscepto launechild... - accepto launechildt, mantello
L laudem. D [audar. uno, donacio firma permaneat. CSR 99 a.l095 (Sanr.)
laudem sf. "sentenza, lodo" suscepto launechilt.
CAF 23 ad a.I125 et in ipso consulatu publici tesles qui se SLS.l 307. MIL 198.
scribunl in laudibus et in contractibus inventi fuerunt. L lonachint.
RSC 242 a.1143 si aliquis noster concivis laudem de pe- laure top. (Sav.)
cunia supra commune habuerit... 00.2 202 a.1205 fa- SRC 149 a.1263 campos duios terre laboratorie ad fon-
ciam vobis vel vestris heredibus cartam de predicta domo tem de 1aure.
et terra de redemcione in laude vestri sapii ... ita quod non (de) laurentis cognome .
tenear vobis eas defendere. 00.2235 a.1206 et facere ei SCS 303 a.1530 (Sav.) in persona'blasij de laurentis.
cartarn de dieta terra in laude sui judicis. OG.2 431 D lorensso.
a.1206 et facere ei cartam in laude sui sapii. BSR 306 laureta top. (Sav.)
a.1209 laudem sive sententiam ... scriptam per manum SSA.2 88 a.1345 (Sav.) a ponte laurete citra ... versus ci-
granarii scribe comunis ianue. LG 540 a.1403 quas laudes vitatem.
represalias et eontracambia concedant predicti predietis D lauretta.
contra predictos. LG 853 a.l404laudern vel sententiam. laureum top. (Sav.)
L laudare. laudensis. Iaudum. lausum. losum. D losero. SRC 1688.1263 (Sav.) campum unum in lauro.
laudemium sn. "somma che all'arro della vendita il , laurica sf. "lorica, corazza Il

possessore di un fondo pagava al titolare del diritto di li- BSR 329 a.1218 habebant lauricas sub pannis et infulas
vello" ferreas in capite.
RLB 32 a.1283 (Castellaro) nee propterea dare trezenum laurinus agg. "(olio) ricavato dalle' bacche di allo-
seu laudernium aIiquod curie teneantur. ro"
L laudimium. DDG 713 a.1377 pro ollei laurini caratelis xiii.
laudensis agg. "addetto alle sentenze" Cf GLI Gloss.
RCA 90 a.1152 maister anselmus tamquam hyconomus L lorinus. oleum.
curie archi episcopi et guido laudensis iudex. (de) lauro cognome
D laudem. laudum. RCA 53 a.1143 manfredus de lauro.
laudimium sn. "somma che all'atto della vendita il PAC4
possessore di un fondo pagava al titolare del diritto di li- L lori. loro.
vello" laurum top.
GR 2. 42 (Chartrier de St.Pons) tenentur dare trezenum RCA 50 a.1143 de manso de spalla et lauro spalla i.
et jus laudimii consuetum in casu venditionis. RCA 53 a.1143 manfredus de lauro operas iii. et mediam
L laudernium. cum fratribus suis.
laudus sm. "sentenza, lodo" RCA 713 "antica curia di Nervi". PAC 4.
FGS 357 a.1405 instrumentum sententie sive laudi. FGS Dauribaga.
361 a.1405 arbitramentalem laudum. lauruncium top. '.
L laudem. laudensis. SRC 176 a.1263 (Sav.) campos duos desuper molendi-
laudus sm. (mar.) "Ieudo, imbarcazione a remi e a ve- num lauruncii. '
la di piccola porlata, per il traffico di cabotaggio"" lausum sn. "lodo, sentenza"
DDO 279 a.1376 pro citoaria pondo i. ... miso in pro- MSS 112 a.1138 (Tortona) dederunt lausum ad d?nn,uI?
vinciam in laudo anthonii bave. BBG 492 a.1413 pro albericum, abbatem monasteri i sancti siri ianuensls ClVl-
laudo custodie (cf BBG 507 a.1443 pro annuo stipendio tatis.
lembi custodie). PLL 467 (= VFD 223) a.I441 reme pro Llaudem.
barche. laudo et gondora, qui laudus habeat arborem et lavachium sn. ''fango'' .
vellum cum suis remis atersatis. GR 60 (Porto V.) omnes GR 2.44 a.1330 (Sarz.) non possit vendi'commune lutum
patroni barche, Iaudi , sive aIicuius navigii. seu lavachium quod fuerit in strata.
JAN 2.162, 241 a.fr. lut. L lavaclo.lavagius. lavaglum 'D lavagio. ,
L leuda. D leudu. lavclo top.
laumelinus cognome "Lomellino" RCA 223 a.972 ab uno latere fine lvaclo. RCA -250
LI.I 1043 a.1251 iohannes laumelinus. LI.l 1114 a.998 et de superiori capite fine lavaclo.
a.1251 symon laumelinus. L lavachium. lavaglum. f

L lomelinus. lavagda top. (lAnghe)


launahiltllaunechilllaunechildllaunechildtllaune- CHAR.I' 334 a.999 lavagda que dicitur gotta secca. SRB
chiltllaunehil/launehilt sn. "launechildo, contraccam- 5 legge: lavaniola que dicitur gotta sicca.
bio di un dono da parte dell'acquirente al venditore, ne- L lavaniola.
gli alti di cessione di immobili". lavagius cognome
RCP 203 a.986 (Luni) et ad confinnandam prornisionis U.l 825 a.1228 vivaldus lavagius. BeD 235 a.1263 tho-
cartulam accepi ego qui sum obertus a te quem supra go- mas lavagium.
tefredus ep(iscopus) exinde launechil, camisio uno da L lavachium.
dorsum. BCG 78 a.1011 signum manus suprascripta lavaglum top. "Leivi"
amiza quid hanc cartula donacionis fieri rogavit et supra- RCA 218 a.10l9 fine lavaglo pagnano. RCA 147 a.l046
scripto launechlt accepi. BCG 96 a.1016 qui anc cartu- descendente pro costa usque in lavaglo de portili. RCA
lam prornissionis fieri rogaverunt ... launehil acceperunt 220 a.1059 et fine lavaglo pagano.
suprascripto. MSS 41 a.1034 quiden ad an confinnan- RCA 713. EOL24.
dam promisionis canam accepimus nos ad te iamdicto aI- D lavac/o. Leivi.
lava 484

Iavagnetum top. (Villanova.di Albengo) canonica sui luri s babebllt in lavllne~ tr . SRC 146
CAT 121 a.1323 (Alb,) terra de lavagneto, a.1263 (Sav.) campo septemcitra mODlem maUfm io
L lavania. planis de lavanestro. SRC 352 a.J297 (Sav.) campum
Iavagnola top. (Sali.) unum 1000 ubi dicitur lavan~slro.
CAC 38 a.1178 (Sav.) carta tebaldi de felegeto de lava- lavaoeslnPn :idr. (Sav.)
gnola. CAC 131 a.1I79 (Sav.) in lavagnola. CAC 290 CAC 46 a.1178 (Sav.) unampoiwn castagneti que ,iaec
a.1181 totum quod habeo in lavagnola. el ad colonegam. ad lavanestrum. SRB 97 a.1180 ab aqua. lavanestri usque
SRB 72 a.1191 (Sav.) in lezino etin lavagnola. CNM 193 ad flumen qui di~itur lavagnola. BG 123 a.1188 (Sav.)
a.1203 (Sav.) iiii. hominibus saone .. . et iii. lezini et iiii. ab aqua 18.vanestn. PCC 12 8.J209 (Sav. coberet infe-
lavagnole. CNM 412 a.1205 (Sav.) in l.avagnola. locoubi riu (ossatum lavapestri. SRC 51 a.1263 (Sav.) in valle
dicitur cerretum. PMN 134 a.l216 (Sav.) guHJelmum ri. lavanestri.
cium de lavagnola. PLP 72 a.1250 (Sav.) filius bajamon. NTS 20g.
tis de lavagnola. U.l 1280 a.1258 (Sav.) item est dieta L lavagno]a. lllvwa.
terra deversus layagnola latitudinem canellarum xvii. Ia~aaia. idro
SRC 146 a.1263 (Sav.) blanchus de lavagnola. SRB 206 RCA 306 a.1036 de una parte &qua lav3O.a, RCA. 235
a.1302 (Sav.) laurentio de fulchuino de lavagnola. PCC a..I039 coherel ci de una parte fao frigido. de alia parte
40 a.1306 in valle da lavagnola. BG 1.80 a.1484 (Sav.) a Ouvio la.vana. RCA 274 a. 106O fines vero .. , de aIiapar-
michaele muralore de lavagnola. SSA 2.100 a.1345 te tluvio lavarua. BSR 99 a. ll72 de suptus e t flumen la-
(Sav.) versus lavagnoLam ... in quarterio plani. vanic. U . l 712 a.1224 a.magra usque lavaniam.
L lavagnolia. lavania. lavanestrum. lavanioLa. D Lava- L lavagoctum. lavagnola. lavagoolia .. lavanestrum. lava-
gnola. niasco. lavaninu . lavaniola. lavanium. Jevamia. L lllva-
lavagnola idro "Letimbro (Sav.) " grw.
SRB 97 a.1 L80 (Sav.) ab aqua lavanestri usque ad flumen lavania t~.. "Lavagna ..
qui dicitur Lavagnola. BO 117, 1238.,1188 (Sav,) flume" scr 84 a.924 lavania. PTP32 8.998 valle lavania. RCA
Quero dicitur lavagnoLa. MIA 92 a.1227 (Sav.) rivus la- 306 a. 1036, in valle lavania ... de terra ultra vallemlava-
vagnole. SRB 269 a.1393 (Sav.) flumen aque Lavagnole niam. PTP 32 a.l.t43 plcbeium de lavani. ReA 284 (_
sive iayra. PCC 40 a.1306 in valle de layagnola ... aqua. ST.9 70) a.1034 pelimus re ius ecclesie vestre saoeti
fluminis lavagnole. SSA 219 8.1345 (Sav.)fieri debeat michaelis que posita est in va.lle lavania 1000 ubi diitur
murusin flumine lavagnole. SSA.2 70 a.1345 (Sav.) non solio. MSS 106 a. 1136 in plaza lavanie propc ospitale.
permitam ... vindimiare in vinea que siI citra inolam et PPE 102 a. ll84 dc plebe Lavanie. .
ponlem 1avagnole et ridavetum. SSA.2 1.34 a.1345 (Say.) lavuasco 'lavanlMcum top. (Bargagli)
per stratam deversus albuolam et per vallem aque lava- RCA 159 a.916? in fmibus bargalinc laeo ubi dicitur la-
gnole. SRB 267 a.1346 (Sav.) in molendino qui appella- vaniasco. RCA 361 8. 1143 iII primi ' debel habel'C me-
tur malbertus quod est in aqua lavagnole. dictatem scatici de loto lavaniasc-o.
(Cf NTS 21 a.1176 fIume n saone; CNM 414 8.1205 ST.9158.
(Sav.) totum id quod habebant ... ad fIumen versus piI- L lavania.
las). lavanlnus oogoomc
Iavagnolia top. "Lavagnola (Sav.)" GC 92 a.1191 rubaldu lavaninus.
SRB 269 a.1393 (Sav.) in lavagnolia, in loco ubi dicitur L lavania.
malberto. !avutola top. "Gottasecca (Langhe)"
L lavagnola. lavania. SRB 5 a.999 lavaniola. que dicitur gauta sicca.
lavalle top. L la.vagda.
BCG 179 a.l066 mansum unum in loco ubi dicitur la,val- IavllDiola top. "lAvagno/a (Sav.) "
le et lo pasteno. BG In S. xii. (Sav.) via lavaniole "a Savona. da pona
L vallem. San Giovanni al borgo di lAvagl1ola" . PLP 72 a.125O
(de) lavale cognome (Sav.) poncius dc lavloio)&.. -
LMS 16 a.1222 iohanne de lavale. L lavagnola. lavBOia.
Iavanca sf. "frana. scoscendimento" lavudum top. (Balestrino)
GR 2.42 (Lavina) de lavanca siveruina discurrente. CSP 97 a.l302 (Fm.) fos.satus lavanii.
Cf. SAP 410 a.lomb. lavanca m.s. L lavania.
L avalancare. sclavanca. D va/anca .. Iavatorem sm. "lavt:u'ld4io"
Iavandario sm. "lavandaio" cognome SSA 131 a.134S (Sav.) lavator velluvamx pannorum.
RCA 237 a.966 infra istas fines quantum tenllit iobannes SSA.l 278.1.345 (Sav.) de lavatoribus et lavatrici bus pan_
lavandariQ. BSL 105 &.1253 ruffum lavandarium. norum. LEM 105 lavatof lane.
PGM7. L lavandario. lavatricem.
L lavendarius. lavatorem. D lavandara. Iavatrkem (. "Iavandaia"
la vaneressa top. (Sav.) PLP 80 a.1.250 (Sa v.) sybilill lavalrix. SSA 131 8. 1345
SRC 349a.1297 (Sa:v.) campum unum loco Qui dicitur la (Sav.) Iavutor vel lavatriJlpanoonun. SSA.l 27 8. 1345
vaneressa. (Sav.) dc lavatoribu et 18vatricjbus pannorum,
Iavanestra lOp. (Sav.) L lavalorem.
SRC 365 a.1297 (Sav.) campum unum locoubi dicilu! lavutrla top.
lavanestra. MBL 190 s.xi. (Urios) dccimum totum in ntegrum in
L lavanestruro. :Iavastria. in cabainola iiL mansos. (il lerminr ~/1!nc(llo
(de) Iavanestro cognome nell'lndex rerum. 1I0n IIell'i.ndex Jocoruml.
CAC 433 a. 1181 (Sav) anselmus patruus oberri ucchi lavoeal top.
de lavanestro. PLP 96 a.1250 (Say.) poncius de lavane- BSR 13 8:1 188 in canello el in lavaxegi .
stro. lavedona top. (Lavagna) .
Iavanestro llavaoestrum top. (Sav.) RCA 306 a. 1036 in locoqui dicilur lavedona.. . - de
CAC 122 a.1179 (Say.) vineam meam de lavanestro., subtus fossatum lavedona.
PCC 12 a.1209 (Sav.) peciam unam terre ... quam dieta D /avtdona.
lave 485 leaIQ.

laveglum sn. "'aveggio" troni de eorum soldo quod eis restaret ad solvendum, seu
LEM 260 a.1259 jtemlavegium unum. quod eisdem fuisset retentum occasione alicuiuslaxe,
L laveum. seu iniuste vel irrationalis cause.
Illvelius Ilavellus sm. "acquaio; canale di scarico" L lassia.
PPE 284 a.1311 (Sav.) facere fieri coquinam cum fogora- laxaella top. ,
li et lavelio. PPE 308 a.1311 facere fieri coquinam curo NL.2131 a.1216locoubi diciturlaxaella.
focorali el. lavello. RVN 71 s.xiv. (Noli) dicti massarii te- laxamanerius cpgnome . I " ,

neanlur revidere stratas ... et in eis facere fieri lavellos U.2 240 a. 1290 (Celle) franciscus laxamanerius.
fiendos per consortes ... nec possit aIiquis clauderedictos laxamentum sn. "rilascio" ." \
lavellos. imo nitidos tenere. PVP 307 a.l492 pro una FAF 33 a.l227 faciunt commissionem et metimentum et
c1apa lavelti et uno clapasolo posito lavellobaInei. laxamentum et arbitrium seu arbitramentum.
L Jabellus. D Lavello. laxare vb. "laSc..iare. rilasciare, calare,' togliere"
lavendarlus sm. "Iavandaio", RCP 283 a.1141 (San.) unam petiam terre ... in integrum
CA 607 a.1292 item cuidam javel)dario aspo ij. habere, tenere,labor/U'e, frui et meliorare .. . sub pena c , S.
L lavandario. si quis eorum retollere au(}axai:e voluerit. CGS.l 327
laveza sf. "/aveggio" a.1160 si devetum Iax'abitur. CAC 360 a.1181 (Sav.) pe~
PMN 122 a.1216 somas vii. de laveziis. - ponit quod n'am sol. xl. nec iste tollere, nec illi laXare. ' '.
dicte laveze fuerunl tercii .. . respondet quod lebetes fue- GR 93 (Levanto) nec .possit aliqua persona laxare ve1 ca-
runl tercii . lare seu iactare in mare a1iquod rete spedoni .. .
L laveum. D la vegia. Cf Le. 5.5 in verbo autem tuum Iaxabo rete . .
laveetum sn. "pento lino" j L relaxare. relaxium. D lax.
LEM 259 8.1259 item laveium unum parvum . .. item la- laxerton sm. "lucertolone"
veetum unum . LMS 413 a.1224 ego te incanto ... de serpe et de scoron,
L labeticulus. lebeticulus. laveum. de tarantola de cesaro de saiton de laxerton de striis. '
lavelum/lavezium sn. "laveggio" ADT 12. '.,
NBI 38 a. 139O item lavezium unum. PVP 229 a.1451 la- laxoanus idro(Pareto)
vezium unum de petra. LEM 259 a.1259 item laveium U.l 706 a.1223? aqua laxoani . .. in aquam lactoani.
unum parvum. L lactoanus.
Cf NIG 75 piem.. lavezium m..s. laxum top: (V.Scrivia)
L laveum. U.l 491 a.1202 in vai de scrivia a pente de laxo ,usque in
laveo Ilavezo cognome .' iugo cirea scriviam et ultra scriviamo
RCA 88 8.1151 wilielmus lavezo. CGs .i 64 a.1156 wi- lb. abbrev. di libra "lira"
lielmus laveo. SRB 49 a.1171 (Sav.) andreas lavezo. CGS.2 174 a.ll64lb. v. ianuinorum et Ib. xxviiii mirgo-
PAC 11 , 17. rensium. CDC 28 a.1386 safrani fangotus i. libre .xliij.
L laveum. per lb.:clx. Il.,I
laveum Ilavezum sn. "la veggio" .,I le art. f.pl. "le" , .{
CAC 270 a.I179 (Sav.) laveum unum. CNM 78 a.1205 BCG 174 a.1066 et en le sorte qui dicitur runco maxelas-
(Sav.) unum lavezum maximum. sche. BCG 190 a.1086 a loco ubi dicitur .. . a1~ galege.
Cf.BVP 185: Anonimo ticinese. De laudibus Papie, in CDG 89 a.1134 constantinus. de le cassine. MSS 213
L.A .MuRATORI . Rerum ltalicarum Scriptores. Il. 26 a.1208 locus unus qui v~atur 'aIecurte~ MSS 230 a.1210
ca.l330: non coquuntur autem in ficlibus ollis cibaria, peciam un;tm terre ... que.:dicitur levallis. LMS ?69,
quibus nemo utitur ibi: sed habent vasa lapidea de petris a.1226 (Reg.) a le c~e. U.2 642 a.1357 (R,oquebrune)
ell.cisa. que lebetes vocantur, que de omnibus mensuris loco ubi dicitur aie
I
trote. .1(: ' ~.
j ...) '
.
magnis et minimis per tota lombardiam feruntur de parti- lealis cognome . I

bus cumarum, que quotienscumque franguntur filo aureo DDG 306 a.1376 in saytea anthonii lealis. SCS 297
consuuntur. - , a.1530 (Sav.) d(omini) bl~i. lalis. '
L lapideus. lavegium. laveza. laveium. lavezium. laveo! L alearare. D lear. ,.
lavezo. lavell.ium. laveetum. lebetem. petra. D laveo. leamayroiamen sn. "letamaio" . ' . .
lavezo. CST 277 a.1381 (Taggia) non faciat turpitudinem vel
lavexlum sn. "lave88io" brutturam seu foveam leamfnis velleamayroiamen.
NB) 38 a.139O lavexium unum magnum. L leameria. letamen. D leameira.
L IBveum. leamare vb. "concimare"
lavexeUum top. FST 76 8.1592 (Triora) teneatur ipsam ,erram piccare vel
BSR 234 a.1193 ab a1ia terra de lavexello. leare cum bestiis, aut eam leamare. GR 2.69 (Pornassio)
lavlna top. "Lavina" qui voluerit leamare su cum suis ovibus in eo (territorio)
LG 62 a.1150 in locis terris et v1lis infrascriptis, videli- stercorare. .. '
cet io macro .. . cenoa et lavina. L leare. "
lavorabemllavorabenllavorabeneJlavoransbene co- leamen sn. "letame"
gnome RLC 57 a.1297 (Cosio) et levaverit iIlam terram de lea-
BSR 1.97 a.1184 obertus Iavoransbene. OSM 53 8.1190 mine pelate seu curce . . . - et Ieata fuerit de leamine ali-
obertus lavoraben . NL.l 151 a.1203 bi ansaldo lavora- cuius ospitii. SSA.2 130 a.l345 (Sav.) quod aIiqua per-
bene. DAA 43 8. 1274 guillelmus lavoraben. DMC 113 sona . .. non possit portare extra portam civitatis saone de
3.1359 nicolaus lavorabem. SRC 580 a.1403 petrum la- eoarda aliquod leamen, eticuro vel rumentam. ASA'279
voraben. a.1350 (Alb.) tenere et amuchiare fenum vel leamen in
I~ laborare. viis publicis. eST 277 a.1381 (Taggia) non faciat turpi-
lavorerium so. "compenso per lavoro eseguito" tudinem vel brutturam seu foveam leaminis. GR 2.43
ASA 460 a.l350 (Alb.) et oihilominus solvat Iavorerium a.1381 (Taggia) gabella fimi seu leaminis. SOV 344
promissum laboratori a.1428 (Torri a) facere lelP1len. GEC 84 (Chiavari) aleva-
laxa sf. "trattenuta?" men sive leamen.
PLL 507 a.1339 pro satisfaciendo marinariis ipsius pa- L leare. letamen.
team 486

leameria top. (Triora) Itbetus m. " lal'ggio"


