Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
SlE1R:..Gl[O AJP>lR:..O][O
, .
j
- '-'"
. -~. . '.,'
,'O "
SAVONA
ZOtOll
IO
Se fosse vero (ma non ) che il genio "una lunga pazienza", que to lav ro potrebbe
definirsi geniale. Nel suo complesso, l'opera ha occupato un intero ventennio: i anni per
la raccolta del materiale, dieci per la sua elaborazione, quattro per la te ura fi nale.
Lo stato della tecnologia nel primo quindicennio ha impo to l' u o de lle tradizionali
schede cartacee, fitte di minuta scrittura. Solo per l'ultima fa e l' u o del computer ha
consentito all'autore di predisporre il testo ne varietur nella sua defi nitiva forma tipo-
grafica.
Non formale, a questo punto, il riconoscimento dovuto agli ami i de)!' Istituto di
glottologia dell'Universit di Genova, per la simpatia con cui banno accolto, in anni or-
mai lontani, uno sconosciuto transfuga dalla vita di azione; agli amici della Soci.e t savo-
ne se di storia patria, che hanno sostenuto con affettuosa partecipazione la lunga ge tazio-
ne dell'opera; al personale tutto della Biblioteca Universitaria di Genova, empre gentile e
paziente; all'amico editore Marco Sabatelli di Savona e ai suoi collaboratori, che i. ono
adoperati con entusiasmo e con pazienza per la riuscita dell' impresa, e - 1a5t n t lea t - al
consiglio amministrazione della Fondazione Cassa di Risparmio di Savona che ha affron-
tato "ad occhi chiusi" l'impegno finanziario della pubblicazione.
Introduzione
Vengono qui fornite le indicazioni necessarie per un appropriato uso delle strutture del vocabolario.
E' risultato inevitabile dividere il Vocabolario in due separate sezioni, anche se tale divisione poteva appanna-
re la visione, che sta alla base del presente lavoro, del dialetto ligure come di una unica realt che si venuta
organicamente evolvendo nel corso di oltre dieci secoli.
La validit di un vocabolario storico dipende in buona misura dalla affidabilit del materiale raccolto, cio
dalla correttezza filologica delle edizioni dei testi; per altro verso, una corretta lettura ed interpretazione dei
testi non possibile se non si disponga di strumentilessicografici adeguati. A rigor di termini, si rischierebbe
quindi di trovarsi chiusi in un circolo vizioso, senza vie di uscita. Ma per quanto riguarda il campo del pre-
sente lavoro la pratica esperienza ha dimostrato che, tranne rare e riconoscibili eccezioni, il materiale fornito
dai testi a stampa - sia dalle edizioni ottocentesche che da quelle moderne - sostanzialmente corretto ed at-
tendibile, e che comunque la comparazione delle diverse testimonianze di una singola voce consente spesso
di riconoscere ed emendare errori di lettura, di stampa e di interpretazione, e di eliminare inammissibili va-
rianti. .
- ETIMOLOGIE
Il presente vocabolario bibliografico, non etimologico. Le indicazioni sulle etimologie vengono fomite,
quando ritenute opportune, nell'ambito della specifica bibliografia; si di norma evitato di ripetere quanto
possa essere agevolmente reperito nei dizionari etimologici italiani.
12
- VARIANTI
Tutte le varianti, anche quelle che non interessano il fi lologo testuale, hanno imp rtanu\ per I d 11
lingua e per il linguista, per il quale si. tratta di rilevare non 010 signifi ati ma r rm stori am TI [ ' alt
Vengono quindi registrate separatamente, nell'ordine alfabetico, tutte I div r e f rm di un : t ~
solo trascurando variet locali di minimo rilievo.
La separata registrazione delle varianti (cos come la divisione della mat.eria in du 'czi ni ha reat il pr _
blema della scelta, fra le diverse forme di una medesima voce, di quella tt la qual.e r gi ' trar i rimundi La
bibliografia. Non sempre infatti la forma pi antica la pi signifi at i a, TI la prim n Il' rdine alfabc:ti
Non si seguito in proposito un criterio unico si cercalO di adotlare la luz.i n he a ' per cas appari e
pi opportuna.
La fitta rete dei rimandi da voce a voce dovrebbe comunque ovviare ai p ibli in n eni nli i una e lla ar-
bitaria.
- NEUTRALIT
Si di norma evitato ogni intervento diretto ed esplicito del compilatore n Ua matria regi trata. Le rare e ce-
zioni (giudizi, proposte, precisazioni, rettifiche) sono poste fra parente i quadre.
Sono state evidenziate nei modi ritenuti volta a volta pi opportuni le correzi ni adottat dubilali am nte
proposte dagli editori; si sono corretti senza particolare menzione i pi evid nti err ri di lettura di stampa.
2. La ricerca
- FONTI
Nell'esame delle fonti ci si arrestati, tranne eccezioni, alle pubblicazioni c mpar ' in alla fin d l l
(con 1'inizio del 1989 si avviata la redazione dell ' opera).
- AREA GEOGRAFICA
L'area geografica coperta dalla ricerca sostanzialmente quella della Liguria attuale: area i ui nl ni lin U'-
stici, cos come quelli naturali, sono sempre stati molto netti lungo la co la, dal1'e tr m P n' nt a li Lu~_
giana, e nell' entroterra sino allo spartiacque appenninico ed al l' incontr con l' area piemont e e 1'emiliana _
Solo in pochi casi particolari la ricerca bibliografica si spinta al di l di tali confini l .
- AREA CRONOLOGICA
La ricerca ha riguardato:
- i testi latini prodotti dal sec. x. al sec.xv. ; testi posteriori sono tati pre i in con iderazi n 'a l ' ritenuti dj
particolare interesse; sono stati registrati eccezionalmente testi anche non liguri d c li anI ri ri al d l -
ma;
- i testi volgari prodotti dal sec. xii. al sec. xv.;
- i testi propriamente dialettali a stampa prodotti dal sec. xvi. al xviii. , nonch testi italiani fino al e . i< iii.
interessanti per la presenza di elementi dialettali.
- Per i testi dialettali dei sec. xix-xx. la ricerca stata sostanzialmente Limitata ail
svolta per il resto sui vocabolari e gli studi linguistici.
13
- ARtA SEMANTlCA
La scelta - inevitabilmente soggettiva - del materiale da registrare stata determinata dall'intento di eviden-
ziare e datare tutto il materiale lessicografico comunque utile per la caratterizzazione e la storia del dialetto li-
gure, e per la retta comprensione dei testi. Essa stata la pi ampia possibile, nell'intento di non trascurare
nessun elemento che apparisse comunque interessante, oltre che dal punto di vista linguistico, anche da quello
della storia delle istituzioni e delle tradizioni. Una elencazione esemplificativa comprende tutte le attivit
umane, dall'agricoltura e dalla pastorizia alla cantieristica, alla marineria, alla pesca e al commercio, all'arti-
gianato e all'industria, alla finanza pubblica e privata, con particolare riguardo per la produzione dei tessuti e
dei manufatti di abbigliamento. Sono state prese in attenta considerazione le scienze naturali, la chimica, la
medicina e la farmacia, la terminologia giuridica, fiscale, amministrativa, militare, religiosa.
La mole de] materiale raccolto consente di considerare sostanzialmente limitata la possibilit che elementi
caratteristici e importanti siano alla lunga sfuggiti alla rilevazione.
- TOPONIMI E ANTROPONIMI
Uno spazio particolarmente ampio stato dato ai toponimi ed agli antroponimi - soprattutto soprannomi e co-
gnomi - che presentano per loro natura caratteri altamente conservativi, e sono spesso strettamente connessi
con nomi volgari (di piante, di animali, di mestieri, strumenti, aspetti del terreno,ecc.) non altrimenti attestati
nei documenti di epoca antica.
Si sono spesso regi strati anche toponimi e antroponimi privi di evidente connessione con altri elementi lessi-
cali , in quanto si ritenuto che potessero fornire materiali utili per eventuali ricerche di diverso genere.
3. Ordine alfabetico
Ai fini dell 'ordi namento alfabetico si registrano senza distinzione, pur trascrivendole fedelmente: :
le lettere c I k; e I re; f I ph; il j I y; o I ti I eu I re I reu; sI I Z; u I ii I u;
le consonanti (ma non le vocali) semplici e doppie;
le parole che presentano m per n o n per m.
Non si tiene conto di h iniziale o in tema, tranne quando ha valore fonetico.
Le parole straniere (per es. toponimi francesi, spagnoli, provenzali) vengono disposte nell'ordine alfabetico in
cui compaiono nei dizionari delle rispettive lingue.
4. Grafia
Nella redazione di un vocabolario storico e bibliografico, esclusivamente basato sulle attestazioni scritte di
epoche diverse lungo 1'arco di dieci secoli, esclusa essendo l'adozione di una grafia fonetica, ed in presenza
di sistemi grafici oltremodo diversi negli autori, nei luoghi e nei tempi, si imponeva, per la registrazione e per
l'ordinamento delle voci e delle citazioni testuali, j' adozione di criteri della massima semplicit, univocit ed
adattabilit, che offrissero sufficiente garanzia di fedelt e, insieme, facilit di reperimento e di consultazione.
Tali criteri vengono esposti sommariamente qui di seguito, avvertendosi che essi rappresentano punti di riferi-
mento costanti, pur se, nella estrema variet della casistica concreta, non sempre essi sono rigidamente appli-
cabili ed applicati.
14
SEZIONE "LATINO"
Nei testi latini medievali la grafia generalmente molto uniforme, e ricalca sostan zialmente la m derna resa
del latino classico, con le seguenti principali differenze:
- il dittongo re costantemente reso con e;
- il dittongo re reso nei diversi testi sia con re che con e ;
- la h spesso inserita nelle parole senza valore etimologico o fonetico
non si distingue di solito ph da f;
- non di solito sicura la distinzione fra consonanti semplici e doppie;
- frequente l'uso indifferenziato di s, () e z.
I testi latini vengono qui trascritti rispettando fedelmente la grafia delle fo nti, avvertendo he
- non vengono usati i caratteri maiuscoli;
- non viene introdotto ovviamente i' accento tonico.
Confluisce in questa sezione un materiale lessicografico estremamente vario per natura, et e provenienza, per
la cui registrazione sembrato opportuna l'adozione di codici differenti.
b) - voci e testi dialettali veri e propri, nei quali l'uso del dialetto rappresenta la ella con ap le di un
strumento autonomo rispetto alla lingua nazionale. e mira a rispecchiare la parlata l aie nelle u e ~ r
me pi autentiche ed espressive.
In questo ambito si operata una distinzione:
- le voci e i testi dialettali genovesi dei secoli xvi-xviii, tutti redatti econdo una difica i n
stanzialmente omogenea e stabile. Questi si trascrivono rispettando la grafia delle fonti, I norma ~
lizzandone alcune forme.
In particolare
- si di norma mantenuta la grafia di re, re/eu (re', re 'fetl se comunque accentat nei t . ti ;
- si mantenuta la grafia "genovese" di o per [u], u per [ii] ;
- si spesso usata una sola forma per le terminazioni participiali (aou, au, ao, OU);
- non si spesso evidenziata, nella trascrizione, la pronuncia velare di n in . illaba fi o
naIe preceduta da vocale tonica (indicata nei testi con ii, n- nn-), dato che i tratta
di fenomeno regolare e costante, limitato a una ben defi nita area della Li guria 4 ;
- si sono usati parcamente gli accenti tonici;
- si riservato il circonflesso alle vocali lunghe (particolarmente e non accentat .
- le voci e i testi dialettali Hmoderni" (degli ultimi due secoli) per i quali i codici grafici della p r du-
zione letteraria e di quella scientifica e lessicografica si sono differenziati nelle div rs aree ubdial t-
tali, sviluppando - accanto alla tradizionale e stabile norma "genovese" - un in ieme anar hico di S Lu-
zioni diverse, soggettive, instabili e a volte prive di fondamento.
Per questi si ritenuta opportuna l'adozione di una trascrizione estremamente empl ifi ala e . 1l1-
prensiva, che evidenziasse soltanto i fatti fonetici Largamente significativi e tra c ura e le di tin zi _
ni pi sottili e le particolarit locali di minore rilievo , ignorando quindi i criteri di hiarati dai ri _
spettivi autori.
Tale trascrizione attribuisce alle singole lettere il valore fonetico che e se hann nella lio ua italia_
na corrente, con le seguenti particolarit:
- - -- -~-~ ~. ~~ ~ -~~ ._._-- - -- ~ ~~~-~--
15
Vocali
a = a molto chiusa, quasi o: cos evidenziata perch nei testi relativi ad alcune localit (Ormea, Trio-
ra) essa viene spesso trascritta come o;
= e chiusa;
= e aperta, in tutte le gradazioni;
= vocale e semivoca]e (i, y);
o = eu francese (accentato: o ' );
u = u vocale e semivocale (w);
ii = u francese (accentato ti ').
Consonanti
gl = ] palatale (l)
gn = n palatale (ii)
n = n nasale o velare (I), Ii) in sillaba finale preceduta da vocale tonica,
r non si evidenziata in alcun modo la r palatale (dorsale o retro-flessa) (t) caratteristica di alcu-
ne zone liguri.
se = s fricativa palatale sorda: (~ , it. scendere: asccian, scciumma) .
z = s sonora Cf, s).
Una specifica menzione segnala i rari casi in cui la pronuncia corrisponde a quella della z sor-
da o sonora italiana (z, 3).
q trascritta secondo l'uso italiano moderno.
Consonanti doppie
A differenza da quanto avviene per le vocali nessuna distinzione fatta fra consonanti semplici e dop-
pie: esse vengono registrate indifferentemente nei i medesimi lemmi, cos come compaiono nelle
diverse fonti 5.
Accenti
Data la natura storico-bibliografica, e non normativa, del Vocabolario, gli accenti tonici non vengono in-
trodotti quando non compaiono nei testi. Non vengono comunque accentate le parole piane; vengono ac-
centate le parole tronche; non sempre le parole sdrucciole (particolarmente dell'uso letterario).
L'accento acuto indica la e chi usa (), quello grave la e in tutti i gradi di apertura (, re, a, ... ); per la O
si usa di norma il solo accento grave ().
Quantit
La quantit delle vocali non viene sovente indicata nei testi dialettali ed inoltre spesso diversamente
avvertita nelle varie parlate locali. Conseguentemente, pur essendo di grande importanza, essa non vie-
ne spesso evidenziata. Sempre per si usa l'accento circonflesso per denotare la lunghezza delle vocali
non accentate. (ad es.: sdd, cghettu, imbOz, ggia, ecc.).
La materia dei lemmi cos disposta (senza altra distinzione che gli "a capo"):
- LA VOCE, in ordine alfabetico in carattere grassetto; la categoria grammaticale; il genere. Non indicato il ge-
nere dei cognomi, e a volte neppure quello dei nomi, non sempre facilmente determinabile.
) sostantivi vengono di norma registrati nella forma del (nominativo) singolare, anche quando si tratti di nomi
di piante, animali o monete registrati a volte dai vocabolari nella pi comune forma plurale; solo si mantiene
il plurale nei pluralia lantum e per le parole che risultino attestate solo al plurale, e di cui non sia sicura la for-
ma del singolare
16
I sostantivi latini con tema in consonante (terza declinazione), cos come quelli uscenti in della ec uda, n-
gono registrati nella forma del!' accusativo singolare.
Le voci costituite da due parole sono elencate in ordine alfabetico come se si tratta e di una unica parola. Se
la registrazione riguarda la seconda parola questa registrata nell ' ordine alfabetico, mentre la prima vien p _
sta fra parentesi.
I verbi sono registrati sotto la forma dell'infinito (attivo), salvo quando: in rari casi, que la non ia d lermina._
bile con sicurezza.
Si sono tenuti di norma distinti, pur se coincidenti nella forma, i toponimi dagli antroponimi (co 'a nOn empr'e
agevole nel caso dei cognomi).
Sono state registrate insieme, di norma, affiancate in un medesimo lemma e eparate da una barra, l di
varianti di una medesima parola, se alfabeticamente contigue.
- IL SIGNIFICATO, in corsivo fra virgolette, indicato di norma in modo emplice e sintetico, con attribuzion d i
un'area semantica molto vasta, e con implicito rimando al vocabolario italiano. E o determinato dalla e 1-
denza del contesto, dal raffronto con altri testi, dalle indicazioni bibliografiche, dai dizion ari, dai glos ari par-
ticolari delle fonti.
Avviene anche, in alcuni casi, che la determinazione del significato di una voce si ba i suHa pre ia soluz i _
ne (ovviamente soggettiva, e che di solito sarebbe troppo lungo giustificare) di problemi di interpr tazi ne
del testo.
Vn punto interrogativo contrassegna i significati congetturali o comunque ritenuti non icuri ; nes un ignifi a-
to viene indicato quando la determinazione non appaia comunque possibile.
I diversi significati di una stessa parola sono separati da una virgola quando siano fra loro affini ; da punt
virgola quando la differenza sia pi sensibile.
Quando essi appartengano ad aree semantiche diverse la voce viene registrata sotto eparati lemmi . [ ri feri-
menti (L, D) non tengono conto di tale divisione.
Dei toponimi si indica tra virgolette in corsivo il nome locale moderno corrispondente; i indica fra parent I,
in corsivo, il capoluogo di appartenenza delle localit minori e, quando pos ibile, dei microtop nimi.
Di molti toponimi non viene fornita la precisa localizzazione quando questa sia difficilmente determinabile ..
Delle monete e delle unit di misura si forniscono indicazioni molto sommarie e non si precisano equiva_
lenze.
- LE A1TESTAZ/ONI sono disposte in ordine cronologico; entro tale ordine vengono elencati i te ti gen vesi, indi
quelli liguri, da Ponente a Levante.
Esse sono cos composte:
- la sigla della fonte, rilevabile dalla "Bibliografia (sigle)" (o gli estremi bibliografici nel ca o di fonti i olat
l
17
- Per le opere in versi si indica il numero del componimento (o del canto) e del verso (o strofa) in cui compare
la voce attestata.
Sono state di norma verificate ulla prima edizione (registrata nella Bibliografia) te citazioni tratte da edizio-
ni posteriori.
- il luogo: empre, ove possibile, viene indicato il luogo di redazione (o di pubblicazione) del documento, o la
localizzazione della voce, tranne quando si tratti di Genova o di una colonia genovese d'oltremare.
- la parola con la esatta configurazione che ha nel testo citato, sempre, ove possibile, inserita nel proprio
contesto con una ampiezza tale che ne renda comprensibile il senso.
Le parti di testo non essenziali alla comprensione sono omesse e sostituite da tre puntini.
Le lacune del testo sono indicate da tre puntini fra parentesi quadre.
li tratto - separa due diverse citazioni tratte dalla medesima pagina o da due pagine successive.
La scelta delle attestazioni tiene conto dell 'arco cronologico coperto dal termine, dell'interesse del contesto,
delle eventuali sfumature del significato, o dei particolari usi idiomatici del termine,
Tranne il caso di voci di larghissi mo impiego, il numero pi o meno grande delle citazioni mira a fornire una
indicazione ulla frequenza del termine.
Nella trascrizione dei testi evidenti errori di lettura o di stampa sono stati corretti, dandone notizia solo quan-
do lo i sia ritenuto opportuno.
Dei verbi di uso pi frequente vengono elencate, nella sezione "Volgare-Dialetto" le forme della coniugazio-
ne. La raccolta di tali forme ampia, ma non vuole essere esaustiva.
- LE INDICAZIONI BIBLIOGRAFICHE ..
Sempre, ove opportuno, si fornita l'indicazione, in ordine cronologico, della bibliografia relativa alle singole
voci, tratta dallo spoglio della letteratura scientifica accessibile in trattati, studi ed articoli specifici. Si tratta
di un repertorio per necessit estremamente sintetico - di norma limitato a semplici rimandi - che intende for-
nire lo strumento di una informazione di. base, e che evita di addentrarsi nelle esposizioni, nei commenti, nelle
discussioni, nelle esplicite prese di posizione dell'autore. Vengono a volte registrate ipotesi oggi superate ma
ritenute interessanti per la storia della disciplina.
Non si citano se non in casi particolari i glossari annessi alle edizioni dei testi.
18
L'insieme dei rimandi incrociati stato concepito come una rete volta a collegare non 0 10 arianti o t rrnini
di confronto, ma la famiglia di ogni voce nel suo svolgimento cronologico, ed a fornir ind ir ttament ln
qualche caso indicazioni circa la sua etimologia.
Nella disposizione dei richiami - particolarmente quando il loro numero fosse e t vato - non gllito UnQ
schema fisso, ma si sono adottate le modalit ritenute volta a volta pi opportune, di pone nd i col I gam nti
"a catena" o "a grappolo" a seconda dei casi.
Non si comunque inteso stabilire gerarchie o linee specifiche di derivazione delle v ci r gi trate.
Non viene di norma indicato il collegamento, di per s evidente, fra due voci contigue.
Quando una voce registrata con significati diversi sotto diversi lemmi, non i ritenUlO n e . ari p cit.c _
re, nei riferimenti, a quale di essi sia fatto rinvio.
E' certo avvenuto che, nonostante la migliore attenzione, le numerose integrazioni e correzioni apportate in
corso d'opera abbiano interferito nel gioco dei riferimenti, turbandone la compattezza.
A costo di ripetizioni si sono di norma evitati, al di fuori dei "Riferimenti", i rinvii ad altr v ci del v cab la-
rio.
Note
2G.DEvaro, Per la storia delle regioni d'Italia, in: Rivista Storica Italiana, 32 (1960), p.230: "La Li guria persino n 1-
le sue caratteristiche antropologiche mostra tuttora un netto contrasto con le regioni finitime del Piemont e della Lombar;_
dia . .. Nessuna frontiera pi netta di quella che divide i dialetti liguri ed emiliani dal toscano, di quelli romagno li dal mar-
chigiano, o (oso dire) di quelli lombardi dal Veneto".
3 Le uniche eccezioni sono costituite da:
O
CPB doc. V (Piacenza) per la ricchezza e l'interesse del materiale, e per la vicinanza con l'area bobbie e;
CA perch largamente citato da GR, che lungo tutto il Novecento stato utili zzato come pre ch unica fonte di p _
nibile per il latino medievale ligure;
MBA ,come termine di confronto con l'area provenzale.
CDL, per l'interesse di. testimonianze molto antiche (8 - 9 secolo), di forme che solo pi tardi . ono documentate dali
scritture liguri. e
ACS (Verona), CHI (Savoia), CRL (Ravenna) per l'interesse offerto da raffronti acca ionali.
4 Cf PD 177 p.352.
, Sulla complessa questione delle consonanti doppie liguri si vedano le considerazioni di [G .PETRA o SI ARD I) i .
Consulta Ligure, Vocabolario delle parlate liguri. Lessici speciali. J "Gli uccelli", Genova 1982, pp.14-16, e la re en io~
di F.FANCIULLO in ID 46 (1983) pp.289 sg.l.
Abbreviazioni (toponirni)
Simboli
*AA ABATE Agostino, Cronache savonesi dal 1500 al 1570 di Agostino Abate, accresciute di docu-
menti inediti, pubblicate e annotate dal dotto C.Assereto, Savona 1897. [Savona, ca. 1570].
*AAD PANDIANI Enlio, Arredi e argenti di Andrea D'Oria, da un inventario del 1561, in: ASLSP 53
(1926), pp.239-297.
AAG ASCOLI Graziadio Isaia, Del posto che spetta alligure nel sistema dei dialetti italiani, in: AGI 2
(1876), pp.l11-160; 396-399.
AALSL Atti dell' Accademia ligure di scienze e lettere.
AASLT Atti dell' Accademia di Scienze e Lettere di Torino
ABB BERNARDINI Enzo - BESSONE Giuseppe E., Bordighera ieri. Antologia, Bordighera, 1971.
ABD APROSIO Sergio, Dalla Bordigheta a Bordighera (e dintorni), in : AMSSSP 28 (1992), pp .7-47.
ABS APROSIO Sergio, Ligure "balu" 'pianerottolo', in: SAB, n.s. 11 (199l),pp.l7-18.
ACB [ASTENGO C.A.Andrea], Alcuni documenti sull'antichit e privilegi del Capitolo della Catte-
drale Basilica di Savona, Savona 1897.
ACC ANSALDO France co, Cronaca della prima Crociata scritta da Caffaro. ed altra dei Re di
Gerusalemme, da un anonimo, .. per la prima volta pubblicate, in: ASLSP l (1858), pp. I -75 .
ACL BALBI Giovanna - RAITERI SiI vana, Notai genovesi in Oltremare. Atti rogati a Caffa e a
Licostomo (sec. XIV), Bordighera 1973.
ACM ANGELI Adolfo, Carrara nel Medioevo. Statuti e ordinamenti, in: ASLSP 54 (1929), fasc .2,
pp.1-134.
ACS CIPOLLA Carlo, Un amico di Cangrande l della Scala e la sua famiglia, in: MAST, Serie 2., to-
mo I. (1902), pp. 1-72.
ACV ANGELI Adolfo, in: ACM, Vocabolarietto dei termini meno comuni, pp.l35-139.
ADG AGENO Gian Carlo, Studi sul dialetto genovese, in: SG l (1957), pp.1-156. [Per le citazioni dal
volume non si indica la pagina essendo sufficiente la consultazione dell'indice analitico].
ADL AZARETTI Emilio, L 'e voluzione dei dialetti figuri esaminata attraverso la grammatica storica
del Ventimigliese, Sanremo 1977. [Per le citazioni dal volume non si indica la pagina essendo suf-
ficiente la con uIrazione dell'indice analitico].
ADP ACCAME Giacomo e PETRACCO SICARDI Giulia, Dizionario pietrese , Pietra Ligure, s.i.d.
[1981].
ADR APROSIO Sergio, I bravi di Don Rodrigo, in: AMSSSP 26 (1990), pp.27-34.
ADT APROSIO Sergio, Due curiosi testi medievali: una 'maledizione e uno scongiuro, in: SAB, n.s. 13
(1992), pp.9-13 ,
AES AEBISCHER Paul, L 'volution du suffixe "-arius" en italien prlittraire d 'aprs les cartes lati-
nes mdivales, in:ASNP, Serie 2., vol.10 (1941), pp.l-19.
AF ACCAME Paolo, Frammel1ti di laudi sacre in dialetto figure antico, in: ASLSP 19 (1889)
pp.547-572.[Anzich la pagina si indica di norma il numero del componimento e del verso].
AFV AZARETTI Emilio, Nomenclatura della fauna marina in dialetto ventimigLiese, in: BALM 10-12
(1968-70), "Studi offerti a Mirko Deanovic" , pp.409-427.
26
*AG,AGL [ANONIMO GENOVESE], Rime genovesi della fin e del secolo XliI e del principio del XIV edite
ed illustrate da N. LAGOMAGGIORE, in: AGI, 2 (l876), pp.l61- 3 12. [Data: fine seC.X III - inizio e co
xrv]. Tranne diversa indicazione le citazioni sono tratte da questa edi zione.
*AG,AGP [ANONIMO GENOVESE], Rime geno vesi della fine del secoloX/l1 e delprin ipio del Xl V. Par-
te seconda, edita per cura di E.G. PARODI, in: AGI 10 ( 1886- 1888), pp.J09-140. [Data: fi ne 010
xIII-inizio sec. XIV] La numerazione dei componimenti prosegue quella di AG,AGL. Trann e diver-
sa indicazione le citazioni sono tratte da q'uesta edizione, con il numero del c mponimento del
verso in cui compare il termine citato.
*AGC ANONIMO GENOVESE, Poesie. Edizione critica, introduzione, commento e glossario a Cura di
LUCIANA COCITO, Roma 1970.
*AGD ANONIMO GENOVESE, in CPO L, pp.713-761 {testo} . II ., pp.847-848 [n ote ].
AGF ABATE Giovanni Agostino, Giometria de figure quadre, a cura di GIOVA Nl FARRI , av na L992 .
AGI Archivio glottologi co Italiano.
AGM ANGELUCCI Angelo, Glossario delle voci militari che si inconlrano nell'Inventario fie ' 'hino
del 1532, in: ASLSP lO (1874), pp.773-803.
*AGN ANONIMO GENOVESE, Rime e ritmi latini. Edizione critica a cura di JEAN NI LAS, B Logna
1994.
AGS ATZORI M.Teresa, Glossario di sardo antico, Parma 1953.
AGT PISTARINO Geo, La tradizione manoscritta e un codice perduto dell'Anonimo Genovese, in
"Miscellanea di storia Ligure, I ." , Genova 1958, pp.8-41.
Al IMPERIALE DI SANT' ANGELO Cesare, Annali genovesi di Caffaro e de' uoi continuatori dal
MCCXXVal MCCL, Vol. IW, Roma 1923.
AI.2 IMPERIALE DI SANT' ANGELO Cesare, Annali genovesi di Caffaro e de' suoi continuatori, dal
MCCLI al MCCLXXIX, VoI. IV o , Roma 1926.
AIM DESIMONI Cornelio - BELGRANO Luigi Tommaso, Atlante idrografico del Medio Evo. pOS e -
duto dal pro! Tammaro Luxoro, pubblicato in fac-simile ed annotalO, in: ASLSP 5 ( I 67) , PP.5-
271.
AIR ROSTAN Filippo, Poesie popolari di Airole, in: RH 9 (1954), p .19.
AIS JABERG Karl - JUD Jakob, Sprach- und Sachatlas Italiens und der Siidschweiz, Z" fingen
1928-1940.
ALB APROSIO Sergio, Ligure "bunetu" 'berretto', in: AMSSSP 26 (1990), pp.35-39,
ALE ALESSIO Giovanni, Lexicon Etymologicum. Supplemento ai dizionari etimologici Ialini e ro-
manzi, Napoli 1976.
ALF GILLIRON Jules Louis - EDMONT Edrnond, Atlas lin guistique de la France Pari s 1902 -
1912,1920.
ALI BARTOLI Matteo - PELLIS Ugo, Atlante linguistico ltaliano, Torino, in cor o di tampa.
ALL ARNALDI Francesco, Latinitalis Italicae Medii Aevi inde ab a. CDLXXV{ ad a.MXXII Lexicon i m-
pe rfectum, Bruxelles 1939.
ALLG Archiv fiir lateinische Lexikographie und Grammatik, Leipzig 1884 ..-
ALM Archivum latinitatis medii aevi. 1924 .. -
ALN PELLEGRINI Giovan Battista, Gli arabismi nelle lingue neo/atine con speciale riguardo ali 'ita-
lia, 2 volI., Brescia 1972.
ALS APROSIO Sergio, Le Lizie di Savona, in: SAB, n.s. Il (1991), pp.2-6 .
AMB APROSIO Sergio, In margine all'Anonimo Genovese: "Borchan ", in : AMSSSP 26 ( 1990)
pp.23-26.
AMF MARENGO Emilio, Alfondo W del Carretto marchese di Fin.ale e La Repubblica di Genova, in'
ASLSP 46 (1915), fase. 2, pp.1-141. .
AMSSS Atti e memorie della Societ storica savonese.
AMSSSP Atti e memorie della Societ savonese di storia patria.
AND ALIZERI Federigo, Notizie dei professori del disegno in Liguria dalle origini al secolo XVI 9
voLl., Genova 1864-1880. '
ANL APROSIO SERGIO, Note di linguistica ed etimologia, in: AMSSSP 36 (2000) pp.53-72.
ANP AZAREITI Emilio, Nomenclatura peschereccia di origine greca nel dialetto Iigure jntemelio, in '
BALM 21 (1979), pp.59-69. .
APB APROSIO Sergio, Un antico toponimo savonese: "Porta Bellaria ", in: SAB , n.s. 10 ( 199 1),
pp.12-13 .
27
APD ALESSIO Giovanni, Nuove postille al Dizionario Etimologico Italiano , in: "Centro di Studi filo-
logici e Linguistici siciliani", Bollettino 6 "Saggi e ricerche in memoria di Ettore Li Gotti", Paler-
mo 1962, pp.59-11 O.
APO ALESSIO Giovanni, Parole oscure del territorio alpino, in: Miscellanea di studi linguistici in ri-
cordo di E. Tolomei, a cura di CARLO BATTISTI, Firenze 1953, pp.547-571.
APT ALESSIO Giovanni, Problemi di toponomastica Ligure, in: Convegno di studi apuani (26-29/giu-
gno/1955), Rendiconti dei lavori della terza giornata, Carrara 28/giugno/1955, Carrara 1956.
APV AZAREITI Emilio, Prestiti greci nella terminologia peschereccia ventimigliese, in: RH 34-35
(1979-80), pp.78-81.
ARCH Archaeonautica. Construction navale maritime et fluviale.
AROM Archivum Romanicum.
ARSG Annali di ricerche e studi di geografia.
ART ALESSIO Giovanni, Relitti toponomastici liguri in Provenza, in: SE, Serie 2., 21 (1950-51),
pp.443-461.
AS DI TUCCl Raffaele, Statuti dell 'arte della seta (6 marzo 1432), in: lSG, pp.53-77.
ASA ACCAME Paolo, Legislazione medievale ligure. VoLume primo. Statuti antichi di Albenga (1288-
1350), Finalborgo 1901.
ASB AZARETTI Emilio, Storia dei nomi *balma / *alma, in: RH 39 (1984) 3-4, pp.67 -82.
ASD AIRALDI Gabriella, Studi e documenti su Genova e l'Oltremare, Genova 1974.
*ASF MANNO Antonio , Arredi ed armi di Sinibaldo Fieschi da un inventario . del 1532, in: ASLSP lO
(1874), pp.705-772.
ASLSNG Atti della Societ ligustica di scienze naturali e g~ografiche .
ASLSP Atti della Societ Ligure di storia patria.
ASNP Annali della Scuola normale superiore di Pisa. Classe di lettere, storia, filosofia.
ASNS Archiv fUr das Studium der neueren Sprachen- und Literaturen.
ASS APROSIO Sergio, La "Scria" di Savona, in..' Studi. Omaggio a Carlo Russo .. , Savona 1995,
pp.25-39.
ASSSP Atti della Societ savonese di storia patria.
ATA AZARETTI Emilio, Testi trecenteschi in volgare albenganese, in: RSL 51(1985), pp.202-218.
ATPL Archivio per le tradizioni popolari della Liguria.
ATI APROSIO Sergio, A proposito di due testi volgari albenganesi del Trecento, in: AMSSSP 28
(1992), pp.49-65 .
BA LETTERA di Biagio Assereto sulla vittoria di Terracina (Genova, 6 agosto 1435), in: MFT, pp.37-39.
BAG BRUNO Agostino, Una grida del 1488, in: BSSS 1(1898), fasc.I , pp.23-24.
BALM Bollettino dell ' Atlante linguistico mediterraneo.
BAM BRUNO Agostino, Capitoli dell'Arte dei Muratori , in: AMSSS, 2 (1889-90), pp.377-390.
BAN BRES Giuseppe, Da un archivio notarile di Grassa, Nizza 1907.
BAV BALBIS Giannino, L'alta Val Bormida tra Del Carretto e Monferrato alla fine del secolo XlV, in:
MDS , pp.167-214.
BBB BALBIS Giannino, Bardineto: una comunit Ligure montana alla fine del Medioevo, in: RH 28-
30 (1973-75), pp.l.9-45.
BBG BUONGIORNO Mario, Il bilancio di unO stato medievale. Genova 1340-1529, Genova 1973.
BBL BALLETTO Laura, Battistd de Luco mercante genovese del secolo XV e iL suo cartulario, Geno-
va 1979.
BBM BROGGINI Romano, Briciole montaliane, in: "Strumenti critici" 8 (1974), pp.383-390.
BCA BENSA Enrico, Il contratto di assicurazione nel Medio Evo, Genova 1884.
BCB BALBIS Giannino, Il castrum bizantino-Longobardo e la chiesa di San Nicol a Bardineto, in:
MDS, Genova 1978, pp.99-153.
BCD BELGRANO Luigi Tommaso, Cinque documenti genovesi orientali, in: ASLSP 17 (1885),
pp.22 1-251. .
BCG BELGRANO Luigi Tommaso, Cartario genovese, in: ASLSP 2, parte l. (1870); pp.9-244.
BCL BALARD Michel, Genes et l'Oufremer, tome 1., Les actes de Caffa du notaire Lamberto di Sam-
bucero 1289-1290, Paris 1973 .
28
BCM BALLETIO Maria Luisa, Navi e navigazione a Genova nel Quattrocento. La "Cabella Inarina-
riorum" (1482-1491) Genova 1973.
BCSS Bollettino del Centro di Studi linguistici e filologici siciliani
BDB BERTONI Giulio, Nota sul diaLetto di Bonifacio (Corsica), in: ROM 44 ( 1915), pp.26 -273 .
BDF BELGRANO Luigi Tommaso, Divisioni tra i Fregosi neL 1462, in: GLig 17 (1890), pp. 145 - L51 .
BDI BERTONI Giulio, Le denominazioni deLL'''imbuto '' nell 'Italia del Nord. Ricerca di geog rafia lin-
guistica, Bologna-Modena, 1909.
BDL BLAISE Albert, Dictionnaire Latin-Franais des Auteurs du Moyen-Age, Thrnholt 1975.
BDS BESIO G.B. Nicol, Dizionario del dialetto savonese, Savona 1980.
BDSPII Bollettino della R. Deputazione di storia patria per la Liguria. Sezione ingauna e intemeli a.
BERlO LA BERlO, Bollettino di informazioni bibliografiche.
BF BAGUETTO Gerolamo, L'uso della forchetta in Savona sul principio del Quattro ento In
BSBS, Supplemento savonese N.l , Torino 19l2, pp.83-87. '
BFG.I. .. BELGRANO Luigi Tommaso, Delle f este e dei giuochi dei Genovesi, in : "Archivio Stori co Italia-
nO ..per le privincie della Toscana, dell ' Umbria e delle Marche", Serie 3., lomo 13 (1871 ) pp. 39-
71; 191-221; 14 (1871), pp.64-118; 15 (l872), pp.417-477; 18 (1873), pp.l L2-137.
BG BRUNO Agostino, Della giurisdizione possessoria dell 'antico comune savonese, in: AMSSS, 2
(1889-90), pp.l11-l84.
BGO BALARD Michel, Gnes et l'Outremer,tome 2., Actes de Kilia du notaire Antonio di Pon z
1360, Paris 1980.
BGP BORNATE Carlo, La guerra di Pietrasanta (1484-85) secondo i documenti del! 'Archivio genove-
se, in: MDSI, Terza serie, tomo 19, (Torino 1922), pp.141 -223. .
BGS BYRNE Eugene Hugh, Genoese shipping in the twelfth and thirteenth cenluries, Cambridge
Mass. 1930 (Reprint, New York 1970).
BIO BERTONI Giulio, Italia dialettale, Milano 1916.
BIO BIONDELLI Bernardino, Saggio sui dialetti gallo-itaLici, Milano 1853 .
BIR BELGRANO Luigi Tommaso, Illustrazione del Registro Arcivescovile, in: ASLSP 2, pane I.
(1870), pp.245-600.
BL PIATIOLI Renato, Lettere di Pietro Benintend; mercante del Tre cento, in : ASLSP 60 (1932),
pp.1-173. .
BLC BALARD Michel, Notai genovesi in Oltremare. Atti rogati a Cipro da Lamberto di Sambuceto
(11 ottobre 1296-23 giugno 1299), Genova 1983.
BLG BONFANTE Giuliano, Latini e Germani in Italia , Brescia 1965.
BLig Bollettino ligustico per la storia e la cultura regionale.
BLV BATTISTI Carlo, La crisi deL latino. Lezioni universitarie sul/atino volgare, Firenze 1946.
BMG BRUZZO Carlo, Capitolato, contratti e ordinamento dei lavori per la costruzione delle nuove
mura di Genova nel 1630-32, in : ASLSP, 64 (1935), pp.1-65.
BMP BRUZZONE Michele, Il Monte di piet di Genova. 1483-1810. Cenni storici, in ASLSP, 41
(1908), pp.1-250.
BMS BELGRANO Luigi Tommaso, Di un codice genovese riguardante la medicina e le scienze Occul-
te, in: ASLSP 19 (1889), pp.625-652.
BNA BALLETTO Laura, Atti rogati a Ventimiglia da Giovanni di Amandolesio da/1258 al/ 264 ,
Genova 1985.
BNF BICKNELL Clarence, l nostri fiori (1896), da "Flora oJ Bordighera and San Remo' , Bordighe_
ra 1896, in: ABB, pp.219-221.
BNL.1,2 BORGOGNO Giovanni Battista, Note di linguistica Ligure (in relazione col dialetto di Perinal _
do), in: RH 9 (1954), pp.73-76; 27 (1972), pp.69-76.
BNN BALBI Giovanna, l nomi di nave a Genova nei secoli XII e XIII, in: Miscellanea di storia figure in
memoria di Giorgio Falco, Genova 1966, pp.65-86.
BOG BELGRANO Luigi Tommaso, Osservazioni al GLossario del Secondo Registro Ar ivescovile di
Genova, in: GLig 15 (1888), pp.231-232. .
BOS BOSELLI Mario, Poesia dialettale genovese dal sec. XVi ad oggi, Genova s.i.d.
BOY BRUNO Agostino, L'Officio delle virt, in: AMSSS, 1 (1888) pp.527 -577 .
BPE BERTONI Giulio, Note e correzioni all'antico testo piemontese dei "parlam.enti ed epiSTole ",
in ROM 39 (1910), pp.305-314.
29
BPP BELGRANO Luigi Tommaso, Il palazzo del principe D'Oria a Fassolo in Genova, Illustrazioni
di A. MERLI continuate da L.T. B., in: ASLSP lO (1874), pp.l-1l8.
BR BALARD Michel, La Romanie Gnoise (xlle- debut du xvie sicle), in: ASLSP n.s.18 (1978).
BRG BRATIANU Gheorghe 10an, Recherches sur le commerce gnois dans la Mer Noire au
xl/lesicle, Paris 1929.
BRP BALBI Giovanna, Il primo incunabolo genovese, Torino 1974 [contiene, in riproduzione anastati-
ca: La raxone de la Pasca e de la luna e lefesle, Genova s-.d. (1474)].
BSA BELGRANO Antonio, Lo statuto di una corporazione medievale in Albenga), in: BSSAII, 1.
( 1934), pp.135-151.
BSBS Bollettino storico bibliografico subalpino.
BSC BELGRANO Luigi Tommaso, Statuti dei Cinturai, Guantai e Borsari di Genova, in: Glig 13
(1886), pp.3l5-317.
BSG BERTOLDI Vincenzo, Sopravvivenze galliche nelle Alpi, in: "Revue Celtique" 46 (1929), pp.16-28.
BSL BELGRANO Lui.gi. Tommaso, Documenti inediti riguardanti le due Crociate di San Ludovico IX
Re di Francia, Genova 1859.
BSM BRUNO Bruna, Gli Statuti di Millesimo nel secolo Xlii, in: MDS, pp.155-165.
BSO BENSA Enrico, Gli statuti del Comune di Onzo, in: ASLSP 54 (1929), fasc.2, pp.165-231.
BSR BELGRANO Luigi Tommaso, Il secondo registro della Curia arcivescovile di Genova, trascritto
da LUIGI BERETIA, in: ASLSP, 18 (1888).
BSSAII Bollettino della Societ storico-archeologica ingauna e intemelia.
BSSS Bullettino della Societ storica savonese.
BTG BELGRANO Luigi Tommaso, Tumulti in Genova nell'Aprile del 1392, in: Glig 17 (1890),
pp.142-145.
BTS BELGRANO Luigi Tommaso, Trattato del Sultano di Egitto col Comune di Genova nel 1280, in:
ASLSP 19 (1888), pp.161-175.
BUL BONELLI Giuseppe, I nomi degli uccelli nei dialetti Lombardi, in: SFR, 9 (1901), pp.370-468.
BUN BELGRANO Luigi Tommaso, Usanze nuziali in Genova nel secolo XV, in: Glg 14 (1887),
pp.446-45 l.
BVP BELGRANO Luigi Tommaso. Della vita privata dei Genovesi, 2. ediz., Genova 1875.
BWL BLATT Franz, Aus der Werkstatt eines mittellateinischen Lexikographen, in: "Philologus, Zeit-
schr ift fur klassische Phi101ogie'', l15 (1971), pp.11-15.
BZT BARONI ZANETTI Sara, Primo contributo alla conoscenza dei termini dialettaLi geografici usa-
ti nell'Emilia, in: Atti del X Congresso Geografico Italiano, val. l., Milano 1927, pp.395-404.
CA DESIMONI Cornelio, [ conti del! 'Ambasciata al Chan di Persia nel MCCXCll, in: ASLSP 13
(1879), pp.537-69.
CAC BALLETTO Laura, CENCETTI Giorgio, ORLANDELLI Gianfranco, PISONI AGNOLI Bianca
Maria, li cartulario di Arnaldo Cumana e di Giovanni di Donato (Savona 1178-1188), Roma
1978 [atti rogati da Arnaldo Cumano].
CAD CASACCIA Giovanni, Dizionario genovese-italiano, 2. edizione, Genova 1876.
CAF BELGRANO Luigi Tommaso, Annali Genovesi di Caffaro e de' suoi continuatori dal MXCIX al
MCCXCIII.: Vol. r, Genova 1890, pp. 1-149: Cafari Annales ann. MXCIX-MCLXIll; Cafari Ystoria
captionis A/marie et Turtuose anno MCXXXXVIl et MCXXXXVlII; Notitia Episcoporum Ianuensium anll.
MXCIC-MCXXXIll; Calari de liberatione civitatum orientis liber; Regni /herosolymitani Brevis Hi-
storia.
CAN .. . O CANOCCIALE de Savonn-a, Almanacco, Savona 1842 ... 1848; O CANOCCIALIN, Supplemen-
to a-o Canocciale de Savonn-a Almanacco pe-o 1849, Savona, 1849.
CAP CAVASOLA PINEA Gian Battista, Ambigua presenza francese nei conflitti tra Genova e Finale:
Rinaldo di Dresnay ed i patti del 9 aprile J449 e del 15 settembre 1458. in: ASLSP n.s. 23 fasc.2
(1983), pp.99-ll9.
CAR COSTAMAGNA Giorgio, Gli Statuti della Compagnia dei Caravana del porto di Genova (1340-
1600), in MAST, Serie 4. n.8 (1965).
CAS LAMBOGLIA Nino, Ricerche d'archivio. Le pi antiche carte dell'Archivio Storico 1ngauno, in:
RH 3 (1937), pp. 102-113.
CAT COSTA RESTAGNO Josepha, Popolazione e distribuzione della ricchezza nel territorio ALbenga
all'inizio del Trecento, in: RSL 50 (1984), pp.95-153.
30
CAV CORTELAZZO Manlio, Avviamento critico al/o studio della dialettologia iraliana. /. Problemi e
metodi, Pisa 1969.
*CBL CRESCINI Vincenzo - BELLETTI Gian Domenico, Laudi genovesi del sec. XIV, in : Glig lO
(1883), pp.321-350; 477.[L'indicazione della pagina normalmente seguita da quella de l numero
del componimento e del verso].
ccc CAMBIASO Domenico, Casacce e confraternite medievali in Genova e Liguria, in: ASLSP, 71
(1948), pp.79-l11.
CCI COSTAMAGNA Giorgio, La redazione del documento notarile genovese. Dalla charta ali 'in tru-
mentum, in: ASLSP n.s. 4 (1964). pp.9-76.
CCL CALZAMIGLIA Livio, La "Communitas" di Lavina nel XIV secolo. Cenni storici, toponomasrici
e onomastici, in: RII 38 (1983), pp.54-58.
CCS CERISOLA Maddalena, Gli statuti di Celle ( 1414), Bordighera 1971.
CDC CALLURA CECCHETII Rosa - LUSCHI Giovanna - ZUNINO Stella mari, Genova e Spagna
nel XIV secolo. Il "Drictus Catalanorum" (1386, 1392-3), Genova 1970.
CDG IMPERIALE DI SANT' ANGELO, Cesare, Codice diplomatico della Repubblica di Genova dal
DCCCCLVlll al MCLXXXX, 3 volI., Roma 1936-1938-1942.
COL HISTORIAE PATRIAE MONUMENTA, tomus XIlI. Codex diplomaticus Langobardia , Torino
1873. .
CDO CONCESSIONI, DECRETI ET ORDINI della Citt di Savona, concessi dalla Serenissima Repub-
blica di Genova, Genova 1610.
CDP CUNEO Carlo, Memorie storiche sopra l'antico debito pubblico. Mutui, compere e Banca di San
Giorgio in Genova, Genova s.i.d.
CDS CARLI Pio (con la collaborazione di VINCENZO JACONO), Dizionario dialettale sanremasco-italia_
no, Ventimiglia 1971.
*CEB CRESCINI Vincenzo, Una prosa genovese del sec. XIV, in Glig lO (1883), pp.350-359; 478.
CEL l CELTI D'ITALIA, a cura di ENRICO CAMPAN1LE, Pisa 1981.
CF CALZAMIGLIA Livio, Frammenti di un laudario, Pietra Ligure 1979. [Anzich la pagina si in-
dica di norma il numero del componimento e del verso] .
CFR LUPO GENTILE Michele, Sulla consorteria feudale dei nobili di Ripafratta. Documenti , in:
GSLL 6 (1905), pp.57-67.
CGD BALLETIO Laura, CENCETII Giorgio. ORLANOELLI Gianfranco, PISONI AGNOLI Bianca,
Maria, Il cartulario di Ama/do Cumano e di Giovanni di Donato (Savona 1178-1188), Roma
1978 [atti rogati da Giovanni di Donato].
CGG FALCO Giorgio - PISTARINO Geo, Il cartulario di Giovanni di Giona di Porto vene re ( eC.XIJJ)
Torino 1955. '
CGL LOEWE Gustavus - GOETZ Georgius, Corpus glossariorum latinorum, Leipzig 1889-1901 .
CGS.l CHIAUDANO Mario - MORESCO Mattia, Il cartolare di Giovanni Scriba , voI. l , Torino 1935.
CGS.2 CHIAUDANO Mario, Il cartolare di Giovanni Scriba, vol.2, Torino 1935 .
CHAR.l HISTORIAE PATRIAE MONUMENTA, Chartarum tomus l, Torino 1836.
CHAR.2 HISTORIAE PATRIAE MONUMENTA, Chartarum tomus II. , Torino 1853.
CHI CHIAUDANO Mario, La. finanza sabauda nel seC.XIll, 3 voli., Torino 1933.
CIC NOBERASCO Filippo - SCOVAZZI Italo, O Ciccioll. Antologia dialettale savonese, Savona
1930.
CIL CORPUS INSCRIPTIONUM LATINARUM, Berolini 1872
CIR CAVA Giuseppe, In to Remon, Savona 1930.
*CIT CAVALLI Gian Giacomo, ittara Zeneize .... Genova 1745 (tranne diver a indicaz ione le
citazioni sono tratte da questa edizione).
*CIT.A CAVALLO Gian Giacomo, Ra Cittara Zeneize ... , Zena 1665.
*CIT.B CAVALLO Gian Giacomo, Ra Cittara Zeneize ... , Genova 1636.
CIV CORTELAZZO Manlio, L 'influsso linguistico greco a Venezia, Bologna 1970.
CL CALESTANI Vittorio. Dai Liguri moderni agli antichi Liguri. Note di top.onomastica e di paleo_
grafia, in: GSLL n.s. 8 (1932), pp.1-30.
CLO CAIX Napoleone, Saggio sulla storia della lingua e dei dialetti d 'Italia, con un 'introdu zione so-
pra l'origine delle lingue neo latine, Parma 1872.
CLP ATTI del 2 Congresso storico "Liguria-Provenza" (Grasse 11-14 ottobre1968, Bordigh ra-Ai;1(
1971.
31
CLS CALVINI Nilo - PUTZULU Enrico - ZUCCHI Vanna, Documenti inediti sui traffici commmer-
ciali tra la Liguria e la Sardegna nel secolo XII/. VoI. l, Padova 1957.
CLU CONSULTA LIGURE, Vocabolario delle parlate liguri. Lessici speciali. 1. Gli uccelli, Genova 1982.
CMS CAMPORA Luigi, Membiesavoneixi 1861-1931 , Savona 1931.
CNG CALVINI Nilo, Nuovo glossario medievale ligure, Genova 1984.
CNM PUNCUH Dino, Il Cartulario del Notaio Martino. Savona 1203-1206, Genova 1974.
COL DURANTE Bartolomeo e POGGI Ferruccio, Storia della Magnifica Comunit degli Otto Luoghi,
Pinerolo 1986.
*COM DE-FRANCHI Steva, Commedie trasportae da ro franeize in lengua zeneize ... (6 tomi), Zena
1830 .(tranne diversa indicazione le citazioni ono tratte da questa edizione).
*COMM [DE FRANCHI Steva] , Comedie trasportce da ro franeize in lengua zeneize da Micrilbo Termo-
pilatide P.A . ... , Zena 1772.
*COMS [DE FRANCHI Steva] , Seconda recugeita de Comedie trasportce da ro jraneize in lengua zenei-
ze da Micri/bo Termopilalide P.A . ... , Zena 1781.
CON CONSULTA LIGURE, Per un vocabolario delle parlate liguri, Atti del Convegno di Sanremo
(10-12 ottobre 1976), a cura di LORENZO COVERI, Genova 1976.
COS CHIAUDANO Mario, Notai liguri del sec. XII. Gberto Scriba de Mercato (J 186), Torino 1940.
CP BELGRANO Luigi Tommaso, Prima / Seconda serie di documenti riguardanti la Colonia di Pe-
ra, in: ASLSP 13 (1877-1884), pp.97-317; 931-1003.
CPB CIPOLLA Carlo, Inventari trascritti da pergamene bobbiesi dei secoli XJIl-XfV. Appunti lessicali,
in: MDSI, Serie m, tomo XlII (1909), pp.233-278.
CPD CAMPORA Luigi, Poesie in dialetto, Savona 1940 (Estratto da: Cronache savonesi nn.19-23.
CPF COTIGNOLI Ubaldo, Uberto Foglietta. Notizie biografiche e bibliografiche, in: Glig 6 (1905),
pp.121-L75.
CPO CONTINI Gianfranco, J poeti del 200, Napoli 1961.
CPV CALZAMI GLIA Livio, Una preghiera alla Vergine di anonimo albenganese (1461), in: RH 39
(1984),3-4, pp.47-49.
*CR COCITO Luciana, 11 raxonamento di Cristo e Maria (Manoscritto fran zoniano 56 [sec. XIV] Sa-
vona 1977.
CRA COSTA RESTAGNO Josepha, Albenga. Topografia medievale. Immagini della citt, Bordighera
1979.
CRU Vocabolario degli Accademici della Crusca. Quinta impressione, Firenze 1863 -
CRL CARLTON Charles Merrit, Studies in Romance Lexicology, based on a collection oj late Latin
documentsfrom Ravenna (AD 445-700), Chapel Hill1965.
CSC CALZAMIGLlA Livio, 11 sinodo di riforma del vescovo Carlo Cicada (1564), in: RH 36-37
( 198 L-1982), pp.56-64.
CSD CALVINI Nilo, Statuti comunali di Diano (1363), Diano Marina 1988 .
CSF CALVINI Nilo, Alcune con.venzioni medievali delle zone di Savona e Finale, in AMSSSP 15
( l981 ), pp.53- 105.
CSG CAMBIASO Domenico, Sinodi genovesi antichi, in: ASLSP 68 fasc.l o (1939), pp.3-94.
CSL PUNCUH Dino, l pi antichi statuti del Capitolo di San Lorenzo di Genova. in: ASLSP n.s. 2
(1962) , pp.l7-76.
CSR CANEPA Antonio, Vicende del CasteLLo di San Romolo, in: ASLSP 53 (1926), pp.91-146.
CSS CALVINI Nilo, Statuti comunali di Sanremo, Sanremo 1983.
CST CALVINI Nilo Citt di Taggia (Imperia). Statuti Comunali del 1381, Taggia 1981.
CTB CAVALLI Enrico, Il toponimo Bardineto, in: RII 4 (1938) pp.233-235.
CTI CASTELLANI Arrigo, l pi antichi testi italiani, 2. edizione Bologna 1976.
CTL CELESlA Emanuele, Saggio di toponimia Ligure, Savona 1888.
CUN CUNIO Nicolao, Libro di Nicolao Cunio savonese, ms. nella Civica Biblioteca "A. G. Barrili",
Savona 1602.
CVB CERI0LO VERRANDO Anna Maria, Bordighera nella storia, Bordighera 1971.
CVM CHERUBINI Francesco, Vocabolario milanese-italiano, Milano 1839.
CVQ BRUNO Federico, Capitula ville Quilial1i, in: AMSSS, 2 (1889-90), pp.321-376 .
DA COSTA RESTAGNO Josepha, Le prime delibere della serie " Deliberazioni consolari" del Co-
mune di Albenga (1364), in: RH 20 (1965), pp.59-64.
32
DAA DESIMONI Cornelio, Actes passs en 1271, 1274 et 1279 ['Ai"as (Pelite Armnie) et Bey rout
par-devant des notaires Gnois, Gnes, 1881.
DAF DESIMONI Cornelio, Actes passe Famagouste de 1299 1301 par-deval1t le no/aire Gnois
Lamberto de Sambuceto, Genes 1883.
DC GASCA QUEIRAZZA Giuliano, Documenti di antico volgare in Piemonte. Fascicolo lI: Gli or-
dinamenti dei Disciplinati e dei Raccomandati di Dronero, Torino 1966: pp.24-47 Capitoli dei Di-
sciplinati.
DCC DESIMONI Cornelio, Della conquista di Costantinopoli per Maom etto Il. nel MC CCU/I. opu.sco-
lo di Adamo di Montalto ripubblicato con introduzione e avvertenze, in: ASLSP lO (1874),
pp.287-354.
DCG DI TUCCI Raffaele, Costruzione di galee genovesi durante il dogato di Leonardo MOlllaldo.
estratto da: Ad Alessandro Luzio gli Archivi storici italiani. Miscellanea di studi stori i, Firenz~
s.i.d., pp.331-338.
DCI DE FELICE Emidio, Dizionario dei cognomi italiani, Milano 1978.
DCT DESIMONI Cornelio, Trattato dei Genovesi col Chan dei Tartari nel 1380-81, s ritto in lingua
volgare, in: "Archivio storico italiano" 4. Serie, tomo 20 (1887), pp.161-165.
DDG DAY John, Les douanes de Gnes 1376-1377, Paris 1963.
DEI BATTISTI Carlo - ALESSIO Giovanni, Dizionario etimologico italiano , 5 vo ll. ,Firenz 1950-57 .
DELC COROMINAS J., Diccionario etimologico de la lengua castellana, Madrid 1954.
DEP DAL POZZO DI MOMBELLO, G. , Glossario etimologico piemontese, Torino 1893 .
DEV DEVOTO Giacomo - GIACOMELLI Gabriella, I dialetti delle regioni d 'Ilalia, Firenze 1972
DFB DATTA Pietro, Frammento di breve genovese del Consolato de' pIaciti, in: ASLSP l (1858).
pp.77-90.
*DFC DE FRANCHI Steva, Ro Chittarrin, o Sa! Stroffoggi dra muw ... Zena 1847 (tranne diversa indi-
cazione le citazioni sono tratte da questa edizione).
*DFS DE FRANCHI Steva, Ro Chitarrin, o Sa! Strofoggi dra muza ... Zena 1772.
DGC DI TUCCI Raffaele, Documenti inediti sulla spedizione e sulla mahona dei Geno\ esi a Ceuta
(1234-1237), in: ASLSP 64 (1935), pp.271-340).
DGF DESIMONI Cornelio, Cronaca di Genova scritta in francese da Alessandro Salvago, in: ASLSP
13 (1879) pp.363-486.
DGL DELFINO Giuseppe, li gergo in Liguria, in: "A Compagna, n.s. lO (1978), n.4-5 , pp.l2-n.
DKR DOEHAERD Rn - KERREMANS Charles, Les rlations commerciales entre Genes, la Belgi-
que et l'Outremont, d'aprs les archives notariales Gnoises. 1400-1440, Bruxelles- .
Rome 1952.
DL AA. Vv., Dante e la Liguria, Milano 1925.
DLO DESIMONl Cornelio, Recensione del "Libro d'Oltremare " di Fra Nicol da Poggibon i, pubbli-
cato da ALBERTO BACHI DELLA LEGA , Bologna L88l , in: Glig 9 (1882), pp. 130-150.
DMC ROVERE Antonella, Documenti della Maona di Chio (secc.xIV-XVI), in: ASLSP n. . 19 (1979)
fase.2, pp.7-527. '
DMM R.ACCADEMIA D'ITALIA, Dizionario di marina medievale e moderno, Roma 1937.
DNB DI TUCCI Raffaele, Studi sul!' economia genovese del sec. decimosecondo. La Tlave e i on/ratti
marittimi. La banca privata, Torino 1933.
DPA APROSIO Sergio, A proposito della Dichiarazione di Paxia, in: AMSSSP 27 (1991) , pp.169-190.
DPC CASTELLANI Arrigo, Dichiarazione di Paxia, in: CTI, pp.171-187.
DPD DURANTE Bartolomeo e POGGI Ferruccio, Diplomazia e cartografia. Mareriale inedito del-
l'Archivio vinzoniano sulle vertenze confinarie e giurisdizionali tra il "Principato " di Seborga
Vallebona e Sanremo, in: RH 39 (1984) 3-4 pp. 52-66.
DQD DESIMONI Cornelio, Sui quarti di denaro genovese e sui loro nomi volga ri, in' " PeriOdico d
numismatica e sfragistica per la storia d'Italia", Firenze, 6 (1874), pp.260-272).
DQG DESIMONI Cornelio, Quartieri genovesi a Costantinopoli nel secolo XII, in: Glig 1 (1874), pp
137-180. .
DRG DOEHAERD Rn. Les rlations commerciales entre Genes, la Belgiqueet l'Outremo11l, d 'apr
[es Archives notariales gnoises, au XJlle et x/ve sicles, 3 voll.,Bruxelles-Rome L94 1. s
DSP DESIMONI Cornelio, Statuto dei Padri del Comune della Repubblica Genovese, Genova 1885 .
DT DESIMONI Cornelio, Intorno alla impresa di Megollo Lercari in Trebisonda, lettera. di Bar/ol ~
meo Senarega a Giovanni Pontano, in: ASLSP 13 (1884), pp.495-536. o
33
DTC DESIMONl Cornelio , Tre cantari dei secoli xv e xvi concernenti fatti di storia genovese, in:
ASLSP lO (1874), pp.619-682.
DUC DU CANGE, Caroli, Glossarium mediae et illfimae latinitatis, lO voll. , Niort 1883-1887.
DV GASCA QUElRAZZA Giuliano, Documenti di antico volgare in Piemonte. Fascicolo Il ,:Gli or-
dinamenti dei Disciplinati e dei Raccomandati di Dronero , Torino 1966: pp.48-58 Vita dei Rac-
comandali.
DVA DURAND Ferdinando , Termini Tipici o rari, modi di dire e proverbi usati nella Valle dell'Arro-
scia , in: ATPL, 3, vol.2 (1974) , pp.7-74.
DVO DIONISI Livia, Saggio di vernacolo onegliese. Contributo al Folk-Lore italiano, Oneglia 1906.
EGS MARTINl Umberto - SICCARDI Giacomo, Episodi della guerra del 1625 tra Genova e Savoia
(dalle deliberazioni dei Parlamenti di Taggia e Sanremo), in: RH ]4 (1959), pp.97-113 .
ELH ENCICLOPEDIA LINGUiSTICA HISpANICA dirigida por M. ALVAR, A.BADA, R. DE BALBN,
L.P. LINDLEY CJNTRA, Madrid 1960.
EMD ERNOUT Antoine - MEILLET Antoine, Dictionnaire thymologique de la Langue Latine. Hi-
stoire des Mots., 4. d., Paris 1959.
EOL ETTMAYER Karl., Zu den Ortsnamen Liguriens, in: Festschrift fiir Paul Kretschmer. Beilrage
zur griechischen ,md lateinischen Sprachforschung, pp.23-34, Wien 1926.
ETB EDLER Florence, Glossary of lhe medie va l terms of business. Ilalian series 1200-1600, Cam-
bridge, Mass. 1934.
EVM BIANCO ACCAME Bruna, Erbe de c nostra. Piante officinali della Val Maremo/a , Pietra Ligu-
re 1983.
EW ETYMOLOGICA, Walther von Wartburg zum siebzigsten Geburlstag 18. mai 1958, Ttibingen
1958.
EWFS GAMILLSCHEG Emst, Etymologisches Worterbuch der franzosischen Sprache, Heidelberg
1928.
FA FLECHIA Giovanni, Annotazioni sistematiche alle Antiche Rime Genovesi (Arch.Il 161-312) e
alle Prose Genovesi (Arch. Vili 1-97) I. Lessico, in: AGI 8 (1882-5), pp.317-406.
FAF FERREITO Arturo, Documenti intorno alle relazioni fra Alba e Genova (1141-1270), Pinerolo
1906.
FAG FERRETIO Arturo, Documenti intorno alle relazioni fra Alba e Genova, Il (1270-1321), Pinero-
lo s .i.d.
FAL FLECHIA Giuseppe, Appunti [essicaii genovesi, in: GSLL 4 (1903), pp.271-279.
FANC FLECHIA GIiuseppe, Ancora del nome CinrrClco, in: GSLL 2 (1901), pp.144-145.
FAP BELGIOVINE Erik - CAMPENELLO Antonietta, La fabbrica dell'Albergo dei poveri. Genova
1656-]696, in: ASLSP,n.s. 23, fase.r (1983) pp.133-l91.
FAR FARRIS Giovanni, Frammenti di grammatica medievale latino-volgare, Savona 1975.
FAS FLECHIA Giovanni, Annotazioni sistematiche alle An.tiche Rime Genovesi (Arch.J/ 161-312) e
alle Prose Genovesi (Arch. Viii 1-97) ll. Scrittura e fonologia. fii. Morfologia. IV. Varia, in : AGI 10
(1886-1888) , pp.141 -166.
FBS FRANCHELLO Dario, Forma zione e sviluppo di un fronte di penetrazion.e colonica nell'ambito
del Bosco di Savona, in: AMSSSP 6 (1972), pp.47-69.
FCD FERRETTO Arturo, Codice diplomatico delle relazioni fra la Liguria la Toscana e la Lunigiana
ai tempi di Dante (1265-1321), in: ASLSP 31, fase;1 (1901); fasc.2 (1903) .
FCE FLECHIA Giuseppe, I canti da Sci Elena ed altre poesie genovesi, Caselfranco Veneto, 1925.
FCL FERRO Gaetano, Contributi alla loponomastica Ligure di interesse geografico, Genova 1968.
FCR FERRETTO Arturo, Gli statuti dei Canonici di Rapallo, in : Glig 22 (1897), pp.422-439.
FCT FERRAIRONI Francesco, Convenzioni medievali fra Triora e paesi vicini (Liguria) Occidenta-
le). Documenti inediti, Roma 1944.
FDG FORNER Wemer, Generative Phonologie des Dialekts von Genua, Hamburg 1975.
FDM FRISONI Gaetano, Dizionario moderno genovese-italiano e italiano-genovese, Genova 1910.
FDT l ... FERRAIRONI Francesco, Glossario dialettale triorese, in : RIll (1946), pp.30, 44-45, 59 ; 2
(1947), pp.15 , 29, 47; 3 (1948), pp.14, 29, 46; 4 (1949), p.27; 6 (1951), p.74; 7 (1952), pp.69-70;
8 (1953) , pp.67-68 ; 9 (1954), pp.19, 47 ; lO (1955), pp.28-29; 65.
FDT.P FERRAIRONI Francesco, Glossario dialettale friorese. [Pubblicazione postuma a cura di GlULlA
PETRAC o SICA RDI E SUOR AMABI LE FERRAIRONI] , in: RII 36-37 (1981-82), pp.72-77; 38 (1983 ),
pp.36-39.
34
FEG FLECHIA Giuseppe, Saggio di etimologie genovesi, in: Glig 23 (1898) , pp.383-388.
FEW WARTBURG, Walther von, Franzosisches erymologisches Worterbuch, Tiibingen 1948.
FFN FLECHIA Giovanni , Di alcune forme de ' nomi locali dell'Italia superiore, in: MAST, Serie 2
vol. 27 (1873), pp.275-374.
FGS FlLIPPI Giovanni, Una contesa tra Genova e Savona nel secolo xv, in: Glig 17 (1.890), pp .337-
368.
FHG FOLIETJE Ubert, Historire Genuensium , Genure 1585 .
FIL FlLIPPI Giovanni, Dell'arte della lana in Savona nei secoli XIV e xv, in : Glig 21 (n . . \ ) (1896)
pp.280-323 .
FLP FLECHIA Giovanni, Lessico piveronese, in: AGI 18 (1914-L922), pp.276-327.
FNE FLECHIA Giuseppe, Note etimologiche e lessicali genovesi, in: GSLL n.s. 15 (1939) pp.56-59 .
FNEG FLECHIA Giuseppe, Noterelle etimologiche genovesi, in: GSLL n.s. 18 (1.942), pp.86-87.
FNG FORCHIERI Giovanni, Navi e navigazione a Cenova nel Trecento. Il nUber Cazarie ", Genova
1974.
FNT FLECHIA Giuseppe, Noterelle toponomastiche e lessicali genovesi, in: GSLL n. 16 (1940),
pp.l8-23.
FNTG FLECHIA Giuseppe, Note toponomastiche e lessicali genovesi, in: GSLL n.s. 17 (1941 ), pp. l 03-
107.
FNTL FLECHIA Giuseppe, Noterelle toponimastiche e lessicali, in: GSLL n. s.19 CL 943), pp.41-42.
FNU FERRETTO Arturo, Documenti genovesi di No vi e Valle Scrivia, l. (946-1230), Pinero lo, 1909.
FNV FERRETTO Arturo, Documenti genovesi di No vi e Valle Scrivia, l/. (1231-1260), Pinerolo 19 10 .
FOM FORNER Wemer, Metatesi, metafonesi o attrazione nei dialetti liguri? , in : ID 38 ( 1975) , pp.77-
89.
FOR FORCELLINI Egidio, Totius Latinitatis Lexicon, consilio et cura Iacobi Facciolati. .. in hac tenia
editione auctus et emendatus a Josepho Furlanetto, Patavii 1828-3 L.
FOS FILIPPI Giovanni, Nuovi documenti intorno alla dominazione del Duca di Orlatls in avona
(1394-7), in: Glig 17 (1890), pp.81-102.
FPC FERRETTO Arturo, I primordi e lo sviluppo del Cristianesimo in Liguria, e in particolare a Ge-
nova , in: ASLSP 39 (1907), pp.171-806.
FPI FAR Paolo A., Postille italiane al "Romanisches Etymologisches Worterbuch " di Wh . Meyer_
Liibke, comprendenti le Postille italiane e ladine di Carlo SaLvioni, in: MIL 32 (1972).1 nu meri ivi
indicati corrispondono a quelli di REW.
FPL PENZIG Ottone, Flora popolare figure. Primo contributo aLLo studio dei nomi volgari delle pian-
te in Liguria, in: ASLSNG 8 (1897), pp.249-308 ; 341-379.
FPM FARRIS Giovanni, Un "planctus Mariae" inedito del sec. xv, in AMSSSP 4 ( 1970-7\ ), pp . 111-
125.
FPR FLECHIA Giuseppe, Postille al Glossario medievale Ligure di GiroLamo Rossi, Nervi 1900.
FPS FIASCHINI Giulio, Le pergamene deLL'Archivio ComunaLe di Sarzana in : ASLSP, n.s. 5 ( 1965),
pp.37-116.
FRO FROLA Giuseppe, Corpus Statutorum Canavisii, Glossarium, val. 3 , pp.279-297 , Torin 1918 .
FSC FARRIS Giovanni, Spiritualit e cultura in un manoscritto di fra Gianbemardo Forte ( /4 20-
1503), in: AMSSSP 11 (1977), pp.75-89.
FSL FlLIPPI Giovanni, Studi di storia Ligure (Savona), Roma 1897.
FST FERRAIRONI Francesco, Statuti comunali di Triora del sec. XlV riformati nel XVI, Bordighera
L956.
FSU FARRIS Giovanni, Scuola ed umanesinzo a Savona nel sec. xv, in : AMSSSP LO (1976), pp.7-S3.
FfL FERRO Gaetano, Toponomastica Ligure. Note geografiche, Genova 1964 .
FfM FARRIS Giovanni, VaLore storico e Linguistico di un trattatello inedito ed in volgare sulla mess
a
scritto a Legino presso Savona nel 1456, in: AMSSSP 4 (1970-71), pp.85-110.
FUP FARRIS Giovanni, Ufficiature e preghie re delle confraternite savonesi (sec. XIV-XV) , Savon
1974. a
FVA COSTA RESTAGNO Josepha, Lafondazione di Villano va d'Albenga, in : RII , 13 (1958) , pp .13S-
146. .
GA 11. .. GIUSTI Antonio, Appunti sul dialetto Ligure, in: GSLL n.s.l L (1935), pp. L93- L94; 12 (1936)
pp.99-106; 166-174; 13 (1937) , pp.35-41;197-204; 14 (1938), pp.124- 128 ; 15 (1939), PP . 54~
56;232-235; 16 (1940), pp.l2-18 ;17 (1941), pp. L02-L03 ; 18 (1942), p.86; 19 (1943), Pp.40-41.
35
GAG GIOFFR Domenico, Note sull'assicurazione e sugli assicuratori genovesi tra Medioevo ed et
moderna, in: ASLSP n.s. 9 (1969), pp.27-51.
GBM BALBIS Giannino. 11 toponimo "Murialdo", memoria dattiloscritta (nella Biblioteca della So-
ciet savonese di storia patria).
GBV (FORTE) Giovanni Bernardo Savonese, Vocabulista ecclesiastico latino e l'u/gare: utile e neces-
sario a molti, Venezia 1514 [Le pagine non sono numerate].
GC HALL Margaret W. - KRUEGER Hilmar C - REYNOLDS Robert L., NOlai tiguri del sec. XII. Gu-
glielmo Cassinese (1190-1192),2 voll., Torino 1938. .
GCA GIUSTINIANI Agostino, Castigatissimi Annali.. della eccelsa e illustrissima Republica di Ge-
noa ... Genova, L537 [Le pagine non sono numerate].
GDC GIUSTI Antonio, La dissimilazione consonantica nel diaLetto Ligure, in: "Philologische Wochen-
schrift", 56 (1936), p.111.
GDL! BATTAGLIA Salvatore, Grande dizionario della lingua italiana, Firenze 1961 -
GDN GANDOGLIA Bernardo, Documenti no/esi, in: AMSSS 2 (1889-1890), pp.553-687.
GEC GATTI Lujsella L'economia agricola del Chiavarese nel basso Medioevo, in: SG lO (1973- 74),
pp.75-120.
GEM GRITTA G.B ., L'eremo di Monterosso nelle Cinque Terre , Genova 1972.
GF GUARNERIO Pier Enea, Duefole nel dialetto del contado genovese, Genova 1892.
GFC GIOFFR Giuseppe, Gnes et les foires de change de Lyon Besanon, [Paris] 1960.
GFM FLECHIA Giuseppe, Manipoletto di etimologie liguri, Bologna 1901.
GG HALL-COLE Margaret W. - KRUEGER Hilmar C. - REINERT R.G. - REYNOLDS Robert L.,
Notai liguri del sec. XII. Giovanni di Guiberto (1200-1211), 2 volI., Torino 1939-1940.
GGA BELGRANO Antonio - LAMBOGLIA Nino, Guelfi e Ghibellini in Albenga dal 1320 al 1322,
Albenga 1933.
Gffi BERTOLOTTO Gerolamo, Nuova serie di documenti sulle relazioni di Genova coll'Impero Bi-
zantino, in : ASLSP 28 (1896), pp.341-573.
GIL GRANDGENT Charles H. , Introduzione allo studio del latino volgare, Mlano 1914.
*GL RA GERUSALEMME DELlVER dro Signor Torquato Tasso traduta da diversi in lengua zeneize,
Zena s.i.d.[1755].
GLD GEORGES Karl Ernst, Ausfii.hrliches lateinisch-deutsches Handworterbuch , Graz 1951.
GLI GIOFFR Giu eppe, Liber institutionum cabellarum veterum [communis Janue). Milano 1967.
GLig Giornale Iigustico di archeologia, storia e belle arti. Dal n.9 (1882) Giornale ligustico di archeo-
logia, storia e letteratura.
GNB GIRIBALDIOttavio, Caiche nome d 'aujelll , in: in: ABB, pp.223-224.
GO OLIVIERI Giuseppe, Dizionario Genovese-Italiano, Genova 1851. Ivi , pp. X-XVI: Alcuni saggi
del dialetto genovese dal secolo Xlii al secolo x/x.
GOD Lettera del Luogo-Tenente e Capi/ano Dal Verme del 21 marzo 1356, in: GO, p.XII .
GOG Testo genovese del 1444. in: GO, p.XIlI.
GOL Narra zione evangelica e Lauda, in: GO, pp.XI sg.
*GP GUARNERIO Pjer Enea, La Passione ed alTre prose religiose in dia/elfO genovese del sec. XI V,
in: Glig 20 (1893), pp.270-295; 369-383.
GR ROSSI Girolamo, Glossario medievale Ligure, Torino 1896 .
GR.2 ROSSI Girolamo, Glossario medievale ligure: appendice, in: MDSI serie III, tomo XIII (1909),
pp.133-2L8.
GRD Glossario del dialello, in: GR, pp.l 08-129.
GR.2D Glossario del dialetto, in: GR2, pp.80-8.
GRG GAMILLSCHEG Ernst, Romania Germanica. Sprach- u. Siedlungsgeschichte der Germanen.
auf dem Boden des alten Romerreichs, Berlin-Leipzig 1934-36.
GRP GIULIANI Nicol, La raxone de la Pasca, Almanacco genovese del sec. xv, in: Glig 7-8
(1881), pp.81-95.
GRR JONA Clelia, Genova e Rodi agii: albori del Rinascimento, in: ASLSP 64 (1935), pp.67 -154.
GSA GARASSINI G.B ., Gli Statuti dell 'arie degli Aurefici in Savona de/1577, Savona 1894.
GSB GASPARlNI Mario, Gli Statuti di. Baiardo, in RII 16 (1961), pp.99-103.
GSLL Giornale storico letterario della Liguria (da11900 al 1908). Nuova serie dal 1925.
GSS GIANFRANCESCHI Ida, Gli statuti di Sarzana del 1330, Bordighera 1965.
36
IVC MONLEONE Giovanni, Iacopo da Varagine e la sua Cronaca di Genova dalle origini al MC X ~
VII, 3 volI., Roma 1941.
*IVE IVE Antonio, Prose genovesi della fine del secolo Xl V e del principio del XV, in: AGI 8 (1882-85),
pp.1-97.
JAN JAL Auguste, Archologie navale, 2 voll., Paris 1840. [Per le citazioni dal volume non si indica la
pagina essendo sufficiente la consultazione dell 'indice analitico].
JGN JAL Auguste, Glossaire Nautique. Rpertoire polyglotte de termes de marin an ciens et
modernes, 2 voll., Paris 1848
JOD JARRY Eugne, Les origines de la dominationfranaise Gnes (1392-1402), Pari 1896.
LA LAITES Alessandro, "Avvocazia" nome locale ligure ? in: ASLSP 53 (926) , pp.209-220.
LAE LOPEZ Roberto, L'attivit economica di Geno va nel marzo 1253 seccondo gli atri nOlarili del
tempo, in : ASLSP 64 (1935), pp. 163-270.
LAG LAMBOGLIA Nino, La pi antica alleanza tra Albenga e Genova, in: RH, 18 (1963), pp.81-84.
LAM LAMBOGLIA Nino, I nomi dei Comuni delle Alpi Marittime, in: RSL 8 ( 1942), pp.67-124.
LAS LATT~S Alessandro, L'assicur.azione e la voce "securare " in documenti genovesi del 1191 e
1192. m: RDCO, 25 (1927), parte I.. pp.64-73.
LAV LAMBOGLIA Nino, Appunti di toponomastica, in: BDSPII 2 (193 5-36), pp 136-149; 285-289 '
/'
403-414. '
LBZ LOPEZ Roberto Sabatino, Familiari, procuratori e dipendenti di Benedetto Zaccaria , in: MiScel_
lanea di storia ligure in onore di Giorgio Falco , Milano 1962, pp. 209-249.
LCA LAMBOGLIA Nino, I documenti sulla costruzione del campanile della Cattedrale di Albenga
in: RH 20 (1965), pp.52-58. '
LDA LINGUE E DIALE"!T/ dell'arco alpino occidentale. Atti del Convegno internazionale di Torin
12-14 aprile 1976, a cura di GIANRENZO P. CUVIO E GIULIANO GASCA QUEIRAZZA , Torino 1978.. o
LDC LATTES Alessandro, Genova nella storia del diritto cambiario italiano, in : RDCO L3 ( 19 L5),
parte I., pp.185-199. .
LDM LATTES Alessandro, Il diritto marittimo privato nelle carte Iigu.ri dei secoli Xl/e XIIl ROlUa
1939.
- - _ ., .. ~ ~ ---'-'-'- .1 'w ....;~
37
LDS LATTES Alessandro, Note di diritto commerciaLe e marittimo degli Statuti savonesi deL Medio-
evo, Genova 1928 .
LDV LAMBOGLlA Nino, Un documen.to in volgare albenganese del 1384, in: RII 2 (1947), pp.13-14.
LEI PFISTER Max, Lessico Etimologico italiano , Wiesbaden 1979-.
LEM LOPEZ Roberto Studi sul!' economia genovese nel medio evo, Torino 1936.
LFL.l... LANIERI Lorenzo, Note di dialettologia. Francesismi nei dialetti liguri, L,in: SAB , 2 (1982),
pp.21-26; Il. , IV I 3 ( L983), pp. L9-22; III., IVI 4 (1983), pp.17-20.
LFV LAPIDE sotto {a Sl{/(ua di Francesco Viva/di in S.Giorgio (Genova 1467), in: MFT pp.89-90.
LG HISTORIAE PATRIAE MONUMENTA , tomus XIIJJJ. Leges Genuenses, Torino 1901.
LJ . l,2 HJSTORIAE PATRIE MONUMENTA , Liber Jurium Reipublicae Genuensis, tomus I. , Torino
1854; lomus Il. , Torino 1857
LL LAMBOGLlA Nino, Il nome di Loano e la questione dei proparossitoni in -anu > -aru, in : RH 1
(1946), pp.58-59.
LM MONUMEf!TA H1STORIAE PATRIAE, Tomus Il, LEGES MUN1CIPALES, Torino 1838 .
LMS FERRETTO Altura, Liber Magistri Salmonis sacri palatii notarii, 1222-/226, in: ASLSP 36 (1906).
LN Lingua Nostra.
LNE LAZARD Sylvi ane, Les noms d'embarcation dans les documenls mdivaux de La cote adriatique
de Ravenne Ancone, in: BALM 18-19 (1976-77), pp.39-55.
LP PETRACCO SICARDI Giulia Il problema dei rapporti linguistici tra la Liguria e la Pro venza ,
in: CLP, pp.19-36.
LPD.l ... LUXORO Alfredo - PINELLI-GENTILE Giuseppe, Documenti riguardanti alcuni dinasti del-
l 'A rcipelago, pubblicati per saggio di studi paleografici, in: Glig l (1874), pp.8 1-90; 217-221; 2
(1875), pp.86-93; 292-297; 3 (L 876), pp.3 l3 -3 16; 5 (1878), pp.345-372.
LPF LAMBOGLIA Nino, 11 problema delle origini fina/esi, in: BDSPII 2 (n . l), 1935 , pp.5-30.
LPT LAMBOGLIA Nino, Postille toponomastiche alassine. I., in: RII 4 (1938), pp.227-232.
LPTA LAMBOGLlA Nino, Postille toponomastiche alassine, 1/., in: RII 7 (1941), pp. 140-144.
LPV LAMBOGLIA Nino , Il palazzo vecchio del comune di Albenga, in: RH 8 (1953), pp.1-17.
LRD La ricerca di alettale.
LSA LAMBOGLIA Nino, Spigolature d'archivio, in: BSSAII 1.(1-2) (1934), pp.71-85.
LSD LATTES Ales andro, NOIe per la storia del diritto commerciale: Gli antichi regis!ri dei banchieri
genovesi, in: RDCO 17 (1919), parte L, pp.616-6l8.
*LSE POGGr Vittorio, La leggenda di Santa Elisabetta d 'Ungheria [Savona a.l455], in: Glig 23 (1898),
pp.7-33 [Nella trasc ri zione di alcune voci si sono rettificati gli arbitrarii interventi dell' editore].
*LSET TRAVERSAGNI Alerame, Legenda de Sancta Elizabet I Leggenda di Sanla Elisabetla, a cura di
R. Giannini e A. Barbini. Nota linguistica di F. Toso, Recco 1998.
LSM LAMBOGLIA Nino, Un vescovo di Albenga sconosciuto. San. Martirian.o , in: RH 28-30 (1973-
75), pp. l-IO.
LTA LAMBOGLlA Nino, Questioni di topografia antica nelle Alpi Marittime , in: RSL 9 (1943),
pp.115-147.
LTAM LAMBOGLIA Nino, Questioni di topografia antica nelle Alpi Maritlime, in: RSL lO (1944),
pp.20-58 .
LTl LAMBOGLIA Nino, Toponomastica lntemeUa, Bordighera 1946.
LTS LAMBOGLlA Nino, Topografia storica dell'lngaunia nell'antichit, Albenga 1933.
LV LAMBOGLIA Nino, La voce ligure *VA RA, in: RH 3 (1937), pp.84-91.
LVO LANTERI Lorenzo, Voci orientali nei dialetli di Liguria, Savona 1980.
*MAC COCITO Luciana, Un inedito testo genovese della leggenda di S. Margherita di Antiochia, [sec.
xlv]in: Saggi di filologia romanza, Genova 1971 , pp.157-178.
MAF MACCARRONE Nunzio, Appun.ti sulla lingua di G.A. Faye, speziale lunigianese del sec. xv, in :
AGI 18 (1914-22), pp.475-532.
MAL Memorie dell ' Accademia nazi.o nale dei Lincei , Classe di scienze morali, storiche e filologiche.
MALGC Memorie dell ' Accademia lunigianese di scienze lettere ed arti "G.Cappellini".
MALSC Memori.e dell ' Accademia ligure di scienze e lettere.
MAP MUSSA Eraldo, Gli agrumi nell 'estremo ponente Ligure (1110-1843), in: RH 39 (1984), pp.29-42.
MAS MASSA Paola, L 'arte genovese della seta nella normativa del xv e del XVI secoLo, in : ASLSP
n.s . 10 (1970) fase. 1o , pp.5-307.
38
MSI MASSA Angelo, Documenti e notizie per la storia dell'istruzione in Genova, in: GSLL 7 ( 1906),
pp. 169-205; 311-328.
MAST Memorie dell' Accademia delle scienze di Torino, Classe di scienze morali, storiche e filol ogiche.
MB MARRI Fabio, Glossario al milanese di Bonvesin, Bologna 1977.
MBA MEYER Paul, Documents linguistiques des Basses-Alpes, in: ROM 27 (1898), pp.337-44I .
MBL MORIS Henri - BALNC Edmond, CartuLaire de L'Abbaye de Lrins. Prmire parrie, Paris 1883.
MBP FERRO Gaetano, Toponomastica e geografia. "Monti ", "bricchi " e "poggi " in Liguria , in BLig
15 (1963), pp.75-88 .
MBV MOTTA Emilio, Curiosit di storia genovese del sec. xv tratte daL/ 'Archivio di Stalo di Milano.
Inventario della Rocca di Borgo Va/ditaro, in: Glig 14 (1887), pp.368-371.
*MC MANNUCCI Francesco Luigi, Del libro della misera humana condicio ne, prosa genovese inedi-
ta del sec. XlV, in: SFR, 9 (1903), pp.676-692 .
MCA MALANDRA Guido, I capitoli del Collegio degli Avvovcati a Savona, in: AMSSSP 3 ( 1970),
pp.71-87.
MCD MURIALDO Giovanni , Il convento domenicano di Santa Caterina in Fina/borgo tm il J359 ed i
primi decenni del Cinquecento. EvoLuzione storico-architettonica e doc~mentazione a ,.chivistica
in: RH 36-37 (1981-1982, pp.9-55. '
*MCG MANNUCCI Francesco Luigi Giunte al lessico dell'antico dialetto ligu re (dal Libro de la mi era
humana condicione), in: GSLL 7 (1906), pp.328-335.
MCM MASETTI Giorgio, Correzioni e aggiunte al P199 dell'AIS (Castelnuovo Magra), in ID 33
(1970), pp.38-53.
MCS MALANDRA Guido, Documenti sulla Cappella Sistina e sul Palazzo della Rove ,.e a Savona, in:
AMSSSP 8 (1974), pp.l35-141.
MD MORANDO F. ERNESTO, Il genovese nella Divina Commedia e l'italiano nel genovese , Geno-
va 1922.
MDB MIELE Anacleto, Dizionarietto bordigotto, in: ABB, pp.227-243 .
MDS MISCELLANEA di storia savonese, Genova 1978.
MDSI Miscellanea di storia italiana
MFf MIGLIORINI Bruno - FOLENA GIANFRANCO, Testi non toscani del Quattrocento, Modena
1953.
MFV MOORE Gilliam, La spedizione dei fratelli Vivaldi, e nuovi documenti d'archivio in: ASLSP n.S.
12 (1972), pp.387-402.
MGB MANFRONI Camillo, Le relazioni fra Genova, l'impero bizan tino e i Turchi , in : ASLSP 28
(1896), pp.575-903 .
MGG MANGIANTE Stefania, Un consiglio di guerra dei Genovesi a Cipro nel 1383, in: ASLSP n .. 3
(1963), pp.253-262.
MGH MONUMENTA GERMANIAE HISTORICA edidit Georgius Heinricus PERTZ. Scriptorum. Han-
nover 1826 lE
MGT MARENGO Emilio, Genova e Tunisi 1388-1515. Relazione storica, in: ASLSP 32 (1901), pp.l1-
313.
MIA MALANDRA Guido, I primi inventari dell'Archivio del Comune di Savona, i n: A MSSSp 8
(1974), pp.67-117.
MIL MERLO Clemente, L'Italia linguistica odierna e le invasioni barbariche, in: MSL, pp.189-201.
MILSL Memorie dell ' Istituto Lombardo di scienze lettere ed arti. Classe di lettere, scienze storiche e mo-
rali.
MLA MISCELlANEA LINGUISTICA in onore di Graziadio Ascoli, Torino 1901.
MLC MEZZANA Nicol - LAGOMAGGIORE Nicol, Contributo al/o studio dei nomi volgari dell
piante in Liguria, in: ASLSNG, 12 (1901), pp.205-278. e
MMA MORIONDO Giovanni Battista, Monumenta Aquensia, 2 voll., Torino 1789-1790.
MMF MO~~O Dieg~, Per una storia della montagna Ligure. Note sul paesaggio della montagna di
Fascza, m: MSLlg. n.s. 2 (1970), pp.71-134.
MMP MARENGO Emilio - MANFRONI Camillo - PESSAGNO Giuseppe, Il Banco di San Giorgio
Genova 1911.
MNA MUSSO Giangiacomo Note d'archivio sulla "Massaria " di Caffa, in: SG 5 (1964-65), pp.62-98 .
MNC MAZZINI Ubaldo, Nota sul Cinlmco, in GSLL 2 (1901), pp.43-44.
39
MNS.l... MIGLIARDI Carlo - NOBERASCO Filippo - SCOVAZZI Itala, Statuti corporativi savonesi, VaL.
l, in : ASSSP 13 (193L), pp .3-L62; Val. no, in: ASSSP L5 (1933), pp.3-124; Val. IUO , in : ASSSP
19 (1937) , pp.3-129.
MOB MALANDRA Guido, L 'Oratorio dei "Beghini " a Savona, in: AMSSSP 3 (1970), pp.147-153.
MOV MONTALE E uge nio , L 'opera in versi. Edizione critica a cura di ROSANNA BETIA RINI e GI AN-
FRANCO CONTI NI, Torino 1980.
MP. L4 ... MERLO CLemente, Contributi alla conoscenza dei dialelti della Liguria odierna, in: ID 14
(1938), pp.23-58; 17 ( 194] ), pp.L-16 ; 18 (1942), pp.1-32; 19 (1954), pp.143-176; 20 (1956),
pp.1-28 ; 21 (1957), pp.l-47.
MPG MAZZINO Edoardo, L'organizzazione urbanistica del porto e del molo di Genova nel Medio evo,
in: MALSC N.S . lO ( 1961), pp.172- L84.
MPS MUSSO Riccardo , Capitoli civili e criminali deLLa Podestaria di Stella (1550), Sassello 1983.
MR LAMBOGLIA NillO, ' Documenti inediti sulla Madonna deLLa Rovere trascritti dal Can.. Leone
Raimondi (ms.36 "Cervo e Diano " ) nell'Archivio Storico Ingauno), in: Rll 13 (1958), pp. 130-
134.
MRT MISCELLANEA NUZIALE Rossi - Teiss, Bergamo 1897.
MS BELGRANO Luigi Tommaso - IMPERIALE DI SANT'ANGELO Cesare, Annali genovesi di
Caffaro e de' suoi continuatori dal MCLXXI V al MCCXXI V, Voi. IlO, Genova 1901 , pp.155-202 : Mar-
chisii Scribae Annales an.n. MCCXX-MCCXXJV.
MSB ROVERE Antonella, Le carte del Monastero di San Benigno di Capodifaro (secc.xll-XV), in: ASL-
SP n. s.23 ( 1983), fasc.l o, pp.V-XXVIII- 1-282.
MSC MAZZINI Ubaldo, Di uno statuto Ligure scon.osciuto dei primi anni del secolo xv, in: Glig 20
(1893), pp .253-266.
MSF MORAZZONl Giuseppe, Lo statuto deifiguli di Albisola (1589), in: ASSSP 21 (1939), pp.295-307.
MSG MANNUCCI Francesco Luigi, Delle societ genovesi d'arli e mestieri durante il sec. XIII (con
documenti e statuti inediti), in : GSLL 6 (1905), pp. 24 L-305.
MSL MERLO Clemente, Saggi linguistici pubblicati in occasione del suo ottantesimo compleanno , Pi-
sa 1959.
MSLig Miscellanea storica ligure.
MSP MARTINl Umberto - SICCARDI Giacomo, Documenti sulla peste a Taggia e a Sanremo nei se-
coli XVI. e XVIl ., in RH 17 (1962), pp. 41-49.
MSQ MALANDRA Guido, Storia di Quiliano, in: AMSSSP 1(1967), pp.lOl-190.
MSS BASILI Aurelia - POZZA Luciana, Le carte del Monastero di San Siro di Genova dal 952 al
1224, Gen ova L974.
MT MICROSCOPIO E TELESCOPIO de Savonn-a p e-o 1850, Savona 1850.
MTR MACCARRONE Nunzio, Le denominazioni del "tacchino" e della "tacchina " neLLe lingue ro-
manze (saggio di lessicografia storica), in: AGI, Sez. Bartoli ,20 (1926), pp.l-l08.
MTS MERLO Clemente, Tracce di sostrato Ligu re in alcune parlate odierne dell'Italia settentrionale e
della Francia meridionale, in: Saggi linguistici, Pisa 1959, pp.161-172.
MUI MUSSAFIA Adolf, Beitrag zur Kunde del' norditalienischen Mundarten im xv. Jahrhunderte.
Pholostatischer NacluJru ck del' OriginaLausgabe mit den hier zum ersten Mal gedruckten voll-
sliindigen /ndices von Dr. FRITz GYSLlNG, [Wien L873] Bologna 1964.
MUM MUSSAFIA Adolfo, Monumenti antichi di dialetti italiani, [Vienna 1864] Bologna 1964.'
MVP MEDIOLl Paola, Alcune voci del vocabolario agricolo e domestico tradizionale dell 'Appennino
parmense, in: ID 35 (1972), pp.65-84.
MVS MASEITI Giorgi o , Vocabolario dei dialelli di Sarzana, Fosdinovo, Castelnuovo Magra, in: ID
35 (1972), pp.99-311 ; ID 36 (1973), pp.39-286.
NAB NOBERASCO Filippo, Staluti dell'arte dei Berrettieri in Savona del 1473, Bologna 1913.
NAC NOBERASCO Filippo, Capitoli dell 'a rte de' chirurgici e barbieri in Savona (J 539-1577), Bolo-
gna 1913.
NAG.l... NIGRA Costantino , Note etimologiche e lessicali. Prima serie, in: AGI 14 (1898), pp.269-300;
Seconda serie, IVI , pp.353-384; Terza serie, in: AGI 15 (1899-1901), pp.97-128 ; Quarta serie, IVI,
pp.275-302; Quinta serie, IVI, pp.494-5 LO.
NAV Nav is. Rasseg na di studi di archeologia, storia e etnologia navale.
NB EIERMAN John E. - KRUEGER Hilmar G. - REYNOLDS Robert L. , Notai figuri del secolo XII.
Bonvillano (J 198), Torino 1939.
40
NBI NOVATI Francesco, Umanisti genovesi del secolo XIV, l. Bartolomeo di Ia copo, in: Glig 17
(1890), pp.23-41.
NCS NERI Achille, La cattedrale di Sarzana, in: Glig l7 (1 890), pp.41-61.
NIG NIGRA Costantino, Saggio lessicale di basso latino curiale compilato per estratti di 'tatu I; me-
dievali piemontesi, in: BSBS 14 (1909), pp.1-88; 21 (1919), pp. 127-176; 25 5-277.
NIS NERI Achille, Inventario di Spinetta da Campofregoso, in: Glig Il (1884) , pp.350-359.
NL KRUEGER Hilmar C. - REYNOLDS Robert L. , Notai liguri del sec. XII e del Xl/l. Lanfranco
(1202-1226),3 voll., Genova 1951.
NML NIERMEYER, I.F. Mediae et infimae latinitatis lexicon minus, p erficiendum cura vi! C. v DE
KIEIT, Leiden 1976.
NMS MARCHI Nancy, Schia vi a Sa vona nel secolo x v, in : AMSSSP 6 (1972), pp.33-45.
NPD NOBERASCO Filippo, La poesia dialettale savonese, in: ASSSP 10 CI 928), pp.5l-115 .
NPG NERI Achille, Poesie storiche genovesi, in: ASLSP 13 (1884), pp.55-96; 1045- 1075.
NPS NERI Achille, Una poesia storica, in: ASLSP 25 (1892), pp.537-587.
NRE NICOLAS Jean, Recherches tymologiques sur le dia/ecle gnois des XI/Je et X/Ve sicle , in: An-
na/es de la Facult des Lettres et Sciences humaines de Nice, 23 (1975), pp. 33-44.
NSB NERI Achille, Studi bibliografici e letterari, Genova 1890.
NSM NERI Achille, Gli statuti di Mioglia (notizia bibliografica), in: Glig 15 (1.888), pp.280-289.
NSS NOBERASCO Filippo, Savona allo spirare del secolo XII, jn: ASSSP 14 ( 1932), pp.2 11-269.
NTS NOBERASCO Filippo, Toponimi del comune di Savona , in : ASSSP 14 (1932), pp. l-51.
NVM NOBERASCO Filippo, Piccolo vocabolario marinaresco italiano-savonese, Savona 1934.
OC BELGRANO Luigi Tommaso, Annali Genovesi di Caffaro e de ' suoi conzinualori da l MXCIX al
MCCXCIlI.: Val. r, Genova 1890, pp.151 -261 : Oberti Cancellarii Anna/es anno MCLXl\I-M CLXXIfl.
OCD OLIVIERI Renzo, Contributo alla delimitazione dell 'area del dia/etro genovese, in: BLig 26
(1974), pp.19-28.
OF Sonetto di Giurian Rossi (1656) , in: GO, pp .XIV sg.
OG Sonetto de Steva De Franchi (1746), in: GO, p.xv.
OGM MARCHESANI Carlo - SPERATI Giorgio, Ospedali genovesi nel Medioevo , in : ASLSP n.S . 21
(1981) fasc. l , pp.3-368.
OH Parabula du Figggiu prodigu (secolo XIX) , in: GO, pp.xv sg.
OLP ORLANDO Sandro, Altre laude di Pietra Ligure, in : "Studi e problemi di critica testuale" 12
(1976), pp.27-39. [Anzich la pagina si indica di norma il numero del componimento e del ver o].
OP BELGRANO Luigi Tommaso - IMPERIALE DI SANT' ANGELO Cesare, Annali genovesi di
Caffaro e de' suoi continuatori dal MCLXXIV al MCCXX/V, Vol. Ir , Genova 1901, pp. 67-154: Ogerii
Panis Anna/es ann. MCLXXXXVI/-MCCXIX.
OS BELGRANO Luigi Tommaso - IMPERIALE DI SANT'ANGELO Cesare, Annali genovesi di
Caffaro e de ' suoi continuatori dal MCLXXIV al M CCXXI V, Voi. Ir, Genova 1901 , pp. 1-66: O/oboni
Scribae Anna/es anno MCLXXIV-MCLXXXXVl.
OSC OLIVIERI Antonio, Gli Statuti criminali della Podestaria di Varazze, Celle e Albi ola (8 maggio
1600), in: BERIO, 16, l (1976), pp29-47.
OSM CHIAUDANO Mario - MOROZZO DELLA ROCCA Raimondo , Notai figuri del sec. X/l. Oberro
Scriba de Mercato (1190), Torino 1938.
OTL OLIVIERI Dante, Dizionario di toponimaslica lombarda, Mj1ano 1961.
PAA POGGI Vittorio, ALbisoLa. Appunti archeologici, storici ed artistici, in: AMSSS l ( L888), PP.47-
l58 ; 2 (1889-1890) , pp.l85-261.
*PAB PARODI Ernesto Giacomo, Studj liguri. 2. Il dialetto nei primi secoli. A. Tesl. N. 6. Da un
/ Cronaca universale[sec. XIV]. N. 7. De le questioin de Boecio [sec. XIV] in : AGI 14 ( 89 8)
pp.37-97.
PAC PARODI Ernesto Giacomo, Studj liguri. l. Le carte iatine, in: AGI 14 (L898), pp.l -2 1.
PAD PANDIANI Emlio, Un anno di storia genovese (Giugno 1506-1507), con diario e documentO
inediti, in: ASLSP 37 (1905), pp.1-716. . l
PAE PIERI Silvio, Appunti etimologici, in: SR 1 (1903), pp.33-S6.
PAG PAGANINI Angelo, Vocabolario domestico genovese-italiano, con un 'appendice zoologica, Ge-
nova 1857.
PAL PARODI Ernesto Giacomo, Dante e il dialetto genovese, in: DL , pp.3-15.
PAM PARODI Giuseppe, L'arte dei Macherolii e i suoi capitoli, in: ASLSP 53 ( 1926), pp.299-31 O.
41
*PAS PAROOl Ernesto Giacomo, Studj liguri. 2. Jl dialetto nei primi secoli. A. Testi, N. 5. La Passio-
ne [Data: a.1353], in : AGI L4 (L898), pp.27-36.
PAT PARODI Eme 10 Giacomo, Studj liguri. 2. Il dialetto nei primi secoli. A. Testi, N. 1-4. in: AGI
L4 (1898), pp.22-26.
PC PASTINE Onorato, L'arte dei corallieri nel! ' ordinamento delle corporazioni genovesi (secoli xv-
XVIII), in: ASLSP 6J (1933), pp.277-4IS.
PCA PU ERARI Gi ovanni , Ricerche d'archivio. Il Capitolo della Cattedrale di Albenga nei secoli XIII e
XII'. NOle di storia e documenti , in: Ril31-33 (1976-1978), pp.39-56.
PCC PONGIGLIONE Vittorio , Le carte dell'archivio capilOlare di Savona, Pinerolo 1913.
PCD PORRO Marzio, LigI/re e piemontese in un codice lrecentesco del "Dialogo " di S. Gregorio, in:
Studi di grammatica ilaliana, a cura dell'Accademia della Crusca, voI. Il, Firenze 1972, pp.23-S0.
PCI PROMIS Vincenzo , Continuazione della Crona ca di Jacopo da Varagine dal MCCX CVII al
M ccxxx/}, in: ASLSP LO (1874), pp.493-S Il.
PCL PETRACCO SICARDI Giulia, Convergenze linguistiche tra la Liguria occidentale e le va lli alpi-
ne del Cuneese, in: LDA , pp.27S-28 L.
PCP PROMIS Vincenzo, Statuti della Colonia genovese di Pera, inMDSI Il, (1871), pp.S13-780.
PCT PETRACCO SICARDI Giulia e CAPRINI Rita, Toponomastica storica della Liguria, Genova
1981.
PCV PISTARINO Geo, La casa ed il vestiario del Duecento a Portovenere, in : ARSG Il (1955),
pp.67-80.
PD PARODI Ernesto Giacomo, Studj liguri. 3. Il dialetto di Genova dal secolo XVI ai nostri giorni,
in : AGI 1.6 ( L902- 1904-1905), pp.105-l61; 333-365 .
PDP La parola del pas ato.
*PEG GUARNERIO Pi er Enea, Del " Trattato dei sette peccati mortali " in dialetto genovese antico
[sec . XIV], in: No zze Cian-Sappa Flandinet, Bergamo 1894, pp.29-45 .
PEI PHILIPON, E., Les destin es du phonme E + l dans les langues romanes, in: ROM 45 (L9L8-
19), pp.422-473 .
PFM PETRACCO SICARDI Giulia, Convergen ze fonetiche e morfologiche lra la Liguria e la Catalo-
gna, in: Alti del r Congresso storico Liguria-Catalogna, 14-19 ottobre 1974, Bordighera 1974,
pp. I 23-138.
PGC PORZIO GERNIA Maria Luisa, Gli elementi celtici del latino, in: CEL, pp.97-l22.
PGF PETRACCO SICARDI Giulia, Guida alle fonti storiche del volgare e del dialetto , Genova 1989.
PGM PETRACCO SICARDI Giulia, Studi sull'antroponimia genovese medievale, in: SG n.s. 2 (1984) ,
pp.3-18 ; 3 ( 1985), pp.19-30.
PGT ACCAME Paolo, Cenni storici sugli statuti di Pietra, Giustenice, Toirano ed altri paesi della Li-
guria, in: Glig 17 (1890) pp.3-12.
PIA PELLEGRiNI Giovan Batti ta, Contribu to allo studio dell'influsso linguistico arabo in Liguria ,
in: MSLig. II, Milano 1961 , pp. 15-95.
PIS PISTARINO Geo, Ipotesi sui toponimi di Sarezzano - Sarzana - Sarzano, in: ASLSP, n.s. 7
(1967), pp.31-38.
PLA PROMIS Vincenzo, Libro degli Anniversarii del Convento di San Francesco di Castelletto in Ge-
nova, in: ASLSP lO (1874), pp.385-4S3.
PLC PAVONI Romeo, NOlai genovesi in Oltremare. Atti rogati a Cipro da Lamberto di Sambuceto (6
luglio-27 ottobre (/301), Genova 1982.
PLD PONGIGLIONE Vittorio, Una lettera commerciale in dialetto genovese del 1367, in: BSBS , Sup-
plemento avanese n 2, Torino 1915, pp.83-84.
PU PROMIS Vincenzo, Leggenda e Inni di S.Siro vescovo di Genova, in: ASLSP lO (1874), pp.355-
383.
PLL PARDESSUS Jean-Marie, Extraits des Statuts de la Rpublique de Genes rlatifs au droit mariti-
me, in: Collection des lois maririmes antrieures au XVllfe sicle, Tome IVo, Paris 1837, pp.439-544.
PLM PARDESSUS Jean Marie, Extrait du Statut de Pera , in: Collection des lois maritimes antrieures
au xVllle sicle, Tome vr, Paris 1845, pp.587-595 .
PLP PONGIGUONE Vittorio, Il libro del Podest di Savona dell'anno 1250, in: ASSSP 28 (1956),
pp.57-233.
PLS POLONIO Valeria, Notai genovesi in Oltremare. Atti rogati a Cipro da Lamberto di Sambuceto
(3 LugLio 1300 - 3 agosto 1301), Genova 1982.
42
PLV PESCE Giovanni, Un episodio delle lotte tra il Vescovo e il Comune di Albenga nel secolo XlI/, in :
BDSPII 2 (935), pp.102-1 08 .
PML PARONA Corrado, La pesca marittima in Liguria, in: ASLSNG, 9 (1898), pp.327-393 .
PMN PUNCUH Dino, Il notaio nella vita politica economico-sociale del suo tempo, in: "Mostra stori-
ca del notariato medievale Ligure", ASLSP n.s . 4 (1964) pp.77-264.
PMS.l ,2 ROCCATAGLIATA Ausilia, Pergamene medievali savonesi (998-1313), in: AMSSSP 16 (1982);
17 (1983)
PNC POGGI Francesco, Nota circa il dominio dei Campofregoso in Carrara a commento degli Statuti
di Carrara, in: ASLSP 54 (1929), pp.141-161.
PNF PESCE Ambrogio, Alcune notizie intorno a Giovanni Antonio del Fiesco ed a Nicol da Campo-
fregoso (1443-1452), in: GSLL 6 (1905), pp.361-407.
PNS PESCIO Amedeo, I nomi delle strade di Genova. Note illustrative, Genova 1912.
PNP PETRACCO SICARDI Giulia, I nomi dialettali delle piante, in: AALSL 42 ( 1985), pp.145-151.
POF PARODI Ernesto Giacomo, Alcune osservazioni a proposito del Lessico Genovese Antico di Gio-
vanni Flechia, in: Glig 13 (1886), pp.3-3 J.
PPE PUNCUH Dino, Liber privilegiorum ecclesiae Ianuensis, Genova 1962.
PPG PODEST Francesco, Il porto di Genova dalle origini fino alla caduta della Repubblica di Ge-
nova (1797), Genova 1913.
PPV PANDIANI Emilio, Gli statuti di Portovenere (anno 1370), Genova 1901.
PQV PETRACCO SICARDI Giulia, I territori di Quiliano e di Vado alla luce della toponomastica , in:
RH n.s. 45 (1990), pp.62-64.
PRA PARODI Ernesto Giacomo, Appunti dialettali, in: PRP, pp.363-399.
PRI DEL BUONO BOERO Rosita - BARILE Angelo - SCOVAZZI Italo, Priam. Antologia della
poesia dialettale savonese, Genova 1963.
*PRP PARODI Ernesto Giacomo - ROSSI Girolamo, Poesie in dialetto tabbiese del secolo X liII, illu-
strate da E.G. PARODI, in: GSLL 4 (1903), pp.329-399 [Taggia, ca.1640. All'indicazione della
pagina fatto seguire di nonna il numero della strofa. Dei componimenti diversi si indica il nume-
ro e il verso].
PRR PARODI Ernesto Giacomo, Recensione di: HEINRlCH ROETTGE , Vokalismus des alt-genuesi_
schen, Bonn 1888, in: ROM 19 (1890), pp.479-488 .
PRV PISTARINO Geo, Il "Registrum Vetus" del Comune di Sarzana, Sarzana 1965.
PS PARODI Ernesto Giacomo, Studj liguri. 2. Il dialetto nei primi secoli. B. Spoglio fonetico e
moriologico, in: AGI 14 (1898), pp.97-1 ]0; 15 (1901), pp.l -82.
PSA PISTARINO Geo, Polemiche su due toponimi: La Spezia e l'Aulla, in: ARSG 16 (1960), pp.93-
108.
PSC PETRACCO SICARDI Giulia, Tracce della voce "camoscio" nei dialetti della Liguria occiden_
tale, in: RSL 22 (1956), pp.33-40.
PSE PARODI Ernesto Giacomo, Saggio di etimologie genovesi, in: Glig 12 (1885), pp.24 1-268.
PSG PANDIANI Emi1io Il primo comando in mare di Andrea D 'Oria. Appendice: Studio sulle galee
genovesi, in: ASLSP 64 (1935), pp.359-389.
PSL PETRACCO SICARDI Giulia, Liguri e Celti nell'Italia settentrionale, in: CEL, pp.71 -96.
PSM POLONIO Valeria, Studi di storia monastica Ligure , in: Italia Benedettina. Il. Liguria monasTica
Cesena 1979.
PSN PETRACCO SICARDI Giulia, I nomi personali del Comune di Pigna in un censimento del seco-
lo XIV, in: RII 11 (1956), pp.92-100.
PSP PETRACCO SICARDI Giulia, Toponomastica di Pigna, Bordi.g hera 1962.
PSS PETRACCO SICARDI Giulia, San Siro di Genova e San Siro Emiliano. NOIe di esegesi lingUisti_
ca, in: BLig 30 (1978), pp.25-39.
PSU PETRACCO SICARDI Giulia, Unit e variet dei dialetti liguri, in "A Compagna" , Il . S. 8
(1977), n.2, pp.2-4.
PSV PETRACCO SICARDI Giulia, "Scripta " volgare e "scripta" dialeuale in Liguria , in: Bibliogra_
fia dialettale Ligure, a cura di LORENZO COVERl, GI ULIA P ETRACCO SICARDI , WILLIAM PI A TR , Ge-
nova 1980, pp. 1-22.
PTA PELLEGRINI Giovan Battista, Terminologia agraria medievale in ltalia. in: Agricoltura e mOn-
do rurale in Occidente nell'ALto Medioe vo, Spoleto 1966, pp.605-661.
PTC PELLEGRINI Giovan Battista, Toponomastica celtica nell'ltalia settentrionale, in: CEL pp.35-69 .
43
PTE PONGIGLIONE Vittorio, Testamento di un medico del secolo xv (Il marchese Enrietto d'Incisa),
in: BSBS , Supplemento savonese n l, Torino 1912, PP.88-92.
PTL PALLABAZZER Vito, Convergenze e divergenze Ira la toponomastica la dina atesina e quella la-
dino -caelorin.a e bellunese, in: La loponomaslica comeIonte di conoscenza storica e linguistica,
Pisa 1981 , pp.47-89.
PTO PETRACCO SICARDI Giulia, Tra Liguria e Provenza: la transumanza degli ovini, in: " Langue,
Dialec/e, Liurature. tudes romanes la mmoire de Rugo Plomteu.x", Leuwen 1983, pp.253-
261 .
PTP PETRACCO SICARDI Giulia, Ricerche topografiche e linguistiche sulla Tavola di Polcevera, in:
SG 2 (1958-1959), pp .3-49.
PTR PETRACCO SICARDI Giulia, La loponomastica prediale romana: Tipologia e distribuzione
areale in Liguria, in: SG, n. s. 6 (l988), pp.45-52.
PTS PISTARINO Geo, Le carte portoveneresi di Tealdo de Sigestro (1258-59), Genova 1958.
PYB PARODl Ernesto Giacomo, Del passaggio di V in B e di certe perturbazioni delle leggi fonetiche
nel latino volgare, in : ROM 27 (1898), pp. 177-240.
PYC PIAGGIO Martin, Viaggi e Campagnate, Genova 1943.
PYG PLOMTEUX Hugo, 1 dialetti della Liguria Orientale odierna. La Val Graveglia A-Z, Genova
1981 [Poich il volume trascende ampiamente i limiti di un dizionario locale, e costituisce un ag-
giornato prezioso strumento di conoscenza del dialetto genovese non viene indicata la localit dei
vocaboli citati).
PYO PELLEGRINI Giovan Battista, Voci orientali di mediazione araba nel Mediterraneo, in : BALM
13-15 (1971-1973), pp.409-43l.
PYP PANDIANI Emilio, Vita privata genovese nel Rinascimento, in: ASLSP 47 (1915), pp.1-41l.
PYS PIERGIOVANNI Vito, Gli statuti civili e criminali di Genova nel Medioevo. La tradizione mano-
scritta e le edizioni, Genova 1980.
PYT 'PODESTA' Francesco, Variet. Appiunti di IOponomaslica, in: GSLL 5 (1904) pp.43-48.
PW PAULYS Real- Encyclopiidie der klassischen Altertumswissenschaft., neue Bearbeitung begonnen
von Georg WISSOWA, Stuttgart 1924 -4
QYS QUEIROLO Cesare, Dell'amica Vada Sabazia. Cenni storici, Savona 1865 (ristampa anastatica),
in: La Sabazia romana e alto-medievale. Note e aggiornamenti a cura di FURIO CleILlOT, Savona
1982.
RAN RANDACCIO Carlo, Dell 'idioma e della letteratura genovese. Studio seguito da un vocabolario
etimologico genovese, Roma 1894.
RBR RUS SO Mattino Nicol, Contributo alla storia del Comune di Savona. Documenti inediti circa il
Brandale e annessi edifici comunali, in: ASSSP 18 (1936) , pp.5-30.
RC Revue celtique.
RCA BELGRANO Luigi Tommaso, Il Registro della Curia Arcivescovile di Genova, in: ASLSP 2,
parte 11. , (1872), pp.I -785.
*RCG RATTO Giobatta e Giovanni, La Cuciniera genovese, Genova 1887.
RCO ROLANDI RICCI Gerolamo, Le vicende medioevali del Castello di Ortovero, in: RH 3 (1937) ,
pp.114-l48.
RCP LUPO GENTlLE Michele, Il Regesto del Codice Pelavicino, in: ASLSP 44 (1912), pp.I-734.
RCS REYELU Paol.o, Per la cronologia storica della Liguria, in: ASLSP 71 (1948), pp.l13-134
RCY ROSSI Girol.amo, Docurnenti sopra il Contado di Ventimiglia, in: GSLL 6 (1905), pp.67-79.
*RDA RIME DIVERSE in./ingua genovese ... di I1UOVO dale in Luce, Pavia 1588.
*RDB RIME DIVERSE in lingua genovese ... di nuovo date in luce in questa seconda impressione, Pavia
1595 [Non viene indicato tra parentesi l'autore dei componimenti quando si tratta di Paolo Foglietta.
Sono inserite nel testo (Biblioteca Berio di Genova) alcune composizioni manoscritte, che vengono
qui indicate con "ms." . Tranne diversa indicazione, le citazioni sono tratte da questa edizione] .
*RDC RIME DIVERSE in lingua genovese ... col1nova giunta di alcune hora date in luce, Torino, 1612.
ROCO Rivista di diritto commerciale e diritto generale delle obbligazioni.
ROI ROHLFS Gerhard, Studi e ricerche su. lingue e dialetti d 'Italia, Firenze 1972.
ROO RAMELLA Lucetto, Dizionario Onegliese, Imperia 1989.
ROS REZASCO Giulio, Dizionario del linguaggio storico e amministrativo, Firenze 1881.
ROY FOGLIETTA PAOLO, Rime diverse in Lingua gen.ovese. Introduzione di EDOARDO VILLA, Tradu-
zioni di Vnv ELIO PETRUCCI, Genova 1983.
44
RES RESTAGNO Dede, Possibili elementi di interesse preistorico da una ricognizione dei confini di
Stella nel 1590, in: RH 39 (1984) 3-4, pp.49-51.
REW MEYER-LBKE Wilhelm, Romanisches etymologisches Worterbuch, 5. Aufl., Heidelberg ] 972.
RF Romanische Forschungen.
RGL Genuensis Reipublicae Leges, Genova, Pavoni 1617.
RGM ROSI Michele, Le monache nella vita genovese, in: ASLSP 27 (1895), pp.5-205.
RGS ROHLFS Gerhard, Grammatica storica della lingua italiana e dei suoi dialetti, 3 voll. Torino
1966-69.[1 rimandi si riferiscono al paragrafo () anzich a volume e pagina).
RH Rivista ingauna e intemelia.
RIL Rendiconti dell ' Istituto lombardo di scienze e lettere.
RIO Revue internationale d' onomastique.
RL ROSSI Girolamo, Gli statuti della Liguria, in: A~LSP 14 (1878), pp .5-232 .
RLB Statuta Castellarii, anni MCCLXXXII/, in: RL, Appendice, pp.31-37.
RLC Capitula Castellanie Cuxii, Mendatice et Montisgrossianno MCCXCVII, in: RL, Appendice, pp. 46-91.
RLD Capitula dominorum Mentonifacta in millesimo CC LXXXX, in: RL, Appendice, pp.38-4S.
RLR Revue de linguistique romane.
RML ROHLFS Gerhard, Entre Riviera et Cote d'Azur (II) Mlanges de lexicologie, in: Mlanges Ch.
Camproux, tome lI, Montpellier 1978, pp.971-978.
RNA RAMONDO Enrico, Saggi italo-neogreci, in: AGI 19 (1923-24-25), pp.165-186.
RNB RAMONDO Enrico, Nuovi saggi italo-neogreci, in: AGI 32 ( 1940), pp.70-96.
RNC RAMONDO Enrico, Nuovi saggi italo-neogreci, in: AGI 33 (L941), pp. 10-38 .
ROC RICCA Maria Vittoria, La coltivazione dell'olivo nella terminologia dialettale di Ci vezza, in: Rn
31-33 (1976-1978), pp.142-1S5.
ROM Romania. Reeueil trimestrel consacr l'tude des langues et Littratures romanes. 1871 ..-
RPA ROSSI Girolamo, Pacefra i Comuni di Pigna e di Apricale nel 1230, in: Glig I (1874), pp .4 l-46.
RPC COSTA RESTAGNO Josepha, l palazzi del comune di Albenga. Palazzo comunale o
Municipio, Palazzo D'Aste e Palazzo Rolandi Ricci, in: Rll 34-35 (1979-1980), pp.32-45 .
RPG ROSSO DEL BRENNA Giovanna, Arte della pittura nella citt di Genova, in: BERlO, 16 (1976)
l , pp.5-28.
RPh Romance Philo1ogy.
RPM ROCCA Pietro, Pesi e misure antiche di Genova e del Genovesato, Genova 1871 .
RPV RUSSO Nicol, Su le origini e la costituzione della "Potestatia Varaginis Cellarum et Albiso-
lae". Note critiche e documenti inediti, Savona 1908.
RQ RUSSO Carlo, Questioni giurisdizionali tra Vara zze, Celle ed ALbisola in documenti dei
secoli XIV, xv, XVI, XVII. Commento e documenti, in: ASSSP 23 (1941), pp.141- 190.
RRC REVELLI Paolo, "Riviera". Contributo al "Glossario dei nomi territoriali ita/iani ", in : ARSO 5
(1948), pp.1-45 .
RRL RUBINI Lio, Recensione a: ' N. LAMBOGLlA, Toponomastica di Alassio e Laigueglia ", in: GSLL
n.s.15 (1939) 64-68.
RRR ROVERE Antonella, Un procedimento di rappresaglia contro Rodi (1388-1390), in: ASLSP n.s.
23 (1983), fase.2, pp.65-97.
RSC RAGGIO Giambatista F., Leggi del Consolato di Genova del MCXUlI (Sta tuta Jan.u ensis Anni
MCXLlII, in: LM, pp.233-294.
RSL Rivista di studi 1iguri.
RSR ROCCATAGLIATA Ausilia, Savonesi in "Romania" a met 400, in: AMSSSP I. L(L 977), pp.49-62.
RSS ROHLFS Gerhard, Sprachgeographische Streifzuge durch Italien, MUnchen 1947.
RUG ROHLFS Gerhard, Etymologisches Worterbuch der unteritalienischen Griizitdt, Balle 1930 .
RV RAMBAUT DE VAQUElRAS, Contrasto bilingue, in "La Letteratura italiana Storia e testi
Direttore Carlo Muscetta". Il Duecento dalle origini a Dante, volume I, lomo primo. Bari 1970
pp.117-121.
RVN RUSSO Carlo - VIVALDO Lorenzo, Gli statuti di Noli [sec.xlv), in: ASSSP 27 (1949), pp. 55-
131. .
RVV REPETIO Marco, Note sulla toponomastica della Val Varenna (Pegli), in : SG n .. 6 (1988),
pp.59-63.
45
SA BRUNO Agostino, Gli statuti dell 'arti nei secoli XiV, xv e XVi, in: AMSSS, l (1888), pp.233-252 .
SAA SERRA Giandomenico, Appunti onomastici sulla storia antica e medioevale di Asti, in: RSL 18
(1952) , pp.72-102.
SAB Sabazia. Quadern i di storia, arte, archeologia.
SAC STAGLfENO Marcello, Sopra Agostino Noli e Visconte Maggiolo cartografi, in: Glig 2 (l875),
pp.71-81.
SAG PETTI BALBI Giovanna, Georgii et Johannis Stellae Annales Genuenses, Bologna 1975, (Rerum
/talicarum Scriptores, lomo XVII, parte Il) .
SAI APROSIO Sergio, L 'antico nome locale savonese / varium I Viarium , in: AMSSSP 26 (1990),
pp.7-22.
SAL SALVIATl Lionardo, Deg li Avvertimenti della lingua sopra il Decamerone , Venezia 1584. Iv!,
p.7 n.n.: Novella Nona della giornata prima del Decameron, volgarizzata in diversi volgari d 'Ita-
lia ... in lingua genovese.
SAP.l ,2 SALVIONl Carlo, Annotazioni sistematiche alla "Antica parafrasi lombarda del Neminem laedi
ni i a sei pso di S. Giovanni Crisostomo (AGI VII, 1-20) e alle Antiche scritture lombarde (AGI IX,
3-22), in: AGI 12 (1890-92) pp.375-440; 14 ( 1896-987, pp.201-268 .
SAR COSTA RESTAGNO l o epha, Gli Statuti di Albenga del 1288, Bordighera 1995
SAS FILIPPI Giovanni, Statuti dell'arte degli spezia li in Savona del 1592, in: AMSSS , 2 (1889-1890),
pp.53-98.
SAV MALANDRA Guido, I primi statuti dell ' arte vetraria di Altare, Altare 1981.
SB SALVIONI Carlo, Versioni alessandro-monferrine e figuri della parabola del figliuol prodigo
tratte dalle carte di Bernardino Biondelli, in: MAL, Serie 5., voI 15, (1918) fasc. 8, pp.729-789.
SBP SPINOLA Massimiliano - BELGRANO Luigi Tommaso - PODEST Francesco, Documenti
ispano-genovesi dell 'Archivio di Simancas, in: ASLSP 8 (1868), pp.I-293.
SC OLIVIERr Agostino, Serie dei Consoli del Comune di Genova, in: ASLSP 1 (1858), pp.l55-626.
SCF CARPANETO DA LANGASCO Cassiano - ROTONDI Pasquale, La Consortia de li forestieri a
Genova. Una Madonna di Barnaba da Modena e uno statuto del Trecento , con una nota di GIAN-
FRANCO FOLENA, Genova s.i.d. [1957].
SCN SALVIONI Carlo, Centuria di note etimologiche e lessicali, in: ROM 43 (1914), pp.371-402;
560-586.
SCS SCARRONE Mario, Chiese nella citt e diocesi di Savona nel 1530. Manoscritto Zuccarello, in:
AMSSSP 4 (1970-71), pp.296-305 .
SCT SERRA GIANDOMENICO. Contributo toponomastico alla teoria della continuit nel medioevo
delle comunit rurali romane e preromane dell' Italia superiore, Cluj 1931.
SDA SGUERSO Silvio, li dialetto allarese, in: AMSSSP 4 (1970-71), pp.3-67.
SDM SAIGE Gust.ave, Documents hisloriques rlatifs la principaut de Mona co depuis le quinzime
sicle, 3 voll., Monaco 1888-1891.
SDS SGUERSO Ro a e Anita, Compendio di voei ed espressioni del dialetto savonese, Savona 1985.
SE Studi etruschi. .
SED SKEAT, W. W, Etymologic Dictionary of the English Language, London 1924.
SEN PANDIANI Emilio, Bartholomaei Senaregae de Rebus Genuensibus Commentaria ab anno 1488
usque ad annum 1514, Bologna 1929 (Re rum ltalicarum Scriptores, tomo XXIV, parte vm).
SEV CALVINI Nilo, Gli statuti inediti dell' erbatico di Ventimiglia (1303), in: RH 7 (1941), ppA9-64.
SF SALVI Guglielmo, Per la storia del Finale. Tre quistioni di storiafinalese, in: ASLSP 61 (1933),
pp.81-276.
SFG.l,2 SIEVEKING Heinrich, Studio sulle finanze genovesi nel Medioevo e in particolare sulla Casa di
S.Giorgio, in: ASLSP 35 fasc . l O(1905); fasc.r (1906).
SFR Studi di filologia romanza.
SG Studi genuensi.[Istituto Internazionale di Studi Liguri. Sezione di Genova]
SGC CANZONE sopra il sacco di Genova del MDXXII stampata da Pier Paolo Porro, ed ora nuovamen-
te tratTa da un esemplare della R.Biblioleca di Torino, in: ASLSP 9 (1869), ppA13-422.
SGM SFORZA G iovanni, Le gabelle e le pubbliche imposte a Massa di Lunigiana nella prima met
del secolo Xl V, in: GSLL 2 (1901), pp.81-108.
SGO DESIMONI Cornelio, Spigolature genovesi in Oriente , in G1ig 11 (1884), pp.336-350.
SGS SCOVAZZI ltalo. Genovesi e Savonesi davanti al Commissario di GiuLio Il., in: ASSSP 21
(1939), pp.229-275 .
46
ST.9 ... SERRA Giandomenico, Aspetti della toponomastica ligure, in: RSL 9 (1943), pp.64-67; 148-
162; lO (1944), pp.59-74; L] (L945), pp.57-59; 14 (1948), pp.l36-138 .
STC SCOTII Pietro, I toponimi di una carta della "Magnifica Comunit e Valle di Andora" (sec.xvlfI)
in: AALSL lO (1953), pp.l 12-126.
SVM STRATICO Simone, Vocabolario di marina in tre lin gue, Milano] 813
SVN SAYOUS Andr E., Les valeurs nominatives et leur trafie Genes pendallt le xlIle sic/e, d 'aprs
des doeumenrs indifs de ses archives notariales, in : GSLL n .s. 9 (1933), pp.73-84
TAL LAMBOGLIA Nino, Toponomastica dei Comuni di Alassio e Laigueglia , Albenga 1938.
TB BOLELLl , Tristano , Le voci di origine gallica del Romanisches Etymologisches Wiirterbuch di
Whm. Meyer-Lbke, in : ID 17 (I 9~1) , pp.133-194; 18 (1942), pp.33-74.
TBD TOMMASEO Nicol e BELLINI Bernardo, Dizionario della lingua italiana, Torino 1916.
TCL CAVALLI Enrico, I toponimi del Comune di Loano illustrati dal punto di vista storico e linguisti-
co, Loano] 939.
TCS SFORZA Y.Giovann I1r esfamento di Spinetta Campofregoso signore di Carrara, e la pa
tria di papa Niccol V, in: GSLL 4 (1903) , pp.237-243.
TGG TOSO Fiorenzo, . Grammatica del genovese / variet urbana e di koin, Recco-Genova 1977.
TlO TITO da Ottone, Sa vona in dialetto, Genova 1956.
TLL THESAURUS LlNGUAE LATlNAE, Lipsiae ] 900 JE
TL.l ,2,3 VIGNA Raimondo Amedeo, Codice diplomatico delle Colonie Tauro-Liguri durante la signoria
delll'Ufficio di S. Giorgio (1453-1475), in: ASLSP 6 (1868), pp.1-979; 7 parte I, (1871) , pp.5-886 ;
7 parte Il (1879), pp .5 -1003 .
TMV BALLETTO Laura, Toponimi medievali del territorio di Ventimiglia (dagli aui de/notaio Gio-
vanni di Amando/esio. in: R1l27 (1972), pp.64-69.
TSL TRIA Luigi , La schiavit. in Liguria (ricerche e documentO, in: ASLSP 70 (1947), pp.1-253.
TI TASSO Torquato , La Gerusalemme liberata (Versi italiani riportati a confronto della corrispon-
dente traduzione genovese in GL].
TIC TORTONESE Enrico - TROTTI Leopoldo, Catalogo dei pesci del Mare Ligure, in: AALSL, 6
(1950), pp.49-164.
TV TABUIA ALIMENTARIA di Veleia, CIL XI L]47 (circa 110 d.C.).
TVD TORNATO RE Giu eppe, Vocabolarietto di parole "dusaighine", in: RH n.s. 18 (1963), pp.84-
89.
UAM U. A , Materiali perla scrittura nel secolo XIII, in: Glig 21 (1896), pp.446-452.
UAR U. A. , La rosa dei venti nel XIV secolo , in: Glig 22 (1897), pp.l34-136.
VBA VITALE Vit o, La relazione di Biagio Asserelo sulla Battaglia di Ponza , in: BLig 5 (1953), pp.99-
104.
VCB VITALE Vito, Documel1li sul Castello di Bonifacio nel secolo XIII , in: ASLSP 65 (1936), pp.l-
493.
VCC VJVALDO Lorenzo, l capitoli dell 'arIe dei Calderai di Savona, in: AMSSSP 3 (1970), pp.23-40.
VCS VOLTA Silvio, A Commedia ellasca e altre poesie, Savona 1958.
VDE VILLA Paola, Documenti sugli Ebrei a Chio nel 1394, in: ASLSP n.s. 5 (1965), pp.117-151.
VER VERZELLINO Giovanni Vincenzo Delle memorie particolari e specialmente degli Uomini lllu-
stri della citt di Sa vona, curate e commentale dal Can. Arcip. ANDREA ASTENGO, 2 volI. , Savona
L885,1891.
VFD VITALE Vito, Le fOnIi del dirillo marittimo ligure , Genova 1951.
VIA VARALDO Carlo, inventario ed armam ento di una flotta di galee a Savona nel 1476, in: AMSS-
SP ]4 (1980) , pp.85-95 .
VIT VIDOS B.E. lralianismi in un trattato di nautica francese del Cinquecento, in SLP Il, pp.1032-
1041.
VIV VIGNA Raimondo Amedeo, Due opuscoLi di Ja copo da Varagine , in: ASLSP 10(1874),
pp.455-49l.
VLB VARALDO Carlo, Ricerche d 'Archivio. Ricerche per un 'opera inedita a Mino rea. Il potit/ico di
Ludovico Brea ed Anselmo de Fomari, in: RH 28-30 (1973-75), pp.46-52.
VMS VIGNA Raimondo Amedeo, Monumenti storici del Convento di S.M. di Castello in Genova del-
l'Ordine dei H'ari Predicatori, in: ASLSP 20 (L888), pp.1-664.
VNB VITALE Vito, Nuo vi documenti sul Castello d Bonifacio nel secolo XIII , in : ASLSP 68 fase . 2
(1940), pp . l -65 .
48
VOL VARALDO Carlo, Un'opera leonardesca nella Liguria di Ponente. Il polittico di Marco d ' Og-
giono e Battista da Vaprio per il S. Giovanni di Andora, m: RII 31-33 (1976-78 ), pp.164-171.
VP NOBERASCO Filippo, La passione di Ges Cristo, poemetto inedito in oualla rima del sec. xv,
in: ASSSP 12 (1930), pp.l65-200.
VPE VIDOS B.E., Prestito, espansione e migrazione deitermini tecnici nelle lingue romanze e 110n. ro-
manze. Problemi, metodo e risultati. Firenze 1965,
VPL VOCABOLARIO DELLE PARLATE LlGURI, Genova 1985-1987-1990-1992 [vengono ivi indica-
te di norma le localit solo per le voci documentate in zone isolate o periJeriche della Liguria] .
*VPM VIDOS B.E., Storia delle parole marinaresche italiane passate in francese. .contributo slorico-
linguistico all'espansione della lingua nautica italiana, Firenze 1939.
VPT VARALDO Carlo, Il patrimonio terriero dell'Abbazia di S. Eugenio "de insula Ligurie", in: Ita-
lia Benedettina, Il. , Liguria Monastica, Cesena 1979.
VQP VOLPICELLA Luigi, La questione di Pietrasanta nell'anno 1496, da documenti genovesi e luc-
chesi, in: ASLSP 54 (1926), pp.1-184.
VROM Vox Romanica.
VRS VIDOSSICH Giuseppe, Recensione di: D. BERNHARD SCHAEDEL, Die Mundart von Ormea, Halle
1903, in: GSLL 5 (1904), pp.451-456.
VSC VIGNA Raimondo Amedeo, Storia cronologica del Convento di S.M. di Castello, in: ASLSP 21
(1889), pp. 1-368.
VSF VITALE Vito, Statuti e ordinamenti sul Governo del Banco di San Giorgio a Famagosfa , in:
ASLSP 64 (1935), pp.391-454.
VTS VARALDO Carlo, La topografia urbana di Savona nel tardo Medioe vo, Bordighera 1975. (1 co-
gnomi sono ivi registratiregistrati nella forma italiana ).
WuS Worter und Sachen.
ZAC ZUCCHI Vanna, Le lotte tra il Comune di Albenga e i Marchesi di Clavesana nei secoli XIII-XIV
Albenga 1945.
ZAP ZUCCHI Vanna, La pi antica alleanza tra Albenga e Pisa. in: RlI n.s. l (1946), pp.2-4.
ZCPh Zeitschrift fUr celtische Philologie.
ZNF Zeitschrift fUr Namenforschung
ZOR ZUCCAGNI-ORLANDINI Attilio, RaccoLta di dialetti italiani con illustrazioni etnlogiche, Fi-
renze 1864.
ZRPh Zeitschrift ffu romanische Philologie.
ZTA ZUCCHI Vanna, Topografia storica della piana di Albenga nel Medio Evo. /. I corsi d'acqua, in:
RII 4 (1938), pp.18-52).
- - - - - _._ - - - _ ... - - - -
a 49 aba!
A
a art.f.s . " la " abas
RCA ]64 a.1069 in a costa . .. in a eostas . .. in a c rosa pe- BCG .1 75 n. 1069 (Sanr.) pecia una de lera el medietate de
cias de vinea .. . PAC 12 ''forma /'late vale, non f acile da pecia una de viles .. . qui posila esI infra eomitatull1 vinli -
spiegare" . miliensem in loco et fundo sancto romulo. iace ad locis
a prep. "a " il! senso locale qui dicitur ponten el in insula qui dicitur abas. CSR 99:
BCG.n a. 1009 fee il (cartam) offersionis ad ipso mona- f orse (insula) abas = absa "sterile, inco/ta ", cos nomi-
sterio de manso uno a Lan gasco ubt dicilur Sanelus Sle- rwta per distinguerla dalla vicina Isola Bona.
fanus. RCA 254 a.1 010 a la lopia rOlunda. PAC 12 Cf DUC 1.36 absus: incu/lus ager. REW 51 .
a.1 O16 a la lovari a. R A 157 a. 1040 (o 1060) in 11101a- L absus. .
ciana mea porcio que esI a lo pozo. BCG 173 sg. a.l066 abatem m. (bot) " a baca ., (n/usa lexti/is: canapa di
mansum unul11 qui dieitur a la lovaria ... in li sol a qui dici- Mani/a, fibra vegetale per funi) . .
tur a lo lago el in la anava et a lo caneto. BCG 190 PPG 320 a.l560:acquisto di due corde aballs per uso de/
a.1086 a le galege el a la ecc lesia. seglUlli.
a prep. "a ", in acce -ioni diverse DMM I. DEI I sg.: " dal nome indiano ,usato. ne/('isol~
PAC 12 a.1 039 carta ostensa et a I ordine leeta. RCA 231 di Lu zon, abak, passato allo sp . abaca e di qUl. al jr.
a. L062 vi a que pergil a le lane. R A 164 a.1 069 via a ]a (a.J664) e alt'it.(s. xviii).
castagnaira. RCA 186 a . .I 071 a da la parte campora. abatem Sin. "abate " (carica monastica)
PAC 14 a.1 142 usque a la sorte vataridza ca. FIL 3 14 BCG 43 a.999 tibi andrea abbas monesterio sancti stefa-
a.1404 (Sav.) condannetur a soldi. decem . ni. BCG 147 a. 1031 abas vel monagos. PPE 10 I a.1184
a prep. "da " (CIermonl, Fr.) monaslerium casedei ... abbas case .dei.
NIS 355 a. 1425 ve lem unam a domina . MSS 274 a. 1219 nos daniel abbas .. . una cum fratnbus
abacista sm. "maestro di aritmetica " nostris ugone sacri sIa, rutino presbytero, lanfranco diaco-
NL 2.65 a. 1216 magisler simon abacisla . no. SML 50 a.1418 quedam terra seu possess io ... qua~~
L abachus . idem iacobus ab abbate et conventu ei.u sdem monastentl
abachus sm. "aritmetica" in emphiteosin, que alias livellum dicirur, sub certa annua
MSI 317 a. 1375 m. tomasinu de pi sis qui docel aba- pensione tenel ab eodem monasterio
chum seu racionem in civitate ianue. L abbatia. abbus. albatem. D. abate. ab/./.
L abacista. D abaco. abbatem sm. "abate" (carica comunale)
abaengus SIl1 . "dipendente di abba-ia ?" PMS 179 a. 1240 (Sav.) abbas . .. capitaneus sagone vel
LI. I 1175 a.125 3 (Sav.) cOl11une saone capiebal in albi- poteslas sive .. . vicarius. RCO 133 (Orl.) a.1 290 abbas
zola ab hominibus le rcerii comuni s, exceplis abaengis, conestabul orum . .. populi ianuensis . CSF 76 a.135,7
terti ulll vini el qllintllm de blava. (Sav. ) item quod per compagnam sancti iohannis civitaus
D abaia. saone e lli gatur. . . pOlesta in civitate saone pro anno pre-
abaenus I abainus sm. " Ia.l'tra di ardesia" sent i .. . ita tamen quod in dieta civ itate saona nullo modo
LG 395 a.1383 de clapellis el abainis ad mensuram venden- possint unquam elligi abbas vel alius officialis eiusdem
dis. LG 439 a.1383 clapas el abaino . TL2.783 a. 147 .1 effectus et iuri sdictionis, vel simi li s.
possit vendere ex ipsis abaini s tanlam olllnalll (somma). SFG.1. 78.
MCD 49 a.1496 (Fin.) inlrmaria que erat cooperienda .. . abatem cognome
emendo clave , abaynos el grappa de gronda et ealcem. DDG 204 a. 1376 anthonius abas.
DSP 172 a. 1502 labulata tam lignea quam abaenis cooperta abbatem populi sm. "abate del pop% " (carica co-
et banca dOlllorum et apolhecnrull1. PVP 323 a.1505 item m.una/e)
pro teraluri s di versis calc ine el matonorUIll el. lignam inum RL 215 a. 1288 (Alb.) de abbale populi. lA 149 ad a. 1292
et abainorulll . DSP 239 a. 1543 navis .. . onu le claparulll el et potestas et eapitaneus et abbas popu li. LJ .2 364
abaynorum .. . .da ii. mi!. in circa sunI in mai ori parte fracli. a.1299 aC!lIJl1 ianue in palacio comunis ianue, quo hab~t~t
FPL 8: abba s . A.PRATI, ID 13( 1937 ) 77 -80: < abbas dominu abbas populi , in camera ubi reguntur consilla
"abate", abatino. per il % re bigio dell'abito. Dal gen. credencie. SSA LI. 78 a.1303 (Sav.) quod in saona abb~
l'it. abbaino "fin estra sopra i tetti ". Di versamente REW populi l'ieri debeal et creari MIA 112 a.1 337 (Sav) doml-
988; DEI.] 3. nus nicolaus de nicolosio, abbas comunis el popuh saone.
D abin. abatere vb. "abbattere "
abainus n.p., m GR 2 .5 ee. xiii. (Gar.) de ... arboribu s abatendis
GG. 435 a. 1203 ab abaino de cumis. LJ.L 1108 a.125 1 D abbatte.
testes vivianus de ga li co el abainu et machionus. abatere vb. "svalutare " (mon eta) .
CGG.20 a. 1259 (POltOY.) abbainu s de pOl1u veneri s. GC.2 250 a.119 1 lib.xxvii . bonorum previdixiull1 ... el SI
L (de) labaino. forenl peiorati de lege vel de peso vel abatuti , dare pro-
abandonum sn. "cessione di un bene pigna rata" miltit pro so l. xlv marcam argenti boni. GG .2 390 a.120 6
GR.2.5 s.x iii . (Nizza) domini ipsaruJn possessionum et si previdixes [orent abatudi de peso vel de lege .. ."
fraudolenter el. callide asserunt predictis debiloribus ban- L abatimentum.
norull1 ipsorum Iicentiat11 intrandi possessiones suas el , abbatia sf. "abbazia" .
u! patrio alludamus vocabulo, abandonut11 . SRC 8] 6 a.1422 (Sav.) in abbatia santi andree prope 13-
Cf. DUC l.7,sg. nuam .
D abandu1I'I. abandun. L abbatem . D abaia.
abat 50 abor abor
lem sI'. "aborto" a. 1330 ab alii notariis qui ab hac vita migraverint, cuius
,1404 poculum aborcion is, alllato riulll vene- abreviationes penes me haberem... ASA 264 a.1350
sicul11. (Alb.) abreviare sive adnoctare ... in quodam manuali quo-
sare (se) vb. "prendere residenza" cumque modo voluerit sive condieione sive abreviatura . ..
: VFD 117) a.1 34 1 except is illi s qui se face- L abrevacionem. abreviare. abreviationem. breve. bre-
lses in lerris Ianllens illlll et in ip sis terris se viatura.imbrev iare.
~nl.
abriga top. " Briga" (c] la forma dialettale "a Bri-
:. D aborghesarsi. ga")
.rem ~/'Il. "carda.lOre di lana "
APT 25 a.1242 homines de abriga. BNA 210 a.1260
1203 tibi lebaldll abortalori.
:m. (Vent.) tibi guillono honori de abriga.
L abrigum. bri ga. D brigu.
~m sm. "cardatore di /ana"
abrigale top. "Apricale"
.1262 (PortoY. ) li,bi lamfranco abortori .
ene m., n.p . BNA 9 a. 1259 (Venl. ) presbitero ottone de abrigali.
L abriga . abri gum. apricale. aubriga lla. D abrigu.
:g. a. 1.211 libi abraabene de rapa llo. - dic-
eneo ab rigare vb. "albergare, dare ricello"
Il. braabene CCS 124 a. 1414 (Celle) de non abrigando (v.l.: albregan-
ene n. di nave genovese do ) aliq uas capras extraneas.
. 1225 postqllam rediero de Aire , ubi vado per L albregare .
eunte et redeunte butio qui dieitllr abrazabene. abrigum sn. "sito esposto al sole"
7.Ome chiara/ente augurale ". GR 13 a.1 356 (Isolabona) feriendo per quandam draliam
le. ad ubagum, usque ad abrigum de ronehetts.
I sn. ',/ur/o" L abriga. abrigalis. D abrigu.
251 (Val'.) de ollll1ibu . dampnis, inillriis, arro- abrigum top.
ati s .. . BNA 210 a.1260 (Vent. ) in territorio abrigi.
L abriga. D abrigu.
en n.p. abrus sm. "sorta di recipiente "
1245 (Bonif.) abraxaben Illagister axie GR 13 a.1544 (Serravalle) quod nul1u s possit aecipere
le. aquam fo ntis cum brenta vel abro.
,rem SI1l . "albergatore " absarcito / absa scito I absa sito agg. "spogliato
.1350 (AI b.) et quilibet abregator teneat men- della propriet" (formula carolingia, probabilmente
Il que sit lercia pars mine ad rasum, stancia- femminile in origine, ma in seguito stereotipata e riferita
eiales, ad quam vendatur. an che a soggetto maschile) di rinuncia ad agl'li diritto su
re mo un bene ceduto)
ionem nf. "abbreviazione" BCG 40 a.995 ego adelegia imperatrice dono et offero in
1377 nichi1 add ito vel deminuto quod mutet eodem monasterio ... id sunt sortes duas .. . insuper per cul-
variet intelectum ni si forte sillaba titulo seu tellum fistucum notatum guantonem guasonem terre seu
iacionis ve l ex tenssioni s causa. ramum arboris .. . exinde legitimam facio tradicionelll et
Inem. vestituram et me exinde foris expuli varpivi et absa scito
e vb, "redigere un arro pubblico in forma feci et parti predicti monasterii habe ndum reliqui. BCG
47 a.999 et me exinde foris expuli, uuarpivi et absa sito
,.1206 prout in carta inde facta sive abreviata feci. (cf. BIR 535 sg.: "['imperatrice Adelaide dichiara
quondam boni villani nOlari . RCP 143 pOSI di essersi spogliata di ogni ingerenza sui beni donati al
z.) ego ... notariu s hanc cartam olim a bonen- monastero"). BCG 48 s.X (falsificazione del s. xii. ri-
)Ieri~ no.t(ario) abreviatalll sive rogatam proUI calcala su BCG 47 a.999 "et absa silO feci ") foris me ex -
a et 111 elUS conlI'actibus et in breviaturis inve- puli et exinde uuarpivi et absarcito feci. BCG 67 a.1005
l03 a.1345 (Sav.) Omne cartas quas abrevia- constat me armano.. . aecepi at vos ... argentllm denarios
<\ 264 a.1 350 (AI b.) abreviare si,ve adnocta- bonos solidos decem ... finitum precium pro ancill a .. . in-
dam manuali qUQcumque modo voluerit sive super per cultellum fistueum notatum lIuantonem et uua-
seu abreviatura . .. ASA 33 5 a. 1350 (Alb. ) sonem terre atque ralllum arboris vobis exinde legitimalll
,ndo habeant soldos sex. LJ .2 675 a . 1360 fac io tradicionem et.., vestituram et me exinde foris ex-
mentum receptum es I. et abrevialum per ber- pul varpivi et absa sito feci. BCG Agg.,p.214 a.1017 in-
)ino notarium .. . et roborato sigillo pendenti. super per cultellum fist uc um notalum uvantonem et uva-
abreviationem. breve. imbreviare. sonem tere seu ramo arboris me absa sito feci . ..
~ avv. "informa abbreviata" DUC 1.30 sg . absacitus: investito opponitur. "absaci-
1350 (Alb.) extense et non abrev iate. tum [acere": possessionem ex uere, possessionem abdica-
onem sf. "abbrevia zione" l'i. SLS l.312 n.: "absasito la frase originaria, poi
.1166 ego ... Ilotarius hoc exemplum transeri - riadattata al lat. (seI') abselltem facere, connessa alle
plificavi ab autentico pliblico . . . nichil addito origini con provo aus, abs e con absus (ager) , absa (Ierra)
preler forte lilterarn vel sill abam litulum seu "incolto, deserto, demaniale ", contrapposto a vestitus
hoc causa abreviationis vel meliol'is leeture. "ceduto in propriet privata ". Cf. DUC 1.36 S.V. absus.
mem. abreviate. D breviatUa. REW 51.
onem I abreviatura sf "atto pubblico no- L abas. a bsa se ito. absi sito. apsa sito. aprus. apsus.
a in fo rma sintetica " asens. veslitus. D abso .
.. 1260 (PortoY. ) omnia alia testamenta eu abscentare (se) vb. "assentarsi"
s que vel quas fec i... ZAC 258 a.1309 (Alb.) CCS 80 a.1414 (Celle) si quis se abscentaverit post littem
JS hane cartam ex abbreviaturis ohm Manueli s contestatam, tunc cittari faciamo propinquiores ipsius ab-
"s Illei .. . ut in ipsis abbreviaturis illveni fideli- sentati .
Ivi et in publica m fOl'mam redegi . LG 115 L absentare.
abat 50 aber
abatimentum sn. "svalutazione di moneta" habitacionem sf. "abitazione"
GC 169 a.li91 confitetur... se daturum ... lib viii. previ- CGS 1.253 3.11.58 aclum prope fOnlanellam ante domum
dixium bonorum ... et peiorem et abatimentum. pro soli- habitacionis predictorum venditorum. LMS 448 a.1226
dis xlv, marcam argenti, ut ascende t de toto debito. quod debeas michi dare et concedere in vita mea donec
L abatere. ~ vixero stallum et habitacionem.
abbatissa sf. badessa"
H L habitatorem. D abitatium. abitall za. IWlatium.
BCG 15 a.969 ego ... serra abbatissa de eadem basilica. habitaculum sn: "residenza. dimora. riparo, capan"4 '
LMS 319 a.1224 et dictum compromissum faciet ratifica- CI?G l.~ a;1143 ~l receperir:nus hom.inem in habitaculo
ri dieta abbatissa a sororibus suis. SML 60 a.1418 nuper hUlUS cl~ltatl~, . fa~,emus eum lurare et In perpetuo sit habi-
vacante monasterio sacti thome de janua. ordinis sancti tato~ hUlUS Cl~I~US. CDG 2~2 a.1 150 Manfredus iuravit
benedicti, per abbatissam solito gubemari, per mortem habltaculum ClVItatlS Ianue (Ivi. Reg.: "si obbliga li prende-
ultime abbatisse. ~ di~,!ra a ~en~va'). U.24 a.1 .155 iuro habitacuJum ci-
L abbatem. D abu. Vltalls lanue lta vldehcet quod. habuabo in ianua per unum-
abaxitus I abaxius sm. "panno albagio" quemque annum menses tres In voluntate consulum de ca-
DRO.Q 61 a.1200 peciam i. abaxii de Lisla. GG 189 muni. BSR 44 a.1174 facere habitaculum et construere do-
a.l20I pecias vi. de abaxitis. mum. U.l 857 a.1228 non recipiemus aJiquem de cetero in
L albaxius. habitaculum vel burgesiam in Massiliu. AI 46 a.1229 ct ibi
abbaxius agg. "albagio" cum festinantia de trabibus etlignamine habitaculum si~
GC 121 a.119I brachium i. saje abbaxie. receptaculum construx.erunt. I~~ 24 a.1286 se reliquisse
L albaxius. habltaculum et manslonem cIVItate Toyrani. LJ.2 SS4
ab(delia) agg.f. "di moneta": cos chiamata per es- a.1345 s~spendi.t. .. habitac~lu'!l civitatis ianue quod facere
sere stata probabilmente coniata (ca 1502) da Abu-Abd- tenetur Vigore dlcte convenuoms (obbligo di residenza.).
Allah-Mohammed, re di Tunisi (1494-1526) L habitacionem.
MGT 227 a.1505 extraxit ab eis d(uplas) ccI. ab(delias). habitaculum so. "chiesuola della bussola di bordo';
. abecedarium sn. "alfabeto; ordine alfabetico" JAN. '
CDO 2.373 a.1190 cirografo per abecedarium distinctum D abitacuLa. bitacula.
conscriptum fuit. LG 201 a.1347 scribantur in uno ma- habitatorem sm. "abitante"
gno cartulario diviso et rubricato per octo compagnas ci- CI?G 1~ a ..1143 ~i receperi~us hominem io habitacuto
. vitatis et scripto per abecedarium. hUlUS clvuatls, faclemus eum IUrare et in perpetuo sil ba-
abegius top. "nome di un castello distrutlo, fra Mo- bitator huius civitatis.
naco ed Eza" L habitacionem.
GR 13. ' ablactare vb. "danneggiare?"
, abere vb. )'avere" GR 2 5 a: 1269 (Sarz.) qu~ h.acten~s. muros in aliquo lOCO
BCG 51 a.999 et me exinde foris expuli vvarpivi et apsa destruxent seu ablactavent, IpSOS llhs faciam reactari
sito fecit et a parte ipsius monasteri i eius abendum reli- ablatum sn "funo" .
qui. BCG 180 a.1077 de illa res que sunt iuris sancti U.I 1045 a.1251 de aliquibus damnis arrobariis iniUriis
Stephani per libellum eo die abeo aquistado aut in ante seu ablatis.
aquistare potuerit. L abratum.
D av;. l ableviare vb. "redigere un alto pubblico per e.s--.
(o., ~r .......
abbei-gum sn. "albergo, residenza"
MBL 319 a.l167 (Lrins) aUegabant in Arluco abbergum ASA 336 a.1350 (Alb.) pro atestando sive ablevianclo
se diu ... habuisse. soldos septem. .
L albergum. D abergo. abergu. L abreviare.
habetus sm. (bot.)"abete" abolena top. (Nizza)
SIP 179 a,1420 (Massa) sex pecie tabularum de habeto. GR.2 4 (Nizza) girardus presbiter capelanus episcopi .de
Cf IVI p.314 n. abolena.
L avetus. D (la) Bollne-Vsubie .. .
abetus m., n.p. abolotare vb. "mettere ai voti"
SLS 2.31 a.1238 (Alb.) abetus filius dulcis. GR 13 a.1642 (PieveT.) et ilJi duo electi sint abololati
L (de) aveto. avetus. consilium et habens plura baJotolas aJbas, ilJe remU:
abeveratorium sn. "abbeveratoio" consul.
GSS 66 a.1330 (Sarz.) teneatur refici facere fontem de L ballotationem. D abalotorare.
bolexino et facere quodam abeveratorium et quodam aboraorem sm. "cardatore di lana"
guazatorium. RH 3 (1948) 27 a.1462 (Taggia) unum GG.l 68 a.1201 Rogerio aboraori. GG.2 131 a.1205 ~
abeveratorium:l.. de lapidibus picatis et stagnum. trus aboraor.
L beveratorium. biberatum. D beverao. L aboratorem.
abevragium sn. "abbeveratoio" ~ aborrare vb. "calcare con borra"
GR 2.5 (Sosp.) abeyragium fontis de ViaI... abevragium SC 193 a.1161 ego non aborrabo neque aborrate fa~
fontis de Herquieto. . pannum infra nostram iurisdictionem.
L aheveratorium. L burra. D aburar. bur.
abiacus sm. "nipote, abiatico" aboratorem sm. "cardatore d lana"
BCG 160 a.l049 ut ad nobis et at filiis vel abiacis ... con- NB 32 a.1198 Petrus aboralor. NL.I 100 a.1203 B~
cedere dignaretis precarie et thintheocario nomine tan- lomeus aborrator.. ~VG 31 a: 1210 Petrus aborrat
tum usufruendum de aliq~antis omnibus rebus iuris su- NL.2 220 a.l225 tlbl Montanano aborratori. LMS 4~a'
prascripto monasterio vestro qibus sunt poxitis in loco et a.l226 Guillelmus de Blasili aborator.
fundo sale. ., . L aboraorem.aborrare. abortatorem. abortorem. bo
abynus sm. "lastra di copertura del tetto" ". borraorem. 1"1'8.
MCD 49 a.1496 (Fin.) infirmaria que erat coopenen- aboratus agg. "(di panno)fabbrcato con borra"
da ... emendo cIaves. abynos et clappas de gronda et alia eST 227 a. 1381 (Taggia) si panum emerit aboratum .. ."...
necessaria. ,. 571 a.1403 pannum aboratum. . ~
L abainus. L aboratorem . borra. borracium.
_.--.. _---
abor 51 absc
aborcionem sf. "aborto" a.1330 ab aliis notariis qui ab hac vita migraverint, cuius
LO. 914 a.1404 poeulum aboreionis, amatorium vene- abreviationes penes me haberem... ASA 264 a.1350
num seu tosieum. (Alb.) abreviare sive adnoctare .. .in quodam manuali quo-
aborgensare (se) vb. "prendere residenza " cumque modo voluerit sive condicione sive abreviatura ...
SIO 348 (= VFD 117) a.1341 exceptis illis qui se face- L abreviacionem. abreviare. abreviationem. breve. bre-
rent burgenses in terris lanuensium et in ipsis terris se viatura.imbreviare.
aborgensarent. abriga top. "Briga" (cf la forma dialettale "a Bri-
L burgensis. D aborgJzesarsi. ga")
abortatorem sm. "cardatore di lana" APT 25 a.1242 homines de abriga. BNA 210 a.1260
NL.l 88 a.1203 tibi tebaldus abortatori. (Vent.) tibi guillono honori de abriga.
L aboratorem .
L abrigum. briga. D brigu.
abortorem sm. "cardatore di Lana" abrigale top. "Apricale"
COO 304 a.1262 (PortoY.) tibi lamfraneo abortori. BNA 9 a.1259 (Vent.) presbitero ottone de abrigali.
abraabene m .. n.p.
L abriga. abrigum. apricale. aubrigalla. D abrigu.
00.2484 sg. a.1211 tibi abraabene de rapallo. - die- abrigare vb. "albergare, dare ricetto'"
tus abraabene.
CCS 124 a.1414 (Celle) de non abrigando (v.l.: albregan-
L abraxaben. braabene do) aliquas capras extraneas.
abrazabene n. di nave genovese
NL.2 177 a.1225 postquam rediero de Aire. ubi vado per L albregare. I
salem, sano eunte et redeunte butio qui dieitur abrazabene. abrigum sn. "sito esposto al sole"
BNN 78: "nome chiaralente augurale". OR 13 a.1356 (Isolabona) feriendo per quandam draliam
L abraabene. ad ubagum, usque ad abrigum de ronehettis.
abratum sn. "furto" , L abriga. abrigalis. D abrigu.
SRC 75 a.1251 (Var.) de omnibus dampnis, iniuriis, arro- abrigum top.
bariis et abratis .. . BNA 210 a.1260 (Vent.) in territorio abrigi.
L ablatum. L abriga. D abrigu.
abraxaben n.p. abrus sm. "sorta di recipiente"
VCB 232 a.1245 (Bonif.) abraxaben magister axie OR 13 a.1544 (Serravalle) quod nullus possit accipere
L abraabene. aquam fontis cum brenta vel abro. .
abregatorem sm. "albergatore" absarcito I absa seito I absa sito agg. "spogliato
ASA 464 a.1350 (Alb.) et quilibet abregator teneat men- della propriet" (formula carolingia, probabilmente
suram unam que sil lercia pars mine ad rasum, stancia- femminile in origine, ma in seguito stereotipata e riferita
tam per officiales, ad quam vendatur. anche a soggetto maschile) di rinuncia ad ogni diritto su
L albergatorem. un bene ceduto)
abreviacionem nf. "abbreviazione" BCO 40 a.995 ego adelegia imperatrice dono et offero in
OMC 68 a.1377 nichil addito ve)' deminuto quod mutet eodem monasterio .. .id sunt sortes duas .. .insuper per cul-
sensum vel varie t intelectum nisi forte sillaba titulo seu tellum fistucum notatum guantonem guasonem terre seu
ponto abreviacionis vel extenssionis causa. ramum arboris '- .. exinde legitimam f&cio 'tradicionem et
L abreviationem. vestituram et me ' exinde foris expuli varpivi et absa scito
abreviare vb. "redigere un atto pubblico in forma feci et parti predicti monasterii habendum reliqui. BCO
sintetica ,~ 47 a.999 et me exinde foris expuli, uuarpivi et absa sito
00.2454 a.L206 prout in carta inde ,facta sive abreviata feci. (cf. BIR 535 sg.: "l'imperatrice Adelaide dichiara
per manum quondam boni villani notarii. RCP 143 post di essersi spogliata di ogni ingerenza sui beni donati al
a.1232, (Sarz.) ego ... notarius han cartam oli m a bonen- monastero").' BCO 48 s.x ifalsificazione del s. xii. ri-
~on~o de soleria not(ario) abreviatam sive rogatam prout calcata su BCG 47 a.999 "et absa .sito feci") . foris me ex-'
m elUs seeda et in eius contractibus et in breviaturis inve- puli et exinde uuarpivi et absarcito feci. ~CO 67 a.l005
ni... SSA 103 a.1345 (Sav.) omnes eartas quas abrevia- constat me armano ... aecepi at vOS ... argentum denarios
verin~. ASA 264 a.1350 (Albi) jabreviare. sive adnocta- bonos solidos decem ... finitum precium pro ancilla ... in-
re ... m quodam manuali quocumque modo voluerit sive su Per per cultellum fistucum notatum uuantonem et uua-
condicione seu abreviatura... ASA 335 a.1350 (Alb.) sonem terre' atque ramum arboris vobis exinde Jegitimam
pro abreviando habant soldos sex. LJ.2 6'J5 a.1360 facio tradicionem et ... vestituram et me exinde foris ex-
quod instrumentum reeeptum est et abreviatum per ber- pul varpivi et absil sito feci. BCG Agg.,p.214 a.1017 in-
nardum. de pino notarium ... et roborato sigillo pendenti. super per cultellum fistucum notatum uvanto~em et uva-
L ablevlare. abreviationem. breve. imbreviare. sonem tere seu ramo arboris me absa sito feci ...
abreviate avv. "informa abbreviata" . , DUC 1.30 si. absacitus: investito opponitur. tabsac~~
ASA 264 a.1350 (Alb.) extenseet non abreviate. tum facere": possessionem exuere. possessionem abdica-
abreviationem sf. "abbreviazione" ri. S;LS 1.312 n.: "absasito la frase originaria, poi
CDG.2 61 a.1166 ego ... notarius hoc exemplum transcri- riadattata al lat. (ser) absentem facere, connessa alle
psi et exemplificavi ab autentico publico ... niehil addito origini con provo aus, abs e con absus (ager), absa (terra)
ve] dempto, preter forte litteram vel sillabam titulum seu "incolto, deserto, demaniale", contrapppsto a vestitus
punctum, et hoc eausa abreviationis vel melioris leeture. "ceduto in propriet privata ". Cf. DUC 1.36 S.V. absus.
L abreviaeionem. abreviate. D breviatua. REW 51. .
~breviationem I abreviatura sI. "atto pubblico no- L abas. absa scito. absi sito. apsa sito. aprus. apsus.
tarde redatto in forma sintetica" asens. vestitus. D abso.
COG , 178 a.1260 (PortoY.) omnia alia testamenta seu abscentare (se) vb. "assentarsi"
abreviation~s que vel quas feci... ZAC 258 a.1309 (Alb.) CCS 80 a.1414 (Celle) si quis se abscentaverit post littem
ego ... notanus hanc cartam ex abbreviaturis olim Manuelis contestatam. tune cittari faciamo propinquiores ipsius ab-
BardeHi patris mei. .. ut in ipsis abbreviaturis inveni fideli- sentati . .
ter exemplavi et in publicam formam redegi. LO 115 L absentare.
absc 52
abscondi~um sn. "luogo nascos,o, nascondiglio " ~VN 128 sg. s.xiv. (Noli) piscator~s piscantes abbuga-
LG 432 a.1383 nee ... teneant in abscondito, nec ~ easie- na ... - quandocumque piscatores piscant ad bugarias
tis ' J L bugaria. .
L asconsus. aburactare vb. "burattare. selacciare "
absconse ~vy. "nascostamente " . SGM 102 a.1376 (Massa) libre ottocento farine aburac-
LG 427 a.1383 diete vero presinsole vendantur publice et tate bene.
paIam, et, non clam seu absconse . L buratare.
L asconsus. abbus cognome
absconsus agg. "nascosto, coperto" L!.2 ~3~ a.1364 franciscum abbum de dieta universitate
AI 110 a.1241 abseonsi steterunt. CST 278 a.1381 non LmgUllhe. SRC 751 a.1414 (Sav.) antonie abbe (vocati_
possit. .. facere vel tenere aliquam laterinam palam, . ita vo)
quod turpitudo ex ea exiens publiee videatur, absconsam L abbatem.
autem possit facere et tenere. abusionem sf. "abuso"
L asconsus. CG~.2 152 a.~163 dignum duximus huiusmodi abusioni
'(
absentare (se) vb. "assentar(si)" , penltus contraue.
PCP 614 a.1316 de fidancia danda debitoribus absentatis L usuS. I
mole ereditorum ..'. si aliqua persona se absentaverit mole abuteca sf. "bottega"
ereditorum ... CCS 80 a.1414 (Celle) si quis se abseenta- NB 17 a.1198 tenere in abuteca mea.
verit post littem contestatam, tunc cittari faciam propin- L 'apotheca.
quiores ipsius absentati.
aa. sf. "ascia, accetta"
L abscentare. absentia. asentem. D ilbisente.
absentem agg. "assente, latitante" GC 304 a.~.191 martellum ii, ferra iiii. grossa, eazolam .
PVS 352 S. xv. de absentibus et latitantibus mole credito- scapel~os 11., acas duas .GC.2 166 a.1192 maneJlum ..
rum. plumbl.um. l~nzam , aeus (err. per acas) ii., scapellum .
absenti mpl. "nome di famiglia" L acchla. aClUm. D aceta. accia. .
MBL 257 a.824 (Lrins) terra absentorum. aca.m cognome
ST.14 136 sgg. <'
PLS 342 a.1301 bruni acam de finali
L asentorem. . aca.mocatus agg. "lavorato in modo da seinbra~ CQ-
absentia sf. "assenza" mocato"
TL.I 362 a.1455 nam dicunt quod ex absentia sua multi PVP 225 ,a ',145I i~em gona un~ clameloti albi acamocati
pauperes eruciantur a multis qui monstrant creditores es- cum manlCIS largls pro usu dlcte argentine .. . item 1llia
se. gona clameloti albi camocati. PVP 254 a. 1458 cult
~nus 1'h ame l ' acamocatl. grane a balneo parva talis qua-
011 eT
L absentare.
absi sito agg. pl. "spogliati della proprietil " hs.
BCO 170 a.1064 et nosexinde foris expulli varpivi et ab- PVP.44.
si sito fecimus. . L camocatus.
L absa sitor l acampa sf. " conciliabolo, conventicola "
absol~tione~ sf. '.'assoluzione giudiziaria" GR 13. a.1 M5 co~gregationes ilIicitas, sive acampas con.
RVN 94 s.xiv. !Noli) a quorum sententiis; preceptis, con- tra regmalem cunam.
demnationibus, mu1ctis et ~bsolutionibus nullo. modo ap- D camp.
pellari ... possit .J (se) acapillare vb. "accapigliar(si) "
L absolvere. PLP 94 a.1250 (Sav.) illa ianuensis .. . acapillabat se CQm
absolutionem sf. "liberazione, remissione" i~s~ bertholot<? et illa ianuensis posuit manum ad capillos
U.2 508 a.1336 predictam itaque pacem generaIem con- dlcll ~rtholotl. SSA.2 Il. a . 13~5 ~Sav. ) qui cum aliqllo
cordiam et 'reformationem , tr~saetionem eramicabilem se acapllw:et. o.R 13 (Lavl~a! SI qUI~ dispartiret gavillan-
eompositiori~1p aquiliane stiptilationis e.t subsequute ac- tes: .. et dl~paruendo vel diVidendo IpsoS acapilantes te.:
ceptila~io'9is v~nculis roboratam remissionem qulttacio-' ceni sangumem non .salvat.pro banno.
n~in et absolutionem ... prefti procuratores et ambaxia- L acaviglare. capillare: D acaveilar.
tores dictorum dominonl'm regum aragonum et maiorica- acapUadonem l / acapUatura sf. " rissa, accapi.,~__
rum et procuratres dicti 'comunis ianue ... laudaverunt et ~nlo" I J a --
approbaverunt, ratificaverunt et confirmaverunt. " SSA.2 Il a.I~5 (~a~.) .rixe sive ac~pilationis . SSA.2 23
absolvere ' vb. "assolvere'" '- " . a.I345 (Sav.) SI ahquls . .. pro acapalatura vel mesJea aJi..
RCA 80 a.1147 qtid omnes illi homine~ qui ferunt ih qua ... trasserit lapidem de turri... .
placitum um rchiepiscopo de Scaticb et alpiatico, qui L capiUationem . I)
ex eo fuerunt absoluti... eGS.l 31 'a.1156 in capitolo acapta I acaptum sfin. "diritto di entrata "
omnes absolverunt albertum de nigrone. ~ GR.2 5 (Saint-Pons) ad acaptum seu pro intrata et ~
L absoluuoriem. ' . . ne intrate et acapte duorum pullorumgallil'l seo quasi -
absolvere !'decid~re una questione mediante votazio- L acatum. \'
ne" . \ I \ accantorem sm.
OMC 138 a.1379 absolvendo infrascripta oi'nnia et sin- o DAF 40 a.1300 testes ... petrus accaratorem \empii
/
gula ad ballotolas aIbas et nigraS. TL.l 129 a.1454 ab- aauium (err. per aarium) sm. "acciaio" ..
solventes se' ad ealcu10s albos' et nigrns elegerunt ad in- ORG.2 '4 71 a.12~3 sachertos trcs decim aearU ( f
frascripta officia infrascriptos videlicet qui convenerunt ORG.2 449 a.1253 sachertos octo aarii). C
in .electione istorum pre ceteris ballotole numeri suffi- L aarium.
cientis. (de) accatabene cognome
absus agg. "incolto. sterile" SMV 211 a.1322 iacobus de accatabenede gimignan
OUC.l 36 absusl "incultus ager". REW 51 L acatare. ' I~. f
aeat 53 acim
acimatorius agg. "relativo alla cimatura dei panni" 179 ca.1203 (Sav.) dictus balduinus dedit ipsi oberto duo
CP 258 a.1453 eoneesserunt quod ei libere lieeat artem loca navis ... in ilIa accomandatione. CNM 181 ca.1205
acimatoriam exercere. (Sav.) vendidit tantum vinum de compagna predictarum,
L cimatura. accomandationum . ..
acimatura sf. "rasatura dei panni di lana" l, .~I L accomendacionem.
SSA. 280 a.1345 (Sav.) pro aeimatura et balneatura ali- accomandita sf. "societ, accomandita"
euius panni lombardesehi. PVP 293 a.1492 pro eordis el DNB 36 a.1384 in capitulo communis ianue posito sub
1igatoribus de ballis sex in quibus predicta fuerunt posita rubrica de, racione reddenda accomanditarum infra seJl;
f l s.6, laboratori bus 5.6 in summa cum eanateiris, dieto- menses .. .
rum pannorum et acimaturis .de peeis 2 paonaeis floren- L accomendacionem.
solis et apontaturis pro berthomelino nostro. " l acomandixia sf. "societ, accomandita"
L cimatura. I l ~SA.~ 271 jl, ~345 (Sav.) persone ... habentes de aIiqua
aciola sf. "matassa " I.. peeume quantltate ... cum aliquo patrono ... alicuius ligni
TL.2 63 a.146O item rondelle due fili pro balistis,' in una navigabilis, vel cum alia quacumque persona. seu aco-
aeiole dlxxvi., in atia aciole dxxxi. TL.3 1001 a.1474 mandi.xias aliquas de aliquibus rebus vel mercibus seu
aciole fili pro balistis mille nQnaginta ooto. . , pecuma .. .
L acia. L accomendacionem.
accionem sf. "diritto reale accessorio, pertinente a accOinenda sf. "societ, accomandita "
una propriet" RVN 96 ~.xiv. (Noli) si .... vel pecuniarn sibi accomoda_
IEA 83 a.1213 (Alb.) una pecia terre cum suis pertinen- tam alten accomendavent et. .. lucrum ... acceperit de
ciis et suis accionibus, cum omni pasti no superposito. dicti~ reb~s vel acc?m~n~a. . . CS~ 334 a.14~5 (Sanr.)
acioxare vb. "scavare" mer:tlUm SI ve pecume slbl datarum IO accomenda. NMS,
GR 13 a.l544 (Serravalle) teneantur spaciare et acioxare 4~ ~.1~52 habuisse in acomenda ad quartam partem lu"'l
et allargare dictum fossatum. cn,... bbras... .
L chiota. chiotum. BBL 120 a.1475 ad complementull) unius aeomende.
accipere vb. "prendere (in caccia) Dacomenda.
FCD.2 295 a.1252 astorem unum et bene afaitatum qui I accomendacionem sf. "societ, partecipazione ac-
bene accipiat perdiees et quarias. comandita " '
acitus sm. (err. per aeutus) "chiodo" / CGS.2 176 a.l164 voco me quietum et solutum de o~
CGG 36 a.1259 (PortoV.) et' dare ferramenta omnia, vi! s?C.ietate et accom~ndacione mea. DNB 43 a.1182 8CCe-
delicet verinas, claves sive acitos (corr. : acutos) et alia pl In accom~ndacJOne a. te ... partem ~avis. DNB 88
c1avamenta. a.1200 .acceplsse a te ... In accomendaclOne (unico caso
acium sn. "parte componente'del telaio del tessitore " d~ acco~andira baT~caria). VNB 3 a.1247 (Bonif.) quo
LEM 188 a.1238 telarium cum aeio et rastis. dlctam ,accomendaclOnem extorquere possemus (in Y'esli-
L aea. acchia. acus. apia .. D ccia. aceta. ~uzione). DR~. 2 575 ~. 1259 confit~mur .. . nos recepisse
aclunus sm. "gatto" !n acc~.men.d~lone .. . hb. sexc~~tas ... que sunt implicate
GR.25 a.1430 (Aprie.) de c'apientibus gallinas et aclunos m pecllS tnglOta faudatorum tmctorum .. . et in vogiis iil
ut vulgo gatti. quib~s faxati suntodie~ panni. DAA" 3 a.1274 me a te
achoa sf. (ittiol.) "acciuga " habulsse et rec~~lsse lO accomendaclOne s!ve societate
CDC 54 a.1386 aehoe. sardine barilia x: . daremo~ duo ~Iha. . DAF 112 ~.1300 r~~eplsse in acco-
L anchioa. \ , m~n~aclone blssanhos albos qulOque mlha quingentos in
acoanasca top. (Gen.) cotono et riso. VFD 39 a.1306 in societate vel accODlen_
BCG 33 a.992 et de alia parte costa acoanasca. da~!~ne vel omutuo aut em~tione facienda. LDM 114
L nasca. r S.XIII. accep!sse m.utuo seu In accomendacione ... s.lliv.
acolligere vb. "accogliere, dare ricetto" accomendaclo, socletas et mutuum.
FCT 30 a.1349 (Triora) quod aliquis .. . non possit... acol- L. ~comanda. acomndationem. ~ccomandita. acoman_
ligere aliquas bestias hominum Pigne. I dlXla accomendare. accomendatanus. accomendationern '
D acoiher. recoliere. accomendator. commanda. comendationem.
acolitus sm. "acColito, ordine ecclesiastico" accomendantem sm. "socio accomandante ..
RCA 417 a.971 iohannes acolitus de eadem ordine sancte CSS 332 a.1435 (Sanr.) reddere rationem panicipibu
genuensis ecclesie. l collo~nensibus et accomen~tibus. de capitali et de I:~
accoloritus agg. "politicamente qualificato" cro Slve darnno rerum et mertlUm.
SFG.2 123 s.xvi "gli eletto.ri scelti dai Protttori di San L accomendare:
Giorgio. tenendo in considerazione i vari partiti, nomi- accomendare vb. "apponare denaro o merci in UIkJ
navano sessanta "creditori dello stato" (participes acco- societ"
loriti). I GG 105 a.1201 Iib.vi. quas ei accomendavit in viatic
L color. D acolorito. cururle: LMS 410 a.1224 accomendavit ultramare tantas dalmo.
accomall'da sf "societ, accomandita" I '-" s.enas siccas .... CSS 332 a.1~35 ~Sanr.) ~rum seu me'::
CNM 185 a:.l205 (Sav.) occasione duorum, locorm bum aut pecuOie portatarum IO dleto navigio aut sbi i
quos receperat in accomanda a balduino scorzuto. SSA columna datarum, vel accomendatarum. " n
92 a.l345 (Sav.) pro hospicio vel domo, aut mercede seu L accomandare. accomendacionem. accomendantem Be
mutuo vel acomanda seu societate. ' comendatarius. accomendatorem. . ..
L accomendacionem. accomendatarius sm. "accomandatario "
accomandare vb. "eonferire in accomandita ': ~.1.1152 a.l.252 item quod captelarii seu accomendata_
RVN 96 s.xiv: (Noli) si ...' pecuniam sibi accomodatam fii slve hommes et mercatores.. . SSA.2 230 a.1345
alteri accomandaverit. " (Sav.) faciam dividi et communicari inter ... aecomenda
L accomendare. ~os. LG 737 a.l404 ip~um sooium seu accomendata:
acomandationem sf. "societ, accomandita" num.
CNM 54 a.1204 (Sav.) dedit in accomandatione . .. CNM L accomendacionem. accomendatorem. comendatarius.
acom 55 acot
accomendationem sf. "societ, accomandita " LG 423 a.1383 piscari cum rectibus parvi s, vel cum ali-
GC 14 a.1190 confitetur... se habere in accomendatione quo aconserio sive actamento rectis.
a marchesia villana lib.xl. causa negociandi... GG 117 L aconcerium. aetamentum. concerium.
a.1201 confitetur ... se portare in accomendatione ab ot- acopiare vb. "copiare, trascrivere" ..
tone de langasco lib.xiii ... implicatas in fustaneis et in TL.3 604 a.I449 itern pro acopiando cartularium massa-
cendatis ad montem pesulanum. GG.2117 a.1205 confi- rie ... summos quinque.
tetur obertus bancherius se habere in accomendatione a L copia.
johanne de torexella lib. xxv. causa operandi ad bancum acordatus sm. "impiegato, dipendente iscritto a
usque ad annum proximum ad medietatem proficui. SSA ruolo"
93 a.1345 (Sav.) accomendatione vel societate. SSA.2 DKR 183 a.l414 totam dictam navem seu eocham et
230 a.1345 (Sav.) acomendationes de mari. GR.2 5 corpus et omnia pertinenti a eius et ad eam et exerci-
a.1350 (Alb.) de pecunia in accomendatione vel societate tium persone patronis et marinariorum et aeordatis eiu-
accepta. RVN 95 s.xiv. (Noli) si quis ... in societate vel sdem. . .,
in accomendatione pecuniam ab aliquo ... in rnaric vel in DUC.I 59 acordatus: qui stipulatione facta conscrip'tus,
terra vel aliquod aliud acceperit ...
adscriptus est, Gall. enroll.
M.CHIAUDANO, Contratti commerciali genovesi del sec.
L acordium.
XII, Torino 1925. G.ASTUTI, Origini e sviluppo storico
(de) acordio loc. avv. "d'accordo"
della commenda fino al sec. XIII. LAE 180 sgg. LDM 57,
BBL 20 a.1474 facta racione de acordio. AND.2 131
61,114. DRG.l 119-126. A.NICOLlNl, in: AMSSSP. n.s.
20 (1986), p.71. a.1483 et stare debeat per partes ipsas que conven~funt
L accomendacionem. de acordio. MGT 201 a.l502 de quanto restabis de acor-
acomendatorem sm. "socio accomandante" dio. FST 43 a.1592 (Triora) si partes fuerint de acordio.
SSA.2 230 a.1345 (Sav.) de lucro vero dictarum acco- L acordium, D acordio. ,
mendationum faciam ius ipsis acomendatoribus. RVN acordium sn. "accordo, patto"
95 s.xiv. (Noli) sit potior et preferatur accomendator et MSS 154' a.1176 quando fuit factum acordium ... VNB
socius. LG. 741 a.1404 sotius vel accomendator. 4 a.1247 radone vel accordio. BSR 412 a.1254 dantes
L accomendacionem. accomendatarius. et cedentes eis plenam bailiam et potestatem et generale
accomodare vb. "sistemare, collocare" . arbitrium dicendi, cognoscendi, statuendi, terminandi et
AND.2 451 a.1519 promittit .. .inlagionare scalam undi- pronunciandi ratione vel acordi prout. melius.videbitur
que cum porticibus ... comentando et bene assortiendo et expedire. DMC ~48 a.1427 commum acordlO el con 'i
accomodando lagiona. sensu.
accomodare vb. "comoda re, prestare a titolo gratuito" PAC Il "fatto su concordia".
ASA 464 a.1350 (Alb.) el teneatur ilIe qui incantabit ga- L (de) acordio. acordatus. D ardiu.
bellam accomodare libras cuilibet civi albingane pro suo acordium s~. "transazione giudiziale" . .j
oleo mensurando sine aliqua dacione gabelle. ASA 475 CDG 556 a.1182 consules, finientes ~r acordlUm placl-
a.1350 (Alb.) si ... accomodaverit. .. aliquam bestia m cau- tum quod faciebat romana eL eius maritus contra ricobo-
sa portandi aliquam quantitatem vini . num ... BSR 180 a. 1200 dixerint per sententt;':ntiam vel
L accomodatum. eomodum. D accomod. per accordiurn. AI 114 a.1241 non per ~ugnam seL ac?r-
accomodare vb. "affidare" dio. TL.2 779 a.1471 ad alliquod acordlUm cum cautIo-
RVN 96 s.xiv.(Noli) si .. . pecuniam sibi accomodatam al- ne devenire.
teri accomandaverit. .. acorta.; n.p.r. (agg.) "accorta, sveglia,furba"
accomodatum sn. "comodato, prestito gratuito " SLS.2236a. 1276 (Porto V.) acorta de ylice.
LMS 149 a.1222 confiteor me accepisse in accomoda- L acortuS. f _
to ...
L accomodare. acortus, n.p,m. (agg.) "accorto, sveglio,furbo"
SLS.2 236 a.1270 (Vezzano Lig.) terra rolandi acorti.
acomunatus agg. "comune, assegnato all'utili.zzo
comune" L acorta. D acorze. accurtixe.
acotonare vb. "cotonare (operazione dell'arte della
COS 103 a.1186 cum gandulfus de castagneto, ugo de
prato, roncasent in monte predicto dicentes quod erat di- lana)"
vis.us et assorti.tus, c.ontradicebant eis guido de maiolo et FCD.I 81 a. 1267 (Reg.) costituzione di una societ de
OplO de erchl. .. dlcentes quod mons erat comunis et arte accmandi et acotonandi . LG 685 a.1406 de sayis
acomunatus. strictis t acctonatis.
. aconcerium sn. "additivo; sostanza usata per ,inte- L acotonatorem. cotonare.
nerire la carne " . I acotnatorem srri. "artigiano addetto alla co'tonattt-
LG 414 a.1383 vendantur carnes simplices ... sine aliquo ra della lana. . .\. . '1
accidente vel aconcerio seu affaito. . ., SSA 280 a.1345 (Sav.) acimatores et acotonalores Clvlta-
J
L aconserium. cuncia. tlS saone.
acconciamentum sn. "imposta feudale" L acotonare. cotonare.
GR.2 50 a.16OO (Calizzano) item novena, acconciarnen- acotumare vb. "stimare, valutare a fine di tassa,zio-
ta, affiliamenta et tertiam partem successionum. ne " I I l ' ' I
L acunsamentum. CP 287 a.1343 et de ipsp precio sive vaI.ore quod acotu-
acconem top. "Acri, citt della Palestina" mate sive extimate fuerint... SFG.l 157 n., s.xiv. solvant
BGS 87 sg. a.1250 'et levare in dieta nave pro cant(aria) pro eorum avaria tantum quantum fuerint flecotumati per
decem acconis ... et dare vobis in dieta nave cant(aria) de- illos qui dep.u tati fuerint ad accotU<1,Ilandum.~ GR 14
cem acconis per miliarium Iibrarum ianue. - apud c- a.1430 (Laigueglia) debeant solvere omnes avanaset co-
conem vel ubicumque honeraret causa redeundi ianuam. lectas ... pro rata ut districtuales Iinguilie .iOlvunt et sol-
U.2 117 a.1288 in ruga pisarurn de accon. verint de suis, sicuti fuerint acotumate et posite omnes
L acri. possessones dicti territorii. l
aconserium sn. "strumento per adattare la rete a un CIV 73, .
particolare uso "
L accotumatorem. cotumare. coturnus.
acot 56 ada.
accotumatorem srn. "ufficiale preposto alle valuta- acumiadare vb. "accOll'l ialare, licell ziare ,.
zioni afine di tassazione" GR.2 83 a. 1376 da: BAN l l (Gras 'e) promittunt dictum
GR 14 (PortoM) quod aliqui s accotumator seu scripto r Guillielmum non deserere, nec acumiadare.
talee non possit colligere. L comeatus. D comiao. descomiarse. scomiata re.
L acoturnare . cotumus. acunsarnentum sn. "imposta. triblllO"
acquietancia sf "quietanza " FAO 140 a. 1300 (Ferrania) decimas banna penas pa ch e-
CA 626 a. 1292 item in un a litera acquietancie xiiij gra. ria scadia nove na acu( n]samenta succe i nes ali osq ue
L quietanci a provenLus fidelitatis et homagia.
(ad) acquineam loc. L acconciamentum. consamentu ill.
GR.2 83 (da: BAN , L73 , Grasse) "Gli ebrei erano am- accursu congo "allivello di, alla lin ea di"
messi a giurare, secondo un atlo del 1376, super literas NB 88 a. 11 9~ et (murum) altum promi ttit facere usque
mosaicas, Ul est moris judeis, jurare ad acquineam". accursu coornl cem upernam que e t subtus clapi e n rici.
acquistare vb. "acquistare" L currere.
BCO 180 a.1 077 id est quanturn ego . .. tenuit de illa res accursus/ accursius n.p., m.. accorre re. SOccorre-
que sunt iuris sancti stephani per Iibellum eo die abeo re)
aq ui stado aut in ante acqui stare potuerit . LJ.2 35 a.1 256 acur. ius cutica. LJ .1 1254 3. 1257 aCCur-
L aquistum . D acquista r. 5US cutica. SLS .2 237 a.1248 (Bargag li) te ac urSutn fi-
acquistum sn. "acquisto" lium meum . -,
BSR 269 a.994 quantum antea tenuit. .. sive per suum ac- L acursiu5 adcursus. D aCO /Teo r
quisturn vel pro quobibet ingenio, et postea tenuit iohan- acus sm. "ago, spilla "
nes ... per libellurn. GO.2 3 16 a.1206 et brogelam i. et acum et ane llum . SSL
L aquistum . aquistallum. D acquistar. aquistar. 199 a.1 336 unu s scapulus de samit o albo laboratus ad
acri top_ "citt della Palestina " acuni. AND. I 221 a. L401 pro prec io planetarum trium
CNM 378 ca. L205 (Sav.) cum ipse arnaldus eraL in acri un ius videli~et corchibite auro et perli s ad acum .. . PVP
dedit ipsi bonoiohannino pro emere zois solidos viii. de 281 a. 1488 Item masetus unu ac um (di aghi).
regali bus de agri. L agus. agogia.
L. acconem . agri . acus (e ri: per acas, acc.pl.) "asce"
acrosticum sn. "imposta fondiaria "
GC.2 166 a. 11 92 martellum , z.azo lam ( aw lam). p]um-
DMC 122 a.1362 (Chio) heredes andrioli ... sunt in pos-
bium, lenzam, acu ii. (= acas). scalpellum .
sessione aliquarum possessionum ex quibus asserunt se L aca.
esse immunes ab acrosticis. LJ .2 570 a.1347 fuerunt de-
putati et constituti super percipiendis, colligendis et ex i- acuti re vb. "operaziol1e agricola. agu zzare, pOlare in.
punta )
gendis introitibus seu comerihiis acrosticis seu condem-
pnacionibus et quibuscumque ahis introitibus .. .. VDE 131 ~SR 409 a. 1253. et pastinare in ea (terra), insel'ere et auc-
a.1394 (Chio) a futuris mutui s, daciti s, acrostici s eL coL- ~Ir~ (corr.: a~utlre) tot arbores domeslicas de illi s quas
lectis dominacionis syi . DMC 273 a.141O (Chio) mortali IpSI terre mehus no vero convenlfe. LVI, Gloss. 538: acu -
iii. cum scriba masticorum ... mortati duo acrostici, greci. tire, forse lo stesso che ac uLiare, l'opposto di ado pc ire
crv 261: ven. acrostico, gr. biz. <XKp6o''tlKOV m.s. " addolcire, scapitol,l.are i rami"
acrosticum sn. "fisco " L aguzarola. D aguzo.
VDE 125 a.1394 (Chio) nomine et vice dicti comunis, et acutus agg. "acuto, agu zzo" (elemento loponomasli_
dominaLionis et acrostici , de celero so lvere et prestare co)
ipsi comuni dominationi , acrostico, omnem id et totum CAC 93 a. 1179 (Sav.) in monte acuto.
quidquid et quantum debet. DMC 154 a. 1362 (Chio) NSS 259.
scribania acrostici. L ag uda.
actamentum sn. "strumento per adattare la rete a un acutus sm. "ch iodo"
particolare uso" LM~ 83 a .1 2~.2 ce nt e n a ri ~m de ac u ~s torarii s .. . et de
LG 423 a.1383 piscari cum rectibus parvis, vel cum ali- acutl ~ .somesams ... de acull s. pugnareclls .. . de ac uti sto-
quo aconserio vel actamento rectis, sive ial auro, de die parofll s. BSL 53 a.1 248 mlhl dare debetis acuto et li-
vel de nocte, cum lumine vel sine . .. gnamen ad suffic ienti am. PLP 117 a.1250 (Sav.) quid fe-
L aconserium. ceram d~ acuti s qu os di scla~averam de l11uro . BSL 7 3
actionarius srn. "amministratore dei beni ecclesiasti- a.1251 IIbras dcc ... expendl ... ln stupa pice et acutis
ci nel periodo longobardico (Lex x., Aislulphi) CGO 36 a. L259 (POrloY.) claves sive acutos . FAG 76
BIR 326. ST. IO 63: "in epoca carolingia agli actionarii a. 1282 tot acutos somesales. SSA 131 a.1345 acutos.
subentrano i vicedomini". L acitus. agutus . aguarius.
D asin. acutus cognome
actionem sf. "azione giuridica " BSR L88 a.1203 bemardus ac mus
GG.2 412 a. L206' vendo tibi totam ilIam terram plenam ad prep. " a "
et vacuam et decimam et omnia iura, ractiones et actio-
nes que et quas habeo in stropa. LJ.l155 a. 1252 omnia BCG 72 a. 1009 feci! (cartam) offersioni s ad ipso mon _
iura rationes et actiones, tam in forteciis et regali bus et sterio de manso uno. GR.2 36 (Nizz.a) ludere ad taxillo~
iurisdictionibus quam in hominibus et fidelitatibus homi- ad aissuch.
num .. . adalardus cognome
actoriare vb. "confermare, approvare" U .l 1043 a. 1251 guiI1elmus adalardu
COS .2 15 a.1 ]6L ipsam vendicionem ... deffendere et ac- adalaxia f., n.p. "Adelasia."
toriare promitto. NL.J 2 11 a.1203 adalaxia.
L auctoriare. L adalaxina. adelas ia. alascium . alaxia. alaxi na . D ala-
adum sn. "atto, documento ufficiaLe" sio.
CDO.2 147 a. 1 L72 sicut actorum et cartulariorum ia- adalaxia top. "Alassio"
nuensis curie fide continetur. SSA. L 99 a.1345 (Sav.) CHAR 1049 a.1 198 gandulfo de adalaxia.
cartularium .. . de actis comunis. L alascium.
adal 57 adob
L adolcire.
adortatus agg. "coltivato qd orto" SLS.2 242 s. x. (Chiav.) campo adventionis.
RH 39 (1984) 3-4, p.33 a.1312 (Alb.) petiam unam terre L aventura. D avento.
adortate. . advizare vb. "avvisare, informare"
L ortus. TL.3 315.a.1474 de hora in hora sunt advizati de eorum
ad presens avv. !'immediatamente" I
male geslls.
CAF.1 61 ad a.1161 discordes enim qui in civitate erant, L avisium. D avissar.
capillationes et rixas solitas ne facerent vel inciperent, advocatia sf. "avvocazia"
consules ad presens iurare fecerunt. BIR 276, 327 "insieme di beni e diritti della Chiesa' .
=
ad pud congo 'apud "presso" epoca carolingia: ufficio di difesa dei beni eccLesiast;~ ' ~!'
ORG.3 1068 a~ 1312 ad pud mtronum. LA 211 ."uffi.ci? collegato, per il carattere feudale. :ll~
adrechium sn. "vicoLo, viuZza trasversale" concessll~ne di u~ beneficIO, spettante ai vassalli che
GR.26 (Sospello) de bandita macelli, que est in adrechio hanno pTlma ~nZLOne dI rappresentare in giudiZio di-
de agaize. . ' . \ f~",!ere ""!te,:,al~e~te anch.e C?n. le anni le persone giU-
adrizare vb. "racconciare, sistemare" ridiche e I dlgmtaTl eccleSiastiCI, chiese. monasteri v
GR 14 a.1327 (Ovada) et habeant bayliam adrizandi vias ~covi e~c.: e [unzio,!e ~i .ass~st~re ~ ~ipendenli di tali e:ti
communis. innanZI al tribunaLI Imcl nel gIudIZI criminali; pi tardo
L driare. D drizar. almeno in qualche luogo. l'esercizio diretto di giuri.s~
adrocatus agg. (di carne) "guasto " zione civile in vece di quelli". -
CCS 34 sg. a:1414 (Celle) de non 'vebdendo carnes mor- L advocatus.
bosas vel adrocatas ad 'bancum macelli ... cames luposas, advocatia sf. "aiuto, soccorso, presidio"
morbosas vel arrocatas. .i OC 207 a.1168 cendatus ibat cum quibusdam soldariis '
L arrocatus. advocatiam. ln
aduatus sm. advocatia top. (Recco)
PLS 253 a.1301 actum Famagoste, sub aduatu logie ia- U .1.511 a.1204 .de homicidii~ perpetratis et facti; intes
nuensium famago'ste. . l hommes advocatle .. . - cum m terra advocatie homi 1.
adducere vb. "trasportare" dium factum esseI a quibusdam in quemdam de advC: -
CAC 34 a.l178 (Sav.) debet tantum dare eis quod possint tia .. . - quod infra iurisdiclionem i~ue et archie i a-
fumire suam quartam partem et ganerarum et hominum
usque in saonam; et si addu~erint aeptum, nihil debet
p~tus sit predicta te~a advocat~e. . . LEM 224 a. L2fo
m
Clas plures terrarum advocatla, loco ubi dicitur ad
seo:
u::f
habere de lucro. . , LA 214. . ,
L aductura. D adur (de) advocato cognome
aductura sf. "trasporto" 1/ CGS.1 132 a.1157 bonus vassallus de advocato. CGS l
CGS.2 248 a.1156 habui de grano lib.ccxlv. de quibus 427 a.1161 bonus vassallus de advocato et bonus vassal
dedi in molo et in staon et aductura lib.iiii. lus de presbilero manfredo. -
L conduttum. " L advocatus.
- --_...... ..... " ... .. _._.. _- _ ..JI
advo 59 arai
,afri 61 agne
affrica top. "Africa settentrionale ", age) top. (monte che divide le diocesi di Nizza e Venti
RCA 9 a, 1143 omnes naves que venerunl de ultramare, et miglia)
de alexandria, et de romania. et de illis parti bus. et de GR 14 a.1l82 .
barbaria. et de affrica . et de tunese . .. agelLus maritimus top. "Monte Agel" .
affricum sn. [= aSlricum] "casa in pietra" GR 14: cos citato in un documento apocrifo del Cartula-
LEM 103 a.1251 domum sive affricum cum domibus Ii- rium Lerinense .. Cf.CRL 59 sgg.
gnaminis.
L agel. D aiellu.
L astricum.
agem cognome
affricus sm. "vento di mezzogiorno, di SSW; libec TL.3 221 a.1475 iacobo agem de recho.
cio"
UAR 136 ca. 1330. Cf Plin.n.h.2.119 . D agn. . . . ..
agensis agg. "di Agen " (citt della Francl.a merldlO
afronlacionem st'. "coerenza di termini, confine" naie)
MBL ' 282 a.1069 (Lrins) quanlum istas afrontaciones PCC 146 a.1356 (Sav.) domini egidii agensis episcopi.
inc1udunl.
L afrontare. frontem. agerbol top. "Gerbolo" (Ve~t.) . ..
LTI 52 n.59 a.1182: "antico castello oggi scomparso .
afronlare vb, "confinare "
REW94.
MBL 282 a. 1069 (Lrins) afrontat de orientis in lerra
sancIi pauli, de meridie ... L gerbare. D gerbolo ..
L afrontacionem. frontem. agilulli castrum top., od. Montignoso (Lunigiana)
FSLL 3 (1902) 338 agilulfi castrum.
afrontare vb. "mettere a confronto"
(de) agio cognome
GR L4 a. L498 (Gen.) censarius Leneatur afromare partes
ad invicem. DRG.3 1052 a.1312 ottobono de agio. DDG 513 a.1376
afumatus vb. "affumicato, annerito dal fumo " petrus de agio.
LG 712 a.1406 calderarius, clapucius .. . dictum vas apta- L aglius. .. . . ..
tum, refocatum, reparjltum seu de novo reaptatum ... te. agire vb. "esercitare diritti, avere leglttlmaz/One attlv~ .
,neat.." de foris cinctum et afumatum tali modo et forma CNM 32 a.1204 (Sav.) et quia ipse bertolotus preshtlt
quod dignoscatur ab altero laborerio DOVO . ipsis suum magisterium et paratus fuit ire c~m eis in pre-
Lfumus. ' dicto viagio, ideo agit et paLit ut supra.
afuzelalu~ agg. "ajJul'olato" aglius sm. "aglio"
AND.5 76 a.1509 pilaslrOs qualuor mannorum alborum SRC 502 a. L381 (Sav.) cepas et aglios seminaverat.
bonorum et finorum qui aponi debent cum suis mediis L (de) agio. aleum. allieus. D aggiu. '
colonis in ipsis pilastris afuzelatis longitudinis pannorum aglogata s.f. "pungolo " .. . .
septem. CST 296 a.1381 (Taggia) non pOSSlt.. . inCidere ahquas
L fusus. collares .. . salvo quod ... possit facere duas aglo~latas et
aga sf. "acqua " unam fukham.
PVP 273 a.1488 segie due de aga. L agaglata.
Laigua. agnaira top. (Pigna)
agacia cognome PSP 57 nA, a.1280 in alpibus agnaire.
CGS.l 163 bemardus agacia. CGS.I 200 ego enua ca- agnus REW 290, collettivo in -aria "prato a pascolo
gacia .. . actum ante domum ianue agacie. di pecore").
L agacius. cagacia. L agnellus. . ,
agacius cognome. agnarlus sm. " venditore di manufatti di ferro " .
BNA 108 a.1259 (Venl.) terra agaciorum. LG 664 a.1406 ars agnariorum (cf. PC 320: corporaZIOne
L (de) agazio. D agixu. genovese) . LG 704 a.1406 si aliqu<;>d 1aborerium fieret
agaglata sf. (err.per agoglata) "pungolo per anima. pro comuni ianue in quo oportet fien ferramenta . .. q~od
Li" , ilIud laborerium vel ferramenta fiant et debeant dan ad
CSS 236 a. L435 (Sanr.) incidere ... virgas ... pro faciendo laborandum per rectores artium inter ferrarios et magi-
agaglatas, seu stimulos. stros de artis agnariorum .... -:- vender~ .. . aliquC!s agu~os
L aglogata. agogia. agogliata. D agoglia. ve] aliquod opus novum pertmens arti agnanorum, sive
agaytarolia sf. "guardiola" canchanos, mappas vel dobionos aut maleos novos.
PLP 106 a.l250 (Sav.) tabulas tres quas c1avavi in agoay- (buccad)agnel cognome
tarolia et fuerunt tres vel qualuor pro cooperiendo agay- CGS.1 94 a.L 157 wilielmus buccadagnel.
tarolia et fecimus cooperiri ex eis. . PGM.5.
cf.NIG 176 (Stat.Cuneo): vaitarolia "casotto di guardia". L buccadagnel.
L aguaita aguaytarolia. gaytragium. agnellare vb. "pascolare pecore .. .,
agalica sf. GR 23 a.1274 (Castell. ) si aliquis posuerit signum lO ah
LAE 245 a.1253 corbam unam de vetris et pondus unum qua banna causa craveandi vel agnellandi ...
de agalica. L agnellus.
agamelonus m., n.p. "Agamennone" agnelata sf. "gregge di agnelli" . .
ODO 658 a.1377 agamelonus cigalla. RLC 63 a.1297 (Cosio) si aliqua agnelata vel vaclata ~n
agasonem sm. "servitore addetto ai giumenti; pala. traverit in bandita communis ... RLC 78 a. 1297 (COSIO)
freniere " quod a]iquis berberius non possit ducere pari..a~ agnela:
GBS 101 a.l'577 (Baiardo) pastores . .. bubuLci muliones Lam seu vaciatam.. . GR L4 a. L704 (Zucc.) SI allqua per-
agasones subuLci. sona habuerit agnelaLam in c1auso: ..
DUC.I 137: "agaso proprie dicitur qui curat jumenta L agnellus.
(Johannes de Janue, Catholicon a. J286) ". agnelinus agg. "di lana d'agnello"
(de) agazio cognome CGO 244 a.L261 ( PortoV.) pro panno agnelino soldos
DDG 141, 221 a.1376 paulus de agazio. xiii. ' \ i
L agacius. D agixu. L agnellus.
agne 62
agnellus sm. "agnello" argenti cum cinto corii. PVP 299 a.l492 in precio et ma-
RCP 400 a. 1076 (Luni) de capretis et de agnellis. nifactura et auro cultellorum, tezoiretarum. agogiarolii,
L agnaira. agnellare . agnelinus. agnina. D agnello. clavacorii. .. in goarnimento lucretie.
agneLlu. PVP 151,345 sg.
(de) agnete cognome agoginum sn. " bUOTW lega d 'argento "
MIA 83 a.1263 (Sav.) dalfinum de agnete. LG 477 a.1403 quod nemo laboret argentum quod non sit
L agnetem. ad ligam agogini. LG 670 a.1 406 argenlum quod non sit
(sanctam) agnetem n.p., f. "Agnese"; top. (GeTI.) bonum ad Iigam agogini, videlicet de unciis decem et de-
DSP 21 a.1459 per viam que est super sanctam agnetem. nariis tribus argenti fini ad minus in qualibet libra.
L agnexia .agnixia. aynesius. L agoginus. agozinus. agulinum. aquilina. D abuggin.
agnexia f., n.p. "Agnese" agoginus agg. (argento) "di buona lega "
LJ.l 525 a.1206 gerardus de lo casal et agnexia de lo ca- PVP 328 a.1507 pro argento agogino corrigiarum et co-
sal. cleariorum in parte deaurato.
L agnetem. L agoginum.
agnigna sf. "pelle di agnello" agogla top. (Pros. , On.)
BBL 176 a.1473 pro par unum pugnatarum agnignarum SOV 323 a.1428 (On.) cella sive domus que est ubi dici-
nigre ... S.v. tur podium agogle sit communis prosaneghi .
L agnina . FfL62.
agnina sf. "pelle di agnello, lanuta" L agogja.
NL.2 134 a.1216 agninas et saccarinas que in dicta nave agogliaria top. (Triora)
veniunt. DDG 221 a.1376 pro agninarum ballis viii. FST 112 a.1592 (Triora) usque ad rupes agogliarie (IVi
COC 29 a.1386 agninarum balle iii. PVP 297 a.1491 pro v.l. auguglarie. '
una goarnacia agninarum gentile. FfL62.
L agnellus. agnigna. agninus. aguna. L auguglaria.
agninus agg. "di Lana di agnello" agogliata sf. "parte dell'aratro"
LG 690 a.l406 quilibet lanarius ... faciens ... pannos ar- SOV 316 a.1428 (Chius.) trazolam per aratro, aratrurn et
basios vel agninos. perticam aratri, nervum, iugum et agogliatam.
L agnina. . .I L agugliata.
agninus sm. "pelle di agnello; lana di agnello," agogna top. "Ognio,fraz. di Neirone (Vent.)"
LG 681 a.1406 facere (crochos) ... de bono maschaicio LJ.I 6 a.962 in iuvo et alpe agogna
sive corio bene bono omatos de agnino. LG 690 a.1406 L agonia.
et fiant ipsi arbasii vel agnini in orditorio usque in canne agoiarlus cognome
xvi. LJ.l 635 a.1218 guillelmus petri agoiarii.
L agnina. L agogia D agugia.
agnixia cognome agonia top. "Ognio. !raz.di Neirone (Vent.)"
LJ.2 186 a.1288 (Cosio) odus agnixia. LJ.l 5 a.962 usque in iuvo et alpe que dicitur agonia
L (de) agnete. aynesius. D agnesi. RCA 368 a.1149 homines de agonia. .
agnus dei sm. "disco che ha impressa l'immagine RCA 669. GR 14.
dell'agnello che porta la bandiera colla croce; reliquia- L agogna.
rio, amuleto" agozinus agg. "(argento) di buona lega"
PVP 299 a.1492 recepimus . . .in precio et manifactura et . BBL 273 a.1473 item in argento agozino
auro cultellorum, tezoiretarum agogiarolii, clavacorii, po- L agoginum.
mi muscati, agnus dei, cum cordonis et catenetis in garni- agostarlus sm. moneta?
mento lucretie ... VCB 317 a.1291 (Bonif.) Reg.: "un credito di agostarios
PVP 345 (Gloss.): descrizione e notizie. quinque".
agogeta sf. "cordoncino con punte metalliche per al- agotbare vb. togliere, eliminare (acqua)"
lacciare vesti e annature " GR.2 6 (Centallo) possit illam aquam agothare vel diver-
CPB 246 a.1388 (Piac.) item unam incudinem pro feran- tere.
do agogetas. Dagotar.
L agugeta. , agotatus agg.
agogla sf. "ago; chiodo" LG 426 a.1383 ova vero vendantur pro singulo denariurn
PLL 461 a.I441 stoppa, agogie, piscis (pece). unum si fuerint integre. Si vero fuerint agotaLe, pro sin-
L acus. agaglata. agogla. agogliaria. agogiarolium. ago- gulo tres quadranles.
giarolum. agoiarius. agugia. agus. D agogia. agugia. (de) Ilgoxi "di Uscio ... cognome
agogia sC. "bussoLa" RCA 88 a.1148 albertus de agoxi qui manet in nervi.
SAC 79 a.1438 ille magister qui in hac urbe agogias pro L aguxi.
navigando conficit. .. - si sine agogiis navigare non po- agoxinus cognome
test, multo etiam minus sine ipsis cartis. COS I a.1186 oglerius agoxinus.
JAN. L aguxinus.
D agoglia. agramentarium sn. [= atramentarium] "calamaio
'Ilgogiairolium I agogiairolum sn. "agoraio" (simbolo di tradizione di un bene ..
PVP 262 a.1461 agogiairolum unum argenti cum sua CHAR 68 a.884 (Asti) et bergamina cum agramenta-
cathena et gordena. PVP 325 a.1506 pro expignoratione rio ego enrado de terra levavi.
infrascriptorum pignorum . .. agogiairolium cum catena f. 7. L atramentum. atramentarium.
L agogia. agogiairolium. agogiairolum. D agugiaiO'. aggranare vb. "curare l'efficienza degli ingranaggi"
agogiarolium I agogiarolum sn. "agoraio" BSR 65 a.1180 sub tali condicione quod ipse guido de-
RSR 58 a.1454 corrigias ... cum suis gladiis, agogiarolo beat molendina aggranare et dare semper curie se'l tocius
et tesoiretis argenti . PVP 252 a.1458 agogiarolium unum multure.
-
agra 63 agum
viso LG 775 sg. a.1403 agumenas decem et septem, scili- S.T.9 161 ~o col/ega, piuttosto che con agozile, con agu-
cet sex de mora, sex pro afferrando et quinque de media SIUS, aguxl, c.ome cognome mdicanle provenienza.
sarcia vel plus. LO 828 a.1404 prodixia si~e a~umen~s. L agoxinus. agusius . auguxino. D agozile. agussn.
ALE 210: lat. regionale *hegumena (fuDls) ll'YO'UIlEVIl aiadino sm. "moneta coniata in Murcia da Abeti
(crElpO:). Ayad" I ,
REW 3952a PIA 52: < aro gumul "corda della nave" CDG 291 a.1153 pro preci o videlicet xvi. milium et dcxl
(esistono peraltro difficolt fonetiche) . VPM 439: Geno- mo~abitinorum, ml!1'ochinorum, marinorum, aiadinorum.
va il centro di origine e di irradiazione della voce in
i
lupmorum, melechmorum, qUi quolcumque ibi sint JnX-
Europa. '. ' tim ad pensum de lupinis reddantur.
L egumena. agumina. D agmena. ajanum top. "Ageno (fraz. di Megli, Gen.) "
agumina sf. "gomena" GC.I 82 a.1191 iohannjs de ajano.
DNB 14 a.1183 bucium ... ca1catum et pegatum et sartia- ST.9160.
tum et completum de sartia et aguminis. DNB 40 a.12oo aiben cognome
que navis habet anchoras vii. et aglimina vi. BGS 82 CDG.2 329 a.1188 rubaldus aiben.
aycaldus cognome
a.1248 aguminas novas quinque in molla. PTS 49 a.1258
quartum unum mee barche .. '. cum duabus ancoris, agu- SRB 251 a.1394 (Celle) tomaynus aycaldus.
L aicardus.
mina una. BSL 242 a.1262 cum aguminibus triginta una,
aycardius I aicardus n.p., m.
prodesiis quatuor. LG 775 a.1403 agumine xviii. scilicet
PSN 93 a:1259 (Montalto) aycardii. CGG 84 a.1259
octo de mora, sex pro afferrando.et quiltuor de media sar-
(PortoV) alcardus de pontremulo. PSN 93, 97 a.1394 fa-
cia vel plus ,' .. GR 93 (Mon.) 'vascellum unum vocatum cius aycardi, anthonius aycardi .
sanctus nicolaus cum velis quatuor ... agumina quatuor, L aycaldus. aiicardus.
sparcina una. . aidans n.p., m. (adiutans)
L agumena. SLS.2 241 a.1269 (PortoV) oHlosa filia aidantis.
aguna sf. "pelle di agnello" (fatto su becuna, o erro L aiuvare. D aiar.
per agnina?) aidaopus n.p.
DRG.2 259 a.lZ391ib.... inplica'tas in Ixviii. agunis. CGG 90 a.1260 (PonoV) aidaopus.
L agnina. . . - Daiar.
agus sf. "ago" [f. per influsso di agogia?J aiere vb. "agire giudiziaLmente"
ASA 418 a.1350 (Alb.) cum agu grossa. BCG 132 a.l~26 quidem espon~eo adque promitto me
L acus. agogia. ego ... de '?ledletate de suprascnpta pecia de terra ... in
(petra) aguzarola top. (Sav.) integrum alere aut caus~e quesierimus vel ab omni omi-
SRB 97 a.1180 a monte mauro usque ad petram aguzaro- ne de~ensare non potuenmus preter ?e ecc1esia cuius est
lam. propnetas. BSR 300 a.1037 credlmus nos qui vel
NTS 44: od. pria sarvga (Santuario di Sav.)
~versu~ te .. . vel ave.rs~s tuisque ~eredibus de supraScri';
L agudus. acutire. petra aguzarola. ID aguzo.
t~s caSlS et rebu~ ... l~ mtegrum alere aut causare quexie-
agusium top. "Uscio"
nmus, vel ab 001 omlDe defensare non potuerimus.
A.REMONDINI, Syndicatus ecclesie ianuensis mccxi,
PAC.I0.
n
Glig. 6 (1879), p.l4 (a.131 mamphredus archipresbiter
aygagium sn. "fornitura di acqua"
plebis de agusio.
L aguxinus. GR 22 .(M~ntone) ~d ipsum dominum spectare, nee non
agustinus n.p., m .. "Agostino " aquas npanarum, Slve torrentium totius territori i mento-
BCG 65 a.l003 in terra sancti siri et sancti agustini. PAC ni, solu~ aygagiis suis hominibus de aqua (le valle care
6 a.1145 cum priore ... agustino. conceSSlS.
L agustus. D agustim. L aigua.
agustus n.p., m.. "Augusto" aigina n.p., f. ; cognome
PAC 6 a.l 031 imperator agustus. SLS:2 1~3 a;! 190 bemar~,us ricius et aigina iugales. (cf.
agustus sm. "agosto" ~nt.lt. aglD~ . 'fretta, forza REW281). DDG 245 a.1376
DNB 14 a.1183 per totum agustum. QSM 180 per totum IOhannes algIDa.
agustum. aigua n.p., f.
L agustinus. austana. avustus. D agustu. MBL 290 s. xi. (Lrins) aicardi et aigue uxoris ejus
agutus sm. "chiodo, spillo" . L aga. aygagium. aiquatorium. D gua. .
LJ.I 1488 a.1279 stupam picem agutos lgnimep. PVS aiguelegie top. (Pros.)
291 a.1340 de agutis in cartulis non P9n1!ndis. LG 433 ' SOV 315 sg. a.1428 (On.) in bosco de aiguelegiis. _ in
a.1383 coniungere ... bene et solide cum agutis. DCG bosco de aiguellegiis.
337 a.1383 davare ... agutis sive clavis. CRA 153 a.1395 L aiguilegia.
(Alb.) pro agutis nonaginta. LG 624 a.1403 de agutis in aiguerium sn "condotto d'acqua :'
circulis (cerchi di botti) non ponenjdis ... - agutos vel S?V 241 a: 1428 (On.) et qui hab~erit aiguerium sUper
davos ferreos. PVP 309 a.1504 pro tabulis et agutis. VllS comuOls debeat ponere ante dlctum aquerium tabu
L acutus. D aguzo. lam vel chiappam. -
aguxa I aguxi top. "Uscio" L aquerium. aquarius.
RCA 315 a.1145 terram .. . que posita est in plebagio de aigullegia top. (Pros.)
aguxi loco ubi dicitur lammanigra. RCA 137 ca. l 150. SOV 315 a.1428 (On.) in bosco de aiguilegia
quibusdam hominibus de aguxi. RCA 458 a.1162 mar- L aiguelegie.
cam ianuensem cum plebibus quatuor, videlicet reuco au- aigulneta sf. "pietra prez.iosa?"
guxa rampallo camuli. ' NL.2 176 ~.1225 c~m ci~ct~ra'!l meam argenti deaura_
L agoxi. D U'scio. ..J tam et ~m~lbus perhs et algumetls meis ... - habet in ._
aguxinus cognome gnore algulDete xxv. pl
RCA 71 a.1144 guidone m aguxinum. SC 296 a.1157 al- aygulatorius sm. "ponamonete"
cherius aguxinus. CGS.l 221 a.1158 alcher aguxinus ... ~I.JP 69 a.l.250 (Sav.) .et accel;>it quendam suurri aygulat
alcherii aguxini . num et ex lpSO extraxlt denanos decem. o-
ajhi 65 alam
a .l009 carta offer ioni s de omnibus rebus nostris in alba- albenga n.p. , f. .
rio. BCG 82 a. 1012 in fundo et. loco qui dicilur albario, SLS.2 57 a.1205 (Voghera) albenga guerra.
id est aliquanta te rr a c um vinea su per se ha be nte . D albenga.
CGS .1.396 a. 1160 totum hoc quod habet. in albario. albengana top. "Albenga"
BSR 142 a.1188 totum quod videtu r habere curi a in bi- CNM 28 a.] 203 (Sav.) qua m medietatem duxit ipse rai-
samni a muruallo usque ad ponte m de albari o. PPE 142 ll1undu s secum (Iaboratum) ad albengana . CGG 322
a.1232 in villa albarii . lV C 2 26 s.x iii . (cf SAG 6) ia- a. 1262 (PortoY.) iohanni de albengana.
nus .. . cum rate veniens iu xta albarium appulit, immobi- L albingana.
les aque erant, quod albasia a nautis vocatu r. . . ideo locus
albengasina sf. "tessuto di Albenga"
ille albarium ab albasia nomen accepil. DDG 363 a.1376
iohannes de albario. GR 15 a.I274 (Gen.) albengasina.
PAC2. L albingana.
alberga sf. "tributo di al bergaria "
L albajrum . albara. albaret.um. albario. albarium. albasia.
D arb. MBL xxxv i a.1235 (Frj us) eos qui solvere debent al ber-
albasania top. "Sagnes (o Santa Margherita alla fo- gas.
ce del Varo. Diocesi di Nizza)" DUC.I 165 sgg.
GR.2 6 albasania xii. denarios. L albergaria.
albascius sm. "albagio" albergamentum sn. "tributo di albergaria"
LSD 617 a.l408 pro albascio ... GR 30 (Mon.) in cava1cati s sive in calamagis vel alberga-
L albasius. mentis, que dominus comes consuevit ibi percil'lere.
albasia sf. "calma di ven/o " DUC.1 165 sgg.
TVC 2.26 s.x iii . sed cum venisset ad quendam locum qui di- L albergaria.
citur albarium ventus omnino cessavi t, et al basia maxima albergare vb. "ospitare, dare albergo "
facta fuil. ideo locus ille albariu m ab albasia nomen accepit. CGG 3 13 a.1262 (PortoY.) suscipiat, hospitet et alberget
L albarium . D arbaxia. in domo mea, et suscipere, hospitare et albergare de-
albasius sm. "albagia" beat. .. hospitalerios sive nuncios hospitalis beate virginis
CGG 322 a.1262 (PortoY.) tunica m meam albasii. marie de roncivaJe seme] in anno.
DUC.l.164 albasius: "pa nni .\ pecies. L albergaria . albergator. albregare. D abergar: .
ALN 114: <ar. al-bazz "te/afine ". DPC / 8 /: forse an- albergari.a sf. "tributo feudale: dovere di fornire al-
che con l 'influsso di la/. albus. logg io al signore, o ai suoi messi, di passaggio in ulla lo-
L albaceus. albasc iu . arbasi us. calit "
albasius agg. "(panno) albag ia " CDG 7 sg. a. 1056 massarii vestri . .. non debent dare ali-
RLC 82 a.1297 (Cosio) ramum panni albas ii. ACM 52 quod foderum nec foderellum nel albergariam nec ullum
a.1396 (Carr.) pannus .. . albasius. datum nec placitum nec ad marchiones nec ~d vice~omi
L albaxius. teso RCA 89 a.1151 quod dompnus syrus lanUenS!s ar-
albatem sm. "abate" chiepi sco pu s .. . habeat et quiete poss i?eat totam tllam
RCP 593 a.1181 (Luni ) ep(iscopus) gotefredu investlVlt terram . .. et habeat inde fodra et pen slOnes et alberga-
albatem gausonem de albalia cum pastora li et benedixit rias .. . RCA 90 a.1151 et habeat inde fodera et pensiones
eum. - dominus papa de ullramontanis parti bus prefixit et albergarias et collectam el dacitam. CAC 164 a.1179
terminum albali au lensi, ut pio i::; suo conspectui presenta- (Sv.) reservando in nos rosias et carreum et bannum et
ret. (cf RCP 598 a. 1185 die salbati ') placita et albergariam et dare et tollere terre. GC 90
L abbas. albatia.
albatia sf. "abbazia " a.1191 (contratto di livello) el dare per annUITI a1berga-
riam i. duobus dominis cum su is servienlibus. CNM 19~
RCP 593 a.1181 (Luni ) ap(iscopu ,) gotefredus investivit
a.1204 (Sav.) intratas porte et ripe et de albergariis lezim
albatem gausonem de albalia cum pastorali et benedixit
eum. et lavagnole. RCP 258 a.120S remittendo et dona~do vo-
L abbatem . albatem. bi s vestrisque heredibus coltam, maltoltam, penstOne~ . ..
alba villa top. "Abbe ville (Fr.)" albergarias et omnes villanaticas condiciones et reddnus
DRG.2 125 a.1 21O pecias v. brunele de alba villa. et omne serv icium. FSL 29 a.1345 (Sav.) de fodro et al-
albavilla sf. "tessuto prodotTO CI Abbeville (Fr. ) " bergaria ab hominibus quiliani accipiendis. MSB 152
DRG.2 210 a.12oo capa m i. albeville. a. 1383 taleas et albergarias alque servicia consueta. BSO
albaxetus / albaxeus / albaxius sm. "albagio, panno 209 a.I58I (Onzo) omnes decimas , albergarias, avenas,
grossolano di la Ila, non linto " taleas et omnia alia que solebat et obligatus erat solver~ .
GG 186 a.1201 pecias v. albaxeti. GG 188 a.1201 tot al- BlR 525, 576: "fa parte delle condizioni della conduzIO-
baxetos. GG 366 a.1203 balla una de albaxeti s et taculi- ne del fo ndo rustico ". .
nis. CNM 3 14 ca.1205 pelles agnelli cohoperle de al- L alberga. albergamentum. albergare. alberganuITI. al-
baxio. GR 104 a.I642 (Pi eveT. ) facientes pannum al- bergum. D albergo.
baxei debeant ac teneal1lur ordire de vii ' tre 'decim cum albergaria sf. "a bitazione, alloggiamento"
triginta gromulis pro qualibet via. CDG.2 7 a.J 164 curias et albergarias. CNM 81 a.l ~05
L abaxitus . a baxiu s. alb asi us .. albinxi us. arbasius . ar- (Sav.) deben, q'ue staI in domo sozipili inter albergarlas.
baxius. D albaxio. baxin . AI.2 19 sg. a.1256 prope albergarias pisanorum ... - re-
albaxius agg. "(palll/o) albagio" Iiclis albergarii s cum tentoriis ...
FIL 304 a.1376 (Sav.) dc panni s albaxiis. L albergum. D albergo.
albelasta sf. "balestra " albergaria st. "sosta in albergo per il pern otta-
CA 616 a.1292 item in emendatione albelastarum iiij aspo mento"
L balista. GLi 126 fine s.x iv. item quod non possi nt exonerari pan-
albena sf. "So rta di uva" ni ve l aliquid ex rebus predictis que portantur de lo~bar
ALE 11 sg.: tardo lal. mediterr. "' alba). ALE 38: " lig.- dia a jugo citra vel aliunde ... nisi causa alber~~ne vel
lat. a1bena o albuelis . hosto1onarie et etiam in albergijs et hostolonartJus non
L albuelis. possint aperire vel dissolvere dictos pannos.
albe 68 albi
albergarium sn. "tributo di albergaria" a1bingana top. "Albenga"
RCA 312 a.1056 massarii vestri super vestris rebus resi- CAS 102 a.1098 (Alb.) ego bonusiohannes eccJesielsanc-
dentes non debent dare aliquod foderellum nec a1berga- te marie de albingana prepositus .. . (CHAR 1048: lo
rium nec ullum datum. stesso documento. datato 1098, collocato sotto la dilla
L albergaria. . del 1198). LJ.I 514. a . 1204 hominibus de albingana.
aIbergatorem sm. "albergatore" ASA 219 a.1350 (Alb.) nulla persona in civitate albinga-
MNS.l 14 a.1376 (Sa~.) de sacramento albergatorum. ne vel extra ... [eneat arzenam...
LG 664 a.1406 (ars) altiergatorum. ,l' LSM 6 n. , 9 n. RGS 314: accentuazione sdrucciola. g41-
L abregatorem. albergare.ar!:>ogator. D albergapr. lica. ! I
albergum sn. "albergo, ,lofanda" 1... a1bel1:ga. a1beng~a. albengas!na. albigenensis. albinga-
CNM 332 a.1203 (Sav.) isti sunt hospites qui iurarunt OIS . albmgano. alblOganum. albmgaunum . .albinguena. 81-
non permittere ire suos hospites extra suum alberg~m an- bium ingaunum. ambiganensis, arbinghina. D albenga.
te diem... , l ,
a1binganensis agg. "albenganese"
albergum sn. "iributo di a1bergaria" l '.
O.FORME":"INI, GSLL n.s. lO (1934) 45 sg. a.89O in c<>.-
IEA 116 a.1233 (Alb.) debet dare omni anno domino bo~ mitatu albmganense, parti bus mariti me in loco ubi dicitur
noiohanni ... albergum unum sufficientem dominis.' ' palmate.
L albergaria. D abberg. ' albinganessus agg. "albenganese. di Albenga"
albergum sn. "casata" ~'-;'-; I
IEA 75 a.1212 (Alb.) in plano mulemule a feudo borzii et
CSS 251 a.1435 (Sanr.) succedat'1tdicte mulieri 'defuncte a via albinganessa inferius et ab aqua berbene usque ad
propinquiores ipsius de suo albergo antequam 'esset ad mare.
domum viri... - succedant ipsi defuncto propinquio- albinganis nl. "Albenga"
res, seu de albergo et cognomine eius. DSP{)3 a.I447 SCT 141. LSM, 9 n.: Anonimo Ravennate.
etiam si esset de stirpe progenie' vel albergo ipsius. testa- L albingana. '
toris. RGL 4 a.1576 complecti omnes et quoscuinque in
albingano top. "Albenga"
libro civitatis 28 familiis seu alberghis descriptos. I
a1bergum sn. "albergo, consorteria di fa"l:iglie nobi- PQV 62 n. (Fredegario 4,71) Chrotarius cum exercito
a1bingano, varicotti, saona .. , vastat. ...
li legate da parentela o da ,comuni interessi; ha parte at- L albingana. .
tiva nelle lotte cittadine" _ ' ...
AL2 71 a.1265 (prima attestazione dell'uso del tennine albinganum top, "Albenga"
in questo senso) obertus spinulla cum thoma fratre suo ... SCT 142. LSM 6 n., 9 n.: sec. ix-x. QVS 126 n.42.
et quibusdam iuvenibus de albergo suo... LJ.2 433 L albingana.
a. pO l exc~ptis ilIis de albergo, grimaldorum. VSC 38 p. albingaunum top. "Albenga"
~.1399 a4 capella,m institutam e! ordinatam ... per ma~o SCT IlO, 142. APT 24, PSL 94 (accento) . RII 28-30
rem de, albergo suo de embriaci~. LJ..2.1461 a.14~6 et 1a- (1973-75),6 n., 9 n.
cobq asano e,t georgio de auria representantibus albergu~ L albingana.
nobiIiufltl d~ auria. , . VTS 63 a. 1458 (Sav.) parentela de albingenensis agg. "albenganese, di Albenga ,) ,
albergo illorum de vegeriis: ' LJ.2 413 a.1300 ipsis otnni- LSM 5 sg . a.1289 corpus ... beati martiriani episcopi et
bus 'et singulis,' tarTI de albergo gri'maldorum ' q~lfm aliis albingenen'sis et confessoris christi.
quibuscu~que ... SCT 68 a.1278 in ~omibus comunibus L albingana. a1bigenensis.
inter ips'os heredes et alios de) 11bergo auri~ que sunt ia- albinguena top. "Alben.g a"
nue in su'xilia et in serravalle. .. . CDG 61 a.1128 homo de a1binguena.
C.DESIMONI,'ASLSP 1 (1868) 116 sgg.; GR 2 6 sg.;' L a1bingana.
SFG.r 74 sg.; F.POGGI, ASLSP 54 (}930) fa,sc.3, 41 il.; a1bintimilium top. .. Ventimiglia "
PVS 115; VTS 63 sgg. scr 11p. BCB L32 n. ,
alberia top. (Gen.) , '. L a1bium intimilium. vigintimillie. vintimiUum. v'entimi_
BSR 292'a:1206 et plebi de carancio et plebi de alberia. lia '
albettengi .~6gnome (casata savonese) I , albinxius sm. "albagio"
BG 11?r. as.xii (Sav.) turris albertengoru~. DAF 24 FI.L 304 a.1376 (Sav.) et nuUus textor ... possit ... tener
a.1300. ,richardus de albertengis de sagona. DAF 39 a1lquem pannum ad largum ... qui sit minoris numeri oen-
a.1300 bernardus de albertengis de sagona, ianuensis. tanariorum duod~im, et saye minoris numeri centanario-
MIA 86a': 1303 (Sav:) pauli riardi albertengi', '.' rum quatuordectm, exc,e ptis a1binxiis qui impune lexi
, albexans ' m., n.p. (driundo di Alba)'" possint nonobstantibus supradictis.
SLS.I 87 n. a,1207 albexanus balduinu's. " . L albaxius.
Lalba'.' \ ;{
j albion top. "Albione (Gratt Bretagna)"
Albici l'l. "etnico Ligure" LAV404.
LAV 404~ cXJ3iOtlCOt .(Strabone). ' L a1bici.
L a1bion, albium. a1bionus sm. "conca, vaso" I ',:
albiciola top. "Albisola" l
CPB 244 a.1388 (Piac.) item unum albionum a carnibus
N.LAMBOGLlA, in: RSL 8 (1942), p.13: Ducelia (SitlinaeY salatis.
>Alba Bocilia > Albli'Decelia > I<\lba Vicelia (Alba Vici- h arbium.
lia, Anonimo Ravennate) > A:ibicelia > Albiciola. il albiola cognome ,
L albiola. . , . il
CGS.l 295 a.1159 W. trallandus et cintracus et rainldus
albigenensis agg. "albenganese, di Albenga" albiola.
LSM 5 a.1289 translatio sanctissimi corporis .. . beati a1biola I a1bizola top. "Albisola ,. , I,
martiriani albigenensis episcopi et confessoris christi. CDO 121 (=LJ.I 65) a.1139 castrum albizole. CDG l
L albingenensis. ' " I 325 a.l155 a capite mede usque ad castrum albiol~
albinarius 'sn. "alveare" . , , CAC 23 a ..1178 (Sav,) ad albiolam. ~P 87 a.1203 qui~
OR 15 a.1297 (Cosio) qui acceperit 'alienum albinarium. dam de alb1ola. G~.2 55 a.1205 ogenus de albiola. AI
FPR3.
L arbinarius. (
1 \ 22 a.1227 apud alblolam. SRC 76 a.1251 de castrQ a.-
biole. SRC 78 a.l251 (Var.) castrum albizole.
albi 69 aldi
FGS 354 a.1303 percival de albizola. SRC 505 a.1381 iuris nomine albuzola. RPV 187 a. L181 (Sav.) ab aqua
(Sav.) in dieta villa albizolle. SRC 507 a.1381 (Sav.) in spoltumi usque ad flumen albuole. S~B 112.a.1184.ac.-
dicto posse albizolle. SRB 232 a.1397 (Sav.) illos de va- tum apud albuzolam in c1austro ecc1esle sanctl benedlctl.
ragine. Celis et albizolla. LG 505 a.1403 ne in albi zolla SRB 39 a.1186 (Sav.) homines ... de Cellis et de albuzo-
quid proprium habeant saonenses. la.IOSM 165 a.ll90 rajnaldus nepos rainaldi albuole.l
L albuzola. SRB 108 a. L198 (Sav.) onricus de albuzola. PMN 86
albitrium sn. "arbitrio" a . L209 (Var.) carta de precio soLuto pancia et henrico
eST 212 a.1381 (Tag.) faciam presentialiter solutionem marchionibus ponzoni sue partis albuzole. BG L74
fieri creditori de debito et expensi s. bonis eius mobili- a.1219 (Sav.) duodecimam partem unius masi quod iacet
bus ... albitrio extimatorum meorum . ad albuzola qui appellatur masus montis ferrati. SRC 76
L albritus. arbitrare. D arbe/rio. a.1251 (Var.) castrum albuale. SSA.2 134 a.1345 (Sav.)
albium sn. "vasca. cOllca" per stratam deversus albuolam: . .
LEM 230 a.l238 albium i. I
L alba. albiola. albizola. arblsola. arblola. arblzolla.
Larbium. D albissola. arbisoa. arbisola.
albium top. alcheria sf. "feritoia "
LAV 404 Albium ingaunum, albium intemelium. LMS 226 a.1222 hedificium non de beat habere retro ...
PSP' 27 n., 28 n. "toponimo preromano, o almeno della fenestram nee aliquam aperturam. ;. excepta alcheria am-
romanizzazione. ' L 'apposiziO/ze di un sostantivo ad altro pliludinis digitorum quatuor tantum pro lumine redendo
sostantivo. senza suffisso deri vativo. con adattamento L archeria. arcus. archerius. D hercher
della desinenza, fatto pa/eo/igure. L'aggettivo non alcherius n.p., m., cognome
derivato dall 'etnico. ma l'etnico apposto e concordalo CDG.2 153 a.1172 alcherium vecchi lucensem. PMS 46
con il sostantivo." a. 1189 (Alb.) ogerius alcherii. OSM 8 a.1190 alcnerius
L albici. bancherius. .l .
albium ingaunum top. "Albenga " PlA 61 sg., n.2: improbabile /' origine araba.
PSP 27 n., 28 n. L arcus. archerius. ,
) t
L ingauni. D albingana. alciare vb. "alzare, sopraelevare"
alblum intemelium top. .. Ventimiglia ' LO 337 a.1363 (- LG 974 a.L403;DSP.20 a.1459) ten."
PSP 27 n., 28 n. " neatur et debeat habere. tenere et erigere vel de novo fa
L albium intimilium.
albium intimillum top. ' "Ventimiglia " . '
cere unam maceriam ad maltam et calcinam, veL ad mu-
rum sicum. GR.2 7 (Mon.) maligno spiritu Qlotus alcia-
PIin., n.h. 3.5.48 oppidum albium intimilium. vit pugnum et bis percussit.
Cf Varr.r.r. 3.9.17. L alzare.
QVS 121 n.8.
,alciata sf. " rialzo " . . .
L albi~,n intemelium. albintimilium. intimilii. OR.2 7 (Sarz.) possit habere alclatam cUlUshbet canale
'albolus sm. "vaglio " dictorum molendinorum.
SIP L76 a.1420 (Massa) unus albolus. D a/sata . alzare.
IVI,205 sg. "cf od. abiolo (Massa) alveus) "arnese di alcius avv. "pi in alto" ) .
legno che serve per ventolare il grano" LG 303 a.1363 teneantur ipsi patroni ... portare ... gonfa-
DU~.L 125: alveus, -um "vaso" . Cf MU1125. ronum unum seu vex.ilum, ad arma sive insignia crucis, al-
Dabiolo. cius celeris vesilis, su per pupam veL ad pupam ipsius ligni.
alborem sm. "albero della na ve" alcoracius cognome
"\
l
PLC 22 a.l201 (navem) paratam et fumitam de bonis ar- PIA 62 n.3 a.1 L88' (Gen.) gandulfus aIcoracius arabo).
boribus ... de flopchis duobus ultra ilIos de alboribus. alcornyne sn. " specie di stoffa o pelliccia?"
L alborare. arborem. CA 620 a.1292 capicium. de alcomyne.,
alborare vb. "'munire di alberi (una nave)" DUC. L 171 alcorninus: suber ~ -'
CNM 187 ca 1205 (Sav.) quando ivit ianualll ad alborare alcutorem sm. "arciere, balestriere"
navem. GR 15 a.1363 (Diano) balistrerium sive alcutorem.
cf. JAN. VPM L95 sg. L arcus. archerius. '
L,arborare. alborem. D dezarbu. aldealdi top. nome difamiglia)
a1bornUS n.p., m. SRB 320 a.1407 (Quil.) aliqua persona de viarasca, de
U . L 739 a.1224 (Vado) albornus. morutio, de nuce, de aldealdi - quelibet persona stans et
albregare vb. "dare albergo, dare ricetto " habitans in dictis villis ... et aldealdorum.
CCS L24 a.1414 (Celle) de non albregando aliquas ca. aldevrandus n.p., m. . '.' ,
pras extraneas (v./.: abrigando) ... - albregare seu re- RCA 286 a. L132 conradus merdenventre filius aldevrandi.
ceptare aliquas capras. PAC 11.
Cf. . SAP 386 anI. 10mb. albregar, m.s. L andebrandus. audebrandus.
L abrigare. albergare. aldia sf. "serva (diritto longobardico)'" . .
albritus sm. "arbitro " RCP 27 a.981 (Luni) cum . .. servis et ancillis, collonis et
VNB 3 a.1247 (Bonif.) n05 .. . aLbriti sponte eleeti ... colLonabus, aldiis, aldiabus. .(
L albitrium. arbitlllm. DUC.II72.
albuelis sn. "sorta di uva" L aldius. auda.
ALE 38: Iig.-Iat. albna o albuelis. aldionem I aldius sm. "servo (nel diritto longobardi-.
L albena. co)" l
,albus agg. "di pelle bianca" DAF 57 a.1300 scla- Rotharis Lex 219 si aldius ancillam suam aut alterius tu-
vam ... albam de proienie scJavonia. . lerit ad ~xorem . .. RCP 27 a.981 (Luni) cum ... servis et
albuola I albuzola top. "ALbisoLa" ancillis, collonis et collonabus. aldiis, aldiabus... CDG 7
AMSSSP n.5.8 (974) 45 a. 991 (Spigno) in loco et fun, a.l056 servi vel aldiones ecclesiarum vendebant et dona-
dO.al[buzola) mansos quatuor. (L'integrazione, dovuta a bant res suas cui volebant.
V.Poggi (Miscell. di storia it., 3.serie, 1.4, p.48, dubbia). DUC.I 172. BIR 5 LL.
SRB 85 a.1121 carta de facto albuzole ... castro uno mei L aldia. aldionem. auda. audus.
aldo 70 alfe
aldo n.p., m. aleum sn. "aglio"
PSN 97 a.l092 (Saorgio) aldo. RCP 293 a.1235 (San.) brassicas vel porinas vel cepollas
L aldius. '/ j vel alea, 'poros vel caules. RCP 352 a.1277 (Sarz.) de
alea sf. .. aia" quolibet centenario cepparum, aleorum... TL.3 625
GR.2 77 .(Lavina) de arboribus stantibus~ vel p~u.vi'?nti a.I449 (Caffa) pro singulo curru aleorum .. .
bus vel adumbrantibus super ,alienis domlbus,' visarus et L aglius. aleus.
alei~. ." aleus cognome
L area. . ,. FAF 302 a.1268 obenus aleus de alba.
alea sf. "aglio" L aglius
CA 606 a.1292 item in alea et cepis iij r. alevamen sn. "letame" ,
L aglius. GEC 84 (Chiav.) alevamen sive leamen.
alearare vb. "verificare" L letamen. ,
GR.2 7 (Sosp.) quod rasperii teneantur alearare mensu- alevamen sn. "pianta domestica"
raso SRB 314 a.1407 (Quil.) de non arancando ... aliena aie-
L lealis. vamina neque vites ... arborem allevatarn.
wee sf. pl. "specie, di gioco". .' alevatus agg. "domestico, coltivato (di piante)"
CSS 242 a.1435 (Sanr.) ludere ad tasillos sive ad azar- SRB 311 a.1407 (QuiL) pro qualibet alia arbore domesti-
dum preterquam ad aleas. DMC 453 21xv. pro ludo alea- ca et ~levata non fructifera .. . - arbores ca~tanee ~ec
rum sive tabularum et scacorum. I ,
alias ~evatas fructiferas. SRB 314 a.I407 (Quil.) arbo-
DUe.7 323 s. v. seaehi. rem allevatam.,
L malea. alexandria top. "Alessandria (Egillo)"
weCantem sm. "avorio" ., RCA 9 a.1143 omnes naves que venerunt de ultramare et
GR 17 cruxeta una elefantis. de alexandria et de romania et de illis panibus. '
L a1exandrius. ,
L alifantem. alefantus:
aleCantus sm. "avorio" (costa) alexandriorum top. (nome difamiglia?)
GG.2 316 a.1206 tres petinas de elefanto~ . CAC 58 a.l178 (Sav.) tres partes unius terre que iacet in
costa alexandriorum. CAC 310 a.1173 (Sav.) de tem ca-
L alifantem. anofanctus ~ anofantus. elephant. elefantem. nonica, in costa alexandriorum
elefantus. elephantus. helefantus. elephantem. ~ an'of- NSS 226, 258: Legino (Sav.) "localit ignota".
fanto. /, alexandrius agg. "di Alessandria"
weCantus cognome I
PS 34 s.xiv. "alexandrio"
GG 19 a.1200 marchesius alefantus. L alexandria.
allega sf. "alga" . " " . alphabetum sn. "alfabeto"
CSS 325 a.1435 (Sanr.) non tolIal. .. allegam Slve ar~nam GR 97 a.l404 (Sav.) ab discentibus alphabetum sive ta-
\
accumulatam . . bulas. TL.! 832 a.1458 alphabetum unu~ zi(ratum.
RGS 338. ALE 12. /'
TL.2 869 a.1472 formam a1phabeti zifrati.
L aliga. D rega. aiga. . (per) alpha~tum loc. "metodo di redazione di UIJ
alegrancia sf. nome di nave ("allegrezza)" atto in due copie, al fine di assicurarne l'autenticit: fra
S'NN 83 (= BGS 91) galea que dicitur alegrancia. CGG le due copie affiancate dell'arto. scritte sullo stesso fo-
212 a.1260 (PortoY) comiti galee diete al.e g / aricie. glio, si scrivevano verticalmente le lettere dell'alfabeto.
DRG.3 763 a. I 278 galea que dicitur alegraneia. Le due parti venivano poi separate in modo che le lettere
Cf. SLS.2 133 sg.: Alegrancia :'n.p.r.: non documentato, risultassero divise fra i due contraenti, e dovesserq Com-
in Liguria" .' '\ .. , baciare nel successiJo raffronto." I .
D alegraza. ,'. COS 4 a.1l86 hine (di questo arto) debent fieri duo in-
alegreitus I alegrettiJs I alegrinus n.p., m: . . I
strumenta per al(phabetum).
RCP 37 s.xii. scariis curie sarzane ... alegreIto. RCP 38 L papirus sissus pari.
a.l199 vitalis quondani alegretti. PLS 347a.130 1 tibi alCachinus cognome I
alegrino fatinanti. PLS 353 a.1301 quandocu,mque de CGS.l 69 a.1156 wuilielmus alfachinus. BSR 104
sua, dicti alegrini, fuerit voluntate et mandato ... a.1180 guilielmus alfachinus. CDG.2 272 a.118'1 alfa-
al~ms ~.p., m.. . chinus predictus boabraam . .. alfachinus isaac eben ma-
MBL 164. a.l095 (Lrins) signa manuum alegro et ro- chomet ben-ali. GC.2 92 a.1191 wilielmus alfachinus.
dulfo. COS 45 a.1186 alegrus forbitor. NL.l 305 a.1210 LI.l 872 a. 1230 rusticinus filius alfachini. PAA 248
alegrus tornator. PLS 29 a.1300 alegrum fateinanti. PLC a.1253 guillielmus alfachinus. .'
197 a.130 l alegrus fateinanti. CSF 72 a.1357 alegrus PIA 27, 62. < ar: (al) faquih "teologo. giureconsulto", ti-
blanchus .. . civis ianue. t% ' onorifco". ALN 519. M.CORTELAZZO, LN 18 (1957)
95 sgg.: ven.fachlm, n.p.
D alegru. 1 >J
L affachinus. fachinus. D facchino.
alleiare vb. "scarjcare,fare'getto (di parte del carico
per alleggerirda nave in caso di pericolo" / , . alfanetus sm. "pelle di animale usata per fare giaci-
l'U
SIG 339 a.1330 (= PLL 445) de non accipiendo naulum
de mercibus aleyatis seu prohiectis". - merca~cia ...
~GS.2209 a.1164 pro alfanetis eius ... debet accipere tot
bisancios.
quam ipse alleiet seu exoneret. .. de sua gallea seu hgno. , PIA 34 n.ll: < arabo. DUC.I 175.
D aleiar. leve. \ . ' , . alphanus n.p., m.
weysuch sm. "gioco d'azzardo" PIA 63 n.5: a.1174 (Massa) alphanus de tignino.
GR.2 83 a.13"76 ~Grasse) non debeat ludere ad aliquem IVI :< aro (al) faraf "cavallo". Cf doc. a.l13? (Sic.)
ludum aleysuch. , ,'. '. . w..qxlVOU KaJ3Cl,,apt. ' ,
L aissuch. alferius "alfiere" .. cognome
wleta sf. "aletta, risvolto di manica" PAC 2 sg. a.1143 petrus alferius. I
NIS 355 a.1425 vestem unam a domina ... cum manicis PIA 63 n.6 (n.p.) "origine germanica piuttosto che ara_
ad alletas. ba. ' 1 DEI.Ll20 < aro (al) faris "cavaliere" .
D aretta. D eifeo.
alfe 71 almi
mitate alplS usque ad petram alpiselle et usque in vallem almanscius sm. panno alemanno; tedesco"
alid: '\..- DRG.2 59 a.12oo confiteor DRG me accepisse .. . alman-
L aglius. scios duos et viridem i. cambraxii
aUfantem sm. "elefante" DRG. l 190. '
PLC 23 a.! 30 1 de brazille, canella et dentibus de alifan- L almaneschus.
te. almaria top. "Almeria (Spa.)"
L alefantemm. alefantus. RCA 9 a.1143 omnes' naves que venerunt de ultramare et
allfrotum top. "Harfleur (Fr.)" de tunese sive de bugea et de almaria. CGS.l 25 a.1156
DKR 490 a.l430 in portum alifroti. unam scutelLam pictam de almaria. CGS.2 296 a.1156
L alisfrotum. iordanis de almaria.
allga sf. "alga " PAC 19.
GR 14 a.1519 (Alb.) nec tenere possit aizenam, vel ali- (in) a1maanis top. (Sav.) . .
gam, fimum neque aliquam putredinem. SRC 166 a.1263 (Sav.) eampum unuro m almaams.
L allega. a1medanus top. (torr. Armea) . .
alligatus agg. "legato; allegato " ASB 68 a.960 habitatores alme ad aquam almedanl Citra.
RVN 127 s.xiv (Noli) possit ipsam (capram) pascere in U.l 1282 a.1259 ab aqua almedani citra.
terns suis et commuois, dummodo sit alligata. TL.l ,910 L arma. alma. '
a.1459 sed ut omnia c1arius inspieere valeant. .. magnifi- (de) a1mensarda cognome
centte vestre alligatum carculum cum presenti nuncio de- MSQ 135 n. a'! 232 (Sav.) (Bertolotto) de almensarda.
tulimus. a1mlola top. (Sav.) , .
L Iigatus. SRC 172 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratone
, aUqualis agg. "di qualche genere" in almiola.
LG 338 a.1363 quotienscumque contigerit velJe fieri ali- L alma. almiora. arma. D armissa.
quam expensam, errogaeionem, donacionem, alienacio- a1miora top. (Sav.)
nem, remissionem vel aliqualem diminucionem ... seu SRC 170 a.1263 (Sav.) in almiora.
etiam provisionem vel ut volgariler dicitur ihuumentum. L alma. arma. almiola. D armissa.
almu 72 alpi
alpi 73 alte
L alpicella. D arpixella. B. TERRACtNl, Il significato del n.l. 'Altare ' nelle Alpi Oc-
alplatticum (= alpiaticum) sn. "dirillo di alpeggio " cidentali, in: Atti del IX congresso geografico italiano
U.l IO a.1038 omnem foderum seu pregaria vel scitati- (Genova 22-30/4/1924), vol.2 , Genova 1925, p.326 sg.:
cum vel alplatticum. "Altare" voce celto-Ligure (= 'allllra, roccia').
L alpiaticum. D arpaigll. L altale.altarium. tullare. D art. I
alape cognome altare sn. "introito ecclesiastico, decima " '
SRB 65 a.1179 (Sav.),gandulfus alape. MBL 307 a.1088-1099 (Roma, decreto papale) ecdesie
L alciare. alzap , alzare. vel decime, que vulgari vocabulo altari a nuncuplmtur" ,
alzape cognome - altaria vel decimas.
ReA 82 a.1148 ansaldus alzape. PAC 6, II. D arr. .
L alciare. alape. alzare. peso altare vb. "alzare, sopraelevare"
alsare vb. "a lzare " CRA' 170 ~.1365 (Alo.) quod vie a molendino usque ad
TL.2 796 a.1471 tiratis ... suis manicis super brachia sua pontem longum ... altbntur. ZTA 34 n.3 a.1368 (Alb.) al-
et alsando pugnum, .. tandi et altari faciendi dictam gullam. ' ZTA 47 a.1382
L alzare. (Alb.) pro facere altare viam et ponte~. RH 8 (~953) ~
i alsare sn. "acciaio" a.1388 (Alb.) faciendum ipsum (reloglUm) pulsan, altan
TL.3 999 a.l474 inventarium rerum armo rum et munitio- et retici. LCA 56 a.1393 (Alb.) cum campanile . .. egeat
num comunis ianue in capha existentium, . . alsaris canta- altari ...
ria in numero Ixvi. L alzare. altationem,
L azarium. a1tarium top. "Altare " . .
alzare vb. "alzare, sopraelellare" PAC 2 a.1019 super altario. SSA.2. 88 a ..1~45 (Sav.) non
OR 98 a.1363 (Diano) teneatur alzare facere molendi- de beat tenere capras ... ab altario versus Clvltatem.
num .. .. beudum et aqueductum. ASA 80 a.1393 (AI b.) L altare. tullare.
cum campanile egeat alzari ... a1tationem sf. "sopraeLevazione"
L alciare. alciata. alape. alzape. alsare. alzationem. alzi- LCA 56 a.l393 (Alb.) in altatione (licti campanilis.
re. altare. altationem. altiare. auzatorem . exaltare. L alzare. altare.
Dars. alter agg., pron. "altro" J '
alsarium I alzarium sn. "acciaio" Rotharis Lex 219 si aldius ancillam suam aut altenus tu-
DDG 325 a.1376 pro alzarii ballis viii. CDC 120 a.1392 lerit ad uxorem. RCP 27 a.981 (Luni) cum ... servis et
alzarii baloni ii . TL.2 884 a.1472 emi faciemus clapas ancillis collonis et collonabus, aldiis, aldiabus. CAF 25
ferri t badilia ac balistas alsarij. PVP 293 a.1492 pro a.1 130 'de quibus predictis consulibus taliter pl~citabant,
ferri canto 34 alsarii. SFG.2 348 a.1539 cabella ferri el duo in unam comP3:gniam el duo in alteram, el SIC per ce-
alzarii. t,eras compagnias. MS 79 ad a.12oo venegml naves tres
L azarium. pisanorum armate, una quarum vocabatur castell~ et al-
a1zadonem sf. .. sopraelevazione" tera diana et altera paonum . . NL.2 331 NL.2 331 a.1225
ASA 80 a.1393 (Alb.) in alzatione dicti campanilis. facere in eo (ligno) coopertam et talamos duos coopertos,
L alzare. unum in proa e~ alterum in popa. SRC 161 a.1263 (Sav.)
a1zire vb. "alzare, sollevare" quartam partem alterius campi. LG 45 a.1327 conforta-
BGS 107 a.1253 et quod non levabimus nec alzibimus tores offitii alIsignationis, vel alteri ad quos s~ctenl em-
cohopertas dicte navis. boli vel terratica. LG 48 sg. a.1327 ad supradlctam apo-
L alzare. dixiam concedendu~ dictus dominus iudex teneatur re-
a1ziro top. "Giro, ani. Hieron, tempio di Giove Urio quiri facere ... alteram partem. CSG 71 .a.1375 :pe~onam
sul Mar di Marmara, presso l'od. Anadoli Kanak. Era aliquam alterius l'arochie. RVN 96 S.XIV. , (Noh). SI pe-
considerato il punto d'ingresso nel Mar Nero" cuniam sibi accomodatam alteri accomandavent.. U,2
AIM 135, 268 n.182 s.xiv ''fanariaki.'' 1314 a. 1402 in dieto instrumento diete alteriu~ pn~eve
C.DESIMONI, Glig. I (1874) 362 "giro, corruzione di hie- infeudacionis. LO 712 a.1406 calderarius, clapuclus ...
ron". dictum vas aptatum refocatum, reparatum seu de nov~
, 't h
PC! 507 n. "alziro = giro con concrezione dell'articolo n. reaptatum ... teneat. .. de foris cinctum et afumatu~ a
Li81giro modo et, forma quod dignoscatur ab altero lah,oreno no-
alzius agg. "colore di tessuto? .. vo. LO 706 a.1406 non incoriet vel incollet allquod scu-
BBL 82 a.1472 que berretine sunI albe el alzie. tum ... nisi de seppe caxei, et non de colla carte seu altera
L arzius. colla.
alta roua top. (bosco di lati/olie) a1tercationem sf.. alterco"
PQV 64 a.1259 (Roviasca, Qui!.) alta folia. CST 300 a.1381 (Tag.) in aliqua rixa vel alte:rcaliOlI;...,_ _
alte 74 aman
aItexa sf. "altezza (della nave)" alutus sm. "stringa per scarpe"
BSL 295 a.1269 de dicta mensura sive altitudine. si id GR 96 de alu:is siveyrinchis .. . quod conciari i non pos-
quod minuam .. . altexam inferius in cooperta [navis]. SInt allutos slve sLnnchas emere .. . vendere in eorum
L altitudo. autum D aulessa. apothecis .
altiare vb. "alzare. sopraelevare " alva sf. "spon ei!o, anta"
RIl 8 (1953) 9 a.1507 (Alb.) pro adaptando et altiando GR 20 torum opus organi cum alvi s ipsius eapsie.
palacio. alvacile n.p., m.
L alzare. PIA 64 n.9 : < arabo, attraverso lo spag nolo .
altilia n.p., f. alvearius sm. "alveare "
SLS.2 59 a.1I43 altilia de cerro filia earli. - a.1I55 in
GR 16 a.1435 (Sanr. ) si a liqua per ona commi serit fur-
medolico eoheret. .. terra altilie . - a.1198 altilia uxor
tum in examine seu alveari o apum , sive favo me lis ali-
quondam idonis de puteo. cuius .. .
L attilia.
L arbinarius.
altitudinem sf. "altezza (deLLa nave)"
alveum sn. "al veare"
CGG 66 a.1259 (Portov.) promittimu s .. . facere Iignum
unum navigale sive galliota de longitudine ... et latitudi- CSS 198 a.1435 (SanI'. ) si aliqua persona .. . inve nerit xa-
ne ... et altitudine verum ipsum facere debemus arbitrio men apium prove alvea alicuius per iac tum lapidi s non
magistrorum de dieta arte. BSL 295 a.1269 de dieta men- possit illud capere , nec colli ge re, sin e voluntate eius
sura sive altitudine - . .. altexam inferius in cooperta. cuius fuerint alvea illa. - quod credit illud xa men de
JAN.2 362 "altitudo in capitibus columbae ": hauteur du suis alveis exivis e.
navi re. prise des extrmits de la quille. JAN.2 420 "alti- L arbinarius.
tudo in sentina": hauteur dans la cale. sous la couverte alveus sm. "alveo, letto difiume"
de la cale. GR 2.43 (Alb.) de alveo seu leclo alicuiu s aque.
L altexa. alvilium top. (Alb.)
altocrea / altrocea / altrocJea "torta. fo caccia " CAT 119 a.1323 ricoboni de campis, de alvilio. CAT
LG 392 a.1383 pro altroeeis, verrutis et rebus simillibu s 139 a.1326 (Alb.) de coaschi s et alvilio.
que eoquuntur ad fumos, nuptiarum et conviviorum et amabertus cognome
aliis temporibus. LG. 400 a.1383 pancogoli qui casanis BNA lO a.1259 (Vent. ) in domo fulconi s amabe lti.
coquunt pane m, altrocleas, tianos, rostos . LG 647 a.1403 L amalbertus
panem , verruca, altrocreas. amaerius sm. "pollone ?"
L artocrea. GR 16 a.1274 (Castellaro ) iLem de quattuor amaeriis de
alucus m. (ornit.) "allocco (Stryxflammea ?)" viti bus denarius unus, nisi fuerint evenconi.
ALE 426: variante di ulucus, il. allocco < avis uluccus amalbertus cognome
con influsso di ala) BNA 197 a.1260 (Vent.) guillelmus amalbertus .
L ulucus. L amabertus.
aluda sf. "cuoio sottile e morbido, conciato e colori- amaliare vb. "stregare, affatturare"
to con allume e noci d galla; borsa di pelle; sacchetto di
GR 16(Godano) si quis fecerit pro se vel pro alia perso-
pelle usato per lo zafferano"
na maham seu facturam pro faclurando et amaliando ali-
DDG 297 a. 1376 pro alude ballis v. CDC 241 a.1386 quam personam . . .
alude dozene xiii . DDG 281 a. 1376 pro ... safrani aluda L malia.
i. CDC 283 a.1392 safrani orca baleta i. - safrani orea (de) amandola cognome
aluda 1.
CAT 119 a.1323 (Alb.) faciu s de amandola .
L aludeta. aiuta. alutus .
aludeta sf. "sacchetto di pelle per lo zafferano " L amandoleta . a mandolin a . amind o la . mandalu s .
D amandola.
CDC 33 a.1386 safrani aludeta i.
L aluda. aIuta. alutus. amandoleta sf. "mandorla "
alumen sn . "allume" PVP 254 ~ . 1458 culter una bocasini facta [disegnata] a
amandolehs.
CGS.1. I a.1154 quartam ... in alumine ucarino. CGS.2
204 a.1164 aluminis de castilia cantara tria ... item tan-
L amandola.
tum aluminis bucalcarii. GC.2 71 a.1191 cori a confecta amandolina n.p., f. .
de alumine et de bolcano bene. BeL 205 a.] 290 totum SLS.2 250 a.1299 (finale) ex dotibu amandoli ne ororis
iIlud alumen quod habeo in caffa. DDG 219 a.1376 pro tue.
aluminis pondis Iviii . DDG 363 a.1376 .alumen de rocha L amandola. mandalu .
(allume di rocca). DDG 399 a.1376 alumen de fecia. amantem SI11 . (mar.) "amante. j ime di mano vra che
CDC 11 a.1386 alumen de fegia , alumen de feza. DDG sostiene l'antenna della na ve"
259 a. 1386 alumen de felia (allume di Focea). CDC 168 BSL 238 a.1268 navem ... cum al11antibu duobus. LG
a .1392 alumen minutum "allume in grani" . SRB 414 775 a. 1404 amantem unulTI . PLL 468 a.I441 amantem
a.1484 (Roma) alumen conficere presumserunt in minera unum pro respectu de filo subtili.
aluminis massanensis dioeesis. PVP 287 a.1493 pro pre- JAN
cio de cant.II7 aluminum . CAR 103 a. 1569 diversam L amantus .
summam aluminum. amantigia sf. (mar.) ''fun e di manovra"
PVP 53 sgg.: "usato per dare vivacit ai colori" VPM ~~? a. 1495 (Gen .) bragoti duo CUlTI suis tagii s poro
D aliimme. amantlglls .
aluminare vb. "illuminare; adornare con lumi" amantus sm. (mar. ) "amante, fun e di manovra "
CP 162 a.1391 pro ceriotis lib. xiiii. pro aluminando BGS 82 a.1248 amantos duos et trocias duas . BGS 100
sanctum georgium in eius vigilia. a.1252 eum amanli s duobus nov is in proda . PLC ') ?
D aluminar. a. 130 I navim furnitam .. . de amanti s duobus ultra ill~
aiuta sf. "cuoio conciato, morbido ". de arbori bus. S
PVP 294 a.1494 pro grossis 22 alutarum f 22. VPM 90, 104.< gr. bi z. ll!W; "corregg ia.fune".
L aluda. alutus. L amantem . D amante.
~~~~~-------_. ~_._-- ~ .. - - - ---""
amar 75 amba
amarela top. (P i /'la ): "da UII fitonimo. pianta CDII amaxatus cognome
radice amara "
LJ . I 732 a. 1224 albertus amaxalus.
PSP 58 n.8 a. 1422 loeo dieta amarela. L mazalasi nus.
G.P(rSTARIN O), rece nsiol1 e a PSP , in : ASLSP n .s. 3 amaxia sI'. "con.cubina "
(1963), p.420, propon e < Cl mare/a < *ma/'rella, cf PSP VCB 290 a.1287 (Bonif.) ego iohanela oliveti promitto et
n.289.
convenio libi marco bentrame veneto me stare tecum pro tua
amarena sf. "cilieg ia ama rena " serviciali et amaxia usque ad annos sex proximos venturos.
GR.2 17 (Natie.) persica, po ma , pira. eeresias, amarenas, L amasia.
susinas.
ambassata sf. "ambasceria "
D amarena. amaro.
LJ.2 L343 a. 1402 omnem ambassatam ... quam ipsi syn-
(de) amarena cogno me
dici ambassatores el procuratores voluerint et ellegerint
LJ.I 1366 a. 1261 gualchinus de amarena . expl icandas.
amarigus m. n.p.
L ambaxata.
Ge2 155 a. 11 92 amarigus de mollaz.ana. ambassatorem sm. "ambasciatore"
L aimerieus.
LJ .2 1343 a.1402 omnelll ambassatam ... quam ipsi syn-
amarinatus agg . "equipaggialO. fom.ito di marinai " dici ambassatores etb procuratores voluerint et eJlegerinl
BSL 3 a.1246 naves ... furnitas , asareiata , completas et expJicandas.
amarinalas. - lembllll1 ... bene exarciatum el amari na- L ambaxalorem.
tum sex marinariis et uno infante BSL 25 3. 1246 quod ambasciata sf. "ambasceria "
diete taride debelll es e fae le assarciate el alllarinale sufi- MGG 258 a.1383 ad quod minatus ambasc iata turchis.
cienter. cf. CGS.2 303 <1 .11 84 navis debet es e be ne sar- L ambaxata.
tiata eUIll x. Illarinariis bon is.
L marinarius. ambasciatorem "messo, ambasciatore (carica conw-
naie)" .
amasamentum sn. "diritto fe udale di riunire pi ler- FST 34 a. 1592 (Triora) sindiei et ambasclatores commu-
re a formare U/'l manso ..
nis te neantur ... ralionem reddere.
RCP 489 a. 122J (Sarz. ) am3samelllum el di smasame n-
tum de pianapieti el de eruee el de banzola el de Illoren- L ambaxaLOrem.
ambasia sf. "servizio, prestazione d 'opera" .
tasco et de serra que teneballlr a fi lii s lambeni debet esse
lun (ensis) curie. CDL 134 a.720-744 (Mil ano) cot(= quod) faceret el ope-
L amasiamentum. ras a pradas el a Vil is et ambasias per ebdoma~as.
amaza porcus cognome Cf Ca es. b.g. 6.14 'ambacti ': servi che segUlvano la ca-
NL.2 83 a.l216 imon amaza porcus de susilia. valleria dei Galli.
L amaare. L ambaxata.
amassare vb. "ammassare, all/tnu c hiare ,. ambasiata sf. "am.basceria "
ASA 279 a. 1350 (A lb.) arzenam .. . in qu a leneal ponal ACM 49 a. 1396 (Carr.) pro allqua ambasiata.
vel amasset ve l acc lImulel fimum ve l lea men nee mur- ambasiata sf. "ambasciata. sede di rappresentanza
tam. all 'estero" J. IRMSC HER , Ph i lolog us 123 (1979) 145
L amassus. a.1414-18 graeci eliam cum lurcis habebanl ibi sualll am-
amaare I amazare vb. "ammau.are" basiatam.
PLP 99 a. 1250 (Sav.) di co quod vos amaabo cum lapidi- L ambaxata
bus. SGS 268 a. 1505 mi sericordite r miseris illis V[ lam ambasiatorem sm. "ambasaciarore"
imploranti bus, vox lantum eSI "amaza amaza questi mori IVC 91 a.1298 (ad a.1 155) missi sunI igitur ambasiat?res
bianchi: hi suni mores saonen 'iulll" (1'.1. ambaxatores) . BFG.3 77 a.1407 pr? ... ambasslalonbus
L mazalasinus. amazaporcus D amazar. elleeli s el ituris romam. J.IRMSCHER, Phllologus 123 (J 979)
amasia sf. "concubina " 145 a.1 4 14-18 alllbasiatores principum el civitatum.
GR.2 7 (Ovada) si qui s uxorem sualll expe llerit de do- L ambaxaLOrem.
mo ... non de beat tenere seeulll aliqu am ama iam. ambaxacia I ambaxaria sf. "ambasceria"
L alllaxia. LO 26 s. xiii . legationem vel ambaxarialll. AI 47 a. 1229
amasia sf. "tributo fe lldale " ambaxatores duos elegit. .. et eis ambaxaeiam (v.l.: am-
LJ.I 1154 a ..1252 celeraq ue servitia realia el personaJi a ... baxiatam)imposuit supradiclam. SSA.I 67 a.1345 (Sav.)
item pedagia decimas spallas panes a illasias liuora mari unum eanularium in quo scribi faeiat omnes am baxanas
eabellam piscium . .. que fiunt pro comuni. . . "
amasiamentum SII1 . "diritto jeudale di riunire pi ambaxata sf. "ambascena, ambascwta
terre aformare /./11 mal/so. o di agg regare ulla terra a un LJ.1 709 a. 1223? debent ire pro diela c uria et facere am-
manso ". baxatas. PLP 193 a. 1250 (Sav.) di eebat quod non iret in
RCP 221 a.1 197 (Lun i) pl ac ita banna et amasiamenla re- di eta ambaxata qu ia infirmabatur. SSA.I 64 a.1345
tinuit in se dominus ep(iscopus). PRV 24 a.1202 (Luni) (Sav.) ire in aliquam ambaxatam pro COIllUI1l saone.
eum omni iure et a lione el propri etate el pertinentiis CDL 134 n. REW 408a. TB .I7. 13 8 DEL 1 154. J.lRM-
suis, el cum omni usu el ulilital e el lmasiamentis alque SCHER, Philologus 123 ( 1979) 146. sg. .
dismasiamenti s et eUIll om ni iure et dominio reale perso- L amba sata. ambasciata. ambasla. ambaslata . ambaxa-
nale et miXlO . RCP 132 a. 12 12 (Sarz..) piaci la, districla, e ia . a mba xa ria. a mbaxato rem . ambaxiata. imbasiata .
offensiones, amasiamen la o mnia retin uerunt in se el D ambaxa.
succ(essores) suos predicti domini ep(iscopi ). RCP 71 ambaxatorem SIll. "ambasciatore "
a.1231 (Sarz.) suprascriplUIll ticlum cum omni iure. do- LI.l 630 a . 1218 be lengeri us de cance llo am baxator
minio, jJroprietate, usu soli. utililate, amasiamenlo et di- ipsi us cOllluni s capriate . .. - consu les et ambaxatores
smasiamento . . . comunis capriate. AI 47 a.1229 petierunl ambaxator~s
L alllaSamenlum . masus . ad dominum imperatorem ex parte comunis ianue destI-
amassus SIll. "ammllsso. cUlllu lo" n ari.. rvc 91 a.1298 (ad a.1155) missi sunt igitur alllba-
SRB 311 a.1407 (Qui!. ) accu mul are, sive c Ulllulum et. siatores (v. l. ambaxatores). SSA 64 a.1345 ambaxato res.
amassum aliquod forcellar ulll faeere. L ambassatore m . a mbasc ialorem . a mbas iatorelll . am-
L amassare. D amaso. baxala. a mbaxatoria ambaxiatorem. D ambaxatore.
amba 76
DAF '9 8 a.1300 gamera una de blavo claro cum botonis ~mericus n.p., .m ..DRG.3 977 a.1309 ego .a mericus
septem de ambray. .I quondam feste de nguha.
L ambra. L aimericus.
ambrem sm. "ambra " r,.r amescere sn. "refezione "
DRG,2 232 a.1250 pomelos na'Vem de argenti cum ambri. ~CP 36~ a.l139 (~uni) et exinde. vobis persolvamus Om-
L ambra. l' ru anno m~r pensl0n~s et am~scere. et gaIlinam et agnel.
ambreta top. (Sav.) lum den.xl. tantum, aha supenmposlta non fiat eis.
CAC 417 a.1181 (Sav.) olivetum unum . .. quod iacet in L amiscere.
plano saone, ad ambretam. CNM 233 a.1204 (Sav.) item amexi sn. "anice"
sextam decimam parteni mlendini de ambreta. DDG 247 al13'76 pro amexi et alia per L. DDO ~97
NSS 257: "localitfra San Donato e le Banchette" a.l376 pro amexi pondis ii. {
D ambretta. ., L annexi.
-----_ . ,,-----~.- ...~-~~~-~~---------------~
ambr 77 amit
amhra "gr ido di guerra degli Ambroni alla battaglia vignossus. LJ.2 601 a.1352 domini. pagani.ni de auri.a
di Aquae Sextiae" amirati comunis ianue. U.2 806 nomme et vIce comums
RAN 10. ianue et patronorum et partieipum armate dicti do~ini
L ambrones. ambron . amirati nec non mahone inde contraete et composite.
amgaria sf. "obbligo feudale di prestazione profes DMC 72 a.1419 amiratum.
sionale; tributo; gabella" JAN.I 361; 2.243. M .AMARI, Storia dei Musulmani in
SRC 336 a.1302 amgariam vel perangariam, servicium Sicilia, Firenze 1872,' II 1.35 l. DLO 135 sg. DSP xxxix.
vel obsequium reale vel personale. G.PARlS, ROM 31 (1902) 4P sg~: PIA.51 n.91. .
L angaria. L.-R.MNAGER, Amiratus.l !ljl11fXX(;, Pans 1961 .. ALN 94.
amicta sf. "zia " Dall'ar. emir/amer, ma esiste anche un tramit gr.-biz.
CGS.I 19 a.1155 provenit nobis ex parte buaLricis amic- IJ.,.p "comandante ". La specializzazione del s!gnifi-
te nostre. CGS.I 366 a.ll60 de doti bus buatricis uxorisa calO marinare sco avviene in Sicilia alla corte del Nor-
eius in camogio. manni. Il prestito dall'arabo molto anteriore ?Lle Cro.-
Lamita., date, e rimonta all'epoca delle lotte tra Franchi e Arabi,
amkulotrum sn. dal sec. viii. in poi. . . . .' .
RCP 398 a. 1076 (luni) cum casis ortis lerris vineis sil- L admiraba. admiragius. admiratus . amlragla. amlraglUs.
vis ... canepis, pratis, pascuis. salictis amiculotris, culto amirata. amiraudus . armiragius. vice-ammiratus.
et vacuo. D armiraio.
amidola sf. "mandorla " amiratus cognome
DDG 326 a.1376 pro amidolarum pondis xi. I LJ.l 1315 a.1267 iacobus amiratus.
Lamindola. amiraudus sm. "ammiraglio"
amigdalus sm. "mandorla" BSL 5 a.1246 quod obedient domino regi et amiraudo
DKR 277 a.l419 exoneraverunt de dicta nave ballas tres ipsius. . ,.
rexi et amigdalos. L amiratus.
Lamigdo~a. amiscere sn. .. refezione, merenda; prestazione di tri-
amigdala I amigdola sf. "mandorla " buto alimentare, a integrazione dei canoni di affitto"
ICG 157 n. s.xiii-xiv. pro amigdalis cum cortice sive CDL 1071 a.957 (Milano) aliud nichil, nisi tantum ami-
curo scorza. VTS 118 n. a.1531 (Sav.) in carrubeo amig- scere de piscibus bonis quattuor vi~es in an~o. RCP 485
dolarum: od. Vico Mandorla, a Savona?) s.xiii. (Sarz.) item de tenuta petri ... omnl anno unu'!l
amlndola sf. "mandorla" amiscere panein et spallam. - ~ec su~t porcata et ~ml
CDG.l 242 a.1149 et non tribuant aliquod drictum ... de scera quas debet habere lun(ensl~) cuna .. . porcat~ ltem
omnibus blavis neque de roso neque de linosa neque de de manso iIlorum de campo omm anno unum amlscere.
amindolis. CDC 34 a.1386 amindolarum pondera iiii. RCP 487 a.1221 (Sarz.) et de duobus annis uno unum
CP 170 a.1392 pro amindolis. zebibo. lardo. rixo. amiscere .. . item homines de novelectulo omni anno
L amandola. amidola. amigdola. mandalus. D amandola. unum amiscere sine vino et unum congium vini ad tinam.
(de) amlgo cognome RCP 361 a.1252 (Sarz:) item infra scriptam pensionem
BSL 83 a.1253 andriolus de amigo. quam reddunt infrascripte persone annuati'!l: .i. guido de
Damigo. valle slefani unum amiscere de duobus anms uno ...
amiIIus SOl . RCP 361 n.
DKR 618 a.1437 amillorum balle vi. L amescere. amiseilium. amistere.
aminlculum sn. "aiwo" amiscerium sn. ".refezione"
CAF 12 ad a.l101 christum in eOruffi aminiculo vocando RCP 251 a.1244 (Sarz.) tam domos et easamenta quam
enses suos sarracenorum ensibus iunxerunt. terras vineas et, amores et villanos et vassallos, pensiones
D ameniculi. et amiseeria.
amiragia n.p., f. L amiscere. \,
CLS 64 a.1236 confiteor tibi ... recipienti nomine .amira- amiscilium sn. "refezione"
gie comitisse, me accepisse in aeomendatione a dieta RCP 337 a.124O (Sarz.) coltam, 'maltoltum, prestantiam,
amiragia Iibras x.. I pensionem, amisCilia et redditus omnes . .
L amiratus. L amiscere.
amiragius sm. "ammiraglio " amislatem, m., n.p. ( "amicizia " ) . . . ' '.
DCG 292 a. L235 de voluntale amiragi seu comitis ipso- SLS.2 1.35 ,a. 1264 (Alb.) amistas, pater dlctl lohanms.
rum lignorum. CAT 136 a.1326 (AI b.) iohannes ,stepha- D amistai. amistansa.
nus amiragius. amistere sn. "refezione, tributo" . I
L amiratus. IEA 54 a.1194 (Alb.) una cum omnibus ussibus, condi-
amiragius n.p., m.; cognome 1 , cionibus, amisteribus ... fodris, dacitis.
GDN 653 a.1265 (Noli) amiragius maJerba . .. Gu- L amiscere.
lielmus ;amiragius. ' anUsus agg. ) .,
L amiratus .. BBL 76 a.1474 pro medio porcho amiso.
amirata cognome amita sf. "zia" .!
SLS.2 241 a.1262 (Alb.) robaldus amirata. RCA 47 a.1143 de castello qui (uil de archipresbitero
. L amiratus I ) sancti cypriani et eius amite . .QG:S.2, 271 a.1156 ambre
amiratus sm. "ammiraglio: capo supremo deU 'arma- amite mee. NL.l.lOl a.1203 deliane amite mee .. SMV
ta di terra e di mare, successivamente. ristretto alla mari- 87 a.1212 pome amite sue. LMS 14 a.1222 alde amile
na: comandante di un gruppo di navi viaggianti di con- mee. PCC 178 a.1388, (Sav.) quod non liceat alicui c.Ieri-
serva" co vel sacerdoti nostre diocesis tenere secum aliqqas mu-
OS 39 sg. a.1191 margarilus ammiralus regis tancl.erii. Lieres, nixi forte miltrem ve1 SOforem vel amilam nisi in
GGA 60 a.1322 (Alb.) in dicto stolio supe~ galea domini infinniUlte. ' l H. I . ,
amirati regis sicilie. U .2 559 a. L347 quarum galearum MUI 126. ALE 40.
extolei factus fuit amiratus di scretus vir dominus symon L amicta. D arnia.
amit 78 amud
amitra sf. "mitria" (sanetus) ampeUus top. (Bord.)
VCB 57 a.1239 (Bonif.) amitram unam fraxatam. CVB 28 a.1I67 a capite sane li ampelii . .. LTI 29 0.3
L mitria. " a.117~, terra sancti ampelii , MS 176 a. 1221 capt sancti
~tus sm. "amitto, paramento sacro" ampelll. BNA 143 a.1260 (Vent.) terra monasteri sancti
SSL 197 a.1336 unum amitum cum aurifrigio perlis et ampelii. eVB 28 a.1260 paulus preposilus sanc ampe-
cum uno butono de perlis et eum imaginibus. Iii de burdigheta.
amola sf. "recipiente per liquidi della capacit di N.LAMBOGLlA, Ampelos 1l0"h-rij Alyva'tUdl in:
poco meno di un litro" RII5 (1939) 110-112. LTl29 n.3
SU a.471 (Tivoli) amula. SLE ,s. ix. (Ravenna) amula. D santo ampelio,.
CGS.I 25 a.1156 et unam amolam eum aqua nanfa. SOV ampiula sf. "vaso"
12 a.1428 (On.) exceptis fructibus ... et vino in galea (v.l. GC.2 195 a.1192 et ampiulam et lebetem.
galetis) vel amolis. Lampola.
PAC 20. Due 1.211 s.v. ama, amula. cf. AGI 1.486. ampius agg. "ampio, grande"
REW4024. CP 933 a. 1297 volo quod habeanl eupam meam et
Dmua. toayollos ampios
,a molare vb. "molare, arrotare" l L amprior.-
PLP 136 a.1250 (Sav.) hodie cum essem in apotheea mea amploa sf "acciuga "
ubi amolabam quasdam eesoras ... GR.2 Il a.1277 ma-, GR.2 7 a.1288 (Alb.) sardinas grossas sive amploas
lam unam pro amolare ferramenta. SSA 142 a.1345 (Sav.) amploas grossas. CVB 48 &1468
L mola. amoratus. D amolar. ,amor. . I (Vent.) zerri parvi, saragine. sardene. amploe.
amoniacus sm. "ammoniaca liquida" DEI.l 28 s.~, acciuga: lat.volg. *apiu(v)a, gr. cicp(7)for-
CGS.I 154 utrum unum de amoniaco. se voce medlterr. I
L arrnonicum. L ambroa. anchioa. amplota. D ampluta. anciua. I
amurca sf. "immondizia" ancbinus ' sm. "anchina: fune che tiene congiunta
GR.2 7 (Vezzano) nulla perso.na audeat vel presumat l'antenna all'albero della nave"
proiicere amurcam in viis publicis. BGS 82 a.1248 et anchinos duos et superanchinum unum
Lmureha. (VPM.190 sgg.: " lo prima attestazione della voce").
amutatus agg. "adatlato. modificato ?" BGS 107 (= BSL 73) cum arboribus duabus bene sanis ~t
SIG 342 (= VFD 111) a.1335 quod eapsia pro. armis pos- munitis de candelis, anchinis. superanchinis et paranchl-
sit fieri deversus banda m drictam prope portam fo.goni nis et cum omni alia sarcia.
amutata diete gallee. JAN.2296. REW 489. i\LE 17: < gr. ayx:otV1l. ]at. an-
L mutare. quina. Cf. ant. ven. quinale 'fune di nave'. VPM 119.
anacardinus agg. 163: Genova il centro di irradiazione della voce, che
LMS xxvii (= LEM 255)a.1259 (inv. di spezia/e) ilem passa solo ne/francese e nel cata~ano. .
ampolam unam trodorici anaeardini. L anchus. paranchinus. superanchmus. supraanehmus.
DUC.I ,236 anacardus: "onocardion (piama officinale) ". ancllioa sf. "acciuga"
anagemistus sm. GR 166 a.1363 (Diano) sardenas. anchioas, zerros. GR.2
CDG.3 69 a.1192 (Costanl.) so.larium de marmoribus al- 7 (Porto.M.) possint emere de saldenis et anchiois quod
bis cum circumferentiis in modum crucis et qUilli,Satis ru- vo.luerint.
bri et anagemisti pauci. unius et vithini defeetive de o.m- L acho.a. ambroa: amploa. amp]uta. anduda. anihoa.
nibqs. Dancia.
anagium sn. salita, passaggio superiore"
I. aneiani. sm. pl. "magistrati cittadini"
CDep 71 a.1192 (CostaRl.) (traduzione, da originale CVQ 355 a.14Q7 (Sav.) .in manib~s d~~ini. Po.testatis
greco perduto, dell'atto di consegna di un e"fbolo) sala saone ve] dominorum anclanorum dlcte clvltatJs.
du,arum sperarum, anagium quidem ad orreum. catagium L anzanus. ansiani anzianus. antiani. D ansin.
vero. ad stabulum. ancilla sf. "serva (dispregiativo)'"
Lanogium, CNM 350 ca.1205 (Sav.) vocavit . .. preneessam et malam
annale sn. "anniversario" ancillam et bagassam.
SSL 154 a.1304 quod quilibet pauper qui veneri t ad dic- D ancella.
tum annale et reco.rdationes predictas habeat. .. tune ibi- ancipitrantem sm. "chi esercita lo caccia col falco-
dem plandium de pane vino. leguminibus et easeo. ne " \
analeta sf. LG 385' a.1363 venatores et ancipitrantes. ..
SOV 342 a.1428 (Torria) de analetis. item quod aliqua anclaverium "terreno circondato da terreni altrui (J~
persona turrie non audeat esse analeta sub pena sol. quin- enclave)"
que pro qualibet vice. RLD 45 a.1330 (MenI.) de terra bIanca de nion usqu<f
, anaperium sn. "astuccio per coppa" ad anclaverium thomay de galiana de ' podiopini infra ad
CA 605 sg. a.1292 in uno anaperio de camote ... - li- coletum et ad collas de molis.
gat(ura) unius anaperii. CA 613 a.1292 in emendacio.ne aoeluda sf "acciuga"
unius'anaperii j . aspo CA 640 a.1292 hanaperium pro cu- LG 420 a.1383 si fuerit anclude grosse teneantur dare
pa argenti. navem pro uno denario ad minus. - pisces salsi ... an-
DPA. 172. elude. ' .
Lenaper. L anehioa.
anare vb. "andare" ancola sf "ancora"
N.i!AMBOGLIA. RH 17 (1962) 5. ca.]OOO (St.Michel-I'Ob- CNM 160 ca 1205 (Sav.) due aneo.le fuerunt tradit no-
servatoire. Basses Alpes (Prov.) (documelllo riferito a mine pignoris pro ripa. DAF 38 a.1300 navim .... fumi-
Ventimiglia): usque ad domo sancti ampelii quibus sane tam ... sarcia. ancolis et velis. PLC 22 a.1301 navlm fu~
tus martinus respondebat anare .. . - andabat. .. ASA 347 hitam ... de ancholis saltesiis tresdecim; item de anchohs
a.1350 (Alb) et execucioni mandare tenebor et anabo: nostralibus quinque.
L andare. D an. L ancolla~ ancora.
annata sf. "annata: anno (alterno) in cui si falcia aneolla sf. "posto di guardia a prua della nave "
l'erba in un prato" SIG 324 a.1330 semper de nocte per totam eorum guay-
FST 26 a.1592 (Triora) et pro ipsorum respective salario tam essendo ad postam sive ad ancollam . SIa' 355
habeant libras viginti pro quolibet et qualibet annata. a.1330 semper de nocte per totam eo.rum guayta~ eundo
FST 106 a.1592 (Triora) de non pascando in annata ... ad posta~ sive ad ancollam. ' ,
semper et quando annata fuerit in banditis triorie .. \ L ancbra~ aneola.
L anuarium. D an. anno. . -' anebona sf! "icona, immagine dipinta su legno"
anathma sn. "oggetto di scomunica." AND.2 63 a.149O pro.misit et se obli~avit facere et. de~in
MBL 12 a.1094 (Lrins) si quis vero .. . meus successor gere anchonam sive tabulam seu maJestatem altans dlcte
ve[ aliqua persona hoc donum infringere vo.luerit, sit capelle ... que tabula anchona seu maiestas~ esse' debeat
anathema manarata donec resipiscat. MBL 43 a.11 04 latitudinis palmorum novem ... et cum tiguns sanctorum.
(Lrins) si quis autem presumpserit. sit analhema mara- VOL ]68 a:1513 (Sav.) anehonam seu maiestatem. cf.
natha. BIO 58, 559: 10mb ancona, piem. ancona '!I. s .
Cf. DUC.I 239. ) L cona.
D inathemao. W ancora sf. "ncora"
ancha sf. "anca" CGS.l 52 a.1156 se habere iiii. ancoras inipsa navi.
U.2 334 a. 1297 lombus porcho.rum et anchas bo.vutrl. DNB 40 a.1200 que navis habet anc~oras vii et agu~ina
GR.2 33 (Ovada) non ponderando de capite. anca, pede, vi. CLS 59 a.1236 antenas: .. et .ancoras ... et proeslOs.
auricola. gambono. I CHAR.2 1757 a.1242 (ursonis notarli carmen, rv.750) an-
l.. anqua. D anca. dezanc. cho.ra iactatur prora, ..liquidique profundil ima tenens,
anca sf. "imposta sulla mace/{azione" scopulos curvo co.mplectitur unco. BGS l 00. a.l25~ cu'!1
RCA 121 a.1143 et de ripatico. et de lumbis. et de an- amantis ... et ancoris ... et vellis ... et curo alla sarcla mI-
chis. et de foderis. . nuta. PTS 49 a.1258 (barcha) cum duabus ancoris, velo
anco 80 anne
uno, paroma una. CDC 24 a.1386 anchorarum peda iii. schiffo seu barcha in caput armischi pro piscando iverit
LG 745 a.1404 et semper de nocte per totum eorum ad sperugum, que prima accesserit habeat primum an-
aguaitum essendo ad aguaitum suum siye ad anchoram. deum, secunda habeat secundum, et sic alii gradatim
PLLA 78 a.1441 anchore n.7 bone et fine . PLL 481 prout primo accesserint.
a.I44J anchore n.14 bone et sufficientes. l Cf RVN 128 "cala"
JAN.2 168: grande numero di ancore sulle navi, dei secco L andare. an<;fius. D ndiu.
xiii - xv. andius sm. "corso d'acqua, canale "
L ancola. ancolla. ancoragium. D ncua. NSM 286 a . 1459 (Mioglia) aufferendo fossatum seu
ancoragium sn. "imposta di ancoraggio " aquam de andio suo. l' \
U.2 380 a.1299 ab omni dacita seu \.!xactione vel 50lutio- L andare. andeus. D ndiu.
ne drictus testarum et ancoragii imposita et irnponenda. andora top. "Andora"
(PMS.2.178 a.1304 (Pisa) ... pro ancoraggio). RVN 126 LI.514 a.1204 hominibus de albingana, andora, servo
s .xiv. (Noli) venditio gabelle anchoragii. FSL 243 diano. LJ.l 1154 a: 1252 districtus andore. LG 17
a.1465 solvere anchoragium in porto vadorum. DSP 159 a.1303 potestati andore lib. Ix .
a.1501 exc1aratio que sunt ilIa vasa que solvere debent L andoria. D andoria. I '
anchoragiurn,.. - patronos navium teneri pro navibus andona top. "Andora " I ;
suis certam solutionem facere ... occasione:; .ancoragii et ASA, App. l a.1170 (Alb.) et marchiones n'on detient 'ai-
aliorum ... nisi prius solverint et satisfecerint ipsis patri- mitte[re] (lasciare) andoriarn. LI .I 472 a.1202 vallis: ..
bus communis pro debito anchoragii et aliorum pro qui-
andorie. U.I 473 a. 1202 castri .. . andorie. LI .. 1 829
bus tenentur .. . - semper fuit observatum exigere ancho-,
a.1228 si quam possessionem . .. haberet in andoria ..l.
ragium ab omnibus patronis vaxorum que' I,1t vulgo dici-
PLP 128 a.l250 (Sav.) apud andoriam. LG 170 a.1303
tur [habent] lo balao, t ab illis qui non habent dictum
ba/ao exigitur solurn cabellam rivagii. SNS.28 ca.l~ IO scribe andorie lib. xi. SRC 668 a.1345 petro travie nota-
rio de andoria.
(Sav.) ,ius exigendi ancoragium et gabella~ pro rebu~ et
merci bus que exonerantur in loco vadorum. DKR 130 a.1412 circha partes andorie, ripparie occiden-
talis ianue.
cf. RGS 1068: il. -aggio per indicare tipi di impos.ta.
L ancora. ,. L andora. D andoria.
anchus sm. "anchino, fune di bordo " , androna sf. "canale di scarico"
BSL 238 a.1268 arbore una de prora ... cum candelis l'X- GR 17 a.1544 (SerravaIIe) quilibet habens andronam si ve
viii., anchis tribus, parancho uno, amantibus duobus. ~fanam ~escend~ntem in stra!am publicam debeat ipsas
L anchinus. D anche. anco. tenere clausas de muro.
I ,andamentum sn. "alveo, passaggiod'acqua " anea top. "citt dell 'Impero Bizantind " t
FST 88 a.1592 (Triora) et (aque nailes) debeant labi et GlB 528 sg. a.l~90 manuelem smerimotum de slllimis
discurrere per suos solitos meatus et andamenta. zam~na dictum, d~ certis bulgensis anee .. . - georgiu~
L andare. ... matnche~m predlctu~ grecum malvasiot~m. de at)ea ...
andanea top. (Triora) , cum U~? hgno ~ato mfra bucham anee... - q~e de-
G~.2 8 a.1592 (Triora) quatuor antiaI,li scilicet tres de predatlo facta fUlt m bucha anee per georgium matricheri
Trioria u'nus de villis, scilicet unus de molinis, secundus de anea. ~
anfo 81 anof
anogatorius agg. "derogatorio" fi cia libu s el singuli bus hominibu s .. . TL. 3 407 a.1474
CCS 30 a.1414 (Celle) et sit presens capitulum anogato- cancellario presente dominorum ansianorum .
rium et denegatorium omni alio capitulo in contrarium L anciani . anzanu .
facienti. ansirosus agg. "di medicinale"
anogium sn. "passaggio, corridoio superiore" LMS xxvii.i (= LEM 256) a.I~59 (il/v. di spezia le) ampu-
CDG.3 72 (= GIB 442) a. 1192 (Costant.) aliud habitacu- lam unam ID qua est Ib.1. Sirupi ansIrosi.
lum superinferum per salam, duas rotunditates habentem antachopa sf. "comroscrittura"
anogium quidem ad orreum, catogium vero ad stabulum CNM 57 a. 1205 (Sav.) (A rnaldo chiede in restituzione da
sine repagulis et presepio. Abbone un documento) fali endo abbon i antachopa amal-
Cf CIV 59 sg. dus s.i expedieril, ve l ila fat iat abbo arnaldo quod predic-
L anagium. tum lnSlrumentum arnaldo alIquo le mpore noce re non
annona si'. "g rano,frumento" possi!.
BG 170 a. ll92 (Sav.) duos porc hetos et duos moHonos et DUC.I 294 cII!tapocha: arcana s)'ngrapha alterius vim
sex modios annone. MBL xxxix . a. 1235 (Frejus) anno- elevans. Callice co ntre leure, contrep romesse (cf DUe.l
nam, biada vel alias comercias. LJ.2 463 a. 1315 item pro 3] 3 s. v. apoc ha)
quo1ibet centenario firtellorum frumenti si liginis ordei antalium sn. "tempo antico "
avene pisorum fabarum veciarum vel alterius anone. ASA 304 a. 1350 (Al b. ) q uod homines ... vadant ad pa-
D annona. scandum et boscandum ID nemonbu et loci consuetis
anozare vb. ab antalio.
GR.2 8 a. 1477 (Pigna) debeant revidere et anozare om- L anlea.
nes arbores castanearum et nucum. (in) antea avv. "illnanzi '.
anqua sf "anca (di maiale)" LG 194 a.1290 con ules qui erunt mOccolxxxxo et ab in-
MBL 310 a. 1213 (Lrins) tres spalle porcorum et una an- de in antea.
qua. L anti.
L ancha. antefactum sn. "am ifato (a nte viri fatum) contrado_
anricus m., n.p.; cognome te, dona zione dello sposo alla sposa per il caso in cui di-
PAC lO a. 1008 anricus. BG 120 s.xii. (Sav.) turri s petri venIi vedova"
anrici .
L enricus. CGS .1 57 a. 1156 fac ultale m vendendi o mne s drictus
ansa top. (Pigna) qu.os ego marches ia habeo. pro .antecfacto in domo que
RPA 43 a.1230 (Pigna) montis qui vocatur ansa et mar- fUit quondam w. lanfranchl COlOSI. CGS. I 138 a.1157
cola. voco me quietum et solutum de lb.cclxv. de patrimonio
PSP 58 n.ll : REW 490. uxori s mee agneti s .. . in bonis meis habenda et tenendas
ansaida n.p. , i'. pro more. e t cons~etudine ~ ivi ta ti s ianue e t iuro SUpra
RCA 219 a.1059 quantum antea tenuit ansaida. sancta ~e~ ~vang~ha quod ~ I me contigeri t ab ea quoquo
PAC7. modo dividi , patr~monI~~ mlegre e i restitu am et i OCca-
ansaldus. sIOne me accldenl ut dl vldamus el patrimonium el ante-
ansaido n.p., m. factum ei restituam et solvam integre. CeS . l 29 1 a . 1159
RCA 218 a. l 019 quantum antea tenuit ansaido. dono dandale mee sponsse nom ine anlefacti ad haben-
PAC7 dum et tenendum pro more et consuetudine c ivitatis ia-
L ansaldus . nue tantum ~u o d b e ~e va lea.t Ib . cent um . CAC 180
ansai do I ansaldus n.p. , m. a.1180 (Sav.) m rebus Im mobllIbus omnibu s que tibi pro-
PAC 8 a.1000 ansaldo silveradus. BSR 102 a.1 173 an- ve.nerunt .ex parte quondam patri. lui ugonis, s ive per
saldus c1ericus plebis rapalli . dnctum Slve per antefactum eu ahquo ali o modo, BSR
L ansaida. ansaido. ansaudus. D ansaldo. 113 a: 1182 o ~llle ius et raciones quas vel que ... habeo
ansaldus top . (Sav.) occasIOne dOli vel extradou s seu antefacti. CGG 300
SRC 158 a.1263 (Sav.) in valle ansaldi. a:12~2 ( Po~to v. ) .supe r qu a ll~ dOl em facio tibi ... reci-
cf SCT 139 a.1 047 ansardus (in territorio sabinensi). plen~1 pro dlcta fi.ha lua donatlOnem propte r nuptias sive
anzanus n.p., m. nomine antefactl ta ntum m boni ' di ct i fi lii mei qu
RCA 29 a.1139 anzanus. ipsum contingunt pro fradescha bono rum meorum .' L~
PAC 6. PAL 10: -z- = tosc. - z- sordo o sonoro. 215 a. 1340 quod quedhbet persona possit habe re reCUT-
L anciani. anziani. sum et reg:e um ad dlcta. loca ... pro doct ibu s et OCca-
anzasca top. (Riviera di levante) SiOne doctlum et antefactl et occasio ne hereditatum
HSL 18.90 a.999 valle que dicitur anzasca. CTS 256 a.138 1 (Taggia) d~ an tefaclo no n pres umend~
FFN 337 Antius, Anicius . EOL 23. nec ?ando .... qu~d muhe~ al.lqua ~abeat aliquod antefac-
L antia. D Anzasca . tum IO bODls manti eu alI culLl s qUI doctes recepisset.
ansaudus n.p. , m. DUC.I. 2?5: "Iucrll~;' donationis" . .BIR 554 sg. " ha mol-
CGS.l 53 a.1156 ansaudus ci ntragus (ms.an sauldus, ta so/'m g{wn za col dono alla moghe " di cui nei com,., t-
cancellato). ti di Venezia. e deriva in pane da l morgenga bbo fon a _
L ansaldus. bardico (s.xi-xii. ). GR 17. ACV 135. go
anselmus I ansermus n.p. , m. L anli faclum.
DAF 75 a.1300 ansermus guidonis. RLC 89 a. l.322 (Co- antefenarium sn. "antifonario "
sio) ansermum robium.VLB 49 a.1503 (Sav.) pro magi- CGIS.l. 9 2 a. 11 57 alnt~fenarium meum et cetera bona mea
stro anselmo de fornariis. VLB 49 a.1503 (Sav.) magi- ecc eS le de aun pa ac lO .
ster ansermus de fornariis. D antifana.
PSP 58 n.12: f'anco o longobardo ansehelm . antelamum sn. "arte muraria "
L anse1mu s. D ansermu. CGS.l 99 a'.1157 an aldus magi ter an te lami. CGS l
ansiani I anziani m.pl. "magistrati cittadini " 169 a.1157 ti bi llen o f!1agl tro de anlelamo. CGS.2. io
RCP 668 a. 1297 (Sarz.) omnibus et singulis nobilibu s, a. 1 16 1 egdo gUido Ima~ l ster de ante lamo . LG 17 s.x.iii
potestatibus, capitani s, rectoribus, anzianis, priori bus , of- maglstn uo anle a mi e l unus lignaminis . MSG 304
. _---~- -- _. ~ _._~ . ..
ante 83 anul
a.1273 symon cannis magisler antelami sive lapidum ... antiguus agg. "antico"
artis magistrorum de petra. MSG 279 a. 1279 ars antela- CSS 170 a.]435 (Sanr.) capitulis vel statuti s antiguis.
mi .. . qui magistri antelami erant fabri murari i. LG 697 L antiquus. D anligo .
a.I.406 mazachanus, murator vel magi ster a ntel a mi. antimonio sn. "antimonio"
TL.3 680 a.I449 magistri antelami seu masachani. DSP LMS xxix (=LEM 256) (inv. di spezia/e) antimonio Iibre
47 ca.1460 de magistris antelami .... quod quando magi- xv.
sIri domos reficiunt, hoc primo indico manifeslent. D antemonio .
DUe.l295. GR 17. antiochia I antiogia top. "Antiochia"
L anteramum. anleremum. D antelamo. CDG.2 102 a. 1169 dono et concedo atque confirmo om-
antena sf. "asta, antenna " nibus ianuensibus .. . in antiochia ruga una .. DRG.2 198
PPG 319 a. 1555 coffinis duobus et bandelelis quatuor a. I221 usque ad antiogiam.
cum ipsorum tabulis pro faciendis signis triremibus , cum D anchoihia. anthioihia "
suis antenis et sonchi s. antiquus agg. "antico" .
D antena. U.I 33 a.1128 homines de pradello et de stalano per
antena sf. (mar.) "an tenna. sostegn.o della vela. fallo unumquemque debent dare denarium dimidium antiquum.
spesso di due parti legate assieme ". L antiguus.
CLS 59 a.1236 antenas ... eL ancoras ... et proesios qua- antognanum idr.(A /b)
tu or. BSL9 a.1246 item viii. pecias antenarum, quarum ZTA 49 e n., a. 1288 (AIb.) de purgandis fossatis remer-
due emnl penne pro arbore de porra. CGG 29 a. 1259 darii el f1umen antognanul1l. ASA 302 a. 1350 (A~b.) de
(PortoY.) et ipsum (lignum) laborare omni laborerio assie purgandis fossatis remerdarii per flumen antognam ... -
et manarie, et sarcias suas Ii gnaminis, videlicet arbores, usque antognanum . . . aqua antognalll .
antenas et temones. DAF 56 a.1300 navil1l ... furniLam ... antholla sf. "ncora"
de antennis, arboribus, limonibus. LG 775 (= VFD 189) DRG.3 1140 a.1317 navim ... paratam, stagnam et exsar-
a. 1403 anlenas duas bonas carexatas pro respectu . PLL ciatam vellis, anthollis, aguminis, barcis, marinarii s et
475 a.144] ilem antennam pro respectu PVP 328 a.1507 aliis sarcii s pertinenti bus dicta nave.
item ... pro duabus antennis de goa 21 caplis pro operi bus L ancola.
lanterne pro cartulario anLennarum de 68. antona I anthone I antono top. "Southampton (In-
JAN. ALE 17 sg. Lal. class. antemna, prestito greco per gh.)" .
tramite etrusco: VCl'Ll9llvo = superposit us. ALE DRG.3 944 a.1305 pro eundo ad dictum locum anglie ...
]26: -mn- > -nn-o videlicet vel londres, vel sa nui s, ve\ anton~. DKR 12
anteneverzane sf.pl. (prob. lettura erronea) a.1404 et cum erit in anthone. DKR 47 a.141O 111 antonal1l
ASA 163 a.I225 (A lb. ) el promisi l quod ipsam stratam vel sanduchium. DKR 101 a. 1411 in portu amone. DKR
nec permittet nec consentiel nec sui homines per stratam 419 a.1428 in cadexe et anlona. DKR 611 a.1436 dicto-
toirani ... nec per totam suam terram nec suorum hom- rum locorum, videlicet antono, les dunes et scl u saru~.
num nisi esseni anteneverzane el culma domorum vel ta- 88L 264 a. 1474 pro raundela et naulo de londone 111 an-
linarum pro suo opere facie ndo. tona.
antepedes sf.pl. "uose " L antona.
GR.2 8 a.1268 (N izza) sartor habeat de caligis hominum antuninus n.p., m. .
cum antepedibus iv. denarios et sine an t.eped ibus iii.dena- CGS.l 92 a.1157 omnia mea in potestatem presbltero rum
rios. sancti antunini de auri palacio.
DUC.I 296 sg. G.SERRA, RSL xvii (1951 ) 240.
anteramum I anteremum sn. "a rIe muraria" D anfanino.
LMS 62 a.1222 magister de anteremo. DSP 46 ca.1460 antverpiensis agg. "d~ Anversa" . .
in volumi ne capitulorum artis magistrorum anterami ... LJ .2 469 a.13] 5 in dicta vllia antverptensl.
- magi ster anterami sive murator. TL.2 875 a.1472 L antvverpia.
magistri anterami. antvverpia top. "Antwerpel1 (Anversa)"
L antelamum. LJ.2 462 a.1315 veniendo a dicto opido de belghen anty-
antheuverpia top. "Antwerpen (Anversa)" verpiam et redeundo antvverpia I!sque berg he~. SPAS
SPAS 449 a.1472 antonius quondam andree mathie de 437 a.1471 antonius quondam matte de antvverpla.
antheuverpia. L antheuverpia. antverpiensis.
L antvverpia. anuarium sn. "rito commemorativo annuale"
antia idro"An.za" PPE 285 a.1311 promisit. .. face re annuatim solempne
HSL 18.90 a.1145: "fiume di confine" anuarium pro anima dicti guillelmi. (Cf..PP~ 308 a.13 1.1
L anzasca. promisit. .. facere annuatim solempne Vlvanurn pro am-
antiani m. pl. "magistrati cittadini " ma dieti guillelmi).
CST 163 a. 1381 (Taggia) consilium antianorum veterllm. L annata. vivarium . D anno .
DSP 3 a.1459 magnificum consilium dominorum antia- anula sf. "anello"
norum comllnis ianue. VCC 27 sg. a.1480 (Sav.) egre- LEM 2.57 a.1257 item anule emate sex de qui bus qua-
gius dominus iohannes baptista spinula prior offici domi- tuor erant sue et a]ie erant pignora . PVP 246 a.1456 item
norum antianorum civilatis saone ... - magnifici domini anulle aurei .. . qu aru m pretium extimatur valoris libra-
antiani civilatis saone. rum centum januinorum.
DUC.I 298 S.V.: "apud genuenses et iII aliquot Tta/ia e op- L anelus.
pidis dicti patricii, nobiles .. . atque adeo ipsi magislratus". anullare vb. "annullare; eliminare "
L anciani. CGS.l 396 a.1 160 possessionem et dominium sibi ad in-
antifactum sn. "antifato" vice m tradiderunt ut si usque xxviiii. annos aliquis eorum
GG.2 401 a.1206 fecil ei antifactum ad usu m ianue. vel heredes ... hoc cambium anullare voluerint, libere hoc
ESO 207 a.] 581 (Onzo) defuncta uxore, maritus eius qui facere possi \. CDP 2]4 a.1473 per ipsum lucianurn
supervixerit ipso fac to de doli bus uxori s premortue ha- (spinulam) exdebitate et annuIate fuerunt hoc anno quin-
beat ... pro antifacto terciam partem sue dotis. que gabelle infrascripte . .. - donee .. . deo favente alie ca-
L antefactum. beHe ... potuerunt exdebitari el annulari.
aDul 84 apar
anularis agg. "(dito) anulare" in appaltu a principe galilee. DMC 99 a. 1358 tamquam
FAF 245 a.1262 (Gen.) in preseneia testium pereival de principalis et caporalis in oc ietate, conducione seu apal-
finario desponsavit peronetam ... imponendo manu sua to. LJ.2 717 a. 1362 quorum qui libet habeat duodeeimam
anulum deauratu1l1 cum gemma in digito an ulari diete pe- partem in ip o apalto. DSP 6 a. 1459 et om ne et ingulos
ronete. dare debentes dicto comun i rarione ve l causa cuiuseum-
L anelus. que adrnini trationi s ve l officii libri apod isie cal1ularii ap-
annullaris agg. "infisso nel/' anello" pal(tus?) instrumenti pact ioni vel a ltel-ius rei .. .
BBO 503 a. 1414 per cedulam . .. bullata1l1 eius annullari L apautum. appaltare. apa ltatorem. D appato.
sigillo. apaperus I apapirus sm. "carta, foglio"
anulus sm. "anello" CST 168 a.1 38 1 (Taggia) in uno manual e sive proptocol-
BNA 253 a. 1260 (Vent.) item moos tres prederi e, cum lo fo lio~m d~cem appapi ri ... ~ et illud (insLrumentum)
uno capite prederie, in quo suni anuli ferri octo. BNA ponere mfra dles tres In cartulano gro so ad minus unius
277 a.1260 (Vent.) anulum unum de bricola sive de pre- qu ate rni appapiri c um cohope rtura carte. VDE 150
deria. LG 938 a.1404 si ... extraxerit ferreas, monum, si- a.1394 apap irr i balle tredec im. IEL 93 a. 1398 libri . ..
ve anulum a gambis sive a collo. PVP 222 a.1451 anu- tam in ap~pi ru quam in carta.- item ovid ium unum epi-
lum rotundum. PVP 237 a. 1456 anulli duo adamanteti. stularum 111 apaperu. TL,3 66 1 a. 1449 pro cera et apapi-
DSP 57 a.1487 iocalia anuni petre preciose ... ru consumato per consulem. RH 11 ( 1956) L23 a.1463
PVP 153-162. (Tenda) per inslrumentum publicum criptum et fieri ro-
L ane1us. gatum per guilli e lmum ge lini. nOlarium publ icum in
anulus sm. "anello, simbolo di investitura " apapirum grossatum quod incipit in sua terc ia linea Por-
LJ .2 1099 a.1386 modi s tamen conditionibus et reserva- naxii ~t .fi.nit in ~adell1 pecia terre .. . BBL 82 a.1472 pro
tionibus infrasc ripti s solempniter et modo debito investi- querm llll. apaplrorum . AND.8 76 a. 1509 pilastros qua-
verunt cum anulo aureo quem idem magnificus dominus tuor. .. me nsure et desig ni conten ti in quodam a ppapi-
du x gestabat in di gito . LJ. 2 1314 a. 1402 ipsum domi- ro... DSP 230 a.1530 nonnulla capitul a que in quodam
num odoardum presentem et dictis nominibus genu flexu eorum apapiru continebantur. ANO 6.49 a. 1570 iuxta
requirentem ... sub modis formi s et conditionibus conte n- designum in ap papiru fac tum per dicLum lucam .
tis in dieta instru1l1ento dicte alterius primeve infeudacio- L papirus.
nis ... restituerunt per immi ss ionem an uli immissi digito appapirrus agg. (e rr. per appapireus ?): "ca rtaceo"
ipsius domini odoardi. LO 453 a.1 386 extracta ... de Ibro appapirro .
anulus hostii sm. "anello della porta, simbolo di pre- apparamentum sn. "strumento accessorio, corre-
sa di possesso nella vendita di una casa" do "
LJ. l 1146 a.1252 introducendo et tradendo tibi corpora- ACS 41 a. 1339 (Verona) unum torculum a lorculandum
le m possessionem totius domus .. . per anulum seu anu- uvas, c um suis apparamenti .
lum hostii dicte domus. L aparatu s. D apareiam.ento.
annumeratus agg. "censito, registrato" aparare vb. "curare, manten.ere"
SEV 62 a.1303 (Vent. ) de eo quod solvitur seu debetur ~R 17 (~atic in~)q ue libet persona de beat prata que Sunt
communi vinti1l1ilii pro capri s et annentinis tenendi s in 111 ten tono natlCII1l .. . aparare et cu (odire a bestiis.
banditis suprascripti s. quod quolibet ar1l1entinum annu- D apar.
meratum vel maius ovium so lummodo solidum unum; aparatus sm. "attrezzatura. corredo"
capre vero ovium solvant pro pastore solidos sex ianue VCB 232 a. 1245 (Bonir.) agi tam lInam .. . CU Ill sarcio el
pro toto anno. aparatu lpSIUS. ~SL 7 a:1246 barcas .. . furnitas de omni
L numerare. sarCla et apparaubu a.d Ipsas ba~ca ' pertinenti bus. BSL
anunciata agg., f. "annunciata" 238 s~ . a: 1246 navem L. ~um sarCla el apparatu infraSCrip_
NTS 27 a.1381 (Sav.) contracta fiarene supe rius ecclesie t1S, vldehcet cum llmonlbus duobu , arbore una, anchis
sancte marie anunciate ad leginum. tr.ibus, parancho uno . BSL 38 a. 1248 taridam . .. c um om-
anus Iipardus sm. "leopa rdo?" n ~ elU S sar.c la corre?o e ~ apparatll . BSL 72 a.1250 na-
CA 611 a.1292 cuidam homini custodienti anum lipar- VI S... omlllbus sarcuS SUI S barchls arredis el apparati bus
dum. FN V 287 a. 1254 barcam meam a po rtu de parescalm~
L lipardus. cum sua sarcla et apparatu. PTS 45 a. 1258 (PortoY. ) bu-
appaltare vb. "appalta re " clU.m.unum et sarcl3m elUs .. . cum omni. sarcia e t appara-
BLC 92 a. 1297 in balneo comunis ianuensium posito in tu IJhu.s. CG~ 70 a.1259 (PorloY.) agIle . .. cu m omni-
nic osi a, quod predicti appaltave runt a die ta co mune . bus SU lS sarcllS et aparallbu~ el dem pertinentibus. DAA
LJ. 2 803 a. 1373 (Reg .: "comun e ianu e ... sc ii maho- 36 a. 1274 navell1.:. guarnltall1 . e t apparata ll1 de sarei a ,
nam ... Iibellario iure concedit".) quod insula sy i po ss it corredI et apparaLlbu lpSl navI pertinentjbus. DAA 38
per dictos emptores appaltari ad tempus annorum xviii . a. I274 predlctam navem cum omn i sarcia, corredis e t a _
TL.3 645 a.1 449 (C affa) de non appaltando sal.. . -- paratu ipsi. pertinenti . CGO 359 a: 1275 navim unam.~.
quod non possit aliquis ianuensis ... appaltare . . . salinas CUIl1 barchls d uabu .. . et cum om~lbu ' sarc iis, apparati-
si tas seu positas in toto imperio gazarie . bus et corredlS. LBZ 23.9 a. 1285 111 ga lea ... et in s artia
L appaltus. apautare. con~edo et appparatu lp IUS. lSG 21 fine s.x iii. (Londra)
apaltatorem sm. "appaltatore" vestlm~ll tulll Il?VUIll ple nanul11 cum ap paratu e t parura de
LJ .2 714 a.1362 apaltatores se u mahonam novam seu panno l anu~n lo DAF 56 a. 1300 naVllll ... furnitam . ..
partic ipes eiusdem. LJ.2 803 a.1373 quod i.nsula syi pos- a~ua,. panal~ca et oJl1mbus sarc lI s et apparat u ipsius s uffi-
si t per dictos emptores appaltari ad tempus annorum c.len.ll per dtctam naV lm pro. mlVlga ndo. ACL 112 a.1344
x viii ... tresdecim appallatoribus el non minus. LJ.2 lO 16 IIgl1l . .. de orlo .. . um sarcla , corredo et apparatu ips
a.! 385 participes et apaltatores mahone veteris et nove ligni: TL,2 245 ~. 1 463corpus unius lrirelllis subtil is c~'::t
insule syi. DMC 70 a. 1420 appaltatores. ommbus apparaubu ,SlI1e hom ll1lbus et victua libus du
L appaltus. appaltare. ti dccc. corpus ni gru m sine apparatibus ducati d. ' ea-
appaltus SIn . "appalto, locazione d 'opera " LDM22.
BLC 62 a. 1297 pro decima ... de casali tarsie quod habe L appa ramel1luJl1 . D apparato.
..
apar 85 apiu
apium top. (Vent.) mum acquirat secundum quod per ap di sam s ibi evene-
LTI 31 nA a. 1063 monte apio. ril vel sibi ass i.gnatum fuerit.
appianatura sf. "appianamento, stiratura della stof- LEM 254 a. 1259 qu andam a podi iam factam mcclvi- ..
fa ?" in qua contiinetur quod guidoni vegio datus fuit tenninus
PVP. 52, 316 a.1508 pro tincturis raubarum veterum et sol vendi dicto dondino Ib. ex . BNA 150 a . 1260 (Vent.)
applanaturis. pro soluto oldorum duodee im sorti , de quibus constat
L spIanare. D asccian. per apodi iam inde factam in cartulari o comuni s vintimi-
aplezentare vb. "presentare " Ii i. RL 211 a. 1288 (Alb.) de non fac iendo ins trumenta
SFG.2 290 a. 1375 per istam prill1all1 solvatis iohanni de eondempnati o ni s ve l apodi s ias... LG 48 a.1327 quod
negrono dobras quadringentas . .. infra mensem unUIl1 , a liqui s sc rib a ali c uiu co mpare ve l offidi non
aplezentato vobis ballassi tres . audeat. ..facere aliquam scriptu ra m vel descriptionem vel
L apresentare . solutionem ... ni si viderit primo d i 'Iam apodi siam.
applicare vb. "approdare " SRB 325 a. 1407 (Qui!. ) de laude sive extimo fiendo de
ACC 56 a. 1188 in qua nave privatim se recollegit et in libris quinquagillla vel abinde infra el de extrahendo ilIud
portu acconis eum ea applieavit. OP 92 .ad a. 1204 .na~i s in forma publica, computata ap di sia danda extimatori-
quedam magna pisanorum . .. portum lilum apphcult . bus, solido decem et septem. PVP 325 a . 1506 obenus
VCB 70 a. 1239 (BoniO postquam .. .in portum bonifacii ragiu s debet pro casana pi etati pro ex pignoratione infra-
applicuero. BSL 4 a. 1246 ad portum ad quem dominus scriptorum pignorum que erant in quinque apodisiis ...
rex aplicare voluerit. CGG 223 a. 1261 (PortoV) post- L apodixia. pollieia. .
quam aplicueris cum ligno tuo predieto apud riperma- apodixa f. dichiarazione; manifesto "
rium in dieto loco ... BSL 249 a.1268 postquam dicta na- NPG 78 a.147 3 iSlo mane reperte fuerunt apodixe ad ho-
vis aplicuerit in telono (Tolone). lA 74 a.1286 ecce de stia eivitali s .. .
principatu naves circa viiii. ad partes illas applicuerunt. L apodixia.
BTS 171 a.1290 si aliqua navis vel1igna ianuensiull1 ap- apodixia f. "polizz.a, mandato, cedola , bolletta, atte-
plicuerit in portubus domini soldani . BGO 58 a.1360 in- stazione, scheda per va/azioni ".
fra dies decem postquam dictu s pantilus fuerit applicatus LG 48 sg. a.1 327 quod aliquis eonsul vel scriba alicuius
in dicto portu peyre. DKR 503 a. 1430 postquam dieta compare vel officii non poss al. .. facere olutionem de
navis et nau1a applicuerint in rio sibilie. aliqua quamitate pee un ie ... ine expresso mandato et
[peif. Lat. cLass. app1icui solo in Cic. pro fiacCo 821- apodixia iudic is eapituli .. . et ad supradic tam apodixiam
D aplicare. concedendum dietus dominus iudex teneaLur requiri face-
applicare vb. "destinare, accreditare" re . ... alteram ~artem . VFD 63 a.) 339 absque expressa li-
LO 116 a.1326 sub pena quadrupli eius quod inde perce- eenua apodlX1 a seu mandato seu preconi l.acione dicti of-
perir. .. et quod ipsa pena applicetur medietas danti et al- ficii . VFD 78 a.1340 appodixie sive cedulle contra illos
tera medietas officio portus et moduli . LG 303 a.1363
sub pena Iibrarum decem usque in quingentas ianuino-
9ui non ?bservaver.inl ut supra . e ST 165 a. 1381 (Tag.)de
hbello slve apodlX1 a fac to seu facla ut in capitulo conti-
rum, que pena applicetur operi portus et moduli.
nelur denarios vi. PVS 198 a. 1375 et ' i fuerit exhibitum
apodiare vb. "appoggiare, accostare "
instruimentum vel apodixia banchi de tapeto soLucionis
SMV 59 a.1200 el apodiandi domum nostram ad murum
vellegiptime quitacioni s e iu sente ntie . .. DMC 153
ipsum conceditis nobis . BSR 384 a.1226 et (possit) .. .
domum conlinuare et apodiare muro. SMV 148 a.1245 a. 1383 fecerunt apodixias tre dec im c um nominibus in-
et alia in predieto muro apodiare sine muri lesione. LJ.2 frascriptis , quibus apodixii plieatis et involutis taliter
318 a.1295 sunt leela seu edificia infixa seu apodiata ipsi quod dic.ta nomina de ipsis. sc ripta nullatenus nisi expli-
domui. PRV 137 a.1321 (Sarz.) possint suprascripto mu- ean tur vlden poterant , po ILI que in gremio et pluribus
ro .. . se appodiare et trabes et lignamina infingere dicto revolucionibus ll1ixti s .. . LCA 56 a.1393 (Alb.) dominus
muro. LG 440 a.1383 quod aliqui s victuralis seu mulate- presbiter seraphinu s mignanu ha bere et rec ipere debet a
rius . . . non audeat nee presumat ipsos mulos, asinos vel comune albingane libras undec im .. . restantes ex uno de-
bestias alias honeratas vel exhoneratas ligare , ponere, bito Iibrarum xvii ... vi.gore c uiusdam apodixie extracte
apodiare vel herere in aliquibus plateis ve! viei s, seu ca- ~e cart~lario canzell~rie co~uni s.. . RVN 63 s.xiv. (No-
rubeis magistris civitatis. LJ.2 1457 a.1415 que bancha IL) n?~lna eorum s~nbantur In duabus appodixi is que ap-
adhesa erant et apodiata domui. LJ .2 1459 (= DSP 350) podlXle ponentur lO uno ' ac culo ve l bi.re to . CCS 69
a. 1415 columne autem de medio sive pilastro a facie pla- a. 14 14 (Celle) item pro quali bel appodixia per dictum
tee baneorum adherere facient ... et apodiare lapidem in scribam scribenda et fienda extimatoribus comunis cella-
modum sca1arum pro procJamationibus publieis ibi fien - rum gros~um unUl!, papa Ile. T~ . 3 587 a.1449 (Caffa)
dis ... cui eciam columne sive pilastro ... possint adhereri non pOSS ll expendl ahqua pecuma massarie apodxiam
facere et appodiare banchetum unum locandum scribis. cuius ipse prior cum di~to s i~illo non sigillaverit. BSQ
L apodiationem. pozus. D apozar. 201 a . 15~ l (.Onzo) quevl . ~ nptura seu apodixia . .. Conti-
apodiare vb. "attribuire per competenza (a un uffi- nens obhgatlonem pecuOlanam. DSP 354 a.1585 facul-
cio)" tas faciendi lotum librarum triginta millium ad commo-
LO 208 ca. 1330 et sit dieta compara apodiata officio dum f~~ri~e cisterne sarzani , solidorum viginti singula
eonsulatus compararull1 salis. DSP 25 a. 1459 ex cabellis appodlxla JUxta sohtum .
apodiatis ipsi officio. L apodissa. apodisia. apodixa. podesia. podisia. POdixia
apodiationem sf. "appoggio, L'appoggiare " podixius. D podicia . .
BSR 384 a.1226 et si propter ipsam ... apodiationem ipse apollana agg. f.
murus dirueretur. .. RCP 659 a.1274 (Sarz.) unurri starium c ast(anearum)
L apodiare. apollanarum.
apodissa I apodisia sf. "polizza, dichiara zione, auto- apontare vb. "cucire "
rizza zio ne " PB 246 a.1388 (Piac.) item duas libra filj pro apon-
PLP 83 a.1250 (Sav.) et haberemus apodissam a potesta- tando.
te . RCP 278 a.1259 (Sarz. ) quilibet terrenum sive do- L apont.atura. arepointus. pontare. repoinlus. D apointar.
apon 87 apre
apontatura sf. "cucitura ~ " et de beat habere ... unam apothecam in sarana sufficien-
PVP 293 a. l492 pro .. . acimaturi de pecis 2 paonacis tem ... ad quam dieta biada conducantur et ponderari de-
florensolis et apontaturi s pro be rthomelino nostro ... beant. LG 5 l a.1327 quantum as cendunt quantitates
L apontare. pensionum apothecarum que sunt sub ipso capitulo.
aportare vb. "porlare" SSA.2 48 a.l345 (Sav.) quod quilibel apothecarius qui
CP 152 a. 1390 barcha que aponavit Etera. stet in saona ... teneatur tenere unam roncholam in
L aportum . aponorium . oporto rium. portare . D aporlar. apotheca. HL 305 a.1376 (Sav.) et debeat ire tam de die
aportorium sn. "porlantina " quam de nocte ... ad inquirendum tam in apothecis et do-
BSR 85 a . 1170 et si dominu a rchiepi scopu s iverit in mi bus , quam alii s loci s in qui bus sciverit guod de dicta
sanctum pelrum de arena, quod isti manentes debeant si- arte (lane) laboretur. LG 431 a.1383 apothecarii ... qui
bi facere curiam , ide st venire ad e um c um aportorio . tenent apothecas causa revendendi aliquas res vel mer-
BSR 51 a.1174 et persolvere exinde debent singulis annis ces . LG 921 a . I 404 et teneantur ... artifices tenentes
in omni nativitate domini solido qu adraginta octo ia- apothecas in civitate ianue tenere et habere pubi ice et pa-
nue ... et aporloriulll unum bonulll s ill1iliter debent curie lam ronchoram unam in apotheca eorum pro qmbus pos-
in omni nativitate domini . sinl et teneantus capere malefactores et rixantes. CRA
L aponare. oportorium. 119 a.1435 (AI b.) pro complemento pensionum apote-
aportum sn. "tributo f eudale dovuto al proprielario ce .. . pro pensione apotece . NAC 13. a.153? (Sav.) et
deLfondo " . semper quando aliquis famulus voluent apenr~ apothe-
RCA 47 a.1143 inter ansaldinum el bernardinull1 pallam cam ... solvat pro bona intrata seutum unum aun . RGL 5
i. pro aporto. BSR 32 a. ll78 cuncti s quoque a nnis in fe- a.1 576 in ijs officinis , quas apothecas vulgus appellaI.
sto beati stefani dare et con signare curie domini archiepi- A.SCHIAFFINI , ID 6 (1930) 37 sg. "il termine si diffonde
scopi solidos ianue dece m septe m, pro pasto quoque de- n.ell 'epoca delle Crociate". REW 531 .
narios duodecim et apporlum unum quoque anno. L abuteca. apothecarius. botea. boteca . botiga. butea. bu-
DUC.l 330 apportum: vectiga/. tributI/m, cenSLls qui do- leca. butega. meabutega. D butega.
mino inferlLlr. apporlus: quidquid emolum enti adporta- appotheca sf. "farma cia "
tur ad sustentationell1 illius qui ecclesie curam habet. LG 675 a.1406 quod refargarium vel arsenicum non ven-
L aportare . datur nisi per magistrum vel dominum .appothece. PVP
apostare vb. "predisporre. sistemare" 3 16 a. 1508 pro ieronimo de strata specmflO pro rebus et
SAV 12 a.1495 (Altare) incipiendo a festo sancIi iohan- Illedicinis habitis a sua apotheca.
nis baptiste usque ad festum sancti ll1artini debent omnes apothecarius sm. "bottegaio " . .
dictam artem (vilream) exercentes formasse et apostasse SSA.2 48 a.1345 (Sav.) quod qui1ibet apothecanus q~l
suas padeJlas .. . cum qui bus inle nde lll laborare dicto an- sLet in saona ... tenealur tenere unam roncholam !Il
no (Ivi, trad. coeva: haver f ormato e apostalo le sue pa- apotheca ad oviandum ne rumores fiant el ad capiendum
deLLe) quemcumque facientem rumorem. LG 4~ I a.1383
L aposticius.
apothecarii quieumque civitatis ianue el suburblOrum, qUi
appostema sn. "piaga "
tenent apothecas causa revendendi aliquas ~es .vel mer-
ASA 448 3.1350 (Alb. ) appostemata ve nenossa sicut et ces. LG 664 a.1403 ars appothecariorum bat1fohoru~.
lupum ... , noli me tangere et carbulum.
L apotheca. butegarius. butegueriu s. ypothecanu s .
D pusTema .
D butegari.
aposticius sm. "rrave esterna al bordo della galea, apraatus / apraratus agg. (di terreno) "sistemato a
che serve di collegamento tra i ghiol/i e di sostegno agli
scalmi dei remi" proto" . '
FCT 21 a.1280 (Triora) que prata Slllt apraata, Slgnala et
DNB 21 a.J 182 excepti s vogi s et apo stic iis. BGS 78
despregata. FST 65 a. 1592 (Triora) omnia prata aprarata .
a.1248 et cum omni apparatu .. . et cum remis necessarii s
ad remigandum ad planum et aposlic ium e t cum velli et L pratum. D aprau.
ancoris et agumeni . CGG 61 a.1259 (Porto V ) exceptis . appreciamentum sn. " valutazione " . .
lignaminibus omnibus infra criptis , videlicet erris de fo- CGS.1 89 a . 1157 hec omnia observabo , IllS1 quantum
do, tabulis, voghi s, aposticii s, iugo atque carena. PML eius Iicentia remanserit et quod de merci bus quas habeo
588(= PCP 762) fine s.xii i. (di vieto di na vigare intus ma- non faciam maiores dennariatas nec appreciamentul11 pro
re maius nei mesi invernali) . .. excepli s galei s et Iignis de mihi lenere.
duabus theriis que eS'ent armate de longo tam ad planum L appreciare. appreciatus .
quam aposticium . appreciare vb. "valutare, perizia re " . .
JAN. VPM 1.49, 163: Genova il centro di irradiazione CGS.] 358 a.I]60 V. pellicias grisias Ib. Xl. apprecJatas.
del termine. CGS.2 166 a.1163 quod s i non dederit in ipsa domu de-
L apostius. apostare. D aposlicio . bent appreciari ei libras septuaginta et residuum habere
apostius agg. "sofisticato (di carni)" debent si voluerint pro appreciatu, si non , ipSIUS matns
LG 414 a .1383 macellarii .. . non poss int in ips is carnibus sue esse debet. CDG .2 13 a .1 164 si de opere auri vel ar-
aliquam pinguedinem sophi sticatam seu apostiam adhi- o-enti questio erit dabitur iusta apreciatum bancheriorum
bere. ~ommunis secundum quod sub iuramento id apreciabun-
L aposticius. apostare . D apo.l'ricio. tur ianue valere. RCP 460 a. 1214 'confiteor me accepis-
apotheca sf. "bottega, laboratorio " se .. . pro dotibus ... inter denarios et robas iuste aprecia-
CGS.2 116 a.1163 promitto tibi .. . quod stabo ad servi- tas xl. imp. de qui bus me bene solutum vocO. CGG 329
cium tuum et ad apotecam et ad ferias el mercaciones ad a.1262 (Porto V) primo exactaverunt sive apreciaverunt
quas me volueri s destinare. plumas gue erant in culcitra et cossino. PVP 303 a.1492
CGS.2 293 a.1226 voco me quietum .. . spetiario hospiti pro UllO fennalio auri cum tribus perlis et pendino pauci
meo de pensione apotece quam . . . a nobi s tenes . RBR 18 valoris cum granata pro nihilo apreciatis, rationato tan -
a .1254 (Sav.) item apothecam eiu sdem brandalis que est tum auro pro eo guod va1et.
sub predictis domibu s . DAF 99 a . 1300 actum iuxta L appreciamentum . appreciatus. pretium D apresiar.
apothecam berthozi i, famagu sle . PRV 104 a.1317 (Sarz.) aprexiar.
appr 88 aqua
aqua pixola top. (Sav.) rie io predicto molendino de sardenis. BSR '19 a.11 8.3
SRC 148 a.1263 (Sav.) ab aqua pi xola in erox igiis. quod predictum l11ulinum est bene c1au sul11 , et aquart-
L pixola. cium be ne paralum (protetto da pali). NL.I 163 a.1203
aquale sn . "cn nale " aqu aric ium veniens de insul a. BSR 378 a.1226 10ea l1111S
IEA 31 a.1284 (Alb.) in dieti s Illo lendini et fulli s el. tnO- tibi .. . medietatem uniu s molendini .. . cum aqllaricio eiu-
linariciis aqu alibus et aqueduetibll s. sdem et cum Olllnibus illribu s pertinenti bus ad ipsum 1110-
L aqualiciulll. lendinum. BNA 96 a. 1259 (Vent.) molendinum . . . cum
aqualicium sn. "canale" omnibllS aquariciis sive aqueductibus superpositi s.
CCS 85 a. 1414 (Celle) tencantllr ve ndere til nlalll terralll L aquarezum.
nece ss ariam voJc nti bus in ce lli s mo le ndin a, fullalll , aquariolum "canale di scarico"
rexiam et ferreriam edi1ieare, pro aqu alie ii s el dictorum CAC 375 a.( 1181) (Sav. ) probavit quod habebat pontile
edificiorum negotiis. uniu s rasi el hostiulll et balconelll et aquariolum super
L aquale. aqllalitium . aquarezum. D aqualicio . ipsam quintanam et unde prohitiebant aqual11 et rumen-
aqualitium ' n. "cal/ale" lam .
CCS 86 a.14l4 (Celle) pro aqualiti i . et alii s negotiis di c- L aquarolum.
torum edifttiorum . .. manutenendi ' . aquaritiurn sn. .. calla le"
L aquarezum . aqualiciul11 . aq uileulll. BSR 137 a.1188 de quodam aquaritio CST 24' a.1381
acqualunga idI'. (Tag.) de .. . aquaritiis sive locis ubi dicatur aquas pruinas
BCG 112 a.1 O19 prope fosatu qui dic itur aqlla lunga. debere defluere .
aquare vb. "irriga re" L aquarezum.
CSD 280 a. 1363 (Diano) possit capere aquam (mole ndi- aquariusl-m sm/n . "canale di scarico"
ni ) pro orti s et suc hariis aqu a ndi s. SS 3 19 a .1435 ASA 235 sg. a.1288 (Alb.) et aperire facere in eadem via
(Sanr.) quando aquaveri t terram suam. il los aquarios qui erant facli et designati fuerant. . . - et
L adaquare. D aig u. sicut lune faCli fuerunt et designati aquarii in dicta via
aquarecium sn. "canale" eos faciat aperiri et di sclaudi et apertos et disclausos t~
D . I 948 a. 1234 cum aquarec ii s et eisternis ipsorum 1110- ne ri ul aqua discurrere valeat per Ioca per que tune dl-
lendinorum el fulli . SSA. 2 J32 a. 1345 (Sav.) tlumen, vel scurrebat. ASA 279 a.1350 et aquaria que sunt iuxta fon-
aquarecium. ASA 408 a. 1350 (Alb. ) in aqui s seu aquare- lem debeant claudio
eiis comunis albingane. CSS 3 19 g. a. 143 5 (Sanr.) om- L aigueriul11. aquarerium . aquerium. aquileum.
nes participes dicti aquarccii tenealll.ur ... tenerI:: clu ..am aquarole / aquarolium sn. "canale di scarico"
et aquarecium taliter expeditalll et 'c urata m, quod non MSS I L6 a. "42 et debes hedificare medium murulll in
del damnum . predicta terra .. . et in eo habere debes extra duo et aqlla-
L aquarezum. To1e unllm que ire debent in fossatum. CAC 61 a. I '78
aquarerium sn. "canale" non habeat polestatem habendi ibi stremeran: vel. aqu ar~
ASA 28' a.1350 (Alb. ) qui . .. acc ipiunt aquam de aqua- Iium cadenlem , vel aliquid , exc e plO dl sullallo leclt .
rerijs communis albingane. CNM 403 a. 1205 (Sav.) aquarolium i. de domo ipsillS
L aquarius. oberti , pro quo ex iebat aquam in ipsa vi a. BSM 162
aquarezum sn. "cC/naie" a. 1240? (Mill.) rubrica de aquaroliis.
RCA J07 a. 1173 tolulll hoc quod nos habe lllus in Illolen- L aquarolum .
dino de insulela ... el in 'Iqllarezo et in te rra que e I iusta aquarolius sm. "acquaiolo, servitore addetto al tra-
molendinulll . BSR 137 a . 11 8 IO IUI11 aqu a rez um .. . sporto de/l 'acq/w perla cucina" .
usque ad molendinulll . . . - l110lcnd inum quod tie t a se LG 16 s.xiii . cum aquaroliis et Iignaroliis et turrexants.
et a consortibus in predi clo aqu arezo. L aquarolus.
L aqualicium . aquu alitium . aq llareci um . aqu a re tiul1l . aquarolurn sn. "canale di scarico "
aquaricia. aquaricium . aquaritiul1l . BSR 385 a. 1226 usque ad aquarolum muri domini ar-
aquaretium n. "canale" chie piscopi, qui esI in coquina. GSS 6~ a.1330 (Sarz.) et
CST 242 a.138 1 (Tag.) aptare. reflce re ve l purgare 5ur- nulla persona uti possit aliquo necessano vel .aquarolo 111
cum, sive aquarelium il11pelU aque .. . destructum. GR '8 via. GR.'5 a.1330 (Sarz.) item non audeat ahquls 111 mu-
a . 1519 (Alb.) accipiunt aquam de aqllareliis seu aquare- ro comuni s sarzane foramen aliquod facere vel habere,
tio communi s. excepti s archeriis necessariis et aquaroli s olim faetis per
L aquarezum .
comune sarzane. ACM 59 a. 1396 (Carr.) quod nulla per-
aquaricia sf. "diritto d'uso di acq/,w"
sona possit facere 'aquarolum ve! a'iud brodium in platea.
rEA 29 a. '284 (Alb.) ad dandum el concedendum eide m
L aquariolum. aquarole. aquarolium . aquarolu s. aquaro-
domino episcopo diela molendina et full a, et molinaricias
ipsorum, aquaricias , el ad fac iendul1l pacta , stipulationes rium. aquirolium. aquartorium. D aqueiroli.
et convencione . aquarolus sm . "acquaiolo, servitore addetto al tra-
L aquarezum. sporto dell 'acqua per la cucina".
aquariciurn sn. "diritto d 'liso di acqua" RCP 139 a. 1188 (Sarz.) quisque cocuS . .. debet ducere et
BSR 59 a.1175 salvis omnibu. aquariciis aquarum curie habere aquarolum suum pro aqua afferenda in coquina, et
domini archiepi scopi. LJ. 2 36 a. 1260 cum omniblls do- ille aquarolu s debet comedere in curia.
miniis segnorii s ... piscationibus aqueduclibus Illolendi- L aquarolius. .
nis ruhis ruin is aqu aricii s .. . LJ .2 472 a.13'7 e t c um aquarolus SI11 . "latrina" .
aquariciis pascatieis boschi s pi scari is .. . et omnibus alii s BSR 192 a. '204 promittit. .. lenere clausos aquarolos St-
redditibus. ve sedilia que sunt inn domo sua merlata facta madoni-
aquariciurn sn. "carraie" bus.
BSR 110 a.1182 concedo vo bis . .. capere aquam et facere L aquaroIum.
paratam supra terram l11eall1 .. . et ad ducendum ipsa m (in) aquarone top. (VArr.)
molendino que facere vlIlti , ila tamen ut nullum rebo- AI 72 a. 1234 omnes alii rustici qui erant in aquarone el
chum faxi atis, seu lex io nem vd impedimentum de aqua- in scortegabeche.
aqua 90
butericium unum rami in quo est aqua rosa. CP 110 BF 86 . xiv (Sav.) item paria se'l aquilecrus. 8Il. . . .f(ii'O
a.1392 pro... lacle, aquaroxa, amindolis, zebibo, lardo, croichetis.
mI._".
rixo... PVP 248 a.1458 potaficuli quindecim semipleni Dagugia.
aque rose. f ,
aquJlewn sn. "cali tI/e"
aqui\rtorium sn. "canale di scarico"
ASA 219 .a. ~350 (Alb.) latrinarn vel quintaneam apertam, ~CS ~6 a.1414 Celle) pr ip is ac:difitiis
dls . .. Ipsonun aquilei. el aJii negtiis.
sive aquartorium apertum. L aquarius. aqualitium.
L aquarolum.
aqum. top . Aiveglia; lAigueglia"
aquaole I aqua zole top. .
BCG 26 a.987 de alio latere ad aqua zole. GG 11 a.1201 TAL 18, 1.35 a ..1326 terra de aquilin ... fossatus 1lCl1lil1iJj;:>l'
GR 18 dicti Jocu aquilie.
de duobus peCiis terre que sunt in aquaolis. GEC 107
s.xiv-xvii (Chiav.) in aquazollis. FPR~ . T~ I ~~ : *aquicula< aqua .
PAC 8 "oscuro" L aquala. hngulha. D aqllila. aiveglia.
L aquaole. D calsolo. lacasoa. .quUlanam stJpulationem f. "lIo,'at;o~ di "a~III"'.
zio giuridico"
aquatilis agg. "impermeabile"
PMN 19,8 (=, LEM f36) a.1239 mantellum blavelum U. ~ .1498 a. ~ 279 Iiberundo vos . .. per aceptilatiOlllllliil
aqullianam Stlpulalionem.
aquatilem., ' '" '
aq1,latinta top. (Sav.) DUC.l 348 aqliiliullo tipu[ar;o esi prom;$s;o. ~
NSS 251 s.xii "localit imprecisata" omnem conlractum.
aquatus , sl!l. "diritto d'acqua" .quUIaDum top. "Quilano"
lEA 74 a.1212 (Alb.) in foudro et in tocta et pedagio et SR~ 7~ (= PMS 12) 8. 11~ (Sav.) elttra fosatos ____
aqualu et pasq\latu. et sl8m.
aqua ~te 'sf. "acquavit" SRB 75 8..1 ]~~ (Sav. ~selmus de aquiliano et.dcl_iIiIi6'
TL.2 745 a.1471 et de nova impositione asperi unius pro PQV ~2: aqulhu~: BeUlelus. n.p., glltilil.;o prtditJlt.
quolibet metrici vini arachi et !lque vite. L cuhanum. qUllanum. quilianetum. quill8JtUJD. _ _
aqueductus "sm. "canale, acquedotto" num. D cliggn.
BNA 96 a.1259 (Vent.) .lllolendinum ... cum omnibus .qulliaDus cognome
aquariciis sive ,aqueductibus superpositis. IEA 31 a.1284 MSQ 107 n. 122 a.1135 (Sav.) iin 'clmus aquili,_,_,.--.r..
(Alb.) in dictis molendinis et fullis et molinariciis aquali- aqulllnua agg. "di lega d '(Jrgtnlo '
bus et ac:jueductibus. PCC 41 a.1306 (Sav.) et beuda et A~A 2~3 a. J ~5~ (Alb. aliquod 0Ppus argenti qulaiiltW
aqueductus ipsorum molendini et fullorum et batenderio- mlnus hga aqu111na sive agulini.
rum purgare et seurare. SRB 333 a,I407 (Quil.) discor- L agoginum. agulinum.
dias ... que fieri eontingerint. .. occasione alicuius vie'seu aquUooem !im, "vento di tramontana"
itineris seu etiam alieuius finis seu rippati seu aqucduc- UAR 136 ca. 1330.
tus. .quiJ'oUum .. n. "favtrllo"
L aquaduetus. ~R 43~ 8.1325 (Rap.) cameram ... et locum CleClfli. . .
aqueductus sm. "diritto di derivazione di acqua" IO coqulna communi capituli. . . lmiliter aqurol~
U.2 36 a.1260 eum omnibus dominiis segnoriis conti li- fogoranum. .
bus iurisdictionibus ... piseationibus aqueductibus molen- L aquarolum.
dinis... ' ...uJstaUum n. l&\'t'rt, ~culio"
aque dulces sf. pI: "acque dolci" CD~ 289 a.8SO (~Ia~o) ~bulandum ab ina di.e
U.2 335 a.1291 item habebat dominus in sanelO romulo aqU15~Jo suorum livens ublque volucrinL
et eiliana omnes piscaciones aquarum dulcium et non de- L acqU151um. aquistum.
bebant piscari in aquis ilIis sine eius licentia. lIquis lateUa top. "Acqui"
aque morte! mortue top. "Aigues Mortes (Fr.)" QVS 1.24 n.29: Tabultl hutinguiQna.
DRG.2 386 a.1252 (Gen.) deferri januam predictas tellas L aquae swelliac:. D Acqui.
de aquis mortuis. DRG.3 868 a.1298 in provincia 'scili- aquiltuna sn. "acqui&to. acquisizjone "
cet in aquas mortuas. VFD 157 a.1311 in galeis naviga- C~L 93.2 a.934 (Monza) cum mnj nostro aquislO _-'11
loris ad aquas mortas. fons exuc. RCA 380 a.ll:'4 quidq~id , . . quoq..o
aquerium sn. "canale" , habenl vcl tencm per .propnum aquIstum vel su~
GR 2.58 a.1363 (Diano) nemo faciat privata sua, aque- sonas. .BSR .19 a.1175 lata"? ilIam ten:am qwun .
rium que vel quod cadat in viis seu earrubiis. SOV 241 I).emus ~t detmemus per aqulstum sive proprietari_~.
a.1428 (On.) et qui habuerit aiguerium super viis comu- hbellanam. velquolibet Idio modo, COS l30
nis debeat ponere ante dietum aquerium tabulam vel OIMe tuum peculium et aquiSlum. a.
chiappam. L acquistum. aquistallum. acquistano O arnad---
L aiguerium. aquarius. star. -, ..- . .......
aquae statelliae top. "Acqut' aquilatlonem sf. Hquietallza libertllor;a"
SLS.l 88 sg. FAG 1028.1288 (Gen.) paralus est dictam cauc'
L aquis tatelis. aquexanus. D Acqui. aquitacionemf~re el ~restare. W.I 1479 &.)*;:II
7111!11:-- et
aquexanus agg. "di AcquP' fr:anchus ~ 'V~~o Iltanus fecil instrumentum -qulil'
SLS.l 88 a.1203, 1292 via aquexana. nt5 de predlCtls Olbris mille)
L aquae statelliae. L quietacionem.
ara 91 aras
quolibet metrio vini melis et asperorum du'rum super arangius sm. "arancia"
quolibet metrio vini arachi et aque vite ... additionem au- LMS xxv. a.1227 (inv. di spezia te) item arangios cum
tem super vino caphe. melle. CSS 221 a.1435 (Sane.) cirreis. limonis. citronis
aradonica top. (San) seu arangis. .
GSS 46 a.1330 (Sarz..) aradonica a vi,olo infra usque ad Cf. PVO 417 a.l094 (Patti, Sic.). ,
vineas heredum puccii maJci. . REW 5822.
L ara. ' L alangium. alangum. D ranciarto.ranzato.
aradus cognome arangius cognome
MSI 317 a.1470 simonem aradum. U.2 634 a.1357 franciscum arangium.
L eyraldis. D arrado. airado. 8rranianus agg . top.
aragagantem sm. TV iii.93 ca. IlO d.C. fundus arranianus.
NL.l 378 a.1210 lib.... implicite in anulis duobus auri et FFN237
in curtinis duabus de cannis xii. et in centenario i. araga- L alnascum. D arnasco.
gantis. arare vb. "arare"
aragonum top. "Aragona" PTA619.
DKR 33 a.1409 regni aragonum. granate et castelle. i L aratrum. D arar.
arrayragium sn. "debito arretrato, insoluto" araa top. "Arras (Fr.)"
GR 20 a.1544 (Nizza) ad exigenda servigia et arrayragia. DRG.2 60 a.12oo nicola tinivello de araa.
DUC.l 378 areragium. Gall. arrerage: "debitum quodin L airas. araia. araum. arazum. racium. D araca.
jure reliquum dicitur". CHI 9. 276: arraragium, termine araa sf. "tessuto di Arras"
camerale: sbilancio attivo o passivo del rendiconto. OSM 18 a.119O unum viridem de guanto et iiii.or araas.
aramare vb. "bacchiare" I L aracia. aracius. artazium. D araa. ,.
GR 18 a.1267 (Apric.) si quis aramaverit alienas olivas arrascat sn. "riscatto"
sive arbores olivarum, bano den. xii. GR 20 (Mon.) promisit dicto inclito iacobo solvere pro
L rama. ramaoira. ramoira. D aramar. sua redemptione. si ve arrasc~t, mille quingentos florenos
ararne sn. "rame" auri.
SOV 342 a.1428 (Torria) de pinta vitti [et] aramis ... item L recatum.
quod consules teneantur habere ... pinlarn unam grossam araia top. "Arras (Fr.)" . ..
vitri ... et libram unam aramis ... ad quam pintam et li- FNV 173 a.1251 peciarum iii. stanfortorum sarmslem de
bram teneantur mensurare qui vendere voluerin~ ad mi~ araia. DRG.2 515 a.1254 (Gen.) peciam unam pilosi de
nutum. araia.
L rarnum. L araa. D araa.
aramum sn. "rame" 8rassium top. "Alassio"
GR 59 (Casanova) in uno lahete petre vel arami. DDO 98, 404 a.1376 petrus de arassio.
L ramum. D aramo. L aIascium.
araz 92 arbi
C,
arbo 93 arch
,.
ardi 95 aren
arengum sn. "arengo, parlamento, adunanza del pa- arrestum sn. "occupazione rrlililare"
pa/o" GR.2 9 pro notificando arrestum quod erat fac tum de ca-
CDG.3 47 a.1 192 anse lmus de campo, preco, iuravit su- stro monachi ... et garnisonem in eodem castro posuerat.
pra sanc ta dei evangelia, in are ngo, in anima popu!i . L arestaeionem. arestare .
LJ. 2 452 a .1 3 1 I in generali et pieno parl amento sive arrestum sn. "interru zione, blocco dell' operativit di
arengo. una norma"
B.MIGLIORINI, LN 34 (1973) 6, a nt .il. a rengario. Cf. SML 252 a.1428 pretextu euiusdam arresti de illis in re-
BLG 3l. gistro litterarurn apostolicarum ad eius instanciam fac-
L arenga. arre ngare. arengera. aringa. aringum. ti ... et nisi arrestum huiusl110di rel axari iu ss isset, adhuc
arengus sm. (ittiol. ) "aringa" ipse littere detinerentur ut primitus impedite.
LG 425 a.1383 schenales, anguille, arengi et quic umque aretus sm. "ariete, montone"
alii pisces salsi. DDG 689 a.1377 pro arengorum ballis SSA 248 a.1345 (Sav.) carnes de l'eta, de areto, de yrco,
xx v. motono et pecude.
cf. HB 69 a. 1369 ant. lomboaringum, germ. haring. L arietillus.
CLD li . REW 4046. arexius sm. (ittio!.) "specie di pesce"
D arengu. LG 423 a. 1383 quod aliqua persona non audeat p iscari
arenitum top. (Invrea, Var.) cum rectibus parvis, vel cum aliquo aconserio sive acta-
GR.2 9: "sede del monastero di Santa Maria di Latrono- mento rectis, sive ialauro, ad arexios . .. sub pena amitten-
rio." di ipsos arexios.
L arena. latronorium . D areina. L aresius.
arenanum / arenzanum top. "A renzano" arexius cognome
BSR 20 a. 1175 in arenzano ... - ville arenzani. GC.224 SRB 247 a.1394 (Quiliano, Sav.) paulinus arex ius.
a.l191 in arenzano, in ora que dicitur todesca. CNM argayrare vb. "danneggiare"
274 a. 1204 iohannes de arenzano. DRG.3 709 sg. a.1268 GR 15 a.1430 (Apricale) si aliqua persona cum suo avere
vivaldus buga de arenano - ansaldo draperio de aren- argayraverit aliquam banditam , cada! in banno.
zano. FAG 59 a.1281 bonusmelior buga de arenano. FDT.159.
DKR 28 a. 1408 todiscus de arenzano. L argayrum D asgair.
D arensn. argayrum sn. "danneggiamen to"
(in) areolis top. (Segno, Sav.) GR 15 (Castellaro) si bestie intrabunt ipsam banditam ad
CAC 547 a.ll82 (Sav.) tOlum illud quod habeo . .. in argayrum ...
areolis . .. in loco signi. FDT.159.
L area. Cf.DUC.1 176: algara: arabice, incursus equorum in ho-
arepointus agg. "trapunta" stile solum.
PVP 277 a. 1488 gomia una bochasini arepointi . L algara. argayrare. D asgair.
L apolltare. ponetus. repointus. arganellus sm. (mar.) "argano dell'an cora. argano
aresclum sn. "parte del macchinario del mulino" p er tirare la barca a terra"
GR ] 9 (Nizza) inter mol am et aresc\um sit tantum spa- BSL 243 sg. a.1268 barcha una de canterio ... cum .. . an-
cium trium digitorum . choris duabus, arganello uno. .
aresius sm. (i niol. ) "specie di pesce" JAN . VPM 104; 149; 212 sgg.: il termine nasce a Geno-
LG 472 a. 1403 piscetur ad aresios a kalendi s februarii va, passa poi in ila!. , prov., catai.
usque ad kalendas marcii. D arganella.
L arex ius arganus sm. "argano"
arrestacionem sf. "interruzione, bLocco deLl'operati- CSS 316 a .. 1~35 (Sanr.) et ad tal~ opus qu alibet persona
vit di una norma" habens navIglUm teneatur operanubus idem sartias, arga-
SML 252 a. 1428 lapsum qui ex huiu smodi arrestacione nos, taleas et alia ibi necessaria concedere.
processi t. DRO.3 1107 a.1313 tempore diete arestaeionis. D arganu.
L arestatione m. arrestum. argatolloge sn. "organo amministrativo orientale"
arestare vb. "confiscare, sequestrare, imprigionare" DMC 337 a.1422 (Chio) teneantur et debeant solvere eo-
DRG.3 1107 a.1313 quorum bona fuerun! arestata et de- rum dacitas in illis locis in quibus scriptul11 est eorum
tenta in rodo. BGO 83 a.1360 realiter et personaliter ca- masticum in libris de argatollogi .
pi , sax iri , arestari . LJ.2 1030 a.13 85 capi, detineri, saxi- argeletum top. (Pigna)
ri , arestari et relaxari. RRR 94 a.1388 quod liceat.. . an- RPA 43 a. 1230 bandimentum hominum de argeleto.
dalo patrono . .. capi et arestari facere tam in personi s L areletus. arzeleum . argilosus. D argeleu.
qu a m in rebus ipsorum omnes et si ngulos de roddo . argenteria sf. "miniera d'argento"
RVN 94 s.xiv. (Noli ) et si arrestate res fuerint, vendantur SRB 95 a.1176 (Sav.) carta de facto ~rgenterie de alpe-
publice. BeA 171 a.l466 (Sav.) debeat arrestari facere scella .. . quod comune saone habeat in argenteria ape -
predictos... MAS 241 a.I.479 Iicitum sit dictis consuli- scelle tertiam minus vicesima quarta super totum.
bus tex torum , pannos quos invenerint super teIlariis inter- Cf MUI 129.
dicere et arestare ac bullare. SGS 251 .1505 (Sav.) nune L argentum . D argentera.
noviter arrestaverunt barcam unam et certam axongiam argenteria top. (Sav. )
ce rtorum saonensium . MAS 255 sg. a.15l6 habuerunt CAC 208 a.1180 (Sav.) actum in saona iusta turrem ar-
rnodum facie ndi arrestare dictum vincentium in dieta ci- genterie. GDN 577 (= PMS 61) a. 1192 (Noli) medieta-
vitate. - aufugientem .. . capiant et arestent... et inde li- tem omniu~ terrarum que sunt in curia signi .. . excepto
gatum cOll signent. de argentena. SRC 151 a.1263 111 valle argenterie.
L arrestum. argenteus agg. "a rgenteo, d 'argento"
arestationem sf. "confisca" CPB 246 a.1388 (Piac. ) item unam vilanam de medietate
DRG.3 1107 a.1313 de omni eo toto quod quilibet ipso- cum pomellis
rum perdenciurn habebat tempore diete arestationis. xxx. argenteis cremonensibus. - aSLe10ni argentey lu-
L arestac iollern . ehix i.
arge 97 arim
cogemus vos ... neque domnicatos arimannos neque arma sf. sing. e sn. pI. "arma, armatura"
domnicatos manentes vestros ... CDG.2 78 a.1168 et hos VFD III a. 1335 capsonum unum pro armis in quo pos-
vassalIos et homines meos ... iurare faciam in ordinacio- sint stare duo paria armorum cum capelleto. SIG 325
nem veSlram, exceplis comandis illis vel arimannis, quos a.1343 que arme ... ponantur in una capsia. TL.3 585
speciali paclO et gratuita voluntate se mihi marchioni ... a.1449 (Caffa) par unum annorum bonum et completum
de aliquid dando vel faciendo obligatio constiterit. .. - cum fada una. SGS 254 a. 1505 intraverunt territorium ...
si questio emerserit de arimannis et commendacionibus saone cum armis clamantes: arme arme ("a ll 'armi!")
de plebeio plecanie aut aliis quibuscumque negociis inter L. armare. armata. armator. armatus. D arme.
me aut vassallos meos et ipsos commandos vel ariman- arma sf. sing. e sn. pl. "stemma"
nos de plecania, aut. .. inter ipsos commandos ve! ari- CA 595 a.1292 pro panno vermileo et glauco pro armis pa-
mannos, seu manentes inter se, vos consules ianue ... in- vilone. DAF 23 a.1300 sciphi duo de pede de argento,
de cognoscere habebiti s. unus quorum est ad arma dicti quondam salveti, alius vero
DUCA 197 sgg. S.v. herimani. BlR 277, 326, 512, 523, non. SSA 114 a. 1345 (Sav. ) qui trombatores in eorum
531 . MIL 198. PCT 89, 92: long. *harimann "uomo trombis portare debeant insignia ad arma comunis saone.
d'armi, uomo libero che ha il dovere di prestare servizio ASA 326 a.1350 (Alb.) et qui1ibet barcayrorius habens bar-
militare". BCB 119 sgg.: "gi in et carolingia non esi- cham de albingana et districtu teneatur tenere penonum
ste pi riferimento etnico ai Longobardi". unum ad arma comunis arbingane in pupa barche sue. LG
L ariman. ari mania. arimanori. armania. armanus. 303 a.1363 nec possit aliquis civis ianue .. . portare in ve-
arimannus agg. "arimanno scillis, super vestibus, paves iis ve! cognoscenciis .. . armas
CDG.2 56 a.1166 (= LJ.1 222) ad collectam non coge- sive insignias ad ~quilas v~1 lilios depicta ... et predicta 10-
mu s ... neque domnicatos arimannos (dei Conti di Lava- cu~ non ~abeant In patrol1ls galearum, navium et lignorum
gna) neque domnicatos manentes vestros. navlgablhum, qUI qUldem patroni possint portare eorum ar-
arimannus cognome ma et insig~ia propria .. LG 316 a.1363 quod nulla persona
CNM 299 a.1204 (Sav.) iohannes anmannus. BNA 506 audeat. .. altquo qUOVIS colore quesito habere, tenere seu
a.1263 (Dolc.) terra arimanni . portare picta arma aliquorum regum, principuni seu baro-
arina sf. "arena, sabbia" num in vexilis, banderiis. amlis, cognoscenciis seu supra-
PRY 21 a.1245 (Arcole) et de placiis (~piagge) et arinis vestibus seu pa~e~iis . . S~C 520. ~. 1384 .(Sav.) (nelle cap-
et lapidi bus exi stentibus in dictis placiis. pelle) non pOSSlt unpnml seu dlPl11g1 ahque arme seu si-
L arena. gnalis, nixi solurn signaria et anna dicti comunis. PVP 229
aringa sf. "tribuna dell'oratore" a.1451 copriletum unum sargie viridi~ cum arma salvaiga
GSS 28 a.1330 (Sarz.) si (consiliarius) ... dum consulerit septe scure. PVP 234 a.1456 ltem sell seu oregerii duode-
non steterit ad aringam . .. cim corei cum arma vivalda el grimalda. PYP 255 a.1459
L arengum. arengera. arenga. item penoni duo pro trombeti s cum uno penono daurato
aringum sn. "arengo, adunanza del popolo" cum arma de ~pinulis. AND.5 63 a.1535 portalle unum pe-
RCP 572 a.1279 (Sarz.) et alta voce in platea et aringo ... tre promontortl ... cum arma spl11ula 111 medio frixii .
L alma. D arma.
precepit et preconizavit. arma top. div.
L arengum.
aringus sm. "aringa" RVN 128 s.xiv (Noli) primum .. . quod quelibet barcha
bugariaru~ habeat calam arm~. CST L87 sg. a. 1381
PVP 317 a.1508 pro dozenis duabu s aringorum missis
(Ta&.) quehb~t persona de tha?la et forensis que ire vo-
sarzanam . .. cum uno barri loto composte.
luerlt ad habttandum cum famtha sua et massaritiis suis
D arengu.
ad c1apaI? sive armam terratorii Thabie, videlicet ab aqua
arriondare vb. "dare carena, abbattere la nave su un armedam usque ad fucem thable. - in locis ripe thabie,
fianco per rassettarla" clape et arme.
CDO 220 sg. a.1605 (Sav.) ordo circa prohibitionem da n- L alma. almedanus. almi.o!a. annea. anneda. D arma
di carenam ... - licentiam arriondandi neque dandi ad arma antiqua top. .
bandum cuivis vasi a gabbia cuiusque capacitatis... - GR 19 5g. a.1258: "villa nel distretto di Ventimiglia ora
prohibitio facta de vasi bus a gabbia ... bruscandi, dandi distrutta" '
ad bandam & arriondandi in darsena presentis civitatis. ASB 68.
arismetrica sf "aritmetica" arma augustorum top. (Triora)
SSA.2 273 a.1345 (Sav.) magi ster nellus de pisis, doctor GR 20 a.1381 bannitur a sapello lantore sub rupe monte
arismetrice. usque ad calmum parate usque ad chiabertam, reservato i~
D arismetica. territorio a rupibus negrarum, usque ad annam augustorum.
arrisolare I arizorare vb. "lastricare" arma galea cognome
BY P 17 a. 1314 arizorari de lateribus feriolis stralam. MSQ 135 n. a.1232 (Sav.) (guglie/mo) armagalea.
CST 277 a.138 L (Tag.) teneatur quilibet de thabia arizo- L armare.
rare seu aSlregare ante domum suam. LG 966 a.1403 (= armamentum sn. "arma"
DSP 8 a.1459) et faciant etiam arri solari de bonis lateri- SPY 18 a.I440 ipse test!s vidit exportare artagiaria, bom-
bus ad domum ubi quisque habitat. LG 969 a.1403 de bardas et annamenta dlcte comunitatis saone ad civita-
eis (carrubiis) arrisolandis. tem ianue.
cf PD 149. L arma.
ariupus sm. "pozzo, cisterna" armamentum sn. "equipaggiamento della nave"
LJ.2 50 a.1282 (Ibiza) et duos ariupos sive putheos ve! VCB 232 a.1245 (Bonif.) sagileam unam ... Cum sarcia et
ci s ternas in ... quibus homines ianue possint accipere aparatu ipsius, fumitam de panatica et armamento. VNB
aquam sufficientem pro eomm uSU. 20 a.1247 (Bonif.) facere expensas ipsius armamenti tam
ariate I arles top. "Arles (Fr.)" de panatica quam de aliis pertinentibus ipsi armam~nto.
CNM 248 a.1203 (Sav.) portavi! Iitteras potestatis sao- BG~ 82 a.1248 et barcham de parascalmo Cum spata et
nensium ... domino de arles . DRG.3 628 a. I 262 usque remlS et suo armamento.
ad ariate . .. - de arIate. JAN.l 368.
L areIate. L armare. D armamento.
arma 99 arme
annam entum sn. "spedi?ione nava/e" matam stolii feceril et inventa [uerint in portu ligna ia-
GVG 156 a.1263 promitto libi ... venire tecum in presenti nuensiu m. LJ.2 568 a.1347 nomine et vice ipsorum par-
armame nto romanie et servire in ipso armamento a di e licipum diete mahone seu armate.
quo galee presenti s armame nti romanie moverent de por- L arma. armame ntum.
tu ianue causa eundi in ip ' o v ialico usqu e ad anllum armatio nem sf. "dota zion e di anni"
unum proximu m. SF 194 a. 1266 (Gen.) te obli gasli de OP 114 ad a.1210 dederun t e i ga leas octo et taridam
libris sex ianuino rum pro me Vel" U comune ianue . .. su- una m cum universa sarria et naves tres et armatio nem
per present i armamento galearu m dicti cOll1u ni s in quo
omnium .
ire debeo pro vogherio .
L armare.
L annata . armato rem sm. "armatore della nave"
armani a sf. "a rimanni a" CDG.2 86 a. 1168 vobis armator ibus quatuor galearum .
BeB 116 a.1189 de lota annani a qllam habebat in bardi- PMN 208 (= DNB 52 sg.) a. 1187 si vero aliqui s armator
neto et in ilio territorio. appareret , qui vellet armare in galea et part~m emeret in
Ivr: "documenco oggi perduto; possibil e rraccia di pre- galea .. . VFD 37 n. a.13 16 nisi prius habuen t ab armato-
senza longobarda nel territori o di Bardin eto". re ydoneas securita tes.
L arimani a. .
DNB 52 sgg. "a nche: chi fornisce la so/datesca o pres I-
arman us n.p., m.
dia la galea"
FVA 140 a.1250 (Alb.) armanu s.
L ariman. arimann us. D armarlO. armanino.
L arma. armaor.
armatu s agg. "armato , fornito di ar~i" .
armare vb. "armare, allestire II/ ICI nave" FNU 103 a.1147 sano eunte meo bucJO armato Jll quo
LDM 29 a.1137 ut (nav is) siI. bene armala pro movere .
U.1 57 a.1138 lignum curren in lerra nosU'a non arma- iturus sum.
bitur. PMN 208 (= DNB 52 sg.) a. 11 87 compro milti- L arma. armare.
muS ... armare galeam .. . lA 25 a. 1282 ereatllm fuit de armea idro "torrente Amlea (Alb.)"
LJ .2 332 a. 1297 a f1umine armee usque ad c1apam ratui-
novo in ianua quodda m eo nsilium de homin ibu s xvi.
quod cred~ntia vocabalur, cui cum dicli s capitane i dala ne.
est in ommbu s potestas armandi et pecunia m expendendi L arma. armeanus. anneda. armeda na.
et faciend i omni a que e se nI necess aria ci rca g ue rra m armean us idr. "torren.te Armea"
predict am ... MFV 394 a. 129 1 quam galeam p,lratam et CDG .3 84 a. 11 92 per totam marcha m albingane, a petra
munita m et armatam ad pl anun:a et posticiu m vegeri is et videlice t usque ad aquam anneani .
arrnis et supersalientibu s et omni ali a sua sarcia .. . MFV L armea .
402 a.1291 galeas ... bene armala ' de vige riis et marina- armeda idro " torrente Armea"
riis. VFD 37 n. a.1316 armare aliquod li g nuJ11. SSA 66 SRB 37 a.1186 (Sav.) ab aqua finarii usque ad aq uam ar-
a.1345 (Sav.) non possit faeere armari aliquam barcam . medam.
LJ.2 507 a.1336 armante .. . lembos vas elos ... TL. l L afilla. armea.
332 a.1455 et non ex nostra scientia Ill arinarij nec non armeda na idr. "torrente Armea"
nobis stipendiati barchalll arlllave re. LJ .1 5 a.962 de una parte fine tluvio armeda na. LJ . l 9
LDM 28 "il termine ha di verse accez.ioni. e p u rife rirsi a.1038 aqua que dicitur armedana.
all'arru olamento dell 'equipagg io. alla predisp osi zione LL 58: alrre forme: armean a, armeria , armedina .
delle attrezzature. ai preparO/ivi per il viagg io. alla for- L arma. armea. armeda num.
nitura delle armi di bordo". armeda num idro "torrente Armea"
L arma. armame ntum. armatio nem. desarm are. dissar- LJ.1 20 a.II10 (Vent.) de mediela te de casis et omnibu s
mare. D arm. rebus que fu eruint sancti sy ri de capite armeda ni usque in
armare vb. "investire denaro Il ell 'armam ento di Lino capite pini. LPF 20 a.1 ]40 ab armeda no usque ad finar.
nave " - a. 11 74 de armeda no usque ad finale .
PMN 208 (= DNB 52 sg.) a. 11 87 si vero aliquis armator L armea. armedana.
apparer et qui vellet armare in galea et partem emeret in armejn us sm. "specie di pianta o legname" .
galea ... GR 61 (Sanr.) Iignami na grossa buanoru m ac anneJno -
(de) annaor cognom e rum
GG 86 a.1201 se rrac us de ar maor. marche sius de ar- armella n.p., f. .
maor. CGS.l 94 a 1157 armelle servienti mee do, lego s(oldos)
L armato rem . V.
armar ium s n. "armad i o. co rp o di armad io; SLS .2 138: "allimula"
archivi o" D a l'mel/a .
CRL 17 sgg. a.564 (Ravenna) " c/oser" ; a.639 (Rave nna) armelli nus sm . "ermellino"
" archive or library" : ma i/ signifi 010 di " libreria " gi SSL 204 a.1336 mantell us eum caputio de zambel loto
in Tertulliallo. cen amato fodrato de armel inis. NIS 355 a.1425 ve-
AND.6 35 a.1517 credenseram bornei de quatuor arma- stem ... fodratam armellinis.
riis. BSR 48 a.1174 linde duo instrum enta unI [acta ... L ermerinus. D armeln.
unuro quod est in ipsa eccIesi a et aliud in armario domini armena ldus sm. "bosco comunale"
archiep iscopi . PVP 231 a. 1456 ilem quodam armariu m CCS 54 sg. a.14 14 (Celle) si (bestia grossa) ... i~traverit
ligni cum una coyratia coperto fustaneo nig ro. in annenal di s seu boschis vel nemoribus. .. - dlClOS ar-
8.MIGL IORINI, LN 34 ( 1973)1'.2 "gi in et tardo- menaldo s sive nemora . ces 11 4 a.1414 (Celle) si aliqua
latina
armariu m "armadio". bestia ... intraverit in a liquo goaldo, armena ldo sive ne-
D annari o. morem .. .
armata sf. "spedizione milirare navale" QVS 158: genn.
U.l 1354 a.126.1 quod non permitte nt a li quam armatam D armenardo.
fieri in ianua .. . per aliquo. inimico s imperii nostri . GVG armend enus idro
171 a.1266 in armis quas emi pro eundo in presenti ar- eST 187 a.1381 (Taggia ) ab aqua am1endeni usque ad
mata galearu m comunis ianue. GlB 503 a. 1272 si . . . ar- Ilumen thabie.
arme 100 arni
aroa sf. (bol.) "a loe" PAC 20: cI il. arpione, provo arpa "artiglio".
PLS 452 a.1301 stora ium, li gnum aroe, scamoniam ... L arpaveja. D arpa. arpetta.
L aloes. D alo.
arpave ja cognome
arobad orem soprann ome? Gc. l 82 a.1191 arnaldus arpaveja.
CCI 24 a.1120 [estes .. . gulielll1l1s de via arobador.
L arpa.
L (de) arobatore. robal.orem. D arrobaor. arpaxio nem sf. 'alpeggio. pascolo alpino"
arobar e vb. "rapinare, depredare" FSTI0 3 a.1592 (Triora) pastores sive pecudiarii non de-
CAC 410 a.1181 (Sav.) de i1li ' hominibu ' qui arrobave- beant venire domul11 de tota arpaxio ne sine licentia cu-
runt ferracanum. CNM 330 ca.1205 (Sa v.) persona que stodis alpis seu vailis.
eos arrobavit. SSA.2 197 a ..1345 (Sav.) si fori tanus ... L alpiaticulll. D arpaigu.
fuerit arrobatus. GR 20 ( izza) aliqllem extraneum qui arpem sf. "monte; alpeggio"
offensi onem fecerit in civem nicie, vide li cel qui eum ce- FAF 252 a.1263 (Ormea?) curmina sc ilicet arpes mol o-
pisset vel arroba set. PGF 30 S.X v. (AI b. ) ista sunI raubas cii. GR 16 (Ceriana) post dimidium mensem aprilis de-
quot arobavil peironu martinus de niciia su la barcha de beant (bandioti) ducere in garol11acham et ultra calles et
mateo aycardus. ibi morari u que ad fest ul11 sancti barnabe ; elapsoq ue
L arrobaria. robare. D arrobare. dicto festo, debeant eas ducere in arpes.
arroba ria sf. "furto. rapiI/a, ruberia"
L alpem.
CNM 221 a. 1204 (Sav.) gangamella de qua fu it fac la ro- arpilia top . "Arpiglia. passo mon.tano (ca. m.1400
baria astenssium ... - non faliel arrobariam aliq uam vel s.l.m.), presso il passo di Mn ega (Triora )".
dampnu m aliquod alicui persone. PLP 71 a. 1250 (Sav.) ..
FCT 14 a.1271 (Triora) salvo semper de prati bus arplhe.
inquisi cio super arrobaria fa la ab opic ione buella . . . FST 64 a. 1592 (Triora) de confinii s pratorum arpilie.
scio quod de robari a quam ei feceram venit mecum ad
L alpem.
pactum ... et ipse promi sit mihi non amplius appellare de
arpixel a top.
ipsa arrobaria. LJ.I 1045 a.1251 de aliquibus damnis ar- ZAC 93 a.1202 (Al b.) co lla de l' arpix ela. SCS 304
robariis iniuriis seu ablati s, dati s ve! fact is alicui . SRC a.] 530 (Sav.) prope burgum versus arpixellam.
75 a.1251 (Var.) de omn ibus dampni s, iniuriis, arrobariis L alp icella D arpixella.
et abratis. SSA.2 24 a. I 345 (Sav.) arrobariam vel depre- arza sf. " legno di leccio"
datione m . SSA.2 211 a.1 345 (Sav.) occasio ne alicuius PVP 323 a.1505 pro duabus tabulis arze pro.porla.
arrobar ie vel cursarie. SSA.2 225 a. 1345 (Sav. ) laus et L argerem. arzerem.
represa lia possit concedi ... ol11 nibus naviganti bus de ao- arsalia / arzalia sf. "incend io"
na et posse contra patronos, comi tos etmutu antes eisdem GSS 100 a. 1300 (Sarz.) si ... homicidium, robbariam se u
lignoru m que fecerim depredationem vel arrobariam. arsaliam commiserit. GSS 82 a.1330 (Sarz.) si ... gua-
L arobare . arubaria. robaria. stum , incendium, dampnum seu arsalia factum vel facta
(officium) arrobar ie Ide arrobar iis sn. "ufficio geno- fuerit. GSS 109 a.1330 (Sarz.) incendium ... seu arsa-
vese preposto al risarcimento de i dal1ni da piraleria" Ii am. LJ.2 509 a.J 336 (Ilerda, Spa. )quibuscumque guer-
LDS 9 a. 1325 (Sav.) super officia arrobarie el navigio- ris, iniuriis dampnis incendi is cedi bus vulneribus arzaliis
rum. LG 213 a. 1346 officium de arrobari is. et aliis quibusc umque offensionibus ...
(de) arobato re cognome DUC. I 408 arsalium .
COS . l 227 a.1158 bernardu s de arobatore.
D arsura.
L arobadorem. robatorem.
arelet us cognome .
arroca tus agg. (di carne) "g uaslO , a va riato" BNA 113 a.1259 guillelmus are1etus malOr.
CCS 35 a.1414 (Celle) earnes Iliposas, morbo as vel ar-
L argeletum.
rocatas .
L adrocat us. D arochalo. arzeleu m top.
GrB 383 a.1175 rubaldu s de arzeleo.
arocia idr. "Arocia: nome del fiLlm e Centa in epoca
L argeletum. .
romana . Il cambiamenlO del nome avviene nel sec. xiv." arzellu m top. (Roque brune. Alpes Mant. , Fr.)
CHAR 1048 a.1198 (A lb.) usq ue quo leron miscuit e LJ .2 642 a.1357 pec ia terre posite in arzello.
cum arocia in territorio Lidi . LJ.l 472 a.1202 vallis ...
arocie. SAR 73 a.1288 (Alb.) per recli ludinem pontis D arzelato .
arzena sf. .'fossato, canale di scarico"
arocie. SAR 167 a.1288 (Alb.) clav ic3m que incepta est RCP 38 a.1199 (Luni) ab ipso ... puteo iuxta arzena acso-
in treVO qui vadit versu pontem aroc iorul11 ... et a para- lini de visiTOlo, RL 210 a.1288 (Alb.) de arzenis et quin-
muro usque inter centam. taneis. ASA 279 a.l350 (Alb.) nulla persona in civitate
LTS 70. ZTA 24. albingam vel extra ... teneat arze n~m . .. in qua teneat po-
L arotia. aroia. D arochia. nat vel amasse t vel acc umulet frmum vel leamen nee
aromat arius SIll . "spezia le" murtam nel aliquam putredin em.
DSP 142 a.1498 aromatarios, quo specmn os vocamus. D arsenna .
GR 96 in nocte vigilie nativitatis domini in oiflcini s (tro- arsenic um sn. "arseni co"
matario rum abusus invaluit ludendi pro t:lllendi s syrupa- SAS 97 a.1404 (Sav.) spetiarii ... non vendent alicui fa-
tis et aliis confecturis CUI11 fraclione ieiunii. mulo ancille sclavo vel sclave lisagralum arsenicum su-
aroia idro"Arroscia" blimatum vel simplex. SAS 95 a.1592 (Sav.) teneantur
AI 72 a.1234 in aliis locis utriu que vallis, scilieet valli dicti speciarii iurare ... non vendere alicui selavo ... nec
unelie et vallis aroie. etiam alicni minori annis quatuordecil11 risagratum arse-
L arocia. nicum vel aliquid venenosum.
arotia idro "Arroscia"
arzerem sm. "legno di leccio"
RLC 79 a.1297 (Cosio) a colla citra usque ad arotiam et PVP 268 a.1462 siga ( = sigia) arzeris pro acoa ii.
ultra arotiam usque ad nel11ore . L argerem. arza.
L arocia. arzicha sf. "arzica , orpimento. sesquiso lfuro di arse-
arpa sf. "fiocina. a,pione " nico (mate ria colorante)"
CGS.l 25 a.1156 una arpa de ferro .
GLI Gloss., a.1428.
arzi 102 arti
arzinare vb. "arginare" sii accipere de aliqua torta vel articocha nixi denarios
ASA 301 a.1350 (Alb.) et non possint nec debeant perpe- duos.
tuo trolia sive canales molendinorum arzinari propter L artocreas.
quod via aliqua comunis ... distruatur. articulus sm. "articolo di legge"
L arzinum. SRC 557 a.1358 (Sav.) exigentibus frequentibus necesci-
arinum / arzinum sn. "argine" tatum articulis, provida utriusque iuri s deliberatione ca-
CAC 329 a.1180 (Sav.) coheret.. . ab alia, idest superius, vetur ...
arinum. CNM 58 a.l 205 (Sav.) coheret. .. inferius arzi- artificatus agg. "artefatto, falsificalo"
num. CSS 242 a.1435 (Sanr.) si ... fuerit in ludendo operatus
L arzinare erzinus. D wzeno . tasillus amoratus, tocatus, artificatus quomodolibet vel
arsitius top. falsus.
RCA 275 a.987 et in molino arsitio. D arte.
arzius agg. "colore di panno" (ingeniosum) artificem sm. "ingeniere, artigiano
BBL 38 a.1472 p(almi) iii. panni arzii. BBL 46 a.1473 pratico di costruzioni bellich" "
pro uno ciproidium panni arzii. CDG.2 266 a.1181 ec arciferos et tres magistros lignami-
arzius sm. "panno di un certo colore" n.is (carpentieri) et unum ingeniosum artificem et baJista-
BBL 122 a.1475 pro manifatura toga una arzii. nosx.
L alzius. artificiarius sm. "artigiano, lavoratore"
arolius top., "monte (Taro sup.) " . . VFD 43 a.1306 (= pep 740 a.(316) si fuerit artificiarius
EOL 23 a.1180 girardus de monte aroho (TrebbIa) aut ignobillis ... si vero fuerit nobillis .. .
D arsone. arzu. L artiffieium. D artifici.
arzuchem sm. "sostanza colorante" artifficium sn. "fabbrica, laboratorio"
LG 566 a.1403 non possit... cendatum terzanellum ial- CRA 141 a.1395 (Alb.) edifficia .. . annexa ad artifficium
num tingere ... nisi cum arzuche. coriorum, que vulgo dicuntur iancharie et affaytarie.
arzuffus soprannome L artificiarius.
GGA 79 a.1322 (A1b.) iohannes ascherius cui dicitur ar-
artile sn. "cassa, cassapanca"
zuffus.
prA 64 sg. n.12: dall'arabo, o forse dal germanico. GEM 186 a.1314 banchalem unum de castaneis et artile
meum cerri.
arsum sn. "aiuto che si doveva prestare, in navigazio-
L arcile.
ne, a chi si trovasse in difficolt a causa di incendio"
LG 738 a.1404 teneantur participes navium facere ava- artimonus sm. "l'albero anteriore, e maggiore, della
rias sentine, gubernacolorum sive timonorum, gabiarum nave"
fasciandarum. tariffe et dacitarum solitarum. sine fraude CNM 189 a.1205 (Sav.) emerunt in bozea pro navi iam-
preter arsum et cursum. dieta artimonum i., et ipse animonus erat goa Iv. et plus.
arzurus agg. "azzurro" BSL IO a.1246 pro artimono.velum unum.. PCP 746 sg.
VLB 50 a.l 503 (Sav.) oleo arzuro bono et aliis bonis co- a.l~ 16 ~= VFD 210 a.1403) SI qUIs posuent res aliquas in
loribus. navl. .. lUxta sentmam vel canale vel artimonum vel alibi
D azur. infra navi, et damnum ei acciderit ex putrefactione vel
artagiaria sf. "artiglieria" alio modo ... - si vici o cohoperte navis vel cathenarum
SPV 18 a. I 440 (Sav.) ipse testes vidit exportare artagia- aut occasione sentine vel arborum damnum ei acciderit. ..
rias, bombardas et armamenta dicte comunitatis saone ad JAN.2 395, 434: m{a et voile.
civitatem ianue. artimonus sm. "vela trapezoidale dell'albero di
L artegeria. arteglaria. arte Il ari a. D artagiaria. prua"
artegeria sf. "artiglieria" VPM 216 sg. a.1246 item, quod ha beat dicta navis vela
AND.6 409 a.1508 pantaleo merellus bombarderius pro- vii. cotoni de marsilia .. . videlicet pro animono velum
mittit. .. facere fabricare et construere pecia tria artegeria- unum cubitorum Ixvi. BOS 82 a.1248 et pennam et ea-
rum bronzii . rium novum de animono et vellonum. VPM 217 a.1268
L artagiaria. artegium. item debet habere vela sex cotoni ... videlicet pro animo-
artegium sn. pezzo di artiglieria" no cubitorum sexaginta sex. DAF 56 a.1300 navi m ...
AND.6 406 a.l 508 eonstruere pecia tria artegiorum bron- fumitam de artimono uno novo, bono et sufficiente ultra
zi videlicet canonum unum et reliqua duo pecia dicta far- illa velia quinque que sunt in dieta navi. SIG 342 a'.1330
cones ponderis cantariorum quinque in eirca singulum velia tria de cotono ... videlieet artimonum, terzarollum
eorum. et papafigum. PLL 500 a.I441 velia tria de cotono ad
L artegeria. minus, videlicel artimonum unum, terzarolum et pappafi-
arteglaria sf. "artiglieria" gus.
MGT 240 a.1508 cum ... tanta summa arteglarie brongij. JAN. VPM 2\5 sgg.
L artagi.aria. D artimone.
artellaria sf. "artiglieria" artimonus cognome
AND.6 407 a.1498 naves huiusmodi artelariis ... instruc- GC2 7 a.1191 a rubaldo artimono. GO 406 a.1203 filius
te . BFG.3 102 a. 1548 in omnibus locis in quibus essent olim rubaldi artimoni. LJ.1 1141 a.1251 enricus artimo-
tormenta et seu artellarie. nus. SMV 235 a.1358 paulus artimonus.
L artagiaria. SLS.2 30: " il n. latino-cristiano Artemo(n), dal gr. -lat.
artem sf. "arte, mestiere, professione" artemon, la vela maggiore della nave".
CP 258 a.1453 concesserunt quod ei libere liceat artem artiplicem sm. "carciofo"
acimatoriam exercere. GR 20 (Lev.) caules, spinacia, artiplices, petrosilum.
artem sf. "arte, corporazione" D articiocca.
LJ.l 1293 a.1267 consilio ... consulum ministeriorum ac artista sm. "artigiano"
capitudinum arcium. SSA 133 a.1345 (Sav.) fornar~i .. . sieut faciunl alii arti-
articocha sf. "torta, focaccia" ste... SFG.\ 78 a.1369 artlste seu artifices ianue.
ASA 316 a.1350 (AI b.) et in turtis et artieoehis non pos- MNS.l 16 a.l376 (Sav.) de modo regulandi artistas ci-
r
- - - - _ .. _._ -_._-----_.. _-_._. -- ._-
vitatis saone. MAS 225 a .1 466 arti ' te artilllll lIpra- arva sf. "anta, sportello ..
scriptarum. MS[ 195 a. L467 cabilla s l conspiraLione , AND.6 59 a.1599 dieta eapsia cum sui s foribus sive ar-
iuramenta, commistiones, uniones el li ga ' quas ad invi- vis ...
cem faciunt homines artisla S iv ital is ianue . DSP 159 D arva.
a.1501 R. artiste in apolhecis se contineanl , eu de 101- arvelium top. "villa nel distretto di Albenga"
lendis bancis. NAC 12 3. 15 39 (Sav.) al ii a1'liste diete GR 20 a.151.9 (AIb.) in arvelio serviens (habere debeat)
civitatis.
soldos quatuor, nuncius soldos duos" .
D arte. artista. L arv us. D arveglio.
artochea I artoclea sI'. "torta. Jo ' (l C ia" arvina sf. "grasso, adipe" . .
RCP 294 a.1235 (Sarz. ) s i ... i ve ril ad d omum ponse LJ.2 462 a.1315 item pro qualibet lagena Slve lonna arvl-
cum artoclea vel si ne artoclea ad comedend um . SIP 176 ne, pinguedinis, olei, blltiri sive melli ...
a .1420 (Massa) duo paria teslorlllll de te rra pro al10 heis. arvisium (e rr. per arnisium) "arnese"
L altroclea. articocha . a lrocea. orlocl ea. onoer a. LG 886 a.1404 vestibus , arvisiis , supellectiliblls, ioeali-
artocreas I artrochea sI'. "tor/a. Jo accia. panin.o im- bu s seu annulis.
bottito" L arnex iulll.
SSA 133 a.1345 (Sav.) de lortis sive arlrocheis. DUC.I arvyum sn. "abbe veratoio"
414 s.v.: "artocreas: panis carne m conlinen , vulgo tor- GR 21 (Por.) in arvys sive bibitores bestiarum .
teLLa, inquit Johannes de Janua" . L arbiulll.
arubaria st'. "rapina'
arvoreus agg. "alberato"
LSA 78 a.1312 (Alb.) ocaxione arubarie de qua inculpa- LJ.I 38 a. I131 in planicie arvoree que \'ocaWr sanclUS
bantur conradinus emencia Cl ramundinu ' de iuslenice. petrus de cl aro.
GR 20 (PortoM.) lenealur Illagi stratus illius domini et di- L arborem.
srricrus, super quo dieta arubaria facla forel, dic to deru- arvus sm. "sito incolto"
baro restitutionem fieri facere.
CRL 61 sg. S. vi. (Ravenna) arvus "campo arabi/~ " ;
L arrobaria.
a.489 (Siracusa) agros arvos . COL 158 a.807 (BreSCia)
arrubatare vb. "far cadere: rotolare"
cum .. . campis, vineis, pratis, paseuis, si lvis astalare.is el
GR 20 a.1297 (Cosio) si al iqua persona castellanie cux ii terras m'vas, coltulll et incoltum ... GR .2 IO (Mon.) II1 fe-
proiecerit ve! arrubatave rit lapicl es su pe r a li enam te r-
rius via publica et a latere quidam arvus sive gerbus.
ram ...
L absus. alv ilium. arvelium. D arveglio.
Cf NIG 160 (stat. piem.) ludere ad rubatam.
ROM 26 (1897) 559: *OI'battll -;. orbi . asa sf. "ma tassa"
L rubatare. D rubat. BBL 66 a.1473 pro ase xiiii. septe chii.
arubra sf Cerr. per ambra) "ambra" L acia.
asaccatus agg. "insaccato, messo in sacchi"
VCB 235 a.1245 (Bonif.) eUIl1 tunica et slipracoro bl avi
curo panellis (I. pomelli s) quatuor de ambra (I. ambra). VCB 41 a .1238 (Bon .) corie asaccate sexaginta tres.
L ambra. L dexachalus. rexaccatus. sachus.
arrugatus agg . "pieghel/alo. lavorato a pieghe" asagiatorem Slll. "saggiatore ufficiale della zecca"
ASD 193 a.1458 (Gen.) ves till1c::nlull1 arrugat um panni MAS 224 a.l466 in presentia asagiato ris seche commu-
nigri. nis ... - per asagiatores communis.
D ruga. arrugao. arrugaou. D asazar.
arumen sn. "sterco di call e" asale sn. "cesta"
GR 20 a.I.5 19 (Alb.) idem intelligatur in ammine, sive SSA.2 87 a. 1345 (Sav.) quo precio asalia possunt vendi
stercore canis. in saona .. . - asale seu asalia. SSA.2 102 a.1345 (Sav.)
arumpe vb. "cardare '!" non faciat cistas seu asalia in nemore COlllunis saone . ..
LMS 339 a.1224 promito . . . laborare lecum de arte mea non incidat arbores ... pro faeiendis cistis seu asalibus.
videlicet de balere lanna .. . ita lamen quod de beas mih SSA.2 130 a.1345 (Sav.) portare . .. in asali vel calato, vel
dare pro quolibel pensio lane quam laborabo den . ex de aliquo alio vase ... uvas. CCS 3 1 a.1414 (Celle) de uno-
ianua de marataso et de lanna de arumpe de sardega et quoque assali piscium omnium .. .
dametere in trame den . quinque. L asalem .
arumpere vb. "distrug ere" asalem sm . "striscia di legno per intrecciare ceste"
TL.I 356 a.1455 reperimus ... loeul11 sive caSlru m . .. do- PLP 206 a. 1250 (Sav.) ne quis faciat. .. eirculos ve\
loze aruptum fuisse. ru mdos vel asales de pallare vel quercu vel cerro.
L rompere. SSA.2 77 a. 1345 (Sav.) quod aliquis non faciat in bosco
arrumpitorem sm . saone eirculos ve! rumbos vel asales de palare vel de
GR 20 (Zucc.) et si aliqua bannlil, que aliquis fec isset, quereu vel de cerro.
vel facere vellet, di scordia esset. .. arrumpitores provi de- L asale. assarium .
re debeant. assalem sm . "assa le. perno della ruota del carro"
L rompitorem. GR 2 1 a. 1327 (Ovada) possit extrahere de ipso nemore
arrunchare vb. "sarchiare, dissodare" gambas de fo et assales pro uno carro.
SRB 211 (;;;; PMS 40) a .1189 (Sav.) terre vero que arrun- D asci.
chate sunt ab annis quadraginta ... GDN 572 a.1189 assalinare vb. "salassare, ca var sangue"
(NoH) ne vero runchi amplientur . .. . i aulem de tempore FST 70 a.1592 (Triora) nemo possit nec debeat assali-
quo arrunchati fuerint dicti l'unchi .. . nare . .. bestias c uiuscumque generis alterius persone ...
L runcare. - item quod nemo de beat nee possit assalinare vel sal
arundina n.p., f. dare aliquas bestias in a liquibus alienis pratis de alpe
PLP 119 a.1250 (Sa\'.) et arundina cum pal e l1lllanu .. . seu valle.
arrus sm. "caparra, aran.Ua" IVI, n.: "anche gli statuti di Sarzana vietan.o di cava re
CNM 359 a.1205 (Sav.) aecepit siphum i. argenti pro ar- sangue agli an.imali".
ro ab ipso anselmo pro predicla vend ilione. D salinar.
asal 104 asca
assongia sf. sugna, grasso animale" aspetia top. "La Spe, ia"
RVN 124 s.xiv. (Noli) pro sepo et assongia solidurn pro CGG 114 a.1260 (PortoV ) ultra gulfum aspetie.
cantario unum. RCO ]41 a.1341 (Ort.) gabella car- L spedia.
niurn, sevi et asongie dicti comunis. CAR 55 a.1465 aspisatus agg. "schiacciato, o ispessiIO?"
quod benefcium portature ipsarum assungiarum spec- LS 430 a.1383 .Iassorie sint equales et rotunde, et non in
tet. . . in to(um dictis laboratoribus rippe et grassie, salvo aliqua parte asplsate.
et reservato quod si coritingerit dictas assongias ponde- asplanatus cognome
rari ... FCT 36 a.1391 (Triora) antonii a planati notarii.
L assungia. axunia. L spianare.
assonsia / assonzia sf. "sugna, grasso animale" asprus agg. "di asperi"
DOG 400 a.1376 pro assonzie caratelis iii. ICG.6 158 CA 617 a.1292 summa totali s mOnete aspre vij milI.
(s.x iv-x v.) pro quolibet cantario carnis salse tonnine as- ccxxij aspo
sonsie et caviali et burri. ast top. "Asti"
L axunia. CAC 267 a.I.179 (Sav.) canonici sa ncLi aniani de castello
asortatorem sm. de ast. .. - 111 domo petn vairati, in ast PVP 317 a.1508
BBL 210 a.I.474 item pro asortatoribus, videlicet simon pro canabaclO de ast cane 6.
grifus et socii, lb. i. s.xiii . SCT 152: "Hastae", gen iti vo loeativo. G.SERRA, RSL 13
assortire vb. scegliere, combinare" (1947) 46 sgg.; RSL 18 (1952) 72- 102. SLS.I 83 sgg.
AND.2 451 a.1519 promittit ... inlagionare scalam undi- RGS 349. PCT 52 n.97 .
que cum portici bus ... comentando et bene assorti endo et L aste. astengus. astensi . D aste.
accomodando lagiona. asta sf. "asta; ast~ della bandiera; ferro del camino"
L assortitus . GR 64 a.1288 (Alb.) Item teneantur ferrarii dare et ven-
assortitus agg. "frazionato in sortes" dere mapas el garga.nos, tripodes , astas, brandainos.
COS 103 a.1186 quoniam cum gandulfus de castagneto, MNA 84 a. I~86 (Cafta) de a tis veretonorum . PVP 109,
ugo de prato ... roncasent in monte predicto dicentes 235 a.1456 I~ cochlna ... aste due ferri. TL.3 1000
quod erat divisus et assortitus, contradicebant eis guido . a.1474 roncoDl veteres sine astis.
de maiolo, opio de erchi ... dicentes quod mons erat co- L astacurta. astella. astelonus. asteria. aSlerius. inastare.
munis et acomunatus. D asta.
L sortes. a~,ta / hasta sf. "asta di bandiera, simbolo di investi-
aspo abbr. di "asperi, aspri, moneta orientale". tura.
CA 617 a. 1292 su mma totalis monete aspre vij mill. LJ .1265 a.1171 et ita vo investimus nomine feudi in publi-
ccxxij aspo co parlamento per hastam unam cum vexillo cendati rube'
L asperus. astacurta cognome 1.
aspa sf. "strumento per la fabbricazione delle cande- CGG 76 a.1259 bonusmelior astacurta.
le" L asta.
GSS 122 a.1330 (Sarz.) stipulus esse debeat de bumbice,
exceptis candelis de aspa; quarum aspa, super qua impo- )a~,tall~rea I astalaria sf. (O ppure agg. f., riferito a sil-
va sa/ceto o castagneto, bosco di piante adatte fi
nuntur, siI latitudinis unius brachii pa l I (aste)" a al'
aspa sf "aspo, albero a pale" C,oL .t5~ a.80? (Brescia) eum. curtes , orlos, areas, carn-
VCB 146 a.1239 (Bonif.) pro aspa una de molendino. plS, vmelS, pratlS, pascUlS , sIlvls a talariis et terras arvas.
CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam aspam de molinel- CH~R 4~ a ..848 (Novara) et de a liis hominibus et casis,
lo. cur~ls, ed.tic~~s ortlS ca~pl s arels prati s vineis silvis a-
D aspa. aspe. SCUIS astalan]s aquatlonlbus... MSS 39 a.1030 . p
aspa sf. "parte dell 'aratro" t' b r b" curn . ..
ern.s ar.a .e IS, ~e~ JS, camplS , pratis, pascuis. silvis, asta-
SOV 325 a. 1428 (Chius.) aliquod membrum aratri, veluti larelS, npls, rupml s ...
tendegula, tragola, parrocinum, cuneus, aspa, caratia. L astelarea. astoraria. stai area. stallaria. stellarea
aspaldare sf. "munire (la nave) di ripari laterali per aste top. "Asti"
i combattenti" CHAR 403 a.1014 in aste. CNM 89 a. 1205 (Sav)'
lA 125 a.1291 pro aspaldando navem captam. bus de aste. . laco-
cf. SAP 389 ant.lomb. a~paldo "spalta" astella sf. "asta, asticciola"
L spaldus. spaudare. MNA 84 a.1386 (Caffa) aste Ile de veretonis. CDC 150
aspecia top. "La Spezia" a.1392 aste Ile remorUI11 donzene vi.
CGG 40 a. 1259 apud aspeciam. L asta.
L spedia. astelarea sf. (oppure agg. f. riferito a silva)" [.
aspersatus agg. "di colore perso" ' . sa leeto
o castagne l o, b osco d / pl~nte ada~te afm: pali (aste)"
LEM 75 n. pannos albos et blavos et aspersatos FNU 7 .a. l.009 (B.a~aluzzo) pratls gerblS pascuis siI .
L apersatus. astelarels nplS rupmIS... V1S
asperus sm. "aspero, moneta di Caffa" astelonus sm. "nastro. guarnizione di abito"
BCL 171 a.1290 asperos mille noningentos ... barichatos, CPB 246 a.1388 (Piac.) asteloni de lana. . as tel .
' bonos et expendibiles de caffa. TL.3 625 a.I449 (Caffa) . I h" Cp . anI ar-
gente] uc IXI. .. B 250 (Piae.) od. stolon "fettuccia".
item de et pro quolibet monerio ... asperos quadraginta astengus n.p., m.; cognome
quinque. TL.2 745 a.1471 de nova impositione asperi CNM 251 a.1204 (Sav.) as tengu s quondam b I d . .
uniu s pro quolibet metri o vini melis et as perorum duo- ". a Ulm
as t engl: BG 120 S.X III. (Sav. ) turri s filiorum
rum super quolibet metrio vini arachi et aque vite. astenghl.SRC 461 a.1298 (Sav.) opecina UXor .
L aspo asprus . D asperi. . C . (, astengl
temp lareii P C 19 a.1255 (Sav) morandus filius a s t .
aspeia top. "La Spezia" Last.engl.
CGG 114 a.1260 (Porto V) de aliqua quacumque parte astensis agg. "di Asti"
ultra gulfum aspeie. CAC 267 a.1179 (Sav.) sol. X. astensis monete.
1_ spedia. L asI.
aste 109 astr
asteria sf. "asta di f erro per uso dei mo/ini" vetus in quo dictus arnaldus et bonusiohannes el minor
BSR 413 a.1256 molendinum ... CUIll omnibu s asterii s el habitabant. LJ.I 796 a. 1228 peciam unam terre vacue
aquedu ctu ipsius. que eniL extra castrum saone retro astre&um bonehoris.
L asta. LJ.l 805 a.1 228 iuxta astregum rall11undt ruslle!. RBR
asteriu m sn. "stallati co" 19 a.1254 (Sav.) vo lt am unam que est sublUS scalam
GEC 84 s.xiv-xv. (Chiav. ): per istercum . astregi brandalis cum muro qui est ab ang.ulo porte ~ran
asteriu s sm "asta io, f abbricante di aste pe r lance e dalis usque ad viam. BSR 417 a.1272 via que vadll ad
frecce" astregum osbergeriorul1l.
LEM 245 a.1240 filii quondam arnaldi aslerii (nell' ere- L astricul11 . astrum.
ditfigu rano lanceas quadringenlas triginta duas) astregu m sn. "pavime nto in pietra"
L asta. . .
AMSSS P 30 (1959) 33 a.151 9 (Sav.) paVlmentum sive
astilari a sf. " wlloria, sede di lavoraz ione di pellami" astregum marmor eum . GR 21 (Alb.) tant~m quantum
GR I 02 a. 1519 (Alb. ) quod affai la rie Il ec ungerie vel durat pavime ntum sive astregu m lalerum Slve matono-
astilari e possint fieri . . .
rum.
astiozu s agg . " maligno " Cf HB 74 a.1392 (anI . 10mb.) as/regum "pavimento, sof-
TL.2 796 a.1471 verbis pOll genlibu s et astiozis.
fitto"
D asta. L astricum . astracum .
astorar ia top. (Pareto) astreum sn. "costruzione in pietra"
LJ.I 706 a.1223 '1 mons magnu. seu nemus quod dicitur PMS 108 a. 1209 (Sav.) terra que coheret dicto aSlreo ...
astorar ia. - iuxta murum astrei.
L astalari a. astorem .
L astrea. astricum.
astorem sm. "falcon e da caccia" aslrica re vb. "lastric are"
FCD.2 295 a. 1252 astorem unum et bene afaitatum qui . .
GSS 58 a.1330 (Sarz.) vias .. , de lapidis facere astncan .
bene accipiat perdices et quari a . GSS 66 a.1 330 (Sarz.) fieri facere quoddam ab~verato
L astoraria. asturem . rium et quodda m guaato rium delapid ibus a.slflcatum .
astracu m sn, "pavim.e /l.to della casa" AND.6 236 a.1598 vendidit lateres .. . pro astncanda do-
DUC.I 446 astmcum :. "pa vimelltwn domi, (f. germano
"lapide s quadrati figu ra tesse/ari ". mus ipsius. ."
astrica tionem sf. "lastric atum (di strade) ..
L astregu m. DSP 378 a. l588 de strationibus viarum ... posquam WCI-
astraeu m (e,.,: per aSlracum ) "costru zione in pietra" piatur aliqua astricatio in quavis via et loco civitatis tas-
PMS 108 a.1208 (Sav.) bralldal e. iclit eSI edifficatum et sentur omnes qui e dicta astricatione commodltatem re-
muratu m. et astraeum qui lenel se cum brandale.
Cf DUC.I 446 astrI/m (suxol1i cum): "Ioc/.//a,-, domus". ceperint.
L astricum. L astricum. astricare .
astragu m sn. " costru-ion.e iII pie/ra" (de) astrico cognom e .
CGG 148 a.1260 (PortoV ) ad postulationem i~hanllls de
CAC 4 a. ll78 (Sav.) Tres parles de loto co quod posside-
astrico scribe. BCL 375 a. l290 bonacia de astnco.
bamus in saona ad munlice llum ante luum aSlragulll .
CAC 19 a.J 178 (Sav.) ante a tragum gua ci ferrar. CAC L astricum.
60 a.1178 (Sav.) domus .. . cui coheret.. . ab alia astragum astricu m sn. "lastrico"
GSS 58 a.1330 (Sarz.) et astricum quod invenerint male
bonavid e bragalan ie. CAC 253 a.117 8 (Sav.) cunradu s ca-
factum , refici faciant. DSP 430 a.1556 pro astncO facto
piar astragu m meum in quo habito. CAC 258 a.1180
(Sav.) et Illeam porcionem domu . in qua habito, et utriu- per contra talia monasteria et ecclesias. GR 2 1 a'.1~ 19
(Sarz.) que transeu ntibus nocere possmt , vel aslncum
sque astragi , anteriori s el posleriori s. CAC 331 a.11 80
(Sav.) astragum meum CUIll turre el domo usque ad quinta- strale destruere, seu destructum tenere ante eius domum.
nam. CAC 375 a.1181 (Sav.) postquam a tragum fuil fac- L astregum. astricare. astricationem. D astrego.
tum. CAC 430 a.1 181 (Sav.) et gi sulfus debet expendere astricu s/ -m sn. "costru zione in pietra"
in opere muri, ad faciendum ibi turrem vel a tragum, lb.ix. CDG 82 a.1133 ut sil edificium aut de astrico cum malta
L astricum . astrul11 . et calcina aut sit volta. BSR 29 1 a.l l 97 astricum meum
astrea sf. " casa" cum dom~ et fumo in qua est, quod est iuxta illud .. NB
DUC.I 446 as/rea: "idem quod astrum. dOlllUS (bulla ln - 90 sg. a.1198 i usta astricum de abate. - iUSla astncum
noc. iii. pp. anll.1199)" . . abatis. BSR 362 a. 121O astricum cum domo et ~~n;8
L astreum . LMS 340 a.1224 astricum unu~ sive domul11. ~~ LEM
astrega re vb. " /as/rica re" a.1224 vendicionem de aSlrico SI ve de parte astrlCI.
GEM 70 a.1282 astregata logia et fact e banche. SSA.2 220 a 12'17 aslricum in quo habitabat dictus pater nObs~er.
125 a .1345 (Sav.) de contractis et vii s a tregandis. CST LEM' 230 a.1238 astricum unum album in qUO ha ltdal
. . contra a
277 a.1381 (Taggia) et teneatur quilibel de thabia arizo- xorus lanerius , cum puteo retro et cum cuna lO .
rare seu astregare ante dOl11um sua m, secu ndum quod ca- sancti donati. AI 144 a,1243 et cum sagonens es mum-
pit domus usque ad medium vie . CRA 118 a. 1417 (Alb.) . .
lum haberent quemda m astrtcum qUI extra CIV! . 'tatem erat
BVP 6
astrega re plateam . .. de maonis et carcina . in capite piane albizol e de versus sag onam . ?
Cf HB 73 a.1237 a./omb. astregare m.s. a.1251 domum sive astricul11. LJ.l 1159 a.125 ac~u~
Lastric are. ianue in astrico furnariorum (cf. LJ.I 1165 a.1 25 ac u 2
astrege tus soprannome ianue in palacio fomariorum). .. ox
FCD.2 401 a.1281 domus dicti guillelmi qui nominatur DUC.I 447 astricus: "(glossa sec. VII. ) astrum , v de-
astreget us. ducta a Saxonico eord' ''focus, focula,." .. . unde postea to-
astregu m sn. " costruzione in pietra" ti domui n.omen inditum". . if.
RBR 13 a.1198 (Gen.) cui coherel a duobus parli bus via, BSR 537: "a ltana terrazzo ". GR .2 1 "parte In eri'ore
,
a latere astregum. CNM .233 a.1204 (Sav.) ilem medieta- della costruz ione. in pietra, che soSllene la parle supe-
.
tem astregi vetuli in quo stai bonus iohanne s saccus. l'iore in legno ".
CNM 413 sg. a.1205 (Sav.) astregum cllm medietate tur- L affricu m. astraeu m. aSlragu m. astreum . astreg um .
ris... - coherel. .. quilltan a dicti astregi. - astregum (de)astrico. astrigum. D laS/l'ego.
astr 110 ater
atterrare vb. (mar.) "tirare a terra (una nave)" atrementalia sf. "calamaio, simbolo di tradizione"
GR 22 a.I773 (Lev.) eo casu poss it patrono diete barche CHAR 736 a.ll 03 e bergamela cum atrementalia de terra
licentia dari seu concedi, atterrari ad plagiam. ita quod levavi.
dictum vinum cuslodiatur. L al ramenlanum.
atercacionern sI'. "alterco, liligio" atresatus agg. "attrezzato, equipaggi~to, fornito" .
ASA 427 a.1350 (Alb.) in atercacione verborum. PLL 484 a.1441 qui laudus habeat braclOlos cum remlS
atterciatus agg. "Iriplice, iII triplice fo rma" atresatis, velum et arborem.
SFG.2 293 a.I447 ila tamen quod omni s so lllti o nume- JAN .
rum quinquaginta libr. exceden facie nda sii tripliciblls. L atersalus.
vel, lIt dici solet, atterciatis rnoneti s. a ur~orul11 videl icet attritus agg. "COI1SWlto". .
pro tertia parte talium, quales superiu s declarati SunI. LEM 241 a. 1240 Iinteamina quinque mter bona et attnta.
L atersatus. atresatus. tercius . L deLrictare. D tridu. triu .
aterminare vb. "chiudere /./n processo" attus agg. "adallo, idoneo" .
GG 96 a.12OI eL sicu! iuravit et mostrav it ate rminare fe- GR.2 IO a.1619 (Sarz.) qui habenL domum atta m m sar-
ceront. zana leneantur eam dare potestati.
L tenninare. aubertus n pm "Oberro (germ.. Al/bert)"
atersatus agg. "di Ire specie " oppure: "Q flrezzC/lO, PAC 3 a. L033 auberti. PSN 97 a.1394 (Triora) aubertus.
equipaggiato, fornito ?" L obertus.
PLL 467 a.1441 reme pro barc ha, laudo et gondora, qui aubrigalla LOp . "Apricale"
laudus habeat arborem el vel lum cum sui s remis atersa- LTJ 74 5g. a. 1166 (Vent.) ceylla de aubrigalla.
tis . L apricale. abrigale.
JAN.2163 auca sf. "oca"
L atterciatus. CA 600 a. 1292 item in lribus aucis xij aspo
atestare vvb. "vidimare, autel/ticare" D oca.
I
U.l 915 a.1232 dominu s ugo linu s marsi Iii , iudex s indi- auceIJus cognome
cus comunis ianue, u! apparet per cartam unam atestatam RCA 278 a. \058 nobis martinus et iohannes aucello. NB
factam isto anno. 23 a. 1198 uxor quondam vivaldi aucelli. CCL 57 a.1301
ASA 336 a.1350 (Alb.) (de so lutioninu s notariorum al- (Lavina) iacobus aucellus.
bingane) pro atestando sive ablev iando soldos se ptem. PGM8.
L testare. L ocellus. D auxelu.
athilhamentum sn. "col/are deg li animali da tiro" auctenticum 5n. "testo autentico"
GR.2 10 (Sospello) habere debeant duas bestias pro ti- DMC 74 a.1419? hoc est exemplum et registratio infra-
rando granum quas tollere non audealll ... nisi pro ade- scripli instmmenti sive transumpli ~t e xe.1ll l? li cuiusden~
instrumenti ab auriginalli et auctentlco dlctl mstrumentl
quando alias areas mutando rampam se u athil hamenta.
DUC.1 458 auillamenlum: "" amuis, allelage". transumpli et exemplati per suprascriptos ...
attilia f., n.p. auctilitatem sf. "utilit"
PCC 148 a.1357 (Sav.) pro bono, augmento, auctilitate et
SLS.2 59 a.1156 giselbertu quondam ogerii cavarunci el
profictu dicte ecclesie el capituli .
auilia uxor. auctire (err. per aeutire: "operazione agricola, aguz-
L altiLia.
za re, potare in punta ") .
atractus Sm. "trasporlo" BSR 409 a.1253 et pastinare in ea (terra) , lIlserere et aue-
LI.l 708 a.I223 ? debent ... in fes tivi.s diebu s facere aU'ac- lire tot arbores domesticas ...
tum opens ipsiu s castri fac iendi ... el si dominu castri L acutire. D aguzo.
casezaret ... debent trahere et l'acere li gname n operi s. auctorem sm. "protettore"
RCP 680 a.1275 (Sarz.) de bent sol vere annuatim cUlie PCC 14 a.1253 (Sav.) petrus augustinus syndicus aueLOr
lun(ensi) nomine afflcti ij . staria frume nti ad rectum, iij . et procuralor monasteri i sancii petri de mesena.
staria ad vetus, et iij. scude ll as pro aUractu (c f. RCA 47 L auctoriare. octorem. D aotor. .
a.1143 spallam i. pro aporlo). auctoriare / auctorizare vb. "proteggere esercitan-
L atrahere. do la propria autorit, difendere giudizialmente una pro-
attrahere vb. " tirare, trasportare" priet"
RCP 559 a.J 160 (Luni) in petri ' alrahendi s et in sabuJo CGS .I 83 a.1157 ipsam venditionem de fendere el auto-
et in calce ei in fornace facienda. RCP 527 a.11 86 (Lu- ri are prolllitto. BNA 26 a.1259 (Venl.) eL ip~as terras.:.
ni) adiuvent facere et attrahere palos, vimenas, sepes ... et ab omni persona legitimare defendere auctonare et dl-
lignamina ad bertescanl et betefredull1 tantum et nihil sbrigare ... CGG 141 a.1260 (PortoY.) ipsam (terram) ab
aliud. omni persona , universitate et loco legitime defendere,
L trahere. atractus. auctoriare et disbrigare. PCC 28 a. 1273 (Sav.) q~all1
atramentarium s n. " ca larnai o . simbo l o di terram promiserunt ... defendere, auetoriare et dls~nga
tradizione" re ab omni persona. RBR 29 a. 1336 (Sav.) se obhgan-
BCG 67 a.1005 (Noli) et berga mena c um aU'amentario de do .. . dietam domum ipsi comuni deffendere actonza r.e et
terra elevavi me paginam . disbrigare et expedire vacuamque possessionem IpSl
L agramentarium. atremellla lia. communi tradere. BGO 48 a.1360 quas possesSlOnes ...
atramentum sn. "inchiostro ' deffendere, auctorizare et di sbrigare propriis expensis.
TL.3 605 a.I449 (Caffa) seri ba massarie ... habere debeat 1~ actoriare. auctorem. autoriare. autorizare. D auTO-
de pecunia massarie asperos qu in gentos quolibet anno rit.
pro pa~iro atra'!lento purela l'do e ra e t simili bu s pro aucupare vb. "esercitare /'uccellagione" .
scriballla massane. FCT 20 a.1280 (Triora). possi nt pascere, laborare, banlll-
L agramentarium. intre mentllm . re et di.sbannire, venare et aucupare.
atrebatensis agg. "di Arras (FI:)" aucupationem sf. "diritto di uccellagione" . '
DKR 35 a.1409 petrum lepin gre pre positum atJebaten- BG 171 a.1192 (Sav.) aquis ripis venacionibus piscatlOnl-
sem. bus aucupationibus aurifodinis argenti fodinis.
auda 112 aune
auda f., n.p. "Alda" augeta sf. "cordoncino con punte metalliche, usato
NL.2 360 a. 1225 ti bi aude musse. per allacciare vesti" .
L audus, aldius. CPB 245 a.1388 (Piac.) ilem quatuor grossas de augetJs
audatia sf. "audacia" de cervio et soala.
AI 22 ad a.1227 cum tanto vigore et audatia cucurre:unt, L agugeta.
quod non videbantur homin es sed leones et gnffl vel auglerius n.p., m.
aquile celeriter convolantes. PAC 3, 8 a.1097 auglerius, auglerio.
audebrandinus n.p., m. L ogerius.
NL.2 7 a. 1216 audebrandinus bac inellus. augmentare vb. "a umentare, accrescere"
L audebrandus. CGS.2 18 a. 1I61 iuravit quod has res bona fide salvabit
audebrandus cognome et augmentabit.
NL.I 260 a.121 O peire audebrand us. L augmentum. aug umentare.
L aldevrandus. audebrandinus. augmentum sn. "increlllellfo"
audere vb. "osare" PCC 148 a.1357 (Sav.) pro bono, augme nto, auetilitate et
RLB 33 a.1283 (Castel\.) item quod ~ullum . avere extra- profictu dicte ecclesie el capitu li . ISG 25 a. 1432 specia-
ne um audeat intrare territorium dlCtl castn. GSS 125 lia statula tendenti a ad publicam ulilitate m el ad augmen-
a.1330 (Sarz.) nulla persona ocellare audeat ad colum- tum dicle artis (della se/a).
bos. LG 567 a. 1403 quod aliqua persona non audeat. .. L augmentare. aug umenLare. D augumen/o.
laborare ramum vel latonum ... CSS 216 a.1435 (Sanr.) augugia sf. "ago"
non audeat capere ve! colligere castaneas ... ultra pugna- CPB 245 a.1388 (Piac.) item medium miliare de augugijs
tas duas. de oetono.
L ag ugia.
D ossar.
audetus n.p., m. . augugieta sf. "piccolo ago"
PSN 97 a.1390 (Pigna) iacobus audeu CPB 245 a.1388 (Piae .) item medium mihare de augu-
L audus. gietis pro cusiendo.
audus n.p. , m. "Aldo" L agugeta.
PAC 7 a.1187 wilielmus de audo. PSN 97 a.1249 (Pi- auguglaria top . (Triora)
gna) ugo audo. FST 112 a.1592 (Triora) usque ad rupes auguglarie .
L auda. audetus. aldius. FfL62.
L agogia. agoglaria. D agugia.
auferre vb. "offrire. donare" .
MSS 46 a.1 039 eidem monesterio donamus et aufenmus augurium sn. "sortilegio, maleficio"
et per presentem cartulam aufersionis abendum confir- PCC 66 a.1311 aut incantaeiones sortilegi a aut auguria
vel maleficia.
mam us. BCG 157 a.1045 et ideo nos qui supra mater ~t D agur.
tlia dono et aufero in eodem monasterio in suntu in SUXI-
augumentare vb. "aumentare"
dio monahorum pro anima nostra mercede ...
CGS.I 134 a. 1157 professi sunt quod olim scamurrus so-
PAC3 .
cietatem contraxerat cum ipsis ismaele et sorleone ... de
L aufersionem. auferta. aufertor.ofersionem . ofertorem
qua augumentata professi suni ad invicem quod fulco no-
D offerir. minatus laboratum pOltat. .. lb. Ixxiii .
aufferem sf. "offerta, dona zione" L augmentare. augmentul11.
BSM 161 s. xiii . (Mil!.) de aufferibus licite decidendis. auguxino cognome
aufersionem sf. "donazione, lascito" NL.l 192 a.l.203 iohannes auguxino.
BCG 99 a.1 O17 quidem expondeo atque promito supra- L aguxinus.
scripta aufersio qualiter superius legitur in integruI!l a.b auguxium top. "Uscio"
amni omine defensare. - anc enim cartula auferslOl1Is ST.14 136 a.1238.
paginam gisulfo notarius sacri palati i tradidit et scribere aula sf.
rogavi . FNU 9 a. 1O17 cartulam aufersionis. P~C 3 CP 152 a.l390 pro expensis minutis factis ... in stamegna
a. 1039 cartula ipsa aufersionis. MSS 46 a.1039 eldem alba et stachetis pro facere duas lanternas ... et in ferrario
monasterio donamus et auferimus et per presentem cartu- pro aulis positis in dictis lanterni s.
lam aufersionis abendum confirmamus. aula top. "fiume. od. Aulella"
L auferre. aufferem. auferta. ofersionem. ofertionem. PSA 104 a.884 flumen aule.
auferta sf. "offerta" L aguilla. agullia. avula. lagula. D aulla.
ACB 22 a.1132 (Sav.) refutaverunt decimas solvere et auleum sn. "arazzo. tappez.zeria"
aufertam festorum sicut soliti sunt dare in mani bus cano- BVP 61 a.1492 quingentas alIas pannorum de arazio sive
nicorum sancte savonensis ecclesie. auleorum.
L auferre. aufersionem. D oferta. DUC.I 481 S.V. 9 aula, pro aula!um: "tapisserie "
aufertorem sm. donatore. auliva sf. "oliva"
MSS 46 a.1039 aufertores et donatores eidem monesterio. PAC 3 a.1037 aulivas. LJ . I 20 a.1 110 de cetrinis pomis
PAC 3 a.1041 aufertor. et ficubus et aulivis.
L auferre. L oliva.
aufreonus n.p., m. aunes I aunia agg.pl. "( = omnes, omnia) tutti "
DK.R 216 a.1415 georgii morandi quondam aufreoni ... BCG 157 a.1045 suprascriptis casis et aunibus rebus ...
civium saone. aunia ... ex onibus.
augatum PAC 3.
CDG.3 72 a.l.l92 (Costant.) versus meridiem curie et sub L omnes. ones. D ogni.
laqueari solario et augati medio et infimo per fomices aunetum sn. "bosco di onfani"
non semlum . CDL 841 a.920 (Milano) et prato ... silva castana et au-
augerius n.p., m. neto s imul tenente. CDL 1249 a.970 (Milano) Supra-
PSN 97 a.1261, 1394: germ. autger. scripta siI va roborea et stalarea cum suprascripto auneto.