FST 103 a.1592 (Triora) licitum tamen cuilibet sii acci- GC 126 a,1l91 lebetQs U. hulam. ceberum. SIP 178
pere dictam aquam. videlicet a .Ieameria communis infe- a.1420 tre leberj parvi lapidei.
rioris. pro usu suo. L lebetem.
leardus agg. (di equino) "g rigio pomellato" leblum sn. "soSrllltln u'Sala, pu adulrf!ra~ ii !\lino"
NL.l 153 a.1203 pro mulo uno leardo. FNV 200 a.l2S2 LG 40S 8.1383 tabernarii ... nec llC[uam:nec lebium Dee
mulos duos unum brocardwn et unuro leardum. FAO 25 moltas Il aliud pon8lll in vino.
a.1274 pro precio muli leardi. [lvl, /ndex verborum : lobiuml.
L liardus. D leardeto. leblus sm. "stringa fN.r calVlturr"
leare vb. "concimare" cpp 245 a. 1388 (Piac. centum lebios a planelis.
RLC 57 a.1297 (Cosio) el (terra) leam fueri! de leamine lebriemelus top.
alicuius ospitii. RLC 62 a.1297 (Cosio) quicumque vo- S'M a.117 a.,c, in fontem lebriemelum. 5MB 123. v.Pr-
luerit leare in morga pinle ... posit leare ex 1icen~iasib SANI in AA.VV., Storia di Gf!no,'a. I. Genova 1941 p~.
data a justixia cuxii... tt. qUDdo salse non erunt 1mbla- 387390. PTP 23 CI n,: paleolfgure "'Iebriema. PTP 44
vate bestie ibi leantes possint pascare impune. FST 76 paJeolig. 'Iebro "lepre"? O.DEVOTo.. Scrini minori, D.
a.1592 (Triora) teneatur ipsam terram piccare vel le~ Firenze 1967 pp.324-33S: fepon1.io mel(1)o "rilievo del
cum bestiis, auteamleamare. GR 50 (Zuccarello) nut ttrrtno". PSL 75 ''voce i.e.: gr. ~;: 'paroltJ di origi-
forte ipsam terram leasset vel fumelasset vel stercori- ne Ugure d~l greco di Marsiglia "Itp~. con;glo". IV! al-
Ire ipott'si.
zasse!.
FAL 274 n.I.O.. Ia. top. "uCQ (A lb.)"
CAT 137 Il.1326 de lecca.
L leamare. letamen. levare. D Lear.
lebatem sm. " Mveggio" l.lcica.lcuca. D ltca.
Ieta "unit di misura ..
CPB 244 a.1388 (Bobbio) item tres lebates rami ,i nter
magns et parvos. CGS.2 85 a.l l62 remanenr ilUlu&m in do.m o pestelerii
L lebetem.
grani mille clxxxii, elleea duo, et medus. in bucia salse
que est ad saranum.
lebert
kacono I~ cognome
CGS 1.92 a.1157 et lecturn ... et coopertorem arietinum
et bittam meam minorem cum quino quod in ea est, lo-
FNV 320 a.1258 a le g,uiUe.lmo tecacocyo. FAF 232
a. 1259 (Gen.) willelmi lecacorv bancherii ODO 266
giam i. et lebert quod voluerit.
a, 1376 bartholomeu . Iccacorvo ..
!ebete llebetem sm. "laveggio"
COS .2 204 a.H64 lebetes iii.. ruptos. CNM 46 a.l204
L lecalos um. lecunoce. lecca pisci . Iccatera. lecatroiL
lecavellum. lazuca.
(Sav.) I.e betem unum magnum. PMN 122 a.1216 soo~ leeayn (Celle)
vii. de lavezijs ... ponit quod diete laveze fuerunt teFCU ... CAT 119 a.l32.3 (Alb.) fulch lecaynt
respondet quod lebetes fuerunt tercii. LMS 5~ .~.1222 ]e~ Llecaria.. Iatoria.
betem lapideum. LEM 244 a.124O lebetes lapldls duos et lecaIoIIuJD n.:p.,oognome
alium cupri et alium magnum lebetem lapidis ... lebetem
COO 224 8. 1147 lecaJo um. CDG.2 80 a.ll68obeni
petre unum. ReO 128 a.l286 (Ort.) lebetes tre~petre. lecalossi .... oberto lec810550; W,l 235 8.1168 Qbcrto
CPB 240 a.I.289 (Bobbio) item tres lebetes bron.. unum leccaJosso. BSR 188.117.5 aldevrandus dc tecalosso.
magnum et duos palvos. item duos lebetes rami, unum L Icacorvus.
maiorem alii. CPB 241 a.1362 (Bobbio) item unum le- ltcamDwuam cognome
betem magnum de ramo. item unum lebetem de petra. COO.2 357 .. 1189 (Sardegna) nicoLa lecamnunzam..
CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unum lebetem petre ca- L 'leccDoce
pacem UIDUS silulle. item unum lebetem parvum de petra. lecamua/lecamuda top. "Dixmude (Flandrr)"
item unum lebetem ram.y parvi. SIP 1.76 a..1420 (Massa) DRG.2 69 a.l2OJ (Gen.) pecias xilipannorum de leca-
duo lebetes 1apidei magni. PVP 228 a.145 l item.le~tes muda. DRG.2 190 a.1220 (Gen.) pecias. uv. bnmcbo-
quatuor petre. PVP 248 a.1458 lebetes tres, vldehcet rum de lecamua.
unus medianus et duo parvi novi .. .. lebetes quatuor vide- leeaneIum cogoomc (ur. fH!r lecavolwn?)
licet duo magni petiati (rappezzati) et duo parvi. PVP DKR 118 a.1412 enricum lecanelum.
273 a.1488 lebete uno magno de petra .... 1ebete uno de L lecavelum.
bronso rotondo. . Ieuanou lleccans nupdu llecanupdas cognome
Cf. BVP 185: Anonimo ticinese, De laudibus Papie, in CDG.2 215 a. U7S nico'a Icuoce. se 382 sl.ca.U88
L.A.MuRATORI,. Rerum Iralicarum Scriprores, Il. 26
ca. 1330: ~on coquuntur autem in fictilibus ollis cibaria,
nicola Iccanuptias. - picQiJ.lccc:an nuptias. se 396
a.1195 nicola: leccaooc.e. BSR 240 a.1201 symon leca,
quibus nemo utitur ibi: sed habent vasa la~idea de petr!s DUptias. eGO 38 . 1259 (PortoV.) ruoole lecanoptias.
excisa, que lebetes vocantur. que de ommbus meo.sW'1S L leccan nuptias. lecU:Duptias. lecacorvus. lecamnwu:am_
magnis et minimis per tota lombardiam feruntur de, parti- Bucem.
bus cumarum, que quotienscwnque franguntur filo aureo Iecaoyra Iltcaora gnome
coosuuntur. CAT 1]9 a.13,23 (A.lb.) augu tu Si lecaoyra. CAT 139
L labetem. laveza. laveo. lebatem. lebeticulus. lebetus. a.1326 (Alb.) fulchu lecaora de a1vilio
D lavew. L lecayra. Ialoria.
lebetkulus sm. "pentolino" 1tccapilds cognome
CPB 241 a. I362 (Bobbio) item duos lebeticuls parvos NL l 211 8.1203 wilielmu leccapscis.
de :rarno. L lecacorvu .
L laveetum. lebetem. lecarda .r. "/eccarda. rt llJM bislungo ",alo ;11 cuci-
lebetius sm. "libeccio" na ptr raccogUert il g ra o ht ala dai cibi nel
lA 57 ad a. 1284 tempestas lebe'ii tamvaljda superve- cantino"
nit... PVP 271 a. 14771ecarda una magoa.
D libeccio. D LectJrdo.
- - - ~

leca 487 legr

lecaria sf. "leccornia, cibo raffinato" lecumina sf. "specie di pelle"


CGS.2 53 a.1161 iuravit salvare et non ad magidam vel LG 571 a.l403 exceptis coriis lecuminis euniculis et om-
lecariam ultra s(oldos) V., non mutare iter et ut supra re- ni pelami ne.
duc~re . leda n.p., f. (= laeta "lieta")
L lecaoyra. lecayra. lecatoria. BCG 73 a.l009 que fuit quondam leda coniux mea.
lecatera Ilecatoria Ilecatroia cognome MSS S8 a.l053 obertus filius leda. MBL 166 a.1092
MSS 113 a.1138 (Tortona) mainfredus lecatroia. CLS (Lrins) johannes et leda filii anselmo.
123 a. 1251 conradus lecatera. CAT 139 a.1326 (Alb.) ia- PAC IO. PGM 11. .
cobi lecatorie de alvilio. L lela.
L lecacorvus. ledenum sn..
lecavela Ilecavellum cognome DDG 293 a.1376 pro ledeni peciis xxii . . .
GG 5 a.1200 in domo ottonis lecavele. GG 460 a.1203 ledonem n.p.
que domus est in carruca de lecavelis. SRC 81 a.1251 ST.9 71 a.l047 filius quondam ... ledonis. Iv!: long. leth
guillelmus lecavela. CGG 209 a.1260 (Portov.) petrus "servitore"
lecaveJum. DDG 45 a.1376 de i1ario lecavello. SML lega top. "Liegi (Belgio)"
144 a.1422 martinus lecavella. DRG.2 155 a.1213 (Gen.) lbs .... implicatas in telis de le-
L lecacorvus. lecanelum. ga.
leccazuca cognome L leges. lea.
NL.2 215 a.1225 johannes leccaiuca. lega sf. "lega, misura di lunghezza"
L lecacorvus. TL.l 618 a.l456 intra duas legas famaguste, hoc est intra
lecchie sf. (iniol.) "leccia"
territorium nostrum.
ecs 32 a. 1414 (Celle) denarorum sex pro singula le c-
L leuga.
chie, ficus et dentexi. legare vb. "legare, lasciare in eredit"
L. lechionem. lecia.
BNA 4 a.l258 (Vent.) lego ei omnis vestimenta sua de
lechionem sm. (iuiol.) "specie di ombrina"
dosso et omnia rnunimenta sive guarnimenta et iohas.
PVP 335 a.1506 caponorum, galinarum, pulastrorum et
lechionum. PLS 4 L6 a.130 1 lego pro anima mea pauperibus, infumis
L lecia. D lecin. et cecis el sidratis bisancios albos centurn.
lecla sf. (ittiol.) "leccia" legatus agg. U(di pietra preziosa) legato. montato"
PPV 87 a. L370 (PortoV.) de cauda alicuius thoni, lecie, PVP 278 a.1488 adamas unus in tabula legatus in auro.
umbrine. leges. top. ULiegi (Belgio)"
L lecchie. leichia. D lecia . DRG.2 71 a.1201 (Gen.) johannem de leges.
lectanie sf. "rogaziont' L lega. lea. .
eSG 59 a.1375 ilem statuimus et ordinamus quod omnes leginum top. "Legino (Sav.)"
archipresbyteri cum capellanis suis more solito per tres CNM 31 a.1204 (Sav.) terram ... que iacet in legino. PLP
dies ante ascensionem domini devote facient et celebrent 95 a.1250 (Sav.) et est-dicta terra apud leginum in costa
lectanias. de cabalLis. SRC 155 a.1263 grixo de legino. PCC 33
L letanie. a.1297 (Sav.) in legino ad montem marronum. CC 111
leetana Ilecteria sf. "lelliera; feretro" a.1319 (Sav.) quandam peciam terre positam ad leginum
CAC 271 a.1179 (Sav.) lectum meum cum saccone et in pasellis. NTS 27 a.1381 (Sav.) contracla fiarene supe-
cuxino et lenol0 meliori et lectaria. CPB 244 a.1388 rius eeclesie sancte rnarie annunciate ad leginum. J
(Bobbio) item unam lecteriam de asidibus. ,PVP 320 L leinum. D legino.
a. L508 sepultura q. peletre q. gregorii fratris mei ... sacri- legem sf. "lega (di metallo monetato)" , I
ste pro lecteria . I DNB 114 a. L197 libras 'xxvi. denariorum bonorum provl-
L lecterina. lecturia. leytera. sinorum, et si prostrati vel peiorati forent de lege aut de
lecterina sf. "piccola lettiera, sof" pondere, solvero... GC.2 112 a.1191 confitetur se datu-
NBI 40 a.139O studium unum cum tribus leclerinis. rum uberto costa lib. uiiii. bonorum previdixium ... et si
L lectaria. leytera. forent peiorati de lege vel de peso vel abatuti dare pro-
lectuclus sm. "piccolo letto, branda" mittit pro sol. xlvii. ut ascendet de toto debito et expen-
PVP 305a.1492 pro Iectucio uno { IO. sas et damnum.
PVP91. L liga.
L lectus. letuehius. . legitimare vb. "far valere in diritto"
lecturia sf. (err. per leeteria) "lettiera" BNA 26 a.1259 (Vent.) ipsas terras ... ab omni persona
CAC 242 a .1180 (Sav.) hospitali consortie saconem legitimare defendere auctoriare et disbrigare.
unum et lecturiam. L legitime. D alegitimare.
L lecteria, legitime avv. "legittimamente, secondo legge"
lectus sm. "letto" CGG 141 a.1260 (PortoV~) ipsam teriam ab,amni pe~so
eAC 468 a.1181 (Sav.) et lectum unum cum cuxino et na universitate et loco legitime defendere, allctoriare et
copertorio et cum matalaffo et eum duobus linoIis. disbrigare.
CNM 46 a.1204 lectum i. tornatum. BNA 4 a.1258 L Ieiem. legitimare.
(Vent.) torum sive teetum unum munitum. CA 605 legnayrare vb. ''far legna" ,
a.1292 in uno lecto de corda. ePB 241 8.1362 (Bobbio) GR 48 a.1516 (Mentone) nulla persona audeat boscayra-
unum lectum cum una cllitre de burdo cum duabus parvis re, legnayrare, arbores aliquos scindere . . .
lentiaminibus. CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unum lec- L lignare.
tum de pexio. PVP 234 a.1456 item Iectum unum core i legricia sf. "/iquiri.zia?" ,
duplum et vaeuum. ICG 6.342 s.xiv. de sauma... zuchari, eoriamins, eimini,
L leytera. leitus. leptus. letica. letucius. letum. D leto. legricie, pannorum de lana, rami, stagni . .. item de sauma
lectus sm, "alveo, letto difiume" casei, pIombi, blace, liquiricie, carnis porcine, sepi. ..
GR 2.43 (Alb.) de alveo seu lecto alicuius aque . . L liquiricia.
488

leica top. "Leca (Alb.)" lemori idro .Lemme aJP. dellOrr. Or/xl'
CRA 182 a.1288 (Al b.) versus leicam. CAT 119 a.1323 PTP 288.1127 iu ta numen lemori_
(Alb.) pro terra de leyca sive de platis ... pro terra et do- IVI : "noli idenlificalo con il Lemuri(m) della SM.
mibus cum parago de leyca. CRA 182 a.1365 (Alb.) ver- D lemme.
sus leicam. lemurim idro
L lecca. PTP 4 n .. 26, 28 SM a.ll1 a.C . fluviumJemurim.
leichia sf. (iltiol.) "'eccia" U.FORMENTlNl, RSL 8 (1942) 54 sg.
LG 421 a.1383 pisces qui ad pondus soliti suni vendi, UI L lemurinus.
lechie, ficus, serviole el huiusmodi. lemurinus sm. "elem. topon ."
L lecia. SM a. 117 a.c. in montem lemurino infumo ... - in mon-
leyda sf. "dazio, gabella" lem lemurinum summum iugum lemurinum.
CDG.2 193 a.1174 nuIJum pedagium, nulJam leydam, ni- PTP 4 n., 20, 26. 37.
chil nomine comerciorum per lotam lemuIl quam habeo. L lemurim.
Cf NIG 76 sg. piem. leycia "Iicita" . lena sf. "l1W!utma, lenularia di bordello"
L ligia. DSP 34 8.1,459 s:i aliqua scIAva sive serva .. . reperta merlt
leiem sf. (= legem) "legge" in domo alicuiu lenoni dlene .. .
PAC lO a.1024Ieie. SC 321 a.1033 qui professo sum ex Llenonem.
nacione mea leie vivere .Iangobardorum. lena f.. "gabella, imposta"
L legitime. D lei. CDG 253 a.1149 orta est nter pisanos e.t riparios discor-
leytera sf. "lettiera" dia sciljcet de lenis et cor jei el sacri sardinee . .. vice-
RCO 135 a.1324 (Ort.) tria lecta, videlicet quiLibel ip O- comites te iibu prob8veruOt quod pisani soliti crant dare
rum unum et in quolibet ipsorum sinI leytera una, coper- et debenl. de lena et sacro denariodu .
lorium unum, straponta una. Cf DUC.5 63 u/emna: vectigal in rhis uilu ilei intro;tu
L leetaria. lceteria. lecterina. lecturia. lectus. lettera. te- pro mercibus solvendum,forre ic dclum a limen".
teria. D leitera. lena f. "copna di wnQ tkJ /mo"
leitus sm. "leno" CGG 173 a.1260 (PonoY.) limeamjna imo vetera et le-
BNA 265 a ..1260 (Vent.) baneham unam de leito. nam unam et bobas dua .
L lectus. D leitu. Cf. DUe.5 64 lena: pannus laneus qui ulcirrae su~r
ldvi top. sttrnilur.
ST.9 153 sg. a.1147 ansaldi de leivi. BWL 12: 81: Xalva. PCV 68.
leizanum top. "od. Leuso, fraI.. di Vendone, ~Arro 1e00000ta st. "cinlo.fasciaMl!. bordo esterno d,dIa nave"
scia)" BSL 21 a. 1246 tarida ... larga in Icncente palmorum xvi.
LL 58. G.FALCO, SAB 19 (1995) 20 s. xiv. L cenlura. incenta.
leoda f. "filo a piombo. lenza da 'pesca ..
L laevi. lavaglum. lezanum. D leivi. leuso.
VCB 9 a. I239 (Bonif.) leociam unam el. fuxenam unam.
lembro
SIG 31'3 a.1333 navis . .. alta in medio ad lenciarnrectam
PGF 30 s. xv. (Alb.) istiis est lembro de fiIjus fillipus mi- palmi 000 et lercia.
raitor. L lenza.
(lesto inceno). ~ sf. "specie di al7M"
lembularius sm. "proprietario o capitano di lem.- VCB9 a ..1238 (Bonir.) ,patam unam. lenciam unam,
bo? " f'rassatam Unanl. VeB 183 a.1239 (BooM.) lencias duas
MSI 326 a. 1500 bartolomeus felupacii ieronimi lembuJa- et lanciam unaDl.
rii. lendesdDe
L lembus. LMS 576 . 1226 unum capa pelle de mano rodratum
lembulum sn. "piccolo lembo" de lendesc ine. cum 1.100 guarnello de ve tile elerico.
DSP 295 a.1568 dictum magnificum officium teneatw Ieopu top. "l..angres (Fr.)"
comburi facere lembuJum super quo expiscatum fueril. DRO 2.148 a.1213 (Geo.) gualterius de lengrex,
L lembus_ leno.. SOl. "lenOlle, trnulano di bordt!lIo"
lembus sm. '"trabaccolo, piccola imbarcazione a ve- DSP 34 a.1459 i aliqua sciava ive serva ... reperta fucrit
la" in domo alicuius lenoni . vel1eoe ...
U.2 507 a.1336 annantes . .. lembos vasselos. BSL 3 L lena.
a.1341 lembum ... amannatum sex marinariis et uno i.n- IeDoxe top.
fante. DSP 24 a.1459 barche seu lembLBBL 200 a.1474 LMS .5 44 1.1226 ad lenoxe.
pro partimento lembi leonardi grifi. BBL 210 a.1474 L (1e)noxe.
scudos duodecim misis eum lembo petri gesta .. . -n8.- lensa lleaza $f. "ltlll.Jl. filQ per m;SulYJrtll! dislQlQe
vigando cum proprio lembo . .PVP 329 a . 504 bemardus in, linea rtno . n'
de castellino patronus unius lembi in aiacio. SGS2S2 CDG 85 8.1134 ansaldo tripino et (ratribus eius <Iede-
a.1505 unus bergantinus bartholomei de bozollo armatus runl hcentiam ponere Jenzam in columpna comuni.
accepit martinum meregam de S8ona. cum uno lembo GC.2 166 a1l92 promittit.. . dare ei manellum i., Z4ZQ-
dum rediret de versus romam. SGS 259 a.l 505 ad quem lam i.plumbium i.,lenzam i. BSSS 2 (1899) 3-4 p.149
locum accessi I sindicus el cum recusantibus illis qui in 8.1322 (Sav.) fossata civitatis S80ne debenl esse ampla
barcha erant non posset iUam conscendere coaetus fuil palmos Lx. conpumerandos a muro civitats preter quam
armare lembum. ad ponaro 'iardini, ubi lenza ad cantone muri eivitatis
L lembularius. lembulum. ponenda. VFD 140 a.1330 que dicuntur gallce subtilcs
lembus commerdorum I custodie sm. "nave di fieri et esse ckbeant de men uri infra.scriptis.. .. item de
guardia contro le frodi doganali" plano ad leozam rectam de parm U2 a~rial panoos 'Un-
BBG 507 a. I443 pro annuo stipe.n dio lembi custodie. decim et quarte ues. 510421 a.l344navis . .. alta in me-
DSP 26 a.1459 lembus commerciorum. dio ad lenzam reetam parmos OClo ," tertia. PLL 446
Iembus sm. "strumento musicale" a.I441 n~vi ... alta 'in medio ad lenwn recuun palmi oc-
TL.3 614 a.I449 (Catra) tres pulsatores, quorum unU$ IO el lerCIa.
pulset lembo. alter salterione et reliquus samarra. L lencia. D Inrza.
lenz 489 lere

lenza sf. "prestazione feudale" leonem pardum lleopardus sm. "leopardo" nome
RPV 200 a.1201 (Varazze) vendo ... pascua eciam et len- di nave genovese".
zatum consuetudines, montes quoque valles et plana. OP 98 sg. a.1205 quandam navem suam, leonempardum
L lencia. lentia. D lenza. nomine. - leopardus cum galeis ipsam usque in orienta-
lensa morta sf. "lenza morta. modo di pesca" les partes sequendo . . .
DSP 295 a.1568 expiscari possit ut dicitur cum canella BNN 73, 76 1205.
aut lensa morta. leopardus sm. "leopardo"
lenolem sm. "lenzuolo. coperta" ISG 21 s.xiii. (Londra) capa ianuensis cum circulis et
CGS.l 25 a.1156 duoslenoles. avibus croceis et leopardis. CSS 328 a.1435 (Sanr.) anna
L. lensoletum. lensolo. lenzolus. lensorius. lentiamen. dieti loci (sancti romuli) videlicet leopardum cum palma.
linciolum. linnesolus. linol. linolia. linsolum. linzolus. L lipardus. D leopardo.
lintellus. Iinteamen. lintheum. D lenol. leopardus n.p. .
lensoletum sn. "piccola coperta" W.2 452 a.1311 leopardus filius quondam frenecti notarii
PVP 280 a.1488 item lensoletum unum parvum. de sancto petro de pisis.
L lenolem. lewlinus sm. "levriero"
lensolo sm. "coperta" GLI Gloss.
PVP 272 a.1488 lensolo uno lane parvo. D~~ I