L ogerius. L aneto. onedu. onetum. D ona. oneto.
aunt 11 3 auri
auntatus agg. "disonoralO, .l' VeI' o 'naIa" de auria pro rebus delati s . .. PVP 314 a.1507 pro deaura-
PLP 100 a. L250 (Sav.) et dieere ITIt!retri ce m auntatam et tura et duabus cartis sive quatuor po sitis in princi pi o
alia plura ignomini a. quintiliani CUI11 arma de auria et littera una.
L unta. aduntatus. D aL/lI/ao. a.SERRA, RSL II ( 1945) 79: aumm, aureus: elemel1to
aura sf. ono/'lwstico: auria, n.p., f. a.1 021-1 044 (Frj us, Fr. me-
MBL 126 a.1141 (Lrin s) quod raimu ndus de grassa vell- l'id .). n.p. in signe poi come matronimico del casato ge-
didit cororis vel aure nomine terram que est sita in loeo novese dei Doria .
revesti, que terra vocalur forani za. PG M 6 g. : auri a, n.p., f di lunga tradizione: a.740 (Luc-
L (de) auria. ca).
auraca m., n.p. (ebr. habcrach "bell edi;:,ione" ) L aura. aurum . aurea. auria. oria. D doria.
VDE 128 a.1394 (Chio) iosep filill s aurae ha foihano. auriana top. " Orignana (Ven!.) "
aura palatii sf. " il pala:.:.o a rcive.\' ovile di Geno va , LTl 63 sg. n.94 a. 1063 auri ane: < aurius, *aurinius, auli-
sulla collina di Sarzana" nius: n.p. rom.
SC 280 a.952
per fine s et eoh erenlias d si<)Co naLas fo ris L orignana.
mUTO Clvltatls lanue lI ~q ll e in rosato aura palatii el numen auricu1a sf. "orecchio"
vesano. RVN LIO s.xiv. (Nol i) abscindendo nasum , vel auricu-
U.FORMENTINI, Storia di Genova , Mil ano 1941 , I. 43. lam. SSA 164 a.1345 carnes salse ... vendi debeant sine
G. SERRA, RSL.17 ( 195 1) 239 sg. : au ra < *l ula . "aura uffis et sine auricu1is . GR.2 33 (Ovada) non ponderan-
palatium" unione di dI/ e voci di eg uale. igllifi alO so- do de capite, anca, pede, auricula, gambono, figulo , pul-
vrappostesi pril/w del sec. x .. quando il palatium casl ri mone vel mongutia.
civitatis (ianue). sulla sOlllmit di Sar;:,clI/o. divelln.e pala- L auricularis. oregia. D ueg ia.
tium archiepiscopale. auricula cognome
L aureum palaeium . auri palaciulll. L1 urull1 palatiull1. 01'- CGG 25 a.1260 (Porto V. ) iohanninus auricula.
palatiull1. ortolaseum. auriculare/-m sn/m. "guanciale"
auratus agg. "dora /o" NL.2 2 17 a.1225 call1isiam i. et auricularelll i. ASD 8 1
AAD 286 a.1532 confetere decem 3urate. a .1 38 1 so niam parv a m pro UIlO auric ulare. !EL 94
L aurum. a. 1398 itelll sonia una pro auricularibus recamata. PVP
(de) aurea cognome 226 a.1 45 1 item auricullaria duo plulllarum. OGM 190
MBL 141 s. xii. (Lrins) sub lestific!lti one .. . guillel ll1i de a. 1474 aulcularia novem pIume.
aurea. L auriger. D oregerio.
G_Serra, RSL 11 (1945) 79. auricularis agg "(del dito mignolo) che serve al/ 'o-
L (de) auria. aurum. recchio"
aurea alexandrina sf. .l'l "sostan za farmaceutica "" LG 428 a.I.383 que mensura sit in fundo inte zinas par-
LMS xxviii a.1259 (in\!. di spe:.iale) item ampulam unam 1ll0S duos et unurn digitum auricuiarelll.
in qua est aurea alexandrina. L auricula.
Laurum. aurificem sm. "orefice"
aureatus agg. "doraro" MNS . I 1.6 a .1376 (Sav.) de sacramento aurificum qui
Glig. 1.3 (1886) 268 a.1400 item plu via le unum panni au- vul go apelaltur fabri .
reati de damasco CU1ll fl1 to trino aureo. L aurum.
L deauratus. aurifodina sI'. "miniera d 'oro (Plin. 33.78)"
aurengus n.p. , m. BG 171 a.1192 (Sav. ) aquis ripis venacionibus piscationi-
PSN 98 a. 1394 (Triora) bus aucupationibus aurifodinis argenti foddinis.
L orengus. L aurum. fodina.
aureum idro "(Spolorno)" aurifrigium sn. "freg io aureo"
SRC 532 a.1189 (Say.) usq ue in vallem aurey. - ad fos- SSL 197 a.1336 unum amitum CUIll aurifrigio perlis eL
saturo aurey. cum uno butono de perlis et Cllm imaginibus. SSL 200
L avregum. D 0;'0. ouri. a.1 336 item tres smerigli, unus de seta rubea el alius de
aureum sn. ducaro aureo, /'IIoneta" seta alba et alius de auri frigio cum pendaliis el botonibus
DSP 140 a.1494 et non solverunt dicl.um aureum . .. - U( de cristallo .
solvant dictum ducatum. L frixius.
L aumm . aurifrotum top. "Harfieur (Fr.)"
aureum palacium Sn. "il quartiere dell 'A rcivescova- DKR 215 a.1415 ire frandriam sive ad partes aurifroti.
do (Gen.)" . L a1isfrotum. averfrotulll .
OSM 37 a .l L90 lOhannes cortes iu s dc aureo palacio. auriger sn. "g uanciale "
L aura palatii. CGS.l 25 a.l L56 duos cosinos unus de corre ... et unum
aurgalum LOp . "Apricale" auriger.
RL 207 a. I 279 (Apric.) de illi s qui voluerint esse habita- PAC 19 sg. AES L4.
toces aurgali... - de eo quod iustitill aurgali amequall1 L auriculare. auricularis. oglerium. oregerius. oregiarius.
exeat de regimine dimiUat aliam iustiti arn . oregierius. oreglerium. oreierius. oreierus. oricullare oro-
L avrigall um . gerium. D oreger.
aurla n.p., f.; cognome auriginalle sn. "originale, documento originale"
RCA 60 A.l140 an aldus de <1uria. MBL 177 a.1141 (L- DMe 74 a.1419? hoc est exemplum et registratio infra-
rins) noS martinus de auria et obel1us frater et ansaldus scripti instrulllenti sive transumpti et exelllpii cuiusdelll
de auria . .. CGS.I 218 a.1158 dominus ansaldus de au- instrumenti ab auriginalli et auctentico dicti instrull1enti
ria. CGS.l 332 a.1160 anslIld us de auria. CGS.2 193 transumpti et exelllp] ati per suprascriptos ...
a.1164 auria quonda~l ribaldi de gin estedo. PGM 6 sg. aurigum top.
a.1193 (Gen .) terra Illorum dc a uria. Re 712 a.1332 LJ.I 935 a.1223 pro villa aurigi et pro vexinasco. BSR
paganinu.s d~ auria .. L~ . 2 601 a.1352 domini paganini de 410 a.1254 territori i boschi qui dicilur gazius aurigi. BR
auna amnatl comul11s lan ue. DDG 169 a. 1376 de adano 62 a.1150 (Alb.) in loeis tenris et villis infrascriptis, vide-
auri 114 auts
licet in macro, aurigo, cuneo, luxin asco ... BSR 412 L aricharc hum . auratus. aurea. a ureum. auria. aurifici.
a.1254 conphynes boschi qui appellatur gazum aurigi. au rifodi na. auripeUis . aurip1umentum . deaurare. orcoita.
LJ.2 234 a.1290 (Celle) richinus de aurigo .. . petrus de origemma. orstallum. D oro.
arigo. (Cf L.PANIZZI, RH. I (1946) 59). aururn filatum sn. "oro filmo. filigrana"
L arigum. avregum. DDG 229 a. 1376 pro aur i filali capsia i . DDG 82 3
auringnana top. " Orignana (Vent.)" a. 1377 pro auri fi lali el nas ieiorum cap ii ii. CDC 5
LTI 63 sg. n.94 a.1192 auringnana < (aurius) *aurinius, a. 1386 auri filat i caps ie iii . CP B 245 a. 1388 (Piac .) ilem
aulinius, aurius . unam libram auri fi lali . LG 560 a. L403 aliquod labore-
PSP 107 n.324. PTR 47. rium auri fil ati ... in quo sii mistum a urumpellum. GR 22
L orignana. (Levanto) aurum fillatum quod de hac civitate extrahitur
auriolo top. (Cen.) ex.cellil omne auru m tillalul1l aliarum civiLa Lum .
BCG ] 99 a.1095 ubi dicitur auriolo. aururn palatium top . "il qua rtiere dell 'Arcivescova-
L loriolo. oriolo. D oro . do, a C enova"
auri pa]acium top. "il quartiere deLL'Arcivescovado, RCA 738 a.1235 pre biler naali mini ' ler ecclesie sancti
a Cenova" antonini de auro palatio .
CGS.2 278 a. 1156 bonus infans de auripalacio CGS.l L aura palatii .
92 a. 1157 ? omnia mea in pote statem pre sbiteriorum aurumpellum sn. "orpello'
sancti antunini de auri palacio ... antefenarium meum el LI? 560 a.1403 aliquod laboreriu m auri filati .. . in quo s i!
cetera bo na mea ecclesie de auri palacio. mlstum auru mpellum.
L aura pal atii. L auripellem.
auripellem sm. "O'1Je llo: lega di rame, zinco e sta- auzatorem cognome
gno, somigliante all'oro, usata per oggetti di ornamento" CAT 123 a.1323 (A lb.) arnadinus auzator.
L alzare. D arsu.
ICG.6 342 a.1323 de sauma .. . mercurii , cinapri, auripi-
auscullare vb. "bacia re"
menli , auripelli s, lane laborale .. .
DE I.4 2681: lal class. a uripelli s [ch e per non ~SA 132,434 a. I.350 (A lb.) i pecigaverit seu ma nus in
SIOU posuent seu Ip am (sclavam) ausc ullatus fue nt et si-
attestato ]. milia feceril, punialur ...
L auripellum. aurum . aurumpellum. orpelatus. D oro austana top. (Valle di Lavagna)
pello. RCA 422 a.977 in loeo que dici lur austana.
auripelum sn. "orpello" PAC 6. PTR 47: < Au tius, gem . rom .
DDG 451 a.1 376 pro ... auripeli 'caralelo i. L agustus. D agosti.
L auripellem. auster sm. "ven Ia del Sua'
auripimentum sn. "orpimento: minerale di solfuro UAR 136 ca.1330.
di arsenico, di colore giallo-oro, usato come colorante" autentia sf. "aulemicazione"
ICG .6 342 a.1 323 de sauma ... mercurii, cinapri, auripi- LI.2 15 a:1192 (Sanr) ad inslar autemie re.islri per ma-
menti, auripellis .. . num pubhcam transcnbere face rent.
Cj:auripigmenlum , Vitr.7 .7.5, Plin . 33.79, Isid. 19. 17.12 D otentica.
L auriplumentum. aurium pumentum. auropimetum . auterio cognome
auriplumentum sn. "orpimento" RCA 188 a.1 061 et in nervi pasteno uno qui nobis obve-
CGS.2 150 a.1163 Iibras cen tum implicatas in lacca, in na per conquestum da parte iohanne auterio.
ni xadra, in croco et auriplumenlo. PGM8.
L auripimentum . auropimetum. amum. L auterius. D autero .
auristilla n.p., f. auterius sm.
SLS .2 33 a. 1085 (Pistoia) auristille uxori sue. OSM 119 a. 11 90 iordani fmt ri meo S. xl. Wuilelmino
I V I: *arislilla, aristus/-a (greco-lat.). eius aUlerio s. xx .
L orestella.. L auterio .
aurium pumentum sn. "orpimen to" . authonata sf. "pa 'colo autullna le dei prati, che s i d
/11 affitto"
BBL 56 a.1473 pro ro(toli) ... aurii pumenti.
L auripimentum. pigmenlum. FST 113 a..1592 (Triora) que autem authonata vendi ha-
auropimetum sn. "orpimento" beat annuaUm per age nles communi s in publica caleoa.
L aulumnata. b
DDG 827 a.1 377 pro auropimeto capsi is ii ii.
L auriplumentum. auripimentum . orpimentum. autoriare vb. "difendere giudizialmente'
aurum sn. "oro" CGS: L 35ea. l l56 promittimus .. . ipsam vend itione m ab
omm h<?mme defendere et. autoriare. CGS . J 272 a . L158
NL.2 159 a. 12 16 in v. oralibus sete liscaLi de auro et seta. ab omm homme defendam al aUloriabo.
FAF 67 sg. a.1229 libras lxiiii. pro precio unciarum xliiii. L auetoriare.
minus tercia auri paiole de karatis xx. icalarum in virgis et autorizare vb. "difendere giudizialmente"
marcatarum, quas vobis vendo... - dictas unci as ... auri IEA IO a.1255 ~A lb. ) h a ~c q.uidem vendicione m ... de-
de paiola, icatas et marcatas in virgas ... LO 149 a.1326 fendere ~t autonz~re el dlsbngare pro mi tto . MAS 203
pi gnora in auro vel argento vel lapidibus preeiosis seu per- a. L460 dlctam ~oglam s ive vo ltam eisdem deffendere, au-
li s. DSP 146 a. 1355 solvere dueatum unum auri . DDG ton zare, expedlre et dlsbltgare a quacull1que persona co-
214 a.1376 pro auro in valore de f. cc. delato de yspania. muni, corpore, collegiO et universitate. '
DDO 220 a. 1376 pro auri dobre dlxxxx. DDO 358 a.1376 L autoriare. aultorizalus.
pro auri gordene ... CDC 46 a. 1386 auri fiorelli Ice. CPB auttorizatus agg. "au/orizzato, ujjiciale"
245 a.1388 (Pi ae .) ite m tres uncias auri luchexi. CDC 104 L~Z 245 a. 1282 sin~i~ u s aU~lori za tu s et procurator ho-
a. 1392 auri de lueha capsete ii . LG 567 a.1403 quod ali- splta bs fratrum (sanctl IOhanOi S de capite are na).
qu a persona non audeat. .. laborare ... ramum ve] latonum L autori zare. D autorit.
ve l aliud metallum quod non Sil aurum vel arge ntum, supra autspergurn sn. "usbergo, coraz-a"
quo metallo ponalur aurum vel argenlum , ex quo tale me- MBL 108 a. L047 (Lrins) et comparavil isto alodem ber-
tallum siI deauratufll vel inargentatum. MAS 174 a.1460 nardus unum caballum et unum autspergum .
:::_ ,:at i quatuordeeim .. . boni auri ad pondus ceche ianue. L osbergum.
_ " , , ~'---' ____ .I..!!!!~~>SIiIl!l"Ji~
~:!'5i!!5~!ESE:;S;!2!2i1S=
_ ......L . 1 _ ,1' '--lJ, ., ' ' ' ' ' ' . JJII
~:=;;:;::Sii3~====~
UU ... , _
. ...
avar 116 aver
LI.2 416 a.1300 a quibuslibet drictu et avaria col1ecta avemaria sf. "avemaria. campana della sera ..
realibus vel personali bus impositis. GLI 9 l/xiv avarias, LG 653 a.1404 usque ad campanam de ero, que pulsatur
collectas, mutua et alia onera impositas vel imposita in paulo po t avemariam. LG 957 a. 1404 de nocte, videli-
civitate ianue. BGO 69 a.1360 cabellas seu comergium cet a campana que pulsatur po t 0 11Ul11 campane de ave-
ac avarias. LJ.2 934 a.1384 si ... facte seu imposite fue - maria et que ultimo sonai botos tre . u que ad campanarn
rint quamplures imposiciones avarie seu gravamina ... dierum que similiter ionat botos !reso LG 475 a.1403 ab
SOV 36 a.1428 (On.) taleas et avarias. IEL 95 a 1430 in- avemaria ... usque chill am.
super, de avariis persolvendis (da chi voglia frequentare D avemaria .
una scuola) ac etiam dicto collegio et operi portus et mo- avena sf. "avena"
duli alia debite faciendo. DSP 6 a.1459 omnes et singu- LI.2 463 a.1315 item pro quolib t centenario firteILorum
las rationes et partitas ad ipsum cumune guomodocum- frumenti siligini s orde i ave ne pi sorum fa barum vecarum
que pertinentes, tam ratione salis comperarum cabella- vel alterius anone.
rum introituum guam alia quacunque massariarum mu- L advena.
l.Uorum avariarum patronum navium aut galearum aut avena sf. "decima. imposla , callone di affitto"
alia ratione occasione vel causa. SGS 237 a.1505 pro BSO 210 a.1581 (Onzo) omne decimas, albergarias.
avariis levandis ordinariis. GR 25 a.1519 (AI b.) a solu- avenas, taleas et OlllnIa alla qlle solebat et obligatus erat
tione talearum seu avariarum. solvere.
avaria sf. "imposta diretta" DUC.l 472 avena : praesratio agraria. seu census an-
RVN 117 s. xiv. (Noli )dicta persona teneatur habitare nuus ex agris avena solvene/us.
omni anno mens ibus sex in naul0 ... et sic faciat avarias, L advena.
et expendat in communi, sicut alii cives tenentur. MIA avenata sf "avena"
93 a.1295 (Sav.) sicut homines cellarum non tenetur fa- LMS xxix (= LEM 256) a. 1259 sa hum unum avenate.
cere avarias. ZAC 207 a. 1294 (Alb.) cives albingane te- L advena.
nebant et possidebant dictum castrum cum pertinentis , avencia I aventia top. "Avenza '
faciendo ex eis avarias pro communi albingane .. . tam- ACM 5 a.950 gera rdu s de avenlia . PRV 32 a.1198
quam cives et subditi communis albingane. MIA 92 a. (Sarz.) et a flumine de avencia usqlle ad ho pitaJe de scu-
1298 (Sav.) instrumentum unum de non faciendis avariis gnavarano. RCP 553 a. I270 apud avenciam ... fOVea de
in aliis locis nisi in illis in quibus homines habitant. avencia.
SAG 135 ad a. 1341 ianue taxatio, gue avaria lingua vul- PLS 72.
gari dicitur. LG 396 a.1383 facere avarias et angarias rea- aventura n.p. (nome augurale. cf EUl)che. ecc.)
les et persona1es. AS 55 a.1432 se habitasse in civitate SLS.2 131 a.1198 (Bargagli) testes ... aventura de cereto
ianue ... ac solvisse avarias communis ianue. TL.3 666 L aventurerius. bonaventu. bonaventura. D a."enturos~.
a.I449 (Caffa) non possit... facere avariam seu partimen- desaventura.
tum intra stipendiarios seu habitatores cimbali. aventurerius cognome
BBG 29: la avaria l 'unica imposta diretta, progressiva, BNA 95 a. 1255 (Vent.) raimundo avellLurerio.
esistente a Genova e in Liguria. Si distinguono: avaria L aventura.
possessionum a.1413, imposta fondiaria; avaria capi- avere sn. "gregge"
LUm, focagium, imposta personale e di famiglia; avaria RLB 33 sg. a.1283 (Castel\.) item quod nullum avere ex-
mobilium imposta di ricchezza mobile. tra.neum audeat mtrare territorium dieti castri... _ si
GFC 253 : l'imposta non appalrabile, e viene riscossa qUls ~um ~~ere suo... FCT 45 a. l435 (Triora) et in dicto
direttamente da funzionari statali. GLI Gloss.: soppres- b.au~ lo qUI lbl ante fuent cum averi de predictis univer-
sa nel 1490. sltaubus ... GR 48 a.1516 (MenI. ) nec c um aliquo avere
SFG. I 121; 2.137 sg. ICG.5 218 sg. dep~scer.e .... GR 92 a.1516 (MenI. ) troppatllm sive sorta
L angaria. D avaria. avens. mmut~ GR 95 (~ent.) pro transim, passag io et pul-
avastare vb. "danneggiare" veraglO avenum . .. euntlllm in provinciam pro yemando.
GR 22 (Ment.) quod bestie de noete non avastentur. SLS.3 158 sg.: avere gro um, avere minutum. SPL 750
L devastare. D aguast. L averium. D a.veraggio. .
avelana 5f "nocciola" avere sn. "propriet"
LI.I 905 a.1232 drictum casei axunzie et carnis castanea- CNM 136 ca. 1203 et ab~tu l e run.t ei totum Suum avel'e.
rum amigdolarum avelanarum et ficuum. ASA 453 SRB 32 a.1212 (Alba) ~I potuem mostrari ipsum avere
a.1350 (Aln.) avelanis viridibus cum cortice suve ruscha. plus esse quam non fUl l Incanlatu s... GSS 81 a 1330
MBA 365 ca 14'10 (Seyne) avelanas. GR.2 Il a.1430 (Sarz.) de bonis vel avere ... debeat condempnari .. ,SSA
(Aprie.) a vigilia nalivitatis domini ad epiphaniam pos- 13~ a.1345 (Sav.).non fac lent r~ssam aliquam nee coniu-
int ludere ad avelanas. GR L07 a. 1519 (Alb.) absolvat ratlOnem super ahquo avere ahcuius, cuius fuerit. SSA
et det communi sive gabellario de qualibet mina obulum, 89 a.1347 (S~v.) potestas . .. ahquod habere non possit de
excepto de persieis, mellis, zezenis, nespolis, avelanis avere comUlllS, llISI so lum salarium SUum.
elc. DUC.I 474 sg. s.v. averium .
(de) avelano cognome L here.
LJ.2 234 a.1290 (Celle) petrinus de avelano. avere sn. "cosa, roba"
avelutatus sm. "tessuto vellutato" S~A 123 a.1345 (Sav.) canapum vel stupam aut aliquod
AS 65 a.1432 nuHus ... magister aut laborator panno.rum ahud avere.
siricorum possit facere ... avellutatos eremesi. DKR 612 averfrotum top. "Ha/fieur (Fr.)"
a. 1436 fabricando tantam quantitatem veluti seu aveI uta- DKR 320 a.1424 navis .. . que passa fuit naufragium in
ti. PVP 232 a.1456 item upa una pro domina avelutati averfroto. .
cremex i. MAS 145 a.1488 pro velutis .. . pro avelutatis. L alisfrotum. aurifrolum.
L velulum. avergare vb. "di operazione del pellipari u s"
avelutum sm. " vel/uto" SSA.2 142 a.1345 (Sav.) discarnare , avergare, moria_
BBL 135 a.1475 p(armi) iiii.or aveluti nigri. re .. . sulfanare . .. pennas sell pelizarias.
L velutum. L vergatorem.
aver 117 axem
axerbale/-m sn. e m. "rastrello " SRB 239 a. 1397 antonius ax ilus. TL.I 31 a.1453 jeroni-
RLC 53 a.1297 (Cosio) qui acceperit alienum axerbalem. mus ax lllu s. VCC 28 a. l 480 (Sav.) imon axillus.
FST 66 a.1592 (Triora) si aliqua persona arripuerit ali- D axillu.
quod axerbaIe ve] rastellum. axjnelus cognome
FDTA 14. LJ. l 1205 a.1254 facius axine lus.
axerbinus cognome L asinus.
SRC.3 80 a.1318 (Sav.) iohannes axerbinus. axininus agg. "asin ino"
D axerbo. CVQ 342 a.1407 (Qui!. ) de qu alibet be tia mulia cavaLi-
(de) axereto cognome na et axinina.
DKR 30 a.1408 durantis de axereto. TL.l 51 a.1453 ia- L asinus.
cobus de axereto. TL.1 60 a. 1460 benedictum antonium axinus sm. ooasino"
de axereto. TL 2 30 I a.1464 lazaro de axereto. ~NS. 53 a. 1526 (Sav.) item quod muliones facentes Ugna
L axeretum. In dl cto. nemore l e l~ea ntur e t debea nt sol ve re grossos
axeretum top. (Montobbio, Gen .) qUlndecl1ll pro Ol11nl mul o et grosso decem pro omni
RCA 225 a.l 06 I fines vero de una parte fossato de axe- ax mo.
reto. LMS 64 a. 1222 pecia una terre que est in axereto. axiungia sf. "sugna"
PAC LO: "malamente italianizzato in "AssereLO" GR .2 Il (Levanto) queli bet per o na que vendiderit ad
L (de) axereto. D asssereto. mmutum carnes, panem et axiungiam.
axerium sn. "nave per il trasporto dei cavalli" L ax unia.
OSM 90 a.1190 omnes tabulas que opus fuerint ad axe- axla sf. (e n: per axia) "ascia"
rium tuum. PLS 458 a.1301 tercie parti cuiusdam axerii BSL 244 a.1 268 gondola Ulla cum ... rebus de camera in-
et tercie partis sarcie ipsius. fra scriptis ... ax li s tribus, axo ni bu tribus.
L asiherium . uxerium. L ax ia.
axevellacionem sf. "liberazione, affrancamento" axnense sn. "arnese, oggello"
LJ . l 1116 a.1251 possit liberare et dimittere seu axevel - AAD 257 a.1561 inventariulll rerum , bonorum, mobilium
lare pi sanos captos pro redempcione cambio seu axevel- axnensi~m et suppeletilium palacii ill.mi d. andree d 'oria. '
lacione suorum captomm. L arnexlUm .
axevellare vb. "liberare, affrancare" axonem 5111 . "g rossa ascia"
LJ .1 1116 a.1251 possit liberare et dimittere seu axevel- VeB 41. a. 1238 (Bonif. ) securi s un a et axonem unum.
lare pisanos captos pro redempcione cambio seu axevel- BSL 244 a. 1268 axolllbu s tribu pro darbare.
lacione suorum captorum. L axia.
axia sf. "ascia" axongia / axonia I axonzia sf. sugna"
BSL 53 a. I 248 et omnibus aliis pertinentibus et necessa- SRC 256 a.1273 (Sa~. ) caseu , .ca rnes e t axonia. BeL
rii s ad magisterium de axia. BGS 82 a. 1248 et ferras 164 a.1290 c um palllbu s axonzlarum quadraginta. SGS
duas cum axia. CGG 65 a.1259 (Porto Y.) magistri axie. 25 I a.1505 (Sav. ) n~nc novite r a rre staverunt barcam
MNS . I 18 a.1483 (Sav.) artis magistrorum axie. SF 196 unam et certam axonglam certorum saonensium.
L axunia.
a.1266 et dono gratis manaronum unum sive picociam ... axonum sn. "grossa a eia"
scopellum et axiam. MSG 266 a.1272 ars axie
CAC 338 a.1180 (Sav.) sec urem . et axonum L PMN
L acchia. apia. ascerius. aschia. ascia . asia. axa. axla. 198 a.1239 sapam, axonum, specum.
axonem. axonum. azana. L axia.
axia feticha sf. (bot.) "assia fetida, pianta officina/e" axunia sf. "sugna"
GLI Gloss. SRC 109 a.1256 (Sav.) introitus carnis, casei et axunie.
L caxia. RE~ 846. A.GRAUR, ROM 56 ( 1930) L04: axungia ab-
axil/ axillus cognome sungla, exungla.
LJ.l 1I5 a. 1146 guillelmus axil. OMS 250 a.1190 wi- L. assongi~. assonsi~ . asson ~i a. a ungia. aunia. axiun-
lielmus axillus. DDG 303 a.1376 dominichus axillus . gla. axongla. axonla. axonzla . D sciun za.
baal 119 baci
(de) baaldo "(di) Baiardo ": cognome in epoca francone fino in Guascogna e Catalogna ; forse
GR 23 a.1257 (Vent.) presbiter enricus de baaldo pi anticamente in Francia meridionale . .;. * bak: > a.fr.
L baardum. baiardum. D baiardu. bacheler "giovanolto", a.prov. bacalar "g iovane studente;
baalucum top. "Badalucco" g iovane in e t da marrimonio" B.MIGLlORINI , LN 34
LJ.I 909 a.1232 obertus de baaluco. LI.l 1303 a. 1259 (1973) 2: "caso di deterioramento semantico"
domnicatus curie baaluci . LJ.I 1311 a. 1259 iurant fideli- bacalarius cognome
tatem pro curia baaluchi. LJ.2 36 a.1260 bonifacius co- CAC 422 a. L18] (Sav.) mainfredus bacalarius. LJ.! 738
mes baaluchi. a.1224 (Vado) anselmus bacalarius
L badaluqum. D 8araiiccu. bacanus cognome
baaluchus cognome HSL 19.151 a.1266 (Voghera) johannes bacanus: < pre-
CVB 33 a.1262 (Bonif. ) obertus baaluchus de burdigueta. celt. *bak-
baamuntem cognome D bacn.
BNA 195 a.1260 (Vent.) oglerio baamunti. bacharius "fondachiere; tenitore di magazzino per la
baapitius cognome nome di famiglia vendita ali 'ingrosso"
CNM 48 a.1204 (Sav.) sicardlls filius baapitii. CRA II I LG 666 a.1406 ars fondegariorum sive bachariorum.
a.1420 (Alb.) turris baapitiorum . L fondegarius.
baardum top. "8aiclldo" bacemus cognome
ADL a.1261 johanni baardo. SLS.2 143 a.1203 obertus bacemus. lar class. balsa-
L baaldus. baiardum. D 8aiardu. mum) .
babo cognome L bachemlls. (de) balsamo.
SRB 87 a.1216 (Sav.) anselmi babo. FAF 127 a.1 237 bacepeire top. (Sav.)
(Sav.) umbenus babo habitalor saone. MIA 79 a.1302 PCC 95 a.1314 (Sav.) pecias terre iacentes in posse saone
(Sav.) frederici babo notarii. LJ .2 569 a.1347 matheus ubi dicitur ad bacepeire.
babo de Saona. L battipeire.
babuinus SIll. "babbuino" bacerrus cognome
SSL 206 a. 1336 una cultra de duoblls sindoni ... laborati HSL 19. 149 a.1158 (Gen.) lanfrancus bacerrlls: < pre-
ad folia et babuinos. celt. *bak- (cf. mil. bagai , gen. bagasciu, bagascio "ra-
DUC 1.507 babo)'nL/s. gazzo")
bachalar/ bachalare sm. "nwscalzone (parola ingiu- D bagasciu .
riosa)" bachcmus sm., n.p.
-BSR 329 a. 1218 dixil: GlIilelme bacalar mendice, ad PIA 26, 65 n.14: < arabo. Bachemi: cognome genov.
quid pergis omne sero contra me ? PLP 68 a. 1250 (Sav.) L bacemus.
et turpiter dixit mihi orride bachalar. PLP 94 a.1250 bachernium top.
(Sav.) et ip sa dixit mihi orride bachalar lixa proditor peI 499 a.1298 ianuenses existentes in bachernio contra
mentimini per gulam. PLP 100 a.1250 (Sav.) dixi t mihi venetos existentes in constantinopoli.
fel bachal are senex latro. D 8achernia.
L bacalarius. D bachalar. bachilem sm. "bacile?"
bachalar cognome MBL 249 ca. I030 (Lrins) mulam". et maplliam et ba-
LJ . l 738 a. 1224 (Vado) enrigetus bachalar. chi les obtimos donno fulconi dedit.
bacalare top. (Sav.) L bacinus.
SRC 144 a. 1263 (Sav.) in fornellata baca1aris. bacile/ -us sn/m. "bacile, catino"
DUC 1.509 baccalaria: praedii rustici species. CGS.I 259 a.1158 bacilia nostra argentea et cuppam ar-
bachalarius sm. "baccelliere, dottore" genteam. CGS.2 204 a.ll64 du.o bacilia. LEM 224
PCC 192 a.1398 (Sav.) frater benedictus de bozolo de ja- a.1230 item orchas tres et bacllta qU lI1qu e. NBI37
nua ordinis fratrum minorum bachalarius ianuensis. a.1390 item donzelleta una cum uno bacile de ramo.
VCS 26 a.1442 frater benedictus baxadone, prior ecci e- GSA 33 a.1404 (Sav.) in tacijs siphis callicibus stragna-
sie et convenlus sancte lecle de janua, ordinis heremita- rijs bacilibus. NIS 355 a.1425 bacille lInu~ de argento a
rum sancti augustini, necnon in frascripti fratres, videlicet barbitonssore. GR 99 a.1428 (On.) barbefll teneantur ha-
baccalarii et lectores, celerique fratres diete ecelesie et bere bacile lInllm et toaoiolas. PVP 221 a.1451 item baci-
conventlls. le de damascha talle qu~le. PVP 240 a. 1456 item bacille
CAR 57 a.1466 frater rainerius de tlorentia, in sacra teo- unum seu testllm rami. PVP 265 a,1462 l(em baCIle
logia bacalarius. unum pro barbitonsore. BBL 4 a. 1472 bacile un~m et sua
DUC 1.511 baccalarii seu bacca/aurei: qui in eo gradu stagnera . PVP 304 a.1492 debent J?ro uno bacile d~ma
sunt, ul ad doctoratum aspirare possint. schino.AAD 286 a. 1561 ilem baCIlI qumque pondens 11-
bacalarius sm. "mascalzone (ingiuria)" brarum triginta trium.
BSR 327 a.J 218 et tune ipsi dixerllnl: bacalarie mendice, REW 860, 866. J.HUBSCHMID, ZRPh. 66 ( 1 95~) 35 s~;,
quid queris hic tali hora? nescis quod nos habemus re- 92. HSL 19.157 ,212 sgg.: .'bacca, G,efiif1.be zelch/l.ung ...
guardum? PLP 154 a.1250 (Sav.) et bene audivi lanfran- probabile origi!1e fig. pre-i. e. BaCIle e plU tardo di bacl -
chinum dicentem: oyme percussit me bachalarius. IlUS, che pu essere considerato variante suffissale.
REW 863. HSL 19.150 sgg. " termine feudale penelralO L bacinus.
..
baci 120 baga
baciletus sm. "elmo, simile al morione" seu virgam quod se u qu a m in sui s l11 ani bu detinebat.
FNV 76 (= LEM 238) a.1239 panceriam et corellum, ba- RCP 501 a.1254 (San ) 10tu Ill qll od nobi li mulier matiI-
ciletum unum et braarolas tres. PLP 116 a.1250 (Sav. ) da In fe udo ab eccl e ia lu n e nsi) tene re confi te tur. . . in
set non habebam cerveleriam vel bacile tum neque lan- c~ rpino, vesigna ... tibi .. . dedi l et co nce siI et de hiis om-
ceam vel spatam. DRG.2 400 (= BGS 103 ) a. 1252 scu- nlbus te per quodd a m baclI lum inves ti vit. SRC 120
li s, lanceis, spatis, capell is sive baciletis seu insuli s (infu- a.1 26 1 (Sav.) dOl1l inllS pore ' Ia . .. inve tivi t cum quodam
Iis). bac u~o quem 111 manu tenebat dic wl1l do minu m Nicho-
L bacilotus. bacillus. bacinettus. bacinus . lam In nob Ll em et ho no rifi c um fe ud u m . CGG 264
bacili sm. pL "f ave secche" a. 1261 (Pon o V ) ip um (abbatell1 ) cum bac ulo quem in
CDC 35 a.1386 bac ilorum balla i. per lb. viii. manu tenebat, inves tivit. RLB 32 a. 1283 (Caste llaro) tra-
Cf. ALE 37: tardo lat. baccillum < baculum (baccello). dente investitu ram baculi . U.2 59 a.1 284 potestas et ca-
D bacillu. pltaneus ... ? Icto rratres fi lio et herede quondam domi-
bacilotus sm . "elmo" III manfredl per bac ulum de di cto fe udo investiverunt.
PLP 87 a. 1250 (Sav.) inveni .. . armatos, scilicet cum eo- LJ.2 222 a.1289 predi cli domillll potestas et capi tanei
rell is,et gorgeriis magn is et bacilotis et maciis. dlcto nomme mve llverll nt pe r baculum seu virgam quam
L baciletus. 111 manu h ab~ b at ? ICtu s domi llu s pote tas de predictis
bacillus sm. "elmo" omlllbus et slIlguh tamquam de gentili fe udo de rebus
rCG 6.342 s.xiv pro sauma . .. spatarum bacillorum cimo- conc.essi III fe udum ~e ntile .. ~J . 2 584 a. 1350 ips umque
rum azarie. DKR 618 a.1437 bacilorum rotula .. . dom mulll en nculll ~ I C I~ S n O l~l llll bu de ca tri predictis et
L bacilelus. toto burg~ locis lun sdlCll IlI bus e t <lli i pertinentibus ad
bacinerius sm. "e Lmo" loea predlcta pe~ duca le m bacululll e t oris osc ulum so -
PVP 23 1 a.1456 item bacinerii duo et una celIata. le mnll ~r mves tl v,~ . LJ .2 854 a.1379 magnifie us dominus
L bacinetus. dux ... Ipsum bOl1\ facl um ... c um bacullo trappa seu scep-
bacinettem I bacineUus sm. "catino, bacinella" ~ro q u.o~ tenebat in man ibus de d i to feudo leg iptime . ..
CA 592 a.1292 item in vij . platis ferreis, xj bacinettes et Investlvlt.
ij lavatoreis. CA 605 a.1292 item in duobus bacinetti s bacuus agg. "( ~ l'acLlLls) ~\Udo. privo d i ogni avere"
argenti emptis apud trapesende. CA 608 a. 1292 item in BCG 566 a.735 se Ipsa WUrClnt a facere minime volueri-
emendatione unius bacinetti. mus exeamus bacUi .
L bac inus. badaJuqurn to p. "BadalLi co"
bacinetus sm. "eLmo" PSP 103 a.l 3 18 (Pigna). mondinus badaluqui.
SOV 340 a 1428 (On. ) unam cervelleria m seu bacinetum. L baa1ucum .
L baei letus. bacinenus. badasarem n.p "Balda ssarre"
bacinus sm. "bacile, catino; unit di misura" TL.l 755 a.1 457 badasarem pa li arium .
CGS . I 25 a . 1156 duos baci nos de ra mo . LEM 247 D Badassare.
a. 1240 item duos bacinos. PVP 330 a.1505 granorum badera top.
corsice in sachis de bacinis 16 pro saco et sacus unus de G . ALES~!O, R~ L. 15 (1949) 234 (Tabula Peutingeriana)
bacinis 15 ad orlum. od. Bazlege, cllta della Gallia NarbO/ lense.
PAC 19. HSL 19.156, 212: "tipo molto antico in territo- D Bazige.
rio Ligure" . PGC 98: celtico (cf baccinon , Gregorio di badile sn. "badile"
Tours) . DEI. 1 398 "prob. mediterr." ICq 6.342 s.xiv. ~~ s3um~ ... badili um. TL. 3 34 a.1473
L bachilem. bacile. baxia. bazinus. baciletus. bacinettus bad,ha ducenta tnglnta qUl11que. GR 2.12 (Capriata ) ali-
D bas. qua persona non debeat devastare . . . cum sapa ne b
baconem sm. "ca rne salata" di le. que a-
CA 617 a.1292 in bacone xvij caro JAN. 2 182. REW 992.2 lal.med . *ba rile. G .ALESSIO,
DUC. I 514 baco: ex gallico et anglico, porcus saginatus, RSL 15 (1 949) 234.
ustulatus et sali/uso L bai le. D bair.
D bacon. rason. badinela cognome
baconerius sm. DKR 115 a.14 12 antonius badi ne la.
PLC 168 a.1301 raymundinus de tripoli ... baconerius. L baldinella.
PLS 411 a. 130 1 iohannes de Tripoli, baconerius. badinus cognome
baconus cognome CCS 23 a. 14 14 (Ce lle) petrus badi nus. CCS 135 a.l570
BSR 292 a. 1206 vassallus baconus. (Celle) cri stofarus badinu s.
HSL 19.151 (cf. ZRPh. 66 (1950) 314): tar:do lat. bacco. L badu s. D ba lditl i. badu.
DUC.I 512 baccones: rustici, agricolae, coloni" badus cognome
baculum sn. bastone" CCS 136 a.1570 (CeHe) vincentius badus.
PLP 90 a.1 250 (Sav.) et iste Villanetus venit cum baculo L badinus. balldo. D bado.
uno cum furore magno et ex ipso baculo percussit me batTadosso cognome
magnis ictibus ita quod fregit bracchium. EBRUNO, BS- RCA 406 a. 1143 andrea baffados:;o.
SS 2 (1899) 68 a.l470 cum suo bachulo. SGS 254 a.1505 DUC.l 519 baffa: idem quod baco (jr. j ambon ) PAC 17'
(Sav. ) bacculis percuserunt. GSB 100 a.15 17 (Baiardo) probo "baffa d'ossu" . ' .
homines ... scindentes ac extrahentes bacula, schoegacia, bafumaria sf. "moschea"
trapas, ramoiras. CDG 32 a ..1109 et le rc i ~m partem. tripoli s ab uno mare
REW 874. ALE 38 . usque ad allU~ pro~t re~1 bafull1an a (ms. bUfamaria) de-
D baccu. termmat cum I11suhs .' pSIUS civitatis et portu
baculus/ -m sm/n . "bastone, scettro, insegna di co- DUC. I 51 9 bafumana: templllln Ma hometo ded '
b agad eIl. a Sf . " panno dI. colore bagadello
. . .tcatum .
mando: simbolo di investitura f eudale" (" . d .
OSM 101 a.1190 do tibi.. . in rectum feudum totum teni- Bagdad ") 1I1 a c o dI
menlUm . .. in casali et pertinentiis et inde per te et fratres GC .~ 39 ab.l 1 9h! lib .. VLel sol.v ii. et bagade llas ii. et can-
tuos baculo quem manu teneo investio. RCP 592 a.1206 nas 11. et rac lum L s3Je verll1ilie .
'Lun i) investiendo predictos marchiones ... per baculum L bagadellus.
baga 121 baiu
bagadellus sm. "indaco di Bagdad; panno di tale co- baila sf. "balia, nutrice"
lore" NL.2 235 a.1225 promitto tibi marchi sie baile donidei
COS.I 340 a.1160 pannos de bagadellis et catabrati les. longi... GR 2.24 (Levanto) nulli puero in baptismo, vel
COS 2.48 a.1161 et pOrlat indici de bagadellis centenaria obstetrici, baile vel commatri pecunia donetur.
ii. OC 191 a. 1191 lib. !xx. implicatas in perlis et in mu- L bagula. bai ula. bavila. D baila.
scato et in bagadellis. LMS 137 a.1222 item cuI tra una bayla sf. "autorit, potere"
bagadeli. LMS 294 a.1223 item duas cult ras bagadeli. LJ.2 153 sg. a.1288 obsides veniant ad civitatem ianue in
LMS 246 a.1240 dupletum de bagadello.
forciam et baylam comunis ianue.
REW 859 < la/. baca . ALN 123 sg .; < aro bagdadi. ba ila cognome
M.ALlNEl, LN 28 (1967) 99-10 I.
L bagadella. CSF 101 a.1433 (Sav.) manuelell1 bailam.
ba ile sn. "badile"
bagassa sf" "p rostituta (term ine ingiurioso"
LEM 230 a.1238 baile unum. BNA 451 a.1262 (Venl. )
CNM 80 a.1205 (Sav.) eam perculsit cum lapi de et voca-
vit eam bagasam et malall1 ancillam . CNM 350 a.1206 verrubium unum, bai le unum . RCO 128 a.1286 (Ort.)
vocavit. .. prencessam et malam ancillam et bagassam. bayle.
D bagascia. L badile.
baginus cognome bailia sf. "autorit, potere"
LJ.I 840 a.1228 corvus baginus. CDG.I 364 a.1157 nec ullam bailiam ei dabo ... ego non
D baggiu. consentiam quod obertus de paxano ... habeat bailiam,
bagnaira top. (Corsica) neque potestatem de frascali . CDG.2 148 a.ll72 ante
U.2 225 a.1289 guiduzurell us de bagnaira de corsica do- qua m regni bailiam accipiat. CDG.2 289 a.1184 ahquam
minus in parte m totius terre bagnaire. facultatem ... vel bailiam.
L balneum. L balia. D bailia.
bagnara top. (Marola, Spe.) bailivus sm. "funzionario amministrativo"
CGO 162 a.1260 (PortoV) iohannes filius laboran tis de CDG.2 18 a.1165 (Roma) vicecomites et bailivos qui pro
bagnara. tempore fuerinl in lerracina. LJ.2 486 a.1329 in scriptu-
L balneum. ra . .. sigillo bailivi sigillata.
bagnaria top. (Sav.) L baiulus.
CAC 140 a. 1179 (Sav.) locus qui dicitur bagnaria. baylus agg. . ..
NSS 257 "localit imprecisata". RCO 128 a.1286 (Ort.) due crivellerie bayle . .. seacla 11.
L balneum. baillus SIl1. "comandante, governatore, balivo"
bagnascum top. (Ceva) RLB 34 a.1283 (Castellaro) baillus regius.
FAF 26 a.1226 (Ormea) bonifacius de bagnasco. BAV L baiulus.
191 a.1393 (Moncalvo) loca et poderia locorum tinorii , baiola top. (Sav.)
bardi netti , peciole, bagnaschi et maximini. CAC 37 a.1178 (Sav.) rivu s baiole . CNM 38 a.1204
L balneum. (Sav.) de quadam vinea que iacet in baiola. CNM 74
(de) bagneira cognome a.1205 (Sav.) in plano saone ad quintanam baio le. PLP
RCA 82 a.1148 cunradus de bagneira. 207 a.1250 (Sav.) te rre iacenlis in bayola. PCC 37
L balneum. a.1305 (Sav.) rivus bayole. SSA 157 a.1345 (Sav.) fontes
bagnum sn. "bagno" bayole et puteum terrini et puteum de plano. PCC 107
PVP 274 a. 1488 lensolo uno de bagno. a.1370 (Sav. ) baiolla.
L balneull1 . NTS li "a Savona, nel borgo della Foce". NSS 223:
bagnum "bagno di tintura delle stoffe" anche 11. di fam.
MAS 261 a.1519 et datis coloribus bagnum ipsum di - L baola.
sperdatur, ni ex eo fraus committi possit. (IvI 263 trad. bayolum top. "Bailleul, Fr."
coeva:) "il bagno del quale colore, in quello instante, DRG.2 575 a.259 peciis quinque virgaLOrum de bayolo.
compila l'opera, si habia a disperdere e butar via ". baiolus sm. "signore, governatore"
L balneum.
bagoda top. (Celle) O.PETRACCO SICARDI, RH Il (1956) 93 a. ut ipse domi-
nus baiolus ... prestare debeat iurall1entum ...
CCS 56 a.1414 (Celle) eundo per viam usque ad bago-
dam et a bagoda usque ad cimam picatii . L baiulus. baiulinus.
bagula sf. "balia" bairamus agg. "di una qualit di boccassino"
PVS 413 a.1404 bagulas seu mamas. PVP 299 a.1492 pro una pecia bocasini bairami pro una
L baila. iomea . .. pro una pecia bocasini bairami integra .
bay agg. "di colore baio" baittura sf. eri: per batitura "battitura"
RCO 128 a. 1286 (Ort.) equum unum bay cum sella et DRG.2 149 a.1213 confitetur se habere in sua poteslate
freno . et bailia baitturas duas auri et argenti.
L baius. L batitura.
baiamontem n.p., m. baiula sf. "balia"
RCS 165 a 1263 (Sav.) medietatem unius campi cum LG 391 a.1383 nutrice s vel baiulas. LO 625 a.1403
Baiamonte. baiulla sive nutrix. PVS 410 a.1403 de mamis sive baiu-
baiardum top. "Baiardo" Iis. GR 63 a.1498 ab aliquo sciavo . .. vel baiula nutrice
TU. l 33 a.1130 homines baiardi. vel mama.
L baaldus. baardum. D baiardu. REW 886.
baiena top. (Ba rd.) L baila.
BCB 100 Il . s.vi ii-i x (IVI, 113: s.xi-xii) in monte qui vo- baiulare vb. "custodire, portare"
catur baiena. AI 19 ad a.1227 et eidem vexilla baiulanda commisit et
baietus agg , "di colore baio" dedit. AI 127 ad a.1242 confalonerios seu vexiliferos fe-
NL.2 11 a.1216 pretio unius muli baieti burcardi stellati ci! publice nominari . .. et eisdem vexilla baiulanda comi-
in fronte. si! et dedi!. . . vexillum dedit feliciter baiulandum.
L baius. D baietta. L baiuJus. D bairar.
baiu 122 baia
f.
123 bald
baie
a.1158 soldaterios, bali slarios et archiferos ... conduxe- 17.144. HAW 16. G.D.SERRA, Studi Calderini-Paribe-
runt. lA 62 a.1285 de potestalia clavari supersalientes et ni, 1. Milano 1956 pp.391-402. J.HUBSCHMID , Conv. St.
balistarios cl. BBG 487 a.1349 pro balistariis ducentis Apuani (Carrara 1955), Rendic.3. giom., Carrara 1956,
palacii domini ducis et pavesari is quinquaginla. LG 270 reco N.LAMBOGLIA RSL 23 (1957) 119 sg. FTL 97 .
a.1363 pedites .. . quorum quarta pars sit pavcsariorum et SLS.347-61. PGC 101n. ASB 67-82: "voce di soslrato
relique tres partes balistariorum. TL.2 235 a.1463 deinde lig. pre-i.e."
scorpionorum qui balistarii vulgari nomine nuncupalllur. L ballllatis. balme. balmeta. banna. D banna.
TL.2 237 a.1463 quo pretio co ndu cent ur m arinarii ... balme top. (Rochebrune, Fr.)
scorpiones vero sive balistarii aliquanto pluris pretio con- LJ.2 206 a.1289 pecia una terre ... ubi dicitur balme.
duci mererentur. L balma.
balistarius sm. cognome ba1matis top. (Sav.) . ..
DAF 48 a.1300 georgius balistarius de accon. SRC 364 a.1297 (Sav.) . campum unUIn, loeo ubl dlcltur
balistra sl'. "balestra" balmatis.
BGS 129 a.1267 cum balistris octo de COrIlU de duobus L balma.
pedibus [venivano azionate fac endo forza sui due piedi] balmeta top. . .
et aliis duabus balistris de streva. VCB 293 a.1288 (Bo- MBL 10 a.1 046- 1070 (Lrins) mansum unulll qUi est 111
nif.) balistre de turno ... balistre de duobus pedi bus ... ba- loco qui vocatur baI meta.
listre de duobus fustis imberzate. VCB 303 a.1290 (Bo- L balma.
nif.) balistre de stambec is vi . ... balistre ligni de leva . .. balneare vb. "bagnare"
balistre ligni de streva . SI.G 324 a.1330 balistram unam GSS 41 a. 1330 (Sarz. ) (i becchini comu nali) debeant
de streva, bonam et suticientem, cum duabus boni s cordis mortuos balneare et suare et in faretris ad eeclesiam de-
ultra magistram et crocho et carchassio. ASA 458 a.1350 portare. SSA 127 a.1345 (Sav.) et non. balneabunt dic-
(Alb.) non possit. .. lanzare seu proicere vel balistare cum tum filatum nec etiam fregabunt cum ahqua re balneata.
balistra aliqua. CST 286 <1.1381 (Taggia) nell10 lanzet LG .434 a.1383 tinclores ... non teneant tellas tintas vel
cum balistra inlra castrulll Tabie. CPB 246 a.1388 balneatas ad perticas ante domos eorum ... ubi possint
(Piac.) ilem duas Iibras l li a balistri s. (transeuntes) tingere vel balneare.
L balista. L balnealura. balneatus. balneum. barneare. D bagn.
balistrare vb. "lanciare proiettili con la balestra" balneatorem SIl1 . "bag nin(), inserviente dei bagni
LJ.2 608 a.1352 cuius possessionis comune ianue partem pubblici" ..
maximam occupavit causa balistrandi et in ea bali strario- FAG 160 a.1307 ti bi vassallo de stella balneaton 111 balneo
rum arte m exercendi. de Scutaria. FCD.2 352 a. 1281 (Reg.: Fulco da Sori) bal-
L balista. D abelestrar. nealore ; (Giacomo) balneator in balneo guerciorum.
balistrarius SIn. "ba lestriere" OGM 205 : "scarse notizie si hanno sui balneatores geno-
LJ.2 608 a. 1352 causa bali st randi et in ea bali strariorum vesi" .
artem exercendi. L balneare. balniatorem .
L balistarius. balistrerius. D bares/r balneatura sf. "bagnatura: operazione nella lavora-
balistrarius SIn. "fabbricante di balestre" zione dei panni"
VSC 80 a.I448 bartholomeus de marco, balistrarius. SSA.1 280 a.1345 (Sav.) pro acimatura et balneatura ali-
L balistarius. cuius panni 10ll1bardischi.
balistrata sf. "getto di balesTra" L balneare.
FST 73 a.1592 (Triora) circum circa per spatium unius balneatus agg. "bagnato"
balistrate. BGS 82 a.1248 agulllinas x balneatas. SSA 127 a.1345
L balista. (Sav.) et non balneabunl dictulll filatum nec etiam frega-
balistrerius sm. "ba lestriere" bunt CUlTI aliqua re balneata. LG.434 a.1383 tellas tintas
GR 15 a.1363 (Diano) bali strerium sive a\cutorem. vel balneatas. LG 454 a.1386 pannos madefactos seu
L balistrariu . balneatos. CDC 127 a.1392 pupe balneati balete vi.
balistus/ -m sm/n . "bales/ra" D.GloFFR, ASLSP n.s.9 (1959) 33 a.1393 (contratto di
LG 270 a.1363 teneant as<;idue cerveleriam in capile, assicurazione marittima) non teneatur de balnealO (mer-
crochull1 cinctum et bali stos paratos. GSS 37 a.1330 ce bagnata).
(Sarz.) balistum unul11 sufficiens cum fornicamenti L balneare.
L balista. balneatus cognome
balius Slll. "assisteme in giudizio" BNA 325 a.1261 (Vent.) railmundus balneatus.
MS 183n. ca 1222 et parli bus ... iniunxi quod sub balio balneum sn. "bagno (per la pulizia del COlpO)"
Ii.tigarent.. . - quod baliu s liceI ab initio conlradixe- RCP 661 a.1274 (Sarz.) debenl. .. facere balneum domi-
rit.. . no episcopo et aportare aquam de mari, et colligere ~er
L baiulus. bas odoriferas ad diclum balneum faclendulll, quoclens
balius sm. "titolo del! 'ambasciatore veneto alla Por- idem dominus ep(iscopus) voluerit et preceperit. PLC 68
ta Ouomana" a.130 I item paria quatuor de linteaminibus et aliud de
MS 183n. ca.1222 (Gen.) balio venetorum iniunxi. balneo lintealllen . NIS 354 a.1425 vellatam unam a do-
CIV 35 sgg. mina pro balneo cum frixo de auro. PVP 224 a. 1451
L baiulus. item alia cultris septe pro balneo parva.
balma top. L bagnara. bagnaira. bagnaria. bagneira. bagnascum ba-
ASB 67 a.721: in pago pauliaccense balma et corni.eiaco gnum. balneare. banola. barneum. bannum. D bagnu.
(IVI: " La prima allestazion e deL nome (od. Beaume, balneum sn. "vasca da bagno"
presso Pouilly-en-Auxois (COle d'Or)". PVP 239 a.1456 item calderonul1l unUIll rami cum sua
ASB 67 a.739 in balmas (Val Maurienne, Savoia). tromba pro balneo. . .
balma sI'. "grolta, antro" ba)neum sn. "bagno (stabilimento pubbliCO di
DUC.I 540 balma: caverna, an /rum., fovea, spelul'lca". bagni)" . .
B.TERRACINI, Riv.filol. e isfl: class. 49 (1921) 411. T.Bo- MGB 793 a.1267 item dedit et concesslt ... loglam , pala-
LELLl, Ann. Sc. Norm. Sup. Pisa, s.2., Il (1942) 158. TB ciul11 , ecclesiam, balneul11 , furnum et iardinum et domos
baln 126 baJJlb
sufficientes ad stallum mercatorum. PPE 197 a.1279 do- (de) balsamo cognome
natio balnei et domorum eius ... oclavam partem ... lerre, SLS.2 143 a.1205 jacomus de balsamo.
balneorum et officinarum et domorum et edificiorum. L bace mus. bachemus.
FCO.2 352 a.l281 balneator in balneo guerciorum.- balsamusl balamusl balzamus sm. " ramo, frasca,
balneum domoculte. FAG 160 a.1307 tibi vassallo de palo"
stella balneatori in balneo de Scutaria BLC 92 a.1297 PLP 206 a.1250 (Sav.) quod nullus faciat in bosco saone
pro expensis que fieri debebant in balneo comunis ia- b~lamos ve! ~ales ve! Ii gna viridia eu sicca pro ponan-
nuensium posito in nicosia, quod predicti ... appaltave- dls extra dl stnctum saone. SSA.2 84 a.l345 (Sav.)de
runl a dieta comune. FAG 160 a. 1307 tibi vassallo de balzamls et hgnls non pOl1andjs extra saonam. .. non fa-
ste lla balneatori in balneo de scutaria ... - (ego) ... que elat .In b.osco saone balzal11os, li gna vi ridia vel sicca . .. _
habito ianue ad balneum de barcha. LI.2 442 a.I.304 ca~ngan ... . balzarno et pa ll os ... pro ipsis utendis in vi-
item quod habeant in eodem loco ipsi ianuenses ... liber- nelS et terns SUIS. - si emerit in saona ... ligna, bala-
lacem sine aliquo impedimento et habeant macellum ... mos vel palos. S~A.2 133 a. 1345 (Sav.) quecumque per-
logiam balneum ecclesiam. PCA 53 a.1335 (Alb.) cohe- sona que aduxent. m aona . .. aliquo balzamos debeat
ret ... ab alia (parte) balneum. SSA.2 37 a.1345 (Sav.) ire h~bere centum balamos pro qu~libet manna sine ligami-
ad balneum. VTS 104 a.1530 (Sav.) carrubeus balnei ... mbus. RVN 11 2 S.XIV (NolI) SI quis vero inciderit sali-
- balnea illorum de pavesiis. ees, vel balsamos ... . SRB 316 a.1407 (Sav.) quod aliqua
balneum sn. "vasca per la tintura delle stoffe" persona non pOSSI.t facere nec colli gere balsamos aliquos
GC 192 a.ll91 locat paxio de luca et pinello tinctori bal- de caslanea seu ahquo alto hgno.
neum suum de ristorbio. D baiciami.
balneum sn. "bagno, luogo o occasione di dissolu- balsanus agg.
tezze" SGM . 102 a.1376 (Massa) una banneria balsana ad arma
TL.2.870 a.1472 accesserunt ad convivia ad balnea ad lucant comums.
commessationes et in choreis cantibus et simili bus. balanusl balzanus agg. "(di eql4ino) che ha le zam-
balniatorem sm. "bagnino" pe macchiate di bianco .,
PLC 29 a.1301 symon, filius quondam balniatoris de fa- FNU 201 a.1212 mulum balanul11 ... mulum flavum
magosta. BVP .28~ a.1229 equum ... balzanulll de duobus pedibu~
L balneare. balneatorem. supenonbus. FNV 185 a.I.252 de precio unius eque baie
baloneta sf. "piccola balla di merce" balane: FCD 2.1426 a.1281 mullll11 balzanum de omni-
COC 4 a.1386 folie ferri balonete v. bus pedlbus.
L balonus. DUC. l .542 balzanus: de equo qui in pedibus albas habet
baloneto sm. "piccola balla di merce" maculas. REW 919.
CDC 13 a.1386 telle balonelo i. balzare vb. "rivoltare (terra) ?"
L balonus. CNM 427 ca.1205 (Sav.) laboravi in ea (terra) ad balzan-
balonus sm. "grossa balla di merce" dum eam et splanandum .
CDC 120 a.1393 alzarii baloni ii. BBL 21 a.1475 balla balzeUus sm "balzello, gravarne"
una stuparum et balonum unum stupariolii. GR.2 ~ 2 a.1330 (~.arz.) exempti ab om nibus et sngulis
BBL Ixxix. "unit di imballaggio per tessuti" munenbus,. angheflls, peranghems, collectis, impositioni-
L balla. D balloni. bus balzelhge (= bal zelli sque).
ballonus sm. "massa di terra da mattoni" baltefredus SI11. "torre di legno per vedetta o assalto
di mura"
SSA 134 a.1345 (Sav.) teneantur ipsi fomaxarii dare et
vendere cuilibel civi ... de opere fomarcis sue ... et de illo LJ.1 783 a.1227 n~cfiat 1ll1lrUS nec parengata ... _ pa-
ballono de qua cives habere voluerint. :e~gate ~t balte~redl, que .eu qui sunt super COSlas fossati
D balez . IIhus locl seu ville .. . omnInO removeantur el destruant
ballota sf. "pallina usata nelle votazioni" DUC.l 619 sg. belfredus. REW 1041. ur.
RVN 67 s.xiv. (Noli) debeat deliberari ad ballotas albas baltexius sm. "balascio, rubino del Balakshan"
et nigras. (cf IVI, p.63: ad lapides albos ... et nigros). ORG.3 9?3 a.1304 lb ... inplicatas in lapid ibus, smeraldi
ct~~~ s
L balla. ballatola. palocta. D balotori. L balaxium .
ballotationem sf. "votazione"
balum sn. "palla, proiettile"
RGL 27 a.1576 a voto, seu ballotatione prefatorum.
ACC 27 a.l0,97 Cum armi s et cu m omnibus que ad b I
L ba Ilota. abolotare. D balottatione. pallotarione. suni necessana. , a a
ballotola sf. "pallina usata nelle votazioni" D baia.
OMC 138 a.1379 absolvendo infrascaripta omnia et sin- bambagarius I bambaarius sm. 'artigiano d l
gula ad ballotolas albas et nigras . VSF 419 a.1449 illi qui tane" e co-
prevaluerunt ceteris aliis denominatis secundum iudicium CGS.I 408 a.1160 jo hannes bambagarius . LMS 530
ballotolarum. TL.l 129 a.1454 absolventes se ad calcu- a.l226 (regesto).
los albos et nigros elegerunt ad infrascripta officia infra- Cf SLS.3 34 a.1262 (Roma) bal'l1macarii m.s.
scriptos videlicet qui convenerunt in electione istorum L bambaxarius.
pre ceteris ballotole numeri sufficientis. bambasium sn. "cotone"
L ballota. ballotora. SSL 208 a.1336 una pecia d~ bambasio ... due pecie tele
ballotola sf. "pallottola, proiettile; arma" de cotono. LG 60 I a. 1403 tll1clores et manganatore t-
LG 956 a.1404 misericordiam ve1 cultellessam, bastonos larum et bambaslOrum. s e
ferreos, ballotolas ferreas seu plumbeas, seu quodv is L bambaarius. bambaxium. bambaxinum. banbec'
aliud genus vel vocabulum armorum offendibilium vel bamb axarms ". . lUm.
sm. artIgiano del cotone"
deffendibilium. GR 105 a.1498 ballotolas ferreas vel FAF2~3 a.1257 jor~anu bambaxarius. PLS 215 a.1301 tibi
pombleas. gbregbono ?ambaxano.. PC 288 a. 1364 capitula artium
balotora sf. "pallottola, arma, proiettile" .am axanorum COlonmarum. ~G 665 a. 1406 ars bambax:~~
ASA 89 a.1400 (Alb.) stochum, cultellam, apiam, baloto- florum. TL.~ 757 a.1471 augustmus de plani bambax . .
ra m. L.bambaganus . .bambaarius . bambasium. bombaxan~s.
.:. ballatola. D barlottua. bombecium. D bombaxeri. anus .
bamb 127 bane
bambaxilem sm. e agg. "cotone" banca pl. , top. "Banchi (pia zza di Genova)"
DRG.2 503 a.1254 in .. . fustaneis et bambaxilibus. LI.2 1455 a.1415 platea bancorum. DSP 345 a.1415 de
L bumbacilis. logia bancorum. DSP 350 a.1415 que porticus sinI aper~
bambaxilis agg. "di cOlone" te a fac ie platee bancorum. BCM 64 a.1482 dle lune X~I
CGO 148 a.1260 (Ponoy.) paludellum unum bambaxile. decembris, in bancis. DSP 61 a.1487 proclamasse .. . III
bambaxinum sI'. "le/a di cotone" bancis et per loca pubblica.
GR 51 (Vent.) qui vendiderit Fustana, bambaxina ... L banchum.
D bambaxina bancaeta sf. "panchetta, seggiolillo"
bambaxium sn. "bambagia, cOlone" PVP 242 a.1456 item bancaete quatuor.
CPB 245 a.l388 (Piac.) sex Iibras bambaxij endegi colo- banca perforata sf. "seggetta" ..
ris ... unam libram bambaxij albi. PVP 280 a. 1488 item OGM 202 a.1472 itelll bancha una perforata pro II1firnlIS.
toagia una bambaxii nova .
bancalarius sm. "falegname"
L bambasium. bambaxarius . bambaxilis. bambaxinum . MSI 317 a. 1470 dexerenus de monte bancal arius. B BL
banbecium sn. "COlone"
108 a.1473 pro domenico de terile bancha]ari.o ..ANI?2
COO 261 a.l261 (PortoY. ) pallldellum meum tele banbecii. 31 a.1487 inter bancalarios, cazarolios et capslanos slve
L bambasillm. bembegium. bombecium.
bambinus sm. "bambino" magistros asie.
GR.2 26 duo pueri sive bambini. L bancararius. D bancal.
DUC.I 543 bambinus. banehale sn. "panca"
D bambn. PVP 275 a.1488 banchale uno nova contra leta CUm sua
bamnire vb. bandire, esiliare" subbanca.
L banca. banchaletum.
BAV 196 a.1393 (Moncalvo) proditorem, lat ronem , rup-
torem stratarum, nec aliquem bamnitum vel bamnendum banehale sn. "cassapanca"
domini marchionis. LO 23 s.xiii. capsia seu sospitale vel banchale. PCC 142
L bannire. a.1353 (Sav.) item banchale unum de una clavatura par-
bampnum sn. "penalit" VUm' NBI 37 a.1390 banchalle lInum pro libris cum duo-
RH Il (1956) a.1463 (Tenda) si ne ali qua pena et bam- bus c1avatllris. [EL 90 a.1397 banchale de quatuar pedi-
pno. bus. PVP 219 a.1451 bancale unulll tarsiarum. PVP 223
L bannum. sg. a.1451 bancallia duo intarsiata circa lectulll.- ban-
banasta I banastra sf. "cesta" callia duo intarsiata circa dictum torcular. PVP 232
GR 2.12 (N izza) ban as te in quibus portantur racemi ... a.1456 banchalle unum intarsiatum duarum clavatura-
tempore vindemmiarum sinI tales, quod teneanl iv. pane- rum . PVP 260 a.1461 aliud banchale de duobus coper-
rios. chiis.
DUC.1 543 banaslum. lSToRM, ROM 5 (1876) 167 sg. RNB 80: dal gen. il neogr. l1rrayKapt, l1rrayKat,
REW 1035. "cassapanca"
TB 17.153: gaLl. benna x lat. canistrum (gr. L banchalem. bancharills. D bancale.
Kavacr'l:pov). REW 1035. bancale sn. "banco, scrittoio
D banastra. benna. CPB.2440 a.1388 (Piac.) unum banchale a tribus co per-
banca sf. "panca, sedile" chiis cum sc rana post. NBI 37 a.1390 item bancale
COS. I 24 a.1156 duas bancas de maniar .. . qllatuor bancas unum pro scribenda.
de sedere in butega. VCB 59 a.1239 (Bonif.) archobancum bancale sn. "cope rtura di stoffa per il capo del letto"
unum, bancas duas. RBR 1.9 sg. a. 1254 (Sav.) cum omnibus SSL 210 a.1336 inventarium vestium, sargiarum et lecto-
banchis de lignamine.. . - Cllm mllreto qui dicitur bancha rum, bancalium et tapetorum. .. unum bancale a omere.
versus ipsum murum ... - bancha parva que est iuxta mu- item quatuor bancalia a fogliagio laborata multis diversi-
rum. DSP 350 a.]415 in ang1l10 exteriori ... dimittere ban- tatiblls ... item unum bancale factum a serpibus.
cam palmorum quindecill1 si ne banco, in qua sedeant et L banca. banchum. bancheria. D bancale.
quiescant cives graves et famosi et ofticiales comuni .
banchalem sm. "cassa, cassapanca"
MIL 196 sg. BLG 30 long. panka.
OEM 186 a.1314 banchalem unum de castaneis. OGM
banca sf. "cassapanca (posta di solito al fondo del
letto)" 105 a.1370 item banchales pro panni s ii. PVP 260
CGG 362 a.1275 (Porto Y.) item banca una. item catreda a.I.461 banchales tres unius coperchi.
una. pec 142 a.1353 (Sav.) banche tres pro dicti s lectis banehaletum sn. "panchella"
CAR 12 a.1381 strapoinla una ... banca una ... covertor PVP 226 a.1451 item banchaletum unum parvul11. PVP
uno. PVP 224 a.1451 bancha una intarsi ata . PVP 226 260 a.1461 banchaletum unulll parvum.
a.1451 item torcular unllm clIm sua bancha intarsiata, bancharetum.
circurncirca dictum torcullar, c1avata. PVP 257 a.1459 baneararius sm. "falegname"
banclla una intarsiata. MSl326 a.1500 leonardus bancararius.
L bancaeta. bancharetum. banchella. banchera. bancheta. D banc. bancar.
banchetum. banchull1. disbancare. panca. subbancha. banehare sn. "cassapanca"
banca sf. "banco di lavoro" PVP 272 a.1488 banchare uno lango.
LEM ] 85 a.1222 bancam unam ad tondendum pannos (cf. baneharetum sn. "panchetta; piccola cassapanca ....
LEM 188 a.1238 di cllm ad tond endllm). CGO 1.49 IEL 91 a.1397 bancharelum parvum ... PVP 233 a.1456
a.1260 (PortoY.) itell1 banchall1 unam ad facie ndum oleum. i.telll bancaretum unum. PVP 241 a.1456 bancaretul11
banca sf. "banco di vendita" unulll duarum c1avaturarul1l. PMN 202 a.1487 in quo-
CAC 265 a.1179 (Sav.) in domo bllrgi ubi sunt banche mee. dam bancharelo.
banca sf. banca, banco di cambio" L banca. banchalelum.
LJ.1 1085 a.1251 quod ... homines de ASL possint tenere baneharia sf. "attivit bancaria"
bancum sive bancam in civitate ianue faciendo securita- LSD 618 s.xiv. officium bancharie seu mense nummula-
temo rie. DNB 124 sg. a.1353 omnes qui banchum tenebunt
A.SCHIAFFINI, IO 6 (1930) 52 storia del vocabolo. aut exercebunt officium bancharie.
L bancharotus., banchatu s. L banca. bancherius.
ba ne 128 bane
baneharius/ -m sn. "cassone, cassa per documenti" alia fideju ssiones et cauti ne bancherius ipse presti te-
LMS 276 a.1222 et unum arcobancum et bancharium ril. DMC418 a.1510 dieta libra ... Lransmitti ad bancha
unum. LEM 240 a.1239 bancaria duo, sospitalia duo . infrascriptorum bancheriorum .
LG 105 a.1327 quod bancharium habeat duas clavaturas DNB 83. AES 14.
et duas claves. VFD 91 a.134l reservato semper loco ca- L banca. ban charia . ban c her. bancheri.a. banchum .
psie sive bancharii pro armis. SSA 98 a.1345 (Sav.) fi~ri D banch.
facere unum bancharium in quo ponantur dlcta cartulana. bancherius de tapeto In . "ba nchie re abilitato a
ASA 269 a.1350 (Alb.) et teneri debeat in uno bancario compiere operazioni fi nanz.iarie per conto del comune di
in quo sint due clavature sell c1aves. ~F 86 l/xv. it~m Genova.
bancarius lInus de mealibus (cassetti ?) tnbus tahs quahs. LG 545 a.1403 nemo possi t aut de beat tenere banchum
L banchale. in ianua vel ul bancherius ponere tapetum, vel pro ban-
baneharotus sm. cambiavalute, piccolo banchiere " cherio de tapeto se gerere ve l haberi, qui ellectus et ap-
LG 446 a.1383 bancherii et bancharoti. LJ.2 1459 (= probatus non fuerit pro bon et ydoneo per officium mer-
DSP 350) a.1415 que bancha ... non potuerunt unquam cantie.
locari ... nisi bancheriis el bancharotis et notariis et col- LG 656 a.1404 quod omnes et inguli bancherii de tape-
lectoribus publicorum introytuum ac censariis. to ... teneantur et debea nt offi cio et caram offido rner-
L banca. bancherotus. cantie singulis anni in kal endi s ianuarii incipiendis dare
banchatus agg. "bancabile, accettato in banca" et prestare fid eju ssores ydoneos usque in 1ibras viginti
ACL 120 a.1344 asperos ... banchatos, bonos etexpendi- quinque milia ianu inorum ad minu s.
biles de caffa. L banchum tapeti .
L banca. bancherotus m. cambiavalute; piccolo banchiere"
banchella top. (Vado) SFG 2.52 s.xiv minore ban herii quo vulgus nuncupat
PCC 5 a.1 152 (Sav.) terra banchelle. baneherotos. LG 564 a.1403 quod bancheroti non emant
L banca. D banche/a. a sclavis . .. res subscripta (oggetti pre7iosi)
baneher sm. "banchiere" DNB 124 bancheriorus.
CGS.l 179 a.1158 baldo bancher. CGS.2 83 a.ll62 ingo L banca. bancharotu .
bancher. bancheta sf. "panchetta"
L bancherius.
banchera sf. "panca" BSR 368 a.12 18 banchetas dllas. CGG 173 a.1260 (por-
NBI 38 a.1390 item banchere jij francische. PVP 219 tov.) banchetam i. PVP 260 a. 146 1 banchete tres. PVP
275 a. I.488 bancheta una. VOL 170 a. L503 (Sav.) com-
a.145l item bancale unum tarsiatum ... item bancheram
prehensa etiam in dieta altitudine dicyte maiestatis ban-
unam. cheta ipsius.
L banca. L banca. D bane/uta.
baneheria sf. "copertura di stoffa"
baneheta sf. "banco di chiesa"
CDC 84 a.1386 pro panni peciis ii. eL bancheria, missis
~VG 337 a.1307 vendo .tibi .. . banchetam unam positam
in pisas. PVP 223 a.1451 item bancherie quatuor. PVP In ecclesla sancte mane 111 vine is.
241 a.1456 bancheria una. PVP 260 a.1461 bancherie bancheta top. (Savona)
due de f1andria. MAS 40 n. a.1463 tellam, sarzam, co-
prilectos et bancherias, bocasinos. CAC 9 a.I178 (Sav.) ad banchetam. PLP 90 a.1250
(Sav.) et cum fui ad banchetam ... SSA 83 a.1345 (Sav.)
L banchale.
bancheria sf. "attivit bancaria" a bancheta usque ad pontem. SRB 362 a.1424 (Sav.)
GVG 125 a.1256 gregorius nigurbonus de placentia ban- transnum facientes per civitatern saone et posse, scilicet
cherius ... occasione officii bancherie. PCP 642 a.1316 a ponte pillarum et mai estate banchetarum et a fontana-
cia versus arbizolam.
alicuius bancherii ... qui exerceat officium bancherie seu
numularie. NTS Il. NSS 227, 257 "crosa lun go il planum saone in
dire zione di Lavagnola (od. Via dei Mille). '
L banca.
D banchetta.
baneherius sm. "banchiere"
CGS . I 67 a.ll 56 a te nubeloto bancherio . se 297 bancheta perforata sf. "seggetta"
a.1157 bando bancherius. CGS.2 82 a.ll62 ingo ban- PVP 241 a.1456 item bancheta una perforata.
PVP.101.
cherius. GC 20 a.1I91 baudo bancherius. SRB 52
a. 1 197 henricus bancherius. GG 16 a.I200 bartholomeus
D banchetta.
bancherius. LMS 220 a.1222 lanfrancus bancherius . bancheta soprannome
DNB 120 a. 1227 ego rainaldus felianus bancherius con- ZAC 241 a.1296 (Alb. ) iacobus marixanus dictus ban-
fiteor me accepisse a te .. : in deposito et custodia occa- cheta.
sione banchi libras ... que su nt scripte in cartulario mei banchetum sn. "banco di vendita o di scrittura"
banchi. BSL 142 a. 1253 secundum quod scriptum est in LG 426 a.1383 bancha ve l banche La, scanna. LJ.2 1459
cartulario dicti bancherii. DAF 45 a.1300 ugolinus de a.1415 cui ... columne sive pil astro .. . possint adhereri fa-
messana bancherius. PCP 642 a.l316 alicuius banche- cere et appodiare banchetllm unum locandurn scribis.
rii ... qui exerceat officium bancherie seu nummularie. DSP 350 a.1415 banchetum unUI11 locandum scribis, tan-
VFD 160 a.1317 depositum de libris trecentis ... in bonis te latitudinis quanta est grossitlldo diete eolumne sive pi-
et ydoneis personis non bancheriis. LG 43 a.1327 item lastri.
quod quodlibet anno debeant eligi bancherii in quibus L banca. banchetus. D banchetti.
possint recipi assignationes solutionum et proventuum banchetus sm. "tavolino"
communis per officium protectorum et visitatorum et SlP 178 a.1420 (Massa) unus banchetus rotundus.
confortatorum . DMe 129 a.1 364 anthonio de leone ban- SlP 307 .
cherius. LG 656 a.1404 de bancheriis et aliis rumpenti- L banchetum.
bus. LG 659 a.1404 bancheriorum rumpentillm. DSP (officium) banehorum sn. "magisTratura del comune
350 a. 1415 que banca non poterunl unquam loeari ... nisi di Genova"
bancheriis et bancarolis et notariis eL eollectoribus publi- AS 59 a.1432 absque sOlutione inlroitus cabelle apeUa-
: _rum introituum et censariis . TL.3 97 a. 1474 donec tionum ad venerandum officiulll banchorum.
bane 129 band
banehum sn. "panca; banco" bitum instrumentum vel apodixia banchi de tapeto solu-
SIG 327 a.1330 et sinI... loca expedita vide1icet a porta cionis vel legiptime quitacionis eius sententie... LG 843
petentarii sive senescalchi versus popam in schandollario a.1404 in strumenta et scripturas publicas et banci de ta-
sub bancho ve! supra banchum. AND.6 33 a.1516 item peto. - instrumentum vel scriptura publica vel scriptura
bancum scanni cum suo pogiolo fulcito et fasciato cum banci tapeti. DSP 203 a.1531 1iceat ... ipsam solutionem
suis canteris. facere de scripta banci de tapeto.
L banca. imbanchare. LDS 25 banchum cum tapeto et capsieta.
bancum sn. "banco " L bancherius de tapeto.
LJ.2 1459 a.1415 construi faciant .. . banca pulcra cir- banchus sm. "garanzia bancaria
cumquaq ue bene apta ad tenendum banca ... que ban- LG 149 a.1326 statuendum duximus quod pro prima se-
cha ... non poterunt unquam locari ... nisi bancheriis et cunda et tertia paga emptores introytuum dare debeant et
bancarotis et notariis et collectoribus publicorum introy- teneantur bonos et ydoneos banchos vel pignora in auro
tuum ac censariis. DSP 350 a.1415 - bancam palmo- ve1 argento.
rum quindecim sine banco, in qua sedeant et quiescant banda sf. (mar.) "bordo, parapetto della nave"
cives graves et famosi et officiales comunis. SIG 338 a.1330 item quod quilibet patronus ... debeat
banchum sn. "banco da lavoro" portare publice super bandam in sua gallea unam bande-
CAR 21 a.1435 visaque etiam longa et longeva consueru- riam ad arma dicti d(omini) capitanei. SIG 342 a.1330
dine que est attributa dictis laboratori bus caravane de te- quod capsia pro armis possit fieri deversus bandam dric-
nendo cIavias, banchum et marchum. CAR 36 a.1451 tam prope portam fogoni amutata diete galee. DCG 337
mercatores civitatis ianue .. . qui tenent claviam, bancum a.1383 cum firis quatuor serrarum amorsatarum pro qua-
et maleum cum quibus vibrantur seu stellantur et ponde- libet banda.
rantur et mondantur coria et consimilia .. . L (Iignum de) bandis.
bancum sn. "banco rJi:vendita" (dare ad) bandam vb. (mar.) "inclinare la nave su un
RSC 250 a.1143 feudum de bancis et scariis qui sunt in- fianco per rassettarla"
ter bucam (bovis). CDG 257 a.1149 usumfructum de CDO 220 a.1605 ordo circa prohibitionem dandi care-
banchis comunis ianue. PRV 93 a.1224 (Sarz.) omnia nam ... - licentiam arriondandi, neque dandi ad bandam
bancha beccariorum. LG 57 a.1327 bancha macellario- cuivis vasi a gabbia cuiusvis capacitatis ... prohibitio fac-
rum. LG 426 a.1383 bancha vel bancheta, scanna. ta de vasibus a gabbia ... bruscandi, dandi ad bandam &
SQV 279 a.1428 (On.) vendere carnes ... ad banchum. arriondandi in darsena presentis civitatis.
AS 72 a.1432 domum apothecam vel banchum. bandachinus sm. "stoffa di seta"
bancum sn. "banco del tribunale" VCB 57 a.1239 (Bonif.) calicem, ami tram .. . planetam
CAR 21 a.1434 prefatum officium in totali numero congre- unam bandachini, dalmaticam.
gatum, sedens pro tribunali ad eius solitum iuris bancum. L baldachinus.
banchusl-m snlm. "banco, banca, banco di cambio" bandella sf. "bandiera"
CDG 258 a.1149 ut aliquis non possit cambiare in banchis PFG 25 a.1364 (Alb.) confaronos et bandellas.
nec in tabu!is nec in civitate ... CGS.2 129 a.1163 tot mir- L bandeleta. bandera.
gorenses que valebunt Ib. cxvi ianuensium ad banchum il- bandeleta sf. (mar.) "banderuola per segnalazioni
lius terre (in montepesulano). GG.2 117 a.1205 confitetur marittim.e"
obertus bancherius se habere in accomendatione a johanne PPG 319 a.1555 coffinis duobus et bandeletis quatuor
de torexella lib. xxv. causa operandi ad bancum usque ad cum ipsorum tabulis pro faciendis signis triremibus, cum
annum proximum ad medietatem proficui. OP 130 suis antenis et sonchis.
a.1213 in civitate iuxta merchatum vetus ad banchos cam- L bandella. bandera.
biatorum. DNB 120 a.1227 ego rainaldus felianus ban- bandera sf. "bandiera"
cherius contiteor me accepisse a te ... in deposito et custo- ZAC 137 a.1287 (AI b.) cum ... equitibus armatis cum
dia occasione banchi libras ... que sunt scripte in cartulario quadam bandera ad arma et signa domini nanni marchio-
mei banchi. LJ.l 1085 a.1251 quod ... homines de ast nis ceve. RL 222 a.1288 (Alb.) de portanda bandera in li-
possint tenere bancum sive bancam in civitate ianue fa- gnis albingane. ASA 454 a.1350 (Alb.) portare banderam
ciendo securitatem. BSL 151 a.1253 libras .. . scriptas in comunis albingane quando navi~ant in eorum navigiis.
cartulario banchi tui. BSL 160 a.1253 prout eas (libras) Cf RNB 80: cf. neogr. jlnavOCpa. m.s.
nobis scribi fecistis in banchis. LG 50 a.1327 deliberare L bandella. bandeleta. bandererius. banderia. banneria.
bancha secura in qui bus d~beant fieri solutiones. - id D bandeira.
quod habendum restabit de pagis totius eiusdem anni, in bandererius sm. "alfiere, portabandiera"
pecunia sive banchis. LG 112 a.1327 omnes homines vo- ASA 135 a.1288 (Alb.) in exercitu generali ubi sit vexil-
lentes b~nchum tenere in civitate ianue ... - pro omnibus lum confalonum comunis debeat potestas compellere
campsonbus et bancheriis qui banchum tenuerint in civita- omnes bandererios seu banderas. RPV 166 a.1346 ban-
te ianua. LI.2 607 a.1352 quam ... pecuniam ... confessi dererium comunis. GR 2.20 (Vezzano) ire debeant con-
sunt se habuisse et recepisse in bancho francisci de parma stituto caporale et uno alio bandererio.
bancherii. DNB 124 sg. a.l353 omnes ... qui banchum te- L bandera. bannerarius. bannerius.
nebunt aut exercebunt officium bancharie. DSP 350 banderia sf. "bandiera"
a.1415 construi facient .. . banca pulcra circumquaque be- SIG 338 a.1330 item quod quilibet patronus ... debeat
ne apta ad tenendum banca. TL.3 98 sg. a.1474 liceat. . . portare publice super bandam in sua gallea unam bande-
recusare solutiones acceptare in banco aliquo pecuniarum riam ad arma dicti d(omini) capitanei. LG 303 a.1363
sibi debitarum. DMC 418 a.1510 dictas libras ... transmit- banderiam ad arma comunis ... scilicet gonfaronum ...
ti ad bancha infrascriptorum bancheriorum. seu vexilum. PGP 25 a.1364 (Alb.) consignata fuit ban-
L banca. bancherius. D banch. deria una ad arma comunis. CP 131 a.1366 missus est
banchum de tapeto I tapeti sn. "banco abilitato a portare banderiam domini supra turrim dicli c~stri. TL}
compje~~ operazioni finanziarie per conto del comune di 665 a.1449 pro vexillis seu banderiis commums et domI-
Genova ni ducis. SOV 340 a.1428 (On.) et comune teneatur ha-
PVS 189 a.1375 instrumentum vel scriptura publica ve1 bere unam banderiam.
scriptura banchi tapeti. PVS 198 a.1375 et si fuerit exi- L bandera.
(.:
band 130 bani
bandezare vb. "bandire, esiliare" Bussana e Riva). FST 74 a.l 592 (Triora) de damnis fac-
CDG.3 119 a.1197 nullum bandezatum vel forestatum a tis in banditis. GR 24 a.1538 (Cer iana) Liceat bandiotis
ianuensibus recipiam. SRB 109 a. L206 (Gen.) possessio- dictarum banditarUIll . .. pascere ua ' bestias ultra colles.
nem et dominium tibi inde tradidisse confitor, eo salvo TAL 52. RRL 65. LPT.228. FTL J 22 "elemento topo-
quod per stell am transire quod gastaldus me suscipere te- /'Ioma stico frequente" . CST I J 2.
neatur ad hospitandum sicut solitus est et si nollet possim L bandi.a. bandicta . band imemum . bannire . bannita. ban-
accipere sicut soLitus sum et bandezare. rEA 45 a. 1252 num. D bandita .
(Alb.) punire ac mulctare, imponere, bannire seu bande- banditus agg. "associato, colletti vo"
zare. CDG.2 198 a.1174 si tamen propterea vos hoste m bandi-
L bannizare. D bandezar. tam feceriti s, te nebimur inde vobi au iLium nostrum fi-
bandi a sf. "b/lldita" deliter et sine fraude dare cum tot ga leis.
BSO 215 a.1581 (Onzo) in alienis terri s silvestribus, ban- DUC.l 548, 3.bandum: caterva, manus, societas; 2.ban-
dii s, prati s et segelibus. dus: hominum turba sub certo duce vel vexillo collecla .
L bandita. L bannitus. bannire.
bandicta sf. "bandita" bandum sn. " IJan(io, l1orifica?ione"
LJ .2 697 a.1361 gabella bandicte et erbagia. CDG. L ~ a . I ~56 bandum vero no n apmpliu quam quin-
L bandita. decl m dIes nll ssum erat, quando marchiones pLacitum ad
bandimentum sn. "assoggettamento al regime di tenendum veniebant.
bandita" bandum "multa, penalit"
RPA 43 a.1230 (Pigna) bandimentum hominum de arge- RCP 403 a.1204 (Luni) quis non habet unde banda per-
leto .. . in lite et di scordia ... super drictum et redditum solvat .. . GR 27 a.1267 (Apric.) possit tolle re vel de.-an-
fructuum monti s qui vocatur ansa et marcola et super care bosolos et brugos ... sine al iqu o bando. RL 2 00
bandimentum dicti montis. a. L277 cadat ad bandum solidorum X. PCP 633 a. 1316 et
L bandi ta. si ips.e infra terminum non olverit.. . accipiam bandum
bandinella sf. "specie di tela" vel vmtenum usque ad unum denarium. FCT 33 a.1379
COS Il a.1186 una m ballam bandinellarum et unam bal- (Triora) solval pro bando . . .
lam fustaneorum. L bannum. contrabandum .
L baldinella. bannerarius sm. "alfiere, portabandie ra"
bandinus cognome GSS 37 a.1330 (Sarz.) duo .. . pro quolibet vexillifero et
SCS 299 a. 1530 (Sav.) stephano bandi no. duos pro quolibet bannerario.
DUC.I.547 bandinum: banllum, mulcta. L bandererius.
bandiotus sm. "assegnatario all'incanto di bandite" . banneria f. "bandiera"
GR 24 a. 1538 (Ceriana) liceat bandiotis dictarum bandi- GSS 147 a.1330 (Sarz.) de pena re futantium offic ia co-
tarum . .. pascere suas bestias ultra colles. GR 24 a.1592 munis sarane. quic umque non receperit banneriam vel
(Triora) fi nito tempore bandite dictus bandiotus nullam pennellum 'perdat solidos x. SGM 102 a. 1376 (Massa)
personam vel bestiam accusare possit. una bannena balsana ad arma lucani comuni s.
L bandita. bannerius. D bandiota. bandita. TL.3 661 a.l449 pro vex illibus et bannerijs .
(lignum de) bandis sn. (mar.) "nave a vela, che ha i L bandera. bannerius ..
bordi rialzati a differenza dalle navi a remi" bannerius sm. " alfiere. portabandie ra"
DAF 69 a. 1300 taridam nostram de bandis et de duobus LJ.2 182 a.1288 coscius enrici ~annerius comuni s pisa-
arboribus. SIG 360 a.1330 galearum navium cocharum rum. GSS 37 a. 1330 (Sarz.) confa lonenos et bannerios.
laridarum lignorum de bandis et aliorum lignorum navi- L bannen a.
gabilium. SIG 363 a.1330 navim cocham taridam ga- banneriusl banneus sm. "fun zionario comunale de-
leam vel aliquid lignum de teriis vel de bandi s. VFD 76 legato al controLLo delle bandite"
a.1340 lignum de teriis vel de bandis. VFD 78 a.L340 li- GR.24 (Nizza) res laurabunt domino passo in arbit.-io
gni de terii s de bandis seu oneris. V FD 168 a.1340 ultra banneorum. I VI (Monaco) petebant quod in dieto castro
autem sc iciliam sic navigare possin!. . . dummodo redu- consules bannerii ponerentu r.
cantur ad modum Lignorum de b andis sive ad navare- L bandita. bandiolus. banneus. D bandita.
scarno CP 290 a.1343 cuicumque navi galee coche ligno banhat sn. ".gioco ~ 'azzard.o lecito, che ha COme po-
de bandis seu cuicumque alio Iigno navigabili . sta la consumaZIOn e ali ostena ' .
JAN . I 358 BR 558. FNG 38 e n. DMM 400: lignum de GR 2.86 a. L376 (Grasse) non debeat ludere ad aLiquem
bandis = lignum ad navarescham. lud um aleys uc h sed tan tum cau sa o latii a d banhat
bandita sf. "te rra comunale, boschiva e prativa, che MBA 401 a.I440 (Digne) banhal. .
il comune dava in uso per un anno, dietro compenso fis- L eyssuch.
sato in asta pubblica. L'appaltatore aveva il diritto di su- banilem sm. "specie di tessuto?"
baffittare o gestire in proprio la bandita, facendosi con- VCB 235 a.1245 (Boni f. ) rigatas duas de bani li .
segnare le bestie da pascolare dai singoli proprietari nei bannire vb. "battere, raccog liere (castagne )"
mesi in cui era p i difficile trovare erba. Ovviamente GSB 10.1 a.157~ (Baiard<; capiens castaneas in alienis
l'accesso alla bandita era vietato agli altri pastori" . castane.us, t~mdlu quamdlU banniuntur e t juxta solitum
RL 198 a. 1192 (Diano) ita quod habeant et teneant pro presentls Iocl nectantur.
bandita et castelania ... secundum usum diani. NL.I 24 bannire vb. "bandire, esiliare"
a.1203 terra illa que dicitur bandita communis. GR 24 rEA 45 a. 1?5~ (Alb. ) b an~iJe seu bandezare. CP 268
a.1267 (Apric.) de ementibus banditas sive herbagium a. 1264 banOl.v lt et forestavll. VFD 152 sg. a . 1316 non
communis. SEV 58 sg. a.1303 (Vent.) pascere et stare possent banmre .et forestare.:. - de quibus foresta tioni-
debeant in bandita ordinata capris tantum, et non a libi. bu s et banno eXlre non.,Possml. PPV 77 a.1370 (PortoY.)
- si vo]uerint transire ab una bandita in aliam. FCT 34 bann.ilurn vel forestatulll. LG 926 a. 1404 fores tare et
a.1379 (Triora) de bannis pratorum et banditarum. CST banmre de lanua.
288 a.13 81 (Taggia) ex.tra bandita plani ("Bandita del REW 930.
piano" : ampia zona comunale che sembra comprendesse L bamnire. bannitus. ba nnUI11. forbannire. froba nditu s .
la maggior parte del territorio verso mare di Taggia, D banire.
baDi 131 bara
bannire vb. "sottoporre al regime di bandita " s.xiv (Noli) sit bannum .. . soldorum qUlllquaginta. CVQ
RL 196 a.1172 (Diano) habeati s poteslat em bannend i et 36 1 a.1407 (Qu il. )et habeat medieta tem banni . SOV 97
piscand i et boscandi. BSM 162 .xiii. (M il!.) rubrica de a.1428 (On.) item si aliqui s feceri t presaliam , det bannum .
pratis banendis. FCT 20 a. 1280 (Triora) poss int pascere , FST 39 a.1592 (Triora) medietatem bannorum quarumcum-
Iaborare , bannire et di sbannire , venare et aucupar e. ASA que aecusarum quas ipsi respective fecerint.DUC.1 556.
458 a.1350 (Alb.) teneatur magi stratu s a1binga ne ... omni L bampnu m. bandum . bannire.
anno in die carnis proxime venturi ... bannire facere prata bannum sn. "bando, esilio"
gue dicuntu r sancti georgii et ipsa bifare et s.i gnare ... cum CDG.2 64 a. 1166 ideo in bannum publicum ex parte domini
signis certis positi in arundini bus seu Iignis et ipsa prata imperatoris federi ci ipsos mittimus et res eorum universas.
tenere banita usque ad festum santi johanni . de junio. LJ.l 1092 a.1251 bannize tur et nullo tempore de banno ex-
SCT 39: franco banjan, goto bandvja n "termin e usato per trahatur. CP 268 a.1264 bannivit et forestavit , de quo banno
indicare il divieto di uso pubblico dei terreni comuna li". et forestatione ... lA 179 a.1277 quidam ali i nobiles, civita-
RGS 1155 : germ. -jan latinizza to in -Ire .. tem egressi, banno fuerunt ad seri pti perpe~uo. VFD 1.53
L bandita. di sbandire . disbann ire. D bannire. a. 131 6 de quibus forestationibus et banno exne non pOSSlllt.
bannita sf. "bando, notifica zione" PRV 209 a. J334 (Sarz.) in dieta forestacione et banno.
PLV 104 a.1260 (A lb.) crias et bannita s et deveta. bannum sn. "pubbli cazione (ma trimoni a!e)" .
L bandum . PCC 137 a.1351 (Sav. ) quicum que vero matnmo ma clan-
bannita sf. bandita" destina bannis non editis eonfeee rint.
BSM 162 s.x iii (Mil!.) de non incidend o in bannitis .. . de bannum sn. "bagno "
loeo guo bannite fieri debeanL .. 'de non pascand o in ban- PVP 264 a.1462 par unum Iinteam inum de banno.
nitis ... de banniti s ape rtis. ASA 303 a. 1350 (Alb.) non
L balneum .
possit fieri aliqua bannita civibus albingane de terris silve-
baola top. (Sav.) . . . .
stris sive boschis . BSO 193 a.1581 (O nzo) omnes te rre, SRC 206 a.1272 (Sav.) in saona, loeo ubl diCltur baola Sl-
canneti et prata et omn ia pascua territori i untii sint. .. ban- ve praeli. PCC 115 a.1334 (Sav.) (Reg .: una pezza di or-
oita . . . et custodiri et servan debeant ab omnibu s bestii s. to) ad baolam .
L bandita .
L baiola.
bannitu s sm. "esu le, bandito " baonen sis agg. (mar.) " di tipo di timolle"
SRC 275 a.1268 (Sav.) non receplab unt bannito s. CST DCG 337 a.1383 temone s guatuo r scilicet baonen ses
209 a.1381 (Taggia) banni ti et forestati comuni s ianue. duos et latinos duos. LG.769 a.1404 eochis vero seu na-
L bannire . banditu s. vibus baonensibus.D CG.33 7: "da Bayona (Sp.), o Bayon-
banniz are vb. "bandire, esiliare " ne (F!;); tipo di timone che non sappiam o identijcar~.
D.l 1092 a.1251 bannize tur et nullo tempore de banno Cf JAN.2 1 sgg . bavones co "di ricambi o" . Forse meglw
extraha tur. intende re come mahone nsis "a lla foggia di Mahona (Iso-
L bandezare. banni re. le Baleari), come ve ne erano "alla navarre se ".
banola sf. "bagll arola, mastell o per il bagno"
D baonex e.
RCO 128 a.1286 (Ort.) banolas tres . bapta n.p., m . " Battista Bap.ta) "
bannum sn. "bando, norma, decreto " MSl 323 a.1500 d.nus bapra de opizato . MSP 43 a.1508
PCC 75 a.1311 (Sav.) omnia banna et statuta precept a et iohanne s bapta. SCS 297 a.1530 d.ni jo. bapte de cima-
ordinam enta. ralis. MNS.3 16 a.1679 (Sav.) joannem baptam .
L . banduJ1l. L baptinu s. D batta. batesto.
baDnum sn. " diritto di bandita "
baptiDu s n.p. "Battist ino" . . . ..
FAF 25 a.1226 (Ormea) ita tamenq uod rovare sint in ban- MSI 320 a.1498 baptinu s filius IUham canecat eru. MSI
no constitute .. . quod non incidantur per homine s ulmete. 326 a.1500 baptinu s de plaza nepos bernard i calciola rii.
FCT 34 a.1379 (Triora) de bannis pratorum et banditarum .
D batina.
RPA 45 a. 1230 (Pigna) et habeant banna communiter. baptisi mum sn. "battesi mo" .
L bandita . . .
CGS .2 71 a.1162 si melese ancilla mea ad baptJslm um
bannum sn. "diriuo di imposiz ione"
pervene ri t.
CAC 164 a.1179 (Sav.) reservan do in nos rosias et ear- D bateximu. batismo.
reum et bannum et placita et albergariam et dare et tolle- baptuti sm. pl. "battuti, peniten ti riuniti in confrater-
re terre ... LJ.l 490 a.1202 de omnibu s fide liLatibu et fo-
nita"
dris et bannis et drictis et tortis et omnibus usanriis quos SCS 304 a. 1530 (Sav.) ecclesia sancti bartholo mei de so-
habeban t et capiebant. IEA 75 a.1212 (A lb.) de castro de Iano in varagin e tenetur a baptutis seu verbera tis.
petra et cum omni districlu et comitat u et iuri sdictione . ..
L batuti .
cum omnibu s placitis et bannis, in foudro et in rocta et pe- barra sf. "sba rra, chiavist ello"
dagio. SRB 156 a. l216 (Sav.) et fldelitatibus et fodri s et CSS 190 a.1435 (Sanr.) iam clau sis hostiis domus cum
bannis. LJ.J 946 a.1234 dictum casLrum et villam, homi- ferro, clave, ve! cera sive barra.
nes et iuri sdiction es habeant et teneant. cetere vero, excep- barra sf. "nome di /la ve da carico marsigliese"
tis predictis, ad ipsos consortes sive domino s de carpaxi o OP 119 a.1203 ceperun t nave m unarn magnam marsilien-
pertinen t in ipso castro, villa, hominibus, iuri sdiction e, se-
sium nomine barra. "
gnona, bannis, placitis, rosiis, serviciis et aliis. JEA 84 a. BNN 73: "questo nome non compare altrove .
1263 (Alb.) dacitis et eollectis et bannis et roxiis, angariis
baraba cognom e
et paranga riis. FAG J40 a. 1300 (Ferrania) decimam , dric- LJ.2 481 a.1319 (Sanr. ) grimaud us baraba.
tum, moland ina, batenderia, fulla , banna, penas, pascheria.
D ba,.raban.
L contrab andum. barrac aml barraca mel barraca men sn. "tessuto (o
bannum sn. "ammen da. penalit"
veste o coperta) di panno di capra" .
FCT 12 a .1250 (Triora) si t eo ndem nat us ad bannum et LJ.I 361 a.1190 barrach amium pecias xxxv, arrazlor um
emenda m. RLB 33 a.1283 (Castell aro) item si quis domum pecias xxv. CGS.2 204 a.ll64 tria coperto ria, quatuor
alienam vel grangiam ... fregerit, bannum seu penam quin- lintea vetera, barrach amen unum. SMV 48 a. 1185 lego
quagint a solidorum incurrat. ASA 352 a. 1350 (Alb. ) si ... leetum meum . .. cum sacone et cum coopert orio et barra-
actor iuraverit se non posse dare pignus banni. RVN III chamin e et cussino . CNM. 46 a.1204( Sav.) et baracha m
bara 132 barb
i. et sospeale i. CNM 78 a.1205 (Sav.) unum barracam. barata sf. "baratto oneroso, fraudolento"
LMS 64 a. 1222 lectum meum videlicet coopertorium et CGS .2.42 a.1161 non facturis inde baratam usure.
unum barachamen et duo linteamina et unam culcitram. non fenerari neque facere baratam Cum aliqua potestate.
CGG ]48 a.1260 (Portov.) item baracaroe unuro. barata re vb. "barattare, scambiare"
PCV68. . LJ,2 247 (= BTS 173) a.1290 baratare et vendere libere
L barrachamen. baracamillus. baracamus. barracanem. et expedite ... - et ipsas ..merces revendet in alexandria
D barracano. seu baratabit. SSA.2 21'1'a.l345 (Sav.) de re exhibenda
baracamillus agg. "di specie di panno et non barat~nda. DMC 254 a.1404 centenaria triginta
AS 76 a.1432 quilibet texeranus qui intraverit artem seta- sep~em mastlcorum vel 9uanla pars esser ipsorum que ...
rie .. . teneatur ... manifestare consulibus seateriorum ve- navIgata, baratata, vendita et destinata in parte ad partes
rum precium quod invenerit seu habere potuerit de quoli- occidentales ...
bel panno syrico quem laboraverit. .. si ve ad numeratum L barata. barataria. baratarius. D baratar. bat.
sive ad teropus seu baracamillum pannuro vendere aut baratare vb. "truffare, frodare"
permutare voluerit. ~AS 41 n. a.1463 aliquam quantitatem septe que furtiva
L barracam. Slt aut baratata.
baracamus sm. "tessuto (o veste o coperta) di pelo barataria sf. "gioco d'azzardo; imposta sui giochi
di capra" d'a zzardo"
CGS.1 25 a.1I56 duos baracamos iauni. GC 195 a.1192 LG 360 a.1363 potestas peyre non possit ... vendere bara-
donatione ... de barracaroo 1. tari~ lo~ie peyre. eRA 71 a.1388 (Alb.) barataria sive
PAC 14, 19,20. REW 941. ALN 113. PIA 31. M.CORTE- baslhazana. OMC 453 2/xv. ludum baratarie seu bista-
LAZZO, LN ] 8 (1957) 95-97: < al'. barrakan, m.s. rie. - introitus baratarie.
L barracam. D ba rata re. barateria.
barracanem sm. "panno o veste di pelo di capra" barataria sf. "baratto oneroso, fraudoLento"
DRG.245 a.1200 barracanes ii. de belvaxii. PCP 660 a.1316 ad excludendum eciam baratarias eorum
barrachinus cognome q~e utu!,,~ur circa curi~s, qui dampna maxima inferunt
NL.27 a. 121 6 a te nicoloso barrachino. PCC 48 a.1319 mlserablhbus et paupenbus personis et aliis.
(Sav.) iacobus barachinus. SRC 59 a.1394 (Sav.) ioannes ba- barataria sf. malversazione, corruzione"
rachinus. SRC 574 a.1399 (Sav.) pro christoforo barachino. LG 96 a.1327 ~ulte condemnationes .. . non exiguntur ...
PIA 66 < arabo? sed pro baratarus ve] alto 'modo cassantur sive abscon-
barragus sm. "steccato, riparo di bestiame" dun~r ve] aniehilantur. LG 327 a.1 363 pro baratariis et
CSS 228 sg. a.1435 (Sanr.) camparii ... teneantur inquire- IlleCite pr~ceptls . LG 538 a.1403 de venalitate, dolo malo
re in barregis caprarum. - incidre . . . arborem pro fa- et. baratana. ~G .950 a.1404 de baratariis puniendis ...
ciendis barragis seu clausuris bestiarum. GR 24 (Natici- ahquando contmgll quod. comodatarius sive depositarius.
no) furtum . . . in domibus, portici s, barraghis, areis. vel !lle CUI res vel p~cuma ~raditur alii preferanda .. . uta-
L paragus. D barr. baru. tu.r ll1a re ve] pecuma ad ~hum USum quam ad quem de-
barali baralem cognome stmata est. LG 663 a.1406 culpam maniariarn vel barata-
FNU 217 a.1214 obertus baral. LMS 33 a.1222 oberto riam. AS 71 a.1432 ut baratariis et furtis plenius obvie-
barali. turo TL.3 ?8? a.I449 pro baratariis et aliis indebite per
L barilem. barulus. D barale. eos commlSSIS. OSP 5 a. 1459 nisi dolum fraudem vel
barancia sf. "bilancia" baratariam forte committerent. .
ASA 324 a.1350 (Alb.) omnes qui habent barancias et baratelus sm. "orcio"
qui vendunt ad pondus sive ad barancias. SIP 176 a.1420 (Massa) unus baratelus ab oleo.
L balana. REW 1038.2. SIP 201.
barancum sn. "burrone, voragine" D barastru.
GR 2 .18 (Garessio) capre vero non stent nec vadant a baraterius sm. "mercante; cognome"
tecto bernardi inferius usque ad baranchum' calando ad Ca,S.l 45. a.1156 rib~ldus baraterius .... AES 14 a. 1163
planum. alll!cus gnllus baratenus. SC 462 a.1172 philippus bara-
*barranca: VBERTOLDI, SMA 512 sg: gallico? G.ALES- tenus. .NL.l 3. a.1202 lambertus baraterius. NL.l 129
510, RSL 15 (1949) 224, 227 ; SE 9 (1935) 145 sg: a.1203 In fundlco quondam philipi baraterii. NL 2 117
anario. 5MB 126: elemento di sostrato. a.1216 testes henricus b~raterius et obertus baraterius.
barasetum sn. "balascio" VCB 176 a.1239. a te nIcholoso baraterio. BNA 325
BBL 100 a.1473 pro uno baraseto et uno rebineto et due a.1261 (Vent.) GUlllelmi baraterii.
costete adiamanti AES 14.
L balaxium. L baratus.
barasium sn. "balascio" baratus sm. "scambio, vendita"
ORG.2 564 a.1259 lb.... implicatas in annulis aureis li- PVP 290 a.1492 in uno fardello, habito a iohanne bapti-
gatis cum robinis, smeraldinis, barasiis et safiriis et in sta ... per ~omam ~a~aneum.ad baratum de pecis 53 man-
smeraldinis. DDG 503 a.1376 pro barasiorum peciis iii. tuanarum lanue mihi spectantes per f. 205 netis ...
NIS 353 a.1425 fermatium unum de auro cum perlis et L baraterius.
barassio ... collanam unam de auro cum perlis septuagin- barba sm. "barcaiolo"
ta septem cum barassiis septem et uno zafirro. PPG 82 n.12 a.1485 ars barcharoliorum qui vulgo barba
L balaxium. appellantur.
barata sf. "baratto, scambio" barba sm. " zio"
LJ.I 521 a.1204 de baratis denariorum. LG 356 a.1363 CHA~ 2.6 9 a.984 (Asti). rotbertus filius quondam item
liceat. .. merees emere ad preeium numeratum et ad bara- stavehom barba et nepotlbus de loeo monte alto. ReA
tam de rebus presentialiter tradendis impune. ASO 51 207 a.1007 barba et nepos. CGS.2 241 a. l164 buronus
a.1381 quas perlas ... habuit ex quadam barata facta cum meus barba.
quodam saraceno cum una cassia corallorum. LG 692 L barbanem. barbano. barbanus. D barba.
a.1406 in modum emptionis cambio barate vel aliquo barba auri n. di nave; cognome
alio modo. VNB .32 a. 1247 (Bonif.) cum sagita que dicitur leo bar-
L baratare. D barata. baaun.
l' '+' J""j+' *h'ieI!l. +" ii
barilarius sm. "bottaio; cognome" C;PB 242 a.13~8 (Bo~biQ) item 'unarn scallam de bariul-
CGS.l 414 a.1160 gastaldus barrilarius. PAC 2 a.1180 i1s (IVI p.252: 'forse l/ gradino che nella CGllri"- ___ .
barrilarius. BSR 67 a.1182 johmnes barrilarius. CNM il barile?") .- -1Ie1V
110 a.1206 petrus barrilarius. LMS 93 a.1222 bonus DUC.l 578 barilSellus: minus barile.
johannes barilarius. SA 235 a.1340 (Sav.) ars barilario- L barilletus.
bari 137 baza
barrixellus sm. "bargello, ufficiale di giustizia" re ab aliqua persona, dominatione vel barone.
BBG 548 a.1530 pro barrixello cum sociis. L baronus. baronia. D baron.
L baresellus. baricellus. D barrexello. baronia sf. baronato, possesso baronale"
barixellus cognome BAV 191 a.1393 (Moncalvo) agregavit et composuit sue
eGG 5 a.1259 (PortoY.) columbinus barixellus. baronie montisferrati.
baria sf. "barilotto" L baronem.
GR 24 (PortoM.) quelibet persona impune possit implere baronus sn. (mar.) "attrezzo della nave"
barlas in dictis fontibus et puteis. BGS 82 a.1248 et candellas duodecim cum suis coronis
L barlus. baxabarlla. D barla. et cum baronis ad suficienciam.
baria cognome DbaTn.
MIA 83 a.1263 (Sav.) guillelmum barlam. barosiarolus sm. "carrettiere che compra frutia per
barlaira cognome portarla al mercato" .
PAC 2 a.1174 rolandus barlaira. GR 56 a.l519 (Alb.) staluimus quod barosiaroli ementes
L barlus. fructus teneantur solvere incesariis, si thelanis, solidos
barlarl barlarius sm. "bari/aio; cognome" quadraginta.
CAC 272 a.1180 (Sav.) detesalve barlar. CAC 501 L barocius.
a.1182 (Sav.) filie fulconis ... barlarii . barotium sm. "carro campestre"
L barlus. GR 24 a.1327 (Ovada) pro menda de carro vel baroti<?
barleta sf. "barilotto" GR 100 (Ovada) emendet totum d~um quod fecent
RCA 382 a.1158 . tres barletas de vino. cum carro, trazia vel barotio quod duxent.
L baria. barlus. barletinus. D berletta. L barocius.
barletinus n.p., m. . barena sf. "asse, trave" ..
MIA 84 ca. 1263 (Sav.) Guilierium, generum barletini. FAG 42 a.1278 (Parigi) de qualibet duodena barene 11.
L barleta. denariois.
barlotus sm. "brulotto, imbarcazione carica di mate- L barzenum.
rie infiammabili, inviata contro un bersaglio" barzenum sn. "asse, trave"
lA 38 a.1283 paraverunt barJotos. DAA 65 a.1274 barzena ",iginti quinque de ~bore a.b~
IVI, n.: Ir. bruIeau (a.1642) brOlot (a.1671) < brIer. to usque in decem cubitos i~ Ion~itu~ine,. et. l!l ' l~gltu~
barlus sm. "barile" ne parmi unius de canna et lO aItttudJ[~e sll;lllhter. lO arbl-
ASA 475 a.1350 (Alb.) liceat portare in uno vasse seu trio seu electione tua .. . quos barzena Slve hgnamma ...
barIo usque in quinque pintas vini. L barena. . .
L baraI. barilis. baria. barlaira. bariar. barieta. barulus. bartedum top.
D baria. HSL 18.948.1253 Johannes de bartedo.
banna sf. "grotta" IVI: cf a.prov. barta, pre-i.e. ''foresta'', FEW.l '262.
GR 23 a.1274 (Castellaro) item si aliquis posuerit si- bartholomeus n.p., m. "Bartolomeo"
gnum in aIiqua barma, causa craveandi vel agnellandi ... CCS 117 a.1414 (Celle) presenbus ... bartholomeo ber-
L balma. torono.
banna top. (Rochebrune, Fr.) L bertolomeus. ,.
U.2 643 a.13571oco ubi dicitur ala barma. barucius cognome
L balma. U.l 1114 a.1251 petrus barucius.
bameare vb. "fare il bagno" L barocius.
ASA 86 a.l288 (Alb.) barneare in bameo. ASA 421 barrularius sm! "barilaio "o' cognome
a.1350 (Alb.) et non possit bameare aliqua meretrix pu- BSL 19 a.1246 nicolaus barrularius.
blica in barneo. L barulus.
L balneare. bameum. barulus sm. "barile"
barneum sn. "bagno (stabilimento pubblico di BSL Il a.1246 vegetes barulos et bautesellas.
bagni)" L baraI. barlus. barrularius.
ASA 86 a.1288 (Alb.) barneare in bameo. ASA 421 barrum sn. "imposta" . .. .
a.1350 (Alb.) et non possit bameare aliqua meretrix pu- TL.2 784 a.1471 consulatum dictl coPar:tl vendl~us, sed
blica in barneo. non preo anni preteriti quia propler saxlonem dlscursam
L balneum. bameare. non est sequenda consueta utilitas barri tabernarum et
barocius sm. "carro campestre" aIiarum utilitatum.
OP 128 a.l213 boves, carros, barocios, tendas. DUC.l 590 barruum: tributi genus.
PTA 611 birotium. REW 11.14. ALE 140. SAP 391 barrum top. "Bar (Francia centrale), sede difiere"
a.lomb. barozo m.s. DRG.3 629 a.1262 in proxima futura fera barri.
L barosiarolus. barotium. baruclUS. D birociu. L bari.
baroclus n.p.;cognome baza sf. "unit di misura?'
U.l 1013 a.1244 barocius. ZAC 125 a.1286 (Alb.) gull- CPB'245 a.1388 (Piac.) item quatuor bazas capistrorum.
lelmus barocius. bassaca sf. "pagliericcio"
baronclasca top. GR.2.13 a.1507 unum cubile cum bassaca pauci vaIoris.
RCA 162 a.983 fines vero . .. costa de primanico. el ca- DUC.l 594 bassacha: culcitra straminea.
stanca baronciasca. et vaIle ursaria. D basaca. .
baronem s.m. "nobile, barone," basalarium sn. "specie di coltello, pugnale"
LG 316a.l363 quod nulla persona ... audeat vel presu- NIS 354 a.1425 basaIarium unum.
mat, aIiquo quovis colore quesito. habere lenere seu por- DUC.l 591 basalardus, basalaria: ensis brevis species.
tare pieta arma aIiquorum regum principum seu baronum bazale sn. "mercato"
in vexilis, banderiis, armis, cognoscenciis. LG 370 DMC 74 a.1419 preconizare ... per ci:vitatem et bazalle
a 1363 rege, principe. marchione, comi te, barone; domi- chii. TL.3 624 a.I449 mittere publicum proclama tam in
no. SRC 57 a.1394 (Sav.) dominum, principem vel baro- logia quam in bazaIe. DMC 471 res vero ... que vendun-
nem. TL.3 583 a.1449 (Caffa) quod dominus consul tor et ementur in foro sive bazaIle chii.
caphe ... non possit ... aliquod munus vel exenium recipe- L bazalium. bazarium. bazariotus.
baza 138
309 a.1262 (PortoY.) bastardus ferrarius de bibula. l.J.1 a.1250 (Sav.) prope calcinam que 'est in roonticello pro
1415 a.1267 domino alberto bastardo. ZAC 127 a.1286 bastita. PLP 105 sg. a.1250 (Sav.) quod gd facts scan-
(Alb.) bastardus brunus, nuncius comunis albingane. dolis pro bastita feci 'et secui quasdam tabulas ... aliud
bastazaria sf. bisca" . opus non feci quod positum non fuerit in opus bastite.
SRB 328 a.1407 (Qui!.) quod nemo teneat bastazariam - apud bastitam nemoris ... quando bastita reparata fuit.
factam ad taxillos vel alio modo quolibet inhonesto. PLP 160 a.1250 (Sav.) castelanu's bastite. ' "
L basihazaria. L bastia. bastida. bastigia. bastire. D bastita:
bastasius sm. "facchino bastita top. '
CNM 162 ca.1205 (Sav.) quod dedit pro portatura predic- PLP 69 a.1250 (Sav.) beri veni a bastita. PLP 71 a.1250
te vele ad domum suam bastasio denarios vi. CNM 309 (Sav.) veniebam cum matre mea a bastita. PLP 83
ca. 1205 johannem tusum bastasium. CNM 431 ca.1205 a.1250 (Sav.) diem veneris, quo ivi ad bastitam ... et redii
consul bastasiorum. ipsa die in saona. GGA 41 a.1321 (Alb.) iacobus nasus
L bastaxenus. bastaxinus. bastaxius. D bastaxo. de bastita ... augustus ",ialis de bastita. CAT 119 a.1323
bastatus agg. "(animale) da basto" (Alb.) prope burgum bastite.
SNS 19 a.1404 (Sav.) animale ... bastalum seu a basto. L bastia. bastigia. D bastia.
L bastum. bastonata sn. "bastonata"
bastaxenus sm. "facchino" ASA 84 a.1367 (Alb.) per corpus christi ego tibi dabo
SSA.2 12 a. 1345 (Sav.) viles persone sive bastaxeni. hodie tot bastonata<s> quod faciam tibi exire flatum .
L bastasius. . L bastonus.
bastaxinus sm. ''facchino'' bastonem cognome .1 .
SSA.2 II a.1345 (Sav.) per aliquem hominem bastaxi- BSR 83 a.1171 citadinum, filium quondam anselml ba-
num ve] vilis condicionis. SSA.2 48 a. 1345 (Sav.) ba- stonis calderarii de domo. '
staxinus sive laborator aut portator pagleti in saona. bastonus sm. "bastone"
SSA.2 130 a.1345 (Sav.) bastaxini ... qui portant cum ce- PPV 78 a.1370 (Portov.) percutere . .I. de aliq~o ~acu!o si-
baris. ve bastono. TL.3 294 a.1474 armis et bastoOls hgnels ar-
L bastasius. mati (Cf TL.3 293 a.1474 arma et baculos longos (tenen-
bastaxius sm. "facchino" les) in manibus). GR 105 a.1498 bastonos ferreos.
U.l 1487 a.1279 bastaxii debent habere pro eius portatu- L bastonata. D bastono
ra et labore de pundo de robe x. m. i. de capsia magna, bastonus cognome
m.i. de fascio salis. CAR 48 a.1459 quod nemo laborator BSR 83 a.1171 anselmus bastonus. CDG.2 214 a.1175
seu baslflxius ... audeat portare aliquas merces seu rau- obertus bastonus. COS 12 a.1186 rulandus bastonus.
baro ... spectantes et pertinentes ad exercitium camallo- LMS 106 a.1222 nicolosus bastonus. MIA 86 a.1297
rum caravane dugane. ' (Sav.) hugolini bastoni notarli.
L bastasius. L bastonem.
basterl basterius sm. ''fabbricante di bast;; cogno- bastum sn. "basto"
me" RLC 64 a.1297 (Cosio) bestia de basto. LG 455 a . ~386
CGS.l 421 a.ll60 bemardus basterius BSR 127 a.1188 bestie defferentes bastum. SNS 19 a.1404 (Sav.) aOlma-
raimundus baster. OSM 23 a.1190 petrus basterius. le ... bastatum seu a basto. CCS 38 a.1414 (Celle) cum
MGB 806 a.1267 ambroxius basterius. MIA 76 a.1269 bestiis a basto laborare. DMC 485 2/xv bestiam asini-
(Sav.) berthonus baslerius. LG 665 a.1406 ars basterio- nam que portet bastum GSB 100 a.1577 (Baiardo) bestie
rum. VSC 152 a.1468 raphaelis de casaregio, baslerii. de basto. FST 57 .1592 (l'riora) bestiis de basto seu
MNS.1 8 a.1482 (Sav.) ars basteriorum. cancello.
AES 14. REW 983. GSB 100: ''forse di origine preromana".
L bastum. D bastero. L bastare. bastatus. baster. imbastare. D bastu.
bastia sf. ''fortificazione'' bastum sn. "bastone, coreggiato"
AI 188 a.1250 et ipsis bastiis munitis balistariis .sagitta- PTA 631: "REW 982, derivazioni in piem., lig., veneto".
riis et viris bellicosis munitis et omatis ... bassus agg. "basso, minore"
L bastita. D bastia. CNM 133 ca.1204 (Sav.) credit quod retro illas domos
bastida sf. "costruzione" non erat solarium et dicit quod habebant tectum bassum
SPL 747 "nelle Alpi Marittime il tennine ha il particola- super unum murum bassum. RII Il (1956) 123 a.1463
re significato di "c;asolare temporaneo di pastore?' (Tenda) dantes dictis arbitris ... plenuro et largum posse,
L bastita. plenamque liberam et omnimodam potestatem altam et
bastlgla top. (Noli) bassam. MAS 145 a.1488 pro velutis altis et bassis. MR
RVN 126 s.xiv. (Noli) a poma capitis nauli usque ad ru- 131 a.1505 (Alb.) ad celebrandum missam conventualem
pem bastigiam infra. RVN 128 s.xiv. (Noli) non sii ali- aut bassam. AND.5 75 a.1510 item quatuor pedestalos
quis qui audeat. .. bolezare ab agro nigro usque ad rupem aponendos sub dictis pilastris cum suis comixiis altis et
bastigiam. basis dictorum marmarorum. . . .
Cf eHI. l 223 2/xiii. basticia ''fortificazione'' L bassiare. basilare. D basso.
L bastita. . bassus cognome
bastinum sn. "prestazione dovuta" SCS 299 a.1530 (Sav.) bartholomeum bassum de ruvere.
GO 56 a.1200 item quod ecclesia de tario veniunt annua- batagius cognome
tiro in sabbato sancto ad bastinum monasterios CNM 31 a 1204 (Sav.) henricus batagius.
DUC.l 600 bastinum: servitutis genus. L bataglium. D batagiu. . ,
bastire vb. "costruire" bataglerius cognome
AI 85 a.1238 et trabuchus unus bastitus fuit in ipsa navi. CAT 120 a.1323 (Alb.) acelinus bataglerius.
REW 981. RGS 1155 germ. bastjan. L batalia.
L bastita. D imbasti. bataglium sn. "battaglio di campana"
bastita sf. ''fortificazione, edificio fortificato" GR 25 a.1363 (Diano) ads quod parlamentum pulsetur
AI 118 a.1241 et etiam bastitam construere in capite fari. campana grossa tantum ad bataglium.
SRC 97 a.1248 (Sav.) bastita sive castrum. PLP 103 L batagius.
bata 140
ipsam bataliam facere per se vel per campionem.i". .. - se OC 209 a.ll681ambertum batibaliam
defendere per duellum. I
L palea.
BIR 549. REW 995. ALE 286 s.v. battuere.
baticau cognome
batalia sf. ."duello" _ RCA 235 a.1039 maninus baticau.
FNU 190 a.121O (Var.) periurium,adulterium, homici~ PAC 11.
L batere.
dium et bataIiam. ,.
, batalia sf. squadra di soldati, battaglione" batlfogia I bat1r~ia m. "battiloro; cognome"
AI 126 a.1242 et eonstitutis bataIiis per eompagnas .. . , ~B 121 a. J.J9~ wlhelmus batjfogia. SMV 128 a 1230
vlvaldus batlfolia. .
batalia sop~ome L batifolius.
CAT 142 a.1326 (Cisano) heredes ayeardi ferrari die(ti)
bataIie. batifoliusl-m sml~. sg . .e pl. "battiloro; oopme"
(venci) batalia cognome . ~ ~ 9 a.1.190 ge.nn~ battJfolii. GG 523 8.1205 promit-
OSM 230 a.1190 obertus venei bataIia. bI ... bennco ,batifoh? laborare secum de sua afte' scilic:et
bataliola "battaglia, gioco infantile" ~ batere folium aun. <:;LS 30 a.1214 wilielms batifo.
SSA7. a.I345 (Sav.) de pueris qui ludunt ad bataIiolam. hus. DAA 40 a ..1274 ~Icolosus batifolium. U.2 397
L bataiola.
a.1299 ~ ~nnco batlfolio. LG 666 a.l406 lIIi I&bora-
batare vb. "battere, trebbiare" torum babfob?rum. AS 69 a.1432 battifolius. MAS 174
CNM 286 a.1204 (Sav.) nieola de cervano iuratus dixit n.148 a.1466 Item qu~ .ba~folium non possint labarale
argentu~ de sua arte OlSI pnmo fieri faeiant' in cecha 8-
quod ipsemet batavit blavam quam habuit sUper terram
comunis. ' , nue saZJ~ de suo melJo, ~~S 223 a.l466 constitoci
nes et ordinamenta artis batlfohorum. . o-
L patare. L batifogia. batifolia. batifugia.
batedorius sm. "battitore; cognome" batifugla sm "batriloro: cognome"
MSS 209 a.1207 albertus batedorius. NB 123 a.1198 enricus batifugia . .
L batere. batitorem. L batifolius.
batenderium sn. "gualchiera" batigla cognome
FAF 12-a.1210 (Qui!.) rnolendinum et batenderium et pa- ZAC 96 a.1251 (AI?.) domini bertrami batigie.
ratorium quos habeo in roveasea. FAG 140 a.1300 (per-
batilagium ~n. ,!Q/o, ~pe$a di lrasporto su baneUo"
rania) molandina. batenderia. fulla... PCC 41 a.1306 CA 593 a.l292 Item ID batJlagio x vij d .. .
(Sav.) possit in ipso molandino seu apud ipsum fulla et batilaurum sm. "batti/oro"
batenderia facere . U.2 1180 a.1390 cum omnibus et AND.l 410 a.1451 johannes de peardia de torne bal
singulis territoriis possessionibus molendinis boschis ... laururn. -
furnis ferrerUs batenderiis rupibus ruinis... GR 2.13 L batilogius.
(Calizz.) item batituram canapi ad batenderium. ' batilogius sm. "balli/oro: cognome"
DUC.l 603 batenderius m.s. ALN.181 < aro battan LEM 263 a.1261 hediffi~ium ~ere~um e!'rici batil ii.
"gualchiera" I DRG.3.933 a . .1305 garnenus baliloglUS. og
L batitorium L batilaurum.
baU 141' bava
battipeire top. (Sav.) num usque ad bauzum fornelli, et in dicto baucio ...
NTS Il s. xii.; borgata in corrispondenza della Banchet- Vbauzum.
ta superiore e inferiore, ove ~ l'odierna Via dei Mille. \ bauda sf. "chiudenda"
L bacepeire. . GR 25 a.1267 (Apric.) si quis aperuerit baudas et non
batiporta sm. "soglia, parte inferiore della porta do- clauserit. ..
ve poggiano gli stipitt' DEll 468 : s.xiii. (Ravenna) bauta "chiusura mobile.,
PVP 307 a.1491 pro batiportis et uno scarino pro trogio serranda".
et portello superiore solarii. AND.5 51 a.1519 portale L baudaria.
unum marmoreum .. . cum sua piJastrata mannorea et sca- baudaria sf. "chiudenda"
lino uno et suo batiporta marmoreis. CSS 218 a.1435 (Sane.) si ... c1ausuram, bondeliam, se-
CAD 118, s.v. bartenre (della porla). pem aut portam vel baudariam fregeril.
Altra cosa in PVP 349(Gloss.) ''finestra bassa e larga L bauda.
posta sopra l'architrave del portale, da cui viene luce e baudeta top. (Dole.)
aria anche quando la porta chiusa". TMV 65 a.1260 (Vent.) V!illis baudete. ",
batistagnum sm. "bartistagno; cognome" L baudetis.
MSG 299 a.1302 bartolinus balistagnum. baudeta cognome, f. ' '
L batere. CAT 131 a.1326 (Borgh.) iohanna baudeta.
batitorem sm. "ballitore; lrebbiatore" D baudeta! ' .
COS 105 a.1186 amicus blililore. OSM 31 a.119O iohan- baudetis cognome ." .
nes batitor de oleio. OSM 73 a.119O obertus baldus bati- SCS 297 a.1530 (Sav.) dominus stefanls baudetlS.
tor sancti siri. CDG.3 99 a.1193 a spigulaloribus, metito- L baudeta.
ribus et batitoribus. FAG 184 a.1284 batitor lane; GLI baudezonus cognome .
256 a.1290 de spiculatoribus, metitoribus et batitoribus. CAT 122 a.1323 (Alb.) heredes guaschi baudezoni.
DRG_3 837 a.1292 johannes tora battitor lane. GVG 348 L baldizonus. I
a.1313 andriolus . .. batilor. FIL 300 a.1376 (Sav.) tam baudineUa sf. "specie di tela"
mercatores dicte artis (lane) quam batitores carzatores
DRG.2247 a.1236 canas tres baudinelle.
tintores tonditores balitores lane.
L baldinella.
LEM 105 "nell'industria della lana il batilor sempre
baudionusf baudizonus cognome . I
1Wminato insieme al carartor (garzalOre) "
PAC 7 a.1193 obertus baudionus. Ll.2 481 a. 1319
L batedorius. bateorem. D balilore.
battitorium sn. "gualchiera, locale dove si batteva (Sanr.) rogerius baudizonus.
la canapa macerata" L baldizonus. bauditionem.
GR 2.13 (Nizza)pono tibi in pigno partem molendini mei bauditlonem n.p., m.
et batitorii quod habeo pro episcopo. GVG 9 a.1192 bauditio cudega.
L batenderium. L baudionus
bati~~ sf. "operazione di battitura ( della canapa. baudo n.p., m.
dei fogli d oro o argelllo)" GC 20 a.1190 baudo bancherius.
GO 523 a.1205 batere folium auri ... unde promiltit ... da- PGM 25; *baudi "elemento onomastico germanico"
re pro unaquaque batitura soldos .. . GR 2.13 (Calizz.) L badus. . '
item batituram canapi ad batenderium. baudoinus n.p., m. "Baldovino". " . .
L batere. D batUa. PSN 97 a.1261 (Triora); a.1394 (Tnora) baudolDJ.
batltura sf. "foglia d'oro o d'argento battuto" < germ. baldwin. ' I I
DRG.2 149 a.1213 confiletur se habere in sua pote'state L balduinus. \I
et balia batituras duas auri et argenti. LG 553 a.1403 et (bucha) baule cognome
si dictus sazatoe reperierit batituram (folii auri) esse dete- DRG.2 365 a.1251vobis ... egydio bucha baule.
riori liga quam sint boni slerlini, videlicet uncie undecirn L buchabaule. I
et denarii duo ... si autem reperierit batituram esse ad dic- baulerius sm. "fabbricante di bauli; cognome"
tam ligam sterlinorum. " MAS 17A, 228 a.146O item non CP 934 a.1297 iacobus baulerius de bonifacio. ..
possit daurari aliqua batitura nis'i 'in presentia sazatoris D baullo.
communis ... quod batitura integra non possit fieri pluris bauzum sn. "grossa pietra: balza scoscesa"
quam Iibrarum decemseptem argenti in pondere, in qua CST 294 a.1381 (Taggia) usque ad bauzum urrnete.
ponantur. .. pro dauratura ducati quatuordecim ... boni' FCT 45 a.1435 (Triora) item vadit confinium per vallo-
auri ad pondus ceche ianue. MAS 224 a.l466 de dauran- num usque ad bauzum fornelli; et in dicto. baucio:.. FST
do batituram argenti. 112 a.1592 (Triora) usque ad rectum bauzi navom.
batumum sn. "pavimento" REW919.
SRC 210 a.1272 (Sav.) quoddam batumum sive pavimen- L baucium. D bausu.
tum. bauzum top. (Alassio)
L batere. imbatumare. imbatumata. D balume. CAT 124 a.1323 (Alassio) terra de bauzo.
batutl sm. pl. "battuti. cOlifraternile di penitenli'" bautesella sf. "botticella" ', '
VSC 200 a.1488 quod nullo modo concedatur dictus 10- BSL 11 a.1246 ita quod habeat dieta navis vegetes ... et
cus eisdem battutis et disciplinis. . , barulos et bautesellas pro aqua levanda usque ad mezaro-
L baptuti. verberati. D battui. lias centum.
(contrata) batutorum top. (Sav.) L buticella.
VTS 127n. a.1487 (Sav.) in domo magna verberatorum bauxia cognome
sancti iohanrus, in contrata batutorum. . BSR 80 a.1170 oglerius bauxia.
batutus agg. "battuto (di lana o canapa sottoposta a bava cognome , ,
battitura) " DAF 18 a.1300 (Sav.) salvimis bava de sagona. MIA 98
FIL 313 a.l404 (Sav.) quantitatem aliquam lane 'b ature ... a.1306 (Sav.) ad oberto bava. DDG 279 a.1376 antho-
SSA.2 122 a.I345 (Sav.) caneva batuta vel gramolata. nius bava. CSF 101 a.1443 (fin.) cum manuele bava de
baucium sn. "masso di pietra; balza scoscesa" loirano notario. 'J
FCI' 45 a.l435 (Triora) ilem vadil confinium per vallo- L bavosi. D bqva
bava 142
(malla)bava cognome declJ!Tat super lermm dicli comunis usque ad beale co-
SRC 527 a.1388 (Sav.) francisci mallabave, gastaldi ville muOlS.
speotumi. L bedalium. belali . D b ,}.
L mallabava. r ' , beaqua n.p .. m.; cognome
bavali top. (Gen.) SC 298 a. 1157 wilielmu beaqua. W.l 573 a.121S bea-
BCG 31 a.990 in valle ~avali. PAC 4 a.1159 in bavali. qua. DRG.3 1018 a.1310 franceschus beaqua, lilator
BSR 117 a.1183 possessionem terre de bavali, que es, in ballarum. SRC 551 a. 1382 (Sav.) franciscl beaque. SCS
loco ubi dicitur cella et campellus. 297. a. I.530 (Sav.) de UIlQ boscbo iUorum dc beaquia.
ST.lO 71 sg. a.952 bavali: "se ipercorrezione di bavari L blbens aqua. D be~e aqua. be,'; aequo.. ~,,;lcqlM.L
pu essere indizip della presenza di bavaresi,' se pure non bec:ba sf. "fascia del CClppU ;0. omamelllO MU'abi-
del nucleo primitivo di longobardt'. IO dei doltorr~'
D bvari. PCC J87 a.1388 (Suv.) quod nemo presbiter ... possit
(de) bavastro cognome ~ caputeu~ CUro ~ que sit maioris 10000hM:liDis
BSR 55 a.1175 bemardus de bavastro. parrm I. quam su. ~apuc1Um . PVP 263 a. 1462 dem c:apu_
bavazanus n.p., m. teum unum verrnd.m m pro bomine cum duobus becNs
U.2 38 a.1272 (Ovada) bavazanum filium alegri de valle. PVP 145. DUC.I 614.
bavila sf. "baliQ, lJul,;ice" . L bechus.
NL.l 35 a.1203 (testamento) nepti mee ... duabus bavilis bec:ha cognome
meis ... atilie bavile mee ... marie servienti mee ... PCC ~ 93 a.1 ~98 .(Sav.), peesbiler guillelmus becha RlCtor
L baila. eccleSIC sanco mlcbaeh de ceUi .
bavilus sm. "rappresentante. tutore" becadellus sm. "mi!nsolu"
ACC 49 s.xii et successi t eidem in regno balduinus eius ~SR 384 a.1226 Jj~eal il1i ... ponere becadcUos lapideos
filius et reliquit ei bavilum quemdam consanguineum ID muro, et su per elsdem poneee radces scu lip. super
suum qui vocatus fuit meille. quib.us lig~is possit ponere trabes domus sue predicte
Cf COL 242 a.820-840 (Milano) dum ego eram bajolus conhgue dlcto muro.
adelaide filie ipsius pipini. L becarellus. becatellus. bicaellu .
L baiulus. bechagirum top. "la bocca del Mar Nf!w/'
bavillus sm. "ambasciatore veneto in Oriente" PCI 505 a. ~324 quod illi de peyra habbant galeu xvi.
U.2 602 a.1352 cum bavillo venetorum. annatas et .pso guelro expectabanl io bechagin) cum
L baiulus. Magna multitudine barcharum.
bavosi! bavoxi cognome _ L buca de giro.
DOG 396 a.1376 anthonius bavosi... anthonius bavoxi. bechan top. (Quil.)
L bava. U.2 193 a.1289 peciam terre ca tagoeti ubi dicitur be-
bavus agg. "di colore baio" chan.
VCB 307 a.1290 (Bonif.) equum unum bavum brunum. becareUus sm. "mensolt,"
L baius. I, NB 88 a.1198 et in predicto muro debet ponere becard-
baxabarUa cognome 105 de petra.
GG 224 a.1201 vivaldus baxabarlla. L becadeUus.
L barIa. bassare. (de) beccarla cognome
baxacan cognome MIA 113 ca..l300 (Sav.) becarii de beccarla.
Gm 519 a.1294 manuel baxacan. FAF 181 a.1253 a . .. L beccarius.
ogerio baxacane de alba. becauius sm. "beccaio. macellaio"
L bassare. PRV 93 a.1224 (San.) omnia bancha beccariorum. CGG
baxadone cognome . 92 a.1260 (PortoV.) mercadantis beccarii. RCP 41
VSC 26 a.I442 frater benedictus baxadone. ~.1269 ~San.) be~~rii. CAT 127 a. I326 (Alb.) ux.or
L bassa.e.. baxiadonna. D baxadonne. , Johannls becbaru .... beredes gcorgii. ma~elarii
baxavetula cognome ' .II MNS.l:16 8.1376 (Sav.) de sacramento macelatorum si~
LMS 159 a.1222 iohannes baxavetula. becJuu:i.orum. A<;M 53 a.1396 (Carr.) et quod predicti.
L bassare. ) beccaci. non possmt vendere ad peo$um aliquam miDzo-
, baxia sf. "bacile. catino" lam.
COL 27 a.745 (Agrate, Lombardia) de argento meo, L beccaria. heccherius. begariu .
quod emi de roderate, baxia una maiore adque scudellas becateUus sm.. "mensola"
duas. PVP 323 a. 1504 beccatelli po iti sub clavibus tecti
L bacinus. L becadellu$,
baxiadonna cognome becelea top. (Alb.)
GC.2 301 a.1192 otto baxiadonna. ZAC 98 a.1255 (AJb.) castrum un
L bassare. baxadone. . tii el villas menetii, becelee et castrum roche polacc.
baxiHca sf. "cilppella" L bazelea. D lxJci!lega.
FNU 17 a.11 00 dono et confero... baxilica una que est beccberius sm. "btccaio. ma(.ellaio"
edificata in onole saocti nicolai, que ecclesia iacet in ter- NL. I 76 a.1203 tihi wilielmo sardena beccherio
ritorio craviada. L beccarius. . .
Cf CRL 76 sg., a.564 (Ravenna) basilica. bechiatus m. "teniario frafl cescano"
L baselica. D baserega. baxilica. GR 25 .a.l519 (Alb.) becbini sive becbiat lercii ordnis
bea sf. "stuoia. scendi/eno" L becbmus. .
GC.2 195 a.1192 (donationem) de culcitra i. et de mata- bechiponllS cognome
lafo i. et de coopertoria i. et barracamo i. et duas beas [in DDG 587 a.1377 marchus bcchignonus.
sopra linea: boas] et de duobus linteolis. bechlna sf. "fHlle di cap~lIo"
L boa: ~DC .283 a.13~ bechinarum fuia x. BBL 183 a.1474
beale so. "canale" ID raclone bechmarum de Il\;,
SSA 153 a.1345 (Sav.) fossatum quod est apud vadum ... L becuna. .
-- -------------------~--==~----~---------
I L bellatorem.
bellatorium sn. "pianerottolo; piano di sosta in una
salita"
G.I.ASCOLl, AGI 5 (1878) 554 sec.v. : hii psalmi graduum
dicuntur quia in ascensu templi canebantur per ea inter-
L berlina.
(de) belina cognome
SRC 383 a.1318 (Vado) franci schus de belina.
L bellinus.
belinello top. (Sav. )
valla (quae) in numerositate graduum fieri (solebant) CAC 527 a. 11 82 (Sav. ) totum hoc quod habeo proprieta-
propter requiem ascendentium ... appellantur vulgo huiu- tis in belinello, excepto castaneo. VPT 321 a.1214 (Sav.)
smodi spatia bellatoria: in his subsistebant unum ex his in loco quiliani ad ca teHino ad beli nello.
psalmis canentes". NSS 257: "localit imprecisata"
Cf. P.A.VACCARI, ALM l (1924) 185. Ros-BRONDAL, ID L bellinus.
16 (1940) 223 . ABS 17 sg. bellinus n.p.; cognome
L ballatorium.
ACC 52 a.1 099 dominus balduinu de bellino. OSM 27
belboschetum top. (Sav.)
a.1190 coheret superiu costa ... ab uno latere bellini et
SRC 145 a.1263 (Sav.) in loco ubi dicitur belboschetum.
totum castanetum. GSM 30 a.1190 una pecia ante do-
L bosquetus.
beldi n.p., f. mum beIini in 9ua est piru . GSM 110 a. l190 gandulfus
bellinus de noh. GSM 128 a. 11 90 terre ... indivise CUm
FNV 35 a.1235 beldi uxor bertrami goardatoris de turrigio.
beldisnarius cognome be1linis. CGG 4 a.1259 (POrtoV ) bellinus quondam mar-
LI.l 13 11 a.1259 beldisnarii de tabia. tinacii de carpena. VCB 294 a. 1288 (Bonir.) belinus de
D disn. dairago. PLC 24 a.130 I domini philipi de bellino. CAT
belecaze cognome 150 a.1326 (Alassio) obertinu s beHinus. LJ.2 926 a.1384
DDG 279 a.1376 nicolaus belecaze. petrus bellinus.
L (de) belina. belinello.
beledi sn. "zenzero indiano"
DDG 231 a.1376 pro gingibris beledi pondis viii . beli oculus sm. "bellocchio, asteria, occhio di gatto
IVI, Gloss.: < arabo. (gemma)"
belegerium top. (centro di produzione di zafferano) Plin. n.h. 37. 10. ALE 43.
CDC 189 a.l392 safrani belegerii fangotus i. , libre xx. L bellus oculus.
L belengerium. beliscima / bellissima n.p., f.
belegnia top. (Gen.) CHAR.2 155 a.1061 ego beliscima filia quondam ardoi-
BCG 113 a.1 O19 in 10co de vico de belegnia. ni . CGG 145 a.1260 (PortoV) in causa quam habeo cum
bellenda n.p., f. bellissima filia gareti de marola et nuru mea.
SLS.2 261 a.l100 bellota et bellenda. bellissimus cognome
L bellanda. bellandus. bellesenda. GG 148 a.1201 Guido belli imus.
belendinus sru. "sorta di pesce" D beliscimu.
GR 25 (PortoM.) in piscibus qui venduntur ad numerum belmalvasius cognome
minutis, saldenis, anchiois et belendinis. CNM 245 a.1203 ansaldo belmalvasio.
belm 145 bene
bus sibi faciant deportare gratis. GSS 145 a.1330 (S~. ) OR 26 (Godano) .si aliquis de nocte queret ve.l lcnbit
custodes ... qui per beroarios potestatis inventi fuennt bertadeUos. aut altenas le~urc1 ' tentas ad pisce&, CODdetn-
donniri ad custodiamo . (. oel';lr. GR 70 (Pontn::~lt) q~od nulla persona audeat..
L beronarius. berovarius. berruarius. D beruer. acCtpere ~u levare aJtqua !'l!'la seu nechias aut bertadel-
beronarius I berovarius sm. "servitore, aiutante" 105, s,eu. alias lesuras a1tenus lensas et positas et tentas
ACM 30 a.1385 (Carr.) qui vicarius debeat tenere bero- pro plSClbus.
varios tres eet duos equos et unum notarium. Cf.ACM L bertavel.
44 a.1396 (Carr.) tenere duos equos.!. et tres famulos bertanla top. "Bretagna" .
idoneos ad serviendum in eius officium. ACM 50 8.1396 DRO.3 914. a ..1303 in pani bus de bertania. loco ubi dici-
(Carr.) famuli sive beronarii. tur pondavt.
ACV 136. D brtttania.
bert 149 besa
bevera idro .< ajJ7. del ton: Roja" biatricem / biatrixia n.p ., f. "Beatrice"
LTI 36 n. 16 s.xi. in valle torrenti s bevele. DPD 64 FAG 129 a. 1295 ti bi bi atrici filie quondam guillelmi de
a. 1155 usque beveram . BNA 35 a.1 259 (Vent. ) in di- pontremulo. CAT 135 a. 1326 (Alb. ) biatricia filia quon-
strictu vintimilii ubi dicitur bevera. dam musi perdicis.
C.SALVIONI, 10 5 (1929) 302 sg... LTl 36: piurtosto che D bea/rice. biao. biatrixia.
REW 1012 (prerol/1. *bebro. ) :;.. REW 1016 (ga ll. bedo) bibentem aqua/-m n.p. , cognome.
REW 1016 Nachu:: brian z. bevera "Bach". RCA 33 a.1 ]43 bibens aqua de bazali. RCA 398 a.1159
L beverelum. beverinum. beverotu s. D bevera. bibentem aq ll am de rapall o . .. predictus bjbens aqua~.
beveragium sn. "r1{resco, oJlerta di bevande" BSR 66 a.1180 bibensaquam. GDN 567 a.1186 (Noh)
TL.3 617 a.1449 pro beveragio tubetarum a peri duode- facius bibensaquam.
cim . .. item pro poxione t anfo li s asperi viginli . L beaqua.
D beverage. biberatum sn. "abbeveratoio "
beveratorium top. "abbeveratoio (Cen.)" DSP 122 a.1466 domum unam pos itam a tergo biberati
DSP 171 a. 1502 d ictu lll loc ul11 in strat.a positum ... quod palatii.
beveratorium dicitur. L abeveratorium.
L abeveratorium. bibianum top. (Cen.)
beverelum t.op. (A lb.) PCA 428 a.l 006 in quinto. in bibiano . in sarzano.
CAT 116 a.1326 (Alb.) de ... beverelo. PTR 47: < baebius, gent.rom.
L bevera. bicaellus sm. " mensola"
beverinum top . " Beverino" OSM 129 a.1190 etial11 faciemus cogornices, archetos ,
LJ.l 1021 a. 1247 castri et ville beverini .. . - omnes de bicaellos et faciemus murul11 de medio voltarum.
beverino. L becadelJus.
L bevera. beverlinlll11. D beverino. bicapitem agg. "bicipite" . .
beverolus idro (Sa v.) ISG 21 fine s.x iii. (Londra) unus pannus de lanua, rotel-
BG 180 a. 1484 (Sav.) fossatlllll beveroti. lats cum av.ibus bicapitibus.
L bevera. bicherius sm. "bicchiere"
bevinus cognome SSL 171 a.1336 duo bicherii.
CAC 323 a. 1180 (Sav.) totUIll illud quod iacet ... in costa bidaldus sm. "specie di veste"
bevinorum et sideratorlllll . CAC 380 a.1181 (Sav.) super CGS.l 92 a.1157 bidaldum meum et
domul11 iordani bevini. L bialdus.
bezonus cognome biduanum top. (Rapallo)
LJ.I 595 a. 1217 (Sam.) gllillielm us bezonu . RCA 16 a.1143 in biduano.
D besll. PTR 47: < beLuius , O betuvius , gemo rom
biella top. "Biella"
biacha sf. "biacca, ossido di zinco"
PTC 54 a.826 biella.
RCP 352 a.1277 (Sa rz.) de biac ha cruda. RCP 647 [VI: gallico?
a.1277 (Sarz.) soma ve l de biaccha sive mellis . L bugella.
GLI Gloss. BLG 28 28: long. biestrum top. "Biestro (Sav.)" .
L blaca. iacha. MAA.2 317 a.J III Biestrum cum oml1l
biadus sm. "panno di colore turchino" habere in carcaris ...
PVP 246 a.1456 item bialdi duo biadi. biCa sf, "biffa, stoffa di lana di tessuto
L blavus. lit non molto fine"
bialare top. (Sanr.) LEM 232 a.1238 mantellum unum de bifa
LI.l 5 a.962 (VellI.) in comitatu vigintimi)ie nse in locas DRG .2 255 a.1239 in viginti septem ""u ......, ..
et fundas matucianas ... paragallo. bial are. castalare. LEM 241 a.1240 supracotum bife curo c
L bedalillm. biullare. buolario. LAE J 95 a.1248 pecie bifarum ianue.
bialdus/ -m sm/n . "veste maschile e femminile indos- a. 125 1 peciam unam biffe pIane francie.
sata sopra la camicia " a. 1251 pannos de biffi s virgatis. DRG .~ 453 a.l .
CAC 270 a. 1179 (Sav.) et bialdum meul11 peiu. CAC cias duas pannorul11, una que est de panxmo et ~a .
460 a, 1181 (Sav.) iuppam mea m gialdam et bialdum sllb- virgate. DRG.2 51] a.1254 pec iam unam panm bIffe.
tile . SMV 48 a.I.185 alde te nepti richel de bi al dum CGG 167 a.1260 (PorloV) supracotum de biffa. DRG.3
meum .. . VCB 24 1 a.1245 (Boni f.) et vestes quas in dor- 647 a.1262 peciam unam biffe virgate.
so habeo et bialdus unu s. PVP 234 a. 145 6 bialdum DUC.I 656 biffa: pann i species . REW 1091. CGG
unulll pro usu constancie uxo ri. dicti quondam benedicti. Closs .
PVP 246 a. 1456 item bialdi duo biadi. L biffu s. .
PVP 133:fr. bliau l. bifare vb. "m isurare e munire di segnali indicatort
L bialium. bidaldus. blauda . blavis. bJialdus. (le bandite comunali)"
bialis cognome GR 26 a.1288 (Alb.) magislrallls albingane tenea.tur prata
CCS 135 a. I.570 (Celle) obertus bialis. sancIi georgii biffare et signare cum signi s CruCIS. AS~
L bedalium. vitalis. 458 a.1350 (Alb.) bannire . .. prata que dicuntur. sanctl
bialium sn. "Jpecie di ves/e" georgii et ipsa bifare et signare . .. cum signis certls pOS1-
tis in arundini bus seu Iigni s.
GC ]26 a. 1191 paiudellos iii., bialia ii., cami sia s ii . REW 9535.
CNM 322 sg: Ca. 1204 ( ~av.) ed nescio c uiusmodi pelles D biffa.
essent et blaha et camlSlas ... - bialia et todalie et binde bifulcus sm. "biforcazione?"
et retiselle et cam isie.
GR.2.14 (Saa.) a bifulcis usque ad summilatem mon-
L bia1dus. ti Llm .. .- usque ad bifu1cum aq ue calcandule.
biaiare vb. "ba ciare" D bifforchi.
PLP 81 a.1250 (Sav.) Ilam cio quod IllU SSU biaiat ipsi biffus agg. "di biffa"
symone CUllllll. DRG.3 655 a.1262 t.ot pannos biffos et pari xinos.
L bassare. L bifa.
biga 152 bire
birhi sm. pJ. "soprannome dei guelfi genovesi" bi samne . CGS .2 190 a.1164 in bi samne. CGS .2 238
~I ~O~ a~ a.1317 et cepit inter omncs .ianuenses genera- a.1164 ponti de bisamne. CGS.2 190 a.1164 pro vicesi-
lis .dlss~patl~ et appellata vel nominata est a diabolo pars ma octava molendini domnici quod est in bisamna.
gUibellina blITa el pars guelfa birhi. . L besagnum.
L birra. bisamnium I bisampnem top. " Valle Bisagno"
biribiribi sn. "so rla di gioco" CGS.2 19 a.1161 ponti bisampnis. BSR 237 a.1201 terra
GR 2.14 (Alb. ) alearum. laxiU orum el sac uli vu lfo biribi- de bisamnio.
ribi ludos prohibemus. L besagnum.
D biribis. bisanciata sf. "quantit di merce corrispondente al
(monte m) birotum top.
valore di un bisanzio"
MIA 81 a.1263 (Sav.) iohannem de Illont.e biroto. PLC 279 a.1301 illas octingentas bisanciatas blave.
birrusl -m smln . "mantello, veste pesanle" L bisancius. bisantiata.
GBV a.1514 S.v.: "la veste grossa"' . DUC. L 664. REW bisancius sm. "bisanzio, mOlleta"
1117a. SLS. I 3 ]5 ; PGC 105 < ce /t. birrus (s. iii . U . L 173 a.1154 item remiserunt predicti consules eidem
E. y')"mantello con cappuccio".
L biretus. guillelmo embriaco totum iLlud quod ipse pro bisanciis
predicti gibeleti et aliorum locorum comuni ianue dare
birrus agg. "di colore fulvo"
debebat... quoniam predictus guillelmus debet dare sin-
PCI 503 ad a.1317 el appellata vel nominata est a diabolo gulis annis bisantios ccxx comuni ianue ... COS .1 14
pars guibellina birra et pars guelfa birhi.
L birra. a.1155 in reditu capitale et proficuum tuum esse debet,
birrus n.p., cognome exceptis vii. bisanciis quos inde debeo habere pro con-
ducto . CGS.l 136 a.1157 accepi a te . .. bisancios
DNB 45 a.1187 birrus de sexto. SRB 247 a.1394 (Sav.)
angelinus birrus. clxxxiiii ad numerum, ad pensum autem clxxiiii et quar-
birrutum top. "8 eyrowh" tam , et ultra ipsos xvi bisancios a1exandrrie qui sunt i.n
DAA 97 a.1279 actum in birrllto, in logia ianuensium. penso bisancii xv minus quarta. LEM 28 n. a.125l. bl-
bis. abbr. di bisanciu "/lIOn e /Q" sa ncios novem ... mil iaren sium vel dub1eriorum Slcut
GG 55 a. ~ 200 drapi duo, qua ve ndidi t buee ... que currunt per terramDAA 11 a.I271 solvi .. . bisancios vi-
ascendent m calica bi . iii. ginti duo milia ... et charatos septem sarracinaJes ar~e
bis abbr. di bisantinu "biza ntino , di Bisanzio?" nie. PLS 416 a. 1301 lego pro anima mea pauperibus 10-
GG 509 a.1205 libra bis. iiii de m ii aresi et miiare um firmis et cecis et sidratis bisancios albos centum.
unum mundos ab amni dacelO et avari is et a dugana. DAA 7-10. MGT 130 sg. CIV 43 .
bissa sf. "specie di panllo" L besantius. besaunti. bisanciata. bisantius. bizantius.
VeB 235 a.1245 (Bonif.) cum indumento bi s e virgate. bisannem / bisanmnem top. "Bisagno; Valle
ASA 84 a.1350 (Alb.) pannum lamini forti s et bis e et Bisagno"
alios pannos. CGS.l 94 a.1157 ecclesia de bi sanrnne. BSR 142 a.1188
bisaca sf. "bisaccia, misura" in bisanni. BST 148 a.1190 pro loco de bissanni. BSR
RVN 124 s . ~iv (Noli ) si qui s ponderabit fi lum de canapo 237 a.1201 terra de bi sanne. BSR 195 a.1205 in bisanne.
solvat denanos quatuor pro fascio, ive pro bi saca. BSR 299 a.1207 in valle bisannis. BSR 407 a.1255 de-
L bisacia. D bisacca. ver us aquam bissanis. BSR 413 a.1256 murum unum
bisacia sf. "bisaccia deversus f1umen bissannis. MSG 286 a.1255 priorem ee-
FIL 306 a.1404 (Sav.) ex... ligaciis sive bi acii s. - de c1esie seu hospitalis sancte marie crucifferorum de bis-
quantitate ligatiarum 'ive bi saciarum. - i dieta lana sanne . BSR 429 a.1274 inferius f1umen bissannis. lA 62
q~e vendetur et tarezari debebit erit in bisaciis sive liga- a.1285 de potestatia bissannis nauc1erii xxviii.
CllS ... L besagnum.
bisacia sf. "saccone, pagliericcio" bisanium top. "Bisagno; Valle Bisagno"
BNA 5 a.1258 (Vent. ) in bi sac ii s pro iacendo .. . - in bi - RCA 101 a.1172 versus bisanium. BSR 65 a.1180 in bi-
saciis si ve saeoni.s pro iacendo. BN A 599 a.1 264 (Venl.) sannio inferiori.
sol~os decem qUI ... expendi debeanl in bisaci i pro pau- L besagnum.
penbus. bisantiata sf. "quantit di merce corrispondente al
L besatia. besaza. bi saca. D bezassa. valore di Ull bisanzio"
bisacia n., cognome GC 56 a.1191 habet bisantitatas c. in mercibus u1tramare.
OC 157 a.1164 rubaldu bi saci a. p p 185 a.1250 bisac ia L bisanciata.
flandalengu s, civis sagone. bisantinum sn.
(de) bisagnono cognome LEM 243 a.1240 brochetas tres argenti deauratas, bisan-
OSM 126 a.1 ~90 edi fici um doni dei de bisagnono. tinum de cupa, pomella ambre et argenti x.
bisagnum Idr. "Bisagno" bisantius sm. "bisanzio, moneta"
AASLSP 17 (1885) 2 19 3.11 84 a capite fari usque ad bi- U.I 173 a.1154 debet dare singulis annis bisantios ccIx x:
sagnum. BSR 201. a. L186 usquc ad bisagnum... - comuni ianue et palium unum va1entem bi santios x. altan
coheret .. . tlumen bl sagm . OSM 22 a. 1190 a capile fari sanCii laurentii. CGS.I 354 a.1160 dabo tibi ... bisantios
usque ad bisagnum. cclxxv. sarracinales mundos . GC.35 a.1191 usque in bi-
L besagnum. sant(ios) cc. de mijarexis. GC.2 34 a.1191 bis(antios)lx-
bisagnum IOp. " Valle Bi.ragno" viii. de mijarexis mundos ab omni dricto ei iusti ponde-
COS 61 ~.11~6 petrus de bi sagno . OS 130 a.])86 in riso DRG.2 151 a.1213 debet ei dare ultramare pro una-
bisagno mfenorl . . OSM IO a.1190 aclum in bi agno. quaque libra bisantios iii. sarracinales de syria. GVG 60
OSM 12 a1190 umus domu e t. t.CITe posi te in bi sagno. a.1237 bisanti xxxi. miliariensium. DAF63 a.13oo bis-
OSM 126 a. 1190 bemardu ' o l1o lanus de bisagno . santiis albis, bonis et expendibilibus de cipro. DAF 112
L besagnum. D bezagllin. a.13oo recepisse in acomendacione bissantios albos quin-
bisamna l bisa.m nem top. "Bisogno; Valle Bisagno" que milia ... in cotono et. ri so. DRG.3 1056 a.1312 bisan-
COS. I 4 a.1155 In loeo nostro de bi samne. CGS.l 3 1 tios argenti de cipro bonos et expendibiles in dieta loco.
a.1I56 fiume n bisamnis. C .1 188 a. ll 58 vineam de L bisancius.
biza 154 bitu
blan 156
DUC.1 738 bravium: victoriae praemium, quod in publi- bloDa sf. "pialla"
ais ludis dabatur. NB 104 aJ 198 securem i. et manairam i. et cultellum i.
Cf. Dante, In! 15.122 colorol che corrono a Verona il et'cinavrem i. et rabiellum i. et bLonam i.
drappo verde. . L chiara. jona. ona. xola. D ciuna
L blattium. blavem. bravium. palium. bionda n.p., f. "bionda"
blavium sn. "paramenlQ sacro di stoffa preziosa" RCP 157 a.1269 (Sarz.) blondam filiam quondam gilber-
CP Z73 a.1455 item blavia duo. sive paramenta parva pro ti ... blunda.
maiestatibus, bordata auri. L blunda. brondus.
blavius sm. "panno di colore turchino o simile" blondelia top.
DAA 75 a.1279 tunicaro et supracotum blavu. DAA 102 TV. 1.75; 4.23, (ca.ll'O d.C.). SCT 133. PSL 73 lig.,
a.1279 draperia ialonorum blavii viridis. etimo i.e.
L blavus. blonzonum sn. "testa di ariete, punta di ferro (parte
blavus agg. "azzurro, turchin.o " dell'annamento della galea)"
COS.2 70 a.1162 et pelles meas blavas. 00.253 a.1205. LG 145 a.I404 (= PLL 489 a.I441) blonzonum de ferro
pecias v. de saia nigra et peciam blavam de saia. CGS.2 longum de pannis 3, ferrum ad rninus et hasta pro dicto
295 a.1226 gonellam meam nigram, gonellam meam bla- blonzono que maneant semper in corsia.
vam. PLC 51 a.130 I pecias doas zaloni. unam blavam et L bolzonum.
alteram viridem. blunda n.p., f. "bionda"
L bladus. blavetus. blevettus. bliaudus. RCP 157 a.1269 (Sarz.) blondam filiam quondain gilber-
~rus sm. "panno di colore turchino" ti ... blunda. ~
DRG.2 6 ~.1200 blavos iii. ypre. CNM 239 a.1204 gonel- L bIonda. brondus.
la j : de blavo. NL.l 228 a.1210 tot blavos ipre lUO~ . blustiemelo top. I '
DRG.2 241 a. q34 pecias xvi. blavorum moslet;Olii. PJ..P SM 21. 5MB 123 sgg. PTP 23, 43 sg. iugo recto blu-
105 a.1250 (Sav.) tunica blavi. DAA 70 a.1279 unam ca- stiemeIo: agg. paleolig.: "costa di blustiema". -el~us,
pam de blavo infodrataro vermuolio. DAF 23 a.1300 tu- suff. paleolig . Cf Giustema, top. (doc. ~ne sec.xlx).
nica blavi cum friseis ... coprisium foderatum de blavo .. . PTC 38 cita G .DEVOTO Scritti minori, Fuenze 1967,
canne tre de blavo de fiandara. DAF 98 a.1300 superto- II.324-335: leponzio mel(1)o "rilievo del terr:no". PSL
twn 4e blavo de &aia francigena fo(de)ratum penna. - 73: etim. i.e.: non mel(l)o, ma doppio suff.: -*le~; -e,llo.
gametl una de blavo claro cum bolorus septem de aro- D giustema. ' .
bray. pyr 229 a.1456 meisarum unum blavum damscru biuta sf. . ,
novum recamatum septe. GG 23 a.l.200 coheret. .. ab uno latere fossatum de c1ava-
L biad~. bladus. blava. blavem. blavius. bravus. D biavo. ragna, ab alio latere biuta de bcolla
bIuIa top. "Biassa (Spe.)" Dbrn~ .
CGG.290 a.1262 8.1262 (PortoV.) a presbytero de blaxia. bo sm. "b" ue " I ..
L blasia. CAC 392 a.1181 (Sav.) ba,l dus lingua 'd e bo. GC.8I
blebes sf. "pieve" a.ll91 lambertus bocca de bo. CNM 58 a.1205 . (Sav.)
CHAR 403 a.1014 (Gen.) in aste curticella una, blebes lingua de bo. , . _ J '
s8ncti donati, plebem melosine, plebes saocta maria igu- Cf CNM 241 a.1203 (Sav.) wilielmo fruStahv. CNM 7.4
dega et blebem mondtcile sale monte barcario. a.1205 wilielmus pedebo de stella. MSS 231 a.l21O,wl-
L plebes . , lielmus buccadebo. PCC 34 a.1306 (Sav.) bartoh;>meus
bIatIDiare vb. "bestemmiare, insultare" pedebo.
CAR 158.1418 quod nuLlus de dictis sociis dicant vila- L bovem.
niam aliquis mercat.ori Dee quod blestimant mercanciam boa sf. "stuoia" .,
nullam in aliquo modo nec in aLiqua volta. GC.2 19~ a. 1192 duas beas (in sopralinea: boas). L~M
L blasfemare. 224 a.1230 linteamina tria et bo~ tres veteres et altam
bieta sf. ~'6ietola" boam suptilem. LEM 232 a.1238 linteamina de~em,
GR 26 a.1516 (Ment.) nulla persona audeat. .. aliquos boas tredecim. - curtinam unam um boa et sospltale
fructus, caules, bletas, rapas culificas seu aLia olera co]]j- unum. LEM 241 a.1240 boas duas pictas parvulas.
gere. boaro unam subtilem ... boam unam circa lectum. LEM
Lgca. 244 a.1240 boam unam grossam. PLP 108 a.1250 (~av.)
r l)Ie,ettUs agg. e sm. "turchino:' panno di colort! tur- culcitres ii. ... et boas ii. viles. LEM 262 a.1259.1tem
chino" boas tres de uno ionto grossas ... item aliam boiam circa
CA 592 a.1292 sg. in ij cannis de blevetto pro domino .. . lectum. CGG 173 a.1260 (PortoV.) boharn unam ... le-
unius pecii panni blevetti. naro unam et bohas duas cum sacrus veteribus.
L blavus. blavetus. CDC 56 a.1386 boe pecie lxvi de pairolo. PVP 249 sg.
bUaldus sm. "specie di veste" a.1458 boa una que est circa lectum ... boeda una magna
MSS 114'8.1139 blialdos duos et camisias duas. que est circa lectum ... boa una vetusta talis qualis ... boa
L bi1dus. una vetusta pilosa. .
bUas 'sn. "specie di animale?" DPA 174-182. co.
MBL 113 s.xi. (Urins) donat medietatem in porco et L bea. boda. boeda. boia. boyda. D boda.
a1iam medietatem in multone et aliam medietatem in boagnus cognome e top.
blias. VPT 322 a.1213 ~Sav.) masum qui dicitur de boagnis.
bliaudus agg. "di colore turchino" SRB 334 a.1407 (Qui 1.) contratas viarasi, salarioli et
CNM 236 ca. 1204 (Sav.) et orales duos et reexales bliau- boagnorum. CCS 117 a.1414 (Celle) iacobus boagnus.
dos duos. et camixias duo. Dboagno.
L blavus. boaretia top. (Val Varenna)
bIocbus sm. "ceppo" RVV 60 a.1294 (Pegli) bovaritia "luogo di pascolo dei
GR 71 a.1357 (Lavina) si a1ique bestie vastaverinl alie-- buof' ,
nO' ficus, castanea, oblis cane. blochos vitium ... D boessa. buart!ssa.
boat 158 bch
bocbeta "bocchetta. cannella di fontana " bodetia top. (localit della Liguriafra Genova e Ven -
RH 3 (1948) 27 a.1462 (Taggia) colonelam unam ... ubi timiglia. Ttin. Anton. 291.1)
aquam inter vadal pro cadendo in tina C Uffi bochetis qua- G.ALESSIO, RSL 15 (1949) 225 sg.: cf bodincus. BCB
tuor. 126 e n.: od. Vernazza?
L buca. L bodincus.
boebiardus cognome bodincus idro "fiume Po" .
ces 136 a:1570 (Celle) antonius bochiardus. Plin. n.h. 3.122 "fundo carens" Po1yb. 2.16.2 ~6&'YKo.
L bucardus. D boccardo. C.BArrISTI, RSL 9 (1943) 92 n.: fig. In., Notes sur le nom
boeia sf. "cespo" du P6 "Onomastico" I (1947) 11-119. Ree. N.LAMBO-
GR.2.15 (Alb.) si qua persona inventa fueril incidere oli- GLIA. RSL 14 (1948) 154 : base mediterranea anaria.
vas ... pro qualibel bocia soldos xx. *pad I *bod. G.ALESSIO, RSL 15 (19~9) 223-237: cf
boda cognome lig.-sic. *bodio ''fosso'' (i.e.: cf lat. fodlO?) API 15. 18
FAG l a.1270 tibi iacobo bocie de niella de ceva. sgg. PSL 73.
boclba sn. "oggetto di vestiario" L bodelia.
ASD 81 a.1381 (Caffa) ilem bociha unum. tale quale .. . bodratus cognome .
bociha unum recamatum seta rubra. U.I 1379 a.1261 otto bodralus.
L boga. bodronus sm. "boldrone"
bockelettus sm. "boccola. f ermaglio" GO.2 104 a.l205 cantaras viii de .OOdronis. DDG 293
CA 594 8.1292 bockeletti argentei pro sotularibus. a.1376- bodronos. FIL 306 a.1404 (Sav.) de fasciis bo-
L bocha. bacia. dronorum. FIL 286 a.1404 (Sav.) tara lanarum vendita-
boda sf. "boccola" rum vel bodronorum. BBL 277 a.1 501 in restitucione
BLC 33 a.1296 boclam unam auri cum quodam safirio bodronorum. DUe.1 755 S. v. brodo: ila quoque lege~ "
dum PUlQ in Convento Saona a~n. ~ 526: ite~ pro alud~s
f
cum perlis.
Lbocha. sive pellibus et agninis non affattaus, aut etlam bodrom-
boderius sm. "gorg;er;na. parte de!l'annatura" bus agninis" mottoninis pillosis .. .
TL.3 lOOOa.1474 boclerij parvi veleres el pauci valoris. Cf,. LEM 96: bodrones "lanejgrossolane".
L bocholerium. L boldronus.
boeholerium sn. "gorgierina" boeda sf. "stuoia" , .
PVP 249 a.1458 boeda una magna que est circa lectum ...
LO 266 8.1363 sine gradio. spala seu v8ssaloto et bocho-
ledo. IEL 94 a.1398 item bocolerium unum el cerveleria boa una que est circa tectum.
una. L boa. D boda.
L boclerius. bucorerium. boeta sf. "cassetta, scatola"
boconen n.p. LEM 232 a.1238boetas duas subtiles.
L boyta.
SSA 254 a. 1345 (Sav.) fecerunt diclam farinam bugata-
boetus cognome
ri ... ad unum buagalellum boconen fornarii. quem ipse DDG 378 a.l376 johannes boetus.
eis comodavit.
boconinum sn. boga sf. moneta? . . .
LMS 58 a.1222 dare vobis bogas ~eptem et dirrudiam pro
LMS 410 a.1224 quod nihil habuil de bombecio nec pi- una pecia terre quam ipse comp~vit.
pete nee boconino. .
boga sn. "oggetto di vestiario"
boCborale sn. " cannello di f on/ana" ASD 81 a. 1381 boga unum c~~ati tale quale.
GR.27. a.1519 (San .) bochorale et murum circum circa L bociha. I I
puteUJn quelibet vicinia leneatur . .. facere reficere. boga sf. (ittiol.) "boga" I .
L buca. D becuragliu. bucuragJiu. LG 420 a. 1323 boghe vero grosse non vendantur pro
bocramus sm. "bucherame" qualibet ultra denarios tres.
CA 595 a.1292 pro tela de colono pro pavilono cum duo- L buga.
bus bocramis. boga cognom,e ,
L bocberamus. BNA 152 a.l20 (Vent.) domus anselmi boge.
bodDnus cognome L bog",a. .
GIB 380 a. 1175 anselmus boclonus. bogaria sf. "rete per la pesca delle boghe" :
L .botonus. RVN 129 s.xiv (Noli) quod semper. et quandocumque Pl-
boeCUS SIJI. ",specie di pianta o arbusto" scatores piscant ad bugarias ... possint piscatores d~ sabe-
RCP 527 a~ 1186 (Luni) adiuvent facere et altrahere pa- ga capere et accipere ilIam calam qualem voluennt. re-
los. vimenas. sepes. boccos. palancum, scelonos etligna- laxando alteram iIlis q~. bogariis.
mina ad bertescam et betefredum tantum. et nicbil aliud. L bogli- bugari~. .
I _ :
DRO.3 899 a.1302 ballas duodecim sete et ballas duas bogia sf. "arnese di ferro per accompagnare li tor-
bachi (Iv., Reg. "2 balles de bois prcieux (buis?)" chio nello stringee"
MLC 239 sg. FDT 4.27. Ps.Verg. Cu/ex 406 boccus. GR.2.15 cum suo torculario pro oleo conficiendo et sua
D bOem. bOeu. bogia ferri .
boda sf. "stuoia, tappeto. scendi/etto" DUC.l.688 sg. bogiu,: torques damnatorum. quasi jugum
LMS 115 a.1222 scranam, arcam. bodam, trispodes. ta- bovis.- boia: compes aut torques vinctorum.
bulas LMS 183 3.1222 maole Uum... tria gasapja. stra- D bogia.
punctarn ... sosp!tale et bodam unam et casiam. VCB bogiorium sn. secchio. recipiente"
IOS 8.1239 (Bomf.) (fra coperte e abti) bodam unam de PVP 268 a.1462 bogiorium pro sicone pro puteo. - 00-
medio uncho et aliam de uno uncho. VCB 179 a.1239 gioria vini pro barca.
(Bonif.) sospitale unum, bodam unam; mastram unam. L boiolus.
pVP 250 8.1458 boda una pillosa magna . bogloleto sm. "secchieLLo"
DPA 174-182. PVP 276 a.1488 bogloleto uno letoni a aqua benedicta.
L boa. D bada. L boiolus.
bogl 160 bole
bogloria sf. "misura di peso" L bogiorium. boglol eto. boioli.u . boliorius. buglolus.
GR.27 a.1288 (Alb.) salvo quod scandalieta non possint buiolus. moiolus. D bug io.
monstrare a pede nisi libram unam, ut dictum esi in capi- boiriola n.p . L, o top.
tulo pensarum eo salvo ad bogloriam stantiatam. ASA PLP 131 a.1250 (Sav.) in domo boirioIe.
277 a.1350 (Alb.) eo salvo ad bogloriam que bogloria boyta sf. "cassetta, scatola"
stanciata et stanciari debeant per officiales. SRC 65 a.l~~2 (~av.) orig inale repositum fuil in quadam
L bolium. boyta seu plxlde hgm In sospeale quinque clavium.
boglorius n.p., m. L boeta. D bue/a.
CAT 121 a.1323 (Alb.) heredes boglorii carlevarii. bocla sf. "boccola, fermaglio"
L bolium. BLC 33 a.1 296 boclarn unam auri cum quodam safirio
bogua cognome cum perlis. PLC 96 a. 130 1 anulo .. . boclam ... splin-
BNA 153 a.1260 (Venl.) anselmi bogue. gua quatuor auri .
L buga. L bocha. bockelettos.
boia sf. "stuoia, tappeto, scendiletto" bolla soprannome
LEM 262 a.1259 item boiam unam que vocatur toaio- LJ.2 696 a.1361 iacobi capurri dicti bolla.
rus .. . - itern tres boas de uno ionto grossas ... item bolagus sm. "fumo erullivo vulcanico"
aliam boiam circa lectum. DDG 389 a.1376 pro boyarum ITG 12.
et alia ... delatis de yspania. DDG 781 a.1377 pro boya- L bolegum.
rum faxiis vii. CDC 42 a.1386 boiarum faxia ii. NBI38 bolagu~ top: "loc~ /it~ presso Montenero (Bordighe-
a.1390 in camera domini ... itern boia una. PVP 219 ra, sede dI manifeslaZlOllI l'u/ca,,iche''
a.1451 itern sacos duos de lana cum una boiha. GR 2.15 a.1264 Vem.) terra posita in vallone de monteni-
L boa. boda. D boda. gro ubi dicitur bolagus.
boya sf. "stuoia, riparo posto fra la nave e la banchi- bollare vb. "bollare, marchiare"
na durante il carico di zavorra o altro, per non interrare
il porto" BCL 319 a.12.90 lib~as triginta argenti in pondere, ad li-
brarn constantlDopohs, bollata ' marcha communis ianue.
LJ.2 50 a.1282 quod ... habebunt storas sive boyas et co-
fas suficientes navibus et lignis ianuensium . .. pro one- BBG 549 a.1600 communita aone, ratio panis bollati,
f .1180.s.6 d.4 .
rando salern. L bulla. bu llus. bull are . D bol/ao.
PVP 99 sg. GLI. Gloss. bollaxinus cognome
L boa. D bada.
boiachesios n.p.,m.; cognome TCL S.V. (e) bulaxe: a.1233 (Loano) guillelmus bollaxi-
nus.
GG.2 291 a.1206 aetum ianue in domo iacobi boiaehesi. D bulaxu.
LMS 345 a.1224 iacobus boiachesius.
PIA 26, 67 : < arabo? bolbera I bolberia top. "Borbera"
boiascum top. "Bogliasco" LJ.! 491 a .. 1202 in val de bolbera. GVG 25 a.1202 per
vallem treble vel bolberie.
COS 106 a.1186 in boiasco .. . in rovere, in faxedo . GG
L borberia.
368 a.1203 faabona de boiasco.
(de) boiatis top. (Sav.) boIcanum sn. "specie di allume, sostanza usata per
la concia del cuoio"
SSA.2 88 a.1345 (Sav.) a monte de boiatis . .. versus eivi-
tatem saone. GC.2 71 a.119 1 cori a confecta de alumine et de bolcano
bene.
boyda sf. "stuoia, scendiletto"
NBI 37 a.1390 in camera domini ... boy da una. PVP 240 Cf DE~.5 4093 s;:u ii (Ven.) alumen de bOlcan(o) "allume
a.1456 boyda una parva schacata pro camera. OGM 202 provemente dalllsola d, Vulcano (Sicilia ) o da Bolcano
a.1472 boida circa murum ... torcular. .. banca. (mo~te pres~o Dl4rlo. Vicen.za): Cf fr.boucan. provo bo 1-
L boa. D boda. can sorta d, allume" .
boyda sf. . "stuoia, riparo posto fra la nave e la ban- D borchan.
china durante il carico di zavorra o altro, per non inter- boldronus sm. "bo ldrone: pelle secca. di montone
rare il porto" CO" la sua lana, venduta per la pelle e per la lana"
PPG 391 a. 1439 boydam ad onerandum iactum in barca. CNM 58 a.1205 (Sav) de pretio ii . faxium de boldronis.
PVP.99 sg. VCB 217 a.1245 (Bornf.) faxos viginti tres boldronorum.
boielis top. MSG 271 a.1274 lanam longam sucidam . .. boldronos
TV ca.110 d.C. SCT 130, 132 sg., 137: *boielius, *boie- sucidos neque lavatos . . MFV 395 3.1291 baJlas 76 001-
lus gent. lig.-lat.? dronorum . lA 172 a.1293 pro lana , boldroniset aliis
boymoniac sn. "oggetto prezioso? " mercI bus deferendls. UA~ ~9 a ..1275. totum iUud pil-
ASO 66 a.1381 (Caffa) (oggetti dati in pegno) boymo- lurn ,!uod abradetur et perclpletur SJve Pillabitor de carti-
niac unum cum decem florenis aureis . bus Slve de !>i?1~lbus boldronorum. FIL 3] 6 a.1404 (Sav.)
boyne top. (Provenza) de says vendltls boldronoru~ . LG 682 a.1406 aliquam
LJ.I 1410 a.1262 guilielmo estendardi de boyne. lanam vel boldronos ' eu ahquod lanagium. LG 690
boiolius sm. "secchio, recipiente" a.1406 extraendo totam lanam de dieto saccho seu bol-
OSM 41 a. 1190 unum mortariurn, duas bilancias et drono de faxi s et crolare (sc rOllare) omnes velos sive
unum boiolium. boldronos.s
L boiolus. L.BONGI, Mercatura degli amichi Lucchesi, Lucca 1858
boiolus sm. "secchia, recipiente" p.379. REW ll92.
LMS xxv a. 1227 boiolos ii. LEM 225 a.1230 boiolum L bodronus budronus. buldronus. busegus.
unurn. LEM 243 a.1240 ampuletam et boiolum terre . boledus cognome
LG 406 a.1383 in boiolis vel aliquo vase. LG 560 a.1403 eGo. 1 312 a.1l59 ingoni boledi . CaS.I 382 a.1160 in-
cacias lamas boiolos. PVP 233 a.1456 boiolum unum ar- go boledus.
gentatum pro aqua benedicla. PVP 268 a.1462 boiolum Cf CGS 1.312 a.1159 ingo boletus.
unum cum fondis duobus pro taverna. L boletus.
bole 161 bomb
bolegum top. (Alp icella, Sav.) bolzonaja sf. "moneta grezza, non rifinita"
SRB 97 a.1 180 (Sav.) campum de bolego. GC 108 a.1191 contitetur .. . se recepisse ... sciphos iiii.
L bolagus. argenti et sol.lxiiii. de sterllinis ... et sol. xiii. de bolzo-
bolendinum sn. "bolemino, lenza morta munita di naja ... quibus clamat se quietum et pagatum.
molti ami " L boonagia. boonagium. bozonalia. bolzonum.
GR 2.83 a. 1474 (On. ) fac ultal.em ... ad bolendinum pi- bolonum sn. "moneta grezza da ripulire e rifinire
scandi.
L buJentinum. DUC.1.694 S.v. bolzo, bolzonum. REW 1391.
bolengheria sf. "f ornaia, panettiera" FAF 280 a.1268 pro qualibet libra minuta boloni grossi
causa affinandi et disgroxandi... quam quidem assigna-
GR 2.15 (Be~ne) quelibet bolengheria volens facere pa-
nem non poSSlt ... tionem boonagie ...
REW 1195. L blonzonum .bolzonum. boonagia.
boletus/ -m cognome bolzonum sn. "testa di ariete, punta di ferro (parte
CGS.l 45 a.1)56 ingo boletus. SC 36 1 a.1183 iohannes dell'armamento della galea)"
boletus. BSR 202 a. 1185 iohannes boletum. GC 149 SIG 356 a.1330 (= VFD 91 a.1344, cf. PLL 490 a.I441)
a.1191 a iohanne boleto. GG.l 83 a.120 l obertus boie- bolzonum unum de ferro longum parmis ii. ferrum ad
tus. BSL 109 a.125 3 wilielmus boletus. minus et asta pro dieto bolzono que maneat semper in
PAC 17. corsia.
L boledus. boleus. boretus. burea. buru. L blonzonum. bolzonaja. D bozom.
boleus cognome bolum sn. "zona di pesca" .
U .l 596 a.1217 (Sanr.) fulco boleus. GR 2.15 quod patroni retiarum non auferant bolum alten
L boletus. patrono ... - perdat pisces quos ceperit in bolo predicto.
boleus top. (Sav. ) L bolezare. D bulu.
SRC 146 a.1263 (Sav.) iuxta boleum ... in boleo in sente- bombacem sm. "cotone"
rio mediano. CGS.I l a.1154 in bono bombace. LJ.I 176 a.1154 in
bolexinum top. (Sa rz. ) brazili, bombace, incenso, indico, alumine lib . .. . CGS.1
G~.2.15 a.1330 (Sarz.) c1avica de cantone usque ad bo- 79 a.1156 medietatem in denariis et medietatem in bom-
lexmum. bace. CGS.1 274 a.1l58 saccos bombacis xiii. quos .. .
bolezare vb. "pescare battendo l'acquCJ per spingere debet laboratum portare. CGS.l 331 a.1160 confes~us
i pesci nella rete" est se portare bueam tot de rebus boni johannis maltila-
RVN 128 s.xiy (Noli) nOn siI aliquis qui audeat. .. boIe- stri in bombace que cum naulo sunt lb. x. CGS.2 204
zare ab agro mgro usque ad rupem bastigiam. a.1164 medietatem unius sacchi bombacis de malta.
L bolum. D bulu, bul. . . L bombaxinus. bombecium.
boliascum top. "Bog liasco" bombacum sn. "cotone"
DRG.3 679 a.1264 iohanninus de yso de boliasco. OC 173 a.1165 piper et bombacum aliasque merces ei
CfL 14. mutuo dedistis.
D bugiascu. L bombecium.
bolio top. (Sa v.) bombarda sf. "bombarda, mortaio"
SRC 356 a.1297 (Sav.) campum unum loco ubi dicitur MNA 83 a.1386 georgius ferrarius magister de bomb~
bolio. dis. - edilbey ferrarius factor bombardarum. - saln~
bolllortum sn. "misura di peso" trum pro bombardis. DMC 328 a.1419 annis, bombardls
CSS 308 a.1435 (Sanr.) aliquod scandal ium vel balantias et saitis necesariis. TL.l 47 a.1453 bombardas decem.
aut aliud instrumentum ad pensandum vel bolliorium s iv~ TL.l 332 a.1455 bombarda magna a compane a nos ab
pensam alicuius generis.
L bolium. utraque parte perecussil. TL.2 630 a.1469 rafinare qua-
boliorus sm. "secchio" scumque quantitates pulveris bombardarum .et sarbatan~
BF 86 a.1413 item boliorius unu s ligni pro puteo. rum . TL.3 226 a.1475 magistrum inzegnenum ac fabn-
L boiolus. cationis bombardarum ac spingardarum peritum .. ANO.?
bOlium sn. "misura di peso" 407 a.1498 conflandis construendisque bombardls et SI-
SRC 306 a.1256 (Sav. ) quinque staria sunt circa minam milibus bellicis instrumentis. GR 87 terram pro conti-
unam et bolium unum . ciendis formis seu instrumentis a bombardis et sarbata-
L bog1oria. boglorius. bolliorium nis.
bolire vb. "bollire, f ermentare" L bombardella. bombarderius. D bombarda .
ACS 40 a.1339 (Verona) duos ti nario roveri a bolien- bombardeUa sf. "piccola bombarda" .
dum uvas. TL.l 809 a.1458 lanceas. coiratias. balistas. tarchetas. la-
L bulire. zanias. bombardellas. et similia. TL.3 1002 a.l474 bo m-
bolanetus cognome bardelle bronzi triginta quatuor cum canonis quinquagin-
CAC 364 a.1181 (Sav.) willelmi bolanet.i. ta quatuor.
L bulzanetum. bulzanetus. L bombarda. D bombarde/a.
bolenetum top . "Bo/zane/o" bombarderius sm. "fabbricante di bombarde"
BSR 129 a.1188 armannus calegarius de boleneto. TL.2 269 a.1464 mittere caffam bombarderios, fabros,
PAC7. murales, balistarios et alios peritos in exercitiis pertineo-
L bulzanetum. tibus ad fabricas rerum bellicarum. PVP 328 a.1507 pro
bolili top. magistro monfrino bombarderio. AND.6 409 a. 1508
CAC 152 a.1179 (Sav.) homines de cario et de crucefer- pantaleo merellus bombarderius promittit facere fabrica-
rea et de bolili et carcaris, de dego et de altari. re et construere pecia tria artegeriarum bronzii.
L bolilum L bombarda.
bolilum top. (Sav.) bombarderius "bombardiere, soldato addetto alle
CAC: 46 a:1178 (Sav. ) ~ciam unam terre ... que iacel ad bombarde"
bolJlum, 111 loco Ubl dl Cllur cagamodicum. BCM 38 a.1482 diminutis hominibus sex videlicet quo-
L bolili. luor bombarderiis, uno bonifacino et uno piloto.
bomb 162
bona sf. "nome di nave genovese" U.l 363 a.ll90 girardus bonatacca sive malatacca.
DRG.2 81 a.1203 sana eunte nave que dicitur.bona. L malatacca.
D, bun. . l' bonatia cognome
I I ti
. bonabucca cognome ,. NL.l 80 a.] 203 a te ugo bonatia.
CNM 247 a.1203 (Sav.) thoma bonabucca. I cf. SLS.2 30 "bonnccia"
bonacatus n.p., m. "buon acquistp': , L bonasa.
SLS.2 147 a.1260 bonacaws quondam siqlorus de ,arpa- bonaventu I bonaventura n.p. ( ... adventus; bonus
ria. , ! , , eventus) ,
, bonacia cognome I ' ' . . ' SLS.2 131 a,1158 filios meos bonaventuram et jacobUm.
CGS'. 2205 a.1164 hec eis debentur ... bonacia 1b.xiii. SLS.2.156, 244 a.1260 (PortoY.)bonave'ntu de treguano
SLS.230. . " de sarano.
L bonasa. . r~ .' L aventura.
'bo
, nacu~ : ,n.p.,m. (+ accorrere
!
." ;wI ~c~"ere" ) BNN78.
SLS.2 238 a.1260 (portoV.) bonacursus astacursus. (la) bonaventura nome di nave genovese
bo~~US" ;R, m. (~bonatus, benenatus)' DRG.2 162 a.12]4 navis qui dicitur bona\!en~.. NL.2
SLS.2 267 a.1071 (Gen.) b6nado. 2~2 a.1225 sano eunte et redeunte bucio meo ... quod di-
bOnafad8 n.p. " . , I ff
Cltur bona ventura. BSL 37 8.1248 ego ... exercitor navis
~I!~venture. DRO 3.632 a.l262 in galea dicti id()Ds que
J
bonda sf. "balza del terreno; sponda di fascia" bontilius n.p., rn.; cognome
RLA 90 a.1322 (Cosio) si ... bonda aliqua. seu lapides. se MIA 76 a.1265 (Sav.) vassalinum bonfilium. ODG 291
assavacaverint in alienam lerram. FST 110 a.1592 (Trio- a.1376 in vacheta bonfilii. DDG 671 a.1377 anthonius
ra) et a dicta chiota ascendendo sursum usque ad bondam
campi marronorum. FST 112 a.1592 (Triora) et inde de-
scendendo in bondas dreghi.
bonfilius.
L bonusfilius. ..
I
boDgueramnus sm. "bucherame'
Cf ALE 53: (pre)celt. butina "albero di confine",/r. bor-
De (s.xii. bodne, bosne) FAG 42 a.1278 (Parigi) de pecia bongueramni unum de-
L bunda. D bo1Ukl. narium:
- boDda top. (Y.Nervia. fra Pigna e Apricale) L
L bocheramus.
RPA 46 (= LTI 37 n.18) a. J 230 actum in via, apud pas- bonlfacinus sm. "cittadino di Bonifacio (Cors.)"
sumbonde. BIR 347 a.1516 pro comodo bonifacinol'llm 'et non alio-
bondeUa sf. "sbarramento. divisione di propriet" rutt ,
CSS 218 a.1435 (Sanr.) si ... c1ausuram. bondeliam, sc- boniracinus sm. "artigiano specializzato a bordo
pem aut portam vel baudariam fregerit. delle navi"
L bunda. BCM 38 a.1482 horninibus sex, videlicet quatuor bom-
bondenarius cognome barderiis uno bonifacino et uno piloto. BCM 40 a.1482
BCM 94 a.1483 jeronimum bondenarium. pro hominibus octoginta duobus; exclusis aliquibus.boni-
L bomdinarius. denarius. facinis non racibnatis. ,
bonebeUusI -a cognome bonifacium top. "Bonifacio (C:0rs~c~)"
BNA 22 a.1259 (Vent.) guillelmus bonebella. BNA 323 VCB 4 a.1 238 (Bonif.) actum bomfaclO m domo ranfico-
~1261 (VenL) in civitate vintimilii, in contrata bonebel- ti. - testes ... castellani bonifacii. VCB lO, a.1238 ac-
lorum. tum bonifacio sub lovia ante ecclesiam sancte marie!
i. bonus et beUus. bonificare vb. "bonificare (un terreno)":'
." boDeracius n.p., m. "Bonifacio" MSB 24 a.1256 promitto et convenid vobis ... dic~ ter-
PAC.5 a.1137, ram tenere usque dictum tempus .. '. ipsamque mehorare,
Cf, SLS.Z 155 gr. e~o\PO bonificare et non deteriorare et labOrare.
Dbonefaci. boninfant cognome .
bonefadd bonefadem n.p., mlf. . PCC 191 .1398 per iohannem boninfant campananum
OSM 38 a.1190 terram quam emi ab ebriacis cum bone- publicum comunis saonensis.
fade et bacino de podio. OSM 171 a.119O ego bonefade boninus cognome ' ,
uxor olim gandulfi de carlo de pa1ixono. NB 120 8.1198 SCS 299 a.1530 (Sav.) heredibus pauli bonini.
~nefadis de casella ,.J
Dbonino.
SLS.2155. boniza n.p. f.
L bonafada bonefata. MSS 5 a.993 ~za q~i et bOniza
boJlerata n.p., f. . PGM7,1O. . >
00.1 476 albertus caJcagnus de clavari per se et per bonoencontrus n.p. m. .
suam uxorem bonefatam vendidit. . . SLS.2 190 a.1261 (PortoV') fiUi bonoencontri de albin-
L bonefade.
bopensegnal boneosigna n.p.
gana.
CAC 190 a.1180 (Sav.) bonensigna. MIA 81 a.1263 bonoftli? n.p. m. . . !,',
bordigol sm. "recinto di canne, fra gii stagni e il ma- borrinus sm. "gemma di vite"
re, per prendere i pesci"
GR 1()() a.1357 (Apric.) si quis devastaverit brocchas fi-
GR2. 83 (Grasse) faciant. . . in stagno magne robine .. . cuum seu borrinos vitium videlicet borrinos scotorum.
unum ingenium, bordi gol vulgariter appellatum, aptum et D buregmi r. burn.
sufficiens ad pisces capiendum quemadmodum in tali bus borinus agg.
capi solent. .. item habere debeant pal.es, cannas, fayssi- FAF 269 a.1266 mulam unam borinam.
nas et alia necessaria ad perfectionem dicti bordigoli fa- borlasca top. (Isola del Cantone)
ciendi
L burdigheta. D bordiga. BCM 113 a.1488 manu acursii de borIasea notarii.
bordisca sf. "palco, impalcatura ?"
L borlasco.
borlasco top. (Pegli) . . .
GR 27 (Mon.) in quibus bastidis ... possint fieri turrete et
bordisee pro obsidencium custodia tuciori. MSS 83 a.l 099-11 00 in loco et fundo pegh, locus ubt dl-
D bordisca. citur borlasco.
PAC 14.
bordonale/ bordonalem sn/m. " rrave, asse della
struttura del tello o della nave" L borlasca.
COS.I 387 a.1160 teneatur facere . . . cotumices, fenestras bormana cognome
et staciones pro bordonalibu . PMN 210 (::: DNB 23) CAT 143 a.1326 (Alb.) manfredus bormana de vendono.
a.1187 bordonales iiii. omnes in longitudine goas vii. et L bormanus.
duos in amplitudine palmos ii. SMV 148 a.1245 bordo- bormanus top. (Diano)
nales sive bordonalia et colmegnam dicli edificii nostri . . . CTL 15 lucus bormani: "bosco sacro di cui cenno nella
in tra tuum murum in perpetuum esse. FAF 185 a.1253 Tabula peutingeriana e nell'Itinerario Antonino [295],
bordonales sex aveti bonos et sanos. ZAC 171 a.1288 stendevasi dalla regione della Madonna della Rovere, tra
(Alb.) crematum fui! unum bordonale goddiarum vii. Diano e il Cervo, fino alle rive dell'Impero": . ~T,S 74.
L bordonaretus. D bordonar. BCB 136 n. PSL 73: etimo i.e.: "bormanus, dlvmzta pro-
bordonaretus sru. "piccolo tra ve" tettrice delle acque termali" .
PVP 308 a.1493 pro .. . uno bordonareto 5. 15 . L bormana.
L bordonale. bomeus sm. "sorta di legno pregiato" ..
bordonus sm. "lancia" AND .6 30 a.1509 promisit fabricare . .. sedilia constha-
GVG 213 a.1274 confitemur iohanni. de valletrebia spae- riorum diete domus lignaminibus bomeorum. AND.6 35
rio nos recepisse lot de vestris bordonis et ensibus. DAA a.1517 eredenseram unam bomei que sit. .. a parte ante a
70 a.1279 item unam cerveleriam et unum bordonum et strafori et a lateribus a scartoyhis , .. - credenseram bor-
unum cultellum ad feriendum . BBL 178 a. 1474 pro uno nei de quatuor armariis. AND.6 43 a.1517 t~neatur co~
bordono . .. s.xii d. vi . struere et fabricare ae perficere in totum SUIS cIa~a~~ns
DUC.I 707 bordo: inter arma prolzibita recensetur in de tabulis bomei factas ad scartogios cum suis comlXUS
Slaluzis Ferrariae a. /268. bornia sf. "strumento musicale"
L burdonus. D burdn. MNA 73 a.1387 sonator bomie.
bordonus cognome bornia cognome
PCC 110 a.1319 (Sav.) visa quadam libelli olim conces- CAT 131 a.1326 (Alb.) nicolinus bomia de saona.
sione facta ... bertono bordono. borniga top. "-torrente presso Mentone"
bordus agg. "di piccola dimensione" LTI 38 sg. a.1210 aqua bomiga.
TL.2 232 a.1463 triremes esse debent, ut vulgo dicitur, D burigu.
borde vel bastarde. bornius agg. guercio"
L burdus. DUC.l 708 "borgnus: a Gallico borgne"
borrea sf. "vento di tramolltalla" C.NIGRA, ROM 26 (1898) 559. REW 1221. TB 17.158:
TL.I 329 a.l455 et cum ibidem fuerimu calmam non "incerta ['origine gallica" ALE 146: <*ebomea (con-
compulsit et paulo post borrea egressa e t. cha, bucina): gli occhi d'avorio delle statue.
borellus sm. "stoffa mista di lana e lino" D borgnu.
CA 591 a.1292 pro duobus peciis de borello. borsa sf. "borsa"
L burelus. D burello. DAF 23 a.13oo item borsa una desguamita de auro et se-
borrellus cognome rico.
CNM 191 a.1205 (Sav.) ansaldu s borrellus. PLP 89 borsella top. e nJ. "Bruxelles; stoffa di Bruxelles"
a. 1250 (Sav.) richelda de borrello. PLP 95 8.1250 (Sav.) DRO.3 1056 a. 1312 quatuor pecie de scarlatis de borsel-
borrellus molinarius. la ... unus mixetus de borsella. DDO 270 a.1376 pro pa-
boretus cognome norum de borsella balla i. LG 784 a.1406 borsella ma-
TL.2 340 a.1465 et nicolao boreto. gnt. borsellini.
L boletus. L borselinus. brucelles.
borgio/ borgium top. "Borgio" borselerius sm. ''fabbricante di borse; cognome"
IEA 75 a.1212 (Alb.) in borgio. IEA 77 a. 1212 (Alb.) in CAT 126 a.1326 (Alb.) heredes philipini borseIerii.
capite borgii et valle mulemul e. N.LAMBOGLlA , RH 20 L bursarius. burserius.
(1965) 4 n. (Cronaca del monastero di S.Pietro in Varatel- borselinus agg. e sm. "di Bruxelles; stoffa di Bruxel-
la (s.xiii-xiv): presunta donazione di Carlo Magno (s. viii- les"
ix) usque in loco qui borgio vocalur. CAT 127 a.1326 DDG 461 a.1376 pro ... panorum borselinorum tarsello i.
(Alb.) nicolinus de borgio. GR 27 illud quod habeo atque LG 784 a.1406 borsella magni. borsellini.
habere visus sum a capite dancium usque ad capur borgii. L borsella.
PIA 23 n. ALN 73, 252 g.: < aroburg "torre, faro " < gr. borzellus top. (Quil.)
1tUpyo, cf sic. burgio m . . PQV 64 s.xiii. in territorio dolarii, Ioco ubi dicitur bor-
L borzium. burgium. porzi .. . zellus.
bonana sf. "specie d gioco" borsetus sm. "piccola borsa"
GR 27 a.1357 (Lavina) si qui s inventus fuerit ad aliquos DDG 677 a.1377 pro auri borseto i. !EL 91 a.1397 et
ludos taxillorum vel boriane ... florenos duodecim in uno borseto.
D buriana. L borieta. bursa. bursitus.
bor 166
borieta sf. "piccola b,orso" bosatyrare vb. "far legna nel bosco"
LEM 257 a.1259 borietam unam argenteam ad portan- GR 48 a.1516 (Ment) nulla persona audea.l.boscayrare.
rlum in pectore, in qua est l~pis unus vinnilia. legnayrare. arbores abquos scmdere. herbas ooUisere L
L bursa. burseta. bosc~.
borzium top. "Borgio" boscaIia sI. ~bo~caglia. sottobosco"ClIfM 288 Ll2()4
IEA 75 a.1212 (Alb.) in plano mulemule a feudo borzii et (Sav.) scavaverunt m bosco communis saone palbueam
a via albinganessa inferius et ab aqua berbene usque ad magn~ e~ ~aliam. magnam. GR 20 a.1618 (Gar1en-
mare. ASA App. 5 a.1212 (Alb.) in borzio. GGA 42 da) qUI mCldent ~u cunaverit fraxeros. carperos, annori-
a.1322 (Alb.) nicoJinus de borzio. ASA 4~6 a.13.50 ~os. brugos et al.la boscalia sufficientia pro f&eJe cana-
(Alb.) a capite borzii citra. GR 66 a.1519 (Alb.) piscan- llas. f
tes ... a capite borzii usque ad caput mellatis. boscare vb. "raccogliere srerpi nel bo.sco"RL :196
L borgio. a.II72 (Di~o) habeatis potestatem banoendi et piscandi
borsonum top. "Bonone" et boscandl. GDN 567 a.1186 (Noli) causa bscandi.
PPE 101 a.1184 monasterium de borsono. BSM 160 s.xiii (Mill .) pascare et boscllre. ' U.I 509
L brosonum. bruzonum. D bonono. a.l204 possent uti et boscare et pasculare.RH 7.(1952)
borsotusl m smln. "borsa" 19 a.1226 (Alb.) terra pascenda seu boseanda: SCI' 16
DDG 249 a.1376 pro monetarum borsoto i. PVP 281 a.1243 (Piemonte) boscare et pascurare coanuniter et sin-
a.1488 borsotus unus zentunini. PVP 300 a.1492 scofia gulariter. eST 293 a . 1381 (Tag.) boscare. SRB 320
una ex qua factum est borsotum.
L bursa. D borsoto. bursotu.
boruIi top. (Gen.) .1,
.
\)
a.I407 (Quil) possit licite et impune boschare quecum-
que ligna de castanea pro focho. SOV 325 8.t428 (On.)
de non boscando.
PPE 317 a.1254 in boruli ubi dicitur cella. L boscayrare! boscatorem. boschigiare. boschizare. bo-
boa n.p. " skezare. bostare. buscare. buscarla. deboscare. busaliare.
MIA 85 a.1264 (Sav.) boam et mozum de pomo. boscaretius agg. "di strumento di bonaio"PVP 269
bozaletum top. (Gen.) a.1462 ferrum unum boscaretium pro vegetfbus.
BCG 177 a.1071 lloco et {pndo bozaleto. L busca,
L bozaIum. ' I. bii boscatorem sm. "boscaiolo"IA 26 a.1282 >rdiiiatum
boaIeum top. fuir quod per co.m~ne ianue fierent galee. LHin sancto pe_
LMS 84 a.12221ocum ... qui est uhi dicitur boa1eum. tto de arena, mlsslque fuerunt boscatores in castellania
L bualum. ' pereti ad boscum montis ursalis. .
(in) boaIis top, (Sav.) L boscare. r
SRC 162 a. 1263 (Sav.) medietatem trim camporum ... boscalus agg. "di bosco.: boschivo'" "U.r S08 a.
in boalis. , ( , ' I
1204 totas terras boscatas. FDT 4.27 a.lS92 Onora) li-
L bualum. ') gnamen boseatum. . .
bozalium top. (Triora) ; L boscaretius. busca. buscare. buscatus. D busc.
FCT 18 a.1280 (Triora) usque ad collam bozalii. boscberiusl a smlf. "guardaboschi' co~ome"R
L bozalus. 2.16 (Nizza) ~ bQseheriis. CNM 224 a,b04 (Sav.) be-
bozalus sm. (bot.) "biancospino; cescpuglio spinoso" oeoca boschena.
CSS 222 a.1435 (Sanr.) inseri' facere arbores ... bozalo- L boscus,
rum in nemore existentes. ~ .vb. "far legM ne( bosco"RCP 512 8.1196
L bozaletum bozalium bozarus. bozzellus. bozolum. boz- ~UDl) quod ego et mei consones, . . debcmus bO~
zoo bozullus. D,bossau. . ID toto boseo.
bozalus s1l1. "chiavistello" L~are.
GR '94 a.1704 (Zucc.) si aliqua ~rsona acceperit ali- bosdaetus . n.p . m. DM 168.1274 boschetus filius
quam c1ausuram de aliquo clauso lterius persone, boza- quondam petn de bosco.
lum vel spinam de dieta clausura. sit in banno. L belbosquetus. boscus. bosquetus.
boana f. "nome di nave da carico genove$e" boschiliare vb. ,"fQr legna nel b03CO"RCP 177
LMS 100 a.1222 que omrua predicta habeo poderata in a.I233 San.) p~ssln~ . :, boschizare in diclQJll bo-
nave que dicityur boana que est domini acob spinule et scum ... ~ nulla rallone IbIdem boschigient.
eius consortum. L bosare. j I
BNN78. I boKhIza~ vb. "far legM nel bosco"RCP, I71 a:.J233
Dbozam. , (Sarz.) possmt. .. boschizare in dictum bQscum
boanetum top. "Bolzaneto" j
L boscare. -, .
BNA 21 a.1259 (Vent.) iohannes de boaneto. d bosclIius I bosdvus agg. "boschivo"
L bulsanetum. D bossaneto. blisanreu. '/ RCP 678 a.127 ~ (San.) de quodarn castagneto te ta,
bosardaria cognome I a~ro et ~ultu et m Pat:te boschia. BSR 418 ,L 12h' cfum-
U.l 596 a.1217 (Sanr.) iordanus de petro bo~daria. dium WlIUS terre boselve et prative posite ad portipam.
L boxia. D boxardaria. boxia. L boscosus.boscus. boscuus. buschivus.
. bozarus sm. (bot.) "biancospino" (de) bosco cognome
GR 27 a.1618 (Garlenda) arbores annorinorum, brugo- DAA 16 a.1274 boschetus filius quooolUn petri d bosco
L boscus. D boJco. - .
rum vulgo scovi, bozarorum et aliorum similium.
boKbosus agg. "boscoso, boschit?o'" ..'
L bosolus. RCP 154 a.1232 (SlU'7..) peciam llDllIn terre bosc~
bosc sm. "bosco" L boscivus. busehivus. . .
MBL 190 s. xi. (Lrins) in bose gros .. , medietatem bosc boscus sm. "bosco
dodon. RPV 19 a.1137 (Sav.) in bosco albe [Albisola] R.CA 80
L boscus. a.1 ~47. si habu~rint bes~as que sumpsednt ~ ve! _
boschaya top. "Bis.caglia" vennt Jn boschis vel alptbus aut pratis libeUariis OSS3
DKR 134 a.1412 in toto regno boschaye. a.~ 190 coheret iIIi bo(schusJ. OSM 41 8.1190 bosqbQ-
L bischaya. Ollnum strupe. RCP 181 a.1201 (Luni) 51' .1& __ :...____ VO-
~
-
167 bota
luecint folam predicti bosci propter caciam faciendam. quercus aut alias plantas preter bozzolo s vel arastas.
U.l 509 8.1204 et zerbis et boschis. 00.241 2 a.1206 SOV 33'0 a.1428 (On.) bozzolo s aratos et divilias sive
omnia iura, rationes et actiones que et quas habeo in stro-
pa et in villa et in prata et in pIeno et vacuo et bosco et in scopas.
L bozzalu s.
marcha ianuense. PLP 206 a.1250 (Sav.) in bosco saone. boona gia sf. "moneta minuta da.rif inire" .
U .I 1399 a.1261 habent ius in predicto bosco cavandi .
FAF 280 a.1268 pro qualibet libra trunuta ~loD1 !,!rossl
1aborandi et seminandi. RPV 254 a.1277 (Sav.) medieta- causa affinandi et disgroxandi. . . quam qUldem asslgna-
tem boschi ... tionem boonagie . . . pro disgroxando et affinando boo-
REW 1419 b. P.AEBISCHER, ZRPh 59 (1939) 417-430:
nagiam minutam.
"di origine germanica. la voce giunge in Lombardia non L bolzonaja. bolonum.
dai dialetti germ. merid. (dove busk- "boscaglia " ra- boona gium sn. "manufatto di argento grezzo"
ro). ma attraverso il francese. Prime attestazioni: Cre- FAF 280 a.1268 boona gium sive argentum quod debue-
mona a.884 boscalis , Asti a.895 boscum. Tarda l'esen- rit affinare .
sione al ~ud " . PTA ~52. PTC 98 sg. BLG 36. ' ,
L bolzonaja
L bose. hoscalia. boscare. OOscherius. boschus. boscivus. bozona lia sf. "moneta minuta da rifinire"
bosco. buscus. D boscu. ACL 131 a.1344 item ... in bozonalia asperorum, asperos
boseUS sm. "imposta sull 'uso dei boscht'
rnixtos centum.
CNM 220 a.1204 (Sav.) cabella bosei. U .2 472 a.1317 et
cum aquariciis pascaticis boschis piscariis civis ... et om- L bolzonaja.
bsonu m top. (Noli)
nibus'aliis redditibus . GDN 56()'a. i'l50 (Noli) a p(unta) bosoni usque ad are-
boscUs sm. "legna. legname" , nam candidam.
BeG 201 a.1097 et insuper dare debant medieta tem de .
bozosu s agg. "malato (di animali) "
bosco quem ibidem coltum fuerit, excepta murta. CA RLC-78 a.1297 (Cosio) bestias morbosas seu bozosas .
598 a.1292 item in bosco asp.ii. DUC.l 725 bozosus: tuberosus. Star. MonrirergaIis:' car-
PAC 14, ~ nes morbosas seu gramignosas. aut bozosas vel defec-
tiosCUS top.
U.l 531 a.1207 (Tiglieto) in loco ubi dicitur boscus. tuosas. ALE 49.
bosque tus sm. "boschetto" .
ZAC 94 a.1244 (Alb.) homini bus casano ve. marem i. GR 27 a.1267 (Apric.) quelibet persona ... poSSlt tollere
marmo rei, boschi et palaveme.
et derancare brosolos et brugos de dicto bosqu~to. .
boscus n.p., m. RL 209 a.l279 (Apric.) teneatur facere unam lOmatam m
CGG 286 a.l262 (PortoV.) filiabus OOsci. bosqueto causa sparandi dictum bosquetum.
bo8(UU S agg. "boschivo"
GC 2 a:l190 et vacuum et plenum et domesticum et sal- L boschetus.
bOstare vb. erro per boscare "far leg'!ll nel bosc~ "
vaticum et boscuum et prata. RCP 67 a.1245 (Sarz.) possint .. . saltano s ponere m eo-
L boseivu s. rum territoriis et nemoribus et bostare et''distostare.
boZeUum sn. "specie di vaso"
IEL 95 a.1398 item bozellum unum vitrei. L boscare.
bostia sf. "bugia. candeliere" . .
Lbuza. PLC 96 a.13Ot item bostiam unam de bennsso munttam
bozzeU us top. (Qui/.)
PQV 64 s.xiii. in territorio dolarii loco ubi dicitur bozzel- argenti.
L bozia. D boxia.
tus. bozuliu m top. (Sav.)
L bozalum. ,
SRB 358 a.1424 (Sav.) hominibus c~ararum et OOzuh.
boZia sf.
LG 444 a.1383 quod omnes et singuli calderarii, clapucii L boilium. .
et quecum que alia persona laOOranles ramum, teneantur bosus sm. (001.) "bosso"
et debean t facere pairollos quos faciunt de ramo. cum bo- LO 234 a.1274 introytus ,,?si et murte. .
L busius. bozolascum. businus. busmus. bUlClnus . D ba-
ziis rami excepto manubrio ... - dictas bozias. '
boillu ml boziliu m/ boilum / bozllum top. (Osi- sciu.
glia. Sav.) bozullu s cognome
FAF 206 (Alb.) 1256 (Sav.) homines ... locorum cruce- CRA 44 a.1358 (Alb.) nghetus bozullus.
: ferree. carcarum, boili et altaris. SRC 303 a.1256 (Sav.) L bozalum .
iacobi marchionis de carcharis. boilio et altari. - homi- bozus agg. "acerbo" .
GR 27 senza riferimenti specifici. ALE 49 :,prende la
nes de carcari. boillo et altari . SRC 305 a.1256 (Sav.) in
voce da GR.27 t( ipotizza un gallo-lat. *bodlUS affine a
silvis et' emorib us crucefe rree et fornem s. millesim i,
carchar um, boili et altaris. U .2 924 a.1384 homines ca-' *badius "giallo" .
rii carchcr arum et bozilii , bozillii. Dbuzzu .
bot cognome CAC 169 a.1180 (Sav.) saonus .~t. . .
L . bozuliu m. bode. buzilium. bota sf. "botte (conten itore non solo di liqUIdI)
basO top. (Noli) "CGS.l 24 duas botas . .. unam ootarn ... una bota ubi po-
SRB 210 a.1189 (Noli) a pino de boso supra de costa. nuntur minutas reso GC.2 147 a.1192 botam unam in qua
boZOJascbum top. "Bossolasco"
continentur plura ferramenta. BSL 15 a.1246 item bo~
U.2 574 8.1350 actum in castro bozolaschi. tres pro aqua pro mille metretis. DMC 474 ante 1351 m
L bosus. D bosolasco. vegetibus sive bote, carratelis et aliis vasibus. DDG 215
bozOlu m top. (Celle)
a.1376 pro vini botte xiii. DDG 486 a.1376 pro argento
AMSSS SP n.s.8 (1974) 45. vivo botta i. CDC 22 a.13861antenarum botta i. PAC 20.
boIOlu s sm. (bot.) "biancospino" L botarius. botaticum. boteta. buta. butellum. butem. im-
GR 27 a.1267 (Apric.) et quelibet persona ... possit tolle- botare. imbottatura. D bota. buttalin
re et deranca re bosolos et brugos de dicto busqueto. bota sf. "battito. rintocco di campana"
. bozzol us sm. "arbusto. rovo; cespug lio spinoso; TL.3 620 a.1449 ad quam campan am pulsetur pulsus seu
bUmcospino" botas trecentum septuaginta et non mimis.
SOV 320 a.1428 (Chius. ) si ... incider it carpano s vel Dbota.
bota 168 boto
botus sm. "rintocco di campana" SLS .2 270: .;. bracciatus, n.p., cf. lat. aspatricius < 'spa-
LG 375 a.1363 quando pu) abi tur campana ordinata pul- st0rioj "solito ad abbracciare", cf. REW 1256, A. PRATl ,
sari ad botos. LG 957 a. 1404 usque ad campanam que ID 18 (1942) 117.
pulsatur in sero cum botis tribu ultimo pulsantibus ... _ L bracellem.
campana que pulsatm post onum campane de avemaria braceria sf. "bracciale di armatura"
et que ultimo sonat botos tres.
D bottu. VCB 8 (= LEM 232) a.1238 (Bonif.) braceriam et spa-
bouce sn. (mar.) "bolzone. le fi O arcuato: lalta mae- tam.
stra. baglio maestro" L bracialem.
BSL 21 a.1246 et de bouce palmi dimidii. bracerius sm. "bracciante"
IVI, n. ampia descrizione e notizie. LJ.1 189 a.1156 (imposta) pro bove cum bracerio duos
D bOsn. estarios de meliore frumento, unus bracerius unus sesta-
bouge sf. "custodia di cuoio per gli argenti" rius . GR 2.16 a.1267 (Apric.) qui1ibet boaterius possit
CA 604 a.1292 bouge de coreo. accipere usque ad stayratas duas et bracerius usque ad
ALE 17: tardo lat. bulga "borsa" . PG 106: lar. bulga < stayratam unam. FST 76 a.1592 (Triora)
celtico. L brazaria.
L bulga. bracetum sn. "bracciale di armatura"
bova sf. "stuoia" BSR 328 a.1218 inveni otonem notarium in trabe ante
PVP 250 a.1458 bova una vetusta LI jhonchi . domum suam, qui habebat falcastrum in terra; et post ac-
L boa. cepit ipsum et bracetum.
bovarilem SOl. "stalla dei buoi" L braciaie.
GR 27 a.1363 (Diano) illi qui custod iunt boves in bova- brache sf. pl. "brache"
rili ... COS . l 92 ca.1157 unam de camisiis meis et braccas
PSP 28. meas. CAC 288 a.l181 (Sav.) camisias iii. et bracas ii ...
D buaire. FNU 132 a.1202 exceptis brachis et carrusiis. PLP 100
bovem n.p, cognome sg. a.1250 (Sav.) dixit mihi ... Iatro qui non potes f~rre
LMS 358 sg. a.1224 guillelmus b s pinula. - a te gui l- brachas ... - et ipsa cepit eum distravare et dlcere el I~
1e1mo bove spinulla. DAA 40 a.1274 bo de clavaro. tronem senem orridum scheneosum qui non potes Sustl-
PSN 97: frequenza di alltroponimi da lIomi d animaLi. nere bracas. FCO. I 21 a.1265 artem taliandi bracas, ca-
L bernabovem. bo. boverius. ostaJiboi. pedebo. D bO. misias et nebiatos.
boverius sm. "bovaro " . BID 7. REW 1252. TB 17.161. PGC 105: celt., probo
SSA.1 143 a.1345 (Sav.) de sacramento boveriorum et germ., presto entrato ne/lat. classico e diffuso in tutta la
asinariorum... SNS 19 a. 1404 (Sav.) aJi ui boverio vel Romania .
asinario .. . L blace. braga.
L bovem. D b6. boerio. b verale. bu. bracherius cognome
boverius cognome NL.I 77 a.1203 homodeus bracherius.
CGS.2 219 a.1 164 willelmus boveriu . BSR 131 a.1188 L braguerius.
johannes boveriu . brachia fortia cognome
boxeUus cognome OSM 51 a.1190 a vobis ferro brachia fortia ...
SRB 349 a.1407 (Qui! .) anthonius boxellu . L brazaforte.
L busellus. brachiale sn. "bracciale di armatura"
boxia cognome PVP 231 a.1456 par unum brachialium azarii. TL.3 1001
U.2 187 a.1288 fenogiu s box ia. a.1474 brachialia pro coiraciis.
L bosardia. D boxia. L bracialem.
boxius cognome brachile sn. "vasca di/omana"
SRC 123 a.1261 (Sav.) bonusiohannes boxiu . CAT 130 U.MARTlNl, RH 3 (1948) 27 a.1462 (Taggia) brachile
a.1326 (Borgh.) enricu ' boxill . S 2 a. 1414 (Celle) unum ... cum scarinis tribus de lapidibus desgrossati ... et
iohannes de boxio.
boxle top. (V.Bormida. Sali.) super tina ad cannas octo et pannorum ~., 9-uoli~t. tan-
tum stagnum et sufficienti de lapidi bus plCatlS subtlhs .de
CHAR 403 a.1014 blebem ... crucef free bo le cario de- altitudine palmorum vi .. . AND.5 82 dictum brachlle
co. cum dicto fonte seu trogio. CRA 54 a.1535 (Alb.) unum
L boilium.
braamante n.p. brachile ... curo 'suo vaso mannoreo.
U.I 634 a.1218 braamante. N.LAMBOGLlA, RH 3 (1948) 27: < brachium.
brachatus agg. D barch.
brachiuslm sn. "braccio, cubito. unit di misura"
NIS 355 a.1425 ve tem una ab h nUlle de vellutato nigro CGS.2.204 a.l164 tele brachia L. DRG.2 26 a.1200 bra-
brachatam ad argentum fodratam zebellinis.
brace sf. pl. "brac ia" chium i. de pannis blavis. LEM 259 a.l259 item cannas
quinque et brachium unum villtene. CGG 148 a.1260
NBI 37 a.1390 item caleta lInu da brace (scala di corda (PortoV) tellam de zalono canas duas et brachium unum
da usare con l'aiuto delle brac in?)
L brachium. de lino. CPB 245 A.1388 (Piac.) item brachios duos ve-
bracelle n. " pel.ia oriemal ? .. luti viridi et vermilij colons ... item tres duodenas aguge-
tarum repi longitudinis unius brachij pro qualibet. PLL
ICG 6.342 s. xiv de auma piperi brucellis encen i indici 512 A.l441 de goys seu brachiis 54 ... de brachiis sive cu-
gengembris.
L (de) bracellis. bitis 40. MAS 237 a.1479 pro velutis cremexi ... ad ra-
(de) bracelUs cognome tionem soldo rum viginti pro brachio.
L blachium. brace. bracium. brazia. bratium.
SLS.2 270 a.126O (PortoV. iohunnis de bra eHi s. DDG brachium sn. "contrada. parte di quartiere"
74 a. J376 ambroxjo d ' braceli . U .2 1206 a. 139 rnel-
chion de braceHi c1raperiu . GSS 50 a.1330 (Sarz.) porta sive quarterium sancri fran-
ci ci de sarana dividitur per tria brachia.
brac 170
"'1
in braidis et nemoribus. IEA 101. sg. 8.1213 (Alb.) ei do brandaJe/m sn/m. "alare da camino"
braidam ... - cum omnibus ipsis braidis pertinenti bus. CGS.2 204 a. l164 brandale, spedum, mortale unum
BSR 311 a.1215 (Sanr.) de braida qua m lenet in ysolabo- eneum et pistiUum. CHAR 1103 a. 1203 (Vercelli) brano
Da, iust ilIam. braidam domini archiepiscopi. SRB 194 dale unum et ceberum unum de vino. NBI 41 a.1390
a.I252 (Sav.) In domo brayde dicti monasteri i apud va- brandales iiij. PVP 221 a.1451 brandalia dua cum una
delB. PCC 48 a. 1319 (= NTS 27) (Sav.) braida episco- catena. PVP 61 a.1461 brandalle unum ferri. PVP 271
patus saonensis.
a. 1477 brandalle magnum.
DIR 528: cf. it. bretto ..sterile .... PVT 43 sgg. "greto col. PVP 109 sg. REW 1273.1. '
tivabile". REW 1266: long. Breite "ebenes Feld". PrA L blandale. brandainus. brandalem. brandalinus. branda-
650 "frequentissimo in Lombardia e Italia sell." HB 92 lis brandarium. brendalis. D brand.
sg. FNT 19. FI'L 158 n.: "pi frequente nelle af'J!e liguri 'brandale top.''torre del Brandale, a Savona, sede del
confinanti col Piemonte. e in prossimit di corsi Comune" .
d"acqua". FCL 42. BLG 55. PCT 89, 99.
L blayda. blaria.' bradia. bragida. braia. brajra. bruida. RBR 13 n. a.1202 (Sav.) actum ... sub brandali. CNM
D braia. 197 a.1203 (Sav.) sub bran1ale arnaldi iolte. CNM 298
bralda top. a.1204 (Sav.) sub brandali'heredum iolte .. R,BR 19 s~.
RPV 239 8.1214 (Sav.) campus qui est ad braydam. a.1254 (Sav.) ex illa parte que est porta dlctl brandahs
BNA 309 a.1260 (Vent.) in districtu vinlimilii, ubi dici. ubi est scala per quam ascendi~r d~ctum br~dale. .. -
tur in braidis. RSL 212 a.1288 (Alb.) fossato quod est in ila quod pontile i1Iud non poSSll alb.US levan quod e~ce
braida. TAL 42 a.l303 (Alassio) pelia una terre sila in dal cinctam ipsius brandalis... - ltem ta1amu~ qUI est
predicto territorio alUii, que appellatur brajda deversus super voltam stabuli et subtus s~la~ brandahs .. -:- et
orientem. PCC 48 a.1319 (Sav.) braida episcopatus sao- quod aliquod hedificium in celo SIV~ m volta portiCI su-
nensis (NTS 27: vi era il palauo del vescovo di Savona). pradicti brandalis... fieri non pOS~It. SSA 196 a.1345
SRC 508 a.1381 (Albisola) loco ubi dicitur braida. PVT (Sav.) convocantur ad consilium conestabiles et consules
43 sgg. a.1549, 1578 braida sive glarea bisamnis. IVI. artium super camera brandalis vel in capitulo. SSA 209
a.1622 in braida bisamnis iuxta lazarelum. DSP 266 a.1345 (Sav.) quandocumque camp~a po~uli posita su-
a.1561 horti siti in plana bizannis, in qua comprehendi et per turri brandalis pulsabitur ad stremltam.slve ad martel-
intellegi debent ~ braida et quecumque alie regiones. lum ... - venire ... ad platheam brandahs. PCC 99 a.
AI 136 n.: Bralda era a Genova la parte suburgana 1361 (Sav.) contrala brandalis.
orientale delln citt. DUC.I 735 (con un testo savones) brandalis platea,
L braijda. brea. D braida. brea. turris: ubi brandeum. seu fascia in signum jurisdictionis
(de) braida cognome apponitur. [Ma la torre del Brandale ~veva tale nome gi
NB 45 a.1198 rubaldi de braida. prima di divenire sede del Comune dI S~vo~: cf VTS 18
brayeria sf. "braciere" n. "la torf'J!, gi di propriet della famIglIa lolta, ~enne
CA 600 8.1292 item in duabus brayeriis. dal 1304 gradualmente venduta al C011June che Vi pose
L braerium. la propria sede". '
braijda top. (Cen.) brandalis top. (Asti) . . . ..
DSP 329 a.1581 a porta arcus versus braijdam usque ad GVG 36 a.1215 (Asti) actum ... 10 aste lD ' portlCU de .
pilam. brandalis.
L braida. brandaUnus n.p. m. .
brajra sC. "campo" GDN 653 a.1265 (Noli) brandalinus scriba.
RCV 77 a.1238 (Vent.) si guis furatus erit messem seu L brandainus. brandale.
granum de brajra.
ABD23. brandarium top. "torre del Brandale (Sav.)"
L braida. BG 135 a.1214 (Sav.) sub 'volta domus iohannis iolte que
bramacame cognome domus vocatur brandarium.
LMS 236 a.1222 terra ... locala lanfranco bramacarne. L brandale.
D brama. , brandinum top. "Brandon (Scozia)"
bramossa top: (Alassio) DKR 373 a.1427 brandi no loco scotie.
TAL 17.42 a.1326 terra de vallono bramosse. brandonus sm. "grosso cero"
L bramosum. SSA 198 a.1345 (Sav,) 'unum brandonum de cera. n..3
(planum) bramosum top. (Sav.) 615 a.1449 cereos seu brandonos. MBA 373 a.1417
SRC 146 a.1263 (Sav.) in plano bramoso. (Seyne) brandonus (IVI: je ne sais que c'est') PVP 254
NSS 225. 257 a ponente del tOIT. Letimbro. a.1458brandonus unus. PVP 311 a.1504 pro duobus
L bramossa. D bramoze. brandorus.
brancha sf. "ramo (di corallo)" REW 1273.1.
SSL 191 a.1336 libre v. cum dimidio de coralio in qua- Dbrandon.
tuor branchis ... una brancha de corali o cum pede aureo. branzile sn. "brasile. verzino" ,
BBL 32 a.1475 coralorum ca(ntarum) unum ... brarncha- CDG.3 97 a.1193 de pipere. bombecio, branzili. cera, tu-
rum otimisime. re, speciebus variis.
REW 1271. L braile.
L blancia. D brancha. ,braza top. .
brauchus agg. e sm. "bianco; panno biancd' U.l 1315 a.1267 item ad carchera follatons vel colla
DRG.2 190 a. 1220 pecias xxv branchorum de lecamua. braza.
Lblancus. braabene cognome
branda n.p., f. CGG 21 a.1259 (PortoV.) bonensegna braabene de pon-
SRC 507 a.1381 (Albisola) branda cultelleria. blino.
brandainus sm. "alaf'J!" L ab~abene. bracellis.
GR 64 a.1288 (Alb.) item teneantur ferrarli dare et ven- brazator.te cognome
dere mapas et garganos. tripodes, astas, brandainos. DDG 142 a.1376 anthonius brazaforte.
L brandale. brandalinus. L brachia fortia.
braz 172 brax
brazale sn. "bracciale di armature" BIR 575 n. LEM 100. MAS 118 n.68. REW 1276
NBI 37 a.1390 brazalia duo ferri . germ. brasa "brace" . PYO 421 < aro warsi, wars, pianta
L braciaIe. simile al sesamo. di c% re giallo.
brazamonte top. L brasile. braxilum. brazile. brazilium. brailum. D brazl.
RCA 146 a.1060 in li be Ilaria de lo monte et de braza- brazi/e.
monte et de lo poio. brazile sn. "brasile, verzino"
PAC6. LJ . l 176 a. 1154 in brazili bombace incenso indico.
brazaria sf. "prestazione feudale di lavori manuali" CGS.l 136 a.1157 implicare in brazili silvatico. Ge.l 74
MBL 106 a.1110-15 (Lrins) de brazaria quam guillel- a.1I91 wiIelmus zocolarius serrator brazilis. GC.l 296
mus gaucerami dedit pro vesti tura castri mugini inghira- a.1191 lib. Ix pro brazili . GC.2 307 a.1192 cent.xl brazi-
mo et jaltardo... medietatem de tasca iIlius brazarie rel i- lis domestici et selvatici. DAA 78 a. 1279 rotulos quin-
querunt domino suo. .. istius brazarie tascam froude ra- gentos decem et unchias septem brazilis. VFD 86 a.1309
puerat. ermerini s ... brazille lacha endico .. . DDG 278 a.1376
L bracerius. pro brazille faxia i. DDG 318 a.1376 pro brazille ballis
braarola sf. "bracciale di armatura" V. DDG 889 a.1377 pro brazille pondi s iii. CDC 50
FNV 76 (= LEM 238) a.1239 panceriam et corellum, ba- a.1386 brazille balla i.
ci1etum unum et braarolas tres. L braile.
DUC.l 739 brazarolia: brachiale. brachii armatura. brazile top. (Cen. )
L braciaie. BSR 108 a.1182 in brazili.
brazata sf. "bracciata, quanto si pu tenere fra le L braile. braxile.
braccia" brazilium sn. "brasi/e"
SOV 267 a.1428 (On.) si aliquis acceperit in aliena terra NL.2 49 a.1216 tantum brazilium ...
vel cIauso aliqua legumina matura vel acerba usque ad L braile
plenam manum, det bannum.. . et si acceperit minus pIe- brailum sn. "brasi/e"
na manu det bannum... et si ultra brazatam teneatur tan- LEM 256 a.1259 sachum cum frac tura braili Ib. lxviii.
quam fur. L braile.
1. bracciata. D bras. brasinasco cognome
brasseca sf. "cavolo" CAC 136 a.1179 (Sav.) andrea filius quondam anrici bra-
RCP 293 a.1235 (Sarz.) quod homines de earraria ... de- sinasco.
beant faeere ortulatum de eepollis, de porinis et brasse- L (ad) brasinascos.
cis. (ad) brasinascos top. (Legino, Sav.)
L brassica. NSS 226, 257 s. xii (Sav.)
braedecane cognome L brasinasco.
CAC 193 a.1180 (Sav.) amaldus braedeeane. brasolus sm. (mar.) "bracciolo"
braserium sn. "bracciolo di seggiola" PLL 483 a.144 1 qui laudus habeat brasolos eum remis
AND.6 30 a.1517 duo sedilia laborata de straforis, brase- atresatis , velum et arborem.
ria vero et eolumne de lignaminibus nucis intaliatis. L braciolus. brazolus.
D braciolo. brasiolo. brazolus sm. (mar.) "bracciolo"
brazia sf. "braccio. unit di misura" BGS 140 a.1286 et cum ponti bus ballatoribus brazolis
CPB 245 a.1388 (Piae.) item brazias xxx tele albe ... item sparzicturis falchis lapidibus armis et omnibus fumimen-
brazias quinquaginta buratorum. ti s.
L brachium. D brassa. brasso. L braciolus. brasolus. D brazollo.
brassica sf. "cavolo" bratium sn. "braccio, cubito, unit di misura"
RCP 293 a.1235 (Sarz.) quicumque persona de distrietu BOV 545 a.1430 (Sav.) petias duas fustanei de bratijs vi-
carrarie intraverit in ortum alterius ... et acceperit inde ginli pro qualibet pelia.
brassieas vel porinas ve! cepullas. L brachium.
PGC 101 : molto dubbia l'etimo celtica; forse pre-i. e. bravium sn. "palio"
L brasseea.
brasile sn. "brasile" BBG 510 a.1443 pro precio bravi i annuatim exponendo
CGS.2 145 a.1163 terciam in brasili si1vatieo. in ludicro equorum in festo penthecostes.
L braile. ~UC.l . 738 bra vium: victoriae praemium quod in publi-
CIS ludls dabarur . .. IVI: currunt ... pro bravio ad pallium
brasile/ brasili top. (Gen.)
RCA 21 a.1143 decimas ... de brasile. CGS.l .297 a.1159 sericum vel auri fextum.
ansaldus de brasili. MSS 213 a.1208 pecie terrarum .. . L blavium. D bravio.
iacent in territorio de brasili. bravus sm. "tessuto di colore turchino"
BIR 575. CTL 15 sg. DRG.2 194 a.1220 duas pecias bravi caloni.
braile sn. (bot.) "Caesalpina sappan ": brasi/e. ver- L blavus.
zino. legno orientale di colore rosso, originario dell 'isola bravus sm. "bravo. scherano"
di Sumatra, da cui si traeva una sostanza colorante dello AG 22 rubr. ad evitandum bravos. RGL 113 a.1581 gla-
stesso nome" . diatores et sicarii, quos vulgus bravos seu scavezzos ap-
CGS.1. 1 a.1154 in istis quatuor merci bus, videlicet quar- pellaI. .
tam in pipere, quartam in braili salvatico, quartam in ADR30.
a1umine ucarino et quartarn in bono bombace. CGS.l L berovarius. D bravo.
29 a.1156 tantum braile. CGS.l 162 a.1157 in pipere et braxa sf. "brace"
braili salvatico et domestico. CGS. l 227 a.1158 brailis GR 2.16 (Gar.) fomarius non del braxas alieui nisi fuerint
fascium unum sicut ligatum venit ab alexandria signatum bagnate et coperte.
tuo signo. CGS. l 377 a.1160 centenaria xii. brailis. L braxia. D braxa.
OSM 195 a.1190 cantaria xxi ... brailis domestci. GG braxia sf. "brace"
228 a.1201 faxum i. de braile. LMS xxix a.1259 sachos PYP 271 a.1477 brenacium pro trahenda braxia.
cum fractura brailis. LEM 257 a.1259 (inv. di speziale) PVP.lll
item Ib. sexdecim brailis minuti. L braxa.
brax 173 bric
braxile top. (Cen .) breve sn. "atto pubblico; attestazione; atto di fonda-
SRB 113 a.1202 (Gen.) hugo de braxile. zione; programma giuralO dei consoli"
L braile. brazile. CDG.1.9 a.1056 breve de consuetudine quam fecit dom-
braxilurn sm. "brasi/e" nus albertus marchio ... et firmavit per sacramentum per
DRG .2 175 a. 1215 carigas xv ii i braxili et aliarum mer- tres bonos homines. LI.! 58 (= LI.2.l) a.1138 et tenebor
cium. sacramento compagne et omnium aliarum compagnarum
L braile. quas fecerit comune ianue sicul scriptum f~eril in brevi
(in a) brea top . (Cen.) , illarum compagnarum. RSC 248 a.1143 Sl consules de
PVT 44 a. 1619 elusa eorum molendinorum in loco vo- placitis aliquam vindictarn que pertineat ad consulatum
cato in a brea. suum facere voluerint, secundum quod dertermmatum est
L braida. D braida. brea. in brevi suo. RSC 252 a.l143 el hoc 10Nm de eodem 110-
brecelera sf "fo rtificazione" mine falsatore monete in brevi scribere faciam ad quod
ASA App. I a. 1170 (A lb.) el de castro axonis destruere venturi consules iurabunt. .. hoc idem faciant in brevi sui
breceleram et paramurum, et implere fossatum. consulatus iurare. RCA 389 a.1166 emendatores bre-
(de) breellis cognome vium hoc capitulum in breve compagne scripserunt pro
U.l 1337 a.1261 raimundus de breeU is. decima de mari. Al 34 a.1227 et ad ipsum breve iurarent.
L breelum. LI .l 1003 a.1242 et. .. sex per quamlibet compagnam
breelurn top. "BregLio (V.Roja)" eleclorum ad brevia secundum formam capituli. BCD
GR 28 a.I259 (Vent.) guille1mus malleus canonicus vin- 230 a.1263 hominum sex per quamlibet compganarn ad
timilii, prepositus breeli. consilium vocatorum et electorum ad brevia, secundum
L (de) breeeli s. breglium. D bregliu. forma m capitulorum ianue. SIG. 389 a.1330 et elligant
bregantinus sm "brigantino" de ipsis sex ad apodixias sive brevia .. . eligatur ad bre-
MNA 84 a.1386 joffredus salvaigus patroLlus cui usdam via . ..
bregantini magni. N.LAMBOGLlA , RH 17 (1962) 5. G.COSTAMAGNA, RSL
L brigantinus. 50 (1984) 195.
breglium top. "Breglio (V.Roja) " L abreviare. abreviationem. abreviatura. breviatura. im-
U.I 660 a.1220 comuni tende brige bregli et saurgii. breviare. imbreviarium. imbreviatura. D breve.
L breelum. D bregliu. breviatura sf. "prima stesura sintetica di un atro no-
brenacium sn. "palelta daforno" tarile"
PVP 271 a.1477 brenacium pro trahenda braxia. RCP 143 post 1232 (Sarz.) hanc cartam olim a bonen-
PVP. li 1. contro de soleria nOI(ario) abrevialam sive rogatam prou!
brendalem sm. "alare" in eius sceda et in eius contractibus et in breviaturis in-
VCB 179 a.1239 (Bon if. ) brendalem unum. veni ...
L brandale. brexanus agg. e sm. "bresciano; tessuto bresciano"
ra
. brenta sf. "sorta di recipiente per olio o vino; misu- NL.2 281 a.1225 petias decem pannorum qui dicuntur
brexani. DRG.2 213 a.1225 petia una de brexano .
NBI 40 a.1390 brente xxxv vini. GR.13 a.1544 (Serra- L brixia. D brexa. bresciano.
valle) quod nullus pos it accipere aquam fontis cum brezezum top. "Bergeggi"
brenta vel abro. ST.9 151 a.II91 ansaldus de brezezo.
cf. ACS 40 a.1339 (Verona) circa xxv brentas olei. L bergegi.
brennum sn. "crusca" bria top. "Brie, regione francese"
SSA 260 a.l330 (Sav.) cruscam sive brennum sive furfur DRG.3 937 a.1305 in partibus campanie (Champagne)
sive remola que omnia idem s unt. SSA 254 a.1345 et brie.
(Sav.) farinam . .. albam bene nitida de reveor et de bren- bria top. "Briga"
no et de sacho . SOV 288 a. 1428 (On.) copellum brenni RCV 70 a. 1163 (Vent.) consules brie.
et revezoli. L briga.
REW 1284. TB 17.164. RSS 37. BrD 8. brianonum top. "Brianon, Fr. "
L brennus. D brendu. breno. brennu. fregabrennu . DKR 22 a.1407 jacobus durante de brianono.
brennus cogno me
CDG.2 79 a.1168 otto brennus.
L brennum.
bresca sf. ''favo''
GR 28 (Lavina) si aliqua persona furata fuerit apes seu
D brianzonelto.
brica top. "Briga"
LTl 40 n.24 (= APT 25) a.l002 de loco qui dicitur brica.
L briga.
* bricinnus sm. (bot.) "herba artemisia"
(
albinaria ... vel ipsis extraxeril brescas ... ALE 53: "lig.-1at. di origine gallica (7 *bric- :luogo sco-
REW 1309. TB 17.167. PGC 98 n. sceso ' ), cf. Hesych. ~pt1dw"' eTBo ~o'[aVT], forse
D bresca. greco di Marsiglia.
brescha soprannome L bricus.
SRC 751 a.1414 (Sav.) facinum grebonum dictum bre- bricium sn. "cuoio"
scham. SIG 373 a.1330 arrnis friciis bricio nervo sagitis quadrel-
bretesca sf. "berresca" lis balistis.
CAF 51 a.1158 reliquas vero partes altissimis castris, que L bercium. berzeum.
fuerunt de arbori bus navium, et frequentibus breteschis et bricola sf. "specie di legno"
spatiosibus spaldis . .. ita munierunt. .. BNA 365 a.1261 (Vent.) item tabulas quinque, due qua-
L bertesca. betresca. rum sunt de bricola.
breviatura f. "alto pubblico nOlari/e" bricola sf. "catapulta, macchina bellica" .
RCP 143 post 1232 (Sav.) ego .. . notarius hanc cartam A1.100 a.1240 illud expugnando cum bric.ol.a, trabuc~ls
olim a benencontro de so leria l1ot(ario) abreviatam sive et a1iis machinis. AI 128 a.1242 cum machtn1S, prederus,
rogatam prout in e ius sceda et in eius contractibus et in bricols. scalis et aliis hedifficiis. AI 172 a.1247 venit an-
breviaturis inveni ... driolus de mari cum dictis galeis super portum ianue, et
L breve. abreviatura. tulit bricolam unam in quadam tarida et plures lapides ad
bric 174 broc
dedecus comunis ianue trahi fecit. BNA 263 a. I 260 brignolus n.p. m.
(Vent.) item cacias ("mestoli ", alloggiamenti per i proiet- SRB 148 a.1208-09 (Sav.) bri gnolu torum quintum
tili da lanciare) duas de bricolis, cum duobus cavis ipsis brignoli.
contiguis ... - item polegarios tres de prederia et polega- L brigna.
. rium unum de bricola. BNA 277 a.1260 (Vent. ) anulum brignonus sm. "prugna'
unum de bricola sive de prederia . BNA 378 a.1261 BSR 427 a. 1257 quatuor arboribu s ficuum et unius bri-
(Vent.) item tumum unum, cacias duas de bricola, que gnoni.
vocantur fronde. lA 99 a.1289 trabuchum vero et brico- PACj .
las ... elevari feci!. TL.l 949 a.1459 ferri pro bricolis. L brigna. brugnonis. brugnum. D brig"n .
REW 1298. brignonus Il .p. m.
bricus sm. "punta rocciosa" BSR 137 a.1188comparam quam feci! curia a brignono
MBL 187 s.xi. (Lrins) de vinea . . . ad bricum. GR 2.16 in mollazana. PPE 243 a.1 274 brignonus mazullus.
confines a dictis lughettis ad bricum scogie. FBS 69 PAC5.
a.1534 (Sav.) prout tenet senterium seu via uniendo su- L brinionus. brugnolinum. brugnon. brugnun.
riam ad bricum campi nominati fra odino. brigolare vb. "maciullare"
L *bricinnus. GR 28 (Nizza) nulla persona audeat cu stolare linum vel
briga sf. "contesa, lite giudiziale; rissa, disordine" brigolare canapum in ahq ua carreria .
CAC 49 a.1178 (Sav.) nee faeiemus .. . querimoniam ali- brigua sf. "sommossa. disordine"
quam nec brigam. DFB 90 a.l ~ 95-1257 de ali9uibus MSG 278 a.1302 tempore diclorum preliorum seu rumo-
contentionibus si ve brigis que mter eos emerglssent. rum sive brigue.
RCP 131 a.1283 (Sarz.) sine lite et briga. PCI 506 s.x.iv. L briga.
propter prediclam maledictam brigam. CP 112 a.1308 et brila sf.
inde brigas et guerras cOlidie faciunt. PCP 733 a.1316 de ~VP 335 a.1506 9uod aliqua quevis mulier .. . non possit
aliquibus condempnationibus (cause penali) sive brigis Ire ad domum allculu sponse vel sponsi ad collendum
quod inter se emerserint. PLL 440 ca.1316 possi! in al- sive ul vulgo dici solet ad coltiandUIl1 quando sponse tra-
quam brigam pervenire. VFD 69 a.1339 facere aliquam ducunlur in brili s.
brigam vel rumorem. SSA.l 223 a. 1345 (Sav.) rixam, brilla sf. "briglia. cestiera"
brigam vel conspirationem. LJ.2 602 a.1352 aliqua briga PVP 23 1 a.1456 item te loria seu brilla pro una mula.
vel rixa. LG 767 a.1404 (= PLL 5 IO a.1441) quod ali- PVP 306 a.1493 pro goamimento brille unius mule.
guis marinarius non rixetur. .. non audeat facere aliquam L brigida. D brilla.
brigam vel rumorem. brilla cognome
i .STORM, ROM 5 (1876) 171-173: gOL brikan "lottare" . SRC 31 1 a.1296 (Sav.) iacobo brilla de lavagnola.
C.PASCAL, SFR 7 ( 1899) 240 sg. < lat. plicare, explicare. L (de) brilis.
REW 1299. BLV 115. DEI.l .1599 < celt.? (de) brilis cognome, lop.
L brigua. disbrigare. imbrigare. D breiga. SCS 297 a.1530 (Sav.) una pecia lerre lavagnoJe apud de
briga top. "Briga" brili s.
APT 25 a.1157 la brigam. U.I 660 a.1220 comuni tende L brilla.
brige breglii et saurgii. U.l 1406 a.1262 castillionum et brinia sf. "stelo ?"
brigam. DDG 405 a.1376 pro gingibris frischi brinie V . ... dela-
ST.9 153 : cf bergalli. FTL 45 n.: cf berg/brig "bricco". tis de alexandria.
LTI 40 n.24; PSP 17: prerom. *briga "altura" G.SERRA, brinionus agg. "(di panno): color prugna ?"
RSL 17 (1951) 118; SLS.l 257 sg.: gallo briva "ponte" . PVP 225 a.1451 item aha gona panni brinioni.. .. foderata
APT 25 lat. apri-ca. PTS 48: ceft. brig "altura". SPS ll1arturorum.
132: mediterr. L brignonus.
L abriga. bria. briea. D briga. brionem sm. "parte della zampa de l mufo"
brigalus sm. "piccola legna da ardere" FNU 178 a.1210 mulos rubeos ... quorum unus est coctus
GR 106 (Levanto) locis in quibus ligna possunt fieri im- de brionibus ante et alius de contraveti retro.
pune pro comburendo et inter alia brigali et xalari. [ma L brionus. D brioni.
GR 28 ha brignolus]. brionus sm. "manica: spallirza"
D brigaglia. brigaglii. T~.2 ~2 ~.1460 coiraeia una coperta fustanei nigri cum
brigandus sm. "operaio, aiutante" SUIS bnoms. PVP 338 a. 1506 bnoni dictarum bonelarum
CP 131 a.l366 pluribus brigandis et marineriis qui porta- et goneletarum sinI plani sec undum morem antiquum
verunt ligna et paleas. non autem ad botixeJJam.
D breganle. L brionell1.
brigantinus/ -ID smln. "brigantino". brisca sf. "slerpaglia secca usata per acccendere iL
CP 132 a.1379 ex illis scaffis gue brigantini dieuntur. fuoco"
MNA 95 a.1386 in brigantino qui ivit usque in meteli- PVP 209 a.1492 pro fa ssi lli s et brischis. PPG 311
num. PCC 197 a.1398 (Sav.) cum uno brigantino ivit... a.1617 , 161~ fasc!cula briscarum pro incendere i.g nem et
TL.3 195 a.1475 pervenit quoddam brigantinum ex mon- dandum sohtum slgnum (nel faro) . fassic ulorum tercen-
castro. tum vulgo brische.
JAN. VPM 101. L brusca. D brisca.
L bergantinus. bregantinus. D bergantin. bregantino. brixia cognome
brigida sf. "briglia" VTS 96n. a.1530 (Sav.)
GR 28 (Mon .) capiendo brigidam mulo ipsius presiden- L brexanus.
tis. broca sf. "ramoscello, virgulto"
L brilla. RL 207 a.1267 (Apric.) de gastis facti s in brochis ficuum
brigna sf. "prugna" vel vitis. FDT 6.74 S. xiv. (Carpasio) broche fichium
CCS 47 a.1414 (Celle) arbores ... brignarum. GR 28 de damno dato in brochis. CCS 35 a.1414 (Celle) p~
(Natie.) persica, poma, pira, cerasas, susinas, brignas. quaJibet broca ficuum GSB 102 a.1577 (Baiardo) bro-
~ brignolus. brignonus. brugnato. brugneto. D brigna. che .. . ficuum. BSO 2 16 a. 15 81 (Onzo) de bestiis corro-
broc 175 bron
dentibus brochas lam vilium quam arborum domestic a- LJ.l 197 a. L157 ego guido comes vintimiliensis dono
rum ... pro banno pro qualibet testa eu brocha vel in serta communi ianue rochambrunam, golbi, poipin. .. brochu,
denarios duo. FST 55 a.1592 (Triora) in dictis arbori- cespeel.
bus, vitibus, figalis et brochis ficuum. FST 59 a.1592 LTI 40 sg. n.25: cf Brocco, top. (Alpi Maritt.).
(Triora) sol val pro quolibet capi te figali so lidos sex pro REW 1319, o I1.p. pre-rom. broccus.
banno, et pro quali bet broca ficuum solidum unum . GR D bruis.
90 (Baiardo) broche scotorum et cathenarum vitium vel brdiontii m.pI. , etnico hg. (Alpi Maritt.)
aliorum arborum domesticorum . GR 28 a.1704 (Zucc.) LTA 116 sg.: Plin. n.h. 3.19, iscrizione, La Turbie.
si capre corroserint brocam ficus, pro qualibet broca .. . brodium sn. "acqua sudicia"
REW 1319.
L brochia. D broca. ACM 59 a.1396 (Carr.) aquarolum vel aliud brodium.
ACV 136.
broca sf. "spiI/a"
Dbroddu.
FCD.2 208 a. L278 brocam unam perlarum.
brogeta/ brogieta sf. "spilla"
broca sf. "brocca, vaso"
GG.2 3 I 6 a. 1206 et brogetam i. et acum et anellum .
LJ.2 469 a.1315 quod vina vendere poossint communiter SSA 247 a. I 345 (Sav.) et (fabri) non ponent .. . in auro
ad brocam in dicta villa anverpiensi. GR 2.16 a. L330
aliquem lapidem contrafactum, salvo in brogieta vel cro-
(Sarz.) teneatur dum vinum vendit. . . situlam unam vel
g~ro . .
brocham aque ruentis tenere. SGM 102 a.1376 (Massa)
olei in duabus brocchi. SIP 177 a.1420 (Massa) septem
L borcheta. brochieta. broiheta. broza. brozla. D bruc-
broche piene olei. chetta .
L broche. D brocca. brogia sf. "spilla"
broccamula cognome FCD.2 358 a.1281 brogia una munita argento.
RPV 231 a.l2 13 (Sav.) iacobu s broccamu la. L brogieta.
brocardita sm. " testo di materie giuridiche" (in o) broglo top. (Gen.)
SSL 183 a.1336 (inv. di libri ) item quidam brocardita in RCA 171 a.1143 in o runco ... in O broglo.
jure civili. PAC 12.
DUC.l 753 bmcarda , brocardum . L brolium.
L brocardus. broiheta sf. "spilla" .. .
brocardus ' 111 . "testo di materie giuridiche GSA 33 a.1404 (Sav.) non ligabunt. .. lapldem cnstalI-
Burkhardus,sec. xi., vescovo di Wo rms, autore di leSli num vitreum vel aliter contrafactum salvo in broihetis
giuridici)" tantumodo dominarum.
CPB 239 a. 1289 (Bobbio) item unum librum vetrerem L brogeta.
qui appellatur brocardus. . brolio top. (Cen..)
L brocardita. SMV 8 a.l13 1 loco ubi dicitur brolio.
brocardus agg. "di colore del pelo equino" L brolium.
FNV 200 (Alb.) 1252 mulo duos unum brocardum et brolium top. (Cen.) .. . .
unum leardum. SLS. l 122 a.11 92 in civitate ianue In broho slve In ~ra
brocarius sm. "m ediatore (ingl. broker) calderiorum. BSR 290 a.1197 brolium infra murum la-
CA 624 a.1292 i!em Iiberatum ij. brocariis pro mercede nue ... in Ianua in brolio. NB 130 a.1198 wilielmus de
sua iij. t. lavannia qui stat in brolio.
brocalus agg. "intessulO" L brolio.
AS 66 a. 1432 panni ... brocati de auro et argento. GR 91 brolium I brolum sn. "orlO: terreno cinto di mura,
(Levanto) panno seriicos brocatos. B V P 398 a.1449 coltivato spoecialmente per usi domestici e con alberi da
omnis pannus auro vel argento intenextu s, vel uL comuni /rulla; spesso attiguo alla chiesa meci.ievale'.' .
locutione nominamus brocatus. RCA 254 a.1O I O similiter petimus hbellana, In castell~
L imbrocatus. de intus mea mansione et de foris in o brolo coherentl
brocatus sm. "broccato: stoffa pesante di seta con ei us. RCA 34 a.1143 de broJio denarios xii. CAC: 1~1
intessuti disegni di rami, fog lie. ani/'lwli e divise" a.1179 (Sav.) actum apud sanctum iohannem de vadlo, m
NIS 354 3. 1425 Lrezzam unam a domina velluti veUutati brolio sancIi iohannis. CAC 173 a. 1180 (Sav.) ortum
de brochato aureo. meum qui iacet iuxta brolium episcopi .. CD,? 558 a.1182
L borcatus. D brochao. coheret... a tercia (parte) brolium epIscopI. CAC 500
broche sn. "brocca" a.1182 (Sav.) peciolam unam terre que iacet extra po~am
CA 613 a. J 292 item in uno broche et portacione j. asp o buellariam, in nostro brolio. PCC 19 a.l255 (Sav.) Infra
L broca. brolium episcopatus. . .
brochia sf. "ramoscello, virgulto" L.A.MuRATORI, Antiquitates /talicae, Dlssert. XXi. BIR
FST 59 a. 1592 (Triora) quod bannull1 cuiusv i brochie 270,534. PAC 12.LA 217. ACV 136. G.SERRA, RSL 17
domestie sit denariorull1 dllorum . (1951) 235. PTC 63. PTL 74.
L broca. L.BIADENE, MLA 563 : + bol-, vol- : va/vere, voluta re.
brochieta sf. "spiI/a, fibbia, fermaglio" REW 1324; TB 17.169; HB.IOI sgg.; J.HUBSCHMIED,
eGG 329 a.1262 (Porlo V) brochielas (unice et supracoti . ZRPh 65 (1949) 490 sg.: gallo brogilos "fruttelo".
LQ 671 a.1406 anlllum .. . pomellllm. crochietum, cupas, co- L brolio.
clearia, brochietam .. . que l'es 'int inargentate vel deaurate. broncium sn. "bronzo
L brogeta. BF 86 fine s.xiii. (Sav.) item lebes unus broncii .. . item
brocium sn. 'formaggetra" barilletus unus broncii.
ASA 453 a.1.350 (A lb.) fruges , ova, pissizorias, brocium, L brundium.
perdices, polagium . bronda sf. "sponda"
L bruceum. bruzium. GR 28 s.xvii. (Naticino) nulla persona non debeat accu-
brochu top . "Bruis" mulare lapides seu folia in sua terra super brondas seu
GR 28 "nome di un cas/ello disrrullo, che sorgeva fra So- maxerias existentes.
spello e 8reglio" L bunda.
bron 176 brug
brugus sm "erica, sterpaglia bruciata nei fal nei ciarn unam brunete de doasio. DAA 102 a.1279 draperia
fari" ialonorum b1avij viridis et brunete. DRG.3 1056 a.1312
CDG.I 33 a.1I09 ansaldi caput de brugo. BSR 414 quatuor pecie de scarlatis de borsella, videlicet una bru-
a.1256 brugo autem poss im incidere et facere velle neta cardinalis. . . PVP 245 a.1456 gona una brunete fo-
meum. GR 27 a.1267 (Apric .) et quelibet persona . .. derata vulpium. CP 994 a.l473 paramentum unum pro
possit tollere et derancare bosolos et brugos de dieto bo- altare carnocatibrunete charchibitum in medio de auro.
squeto. SSA.l 133 a.1345 (Sav.) comburere ramos sive PVP49 sg.
frondes de brugo. SNS 22 a.1404 (Sav.) facere carbone m L brunetus. D bruneta.
de brugo. SRB 314 a.1407 (Quil.) rubrica de non aran- brunetus agg. "di colore bruno; di pelle scura"
ehando seu cepando cepas de brugo in alieno. CCS 37 CGS .2 281 a. 1180 unum torsellum fustaneorum ... de
a.1414 (Celle) nec etiam cana sive arundinem seu bru- peeiis Ixvi quarum xx debent esse vermilie et quatuor vi-
gum. PPG 310 a . 1478 fascine brugorum . PPG 311 rides ialne et a1ie brunete. DRG.2 38 a.1200 stanfortem
a.1569 scoparum, bru gorum , pasuyrarum. PPG 3 11 unum tinctum brunetum. CNM 236 ca.1204 (Sav.) go-
a.1589 dozzine 16 scoparum ut dicilur de brugis pro fa- nellam brunetam. DAF 47 a.1300 sc1avum unum sarace-
ciendis signis. GR 27 a. 1618 (Garlenda) qui inciderit ar- num voeatum heiosefe, etatis anno rum novem, brunetum.
bores armorinorum, brugorum vulgo scovi, bozarorum el L bruneta. brunus.
aliorum similium solval. .. bruoetus agg. e sm. "bruno: denaro pavese di bassa
C.SALVION1, SR 6 ( 1909) 65 n.: ce Ltico, stranamente atte- Lega coniato a Genova"
stato in Italia merid. : brugo (Salerno) , brughera (Cala- RCA 365 a.1I23-1129 unum denarium brunetum. SAG
bria). SON 261 sg. VBERTOLDI, SMA 487. HB 108 sg. 24 ad a.1138 ianuenses papiensium et alienigenarum pe-
a.lomb. brugum. REW 1333. FNE 57 n.5 RML 975. cuniam expendebant, postque nummos alios .b~no~ ~o
RSS 28, 57 area di diffusione. TB 17.169: dubbia l'ori- catos deinde brunetos factos ianue, non ad mSlgma la-
gine celtica. SPS 132: preceltico. PGC 101 n.: forse tra- nuen~ium. CAF 29 ad a.1139 in isto consulatu bruneti fi-
scrizione del gr. [3pouxo. PTC 63: celtico. nem habuerunt et in isto consulatu moneta data fuit ia-
L brugetum. brugo. bruxetum burgorus. erica. D briigu. nuensi urbi a cunrado theutonico rege. IVC.2 335 anno
bruida sf. "sollevazion.e, battaglia" domini mcxxxix moneta que dicebatur brunetorum, que
U .2 190 a.1289 (Cosio) videndo homines se se percussi lUne ianue fiebat , cassata fuit. .. primo enim in ianua ex-
ad bruidam et rumorem ceperunt arma et cucurrerunt ad pendebantur papienses, deinde bruni, postea b~ne~i , . qui
bellandum. AI 136 a.1242 el cum ipsa die naves due et erant minores quarn primi, ultimo expenduntur lanUlIll.
tarida una ianuensium essent supra arenzanum, a septa et BIR 592 sg., 595.
buzea venientes, subilo ascendit potestas in galeam suam L brunitus. brunus.
et precepit ut universi de civitate ad bruidam ascenderent bruniogul bruningus n.p.
in galeis (lvi n. bruida erroneam. inteso come top. = PAC 5, 8 a.1007 nos martinus et bruningu . PGM 8 a.
brayda). 1006 martinus qui et bruningus filius quondarn leoni.
brumesta sf. "uva, grappolo d'u va" D brunenghi. . . .
LMS 495 a.1226 pIantare ibi fic us et brumestas, et adol- brunitus agg. e sm. "brunito, denaro bruno di bassa
tire. PLP 143 a.1250 (Sav.) interrogatus si scit aliquem lega coniato a Genova"
qui brumestam illam cepil ... PLP 149 a.1250 (Sav.) bru- CAF 13 ad a.1102 primo anno istius consul.atus m~m~ta
mestas meas pendentes in vinea ... audivimus ictus lapi- denariorum papiensium veterum finem habUlt, et aha l~
dum proiectorum ad brumestam ... et unus eorum ascen- cepta nove monete brunitorum fuit. CAF .1.6 ad a: Il ~5 ~n
dit super topiam el cepit uva . secundo anno predicti consulatus denam brum I?nons
brumzum I brundium sn. "bronzo" nove monete mense octubris finem habuerunt, et alla mo-
LMS 542 a.1226 grifum unum de brundio . PVP 333 neta minorum brunitorum incepta fuit. FNU 24 a.1127
a.1505 canoni quatuor brumzi. libras decem denariorum brunitorum. CDG.1 52 a. 1127
A.sTEIGER, Vox Romanica IO (1948-49) 38 sgg.: probo Iibras denariorum brunitorum vigintiquinque.BIR 592 sg.
origine orientale. H. & R. KAHANE, RPh 21 ( 1968) 506 L brunetus. imbrunitorem.
sg.: gr. bront~ "m etallo usato per le campane" . Dal gr. brunzinus sm. "recipiente di bronzo"
biz. bront~sion il termine tecnico lat. (s. viii,) brandisium. H. & R.KAHANE, RPh 21 (1968) 506 sg.: s.vii-viii (Ivre~)
Attraverso l 'Esa rcato il g f:biz. br'ntion passa al Lat . mortariolus brunzinus. NBl 38 a.1390 item bacili a .t~a
*brondium che alla base di tutte le varianti it. ALN cum brunzinis tribus .. . bacilia duo magna cum bronzlllls
120: assai dubbio un etimo arabo-persiano. duobus.
L broncius. brongium. bronzeu s. bron sum . bronzum. L bronzinus.
bronzium. brumzum. D bronzu. brunus agg. e sm. "di colore bruno; tessuto di colore
. brundus agg. "biondo" bruno"
PLP 149 a.1250 (Sav.) habet capillos brundos. DRG.2 126 a.121O pecias v. brunorum ysle. U.I 1~83
L brondus. D brundina. a.l251 torsellus .. . bruni de menso ... peciarum sedeClffi.
brundus n.p.; cognome FNV 334 a. 1259 mulum unum brunum.
BSR 66 a.11 80 oberto beccario et brundo de nusigi fratri L brunetus.
eius. DNB 58 a. 1182 nicola brundus. SRC 154 a.1263 bruous agg. "bruno, moneta contenente pi rame
(Sav.) raymundus brundu . che argento" .
PAC8. MSS 87 (= FNU 19) a.II 06-07 argenti denarios bonos h-
bruneta sf. coLore scuro; tessuto fin e, di colore scuro" bras undecim de brunis. IVC 2.315 a.1113 hoc tempore
CAC 273 a.1180 (Sav.) pelles de bruneta . CAC 460 inventa est moneta denariorum qui bruni dicebantur.
a.l181 (Sav.) pelles meas de bruneta. DRG .2 31 a.1200 prius enim ianuenses papiensibus utebantur. CAF 15 s~:
iii. brunetas provini. NL.I 80 a.1 203 petiam unam bru- ad a.1115 in secundo anno predicti consulatus denam
nete . CNM 239 a. 1204 (Sav.) gonellarn i. de bruneta. bruni prioris nove monete mense octubris finem habue-
CNM 76 a. 1205 (Sav.) gonellam unam brunete. VCB 7 runt, et alia monela minorum brunitorum incepta fuit.
a.1238 (Boni f.) pelles de bruneta cum penna cuniculo- CDG. l 66 a. 1130 (= LJ. I 68 a.1140)et si homicidium
rum. - fardellum unum pannorum coloris scilicet viri- factum fuerit emendabitur libris vii. et dimidiam brune
dem et brunetam et vermi1ione m. DRG.3 643 a.1262 pe- monete. SAG 24 ad a. 1138 ianuenses papien sium et
brus 178 beux
viii. cum vela i. et tenda el. fersis. BSR 454 a.1228 de buellaria agg. "(arte) dei cordai,fabbricanti di cor-
grano delato in galeam vel bucium vel in aliquo Iigno de di budello"
quod non sit navis magna ... pro quolibel qui veneri! in LG. 601 a.1403 laborare ... artem buellariam, pro facien-
quolibet ligno, sive esseI navi sive bucius sive galea. do cordas que appellantur [spazio bianco] sive buellas.
BSL 316 n. a.1245 bucium unum dictum sanctus nico- L buellus.
laus. BSL 316 n. a.125 I ego ugo barIa de varagine no- buellus sm. "budello"
mine meo et sociorum meorum bucii de archatis qui dici- SSA 139 a.1345 (Sav.) pedes, corate, mincie, auricule et
tur sanctus jacobus naulizo vobis ... prediclum bucium ... buelli. LG 435 a.1383 arte m buelorum pro faciendo cor-
paratum et expedilum cum marinariis triginta et cum tri- dam ... laborare.
bus servicialibus, inbter quos marinarios sint balisterii L botelus. budellus. buella. buellaria. sbue1are. D blu.
decem cum balistris, et alii marinarii viginti sint muniti buellus cognome
ad ferrum, cum ancoris octo. BSR 432 a.1256 pro quali- SRB 42 a.1188 (Sav.) ponzo buellus. SRC 207 a. L272
bet persona veniente in nave, sive bucio, sive tarida, sive (Sav.) baldoini bueHi. MIA 93 a.1302 (Sav.) ialni bueHi
galiota, sive sagitea. PTS 45 a.1258 (PortoY.) bucium de saona.
unum et sarciam eius. BSL 312 a.1269 confitemur. .. nos (de) buherio cognome
a te habuisse et recepisse in acomenda unum bucium no- DDG 291 a.1376 in vacheta anthonii de buherio.
vum quod dicitur santcum spiritum. BSL 317 n. a.1263 buesus sm. "bucio"
buccium unum de archatis qui dicitur sanctus johannes. BSL 315 n. tempore almerci regis venit comes ~alte~s
VFD 36 a.1306 navim vel galeam, bucium seu lignum de montebeliart in terra jerosolymitana et armavlt qum-
aliquod. DSP 93 a.1436 item pro qualibet barcha ganze- que galeas et duos buesos.
ra sive bucio seu aliqua alia barcha (PAC 15: questa L bucius.
l'ultima citazione del bucius in ordille di tempo). bufalus sm. "bufalo"
JAN.2 249 sg. BSL 3 12 sgg. PAC 15. BR 560 sg. PIA LJ.2 184 a.1288 de corio bufali denarios vi.
51 n.92, DUC.1 792 S. V. bussa: a similitudine pyxidis. L bufarus.
ALN 93: probo origine araba. DEL] 625 it. bue io "etim. butTarinus agg. "di bufalo"
incerta" . DNB 58: .;- bucius agg. !'vuoto" : "forse naviglio PLS 466 a.130 l quantitas ... de coriis bufarinis.
"vuoto ", scoperto, senza coperta e sovrastrutture". L bufarus. D buffalino.
L bucia. buesus. bussa. bua. buzius. bussus. buzus. bu- butTarinus cm. "fomwggio di bufala"
tius. bUIS. D buzo. DDG 859 a.1377 pro cere et buffarinorum per f. .. .
bucius cognome bufarus sm. "bufalo"
CGS.2 71 a.J 162 bonus johannes bucius. CDG.3 L99 a. 1201 et porci et bufari. DAA 69 a.1279
bucius navis sn. "variet di bucio" coria xxiv buffari.
BSL 317 n. a.1250 bucium navem meum quod dicitur PIA 67 n.20: < arabo.
sanctus stephanus cum marinariis lriginta tribus et cum L bufalus. bufferus. bufarinus. D buffaro.
armis et balestris iis pertincntibus. bufarus n.p.
cf. BSL 314 n. s.xvii. (Ven.) buzonavis. OSM 131 a.1190 bufarus saragus.
bucius orlatus sm. " variet di bu.cio, rialzato da un L buferius.
parapetto oltre la lillea della coperta per accrescerne le butTatorem top. (Celle)
possibilit di carico" CCS 55 a.14l4 a buffatore eundo.
DNB l7 a. 1182 pro quarlerio buci orlati. Dbuff
DNB l3, 16. buferius cognome
bucorerium sn. "gorgiera" GC.298 a.1191 ansaldo buferio.
PLC 69 a.130 I cervelerias, maciam, targiam una m cum PIA 67 n.20: < arabo.
duobus bucoreriis, scutum cruciatum. L bufarus.
L bocholerium. butTerus sm. "bufalo"
bucramus sm. "bucherame" DAA 73 a.1279 daremos ... implicatos in indicho, coriis
CA 595 a.1292 paviJone cum bucramis. bufferi, pipere ...
L bocheramus. L bufarus.
budellus sm. "budello" buffetum sn. "armadio, credenza"
ACM 53 a.1396 (CalT.) cl quod predicl beccarii non pos- VCB 179 a.1239 (Bonif.) bufffetum unum (elencato fra
sint vendere ad pesum aliquam minzolam, figutum, col- attrezzi e mobili da cucina) GR 2.29 (Nizza) it?m unum
lum, budellum aliquarum carnium .. GR 2.17 (Sospello) buffetum seu dracetorium.
vendere tencatur ... rostetum cum budello. GR 52 a.1682 FEW.1 594 sgg.
(Bobbio) non vendat ad pen am cum dictis camibus bu- D bufello.
dellos, grugnos seu m3xillas, pedes, ungues, jecur, rnil- buffonus sm. "buffone, saltimbanco"
zam, nee gardiglionum. BBG 53 a.1344 f 100 pro buffonis.
L buellus. buga sf. (ittiol.) "boga, ghiozzo (Boop~ boops~" .
budronem/ budronus sm. "boldrone" ICG.6 343 s.xiv. de cesta bugarum vel aborum plscmm.
NL.2 283 a.1225 cantaria budroni xxviii. NL.2 344 CVB 48 a. 1468 (Vent.) bughe mediocres ... bughe co-
8.l225 somas xii budronum. lecte.
L boldronus. L boga. bogua. buga(ra). bugia. D buga.
budusco cognome buga cognome
RCA 154 a.1140 iohannes budusco. HSL 18.278: cf NL.I 192 a.1203 vasallus buga. FAF 276 a.1267 johan-
Q.prov . a.1355 bodosca "resto di cera nella pressa del nes buga batifolium. DRG.3 709 a.l268 vivaldus buga
miele" (etim. sconosciuta). de arenano. FAG 59 a.128] bonusmelior buga de
bue Ila sf. "budello; corda farra di budello" arenano.
PLP L50 a.1250 (Sav.) excutiam buellas ei de ventre. buga(ra) sf. "bogara, rete per pescare le boghe "
LG. 601 a.1403 laborare ... artem buellariam, pro facien- PPV 86 a. 1370 (PortoY.) piscatores gororum riasarum
do cordas que appellantur [spa zio bianco] sive buellas. tremaiorum buga(ra)rum et cum canis.
L buellus. D bela . L buga. bugaria.
buga 182 buie
buleta sf. "bol/ella, dichiarazione di ufficio" (Portov.) orale unum sede et bunbecii. oralia duo lini et
LJ.2 740 a. 1365 sine bul eta eu licentia curie regie. bunbecii.
BBG 499 a.14 14 pro dictis officialibus et subscriba bul- L bombecium.
letarum. BBG 504 a.1427 pro officia le bulletarum cum bumbeUum sn. "cotone"
uno subscriba. OSP 122 a. 1466 domunculam unam posi- CLS 8 a.1212 pro pretio bumbetti nostri.
tam prope officium bulleLarul11. L bombecium.
L bulla. bunda sf. "sponda, ciglione"
bulferagius n.p. CCL 58 a.1338 (Lavina) subter bundam terre iohanne
PIA 68 n. 24: < arabo. magleti ... sicut vadit bunda. GR 29 (Pornassio) semina-
bulfericus n.p. re infra hos confines, videlicet a bundi s et a parata.
PIA 68 n.25: < arabo. REW 1392 gall. *bunda "te rreno". FEW 1.626. PSP.;-
bulga sf. (lat. class.):borsa di cuoio lat. fundus (lig.? cf. bodincus =profundus, Plin.n.h. 3.22),
MUI 140: blgera. G.FLECHIA . AGI 2 ( 1876) 329, cf. to- REW 3585. ALE 53. SED S.V. bound "boundary, limit":
se. bolgia. A:PRATI, AGI 17 (1910) 398 ' ID 15 (1939) celt.? cf. tardo lat. bodina "confine", ingl. s.xiii. bound
190 sg. REW 1382. G.ROHLFS , ZRPh 48 (1928) 437. "landmark" ; a.fr. bOllne, ingl. a.13 13 bunne "confine".
FEW.1 605 . SPS 130. L bonda. bondelia. bondum. bronda. D bunda.
L bouge. burnea. bunda sf. "ceppo"
bulgarum sn. "elemen to topon. in area it. nordoc- GSB 10/ a.1577 (Baiardo) homines scindent.es ... bunde
cid." ultra fronde et manicos.
G SERRA, RSL 9 ( 1943) J2: burgulus "burgus ", caslel- Cf ROC 147 (Civezza) resbund "porare".
lumparvum" D resbund.
L bulgarus. burgarus. bune eta sf. "sacca, invoLto"
bu]garus n.p. GR 86 (Mon.) bunecta una pIena de robba.
SRB 29 a.1198 (Spotorno) ex parte autem naulensium iu- L bunetta.
raverunt isti .. . bulgarus ... bunetta sf. "sacca, inl'olto"
BG 120 s.xi i. (Sav.) turris vetula filiorum bulgari. GR 29 (Mon.) bunetta una in qua erat tunica una et
L .bu1garum. burgaria. burgarus. cappa una.
bulire vb. "fondere" L boneta. bunecta.
LG 443 a.1383 deputatus ad ro mpendos et buliendos an- buolario top. (Sanr.)
nulos pensarum. Lll IO a. 1038 et usque in l11esadomnica descendente
L bolire. faylabulir. D bug. per buolario.
bulnetia top. (Vernazza.?) L bedaliul11. bialare.
BeB 126 n. buoli top. "tessuto (citt di provenienza)"
bulsa sf. "borsa" LG 784 a.1406 buoli, computata volia in qua est involia-
BSSAI1 1 (1934) 78 a.13 12 (A lb.) quandoque melius est tus.
expendere quam bulsam clau am te nere. buorcus sm. "gemma, germoglio ?"
L bursa. bulasica. GR 29 a.1274 (Castellaro) item de quolibet ficu de testa
bulasica n.p. sive habeat p1ures buorcos, sive nullum.
PIA 68 n.22 a. 1 188 marinus bulasica. bura sf. "inondazione"
L buI sa. bursa. ZTA 37 a.1383 bure seu aque magn um dampnum impen-
bulsanetum / bulzanetum top. "Bolzaneto" dunt teITis . ZTA 38 a.1386 bure sive diluvia aquarum.
PAC 7 a.1158 bulzaneti. LJ.2 907 a.1382 in valle pulcif- D buria.
fere loco dicto bulsanetul11. SRC 689 a. 1406 eundi habi - burra sf. "borra, stoppa, prodotta dalla cimatura dei
tatum in bul zaneto. tessuti di lana"
L . bolanetus. bolenetum. boanetul11 bulzanetus. D bO- LJ.l 71 a.1140 de sacco bUffe den ar io s q uatuor.
saniJu . DRG3 .854 a.1297 lib. duo milia .. . que sunt implicate in
b,lzanetus n.p. racione mee burre. LG 701 a. 1406 utrum predicta (co-
PIA 68 n.26 < arabo. pertoria) sint pIena bombice, bUITa,stuppa seu alia re qua-
L bolanetus. bui anetum cumque.
bulonem m. "bolzone, macchina da guerra" REW 1411.
OS 44 a.1194 illi vero de volta ... inauditum composue- buragius n.p., cognome
runt instrumentum , vehementi ssim um quidem in turri LJ.1 732 a.1224 petrus buragius. MIA 82 a.1263 bura-
oberti de grimaldo et in nova tutti oberti spinule ligneul11 gium. LJ.2 192 a.1289 iacobus buragius.
instruxerunt bulonem cum quo vi , cunctis videntibus, D boragio.
turrim novam . .. pe rforando in max imam partem de- burancho top. (Bardineto)
struxerunt et corrui fecerunt. BBB 28 a.1479 (Bard.)
IVI lavo vi.fig. xxxiii .il disegno, dal ms, c.II I 8. D burallcu.
bullus sm. "bollo, sigillo, marchio" buratafarina cognome
SIG 348 a. 1341 per apod ixiam bullatam bullo comergio- CGG 140 a.1260 (Porto V) uxor quondam bennati bura-
rum ianuensi um. GR.2 17 a. 1519 (San.) ponderet cum tafarine.
ponderibus . . . bullati de marco vel bullo comunls sarzane. L buratare. buratus.
L bull a. bullare. buratare vb. "buratlare, setacciare"
bumbacilis agg. "di cotone" SSA 259 a.1330 (Sav.) fecerunt ... buratari dictum gra-
VCB 40 a. 1238 (Bon d.) palucellum unum bumbacilem num ... - ipsis farinis buratatis ad buratos solitos. PVP
grossum. 296 a.1492 pro . .. una vegete ad buratandum.
L bambaxilis. bombeciul11. L aburactare. bugatare. buratafarina. buratatus. buratus.
bumbecium sn. "corone" buratatura sf. "setacciatura"
GVG 119 a.1254 pro precio bunbecii. MSG 292 a. 1255 GSS 128 a.1330 (Sarz.) expensis et avariis macinature,
quod in dictis purpuri s el panis appollatur. . . bumbecium buratature, cocture (panis).
fi1um et lanam. quod esse non debet. CGG 329 a.1262 L buratus.
bura 184 burg
lK
c. "abbreviazione per castrum (una delle otto compa caballus sm. "cavalletto"
gne in cui era divisa la citt di Genova)" RCV 77 a.l233 (Vent.) item si quis furatus erit messem
DSP xlii., Gloss. seu granum de brayra aut lignamina de trollis seu frange-
k. "abbreviazione per caratus "quota ; misura di peso" rit caballos de messe pena xx sol.
PVP 302 a. pro precio perlarum 290 de k . .. .. PVP 299 cabban sm. mantello
a.1492 pro una cateneta auri de uncis 4 in circa . .. nobis CA 614 a.1292 item in ij cabban pro manfredo et j. eleri-
data per k. 23 pro valore auri compulatis f. I s.lO pro co xliiij aspo
manifactura et positis k. 4 pro uncia pro manchamento L cabanus.
valuta. cabana sf. "capanna, barracca"
L caratus. karatus. DAA 75 a . 1279 confiteor me habere ... ad cabanam
ca. "abbreviazione per cantarium "misura di peso" iohannis croseri, capsias duas et sportam unam cum mer-
BBL 70 a.1473 pro ca[nlariis] xxxxvi lignorum. BBL 16 sariis.
a.1474 ca[ntaria] iii., ro[tuli] iv. L capanna.
BBL !xxvi. cabanola top. (Vent.)
L cantarium. TMV 67 a.1260 (Vent.) in cabanolis.
L capanna.
ca sf. "casa", elemento (opon.
cabanus sm. "mantello"
RCA 42 a.1143 bonus bellus de ca de via. RCA 48 DAF 23 a.1300 cabani quinque de panno lombardisco.
a.1143 terra de ca subtana de ponte. RCA 363 a.1169? CPB 246 a.1388 (Piac.) item unum cabanum a domina
et dicitur locus de ca. RCA 106 a. 1173 in molazana ubi cum frixo aureo. B VP 228 a.1467 cappas, cabanos, cali-
dicitur casuptana. PPE 322 a.1256 in bavali ... loco ubi gas et alia huiusmodi.
dicitur casuptana. CGG 186 a. 1260 (PortoY.) loco ubi L cabban. gabanus. D cabn.
vulgariter dicitur ad la cadamare. LJ .2 1066 a.1386 cabanus sm. "stadera"?
(VArr.) villarum palasani et plani de la ca. PLC 69 a.130 l item capscietam cum cabano de ferro et
PAC Il: "qualcosa di pi che un esempio d'apocope". matarasum curtum.
L cadamare. casuptana. planum de la ca. casa. cavegia. Cf. ALN 109: ar. quabban "stadera"
Dca. cabardiac top.
chaalonum top. "Chalons, Fr.' TV ca. ilO EV E.PHILIPON, ROM 43 (1914) 29: -ard-
DRG.2 278 a. 1244 pecias iii . blavorum chaaloni. suff. pre-rom. FFN 300: cabardiacus (presso il f Treb-
Lcalonum. bia); Caverzago (Piac.) G. PETRACCO SICARDl, BLig.16
caapiomal caaploma top. (Cen.) (1964) 12.
PAC 4, 8 a.1194 caapioma; caaploma. cabardus sm.
L cadaplauma. BCL 165 a.1290 bocheranos cabardi decem et septem.
cabainola top . cabarihius sm. "specie di arco"
ASD 65 a.1381 (Caffa) item cabarihium unum cum
MBL 190 s. xi . (Lrins) in cabainola iii. mansos.
L capanna. freihiis vigintiduabus. TL.3 654 a.1449 (Caffa) arguxii
octo boni et sufficientes cum eorum equis, armis et cab a-
caballaria sf. "terra il cui possesso soggetto alla rihio bonis et sufficientibus.
prestazione di servizio militare; misura di tale prestazione" cabecius sm.
CDG 398 a.1162 (= CDG.3 .6 a.1191) (decreto dell'Im- BBL 100 a.1473 pro cabeci tribus pro facere toalie.
peratore Federico I.) concedimus et damus ei in feudum L cabesus.
siracusanam civitatem cum pertinentiis suis omnibus et cabella sf. "gabella, imposta" .
ducentas quinquaginta caballarias terre in vaJle noth ad CAC 369 a.1181 (Sav.) quod habeat Ib. c in cabella ca~~1.
caballariam illius terre. OSM 45 a.1190 lb. L. dr. ian. cum quibus faciam lucran m
L cavalaria. cabeIJa. GC.l20 a.1191 proficui de cabenna (err..per ca-
caballus sm. "cavallo" bella) salis. CNM 220 a.1204 (Sav.) cabella boscl. GDN
MBL 108 a.1047 (Lrins) et comparavit iSIO alodem ber- 647 a.1254 (Noli) et eligam unum scribam ad cabel~a~ sa-
nardus unum caballum et unum autspergum. PMS 6 lis. U.2 543 a.1343 pro cabella salis seu pro questlO~bus
a .1062 (Sav.) de meis domnicis caballis. RCP 74 a.1124 occurrentibus occaxione salis vel eciam pro deveto sahs ...
(Luni) magnumque dampnum in hominum et caballorum BCM 7 inizio s.xv. liber institutionum cabellarum veterum:
occisione eis intulit. PLP 95 a.1250 (Sav.) et est dicta cabella instituta super patronis navigiorum ianuensiuf!1
terra apud Leginum in costa de caballis. BNA 3 a.1258 (brev.: cabella marinariorum) "imposta di ricchezza mobI-
(Vent.) equum sive caballum. le sugli armatori, conteggiata in base agli stipendi .del per-
sonale di bordo". AS 59 a.1432 absque solutiOne mtrOltUS
REW 1440. PGC 106 "lat. class., probo di origine gall.,
attestato a partire da Luci/io". sive cabelle apellationum ad venerandum officium bancho-
rum. DSP 6 a.1459 ratione salis, comperarum, cabellarum,
L cavallus. D caval/u.
intl'Oituum. TL.2 874 a.1472 ordinationes ... contra machi-
caballus "nome di nave da carico genovese" nantes cabillas in venditionibus cabellarum, quod cabillan-
NL.1 368 a.121 O nave que vocatur caballus. tes teneantur sol vere massarie omnia partita que inter se
BNN 74. dedissent, et ultra decem pro centenario superaddenda pre-
cabe 190
tio cuiuslibet cabelle in cuius venditione facta fueri! cabil- cabutius/ cabutus n.p.,m.; cognome
la. BCM 134 a.1483 cabella fanalis. DSP 212 a.1534 ca- U.l 115 a.ll46 cabutus. SC 297 a.1I57 ribaldus cabu-
bellam sive introitum sartie. DSP 214 per collectores gu- tius. GIB 391 a.1175 willelmus cabutus . CAC 19
bematores seu cabellotos dicti introitus cabelle staliarum. a.1178 (Sav.) iacobus fomarius cabuti. CAC 36 a.1178
DSP 251 a.1548 ab illis (patronis vaxorum) qui non habent (Sav.) viri mei oberti cabuti. CAC lOI a.1179 (Sav.) ac-
dictum balao exigitur solum cabellam rivaguli. tum iusta fumum cabuti. BG 120 s.xii (Sav.) tunis cabu-
L cabellator. cabelotus. gabella. D cabela. ti, cabutorum.
cabella sf. "ufficio daziario" cacabelletus sm. "pentola, pentolino"
LG 75 ca.1330 de duobus licteratis in qualibet cabella ... LEM 246 a.1240 scalam unam, cavum unum, cacabelle-
in qualibet cabella sint duo qui scribere et legere sciant. tos v., candeleria duo.
(de) cabeUa cognome ' L caccabellus. cacabus.
OS 58 a.1186 a te cuorado de cabella. DDG 693 a.1377 caccabeUus sm. "pentola, padella" .
francischus de cabella. ' CRL 51 sg. a.564 (Ravenna) "diminutivo non Jassieo
PIA 70: arabo. del lat. class. ,caccabus". .
cabeUatorem sm. "gabelliere" L cacabelletus. cacabus. I
CAC 188 a.1180 (Sav.) et si cabellatores fecerint de ali- cacabus sm. "pentola" (Varr., l./. v.127) I
quo querimoniam... CNM 193 a.1203 (Sav'.) medietas LEM 234 a.1238 leb~tes tres, cacabos dus de ramo
eri! communis saone, et alia medietas cabellatoris. GDN cathenas d..,as, patellam unam. LEM 247 a.124O cac a:
647 a.1254 (Noli) et non acipiat ipse cabllator ... ali- ~um unum. LEM 262 a.1259 item duos cacbOs parvos,
quos drictos' de ipso sale nisi presente scriba sepedicto, et nem tres cacabos magnos. CA 600 a.1292 item in supq-
ipso scriba presente in capsieta eos reponat. stagnare unum cacabum ... GR.2 45 (Ca rtu l. St:Pons)
item unum cacabum absque mallha~ I
L cabella. L cacabelletus. caccabellus. I
cabelotus sm. "gabelliere" cacaIupus top. (Vent.) j
CAR 29 a.1443 per ... cabelotum olei. TMV 64 a. 1257, 1260 (Vent.) in plano cacalupi.
L gabellotus. cabella. L cagacia. . I
cabestnnn sm. "capestro" . cacapice cognome
GR.2 18 (Nizza) de precepto predicti locumtenentis .. .,vi- RCA 53 a.1143 martinus cacapice.
delicet pro uno cabestro una corda. cacaria top., oppure n.p. ~.
L capistrum. D cavestro. OSM 164 a.1190 oto de castello cacaria ... cunsilio mori-
cabesus sm. ni et otonis de casteUo. Iv], Indice dei nomi: castell;) ca-
BBL 93 a.1473 in cabesi tres ... lb.vi. d.vi. caria (de), oto: ma.forse da leggere "oto de ~ten0 -ca-
L cabecius. caria et morinus. [E forse cacar,ia = caaria, et iv;" 1'Z1
cabia sf. "gabbia, stia" , lanavaccallancavacc~]. ' I (.,.
PVP 266 a.I462 item cabie iiii.or lignj. cacharmorfnus top. (Gen.) r'
L gabia. cagerius. U.I 590 a.1217 in monte cacharmorinus. :
cabilla sf. "accordo fraudolento; cartello" cacedonia sf. "calcedonia. pietra preziosa" fi
PVS 295 ca. I 340'de puniendis artificibus cabillas facien- PVP 252 a.1458 cacedonie a numero xiiii.
tibus contra olim rninistros de rebus eorum artis. PC 289 L calcedonia.
a.I403-07 de conspirationibus et cabillis,non faciendis in cacennimJcus n.p., m.
aliqua arte. lL.l 144 a.l454 neque permittencconspira- LBZ 229 a.1282 cacennumicus barcha, udex.
tionem seu cabillam fieri in caffa. MSI 195 a. I467 item L cazennimicus. cazanemicus. .
cupientes tollere cabillas et conspirationes, iuramenta, <:aceta sf. "piccolo mestolo"
commistiones, uniones et Iigas quas ad invicem faciunt LEM 188 a.1238 rexentale et cacetam.
homines artistas civitatis ianue et brgorum pro eorum L cacia. cazeta. l'
proprio commodo. lL.2 874 a.1472 ordinationes ... con- caceta sf: "specie di elmo?'" " r
tra machinantes cabillas in venditionibus cabellarum, LMS 287 a.1222 duodenam unaro de cacetis.".. bOnas et
quod cabillantes teneantur sol vere massarie omnia partita optimas et ben~ ~~paratas sicut decet excepto curn' im-
que inter se dedissent, et ultra decem pro centenario su- pmctura et congt~s et planas de gesso et1cum nasario.
peraddenda pretio cuiuslibet cabelle in cuius venditione LMS 418 a.1226 ltem lego ... maciam et spatani et scu-
facta fuerit cabilla. . tum et cacetam el sarabulam et camisiam. , LMS 454
L cabillare. gabilla. D cabilla. . , a.226 (Reg.) (una.quanrit) de cacetis et enni~ (c;ompRlti
. cabillare vb. "menere in ano accordi fraudolenti ne/~ oo rlAnfranc-o, scuooio). LMS 556 a. 1426 duodenam.de
le licitazioni" ' cusiis bonis de cacetis. PMN 198 a.1239 sapam, HO-
TL.2 874 a.1472 ordinationes . . contra machinarites ca- num, specum cacetam, runcegium. ( 1
billas in venditionibus cabeliarum, quod cabiantes te- [Ma DUC.2 246 cazeta: vestimenl; genus"palliumj
neantur solvere massarie omnia partita que inter se dedis- L caeta. , l' ,
sent, t ultra decem pro ceninario superddepda pretio cacia sf. "caccia; diritto di caccia" . ~
cuiuslibet cabelle in cuius venditione facta fuerit cabilla. RCP 181 a.1201 (Luni) si... facere volueri~t folam pre-
L cabilla. Ii -, , . ,[ dicti bosci P,fopter 'c~ci.arn fac~~ndam; ,IEA 79 a.1212
(Alb.) et marchiO tenult In se caClam, venationem.
cabria~ tOPl~(Gen.) I " I i: ,(.. catia. Il caZa. \ L
PAC 11 'a. 1107,1109 de cabriafu.
cada sf. "mestolo'" ., ,
L cavriada. dava. craviadil: D crva. .\
cabuIa sf. "albero abbaitto" CGS.2 2~ a.l!64 situlam, l. caciam. CAC 273 (a!1180
(Sav.) ca~lam I. de rammo. BSR' ,368 a.1218 caciam
PVP 308 a.1493 pro canellis.4 cabularum castaoee i 2.
un~ fem. LMS 59 a.1222 et imam situlam ef caciam
Cf. DUC.2.. 9 S.v. cabulus: caables nostri voc~t silva- de sltula. LMS xxv. a. 1227 cacias c ori i. LEM .188
rum arbores,ventorum vi a# terram ,dejectas ... vel arbo- a.!238 concam e~ caciam. PLP 159 a,1250 (Sav.) cacia
res alio quovis modo prostratas. sim~1 et ramos ab arbo- sCI!ule. LMS XXIX. a.1259 cacias duas rcuni. RVN 130
re avulsQs. , ,_, s.xiv (Noli) et quod granum delatum per eos ad mole~di-
191 cadr
DUro non portabunt alicui, nisi fuerit prius ad cantarlum, PAC 4: *cataplauma < cataplagma "ma come intendere
caccias sive pensam communis ponderatum. PVP 248 un top. di talfatta?".
a.1458 cacia una ferri. PVP 270 a.l477 cacie due rami L caapioma. caaploma. cadapluma. pIuma.
cUID manicis. PVP 273 a. 1488 cacia una de ramo. cadapluma top. (Gen.)
RAN 178. FPR n.23. REW 2434. LVO 18 aro qashatum PAC 4,8 a.1196 cadapluna.
"grande mestolo". DUC.2 2094: 7. cassa: sartaginis spe- L cadaplauma.
cies. Cf. SAP 393 a.lomb. caa m.s. 'cade I cadea sf. "ospedale"
L caceta. cacieta. caciola. capcia. capsia. c'aptia. casa. ' SSA 165 a.1345 (Sav.) monialibus monasteri i sancte Cla-
caa. caza. cazeta. caul. catia. D cassa. re et cadee barcaroliorum saone. SSA 2.89 a.1345 (Sav.)
cada sf. "mestolo: braccio della catapulta che con- pro conventu ipsorum (fratrum) ve] cade barcaroliorum.
tiene e lancia i proiettili" OGM 180 a.1361 hospitale de la chade de magdalena.
BNA 263 8.1260 (Venl.) item cacias duas de bricolis, OGM 61: "cad: domus dei, domus misericordie: piccoli
cum dubus cavis ipsis contiguis. BNA 378 a. 1260 ospizi-ospedali sparsi un po' dovunque nella citt di Ge-
(Vent.) item tumum unum, cacias duas de bricola, que nova".
vocantur fronde. L cadeus
caccia sf. "pesa, bilancia" cadellare vb. "correggere, punire"
RVN 130 S. xiv. (Noli) et quod granum delatum per eos LO.767 a 1404 patrono liceat. .. ~ari~s cadellare 'f!l~ra
ad molendinum non portabunt alieui nisi fuerit prius ad te et specialiter correctione necessana debIta et converuenn.
cantarium, caccias sive pensam comunis ponderatum. DUC.2 115 capdelare: conducere. REW 1636.
cadare vb. "esercitare la caccia" D cadellar. cadelu.
RCP 180 a.1201 boscare, caciare, oceliare et pascere. cadere vb. "decadere"
L cazare. D caZAr. FNU 198 a.1212 alioquin si contrafecero eadam a iure.
cadatorem cognome L cadivus. caduta. L caze. .
RCA 41 a.1143 dominicus caciator. cadere vb. "soffrire di epilessia"
Cf PAC6 . BGO 108 a.1360 quoP si dicta selava caderet de morbo
L cazatorem. caduco ...
cadeta sf. "piccolo mestolo" . L cadivus. .
PVP 270 a.1477 cacieta una. cadesse top. "Cadice'; .
L cada. cazeta. BGS 140 a.1286 et in cadesse dictam navim ... facere
cadeta perforata sf. "schiumarola" exhonerari. DRO.3 995 a.1310 ad eundum de janua
pVP 270 a.1477 caciete due perforate magne. una alia apud maiorem et deinde apud cadese.
cada pert:,0rata. L cadex.
eadDIgum top. (Riv. di Levante) . cadeus sm. "ospedale, ospizio"
U.l 1'446 a.1276 totum ius quod habeo in portuvenere et OGM 173 a.1285 (l'ospedale) de cadeo d~ iIUlU~, cui su:
in inarolia ... item cacinaigum. item cazinum. item debium. perest verdimi. OGM 178 a.1302 h?spltal~!IUS .cadel
L calcina. magdalene. OGM 173 a.1314 hospitalls domus del do~e,
cacynaira tc)p. (Sav.) verdine'. SSA.2 '65 a.1345 (Sav.) hospitalibus sancti
SRC 358 a.1297 (Sav.) in cerreta, uhi dicitur cacynaira. anthonii et cadei. . . d~ dieto hospitali cadei.
L calcinarla. L cade. cadea. casa dei. caadeus. ,
eadola st. "mestolo" . cadexl cadexe top. "Codice"
PVP 270 a.1477 caciola una rotonda. DRG.3 995 a .1310 in dictis locis maio~e et cadex.
Lcacia. DRG.3 998 a.1310 de janua ad partes maiore et c~tene .
caeola n.p. et cadex. DKR 18 a.1405 ire ac navig~e ... mancham
U.I 682 a.1223 in domo canonicorum sancti laurentii vei cadexe. I T (I
GR.2 18 a.1288 (Alb.) haheant curam scurandi.. . aquas PAC IO (= captiva) poi corretto in PS 53 n.
I
cadanarum sive ipsas cadanas usque ad venas. ZTA 49 n. L cadere. cadueus.
a. 1420 (Alb.) superfaciendo scurare cadana de rollo. cadreda sf. "sedia, poltrona"
Dcadn. PVP 276 a.1488 cad.reda una desnoata.'
cadana top. (Alb.) L carega.
ZfA 49 n. a.1390 fossatum cadane. cadrellus sm. "freccia da balestra" . .
cadaplauma top. (Gen.) JAN 2.328 a.1335 (Avignone) cadrellos cc. veratos de Ja-
nua.
,
PAC 4. 8 a.1027 cadaplauma BCO 141 a.1029 locus ubi
dicitur' cadaplauma. L quarellus.
cadr 192 caga
RVN 128 s.xiv (Noli) quelibet barcha bugariarum habeat GR 30 (Mon.) det terram liberam ab omni exactione, 'sive
catam arme ... - que cale intelligantur esse ... cala de in cavalcatis si ve in calamagis, vel albergamentis, que
curatio ... a porta magne vinee .conventus sancti francisci dominus comes consuevit ibi percipere. '
usque ad rupem curatii... GR.31 (Nizza) .nullus pi~cator Cf, DUC.2 158 caramarium: vectigalis seu tributi spe-
impediat alium in cala traynorum sive recium bugiarum. cies.
cala sf. "posa delle reti da pesca'" . calamaihus sm. "servitore, uomo di fatica"
RVN 128 s.xiv (Noli) quelibet barcha bugariarum ,babeat SIG 347 sg. a.1341 servitores et calamaihi. - item quod
calam arme, scilicet unusquisque habeat suam calamo et aliquis bazariotus et calamaihi, vel aliquis alluso
sic successive omni die quelibet barcha habeat calam calamellus cognome
suam. - ilIi qui habebant calas: aut de sero aut in mane PLS 284 a.1301 paulinus calamellus de sagona.
calare calas suas ... et continue calare sine mora. - cale L caramellus.
de sero et cale matutine ... - in q~alibet rlie unaquisque calamitis agg. "in canna" ? '
(retis) habeat calam sUlPD' .- 4ebeant habere homines LEM 256 a.1259 (inv. di spezia le ) item storacii calaritis
septem, cum uno famulo pro qualibet rete" aliter non ha- Ib. una.
beant calas. GR.31 a.l418 (Villaftanca) ornDes patroni calamus sm (bor.) "calamo aromatico"
traynorum piscantium in ,callis villefranche. LMS xxix (= LEM 256) a.1259 (inv. di speziale) calami
cida sf. "fo'nd'o della stiva della nave" aromatici /ibre octo.
LDM 105 a.1l91 : 12d7 caricare subtus calam o in coperta. calancha top. (Alb.)
Cf. DEI.l 665 S.v. cali2. ' , CAT 123 a.l323 (Alb.) terra de calancha.
calla sf. "noce di galla. sostanza tintoria" L caranche. D calanca.
NB 59 a.1198 centenaria xiiii de calla cum sachis iiii. (de) calaDdria cognome
L galla. MIA 82 a.1263 iohannem de calandria.
calabronus cognome D calandra. calandria.
ReA 29 a.l139 otto calabr~nus. NL.2 365 a.l225 ber- calare vb. " ciliare; abbassare"
trannus calaoronus. MSS 147 a.1173 quod cana~is. molini de sancto syro cale-
Cf. PAC 17. GA.12.l02. tur a loco quomodo est dlgllOS tres et ibi permaneat.
D gravaln. PAC 15 a.l187 et abbas non possit inferius pon~ ~ili-
chalanus sm. "specie di nave" cet calare inferius sua canalia. '
JAN'.l 199.2 142: fr. s.xiii chaland. LP 34 "semb~a innovazione antica (mutuata dal gr.,
calada sf. "calata, banchina" REW 1487) di area romanza centro-merid. Cf.DUC.2
VTS 76_n. a.1517 (Sav.) sub calaqa darsine 'prope portam 20. MB 60 sg.
platee piscium. PPG 138 a.1655 super calada inferiori L cala.calada. calata. carare. D carar.
molis veteri. calare vb. "scendere, calare"
L calare. calata. D calada. SSA 261 a.l330 (Sav.) panis ... calavit (di peso) ad co~
calafacia sf. "calafatura della nave" quendum. GR.2 48 (Garessio) montando per fossatum
CGG 77 a.1259? (PortoV.) face~e omnia que spectant ad calando per viam publicam. '
laborem calafacie tam in c1avando quam in c~lcando. calare vb. "ammainare le vele"
L calefacaria. calafatia. IVC.2 26 s.xiii. et ideo vela deponenda mandavit. propter
calafactus sm. "calafato"; cognome hoc locus ille dictusest calvignanus. ex eo qu()(j >ivi cala-
PMN 136 a.1397 guillelmus callafactus de saona. BBL 222 vit ianus. lA 74 a.1286 ecce de principatu naves circa
a.l475 iohannes grifonus calafactus, habitator in sigestro, viiii. ad partes illas aplicuerunt. .. quibus exivit obviam
L calafatus. velociter, et eas fecit c;dare.
cala 195 cale
calare vb. "calare. gettare le reti per la pesca" calcarium sn. "sperone"
RVN 128 sg. s.xiv (Noli) teneantur et debeant dicti pi- LEM 227 a.1238 frena duo, calcari a duo. scuta novem.
scatores naulenses. videlcet illi qui habebant calas aut de L calcares.
sero aut in mane calare calas suas, idest in sero habere '
calearium sn. "sperone, simbolo di investitura"
cavum suum in terra. ad horam unam noctis, et continuo RCP 652 a.1273 (Sarz.) et ante fores eclesie ianuensis
calare sine mora . .. quod quando unum rete habuerit cala- debet quidem de carraria nomine guilielmus spinelli ha-
tum. et straquatum fuerit in terra, antequam alia retia ve- bere calcaria pro qui bus debet iurare fidelitatem et esse
niant ad calam, predicta possit et debeat habere aliam ca- vassallu's ep(iscopi).
laro, iterato calare.. . - quod semper et quandocumque Cf DUC 2.22 s.v. calcaria aurea: militum propria erant:
piscato res piscant ad bugarias, voluerint calare ad pia- cum enim armis accingebantur, ipsorum pedibus apta-
giam ~ive ad portum nauli. teneantur et debeant relaxare, bantur. Hist. Caroli vi. de Ludovici i. regis Siicilie etrCa-
et re'servare calam unam retibus sabegarum. GR 93 (Niz- roli fratris militiis: eos accingit baltheo militari, et per
za)' nullus piscator intret seu calet ad speluncam. GR 93 dominum de chauvigniaco calcaribus deauratis jussit rex
(Levanto) nec possit aliqua persona laxare vel calare seu
carolus insigniri.
iactare in mare aliquod rete spedoni : .. nisi, . . calcatio nem sf. "stoppatura della carena della nave"
calari top. "Cagliari" CGS.l 314 a.1159 calcabimus vobis navim .. . et si vide-
lA 112 a.1289 et si infra dictum annum castrum calari bitur vobis quod nimis tarde calcatio hec fiat, ad ~alcatio
non tra,jerent in virtute et fortia comunis ianue . .. nern iIlam adhibebiumus quot calcatores oportue~t.
calarihium sn. "specie di arma ? " L calcare.
TI...3 612 a.I449 (Caffa) horgusii viginti, boni idonei et '
calcatorem sm. "calafato";"eognome "
sufficientes cum uno equo targia calarihio et armis pro SMV 13 sg. a~ 1l48-49 guido calcator. CGS.l 313 sg.
singulo ipsorum ut consuetum est. a.1159 bertolotus calcator. - calcabimus vobis navim .. .
ca1asta sf. "sostegno per la bOlte nella cantina" . ad calcationem illam' adhibebimus quot cal~at9res opor-
NBI 37 a.1390 calaste quatuor.
D calastra . tuerit.
ALE64 .
calata sf. "calala , banchina" L calcare. calcherius.
PPG 138 a.1558 super calatam molis, ultra cappelletam. calcatus agg. (di nave) "impermeabilizzato mediante
A.M.DE MONTE, Diva virgo savonensis, Roma 1726. 176 stoppatu fa delle commessure"
sg. bi deambulabant in ponte ex descensu qui fit ex navigiis DNB 19n. a.1182 navis bene calcata et pegata. DNB 14
in terram. vemacula lingua vocato calata. per quem habetur a.1183 bucium ... et caIcatum et pgatum et sartiatum.
ingressu~ in civitatem. et cuius crepidini ex una parte appli- SF 184 a.1200 (Sav.) et eHI. carit navis bene calcata et
cantur tnremes et navigia. et ex altera parte minima navigia pezata. BSL 14 a.1248 ipsam navem pegatam et calca-
ut pbaselli. scaphre et parvulre qureque cymbre. tam totam. BSL 220 a.1268 et ipsam (navem) 'habere
L calada. calare. D calada, calcatam et pegatam de pice.
calatus sm. "cesta" . ,
calcedo nia sf. "calcedonia, pietra preziosa, variet
SSA.2 130 a.1345 (Sav.) portare ... in asali vel calato, vel di agata trasparente di colore bianco latteo o bluastro" "
aliquo alio vase ... uvas. , PVP 233 a.1456 item resta una calcedo niarum . BOV
REW 1488. PVG 475 . 549 a.1452 (Sav.).a nulos perlas cristallos calcedo nias
Dcalt u. cathenas et petras pretiosas.
calavana sf. "convoglio di navi" PVP.149.
SIG 347 (= VFD 116 = FNG 16) a.1341 quod ianuens,es L cacedonia. calciadona.
non dueant in eorum calavanis aliquos extrane os ... - ,. r.,
calcegu rsio cognome I
ducere eum ipsis in eorum callavanis. PGM 8 a.1009 martinus calcegursio.
..,
caleeus sm. "scarpa" tot generibus telorum, calcina (IvI n.: "calce polverizzata
PVP 298 a.1494 pro calceis paribus numero 20. PVP usata in battaglia allo scopo di oscurare ['atmosfera "),
313 a.1506 item ... pro caligario de pilo ... pro calceis ha- sapone, machinis el tormentis usi fuerunt in l'ugna undi-
bitis anno preterto. que beUatores, quod apparebat quod quasi ibidem nullus
PVP.129. adesset, quamvis tunc temporis esset lempus. tranquillis-
L caliga. simum et serenum. SSA 132 a.1345 (Sav.) nonponant
calceus sm. "calcio" telas aliquas in buatam ad curandum in qua sit calcina.
LG 310 a.1363 si quis ... percussert... seu, verberavert LG 437 a.1383 et iurent quod calcina non ~xtrahent .de
aliquem ianuensem pugillis et calceis. fustis seu bacu- calcinaria, nixi ponant.eam ad coopertum vel sub ,coper-
lis... . . to. LG 439 a.1383 allquam quantitatem laterum. upo-
L ca1cem. calcius. .. rum vel calcine. SNS 22 a.1404 (Sav.) terminis factis ad
chalchere top. "Carcare;' maltam et calcinam. DSP 20 a.1459 errigere ... unam
BAV 192 a.l393.(Moncalvo) loci et districtus cha1chera- maxeriam ad maltam et ca1cinam ve! ad murum" sium.
rum. TL.2 243 a.1463 item calcinam pro murando. l r
L carcare. L cacinaigum. calce. calcinara. calcinarium. calcll8I'O'-
calcherius . sm. "calafato" . Iius. calcinarolus. calzina. cazinum. chausangus. incalci-
NL.I 118 a. I 203 oberto calcherio. nare. D casina.
L calcare. calcatorem. Ir. calcina sf. "calce, usata nella pesca per avvelenare le
calcia sf. "ceppaia, base del tronco dell'albero" acque" .
CGG 255 a.1261 (PortoV.) unam trappam ... . gJ:ossitudi- ACM 100 a.1396 (Carr.) lazam vel calcinaD\.. GR 59
nis sive altitudinis a calcia usque ad cimam unius somes- (Levanto) nemo audeat vel presumat allazare eum lacia
si in toto. SSA.2 73 a.1345 (Sav.) calciam sive cepum. cel calcina aliquam aquam seu lacum. :I
ASA 321 a.1350 (Alb.) arbores ... incidi debeant ad cal- calcinaira sf. fornace di calce" .
ciam. CST 287 a.1381 (Taggia) qui inciderit arborem ... GG.2 371 a.1206 et conveniuAt facere calcinairam unam.
ad calciamo CCS 35 a.14l4 (CeUe) incidere aliquam, ar- L calcinarla.
borem ad calciam seu vacero. CSS 219 sg. a.1435 (de) calcinayra cognome
(Sanr.) si ... eradicaverit aut rumperit vites, ficas ad cal- DDG 275 a.1376 pro cosmaele de calcinayra.
ciaro in terra alicuius. GR.2 18 a.1435 .(Sanr.) arbores calcinarla sf. "fornace di calce"
non incidant ad calc,am sive ad cimam. FST 79 a.1592 U .1 ,36 a.li3Q in omnibus calcinariis quas fecero. SSA
(Triora) dicti fontQni intelligantur esse unius palmi in 172 a.1345 (Sav.) calcinaram vel fornacem. ,LG 437
calcia. GR.2 18 (Lavina) si aliquis inciderit aliquam ar- a.1383 et iurent quod calcina non extrahent de calcinaria,
borero ad calciamo nixi ponant eam ad coopertum vel sub coperto. '
L calcem. calsa. calza. D casa. L cacynaira. ca1cina. calcinaira. caIcionaria. cainara.
calcia sf. "base, basamento" D calcnare.
ZAC 165 a.1288 (Alb.) facere fieri papilionem si~e pavil- calcinarla top.
lonuro undique circa turrem ad caldaro ipsius turris. RPV 241 a.12l5 (Sav.) ubi dicitur ad calcinararn. SRC
calciadona sf. "calcedonia" 146 sg. a.1263 (Sav.) in calcinarlis . .. in tremulo ad calci"-
PVP 285 a.1488 item sigulus unus cum lapide calciadone narias. SOV 319 a.1428 (Chius.) plagia calcinarle.
penes casanam pro libri decero. (de) calcinarla cognome
L calcedonia PCC 88 a.1311 (Sav.) domino gando de calcinarla. DDG
calciamentum sn. "calzatura" 89 a.1376 andreas de calcinara. DOG 288 a.1376 co-
CA 607 a.1292 item pro calciaroento pro hubertino. smael de calcinarla. l
L cala. D ca/eia. caamento. ,I L (de) calcinayra. (de) calzi~ara.
calciare vb. "calzare, fornire di scarpe" ealcinarlum sn. "pozzo nero"
RCP 652 a.1273-(Sarz.) et 'exutus pontificalibus et calcia- ACV 136 a.l396 (Carr.).
tus, si vult, potest festum suum tenere. ACL 124 a.1344 L calcina.
et ipsuro vestire et calciare. TSL 149 a.1382 se debeat caicinaroUus sm. "fabbricante di calce" ~
pascere, vestire et calciare suis expensis propriis. LG 437 a.1383 caldnarolii et facientes fieri c'alcin~ et
L cala. discalciare. malcalciatus. malcalatus. D cas. lateres seu maonos. LG 439 a.1383 si 'quis calcinarolius
calciatura sf. "saldatura?" "el aliqua persona que vehat. . . aliquas .b archatas seli ali-
GR.2 18 (Benne) ferrarus teneatur habere pro calciatura quam quantitatem laterum, Cuporum vel calcine... .
securis solidos duos. L calcina. <
(male)caleiatus cognome .
calciolarius sm. "calzaio.fabbricane di calze"
U.l 115 a.l146 iohannes mlecalciatus MSI 326 a.1500 baptinus de plazia nepos bemard cal-
L malcalciatus. ciolari
calcia ferrea! ferri sf. "gambale, parte dell' arma-
tura" ,. L calzolarius.
NL.2 69 a.1216 cum tribus,parbus calciarum ferri. LMS caleionaria sf. (err. per calci nar a) "fornace di calce"
536 a.1226 osbergum et barberiaro et calcias ferreas. CGS.l 171 a ..1157 debet facere predictus guidus 'calcio-
calcina sf. "calce" naras bona fide.
PCP 588 s.xii-. cum ~uro de malta et calcina. U.l 36 calcius sm. "calcio" '
a.1130 in calcina ilIa quam dabo vel quam vendam. ~~y 78 a.1370 (PortoY.) dare de calciis super Persona
CDG 82 a.1133 edificium ... :de astrico cum malta et cal- lpSlUS.
cina. CDG 3.64 (= Glli 435) a.1192 murus de calcina la- L calcem. calceus.
teri~ius cum calcina constructrus. BSR 245 a.1194 mu- , calculare vb. "calcolare
rare canellam unam muri ... opti me firrnum, cum bono GSS 185 a.1330 (Sarz.) quantitatem ... calculandam et
fundamento ad maltam et calce m sive calcinam. CNM computandam. DSP 6 a.1459 item ad videndum ~ani
306 ca 1203 (Sav.) calcinam ipsius muri. OP 135 a.1215 nandum calculandum declarandum et solidandum onines
lignamen et calcinam et ferramenta. IA 55 a.1284 com- libros et cartularia comunis ianue.
nllssum est prelium ab utraque parte terribile et acerbum, L carculare. carculus.
cale 197 cale
calculus sm. "sassolino. pallilla per il voto " calderia sf. "caldaia"
DSP 319 a.1575 re igitur diligenter considerata et sub iu- VCB 41 a.1238 (Bonif.) calderie due. CPB 240 a.1289
dicio calculorum reducta. BSO 185 a. 1581 (Onzo) et (Bobbio) item in furno .. . unam calderiam. : RLD 45
exinde per balas seu voces aut calculos approbentur. a.1330 (Mentone) vegetem .. . vel calderiam sive tinam.
L carculus. CP 966 a.1379 (= CP 968 a.1405) saponeria cum duabus
caldare sn. "caldaia" calderiis in ipsa existentibus.
CA 592 a.1292 in uno caldare. L caldera . .
L caldaria. calderia cognome
caldaria sf. "caldaia" U .2' 583 a.1350 frederlci calderie. PCC doc. 127 a.1391
CAC 338 a.1180 (Sav.) et caldaria i. OS 49 a.1194 cal- enricus calderia de monesilio.
dariam unaro pro sol venda pice. SIP 179 a.1420 (Massa) calderina sf. "piccola caldaia di tintoria"
una caldaria magna usitata tenens stara i. et ultra. LEM 199a.1251 rebus pertinentibus diete tincerie. vide-
E.RNSCH. ZRPh 1(1876)414 ( = ROM 6 (1877) 628) licet. .. tinas duas et calderinam unam.
--dj dans la Vulgate". L caldera. .
L caldare. caldarinus. caldarium. caldera. D cada. calderocius sm. "scaldino"
caldarinus sm. "scaldino" SSL 170 a.1336 duo calderocii cum manubriis.
SIP 178 a.1420 (Massa) unus caldarinus parvus de ramo. L calderonus.
SIP 308. calderonetus sm. piccolo calderone"
L caldaria. PVP 271 a.1477 calderoneti duo.
caldarium sn. "caldaia" L calderonus.
GC 126 a.1191 sospitale. caldarium. lebetos. calderonus sm, "calderone"
L caldaria. VCB 8 a. 1238 (Bonif.) calderonum unum . NBI 38
caldarius sm. "calderaio" a.139O item calderonum unum. PVP 228 a.1456 caldero-
BSR 235 a.1200 el que domus est in hora caldariorum. num unum de ramo magnum. PVP 239 a.1456 item cal-
BSR 362 a.1210 in domibus et terra supra horam calda- deronum unum rami cum sua tromba pro balneo,
riontm. PVP 103. 105.
L calderarius. L calderocius. calderonetus. calderotus. D caderono. ca-
caldelalius "calderaio"; cognome din. caldaro.
CGS.l 170 a.1158 bonus johannes caldelalius. calderonus cognome -
L calderarius. PTS 68 a.1258 (Sarz.) guilielmus' calderonus. U .2 933
c:aldelarl caldelarius sm. "caLderaio"; cognQme a.1384 pasqual calderonus. '
GGS.1 14 a.1l55 donumdei filius iohannis caldelarii. calderotus sm. "secchiello"
CGS.l 203 a. 1158 donumdei caldel.ar. CGS.I 358 SSL 170 a.1336 unum calderotum pro aqua benedicta
a.1160 dominicus magister caldelar. DAF 17 sg. a.1300 cum manubrio et aspersorio deaurato in medio civerclo et
tibi ambrosio fili? oberti caldelarii de sancto stephano. in svambis.
GVO 334 a.1304 Jacobus caldelarius. L calderonus.
PAC7. caDe sn. (mar.) "carro, parte dell'antenna deLLa nave"
L calderarius. LG 775 (= VFD 190)a.l404 antenas duas bonas carexa-
caldera sf. "caldaia" tas pro respectu et unum calle bonum de medio.
BSR 368 a.1218 calderaro unam. DAA 70 a.1279 unam Lcar.
ca1deram. GR.2 51 a.1288 (Alb.) calderam. pairolum vel calearius sm. "calzolaio"
pairolam , paelam. NBI 38 a.1390 item caldera una. SRB 35 a.1212 (Sav.) vaula calearius.
PSG 384 a.1513 pro calderono .. . et calderoneto ... et per L calegarius,
una caldera per la yhusma. . calefacaria sf. "calafalura"
L caldaria. calderia. calderina. D cda . GC.2.124 a.1191 usque ad finem calefacarie navis.
calderai cognome L calafacia. calafatia.
AES 15 a.1160 wilielmus calderaI. calefanus n.p., m. .. ,
L calderarius. SLS.2 112 s.xii. (S.Venerio del Tino) filll calefam de
calderarius sm. "calderaio"; n.p. e cognome campolo. Iv.: gr .KQ.,lqxxv1.
ReA 64 a.1142 johannis calderarii RCA 326 a.1158 calefatare vb. calafatare
prefato ~selmo calderario. CGS.2 135 a.1163 ansaldus GC.2 123 a.1191 calefatare navem eius.
calderanus. BSR 83 a.1171 citadinum filium quondam CLD Iii. VPM 265 sg. REW 4663. ALN 94. DEL l
ansebni bastonis calderarii de domo. MSS 146 1172 oto- 666. CIV 52: " il problema non risolto. Il gr. KQ-
bonus CJlde~arius. CAC 13 L 1179 (Sav.) bonipetri calde- ,a.qxl'tT} non prestito daWil. o dall'arabo; pare che le
rarii de alba. GC 44 a.1191 wilielmus calderarius. NL.I fonne romanze derivino dal gr."
166 a.1203 pro domo quam habeo in carrubio calderario- L calafatus~ D cafat. cafattu.
rum. CNM 411 a.1205 (Sav.) nicolosa filia raimundi cal- calefatia sf. "attivit dei calafati" I
derarii. LMS 51 a.1222 iohannes ealderarius. SLS 1.122 BSL 36 a.1248 de ornn labore pertinenti ad calefatiam.
et elevare et cohopernare et pegare.
a.1240 (Gen.) in carrubio calderariorum. BSL 194 L calafacia.
a.1253 iachino calderario.. U . I 1501 a.1279 in instru- calefatus sm. "calafato"
mento scripto manu calderarii fil ii. quond~m alegri canis
..
SA 235 a.1404 (Sav.) (ars) calefatorum.
notarli. GR.2 34 a.1288 (Alb.) calderarii et ferrarii non Lcalafatus.
possint maleare, seu picare seu travaglare nee foXnas fa- caleft'us cognome r "
cere. MNS.l 18 a.1404 (Sav.) ars calderariorum. PVS PIA 72 n.37: proboarabo.
411 a.l404 de calderariis et claputiis. LG 71 .2 a.1406
calderarii vel clapucii. VCC 27 a.J480 (Sav.) magistros
calega sf. "scarpa" ..
SRB 354 a.1432 (Gen.) pannos. calegas et alias reso
artis c~ariolVm et clapuciorum. GR 37 a.1519 (Alb.) L caliga.
aliqua persona de arte calderariorum seu vulgari chiapu- calega sf. "poltrona ..
zarlorum. , ReO 128 a.1286 (Ort.).calegam i.
L caldarius. caldelalius. caldelar. calderai. D cadi. L carega
cale 198 cali
calega sf. "asta, pubblico incanto" calendes sf.pl. "calel/de. primo giorno del mese"
CGS.2 304 a.1184 ad unum mensem postquam calega BCG 98 a.lO 17 (Gen.) enricus gratia deo imperator au-
fuerit facta debetis habere a se ccc carri ca de becunis. gustus. anno imperii eiu deo propicio tertio. calendes
LMS 56 a.I222 que processerunt de calega facta de qui- genarius. .
busdam rebus. GG 172 a.1260 (PortoY.) callega rerum PAC 12
que fuerunt quondam mussi de paxano. DAA 17 a.1274 D calende.
postquam ... fecero callegam lignaminis mei. FCT 25 ca.l enianum top. "Carignano"
a.1283 (Triora) vendere illud pignum in publica callega. PAC 5 a. l 000 in fundo caleniano.
BTS 170 a.1290 adcalegam. VPD 56 s.xiii. persona gue L calinianum.
posuerit aliquod ex dictis lignis ad calegam. DAF 66 calepinuscognome
a.1300 quam galeam ... fecit subastari, seu incaligari in BSR 30 a.1177 hugo cal epinu s, magistero
publica calega. PCP 653 a.1316 si quis comperavi t rem calerem sm. "viottolo, sentiero"
aliquam in calega aliqua. LG 39 a.1327 interesse incanta- GR 3\ a. 1404 (Sav.) de via vicina a calere monasterii
tionibus callegarum. CST 167 a. 1381 (Taggia) de callega sancti franci ci.
seu relatione in incanto. RVN 82 s.xiv (Noli) illa res ven- L callem.
di debeat. . . per nuncium communis in publica calega eam calezanum top. "Calizzano"
incantando per tre dies in civitate nauli. MSC 260 a. 1407 SRC 390 a.1324 (Noli) in silvi et nemoribus ville cale-
(Corvara) (Rubr.) de callega. CVQ 358 a.1407 (Quil.) de zani et bardaneli.
calegis scribendis et fiendis. CCS 68 a.14 14 (Celle) de re- L calizanum.
bus ... vendendis ad callegam. NSM 288 a.1459 (Mio- calexe top. (Loano)
glia) de rebus venditis ad callegam. BBL 19 a.1473 rece- TCL a.1262 in co la [ovaria que est supra calexe. a.1591
pimus . . . in calega condam damiani besignani. calexe.
MGT 44 n.64; ICG 6.167 PIA 40 n.41; ALN 60, 105 sg.: L quarexi. D quarsi.
< aro halka "anello": il cerchio dei compratori attorno al calianus n.p., m.
venditore. pee 8 a.l200 (Sav ) calianus archidiaconus.
Cf M.CORTELAZZO, LN 18 (1957) 95-97: ven. caliga m.s. caJiatus agg . "rappreso"
L calegare. calica. calliga. incalegare. carega. D calega .
GR 31 a.1327 (Ovada) nuHa persona debeat eijcere ni-
calegarem sm. "calzolaio"; cognome vem calialam sive gelatam .
PAC 4 a.1135 petrus calegar. CGS.I 258 a.l J58 ansaldus ca-
Cf. DUC.2 17 cagialus: coagularl./s.
legar. COS.l 315 a.1l59 rainerius calegar. COS.2 43 a.1161
D cagliu .
rolandus calegar. CGS.2 213 1164lanfrancus calegar.
AES 15. calica sf. "as/a, pubblico il/canto"
L caJegarius. D caeg. GG 55 a.1200 drapi duo. quos vendidit buee ... que
calegare vb. "vendere ali' asta" ascendent in calica bis. iii.
BTS 170 a.1290 ponenl in duganam ad calegandum. L calega.
L calega. incalegare. caliciana top. " Calil.l.ano"
callegaria sf. "calzoleria" N.LAMBOGUA. RH 20 (1965) 4 n.. .xiii-xiv prope locum
MSO 266 a.1272 ars callegarie. BSA 141 a.1373 (Alb.) qui caliciana vocatur.
massarii ... tam artis calegarie quam afaictarie. CSS 324 L cal izanum.
a.1435 (Sam.) omnes cerdones sive callegarii exercenles calicem sm. "calice"
artem callegarie vel adobarie. CPB 239 a.1289 (Bobbio) chali ces .. . duos calices unum
L calegarius. magnum et alium palvum de argento . CBP 240 a.1361
(de) calegaria cognome (Bobbio) calicem argenti doralum punderis unciarum oc-
CGS.2 189 a.ll64 testes ... martinus de mari, marchese to . GSA 33 a.l404 (Sav.) in tacijs iphis caUicibus st-
de calegaria. gnarijs bacilibus.
calegarius sm. "calzolaio"; cognome CPB 254.
PAC 2 a.II08 calegarius. PAC 5 a.J 141 calegari us. L calixetus. D carexo.
COS.2 Il a.1161 rainer calegarius . CAC L7 a. Ll78 calicem top. "Calice"
(Sav.) roberti calegarii. BSR 129 a.1188 armannus cale- SF 133 a.1351. (F.in.) sindicu s compagne calicis . LJ.2
garius. SC 379 a.1188 conradus callegarius. CNM 65 L002 a. 1382 honunum compagne calicis territorii finarii.
a.1205 (Sav.) guala calegarius. PLP 88 a.1250 (Sav.) SCS 305 po t 1530 (Sav.) ecclesia sancii nicolai de calice
mussus calegarius. ASA 466 a.1350 (Alb.) scofferii sive CL 14. .
calegarii. MNS.I 17 a.1404 (Sav.) (ars) cerdonum sive D carxi.
calegariorum. LG 665 a.l406 ars calegariorum. GR 31 callidus agg . "caldo"
a.1519 (Alb.) callegarios seu aptores seu affaitatores co- FNV 151 a.1250 filium quondam montanarii de valle
riorum. CSS 324 a. 1435 (Sanr.) omnes cerdones sive callida.
callegarii. FST 84 a.1592 (Triora) cerdones sive calegarii. L valle m caJlidam. D cdu.
L calearius. calegarem. callegaria. calierius. caligarius. calierius sm. "calzolaio"; n.p., cognome
D caeg. L~.1 23.1 a . ~l~~ (Sav.) calierius. CAC 80 a.1179 (Sav.)
calege top. wlllelm cahern
BCG 190 a.l086 in predicto loco calege. L calegarius.
L caliga. galege. califatus sm. "calafato"
calegnanum top. "Carignano" PC 320 a.1403 ars califatorum.
PPE 65 a.1137 villa calegnani. L calafatus.
L calinianum. caliga sf. "scarpa"
callem sm. "viottolo. sentiero" CNM 163 a.1204 (Sa~.) in caligis et in subtellaribus.
CDO.3 65 a.1192 a calle qui est versus semptentrionem. LEM 186 a.1236 ad facle.ndu~ pannos laneos de caligis.
Ba 180 a.1484 (Sav.) ubi est callis guidam seu senterium PLP 85 a.1250 (Sav.) pana tna caligarum .. . pannum ro
plantari fecerunt duos terminos, videlicet super callem, et caligis faciendi s. cqG 270 a.1261 (= PCV 75) oSberg~m
alium suptus. unum ferreum. furnltum ~um capin:eno el guantis . . . et
~ caleremo unum par cahgarum Fern o A.FERRETIO, DL 51 a . 1264
cali 199 cal
osbergi um unum, caligas ferri cum bragoneriis. FAG 16 PAC 15. BSR 538. EOL 24. Y.BERTOLDI, Problmes de
a.1273 jacobi de c lerico , qui facil cal igas. CA 592 subslrat, Paris 1931, p.167 n.: calmalcalmis "altopiano
a.1292 item in panno albo pro cali gis domini ... OAF 23 spoglio ", ma meglio *kar! cala "roccia " . REW 1522
a.1300 paria duo calligarum de cimili ato, aliud de scarle- *calmis (gall.?). TB 17.133; 18.94 voce mediter r. HAW
to. DRG.3 1.10 a.1313 ego ogeriu de vulto, qui facio ca- Il,47 a.571, lat. calmes (terrirario alpino occid.): prero-
ligas. ORG 3.1150 a.13 '1 9 ego guirardu s de rapallo, qui mano. PSP 74. PTP 42 "considerato preromano, ma at
facio calligas in caneto. OOG 435 a.1376 pro caligarum
testato solo nel m.evo.
balla i. PVP 281 a.1488 ilem paria duo caligarum.
L calceu s . calega . ca le ga riu s. ca lege. callige palii. L carmus. D carmo.
D caeg. caloger us sm. " monaco anziano "
OMC 485 s.xv item quod quelibet persona ... sive sit pa
calliga sf. "asta. pubblico incanto"
pa sive calogerus sive ecclesia sive monast erium sive
NB 13] a.! 198 dedil. .. seri bano pro calliga et pro duo-
bus instrumentis sol. iii . PVP 3] 8 a. 1509 pro diversis quecumque alia persona ...
pe]lipariis vulpium cum guletis martirorum et nigris ha- Cf DUC.2 34.
bitis de caliga quorumdam pellipariorum. calogus sf. "tron.co. ceppo ?"
L calega. ACM 56 a.1396 (Carr.) nec aliquod aliud incidere, ven-
caligar ius sm. "calzolaio" dendi causa, exceptis calogis.
PVP 313 a.1506 item ... pro caligario de pilo in porta Cf CLO 54 fose. calocchia "palo della vite".
sancti andree pro calcei habitis anno preterito. L carracium. D caloci.
L calegarius. calonu m top. " ella/ons, Fr."
caIligepaliil calligep arii cognome DRG.2 194 a.I220 duas pecias blavi caloni. DRG.2 206
DDG 345 a.1376 georgius caligeparii. ASD 62 a.1381 a.1224 in blaviis de calono. DKR 514 a.1431 super alu-
luchinu s calLigepa.1ii burgensis caffa. minibus .. . oneratis in gulfo caloni.
L caliga. L caalonum. c1aalonum. clialonum.
(de) caligna no cognome calonus sm. "fianco "
BSR 151 a.1194 corsus de calignano. DDG 814 a.1377 ACM 76 a.1396 (Carr.) si quis insultaverit aliquem cum
iohann es de calignano. armis, videlicet gladio a ca10no, spata .. .
caligna num I calinia num top. "Ca rignano " Cf DUC.4 ]7 gal/onus: ab italico galone "Iatus": hinc
BCG 43 a.999 in loco et fundo caliniano. BSR 126 a.1188 cultellu s de gallo/w , id est qui ad latus fertur. DE1.3
rainald us c1ericus de calignano. LJ.I 1254 a.1257 terram 1755 it. gallone "c resta iliaca": gallo *calon "coscia, fe-
quanda m cum domo superposita positam in calignano. more".
PTR 47 < caninius , geni. ro lll. caloria top. (Alba)
L calegnanum . caleni anum . calignano. calignanum. cal- SLS.2 66 a.] 270 (Alba) in posse albe ... in hora ubi dici-
vignan um. carignanuln. D catignano. tur caloria.
caliotu s sm. "~pecie di nave" calpest ratione m sf. calpesto"
NB 35 -a.1198 hanc societatem porto in calioto tuo et .
GR 31 a.1538 (Ceriana) quodvis damnum in dictis teITIS
meo ... ipse galiotus ierit. .. illatum, tam in fructibus devastati s, quam etiam in calpe-
L galeotu s.
. calian um/ calizan um top. " Calizzano" stratione terre.
U.2 285 a.]292 actum in cali zano. BAV 191 a.1393 ca- calsa/ calza sf. "ceppo, piede dell'alb ero"
stnIm et locum calizani . FAG 137 a.1300 hominum co- SOV 227 a. 1428 (On.) si .. . inciderit aliquam arborem ...
munis caliani. SRC 390 a.1324 (Noli) homines calizani vel derancaverit ad calsam. SOV 237 a.1428 (On.) quod
et bardane ti . nulla persona audeat incidere aliquas arbores rebrondatas
LTS 87 sg.: -+ carisiu ,genI. rom., ma anche -+ nomi pre ad calzam ...
latini (Garess io, Care zzo). PTR 46: < canitius, genI. L calcia.
rom. cala sf. "calza, calzone"
L calezanum. caliciana. calixagna. NIS 356 a.1425 par unum calarum de argento.
calixag na top. (Sarzana) L calcette. calcia. calzarius. calaruba. calzonus. D casa.
GSS 44 a.1330 (San.) calixagna. calza gatta cognome
L calianum. GC 310 a.1191 maniardus filius quondam calzagatte de
calixet us sm. .'picco lo calice, vasetlO" aramo (arai no?)
ASD 195 a.1458 calixeLu ' unus parvu dexnoatus. L calaruba.
L calicem . calzagr isia cognome
calma sf. "capanna, baracca " BSR 234 a.1 J93 guillelmus calzagrisia.
PLP 105 a.1250 (Sav.) de illa (tabula) que extracta fuil L calaruba.
per scissur am de calma mea. PLP L07 a.1250 (Sav.) calar cognome
quod arnaldus extrahebat unam ex illis tabulis de calma MSS 177 a.1195 rainaldus calar.
guilIelm i. .. per scissuram spaaldi de foris. L calcares.
Cf. DUC.2 33 calma: videttu' esse casa, sic forte dieta calzari us sm. "calzare. scarpa"
. quod slramen tis seu calamis frwn.enrariis legerelUl: NL.2 217 a.1225 calzarios duos filitros .
calma sf. "calma di mare" L calcares.
TL. l 329 a.1455 et cum ibidem fuerimus calmam nos calzari us Sin. "calzaio"; cognome
compul sit et paulo post borrea egressa est. NL.l 24 a.1203 teITa gandulfi calzarii.
SID 18. GUA 284. RGS 42. L cala.
D canna. calaru ba cognome
calmus sm. "colle, allUm, somm.il mon.tan.a" GG 303 a.]203 wilielmus calaruba.
ReA 280 a.1039 et pro ca lmo a eg l'lino descen dente L cala. calzagatta. calzagrisia. D caussa russa.
usque in fossato de rio eroso. BSR 56 a.l 175 et usque in cala vegia cognome
calmo de carello. I-ST 65 a.1592 (Triora) ascende ndo OSM 109 a.1190 musus de cala vegia.
usque ad calmum chizzairoli .
L scalzaveggia.
200
Cf DUC.2 35 calteria. cauteria [sfregio, cicatrice] cau- MSS 48 a.1 039 duo ~lia mancusos aureos se compoxi-
feriatus. turos agnoscant, medletate camara domini imperatoris
caluminal calumnia sf. "termine tecnico dell'azione ("camera imperiale" ) et medietate donus anSaldus abbas.
giudiziaria" COS.1 24 a.1156 clavatura de camera. NB 82 a.1198 ac-
NL.2 240 a.1225 constituo ... meum certum rnissum et tum prope predictum monaslerium ante camara -abatis
procuratorem ... ad exigendum, .. et in juditio existen- sub urmo. SMV 75 a.1207 actum in camara Pre<Ucti pre-
dum ... et pignus bandi dandum, opponendum, respon- positi. LEM 238 a.1239 actum ianue in camara que est
dendum et sacramentum calurnine faciendum et senten- ante palatium consulatus civitatis. LBZ 226 a.1271 ac-
tiam accipiendum. Ay 63 a.1396 (Carr.) et immediate tum ianue in camara turris paIacii quo momtuf1dictus do-
ad sacramentum calumnie procedatur ... - recusatio il- rninus obertus.
lius qui de calumnia noluerit iurare ... - sacramento ca- L caimara. camera.
lumnie prestito ... camararius sm. "tesoriere" \
DUC.2 36: calumnia: actio in jure, qua quis rem quam- COL 1509 ca.990 (Nonantola) bonizo camararius. I::J.l
piam sibi per solemnes juris formulas asserere conatur: 1200 a.1254 martinus camararius domus (del convellto)_-
calumniam iurare: actionem legitimam esse sacramento L camerarius. .
asserere". ACV 136: "asserire con giuramnto che camarata sf. "compagnia, societ"
un'accusa giusta. Tale giuramento si trova in quasi tut- COS.2 204 a.ll64 item lertium aluminis bucalcarii unde
ti gli statuti comunali e ne/linguaggio giuridico". pervenere min.oribus.cant~ duo in camarata (cJ.wi: itern
Lcalumnia. lO eadem socletate IOvemmus ... de compagnia (ben; ;11
calva top. (Sav.) societ). 1 "
SRC 170 sg. a.1263 (Sav.) in calva ... in Ioco qui dicitur D cameradda.
calva. caman:ta top. (Gen.) '.\ \ j
L calvus. carvus. D clvari. FNV 82 a.1240 inferius via qua itur ad camarciam.
calvignanum top. "Carigna'no" L camarcius.
IVC.2 26 s.xiii et ideo vela deponenda mandavi t, propter camarcius top. (Nizza)
hoc locus ille dictus est calvignanum, eo ,quod ivi ~alavit GR 32 (Nizza) avere bovinum et porcinum stare-debeant
ianus. Cf SAG 6 s.xiv iarius... dum sub carignano tran- in camarcio, subtus barrium macelli. T
siebat, feci t navis velum ab alto ad infimum trahi' atque L campus marcius.
deponi, quod in vulgari vela carare dicitur. C8Dlardus sm.
L calinianum. DAF 112 ~.1300 ans~dus de rappallo, camardus, anuensis.
calvignanus cognome C8Dlanana top. Camerana (v'Bormida)" .
BG 120 s.xii. (Sav.) turris calvignani. SRB 5 a.999 salecito. camariana, sancte iulie.
L calvinus. camarlengus sm. "camerlengo, ufficiale addetto alla
calviUascus cognome camera domini" (
BSR 152 a.194 ab alio latere terra iohannis calvillasci. U.l 1206 a.1254 domnus bertolinus camarlengus.
HSL 18.116: carvillasci CLD li. "gerin". Cf CHI.2 1 L
L carvalascus. L camerarius. '. .I
201 camb
cambio unde promitto tibi solvere massilie libras dena- carne sf.pl. "conchiglie marine" "
riorum realium novorum xx. NL.1.3 a.1202 muluando DDG 806 a.1377 debet pro ambra carne et core s. v. doiii.
ad cambium. BSL 154 a.1253 me vobis dare debere ]i- Iv!. Gloss.: coquil/es de cames.
bras mille quadringentas turonenses pro cambio librarum camegna top. (Isolabona) abitato scomparso
duarum milium quinquaginta trium ... ianue - libras LTI ~3.n.32 a.1072 fonda cameg na el waldoasca: < n.p.
mille quatuorcentas turonenses unde et pro quibus nomi- *caIUlllla. cf Chamlgny (fOp.. eine-et-Marne), camo-
ne cambii tib .. . dare et solvere promittimus libras duo nius; etnico pre-rom. camunni.
milia quinquaginta tres ... ianue. RCP 685 a.1275 (Sarz.) L camunna.
nemo de die sabbati erigat tabulam ad cambiandum in camela sf. "camera da letto"
ipso loco sine concessione ep(iscopi), et si mercatum in NBI 38 a. 1390 (inv.) in camela.
alia die mutaretur vel constitueretur, debeat de cambio L camera.
idem fieri. BCL 319 a.1290 libras triginta argenti . .. dare camelinus sm. "pali/IO di lana di cammello"
tenelur ... nomine cambi i yperperorum trecentorum trium CGS .2 292 a.I226 petias ii . camel ini. BeL 318 a.1290
et caratorum xviii. auri . CP \02 a.1300 libras cxxiv. et de quadam pecia camellini.
solidos xvii . ianue, gue sunt pro cambio perperorum L camellus. c1amelotu . gamelinus.
ccxxvii auri . LDC 195 a.1360: un decreto del Doge Ga- camellus m. "can'l1llello"
briele Adorno vieta che le obbligazioni mercantili, specie LG 478 a.1403 ne vendatur lana de camello ve] ircho.
quelle per viam cambii et assecuramenti, vengano impu- L camelinus.
gnate sotto pretesto di usura. LG 318 a. 1363 contra aLle- camera f. "camera"
gantes quod cambia sint illicita et usuraria. DSP 14 SSA 196 a.1345 (Sav.) convocentur ad con ilium conesta-
a.1459 contra alleganles cambia vel assecuramenta esse biles et con ules al1ium super camera brandalis ve1 in ca-
usuraria. PVS 200 a.1375 et ha beat locum presens capi- pitulo. LG 288 a.1363 in terraci is, cameris seu caminatis
tulum in instrumentis cambiorum. LG 570 a.1403 ilIe ... superioribu palacii comunis. PVP 226 a.l45 l in quadam
cui presentata fueeit aliqua Iictera cambi i teneatur ... re- alia camera iuxta dictam caminatam. DSP 100 a.1532 die
spondere et subscribere se in dieta lictera, scilcet utrum mercurii 7 augusti in ve pris ad cameram . spectatum offi-
velit re sponde re ert solvere, aut non. TL.1 817 a.1458 cium dominorum patrum communis ordinavit .. .
nobisque per cambium ce leriter transmittatis quidquid L camara. camela. camere!a. incameratus. D camera .
exigeritis. DSP 14 a. J459 si qua persona .. . se obligave- camera sf. "cabina di nave"
ril. . . super quibuscumque mercantiis ei in quocumque BGS 100 a.1252 el. quod non permittam fieri in dicta na-
contractu mercantie, maxime per viam cambii vel assecu- ve aliquam cameram pro aliquo mercalore . BSL 244
ramenti versus a1iquam personam ... DMC 468 post a.1268 gondola una ... cum remi duodecim, sarcia et re-
1461 pro ipsis cambiis et asecuracionibus. bu de camera infrasc ripti '" PVP 26 1 a.1461 certe alie
LDC 186: un documento del 1207 contiene il valore e le tabule pro faciendo cameram in nave . BB L 12 a.1473
caratteristiche della littera cambii, anche se 11011 ne porta pro diversarum tabularum pro camera mea de nave_
il nome. LDC 195. MFV 397 a.1313 cambium "con- cf BGS 6, 8.
tratto di nolo e cambio". camera sf. "insieme di tappezzeria delle paret; di
BCA 31. LDC 187. DNB 103. LAE 182 n. MFV 396 una camera"
sg. DRG. I 127 sgg.; 135 sgg. ("Le contrar de change DKR 1.64 a. 1414 et pro quadam camera tapisaria de seta.
terrestre et la lettre de change; le contrar de change ma- ~KR .1.77 a.I~14 quandam ca meram de arras, figuratam
ririme et prt d'assurance") . diverSI! figun s. PVP 232 a. 1456 itcm camera una Lelle
cambium sn. "lettera di cambio, cambiale" s~btili.s cum suo frixio auri. PVP 304 a.1492 pro uno pa-
GFC 135 a.1506 cum relatum fueril in proxima preterita ri cortll1arum tele sive una camera completa de ammoree.
feria lugduni remissa fuisse tam ex ianua qllam ex aliis camera f. "o rgano finan ziario dello Stalo "
mondi partibus ... diversa cambia que per eos a debitori- CDG 4 a.958 libras mille, medietatem camere nostre .
bus ipsorum cambiorum .. . exacta non fuerint et subinde SRC 517 a.1384 (Gen.) officiales quatuor camere ' abba-
littere ipsorum cambiorum resti tute fuerint illis qui cam- tum comunis ianue. DSP 387 a.]609 pecunie camere
bio dederant. .. que q~a.ndocumque .ad~runt in ~artulariis sancti georgii
cambium siccum sn. "operazione usuraria in forma non llISI mandato maglstratu Impendantur. DSP 397
di cambio" a.1614 cap erio camere accepte in poslerum non feratur
GR 31 (con riferimento errato) illa itidem cambia inter aliqua summa, licet in u us publicos camere ex. decreto
sicca decemuntur, in qui bus littere quidem mittuntur et magislralus per eum solvenda, si non produx.erit etiam li-
stam sive mandatum.
recipiuntur, tamen qui ad cambium accipit, eo in loco in
quo fil cambium, nulIus habet nec tunc cum ad cambium DSP xlii. C?IOSL a Genova,. 1/1/0. dei due collegi che for-
accipit pecunias.
mano la Signoria dal J528 /Il pOI, delto anche dei Procu.-
ratori"
camblum sn. "cambio, permuta" camera sf. "specie di nave"
PAC 7 a.l103 per cambio. JAN.2485.
Lcambium. cameraria sf. "cameriera"
cambrasius sm. "tela di Cambra;" BBG 512 a.1443 mulieres camerarie. quotcumque domi-
U.1 1083 a.1251 quod torsellus ... cambrasii (sii) duode- nus dux tenere voluerit.
cim peciarum. L camerarius. D cameriera.
L cambraxium. D cambrae. camerarius sm. "cameriere"
cambraxe top. "Cambrai" LG 291 a.1363 coquum unum . .. camerarium unul11.
DRG.3 901 a.1302 balla una panni saye de cambraxe. L cameraria. D cam.
L cambraxium. camerarius sm. "tesoriere"
cambraxium top . "Cambrai" CHAR.l 198 a.,962 (Asti) varimundu camerarius et ad-
DRG.25 a.1 200 (Gen.) virides iii. cambraxii. DRG.259 vocatu domm ."nperat~n s. ACe 24 a.1096 propter hoc
a.1200 almanscios duos et viridem i . cambraxii. quod cameranus pauh s ~er abse n erat. CGS.l 277
DRG.3.622 a.1261 in peciis lrius gamelini de cambraxio. a.11 S8 agostmus carneranus sancti laurentii. BSR 406
~ cambrasius. cambraxe. D cambrae. (= PAC 5) a.1255 bernus camerariu domini gualterii ia-
carne 203 carni
nuensis archiepi scopi et sindicus palacii archiepiscopa- OUC.252. BVP40 sgg. GR 31. REW 1548. RN,C 15 sg.
tus. GSS 33 a.1330 (Sarz.) quelibet pecunia communis dal gen., pi probo che dal ven., il neogr. KCXIllva "sala"
sarane ad manus camerarii dicti comunis ... debeat per- (Chio a.1402) .
venire. ACM 92 a.1396 (Carr. ) de electione camerario- D camin .
rum et eorum officio. caminata sf. "casa padronale, palazzo"
Cf DUC.2 40: cambellanus: ...prcepositus sacri cubiculi, CHAR.1 736 a. ll 03 (Gen.) actum in caminata de socia-
diversus a camerario, penes quem cura erat camerce seu go feliciter. LJ . I 187 a.1155 et faciemus in burgo in pla-
thesauri regii . no caminatam pro nostro habitare ubi voluerimus. GON
L camaranus. 570 a.1188 actum intra camminatam marchionis finarii .
camera usus maris sf. "ufficio del Comune di Geno- BSR 133 a.l. 188 locant ... caminatam curie de sancto pe-
va che tratta le questioni riuardanti le pretese avanzate tro de arena cum domocolta. LJ.I 588 a.1217 in castro
verso il Comune, quando i Patres Comunis, che gi fun- sive caminata quam laborare facit in valle finarii.
gevano da giudici in tali questioni, assumono le compe- caminata sf. "palazzo sede dei marchesi aleramici a
tenze dei Salvatores portus et moduli" Savona, sul Monticello, ceduto al Comune nel 1182"
SFG.2 ]5 a. 1475 officium debitorum comunis camere NSS 214.
usus maris. caminata top. (Albisola) . .. .
camereta sf. "piccola came ra" PAA 220 a.1253 (Albis.) ante eccleslam sanch mcolal ,
MSB 230 a. 1458 in quadam camereta dicti monasterii domus ubi dicitur caminata.
vocata foresteria. (de) caminata cognome
L camera. D camereta . SRB ] 6 a.ll77 vassallus de caminata consul sexti. SRC
camereta sf. "ufficio di son'eg lianza del Comune di 9 a. 1251 (Sav.) iordanus caminata. rubeus caminata.
Genova, estinto nel 1566" SRC 275 a. 1265 (Sav.) iacobus caminata. SRC 340
DSP 209 a.1522 camereta comuni sive officium quatuor a.1270 (Sav.) petrinus caminata. SRC 308 a.1275 (Sav.)
procuratorum. benedictus caminata. SRC 353 a.1293 (Sav.) nicola ca-
DSP xlii . Gloss. ~n~ . _
camerotum sm. "stanzino" caminatum "co rridoio, passaggio"
RVN 73 s.xiv (Noli) etiam teneantur (cintraci) dormire in COG.3 70 a.1192 (Costanl.) in cubiculo, caminatum cir-
cameroto platee et aperire porticulum civibus intranribus cumseptum mun s, muro marmoreo, cosmite et pectorali-
et exeuntibus. bus duobus sine marmoribus.
L camarotum. D camiollu. camine sn.pl. "panni prodotti a Comines (Fr~ )"
camexa I camexia sf. "camicia" LG 784 a.1406 camine.
PVP 275 a.1488 tella de stopa pro una camexa de dona. caminiciuml caminium sn. "fardello o sim."
PVP 298 a.1494 tela pro camexiis. AS 75 a.1432 pro camocatis in duobus caminiciis solidi
L camisia. camixa. xviii. pro avellutatis in duobus caminiis libra una.
camexola sf. "camiciola, casacca" caminus sm. "camino"
PVP 275 a.1488 camexola una blancheti a domina. GSS 140 a.l330 (Sarz.) fumarolum sive caminum de la-
PVP 128. pidibus. LG 598 a.1403 fumaroliuI? vel camin~m . P\:,P
L camixiola. 254 a. 1458 petii tres ferri de cammo cum SUiS mohs .
camgiorius sm. "strumento del bottaio" OSP 316 a.1575 caminum vel fumarolium.
PVP 269 a.1462 (bot/ega di bottaio) item camgiorium GR.2 19. REW 1549. ALE 68. Cf OEL1 702 it. cami-
unum. no, forse voce mediterr.
D canigia. D camn.
camiatorem sm. "cambiavalute" caminus sn. "fornace"
SC 380 a.1188 manfredus camiator. OMC 327 a.1418 quilibet rurale ... qui faciat caminum
L cambiatorem. D camio. pro iarris.
camicia sf. "camicia" caminus sm. "cammino, strada"
RCO 135 a.1324 (Olt.) item paria tria camici<ci>arum. ORG.3 690 a. 1264 torsellorum quos pignoraverat ipse
camilla sf. "nome di nave" bontisius in camino francie ; GVG 265 a.1284 in dieta
FAG 26 a. 1274 navis que dicitur camilla. PVP 287 strata seu camino. ORG.3 940 a.1305 et ipsas ballas por-
a.1492 cotona conducta de chio cum navibus fumara et tare, deferre atque conducere cum mulis et b~stiis no-
camilla. stris ... per bonum et eonsuetum et securum cammum.
caminata sI'. "camera con camino" REW 1552. TB 17.175 "celtico".
RBR 19 a.1254 (Sav.) sala seu caminata PCA 48 a.1275 D camn.
(Alb.) caminata que est contigua caminate sive coquine. camiolus "piccolo cammeo (di onice o sardonico) " .
LG 288 a.1363 in terraciis, cameds seu caminatis supe- PVP 222 a.145 I item rebinum unum ligatum in auro, S1-
rioribus palacii comunis. LG 332 a.1363 vadat dominus gilum, camiolum et sanclum christoferum . PVP 252
dux et consilium ... in cameram caminate conestabulo- a.1458 camiolus unus in uno anulo auri.
rum. LJ.2 1115 a.1387 (Fin.) actum in castro gavoni fi- G.FOLENA, BALM 10-12 (1968-70) 362, DEI.! 703.
narii in talamo caminate nove dicti castri. NBI 37 a.1390 camissarius n.p., m.
(inv.) in mezano . .. in caminata ... SRC 706 a.1407 (Sav.) DAA 15 a.1274 ricomanus, quondam eamissarii, pissa-
in caminata superiori domus vicarii ecclesie. MSB 168 nus.
a.1421 camera una cum guardarauba et caminata dicti L camisia.
monasteri i ac caneva dicti monasteni . TSL 168 a.1423 carnlSCla sf. "camicia"
in contracta scutarie videlicet in caminata domus here- BVP 228 a.1381 unius camiscie.
dum quondam johannis de lavani a. PVP 224 a. 1451 item L camisia.
in caminata dicte domus dischum unum magnum. PVP camisia sf. "camicia"
226 a.1451 in quadam alia camera iuxta dictam camina- CGS.1 92 a. 1157 bustum meum et unam de camisiis
tam. PVP 238 a.1456 in caminata. cantaretum unum par- meis. CAC 270 a.1179 et bialdum meum peius et duas
vum. PTE 91 a.1457 actum saone in caminata domus camisias meas et orale meum. GC 126 a.1I91 camisias
habitacionis. ii. GG.1 140 a.1201 fustanium i. et camissiam unam.
cami 204 camo
FNU 132 a.1202 exceptis brachis et camisiis. CNM 59 camocatus/ -m smln. "camocalo: tessuta di seta da-
a.1205 (Sav.) camisie et sarrabule. SF 270 a.1205 (Fin.) mascata, spesso broccalo d 'oro. originariam. prodono in
capsam ipsam qua erant camisie et sarrabule et a1ie res Cina, usato per abiti da cerimonia e tappezzeri ' ,
minute. GG.2 271 a.1206 camisiam unam. BSR 327 DDG 245 a.1376 pro camocatorum torsello i. DO 145
a.1218 et bocacius erat in camisia. LMS 80 a.1222 cami- a.1392 camocati fangolus i. pecie iiii. AS 66 a. 1432 ca-
sias duas de tella. NL.2 217 a.1225 camisiam 1. et auri- mocati vero non possint laborari in pectinibus qui non
cularem i. LMS 418 a.1226 iuponem meum et maciam habeant nume.r um dentium mille octoginta ad minus. de
et spatam et scutum et cacetam et sarabulam et camisiam. filis sex pro dente. PVP 225 a.1451 jornea una camocati
VCB lO a.1238 (Bonif.) parum unum camixie et sarrabu- albi pro usu baptistine. MAS 167 n. a. 1471 camocata
las. FCD.l 21 a.1265 artem taliandi bracas, camisias et non possint fabricari nisi cum drictu sempet verso infe-
nebiatos. DAA 24 a.1274 pro duobus pannis camisiarum rius. CP 994 a.1473 paramentum unum pro altare camo-
et sarabularum ... par unum camissiarum et sarabularum. cati cremexi charchibiti de auro cum papagagiis. PVP
BCL 293 a.1290 paria duo sarabuxarum et camisiarum. 277 a.1488 upa una chamocati cremexi a domina. VQP
DAF3 a.1299 item vendebat bragas et camisias et .bisa- 157 a.1496 (Massa) pro palmis quinquaginta septem-et
cias. DAF 98 a.13oo paria duo de blagis et camisis. quarto uno camocati albi pro baldachino. DGF 402
DUC 2.52 sgg. PVP 125, 353. SIP 213. SON 259 sg.: a.1500 quoddam bardachinum si ve ut vulgo dieitur pa_
compare la prima volta in S.Girolamo epist.64.11. PEI lium factum de borcato foderatum camocato.
461 sg.: german.? A.G.AMATUCCI, ALM 4 (1928) 164: PIA 32. PVO 416. ALN 114: < pers.(lontana provenien-
Isid. 19.21.1; 19.22.29 camisias vocamus quod in his za cinese) kiirnha < aro kamha. GFC 254. GLI Glass:
dormimus in camis. REW 1550. TB 17.175: probo dal MAS 160 n.4 . PVP 45 sg.
german., attraverso il gallico. PGC 106. L acamocatus. camuca. camucatum camucum, D camo-
L camexa. camicia. camisa. camissarius. camiscia. ca- calo.
mixa. camixia. camixus. D camisia. camocatus agg. "(di tessuto) lavorato in modo :da
camisio sm. "camice, camiciotto" sembrare camocato" .l
RCP 203 a.986 exinde)aunechil camisio uno dedorsum. PVP 225 a.1451 item gona una c1arneloti albi acamocati
L carnixus. cum manicis largis pro usu dicte argentine ... 1 item a1ia
- camisotus sm. "camiciotto" gona clameloti albi camocati.
CGS.l 92 a.1157 bidaldum meum et camisotum. PVP44. Q
L camixus. D camixolO. L acamocatus.
camixa sf. "camicia" camogi top . "Camogli" t
BCG 165 (= PAC 6) a.1055 accepi ego ... exinde lau- CGS.I 7 a.1155 iohannes monacus de camogi.
nehilt camixa una de dopso. CNM 78 a. 1205 (Sav.) ca- PAC 6. SCT 121. 276: "'camullis > camullius gent. gallico.
mixe ii. PTR 48: top. fondo rom., s. ii.-i. a.c. < Camullius genI.
L camsia. camexa. rom.
camixem sm. "camice, paramento sacro" L camoginus. camugi. camuginus. camugium. camuli.
CP 995 a.1473 (Sarz.) item camixes a numero octo cum camulium. D camogi. , f
suis rebus, minus manipulum unum et stolam unam. camoginus agg . "nativo di Camogli"; cognome
L camixux. CGS.2 184 a.ll64 obertus camoginus. COS 79 a.1186
camixia sf. "camicia" enricus petegerius camoginus. OSM 64 a.1190 oto ca-
moginus canator.
CDL l09a.781 (Milano) camixia una et bragas par uno.
GG.2 316 a.1206 et iupas ... et palutellum. et camixias.
L camogi. camuginus.
camola sf. "specie di arbusto"
VCB IO a.1238 (Bonif.) camixiam bracas et capellum.
PLP 105 a.1250 (Sav.) parum unum camixie ... camixiam SOV 320 a.1428 (Chius.) si. .. inciderit carpanos vel
quercus aut alias plantas preter bozzolos vel arastas m-
brachas et capellum. RCO 135 a.1324 (Ort.) paria tria bos, hascas, camolas et a1ias frascas.
camixiarum. SIP 177 a. 1420 (Massa) tres camixize ad L camolaria.
usum dominarum usitate . .: due camixie ad usum homi- camolacium top.
nis usitate. PVP 261 ' a. 1461 camixia una pro domina.
RCA 218 a.IO 19 in suprascripto loco in camolacio ubi
TL.3 318 a.1474 et laceravi t pitochum et chamixiam
nominatur gaio. Cf. ReA 220 a.l059 in Yico 'molacio
ipsius cavalerij. DSP 1~2 a.15oo abusum mittendi mune-
ubi nominatur gaio. ReA 220 a.1 059 et in molacio cum
ra sponsis 'seu sposabus ut puta camixias pannos sericos cass et vineis et castagnelis et ficetis et roboretis.
et huiusmodi dona haud vilis precii. camolaria top. (Pareto)
L camisia. U . l 706 a.l223? usque in camolariis.
camixiola sf. camiciola, camicetta" L camola. D camulara.
PVP 280 a.1488 carnixiola una panni a1bi pro domina. camolus, sm. cognome .1
PVP 128. DDG 666 a.1377 anthonius camolus.
L camexola.camisia. camixiolus. D c~misola. camixoa. L camoratus. D camua. 1 r'
camixolus cognome camoratus agg. "tarlaro" J
LEM 224 a.1230 in presentia ... petri camixoli. ;, GR 32 "'.1319 (Alb.) pannum camoratum vel alio modo
L camixiola. deterioratum. .
camixus sm. "camice (paramento sacro)" L camolus. D camua. camu. l
SIP 178 a.1420 (Massa) sex camixi panjlini. CP 272 camote! camotene sn. "specie di tessuto? "
a.1455 Sarz.) camixos tres telle cum suis frixiis aureis CA 606 a.1292 hanaperium de camote. SSL 207 a.1336
ad manus. quatuor sargie de camotene pro una camera et i. de lene
Cf SAP 393 a. 10mb. camiso m.s. SIP 310. superlectum. Il
L camisia.camisio. camixem. D cmixu. L tene.
camluchus sm. "panno di lana di cammello" camoxatus agg. "scamosciato" I
MNA 77 a.1386 pro racione (et) pro comerchio camlu- LMS 556 a.l226 (= AND. l 387) item \xii. paria de sta-
chorum. chis de montolinis camoxatis pro denariis septem.
L clamelotus. Lcamusius.
camp 205 camp
SSA.2 65 a.1345 (Sav.) et debeant ponere ad collum ... L campanarius. campar. camparla. campenus. campus.
porchorum campane1am unam. CPB 245 a.1388 (Piac.) Dcamp. I
rum et ordinamentorum comunis ianue in caffa. camperius sm. "camparo. guardia campestre
L campana. caupenala. CVQ 338 a.1407 (Qui!.) quod pIena fides adhl~atur om~
campanele sn. "campanile'" nibus accusis et denunciationibus campenorum qUI
BBG 490 a.1413 pro turris capiti fadi ... pro campaneli et sunt.. .. ,ellecti ... ' ad custodiarn terrarum aC Ibonorum ac
porta sancti stephani ... fructuum homil,lum quiliani.
L campanile. L camparius
campania top. "Champagne (Fr.)" l camptum sn. "campo; e/em. topon."
FAG 1233 a.1292 dare et solvere promiuo tibi ... libras LMS 448 a.1226 domus ... que est prope campetum de
ducentas denariorum provenorum forcium campani e in fabris. BSR 417 a.1272 campetum molaciane.
nundinis trecharum sancti iohannis proxime venturis. L campus. D campeto. ." " .
ORO.3 614 a.1259 Jib. ducentas proveniensium forcium campionem sm. "campione: chi si batte lIell 'ordallO
campanie. DRG.3 926 a. 1304 in quibuscumque oundinis in sostituzione di altra persona"
seu locis francie et campanie. DRG.3 955 a.1307 in tel- PCP 701 s.xii. et bataliam inde fieri faciam per ips~s
lis de campania et orliens. principales personas vel campionem sicut ad honorem Cl-
L campagna. vitatis ianue et utilitatem mihi videtur. AI 67 a.1232 pro-
campania sf. "campagna" nuncatum fuit per dictam potestatem quod inde se ,de-
CHAR.1 866 a.1170 (Vercelli) et terram quam emi!. .. in fenderet per duellum. quare campiones electi fuerunt per
campania. !'lL.1 27 a.1203 lib. xx. quas debeo adhuc ha- partes. GR.2 19 (Vent.) dum campiones in campo pre-
bere de debito campanie. liantur talem transactionem fecerunt .
L campagna. Dcampium.
camp 206 camu
campiteliani top. (Albisola) RCA 275 a.987 Iibellus de hominibu de campo domni-
PAA 221 a. 1253 ubi dicitur campiteliani co .. . in campo donego. BSR 208 a.11 92 pro rems quas
L campus. tenebant in campo donnico et in molazana.
campivus agg. "campestre" PAC5 .
SRC 36 a.1518 (Sav.) terris et. possessionibus vineati et L campodonico.
campivis sitis in dicto loeo vetii. LJ.l 703 a.I223 ? pecu- campus gaiardus top. (Geti .)
niam unam terre campive. SMY 26 a. 1168 in campo gajardo.
L campus. L gaiardus.
campodonico top. (Gen.) campus Hnalius top .
BCG 60 a. L003 non multum longe a civitate ianua in val- RCA 404 a.11 48 presbite .. 010 de ampo Linalio.
le ves ano in loco ubi dicitur campodonico. L linalius.
L campus. campus domnicus. campus marcius sm. "piazza d 'armi"
campo-gexial campoiexia top . " Campochiesa GR 32: a.ll44 (Ni zza) honor campi marcii: " localit de-
(Alb.) " stinata ad esercizi ginnici e militari"
CAT 116 a.1326 (Alb.) de mortedo et campoiexia. campus marcius top. "Campomarcio (( Taggia, V.Ar-
ASA 266 a.1350 (Alb.) pro eundo camporam vel campo- gemina) "
gexiam. U . 1. 5 (= LTS 111 ) a.979 in domoculta que est posita
L campus. prope fluvio tabia. seu in pozana et in pertuso in castello
campora sn.pl. "campi, terre" de campo marcio.
SSA 160 a.l345 (Sav.) de localione terrarum sive campo- L camarcia. camarcius. marcius. D campomarzio .
rum nemoris comunis saone . campus rotundus top. (Qu iliano)
Cf SCT 34: elem. tipon. riferito a particolari tipi di ter PQV 64 s.xii i: ogg i scomparso .
reno. campus rubeus top. "Camporosso"
L campus. LTI 43 a.1257 an el mu de camporubeo. TMV 65
campora top. a.1 258 (Venl.) campu rubeu . BNA lO a.1259 (Vent.) in
BCG 22 a.978 in eodem loco campora. PAC 13 a.1006. districtu vintimilii, ubi dicitur campus rube us. BNA 108
1085, 1095 ubi noncupatur campora. CAT 116 a. 1326 a.1259 (Vent. ) filio berni quondam cotanigre de campo
(Alb.) campora. ASA 266 a.1350 (Alb.) pro eundo cam- rubeo. CYB 44 a. 1260 actum in campo rubeo; a. 1412
poram vel campo-gexiam. jacobi de campOfubeo; a. 1428 in camporubeo.
D campora .
D camporosso.
campora cognome
camua top. "Dixmllde (Fiandra.) "
DDG 251 anthonius campora.
camporzascum top. (Geli.) DRG .2 103 a.1206 (Gen.) pec ias iii . de blancis de ca-
RCA 266 a.I135 onedo de camporzasco 1. denario et me mua. DRG. 2 122 a.121.0 (Gen .) tre pannos blancos et
dio . RCA 266 a.ll43 ecclesia de camporza co. medium decamua. DRG .3 648 a. 1262 pecia tres panno-
PAC 7, 14. PAL IO. rum faldatorum blancorum de camua.
L caposasco. campus. ordeum. L camuda. decamua.
campsonem I campsorem sm. "cambiavalute" camucal camucatum/ camukatum sn. "camocato"
PCP 643 s.xiii . ad modum bancheriorum sive campso- DAF 25 a. 1300 pecias pannorum triginta de camuca.
rum . BSL 2 IO a.1254 in platea macellorum ubi. morant SSL 193 a.1336 item iii. pecie camucati ii. in zallo in
campsones. RCP 385 a.1257 (Sarz.) et quod nullus cam- cremi si et i. in albo in cfamosi ... item una pecia camuka-
biet in dicta terra, vel eius territorio seu fini bus, vel Sil ti rubea cum dourdis ... item due pecie camukati una bla-
campsor nisi de licentia ipsius episcopi. LG 114 a.1327 dat.a et una argioea .. . item unum camucatum de luca di-
dum tamen super banchos teneant cartularios et monetam versorum colorum. GR.2 32 pallium camucat viridis.
ad modum bancheriorum sive campsorum. LDS 25 Cf CIV 54 ven. camoc.
a.1345, 1376 (Sav.) (l 'ufficio ) nummularii seu campso- L camocatum. camucum. D camocato.
riso GR.2 24 a.1610 (Sav.) collyvista seu ut aiunt cam- camucum sn. "camocalo"
psor aut argentarius faber. DAF 98 a. 1300 item spatam unam tlorentinam munita de
L campsonem. campsorius. canssorem. camuco.
campsorius agg. "di cambiavalute" . L camuca. camucatum. camocatum .
FAG 43 a.1278 (Parigi) licitum sii tabulam campsonam camuda top. "Dixmude (Fiandra)"
et stacionem habere. FAF 4 a.I .19\ (Gen.) pro drapi s x de camuda.
L campsorem. L camua. decamua.
campus sm. "campo" camugi top . "Camogli"
CRL 58 ca.600 (Ravenna): campus. SRC 160 a.1263 GC.2 182 a.1192 gulia de camugi . .. terram de camugi.
(Sav.) campum unum in preocho ... medietatem alterius Lcamogi .
campi citra preaonem. SRC 171 a.1263 (Sav.) campum camuginus agg . "nativo di Camogli"; cognome
unum terre laboratorie in preaona.
L camarcius. camparius. campasca. campetum. campi te- CDG 347 (= se 296) a.1157 wiIlelmus camuginus.
Iiani. campivus. canpo. campoiexia. campora. camporza- L camugi. camoginus.
sco. campodonico. D campu. camugium I camuli I camulium lop. "Camogli"
campus abatis top. (Legino, Sav.) RCA ~58 ~.1162 mar:cam ianuensem cum plebibus qua-
NSS 226 s.xii. (Sav.). tu or, vlde1tcet reuco, auguxa, rampallo , camuJi. CLS 31
campus casalescus top. "Camposasco" a. 1214 taquinus de camugio. U .2 455 a.1311 nicolai de
CGG 170 a. 1260 (Porto V. ) obertini de campo casalesco camulio notarii. DDG 705 a.1377 bartholomeus de ca-
de rappallo. mulio. TL.2 108 a. 1461 batista schiafino ... de camulio.
campus crosus top. (Sestri Lev.) L. camogi.
LJ.l 533 a.1208 pecia una in campo eroso. (grada) camunna top. "Graiemoine (Alpes Mariti-
L crosus. mes, Fr.)"
campus domnicus/ donegus/ donnicus top. "Cam PSP 28 n. a.1010 grada camunna. MBL 63 a.l060 (L-
podonico" rins) sancta mari a de grada camunna
camu 207 cana
Ivr: "nom d 'un ancien prior connu aujourd "wi sous le 46 a.1592 (Triora) per spatium latitudinis canellarum sex
nom de Mousteiret" . PSC 36 " radura o prato dei camo- canne arbaxii ("misura fatta di stoffa") presentis loci .
SCl." .
F.NOBERASCO, AMSSSP 14 (1932) 237.
L camegna. gl'ada. D camun.u . canna sf. "misura di superficie
camusia sf. "pelle di camoscio" PTA 643 '(canna quadra) a.957 (Farfa) canne decem.
CPB 245 a.1388 (Piac) item sex duodenas de augetis de MSS 119 a.1145 terra sunt cane decem et novem.
setta et camusia.
BNA 157 a.1260 (Venl.) ortus ... canne sex et dimidia.
camusius sm. "camoscio; pelle di camoscio" BIR 587.
LMS 556 (= AND 1.387) a.1226 item de slachis dLlode- canna sf. "imposta sui tessuti (calcolata a canne)"
cim paria de corio camusii pro denariis octo. NIS 354
COG 24 1 sg. a. 1149 totum introitum de cantario et de ru-
a.1425 par UIIUIll cirothecarulll de call1ussio fodratorulll
marturis. bo, et de canna maiori et minori. - et non tribuant ali-
quod drictum in cantario neque in rubo neque in cannis
C.SALVIONI , ROM 36 (1907 ) 228 sg. tardo lat. call1ox
neque in mina neque in quartino ripe. LEM 79 a.1229 de
*c~m~,ss- iu *camost-iu. HAW 19.52; HSL 18. 111: "pre-
libra pro facto canne pannorum. SRC 89 a.1257 (Sav.)
latmo . APO 549 sg ., 553: Polemio Si lvio (sec. v.) ca-
mox. FPI 1555. PGC 101 n.: "prob. voce alpina; dubbia drictum introitus canne. LG 230 a.1340 introitus canne.
l'etimo celtica". . Cf LEM 79 sg. MAS 91 e n.50.
L camoxatus. camLlnna. camu sia . D camusciu. canaba sf. "essiccatoio"
ca muta I camutus? C. PLUMMER, ALM I (1924) 227 (AA.55 .Hib e cod. Sal-
ASD ?5 a. 1381 (Calfa) iarram unam plenam untura pro mant, ed. de Smedt et de Racker, c.379) facere canabam
ad spicas siccandas.
camutIS.
can. abbrevia zion.e di canna "misura di lunghezza" L canabatia. caneva.
PVP 290 a.1492 pro canabacio can. 4 1/2 s.15 . canabacius I -a sm. "tela di canapa"
canna sf. "canna" LJ.I 1083 a. 125] pro quolibet faxe canabis et canabacia-
ReA 89 a. 1150 et incidere cannas de ilio canneto ... et rum. FAG 7 a.1271 de tuis rebus vide1icet cannabaciis ...
adducere ad vin~am. BSR 74 a.1169 et istam terram pa- cannabaciarum. VFD 85 a.1309 res aliquas ex merci bus
stenare de canms et facere cannetulll bonum. GDN 643 infrascriptis, vide1icet tellis preter cannabacijs, cendatis,
a.1254 (Noli) si aliqua persona inventa fuerit cannas ad- stamignis. SSA.2 274 a.1345(Sav.) non possit emere te-
d?ce~e ~e (erratico seu posse nau li de aliquo caneto quod las, parietes seu canabacios. DDG 231 a.1376 pro cana-
SIt ahculUs naulensis . . . baciarum balla i, CDC 84 a.1386 pro canabacia . .. CDC
L canamentum. cannare. caneatu s. canella. canellatus . 8 a. 1386 canabaci balle vi. CDC 108 a. 1392 canabacia-
canellum. canellu s. canelum. canitium. D canna. rum balle vii. COO 4 a.1386 canabacii . . . balle v. BSC
canna sf. "canna da pesca" 3 16 an te 1424 de non vendendis crochis de cannabacio
PPV 86 a.1 370 (PortoY. ) piscatores ... cum cannis. RVN pro crochis de tella. GLig. 12 (1885) a.1424 telas, cana-
120 s.x iv. (Noli) si ceperit pisces . .. ad cannam. bacios et fustaneos . . PVP 290 a.1492 debet pro canaba-
canna sf. "canna d 'organo" cio can. 4 1/2 s. 15. PVP 3 17 a.1508 pro canabacio de
GR 32 opportebat a liquas canas aptare et aliquas melius ast cane 6 parmi 2.
concordare. L canavacius.
canna sf. "misura di lunghezza, di nm'e palmi" canabacius sm. "custodia, sacca di canapa"
RCA 89 a.1150 per maceriam que est secus viam canna- OR 33 a.1288 (A lb.) eandem appellationem mittant in
rum decem per rectam Iineam . CGS.1 104 a.1157 de sol. quodam cannabacio sub sigillo com uni s. ASA 346
tribus implicatis in xxiii . cannis de viride ... et inde xi. a.1350 (Alb.) acta questionis cum alegacionibus in ipsa
cannis de scarlata. CNM 37 a.1204 (Sav.) iiii. canne de questione factis in scriptis in quoddam canabacio sigilato
tela. CNM 46 a. 1204 (Sav. ) canas vi. de tela subtili. sigilo comunis albingane.
CGO 66 a.1259 .(Po~toY.) Iignum ... navigale sive gallio- canabacius agg . "di canapa"
tam . .. de latltudllle 111 plano parmorum undecim ad can- MSG 291 a.1280 item teneatur quilibet draperius non
nam. DAA 6~ a. 1274 barzena viginti quinque de robore vendere pannum fustaneum telas canabacias ad retagium.
ab ,?cto usqu.e In .decem cubitus in longitudine, et in largi- canabarius sm. "orto, terreno coltivato"
tudll1e parml umus de canna. CA 592 a.1292 item una GR 32 a. 1529 dedit dicto nicolao ... hortum et canaba-
canna et dimidia de panno vermili pro tabardo domini . rium
FIL 292 a . 134~ (Sav.) et quod draperii dabun!. .. tres par- L canavarius. caneva.
tes UlllUS palmi pro qualibet canna panni ultra mensuram canabatia sf. "tessuto di canapa"
canne. FIL 299 sg . a. 1376 (Sav.) et quod ipsi draperii LJ.1 32 a.1128 de !orsello de canabatiis. CDC 109
mensurabunt pannos vendendos per eos ad iustam can- a.1 392 canabatie balle iii.
nam parmorum novem marcatam et scandaliatam iusto L cambacia. canabacia. canava. canavacia. canavacius.
marco et scandalio comunis aone parmorum nove m iu- canabatiusl canabazius SIn. "tessuto di canapa"
storum de canna. - - parmo s duos iu stos de canna. CDC I] a.1386 canabazii balla i. CDC 104 a.1392 cana-
CST 275 a.1381 (Taggia) per cannas tres ad cannam ia- bali balle iiii. LG 682 a. 1406 crochos vero de caravana
nue. ACM 52 a.1396 (Carr.) pannus de colore (mensure- facere possint de paretis novis de canabatio, guamitis de
tur) ad cannam curentem. CDC 17 a.1386 canabacii bal- coriis boum orlalos de ovatis. PVP 245 a.1456 item toa-
Ie iii., canne d. GR 32 a.1396 (Pigna) eundo reeta linea giarum pro famillia canabatii duodena una.
per transversum canando cannas quindecim . LG 557 L canabicius. canavacius.
a.1403 et intelligatur canna una cum presii s panni no- canabicius sm. "tessuto di canapa" .
vem. DKR 172 a. 14]4 pannorum rozee de anglia cannas CDG 60 sg. a.1128 debent dare ... de torsello de canabl-
tres . . . cannas tres quas scripsit dictus johannes se vendi- ciis denarios quatuor.
disse duchatis tredecim la canna. SIP 177 a.1420 (Mas- L canabatius.
sa) una canna panni lini. BOV 545 a.1430 (Sav.) et alio- canabem / canabus sf. "canapa"
rum pannorum frantie similis latitudinis cannas quatuor. VCB 40 a.1238 (Bonif.) fardelli duo qui erant Iigati scili-
PVP 337 a. 1506 in veslibu s panni de florentia ... non cet un o de corda de erba et alius de corda de canabo.
possi! poni plus canni s tribus que sunt palmi xxvii . FST LJ. l 1083 a.l251 pro quolibet faxe canabis et canabacia-
cana 208 cana
rum. VFD 151 a.1316 pro .. . pice, canabo novo commis- canapaciusl canapatius 111 . "tessuto di canapa"
so vel non commisso et canabo veteri exigantur... LG CGS .2 2 1 a. 1161 centenaria iii. canapaciorum. CDG.2
478 a.1403 ne filator emat suanum gramoratum mixtum 377 a.1190 canapaciorum pecia ce ntum. CNM 353
canabo. LG 718 sg. a.1406 quod aliqua persona in ianua ca. 1205 (Sav. ) eohope rt am canapa tii. VeB 7 a.1238
vel districtu non possit nec debeat miscere ... in ali qua (Bonif.) farde llum unum eanapac ii . VCB 40 a.1238 (Bo-
sarti a, causa vendendi ipsam, canabum de saona gramo- nif.) scaparroni quinque canapacii. PVP 251 a.1458 ca-
(atum, vel de neapoli, vel falsum cum lombardo, cum siI napatium pro una straponta vetu rum .
destructio sartie et lignorum navigantium. LG 720 L canavaciu
a.l406 suanum neque gramoratum mixtum cum canabo canapem sm. "canapa"
fumella. MSC 262 a.1407 (Corvara) de lino vel canabo PVP 256 a. L459 itelp paria duo linliaminum telle stupe et
non ponendo. canapis pro familia . .
L canava. canavus. L canapa. .
canadelum top. (Vent.) canapicius sm. "tessuto di canapa"
APT 25 a.1064 (Vent.) loco ubi dicitur. .. incanadelo (= CGS.2 213 a.1164lib. xxxxiiii implicatas in canapiciis.
in canadelo) L canavaciu .
ADL: "canneto" canaposum n. "seme della canapa"
L incanade!o. D canedello. GR 32 a. 1519 (Alb.) quecumque persona emerit seu lino-
(a le) canae top. sam sive canapum solvar. ..
LMS 569 a.1226 (Reg.) (nei luoghi detti) a le canae. L canavossa.
canale! canalem smln. "canale" canapusl -m smln. "canapa"
GIB 438 a.1192 per totum canale quod est versus occa- GR 28 a.1258 (Nizza) nulla persona audeat custolare li-
sum . CDG.3 68 a.1192 et secundum equalitatem cana- num vel brigolare eanapum in aJiqua carreria. SSA 127
hs ut canali existente extra eandem scalam ex toto et ut a.1345 (Sav.) follatore ... non ponderabunt canapum aut
versus occasum existente peniru s canali intra eandem sarciam aliquam ni i ad cantarium et stateram comunis.
scalam, in ea et lignee scale tres. LEM 199 a.1251 (inv. SSA 127 a.l345 (Sav.) non vendent. .. sarciam in qua si!
di attrezzatura di tintoria) tinas duas et calderinam canapum gramolalum vel soanum pro bona. SSA.2 122
unam, pillam et cipum et canalem et supressam. PRV a. 1345 (Sav.) non debeat grapiare nec pectenare aliquod
50 a.1295 (Sarz.) que nemora protunduntur usque ad ca- canapum de quo fieri debeal sarda, ex.cepta caneva batuta
nale. vel gramolata. DDG 880 a.1377 pro goadi et canapi per
canale sn. "sentina" f.. .. . misis in provinciam. CDC 4 a.1386 canapus filatus .
PCP 746. s.xiii. si quis posuerit res aliquas in navi ... iux- L canavum.
la santinam vel canale vel artimonum vel alibi infra navi canapum sn. "fune di canapa"
L canaleta. canareta. D can. SGM 103 a.1376 (Massa) una girella el unum canapum.
canale top. (Vellt.) LCA 56 a.13~2 (Alb.) canapum quod fu.ravit ille qui con-
LJ.5 a.962 (Vent.) in locas et fundas matucianas, tra- dempnatus fUlt ad ultjmum uppli.c ium.
mante a torre. telamone. canale. castagnanico et pucio L cannavu s.
gurrino. canardus sm. "specie di nave"
canaleta top. (Sav.) JAN.2261.
SRC 151 a.1263 (Sav.) desubtus eanaletam ... ad monta- cannare vb. "misurare con la canna"
tam de canaleta. CDG .2 377 a. 1190 teneantur legaliter cannare pannos.
L canareta. D canaretta. GR 32 a.l396 (Pig~a) eu.ndo reeta linea per transversum
canalico top. "Cairo" ca.na~do ea~na.s qumdecll'!l' LG 567 a.1403 nec possit
A.M.DE MONTE, Diva virgo savonensis, Roma 1726 allqUls ex dl.ctl s cannatonbus cannare aliquas telas vel
p.162: hic erat saonensis ... redibat canalico, sic latini, in- canabatias. FST 31 a.1592 (Triora) et iustam mensuram
colae cairo vocant. castrum est ad bormiam amnem .. . a de hi s que mensurari et cannari debent.
saona decimo lapide distans. L canna. cannaorem. canatorem .
G.COCCOLUTO - M.RrccHEBONO, AMSSSP n.s. 8 (1974) canaretal canarete top . (Sav.)
22 " mansio canalico" negli itinerari del basso Impero SRC 174 a.1263 (Sav.) ad canaretam. SRC 148 a.1263
(K.MILLER, Itineraria Romana, Roma 1964, p. Ixii). (Sav.) in canaretis. SRC 357 a.1297 (Sav.) canareta.
QVS ] 22, 142: (ltinerarium Antoninum; Tabula Peutin- L canaleta. comarium. comareta. D canarelta.
geriana) : la prima mansio citata nelle fonti letterarir cannata sf. "tubo, canale"
dell'Oltregiogo, identificata recentem. con Cairo. GR.32: DSP 325 a.1577 possint. .. in cannata aqueductus a mo-
Carcare, secondo A.G.Barri/i. nasterio sancte caterine llsque ad monasterium converti-
canamentum sn. "recinto di canne" larum . . . poni facere bronzinos seu forarnina aperire iIlis
GR 32 a.1363 (Diano) nulla persona in vivariis castri et qui bronsinos seu foramina habebant in veteri cannata
burgi , stabulum, foveam ve! canamentum facial. amota.
L canna. D cQn.
cananaja top. canateira sf. "termine recnico della lavorazione dei
GSB 101 a.1577 (Baiardo) de nemore orsetti ... ac e ne- panni"
more cananajarum et stelisca ... PVP 293 a.1492 laboratori bus S. 6 in summa cum cana-
cannaorem sm. "misuralore", cognome teiris dictorum pannof\.lm et accimaturis de pecis 2 .
GC 107 a. L191 manfredus cannaor. otto cannaOf. IVI, Gloss. 353: "forse -;. incannanJra "ayvolgimento del
L cannare. filo sul ca~,non e o rocchetto"; o forse la cimossa del
canapa sf. "canapa" pannolano .
SCS 300 a.1530 (Sav.) platea canape. canatorem sm. "misuratore": cognome
L canapem. canava. OSM 64 a.1190 alo camoginus canator. LG 567 a.1403
canapa sf. "orto" nec possi! aliqui~ ex dictis cannatoribus cannare aliquas
SSA.2 56 a.1345 (Sav.) intra muros civitatis vel extra telas vel canabattas. AS 61 sg. a.1432 tarezatores et can-
portam buellariam usque ad canapam de formicis. natores.
L caneva. L cannare.
cana 209 cane
cancelleria sf. "cancelleria" cande lam. GSS 122 a.1330 (Sarz.) quod persona aliqua
DSP 159 a.150l quod ipsi navium patroni a cancelleria vendere non alldeat ceram veterem pro nova, vel ipsam
communis ante expediri non deheant quam ipsis patrihus ceram seu candela sofi tieare. SSA.2 122 a. 1345 (Sav.)
communis debitam so lutionem fecerint. BBG 546 candela de cepo ve) de cera. ASA 421 a.1350 (Alb.) fa-
a.1530 pro salario iuvenis cancellerie. cere sepum pro faciendi ' candell is. DDG 330 a.1376
L cancellaria. cancellerius. candelarum iarra i. per f vi . LG 434 a.1383 quicumque
cancellerius sm. "cancelliere" ; cognome fac iente candell as de cepo. CDC 29 a. I.386 candelarum
RCA 388 a.l 154 oherlus cancellerius. CGS.2 294 iarra i. LG 679 a.1406 candelas de sepo. MBA 375
a.1226 iohannes marxilius cancellerius. ca.141O (Seyne) per candelas d. x. TL.3 617 a. I449 item
PAC3. ad capellam palati i dentur candele due de tochetis duo-
L cancellarius . canelerius. canzellerius. cancelleria. bus. PVP 317 a. 1509 pro candellis pro petro marruffo.
D canze /ero. GR 45 a.1519 (Alb.) nulla persona debeal delinguare vel
(de) cancello cognome delinguari facere sipum pro delinguandi s candeLis.
LJ.l 630 a.1218 belengerius de cancello ambaxator .. . L candaria. candelaria. candera. (de) eandiria. candele-
comunis capriate. riu . candelus. D candeira.
L cancellus. candela sf. (mar.) "fune che sostiene l 'albero della
cancellus sm. "cancello" nave"
PVS 294 a.1340 de claudendis cancellis quibus super BSL 31 a.1246 zuncum et candellas et arcias pro mu-
tecta descenditur aliena. LG 436 a.1383 ve] de cancel- niendi s arboribu . BGS 82 a. 1248 et candellas duodecim
lis vel aliqua alia parte domus. TL.3 599 a.I449 et non et coronas duodecim ... et candellas duodecim cum suis
possit aliquis ... proijcere a cancello aquam seu aliam coronis et cum baronis ad suficienciam. BGS 100 a.1252
turpitudinem. RL 79 a.1498 (Gen.) de c1audendis can- pro arbori bus et cum candelli s et cum omnia alia sarcia.
celis. BGS 107 (= BSL 73) a. 1253 cum arhoribus duabus bene
L cancelata.canelatus. canzelata. canzellus. canzerrato- sani s et muniti s de cande li , anchini , supraanchinis et
rius . paranchini. BSL 31 n. a.1 258 arbor de proda cum can-
cancellus sm. "cancellata che delimita lo spa zio delis xvi. et amentis iii. BSL 238 a.1 268 arbore uno de
prossimo all'altare nella chiesa" prora ... cum candelis xxviii ., anchi s tribu , parancho
RLC 84 a.1297 (Cosio) quod mulier non deheat stare in- uno, amanti bus tribus.
ter cancellos quando missa celebratur. GR 32 a.1363 VPM 155, 159, 163 "voce genov., passa nel s.xiii. all'il.
(Diano) neque alique mulieres ... in cancellis ive intra candeletta e alnap.; dall'il. al fr. e al prov."
cancellos intrare debeant. D candalissa.
Cf DUC 2.80 cancelli altaris: quibus altaris septum ve/ candelabrum sn. "candelabro"
focus munitur. PVP 228 a.1456 candelabra de latono nova n. duo. PVP
L canzellus. 236 a. 1456 item candellabra octo bronzi.
cancellus "bast degli annal da soma" L cande llebrum . candelerills.
RL 208 a.1267 (Apri e .) bestia de cancello. SEV 58 candelaria! candelarium fi n. "Cande lora: festa
a.1303 (Venl. ) de bestiis de cancello. CST 294 a.1381 della purifica'l.ione della Ver ,jne Maria"
(Taggia) bestias de cancello. FST 57 a.1592 (Triora) he- LMS 255 a. 1222 u que ad festum 'anete marie candelarii
stiis de basto deu cancello. proxime venturum. GR.2 19 u que ad festum sancte ma-
L (de) cancello. canzellus. D cans. rie candelarie. GR.2 19 (Nizza) teneatllr solvere solidos
cancellus sm. "seggio del coro" x. ad candellariam.
CDG.3 68 a.ll92 (Costanl.) et sanctis cancellis ligneis L candela. D candea .
sculptis de tabulis gravi bus cum cosmite marmoreo desu- candellarius sm. "candelaio" ; cognome
per .. . CSL 45 l/xiii. ut aliquis canonicorum vel capella- PLC 4 a.1301 iohani candellarii. DSP ]42 a.1494 cer-
norum non maneat infra sedilia cancellorum quando ce- donesque et candellarios.
lebrantur divina nisi cum cora vel .capa non manicata. L candelerius. D cande/aro.
L cancella. scanzelum.
candellebrum sn. "candelabro"
cancerra sf. "specie di nave" PVP 243 a.l456 item candellebrum llnum magnum.
NB 76 a.1 198 in cancerra mea. L candelabrum.
L ganerra.
candeler sm. "candelabro"
cancionem sf. "canzone"
IVC 389 s.x.iii ita quod magni et parvi, nobiles et ignobi- CGS.I 25 a.1156 unum pedem de candeler de ramo.
Cf. AES 14.
les, die ac nocte, de ecclesia ad ecclesiam se verherantes
L candelerius.
incederent et canciones celestes et angelicas decantarenl.
D cansn. candelerius/ candeleria smlf. "candeliere"
candaria sf. "candela" LMS xxix a.1259 cande lerias duas videlicet unam par-
NL.2 329 (= LMS xviii) a.1216 dabo tibi et consignabo vam et aliam magnam. CGS . I 25 a.1 J56 duos candele-
alios duos libros .. . anulos, ideam, candarias et pectorale rios de ramo. PVP 221 a. 1451 item candelerios de da-
(oggetti per pratiche di magia). masco a n. vi .. .. item candelerium unum bronzi .
DUC.2 82 candalies, candela: lucerna olearia. L candela. candelabrum. candeler.
L candela. candelerius sm. "candelaio"; cognome
candea top. "Candia" CGS.2 179 a.ll64 adalasia fi li a quondam ogerii candele-
DKR 201 a.1414 onerari debenl in candea. rii. BSL 79 a.1253 pa cali candellerius. DRG .3 916
candela sf. "candela" a. 130~ ober~u s ba.ril~ candelleriu '. LG 51 a.1327 quia
CGS.l 328 a.1160 (lascito) ecclesie sancti theodori s. ii. non SlOe penculo Ig lll propter cartulana candelerii exer-
et candelam. MSS 133 a.1162 candelas in pUIificatione ce nt offici um candelarum ubtu s capitul um . PC 288
beate marie. RCP 587 a.1181 (Luni) panem et vinum et a. 1364 capi tula artis candeleriorum et bambaxariorum.
annonam pro equis, et candelas. PPE 132 a.1201 medie- PVP 318 a.1509 pro lazaro de valletari candelerio pro ce-
tatem candelarum que offeruntur in predictis festivitati- riotis albi ... et brandonis quatuor.
bus. PLP 88 a. 1250 (Sav.) ludebam ... et cepi quandam L candellariu . candela. D candel.
cand 211 cane
candelu s sm. "ce ro" canella sf.: nelle formule levare (elevare ) canellam ;
GSS 122 a. 1330 (Sarz.) quod persona aliqua vendere levatio (Ievacio, ellevati o) canelle : "promuovere opposi-
non audeat ceram veterem pro nova, vel ipsam ceram seu zione giudiziale contro l'estimo compiuto da pubblic i sti-
candelo s vel candela sofistica re. SIP 178, 308 a. L420 malOri in procedure ordinarie e di esproprio"
unus tinellus pro tenendo candelu m floritum (il cero pa- BSR 192 a. 1204 archiep iscopus vero inde fecit levare ca-
squale) intus. neUam, dicens eam terram esse curie sue. RVN 70 s.xiv.
L candela . (Noli) estima, mensur ationes , division es et in solutum
candela sf. "rujjiana" datione s facte per publicos estimat ores, a quibus non fue-
PVS 379 a.1375 de meretric ibus et candetis seu lenoni- ril levata canella . RVN 86 s.xiv. (Noli) quia aliquan do
bus publicls expelle nd is. LG 922 a.1404 meretri cem, evenit quod in re, in qua quis fuerit estimum consec~tus ,
candeta m vel lenonem . GR 32 a.1498 non possit aLiquis aliqua tertia persona habeat iura 1?otiora , ideo statu~mus
dominu s sive conduct or meretricium candeta m vel leno- quod talis tertia persona contra estlmum factum pOSSIt le-
nem in domo sua recipere. vare canellam intra dies octo. PMS.2 162 a. 1.303 (Sav.)
L caudeta . occasio ne canelle levande secundu m capitula civitatis ia-
candi agg . "candito (b ianco)" nue et saone. PCP 603 a.1316 de levacion e canelle . si
DDG 347 a.1376 pro zucaro candi caps iis vi . aliqua persona de extimac ione aliqua ve~ mensur a quam
L canti. D candu. ego et socii mei fieri fecerim us per pubhco s estlmat o.res
(de) candin a cognom e canella m levaver it vel levari fecerit, teneatu r persona Illa
MIA 75 a.1253 (Sav.) iacobi de candiria . que canelLam levaverit dicere quantita tem pro qua c~nel
L candela. lam levavit et pro quibus iuribus eam .Ievavlt, quod SI. non
caneatu s agg. (di terreno) "adibito a canneLO" fecerit non obstante iIla levacion e extlmat ores ad extlma-
PMS.2 207 a.13 J l (Sav.) peciam unam terre caneate . cionem et in solutum dacione m proceda nt. PVS 255
PCC 105 a.1318 (Sav.) peciam unam terre partem lavora- a.1316- 18 (rubI:) de levacione canelle. PVS 178 a,1375
tivarn prativam et caneatam. et que non sit causa vel questio ex forrn~ ca~ituli de ele-
L canna. canetum. vacione canelle. eST 221 a.1381 (Taggia) SI altqua per-
canede lum top . (Sasso, Bard.) sona canella m levaver it vel terminu m extirpav erit. LG
LTI 43 n.34 a. 1064 in canedel o. 866 a. 1.404 si quis contra extimat ionem vel mensuram
LTI 83 n. L47: cannetum) : abitato oggi scomparso. quam fecerint extimat ores comuni s ianue . . . canellam seu
caneffu s cognom e mensur am levaret. .. CCS 58 a.1414 (Celle) de ellevatio-
PIA 73 n.38: arabo. ne canelle. si aliqua persona .. . se estimav erit. . . in bonis
canella sf. "canna da pesca" alicuius persone pro aliquo debito et ille ?ontra q~em
RVN 12J s. xiv, (Noli) de posse piscari ad caneLlam. DSP estimum factum fuerit si se gravatu m sensent . . . posslt et
18 a.1459 piscari ad canellam , DSP 295 a, 1568 expisca - valeat elevare canellam et probatio nem suarn possit et va-
ri possit ut dicitur cum canella aut tensa morta. leat facere . FST a.1592 (Triora) si vero elevata fuerit ca-
D canella. nella viva voce, et non tradita possess ione, quo cas~ dicli
canella sf. "cannella, spezia" estimat ores teneant ur postea finita causa e levatlOntS ca-
CGS.I 136 a. 1157 zurram unam canelle, OS 49 a.1194 nelle acceder e ad tradend um possess ionem expensi s il -
sportula m unam cum pauco canelle et radice una galan-
lius qui canella m elevaverit.
geo LMS xxiv. a.1227 (inv. di spezia/e) item centena rium
RDS 142. GR.32 sg.
i.. et libras (xx canelle, LEM 256 a. 1259 (inv. di spezia le) canella tus agg. "di tessuto: lavorato a cannelli"
sachum unum in quo es t pulveri s canelle . DDG 437 SSL 205 a.1336 caputiu m de zambell oto canellat o fodra-
a.1376 f10 res cane Ile (lVl, Gloss.: "boutons de cassier").
to de sindone viridi.
DDG 361 a.1376 pro gingibr e, canella, pipere. CDC 49
L canna.
a.1386 canele pondu s i.
caneled um top.
canella sf, "m isura di lunghezza" RCA 281 a,1062 et molend ine de fossato cum aqua duc-
RCA 405 a.1148 de discordia que eral de mensur a ... quod tu suo da la noxe in caneled o.
a pillastro secundo ospitalis ex parte janue usque ad palum
canellu m top.
quem per 'concordia m fixerunt in insula besanii debet esse BSR 131 a.1I88 locum de gao ... quem tenet.. . in ca-
per iustam men uram canelle decem et octo et media.
nello et in lavaxegis.
BSR 245 a. 11.94 atque annuati m murare canella m unam
L canna.
muri in longitudine et altitudin e, optime firmum , cum bo- canellu s sm. "matte re Ilo "
no fundamento ad maltam et calcem, sive caleinam . SRC PVP 284 a.1488 item tortera una cum suo canello.
210 a.J 272 (Sav.) ad racione m de soldis xv. pro canella L canna. D canellu .
muri maaca norum et ad racionem de soldis xiii. pro ca- canellu s sm. "spola. bobina"
nella muri matonorum. PMN 92 a.13 L4 canelle ii. pedes DDG 861 a.J377 pro canello rum fardello i.
iii. polices xi . FSL 96 a. 1404 (Sav.) ad iustam mensur am canero sm. "cane"
canelle que canella sit et esse intelligatur palmoru m duo- BSO 217 a.1581 (Onzo) de canibus et porcis.
decim in altitudine ., . et unius palmi cum dimidio in latitu- L cagna. cagnaci us. cagnerc ia. cagnoli nus. cagnolu s. ca-
dine seu grositie, FST 46 a. 1592 (Triora) per spatium lati- gnorata . D can.
tudinis canellarum sex canne arbaxii presentis loci. canem n.p., m. ; cognom e; soprann ome
D canella . .
G.COSTAMAGNA, BLig. 5 (1953) 65 a. 1250 baldlzo nu s
ca nella sf. "m isura di superficie" dictus canis. MSG 304 a.1273 simon cannis magiste r an-
GC2 24 a,1191 dat et cedit. .. canellas terre xxiiii iuxta telami sive lapidum . PMS.2 53 a.l274 (Sav.) guido ca-
fossatu m et canellas xii. versus montem in arenzan o. nis. PSN 97 n. a.1356 (Isolabo na) canis.
BIR 587.
canem vegium cognom e ...
ca nella sf. "paletto di delimitazione" OSM 60 a.1190 a te .. . uxore olim alberti canlS vegn de
SRC 286 a.1294 (Sav.) fixe fuemnt canelle pro bono et rivaria. DRG.2 35 a.1200 johanne s canis vegius .
pacifico statu utriusqu e comuni s, L canisve tus.
Cf SRC 288 a. 1.294 (Sav.) de terminis et pillastris positis cannen tum sn. "canneto"
in vado pro bono et pacifico statu ustriusq ue comuni s. NL.J 278 a.1210 cum petia una cannenti que est in insula.
cane 212 cani
canepa sf. "ripostiglio" ZAC 187 ca.1290 (AI b.) c lave canave sive penus
AND.2 208 a.1495 quod vellet si bi servire de canepa exi- sue ... - et tunc marchio mittit ad canevas nuncios suos.
stente retro dictam apothecam mediante tramezana de PMS.2 12 1 a.1297 (Sav.) vinum ... de penu vel caneva
mactono uno in cotello. ipsius domini epi copi . MSB ]68 a.J421 camera una
canepus sm. "canapa" cum guardarauba el caminata dicti monasterii ac caneva
RVN 124 s.xiv. (Noli) filum de canepo. dicti monaslerii . PVP 236 a. 1456 in penu si ve caneva.
L cannavus. D canevu. PVP 250 a. J458 in caneva terranea. PVP 277 a. 1488 in
(de) cannea cognome canneva.
PAC 6 a.1179 obertus de cannea. B1R 333 . BID 44. REW 1566. Cf MB 60. SAP 393
canestra sf. "canestro" a.Lomb . caneva m.s.
SIP 176, 195 a.1420 (Massa) tres cane tre tonde . L canaba. ca nava. canavariu . canevariu s . incanevare.
L canestrum. D canescia. D caneva.
canestrelus sm. "piccolo canestro" canevace sn. "tessuto di canapa"
CP 163 a.1391 pro castelano placerio pro expensis per CA 604 a. 1292 item in canevace pro pannieris equorum.
ipsum factis in guantis, galum, canestrelis et aliis minutis. L canavaciu .
L canestrum. (de) canevanova cognome
canestrelus sm. "ciambella dolce" LJ.2 1041 a.1385Ianzaroto de canevanova.
LG 400 a.1383 canestrelos autem faciant. .. tanti ponde- L caneva.
ris quanti erit una denariata panis albi. CP 170 a.1392 canevarius sm. "dispensiere. economo " : cognome
pro amindolas. zebibo. lardo. rixo. canestrelis. cetroni s et SC 296 a.1157 rufinu s ca nevariu . RCA 350 a.1171;
multis aliis minutis. BVP 170 a.1392 signum unum ligni BSR 23 a.1173; BSR 34 a.1178 facius canevarius (della
(stampo) pro canestrellis Curia di Cenava). GG 83 a.120 I bertramus canevarius
canestrum sm. "canestro" sancIi laurentii ianue. LMS 80 a. 1222 presbiter andreas
CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unum canestrum. canevanus. CSL 51 . xiii. item custodes et canevarius
L canestra. canestrelus. canislrum. qui pro tempore fuerint in i ta ecclesia snt sacerdotes ...
cannetus/ -m sm/n. "canneto" canevarills vero ... comedere possi! de foris ante refecto-
BCG 116 a. 1020 oc sunt vineis salelis ficeLis canetis ... rium el non in caneva neq ue in pristino. pce 55 a.1311
CGS.l 146 a.1157 ab uno latere cannetum anfossi guer- (Sav.) illarum (eccle iarum ) massario et canevarios di-
cii. BSR 133 a.1188 locanl. .. cannetum qui est desuper spensatores reddirullm. LG 264 a. 1363 comitiva domini
pontem, et salecetum. CNM 6 l a.1205 (Sav.) tertiam ducis: ... vicarius ... mil ite ... domicelli ... canevarius ...
partem cuiusdam caneti quod iacet in racani si. GDN 643 c?chus, s llb~oc hll ,scutifferi ... BBG 512 a.l443 penulio
a.] 254 (Noli) si aliqua persona inventa fuerit cannas ad- lve canevanus.
ducere de terratico seu posse nauli de aliquo caneto quod PAC 5. BIR 333 sg.
sit alicuius naulensis.. . CVQ 341 a.1407 (Quil.) in alie- L canavarius. canovar. D canellaro .
nis caners seu alienis figaretis. canevaterius m. "lavoratore della canapa"
L canna. D canneto. MSJ 320 a. 1498 baptinus filius iuliani canevaterii.
canetum top. L caneva.
DRG 257 a.1200 actum ianue in caneto. DRG 617 caneveta 'f. "tessuto leggero di canapa"
a.1259 actum ianue in caneto. PVP 318 a.1509 pro tela canevete data in domo pro toa-
Cf BVP 22. giis familie.
caneva sf. "canapa" L caneva. D cal/evella .
RCP 132 a.1212 (Sarz.) ad canevam recipiendam. SSA.2 canfara sf. "canfora"
122 a.1345 (Sav.) non debeat grapiare nec peclenare ali- LMS xxix a.1259 ampulam unam in qua e t paurum can-
quod canapum de qui fieri debeat sarcia, excepta caneva fare minute.
balula vel gramolata. D calt/ura.
L canava. caneveta. canhia top. "Cagnes ( FI:) "
caneva top. DKR 242 a.141.6 johannes e t georginus de grimaldis con-
BSR 154 a.1195 in villa ancti petri de harena, loco ubi domi~i cas!,rorum de antipoli et de canhia.
dicitur caneva. MSS 206 a.1207 pecia una que iacet ubi campa sf. 'canapa"
dicitur caneva. CPB 242 a.1.388 (Bobbio) item libras quinque filli de ca-
caneva sf. orlO, terreno coltivato" nipa. MSC 262 a.1407 (Corvara) de mollificatione lini
CAC 25 a.1178 (Sav.) pecia una que iacet ante cannevas vel canipe.
patruorum meorum. L canava.
L canabarius. canapa. (in) canevanova. (in) canaviciis. (insula) canis curti top. (Sav.)
caneva sf. "osteria, tavem.a " SRC ] 46 a.1263 (Sav.) in insu]a canis curti.
LJ.1 803 a.1228 (Sav.) actum saone iuxta canevam alde canistrum sm. "canestro"
matone. ACM 52 a.1326 (Carr.) in penu seu caneva, in S.O~ ~2 a.]~28 (On.) ~xceplis ... fructibus viridibus et
qua vendiderit vinum. LG 137 a.1327 quelibet persona SICCIS In camstro, paneno. tobalea vel tefania.
que tenuerit. .. tabemam sive canevam pro vendendo seu L C3Jlestrum.
causa vendendi vinum .. . - in taberna seu in caneva. canisvetus cognome
SSA 173 a.1345 (Sav.) de hospitiis. tabernis seu canevis. SC 374 a.1188 johannes can isvelus.
SSA.2 30 a.1345 (Sav.) ludere in canevis et tabemi s. DUC.2 90 can isvetus: ensis brevio,. vel cultellus.
L canava. L canem vegium.
caneva sf. "ripostiglio, dispensa, cantina" canionus top. (Cen.)
DNB 58 a.l1.82 actum in caneva (locale della nave) ea LMS 54 a. 1222 ubi dicitur canionlls.
die. RCP 222 a.l] 97 (Luni) in granario sive caneva lu- L canitium.
nensis episcopi. RCP 132 a.12L2 (Sarz.) et deferre usque canitium "barriera di canne"
ad canevam vel ad granarium. CSL 51 l/xiii. canevarius GR.~ 19 (San) claudere iP. ~~n (domum) pro parte sibi
vero (il dispensiere del monastero) ... comedere possit de cont1l1gente de tabuhs ve.1camtllS val matonibus vel palis.
foris ante refectorium et non in caneva neque in pristino. L canna. canionus. D canissu.
cani 213 canz
nos tenebimus ad eantarium janue soldos xiii. pro quoli - denarios tres pro uno quoque cantario (ms. cantanario) .
bet cantari o dare leneamll s. PLS 438 a.130 1 naulizamus DKR 12 a. 1405 cantaria tria milia aluminum minutorum
vobis ... pro canlarat is et mercimoniis infrascriptis ... ga- de foliis .. . DMC 306 a. 1417 dimidium cantarium ... ex
leam . .. dicli ' mereibus sive mercimonii s . .. cantariis grossis, racionando ipsum cantari um centenaria
cantarata janue! de janua septem cum dimidio de ianua. PVP 287 a.1492 cotona ...
BGS 87 sg. a. 1250 et levare in dicta nave pro cant. de- cantara 90 .2.17 . AND .6 409 a . 1508 canonum unum
cem acconi s facti s ad nave m mereatorem unllm facta bronzii ponderis cantariorum decem et octo. FST 31
prius cantarata diete navi s .. . si concordes fuerimus nos a. 1592 (Triora) teneanlur ipsi stanterii ... cognoscere ae
velle tenere ad cantaralam de janua. - dare e. sol vere inquirere omnes pessas, ontias, libras ... cantaria, staria.
promittimus solidos decem janue pro qllolibet cant. de ea PIA 45 n.66 aro qintar "peso di cento rotoli". ALN 110
quantitate ballarum el mercium quas in dieta nave hone- (Marco Polo) cantaro. LDM 103.
rabimus ad usum et modllm cantarate janue. L ca. cant. cantale. cantar. eantaretus. cantarius. canta-
BGS S4 "the merchal1ls were l'equi l'ed by llle ship-ow- tum. cantarata. contarium. D cantaro.
ners lo load theil' cargoes in Genoa ad cantaralam janlle, kant(arium) sn. "misura di peso per pietre prezio-
i.e. lo pay Ireighl Ori ali money and wares exported se?"
without exceptioll, al the rate per cantarillm agl'eed upon SFG.2 290 a.1375 ballassii tres qui ponderant kant. lxxx.
far the eastern voyage, alld lo pay the total amount in cantarium sn: "grossa stadera"
Genoa" . LEM 224 a. 1230 cantarium unum pro ponderando gra-
canta rata syrie num. GR 88 a.1288 (Alb.) scandaleta, canlaria et roma-
BGS 54 "/heir (of Ille merchants) eastward bound cargo na possint esse de ferro. RVN 130 s.x iv (Noli) et quod
would be carriecl free of freight Ol! conditiol! that they granum delatum per eos ad molendinuITI. non portabunt
supplied the requisile cargo in Syria (8 la IO cantaria of alicui nisi fuerit ad cantarium, caccias sive pensam com-
A cre per miliariUI/1 laden in Genoa) /0 be fetched LO Ge- munis ponderatum. LG 109 a. ) 327 iacobus dacia qui fa-
noa at tile rate fixed by tlle contract". cit cantaria. SSA 127 a. 1345 (Sav.) filatores .. . non pon-
Cf. LDM 103. derabunt canapllm aut sarciam aliqllam . . . nisi ad canta-
L canlarius. canterata. rium et slateram comuni s. FIL 306 a. 1376 (Sav. ) (rubr.)
cantare vb. "cantare" de cantariis. LG 416 a.1383 in asta cuius cantari i sit ~ i
BSR 164 a. 1190 quin canonici possint cantare missas . . . gnatum quanti ponderis sit il1e romanu s. PPG .103
CSL 50 a.1278 ad mi ssas privatas canlandas. a.1565 qui portaverunt tabacum ... - cum cathelll~ et
L cantalamissa. cantator. canlor. D cant. cantario. . . marchandi et giustandi tabacum et canlanum
canthareta sf. "cassetta" pro pezando calce.
FCD.2 208 a.1278 cantharetam unam in qua sunt plures cantarius SITI. "imposta sul peso delle merci"
pomelli argent i. CDG 122 n. (= LG 71) a. 1140 de introitu pense. hoc mo-
L cantara. D cantieta. do accipitur pesatura de cantario et de rubo. per llnum-
cantareta sf. "slanzino, cantina" quemque sachum bombaci i de sicilia denarios brunetos
BNA 514 a.1263 (Vent.) promitto .. . facere so larium in- quatuor etc. LJ.l 68 a.1140 item laudaverunt ut cantanus
ferius riorari de maonibus et cantaretam facere fieri eum et rubus postqllam expeditus fuerit ab eo quod est Ip~e
scala una ad descendendum inferius. cantariu s et rubus laudatus ab aliis consulibus ecelesle
cantaretus sm. "sradera " sancti laurenlii et archiepiscopo ab ea die in anlea siI ec-
LG 415 a. 1383 ne ad cantaretum, sed tantum ad bilancias elesie sanCii laurentii usque decem annos ad facienda
ponderetur ... non audeat aliq ui s macellarius ... vendere opera eiusadem ecdesie . ...- cum proventibus rubii el
aliquas carnes ad pondus cantareti, sed sollum ad pondus cantarii .. . CDG 122 a.1140 item laudaverunt (consules)
bilanciarum. LG 646 a.1404 quod copertureri i et sarto- ut cantarius et rubus sit ecclesie sancti laurentii usque ad
res ponderent ad bi Ilanc ias ... quod non liceat copertore- decem annoso CDG 241 sg. a.11 49 introitum de cantar~o
riis emere vel vendere . .. ad pondus cantaretorum . . . li - et de rubo et de canna maiori et minori , et de cantano
ceat tamen ei s recognoscere dictas res ad cantaretum. ferri . - et'non tribuant aliquod drictum in cantario neque
OMC 477 2/xv item colligat et exigere possit dictus col- in rubo neque in cannis. CAC 152 a.1179 (Sav.) leidam
lector ... a qua libet persona que teneat apotecam, causa el slateram et cantarium et rubbum . SRB 64 a. 1 179
vendendi ad pondus cantareti seu balantiarum, kratos xii.
singulos annoso
L cantarius. D cantarelo.
(Sav.) leuidam, can tarium, stateram et. rubbum. LJ ..I.
406 a.1192 dono vobis libert.atem cantam buze et modll
et omnium realium mensurarum in tyro.
(
cantaretus sm "piccolo vaso?" cantatorem sm. "cantore, cantastorie"
PVP 238 a.1456 in cam in ata .. . ca ntaretum unum par- DSP 222 (= BFG 4.420) a.15 12 nuper ad urbem concur-
vum. PVP 250 a. 1458 item in caneva terranea . . . cantare- ris e tot cantatores quos iharlatanos vulgus appe~lat: . . -
tus unu s parvus. ut nemo ex hoc genere hominum diebus negotlosls de-
PVP 101 sg. cantet aut fallatias suas exerceat.
cantaricie sf.pl. "processioni CO /1 cami e raccolta di L cantare. cantorem. D can/aor.
offerte per la chiesa" cantatore m cognome
CSG 40 a.1375 de decimis et cantarici is. Lli 1497 a.1279 de quarterio quod appell atur q
L cantegora. ri um cantatorum castr'i montaldi .
cantarium/ cantarum sn. "cantaro, misura di peso" cantatum sn. "carico, peso trasportato"
CGS.1 226 a.1158 ad cantara alexandrie munda cantara GG.2 279 a.1206 tolum cantatum sali s mei bucii.
Ixv ... sex fasces brailis cantara munda xlvii . CGG 175 cantegora sf. "canto carnascialesco" .
a. 1260 (PortoY.) canlaria iii. ad cantarium de sardinea. GR 33 (Sav.) alterum (abusum) qui dicitur cantegore, qUI
RVN 124 s.xiv (Noli ) pro cantarium carnium solidum i. in die palmarum incipit et solemnibus pasche diebus per-
LG 217 a. 1340 solid i Ire . ... pro quolibel cantario car- severat, cantantibus puellis amatorias cantiunculas cuJ1l
nium el casei . DDG 229 a. 1376 pro casse i cantariis vii i. proximorum scandalo.
MSB 152 a. 1383 cantari a tl'es casei salsi. CDC 5 a.1 386 Cf C.SALVlONJ, RIL s.2. 33 (1900) 1159 sgg.: mi/. cante-
lane sacha vi . cantaria viii . CDC 49 a. 1386 cotoni sacha gora a.1389, cantegole a.1396), 111 .5.
xii., cantaria xxviii , rubi V. ianue. FIL 3 I7 a.1404 (Sav.) L cantaricie. D canteigora .
cant 216 capa
la. GR.245 (Falcinello) de non retinendo bestiamen fo- OC 170 a.1165 imperator continuo mandavit conradum
rensium in domo seu capana. suum capellanum Pisis pro confirmanda treuga. PPE 46
PGC 100 n. SPS 133: pre-celt. (lig. e iber.), presente nel a.1190 (Roma) concedit ianuensibus in tyrensi civitate
celt. (cimr. kaban). J.HUBSCHMID, ELH 1.132: prima atte- novam fundare capellam in qua liceat ianuensi ecclesie
sta ... in lsidoro; a.prov. cabana. Pisa a.823 cabana Ven. instituere et destituere capellanum. CSL 50 a.1278 ca-
a.J038 cavanna "rifugio per barche". pellani seu mansionarii ... cum .. . vocati fuerint ad mis.sas
L cabainola. cabanola. cabana. cavanna. cavanuccia. privatas cantandas ... PRV 124 a.1321 (Sarz.) presbtte-
D cabana. rum bonensegnam, capelanum capituli lunensis eccIesie.
caparonem sm. "piccola cappa; cappuccio" CSL 32: "nella gerarchia del capitolo di San Lorenzo a
DRG.2 l a.1200 tot caparones ypre. Genova i capellani o mansionarii sostituivano i canonici
L .capa. capaironus. caperonus. capirrenus. . l. impediti dalle troppe mansioni di carattere politico".
caparrum sn. "caparra" L capella. cappellania.
DAA 69 a.1279 item ab ugolino censario. quos habuit a capeUanus cognome
me per dare caparrum, daremos quindecim tariconos . CGS.I 396 a.116O totum hoc quod habet in albario quod
PCP 756 ca. 1300 si inde datum fuerit capamm et dena- habuit a cruseto et capellano. CGS.2 21 a.1161 testes
rius dei. ' raimundus capellanus.
D caparu. capelaria sf [err.per capelania?] "cappellania"
caparus cognome NB 129 a.11988 totam illam terram . . . quam habeo et po-
BSR 336 a.121 Oobertum capamm. U l 1282 a.1259 ful- sideo ... in tota cape1aria ecclesie sancte marie de mola-
eone caparro de sancto romulo. zanna.
PAC8. L capella. capellania.
capcia sf. "mestolo" o
capellerius sm. "fa~bricante di cappelli o elmi"; co-
PCC 142 a.1353 (Sav.) situla una pro aqua cum capcia de gnome.
ramo. BF 86 a.1407 (Sav.) item capcia. item capseta GC.2 63 a.1191 johannes capellrius. GC.2 33~ a.1206
cum meixa anselmus capellerius. NL.1 368 a.1210 a te 'guilielmo
L cada. cappelerio. NL.2 365 a.1225 durans capellerius.
capeUa sf. "cappella" D chapeler.
RCA 291 sg. a.1Oll capella una que est edificata in ono- capeleta sf. "sorta di gioco"
re sancta iulia et est constructa in loco kalaolo, cum om- RLC 72 a.1297 (Cosio) qui luderit ad aliquod aliud lu-
nibus decimis que ad ipsa capella pertinenti bus, vel cum dum, nisi ad capeletam minor.
omnibus dotis et oblationis atque luminariis. PPE 46 capeletus sm. "elmo" . .
a.1190 (Roma) concedit ianuensibus in tyrensi civitate DAF 98 a.13oo item spatam unam florentmam mumtam
novam fundare capellam in qua liceat ianuensi ecclesie de camuco. capelletum unum pisaneorum. item cerveIIe-
instituere et destituere capellanum. SRC 518 a.1384 riam unam. VFD 111 a.1335 duo paria armorum cum
(Sav.)'electio (erezione) capelle sancti angeli raffaellis in
eclesia sancti augustini . MCS l136 a.1482 (Sav.) in cape- capelleto.
la fabricanda. MCS 137 a.1482 (Sav.) promiserunt. .. la- L capellina. capellus. ,
borare et facere portam magnam diete capele .in petra capellina sf. "elmo" .
LG 17 s.xiii. balistas guamimenta et capelhnas. V'CB 9
mannori. BG 180 a.1484 (Sav.) nomine dotis diete ca-
pelle beati archangeli raphaelis. . sg. a.1238 (Bonif.) scutum e.t capellina.m. PLP 159
L capellanus. cappellania. capelaria. a.1250 (Sav.) capellina que dlcebatur fUlsse subrepta.
cappella sf. "struttura di copertura di torre" ' LEM 258 a.1259 scutum et capellinam.
LDV 13 a.1383 (Alb.) habeant plenam largam et Iibera'm L capella. capellus. D cappellina.
potestatem et bayliam inveniendi modum et maneiram capellus sm. "cappello" . o '.