PVP 368 "probabilm. il Jensolo una coperta di lana, lepona sf. (err. per leporam) "lepre"? .
ICG 6.342 a.1323 de saurna piperis bracellis encensi in-
mentre il /ineamen pi propriamente il lenzuolo. sem-
pre di tela". dici gengembris ... de sauma .ombiCis aluminis cere lepo-
narum cunillorum datilorum .. .
L lenolem.
L leporem.
lenzolus sm. "lenzuolo" leporem sf. "lepre"
CPB 245 a.1388 (Piae.) bia paria lenzolorum de tribus LG 702 a.1406 non acqtiirat... galinas, capones, pullbs,
telis et dimidio pro quolibet eorum. fazanos, columbos, perdices, lepores.
L lenolem . . D /evre. '
lensorius sm. "coperta" lepra sf. ''foggia di bordatura di abiti femminili"
PVP 245 a.J456 item lensorii quatuor de panno albo. BOV 547 a.1452 (Sav.) novos gestus mulierum que 'insti-
L lenol.em. gante diabolo noviter videntur portare bordaturas quas
lentem sf. "Ienticchia" appellant grandines et corruscationes et lepras et in capi-
PVP 317 a.1508 pro lentibus media quarta et ciceris te comua et vella.
quarta una. leprosus agg. "lebbroso"
L lentigia. OGM 74 a.1146 de infinnis qui et leprosi, vulgo autem
.Ientia sf. "lenza. filo teso. linea retta" lazarii norninantur. ACC 53 ad a.1187 predictus autem
CSF 103 a.1467 (Sav.) et talliter quod ab uno ad alium balduinus rex filius amarrici regis per multa tempora
terminum dividantur dicta terriloria ad et per lentiam ... vixit... et verumtamen leprosus fuit. ASA 292 a.1350
- in equalitate territori i a quo uno ad alium vadat ad (Alb.) et massarios infirmorum sancti lazari de alavena,
lentiam: et per lentiam dividatur et divissa sint territoria. et ipsos infirmos seu leprosos.
- sic et talliter quod etiam dividantur dieta territoria per D levroso.
eos tenninos ad lenciam, liceI lencia transire videatur in leptocalamus sm. "colonna sottile"
partes unum valonum qui distat inter eos terrninos. CDG.3 69 a.1192 (Costant.) solarium sub laquear susten-
L lenza. tatum a leptocalarnis septem et aliis leptocalarnis dubus
lentiamen sn. "lenzuolo" versus tropicam lateris... ad occasum ecc\esie tropica
PCC 142 a.1353 (Sav.) cossinus unus carpita una et in duplex' que sustinetur muris et columpnis cum porti bus
soma lentiaminum paria novem. CPB 241 a.1362 (Bob- octo et leptocalamo uno. Cf. GIB 481 a.1202 (Costant.)
bio) ilem unum lec[um cum una cultre de burdo cum 1] 1tpl')'prupi) 'tou'to'U Bl 1t'tOKah<4u:ov 'tptv,
duabus parvis Jentiaminibus (ms. lentuam.). CPB 242 <lpJ.lOO<!>1'\VLOU Ka KOOJ.l'll'tou J.la.pJ.lap{vou. IVI,
a.1388 (Bobbio) item tria lentiamina. SIP 176 a.1420 trad. mod.: circumseptio huius per,tenues columnas tres
(Massa) sex lentiamina usitata. et ornatu marmoreo.
SIP 196. leptus sm. "alveo, )etto di fiume"
Llinteamen. ZTA 40 a.1399 (Alb.) flumen ... dampnum impedit dum
lentigia sf. "lenricchia" est grossum et egreditur glareas sive.leptum suum.
L lectus. 1/
DMC 477 21xv. granum ordeum milium panicum carru-
lepus sm. "fieno?" I
be lenligie fabe faxiQ)i cicera.
GSB 100 a.1577 (Baiardo) inalpibus ac in pratis lepi ac
L lentem. lintigia. D lentiggia.
leoca sf. "palo" alpium baiardi non seccatis ... - prata lepi seccabilia.
lequa sf. "lega, misura di lunghezza"
GR 2.43 (Garessio) qui acceperit duxerit sive stramuta- CDG.1 20 a.1104 y
verit leocam vel carrassam vel aliquod Iignamen de terciam partem (civitatis) que de foris erat usque ad le-
nocte .. . quamunam.
leonatus agg. e sm. "(tessuto) di colore leonato. pelo L leuga.
di leone"
lercar Ilercarius cognome
PVP 300 a.1492 pro palmo medio zentonini albi, frexeti SRB 115 a.1185 (Sav.) bellumustus lercar. BSR 233
panni 8 cum leonato et orlo uno cremexi veluti sive leo- a.1193 albertus lercarius. W.I 594 a.1217 guillielmum
nati et panni 4 cordele albe ... parrni 12 cordele leonate. lercarium. DAA 15 a.1274 domini c\erici lercarii.
MAS 1680.32 a.1520 taffetalia leonata cum tramis nigris DRG.3 768 a.1278 peire lercarius. DDG 218 a.1376 ~n
non fabricanda. gallea c1aveoti lercharii.
D lionato. PIA 27 sg., 75: ar. al-qra "collina", cf sic. Lircara,
leonem top. "Lione (Fr.)" L'arcara.
DRG.2 301 a. 1248 (Gen.) usque leonem supra rodanum. D terr.
lerd 490

lerdigiva si. "complesso, insieme?" I~rius m. "gabelUerrr; collettore di gabelle"


DAA 70 a.1274 saculos quinque cOloni... quod fuit IO- SRC 306 3. 1256 per gutllelmum furnarium, lee rium
IUJD in summa in lerdigiva cantarla tria. saone ... leeriu el colJeclor gumbele. SRC 296 (= MIA
OR 60 erro lergidiva. 88) obenu leeriu. c lIeClor leade communis saooe.
leron i dr. "Le rrone (A/b.) L leidariu . D lesdiuo.
CHAR. l 1048 a. 1198 (A lb.) usque quo leroo mi 'cuit se lezia f. "carico di una II'I! gio"
cum arocia in territorio Lidi . ICO 6. 11 n. .xiii. pro omi vero eu leziis lignorum
L lerone. sc lapatorum . ..
Ierrona top. (A lb. ) L lexia, ligia.
ZAC 93 8.1202 (Alb.) in 10la valle et territorio de' lerrona. Iezia f. "dar.io, gabello"
L lerone. SFG.I 28 8. 1284 lezia vel gombetum grani. SRC 38!5
lerone Ileronus idro "Lerrone a.1324 (Noli) occasione . .. gombetarum sive lezie.
AMSSSP n.s. 8 (1974) 42 a.1014 iuxta flumen lerone. L ligia.
a.1186 ad aquam leronis. CHAR.l 1048 a.1198 (Alb.) in lezbia top. (Gen.)
valle leroni. ZAC 93 a. 1202 (Alb.) in collam monta1oxi U.l 173 a. 1154 lotum hoc quod comune ianue habet in
de lerono. PMS.2 222 a.1311 (Gen.) a iugo mari usque lezhiam.
ad metas montes et usque ad fliumen l.erone. leida llezida sf. "dazio, gabella"
L leron. lerrona. CAC 152 8. 1179 (Sav.) le idam et lutenun el cantarium
lea top. "Liegi (Belgio)" et rubbum. que mnia lenebam in ' na, cis do el dimit-
DRO.2 153 a.1213 (Gen. ) Iib. xxv. implicatas in baldinel to. CAC 187 a"! 1.80 (Sav.) 'cndigum el paseaticum et
lis de lea. leidam el alio u u quos conunune suone apit. CNM
L lega. leges. 206 a.1204 (Sav.) vendidit illC()bo loterii. sicut bodie <:01-
leza sf. "lenza, filo per misurare le distanze in linea ligitur et capitur. cOptelAm grani Cl aliarum quc venduntur
retra" ad quartinum ive intratam letide. CN M 397 a.120!5
CDG 85 a.1134 poslea duos consule ... dederunt mar (Sav.) rainaldi croz lin', colleclori lelide. PL 213 a.) 2!50
chioni de nigrone potestatem exire foras in ripa mari (Sav.) dala est cabella apcle sivc le ide in consillo sago-
pedes xii .. et a canto lamberti guercii debet ponere meno oe in publieo incantu peregrino peUegie . SRC 296
suram et ponere lezam in columpna que fueril ante mano 3.1294 (Sa ,) colleelor leide eommunis SaOne ... diete
sionem suam et lamberti guercii et in columpna que fue copele ive leide.
rit ante ipsum marcbionem el filios gui1lemi cri pini el L leidarius. le:zeda. leuida.
sic debet faeere ad alias columpnas. leidarius m. "gabdlerr:. esano" dei da t""
leza sf. "dazio, gabella" CAC 188 a. I 18.0 . Sa '). el ~ui contra hoc faeerel et 8a -
RPV 226 a.1210 (Var.) quartam leze totius blave. RPV bellatore ' fecennl quenmonlam, . . coo uies faeian,t dare
96 a.1257 (Car.) non dando ... aliquo pedagium. vel ma leidarii uam iu tiliam.
lam toltam, exceplo lezam. U.2 472 a. 1317 in pedagiis L leerius. leida.
malatoltis lere el gabelle salis. GR 2.43 (Garessio) qui lezille sm. "leggio"
vendideril viandam de qua dare de beat lezam vendat, in NBI 37 8.1390 -tudium. I.IQum c uro rota. ilcm le:z.ille
foro. unum. ilem bancalle unum pro libris.
L leuida. ligia. L. litteriJe. D IIuerln.
leanum 158 (Sav.) top. "Legino (Sav.)" leinum llainum t p. "ugino (Stw.)"
SRC 104 a. in civita.1e saone et extra civitatem saooe in CAC 8 a.l 178 (Sav.) pc iam SOlilnam vince carpi ni, per
leano. soliiii. la tola, que incel ad noxetllOl. ad leinuJll. CAC
L leinum. 22 8. 1178 Sav.) el iacenl ad nOltClum in leino. CAC
lezanum top. "od. Leuso, (VArr.)" 382 a.l181 (Sav.) io leioo ad I um ubi. dicitur ruocal-
LL58. lus. CAC 401 a.J 18 1 (Sav .) quod b4beo in leino. a terra
L Jeizanum. leuzolum. D leuso. era ' iuro usque in cagaJ~d.o .. CAC 560 8.1182 (Sav.)
lescbeta top. (Vado) sextam panem terre pr IndJVJso quam babemu in lezi ~
SRB 140 a.1203 (Sav.) carta laudis de facto zunchete et no. SRB 72 a. l J9 J Sa.v. lOlUm id uod habeo et len.eo
leschete et terre de vado. in lezino et lavagnola, SRB 170 a.1193 (Sav.) apud leu-
L lisca. liscata. liscbea. nurn. SRB 140 l , 1203 (Sav. raimundu caxanu ' de Iczi-
Iesda sf. " dazio. gabella" no. CNM 193 a.1203 (Sav.) iiii . hominibu none et iii.
SDM 2.162 a.1516 (Monaco) recognoverunt prefatum lezini el. iiii. lavagn le. SRB 122 a.120 (Sav.) henricus
dominum babere ... gabellam sive lesdam aveUanarum in cagalittera de lezino.
dieto loco. L ,Ieanum. leginum. lezunum. D Itgino.
L leea. ligia. D Jesda. Iesis IOp.
les dones top. "!..es Dunes (Fiandra), o Kingsdunum SCT 131 (TV, ca. 11 O E.V,) : .le'ius I le u . ge nI'. o n.p.
(Ingh.) .. rom.
DKR 611 a.1436 dictorum locorum. videlicet anlono. le leslta sC. "UScii/Q"
dones et sclusarum. PVP 242 a. 1456 iltm iharu Ullll pro le im.
Ieea , .Iezea lleuda sf. "dazio, gabella" L lilare. lixivu .
CDG 74 a.l 132 terciam partcm totius usatici et lezede lesnonemm. "g mss(J lesillo', ,ilo orri/e (arma proi-
quam in sua leITa soliti erant dare. GDN 584 a.1193 bila)"
(Noli) omne ius quod sol.itus sum habere ... in mercato RSC 247 a.1143 culle llum velle n nem.
nauLi pro grano, quod appellatur Jezea gmoi. FNU 190 .RSC 271. GR 2.4 , ..
a.1210 (Geo.) quartum leee totius blave el. quanampar- D Itnlll. ItxintJ.
[em lotius pe(dagii) besliarum. leta f. n.p .. f.
FPI 5019: li.c ita "permesso" . BCG 80 a.lO 12 jobannes .. . et leta.
L lesda. leida. Jeucida. Jeusida. leuzida. lez ida. ligia. PAC lO. PGL 11.
O lesCl. D Itda.
leta 491 leva

letamen sn. "letame" leuda sf. "Ieudo, specie di imbarcazione"


BSR 121 a.1187 et promittunt. quod facient trahere et RVN 126 slxiv. (Noli) quod navis. et quodvis navigium
conducere ad locum omne letamen curie iotus et extra de magnum sive leuda sive quecumque barca ...
curia, eum ex.pensis curie. CSS 244 a.1435 (Sam.) leta- L laudus. D Leudo.
men seu rumentam. leuda sf. "dazio, gabella"
Cf. PTA 611. FAL 274 n.lO. COG.2 199 a.1174 nullum pedagium, nullaro leudam.
L a]evamen. leamayroiamen. leamen. leare. D leame. L ligia. T

letanie Iletarlie sf.pl. "rogaziont' leuga sf. "lega, misura di lunghezza"


CFR 62 a.1318 (Ripafratta) occasione et sub pretestu et COG.1 21 a.ll 04 cum tercia parte illius terre usquequo
colore rogationum seu letarLiarum, GR 134 (Carrodano) distenditur leuga una ... eum tercia parte redditus portus
de eundo ad letanias. et civitatis et illius terre usquequo dis,t enditor leuga
GR 2.43: descrizione. una ... OP.128 ad a.1213 per tres leugas.
L lectanie. letarlie. D letanie. L lega. lequa. leuca. D legua. , I
letera Ileteria sf. "lettiera" leua sf. "dazio, gabella" .
NBI 37 a.139O item letera una. - in camera domini ... FNU 116 a.1201 (Var.) onmes redditus q~os habeq in va-
leteria una. OGM 71 a.1470 letere seu sondrii. raene et pedagia et contile totum... paseua eeiam et
L leytera. letica. D leta. leuarum consuetudines montesque valles et plana ...
letlca sf. "lettiera" L ligia.
SIPI76 a.1420 (Massa) una letica tristis. leusida Ileuida sf. "dazio, gabella"
L lectus. leytera. D letica. SRB 64 sg. a.1179 (Sav.) leuidam, cantarium, stateram
leticia sf. "pelliccia di donnola" et rubbum. - quod preditus dominus enricus marchio
PLl 456 a.1339 variis, ermerinis, leticiis, brazille, lacha, dat et concedit nobis leusidam, cantarium et rubbum at-
endicho. VFO 201 a.1403 panni de auro, cendati, vai, er- que stateram. CAC 32~ 5g. a.1180 (Sav.) nostri cives qui
melini, leticcie, bracille, lacca, endego. tenebant leuidam grani ... - neque ripam neque' leui-
D fetida. dam nec aliquod usagium. - a nostris civibus ... qui an-
letigatorem sm. "litigante" tiquitus tenerunt leuzidam illam.
PAC 5 a.ll09letigatores. L leza. leida. lezeda.
L litigare. D letige. leuzolum top. "od.Leuso, (VArr.)"
letlglum sn. "lite giudiziaria" lL58.
BBl 90 a.1474 pro diverse spense facte in letigio bama- L lezanum. D leuso.
ba iustiniano. leutus sm. "liuto"
L litigare. D letige. GR 60 a.1610 (Sav.) quicumque repertus fuerit de noc-
letonum sn. "ottone" te ... pulsando cum lira, viola, leuto seu alio quovis stru-
PVP 276 a.1488 bogloleto uno letoni a aqua benedicta. mento ...
L latooum. D lellone. . leva sf. "leva, strumento per sollevare"
letucbius sm. "piccolo lelto (affiancato o infilato sot- BSl 246 a.1268 paroleto uno cum taciis duabus, turnis
IO alletto vero e proprio" quatuor, levis duabus. VCB 303 a.129O (Bonif.) balistre
AND.3 65 a.1519 pro precio letuchii unius habentis isto- ligni de leva. CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam le-
riam susanne. vam.
L lectucius . .Iectus. leva sf. "dazio, gabella"
letum so. "Ietto" LG 166 a.l303 denarius unus cuiuslibet mine salis yen!ii-
RCO 135 a.1324 (Ort.) tria leta, . videlicet quilibet ipso- ti in ianua et districtu, qui appellatur leva.
rum unum et in quolibet ipsorum sint leytera una, coper- L levare.
torium unum, straponta una, curcitra una, coxinum unum levacavelum cognome ;;
et oglerium unum. CGS.l 124 a.1157 filiorum olim wuilielmi levacavelum.
L leetus. L lechavellum.
leucarius agg. levagi top. "Levagg" .
RLC 78 a.1297 (Cosio) si quis ... vetaverit facientibus BSR 114 a.1I83 qui mansus est in loco de levagi, loco
vias leucarias qui~ dueant aquam .. . ubi dieitur crosa.
leuca top. "Leca (ALb.)" L laevi. D levaggi.
CRA 182 a.1382 deversus, leuea ... eundo verssus leu- levalll/ievallis top. (Borzonasca)
cham. ST.9 154 a.1143 et in levalli. MSS 230 a.1210 peeiam
L lecca. unam terre ... que dicitur levallis.
leuca sf. "lega, misura di lunghezza" ST.9 154: *laevi "etnico". . ,
MBL XXXVI. a.1235 pro qualibet dieta (giorno di viag- b laevi. D levaggi.
gio) sex leucas ... - de peditibus eircumstantibqs per levaIoculus cognome
sex leucas. COG.3 27 a.1192 renzo levaloculos.
L leuga. L occulus.
leucomeUus IleucumeUus top. levantem sm: "levante, oriente"
TV 3.72 ca. 11.0 E.V. saltus leucomellus. TV 7.37 ca.110 CGG 337 a.1260 (PortoV.) a terra dicti vitalis usque ad
E.V. fundus leucumellus. rocham que est deversus levantem.
5MB 124 I.euco "bianco, bosco?'~ + mello (gal1.) (de) levant cognome
"collina". PTC 38 "collina bianca". PSl 75 "etim. i.e." BCM 118 a.1482 petrus baptista de levanto.
L leucumeUus. D levantu.
leucum so. levare vb. "levare, togliere"
SFG 1.2291\.1228 de C9 quod .. . tenebat pro feudo ... io RLC 67 a.1297 (Cosio) aliquis molinarius non debeat l~
porta ianue, in vicecomitatu, ripa. leuco et macello. Vare aut tollere garbolam a mola, nisi quando voluent
leucus top. "Tour (Meurthe-et-Moselle), Fr." martellare. PLL 447 a.1333 quod galee ... mensurentur
SLS 1.79 sg. s. vi. civitas leucorum id est rullo. existentes adhuc in schariis, levatis tamen pontellis. eST
leva 492 Ub.

221 a.1381 (Taggia) si. .. cane1lam levaverit. GR 2.20 levatura f. "lievito"


(S.Stefano) de non levando capucium vel abud pignus GR 60 (VArr:.) i romarlu, dixe';t vel preeperit alicui
alieui persone. quod facinl panem el quod ponal levaturam seu creSCen-
L (levare) eanellam. ellevare. leva. levaritius. levata. leva- tem .. .
10riuS. levatus. relevare . relevum. D lev. L levare. levatu . D lel'/l. lel'Glum . leva. Itl/.
levare vb. "concimare" levest.lcum n.
RLC 57 a.1297 (Cosio) etlevaveril illam lerram de lea- LMS x.xill. (; LEM 256> a. 1259 (imrenl. di s~zQle) sa-
mine pelate seu curee. chum unum de levestico.
L leare. Ievexe lop. "Levice- (lAnghe )'
levare vb. "edificare ; sopraelevare" CAC 340 a.I1.80 anselmu de levexe .
VCB 145 a. 1239 (Bonif.) debet.. . edificare domos unde- Scr 230cj CrLlaev.ici , 100 iu ".
cim quas in bonifacio habeo et levare de lignamine, el fa- L laevi.. D Levice.
cere solarios illarum domorum de ero tame et eas debet levigare vb. " lel'i8a~"
fornire de omni re . VNB 5 a. 1247 (Bonif.) ira tamen ASA 274 a.1 350 Alb. debeanl. .. ipsas banchas serooa-
quod n ipso muro et super ipsum quamum pro dieta me- re el levigare.
dietate possis fabricare . .. si eontingerit te levare seu fra- lexenascum top. "ulcina co ( V.lrnpuo)"
bicare ... in dieto (muro), sciLicet a somitate ipsiu supe-
L.PA 1721. RU n.s. I. (1946) 59 a.1433 (Carpasio) in villa
rius ... lexenaschi .
.L lexjnascum.
levare vb. "lievitare"
lextr Iltllerius cognome
SSA.l 260 a.1330 (Sav.) feeerunt fieri crescente et pa-
BSR 121 8.1187 loc81io marci et j hanni Icxerii onulano-
stea ... inpastata farina ... el levata pasta . .. reperierunt
rum ... - donant marco Mulano et johanni Lexer lo-
pensare pastam levatam ... Ib. quadrginta novem. curo donnegale.
L levatus. levatura. D leg.
levaricinus sm. "specie di pesce d 'acqua do/ce" lxla sf. "'reggia cam~ Ire"
REW 5001. ALE 240: "tardo /at.: piuttosto che celtico, GR 60 (Arqua la) i qui. transiverit cum curro, barotio vel
'da considerare relitto di sostrato ligllre". lex.ia vel be tja per alenrun po 'se ioneJn ...
levaritius agg. "mobile. asporrabile" L ligia.
GR 92 a.1519 (Alb.) de sopenis levaritii faeiendi ad do- leDa f. "/i$ iI'a"
mo sive apothecas. ACS 40 8.1 339 (Verona) duas brenta ab erbi et a lexia.
L levare. D levareuo. .L lix.a re. lixivus.
levarnem top. "Libama" lexlnascum I p. "LucifltU o"
SLS.l 93 sg. (Anoninu:> Ravenna/e) levamis. L.P!\NlZZI, RU n.". .1 ( 1946) 59 8.1381 io. ca ttL et villis
L linvemo. liverno. livemu . el teml.o ni lexinascl\i.
levarnia top. " Lavagna" IVI: + gens licinia gem. IVm ..
=
SCT 84 a.909levarnia. ST.9 156: levamia levannia. .L lexenascum. vexinascum . D luci"a.sco.
L Javania. lexionem sf. "le ' ioflt:. da,mO"
Jevasco lop. (Fonlanabuona, Gen.) BSR 1108.1182 concedo vobi ... capere aquam ... tata-
S1.9 154 a .979 rio levasco. BCG 174 a.l066 de uno la- meD UI Dullum rebochurn faciati . stu lexionem vel im-
tere fossato le vasco. RCA 93 a.1153 in fontana bona el pedimenlum de aquaric io predj lO molendin de sarde-
in levasco. nis.
PAC 14. U anom.". " il "
L laevi. GC.2 65 a.11.91 se dalurum baJduino I.i bloodo (Reg.
levata sf. "detrito, materiale di scarico" "paght!l' a Baldovino il Siondo- ".
SSA 75 a.1345 (Sav.) aliquod zeticum vel levatam fae- Il art. m. pl. ''j''
tumvel factam ... per vias eivila\.is vel riparo ponu . CDG 89 3.l.I34 uberzum de h zcrbi . NL2 74 a.1216 tibi
L levare . ugoni da li campi. LMS 195 8.1222 ubi dicilur li passa-
levata sf. "sopraelevazione" gi. LMS 569 aOl 226 (R'g.) in li carugi. MCD 34 8.1431
CAC 249 a .1179 (Sav.) operi levate ad portam buellariam (Fio.)peciam unam terTe ... loco li borzani.
sol. x. CAC 278 a.ll80 (Sav.) iudico pro anima mea ... Jj abbuI'. di Li bm " lire]"'
operi levatepontis sol. i. CA 594 8.1292 umma ummarum i liu romH uxvj li.
NSS 251. xill. ' . viij d. regalium
L levare. lia sf. 'feccia de/l 'olio, rPsidllo del/CI preSSmUfrl dell~
levata sf. "argine di fiume" olive"
ACV 138 a.1396 (Carr.). SOV 241 8. 1428 ( n.) nulla pers na unelie po" it n~
levatorius agg. "levatoio" debeat proiicere nec ponere za.ncill olivanun Dee liam in
GSS 68 a.1330 (Sarz.) punles levatorio omnibus portis aliquam iam publi amo
arane potestas et antiani sarane fieri fac.iant. D /io.
Uardus ags. "(di flt lame equ{1Io) grigio pomellato"
L levare. CA 628 a.1292 in uno equo liard empIo ibidem. SSL
levatus sm. "lievito: pasta lievilata."
2 19 01. 1336 e<Juus liardus.
SSA 254 a.1345 (Sav.) ita ... feeerunl ponere levatum per Cf. DUe 5.8 7 liardu " color tquJ. gri ' pomm l6 noslri-s.
dictam guliennetam que POSuil in. dieto levato farinam al- Icaro hali.
bam l.ib. quinque unc . mediamo item in dieto levato po uit Ub, abbrtv. di libra "lbbra (mi.fllro di {H o)"
tanlum levatum quj fuil une. OClo cum dimidja. item in SSA 254 01.1345 Sav.) ila ... fecerum pon re ICVOlumper
dieto levato posuit tanlam aquam que fuit Ib. due unc. diclam g utiennclilm quc posuit in dicto- levalo farinam al-
sell. et facto iSIO levato pondenlverunt pastam simul, el bam lib. qunque une . mediamoitem in di 1.0 levaI posuil
fuil lib. octo une. tres. lantam aquam q ue fuillb. due une . le . Cl fatI i to leva-
L levare . levatura. D leva . IO pondemverunl pu '(um il mul, e t fuit Iib.
lib. 493 libr