' .
hedificandi et constituendi cappellam turris comunis al- OC 196 a.1166 lune surrexit dommus fedencus unpera-
bingane. tor, capellum in manu sua tenens, dicen.s .... NL.2 97
capeUa sf. "casa comunale" ~ a.1216 in centenario uno capellorum flltn. VCS. 10
GR 33 a.1297 (Cosio) de capella cuxii et mendatice. In a.1238 (Bonif.) dolium unum,lenciam unam, braguenurn
capella cuxii non habeant nisi xxv consiliatores: eodem unum et cappellum unum. PLP 105 a.1250 (Sav.) ca-
modo in mendatica comune possit elgere notarium pro mixiam brachas et capellum. DAA 75 a.1279 capellos
capella castellanie. triginta quinque pro aqua, predo daremorum q~atu?r~e:
capella sf. "cappello da donna" cim pro capello ... - sacculum unum cum capellis Vlg mU
PVP 298 a.1492 pro calceis paribus numero 20 et planel- duobus pro aqua. FCD,2 369 a.1281 sambuc~am unarn
lis paribus quinque ... manifactura unius capelle ... trena
0
de argento circumdatam xamito et capellum m quo est
auri pro scolatura raube... , aurum et perle. BCL 293 a.1290 capellum unum pro
L capellus. capellina. D cape Ila. aqua. CA 598 a.1292 in ceda pro capellis gerfalcorurn.
capellan cognome DAF 23 a.13oo capellus unu's de aqua. ASA 308 a.1350
CGS.2 145 a.1163 rolandus capellan. (Alb.) portando semper capellum in capite. CPB
L capellania. a.1388 item sex !capelos feltri et coraminis. PVP
capellania sf. "cappellania" a.1488 item capelus unus palie pro domina. PVP 299,
RCP 2 a.1149 (Luni) plebem ... cappellaniam sancte ma- a.1492 in uno capello palee in goarnimento lucretie.
rie de pugnano, ecclesiam... PCA 52 a.1335 (Alb.) at- L capella. capellina. capelletus. D capello.
tendentes quod in ecclesia albinganensi inter ceteras ca- capellus sm. "elmo" . .
pellanias ibidem institutas, que sunt novem... SRB 347 DRG.2 400 (= BGS 103) a.1252 scutis, lanceis, spatt s
a.1393 (Quil.) univertitatem hominum capellanie quiliani capellis sive baciletis seu insulis (= infulis). LEM 258
et locorum olim episcopatus saone. a.1259 scutum et capellinam. item capellum unum. DAF
L capella. capellanus. capelaria. 23 a.13oo capellum unum de ferr. PLS 282 a.1301 ca-
capellanus sm. "religioso; cappellano, preposto a pellum unum ferri cum visera. DKR 618 a.14'37 capello-
una cappella; carica nel capitolo di San Lorenzo a Ge- rum tonno i.
nova" L capelletus. capellina.
)
cape 218
capellus sm. "cappello, simbolo di investitura" spatulis superius vellirare per capillos. CSS 174 a~1435
U.l 628 a.1218 et ita ipse obertus spinula capellum ac- (Sanr.) si ... fecerit capilantiam cum aliqua persona .. .
cepit quem porrexit ei obertus iudex et ipsum investivit scilicet accipiendo se ad capiLlos. vel impellendo se .. .
dictus obertus iudex de civitate et ipsi dominium et pos- NS~ 286 a.1459 (Mioglia) de non trahendo aliquem per
sessionem de civitate dedito caplllos. SGS 263 a.1505 (Sav.) et. captos ignominiose
capellus cognome capillis abstraclis sequentibus pueris et plebe in carcerem
GDN 564 a.1181 (Noli) vilielmus capellus. MIA 87 detrahunt. GR 98 a.1519 (Sarz.) si ceperit per capillos et
a.1297 (Sav.) bertholomeo capello. DOG 767 a.1377 non terinaverit per terram ...
johannes capellus. . L capillare. capillalionem. cavilationem. D cavellu.
capere vb. "prendere a, mettersi a, cominciare" capinta sf. "arnese del frantoio"
PLP 97 a.1250 (Sav.) ceperunt dicere ... quod eram mere- GR 34 (Dolc.) quinque tinuLos pro oleo, aliud tinulum
trix. PLP 135 a.1250 (Sav.) et cepit me distravare et di- ~ro spor:tinando, frolam unam eris, capintam uown spor-
cere mihi verba iniuriosa: .. PLP 173 a.1250 (Sav.) cepit ttnos XXtv.
clamare ad me dicens oyme oyme ... capirreous sm. "elmo afomuJ di cuffia o cappuccio"
capere vb. "prendere, assumere (personale dipen- CGG 270 a.1261 (PortoV.) osbergum unum ferreum fur,-
dente)" nitum cum capirreno et guantis sive cirotecis.
LG 271 a.1363 dicti duo capientes dictos stipendiarios L caparonem. caperonus.
teneantur semper, post solucionem ipsorum, reddere ra- capem sf. "vaso, boccale"
cionem de omnibus solutis et gestis in predictis, magi- LMS 242 a.1222 item capis una erea (= enea).
stris racionalibus comunis ianue. DUC.2 129 capis: calix.
caperonus sm. "elmo" capistrum so. "cavezza" ,
GC 355 a.1191 panceram i. et caperonum i. CA 629 a.1292 ite~ in ?uobus capistris pr mulis aspo ...
OUC.2 114 capero(nem): tegmen capitis. CPB 245 a.1388 (plac.) Item quatuor bazas capistrurum.
L caparonem. capirrenus L cabestrum. cavestntm. D cavestro.
capezale sm. "capezzale. cuscino da letto" . capitale! capitalum sn. "capitale investito in una;- so-
SIP 176, 203 sg. a.1420 (Massa) tres capezali. ciet o impresa" .
D capezale. CGS.I 64 a.1156 capitali diviso profieuum dividere debet
capetta sf. "scherano, bravaccio" per medium. CGS.l 67 a.1156 in reditu. uniuscumque ca-
PAD 248 n. (M.Senarega, fine s.xvi) tantus erat metus a pitali extracto, proficuum per rnedium dividere debent.
capettis. C~S.l 87 a.1157 in reditu reducernus proficuum et capita-
Dcapeta. le IO tuam potestatem. CGS. I 106 a.1157 de capitalis
capeta sf. "(err. per copeta?) tazza; imposta sul ipsius integra ... restitutione. CGS.l 334.a.ll60 reddam ti-
grano" . bi ... capitale. CGS.2.163 a.1163 et capitali diducto quar-
PLP 213 a.1250 (Sav.) data est cabella capete sive leide tam proficui habere debet et ipse, wuilielmotus. DC l<4
in consilio sagone in publico incantu peregrino pellegie. a.1191 et tune dare prominit ei capitale et de proficuo ...
L copeta. BSR 291 a.1197 que mihi pervenit pro antefacto et pro ca-
capicius sm. "cappuccio" pitalo. CNM 63 a.1205 (Sav.) tam capitale quam profi-
CA 627 a.1292 item in una furrura pro uno capicio. euum .. NL.2 192 a.1225 unde extracto cllpitali quartam
L capucius. profiCUI debeo habere. PRV 89 a.1268 (Sarz.) ipsum capi-
capilantia sf. "rissa. accapigliamento" tale et s.o~'. ~AA 19 a.I 274 cap~tale et profieuum quod
CSS 174 a.1435 (Sanr.) si. .. fecerit capilantiam cum ali- deus mlhl m Ipsa (accomendaclOne) dederit. DAF 87
qua persona ... scilicet accipiendo se ad capillos, vel im- a.1300 et de capitale et lucro diete accomendaci0hs ... LG
pellendo se, sive trahendo se ad personas .. . 213 a.1346 dieta loca, et tam capitalia quam proventus ...
L capillationem. cavilantia. L di scapitare. D cavear. ,
capillare (se) vb. "accapigliar( si)" capitaneatus sm. "ufficio di governatore"
ACM 81 a.1396 (Carrara) mulieres invicem rixantes et OMC 121 a.1362 (Chio) capitaneatus valiso (top.) ... ca,.
se capillantes. pitaneatus burgorum. TL.l 129 a.1454 ad coo~l.tum
L acapillare. capillationem. capillus. capitaneatum ministrariam et scribaniam soldaie. 'Th.l
capillationem sf. "accapigliamento. rissa" 346 a.1455 dilatastis enim mi chi officium consulatus
CAF 61 ad a.1161 discordes enim qui in civitate erant, e~pparij (top.) usque ad annum de mcccclviii. pro cuius
capillationes et rixas solitas ne facerent vel inciperent, interesse dictum capitaneatus officiurn rnihi eontulistis.
consules ad presens iurare fecerunt. L capitaneus. D capitanego.
L acapilationem. acapilatura. capillare. capilantia. cavila- capltaneus "comandante; capitano della nave"
tionem. capillus. AI. Il . sg: a.1226 et alii ~uf!1erabiles episcopi, abbates,
capillus sm. "capello" marchtones, duces, capltanel (v.r, catanei). CGG 352
CNM 49 a.1204 (Sav.) violenter iniecit manum suaro per a.1275 (Porto V.) adrniratum alque capitaneum. lA 2S
capillos. RCP 480 a.1218 (Sarz.) quendarn ... cepit per a.1282 ordinatum etiam fuit per sapientes credentie ante-
capillos. PLP 79 a.1250 (Sav.) et cepit me per capiUos et diete quod de cetero aliquis non vocaretur adrniragius ni-
illa sy(mona) me capillis trahebat per viam. PLP 93 sg. s.i ha~ret sub se galeas X. ad minus, sed capitaneus p<>-
a.1250 (Sav.) sed vidi quod tenebant se ad capillos. - Uus dlceretur. lA 62 a.1285 galee]xv et unus galionus de
illa ianuensis acapillabat se cum ipso bertholoto et illa ia- quibus dominus obertus spinula capitaneus comqnis et
nuensis posuit manum ad capillos,dicti bertholoti. RVN populi ianue fuit armiragius ordinatus. VFD 90 a.1330 in
108 s.xiv (Noli) sin autem in dicta altercatione quis per- cognitione capitane i gallearum et eius conscilii. VFD
cusserit aliquem manu, pede vel brachio, vel ad capillos 178 a.1403 quod ipse potestas semper sit ... capitaneus
ceperit, seu dederit maxillatam seu pugnum ... si per ca- galearum dicti passagii. RL 223 a.144O generalem capi-
pillos acceperint. SSA.2 lO a.1345 (Sav.) si ... percusse. taneum. RGL 6 a.1576 navarehos qups vulgus magna-
rit cum pugno ... autceperit per capillos. ASA 427 rum navium et triremium capitaneos & patronos VOCat.
a.1350 (Alb.)si. .. ad capillos acceperit. LG 918 a.l404 LDM35.
si ... se traherent aut acciperent pro capillis. CCS 106 L capitaneatus. eapitanus. cataneus. D capitagna. capi-
a.1414 (Celle) percutere ... cum manibus vel pugillis a tanio.
,I
capsieta sf. "casseua, cofano; cassaforte per custo- capud durum cognome
dia di denaro e documenti" OSM 51 a.ll90 hugo capud durum.
GDN 647 a.1254 (Noli) et non accipiat ipse cabellator. .. L caput durum.
aliquos drictos de ipso sale nisi presente seriba sepedieto, capud fugatie cognome
et ipso scriba presente in capsieta eos reponant. CGG 362 NL.2 60 a.1216 tibi iohanni capud fugatie.
a.1275 (PortoV.) item capsieta una parva. MIA 116 L fugatia.
a.1337 (Sav.) item in quodam marzapano posito in dieta capud iudei cognome
capsieta sunt privilegia infrascripta. VFD 78 a.134O una LMS 166 a.l222 Reg. (Enrico) capud iudei.
capsieta de duobus clavaturis que ponatUI et stet in pala- capud mallii cognome ..
cio. LDS 216 n. s.xiv bancum cum tapeto e,t capsieta. PMS 50 a.1190 (Sav,) vivaldus capud malln, consul co-
PVP 226 a.1451 capsieta una pro domina taUis quallis. munis saone.
PVP 279 a.1488 capsieta una a domina intarsiata. CAR L caput de maio. caput magii. codemalio.
120 a.1587 in expeditione diversarum eapsietarum assalis. capudtergium sn. "asciugamano'"
L capscieta. capsella. capseta. capsena. capsia. capsieti- SIP 177 a. ]420 (Massa) due capudtergia listata.
na. casceta. casseta. casieta. casietus. D caseta. capum soldum "percentuale trattenuta a, titolo di
capsieta sf. "casse Ila posta nel palazzo di San Gior- provvigione sul pagamento di somme di denaro"
gio,in cui si deponevano denunce anonime" . LO 267 a.1363 et ultra aliquid ... percipere vel habere
CDP 202 a.1296 capsieta de robariis que appellatur sal- non possint, et maxime capum soldum quod nullo modo
vaterra. habere possint.
capsietina sf. cassella" L caposoldum.
TL.3 1000 a.]474 ferra pro partexanis in duabus capsieti- capurrus cognome
nis. PVP 279 a.1488 item capsietina una parva pro scriptis. U .2 696 a.1361 iacobi capurri dicti bolla. l '
la galea). PVP 255 a.\459 in camera dicti q. nicolai an- L capuceria. capuseria.
tonii. .. item capsonum unum pro annis. caput sn. "capo, estremit, fine" . . .
L cassonus. GC.2 166 a.1192 promittit ... in capite t~rmIDI dare.e~
captelarlus sm. "accomandatario; persona a cui scapellos ii. (cf GC.l 304 a.1191 et quod ID fine terrmm
sUllo affidato denaro o merce" dabit martellum i.) FIL 300 a.1376 (Sav.) et .teneant~r
li.l 1152 a.1 252 captelarii seu accomendatarii sive homi- dicti draperii... dare pro capiti bus ambobus dICte pecle
nes et mercatores qui deferunt merces non vetitas de 10-
cis non vetitis montempessulanum .. .
panni parmos duos iustos de canna. FIL 310 a.1404
(Sav.) non debeant. .. auferre cerras a cap.itibus d~cti pan-
.:1 \
Cf. DUC.2 140 capitularius: cui capitale, sive in pecunia ni, donec primus cavus et ultimus vendIta ~uenn~. LG
aut pecudibus, creditum est. 684 a.1406 quod cannatores coequent capita CUlUs~ue
captena sf. "catena" panni primo, deinde capita coequent cum schena panru.
BF 86 s.xv. (Sav.) item captene due ferri.
L catena. L cavus. codevia. D co.
caput sn. "capo, sovrintendente" . l '
captia sf. "mestolo" SIG 316 a.1333 magister assie caput opens. ISO 25 (=
CPB 242 a.l388 (Bobbio) item unam sytullam feratam MAS 52 n.) a.1432 magister et caporalis apotece seu vol-
ab aqua cum captia rami. PVP 221 a.1451 item siculam
unam cum sua captia. ,. te aut'caput operis
L cacia. L caput operis. cavionem. D cau. cavo.
aptionem sf. "cattura" caput sn. . ~
CDG 233 a.1148 salvis tamen feudis vassallorum qui FCD.2 208 a.1278 unus smeragdinus ... una granata pro
suot infeudati ante captionem marchionis. . . sigillo, una petra cum capite, unus robinetus acerbus.
captivus agg. "cattivo, malvagio" caput allei. top. "Capo d'Aglio (Esa)" -, .
PLP 97 a.1250 (Sav.) dixit ei anum cap'tivam ... meretri- GR 34 caput allei usque ad bragam "da Esa al Varo".
cem captivam. . , L cavus. D cap d'ail. capo d'aglio.
D cativo. caput cursi top. . .
capuceria sf. "allaccapannt' RCP 38 a.1199 (Luni) usque ad caput CUrsi de cO<;evla, a
PVP 231 a.1456 item capucerie due ligni. capite cursi recto tramite usque ad scognam de guensello.
L capucius. capusera. capuseria. L cavus. :- ',
capuceus agg. (di abito) "fornito di cappuccio" caput dantisl dantiurn top. "Capo di Caprazoppa
CSG 65 a.1375 et birecto sive capuceo vestitu incedant. (Finale)" . . :
L capucius. RVN 120 s.xiv. (Noli) in infrascriptos confines vld~hcet
capucius sm. "cappuccio a capite dantis usque ad zinolam. GR 44 caput dantlUm.
PCC 9 a.12oo (Sav.) latitantem exinde per capucium caput de maio cognome Il
inhoneste satis et turpiter extraxerunt. LG 346 a.1363 PMS 52 a.1190 (Sav.) vivaldus caput de maio.
unum capucium de uno colore. IEL 94 a.1398 item ca- L caput magii. capud mallii. codemalio
pucium unum blavi. PVP 259 a.l461 capucium unum caput durum cognome
rubeum .. . capucium unum nigrum. GR.2 20 (S.Stefano) Oe.2 266 a.1192 raimundus caput durum. LEM 228
de non levando capucium vel alid pignus alicui persone. a.1238 terra martini capis duri.
(GR.220: l 'atto recavasi a offesa). L capud durum.
L capicius. capuceus. caputeus. caputius. scaputia. capu- caputegium sn. "cappuccio" . . .
ceria. D capussu. scapusini. NIS 354 sg. a.1425 caputegium unum panm rugn .. . ca-
chapucius sm. "calderaio" putegium unum ab homine stampatum de roxea.
VCC 27, 29 a.]480 (Sav.) magistros artis calderariorum caputeus sm. "cappuccio"
et chapuciorum.- magistros artis calderariorum sive CPB 246 a.1388 item unum ,caputeum de mischio ab ho-
chapuciorum. mine. MSC 259 a.1407 (Corvara) de bis qui ellevant ca-
L clapucius. D ciapiissu. puteum. galeriam vel cucullam de capite. (GR.2 20 "l'al-
capu 222
lO recavasi a offesa"). PVP 226 a.1451 item caputei duo carabola sf. "misura orientale di peso"
panni rozee pro usu dicti qd. thome. ASD 192 a.1458 DDG 264 a.1376 pro ex macis, carabola L, per { ccxxxx
caputeus unus saye nigre. CP 994 a.1473 peviale ... cum auri filati. DDG 715 a. l.377 pro roybarbaro carabola i.
suo caputeo. carabus sm. "piccola nave"
L capucius. JAN. REWI672 . Y.BERTOLDI, PDP 1946 33-68 (Rec.
caput faril fariil farisl pharis top. "Capodifaro N.LAMBOGLlA, RSL 14 (1948) 155: termine di diretta
(Gen.)" origine greca, diffuso nel Medit. nord-oecid. dal com-
CGS.l 328 a.116O infirmis de capite faris s.xx. BSR 38 mercio marsigliese. ALE 76: cf porto caravela a.1255.
sg. a.1174 a sancto andrea de sesto usque ad capul pha- LNE 45 (Adriatico).
riso - a capite fari usque ad ecclesiam sancti andree de L caranus. caravus. caravella. caravellus.
sesto. PPG 315 a.1413 velis et zerbinis positis ad turrem carraca sf. "grande nave da carico"
capitis farii. PPG 310 a.1551 spasuyris pro faciendis si- LG 13 (= FNG 36) a.1157 ego non faciam ... galeam ne-
gnis de nocte ad turrim capitis farii. que sagitteam neque carracam, et postremo nullum li-
L cavus. D co-de-far. gnum corsale. CLS 22 a.1213 Iignum unum qui dicitur
caput galli cognome carraca. NL.2 235 a.1225 sana eunte caraca bemardi de
LJ.24 a.1154 bonus vassallus caput galli. NL.l 156 telosa. VCB 55 a.1238 (Bonif.) omne ius quod habeo in
a.1203 boccutii capitis galli. carracha que est in ponu bonifacii.
caputiusl -m smln. "cappuccio IAN. PIA 52 n.93: 73 n.39; ALN 92 < aroharraqa "bru-
SSL 204 a.1336 unus mantellus et unum caputium de /otto". VPM 163,290: Genova riceve il termine dalla Si-
blado foderato de griso. CST 274 a.1381 (Taggia) nemo cilia e lo diffonde in Europa. LNE 53 sgg.
audeat elevare alicui caputium vel aliud pignus ... et ali- L carrachium. D caraca.
quis tabemarius non debeat. .. dictum pignus accipere. caracapa cognome
L capucius. CDG 554 a.1182 (Sav.) nicola caracapa, homo de consci-
caput magli I maUei cognome lio. MIA 73 ante 1316 (Sav.) petrum caracapam sindi-
LJ.l 635 a . 1218 guillelmus caput magi. .BNA 467 cum comunis saone.
a.1262 (Vent.) anfussi capitis mallei. VTS 63: potentefamig/ia sovonese, s.xii.
L capud mallii. caput de maio. caput malIe i. codemalio. carracatura sf. "sovraccarico?"
maleus. DRG.2 484 a.1253 quas cargias ... promitto portare $ine
caput nauli top. "Capo Nolt" carracatura (;;; senza sOllrapporre loro altri carichi?) et
RVN 126 s.xiv. (Noli) in portu nauli a ponta capitis nauli sine caafaxacatura et sine apertura et disligatura dicta~
usque ad fossatum corealli. rum cargiarum.
L cavus. D carrigadura.
caput operis sn. "dirigente, capomastro" carrachium sn. "carraca?"
SIG 316 a.1333 magister assie caput operis. ISG 25 (=
CP 231 a.1453 misit chio .. . sclavum pro requirendo car-
MAS 52 n.) a.1432 magister et caporalis apotece seu vol-
rllchium.
te aut caput operis.
L caput. D cau d'ovia. L carraca.
carracia sf. "palo da vigna"
caput planum cognome
PPE 134 a.120 1 isabella caput planum. CST 292 a.l381 (Taggia) carracias vinearum. GEC 84
caput salvum sn. "specie di soccida" (Chiav.) carracie pro intarazzando vites
GR 67 a.1704 (Zucc.) qui habuerit bestiam in socidarn L carracium. caratia.
seu mettariam vel caput salvum de aliquibus bestiis. carracium sn. "palo di sostegno per la vigna"
caput vadi top. "Capo di Vado (Sav.)" . HB 123 sg.: E4itto .di ~otari. 293 ~ . 65, a.643 de palo
PAA 249 (= U.1 1175) a.1253 a capite vadi inferius. quod est carraclO. SI qws palum de vite tolerit componat
SSA 81 a.l345 (Sav.) a coxa albuzole usque ad caput va- solidos sex.
di. SRB 205 a.1225 (Sav.) usque ad senterium quod est V.BERTOLOI, PDP 194633-68 (Ree. N.LAMBOGUA RSL
in monte capitis vadi. 14 (1948) 155) lennine di diretta origine greca, diffuso
L cavus. ne/Medito nordoccid. dal co,!!mercio marsigliese.
car sn. "carro: la pi grossa delle due parti che com- ~~IFPI 1892. ALE 99: < gr. Xapa "palo appuntito",
pongono l'antenna della nave: quella inferiore in cui si durun. X<XpClK1.0V (Hes.). NIG 29 sg. (Vercelli a.I114
inserisce l 'angolo anteriore della vela latina" carracia). Plin. 16.168 characias. BIO 62, CVM mil.,
BSL 9 a.1246 item alias duas pecias antennarum que di- 10mb. carass, carasc, m.s. RGS 170.
cuntur caro L calogus. carracia. carancium. caratia. scarancium.
JAN. PSG 365, 369. VPM 86 sgg.,299 sgg. medio-gr. Dcarassa.
K6pWV "antennae comu" Da Genova la voce passa a Ve- caracossa n.p., f.
nezia (caro), all'italiano (carro) e al Mediterraneo occid. RCA 50 a.l143 de loco care cosse medietatem ficuum et
L calle. carium D caru. olivarum, spallam i. PLP 72 a.1250 (Sav.) ego feci guay-
car cognome tam die xviii. ianuarii pro dicta caracossa, uxore domini
GDN 653 a.1265 (Noli) henricus caro p<mcii ad portam fucis.
ear. abbr. di caratus "carato, moneta frazionaria gre- D biscia cossa. cossu
ro" . caradus sm. "sorta di merce orientale?"
CA 621 a.1 292 summa totalis moneteperperorum cciiij CGS.l 428 a.1161 lb. lxx de carado.
p. xxj caro carafatus sm. "calafato"; cognome
cara sf. LMS 2818.1222 annoel carafatus. SF 216 a. 1382 (Fin.)
ASD 192 a.1458 scaputia una clameloti sive cara nigra: bartholomeus ruspa carafatus de vale pie finarii. '
- vestimentum clameloti nigri sive cara. . L calafatus.
carabiaga top. (Sav.) caraftca n.p., f.
VTS 92 n. a.1530 (Sav.) in carrubeo nominato carabiage. COG.2 173 n. a.1173 gandulfus carefice. NL.l 396
Cf. DUC.2.157 carabaga: machjna bellica expugnatoria a.1210 mariDus carefice.
(catapulta)". L fica.
cara 223 cara
caramalem sm. "calamaio" a.1253 item capit coomune janue proventum totius mansi
LEM 243 a.1240 (iIlV. dell'eredit di Ambrogio scriba) qui est in carraria ubi est. vin~a et c~mpus: . RCP 65.2
psalterium unum glosulatum. caramalem unum. a.1273 (Sarz.) quidem de carrana nonune gulllelmus Spl-
Dcaram . nelIi. SRC 506 a.1381 (Sav.) in posse et villa albizoIle,
caramdellus n.p., m. loco ubi dicitur eararia ... loco uhi dicitur costa cararie.
SLS.2 272 a.1083 (S.Venerio del Tino) caramdelli filio carraria cognome
bonfancjeri . Iv!: carandus < carus? SRB 382 a. I443 (Sav.) bertonus cararia de vado.
caramella sf. "zampogna ; strumento musicale a L carrus.
fiato" carrarius agg. "carraio"
LG 168 a.1303 trumbatoribus tribus cum caramella. GSS 57 a.1330 (Sarz.) viam seu stratam carrariam.
TL.3 615 a. I449 (Caffa) pulsator caramelle qui obligatus L carraria. carreria.
sit pulsare quandocumque dominus consul iverit ad ec- carassi top. "Larache, sulla costa occid. del Marocco
clesiam et similiter in sero quandocumque ei imponitur spagnolo?"
et moris est. DRG.3 1141 a. 1317 in carassi.
A.DARMSTETER, ROM 5 (1876) 144: < calamus. REW IVI, Gloss. carassum.
1484. L carracium.
L caramellus. D caramella . carrata sf. "il carico di un carro"
caramellusl caramella n.p., cognome SSA 143 a.1345 (Sav.) pro precio carrate madonorum.
CGS.2 219 a.l164 caramellus. CGS .2 304 a. li 84 petrus ACV 113 a.1396 (Carr.) solvi debeat gabella ad ratam
caramella. CGG 5 a.1259 (Porto V.) tibi meliorato cara- gabelle limitate super carrata .. . solvere ad rati~nem soli-
melle. MIA 86 ca.1300 (Sav.) lanfranchi caramelli. dorum quindecim pro singula carratia ... ad raUonem so-
SRC 59 a. 1394 (Sav.) toma anton10 caramello. Iidorum xxiv pro singula carrata.
caranche top. (Triora) . L carratia. carrus. D caratur.
FST 80 a.1592 (Triora) nemus carancarum. caratata sf. "catasto: estimo dei beni e censimento
L calancha. D calanca. degli immobili e della popolazione" . .'
carancia! caranthia top. "Caranza" BSO 190 a.1581 (Onzo) confecto super hoc hbro .reglsln
RCA 387 a.946 ecclesie vestre sancti iohanni de plebe in opportunam formam, premissa estimatione O~lum ~
carantia. LJ .2 1055 a.1386 territorii et ville carancie. norum immobilium ... et facto repartimento ad bbras, soh-
BIR 362 a.1295 presbiter rezanus de caranthia. dos et denarios, prout opportunius videbitur il~is qui ad
L carancius. carantium. carenda. D precanza. confectionem dicti libri. registri seu caratate .. . ehguntur.
caranciuml carantlum top. "Caranza" ICG.6 2 s.xiv-xv "parella catastale" . RRC 9.21. RCS
RCA 472 s.x.? in plebe caranlii. BSR 292 a.1206 quod
119.
sarviet (= serviet) plebi de carancio et plebi de alberia.
D caratata.
BIR 362 a . 1240 (arciprete) de carancio. RCA 682 carateletusl caratelotus sm. ."botticella"
a.1335 canonicus plebis sancti iohannis de carantio de PVP 284 a.1488 item carratelus unuS. item carratelotus
moniardino.
aliud. PVP 327 a.1507 in uno carateleto barrile unum
L caranthia. carentium. caranzum. D precanza.
carancius cognome cum dimidio crospie.
SLS.2 272 a.1269 johannes carancius.' L carratelus. D carrateleto.
L karenzo. carancia. caratelus sm. "carratello, botticeLLa"
caranzum top. "Caranza" DMC 474 ante 1351 in vegetibus sive bote, carratelis et
RCA 23 a.1143 decime plebei de caranzo. aliis vasibus. DDG 224 a.1376 pro zucari caratelis ii.
L carancium. CDC 7 a.1386 tartar caratelli iiii. NBI 37 a.139O carrate-
caranus sm. "nome di nave genovese" li duo. CSS 236 a.1435 (Sanr.) vegeti bus, tinis, tinellis et
NL.2 218 a.1225 pro tecia parte unius ligni quod vocatur carratellis. TL.3 673 a.I449 asperos decem pro quolibet
caranus. carratello. TL.2 337 a.1465 carratelli tres ... in uno sunt
BNN78 sg. centinaria quinque et libre xxviii nete de sanitro. TL.2
L carabus. caravus. 553 a.1468 carratelli duodecim salinitrij. DMC 480 2/xv.
caraonica top. vinum ... imbotaverint in vegete sive caratelo. PVP 220
LG 62 a.1150 in locis terris et villis infrascriptis, videli- a.1451 item carratellos duos pro vino. PVP 236 ~.1456
cet in macro, aurigo .. . caraonica. larzano. item carratelum unum pro aceto. BBL.'5 a.1472. iD uno
carare vb. "calare, scaricare" caratello vini. TL.3 34 a.1473 carratelll tres et pipa ~~a
ASA 4 a.1284 (Alb.) pannum a1baxii .. . quod non fuit ca- in quibus reponi fecimus infrascripta: videlicet badlh~
ratum et venditum in albingana, SAG 6 s.xiv ianus ... ducenta triginta quinque el ballas quatuor l~arum fero
dum sub carignano transiebat, fecit navis velum ab alto (per il trasporto su nave). PVP 284 a.1488 Item carrate-
ad infimum trahi atque deponi, quod in vulgari vela cara- lus unus.
re dicitur. L carateletus. caratelotus. caretellus: D carratello.
L calare. carraterius sm. "carrettiere.
carraria sf. "carro, carriola " BGO.173 a.1360 salvo ab expensis laboratorum et carra-
FNV 335 a.1259 muletum unum. carrariam unam. su- teriorum. TL.3 617 a.I449 item pro carraterio pro con-
pracotum et gonellam ... item carrolum unum. carrariam ducendo confodium ad palatium, asperi duodecimo
unam. L carruS. D carat.
Ma cf DUC.2 184 carraria: dolii vinarii seu alterius li- . carratia sf. "carro, il carico di un carro"
quoris species. ACV 113 a.1396 (Carr.) ad rationem solidorum quind~
carraria top. "Carrara" cim pro singula carratia. .. ad rationem soldorum XXIV
AND.4 196 a.l475 pillam marmori albi carrarie. pro singula carrata.
L carrarius. carreria. D carrara. L carrata. carrus.
carraria top. carratia sf. "palo da vite"
RPV 239 a.1214 (Sav.) campus qui est ubi dicitur ad car- GR 20 a.1618 (Garlenda) qui inciderit seu cim~verit fr~xe
rariam. SRB 187 a.1219 (Sav.) terras et vineas quas ha- ros, carperos, armorinos, brugos, et alia boscal1a sufficI~n
bet in burax et in carraria et. in vallegiis. LJ.l 1176 tia pro facere carratiis ... SOV 234 a.1428 (On.) carauas
cara 224
vel columnas. BSO 214 a.1581 (Onzo) carratias vel arun- caravalle sf. . . "cara vella"
dines seu palos vel aJiqua alia existentia in regimine vi- DEI.] 755 a.1284 (Oen.)
tiUlD et aliarum arborum. 0R.2 42 (Ceriana) si reperietur L caravella.
aJiqua persona caratias portans et latas el palos . .. caravana sf. "carovana"
L carracia. carracium. carrata. carrus. D carraza. ACC 52 ca. I 000 maximam caravanam ex illis saladini
caratia sf. "parte dell 'aratro " cepit. TL.3 114 a.1174 (Caffa) depredatores illius cara-
SOV 325 a.1428 (Chius.) aliquod membrum aratri, velu- vane nostre que ex iJlis partibus huc veniebat.
ti tendegula. tragola, parrocinum, cuneus, aspa, caratia. PIA 39 n.38. PVO 416. dal perso karwan "carovana" al-
caratinum sn. "merce orientale ?" traversio l'arabo.
LMS 410 a.1224 quod nihil habuit de bombecio nec pi- earavana sf. "convoglio di nav;'"
pere nec de boconino .. . preter cannarn unam de caratino. OP 127 ad a.1213 galeas plures armarunt causa eundi in
caratum sn. "entrata, rendita" maritimam pro custodienda caravanna Iignorum nostril-
ICO.6 2 s. xv. carata malepage: "le ammende sulle lettere rum qui pro grano i.verant. OP 144 ad a.1217 feliciter ca-
di cambio protestate " ravana nostra de ultra mare venit in portum ianue. AI
caratus sm. "carato, moneta fra zionaria greca" 115 ad a.l24 I missus fuit qllidam bucius saIarius obviam
CA 617 a.1292 item in panej. p(erperus) x. car(ati). caravane. - cumque caravanam nostrarn de ultra mari
caratusl karatus sm. "quota pane" expeclaremus .. . AI 174 ad a.1247 reverse sunt nostre
LJ.2 793 a.1373 et omnibus rebus predictis venditis in galee versus naulum et versus provinciarn ut conducerent
partibus seu karatis triginta octo. CP 156 a.1390 luchino ianuam caravanam lignorum que in parti bus illis erat.
de vivaJdis emptore karatorum xii. ex karathis xxiii i in- DT 517 a.1314 quod aliquis grecus non possit se assigna-
troitus cabelle vini. re alicui caravane ianuensium que transitum faciet de ce-
BBL 4 a. I.472 pro partita per contra unius carati, quam tero per terras ipsius domini imperatoris.
credebam participare per caratos duos. L calavana. D caravana.
D garatura. (de) caravana loc. "di armi destinate alla difesa dei
earatusl karatus sm. "caratura. quota di 1/24 di convogli di navi"
propriet di una nave" PLC 22 a.1301 (navim fumi tam .. . ) item quadrellos' de
DAF Il a.1299 pro tercia parte et medio carato galee no- caravana tres milia; item verrugos quadringentos de cara-
ve vocate sanclus antonius. DNB 36 a.1384 in qua cocha vana
predicti ... erant participes pro karatis duodecim ... - ad caravana sf. "Carovana, compagnia di facchini 10';"-
complementum karatorum viginti quatuor. PVP 295 bardi operante nel porto di Genova "
a.1493 pro precio caratorum quinque pro quibus partici- CAR 13 a. 1381 laboratores caravane ... laboratores de
po in dicto gaJeono. caravana laboratores de la caravana .. . CAR 163_1424
LDM 23, 25. A.NICOUNI, AMSSSP n.s. 20 (1986) 7 1. inter ipsos s~io~ et. fratemitas qui bus laborant super
earatusl karatus sm. "carato, misura di peso per pontem pedagll vldelicet de cumpania laboratorum cara-
preziosf' vane . CAR 48 a.1459 quod nemo laborator selJ ba-
FCD.2 208 a.1278 quod frixium est in pondere .. . uncie staxius .. . audeal ... portare aliquas res, merces seu rau-
quinque quarteria duo et dimidium .minus duobus karatis. bam speclantes et pertinentes ad exercicium camallorum
BCL 319 a.129O libras triginta argenti ... dare tenetur ... caravane dugane. PVP 288 a.1494 debent pro laboratori-
nomine cambii yperperorum trecentorum et caratorum bus caravane et ponderatoribus f. 3.
xviii. auri. SFG 2.290 a.1375 ballassi tres qui ponderant caravana sf. "compagnia di facchini"
karat. Ixxx sive octaginta, fassati in una pecia sive tella. LO 682 a.l406 crochos vero de caravana facere possint de
CLD Iii. RAN 44. REW 6906. PIA 45 n.65; ALN 111 ; paretis novis de canabatio, guamitis de coriis boum orla-
LVO 34: < ar. qirat "peso per oro; frazione monetaria". tos de ovatis. VTS 89 a.1530 (Sav.) laboratores caravane.
caratus sm. "peso" L calavana. D caravana. .
LO 432 a.l383 quod carati ... sint boni et iusti et de lac- caravana sf.
tono. LO 446 a.1383 quod dicti bancherii teneantur acci- LO 711 a. l 406 quod marescali non capiant pro ferrando
pere caratos suos a bancho communis. llitra taxationem nec ponant ferros de caravana.
caratus sm. (bol.) "pianta orientale?" caravellaorem cognome
PLS 446 a.130 I iarras duas de erba nominata carato. GO 142 a.120 l a martino caravellaore.
Cf. DEL1 754 it. carato: < aro qirat < gr. KepcX'tlOV "sili L caraveUatorem.
qua del carrubo". caravellata sf. "quantit. carico (di pietre, ma anch~
karatusl charatusl haralus sm. "moneta bizantina" di altri materiali)"
COS.2 233 8.1164 de bisanciis xlviii minus iii. karatis CNM 310 a.1 204 (Sav.) duxit .. . xi. caravellatas salis.o-
alexandrie. LJ.I 1355 a.1261 perperos tres et karatos et fuit caraveUata ilIa mine [ .. .1. CNM 291 ca. 1205 ven-
sex. DAA 11 a.127l bisancios viginti duo milia ... et didit et tradidit atque consignavit ipsi wilielmo caravela-
charatos septem sarracinales annenie. PLS 447 a.13OI tas lignorum pro solidis iii. per caravelatam. U.l 316
haratos duos albos implicatos in draparia. a. t 260 precio ... caravellate lapidum grossorum proicien-
Cf. LDM25. dorum in mari soldorum quatuor. caravellate lapidum pi-
carattus ~cognome candorum soldorum octo et dimidii, et caravellate lapi-
CCS 135 a.1570 (CeUe) petrus carattus. dum piccatorum soldorum duodecimo U.I 1316 a.1260
caratus sm. "diritto doganale" caravellate lapidum grossorum.
ICO.6 252 s.xivxv. exclusis illis rebus vel merci bus ex- PPG 223. REW 1673b caravos "pietra: origine igno-
trahendis pro lombardia et alemannia et ultra iugum per ra". FPI 1673b Ulig." DEI.l 1755 "tema mediterr."
tres stratas magistras que non sunt obligata solutioni pre- L caravellatorem.
sentium caratorum. DSP 337 a.1553 a scribis caratorum caravellatorem sm. "trasportatore" cognome
et drictuum dugane . . .- nullum damnum causaretur ca- COS. I 351 a.l160 petrus caraveUator. DN8 34'8.1183
ratis nec drictibus dugane ... arnaldus caravellator. OSM 79 a.ll90 lantelmus caravel-
caratus maris sm. "diritto doganale sulle impona- lator. NB 27 a . 1198 enricus caravellator. LMS 530
zioni ed esportazioni via mare" a.1226 (Reg.: guirardo rosso) caravellator.
==05. 210; 6. 1 s.xii. GFC 254. SFG 2.166 s.xvi. L caravellata.
cara 225 care
carbonarla sf "fossa, fossato" quolibet parl carcarum quod plcabls et adolclblS tres de-
U.1 47 a.1134 de carbonarla .. . item laudaverunt ut tota narios.
carbonarla de castro civitatis ianue sit de comuni ianue carcare top. "Carcare" .
salvis tamen rationibus alicuius hominis qui poterit MMA.2 317 doc.40 a.l111 (donatio biestri facta a bonr-
ostendere rationem in predicta carbonarla habere. RCP facio marchione ecc/esie ferran~ce) 9u~ videtur habere
262 a.1239 (Sarz.) terre ... cui sunt superius fovea sive in carcaris et in cruceferrea et ID mtlleslmo. CAC 152
carbonarla ab una parte . .. GR,.2 20 (San.) car!>onariam a.1179 (Sav.) homines de cario et de cruxferrea et de
seu terraliam comunis intus et extra foveas... nulla per- bolili et de carcaris et de altari. BO 167 a.1I80 (Sav.)
sona fodiat vel cavet. presbite q wuillielmi de carcarl.s. U.1 566 a.~214 et me-
PAC2. detatem de carcaris et medletatem runchl de mallo.
L carbonem. carponarla. LMS 6 a.1222 gandulfus de carcaris. MIA 93 a.1224
carbonaria top. "fossato fortificato a difesa della (Sav.) in pedagio de cario e~ de carcaris. '~~B 194
cinta di Genova" a.1252 (Sav.) molendino quod lpsum monastenum habe-
DSP 20 sg. a.1459 de foraminibus de carboinaria ex qui- bat apud carcharas. .
bus aqua deffluit non claudendis. - foramina facta in S.TICINETO, Carcare e l'alta Valbonnida nel Medioevo,
locis quibus aqua descendit a carbonarla per viam que est Carcare 1998 p.44. . .
super sanctam agnetem ultra .. . L chalchere. carchere. carcheres. D carcare.
carbonaria top. carcassius sm. "faretra, turcasso"
CAC 233 a.1180 (Sav.) pecia una tene que iacet in car- LEM 224 a.1230 concham unam rami et scuta quatuor
bonaria, in valle quiliani. LJ.I 33 a.1128 homines de bona, arolia et carcassium. SIG 324 a.B30 balistram
carbonarla et homines de mortedo usque ad molendinos unam de streva cum duabus bonis cordis ... et crocho et
binellos debent facere guardiam in castello ianue. carchassio . .. et carchassium cum veretonis viginti quin-
L carbonaira. . que. ,
(de) carbonarla I carbonarlo cognome REW 8571. ALN 96 (pers. aro tarkash, gr. 'tap1Ca-
DDG 836 3.1377 martino de carbonario. DDG 870 OlOV m.s. PVO 422 afro tarcais, m,fr. carcas.
a.1377 martinus de carbonarla. L carcaxius. D carcasso.
L (de) carbonayra. carcaxius sm. "faretra, turcasso"
carbonem sm. "carbone" VCB 8 a.1238 (Bonif.) carchaxium cum sagiteis. LEM
GSS 139 a.1330 (Sarz.) non audeat... ferugines vel car- 230 carcaxios tres ... carcaxium unum de balista.
bones proicere . .. in terra sarane. CGG 63 a.1259 (Por- L carcassius.
toV.) somas septuaginta carbonum. LO 428 a.1383 car- carceratus agg. "carcerato"
bonem de castanea. RL 79 a.1498 de carceratis pro debito.
L carbonaria. carbonerius. carbonus. D carbn. L carciratus.
care 226 care
carehera sf. "gualchiera"; elemento lopon. cent. unum cardamomi salvatici ... item cento unum car-
U.I 1315 a.1259 ad carcheram follatoris vel colla braza. damomi domestici.
U.I 1314 a.1259 ubi dicitur carchera zervi . Plin. 12.50. Theophr. Hist.plant. 9.7.2. Cti. DEI.l 759 it.
L carcare. cardamomo.
careherel careberes top. "Carcare" cardedo top. (Y.Bormida, Sav.)
SRC 297 a.1227 (Sav.) hominibus ... de carcheribus . SRB 3 a.998 (Sav.) cardedo . . . cario.
LJ .2 523 a.1339 dicti loci .. , carcherarum. L cardeto. cardonus.
L carcare. cardegus sm. "spezia orientale"
carchesium sn. "gabbia dell'albero della nave" CDO 19 a.1526 (Sav.) pro quibuscumque generibus spe-
JAN.l 163, . cierum seu aromalum .. . videlicet. .. gallamm, ~o('allo
D carcasio. rum, cardeghi . . .
carchibitus agg. "(di tessuto) operato con inserimen- carderina cognome
to difili d'oro" . SCS 297 a.l530 (Sav.) d.ni lansaroti carderina.
LG 560 a.I403 frisios vergetas trenetas ... ahquod labore- D cardarina.
rium auri filati vel carchibiti ... in quo sit mistum aurum cardeto top. (Y.Bormida. Sav.) (
pellum... - 1aborerium (auri) sutum textum carchibitum SRB 5 a.999 (Roma, decreto di Ottone 1II.)insu~ lacum
vel recamatum. CP 994 sg. a.1473 pIaneta una ... veluti rotundum cardeto, cairo .. . CHAR.l 403 a.1014 (Pavia,
cremixi charchibita cum auro .. . paramentum unum pro decreto di Ottone III.) lacum rotundum cardeto manducu-
altare zenloni blavi charchibiti de auro cum papagagiis. lo decall0 cario.
- item tres parii per cruces, unum de dimito cremexi et Cf FfL 141.
duo de tella, charchibiti de auro ... paramentum unum pro L cardedo. cardonus. D cardo.
altare zentoni blavi charchi~iti de auro cum prophetis. cardinalatus sm. "cardinalalo"
[cf ebr.(ar.) kirkev "inserire, incastonare"] SML 315 a.1430 titulus sui cardinalatus.
L carcubitus. corchibita. L cardinalem.
carciratus agg., sm. "carcerato, prigioniero" cardinalem sm. "cardinale"
PCI 500 s.xiv galeas ... cum carciratis ... trans)1lsserunt. SSL 321 a.1336 guillelmo vacherio, qui custodit vaccas
L carceratus. , que fuerunt dicti domini cardinalis. , ~
L cardinalatus.
carcubitus agg. "intessuto di fili d'oro" .
ASD 64 a.1381 (Caffa) soniam unam de camocato VIOle- cardinalis agg. "di colore rosso porpora
( "cardinale")"
to carcubitam cum aureo.
L carchibitus. DRG.3 1056 a.1312 quatuor pecie de scarlatis de borsel-
la, videlieet una bruneta c~dinalis. una nigra et una em-
carculare vb. "calcolare, considerare; votare"
broata de grana. FCD.1 xi. a.1312 "maestro Giovannini
DA 62 a.1364 (Alb.) ponantur duo boni viri ad videndum
vetraio abitante in Al(are riceve da Dato Macia da Firen-
et carculandum eius rationem et ipsa vissa et carcula~a
reducatur ad conscilium. - dicti domini consules ... Vl-
ze tanto vetro bianco et fregazonum. dandogli in com-
penso 2500 gotos cardinal es e ampolle da chiesa"
deant et carculent raciones domini georgii cepu~le ... a.d L cardinalem. D cardanay.
lapides albos et nigros. TL.l 326 a.1455 carculal1s omnt- cardonum top. (Sav.)
bus ... CAC 299 a.ll.69-70 castagnetum de cardono.
L calculare. carculus . " NSS 257 "localit sconosciuta"
carculationem sf. "calcolo, computo, valutaZIOne L cardonus.
MSB 146 a.1367 pervenisse ad veram. legalem conpula- cardonus sm. "cardo. usato per cardare la lana"
tionem et carculationem. SRC 504 a.1381 (Sav.) fa.c~a LEM 188 8.1238 (inv. di lanerius) faxes vi. de caroonis_
debita taxatione et carcullatione bona fide et de consclho ALE 77. Cf DUC.2 165 cardo: carduus seu cardui s1ro-
predictorum . .. bi/usoquo lanae canninanlur.
L carculus. D cardon. cardun.
carculus sm. "calcolo, computo" cardonus cognome
DAF 101 a.1300 salvo errore carculi. SRC 730 a.1409 U .2 1005 a.l385 per vadinum cardonum.
(Sav.) facta prius ... dilligenti ratione, computo et. carcu~o. care congo "perch. per lo qual cosa"
TL.l 910 8.1459 invenimus sufocatos esse atque .lO debito U.2 35 a.1250 care flrmiter sciatis, quia .. .
de asperis mcxxx nlibus in plus , . sed"ut omnia clarius D quare.
inspicere valeant prefate magnificentie vestre , nec non carea sf. "unit di peso nel trasporti marittimi"
oculateque digito palpare, alligatu~ car~ulu~ cum pre- CNM 345 ca.1205 (Sav.) ilem ~nit qUod carea piperi de
senti nuncio detulimus, pariter cum lpSO bllanclUm massa- aleundria est in ianua centenaria vii. minus 'q uarta ad
rie ut magis mentes vestras eidem illuminare valeant. centenarium ianue.
carculus sm. "voto; votazione" . L carriea. cargia.
LG 296 a.1363 ,iudiciaLm carculum. FSL 34 a.1405 carecta sf. "carretta"
(Sav.) et attento qUod negotium .ipsarum questionum est SSL 220 a.1336 item duo ronceni pro carecta quorum
in c!U'cqlo ferende sententi e sive Iaudis. DSP 234 a.1541 quilibet card uno <>culo. ,
exarninata re sub judicio calculorum. DSP 260 a.1550 ad L carreta.
carculos deliberaverunt. carecta top. "Carette (Loano)"
L calculare. calculus. carculare. carculationem. carquel- TCL a.1263 fosatus carecte
lus. L earretus. D carelle.
carcum sn. "carico" careftge cognome .'
PMS 170 a.1229 (Sav.) medietatem totius carci vel one- OSM 39 a.119O ricius de carefige. PLC 143 a.l30l bo-
riso LEM 260 a.1259 item carca quatuor lane. nifaeio carefige.
L carricum. ' canga sf. "carico, balla di merce"
cardamomuml cardamoniuml cardamonum sn. LO 551 a.1403 si quis mulio vel victuralis in eundo et re-
(bot.) "cardamomo, spezia orientale" deundo carigas et torsellos ... disolverit ... credatur illi
CGS.2 248 a.1156 xii. mennas cardamoni. LMS xxv. cuius fuerit torsellus vel carega de eo quod dicat intus esse.
a.1227 item libras xxxviii cardamonii. LEM 257 a.1259 L cariga.
-care 227 cari
carrega sf. "sedia a braccioli" careta sf. "parte dell 'armatura ?"
NBI 37 a.1390 carrega una magna, carrega una parva. VCB 68 a.1239 (Bonif.) scutos .. . elmos ... capellinas ...
Cf SAP.2 233 a_ 10mb. carega. m.s. MUI 142. PO 340: caretas duas, braceriam .. . spatas . .
forse rifatto su caru "carro ". NIG lO. GUA 358 "incro- carrela sf. "carretta"
cio di cathedra con quadriga? BIO 26: probo centro di BLC 17 a.1296 item carretam unam ferratam.
diffusione il Veneto. BLV.57 (accento). RSS 37. FPI L carruS. D careta.
1768. caretellus sm. "caratello, bonicella"
RNB 72: gr.mod. Kapya (Chio), KcxpyACl (Lesbo) dal PVP 266 a.1462 item caretelli iiii. ligni de metretis dua-
gen. piuttosto che dal ven. bus pro quolibet.
L cadreda. calega. cathedra. catthreda. D carega. L carratelus.
carrega top. (Sa v.) (de) carreto cognome
SRC 149 a.1263 in boleo in carrega in senterio media- LJ . I 569 a.1214 otto de careto marchio. ODG 242
no ... in valle de carrega. a.1376 johannes de carreto. U .2 576 a.1350 aliana de
Cf. CL 14. carreto .. . marchionissa saone.
karenzo cognome L carretus.
U.l 27 a.1124 alegro karenzo (nomin.) carretus cognome
L carancia. carancius. carencia. carencius. carenxius. ca- MIA 85 a.1264 (Sav.) henricus carretus.
renzona. L carecta. (de) carreto. D carette. carretto.
carenzona n.p. , f. carexatus agg.
LJ . l 802 a.1228 carenzona taxia (Reg.: carenzona de LG 775 (= VFD 190) a.1404 anlenas duas bonas carexa-
taxiis) tas pro respectu et unum calle bonum de medio.
BGS 157 a.1291: nome di nave genovese (BNN 83 forse L carrezatus.
dal nome del proprietario). carexinus agg. "di Garessio?" . .
Lkarenzo. GGA 54 a.1322 (Alb.) bertaldus de cano carexmus.
carenxium top. L caraxinus. garaxinus. ' .
MCD 39 a.146O (Fin.) quandam peciam terre ... scitam in carfa n.p., f.
valle pie, su per campagna carenxii. CGS.l 182 a.1158 carfe f. ionathe de campo.
L carencius. karenzo. PIA 73 n.40: forse < aro halifa attraverso il turco kalfa
carreolus sm. "fettuccia a rotelle" "usciere, mastro".
PVP 284 a.1488 item carreolus unus. cargare vb. "caricare" _ ,
L cariola. GR.2 21 a.1268 (Nizza) non sit ausus cargare hgna ex
, carrera top. quo ipsa cargaverit in nemore.
MBL 246 a.1094 (Lrins) et vineas in carreras. L carrigare. . .
L carreria. cargia "carico; balla di merce; mIsura dI peso mar-
carreria sf. "via carraia. strada" sigliese usata nel trasporto marittimo" .
CDG.2 192 a.117 4 (concessione di Raimondo di Tolosa, LJ.l 202 s.xiii. potest. .. mitlere saumas vel cargl~ ... de
marchese di Provenza) itidem donamus et concedimus torseUis suis in ianuam delats. SFG 1.341sg. n. (liber pe-
vobis carreriam unam sive rugam in civitate vel burgo, si dagiorum, s.xiii.) in saumis vel torsellis seu. cargiis intus
magis volueritis, arelatensi quam eligeritis ad usum et et extra delatis .. .- mittere saumas -vel carglas. BGS 79
utilitatem vestram et communis ianue. BNA 22 a.1259 a.1248 honerari facere ... cargias centum .. . - de qualibet
(Vent.) in civitate vintimilii, in carreria merarie. BNA cargia piperis. U .l 1083 a.1251 p?stquam saume et car-
217 a.126O (Vent.) domum unam positam in civitate vin- gie hominum de ast ponderate fuennt... GVG 8~. a.1252
timilii in carreria sancti michaelis. GR.2 21 a.1267 si mulus ... veniret de ultramontes per stratam gavll et non
(Apric.) de facientibus impedimentis in carreriis aprica- portabit cargiam. DRG.2 484 a.1253 quas cargias ... pro-
liso U.l 1505 a.1279 hospicium quoddam cum solo et mitto portare sine carracatura (= senza .sovrapporre ' lo~o
edificio quod est... in nemausi in careria seu via recta. altri carichi?),et sine caafaxacatura et sme apertura et ~I
SIG 407 a.1330 salvo quod iUa terra que est intra ipsos sligatura dictarum cargiarum. DRG.2' 484 a.l ~~3 carglas
muros et que ordinata est pro carreriis seu carrubus et pro sexdecim cordovanorum. FAG 42 a.1278 (Pangl) de qua-
platheis et ripalinaris nullo modo vendi debeat. Libet chargia grane duos solidos. GLI 253 a.1290 cargi.as
L carraria. carrarius. carrera. D careira. correre. et torselos seu saumas ... - torsellus vel sauma vel cargla.
caressa cognome DRG.3 965 a.1308 et cum galea predicta debeo movere ~e
BSA 136 a.1373 (Alb.) antonius caressa. portu ianue .. . cum cargiis rebus et ~ercibus que erunt ID
D casa. ea ... de quibus cargiis rebus et merclbus ~eJjeo habere ~ro
carezafe vb. " esercitare il trasporto con carri da naulo ut infra: de qualibet cargia speciaqe sol. ~uodec~m
buoi" jan: ... de seta et grana sol. quindecim pro media cargla:
ASA 447 a.1350 (Alb.) ne iungat... boves in aliquo die VFD 160 a.1317 omnes cargias et res et merces quas. vehl
dominico. .. causa laborandi vel ducendi aliquod seu ca- seu portare facere 'voluerint. SIG 358 a.1330 navl~are
rezandi. NSM 287 s.xv. (Mioglia) de carrezzando cum possint excepto cum cargiis. DOO 667 a.1377 pro amldo-
bobus. GR.2 21 a.1267 (Apric.) si quis in predictis die- larum cargie ccccxxxx.
bus laboraverit sive boves iungendo aut carrezando. Cf. BGS 30. GLI Gloss., DDG Gloss.
L carruS. L carea. carega. carnca. cariga.
carrezatus agg. cari top. "Cairo'"
LG ,777 a.1404 antennas duas I bonas carrezafas pro re- CAC 478 a.H81 (Sav.) sancti laurentii de cari. U.l 56.9'
spectu. a.1214 otto de careto marchio dedit possessionem et donu-
L carexatus. nium iohannirubeo consuli comunis ianue .. . de castro ca-
carreum sn. "imposta, diritto di passaggio con ri. AA 124 ca.l570 (Sav.) lioneta filia q. petri pIaci de cari.
carn~' L carium.
CAC 164 a.1179 (Sav.) reservando in nos rosias et car- (de) cari cognome
reum et bannum et placita et albergariam. CAC 381 a.1181 (Sav.) ab ali a agnetis de cari.
L carruS. - L carium.
cari 228 cari
carnea sf. "balla di merce" navis velum ab alto ad infimum trahi atque deponi. quod
CGS.1 131 a.1157 accepi a te . .. carricas iii. bonbacis. in vulgari vela carare dicitur. Cf. IVC. 2 26 s.xiii et ideo
CGS.1 223 a.1158 remanent per me carricas xiiii bomba- vela deponenda mandavi t , propter hoc locus ille dictus
cis. CGS.2 174 a. 1164 piperis carricas xviii. et brazilis est calvignanum, eo quod ivi calavit ianus.
vi . carricas. CGS.2 304 a.1184 ad unum mense m post- L calinianum. D caregn.
quam calega fuerit facta debetis habere a se ccc. carrica. cangum sn. "carico"
CDG.2 363 a.1189 (diploma di Ugo iii. duca di Borgo- CNM 90 a.1205 carigum unum salis.
gna) per saumam sive carricam. FNU 95 a.1193 de omni Lcarricum.
carica, sauma et tursello. DRG.2 171 a.1215 caricas ii. carrina sf. "carena"
quas portat vassalinus. GLI 253 a.1290 de omni sauma, PVP 269 a.1462 item signum unum ferri pro signandC1
carrica et torsello. carnna.
L calega. carea. cargia. carricum. cariga. carina cognome
carncare vb. "caricare" CNM 177 ca. 1204 (Sav.) cepit ipsarn richeldarn carinaro
DNB 58 a.1182 et bucio carncato ibo cum bucio usque distravare et vocare ipsam richeldarn carinam ganeam.
ad massiHam. OP 148 a.1218 platas duas caricatas re rum carlo top. "Cairo"
cuiusdam navis de tunesi redeuntis. SRB 59 a.999 (Roma. decreto di Ollone J/I.) cario. deco.
L carrigare. SRB 8 a.l014 (Pavia. decreto di Ottone 1II.) cario. deco.
canee top. (Parma) salsole. CAC 131 a.1179 (Sav.) medietatem molendini de
SCI 20 a.86O de monte qui appellatur carice.; a.962 cur- cario, quod lenel gualfredus de cario.
tem de cariee. L carium.
IVI: *caricis, caricus, n.p. Od. Calice per ipercorrezione. (de) cario cognome
caricoxilum sn. "soffitto. tetto" CAC 131 8.1179 (Sav.) gualfredus de cano. CNM 277
CDG.E 70 a.1192 (Costant.) laquear quod dicitur cari- a .1204 (Sav.) jacobus de cario. PCC doc.IO a.1213
coxilum, cum duabus ligaturis, sustentatum muris et co- (Sav.) henricus de cario. GGA 54 a.1322 (Alb.) benal-
lumpnis duabus ... - parvum caricoxilum sustentatu mu- dus de cario carexinus. GGA 44 a.1323 (Alb.) man ma-
ris et lepto calarnis duobus et poste. CDG. 3 72 a.1I92 nuellis de cario.
(Costant.) ad meridiem huius via stricta discooperta et ab cariola! cariolo! cariorium "letto su rotelle che s; in-
hac versus occidentem caricoxilum cum calcina con- filava di giorno sotto un altro letto "
structum. NBI 38 a.1390 lecleria una cum cariola. U .MARllNI. RH
Cf Gffi 481 a.1202 Kapul(o'\}~OV (IVI, p.489, trad. "Ia- 4 (1949) 23 a.1485 (Taggia) donnisse ... in uno carriorio.
cunar") PVP 274 a.1488 cariolo uno cum sua strapointa.
carrieum sn. "carico" PVP 91. RNB 78: dal genov. il neogr. KClp1.6pa. "cassa
CAC 29 a. 1178 (Sav.) et si carricum exhonerabimus. da letto". I
DNB 58 a.1182 ire... de hinc romam vel quo ille bucius L carreolus. D carriola. cariolo.
fecerit caricum de grano. NB 128 a. 1198 tres quarterios (de) cariola cognome
de carico de sal nostri bucii. BSR 352 a.1214 medietas GVG 279 a.1285 guido de cariola.
honeris seu carnci unius bucii. karisslmus agg. "carissimo"
L carcum. carrica. carigum. AI 2.102 a.1267 et aIiquibus diebus cum suis karissimis
carricum sn. "balla di merce" amicis moram fecit. .
CGS.2 303 sg. a.l184 de tunesim debemus vobis ducere Cf. N. T., Epistufae. B.Petri apostoli. L.2.11 charis~imi.
cccl carrica .. . de becunis. - ad unum mensem post- obsecro vos. EplSfula B .Johann;s apostoli. 1.4.1 charis-
quam calega fuerit facta debetis habere a se ccc. carrica simi, noli te omni spiritui credere.
(de becunis). L caros. D caro /carissimi.
L carrica. caristbl sf. "carestia
cariga sf. "balla di merce" U.2 281 a.1292 si autem esset caristia de caseo ve! car-
LG 551 a.1403 si quis mulio vel victuralis in eundo et re- nibus in ianua.
deundo carigas et torsellos ... disolverit ... credatur illi D carislria. caestiuzu.
cuius fuerit torsellus vel carega de eo quod dicat intus esse. carystum top. I
L carega. cargia scr 260: Liv. 42.7.3 in liguribus in agro statelliati ... ad
cariga sf. "unit di peso nei trasporti marittimf' oppidum carystum (v.i.: caryscum, caruscum). I I
CNM 345 sg. ca.l025 (Sav.) compemvit piperum per bi- L carustum. D carrosio
zantios xvii sarrazinales la cariga de alexandria ... - carita sf. "specie di nave" "
comperavit piper quod vendidit in saona bizantiis xxxvii RCP 353 a.1277 (San.) de arbore galearum et caritarum.
sarrazinalibus cariga de alexandria de prima compera. caritatem sf. ''fondo di assistenza ddle
DRG.2 175 a.1215 se habere in pignore carigas xviii corporazioni" .
braxili et aliarum mercium. U.l 908 a.1232 quod tres ASA 293 a.1350 (Alb.) illi qui nunc sunt custodes sive
denarios ... solvant de cariga amigdolarum quas ement. minisUi caritatis .. . sicut. ma:'sarios caritatis scofferiorum.
cariga asinum cognome CRA 82 a. l400 (Alb.) cantas scoferiorum. CRA 142
SMV 127 a.1229 albertus cariga asinum. a.1395 (Alb.) capiatur mutuum de reddictibus caritatum
D carega /'ase. calegariorum, sanci iuliani et aliarum caritatum.
carrigare vb. caricare D cait.
GC.2 142 a.1192 pro carrigare nave: VFD 188 a.I403 i1- carium top. "Cairo"
lorum locorum seu partium in qui bus navigia genuensia SRB 3 a.998 carium ... plebem sancti lohannis de cario.
carrigantur. GR 61 a.1435 (Sanr.) aliqua persona non CAC 152 a.1179 (Sav.) homines de cario et de cruxfer-
vendat ... palmas ... alicui persone que eas non oneret si- rea. PMS 7 a.l 080 (Sav.) abitatores de loco cario. SRB
ve cariget in dicto loco sancti romuli. SGS 258 a.1505 56 a.1080 (Sav.) homines de cario. CAC 131 a.1179
coria ... carigata in barcha. (Sav.) in cario ... braidarn que est iusla sanctum donatum
L caregare. cargare. carncare. D carregar. caricare. de cario. - rned.ietatem molendini de cario, quod tenet
carignanum top. "Carignano" gualfredus de cano. CAC 155 a.1179 (Sav.) homines ca-
SAG 6 s.xiv. ianus ... dum sub carignano transiebat, fecit rii. PMS 80 a. 1194 (Sav.) homines carii. LJ.l567
cari 229 cam
a.l214 castrum cari. MIA 93 a.1224 (Sav.) in pedagio de cannainus n.p., m.; cognome
cario et de carcharis. GR 134 a.1302 dederunt castrtim RCA 29 a.1139 jdon de carmaino. BSR 127 a.1188 10-
villam et homines carii cum tota castellania sua. cant carmaino de medolico .. . locum de casis.
FFN 339. CL 14 sg. O.ALESSIO, SE 9 (1935) 322 sg.; PAC lO sg.
C.BA'inSTI, SE 17 (1943) 243,285. LTI 42 sg. N.LAMBO- L (de) carmadino.
GLIA, RSL 13 (1947) 94 "mediterr. *cara "pietra". carminatorem sm. "garzatore"
J.HUBSCHMID, ELH 1.39 "p re-rom. *kario, *karri "rocca". SEN 29 fine S.xV. carminatores ii sunt qui vulgus scarza-
L cayrio. chaiirum. cairo. cari. cario. D cario. tores appellat.
carium sn. "carro, parte dell'antenna della nave" cf.DUC.2 175 carmen: plantae species, Leudae major
BGS 82 a.1248 et cairium novum de artimono ... et ante- ("cardo").
nam et carium. PLL 466 (; VFD 222) a.I441 carium L scarzatorem. D carminar.
unum pro mediano, pro respectu. (de) carmo cognome
JAN.2432. DDG 676 a.1377 petrus de carmo.
Lcar. L carmus.
carlasciate sn. "carnevale" carmus sm. "colle. collina"
RCP 356 s.xiii. (Sarz.) et unam gallinam in carlasciate et FCT 23 a.1280 (Triora) actum in carmo donforici.
unum polastrum in sancta maria de medio augusti. L calmus. (de) carmo.
L carlaxare. carmus sm. "Carmine"
carlaxare sn. "carnevale" CAR 17 a.1431 doctant capellam unam in ecclesia beate
ACM 59 a.1396 (Carr.) non permittant quod pueri vel marie de carmo.
alia persona faciens (corr. faciat) carlaxare iuxta confi- carnagia sf. "guarnacca" .. .
nes alterius vicinie per c. brachia ... et nulla persona au- LMS 59 a.1222 camagiam meam de venruho ... camagla
deal. .. comburere carlaxare vicinie alterius. clameloti.
ACV 137. L guarnacca.
L carlasciate. carlaxarius. carnelevarius. camaIis agg. "(tempo) in cui lecito mangiare car-
carlaxarius n.p., m.; cognome ne"
NB 6 a.1198 rubaldus carlaxarius. CGO 239 a.1261 CSS 336 a.1435 (Sarz.) tam tempore carnali quam qua-
(PortoV.) bonavita de carlaxario. BNA 576 a.1264 dragesimali. .
(Vent.) pro te et carlaxario frate tuo. L carnarilis. camem. D caLnal. carnal. "
L carlaxare. carnarilisl camarinus agg. "di carnevale" .
carlenda top. "Garlenda" SSA 142 a.1345 (Sav.) tempore quadragesime ... et te~
PCA 48 a.1275 (Alb.) iacobus de carlenda. pore camarili. PPV 86 a.l~70 ~Portov.) tempore aman-
L garlenda. no ... in tempore quadrageslmall.
carlenus sm. "moneta aurea" L carnalis. camelevarius.
DRG.3 900 a.1302 uncias centum ... aurii boni et justi carnarium sn. "camara, paranco; fune che si attac-
ponderi s, in denariis carlenis auri boni etjusti ponderis. ca alla sommit dell'albero maestro per sollevare le veLe
L carlinus. . e i carichi pi pesantf' .. .
carlevamen cognome BSL 243 a.1268. temario uno pro stlOando (co,,:: cama-
CNM 145 a.l20 (Sav.) ansaldus carlevamen. CNM 259 rio uno prp stivando).
a.1204 ansaldo carlevamine (dal.) JAN 1.314; 2.403 fr. carnaI.
L camislevamen. L temarium.
carlevar cognome camarium top. (Vado) ,
CAC 330 a.1180 (Sav.) filius quondam alberti carlevar. CNM 194 (; SRB 140) a.1203 (Sav.) et a mari usque ad
L. camelevarius. D carlev. motam que est subter camarium.
carlevarius sm. "marted grasso, il giorno che pre- DUC.2 176 carnarium: ossarium, coemeterium.
cede l'inizio della quaresima" D carne. carn. carnaro. .
ASA, app. p. l a.1170 (Alb.) ad carlevarium propinquio- camroliusl -m smln. "carniere"
remo LEM 241 a.1240 carnarolia duo. LEM 262 a.1259 item
L carlevar. carnelevarius. camarolium de corio. DAF 23 a.1300 carnarolius unuS
carlevarius n.p., m.; cognome cum infuli's et sarbuxiis.
CAC 444 a.1181 (Sav.) tibi amico earlevario. CAC 502 L carnerius.
a.1182 (Sav.) ab alia amici carlevarii. NL.1 146 a.1203 camegrassa/ camegrassus cognome .
magister carlevarius. SRC 87 (; MIA 94) a.1252 .(Sav.) GO.2 268 sg," a.1206 a rubaI do carnegrassa ... rubaldl
carlevarium de saona. SRC 170 a.1263 (Sav.) cum ober- camisgrasse. rubaldus carnegrassa. OVO 34 sg. a.l213
to carlevario. DDG 727 a.1377 johannes carlevarius. a rubaldo camegrasso.
carli cognome Lcarnem.
CRA 105 8.1335 (Alb.) in civitate albingane' in contrata camelevarius sm. "marted grasso; il giorno che
carlorum precede l'intzio della quaresima; carneva~( 7
D carii. l ACC 27 s.xii. in eddomagda carnelevam. COS.l 11
carlinus sm. "moneta aurea" a.1157 usque proximum carnelevarium. GDN 562
DAF 67 a.1300 uncias quadraginta octo auri, videlicet in a.1171 (Noli) usque proximum carnelevarium. CAC 173
carlinis de auro bonis et iusti ponderis. a.1180 (Sav.) ad camelevarium proximum. .
L carlenus. L carlevar. carlevarius. camarilis. carnevalem. camlslev~
(de) cannadino cognome rius ... dies carnis. carlaxare. carnislevamen. carnispn-
RCA 21 a.11391 filii idoM de cannaruno. vium. D carLev.
PAC 11. ' . camelevarius cognome
L carmamus. CNM 37 a.1204 raimundum carnelevarium.
cannadinum top. "Cremeno" camem sf. "carne"
EOL24. GR.34 (Levanto) macellarii qui venerint ad faciendum et
L cremenna. D cremeno. faciunt carnes in levanto. CPB 244 a.l388 (Piac.) item
cam 230 carp
unum albionum a carnibus salatis. LG 713 a. 1406 unctor carrocatum sn. "carro. il carico di un carro"
non audeat. .. ungere coiramina ... de alquo salacio sive U.I 702 a.1223? de quo prato exeunt carrocata duo feni.
de aliquibus raschiaturis camium salsarum. L carrus. carroxata.
L carnalis. camerius. camificem. camisgrassa. discama- carrodus sm. "il Carroccio di Mi/ano"
re. emcarnacionem. D carne. OP 127 a. J 213 carrocium perdiderunt ibi mediolanenses.
carnerius sm. "carniere" L carous.
CPB 246 a.1388 (Piac.) item tres camerios de canavacio. carocius n.p., m.
L cameus. camem. DDO 456 a.1376 in vacheta carocii de panigalia.
carneus sm. "carniere carrolum sn . . "carretto. carriola"
LMS 576 a.1226 tres camey saracenisci. FNV 335 a.1259 item carrolum unum. carrariam unam.
L camerius. D carn. L carrus.
carnevalem n.p., m. caronus sm. "specie di albero"
NL.l 146 a.1203 magister camevalis. LEM 229 a.1238 peciolam unam terre supra quam est ar-
L camelevarius. bor unam caroni.
caropistra sf. "specie di lana"
carnificem sm. "macellaio
GR 34 (Novi) becharius sive camifex. GG.2 239 a. ) 206 drapos de lana que dicitur caropistra.
carous "nome di galea genovese"
D carniffici. GG.l 425 a.1203 galea que dicitur carous.
carniprivium sn. "numed grasso; ca"'.eVl!/~" .
BNN72.
PLP 86 a.1250 (Sav.) a die lune post carmpnvlUm Cltra L carrocius.
annum. carota sf.
L carnisprivium. NB lO a.11981ocat. .. carotam i. que est in carubio ... iu-
carnislevamenl camislevarium sn. "marted gras- stadomum.
so; carnevale" carroxata sf. "carro. il carico di un carro"
COS 115 a.1186 usque ad camislevarium proximu~. LJ.1 705 a.12237 et solent exire de ea (terra) due car-
BSR 134 a.1188 libras duodecim ... medietatem ad doml- roxate usque in quinque feni . .. et est quelibet carroXata
ni natale et alia medietatem ad camislevamen. GC 36 pondus duorum boum.
a.1191 ad camislevamen proximum. NL.l 33 a.1203 L carrocatum. carrussa.
usque ad camislevamen proximum. carroza n.p.; cognome
L carlevamen. camelevarius. ' SRB 29 a.1198 (Noli) lanfrancus carroza. CNM 59
camislevarius n.p., m. a.1205 (Sav. ) carroza agit contra obertum pelliparium.
COS 51 a.1186 camislevarius pelliparius. L carrussa. garoa.
camis pluvium sn. "carnevale" . . . carpan/ carpen top. (Balestrino)
ASA 295 a.1350 (Alb.) a festa vero diete nallvltaUs do- CSF 98 sg. a. I443 (Fin.) quoddam territorium vocatum
mini usque ad festum carnis pluvii. carpen siLum infra vallem quadani vallis balestrini.
L carnisprivium. territorium carpan.
camisprinum sn. "carnevale" . ., L carpanus.
RCP 658 a.1274 (Sarz.) unam galinam m carOlspnno et carpana sf. (bot.) "carpine"
unum pollastrum in festo sancte Marie. ~CP. 660 a.1274 SOV 325 (Pros.) a.1428 aliquem carpanam, uImum, ca-
(Sarz.) a festo beati martini usque ad carruspnnum. staneum.
L carnisprivium. " L carpanus.
camisprivium sn. "marted $ras~o: camev~le . carpanem top. (Balestrino)
AG 146 rubr. fine s.xiii. de camlS pnvlum et dle venens. CSF 95 a.1302 de territorio carpanis.
ACM 59 a.1396 (Carr.) de non faciendo camisprivium. L carpanus.
CCS 25 a.1414 (Celle) in die camisprivii. MSI 196 carpanetum top.
a.I467 festum camis privii. DSP 79 a.1489 elapso tarn~n SOV 347 a.l428 (Torri a) de aqua carpaneti. quod perso-
camis privio nunc proximo. BSO 183 a.1581 (Onzo) m na non debeat deteriorare beudum aque carpaneti.
die camisprivii. L carpanus. I
menta cartarum suarum. FNU 18 a.11 1 cartam ofersio-
nis. VFD 46 s.xiii. secundum cartas vel cartam quam so-
terra alexandrie, a quarta cartaienie. DRG.2 60 a.1200
bonusvassallus cartaienie.
cius extra ianuam feceril. GG.2 202 a.1205 faciam vobis SLS.2 67 "malronimico ?"
vel vostris heredibus cartam de predicta domo et terra de cartairada sf. "misura; appezzamento di terreno?"
redencione in laude vestri sapii, ila quod non tenear vobis MBL 241 s.xi. (Lrins) et cum bis supradictis de vineis
eas defendere. GG.2 235 a.l206 et facere ei cartam de tres cartairadas dono. duas iuxta viam .. . aliam, iuxta
dicta terra in laude sui judicis. 00.2431 a.1206 et face- viam ...
re ei cartam in laude sui sapii. DFB 84 sg. a.1207-17 et si cartanum top. (Riv. di Ponente)
aliquis non habuerit cartam et probare non poterit per te- U .1473 a.1202 castrum ... cartani.
stes ... - si quis testamentum fecerit. .. per cartamo rEA cartarius sm. "produttore di pergamene; libraio"
75 a.1212 (Alb.) facimus cartam vendicionis ... de tercia UAM 449 a.1275 iohannes cartarius prornisit.. . quod to- '
parte de castro de petra. NL.2 96 a .1216 quod uxor tum pilum quod abraditur de cartis sive pellibus boldro-
mea ... et mater accipiant ab dieta auda in societate sol. norum non vendet. PMN 202 a.1487 magistri banalomei
centum jan. ultra illos sol. c(entum) quos habeo suos, de novara cartarlus. PVP 314 a.l507 pro consteQ quinti-
unde est carta. LMS 123 a. 1222 cartam vendicionis. liani .. . et epistularum marcii tullii ... in summa pro viano
SSA 103 a.1345 (Sav.) omnes cartas quas (scribe) abre- cartario.
viaverint. LSA 79 a.1312 scripturas et cartas. L cartularius. carta. D canaro. I
carta sf. "attestazione di debito: documento di natura cartinalis sm. "quarto di staio. misura"
cambiaria" GR 35 (Nizza) mensuras . .. cannas. aunas vel sestamos
GC 58 a.1191 debiti .. . unde robertus hahet cartamo vel cartinales.
DNB 111 a.1197 prornitto sol vere tibi anfusso banche- D Carta.
rio .. . libras xxvii ianuinorum ... illas quas bonovassallo cartola sf. "atlo pubblico"
arcanto solvere promisi unde super me cartam habet. CHAR.I 68 8.884 (Asti) et per une texto cartola trado .. .
(IVI, n.: "il banchiere accetta il debito (di Enrico Guer- - presens cartola omni in lempore in suo robore firmis
cio) verso Buonvassallo An-anto. "super me cartam ha- et stabils permaneat. CNM 417 a. 1205 (Napoli) quia ta-
bet" rivela la natura cambiaria del debito; la formula. liter continel iUam carthola quas ipsi neapolitanorum tibi
anche vaga, potrebbe accennare a una girata"). DNB iUis fec:e~nt ~r , manus unius notarli quas ipsa carthola
112 a.1197 ad solvendum (libras) quas gandulfo debeba- tum mlhl dedlsl1s ... per hac eartholam et per testium
tis, de quibus super vos cartam habel. GG 357 a.1203 et is~um, que in carthola videtur testari, convenio et pro-
cartam quam habet super eum ... de lib. xxv et de duobus mIno.
anellis (in pegno) sit cassa et vacua exceptis de anellis. L cartula.
DNB 103. G.COSTAMAGNA, RSL 50 (1984) 195, 199. cartosona top. "localit di produzione di leSSl41i"
carta sf. "carta nautica" LG 784 a. 1406 cartosona.
NBI 40 a.1390 item carta una pro navigando. SAC 78 cartula sf. "atto pubblico"
sg. a.1438 cartas constitutas pro"arte navigandi.. . cartas BCG 15 a.965 hane enim cartulam offersionis paginam
ad navigandum ... artem cartarum pro navigando. ASL- fulcoinus notarius tradidit et scribere rogavit. BCO 28
SP 4 (1866) 495 a.1453 pensantes quantum non solum sg. a.98? lam~rto.:. qui fu.i.t m~hi.o! per cartula script
rnirificum, verum etiam arti navigandi sit necessarium ex mambus wlteml notharu dommi Imperatoris veoum
pernium illud cartarum navigabilium. PVP 250 a.1458 davit ropprandi presbitero ... - canula venditionis. - si
carta pro navigando. SAC 80 a.1523 magistri cartarUm a e~s .venumdavit ~icut in eartula ,ipsa legilur. - quales
navigando .. . in fabricandis cartis navigandi. Inlhl per supersenpte canule perl1nere videtur. - comi-
cbarta sf. "carta da gioco" tatas et territurias quales ei per supraseripta venditiorus
PPV 74 a.1370 (PortoV.) non audeat... ludere ad aliquem cartula pertine.re videbatur. .. una cum omnes strumenta
ludum tasilorum nec ad ludum cartarum. GR 101 non cartarum suarum. MSS 5 a.993 per cartula comparacio:.
possit conducere ... taxillos aut cartas aut triumphos. GR nis ... quantum mihi advenit per cartulam comparaciorus
2.22 (Levanto) quod nullus ludat ad ludum taxillorum vel in suprascriptis locis. SC 222 a.l006 edelprandus ... dis-
chartarum. (Coedano) quod nullus audeat ludere ad lu- sit quod iam dicta adelgude genitrice sua tale m cartula
dum taxillorum vel chartarum. GR.2 36 (Nizza) ludere eidem monesterii non fecisset et eadem ofersione cartula
ad taxillos, ad aissuch. ad chartas seu gebios. FST 99 falsa apellaset. BCG 92 a. l O14 nos qui supra ofenores et
a.1592 (Triora) ne quis ludat ... ad folia lusoria, idest donatores ipsius monesterii donamus et oferimus et per
chartas. presentem cartulam ofersionis ibidem abendum coofir-
carta edina sf. "cartapecora, pergamena" mo. ~CG 99 a.1.017 an~ eni~ . cartl.!l~ aufersiorus pagi_
SSA 210 a.1345 (Sav.) abbas teneatur... capitula et ordi- nam glsulfo notanus sacnpa1aul tradJ<lit et scribere roga-
namenta populi civitatis saone scribi facere in cartis edi- vi. MBL 36 a.1038 (Urins) huius cartule donatioom
nis ad expensas comunis saone. PVP 239 a.1456 item li- (la donazione fatta con questo arto). CGS 1.270 a:1158
ber unus in carta edina scripti vocatus florinus, tallis facient de predicta vendicione eis emptoribus canulam.
quallis. L carta. cartola. '
cartagenl cartagena/ cartagenia top. "Cqrtagena cartulare sn. "registro"
(Sp.)" , CGS.l 34. a.1156 sicut scriptum est in cartulari comunis.
SLS.2 67 a.1155 terra cartagenie. NB 100 a.1198 a vo- I:. cartulanum.
bis ... bono vassallo de cartagena ... atque iohanna uxore cartularium sn. "allQ, documemo"
quondam ogerii de cartagenia.. . predicti ogerii de carta- CNM 77 a.1205 (Sav.) dixit quod illa papirus est canula-
gen. DK.R 397 a.1428 in cartagenia. rium quod ipse salvus feci!.
L cartaienia. L carta. cartulare. canularum. D cartolario. t
cartaienia top. "Cartagena (Sp.) cartularium so. "regisrro, raccolla di ani pubblic""
DK.R 445 a.1428 jeronimo de fomariis de cartaienia in CDG.2 147 a .lI72 sicut aetorum et cartulariorum ia-
scluxis. ouensis curie fide continetur. U .2 322 a.1295 et visis
L cartagenia. cartulariis plurimis ... el visis scripturis publicis et extrac-
cartaienia n.p., f. tis de cartulariis officii clavigerorum comunis ianue
SLS.267 a.l164 (Voltri) in vulturi ... coheret. .. a tercia RVN 68 s.xiv (Noli) qui scriba notare debet omnis ... 'i'~
cart 233 caru
cartulario. SSA 99 a.1345 (Sav.) cartularium . .. de actis 968 sg. a.l403 in dictis carrubeis sive vichis ... - carru-
comunis. CST 164 a.1381 (Taggia) si ad manus eius bea in quibus sint devastati risoli. BOV 546 a.1404
(scribe comunis) occurrerit comunis pecunia seu pignus (Sav.) et nulla que olim selava fuerit et nunc libera velli-
pervenerit. quam citius poteri t massario seu clavigero co- berta possit ... stare vel habitare in aliqua domo ... ex illis
munis consignabit et in cartulario eidem massari scribet que sunt a carrubeo maiestatis usque ad carrubeum fol-
quanta erit quantitas quam acceperit. CST 168 a.1381 dratorum sive sancti juliani. CP 969 a.1405 coheret .. .
(Taggia) et illud (instrumentum) ponere infra dies tres in mediante quodam carrubeo. DKR 246 a.1416 domus .. .
cartulario grosso ad minus unius quatemi appapiri cum in carrubeo. GR 69 a.1435 (Sanr.) qUod quelibet perso-
cohoperura carte. DMC 472 post 1461 cartullaria sive na .. . que edificaverit domum... aut murum aliquem fa-
folIiacia et protocola. bricare fecerit iuxta viam sive carrubeum... PVP 237
cartularium sn. "cartulario, raccolta ufficiale degli a.1456 item quedam alia dom.us posita ianue in ~arru~
atti rogat; da un notaio" recto pro contra domum predlCtam. ~R 51 (Lal~ue~h~)
CDP 277 a. 1303 pro pensione volte in qua reponuntur et possit quelibet persona, quando plmt, ponere ID dlct.ls
cartularia notariorum defunctorum. carrubeis sive viis paleas... VTS 96 a. 1511 (Sav.) ID
cartularium sn. "libro maslro principale usato per i contrata fossavarie, in carrubeo molendini iardini. VTS
conti delle amministrazioni pubbliche e private. partico- 30 a.1 530 (Sav.) in conrata se~ carrubeo dito lo carogi~
lannente dai banchiert' de lo gato. FST 93 a.1592 (Tnora) t~nean~r ... spazan
DNB 120 a.I227 ego rainaldus felianus bancherius con- facere (vias) ... et 1evari facere omne lmpedlmentum re-
fiteor me accepisse a te ... in deposito et custodia occa- pertum in dictis carrubeit.
sione banchi libras . .. que sunt scripte in cartulario mei L carrubium.
banchi. BSL 142 a.1253 secundum quod scriptum est in earubietus sn. vico/eno"
cartulario dicti bancherii. BSL 151 a.1253 libras . .. CP 969 a.1405 coheret .. . mediante quodam carubieto.
scriptas in cartulario banchi tui. CGO 153 a.1260 (Por- CCS 32 a.1414 (Celle) usque ad carrubietum. VTS 72n.
tov.) secundum quod in cartulario sive libro ipsius homo- a.1530 (Sav.) carrubietum per quem iluc ad muretum.
dei, scripto manu predicti balleti, dixit contineri. PVP L carrubium. D carugettu.
222 a.1451 item loca decem et libras decem comperarum carubiusl -m smln. "vicolo urbano"
sancti georgii scripta super baptestinllm filliam raffaelis CGS.2 62 a.1161 domus ... que est in carrubio sancti lau-
de cassina in cartulario M ad lib. Iv. s. x. pro loco cum rentii. CGS.2.106 a.1162 domus eius coherens mee de
paga maii anni de mccccl et alii sequentis. DSP 6 a.1459 carrubio . CAC 3 a.1178 (Sav.) in mastro carrubio.
item ad videndum examinandum calculandum declaran- SLS. l. 122 a.1192 in civitate ianue in carrubio sancti lau-
dum et solidandum omnes libros et cartularia comunis ia- rentii. MSS 180 a.1197 in carrubio illorum de nigrone ...
nue omnes et singulas rationes et pa!1itas ad ipsum co- carrubium privatum. LG 27 s.xiii. in Ioco qui respicit i~
mune quomodocumque pertinentes tam ratione salis directum carubium in quo sunt domus illorum d~ mano
comperarum cabellarum introituum quam alia quacum- BSR 362 a.1210 in carrubio. NL.2 319 a.1225 CUI cohe-
que massariarum mutuorum avariarum patronorum na- ret ante carrubium quod non transito A i 9 a.l.227. in su-
vium aut galearum aut alia ratione occasione vel causa. per et muralia sive clausuras factas. per CarrublOS ID eo-
DSP Gloss. xliii. BBL xxxiii. sg. (tradizione mercantile rum contratis ,fecit penitus removen. SLS.1.l22 a.12~0
del tennine). (Gen.) in carrubio <:alderariorum. AI 2.25 ad a.1257 lfi
cartularium sn. "libro di bordo" vico seu carrubio panicogolarum. CGO 103 a.126.0 (Por-
VFD 53 s.xiii. cartularium navis. DAA 30 a.1274 obligo tov.) ab aIio (latere) carrubium. SIG 407 a.1330 lUa ter-
tibi pignori specialiter barcinarios centum honeratos in
ra que est intra ipsos muros et. que ~rdi~ata.est pro carre-
nave mea ... et quos promitto tibi facere scribi in cartula- riis seu carrubiis et pro plathels et npalmans nullo modo
rio dicte navis pro pignore. DRG.3 901 a.1302 et quas vendi debeat. CST 276 a.1381 (Taggia) viam publicam
res dico esse in dictis ponderibus et ballis et scripte et sive carrubium. LG 589 a.1402 et quod carubia, vel .re-
scripta sunt super te in cartulario diete galee pro tuo pi-
galia communis in bonifacio existentia faciat e~pedlre.
gnore, securitate dicti debiti.
BGS 6Osgg. LG 969 a.1403 de eis (carrubiis) arrisolandis.
cartularium sn. "catasto dei beni immobili a scopo PAC 9 sg.: influenza di carrus? REW 6922.
L cadrubius. carrubeum. carubietus. carruca. carrubla-
di tassazione"
SFG 1.45 a.1213 cartularium posse scurn. D carugiu.
cartularius sm. "cartaio", cognome carrublascum top. "Caroggio (V. Va renna)"
MSS 303 a.1223, 1227 testes vercellinus cartularius. NL.l 196 a.1203 alii petie que est in carrublasco, coheret
L cartarius. ab una parte varenna ...
cartularum sn. "registro contabile" RVV61 sg.
BBL 4 a.1472 pro duabus manegetis pro cartularo nostro L carrubium. D caroggio.
proprio pro centina et pro sete et pro corrum s. vi. BBL carru~us srn. "moneta, suddivisione delf,rnara,bo1ttnU
234 a.1476 ut distinte apparet per unam apodixiam sub- aureo"
scripta manu baptiste, que apodixia est infilata bic in dic- CGS.2 39 a.'1161 marabuti~os xxvi nunus quatuor
to cartularo. bis.
L cartuiarium. PIA 48 n.75 < aro karrobla.
carrubeusl -m smln. "vicolo urbano" L carroba.
RVN 113 s.xiv. (Noli) et teneatur quelibet persona quoli- caruea sf. . "carico di nave"
bet die sabatbi spassare et scopare facere, seu mundare NB 29 a.1198 obligo tibi in pignore locum 1/2 de
ante domos suas carrubea seu vicos, vel stratam. GR.2 ta navi cum naulo de caruce quod erit in predicte
21 (Alb.) de turpitudine non facienda circa paramurum 1/8.
sive in carrubeis civitatis. MSB 129 a.1346 cui domui L carruS.
coheret antea carubeus.. . F.NOBERASCO, Scrittori della carruca sf. "via, strada, contrada"
citt di Savona, Savona 1925 p.13 a.1375 (Sav.) carubeus GG 460 a.1203 que domus est in carruca de lecavelis.
oHm vocatus magistri iohannis medici. LG 440 a.1383 Cf. SLS.l 123: lucch. carruga: < carugiu + ruga.
in plateis ve! vicis seu carubeis magistris civitatis. LG L carrubium.
caru 234 caza
carru ca sf. "carro a due ruote; aratro" neis et cast.a gnelis et ficetis et roboretis. RCA 163
TB 17.177: Plin. 12.40. REW 1.720. PTA 619. 621 a.l068 pecias duas de terra cum casis et vineis. BCG
"aratro". 193 a.1088 de casis et omnibus .rebus proprietariis et li-
Cf. NIO 30 a.1415 (Mondovi) carruta "aratro" bellariis in palavanego. MBL 161 a.1082 (Lrins) eccle-
L carrus. O carraza. siam ... cum casis. vineis. SMV 4 a.1109-10 de iusta ca-
carrus "sm. "carro; unit di misura" sa presbiteris vuilelmi.
OP 128 a.1213 boves, CaITos. barocios. tepdas, papilio- BIR 537. O.PETRAcco SICARDI. "Archeologia medieva-
nes. malas et asnesium totum retinuerunt. CPB 244 le" 7 (1980) 363 sg. casa sostituisce domus nell'alto me-
a.1388 (Piac.) item sex vegetes unius cari pro qualibet dioevo.
earum. ASLSP n.s. 17 (1977) 516 a.1434 ~t ceperunt li L ca. casare. cazarius. casea. caseta.
carri cum armaturis. casa sf. "casa rustica: elem. toponom."
REW 1721. BIO 7. TB 17.177. PTA 610 sgg. PGC CRL 66 sg. a.564 (Ravenna) casa qui appeUatur casa no-
107: antico prestito gallico esteso a tutta l'area romanza va. PCL 24 a.1169 de case nove . BSR 73 a.1169 medie-
e al germanico. tatem castaneti case nove de costa mala. FCL 24 a.1187
L carraria. carrata. carratia. carraterius. carreum. carre- decima de casa nova. OSM 165 a.l] 90 iohannes filius
zare. carreta. carrocatum. carrolum. carruca. D caru. baldi de casa superiori. FCL 24 a.1192 in villa case D0-
carus agg. "caro" ve. BAN 192 a.1393 (Moncalvo) loca . .. ville nove et ca-
OOA 9 a.1322 (Alb.) si transibitis in istis lerris vobis fa- senove.
ciam constare carum. Dcaza.
L karissimus. cassa sf.
carrussa sf. "carrozza, carro" LMS 576 a.1226 et duos scifos vitreos sarraceniscos cum
PLP 153 a.1250 (Sav.) quedam carrussa erat ibi et jaco- la cassa de parcico.
bus stetit aliquantulum prope bigamo cassa sf. "cassa"
L carroza. carroxata. garoa. D carossa. SOM 102 a.l.376 (Massa) cassa una.
carustum top. L capsia.
SCT 260 a.833. carustum. caz top. (Gen.)
L carystum. D carrosio VSC 136 a.I465 in loco ubi dicitur caz.
carvalascus sm. cognome L casale.
CHAR.2 538 a.1158 johannes carvalascus. BSR 152 cassabanca sf. "'cassapanca"
a.1194 coheret ab alio filie carvalasce et inferius fossa- , SIP 179 a.1420 (Massa) una cassabanca cum ~ultis car-
tus ... tis, libris et scripturis.
HSL 18.116. L capsabanca. capsia. D caxa bancha.
L carvillascus. cazabovem cognome
carvanici top. (Gen.) I
PAC 6 a. U751uxius cazabovem.
RCA 219 a.lO 19 in montibus de su per carvanici. PAL 11.
PTR 48 top. prediale rom.: calavius + -anicu, abl. plur. L cazare.
carvixium top. "Calvisio" casaca sf. "casacca. giubba"
SF 133 a.1351 (Fin.) sindicus compagne carvixii. PCC TL.2 846 a.1472 de asperis iiii . mi!. eKpensis in tantis ca-
150 a.1357 presbitero johanne de carvixio. sacrus missis pro custodia matrice (top.).
L carvixius. D calvisio Dcasaca.
~rvixius cognome l
casacia sf. "oratorio, sede di confraternita"
U.2 1223 a.1395 michi lanfranco carvixio.
VSC 199 sg. a. 1488 congregatis .. . patribus in cas8.(;ia or-
L carvixium. D calvisio. ti. - in casacia que eSI sub conventu nostro .
carvus top. (Albisola) .. L casatia. D casassa.
SRC 510 a.1381 (Sav.) loco ubi dicitur mons carvuS. casacia top. (Sav.)
L calva. calvus. SRC 159 a.1263 campum unum ad riburgum in c~a
casal caal caza sf. mestolo"
eia ... campum unum in casacia. SRC 168 a.1263 carn-
COS.I 25 a.1156 unam caam de ramo. CPB 240 a.1289 pum unum in loco qui dicilur casacia.
(Bobbio) unam caam rami. SSL 218 a.1336 iii. caze
pro aqua cum manicho. PVP 273 a.1488 una de ferro
D cazasse.
casacus sm. "cosacco"
pro lavezo.
PAC 19. TL.3 646 sg. a.1449 (Caffa) si continget fieri aliquarn
L cacia. predam terrestrem per casachos orgusios seu homines
casa sf. "casa rustica" caphe ... - et teneatur dominus consul caphe tales casa-
TV 6.30 ca 110 d.C. fundum aminianum cum casis . chos orgusios et interceptores sustinere.
CRL 66 sg. inizio S. vii. (Roma) fundus casa gini. CDL L cozacuS.
158 a.807 (Brescia) quas denique superius nominatas ca- casa del top. (Clermont. Fr.)
sas vel areales caseis, ubi sedimina fuerunt, per singulas PPE 101 a.l184 monasterium casede. .. abbas case dei
locas constitutas in suprascriptis fini bus cum curtes, or- - casedei prior .. . lantelmus. casedei abbas. .
tos, areas, campis, vineis. CDL 484 a.879(Milano) casas L cadeus.
ilJas solariatas et sal.as. BCO 23 a.979 id sunI casis vi- caadeus cognome
neis ficetis roborelis saletis campis silvis et pascuis. FNV 305 a.1256 enricus cadeus.
BCO 29 a.989 id est medietate ' ex integra case. MSS 5 Lcadeus.
a.993 casis, vineis. castanetis, pometis, roboretis . MSS casadones top. "Kingsduf/wlI (ltlgh.), o "Les Dunes
13 a.lOO4 casis, vineis, castanetis. MSS 15 a.1 007 man- (Fr. seti.)"
so uno cum casis, vineis et castanetis. BSR 300 a.1037 DKR 214 a.14l5 discedere cum dieta sua navi de portu
aversus te ... vel aversus tuisque heredibus de suprascrip- casadones.
tis casis e rebus ... penam dubli suprascriptis casis et re- cazadores cognome
bus. RCA 343 a.1057 de alio lalere casa de iohannes DDG 526 a. 1376 petrus cazadores.
biKola. RCA 220 a.l059 et in molacio cum casis et vi- L cazatorem.
caa 235 casa
237 casi
~ne casinar um. si aliqua persona discope riet do- cassonu s sm. "cassa da viaggio; grossa cassa"
albergum .. . GR 43 (Levanto) cabanne, cassine el SIG 346 a.1330 quod aliquis patronu s alicuiu s galee_ ..
.,.
~
\
cast 239
castellum n. "caslello della rIOve, Slruttura /ignea quod dampnum vel dolum, vel eas (carnes) vendi pro
cIu! si illllQ/zava in cn.tQ di cmnbaltim 1110" carnibus castratinis1
OSM 140 .8.1190 et habebil. navis casteUum et super ca- L castronus. D crastadn .
Dum in pupim el astellum in prora et duo cooperta. castrizus (si vera lectio) sm. pl.
BSL 220 8.1268 el cohoperta ' ellalamo" habere compJe- GR 64 (Monaco) paranchinum unum. castrizi duo, mar-
tas et completos Cum castello el supracaslCUo et ponte et gaveUum unum.
superponte et paradiso. P 471 a.I441. castellum in far- L catrizus.
carum et ingaridatum. (de) castro cognome
JAN.2 240 castellus. BSL 220. 80S 7. DDG 56 a.1376 de raffaeJe de castro.
L castrum. supercustellum. uprncaslellum. Lcastrum.
eastenee top. (Gen.) castronem sm. "castrato"
RCA 35 a.1 139 de manso de tasteneis. BSR 347 a.1227 tam de castronibus quam de aliis rebus
PAC3. quas inde habuero. ASA 273 a.1350 (Alb.) carnes ca-
L castegna. D CaSleStllA . stronis, veri, porci masculi et bovis et vache et edi et sal-
castenedum sn. "C(lsl(~grJeto" vaticinarum.
COL 158 a.807 (Brescia) roborelis, castenedi , cerredis. L castronus.
L castanetum. castronus sm. "castrato"
c:astkare vb. "castigare, punire" CVQ 360 a.1407 (Sav.) non audeat... vendere carnes
GSS 115 a.1330 (SarL.) correctioni cau a percutere et unius animalis pro illis alterius, vel ovis seu capris pro jJ-
casticare. lis castroni vel alterius animalis. CCS 123 a.l414 (Celle)
L castigationem. D castigar. capra, pecus seu castronus (v.l. castranus). GR 37 (Por-
casdp sf. (err. per mastiga) "mastice" toM.) quod macellatores non teneantur vendere c~~arnos
LBZ 231 a.1268 sachos ducento unum aluminis et pon- ad macella pro castronis. GR 52 (Sam.) macellam sem-
dus unum de castiga (/. mastiga: ma ostiga ripetuto per dimittant virgam castroni in garronos.
nel medesimo documento). L castronem. cestregus. crastonus. castranus. castratinus.
L mastiga. D castrone.
CMtiptJonem sf. "punizione" castronus cognome
LG 928 a.1404 castigatio corporalis. U.2 581 a.1350 obertus castronus de sexto.
L casticare. . castrum sn. "castello, quartiere del castello"
cadlgnatJonem sf. "raccolta delle castagne" CHAR.I 74 a.887 lancius episcopus habet et detenet ca-
RSB 314 a.1407 (Quil.) grex porchorurn inventus ... dare sis et res seu et o!ivetis in castro et foris castro in fine
dampnum in terra aliena .. . vel in I.crra castania,iva lem- saonense. RSC 245 a.1143 aliquis homo habitans in civi-
JJC" castignationis. tate vel in burgo vel in castro. SRB 57 a.l 059 si evenerit
Lcastanea. contentionem ... inter p~edictis saonensubus ~t alios ho-
casd10num top. " Casliglion ," nnes abitanti bus ex castro et burgo saone ...
U.l 1023 a.1247 foreslalos OI1UIC de ianua ... a consuli- L caslellum. (de) castro.
bus &eu predecessoribus casliioni .. . reslituimus. - vos castrum sn. "localit fortificata"
predictos de casteiono nomine vestro et universitatis ca- LJ.l 692 a.1361 dieta castra sancti romuli et ceriane.
stiioni. LJ.2 1116 a.1387 castrurum . .. sancti romuli et ceriane.
L ca.steionum. caslelliono. D castiion. BAV 191 a.1393 castrum t locum calizani.
easdllone top. (Gell.) castrum sn. "castello di prua, sulla nave"
BSR 293 a.J 205 OClavam pllnem I.Otius decime de c-asti- BSL 304 a.1269 que navis habere debet pontem super ca- .
lioae. strum.
L castelliono. castrum sn.
(de) castillono cognome CCS 109 a.l414 (Celle) si quis celJarum in parlamento
DDO 265 a.1376 balista de castiliono. vel consilio coram me .. . ubi ira redduntur irato animo
L castelliono. cultellum vel super alium extraxerit, aut castrum levaverit
CMtiWonum top. "Castiglione' seu lapidem aut !ignum ...
PRV 124 a.1321 (San.) super pontili castri castillioni, lu- castrum album I blancum top. "Castelbiano (Alb.)"
oensis diocesis. Ul. 472 a.1202 castri rezi, castri blanci, carlani. BAV
L castelliono. 192 a.1393 (Moncalvo) loca .. . castri albi.
CIIIdIIonus cognome L castrum blancum.
castrum francum top. "Castelfranco, od. Castelvit-
DDG 711 aJ 377 pro rilC.i pondi ' Xl(. vi delatis de provin- torio (Y.Nervia)"
cia in michele casliliono.
GR 46 a.1311 consulibus castrifranci olim nuncupati de do.
L casteUiono.
castureum sn. "grasso di castoro"
cMtoreum. sn. "grasso di ca.floro. usato infarmacia" LMS xxiv. sg. a.1227 item libras 1 112 casturei.
LMS nx (= LEM 257) a.1259 (inv. di fannacia) i'em li- L castoreum. castumum.
brai decem et octo castorei. castumum sn. "grasso di castoro"
L castureum. castumum. GG 521 a.1205 lib. xl. inplicatas in unciis xi de muscato
eMtomata sf. "grasso di casloro" et in lib. x de castumo et in cent. ii. de pipe(re) lungo.
LMS uvii (= LEM 255) a .1259 buxolam unam in qua L castoreum. castomata. castureum.
est libras decem caslom.a le . casubla sf. "parametlto sacro" .
Lcastumum. GR 86 a.1519 lego unam casublam veluti rubei cum SUIS
cMtranus sm. castralo" safreuis deauratis.
CCS 123 a.1414 (Celle) capra, pecus seu castranus ( ,~ /. DUC.2 214 sg. casubula. casub/a: vestis sacerdotalis.
castrOnus) L casula.
L castrinus. ca subtana top.
~tlnus agg. "di castralo" ReA 48 a.1143 pro terra de ca subtana de ponte et mO-
LO 710 a.l406 nec po ~ sit in aliqua pecia de montono. ir- lendini.
ebo .. facere . .. craSlaluram pe.r quam cogilari possil ali- L casuplana.
C8U 242 cale
bannum proiciatur in aqua de ponte cente aud ad catenas CNM 133 a.1204 (Sav.) situla cum catia rami. NBI 37
fixas de novo in mUro capri aud ad berlinas. ASA 421
a.1390 segia una cum catia ferri. PVP 242 a.1456 item
a.1350 (Alb.) ponatur ad berlinas seu catenas. LG 293
a.1363 vel ipsum poni facere ad berlinas vel ad cathe- catie due ferri .
nam. PPV 95 a.1370 ponanlur .. . in ceppo vel ad berli- L cacia. D catia.
naso GR 105 a.1519 (Alb.) sit arbitrio magistratus ipsas catinella sf. "catinella, bacinella"
tales personas poni facere ad berlinas vel ad cathenam SIP 178 a.1420 (Massa) duo catinelle piane de montelu-
vel ad carcerem. GR.35 a.1618 (Garlenda) qui commise- po.
rit sacramentum falsum . .. ponatur et aligetur ad catenas SIP 220: "Montelup, presso Firenze, luogo di pro4uzio-
infames in ~ie festo poSI missam cantatam. ne" .
cathena sf. "catena, barra o traversa: trave trasver- L catinus. catinellus.
sale che unisce i fianchi della nave" catinellus sm. "catino, bacinella" .
BSL 30 a.1246 et in cathena anle artimonem (de) parrnis SIP 176 a.1420 (Massa) tres catinelli parvi de ligno.
octo. SIP 201.
catena sf. "sbarramento di travi a difesa del porto" L eatinus. catinella. II '
PPG 383 n.1 a.1456 catene due Iignamini. IVI, a.1583 pro catinus sm. "catino, bacile, scodella"
preci o catene unius lignee. CRL 50 a.564 (Ravenna) catinus.
cathena sf. "luogo di mercato" FRA GAETANO DA S.TERESA, Il Catino di smeraldo orien-
CDG.3 49 a. II.92 (Accone) et emendi atque vendyndi in tale .. .. : Genova 1726, p.52, a.1476 de novo sacrario &
fundico et cathena et per lotam civitatem. arca & transenna fabrefactis ad custodiam, tutellam &
DU.2 224 catena: locus publicus in quem conveniunl maiorem defensionem sa~rre paropsidis in sacri stia sancii
mercatores de rebus suis et commerciis acturi, quodforis Laurentii prout nunc videtur: eum titulo saerarii sacratis-
locus sit clausus, ita dictus. simi catini in lapide insculpto.
cathena sf. "imposta" Cf SAG 19 vas de smaragdo lapide ineffabi1is pretii:
CDG.3 49 a. l 192 tertiam partem introitus catherie acco- "sacr~ reliquia custodita a Genova, il vaso dell'ultima
nis ... CDG.3.88 a.1192 tertiam partem introitus et reddi- cena nel quale fu raccolto il sangue di Ges Cristo cro~j
tus tyrensis cathene. SDM.2 162 a.1516 pedagium qua- fisso". MDI 117. ALE 891al. dass., dal sostrato pre-I.e.
rumcumque bestiarum venientibus ex nundinibus, ad ra- della Sicilia occid.
tionem patacorum duorum pro singula bestia; cathenam L catinella. catinellus.
equorum, mularum, ceterarum bestiarum transeuntium catogium sn. "passaggio inferiore, cortile"
per locum mentoni . .. ad rationem patacorum duorum pro CDG.3 71 sgg. (= GIB 442) a.1192 (Costant.) (traduzio-
singula bestia. GR 35 (Vent.) pro carceragio seu pro jure ne, da originale greco perduto, dell'atto di consegna di
quod appellatur cathene. un embolo) catogium versus meridiem tropice idoneum
DUC.2 224 catena : tributum. est ad portam ... - ad occidentem eiusmodi curie ~iud
cathena sf. "tralcio di vite" habitaculum supero inferum per saIam, duas rotundltates
GSB 102 a.1577 (Baiardo) broche vero ficum plantono- habentem, anogium quidem ad orreum, catogium vero ad
rum brothi scatorum et cathenarum vitium.' GR 35 (Lai- stabulum sine repagulis et presepio. - catogium vero
gueglia) si damnum datum fueril in brotolis vitium, qui
non sint de catena . .. ad stabulum cum transtris usque ad medium et presepio
D caena. duplo cum solario versus cu,riam ... - catogium ecclesie
catenare vb. "incatenare, bloccare con c"atene" circumseptum et portis clausum. ,
AI.291 a.1266 adhesit vilibus consiliatoribus, consulen- Cf. CIV 59 sg., ven. catocio "prigione" (K<X"(;OO'rELO
tes quod se ponerent ad terram et galeas faceret ligari ca- otKoc; "sotterraneo"). REW 4684.a.
tenis ... videntes dicti veneti dietas galeas ligatas et cate- L catagium. D calucciu.
natas .. . catramuml catranum sn. "catrame"
L catena. catenationem. incatenare. AI 137 a.l242 ut naves due implerentur bruschis ligna-
catenationem sf. "blocco, sequestro di nav" mine et catrano... CDC 224 a.1383 catrami otri x.
RVN 83 s.xiv. (Noli) interdictio seu catenatio. Cf. ALN 121 a.1241 (Pistoia) catrame.
L catena. calenare. incatenationem. D catrn.
cateneta sf. "catenella" catthreda sf. "sedia a braccioli, poltrona, trono, cat-
PVP 285 a.1488 item catheneta una argenti supra deaurata. tedra "
PVP 300 a. 1492 pro argento unius catenete. PVP 326 a.1508 RCA 430 a. 1008 in cathredam episcopalem. BSL 34
unius strenzicorii cum cateneta sua. BOV 534 a.1534 (Sav.) a.1248 quedam ymago regis sedentis in catreda. CGG
ne ... presumant portare ... catenetas auri ad collum. 362 a.1262 item catreda una. NBI 41 a.1390 catrede
L caeneta. tres. IEL 94 a.1398 (Alb.) item catreda una. PVP 221
cathenula sf. "catenina" a.1451 item catredam unam et scamelinum unum. PVP
DSP 78 a.1489 usum et gestarnen monilis torquis collane 276 a.1488 catrede due palve a domina.
et catenule auri vel a1icuius metali aureati. GA 12.105. PAC 8.
L caeneta. L cathedra.
catr 244 caup
catrizus sm. (si vera lectio) "attrezzo di nave" li. -asco usalo in el romana per formare nomi di ter-
GR 35 (Monaco) bracchii duo de asta, oste duo de proda. rilori e non difondi.
paranchinum unum, catrizi duo. D coli.
L castrizus. ~udalupi cognome
catronus sm. Al 18 a.1227 ambroxi.us eaudalupi. BNA 105 a.1259
NL.I 22 a.1203 mutuo ... pro quo obligavit ei in pignore (Vent.) uxoris lu.cheti caudelupi.
ei catronos. D cuade Iu.
catuius agg. "cinese, del Catat' caudana top. (Alb.)
DRG.3 625 a.1261 uncias v. sete catuie. eRA 170 a.1365 (Alb.) usque ad ponlem caudane.
L catuxtus. caudaC8S8 cognome
eatulus CDG.2 386 a.1190 iohanni cauderase.
ICG.6 343 s.xiv. (ratio introitus vicecomitus pro portu et L eoarosa.
ripa). item de sauma coriorum bovorum pillosorum item caudarubea cognome
rossi catuli pillosorum bovuum pro quacumque sauma BNA 123 a.1259 (Vent.) testibus .. . guillelmo caudaru.
denarios iiii. bea.
catureUus cognome L eoarubea. D cuarussa.
RCA 154 a.1140 obertus caturellus. caudeta sf. (err. per candela) "ruffiana"
HSL 18.19 "gall. katu "battaglia" eST 275 a.1381 (TlIggia) femina .. . que famam tabeat
caturniacus top. meretricis vel caudete sve rofiane. .
TV ca.110 d.C. (fundus, vicus) caturniacus. Lcandeta
G.PETRAcco SICARDI, BLig 17 (1965) II sgg. caularius agg. "coltivato a cavolf'; elem. topon.
catus sm. "laccio, trappola" RCA 177 a.994 usque in campo caulario. .
RSL 208 a.1267 (Apric.) qui fecerit catos sive laqueos L caulus.
causa capiendi alienas bestias. eaulina sf. "cavolo"
catuxtus agg. "cinese, del Catal~' ces 77 ~.1414 (Celle) .que\ibet testa seu caput. cepola-
DRG.2 536 a.1257 tantam setam catuxtam. rum, caultnarum et pomnarum. FST 65 a.1592 (Triora)
L catuius. pro seminando rapas et caulinas.
caucionem sf. "cauzione, garanzia" L caulus. D caurigna. corinella.
FAG 102 a.1288 (Gen.) paratus est dictam caucionem el caulem sm. "cavolo"
aquitationem facere et prestare. VFD 43 a.1306 suscepta RCP 293 a.1235 (Sarz.)brassicas vel porinas vel cepol-
ramen ab ilio ... ydonea caucione. SIG 322 a.1330 item ]as vel alea,poros vel cau]es. CST 291 a.1381 (Taggia)
quod pro qualibet galea ... prestetur ... ydonea seu fi- cepas vel caules vel porros. MSC 259 a.I407 (Corvara)
dejussoria caucio de libris mille ianuinorum. VFD 135 de bis (qui) portant cautes porros ad terram maritimam
sg. a.1341 prestetur ... per patronum ipsius galee ... ydo- vend~ndi vel donandi. gratia. n.3 625 a.I449 (Caffa)
nea seu fidejussoria caucio ... - in ipsa fidejussoria cau- pro smgul~ curru cauhum. GR 53 s.xvii.. (PortoM.) fruc-
ciane. LG 358 a.1363 prius acceptis ... ydoneis caucioni- tus domesucos, vel caules, poro , gesse vel. alia spinatia
bus, promissionibus et sacramento. ALE90. .
L caupcionem. cauptionem. D causione. L caulus.
eauda sf. "coda, strascico del vestito" caullxeUus cognome
BVP 248 a.1388 cauda. BVP 398 a.1449 quod in vesti- RCA 315 a.1145 gisle filie baldi caulixelH.
bus angustarum manicarum caudam ferri liceat usque ad PAC lO.
longitudinem palmi unius tantum. L caulus.
L caudalupi. coa. coarosa. coda. D coda. cua. caulus sm. "cavolo"
eauda sf. "appendice posteriore del cannone, usata CNM 142 ca. 1204 (Sav.) plantavit .. . dictuffi ortuan de
per la manovra del pezzd' caulis et aliis erbis. RCO 124 a.1242 (Ort.) poru~ ca\l-
PVP 333 a.1507 pro dictis canonis ... pro caudis ad s.l 105 et cepullas.
d.4 lib. cum stagno solidatis. L caularius. caulem. eauJina. caulixellus. cole. corina-
PVP 354 sg. Gloss. rium. corius. culi fica. D cou,
eauda sf. "coda di redenzione: parte del provento di caulus elero. topon.
una gabella che eccede il bisogno del pagamento degli CCS 55 a.1414 (Celle) descendendo per cataro de caulo
interessi, e viene destinata all'ammortamento del debito caupciooem sf. "cauzione, garanzia" .
capitale" LG 358 a.1363 prius acceptis ... ydonies caucionibus '"
DSP 82 a.1489 et quod per talem dationem sive delibera- in arbitrio syndacatorum qui. dietas caupciones accipiant.
tionem nullum generetur preiudicium ... dictis participi- ASA 5~ a.142? (AJb:> .p,,?ffilttenles cum caupcione quod
bus et comperule et privilegiis ejus et caude sive proven- reparacJO per lpSOS ID d.ctum oro1ogium facta duret et
tibus ipsis concessis diete comperule, et presertim circa durare debeat usque ad annos duodecimo
caudam locorum ducentorum quinquaginta... SFG 2.328 L caucionem
a.154O ratio caude exdebitaeionis cabellarum. caupenala (err. per campaneIa) "camPQllella"
SFG 1.198. CPB 256 a.138& (Piac.) item duodenam unam caupeoala.
cauda cognome rum a bobus.
PCC 159 a.1370 (Sav.) saoninus cauda archipresbiter. L campanela.
SRC 693 a.1407 (Sav.) iulianus cauda. cauponem Sffi. "cappone"
caudalascus top. "Colt' BSR 154 a.1195 debeo vobis nomine curie solidos xxiiii
TV 5.2()"24 ca.110 d.C. iure appennini areliasci et cauda- de condicione duorum annorum de predieta terra, et soli-
lasci. dos x. pro stogia duorum annorum el. duo caupones.
FFN 334 "verosimilmente due boschi o monti connessi L caponus.
con l 'Appennino, insieme al quale si trovano registrati". eauptJonem sf. "cauzione, garanzia"
PTP 22. G.PETRAcco SICARDI, BLig. 16 (1964) 3 sgg. CST .170 a.1381 (Taggia~ quod c1avigeri antequarn se in-
HSL 18.82 caudalos n.p. PTR 52 "il territorio adibito a tromltlant de suo officlO tenea.n tur prestare idoneam
pascolo, pertinente alle comunit rurali di Areglia e Co- caupliooem de libris tricentis ian. DSP 235 a.1542 et pro
caus 245 cava
a.1344 solum in quo dicti vestri cavatores dicuntur con- ALE 91 sg., 405 : cava (spelunca) fatto su taberna .
struere. caveza sf. "colletto"
L cavare. D cavu CNM 80 a.1205 (Sav.) fecit impetum cum cultello ... et
cavatorium sn. "zappa" eam cepit per cavezam et sibi scindit tunicam.
PTA 617. L cavezana. cavestrum. D cavesa.
cavestrum sn. "cavezza, finimento di cavallo"
L cavare.
LEM 262 a.1259 unum frenum pro roncino ... supercin-
cavatortal cavaturta top. (Cen.) gulum de lana ... unum cavestrum de lana.
PPE 246 a. J 461 loeo ubi dicitur cavatorta. PPE 250 L capistrum. caveza. D cavestro.
a.1261 loco ubi dicitur cavalurta. caveana I cavezana sf. "colletto, collottola"
cavaturines sm. pl. "etnico" PLP 68 a.1250 (Sav.) et opio cepit eum ad caveza?am: . :
PTP 4 n. : SM, ahI. pl. cepit me per gulam. PLP 128 a.l250 (Sav.) pOSUlt rruhl
cavaza cognome manum ad caveanam et cepit percutere . PLP 133
RCA 84 a.1143 anselmo cavaza. RCA JJ8 a.1153 ansel- a.1250 '(Sav.) cepit me per caveanarn et scindit mihi ca-
mum cayazam. veanam. PLP 136 a.1250 (Sav.) accepit ... ad eavea-
PAC6. nam et scidit ei caveanam tunice et camisie.
L cavacia. L caveza. .
caveale sn. "caviale" cavetium sn. "scampolo di panno; colletto"
TL.3 673 sg. a.I449 (Caffa) persone ... incidentes pisces PVP 307 a.1494 pro cotono et cavetijs. PVP 309 a.1504
et fabricantes cavealia. - cavealia fabricata seu pisces pro texturis tele stupe super cavetium pro bertholomea de
incisos. columbo.
lBAUQUIER, ROM 8 (1879) 139: slavo kawiar. ALN 30: PVP 356 S.V.
turco-tartaro xaviyar, turco osmanli havyar, neogr. KCX- L cavestrum. D cavezzi.
f31Ciptov. REW 4086. CIV 62 sg. ven. eaviaro a.1437. caviale! cavialum sn. "caviale"
ICG 6.158 s.xiv.-xv. pro quolibet cantario camis salse
L cavealem. cavear. caviale.
tonnine assonsie et caviali et burri. CAR 54 a.1465 be-
caveaIem cognome
neficium exoneracionis ponderacionis et portature cavia-
U.2 475 a.1317 (Varazze) obertus cavealis. " Hum, ceporum et assungiarum ac pissium salsorum.
L caveale. cavear. L eaveale.
cavear cognome caviculus m. "cavicchio, gancio"
PLC 158 a.130 1 bonrieta cavear. RLC 69 a.1297 (Cosio) quod quilibet becarius sive ma-
L caveale. cavealis. cellarius tenere teneatur pelles ... bestiarum ... quas spe-
cavegeria sf. "nastro per capelli, diadema" laverit, pe~dentes ad libitum seu clavicul.os a p~e et ex-
GG.2 316 a.1206 cavegerias iiii. de sea. AS 64 a.1432 tra domum suam per totam illam diem In qua Ipsas be-
possit... laborare cavegerias cordellas et texutos siye cin- stias spelaverit.
tos syricos vel mixtos de auro vel argento: -PVP 30.7 L cavigia.
a.1492 i6 pensione cavegerie (ms . cavgerie) perlarum in cavigeria sf. '''nastro, chiusura"
capsia... PVP 298 a.1494 pro ... cavegeria (ms. canege- GR 36 VArr.) qui custodierint molendina tenea~tur. ..
ra) , econsepta S.5 d.6. PVP 336 a. 1506 cavegeriam tenere cavigerias ad intratam canalis, ita quod bestIe por-
upam perlarum valoris' ducatorum quadraginta. cine non possint. .. ire vel intrare.
PVP 149, 194,356 S.V. . L cavelena.
L caveleria. cavigia sf. "caviglia, gancio per armi da fuoco"
cavegia cognome TL.3 1002 a.1474 cavigie sive parvi ferri Ixxix.
SC 377 a. 1I88 jacobus cavegia. BGO 58 a.1360 apud L caviculus. cavilia. D caviggia.
banchum georgii de cl}avegia bancherii. cavigia n.p., cognome
L ca. cavegla. vegius. LJ.l 732 a.1224 arnaldus cavigie. BNA 506 a.1263
cavegla top. "od. Cavia (Alassio)" (Vent.) guillelmocavigia.
L cavilia.
TAL 19,52 n.188 a.1326 t~rrucium de cavegla. terra de
cavegla. cavilla sf. "rissa"
D cavia. . SOV 328 a.1428 (On.) quod nemo debeat facere aliquam
cavillam vel rixam in prosanici die sabati sancIi.
,caveleria sf. "nastro, fascia o rete oer i capellf'
L acaviglare. cavilationem. gavilia. n cabilia. capigliare.
MAS 41 a.1463 cordelas. cinctos, franzias seu fenoge- cavi lancia I cavilantia sf. "rissa"
10S ... bursas ... cavelerias, strigionos.
BSR 326 a.1218 dicit quod cavilancia quod il10 sero
L cavageria. cavegeria. cavigeria. cavilleria. D cavegiera. quando facta fuil quod iam iverat dormire. RL 200
cavellum top. (Noli) a.1277 (Cipressa) si quis fecerit cavilantiam cadat ,ad
RVN 128 s.xiv. (Noli) et cala viali sit... a porta predicta bannum soldorum V.
barbacane usque ad rupem cavelli. L capilantia. cavilationem.
cavi 248
cavilare vb. "cavillare; ritardare con covilI," cavus sm. "capo, promontorio" I
AI 12 a.1226 dixit quod sacramentum volebat facere. ta- DMC 450 'lJxv. intra .. . caVUrn blancum et cavum steUari.
men, sicul conscientiam cauteriatam habebal, semper L caput allei. caput cursi. caput faris . caput nauli. caput
ipsum sacramentum cavilabat et aliquod fermenti addebat. vadi . co de pagana. D cavo.
L cavilozus. cavus sm. "cavo, fune"
cavilationem sf. "contesa, discussione, ricorso a ca- VCB 230 a.1245 (Bonif.) et in acutis el. cavis pro ~_
villi legalt' co. LEM 199 a.1251 avos tres canabacii. QNA 263
LG 294 a.1363 auditis c1amoribus ~t questionibus quam- a.1260 (Veol.) ilem cacias duas de bricolis. cum duobus
plurium hominum civitatis super dillacionibus et multi- cavis ipsis contiguis. itero pecias qualuor de cavis lIUll'Ci-
modis cavilationibus questionurn . . . quod pene omnes das. DMM 156 sg. a. 1274 (Gen .) cavibus 4 canapi.
questiones huius civitatis fiunt interrninabiles et immor- CAR 13 a.I.381 (si) incideren! nulum cavum Dee nulum
tales . .. FCT 35 a.1391 (Triora) rixe, cavillationes, cacce- crocum (al fine di favorire il furto della merce). RVN
reso TL.1 611 a.1456 ad tollendum ornnern dubietatem et 128 s. xiv. (Noli) itero leneantur el debeanl... illi qui ba-
materiam cavi1ationis super intellectu .. . bebant calas, aut de sero aut in mane calare calas suas
L capillationern. capillus. cavilla. cavilancia. decavil1a- idest in sero habere cavum suum (la fune della rete?) ~
tionem. gaviglia. gavilia. t.e rra ad horam UDam noctis. et. continuo calare sine mora.
cavilleria sf. "nastro per capelli" PVP 295 a.1494 pro cavo uno.
GR 36'unus bonetus chameloti munitus cavilleriis rubeis.
DMM 156 sg.: < capo (estremit): cf it. cima, m.s.
L caveleria. cavus sm. "ammenda?
cavilia cognome
AMSSSP n.s. 15 (1981) a.1753 (Noli) hyeronimus cavi- FCT 12 a.1250 (Triora) si. .. non habuerit unde solvat
bannum et mendarn, communis olvat cavum.
lia.
D cavigia. cavettus sm. "cavetto, piccola fune"
cavilosus/ cavilozus agg. "cavilloso, pretestuoso" JAN. PLL 468 (= VFD 224) a.1441 item cavetti petios n.
lO in 12 pro respectu.
SSA 199 a.1345 (Sav.) debeant providere super personis
nxosis, cavilosis et inutilibQs in societate populi civitatis L cavus. D cavettu.
saone. TL.3 348 a.1473 diete eaviloze aeusationis. cau st. "cassapanca"
L cavilare. CAC 286 a.1181 (Sav. ) frarri meo gandulfo dimitto
cavionem sm. "capo dei pastori" caxam meam cum loto eo qod est intus. 00.230 a.1205
GR 2.22 (Onnea) si quis berberius discessent a paria, vel confitetur. .. se portare in accomendatione caxam unam
vacito seu agnelata, sine verbo vellicentia cavionis ... gratis, quam poni t in lib. iiii. GG.2 4 l 7 et habeo caxam
L caput. , unam in pignore.
(lo) cavo top. L capsia.
VMS 515 a.1475 platea augustini de loreto, vocata lo cavo. caule sn. "casale"
cavram top. "Capreno (Sori)" VDE 124 a.l394 (Chio) iardinum unUIll posito in caule
SCI' 198 a.909 in cavrani: capranis, n.p. caper. limiana.
L cavrasco. D capreno. L casale.
cavrasco top. (Chiavari) caxalem sm. "petto"
BCG 113 a.1019 in locas et fundas langasco. cavrasco. VCB 40 a.1238 (Bonif.) alium copertorium de caxalibus
PAC 11 a.1033 in villa cavrasco. vulpinarum.
SCI' 198. PTP 16 n. D~C.2 2~7 c~ssum: pectus ... a. I061 pellicias duas. fe-
L cavrani. crava. (de) cravasco. D copreno. crava. cra- sllvam sc/l.culus ~assus esset de squirionibus... seplima-
vasco. nalem. quoque, cu/us cassus esset de callis.
cavreina :;f. "pelle di capra" L cassalis.
VCB 41 a.1238 (Bonif.) agnelline .. . cavreine ... daine- caxanus cognome
ti ... vulpine ... SRB 140 a.1203 (Sav.) raimundus caxanus de lezino.
L cavruna. crava. L cassanus.
cavriada top. (Gen.) (in) cuarUs top. (Gen.)
MSS 85 a.1100 iacet in territorio cavriada. NL.2 46 a.12]6 unius petie lerre que est in caxariis.
PAC 11 a.1137 de cavriada. L (in) cassariis.
L cabriata. craviada. D crava. cuarius sm. "fabbricante di casse"; cognome
cavnma sf. "pelle di capra, col vello" GC 268 a.1191 petrus caxarius. 00 183 a.1201 stefanus
VCB 150 a.1239 (Bonif.) implicitas in coriis pilosis el caxarius. NL.l 26 8.1203 a te pandulfo caxario, NL.l
bechunis et cavrunis. . 77 a.1203 fulco caxarius.
. L capruna. cavreina. L capsarius. capsiarius. casarius. caxarolus. caxiarius .
cavursus cognome Dcascee.
RCA 274 a.106O fines vero de una parte terra sancti am- caurolus sm. fabbricante di casse"; cognome
brosii, de supra cavursi. RCP 83 a.l278 (Sav.) rollandinus caxarolus.
L caorciurn. L cuarius. cazarolius. casairerius. casairorius.
cavus sm. "capo, estremit" caxeronus sm. "cassone"
FIL 310 a.l404 (Sav.) non debeanl.. . auferre cerras a ca- VCB 1058.1239 (Bonif.) caxeronos duos cendati.
pitibus dicti panni, donec primus cavus et ultimus vendita L cassonus.
fuerint. FIL 321 a.1404 (Sav.) et quecumque petia pan- caxexi 10p. "Cassisi (Celle)"
ni ... existat [ ... ] alicuius cavi cuius fuerit quovis modo RPV 252 a.1258 (Gen.) giraJdus de clapa de caxexi.., de
deperdita tota et poslea cuxita vel sarcita, tarezetur et ta- cellis.
rezari debeat. L (de) cassisi.
L caput. cavettus. D cavo. caxia sf. (bol.) "cassia"
cavus sm. "cima, vetta di pianta, germoglio" CGS.I 273 a.1158 Ib. xxv. implicatas in aurio. pipere
2 CS 124 a.1414 (Celle) si dieta animalia comescerinl seu caxia. fistula el nucibus muscatis.
::: ~-:astaverint aliquos cavos seu brotos alicuius proane . .. L axia feticha. cassia. D caxa.
.. IO
249 cela
caxia sf. "cassa" stato pare legata a Venezia, in seguito alla quarta Cro-
PLP 108 a.1250 (Sav.) caxiam i. ciata ... Testo venez. scritto a Aleppo trad. dall'arabo: e
L capsia. no batte lo arzento a la cecha a bailia. Venezia a.1278 ce-
caxiarius sm. "fabbricante di casse"; cognome cha ... protomagistro pro chonis (conio?). ALN 109 <
MSS 240 a.1212 stephanus caxiarius. aro sikka "conio"
L caxarius. L secha. echa. icatus. yechinus. D secha.
caxionum sn. "cassone" cecus agg. "cieco"
PVP 261 a.1461 caxionum unum cum certis ferramentis. CDP 285 a.1303 nec debeat aliquis constitui serviens qui
L cassonus. sit sideratus zopus vel cecus sive c1audus.
caxius cavalus sn. "caciocavallo" ceda sf. "seta"
BBl 70 a.1473 pro diversum caxium cavalum. CA 624 a.1292 item in ij. lacibus de ceda pro domino.
L casicavalus. L ceta. seta.
caxius sm. "formaggio" cedrata sf. "cedrata, bevanda di cedro"
BBL 44 a.1473 pecia ... una caxiorum pinguum aprezen- lMS 576 a.12261actuarium factum de cedris quod voca-
tata ieronimo de foo. BBl 70 a.1473 pro diversum tur cedrata.
caxium salsum. I
L cedrus.
L'caseus. cedriale top.
caxona sf. "cassapanca" RCA 50 a.1143 de cedriale.
PVP 275 a.1488 caxonis duabus magnis intersiatis. (pomus) cedrinus sm ... "cedro". .
L cassonus. LJ.l 170 a.1153 exceptis cannavo et Imo pomsque et
caxum sn. "attrezzo di nave" caulibus. de ficubus vero et pomis cedrinis ...
BGS 82 a.1248 et vellum artimoni ... et caxum novum. L cedrus ..'cetrinus. cetrus.
ceacius sm. "setaccio" cedrium so. "cedro"
PVP 235 a.1456 item ceacii duo. RCP 487 a.1221 (Sarz.) item omni anno ad natalem ce-
L ciaium. setacius 'D ceatio. dria et herbaxaria.
ce'ba cognome cedrusI-m smln. "cedro"
BBG 514 a. I445 dorninicus ceba. LMS 576 a.1226 lactuarium factum de cedris quod voca-
cebarus sm. "bigoncia" tur cedrata. CST 291 a.1381 (Taggia) uvas olivas vel ca-
SSA.2 130 a.1345 (Sav.) bastaxini ... qui portant (rumen- staneas vel cedra, citrona vel limona vel alios fructos.
tam) cum cebaris .. . pro quolibel cebaro. ' GR.2 43 (Alb.) ortalia, fructus, persica, poma, ficus, da-
L zeharum. masinas, citrulos, cedros, limonos et alios fructus .
cebellinus sm. "pelliccia di zibellino" L cedrium. cetrus. pomus cedrinus.
lG 13 sg. a.1157 ego nullo modo infra iurisdictionem cedula sf. "cedola,foglio, scheda. conto di spesa" .
huius civitatis emam vel vendam alicui de eadem iuri- GR 77 a.1288 (Al b.) scribi faciat in quadam cedula Slve
sdictione singularem cebellinum ultra sol. xL .. postremo podesia nomen iIlius quem eligere voluerit et illam po-
nulli de familia mea perrnittam odum deferre ultra pre-
desiam scriptam ponat in saculo. CA 642 a.1292 sum-
dictam quantitatem. NB 49,a.1198 cebellinos iiii.
ma istius cedule. LG.204 ca.1330 quas personas dare
L cebillinus. cibillina. zebellinus. ebollinus. D Z'ebeln.
. ceberus sn. "setaccio. crivello" deheat in tribus vicibus, videlicet qualibet vice unaro
GC 126 a.1191 lebetos iL, situlam, ceberum. solaro personaro in una cedul~. ~IG 320 ~.1333 cedulla
Cf. DUC.2 247 ceberus: situlae species. seu scriptura. - teneantur dlcb duo saplentes decIara-
Lcevarum. ri in scriptis sive in cedulla una illam personam de qua
cebilllnus ' sm. "zibellino"GC 408 a.ll9} portat... eis videatur quod contrafecerit. VFD 7~ ~.1~40 apo-
sol. c. pro dare in cebillino. dixie sive cedulle. LG 535 a.1403 ex vlgmtl quatuor
L cebellinus nobili bus fiant 24 cedule, (in) duodecirn quarum, que
cebolla cognome singule sint rotulate, ponantur duodecim nomina gui-
CNM 416 a.1205 (Sav.) peregrinus ce bulla. bellinorum in uno sachetuscolo. BBG 503 a.1414 per
L cepolla. cedulam ipsius domini ducis bullatam.eius annull~ si-
cecha sf. "zecca" gillo. TL.l 528 a.1456 cedule in qUlbus erant scnpta
ALN 109 a.1250 (Gen.) cecha tunisis et bucea. PCP 776 nomina.
a.1304 non fil mencio de cecha sive fabricatione monete. Dcedula.
SIG 359 a.1317 quadrellos de bonis quinque rnillia, inter cefalonia n.p., f.
quos sint duo millia ilIius bonitatis cuius erant quadrelli SLS.2 68 a.1161 (Gen.) domus ... que fuit olim cefalo-
quos comune ianue fecit fieri in cecha. U.2 802 a.1373 oie.
cuius fabricacionis monete et ceche ipsisus utilitas et cegii blanci "ciglia bianche" cognome
fructus sint et convertantur in utilitatem et profictum dic- RCA 349 a.1171 rolandus cegii blanci.
torum emptorum. LG 565 a.1403 quod officia ceche et PAC6.
ponderis banchorum nominentur per officium mercantie. L cilius blancus.
SFG 2.295 a.1447 constitutiones domus monetarie sive, ceyUa n.p., f: lat. Coelia
ut dici solet, ceche. Tl.l 361 a.1455 circa cecham cogi- lTI 74 sg. a.1166 (Vent.) ceylla de aubrigalla.
tavimus. MAS 174 a.1460 ducati quatuordecim ... boni cella sf. "capanna. edificio rurale. ricovero di alpeg-
auri ad pondus ceche ianue. MAS 174 a.1466 itrem gio"
quod batifolium non possint laborare argentum de sua ar- MBL 256 a.824 (Lrins) cellas ii. cum curte et orto.
te nisi primo fieri faciant in cecha ianue sazium de suo BeG 152a.l036 cellam atque ecc1esiam cum omnibus
roello. MAS 224 a.1466 ad cecham communis ianue. edificiis ac pertinenciis sibi concessis. RCV 77 a.l233
GR 36 a.1498 de non fabricando monetam nisi in cecha (Vent.) qui frangerit cellam seu domum. RLC 56 a.1297
communis. PVP 327 a.1507 officium comunis janue de- (Cosio) quicumque duxerit portaverit seu comburaverit
putatum ad recolligenda argenta in cecha. aliquem lignamen cellarum sive celle ... RLC 82 a.1297
G.FOLENA, BALM 10-12 (1968-70) 344 e n.; 360: la dif- (Cosio) quod aliqua persona non possit ire ad accipien-
fusione del termine e l'applicazione a una industria di dos caseos ad cellas plani guidi.
cela 250 ceIe
SOV 323 a.1428 (On.) cella sive domus que e~t ubi dici- celarium sn. "camina"
tur podium agogle sit communis prosaneghl. RH Il IVC 54 s.xiii. ianua vero est porta. canelata perforata.
(1956) 123 a.1463 (Tenda) super territorio ad predictas per quam videmus intus et ex tra , sicut in celais fieri
cellas. consuevil. CEB 355 (L.RAZOL1NI. QuallT() ep;stole di
L cellagium. ce1arium. celle. D cella. S.Bernardo, Firenze 1868, p.I. I) iam arca et celarlo eva-
ceUa sf. "dispensa. stanz.ino': . . . . cuatis. vel brevi lempore vacuandis. ,
PVP 327 a.1507 pro testonis tnbus ..nde~l~e dalls CoqUl- L cella. cellarerius. D ce/ero
nario domini de la palice pro cella el ut di'tlt permutata. celascus n.p .. m. cognome
Cf. PVP 356. Gloss. . . .. . CAC 25] a.l178 (Sav.) filii celaschi. CAC 229 a. lI80
cella sf. "abitazione dei manSl tnbutam della Cuna (Sav.) albertus celascus. NL.I 211 a.1203 raimundi cel-
di Genova " laschi. PeC 104 a.1318 (Sav.) henricus celascus.
BIR 523 s.xii.-xiii. L celle.
L cellagium. cellarerius. celerius. celata sf. "celala. specie di elmo"
cella top. "Celle (Savona) " TL.l 47 a.1453 coicacia ... lazanias . .. faldas ... tarc::o-
CDG.2 283 a .1 183 in villa de cella. SR~ 65 a.l2q6 nos . .. parvenses .. . celatas. PVP 231 a..l456 item bai-
(Sav.) tota parte mea quam habeo in stella et In cella. neri i duo et una cellala. TL.2 667 a. 1470 teneatur babere
cella top. . . .. sumptibus uis anna condecentia. videlicet saltem co!rA-
PPE 317 a.1254 in boruh ubl dlcltur cella. FBS 50 ciam, celatarn ac balistam.
a.149O (Bosco di Savona). D celada.
L celle. cellatus agg. "nascosto. /lOn dichiarato"
ceUa sf. "sella" DMC 104 a.l358 pro singulo centenario mastici cellati
CA 595 a.1292 item in uno equo ... item in una cella x.x~ vel non manifestati ut upra ...
aspo LG 957 a.1404 si arma portaverit. .. ad celam SI L celonum. D scelato.
equitaverit. celle top. "Celle (Sav.) "
AMSSSP n.s. 8 ( 1974) 46 8. 1170 (Milano) possessiones
L sella. . . .." quas habetis in cellis et in sandalo el in verazo. RPV 187
cellagium sn. "compenso per II Tlcovero negll alpeggI
Rllll (1956) a.1463 (Tenda) sol.vere ... denarios duos ... a.1181 (Sav.) anselmi de mari de celle. CAC 520 a.1182
pro cellagio singuli pastoris ipsorum ovium. (Sav.) de loto eo quod habe mu s in Celle . CAC 570
L cella. 8.1183 (Sav.) quidquid iuris relinueramus 'in cellis ... et in
celandria sf. "specie di nave, di forma rotonda" sandala. SRB 39 ~, t 186 (Sav.) homine de cellis et de al-
JAN.1426. buzola. FNU 190 a.1210 (Gen.) ea que visus sum habe-
re . .. in pertinenliis cellarum. MIA 98 sg. a.1222 (Sav.)
L sellandrus. . . de pane quam habebat in cellis et in sandala. - occasio-
ceUandria sf. "appreno: acqua gommosa con CUI SI
ne emptionis facte de cellis el xandaIa. MIA 96 a.1285
bagnavano fraudolentemente i tessuti di sela per aumen-
(Sav.) homines de cellis. SRB 282 8.1293 (Sav.) fidelitas
tarne il peso" . . . .. . horninum ville cellarum. SSAI 09 a.134S (Sav_) de pate-
LG 566 a.1403 in cendatis vero terzanelhs alblS vel lalms
state cellarum eligendo. SRB 250 a.139~ (Sav.) fidelitas
non possint ponere .. . cellandriam . MAS 2]9 a.1466
facta comuni saone per homines ville ce.llarum. SRB
aquam vulgariter nuncupatam celandriam, et seu gomam, 232 a.1397 i110s de varagine, celis et albizolla.
ex qua fit huiusmodi aqua. MAS 162 sg. e n.15 a.1467 pan- L cella. cellaren is. celascus.
nos sete habentes aquam vulgariter celandriam ut supra.
celleraria sf. "caminiera: carica di monaslro fem-
Cf. DEI.2 892 it. celandro. minile"
L cerandria.
SML 104 a.1420 abbatissa, celleraria et priorissa cum
celanexi top. "CeranesI"" honesta comitiva ...
SCT 231 a.l OO6 in celanexi; a.1165 de celanexi. DDG Cf. DUC.2 252 s.v.
675 a.] 377 in ligno oberti de celanexi. . L cellacerius.
SCT 231. PTR 46, 48: *caelanicis, caelianicis, *caelanl- cellerarius sm. "cantiniere: carica di monastero"
cus < Caelius: top. prediale rom. Cf. TV caelanus. OGM 14.
L celanisi. celanixi. D ceranesi. D celer.
. celanisi/ celanixi top. "Ceranesi" celerius sm. "custode delle celle dO\'e negli alpeggi
RCA 12 a.ll43 de celanisi. in plebeio celanisi. RCA ~2 si facevano burro e formaggr'
a.1I43 decime plebei de celanisi. RCA 136 a.1143 m GR.2 22 (Ormea) celerius debeat emendare caseos.
plebeio vuIturi . in celanix.i. RCA 138 a} 175 in rapallo L cella.
et in pino et in celanisi. BSR 20 a.1175 mfra totum ple- celesia cognome
begium vulturis et in arenzano et in celani"i. CAC 42 a. 1] 78 (Sav.) filius quondam ansaldi celesia de
EOL24. garbavi.
Lcelanexi. L ceresa.
cellararius sm. "cantiniere (carica nel monastero)" celestis agg. "spirluale. religioso"
U .l 1200 a.1254 domnus obertus cellararius. (VC 389 s. xiii. ita quod ... de ecclesia atl ecclesiam se
Cf. DUC.2 251 cellararius. verberantes incederent et canciones celestes et angelicas
L cellarerius. decantarent.
ceUarensis sm. "cellese, abitante di Celle" celestis I celestlus agg. "celeste. azzurro"
CCS 89 a.1414 (Celle) si qua persona cellarum rem ali- LEM 243 a.1240 cultram ... bindatam de ialno et cele-
quam ab aliquo cellarense in lite petitam alicui persone stio. PVP 275 a.1488 colti ne telle celesti.e peci a n.iii .
alienaverit. .. NIS 355 a.1425 vestem unam a domina vellutati cel1estis.
L celle. L celestrinus. celistrinus. celestris. selestius. D cellestia.
ceUarerius sm. "cantiniere" celestiar. I
AES 15 a.1234 (Rivalta Scrivia) roglerius cellarerius ri- celestrinus agg. "celeste. azzurro"
palte. CPB 245 a.1388 (Piac.) item unam Iibram de testo (tes-
~. :~: "-erius in area cistercense: influssofrancese". suto) a femina coloris viridi et celestrioo.
:.. ::: ~lla. cellararius, celarium. cellerarla. L celestis. celistrinus.
cele 251 cend
quod carea piperi de alexandria est in ianua centenaria centragil (de) centrago cognome
vii. minus quarta ad centenarium ianue. NL.2 20 a.1216 GC.l 69, 367 a. 1191 iohannis centragi, notarius .
centenaria quinque grane de provincia. COG 222 a.1261 Ge.1.146 a.1I91 iohannes centragi. OC.261 a.1191 alta-
(Portov') centenaria iii. vini et quartam partem centenarii donnam de centrago. 00.2.292 a.1206 iohannes centragi.
nucellarum que habeo in ligno tuo. RCP 352 a.1277 L cintracus.
(Sarz.) item de quolibet centenario ceppamm, aleorum. centragus sm. "cintraco" ; cognome
DAA 76 a.1279 centenaria decem . .. ad centenarium ia- RCA 122 a.1143 (Sanr.) et si audierimus centragum cla-
nuense. DDO 225 a.1376 pro cere ballis iiii. centanariis mantem ad parlamentum ibimus ad parlarnentum. RCA
xviii. CDC 3 a.1386 fillati faxia xx., centenaria xxiiii. 345 a.116O guido de laudo iudex et ansaldus centragus.
CDC 7 a.1386 goadi saume c. centenaria dc . NBI 40 Ge.1 143 a.1l91 'balduinus centragus. LJ.1 1147 a.1252
a.1390 centanaria xx. feni. DMC 306 a.1417 dimidium iohaninus centragus.
cantarium .. . ex cantariis grossis. racionando ipsum can- L cintracus.
tarium centenaria septem cum dimidio de ianua. centronus sm. "arancio"
LDM 103. BBL lxxvi. ZAC 171 a.1288 (Alb.) arbores centroni tres.
centenarium sn. "centinaio, cento" L citronus.
RVN 123 s.xiv. (Noli) item si quis vellet recognoscere (per) centum loc. "per cento"
granum quod habeat in magazeno vel in domo solvat die- U.l 1464 a.1282 ad racionem de libris xxv. per centum.
te gabelle solidos tres pro centenario minammo TL.3 605 LG 159 a.1303 mutuum unum de soldis xl. pro centena-
a.I449 accipere possit ... de tota moneta ... quatuor pro rio ... mutuum de soldis xl. per centum. SIG 398 a.1330
centenario. DMC 468 post a.1461 censarii in chio perci- accipiant unum per centum et non ultra. .
piebant pro censaria .. . a qualibet parte quartum unum L centenarium. centom. centumclave. centumhbre. cen-
unius ducati pro quollibet centenario ducatorum. tummille. centumpecore. centum solidi. D centeno sentu.
L centanarium. centinarium. centonanum. centum. centumclave top. (Legino, Sav.) . '
D centenaro. CAC 524 a.1182 (Sav.) toNm hoc quod habemus IO lel"
centenarium sn. misura di lunghezza, pari a cento no, in maso de centumclavis. - ad usum mansi de cen-
canne" , tumclave.
BSL lO a.1246 item quod habeat dicta navis centenaria NSS 226, 258: localit sconosciuta. F.F'ERRETII,AMSS-
quadringenta canobi lombardi vel burgonie filati et com- SP n.s. 20 (1986) 13 manso del .vescovo di Savona.
missi (intrecciato) pro sarcia navis et barcamm facienda centumlibre cognome
et complenda. BNA 101 a.1259 (Vent.) guillelmus centumIibre.
DUC. 2.280 (Stat. Marsiglia) de canabaciis crudis non centummille cognome
vendendis nisi per centenaria .. . ut centenaria canabacio'- BLC 13 a.1296 nardus centummille civis et mercator f10-.
rum alborum nigrorum et brunorum intelligantur de cen- rentie.
tum cannis. centumpecore cognome
BSL lO n. PCC 147 a.1356 (Sav.) presbitero percivallo centumpecore.
centina sf. "curvatura del dorso di un registro, nella centum solidi cognome , '
rilegatura?" RCA 406 ca.1ISO obertus centum solidi.
BBL 4 a.1472 pro duabus manegetis pro cartularo nostro centura sf. "cintura"
pro centina et pro sete et pro corrum s.vi. d. ii. BBL 7 NB 131 a. 1198 centuram i. vermiliam. CNM 155
a.1472 item .. . pro duabus manegetis pro centina. ca.1204 (Sav.) habuit centurarn pro denariis xxxii pro i~
centinarium sn . "misura di peso, pari a cento cantu. VCB 41 a.1238 (Bonif.) centure due argenteI.
libbre" VCB 139 a.1239 (Bonir.) centuram unam argenti . . LEM
TL.2 337 a.1465 caratelli tres ... in uno sunt centinaria 243 a. 1240 centuram unam argenti. PLP 88 a.1250
quinque et libre xxviii. nete de sanitro. . (Sav.) et abstulerunt mihi solidos xxx. janue quaos habe-
L centenarium. bam ad centurarn. FAF 237 a.1259 (Gen.) pannos, ve-
centom num. "cento" stes, centuras argenteas. FCD 2.208 a.1278 centuram
U.2 35 a.1250? si ... yenisse(t) in partibus de ianua cum unam argenti. BLC 135 a.1299 centuram unam de ar-
galeis centom. gento cum mebretis septem cum bocha una et ~ordente.
Lcentum. L cendarerius. centurerius. centureta. centuna. centus.
< centonanum. sn. "(err. per centenarium) misura di cinctura. cingere. cingula. cintarillm. cintulla. cintura. en-
peso, pari a c~nto mine" centa. incenta. sinctura. singulum. zintura. D zentura.
RCP 352 a.1277 (Sarz.) et de qualibet mina a venditore centurerius sm. "cintiuraio"; cognome
(pedagium) denarios ij. ian. et de quolibet centonano mi- CLS 69 a.l237 bonivassalli centurerii.
nas duas et ab emptore de qualibet mina den. ij. ian. L centura. cendarerius.
L centenarium. centureta sf. "piccola cintura"
centracata sf. MSO 296 a.1275 item quod omnes predicti (balestrarii) te-
LAE 245 a.1253 corbam unam de vetris et pondus unum neantur ponere in quolibet tabulerio (err. per laborerio?)
de agalica et barilia duo centracata pIena et ballas decem quod de cetero facien!, centuretam ferri, latoni sive comus.
tellarum. L centura.
L centragata. centuria sf. "cintura"
centrachus sm. "cintraco"; cognome CLS 69 a.1237 libre ... implicate in centuriis.
BSR 250 a.1193 vassallus centrachus ... - faciens hec L centura.
omnia consilio et auctoritate vassalli centraci. 00.2473 centus sm. "cinto, cintura"
a.1211 filius johannis centraci. CDC lO a.1386 centi de auro uncie X.
L cintracus. L cintus. cinctus. D centa.
centragata sf. . cenum sn. ''fango, terriccio"
avo 86 a.1252 de omni barili centragata ovorum pro OSS 59 a.1330 (Sarz.) sit tamen licitum cenum, teratium
quolibet barili denarios viii. papienses. velletamen. ;. tenere impune. GSS 77 a.1330 (Sarz.) ce-
L centracata. num seu terratium fovearum .
cepa 254 cera
cepa sf. "ceppo, ceppaia" ab ea in die soldum i. si fecerit Ijgna viridia, et si cepos
CCS 75 a.1414 (Celle) palles, fulchetas, perticas, ruscas, arancantem in die soldos ii. SSA 2.73 a.1345 (Sav.) cal-
verdiliones, cepas, furnilias. SRB 314 a.1407 (Quil.) ciaro sive cepum.
quod aliqua persona non cepet vel aranchet, faciat ve] L cepa. cipus. sepus. zepum. D cepo.
colligat, cepas de brugo in aliqua terra aliena. cepus sm. "ceppo dei prigionieri; ber/ifUl"
L cepare. cepus. decepare. D ceppa. PCP 756 ca.l300 et qui solvere non poterit dictam COD-
cepa sf. "cipolla" demnationem stet in cepo per unam diem in placia comu-
RCP 352 .a.1277 (Sarz.) item de quolibet centenario cep- Dis. PPV 95 a.1370 (Porto V.) ponantur... iD ceppo vel ad
parum, aleorurn. CA 624 a.l292 item in cepis et chibolt. berlinas. A<;M 99 a.139~ (Carrara) omnis persona que
CST 291 a.l381 (Taggia) cepas vel caules vel porros. detenla fuentpm maleficlo vel quasi, sive in ceppis posi-
ALE95. ta fueril. DS~28 s~. a. ~459 et pos s~t dictus potestas qua-
L cepolla. sepa. scumque muberes ID dlcto loco eX.lstentes ibi rixam fa-
cepare vb. "svellere ceppaie" cie~tes ponere: in c.e~um. dum lamen eas in dicto cepo le-
SRB 314 a.1407 (Quil.) de non aranchando seu cepando nen nonpossmt mSl per horas sex usque iD duodecim ...
cepas de brugo in alieno ... quod aliqua persona non ce- et si eas posuerit in cepo ...
pet vel aranchet. .. cepas de brugo in aliqua .terra aliena. L sepora. D sepi.
L cepa. decepare. D asep. incepado. cepus sm. "ceppo del carnefice"
cepata top. (Gen.) CP 153 a.1390 pro uno cepo pro incidere caput laurencio
BSR 308 a.l208 a peticione alterius pecie qua vocatur de vemacia.
cepata. Dsepo.
cepetum top. (Sav.) cepus sm. "ono, giardino"
CAC 290 a.l177 (Sav.) meam parte m pecie unius vinee DMC 326 a.1418 (Chio) item quod dictus capitaneus ha-
et terre vacue que iacet ad cepetum. MIA 84 ca.1263 beat suam tabemam et cepum et bazariotos ut consuetum
(Sav.) quilianetum de cepeto. est.
NSS 258 "localit ig1Wta ". (gr. Kllno m.s. ]
cepolla sf. "cipolla" cera sf. "cera"
CDG.l 242 a.1149 et non tribuat aliquod drictum in can- CDG.3 97 a.1193 de pipere. bombacio, branzili, cera. tu-
tario neque in rubo neque in cannis neque in mina ... ne- re. PCP 759 a.l316 (Pera) de zitatoribus cere. item quod
que in penso de amindolis nec de cepoHis. RCP 293 zitatores cere iuren~ ... de zitando ceram et profinum. et
a.1235 (San.) quod homines de canaria .. . debent facere semper teneantur ZJtare ceram et profinum mercaloribus
ortulatum de cepollis, porinis el brassecis .. .- brassicas quando fuerim requisiti pro preciis consuetis .. . et tenean-
vel porinas vel cepollas vel alea, poros ve} caules. TL.3 tur non ponere in dieta cera Dee facere aliquam maliciam.
625 a.I449 (Caffa) pro singulo curru cepollarum. GSS 122 a.! 330 (San.) quod persona aliqua vendere non
L cebulla. cepa. cepulla. ceulla. cevolla. gibolla. sepa. audeal ceram veterem pro nova, ve1 ipsam ceram seu
zhibolla. D sevulla. candelos. ve~ . ~andelas sofisticare. DDG 216 a.1376 pro
cepolla n.p., cognome cere baLbs Xlii. CDC 29 a.1386 cere pondera ii. COC 59
CGS.l 163 a.1157 amicus cepolla. BNA 149 a.1260 a.1386 cere panis i. TL.3 661 a.1449 pro cera et ceriotis
(Vent.) enrico cepola ... albingane. RPV 266 a.1352 in nativitate domini. BBL 21 a.1475 in ven4dita diversa-
(Celle) sondus, bochardus ... sirombra ... cepola. rum ccrarum.
cf. SLS. 2 161 "cipolla, simbolo cristiano". L cereus. ceroforarium. cira. inceratus. D ce;ra.
ceponus cognome ' cera sf. "ceralacca"
CAC 392 a.1181 (Sav.) johannes ceponus. SSA 99 a.1345 (Sav.) papirum et incaustrum et ceram.
ceprisius sm. "cip rese" SFG 2. 290 a.1375 ballassii tres qui ponderant ka. lxxx.
BLC 135 sg. a.1299 ceprisium de c1ameloto. fassati in una .pecia sive [ella in saginbachati et in saginba~
L ciprese. cho nostro slgno talle super cera vermiJlill. TL.3 605
ceptum sn. "detrito" a.1449 itcm (scriba massarie) habere debeat de pecunia
PPV 91 a.1370 (PortoV.) proicere aliquid ceptum vel la- massarie asperos quingentos quoLibet anno pro papiro atra-
pides vel aliquod aliud. mento pureta filo cera et similibus pro scribania massarie.
L iacts. D zeto. cerra sf. "bollo in ceralacca che alt~sta l'integrit
cepulla sf. "cipolla" della pezza di panno"
RCO 124 a.l242 (Ort.) erbas dictorum ortorum, videJicet FIL 310 a.J404 (Sav.) nullus ex vendentibus 'de dictis
porum. caulos et cepullas. CCS 77 a.l414 (Celle) et quali- pannis possit auferre cerras a c.apit.ibus dicti panni donec
bel testa seu caput cepularum , caulinarum et porrinarum. primus caVU$ et ultimus vendita fuerint.
L cepolla. GR.2 22 "bolletta".
cepuJla cognome L cerea.
IEA 15 a.1262 (Alb.) robertus cepulla. PCA 47 a.1304 cera sf. "chiavistello"
(Alb.) manfredus cepulla. GGA 42 a.1322 (Alb.) de pe- CSS 190 a.1435 (Sanr.) iam clausis hostiis domus Cum
tro cepulla porco cive albiogane . .PCC 106 a.1370 (Sav.) ferro, clave vel. cera sive bma.
thomas cepulla. SRC 693 a.I407 (Sav.) thomas cepula. cerallum top.
CRA 106 n. a.1420 (Alb.) filipinus cepulla . . . - in platea RCA 235 a.1039 coherel. .. costa de cerallo. BSR 36
cepullorum. a. 1173 et io castaneto de l?rollo, et in bruxedello. et ad
cepum so. "sego" cerrallum et ad scalelam.
LG 434 a.1383 formaiarii et quicumque facientes candel- L ceriale.
las de cepo .. . CAR 54 a.1465 portature eavialium, cepo- cerandria sf. "apprrmo"
rum et assungiarum ac piscium salsorum. MAS 227 a.1466 item quod non possit dari cerandria ne-
DUC.2 267 cepum pro sebum. que guma aliquibus pannis nee textoriis.
L sepum. L celandria.
cepus sm. "ceppo di albero" cerasarius cognome
GDN 636 a.1254 (Noli) si invenerint aliquam personam RCA 47 a.1143 martinus cerasarius.
forensem in dieta yliceta dampnum inferentem. auferre L ceresa. ceresarius.
cera 255 cere
cium gazarie ianue deineeps scribere debet per eius lite- L celesia. cellexa celexia. celexolla. cerasarlUs. ceraxJa,
ras officio mercancie peyre nomina et prenomina om- ceresarius. ceresalia. cerezerium. ceresia. cerexarius. ce-
nium et singulorum cerchatorum qui de cetero consti- rexia. (vallis) cerexie. cerexola. cerixole. D ceresa. sexa.
tuentur ad cerchandum galeas romanie. VFO 197 a.1403 . ceresalia top .. (On.)
non audeant.., de portu ianue separare cum aliquo navi- SOV 325 a.1428 (On.) plagia ceresalie.
gio nisi primo fecerint cerchare dictum navigium per cer- L ceresa.
chatores dicti officii deputatos ad inquirendum si iD' dieto ceresarius cognome
vi agio sunt homines, anna et 'alia necessaria prout per COS.2 126 a.1163 wilelmotus ceresarius.
dicta capitula sunt specificata. L cerasarius. ceresa.
L cercha. cerchatorem. circhare. \ D cerchar. ceresia sf. "ciliegia" .
cerchatorem sm. "ispettore'" LJ.2 191 a.1291 peciam terre arborate ceresiis et pornis.
V:FD 96 a.1330 et de predictis teneatur patronus facere GR 2.7 (Naticino) persica, poma, pira, ceresias, amare-
inqisicibnem per dictos duos, et ultra teneatur dictus pa- nas, susinas.
tronus permittere inquirere et facere cercham dictis cer- L ceresa.
chatoribus ordinatis supradicto modo, in quolibet loco in cerreta top. (Sav.)
quo dictis cerchatoribus videbitur et placuerit. SIG 351 SRC 158 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratorie
a.1330 quod. 0fficium gazarie ianue deinceps scribere de- ad mntem maurum iuxta cerretam. .SRC 358 a.1297
bet per eius literas officio mercancie peyre nomina et (Sav.) campum unum in cerreta ubi dicitur cacynaira.
prenomina omnium et singulorum cerchatorum qui de L cerrus. D cerrera.
cere 256
cimale sn. "cima, parte terminale dell'albero" cimira/ cimiranisl cimiranus top. "od. Castellana
FST 81 a.1592 (Triora) pro quolibet cimali Iibrarum de- (Basse Alpi)"
cem .. . ~ quercum, ramum, cimale et Iigna. N.LAMBOGLIA, RSL 8 (1942) 133 a.1038 petram castella-
L cima. nam, castrum sive. villam que antiquitus vocata est duce-
cima maris cognome lia sive cimiranis. - a. 1040 in loco et villa que vocatur
OSM 61 a.1190 actum ianue sub porticu cime maris . petra castellana, duselia si ve eimiranis ... locus qui voca-
FNV 163 a.125 I (Gen.) petro cimemaris. tur cimiranus. a.1043 locus qui vocatur cimira.
L cima. L simera.
(de) cimaralis cogome cimiterium sn. "cimitero, luogo di sepoltura"
SCS 297 a.1530 domini jo. bapte de cimaralis. BSR 319 a.1216 in terram quandam que est iusta cimi te-
L cima. rium sancti syri de sancto romulo. U.2 436 a.1303 (Oa-
cimare vb. "tagliare in dma" lata) in tempIo sancte eri ne quod prius habebant ianuen-
SRC 304 a. 1256 (Sav.) non siI eis Iicitum . .. palerem, ses pro cimitterio.
quercus vel cerrum vel castaneas ad pedem vel ad caleem D simileiu.
incidere Dee eas cimare. GR 38 a.1618 (Garlenda) solval cimixellus cognome
denarios iv. pro qualibet arbore ineidenda vel cimanda. SMV 82 a.1208 ogerii cimixelli.
Ldma. D simixa.
cimatorem sm. "cimatore, rasa/ore di panni di lana" cimocea/ comocia sf. "cimosa"
SSL 290 a.1336 presenti bus luehinus de IUrigia ac corse 1- MAS 219 sg. a.1466 in quibus quidem pannis in morelo
lo de florentia. eimatoribus pannorum. laborandis et construendis ... poni et laborari debeant eo-
L aeimare. aeimatorem. aimatorem. azimatorem. rum cimocie crasee, praut habent ceteri panni serici fa-
D accimatore. bricati de vero et puro cremexili in colore rubeo. - et
cimatura sf. "rasarura dei panni di lana" habeant dicti moreli de grana ut supra eorum cimocias
SSL 294 a.1.336 pro cimatura dictorum pannorum. FIL closeas, in quarum tament apponi debeat animelus. viri-
309 a.1404 dabunt de ipso panno gratis et sine aliquo dis. MAS 227 a.1466 et habeant cimoceas celestnas . . .
premio computando tres quartas partes alterius palmi pro - extremitates sive cimoeie sint ex serico croceo .. .
avantagio cimature, quod preisa lingua. materna nostrali L cimosa.
vocatur. cimosa! cimosia sf. "cimosa'" -
L aeimare. acimatorius. acimatura. azimaria. ASA 284 a.1350 (Alb.) pannos iliste mensurare ad can-
cimba sf. "barca mercantile di poco tonnellaggio, a nam per schinam vel cimossam. FIL 300 a.1376 (Sav.)
fianchi molto bassi et estremit prominerzti" mensurando pannos per cimosam, ut mris est. LG '558
EGS lO 1 a.1625 item ad calculos deliberaverunt emi mi- a: 1403 teneantur cannatores ipsos pannos cannare sim-
nis eentum tritici ex il10 exonerato super eimba de loco plos per una m cimossarum. MAS 157 a.1569 contexere
mentoni existenti super plagia presentis loci.ex ilio one- cintas, cimocias et dimitos.
rato super cimba. L cimocea. eimotia. cimussa. D cimossa. simussa.
IVl, n. cimotia/ cimoxia sf. "cimosa"
cimbalum top. "citt orientale" FIL 309 a.1404 (Sav.) pannos . .. qui venduntur et mensu-
TL.2 843 a.1472 locus maparij, tane et cimqali. rabuntur ementibus per cimoxiam seu liseram ut moris
cimbalus sm. "cembalo, strumento musicaLe" est. AS 65 a.1432 de palmis duobus . .. absque cimotiis.
GC 67 a.1191 confitetur habere ... lib. viii. in pari cimba- L cimosa.
lorum et in tumbeta et in pari tubarum, causa vendendi. cimptus sm. "cinto, cintura"
D cimbali. PC 331 a.1577 textores cimptorum a torelis.
cimenticius agg. "di cemelllo" 'I cimus sm. "soha di strumento metallico"
CDG.3 71 a.1192 cimenticio substentaculo. ICG 6.342 pro sauma badilium, fulcarum ferri, spatarum
L cementum. eementiceus. bacillorum cimorum azarie.
clmerius sm. "cimiero, elmo" Cimussa sf. "cimosa"
LJ.2 653 a.1359 cum persona regali, tenens eimerium in GC 76 a.1l91 et medietatem lueri de cimussis et de eal-
capite, ensem in manu dextra. zonis que ipse faciet
D ciiimieru. L cimosa. D simussa.
cimiliatum sn. "specie di pelle o cuoio" cinaprium I cinaprum sn. "cinabro"
DAF 23 a.13oo paria dua calligarum de cimiliato, aliud GC 275 a.1I91 centenaria ii: cinaprii. i.J NL.2 109 a.1216
de scarleto. Ibs .... implieitas in cinaprio. ICG 6.342 a.1323 de sau-
ciminata sf. "sostanza medicinale" ma lellarum, lini, mercurii, cinapri, auripimenti. ;
LMS xxix . (= LEM 256) a.1259 (inv. di spezia/e) item L cenaprium. cenapurp. zenaprium.
ampulam una m in qua est ciminata. cinavrem sm "sorta di'strumento"
L ciminus. NB 104 a.1198 securem i. et maniariam i. et cultellum i.
ciminile sn. et einavrem i. et rabiellum i. et blonam i.
CDG.2 218 a.1175 et paria xl. ciminilium. CDG.3 97 cincia cognome
a.1193 de grossa sauma sieut. de pipere ... cuniculis, vul- SC 298 a.1257 filippus cincia.
pinis. fustanei s, baldinellis, ciminilibus, ensibus, pance- D dncia.
riis . cincignonus cognome
Improbabile DUC.2 329 ciminiLe: vas in qua sacerdos GDN 652 a.1265 (Noli) bonusvassallus cincignonus.
sacrafaciens manus ahiuit. I cincta sf. "cinta "
ciminus sm... cimillo, comino, erba medicinale" RBR 19 a.1254 (Sav.) ita quod pontile iIlud non possit al-
CGS.2 237 a.ll64 cantara cimini xvii. CDG.3 97 a.1193 tius levari quod excedat cinctam ipsius brandalis,. que
de omni carica, sauma et tursello ... sive piperis, sive cincta est de lapidibus iusta barchonos ipsius brandalts.
aJoeis, ve! cimini. LMS xxv. a.1227 item cantaria ii. ci- L centa. cinetura.
mini. VCB 204 a.I245 (Bonif.) sachi xxi. cimini. CA cinctura sf. "cintura"
611 a.1292 item 'in cymino j. aspo NL.2 176 a.1225 cincturam unam argenti deauratam.
L cimi nata. D cimmino. L centura. cincta.
.----
/
anc 262 dot
cinctus sm. "cinto, cintura" tracus. NB 131 a.1198 summa .lib. xxiii. quarum ange-
PVP 266 a.I462 corrigium pro domina cum cineto rubeo lotus vicecomes dedit cintraco sol. i. et guardatoribus
picato argenti. MAS 41 n. a.I463 licitum sit merceriis ii. sol. et scribano pro calliga . .. sol.iii. BSL 144
vendere et emere quamlibet septam, aurum et argentum a.1253 wilielmus de sancto georgio censarius et iohan-
filatum, pro infrasciptis rebus ... ac de ipsa vel ipso face- nes cintracus. U.I ) 182 a.1254 consiliariorum cumu-
re ... cordelas, cinctos, franzias seu fenogietos. nis ianue vocatorum et congregatorum ad sonum cam-
L centus. pane et per comu el vocem cintraci more solito. RVN
cindatus sm. "zendado" 72 s.xiv. (Noli) duo cintraci seu nuntii. DMe 73
LMS 137 a.1222 iupe due cindati. LMS 496 a.1226 gonel- a.1419 iohannem de cazalli. cinlracum et placerium
lam et supracotum cum cindato glano que sunt de blaveto. communis et curi~ chii. CAR 31 8.1443 ea die jacobus
DMC 461 a.1451 aliquam quantitatem ... cindatorum. de campoplano. cmtracus publicus communis ianue. re-
L cendatus. tulit se hodie ... diclam cridam fecisse per civitatem ia-
cinerem sf. "(cenere) polvere di spezie residuata nue. TL.3 609 a.1449 quod in curia dicti domini con-
dalla setacciatura". sulis sint duo cintraci qui teneantur cridas facere, cabel-
DDG 791 a.1377 pro cineris milliariis lxx. TL.3 649 Jas comunis ,:en~ere et incalegare. DSP 61 a.1488pe-
a.1449 (Caffa) pro quolibet curru ... cinis garbellerie regus de pardls ClD1raCU5 communis ianue retulit se bo-
asperos quatuor. die proclamasse publice, altra el intelligibili voce in
DDG Gloss.: cendres graveles "allume di feccia, cenere bancis et per loca publica et consueta civitati5 ianue de-
di Toscana". GLI Gloss.: cineres garbelee "soda setac- cretum suprascriptum.. . SAS 88 8.1592 cintracus et
ciata". preco publicus. FST 43 a.1592 (Taggia) de cintracis
L senes. garbelleria. garbellatura. granella. D cener. seu nuntiis.
cingere vb. "cingere, allacciare" G. SERRA. Storia dell'anlica Uguria e di Genova, Torino
SIG 324 a.1330 debent. .. habere et tenere unam ex dictis 1834, iv. 102. MNC 43 5g.: < gr. auV'tptxm "concurro,
balistris in coperta penes ipsos et crochum cinctum. convenio". BSL 144 n. C.LUMBROSO. Comenti sulla sto-
L centura. incingere. D cenze. ria dei Genovesi avanti al MC, Torino 1872, 19-26: < gr
cingium top. "Cengio" Ex:at6vtapxo, KMapxo (cf GIB 421 8.1192). "Ai
U.l 1363 a.1261 de uno pauco terre que est in cingio. centarchi corrispondono nel basso Impero i centenarii,
U.1 1382 a.1261 peciam unam terre in cingio. SAV 14 definiti da Gotofredo (6.33. J) ministeriales executionibus
a.1559 (Sav.) rocheta cingii "Rocchetta di Cengio". missionibusque deputati". DQG 163. DSP xliv Gloss.
L cengia. cinglo. D cengio. G.BERTOLOTTO. GLig. 21 (1896) 36-40. FPR n.27. FANe
cinglo top. "Cengio" 144 sg. REW 1810. CIV 63 sg. B.MIGLIORINI, LN 34
SRB 8 a.1014 umiale. cinglo. cruceferria. PMS 6 (1973) 4.
a.l062 albericus da lo cinglo.
L centrachus. centragi. centragus. cinteaci. cintragus. sin-
Lcingium.
trichus. D centrego.
cingula I cingulus sf/m. "cintura"
CGG 213 a.126O (PortoV.) cingulam argenti et cultram cintragus sm. "cintraco"; n.p. cognome.
cendati ialni. CGG 302 a.1262 (PortoV.)concedo sive as- U.1 79 a.1142 quod nobis a cintrago petitur numquam
~I signo nomine pignoris cingulam unam argenti .. . que est dabimus. CGS.I 14 a.1I55 ansaldus cintragus. CGS.l
in pondere, ut dicimus, unarum quinque_ ad pondus ia- 112 a.1157 filius cintragi rolandus. CGS.l 128 a.1157 ro-
nue. CGG 316 a.1262 (PortoY.) soldos v. pro quibus ha- landus cintragus. SC 177 (= LG 6) a.1157 et curo audie-
beo pignus cingulam argenti. TL.2 300 a.l464 georgium ro campanam sonanlem pro parlamento. vel cintragum
galetum textorem cingulorum sive cintorum. clamantem populum per civitatem... CAC 187 a.1180
L centura. cintus. ingia. zingia. zingillus. singulum. (Sav.) raimundo drape~o clavigero et rolandino cintrago
D sengia. el petro de trucco notano. GC.1 87 a.1191 balduinus cin-
cinquadra top. tragus. GlB 447 a.1192 iuravit balduinus cintragus ... -
LJ.l 160 a.1152 habeant potestatem faciendi cabellas teslibus ansaldo sardena clavigero, ogerio pane et iohan-
quantas voluerint et ubi voluerint a cinquadra usque pa- ne cintragi. CNM 86 ~.12D.6 (Sav) ~nan~tus cintragus.
nabium, et nullus alius possit eas facere, nee salem ven- PCC 29 a.1273 (Sav.) Jacobl salod. cmtragl comunis sao-
dere infra ista confinia ....- homines habitantes a mona- ne. SSA 108 a.1345 (Sav.) cintragos duos. SSA 249
cho usque panabium non possint vendere salem nee por- a.1345 (Sav.) ab uno ex cintragis comunis saone. qui te-
tare a panabio usque cinquadram nisi licentia dorninorum neantur ipsam preconiationem facere. SRC 474 a.1379
salis. - homines habitantes ultra panabium et corvum. (Sav.) georgium rocium. cintragum et preconium com-
nullus homo de predictis confiniis possit comperare sa- munis
lem a monacho usque cinquadram ... - non possint ven- L cintracus.
dere salem et portare a panabio usque cinquadram. cintuUa sf. "cintura"
cintana sf. "latrina" CGG 177 ca. 1260 (PortoV.) dico me debere dare rainaldo
LG 437 a.1383latrinam seu cintanam. erro soldos xx. ian., de quibus habet in pignore cintullam
L quintana. D quintanna. chintanna. unam argenti. CGG 231 a.1261 (PortoV.) pro restitucio-
cintarlum sn. "cintura (d'argento)" ne unius cintule argenti quam a te habebam in pignore.
LMS 11 a.1222 (oggetti dati in pegno) duos siphos ar- L centura.
genti ... duo cintarla que ponderant libram unam . . cintura sf. "cintura"
L centura . . SSL 178 a.1336 una cintura deaurata et smaltata. SSL
cintracus sm. "cintraco, banditore pubblico, funzio- 211 a.1336 due cinture fumi te de argento.
nario comunale"; n.p., cognome L centura.
CDG.l 141 8.1142 decretum ianuensium consulum. eintus sm. "cinto., cintura"
quo iura et officia cintraci communis declarantur. CGG 148 a.1260 (PortoV.) item cintum unum lane. AS
CGS.l 91 a.1157 rolandus cintraci. CGS.I 156 a.1157 64 a.1432 cavegerias, cordel1as et texutos sive cintos sy-
cintracus. GCS 1.229 a.1158 elias cintracus, homodeus ricos. BVP 245 a.I443 pro arte textorum cintorum ad to-
guardator. CGS.l.295 a.1159 W. trallandus et cintracus relos. pro arte cintorum ad tabulas. MAS 201 a.l444 ar-
et rainaldus albiola. CGS.2 173 a.l164 ansaldus cin- tis lextorum cintorum septe, tarn ad licia quam ad torel-
cinu 263 ciri
las. PVP 252 a.1458 zona una argenti daurata piena in circulus sm. "cerchio di botte"
uno cinto septe viridis scuri . .. zona una piena argenti in ReA 48 a.1143 pro circulis ad stringendum butes dena-
uno cinto de argento ducati duo stricti f v. .. javacorium rios X. NL.2 48 a.1216 Iib.... implicatas in circulis et li-
unum cum cinto corii. PVP 266 a.1462 corrigium pro gnamine. IEA 116 a.1233 (Alb.) et debet (dare) iii. ~ir
domina cum sprangis xii . cum cinto rubeo. TL.2 300 sg. culos ad vendimias. IEA 126 a.1233 (Alb.) et pro lan
a.1464 georgium galetum textorem cingulorum sive cin- dictis terris dictus guillelmus confitetur quod debet dare
torum ... leonardo galeto magistro cintorum. MAS 223 annuatim ... vi. partem de spalla ... ~i. p~e":l de iiii. mi-
a.1466 non possi!. .. aliqua persona diete artis ... texere nis ficuum, vi. partem de duobus clrcubs, VI. partem de
aut laborare .. . aliquos cintos sericos, nisi de bona septa. uno porco. PLP 206 a.1250 (Sav.) quod nullus faciat...
BBL 98 a.1473 pro uno cinto pro uno stinzicorio. BBL in bosco saone circulos vel rundos vel asales de pallare
174 a.1473 pro cintum unius zone. BVP 245 a.1481-89 qurercu ve) cerro. SSA.2 77 a.1345 (Sav.) quod aliquis
consules textorum eintorum a lieiis. non faciat in bosco saone circulos vel rumbos vel asales
L eentus. eingula. D cento. de palare vel de quercu vel de cerro. eST 296 a.1381
clown sn. (Taggia) non possit etiam aliq~~ persona in dieto ~e~en
LG 428 a.1383 quod omnes magistri qui faeiunt cantaria so incidere aliquas collares vIndes ... salvo quod hCltum
teneantur et debeant facere signum in capite eantarii, quo sit dictas collari es incidere pro faciendo circulos. LG
signo decIarelur quanti ponderis erit... et etiam signetur 433 a.1383 circulos sitularum. LG 443 a.1383 de quarti-
hoc in cino romani. no in quo non ponantur circuii, doge, ~ondum. L~ 624
ciprese sn. "ciprese. sorta di sopravveste, maschile e a.1403 de agutis in circulis non ponendls. nee possmt au-
femminile, di origine esotica, che si indossava sulla tun;- deant vel presumant ponere vel affigere in aliqua parte
ca" dictorum vasorum, seu circuloruro eorurn, agutos vel c)a-
CGG 314 a.l262 (Porto V.) tunicam el ciprese meum bla- vos ferreos sive ferrum. CSS 236 a.1435 (Sanr.) incidi ...
ve. de dictis colleribus pro circulis faciendis in vegetibus. ti-
PCV 73. Dis, tinellis. GSB 101 a.1577 (Baiardo) circulos tinarum.
L ceprisius. ciprisius. ci proidium. copresius. coprisius. L cerchia. cercius. circulum. cirgiare. civerclum. ser-
supraxiua. zupresius. D zupreisse. chiuro. sercineto. zercie. zercius. D cercullo.
cipressus sm. "legno di cipresso" circulus sm. "circolo, motivo di decorazione"
PVP 260 a.I461 casietina una cipressi. ISG 21 fine s.xiii. (Londra) capa ianuensis cum circulis
L supressus. D cipressu. et avibus croceis et leopardis.
clprisius sm. "cip rese" L circu)um.
FCD 2.52 a.1276 ciprisium virgatum ... ciprisium viridis. circulus sm. "coreggiato"
BLC IO? a.1297 ciprisium et tunicam meam ... et cipri- PTA 631: MUI 123. REW 1947: "per gli anelli che uni-
sium meum viridis. DRG.3 854 a.1297 eiprisium et tuni- scono le due parli dell'attrezzo".
cam meam. PLC 60 a.1301 ciprisium meum verrnilium. D zercia.
L ciprese. circum circha congo e avv. "intorno, all'intorno"
ciproidiwn sn. "cip rese" eRA 135 a,1421 (Alb.) quod ponet omnes mantellectos
BBL 46 a.1473 pro uno ciproidium panni arzii. entum (= qui sunt circum circha presesentem civitatem super uno
emptum) ad calegam. solarieto quod faciet in dieta toret.a. AC~ 85 a.1396
L ciprese. (Carrara) circumcirca plateam burgl carrane. PVP 226
ciprum top. "Cipro" a. 1451 item torcullar unum curo sua bancha intarsiata
DAF 52 a.1300 sachos undecim rogerie de cipro pro ri- circurncirca dictum torcular, c1avata.
nogere, que est cantaria tria grossa de cipro. cirestrensis agg. top. (Inghilterra) . ' .
cipus sm. "ceppo, basamento" DRG.2 589 a.1259 (Gen.) marcas quadragmta sterlIno-
LEM 199 a.1251 (attrezzatura di tintoria) tinas duas et rum novorum argenti, quas reeipere debeo ... annuatim in
calderinam unam, pillam et cipum et canalem et suppres- ecelesia cirestrense de anglia.
samo cirreus sm. "cedro"
L cepus. GR 61 a.l435 (Sanr.)[= MAP 30 post a.1543 (Diano)] d~
cipus top. (Baiardo) palmis, cirreis .. . statuimus .quod si aliqua person~ c~pe~t
LTI47 n.45 a.962 usque in cipo. palmas, sive limonos sive emeos aut alangla, vell~lD1as I~
Dseppu. horto, condemnetur ... GR 2.23 a.1435 (Sanr.) SI ement
dra sf. "tavoletta cerala su cui incisa una scritta" ve) acquisiverit de illis cirreis qui nati sunt in dieto loco
N.LAMBOGLlA, RH 17 (1962) 5 sg. (Provenza) S. x.-xi. sancti romuli, ve ipsi ementi necessarii fuerint pro eis re-
sanetus martinus respondebat anare et istam ciram ad vendendis iudeis ... CSS 221 a.l435 (Sarz.) ad emendum
sancto ampelio dabet. cireos qui deferuntur iudeis quod non emant cireos nisi
L cera. D sira. quam illos qui fuerint vel pendiderint in arboribus.
(in) circh. avv. "all 'incirca" L cereus. cetrus. cirrus.
PVP 269 a.1462 libras viginti quinque in circha mone- cirgiare vb. "cerchiare (botti)"
te ... in diversa moneta. LMS 539 a.1226 et vegetas meas ibi positas stringere et
drchare vb. "ispezionare" cirgiare bene.
ACM 57 a.1396 (Carrara) qui betales circhari debeant ... L circulus. D serci.
REW 1938. ALE 421: lat. s.ii-iii E. v.,' circare "circum ciriale sn. "orto"
ire",' l'aggirarsi del cacciatore ". BSR 312 sg. a.1215 de orto seu ciriale cum domo .. .. I.au-
L cerchare. daverunt quod dictus philippus dictum ortum seu eInale
circlus sm. "vento di ponente! maestrale (W N W) " cum dieta domo nomine locationis teneat.
UAR 136 ea.1330 circius occasum zefirusque et favonius BSR Gloss. 538: cirialis .;- cereus "cedro", celia/ceria
aft1(l1lt. "birra" (Plin., n.h. 22.82): civaie coltivate nel ciriale, on-
drculum sn. "circo, arena" de si fa la birra.
RCP 30 a.1185 (Luni) hedifieium quod circulum vocatur PAC 17. PSP 26, 123: (locus) cerealis: top. in -ale, do-
aut harena. vrebbe risalire almeno al S. viii.
L circulus. L ceriale.
ciri 264 cita
CAT 116 a.1326 (Alb.) de cirialio. DAA 75 a.1279 pro terti.a parte galee nove, vocate sanc-
L ceriale. tus antoniu s. que in comitiva ve nil in partibus ci marinis.
ciriatum top. GR 38.
MIA 84 a.1264 iacobum revellum de ciriato. L citramarinu s.
cirius cognome cispitem m. cespite, fOll te di rendita"
DDG 693 a. 1377 in ligno luchini cirii. BCG 27 a.987? rebu limitibu s ci pitibu vi lli massari-
cirocheta sf. (err. per cirotheca) "guamo" ci is colon1cis cum omnibu decimi s et primici is.
SSL 211 a.1336 unum par cirochetarum simplicium pro cista sf. "cesta"
prelato. SSA.2 102 a. 1345 (Sav.) non facias ci tas seu asalia in
L cirotheca. nemore comu ni s saone. LG 4 19 u. I 383 corbi s cistis vel
cyrographum sn. "scrittura; impegno scritto" cavagnis. SIP 179 a.1420 (Massa) duo ciste longhe usi-
PLI 379 s.xiii. videns estra cyrographuml frangi satan tate.
cum vertice/ syru s risus insolituml dat pro notato indice. ALE 107 < gr. (Marsigli a) KlO't1l > celt. *cissa "esta".
[Cf. IVI, 369 :cum igitur carta plus capere non valeret, L cesta. cistarell a.
ipsam elongare denti bus nitebatur. subito autem carta cistarella sf. "cassetta. scrig/"letlO ?"
confracta ... l IVC 232 s.x iii. in tantam desperat ionem LEM 234 a. 1238 ci tarellam unam de maa cuto disco-
devenit, quod dyabolo homagium fecit et de ipso homa- perta. LEM 24 1 a.1240 cistarell am lInam.
gio manu propria cirographum scripsit et ipsum ciro- L cista.
graphum dyabolo dedito cisterna f. "cisterna'
iJ cirotheca sf. g uanto NL I 193 a.1203 coheret. .. alia cisterna. LJ . I 948 a.234
ti
c:: CGG 270 a.126] (PortoY.) osbergum unum ferreum fu r- cum aquareciis et ci ternis ipsorum molendi norum et ful -
nitum cum capirreno et guantis sive cirotecis et unum par li . TL 2 467 a. 1467 cislernam fab ricari in eo loco ubi
cal io-arum ferri . SSL 266 a. 1336 tria paria cirothecarum. lInt al ique fosse . TL3 999 a.1474 canoni rami pro ci-
o
NIS 354 a.1425 par unum cirothecarum vellutati nigri fo- sterna. DSP 178 a.1 5 16 pauperum personarum non ha-
deratorum martulis ... par unum cirothecarum de camus- bentium neque ci ternas neque alla aque receptacula, que
io fadratorum marturis. tam esti vo quam hyemali lempore inopia ipsi us aque la-
L ceroteca. cilotera. cirocheta. cirotecus. borant. DSP 354 a.1585 facllitas faciendi lotum Librarum
cirotheca sf. "guanto, simbolo di investitura" trigi nta milllum ad commodllm fabrice cisterne sarzani
solidorum viginti ingula appod ixia iux la sol itum.
LI.l 505 a.1203 dedit in feudum ugoni sicco comiti lava-
nie terra m de fravega et per cirothecam sive guantum ALE 107.3]6 < gr. Klcn1l > ceh. *cissa " esta " per tra -
mite eu:. forse con inj7usso di cavern 'l.
quem manu regebat ipsum ugonem de predicta terra inve- D giiistema.
stivit. LI.2 45 a.1282 et nomine feudi ut supra sub infra- (de) cisterna cognome
scriptis modis et condicionibus vos de predictis investi- MSS J 13 a.1138 (Tortona) ugo de ci ' tema.
;, \ mus per tradicionem cuiusdam cirothece. citadinaticum su. "cilladinan za, statu s di cil/adino"
L guantonem. PRV 75 a. 1249 ( Sa~.) servic ia, cut a , exactiones, con-
cirotecus sm. "gua nto (ferrala)" dictiones ... ab omm honere, occa ione ipsius citadinatici
DAF 98 a.1300 item cirotecos duos (elencati fra armi). esiSlenres immunes.
L cirotheca. L citadinus/ citaynaticul11 .
cirrugia / cirurgia sf. "chirurgia" citadinus n.p . m.; cognome
LG 379 a.1363 nec aliquis alius civis sit exemptus ab ill is LI.I 151 a. 1150 pro gandulfo citad ino. BSR 83 a.1171
(dacitis) salvo quod per predicta non derrogetur iJIorum citadinum fi lium quondal11 anse lmi bastoni calderarii de
de fli sc o medicorum fixicorum et cirrugie. CP] 73 domo .
a.1392 magister nicolaus de bardis de tlorentia, medicus PAC Il.
cirurgie. LG 667 a.1406 ars medicorum cirurgie. L citad inat icum. citai.llu
L cirurgus. citaynaticum / citaynatus snJI11 . "cittadinan.za "
cirurgicus/ cirurgus sm. "chirurgo" SRB 174 a. 1218 (Sav.) carta cytainatici domin i ottonis de
SRC 294 a.1294 (Sav.) magister georgius, medicus cirur- carreto. - in iuramenlO cit aynatici. PMS 202 a.1251
gus. PLS 230 a.1301 magister rogerius, ianuensis. medi- (Sav.) citaynaticum civitatis ianue iurare teneamur. GDN
chus cirurgicus. PLC 163 a.1301 iacobus magi ster ci- 634 a.1254 (Noli) et iuret non derelinquere citainaticum
rurgicu s. PCC 154 a.1361 (Sav.) dominus magister seu habitat ione m nauli , vad i et sig ni . IEA 39 a . 1268
iohanninus de baennis cirurgicus civis saone. MSP 43 (Alb.) renunciuaverunt.. . civitati seu citaynatico civitatis
a.1508 de idoneo barberia seu cirurgico. albinganen is. SSA 69 a.l345 (Sav.) non recipiam a1i-
L cerugicus. chirurgia. cirrugia. cirurgia. D cirurgico. quem in civem ... ni si iuraverit cytai nat icum. SSA 71
cirrus sm. "cedro" a.1345 (Sav.) de non faciendo inst rumento citaynatus ...
U.2 1117 a.1387 (Sam.) quedam pecia terre agregata cir- - cui fieri faciam instrumentum ip ius receptionis. SSA
ris et citronis. 2.81 a. 1345 (Sav.) privatum ... ab omni privilegio citay-
L cetrus. cirreus. natus in perpet uum .
cisarinum sn. "pugl1ale. coltello" L citadinat icul11. citainu ..
CST 302 a.1381 (Taggia) si ... insultum fecerit cum ba- citainus agg. "cittadino, appartenente alla citt"
culo .. . vel balistra non stensa. vel lancia vel cisarino. IEA 19 a.1262 (Alb.) de alii terris, domi bus et po ses-
L cesarina. sionibu s citayni . RL 214 a.1288 (A lb.) si terram s uper-
cisigiatus I cisillatus agg. "cesellato" teneanr citainam . ASA 237 a.1288 (Sav.) super terram
SSL 177 a. 1336 unus potus parvus cisillatus. SSL 260 citainam. ReO 138 a.134] (Ort.) de aliis terris citainis .
a.1336 tacie due cisigiate. PAC Il.
L cigillatus. L citadinus. citay naticum . D citae. cita/n .
cita 265 c1ap
citainus n.p., 111 .; cognome civitatem sf. "i l territo rio c ittadino c into dalle
BSR 83 a. 11 71 Iibellu s citaini filii anse lmi bastoni s. mura"
CNM 256 a. 1204 (Sav.) gandulfu s cit ainu s. SRB 57 a.1059 (Sav.) nec ullam albergariam de castello
citare vb. "citare. convoca re iII giudizio" nec de burgo nec de civitate si facta fuerit no~ requexie-
ASA 344 a. 1350 (A lb.) si qui s citari fecerit aliquem co- 1'0 .. . - saximento personarum et dOl11orum tI1 caste ll o
ram iud ice .. . si ipse c itatus non comparuerit et ipse ci- vel in burgo vel in civitate - extra predicto caste llo vel
tans seu ci tari faciens comparuerit. .. burgo vel civitate . RSC 245 a. 1143 aliquis homo habi-
D cita. tans in civitate vel in burgo vel in castro. LG 246 a.1363
citerare vb. "suonare la chi/(/rra" in pIeno generali et publico parlamento ae . universitate
pce ] 85 a.1388 (Sav.) instrumenta ad pul sandum vel ci- hominum civ itat is ianue, burgorum et suburblOrum . .
terandum. civitatem vetulam lop. "Civitavecchia"
L chitarra . SRC 818 a.1410 (Gen.) et inleligatur pellagus omnis 10-
citoaria sf. "zedoa ria" cus situatu s a salo ultra versus paJtes occidentis et omnis
ODG 249 a.1 376 pro ei toaria pondo i. locus ituatu s a civitate vetula ultra versus orientem.
L edoari a. cyvrorgicus sm. "chirurgo"
citramarinus agg. "cismarino: situato al di qua del CAT 144 a.1326 (Alb.) heredes magislIi fredelici cyvror-
mare, ilI una fasc ia che comprende la Sicilia, I.a Sarde- gici.
gna e Maio rca; tran marinu designa in vece le localit L cirurgus.
poste al di ji.w ri di /(l le fascia " cixanum top. "Cisano"
CDG 3.6 a. I 19 1 (diplollla di En rico Il. imperatore) caSU'a ASA 3 a. 1274 (Alb.) tena in qua edificatum est palamu~
omnia, portus, regalia e t po essiones, iura et l'es univer- lum cixani. GGA 21 a.1320 (Alb.) in obsidione burgl
sas quas in c itramarinis parti bus lenenl. cixani . CAT 120 a.1323 (Rubr.) de cixano .
citrillum top. L cesanul11. D cisano.
GlB 372 a.1175 perperos Ixxxiii quos villanus gauxonus claalonum top. "Chafon.\'. Fr. "
de sui s habebal in nav i de citrillo in argento vivo. GLB ORG.2 276 a.1244 (Gen.) pecias vi . blavorum daaloni.
378 a.1 175 a nave ... que apud citrillum naufragium pas- L calonum.
sa est. c1amarc vb. "chiamare"
citronus/ -111 sm/n . "arancio " COL 963 a.94\ (M ilano) non longe de porta co c lamatur
GR 59 a.1 288 (Alb.) quod null a persona audeat vel presu- nova. PLP 173 a. 1250 (Sav.) cepit d amare ad me dicens
mal proiiccre lapides, c.ioonos aul alias l'es de qua percuti oyme oyme, vide seI' leo qui vult me oecidere.
possil spon sus ve l sponsa. quando sunI ad altare et aiu- L cramare. D ciam.
diunl benedictionem. ASA 424 a.1350 (A lb.) arbor eitro- c1amelotus sm. "cammellotto"
ni vellimoni aul cerei. GR 363. 1363 (Diano) de cereis et LMS 59 a. 1222 unam carnagiam clameloti . BLC 79
c itroni s. CST 29 1 a.138 1 (Taggia) cedra, citrona vel Ii- a.1297 bisancios albos duo millia ... implicatos in clame-
mona, vel cepas ve l caules ve l porros. LJ. 2 1117 a.1387 lotis. DOG 223 a.1376 pro clameloti torsello i. DOG
(Sanr. ) quedam pec ia lerre ag regata c irri s et eilron is. 231 a.1376 pro clameloti pilloni torse Ilo i. OOG 780
CSS 220 sg. a.1435 (SanI'.) arbores c itronorum, limono- a.1377 pro dameloti vergati pecia i. COC 1~5 a.1392
rum vel cereoru lll .. . - de dictis palmi , c ireis, limoni s, clamelotorum .. . torsellu.s i. PVP 225 a.145 I Item gana
ciuoni s sive aranngis. MAP 33 ante 1405 (PortoM .) ci- una clameloti albi acamocati cum mani cis largis pro usu
tronos. G R 2.23 a. I773 (Levanto) in eandem penam in- dicte argentine ... item alia gona cIamel<;>ti albi camocat!.
curra! qui panem citronos vel alia traxerit versus aliquem. PVP 232 a. 1456 ite m ucha una clamelotl foderata bocasl-
CST 94. no nigro talli s qualli s. PVP 289 a.l492 pro precio unius
L centm nu . cetronata. celronus. D setnn . pecie clamelloti .
citru)us sm. ., eli-io lo" GFC 253 "ca melo t, toffe non croise de poi! de chvre
GR 2.43 (Alb.) orlalia, fruclu s, persica, poma , ticus, da- 011 moiti poi/, moiti soie, toute laine, ou lain e et fil, uti-
masinas, cilrulo , cedros, limonos et alios fructu s. lise dans l 'ameublemenr et pour les l'etements. Il y a des
ciug)o top. (e ri: per ci nglo) top. "Cengio" camelots de soie rouge cramoisis, incamats, violets, qui
CHAR.l 403 a.l O14 camariana. sancte iulie. umiale . ciu- SOIU en ralit des taffetas" . PVP 44. MAS 83 n.23.
glo. cruceferria. L camelinus. camluchus. ciamelotus. gamelotus. iamello-
L cinglo. tus. zambellotus. amellotus. zammelotus. D game/oro .
civada I civata sf. "o rzo, avena (cibo per cavalli)" c1amoxilis agg. "di colore crem isi"
MBL 3 15 s.x.i. (Lrins) i. e minam civate. CDG.2 365 TL.3 618 a.1449 pro petia una veluti clamoxilis.
a.1190 cum armis et arnesio militum et scutiferorum et L cremex .
vianda atque civada hominibus el equi s (cf. COG.2 367 c1anculo avv. " nascostam ente, abusivamente"
a. 11 90 eum vianda et biada). U.I 408 a.1193 veniemus CSG 70 a.l345 si qui s autem jJlegiptime natus non ob-
ad ex.pensas cOll1uni s lantum viande et civade. tenta priu s di spensacione cl anculo se fecerit ad sacrurn
D civa . ordinem promoveri ...
civecia top. "Civezz.a, corso d 'acqua" clapa sf. " lastra di pietra , marmo, ardesia, metallo "
U .2 613 a. 1353 cui coheret. .. ab oriente aqua civecie, ab SRB 45 a.1 176 (Sav.) debent dare suam parte m de clap-
occidente fossatus sanCIi mauricii . pis quando ecci esi a sanete marie de saona cOh?perietur.
ROe \ 45 *civitia ? CG 14 a.J 191 domum cum vacuo et cum clapls et eum
D civezza. sivesa omnibus que s unt et cum omnibus pertinenti s. .NB 8.8
civcrclum 5n. a. 1198 coornicem supemam que est subtus clapls enn-
SSL 170 a .1 336 unum calderolum pro aqua benedicta c i ... -- non incidere coornices de clapi s. SMV 59
cum manubrio el aspersori o deaurato in medio civercJo el a.1200 vendimus lignamen et murum et clapas de domo
in svambis. quam habebabmus. PPE 3 J 5 a.1253 et debent. .. dictam
L circulus. covercIatus. cloacam sive trexendam incJapare in solo bene et conve-
civimentul11 n. "usura " nienter, ponendo clapas in maltam. LG 439 a.1383 am-
OMC 469 post a. 146 1 contraclus qui vulgo appellantur nes e t singulos clapas vendentes et ab.a~nos. P~A 400
contri civimentOl'um siv!,; usurarum super peccuniis. IIxv. domini andree de flisco ... sepultl In mediO chon
clap 266 elap
sub clapa alba marmorea. TL.2 553 a.1468 clape ferri vene~s.:. non audeat.. . e!"ere pisces ad clapam ponus
TL.2 884 a.1472 c1apas ferri . PVP 307 a.1492 pro una venens ID qua venduntur plsces usque ad horam tercie ni-
clapa lavelli et uno scarino. FST 94 a.1592 (Triora) qui si soldatam unam. LO 418 a.1383 in clapa piscium civi-
detexerit aliquod clapinum vel lapidem pro clapis, vel fa- tatis ianue. RVN 71 s.xiv. (Noli) habeantque dicti mi-
ciendis lapidibus (mole di mulino). n~s~es. (scii. ~aspar;;) potestalem . . . ordinandi et. perci-
FFN 353. A.DAUZAT, Rvue des tudes anciennes, 41 plendl plscatonbus quod portent. .. ad clapam. sive forum
(1939) 327 (ree. a TCL 35) "se rattache la base communis nauli, tertiam paftem omnium piscium ... ila
cala/cara "pierre". REW 4706a. HAW Il sg.: "pre-rom. quod tertia pars vendatur in clapa secundum forrnam ae
+ *klapp "rompere". APO 556 sg. evidentemente medi- consuetudinem nauli. RVN 121 s.xiv. (Noli) nec ... fiat
terr. (poggia suforme pi antiche *calp/carp con metate- ~iquod preiudicium clape nauli in suo tertio piscium ad
si tautosillabica della liquida, che rientra nelle caratteri- Ipsam c1apam ~rtando. PPG 34 a.1436 clapa piscium
stiche fonetiche mediterr)". ANL S5 sg. apud clapam olel. DSP 213 a.1534 c1apa pissium.
L chiapa. ciapa. clapatinus. clapedum. c1apela. inclapare. clapar top.
clapucium. D chiappa. OC.2.298 a.1192 totum quod habenl in runco et in clapar
clapa sf. "lastra, elem. topon. in ariol0 et in slrata.
RCA 34 a'! 143 de loco de clapa. RCA 51 a.1l43 gas tal- L claparium.
dus pro decima quam tenet dat spallas vi. de clapis. (de) claparia cognome
RCA 75 a.1145 in nervi loco ubi dicitur ad clapas. SMV DDG 298 a.1376 dagnanus de claparia.
80 a.1208 in loco ubi dicitur clapa. LMS 568 a.1226 in L (in) claparoliis.
clapa. CGO 252 a.1261 (PortoV.) in portu portusvene- (ad) claparium top. (Gen.)
ris ... apud capitem plagie ... ad clapam. SRC 157 a.1263 LEM 229 a.12381oco uhi dicitur ad c1aparium.
(Sav.) in clapa de planis de dragantis. SRC 349 a.1297 L clapar. D ciappa.
(Sav.) clapa de torigo. CST 187 a.1381 (Taggia) euntibus (in) c1aparolUs 10p. (BaI'ari)
ad habitandum ad clapam sive ad armam ... - via que LMS 568 a.l~2~ (Reg.) (terre poste) io c1aparoliis.
est superi or vinee c1ape monacorum versus litus maris. i (de) clapana. 18parone. D chiapparoIa.
clapa sf. "banco di vendita, settore del mercato" clapasolus sm. "lastra di pietra o ardesia"
MSO 271 a.1274 in clapa comunis ubi venduntur panni. PVP 307 a.1492 ilem pro uno c1apasolo posito lavello
L iaparolius balnei p~o ilio de la.v~nia. PVP 322 a.1504 item ... pro
clapa sf. "lastra, selciato: sorta di berlina per i debi- c~apasobs 50 el scanms 14 ad d.18 clapasoli el d.9 scari-
tori insolventi" DI.
GR 38 a.1519 (Alb.) sit in electione utrum sine aliqua D ciapass6'.
sollernnitate cedat bonis, vel ter det de podice super cla- clapatinus agg. "coperto di lastre di ardesia"
pam sancti michaelis ante ostium magnum in platea com- GR 46 domus c1apatina.
munis, coram populo sono campane et comu congregato. L c1apa.
(de) clapa cognome clapedum top.
COS.I 86 a.1157 ribaldus de clapa. GC.2 298 a.1192 pe- RCA 254 a.1010 pecie de vinea in o pianello et in c1ape-
tri de clapa. wilielmi de clapa. CGG 157 a.126O (Por- do. RCA 399 a.1047 amaldus de clapedo. ReA 146
tov.) a conrado de clapa. MNA 76 a. 1387 pro iohanne a.l064 de super costa de lo clapedo.
clapa de finario. . PGM8.
clapa alba! bianca top. L clapa.
VSC 54 a.I443 ianue in clapa bIancha, in contrata diete clapeUa sf. "mallonella, piastrella. tegola"
ecclesie sancte marie de castello. VSC 62 a.1445 haud La 165 a.1303 introytus madonorum c1apellarum et cu-
10nge ab eo saxo, quem clapam albam vulgus nominat. porum. LO 347 a.1363 ex ipsis malooibus sive clapellis.
VSC '96 a.1453 domos ... positas ianue in contrada sancte SMV 247 a.1374 Iignamina, trabes, ferramenta, cJapelas:
crucis, ubi dicitur clapa bIanca. portas et scalas portaverunl. La 437 a.1383 clapellas seu
clapacio top. cupos. LG 439 a.1383 in aliqua fomaxia in qua coquan-
RCA 164 a.1069 castanedo pecias tres in raneto fontane- tur calcina, latteres vel clapelle. PVP 307 a.1491 solutio-
glo a mansione de lo clapacio subtus via. nem ... clapelarum n.2250.
PAC 7: od. ciapassu. L chiapella. clapa. zapella.
D ciapassu. c1apela top.
clapa lata top. RCA 213 a.1083 in molaciana .. . coheret da tercia par_
NL.l 90 a.1203 alia petia (terre) que est in clapa lata. te .. . lacu de la clapella. LMS 1.21 a.1222 ubi dicitur cla-
BSR 332 a.1218 clapa lata. pella. NSS 223, 258 s.xii. (Sav.) clapeUa "localit non
clapa olei "mercato dell'olio" identificabile a nord di Lavagnola (Sav.)". CCS 56
LG 27 s.xiii. de ponte novo faciendo iuxta c1apam olei et a.1414 (Celle) via clapellarum.
piscariarn. FCD 2.432 a.1281 (Reg.) (a Be/trame) toma- DDG 698 a.1377 in andriano de clapela.
tori de c1apa olei. DSP 121 a.1403-1466 hospitium seu PAC7.
tabemarn positam iuxta c1apam olei scriptam olim super clapelleta cognome
pensaben de casana. PPG 34 a.1436 c1apa piscium apud SRC 175 a.1263 (Sav.) iohannes clapelleta.
clapam olei. CAR 31 a.1443 dietam cridam fecisse per L iapeleta. apeleta. zapeUeta. D ciapeletta.
civitatem ianue, loca publica et consueta et specialiter in clapeta sf. "mattonella"
c1apa olei. PVP 268 a.1462 in clapa olei. La 438 a.1383 sub pena amissionis laterum et clapeta-
clapa piscium I pissium sf. "mercato deI pesce, pe- rum.
scheria". L glapeta. D ciapeto.
PPG 34 a.1274 clapa comunis ubi venduntur pisces. OR clapetum "terreno sassoso", top.
38 a.1288 (Alb.) teneantur accusare piscatores capientes CGS.2 67 a.1162 desuper clapetum. NL.2 62 8.1216 lo-
pisces quos non portaverint ad clapam. RL 212 post co ubi dicitur clapetum. BSR 422 a.1273 coheret... ab
a.1288 (Alb.) de piscatoribus vendenti bus pisces ad cla- uno latere clapetum ... - pecie terre posile in clapeto, ar-
pam. ASA 296 a.1350 (Alb.) intrare clapam pissium. borate roborum.
PPV 89 a.1370 (portov.) quod aliquis hospitator portus L c1apedum. D chapetto.
-
c1ap 267 clau
claplnata top. "Chiappinata, contrada di Savona" tentem facere. quam vendere teneantur omnibus et singu-
PCC 142 (= ACB 57) a.1353 (Sav.) actum saone in paro- lis de ea emere volentibus.
chia ecclesie saonensis in clapinata que antiquitus vocari L clarre.
solet contracta de topijs. (de) c1area cognome
VTS 72 n. DAA 16 a.1274 johannis de clarea.
L clapinum. D chiapinato. ciapin. L glarea.
c1apinum sn. "lastra di pietra" c1areculum sn. "cancellata"
FST 94 a.1592 (Triora) qui detexerit aliquod clapinum A.FERRETIO, DL 70 a.1304 quod dieta capella c1audatur
vel lapidem pro clapis, vel faciendis lapidibus (mole di et eircumdetur clareculis ferreis ibidem faciendis eon-
mulino). struendis et ponendis.
L clapinata c1areta sf. "piccola giara"
clapinum top. BSL 248 a.1268 cum ... claretis sex.
BSR 281 a.1202 vendit in clapino ... L iarra. gareta.
clapinus n.p., m. c1aris top.
FNV 77 a.1240 domus' heredum clapini. TV ca. 110 E.Y. claris. scr 131 < c1arius gent. rom.?
L chiappinus. c1arius agg. "chiaro"
clapocinus sm. "moneta di rame di scarso valore" RCA 171 ante a.1083 campo de canale clario.
LG 66 a.1327 non possint sol vere in clapucinis ultra quar- PAC 2. PSP 80 n.158: *clarius (forma secondaria di cla-
tarn partem .. . item quod relique tres partes debeant sol ve- rus ) da cui afr. cler e le forme liguri.
re in ziliatis vel altera bona moneta quam in clapocinis. L c1arus. D cu.
L cIapucinus. c1arixea I c1arixia sf. "specie di panno, probo usato
claponus sm. "ferro di cavaNo" dalle monache clarisse"
AI 57 a.12231 qui equus sive dextrarius emptus fuit et PVP 238 a.1456 item gonella una panni clarixie albi pro
ductus per civitatem ianue. in signum memorie cum cla- usu diete q. luchine. PVP 332 a.1508 pro parmis lO c1a-
ponis argenti et panno aureo cohopertus. LG 506 a.1403 rixee turchine.
teneantur hospites et tabernarii districtus ianue, stantes et PVP51.
habitantes prope stratas et vias publicas qua transeunt c1aroli top. (Gen.)
equitantes. in ipsorum domi bus habere et tenere presto BSR 133 a.1188 locant... medietatem molendini de c1a-
ferra. claponos, clavos, martelletos, ponzonos, cultellos rolis.
tenaculos et tenagias continuo. pro commoditate traseun- L glarolum.
tium. si quando sibi fuerit oportunum. . c1aronetus amo "tomaletto"
DUC.2 353 cIaponus: ferrea sola, sic dicta a sono que ASD 63 a.1381 item claronetum unum parvum.
edit dum currit equus. L claronus.
D ciapn. claronus sm. "tomaletto, stoffa che cinge la parte in-
c1aporetum top. (Parodi) feriore del letto"
UI 370 a.1261 peciam unam castagneti in claporeto. NBI 38 a.1390 item claronum unum squarsatum. PVP 224
clapucinus sm. "moneta di rame" a.1451 item c1aronum unum listatum eum eertis laboreriis.
LO' 66 a. 1327 non possint solvere . . . in clapucinis ultra PVP 235 a.1456 item claronum unum magnum veterem ...
quartam partem ... item quod relique tres pares debeant item c1aronum unum sargie vermilie foderatum canavacio
solvere in ziliatis vel altera bona moneta quam in c1apoci- tale quale. PVP 238 a.1456 item pecium unum claroni telle
nis. DQD 264 a.1330 et sic fuerunt alii clapucini qui alias celestie circa lectum cum armis lerchariorum talle qualle.
in preteritum fabricati fuerunt in dicta cecha (ianue). PVP98.