Iib. abbrev. di "libra "lira" quam comperavimus ab raifredo. RCA 304 (= CDG.2
GC .2 112 a . 1191 Iib. xxiiii . booorum previdixium. 19) a.1168 finem facimus atque refutationem nomine ar-
DRG.2 153 a.I.213 (Geo.) lib. xxv. implicatas io baldinel- chiepiscopatus omnium actionum et totius quod velIquas
lis de lea. . uUomodo habemus ve} nobis competunt de libello. 00.2
Iibllnus sm. "corda grossolana. di sparlO. usata per 399 a.1206 terram ... quam teneo ad tibellum a canonicis
trainare le nWli" sancti laurentii. SMV 175 a.1272 debeant ... renovare li-
VPM 92. 463 a.1265 (Gen .. prima attestaz.ione) timones, bellum usque ad alios viginti novem annoso LG 610
remuli 19. scala. barcheta. anchore 4. restes 2. agumene a.I4031ibellus seu emphiteosis.
3 nove. libani 2. CDC 14 a.1386 libanorum dozene ii. BIR 560. ,
CAR 100 a.1560 pro aliquibus mercibus quas non sunt L libellaria. libellarium. libellarius. Iiberarius. livellum.
soliti ponderare proul suni libani, tonine in barili bus, liberare vb. "consegnare"
sporte zibiborum et similia. DNB, 14 a.1183 debet facere ... u~um bucium . . . et libera-
ALN : arabo (voce peraltro 1Ion comune) liban "canapo. re eum pucio vel eius misso.
cordame". VPM 464 sg. "il termine. importato a Genova D liberar. liverar.
in epoca antica (s. xiii.) passa di qui in Provenza (s. xiv.). Iiberatum plc. "pagato" ,.
Cataloglla (s. xv.), Venezia, Spagna. Francia, Italia me- CA 593 a.1292 liberatum domino xi. S. CA 622 a.1292
rid. , Sardegna)". item liberatum hospiti nostro j. t. xix'. gr. item liberatl;lm
L limbanus. D libn. tribus menestrellis j. t. xix gra.
libllrR8 top. "Ubarna" IVI, Gloss. liberatum: "forma frequente nei conti in Fran-
G.sERRA, RSL 13 (1941) 53-55 "antica grande citt nel cia. Savoia, Piemonte".
territorio di Serravalle Scrivia; municipio romallo. od. Iiberarius agg. "livellario; concesso a livello"
Serrallalle Ubama (Alessandria). IV!: storia e vicende PVS 255 a.1316-18 de solvendo pensionem terr~ libera-o
del nome". rie.
PCT 59 0.126. L libellus.
libellaria sf. "terra concessa a livello; diritto di li- Iiberetus sm. "libreno"
vello" IEL 93 a.13981iberetus unus racioros. ASD 194 a.1458
RCA 147 a.1046 terra ... descendente in senterio qui liberetus coj>eltUS corea viride. BBL 272 a.1473 pro ful-
pergit a libellaria de leo de la valle. SRB 58 a. 1059 cimentis de uno libereto. <

(Sav.) contentionem vel litem predii vel libellarie. RCA L librus. D liberetto.
136 ca.l150 pro terra dimidie tabule quam tenebat prope liberta top. (Alb.)
palatiumad libellariam. RCA 90 a.1152 more emphiteu- ASA 155 a.1216 (Alb.) petiam unam ubi dicitur liberta.
tico possidebunt pro more civitatis ianue de libellariis. D Libertai. '
CAC 24 a.1178 (Sav.) dono inter vivos ... de toto eo quod Iibertatem sf. "esenzione. franchigia" I
habeo in bereii . .. proprietatem et Iibellariam, salvo iu- CP 107 a.1304 contra dictam franchisiam et libertatem
re sancti eugenii in Iibellariis. quod est omni anno de. xii. ipsorum ianuensium. Il
pro rosiis et aHis angariis. libertina sf. "schiava liberata" "
BIR 563. CSR 97. BOV 551 a .1452 (Sav.) quod aliqua libertina ... non pas-
L libellus. sit quovis modo portare in caput aliquod sbug.onum de
libellarium sn. "contrailo di collduzione di terra'" ceta.
CSR 97 S. xi. BIR 560 "qualsiasi contralto agricolo san- libra sf. "bilancia"
cito da ulla carta (libllum)". ASA 464 a.1350 (Alb.) et teneatur ille qui incantabit ga-
L libellus. be\lam accomodare libras cuilibet civi albingane pro suo
llbellarius agg. "Iivellario; concesso o tenuto a livello" oleo mensurando sine aliqua dacione gabelle. . j
BCG 15 a.969 omnibus rebus istis iuris mei proprietariis libra sf. "libbra, misura di peso" .,
et Iibellariis quibus suni silis in locas et fundas rivariole. eGG 90 a.1260 (PortoV.) libram unam emcenssi bolli et
PPE 20 a. 1081 concedimus libellario nomine in perpetuo puri. DAA 76 a.l271 centenaria dece~ et libras septua-
possidendum. BCG 193 a.1088 de casis et omnibus re- ginta tres ad Pondus ianue boni et nitidi atque .I~uri pipe-
bus proprietariis et libellariis in palavanego. RCA 80 riso BCl 319 a.1290 libras triginta argenti in pondere. ad
a.1141 in boscbis ve) alpibus vel pratis libellariis ... libram constantinopolis. PPV 88 a.1370 (PortoV.) Jibram
CGS.I 38 a. 1156 locamus tibi. '.' usque viginti nove m an- unam dictorum piscium de scagiis ... pro denariis ~ex.
nos expletos Iibellario nomine terram iUarn. BSR 114 DDO 372 a.1376 pro argenti in sua capsia libbris li ....
a.1183 terram libellariam seu mansum cum omnibus suis per f. dlvii misis in sycilliam. LG 410 a.1383 que pense
pertinenliis. PPE 31 a. 1.188-1203 terras libeLlarias .. . pre~ sint marchate marcho ordinando et ordinato per conser-
dia IibeUaria. PMS 61 a.1192 (Sav.) medietateIW om- vatores, ita quod libra et media libr et uncia sint mar-,
roum terriUUm . .. sive sint alodum sive Libellarie. chale dicto marcho, et sin t de ferro . eoc 28 a.1386 ,sa-
L libellus. frani fangotus i. Iibre xliii. per Ib. cix. BBL 244 ~.1479,
1i~1Ius1 -m sm. "querela. denullcia giudiziaria; peti- pro pe(ciis) vi. plati stagnorum, lib. xviii i. ianue, sunt lib.
zione xii. angrie.
lDS 16 8.1350 (Alb.) IibeLlum: "lilOlo COli cui il debitore libra sf. "peso da una libbra"
se condemnut: forse "collfessiolle giudiziale". ASA 350 FST 31 a.1592 (Triora) et teneantur ipsi stanterii habere
8.1350 (Alb.) libeUum seu lamentacionem in causa seu ontias, pessas ferreas, et cognoscere atque inquirere om-
quantitate a soldis centum infra aetor reo minime porri- nes pessas, ontias, libras, scandalia ... eantaria, staria.
gere teneatur. .. - in libello seu peticione sua. libra sf. "lira. moneta" . I

L librus. eoo 106 a .1260 (Portov.) libras sex sterlinorum. VFD


IlbeUusI-m sm/n. "livello. colltrano di collduziolle di 131 a.1341 prestitis secutitatibus de libris mille. DSP 15
un/ondo" a: 1'459 esse talis persona ... ipso iure condemnata in sol-
BCG 180 Il.1O17 quantum ego ... tenuit de illa res que dis decem ianuinorum pro qualibet libra tocius quantita-
sunI iuri ' sancii stephani per libellum eo die abeo aqui- tis pro qua denegaretur solucio. BBL 244 a.1474 pro pc.
stado aut in ante aquistare potuerit. CGS.2 268 a.l156 ti- vi. plati stagnorum, lib. xviii. ianue sunt lib xii. angrie.
bi .. . damus ad Iibellum usque ad annos v. totam terram L librata. D libra .
Ubr 494

librata sf. "misura di IIalore: superficie di terra Q lkentia sf. ",itolo di slI4dio. dottorato"
qUiJntit di merce o quota di propriet corrispondente al DSP 67 a. 1487 quod ornnes ... qui ad gradum doctoratus
valore di una lira" vel liceotie io iure civilivel cllDonico pervenire volue-
COS.I 172 a.1158 aeeepi a te ... centum ttiginta sex li- nnl. ..
bratas quas laboratum portare debeo saJemum et inde Uda si. "sbarramento"
sciciliam. CGS .2 174 a. l164 libratas lxx.x.v. inler lacam Al 138 a.1242 et injmici continue ponu", S4gone intta Ii-
et nixadram. CNM 193 a. 1203 (Sav.) leneat el quiete cias intraverunt. Al 174 '. 1247 fecil licias in portu sao-
possideat iure proprietario libratas vi . cuiusdam vin.e e. ne . BeL 286a. t 290 (Caffa) domum ... po itaril in caffa.
GO 460 sg. a .1203 vendo .. . totum residuum quod est ab extra .Ii~ias. deversus ponam ubi est domu nova jala-
eo quod vendidit tibi hugolinus cavaruncus in domo mandml. SSA 1'12 a . I34~ (Say.) faciilm ,fie ri in ripa ~
quam tibi vendidit, quod est Iibratas n . in dieta domo et ne quinque nolaxios et unus ipsorum nolaxiorum fial ex-
que domus est in carmea de feeavelis .. . - omnes ratio- tra Iicia comuni . SSA 128 a. I345 (Sav.) in vii publi-
nes et iura quas et que occasione dictarum libratarum ha- cis saone. a mod~l? usque ~ lici~ coarde. SSA.2 54 sg.
beo in dieta domo. a.1345 (Sav.) a hell sanctt poneu usque ad mecam via-
Cf SC 337 a.1 169 confilemur mutuo accepisse .. . libras rii .. . - ultra Iicias usque anctum poncium . - Il modu-
octuaginta in denariis et in safrano Iibras quadraginta ad lo usque ad licias que unt in ripa deversu sanctum pon-
rationem solidorum octo et denarios quatur per unam- cium. SSA.2 79 a.1345 (Sav.) extra Iicia de ooalda .. . -
quamque libram .. a porta liciarum uperiori .
L libra. ALS 2 sgg.
librelius top. L licea. lino. D licu. Ji~i~.
PSL 75: TV 3.22 fundus librelius. (de) Ilda ognome
IV1: "etimologia i.e". U.l 11.07 a.1251 guiUielminu de licia .
libri top. (Vent.) Ikda f. (bot.) "Iec io (Qum : ile.x)"
LTI 57 n.72 a.1178 in conti le libri . PRV 155 a. 1328 (San. usque ad arberem liccie per' viam
- D libri.
Ubrum sm. " libro. simbolo di investitura feudllle"
planam.
L i1licem.
lldum sm. Iiccio. Slnuru:nlo dei ,essilori.. parti ola-
rI U .2 993 a. 1385 et dictus dominus lazarinus dictam inve-
stituram benigne acceptans prestitit prefatis magnifico
re tecnica di tessitura"
CGS. 2. 308 a.1158. accepi a ~e ... dec~ libras licia (siC)
domino duci et consilio nomine et vice comunis ianue re-
I cipienti super quodam libro quem prefatus magnifieus appreclatas pro qwbus Ib. x,. ;10 denarus usque augustum.
COG 1748.1260 ( PortoV.) Ilero ... filUOl pro filo ad li-
dominus dux tenebat in manibus sacrosancti scnpturis
fidelitatis debite sacramenturn cum novis et veteribus ca- cium ( "filo pu illiedo "). MAS ,...01 8. 1444 Ilnis tClllo-
rum cinlorum 5epte, tam ad licia quam ad torellas. BVP
pituJis forme fidelitatis .
245 n. a.l,4 81-89 con uJe textorum cintonun a licii .
L libeJlus. liberetus.
COO Gloss. "a ntue compo lo di UIIiJ strie di accie ri-
Ubumum top. "Livorno"
torte eon .un cappio al centro. disposll! in enso verticale
DKR 111 a.141 1 de portu pisano vellibumu .
nel te/aio, per alUlI'f! e abb4ssart i fili dell'ordito durcuare
L ligumum. D /igoma.
la tessilura".
lkatorem sm. "persona depravata "; ,ennine ingiu-
D /isso. liuo.
rioso licten taDlbU sf. "letlilf'tI di cambio"
PLP 117 a.1250 (Sav.) dixit mibi mentimini per gulam
LG 570 a. 1403 lIa (persona) quicumque, c ui presentata
orride glutone licatore. PLP 1.70 a.1250 (Sav.) mentimini
fuerit aliqua I.ictera cambii. tenc:aiur el debelli inira botas
per gulam tamquam gluco et Iicator.
vigintiqualUOf. oume~. ab ~ pre ~~tioois re pon-
D lecaor. deR et subscribere le In dieta betera. scillcet ulnIm velit
Ikta sf. "sbarramento" respondere et solvere aut oon.
AI 120 ad a. 1241 de antennis et lignamine liceas et spal- L litera cambii.
dos i.o mari feceranl. Ucteratus 1l88. "CM sa tegBen ti scril'el'f!"
L licia. LO 105 a. 1327 unus ex ips,i ' duodecimo qui il lictetllta
licmdare vb. "licenziare. dimettere" persona. LG 75 ca 133.0 dc duobus licterals in qualibet
ASA 317 a.1350 (Alb.) et si quis dominus vel. domina li-
cabe~la .. . in qualibet cabeUa inl duo qui scrivere et lege-
cenciaveritvel expulerit famuUum vel farnullam ante ter- re $Clant.
minum .. . VFD 66 a.1339 quod patronus non possil.. . li-
L linera. D letrtrao.
cenciarevel schaporare aliquem marinarium suum. Udam top. ".L igo (A/b.)"
L licentia. ZAC 93 a. I098 in territorio lidi ab anxia usquc leron.
lic:entia sf. "permesso. congedo 'emporan.e o" CHAR. I 1048 a..1198 usq ue quo lemn miscuit se Cum
CGS.l 85 a.1157 promitto tibi. .. quod inde ouUum pa- anxia in territorio lidi.
gamentum accipiam ab advocato ... sine le vel tua licen-
L ligum.
tia. AI 136 ad a _1242 decretum. quod ... licenlia daretur Hp sf. "Itga (di mttaIU p~dosi)"
universis vogueriis et supersalientibus et eis iniungetur DAF 31 8. 1300 bissantios ... computati ipsis nwchis ar-
quod semper parati essent cum annis redire et ascendere g~nli se~agint8 . . , de liga veneta. videlicet proicctis in. li-
in galeis quam cito. BSL 156 a.1253 dans eciam tibi li- ~IS bulalOS . .DRO.3..~ ~ I a.l .3 12 real~ ce~tum. computa-
centiam et potestatem ex hiis per me dandam sol vendi tlS turoneoslbus xxuu . gfOSSls q .cotl dc ltga sancti lodo-
murruelo de castello libras quatuorcentas turoDenses. v!ci proquolibet reali ... SSL 16~ a ..1336 poti ma,gni pro
U .2.335. a.12?7 el.Don dcbebant piscari in aquis illi i- vano. de argento albo cum esmalll ID CQperruhs de Uga
ne elUS beeDua. RLC 62 a.1297 (Cosio) possit leare ex slcrhngorum: SSA 171 Il: 1336 polUS parvus ... de argeo
licentia sibi data a justitia cuxii. CSS 255 a.1435 1.0 albo de hga turonenslum. W.2 814 8.1374 tantam
(Sane.) rem iJIam de licentia iusticie facere subastari et summarn booorum bissaJlcionun aJborum de cypro ad li-
incallegari. gam et pondus debita et con utta. LO 4TI 8.1403 quod
L Licenciare. D /isensia . nemo laboret argenlum quod nonit ad ligam .ogini.

--------------- --- - .-
IIga 495 lign

LO 553 a.1403 et si dictus sazator reperierit batituram ligatia si; "fardel/o, bisaccia"
esse deteriori Iiga quarn sinI boni sterlini, videlicet uncie AL 306 a.1404 (Sav.) de quantitate ligatiarum sive bisa-
undecim el denarii duo ... - si aulem reperierit batitura ciarum, si dieta lana que vendetur et tarezari debebit erit
esse ad dictam ligam sterlinorum.. . GSA 33 a.1404 in bisaciis sive ligaciis.
(Sav.) ad Iigam sterlini. videlieettalis in quo seu unaqua- L ligacia. ligare ..
que libra ponderis sint uncie decem ad minus argenti finij Iigatia , sf. "onneggio di nave"
sine aJiqua alia mixtione. MAS 224 a.l466 nisi prius ta- CGG 34 a.1259 (PonoV.) quod ordeum vobis apud fu-
le argentum . .. fueot approbatum esse illius Iige et seu cem pisarum, videlicet apud ligatiam, deferre debeo in li-
qualilalis que requiritur ex forma capitulorum diete ar- goo meo sive tarida.
tis ... et dictum aurum ... dare et ponere illius lige, quali- D ligaggia. I.

tatis et quantitatis prout requirilur ex forma capitulorum ligatorem sm. "legatore di balle". cognome
diete artis. COS 12 a.1186 bemardus ligator. FAF 7 a.1197 aleman-
L legem. D ligcI. nus ligator. FNU 189 a.1210 bemU'dus ligator. NL.232
liga sf. "lega, alleanza, cartello commerciale" ,a.1216 bonum encontrum ligator. LMS 370 a.1224 odo
SRB 214 a.1306 (Geo.) i.o hannes de goano, de liga et so- Ugator. CGS.2 292 a.1226 gibenus ligator. GVG 302
cietale populli saone. SSA 199 a.1345 (Sav.) soci.e tas, a.1289 jacobinus ligator ballarum. DRG.3 93,5l'a.1305
iUf'd velliga. LG 416 a.1383 si quis ex macellariis ante- januinus archa ligator ballamm. LO 666 a.1406 ars liga-
diclis ... facial aliquam conspirationem, cooventicularn, torum ballammo
Iigam. iuramentum vel ordinem contra predi.cta, .. BAV L ligaorem. ligare.
1918.1 393 (Moncalvo) aliquam ligam, conventionem, fi- ligatum sn. "sacco, contenitore (misura)",
delitatem ve! paclulll. CP 966 a.1396 facla seu composi- U.1 1174 a.1252 de ligato casei denaro ii.
ta fui t liga, seu pacta et convenciones facte fuerunt. TL3 L ligacius. Iigaza.
672 8. 1449 (Caffa) quod consuL teneatur ... esse cum om- ligatura sf. "rilegatura di libro"
nibus mercaloribus 'ibi in lo coppa (top.) se reperienti- SSL 3)6 a.1336 pro ligatura unius biblie magne.
bus ... el cum ipso faceIe seu ponere pretium piscibus pro L disligatura. ligatus. D ligadua. ligaura.
quam minori pretio poteril, quod nominatur liga. G~ ligatus agg. "(di libro) rilegato"
2.43 a. 16lO (Sav.) quicumque ... onventiculas vel coniu- MSI 317 sg., a.1379 liber terentii ligatus in tabulis coo-
raliones aul federa (que vulgariter lige dicuntur) inieril... pertb corio albo. '
MSI 195 8.1467 cupienles tollere cabillas et conspiratio- L ligatura.
nes. iuramenta, commistiones, uniones el ligas quas ad ligaza l sf. 'Tardelio, bisaccia"
iovicem faciunl homjnes artistas "ivitatis ianue et burgo- DDG 355 a.1376 pro zucari capsiis xii. et zucari ligze
xii. ' ',. ., . ,
ru~ pro eoru'P proprio commodl,>. '
Dhga. L iiga'cius. ligatum. D ligassa.
IIga top. (Pigna.) ligazolium' top. "Ligasorio, fraz. di Pieve di Teco an-
PSP 97 sg. s. ix . colonica in Iiga. cra abitata nella prima met del sec. xyii."
D lega. CCL 57 a.130 l a Borellis de ligazolio.
Ilgacia sf. ''fardello, bisaccia" ligia sf. "treggia campestre" ."
FiL 306 11.1376 (Sav.) ex ... ligaciis sive bisaciis ... - si GR 61 reperiehmt decem homines de limono. cum' ~~em
ligiis oneratis 'feni. " " .il.-
dieta lana que vendetur ... erit in Iigaciis sive bisaciis.
L ligacius. ligare. ligatia. L lezia. lexia. l ,

IIgaclus I -m smln. "fardel/o. bisaccia" ligia sf. "dazio, gabella"