Cf. DQD 265 a.1383 clapuci et quecumque alie persone L claronetus.
laborantes ramum. C.DESIMONI. GLig. 4 (1877) 121. clarus agg. "chiaro" .
c1apucium top. CAC 264 a.1179 (Sav.) mearolam unam de vino claro
U .I 1361 a.1261 terra in ronco clapucio. canonice. DRG.2467 a.1253Iib .. . . inplicatas in virides
L clapa. claros jaloni. DAF 98 a.1300 gamera una de blavo claro.
clapucius I claputius sm. "ramaio, calderaio"; co- RLC 90 a.1322 (Cosio) quod aliqua texetrix non debeat
gnome accipere ... de panno laneo deferando claro (nisi) den. ij.
CGS.I 6 a.1155 dodo clapucius. CAC 502 a.1182 (Sav.) vi- et de scuro den. iij.
Vianus c1apucius. SRC 191 a.1265 (Sav.) vivaldus clapucius. MUI 143.
DQD 265 a.1383 clapuci et quecurnque alie persone laboran- L ,claraventus. clarius. cleravalis. sclaracor. D cu.
tes ramum. PC 320n. a.1403 ars clapuciorum. LG 643 claucus agg. "glauco, di colore verde-azzurro".
a.l404 c1apucii portantes per civitatem et districtum ianue NL.2 31 a.1216 iupas ii. cendati unam vermiham et
claves veteres ad vendendum. PVS 411 a.l404 de calderariis aliam claucam. DRG.2 179 a.1216 peciam aliam clau-
et claputiis. LO (j66 a.1406 ars c1apuciorum. LG 712 a.1406 cam de camua.
calderarius vel clapucius. PVP 309 a.1504 pro aliis ramis in c1audare vb. "recntare"
domo baratatis cum claputio in uno pairolo novo. NB 97 a.1198 quam predictam terram et domum promit-
L chapucius. chiapuzarius. clapucinus. claputius. iapu- til. .. meliorare et non pelliorare et claudare plazare de
cius. apucius. zapucius. D ciapiJssu. domu et pastinare singulo anno arbore iiii.
c1araventus cognome c1audenda sf. "sbarramento. siepe"
NL.I 255 a.1210 vassallus claraventus de nauli. CDG.l 84 a.I134 totum quantum et foris de maceriis et
L clarus. D cvinti. de claudendis totum laudaverunt esse de communi.
clarre sn. "sciroppo" L chiosa. claudere.
CA 623 a.1292 item in ciane j . t. claudere vb. "chiudere, smettere"
L clarea. PLP 114 a.1250 (Sav.) dixit berdirude frater non tibi 501-
darea sf. "sciroppo" vam prettium nisi pellegia restituerit pisces et tunc pelle-
SAS 98 a.1592 (Sav.) et teneantur dicti spetiarii. .. in ci- , gia dixit claude sanguinolente, non restituam.
vitate saone omni anno ad festum nativitatis domini no- L chiodaglia. clauderius. clausa. claustrum. clausum.
stri iesu christi c1aream seu potionem bonam et compe- clausura. clusa. oenda. D chiodaglia. code.
clau 268 clav
c1auderius sm. "strumento de/fabbro: , morsa ?" ductus vel alicuius sapelli seu clausure vel murorum.
NB . Il a.1198 maciam i. ferri et martellum i. et claude- GR 94 a.1704 (Zucc.) si aliqua persona acceperit ali-
rios ii. el parios ii. de tenagiis . quam clausuram de aJiquo clauso aJterius persone, boza-
L elaudere. . lum vel spinam de dieta clau ura, sit in banno.
clausa sf. "terreno cintato" L cJaudere.closura. c1usura. crausura. D ihossura.
CDG.52 a.1127 elausam unam quam habere visi sumus clausura top.
iuxta flumen lemoni et iuxta predictum molendinum, SMV 8 a.1131 et locum qui vocatur clausura.
cum vinea et aliis arbori bus super se habentem. clausus agg. "recintalo" I
SCT 17 sgg., 267: terra c1ausa "recin/ala", vs/ terra aper- GC.l .228 a.1192 terram suam de bavali que dicitur closa
ta. FIL 101, 158 sg. et sicut est infra closam et sicut est c1ausa. t I
L claudere. clausellum. cIauseta. elausula. cIausulella.
elusa.
L clausum.
clava sf. "coreggiato"
, .
c1ausa sf. "chiusa (di corso d 'acqua)" REW 1975. PTA 631 sg.: derivati in Piemonte (eavalia,
GR.2 15 a.1498 teneatur compellere molinarius quod gavalia); rari in Liguria .
nullo modo advertant aquam bisanne de loco suo, causa clavacorium sn. "ricca cintura da donna"
ducendi ad ipsam c1ausam. PVP 278 a.1488 item clavacorium unum cum omnibus
L elusa. suis fulcimentis. TSL 220 a.1490 tradtis et consignatis
c1ausa top. d. blanchinete uxori sue clavacorio el zonis argenti. PVP
BSR 308 a.1208 cuiusdam alterius pecie que appellatur 300 a.1492 pro clavacorio uno parvo albo .. . computatis
de clausa. CCL 58 a.1301 (Lavina) loco ubi dicitur clau- duabus strevetis alterius clacavorii. '
sa. U.2 191 a.1289 (Quil.) peciam terre arborate ceresiis L chiavacorium. javacorium.
et pornis que vocatur cIausa. c1avamentum sn. "chiodame. ferro per serrature"
c1auseUum top. CGG 36 a.1259 (PortoV.) et dare ferramenta omnia, vi-
NL.1 193 a.1203 in costa ubi dicitur cIauseIIum. delicet verinas, c1aves sive acutos, et alia clavamenta.
L clausa. L c1avatura.
(de) clauseta cognome clavanum top. "Chiavart~' I
MSS 240 a.1212 wilielmus de c1auseta. N.LAMBOOLlA, SG 3 (1960-61) 4: (cf. clavenna "Chia-
L elausa. venna" ) top. pre-rom., legato a/ primitivo abitato del Ca':.
ciausolus sm. "cavolo?" stello di Chiavari, vicino ali necr%li. G.DEvoro. Il lin,-
RLC 49 a.1297 (Cosio) de ortaleis et fructibus si ve fru- guaggio d'Italia, Milano 1977 p.33 : base medi/erro ~lda.,
giis, poris et elausolis. va "cono di deie zione". A.RIPARBELLI, "II Santo" 59
c1austrum sn. "chiostro" (1978) 45.
PCC 29 a.1273 (Sav.) actum saone in c1austro dicte ec- L clavaris.
elesie. PPE 311 fine s.xiii. camera cum lerratia que est in clavaratura sf. (err. per clavatura?) "serratura"
angulo cIaustri deversus capellanias. CP 152 a. I 390 in reparando clavaraturas.
L claudere. iostra. zostia. D giostro. L clavatura.
. clausola sf. "chiusura, sbarramento" c1avare vb. "chiudere a chiave"
GR.2 24 (Lavina) qui diruerit aliena clausulam vel se- LG 20 s.xiii. inquirant-clavaturas portamm ... ad scien
pem. d~m si c1avate erunt. LG 76 a.132? in aliqua volta que
L c1ausa. clausulella. slt clavata sub terra. LG 67 a.1330 IO uno banchario suo
clausulella top. c1avando c~m duobus clavibus. CP 310 a.1343 et por-
U.l 363 a.1190 quidquid ... habet in ambroxiano elausu- tas ... pOsSlOt claudere clavare et custodire. SSA 108
Iella et conabecco. a.1345 (Sav.) aperire et clavare ... portas murorum civita~
L cIausa. cIausula. tis saone. CST 170 a.138J (Taggia) semper ... remanere
clausum so. "rerreno cimalO" debeant. .. scripture in protocolla dicti notarii deffuncti
MBL 244 a.1066-1096 (Lrins) ii. modiatas de vinea io inter uno vase clavato clavis. PVP 226 a ~ 145J item tor-
rubi ano in c1auso de comite. SMV lO a.1131 et clausum cular unum cum sua bancha intarsiata circumeirca dic-
de vinea in quarto. IEA 64 a.1143 (Alb.) medietatem de tum torcullar, clavata.
uno elauso. CAS 110 a.1l81 (Alb.) de uno clauso qui ia- L clavis. cravare. D iavar.
cet in loco qui dicitur ligo. BSR 136 a.1188 tabulas duas davare vb. "chiodare (una nave)"
terre vinee infra c1ausum. CAT 125 a.13 23 (Alb.) terra CGG 76 a.1259 (~ortoV.). et facere omnia que spectant
cum domibus de c1ausso coaschi. CST 287 a.1381 (Tag- ad laborem cal~f!icle tam In clavando quam in calcando.
gia) et si ligna ve} vites potatas a viti bus vel sepies clau- DCG 337 a.1383 galea ... c1avata et laborata ut infra.
sorum vel ortorum ellevaverit aut acceperit... SOV 238 , c1avare vb. "ferrare (un cavallo)" I
a.1428 ~On.) de ovibus ductis in clausum qui fuerit zer- CA 600 a.1292 item in ferrura et emendar. pedem unius
bus per quatuor annoso SOV 308 a.1428 (Bestagno) a equi ferrati. , I
dieta costa versus prosium a c1ausis supra laboretur in clavari top. "Chiavart' ,
uooanno. BCG 24 a.980 in clavari. A.RIPARBELLl, "Il Santo" (Chia-
L c1ausus. closum. claudere. D ciosu. vari) 59 (1978) 45 a. 980 in loco ubi diciturclavari.
clausura sf. "siepe, sbarramento, serratura" a.l066 in loco et fundo clavari. PAC 4 a.1136 in davan.
CDL 124 a.792 (Ticino) ubi eoerit de una parte clausura RSC 250 a.1143 qui habitant a clavari usque ad portum
sancti stephani. BSR 152 a.1194 partem suamunis pe- veneris. GG 428 a.1203 opus de pedriaeto de davan.
cie terre de subter clausuram in rovinallo. LJ.2319 BSR 395 a.1242 in burgo clavari. lA 62 a.1285 de pote~
a.1295 fecisse fieri quoddam opus sive voltam madono- stati a clavari.
rum sive clausuram de novo in quodam carrubio. BSM RSC 284. APO 559: '"" clavenna "Chiavenna", Clavasca
160 s.xiii. (Mill.) rubrica de alienis stepis vel c1ausuris (cf. Ravenna): da fonnan/i medilerr. LL 58: ritenuto so-
non potandis. GR 93 a.1327 (Ovada) chiosam vel clau- litamente preromano; ma il confronlo con lovenisl LOa
suram vel spaletum. SRB 333 a.1407 (Quil.) discor~ lascia sospettare per questi parossitoni un antico feno -
dias ... que fieri vel oriri contingerint .. . occasione ali-' meno romanzo proprio dell'area figure.
cuius vie seu itineris ... alicuius finis vel rippati seu aque- L clavanum. clavarum. D ciavai.
d ...... '- .. -UlJ. "
c1avarina agg., f. "di una specie di lancia usata sulle clavem sf. "chiave"
gaLee" .' \ LG 20 s.xiii. ordinabo quoque castellanls quod claves
PLC 22 a.130 I lancias longas quadragima, lancias clava- dicti castri in unaquaque nocle ... a porterio debeant acci-
rinas quinquaginta. VFD 158 (= FNG 114) a.1317 lan- pere. LG 67 a.1330 in uno banchru:i0 suo clav~do cum
ciarum c1avarinarum duodene tres. SIG 359 a.1330 lan- duobus clavibus. FST 26 a.1592 (Tnora) et stet ID arca ...
ciarum clavarinarum duodenas duas. sub duabus clavi bus. ,
JAN.1368.
L centumclave. clavare. clavarius. clavasidnem. clavatu-
L giavarina. D giavarinG. ra. c1averius. clavigerus: clavonarius. clavonerius. clavus.
" clavarius sm. "carpentiere"; cognome crava. desclavare. iaveta. D ciave.
CAC 435 a.1181 heredis alberti clavarii. DDG ,432, cJavem sf. "chiave, simbolo di investitura"
a.1376 in vacheta anthonii de clavario. DDG 760 a.1377 U.1 569 a.1214 otto de careto marchio dedit possessio-
filippus cJavarius.
nem et dominium iohanni rubeo consuli cimunis ianue ...
L clavem. D ciaviri.
de castro 'cari et inde investivi t eum cum c1avibus turris et
clava rum top. "Chiavari"
porte: posito triumphali vexiUo be~ti .geo~g~i i~ turr~.
LMS 148 a.1222 a te opo de clavaro. DAA 40 a.1274 U .2 1!'68 a.1397 et claves portarum IpSIUS clVltatIs ... el-
testes bos de clavaro. DRG.3 1157 a.1327 iacobinus de dem domino walerando ... manualiter tradidit.
scarampo de clavaro. DRG.3 1162 a.1329 apaulinus li- cIavem sf. "chiavarda" .
ganus de c1avaro.
L clavari. MCD 49 a.1496 claves, abynos et grappas da gronda et
calcem. DSP 261 sg. a.1556 quod non liceat alicui ponere
clavasionem I clavasonem sf. "chioderia" 1
PLL 467 a.I441 item filo pro velo, stoppa, agogie,l'iscis pontellos de domo ad domum sed e?s. f~rtificent cum c~vi
et 'clavasiones pro respectu. AND.6 128 a.1561 promisit bus ferreis . - quod de cetero neIllim hce~t. .. ~onstrul. et
ponere omnia necessaria, videlicet clavasonem, collam et edificare facienti aliquam domum, ad fortlficatlO!1em el~
a1ia necessaria. sdem huiusmodi pontella apponere ... - sed qUI 'voluent
L clavatura. clavaxona. c1avem. c1avus. D lciavaxn.
firrnitati et securritati sue domus consulere id facere de-
jhava.xone . beat per claves ferreas .. . et non autem per ipsa pontella.
clavatura sf. "chiodame" L cravare.
CGG 66 a.1259 (PortoY.) lignamen omne sufficientem clavem sf. "chiodo, punta" I
pro dicto ligno et barcha et clavaturas et ferramenta, sci- CGG 36 a.1259 (Portov.) claves sive acutos.
Iicet verinas et aIia ferramenta dicto lgno et barche ne- claverius sm. "tesoriere'" .
cessaria. DSP 44 a.1270-86 super rationibus claveriorum.
L c1avamentum. clavasionem. L c1avigerus. clavem. ' "
, clavatura sf. "serratura" clav'ia sf. "bilancia a cavalletto"
CGS.l 24 a. II 56 c1avatura de camara. LG 20 s.xiii. in- CAR 21 a.1435 visaque etiam longa et longeva co~sdetu
quirant clavaturas portarum ... ad sciendum 'si clavate dine que est attributa dictis laboratoribus caravane ~e te-
erunt. CNM 43 a.1204 (Sav.) et de domo iIIa clavaturam nendo c1a'vias, banchum et marchum. CAR 36 a.l451
carpserit et deportaverit. IEA 72 a. 1216 (Alb.) clavature mercatores ... qui tenent claviam, banchum et maleum
vii. cum totidem ferrogiariis. NL.2 153 a.l216 in porta cum quibus vibrantur seu stellantur et ponderantur et'
dicte domus posuisti clavaturam unam. BSR 326 a.1218' mondantur coria et consimilia.
erat in domo oberti mazolh cum c1avatura ... venit cum L cravia. '
magistro ad turrim ad ponendum hanc c1avaturam. PLP clavia sf. "chiavica" .
88 a.1250 (Sav.) et. diruperunt clavaturam. GDN 639 SSA.2 60 a.1345 (Sav.) de clavigis faciendis ... cla-
a.1254 (Noli) que capsia habeat duas c1avaturas diversa- viarn ... que vadat per viam put;]j:c~ .. SSA.2 1~9 a.1345
rum contrariarum et duobus clavibus contrariis. VFD 78 (Sav.) quelibet persona habens dls~!laclUm, cUDlcul~~ seu
a.1340 una capsieta de duabus c1avaturis. SSA.I 171 clavias. .
a.1345 (Sav.) de expensis factis in ipsa porta et in clavatu- L c1avica. ,.
ra. IEL 93 a.1398 bancale unum longum, de una clavatu- clavica sf. "chiavica, cditale di scarico"
ra. DMC 306 a.1417 custodiri et collocari debeat sub di- PAC 7 a.III O cIavica. CDd 82 a.113~ via gue vadit per
versis clavaluris et clavi bus. PVP 226 a.l451 item ban- clavicam ,a macello usque, ad viam que '~r plateam 12-
challe unum intarsiatum unius c1avature ... item aIiud ban- gam vadit. LMS 226 a.1222 quod )1edlfic.lUm non d~
challe intarsiatum duarum clavaturarum. PVP 317 a.1509 beat. .. sedilia Slve .necessaria ~etro habere neque clavl-
pro c1avaturis duabus crichis una pro camera gregorii alte- cam retro murum dicti hedifici habere. B~R 385 a.1226
ra pro camera balnei et alia pro cochina inferiori. AND.6 ita quod ipsa clQacha purgari pos~it per clav~cam que va-
43 a.1511 portas duodecim .. . tenearur construere et fabri- dit per dictam viam publicam. LG 966 a.14~~ =
DSP ,9
care ac perficere in totum suis clavaturis de lbulis bomei. a.1459) curent etiam quod quinque clavic~ pnncl~a1es I-
PAC 20. vitatis ianue scilicet clavica parte vacarum, clavlca fos-
L clavaratura. clavamentum. clavem. D ciav6ia. satelli c1avi~a suxilie et banchorufll" cIavica crucis et cla-
c1avaxium top. vica s~cti georgii, et cetere c1avice civitatis ianue et su-
BSR 387 a.1313 in burgo clavaxii ... presentibus domino burbiorum purgentur et spacentur bis quolibet anno. ,
leoneto de sancto stephano castellano clavaxii. .. dictis de I.CALABRESI, LN 28 (1967) 106 il. ch~avica. '
pino de clavaxio. L clavia. claviga. clavita. D chiavica.
clavaxona sf. "chiavagione, chioderia" c1avica ~f. , "cqr:ti1e?" ' . ',
DDG 271 a.1376 pro c1avaxone cantariis x. GDe 116 CGS.I 205 a.1158 actum ianue prope clavlcam ante do-
a. 1392 clavaxone corbe ii. mum ianue cagace. FNU 112 a.12oo actum ianue in c1a-
L c1avasionem. vica in domo nicole barbavarie. GG.1 512 a.1211 actum
c1avellum sn. "piuolo. chiodo. fennaglio" janue ad mare, in clavica que est ante domum symonis de
GR.2 24 (Chartrier de St.Pons) item crucem de argento al- bulgaro.
bam cum clavello, cum quo iungitur in bordono de argento. clavica top. .. ' .
DUC.2 359 clave/lus: clavus. I CGS.l 252 a.1158 retro terra sancti laurentll, ante 'lla. pu-
D ciavellu. blica c1avice. CGS.2 III a. U63 terra . .. que est in clavica.
clav 270 cios
(de) clavica cognome IVI: < c1aravaUis. od. ClairvalU (V/le-sous laFert, Au-
CGS.L 175 a.1l58 otoOOn magister de clavica. CGG 129 be, Fr.), sede della famosa abbazia.
a.1260 (PortoV.) guillelmi de clavica. U . l 53 a ..1282 L clarus.
azetus de clavica. DDG 81I a.1377 johannes de clavi ca. clericalis agg. "clericale, ecclesiastico"
CGS.2 96 a.1162 a te anfosso de claviea. CGS.2 88 a.1162 et si filius meus .. . laicaliter xixerit ... si
claviga sf. "chiavica" vero clericalem habitum magis dilexerit. ..
CAC 93 a.1179 (Sav.) coheret... ab alia claviga. CAC L c1ericus.
362 a.1181 (Sav.) ad portam clavige. SSA.2 60 a.1345 c1ericus sm. "chierico "
(Sav.) de clavigis faciendis. PAC 7 a.J 109 elerico. PCC 52 a.l311 (Sav.) elerici et
claviger I clavigerus sm. "tesoriere " prelati conveniant cum superpeUiciis seu capis, religiosi
PCP 696 a.1316 aliquem c1avigerum. SSA 56 a.1345 vero in babitu sue regule competenti.
(Sav.) c1aviger vel officiarius comunis. CST 170 a.1381 D ceregu.
(Taggia) de clavigeris. duos clavigeros debet habere po- c1esia sf. "chiesa"
testas thabie. U.2 322 a.1295 visis scripturis publicis BCG 20 a.973 vicesima quinta corte vico cum eclesia
extractis de cartulariis officii clavigerorum comunis ia- beati sancti petri ibidem constructa. vicesima sexta corte
nue. U.2 1262 a.1397 c1avigeros camparios notario/) ra- et castello seu elesia sito tufulo.
sperios ef officiales. U .2 334 a.1297 item quod dominus L ecclesia. D gexa.
arcruepiscopus singulis annis . . . faciebat instruebat et or- clialonum top. "Chalons (Fr.)"
dinabat officiales scilicet notarios clavigeros rasperios ad DRG.2 232 a.1232 pecias duas ... viridis clialoni ..
suam voluntatem. L calonurn.
SFG.157. cUbanus sm. "imposta sui forni ?"
L clavem. claverius. craviger. GDN 599 a.1218 (Noli) et in foldris in placitis et bannis
clavita sf. "chiavica" et clibanis.
ACM 59 a.1396 (Carrara) necessarium vel clavitam .. . clima re vb.
que in strata veniat que videri possit. LG 244 a.1363 presens volumen componimus regularum
L clavica. enucleatum fabricatum atque climatum ...
clavonarius I cIavonerius sm. <'fabbro, fabbricante cloaca sf. ''fognatura, canale di scarico .,
d serrature"; cognome PLP .105 a.l ~50 (Sav.) dixit eimeretricem que proicis fi-
LMS 65 a. 1222 tibi iohanni clavonerio. MSG 266 hos 10 c1oaClS. PPE 315 a.1253 el debent dictam eloa-
a.1272 ars clavonariorum. GVG 241 (= SCT 76, 245) cam sive trexendam inclapare in solo bene et convenien-
a.1278 in earubio sive contrata clavoneriorum in ianua. ter, pone~~? c1apas in .mal~ . CS~ 241 a.1381 (Taggia)
PLC 97 a.130 l leonardus clavonerius. LG 665 a.1406 ~e .8.9.uancLls .. . vel qUlRtanelS coaCllS (corr.: cloacis) sti-
ars clavoneriorum. hCldlls. PVP 308 a. 1491 pro calce matonis et eanonis
L clavem. D chiavoneri. cum quibus aptata fuit c1aoaca rudens in caminata pro
clavonerius sm. "portiere, custode delle chiavi delle gaspare carpaxo. GR 4J (Levanto) cloachas seu privatas
porte della citt " seu sulchos aut conigios.
TL.3 613 a.I449 (Caffa) ad dictum hostium steL .. porte- L coacla. eroacia.
riuus seu clavonerius. cJocba sf. "veste 00 viaggio"
c1avum top. (Gen.) FCD 2.42 a.1276 tot c10chas et corrigias per f. 3.
CHAR.l 1136 a.1206 in Ioco ubi dicitur clavum. DUC.2 375 c/ocha: vestis species quae equitantium et
clavus sm. "chiodo" peregre euntium propria fujt.
GC 245 a.1203 tot clavos de oculis. SF 204 a. 1281 cloderla sf. ''fornitura dj chiodi ? o catena? "
(Gen.) pro menda sive restauracione balle unius clavo- BSL 244 a.1268 navis cum ... axonibus tribus pro darba-
rum, quam michi recommendasti atque culpa mea amisa re, cloderia una, verrobiis tribus et vererinis quam pluri-
fuit. DCG 337 a.1383 et elavare .. . agutis sive c1avis tri- bus.
bus. CPB 245 a.1388 item mediam libram clavorum a L clavus. ioeria. D chjodaria.
OObus. CDC 127 a.1392 c1avorum caratelli iii. LG 506 (de) clodo cognome
a.1403 ferros, daponos, clavos, martelletos. LG 624 PAC 4 a.1158 oberti de clodo.
a.1403 de agutis in circulis (cerchi di botte) non ponen- L clavus.
dis. nec possint... ponere vel affigere in aliqua parte dic- donica I donita sf. "cronaca"
torum vasorum, seu circulorum eorum, agutos vel c1avos RL 2L6 a.1288 (Alb.) de registro memorie sive clonica.
ferreos sive ferrum. . NBI 38 a.1390 item de regimone regum in clonita marti-
L clavasonem. (de) clodo. ihoi. cloderia. D ciou. niana.
claxelum top. dosa sI "terreno cintato
SM a.1I7 a.c. in montem claxelum. CAC 226 a.1180 (Sav.) pecia iUa terre que iacet iusta do-
PTP 23, 44: paleoligure. PSL 74: etimoi.e. mum vestram, ad pommum, infra c10sam vestram. BSR
PTP 7 n.: cf. top. Ciazzo. 12~ a.1188 et locant closam quam tenebat caxius pro
L plazum. D ciazzo. cana.
clemes, c1ementem n.p. "Clemente'" - L (in) closis. clusa.
DDG 712 a.1377 clemes de facio. closa top.
clepacionem sf. GC.2 228 a.1192 teream suam de bavali que dicitur elosa
BLC 112 a.1299 [gre]mens in c1epacionem (testo illeggi- et sicut. est infra closam et sicut est clausa . ..
bile). I cIoella sf. "campanula: conchiglia usata come or-
L clepare. namento? "
clepare vb. ''fendere, crepare" SSL 190 a.1336 item xiiii anuli et ii. cloelle marine.
ZAC 183 ca. 1290 (Alb.) et ei fecit clepari et erui oculos, c10seus agg. "del colore dello zafferano"
et ipsum mixit albinganam. MAS 220 a.1466 et habeant.. . dicti moreli de grana ut
L crepacorum. excripare. D depar. supra, eorum cimocias closeas. in quarum tarnen apponi
cleravalem n.p., f. de beat animelus viridis.
SLS.2 68 a.l231 (Gen.) cleravalis matOs sue. L croceus.
clos 271 cobl
cocha sf. "nave rotonda da carico, per lunghi que. NIS 356 a.1425 coclearia duodecim de argento.
viaggf' PVP 222 a. 1451 coclearia sex argenti bona. AAO 286
PLL 440 a.1313 aliquam navem, cocham et taridam, ga- a.1561 coclearium argenti.
leam vel lignum cohopertum, vel de teriis. BGO 25 REW 2012. PVP 79.
a.1360 quedam cocha timonorum duorum. MNA 84 L coclear. cocleria. coiar. coliareum. cuchali.um . cuchia-
a.1386 mOl)O jan~ grechus, patrono cuiusdam coche. rium. cugeria. cugiarius. cuiar. D ciigi.
RRR 90 a.138.8 gerltilis de grimaldi .. . et aliorum partici- cocle~rius cognome
pum diete coche. VDE 150 a.1394 in cocha bemabovis COG 3.45 a . 1192 guillelmus coclearius. CNM 65
dentuti. civis ianue. patronizata per eum causa conducen- a.1205 (Sav.) wilielmus coclearius.
di ad portum theologi .. . GR 38 a.1498 galeam. lignum. cocleria sf. "cucchiaio da portata"
navim.cocham seu panfilum vel aliquod aliud vas naviga- LEM 243 a.1240 cocleriam unam cum coclearibus Ligni
bile. septem.
JAN. REW J 775. BR 537 LNE 52. F.CIClLIOT, ARCH. L cugeria. D culiera.
14 (1998) 192", ingl. cog s.xiii. cokomarius sm. "cuccuma, vaso, recipiente"
L cocheta. coga. D cochia. ~F 86 fine s. xiv. (Sav.) item eokomarius unus magnus
cocadia sf. "specie di veste" . rami ... item cokomarius parvus.
DAF 23 a.13oo item cocadia una gamelini foderata penna. L cogema cucumella. D CllCuma.
cocagna cognome cocometa sf. "CUCCUl1Ill "
COG.3 29 a.1192 anselmus cocagna. CDG.3 197 (= GlB 472) a.l20L cocometam et cogolar
D cocagna. bis. xviii. '
cocaranem sm. "specie di stoffa" r cocta sf. "cottura, infomata di p(me"
DAF 98 a.13oo item doble tu m unum de cocarane. BSO 187 a.1581 (Onzo) nec possin! panaterii vendere ali-
cocaria sf. "servizio di cucina" . quam coctrup seu quantitatem aut Summam panum, nisi .. .
RCP 138 a. ll.88 (Luni) in hac pagina describitur ordo L coquere.
cocarie domini lun(ensis) ep(iscopi) qualiter fieri de- cocta I coctia sf. "imposta, dazio" .
beat. .. - et in hunc modum omnes isti supradicti de- GON 618 a.1239 et spec.ialiter obligamus coctiam grani
bent perficere servicium cocarie domini ep(iscopi) eiusdem comunis seu introitum eiusdem coctie, et ius
lun(ensis) tocius anni per totum. percipiendi eundem introitum. BCL 167 a.129O modia
L cochus. f~menti libera. et expedita ab omni dacita et cocta, ex-
cocera sf. "coltrice" j.. cepto a comerzlO.
CGS.l 25 a.1156 duas coceras de pluma ~ coctus agg.
PAC20. ' FNU 178 a.12'0 m\JJos rubeos. quorum mulorum unus
L colerer. culcitra. D cocereta. cosereta. est coctus de brionibus ante et alius 'de contravetis retro.
cocheta sf. "piccola nave da carico a vela quadra" ASLSP n.s. 5 (1965) 33 a.1216 (Sav.) unum mulum bru-
DDG 260 a.1376 pro pannorum balla i. ... delata de ma- num et guercium et qui habebat coctos pedes ante. LMS
richa in cocheta pini campore. 89 a.1222 duos mulos meos sanos et mundos ab omnibus
L cocha maculis et viciis preter quod unus nOn videt de uno oculo
I , coketum sn. moneta habens coctas gambas anteriores . .. et preter nigrum qui
U.l 1487 a.1279 bastaxii habere debent pro eius portatu- fuit coctus in pectore et in gambis. FNV 165 a.1251 mu-
ra et labore .. . de iarris cokelum i. pro iarra. , letum unum faUetum coctum de coronispedum et rasum
cochina sf. "cucina" ' incauda.
CGG 148 a.1260 (Portov.) massaricias minutas usualias cocolus sm. "bozzolo di seta"
ad mensam et cochinam. NBI 38 a.1390 in cochina: pri- MAS 157 a.1569 stopem de cocolo.
mo banchltIe unum ... SRC 7,35 a.l409 (Sav.) aetum saone L cueulus. D cdco[o. I
in cochina dicti castri. PVP 228 a.1451 item in cochina ... coccum sn. "riceuo"
PVP 317 a.1508 alia (clavatura) pro cochina inferiori. GR 2.24 (Mon.) portabant (merces) apud eoceum Iibe-
L cosina. rum.
cochina top. . cochus sm. "cuoco"
SMV 59 a.1200 de domo quam habemus super terram RCP 139 a.1188 (Luni) de porco quem coci interfecerint
sancte marie iuxta cochinam. et portaverint ad opus coquine. VFD 105 a.1341 pro suo
coci avv. "qut' , sallario scribe, domicellorum, cochi, trombatorum, na-
CP 130 a.1366 libravit. .. pro sepultura iohannis de bella- charati ... - pro se et seri ba et domicellis et cocho. LG
vita coci domini quondam tlor. xl. I 264 a.1363 comitiva domini ducis: ... cochus unus, sub-
coclea sf. "lumaca, chiocciola" , "\ cochus unus.
FST 94 a.1592 (Triora) nuUa persona audeat ... in alienis L cocaria. cogus. quocus. subcochus. D cogo.
terris recipere nee perquirere cocleas cuiuscumque con- coda sf. "tipo di appezzamento di terreno; elern. to-
ditionis. pon."
coclear I coclearem sm/n. "cucchiaio" . , SCT30. '
CGS.2 72 a.1l62 in arca habeo .. . cuppam argenteam et L cauda.
coclear i. CA 592 a.1292 cocleares ferrei . LEM 243 coda n.p., m.
a.1240 cocleriam unam cum cocleari bus ligni septem. RCP 164 a.1230 (San.) gibertinus quondam code iudei.
L coclearium. Lcoa.
coclear cognome coda sf. "stiva dell 'aratro"
CNM 240 a.1203 (Sav.) wilielmus eoclear. ,) PTA 624: lig. piem., 10mb., emil., cal., sic.
coclearium sn. "cucchiaio" Leauda.
CAC 30 a.1178 (Sav.) coclearia argenti. LEM 232 codagnel n.p., m.
a. J238 coclearia xii. argenti cum cugeriis duabus. RCP CAC 44 a.1178 (Sav.) testes ... codagnel.
647 a. I 277 (Sarz.) item de quolibet centenario ... inciso- codebo tp. (Sav.)
rum, cocleariorum. I DAF 23 a.1300 coclearia viginti SSA.2 100 a.1345 in quarterio de codebo.
quinque argenti. NBI 40 a.1390 cocleariaviginti qoin- D codebo.
code 273 coga
codefogus SOl. "persona preposta a vigilare sugli in- coffe [IVI n.: erro "cuffie, copricapi"] donzene n.25.
cendi" TL.] 47 'a. 1'453 coffe pro saburra ii. milia. TL.2 62
GR 39 (Novi) eliganlur .. . duos provisores ignis et custo- a.1460 coffa una in qua sunt coiracie tres. PVP 329
des, qui cuslodes, codefogi vulgariter nuncupati, tenean- a.1508 coffe pro saburra empie nomine officii
tur ire per terram ... temporibus maxime ventosis. inqui- JAN. PVP 329.
rendo, investigando .. D cofa. cuffa .
, codega cognome coll'anelusl-m smln. "cofanetto"
CGS.l I 14 a.1 157 pro guidoto codega. BNA 176 a.1260 (Vent.) coffanetum unum pro soldis qua-
PAC 5. MUI 113 tuor. DDG 357 a.1376 pro coffanetorum ballis ii. NBI
L cudega. cutiea. D euiga. 37 a.1390 itern capsia una nupti(ali)s in qua suni coffaneti
codemalio top. (Sav.) tres. CDC 344 a.1393 pro cofanetorum peciis ii. NIS
SRC 172 a.1263 (Sav.) in eodemalio. 353 a.l425 cofanetum unum de ebore nigro. PVP 232
L capud mallii. capul de maio. caput magii a.1456 item eapsieta una et coffanetum unum deauratum.
co de pagana top. (Rapallo) PVP 243 a.1456 item cofanetum unum pro domina.
PLC 69 a.130 I lanfrancum de rappaHo de co de pagana. PVP 88.
L eavus. D co de faar. L coffanum.
codemalium lop. (Sav.) coll'anem sm. "cofano"
BG 144 a.J 263 (Sav.) in codernalio. ASD 195 a.1458 (Gen.) coffanis culius crunis (sic) in
\ codesgoardum top. "Cotswolds (Ingh)" quo certe reliquie sine argento.
DDG 393 a.1376 pro lane (de) codesgoardo poche v. Lcoffanum.
codevia top. coll'anusl -m sn. "cofano, cassa"
RCP 38 a.1199 (Luni) usque ad caput cursi. de codevia, a GR 39 3.1363 (Diano) per comunem diani fieri debeat
capite cursi recto tramite usque ad scognam de guerisello. bancharium unum seu coffanum cum tribus clavaturis, in
L caput. cavus. D co. quo poni debeant omnes carte, usus, conventiones et pri-
codognus agg. "corogno" vilegii. DDG 233 a.1376 pro mastizo coffanis ii. DDG
BSR 85 a.1 170 de maJis ... codognis. 328 a.l376 pro vaselariorum coffanis xxviii. DDO 367
L cutugnus. D culognu. a.1376 pro coff~ni ii. per f, xv. missi in cocha loffredi
codoledo top. "Cogoleto" panzani. CST 172 a.138] (Taggia) claves coffani scrip-
BeG 122 a.l 023 in locas et fundas codoledo ... a iam turarum . CDC 4 a.] 386 mastizi coffani ii. NBI 37
dieto loco codoledo. PAC IO a.1039 codoledo. a.1390 item eoffani duo magni. NIS 354 a.1425 (Sarz.)
ST.9 65 "terreno ricco d ciottoli (collettivo in -etum)". in uno coffano res infrascriptas ... in alio coffano ...
REW 2288. Cf. LTI 48 Codoli top. PVP 226 a.1451 item coffana duo tallia quallia . . PVP
L cogoletum. 232 a.1456 item coffana duo deaurata magna. PVP 243
cohedanum top. "od. Zuccarello" a.1456 item cofana duo intarsiata,
GR 39 a. 1281 hec sunl capitula cohedani, ad honorem PVP 86, 91.
dei et virginis marie facta. GR 64 qui non manzonaverit L coffanem. coffanetum. D cofanu..
ad molendinos cohedani, non debeat boscare nec pascere cotinare vb. "mettere in ceste"
in posse cohedani . DMC 171 a.1391 centenaria nonaginta masticorum puro-
coequare vb. "adeguare. pareggiare" rum . .. garbellata et cofinata et in cofinis curo canabaciis.
RCA 362 sg. a.1169 iuraverunt ... coequare caduitam L coffinus.
aque Cmolendinorum) et c1usas et rebochos et omnes cotinellus sm. "cestino"
alias reso - el coequaverunt cadutam aque. LG 684 CA 633 a.] 292 in cofinello in quo portare pastillas an-
a.1406 quod cannatores coequent capita cuiusque panni guillarum.
primo, deinde capila coequent cum schena panni. L confinellus. coffinus.
coherciatus agg. "coerel/zialo, individuato per mezzo coffinusl cophinus sm. "cesta" .
delle confinanze" LMS 100 a.1222 item cosinos (err. per cofinos) qumdue
MCD 38 a.1450 (Alb.) peciam terre ... cui coherent. .. ucari qui sunt cantaria sex. LMS 466 a.12~6 duos
dictam terra m coherciatam et livelatam ut supra .. . cophinos et duas earpitas quos saxivit pro ~eblto. CA
L coherentia. coherere. 617 a.l292 item in emendatione unius coffim. CDC 10
a.1386 mastizi eofinus i. DMC 171 a.1391 centenaria
coherencia I coherentia sf. "coerenza, propriet con-
finante" nonaginta masticorum purorum garbellata et cofinata ~t
in cofinis cum canabaciis. DMC 203 a.1393 coffinos Sl-
CGS.I 44 a.1156 infra has coherentias pro supradicto
ve capsias ipsorum masticorum.
precio vobis in inlegrum vendimus. CGS.2 l t l a.1163
L'cofinare. cofinellus. D cofin. cuffin.
terra et edificio que est in clavica habens coherencias ab coffinus sm. '~strumento di segnalazione marittima,
anteriori vi.am publicam, retro tresendam. BSR 411 specie di gabbia o manica a vento appesa a una antenna
a.1254 et cognoseatur inler dictas partes infra has cohe- sulla Lanterna di Genova"
rentias et usque ad ipsas coherentias extare. PPG 312 a.l412 coffici .. . pro signo navium. PPG 315
L coherciatus. coherere. colmentia. ' a.1551 pro trapela duplice pro ponendis cofinis. PPO
coherere vb. "collfinare, essere posto a confine" 319 a.1555 eoffinis duobus et bande1etis quatuor curo
CGS.I 44 a.1156 coherent ei ... ab uno latere domus an- ipsorum tabulis pro faciendis signis triremibus, cum suis
saldi aurie, ab alio... MCD 38 a.1450 (Alb.) peciam ter- antenis et sonchis.
re ... cui eoherent. .. D coffino. cuffin.
L cohereneia. cofosius sm. "canestro"
cotTa sf. "cesta, paniere" . RCA 38 a.1169? cofosios iii.
l:J.2 50 a.1282 quod homines de evenza habebunt storas BIR 572: "err. per cafotius".
sive boyas et eofas suficientes ... pro onerando salern. L cafotius.
GR 24 a.l363 (Diano) si quando pisces venduntur manus coga sf. "coca, nave da carico" .
p<?suerinl ad coffam vel cavagnum. CDC 23 a. 1386 ma- RPV 263 post a.1343 (Var.) navigia et cogas que nune di-
stlZO coffe iiii. NBI 38 a.l390 item coffa una pro armis. cuntur sagite.
PLL 467 a.1441 couonine, agogie. piscis, clavasiones, L cocha.
coga 274 coyf
cogaretum top. "Cogoleto" quis civis ianue, nobilis vel popularis, portare in vescillis,
PCC 148 a.1356 (Sav.) ecclesia sive monasterium sancti su per vestibus pavesiis vel cognoscenciis .. . a1iqua arma
petri de cogareto si ve insignias ad aquilas vel lilios depicta. LG 316
L cogoletum. a.1363 quod nulla persona ... audeat vel presumal. aliquo
cogataria sf. "ufficio finanziario delle colonie geno quovis colore quesito, habere tenere seu portare picta ar-
vesi nel Mar Nero" ma a1iquorum regum, principum seu baronum in vexilis,
GLI Gloss. banderiis, armis, cognoscenciis, seu supravestibus seu
cogeize sn. pavesiis.
TL.2 491 a.I467 (Caffa) vel si possetis habere magaze- D cognossenssa.
nos cum cogeize de camalia aut alia loca idonea. cogolar sn.
cogema sf. "cuccuma" CDG.3 197 (= GlB 472) a.1201 cocometam et cogolar
ACS 40 a.1339 (Verona) duas cogemas rami. (elencati/ra arnesi diversi. anni. vesti. ecc.).
L cokomarius. cucumella. D cucuma. L cocometa.
cogia sf. "como. tromba del banditore" cogoletum top. " Cogoleto"
LEM 246 a.124O cogiam unam. ASA 170 a.1243 (Alb.) MS 166 a.1220 a portu veneris usque cogoletum. com-
in publico parlamento voce preconia et pro sono cogie ad prehenso cogoleto. LEM 187 a.1237 tibi rubaldino de
hoc specialiter more solito coadunati. ZAC 94 a.1244 cogoleto t~xitori. BCO 231 a.1263 a cogoleto usque
(Ligo, Alb.) in publico parlamento voce preconia et per portuvenens.
sonum cogie ad hoc specialiter convocati. L cagoletum. codoledo. cogaretum. cogoretum. D cogo-
Cf. ASA 171 a.1250 (Alb.) specialiter per comu et voce leto.
preconia more solito (congregati) cogollus sm. "tessuto di seta"
Lcobia. OMC 461 a.1451 aliquam quanlitatem seple laborate vel
cogianigra cognome non laborate seu etiam cendalorum vel cogollorum vel
CNM 304 a.1203-4 (Sav.) detesalvus cogianigra. cuiuscumque generis allerius septe pannorum.
L coglanigra. colia. coianigra. collianigra. cuianigra. cul- cogomalus sm. "cocomero"
lianigra. cugia nigra. LO 455 a.1386 erbis, cogomalis. melezanis, laitucis . . .
(de) cogiis cognome L cucumer. D cugomau.
FNV 175 a.1251 manfredus de cogiis. cogoretum top. "Cogoleto"
Lcogium. DAF 29 a.13oo benedictus de monte de cogoreto ... ia-
cogium sn. "pula del grano?" nuensis.
CSS 200 a.1435 (Sanr.) paleas, fenum, cogium, sive folia L cogoletum.
ficuum. cogornicem sf. "cornice"
GR 39 coggius: "baccello. secco dei fagioli " OSM 129 a. 1190 etiam faciemus cogomices, arcbetos
L de cogiis. coia. D chegiu. coggiu. bicaellos et faciemus murum... '
coglanigra cognome L coornicem. comicem.
BSR 95 a.ll72 rolandus coglanigra. CNM 165 a.1204 cogozus/ -a s. "becco (parola ingiuriosa)"
(Sav.) girardi coglanigre .. . girardum coglanigram. CNM RCP 175 a.1233 (San.) et si in populo ve) in parlamento
167 a.1204 (Sav.) girardi coglanigra. CNM 69 a.1205 dixerit cogoza, perdat xii. imp. CSS 188 a.1435 (Sanr.)
(Sav.) pontio coglenigre. CNM 96 a.1205 (Sav.) pontio si aliqua persona irato animo dixerit a1icui cogozo vel be-
coglanigra. cho .. .
L cogianigra. Cf. DUC.2 645 s. v. cugus.
cogleus agg. L cucurbita. scogozaria. scuguzumem. D cugusa.
PVP 232 a.1456 item pecia media clameloti coglei torti- cogus cognome
cii. RCA 143 a.992 terra de iohanne cogo ... vinea de rotino
coglionus sm. "testic%" cogo.
GR 39 a.1682 (Bobbio) ornnes becharii teneantur .. . reti- PGM7
neri facere in qualibet bestia quam vendiderint omnia si- Lcochus.
gna sita videlicet capreto de pilo: castrono de pilis co- cola top. (Albenga)
glionorum. . ZAC 117 a.1263 (Alb.) dictum castrum et podium esse
L coionus. colia. D cojo. posita in valle leronis et a clapa que dicitur coia, versus
cognatus sm. "cognato" albinganam.
CGS.1 286 a.1159 bucia qua venturus est cognatus meus Lcogium.
frater viri mei. RVN 66 s.xiv. (Noli) nec possiot esse coia I coiba cognome
consules duo cognati, item qui duas habent sorores. LPO CGS.l 65 a.l156 ex parte quondam rogeri nabolensis
5.349 a.I449 non solurn cognatus sed frater. fratris ganduJfi coie. SRB 247 a.1394 (Sav.) francischus
L cugnatus. D cugnu. coiha.
cpgnita mente avv. "consciamente. deliberatamente" L colia. D cojo.
RCO 124 a.1242 (Ort.) de guastho facto cognita mente in coianigra cognome
ascoso de nocte. BSR 198 a.l184 rolandus coianigra. BSR 137 a.1188 ro-
cognitorem sm. "giudice di grado inferiore" landi coianigre.
GR 2.24 (Zucc.) quod cognitores cohedani electi debeant L cogianigra.
determinare et definire questiones a solidis xxv. inferius. coiar sn. "cucchiaio"
D cognosseor. CGS.I 25 a.1156 unum coiar de ferro .
cognominare vb. "soprannominare" PAC 20.
se 361 a.1173 sepulcrum stregiaporci ... et heredum eius L coclearium.
qui postea cognominati sunt salvatici. coyfem sf. "cuffia"
cognoscencia I cognoscentia sf. "distintivo, segno di CA 606 a.1292 in vij coyfes pro nicolao et iobanni eleri-
appartenenza a gruppi o faziont' co. CA 621 a.1292 in ij. coyfes laneis pro nicolao et
CNM 239 a.1204 (Sav.) cassia i. in qua erat cognoscentia iohanni elenco ...
i. et gonella i. de bruneta. LO 303 a.1363 non possit a1i- L scofia.
J' ,. " ' I I " '
collaquintida sf. (bOlo) "coloquintide (Citrullus co- collaretus sn. colletro, collare"
locynthis), pianta officinale" SIG 324 a.1330 comitus .. . eum armi s suis, scilicel cora-
MGT 260 a.1459 saccos septuaginta novem lanarum, bal- cia de proba, collarelo de ferro. LO 746 a.1404 (colla-
las novem coriorum, vegeles septem collaquintidarum. rium de ferro ... ) pro quolibel collareio (deficiente) ...
L coloquitia. PVP 262 a.1461 certi sacheti et collareti pro domina.
collarel -es sn. "misura di capacit" PVP 282 a.1488 item colareli seplem pro domina.
MEL 175 s.xii (Lrins) medium collares ex oleo. GR 39 PVP 141 , 161.
unum collare de vino ad canonicos de sancta maria. L collarius. culerius. D col/aretto. colleto.
cf DUC.2 402 ollaredus: mensurae vinariae seu liqui- collariem sf. (bol.) "/IocciIQ"
dorum species. CST 296 a.I.381 (Taggia) non possil etiam aliqua perso-
collare I collarus snlm. "collare, parte del collo del na . .. incidere aliquas collares virides ... salvo quod lici-
maiale" tum (siI) dictas collaries incidere pro faciendo circu1os.
RCP 139 sg. a.! 188 (Luni) pelles omnes sunI curie, et collaris top. (Taggia)
collari et corate sunt cocorum ... - coci debenl habere CST 294 a.1381 (Taggia) et inde ... eundo per trocena-
capita omnia, exceptis capitibus porcorum, el collaria, rium usque ad passum eollaris
coratas muntonorum ... et sumatam porci preter barbinam L colarus.
et collare et coratam cum tribus nodis ... coci debent ha- collariusl -rn smln. "colletto"
bere pelles tantum et collare predictorum animalium. VCB 148 a. 1239 (Bonif.) barberiam cum quodam colla-
L collarus. rio. DAF 9.8 a. ~ 300 item coLlw:iu~ unum. LG 744 sg.
collare vb. "colare" a.1404 comllus Idoneus cum C01[aI18, collario, spala. _
CSS 228 a.1435 (Sanr.) non audeat ... arbores nucium, collarium de ferro ... collaria 160. PLL 472 a.I441 cor-
caslanearum vel alias arbores domesticas excoriare ad ratie curn manicis, cupis et collariis. BVP 400 a. L449
calciam causa faciendi collactis, seu ad collandum lac. pomella collarii. PVP 227 a.1451 ilem gregetum unum
L colI acta. colinum. discolare. scolare. perlarum pro usu diete baptistine pro eollario. PVP 292
collare vb. (mar.) "alzare le vele, salpare" a.1491 pro ... colario guponi. PVP 297 a.1491 pro trena
CGS.l 213 a.1158 sana veniente ilIa navi que in ipsa esta- argenti. et septe pro colario sue gamorre.
te causa veniendi ianuam prius collabil a palermo. CNM PVP 140, 150.
149 ca.1205 cum illa navis collavit. CNM 191 ca.l205 L collaretus. cu1erius.
(Sav.) anlequam navis collaret. CNM 336 ca. 1205 (Sav.) colarus sm. (bot.) "nocciolo
que navis collavit de portu melonice. CNM 348 ca.1205 GR 39 a.1267 (Apric.) si quis devastaverit, fregerlt ve1
(Sav.) antequam ipse salvus collaret pro ire septam in na- roderit colaros juvenes de annis decem .. . FST 120
ve donzella. CLS 18 a.1213 apud callarim portum feceri- a.1592 eundo per viam colarorum.
mus .. . et inde collabimus causa redeundi ianuam. BSL Cf. TB 17.181: corulus "celtico", PGC 101 )1.: parola i.e.
315 a.1264 et antequam collenl ponent expensis diete na- occid.; molto dubbi~ l'origine ~eltica: J.ANDR. Lexique
vis plactas vel bussos in amo, pro recipiendo reso des termes de botanlque en Laun, Pans 1956, p.102 sg.
Cf. CNM 187 a.1205 quando navis predicta movil se ab L colaredo. collarem. collaretus . collerem. coryllus.
alexandria el ivit septam. Dw~m l
DUC.2401 sg. collare: e portu so/vere, proficisci ... vela collarus sm. "collare (parte del collo) del maiale"
dare. (StaI. Massilire) quelibet navis ... satisfaciant mari- RCP 140 a.1188 (Luni) pelles omnes sunt curie. et collari
nariis de suo loquerio in hac terra antequam collet de in- et corate sunt cocorum.
sulis massilie. a.1174 (Pisa) quando veniunt in tempore L collare.
collandi, non debent retinere nec velas nec timones. collationem sf. "colazione. ricevimento"
VPM 327: la voce nasce in Italia (a Pisa) e di qui passa al TL.3 619 a.1449 item pro. colatione quando dominus
prov., al cataI. al fr. (s.xii-xiii coller). JAN.1 488 fr. col- consu) vadit ad portarn cajhadoris. videlicet zebibo, latu-
ler ''faire voile, donner les vi/es la colle ou brise". Cf. cis, accepto et vino. TL.3 661 a.I449 pro cOllatione in
E.BLONDHEIM, ROM 29 (1900) 167 sgg. REW 2041 nocte nativitatis (domini). PVP 336 a 1506 in comestio-
*collare "herUnler und herauf ziehen: woher?". DEI.2 nibus sive colationibus ut vulgo dici solent que fierent in
lO Il : it. collare "issare o ammainare (le vele)" < gr. domibus in quibus essent puerpure. .
KOcX(,ro "punire (con tratti di corda): il tennine passa L collere. coltiare. commessalionem. commestionem.
dal gergo dei carnefici a quello dei galeotti". D culasin.
L colla. D colar. collatorem sm. "titolare di incarico giudiziario"
colaredo top. (Alb.) PVS 40 n. a.1375 si aliquis magistratus assessor consul-
CHAR.l 1049 a.1198 loco ubi dicitur colaredo. tor ve1 collator.. . PVS 178 n. a.1375 et que non sit causa
Iv], n.: "non se ne trova notizia ". vel questio in qua datus sit assessor consultor vel collator
L collaretus. D colareo. ad totam causam de parcium voluntate.
collarem sf. (bot) "noccilo" L collatoria.
CST 296 a.1381 (Taggia) non possit etiam aIiqua perso- collatoria sf. "incarico giudiziario"
na ... incidere aIiquas collares virides ... salvo quod lici- PVS 172 n. a. 1375 et quociens aliquis datus fuerit asses-
tum (sit) dictas collari es incidere pro faciendo circulos sor consultar vel collator et ant.e finitam assessoriam con-
quando de mandato poteslatis et de voluntate antianorum sultoriam vel collatoriam se absentaverit a civitate ianue ...
et consilii collaris disbandite fuerint. L collatorem.
L colarus. colcitra sf. "coperta. coltre" \
colareta top. (Sav.) AGI 15 (1901) 339 Cod. Cavensis a.845 (Lucera) uno
CAC 166 a.1180 (Sav.) domum unarn que iacet in val co- lecto cum lena et colcitra et p1umateo. AGI 16 (1902-04-
lareta, in saona. 05) 21 a.1028 colcitra.
L colarus. Cf. CDL 357 a.861 (Brescia) culcedra.
collaretus sm. (bol.) "nocciolo" ALE 135: Pi antico di coltra (Bari 1219).
FST 106 a.l592 (Triora) nemo audeat... extirpare .. . zu- L eulcitra.
cum seu aliquos zucos collareti. cole sn. cavolo"
FDT 10.28. CA 621 a.1292 in cole.
L colarus. D colaredo. Lcaulus.
cole 277 colm
colmentia sf. (err. per "coherentia) coerenza, pro- collonensem sm. "socio che apporta capitali in una
priet confinante"" columpna"
BSR 410 a.1254 et inquisitis per testes idoneos colmen- CSS 332 a.1435 (Sanr.) reddere rationem particibus, col-
tiarum et conphynium ipsius territorii ... lonensibus et accomandantibus de capitali et de lucro si-
Cf SR 311 a.1254 et cognoscatur inter dictas partes infra ve damno rerum et mertium.
has coherentias et usque ad ipsas coherentias extare. L columpna. columnarius.
BSR, Gloss., err. (= colmegna) "culmine, sommit". LMD94.
L coherentia. L columpna.
coloana top. coloneta sf. "colonnetta di fontana"
RCA 18 a.1143 et alium (fluvium) nomine coloanam. Rll 3 (1948) 27 a.I462 (Taggia) et in medio columnam
collobium sn. "capo di vestiario" unam lapidis picatis quam sit expediens et oficialiter fo-
CA 629 a.1292 item in panno pro collobio nicholai. ramentatam ubi aquam inter vadat pro cadendo in tiDa
DUC.2 412 colobium: tunica absque manicis. vel certe cum bochetis quatuor.
cum manicis, sed brevioribus. L cologna.
collocare vb. "collocare. impiegare (denaro)" coloneum sn. "diritto di colona"
SRB 54 .a.l176 (Gen.) de libris cx.xviii. capitalis et lu- IEA 54 a.1194 (Alb.) una cum omnibus ussibus, condi-
cri .. . et collocate sunt ad minorum utilitatem. U.2 1156 cionibus ... precariis. coloneis, fodris, dacitis.
a.1389 ipsa lino (n.p . fJ restituet dieto manfredo seu co- L colonia.
locabit et ponet in mcione et columpna dicti manfredi in colonia top. (Albisola)
dieta compera veneto rum illas libras trecentas ianue in SSA 237 a.1366 (Sav.) a parte albuole a costa colonie
quibus dieta lino fuit doctata in casu quod dictus manfre- que est in ipso loco.
dus non viveret. Cf. CRL 72 sg. a.565-70 (Ravenna) colonia: "fu ndu s,
L locus. D acolegar. praedium"
cologna! colognia sf. "colonna. pilastro" L colonega. coloneum. colonica.
CNM 25 a.l203 (Sav.) accepit mensuram a predicta colo- colonica sf. "casa colonica, o patto di colonia"
gnia usque ad murum iolte. - dimisit iiii. digitos et plus BCG 27 a.9871 .rebus limitibus cispitibus villis masari-
de terra ubi erat illa cologna. ciis coloni cis cum omnibus decimis et primiciis.
L colona. colonellum. coloneta. columna. columneta. co- Cf CRL 68 sg. a.553 (Ravenna) earum massarum ... cum
lumpna D colona. colonicis. CHAR.l 56 a. 875 (Asti) in conveniencia li-
colombeta sf. (mar.) "vaso a forma di colomba per lo bellario nomine hoc est colonica illius ex integrum in fi-
custodia delle ostie consacrate" ne cammariano.
CSG 27 a.I443 columbeta argenti deaurata. CRL 68: laforma non soprvvive in Italia, ma. si mantiene
Lcolumba. in Svizzera sino al sec. xv.
colombetus sm. "tipo di nave L colonia.
BLC 109 a.1297 pro quoddam debito sarracinalium bi- colonus sm. "affinuario. manenle"
sanciorum quadraginta quos ... petebat occasione cuiu- RCP 377 a.1271 .(San.) tenutas, podere, domos, villanos,
sdam colombeti quod ei comodavit. - marinariis predic- manentes et resldentes, colonos perpetuos. eST 230
ti colombeti.. . a.1381 (Taggia) si contenti o fuerit inter dominum et ma-
L cumbaria. nentem sive colonum vel emphiteotichario .. .
colominus sm. "capo di vestiario?" L colonarius.
GG 92 a.1201 sebodinos xxxi. et purpuras iii. et colomi- coloquitia sf. (bot.) "coloquintide (Citrullus co-
nuro i. nigrum. locynthis). pianta officinale"
colona sf. "colonna. trave di sostegno" COC 204 a.1392 coloquitie sachum i.
CST 298 a.1381 (Taggia) pro quolibet trave sive colona.
L collaquintida.
L cologna.
colorem sm. "colore"
colonarius agg. "di colono"
RCP 389 a.1198 (Luni) tenebatur iure manencie ve1 ali- AH ~ 4 ad 8.1241 vestes induentes frepatas, et arma per
cuius colonarie condicionis. RCP 302 a.l255 (Sarz.) ab compagnas diversis coloribus designantes.
omni condieione qualecumque esse t sive originaria vel L acoloritus. culorius. D cii.
servitutis glebe vel colonaria seu censita vel ascripticia. coUorem sm. "pretesto, apparenza"
L colonus. DSP 6 a.1459 quidquid indebite manducassent aliqua via
collonatum top. "Coronata (Comigliano)" collore prete!ltu. vel caus~. DSP 57. a.1487 neque spon-
LEM 261 a.1259 terraro et locum quedam positam et posi- sus neque abqUls . .. poSSI! facere ahquod donum sponse
tum in collonato sive in corneliano cum domo superposita. neque extra sub aliquo colore, sive sint iocalia anulli pe_
L coronatum. tre preciose ...
eolonega top. (Albisola) colorem sm. "partito. fazione"
CAC 23 a.1178 (Sav.) pecias duas vinee que iacent ad al- GR 39 a.1316 (Diano) quod iIle color sit albertorum sive
biolam ad colonegam. CAC 208 a.l180 ad colonegam, guelphorum. LO 316 a.1363 quod nulla persona ... au-
prope sanctum benedictum. CAC 321 a.1I80 (Sav.) pe- deat vel presumat, aliquo quovis colore quesito, habere
eia vinee que iacet ad colonegam. tenere seu portare picta arma aliquorum regum princi-
AMSSSP n.s. 8 (1974) 47 (err.) calonega. pum seu baronum in vexiliis, banderiis, armis. GR 39
L calonega. canonica. D caLIonego. a.1416 (Rapallo) pro bono et utili burgi rapall utriusque
colonellum sn. "colonnetta" coloris (di guelfi e ghibellini). DSP 35 a.1459 quod sin-
RCP 450 a.l230 (Sarz.) colonellum marmoreum balco- gulis annis eligantur ... duodecim cives servatis collori-
nis istius camere. bus. TL.2 305 sg. a.1464 se non habituros aliquem eli-
L cologna. gendum consulem nisi eligatur de colore ... consulis prius
colonellum sn. "colonna di scrittura notarile" defuncti. --'- eligi consulem servato colore. TL.2 366
SRB 325 a.1407 (Sav.) de testibus seu dictis testium a.1465 fieri debeat electio successoris (scii. consulis)
exemplandis pro quolibet colonello de xxiii.or lineis de- nullo tamen habito respectu ad colores. nisi hoc tantum-
narios sex. modo. quod videlicet si consul mortuus fuisset nobilis
L coronelum. eligi debeat successor eius nobilis, si vero fuisset popula-
'.IjaJQIIiliiI
ris eligi debeat eius successor popularis. in reliquis ve- bet ferrarius ... qui selavo vel sclave sine domini vel do-
rum necessarium non siI in eiusmodi electionibus colores mine voluntate extraxerit ferreas, monum sive anulum a
servare. TL.2 553 a.1468 officiales monete ... eligantur, gambis sive a collo. LG 710 a.1406 quod aliquis macel-
et hic ordo . .. ita servabitur quod omnibus coloribus debi- larius ... non audeat dimittere in aliquibus camibus troie
ta dabitur vicissitudo. TL.2 782 a.1471 revocare dictam aliquod collum ves ice loco virge vel membri vel signi
electionem et non servare colores si est possibile, quia masculini. .
volendo eligere omnes aptos male possunt hic servari co- L collem.
lores ... quia debendo in omnibus officiis servare colo- collum sn. "collo. balla. fardello"
res ... opus est quaxi semper quod unus sii de tribus vel GG 81 a.1201 pondere L de liignamine de guercu et re-
quatuor officiis quamquam aptus et idoneus non sit. mos xl et colla xl de platano. CAR 127 a.1600 et (mer-
TL.3 52 a.1473 in eleclione sindacatorum consulum el ces) que portantur .. . cum bestiis soldos duos pro singulo
crealionem omnium reliquorum officialium ... nuUus ha- sacco seu, ut agunt, collo ... pro quolibet vero vegete que
beatur respeclus ... ad colorem album aut nigrum ... habi- essel ultra collum unum solidos sex.
to precipue respectu quod meliores et magis idonei sem- L cola. D collo.
per eligantur. columba sf. "chiglia della nave"
colorita n.p., f. ("colorita in viso") BSL 378 a.1268 (Ven.) navis ... que longitudo est de pe-
SLS.2.278 a.1279 (PortoV.) deloguarde et colorita iuga- dibus septuaginta in columba.
les. JAN.2 57, 357: < gr. KOAU~aV "immergere". CIV 67
L colorem. D curure. sg.: a.1229 (Ven.) colomba < gr. s.vii. K6A'l>Il~o "parte
colosmina top. inferiore della stiva "; il vocabolo passa in Provenza
NL.2 168 a.1216 de pretio sete colosmine et musdude. (FEW.2 935) attraverso il greco di Marsiglia.
colostra sf. "colostro, latte degli animali dopo il parto" columba f., nome di nave da carico genovese
C.BATnSTI, SE 28 (1960) 349-384: fig. pre-i.e. U l 860 a.1228 in duabus navibus scilicet columba et an-
colpum sn. "colpo, percossa" gelo.
RLC 51 a.1297 (Cosio) et si bi corpum pervenerit ... et columba sf. "vaso a forma di colomba per la custo-
colpum sibi pervenerit de dieta bestia. dia delle ostie consacrate"
Lcorpum. SSL 177 a.1336 et una columba cum pede et cum lapidi-
colerer sn. "coperta" bus preciosis.
COS.l 25 a.1156 unum colerer de coro L colombeta. columbus. D coromba.
PAC 20 *culcitrarius. AES 14. colombaria f columbera "torre, torretta?"
L cocera. D co/sere. cosereta" SIG 315 a.1333 a columbaria de sancto andrea de sexto
colta sf. "imposta, tributo" . usque ad monachum. GR 53 a.1519 (Alb.) 8 paramuris
RCP 64 a.1203 (Luni) non debeanl .. . dare coltam nec communis usque ad godia xxv. prope dictas turres vel co-
maltollectum dicto domino ep(iscopo). FNU 343 a.1229 lumberas usque ad godia cccI.
interrogalUs si clerici de sanclo remigiio dederunt un- L columbus. D curumbera.
quam coltam episcopo terdone ... respondit quod nescit. colombus sm. "colombo, piccione"
RCP 232 a.1231 (Sarz.) condiciones. factiones, usantias, LG 702 a.1406 galinas, capones, pullos, fazanos, colum-
servicia, redditus, dona, coltas, malecollecta, angarias el bos, perdices, lepores, recezias, volatilia. GR.2 55 (il rif.
perangarias. a GLig. 1883 p.1l5 errato) nulla persona audeat ... sa-
coltellus sm. "coltello" giptare pro capiendo columbos seu pipiones.
DAF 98 a.1300 coltellum unum ianuescum munilum de L columbaria. D curumbu.
argento. PVP 250 8.1458 coteleria una cum tribus colle- columbus n.p., m.; elem. topon. cittadino
Hs pro incidendo camem. PSN 97 n. a.1261 (Triora): nomi di persona da nomi di
BSR 330 "in documenti e statuti di varie citt italiane si animali. SSA.2 113 a.1345 (Sav.) porta columbi "Porta
ricordano non raram. i cultelli ianuenses, a lama aguzza, della canapa". SSA 217 a.1345 (Sav.) a ponte posito in
sporgente presso l'impugnatura a mo' di becco, per ap- mari ante platheam columbi usque modulum (Ivl, Ind.:
poggiarvi il pollice e colpire con veemenza ". "ove attualm. l'Archivolto dei berrettai sfocia in via
L cultellus. Quarda Superiore"). SRC 653 a.1405 (Sav.) ac!Um extra
coltiare vb. "partecipare a una colazione o ricevi- menia civitatis saone, in litore portus, ante lumm platee
mento" columbi. VTS 112 n. a.1530 (Sav.) platea columbi sive
PVP 335 a.1506 non pOSSil ... ire ad domum alicuius canapis.
sponse vel sponsi ad collendum sive ut vulgo dici solel colomna sf. "colonna; trave di sostegno"
coltiandum quando sponse traducuntur in brilis. CDG.1 252 a.1143 de pilastris et columnis illi qui eas
L collalionem. collere. comperaverunt nullum impedimentum edificandi ind~
coltile sn. "cortile" habeant. eST 297 a.1381 (Taggia) licienciam ... faciendi
BCG 13 a.909 (Diploma di Berengario) capellam unam (rabem vel columnam. DSP 350 (= U.2 1459) a.1415
cum domo coltili et mansos quatuor. cui etiam columne sive pilastro de medio ... quanta est
L cortilem. grossitudo dicte columne sive pilastri.
coltina sf. "corlina da letto" L cologna. columpna.
PVP 274 a.1488 collina una de leclo de telle selestia, columna sf. "bitta"
L cunina. PPG 143 a.1548 pro pretio unius columne marmoris po-
colubrina sf. "colubrina" sile pro uno onoraxio in principio molis. a.1552 pro p~e-
DCC 333 a.1456 tormentorum enim numerus colubrina- tio unius columne lapidee ... posite pro uno onoraxlO.
rum simul, sic quidem appellaI vulgus, decem milium erat. a.1559 pro pretio columne .. . pro faciendo onoraxiis pro
DUC.2 417 colubrina: tormenlum bellicum a colubro modulo.
diclum. columna sf. "partita di credito, apporto di capitale
collum sn. "col/o" in societ"
ACM 53 a.1396 (Carr.) et quod predicti beccarii non pos- CSS 332 sg. a.1 435 (Sanr.) rerum seu menium aut pecu-
sint vendere ad pesum aliquam minzolam, figutum, coL- nie portatarum in dicto navigio aut sibi in columna data-
lum, budellum aliquarum camium. LG 938 a.1404 .quili.- rum vel accomendatarum.
colu 280 comb
columna sf. "partita di credito iscritta nel cartolario comadus sm. "vassallo (= comitem ?)"
del Banco di San Giorgio a Genova; i/numero dei luoghi RCP 91 a.1219 (Sarz.) si a1iquis burgensium recepit va-
intestati a una sola persona" salurn seu comadum.
DSP 113 sg. a.1478 se obligaverunt dare et scribi facere Cf DUC.2 424 Pier deUe Vigne, lib. 5 epist.78 comati,
super nomine et colurnna excelsi comunis ianue... loca corro comiti.
centum viginti comperarum sancti georgii de bona co- commanda sf. "accomandita, societ"
lurnna ... et quod sub columna dictorum locorum centum CNM 54 a.1204 (Sav.) trabes predictas ab ux.o re ... in
viginti scribi et annotari debeat obbligalio tenoris infra- commanda recepit. CNM. L85 ca. 1205 (Sav.) quando re-
scripti: obligata sunt dieta loca et proventus eorum ... ad cepit predictos locos in com manda. CNM 188 ca.1205
reparationem ecclesie sancti laurentii". (Sav.) pro istis tribus locis quos diclUS obertus habebat in
SFG.1 7 L. BMP 5 n. commanda. CNM 189 ca.1205 (Sav.) de commanda ve]
columnarius sm. "soio accomandatario; socio che sotietate. DAA 71 a.1274 el iSli quinque saculi. et de co-
riceve capitali investiti a columpna" manda, que est iobannis de rapallo, et due libre sofrani . ..
LDM94. sunt in barcha.
L collonensem. Cf ICG.6 161
columneta sf. "colonnina" L accomendacionem. comandacionem.
PVP 322 a.1509 pro columnetis duobus de palmis 5 tre comandaciooem sf. "'accomandita"
quarti ... cum capitellis et bassibus. CGS.I 56 a.1156 accepi a te .. . in comandacione marabo-
L cologna. tinos xx.
columpna sf. colonna; trave di sostegno" L comanda.
GC.2 I ] 9 a.1191 et picare columpnam et facere usque ad comandare vb. "ordinare, notificare"
Iixare et capitellos et columpnellos vermilios. CDG.3 69 GR 39 a.1288 (Alb.) ul mina panis coquatur pro duobus
a.1192 (Costant.) circumsepto tribunali per subtiles co- denariis. et comandare quemlibet volentem facere pane m
lumpnas duas vathinginas et columpnas duas sarkeras. ad fumum suum, teneatur.
CST 296 a.1381 (Taggia) trabs vel columpna . .. faciendo L comendare. D comandar.
trabes et columpnas. comandatorem sm. presidente. direttore"
L cologna. columpnellus. NB 28 a.1198 in disposicione predicti wilielmi comanda-
columpna sf. "(colonna di regisrro) partita di credi- toris seu illius comandaloris qui presliterit im iamdicto
to. partico/arm. nei registri del debito pubblico" ospitali. OGM 81 a.1299 comandator preceptor et rector.
LG 164 a.1303 fiant cartularia octo, unum videlicet pro L commendaria. D conrandao. " )
compagna, in quo scriptum sit per ordinem quidquid que- commandus sm . "prestazione d 'opera dovuta,
libet persona hebet et habebit in mutuis, ut quilibet possit corve"
videre in una pagina in sua columpna quantitatem quam Li.l 495 a.1202 in fodris et albergariis et arimanniis et
habebit in mutuo. DRG.3 1107 a.1313 et cuilibet ipsarum commandis et condicionibus. GR.2 24 (Vent.) de coman-
personarum facta fuerit columpna de eo quod amisit et de dis ita concordatum est ... - hoc idem fecenmt consuJes
eo quod dimisit et de omni eo toto quod quilibet ipsorum
et homines de tenda de comandis suis versus dominos
perdencium habebat tempore diete arestationis (confisca). morocii.
LG 49 a.1327 participes habentes maiores c~lIump.nas in L commendacionem. D comando.
ipsis comparis. LG 65 a.1327 debeant descnbere Imme-
comandus sm. "suddito Jeu(/ale: arimanno" .
diate ad dictam rationem de collumpna illius persone de-
bentis, si aliquid habebit in dieta compara. U.2 1155 sg. CDG.2 78 sg. a.1168 el hos vassaHos et homines meos . . :
a.1389 certa loca scripta super dictum manfredum in com- iurare faciam ... exceplis comandis illis vel arimannis.
pera magna venetorum ... sint obligata dicto comuni ianue - si questio emerserit de plebeio plecanie . .. inler me aUl
ut in racione et columpna dictorum locorum continetur. vassallos meos et ipsos commandos vel arimannos de
- quod ... restituet dicto manfredo seu colocabit et ponet plecania. aut de quibuscumque negociis inter ipsos com-
in racione et columpna dicti manfredi in dieta compera ve- mandos vel arimannos, seu manentes inter se, vas consu-
netorum iIIas libras trecentas ianue in quibus fuit doctata les ianue ... inde cognoscere habebitis.
in casu quod dictus manfredus non viveret. comanesca sf. "abito femminile"
columpna sf. "forma di societ finan ziaria per la ASD 64 a.1381 item comanescam unam pro domina de
partecipazione a un affare marittimo" carnocato viridi cum maspilis viginti uno argenleis. ASD
BGO 184 a.1360 dicentes et protestantes predicti iacobus 69 a.1381 comanescham unam bocassini tincti sine ma,-
et manuel in presenti instrumento quod suprascriptam spilis.
pecuniam ut supra acepiunt et aceperunt pro columpna Lcomanus.
dicti ligni. DNB 36 (= LDM 94) a.1384 in qua societate comanescus agg. "armeno ?"
et columpna ... - cum qua cocha armata paracta et fumi- BGO 108 a.136O artelano de goano, habitatore et burgen-
ta et columpna ipsius de qua supra facta est mentio. se Chili i (Kilia) censario, interpretante . .. de. lingua co-
Cf. DNB 35. LDM 94 "non ne conosciamo bene le ca- manescha in latina et de latina in comanescha.
ratteristiche. Menzionata a Savona (s.xiv.), Sanremo comanus sm. "specie di abito"
(s.xv.), Finale e Oneglia (s.xvii.), mn non a Genova". LEM 259 a.1259 item comanum unum.
L . collol.lensem. columna. columnarius. D collana. L comanesca.
columpna top. comatrem sf. "madrina, comare"
DRG.3 1059 a.1312 de ballis centum de alumine de co- FAF 123 a.1237 jacobe de reco comatri mee. ACM 82
lumpna. SRC 507 a.1381 .(Sav.) in dicto loco albizolle, a.l396 (Carr.) consanguineam Suam vel affmem vel, co-
in contracta columpne. matrem usque in quintum gradum secundum iure canoni.-
L colonea. co. GR.2 24 (Levanto)' nulli puero in baptismo, ve] ob-
columpneUus sm. "colonnina" stetrici, baile ve) commatri . ..
GC.2 119 a.1191 capitellos et columpnellos vermilios. D commatre.
L columpna. . comberanea idronimo Ligure antico (VPolcevera)
com congo "con" SM a.117 a.C. fluvio lemuri susum usque ad rivum com-
VNB 22 a.! 247 (Bonif.) et com tolo muro. berane(am) inde rivo comberanea susum usque ad conva-
D con. lem caeptiemam.
omb 281 come
exitu quam de introitu a commercijs dugane civitatis ia- comestibUe sn. "commestibile; genere alimentare"
nue. DSP 333 a.1553 et ipsi exteri venient ad emendum SOV 12 a.1428 (On.) exceplis ... piscibus et ceteris co-
ipsa corea et pelles in presenti civitate. et proficuum erit mestibilibus coctis et fructibus viridibus et siccis.
cabellis et comerchiis. commestioDem sf. "colazione. refezione"
L comerchium. comerciarius. comergium. comerihium. GR 40 (Nizza) a jentaculis et commestionibus io ipsis
comertium. comerzium. D comerchio. oratoriis ... abstineant.
comergearius / comergiarius sm. "esattore dei dazi DUC.2 434 comesliones: pastus.
dogaTUJlf' L col1ationem. commessaliooem.
LJ. l 1356 a.1261 ut comergearii ius suum accipiant. comianatus agg. "dei Comneni (di moneta
GIB 504 a.1272 quod ipsas mercationes debeant manife- bizantina)"
stare comergiariis secundum formam conventionis . .. - BRG 3038.1274 tol de tuis asperis comianatis. BeL 136
teneantur ostendere comergiariis iIlum ... a quo emerint. a.1289 asperos ... cominianatos.
ita quod comergiarii ius suum accipere possint. L cominianatus. cumianatus.
L comergium. comerzarius. comicem sC. (err. per cornice m) "cornice" I
comergium sn. "dazio dogaTUJle" ZAC 165 a.1288 (Alb.) murum ... cum comicibus (1. cor-
U.I 1351 a.1261 franchi liberi et immunes ab omni co- nicibus).
mergio dacita et exactione. U.I 1354 a.1261 extrahere Lcornicem.
de civitate libere sine aliquo comergio arma et equos. comictus sm. "comito"
GIB 504 a.1272 per manum censariorum comergii. VFD LG 639 8.1403 scriba, nauclerius sive comictus.
144 a.1316 exigi ... pro comergio vel aliqua dacita vel L comitus.
mutuo. SIG 348 a.1330 ostensuri .. . ipsos solvisse co- cominianatus agg. "dei Comneni (di moneta bizantina)"
mergia ianuensium ... per apodixiam bullatam bulla co- BCL 136 a.1289 asperos .. . cominianatos.
mergiorum ianuensium. FNG 151 a.1341 de non acci- L comianatus.
piendo pro comergio nisi ut infra. BGO 69 a.1360 cabel- cominianum top. (Chiavari)
las seu comergium ac avarias. PTR 47: cominius, genI. rom.
L comercium. comergearius. cominum S8. "cumino (spezia)"
comeriharius sm. "esattore dei dazi doganali" OOG 788 a.1377 pro comini poodis xxi. CDC 31 a.1386
U.2 603 a.1352 comeriharii imperii. comini sacha v.
L comerihium. comerzarius. Lcuminum.
comeribium sn. "dazio dogaTUJle" commissionem sf. "comitato. commissione
U .2 570 a.1347 fuerunt deputati et constituti super perci- arbitrale"
piendis, colligendis et exigendis jntroitibus seu come- FAF 33 a.1227 faciunt commissionem et metimentum et
rihiis acrosticis seu condempnacionibus et quibuscumque laxamentum et arbitrium seu arbitrarnentum.
aliis introitibus... U.2 603 a.l352 comerihium imposi- commissioDem sf. "commissione, incarico, disposi-
tum secundum ordinationem sindicorum comunis ianue. zione"
LO 315 a.l363 comerihia et apauta. SRB 301 a.1428 c:SS 285 a.143~ ~Sanr.) preceptum, scripturam, appodi_
(Sav.) colligere ... comerihia. OMC 454 2/xv. venditio Slam vel COIDlDlSSlOnem. DSP 3 a.1459 commissio facta
comerihii forensium (imposta sui commerci dei fui t, cuius tenor talis est.. . FST 34 a.1592 (Triora) com-
forestieri). OMC 374 a.1480 audito egregio viro luca iu- missiones quas ipsi facere debebunt pro dicto commun.i.
stiniano ... emptore comerihii forensium. D commession. comesario.
L comercium. comeriharius. D comeriho. commistioDem sf. "unione, lega, associazione"
comenarius sm. "esattore dei dazi dogaTUJ/f' M~I 195 ~.l467 item cupi~nt~s tollere.cabillas et conspi-
GIB 401 a.1175 p.pos lxxi quos comerzarius de andrino- raUones, luramenta, cOl1llll1stlones, umones et Iigas quas
poli abstulit occasione commercii quod solverat. OG.2 ad invicem faciunt bomines artistas civitatis ianue et bor-
218 a.1175 pro solgarisio per(peros) cci petite quos ei gorum pro eorum proprio commodo ...
abstulit commerzarius de creti ... cum inde iam solvisset conunissus agg. "intrecciato, intessuto"
commercium. BSL IO a. I 246 canobi . .. filati et commissi pro sarda na-
L comercharius. comerciarius. comergearius. comeriha- vi... facienda. .
rius. comerzium. D comerchio. D cometer. descumene.
comerzium sn. "commercio" comitaria sC. "stipendio delle truppe imbarcate sulla
BLC 52 a.1297 (testo frammentario) quos negociandi galea"
causam ... debebas ... ad comerzium. ONB 54 a.1187 et debetis extrahere pro comitaria pro ve-
L comercium. D comerzo. stris compagnis ut aliis pro suis compagniis ...
comerzium sn. "dazio doganale" ct ONB 53.
BCL 167 a.1290 madia frumenti libera et expedita ab comitatus sm. "contado"
omni dacita et cocta, excepto a comerzio. IEA 75 a.1212 (Alb.) facimus cartam vendicionis ... de
L comerzarius. tercia parte de castro de petra et cum omni districtu et co-
comerzium sn. "ufficio della dogana" mitatu et iurisdicione.
OAF 70 a.1300 actum in famagusta, in logia venetorum, P.VACCARI, La territorialit come base dell'ordinamento
iuxta comerzium famaguste. giuridico del contado, in: "Studi nelle scienze giuridiche
cOOlertium so. "dazio doganale" e socinli, Universit di Pavia, voi 5. pp.57 sgg. (citato da
CDG 18 (= PPE 42) a.ll01 et de illis terris ae portibus ... G.C.LASAGNA. RH 16 (1961) 52).
nuHum comertium auferam vel auferre faciam vobis. comitatus top. .. Franche-Comt?"
CAF 42 a.1155 comune etiam (habere debet) ruam et fun- CAC 365 a.1181 (Sav.) cognovimus per bonos et anti-
dicum et ecclesiam in constantinopoli et per totam terram quos homines quod denarii bruni currebant in saona ab
suum comertium diminutum de deceno in viceno quinto. annis Ix. in baco quare laudarnus quod illi denarii... ba-
L comercium. beantur pro brunis de comitatu.
commessationem sf. "colazione, refezione" comitem sm. "conte"
GR 40 (Gen.) interdicimus quascumque commessationes PLS 397 a.I.301 sclavam ... quam dico emisse a quodam
seu jentacula die jovis sancti. milite domini comittis de iaffa.
L collationem. commestionem. L comitessa. conte. contessa. contile.
comi 283 comp
comitem sm. "comito" 744 a.1404 comitus idoneus cum coiratia, collari o, spata.
OMC 14\ a.1379 pro comi ti bus duobus. PLL 508 a.I441 marinarii, nauclerii, ingressatores, comi-
BR 551. PSG 353. ti, scribe, subscribe.
L comitus. sllbcomitem. VPM 330 sgg.:fino al s.xv. comitusfigura accanto al do-
committere vb. "commettere. compiere" minus, patronus. Nei contratti di arruolamento comitus
PVS 23\ a.1375 si quis homicidium commisserit ... diventa di uso corrente verso l1260. Nel sec. xiv passa a
CVQ 336 a.1407 (Qui!.) quod .. . potestas et notarius sin- significare il capo della ciurma, primo dei sottufficiali di
dicentur ... de hiis que contra formam statutorum presen- bordo. MS 166: il capitano della nave si chiamer allo-
tium commisissent. ra "capitano" o "sopracomito". LOM 35.
D cometer. L comictus . comitem . subcomitus. supracomitus.
comitessal comitissa sf. n.p. "contessa" D comito.
COS 82 a.1186 coheret ... terra comi tesse. CLS 64 comninus sm. "tessuto prodotto a Como"
a.1236 confiteor tibi ... recipienti nomine amiragie comi- ORG.3 819 a.1288 lib. quadraginta ... implicatas in peciis
tisse, me accepisse in accomendacione a dicta amiragia septem jalnorum et comninorum.
libras x. . Lcumi.
SLS.2 \6; originariam. "compagna". RGS 1124. commodare vb. "imprestare, mettere gratuitamente
L comitem. a disposizione"
comititla sf. "accompagnamento" BBG 512 a.I443 obligatus sit idem dominus dux ex ron-
FOS 98 a.1394 (Sav.) quibuscumque viatoribus equestri- cinis predictis commodare Iegatis et nunciis comunis ia-
bus et pedestribus ad ipsam civitatem et districtum acce- nue usque in sex.
dentibus salvum et securum conduttum receptum et co- comodum sn. "comodo, prerogativa"
mititiam ... sllmptibus moderatis prebendo. OSM 167 a.1190 medietatem domus et turis et vacuum
L comitiva. prefatum cum omni suo iure et comodo ... tibi vendo.
comitiva sf. "compagnia. societ" GC.2 133 a.1191 (vendita di terreno) cum omni suo iure
COG.3 42 a.1192 pro nobis et sociis et omnibus de comi- et comodo et utilitate et ingressibus et exitibus suis, ni-
tiva nostra. AI.2 136 a.1270 erantque cum eo, et in comi- chi\ in se retento de duabus partibus, preter runcallum.
tiva ipsius. AI.2 \43 a.1271 guido de montefeltro ... in OMC 317 a.1417 quod nemo ... audeat acipere vel habe-
cuius comitiva erant mi\ites stipendiarii ccc. PCC 63 re aliquod avantagium, comodum vel melioramentum
a.131 \ et in comitiva seu caterva. PVS 23\ a.1375 si (sugli stipendi tariffati).
quis homicidium .. . commisserit vel cum homicida in co- L accomodare. accomodatum. D comodo.
mittiva fuerit pro illo homicidio comitendo... PCC 194 compagia sf.
a.1398 (Sav.) qui era! in comitiva ipsius presbiteri. NB 34 a.1198 accepisse lb. den. jan. vij. causa ermandi
D comitiva. compagiam mediam in galea de ogerio scoto . . . - et to-
comitiva sf. "l'insieme dei dipendenti di un magi- tum aquistum quocumque modo pro ista media compagia
strato" fecero et predicte medie compagie pervenerit ...
LG 290 sg. a.1363 de ellectione domini potestatis ianue compagna I compagnia I conpanga sf. "comunione
et salario et comitiva ipsillS .. . -familia vero et comiti- giurata, di carattere politico e militare. di liberi cittadi
va. SRC 45 a.1394 (Sav.) venisse debeat cum eius co- ni; acquisisce col tempo carat,ere pressoch esclusiva-
mitiva ad dictam civitatem saone ul moris est, et quod mente territoriale, e viene ad indicare i singoli quartieri
ipse .polestas cum dicta comitiva et aliis officialibus sin- della citt, oppure genericamente l'insieme della comu
dicari debeant. BBG 493 a.1413 pro salario domini pote- nit cittadina".
statis, illdicum, servientium et comitive sue libras quin- CAF 3 ad a.1099 nomina eorum et tempora et varietates
quemilia. RMG 185 a.1468 eum ... in legatum creave- consulatuum et compagniarum, et victorias et mutationes
runt cum comitiva equorum (cavalieri) duodecim ipso monetarum... CAF 5 ad a.1099 expleta namque predic-
comprehenso. ta compagnia, incepta fuit a1ia quatuor annorum et qua-
cootiva sf. "convoglio di navi" tuor consulum. - in civitate ianuensium compagna
OAF li a.1299 galea. que in comitiva venit in partibus trium annorum et sex consulum incepta fuit. U.l 58 a
cismarinis. 1138 et tenebor sacramento compagne et omnium alia-
comitus sm. "comito, capitano della galea, poi uffi- rum compagnarum quas fecerit comune ianue sicut scrip-
ciale di bordo" tum fuerit in brevi illarum compagnarum. RCA 1~0 (=:
CAF 61 ad a.1161 (cf. VPM 330) et accepto consilio a CSR 127) a.1143 (Sanr.) et si a1iquis habitator nostn IOCl
consulibus causarum et a comitis galearum... MS 166 non obedierit preceptis nostris ... et de introi~e i~ c<?mpa-
a.1220 ipsam (galeam) et homines ipsius a prefato comi- gna si vocatus fuerit... RSC 245 a.1143 SI abqUls ho-
to iam diete galee requisitam. AI 127 ad a.1242 ibique mo ... specialiter et meditative in a1iquo loco fecerit as-
protentinos et comitos sive vexiliferos lxxxv cum matura saltum ... super aliquem hominem nostre conpange ...
prius deliberatione per compagnas electos, feci t publice laudabimus et dabimus de bonis illius ... illi super quem
nominari etlegi. COG 2\2 a.1260 ballinus et ianuinus .. . (assaltua) factus erit usque in lib. C. CDG.l 262 a.J 150
comiti galee diete a1egrancie. GIB 530 a.1294 unam tari- ab hac die in ante a ego iuro compagnam istam novam.
dam domini imperatoris, de qua erat comitus maniacave- se 176 a.1157 iuro compagnam usque ad annos quatuor.
ra. PLS 218 a.1301 galeam ... paratam et fumitam ... de LG 9 a.1157 ego per totam istam compagnam non faciam
hominibus ad remos sexaginta, naucleriis octo, pilloto ullam conspirationem. CDG 408 a.1162 homines qui te-
uno et comitto uno. SIG 324 a.1330 comitus unus bonus nentur de iuratione rasse iurabunt compagnam ... - cor-
et sufficiens cum armis suis, scilicet coracia de pro ba, sus serre iuravit compagnam salvo sacramento auxiliandi
collareto de ferro, cervelleria de proba, spata bona, scuto illis de rassa hac. RCA 389 a.ll66 emendatores brevium
pavexio curtello de latere et guantis de ferro. SSA.2 148 hoc capitulum in breve compagne scripserunt pro decima
a.1345 (Sav.) comitos, subcomitos, scribas, nauclerios, de mari. SRB 40 a.1186 (Sav.) quando brevis compagne
marinarios, galeotos. SSA.2 225 a.1345 (Sav.) laus et re- saone renovabitur, et tunc iurabit omnis homo de dieta
presalia possit concedi ... omnibus navigantibus de saona compagna. SRB 40 a.1188 (Sav.) ero habitator et civis
et posse contra patronos comitos et mutuantes eisdem, li- saone et de compagna saone. RPV 198 a.l198 (Sav.) iu-
gnorum que fecerunt depredationem vel arrobariam. LG ravit compagnam civitatis saone. U.l005 a. 1242 iurave-
comp 284 comp
runt compagnam ciVtatis ianue. U .l 1 L08 a.1251 rece- LG 8 (= se 181) a. 1157 compugnam dc pecunia non fa-
pii sub protectione communis ianue et in compagna ciam cum aliquo habitante ultra vullabium. CNM 181}
ipsius comunis prout sunt alii de districtu ianue .. : RL ca.1205 (Sav.) vendidil tantum vinum de compagna pre-
201 a. 1277 si quis hominum dictarum villarum (clpresse diclarum accomandationum. RCO 124 a.1242 (Ort.) so-
vel trezoli) aliene iurisdictioni se supposuerit, vel compa- cietate ive compagna. RSL 207 8.1267 (Apric.) facere
gnam fecerit cum hominibus alicuius iurisdictionis ... compagnam cum aliquo foritano ... - de probat1one
ASA 227 a.1288 (Alb.) de bis qui non sunt de compa- qualiter compagna fuit facta.
gna.. . . . compagna/compagnia sf. "(lccordQ fra ventJj'o'ri,
CAF lxiv.: la scrittura in Caffaro dapprtma promlsc~a cartello" Il
(co mpagna/compagnia); poi si fissa in compagna". ASA 298 a.1350 (Alb.) non debeant facere . .. aliquod co-
LDM 56 sg.: "compagnia sempre distinto da compa- legium, soc ietatem vel compagnam in emendo. venden-
gna" [il che non corrisponde sempre al verol. do ...
GUA 125: lat. companea. Cf SAP 396 a. 10mb. compa- compagna! compagnia t.f. fa~ione. partito"
gna. RSC 256-258; 262 sg. BSL 231. ROS . 233. CAF RCA 122 a.1143rassam vero aut conspirationem aut
Ixiv. GR 40. SFG 1.18 sgg . LDM 54 sgg. aliam compagniam faciemus ni ' j Iicentia januensis ar-
G.C.LASAGNA, Rll16 (1961) 55 5g. chiepiscopi. AI. 28 ad a. 1227 in dictam compagniam sj-
PVS 247-252. ve coniurationem intrare spreverunt. AI 34 ad a.122\7
L compagnia . compangna. compegnia. cumpania. consilium ... quod dederunt su per sacmmentis societatis
D compagnia. wilelOlj de mari et hominum ue compagnie et suorum
compagna sf. "ripartizione territoriale dell'abitalO coniuratorum et sequatium.
cittadino; rione, quartiere" compagna sf. "reparto di militari imbarcati sulla ga-
CAF 25 ad a.1l30 de quibus predictis consulibus taliter lea: lo spazio ad essi destinalO a bordo"
placitabant, duo in unam c.ompagni~ .et duo in alt~r~, PMN 208 (= DNB 54) a.1187 concedimus ... annare tres
et sic per ceteras cO!11pagmas. - et In 1110 tempore l.n la- compagna in nostra galea. quas compagnas debetis for-
nua non erant nisi compagne vii. RL 198 ~.l192 (Diano) nire de solidi el de vianda. GG.2 126 a.1205 quod. lam-
ila quod habeant et teneant pro bandita et caste1ania et bertus fomarius armavit compagnam unam in dieta galea.
per consulatum e per gastaudum et per OInnia alia nego- DNB 55 (= OCG 337) a.1383 facere . .. in qualibet dicta-
lia secundum usum diani sicut valentinus et borelus, et rum galearum compagnam cum suo pavolo et capsiam
per compagnas et gastardas. PCP 565 s.xii (Pera) homi- pro armis.
nes qui expendunt in iiii. compagnis. GON 6LO a.1227 compagna sf. "compagnia: rdica talvolta i familiari
(Noli) nos lazarius guirardini ... ianuensis civitatis pote- che accompagnano i passeggeri della nave"
stas, auctoritate et voluntate consciliatorum comunis ia- LDM 107, s.xii.-xiii.
nue infrascriptorum et quatuor hominum per compa- compagna sf. "atti\lit corsara? "
gnam... Al 34 a.1227 receptores sacramentorum consti- LDM 29, 55 "qualche documento rrwrittimo dei ss. xii. -
luit per compagnas. U.I 824 a.1228 in presentia et vo- xiii. parla di armare compagnam !compagniam per galee
luntate ... bominum iiii. per compagnam. LJ. l 1003 che l'anno in corsa: ma l'espressione 1Ion chiara. e non
a.l.242 et .. . sex per quamlibet compagnam electorum ad se ne intende la ponara ".
brevia secundum formam capituli. AI 127 sg. 128 ad compagna sf. "ca mbusa di bordo: provvista di
a.1242 ibique protentins et eomitos sive vexiliferos bordo" ,
Ixxxxv. curo matura prius deliberatione per compagnas CNM J86 ca.1205 (Sav.) expendit. .. bizantios xvii in
electos fecit publiee norninari et legi, et eisdem protenti- compagna et in baresteriis alque in marinariis necnon in
nis vexillum unum cuilibet iuxta formam cuiuslibet com- aliis rebus. PLM 591 (= PCP 745 = VFO 46) fine s.xiii.
pagne dedit rnirabiliter designatum in una ex galeis cuiu- si quis posuerit. .. aliqua in navi vel ligno discohoperto
sque compagne feliciter baiulandum. - facta fuit electio seu cohoperto . .. preler capsiam et raubam de compa-
potens et dispensatio supersalientium et beLlatorumet ba- gna ... PLS 221 a.130 I aqua, panatica et. compagna per
listariorum in civitate per compagnas, et vogueriorum per tres menses. SIG 327 a.1330 biscotum compaghe nau-
potestatias. BCD 230 a.1263 hominum sex per quamli- deriorum. SIG 359 a.1330 arni sia mercatorum et anna
bet compagnam. BSL 231 a.1268 per octo viros, unum ipsorum et compagna mercatorum. SIG 325 .a.1343 que
videlicet pro compagna. LG 164 a.1303 fiant eartularia arme ponantur in una capsia fienda per dictum patronum
octo, unum videlicet pro compagna, in quo scriptum sit. infra spacium a compagna senescalchi marinariorum ver-
per ordinem quidquid quelibet persona habet et habeb~t sus popam ubi voluerit. PLL 464 a.I441 carrigare ... in
in mutuis. LG 83 a.1327 eligi fadat octo viros, UDum VI- compagna vel camera patroni vel salla. PLL 467 a.I441
delicet per compagnam. CSF 74 a.1357 (Sav.) comuni fumimentum compagne. PLL 482 a.I441 item res neces-
saone et singularibus personis de compagna sancti iohan- sarie pro compagna el fogono.
nis de saona. JAN.1 168,288 sg.; 2 413. G TAVANI, 3. Congresso in-
MSG 282 n.: il termine corrisponde al pi antico "vici- ternaz. di studi fing o mediterr., Malta 3 /3 - 5/4 1969
nia". BSL 232 D. elenca le compagne genovesi nel 1471,
(,'Termini marinareschi catalani secondo il Libre de con-
con indicazione delle conestagie comprese in ciasacuna
solat de mar").
di esse.: Castri, Plateelonge, Machagnane, Sancti Lauren-
L compaigna. companea.
tii, Burgi sancti Stephani, Porte, Sux.i1ie, Portenove, Bur-
gi civitatis, Burgi sancti Thome. DSP, Gloss. , p.xlv. Cf compagnesa sf. "do nna imbarca ta Come
ASS 26 e n.LO sulle compagne savonesi. passeggera"
compagna sf. "['insieme della comunit ciuadina" LDM 107 s.xii.
U.2 1002 a.1385 hominum compagne rialli. MCD 32 compagnum top. .. Champagne (Fr.) .,
a.1431 ab hominibus et personis compagne rialti, distric- DOG 233 a.1376 tella de compagno.
tus finarii. .. super territorio et fine dicte compagne rialti. L campagna. contegnum.
compagnal compagnia sf. "compagnia, societ compaigna sf. "prol'I'ista di bordo" .
commerciale" BSL 23 a.1246 et barnesium minutum pro compaigna
CGS.l 26 a.1156 pro parte quam habebat in illa societate pro xx. marinariis.
et quod de quanto poterat recuperare de illa compagnia . L compagna.
com p 285 comp
companagium sn. "companatico" a.1200 comparavit tot gariofolos a rollando mallono que
OR 40 a.1544 reliquit rubos quatuor companagii, videli- constaverunt lb. xviii. LMS 58 a.1222 pro una pecia ter-
cet bruzii et cazeorum. re quam ipse comparavit. AI 57 a.1231 unde ... equus
L companaticum. eomparetur ... qui equus emptus fuit .. . LG 511 a. L403
companaticum sn. "companatico" comparare vel emere. GO 515 a.1205 totam faxaturam
BSR 196 a.1205 dabimus vonis ... quartinum unum grani unius galee, .. rationando in predicta faxatura illas lolas
et quartinum vini unum per mensem, et denarios duos quas tu . .. comparasti.
per diem pro companatico. FCR 433 a.1264 ,canonico- A.SCHIAFFINI, ID 6 (1930) 29 sg.: gi fissato nel s.ii. E. v.,
rum ... quilibet ipsorum similiter habeat partem suam pro forse anche prima ".
companatico et vestibus. LO 393 a.1383 de companati- L comperare. D compr.
co, ut sunt carnes et pisces. compassem sm. "fregio diforma tonda o ovale"
L companagium. panem, D companaigo. SSL 199 a.1336 una stola et duo manipuli de seta cum
companea sf. "cambusa di bordo" eompassibus et foiaciis laborati in 'cipro
TL.I 332 a.1455 bombarda magna a compane a nos ab Cf DUC.2 463 compassus: circuluJ circini ductu forma-
utraque parte percussi\. .. navem et munitiones in compa- tus. OOLI 3.396 il. compasso "fregio geometrico a linee
nea stantes valde danificavit. curve" ,
L compagna, compatrem sm. "padrino; compare"
companga sf. compagna" GR.2 25 (Levanto) iuramento compatrum veritas inquira-
RSC 241 a.1143 de hominibus nostre compange. RSC turo '
244 sg. a, 1143 qui invitatus fuerit intrare in compangam. L cumpater.
- si. .. feeerit assaltum super aliquem hominem nostre compedes sm., pl. "ceppi dei prigionieri"
compange. DRO.3 111 O a.1313 qui a erat et est in carceribus et in
L compagna. compedibus ferreis ad pedes, ita quod exire de dictis car-
compania sf. "societ" ceribus non poterat nec polest. CP 151 a.1390 pro ex-
CAR 16 ' a.1424 predicto socio qui vult intrare in ila pensis factis ... in emendo duos compedes ferreos, unam
compania vel SOCielale. manariam et unam maciam.
L compagna. L cumpedes. D cum pedi.
compara sf. "compera, acquisto" compegnia sf. "accordo fra venditori, cartello"
DNB 52 a.1187 si vero aliquis armator apparet qui vellet RCP 42 a.1269 (Sarz.) non facere aliquam iuram, socie-
armare in galea et parte m emeret in galea debet pro parte tatem nec compegniam.
illa habere et trahere et si armaret in galea sine compara L compagnia.
quisque nostrum debet habere pro sua parte galee quam compenium sn. "gregge; ovile"
armat. GC 290 a.1191 fructu s proventuri ab illa compa- SPL 749 (= CDL 689) a.904 (Como) pro casa et area in
ra. GO 50 a.1200 illa compara gariofolorum fuisset facta qua extat, seo compennio et porticallo .. . qui abere visi
pro societate. VFO 47 s,xiii. ve! comparam vel aliena- sumus in fundo scalia.
cionem. Lll 1486 a.1279 scribam unum in dugana qui SLS.3 180 sg.: "l 'importanza del nuovo termine pastora-
scribat merces et venditiones et comparas. DRG.3 889 le eompeng (per *compegn) deriva dalla sua atllichit
a, 1302 quot .. . dicerent constavisse dictos pannos in pri- romana (compendium) e dalla Jua estrema rarit, tale
ma compara in t'rancia. da essere sfuggito ai dizionari etimologici e alle varie ri-
L comparacionem. compera. cerche ".
compara sf. "preJtito pubblico" L gombegno. gumbenium. D ghimbegna.
LEM 221 a.1227 medium locum quem pater noster qm. compenium top. (V.Polcevera)
habebat in compara denarii unius et medalie. OVO 139 RCA 281 a.1062 in plano de gazo, in compenio, in costa
a.1259 librarum xxviiii soldorum xviiii quos habebam in longa.
compara salis alberti de malavolta. CLP 81 a.1306 (Gen.) Cf. BIR 576 n.
possuistis et collocavistis in comparis salis comunis ianue compensacionem sf. "valutazione"
libras ccxx ianue. VFO 42 a.1306 et intellegatur bona CGG 329 a.1262 (PortoY.) item compensaverunt et arbi-
mobilia tam nomi'na debitorum quam ea que sint in com- trati fuerunt iusta eompensacionem brochietas tunice et
paris comunis ianue seu loca comperarum et quidquid in supracoti.. . valuisse et constitisse S. X.
iure seu nomine consistit. LO 43 a.1327 in suo officio, L compensare. compenssationem.
compara vel gabella. LO 50 a.1327 ad requisitionem par- compensare vb. "misurare, valutare" .
licipum seu loca habentium in ipsis comparis. PCC 149 CGO 329 a.1262 (Porto Y.) item compensaverunt et arbI-
a.1357 pro locis tribus dicti johannis que habet in com- trati fuerunt iusta compensacionem brochietas tunice et
mune saone in compara domini imperatoris. DMC 99 supracoti. .. valuisse et constitisse S. x.
a.1358 ab officio proptetorum compare maone syi. L compensacionem. compenssationem.
L compera. compeossationem sf. "valutazione"
comparacionem sf. "compera, acquisto" CGO 329 a.1262 (PortoV.) vestes culcitre et cossini, que
MSS 5 a.993 pro cartula comparacionis . .. - quantum fuerunt brachia xvi. iusta compenssationem: S. xv. OKR
mhi advenit per cartulam comparacionis in suprascriptis 173 a.1414 et quia facta dieta compensatione de et pro
locis. dictis partitis in summa sunI ducati mille nonaginta tres
L compara. compera. compra. in dicta partita argenti ducatorum mille quingentorum
comparadus n.p., m. ( "comprato ") sex, cum dieto percentario.
SLS.2 242 a.1140-63 (Gen.) comparadus oldiberti. L compensacionem. compensare. recumpensaeionem.
L cunperadus. compera st'. "acquisto"
comparare vb. "comperare, acquistare" GIB 344 a.1155 aut per donum aut per comperam vel
SMV 4 a.l1 09-1 O qui comparaverunt seu cambiaverunt cambium. COS.2 203 a.l164 si emptores ita non fece-
de terra iam dicte ecclesie ... qui comparatam habenl ter- rint, datum preciumperdant et comperam. CAC 262
ram. SMV xxvi a.IIIO qui comparaverunt vel quolibel a.1179 (Sav.) volo quod domus quam comperavi de bo-
modo aquisiverunt de terra iam dicte ecclesie. GC 19 nofilio maiorica ad scariam maris remaneat eonsortie ...
a. 1191 domum .. . quam 'comparavit a merlo. OG 49 alia compera quam ha beo ibi remaneat uxori mee. OSM
Il
comp 286 comp
183 a.1190 si ... vendidero vel alienavero comperam rioris capitis scale dornus curie archiepiscopi. CAC 263
quam fecistis ... - totam comperam integre terrarum et a.11.79 (Sav.) volo quod domus quam comperavi de bo-
domus quam fecimus ab oldeone de plano . .. BSR 149 nofilio maiorica ad scariam maris rcmaneat consorne.
a.1194 compera quam dominus bonifacius archiepisco- NL.l. 155 a. 1203 domum quam comperavi. U.l 519
pus fecit nomine sui palacii sive sue curie.. . BSR 155 a.1204 terram ... quam comperavi a nicolao aurie. FAG
a.1196 compera lanfranchi de sancto michaele (cf PAC 25 a.1274 pro precio muli Jeardi quem a me confessus
5). CDG.3 179 a.1200 nichil recipiam a prefactis mar- fuisti comperasse. PCP 653 a.1316 si quis comperaverit
chionibus per donationem vel comperam aut alio modo. rem aliquam in caliga aliqua.
U . l 520 a.1204 et si forte in compera illa ... apparuerit L comparare. compera. D compr.
aliquam fraudem extitisse . .. CNM 155' ca.l204 (Sav.) comperare vb. "sottoscrivere titoli del debito pubbli-
habuit centuram pro denariis xxxii pro incantu. sed coho- co"
pertorium habuit pro quadam compera. LJ.I 1170 CDG. I 129 a. 1141 (prima attestazione) omnes homines
a.1252 dicunt quod novena pars de dicto maixo supra to- qui comperaverint ianuensem monetam.
tum est deminuta, pro quadam compera. compereta sf. "partita di debito pubblico di mino~
L compara. comperare. compra. entit"
compera sf. "operazione di debito pubblico. redimi- LG 224 a.1340 compereta que appeUatur compereta olim
bile in linea di principio, ma con costante tendenza al magistri pauli.
consolidamento. Prestito, volontario o forzoso, garantito L compera. comperula.
dal gettito di determinati tributi o gabelle, che il Comune comperula sf. "partita del debito pubblico di minore
ottiene da consorzi di privati. ai quali vengono rilasciati entir"
titoli fruttiferi (Iaea, luoghi). Il nome proviene da una DSP 64 a.1487 per viam comperule soldorum duo~ et
finzione giuridica, intesa a mascherare il pagamento de- denari,?ru~ .quatuor .vi~i. D~P. 82 a.1489 nullum genere-
gli interessi: il Comune "vende " per un determinato pe- ~r P~Ju~lcJUm .. . dicus partlclpibus et comperulc; et pri-
riodo di tempo l'appalto di una gabella. lA compera vtleglls elUS et caude seu proventibus ipsis concessis die-
prende il nome dalla gabella ceduta (salis, ecc.) L'am- te comperule. SPG 2.328 a.1540 comperule panis.
mortamento avviene con rimborso dei Iaea, mediante uti- L compera. compereta.
lizzo dei proventi netti del gettito, o di lasciti disposti da competere vb. "spettare"
ricchi cittadini. lEA lO a.1255 (Alb.) et OInnia alia feuda ... mihi compe-
Dalla unificazione delle compere nasce poi il Banco di tunt... in dicto loco et territorio. U.l 1493 a.1279 omnia
San Giorgio. iura actiones et raciones .. . quas habeo et michi compe-
Si designa come compera anche la totalit dei luoghi, e tunt in predicto castro.
l'associazione (consorzio) dei creditori dello Stato." compiacere sf. "essere gradiro; essere confQnne a
CDG 241 a.1149 totum introitum de cantario. et de rubo. volont" .
et de canna maiori et minori ... nomina illorum qui hanc CGS.2 32 a.1161 cepimus mutuo a te ... libras centum ...
comperam fecerunt ... U.l 1289 a.1259 ille persone que de quibus dabimus tibi in denariis ve) merdbus tibi com-
emerant seu partem habebant in dictis comperis seu in- placituris Ib. cxxii. SRB 94 a.1209 (Albisola) confessa-
troitibus vel redditibus comunis ... seu que scripte repe- runt et oltrarunt quod venditio predicta ... sibi complace-
riuntur in cartulariis comperarum comunis. VPD 42 bat. SRB 93 a.1209 (Varazze) confessavit et oltravit
a.1306 et intelJegatur bona mobilia tam nornina debito- quod vendictio quam fecerant poncius et petrus .. . sibi
rum quam ea que sint in comparis comunis ianue seu lo- complacebat el eam oltriabat.
ca comperarum et quidquid in jure Seu nomine consistit. complantacionem sf. "concessione in affitto di terre
U.2 471 a.1317 in laeis octoginta quorum quilibet com- da coltivare"
putatur in libris centum ianue in compera librarurn cen- GR.2 25 (Nizza) duo pecia. una de vinea que mihi adve-
tum quinquaginta milium nuper imposita ... super resi- nit pro complantacione.
duis offidi assermutiorum. LG 37 a.1327 regule compe- L piantare.
rarum capituli. PMN 94 a.1332 compera pacis (istituita completus agg. "completo, fornito"
nel 1332 per unificare i debiti che i partiti politici geno- DNB 14 a.ll83 bucium .. . calcatum et pegatum et sania-
vesi avevano contratto durante la guerra con i Catalani). tum et completum de sartia et agurninis. BSL 3 a,1238
U.2 909 a.1382 quod Iibre quadringente ... distribuantur naves fumitas, asarciatas completas et arnarinatas.
et expendantur in laeis comperarum comunis ianue que L cumplere. cumpletus
scribantur super predictis minoribus seu pupillis. DSP compUcem sm. "complice"
45 a.1414 compere sancti georgii, compere sancti petri. CGG 221 a.1260 fardelli et res ablate fuerunt per mus-
PVP 222 a.1451 item loca decem et libras decem compe- sum de bonifacio et alios complices predones sive pit:-
rarum sancti georgi scripta super baptestinam filiam q. ratas.
raffaetis de cassina in cartulario M ad lib. Iv. s. x. pro 10- composta sf. "conserva alimentare"
co cum paga maii anni de mcccci. et allii sequentis. DSP PVP 317 a.1508 pro dozenis duobus aringorum missis
6 a.14S9 ratione salis comperarum cabellarum introi- sarzanam ... cum uno barriloto composte.
tuum. D composta. cumpusra.
SPG 1.145. BMP 5 n. CDG 131 n. GLI Gloss. E.HIL- compotus sm. "COniO, rendiconto di spesa"
DESHEIMER, CLP 81 n. CA 591 a.1292 compotus domini g. de langele januam
L compara. comperare. compereta. comperula. D com- expense facte apud januam in itinere versus tartariam. '
pera. Lcomputus. .
comperare vb. "acquistare, comprare" compra sf. "compera, acquisto"
CAS 103 a.l098 (Alb.) in terra que comperavirnus a filiis PRV 64 a.1229 (Sarz.) debeat de suis denaris sol vere to-
quondam guillelmi de pontilotio. CDG 188 a.1145 et si tum precium salis quod emetur et facere expensas neces-
contingit quod aliquis ianuensis comperaverit aliquam ra- sarias in ipsa compra facienda.
tionem super res quas teneamus ... RCA 124 a.1155 L comparacionem. compera. D cumpra,
quod si curia id voluerit comperare, tunc eis Iiceat cui compromlttere vb. "transi8e~, accordarsi"
voluerint vendere. RCA 98 a.1157 tabularn unam ex sua RVN 98 S. xiv. (Noli) teneatur et debeat magistratus nau-
domui quam comperavit... in secundum scalilem supe- li ... ipsas partes litigantes compellere ad se de dieta cau-
_~ . __ _ __ .,~_........
"W'I..
. .. ...... ========
_..I:::110===="""'...._ ...........
a. I350 item habebant prefati domini dictorum locorum concionem sf. "adunanw. assemblea"
drictum a fossato fucis usque ad locum piscationis in qua LG 246 a. J363 ad parlarnentum et concionem more soli-
concha continetur solarius ... to congregatum.
eoncarius sm. "fabbricante di conche" concius/ -m sm.ln . "barile. colllenitore ligneo"
PMN 126 a . 1200 oliverium concarium. CNM 124 RCP 22 1 a.1197 (Luni ) eidem curie teneantur omni anno
a.l203 (Sav.) obertus concarius de guaga. persolvere duo concia mUSli . CAC 5 LO a.1I82 (Sav.)
L concha . confiteor me recepisse denarios et drappos et. concios et
eonchavacionem sf. "cavit, spazio concavo. forma vinum et alias roblls lb. xlvii.
interna di una vasca" concius sm. armatura. corazza?
ANDA 196 a.1475 pillam marmori albi carrarie ac nitidi, CAC 252 a.1178 (Sav.) omnes concii mei et arma et omnes
cuius pille concha esse debeat larga, comprehenso mar- drappi mei venantur. CAC 246 a.1180 (Sav.) dono vobis
more, parmi sex, conchavacio vero diete conche esse de- omnes res meas mobiles et concios in integrum, nichil in
beat parmus unus. me retento de predicta domo ve) mobilia nec de conciis.
concerium sn. "attrezzo" L congia.
BSO 214 a.I58I (Onzo) de accipientibus conceria bo- concordare vb. "accordare"
vum. si quis acceperit aratrum, jugum, seu aliud conce- GR 32 opportebat aliqulls canas (callne d 'organo) aptare
rium bovuffi... GR 41 (VArr.) de accipientibus utensilia et aliquas melius concordare.
seu conceria bovum in terris vel campis. .. RLC 52 L concordium.
a. I 297 (Cosio) si aliqua persona acceperit aliena tamenca concordia sf. "lodo arbitra/e, compromesso"
bovum absque voluntatem cuius fueril tamenca sive con- PCP 631 a.1316 concordias ... quas consules comunis vel
cerium. consules de placitis fecerunt inter litigantes coram eis ra-
'I..,. L aconserium. consamentum. tas et firmas habebo tamquam sententias a me latas.
conchetta sf. "piccola conca " L concordium.
SSA 137 a. l345 (Sav.) conchetam parvam pro obolo uno. concordium so. accordo"
BVP 188 (= NBI 38) a.1389-90 conchetta una nigra pur- AI 114 a.1241 concordio eorum. CAR 13 a.1381 qui,\
zelette ... conchene due de porcelleta . .. conchete quatuor sic est pactum et concordium inter nos socios et laborato-
porcellette. RH 3 (1948) 42 a.1456 luchinus de quarj de reso FOS 90 a.1394 (Sav. ) concordium factum inter co-
I ,
saona magister operis dogliorum conchetarum et aliorum mune ianue et comune saone. SRC 570 a.1394 non sunt
"j' in concordio cum communi saone. DMC 241 a.1402 de
~: : vaxelaminum terre. PVP 248 a.1458 conch~te due terre
comuni concordio et voluntate.
de malica .. . concheta una terre saone.
'1' L conca.
L concordia. concordare. discordium. D concordia.
J conctus sm. (= lata) "tra ve che lega la coslOlalura del-
~: conchetina sf. "piccola conca"
la nave; cintura sopra /a copertura del bordo della nave "
RH 3 (1948) 43 a.1456 de qualibet conchetina rotunda
CGG 30 a.1259 (PortoY.) po tquam dictum lignum con-
, I s.iii . .. de qualibet conchetina per pacherata s. iv. (atum fuerit et fumitum de conctis. .
L conca. L contusocontare
~ : conciare vb. "racconciare, riparare" condamina sf. "terra condominiale"
CDL 948 a.940 (Milano) et eas (casas) continere, coneia- MBL 3 s.xi. (Lrins) lambertus barbeta construxit eccle:
re, cooperire, claudere. siam . .. et dedit illi ferragia in quo est, et illuc condami-
D conssar. nam que est dejusta in suo sponsalitio. MBL 19 s.xi.
eonciatorem sm. "conciapelli, cognome" , (Lrins) dimittet medietatem de condamina de constale.
PRV 45 a.1295 (Sarz.) iacopinum quondam alberti con- MBL 109 s.xi (Lrins) vineam, que prius condamina ex-
ciatoris de sarana. titerat, totam ab integro, piantata queque et non pIanta-
L conatorem. D cunsu . . ' ta ... MBL 312 s.xii. (Lrins) in serro de rivo nigro maxi-
concilia sn. pl. " Luoghi di pesca comune: chiuse mam condaminam. U .2 205 a.1289 (Rochebrune) cono'
d 'acqua di propriet consortile o privata per la pesca" damina campiva que dicitur portigiolum. GR 41 (Nizza)
SCT 20 sgg. (alto medioevo) jussit ut canonici haberent omnes decimas territorii civi-
conciliabulum sn. "forma associativa medievale, co- tatis nicie, exceptis decimis trium condaminarum. GR
munitfederale di pi pagi" 41 (Turbie) cum tota condamina sita in territorio turbie.
SCT 20 sgg. (alto 'medioevo). E.SERENl, La comunit ru- GR 41 (Mon.) excepta condamina monachi.
rale nella Liguria antica, in: RSL 20 (1954) 13-42. DUC.2 484 sg. GR 41 : "regione di terrilorio privilegiato
concilium sn. "consiglio, organo collegiale" di cui si trovano memorie ripetute nelle Alpi Marittime".
PCC 187 a.1388 (Sav.) in generali concilio et sinodo ... et CVB 37 "termine molto antico. di area ligure-provenza-
per ipsum concilium et sinodum. le, scomparso dopo i sS.xi-xii." CH1.1 52 (Savoia) "cam-
L consilium. po chiuso. condotto in coltivazione diretla dal conte per
concinnare vb. "allestire, mantenere" , mezzo del castellano". ,
MBL 262 a.84O (Lrins) ad predictas ecc1esias . .. et ad Cf CHAR . I 905 a.1181 (Aosta) una modiata contami-
luminaria ipsarum ecc1esiarum concinnanda vel stipendia ne ... una cum perviis et exitibus et aquariciis et aliis usi~
monachorum aut susceptiones hospitum vel helemosinas bus ipsius terre. CHAR.l 1394 a.1248 (Ginevra) priori
pauperibus eroganda.. . RCA 14 sg. a.1143 concedimus de contamina gebennensis diocesis.
supra memoratis ecclesiis s, .. . in usus suos et ad lumina- L condomnus,
ria concinnanda habe(e integraliter pro opere pietatis. condamina top. (Vent.)
DUC.2 480 concinnary, concinnatio: voces in luminari- TMV 65 a.1257 in territorio cespitelli ubi dicitur conda-
bus ecclesie praesertim usurpatae. mina.
Cf. DUC .5 ,152, Capito Caroli Magni 5.7 J L.6, cap. N.LAMBOGLIA , RIl 27 (1972) 9: "Condamina. il nucleo
191,194 etc.: oleum ad huninaria concinnanda. CDL 222 pi antico di Bordighera"
a.835 (Pavia) ut pro emolumento mercedis nostre, et re- condela sf. "pelo ovino ricuperato dalle pelli'"
medium anime fratris sui ... ad concinnanda luminaria in FIL 303 a.1376 (Sav.) pillum seu pillos trichi sive capre,
basilica (IV!, n. : "luminaria " non pu riferirsi a lampade nee etiam condelam aliquam pelipariorum misclatos seu
e a candele. ma a funerali" misc\atam cum aliqua alia lana cuiusque generis.
- - _ - -_ - - - _ _ o ._ , _ __ . _ , _ -.lII .LI....w., __ ,.........."~ ......... 1iiL-.
_ ~ ...............==="..,..!.=""""""""'--=====~i
conestabilia sf. "contrada, suddivisione del quartiere" publice nominaci el legi. GSS 37 a.1330 (San.) confalo-
SSA 194 a.1345 (Sav.) eligantuc octo sapientes, videlicet nerios et bannerios. LO 249 a.1363 cum consilio \10100-
duo de quolibet quarterio, qui debeant dividere, compar- tate et assensu vjcariorum, confaloneriorum eLconesta-
tire et adequare conestabilias saone pec contratas et car- bulorum ... civitatis ianue.
rubios. SFG 1.38 a.1347 consilium conestabulorum po- L confalonarius. confalonus. confanonerius. confarone-
puli ianue, consulum actis diete civitatis et aliocum rius. confaronia. D confa/onero.
adiunctorum et demandatorum de qualibet conestabilia. confalonus sm. "gonfalone. bandiera. stendardo"
VTS 23: ogni quartiere, a Savona diviso in cinque co- SRC 117 a.1261 (Sav.) in signum eterne memorie fecit
nestabilie, corrispondenti alle conestagie genovesi (s. poni super portam ipsius castri seu hedificii confalonum
xiii-xiv.) unum supradicti comunis saone, cuius confaloni due
L conestagia. binde erant virmilie et tercia binda alba que erat in medio
conestabilis sm. "capo di contrada; comandante" ipsarum. ZAC 152 a.1288 (Alb.) qui habebat confalo-
PCP 723 a.1316 contra potestatem, capitaneum, abbatem, num exercitus communis albingane. l
antianos et conestabilem. SSA 182 a.1345 (Sav.) eligan- L confalonerius. confaronus. ,
tuc ... conestabiles de populo. PGF 25 a.1364 (Alb.) ilem confanoneriusl confaronerius sm. "gonfaloniere"
in dicto consilio electi fuerunt confaronerii et conestabiles GR 54 a.1288 (Alb.) confanonerio et guardacampis obe-
infrascripti. TL.l 283 a.1455 virum strenuum jacobum de diens ero. ASA 227 a.1288 (Alb.) et anendam et ObseI-
capua conestabilem pagarum octoginta. vabo omnia et singula precepta que rnihi fient per ipsum
L conestabulus. constabularius. magistratum vel vicarium, aut per confaconerium seu
conestabulus sm. "capo di contrada; comandante" guardacampos. PGF 25 a.1364 (Alb.) item in dicto con~
ASA 239 a.1288 (Alb.) per octo conestabulos dicte civi- silio electi fuerunt confaronerii et conestabiles infra-
tatis et octo de villis. U .2 175 a.1288 et anciani etcone- scripti.
stabuli et consiliarii comunis et populi ianue. VCB 316 L confalonerius.
a.1291 conestabulus balistariorum comunis ianue. SFO confaronia sf. "contrada riunita SOIlO un gonfalone"
1.138 a.1347 consilium conestabulorum populi ianue, LG 331 a.1363 quatuor de melioribus vicinis tocius vica-
consulum arlis dicte civitatis et aliorum adiunctorum et rie confraronie et conestagie.
demandatorum de qualibet conestabilia. LG 270 a.1363 DUC.4 140: gonfaneria: dignitas et officium gonfalonerii
intec quos quidem balistarios et pavesarios sint quat~or seu vexilliferi.
conestabuli, qui ha~ant pagam dupUcem, moce sohto confaronus sm. "gonfalone" }
- dicti stipendiarii, capitanei et conestabuli ... PGF 25 a.1364 (Alb.) in consilio choadunato ... antonius
DUC.2 431 sg. comes stabuli. bellotus presentavit et deposuit penes diclos quatuoc con-
L conestabilis. conestagius. constabularius. D conesta- sules presentes confaronos et bandellas infrascriptas: pri-
gioo mo, confaronum unum magnum et novum; item canfar-
conestagia sf. (a Genova.) "contrada. una delle se- num parvum iam aliquantulum flustum .
zioni della compagna; la parte della citt SOlloposta a L confalonus. D cunfan.
ciascun conestabile; compagnia d'annifomita alla com- confederai confederia sf. "confettiera, vassoio"
pagna da ciascuna contrada" SSL 258 a.1336 una confecteria smaltata intus. NBI 40
LG 331 a.1363 quatuoc de melioribus vicinis tocius vica- confecteria una argenti. PVP 227 a.1451 item confecte-
rie confaronie et conestagie. DMC 148 a.1379 conesta-
rie tres argenti. PVP 244 a.1456 item confectera una ar-
gia porte. genti.
BSL 232 n: elenco delle conestagie facenti capo, nel PVP78,358.
/471, a ciascuna delle dieci contrade genovesi. DSP, L confectori.a. confetera. D confeti.
Gloss. p. xlv. SFG 1.75 (s..xiii).:, le conestagie erano la confectionem sf. "conceria"
base della tassazione comunale, che avveniva per vie e
CGS.l 185 a.1158 accepi lb. viii. denariorum ianuensium
quartieri. SC 247. F. POOOI, ASLSP 54 (1930) f.3., p.4J
n.: il tennine indica anche, nei ss.xiv-xv., l'unione politi-
de qui bus debeo facere laborare in cnfectione nepotem
meum.
ca dei popolari nelle lotte civili genovesi.
L . conficece. confieria.
L conestabilia. conestaiaria.
conestagius sm. "conestabile, capo della contrada" confeclionem sf. "confettura, dolciume; sciroppo
medicinale .,
DSP 30 ornnes mecetrices vel rofiane . .. accusate~ vel de-
nuotiate coram domino potestate seu corarn dominis vi- SSA. l 258 a.1345 (Sav.) item faciam iurare omnes spe-
cegubematoribus vel alio magistratu ianue pec conesta- ciarios et sp,eciarias de saona quod ipsi facient confectio-
gios vel alios ... nes et syrupos et aliam speciariam bene et legaliter.et si-
L conestabulus. l
ne fraude. CP 170 a.1392 pro confectionibus pro dieto
conestaiaria sf. "conestagia, contrada cittadina" convivio ... pro libris iiii. confectionum et zucharo datls
DMC 141 a.1379 conestaiaria porte. in palacio, pro recipiendo quosdam turchos. TL.3 617
L conestagia. D connestagiaria. . a.I449 item pro libris vigintiquinque confectionum. DSP
connexus agg. "connesso, relativo" 138 sg. a.1494 ,tam in prandiis quam in cenis iWCras ne-
RII 11 (1956) 123 a.1463 (Tenda) questionibus et contro- buIe et confectiones. - deinde fructus soliti et diragia
vecsiis cum omnibus universis et singulis incidentibus, semel tantum sine aliqua alia confectione el etiaro sine
dependentibus, emecgentibus et connellis. ipocras. PVP 336 a.1506 in comestionibus sive colatlo-
L cunnexius. nibus ut vulgo dici solent que fierent in dominus in qui-
confalonarius sm. "gonfaloniere" bus essent puerpure .. , fructus et succata et nonalia con-
Al 19 ad a.1227 ibique tam militum quam peditum con- fectio apponi possi.
falonarios (v.l.: confalonerios) seu vexilliferos ... fecit L confectera. D confeti.
publice nominari et legi. confectire vb. "conciare"
L confalonerius. VCB 16 a. 1238 (Bonif.) jacobus gallus habet de meo pel-
confalonerius sm. "gonfaloniere" , lamine causa confectiendi seu adfaectandi beccune tre-
AI 19 ad a.1227 ibique tam militum quam peditum con- sdecim.
falonerios (v.!.: confalonarios) seu vexilliferos ... fecit L conficere.
conf 291 conf
triandi licentiam impetrarunt. I GLig. 23 (1898) 368 n. a.\604 caveant confratres ne ...
L confin~s. confiniare. D confiniar. placentas et focatias aut panes vel vinum distribuant.
conftnellus sm. "cestino" L confraria.
confratria sf. "confraternita"
SGM 102 a.1376 (~assa) unus confinellus. GR.2 25 (Triora) eligantur priores pro confratriis presen-
Cf. DUC.2 499 confinus: cophinus. tis loci.
L cofinellus.
L confraria.
conftnes sm.n. pl. "esilio" conrrente top. "Conscente (Cisano sul Neva)" alla
lA 179 a. 1277 quidam vero aHi ... confinati fuerunt, confluenza dei torr. Neva e Pennavaira"
quos longo tempore obedientes observarunt confines. LTS 55 s.ix (Alb.) usque 'ad ,locum qui confrente vocatur
tandem ab ipsis solutis confinibus ... repatriandi licen- in una plebe que garraxina vocatur.
liam impetrarunt.
L confinia.
Cf. N.LAMBOGLIA. RH 20 (1965) 4. .~
D conscente.
eonf 292
confrictus sm. "sconfitta" cuius ... - et quod (ferrarli) non faciant iuter se rassam
AI 130 ad a. 1242 videntes autem im de le vanto quod' ita vel coniurationem vel convemum ad dampnum' alicuius
essent in confrictu, exierunt contra ipsos et multos ex eis civis saone. GR 2. 43 a. 1610 (Sav.) conventiculas vel co-
occiderunt. niurationes aut federa (que vulgariter lige dicuntur). .i
L confrigere. sconfictura. L iura. iurationem. iurare.
confrigere vb. sconfiggere" conium top.
AI 129 ad a.1242 inirnici... nulla facta residentia. relictis RCA 164 a.1069 et la sorte de lo conio. FNV 286 a .1254
tentoriis, scalis ancoris machinis et rebus et annis militie a fossato conii stricti.
confricti fuerunt mari et terra, et posuerunt se ad fugam . L cunius. '. ,
L confrictus. connius sm. "striscia di terreno" fl
confron~ vb. "(di casa) coerenziare, affacciarsi" GG.l36 a.1201 sedecenam de connio de bosco qui est in
LI.l 1146 a.1252 (Montpellier) que siquidem domus monti bus de quinto. , .
confrontatur ex una pane cum via publica, ex alia cum L cunius. D conio. .. .
via qua itur ... - dicte domus confrontate. U . l 1147 connius sm. "riparto, sezione della stiva della,nave"
a.1252 (Montpellier) in domo superius confrontata. PLS 221 11.. 1301 et teneamur et debeamus . .. \ ponere tan-
confuaticum sn. tum usque conni(j)s quatuor et non plures ... in dicta pJlvi.
BGS 103 a.1252 et obedire capitaneo quem nobis dede- Lcunium. ,
ritis de confuatico. conqua sf. "conca" l
congia sf. "annalura, corazza" LMS 147 a.1222 el due scutete et una conqua,et duo si-
GR.2 a. I467 (Ment.) unam congiam deauratam cum suo naperii.
seUlO vermmilo. L conca.
L concius. conquassare vb. "distruggere "
congium sn. ,"congio, misura per liquidi'" MS 176 a.1221 preterea erexit ibi duos manganetos et
CGG 60 a.1259 (PortoV.) ongium unum vini musti. duos trabucos qui ingenti mole tapidum ae suis fomdaD~
GSS 72 a.1330 (Sarz.) vinum venditur ad congium. RCP dis ic~bus civitatem illam adeo conquassarunl et I in .rui-
487 a.1221 (Sarz.) item homines de novectul0 omni anno ~am vergerunt. TL.J 301 a.1455 po,s~umus ... red.dj cer-
unum amiscere sine 'vino et unum congium vini ad tinam. hores estate secutura tureorum regem ctassem de novo
congrua sf. preparare, quam triremes quadraginta ex nostris totam
CSS 177 a.1435 (Sanr.) expensas 'congruas medicaturas conquassarent.
factas occasione illius vulneris vel pecussionis curande. D conquasciao.
coniare vb. "coniare" ~' conquestum sn. "acquisto"
BTS 168 a.129O montam coniatam auri vel argenti. RCA 171 a.9851 porcio . . . que mihi obvenit per conqu~~
L cuniare. ~ stum de parte domini coni in monte corvo nusigla. ReA
coniculum so.' "cunicolo, canale" 188 3.1061 et in nervi pasteno uno qui nobis obvenit per
BSR 106 a.1180 cum murus in 'q uo est coniculum edifi- conquestum da parte iohanne's aUlerio. I
catus fuit, missi eius (archiepiscopi) pro curia contradixe- RCA 782.
runt foramen qod ibF est, et quociens guido seu habita- L conquisicionem. conquistum. D conquiso.
tores domus aperiebant illud foramen pro fadendo di- conquisicionem sf. "acquisto, ricavo"
scursu, missi curie illud claudebant et discursum fieri CGS.1 ' 141 a.1163 omni lucro et conquisiciane quam fe-
non permittebant. I
cerimus.
L conigium. L conquestum.
coniculus sm. "coniglio, pelle di coniglio" conquistum sn. "peculio de/lafamiglia dei servi" l
"CGS.l 24 a.1156 unum mantellum ile coni1is coper- RCA 288 a.1001 licentiam et potestatem ... ipsis servis et an-
tum de scarlata. ' cillis cum filiis etfiliabus ... et cum o..mnes res et CQllquistum
L conigius. illorum comprehendere et disciplinare et in servitium mittere.
conighisl-m 'sn: "canale" . : BIR539.
L conquestum. l
RCA 89 a.1150.u~qu~ ad ~onigium ... eo usque IDfra de- conredum so. "co"edo. attre;.zatura della na~e':
cem cannas corugmm colhgatur. GR 41 (Lvanto) ploa-
BSL 38 a.1248 taridarn ... cum omni eius sarcia conreda
chas ~eu privatas seti sulchos aut conigios.
PAC 7. ~ . -I "
et apparatu. LBZ 239 a.1285 in galea . . c:t in sarq~ con-
redo,et apparal;' ipsjus. '
L coniculum. corugius. curiiculus . D coniglio L corredum. eunredum,
conigius sm. "coniglio" conriveria sf.
MSS 114 a.1I39 pelles vulpis vel conigii. LMS 59 ORG.3 1068 a.1)12 in ipsa plazia motroni in conrivria.
a.1222 pelles duas de conigio. .
L conilius. curuculus. cunillius . . D cuniggi~.
conilius sm. "coniglio" .
, . L riperia. .
consamentum sn. "attrezzo" J
~ consciglium sn. "consiglio, parere" conserva sf. (mar.) "convoglio,' convenzione stil'l/llIta
CAG 28 a.I178 plurimorum sapientum consciglio freti. fra capitani .di' navi diverse per intraprendere insieme
NL.2 18 a.1216 consciglio alberti archipresbyteri. uno stesso viaggio"
L consilium. COG 113 a.I139 conserve maiorum navium dant comuni
consciliatorem sm. "consigliere" solidos xx. AI 93 a.1266 et facta conserva et dieto pesce-
NL.2 18 a. 1216 et facit hec predictus johannes conscilio to admirato 'ordinato dictarum- trium galearum ... VPO
alberti .archipresbileri ancti albani et bonijioahhis de vi- 104 (= FNG 149) a.1341 quod omnes gallee .. . navigent
queria ... testes martinus et dicti consciliatores. GDN in conserva. l
610 a.1227 (Noli) aucloritate et voluntate consciliatorum GR 2.25.
comunis ianue. DAA 87 a.1279 consci Iii testium iofra- L earavana. conservaticum. D conserva.
scriptorum, quos meos propioquos, ,vicinos et conscilia- conservaticum sn. "conserva, viaggio di pi navi in
tores eligo et appello. convoglio" ,
L consiliatorem.
BSL 223 a.1268 de observando conservatico cum aliis li-
cOJlSCilium so. "consiglio, parere" gnis et navibus. SIG 355 a.1330 et postquam patroni ali-
ACC 34 a.1099 tale conscilium cum moritio portueosi quarum gallearum 'expectarent alaquam gaIeam per octo
episcopo et romane curie habuerunt, quod... RCA 401 dies faciendo ei conservaticum requisitum non teneantur
a.1143 tali modo quod non ero in consciglio neque in fac-
postea ad faciendum conservaticum alii gall~ pro ~icto
to quod dominus archiepiscopus amittat membrum ali- viagio. VPD 104 a.1341 quod galee de romanla navlgent
quod sive vitam suam, neque in prensione aljqua ponatur,
insimul in conservaticho.
sive in carcere. BG 165 a.ll37 (Sav.) et si consules non
JAN.1 369; 2.501. BSL 223.
erunt sine conscilio bonorum hominus saone ... RCA 103
a.ll72 et facio eonscilio et auctoritate wilielmi paucala-
L conserva.
conservatorem sm. "funzionario pubblico addetto
ne. ~SR 52 a.1174 conscilid' et auctoritate lanfranchi
granci. CAC 554 a.1182 (Sav.) eommuni conscilio et vo- alla tutela dei pesi e misure" " .
luntate hominum de conscilio, arnaldi iolte, caracape ... LG 410 a.1383 que pense sint... marchate mare ho ordI-
SRB 28 a.1198 (Sav.) in conscilio ~el in facto. - NL.2 18 nando et ordinato per conservatores. LG ~2~ a.1383 qu~
a.1216 et facit hec predictus iohannes conseilio alberti ar- cantaria conservatores teneantur ... scandahan et marchan
chipresbileri. BSR 325 a.1218 in facto vel conscilio. facere. LG 449 a.1383 teneantur et debeant conservatores
L consilium. civitatis ianue ... -decernere et dare metam saluminibus.
conscilium sn. "consiglio, organ collegiale; riunio- SFG 1.77 e n..
ne del consaiglio .. consignare vb. "consegnare"
OC 259 a.1173 et facto proinde conscilio. CAC 554 NL.2 225 a.1225 capitale vero cum tito proficuo quod in-
a.1182 (Sav.) cmmuni conscilio et voluntate hominum de aliquo modo provenerit in vestram potestatem reduce-
de conscilio, arnaldi iolte, caraeape... VFO 35 a.1306 re et consignare promitto. ' . . .
non POSSil aliqua persona ianue et districtus ire vel arma- BeL 235 a.1290 et ibidem in dieto loco de synopoh m
re in cursum sine voluntate conscilji ianue. PCC 187 magasero tibi dare, tradere atque consignare ... modia
a. 1388 (Sav.) generali conscilio et sinodo. SRC 63 duo millia salis.
,a .1399 (Sav.) conscilium venerandum antianorum civita- D consignar.
tis ianue. CVQ 329 a.1407 (Quil.) per venerandum con- consiliarius sm "consigliere"
scilium magnum. ) VFD 106 a.134O quod capitaneus habeat iiii. consiliarios.
consciliarius sm. "consigliere" LG 943 a.1403 ab aliis magistratibus habentibus impe-
VFD 106 a.1340 quod capitaneus habeat iiii.consilia- rium cum consilio suorum consiliariorum. BAM 3-86
rios ... - item quod dictus d. capitaneus habeat consci- a.1417 (Sav.) elligantur ... duo consules et unus massa-
liarios iii i. rius et duo consiliarii de hominibus dicte artis.
t consiliarius. L consciliarius. consiliatorem.
conscillarius sm. "membro del consiglio" consiliarius sm. "membro del consiglio"
VFJl) 74 a.1340 sine expressa licentia consilii generalis U.2 175 a.1288 anciani et conestabuli et consiliarii co-
comunis ianue ad quod sinl. .. consciliarii ad rninus cen- munis et populi ianue. .. ' ..
tum quinquaginta. AND.6 30 a,1509 promisit. .. fare conslhum seu sedlb.a
consecrare vb. "consacrare, benedire (operazione consiliariorum diete comus. CST 163 a.1381 (Taggia) et
magica) " .' qui unum officium habuerit uno anno non possit anno se-
NL.2 328 a.1225 ego magistel! iohannes scarsus romanus quenti eodem officium habere nee exercere njsi esset con-
promitto tabi ... quod usque ad kalendas aprilis proximi siliarius qui possit anno sequenti in eodem officio esse. .
ad te in ianua ero causa consecrandi librum quem mibi consiliatorem sm. "consigliere" .I
demonstrasti in domo ogerii panis. quam concedente deo CAF 3 ad a.l099 eonsules vero, audito con5ilio consilia-
et sine eius impedimento consecrabo vel secrari faciam torum, palam oram consiliatoribus preeeperunt... AI.2
spiritibus in ipso tempore congruo quam cicius potero, et 91 a.1266 adhesit vilibus consiliatoribus. consulentes
tibi iuvabo, ut habeas thesaurum qui in terra tua sive uxo- quod se ponerent ad terram et galeas faceret ligari cate-
ris tue est, prout credis. ipsum verum consecratum in po- nis ... GR 33 a.1297 (Cosio) in capella cuxii non habeant
testatem tuam ipsam ponam. nisi xxv consiliatores.
L sacrum. consecratorius .. D consegrey. L consciliatorem. eonsiliarius. consultorem. cunsiliare.
consecratorlus agg. "di lesto diformule magiche" consilium 'sn. "consiglio, parere"
NL.2 329 a.1225 dabo tibi et consignabo alios duos li- CAF 3 ad a.1099 consules vero, audito consilio consilia-
bros residuos, scilicet consecratorium et introductorium. torum... AI 34 ad a_1227 volentes per omnia sequi con-
anulos, ideam., candarias et pectorale. si1ium illorum perltorum divini et humani iuris ... scrip-
L consecrare. tum manu bonisvassalli calligepalii notarii. LJ.2 854
li consegola top. "Consevola (Quiliano)" a.1379 magnificus dominus dux cum consensu consilio
MSQ 133 a.1222 (Sav.~ emptionem ... de Quiliano et con- et deliberacione dicti sui consilii. .. ipsum bonifacium ...
segola et sius pertineeiis. legiptime investivit. .. .
PQV63. L concilium. consciglium. conscilium. conslllare. CunSI-
L lconsevola. coseula. D consevola. lium. D conseio.
cons 294 cons
consilium sn. "consiglio, organo collegiale" ce ... quod pro medicando aliquem non facient inter se
AI 53 ad. a.1230 et ex decreto consilii fuit in portu ianue iuram, rassam seu conspirationem aliquam. LG 4,16
galea una optime annata causa capiendi ipsos cursales. a.1383 si quis ex ' macellariis antedictis ... fsciat aliquam
U.2 854 a.1379 magnificus dorrunus dux cum consensu conspirationem, conventiculam, ligam, iuramentum vel
consilio et deliberacione dicti sui consilii ... ipsum boni- ordinem contra predicta ... LG 914 a.l404 rixa, seu con-
faeium ... legiptime investivi t. LG 943 a.1403 et non in- spiratio facta contra magnificum dominum dueem. MSI
telligatur annare vel ire in cursum qui licentiam obtinue- 195 a.I467 item cupientes tollere cabiHas et conspiratio-
rit a domino gubematore et eius consilio vel. .. ab aliis nes, iuramenta, commistiones, uniones et Iigas quas ad
magistrati bus habentibus imperium eum eonsilio. sUQrum invieem faciunl. homines artistas civitatis ianue el burgo-
eonsiliariorum. DSP 65 a.1488 magnificum consilium rum pro eorum proprio commodo.
domino.rum antianorum in decimo. numero congregati. L conspirationem. cospiratiooem.
DSP Gloss. GLI Gloss. constabularius/ constamularius sm. "comandante
consilium sn. "riunione del consiglio" militare"
RL 213 a.1288 (Alb.) de non prohibendo tenere cultelum CAF 106 ad a.I098 constamularius eius vennilio leo pre-
in eonsilio. SSA 248 a.1345 (Sav.) si de aliquo negotio cepto principis .. . antiochiam venit. CDG 32 a.ll09 ca-
facta fuerit posta in consilio. LG 252 a.1363 qualiter et strum rogerii constabularii. eOG 58 a.1127 rainaldus
qua forma poni debeant poste, requisiciones et negocia in masuerus constabularius.
consilio. TL.3 264 a.1471 ut ipse dorrunus consul habeat L conestabilis. eonestabulus.
eausam perminendi eorum requisitionem poni ad postam constancia top. "Costanza (Gennania) "
in dicto co.osilio et super ea regi et deliberarl, ut moris est. DRG.2 181 a.1216 de telis de coostancia de alamania.
U.2 913 a.1384 aetum ianue in terraeia palacii duealis L constaosa.
"".. eo.munis ianue ubi dicti eomunis consilia eelebrantur. (valle) constansa top. LA/b.)
consilium so. "sala delle riunioni del consiglio" ASA 155 a.1216 (Alb.) .Ioco ubi dicitur valle constansa,
AND.6 '30 a.1509 prorrusit... fare consilium seu sedilia L constancia.
consiliariorum diete domus. constare vb. "costare"
consorcia sf. "confraternita" CGS.l 39 a.1156 OClo pecias sagie et volgia que con'stant
SSA.2 18 a.1345 (Sav.) ab ho.spitale consoreie usque ad tibi Ib. xxiiii. CGS.l 305 a.1159 aecepi ... tantam gallam
flumen. CAR 13 a.1381 de consorcia domine sancte ma- que constal Ib. decem. GG 49 a. 1200 comperavit tot ga-
rie de monte canneli. - non possit numquam iotrare in riofolos ... que eonstaverunt lib. xviii. DRG.2 80 a.1203
dieta consorcia. GR 2.25 (Chiavari) in laborerio ecclesie cannas lviiii de telis derenx que constanl s.viii per can-
co.nso.reie beate marie ordinis battutorum de davaro. nam. NL.l 32 a.1203 schirolios afaitatos qui constant
L eonsortem. consortia. eunso.rtes. D consortia. lib. xv. CNM 381 ca.1205 (Sav.) tunica ... que constavit
consortem sm. "socio nella propriet di una nave" solidis xliii. NL.2 214 a.1225 ballas duas fustaneorum
I
"
RVN 93 s.xiv (Noli) tale navigium sive barcha non possit blavorum que constant lib. Ivii. DAA 69 a.l279 eori~ vi,-
vendi seu dividi per aliquem ex consortibus, seu partici- ginti quatuor bufarl, qui eonstiterunt daremos octing'e n-
pibus nisi eo reverso. toso DRG.3 889 a.1302 quOI. .. dieerent constavisse dic-
LDM22 sg. tos pannos in prima compara in francia, ZTA 37 n.
L cunsortem. D consortia. a.1383 (Alb.) due sepes ... que eonstabunt Ib. xxx. DNB
consortes sm., pI. "abitanti di uno stesso fondo rusti- 36 a.1384 coche que constavit libras ...
co (sorte)" L coosteus. costare. D costar.
RAC 224 a.972 infra suprascriptas ... fines omnia et in consteus sn. "costo" "
omnibus petimus medietatem de quantum tenuit alprando PVP 308 a.1491 pro laborerio et consleo domus parve.
ad libellario nomine. et nobis contangit inter fratres et PVP 292 a.1493, item die ea in consteo unius quarti de
consortes nostros una cum exitu suo. RCA 162 a.983 pec. 42 pannorum anglie vastonorum. PVP 291 a.1494
tantum petimus infra predictis fioes plenum et vacuum pannorum strictorum , .. debent pro eorum primo consteo
quantum antea tenuit avus noster... et nobis contangit de usque in nave de bolOUQ ... PVP 314 a.1507 pro conste
ioter fratres et eonsortes nostros una cum exitis earum. quintiliani declamationum in carte de quaternis 16 maou
RCA 52 a.l143 anselmus de vicanico cum suis nepotibus q. iacobi curli f. 6 s.8. PVP 333 a.1507pro consteo lapi-
et curo suis consortibus, barrilem i. et pedem i. de salici- dum ... f. 2.
bus. GR 13 (Serravalle) quod consortes teneantur spacia- L constare. constuus.
re et acioxare et allargare dietum fossatum. construccloneml constrctionem sf. "costruzione"
BIR 533. BSL 282 a.1269 liltera .. . supra construccione cuiusdam
consortia sf. "confraternita" salandrini, I
CAC 251 a.1178 operi sanc(e marie et sancti iohannis MSB 171 3.1423 non est possibile facere fieri dictam
sol. xl. et consortie sol. xx. CAC 242 a.1180 (Sav.) ho- constructionem, laborerium et reparattionem.
spitali consortie (dimino) sacconem unum et lecturiam (l. . constuus sm. "spesa, esborso" J
Iecteriam). CNM 212 a.1204 (Sav.) iurando ... quod pre- BBL 186 a.1474 item .. , pro eius primo constuo pro
dieta domus est predicte co.nsortie, sive hospitalis. iohanoe 8Otooio de foo pro racione colarorum. 1 ,
L consorcia. D consortia. DUC.2 683 costus, custus: expensae, impensae. l.
conspiracioneml conspirationem sf. "associazione consuetudinem sf. "uso, consuetudine"
illecita, cospirazione, cartello" BeL 317 a.1290 cum barca et marinariis nostris, prout
RCA 122 a.1143 rassam vero aut conspiratiooem aut mox el consuetudo est.
aliam compagniam. se 183 a.1157 ego per totam istam L consuetus.
eo.mpagnam non faciam ullam conspirationem neque co- consuetudlnem sf. "imposta, lributo, prestazione
niurationem neque rassam per sacramentum nee per fi- consuetudinaria" .
dem promissam. BSR 348 al1227 conspirationem sive CDG.1.8 5g. a.1056 reetores saneti ambrosii mitteb'ant
raxam, quam diligenter inquiram si ab aliquo facta fuerit, libellos et finnabant et stabat iuxta vestram consuetudi_
ipsam separari faciam. PCP 721 a.1316 rassa vel conspi- nem. - breve de consuetudine quam fecit domnus al.
racio. facta contra potestatem vel populum ianue. SSA.I bertus marchio.. CDG 292 a.1153 ullum usaticum nec ul.
237 a.1345 (Sav.) de sacramento medicorum artis fixi- lam ligiam nec aliquam consuetudinem . FNU 116
_ _ _ ,, _ _ _ . _. ~.. .,, ~ ,., -,.~ .,.I ___......ald"lI.&.I&aIlL"'UII I I U I _ . ...-.u..""""UI
! .I.!I
WI.!.I.I!iII
iI .. !i!!JJ!!!!II!I.J'_;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;;~~~~~~~
Y....
a.1201 (Varazze) omnes redditus quos habeo in varaene contangere vb. "spettare. toccare"
et pedagia et contile totum ... pascua eciam et leuarum RCA 224 a.972 infra suprascriptas .. . fines omnia et in
consuetudines montesque valles et plana. omnibus petimus medietatem de quantum tenuit alprando
DUC.2 523 consuetudo: praestatio, pensitatio que ex ad libellario nomine. et nobis contangit inter fratres et
consuetudine praestatur. consortes nostros una cum exitu suo. RCA 162 a.983
consuetus agg. "non nuovo, usato" tantum petimus infra predictas fines plen~m et vac~um
PVP 249 a.a.1458 seaparonus unus ve1ezii consuetus. quantum antea tenuit avus noster . .. et nobls contanglt de
L consuetudo. inter fratres et consortes nostros una cum exitis earum.
consulatum sn. "consolalo, carica di console", PAC Il: "rientra nella generale tendenza a reintegrare il
RL 198 a.1192 (Diano) ita quod habeant et teneant pro verbo composto".
bandita et easteUania et per consulatum et per gastaudum L contingere.
et per omnia alia negotia secundum usum diani. TL.l (in) contantis Ioc. "in denaro contante"
129 a.1454 ad consulatum capitaneatum ministrariam et
scribaniam soldaie. MSB 208 a.1443 quod precium sive quas libras sexaginta
L consulem. D consulao. . dictus venditor a dicto emptore dicto nomine habuit et re-
consulatus sm. "partiz.ione territoriale. area giuri- cepit et habuisse et recepisse confessus fuit de numerato
sdizionale di un console" . et in contantis.
LO 933 a.1404 et si ipse locus in plebatu vel sub pleba- D contar.
tum esset tune ipsum damnum debeat emendari per ho- contare vb. "nella costruzione della nave, applicare
mines saltem centum illius reetorie vel consulatris seu le travi che legano lecostole e sostengono la coperta Il
consulatrium (corr. : consulatus seu consulatuum) magis CGG 30 a.1259 (PortoY.) ad duos dies postquam dictum
proximorum. ) 1 lignum contatum fuerit et fumitum de conctis. CGG 66
consulem sm. "console, magistrato cittadino. capo a.1259 (PortoV.) postquam lignum fuerit contatum sive
di corporazione" inJatatum.
LEM 183 a.12 12 consul mulionum.' U.l 1293 a.1267 L conctus. contuso inlatare.
c?nsilio . .. consulum ministeriorum ac capitudinum ar- contarium sn. "(err. per cantarium) misura di peso"
clUm. LO 467 a . 1383-86 consules .. . orientis. GLI GR.2 44 (Alb.) scandaleta, contaria et romana debeant
Gloss. (fine s .xiv). consules maris. BAM 386 a.1417 esse de ferro aut cupro vellotono.
(Sav.) elligantur ... duo consules et unus massarius et duo L cantarium.
consiliarii de 1hominibus diete artis. GLI Gloss. a.1528 contem cognome
consules rationi s. GR 42 consuJes foritanorum. eonsules DDG 411 a.1376 recepimus . .. in melchino de cassali in
callegarum. clic.x' inferente arduyno conte.
Cf RSC 269, 289. LEM 109. L comitem. contessa.
L consulatum. cunsulem. D consoro. contegnum top. " Champagne (Fr.)"
consulem de placitisl placitorum sm. "giudice. ma- DDG 245 a.1376 pro ... tellarum de contegno peciis l~x .
gistrato preposto .a ll'attivit giudiziaria" J L campagna. compagnum.
RSC 248 a.1143 consules de placitis. CGS. l 109 a.1157 contemptus/ contentus agg. "soddisfatto"
con sul placitorum. CGS.2 204 a.1 164 lib. xiii. de quibus BCG 126 a.1025 set exinde omni tempore taciti et con-
bonusiohannes bucius evicit ante consules placitorum. tenti pennaneamus. DAA 90 a.1279 et permanere tacita
CHAR.! 1136 a.1206 consules de placitis. PCP 564 et contempta in omnla.
a.1316 consul de placitis. D contentesa.
RSC 269. contessa sf. "contessa"
L placitum. PLS 397 a.1301 scIavam ... quam dico emisse a quooam
consultorem sm. "consigliere (incarico giudiziario)" milite domini comitis de jaffa, de qua fuit medianus qui-
PVS 40 a.1375 si aliquis magistratus assessor consultor dam presbiter domine contesse.
vel collator .. . PVS 172 n. a.1375 et quociens aliquis da- L comitessa. contessina. contissa. cuntesa.
tus fuerit assessor consultor ve! collator et ante finitam contessa n.p., f. 'I
assessoriam consultoriam vel collatoriam se absentaverit PLP 94 a.1250 (Sav.) presentes erant . .. contessa de bor-
de civjtate ianue... PVS 178 a.1375 et que non sit causa dello [err. per borrello: cf. IVI p.89 "ichelda de borrello ;
vel questio in qua datus st assessor consultor vel collator p.95 borrellus molinarius). CGG 130 a.1260 (PortoY.)
ad to!am causam de parcium voluntate. nos contessa et bencecresi filie quondam villani de roge-
L conciliatorem. consultoria. rio de portuveneris. BNA 529 a.1263 (Vent.) ego contes-
consultoria sf. "funzione di consultor in una causa sa uxor iacobi taJiatoris. U.l 1526 a.1280 ego rosa soroe
giudiziaria" . contesse.
PVS 172 n. a.1375 et quociens aJiquis datus fuerit assessoe contessa sf. "nome di nave genovese Il
consultor vel collator et ante finitam assessoriam consulto- OP 129 a.1213 quandam maximam navem que vocaba-
riam vel collatoriam se absentaverit de civitate ianue .. . tur contesa. DRG.2 221 a.1227 navis que dicitur con-
L consultorem. tessa. (
consuncia sf. "rendiconto. consuntivo" BNN73.
BBL 30 a.1476 qui iulianus nobis debet in consuncia contessina n.p., f.
mea .. . NL.2 242 a.l225 filiam meam contessinam.
consus n.p., m. \ _. L contessa.
SLS .2 279 a.1250 (Toirano) martinus fiUus quuondam contile sn. "giurisdizione comitale"
consi. SRC 564 a.1191 (Sav.) de omni iure contili quod dominus
IVI: comptius. n.p. rom. .' octo . . . habebat in saona. PMS.2 222 a.1191 (Sav.) totum
contagionem sf. "contagio" id quod habeo et teneo in saona cum toto contili quod
SNS 28 a.1505 item cum superioribus diebus vexarentur continetur infra predicia confinia. CNM 159 ca.1206
peste saonenses, homines burgi coste vadorum fecerunt (Sav.) tenebant mansuram in (oveasca ,eo tempore quando
quendam obicem Seu sbarrum prope domos ipsius burgi marchio habebat contile. SRB 151 a.1217 (Sav) in ml"-
per passus viginti in tenitorio nostro ut se evitare possent dietate castri stelle et ville et districtu et contili cl li ' 1 1' i ~; l, t
a contagione. vineis et pratis. GDN 599 a.1218 (Noli) CO ll i i laLl1 SCII
cont 296 coni
contili. U.l 821 a.1228 cum iurisdictione et mero impe- nes ... contra machinantes cabiIlas in venditionibus cabel-
rio. districtu contili et segnoria. U.1 897 a.1232 dico et larum. DSP 244 a.l544 contra iIIos qui dant carenam in
pronuntio ut comune ianue condemnetur ... prestando so- presenti portu.
lummodo patientiam de quatuor contilibus. scilicet de L cuntra. D contra. cuntra.
causa homicidi et de causis periurii adulterii et furti. U.I (per) contra loc. della tenuta dei conti "in contropar-
1137 a.125 1 (Sav.) nec de iurisdictione contili et segnoria tita"
possessionibus et iuribus ipsius castri. SRC 308 a.l258 BBL 4 a.l472 pro partita per contra unius carati. quam
(Sav.) subiciemus nos in iurisdictione. contili. segnoria et credebam participare per caratos duos. BBL 78 a.1473
districtu. U.2 36 a.126O eum omnibus dominiis segnoriis pro partita per contra scripta.
contilibus iurisdictionibus. (pro) contra loc. avv. "in alternativa"
L comitem. PVP 2918.1494 pannorum strictorum de statuto pec. 44
contile sn. "imposizione feudale" empte in anglia ... usque in nave de bozollo carrigatis in
RPV 200 (= FNU 116) a.1201 (Var.) vendo vobis omnes una balla mihi consignanda et pro contra per liuefas
redditus quos habeo in varazene et pedagia et contile to- meas comisi tome de bozollo patrone consignet ad volun-
tum. RPY 232 a.1214 (Var.) et venatum et aquaticum et tatem pauli filii mei in cadexe.
contile. U.l 1175 a.1253 comune ianue habet tertiam, contrabandum sn. "contrabbando"
partem omnium bandorum et placitorum et contilis et ili- SGS 267 a.1505 barcha una onusta vino horninum sexti
nerum et successionum. de contrabando ob contrafactionem gabelle.
contilis agg. "comunale (gi comitale)" L bandum. bannum.
GR 51 (Lavinia) deganus teneatur ire pro curia et com- contracambiwn so. "compensazione"
LG 540 a.1403 quas laudes represalias et contracambia
... muni pro tota terra contiti frustera. quando opus sit.
contingere vb. "spettare, toccare" concedant predicti predictis contra predictos.
PLP 96 a.l250 (Sav.) accepit equos duos qui eveniebant contrada sf. "contrada. quartiere"
RCP 543 a.1231 (San.) ex iUa parte contraete seu ruge
mihi de porcione mihi contingente de decima n~moris.
versus oseronem. PCC 33 a.1297 (Sav.) in contracta nu-
GVG 59 a.1237 confiteor tibi... quod in ratione mea
cis. RVN 115 s.xiv. (Noli) et si non invenietur publiee
seripta in cartulario perdentium septe quod dicitur maona proclametur per contraetam et viciniam. MGG 259
contingunt te et ad te perlinent bisanti civ. 8.1383 et laudat ... ponere campum in contractis de pen-
L contangere. evenire. dea. LG 600 a.1402 duorum vel trium vicinorum caro-
continuus agg. "stabile, permanente" bii vicinie vel contraete. CVQ 370 a.1407 (Quil.) pro
SOV 304 a.1428 (Bistagno) ferrarius in castro bistagni et' qualibet citacione facta per contractam sancti laurentii
in villa assij fabricam teneat continuam.' den;lrios duos. GR 104 in a1iqua contracta seu vicinia.
contissa n.p., f. L contrata. D contr.
SMV 44 a.ll81 a filia mea contissa. contracta de topiJs top. (Sav.) t "
L contessa. PCC 142 a.1353 (Sav.) actum saone in parochia eeclesie
contissa "nome di galea genovese" saonensis in clapinata que antiquitus vocari solet contrae-
CLS 64 a.1236 galee que dicitur contissa. ta de topiis.
100'\
contissina n.p., f. Cf SRV ven. contrada, chontr (s. xv.) "parrocchia" I
PLP 82 a.1250 (Sav.) contissina iurata intrrogata dixit. contractula st. "lappo/a, grumo di sporcizia nella
L contessa. contessina. lana grezza" '.
contova! "fasciatura esterna della nave" FIL 306 a.1376 (Sav.) omnes stercus seu contractulas que
FNG 65 a.1256 (Barcellona) nemo audeat carricare nisi in dieta lana reperientur abscindi debeant.
quousque ad mediam tabulam de contoval. L contratulla.
JAL.1 261. contractusl -m smln. "contrailO per atto pubblico"
L contuso D contuali. CAF 23 a.1125 et in ipso consulatu publici testes, qui se
contra congo "contro" scribunt in laudibus et in contractibus. primitus inventi fue-
CAC 188 a.1I80 (Sav.) et qui contra hoc fecerit. CNM runt. CGS.l 46 a.1156 omnia tua negocia emptiones vendi-
59 a.1205 (Sav.) carroza agit contra obertum pelliparium t ciones cambia permutationes locationes conduciones et ce-
PPE 107 a.U17 predicta omnia' pf(~rnit'timus vobis atten- teros eontractus. RCP 143 post 1232 hanc cartarn olim a
dere et observare et contra non venire. FNU 318 a.1226 bonencontro de soleria not(ario) abreviatam sive rogatam
et laudes quas babebam contra vos vobis restituisse prout in eius sceda ei in eius contractibus et in breviaturis
inveni. DSP 14 a.1459 si qua persona se obligaveiit. su-
canelandas confiteor. AI 130 ad a.1242 exierunt contra
per quibuscumque mercantiis et in quocumque contractu
ipsos et multos ex eis occiderunt. PLP 110 a.1250 (Sav.)
mercantie, maxime per viam cambii vel assecuramenti' ver_
cum extraheret contra me aliam cultellatam. AI.2 32 sus aliquam personam ... OMC 469 sg. post' 1461 contrac-
a.1258 pisani ... deseruerunt ianuenses et se cumiurave- tus qui vulgo appellantur contri civimentorum sive usura-
runt contra eos. PCP 721 a.1316 rassa vem conspiracio rum superope<lcuniis - et quia multociens solent fieri baza-
facta contra potestatem vel populum ianue. PVS 295 lia et contractus ... absque medio censarie.
ca.134O de puniendis artificibus cabillas facientibus con- G.PF:rRAcco SICARDI, Note linguistiche sui documenti ge-
tra olim ministros de rebus eorum artis. LG 318 a.1363 novesi allomedievali. J. COnlractum, in ASLSP n.s. 9
contra allegantes quod cambia sint illicita et usuraria. (1958) 13-26: contractus, forma dotta; contractum, forma
LG 335 a.1363 quod salvatores portus et moduli plenissi- popolare (s. x., Gen.)
mam habeant potestatem inquirendi procedendi multandi L contral1ere. D conlralo.
condempnandi contra omnem personam. LG 540 a.I403 contrada sf. "contrada, quartiere"
quas laudes represalias et contracambia concedant pre- SLS.1 122 a.1238 (Gen.) in contrada sancti donati.
dicti predictis contra predictos. LG 866 a..l'404 si quis L contrata. J
contra extimationem vel mensuram quam fecerint exti- contradusem sf. "parte' della pelliccia (controdor_
matores comunis ianue ... canellam seu mensuram leva- so?)''' '
ret... CVQ 336 a.1407 (Quil.) quod ... potestas et nota- PVP 279 a.1488 item gona una nigra pro hornine fodera-
rius sindicentur... de biis que contra formam statutorum ta vulpium, et pertirata contradusium.
presentium commisissent. TL.2 874 a.1472 ordinatio- Ldorsum.
cont 291 conv
contrahere vb. "stipulare contratI i" contra venire vb. ' "contravvenire"
DFB 84 ca.1201-17 non nocente sibi capitulo facto super PPE 107 a.1211 predcta ornnia promittimus vobs atten-
iIlos qui prestant vel contrahunt eum illis qui in cursum dere et observare et contra non venire.
vadunt. contravetus 'sm.
L eontraetus. FNU 118 a. 1210 mulos rubeos ... quorum mulorum unus
contrafacere vb. "contravvenire" est coctus de brionibus ante et alius de contravetis retro.
CAC 188 a.1180 (Sav.) et qui contra hoc fecerit. BSL 83 contrus sm. "contratto /!.surario"
a.1253 sub pena dupli de quanto contrafactum fuerit. DMe 469 post 1461 contractus qui vulgo ap~~llantur
SIG 320 a.1333 teneantur ... declarare in scriptis sive in contri civimentorum sive usurarum super peccunlls.
cedulla una illam personam de qua ... eis videatur quod contumium sn. "orlo. contorno"
eontrafecerit. RH 3 (1948) 24 a.1462 (Taggia) de altitudine palmo-
L eontrafactionem. contrafaetus. facere. D contrafar. rum vi. mensurando a fondo tine super usque ad con-
contrafactionem sf. "trasgressione. contravvenzione" tumia tine.
SGS 267 a.1505 (Sav.) bareha una onusta vino hominum contus sm. "trave che lega la costolatura della nave;
sexti de contrahando ob contrafactionem gabelle . ., cintura sopra la copertura del bordo della nav~" .
L contrafaeere. D contrafactium. CGO 40 a.1259 (PortoY.) serras et cootos ornnes hgna-
coptrafactus agg. "contraffatto. imitato" minis pro quadam sagita.
GC 101 a.1191 ballas v. de fustianeis de papia contrafac- JAN. l 261, 297. ~.
tis de placentia. DRG.2 252 a.1239 (Gen.) lib. ... inpli- L conctus. contare. contoval. conucius. D contuali.
catas in alamaneschis contrafactis. PCP 160 a.1316 zaIo- conucius sm. "tra ve"
ni et lombardeschi contrafacti ad zalonum vendantur pi- CSTI296 a.l381 canterios vel eonucios.
chos xliii. L contuso
convencionaris agg. "relativo a un 'contratto"
L contrafacere.
CA 591 a.1292 item in una litera convencionari ij. s.
contraire vb. "opporsi"
IVI, 684 Gloss.: ''forse gi una lettera di cambio?"
CGS.2 152 a.l 163 dignm duximus huiusmodi abusioni
L convencionem. conventatus.
penitus contraire. convencionem sf. "patto. accordo. convenzione"
. contramandum so. "termine di preavviso" BSR 40 a.l 173 quod molendinum.non est in illo manen-
U .2 314 a.1299 (trattalo di pace tra Genova e Pisa, per tatico sed est extra istam convencionem. CP 966 a.1396
venticinque anni: prevedeva un preavviso di due anni per faota seu composita fuit liga, seu pacta et convenciones
la denuncia) qui duo anni incipiendi a die diete denun- facte fuerunt.
ciationis ut supra vulgo appellantur de contramando. L convencionaris.
LJ.2 394 a.1299 tam pro tempo re ipsius tregue quam convenientia si. "accordo. patto (cf ingl. covenant)"
contramandi .. . - durante tempore treugue et contra- OIB 354 a.1169 hanc convenientiam et que in ea osten-
mandi predicti. BGP 198 a.1484 nuntiavit nobis magni- duntur capitula .. . debent habitatores totius eivitatis ge-
ficum officium sane ti georgii denunctiatum a vestris fuis- nue a primo usque ad minimum custodire.
se contramandum treuge presidi civitatis sarzane. convenium sn. "venuta, immigrazione"
D contramandare. contramando. RVN 128 S. xiv. (Noli) quod piscatores extranei: qui fece-
. contraria si. "difetto" rint convenia in naulo, tractentur .. . uti cives nauli, et h-
NL.l 251 a.121O et si aliqua magagna 'in eis (runcinis) bere possint calas matutinas. I
advenrit. .. excepto si ipsa iniuria venerit occasione
unius contrarie quarn unus eorum habt in latere sinistro.
contrariare vb. "opporsi"
~~
conventatus agg. "convenzionato, legato da cono'
... et egregios et nobiles et prudentes viros dominorum coopertum sn. "coperta di nave"
ianonum de boscho . .. bemabovem ricium. .. BAV 191 SF 184 a.1190 (Sav.) et I\abebit navis castelum et super-
a.1393 (Moncalvo) aliquam Iigam, conventionem, fideIi- castellum in .pupa et castelum in prora, et duo cooperta.
tatem vel pactum. U.l 473 a.l202 non faciemus con- CGG 34 a.1259 (PortoY.) supra cohopertum dicti ligni
ventionem vel iuram cum aliquo Ioco vel terra. sive taride.
L conventus. conventionatus. L cooperta.
conventus sm. "accordo. patto" cohopertura si. "copertina di registro"
SSA 131 a.1345 (Sav.) et quod (ferrarii) non facient inter ~ST 1~8 a. 13~1 (Taggia! ei iIlud (instrumentum) ponere
se rassam vel coniurationem vel conventum ad dampnum mfra dies tres IO cartulano grosso ad minus unius quater-
alicuius civis saone. ni appapiri cum cohopertura carte. . .
L conventatus. conventicula. conventionem. Cf. JAN.2 385, 417: "cohopenura: coperta della nave,l
conversus sm. "converso. frate laico servitore" L cooperta. copertura.
LMS 223 a.1222 ego guillelmus de monte minister ecde- coopertus agg. "coperto"
sie sancti andree de calasco ... recipio te nicolosum in CDG ..1252 navis cooperta cum duobus coopertis dehet
fratrem et conversum et clericum eiusdem ecclesie. dare hbras tres. RBR 20 a.1254 (Sav.) introytum et exi-
DUC.2 547: conversi in monasteriis dicuntur laici mona- ~um cooPc:rtum. NL.2 331 a. 12~5 illud !ignum quod est
chi laicis exercitiis et monachorum obsequiis addicti mceplum IO fontenella ... facere m eo coopertam et tala-
convivare vb. "convitare" mos duo~ coopertos, unum in proa et alterum in popa.
ASA 335 a.1350 (Alb.) quod nulla persona nostre iuri- L coopenre. copertus.
sdictionis audeat vel presumat. .. invitari vel convivari coopertus agg. " tinto"
seu invitari vel convivari facere vel secum habere ad nu- SMV 48 a.1185 unum par peUiurn coopertum de perso
cias ve) aliquod convivium ultra triginta duas personas_ - pelles meas coopertas de vennilio. '
L convivium. D conviar. cooprire vb. "coprire con un tetto"
convivium sn. "convito, pranzo" MCD 49 a.1496 (Fin.) infinnaria que erat cooprienda an
ASA 335 a.1350 (Alb.) secum habere ad nucias vel ali- deberemus choprire.
quod convivium ultra triginta duas personas. L cooperire. choprire. D crovir. I
bulas altitudinis infrascripte mensure. SOV 290 8.1428 copertorius/ -m smln. "coperchio"
(On.) et rasperii debeant habere copellum scandaliatum. GDN 639 a.1254 (Noli) foramen ... factum in copertorio
G.DE GREGORIO, ROM 58 (1932) 258: < gr. k>pellon dicte eapsie. PVP 262 a.1461 copertoria duo pro corba.
"mnsteLlo" , cf: nap. copiello, m.s. PVP 112 copertorii duo pro pane.
D cupelu. copertulum sn. "coperchio"
coperchium sn. "coperchio SSL 169 a.1336 quatuor poti magni pro vino de argento
, BNA 253 a.126O (Vent.) arcas tres ... inter quas est una albo cum esmaltis in copertulis de liga sterlingorum.
sine coperchio. CPB 241 a.1362 (Bobbio) item unum L coperchium.
banchale de duobus coperchijs. CPB 244 a.1388 (Bob- copertura sf. "copertura, tetto"
bio) item unum banchale a tribus coperchijs cum scrana BSR 409 a.1253 et dictam domum habitare et eani manu-
post. - item unum banchale cum quinque coperchijs po- tenere de eoperturis et de 'serraliis, meis expensis.
situm in statione. - item unum scrineum a duobus co- L cohopertura. copena.
perchijs. NBI 38 a.1390 capsa una sine coperchio. NIS coperturerius sm. "fabbricante di coperte"
355 a.1425 gobelletum unum de argento deaurato aitum, LG 646 a.1404 quod coperturerii et sartores ponderent ad
cum coperchio. PVP 228 a.145 1 item praterii sex magni billancias ... - quod non lieeat copertoreriis emere vel
cum suis coperchiis. PVP 229 a.1456 cavagnum unum vendere ... ad pondus cantaretorum.
cum coperchio magnum. L copertorerius.
L coperc1um. coperculum. coperchum. copertulum. co- copertus agg. "coperto"
verclarius. (fontana) coverclata. D cuverciu. LG 436 a.1383 non portet fimum, letamen, vel murtam
coperclum sn. "coperchio" nixi in sachis saitanis vel zerbinis copertis.
SSL 171 a.1336 una tacia alba et unus potus parvus cum L eoopertus.
esmalto in copercio de argento albo de liga turonensium. copertus agg. "tinto"
L coperchium. CAC 425 a.1181 (Sav.) par pellium ~gnelli copertas de
coperculum sm. "coperchio" perso.
SSL 218 a.1336 iii. testi cum coperculis de ramo. L coopertus. .
L coperchium. copertus agg. "nascosto, non apparente"
coperchum sn. "coperchio" DAF 41 a.1300 universa mea bona mobilia' et immobilia,
CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam maSlram,frustam copena et discopena ubique existentia .. PLS 470 ~.l. 30.1
sine copercho. universa mea bona habita, coperta et d.scoperta, t.b. p.-
L coperchium. gnori obligo.
coperh-e vv. "coprire" L discopertus. D crovir.
ASD 65 a.1381 item soniam unam panni sete pro cope- copeta sf. "tazza"
riendo eorbam sive quinam. NIS 354 a.1425 certas copetas de argento . .
coperta sf. "coperta. ponte della nave" L eubetta.
DAF 56 8.1300 navim meam de tribus copertis. SIG 324 copeta sf. "tazza, unit' di misura del prelievo del:
a.1 330 et tenere unam ex dictis balistris in copena. SIG l'imposta sul grano"
417 a.1330 cocha lrium copenamm. TL.3 651 a.1449 de CNM 206 a.1204 (Sav.) dominus wilielmus guertius,
mercibus in coperta non ponandis. DSP 13 a ..1459 na- saonensium potestas, vendidit iacobo loterii, sieut hodie
vim seu Iignum de duabus copenis ... lignum unius co- colligitur et capitur, copetan;J grani et aliarum que yen-
perte. PSP 98 a.1502 navigiorum de coperta. , duntur ad quartinum, sive intratarn lezide ... que copeta
L cooperta. copertona. copertorem. copertorerius. coper- est lvi pars quartini saone. CNM 425 a.1206 (Sav.) ca-
torius. copertura. bella copete. PMS 177 a.1239 (Sav.) proventus copete
copertona sf. "copertone, grossa coperta?" sive leide grani et blavi. PMS 194 a.1248 (Sav.) ho~i
VCB 350 a.1298 (Bonif.) vegetes tres, parolinum unum, nes albingane debent sol vere incivitate saone copetam et
copertonam unam, frascatam unam. obolum unum pro cantario et denarium unum pro bestia
L coperta. honerata sale. SRC 296 a.1294 (Sav.) diete copete sive
copertorem sm. "conciatetti" leide ... ad raeionem duarum copetarum pro mina SSA
RCP 83 a.1278 (Sarz.) blancus copenor. DRG.3 1157
a.1327 tibi oberto de sancla savina, copertori ... obertinus 259 a.1330 (Sav.) copetam ... tractam postea ex dicto gra-
de clavaro, copertor domorum. no lombardo pensato, reperierunt pensare une . decem ...
L copena - non computata eopeta nec mondalia... SSA ~53
copertorerius sm. ''fabbricante di coperte" a.1345 (Sav.) ponQ~raverunt granum ... extracta copeta,
SSA.2 142 a.1345 (Sav.) iuperii et copertorerii ... coperto- tara pro sacho .. .. resta neto de copeta et de sacho rubo
rerii facientes copertorios. LG 248 a.1363 symon de mo- quinque.
nelia copertorerius. MNS.l 17 a.1376 de sacramento jupe- L copallus. D copeta. ,
riorum et copertoreriorum. LG 646 a.1404 quod non liceat copia sf. "copia, trascrizione"
copertoreriis emere vel vendere ... ad pondus cantaretorum. PPE 85 a.lI9I (Vercelli) et si aliquando memorate con-
LG 701 .1406 copertorerii, imperiorii et sartores, coho- cessionis autenticum documentum ecelesie de castello
pertoria deploides etres arti sue pertinentes'vendentes. necessarium tuerit, exhibere debeant et ipsius eopiam ta-
L coperta. copertorius. coperturerius. cere. CSS 204 a.1435 (Sanr.) teneatur dari facere ...
copertorius sm. "fabbricante di coperte" exemplum, sive copia ipsius inquisitionis, accusati?nis
LG 665 a.1406 ars copertoriorum. seu denunciationis. CSS 266 a.1435 (Sanr.) et dan fa-
L copertorerius. I ciat ... illi debitori ... copiam scripture, appodisie seu in-
copertoriusl -m smln. "coperta" strumenti.
CAC 255 a.1179 (Sav.) et culcitram unam et cuxinum i. L acopiare.
et copertorium i. et linteamina ii. DAF 23 a.1300 coper- coplUeto sn. "copriletto"
torium unum virrnilium. PVP 220 a.1451 item coperto- PVP 276 a.1488 coplileto uno saie vermillie.
rium unum burdi de alexandria. SSA.2 142 a.1345 (Sav.) L coprilectus.
copertorerii. .. facientes copertorios in civitate saone. (de) copolario cognome ,
REW 2206. ALE 120. PTS 26 a.1258 (PortoV.) ego recuperus filius quondam
L copena. D copertor. laborantis de copolario.
copr 300 cora
corapistolem sf. "specie di stoffa" corbia top. "Corbe (Fr. sett.); tessuto di Corbie"
GG.2 453 a.1206 pecias duas de drapis que dicitur cora- DRG.215 a.12oo (Gen.) capam 1. corbie.
pistolis. L curbie.
corarius sm. "cuoiaio". cognome corbinum sn. "cesta usala per la vendemmia"
RCP 84 a.l278 (Sarz.) durans corarius. GRI 42 a.1519 (Alb.) possit portare fcere ad vineas vel
L coirarius. D coi.. alium '}ocum corbina, cavagnia seti bariles vel alia vasa
corassa sf. "corazza" causa vindemiandi.
SGM 102 a.1376 (Massa) corasse veteres et tristes quinque. L corba. gorbinus . D corbino.
L coiracia. corbinum sn. "nassa"
corazaria sf. "arte della produzione di corazze" GR 2.49 (Sospel) piscantes cum corbino, nauzea, incana-
AND.l 393 a.1293 ministerium faciendi coracias et ar- ta, bertavel, barrel et capairono.
tem corazarie corbona sf. "grossa cesta" I
L coiraciarius. OMC 221 a.1398 ipsa omnia mastica ponere 'et collocare
corassina sf. "specie di corazza" in corbona.
SGM 103 a. 1376 (Massa) corasine quatuor. L corba.
L coracia. D corazina. corceus sm.
corata sf. "corata, coratella" PLL 514' a.I441 (= VFD 187 a.l403) alumine, grano, vi-
RCP 139 a.1188 (Luni) pelles omnes sunt curie, et collari no, uva, garoulea, corceis et lana.
et corate sunt cocorum ... Icoci debent habere ... sumatam IVI, n.: coriis ?
porci preter barbinam et collare et coratam cum tribus corcbibitus agg. "(di tessuto) operato con inseri-
nodis. GR 2.25 (Sospel) vendere teneatur .. . coratam mento difili d 'oro"
cum corde. AND.I 221 a.I401 pro precio planetarum trium: unius
L corada. D cu. . .. videlicel corchibite auro et perlis ad acum .. .
corataria sf. "arte del/la conceria" L carchibitus.
GR 42 (Nizza) aliquis non sit ausus uti offido coratarie, corda ' sf. "corda, fune; strumento di tortura"
nisi primo iuraverit. GC.2 289 a.1192 corde debent esse marignan (devono es-
L curateria. corium. D coirat. sere fornite da M.). VCB 7 a .. 1238 (Bonif.) cordas canabi
corraterium sn. "corridoio, sulla nave" decem. VCB 40 a.1238 (Bonif.) fardelli duo qui erant liga-
BSL 370 n. a. I 253-55 (Marsiglia) exceptis corrateriis. ti scilicet unus de corda de erba et alius de corde de cana-
L coretorem. bo. DRG.2 269 a.1244 peciarn unarn faudati et cordas et
'coratia sf. "corazza" sarpelerias. SIG 324 a.1300 balistram 'llnam de streva ...
NBI 38 a.1390 item coraa una. PLL 472 a.1441 corra- cum duabus bonis cordis ultra magistram. ASA 124
tie cum manicis cupis el collariis. a.1381 (Alb.) nulla persona audeat ... tenere sive nutrire su-
L coiracia. per territorio ortoverii caplas salvo una que mitlatur ad ma-
coratum sn. num et cum corda. CST 176 a.1381 (Taggia) et in statella
ORG.3 944 a.1306 et debent honerari et stivari dieta lana balantiarurn 'nichil sit additum nisi cordam et balane qua-
in dictis galeis ad cunia duo et unum coratum tantum et rum una ponderet plus quarn a1ia ... LG 435 a.1383 artem
non ultra, et si maiorem stivam facerent lune debenl mi- buelorum pro faciendo cordam laborare. CDC 30 a.1386
nui solidi quinqne de naulo pro quolibet cantario. ' corde de lando fangotus i. CPB 245 a.1388 (Piac.) item
coratus agg. "(d vino) svampiro" pensses octo cordarum inter subtilem el grossam ... item
LG 406 a.1383 vinum quod sapiat acetum, ve! sentiat de duodecim zonchulas corde pro bobus. LG 601 a.l403 la-
ponlo vel de grogo vel de marci do, vel quod ~it coratun borare artem buellaria'm ... pro faciendo cordas que appel-
vel svampitum. lantur [ .. . ] sive buellas. MBA 377 a.1407 (Seyne) cordas.
corba sf. cesia. vaso, culla" DSP 116 a.1414 aliquarn quantitatem sartie sive cordarum,
PLP 103 a.1250 (Sav.) vidi ... quendam hominem cum CAR 25 a.1435 cordis seu funibus. TL.2 799 et dato sibi
corba una in collo. GR 48 a.1267 (Apric.) colligere in ca- certo tonnento, quia non elesimus ipsum tirare ad cordam
vagno aut inginio. sive in corba el in a1io a1iquo vase seu essendo senis et non bene conditionatus.
felegata alienas uvas. RCP 687 a.1275 (Sarz.) iiij corbas L cordarius. cordella. cordelatus. cordonus. cordulus.
de vino in popLetulo. LG 23 s.xiii ne faciant corb;lS de li- gordena. D corda.
gnis castanearum. LG 419 a.1383 corbis, cistis ve] ~ava cordanerius sm. "pellaio, cuoiaio" ,
gnis. CDC 25 a.1386 mercium. corba i. PPV 114 ca. 1400 FAF 245 a.1262 bononato de alba ... cordanerio. DSP
(Gen.) ne faiant. .. corbas vel cavagnas de vigis castane a- 332 a.1553 confectores seu cordanerii et unctores.
rum. SOV 229 a.14~8 (On.) sive collegerit (fructus) in ca- L cordeanerius. cordoanus. D curdan.
vagno. corba seu falda .. TL.3 1000 sg. a.1474 corbe piene cordaria top. (Sav.)
veretonorum .. . novem. - pecii magni et parvi coiracia- BG 180 a.1484. {Sav.). a quo termlino seu aqua descen-
rum marcidarum in una corba vigin quatuor dens ibidem et pro tennino usque ad dictum groppum
L corbella. corbem. corbinum. corbona. curt>em. gorbi- cordarie. I
nus., D corba. cordarius sm. "fabbricatore di corde" cognome
corba sf. "culla" CNM 332 a.1203 (Sav.) henricus cordarius.
ASO 65 a.1381 ilem soniam unam panni sete pro cope- D corderio.
riendo corbam sJve quinam. PVP 262 a.1461 copertoria cordeanerius sm. "pella io, cuoiaio"
duo pro corba. PVP 335 a. L506 cunas sive corbas. ' CGS.1 40 a.1156 otonis boni cordeanerii. '11
corbella sf. "cestello" I I
PAC5. '
CPB 242 a.1388 (Bobbio) ilem tres corbellas. L cordanerius. cordenarius. cordoanerius. cordoanus.
L corba. D curbela. ,I, , cordonaverius. D curdan.
corbem sm. "cesta" cordella sf. "nappa, cordella, accessorio dell'abito
CGG 173 a.126O (PortoV.) corbes iii. LG 426 a.l383 pa- femminile"
nerios. corbes. LEM 188 a.1238 vegetem. curtelos ii. et VCB 7 a.1238 (Bonif.) frexios et cordellas. VCB 40
corbes et discUlll , tinellum i., trapunclas. a.1238 (Bonif.) pecie tres de cordellis. LG 8?4.a.14~
L corba. vestes, zone. corrigie, cordella, viarbara et aha locaha.
cord 302 core
AS 64 a.1432 cavegerias, cordeLlas et texutos sive cimos cordovanus sm. "cuoio, pellame"
syricos. TL.I 833 a.1458 petie due cordellarum pro coi- DRG.2 484 a.1253 cargias sexdecim cordovanorum.
ratijs. MAS 41 a.-1463 liceat merceriis .. . de ipsa (septa) L cordoanus.
vel de ipso (auro et argento) facere .. . cordelas. cinctos, corduanus sm. " c~o;o, pelle"
franzias seu fenogetos. PVP 297 a.1491 pro frexeto et DNB lL4 a.1197 torsellos iii . corduani. NL.l 110
cordella pro dieta gamorra. PVP 300 a.1492 panni 4 a.1203 duodenas cenlum corduanorum .. . istud cordua-
cordele. num. NL.I 174 a.1 203 annuatim ... pro pensiooe lib. vi.
PVP 359. jan. et Unum bonum corduanum dare. GG.2443 3.1206
L corda. cordelatus. D curdeleta. se comparasse 101 corduanos. NL.I 396 a.1210 me ... 8C-
cordelatus agg. ("di tessuto) a coste" cepisse a te tantum corduanum. NL.2.339 a.l 5 pretlo
PVP 331 a.1508 pro panno cordelato parrni 13. corduanorum quos ei vendidisli.
L corda. cordella. L cordoanus.
cordem sf. "corda" . cordubanus sm. "cuoio o pelle"
VCB 40 a.1238 (Bonif.) fardelli duo qui erant ligati scili- FAO 42 a. 1278 (Parigi) de pecia cordubani slve rubei si-
cet unus de corda de erba et alius de corde de canabo. ve alterius coloris iiii. denarios.
cordenarius sm. "pella io, cuoiaio" L cordoanus.
DSP 332 a.1553 artes eonfeetorum seu cordenariorum et cordulus sm. "cordoncino"
unctorum. M~B 180 a.1427 litter~$ apostolicas .. . veris bulis plum"
L cordeanerius. belS cum cordulo canapls more romane curie impendenti-
cordoanaria sf. "arte della lavorazione delle pelli" bus bulatas.
NL.I 174 a.1203 lb. . .. cum qui bus promino laborare et L corda.
negotiari in cordoanaria et in domo tua de blancaria. correa sf. "correggia?"
lo".. \ L cordoanus. CA 613 a.1292 ilem in correis pro streuis [Ivl. n.: staffe
cordoanerius sm. "pella io, cuoiaio" ; cognome (ingi. stirrups)?1 .
CGS.2 111 a.1163 nos otobonus et anselmus cordoane- D correa. curea.
rii. CGS.2 156 a.l163 ascherius cordoanerius. CDG.2 correa sf. "ballo (lat. class. chorea)
CSG 65 a.1375 ne ludant ad azardum nee correis se im-
173 a.1173 baldicio cordoanerius. CNM 131 a.1203
(Sav.) faxum unum de beccunis quem sibi petit jacobus ~~~ .
iule cordoaneriis ianue. TL.2 301 a.1464 bartholomeo de L correizare. correzare. '
monteacuto cordoanerio. DSP 283 a.1564 nonnullos ar- coreallum top. (Noli)
tifices artis unctorum seu cordoaneriorum apperuisse PMS 40 a.1189 (Sav.) ab aqua corealli. SRB 210 a.l ~89
apotecas ... quod enim respectu fectoris et male olemie (Sav.) fossatum de corealJo. RVN 126 s. xiv.? (Noli) fos-
cedit in prejuditium vicinotum et hsabitantium in dieta satum corealli.
contracta corredere vb. "( = corrodere ?) devastare "
L cordeanerius. cordoanus. cordonem. PLP 95 a.1250 (Sav.) oves xx . . . correserunt vinearn et
cordoanus sm. "specie di pelle 'lavorata all'uso di seminatum.
Cordova" coredissa sf. "donna di ma/affare"
CAC 336 a.ll80 (Sav.) faxi iiii. de agnine .. . et cordoa- OR 42 (Nizza) si aliquis vocaveri.t mulierem maritatam
nos vi. et coria iii. que sunt circa: agninas. GG 29 a. 1200 meretricemvel coredissarn dabil pro iustitia solid. x.
de soma una et media de baanis et de cordoanis. DRG.2 D scurlussua .
137 a.1213 occasione cordoanorum quos ... vendidit. c0r:red0ri~,m sn. "(sulla nave) corridoio. passaggio
LMS 153 a.1222 tantum de cordoano : .. LMS 450 sotto llponte
a.1226 tantum de cordoano afactato. ava 69 a.1244 BSL 300 a. 1269 faciarn ... quandam navem de novo ...
cum quaternis triginta duos cordoani grossi. DRG.2 485 de manerie el mensuris infrascriptis .. . vicelicet.. .. et in
a.1253 me tibi dare de bere lib. xxx que tibi restant sol- corredorlo palmorum sex.
vende de vie tura et pedagiis cargiarum sexdeeim cordoa- JAN.2360.
fiorum. LEM 250 a.1259 confessus fuit ... se emisse tan- L coretorem.
tum cordoanum. :. DDG 215 a.1376 pro cordoanorum coredum sn. "corredo domestico. masserizia"
ballis v. LG 718 a.1406 sellarius non possit... vendere GR 26 a.1330. (Sarz.) de coredis non accipiendis in pigno-
aliquam sellam de montonina pro cordoano. re ... non poSSlD1 coreda de lecto ve1 dorso in pignore capi.
L conredum. cunredum.
Cf. CVM mil. cordovan "sommacco, pelle da scarpe".
corredum sn. "corredo, attrezzatura della nave"
L cordanerius. cordeanerius. cordoanaria. cordoanerius.
BSL 72 a.1250 navis ... omnibus sa.rcus suis barchis cor~
cordonaverius. cordovanus. corduanus. cordubanus. redis et apparati bus. DAA 38 a..l274 predictarn navem
cordonem sm. "pellaio, cuoiaio"
cum omni sarcia, corredis et apparatu ipsi pertinenti.
SOV 240 a.1428 (On.) item quod nemo debeat facere CGG 359 a.1275 (PortoY.) navim unam ... cum omnibus
multam nisi de sua ... excepto cordoni bus quod possint sarciiis, apparatibus et corredis. MFV 402 a.1291 ga-
acdpere pro suo usum tantum. leas . .. munitas de sarcia corredo et apparata ad saten-
L cordoanerius. ciam. PLS 218 a.1301. galearn .. . paratam et fumitam om-
cordonum top. ni sarda. corredo et apparatu ipsius. ACL 112 a.1344 li-
CDG.2 377 a.119O torselli panorum de fisac et de cordo- gni de orlo . .. cum sarcia. co~.o et pp~t~ ipsius ligni.
no et de limoginis. BGO 139 a.1360 propter anusslOnem ahculUS sarcie seu
cordonus sm. "cordone; cimosa" corredi ipsius ligni. DKR 338 a.1426 navi m aparatam et
MAS 117 n.65 a.1471 de diversis colori bus cordonorum fulcitam hominibus er corredis. annis, panatica et aliis
pannorum serici. CPB 245 a.1388 (Piac.) item unam omnibus necessariis. GR 22 a.1519 (Alb.) si aliqua per-
duodenam de cordonis de serico .. . item quatuor cordo- sona reperta fuerit com~ttere furtum in dicta maritima
nos de repo. AS 66 a.1432 in pannis siricis rubeis vel de corredis et assuexiis (= amexiis ).'
morellis factis de grana apponantur cordoni pro aliqua LDM22.
parte crocei et pro ali qua parte virides. PVP 253 a.1458 corregeta sf. "piccola cinrura"
cordono duo a clavibus. PVP 304 a.1492 una corregeta argenti pili leonis.
L corda. gordena. D cordonetto. L corrigia.
. --
coriJem sf. "mobile domestico" REW 2235 cornea, cf. DEl.2 1115 comio (<; mediterr.)
VCB J79 a.1239 (Bonif.) scranam unam, tabulas et tri, (bot.) "corniolo"
speos de lecto, corilem unam. L canareta. coma. cornale. cornaleta. cornar. cornarea.
corrilius sm. "piccolo corso d'acqua" comaretum. cornassi. comilium. comua. D cum.
GR 42 a.I267 (Apric.) usque ad corrilium siccum. GR (re de)"comassi top. (Sav.)
2.26 a.1294 (Apric.) eundo per flu~en nervie versus ma- SRC 350 a. 1297 campum unum in re de comassi.
re usque ad corrilium sive rianam. GR 42 a.1534 (Vent.) Lcomarium.
corrilius seu vallonum. corneiano top. "Comigliano"
q. DUC.2 673 curriles aquae: quae fluunt, cursum ha- PAC 6 a.1363 comeiano.
benI. ADL (Vent.).
D coreglia. curregliu. L comelianum.
coryllus sm. (bot.) "nocciolo" comelianum top. "Camigliano"
GSB 100 a .1577 bestie pascentes in nemore consito RCA 67 a.I.I44 laus de decima vulturiensium et de pellio
coryllorum. et de sesto et de corneliano el de sancto petro de arena.
L colarus. BSR 457 a.1175 homines vero arenzani, vulturi, pelii, si-
corinarium so. "campo colrivalO a cavolf' gestri, c~melianj. L~M 2~1 a.l2591erram et locum que-
GR 42 s.xvii (Naticino) si quis damnum dederit in rave- dam poSltam et poSltum ID colJonato sive in corneliano
riis et corinariis. cum domo superposita. J '
L caulus. D corina/e. CfL 21: non pochi i fundi comelian; regisrrali nella Ta-
coriariusl corizarius sm. "cinturaio"; cognome vola di Ve/eia (ca.JJO E. V.). Cf. SAA 80 a.955 (Corne-
COS 107 a.1186 musus coriarius. OSM 176 a.1190 010 gliano d' AJba) loco ubi dicitur corneliano: <; Comelius.
coriarius. NB 14 a.ll~8 te*s phirneri corizarius ... L comeiano. comiglianurn. comilia. D cumign.
\ ' L corearius. eomeUum top. (Riviera di Levante)
corium sn. "cuoio" , G.B.PEu.EoRlNI, in: Atti del Convegno della Societ ita-
CPB 245 a.13~8 (Piac.) item duodecim capita bragilorum liana diglottologia. Belluno 1980, Pisa 198J, p. 17, cila:
de corio ... item unum sextum pro signando corium. K.MrLLER, ltineraria Romana, $tuttgart 1916 p.239 che
L c,oyra. coyretum. coirarius. coro cora. corataria. co- segnala a nord di Lune (Luni), lungo la costa ligure di
reum. coria. corrum. excorare. excQriare. incoriare. Levante, un ComeIium (= Corniglio. Comiglia. presso
D cairo. . I
Vernazza): cf. Comelius, genI. rom.
corius sm. "cavolo", elem. topon. L comilia. D corniglia.
CSF 101 a.1443 (Finale) ubi dicitur planum corii. comelum top. (Torria,On.)
L caulus. D coru. . SOV 330 a. 1428 (On.) de non boscando in bosco i1iceti
connus sm. "misurazione di derrate "a colmo" (an- et bosco comeli.
zich "a raso") !
cometus top. (Venr.)
PVP 267 a.I462 medie quarte pro razo xx., quarte pro TMV 67 a.1260 (Vent.) cometus.
conno ii., medie quarte pro cormo xx. ' D comellu. I , r ,
le unum marmoreum . . . cum sua pilastrata marmorea . .. coronelum sn. "colonna di scrittura notarile"
cum suis capitellis et architravo ac frixio et comixono ASA 338 a.1350 (Alb.) item dando exemplum cuiuslibet
cum archo superius. DSP 248 a.1543 non liceat alicui scripture seu actorum quorumcu~que pro quo.libet c<;,ro-
ponere cornixlona ad domus . . . nec possint excedere a nelo in quo coronelo sint linea tngmta duo et m quahbel
dieto muro . . . computatis comixionis et imbre seu gron- linea sint litere viginti sex ...
dana palmos duos. ' L colonellum.
Lcomicem. corpetus sm. "farsetto"
comu sn. "corno. materia cornea" PVP 262 a.I461 bialdum unum pro fili a et unum corpe-
BSG 129 a.1267 et cum balistris octo de comu de duobus tum.
pedibus et aliis duabus balistris de streva. LG 335 a.1363 D curpettu.
iactum aliquem aLicuius muri, rumenlam, comua, relun- corpum sn. "colpo. percossa" .
daluras.. . MSG 296 a.1275 item quod omnes predicti RLC 51 a.1297 (Cosio) et sibi corpum pervenent .. : et
(balistarii) leneantur ponere in quolibet lavorerio quod de colpum sibi pervenerit de dieta bestia.
cetero facient, centuretam ferri, latoni sive comus. DDG L colpum. D corpo.
520 a.1376 pro comorum ballis vii. . , corpus sn. "salma. cadavere"
L (de) scornabechis. scomamontonus. D cornu. PVP 320 a.1508 pro octo faculis cere, pro crucibus qua-
. comu sn. "corno, strumento musicale" tuor et uno brandono pro corporeo
CSS 303 a.1435 (Sanr.) et sonare cornu vel trumbetum corpus sn. "corpo giuridico .
vel scoliam. CSS 328 a.1435 (Sanr.) si diclus nuncius LG 239 a.1327 quod ali qua persona, corpus, colleglUID
non habueril cornu vel scoliam aut trumbetum . . . l. vel universitas .. .
comu sn. "como, in locuziolli diverse" corpusereticus cognome .
CNM 161 ca. 1205 (~av. ) non credunt quod accperet cor- MSS 113 a.1138 (Tortona) rubaldus corpuserellcus.
nu ["un corno", cio "nulla": cf. CNM 142 ca. 1024 D corpu.
(Sav.) non credit inde aliquidj. AI Il 9 a.1241 quod cum corsalis agg. "corsaro"
audisset pelavicjnus. retraxit comua ["ritrasse le corna SC 191 a.ll57 nuHum lignum corsale.
(come una lumaca)" = si ritrj et stetit in montibus su- L cursalis.
pra vernaciam nec aUS1JS fuit ut de,scenderet. SFG 2.354 corsaria sf. "azione predatoria di corsari"
a.1528 qui quidem emptores (di una gabell) ul supra et SRC 77 a.1251 (Var.) pro raubaria vel corsria.
quilibet eorum in solidum tacto comu promiserunt. L cursaria. D corsia.
comua n.pl. "coma. foggia di acconciaturafemmini- corsarius sm. "corsaro"
le per il capo" .
GIB 501 a.1272 si. .. venerint per terram vel per mare si-
BOV 547 a.1452 (Sav.) novos gestus mulierum que insti-
cut corsarii et fecerint dampnum... U 2 564 a.1347 de.
gante diabolo noviter videntur portare bordaturas quas
non receptando aliquem inimicum rebellem nee corsa-
appellant grandines seu corruscationes et lepras et in ca-
pite comua et velia, rium vel forestatum comunis ianue.
comua top. "antico n.ome del colle di Tenda" L cursalem.
LTI 49 n.51 a.1239 colla comue. . corzetus sm. "sorta di monile"
REW 2235 cornea, cf. DEI.2 1115 cornio C< mediterr.) DAF 23 a.1300 item pecie due de macuca, coprisius unus
(bot.) "corniolo" et mantus de blavo foderatus penna varia, paria octo de
L comarium. D cornio . corzetis, item linteamina duo. PLC 96 a.1301 corzetum
corroala sf. "servizio. obbligatorio, prestazione feu - unum auri. cum perlis et lapidibus.
dale" l ' L crogietus. crusetus. D corzetto. curzettu.
GR 2.26 (St.Pons) pro una descoblada si nutries porcum corsi top. .
et pro una corroata expensis diete ecclesie. RCA 297 a.1146 terzerium de vinea in corsi . .."
Cf. cm.t 19 corvata: G. BAILLY, Trait des servis et de- corsi cognome
voirs seigneriaux, Chambry 1697. DUC.2 590 corva- SCT 248 a.1297 (Sav.) castagnetum corsorum (top.).
tae: operae quas subditi ac rustici dominis suis praestare corsia sf. "corridoio, sulla galea" .
ex lege tenentur: corves. ' SIG 356 a.1330 ferrum .. . et asta pro dieto bolzono que
V curv. maneat semper in corsia.
. !cbrroborare vb. "asseverare. confermare" corsica top. "Corsica" . .
MBL 265 a.84O (Lrins) ceteri firmatores ... signum t se- RCA 128 a.1l63 vadens de ianua in corsicam ob cam-
niofredi grarnatici qui ob privacionem visionis oculorum bium. CAC 29 a.1178 (Sav.) in sardenna aut in corsica.
manu propria hoc translatum corroborari nequivi. U.2 199 a.1289 latroncellus risus de insula corsica.
L roborare. corsicum sn. "dazio portuale" iI
corona sf. "corona, diadema, ornamento femminile" CDG 253 a.1149 orta est inter pisanos et riparios discor-
BVP 235 a.1388 corona perlarum veracium. dia scilicet de lenis et corsicis et sacris sardinee. pisani
corona sf. "berretto imposto per scherno ai malfatto- soliti erant dare et debent de lena et sacro den. duos . ~ .
ri frustati pubblicamente"
CP 161 a.091 pro pingendo coronam cuiusdam frustati.
Cf. IVI, Reg. . !
L mitra. corsigia cognome .I
corona sf. "ghiera? " DNB 93 a.1182 alberte corsigia. I
CGS.I 25 a.]] 56 duos cosinos unus de corre. LMS 59 costa top. " ,
a. 1.222 lego ... unum cosinuni meum. BNA 4 a.1258 BCG 1"73 a.1066 in loco ubi dicitur la costa. RCA 164
(Vent.) letum meum munitum ... duobus cossinis et duo-o (= PAC 12) a.1069 ir a costa .. . in a costas. BCG 190
bs cervicariis. eGO 148. a.126O culcitram nam, cossi- a.1086 a loco ubi dicitur ... alacosta. LMS 466 a.l127-8
num et sacconum pro lecto. CGG 362 a.1275 item cul- in sigestro, in villa de bargono ~d costa!D' . CAC 19
citra, cossinus .. . cortina. PLC 69 a.130 l cossinos .. . ore- a.1178 (Sav.) in maso de costa, quqd iacet.m celle. MSS
gerios ... lConas. PCC 142 a .1353 cossinus unus carpita 201 a.1206 in alia terra que iacet ad costam. TCL a.1283
una. ASE> 63 a.1381 cossinum unum parvum de plumis. (Loano) senterium coste (od. "e coste").
NBI 37 a.1390 cuIcitra p]umarum una cum cossino. PVP costa sf. elem. topoq.
226 a.1451 item cossinum unum plumarum. PVP 240 BCG 24 a.979 Petiaterre que nominatur costa de prado
a.1456 .item cossini duo plumarum parvi. { , (Cf. PAC IO). RCA 284 a.1034 in rovedo in tromalio et
in costa luparia. BSR 73 a.1169 medietatem c~st~neti
L cosci no. cossinetus. coxerius. coinus. cuscinitus. cusci-
nus. cussinus. cuxinus. quinum. quissinetus, D cuscn. case nove de costa mala. SRC 532 a.ll89 (Sav.) in teuro
a costa dentis usquead ylicetam. OSM 17 a.ll90 a costa
cosinus sm. "(err. per cofinus) cesta~' r
canavali usque in costam noxigie~ .PLP 95 a.1250:(Sav.)
LMS 100 a.1222 ilem cosinos quinque ucari qui sunt et est dicta teqa apud leginum in costa de cabalhs (o~.
cantari a sex.
Costacavalli). , SRC 164 a.1263 (Sav.) campum unum tn
L cofinus. , l costa roarioru~. IEA 92 a.1266 (Pietra) sicut vadit fos-
cossiticum sn. satus crQs~e et a dicta .via supra usque ad costam Iova-
NL.I 371 a.1 210 murum de lateribus ... et cossitii de riam que est supra calexe. SOV 308 a.1428 (On.) prout
madone uno t dimidio et altitudinis usque ad tectum do- mirat costa viebule usque ad costam diani. . , .
mus tue. l
(del de la) costa cognome
I . i'
cositorem sm . ."sartd' , ' MSQ 121 ,s.xii. salvo de costa. ,NL.2 78 sg. a.1216,.rusti-
COO.2 357 a.1 189 (Sardegna) et venit a domus que fui cus de la cos~. - obertus de costa.
costantinus de cuballe kigulu cositore. costagium so. "cottura" . .
L cusitorem. . I RVN 121 s. xiv. (Noli) venditi o gabelle .costagii, .. quod
cosmltem sm. "ornato cosmatesco" emptor, seu collator dicte gabelle, habeat et percipiat. ..
GIB 438 sg. (= CDG.3 68) a.1192 his autem, que intra ab omni persona coquente pisces in civitate nauli . ..
tribuna) et zonam. indutis' marmoribus diversorum colo- Cf DUC.2 595 costum pro coctum: "vin cui!".
rum usque ad omatum quOd dicitur cosmitis. .. desuper costagneellum top. "Castagnello" (Sav.)
predictum cosmitem et usque ad dictam trullam est orna- SF 183 a.1182 (Sav.) in valle quiliani in Ioco ubi dicitur.
ta musiiVo 'aureo - cancellis Iigneis sculptis de tabLilis costagneellum.
grvibus cum cosmite mannoreo desuper. .. cozolus sm. D castagne/o.
"misura usata dai mugnai" I , (de) costa pelata cognome .
GR 2.26 (Vezzano) teneantur ipsi communerii revidere SRC 105 a.1258 (Sav.) benvenutus de costa'pelata.
cozolos molendinariorum semel quolibet mense. .. L pelatus.
Cf. DUC.2 604 cozolium: mensurae species apud Italos. costare vb. "costare"
cospena sf. GGA 9 a.1322 (Alb.) si transibitis in istis tC: I'I'is vobis fa ..
DAF 98 a.1300 item cultellum munitum de argento de ciam costare carum.
tribus cospenis. I L constare.
cost 308 colo
credencia sf. "credito" cremexile sn. "cocciniglia, insetto da cui si trae il co-
DNB 118 a.1212 nec aliquod in credenciam accipiam pro lore cremisi; colore cremisi"
mittendo laboratum per mare neque per terram. MSG MAS 216 a.1466 septa ... tingenda de cremexili. MAS
291 a.1280 salvo si venditor poterit habere banchum in 219 a.l466 ,panni serici fabricati de vero et puro cremexi-
quo scribatur pecunia pignus vel moneta m cuniatam, li in colore rubeo. DUC.2 614 a.1526 (Sav.) grane pulve-
possit tum facere credenciam. ( ris, grane cremexilis, verdeti, brazilis.