LMS 473 8.1226 (Reg.) dieci ligacia di lana. - dodici CDO 292 a.1153' non donet in' 'tonosa ullum usaticum
ligacios di lana . nec ullam ligiam nec aliquam cOIlsuerudinem in perp-
L Iigacia. ligare. ligaza. ligalum. tuum. '
ligamen so. "legame" L leyda. leza. leea. lezea. lezeda.lezia.)euca. le!lda.
SOV 325 a.1428 (Prosanico) si aliquis laboraverit in dic-
Ligius agg. "ligio (del feudatario che ha prestato. al si-
gnore l'homagium ligium, ed legato da vincolo di osse-
tis montibus iuxta diclas plagias et sibi fuerit necesse ...
quio e fedeltM"
tottagna proligamine possit accipere sine pena et banno.
CDG 71 a.1132 debent esse homines ligii de comuni ia-
ligamusca cognome nue. LJ.2 738 a.1365 faeti fuerunt creati seu constituti
OC 113 Ll91 ab albe.rto ligamusca. LMS 118 a.1222 per dictum dominum regem seu criam suam homines li-
a le albeno Iiga musca. l
gii seu quocumque nomine censeantur. l
L l.igaporcus. BIR 583.
ligaorem sm. "legatore di balle", cognome Iigna sf. "legna"
OC 28 a.1191 laurentius ligaor. BBL 70 a.l473 pro ca(ntaris) xxx xvi lignarum.
L ligatorem. L lignuro.
Jigaporcus cognome Ugnamen sn. '.'leg.name"
SRC 81 (= U .I 1043) a.I251 jacobus ligaporcus. U.l 709 a.1223? et si dominus castri casezaret ... debent
L ligamusca. ligare. trahere et facere lignamen operis. BVP 6 a.1251 domum
ligare vb. "legare" sive astricum cum domibus lignaminis. COG 36 a.1259
LMS 413 c.&1.222 liga la tarantora ... RVN 112 s. xiv. (PortoY.) nobis dare debes et preparare Iignamen sive
(Noli) quod cives possinl lenere (capras) ligatas in suis corvamen in ripa portusveneris. CGG 61 a.1259 (Por-
tcrris. ' toV.) exceptis lignaminibus ... infrascriptis, videlicet ser~
L ll11igalus. disligare. ligacius. Iigaporcus. ligatia. li gato- ris de fodo, ta:bulis, voghi s, aposticiis. RCP .35 D. a.1277
remoligatura. D ligar. (Sarz.) vasellorum de lignamine et vetro et terra" U.I
llgare vb. ''fasciare, ingessare (un ano)" 1488 a.1279 stupam picem agutos lignamen. SIG 409
AJ 54 ad a.1230 ipse dominus spinus cadendo sibi crus a.1330 terram clauserunt vel de muris vel de lignamine
fregi!. .. el medici ianue ipsum optime ligaverunt. poslea vel de fraschis. CSS 232 a.1435 (Sam.) aliquod ligna-
venerunl medici de mediobmo et cum nondum crus soli- men, sicut sunt tabule, assie, graide, cohacii, biscanecii,
datum esseI. eum disligaverunt.. quod multum fuit eidem coirecii, trabes, orexii.
domino spino nocivum. Llignum.
Hp 496

Iignamen sn. "legno, imbarcazione" GR 16 (Pornassio) si qui laboraveril. Iigoniza-


CIO!. ..
SSA.2 54 a.1345 (Sav.) prohibebo quod aliqua persona veri! ve1 araverit aJpem vel alpes vivas. GR.2 43 (Gar-
infra dictos confines io ripa saone noo extrahat aJiquod lenda.) nemo audeat ligonizare prope muros ... si aliqua
lignameo pro eo tenendo in terra ultra menses sello hoc persooa laboraveril seu Ligonizaveril prope aliquem ter-
eSI quod possint extrahere a domo mazuchorum usque ad minum .. .
scarium piscatorum non nocendo ipsis piscatoribus. GEC 85 (Chiav.) ligonizare olivas uliMrtJrt "ulivo dalla
Hgnare vb. ''jarlegfUJ'' v~gt!taVOIU! circostanU e recdt!fl! i pollon; troppo bass"".
SNS 28 ca 1510 (Sav.) ne irent et accederent ad inciden- L ligonem.
dum el cape re Iigna in nemore. .. nee assertam posses- Upm top. "Ugo (Alb.)'"
sionem ita lignando habeant. ZAC 9.3 a.1202 (Alb.) Iigum. ZAC 1.1.1 a. t262 (Alb.) lo-
L legnayrare. lignizare. lignum. ro ubi diciturligum. OR 43 8.1288 (AJb.) casUUm. ligi et.
Hgnarolius sm. "Iegnaiuolo" cucu.larie
LG 16 s. xiii. castellanos tres habentes destrarios tre ZAC 73-79 "L'origine del castello di Ligo".
cum servientibus triginta . .. computatis personis suis cum L lidum. ligo. lium.
aquaroliis et lignaroliis et turrexanis. U.I 1363 8.1261 Upres m.pl. "Liguri, popolo ione antica"
beltramus )ignarolius. PW. Xm/I. 525-534 (J.Wei ). G.ALESSlo.1I nome dt!i U-
L lignum. 8uri. RSL 13 1947) 113-119: IS (1949) 224: + -liga
lignizare vb. ''far legna" (termine mediterr. anario) " sedimento melmoso" (cf
GR 36 (PortoY.) de facientibus cervacinas et lignizanti- proV . lia "polude"): ligures " ab,'mllli della piana paludo-
bus. IVI (Tivegna) de facientibus cervatinas et de ligniz- sa di Marsiglia" . NI.AMBOGL.1A , RSl 25 (1959) 5-22.
zatibus. U.ScHMOlL. RSL 25 ( 1959) 132-138: "illigure ~ i.e. pre-
L Iignare. celtico?", .PSP 97 n.272. HSL 19 pp. 43-.54; 129-131:
lignora sf. "lenza da pesca" testimonianze ui Liguri antichi. O .A. MANSUEUI. Le
FST 96 a. I.592 (Taggia) piscari ... cum cordis. \ignora et fonti storiche su; Uguri. I. lA tmdzioni fino alla Natura-
nassis. lis Historia di Plinio, RSL 49 098 } 7- 1.7.
D lignora. L tiguscu . ligu ticurn. D livi~rt. .
lignum sn. "nave medio-leggera, a remi e vele; sta UpriDus m. (omll.) " lucherino (U,urinus chryso-
fra la coca e la galea " mitris spinILS) "
U . l 216 a.1163 universa ligna que in ipsis scariis trahen- REW 5135. BUL.422 "Jjgurinu non testimoniato come
turo OP 106 ad a.1207 dum naves septem cum galeis et nome di uccello. In Linn eo. Lig.urinu s "verdone" .
saJandro aliisque lignis subtilibus de ultra mare .redirent. G.ALEssIO. Lettere italiane 5 (953) 134 S&.: leucaro (re-
PLM 587 fine S. xiii. si annaverit navcm vel galeam vel litto pre-Iatino) "luminoso '\ cf lult . ALE 245: CGL
!ignum causa eundi in cursum. CGG 66 a.I.259 li- 5.554.20: lucar usenus avis qut pul re ani' printQ mtlne
gnum ... navi gale sive galliota. DAF 78 a.1300 de ligno quandolux emanaI". Fors~ c('J,i o.
meo vocato saoctus cristofaous. L (de) lucherini . lugaru . D IQgaru.
JAN. t 356. BR 558 sg. DDG Gloss. lipmum top. ~Uvo,",,"
L ligna. lignamen. lignare. lignarolius. D legnu. lengrw. lA 65 ad 1.1285 in una ~ icca prope ligurnum.
ligDum de band1s I de orlo sn. "nave dotat" di para- L Iibumum. D ligoma.
petto: nave a vela"
Uguscus a88. "figure"
ACL 25 a.I343 occasione cuiusdam.ligni de orlo. ACL J 12
HSL 18.82: Varr. (.r. 1.8.l6.
al344ligni ... de orlo cwn sarda. corredu et apparatu ipsius L Iigure .
tigni. BGO 124 a 1360 patronus cuiusdanlligni de orlo.
IAN.I. 358. FNG 38 e n. I. lignum de bandis. Ugustkum n. "erba della Liguria"
L banda. orlum. Y.BERTOLDI, La parola del pas alo. 1946 33-68 (Rec.:
Ugnum de teriis sn. "l'Wve a remi" N.LAMBOOLIA. RSL 14 1948) 155),
AI 127 a. 1242 galeas el alia tigna de duabu& theriis. L ligures.
FNG 24 a. 1316 aliquod Iignum de teriis sive remis. UUus im. "g iglio dj Francia"
FNG 38 en. I. LG 303 8.1363 arma uve insig.nias ad aquilas velliliQs
L tberia. depicta.
liKO top. "Ligo (Alb.)" lima sC. "lima"
CAS 110 a.1181 (Alb.) de uno clauso qui iacet in loo LEM 230 . 1238 limam. i .. pecullos ii.. lucemam i. GR
ubi dicitur ligo. 2. 11 ..1277 jona dua , limas duas. lrapanu.munum.
L ligum. PVP 331 a.1508 pro serris quatuor magni .. , ct limis
ligonem. sm. "'l.IJppa. vanga" quatuor.
eGG 148 a.1260 (portoV.) item apam unam sive ligo- L limare. luna. D lima.
nem. lA 46 ad a. 12841igones et sapas. CST 281 a.1381 limare vb. "lima~ "
(Taggia) nee etiam. in. dietis diebus cum ligone Iaborare PAF 121 a.1235 dare ... tibi denarios octo cwuslibet freni
scu aliquo artificio. GR 85 (Zuccarello)et faciat dictis quando Iimabi de meis. ~
dominis suis roxias tres annuatim .... cum sapa et ligoDe. L.lima.
L ligonisare. limbanus sm. "corda di sPQno"
Iigooisare I Hgoahare vb. "zappare. scavare" DDO 679 1.1371 pro li.mbanorum donzenis "xxx. CDC
LG 337 8.1363 infra quam maceriam sive mUNm dever- 210 a.l393 linbanorum donzene vii.
sus fossatum vel croxam non possit aliquo tempore ... li- llibanus.
gonizari vel sapari vel terra moveri. -ligonizare. seu sa- limertll sm. " lume, lucerna'
pare. LG 974 a 1403 liceat ... sapare et ligonizare. SRB CA 6258.1292 item in limero pro stabuto ...
321 a.I407 (Quil.) quod nuUa persona audeat. .. ligoniu- L lumerus.
re fodere vel cavare .. . iuxta muratias alicuius vicini. limescelIus sm. ';gomilolo"
DSP 20 a.1459 sapari vel ligonisari facere. BSO 218 BNA 380 . 1261 (Vent ) item tiJ1le$CtUo de filo pro~_
a.1581 (Onzo) si quis cav~veri~ se.u Iigo.nizaverit in aliqua stis viginti tres in uno $&Co.
terra sub muro seu macena aJlCUIUS SUI consortis seu vi- L lumcllclu .
limi 497 lino

limia sf. (bo\.) "Iumia. specie di agrume" Iinasca top.


CSS 221 a.135 (Sanr.) si .. . ceperit palmas sive limonos. RCA 162 a.983 fossado de linasca.
sive cereos aut alangia vellimias in orto sive terra ali- L linalius.
cuius ... Iincella sf. lenzuolo"
Cf MAP30. CA 600 a.1292 in duabus lincellis.
L limiale. D limia. L lintellus.
limiale sn. "frutteto. agrumeto" ljnciolum sn. "lenzuolo"
CNM 125 a.1203 (Sav.) fecit fieri murum intus limiale OGM 237 a.1204linciolis infinnorum.
vetus illius domus deversus domum. L lenolem.
Llimia. Iineatus agg. "sbarrato con un tratto di penna"
Umitem sm. "limile. confine" LMS xxxiii. a.1272 ilIa (instrumenta) que sunt lineata
BCG 27 a.98?? rebus limitibus cispitibus villis massari- per plures rigas per longum et transversum.
ciis coloneis cum omnibus decimis et primiciis. L lineatura.
IImixellus sm. "gomitolo" Iineatura sf. "sbarra tura posta dai notai nel sec. xiii.
FST 102 a.1592 tellentes pannum ... teneantur habere et sulle imbreviature da cui erano state estratte charte"
ponere saltem usque in Iimisellos fili numero viginti io CCI60n.
cavagnaria el transire per iam dictum filum quindecim L lineatus.
vices usque io decem et oclo. linnesolus sm. "lenzuolo"
L lumexelus. PVP 282 a.1488 item linnesolus unus filii celestii.
Umogia I Umogie Ilimogine top. "Limoges, Fr." L leoolem.
CDG.2 377 a. 1190 torselli paonorum de fisac el de cor- . Uneus agg. "di lino".
dono et de limoginis. ORG.2 116 a.1210 (Gen.) in domo ACM 52 a.1396 (Carr.) pannus ... albasius et lineus.
guidonis de limogia. OKR 635 a.144O a johanne Blet de L Iingea. lingius. lintheus. linum.
limogiis. linfare vb. "bagnare"
limonlum sn. "limone" GR 96 spetias rubeas que sint linfate seu balneate.
GR 788. 1435 (Sanr.) rapiendo uvas.limonia. pupooes. Iingea sf. "tela di lino" .
Llimonus. CA 594 a.1292 in vii. camisiis lingee cayle.
IImonuslm smln. "limone" L lineus. lingius.
ASA 424 a.1350 (Alb.) arbor citroni vellimoni aut cerei. lingius agg. "di lino" .
GR 2.43 a.1350 (Alb.) exportando ortalia. fructus. persi- CGG 287 a.1262 (Porto V.) omnes camisie linge et infule
ca. poma. ficus , damasinas. citrulos cedros, limonos et mee
alios fructus . ODO 270 a.1376 pro limonorum botta i. Cf PCV 72 Lingia "camicia di lino".
CST 291 a.D81 (Taggia) cedra. citrona vellimooa. CSS L Iineus. lingea. \.
220 sg. a.1435 (Sanr.) arbores citronorum, Iimonorum lingoa de ocha top. "Languedcc, Linguadoca: zona
vel cereorum. - palmas sive limonos sive cereos aut di produzione di tessuti"
alangia vellimias. \ LG 784 a.l404 lingoa de ocha.
Cf MAP30. L lingua.
L limonium. D limn. lingua sf. "punta verde 'dei rami di palma"
llmonum top. "Limone (Piemonte)" CSS 221 a.1435 (Sam.) non vendat... palmas vellinguas
U . l 662 a.1220 homines . . . limoni el rocavioni . RCV 71 palmarum.
8.1239 ranaudum lodemarium con sul limoni. RCV 78 GR 61.
a.1239 (Vent.) et de seminatis et de raveriis hominum li- L iingoa de ocha. linguela. linguatium. D lengua. '
moni. Ungua sf. "striscia di terreno" elem. topon.
CL 17: u)mus. G .SERRA, RSL 17 (1951) 118 sg.: gallo ad SCf30. '
ulmum (olmo come indice di confine o luogo di conve- (mala) lingua n.p. ,
gno). SLS.I 258 ville des ormes. RCA 154 S. xii. mala lingua de dercagna.
L lumone. L malalingua.
Umonus cognome
GG 163 a., 201 vasallus limonus.
Unairorius sm. "linaiuolo, lavoratore del lino"
linguabovis cognome
SRC 92 a.1264 (Sav.) iacobus lin~abovis . .
,.

D lengua de bO. I
LG 666 a.1406 .ars linairoriorum. Cf. PC 320 n. linguatium sn. "lingua degli animali macellatl~'
L linarolius. RCP 140 a.1188 coci ... aprorum vero omni tempore de-
Unalius agg. "coltivato a lino" i bent habere linguatium.
ReA 404 a.1148 presbiter oto de campo linalio. .L lingua. D lenguaggiu.
L linardus. Hnarius. Hnasca. linum. D linaro. lingueta sf. "asta della bilancia"
linardus cognome RL 215 a.1288 (Alb.) de perforandis balanciis in li~~u~
SRB 349 a.1407 (Qui\.) salvinus lin~us. tam. ASA 324 a.1350 (Alb.) de perforandis balanclls m
L Unalius. linguela. omnes qui habent barancias ... teneantur ipsas
Iynarium ,top. (Sa v.) barancias facere perforari in lingueta et ibi imponatur
SRC 139 a.1263 tertiam partem alterius campi in Iynario. slatera.
L Iinalius. D linaro. L lingua.
IinaroV IInaroUus llinarolus sm. "linaiuolo, lavora- linguilia top. "Laigueglia"
tore del lino"; cognome FVA 140 a.1250 anselmus de linguilia. GGA 44 a.1323
CGS.I 422 a.l160 petrus linarol. PMS 16 a.1173 (Sav.) boniffacium de linguilia.
melan linarolus. GC 60 a.ll91. comitanus Iinarolius. L aquilia. langldia. venguilia. vinguiglia. D laigueggia.
GG 418 a.1203 milanus linarolus. NL.1 32 a.1203 wi- . linosa sf. "semi di lino"
lielmus linarolius. ORG.2 190 a.1216 johannes Iinaro- COG 242 a.1149 et non tribuant aliquod drictum . .. de
lius. CLS 108 a.1248 rubaldus linarolius. BSR 427 omnibus blavis neque de roso neque de linosa neque de
a.1 257 martinus linarolius. amindolis. NL.l 226 a.1210 minas xxii. linose bone et
L linairorius. linarolus. linum. legitime de valle serzii. ASA 462 a.1350 (Alb.) quecum-
lin 498 lise

que persona emeri\. .. aJiquod victuaJle ... seu lino am Iinvemum t p. "Libama"
seu canavossam. GR 32 a.1519 (Alb.) quecumque perso- SLS.J 938.1237 de Iinvern .
na ... emerit seu linosam sive canaposum. .L levarnem.
Cf. HB 180 sg. a.1392 a.lomb. linosa m.s. Unzolus m. " lenzuolo"
L linum . .D linusa. CAC 289 a.l. 181 Sav. lectum unum cum accano et
linol/linolia smlf. "lenzuolo" cuxino et Iinzolo i. CAC 459 a. ll I (Sav.) lectum unwn
CAC 483 a.1181 (Sav.) culeitram unam et cuxinum et cum culcitra lanea et cum duobu tiozoli grossi.
Iinol ii . OSM IlO a.1190 duo linolias. Cf ACS 4.1 3.1339 Verona) duos lilllOl magnos.
L lenolem. L lenolem.
Iinsolus llinolus sm. "lenzuolo" Uomale top. "Rio malo ~ ..
CAC 271 a. 1179 (Sav.) lectum unum cum sacone el cuxi- RCA 204 a.992 costa de liomale.
no et linolo meLiori. CAC 468 a.1181 (Sav.) el lectum lipardarius/ lIparderlus sm. "per ona addella al
unum cum cuxino et copenorio el cum malalaffo el eum lrasporto di un lepardo da/l'Orfieme"
duobus Iinolis. BBL 118 a.1473 pro uno 1ins610. CA 612 a. I.292 in e~pen 'is ~ ipardarii pro lipardo. CA
L Jenolem. 614, 8.1292 nem pro hpanio. llpurQeQo et "atacenis.
Iinteamen sn. "lenzuolo" L lipardus.
CAC 255 a. 1179 (Sav.) cul.cilram unam el. cmcinum Iipardus sm. ;;/~opardo"
unum et copertorium unum et linteamina ii. BSR 368 CA 611 sg. 8.1292 cuicltun homini custodienti anum li-
a.1218 linteamina tria. .PLP 81 a.1250 (Sa v.) per sci su- pardum: CA 620. a. 1292 in ~abi pro IiplU'do. CA 622
ram hostii abstraxerat Iinteamen . PLP 99 sg. a.1250 a. 1292 m mundacl ne, gabee hpardi. .. in gabea pro l.ipar-
(Sav.) frassatam unam el linleamina duo.- linleamen de do.
duabus telis. CGG 148 a.1260 (PonoV.) duo linteamina. L anu lipardu . leopardu ". lipardariu _.
JEL 91 a. 1397 aliqua linteamina, toaglias . PVP 229 lIqu.idus agg. "(di de1llJro) liquido. contante"
a.1456 linteamina paria tria de quinque telis ingulo lin- TL.2 413 a.l466 omne el ingulo debitores liquido ,
teamine ... linleamen unum novum de telis quatuor. Iiquiricia st. "liquui ia"
PVP 367 sg. "a differenza da/lensolo (prob. "coperta") ICG 6.342 s. lliv. de sauma ... dafjJorum. zuchari. coria-
il linteamen. sempre di tela. il vero e proprio lenzuolo". minis affaitati. ci mini. legricie . .. ilem de sauma ... casei
G.ALESslo. EW 17: hmeamen "tela di lino"(Apuleio). pIombi. blace. liquiricie. ami poa:cine. sepi.
L lentiamen. lentuamen. I.intiamen. lintihiaminum. L legrieia. D ~c(lni su.
'UnteUus sm. "lenzuolo" Un f. "slrumenlo mus;c:ale li' corde"
CA 626 a. 1292 custura Iintellorum. GR 60 a.J6!O qu!cumque rcpertu. fueril de noctc ... ,pul_
L lenolem. lincella. lintheum. sando cum hra,vlola, Icuto seu allo quovl trumento.
Iinteum sn. "pezza intera" D leira.
CGS.2 38 a.1161 centumlinlea coriorum. IVI, Gloss. "si Un top. "U('rP'e (Fr.)"'
indicano cos i cuoi inlert'. DKR 22 a. I407 panni nigri de lira.
lintbeus agg. "di lino" Urna l p. "LiUe (Fr. ..
CA 605 a. 1292 item in pannis Iinthei pro garcione. DRG.2 IO 8.1200 Gen.) blavum i. lime.
L lineus. L lisna.
Iintbeus llintius sn. "lenzuolo" IIsadra I Il,agra I IIsagralum f. "sal(' ammo-
PLP 81 a.1250 (Sav.) confitentem quod per forameo ho- niacalti"
stii abskaxerat lintheum. PVP 256 a.1459 item gona una ODO 229 a.1376 pro ... lisagra barile i. 000 389 &.'1376
panni rosee prohomine . .. foderata penna martirorum pro lisadra cafaro i .. delato de alexandria. SAS 97
faxiata in uno linlio parvo. a. 1404 (Sav.) de iuramenl el o.ne spelillnorum ... non
Iintiamen sn. "lenzuolo" vendenl ~cui famul~anciUe " I~vo vel: selave .. . Hsagra-
PVP 256 a.1459 item gODa una panni mischi pro homine lurn, arsemcum ' ubhmarum vel SlmpleJt scu aliquid a1iud
foderata penna luporum cerveriorum, faxata in uno Iintia- venenosum .
mine trium tellorum . - ilem paria iii.or lintiaminum tel L lixadia. risagralum. D lisagru .
le line de teUis iii.or in quinque ... - item paria duo Iin- lisca sf. "specie di uba"
tiaminum teUe stupe et canapis pro familia. SRC 1.05 Il.1258 (Sav.) u um pascandi et boscandi ct er-
L Iinteamen. bam et liscam secandi. RCP 1730.1141 (Luni) pro lign
Untigia sf. "lenticchia" ~abendi ': ~acibu ( "fa c,i?" ) el lisca... GR 2 .43 (SIll2.)
PVP 283 a.1488 item sachus unus parvus cum lingii . lIeeal cUlhbet palea h a-. fenum el tramen lene,re.
L lentem. lentigia. D lelltiggia. GR 66 (FalcinelJo) quilibel. de falcinello habem; domum
Iintigia cognome coopenam ve] c1uusam pa'lea vel mel:ecnrii seu liscba te-
neulur eam dcstruere.
U .1 581 a. 1216 ferro lintigie (dat.)
L leschetu. liscUIU. lischca. D lisca.
llntibiamiaum sn. "tessuto di lino" liscata top. ( Vado)
CA 602 a.1292 item in panno linlihiamini pro robeno. ri- SRB 140 a. 120 (Sa".) "carta laudis de facI zunchele et
cardo et gerardo.
le chete et terre de "ado .. . - et IL"alm atque iun-
L linteamen.
zeam ... - Li calam alque iunzelllm ... - lischeam et
linusl-m smln. "lino"
iuocbeam. NM 195 a.l 203li atam 81que vlnzeam.
CNM 46 a. 1204 (Sav.) mazios v. de lino lombardum . L le chela.
CNM 78 a.1205 (Sav.) lini lombardi mazio v. LEM 234 liscatU5 agg. (= I itatu ) " Ii rato. fatto I I In tV;"
a.1238 tria oralia de syrico et lino. DM 98 a.1279 tan- NL.2 159 a. 12 16 in v. oraJ ibu~ sete liscati. de auro el scta
tum l1num quod ascendi! in summa daremos centum. L Ii, tatu. . . .
DDO 229 a.1376 pro lini sachi iii. CDC 49 a.1386 lini liKhea top. ( Vallo)
fardelli iiii. LG 556 a.1403 quod universi qui linum lom- CNM 194 8. 1203 Sav.) poss ideal t laro terrum ... el Ii-
bardum ianuam detuleriot ad vendendum. compeUantU! scbeam et vinuam que i~et vadi infra hS coberentias.
ut. .. tonam faciant de libris quioquaginta duabus. RB 1400.1203 ( Il .) el Il he:am et iuncherun.
L linalius. lineus. lioosa. rioius. D lino L leschetu. lisca. li. cuta.
499 live

lbera sf. "cimosa" litterille sn. "leggo"