L credenti a. D creenza. MAS 111 n.42; 117 sg. nn.64, 69; 122 n.85 era con la
credencia sf. "organo giudiziale, commissione, co- grana, ma pi costosa, la sostanza pi usata per la tintu-
mitato" ra in rosso di panni di alta qualit. Dopo la scoperta
U.2 364 a.1299 actum ianue in palacio 'comunis ianue dell'America venne sostituita dalla cocciniglia d'India,
quo habitat dominus abbas populi in camera ubi reguntur proveniente dal Messico.
consilia credencie. GGA 76 a.1322 (Alb.) vidit facere L c\amoxilis. cramoxilus, cramusis. tremesis. cremisis.
calegam de ipsis ... interrogatus quibus vendidit dicta D cremexi.
credencia dictos fructus ... cremexis sm. "tessuto di colore cremisi"
L credentia. NIS 354 a.1425 nucham unam de zeteni de cremexi fo-
credensera sf. "credenza, mobile domestico" dratam dossiis
AND.6 35 a.1517 credenseram unam bomei que sit . .. a L cremexile.
parte ante a strafori et a lateribus a scartogiis. - creden- cremisis agg.; sm. "di colore cremisi; tessuto di tale
seram bomei de quatuor armariis. . colore"
L credntia. I. SSL 193 a.1336 item iii. pecie camukati ii. in zallo in
credentia sf. "mandato, comunicazione riservata" cremisi et i. in albo in cramusi.. .. una pecia et duo sca-
CDG 135 a.1141' credentias Iquas consules de comuni ia- paroni de cremisi.
nue michi dixerint ... in credentiis tenebo ila determina- L cremexile. ,
tim ut eas michi dixerint vel mandaverint. LJ.1 503 cremonensis agg. "di Cremona"
a.1202 credentias quas michi dixerit potestas ... in cre- CPB 246 a.1388 (Piac.) item unam viIanam de medietate
dentiis tenebo sicut miehi determinabunt, si presensero cum pomellis xxx. argenteis cremonensibus. ."' .
aliquam personam que machinetur ve! operetur damnum CPB 258: Lucca e Cremona erano centri di lavorazione
comunis ianue. CST 162 a.1381 (Taggia) credentias pro dell'argento.
utilitate communis michi expositas ad ipsius mandatum ' crena sf. "intacca tura sullo stilo della stadera"
privatas et secretas tenebo nullique pandam. ASA 277 a.1350 (Alb.) et in pondere unciarum sint crene
credentia sf. "custodia riservata" pro qualibet unci~ crena una. GR 42 a.1519 (Alb.) et i.n
CDG 135 a.l14l credeiltias' quas consules de comuni ia- pondere untiarum sint crene ... que crene appareant mani-
nue michi dixerint . .. in credentiis tenebo ita determina- feste ' in statera.
tim ut eas michi dixerint vel mandaverint. LJ. 1 503
L increna. D crena.
a.I 202 credentias quas michi dixerit petestas .. . in cre-
dentiis tenebo sicut michi determinabun't, si presensero crenna sf. "ciglione"
LJ.I 430 a.130 l a crenna montiscuchi infra versus ga-
aliquam personam que machinetur vel o~retur damnum
comunis ianue. . r, \Iium et si cuti cemit crenna versus tassarolium et palo-
credentia sf. "comitato, commissione" " , dium. SSA.2 64 a.1345 (Sav.) a cre,nna cantagaleti ...
lA 25 a.1282 creatum fuit de nove in ianua quoddam versus civitatem.
consilium de hominibus x'vi. quod credentia vocabatur, ALE 127,rardo lat. crenae. REW 2311.
cui cum dictis capitaneis data est in omnibus potestas ar- L crena. D crena.
mandi et pecuniam expendendi et faciendi omnia que es- repacorum top. (Sav.)
sent necessaria circa guerram predictam ... - ordiriatum SRC 356 a.1297 (Sav.) campum unum loco ubi dicitur
etiam fuit per sapientes credentie antedicte, quod de cete'- crepacorum.
ro aliquis non vocaretur admiragius nisi haberet sub se L clepare. excripare. ,
galeas x. ad minus. lA 114 ad a.1290 in quo (consilio) crericus sm. "chierico, religioso"
ordinata est credenti a de novo, in qua homines xxxiii tan- NB 15 a.ll98 aliqui persone, crerico vellaico.
tum erant. .. qua credentia statim armare feciL .. unum creseenbene n.p.,m.
galionum. L crescenbene.
DUC.2 612 credentia dicIUS in I [taUa publicus civium CGG 26 a.1259 (PortoV) crescenbene filius benemelii.
conventus de rebus publicis deliberandi ausa coactus. CGG 203 a.1267 crexenbene benemegii. .
credentia sf. "credenza, mobile domestico" L crexenbene. crescente. qui non crescit. crexonus.
NBI 40 a.1390 item modia tria grani... item credentia grexencius. D crexe. ,
una. item banche due. I crescente! crescentem smln. "lievito"
L credensera, D credema. SSA 260 a.1330 (Sav.) fecerunt fieri crescente ... excon-
ereissinusl creisonus n.p., m. ceato dieto crescente... GR 60 (VArr.) si fumarius~dixe
SLS.2 284 a. 1262 (Portov.) creissinus. IV1, a.1184 (L- rit ve1 preceperit alicui quod faciat panem vel quod ponat
rins) petro creissonl. 'J',\ levaturam seu crescentem, teneatur... '
L crexonus. L crescenbene.
eremenna top. (V.Bormida) crescius n.p., m,
CHAR 334 a.999 insuper ... cairo. casalegrosso. cremen- CGS.l 219 a.1158 facius de cibili, crscius, obertus guar-
na. CHAR.I403 a.1014 cremena. datdr.
L carmandinum. D cremeno. SLS 2.284 a.1158 (Gen.) crescius.
eremesisl cremexi agg. "di colore cremisi" L crexonus.
AS 65 sg. a.1432 possit facere ... avellutatos cremesi qui eressi I cressinus n.p., m. .
non habeant telum et pilum tinctos in cremesi nitido. - SLS.2 284 a.1259 (PortoV.) tibi eressi quondam pauh de
et dicti panni creme si habeant cimocias eroceas sive jal- cometo ... et ,ego dietus cresi promitto... SLS:2 286 ~
las. PVP 231 a.l456 item diplois una cremexi pro ho- a.1262 (PortoV.) flUi. mei. .. cressinus et fran ceschmu ~ '~---".'---
mine. L crexonus.
cres 312
crochinus sm. "crocco, strumento portato alla cintu- BF 86 s.xv.' (Sav.) item paria decem croichetarum argen-
ra per tendere la balestra " ti .. : item paria sex aquilectus argenti pro croichetis.
PLL 489 a.1330 (= L 745 a.1404) qui balestrerii1te- L crochietus. crochus.
neantur ... habere et tenere unam ex dictis balestris in co- croihietus sm. "spilla, fennaglio"
perta penes ipsos, et crochinum cinctum. LG 567 a.1403 cupas, siphos, pomellos, croihietos, ta-
L crochus. .
cias, coclearia.
crocia sf. "bastone pastorale informa di croce" L crochietus. crochus.
BSL 41 a.1302 teneantur etiam dicti jugales portare tres croilha sf. "cripta?"
partes crucis, sive sig!lum qui dicitur crocia. MBL 318 a.136O (Lrins) altare sancti andree qud est in
REW 4785. , " .
croi1ha 'eiusdem,ecclesie .. item altare sancti step~~ni
L crossia. croola. quod est in altera parte croi1he predicte: ,
crocus sm.' "croco, zafferano" I
GR 43. . .
COS.2 59 a.1161 tibi promitto Iibras xxiiii. el lertia'nl crois top. (Provenza)
croci qualis a luca legaliter adducitur. CGS.2 l SO ART 460 a.l060 crois.
.
., _ l
a.1163 Iibras centum inplicatas in lacca, in nixadra. in D cruis.
croco el auriplumento.
L croceus. crollamontem n.p. .
CGS.2 55 a .1161 testes crollamonte et peire draco.
crochus sm. ' "cercine"
NL.l 92 a.1203 crollamons spata.
LO 682 a.1406 crochos vero de caravan a facere possin\
de paretis novis de canabatio, guarnitis de coriis boum L crolare. .
orlatos de ovatis. BSC 3'15 (ante 1424) quod consules crolare vb. "scrollare, scuotere"
possinl crochos aportatos de exti'a ianuam vendere et c- LG 690 a.1406, aperiendo C:lictuin saecum ... et extraendo
totarn lanam 'd~ dieto saccho ... et crolare omnes velos, si-
gn~scere ... - de non laborandis crochis personis extra-
nels... de non vendendis crochis de canabacio pro Cf(r ve boldro)los. ,
chis de tella. L croll~ontem. frollavillan. scurllamaa. D croiar.
ci'ochus sm. "gancio, uncino, strUmento per il solle- crollavillan n.p.,m.
vamento e il trasporto di merci" I CGS.l 16 a.1155 crollavillan dalmasius.
RCO 128 a.1286 (Ort.) seacia ii., crocum, concam' rami. PGM4. '
CAR 1~ a.1381 si 'aliqua persona : .. dedisent favorem b ec L crolare. l '
adiutorium aliquis personis quibus incideren! nulum ca- cropa sf. "groppa"
vum nec crocum nec stangis ... non possint numquam in- ZAC 183 a.1294 (Alb.) equitatores ... duxerunt ligatos
trare in dicta\ consorcia. CAR 25 a.1435 suis stangis, homines duos et ipsos ducebant Il cropis equorum s~o
cordis seu funibus el crochis. rum. OR 2.26 (Dolc.) consules leneantur in dieto festo
L crochietus. crogietus. croicheta. eoi1iietus. D crOcho: dare cropam unam carnis ovine.
croccu. d ' , '. L erupa. D gruppa.
erochus I crockus sm. "crocco, uncino l pendente da cropa sf.
una striscia di cuoio o di tela forte; portato alla cintura, LEM 241 a.1240 cultellos tres et graticellam, cropam
col quale si tendeva la corda della balestra sino('a por- unarn, lucemas duas.
tar/a al punto di arresto" I f. DUC.4 115 grop "sporta"
LEM 259 a.1259 ilem crocos tres. VCB 303 a.129O (Bo- D grupea.
nif.) torerii de turno ii., crochi telle xviii.' VFD 158 sg. crosa sf. "fossato; strada di campagna stretta fra
a.1317 crochi boni et sufficientes~viginti ..'. - pro quolibet muri'.'
crocko... SIO 324 8.1330 balistram unam- de streva bo- RCA 231 a.l062 ad via publica que pergit a castello' ve-
.nam et sufficientem, cum duabus "bdnis cordis1ultra magi- niente pro crosa usque in. figariolo. fine casale de casta-
stram, et crocho et carchassio. - habere et tenere unam gna ascendente pro via CFosa de. mansione de azo 'cor-
ex dictis balistris in copena penes ipsos et crochm 'Cine- texano. NL.l 173 a:1.203 domum meam de blancaria que
tum. LO 270 a.1363 leneant assidue cerveleriam in eapi- est iux.ta crosam que vadit ad petram minutanl. LMS 503
te, crochum cinctum et balistos paratos. )LO 475 a.1403 a.1226 terre ... in -pede de crosa de valle. LG 337 a.1363
de crochis ex tella novafiendis et maschaicio fumiendis. que terra sit confinis alicui fossato, vel etiam alicui erose
LO 681 a.l406 de crochis non orlandis ... corrigiarius non que descendat in dicturn fossatum, vel per quam descendi
faciat erochum orlatum in totum vel jn aliqua parte sui .. " possit in dictum fossatum. LG 974 a.1403 que terra sit
-'-'facianl dictos crochos de coriis boum 'mulorum vel asi- confinis ali cui fosato vel crose.1 DSP 19 a.1459 alicui
n?rum. - facere crochos bonos el legales guarntos suffi- fossato vel crose deseendenti in dicto fossato. DSP 20
clenter et bene de bona tela nova et de bono masehaicio si; a.1459 prope vellonge .. . dieto fussato vel crose.
ve corio bene bono, omatos de agnino ut supra. PVP 269 L crosis. crosum. crosus. croxa. croxis. D crosa. croso.
a.1462 item manelam unam' de croco pro balista: crosa sf. top.; elem. topon.
FNO 82 n. "le balestre dotate di tale sistema si definivano BCO 70 a.lOO6 coerit eidem pred.icta peci a de terra, et es
a croceo o de strevo, mente queUe che si tnndevano con traverso de subteriore capite crosa. BCG 79 a.lOll via
/a pesarola o tornio'si definivanQ a pesaro1a o tomo". . que dicitur crosa. RCA 164 a.l069 in a crosa pecias de
L crochinus. crucem. vinea. COS.I 240 a.1158 locum de crosa quem habeo in
croeresum top. (err. per croevesum?) "Crevezza murta. BSR 114 a.1183 qui mansus est in loco de levagi,
(Loano)" loco ubi dicitul' crosa. MSS 186 a.1201 in contrada' que
TCL, s. V. crevessa a.1283 fons sive fo satus croeresi. dicitur crosa. BSR 312 a.1215 crosa'sancti romuli. PPE
a.I640 crevezzo. 318 a.1255 ianue, ubi dicitur sardinea sive crosa. CSS
D crevezza. ' d ' v 184 a.1435 (Sanr.) usque ad crosam cavalli. LMS' 82
eros 314 cru
a, 1222 terra ... ubi dicitur crosa sancti fructuosi. LG 601 REW 2257: corrosus. FEW.2 1362a sgg,: gallico. ART
a.1403 usque ad crosam sancti spiritus. B BB 28n. 460, cf. G.ALEsSIO, SE 18 (1,950) 127 sgg. HSL.19 220
a.l636 (Bardineto) crosa. ~gg.: "senza corrispondenza nelle lingue Le.: prdalino
PAC 15. (ligure)?" G.PETRACCO SICARDI. BLig . 29 (1977) 14.
(de) crosa! eroza cognome PVG4L4 sgg.
CHAR.l 1106 a.1204 (Vercelli) bosus de crosa. LJ.2 L crozius.
233 a .1290 (Var.) tonsus de crosa et filii. BCM 118 crosus n.p., m.
a.1483 pro iacobo de croza. SMV 34 a.1173 crosus. FNU 117 3.1209 (Geo.) crosus
erosetus cognome de terdona. J
DNB 22 a.1184 a.1184 trabium xxviii. longitudinis ab xi. CAT 124 a.1323 (Alb.) terra de crovari~ (Alassio). BSG
godis usque in Il 1/2 et crositudinis unius palmi iusti. 488 a.I349 (Gen.) pro castro crovarie. ASA 454 a.1353
L grossetudinern. (Alb.) a toreta de crovaria.
" I crozius agg. "incavato, profondo"; elern. topon. Lcorvaira. ..
BSa 194 a.I58I inferius viam planarn, fossatum cro- (de) crovaria cognome
ziurn ... MIA 79 a. 1308 (Sav.) francischi de crovaria ,n q,tarii.
L crosus. BCM 54 a.l483 angelus de crovaria.
crosodema sn. "specie di gioiello?" (la) crovera top.
ASD 81 a.1381 (Caffa) item crosodema auri pro uno de- VSC 136 a.I465 item aliud nemus silvestre, ubi dicitur la
ma ad nume rum centurn pecietos. crovera.
Ldema. L corvaira.
croola sf. "bastone pastorale. simbolo di crovipertega sm. "panno che rJvesre)'asta ckl bal-
investitura" dacchino"
FAF 18 a.1214 et vos de predictis ornnibus per croolam PVP 253 a.1458 crovipertega duo septe viridis. croviper-
comunis ianue investirnus. lega unum de rneizaro. ..
L crocia. crossia. crozula. L copriperticha,
crospia sf. crovum sn. "rame"
PVP 327 a.1507 pro consumptis in domo nostra videlicet VCB 59 a. 1239 (Bonif.) recentarium unum, lebetem
botis I 1/2 vini.. . et in uno carateleto barrile unum cum unum de crovo et unum de lapide.
dimidio crospie . .. Lcuprum.
crostamen sm. croxa sf. "fQssato"
VCB 145 a.l239 (Bonif.) debet... edificare domos unde- LG 337 a.1363 infra quam maceriam si:ve murum dever.
cim quas in bonifacio habeo et levare (sopraelevare) de sus fossatum vel croxam non pt)ssit aliquo tempore ... li-
lignamine, et facere solarios illarum domorurn de crosta- gonizari vel sapari vel. ternlllQveri. I
(Bobbio) crucem copertam de argento et auratam et de micellaio". [il cf con corzetus. crogietus "spilla, ferma-
pluribus lapidibus ornatam. NCS' 58 a.1505 (Sarz.) glio" riporta a una somiglianza di forma fra il monile e
crux ... cum uno pomo de cristallo. AND.l 65 a.1549 la pasta alimentare) . .
crux una magna cum pomo lotoni. L corzetus. crogietus. D crosetto. curzettu.
L croxatus. crusem. cruxeta crusige top. '(Sav.) I
(ad) erueem top. CAC 131 a.1179 (Sav.) in plano saone et in lavagnola et
CGS.2 91 a.1162 duas pecias terre iuris supradicte ecc1e- in crusige et in reeanili et in riburgo.
sie que suni ad crucem. crostare vb. "scrostare"
crucem sf. "croceo della balestra" OP 89 (= DUC.2 632) ad a.1203 constantinopolim per-
GG 122 a.l201 balislas de stambeco de streva et de cruce rexerunt, et civitatem ceperunt et expoliaverunt, eeclesias
xlviii et duas de turno. ' expoliantes et eruees et testes evangeliorum-crustantes, et
L crochus. reliquias sanctorurn inter se dividentes. "
croceferreal cruceferria top. "Cosseria" I DUC.2 632 crustare: crustam tollere de vasis auro vel
CHAR.l 334 a .999 sancte iulie. vignale. cruce .ferrea. argento crustatis.
cairo. CHAR.l 403 a.1014 cruceferria ... cario .. . . deco. L crostossus. D crusta.
SRC 306 a.1256 de hominibus cruceferree. crutinare vb. "verificare, pesare"
L cruxferrea. U.l 513 a.1207 teneantur ad communem mereatorum
crucemferream top. "Cosseria" , utilitatem species vel merces que venduntur ad eantarium
MMA 2.317 a.1111 quod videtur habere in cruceferrea & vel rubum crutinare sive pensare.
in millesimo, excepto in gorzegno. BSM 157 s. xiii!'sta- L scruptinium. D scortinare. '
tuta millesimi el crucisferree. SRC 303 a.1256 (Sav.) ho- cruvellarius sm. ''fabbricante di crivelli"; cognome
mines castri crucisferree et burgi millesimi". MIA 75 PLC 68 a.1301 vassa11i cruvellarii.
a.1270 (Sav.) ansaldi de cruceferrea notarii. L cruvellus.
L cruxferrea. cruvellus sm. "crivello"
cruciare vb. "segnare, delimitare terreni" CGG 173 a.126O (Portov.) sedacium unum et cruvellum
GR 45 a.1592 (Triora) dieta restogia sint cruciata et di- unum.
spregala. L crivellus. D criiveJu.
cruciatus agg. "crociato, dipinto con la croce (stem- cruvum sn. "rame" .
ma di Genova)" RCO 1288.1286 (Ort.) lebetem unum cruvi ... urceum
DAF 98 a.1300 tarconum unum cruciatum. PLC 69 cruvi.
a.1301 cervelerias, maciam, targiam unam ... scutum cru- L cuprum.
cialum. (sancta) erux sf. "nome di nave"
L croxatus. cruxiatus. VCB 183 a.1 239 (Bonif.) in quodarn bucio .. . qui vocatur
crudelis agg. "rozzo, grossolano" . sancta cruX.
BNA 176 a.126O (Ven!.) item atia massaricia crudelia pro D (santa) croxe.
soldis quinque. cruxeta sf. "piccola croce"
Dcruder. J CAC 207 a.1 ] 80 (Sav.) anulum i. argenti et cruxetam.
crudus agg. "grezzo" L crucem. cruseta. D cruxeta.
PLC. I a.1301 Iibras ... inplicitas in canabaciis et lellis cruxiatus agg. "crociato, raffigurante una croce"
crudis. MAS 217 a.1466 septa cruda. FST 102 a.1592 VCB 41 a.1238 (Bonif.) ensegna una cruxiata.
(Triora) palmos tredecim tele crude. L cruciatus.
D croyo. cruo.criiu. cuba se. "cupola"
crupa sf. "groppa" O.PARIS, ROM 31 (1902) 419n. A.PRATI. AGI ]8 (1914-
PLP 144 a.1250 (Sav.) et cultelJus percussit aliquantulum 22) 407. PIA 36 n.24: arabo, incrociato con lat. cupa "cu-
in crupa (asini). pola ". ALN 57, 258 aro qubba "volta, edificio a volta";
L cropa. ') lat. s.ix. alcuba.; sic. cubba m.s. M.CORTELAZZO. LN 18
crusem sf. "croce" .. (1957) 95-97: a.1285 (Venezia) veniendo ad cubam eccle-
ASD 195 a.,1458 goagineta una et in ea crus una cristalli. sie. ALN 90 sg. a.1355 (Pisa) in cuba mediocri viridarii.
L crucem. cruseta. L cupa. cuva. D cuba.
cubeba sf. "pepe di Giava, spezia"
cruxferreal cruxerria top. "Cosseria"
ALN 119 a.1315 ,{Gen.) folii cubebe.
CAC 130 a, 1179 (Sav.) in loco qui dicitur fumellum, in ter-
DUC.2640. PIA 43 n.52: ~l cine$e, attraverso l'al: ku-
ritorio cruxferrie. CAC 152 a.1179 (Sav.) homines de cario
baba.
et de cruxferrea et de bolili et carcaris, de dego etde altari .
cubetta sf. "tazza, tazzina"
L crueeferrea. crucemferream. cuIcifferrea. SSL 171 a.1336 et una cubetta et una cupa deaurata cum
(la) crossa ' top. "cluse, avamporto di Bruges" copertulo.
DKR 12 a.l404 in la crussa. L copeta. ~I
L elusa. D elusa. cubiculum sn. :'~tanzetta"
crusca sf. "crusca" CDG.3 70 a.1192 (Costant.) ad orientert huius et versus
SSA 260 a. 1330 (Sav.) cruscam sive brennum sive furfur meridi'em imius cubiculi et derriti, ubi est caminatum, cu-
sive remola. que omnia idem sunto SSA 262 a.1330 bicula duo et dirritum, omnino putrida et sine pavimento.
(Sav.) propterea quod dictum revezolum remanet foma-
riis ... ad vendendum ut et cruscha et mondelia.'
cubitus' sm. "braccio, misura di lunghezza, pri a tre
palmt' ;'
- cruseta top. (Tortona) CGG 29 a.1259 (PortoV.) \ignum unum navigale ... de
COS.2 27 a.1161 pro xli pertieis terre et quatuor tabulis longitudine cubitorum triginta. DCG 337 a.1383 de cu-
ultra. que est in campagna terdonensi, ad crusetam. bitis seu goys quinquaginta. CP 166 a.1391 pro quinque
L crueem. cruxeta. .I govis seu cubitis terre vinee. CCS 46 a.14]4 (Celle) cu-
crusetus c0gnome '; !
bitorum sive godarum sex. DSP 122 a. I466 cubitos 125
COS.l 33 8.1156 wilielmus crusetus. CGS I 396 8.1160 territori i positi in villa comiliani, locati iusto de vinsona.
totum hoc ... quod habuit a eruseto et eapellano. DAA65 n.
PAC ]7: "sar l'od. gen. curselu. specie di pasta da ver- L goa. gubitus.
o
cubi 316
cuia
cubia sf. "coppia, paio" cucurb ita! eueurb itarla sf. "adulterio"
NL.2 77 a.1216 cubIe xxxviii. petiarum coriorum. U.l 709 a.1223? item accipit dieta. curia ab iHis qui. fa-
D cubia. ciunt aliquas cucurbi tas, de quolibe t suguz ume libras
cubo sm. tres ... a femina que deprehenditur in tali scelere cucurb i-
MBL 282 a.l069 (Lrins) dono ... una tonna et uno cubo tarie accipitu r SUUffi patrimo nium vel dOlem. U.1 711
et uno asino obtimo . a.1223? ius puoiend i de homicid io et cueurb itarie seu
cuchali um sn. "cucchiaio" scogozarie et periurii .
OGM 168 a.1249l ebetem unum, cuchali um unum, patel- L seogozaria. D cugusa.
las duo. cucurb ita sm. "appellativo ingiurioso"
L coclearium. RCP 275 a.I137 (LuDi) item si quis dixerit aliui cucur-
(in) cuchare Uis top. (ugino . Sav.) bitarn vel aliquod consimile verbum irato animo s.iij imp.
PCC 34 a.1294 (Sav.) in cucharellis. solvat. PLP 89 a.1250 (Sav.) et dixil ... horride cucurb i-
D coccare/lo. ta ... - et tune dixi si aliquis cucurbi ta vellet inttare do-
cucaru m top. (Sav.) mum meam ... RLC 54 a.1297 (Cosio) si .. . dixerit ver-
SRC 137 a.1263 (Sav.) in cucaro. bum iniuriosum, scilicet falsum, traditor em, cucurb itam
cucensu s sm. vel periurium. CST 299 a.1381 (Taggia) si aliqua perso-
OOG 896 a.1337 pro cucensi pondo i. per f, lvi miso in na dixerit alieui irato animo cucurbitam, latrone m vel fu-
barchinoniam in ligno augustini iohannisboni. ' rem, vel mulieri bone et honeste fame meretri ce m roffia-
cuchiar ium so. "cucchiaio" nam ...
RCP 352 a.1277 (Sarz.) item de quolibe t centena rio ... DUC.2 644 cucurbita: infamis adulterio.
incisorum, cuchiariorum. L cueurbi ca.suca .
. ,
L coclearium.
cucidra sf. "coltrice"
cucum um top. "Cogorno (Gen.)"
U.l 505 a.l203 terram de fravega que est desuhtu s cu-
,
PVP 233 a.1456 item cucidra una plumar um cum 'imo eumum . PPE 235 8.1269 iacobo rubeo de cueurnu .
cossino plumaru m. eudega cognom e
L culcitra. GVG 9 a.1192 bauditio cudega.
cucue a/ cucuez a top. (Quiliano) \ . L codega. eutica. D cuiga.
CAC 201 sg. a.1180 (Sav.) adam de cucuea. - benedic - cu de lovo top.
" I
tus de cucuea. CAC 569 a.1185 (Sav.) omnem partem VSC 136 a.1465 item ad aliud nemus silvestre, loco uhi
meam de terra vel terrarum cucueze. PQV 64 baldus de ~~~*~~ l
cucueza. Lculus .
MSQ 121. cufta sf. "elmo" "
D chicchezza. cucueza. ANO.I 387 a.1222 promiu imus dare tibi duoden am de
cucul cognom e cufiis bonis de cacetis sieut solite sunt operari.
. .
SC 298 a.1257 ogerius cucul, RCA 403 a.11527 grrardus L scofia.
cucul. cuftnum top.
L cucullus. BSR 282 a.1201I ocat... locum de medolico de cuti no.
cuculla sf. "copricapo, cappuccio" L contign us. cuntigna.
MSC 259 a.1407 (Corvara) de his qui ellevan t caputeu m, cugeria sf. "cucchiaio da ponata"
aleriam seu cuculla m de capite. LEM 232 a.1238 coclear ia xiii. argenti cum cugerii sdua-
DUC.2 643. bus. FCO 2 .208 a.1278 cugeria m unaro argenti cum
L cucullus. cuiariis xiii. argenti.
,
cucular la top. "Curena (Alb.)" L cocleria. cuiar. D culiera.
GR 43 castrum ligi et cucularie. cllgia nigra cognom e
cucullu s sm. "bozzol o della seta" BSR 189 a.1203 rollandus eugia nigra.
MAS 156 a.1596 ars quedam dictoru m eueulor um ex L cogianigra.
quibus non potest extrahi setta: cugiari us sm. "cucchiaio"
L coco1us . D cucullu. CPB 245 a.1388 (Piac.) item duodec im cugiario s argen-
cucullu s sm. teos.
CGS 1.154 a.1157 sportam cuculli de Iibris lxv. L cuiar. l
cucumella sf. "pentolino" .. cugnat usl.a sm/f. "cognalo. cog1UJta
. " OSM 63 a. 1190 ego aidela ... cunfiteor me bene, esse quie-
CRL 50, 52 a.564 (Ravenna) cucume lla.
L cogema. cokomarius. D cucumella. tam et solulam a te rubaldo de cucupar a olim cugnato meo
cucume rem/ cucumerus sm. "cocomero, cetriolo" de toto hoc quod habuisti in tua potestate de rebus que fue-
CSS 220 a.1435 (Sanr.) peponem vel cueumerem. TL.3 runt olim viri mei ,fratris tui. Glig. 18 (1891) 250 a.1425
625 a.1449 (Caffa) pro singulo curro:_. cucumerorum. - mitatur per [...... ] cugnato meo, et. ilud sibi dicatur qui il-
de qualibet barc~ta eucumerorum'. OMC 487 s.xv. deci- lud mihi scribet. LPD 5.349 a.1449 cugnatam nostram.
mam partem ex omnibus et singulis cucumedbus, cucurbi- L cognatus. D ciignu.
dis sive zuchis. GR 76 (Ceriana) ortalia cuiusvis ~eneris, cola ognom e
cucUrbitas, cueurne~s, c\cera, frixoros, fabas, piserios. CDG.3 29 a.1192 petrus cuia.
L cogomalus. cucumerus. D chigomou. cugomau. L cuianigra.
eucurb ica sm. "appellativo ingi/lrioso" colanig ra c1>gnome
RCP 137 a.1212 (Sarz.) quicum que vel quecl,lIDgue dixe- BSR 125 a.1I86 .rolandus cuianigta. BSR 137 a.1188 ,ro-
1ando cuianig re.
ril alicui: ucurbi a ... perdat imp. xii. , .' L cogianigra. cula.
L cucurbita. l
cuiarl cuiarlu m so. "cucchiaio"
cucurb idal C\Kurb ita sf. "zucca"
CGS.I 25 a.1156 unum cuiar argenti ruptum. FCO 2.208
DMC 487 s. xv ex omnibu s ... cueumeribus, cucurbi dis a.1278 cugeria m unam argenti. cum cuiariis xiii. atgenti.
sive zuchis. GR 76 (Cerian a) ortalia cuiusvi s, generis , PAC 20. AES 14.
cucurbitas, cucumeros, eicera, frixoros, fabas, piserios. . L cugeria.
cui) 317 cult
'L culera. . , 1 (On.) staria dua ex ligno, unum de raso et aliud de cul-
mo. GR 81 (VArr.) molinarii tenere debeant moturarios
culcidra sf. "coltrice"
et medios mhturarios tam illos de culmo quam ilIos de
BSR 368 a.1218 culcidram unam, cussinum unum. PVP raso. GR 81 (Varese Lig.) qui consignant ad mensuram
240 a.1456 item culcidra una parva plumarum pro balneo.
L culcera. rasam .. . qui vero onsignant ad mensuram culmam.
L connus. curmus. D cunnu. .
culcifrerreal culcifTerria top. "Cosseria"
culorius sm. "pittore, coloritore"
S~B .360 a.1424 (Sav:) antonius gilosus de culcifferrea
NL.l 4 a.1203 testes junius de costa presbyter, gregorius
scmdlcus et procurator hominum et univerrsitatis culcif-
ferrie ... - notarium de culcifferria. culorius et oliverius culorius. Nel 114 a.1203 a te oli-
L cruxferrea.
vefio culorio. J' '
cupa sf. "cupola, lomba" duas curarlas quas consules ianue preelegerint in tota sar-
PS 56: CIL.Il. Suppl. 6178; VI. 12.212. REW 2401. dinea. U.2301 a.1293 (Ovada) et in curarla et mercato
L cuba. D cuba. uvade. GSS 76 a.1330 (Sarz.) quod nulla curarla seu ex-
cuppa sf. "coppa, vaso" tractio aliquorum piscium seu fructuum .. . fieri debat.
CGS.l 259 a.1158 bacilia nostra argentea et cuppam ar- DUC.2 662 curarla: telone i species ex mercibus in nundi-
genteam. LEM 240 a.1239 cupam unam argenti. CA nis distractis.
639 a.1292 item in una cupa argenti tartaresca. CP 933 L curatoria.curea.
a.1297 volo quod habeat cupam meam et toayollos am- curateria sf. "arte della conceria"
pios. PVP 236 a.1456 item cupa una argenti deaurati. GR 102 (Nizza) quislibet sit in sua libertate artem sabba-
AAD 286 a.1561 cupa aurata pro bibendo. GR 2.27 terie et curaterie simul vel divisim faciendi. ' ,
(St.l;'ons) dedit hospitaLi perpetuo xxx. cupas vini. L coratarla. D coiratl.
CRL 50 (Ravenna , s. v-vi.) REW 2409. ALE 117. curatium top. (Noli)
J.R0l"co, LDA 88 sgg. RVN 128 s.xiv. (Noli) que cale intelligantur esse ut iofra,
L copa. D copa. videlicet cala de curatio sit. .. a porta magna vinee con-
cupa sf. "elmo" veotus sancti francisci usque ad rupem curatii.
PLL 472 a. I441 corratie cum manicis, cupis et collarlis. curatoria sf. "imposta, diritto sui mercatt'
cupa sf. "coppella" CDG.2 349 a.1189 (Sardegna) per venditionem curato-
LEM 243' a.124O brochetas tres argenti deauratas, 'bisan- riarum armentariarum, maioriarum piscatoriarum etc.
tioum de cupa, mantelletum scarleti. L cura. curadia. curarla. curea.
cuppatus agg. "coperto di tegole" curatricem sf. "lavorante nell'arte della tela"
CPB 244 a.1388 (Bobbio) unam cassinam muratam 'e t SSA 132 a.1345 (Sav.) omnes curatrices, que curant telas
cuppatam. I ad precium in saona, quod non poneot telas aliquas in
L cupus. buatam ad curandum in qua sit calcina.
cuprum sn. "rame" MNS.l 115 a.1345 (Sav.) de sacramento curatricum.
LEM 244 a.1240 lebetes lapidis duos et alium cupri. L curate. D percurarixe.
V.BERTOLDI, PDP 1 (1946) 33-68 (Ree. N.LAMBOGLIA curbem sf. "cesta"
RSL 14 (1948) 155) "lennine conialo sull'idioma indige- OSM 115 a.119O curbes et concas el barlles.
no dei Ligur, evoluto a tennine dialenale esclusivo dei L corba.
Greci d'Occidente". curbie top. "Corbie (Fr. sell.)"
L crovum. cruvum. cuvrum. D covro. DRG.2 l B a.1203-8 in pannis de mensa vel curbie.
cupus sm. "tegola" \ L corbia. :
NL. l 279 a.121 O dans vobispotestatem operandi et acci- curca sf. .,
piendi predictam terram in faciendis laleres et cupos. RLC 57 a.1297 (Cosio) quicumque laboraverit aliquam
ZAC 171 a.1288 (Alb.) cupi fracti fuerunt circa duomilia. terram et levaverit (corr.: leaverit) illam (terram) de lea-
LG 165 a.1303 introitus madonorum clapellarum et cu- mine pelate seu curce .. .
porum. SSA 133 a.1345 (Sav.) madonos et cupos ... rna- curcitra sf. "coltrice"
doni et cuppi. LG 439 a;1383 aliquam quantitatem ... cu- RCO 135 a.1324 (Ort.) copertorium unum, straponta una,
porum. LG 437 a.1383 clapeUas seu cupos. curcitra una.
CRL 50,54 a.564 (Ravenna): cupus "orcio". REW 2409. L culcitra.
L copus. cuppatus. cuvus. D cupu. eurea sf. "imposta, prestazione feudale"
cuppus cognome . BAV 191 a.1393 (Moncalvo) in ... daciis, molendinis,
CAC 494 a.1182 (Sav.) vendiderat sardum unum bonovi- fumis, cureis et aliis quibuscumque ,tam feudalibus quam
cinocuppo. . alodialibus.
cura sf. "tassa di mercato, distinta dal pedaggio o DUC.2 669 sg. curia: presrationis species ad curiam do-
gabella" mini, vel curiae titulo exsoluta.
BBB 33 n: (Alpi Occid.) L cura. curatoria. corta.
L curarla. curatoria. curea. cureUus sm. "cannello"
curracha sf. '10ssato, canale" BSL 248 a.1268 maniceta una vetus cum c.urello et im-
GR 44 jardinum unum muris ex parte qualibet circumda- buto.
tum currachis duabus. currens agg. "corsaro
DUC.2 558 coraculum: canalis, rivus . . U . I 57 a.1138 lignum currens in terra nostra non arma-
curadia sf. "tassa di mercato" bitur quod depredari saracenos vadat.
BBB 33 n. (Alpi Occid.). DUC.2 661 : curadia: tributi L cursalis.
seu vectigalis genus. 1 correre vb. "correre"
L curarla. curatoria. curea. PAC 8 a.1069 curit "corre". BCA 197 a.1350 intelligatur
curare vb. "curare, medicare" me currere risicum predictum po.stquam.. . VDE 141
CSS 177 a.1435 (Sanr.) exepnsas congruas medicaturas a. 1394 risicum et fortunam currere.
facta occasione illius vulneris ve1 percussionis curande. L acursu. accursus. adcursus. coretorem. currerius. cursa-
curare vb. "indica una fase del procedimento di la- lem. cursibilis. cursus. recursus. D corre.
vorazione della lela" currere vb. "decorrere (di termini legali)"
SA 235 a.134O (Sav.) ars curantium tela et fustania. SSA RVN 78 s.xiv. (Noli) incipiant currere dicti quindecim
132 1 a.1345 (Sav.) omnes curatrices, que curant telas ad dies ...
precium in saona, quod non ponent. telas aliquas in bua- currere vb. "correre, avere corso (di monete)"
tam ad curandum in qua sii calcina. CDG.199 a.1146 et tenebimus ianuensem monetam ...
L curatricem. D curar. ' capud omnium monetarum, ita videlicet quod altera m
curaria sf. "imposta, diritto sui mercatt' monetam non pennittamus currere, nisi ad cambium pre-
CDG.I 325 a.1155 et mercatum iUis concedimus, eo te- fate monete. CAC 365 a.ll8l (Sav.) cognovimus per Il?-
nare quod habeamus starium"sicut sibi constituerunt na- nos et antiquos homines quod denarii bruni c~rn~h rm t l~
bolenses, et curariam sicut nobis pronlserunt. CDG.2 6 saQna ab annis Ix. CDG.2 377 a.119O in prediC i I~ llll " d l
a.1164 (Arborea, Sardegna) el dabo operi sancti laurenti nis faciam currere sextarios sive quartinos ia lll H : I I ~;<';S
cure 322 ani.
marcatos et ferratos et non alias. GG.2 5 a.1205 sol. xli. curia sf. "piazzale, mercato"
unctiam unam auri de bonis tarenis qui curant ad bancos. GG 401 a. 1203 actum ianue in curia. feni ante domum
PVP 287 3.1492 debent pro naulis de sachis 36 receplis drogi de sanclo laurentio.
de nave jeronimi de fumariis cantara 90 r. 17 ad s. 20 bo- curia sf. "resa di onori, prestazione feudale consi-
ne monete pro cant. i. valuta computata cabella platarum stente nel portare il signore su una portantina"
cum salsa de moneta currente .. . ACV 113 sg. a.1519 BSR 85 a. t 170 et si dominus archiepiscopus iverit in
(Carr.) ad rationem solidorum quindecim imperialium sanctumm petrum de arena, quod isti manentes debeant
monete currentis ... quatrini tres tantum diete monete CUf- si bi facere curiam, idesl venire ad eum cum aportorio.
rentis. BSR 38 a.1173 et quando dominus archiepiscopus vene-
L curribilis. cursibilis. I
rit in partibus iUis, quod obertus el heres eius sibi faciant
currerius sm. "corriere. messo, banditre" curiam, siculi alii manentes curie ei fecerunt setnper.
CAF 68 a.1162 et sine mora currerium quendam cum li 1- U .l 758 a.1225 fuerunt confessi se debere dare .. . domi-
teris pisanos diffidendo pisas miserunt. LMS 544 a.1226
(Reg.) currerius. PRV 102 a.1317 (San.) incantante pu-
no ottoni ianue archiepiscopo, cum semel in anno venerit
personal iter, procuracionem [rium dierum, et ei facere
blice et alta voce sono tubette parente, publico curerio et curiam per tres dies tamquam domino suo. (
nuncio comunis sarane. BIR 482. BSR 539. DUC.2 669 sg. curia: prestationis
L correrius. currere.
species ad curiam domini, ilei curiae titulo exsoluta.
curetum top. (Sav.) L corea. curta.
PLP 72 a.1250 (Sav.) apud euretum. curia sf. "meretrice"
NSS 258: localit imprecisata.
DUC,2 665 curia rneretrix, un4ejoharmes de janua: "cu)
L curretus. curritorium.
ria jus cural, meretrix est curia dicta".
curretus sm. "corridoio"
'. PVP 242 a.1456 item baocarium unum et banca una ve-
teres in curreto.
curribllis agg. "corrente: di moneta avente corso le-
gaLe "
L curetum. curritorium. ASA 3 a 1254 (Alb.) libras ... monete curribilis.
curfo top. "Corf" L currere. cursibilis.
CAF 118 ad a.ll01 cum ad predictam civitatem curfo (de) curieWs cognome
per triduum morabantur. .. - insulam de curfo. MIA 83 a.1263 (Sav.) ansaldinum de curieUis.
/' L curiofo. (in) curiellis top. (Sav.)
: RSC 139 a.1263 tertiam partem unius campi terre labora-
l'
:,,. curia sf. "curia; la curia arcivescovile di Genova"
RCA 21 a.1143 et curia lenet ibi decimam que fuit ansal- torie in loco ubi dicitur in curieUis.
'. di gabbi. BSR 38 a.1173 et persolvere inde debent curie curlgia sf. "correggia, briglia"
archiepiscopi solidos quinquaginta. U .t 756 a: 1225 ~en- CPB 246 a.1388 (Piac.) item duodecim curigias fulgitas
tentias ... per dominum archiepiscopum vel elus cunam a ronzino.
latas ... finnas habebo. L corrigia.
curia sf. "autorit comunale; giurisdizione territo- currigium sn. "cintura"
riale" DAF 23 a.13oo currigium unum munitum de argento
PQV 63 a.1192 (Sav.) (vendita) de comune, cas~ et vil- smadatum ad anna dicti quondam salveti.
'I
la et curia sive pertinenciis quiliani, quibus .con~etur <:<>- L corrigium.
seula, excepto ilio quod comune ~onc:. capl~.:. ~. predic- curiofo top. "Corf"
to castro et villa et curia seu pertlOentlls qudlanJ m cose- CAF H8 ad a. 110l et sic in simul concrdandq Usque
vola. U.1 680 a.1223 vendimus ... miogiam et mioiolam ad civitatem curiofo venerunt.
cum tota sua curia. U.1 1311 a.1259 iurant fidelitatem L curfo.
pro curia baaluchi. U.I 1373 a.1261 (Parodi) registrum curritorem sm. "corridoio, sulla nave"
iurium bonorum reddituumque palodii curie. hoc est BSL 30 a.1246 et (navis) in curritoribus debet esse atta
exempum registri castri et curie ~a1odii. -:- ~t reddit .c~ palmis septem. .n ,
rie annuatim octenam partem UOlUS podancle, segancle L coretorem.
et strenzericie ex pensis curie quantum ad potum et ci- curritorium top. (Vent.) I
bum. BNA 76 a.1259 (Venl.) domum unam positam in civitate
curia sf. "tribunale, attivit giudiziale" vintimilii, in curritorio.
U.l 1207 a.1254 curia sive iustitia in cHiana. DFB 791 Lcuretum. ,
s.xiii. si quis ... ianuensis ... accusaverit aliquem ianuen- curlaspedo I curlaspedus cognome
J'
sem ad aliquam curiam quod non dedit drictum... PCP CAC Il a.1178 (Sav.) ansaldus curlaspedo. CNM 91
732 a.1316 si asultus factus fuerit vel rixa ante me, quan-
a.1205 (Sav.) bonusjohannes curlaspedus. TSL 140
do curiam tenebo... VSF 449 a.146O notarli eIlecti ad
a.1269 johannes curlaspedus.
scribaniam curie famaguste et ad scribaniam massarie .. .
FST 36 a.1592 (Triora) item non teneantur curie a prima L curlus. D curl. . I J
die octobris usque ad diem ti. novemnris preterquam pro curlatorem sm. '',filoJQre''; cognome
interdictis et saximentis. CVQ 370 a.1407 (Qui!.) de sala- U .l 596 a\217 (Sanr.) otto curlator.
rio gastaldorum sive nuntiorum curie quiliani pro citatio- L curlus.
nibus. GR 44 (pornassio) de quacumque re de qua esset curletus sm. ''filaJoio''
querimonia coram curia iustitie vel magistratus pomassii. LEM 188 a.1238 barrilem i. et vegete m, curletos ii. et
BIR483. corbes. SFG 1..83 n. a.1274intrQitus de curletis de qui-
curia sf. "sede, residenza" bus filatur canabum. SFG 1.234 a.1274 introitus curleto-
CDG.2 7 a.1164 et dabo comuni ianue in singulis iudica- rum. LG 230 a. 1340 introitus curlelorum. .
tibus sardinee convenientes curias et a1bergarias in qui- L curlus. D carleltu.
bus ianuenses et eorum ne~ociatores honorifice possint curlum top. . ,
e~se. LEM 230 .a.1238 astncum unum album in quo ha- MSS 193 a. 1204 (Gen.) usque ad costam curli. SRC 142
bitat xorus lanenus, cum puteo retro et cum curia in con- a.1263 (Sav.) medietatem alterius campi ad curlum.
trada sancti donati. Lcurlus.
curi 323 curs
cursus sm. "aiuto che si doveva prestare. in naviga- curteza sf. "cortesia. giunta. eccedenza di misura
zione, alle navi corsare che si trovassero in stato di biso- nelle pezze di panne. regamta ai compratori" .
gno o di difficolt" NL.l 385 a.1210 et confiteor quod. emenda facta est pre",
LG 738 a.l404 teneantur participes navium facere ava- dictorum pannorum excepto de curteza.
rias sentine, gubemaculorum sive timonorum, gabiarum L cunisia.
fasciandarum, tariffe et dacitarum solitarum, sine fraude curtesus cognome I
preter arsum et cursum. Cf. U .1 622 a.1218 iurenl et se- PAC 5 a.1 141 iohannis cunesi. PFM 127: -u- sembra in-
curitatem prestent de nulla ofIensione facienda in ianuen- dicare che la grafia -o-- per -u.- sia tarda (s.xiii.). jQrse
sem aliquem .. . aut in aliquos qui ianuam vadant vel inde dovuta a influsso provenza/e. Cf. custantinus.
exeant, excepto in annis vianda et sarcia prout moris est D corteso.
eursalium, et tune moderate et sine fraude eis necessaria curticeUa sf. "corte minore, atrio rlLftico c;rrxmJato
curta st. "corte, cortile" i, da stalle o da altri edifici"
MBL 243 a.I066-96 (Lrins) ii. mansiones cum curtis et RCA 292 a.1031 cum casi s, massaricjjs et omnibus rebus
torcularibus. ad ipsa curtic~Ua pertinenti bus.
L cortem. (ale)curte. curtem. curticella. curticem. BIR 525 sg. RCA 782.
curta st. "prestaz.ione feudale" L corticella.
BAV 194 a. 1393 (Moncalvo) dacitis molendinis fumis curticeUa top. (V.Bormida) .
curtis et aliis quibuscumque. BAV 205 a.1393 ~oncal- CHAR.1 403 a.1014 monte burro valla in aste curticella. ,
FfL 180 sg.
vo) furnis curtis bannis penis mulns. .
curticem sf. "corte, cortile"
L curea. curia.
CGS.I 7 a.1155 ab anteriori parte via publica curo curti-
cunare vb. "decurtare. ridurre. sottrarre" ce.
CGS.2 78 a.1162 si ad rnagidam aut sbaraiariam peeu- L cortem. curta. curtem.
niam tuam curtavero ...
L curtus. D ascurar.
curtilium sn: "cortile"
ACL 197 a.1373 actum .. . in curtilio domini consulis.
(ale)curte top. VDE 131 a.1394 pro dicta domo, curtillio et putheo.
MSS 213 a.12081ocus unus qui vocatur alecurte. L cortilem.
Lcurta. curtina sf. "cortina da letto"
curteUus sm. "coltello, pugnale" CAC 207 a.1180(Sav.) pl1es vulpi s t velatam. unam. et
SSA.2 8 a .1345 (Sav.) si .. . premeditate percuserit ali- curtinam unam. NL.I 378 a.1210 libro ... implicite in
quam personam cum curtello vel ferro seu gladio. anulis duobus auri et in curtinis duabus de cannis xii.
L cultellus. . LEM 1238 curtinam cum boa et' sospitale unum arbitra-
curtellus de laterel laterlnus sm. "das.a. pugnale tos lb. decem et novem.
portato al fianco" L coltina. cortina. cultina. cultrina. D cortina.
3243.1330 comitus ... cum anriis suis, scilicet curtello de curtinum top. "od. Cone (Triora)"
latere.. . SSA.2 48 a.1345 (Sav.) non deferat curtellum LL 58 curtinum.
laterinum. Lcurtenum.
curteUinU$ sm. "coltellino" curtisia sf. "corteSIa, giunta. eccedenza di misura
SSL 229 a.1336 cum duobus ciurtellinis ad manicum de nelle pezze di panni. regalata ai compra,on~'
corallo. LG 558 a. l403 et teneantur venditores dare illas curtisias
L cultellinus. quas habebunt emptoribus. I
curtem sf. "corte, masseria. complesso agricolo " L cortexia. curteza. D cortula. I
CDL 158 a.807 (Brescia) quas denique superius nomina- curtus agg. "corto"
tas casas vel areales caseis . .. eum curtes. ortos, aceas, NL.2 222 a.1225 petias viii. curtas pannorum de medio-
campis. vineis. BCG 20 a.973 i sunt curtis et casis et re- lano. BNA 438 a. l261 (Vent.) cavos duos subtilles, ClUB
bus meis quibus sunt positis infra commitato et territurio uno a1io curto.
rosellense locas noncupantes . .. MBL 243 a.I066-96 L curtare. scorsa. scurzata. D cUrtu.
(Lrins) ii. ~'ones.cum curtis et torcularibus. PAC 3 cusdnitus sm. "piccolo cuscino"
a.1100 de la curte. MSS 87 a.ll06-7 secundum usum LMS ~76 a.1226 unum cuscinitum saraceniscum deaura-
curtis cavriate. MSB 3 a.1171 ex ista domo cum curte et turn.
plazaIe ipsius mansionis. GG.2 23 a.1205 ~e pulcrum L cossinetus. euscinus.
et bonum et album et sine sale de curte quod dicitur spe- cusdnus sm. "cuscino" . < .'
ronitum. PLS 99 a.1250 (Sav.) culcitram i., cuscinum. PLP 108
BIR 488, 523: curtis, altro nome del Wansus. scr 66 sg. a.1250 (Sav.) culcitres ii. et cuscinos ii.
G.PETRACCO SICARDI, "Archeologia Medievale", 7 L cosinus. cussinus.
(1980) 365: curtis a.821: "cortile della casa rurale". cusina sf. "cucina", elem. topon.
L cortem. cortilem. curta. curtenum curticem. curticella. RCA 277 a.1024 de superiore capite aqua versante usque
curtem sf. "corte", elern. topon. in cusina merlini. ' .
RCA 50 a.1143 casal de la curte . .. qui est inter viam per L cosina. coJtna.
tribunam ecc1esie et vulturascum. 1 Cusslnus sm. "cuscino"
curtem sm. "scalo di cantiere .. BSR 368 3.1218 culcidram unam. cussinum unum, co-
PLS 280 a.1301 QUod lignum varatum fuil de scalle sive pertorium unum.
curte balduyni ricii de sagona. quod est in famagosta. L cosinus. cuscinus.
cortemilia top. "Cortemilia" cuslre vb. "cucire"
FAF 3 a.1141 iacomus de curtemilia. FAF 251 8.1263 LEM 260 a.1259 item corrigias novem cusitas de sea.
willelmus de curtemilia de peollo. ~P~ 245 a. l~88 (Fiae.)item medium mi~iare de augu'-
D cortemilia. glebs pro cuslendo. eST 179 3.1381 (ThgglS) tenere gar-
curtenum top. "od. "Corte (Triora)" bolam cusitam 't largam a mola per duos digitos et non
LL 58 curtenum. ultra.
L curtem.eurtinum. L cuxire. '-
J
cosi 325 cuxi
d. 327 dait
lD)
d. abbI: di denariu "denaro ( 1//2 del so/do)" dacita sf. imposta; diritto di imposizione"
CGS . I 2 a.1 154 Ib. vi. minus dell . xl. GGS 3 a. lL54 Ib. RCA 89 sg. a.lISI et habeat inde fodera et pensiones et
V. s.xii. d. iiii. SSL 110 a. 1316 Ib.98 s.8 d.6. OMC 141 albergarias et collectam et dacitam et omnia que ipsi ex
a.1379 l. Ixvi s.xiii. d.iiii. PVP 287 a.1493 f.6. s.3 ea terra huc et usque habuerunt. CAC 52 a.l178 (Sav.)
d. IO. neque aliam dacitam vel usagium seu ripam . IEA 54
d. abbr. di dominationem "signoria, autorit di gover- a.1194 (Alb.) una cum omnibus ussibus, condicionibus .. .
no" fodris, dacitis. LJ.l 822 a.1228 pedagium aliquod sive
TL.2 782 a.1 47 1 et comodo (= quomodo) a iomata sus- malamtoltam vel dacitam. LJ.I 1023 a.1247 non impo-
sedet .( "secondo quanto accadr giorno per giorno") de- net vobis . . . exactionem aliquam seu impositionem ali-
notabltur v(estre) d(ominationi ). cuius dacite. LJ.l 1354 a.126] et extrahere de ianua .. .
d. abbr. di dupla "doppia, moneTa" de omnibus mereimoniis et armi s et equis libere sine ali-
MGT 227 a.1505 extraxit ab ei d . ccI. ab(delias). qua dacita vel comergio. SRC 192 a.1265 (Sav.) occa-
da prep. "da , di" sione daeite seu tolte, inposite in metrita vini de novo.
PAC 12 a.999 da uno capite .. . da alio capite. FAC 12 DAA 14 a.1274 bissantios .. . expeditos ab omnibus daci-
a.1 019 da buno latere .. . da balio latere. RCA 170 a.1020 tis et avariis maris et terre. BTS 168 a.l290 drictum da-
da alia parte fine fontana da rio . MSS 47 a.1039 non citam nec collectam. BAV 208 a.1393 (Moncalvo) daci-
multum longe da ecclesia sancti iri. MSS 50 a.1042 da ti s: molendinis. furnis , cureis, bann is, penis . SRC 55
tercia parte ripa, da quarta parte via publica. BCG 160 a.1394 (Sav.) alicuius imposicionis, dacite vel gabelle.
a.1049 da una palte .. . de alia ... da tercia . .. RCA 285 BIR 577 "[all'origine j"tributo che colpisce pi propria-
a.1059 plano da lo per ego. RCA 169 a.l060 da uno la- mente le derrate alimentari".
tere ... da alio latere . RC A 187 sg. a. 106 1 daloliva L dacia. dacitum. daila. data. datica. D dacita.
(top.).- .pasteno uno qui nobi s obvenit per conquestum dacita pannorum sf. "tassa sulle importazioni di
da parte lohannes auterio. RCA 231 a.1062 fossato da le panni a Genova, applicatafm il 1182 e il 1237"
fontanelle . RCA J64 a. ] 069 da una parte terra sancIi LEM79.
s lepha~i : . . in p~xola supra via da la fonlane ... da quan- dacitum I dacium sn. "imposta, da zio"
tum. Imhl obvenlt da parte de ursO ... et quantum mihi ob- CDG 60 a. 1128 breve recordatiorus ... de dacito quod de-
ve l1ll per conqueslul11 da palt e genitor meu s. BCG 17S bent dare forici homines qui veniunt ianuam pro mercato.
a . 1069 corrit da una parte vites aldeprand i. de alia parte ACM 106 a.I449 (Carr.) aliquod pedagium, gabeUam vel
vIte eredex quondam gandulfi . da lercia parte via publi- dacium.
ca. da quarta parte vites ... RCA 186 a.1 071 a da la parte Cf ACS 29 a. 1.335 (Verona) exactorum colectarum, da-
campora. RCA 213 a. to8 3 coheret da tercia parte ... lacu ciorum et daciarum.
de la c1apell a. BCG 190 a. 1086 a loco ubi dicitur oliva ... L dacetum. dacita. dactum. datium. datum. D dacio.
quinta pecia da loliva iacet iu ta terra amdrei . CDG.2 dactum sn. "somma depositata a cauzione delle spe-
214 a.1pS ilem perdita quoque emboli da coparia . .. ra- se processuali"
tto pedlla~um emboli de copari a. NL.l 235 a.] 210 ugo DRG.3 876 a.1299 si de dicto debilo aliquod recepissel
dahcampl. LMS 339 a.1224 pro quolibet pensio lane seu dactum aliquod fecisset quia sit. .. pro integra so lucio-
quam laborabo denario. ex de ianua de matraso et de ne dicti debiti ... Cf ASA 352 a.1350 (Alb.) si pignus
I ~nna ~e arumpe de sardegia et dametere in trame dena- banni dactum non fuerit. .. - si actor iuraverit se non pos-
no ' qUlllque. VFD 89 a.1330 spala bona, seuto pavexia, se dare pignus banni excusetur a daciare eius ipse actor, et
eurlel10 da latere. reus teneatur tamen ulerque promitere notario stipulanti se
dacetum sn. "imposta. da zio" soluturus pignus predictum si in causa succumbuerit.
GG 509 a.1205 libras bi s. iiii. de miiaresis et miiaresum L daciare. dacium. dare.
unum mundu s ab omni dacelo et avariis et a dugana. dagha sf. "daga, spada"
L dacitulll. NIS 356 a.1425 dagham unam fulcitam argento.
dacia sf. "imposta; diritto di imposizione " dagnaninus n.p., m. "damianinus"
RCO 13 8 a.1341 (OrI. ) solvere ... daci as et solerias. PS 5 a.138 1 dagnaninus: "di qui certo l'od. cognome Oa-
gnin".
~A~ 191 a.1393 (Moncalvo) in aquatibus. pascuis, vena-
L damianus. D dagnn.
t~? l11bus, pedagii , monti bus pl arutiebus, hortibus anga-
dagnanus n.p., m. "Damiano"
rtl S, perangarii , gabelli s, dacii , molendinis, furnis , cu-
DDG 298 a . 1376 dagnanus de claparia. DDG 797
reis el aliis quibuscumque lam feudalibs quam alodiali-
bu s. a.1377 pro dagnano tarigo.
L dacita. PS 5 a.1380, 1381 dagnanus.
L damianus.
daciare vb. "depositare cauzione per le spese proces- dainetus/ -a sf. "pelle di daino"
suali"
VCB 41 a. 1238 (Bonif.) agnelline .. . cavreine . .. daineti
ASA ~S2 a. 13S0 (Alb.) si actor iuraverit se non posse triginta. VCB 58 a.1239 (Bonif.) cori e affactate sexagin-
dare plgnus banni excusetur a daciare eius ipse actor, et ta, dainetas triginti quatuor, cavreinas viginti.
r~u s teneatur tamen uterque prolUitere notario stipulan- daita sf. "imposta, dazio"
Il ... LJ.I 946 a.1234 daitam sive collectam.
L dacium . daclum. L dacita.
dake 328 darb
dakerbynde sf. (fiammingo) "decina, gruppo di dieci damel top. (Sav.) [err.per daniel?J
pezzi" CAC 387 a. 1181 (Sav.) quartam partem pecie que iacet
U.2 462 a.l315 (decreto di Giovanni di Lorena. Braban ad Pommo. in loco ubi dicitur Dame\.
te e Limburgo) pro qualibet decade cutium, vulgariter cf. PQV64.
dicta dakerbynde, quatuor denarios. L daniel.
dala top. damianus n.p. , m. "Damiano"
HSL 19.145 a.1285 "pregallico dala: "corso d'acqua" PS 5 a.1380, 1381 damianus.
L dalavene. L dagnanus. dagnaninus. D dagnln .
datavene top. (Gen.) damiata n.p . f. Damietta, citt sul delta del Nilo.
BCG 26 a.980 coheret ei de subteriori capite fossatum importante all'epoca de/~e Crociate, assediata da S.Luigi)
qui dicitur dalavene quod pergit iuxta pedem de maxerie, SLS.2 97 8.1190 (Gen.) lohan'nes de domna damiata.
L dala. damiceUus sm. "servitotr1" , )
daUlnatus top. "Delfinato, Fr." AS'A 30 a.1364-68 (Alb.)unum damiceUum. unum raga"-
DKR 22 a.1407 durante de brianono, temtorii dalfina cium et unum cochum. ,. .
tus, diocesis ebrumensis . . _, L domicellus.
L dalfinus. damlxeUa sf.. nome di nave genovese
(de) dalflino cognome BGS doc.21 a.1250. BNN 83.
DDG 917 a.1 377 raffael de dalffino de passano. L dama.
L dalfinus. damniOcatus agg. "danneggialO, che ha subito
dalftnus sm. (ittiol.) "delfino" dannt'
LG 421 a.1383 dalfini autem, serasie grosse et alii pisces SIG 385 a.1340 ad denunciationem sive simplicem noti-
bestinalles, qui consueti sunt vendi ad pondus. ficationem cuiuslibet ex perdentibus et damnificatis.
L dalfinatus. (de) dalffino. darfinus. (portus) du1finus. L dampnificare.
D darfin. damnum .sn. "danno"
daUlnus n.p., m. "Delfino" U.I 738 a.1224 (Vado) johannes de sui damni (cogOOIl1e/ ,
SRB 102 a.1207 (Sav.) nomine et vice dalfini, marchio- L dampnum. dannosus. D dama io.
nis de bosco ... dietusdalfinus ... MIA 83 a1263 (Sav.) dampnifkare vb. "danneggiare" ,
dalfinum fulchum. '. CP 107 a. ~304 item si quis ianunesis ... solverit. aliquid
dalmasena sf. "prugna, susina" vel dampmficatus foret... et ablatum esset sibi ratione
LMS 410 a.1224 quod sibi aceomendavit ultramare tan- scaliatiei vei magene. aut propte aliam caussam.,.
tas dalmasenas sicas... ., L damnificatus. dampnum.
L damaschum. damasina. dannasena. D damaschina. . dampnum sn. "danno, perdita"
dalofrascario cognome GVG 88 ~.1252 (Gen.) alioquin ~na dupli cum dampnis
NL.2 41 a.1216laurentius dalofrascario monelie. et ~Xpe~SlS. SSA 131 a.1345 (~av\ et quod (fegarii) nqn
daloliva top. (Gen.) faclant mter se rassam vc<1 comurabonem ve~ conveQtum
RCA 187 a.1061 petimus manso daloliva. ad dampnum a1iuius civis saone. FOS 100 a. 1397 de
L oliva. lolva. (de)loliva. dampnis, incendiis, guastis. .
dalsana J dalsanaria sf. "darsena" Ldambnum.
CGG 352 a.1275 (lesto mutilo) dalsanaria ... seu opera danaveta top. "la strat/.tJ che d4 AlbisoLa per il colle
dalsanar(ie)... DT 514 a.1314 item dieti domini amba- del Giovo porta al Sassello " .
siatores ipsius domini imperatoris . .. concesserunt pre- M .R1cCHEBONO - G.Cocc,oWI'O.I\MSSSP n.s. 8 d~J4) 46
dicto domino ambasiatori dieti eomunis (ianue) dalsanam sg. a.1234 danaveta (Tigheto). PlP 115 a.1250 (Sav.) asi-
trapesonde, si dietus dominus ambasiator... eam habere num ... jumentum . . . et mulos ii qut:; ceperant in strata <18-
et acceptare voluerit. navete. PLP 128 a.1250 (Sav.) belle interfui captioni aSi.
L darsena. darsinale. noruip xi. qui capti fuerunt aputi danavetam honerati shle.
dama sf. . "donna, signora" danerlus cognome
DAA 87 a.1279 ego predicta dama franeha dighina ... SRB 382 a. I443 (Segno, Sav.) antonius danerius.
DAA 98 a.1279 lego et dimitto damam astexanam, uxo- Ddan. -
rem meam; donam (et) dominam omnium bonorum meo- daniel top. (Sav.)
rum. .DAF 111 a.1300 in virtute et potestate dame gilie CAC 225 a.1180 (Sav.) quartam partem unius longor
uxoris mee. PLS 4116 a.130I -lego ... dame marie, sorori que iaeet in daniele. '
diete domenze... PLC 49 a.1301 ego dama ioria de ac- Cf. PQV 64. J
L dalmasena. domaschinus. D damQSco. (caput) dantis top. "capo di Caprazoppa (Finale)" .Ir
damasina sf. "prugna, susina" RVN 120 s.xiv (Noli) a capite dantis usque ad zinolam.
GR.2 43 (Alb.) persica, poma, ficus, damasinas, citrulos, q. GR 44 caput dantium.
eedros. L costa dentis.
L dalmasena. . . ,r darbaft vb. ' ''ripulire con l'ascia" I
dambnum sn. "danno" BSL 244 8.1268 navis cum .. : axonibus tribus pro darba-
CSF 74 a.1357 (Finale) remissio aliquorum dambriorum re, cloderia una, verrobiis tribus et vererinis.
iIIatorum per extrinsecos saone .. : in aliquos intrinsecos. IVI, n.: "err. per dolare".
Ldampnum. L dolare.
dard 329 dati
debitalis agg. (di persona o cespite) "soggetto a tri- comperaverit possit colligere et habere a qualibet perso-
buto feudale" na ... que habeat in insula syi aliquam vel aliquas ex be-
RCA 380 a.1164 laudaverunt ut quidquid descedentes ex stiis infrascriptis, denarium unum pro qualibet bestia se-
quatuor filiis prematini, quoquomodo habent vel tenent, mel in anno tantum. OMC 487 2/xv. dictum decenum si-
per proprium aquistum vel su per personas, sil debitale. ve decatum.
U.I 1204 a.1254 isti sunt debitales qui reddunt fodrum. Ivi, n.: BKCX'tOV "imposta in vigore a Chio"
Cf BIR 504, 510. ' L decenum. decima
L debitum. desbitare . decavillationem sf. "rissa, contesa"
debitum sn. "debito" CAF 74 ad a.1163 prenominati consules rem publicam
DAA 101 a.1279 quod omnes res meas vendantur, et pre- ianuensem augmentando et furiuin et latronum atqOe om-
tio earum solvantur debita .. . et illud quod restabit. .. nium culparum vindictas faciendo, et rixas et decavilla-
debitum sn. "soggezione all'autorit feudale" tiones in civitate et extra per totum districtum eorum 'pre-
B'IR 510 [il riferimento iv; fatto a U.l 1226 non trova ri- cipiendo ne fierent. ..
scontro]. L cavilationem.
L debitalis. decelli sm.pl. etnico Iigure antico I,
debium top. (Riviera di levante) AMSSSP n.s. 8 (1974) 42: cf alba docilia.
U.l 1446 a.l276 item cacinaigum. item cazinum. item decemaria sf. "diritto di percepire la decima"
debium. \ COG 137 a.11'41 dixerunt quod vallis de la porta crossa
L debelis. D debbio. et decemaria eiusdem vallis erant de tenuta cete ... -
deboscare vb. "disboscare" laudaverunt ut decemarie vallis de porta crossa sint dein-
BSR 170 a.1192 et castagnetum deboscare. ceps de montanea cete.
L boscare. deposcare. devoscare. distostare. L decemnarius. decima. decimaria.
debrarium top. (Quiliano) . decemnarius sm. "gabelliere"
U.2 192 a.1289 peciam terre castagneti ubi dicitur de- ASA 422 a.1350 (Alb.) decemnarij et eorum nuncij qui
brarium. I I
vadunt ad a1ienas blavas pro accipienda sua decima.
Ldolarium. L decemaria. decima.
decadem sf. "decade, decina" deennium sn "decima, imposta"
U.2 462 a. 1315 pro qualibet decade cutium ... LG 3 1 ca 127.0 decennium quod ecclesia sancti laurentii
L decima. colligi consuevit. .. DMC 487 IIxv. decimam partem ex
decallo top. omnibus et singulis cucumeribus ... et salvo etiar quod
CHAR 334 a.999 (Roma, decreto di Otto'!e ili. ) insuper dictus emptor si ve collector non colligat dictum dece-
lacum rotundum. cardeto. manducolo. de callo. cairo. nium de porris qui nunc sunt in a1iquo orto ...
CHAR 403 a.1014 (Pavia, decreto di Enrico imperatore) Ldecenum.
insuper lacum rotundum. cardeto. manduculo. decallo. decenum sn. "un decimo, la decima parte"
cario. OSM 42 a.ll90-iudico per animam meam Ib. xxxiii qua-
decamua top. "Dixmude (Fiandra)" rum iudico operi sancti laurentii decenum. BSR 368 sg.
DRG.2 122 a.1210 (Gen.) tres pannos blancos et medium a.1198 enricus vitalis sua ultima voluntate ludicat pro
decamua (= de camua). anima sua libras quinquaginta ita distributas:.. decenum
L camua. camuda, operi sancti laurentii. .. 'libras decem: .. residuum... . -
decantare vb. "cantare, esercitare l'arte del canta- Ddexen.
storie" decenum sn. "decima, imposta"
BFG 4.420 (= OSP 222) a.1512 cantatores'quos iharlata- SFG 1.90 s.xiii. decenum legatorum "imposta di succes-
nos vulgus appellat ... nec satis esse ilIis ipsas suas fala- sione". OSM 40 a.1190 iudico pro anima mea... Ib. x.
cias exercere .. . et fabulas suas decantare ... - ut nemo operi sancli laurenti, computato in eis deceno. U.l 904
ex hoc genere hominum diebus negotiosis decantet aut a.1232 preter antiquum et consuetum pedagium et dece-
fallatias suas exerceal. num. DMe 487 2Jxv. dictum decenum sive decatum.
decanus sm. "decano. carica cittadina" L decatum. decima.
CHAR 108 sg. a.904 (Asti) nullus dux comes vicecomes decepare vb. "troncare alla radice"
sculdacio gastaldio decanus vel quilibet publice partis GR 44 a.1618 (Garlenda) de non decepando aliena De-
minister... CDG.l 4 a.958 (Gen.) nullus dux. marchio, mora. - inventus in a1ienis nemoribus decepans et extir-
comes, vicecomes, scu1daxius, decanus. vel quelibet per- pans alienam arborem et zucchum, condemnetur.
sona . .. Cf. SLS.l 313: tardo lat.. curiale: decippare m.s.
Cf. DUe.3 18 decani: qui decem praesunt militibus. L cepa. cepare. _ l ,
DUe 3.44 deganus: qui preest decemfamiliis. MNC 44: de cetero avv. "comunque. in ogni modo. sono qual- ,
"i decani, con i centenarii sono, nel Basso impero (Goto- siasj forma" .
fredo 6.33.1) ministeriales executionibus missionibusque MSG 296 a.1275 item quod omnes predicti (balestrarli)
deputati. teneantur ponere in quolibet laborerio quO(l de cetero fa-
L deganum. deganus. D decano. cient, centuretam ferri, latoni. sive cornus. LG 229
decapitare vb. "decapitare" a.134O solidi sex de qualibet mina salis que de cetero
TL.3 610 a.I449 cavalerius non audeat ... ultra salarium vendetur in cabellis comunis. ASA 293 a.1350 (Alb.) de
percipere nisi ut infra: . .. pro quoibet suspenso vel de- cetero facient scofferii a1bingane ... sicut massarios cari-
capitato, asperos L. tatis scofferiorum. DSP 72 a.1488 sanxerunt statuerunt
D descapitar. ac decreverunt quod de cetero incipiendo a die publica-
. decasteUare vb. "sguamire di castelli" tionis presentis decreti non possint dari ulla ... guarni-
COG.2 162 a.ll72 et quamdiu terra vestra quam inca- menta ... sed sola dote talis muHer seu sponsa possit et
stellaverint decastellata fuerit. .. debeat esse contenta. DSP 384 a.1592 conficiatur li-
L castelum. incastellare. ber ... in quo describi et annotari debeant per ~apse-
decatum sn. "imposta sul bestiame" rium... omnia pignora que de cetero data et conslgnata
DMC 451 2/xv. (Chio) vendicio decati bestiarum fit in eront dicto capserio.
hunc modum, videlicet quod iIle qui dictum introitum Dde cetero.
dech 332 defe
i
panni essent in aliquo deffectuosi seu aliquem defecturn
21 a.1143 et curia tenet ibi decimam que fuit ansaldi gab-
baberent qui defectus separati non posset.
bi et de aliis rusticis de manentiano. BSR 38 sg. a.1174 L desfectus. D difettoso.
)
et terciam parte m quarterii d~~ime tel!e sancti ~tri. ~e defeclus sm. "difetto"
I
nua ... non labore!. .. stamen filatum vel deffilatum, pecte- Cf DUC.3 44, 48 degerare, deierare: perjurare, promis-
nucios vel fricaniam. que fuerint laborata extra ianuam. sis iuramento firmatis non stare. .
L filare. deUomede n.p . m. . .
de foris I detToris avv. "fuori, dafuori" BSR 155 a.1196 actum ianue in domo deilomede et SUI
BLC 107 a.1297 lego me sepelliri defforis de nicossia. fratris. BSR 226 a. 1198 actum ianue in pontili domus
RVN 75 s.xiv. (Noli) nisi altera partium ... petierit dilatio- deilomedis et sui heredis. .
nem defforis pro testibus. CSL 52 l'.xiv. canevrujus ve- PAC 13. ,.
ro ... comedere possit de foris ante refectorim et non in L delomede. delomedus. demelode. demerode. deus.
caneva neque in pristino. deitesalve n.p.
. d~aneum sn. "pennuta" CGD '120 a.1139 deitesalve saonese.
RCP 459 sg. a.1237 (Sarz.) in perpetuum deganeum et L deotesalvet. deus te salvet.
permutaionem dedit, cessit atque tradidit. .. - insuper deio n.p. "Dio" : I . . .
fuit confessus . .. se recepisse et habu,isse in deganeum et CAR 26 a.144O qui bestemavit deio e la mader de tuo 11
permutationem ab i pso ep(iscopo) libras viii. bon, santi. l
den.imp. deyva top. (Mioglia) . . .
Cf DUC.3 44 "deganeum: perinutatio, in chartis lucensi- NSM 287 a.1459 (Mioglia) de non incidendo lignarnina
bus et apud notario$ eiusdem civitatis: quibul eti~m nunc in nemoribus deyve.
falmiliaris est haec fonnula: '/ituto permutationis et de- del prep. art. "deC' ,\
ganei ', teste Muratorio t./. Ant ./t .m.aevi co1.l36". RCA 254. a.l01O terra del contorto. ,.LMS . 165 a.1222
deganum top. (Chiavari) Reg. (comprano)ctantum del tuo cordoano.
GEC 107 s.xiv, xvii. in degano. L de. ' .
deganus sm. "messo comunale" delatutus ptc. [err. per delatus] "portato. trasportato"
U.2 983 a.1385 facietum zenam. deganum et nuncium BGS 97 a.1251 mercibus nostris in dieta nave delatutis.
publicum. GR.2 28 (Lavina) teneatur ipse deganus . .. ire delevosus n.p., m. . . J
per curiarri et comunem . .. et si opus fuerit extra terram CGG 139 a.126O superius filiorum quondam delevosi.
comtilem. L delovose. delovosius. deus.
Cf MUI 149 degan . SAP '398 a:10mb. de'gan "sindaco dell'l top. "DeIft (Olanda)" ,
del villaggio" SPAS 437 a.1471 lambertus quondam laurencii de delft
L decanus. gano. ' '" - de olandia.
degathia sf. "decima, imposra, sorta di tributo" delinguare vb. "sciogliere, fondere"
SRC 331 sg. a.1300 (Pisa) apodixie scripte in civitate pi- GR 45 a.1519 (Alb.) nulla persona debeat delinguare vel
sarum per collectorem degathie. - capitaneo degathie et delinguari facere sipum pro delinguandis candelis.
exactori cabelle ad portam degathie .. . pro drictu degathie L delinquere. di1unguere. D deslenguar.
et drictu gabelle. PMS.2 178 a.1304 (Pisa) quod saonen- deHnquentem sm. "delinquente, malfattore" .
ses solvant comuni pisano dirittum degathie et cabelle. RVN 109 -s.xiv. (Noli) et si non solverit intra terminum . . .
L decima. . ' foresteqr ;delinquens, pec restituatur donec solut!one~
l. deghedeus n.p. , m. condemnationis feceritl. CAR 83 a.1489 certos allOS dl-
FAG 165 a. 1312 procurator deghedei becharii ... de ceva. seulos ... dictos delinquente~. LPV -6 a.1517 (A1b.) par
L doderius. deusde. . unum manetarum, seporum et ferrorum pro ferrando de-
dego top. "Dego" , I linque~tes;
SRB 59 a.999 cairo. dego. salsole. piana. deHnquere vb., "sciogliere,Jondere"
L deco. degum . RL Z20 a.1288 (Alb.) de sepo in diem non delinquendo.
. . degolacionem sf. "decapitazione" L delinguare. ( .
PAD 320 a.1506 il giorno di S. Giovanni degolacio (= deloguarde n.p., m. . ' ',1
sancti johannis degolacio). CGG 334 a.1262 (Portov.) deloguarde ... ex bonis..dicti
degrossatorius sm. "pettine per canapa e lino" delog"ar~e. .
SIP 176 a.1420 (Massa) duo degrossatoru. 1 L deroguarde. deteguarde. .
SIP 197. delomede I de~om~us n.p.,. m. . ,
L desgrossare. disgroxore. D desgrusaiu:- CGG 124 a.1260 (Portov.) montanini de d~lo~ede .. .
deguainare vb. "sguainare, sfoderare" SRC 227 a.1272 (Sav.), vivaldi de ~elomedo, notanl.
GR 45 (Casanova) si aliqua persona in gaviliis deguaina- L,deilomede. deodatus.
verit ensem .. . de losaI~e n.p,: m.~, <;ognome
L guaina. D desgain. -l NL.2 227. a. 1225 bemardl,ls de los;llve.
deguastare vb. "devaslare" L deus te salvet. " ..,
ZAC 205 ca 1290 (Alb.) ad capiendum. dirruendum et delo't;olsus I delov~J delovosius n.p., m.; cognome
deguastandum. . J CNM 286 a.1204 (Sav) delovolsus ferrarius . S~C 125
L devastare. guastare. l l" a.1263 (Say.) delovosse de campeyo, de vecio (Vezzi) .
dema 334 dent
DAA 91 a.1 279 delovose de sigestro. CAT 132 a.1326 companatico. CGO 34 a.1 259 dare et solvere . .. in dena-
(Toirano) filia .. . martini delovose de toirano. - guillel- riis grossis florinis argenteis vel toschana mbneta grossa
mus delovosius. argentea vel denari is aurei s de toschana ... LG 165
L delevosus. a.1330 redditus vero assignati dicto officio assignati~
dema sn. "specie di gioiello" nis .... sunt isti: denarii decem mine grani ex denariis xii.
ASD 64 a.1381 (Caffa) item unum dema cum perlis vera- qui colJiguntur pro qualibet mina. CST 177 8.1381 (Tag-
cibus et cum auro laboralum. ASD 81 a.1381 (Caffa) gia) de quoLibet peso quod pesaverint a rubis tribus su'"
item crosodema auri pro uno dema ad numerum cenlum pra, denarium unum, et ab inde infra obellum' unum.
pecielos. VDE 125 a.1 394 pro pretio denariorum quatuor de syo.
L crosodema. CCS 32 a.1414 (Celle) ad rationem denariorum sex pro
demandare vb. "demandare, incaricare, deputare" singula (libra) lecchie, ficu s et dentexi. CDC xxiv.
SFG 1.138 a.1347 consilium conestabulorum populi ia- a.1421 denarios sex ianuinorum pro singula libra valoris
nue, consulum artis dicte civitatis el aliarum adiunctorum seu extimationis rerum seu mercium.
et demandatorum de qualibet conestabilia. Cf BIR 594. DUC.3 59 denarius in /ege Alamann. l;t.6
D demandar. 3 est quarta pars 'tremissis et duodecima solidi. I
demandum sn. "domanda rituale (rivolta all'estra- Plur.: denari i "denaro conIante " : CGS . I 222 a. 1158
neo colto in luoghi sospetti)" ego ... aecepi a te lb. xxxxviii denariorum ianuensium
RCV 77 a.1233 (Briga) item si quis latro seu aliquis bo- quas promitto reddere ti bi. .. usque ad annum unum in
mo ... factum erit demandum de aliquid pane villarum denariis, penam dupli. CGS.2 145 a.1163 lbras cl., ter-
diceret appellatori verbum iniuriosum... ' ciam in denariis, terciam in pipere et terciam in brasiti
demanium sn. "dominio. giurisdizione" silvatico. CAC 107 a.1179 (Sav.) de quibus habuit in ro-
SRB 202 a.1246 (diploma dell 'lmp. Federico Il.) suppli- bis extimatis et denariis Ib. iii. CAC 510 a.1I82 (Sav.)
caverunt ut civitatem ipsam cum castris et villis ipsius ac confiteor me recepisse .. . inter denarios et drappos et
toto districtu suo in demanio nostro et imperli tenere concios 'et vinum et alias robas Ib. xlvii. CNM 322 ca
semper ... dignaremur. RCP 503 a.1254 (Sarz.) et ad re- 1204 (Sav.) in roba vel in denariis. RCP 460 a.1214
cipiendam recompensationem pro iis que habebat in de- (Sarz.) confileor me accepisse .. . pro dotibus ... inter de-
manium, seu proprium ianuensis curie .. . narios el robas iuste apreciatas xl. imp.
demelode I demerode I demeroledem n.p., m.
,
L bondenarius. den. denariata. D denaro. dinaro
U.2 824 a.1376 demelode fatinanti. SRB 268 a.1424 denarius dei sm. "caparra"
(Sav.) dicti demerode ... contra dictum demerode. SRB PCP 756 a.1316 si inde datum fuerit caparuin et deoarius
284 a.1424 (Sav.) de voluntate et consensu circumspecti dei ...
)
viri demelode campioni, civis et sindici saone ... - inter Cf DUC.3 60 denarius dei: qui dalur in arrham emplio-
I demerode campionum de saona.. . SRB 287 a.1425 nis. dicilur autem denarius dei quod in pios usus. non in
(Sav.) per dictum demeroledem. vendtoris commodum convertalur.
L deilomede.
denarius de DUce I denarius aucum sm. "mancia
demora cognome regalia " '
, CAT 145 a.1326 (Alb.) musus demora. CP 153 a.139O pro denariis de nuce datis domiceUis. serO:
D demora. demua .
J dempsus agg. "denso"
ventibus, placeriis et lumbatoribus. MAS 242 a.1479
non liceat percipere aut. recipere .. . in eorum volti~ . tem-
DC 245 ad a.1175 paludes ... ingentes, admodum dem- pore festivitate domini aut alio tempore, aliquam pecu-
psas et spissas ...
den. abbr. di denarius niam pro denariis nucum vel ut vulgo dicitur din da
noxe.
CGS 1.2 a.1154 lb. vi. minus den. xl. COS 3 a.1154 Ib.v
s.xii. djiii. I ..
L dinarius de nuce. nucem D din 00 noxe.
denarlata sf. "quantiI di merce del vakJre di un de-
denonda sf. "denuncia"
naro" RVNI09 s.xiv. (Noli) in dieta causa, vel denoncia.
L denunciare. deounciationem. D dinontia.
CGS.I 89 a.1157 de mercibus quas habeo nOD faciam
maiores dennariatas nee appreciamentum pro mihi tene- de DOVO avv. "di nuovo " I
re. CNM 302 ca.1204 (Sav.) et sic emi denariiltam panis CDG.27 (= U.2 8) a.ll64 et frangam et irritabo domni..
et assatam i. vini. RLC 72 a.1297 (Cosio) ludum ubi calias pisanorum nec de novo aut veleri eis domnicalias
taxili demonstrent nisi denarilitam unam vini. LO 89 ullas concedam, qui n ianuenses libere et absolute con"'
a.1327 non vendat salem . .. nisi ad denariatam tantum vel trahant mercationes suas cum ornnibus sardis cum quibus
medaliatam. ASA 472 a.1350 (Alb.) quatuor denariatas voluerint. BSR 304 a.l206 et penitus absolvit ecclesiam
panis. LG 399 sg. a.1383 denariata panis, que esse debe- de mese ma ab eo, nisi de novo vacaretur. LJ.l 600
bit de uncUs sex. -+ tanti ponderis quanti erit una dena- a.1218 que ante eonventionem colligebantur... illud aQ_
riata panis albi. O ' tem quod de novo colligilUl'. SRC 192 a.1265 (Sav.) oc-
C.PLUMMER, ALM l (1924) 230. casione dacite seu tolte. inposite in metrita vini de novo.
L denarius. DMC 83 a.1393 iohannes stella cancellarius, approbans
denarius sm. "denaro, moneta; unit frazionaria pa- corretionem seu additionem scriptam in penultima linea
ri a 1/12 del solidus" de novo insertam "non". VFD 207 a.l403 quod navigia
ReA 308 a.l083 pensionem per uDumquemque annum non bene ferrata ferrentur de novo. DSP 20 a.l459 te-
denarios iii. U.l 32 a.1128 denarios de papia antiquos. neatur ... facere de novo unam maxeriam.
RCA 9 a.1I43 octomias Ix. et tres solidos denariorum DdeMu.
brunorum crossorum. RCA 3 1 a.1143 denarios iii. pa- dentarolus sm. '''dentarolo 00 bambini, ciondolo"
pienses veteres ... denarios vi. i~ensis monete. ReA ASD 81 a.1381 par unum dentarolorum cum una catene-
365 a.11491 unum denarium brunetum. RCA 125 a. 11 55 ta argentea.
denarios de papia antiquos ii. RCA 265 a.11701 vi. de- L dantarolus. dentem. D denteirokJ.
narios de cona (Corrailo 11. imp 1027-1039. cf BIR 592) deotem sm. "dente, zanna d 'avorio "
de benestai ... uno denario de cona de plano. BSR 196 DDG 269 a.1376 pro .. . dencium pondis iiii.
2.. ~ :,)5 dabimus vobis ... denarios duos per diem . .. pro L dentarolus. dentutus. costa dentis. D dente.
- - - - - -_ _ _ _ ~ _ _ Ll.,I .. L ___ ...... _ _ _ .............
~ ~"'"""'....."~,,.,..,'===_~""'"
l '
dero 336 dezi
derogare vb. "derogare, sottrarre" descoblada sf. "pezzo di carne porcina senza grasso"
10D 405 a.1394 (Sav.) quod per aliqua contenta in pre- GR.2 26 (St.Pons) pro una descoblada si nutries porcum.
senti instrumento non intelligatur aliqualiter derogari sive GR.2 28 (Lrins) de juribus porcorum de quibus habere
derogatum esse aliquibus juribus imperii romani. honori- debet descoblada.
bus sive preheminentiis, fidelitatibus, bomagiis et supe- describere vb. "stornare da uno ad altro nominativo
rioritatibus suis, que imperator romanorum habet et babe- la registrazione di somme del debito pubblico (al fine di
re solitus est in dieta civitate et posse saone, sed potius sotlrarle all'imposta di successione)"
dieta jura imperialia et omnia eius regalia sin t et remlat DSP 109 a.1447 item quia multi describi faciunt loea
neant intacta protinus et illesa. eomperarum communis eis spectantia super a1iquem con-
deroguanle n.p., m. ventum et seu aliam personam obligatam dieto introi-
CGG 55 a.1259 (PortoV.) a te deroguarde de portuve- tui .. .
neris. L descripciooem. scribere.
L deloguarde. deteguarde. deus. descripcionem sf. "storno da una ad altra persona
derubare vb. "rapinare" della registrazione di una somma"
GR 20 (PortoM.) teneatur magistratus illius domini et di- DSP 104 a.1447 item quod non possit qeri aliqua posses-
strietus, super quo dieta arubaria faeta foret, dieto deru- sionis immissio seu locorum descripcio .. .
bato restitutionem fieri facere. L describere. .
L derobare. desdebitare vb. "riscallare un debito"
deruptionem sf. "danneggiamento" LG 222 a.134O si eontingat... dieta loca pignorata ... de-
PCA 49 a.1330 (Alb.) vissis ac diligenter examinatis de- sdebitari. reddi seu restitui per eomun~ ianue . .. LG 565
structionibus, deruptionibus et diseipationibus ac dilapi- a.1403 pro desdebitando loca comperarum communis.
dationibus quas sustinuit eclesia sancte marie .. . L desbitare.
desamparare vb. "'asciare" desegrixatus agg. "limo in grigio? "
GR.2 28 (Sospello) aliqua persona non audeat ... relin- GG.2 27 a.1205 pennas viii. varias desegrixatas.
quere seu desamparare dominum seu magistratum suum L grisius.
eum quo stare promiserat desenorem sm. "disonore"
Cf DUC.3 75 desamparare: cedere, rem occupatam di- U.2 35 a12501 nullo tempore ianua tam magno deseno-
mittere. rem non recepi.
deruvinada top. (v.Polcevera) D desenor.
PTP 18 sg. a.1147 in loco eerini ... fossatus deruvinada. desertus sm. "deserto, terra deserta, abbandonata"
desarmare vb. disannare (una nave)" CRL 63 met del sec. vi.? (Ravenna) desertus: la 'Voce
VNB 34 a. I247 (Bonif.) de primo lucro cursus seu aqui- persiste in area romanza.
sti quod fecero cum agitea que dicitur leon barba auri deservire vb. "essere tenuto alle prestazioni dovute
promitto tibi dare capitale mum seilieet lb. sexdecim de al padrone del fondo"
ianua ubi desarmavero in voluntate tua. CGS.299 a.1162 et residuum (di una eredit) detur in
L dissannare. D desarm . terra que ipsi ecelesie debeat perpetuo deservire.
desasium sn. "stento, malattia" D desservir.
PCI 500 s.xiv. qui postea quasi toti frigori gladio el de sa- desfedus sm. "danneggiamento
sio perierunt. DRG.3 948 a.1307 el si dieta lana seu merees que ... ho-
L asius. D dezaxu. nerabuntur i~ dieta g~e.a d~vasterentur desfeetu diete ga-
. desbitaclonem sf. "ammortamento di un debito" lee ve] occasIone matons stive ...
DSP 82 a.1489 eonsenserunt eontribuere ipsis dominis L deffecluosUS. defectus.
patribus communis ob dietam eausam de proventibus sive desfodratus agg. "sfoderato"
pagis locorum ipsius eomperule annorum de 1488 et IEL 91 a.l397 togam nigram desfodratam.
1489, licet teneantur ipsos.proventus eonvertere in desbi- L foderatus. D desffodralO. .
taeionem diete comperule. DSP 238 a.1542 et satisfactis desgrossare vb. "sgrossare"
dictis proventibus. ilIud supraplus quod supererit ex dic- RH 3 (1948) 27 a.1462 (Taggia) brachile ... cuncarinis
tis Iibris quingentis succedere debeat in emptione loco- tribus de lapidibus desgrossati. AND.6 140 a.1511 dietus
rum addendorwn locis iam emptis ad desbitacionem dic- mag(ister) jacobus potivit et desgrossavit dieta marmora
torum locorum -de quibus supra. et hoc donec dieta loca et lapides eomicis.
devenerint ad numerum locorum eentum viginti quinque, L degrossatorius. disgroxare. grossus. D dezgrosci.
et sic donec et quousque et de proventibus et de ipsis lo- desguamitus agg. "privo di guarnitura"
cis centumvigintiquinque erif bene satisfactum. Quo mUl- DAF 23 a.] 300 item borsa una desguamita de auro et &e-
tiplico et exdebitacione facta. . . ' rico.
L exdebitacionem. L disguarnitus. guarnitus. D desguarnio.
desbitare vb. "riscattare un debito" desguemum so. "disagio. difficolt, disordine ..
LG 42 a.1327 et de quibus libris duabus que restant debet n..2 .800 a.l471 et si aliquis eorum exiret in campania
dieta compera desbitari. . ~ esset ID magno desgucmo.
L debitalis. desdebitare. ex(jebitare. indebitare. D de- L desquatematus. quemus. D desqUluno.
sbit. desideratus Q.p., m.
descasare vb. "lasciare la casa" SLS.2 293 a.I253 (Geo.) desideratus.
RCP 532 a.1228 (Sarz.) ut eosdem homines fllciat stare, L dexerenus. D dairar.
habitare, ire et ambulare, casare et descasare ad suam vo- dezifrare vb. "decifrare (una scrittura in cifra, in co-
luntatem. dice)
L casare, ' TL.l 659 a.1456 scripsistis quasdam litteras zifratas, que
desclavare vb. "schiodare. sconnettere" nullius importantie erant. pro qua zifra indigerent. Cl( qUQ
NL.2 353 a.1225 promittimus . . . dirumpere et desclavare quando necessitas id non exigit, demite laborem vobis zi-
navem i. vestram. frandi et oobis dezifrandi.
L clavem. disclavare. discravare. D dezshavar. L zifra. zifrare. D degifr .
desi 337 defa
bonificare et non deteriorare. LG 705 a.l406 si (taliator) L avastare. deguastare. vastacyciis. vastum.
denrsus congo "verso"
pannos... destruxerit vel discipaverit, vel sperrnezaverit
SIG 342 a.1330 quod capsia pro annis possit fieri dever-
vel deterioraverit. ..
sus bandam drictam prope portam fogoni amutata diete
L deterioro galee.
determinatim avv. "specificatamente, negli stessi
", lermint' .
L (de)versus D de ver. de ve'lo.
devetum sn. "bando, divieto"
CGS.l 97 a.1157 promittimus vobis ... qu~ quidq~l~ OS lO ad a.1176 ad capiendos c~es et rebelles et iUos
pro nostro debito exsolvendo vel nostro servlC10 aut ubIt- qui contra devetum eorum ibant.
tate ceperitis ad illum vel illa termina ad qu~ ve) qu.e L vedare. D deveto.
ipsa reddere promiseritis, ita detenninatim ut mde paCI- devetum sn. "divieto di TUlvigazione nel periodo in-
scemini solvemus et dabimus. vernale"
L terminare. CGS.l 327 a.1160 cum hac societate laboratum ire debet
determinalorem sm. "conciliatore" proviociarn et usque yspaniam si voluerit. et si devetum
GR 45 (Ovada) item statuerunt quod vie ari i t~n~antur laxabitur. quo voluerit. ':
omni anno eligere tres bonos viros de uvada determlDato- devetum so. "bl(JCco commerciale, boicottaggio"
res litium et questionum. . RCP 503 8.1254 (San.) et fac.ere guerram et dev~tum per
L tenninare. terminatorem. totum ep(iscopatum) lun(ensem).
detesalve I detesalvus n.p., cognome LAE 175 n.
BG 119 sg. s.xii. (Sav.) twris ... rubaIdi detesalvi. - tur- devetum so. "priValiva; imposta" I
ris ... filiorum detesalvi deidone CAC 77 a.1179 (Sav) RSC 247 a.1143 oeque faciemus devetum neque collec-
in orto detesalvi de bndon . .. - uxor eiusdem detesalvl. tam de term. U.2 543 a.1343 et pro cabella salis seu pro
- pro detesalvo. SRB 53 a.1208 (Sav.) testibus. ~ . dete- questionibus occurreotibus accaxlone salis vel eciam pro
salvo taccono. CGG 191 a.1260 (PortoV.) accepisse a te deveto salis ... pro questioni bus vero salis spectantibus
detesalve .filius quondam guillelmi pienati de rappalto. seu pertinentibus ad cabelIam seu devetum. ipsius. .. lCG
Cf CBL 348 (25.94) dee te salve, re de li zu. 6.11 s.xv. devetum vene ferri (il Comune aveva. statizzato
L deus te salvet. l'importazioM del ferro). RPV 154 sg. s.xiv. (Varazze)
detinere vb. "detenere, trattenere" , cabella deveti vini. quis produxerit vinum et acetum in
Gffi 522 a.1290 de ppris. cix. auri oblatis a dicto Kado~o varagine causa vendendi in .tabernis, quod vinum natum
occasione ballarum scamandri que fuerunt detente 10 sjt extra posse varaginis, solvat. .. dicto gabelloto soldos
Roisto eidem. quaS ball~s babere no~ potu~t nisi dep?sue- quinque monete saone pro pinta una.
rit dictos ppros. cIx.in vlrtUte Georgll archi[ ... ] greci. Cf' RSC 267. Due.3 88 devet",": interdictum. prohibi-
D destegnir. ditenuto. lio ... sed potius exactio sub praetextu prohibition;s.
dethraere , vb. "tirare, lanciare" devisiooe sf. "divisione"
SC 180 a.1157lanceas et museracos et sagittas Don deth- PAC 5.6 a.1028 devixione.
raam neque 1anceabo super hominem compagn~. D divixione.
L thahere, . devoscare vb. "disboscare"
detrictare vb. "macinare" SOV. 325 a.1428 (Pros.) de non boscando ... si quis devo-
GR 45 (Pigna) item molinarii debeant semper molere si- scaverit ...
ve detrictare granum. L deboscare. ,
L attritus. triturare. . dexachatus agg. "estralto dal sacco"
deturare vb. "turare, chiudere" r , LG 692 a.1406 quod aliquis mercator,lanarius ... Ilon
GR 45 (Arquata) debeat ipsam rianam murari vel deturari emat nee acquirat aIiquam lanam longam succidam que
facere cum multa calcina. Il delata fuerit de areIate, grasse, provincia... que sit aperta
L obturare. vel scarpita seu que sit desachata vel reuchata.
deus n.p. "Dio" L asaccatus.
U.2 34 a.12501 quod si deus ni adiutor ones omines de dexenus agg. (di panno) "tessuto a dieci licei"
ianua se tenent molti et supramorti. GR.2 29 omnibus RLA 90 a.1322 (Cosio) quod aliqua texitrix non debeltt
personis que blastemaverint seu destranaverint sanctam accipere pro texeturis de ramo tele sive panni dexeni nisi
mariam vel deum. , denarios iiij el de noveno denaro iij.
L dei dona. dei1omede. delevosi. deloguarde. detaiuti. dexereDus n.p., m. "Desiderino "
deusde. deus te salvet. doderius. dondus. donumdei. MS1317 a.1470 dexerenus de monte bancalarius.
Dde dee. deu L desideratus.
dexn 339 difa
=
LMS xxvi ( LEM 255) a.I259 (inv. di speziale) item CRL 77 sgg. a.474, 552 (Rayenna). BCG.17 a.971 qui-
quit nobis Qui supra mater et tilii et gennanis un die (un
ampula una in qua est Jibras vii. diaconsi.
diaconus srn. "diacono" giorno, una volta, in passato) tenerem et aberern visi su-
MSS 274 a.1219 nos daniel abbas ... una cum fratribus mus in isto loco.
nostris ... rotino presbytero, lanfranco diacono... LMS Dd.
248 a.1222 rnagister iohannes archidiaconus . .. et rainaJ-
dies camis sm. "la vigilia dell'inizio di quaresima"
ASA 458 a.1350 (A1b.) teneatur magistratus albingane ...
dus et benolotus diaconi et syrnon malus ocellus subdia- omni <pUlo in die carnis proxime venturi ... bannire facere
conus. CP 272 a.1455 planetam unam ac iundumenta
prata que dicuntur sane ti georgii ~t ipSa bifare et sig~are.
diaconi et subdiaconi.
L camelevarius.
L archidiaconus. subdiaconus. dieta sf. "giornata di lavoro o di viaggio; salario
diadragantum sn. "bevanda rinfrescante a base di giorrlflliero" , J
gomma dragante" FAF 121 a.1235 (Gen.) et de aJiis serviciis quod mihi fa-
LEM 255 o. "senza dubbio il prefisso dia- indicava una cies, denarios duodecim pro qualibet dieta. MBL' xxxvi.
soluzione contenente la spezia: Giovanni di Garlandia'ci a.1235 (Frjus) pro quaJibet dieta sex leucas.
parla del diadragantum". Cf OUC.3 110 S.v.; GLI Gloss. dieta ' 'salario''.
diagingibrios sm. "specie di farmaco" dietesalve n.p.
LMS xxvii (= LEM 255) a.1259 (inv. di spet.iale) ampul- RCA 95 a.1155 testes ... dietesaJve papiensis.
lam Uoam diagiogibrios cum mele. PAC5.
diale sn. "ditale" L deus te saJvet.
PVP 285 a.1488 item diale unum argenti. difalcare vb. "defalcare, sottrarre"
L didalus. D di. FIL 33 a.1404 (Sav.) draperius a quo talis pannus emptus
diale ano "supporto per anelli" fuerit (debeat) deducere et'difalcare de predo venditionis
FCD 2.208 a.1278 item diale unum in quo sunt anuli ix. duos paJmos. BCM 46 a.1483 in tantis grossis de s. iii.
diamantem I diamantus sm. "diamante" den. iiii. difaJcato preci o mine' unius grani. BCM 98
LEM 244 a.124O anulum diamantis et 81ium stopacium a.1483 pro quo viagio nobis spectat, pro mensibus brl!ttis
auri ... FAF 217 sg. a.1257 (Gen.) in duodenis quatuor duodecim et difalcata lassia facta pro toto tempore dicto
de anulis auri cum diamantis triginta tribus. FCD 2.208 iuliano patrono per nautas diete navis .. .
a.1278 anula in qua sunt ligata uous smeragdinus, unus L defalcare.
diamans grossus. unus diamans partvus, unus robioetus. diffalcationem sf. "riduzione apportata a una som::
L adamantem. adamantetus. adamantus. adiamantus. ma di denaro" .
D diamante . OMC 314 a.1417 et quia facte sunt certe diffaJ~ationes
diamargariton so. "specie difarmaco " . .. deliberaverunt quod dicte diffaJcationes asslgnentt:::-
=
LMS xxviii ( LEM 256) a.1259 (inv. di spezia/e) ampu- saJariis predictorum gubematorum omni anno.
lam unam in qua est libras ii. diamargariton. D difalcare. defalcare.
difi 340
dificatus agg. "edificato, capena di case" nem ... ipsum comunem haberet in andoria, dictus rufinus
SMV 185 lIxiv. pro tabulis tribus de terra difieata. pro ipso comuni eisdem marchionibos fratribus restituit. et
L dificium. D edificao. per manteUum unum eendati ponendo in manibus dictorum
dificio I dificium sn. edificio" fratrum dimisit. VeB 298 sg. a.1289 (Bonif.) denunciavit
MSS80 a.1088-89 pecia una de teqa eum dificio suo su- domino lucheto aurie vichario in insuJa corsice pro comuni
per se abentem. MSS 97 a.1130 non debeQt vendere su- ianue quod dimitat de percipere et recoligere erbaticum tele-
prascripto dificio. ti et iura que habet occasione potestarie bonifacii.
L difieatus. hedifieium. D deficio. L investire. D demete.
dificurtatem sf. "difficolt" dimitum sn. "tessuto fine a due licei, o tela di bam-
TL.l 365 a.1455 eum difieurtate ab illis de mocastro pa- bagia, seta o filosella, specialmente usata per soppanna-
tronus noster audientiam habere potuit. re gli abiti; veste di tale tessuto"
diftdare vb. "revocare l'amicizia, considerare nemico" CGS.l 94 a.1157 filie johannis de raedo do, lego dimit-
ZAC 134 a.1287 (Alb.) si forte exire reeusaverit, difidant tum meum eum braciaIe. PVP 254 a.1458 culter una de
ipsum tamquarn inimcum communis et populi ianuensis. dimiti facta a rapiolis. CP 995 a.1473 item tres parii per
Cf Due.3 114 diffidare: dee/arare aliquem afide, quam cruces. unum de dimito eremexj et duo de teUa, charchi-
debebat, defeeisse. biti de auro. PVP 306 a.1491 pro palmis duobus <limiti
diff'olare vb. "sottrarre al regime di bandita" viridis firozelle.
RCP 67 a. 1245 (San.) et bona eoruro mobilia et immobi- BVP 232. MAS 83 n.23. GALESSIO, EW 17, ALE 144'
liapossint folare et diffolare. IVI, n. "folare vocabolo gr. j.li'to =lat. licium. S4Lno "a due Iicci": calco dei
lunigianese e significa mettere in bandita" lat. bilix (Verg. Aen. 12.375), cf trilix REW 8903.
L fola. folare . : . Cf. CIV 76 a.1193, 1454 (Ven.) dimito m.s.
digitus sm. "dito" dinarius de Duce I din da non sm.pl. "mancia
CNM 177 ca. 1204 (Sav.) oceurssit super ipsarn ... cum strenna"
digitis ad oculos. CP 153 a.139O pro dinariis de Duce datis domicellis ser-
D digito. diu. vientibus, plaeeriis et tumbatoribus. MAS 242 a.i479
digitus sm. "dito, unit di misura, pari a 1112 di un non lieeat percipere aut recipere ... in eorum voltis tem-
palmo" p?re festivitatis .~omini aut alio tempore, aliquam 'pecu-
CST 179 a.1381 (Taggia) per duos digitos et non ultra. mam pro denams nucum, vel ut vulgo dicitur din da
digitus auricularis sm. "dito mignolo, unit di misu- noxe.
L denarius nucum. D din da nuxe.
l
I
ra inferiore al digitus"
LG 428 a.1383 que mensura sit in fundo inter zinas par- dinium top.
mos duos et unum digitum auricularem. G.PETRACCO SICA~D1 , BLig. 25 (1973) L3 p.4 n.3: TV
dilacionem sf. "dilazion~, indugio" ca. I 10 E.V. Cf Digne, top. (Basses-Alpes) < pre-lal. (li-
PMS 214 a.1251, (Sav.) castrum quiliani reddet comuni gure o celtico) *dinyo- l-a.
saone ... searitum et guarnitum sine aliqua dilacione. D digne. predegna.
dilapidationem sf. "distruzione" . diocesanus I diOzesaDUS sm. "superiore religioso"
PCA 49 a.1330 (Alb.) vissis ac examinatis destructioni- CS~ ~2 a.I345 ~u~lus eci~ per totam iUam diem predi_
bus, deruptionibus et discipationibus ac dilapidationibus cet lO Jlla ecclesla ID qua diocesanus suus predicasset. _
quas sustinuit ecclesia sancte marie ... ne aliqui predicar~ presumant ~tem illa hora qua dioce-
dilatare vb. "dilazionare" sanum suum conlmgeret predicare. - sciai se esse ab
U.I 1489 a.I279 solucio dictarum librarum duo milium officii sui executione suspensum donee ad arbitrium sui
dilatata est in hodiemum diem. ' diozesani satisfecerit.
dilungere vb. ''fondere, sciogliere" dipagus agg. "a due spioventt'
GR 81 a.1519 (Alb.) de sipo non diltingendo in die, ne- CDG.3 64 a.1192 (Costanl.) super eundem (embolum) et
que eomburendo coria neque rashiaturas. habitaculum dipagum declivler stiUans.
L delinguare. diploidem I diproide/ diproidem smlfJn. ''farsetto
diluviUID sn. "inondazione" imbottilO o foderalO di pellicda"
GR 95 (PortoM.) quandocumque aliqua diluvia occurre- PVP 231 a.1456. item ~ipl?is una .creme~ prohomine.
rent in portll maurici9 '" . PVP 246 ,a . 1456 nem dlprols una bladi. PVP 256 a.1459
dimidietatem sf. "met" item diploides duo fustanei pro hornine . .. ilem alius di ..
U.2993 a.1385 omnes homines finarii et districtus, videli- plois taffecta viridis pro bomine. ilem diplois Unus baca-
cet illius dimidietatis quam dicti domini ... possidebant. sini aIbi pro homine. item. diplois unus panni vermi Iii pro
L medietatem. . ~ , ho~ne. ~VP 2.63 ~.1462 item. diProois una ~asini pro
dimidietatem sf. "mezzalana, tessuto misto di lana e horrune. llem diprols una panru albi pro homane duplex
cotone" PVP 276 a.1488 diproide unum zeituninonigro. .
SSA 1.176 a.1345 (Sav.) quod servientes comunis in- PVP 134 sg., 360. G.ALEssIO, EW, ).7 : Corpus g/ossa-
duantur de medietate. . . . quod omnes servientes comu- rum latinarum 4.334.2: 'diploides vel bilices': gr, al.
nis saone qui steterint ad. sQldpm eomunis tel;leantur et n:\.o( lat. duplex .~ biJix "a due li ce i" (~erg.
debeant esse inducti de una et eadem dimidietate, a1iter si Aen. 12.375), calco del gr. S\J,ll'to cf. trilix REW 8903
non essent inducti de dirnidietate iuramus nos potestas et DUC 3.122 dip/ois: laena dupliCala. gall. sunout dowb
iudices quod ipsos non habebimus pro serviente seu ser- Ps.108 [anzi 109.181 operianlur sicut diploide confusion~
vientibus . CPB 246 a 1388 (Pae.)item unum barilotum sua [probabilm. la voce passa ntli'uso comune dalla li-
de medietate cum frixio parvo. .. item unam vilanam de turgia]. I
discipare vb. "danneggiare" stre compagne... FOS 90 a.1394 (Sav.) ante presentem
PVS 231 n. a.1375 immobilia vero devastentur et disci- guerram et discordium supradicturn. SRB 333 8.1407
pentur. LG 705 a.1406 si (taliator) pannos destruxerit vel (Qui!.) sedandi quascumque discordias et discidias que
discipaverit fieri vel oriri contingerint inler aliquas personas de qui-
L discipationem. dissipationem. D desipar. liano.
discipationem sf. "danneggiamento" L discordes. D descordio, discordio.
PCA 49 a.1330 (Alb.) vissis ae diligenter examinatis de- discorpertus agg. "scoperto. evidente, in vista"
structionibus, deruptionibus et discipationibus ac dilapi- PLS 470 a.1301 universa mea bona habita. coperta et di-
dationibus quas sustinuit ecclesia sancte marie ... scorperta, tibi pignori obligo.
L diseipare. dissipationem. . L discopertus.
disciplina sf. "penitenza corporale" discravare vb. "sconnellere"
SAG 240 ad a. 1399 et ipsa die dominica ... seculares viri ZAC 273 a.I341 (Onzo) cravando et discravando aliquas
ianuenses, qui sub disciplina et verbere ad ipsorum se partes domorum existentes ibidem.
congregarunt oratoria pro ihesu dei passionis memoria, L cravare. desclavare. disclavare.
quique verberati dicuntur, per urbem mane se verberan- discretus agg. "egregio, titolo di ossequio"
tes, processionem egerunt, quos omnes precedebat magi- L1j 286 a.1292 discretum virum petrum dardellam can-
ster scolarum ecclesie sancti laurentii... sequentibus po- celJarium comunis ianue. GVG 342 a.J 310 discretus vir
stea ipsis de disciplina ... be autem aule discipline ianue dominus johannes de bagoaria archidiacoous ianuensis.
ceperunt anno premisse nativitatis 1406. VSC 200 U.2 559 a.1347 factus fuit amiragius discretus vir doR-
a.1488 quod nullo modo concedatur dictus locus eisdem nus symon vignossus. W.2 826 ca. 1360 discretum vinun
battutis et disdplinis. conradum de zabrera.
D descrition. discretamente.
., L disciplinati. D disciplina.
disciplinati sm.pl. "membri di confate mito di disci- discriptionem sf. "discrtzione, giudizio"
plinanti" DSP 23 a.1459 teneatur facere et seu exportare jactum de
CCC 82 a.1232 domus disciplinatorum sancti antonii in receptis communis iuxta guJetas, in discriptione dicti of-
conventu saneti dominiei. AND.9 316 a.149O promisit fidi.
facere et construere turibiJe unum argenti pro dicta domo disculus sm. "persofIQ disol/esta, delinquente"
disciplinatorum. CAR 83 a.1489 cenos alios disculos ... diclOS delinquen-
, teso
L disciplina.
~
)
disclavare vb. "dischiudere, aprire con la chiave"
L discolus . .D discolo.
discurratare vb. (err. per disgaretare) "sgarrettare"
PLP 88 a.1250 (Sav.) et dedi eis clave m sospealis mei et
ASA 475 a.1350 (Alb.) bestie vero super quibus vinum ...
non poterunt disc lavare, et aposuerunt supressam et diru-
fuerit aportatum disgaretentur et VllSa subito comburran-
perunt cIavaturam. SSA 108 a.1345 (Sav.) et omni mane tur ... - supradicte bestie ... discurratentur.
disclavare dictas portas. L disgaretare.
L desclavare. discravare. D de~havar. discursus sm. "scorrimento, scarco di acqua"
disclavare vb. "schiodare" BSR 106 a.1180 aperiebant ilIud forameo pro faciendo
PLP 106 a.1250 (Sav.) feci eas (tabulas) desclavari. PLP discursu.
I 117 a.1250 (Sav.) et querebat quid feeeram de acutis D discorso.
quos disclavaverarn de muro. discus sm. "desco, tavolo da pranto e da lavoro"
discoIare vb. "colare, scorrere" CGS.2 204 a.l164 banca~, discum, capsam pictam,
GR.2 29 (Benne) qualiter aqua grondanetarum et sedimi- LMS 276 a.1222 et. unus dlscus de legendo. LEM 188
num debeat discolari. a.1238 discum ad tondendum (panni). A1.2 85 a.1266
L collare. scolare. D desclUJ. scribe diete potestatis ad discum suum fuerunt ~tcr
discolus sm. "ribelle, facinoroso" a1bertus.. . CA 592 a.1292 item in vij. discis, xij salse-
LG 965 a.1403 rebelIes, discolos et inobedientes. riis. SSL 217 a.1336 item unus discus parvuS. CPB 241
L disculus. D discolo. .. a.1362 (Bobbio) item unum discum. OGM 1.05 8,1370
discomare vb. "rubare (paglia) dalla cima del pa- discos pro comedere. IEL 94 8.1398 ite!ll dischus unus,
gliaio" item discetus unuS. PVP 220 a.1451 item discum unUIb
BSO 215 a.1581 (Onzo) si ... exportaverit ascerb;lle vel cum suis tripodibus. item alliud discum pro masDlUa
discomaverint pagliarium ... cum tripodibus et una banca.
discoboperire vb. "ispeziofIQre" Cf. CPB 259. ACS 39 5g. a. 1339 (VcfQna) toaias a di-
IA 38 ad a.1283 premittentes galeas duas ad discohope- scho - unum discum DOgarie rotundum.,
riendum portum facexie. L discetus. voiadiscus.
L discopertus. discuxire vb. "scucire"
discopertus agg. "scoperto, evidente, in vista" GR 45 a.1267 (Apric.) et si soculares discu~rint ante~
DAF 41 a.1300 uruversa o;aea bona mobilia et immobilia, quarn sole rupte fuerint, scoferius illc debeat eos recuxire
coperta et discoperta ubique existentia. sine aliquo predo.
L copertus. discohoperire. discorpertus. D descrovir. L cuxire. D descux~r.
discopertus agg. "(di imban;azione) privo di coperta" dlsegDare vb. "disegnare"
DSP 13 a.1459lignum discopernun. AS 67 a.143~ ~e"?o ~ud~at ..: uti .o~ri~us seu figuris
L cooperta. pannorum synci allerus, vldehcet SI ahquis de dieta ane
discordes sm.pl. "partigiani di opposte fazioni" fecerit fieri sive disegnari aliquam operam seu figu.-am
CAF.I 61 ad a.1161 discordes enim qui in civitate erant, non possit alius quisque tal.e m figuram seu operam facere
capillationes et rixas solitas ne facerent vcl inciperent, lavorari.
cODSules ad presens iurare fecerunt L designare.
L discordia. disfuIcltus agg. "sfornito di ornamenti, non rifinito"
discordia I discordium sf. "discordia, contrasto" CPB 246 a.1388 (Piac.) item duodecim zingias disfulci-
RSC 247 a.1I43 si cognoverimus quod aliquis homo de tas.
nostra dvitate habeat discordiam curo aliquo homine no- L fulcitus.
disg 343 clist
domina et dona sf.. (formula testamentaria) "padro- strissumum dominum regium in ianua locumtenentem et
na assolula, con piena disponibilil" magnificum consilium dominorum antianorum comunis
DAF 98 a.1300 heredem instituo, et dominam et donam, ianue commissio facta fuit. VCC 27 sg. a.1480 (Sav.)
dictam uxorem meam. egregius dominus johannes baptista spinula prior officii
L donna et domina. dominorum antianorum civitatis saone ... - magnifici
domlnacionem sf. "dominazione, signoria" domini antiani civitatis saone. BG 182 a.1484 (Sav.) in
LG 369 a.1363 iuris domioacionem seu segnoriam ali- dicta lobia magnifici comunis, intra stanziam dictorum
cuius terre, castri vel loci. DSP 184 a.1518 videntes in dorninorum ancianorum ... RPC 32 a.1586 (Alb.) maga-
.( observatione sententie el ordinationis per dominationes zenum cum scaneo in quo residet dominus thomas tabo
suas late et facte. notarius.
L dominationem. dominus. domitus agg. "domato" .
dominatlonem sf. "Signoria: litolo della repubblica GSS 93 'a.1330 (Sarz.) vacchas et boves domitos. FST
di Genova" 51 a:1592 (Triora) boves domitos aut bestias de cancello.
TL.3 337 a.1474 quod aliquis impulverizare voluerit ocu- FST 57 a.l592 (Triora) boves et vacce dornite ac vituli.
lis prelibale dominationi. DSP 206 a.1531 illustrissima FST 74 a.1592 (Triora) boves domitos et indomitos.
dominatio excelse reipublice genuensis. DUC 3.175. REW 2744. ALE 145.
IVI, Gloss. xlviii: "tiIO[o che compare a Genova solo al- L domare. domatus. domus.
l'epoca della riforma del/528". domna sf. "donna"
L dominacionem. SLS.297 a.119O (Gen.) johannes de domna damiata. LG
(dies) domlnica sf. "domenica" 705 a:1406 de gona panni de seta, tam pro domna qarn
SAG 240 ad a. 1399 et ipsa die dominica ... seculares viri pro viro.
domocolta I domoculta sf. "podere, fattoria, fondo donare vb. "donare. fare donazione di un bene"
dominante con casa signorile e dipendenze di molini, ca- BCO 92 a. 1O14 nos qui supra ofertores et donatores
solari ecc." ipsius monesterii donamus et oferimus et per presentem
U.l 5 a.962 in dominicata in domocolta que est posita eartulam ofersionis ibidem abendum eoofirmo. I
prope fluvio tabia. BSR 133 a.1188 locat. .. caminatam L donarium. donatorem.
curie de sancto petto de arena cum domocolta. BSR 273 donarium so. "bene proveniente da donazione"
a. 1201 loeat... totam domocultam quam palatium ia- RCA 461 a.11891 ea que ad dei sancluarium Pertinent, et
nuense habet in rea. per vota fidelium in ecclesie donariis computantur.
BIR 527. PSS 37 sg. Cf DUC.3 178.
L domoculta. L donare.
domocolta I domoculta top. donatorem sm. "donalore"
BCO 16 a.969 et in campo felegoso et in cella seu domo- BeG 92 a.1014 nos qui supra ofertoreset do'natores
colta et in granariolo. CDO 250 a.1149 tabulas terre ipsius monesterii donamus et oferimus et per presentem
quinque, que posite sunt in domocolta. NL.l 194 a.1203 cartulam ofersionis ibidem abendum confirmo.
henrieus de domoculta. LMS 76 a.1222 loco ubi dicitur L donare.
domocolta. CGG 238 a.1261 (PortoY.) amdreas de domo donatus sm. "Donato. la grammatica latina medie-
colta. ~~ I
CAC 59 a.1178 (Sav.) totum hoc quod tenebam ad donni- LTI 50 n.53: germ. dodo "denominazione feudale".
gum meum in meo donicato de sodo. U.1 1446 a.1276 L do.
terras loca castra iurisdietiones affictus aIodia et donnica- dopnicatus sm. "propriet dominicale"
tus vassa1Jos homines... ~ ODN 629 a.l254 (Noli) tenebor ... facere pastinari viti-
PSS 32. bus et ficubls dopnieatus castri signi.
donicum sn. "propriet terriera l ' L dominicata. domnicatus. '
RCP 39 a.1199 (Luni) terram .. . quam in suo doni co la- dopsum sn. "dorso, dosso"
borant. ZAC 247 a.1299 (Alb.) in hominibus fidelitati- BCG 165 a. l055 acepi ego ... exinde launehill camixa
bus et homagiis, drictis proventibus et redditibus, dacitis una de dopso. . . .
albergis et albergariis, debitis, angariis et perangarlis. Ldorsum. I
serviciis, rosiis, donnicis, terris et possessionibus. U.2 dorarius top. (Quiliano)
~7~ a.131? et ~um aquariciis pascaticis boschis piscariis U.2 192 sg. a.1289 peciam terre castagneti ' ubi dicitur
nVIS ruyms rupi bus donicis domesticis et silvestribus.
Ldomnicus. dorarius. - tellja amaIdi de dorarlo. '
L dolarium. I ,.
donlcus ass . "padronale. che appartiene al signore"
BSR 218 a.1182 ita quod nullum rebochum facere de- dormitorem cognome
beant in molendino donnico. BSR 280 'a. 1202 et in noali CGS.l 157 a.1l57 testis .. . marchio dormitor.
donico, totum quod ibi habet. U.l 1457 a.1277 terraque L dorrnitorium. .
fuit donica enricj, marchionis de bosco. . ) dormitorium sn. "dormitorio, camera da letto"
L domnieus. , ', LO 356 a.1363, set ip~a corre oria et solpria remaneant
donnlgum sn. "propriet terriera" mercatoribus ianuensibus expedita pro eorum cameris,
CAC 59 a.1178 (Sav.) totum hoc quod tenebamad donni- dormitoriis et habilflcionibus. I
AI 6 ~d a.l225 et cum tribus scutiferis et donellis bene L contradusem. docium. dolsium. dolsum. dopsum. dos-
armatls. . ' sium. dosum. D doso. r
L domicellus. donella. dosepelago top: "Sapergo (Bord.)"
donzena sf. "dozzina" , LTI 72 sg. n.120 a.l064 fines dosepelago: pre-romano?
DDG 374 a ,1376 pro avotronorum donzenis XiX. PLL APT 25: < dossum "dorso di monte" + pelago "acqui-
467 ( =VFD 223) a.1441 item stropi pro fanalibus don- trino". 11 top. dosepelago stato interpretato come de
zene n. 20 ... sub pena florenorum .unius pro .qualiber sepelago (cf doc . a.1064 fines de sepulcri) e
duodena deficiente. deglutinato.
L duodena. D donzena. L dospelago. sepelegium D sapergo.
.
I
dosi 350 drap
I
instituo ex bis que sibi in dotem contuli ... et inde sit con-
tenta. que divldit temtonum propnum baJardi a territorio com-
L doctem. dota. extradotem. munis apricalis. eundQ per drictam drayram.
douay top. "Douai (Fr.)" . D draia. draira.
DKR 26 a.1408 raynerius de douay regni francie . . dramatica sf. "dalmatica. paramento sacro"
Ldoaxium. AND.L 221 a.1401 pro pr~jo ... unius dramatice auri
dourdus sm. . , bordati pro dieta sacristia.
SSL 193 a.1336 item una pecia camukati rubea cum draparia I draperla sf. "msieme di drappi (cf. il. te-
dourdis. leria)
douzaga top. "Dolceacqua" . CAC 6 a.1178 (Sav.) coofiteor me debere tibi lb. lxvi, de
L.PANIZZI, Rll n.s. 1 (1946) 44 (::: ,LTI 49 n.52) a.1185 drappis ... in hac draparia suni novem sage... GC 309
Douzaga. .' a.l ] 81 se recepisse ... lib. cIui den. jan. in draparia et in
E.MrrcHELL, Rll34-35 (1979-80) 9 a.'1186-87 (Vent.) fu- nave de societale quam ipsi habebant. GC.2 35 a.119)
gaverunt filium meum de douzaga. .. et douzagam de- promittit facere portare ad tingendum totam draparlam.
struxerunt cum igneo DAA 102 a.1279 draperia ialonorum blavij viridis. CA
L.PANIZZI, RH n.s. 1 (1946) 44. LTI 49 n.52~ GR 46. 593 a.1292 in drapperia emptapro falcone .. . (Cf ACS
L dulcisaqua. 39 a.1339 (Verona) drapos a capite a oxelis). PLS 447
dova sf "doga" J a.1301 haratos duos albos, implieatos in draparia.
SGM 103 a.1376 ~Massa) unum barile dovarum (fatto Ldrapus.
con doghe?) cum fundo tristi. I draparia I clraperia top. "contrada di Savona"
DUC.3 155 dova, doga: "doga". PCC L52 a.1357 (Sav.) Reg. (in contrada) draparia. vrs
Lduga. 1 L3 n. a.1511 (Sav.) in cootrata draperie jnferioris. "
dovana sf. "dogana; gabella" draperla sf. "arie di produZione dei drappi"
RCP 297 a.126O (Carr.) cambitores, macellarii, fumi, RGU 5 a.1576 ar1eS ... pannorum quas vulgus pannariarn
molendina, ripe, mercati, curatura. banna, distrlctus, do- & draperiam vocant.
vana, falsatores, fures ... sint domini episcopi. ACV 42 L draparia. draperius. drapus.
a.1396 (Carr.) decretum super dovana mannorum. draperius SOl. "venditore di dmppl~'; cognome
L duana. douana. CGS.l 47 a.ll~6 durandus draperius. GC 14 a.1I91 ge-
dozena sf. "dozzina" noardus drapenus. BSL 357 a.1252 obel1Us ratus drape~
CDC 3 a.1383 reme dozene vi. PVP 317 a.1508 pro do- rius. FIL 292 a.] 345 (Sav.) de sacramento draperionun
zenis duobus aringarum missis sarzanam ... com uno bar- qui vendunl pannos. FIL 300 a. B76 (Sav.) et teDeantur
riloto composte. dicti draperii euicumque emptori ... dare pro capitibus
L donzena. duodena. D dozena. ambobus diete pecie panni pannos duos iustos de canna.
dracetorium so. "credenza" \, LG 666 8.1406 ars draperiorum.
GR.2 29 (Nizza) item unum buffetum seu dracetorium. AES 14.
L diragia. L drappus. D drapperi.
drap 351 duan
drappus sm. "drappo, panno, tessuto" si. .. locaverit ad pensionem, drictum seu fictum aliquam
CAC 6 a.1178 (Sav.) Ib. Ixxvi de drappis. CAC 510 terram. eST 186 a.1381 (Taggia) inquirere confines ter-
a.1182 (Sav.) confiteor me recepisse inter denarios et ratorli thabie et dricta ipsius comunis. OMC 440 a.1513
drappos et concios et vinum et alias robas lb. xlvii. CGO et pro tollendis dictis traiectis necessarium esse imponi
571 a.l188 (Sav.) adduxit torsellum i. de drappis et i. de drictum unum generale super mercantia.
stamegne. GG 48 a.12oo de bisantiis quos habuit de pre- L dirittum. dricto. drictus. D drito.
dictis drapis ... predictos drapos. .. FNV 36 a.1235 dra- drictus agg. "destro ' ,
pum unum ad ponendum ante altare. SIG 342 (= VFO 111) a.1335 quod capsia tpro armis pos-
TB 17.190 (REW 2765). PGC 109 "lardo lal., probo gal- sit fieri deversus bandam drictam prope portam fogoni
lico". amutata diete gallee .
L draparia. draperia. draperius. D drapo. . driacolumpna 'n.p., cognome
dreacome cognome CAC 3 a.1178 (Sav.) coheret... driacolumpne. CAC
RH n.s. 26 (1971) 49 8.1374 (Alb.) dominum lanfran- 221 a.1180 bonavida driacolumpna. . ,
chum dreacome, tunc vicarium diete riperie. drizacome cognome .
L drizacome. PLS 504 a.130 I tibi lanfranco drizacorne. SRB 215
drianta sf. "misura?" a.1306, LG. 34 a.1339, DMC 113 a.1359: lanfrancus dri-
PLP 108 a.1250 (Sav.) culcitrem veterem et caxiam i. et zacorne.
driantas ii. panis. L dreacome. druzacome. . '.
drictaria sf. "giurisdizione; imposizione di tributt' driare I drizare vb. "raddrizzare. rettificare"
IEA 94 a.1266 (Alb.) drictum vero drictarie diete casta- CAC 176 a.1180 (Sav.) fecimus driare terram rustici ...
neevanche dicimus ad dictum dominum ohertum pertine- quia non erat recta superius nec inferius. RL 212 a.1288
re. '\ (Alb.) de drizando nevam (il corso del fiume Neva).
L drictum. L-adrizare. drizare. D drizar.
(de) drlcto loc. avv. "direttamente" droerius sm.
FNU 175 a.l209 omnes intratas et godias de dricto vel GR 46 (Nizza) nullus macellarius vendat ultra quatuor
torto vel aliquo alio modo ... ad dictam medietatem perti- droerios per annum.
nentes. drogerius sm. "droghiere?" cognome
drictum sn. "il lato dritto di una solfa" PCC 157 a.1364 (Sav.) johannes drogerius.
MAS 167 a.1488 cum drictu semper versus partem infe- D droga.
riorem. (de) droguis top. (Ovada)
drictum sn. "diritto, modo diretto, azione diretta" U.2 302 a.1293 novenam partem castri de taiolo quod
GC 168 a.1191 iurat hec leonus defendere ab omni homi- dicebatur de droguis.
ne et expedire predictos villanos cum omni iure quod' ha- drogumanus sm. "interprete"
bet Jsuper eos, et cum omni tenuta et dricto, torto. U.l BCL '142a.1289 petto savonario,' drogumano ad predicta.
490 a.1202 de omnibus fidelitatibus et fodris et 'bannis, et BCL 263 a.1290 testibus ... petrus de milano, droguma-
drictis et tortis et omnibus usanliis. SRB 77 a.1209 no. BLC 39 a.1297 iacobinus .. . drogumanus. '
(Sav.) possdere ... de plano et vacuo, culto et inculto, Cf M.CORTELAZZO, LN 18 (1957) 95-97. G.E FOLENA,
dricto et torto, seu aliquo modo. .. FNU 175 a.1209 om- BALM 10-12 (1968-70) 344 n. CIV '77 sgg. drugoma-
nes intratas et godias de dricto vel torto vel aliquo alio nus, a.l'304 (Laiazzo) (leslo veneziano), "forma araba di
modo. tramite bizantino"
,d rlctura sf. "diritto. imposta?" . , L torcimanus.
U.2 184 a.1288 de sclavis quod emebant et extrahebant drua n.p., f. ' ,
eletra regnum et solvebant drictum non iode debeant sol- SLS.2 354 a.1201 (Gen.) 'super terram drue de revocato.
vere dricturam. GG 507 a.1205 drua de castagna.
Ddrilura. L'druda. D druo.
'drlctus I -m smln. "tributo. imposta; diritto di impo- drubeccus n.p.; cognome
sizione ed esazione" CAF 17 ad a.1122 willielmus iudex de druhecco. U.l
PAC 3 a.1028 drictum rendemus. COG 242 a.1149 et 677 a.l223 (Sanr.) drubecus balbus.
non tribuant aliquod driclum in cantario neque in rubo. L dulbecus. durbeccus.
GDN 577 a.1192 (Noli) drictum lignaminis. DFB 79 druda n.p., f.
s.xiii. si accusaverit aJiquem 'ianuensem ... quod non dedit LMS 245 a.1222 a te druda uxore opionis de berforti ...
drictum, BSR 287 (= PAC 3) a.1205 pro dricto sive deci- Ldrua. , .
ma maris. SRB 146 a.1211 (Sav.) drictrum, fictum,
roxias et alium redditum. fodrum atque collectam. RPA druzacome cognome
43 a.1230 (Pigna) in lite et discordia ... super drictum et BGS 152 a.1291 jacobus druzacome.
redditum frucluum montis qui vocatur ansa et marcola. L drizacome.
IEA 121 a.1233 (Alb.) item vassallus de aveto tenel et dua num., n.pl. "due"
possidet unam masuram et de predicta masura debet dare P,AC 13 a.1039 dua millia mancusos auceos.
domino suo drictum ipsius masure. GON 647 a.1254 D doa. dua mia.
(Noli) et non accipiat ipse cabellator. ,. aliquos drictos de duana sf. "dogana: edificio dove si depositano le
ipso sale nisi presente scriba sepedicto, et ipso scriba pre- merci importate per sottopor/e al pagamen,to dei dazi;
=
sente in capsietaeos reponant. U.l 1252 ( CSR 123) imppsta doganale"
VTS 18 n. a.l1~2 (Sav.) duana sancti petri (BG 118 1"U
a.1257 ut solvat ei drictum et fodrum. SRC 180 a.1265
(Sav.) aecepil de dicta blava drictum dicti comunis. IEA locale della Dogana a Savona. luogo di adunanze pub-
94 a.1266 (Alb.) drictum vero drictarie dicte castaneevan- bliche"). CAC 3 a.1178 (Sav.) actum in saona, in duana.
che dicimus'ad dietum dominum obertum pertinere. BTS NL.l 107 a.120~ bisantios ... mundos de duana. U.2
168 a:1290 drictum dacitam nec eolleetam. FAG 140 416 a.1300 ,occasione alterlus alicuius duane drictus vel
a.13oo (Ferrania) decimam. drictum. molandina. batende- exiture imposite vel imponende. , t
ria. fulla. banna. U.2 691 a.1361 condempnavit certos M.CORTELAZZO, LN 18 (1957) 95-97. PIA 38 sg. 0.34.
homines ad dandum certos drictos. RVN 98 s.xiv. (Noli) PVO 414 G.F.FOLENA, BALM 10-12 (1968-70) 360.
.
'
duax 352 duga
ALN 104, 424 sg.: < aro diwan (prob. ar. volgo gi a. 1549 soJvere debeant. .. ducatum UDum auri Jargum pro
*duwan "sala. ufficio, magazzino di merci importate". singuJo. MAS 174 a.146O ducati quatuordecim ... baDi
Cf. a.1154 (pisa) duana, in duanis. a.1207 (docum. scrit- auri ad pondus ceche -ianue. NAC 138.1539 (Sav.) sub
to in volgare venez. a Aleppo, tradono dall'arabo): doa- pena unius ducati.
na. La voce sostituisce il tennine teloneum precedentem. Cf DSP Gloss. xlviii PVP 361.
in uso. ducelia top. "od. Castellana (Basse Alpi) "
L doana. doanerius. dogana. dovana. D duana. N.LAMBoGUA, RSL 8 (1942) 133 a.1038 petram castella~
duaxium top. "Doua;(Fr.)" nam, castrum sive viJlam que antiquitus vocata est duce-
CLS 96 a.1244 in pecia una viridis de duaxio. lia sive cimiranis.
L doaxium. IVI 132: "Accanto ad essa sl?rge in epoca romana Sali-
dubla sf. "doppia, doppio massam~tino. moneta au- nae. capitale dei Suetri ".
rea dei Saraceni Almoadi di Spagna e Africa nord-occi- ducem sm. "doge"
dentale" LG 262 sg. a.1363 dominus dux, domina ducissa.
lA 11 ad a.1280 et oleum vendens habuit ,de eo dublas L ducissa. D duxe.
mccc. , ducbeUa sf.
L dobia. dobla. dobra. duopla . .D dobla. BTS 172 a.1290 nee compellantur merces de dugana nec
dublerius sm. "doblone. moneta ' de duchella nee de asona nec res alicuius amirati.
LEM 28 n. a.1251 bisancios novem ... miljarensium ve! ducissa sf. "dogaressa"
dubleriorum sieut currunt per terram (a Bugifl, Africa LO 262 sg. a.1363 dominus dux, domina ducissa. BBG
sett.). lA 29 ad a.1282 dublerios auri cc milia. 502 a.1414 domina ducissa.
L dublum. dubrerius. L ducem. D duxe.
dublum sn. "il doppio" ductus sm. "canale"
....... . BCO 44 a.999 et si forsitan nos qui supra ... de supra- RPV 194 a.1191 (Var,) permissit ut monasterium libere
scripta vinea et omnibus rebus agere aut causare possit aquam eiusdem f1uminis habere ad faciendum mo-
quexierimus vel ab omni omine defensare non potueri- lendinum fuUonem sive parvulus ductus in loco. IEA 54
mus tunc in dublum iam dictis rebus ut supra legitur a.1194 (Alb.) una cum omnibus ussibus, condicionibus
,
vobis restituamus sicut pro tempore fuerit meliorata aut usibus aquarum aquarumque ductibus.
valuerit sub estlmacione in consimile Ioco .... BCG 55 L duptus. D condulO.
I~ a.l000 ctunc in dublum in dictis rebus vobis restictua- dueUum ~~. "~uello, o.rdalia. pr:>va giudiziarip"
mus sieut pro ctempore fuerinct melioractis... BCO pcp 701 S.XlI. CUI opposltum fuent homicidium occul-
60 a.l 003 in dubla. MSS 13 a.l004 et si fieret, quod tum et inde se defendere voluerit per d'lellum. . . - duci
) non credimus, nos qui supra ... si unquam in tempore ad bataliam vel duellum. AI. 66 a.1 232 diclUS jacobus in-
I aversus vos qui supra .. . de ,suprascriptis casjs et amni- culpalUs fuil et accusatus de morte ipsius ottoboni. et ba-
bus rebus ... agere aut causare quiexierumus, vel ab om-. bitis inde presumptionibus, pronunciatum fuit per dictum
U.l 1486 a.1279 et debent habere ianuenses si eis pIa- dulzaga I dulzana top. "Dolceacqua" .
cuerit scribam unum quem voluerint in dugana qui scri- E.MITCHELL, RH 34-35 (1979-80) 9 a. 1177 dulzana.
bat merces et venditiones et comparas introitum et exi- L.PANIZZI, RH- n.s. 1 (1946) 44 (= LTI 49 n.52) a.1185
tum mercatorum ianue. BTS 168 sg. a.129O sit questio dulzaga.
ad duganam ante milum . .. - dugana vel milus. ---!. item L duleisaqua.
quod genuenses habeant scribam unum in dugana. BTS dumesticus agg. "domestico"
.170 sg. a. I.29O ponent in duganam ad calegandum ... - CCI 20 a.l007 ad pastenare vel inserire de eastaneas du-
Item quod lanuenses habeant magasenos in dugana bonos mesticas.
et sufficientes. RL 112 (Regule consulum callegarum
L domestieus. D domeslego.
(Arch. S.Giorgio, cod,178) ante 1331 quod laboratores
nequeant aliquas res vel merces ad aliqua vasa portare duna sf. "duna"
vel exonerare, que non transeant per duganam. CAR 16 DRO.3 1148 a.1318 iverunt cum cocha sua et furmento
a.1424 sub portichu dugane ad banchum ubi nos scribi- ad dunas de Sanvis (Sandwich).
mus semper. CAR 34 a. I448 et fuit ordenatum de suptu dunda sf. "tessuto lavorato a onde, a TTI{lrezzo"
dugana die l(X augusti 1448 (sotto la Dogana era la sede PVP 251 a.1458 eulter una bocasini dunde ... - culter
della Compagnia dei Caravana). DSP 222 a.1520 ipsi una dunde vetusta.
agentes pro excelso commune ianue obligaverunt dictis L unda,
protectoribus dictarum comperarum redditus porticus du- dundedeus n.p.
gane .panis venalis pro cauptione ipsorum protectorum CAC 167 a.1180 (Sav.) dundedeus pugnus.
mutuI locorum quadraginta quinque faeti per dictos pro- L donumdei.
~ec~ores,. , 'pro fabricha edifici supra dictum ponicum et dundus n.p.
IpSIUS portlCUS. CAC 465 a.1181 (Sav.) benincasa, filiam quondam dun-
L duana, D dugana. di. SRB 215 a.1306 (Sav.) dundus de rapallo.
duganerius sm. "doganiere" L dondus.
SRB 278 a.1422 (Sav,) duganeriis seu pedagieriis ianue. dune top. "Kingsdunum, (lngh.) (jr. "Les Dunes")
Dduganero, DKR 580 a.1434 ad locum dunarum partium anglie.
dugia sf. "doga" Cf DEI.2 1401 S.v. duna.
CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam minam de dugijs L duna.
(IVI 259: "vaso della capacit di una mina fatto di do- dunella "Donzella" nome di nave genovese
~~ I
LMS 71 a.1222 in nave que dicitur dunella. '
L duga. \,
BNN77.
dugus sm. "gufo" D domicella. donzella.
OVG 314,a.1298 faIcones et astures et dugos, dunum sn. "monte"
D dugu.
PGC 98 n. (Gloss. di Vienna) dunum: montem (celtismo
dugus cognome
tardo, gi lal. med.)
U . I 838 a.1228 obertus dugus. DRO.3 690 a.1264 nico-
losus dugus spinola. duodena sf. "dozzina"
dulbecus cognome OR 98 'ca. 1300 accomodavi porratrio sartori duodenas
tres tavolorum. VFD 158 a.1317 verruchorum duodene
BNA lO a.1259 (Vent.) nicola dulbecus.
L drubecus. durbeccus. sex. TL.1 833 a.1458 duodene grosse quatuor fibularum
dulcetum top. "Dolcedo" pro coiratiis. VFD 223 a.I441 item stropi pro fanalibus
U .1820a.1228Iocumet viUamduleeti. donzene n.20 ... sub pena florenorum unius pro qualibet
dulciaga top. "Dolceacqua" duodena deficiente.
L. PANlZZI , Rll n.S. 1 (1946) 44 (= LTI 49 n.52) a. l J66 L donzena. dozena.
dulciaga. duodena sf. "dodicesima parte"
Cf. Dolzago, top. (Como) Dulciacum, BSR 123 a.1183 tercerium de bruiasco ita locat: johanni
L dulcis aqua. vallaro terciam, donato de la parte ... duodenam tercie .. .
dulcis agg. "dolce (di acqua) " viviano duodenam tercerii, oberto peitenato medietatem
~.2 592 a.1350 (Sanr.) omnes piscationes aquarum dul- duodene, johanni bonbel duodenam.
cIUm. dupla sf "pezza di tessuto doppio"
Ddoce. PCP 757 ca.1300 non possit facere ... aliquam ballam de
dulcis agg. "dolce" nome di nave genovese scamandro nee vendere .. . quin petie et duple ipsius sca-
OP 92 ad a.120 I et navis que vocabatur dulcis. mandri non passent ab utraque parte balle sive ab uno ca-
BNN72. . pite usque aliud ille petie sive duple, que passare possint.
dulcis aqua I dulcisaqua top. "Dolceacqua" BBL 82 a.1472 implicita berretinarum duple, resepte ab
L.PANIZZI, RH n. S. 1 (1946) 44 (= LTI 49 n.52) a.1151 uno serto nostro debitore angrie.
eccIesia sanete Marie dulcisaque. BNA 51 a.1259 (Vent.) L dublum. D dugia.
pro servientibus apii et dulcis aque (Cf. TMV 65). dupla sf. "doppia, moneta"
DRO.3 972 a.l308 johannes de 108Ono, habitator dulcis MGT 267 a.1470 ipsi domino duane solvit duplas sep-
aquarum. OR 93 a.1319 (Dole.) non venient cum arnUs tingentas. MOT 183 a.1474 duplas viginti mille.
circa dulcem aquam seu spaucos suos. Cf MGT 129.
L dulciaga. dulzana. douzaga. D dolceacqua . dupletus sm. ''farsetto''
(portus) dulftnus top. " Porto Delfino" LEM 246 a.1240 dupletum de bagadello. CGO 272
CLS 52 1233 ugo de portu dulfino. a.1261 (Porto V.) dupletum meum fustanei.
L dalfinus. . L dobletus.
dulietum sn. "botticella" duploidem sf. "giubba o farsetto imbottito"
t!.MARTINI, RII 3 (3-4)(1948) 43 a.1456 de quolibet du- PVP 360 a.1367 duploydis sive iuponus. IEL 94 a.1398
helo duarum pintarum s. viii. item capucium unum blavi, item duploides due.
L doglium. D dogeto. L diploidem.
dupl 354 duxl
duplum sn. "il doppio" quamdiu guerra ilJa duraverit. ASA 239 a.1288 (Al b.) et
BCG 60 a.l 003 spondimus atque promittimus nos qui su- durel eorum officium per quatuor meoses . SIG 314
pra ... suprascripta pecia de terra . .. in integrum ab omni a.1333 el dureol in eorum officio per tantum tempus per
omine defensare. qui se defendere non potuerimus tunc quantum ... RVN 89 .xiv. (Noli) quanto tempore duret
in duplum in eadem monesterio vobis restituamus. instantia.. . CSS 329 a.1435 (Sam.) et duret. .. dieta li-
CGS.l 84 a.1157 totum id quod iode sol ves tibi promitto centia per tO[um tempus regiminis illius.
restituere sub pena dupli. SMV 106 a.1219 penam dupli L durantem. duratorem. D durar.
de quanto valet. .. dictum edificium. durare vb. "estendersi"
L dubium. dupricatus. pena dupli . RC~ 393 a.1279 (Sarz.) per totaro dictam stratam usque
dupricatus agg. "in duplice copia" ad plastrum et lanlum pl(us) quantum durat districtus ter-
ASA 269 a.1350 (Alb.) omnes condemnaciones facere rarum dom(ini) ep(scopi). GR 79 (Capriata) de Caciendo
dupricatas. pregariam per plaxios commuois ... leneantur faeere pre-
L duplum. gariam lapidum. tantum quantum plaxium dural.
duptus cognome (= adductus) duratorem sm. "palombaro
SLS.2 239 a.1262 (Portov') paschalinus duptus de vema- PPG 434 a.1429 unus ex duobus duratoribus. PPG 394
eia. a.1470 durator conduclus ad officium durandi.
Iv!: cf. a.1219 (Pistoia) adducto biancori; a.1215 (Serra- Iv! 393: duratores sub aqua.
valle) bonaducto. L durare.
L ductus. duratus n.p., m.
duradeUa n.p., f. SLS.2299 a.1261 (PonoV.) filus durati.
SLS.2 299 a.1252 (Vezzano Lig.) duradella. L durantem.
L durantem. durbeccus n.p., m . r
....... , duraya sf. "ciliegia duracina" LMS 385 a.1224 durbeccus de onegia. U.l 754 a.1225
GR 46 a.1462 (Var) loquens ipsa eral super quodam du- (Sanr.) durbeccus balbus.
rayero sive serexerio existente in sua possessione et colli- L drubecus. dulbecus.
gebat durayas. . duricia sf. "durezza. resisletlza"
L durayerus. duricia. D diiaxa. DC 189 a.1166 el duo demum iudicata, arvonense videli-
durayerus sm. "pianta di ciliege duracine" ce~ el ealarense, contra duriciam ipsorum (dei Pisani)
GR 46 a.l462 (Var) loquens ipsa eral super quodam du- qUIete tenere.
rayero sive serexerio ... L duraya. D dur. duressa.
~
)
Lduraya. duropane cognome
durantem n.p., cognome (''Ione a sopponare") NL. I 260 a.121 O tibi ugo duropane de arazo.
,
)
SLS.2 299 a.1292 (Gen.) durans beccarius. DDG 781 durusnasus cognome
a.1377 in destrera arnaldi durantis. NL.I 333 a.1210 rolandi durinasi.
l
L duradella. durare. duratorem. duratus. D durante. L nazus.
durare vb. "durare" duulicem sm. "parapetto"
CAC 575 a.I178-82 (Sav.) nec capiam ... pro orditura oi- ReA Gloss. 782 duulix.
si denarios iiii. per diem de illa tela que durabit tota die, duxile sn. "parapelto"
et exinde in usum per racionem. COO.2 310 a.1186 RCA Gloss. 782 dux.ile.
~I
J6
ebdomada sf. "seltimana" edem sf. "casa"
~CP 139 a.) 188 (Luni) finita vero ebdomada, septimana- RCA 99 ca.1160 inter se stipulati duerunt in ede ugone
nus debet recon signare scutellas et vasa maiori coco. maistro.
CSL 50 s.xiii si forte extra c1austrum ultra bis in ebdo- hedificare vb. "munire di costruzioni"
mada comederit in prandio vel in cena ... RCP 238 a.1231 (Sarz.) ut hedificet, incastellet, infortiet
L ebdomadarius. epdomoda. septimana. et muret locum de ulmeta suo arbitrio et voluntate. U.2
ebdomadarlus sm. "addetto settimanalmente alla 1469 a.l416 aliquem illorum trlum podiorum postea he-
cucina dela curia" difficarenl vel ullo modo inforciarent.
RCP 139 a.1188 valentinus autem debet servire domino hedificium sn. "edificio, mulino"
epi~c~po per ~e.diu'!l annum de propria et speciali coqui- CDG 52 a. 1127 quinque partes molendini ... cum aqua-
na IpSI~S dommI ~pIscopi et debel esse super alios septi- ductili et cum edificio et steria ad macinandum que sunt
mananos et servIre et custodire tam ipsam coquinam in eodem molendino. CGS.l 296 a.l159 pro medietate
quam ipse facil proprie ad opus episcopi, quam illam unius domus, Jrre et edificii que est prope truinam sancti
quam. ebdomadari faciunt ad opus c1ericorum et militum darniani. PPE 197 a.1279 octavam partem ... terre, bal-
et tOCIUS masnade. neorum et officinarum et domorum et edificiorum et pu-
Lebdomada. tei et troliorum el omnium instrumentorumet pertinen-
ebolata sf. "panino. focaccia" tium ad ea. RCP 239 a.1231 (Sarz.) ipsum locum ... ita
GR 46 a.1288 (Alb.) et tenealur .. . facere ebolatas emere munitum .. . cum omnibus suis meniis et hedif(iciis)
volenti bus. quam fortiis ad faciendam guerram. - ipsum locum,
ALE 285 cita iL passo scrivendo ebolatos, s. v. ebolatus. menia et hed(ificia) et fortia . AI 128 a.1242 cum machi-
~ari a.983 ~num parium de oblate. Roma s.xiii. tres pa- nis, prederiis, bricolis, scalis et aliis hedifficis. RCP 298
na de oblatls. Benevento 8.1330 nebulis sive obleis. Cf. a.1260 in qua quarta .. . dominus eiscopus facit casamenta
REW 6012. DUC.6 6 ob/ata : hostia nondum et hedificia secundum quod sibi placuerit. SRC 120
consacrala. DUC.6 18 obolata: panis pretii un;us obol. a.1261 (Sav.) in villa, posse et distrlctu vecii .. . cum toto
eborellam I ebureliam top. castro, seu hedificio et forcia que predictus nicola fieri
TV ca.1] O E. V. ebureliam fundum. saltum eboreliam. fecerat. GR 85 (Dole.) hedificium habens suam rotaro ...
G.ALEsSIO, SE 25 (1957) 227: base lig . eburel"lasso". et roetum et molam unam cum trlbus viti bus.
L eburodunum. D defisiu.
ebreaca sf. (bo1.) "mirto" (carta) edina sf. "cartapecora, pergamena"
SFG 1.88 e n., a.1276 (PortoM.) murtam vel ebreacam. SSA 210 a.1345 (Sav.) abbas teneatur ... capitola et ordi-
Dabraico. namenta populi civitatis saone scribi facere in cartis edi-
ebriacus agg. "ubriaco" nis ad expensas comunis saone. PVP 239 a.1456 item li-
PLP 99 a.1250 (Sav.) et iUa dixit. .. ebriaca de merda. ber unus in carta edina scripti vocatus florinus,. tallis
L embriacus. quallis.
ebriacus cognome edogmada I edomada sf. "settimana"
RCA 468 a.1204 wi1ielmus ebriacus. SRB 217 a.1306 NL.l 297 a.121O singula edomada ("ogni settimana").
(Sav.) iacobus ebriacus. GDN 626 a. 1254 (Noli) in quadam edogQlada quarantene
ebrumensis agg. "di Embrun (Francia merid.)" sancti martini. .. que adogmada e1~gatur voluntate consilii
DKR 22 a.1407 jacobus durante de brianono, territori i nauli.
dalfinatus, diocese ebrumensis. L adogmada. egdomoda.
L eburodunum. edus sm "capreno"
ebulum sn. (bol.) nebbio, sambuco basso" PPE 106 a.1217 edos ple~os, COC10s et assatos. PLP 96
FPI 2821 (Bard.) a.1250 (Sav.) me invita accepit edos duos. ASA 273
Debbio. lebbu. leggiu. a.l350 (Alb.) carnes castronis veri porci .. . bovis et vache
eburodunum top. "Embrun (Francia merid.)" et edi et salvaticinarum. DMC 451 21xv edus sive capre-
G.I.AsCOLl, AGI 3 (1878) 445 n.: + base lig. eburel "tas- tus. GR 106 (Mentone) de capretis atque de edis de sorta,
so". qui per hornines mentoni in territorio eiusdem loci nu-
L eboreliam. triuntur (habeat) duodecimm partem. FST 97 a.1592
ebussini sm.p1. "pesci senza squame" (Triora) exolusis ... capris et hedis idest caprettis.
~R 46 a.12~8 (Alb.) .. .pisces grossos de scalia. alii vero Lcapretus.
ptsces magnl non scaliati vocati ebussini vendantur ad ra- edus top. corso d'acqua .
tionem den. xiv. PTP 5, 27 sg.: SM a.1I7 a.C. "l'unico nome paleoligure
eccl~ia sf. "chiesa" della SM che non rientra nella declinazione latina: la
CRL 76 sg. a.445-6 (Ravenna) ''frequentissimo'' declinazione edus, edem, ede pare paleo-lig.". PTP 17
L elesia. D ecclexia. gexa. n.,' localizzazione.
ectini sm.pl., etnico lig. (Alpi Marittime, Fr.) efTaissare vb. "diffalcare, cancellare"
LTA 117: Plin . n.h. 3.19 (iscriz. di La Turbie). GR 46 (Monaco) te nhi effaissante in solucione predic-
edenates . sm.pl., etnico lig. (Alpi Marittime, Fr.) ta supradictas Iibras tres janue, quas a me propterea ha-
LTA 117: PlIn. n.h. 3.19 (iscriz. di La lrbie). buisti. .
111 -
effa 356 elmu
ZAC 118 a.1263 (Gep,) ante apotheca erobreicarum. SSA.2 IO a.1348 (Sav.) capitulum emendatum est... an-
L embriacus. no mcccxxxxviii facta fuit emenda. '
emphiteosin sf. "enfiteusi'" ,. '-,
embriacus agg. "ubriaco"
RCA 369 (trascrizione del testo "de jure mphteotico dl
pcp 648 s.xii (Pera) quod ... esset publicus embriacus et
Corpus jris civilis) siquidem tanta emerserit"clades que
quod ex embrietate caderet per vias et plateas. PVS 258 prorsus ipsius etiarn rei que per per emphiteosin data st
a.BI6-18 de rebus emptis ab embriacis. RL 77 a.1498 faciat introitum (corr. interitum) u SML 49 a.1418 que-
(Gen.) de rebus emptis ab embriacis et utentibus in layemis. dam terra seu possessio . .. quam idem iacobus ab abbate ,t
L ebriacus. embrius. embrieta\em. imbriacus. conventu eiusdem monasteri'n emphiteosin, quae alias li-
embriacus cognome vellum dicitur. sub certa annua pensione tenet. .
U.1 .... (= PAC 4) a.ll09 embriaci. MSS 90 ( = PGM L emphiteusim.
7) a.11l1 gulielmi embriaci. U.I 301 a.1l76 nicola emphiteoticarius agg. "relativo all'enfiteusi"
embriacus. CAC 426 a.1181 (Sav.) wi11elmi embriaci RCA 90 . a.1152 petitionibus emphiteoticariis annuendo
saonensis potestatis. BSR 166 a.119O rolando et embria- locavit domnus syrus ianuensis archiepiscopus titulo con-
co. fiIiis quondam castagnoli de seiestri. GG 1 a.1200 dicionis presbitero .ugoni . . . RCA 369 sg. ,(trascrizione.
obertus embriacus. RPV 200 a.1201 (Var.) wilielmo em- del testo "de jure emphiteotico dal Corpus juris civilis).
briaco. ACL 78 a.1344 franci_schum embriachum. DDG jus' emphiteotiqrium ... hoc non emphyteoti~ario cui ni-
321 a.1376 francischus embriacus. chil reliquum mansit sed rei domino.. . - in emphiteoti-
L embreica. D embriteghi. cariis cQntractibus.
emph 358
emina sf. "mina. misura per granaglie" > encantus sm. "vendita all'asta"
ORG.2 141 a.1213 (Gen.) eminas ccxxi. frumenti ad GR 47 a.1274 (Castellaro) si qua persona dxerit in en-
eminam ianue. GR 67 a.1267 (Apric.) molinari debeant cantis, quod quid dixerit .. . observetur.
molere tres eminas pro uno mo1turario. SOV 283 a.1428 L incantus. D encQflto.
(On.) item quod rasperii teneantur habere . .. staria duo ex encenium sm. "donativo"
ligno .. . et duas eminas, unam de raso et aliam de culmo, CSS 327 a.1435 (Saor.) recipere donum si.ve encenium
ferratas ad mensuram iustam et consuetam in unelia. de fructibus, ortalHs.. .
RPM 79 (Ordo offidi in domo sanct; Benedicti apud Au- Lexenium.
gustam Vindelicorum, s. vii): unde xiLlibram efficiunt... encensus sm. "incenso"
libra una et semis heminam facit, due hemine sextarium U.l 71 a . ll40solvantur denarios quatuor per entena~
reddunl. rium piperis, brasi Iii. indici, encensi. cinami. eGO 90
L mina. a . 1259 (Porto.V.) libram unam ,en~en s i bODi et puri.
"
emolagare vb. "omologare" ICG 6.342 S. X.IV-XV. de sauma plpens bracellis encensi
FGS 363 a.I405 banc sententiam .. . inviolabiliter obser- indici . ..
vari et debere emolagari infra tempus et terminum quin- L incensus. D incensu.
decim dierum. (I)encenta sf. "cinta. bordo della nave" I
empegazare vb. "impenneabilizzare con la pece, ca- BSL 21 a. 1246 tarida .. . larga io lencente palmorum xvi.
lafatare" L centura. incenta. lencente.
POF 25 cita Giovanni da Genova, Catholicon, a.1286: (bonum) encontrum n.p. "Bonincontro"
oblino. quod vulgo dicitur empegazare. E.Lrrnt. Hi- NL.2.32 a.12 16 testes bonum enconUUm ligalor.
stoire littraire de la France, xxii. 13 sg., lo ritiene errore L bonum enconuum. D incontro.
per empegare. encudem I encuJnem sf. "incudine"
L pegare. D empegazare. pegazar. spegazar. NL.l 288 8.1210 encudem unam. GVG 206 a. 1274 si
bemponema I hemponemata sn/ f. "canone. corri- dicta encuo. .. encuinem unam.
spettivo per miglioramento di terre date in enfiteusi o a L iocutim. incudinem. D anchizze.
livello" I endecus sm. "indaco"
RCA 371 (trascrizione del testo "de jure emphiteotico ODG 233 8.1376 pro endeci peciis ii. CDC 49 a .1386
dal Corpus juris ~iyilis): cum dubitetur utrum emphiteota endeci pondus i.
debeat cum dommi voluntate suas meliorationes que gre_ L indicus.
ende 359 epis
equitare vb. "cavalcare" erbatici ponere in ipso erbatico . .. foresterios sex ultra
ACS 39 a.l339 (Verona) quatuor paria lintheaminum ab iIIos sex communis.
equitando. Lerbagium.
L equitatura. berbatium sn. "erba in genere"
equitatura sv. "cavalcatura" GR 55 a. I.618 (Garlenda) sclavans aut incidens frontalia
GR.2 30 (Lrins) s.xi. teneatur boneste providere io vic- et herbatium in terris zerbidis solvat ...
tu ... et duabus equitaturis. BSR 42 a.1173 duas saumas L erbagium.
erbe .. . pro equitaturis curie. RL 222 a.1288 (Alb.) de berbaxarium sn. "verdura"
loerio equitaturarum accipiendo. ASA 30 a.1394 (Alb.) RCP 487 a.1221. item omni anno ad natale m cedria et
habere debetis et ducere vobiscum duas equitaturas. ser- herbaxaria. l
(I) erexea top. (Spotorno) erzenus I erzerius I erinus sm. "argine, terrapieno,
CSF 84 a.1434 (Spotorno) quedam nemora.que vulgari- massicciata"
ter appellantur I erexea. SRB 205 (= SRC 186) a.1225 (Sav.) usque ad senterium
L elieeda. D erexea. . qui est super dictam ripam usque ad tenninum positum
ergasterium sn. "officina, luogo di lavoro" ultra erinum. et, respieiente ipso erino, sicuti incidit
GIB 365 a.] 170 (Costant.) habitaeula .. . cum ergasteriis tenninus ille usque ad senterium quod est in monte capi-
fabrorum, lignariorum.. . GIB 435 a.1192 ergasterium tis. CCS 80 a.1414 (Celle) de non laborando sub mace-
macelli. GIB 493 a. ] 202-03 ad remificum ergasterium. rias vel erzerios ... - aliqua persona habens aliquam ter-
CIV 289: a.1090 (Costant.) pyCXO't1PlOV. ram sub macerias vel erzenos, non possit ... laborare .. . a
erica sf. (bol.) "erica" , longitudine per pannos duos cavare ... a maceri a, erzeno
V.BERTOLDJ, SMA 487: lat. erica. gallo brucus. vero per parmos tres. r
DAF 33 a.1300 daremos .. . bonos et cursibiles de erme- MUI 193 erbeja. A.PRATI, AGI 17 (1910) 423 sg.: cf.
nia. 10mb. arbj. HB 158 a.1218 a.lomb. arbela, arbilis. NIG
L armenia. D ermeno. Il sg. piem. arbeglia.
ermerinus sm. "ermellino" L erbilia.
FCD 2.208 a.1278 ermerinos quatuor. 'BCL 135 a.1289 erzulum sn. "specie di colore" I
asperos ... implicatos in ermerinis. BTS 169 a.1290 col- AND.'2 370 a.1497 quod daret aurum erzulum lacha aut
lectam ... de pennis ermerinorum de bevariis de luciis et aliquem alium colorem.
omni pelli zzari a. VFD 86 8.1309 pannis ... cendatis va- bes sn. "rame"
riis ermerinis laticiis brazille lacha endicho. DDG 271 GSA 33 a.l404 (Sav.) in here vellotone.
a.1376 pro ermerinorum peeiis cccclxxx. L ere.
L annellinus. D ermer;n_ besa top. "Esa (Contado di Nizza): poi {sia "
(sanetum) ermetem top. "Sant'Ermete (Vado)" GR 55 quorum castra hee sunt nomina: leven, caude. ra-
CAC 110 a.] 179 que habitas ad sanctum ermetem in val- se. hese. '
le signi. . Desa.
enninius agg. "anneno" esca sf. "cibo"
BCL 375 a.1290 jacobus fregulia enninius. MBL 208 a.ll09 (Lrins) in Iyrinensi refectorio fratribus
ermltus n.p., m. abundantissimam harum escarum refectionem tribuat, vi-
U.2 233 8.1290 ennitus et filii. delicet panis, vini, posionis. piscium.. . .
L eremita. D hennito. RCA 80 a.1147 si habuerint bestias que sumpsennt
ennus sm. "elmo" escam vel paverint in boscrus vel alpibus aut pratis libel-
LMS 454 a. 1226 de cacetis et ennis. LMS 536 a.1226 et lariis ...
ennumunum. Descha.
L elmus. esca sf. "maturazione delle ghiande sulla quercia"
ibermus agg. "incolto" . U . l 6 a.962 et per unumquemque annum quando esca
tt1BL 157 a.1048-1090 (Lrins) in hennis et in cultis. in fuerit debemus vobis dare scaticum.
campis et vineis. GR.2 39 (St.Pons) juxta terram her- DUC 3.293 esca: glandatio.
mam seu incultam bussolinorum. L escaticum. scaticum.
Lelmus. escadium sn. "tributo sui pascolf' ,
SSA.2 162 a.1345 (Sav.) emptores gabelle escadii nemoris.
bemaseum I bemasium I bemasum sn. "arnese, L scaticum.
bagaglio"
escapum sn. "capo di vestiario" .
CA 599 a.l292 in xii. sellis hemasei. CA 613 item in
RCP 654 a.1273? (Sarz.) et debet habere unam tunicam
emendacione unius bracer hemasii. CA 617 a.1292 item et unum escapum de albasio in hyeme, et in estate unum
pro hemaso portato de galea usque domum unam. CA guarnellum.
637 a.1292 item in portaeione hemasii de hospieio bu- hescarena top. (Contado di Nizza) ,
sk(arelli?) usque ad alium hospicium. GR 55 rostagnus. presbiter de hescarena.
L amexium. CL 8.14.
eronius agg. "erroneo" escarius sm. "sovrintendente ai servi addetti alla
BBL 50 a.1473 pro partita eronia. BBL 9 a.1474 recepi- coltivazione di un fondo"
muso.. in duabus partite eronie. RCP 244 a.1202 (Luni) gerardetus rossus escarius.
D erranti. L iscarius. scarius. .
erplcem sm. "erpice" escarfacb sn. "noleggio di una nave a corpo"
PTA 618: ",ennine diffuso in Liguria e ovunque in Italia LDM 102 s.xii-xiii (carte marsigliesi) ad escarfach "ter-
sell." REW 4141.2. . mine di incerta origine"
362
escaticum so. ,"diritto dOl'uto dai pastori di porci per euzeria sf. querreto, leecero"
il pascolo nei quercett" GR.2 3\ (SospeUo): cf fr. yeuse "leccio".
SLS.3 167 "diritto istituito dal vescovo Raperto di Geno- Leliceda.
va aui possessi della Chiesa nell 'alla Y.BisagflO" . SPL evadere vb. "sfuggire, sa/varst'
734. PTR48. GIB 51.7 a.1294 quia .. . cum dictum lignum passus fuerit
L esca. scaticum. naufragium. tamen pars honeris et accia ligni et .so i-
escheker agg. "coloralO a scaccht' sium patronorum et marinariorum evaserint .. .
CA 621 a.1292 pro uno panno escheker pro domino. evangelius sm. nome di nave
L scacatus. DRG.2 174 a.1215 (Gen.) in nave que dicitur evangeLius
esse vb. "essere, nelle forme perifrastiche; stare" D avangelio .
U.l 1518 a.1280 (Bonif.) castellani et potestates qui sunt evantaliare vb. "trarre vantaggio > rispanniare"
stati per temporales strapasati. GR 47 (Zucc.) de non es- TL.2 780 a.1471 curabimus evanlaliare sumptus quantum
sendo advocatum pro aliquo appellato de furto. SIG 324 fueri t possibile. .
a.1330 semper de oocte per totam eorum guaytam essen- L evantalium,
do ad postam sive ad ancollam. evaotalium so. "vanlaggio"
esega top. " /biza (Maiorca)" TL.2 784 a.1471 sic obtinuimus cautiones et. evantalia re-
DKR 192 a.1414 quando erit in esega mariche. quixita que in futurum civitati et masarie utilitatem porri-
L eviza. gent.
esennio sn. "tributo, affitto" L avantagium. evantaliare.
CDL 361 a.861 (Nonantola) esennio vero pro amni anno evellare "sl'ellere. raccogliere prodotti della terra"
denarios quatuor. et ipso esennio datum et completum sit CSS 279 a.1435 (Sam.) quando ... venerit ad laboran-
in missa sancti martini. dum. seminandum et semen metendum, vel evellandum.
L exenium. evenire vb. "spellare, competere"
esDl8ltus sm. "smnlto" PLP 96 a. 1250 (Sav.) accepit equos duos qui eveniebant
SSL 169 sg. a.1336 quatuor poti magni pro vino de argen- mihi de porcione mihi contingente de decima nemoris.
lO albo cum esmaltis in copertulis de liga sterlingorum. - L venire. contingere.
due confectorie deaurate in medio et in svambis et cum eventus sm. "rischio"
esmaltis in medio de argento. SSL 171 a.1336 una tacia CGS.I 202 a. 1158 ad eiu eventum e t fo rtunam .
alba et unus potus parvus cum esmalto in coperclo de ar- evenza top. "Ibiza (Maiorca )"
gento albo de liga turonensioum. - qui duo (flasconi) lon- U .2 50 a.1282 quod homine de eve nza habebunt storas
gi habent esmaltos et cum corrigiis sericit... SSL 173 sive boyas et cofas suficieotes navibus et Jignis ianuen-
a. 1336 item unum vemicatum cum uno esmalto in fuodo . sium pro onerando saJem.
L smaldus. smaltus. D smnltu. evi~ I evi$a I evia I eviza top. "lbil.a (Mt;liorc:a)"
espatula sf. "spalla" SIG 342 a. 1330 a dictis insulis maioricarum evize. DKR
GR.2 84 a.1376 (Grasse. Pr.) percussus ram cum una ala- 40 a. 1409 cadis. malica, eviz8, maiorlcis. DKR 139
ma retro in espatulis quam cum uno lapide in capite. a.1412 in loco evie. D~ 18.8 8.141.4 ad loca ~gs ca-
L spatula. stelle. granate. c~talo~le . eVlce, m aio ricarum. ~ aoue.
estatem sf. "estate" D~ 420 a. 1428 In eVlza. BCM 44 8.1482 pro viagio
RCP 654 a.1273? (Sarz.) et debet habere unam tunicam eVI se.
et unum escapum de albasio in bieme. et in estate unum L esega. evenza. i.vica.
guarneUum. exaccionem .sf. "esazione, incasso"
estia SrG 385 a.1340 procedere summarie et de plano et sine
NL.l 226 a.121O veodo tibi ... minas xii. lioose et estia strepitu et figura iudicii ad exacc ionem dictarum pena-
nomine et pretio sol. x. den.jan. singula mina. rum.
estimacionem sf. "stimn, valutazione" exactare vb. valutare, periz.iare"
CP 160 a.1391 tot res et bona sua que comuni estimacio- CGG 329 a. 1262 (PortoV.) primo ex.actaverunt sive apre-
ne valebant perperos vigintiquinque ad sagium peyre. ciaverunt plumas que erant in cu1citra et cossi no.
estimatorem sm. "pubblico stimillore" L exactationem.
RCA 86 a.1149 quia res medolici erant comunes quas exactationem sf. "s/imll. valmazione"
publicis estimatori bus fecerunt dividere ... quibus divi- CGG 328 a.1262 (PortoV.) hec est ellactatio vali me nti re-
sis.. . RVN 69 s.xiv. (Noli) de estirnatoribus sive raspe- rum datarum per paganum bellatestam de marola, infra
riis . . . - duo massarii sive estimatores naulenses. solutionem dotis floris. et que exactatio facta fuit per gi-
BIR552. lium de marola. .
L exstimatorem. extimatorem. exstimare. D estimu. L exactare.
estivare vb. "stivare, caricare nella stiva della nave" exactionem sf. "esazione"
CGS.l 208 a.1158 haoc omnem societatem laboratum U.J 1023 a.1247 non imponet vobis .. . mtuum vel col-
portare debet baldeon alexandriam ad estivandum. inde lectam seu cotumum sive tagiam seu ellactionem aliquam
venire ianuam. seu i~position~m . alicuiu5 dac!te .. SR~ 97 a'.1 ~48 (Sav.)
IVI. Gloss. gabeUls, exactiombus. prestatloDlbus , ImposltlOnibus et
L stivare. malatoltis. PRV 75 a.1249 (Sarz.) servicia . cufia. exac-
esubiani sm.pl.. etnico lig. (Alpi Marittime) tiones, condictiones.
LTA 117: Plin., n.h, 3.19 (iscriz. di La Turbie). exagrare vb. "bruciare, incendiare"
euforbius sm. (bo1.) "euforbio" GR 47 (Vezzano) exagranles terrolS in plano, si talis ignis
CGS.l 154 a.1157 euforbii libras xvi. non exiverit terram que exagrare de bueril. diete pene non
eunucum sn. debeat subjacere.
LEM 244 a. 1240 anulum diamantis et alium stopacium D debbio.
auri et aliud ~unucum argenti at aLium robini et alium exaJtare vb. "elel'(/re"
smeraudi. RCO 134 a.1290 (art.) ex eo quo exaltala fuit ip a turris
eurus sm. "vento di levante-scirocco (E S E)" dicti castri parmos quatuor in circuitu.
UAR 136 ca 1330. L altare.
exal 363 exem
exaltationem sf. "aggr:essione" 183 a.1164 abrenunciamus insuper iuri quo nos de pena
GR 47 (Venl.) de exaltatione alicuius in domo sua. excusare possemus eo quod scientes a nobis alienam re~
L assaltus. comperastis. GSS 28 a.1330 (Sarz.) absentes .... quo.s aha
examinare vb. "esaminare, verificare" causa necessaria exeusaret. PVS 184 a.1375 lBe qUi fue-
DSP 6 a.1459 ilem ad videndum examinandum calculan- rit absens vel infinnus vel aliter exeusatus. MGT 183
dum decIarandum el solidandum omnes libros et eartula- a.1474 due sunt nature eredita: unum pro mercibus qui-
ria comunis ianue. bus 'satisfactio promittitur manifesta, alterum. pro .qu.o
exantellinus sm. (err. per mantellinus) "mantelletto" fiunt assignationes in' doana ad excusandum lO dnctl-
BCL 366 a.1290 lunicam. ciprisium et exanlellinum bla- bus.- si vero excusaret debitum nepotissui, et diceret
vi pro dorso meo. se,pro eo non teneri ... GR 25 a.1519 (AJb.) quod .a .so!u-
L mantellinus.
tione talearum seu avariarum non excusentur beChlnl Slve
exarciatus agg . (mar.) "fornito della attrezzatura di bechiati tercii ordinis; nec totum nee in parrem.
bordo"
L escusare. exeusationem. scusa. D excusare.
BSL 3 n. a.1341 lembum ., . bene exarcialum et amarina- excusatlonem sf. "giustificazione; esenzione"
tum sex marinariis et uno infante, DSP LG 287 a.1363 si habuerit excusationem legiti-
L sarcia. sarciatus.
mam .. . TL.I 756 a.l457 asserebatur eommune damnifi-
,exballare vb. "slegare, disimballare" cari ex excusatione fioreni quam habent.
GR 47 a, 1519 (San:.) non possit aliquis conducens .. . in L excusare. j
sarzana ipsas mereantias pro vendendo exballare. excusationem sf. "compensazione contabile di som~
L balla.
me, alfine di evitare i/ materiale movimento'di denaro"
exbrigare vb, "difendere, proteggere da molestie" SFC7.2.101 S.xV. Cf DSP, Gloss. lvii scusa "compensa~
PRV 24 a.I.202 (LunO spondeo ... ipsam suprascriptam
meam vendieionem, dacionem.et tradicionem ... ab omni zione fra entrate e uscite, effettuata annualmente al fi',le
della determinazione dell'utile da assegnare al luoghI e
contradicente et impediente pe.rsona et loco in parte et lo-
ai credjtorl~'.
to defendere er exbrigare. RCP 381 a.1280 (Sarz.) ea ...
deffendere et exbrigare ab omni molestante seu impe- *excussorium sn. "vetta del coreggiato, calocohia"
diente persona et loco. PTA 633: Iig:, lombo alpino. mi/. REW 2997. . .
L briga. disbrigare." .. exdebitacionem sf. "ammortamento di un debl10
exbursare vb. sborsare pubblico"
CAR 32 a.1443 totum illud quod expendissent et seu ex- CDP 214 a.l473 ad excitando alios cives ut in adiuvando
bursassent.,. MGT 190 a.1488 dublas XIII milia quas exdebitacionem comperarum et onerum publicorum imi-
hic exbursavimus, tentur liberalittem et generositatem animi i.psius. d(~m~
D disbor~iare. ni) luciani (spinole). DSP 238 a.1542 et .satIsf~ctl.s d~ct~s
(ad) eXCarsus l.oc. "(a) collimo" proventibus, illud supraplus q~od sUp?rent ex dlctlS hbns
A.BRUNO, BSSS I (1898) 123 a.1376 (Sav.) de juramen- quingentis succedere debea~ m emphonem locorum ad-
to magistrorum axie et. calafatorum . . . (tenuti a prestare dendorum locis iam emptis ad desbitaci~nem dictorum
l'opera loro) in civitate et districtu saone sive ad excar- locorurn ... quo multipli co et exdebitacione facta. .. '
sus sive ad iornatam. - L exdebitare. desbitacionem.
L (ad) scarsum. exdebitare vb. "liberare da un debito,' ammortizzare
exceptus agg. "eccettutalo" (un debito pubblico)" . .
RCP 232 a.1231 (Sarz.) el ipse dominus episcopus ... T.2 359 a.1465 scribitis massariam esse exdebltatam ...
factiones villanaticas et singularias remisil. .. excepto fic- precaveatis vobis illam perrnittere indebitari .. CDP 214
to prenominato,et homagio et resedio in se retento. a.1473 per ipsum lucianum (spinulam) exdebltate et an-
excommunkacionem sf. "scomunica" nuIate fuerant hoc anno quinque gabelle infrascrip~e . . :
PCC 16 a.1253 (Sav.)'et diete moniales sint ex nune ex - donec deo favente alie cabelle ... poterunt exdebltan
vinculo excommunicacionis innodate. et annulaci.
exconceare vb. "stemperare, mescolare" L desbitare, exdebitacionem. indebitare. , \
SSA 260 a.1330 (Sav.) exconceato dieto crescente ... re- execucionem sf. "esecuzione giudiziale"
perierunt aquam calidam que intravit in crescente album ASA 370 a.1350 (Alb.) fiant execuciones si fueriint peti-
pensare Iib. tres. te ... per civem contra forestum... sane semper intel~e~to
L seonceare. quod non possit fieri execucio in rauba de dolso quood.ia-
excorare I excoriare vb. "scorlecciare" na Dee in leeto necessario.
LG 602 a.1403 arborem incisam excoratam devastatam. L executorem.
GR.2 a.1435 (Sanr.) aliqua persona non audeat aliquos executorem sm. "esecutore, cintraco (carica comu-
arbores nucUm, castanearum excoriare. nale)" .
L corium. scriare. ) CLS 56 a.1234 johannes executor. CGG 172 a,,12.60
excreare vb. "espettorare, sputare" (PortoV.) calega fuit facta per iacobinum exeeutorem Slve
AI 54 a. 1230 taliter constipatum est guttur eius, quod cintracum comunis et curie portus veneris. LEM 262
non poterat excreare sive sputum emittere. a.1261 hedifficium enuardi executoris.
excripare vb. ''fendere, crepare" L execucionem. exequtorem. , ,
ZAC 195 ea.l29O (Alb.) et iohanni regi ... oculos fecerat exedra sf. "apertura, finestra" " ,
excripari. GR 47 (PortoM.) si voluerit propter lucem habendam te-
L clepare. crepacorum. D creplJ. nere fenestras sive exedras, possit.
excucere vb. "cuocere" L exetra.
U.2 190 a.1289 (Cosio) eliam non habuerant tribus die- exemplare I exempliticare vb. "trascrivere, collazio-
bus ignem nec de quo excucere possent nec plus habe- nare (un atto pubblico)"
bant nisi unam placenciam siliginis unde vivere possent. CDG.2 60 a.lI66 ego ... notarius ... hoc exempl~m tran-
L coquere. scripsi et exemplificavi ab autentico publico scnpt~ m~
excusare vb. "esentare, compensare. rifiutare" nu roberti scriptoris domini barisonis iudicis turntam.
CAF 50 ad a.1158 ut ab amni angaria.ct 'perangaria habi- LJ.2 15 a.1192 (Sanr.) hanc ... cartam transcripsi et
tatores eivitatis ianue deberent perpetuo excusari. CGS.2 exemplificavi ego marinus scriba ad instar autentice lau-
exem 364
dis quam enricus iudex ... composuit. de registro curie mannori, esercitallo il parronnto su una parte della pieve
domini archiepiscopi ianue. U.l 519 a.l204 ego .. . nota- locale."
rius lria exempla extrassi et exemplavi de cartulario. U.l ST lO . 62 sgg . U . FORM E TI I. in Sto ria di Genova.
1138 a.1251 ego ... notarius transcripsi et exemplificavi voI.D., Milano 1.941, pp. 231. sg.
hoc exemplum de quodam papiro seu. foliacio scripto ma exercltium sn. "esercizio, professione, rcinIQ di atti-
ni guUielmi de varagine scribi comunis. SRB 325 a.1407 vit""
(Sav.) (tariffa notarile) de testibus seu dictis testium CAR 41 a.1454 laboratores el carnali goaJdorum et alii
exemplandis ... - de quolibet instrumento exemplando laboratores de dicto laborerio et exercitio.
et in fonnam publicam redigendo ... DMC 74 a.1419? Lexercere.
hoc est exemplum et registratio infrascripti instrumenti exercitorem sm. "proprietario o locatario di nave;
sive transumpti et exempli cuiusdem instrumenti ab auri- annatore"
ginalli et auctentico dicti instrumenti transumpti et exem- BSL 37 a.1248 ego fTater raymundus ecundus domus
plati per suprascriptos ... sane ti iohannis hierosolimitani et exercitor navis bona-
L axemplare. exemplificare. exemplum. D ascempiar. venture ...
exemp)um sn. "documento. esemplare" Cf. FNG 80 (Digesto 14.1 .1.15: "exerciror: (iIle) ad quem
CDG.2 60 a.ll66 ego ... notarius .. . hoc exemplum tran- obl'entiones el redilus perveniunt. sive is dom;mu navis
scripsi et exemplificavi ab autentico publico scripto ma- sito s;\le a domino navem per aversionem condUX;1 vel ad
nu roberti scriptoris domini barisonis iudicis turritani. tempus vel in perpeluum"
U.I 519 a.1204 ego ... notarius tria exempla ... extrassi L exercere. D eserc:itore.
et exemplavi de cartulario. U.l 1138 a.l251 ego .. . no- exercitus sm. " spedizione militare a piedi"
tarius transcripsi et exemplificavi hoc exemplum de quo- pcp 578 s.xii. pro exercitu sive cavalcata comunis ia-
dam papiro seu foliacio scripto manu guillielmi de vara- nue. CNM 312 ca.l205 ut ipsi vadant secum in exerci-
gine scribi comunis. PMS.2 51 a.1273 (Sav.) ego ... no- tum et in cavalcalam. SRC 77 a.1251 (Var.) facere te-
tarius scriba comunis saone supradictas scripturas .. . vidi neantur exercitum et cavalcatam per mare et per terram.
et legi in rigesto comunis saone et sic in hoc novo exem- RL 213 a.1288 (Alb.) de non fadendo exercitum ve) ca-
pio transcripsi. OMC 74 a.1376 supradictum exemplum v~catam nis.i voluntate con~ilii. SGS 248 a . 1505 (Sav.)
ut SUPra sumptum et axemplatum. slve fiat per lanuenses exercllUs ct cavalcata per mare s-
L exemplare. D asempio. ve per terra.
exemptorem lapidum sm. "spaccapietre" exetra sf. "apenura.feritoia. fin estra"
U.l 1320 a.1260 cum duobus laboratoribus et rumpilori- CRA 142 a.1395 (Alb.) quod .... claudantur hostia, ianue
bus sive exemptoribus lapidum et manualibus competen- foraria et exetre que sunt in muris diete civitatis.
tibus ipsis duobus rompitoribus. Lexedra.
exenhun sn. "donativo" exforcium sn. "sforzo bellico, f orza mililare"
IVC 142 s.xiii. ideo dicitur in ecclesiastico: exenia et do- AI 50 a.1230 videntes autem alexandrini quod totlim
na excecant QCulos iudicum [Biblia vulgata. Ecci. 20.31 suum exforcium feceranl, et quod ad effectum qua inten-
xenia et dona}. W 265 a.1363 donum vel exenium excu- debant nonpoterant ducere .... U . l 1401 a.1262 si non
lentum vel poculentum. BIR 574 a.1413 non possit acci iremus vel mitteremus exforcium upradictum ... in sardi-
pere aliquod exenium .. . preterquam feras, oves, zunca- neam.
tas. OMC 307 a.1417 e ultra habere debeat medietatem L exfortium. forcium.
exeniorum et pertinentium diete scribanie. TL.l 115 exfortiare vb. "aggredire con lafo~..a."
a.1454 deliberatum fuit hic publice legationem .transmit- RCP 604 a.1201 (Luni) quod i unus vellet alium exfor:
tere ad dominum theucrorum cum exeniis et ad ipsum tiare ibi. burgenses de avula debeant tenera sacramento
mitigandum et provisionem preparandam. PVP 310 omnes adiuvare ilIos qui essent ibi exfortiatos. RCP S45
a. 1504 pro salario ... ad !.I8 in anno cum una pecia bial- a.1231 (Sarz.) et dominus ep(iscopus) et DObiles de f~
di pro exenio. MGT 231 a.1505 deliberavimus facere sd(e~~va) n~n .deben.t exfortiare vel v:im aliquam infe~
exenium d(omino) regi. hOIDImbus diCO castri ... el hoc de fortta (questo punto re-
BIR 565, 571 "in origine, donativo recato dal condunore lativo al/a violenZQ) observare ibi ad invicem promise-
al padrone del fondo, passa poi a fare parte integrante del runt. ,
contratto di locazione (cQndiciones).. - Gli exenia sono L exfortium. fortiare . D sforsare . I J
costituiri da maiali, montoni. agnelli, spalle. cime. polli. exfortium sn. ''forza militare"
uova. formaggio. focacce. bevande, cera, candele, murta " AI 8 ad a.1225 et cum aJexandrini el terdonenses una
L encenium. ensenium esennium. D exenie. cum militibus cc. et amplius de mediolano congregati es
exequtorem sm. "esecutore (carica curiale)" sent apud serravallem cum tOIO eorum exfortio ... AI 81
MSI 171 a.1387 el exequlor apostolicus publice dedit ad a.1237 quo audito mediolanenses cum suo edortio 'e t
fralri beltrami dicti ordinis (predicatorum) insignia magi- amicitia iUuc iverunt el fixerunl temptoria prope. exerci-
stralia (di maestro di scuola), h~c est biretum rOlondum. tum domini imperatoris. lA 19 ad a.1282 veniebat per
L executorem. tcrram cum toto suo exfortio.
exercere vb. "esercitare" L exforcium. exfortiare.
ORG.3 1052 a.1312 ottobono de agio, exercente consula- exgomberare vb. "sgombe,.are" .
tum burgi. PRV 127 a.1318 (Sarz.) ad providendum stratam romeam
L exerctium. exercitorem. D exerci. et ampliandum ipsam stratam .. . hinc ad otto dies debe-
exercitalem sm. "uomo libero che ha il diritto/dovere bant fecisse el expedisse et exgomberasse et ampliasse.
del servizio militare" existere vb. "essere. trovarsi"
BIR 512 s.x-xii. "coltivatore dipendente della Chiesa": LG 828 a.1404 quando ~Iiminaverin~ ~i~ias sive agu-
cf. arimanno (hennann)" . menas ... a terra firma, sive a molle, IpSlS e:ustentibus ex-
Cf. DUC 3:359 exercitales homines: milires qui-colebant tra mollem .. .
mansos sibi mercedis loco attribul;s . existimarevb. "slimare, IIalL4lclre"
exerdtales et:clesie: "gruppo particolare di dipendenti CNM 209 a.1204 (Sav.) domum ... siculi fuil existimata
della Chiesa, la cui esistenza attestata unicamente nel- per publicos exstimatores saone.
la pieve di Bavari (V,Bisagno). I loro discendenti. ari- L exstimare.
exit 365 expe
exitura sf. "imposta sulle esportazioni" expedicatus agg. "franco di oneri fiscali" .
U2 415 sg. a.1300 sine aliquo preco dacita exitura dric- CGS '1.60 a:1156 bisancios ad iustum pensum et expedl-
tu quocunque nomine nuncupetur. - occasione alterius eatos. CGD. 1" 62 'a.1156 bisancios iii. expedicatos et
alicuius duane drictus vel exiture imposite vel imponen- mundos ad pensum alexndrie.
de. solvat lanlum pro drictu et exitura dictarum salma- L expedicamentum. expeditus.
rum ad racionem de tarenis ii. per qualibet saJma. expedictus agg. "libero, sgombro"
L exitus. D ensir. CSS 320 a.1435 (Sanr.) teneantur ... tenere clusam et
exitus sm. "sbocco. uscita: spesa" aquarecium taliter expedictam et scuratam, quod non det
NL.I 283 a.1210 quam terram ... ,habemus ... cum ingres- damnum.
su, exitu, omni iure et comodo suo. CST 241 a.1381 L expeditus.
(Taggia) discordia ... 4e viis, exitibus, surchis, aquari- expedimentum sn. "assolvimento di fonnalit e one-
tiis... CSS 332 a.1432 (Sam.) tenere unum scribam cui ri dovuti, ottenimento di licenze"
scribi facial... introitus et exitus ... tam de receptis ... CNM 187 ca.1205 (Sav.) item expendit solidos xvii. pro
quam de solutis. '
expedimento a capi tu lo ianue.
exluum sn.
L exedicamentum. expeditameittum.
GR 47 a.1704 ,Zucc.) nec possit a:lh~nas ruver~s et pale- expedire vb. "spacciare"
ras sCfllvare nec incidere, nec sJccidere ad exluum nec SSA.2 7S a.1345 (Sav.) ne aliquis expediat alienam mer-
cimam . .
candiam pro sua. CST 173 a.1381 (Taggia) expedisse et
exmaldatus agg. "smaltato" malmenasse aliquam quantitatem pecunie . . . dic~i comu-
AND.9 298 a.1466 se obligavit. .. construere et laborare nis.
pedem unum cruci verac vulgariter nuncupate de zacha- expedire vb. "convenire. essere opportuno"
riis de argento sterlino deaurato et exmaldato et cum
imaginibus. BSR 412 a.1254 dantes et cedentes eis plenam bailiam et
L smaltatus. potestatem et generale arbitrium dicendi, cognoseen~i,
exmigrare vb. "aggredire" statuendi, terminandi et pronunciandi ratione vel acordlO,
prout melius videbitur expedrre. .
GR 47 a.1357 (Lavina) de exmigratione faeta contra ali-
quam personam. si quis irato animo exmigraverit contra expeditamentum sn. "disbrigo, p'agamenzo" ..
DRG.3 1083 a.1313 pro nauli expeditamento et allls ex-
aliquam personami gladio, lancea, roncilio,lJapide, fuste ...
L e:un.igrationem. pensls et avariis.
exmigrationem sf. "aggressione" L expedicamentum. expedimentum. .
GR 47 a.1357 (Lavinia) .de exmigratione facta contra ali- expeditus agg. "libero. sgombro, accessibile'" .
quam personam ... SIG 327 a.1330 item de versus prodam a lata mastra ,cUl
L exmigrare. arembatur arbor galee .. . Iiberum et expeditum remanere '
exoneraclonem sf. "scarico (di merce)" debeat. .. usque ad septimam latam inclusive - et sint .. :
SIG 339 (= PPL 445) 8.1341 nee ipse mercator possi! ac- loca expedita, videlicet a pofta petentarii sive snescalchl
cipere aliquod pagamentum seu r;estolacionem aliquam versus pOpam ... - itefu ' quod a porta pet~ntarii sve .se-
ab aliis mercatoribus pro dieta exoneracone. nescalchi versus prodam supra banchum smt et esse. de-
L exonerare. exonerationem. beant nitide et expedite late sex. SIG 359 a.1330 llem
exonerare vb. "scaricare" quod quilibet patronus cuiuslibet galeee ... debeat habere
LG 118 a.1327 de sacchis ad exonerandum salern. VFD expeditum seandollarium galee tam ,s uper .baneum quam
108 a.1330 elConerare de dieta gallea seu ligno raubain si- desubter banchum.
ve merces seu mercimonia ipsius. SRB 301 a.1428 L expedietus. D spedu.
(Sav.) ql!od in saona non possi! Portizari ... in o." erando expeditus agg. ''franco di oneri fiscalt' .
et exonerando eorum res el merees. DAA 14 ~1274 bissantios ... expeditps ab.omnibus d~Cl-
L exoneraeionem. exonerationem. tis et avariis maris et terre. n
dictus obertus fecil omnes expenssas duorum Jocorum extimationem sf. "stima. valulaz;olle giudiziale"
quos ipse obertus recepiI in accomandatione ab ipso bai SSA.2 238 a.l345 (SaY.) de extimatione non faeienda a
duina. CNM 186 ca. 1205 (Sav.) dietus obertus expendi- solidis xl. inferius.
diI ianue pro quolibet locorum supradiclorum solidos x. L extimare.
pro expensis que facte fuerunt in navi. NL.l 248 a.1210 extimatorem sm. "pubblico slimalore"
omnes expensas funeris. CAR 15 a.l424 ad suis propriis CNM 224 a.1204 (Sav.) guillielmus inistrarius, extima-
expensis. toro PMS 173 a.1235 (Sav.) baldum maciam extimato-
L expendere. spensarium. D expesa. speisa. rem comunis saone.
expertem sm. "estimatore pubblico" L estimatorem. ex timalorem.
GR 46 a.1290 (Mentone) fiat ad taxam seu extimationem extimus sm. "stima. valulazione gudiziale't
proborum expertium. SRB 333 a:1407 (QuHiano) de quohbt extimo facto in
D aspertu. rochinis et in scalletis et in cassar et in (allieta soldum
expincta sf. "spinta" unum.
PLP 90 a.1250 (Sav.) dedit mihi magnam expinctam de L exstimus.
manibus in pectore ita quod me cadere fecil.
extoleum I extolium sn. "flotta navale"
L inspingere.
explechia sf. "azione spettante al proprietario del lA 36 sg. ad a.1283 applicuit igitur ianuam sanus el ineo-
fondo" lumis cum tolo extolio eidem commisso. - duro supra-
GR 48 a.1516 (Mentone) nulla persona audeat boscayrare, dicta taliler agerentur per utrumque e 'tolium ... U.2559
legnayrare, arbores aliquos scindere, herbas coIligere nec a.1347 quarum galearum extolei ... factus fuit amiratus
cum aliquo avere depascere, sive alias explechias facere. discretus vjr dominus ymofl vignossus. VFO 182
Cf DUC 3.312 explechia: jus utendi aliqua re. a.I403 (= PLL 504 a.I441) homines alicuius gaJee velli,-
exponere vb. "esporre, spiegare, giustificare" gni sive exlolei galearum per comune ianue annatorum.
LG 271 a.l363 teneantur super predictis requirere offi Cf JAN.I 219 fr. s.xiii. e tole m.s.
cium de moneta el eis exponere quaJiter sibi utile ve1 ne- L stolum.
cessarium videretur expensas facere supradictas. extradotem sf. "insieme dei belli extradotali, para-
expretus pte. "prezzato, valutato" fema/t'
GDN 649 a.1254 (Noli) quando totus saJ ... expretlls et CGS.2 223 a.1164 ego venia cepi mutUO a te ogerio scri-
venditus fuerit. ba de rebus filie wuilielmi rebolli, quas usque. ad annwn
L pretium. tibi reddam, bona pignori extradotes et cetera.
exsosta top. L dotem. stradotem. D stnu/otla.
MBL 322 a.1167 (Lrins) locum qui dicitur exsosta. extrahere vb. "estrarre. esportare; riscuotere"
D (a) sustu. U.I 519 a. I 204 ego ... notariu ' tria exempla extrassi et
exstimare vb. "stimare, valutare" exemplavi de cartulario. U .l 1354 sg. 8.1261 et extrale-
CAC 107 a.1179 (Sav.) de quibus habuit in robis exsti- ~ de i~ua .... de omn~bus mercjmo~iis et armis et equis
matis et denariis lbs. iii 112. hbere sme ahqua dacJta ve) comerg1o ... - Ucentiam ...
L estimatorem. exislimare. exstimalorem. exstimus. exti extraendi omnes merces ... excepto auro et argento.
mare. D astimar. DAA .102 a .1279 predicta ratio est de comuni ratione
exstimatorem sm. "pubblico stimatore" mea. quam de ianua extrassi. MGT 227 a.J 505 extraXit
CNM 209 a. 1204 (Sav.) domum.. . sicuti fuir existimata ab eis d(uplas) cc. ab(delia ).
per publicos exstimatores saone. L trahere.
L estimatorem. extimatorem.
exstimus sm. "stima, valutazione giudiziale"
extraneus sm. "straniero, /rest;ero"
CNM 361 ca.1205 (Sav.) habuit libras xxxiii. ab amedeo CST 209 a.1381 (Taggia) de re alicuius foritoni interdicta
de celsa de quadam vinea que fuit dicte umane, quam vi quaJiter procedi de beat. si rem .. .. aJicuius extranei ad po-
neam habuit nomine 'soIutionis pro Iibris xxxiiii per exsti stuJationem alicuius fecero interdicere ...
mum, quos denarios dieta umana sibi debebat. extravagatus agg. "terrorizzato, impazzito"
L exstimare. extimus. D estimo. AI.2 91 ad a.l266 contra ipsos ianuenses venire cepe-
extensionem sf. "estensione, allun.g amenio" runl. tamquam contra genlem perditam ve1 extravagatam.
DMC 68 a.1377 nichi ... addito vel deminuto quod mutet L invagatus.
sensum vel variet intelectum, nisi forte sillaba tituJo seu extrinsecus sm. ''fuoruscito''
ponte abreviacionis vel extensionis causa. SAG 93 a.1320 gaJee octo elltrinsecorum ad portum ia-
extimare vb. "stimare, valutare" nue saona venerunt. CSF 74 a.1357 (FinaJe) remissio
GSS 49 a.1330 (San.) sega prati extimetur quantum terra aliquorum dambnorum iLIatorum per extrinsecos saone ...
est aratoria in iIIis partibus extimata, et fundamentum in aJiquos intrinsecos. GR 48 (Monaco) cum illis de Oi-
(top.) extimetur pro sega solidis iiii. sco et illis de grimaJdis et aJiis extrinsecis ianue.
L exstimare. extimationem. L intrinsecus.
f. 367 faci
l ~ c
f. abbreviazione di filius ''figlio'' pie ac iuste succurietr. - aut novam taxationem fatiant
CGG 26 a.1259 (Portov.)'crescembene f. benemelii. ' aut alteram ipsarum duarum approbent. CAR 49 a. r1459
faba sf. (bol.) "fava" . et expensam fatam (jactam) et exbursatam per dictos la-
U .2463 a.BIS item pro quolibet centenario firtellorum voratores. '
frumenti siliginis ordei avene pisorum fabarum' vedarum L contrafacere. factum. falabote. falacha. farmare. faa-
vel alterius anone: MSC 259 a.1407 (torvara, de his qui ben. fateinanti. fatiere. fatus. D fa. '
portant fabas, pissas vendendi gratia. DMC 487 s.xv. facere vb. "procurarsi, raccogliere"
grano, ordeo, fasulis, fabis, ciceribus. OR 76 (Ceriana) 6DN 635 a.125\f (Noli) 'pro faciendis' lignis. SNS 19
ortalia cuiusvis generis, cucurbitas, cucumeros, cicera. a.l404 (Sav.) non facient: .. Iigna in nemore saone. CVQ
frixoros, fabas. piserios. 344 a.1407 (Quil.) quod aliqu'a persona non cepet ve]
L fava grega. favali. favalium. favaria D fava. aranchet, facet vel colligar cepas de brugo. SOV 240
fabrem sm. cognome a.1428 (On.) de multa Iseu mortaresio non faciendo ...
DAA 56 a.1274 antonius faber filius quondam raynerii item quod nemo debeat facere myrtum (v.L mu]tam) nisi
fabris. de suo ... excepto cordoanibus quOd possint accipere pro
L fabrica. fabrus. suo usum tantum.
rabrica sf. "costruzione" facetus . sm. "specie di grosso colombo"
U.! 1395 a. 1261 de lignamine ipsius boschi et arboribus PVP. 229 a.1456 culcera una piume
quan!um necessarium fuerit ad fabricam ga1earum quin- quasI nova.
. faceti cum ent,ema
quagmta. I
DUC.3 389 facha, facheta: columba maioris species.
SML 96 a.1419 circa fabricam dicte ecelesie. facherlus SItt'. tumeu.adro" f 1 ( .
L fabricare. D fabrica. GR.2 32 (St.Pons) " J t,
fabrlca sI". "fondazione che presiede alla costruzion L facharia.
e manutenziolle di ulla chiesa" '
facies sf. ''filo (della spada)"
SC?A 5 sg. s.xiv. (Sav.) legat pro eius anima operi t fa-
OP 9] a.1204 siracusanrup c~vitatem ... in facie ,gladii ce-
bnce ecelesie beate virginis marie de saona . . . libras du-
centas. perunt : , .' ~
rabrica top. Dl!C.31~?9 facifs gJ;uli!. I~t i~, sacrif scripturis os gllldii ,
MBL 57 s.xi (Lrins) vineam de fabrica. RCA 50 a.1143 aCles. gall!,e,e fil de ] pe~: ,!I: '
casal de fabrica. LI.I 504 a.1202 desuptus cucumum in L faties . QS. . " ,
]oco ubi dicitur fabrica. . fakida sf. ' ~ ; 'i, ,
(de) fabrica cognome RCV 76 a.1233 (Vent.), item ubicumque sit homo seu
LI.1 235 a.1168 guillielmo de fabrica. OVO 8 a.1190 avere predictarum villarum et impeditum esset sucursum
petri de fabrica. sit in fakidam auditam ab omnibus pr~pitarum villarum.
fabricare vb. "fabbriC(~;e, costruire" fachinus sm. "spada COli ilfilo Sl,l un solo lato; anna
VNB 5 a. 1247 (Bonif.) ila. lamen quod in ipS9, muro et di cui era munito il vigile comunale" .
super ipsum quantum pro dicta medielate possis fapricare PVP 279 a.1488 item tarcbeta una cum suo costo1erio si-
et fabricari facere tignum et trabem ponere. . ve fachino . OR 48 a.1519 (Alb.) ipse miles teneatur ire
L fabrica. frabicare. D fablicar. I I semper associatus cum uno serviente saltm. et portare
fabrus sm. "orefice" I semper bacu1um et ensem vel fachinum. , ,
DMC 129 a. 1364 presenlibus iohanne de contigno. fabro. PVP 361.,Gloss. PIA 57 n.114: origine araba discussa.
LO 666 a.l406 ars fabrorum. LG 669 a.l406, de fabris. forse orientale.
de juramento fabrorum. homines de arte fabrorum. SA L alfachinus. D facchino.
235 a.1404 (Sav.) ars aurificum seu fabrorum. VTS 115 (de) facili ]oc. avv.. "facilmente"
n. a.l5oo (Sav.) carrubeus publicus contraete fabrorum. FCT.49 a.1441 (Triora) cupientes obviare scandalis et ex-
MNS 1.16 a.1376 (Sav.)' de sacramento aurificum qui pensis atque distraxiis que de facili possunt commini...
volgo appellantur fabri . . Jacinorosus 13gg; facinoroso" I
L fabrem. D fravego. ,lI l RCP 446 a.1230 (Sarz.) et ex mero imperio animadverte-
facharia sf. "meu.adria, fonna di colonia agricolll che re in facinorosos et exercere gladii potestatem.
prevede la divisione dei frutti fra il coltivatore e il padrone" facionem sf. "fattura, fabbricazione"
GR.2 32 (Nizza) si vero proprias lerras dederit ad facha- BBL 102 a.1474 pro fadone diversarQm telarum.
riam dividat decimam cum episcopo. . I L factionem. fautionem. D fassn. '
L facherius. . ' t facitergium sm. ''fazzoletto, asciugamarw':"
facem sf. "fascina" CDL 357 a.861 (Brescia) facitergio uno. .
RCP 173 a.I.141 (Luni) tempore faciendi faces in bando L faziolus.
ponebat quod nemini Iiceret facere .faces ... - pro lignis facitius agg.
habendis, facibus et lisca et pro cervatinis. ' OR 48 a.1327 (Ovada) nec vendat 'c amestrognas non ca-
L faxare. D affasinamenlo. stratas pro castratis nec facitia pro non facitiis.
facere vb. "fare" i . facius sm. "fascio, fardello" '
CAR 17 sg. a.1431 et plures alias elemosinas fatiunt. - veB 204 a.1245 (Bonif.) facii xxxi. becunarum.
quodque sic t'atiendo indeinnitati ipsorum supplicantium L faxius.
faci 368 falt
lacias exercere et fabulas suas decantare. .. - cum dam- falconaria sf. "diritto di caccia colfalcone"
n~ etiam non mediocri inopis vulgi facile credentis flla- BG,47 s.xii. cum piscaria falconaria et omnibus vena-
ClIS ... ut nemo ex hoc genere hominum diebus negotiosis cionibus.
dec80tel aut fallacias suas exerceat. L f~lconus.
L fallamentum. D faUr. (preda) Calconaria top. (Noli)
C~lamentum sn. "delitto" PMS 40 a.1189 (Say.) usque'ad predam falcQnanam.
~LV 104 a.126O (Alb.) dampna pro delictis seu fallamen- falconem sm. (ornit.) ''falc.one'' l .r lo'
tis eorum. GVG 175 a.1267 omnes ... falcones lanerios grossos sa-
L falacia. D [alimento.
nos.
falla monacha I ralamonicha cognome . L falcus . !
RCA 328 a.ll66 orcoita filia quondam oberti falle mona-
falconem sm. "specie di coltello'~ , '
che. DDG 158 a.1377 johannes falamonicha.
L monaca. falamonica . BSR 327 a.1218 percusserunt eum ... de falconibus. .,
falavus agg. (= flavus) "di colorejulvo" L falzonem.
LEM 184 a.1212 mulum unum falavum. . falconem sm. ,nome di nave genovese
L falvus. fallus. favalus . OP 86 ad a.1203 duas parvas navs stellam et falconem.
falcha sf. "asse posta sul bordo della nave, per riaI- OP 92 ad a.1204 plures naves, inter quas gaellam .. .' et
zarla a copertura dei combattent,1' . falconem . ,I
~LC 22 a.1301 item falchas pro dieta navi a popa usque Cf. BNN 70, 72. \
proram. falconus sm. (ornit.) ''falcone''
J~NI 2.157. H. & R. KAHANE. RPh 19 (1965) 266: gr. VCB 152 a.1239 (Bonif.) falconos quindecim quos ha-
QXV..Kfj "grembiule di rinforzo" Polluce (s.ii. E.V.) qri- beo in barcha tui jacopini. . l' "1,
A.Ct:y~. passato in Occidente in epoca bizantina. DEI.2 L faconceUus. falconaria. falcus . ftconus.
1585 "dal gen. farca il fr. fargue" . REW 3152a. FEW falconus I falcuncellus nome di nave genovese "
8.358. cf CIV 84 sg. ven. falca. VNB 5 a.1247 (Bonif.) de primo lucro cursus seu aquisto
L farcha. infarchatus. " quod fecero cum sagita mea que dicitur falcuncellus.
falcare vb. ''falciare'' i PTS 49 a.1258 quartum unum mee barce, que vocatur
CNG 160 (Zucc.) si. .. falcaveril vel messuerit de messe falconus. FAG 59 a.1281 galeam meam que dicitur fal-
vel blava aliena... 'I conus. . .
L falzonem. D fauza. L faconcellus. l.
falcastrum ':specie di coltello" falcus sm. "strumento bellico nautico. specie di falce
CNM 46 a.1204 (Sav.) falcastrum i. magnum de maceUa- usata per tagliare i cordami delle navi nemiche" .
tore. BSR 328 a.1218 et semel inveni ottonem notarium 80S 140 a.1286 et cum pontibus, ballatoribus ... falchi s,
in trabe ante domum suam.qui habebat falcastrum in terra. lapidibus, armis ...
GDN 6378.1258 (Noli) habeat spatam ... vel falcastrum. J8O.2.293.
L falzonem. folcastrum. L falconem. falconus. farchus.
fald 370 famu
falda sf. "falda, parte inferiore deila veste o della falsarius I falsatorem sm. "falsario"
corazza" RSC 252 a.I.143 et hoc totum de eodem homine falsatore
PLP 174 a.1250 (Sav.) cucurri et cepi virum meum ad monete in brevi scrivere faciam . RCP 1208.1192 (Luni)
faldas. PCC 215 a.1398 (Sav.) debebat faldas seu fLm- tricaloribus. faLsari i et paltonarii et foretaois. latroni-
brias eiusdem domini Anthonioti ... tangere. SOV 229 bus... RCP 103 a. 1201 (Luni) latronibus, furibus. tr1ca-
a.1428 (On.) sive collegerit (fructum) in cavagno, corba, toribus, paltonariis et faI ariis. .
seu falda. TL.l 47 a. 1453 coiracias ... 1azanias ... fal- L falsificare. fal8us.
das . .. tarconos. PVP 235 a.1456 item pavexii seu falde falsificare vb. "falsificare. adu/terare"
decem (Ivi 361 "sembra indicare qui "taglio di stoffa, LG 551 a.1403 quod aliqua persona ... non possit nee de-
forse per tende"). [Ma cf TL.l 949 a.1 459 pavenses sive beat falsificari safranum aliquod.
medie falde (di corazze)). PVP 266 a.1462 irem falde L falsus .
iiii.or panni albi cuiusdalm goneHe a medio. PVP 298 falonus I ralzonem sm. "specie di coltello"
a. L492 pro panno viride pro una gonelela pro faldis et CNM 275 a.1204 (Sav.) quem perculsit de falzone .' VCB
busto. 68 a.1239 (Bonif.) falonum unum. .
PVP 361 sg. Gloss. CLD li. BLG 48 "germ." REW L falcare. falcastrum . falcela . falcinus. faJcionem. falcio-
3160. nus. falconem. fazonos. D fa zon.
L fada. faldata. faldatus. faldeta. fauda. faudatus. D fao- falorius sm. [eri: di lettura per falonus?]
da. VCB 223 a.1245 (Bonif.) Reg. 1: X. s.l ;m'eslite in pannis
fadastorium sn. nfal'distorio" et faloriis .
PMN 270 a.1251 faldastorium auro, margaritis lapidibus falsus I falzus agg. 'fa/so, falsificatoU
preciosis omatum. SC 222 a.IOO6 edelprandus .. . dissit quod iam dieta adel-
DUC.3 402 sg.faldistorium: sella plicatilis. gude genitrice sua tslem eartu]a eidem monesterii non fe-
faldata sf. "quanto sta nella falda della gonna" cisset et eadem ofersione cartula falsa apellaset. CNM
PLP 131 a.1250 (Sav.) interrogatus si alius sal similiter 239 a.1204 (Sav.) bizantius i. falzs in acheto. PVS '382
fuit exoneratus, respondit non, quod sciam, preter forte a.1375 de illis qui mulatQ nomine faciunt vel fieri fadunt
faldatas que vendebantur pro emendis victualibus. cartam falsam . CSS 242 a.1435 (Sanr.) si fuerit .. . in lu-
L falda. . dendo operatus tasillus amoratus. tocalUs, artificalUs quo-
modolibet vel falsu . ..