FIL 309 8. 1404 (Sav.) pannos . .. qui venduntur el mensu- AND .3 80 a.1514 promiserunt... fabricare .. . litterille
rabunlur emenlibus per cimoxiam seu liseram ut moris unum.
est. L lezille. D letern.
DUC.5 12 1 liser;a: ora. limbus panni. galloIisire. litigare vb. "litigare in giudizio"
Una top. (Sav.) OC 219 a.1169 namque multe coniurationes per urbem
CNM 37 a.1204 in loco ubi dicitur lizia. nostram mc inde facte fuerant, non salum per eas qui si-
L licia. mullitigabant. .. U.1 1309 a.1259 item si ad natale do-
Ilsla Illsna top. "Wle ( Fr. )" mini comune vel alius pro eo, volet tenere curiam in
DRO.2 61 a .1200 (Gen .) peciam i. abaxii de Iisla. baiardo debent homines baiardi litigare coram eo per
DRO.2 85 a. 1203 (Geo.) pecias iii. de drapis de Iisna. duos dies et facere eis emissianes cum equis et comitiva
DRO.2 268 8.1 244 (Gen.) Iib. viii. implicatas in verrubio sua.
uno de Iisnu. L letigatorem. letigium. D liteguzu.
Llimu. lituardus n.p. .
lisola sf. "isola" BCG 43 a.999lituardus filius quondam fulcardi,
BCO 173 a.J 066 sicut nos hos dies tenemus a lo pasteno L litardus. ; 'J
et in lisola qui dicitur a lo lago. Iium top. "Ligo(Alb.)"
D lizora. ZAC 94 a.1244 (Alb.) homines ville Iii. ZAC '116a.1263
lista f. "lisla, elenco" (Alb.) caslrUm et domignonum quod dicitur Hum.
FST 258. 1592 (Triora) in faciendis ... listis de hominibus L ligum. .
eligendis. . livellada llivelladum top.
L Iistatus. SMV 19 a.1155 in livellada. ubi dicitur taiol. SMV 62
listatus agg. "listato. falto a slrisce" a.1202 in livellado.
PCC 50 a.1311 (Sav.) vestes virgulatas seu de cathabriato L livellatum.
de medietate vel listatas. livellare vb. "concedere a livello"
L. li scatus. li sta. D listato. GR 61 a.1592 (Triora) nullus audeat locare, pensionare,
llstra Illstragum top. (Parodi) livelare nec ad laborandum dare aliquam terram.
U .I 1367 peciam unam vinee ad Iislragum. U.l 1369 L allivellatus. livellum.
8.1261 vineam unam ad lislram. . Iivellarium sn. :'qualsiasi contratto locativo agricolo
D lis/rico. sancito da una carta (libellum)"
llstregus sm. BIR 560. CSR 97 s. xi. (Sanr.)
LO 660 a.1 403 custodient debitores sue custQdie consi- L livellum.
gnatos intra listregos carcerum interiorum. TL.2 490 Hvellarius agg. ulvellario. concesso a livello"
a.1467 cum post aliquot. dies egrotaret ipsum transferri SOV 142 a.1428 (On.) si. .. tenuerit terram livellariam
fecimus in carcerem malpage intra listregos, sub fidejus- seu ad fict4m vel conduction~m... SML' 306 a.1430
sione ducatorum duorum milium. nonnulJos annuos redditus siv,< ce~ S!lS aut annuas respon-
lissus agg. "flon lievitato" siones su pensiones vel terratica aut iura livellaria ...
LEM 117 a.1244 non debes comedere .. . de pasta Iissa. L livellum. ,
D lizu. Hvellatum llivellaum top.
litardus n.p., cognome SMV 76 a.1208 petlam unam terre:que est in livellato.-
LJ .L 616 a.1218 (Vent.) liuardus. BNA 127 a.1259 pelalUs petacius de livellao.
(Vent.) raimundo litardo. CAT 123 a.1323 (Alb.) petrus L livellada. D livellato.
litardus. PSN 97 a.1394 (Triora) berthonus litardi. livellum sn. "livello, enfiteusi, fo'rm di conduzione
PSN 97 : Lculhard. sicuramenrefranco. agricola"
L lituardus. COL 207 a.832 (Milano) si suprascriptis nepotibus ... in
litatlum so. presente livellum permanserit, persolvat prq censg,s sicut
GR.2 44 (Bobbio) nec in annulis (aurifaber) ponat lita- supra legitur. CVQ 348 a.1407 (Quil.) in terra quam te-
tium sub lapidibus annulorum, vel a1iud per quod fraus net ad livellum seu pensionem. SML 49 sg. a.1418 qu~
aliqua commitatur. dam terra seu possessio . .. quam idem iacobus ab abbate
lltem sf. "lite" et conventu eiusdem "monasteriii in emphiteosin, que
VCC 32 a.1480 (Sav.) considerantes ... lites, rixas et que- alias livellum dicitur, sub certa' annua pensione tenet ab
stiones ortas inter magistros artis ferrarionnn parte una et eodem monasterio. SCS 297 a.1530 (Sav.) in duobus'li-
magisu-os ani calderariorum sive chapuciorum ex alia. velis sive fictis .. . in uno livelo sive pensione.
L litigare. D letige. L libellum. livelare. livellarium. livellarius. D livello.
littera sf. "lettera, caratrere di scrittura; capolellera livellus sm. "livello, piano o livello di elevazione di
minimo" casa"
PVP 314 a.1507 pro consteo... epistolarum marci tullii PVP 324 a.1505 pro complemento pensionis domus de
in fonna litterarum minutarum, ! 1. - item pro deaura- medio sancte crucis livelli sancti sexti. - peregrinus
tura el duabus carti s sive quatuor positis in principio maiocus balistarius locator domus unius livelli sancti
quintiliani cum arma de auria et littera una ... PVP 316 sexti inferiori ... - nicolaus de musto pensionarius in
a. '508 item .. . pro duabus tabulis hinmorum .. .. videlicet sancta cruce in domo superiori tercii livelli sancti s~sti
pro scriptura ... et cartis .. . et Iiteris auri ... et tabulis ... debet. .. PVP 324 a:1508 johannes jumellus pensionanus
L IicteralUs. D letera. sancte crucis volte domus nostre inferioris debet. .. -
lltera cambU sf. "'eTtera di cambio" reparatio facta in domibus sancte crucis livelli sancti sex-
BBl 67 8.1473 recepimus .. . in una litera eambii in bene- ti videlicet in superiri, pensionata magi stra lazario sar-
dieto johanni pinel1o. tori ad tectum.
L Iictera cambii. livera top. (Sav.)
Iitera papmentl sf. "contralto di cambio" SRC 367 a.1297 (Sav.) campum unum loco ubi dicitur li-
LDC 187 sg. s.xiii. vera. .
L pagamentum. D liverar. livrato.
live 500

livemo llivemu top. "Libama" loanus n.p.


SLS.I 93 sg. a.1201 de livemu - a.1230 de livemo. BO 120 s . .xii. Sav. lunis filiorum loani.
L levamem. L lodanum.
lividum sm. "livido, segno di percossa" loarius n.p.
RCP 293 a.1235 (San.) si quis lividum fecerit. s. iii. imp. CAC 1.76 a.1180 (Sav.) dornum filiorum loarii.
perdat. L loeriu . 10lariu .
D livio. Iobla sf. "loggia, portico"
Iixa sf. epiteto ingiurioso PCC 17 a.1255 (S8V.) in castro veleri saone ad porti lo-
PLP 94 a.1250 (Sav.) el ipsa dixit mihi orride bacalar Ijxa biamo PTS 5.4 a. 125.8 (P0I10V,). actum sub lobiu predicti
proditor mentimini per gulam. castri. RL 2 13 8. 1288 (Alb.) de do mo Lve lobi n facienda
(gamba)lixa cognome ubi fiunl nundine. U.2 1230 u.1395 actum in ca tro baI-
RCA 326 a.l158 domus vaalli gambalixe. BSR 83 daneti, in lobia dicu castri. BO 179 a.1484 (Sav.) convo-
a.1171 vassallus gambaJixa. cati et congrcgagj in ,I bia Illagna communis saone. intra
lixadia sf. "sale ammoniacale" lant.iam pro negotij . dicli cOlnrnuni . tra tandi: et consu-
ICG 6.342 s.xiv. de sauma ... canelle ma ticis lixadie pal- lendi.
liorum sete corallorum. REW 4936. SLS.I 306.
L lisadra. L laubia. logia. I.o ubia. D labbia.
lixare vb. "lisciare; levigare" Iobla f. "specie di \I~stt!"
GC.2 I 19 a.1 19] el picare columpnam et facere usque ad LEM 262 8. 1259 item I biam unllm inforatam de cenda~
lixare el capitello et columpneUo vermilios. to ... item lobiam unam C81anarc cllm. FCD.2 208
D lisciu. a..1278 lobillm unam pro domina. DA 23 a.1300 item
lixare vb. "cuocere in acqua" lagnarill una de ramo, fobie due albe e t lache due labo-
DUC.5 131 (Johannes de Janua) li.xare: in aqua sola co- rale.
quere. Cf. DEl.3 2257 it. lobbia " imarra. VI!! te lun Q, del p",e"
L hxamen. < lal. colobium.
1ixamenl Uxamentuml Uxatura sn. "cottura in ac- L login.
qua" lobium n. " o I(JmIJ impie ala ntUa produ"ionl!! del
DUC.5 131 (Johannes de Janua): lixamen, lixamentum vino".
(Apicio). lixatura (Sidonio Apollinare): "coctio in aqua". LG 506 a. i 403 ul vinclam vel lobium sive moyras. vel
lixivus Ilixivius sm. "Usciva" aliqu~ dulce poDant De(' mi eri fuciant... in vino quod
AGC 143. 194, n.: cita AERNOlJT- A.MEILLET, Diction - vendi debenl.
naire tymologique de la langue latin e. Histoire des lobrerla f. tennine ingiuri
mols. Paris 1951 , p.648: Jal.lix,lixa: CGL 5.603.25 "Iix: PLP 144 a: 1250 (Sav.). e! ip~ ce~it mhi. dicere meretri-
cinis". Nonius 62.6 lixa etiam cinis dicitur. vel umor ci- cem lobrenam et ego diXJ CI IlJud !Clem.
neri mixtus: num etiamnunc id genu lexivum vocatur. Ioa f. " luogo, temr
Lixa. f. (sciI. aqua) sans doute flminin subsrantivl de U.1 6 8.962 (Venl.) in milalU vigintimiliense. in locu
*lixus, a dO. signifier "eau pour le coulage de la lessi et fondas malucianas. BCG 15 a.969 in locas et fund8s
ve ... De li.xa drivent les adj. lixivu . lixivius ... cf. eael. rivariole. CHAR. I 50 a. 1002 (Gen.)in locas et fundu
Aur. Tard. 2 .3.60 aqua cineribus distillata, quam volgo casino. ~.SS 24 a..IOI pro mnibus rebu ' illis .. . que
Iixivium vocant. habere VI l umu IO locli CI (undos plonhe. 'PAC 13
L lesita. lexia. 8.1019 in locas el funda . BeO 186 a. 1085 casa .. . in lo-
Iixus agg . corroin acqua" cas et {undas r...
DUC.5 131 (Johannes de Janua) lixus: in aqua coctus. L locus .
lo art. m.s. "if' locare vb. "Iocon, dciI? in lncm.iont'''
PGM 7 a.992 1eo da lo monte. BCG 155 (= MSS 48 = GR 61 a.1592 (Triora) ouUu ' audellt locare. pelisionare.
livelare oee ad laborundum dare illiquam terram. GSS 74
PAC 12) a.1040 in lo casale in plungL PMS 6 a. l062
a.1330 (San.) de salmi que locantur ad vecturam. vectu-
(Sav.) albericus da lo cinglo. ~CA 146 a.1064 de super
rali podetaturam Ivere teneatur.
costa de lo clapedo. BCG 173 sg. a.l066 sicut nos ho
L Jocatorem.
dies tenemus a lo pasteno, et in lisola ql,li dicitur il lo la- locare vb. ;;(,IS egnore. comandare a un I(H oro
go. - mansum unum in loco ubi dicitur la. valle et lo pa- FST 85 .1592 si aliqua persona locata fuerit. seu pactum
steQO. RCAI64 (= PAC 7) a.1068 a mansione de lo cla- fecerit cum aliqoo .. . pro liqu cxercio fadendo, et iJ.
pacio. BCG 195 a.1089 actum in loco 10mulineUo felici- lam personam localam i11e. conducIor non acceperit iUa.
ter. PAC 12 a. 1142 per lo tenninus. MSS 134 a. Ll62 de dicopro qua onduxit . Ival di lu ' c nductor eidem ope_
quantohabemus a lo casale. U.I 525 8.1206 gerardus de rano .. .
lo casal et agnexia de lo casal. NL.2 41 a.1216 laurentio locationem f. "o ll~{)nt! cd lal'oro"
dalofrascario monelie. LMS 196 a.1222 villa ubi dicitur FNG 126 1ocatio marinari rum.
lo pastenus ubi sunt c3Stanee. LMS 413 a.l224 liga lo .L localol'em. logerium.
serpente cum lo veneno ardente, liga lo scoron cum lo Iocatorem m. " /(x YlI()re"
veneDO maiori. SRC 349 a.1297 (Sav.) lo texen. RPV PVP 324 a. 1505 peregrinus mai u balistarius I<>cuor
129 a.1338 (Sav.) lanfranci maroceUi qui dicebatur lo pa- d mu ..
la. U .2 642 a.I.357 (Roquebrune) loco ubi dicitur alo L locare.. locationem.
mengado .. . in guardiola il lo buzo. PMN 256 a. 1380 pe- Iocberium "n. "all.eJlte di affilf "
trus de lo pinu de saulo. OMC 325 a.1418 in norii de lo SL 299 a.1336 pro complemento 501utioni tOllUS pen_
calIamoti el castri de lo pegri. VMS 515 a. 1475 platea -ioni seu locberii ho!picH uj .
auguslini de loreto vocala lo cavo . .. platea versus mare E logerium.
vocata lo plazo. Joc:tonum ~n . "ottolle"
loannum top. -'Loano" PVP 310 a. 1504 pro tepan&lone tagnoni et uno sapun-
DRG.3 972 a.1308 johanne de loanno. c ulo loctoni.
L lodanum. L 1000num.
locu 501 lodi

loculi top. pendidit ianue pro quolibet locorum supradictorum soli-


PPE 230 a. 126~ prope civitatem ianue, loco qui dicitur dos x. pro expensis que facte fuerunt in navi. CNM 188
loculi si ve murtedum. ca.1205 (Sav.) pro istis tribus locis quos dictus obertus
L locus. habebat"in commanda. CNM 190 ca. 1205 (Sav.) expn-
locum habere vb. "essere in carica" derunt tantum ... in spensario navis et in servitio navi~ et
LO 125 8. 1326 infrascripri fidejussores et securitates in- in avariis navis et carigi, unde venit pro loco bizantii' xxii
troytuum electi sunI per [ .. . .. . ] calegarurn de rncccxxvi. et miliarenses vii.
et habenl. locum mccc xxvii. locus! -m sn. "nel sistema delle compere: titolo del
L locus. debito pubblico, poi del Banco di san Giorgio, di [ }OO a
locumtenentem sm. "luogotenente" partire dalla met del sec. xiii., garantito da delegazioni
DSP 3 a. 1459 per illuslrissirnum dominum regium in ia- di incasso di entrate tributarie del comune di Genova.
nua locumtenentem et magnificum consilium dominorum SFG.l 63 a.1213 locus de pedagio vultabii. LEM 221
anlianorum eomunis ianue. a.1227 medium locum Quero pater noster quondam habe-
locus sm. "terra, podere" bat in compara denarii unius et medalie. SVN 7~ a.1236
BCa 76 a.10\0 in locas et fundas plonhe .. . eodem loco )oCum unum quem ipse ansaldus quondam habebat in
et fundo plonhe. BSR 37 a.1173 et vocatur locus de pon- compera' salii; in potestacia lazarii. . LG 164 a .1303 ad
te. BSR 57 a.1176 libllus de loco de pedrono ... terram dieta loca et proventum ipsorum.. . VFD 42 a: 1306 et
U1am que posita est in varese, in loco qui dicitur de pe- intelligatur bona mobilia tam nomina debitorum quam ea
drono .. . tertiam partem huius easalis de pedrono. BSR que sint in compars comunis ianue, seu loca compera-
121 a.1187 donant iohanni lexer locum donnegalem ... rum. U.2471 a.1317 in locis octuaginta, quorum quili-
promittunt quod faeient trahere et conducere ad locum bet eomputatur in libris centum ianue in compera libra-
omne letamen. BSR 255 a.1l95locum de ponte. rum quinquaginta milium nuper ,imposita. La 50 a.1327
L loca. ioculi. logerium. D logo. I ad requisitionem participum seu loca habentium in ipsis
locus Im srnln. "carato, qubta di partecipazione in eomparis. LO 212 sg. a.1340 quod per offieium 'robarie'
una impresa finan ziaria, in, particolare nella propriet di nullus possit recursus haberi ad loca comperarum comu-
1411(1 nave" nis ianue. - possint tarnen . .. dieta loea, et taro capitalia
OIB 388 a.1175 albertonus bancherius, pro locis tribus quam proventus, pro robaria seu occasione robarie de-
quos habebal in navi . CAC 266 a.1179 (Sav.) ego ha- scribi desuper personas quarum fuerint ipsa loea, et tran-
beo in nave de vadi loca duo. SFG. I 63 a.1192 navis scribi super personas derobatas, iuxta formam ordinacio-
Una locorum 80 ad rationern f. 31 pro loco. BSR 163 num officii de robariis. LG 215 a.1340 quod quelibe~,
a.1199 pro locis decem que ipsa habebat in nave que ve- persona possit habere recursum et regressum ad dieta 10-
nit de maritima honerata grano. CNM 122 a. 1203 ca ... pro doctibus et occasione doctium et antefacti. .. et
(Sav.) ponit conradus quod lignu11l, quod vocatur cara- occasione hereditatum, et occasione robarie. PCC 149
vum, erat loca x. et )ocumi. illius ligni sibi naulizavit in a.1357 (Sav.) pro locis tribus dicti iohanni~ que habet in
provincia pro decena pane. CNM 156 a.1205 (Sav.) commune saone in compara dO,m ini imperatons. PCC
quod ... mutuavit iacobo caparrino ad septam super vi. 155 a.136l (Sav.) librarum quingen~m ... quas dictus
loca navis que dicitur paradisus bizantios cc. LMS 103 testator recipere debet a comuni saone et a~scripte sunt
a.1222 nos ambrosius scriba per loca sex meo nomine et super ipsum testamentum in libro locorum comunis sao-
nomine nieole barbavarie per Ioca duo et nomine hugo- ne. LI.2 909 a.1382 quod libre quadringentcr:. .. distri-
nis de blasili per locum i . . . et iohannes botinus per 10- buantur et expendat'\tur in 16cis comperarum comunis ilil-
cum unum et dimidium . .. ad veodendum taridam unam nue que scribantur super predictis minoribus seu pup}llis.
in qua habes )oca tredecim. U.2 804 a.1373 et quod ipsi RVN 69 s. xiv. (Noli) pagas et proventus Iocorum mo~e
emptores et participes diete insulle (di Chio) possint solito assignare. PVP 222 a.145l item Ioca decern et h-
vendere loca sua (quote di parteci~zione nella maho- bnis decem comperarum sancti georgii scripta super bap-
na) singulariter. . testinam filiam quondam raffaelis de cassina in cartulario
[Ca 6.1 80S 14 sgg. DNB 25 sgg. LDM 23 sgg.n 68. M. ad Iib. Iv., s. x. pro loco cum paga maiii anni d~ mc~
V.VtTALE, GSLL 15 (1939) 153 sg. SVN 73-84.
cl ,e t alli sequentis. DSP. 114 a.1478 pr.en@mi~a\ll.officla
L ]ocus. D logo.
sanpti georgii, misericordie. et protectorum promlserpnt
locus/ -m S{l. "quota parte del numero totale dei ma-
et solemniter se obligaverunt dare et serbi facFre ~upe,r
rinai di Utl(J nave arruolata dai slngoli'saci in proporzio-
nomine et columna eccelsi comunis ianue ... Ioca centum
ne al numero dei rispettivi carati di propriet"
viginti comperarum sancti .ge()r:gii de oon'} columna.
DNB 44 a.1182 quod debeo de boe quo(i de tua parte
M.BRUZ~o.NE, GLig 23 (1898) 54 n.2. , ~FG.~ 64 ,sg.:
exierit tantum unus alius marinarius habuerit pro conduc-
to et servire unum locum. "sempra c~e ,illocus da [ 100. sia stato introdotto a Ge-
Cf: BGS 15 sg., DNB 50. nova nella prima met del sec. xiit' .. pMP 5 n. E.H1LDE-
locus! -m smln. "ql40la di propriet su una partila di SHEIMER, CLP 81 n.l. , . ' . .
lochus cognc;)I:pe _
merce trasportata per mare"
CNM 179 ca. 1205 (Sav.) quod dictus balduinus dedit ipsi MIA 77 a.1265 thomas lochus iudex. ~
D.locu. . .'
oberto duo I.oca navis que dcitur lanfranci de turca in illa
3ccomendatione .. . - quod ips obertus naulizavit de lodani Ilodanum top. "Loano" , .
guarano pro ianuam ire ... quod lanfrancus de turca dedit TCL s. v.Ioa a.1076Iodanum. LL 58 a.1212 pons de 10-
ipsi oberto pro naulo unius loei predicti frumenti et ca- danis. a.1213 in toto territorio lodani. IEA 83 a.I213
fessum i. et quintam et de ordeo cafessum ii. mnus ter- pontilolium de lodanis. FVA 140 a.1250 saxus de loda-
tiam .. . et portavit per locum cafexos xii. et plus. CNM no. TCL S.v. burgu a.1266, 1283, 1312 castrum lodani.
1.84 ca.1205 (Sav.) dictus oberttlS fecit omnes expensas ZAP3 ni
duorum locorum quos ipse obertus reepit in accomenda- L loannum. loanus. loeni. logan. loganum. Ioini. longon.
tione ab ipso balduino. CNM 185 ca. 1205 (Sav.) quan- lovanus.lovenis. D lodano. :
do recepit predictos .Iocos in commanda . .. - occasione lodisium top. "Lodisio"
duorumlocorum quos receperat in acommanda a baldui- BAV 199 a.1393 (Moncalvo) feudi lodisii.
no scorzuto. CNM 186 ca.1205 (Sav.) dietus obertus ex- D lodisio.
lodo 1011

lodola Ilodora cognome dietatem quandam logie .. . posilarn in layacio il.lxta por-
SRC 82 a.1251 (Sav.) guilielmus lod.ola. SRC 92 a.1264 tam alamann rum. el ad ip iu.s rncdielatem logie loge-
(Sav.) bofiliu lodora. PMS 37 a.1288 (Sav.) bofiliu '10- rium recipiendum. U .2 442 a.l304 ilem quod habeanl in
d.ora. MIA 87 a.I.297 (Sav.) bofilium lod.olam sindicum eodem loco ip"i ianuense ... ma elJum .. . logiam. bai.
c.omunis saone. neurn, cc lejam. GVQ 342 a.13 10 aclum ianue in logia
L alauda. D lodura. domini novelli de gavio iudicis. PRV J09 8.1319 (Sarz.)
IodriJa sf. "lontra" sub lQgia que e l iuxla pa'nctium. SSA.2 31 a.1.345
00.2 27 a.1205 unum ebollinum et dua lodria . (Sav. ub logia brandalis ... ub logia magdalene. CP
L lama. D IMrio. 159 a. I.390 anthoniu mancu c palor Cl mundator loge
Ioeni t.op. "Loano" comUDJ . CRA 1188.1400 A1b.) uuam logiam sive vor-
LL 58 a.1214 pontil.orium de loenis. tam contiguam lurri palacii comuni '. LG 953 Il.1404 iD
L lodanum. a.liqlla 108ia, porticu, carrubio, apolhecha. SRC 660
loerium top. "Louviers (Fr.), centro di produzione a.1405 (Sa\'. actum saone in plata brandalis iUXIa lo-
tessile" giam maiorem. DSP 351 a.J4J5 a facie, septentrionali
DRG.3 652 a.1262 peciam unam virgati loerii. DRG.3 ver"u logiam de marini et de nigro. MAS 203 a.l460
814 a.1288 peciarum quatuor pann.orum de loerio. quandam voltam 'ive logiam .. . quam habel sub domo
loerium sn. "affitto, compenso" . ua ..GR 61 6.1494 in~lH~a~ lO$i~ porticu \le) platea
RL 222 a. 1288 (Alb.) de loerio equitaturarum accipien- ID qUJbus solenl convCDJl'ellll de lclma vel de parentela
d.o. SSA 66 a.1345 (Sav.) non possit habere a comuni causa IOfiandi. ANO) 195 1494 domum ive palatium
saone pro loerio barcharum. ,. nisi sold.os duos. SSA 143 cum 10gUl. d.omuncuh. no. ltml,virdariis, pischeriis et
a.1345 (Sav.) quod (OOveru el asinarii) non accipient pro aliis pettinentii iua ianue in burgo sancti tbOlll.
loerio ultra... - pro loerio portandi di.ctum opu . ASA L lobia. logiarc. 10gicl4. .D l08ia'.
301 a.1350 (Alb.) n.on possint c1avigeri ... habere aliquod Iogia f "specie di \leSlr"
loerium pro sua persona a comuni. COS. L 92 8.1157 el. leclum .. . el coopenorem arietinum
L I.ogerium. et bittam meam minorem Cum quio quod in ca est. lo-
loerius sm. "tessuro di Louviers" giam I. et lebert quod v lucrit
DRB.2 208 a.1224 (Geo.) Lib. implicatas in mustoroliis L lobia.
et loeriis. Iogiare vb. "inon/Torsi, inlr(Jllener. i nel/Q logg;a"
L loerium. I.overium. GR 61 a.l494 iOlclli8alUI' logia poni us vel platea in qui-
loerius n.p. bu lenl. QD,venile im dc vicinia vel de parentela causa
BSR 200 sg. a.1184 loerius gastaldus. - per loerium logiandi.
gastaldum. .L logia.
PAC3. Iogieta f. "lo8gC:lla, piccola loggw"
L loarius. loterius. BCl 153 a.1289 &ctum ... in:r: adico sive l gieta ianue.n-
logan lloganum IOp. "Loano" ium de cafJa.
LL 58 (= ZAP 3) a.1 157 I.ogan. a.I257, 1260 (bolle di L logia. lobela. .D lobielo.
papa Alessandro N) loganum. BBL 142 a.1474 et diet.o Ioperium sn. uqjJillO"
j.ohanni de logan.o. LG 79 iLI 327 pro logueri sac~OfUm quQS pro sale con-
L lodanum. I.ong.on. l.ovanus. ducunl.
loganus n.p. L l.ogerium. lug.erium. .
CAC 228 a.1180 (Sav.) d.omus filiorum l.ogani et wilhel- loidum n. "regana. dOn4livu"
mi bracchi. Rl209 a.1279 (Apricale) de camparli. quod non possnt
.1ogari8stiIem sm. "esattore di imposte" accipere loicjum.
DMC 324 sg. a.1418 (Chio) dictis officialibus vel loga- Iolbeta f. "loggtlUf'
riastilibus pro eorum dacitis ... - nec possint predicli TL.I 321 a.1455 edificare facete loihetam palatii caffe.
l.ogariastilles seu .officiales quitquam ... percipere. L logiela.
Ioceriom sn. "affitto" . 1o)'lllOlllbK: o. "borsa. rigno ?"
CNM 200 a. I 203 (Sav.) si quis asinis vel bestiis .. . duxerit ASD 64 a.1381 (Caffa) ilem loymonibac Curo ducatis
ligna ad logerium alicui... FNV 287 a.1254 milli dare quatuor aurei el curo uno calap parvulo aureo.
debes nomine pene seu l.ogerii ipsius barche. .. CGG 270 Ioy. r. "lombo di moialt (lngl. loin)"
a.126\ (PortoV.) pro logeri.o sive conducto cilius c.orclli .. CA 638 a.1292 item in une loyne de pork..
VCB 323 a.1291 (Bonit.) item ad pelendum ... a diet.o c.o- Cf DUC ..5 140 long&UJ: lumbuJ. gall. longe.
muni restauracionem el mendeam et logerium roncino- loInI lop. "Loano"
rum et asinorum qui perditi fuerunt in exercitu. DAF 62 Ll 58 a.1212 in villa.dc loinl .
a.1300 medietalem quandam logie .. . el ad ipsius medie- L lodanum.
talem logie l.ogerium recipiendum. SIG 350 8. 1341 de Ioln sC.
non aceipiendo aliquas bestias ad logerium. ql!od aliquis OC 160 a. 119.1 ct debenl habere medieuuem omnillm
ianuensis ... n~n audeat. .. in trapesonda vel imperio per- fructuum et loire et orti el DlCl.!\rOlam i. vini.
sie accipere ad logerium vel allo modo aliquas bestias Ioyse lop. (Langhe)
causa deferendi .. . in imperio persie aLiquas aumas. CHAR.1 334 a.999 sale monle barcano .. .. loyse.
L locationem. locherium. loerium. loguerium. loquerium. Ioyum so.
lugerium. D loguer. LG 21s.xiii. pBQem tormenti CI vinum. et non loyum Dee
IOlia sf. "loggia . porticato, locale aperto sul paDem mixture.
davantt' loUumn. (bol.) "/oglio (Lotium iemulentwn L)"
U.l 1352 a.1261 ecclesiam sancle marie ... cum logiis N'L.I 393 a.l210 laeo ... ol'tum meum ... - lnsuper do
que sunt circa ipsam ecclesiam. MG.B 793 a.1267 (Co- vobi ad nUlriendum el cu 'Iodiendum paria x. c~lumba~
stanI.) i.tem dedil et concessil.. .. logiam palaciurn cecle- rulli quc sunt ibi, quorum mcdietatern ususfrutus debet
siam balneum fumum et iardinum. ODA 45 a. 1274 ac- esse vesllUffi, aliam vero mcdietalem me&m, me dante
tum ayacio. in .I.ogia ianuensium. SRC 3208.1.285 (Var.) vobis lolium et moodag\ quc in domo mca erit.
!lCtum io ripa varaginis, sub l.ogia. DAF 62 a. 1300 me- D loggiu.
loli 503 loro

loliva lOp. (Gen.) londone .. - gona panni scalate de ]ondone pro dolso .
BCG 190 Il.1086 a loco ubi dicitur oliva .. . quinta pecia PVP 288 a.1492 misclum claium de ]ondone pro una ve-
da loliva iacet iusta terra amdrei. ste. DKR 425 a.1428 de londone in bruges. BBL 138
L oliva. daloliva. a.1474 pro proiii. panni de londone. BBL 264 a.]474 pro
(de) loliva cognome raundela et naulo de londone in antona.
U .1 1334 a.1261 obertjnus de loliva. L lundra.
L oliva. (ongaria top. (Legino, Sav.)
lombard top. (Londra) PCC 34 a.1297 septime pecie jacenti in longariam 'cohe-
DKR 594 a.)434 in vico de lombard ... in parrochia beate rit ab una parte dictus mussus.
marie volnoch londone situata. longa spata cognome
L lumbardia. D lombardo. ACe 49 ad a.1163 post mortem dicti willermi longe spa-
lombardus Ilombardescus agg. "(panno) lombar- te marchidnis monferrati.
do: di foggia lombarda" L spata.
CGG 329 a.1272 item tunicam unam lonhardeschi. DAA longitudinem sf. "lunghezza"
70 a.1279 unum copresium lombardescum infodratum de DNB 22 a.1184 trabium xxviii longitudinis ... et crositu-
una penna. PCP 760 a.1 316 zaloni et lomhardeschi con- dinis .. . et latitudinis et debent esse equales grosse et late.
trafacti ad zalonum vendantur pichos xl iii. SSA 112 CGG 66 a.1259 lignum unum navigale sive galliotam ...
a.1345 (Sav.) d~ pecia p;mpi. lonbardeschi. GR 61 (Niz- de longitudine cubitorum quadraginta et latitudine in pIa-
za) si tunica fuerit lombarda ruata, habeat de tunic,a ii. no parmorum undecim ad cannam. PLL 446 a.1333 ga-
solid. vi. den. - el. de cota faCla ad lombardam mulie- lee suptiles sint et esse debeant de mensuris infrascriptis:
ris .. . sol. X. . in longitudinem per carenam.cubitis sive brachiis'quadra-
L lomhardiscus. ginta quinque in plano.
lombardla top. "wmbardia" D longueza.
CAF 49 ad a.1158 predictus imperator cum magno exer- longon top. (err. per logan(o) "Loano"
citu. theotonicorum lombardiam (v.l. lumbardiam) a~ hQc ZAP 2 a.1146 .(Alb.) a preda (Pietra Ligure) que est pro-
venlt. CAF 65 ad a.J 162 totius 10mhardie et tuscie habi- pe monasterium sancti iohannis de lengon.
tatores. U.J 514 a.1204 ultra riveriam, versus alpes lom- L lodanum. loganum. lovanus.
bardie. longora sf. "misura di superficie agraria"
L lumhardia. CAC 225 a.1180 (Sav.) quartam partem unius longore,
lombardiscus agg. U(pam/O) lombardo" que iacet in daniele.
DAA 24 8.1274 tunicam unam lombardischi. VFD 85 Cf. SCT 31longurius m.s. ; elem. topon.
a.1309 panni s francigeni s vellombardischi s. longus ago "lungo" .
L lumbardscus. FST 43 a.1592 (Triora) a solidis viginti monete longe
10meUlna nome di nave genovese . (IVI, n. "moneta corrente").
DRG.3 725 a.'1274 navis que dicitur lomellina. L longus. D longu. .
BNN 83 "dalla casata del proprietario". IOllZia sf. "lonza (termine dei macellai, parte dell'a-
L lomelinus. nimale)"
lomelinus cognome LG 415 a.1383 aliquas carnes ... postquam ,incise fue~nt
LJ . I 1114 a.1251 obertu s 10melinus. MIA 88 a.1294 et divise a suis partibus, sicut esset lonzia. postquarn In-
(Sav. ) a nicoloso lomelino. DDG 243 a.1376 agamelo- cisa fuerit tota a suis partibus et divisa. . . '
nuslomelinus. D lonza.
L laumeLinus. lomelina. loquerium sn. "compenso" , .
lona sf. "kJgherto" CST 177 a.] 381 (Taggia) nec possint dicti mestrarii aCCl-
GR 61 (M rins) babe! de fronte faraldum. et de alio fronte pere vel exigere aLiquod servicium velloquerium.
lonam. FNG 126 a.1253-55 (Marsiglia) "salario dei marinai':.
D lona. Cf. DUC.5 136 loquerium: locarium. PLL 272.
lonachint sn. "launechildo" L logerium.
RCA 401 a.l047 (Molassana) quod ad hanc confinnan- lorelum top. (Alpssio)
dam promissionis cartam accepimus nos qui supra ari- TAL 19 a.1326 terra de Loreto.
mannori .. . exinde lonachint vestimentum unum. (de) lori cognome
PSS 35 n.24; G.BALBIS. in: Miscellanea di storia savone- RCA 153 a.l L36; 51 a.1153 mainfredus de lori et nepo-
se , Genova 1978 p.121 "notevole elemento longobardico tes,eius.
a Mo/assana". PAC4.
L launahilt. L (de)1auro.
lona vetera top. (Sav.) . lorinus sm. "olio ricavato dalle bacche di alloro"
SRC 167 a.1263 (Sav.) campum unum in lona vetera. DDG 714 a.1377 pro ollei lorini caratelis xi. '
Cf SRC 161 8.1263 in nona vetera (l'lndex locorum por- L oleum. laurinus.
ta i due riferimenti separati). loriolo top. (Gen.)
L nona velera. RCA 135 a.1135 de vico mo]acio a loriol0.
londina top. "wndra" L auriolo. oriolo.
DKR 642 a.I441 londine (Iocativo). lorriolus cognome
L lundra. SRC 92 a.1264 (Sav.) vivaldus lorriolus. '
london f londonia Ilondres top. "wndra" lortale top.
DRG.2 116 a.121O solvi in londres. DRG.3 931 a. 1305 SMV 4 a.11 09-1 O et de intus in lortale.
in anglia, in civitate london. DRG.3 944 a.1305 pro eun- ALE 216: hortale "orto": tardo lat. hortalis. a.952 (BaJ'1:;
do ad dictumlocum anglie, videlicet londres, vel sanuis, ortalis.
vel antona. DKR 52 a.141O in londonia. DKR 86 a.1411 D horta. ort. ortu.
in londres. DKR 239 a.l416 in londone ve] in parisiis. lorum top. (Nervi)
DKR 623 a.1438 vergas iii.or panni miscli clari londonis. RCA 50 sg. a.1143 casal de loro.- manifredus de loro.
PVP 224 sg. a.1451 cane tres ... panni scharlate albe de PAC4. I
Iosa 504 luce

Iossana top. "Losanna" lo\'8rius agg. elem. i pon.


DRG.3 700 a.1267 a te dulceto de lossana. lBA 92 8. 1266 (Pietra) i ut vadil fo satus eros se et a
losnus cognome dicta ia upra usque ad costaJn lovariarn que e t supra
CAT L35 a.1326 (Alb.) belengerius losnu. ASA 33 calexe. CCS 55 a. 1.414 e lle uper costa fossati lo-
a.1359 (Alb.) antonii losni. vari i.
D losno. D lui~.
losum sn. "senten za" Iovea sf.
LG 68 ca 1330 quod ipsa declaratio exequatur in cana GR 2.44 (G~i ) de agregaodo loveam, castanearum et
losi. terram comuni_o
L laudem. lonnis I p.. " Loano'
lotarius n.p. A.DAUZAT. R ...ue de. tude ancicnnc, 41 (939) 327:
CAC 365 a.1181 (Sav.) laus heredum 10lerii de priori a.775 lovenis. lL 58. CrollOca dl Monaslero di S.Pie-
uxore ... iIIi denari qui sunt in carta dotum uxoris lota IrO in Varalella da P.A ME. Storia dell'abbazia di,
rii. S.Pietro ;n Varal~lJa, p.l 1 ) ~ , ix.. in 1000 qui \ovenis vo-
L loarius. loterius. ealur.
Iotecbum top. (Riviera di Ponente) L ]odanum.
U .I 472 a.1202 castri .. . lotechi. Ioveo 10 p . (Sa\l..)
loterius n.p . cognome SRC 175 a.126 (Sav.) campum uoum in lavanestro de-
CAC 36 a. I178 (Sav.) iacobus Ioterii. CAC 46 8.1178 versus loveo.
(Sav.) filius quondam petri de loteno. BSR 201 a. 1180 D lov;o,
isembardus Ioterii. U.l 684 a.1223 obertus loterius.
PAC3. Iovcrium lOp. "Louvirrs (Fr.). Cntro di produzione
lessi/e" -
L lotarius. lutherius.
DRG.2 27 1 a.1244 Geo. virgato ii. de loverlo.
lotonem llotonum sm. "ottone"
GSA 33 a.1404 (Sav.) in here vel lotone. PVP 277 L loerius.
Iovo cognome
a.1488 bacile uno Ialoni cum sua stagnaria.
L latonum. loctonum. lutonum. hoctooum. D lotlono. CNM. 320 c8.1205 (So ....) wiliclmu lo o.
lotria sf. "Lontra. pelliccia di lontra" L lovaria. lupa. luparia. lupariu . lupu . D lovo.
CGG 106 a. 1260 (porto V.) iIIas lolrias XltX vi. et stracios 10"0 cagn mc
viiii varium. ReA 224. 8.972 de 1l1io latere fine terra quam lenet
L lodria. iobanne I lO.
lotus sm. "/Ol/eria" PGM7.
DSP 265 ca. 1560 de ]olis non faciendis . DSP 354 a.1585 D loxo.
Iozanum t p. ( V~III.)
facuJtas fac iendi lorum librarum aiginta miJ\ium ad com-
modum fabrice cisterne sarzani solidorum viginti singula LTI 57 n.73 a..l011 fossalo de loz.an(): probo< *lausana"
appodixia iuxta solitum. cognome far. < Lau Il , oppurt!< " loui"iana. p~-rom.
lottus sm.pl. "parcella di terra assegnala col sistema lou iu. Cf: il ,,; ;no lau egno (' luuane (yuxane?)
antico della sortirio (soneggio)" elem. topon. 8.1300 (Apnc.).
SCf27 sgg. L luaxane.
D lotto. lu art. m.s. !iii, lo"
loubia sf. " /oggia' CDG 89 a. 11 34 galezus de lu tcrbu. niintelmus de fu cer-
PMS 130 a.1218 (Sav.) sub loubia palacii ianuensium in ~o. U.I 50 Il. Il 35 nantelmu da lucerredo. FNV 213
messana. a. I252 (Savignone cgo aidela de lusolario ... - peciam
L laubia lobia. unam posilam ubi dicitur ad lusolar. - baldu ' de solario.
IovagJum top. (Taggia) OEC 10-7 .liv-xvii. locum dictum lu z~g\a.
CST 295 a.1381 (Taggia) a ... fossato lovagii. PAC5.
Iovanus top. "Loano" luaxane lop. (Apric.)
OR 62 in loco qui vocatur lovanus cum una plebe in ho- LTI 511.1300 (Apric.) \ua.x.ane. Iv!: lauxane?
norem sancti iohannis. L lozanum.
L .lodanum. loganurn. longon. lubelius top.
Iovaria top. .P Sl 75: TV 3.22 vicus lubelius: li Urt. ~l;m. ;.~.
BCG 96 a. \0.16 ubi dicitur a la lovaria. BCO 173 a.l066 loca n.p., f.
mansum unum qui dicitur ala lovaria. CAC 130 a 1179 SLS.2 79 a.1123 (Alas 'io) lucam, uam iugalcm.
(Sav.) fossatum lovarie (a Cosseria). RVV 60 a.1291 lucedum top.
(Pegli) lovarie. FST 80 a.1592 (Triora) nemus lovarie. RCA 177 a.994 usque in fico moreno eLin lucedo.
PAC 11. L (de) luuo. (de lulteto.
L (de) lovariis. (in) lovariiis. lovarium. 10variWi. loveo. lucaDf. " I",et, apertura di pona o fi,,~srra"
lovo. luvarigo. AND.S 51 a.1519 porluJc unum marmoreum album al-
(fossatum) Iovarie top. (Cosseriil) tum pannis viginti lucis ct l.atum panni undecim CWD di-
CACI30 a. 1I79 (Sav.) et exinde usque ad slraeUam. si- midio Iuci .
cut vadit fossatum Lovarie usque ad monte m braccum. IUCftDbuf'IUm top. ".Luss~mburgo"
(de) 10varUs etem. topon. (Sav.) DKR 5778.1433 johanni. de lucembUrgo dc atamania.
SRB 97 a.1180 (Sav.) in alpicelJa ... campum de lovariis. 11ICaIIftD m. "mon~ra lucchllse"
SRC 362 a.1297 (Sav.) io plano de Jovariis. CGS.268 8.1162 hoc est librarum xxxii $llITnu. lucen-
(in) Iovariiis top. (Sali. ) sium lb. v.i. . v. COS.2 ~ l5 a. ?? Ib c.1. hacensum cepi_
SRC 363 a.1297 (Sav.) allium campum loco ubi dicitur mus a te de tua donocc.lho pro ID!ercedl$."
in lovariciis. Cf DUC.5 146 luc~nsis; sptwitJ ,"ontlm. sic dieta ab
Iovariumtop. (Alassio) Ilalia urbt! U4t;4.
TAL n, 82 a. 1326 (Alassio) terra de lovario. L IUCbellU .

- - - - - - - - - - --- - - - -
luce 505 lumb

lucentem sm. "apertura nel muro per finestra" luere vb. "cedere giudizialmente un bene in paga-
CDG.3 68 a.1192 (Costanl.) pavimentum autem de lapi- mento di un debito?"
dibus viridibus circa medium trium zonarum et circumfe- GSS 75 a.1330 (Sarz.) et ea bona dietus reus possit luere
rentiarum per incisionem lucentium cum rotunditatibus ab actore usque ad unum mensem pro debito et expen-
coloratis et circuitu albo et dokimino. sis ... - si data in solutum lui contingerit in termi'num li-
L luxente. mitatum. - et teneatur reus. antequam rem datam in so-
lucema sf. "lucerna" lutum luat actori, pro interesse suo sol vere, atque dare
CGS.2 204 a.ll64 patel1am. gratesellam. lucernam, gra- denarios duos imperialium per libram eius quod principa-
taroliam... ReO 128 a.1286 (Ort.) lucernas ii. SSA.2 le debitum fuerit, 'pro quolibet mense, et ab inde infra pro
133 aJ 345 (Sav.) lanlemam, brandonum et candelas. seu rata. quando rem distuIerit ad luendum.
fanarium et lucernam. SIP 2177 a.1420 (Massa) una lu- L luictionem.
cerna. PVP 229 a.1451 lucerna una de ferro. PVP 262 lugarus cognome
a.I461 lucerne due. CGS.l 14 ogerius lugarus. COS 93 a.1I86 obertus luga-
L luxema. lux.ernarium.
rus.
(de) lucherlnis cognome
FPS 63 a.1469 (San.) martinus petripauli de lucherinis PAC5.
civis florentinus . L ligurinus. D IUgaru.
L ligurinus. lugascus agg., elem. topOn. ,
luchetus sm. "cannella di fontana; presa d'acqua, RCA 148 a.l046 usque in lacu lugasco ... - usque in in-
rubinetto" sula lgasca. ,J

RII 3 (1948) 27 a.1462 (Taggia) brachile unum . .. cum PAC 14. RGS 1120.
scarini5 tribus de lapidibus desgrossati ... et 'super tina ad lugdunum top. "LiOne (Fr.)"
cannas octo et pannorum v. ... et in medio colonnetam CHAR.I 394 a.1248 (bolla di Papa Innocenzo TV) lugdu~
unam Japidis picsti ... cum bochetis quatuor. et pone re ni.
luchetis neeessariis. CRA 54 n. a.1535 (Alb.) fieri de- lugerium sn. "compenso'!
beant quatuor fontane cum tribus luchetis pro qualibet. RLC 78 a.1297 (Cosio) quod aliquis berberius non pos-
DSP 385 a.1578 bronzinos . .. seu luchetos affigendos in sit ... capere lugerium leandi ab aliquo sine voluntate il-
dicto aqueductu . lius cuius fuerint bestie.
D luchetto. L logerium. loguerium.
luchetus n.p. lughetti top. Il; \
LEM 245 a.124O nos genuinus et luchetus filii ambrosii GR 2.16 confines a ~ctis lughettis ad bricum scogie . . .
scribe. lugum top. (Sav.) ,
D luchelo. CGS.! 263 8.1158 in casali et lugo. CAC 264 8.1179
luchexus agg. "lucchese. di Lucca" (Sav.) excepto oljveto de lugo. VPT 317 a.1179 (Vado)
CPB 245 a.1388 (Piac.) item sex. gafaras de argento lu- anselmo de lugo.
chexo ... item tres uneias auri luehexi. item tres nestulas NSS 259: Lugo, localit sconosciuta".
auri luchexi. luictionem sf. "cessione giudiziale di un bene in pa-
L lucensem
gamento di un debito"
lucla sf. "lontra" GSS 175 a.1330 (Sav.) quando rem distulerlt ad luen
BTS 169 a.129O collectam . .. de pennis errnerinorum de dum . . . a dicto vero termino luictionis in antea de datis in
bevaris de luciis et de omni pellizaria. solutum aetor sit verus dominus et possessor. \,
L lutrii. l,
luclum top. (Vado) Cf DUC.5 l'51 luicio: pensio, redditio, perso/utio.
L luere. .
SRB 140 a. 1203 (S'av.) el a mota usque ad lucium tan-
tum longe a mari quantum distat mota predicta a mari. lulisana top, "'Lunigiana"
- a strata sancti laurentii vetuli u'sque ad lucium et to- GR 2.44 s.xiii.
tum Jucium. SRC 105 a.1258 (Sav.) cuiusdam terreni L lunexana.
quod dicitur pantanum sive lucium et qu~ positum est in lulius sm. "luglio"
partibus vadi. PAC 6 a.1039Iulius?
lucius agg. D lugio.
DNB 21 a.l182 totum lignamen lucium unius galee. lumbardia top. "Lombardia" , .
lucho CAF 49 a.1158 predictus imperatoi cum, magno exercitu
lEL 93 a.1398 liber unus alius .. , copertus de corio albo theotonicorum lumbardiam (v.l. lombardiam) ad hoc ve-
el qui liber est lucho. nit. ,,. .
[IVI, n. "squinternato": 1M sono elencati nel'medesimo CAF 65 ,ad a ... 1162 totiuS. iumbardie e~ tuscie habitato-
leslO a1iqui libri desquatemati]. reso ~
lucrum sn. "lucro; utile. profitto" L lombardo lombardia. lumbardiscus. ,longobardus. lum-
A.SCHIAFFlNI. ID 6 (1930) 41 5g.: storia del termine. .bardorium. D /ombardia.
lutulum 10p. lumbardiscus agg. "lombardo, prodott(J in tombar-
~n _
DRG.3 8868.1302 nicolinus de luculo. PCI 501 a.1306
opizinus spinulla de lucu10. DAA 24 8.1274 pro cannis duabus panni lumbardischi.
lutus idro L lombardescus. 10mbardiscus; ID lombardo. , l
PCT 60 n.133 (Tabula Peutingeriana) "fiume situato Ira lumbardorium sn.
Albenga e Vado". ' . \ I U.l 1200 a.1254 dominum jacobum prepositum lumbar-
ludere vb. "giocare" dorli, sindicum sive nuncium et procuratorem prefacti
GR 2,51 a.1430 (Apric.) in festo pasce videlicet iIlis tri- domini abbatis. . "
bus diebus possint ludere ad ova; a vigilia nativitatis do- L lumbardia. lJ
mini ad epiphaniam possint ludere ad avelanas. lumbulus sm. "lombo" I
ludonensis agg, "di Laudun (Fr.)" GR 62 (Portofino) oDUes lumbulos porcorum.
DKR 22 8.1407 petrum beydocii diocese ludonensis. L lumbus. D lomboro.
lumb 506 luaa
------------------------------------
lumbus sm. "lombo: dirillO che la Curia di Ge/wva 3.1047 (Bvari ~ i:mul Cum lercia porcionc de oblacioni-
percepiva sulle bestie macellale" bu et luminaria que in eadem ecclcsia .intraverint. MSS
RCA 121 a.ll43 de ripatico et de lumbis el. de anehis et 588.1053 et faciat exind abas vel monacbos .. , at eonun
de foderis et de aliis rebus que peninent domino acchie- usu et utum . .. et facial wode a ~ ipsiu mone~ri.i a
piscopo, Don DOS intromittemus. presenti die de rebus libellarii saJva quidem luminaria
L lumbulus. D lomboro. sancte eccle ie cuiu e l proprie! . SRC 674 8 . .1079
lum.e n so. "lampara, lume usato nella pesca (Sa.Y.) c: nee oil et dona it atque affenit donnuli iOcus
notturna" episcopus episcopio sancle saotleo i eccJesie ad canoDi-
RVN 120 s . .lUV. (Noli) si ceperit pises modo aliquo. ive cam sancte dei genetrice roarie ecclesia ~tj tome ... et
ad retia grossa sive parva, sive ad palamitum, sive nalias, omnibo quem videntur e se iuris ip iu ecclesie sancti
sive ad cannam, sive ad lumen ... RVN 129 s.xiv. (Noli) salumini similiter c~m ?mnibu ui ' peninentibus, preter
omnes piscatores qui piscati fueriot ad lumen. seu ad in- duas panes de Iwrunanbus que in eisdcm eccleslis affc-
censam. GR 93 (Levanto) nec possit aliqua persona runlurt vel. ponuntur ad u um eluntum canooicorum.
Iaxare ... aliquod rete pedoni ante aliquam sperugam. ni: PPE 20 a. 1087 dea el canonice san ti laureotii conferi-
si primo schiffum vel barcham seu Lignum piscantis fue- mu et ~o~a~u prediclam ecclesiarn uncti genesi et
ril in speruga cum lumine iuxta lerram. alexandri. UlSlmul cum lerta vacua, curo omnibu lumi-
L Jumen. Luminare. luminaria. D lume. nariis, voti et. obligalionibu . MSS 79 8.1088 el facias
lumen sn. " lumilUJriafestiva" inde a presenti die cum eredibu lui aut ui vos dcderi-
SSA 90 a.l349 (Sav.) item quod nichil deturde avere co- ~ , prop~elario et libellario nomen, quitquit volueritis,
munis saone polestati, iudicibus et IDilliti eomunis saone Ine omm mea vel heredum meorum ntradictione. sal-
occasione alicuius luminis. va quidem l~mi.~ ~le eele ie cuius e, t proprlcta$.
lumera sf. "lanterna, lucerna'" GlB .368 a.l 174 qUldquld ego. vel pro me altus, coosecu-
PVP 273 a.I488Iumere due. rus fuerit ... excepta yjanda et h,lminariis non. in fraude
D linea. datis. MBl 82 s. xii. Urio ) ut sacrisl'aDu habe(et ct in
lumen.a.s sm. "lume. lanterna" ve timenlis omoium mooacborum Il idue in claustrum
CA 629 a.1292 item in lumero pro stabula. habilantium miterelur et inlumioaribus cecle ie .. .
L limeros. lumen. BIR460.
lumeselus IlumeteUus Ilumexelus sm. "gomitolo" L 1UJll.inare.lumen. D alumenar. luminarl.
BGS 82 a.1248 el lumetellos decem fili de palomario pro IwnJnaria f .. " ilIllmina:.ione ritualr dellecJa!sc"
velle. RLC 83 a.1297 (Cosio) si aliqua fileria filabit. fi- CST 182 a.1381 (Taggia) llem tnuntur dicti massarii
laverit melius desuper lomexelum quam de subler, el si providere continue super IUi1Dariis, prediclt eoclesie et
ali qua fraus in i1lo inventa fueril. bannum solvat... ASO accusare qu Iibel delinqueote in dieti luminariiS. et
81 a.1381 (Caffa) item lumeselum unum fili pro veUatis. lampas emere ... nee sarias di le ecele ie UI. moris esI
L limesceUus.limixeUus. D remescellu. umiscellu. expensi iJlorum qui d.iCIam luminariam facere t:cneaotur.
luminare sn. "illuminazione della chiesa" et non pcnnittanl, diewn luminariam facere nisi vWs vi-
COG 84 a.1134 tribuant. .. solidos tres altari sancti lau- treis.
rentii pro luminari et ilJi solidi dentur in oleo unde illu- luminaria f. "ufficio JlUlebrt"
minetur altare. COL 5,6 8.765 ~il~ UI maneal polC"18lem promessa
L lumen. luminaria. remedlum el lummana mea vel pareolOrUm meorom fa.-
luminaria sf. "dota<.ione di lumi. alla qua/e viene eiendum. CDL 222 8.83.5 (Pa iu) UI pro emolumento
formnlmente riservata la necessaria quota di rendita nel- mercedi nostre, et rcmcd.iwn anime fnltri sui. .. ad oon-
le dotazioni/alle a chiese o monasteri"; genericam. "do- c~nnanda lum.inaria in ~iIi l ... MBL 262 8.840 (~
te o rerulita" di chiese O cappelle" . nn ) ~d o pred,cta~ eec1e Hl . ~I ad lum.ina.ria ipsarum
CHAR.1 19 a.730 (Novara) allano dedicare debeas in eccJcS11J\UII eoncmnaoda vel supendia I110nacborum aut
numine iamdicti beati mkhaeli , et ego tibi iuxta meam susceptiones hospitwn vel beJemosinas pauperibus ero-
parvilatem confero terrola ad sex modius seminatura .. , ganda. COL 785 8.914 (Como 'pro remed.io et mercede
unde in ipsa venera vel e laeo luminaria fi.verit (fieri) de- atque luminaria animae meae. RCA. 14 g. 8.1143 con-
beat. COL 108 a.777 (Milano) oleum pro luminaria. cedimus supra memoratis ccclc ii . [ .... ] in usu SUQ$ et
L.A.MuRATORI, Scriptores rerum Iralicarum, voI. I. p.n., a~ lur;ninaria concinnanda habere integraliter pro opera
Milano 1725 col. 105 (Caroti Magni leges) lex!xi a.811 pletatJ . .
ut nos episcopi, qui in omnibus nonas et decimas accipi- COL 222 n. ''l'c~p'''SJ;OI1e ad hmDal'! concinnanda non
tis, in vestra providentia sit, quatenus eeclesia & capella pu rifuir. i a lampade o candelt!. 1M afuneralt'.
que in una parochia suot emendenlUr. & luminaria eis IU1111Dari8 sl "illum;lJ4lone d,du, citta in ()(.casioM
prebeatis & ut in eis presbyteri vjvere possint. Iv . di festivit"
col.l60. additamentum ad leges ludovi ii. imperatoris SP J64 a. ~391 pro luminaria in vigilia sancti iohan bap-
ix . a.855 & ipse sacerdos qui ibi ordinatus fuerit, ipsam ust.c. AS 73 a.1432 con ' uIes ... associare ad lwninariam
decimam dispensel pro luminaria. sive pro elemosynis beaLOrum aposlolorum symoni el iude. MSl 20$ .1469
distribuat. RCP 22 a.900 (Luni) sed eumque quecumque qu()d magistri dicll coll(cgii) ire debeanl ad luminaria
ad ius nostri fisci exigi potuerit. omnia luminaribus ipsiu beatorum aposlolorum simooi et iude.
ecclesie deferendas sancimus. BCG 35 (= MSS 5) a.993 IUIIIOIIe top. (Venr.)
potestate faciendi qudcumque volueritis de rebus libella- GR 63 "s'a z ion~ romana presso M~",on ~. di,sirulla
riis, salva quidem luminaria sancta eedesia euius est pro- (s. v;~;-ix.) dai. Sa~a eni di, FnusJn~lo' . LTI 57 '8. D~ 74
prietas. MSS 13 a.lOO4 faciendum cotcumque volueritis, "anll"ca manslO ertal4 doli IliMmnlUft Mlonini' .
salva quidem .luminaria sancla ecclesia euius est proprie- celt. Iemo "olm" (cf. lemonu5. antico nQrne di Poi-
tas. BCG 111 a.JOI9 salva quide:m luminaria S8DCle ec- ~~ .

clesie cuius es.t proJK:ietas. RCA 29~ s.go a.1031 cape Ha L .limonum.
una que est edJficata 10 onore sancta lulia el est consuuc- luna. top. "Lurrf'
ta io loco ~a~lo, cum omnibus ~imis quod ad ipsa ea- QVS J22 n.. 1,5.:. Pomponio Mela 2,4 ..12 sec.. i, E.V.) luna
pella pertlnenubus. vel curo omrubus dos el oblationis Ligurum.
~tque luminariis ex. integris. RCA 400 (z ST 10.68) D luni, /UIUWWl

... .
luna 507 luva

luna (err. per lima) sf. "lima" a.1153 pro pretio videlicet xvi. milium et dC.xl moraboti-
NL.I 288 a. I.21O promitto iIIi dare de ferramentis conve- norum, marrochinorum, marinorum, aiadinorum, lupino-
nientibu s mist.erio meo, scilicet encudem i., tenaces i., rum, melechioorum, qui quotcumque ibi sint mixtim ad
martellum i., lunas (corr.: limas) ii. pensum de lupinis reddantur. .
.L lima. IVI.n. "specie di marabotini che avevano preso il nome
lundra Ilundres Ilundrex top. "Londra" dal re di Valenza, Mohammad ibn Mardanisch, volgarm.
GC.2 130 a. l 191 robinus batifolium de lundrex. GG 142 detto "Re lupo".
(= DRG.2 70) a.1201 johannes de lundra. DRG.3 947 luposus agg. "guasto (di carne)"
a.1307 in lundres. CSS 35 a.1414 (Celle) cames luposas, morbosas vel ar-
L londina. london. londonia. londres. rocatas.
lune nome di nave genovese da carico L lupatus. lupum. D luposo.
DRG.2 91 a. 1203 in nave que dicitur lune. lupum sn. "malattia della pelle"
BNN 71. ASA 44& a.1350 (Alb.) appostemata venenossa sicut est
D lunna . lupum ... noli me tangere et carbulnum.
luneum top. (Riviera di Levante) DUC.5 155 lupus: carcinoma, cancer crurum.
U .I 4738.1202 castri ... lunei. L lupatus. luposus. D luppa.
lunexana top. "Lunigiana" lupus sm. (ittiol.) "lupo marino, labrace (Labrax [u-
GG.2 303 a.1206 in lunexanam ad saranum. AI 101 pus)"
8.1240 ubertus marchio pilavicinus qui est. vicarius sive ALE 35, 426 labrax lupus.
capitaneus f(riderici) dicti imperatoris in partibus lunexa- D lovazo.
ne . Al 173 a.1247 homines de lunexana et grafagnana. lupus n.p., cognome
L luna. lulisana. Junisana. lunixana. CNM 32 a.1204 (Sav.) wilielmus lupus. PSN 97 a.1259
lungobardus sm. "Iongobardo" (Montaldo) lupus.
BCG 33a.992, nos quidem amalbenus qui professus sum L lovo. lupa.
ex oalione mea leo (= lege) vivere lungobardorum. lupus cerverius sm. "lince, lupo cerviero, dal pelo
PAC 5. R.CAPRINI, SG 9 (1972) 13 sul passaggio o > u. giallo-grigio"
L laogoardus. lumbardia. D longobardo. PVP 256 a.1459 item gona una panni mischi pro homine
lungus agg. "lungo" foderata penna luporum cerveriorum.
BCG 47 999 coheret a tercia pratum lungum. BCG 112 L cerverius.
a.1019 prope fosatu qui dicitur aqualunga. LMS 62 lurate top.
a.1222 quartam partem tOlius insule muri lungi. TL.I 47 PTR 52 (TV, ca. IlO E.V.): "in et romana il suff. -ate
a.1453 lanceas lungas. usato per formazione di nomi di territori, non di fondi"
L longus. D IU11gu. lusinascum top.
lunlsana top. "Lunigiana" LG 62 a.l150 in locis terris et vilIis infrascriptis, videli-
GR 134 (L.A.MuRATORI, Antichit estensi, t.I. p.1. cap. cet in macro, aurigo, cuneo, lusinasco, caraonica.
xxvi) tempore ubeni pelavisini generalis vicarii in pro- lutherius n.p.
vincia lunisana. CDG.3 29 a.1192lutherius.
L lunexana. lunixana. L loterius.
lunixana n.p., f. lusolar Ilusolario top. = lu solar/solario (Savignone)
SLS.2 80 a.10&5 (S.Venerio del Tino) uxori sue lunixane. FNV 213 a.1252 (Savignone) ego aidela de lusolario ...
L lunexana. - peciam unam positam ubi dicitur ad lusolar ... - bal-
lupa sf. "lupa" nome di nave da carico genovese dus de solario.
LMS 377 a.1224 (Reg.) [nave chiamata} lupa. L (de) lusolario. (de) solario. lu(solario).
BNN 77. luscemia sf. "specie triglia"
L lovo. lupus. GR 62 (Portofino) item del luscemias omnes quas ceperit
luparetium top. "Fossa lupara (V Va renna, Pegli)" a camulio usque ad sigestrum.
RVV 60 a.1203 "forse ricostruzione dotta del notaio". Cf ALE 245 a.1173 (Ven.) lusema "specie di triglia", cf.
L luparia. Plin. n.h. 9.82, calco del gr. ;\:6xvo (Strab. 17.2.4. Hes.)
luparia agg. "dei lupi" elem. topon. D luscemia.
RCA 2&4 a.1034 in tromalio et in costa luparia. LMS 42 lusorem sm. "suonatore"
a. 1222 in fosa luparia ubi dicitur lignano. BNA 168 ALN 96 a. 1320 lusor seu menesterius nacariarum.
a.126O (Vent.) ad coUam lupariam. luteus sm. "basamento, corpo architettonico"
L lovo. fosa luparia. coUa luparia. costa luparia. lupare- CDG.3 64 a.1192 (Costant.) et versus meridiem usque ad
Uum. luteum murum substinentem.
luparius cognome lutonum sn. "ottone"
LMS III 8.1222 beltramus luparius. ASA 277 a.1350 (Alb.) scandaleta, cantaria et romana
L lovo. debeant esse de ferro aut cupro vellutono.
lupatus agg. "guasto (di carne)" L lotonum.
ACM 53 a.1396 (Carr.) cames gramignosas seu monici- lutria sf. "(pelliccia di) lontra"
nas vellupatas vel morbosas. CGG 106 a.1260(PortoV.) illas lutrias xxxvi. et stracios
L luposus . lupum. viii. varium.
luplnus sm. (bot.) "Iupino" Llucia.
ACM 97 a.1396 (Carr.) bladis, lino, lupinis, panicali seu lutum sn. "fango"
milio. GR 2.44 non possit vendi per comune lutum seu lava-
D lupin. chium quod fuerit in strata.
luplnus sm. "Iupino" moneta D luto.
CDG. l 295 a.1153 et de quotcumque morabutinis de pre- luvarigo top. (Alassio)
dictis singuJis monetis amplius aut. minus ibi habeantur, TAL 820.418 a.1232 (Alassio) loco ubi dicitur luvarigo.
omnes accipiantur ad pensum de lupinis. CDG 291 L lovaria.
luvi 508 1u.xJ

Juvignana top. (Sanr.) pcnsam cum corda pendentem ad luxemarium d muso


U . I 5 8.962 in loco et fundas tabia seu luvignana. L lucerna. luxema. D liLrtrn.
D IOllegno . (dc) luxeto cognome
(de) luxeo cognome U.2 241 a.1290 (Sav.) bovatinu de hu:elo.
CAC .188 a.1180 johannes de luxeo de albuola. L Iucedum. (dc) IUJlco.
L (de) luxeto. lucedum. lu.xignan top. "LusignalW (A lb.)'
luxema sf. "lucerna" CAT 121 8.1323 (Alb.) (rubr. ) de luxignano. PTR 46
PVP 240 a.1456 item )uxema una. s ..xiii.: < Lucinju gtnl. rom.
L lucerna. D liixerna. luxillem rn. "canale"
lu.x ernarium so. "lucernaio, apertura superiore di GR 62 (Novi) quod aliqua pe(S()M non possit . .. extrahc-
un vano a finestra" re ... dueete ... aquam quc delabitur dc lcm. novarum su-
TSL 207 3.1479 invenit dictam sclavam . .. laquco SU- per aliquem pontcm vel Juxillem aut begaUem.

" " ' - - -- -- - -- - - - -- - - -


INDICE

Prefazione ........................................................ pago 7

Introduzione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Il

Abbreviazioni (toponimi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Abbreviazioni diverse .. ....... ... ................. . ................. 21

Bibliografia (sigle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

A ......... ..... ....... ................................. '. . . . . . . . . . 49

B ............................................................... . 119

C - K ............................................................ . 189

D ............................................................... . 327

E ................................... ... ......................... . 355

F .......................... : .................................... . 367

G ............ .. ........ .... ..... . ............................... . 413

I-J-Y .......................................................... . 449

L ............................................................... . 475

Vous aimerez peut-être aussi