(pannus) faldatus sm. "specie di tessuto leggero"
DRG.2 236 a.1234 (Gen.) pecias quatuor panno rum fal-
L falsatorem . gambafalsa. D fazo. !
datorum. VCB 9 a. 1238 (Bonif.) pecias duas faldati. fallus sm. "fiala. bOlliglia"
DRG.2 292 a.1244 (Gen.) pannos blanchos et scarlatos GG .2 316 a. 1206 poma xvi. de ambra et fallum i. de mu-
scato. NL.l 318 a.1210 pignus .. . falli muscati xlv.
de sacho faldatos . DRG.3 647 a.1262 pecias duas falda- fallus cognome
torum blancorum de ypra. BLC 31 a.1296 ballas sex U.l 826 8. 1228 ansaldus faUu .
panni francigeni de scarleto et faldato . PCP 760 a.1316 faUus I ralvus agg. "di colore fulvo"
faldati et tire. LMS 383 a.1224 mulam unam falvam. PNV 63 a.1237
DRG Gloss.: "drap pli l'aide de la perche dite faudet, mulos tres, duo quorum SUni. falli al alter brunus.
genre de tissus identifi par Pegololti la gamurre, tissus DUC.3 408 falvus : fu/I'us , gallice fauve .
lger servant confeclionner des voi/es couvrant la tete L falletus.
desfemmes". famagasca top. " Famagosw"
L fada. falda. fandatus. saldatus. , DAF 2 a. L299 petrus plaeeriu comunis famagoste. .P LC
faldeta sf. "veste a pieghe" .' 67 a.1301 placeriis et servientibus communis famagoste.
CGS.2 204 a.ll64 in volta invenimus saccum faldetarum DDG 279 a.1376 pro panorum auri. et alia ... delatis dC
ipsorum minorum. GR 48 (Alb.) usus semivestium, que famagosta .
vulgo faI dette nuncupantur, omnino siI interdictus in ce familiaria sf. "specie di lampada ?"
lebrandis divinis officiis. . [EL 94 a.1398 (Alb.) item tria lDocatoria CUffi l~bus fa-
L falda. D fMeta. j
mi Liari is.
fallttus agg. "di colore fulvo ? " famillus sm. '1amiglio, sen1itore" 1
FNV 165 a.1251 muletum unUlD falletum coctum de co- ASA 254 a.1350 (ALb.) unum famillum qui siI in 'JUlnero
ronis pedum et rasum in cauda. serventum potestatis. I ~
L fallus. falvus. L famulus. .D fameglio.
faletus cognome famulatum sn. "rapporto di sudditanza. e fedelt
PMS.2 124 a. L297 (Sav.) iacobo faleto de alba, civis sao- verso il proprietario della terra "
ne. MIA 93 a.1303 Manuelli fallelo. RCA 66 a.1143 .Iaudaverunl quod ogleriu ... sit d~inde
D falLetto. " famulus dompni syri ianuensis archiepiscopi et farnula-
falexiano top. tum sicut alii eius famuli ipsi exhibeat.
PAC 6 a.1011, 1012 uhi dicitur falexiano. BIR 509 (s. x-xii.)
falodium sn. "fal, fuoco di avvistamento o di festa" L famulus.
BBG 495 a.141.3 pro falodiis fiendis de seco pro securita- famulus sm. "lenitore di terre di propriet della
te. v.Pooor, Glig 18 (1891) 242 a.1424 excelsa et cir- Chiesa ; fattore, amministratore" .
cumluminiosa fallodia cum amenis et melifluis campana- RCA 66 a.l ]43 laudaverunt quod ogleriu ' . .. Sil deinde
rum sonitibus. BFG.l 651 a.1533 nec non ignes et falo- famulus dompni syri ianuen.Sis archiepiSCQpi et famula-
dia in palatio et per vicos ae plateas eivitatis passim suc- tum sicut alii eius famuli ipsi exhibeat. RCA L55 a.1143
cendi. .., fecil confessionem ante totam curiatn quod ipse fiddita ..
SLS. I 276 sg. e n. CIV Ixviii. cita G.Al.EsSIO, RLR 18 tem feceral a tempore dompnj airaJdi episcopi omnibus
(1954) 7-1.2 e DELC<2. 478. episcopis qui post eum fuerunt, idcirco quia famulus pre
D[allodio . ' fate curi.e est.
faloparus cognome BIR 509 (sec. xO.) "si comprendono ne/fu categoria df!i
SRC 500 a.1381 (Sav.) anthonius faloparus. famulj gli aldij e gli arimanni '.
D faripa. fariipa . L famillus. famulalum . D famiglia. \
"
28 a.1386 safrani fangotus i. PLL 464 (= VFD 220) farchus cognome '
a.I441 pannos sericos et fangotos pannorum. TCL S. V. rulandette: a.1361 rollandus farchus de loan.
L fangotinus. D fangottu. U.2 926 a.1384 luchellus farcus. SCS 297 a.1530 lau-
rangus formagoso top. (Quiliano) rentius farchus.
U.2 191 a.1289 loco ubi dicitur buzellus et fangus for- L falcus. D farcu .
magoso. . , fardeletus sm. "fardello, pacchetto"
L fonnagoso. infangatus. D fangu . CGO 221 a.1260 (PortoY.) et alias res ipsorum. que sunt
(bona}fante n.p . f. in duobus fardeletis. CDC 118 a.1392 auri de lucha far-
BCG.159 a.1 047 at vas alberti ... et bonafante qui et be- deletus i. CDC 128 a.1392 mercium fardeletus i.
riza iugalibus. L fardellus .
PAC Il "[per infante]: qualcosa di pi che. un esempio di fardellus/ -m srnln. 'Yardello, collo, imballaggio" ".
aferesi". CGS.2 80 a.1162 pro fardellis ... quos ' nobis reddidit.
L fantinus. malfame. VCB 7 a.1238 (Bonif.) fardellum unum pannorum colo-
fantlnus SOl. "bambino. putto" riso VCB 40 a.1238 (Bonif.) fardelli duo qui erant ligati
AND.5 63 a.1535 promittit facere ... portalle unum qua- scilicet unus de corda de erba et alius de corde de cana-
drum pulcrum et honorabilem ... cum duobus fantinis seu bo. LEM 241 a.1240 fardelum unum sete. eGG 220 sg.
duobus animalibus. a. 1260 (Porto V.) quibus fardelli et res ablate fuerunt
L . bonafante. bonus fantinus. mal fante. per ... predones sive pirratas. - fardellos viii. telarum.
II'
Care 372
BRG 306 a.J 274 fardelum unum sete guiele qui esI me- fasciatus agg. ''fascia/o, rives/ilo"
narurn quinquaginta ut dico. DAF 21 a.1300 obligo tibi AND.6 33 a.1516 item bancum scanni curo suo pogiolo
pignon ... fardella sexdecim senci gialli. DDG 223 fulcito et fasciato cum uis canleris.
a.1376 pro septe fardello i. CDC 20 a.1386 rnercium far- L fassare.
dellus i. CDC 59 a.1386 vulpiurn fardelli ii. PVP 290 fascem I fascius I (assero sm. "fascio, fardello"
a.1492 septe stravai azie 39 ... in uno fardello habilo a RCA 38 a.1 143 lurtexanus dal fascium i. spitorum.
johanne baptista. CGS.l 226 a.1158 sex fasces brailis. PLP 1238.1250
PIA 41 n.46: dall'arabo. (Sav.) fasce m unum vulpinarum. U.J 1487 8. 1279 ba-
L fardeletus. D fardu. staxii habere debenl .. . de fascio salis m. iiii. RVN 124
faretrum sn. "feretro" s.xiv (Noli) si quis ponderabil lilum de canepo solvat de-
GSS 41 a.1330 (Sarz.) debeant.. . mortuos balneare et narios quatuorpro fascio sivepro bisaca. LO 552
suare et in faretris ad ecclesiam deportare. a.1403 torseUos sive fasses. DKR 175 801414 de filatis
farfices sf.pi. "forbici, cesoie" fasciis quanuordecim. GR 100 (Ovada) si .. . inciderit in
GC.2 35 a.1191 et omnia alia utensilia debebunl esse alienis gorretis.. . olval bannurn ... pro fascio sol. V.
commune, preter quod pinellus debebit habere de proprio PTA 630. REW 3214.
farfices. L faxius. D fasciu.
L forcipes . forfices. fuella sf. I
(caput) Carii top. "Capo di Faro" GR 48 (Monaco) gabelle fazellarum per forenses emen-
BBG 490 a.l413 pro turris capitis farii . damm.
Dfaru. D !ascella.
farina sf. ''farina'' lasene
LJ . l 1486 a.1279 farinaro, fabas, ciceros. PVP 295 LMS 413 a.1224 ego .. . te incanto ... de scorfano de lupo
a.l494 pro preci o minarum 7 farine empIe ab antonio fa- de cane rabioso de fasene.
rinolo. ADT 12 sgg.
D jina. fen-a. fassia sf. "fascia di lerra"
farinacius sm. "crusca sottile" BNA 234 a.. 126O (V~nt.) . cum fassis et ortis contiguis.
CAC 39 a.1178 el vos debetis habere medietatem moltu- GR 2.32 (DIano) estnnatores refen:e debeant quanta erit
re et omni mense in quo (molendinum) laborabit minarn terra pro qualibet fassia .
unam pro vianda et farinacium piccature. eST 179 L faxa. D fassia.
a.1381 (Taggia) et semper quando molendisum piccaverit fassiare vb. ''fasciare, rives/ire"
debeant ponere ad implendum ipsurn molendinum unum lA 52 ad a.1284 armaverunl IX.llii galeas et duas platas ho-
multurarium grani el unum aliud farinacii. neratas trabucis et lapidibus scarleto fassiatis, se vana glo-
Dfainasu. riando ad ultimum, quod prope ponum ianue venirent in
farinacius cognome tantum, quod supra modulum proicerenl lapides talitcr fas-
BSR 411 a.1254 johannes farinacius. siatos, TL.3 668 a.1449 (Caffa) ministralis habere et tene-
farinotus sm. "venditore di farina" re tenealur capitios quatuor fas sialos ferro ad rnensUJ'8Jtl
ASA 282 a.1350 (Alb.) aliquem molinarium vel tirato- razam. CP 996 a. 1473 unam crucem argenteam ex duabus
rem sive farinotum vel quovis nomine censeantur. PVP magnis auratam. fasiatam Cuffi uno ex mandilis septe.
295 a.1494 pro precio minarurn 7 farine empte ab anto- L faxare. .
nio farinoto. faskus sm. "elemento archiUttonico"
Dfainotu. CDG 3.68 a.ll.92 (Costant.) desuper predictum cosmitem et
Carmare vb. "danneggiare, fare del male" usque ad ipsam trullam est ornata musivo aureo et <Je colori-
LMS 413 a.1224 omnia mala fiscula qui venenum et tosi- bus cum duobus postibus. uno fasico cum pectoralibus duo-
cum in buca portant, quod nullo tempore possint fannare bus curo ostiis, canc~lIati~ et fenestris. CDG.3 70 a.1l9z,
petro. (Costanl.) parvum cancoAllum sustentatum muris et leptoca-
L facere . fannau. lami~ duobus et poste, fasic~ magno uno et .alio versus sep:
farmau cognome tentnonem leptocalamo OCIOSO uno et pavlmenlum.. . -..!
Ge2 208 a.119,2 cum ottone fannall. sala magna... sustentala muris et columpnis du~bus magnis
Lfannare. circumsepta postibus mannoreis seJl, uno fasi co 1'eC10 C8D-
faaben n.p. cel.lo uno, gipseis tabulis cum vitris defective. '
CDG.2 218 a.1175 faaben frenguellus. (de) faili loc. avv. '1acilmeme"
L facere. lA 33 ad 8.1283 et cotidie apud ponum veneris venire de
faabona n.p. faili poleranl, curn cotidie esset ventus ad levantem ve}
GG 368 a.1203 faabona de boiasco. syroco, el moris eSI. iIlis temporibus.
L fanem. lasiolum sm. '1agi%"
fazanus sm. (ornit.) ''fagiano'' PPV 81 a.1370 (ponov.) cicera fabas fasiola.
LG 702 a.l406 galinas. capones, pullos, fazanos, colum- L fazolus. J
CDL 731 a.907 (Nonantola) pro anime nostre mercedem GR 16 a.1435 (Sanr.) si aliqua persona commiserit fur-
et pro nostro fatigio pro eodem grano. tum in examine seu alveario apum, sive favo melis .ali-
L fatiga. cuius ... GR 48 (Baiardo) fanos (corr: favos) seu arbma-
fatinanti cognome rios habentes ceram vendere tenentur.
DDG 273 a.1376 babi]anus fatinanti. VSC 51 a.I444 ve- f.xa sf. ''fascia di terra. terrazzamento"
nerabilis dominus melchion fatinanti. DMC 408 a.1507 OSM 29 a.1190 d6mus de''levana cum terra de circum,
augustinus fatinanti. faxa in qua sunt barche (biche). BSR 303 .a.1208 ~ m~
L fateinanti. ceria que tendimr desuper a domo corbellI per altttudl-
(de) fatio cognome nem usque ad faxam terre. SRB j 334 a.1407 (Qui!.) in
contracta faxe corvarii.
SRC 577 a.1397 (Gen.) dominus raffael de fatio. L faissa. fascia. fassia. faxia. feixa. D fascia.
L facius.
faxa top.; elern. topon.
fatus' Ptc. ''fatto''
CAC 358 a.1181 (Legino) locus qui dicil1:t.r faxa. SRB
CAR 49 a.1459 /et. expensam fatam et exbursatam per 334 a.1407 (Qui!.) in contracta faxe corvam. scr 31 ad ,
dictos lavoratores. faxam planam ... in camugi.
L facere.
L faxaplana. I I f. . \
fatus agg. "scipito?" fanus c])gneme j ,
OSM 221 a.l 190 albertus buca fata. DDG 83 a.1376 de leone faxano.
L buca fata. L fazanus. D faxan.
laucem sf. "foce" faxaplana top. (Camogli)
OSM 204 a.119O in maritimam ... usque ad faucem ro- GO 248 (= SCT 31) a.l203 ad faxarn planam .. .' in camugi:
me. BSR 178 a.1200 molendini de fauce. PRV,r65 L faxa. " .
a.1229 (Sarz.) ire et redire per faucem macre. faxare vb. ''fasciare. imballare" .
L fucem. VCB 7 a.1238 (Bonif.) fardellum unum panorum ... qUl
fauda sf. "falda, fianco di monte!' erant faxati inter unam voliam de vintenis. DRG.2 575
GR 2.32 (Sanr.) per costam illam usque ad faudas dicti a.1259 in vogiis in quibus faxati sunt dicti panni. .
monti bugnoni. L facem'. fayare. fassare. fassiare. fa~atura. faxlatus.
L falda. D falda. faudo . faxiola. D faxar.
faxa 374
feglinum top. -J
fellegius ' top. (Albisola)
SCS 305 a.1530 (Sav.) eccIesia sancti laurentii de fegli- eNM 40 a.l204 (Sav:) fellegius 'in territorio albuzole.
no. L f~legetum. ferexa ..I'" , .
Dfegln. felegosus agg. "ricco di felci" elem. topon.
feira sf. "fiera, mercato" BCG 15 a.969 ~t in campo felegoso.
OC 182 a.ll.65 tum quia nundine sancri egidii erant, ide- L felectosus . 'D fregoso,. . .
st feira sancIi egidii. COS 5 a.1186 portat.. . ad feiram feleguetum top . . (Ve~t.) .
sancti raphaelis. '
L feria. BNA 274 a.1260 (Vent.) una peeia terre posite in fele-
feiree gueto. .
IEL 94 a, 1388 item rnanteletum unum de feiree. TMV68. f
PLPIOO a.1250 (Sav.) et tunc dillit mihi fel bacbaJare se- feleosa top. (Sav.)
nex latro qui non potes terre brachas. SRC 173 a.1263 (Sav.) in feleosa. in insulela. in insula
L felie . fereosa., .
felcata sf. "specie di fonnaggetta seccata su. steli di L ferexa. fereosus.
felce" feleteria top. "Filattiera"
GR.2 32 (Ormea) aliquis berberius non debeat aportare CGG 205 a.1260 (Porto v.) domini actonis archipresbiter
aliquam felcatam vel zoncatam. de feleteria. ' . ~
L ferexa. L ferexa. feletore. D filattiera.
felec~ top. feleto top.
RCA 16~ a.1 060 ( o 1075) in loco ubi dicitur felecto. eao 147 a.1260 (Portov.) occasione unius molendini
L felectum. ferexa. ,. qui est in tenitorio de quinto, loco dicto de feleto. .
felectosus agg. "ricco difelei" elem. lopon. L ferexa. felectum. feletum.
BCG 31. a.99O in casale felectoso. feletore top: ' . '
L felectum. felegosus. ferexa. ReA 294 a.1012 fine via da ravinelIo, que pergit a fele-
felectule top. tore usque in litus mans.
Ba 129 a.1 025 in 1000 et fundo felectuIe. PAC7 . .J
L felectum . ferexa.
feletum top.
L ferexa. felecteria.
feletum top.
BCG 134 a.1027 in feleeto. RCA 19 a.1l43 decimas de feleto. U.l 508 a.1 204 in
PAC 9. cr. RGS 114] tJicturn ''felceto''
feletto. VeB 298 sg. a.1289 (Bolnf.) petciI>C1re et recolli-
L feleclo . feJectosus . felectule. fe]eitum. feleto.
fletum.ferexa. D filetta. ger~ e1rbaticum feleri et iura que habet occa~ione potesta-
felegare vb. "raccogliere feLd' rie bonifacii. ' I,
'-
U.l .509 a.1204 lignandi et glandandi et fenandi et her- L ferexa. felectum. feleto.
bandl et f~legandi et pascendi cum bestiis. felie sn. "fieli/' I ,
L ferexa. '. DDG 220 a.1376 pro,felie et ferarnep ti. ,. ~ DDG 257
, ' felegaria top. a.1316 pro felie caratelis X" ,
RCA 249 a.99O peeia una de terra que est subtus castro Lfel. Dfe. .' : .
ubi nominatur felegaria. MSS 107 (= FNU 31) a.I137 feligarolio top. "Frugarolo (Bosfto Marengo)"
(Sezz, Gen.) in loeo qui dicitur felegaria. CGG 89 SPL 733 sg. a.1176 felig~olio.
a.1259 (PortaV.) iaeopini de felegaria (od. Felegara. in L filigarolium. ferexa, DJrugarolo.
Sfeza ). . " " .. . felippus, n.p. "Filippo' I
L fe1egar.lus. (ad) felegarohas. (I n) feregarus. ferexa . ReA 101 a.l172 lambertus de felippe.
D felegdra. . I . PAC5 .
felegarius cogndrne . L (de) firpo. D feripo.
'DNA 129 a.1259 (Vent.). iohannis felegarii. felisa sf. "filza notarile"
L ferexa. ' GR 48 a.1519 (Alb.) teneatur facere recipi dieta testium
(ad) felegaroUas top. I et ponere in cartulario seu actis vel felisa.
U.l 1.364 a.1261 quantum de terris quas tenet ad felega- L filza "
rolias. . fellonus cognome
L ferexa. MIA 86 a.1293 (Sav.) iohannis felloni notarii.
felegata "canestro fatto di felci" . L fellus. ,
qR ~8 a.1297 (Apric.) colligere in cavagno aut. inginio, feltrum sn. ""feltro"
sl~e m corba el in alio aliquo vase seu felegata alienas CA 606 a.1292 in ij feltris pro sella nicholai. CPB 245
uvas. (Piae.) item sex capelos feltri et coraminis.OUA 440.
L ferexa. BLG47 n.88.
felegerius cognome L feutrum. filitrus . filtrurn. freltatus.
LMS 407 a.1224 ansaldus felegerius . fellus agg. ''fellone. traditore"
L ferexa. D fregaie. PLP l'II a.1250 (Sav.) dicens quod 'rnenliebinur tam-
felegetum top, (Sa\~ ) quam felli et periuri.
CAC 38 a.1178 (Sav.) carta lebaldi. de felegeta de lava- L fellonus. D felon.
gnola .. . quod ha beo etpossideo in felegeto. fenegosa top. ' (Sav.) J
I
feoerium sn. ''fienile'' fenum sn. ''fieno''
RLB 33 a.l283 (Castellaro) item si quis fenerium vel GR.2 22 cesas omnes que sunt in laleribus viarum per
pullerium alienum fregerit. quas ducitur et defectur feoum.
Lfenum. L fena. fenare . fenarolius. feoerium . fienum. valfenaria.
renestra sf. "loggia. finestra. vetrina di bottega. bot- lenum sn. ''fieno greco: pianra i cui .temi ven;cano
tega per la vendita al minuto" usati come disinfettanti delle vie respiratorie perchi COll-
CAC 418 a.1I8I (Sav.) actum in fenestra armanni pilia- renenti oli e un alcaloide"
rii. PLP 85 a.1250 (Sav.) dixit iveram ad fenestram pa- GLI Gloss.
schalini qui inciderat mihi bracas et. carnisias ... pascu~ feodum sn. "tributo, servizio. affittanza"
linus incidit paria quatuor caligarum et. .. suebat eas IO
U .l 20 a.lll O el. de omnibus feod,s ac Iibellariis. CDG
fenestra mea. SFG 1.77 a.l252 facere panem per se et
familiam suam ad vendendum in fenestra sua. SSA.2 3l' 1.127 a.1I.4O de iUa medietale marchionum debet ioban-
a.l345 (Sav.) non vendat panem in plathea. nisi tantum nes barcha tenere medielatem per feodum ex parte eorum
in domibus et fenestris domorum saone. CST 273 a.1381 marchionum. RCP 141 a.1188 (Luni) feodum imper(at~
(Taggia) in domo vel fenestra domus. LG 400 a.1383 te- ris) sive regis caci dare non debent. CA 616 a.1292 item
neantur (pancogoli) habere et tenere super eorum fene- andrea balabano pro eius feodo ...
stris panem secundum metam sibi datam. BVP S2 Lfeudum.
a.l490 (cf PVP 307)qui fecit fenestras vitreas. GR 49 fera sf. "fiero, mercato"
(Capriata) quelibet persona vendens ad retalium sive ad DNB 113 ~. ~ I8~ confitem~. accepis~ a te .... lOI janui-
fenestram teneatur vendere ad pensas. nos unde bbl ... ID fera madu de proVinO proxima libras
SOV Gloss. (On.) vendere ad fenestram "vendere al mi- iiii. ... FNU 101. a.Ll97 i~. fera lani.aei pr 9xima._.
nuto". DRG.2 57 a.1200 10 fera madu de provino proxima. G<l
L fenestrela. D fenestra. 130 a.1201 usque ad proximam feram de firiao. DRG.3
fenestrela sf. "feritoia?" 629 a.1262 in proxima futura fera Barri.
TL.l 833 a.1458 (anni e accessori) iohi pro fenestrelis L feria.
miliare unum. 'era sf. "pecora"
L fenestra. BIR 574 a.l413 non possit accipere aliquod exenium ...
fenkulus srn. "finocchio, seme di finocchio" preter quam ... feras . oves, zuncatas.
LEM 257 a.1259 (invent. di spezia/e) item rubos duos feni- 'era J ferra sf. ''ferro, 4lIreu.o"
culi. SOV 233 a 1428 (On.) caules cucurbitas seu feniculos. NL.l 62 a.1203 damus tibi... ferra una molendinorwn..
L fenogia. fenogius. fenogletum. fenoial. fenugia. fenu- BGS 82 a.l248 et ve.rrubios quatuor el scopellos q~Qr
giuso D fenuggiu. et ferram unam dupbcem el ferras duas cum axia. CJ;>c
feniculus n.p. 21 a.1386 fere cantari a xx.
CNM 232 a.1205 (Sav.) feniculus de torano. BNA lO L ferrum.
a.1259 (VenL) feniculus lanfredus. SRC 119 a.1264 lerra sn.pl. ''ferri "ceppi. catene per; detenuti"
(Sav.) teniculus de viarasca. PCA 47 a.1283 (Alb.) feni- LPV 6 a.1517 (Alb.) pau; unum manetarum, scPOrum et
culus benricus de coasco. FVA 144 a.1327 (Alb.) here- ferrorum pro ferrando delinqucntes.
des feniculi moyselli. PSN 94, 96n. a.1394 (Pigna). feni- lerrabo cognome
culus robaudi. GC 76 a.1191 ambroxius ferrabo.
L fenugius. L ferralasinus .
---------
fera 377 fera
'ferracanus cognome a.1180 (Sav.) ecclesia ferranice. CNM 174 ca.1205 (Sav.)
LJ.I 1054 a. 1251 iohannis ferracani notarli. wilielmini, heredis henrici de ferrania. PLP 112 a.1750
L ferralasinus. (Sav.) et ipsa dixit mihi ymo vos orrida meretrix sacerdo-
ferrage I ferragia I ferraginem sf. "terra coltivata,
orto" .
tissa de sacerdoti bus ferranice, quorum
antequam essem nata. \
\ .
fuisti meretrix
MBL 3 s.xi. (Lrins) dedit iIli (ecclesie) ferragia inquo L ferranicensis. ferraniga. ferrum. D ferrania.
est. MBL 157 a.l048-9O (Lrins) in campis et vineis, in ferraDcensis agg. "di Ferrania" .
ferraginibus et ortis. MBL 323 sg. s.xi. (Lrins) una fer- FAG 137 a.1300 capitolo et ecclesie ferran(ic)ensi . .. ca-
rage iuxta castrum de villapisca . . . - et una ferrage al nonici ferranicensis (genitivo).
cascatellaret cum prato ad tascam. L ferranica.
MBL xli "une tendue de terre fertile, limite par une clO- ferraniga top. "Ferrania"
ture quelconque ... dans la quelle on ne cu/tive que les plan- CAC 251 a.1178 (Sav.) sancto petro de ferraniga iudico
tes et les fruits vert$; c 'est une sorte de verger de grandes totum hoc quod habeo i~ mam,?lassi.
dimensions " [termine in uso nella Provenza occidentale]. - L ferranica. .
L ferraia. ferealia. D fe ;aia. ferrar cognome CAC 19 a.1178 (Sav.) ante astragum
feragnus sm. "filare di viti"
guasci ferrar. CAC 43 a.1178 (Sav.) willelmus fe~.
ASA 424 a. I.350 (Alb.) de sepibus autem cIauxis. palaffi-
catis et topiis sive feragnis ... PD l34: *ferrarus.
L fiJaneus. L ferrarius. .
ferrare vb. ''ferrare le navi, fissare sul fasciame
ferrala sf. "terra coltivata. orto" .1
MBL 3 s.xi. (Urins) in la ferrata de subrel prat. ) esterno lastre metalliche indicanti il limite massimo di
I . , .,
XXI. CVQ 347 a. 1407 (Sav.) salvo de dicto carbone fieri mento ferrariorum. CVQ 347 a.I407 (Sav.) salvo de dic-
possit pro ferrariis stantibus in quiliano et d usum ferra- to carbone neri possit pro ferrariis stantibus iIi quiliano et
mentorum que fuerint in foxinis ferrariorum quiliani. SIP ad usum ferramentorum que fuerint in foxinis ferrario-
178 a.1420 (Massa) libre 20 feramentorum veterorum. rum quiliani. VCC 27 a.1480 (Sav.) magistri artis et mi-
L ferrum . D ferramento. nisterii ferrariorum. . ' '
J
reramusca cognome OSM 7 a. ll90 tibi wuilielmo L ferrenghi. ferrum. D caferrarena. ferr. ferrar. ferraro:
feramusca . .. - ferramusca. ferrarius cognome
L ferralasinus. l CGS,1 336 a.1160 oto.ferrarius. OSM 6 aJ 190 wuiliel-
felTllndus agg. "di colore del pelame equino" mo ferario. BG 120 s.x.ii.(Sav.) turris w.mi ferrarii. CAC
NL.l 207 a.1203 probo pro asino uno ferrando quem tibi 25 a.l178 guasco ferrario. CNM 286 a.1204 (Sav.) delo-
vendo. aVG 79 a. J 248 de precio unius asini ferrandi . volsus ferrarius.
BNA 223 a.126O (Venl.) pro expensis duorum dextrario- ferrarlus elern. topon. I
rum quorum unus erat baius et alter ferrandus. Cf. SRC 154 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratorie
DUC.3 442 ferrandus; color in equis sic appellatus .. . at loco ubi dicitur in monte ferrario. SRC 349 a. 1297
cuiusmodi fuerit istiusmodi coIor haud omnino constat, (Sav.) campum unum loco ubi dicitur in monte ferario.
lametsi probabile sit eum esse quem varium nostri voca- L felearia. ferealia
bant, vulgo pommel. ferratorem sm. "ufficiale preposto alla applicazione
L deferandus. dei ''ferri'' al bordo delle navi" . .
ferrandus cognome LJ.2 1229 8.1395 johiumes fer- OSM 7 a.1190 rubaldus ferator. BLC 21 a.1296 georgi-
randus. /. nus et theodorus ferratores. JAN.l 265 a. l339 (Gen.).
D ferrando. t L ferrare. ferreum .
.rerrania I ferranica top. "Ferrania" feratus agg. ''ferrato, rinforzato con ferri"
CAC 72 a.1179 (Say.) yineam meam que iacet ad lei- CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam sytullam feratam
num ... Lusta vineam canonicorum ferranice. PMS 29 ab aqua cum una capti~ rami.
a.1180 (Sav.) in loco qui dicitur ferranica. SRB 97 L internare. D ferrare ..
Il
fere 378 Ieri
fercium sn. "ferro" rum, eu cireu]orum eorum, agulos vel cla.vos ferreos si-
CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unam catenam fercii. ve ferrum. DSP 265 a.1556 sed qui voluerit fmnitati et
CPB 259. securitati sue domu consulere id faeere debet per claves
L fenum. ferreas ... non aulem per dieta pontella ...
ferdarehe top. (Roquebrune, Fr.) L ferrum.
U .2 643 a.1357 ubi dicitur ferdarche. ferexa sC. (bot.) ''felce'' ; elero. topon.
ferrea sf. "ferro, catena, anello di catena" SSA.2 136 a.)345 (Sav.) et comburere seu bruxare fe-
LG 938 a.l404 quilibet ferrarius ... qui sciavo vel sclave. rexas, bruscas et ramas alias.
sine domini vel domine voluntate, extraxerit ferreas. mo- L feeletus. felcata. feleclo. felectosus . feleetule. felec~
num sive anulum a gambis sive a collo ... - appone.re tum. felegare. felegana. felegarius. felegarolia. felegata
ferreas ad tibias. felegerius. felegelum. feJlegius. felegosus. feleguetum.
L fenum. (de) feleito .. feleit~m. feleosa. feleteria. feleto. feletO(e"
ferealia top. feletum. fehgaroho. fenegosa. feregariis. fereosus. 00-
SRC 146 a.1263 (Sav.) alium campum loco ubi dicitur in garolium. fresia. D frexa.
ferealii~. feria sf. "giorno festivo; giorno feriale"
L feIearia. ferragia. ferrarius. DUC.3 436 sg. Cf. CRL 77 a.639 (Ravenna) OClava di
ferealis elem. top. secunda flria. '
SRC 156 a.1297 (Sav.) eampum unum terre Jaboratorie feria sf. ''fiera, mercalO"
in monte fereali. U.l 167 a.1153 promillemu illis reducere ex iUis feriis
L ferealia. in nostram civitatem pannos a1bos el blavos et ~l'Satos.
fereatorem sm. (err. perferratorem, se non connesso CGS.2 116 a',1163 stabo a~ servicium luum et ad apote-
con ferreum): "ufficiale preposto alla applicazione dei cam et ad fenas et mercaClone ad quas me volueris de.,
"ferri" a/ bordo delle navt' Slinare. GC 111 a.1191 in proxima feria de bar. ORG.2
LG 785 a.l404 quod omnes et singuli patroni sive conducto- 72 a.1201 a~ feri~ de. trex?e anelo iohanne. DRQ.2
res navium ... volentes exire seu navigare de dieto portu ... 605 a.1259 ID qUlbuslabel dJctarum nundinarum, autea
teneantur dieere et manifestare eercatoribus vel fereatoribus per tres dies quam feriapannorum in dictis oundinis inci..
dieti offidi iustam et veram portatam ipsorum navigiorum .. piatur.
(de) feregariis top. L feira. fera. D fera.
CAT 121 a.1323 (Alb.) terra de feregariis. FVA 142 feria sf. "imposta sulle fiere"
a.1326 (Alb.) pro terra de feregariis. CDG.2 275 a.1181 si vero aliqua ut in talibus fie,ri solet
L ferexa. ibi constituerimus, ur est feria. mercalwn. pedagium. iu-
ferrendus agg. stitie fornatieum vel talia, medietalem totius introitus vo-
RVN 71 s.xiv. (Noli) nonpossint dicti ministrales uno bis concedimus.
quovis modo, palam vel seerete, statiare eames ferrendas ferria sf. ''ferro. ceppo per iprigionied'
que venduntur in naulo ad maceLlum nisi in denariis duo- LEM 246 a.124O compedesive ferrias dua.
decim pro qualibet libra, quamvis sit bona. L ferruro.
ferrenghi cognome feriare vb. "medicare (cavalli)"
PVQ 62 n. s.xiii (Qui\.) mansus ferrengorum de cervario. CA 633 a. 1292 item cuidam maresca1Jo pro equo j. cleri~
L ferrarius. ci feriando. [VI 685 G/oss. : cf. ingl. farrier "veterinario
fereria sf. "parte di annatura? " dei cavallr,
LEM 260 a.1259 item fererias iiii. corii. feriatus agg. ''festivo''
ferreria sf. "ferriera" . RCP 629 a. 1241 (Sarz,) cum esset. dies feriarus. CCS 2S
CCS 85 a.1414 (Celle) molendina. fullam, re~iam et fer- a.l414 (Celle) de curias non tenenda in diebus feriatis ...
reriam ab aqua. - omni me non feriata. PLL 459 a.1441 si qua dies in-
L feraria. ferrum. D ferriera. ciderent in diem feriatam ..
ferreria top. (Albisola) D feria. feirar.
SRC 510 a,1381 (Sav.) in dieta villa ... albizolle, in COD- ferrlolius clem. topon.
tracta grane. loco ubi dicitur ferreria. SRC 149 a. 1263 (Sav.) in plano ferriolio.
fereosus elem. topon. feriolus agg. "di mattone S01tQfHJSlO a pi forte corrura"
SRC 173 a.1263 (Sav.) in insula fereosa. BVP 17 a.1314 arizorari de lateribus feriolis s.tratam. LO
L feleosa. fenegosa. ferexa. D freccioso. 438 a.1383 lateres feriolos et rubeos et a1bos, et clapetas
ferretum sn. "ossido di ferro ?" , feriolas. LG 969 a. I403 (= DSP 14 a.1459) et eos carru-
LMS xxx. (= LEM 257) a.1259 (invent. di speziale) item beos faciant reparari de bonis lateribus ferriolis. VSC
rubos iii. ferreti. 147 a.I468 includendo in dicto laborcrio oculuro (J1."e-
Lferrum. slra circolare) circumquaque laooratum de fertiolis.
ferretus sm. PVP 321 a.1504 pro matonis quinque millibus ferriolis ...
PVP 281 a.1488 item frexetum unum cum duobus ferre- pro matonis 3500 ferriolis ... et 1600 iuvenibus.
tis argenti. D ferraiolo.
ferreum sn. "lastra di ferro posta sul fasciame ester- ferrionum sn. "rnanufatrQ diferro"
no della nave a segnare il limite massimo di immersione" CGS.2 174 a.IJ64 et xxxviii (carricas) ferriononun [re-
VFD 137 a.1330 non audeat. .. extrahere de portu ia- gistrato nel Gloss. come ferronius}.
nue .. . aliquam cocham lignum vel galeam vel a1iquod L ferrum.
vas navigabile copertum nisi prius in eis apposita fuerint feripedare vb. "impastoiare"
et apponantur ferrea in eis affixa et marchata, scilicet a LG 645 a.1403 animalia feripedanda.
quolibet latere unum. VFD 1398.1330 de non navigando L infernare.
cum ligno cuius ferrea non sin t nitida ab aqua. ferita sf. "ferita, ferimento"
L ferratorem. ferreatorem. ferrare. fenum. RL 200 a.1277 et si fecerit feritam cum ferro vel macia
ferreus agg. "di ferro" vel lapide .. . ASA 310 8.1350 (Alb.) nisi primo fecerit
LO 624 a.1403 nec possint audeant vel presumant (barri- assurtum speciale vel ilum sive Cerilam.
larii) ponere vel affigere in aliqua parte dictorum vaso- L ferula.
Ieri 379 Ceru
feud 38 fian
frumenti sex ... annuatim libi solvendis pro dictu episco- apotheee sue. RCP 132 a.1212 (Sarz.) nullus eorum co-
patu. quod feudum promiu imus libi. .. non impedi re. gatur ... ad castald iam neque iscariam ... excepto quod
SRC 120 a.1261 (Sav.) investivil cum quodam baculo omni anno debet unus eorum esse iscarius ... et debet
quem in manu tenebat dictum nicholam in nobilem et ho- suum feudum habere. LEM 192 a.1248 et dare ei omni
norlficum feudum.
anno pro feudo suo sol. duos. COG 12 a.1259 (Po~oV:)
feudum perpetu um sn. "feudo perpetu d' et dare tibi annuatim pro feudo tuo solds quatuor lan01-
U.1 379 a.l 191 hanc investiluram perpetui feudi imperli norum. SSA.2 242 a.1345 (Sav.) amitat feudum quod
nomine comunis ianue per ramos olivarum suscipientes, habere debebat ab illa persona . CST 306 a.1381 (Taggia)
per podium iUum monacbi el ponum deambulaverunt ciJ:- famulum vel famulam qui vel que secum stet ad feudum.
cumqua que superius et inferius cum predict is imperii Cf DUC.3 466 feudum annuum: stipendium pro officio
nunciis et speciaJibus legatis qui iusserunt fieri inde pre- dignitate vel quoliber ministerio. LEM 107 "feudum il
sentem publicam scripturam. compen so nei rapporti di servizio ,' nei contratti di lavoro
feudum reetum {iicilur. quod ad heredes transitorium
siI in infinitum (DUC.3 474). mercedem."
OSM 101 a.1190 do tibi .. . in rectum feudum lotum leni- reum sn. ''feudo''
CHAR 368 a.loo8 (Losanna?) dedit freoldus de suum
mentum ... in casali et pertineotiis et inde te per te et fra- feo. (IVl, ti,,' "se feudo, uno dei primi esempi dell'uso
tJ;es tuos baculo quem manu Leneo investio. pro isto feu-
del termine ").Cf CHAR 66 n.
do feeritis guerram et operam castelli sicut tangit istum
tenimentum. Lfeudu m,
U.l 567 a.1214 et vos investivimus ... nomine recti et reus cognome
SRC 605 8.1405 (Sav.) iohannes feus . .
gentilis feudi. U.2 942 a.1384 et nos de predictis OIlU}-
bus vos in~estimus ad habendum tenendum et possiden- Dfeo.
reutrum sn. ''feltro''
dum per vos et succe sores vestros ... nomine reeti nobi- LEM 259 a.1259 item aliquan tum feutri. BNA 322
l .
lis et gentiUis feudi. ' a.1260 (Vent.) balistam de turno ... cum vestibus de corio
feudum sn. "feudo, oggelto' dell'investitura feudale
CDG 279 a.J 152 investiverunt per feudum (Reg.: conce- et de feutro.
I.
dono in feudo, e ricevono una l'omma per tale investitu- L feltrum. D feutro.
ra). CDG 397 a.1 162 concedimus et donamus in feu- feviasca top.
RCA 55 a.1143 terra feviasca .
dum.. . U . I 265 a.117) et ita vos investi musnom ine
feudi in publico parlamento per haslam unam cum vexil- rezoria sf.
MBL 205 a.l067 (Urins relinqu o potestatem inique do-
lo cendati rubei. GR.2 36 a.1192 (Sav.) marchio oto inve-
minacionis quam actenus apud brangi,-!m exercui, scil~
stivit nomine iusti feudi, sub fidelitatem quam mihi feci- cet albe~ariam et ne solvam per fezonam neque gratIS
sti, gastaldiam vadi. U .1. 1282 a.1258 et sic castellani petam, nee vi auferam aJiquid extra 'voluntatem abbatis.
predicti manu del(tra eum investiverunt djeto feudo et Cf. OUC.3 481 (charta a.I064 in ' fabular. S, Victoris
ipSe recepit. U .2 S9 a.1284 potestas et eapitaneus ... dic~ Massil(iensis): goiranus senior misit guidonem monacum
tos fratres per baculum de dieto feudo investiverunt. in fezoria . ubi ad marginem manu recentiori annotatur.
feudum sn. "rapl>orto di conduzione difondi rustici" forte ignem: mallem ego in carcerem, ab It: fezzo "sor-
CDG 188 a.ll45 quod nostras res proprias vellibe llarias
didum, putridum". Sed haee divinando.
vel feuda comune ianue deinde nobis non toUat. BSR ff. abbrev. di florenus "fiorino, moneta"
110 a.1182 et emt feudum quod tenebam a domino 8(- CA 630 a,1292 summa summarum istius rotuli ciiij ff. ij
chiepiscopo. BSR 171 a.1194 temm ... in feudum dede-
t. xix. gra. _
rat, BSR 173 a.1195 et quarn terram .. . tenebat in feu- Ilacola sf. "fiaccola"
duill a predicl.O archiepiscopo. RCP 518 a. 1218 (San.)
RCP 660 a.1274 (Sarz.) dant singulis diebus unam fiaco-
pro feudo scafarii.. BSR 382 a.1226 terra quam tenel fol'- lame
cianus feudali s et in feudum a curia nostra. CP 149 ' ' .
L facula. D facula.
a.1237 (Sarz.) ita videlice t ut id quod est alodium ha- ftagus sm. ''fegato, interiora di animal f'
beant iure alodii, id quod est feudum 'habeant iure feudi, LO 414 a.1383 non debean t (camifi ces) cum carnibus
id quod est ad pensionem vel aliter. habeant iure eodem. vendendis dimittere interiora, sive fiagos ...
CGG 3]9 a.1262 (PonoY.) quam temm .. . quondam fra- L fegatum.
ter meus habuit in feudo a domino gualterio, oHm episco- ftala sf. "vQSe. bottiglia"
po lunensi. BCO 26 a.987 sex fialas totidemque candelas in festivita-
Cf. DUC 468: feudum censuale: tenura terra rum sub an- te natalis domini. OR.2 33 (Alb.) debeant aportare' vi-
nuo censu infeodata. num in bocellis parvis seu fialis.
feudum sn. "affittan za " PAC 16.
COO 1.164 a.1143 et non dabimu s clavari a pro fudo L fiola. phiola. ) ,
clavarie nisi. quantum unus exnobi s habuerit pro feudo ftancus sm. "fianco"
suo. RSC 250 a. 1]43 feudum de bancis et seariis qui LG 476 a.1403 de latitudi ne coiratia rum ad fianchos.
sunt inter bucam (bovis). BSR 177 a.1193 excipeos se SOV 279 a.1428 (On.) non debeant (macellatores) ven-
esse vassallum curie domini archjepiscopi seque habere dere ritiolam ad pensam nec fiancum nec intramna.
in feudum quod ex illis navibus ipse participe nullam de-
bet curie supradicte conditionem pcestare, quoniam ipsa Dxanch o. '"
Ilandar a top. "fiandra"
curia iUud ei concessi t in feudum , . I '
J
DAF 23 a. 1300 canne tres ... de bI avo de fiandara i
feudum sn. imposta. tributo "
L fiandrada. frandara.
ReO 124 a.1242 (Ort.) quod predicti domini debeant ha- (de) ftandra da cognome
bere feudum per focum (famiglia). DRG.3 805 a.1287.paganelli de fiandrada.
feudum st!. "canone, sti'Jendio, mercede" L fiandara.
OSM 22 .1 a.1190 et omni aono dabo tibi s. Iii. Domine ftaDdria top. "fiandra"
feudi c:l viandam . NB 52 8.1198 petebat .. . Ib, ... pro DKR.7 a.1402 poche uruus ,lanarum de fiandria.
feudo duorum annorum ... - . .. pro feudo per annum. et L fiandara. flandrina. ,flandria. frandala. frandria. D fian-
ipse stetit cum eo per annos duos .. . ad suum servicium et dra.
_ ..
flan 382
fldancia I fldantia sf. "(lffidamento, garanzia" fidelitatem fecerat a tempore dompni airaldi episcopi
CNM 152 ca.1205 (Sav.) epissime. contingit quod nego- omnibus episcopis qui post eum fuerunt, idcirco quia fa-
tiatores ... impetrant fidamiam. PMS.l l79 a.1240 (Sav.) mulus prefate curie est. RCA 309 a. 1153 si ... pensio-
plenam securitatem et fidaneiam. U.l 1116 a.1251 et eis nem hanc non solverint sive infidelitatem suprascriptam
stratam vel fidanciam (passaggio o sicun nel loro terri- malignati fuerint :.: RCA 269 a.1168 fidelitas quam mar-
torio) non dabunt Al2 106 a.1267 dominus rex karolus chio malaspina fecit domino archiepiscopo ... quod dein-
dictum podium bonici habuit et cepit ad eius voluntatem ceps ero tibi vere fidelis sicut verax et b~nus v~ssall~s
et mandalum .. . quam tdanciam eidem prestitit. ZAC domino suo. GR.2 36 a.1192 (Sav.) marchio oto Investl-
134 a.1287 (Alb.) respondil quod non ibil nisi primo ha- vit nomine iusti feudi. sub fidelitatem quam mihi fecisti ,
buerit instrumenlum fidancie. VFD 37 a.1306 de 110n gastaldiam vadi. BSR 208 a.1192 prob~tum est homin~s
dando fidanciam alicui inimico. de molazana, pro terris quas tenebant lO campo do~m
L fidanza. D fiallza. fiar. co ... feeisse guaitam ad castellum molazane et fidelita-
ftdanza n.p . m. tem curie archiepiscopi. LG 18 s.xiii nee in castro nocte
SLS.2 174 a.1171 (Vezzano Lig.) fidanza filius quondam permaneant nisi fuerint cives ianue et qui 'Don sint de
enrici de vezano. guerreriis, vel non iuraverint castri fidelitatem. IVe 3.17
L fidancia . D fianza. s.xiii. misit ianuam suos ambaxatores cum litteris, petens
ftdei sm.pl. "spaghetti, pasta alimentare" sacramenturn fidelitatiset homagium. AI 87 a.1238 quod
CDC 206 a.1392 fideorum cantarla ii. dominus imperator petebat iuramentum fidelitatis et ho-
L fidelarius. D fidi. minii. RCP 67 a.1245 (Sarz.) nee alicui universitati vel
ftdejussionem sf. "fidejussione, cauzione" loco nec alteri persone velloco pro eis ... nee etiam p~e
DNB 11.2 a. 1200 occasione fidejussionis librarum xl dictis nee alicui predictorum, nec alteri persone occasIo-
quam fecisti pro me penes simonem bocacium. PLL 488 ne vassallatici seu fidelitatis intendant, nee obedient nisi
a.I441 prestare debeat fidejussionem et idoneam cautio- comune predicto. - in perpetuum non erunt vassalli nec
nem de libris 1000. TL.2 498 a.I467 ipsum transferri fe- se faeient vassallos per confessionem vel alio modo ~el .
cimus in carcerem malpage intra Iistregos sub fidejussio- ingenio nee fidelitatem facient domino conrado marc~l
ne dueatorum duorum milium. ni. malaspine. LI.l 1144 a.1252 et quod per hommes
L fidejossorem. fidejussorius. iamdictorum locorum tidelitates facietis fieri et renovari
ftdejussorem sm. "fidejussore. garante" comuni ianue. LI.2 537 a.1342 fidelitatem homagium et
CDG 3.88 a.ll.92 si plegium aut fidejussorem prestare vasalaticum perpetuum. SSAo.'2 81 'a.1345 (Sav.) de non
voluerit ... in hoc unde ealumpniatus fuerit. VFD 135 prestando iuramento fidelitatis ali cui persone. ASA 256'
a.1341 prestetur ... per patronum ipsius galee ... ydonea a.1350 (Alb.) ire ad inquirendum pro comuni fortalicia et
seu fidejussoria eaucio ... in quam fidejussoriam dentur requirendo fidelitates hominum qui deooant facere fid~li
quinque fidejussores ... LG 656 a.1404 quod omnes et tatem comuni albingane. JOD 405 a.1394 (Sav.) non tn-
singuli bancherii de tapeto teneantur ... officio 'mercantie telligatur ... derogari juribus, honoribus sive preheminen-
singulis annis dare et prestare fidejussores idoneos usque tus, fidelitatibus, homagiis et superioritatibus suis. LI.2
in Iibris viginti quinque milia ianuinorum ad minus. 1212 a.1394 recepto iuramento ficlelitatis a dictis homini- I
L fidejussionem . bus in qUQ sacramento .. . exceptata fuit fidelitas comunis '
fldejussorius agg . ''fidejussorio'' et clare et aperte dictum fuit ... quod ipsi homines primo
VFD 135 a.1341 prestetur ... per patronum ipsius galee.'.. tenentur ad fidelitatem comunis ianue ... et quod fidelitas
ydonea seu fidejussoria caucio ... in quam fidejussoriam comunis ianue est poeior fidelitate dicti domini.iohannis.
dentur quinque fidejussores... .. . L fidelis. D fidelita. fidelitae. r ,
L fidejussionem . ftdelitatem sf. "prestazione feudale"
ftdelarius sm. "pasta io, produttore di spaghellt' U.l 490 a.1202 de omnibus fidelitatibus et fodris et ban-
MNS.2 69 a.I.714 (Sav.) capitula arlis fidelariorum et for- nis et drietis et tortis et omnibus usantlls quas habebant et
magiariorum. capiebant. LI.l 1155 a.1252 omnia iura rationes et actio-
L .fidei . D fide/aro. fide. nes ... tam in forteciis' et regalibus et iurisdictionibus
fidelis agg . "fedele, legato da rapporto di quam in hominibus et fidelitatibus et aliis serviciis. ZAC
sudditanza"
247 a.1299 (Alb.) in hominibus 'fidelitatibus et homagiis,
RCA 26 a.1143 ego ab ha.c die in antea ero verus et file- drictis proventi bus et redditibus. FAG 140 a.1300 (Ferra-
lis domino ugoni electo in archiepiscopum in sede ja- nia) novena, acunamenta, successiones aliosque pr?ven-
nuensis ecci esi e sicut bonus vassallus debet esse suo b0-
tus, fidelitates et homagia. , .
no domino. RCA 115 a.1143 convenimus ... curie vestre L
G.C.LASAGNA', Rll 16 (1961') 53 "le fidelitates erano pre-
tamquam vassalli fideles esse. CGS.I 306 a.1159 ugo fi- stazioni dovute al castrum quale persona giuridica, id
delis ipsius archiepiscopi et almaricus gastaldus eius de
molaana. RCA 269 a.1168 quod deinceps ero si bi vere erano un complesso di obblighi cui corr,ispondevano di-
fidelis sieut verax el bonus ~assallus domino suo. PAA ritti di reggimento autonqmo". - . f
207 a.1227 (Sav.) facere vivam guerram ad sanguinem et fldelitatem sf. "veridicit"
ignem per se et totam sua m forciam et terraro et suos ho- CNM 286 a. l204 (Sav.) gisulfus serrengus dixit sub sa-
mines et fideles. RCP 377 a.1271 (Sarz.) vassallos seu cramento fidelitatis quod isti pataverunt blav,am ... ni.co1a
fideles tam iurisdictionis quam specialium feudorum. de cervario iuratus dixit quod ipsemet batavit blavam. .
U.2947 a.1384 eSSe de cetero fidelis vassallus et feuda- 6delitatem sf. "patto, accordo, convenzione"
tarius communis ianue. BAV 191 a.1393 (Moncalvo) aliqu~ ligam, conventio-
L tidelitatem.D fid. nem. fidelitatem vel pactum.
ftdelltatem sf. "giuramento di fedell;, rapporto feu- 6dutia sf. "salvacondotto" .
dale di vassallaggio" CAF 12 ad a.1101 et mille ex mercatoribus divitibll;S,
RCA 26 a.1143 hec est fidelitas quam vassalli faciunt. qui. .. contra patriarcham clamare ceperunt: domine. do-
ego ab hac die in antea ero verus et fidelis domino ugoni mine. da nobis fidutiam, ne moriamur ... - patriarcha
eleeto in archiepiscopum in sede januensis ecclesie sicut quidem licentiam dandi fidutiam ianuensiblls petivit, ia-
bonus vassaJlus debet esse suo bono domino. RCA 155 nuenses autem licentiam patri arche dederunt.
a.1143 fecit confessionem ante totam curiam quod ipse Dfiu.
flen 384
filare / philare vb. "filare (lana) " filiachus sm. ''fiche. gesto osceno"
LEM 187 a.1237 in batendo, philando et pectinando la- PPV 74 a.1370 (PortoV.) non audeat ... blasfemare . .. nec
nam. ASA 453 a. 1350 (Alb.) aHqua venditrix .. . non filet facere filiachos versus celum.
neque petlnet. CPB 245 a. ] 388 (Piac.) item unum pens- L fica.
sem canipe a filando. filiaorem sm. ''filatore''
L fillariu s. filatorem. filatu s. infil are. deffilatus. filum. GG 169 a.120 l wilielmus filiaor de castello.
D fillare. fir. L filatorem.
tularia sf. "filatura" filiastra sf. ''figliastra''
BCL 248 a.] 290 ego nicolaus fiUalor confileor tibi .. . le- NL. I 86 a.1203 ad opus ricafine filiastre mee, filie diete
cum stare et laborare de arte fiUarie. quondam autoisie uxoris mee. '
L filum. filare . D figiastra.
filatorem sm. "filatore" ; cognome 6liastrum sm. ''figliastro''
CAC ]9 a.I.178 (Sav.) rolandum filatorem . CGD 564 CLS 118 a.1250 wilielmus rubeus peliparius. fiIiaster
a.1l83 (Sav. ) contrata filatorum (VTS 43 "a Savona. da quondam iohannes de salario.
Monticello alla Quarda"). CNM 40 a.1204 (Sav.) iohan- D figiastru.
nes filator. CGS .2 285 a.1214 petrus filator. LMS 114 (mallmalum)filiastrum cognome
a.1222 tibi nicoloso filalori . CGO 327 a.1262 (Portov.) SC 294 a.1157 bonus johannes malus fili aster. CAC 415
obertus burunus filalor. FAF 271 a.1266 omnes filatore s a. '1 181 (Sav.) gandulfus filius quondam oberti malfilia-
cannabi. BLC 16 3.1296 tibi iohanni fillatori. PLC]3 stri. OSM 4a.1190 wuilielmus malus filiaster. '
a.1301 iohannes fillator. MNS. l 17 a.1376, 1404 (Sav.) L (mal)fiiastrurn.
ars filalorum canapis. LO 666 a.1406 arsfilatorum. filicem sf. (bot.) "felce"
LEM 105 "filalor il filatore di reti, sartie e cordami di SNS ~O a.1404 (Sav.) succedendo et cremando filices,
canapa per le navi: arte pi importante di quella del fila- bruschas, rubros et rarnos arborum selvaticarum.
tore di lana. che mollO um/e e qualificata con la dizio- V.BERTOLDI, SMA 487 lat. filix.
ne "facere spolas et canonos". L ferexa.
L filaorem . fil are. fileria. filiaorem . firatorem . 6Jictus sn. ''fiche. gesto osceno"
D fiUatore. GR 49 sg. (Sarz.) persona quelibet ... que deum blasfe-
ftlalore top, maverit ve) sanctam mariam ... vel vituperium dixerit. ..
SRC 153 a.1263 (Sav.) in boleo in filatore. vel filictum fecerit contra ce1um vel ecclesiam.
ftlatus agg , "filato" L fica. .
DAA 25 a.1274 daremos implicatos . . , in cendaliis et co- ftIigarolium top. "Frugarolo (Bosco Marengo)"
tono filato. CPB 245 a.] 388 (Piac.) item unam' libram SPL 733 sg. a.945 in urba, bosco et filigarolio.
auri filati. .. item una 1ibram de lana nigra filata. LG 68'7 L feligarolio. ferexa. D frugarolo.
a.1404 quod aliquis lanarius de ianua ... non laboret sta- 6liginem sf. "(;;; siliginem) segale"
men filalum vel deffilatum. MAS 262 a.1519 sicut eve- CAC 460 a.1181 (Sav:) volo quod detur sorori mee quar-
n!t in a~ro fillato et frexeti s, que erant magna membra tinum unum filiginis, que est marca mea, pro sol. iii quos
dlcte artiS. debeo sibi dare.
L filare. tuiocius sm. ''figliocio''
IIlatus sm. ''filo, fibra filata; filato" LMS 440 a.1226 filiociis meis .. . filiocio meo. VCB 138
LEM ] 91 a.1248 et de contra fillatis grossis solidos octo a.1239 (Bonif.) item omnibus filiociis meis quos pabeo
et de contra fillati s subtillibus solidos novem. CGG 362 in bonifacio sol. 20.
a.1275 (Portov.) oregeria duo, filatum , capsia una de nu- L filiozius. ,
ce. DDG 234 a.1376 pro filati foxii s Ixx.per f.. cccliii. fUiorus sm. ''figlio, figliuolo"
CI?C 3 a.1386 fillati faxia le . DKR 172 a.1414 requisivit 00.2271 a.1206 volo quod sibili a mea uxor det sol. xxv
rationem de fillali fascii s quattuordecim. in drapos de quo det cuique meis filioris camisiam unam.
L filum. D fiau , L bonus filiolus . , D fijor.
ftle / fllem snlm. ''filo. ciascuno dei fili che entrano ftliozius /6lious /6liozus sm. "figlioccio':
nella composizione del tessuto e ne detenninano la qua- CAC 264 a.1179 (Sav.) excepto oliv~~o ... quod dimitto
lit, a seconda del numero" filiqo meo arnaldino. SMV 47 a.1185 iohannes 1erca-
Coo ]48 a.1260 (PortoV.) loa1ias duas ad unum file pro rius, meu,s filious. FAF 12 a. 121O (Quil.) et filio jordani
mensa. CGG 174 a.1260 (PortoV:) toalias ii. ad unum fi- de collecta, meo filiozio. NL.2 184 a.1225 de aliis boni.s
lem pro mensa, meis cuique fiUzo meo den. xii. lego. CGS.2 295
L filum. a.1226 S. ii.filio rubaldi richi filioo me.
ftleria sf. "filatrice" L figlozus . figloxus. filiocius. D figiossu.
tuitrus agg. "di feltro"
~C 83 a.l297 (Cosio) si aliqua fileria ... filaverit me-
NL.2 217 a.1225 calzarios duos filitros.
~lU~ de~uper lumex~lIum quam de subter, et aliqua fraus L feltrum. freltatus.
IO dIo mvenla fuenl, bannum solvat. . . GR 49 (Pieve di
fllium sn. "fila. serie"
Teco) quelibet filleria que acceperit lanam ad fillan- CPB 245 a.1388 (Piac.) item unum filium de pomellis de
dum .. .
repo.
L filare . filatorem . D firera. L fira.
'lIlbeta sf. "ragazza" mius sm. "ragazzo,apprendista"
MBA 398 a.1438 (Digne) fithelas. U.Martini, RII 3 (1948) 43 a.1456 item promixit et con-
DUC.3 495 filh eta : puella. meretrix. venit dictus m(agister) luchinus ... acipere et acordare fi-
Dfigeta. lium unuro tabiensem cum quo stare debeat secum ad di-
ftlettes sm.pl. "schienale di maiale" scendum dictam artem.
CA 639 a.1292 fileues de pork. L filia. puerum. D fiio :
D filetti. fietti. mloroto sm. "drappo. tovagliolo"
flUa sf. ''femmina, ragau a." ASD 81 a. 1381 (Caffa) item filloroto sive toaiollam
PVP 262 a.I.46] bialdum unum pro filia. unam sete cum auro ad modum florentinum.
L bellafilia. filius. D figia. L filum.
filo 386 601
dinem. - breve de consuetudine quam fecit domnus al- t1scieus sm. "medico"
bertus m~chio.. . et firmavit per sacramentum per tres bo- MCD 37 a.1448 (Finale) domino magistro andrea de
nos homlOes . . ReA L89 a.1061 libeUum,scriptum et ma- comparatis de albingana fiscico.' '
~us vestra firmatum . SRC 675 a.1079 (Sav.) quod ut me-
L fisicus.
11u.s credatur et firmiu s observetur ipse dominus amicus t1sconem sm. "coperta imbottita, manetasso"
eplscopus .manu propria firmando subscripsit. SMV 59 LEM 230 a.1238 camisiam i., fisconem i., sachum i.
a.1200 faclemus prepositum firmare predicta. RCP 132 DUC.3 510fisco: culcitra staminea.
a.121.2 (~arz . ) fecil et firmavit .. . talem paclum et talem 6sculum sn. "serpente ?"
LMS 413 a.1224 et de omnia mala fiscula qui venenum
constnUlJOnem. SRB 180 a.1221 (Sav.) nee gabellam no-
et tosicum in buca portaot.
vam ~~t ~erchatum novum vel nundinas .in ipsius ecclesie ADT 12 sg.
vel ClvltatlS posse aut iurisdictione ponere vel firmare. Al
fiscus amo "amministrazione finanziaria"
57 ad a.1231 missi fuerunt missatici duo ... ad soldanum RCP 22 a.900 (Luni) sed cumque quecumque ad ius no-
alexandrie ~e egypto causa fitmandi' pacem. Rl 207 stri fisci exigi potuerit, ornoia luffinaribus ipsius ecclesie
a.12~7 (Apnc.) de eo quod iusticia non debeat gravare pi- deferendas sancimus. '
gnonbus personam que firmaverit. BTS 167 a.1290 alber- fisieus Iphisicus sm. "medico"
tus spinula messaticus delegatus ex parte dominorumcapi- DRG.3 705 a.1268 magister fredericus phisicus de vinti-
taneoru'!l comums et populi janue ... firmaverunt ul scrip- milio. RCP 129 a.1279 (Sarz.) vendidit .. . magistro jaco-
tum est mfra .. . U.2 286 a. 1292 conventio quedam et pac- pino fisico. PLS 253 a.1301 magistro thome, fisico.
ta soIIemnibus slipuiationibus firmata et vaUata inita et ce- TSL 142 a.1311 magister ivanus phsicus. LG 666-a.l406
lebrata est. U .2 315 a.1294 omnja et singuJa statula fir- ars medicorum phisicorum. V;SC 152 a.1468 uxor quon-
mata concessa el promissa per eos ... .-atificabunt. dam ~omini ~agistri marci biblie, phisici.
L firmationem. firmatorem . D refinnare. L fisclcus . fiX1CUS . D fixicho.
fist 388 Dex
fistucus sm. "bastone, simbolo di investitura" Rancus agg. ''franco, affrancalo"
BCG 40 a.995 insuper per cultellum fistucum nolatum DAF 50 a.1300 esse debeas .flanca et libera.
guantonem guasonem terre seu ramum arboris .. . exinde L franchus.
legitimam facio traditionem et vestituram. Randalengus cognome
La medesima formula in: BCG 47 a.999; BCG 214.Agg. PLP 185 a. 1250 (Sav.) bisacia flandaLengus civis sagone.
a.10L7; BCG L69 sg. a.I064; MSS 62 a. I064-65; CCI 18 L frandala.
a.l065 etc. Randera top. "tessuto di Fiandra
CDL 1885 (Gloss. ) ''fistucus: bastone o ramo nodoso PVP 260 a.I46 .1 toalie tres quarum una de flandera.
che si tagliava pel mezzo, onde presane da ciascuno dei L flandria .
contraenti una parte. servisse questa di prova per la ve- Dandrensis agg. '"fiammingo"
rit del contratto". DRG.2 55 a.l200 (Gen.) flandrenses (Reg.: flamands).
Cf. CDL 761 a.911 per. .. vestuco notato. SLS.I 315 "fi- L frandaLa.
stuca, fistucum". Randria top. "Fiandra; tessuto di Fiandra"
DUC.3 453 sg. s. v. festuca "stipula (> vb. stipulare)" op- DKR 271 a.1418 in bruges de f1andria. PVP 260 a.I461
pure " Iigni frustum , longitudine semipedale et crassitudi- bancherie due de tlandria. BCM 62 a.1482 recessi .... de
ne unciale aut cireiter... " saona cum eius nave pro flandria.
L festuca. notatus. L fiandra. f1andera . f1andrina .
fistula sf. Randrina sf., n.p.
CGS.l 273 a.1158 Ib. xxv. implicatas in aurio, pipere, SRB 29 a.1198 (Sav.) conradus flandrine.
caxia, fistula et nucibus muscatis. L f1andria.
fisura sf. "discordia. divisione" [cf il. scisma < gr. Raonus cognome
oxll:CO] BSR 296 a.1207 tibi iohanni f1aono.
CSF 71 3.1357 (Finale) discordie, lites et fisure . PAC 17 "risponder a/l'ir. fiadone , Korting 3175 [::;
D fixura. fisciiia." REW 3344].
fita sf. "fetta, quota, porzione" L reflatus.
SC 344 a. 1198 vendit fitam unam in molendino . .. - Rasca sf. "frasca. ramaglia"
vendit quartam unius fite in molendino. ASA 425 a.1350 (Alb.) et idem inteligatur de quibu-
L feta. fitula. scumque flaschis seu arboribus positis iuxta aquas pro
fytbeosin sf. "enfiteusi" deffensionibus terrarum positarum iuxta aquam.
RCP 258 a.1265 (Sarz.) dedit et locavit in perpetuum L frasca.
predictam terram in fytheosin seu nomine ficti. flascarium top. (Alessandria)
L emphiteosin. SPL 731 a. 1246 boscum tlascarium.
fitula sf. ''fetta, porzione, quota" L frascarium .
LMS 495 a.1226 tres fitulas unius mo1endini. Rascbettus sm. "fiaschetta"
L feta. SSL 219 a.1136 item xii. fiaschetti de aqua rosacea.
fittum so. "affitto. rendita di locazione" . L flascus.
PRV 19 a.1245 (Sarz.) omnes possessiones, fitta, reddl- Rasconus sm. " grosso fiasco"
tus, pensiones et condictiones. CA 633 a. 1292 tlasconum pro prandio. SSL L71 a.1336
L fictum. item duo flasconi rotundi et duo flasconi Longi dcaurati in
6xdum sn. "letQJne" svambis. qui duo longi habent esmaltos et cum corrigiis
MBL xxxviii a.L235 (Frjus) si... opera rustica fec~rit. sericis et sprangati de argento albo.
scilicet arando, fodiendo, ligna cum asino seu fixclum L flascus.
(adducendo) .. . Oascus sm. ".fiasco, brocca"
L fimus. VCB 41 a.I238 (Bonif.) tlascum unum de vino. NIS 355
lixicus I phixicus agg. e sm. "medico, clinico (come a.1425 flascos duos magnos de argento.
distinto dal cirurgicus)" L fiascus. flaschettus. flasconus. D fiasco.
ACL 37 a.1344 magistri iacobi de papincco phixici.
Datus agg.
SSA.1 237 a.l345 (Sav.) de sacramento medicorum artis
fisice. LG 379 a.1363 medicorum fixicorum et cirrugie. RLC 83 a.1297 (Cosio) item ordinaverunt quod scofferii.
VSC 105 a. L458 a quondam m(agistro) thoma bibi. fixico. quando solaverinl suculares, quod tenentur semper eos
L phisicus. D fixicho. ) suere tantum quod sole sint flale.
fixus sm. "spilla o fermaglio per abiti; bottone" Raxius sm. (err. per faxius) "fascio"
PCC 50 a.1311 (Sav.) vestes virgulatas seu de cathabriato VCB 109 a.l2.3~ (Bo~f.) tlaxios quinque de cervinis qui
de medietate vel listatas. vel fixis aut maspilis argenteis sunt centum tnganta tna.
vel de metallo aliquo. L faxius.
Dacca pane cognome flazata sf. "coperta da letto"
RCA 147 a.L046 de uno latere terra de iohanne tlacca pa- GR.2 33 (St.Pons) ilem unam flazatam listatam.
ne usque in ilice. RCA 146 a.l064 et fine libellaria de L frasata.
iohanne fiacca pane. flebotomatorem sm. "flebotomo"
PGM8. CGS.1 424 a.1160 wuilielmus wuilielmi flebotomator.
L (de) xaca. L flobotomatorem.
flaconus sm. "(vaso, bottiglia, cf copeta): sorta di fledemer I Redemerius cognome
imposta" ST.ll 57 a.l1.60 ribaldus fledemer. - enricus fledeme-
LG 234 a. 1340 introytus tlaconi. rius.
Dflacn. L fredemerius. D fumeri .
fIamingus agg. "fiammingo" Reta sf. "capo di vestiario"
DRG.2 203 a.1224 (Geo.) wilielmo flamingo. SSL 213 a.1336 una f1eta lata de serico et azuro. - item
D fiamengo. . due alie tlete, quarum una est rum virgata. el alia nigra.
Oamitum sn. "sciamito" Rexatus agg. ''fregiato, ornato"
FCD.2 208 a.1278 supertotum unum tlamiti pro domina VSC li3 a.1460 item mitra una auri tlexata. puLchra
foratum cendato ialno. ' cum perlis et. lapidibus vitreis diversorum colorum.
L xamitum. L frixiatus .
ftex 389 tlov
!IO ..
Rov 390 rode
Rovios sm. "corso d'acqua, torrente" focatia sf. "focaccia"
PTP 13 SM (117 a.c.): "pi grande del rivos" GLig . 23 (1898) 368 n. 8.1604 caveanl confmtres ne . ..
L flumen . placentas et focalias aut panes vel vinum distribuant.
flumaria sf. ''fiume'' L focacia. fugacia.
CDG 35 a.I116 (Sicilia) ex parte que oram marilimam focaticum sn. 'focatico"
respieit ad flumariam descendentem eli; fonte sancii lio- BIR 485, 578. PTR 48 "termine giuridico-amminisTrati-
nis. CAC 492 a.1182 (Sav.) ad flumariam de burdonali. vo". Cf. RGS l 131.
L flumen . sumaria. D fiumaira. sciiJ.ma. L fogagium.
Rumen sn. ''fiume, torrente " focorale I focuJarium sn. "foco/(Jre"
CAC 126 a.1179 (Sav.) vendo tibi peciam unam vinee LEM 232 a.1238.focularium de ferro . PPE 308 a.I.3t1
que iacet ad raeanisi, ultra flumen. face re fieri cQuinam cum focorali et lavello.
L flovios. flumaria.flumell;ello. frumen. sumaria. D jiwne. ALE 174: tardo lar. (Vitae palrum) focularis. Rieti
sciiJ.me. a.7-57 ; Farfa s. .xi "famiglia"
Rumen sn. "il fiume di Savona (od. Letimbro)" D fogo/arium. fogorale.
CNM 414 a.1205 (Sav.) totum id quod ipsi habebant in foculum I focus sn. "focolare, fiwco. famiglia: base
commune ... et ad fiume n versus pillas et in plano de golta. di imposizione del focatic:o"
flumentum sn. "frumento" RCA 38 a.1165 de molaciana presterii duo membra por-
OG.2 43a.1205 quartinos viii interflumentum el casta- corum in nativitate domini. .. et capita foci in nativitate
neas et siliginem. domini ii. MBLxxxvii 3.1235 (Frjus) pro quolibet foc-
L flomentarium. frumenlum. co possit exigere et habere sell; solidos regalium, non ul-
fiumexello sm. "corso d'acqua" tra. RCO 124 a.1242 (Ort.) quod predcti domini de-
RCA 225 a.l065 fines vero ... de tercia parte flumexeUo. beant habere feudum per focum, in hunc modum. scilicet
PAC lO. a maiore soldos novem, a mediocre soldos sex, a minore
j.
L flumen. soldos tres s~mel in annu!". ZAC 203 ca'.1290 (Alb.) te-
fiustus agg. "frusto. logoro" . nebatet possldebat. .. tefCIam partem ville de naticino et
f PGF 25 a.1364 (Alb.) confaronum parvum iam aliquan- focos quatuordeci!" in villa de b~cerega . .. -possedit Per
lulum flustum. plures annos predlcta castra et v.llIas et focoso W .l 1326
D frustar. frUstu. a.1261 homines dicti loci pro quolibet foculo dare debent
fo sm. "faggio . omni ano starium unum avene. GR 55 (Alb.) facere 10-
CNM 413 a. 1205 (Sav.) et tole quatuor ad fatiendum ban- . cum et focum cum familia.
cas que sunt de fo. GR 50 (Levanto) circuIi non sini de fo. BIR 578. scr 59.
L fadie. fadum frigidum. faea. fageta. fagia. fagidum fri- L afocare. focusgrecus. fogagium . foghenus. fogolarium.
gidum. fago formioso. fago pulcro. faia. faiga. faige. fau fogonus. ignem. metiJocus. fumus . D fogu.
frigido. faum. fuedum. fuetum. foaeto. fodus. fol. foo. focusgrecus soprannome
foum.Dfo. U.2 202 a. 1289 (Roquebrune) symoni di.c to fooogreco
fo top. (Riviera di Levante) castellano. dicti loci.
U.1 1446 a.1276 item iurisdictionem de fo. L focus.
(de) fo cognome fodatus agg.lsm. " di qualit o pro'vellenZl1 d
LO 126 a.1326 conradus de fo. BGO 25 a.1360 baxilius tessuto" .
de fo. TL.I 31 a.1453 petrus de fo. BCL 225 a.1290 libras ... implicatas in peciis quatuor de
foacia cognome . Joda!is ve~liis. ~CL 265 3.1290 pecias pannorum' qua-
SRB 33 a.1212 (Alba) ogerius foacia. CAT 123 a. 1323 . dragmta qumque. mter pannos fodatos, pannos popullen-
(Alb.) facius foacia. FVA 142 a.1326 beltus foacia. gos, panoos de ypra et jal.onos. .
Cf CHlI 14 s.xiii. (Torino) foacia "focaccia". SAP 227 foderatura sf. ;'fodera "
a. 10mb. fuacina "focaccia" LJ.2 800 a, 1373 (nel Regesto f! n.ell indice, erroneam.
L foazaria. fugacia. a. /321) teneatur dare pro dicti vestibus foderaturas suf-
foacia bianca top. ficientes et decentes de si~done s ive p~nna. IEL 94
MSS 211 a.1208 in territorio calocii, ad foaciam blan- 3.1398 item copertorium unum album sine foderatura.
camo L floratura. foratura . frodatura. furrura.
foazaria top. (Alassio) foderatus agg. 'Yoderaro"
CAT 123 a. 1323 (Alb.) terra de foazaria. DAF 23 a.1300 mantus de blavo foderatus penna varia ...
L foacia. fugaciaria. fugacia. lunica l!na de scarle~o foderata penna vulpis . .. _ SUper-
foaeto top. totum de blavo de saia franc igena f?(de)ratumpenna.
U.I 1315 a.1259 item campum ad foaeto. coheret. . . PVP 223 a .1451 goneUet;1 una panni vermilii foderata
Lfo. penna alba pro dieta argentina. PVP 225 3. 145] gona
foca sf. "foca" una panni rozee pro homine foderata ventrorum. PVP
U.2 462 a.1315 pro qualibet lagena sive tonna sagiminis 255 a.1459 gona una panni rosee pro bomine cum mani-
foce, vulgariter dicti zelsmont, quatuor denarios. cis largis foderatis taffeta cremexili. DGF 402 n . .a.15OO
focacia sf. "focaccia" bardachinum sive ut vulgo dicitur palium factum de bor-
SMV 127 a.1229 turtas . .. et azimas seu focacias. FST 78 calO foderatum camocato.
s.xiv. astroceas, seu ut vulgo loquimur tortas et focacias. L desfodratus. floratus. fodrare. fodratus. foratus. froda-
RGS 1037 "originariam. agg.: torta focacea" tus. furatus. infodratus. inforatus. D f oderato.
L focatia. fugacia. foderatus cognome
focagium sn. "focatico, imposta di famiglia" SCS 300 3.1.530 (Sav.) raphaelem foderatum.
BBG 534 a.1479 pro scriba focagiorum, computato sub- L fodratus. foldrati. foldratus. foudratus. D foderarQ.
Kriba. .
fodereUu.m I foderum sn. "specie di tribulO; ~lativo
SFG.2 143 "imposta diretta" . BBG 29 avaria capitum. diritto di imposizione"
focagium. GLI, Gloss. "imposta soppressa a Genova U.l 3 a.958 (= CDG 7 a.1056) non .debent dare aliquOd
. e/ 1490". foderum nee fO;derellum nee alberganam. U.I IO 8.1038
.:::. ~:)gagium. (Sanr.) placilum et amnem foderum eu pregaria vel sci-
lodi 391 foia
talicum ve! aJplauicum ... COG 7 (~ RCA 312) a.1056 hominibus quiliani accipiendis. PGT I2 a.1479 (Bard.)
massarii vestri ... non debenl dare aliquod foderum nec solvere fodrum decimam el alia debita. GR.2 33 (Corte-
foderellum nec albergariam. SMV 9 a.1131 et hoc quod milia) fecit finem ... de amni fodro, exactione et toto
habemus in langasco cum fodero. CDG 264 a.1150 quod quodquam fodrum appellari potesl.
enricus marchio dehinc habeat in noli ... fodera el pensio- L foderellum . foderum. fodrare. fodro . foldrum. forato-
nes. RCA 89 a.11 5 I .Iaudaverunt et affirrnaverunt quod remo foudrum . frodum. froudum. fudium.
dompnu s syrusianuensis archiepiscopus ... habeat et fodus sm. "faggio"
quiete possideat totam illam lerram ... el habeat inde fo- CGO 61 a.1259 (Portov.) exemptis lignaminibus omni-
dera et pensiones et albergarias. bus infrascriptis, videlicet serris de fodo, tabulis . . .
L fodro. fodrum, Lfo.
fodina sf. "miniera" , fogagium sn. "fuoco, fal" .
BO 171 a.l,J92 (Sav.) aquis ripi s venacionibus piscationi- BBG 492 a.1413 pro illis qui faciunt fogagia in panagio.
bus aucupationibus aurifodinis argenti fodinis. Cf BBG 521 a.I448/9 per lofalodio in Panaggi.
L auri fodina , fogagium sn. "fuoco, nucleo familiare"
fodro sf. ;'fodera" BSO 192 a.1 581 (Onzo) moturale ... quod dari solel al1-
NBl40 a. 1390 ilem fodra unius manteleti dorsorum. nuatim a quolibet fogagio.
Dfodra . . L focagium. focaticum. foculum . focus. D fogaggio.
fodrare vb. "assogge flare al tributo di fodrum fogagium sn. "focatico, tributo feudale, imposta di
CDG 3.6 a.119 ,1 item statuimus ut a nulla persona fodrari famiglia"
debeant vel hospitari . RLB 35 a.1283 (Castellaro) omnibus questis, taJeis, con-
fodrotura sf. "fodera" tis, ademptis, angariis et perangariis, fogagiis. G.PETRAC-
SRC 754 a.1414 (Sav.) iornea una sindoni nigri cum fo- CO SICARDI. RH lO (1955) 92 a.1390 (Pigna) honera fo-
dratura et cum frappaturis. gagiorum. GR.2 33 a.1406 (Vent.) franqui et liberi a so-
L fodrum . lucione fogagiorum.
, fodratus agg. foderala" fogasarium sn. "teglia per focacce"
SSL 198 a.1336 una slola fodrata sindone viridi. BOV PVP 108 a.1487 fogasarium ferri, cum una glapeta.
544 a.1430 (Sav,) portari permittere manichas logarum L fugacia. fugaciaria.
vel aliarum vestium apertas fodratas aliquibus pellibus. foghenus agg. "dove si fa fuoco"
L foderatu s. FST 49 a.1592 (Triora) tenere in domibus foghenis ultra
rodratus cognome fascem unum feni vel palee. GR 46 domus foghena "es-
VCC 28 a, 1480 (Sav.) augustinus fodratus. siccatoio delle castagne ".
rodretum sn. "tessuto perfodere, o federa?" L focus . .
OGM 105 a.1.370 unum pecium fodretum vermilii (elen- fogia top. "Focea"
cato fra straponras, coppertoria. sachones). DRG.3 982 a.1307 cantarla centum ... aluminis de fogia.
rodro sn. "tributo, imposta" Dfo~ .
RCP 506 a.1039 (Luni) nec fodro de ipso castello exire fogium sn. "misura di vino" .
non debet. GR 50 (Vezzano) habeant pro qualibet mensura vini fien-
L foderum. fodrum . da per eos denarium unum; pro un0 fogio reviso noviter
fodrum SI1. "imposta feudale. ordinariam. corrispo- facto denari0s tres.
sta in derrate: consiste nell'obbligo di fornire vitto aLLa Cf DUC.3 539 folium vini.' semimodious, Gallice feuil-
famiglia del signore e foraggio alle cavalcature (Ied. lette.
Futter). fogolarium sn ''focolare, fornello"
MB 94: a.796. (Lombardia). SRB 7 a.lOl4 (Sav.) aJiqua CGS .l 24 a.1156 fogolarium.
super inposita .. . de fodro. CNM 41 sg. a.1204 (Sav.) PAC20.
nos ... sindici. .. petimus ab eis ut dent nobis con tinge n- L focularium. fogorale. fogoranum. fogorarium. fogula-
tem partem fodri ... qua m part.e m eis taliavimus bona fide rium. focus . D fugu.
secundum eorum posse. IEA 54 a.1194 (Alb.) una cum fogonus sn. "cucinotto di bordo"
omnibus ussibu s, fodris. dacilis ... GDN 589 a .11 196 SIG 359 a. 1330 a mento subtano porte fogoni pupe
(N~Ii) in medietate pedagii in toto fodro quod ipsi mar- ipsius galee. SIO 342 (= VFS 111) a.1335 deversus ban-
chlones consueverunt pro se accipere a naulensibus. U.l dam drictam prope portam fogoni amutata diete gallee.
490 a.1202 de omnibus tidelitatibus et fodris et bannis et PLL 482 a.I441 item res necessarie pro compagna et fo-
drictis et tortis et omnibus usantiis quas habebant et ca- gono.
piebant. U.I 512 (~ LA 215) a.J 204 sed quia comune VPM 51, 405 a.1365 (Ven.) fogon "mancano testimo
lanue consulalum in ea terra habet fodrum exigit, exerci- nianze gen. antiche".
tum habet... SRB 146 a.1211 (Sav.) drictum, fictum, L focus. D fogon.
roxias et alium redditum, fodrum atque collectam. PAA fogorate I fogoranum "focolare"
156 a.1216 (Sav.) et hominibus et in comitatu et dominio PPE 284 a.1311 facere fieri coquinam cum fogorali et la-
et fidelitatibus et fodris et bannis. GR.2 45 a.1233 (Cai- velio. peR 435 a.1325 (Rapallo) incoquina ... aquirolium
ro) absolvit eum (populum) ab omni fodro. ficto seu ma et fogoranum in quo possit facere coquinam et focum.
latolta quam et que consuetus est accipere. PAA 249 L focorale. fogolarium.
a.1253 (Sav.) quod comune saone capiebat in albizola fogorarium / fogularium sn. "focolare; stufa"
pro fodro libras decem ial1ue. LJ.I 1252 sg. (~ CSR LEM 244 a.124O fogularium unum ferri. PPV 96 a.1370
123),a.1257 (Sanr.) petit ... ut solvat ei drictum et fo- (Portov.) quicumque ... habens fogorarium suum prope
drum. RCP 499 a.1278 (San.) castrum de trebiano cum parietem de lignamine ... GR 50 (Porto V.) de fogorariis
fodro et pertinenciis suis. PCC 55 a.1311 (Sav.) taleas aptandis.
fodra onera et colleela imposta hactenus. LJ.2 472 L fogolarium. ,-
a.1317 et cum aquariciis pascaticis .. . vadis fodro et om- foiacium sn. ''fogliame. disegno afoglie"
nibus aliis redditibus. SSA 109 a.1345 (Sav.) fodrum SSL 199 a.1336 una stola et duo manipuli de seta cum
quod homines de celis .. , debnt dare omni anno comuni compassibus et foiaciis 1aborati in cipro.
saone. FSL 29 a.1345 (Sav.) de fodro et albergaria ab L folia. D fogiesso.fugiacu.
foia 392 fOli
foibano cognome ebreo a Chio foldratus cognome ''famiglia di Savona da cui pren-
VDE 128 a.1390 (Chio)josep filius auracha foihano. de nome un quartiere di Savoncl, nella zona del Bran-
foyna sf. "faina, pelle di faina" dale"
NIS 355 a.1425 paria duo manicharum strictarum a do- CAC 569 a.1184 (Sav.) gisulfo foldrato. CAC 572
mina unum de foynis et aliud de marturis. a.1188 (Sav.) boniiobanni foldrati. CNM 219 a.1204
L fuina. (Sav.) gisulfus foldratus . MlA 112 a.1337 (Sav.) antho-
foiratus agg. "forato" nius foldratus. SSA.2 168 a. 1345 (Sav.) iohannes foldra-
PLP 82 a.1250 (Sav.) symona pota foirata. tus.
L forauca. PMS.2 187 a.1304 (Sav.) in civitate saone, in quarterio
fol sm. "faggio" foldratorum . SRC 371 a.1307 (Sav.) .in civitate saone, in
GG 81 a.1201 pondera L. de lignamina de guercu . .. et quarterio foldratorum, desubter brandalle comunis saone.
xxiii serras de fol el serras vi. de guercu. SSA.2 125 a.1345 (Sav.) quarterium foldratorum.
L fo. L foderatus. foldra. foldracus. foudralus. D foldrulo.
fola sf. "bandita" foldrum sn. "imposla. Iributo"
RCP 315 a.I178 (Luni) dixit quod ep(iscopus) philippus GDN 599 a.1218 (Noli) et in foldris in placitis et bannis
misi t in uno anno poreos ponlremu)enses per il1am de valle- et c1ibanis.
eia in vaImaiore et per se folam misit el per se feci t manere L fodrum.
et in domo sua iacebant... RCP 180 sg. a.1201 (Luni) non folega cognome
liceat. .. intrare in folam et .i n enseatos et campos seminatos SRB 251 a.1394 (Celle) nicola folega. CCS 117 a.1414
pro damno faciendo. - si facere voluerint folam predicti (Celle) presentibus ... petto follega.
bosci propter caciam faciendam ... non .Iiceat. .. in predic- D fola. fulega .
tam folam intrare quovis dieta fola duraverit. RCP 657 folia sf. ''foglia''
a.1276 (Sarz.) illi de vezali occupaverunt dictum forestum BSO 215 a.1581 (Onzo) folias siccas delico.
tali condicione quod fecerunl folam, ila quod per unum L foliata. foliacana. foiacium. D fogia.
diem, quando erant ibi glandes, dictus benesia et sui con- folia sf. "foglio. lastra"
sortes eolligebant glandes ante quilibet homo de vezeali. FAF 119 a. 1235 (Geo.) ita quod dictus magisler habere
scr 38, 40: Editto di Rotari: fabula inter vicinos "con- d~beat de qualibe~ pista stagni batuti ~ni. et pulchi que
venzione fra vicini ": termine della Lunigiana. Cf SII de quatuordeclm et de quatuordeClm mfra foliis se-
DUC.3 387 fabula: pactum, conventio. cundum consuelurunem denarios decem el octo. CDC 3
L folare. diffolare. D fola. a.1386 folie latoni. COC Il. a.1386 folie ferri stagnate
fola Ifolla sf. "gualchiera" balle iii. COC 121 a.1392 folia auri. CDC 129 a.1392
FIL 308 a.1376 (Sav.) non audeat. . . folare vel folari fa- folie stagni.
cere nec etiam ad folam portare .. . panum aliquem folan- foHa top. . Focea ..
dum qui non sit signatus signo proprio publico et comUe- DRG.3 868 a.1298 cantarla sexcenta ... de alumine de fo-
lo. FIL 320 a.1404 (Sav.) exceptatis nichilominus pannis lia.
qui portantur de la folla. L fogia. folia nova. folie.
L follus. fulla. fulJum. D fola. foliacana sf. "foglia di canna"
folare vb. "riservare, sottoporre a regime di bandita" GR 50 (PortoM.) non debeal accipere berbam foliamca-
RCP 314 a.1I78 (Luni) me invenit et dixit: nos folavimus naro et quecumque aliorum iruetua.
nemus deineeps ne venias. RCP 67 a.1245 (S~.) et bona .folia DOva lop. "Focea Nuova"
eorum mobilia et immobili a possint folare et dlffolare. DKR 160 a.1413 io syo et folia nova.
L fola. diffolare. L folia. folie.
rolare vb. (arte della lana) "follare" foHaceum I folJadum so. ''fiILa, fascio di docu~nti
FIL 308 a.1376 (Sav.) non audeat ... folare ve) folari fa- non legati a libro"
cere nee etiam ad folam portare ... panum aliquem folan- U. ~ 1138 a.1251 ego notarius . .. ~scripsi et clI.emplifi-
dum qui non sit signatus signo proprio publico et consue- cavI hoc ~x~mpl~m de qu~ pap~ seu fo~iacio scripti
lo. LEM 190 a.1245 promitto et convenjo ... Colare tibi manu gutlhelml de varagme scnbl comums. LG 241
ad fullum rneum quem teneo ... omnes pannos tuos. a.1327 redegi de quodam pl'Qlocolo, sive foliacio instru-
L follatorem. fullare. meolorum. U .2 1080 a.1386 exttactum est ... de foliacio
foUatorem sm. "follatore, addetto alla gualchiera" i~stume~~orum composilorum manu mci ~Iri ~e barga-
LMS 36 a.1222 Reg. (Raimondo) folator. LJ.l 1315 ho notam. .oMC 472 poSI a. I461 eartullana Slve {ollia-
a.1267 item ad carchera follatoris (top.) vel colla braza. cia et prolocola. DSP 45 a.1562 cl que sententia. est infi-
LEM 104. lata in foliacio magnifici officii dominorum patrum Com-
L folare. munis anni de 1562. GR48 a.1618 (Garlenda). de aliis
foUatorium sn. "gualchiera" actis iudicialibus teneatur facere ti]zam vel foliaceum. -
U.I 1315 a.1267 item comunarla in follatorio. coherel... L foliatium. D fogliazzo.
folcastrum sn. "specie di coltello " Coliata sf. ''fogliame secco "
CSS 183 a.1435 (Sanr.) si portaverit ... spatam vel folca- BSO 21.5 a.1581 (Onzo) feoum . paleam vel falias siccas
strum seu manarexium sive costolerium. de ficu, foliata de quercu.
L falcastrum. L foHa. D fogli. fugi.
folcitus agg. "guarnito" follatlum sn. ''filza, fascio didocumenli non le8ati a
NCS 56 a.I408 (San.) paramentum unum folcitum. libro"
L fulcitus. ZAC 106 a.1262 (Alb.) hanc cartam extraxi de quodarn
loldra cognome foliatio sive papiro iacobi trencnerii. VSF 420 a.1449
CAC 262 a.1179 (Sav.) ansaldus foldra . CAC 544 promissio el litere sunI in foliatio.
a.1182 (Sav.) bonusiohannes foldra. L foliacium. D joglillzzo.
L foldratus. D foderato. foldrato. folle top. "Foeea"
foldracus cognome DKR 13 a.1405 cantaria tria mitia a1uminum minutonun
CAC 15 a.1178 (Sav.) bonusiohannes foldracus. de foliis .
L foldratus. L folia. folia nova.
fole 393 font
folem sm. ".\l'ecie di vaso" 1.190 a.1158 in pasteno supra fontanam de claparolio.
IEL 95 a.1398 item unus folis. MSS 201 a.1206 terra que iacet ad fontanam.
DUC.3 540 fol/i.I: vasis genus. PAC5.
follium sn. "spezia, cannella" L fontanacia. fontanegium . fontanella. fontanigum. fon-
GLI Gloss. tanile. fontariolum. funtana. D fontana .
D/oggiu. fontana ariana top. (Sav.)
folum top. "Follo" SRC 161 a.1263 (Sav.) quartam partem alterius campi ia-
CGG 114 a.126O (PortoY. ) si aliquis scolaris de veano centis ad fontanam arianam. SRC 177 a.1263 (Sav.)
seu de folo seu de vallerano seu de aliqua quacumque campum unum terre lahoratorie iacentis in contrata que
parte ultra gulfum aspeie veneri t. . . vocature fontana ariana.
follus sm. "gualchiera" L (ad) fontem alianam. (ad) fontem arianam.
GO 242 a.1203 molendinus et follus.
L fo)]a. fulla. fullum . fontana bona top. .
BSR 92 a.1175 decimam de verzili et fontana bona.
fonda sf. "fondo, territorio"
fontanacia top. (Sav.)
U . I 5 a.962 (Venl.) in comitalU vigintimiliense, in locas
et fondas matucianas tramonte a turre. SRB 362 sg. a.1424 (Sav.) a fontanacia versus arbizola~ .
L funda. - infra sanctam sciciliam . .. et a ponte lavagnole et fon-
fondache top. (Roquebrune) tanacia xorete citra.
U.2 642 a. 1357 alia pecia terre posile loco ubi dicitur L fontana. D fontanassa. funtanassa.
fondache. fontana coverclata top.
L fundega . D fundega. RCA 187 a. l 061 usque in fontana coverclata. B~R , 309
fondacum sn. "fondaco a.1208 cui coheret inferius fontana coverclata et via.
MGT 224 a. 1505 elligatis vobis stanciam idooeam in L fontem coverclarius.
fondaco januensi. fontana marosa top. (Fontane morose, Gen.)
Lfundicum. GC.2 257 a.1192 petrus filius mihelis de fontana maro-
fondaghiero all'ingrosso sm. "grossista" sa. GG 65 a.1201 rolandus de fontana marosa. LMS
RGL 5 a.1576 artem eam, qua quis merces omnium re- 167 a.1222 bartolomeus de fontana marosa.
rum in magna quantitate et non minutatim vendendas in L fontem amorosum. (de) fonte moroso. fonte m moro-
officina aliqua retinet, qui lingua matemafondaghieri al- samo font~marosa. D fontanamorosa.
l 'ingrosso nuncupantur. fontana paupera top. (Caranza)
L fondegarius. fundigarius. D fomi1lghiero. FNU I a.946 res iuris ecclesie nostre sancti iohanni de
fondagum sn. "fondaco, quartiere commerciale ge- plebe carancia qui posile sunt in loco cui nominarur fon-
novese all' estero" tana paupera.
LG 355 a. 1363 introytus fumi quod est in fondago ia- fontana sagrada top.
nueosi (ad Alessandria) RCA 254 a.101O pro fine de maceria antica usque in fon-
L fundicum. tana sagrada.
fondegarius "commerciante all 'ingrosso" cognome L sagradus. _
BOS 111 a.1253 iohannes fondegarius . PLS 265 a.1301 fontane top.
ego guido fondegarius, pisanus. LG 666 a.1406 ars fon- RCA 164 a.I069 in pixola supra via da la fontane.
degariorum sive bachariorum. fontanegium I fontanegli I fontaneglo top. (od. Fun-
L fundigarius. tanegi) .
fondegum sn. "/ ondaco, quartiere commerciale ge- RCA 164 a.1069 castanedo pecias tres in raneto fontane-
novese al/ 'estero " glo a mansione de lo clapacio subtus via. U .l 33 a.1128
LG 356 a.1363 in fondico dato et assignato comuni ia- homines de bavali et de fontanegli . CGS.l 48 a.1156 da-
nue ... non possit Dee de beat in eo, videlicet in correori- mianus de fontanegio. MIA 91 a.1277 (Sav.) benedicti
bus eiusdem fondegi, vinum vendi.
L fundicum . de fontanegio notarli.
PAC7.
fonderagia sf. "specie di imposta"
L fontana
CDP 266 a.1303 introitus scribanie et fonde ragie tunesis.
fondlcium I fondicusl -n smln. ''fondaco, quartiere fontanella top. (Spotorno)
commerciale genovese all'estero" SRC 532 (= PMS 46) a.1189 (Sav.) in valle fontanella.
CDG.2 102 8.1169 dono et conoedo atque confinno omn- L fontana. fontanele. funtanella. funtenele . D fontanelle .
bus ianuensibus . .. in antiochia ruga una ... in Jaoditia fondi- fontanele top.
cium et ruga una. AI 74 ad a.1234 et cucurrerunt sarraceni PAC 5 a.l007.
ad fondicos et posuerunl ignem in ipsis fundicis. U .1 1485 L fontanella. funtenele . D fontanelle.
a.1279 fondicum habere dehent ianuenses in omnibus tenis fontanigum top. (Sav.) .
dicti regis (il re di Granata) pro mercanti a facienda. BTS CNM 33 sg. a.1204 exitum unum qui est ad funtanigum
171 a.1290 caseum et alia victualia possint ponere et portari iuxta terram tutadone balbe.
facere ad fondicum sine solvere aliquem drictum. DAF 107 L funtanicum. funtanigum.
a.1300 (Famagosta) actum ante fondicum ianuensium. LG fontanile top. (Sav.) . .
356 8.1363 de fondico mercatoribus assignato. LMS 456 a.1226 prope civitatem saone ubi dicltur fonta-
L fundicum. funditium . nile. SSA 82 a.1345 (Sav.) ad pontem fontanilis.
tondum sn. ''fondo, base" L fontana. D fontanile.
PVP 267 a.1462 fonda pro barriJotis cxvi. fonda pro bar- fontariolum top. (Sav.)
rilibus vini vii. LG 443 a.1383 de quartino in quo non SRC 135 a.1263 (Sav.) campum unum loco ubi dicitur in
ponantur circuii , dogue, fondum .. . fontarlolo.
L fundus. (ad) fontem alianam top. (Sav.) .
fontana top. (Gen.) SRC 170 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratone
CHAR 350 a.1 002 in la fontana. - ei in campo zuconi. loco ubi dicitur ad fontem alianam.
in sorte de fontana. BCG 155 a.1040 in la fontana. CGS L (ad) fontem arianam.
.y
font 394 fon:
fontem amorosum (Op. (Gen.) "Folllane marose" foralorem rn . "esaltore del fodrum "
BBG 510 a.I443 pro annua custodia porte fontis amorosi. GDN 638 a.1254 (Noli) gastaldio seu fOllitore.
L fontana marosa. fontem de 1aure. fontemarosa. fomem Cf. DUC.3.535 forrarii, formores.
engordum. fontem coverclarium. fontem morosam. fon- L fodrum.
tem morosum. D funte. foratura sf. "fodem"
(ad) fontero arianam top. (Sav.) LEM 243 3.1240 supracotulll scarleli dI! hornjne sine fo-
SRC 166 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratorie ratura. LEM 257 a. 1259 ite m fora turam c1amidis cendati
loco ubi dicitur ad fonte m arianam. vermilii. PVP 253 a.1458 tafeta viridi videlicet pro fo-
L (ad) fonlem alianam. ratura duarum manicarurn.
(de) fontemarosa top. cognome L foderalura.
ORG.3 749 a.1277 enricus de fonlemarosa pelliparius. foratus agg. "foderato"
L fontana marosa. fonlem amorosum. LEM 245 a.124O supracotum verrnilium foratum de pen-
fontero coverclariuro top. (Gen.) na varia. PLP 130 a.1250 (Sav.) upracotu ... de sanne-
BSR 309 3.1208 infra quemdam locum qui vocatur po- 51eo foratu s cendalo jalno cum frexiis , PCD.2 208
dium salis et fonlem coverclarium. a.1278 supercorum unum flamili pro domina foratum
L fontana coverclata. fontem arnorosum. cendato ialno. OAF 98 a.1300 supertotum de blavo de
fontero de )aure top. (Sav.) saia francigena foratum penna.
SRC 149 a.1263 ad fontem de laure o L foderatus . inforatu .
L fontem amorosum. forbannire vb. "bandire, esiliare"
fontem engorduro top. "Fontanigorda" PLP 115 a.1250 (Sav.) nesciebam tamen quod esset for-
GVG 6 a.1179 amaldus de fonte engordo. bannitus. U .I 1116 a.1251 forbanibunl et expeUent.
L fontem amorosurn. D fontanigorda . L bannire. .
fontem ingenoscam sf. "sorgente del fiume Bonnida. forbice sf.pl. "forbid'
ai piedi del monte Ingo (od. monte Ungo) FIL 306 a.1404 (Sav.) et omne Slercus sive contratuUas
BCB 100, 113 n. s.viii-ix. (o x-xi?) usque in flurnen qui que in dieta lana reperientur ab cindi debeant medianti-
fons ingenosca vocatur. bus forbicis sive tezoriis aplis.
L ingenosca.ingo. C.SALVtONI, MILSL 21 (I 899-1907) 274 "dissimilazione
fontero morosam top. (Gen.) "Fontane ma rose " f-f> f -b"
U,2 571 BGG 534 a.1479 pro custodia porte fontis mo- L forfices.
rose. forbitorem sm. "pulito re, mo/alore", cognome
L fontana marosa. fontem amorosum. COS 45 a.1186 alegrus forbitor.
(de) fonte moroso cognome L furbi tura. D forb. forbiaoi.
U.2 571 a.1347 francischum de fonte moroso. forca sC. 'solco .l'cavo Icf. led. Furche m.J..}
L fontana marosa. fons arnorosus. SOV 340 a.1428 (Turria, On. ) quod aliquis de turria fece-
footoous srn. "virgulzo. fillone." rit forcam seu zottam in castro. turriein canubeis com-
FST 79 a.1592 (Triora). debeanl custodire tam larzeos munis del bannum.
quam fontonos ellistentes in nernore gerbontis ... intellecto L furca.
quod dicti fontoni intelligantur esse unius palmi in calcia. forcata I forcbatum sf/n. "forca. palo biforcuto di
Dfontn. soslegno"
(de) foo cognome LMS 126 a.1222ligna necessaria el tortas et forcatas
LG 379 a.1363 conradus de foo. OKR 46 a.1410 anto- CPB 242 a.l398 (Bobbio) item unum forchatum de feio .
nius de foo. BBL 30 a.1459 iohannes antonius de foo. L furca. furcatem.
BBL 186 a.l474 pro ieronimo de foo. forceUa sf. "palo biforcuto di SOJitegno"
Lfo. SSA 145 a.1345 (Sav.) pro faciendis paHi s. stellonis, for-
fora avv. ''fuod' cellis, SRB 311 a.1407 (Quiliano.) quod nulla persona .. .
CNM 290 ca. 1203 (Sav.) venit ad steUam c1amando: fo- audeat accumulare sive cumulum et amassum aliquod
ra. fora. forcellarum facere magnarum vel parvarum ... sal vo si ta-
L foras. foris. D fora. li s accumulans et forcellas faciens probaverit . . .
forameo sn. "foro. apertura" L furca. furcella. D fursela.forcello.
GR 15 (Sarz.) ita non audeat aliquis in muro comunis forcella sf. ''forchella''
sarzane forarneo aliquod facere vel habere. NIS 354 a.1425 coltelleriam URam fuJcitam gladiis qua-
FPR4. tuor cum manicis de argento el cum una forcella de ar-
L forameotatus. forarium. forauca. transforare. D fuam- gento. NIS 356 a.1425 una forcella de argento.
me. L forceleta. forcetta. furcelJa. Dforzel/a.
foramentatus agg. "forato. perforato" forceleta sf. ''forcina''
RII 3 (1948) 27 a.I462 (Taggia) colooetam unam lapidis CPB 246 a.1388 (Plac.) item qualuor forceletas a sartori.
picati quam sit expediens et oficialiter foramentatam, ubi bus.
aquam inter vadat pro cadendo in tina cum bochetis qua- Ivt 260 erro "forbicette"
moro L forcella.
L foramen. forcerius sm. ''forziere''
forarium sn. "foro. apertura" PVP 316 a.l508 item .. : pro duobus forceriis pictis.
CRA 142 a.1395 (Alb.) quod .. . claudantur hostia, ianue, L forcia. forserius. D forzero.
foraria et exetre que sunt in muris diete civitatis. forcelta sf. ''forcheua''
L foramen. CA 640 a.l292 item in emendaco.ne ij. forcettarum do-
foras avv. ''fuod' mini.
PLP 119 a.1250 (Sav.) et dixi cuidam iuveni qui cum ea L forcella. furca. fu\chela. D forcheta .
erat frater exi foras . forcberius cognome
forauca cognome ODG 385 a.1376 in cocha iuliani forcherii. SRC 693 sg.
~~~ 325 a.1262 (portoV.) guillelmus forauca. a.1407 (Sav.) iacobus forcherius.
- :::::':-2.:'Js. foramen . D forapagge . L furcherius. D forcherio .
fore 395 fore
forma sf. "tellore, disposizione di una norma" et non permittam quod in dieto nemore . .. fiat aliqua vej-
ASA 459 a.1350 (Alb.) secundum formam capitulorum al- rera nec fomax pro faciendo maacoto vel alio opere de
bingane. BCM 73 a.1483 elapso dieto termine solidabitur vitreo.
dieta raeio secundum formam regularum officii garazie. L fomaxaria. fomaxia. fumus. D furnacca.
formagarius I formagiarius sm. ''formaggiaio'', co- fornaces I fomacie top. (Sav.)
gnome SSA.2 96 a.1345 (Sav.) a marberto et fornacibus citra.
CNM 83 a.1205 (Say.) gandulfus formagarius. PLP 68 PCC 153 a.1360 (Sav.) in contracta fornaciarum.
a.1250 (SaY.) rubaldus formagiarius. PLP 115 a.1250 A.M.DE MONTE, Diva virgo savonensis, Roma 1726, p.12
(Say.) niger formagiarius. DSP 143 a.1494 salsamenta- sg. paulo ulterius quasi aliud aperitur oppidum a figu1is
riis qui formagiarii vulgo appellantur. DSP 373 a.1540 habitatum. hinc ab exercitio & opere locus nomen (For-
ars formagiariorum. naces) accepit, ad maris littus assurgens.
L formagiarius. formagius. formagoso. formaiarius. NTS7.
D fonnagaro.formagiaro. L fornaxia.
formagius sm. ''formaggio'' fornagium sn. "imposta sui forni"
MSB 164 a.1404 Irium quintalium formagii. MSC 261 GR 2.33 (Chateauneuf).
a.1407 (Corvara) de his qui vendunt formagium et salu- L fornaticum.
me ad minutum. fornar I fomarius sm. ''fornaio, fornaciaio", n.p.,
L formagiarius. formati co. D formagio. cognome
formagius cognome PAC 2 a.1109 oto fomarius. CGS.1 41 a.1156 baldion
CGSJ 249 a.1158 iohannes formagius. BSL 46 a.1248 fomarius. CGS.l 335 a.1160 ego fomarius. CGS.2278
iacobum formagium. a.1180 alegrus fomar. SA 235 a.1340 (Sav.) ars fomario-
formagoso top. (Quiliano) rum et maoneriorum. PLP.77 a.1250 (Sav.) boninus fi-
U.2 191 a.1289 (Say.) loco ubi dicitur buzellus et fan- lius iohannis fomarii. IEA 35 a.1284 (Alb.) fomarios
gus formagoso. vero teneant bene et decenter coquere panem. MNS.l 15
L fangus. formagarius. a.1345 (Sav.) fornariis facientibus panem. DDG 45
formalarius sm. ''formaggiaio'', cognome a.1376 de johanne fomario. LG 666 a.1406 ars fomario-
LMS 78 a.1222 ingoni formaiario. FNV 7 a.l231 petrus rum. LG 700 a.l406 ne fomarii panem vendant nisi sol-
de strupa formaiarius. SMV 153 a.1247 mussus formaia- verint ut pancogoli.
rius. PPB 321 a.1256 edificium domus oberti fonnaiarii. Cf ABS 15.
BSR 425 a.1273 johannes sardescus formaiarius. LG L fumarius . fumus. D fomaro.
434 a.1383 formaiarii et quicumque facientes candellas fornaticum sn. "imposta sui forni"
de cepo. LG 666 a.1406 ars formaiariorum. CDG.2 275 a.1181 si vero aliqua ut in talibus fieri solet,
L formagiarius. D formaio. ibi constituerimus, ut est feria, mercatum, pedagium, iu-
formare vb. "mettere informa, predisporre" stitie, fomaticum vel tatia ...
SAV 12 a.1495 (Altare) quod incipiendo a feslo sancii iohan- L fomagium. fumus.
nis baptiste usque ad festum sancti martini debeant omnes fornaticum "prezzo della cottura alfomo"
dictam artem (vitream) exercentes formasse et apostasse suas IEA 35 a.1284 (Sav.) solvendo pro fornatico sive cotura
padellas ... cum quibus intendent laborare dicto anno [trad. panis sicut consuetum est. .
coeva: haver fonnato et apostato le sue padelle}. fomatis top.
formatico sm. ''formaggio'' SRC 357 a.1297 (Say.) in plano fomatis.
BCG 24 a.979 ila lamen ut inferamus vobis ... per unum- L fomellus.
quemque annum pensione pullo uno formati co libram fomaxaria sf. "esercizio difomaCl"'
unam. SSA 137 a.1345 (Sav.) fomaxarii et pignatarii ... qui in
RSS 25 "la form caseus limitala aWltalia centrale, saona exercent officium pignatarie et fomaxarie.
meridionale e Sardegna. Nel Settentrione si introduce L fomacem. fomaxarius.
dalla Francia la nuova tecnica del caseus formaticus fornaxarius sm. ''fornaciaio'', cognome
(pressato informe),fr. fromage". ZAC 241 a.1296 (Alb.) philipus fomaxarius. CAT 138
L casseus. formagius. a. 1326 (Alb.) guillelmus fomaxarius. SSA 133 a.1345
formentum sn. ''frumento'' item teneantur fomaxarii et quelibet persona que fomacem
DAF 4 a.] 299 formenti modia mille quingenla. decoqui faeiat. .. de madonis, cupis et calcina. ASA 332
L frumentum. furmenrum. D fonnento. a.1350 (Alb.) quia nolevit nonnullos fomaxarios et opera
formicai formiga cognome fornacis defficere . ... MNS.l 16 a.1376 (Sav.) de sacra-
CDG.2 76n. a.I.168 gandulfus formiga. SRB 29 a.1198 mento maoneriorum et fornaxariorum. SNS 21 a.1404
gandulfus formi.ca. GDN 598 a.1216 (Noli) balduinus (Say.) de juramento fomaxariorum et matoneriorum.
formica. L fomaxarius. D fomaciaro.
Dfunnigua. fornaxata sf. "infomata"
formldantus agg. ''formidabile, terribile" SSA 133 a.1345 (Sav.) teneantur dicti fornaxarii. .. de
MS 176 ad 8.1221 erexit ibi duos manganelos et duos madonis, cupis et calcina dare et sol vere colmuni saone
Irabucos in ipso exercitu fabricatos, qui ingenti mole 1a- pro qualibet fornaxata quam facient, et quociens dictam
pidum ac suis formidanl's ictibus civitatem ilLam adeo fomacem vacuabunt solidos septuaginta ian.
conquassarunt. .. fornaxia sf. ''fornace'' .
formige top. LG 439 a.1383 non possit esse partieeps in aliqua for-
VTS 82n. a.1531 (Sav.) in contrata untorie in carubeo ubi naxia in qua coquantur calcina, latteres vel clapelle.
dicitur formige. L fomacem. D furnaxe.
romacha I fomacem sf. ''fornace'' fomaxia sf. "debbio. "sistema di agricoltura fondato
SSA.2 131 a.1345 (Sav.) quod aliqua fomacha pignata- sull'abbruciamento del mantello vegetale ( erboso, arbu-
riorum deinceps fieri yel construi non yaleat intus muros stivo o arboreo) del terreno"
civitatis saone. SSA 172 a.1345 (Sav.) calcinariam vel PLV 104 a.1260 (Alb.) hostem et guaitam et vias et for-
fomacem. ASA 332 a.1350 (Alb.) quecumque persona naxiam faciebant.
exercens artem seu OpUS fornacis . SNS 21 a.1404 (Sav.) L fomas. fomeiare. fomellata. fornellus.
fom 398 fort
salvaria ... - in fosalvaria. CNM 198 a.l203 (Sav.) 10- fossatus crosus lop.
lam terram que esI in praellis in fra has coherentias, sicut PQV 64 a.1206 (Qui!.) fossatus crosus "top. oggi scom-
incidil fossatum fossalvarie. CNM 48 a.1204 (Sav.) me- parso". U .2 191 a.1289 (Sav.) peciam terre castanea-
dietatem unius pecie terre cum topiale i. que iacet in fo- rum loco ubi dicitur fossalus crosus.
sal varia, cui coheret et fosalvaria ab i. parte. ab alia parte L crosus. fossatum crosum. fossatus grossus D fussau
domus. CNM 233 a.1204 medietatem domus .. . que esI crOsu.
superius sanctum iohannem in fossalvaria. CNM 414 fossatus grossus idro (Loano)
a.1205 (Sav.) hospitalis sancti iohannis de fossalvaria. TCL a.1283 (Loano) fossalus grossus.
PLP 206 a.1250 (Sav.) in saona in fossalvaria. L fossatus crosuS.
A.BRUNO, Gli antichi archivi di Savona. Savona 1890. fosauoti top. (Vado)
p.29 n. NSS 221, 258 "nome diventato poi proprio, ma PCC 5 a. H52 (Sav.) coherel. .. lerraruforum cum suis
nel s. xii. nome comune, che troviamo nel J179 a Quiliano consorti bus. ab alia fosaunti.
e nel 12 J5 a Vado; indica la presenza di quintane, fosse di L fossa.
scarico [pare quindi corretta l'interpretazione di fossa la- fossavaria top. "Fossavaria (Sav.)"
varia}. PCC 1.41 a.1353 (Sav.) i~ f~ssavaria. VTS 95 sg. a.1511
VTS 20 "quartiere di Savona, ancora a vigneti nel s. xii. (Sav.) IO contrata fossavane. ID carrubeo molendini iardini.
ma poi sfruttato come zona residenziale a partire dai s. L fossalvaria.
xiii. Incluso in un piccolo ampliamento delle mura citta- fozia sf. "foggia, modo"
dine nella seconda met dei s. xi,.. . PCC 85 a.1311 (Sav.) quod nuHus cathedralis ecclesie
L fossa. fossalavaria. fossatum lovarie. fossatum lova- canonicus seu prelatus capuciurn ad foziam sicUl vulgari-
rium. fossa varia. D fosa vera. ter dicitur "supra caput" portare presumat... sed circa
fossatellum top. (Gen.) collum vel poSI coUum portent capucium.
DKR 216 a.1415 actum ianue in fossatelJo. D fogia.
L fossaellum. fossatellus. fossatum. D fossaello. fosina sf. ''fucina''
fossatellus sm. "piccolo fossato" LG 669 a.1404 quandocumque in ipsos pervenerint de
BSR 411 a. J 254 videlicet sicut termini sunt positi in fos- bonis, fosina. marco .. .
satello qui est iuxla roboretum spolitum usque ad viam L fuxina.
subtanam. fotendamus n.p.
L fossatellum. A.PRATI, ID 1.0 (1934) 200 a.ll93 (Pavia. documento ri-
fosato sm. "fossato" guardante Voghera)
PAC 8 a.lOOO est fosato. a.1049 fosato de ponpliana. L futuere. D enderno.
BCG 180 a.1 077 in fines fosato de porano et alpe de fotenripa cognome
bossomal et fosato qui pergit a ponpiana usque ad Htus CGG 104 a.1260 oberti fotenripa.
maris. L futuere.
L fosssatum. fodmonaca cognome
(de) fossato cognome SMV 19 a.1155 obertus fotimonaca.
MGG 257 a.1383 gandulfus de fossato. L futi monacha. futuere.
D (de)fossati. foti pauco cognome
fossatum sn. ''fossato, canale di irrigazione" ReA 57 a.1117 ribaldus foti paucu.
CAF 73 ad a.l099 a fossato buccebovis usque ad fossa- L futuere.
tum recclesie sancti sepulcri. BG 131 a.l225 (Sav.) a fotuitorem cognome
fossato gaiardorom.. . G.PuERARI, Rll 39 n.3-4 (1984) U.l 597 a.1217 ardicio fotuitor.
32n., 33n. a.1294 (Alb.) fossata civitatis "serbatoi di L futuere.
rifornimento idrico delle concerie". DT 530 a.1316 foudratus cognome
quod ipsum locum possit dictum comune ... facere affos- SRC 448 post 1344 (Gen.) loysium foudratum.
sari circumquaque fossato largo parmis viginti de canna. L foderatus. foldratus.
L fossa. fossado. fossadum. fossai. fossatellum. fosato. foudrum sn. "diritto di imposizione"
fossatus . fussatum. D fossao.fossato. IEA 75 a.1212 (Alb.) facimus cartam vendicionis ... de
fossatum crozium crosum top. tercia parte de castro de petra el cum omni districtu et co-
RCA 272 a.966 de superiori capite fine costa aqua ver- mitatu et iurisdicione ... cum hominibus ... placitis et
sante descendente pro cornale dulciano usque in fosato bannis, in foudro et in tocta et pedagio .. .
eroso. RCA 201 a.l007 fine maceria que pergit a prato L fodrum.
domnico et qui descendit in fossato eroso. BSO 194 foum top. (Triora)
a.1581 (Onzo) omnes terre que remanent seu existunt in- FCf 18 a.1280 (Triora) usque ad collarn foi.
ferius viam planam, fossatum crozium, domum montrelre L fo.
et viam roche manoellis ... fousa sf. ''fossa, fossato"
PAC 15. ASA 328 a.1350 (Alb.) fodere vel fousam facere.
L crosus. fossadum crosum. fossatus crosus. D fussau L fossa.
crosu. fovea sf. ''fossa, fossato, tricea, cantina"
fossatum lovarie top. (Cosseria) RCP 39 a.1199 (Luni) usque ad foveam antiquam ... et per
CAC 130 a.I179 (Sav.) et exinde usque ad straellam. si- ipsam antiquam fossam ... RCP 552 sg. a.1270 (Sarz.) dixit
cut vadit fossatum lovarie, usque ad montem braccum. q~~ se~i~t ei in exer:citibu.s et cav~catis et in foveis et
L fossa lovaria. fossalvaria. fossatum lovarium. lovaria. alils servlCIlS et cum annts et sme anruS. - et servierunt ei
fossatum lovarium top. (CeLIe) etiam apud trebianum ... et apud avenciam ad faciendas fo-
CCS 55 a.l414 (Celle) super costa fossati lovarii. veas quum ipse ep(iscopus) orradinus fccil fieri foveam de
L fossalvaria. fossatum lovarie. lovarius. avencia ... dildt quod vidil et interfuit et saltavitfoveam de
fossatus sm. ''fossato'' avencia .. . quando fiebat. GSS 64 a.1330 (Sarz.) de foveis
3 =~ !!2 a.1019 prope fosatu qui dicitur aqualunga. non faciendis. ASD 81 a.1381 (Caffa) domum unam cum
::2S ; : : 28 "agg. sostantivato: locusfo$satus". duobus apotecis, una fovea el duobus rnagasenis.
:. :."oSS2.~-':::::'. L fossa.
fOD 401 fran
517 a.1314 si aliquis ... auffugerel in ecclesia beale marie frandalensis agg. "della Fiandra, fiammingo"
cristofole sita in castro trapesonde, que dicitur franchisia. ACC 24 a.l 099 dux. gotofredu cum frandalensi comite.
LG 378 a.1363 omnes et singule immunitates. franchisie, L frandala.
convenciones, privilegia et concessiones. MSB 174 frandara J frandria 10p. " Fiandra"
a.1424 immunilatem et franchisiam pro victu. FSL 229 DRG.3 997 a.l3 JO cum prima galea vel galeis ituris de
a.l464 (Sav.) franchisiarum et immunitatum. ianua ad partes frandare. DKR 24 a.1407 in janua ... sao-
L franchare. franchicia . franchitatem. franchixia. ne, neapolis. parixius, frandriam. DKR 215 a.1415 ire
D francheza. franchisia. franchitae. franchitaTe. frandriam sive ad partes aurifroti (Harfleur) .
franchitatem sf. "franchigia, esenzione" L fiandara. fiandra. frandala.
PPV 92 a.1370 (PortoY.) volentes ipsas merces franchare frandus cognome
per viam franchitatis vel unitali s (err. per immunitatis) TCL s. v. frande: a.1262 guilielmu fraDdus.
concesse per comune ianue comuni portus veneris. D ferandu . frandle .
L franchisia. frangia sf. "fran.gia" I
franchixia sf. "immuniT, franchigia, privilegio" VQP 157 a.1496 pro maDifactura dicli baJdachini et insiJ
PAA 256 a.1343 (Sav.) honores immunitates franchix.ias gnibus ac gordinis et frangi ac pictura ha tarum.
(cf AG 138.240 de grande honor e franchitate). SRC 55 L franzia. franxja. D frangia.
a.1394 (Sav.) privilegiis. immunitatibus et franchixiis . frangiorium sn. ''frantoio''
TL.3 586 a.I449 (Caffa) immuDitatem seu franchixiam. OR 50 (Sanr.) comprehensis domibus de contracta pon-
BDSPII 2 (1936) 417, doc. a.1483 (Alb.) super dictis lis, usque ad frangiorium heredum gulielmi sarici.
franchixiis et immunitatibus. L fragiorium.
L franchisia. D franchi.Jcia. franguellinus n.p.
francia top. "Francia" BSR 264 a.120 I coheret... ex altera terra frangueUini et
BSL 127 a.1253 paria duo litterarum regis francie. suorum consortum.
L francigena. franciscus. frantia. L franguellus.
francigena I francigenus agg. "francese; di produ- franguellus n.p., cognome
zione francese" CAC 183 a.1I80 (Sav.) alda ux.or opionis franguelli.
DAF 98 a.1 300 supertolum de blavo de saia francigena U.l 732 a.1224 manfredus franguellus. PLP 1598.1250
foratum penna. VFD 85 a.1309 pannis francigenis vel (Sav.) inquisicio .. . super furto facto a franguello barberio.
lombardischis. DRG.3. 1150 a.13 L9 tibi ianoto, francige- L franguellinus. frenguellus .
ne de tomes. franguellus top.
L francia. franciscus. U . I 706 a.1223? usque in rivum franguelli. U.I 1396
franciscus agg. "francese" a.1261 usque in rivum franguelli.
DRG.2 314 a.1250 (Gen.) tot pannos franciscos. NBI38 frantia top. "Francia"
a. 390 banchere iij francische. SRC 667 a.1405 (Sav.) per iUustrem et magoificum do-
L francescus. rninum dominum johannem lemengre, marescaUum fran-
franciscus sm. "specie di pianta" tie, locumtenentem regium.
CCS l ()() a.1414 (Celle) salices, franciscos et pogias. L francia.
D francisco. franzia sf. ''frangia''
franciseus n.p. "Francesco" MAS 41 a.I463 franzias seu fenogelos.
GSS 49 a.1330 (Sarz.) de porta sive quarterio sancti fran- L frangia.
cischi. frantoius sm. "famoio"
.r ranchus agg. ''franco, libero immune da servit" GSS 70 a.1330 (San.) frantoiu olivarum. fabarum et ci-
BTS 170 a.1290 possint extrahere (mercantias) franchas cerum.
sioe solvere aliquem drictum. RVN 120 s.xiv. (Noli) si L fragiorium. frangiorium . D fraflI,ou.
vendiderit eos (pisces) ubicumque alicui persone franche, franua sf. ''frangia''
teneatur ipse extraneus sol vere pro francho, ut suptra dic- GR 49 arcellas, cinctos, franxias seu fenogetos de septa
tum est de hominibus nauli . .. - et similiter sint franchi tantum.
de omnibus aliis gabellis. MGG 258 a.1383 mitatur cri- L frangia.
da quod omnes sciavi sin t franchi. SRC 43 a.1394 (Sav.) fra odino top. (Sa.v.)
francha, libera et absoluta. MSB 185 a.1429 dictos fra- FBS 69 a.1534 (Sav.) prout lenet senlerium seu via
tres fore et esse franchos et immunes a cabella. DSP 106 uniendo suriam ad bricum campi Domnati fra odino.
a.I 447 alicuius persone exempte seu franche a prestatio- rrappa I frappatura sf. "ornamento di abito, fran-
ne dicti introitus. gia, nastro"
L flancus. D franco . . SRC 754 a.14L4 (Gen.) iomea una sindoni nigri cum f~
franchus sm. "franco. moneta" deratura et cum frappaturis. BOV 544 a.1452 (Sav.) Dee
DDG 411 a.1376 pro auri franchi c. auri, dobre xx"-xii per possit aliquis civis saone uxorem suam portati pennittere
f. cvi. delatis de yspania DKR 26 a.1408 se ab eo rece- aliquas jorneas nisi solum de fustanio ad quas tamen
pisse franchos quadraginta auri, boni et iusti ponderis, oc- frappas portare non valeat.
casione mutui . DKR 130 a.1412 locavit el concessit dic- Cf DUC.3 593.
lam suam navern ... johanni garloffo de sclusis ad deffe- L. frepatus. D frappa .
rendumgranum in dicta nave de sc1usis usque ad portum frareria sf. "confraTernita"
pisanum pro Daulo franchorum noningentorum nitidum. GR 24 et quod dominus tyri non possit dare hoc quod si-
Dfrancu. bi remaneat de barragisia communitatibus neque frare-
frandala top. "Fiandra" riis pro hospitando.
DRG.2.257 a.1239 (Gen.) usque frandalam. DRG.3744 L confraria.
a.1277 quod ire debemus in quadam sua gaIJea in franda- frassada sf. "coperta da LeNO "
lam. DRO.3 1133 a.1315 nicholini de solario de recho ... CAC 459 a.1181 (Sav.) lectum UDum cum culcitra lanea
galeoti fugitivi galee dicti thomayni de viagio frandale. et cum duobus linzolis grossis et cum frassada una et
~ fiandria. flandalengus. flandrensis. frandalensis. fran- cuxino corii.
:::~c. . frandrensis. L frasata.
fra 403 frat
fraaicia agg. "dedita agli aborti " , termine ingiurioso frascenetum sn. "frassineto"
PLP 104 a. 1250 (Sav.) dixit mihi meretricem orridam MBL 57 s.xi. (Lrins) nemus frascenetum et pratum.
fraaiciam ... et si dicis mihi fraaiciam melius possum L fraxinetum. fraxinus.
tibi dicere. frascetus sm. (mar.) "fischietto di conwndo"
L fraonus. JAN.2130.
frazalium sn. "cintura" DJisc.
SSL 146 a.1303 (Sarz.) Jegamus et iudicamus ipsi uxori frascheria top. (Tortona)
nostre omnes corrigias sive slazalea de argento nostras et U.l 953 a..1235 robariam factarn in frascheria.
nostra .. . hoc modo videlicet quod ipsa uxor nostra ipsas L frasca. D frascheri.
corrigias sive frazalia habeat ... et eius uti possit toto frascheta sf. ''frasca, ramaglia"
tempore vite sue. - ipsas corrigias sive frazalia et annu- GR 2.35 (Levanto) fraschetas nemini liceat facere il1 ipsis
los .. . corrigias sive stazalia. terris.
L stazaleum. stazalium. L frasca.
frasata sf. "coperta da lello di tessuto di lana" frascheta top. (Rivalta Scrivia)
NL l 177 a.1203 iudico... perselde frasatam i. minorem SPL'725 a.1227 frascheta.
et bialdurn unum. LMS 418 a.1226 item alde pedisece frasseterius sm. "fabbricante di coperte di lana"
mee lego indumenta ... et unum tellarium bene gamitum GIB 537 a.1204 iohanni de carro frasseterio.
ef frasatam unum lanfranchino. VCB 9 a.1238 (Bonif.) L frassata.
frassatam unam. PLP 99 a.1250 (Sav.) invenit... frassa- frassetus sm. "tessuto crespo"
tam unam et Iinteamina duo in quodam saco. DRG.2 DRG.3 760 a.1277 lib. viginti ... inpliatas in duodenis
451 a.1253 pecias duas pannorum stanfonorum aJborum duabus frassetorum.
aracie et frasatas quinque. CGO 148 a.1260 (PortoY.) L frassatus. frasseterius .
frassatas duas. CGG 173 a.1260 (Porto V.) frassatam fraonus sm. "aborto"
unam fraclam et linteamina ii ii. BNA 176 a. 1260 (Vent.) PLP 97 sg. a.1250 (Sav.) dixit m!h! m.eretrice~ et quod fi-
frassatas duas. DRO.3 760 a.1277 frassatas decem. lia mea fecerat fraonos ... - dlxlt el meretncem et quod
PVC68. fecerat fraonos in nemOTe. - dicentem ei quod cacaverat
L flazata. frassada. frascata. frassatus. frasseterius. in nemore filiam unam et corvi comederant eam. PLP 99
frassatus sm. "tessuto crespo~' a.1250 (Sav.) dicentem meretricem que amisisti fraonum
VCB 34 a.1238 de fras satis decem quos ei vendidi. in nemore. PLP 104 a.1250 (Sav.) dixit mihi ... quod
L frasata. frassetus. proieceram filium ex quo f':le.ram pregnan~ in trexe~da ...
frasca sf. "frasca, fronda" dicentem meretrices que prOlcmnt fraonos ID trexendlS.
L fraaicia. fraus, frazus. D Iraz.
LG 22 s.xiii . si ipse dominus aut manens ... dixerit se vi- frasticarium sn.
disse aliquam personam incidentem arborem vel frascas. OGM 168 n. a.1249 linteamina sexdecim, frasticaria vi-
SIG 409 a.1330 et aliam terram c1auserunt vel de muris ginti, copertoria duo.
ve! de lignamine vel de fraschis. eST 287 a.1381 (Tag- fraus I frazus sm. "rottura. usura"
gia) et si ramum arboris inciderit. .. vel fraschas. LG 607 CGS.I 303 absque frao ipsius soeietatis. DMC 142
a.1403 incisionis arborum nemorum vel frascarum. SOV a.1379 item pro frazo galee, videlicet remorum.
320 a.1428 (On.) camolas et alias frascas. GR.2 34 (Por- Cf. DUe.3 602frazia: impensa. sumptus.
nassio) si inciderit aliquem ramum vel ut dicitur ramam L fraonus. D frazu.
sive frascham . .. frasatus agg, "difettoso, sciupato" .
L flasca . frascarium. frascata. fraschela. D frasca . GR 50 (Taggia) qui vendiderit pannum stranerum slve d~
frascareum I frascarium sn. "pergoLato, copertura colore, frustaneum frasatos ...
di frasche" Cf. SAP 2.209 a.lomb. (Ruzzante) desfrass "nwlandato".
SRB 49 a.! 121-22 (Sav.) vineis et oliveti et castagneti et D fraz. frazu.
boscos etfrascareis et molendinis. VDE 144 a.1394 ae- fratalia ' sn.pI. '''fogliame da servire per strame"
tum in syo, sub frascario plathee syi. GR 51 (Laigueglia) et possit quelibet persona, quando
L frasca . flascarium. pluit, ponere in dictis carrubeis sive viis paleas sive ali-
(da lo) frascario cognome qua alia fratalia.
NL.2 41 a.1216laurentius dalofrascario monelie. L fracta. frampalia. D frattaglia.
frascarium sn. "imposta suLl racclta difrasche" fratem sm. ''fratello''
LG 230 ca. 1330 introytus frascarii. BNA 576 a.l264 (Vent.) pro te et carlaxario frate tuo.
frascarium top. (Sestri) L fratrem.
OC 231 a.1170 castrum frascarii. BSR 205 a.1186 in fratemita sf."compagnia, associazione"
mazasscho et in frascario et in monelia. U.I 525 a.1206 CAR 16 a.1424 inter ipsos socios et fratemitas quibus la-
pro castro frascarii . borant super pontem pedagii videlicet de cumpania labo-
L flascarium . ratorum caravane.
frascarius cognome L fratrem.
DAA 34 a.1274 tibi rubeo fraseario de vulturo. fratrem sm. "fratello"
frascata sf. "copertura di frasche; capanna di fra- RCA 35 a.1143 inter ferrum acutum et iohannem fratrem
sche" eius ... CGS.I 181 a.l158 voco me quietum et solutum
SRC 304 a.1256 (Sav.) in ipsis silvis et nemoribus ... ha- de tota mea parte fradesche a te ... fratre meo. .
OSM 101 a.1190 do tibi... in rectum feudum totum tem-
bitaciones et frascatas sibi et ad oves et ad animaila eo- mentum .. . et inde te per te et fratres tuos baculo quem'
rum facere possint. SSA.2 54 a.1345 (Sav.) aliquas fra- manu te neo investio. .
scatas vel aliquam aliam cohoperturam lignaminis super fratrem sm. ''fratello, fonna appellativa confidenziale"
aliqua via civitatis saone cum aliquibus pontellis. PLP 92 a.1250 (Sav.) ipse porrigebat mihi digitos ad oculos
L frasca. D frasc. et ego cepi ei brachium manu dicens ei frater "ne me tangas.
fr~ta sf. (err. per frassata) "coperta da letto" PLP 114 a.l250 (Sav.) dixit badirude frater non tibi solvam
VCB 350 a.1298 (Bonif.) vegetes tres, parolinum unum, prettium nisi pellegia restituerit pisces... PLP Il? a.1250
eopertonam unam, frascalam unam. (Sav.) et dixi cuidarn iuveni qui cum ea erat frater eX1 foras.
L frassata . L fratem. D frai.
frat 404 fren
friseus sm. "fregio. ricamo" sancti romuli et habilatoribu eius omnia que tenel el pos-
DAF 23 a.1300 tunica una blavi cum friseis. sidel... el xii . fodra super homines eiusdem eeclesie. U.2
L frex.ius. frisius. frixius. 14 a.1l64 quidquid ... adquirerent, id pro feudo liberum et
frisius sm.336 "fregio. bordo" immune a fatione frodi vel alterius condilionis habenl.
SSL 194 sg. a.1336 duo tunicelle de camucato rubeo cum L fodrum.
frisiis de anglia. - unum pluviale de samito cum frisio frola sf. "a rnese per ifrantof'
et perlis de diversis maneribus ad imagines. SSL 270 5g. GR 50 (Dolc.) manicum unum frole cum una frola facta
a.1336 alia diversa et minuta iocalia . .. corrigie, frisium, absque manico.
scutelle ... LG 560 a.1403 .frisios vergetas treneta5... au- fronda I frondem sf. "fionda"
ri filati. BNA 378 a.1261 (Vent.) item tumurn unum, cacias duas
L frix.ius. de brico1a, que vocanlur fronde. SSA 224 a.I345 quod
frivoUus agg. "vano. privo di valore" pueri frondis non utantur. .. - proicere aJiquos lapides
SRB 290 a.1425 (Gen.) de frivoHis verbis .. . bodie depo- cum frondibus.
sitis per dictum iohannem stella. AI 2.156 ad a.1273 li- L funda. D fronza.
cet. . . excusationes lucensium frivolas reputarenl. frontale sn. "diadema"
L flivolus . D frillu. NL.l 380 a.121O frontale unum perlarum.
frixia sf. "panno di Frisia" L fronlem. D frontale.
PPG 330 a.1564 (palmi sei) frixie pro scurando fanale. frontem sf. "fronte"
a.1573 (paLmi sette) frixie albe. CGS.l 1.94 a.1l58 de domo que fuit filiomm quondam
L frisa. ingoni clerici et est ante perfrontem pes unu et pollices
frixiatus agg. "fregiato" undecim, retro totidem.
ASD 64 a.1381 subum unum pro domina .. . frixiatum cum L afrontacionem. afrontare. frontal.e . fromeria. D fronte _
maspilis torexinis argenteis deauratis viginti quatuor. fronterta sf. "frontiera"
L flexatu s. frixius. D frixato. GR 2.34 (Vent.) castrum de ca tilhono .. . situatum in
frixinaria top. fronteria.
SMV 4 a.ll 09-10 in carubio quod dicitur frixinaria . L fronlern. D frllntea . .
frixius sm. "fregio. ornamento" fronti top. (Gen.)
LMS 484 a.1226 frixium unum de perHs. FCO.2 208 BCG 190 a. 1086 a loco ubi dicitur oliva . . . aie galege. _.
a.1278 frixium unum perlarum de filis undecim perla-
et ala ecdesia el o fronti. el a1acosta ... in iam dieto loco
rum. IVC 162 s.xiii. effeminati sunI. mi, qui ad modum
fronti.
feminarum omant se aureis frixiis et pretiosis ac mollibus
vestimentis. LG 384 a.1363 perlas, lapides preciosos, frontzarius sm. "tereno frondoso"
frixios, nec vestes auratas nec argentatas. CP 272 a.1426 c;DL 240 a.84O. (Milano) ~um cUTte ' ~ onis, m'ei ,claus~
camixos tres Ielle cum suis frixiis aureis. PVP 232 n s ... castanedls. cerredls, roboretl s, hamenecolariis,
a.1456 item camera una telle subtilis cum suo frixio au- rrontzariis, pascuis ...
ri . .. item vellata una pro balneo cum suis frixi.is ~uri. L fruntzarius .
AND.2 373 a.l5oo in quo frixio aurei fieri et depmgl de- frorentia top. "Fi renze"
beant duodecim imagines seu medagie. NCS 59 a.1505 SLS.2 200 a.1198 (Gen.) Paxius de frorentia.
(Sarz.) frixium unum magnum ab altari de argento cum frosterius agg. "guardaboschi"
roxis 15. AND.5 63 a.1535 portallem unum petre pro- RCV 78 a.1239 (Vent.) si camparius (ve) frosterius li-
montorii quadrum pulcrum el honorabilem cum una ~a moni invenerit in pratis dictis seu in seminatis seu in ra-
spinula in medio frixii . AND.9 93 a.1554 et que omma veriis hominum limoni ere homjnum tende. possint eos
laboreria facere et construere bene diligenter pulchre et tocare in xx. S. janue, et si campariis vel frosteriis homi-
accomodate cum suis intaliis, frixis, designis, recamis et ne tende tocare vetaverint duplicetur pena.
aliis. GR 82 frixium medii relevi (della cassa per la pro- L foresterius . D frustiero.
cessione del Corpus Domini). froudum sn. "imposta feudale"
ALN 156: < aro ifriz "cornice architettonica". Cf MB U .1 710 a.12237 et lune scilicet eo lempore quo tenent
] 14 (Bonvesin) frix m.s. diclos equospro curia non debent dare froudum diete cu-
L aurifrigium. freizus. frexius. friseus . frisius. frixus. rie.
frexatura. frixiatus. D frixo. L fodrum .
frixus sm. "fregio, ornamento" (la) fruda sf. "compagnia genovese di commecializ-
CPB 246 a.1388 (Piac.) item unum barilotum de mischio lOzione e esportazione della frutta"
cum uno frixo auri a domina .. . item unum barilotum de DKR41 a.1410persociosdelafructa. DKR517a.1431
medietate cum uno frixo parvo. su~r rebus et merci bus oneratis .. . in malica per socios
L frixius.
fructe.
frobanditus sm. "bandito, esule"
PCP 700 a.1316 si quis forestatus vel frobanditus comu-
L fructus . D friita. fruto.
rtuctus sm. "fruito, frutta"
nis ianue ...
L bannire. CA 598 a.1292 item in fructu iij aspo RLC 49 a.1297
frodatura sf. "fodera" (Cosio) de ,ortaleis et fructibus sive frugiis, poris et clau-
GR.2 46 (Sav.) non possit portare ad manicas aliquas fro- solis .. GR 2.43 a.1350 (Alb.) ortalia, fruetus. persica. po_
daturas de pellibus martirorum. ma, ficus, dalmasinas, citrulos cedros, limonos et alios
L foderatura . fruetus. GRR 77 a.1519 (Alb.) fruclus seu fruges.
frodatus agg. "foderato" L (la) fructa. fruges. frugius. D fruto .
NIS 354 a.1425 par unum cirothecarum de camussio fro- fructus sm. ''frUllO, rendita"
datorum marturis . .. nucham unam de zeteni de cremexi SRC 43 a.1394 (Sav.) cum omnibus redictibus, introyeti-
fodratam dossiis . bus, fructibus, gabellis ... ac pedagiis.
L foderatus. fruges sf.pl. ''frutta''
frodum sn. "impo~ta, tributo; diritto di imposizione" ASA 453 a.1350 (Alb.) fruges, ova, pissizorias, brucium
BSR 194 a.1153 dommus SlruS, dei gratia ianuensis ar- perdices, polagium. '
chiepiscopus, dedit el investivit in perpetuum ecclesie L fructus .
407 fula
GR ~l (Lavinia) deganus ... teneatur ire pro curia et co- , fugarolus sm. "canale di scarico" r . "
mUni pro tota terra contili frustera. GR 51 (Novi) non possit aliqua persona facere aliquam
frustrare vb. "frustare" clusam vel tenere f4garolum apertum.
CP 163 ~.139] pro quodam malefactore frustrato et pro fugatia sf. '10caccia"
mitra. CSL 56 (lIxiii) fugatie sponsarum dividantur equaliter
L frustare . inter fratres presentes. LG 403 a.1383 de aItroceis et
placentis seu turtis et fugl;ltiis. , .
frustratus sm. "chi stato pubblicamente frustato", L bucca fugatia. caput fugatie. fugcia.
termine ingiurioso. ,
fugitivus agg. "fuggitivo, fuggiasco" ,
RLC ~4 a.1297 (Cosio) si quis dixerit aliqui mulieri DRG.3 1133 a.1315 nicholini de soI'ario de recho ... ga-
adultncem. somam, traditricem aut frustratam vel verba leoti fugitivi galee dicti thomayni de viagio frandale.
similia. '
ACL 79 a.1344 in capitul0 de galeatoribus fugitivis. .
L frustare. frustaycius fuina sf. '1aina" I
frustrum sn. "lastra marmorea " CGS.2 20;4 a.1164 ii. pelles fuine. LEM 247 a:1240 pen-
CDG.3 69 a. 1192 (Costant.) pavimentuni vero ... circum- nam unain fui~arum. ' t
septum versus septentrionem muris quatuor et frustris de- ' L foyna. D fun. l
cem et poste uno versus occasum. CDG.3 71 sg. a.1192 (bucca) fuira cognome.
(Costanl.) pavimentum de frustris rubris et incisione de- GIB 391 a.1175 pro willelmo bucca fuira.
fective. - pavimentum de frustris mannoreis albis. L bucca fuira.
fuae top. citt produttrice di tessuti fulla sf. "gualchiera"
U.I 513 a.1204 torsellus ... pannorum de fuac et de cor- CCS 85 a.1414 (Celle) molendina, fullam, rexiam et fer-
dono et de limoginis habet pecias xii. reriam .. . ab aqua.
L fisac. L folla. follus. fullum.
fula 408 fuma
funde et alia instrumenta de quibus nullum sit laborerium GC 163 a.lI91 a wilielmo fundigario. GC 349 a.lI91
et de quibus fieri possit grave vulnus. wilielmus fundigarius. .
L fronza. L fondegarius. fundagherius. D fondaghiero. fon~egh.
rondacum sn. "fondaco, quartiere commerciale geno- funditium sn. ''fondaco, quartiere commerciale ge-
vese all'estero" TlQvese all'estero"
PRV 75 a.I.249 (San.) et comune pisarum dare debeat CDG.1 57 a.1127 in antiochia rugam unarn ..-; {et fundi-
comuni sarane .. . domum unam decentem ... in qua pos- tium. lr
sint homines de sarana hospitari et fundacum tenere. L fondicium. fundicum.
MGT 177 a.1466 (Tunisi) et pro maiori commodo in fun- fundusl -m smln.' ''fondo rustico'l
daco mercatorum habitare ... - cum in fundacum mer- MSS 24 a.lOlO pro... omnibus rebus illis iuris nostris iu-
catorum perveneritis ... gaJibus que habere visi sumus in locas et fundos plonhe.
L fundicum. BCG 96 a.l O16 in loeo et fundo macino la. PAC 13
fundagherius sm. "negoziante, vinaio" a.lO 19 locas et funda. '
FST 100 a.1592 (Triora) fundagherii, qui vendiderint vi- scr 2S sgg. in vico et fundo "unit territoriale alto-me-
num ad minutum, teneantur vendere etiarn oleum, sal. dievale". G.PErRAcco SICARDI, Archeologia Medievale, 7
L fundigarius . (1980) 363: TV 6.30 ca. 110 E.V. fundum amiriianum. Iv!:
fundamentum (alto Medioevo): "circoscrizione catastale"; (s. g-x.): "il
GSS 49 a.1330 (San.) sega prati extimetur quantum terra termine si corifonde con vicus "circoscrizione anagrafica".
est aratoria in iIIis partibus extimata, et.fundamentum ex- L fonduro. funda. D fondo.
timetur pro sega solidis iiii. GSS 134 a.1330 (San.) et funem sf. ''fune, corda da POZZO"I
habeat ... dictum comune pro saltaiia de qualibet seca SIP 178 a.1420 (Massa) una funis lunga.
prti fundamenti. .. salmam dimidiarn feni. Cf SIP 310.
fundare vb. "affondare" fungus sm. ''fungo''
SPV 20 a.1508 (Sav.) in dieta portu fundarunt quandam GR 51 (Vezzano) intrare in castaneos alienos pro queren-
navem. . dis funghis.
L afondare. D fondar. Dfunzu.
funt 4\0 fum
funtana top. furconem sm. (mar.) "trave dello scheletro della ca-
BCG 155 a.104O in sorte de funtana. rena"
PAC 5. PFM 127. R.CAPRJNl, SG 9 (1972) 13: "il pas- DNB 21 a.1182 daba vobis .. . starninarias .. . et furcas et
saggio -0- > -u- sarebbe molto antico e graduale; La gra- furcones.
fia -0- per -u- potrebbe essere stata introdotta nel s. xiii., L furca.
forse per influsso provenzale ". furcum sn. (mar.) "traliccio, cavalletto. parte della
L fontana. D funtana. struttura della nave"
funtanella sf. "fontanella" GC.2 161 a.1.192 medietatem de maderiis necessariis na-
CGS.I 253 a.1158 actum prope funtanellam ante doum vi et furcorum et furcatium .
habitacionis predictorum venditorum. L furca, D furcu.
L fontanella. D funtanelle. furfur sn. "crusca"
funtanelle top. (Segno, Sav.) SSA 1.260 a.1330 (Sa v.) cruscam ive brennum sive fur-
CAC 547 a.1172 (Sav.) in funtanelle, in loco signi. fur sive remola, que omnia idem sunI. GR 51 (Novi)
NSS 258. quod textores et textrices telarum .. . non possint nee va-
L fontanella . D fontanelle . leant uli furfure vel axungia. GR 2.16 (Mon.) item pro
funtanicum I funtanigum top. (Sav.) qualibet salmata furfuris sive breni patacos lres. PVP 296
NTS IO s.xii (Sav.) aqua funtanici . CAC 33 a.1 178 a.]494 in furfuribus venditis.
(Sav.) ad funtanigum. Dfurfura .
NSS 223, 258 "attuale Via Luigi Corsi a Savona". furge vb. ''fottere''
L fontanigum. U .2 35 a.1250 co in vos nullo consilio non est nisi de ire
funtenele top. toti ad nos fa.cere 1\lrge. quia in nos {lUlla redentio non est.
PAC 5 a.l007 funtenele . PFM 127 L futuere.
L fontanella. D fontanelle. funna sf. ''fonna''
furatus agg. "foderato" DDG 247 a.I.376 pro cassei funne cc.
NL.2 295 a.1225 mantellum cameloti furati de cendato L fonna. D funna.
violeto. funnenlum sn. ''frumento''
L foderatus. lEA l a.1256 (Alb.) decimam et drictumfunnenti, ordei.
furbita I furbitura I furburationem sf. "mo/atura" siliginis et fabarum. SRC 104 a.1258 (Sav.) in nave que
CA 604 a.1292 in furbitura ... ensium. - in furburatione furmentum aduxerit... DAF 19 a.1300 sa lmas centum
ensis nicolai. CA 623 a.1292 in furbita ensis. furmenti onuslas in navi branche de c'a stro. PCC 36
forca sf. "palo biforcuto usato per sostegno" a.1304 (Sav.) rninas tres bani et pulcri funnenti. CAR 126
CSS 236 a.1435 (Sanr.) possit de dictis col1eribus incide- sg. a.l600 ceterorum officialium. precipue ponderatorum
re et deportare furcas due pro area. PVP 271 a.1477 fur- sub dugana, mensuratorum pannorum ac funnentorum.
che due pro stabula. L formentum.
L forchatum. forcella. forcella. forcina. fuleha. fulcheta. fumaria sf. "nome di nave"
furcates . furcella. furcherius. furcheta. furconem. furcum. PVP 287 a.1492 cotona conducta de chio CUm navibus
Dfurca. fumaria et camilla.
furca top. (LavagnoLa, Sav.) L fumus.
CAC 444 a.1181 (Sav.) in lavagnola, a furca in sursum fumarius sm. "fornaio, panettiere"
usque ad iugum. LG 599 a.1402 habentes fumos sive fumarios. DSP 143
NSS 223, 258. a.1494 pistores sive fumarii.
L forca. L fomarius .
furca sf. "forca, patibolo"
OP 75 ad a.1198 latrones et proditores ... fecit in furcis fumella sf. ''fornello, debbio, tecnica di concimCQ;o-
ne del terreno"
suspendi. GSS 108 a. 1330 (Sarz.) fur ... furcis su spenda-
turo GR 2.14 (Falcinello) si qua persona proditionem fe- SSA.2 136 a. I 345 (Sav.) homines laboranres in laboreriis
cerit de terra falcinelli, trahatur per terram falcinelli ad nemoris, quibus l.icitum sii facere fumeUas et comburere
caudam asini usque ad locum iustitie et postea furcis su- seu bruxare ferexas. bruscas et ramas alias.
spendatur. TL.3 292 a.1474 furchas et berlinas. SEN L fomeHus. fumelare .
105.7 (fine S. xv.) eminentes furcas statim erex.it et locum fomelare "concimare con il debbio"
super quo hornines decapitari possent. . . GR 106 (Pornassio) si aliqua persQna de pomasio volue-
furca I furcatem sf. (mar.) "tra ve dell'ossatura del- rit signare vel facere aliquod laborerium. zerbatam vel
la carena" runcum ... et aliquem campum fumeUare. runcate .. . GR
DNB 21 a.1l82 dabo vobis .. . staminarias et furcas et 50 a.1704 (Zucc.) nisi forte ipsam terram leasset ve} fur-
furcones . GC.2 167 a.1 ]92 medietatem de maderiis navi nelasset vel stercorizasset. .
et furcorum et furcatium. Cf SSD 27 sg.
L forchatum. furca. D forcate. L fomelare . fornellus . fumella.
furcella sf. "palo biforcuto di sostegno" fumelatum so. "fornello, debbio"
CSS 218 a.1435 (Sanr.) de pallis, furcellis, perticis aut GR 50 a.1704 (Zucc.) si quis acceperit Iigna de fumela-
aliis defendentibus terras seu ortos. tis seu libaribus factis causa seminandi .. .
L forcella. D fursela . L fomellus. D fornellalo.
furcella sf. ''forchetta'' fomeUum top.
SSL 171 a.1336 tres furcellas argenteas . PVP 271 CAC 130 a.1179 (Sav.) in loco qui dicitur fumeUum in
a.1477 furcella una pro rostis. territorio crucisferree.
L forcella. furca. D forzella. L fomellus.
furcherius sm. costruttore di "forche"; cognome fumellus I fumetus sin. "piccolo forno, fornello"
U.I 1053 a.1 251 vivaldus furcherius. LG 599 a.1402 habentes ... fumos etfumellos et balneB
L furca . furcherius. in civitate ... - facianl. fumarolios taJiter quod excedant
furcheta sf. "palo biforcuto di sostegno" super tectum domus in qua est ... fumu s vel fumetus,
SOC 234 a.1428 (On.) de furchetis vinee. DSP 318 a.1 575 furnus vel fumelus.
L forcheta. fu\cheta. furca. L fornellus. fumus. D fornetti .
film 411 fust
tas, perticas, ruscas. verdiglionas, cepas, fumilias vel OUC.3 638fusale: stamenfuso involutum. ca. 1130 (Mi-
quelibet allia ligna. lano) quatuor fusalia lini. .
L fumus. D forn/ia. L fusus.
fumimentum sn. "provvista; corredo, accessorio" fusareta I fusaretum top. (Qui!.) .
CGG 148 a.1260 (PortoY.) teralium unum cum suis fur- LJ.2 191 a.1289 (Sav.) peciarn terre castanearum locoybl
nimentis et usiviliis pro teralio (cf. CGG 173 a.1260 dicitur fossatus crosus, que vocatur fusareta. - peclam
(Porto V.) tellarium unum fumilum de usualiis suis). terre castagneti que vocatur fusaretum.
BCA 201 a.1370 quedam sella morischa cum suis fumi- fussatum sn. ''fossato''
mentis et speronis argenleis. OMe 151 a.1381 victualia DSP 20 a.l459 prop vel10nge .. . dict~ fussato ve1 crose.
et furnimenta pro dicta civitate et insula necessaria. VFD L fossatum.
189 a.1403 quod aliqua persona ianuensis .. . non audeat fusina sf. ''fucina''
extrahere de portu ianue aliquam navem . .. in qua ... non NL.2 62 a:1216 usque ad annum unurn dabo tibi fusinam
sint furnimenla. res, sarCa et alia infrascripta. GR 48 in domo mea, quam ibi habeo ad laborandum.
a.1507 (invem. castri Roql4ete) item una falsa reyne pro L fuxina.
fumirnento mule. fusco
L fomicamentum. fomimentum. fumire. D fomimento . LEM 255 a.1259 (invent. di speziale) item pignatam
fumire vb. "fornire, provvedere" unam in qua est inguentum fusco. . ..
AI 73 ad a. L234 venditi fuerunt. . . causa fumiendi expen- Dfuscu.
sas predictarum navium et galearum. LG 475 a.1403 de fuschus agg. "scuro. fosco"
crochis ex tella nova fiendis et maschaicio fumiendis. PRV 50 a.l295 (San.) usque ad groppum fuschum.
LDM 28 "attrezzare Ic~ Ila ve per il viaggio" fusta sf. "specie di nave"
L forniendum. furnimenlum . furnitorem . furnitus. U.2 1423 a.1413 omnia et singula navigia et fuste que
Dfomir. portarent mercancias. TL.3 633 a.I449 galeam ... fustam
furnitorem sm. "servirore" vel galeotam. LPD.5 351 a.1451 oportet nos triremes et
BSL 16 a.1246 L. marinarios pro qualibet nliVi, sine fur- fustas parare.
nitoribus [il corrispondellle reSTO francese, ha: sans les fustaiare vb. "tagliare alberi"
serviteurs (furniteurs)] . GR 51 a.1516 (Ment.) nulla persona ... audeat in territo-
L fumire . rio mentoni .. . fustaiare, legnayare. erboscare, herbas col-
rumJtus sgg. ''fornito, provvisto" ligere seu alias explechias facere.
CAC 433 a.1181 (Sav.) fecimus ratiooem navis nostre in L fustus.
qua dorninus marchio habet quarterium, et muntat per fustanetum sn. "abito di fustagno" .
quarterium, furnita et guarnita de omni sartia, Ib. cv. FAG 163 a.13 LO fustanetum meum factum ad l''!mbar-
VCB 232 a.1245 (Bonif.) sagiteam unam . .. fumitam de dam.
panatica et armamento. BSL 3 a.1246 naves ... fumitas. L fustaneum.
asarciatas. completas et amarinatas . eGG 173 a. 1260 fustaneum I fustanium I fustanum sn. "fustagno;
(Portov') tellarium unum fumitum de usualiis suis. DAF abito di fustagno" .
38 a.1300 navim ... fumitam ut infra. videlicet de marina- CGS.l 367 a.l160 pecias fustaneorum de placentla. GG
J
riis et famulis quinquaginta quinque et sarcia et ancolis et 117 a.1201 lib. xiii. implicatas in fustaneis et in cendatis.
velis. PLS 218 a. 130 1 quam vero galeam promitto et CGG 272 a.1261 (PortoY.) iudico amobono ... dup1etum
convenio vobis habere paratam et furnitam ut infra ... meum fustanei. SA 236 a.1340 (Sav.) ars curantium tela
SSL 211 a.1336 due cinture furnite de argento. GR 2.35 et fustania. SSA.2 142 a.l345 (Sav.) aliquam carzaturam
a. 1618 (Garlenda) tenebit dictam suam labemam fumi- fustaneorum. DDG 238 a.1376 pro fustaneorum balla i.
tam pane el vino. CDC 180 a.1393 fustaneorurn balle ii. MNS.1 18 a.1404
L furnire. D fornio. (Sav.) de sacramento curantium tellas et fustania. LG
fumus m smln. "forno" 716 a.1406 ad faciendum velutum fustaneorum, purpure-
GON 562 a.117] (Noli) de molendinis seu fumis. GC 72 tarum, vergatorum et tridanarum . SRC 755 a.1414
a.1191 domum ... et curiam sicut determinat uterque ma- (Gen.) iupponum unum novum fustanei albi.. BOV. 544
ceria et fumum olivariurn . BSR 291 a.] 197 astricum a.l430 (Sav.) nec possit UXOrem suam portan permlltere
meum cum domo et fumo. MSB 25 a.1260 possessio- aliquas jomeas nisi solum de f~stanio. PVP 220 a.11 51
nem fumi quem pro nobis si ve pro filiis quondam nicola iomearn unam fustanei pro domma. PVP 278 a.l488 lor-
tenetis. CPB 240 a.1289 (Bobbio) item in fumo dicto- nia una fustani nigri ha homo. GR 51 (Vent.) qui vendi-
rum canonicorurn unam calderiam. LG 355 a.1363 in- derit fu stana, bambaxina, saja, tela cuiusvis et frexetos.
troytus fumi quod est in fondago ianuensi. LG 599 CGS Gloss. "tessuto prodotto a Forstat, presso Cairo
a.1402 fumum. qui emiuit fumum per fumarolios seu fo- d'Egitto" .
ramina fumoTUm .. . - habentes fumos sive fumarios. L frustanum. fustianum. D fustagno.
L fuLnus. fomacha. fomarius. fomaticurn. fomatem. for- fustaneum I fustanium sn. "abito di fustagno"
naxarius. fornaxata. fornaxia. fornellus. fumaria . fume- CAC 460 a.l181 (Sav.) pelles meas de bruneta et peL1i-
toS. fumilia. D fumu . ciam unam et fustanium unum rileum. GG 140 a.1201 fu-
turtum sn. "furto" stanium i. et camissiam i. CGG 148 a.1260 (PortoY.) fu-
ASA 409 a.1350 (Alb.) si quis habuerit de cursu, de ro- staneum unum a femina. CGG 287 a.1262 (Porto Y.) item
barya, de usura. de furto aut de aliqua mala torta... eST stefanelle fustaneurn meum et camisiam aptam ad eius
315 a.138] (Taggia) pro homicidio, robaria, furto. dorsum . .. eGG 328 a.1262 (PortoV) item fustaneum
DfrufO. unum. OAF 98 a.1300 item fustanea dua de dorso.
furrura sf. ''foderalur di pelliccia" fusterius sm. ''fustaio''; cognome
CA 593 a.1292 item in una furrura de ventre leporum GC 268 a.1191 peirus fusterius.
pro una pilice, X. S. j . d. DUC.3 40 fusterius: faber lignarius.
L foderatura. D furur. L fustum.
J_I
fust 412 fuxI
7
veluti rubri. cum fusto uno ad historiam beate mane cum fuxena I fuxina sf. ''fiocina''
liliis el galis auresi fodrata cendato trezenello rubro. VCB 9 a.1238 (Bonif.) spatam unam, frassatam unam,
fustus sn. "asse della balestra lenciam unam et fuxenam unam.
VCB 293 a.1288 (Bonif.) balistre de duobus fustis imber- Dfuscina.
zate. ASD 51 a.1381 item fecit onerari in dieta navi fu-
I
(de) fuxena cognome
stos pro baIistis tres milia quadringentos vel circa. MSI 323 a.1500 bptista nicolai de fuxena.
L fustaiare. fusterius. fustum.
fuxina sf. "fucina"
fustus sm. "chiodo di garofano"
GG.2 381 a.1206 confitetur enoardus ferrarius se rece-
GLI Gloss.
fusus sm. ''fuso'' pisse den. . .. causa operandi in fuxina de sua arte bona
COC 213 a.1393 fusorum pecie iii. milia. fide. GG.2 401 a.1206 fuxinam cum omnibus utensilibus
L afuzelatus. fusale. fuxa. D fiizu. fuxine preter molarinum inglese.
futeUares sm.pi. (= sotulares) "sandali, calzat~re" L fosina. foxina. fusina. fuxinasca. D foxina.
VCB 36 a.1238 (Bonif.) parum unum de futellanbus et tllxinasca top. (Quiliano)
duos ocolos. SRC 1.41 sg. a,1363 campum unum terre laboratorie in
L subtellares. Fuxinascha. campum unum terre laboralorie ad voltas
futicha cognome Fuxinasche. - campum unum terre laboratorie in pona
LEM 190 a.1244 rubeus futicha. de Fuxinascha.
L futuere. L foxinasca fuxina. D fuxinlJSca . .
Il
gaag 413 gac~
(Gr
iii .
gada 414 gala
6.342 s.xiv. de sauma ... olei lini gallarum syrupi. DDO leam libras 20, postquam de fuce romana exierint. RCA
235 a.1376 pro galle sachis xxviii. CDC 7 a.1386 galla 118 a.1145 de decma galearum que veniunt de cursu .. ..
pondera vi. DKR 17 a.1405 cantaria quingenta cotono- de decima galee sue quam debebat. CDP Il a.1149 ga-
rum et galle. BBL 82 a.1472 pro gulienno de novis tin- lea ... galeot a.. . sagina ... golabius. COS. I 45 a: 1156 po-
tore de gala. BBL 50 a.1473 pro rubi iii. galarum. stquam pervenerimus ad curiam imperatoris constanti no-
L calla. D galla. politani vel ubi ibi tenebitur curia eius aut ubi dabuntur
galandria sf. "specie di nave eius soldate galeis ... FNG 36 a.1157 ego non faciam ga-
JAN.J 426. leam neque sagitteam neque carracam ... nis pro comuni
L celandria. , utilitate. BSR 269 a.1194 quantitatem .. . grani. ex ilio vi-
galanga sf. "radice orientale, usala come droga ed delicet quod venit de provintia in galea arenzani. PCP 723
eccitante" s.xii. navem, galeam vel lignum. OP 106 sg. ad a.1207
COS.I 226 a.1158 saccos piperis tres, galange mennas dum naves septem cum galeis et salandro aliisque lignis
iiii . OS 49 a.1194 sportulam unam cum pauco canelle et subtilibus de ultra mare redirent. AI 127 ad a.1242 et con-
radice una galange. LMS xxv. a.1227 (invent. di s,pezia- tinuo fuerunt imposite galee nove xl. et in paucis diebus
le) item libras ii. et uncias viii. de galanga. supplete ... statim varate fuerunt dicte galee de novo facte
CGS Gloss. "chiodi di garofano?" . PlA 42, ALN 120, et eum ipsis parate fuerunt in porto ianue exxxiii. et taride
PVO 418 "halangan: fermine di origine cinese, ma di me- xiii. et naves iii. magne.. CGO 19 a.1259 quandam eorum
diazione arabopersiana. Cf a.fr. galingal "radice di galeam ducendo de pIombino apud sardineam. U.2 128
una pianta aromatica orientale; gr. sec. vi. y6.'A.o:yyo. a.1288 navibus taridis galeis et galeonis. PLS 218 a.130 l
"Alpinia officifUJrum"; provo galenga a. 1342. ven. S. xiii. naulizo et titulo naulizacionis concedo vobis .. . galeam
Cf DUC.4 12. REW 1.856. meam vocatam 'sanctus iohannes ... quam vero galeam
L garanga. promino et convenio vobis habere paratam et furnitam ut
galasinus n.p. infra. .. PCP 723 a.1316 si quis galeatorum vel marinario-
LMS 431 a.1226 nomine galasini. nepotis tui. rum seu aliorum qui soldum receperit vel se concordaverit
L garaxinus. ad eundum in aliquam navem, galeam vellignum ... SIG
(de) galaventa cognome 313 a.1333 galee que nune fiunt. . . pro navigando armate
FNV 131 a.1248 iacobus de galaventa districtus torrigie. ad partes romanie, syrie et ultra sciciliam et de dictis locis
galavria n.p., f. "Calabria" versus occidentem et que dicuntur gallee subtiles. LJ.2
SLS.~ 66 a.119O (Tortona) galavria iurata testis. 1084 a.1386 galeas seu galiotas aut alia ligna 'd e remis.
IVI:. "l'esito fonetico di Galavria, Calavria, Caloria, che SRC 46 a.1394 (Sav.) si vero ipse doffinus dux guerram
deve essere locale e antico, disgiunge nettamente tali no- haberet per mare et galleas annarel.. . TL.3.633 a.I449
m; da a.fr. Calabre ("Calabria") (nelle chansons de ge- galam ... fustam vel galeotaIil. .
ste, Calabre, madre di Corbarant d'Olofeme. fattucchie- JAN. MUI 161. PAC Il. DNB 17. VPM 420: gr. S. lX-
ra) ed esclude una dipenden za da quel nme. Sarebbe x. yCl-a. "nave" da "(Cl-ro "donnola". poi "squalo".
quindi da riferire al n. della regione. Calabria, senza Iv): storia della .Rarola. REW 3642. L.-R. MNAGER,
connessione col senso derivato di "fartucchiera ". Amiratus. <4t"pcu;, Paris 1961, pp.83,124. VPE 108-
L calavria. 121; 127 sg., 349 sg. G.FOLENA, BALM 10-12 (1968-
ga1bBDum sn. "gomma. resina proveniente dalla Tur- 70) 342. CIV 94 sg. LNE 50 sg. BR 547 sgg. ABD 22.
chia, dalla pial/w "buboll galvanum" L galeacia. galera. galeatorem. galeotus. galionus. galio-
DAA 58 a.1274 obligamur tibi pignori specialiter eapsias ta, D galea.
octuaginta quinque xurbanorum in dieta nave honeralO- galea cognome
rum. Iv!. n.: "xurbanum (f xondola = gondola) = galba- CAC 229 a . 1180' (Sav.) anselmus filius oberti galea.
num (ghalbano et gira/bino dans Pegolofli et Urzano)". LMS 218 a.1222 adalasia gallea. MCD 34 a.1433 (Fina-
TLL S.V. galbanum. gr. XCl~Vil "Mutterlrarz", resina le) domino 'Iaurentio galee.
sive sueus herbae cuiusdam. Plin. n.h. 12.126. ga1eacia I galeatia sf. "galeazza, grossa galera"
L xurbanum. SGS 249 a.1505 (Sav.) dicunt saonenses contravenisse in
gal bara sf. " imboccatura della tramoggia del salvando galeacias florentinorum in portu saone. SGS
mulino" 259 a.1505 (Sav.) et cum direeta fuisset galeatia prefati
GR 2.55 (VArr.) nee debent pennittere in galbara dicto- martini uxilie ex orano teletum ...
rum molendinorum aliquod pertusium per quod exire JAN 1.384, 455; 2.239
possit farina. L galea. D galeasa.
L garbola. galeatorem sm. "galeotto, vogalore di galera"
ga1daria sf. "capo di vestiario" CDG.2 86 a.1168 et galeatores ... iurare faciemus. VFD
NL.2 65 a.1216 galdariam meam et manteUum meum. 38 a.1306 si quis galeatorum vel marinariorum. . . PCP
galea sf. "specie di pesce di piccole d;mensiom~' 723 a.1316 si quis galeatorum vel marinariorum seu alio-
TL.3 667 a, I449 nihil habere possit de piscibus acceptis rum qui soldum receperit vel se coneordaverit ad eundum
c~.m tremagiis in portu vel extra portum, scilicet de smari- in aliquam navem, galeam vellignum ...
dls, scorpenis, galeis, sgombris et aliis piscibus minutis. L galea. galeotorem.
ga1ea sf. "orcio, brocca" galege top. (Gen.)
SOV 12 a. 1428 (On.) exceptis fructibus .. . et vino in ga- BCO 190 a.1086 simul cum medietate ... una de mansio-
lea vel amolis. ne... et atque a toco ubi dicitur oliva ... aIe galege et ala
L galeta. ecc1esia et ofronti et alacosta.
galea sf. "galera" L calege. caliga.
EW 431 a.l084 (Ven.) galea longa. CIV 94 a. 1097 galeonus sm. "galeone, grossa galea"
(Ven.) galea. U.2 128 a.1288 navibus taridis galeis et galeonis. PVP
H. & R. KAHANE. EW 431 : Charra convemionis imer ja- 295 a.1 493 galeonum unum emptum ab ant(onio) ozeira.
nuenses et Romanos fideles domini papae (MGH 18 [Han- PVP 295 a.1494 galeonum unum redemptum ab ambro-
nover 1863) 356: a.1121 (Gen.) "prima attestazione di ga~ sio de cunio. PVP 296 expense faciende pro galeono pro
lea a Genova" : gale de cognone iuravimus per mensem viagio aiacij cum calcina et matonis.
dare per unumquemque hominem solidos 20, ed ad ga- D galionus.
... '~'
gale 416 gali
galeotorem sm. "galeotto, vogatore coatto" galianus agg. "di tessuto grossolano di lana"
ACL 79 a.1344 in capitulo de galeotoribus fugitivis. DDG 319 a.1376 pro pannorum galianorum balla i.
L galeatorem. DDG. Gloss.
galeotus sm. "galeotto, vogalore di galea" galibum sn. "modello, sagoma tura"
PLM 589 fine s.xiii. naucleriis, supersalientibus, marinariis NL.l 215 a.1203 scuta pisana xxxvi . picta prout concor-
et galeotis. PLC 158 a.1301 a bonrieta cavear, tilio guillel- dabis mecum et ad galibum illud quod mihi dedabis.
mi galeoti de naulo. VFD 36 a.1306 marinarios sive galeo- BSL 32 a.l248 supplere promittimus .. . galeam unam ea
toso DRG.3 1133 a.1315 nicolini de solario de recho . .. ga- longitudine et altitudine et de iHo galibo et de omnibus
leoti fugitivi galee dicti thomaiyni de viagio frandale . PCP ipsis ad illam galeam pertinentibus secundum quod pe-
725 a.1316 in naucleriis supersalientibus marinariis et ga- trus saldena et amicus capeletus vobis tenentur per in-
leotis qui accipiunt soldum a comuni ianue. SSA.2 148 strumentum factum manu iohannis vegii notarii.
a.1345 comitos, subcomitos, scribas, nauclerios, marina- ALN 262.
rios, galeotos. GR 52 a. 1352 (Antonio Bonaparte di Ver- L garibatus. garibum. D garibo.
nazza) cui obvenit ad sortes ire tamquam galeottus. gallicellus sm. "( = gavilellus) gavitello"
L galea. galiotus. D gariolO. BSL 242 a.1268 navem quamdam .. . cum anchoris vigin-
galeota I galeotus sf. "galeotta. galeotto. specie di ti quinque, gallicellis ...
nave" L gavilellus.
CDP 11 a.1149 galea ... galeota ... sagina magna ... gola- galicia n.p., f. "Galizia. top., nOlo per il santuario di
bius de minis m(ille). CGS. l 173 a.J 158 sano eunte S.Jacopo de Campostella)"
messanam galeoto quo vado. GC 67 a.1191 locat suum SLS 2.71 a. 1158 (Gen.) wuilielmus et galicia iugales.
galeotum. PCC 20 l a.1398 (Sav.) misit eundem domi- gallga sf. "scarpa"
num cum una galeola ad capiendum spotumum. TL.3 LMS 137 a.1222 item galige due et sotulare .
633 a.1449 galeam ... fustam vel galeotam. L caliga. galigarius.
lAN. DNB 17 sg. galigarius "calzolaio", cognome
L caliotus. galea. galiota. galiotus. CGS.2 111 a.1163 a te gulielmo galigario .
. galera sf. "galera" L caliga. galiga.
GIB 358 a. 1169 galeras sive naves. gallina sf. "gallina"
G.PARJS, ROM 9 (1880) 486. H.&R.KAHANE, EW 435 sgg.
RCP 64 a.1203 (LuDi) duas gallinas et duos pollastros.
L galea. D galera. CCS 46 a.1414 (Celle) gallina, gallus. poLlastrus vel pul-
galera cognome
lus. LG 702 a.l406 g~as, capones, puUos, fazanos, co-
SOA 30 a.1255 iohannes galera.
D galera. lumbos . ..
galena sf. "sorta di copricapo" L galinar. gallioaria. gallus. D galina.
MSC 259 a.1407 (Corvara) de bis qui ellevant caputeum, galUna cognome
galeriam vel cucullam de capite. DDG 700 a.1377 guillelmo galina (dat.)
galeta sf. "orcio. brocca; misura per olio e vino" gallina grassa top.
CGS.2 204 a.l164 situla, i. caciam, galletas duo, pariola MBL 311 s.xii.. (Lrins) hec su~ proprietates patrum,
duo. GG.2 182 a.1205 vendo ... tres galletas vini quas terre site in territorio sancti pauli de gallina grassa.
habebam annuatim in toto posse predicti facabene nomi- galinar cognome
ne condictionis. GG.2 381 a.1206 iudico domino ottoni PLC 50 sg. a.l301 et nomine georgii galinar.
archiepiscopo galletam meam argenteam. LEM 246 L gallina. D galin.
a.1240 galletam unam. LEM 260 a. 1259 item galletam gaUinaria top. "GaJlinaria, isola di Albenga"
unam. CPB 242 a. 1388 (Bobbio) item unam galetam. Varr., r.r. 111.9.17 (sec. i. a.C.) gallinae rusticae ... ab bis
GR 98 a.1428 (On.). et vino in galetis vel amolis. gallinis dicitur insula gallinaria appellata, que est in mari
L galea. D gallea. galleda. tusco secundum italiam contra montes ligusticos, intimi-
galeta cognome lium, album ingaunum: alii ab his villaticis invectis a
SC 295 a.1157 lanfrancus galeta. nautis, ibi feris factis, procreatis ... GR 52 a.1028 mona-
galetus agg. (= gialetus) "giallo" steria constructa in insula que vocata est gallinaria. PPE
CPB 2345 a.l388 (Piac.) item brazias duodecim de tela 128 a.1208 abbas monasteri i sanet martini de insula gal-
viridi, galeti et blavi coloris. linaria.
L ialnus. L gallina. D gal/inara.
galetus cognome gaUnarium top.
TL.2 300 a. l464 georgium galetum. GSS 44 a.1330 (San.) groppum, galinarium, calixagna.
L gallus. D ga/ettu. gaUofalus sm. "chiodo di garofano"
galex I galexe top. (Sav.) DRG.3 742 a. 1331 me ernisse ... tot galiofalos ...
MIA 82 a.1263 (Sav.) manfredum de galexe. truchum de L gariofolus.
galexe. MIA 84 a. 1263 bonumiohannem botinum de galex. galionem I galionus sm. "galeont'''
L galexetum. galexium. galixi. OS 55 ad a. 1195 cum galeis iii. et tribus galionis ... vel-
galexetum top. (San) lificantes de portu ianue exierunl. ODA 50 a.1274 me-
GSS 45 a.1330 (Sarz.) galexetum et cordula. dietatem unius galionis . . . cum gagia una et cum planchis
L galex. trescentis honeratis in dieto galiono. lA 40 ada. 1283 ga-
galexium top. (od. Gani. Quil.) . lee v. et unus galionus. LA 114 ad a.1290 statim armare
U.2 195 a.1289 villarum roveasche, galexii. SRC 668 fecit. unum galionum. PVP 294 a. 149.3 pro emendis Ve-
a.I405 (Sav.) item de villario gallexii (v.l. garexii). GR 52 geti bus 20 vini in eres portandis cum suo galliono aia-
a.1288 (Sav.) vilJ~ et terras galexii, solarolii et dolarii. cium. PVP 296 a. 1494 panes 200 biscotaLi pro galiono.
L galex. garrexium. Cf C.MANFRONl, Storia della marina italiana dalle inva-
galiianum top. (Mrego, V.Polcevera) sioni barbariche al Irattalo del Ninfeo, Roma 1899
ReA 48 a.1143 johannes filius lede de galliano. p.458: "nel sec. xiii., legno veloce, pi piccolo della ga-
~-=-~~,~7: < Gallius gent.rom. lea, usato come t'sploratore.
- 6 ,,-_lum. L galea. galeonus. D garion.
,,"OIZIO'" ~" ~ '
...
game 418
garbula et argio sive mastra ae evacuatis... CST 177 gardona sf. "custodia. i"volto"
a.1381 (Taggia) si molendinarii tenen! garboras el mutu- PLP 109 a.1250 (Sav.) et inveni pecuniam in quadam
rarios legales sicut debenl.. . CST 179 a.1381 (Taggia) gardona invo.lutam in quodam clamide cendati crocei.
tenere garboram cusiLam ellargam a mola per duos digi- L gardia.
tos et non ultra. SOV 287 sg. a.I.428 (On.) item quod garresium IOp.
molinarii teneantur habere copellum eum quo capiant W.2 558 a.1345 in distrietu et posse garrexii extra por-
molturarn habentem garbulas aItitudinis infrascripte men- tam burgi dicli loci garresii. .
sure ... - quod potestas debeal visitare molendina une- L garrexium.
lie ... et facere aptari garbulas ut sint large circa molas ad garresius cognome
modum infrascripti signi.. . GR 101 (Pigna). debeant AMSSSP n. s. 15' ( 1981) 42 a.1344 (Millesimo.) ego enri-
semper tenere mo1.inari.i garboram cusilam el longe a mo- cus garresius mareneus de millesimo. - henrico garessio
la circiter duos digitos. GR.2 35 (Carpasio) teneantur iD" mareneho. "
quirere multorales et garboras. L garrexium. D garessio.
Cf. CST 56 n. gareta sf. "piccola giara"
D garbagna. garbelu. garbala. garbula. PVP 274 a.1488 garete a n. iiii . parve.
garbus sm. "( < carbasus) mussolina. tela sottile L clarela. gara. iarra.
usata per fabbricare carta" garretum t.op. (Legino. Sav.)
DUC.2 192 a.1250-67 notarii. .. habeant bonas cartas NSS 226, 260 s.xii. ad pratum garretum.
pecorinas et non de garbo. L garretus.
garbum sn. "occidente?" . garretus cognome
U.l 1487 a.1279 permittet eos ... ire et redire ... in totum FAG 10 a.127) (Gen.) johannes garretus.
garbum et in omnes terras de garbo et in lota ispania et in L garretum. sgaratare. D garetta.
omnibus terris de ispania. PVP 292 a.1492 item ... in garexe so.prannome
processu de pec. 7pannorum suorum de garbo per dic- CAT 131 a.1.326 (Alb. ) obertinus garaxinus dic(tus) ga-
tum paulum venditorum in chio. rexe, de toimno.
DUC.5 19 "lana de garbo": sembra che ogni sorta di la- D garese. garexil4m.
na o di panni fatti venire da paesi occidentali si ch!amas- (de) garexe co.gnome
se di garbo. da ar. garb "occidente ", cf. vento garbmo. SRC 192 a.1265 (Sav.) manfredus de garexe.
D garbino garexium I garexum top.
garbusius I garbuxius sm. "cavolo cappucio" U .l 823 a.1228 rubaldi de garexio. U .l 1153 a. l252
CSS 220 a.1435 (Sanr.) cucumerem, cucurbitam, mero- guillielmum de garrexio. U.lt423 a.1274 guillelmus de
celam, merenzanam, caules garbusios sive blanchos. garrexio ex dominis de garrelCio. ZAC 198 ca. 1290
TL.3 625 a.I449 pro singulo curru garbux.iorum. (Sav.) homi!1es de garrexio. U .2 558 a. I 345 in districtu
D garbuxo. et posse garrexii ex!ra portam burg! dicti loci garresii.
garcionem sm. "garzone, servitore" W.2 975 a.1385 bomfaclus de garreXlO. SRC 668 a.1405
CA 593 a.1292 item in sotularibus pro uno garcione iii.s. (Sav.) de villario garexii (11. 1. gaUexii). SRB 334 a. ~407
L garonus. garsonem. (Qui!.) contracta ... garexi. GR.2 29 (Garessio) aliqua
gardatorem SOl. "guardia. comunale" persona no.n possit. -. extrahere doetas definibus garexii.
LMS 551 a.1226 gardator comunis ianue. LG 349 L gallexium. garresium. garresius. garexe. garexius.
a.1363 quod .. . in ianua esse debeant viginti quatuor gar- D garexio. garzi.
datores et exeeutores ... qui faciant precepta cis iniunc- garexius cognome
ta ... per magistratus civitatis ianuc. A~SSSP D.S . 15 (1981) a.1344 (Millesimo) henrico ga-
L gardia. regardatorem. . . rexlo mare neo.
gardatorem sm. "sorta di soprabito" L garresius.
SSL 204 a. 1336 nove m gardatores de samilo azuro fo- gargallus n.p.
drali.
CGS ..I.SO a.1156 gargallus de steneia.
L guardatorium.
gardexium top. (V.Bonhida) HSL 18.1 07 sg. Cf CIL 6.19510 a. 73 E. V. (Roma) gar~
BAV 191 a.1393 (Moncalvo) poderia locorum ... gar- gallus. s.xi., xiii. (Novara. Modena) gargallus. IVI: il
dexii. suffisso -llus ~ ligl4re pre-gallico.
gardia sf. "guardia comunale, camparo" garganus sm. Hcardine di parla Q finestra"
RL 208 a.1267 (Apric.) de gardiis vel campariis facien- GR 64 a.1288 (Alb.) item teneantur ferrorii dare et ven-
tibus furtum . dere mapas et garganos, tripodes, astas, brandainos_ .
L gardatorem. gardianus. gardona. regardia. regardato- L cancanus. gangarem.
remo gariardus cognome
gardia sf. "guardia, difesa" RCA 403 a.1152? baldoinus gariardus.
GR 2.35 galea non venicbat pro legatione et pro gardia. D gagliardo.
gardianus sm. "guardiano, custode" gariba n.p., f.
PLA 431 s.xiv. fratri filippo de saona gardiano. PIA 74 n.43 a.l t 60 "pos.ribile origine araba"
L gardia. L garibaldus.
gardiglionus sm. "gola, gorgozzule" (de) garibaldo cognome
GR 52 a.1682 (Bobbio) non vendat ad pensam cum i:Jictis RCA l7 a.1143 garganurn de garibaldo. BSR 349 a.1204
carni bus budellos, grugnos seu maxillas, pedes, ungues, bonacursus de garibaldo. LMS 29 8. 1222 bordela Uxor
iecur, nlzam nee gardiglionum. quondam martini de garibaldo. U.2 559 a.1347 domini-
D gardigin. cus de gari~.aldo. PCC 1.49 8. 1357 (Sav.) felixis de gari-
gardinus sm. "giardino" baldo nolam , ODG 829 a. 1377 pro raffaele de garibaldo.
CDG 292 a.l153 vel vineam plantaverit aut gardinum L garibaldus.
construxerit. garibaldus n.p.
L iardinus. (de)mo.nte iardino.. RAN Il a.673 ("Lapide trovata nel/250 nel castello del-
gardinus cogno.me la Busseta: "io non la vidi. ma se ne (iffenna l'aulenti_
CSF 79 a. t 393 (Sav.) leonardus gardinus. cit " ): garibaldo grimoaldi regis filiQ. RCA 417 a.971
pri 421 gam
(V.Grav.) et de alias duas panes terra garibaldi et garibal- chonis. SRB 349 a.1407 (Sav.) guillelmus garilius.
di germanis. RSL 20 I a.1277 ante domum raymundi ga- L garigius. garillia. garilium.
ribaldi. MSI 327 a.1500 iohannes baptisla garibaldus. garino I garinus n.p., cognome . .
Cf. DEI.3 1872 s.v. grimaldello: a.1252 (Bologna) guari- PCC 189 a.1391 (Sav.) jacobus ganno 'de valle uzoms.
baIdellus. NAG 14.36 1. PSN 97 a.1394 (Triora) garini: < germ. Waro.
L (de) garibaldo. D garibaldi. garibaldo. gariofanus cognome
garibatus agg. "sa801ll010" U .I 826 a.1228 obertus gariofanus.
eGG 36 a.1259 (Pono V.) promittunt ... dare omne corva- L gariofilus.
men sive lignamen unius tigni ... videlicet materas gari- gariofilus I gariofolus sm. "chiodo di garofano"
batas in plano de parmis novem. COG 40 a.1120 uxori petri leonis niellum unum et ga-
L garibum. D agaibu. riofolos at a1ia servicia. CGS.l 226 a.1158 et urram ca-
garibus I -m sn. "modello. sagolMtura" nelle et mennam de gariofolis. GG.l 49 sg. a.1200 com-
MSG 266 a. J272 homines diversarum arcium ut infra, paravit tot gariofolos .. . illa compara gariofolorum.
scilicet fereme, cahgarie ... marinarie. gariborum et Iigno- GG.2 347 a.1206 lb ... implicatas in libris xxxvi de ga-
rum ...
riofolis. NL.2 260 a.1225 tantam zinzibratam e~ lol ga-
ECICILlOT, Navis l (998) 77 sg. a.1500 (Gen.) sub illa- riofilos... DRG.2 348 a.1251 (Gen.) libras trecentas ga-
met forma, garibo. lalitudine. longitudine et altitudine riofolorum.
prout et sicul dictus iohannes dedit eidem jeronimo et so- L galiofalus. ganafanus. ganoffanus. gariofanus. gariofus.
ciis garibum magistris pro faciendo lignamina in boscho. garofalus. garofanus. garofarus. gariofilus. garofolus.
- a.1520 (Sav.) de peci is quinquuaginta lignaminum gariofolus cognome
quercus tonorum ab usu navis ad illud garibum et mostram CGS.2 35 a.1161 obertum gariofolum.
et mensuram proUI est iIIa mostra et garibus quam ipse ba- gariofus sm. "chiodo di garofano"
tista habuit a magistro bernardo bocchiardo. - a.1563 NL.l 260 a.1203 tot gariofi et nuces de septa.
(Sav.) de mayeriis sexdecim seeundum fonnam sive gari- "
L gariofolus.
bum eisdem venditori bus traddendum per dictos emptores. garlanda sf.
Iv), p.82 a.1551 (Sav.) dc cathedris 200 ligni fagus ... VCB 148 a.1239 (Bonif.) garlandam unam de pellis.
sub iUa forma et garibo per ipsum genesium tradito
garlanda top. "
bartholomeo tlorito de stella. lVI, p.84 a.1561 (Sav.) de
BAV 192 a.1393 (Moncalvo) eastrum et villa garlande.
petiis sex searmorum Jjgni quercus ... secundum formam
garibi prelio exclarando per dictum magistrum bemar- L garlenda.
dum francerium magistrum vasum navigabilium. garlenda top. "Garlenda"
cf. BSL 21 n. "garbo". ZAC 114 a.1263 (Alb.) castrum sive villa quod sive que
L galibum. D 8c,ribo. dicitur garlenda. GGA '44 a.1323 (Alb.) manu ... pauli de
garibus n.p., m. garlenda. .
PLV 105 a.126O (Alb.) garibus de podio lo. G .SERRA,.RSL 17 (1951) 239 < gairilinda, n.p.f longob..
garrica sf. "terra incolta" . cf GRG2.92.
MBL 137 a.l032 (Lrins) in ... pratis. in silvis et in garri- L carlenga. garlanda. D garlenda.
cis. garnagia sf. "guarnacca"
DUCA 37 garricte: lerne incultae. LMS 80 a.1222 lego ... garnagiam unam scarlati. LMS
L garrieia. gariga. garilium. D garricia. 183 a.1222 garnagiam unam de cindato inforatam.
garrica top. LMS 418 a.1226 mantellum meum blaveti et gamagi!lJl1
MBL 190 s.xi. (Lrins) decimum totum in integrum in blaveti.
lavastria ... in bosc gros totum decimum, garnca totum L guarnacca. ;
decimum. gamerius n.p.
garricia sC. "terra i/lcolla" LEM 189 a.1239 gamerius. I
GR 2.36 (Nizza) medietalem lerrilorii ... cum omnibus gamimentum sn. "indumento"
pascuis, silvis et garriciis CDG 164(= RSC 250) a.1143 prohibemus ut nullus ho-
L garrica .. mo noster vel alienus adducat merces in nostro dcstricto
garidda sf. (mur.) "sorta di strumento" que. sint con~ \ 'a n.ostris mercibus ... exeeptis op~ribus
PLL 468 a. 1441 ilem garidde pro ingaridando navem. silvaticis et g imentis. LMS 149 a. 1222 omma sua
L ingaridare. D garidda. gamimenta, qui, us utitur de dorso.
gariga sf. "terra incolta" L garnire. guarnimentum.
MBL 119 s.xii. (Lrins) dominium cultum et incultum, gamire vb. "guarnire, rinforzare" munire:
nemora et frueteta, aquas el garigas hae pascualia et om- LMS 555 a.1226 pro q4a1ibet garnitura septem clavorum
nia .. . peelinentiu. de quolibet scuto quod garnibis ...
L garriea. L garnimentum. garnitura. garnixon. D garn.
garigius I gariglius cognome gamitura sf. "guarnitura, lavorazione"
SRB 148 a.1208-9 (Sav.) oliverium garigium. CAT l20 AND.l 387 a.1222 promittimus ... tibi dare tot imblaga-
a.1323 (Alb.) heredes guillelmi gariglii facii. turas de corio grosso bene preparata ad scutos ... . dando
L garilius. et solvendo nobis den. octo ianue pro qualibet garni tura
garilium sn. "terra incolta" et septem denarios de quolibet scuto quem garni bis ex
RCA 37 a.1143 exeep\.a illa tercia pars que remanet super ipsis. LMS 555 a.1226 pro qualibet garntura septem'
garilium de his duabus partibus de isto manso ... excepto clavorum de quolibet scuto quod garnibis.
quod pars lercia morilur in garilio. L gamire. inguarnitura.
Cf RCA 782. BIR 575 sg .. n. gamitus agg. "guarnito. munito"
DUCA 33 garilla. 4.37 garricll!: terrll! incultll!. U.I 91 a.1144 et dabo predictum castrum comuni ianue
L garriciia. garilius. pro facienda guerra garnitum et scaritum.. LMS 149
prillus I -a cognome a.1222 1ectum meum garnitum videlicet strapunctas duas
RCA 117 a.1145 rusticum garilium. SRB 150 a.1208-9 et unum coopertorium ... et unum eosinum el lintearnina
ego debene garillia. ZAC III a.1262 (Alb.) arnaldi gari- dua. LMS 4 l 8 a.1226 unum tellarium bene garnitum.
Hi. CAT 120 a.1323 (Alb.) heredes iohannis garilii ful- L garnire. guamitus. malgarnitus. .-
gam 422 gui
gamixon sf. "guarnitura. armatura" Cf. JAN "mozzo".
LMS 556 (= AND.l 387) a.1222 item gamixon de scuetis L garcionem. garsonem. J) garso'l .
de coriis montoninis . .. aliam duodenam de gamixon (plur.). garucius cognome
- item garnixones de scuetis de coriiis montoninis. U.2 234 a.1290 (Celle) gandulfus garucius.
L garnire. guarnixonem. (de) guaii cognome
garobolum sn. "serratura, lucchetto?" U .2 641 a.1357 iohannes de gazali.
GR 52 (Novi) si aliquis exportaverit de c1ausuris vinea- gaanus cognome
rum hortorum garobola aut stales de vinea aliena ... MIA 84 a.1263 (Sav.) mussum filium gaani. SRC 188
Cf DUC.4 38 garrolium. NIG 62 piem. garobolum ve! a.1265 (Sav.) vivaldus gaanus, sindicus comunis ac UDi-
c1ausuram "etimologia oscura". versitatis quiliani.
D gazn. gauana. gazzallo.
garofalus sm. "chiodo di garofano"
gasape I gasapium I gasapum sn. "tovaglia':
LEM 254 a.1259 bursam unam et cordonum unum ...
cum garofaIo. LMS 59 a.1222 unam carnagiam c1ameloti el unum paru-
telum et unum gasape et unam situlam. lMS 1838.1222
L gariofolus. garofarus. D garofalo. mantellum unum ... et tria gasapia el strapunctam unam.
garofalus 'garofanus n.p., cognome LMS 409 a.1224 non debet aliquid de gasapiis duabus.
CGS.I 130 a.l157 ego garofaIus de mari. U .2 24 a.1191 DAF 23 a.13oo item gasapa sex, toalioli duo pro manibus.
coram oberto garofano. L gausape. gausapem. gausapium. gausupem.
L gariofolus. gazaria top. "terra dei Cawr; (Crimea)"
garofarus I garofolus sm. "chiodo di garofano" BCl 331 a.1290 cera de gazaria. BCL 366 a.1290 in
GVG 241 a.1278 (Gen.) item garofolorum in pondere li- caffa et in gazaria. ac eciam impero romanie.PCl 500
bre dii. quos dicti fratres hahebant in domo. PVP 317 3.1307 imperator tartarorum in dominio gazarie. FNG 9
a.1508 pro . . . garofaris et pipere. a.1313 ea que esse seu videantur facienda occaxione ta-
L gariofolus. ne, caffe, gazarie, maris maioris. .. OT 529 a.1316 in
garofolus top. caffa et in partibus gazarie. SIG 345 8.1330 ad partes ga-
CDG.1 85 a.1134 pedes decem a signo canti garofoli, in zarie. SIG 396 a.1330 Dee in caffa nec in aIiqua parte ga-
quo canto debet se retrahere. zarie. OMC 114 a.1359 in civitate et insula syi, roddo,
garomacha sf. famagusta, et in lota insula cypri et syria et egypto ae da-
GR 16 (Ceriana) post dimidium mensem aprilis de~n! mascha et in romania et gazaria et demo in quacumque
(bandioti) ducere in garomacham et ultra colles et. Ibl mondi parte et in quocumqueloco. TL.3 581 a.I449 in.
morari usque ad festum sancti barbane; elapsoque dlcto imperio gazarie. TL.3 645 a.I449 quo non possit aliquis
festo, debeanl eos (greges) deducere in arpes. ianuensis appaltare .. . salinas sitas seu positas in toto im-
perio gazarie.
garronum sm. "garretto di animale" . D gazaria .
lG 415 a.1383 et sic de aIiis partibus cuiuslibet bestie. ut gazarus sm. "cataro. eretico"
pectus, garonum .. . CDD 301 a.1435 (Sanr.) macell~to SOV 12 a.1428 (On.). omnes gazari et alii heretici.
res semper dirnittant virgam castroni in garrono, ut Ipse D gazaria.
cames cognoscantur. gascapum sn. "capo di vestiario per la pioggia"
[GR 52 erro "immondezzaio"] LMS 409 a.1224 nihil solvit pro co in tunica nee gasca-
D garn . po. LEM 259 a.1259 item gascapum unum blavi. BSl
g&rronus cognome . . . . 335 (= BVP 227) a. 1271 gascapum meum foratum ... ga-
MIA 83 a.1263 (Sav.) enricum fihum quondam guJ11elml scapum meum ab &qua.
garconi. SRC 218 a.1272 (Sav.) enricus garconus de qui- L galnapem. gastapum. D caziippa.
liano. ODG 176 a.1376 johannes garronus. gazegium top. (Riviera di ponente)
garoa cognome U . I 473 a.1202 castri . .. gazegi.
SRB 65 a.1179 (Sav.) wille1mus garoa. Lgahagium.
L carrussa. carroza. gaella sf. "gazzella ", n. di nave genovese da carico
garosenata sf. OP 92 a.1204 naufragium passe fuerunl plures naves, in-
SSL 209 a.1336 item due pecie de sanguineo. iii. pecie ter quas gaella.
de tene, ii. pecie de biada, una pecia de albo, una garose- BNN72.
nata de suriano, non extimate quia sunt tignate. Cf DEI 3.1777 it. gazzella < arogazal.
garoulea sf. (bol.) "veccia gaella n.p., f.
PlL 514 a.I441 (= VFD 187 a.1403) mercibus subtilibus SlS.2 33 a.1 156 (Gen.) gaellam ancillam suarn. IVI,
et grossis, sale, lignamine, alumine, grano, vino, ceve, a.1203 vendo tibi .. . gaellam saracenam que est aneiUa
garoulea, corceis et lana. tesalve mei generi .
gazlo top.
IVI, n.: "garoussea, espce de vesce qu:on nomme jarousse".
BCa 113(= PAC IO) a. 1019 gazio. plunki. paverio.
garsanedo top.
Lgagiurn.
PAC IO a.1005 garsanedo. (de) gazlo cognome
garsia n.p. RCA 136 a.1143 tilio ansaldi de gazio.
SRC 82 a.1251 (Var.) garsia. SRC 89 a.1257 (Gen.) gar- Lgagium.
siamo gaium top. (Sestri Pon.)
garzolius cognome lMS 295 a.J 223 ubi dicitur gaium.
AMSSSP n.s. 15 (1981) 182 a.1753 (Noli) andrea garzo- L gagium.
lius ... johannes baptista garzolius. gazius sm. "bosco bandito". top.
D carzo'. RCA 47 a.I.143 de castagneto dei plano de gazio... de domni-
garonus I garsonus sm. "garzone, servitore" cato de pl~ de ~~o. BSR 41 O ~. 1254 territori i boschi qui
PCC 145 ca 1356 (Sav.) pro panno garonorum (ms.: dicitur gaZlus aunga. TCL S. V. gllZl, a.l309 (Loano) honnes
garconcium) Dostrorum. AND 6.350 a.1560 cum ... in de gazio. CSF 104 a. 1467 in terrirorio lodani in loco gazii.
s~o discessu reliquerit in apotheca franciscum gropum BIR 575 n.
elUS garsonum ... L gagium.
gazo 423 gata
genietorem sm. "genitore, padre" E. Y.) fundum genava: "cf genve, lat. ge nu "curvatura":
BCO 63 a.1004 ego quidem stefanus fiulis quondam etimo le{JQnzia ?"
johanni genictor et donactor seu et benefactor vestris. L ianua. genava. genuate . genuensi . genuicus. eoua.
L ienitorem. zena.zenoa. D zeno. gelloa.
genoardo I genoardus n.p., cognome genuarius sm ... efmaio"
BCO 70 a.l006 signum m.m.m.m. genoardo. BCO 138 FNU 9 a . 1O17 lercio calende genuarius. BCG 134
a.1028 martinus et genoardus. BSR 139 a.1188 genoar- a. 1027 mense genuanus
L genaris. D genuario.
dus danesius.
genuensis agg. "gellovese"
PGM 13. BCG 46 a.999 monesterio sancti frucluosi quod est con-
L zenoardus. structum in comitatu genuensi prope litus maris. CDG
genoarius sm. "gennaio" 30 a. l108? populo genuen i. CDG 57 a. 1.127 concedo
BCO 133 a.1027 mense genoarius. vobis genuensibus. (altri codd.: ianuensibus). Gm 351
L genarius. sg. a.1169 po int vero genuensi3 navigia secura navi-
genogetum top. (Sav.) gare ... - conventionern facien s in persona genuen-
SRC 149 a.1263 (Sav.) campum unum terre laboratorie siurn. BTS 169 a. 129O item quod genuenses habeant
in genogeto. scribam unum in dugana. OSP 281 a. 1563 iUustrissi-
L enogetum. mus dux et magnifici domini gubematores reipublic~
genana cognome genuensis.
BNA 126 a.1259 (Vent.) obertum genanam. BNA 606 L genua. genuiticu .
a.1264 (Vent.) domus oberti genane. genuiticus agg. "8eno~le.!ie"
D genziana. GIB 355 a. 1169 navis genuitica a quocumque loco ve-
genurum top. (Spotorno) niuens in Romania . . .
SRC 532 a.l189 (Sav.) usque ad costam genuri. L genuensis. genua.
gerbare vb. "dissodare"
genta cognome
FST 76 a.1592 (Triora) i quis ... gerbare vellaborare va-
CAT 119 a.1323 (Alb.) iacoba genta.
luerit ... terram communis ...
gentaculum sn. "servit. insieme dei servilOrI~' L agerbol. zerbata. xerbatorem.
CA 626 a.1292 item in vino et a1iis victualibus pro genta- gerbidus agg. "gerbido. iI/coito. non dissodato"
culo domini. CA 633 a.1292 in pane, vino et coquina FST 53 a.1592 (Triora) in terris gerbidis. vel que Don sint
pro gentacu10 domini et totius familie. aggregate.
L gentem. D gentaggia. L gerbus.
gentem sf. "gente" gerbinus cognome
BSR 331 a.1218 quod magna gens erat ibi. BSL 4 NL.I 56 iohannes gerbinu .
a. 1246 et quod patroni navium et omnes marinarii te- L zerbinus.
neanlur iurare ad sancta evangeli a quod ipsi bona fide gerbonlem top. (Triora)
salvabunt et custodient dominum regem, gentem suain et FST 79 a.1582 (Triora) in nemore gerbontis.
omnes res suas. PLP 113 a. 1250 (Sav.) et gentes fuerunt gerbum sn. " terreno gerbido. incolto"
in medio (in una rissa). BCG 14 3.9657 terri s arabilis, gerbis. campis, slvis ...
L gentaculum. D genie. COL 1249 a.970 (Milano) de silvis roboreis et stalareis
gentilis agg . "tenero. leggero" seu buscaliis et gerbis. MSS 30 a.1030 CUm ... terris ara-
NL.l 204 a.1203 minam unam castanearum viridarum belis, gerbis, campi s, pratis. MBLI68 a.I092 (Lrins)
gentilium. PVP 297 a.1491 pro dicta batestina pro una terris arabilibu s et gerbi s. CDa 37 a.1119 (Cagliari)
cum domeslicis, gerbi , pratis, silvis. pascuis. .. U.l 38
goarnacia agninarum gentile.
a.1131 cum pratis campis pascuis gerbis coltis et incoltis.
D gent. CDG 133 a.1141 caslrum aimelii cum burgo cum sedi mi-
genua top. "Genova" nibus el vineis .. . gerbis, pratis.
COG 30 a.ll 08? beato laurentio de genua. GlB 352 Cf CHAR 1.31 a.812 (Asti) locus ubi nominatur ad ger-
a.1169 habitatores totius civitatis genue . .. - archiepi- ba. P.AEBISCHER. ZRPb 59 (1939) 417-430 a,962 (Lucca)
scopus civitatis genue. IVC 56 s.xiii. omnibus fere libris terris agrestibus. quod sunI. ca taneareis et buscareis seu
antiquis civitas nostra non ianua sed genua nominabatur. gerboras.
SAG 6 S.XV. vetulis autem scriptoribus, dum nostra nomi- L gerbus.
nabatur civitas, genua et non ianua scribebatur. OSP 150 gerbus agg. " gerbido, Incolto"
a.1500 magnificum consilium d()minorum antianorum IEA 93 a.1266 (Alb.) in lerris gerbis. GR.2 36 (Ment.)
comunis genue. (Iv). x.lix Gloss. " questa la prima atte- terram gerbam sitam in territorio de turbia.
stazione [ufficiale l di genua; in precedenza lo fonna in Cf. CHAR.l 53 a.872 (A ti) pecia una de campo et terra
uso era stata ianua". FST 43 a.1 592 (Triora) denarios gerba seo sterpedo insimul se tenente.
quatuor genue. L cerba. cerbus. gerbidus. gerbum. zerbus. D gerbu.
QVS 121 n.: Strab. 4.6 . 1 lCu'tL yvuuv ~1t6plOV gerfalcus sm. "girifa/co (Astor palumbariusJ, uccello
da caccia"
1Y'\xoV. Plin. n.h. 3.5.48 oppidum genua. Pomponio
Mela, 2.4.72 genua. ltinerarium maritimum : genua por- CA 598. a.129~ in ceda pro ~apel~! ~. gerfaJcorum j. aspo
- item In gaUls pro gerfalcombus IIIJ aspo
tus. L ihefarcus. D zifarcu.
N.LAMBOGLJA, RlI 3 (1937): *genuba, cf rotuba "Roja". gessa sf. "bietola"
C.BATIlSTI, RSL 9 (1943) 92 n.: -ua formante lig./
IO
GR 53 (PorloM.) non debent accipere fructus domesti-
med. prei.e .. oppure i.e. (genu "bocca" (W.MEYER- cos, vel caules, poroso gesse vel alia spinalia.
LBKE. Homenaje a Menelldez Pidal, 1.83). o genu " gi- Lgea.
nocchio" (VETIER, PW 13.527). O.ALESSIO, RSL 15 gezo n.p., m. . . ' . .
(1949) 232 sg.; ART 446: "antico tema in -ua (genua, CDL 1250 a.970 (MIlano) gtselbertus qUI et gezo iudex
Mantua, padua) PSL 74 i.e. < lat. genu. HSL 19.145 domnorum imperatorum.
"vo rgallischer Ursprung". PTC 37: cf TV 6.23 (a.! IO L egezo.
geso 427 gila
gesola sf. (mar.) "chiesuola, abitacolo della bussola" giara sf. "ghiaieto, greto"
VPM 454 a.1495 (Gen.) scandalia tres plumbi .. . gesole ACM 97 a.1396 (Carr.) in giara flurninis.
duo ... L giaire. D giara.
VPM 28, 125, 150: l'origine del termine a Genova o giarra sf. "giara, orcio"
Venezia; di qui il fr. gsole (s.xvi.), it. chiesuola; m.s. CAR 80 a.1489 exonerare vel portare ... de cetero et in
D gexa!ura. futurum aliqua olea, vegetes vel giarras oleorum.
gesta top. "Lastra", L iarra.
GR. 53 qui habitant a gesta usque roboretum. giardinus sm. "giardino, orto"
Iv!: forr. presso Cogoleto, segnava il confine occidentale CDG.I 20 a.11 04 ianuenses vero ruam unarn acharuntis
del distretto genovese. menlre Rovereto. tra Zoagli e iuxta mare et giardinum unum pro tercia parte civitatis ...
Chiavari, segna.va il confine orie~llale" habere cum rege baJduino pactum fecerunt. .
gestare vb. "fa re le occorrenze sue" L iardinus. . \
GR 2.37 ullus audeat. geslare seu stercora vel alia tmpia giaretulum top. (Sarz.)
facere in strata vel viis publicis. GSS 47 a.1330 (Sarz.) extimationes terrarum .. . giaretu-
Cf NIG 68 a.1450 (Casteln. Scrivia) nuLlus presumat su- lum extimentur libra i. et solidis x. .
per strata publica mingere vel gestare (IvI: gestare < ege- L giaire.
stare < egerere). giarie top. (Triora) "
gestus sm. "moda" FST 65 a.1592 (Triora) per vallonum de giariis descen-
BOV 547 a.1452 (Sav.) novos gestus mulierum que insti- dendo usque ad viam. - et a dicto calmo descendendo
gante diabolo noviter videntur portare bordaturas quas per val10num de giariis. '
appellant grandines et corruscationes ellepras. D giaire.
geticum sn. "detrito" giarolum top. (Sav.)
SSA 75 a.1345 (Sav.) item iuro quod faciam iurare mini- CAC 112 a.1179 (Sav.)quadragesimam partem molendi-
strales quod si viderin\. vel cognoverint aliquod geticum ni de giarolo. 1
vel levatam faclum vel factam esse per vias civitatis ve1 L giaire. 1
riparo portus, denunciabunt rnihi. giavarina agg. f. "di una specie di lancia"
L iactus. ACM 76 a.1396 (Carr.) lancea giavarina, spito ferreo.
gexia sf. "specie di pesce" L clavarina. D giavarina.
ASA 295 a. 1350 (Alb.) sardene amplote et zerrj et gexie. gibeleth I gibeletum top. (Gen.) .
gherra sf. "guerra" LJ.1 18 a.ll 09 dono partem et concedo eccIesie simcti
BVN 119 s. xiv. (Noli) propter impedimentum temporis, laurentii ianuensis totum gibeleth cum omnibus pertinen-
vel gherre, mortalilatis .. . tiis ipsius. U.l 173 a.1l54 guillelmus embriacus habeat
L guerra. D gherra. et quiete possideat gibe1etum cum omnibus pertinenciis.
gherghetus Sin. "filo di perle " L gibeletum. . .
BOV 548 a. 1452 (Sav,) coacias vel gherghetos de perJis. gibellinus sm. "ghibellino" ;
PVP 365 s. v. gregetus: "rassomigliava alle coazze lom- FHG 4. 84 ad a. 1248 per ha:c tempora genua: mascharati
barde. cio a collane o nastri lrapunti di perle che si in- et rampini veteribus norninibus omissis comune cetera:
serivano nelle trecce". italia: nomen gibellinorum et guelforum acceperunt. AI
L gorghetus. gregetum. 2.41 ad a.1260 et eiectis guelfis de florentia ... gibellini
ghibellnus agg. ghibellino" in civitate fueru'n t restituti. PCI 503 ad a.1317 et eepit
U .2 694 a.1361 ad eundum cootra guelfos pro parte ghi- inter omnes ianuenses generalis dissipatio et appenata
belina. vel nominata est a diabolo pars guibellina birra et pars
L gibellinus. guelfa birhi et ceperunt intrinseci persequere gibellinos
ghigeta cognome undique. GGA 51 a.1322 (Alb.) interrogatus si armigera-
FGS 366 a.I405 (Sav.) stephanus ghigeta. bat tamquam gibellinus an guerfus. dixit tamquam gui-
bellinus. l
ghlglinus cognome
L ghibelinus. guibelinem: guibellinus. D gibel/ino.
CCS 135 a.1570 (Celle) bemardinus ghiglinus.
L guilinus. gibeUum top. (Gen.) .
U.l 133 a.1147 non observaverunt 1audem et pactum de
gbionus n.p. .
reddenda civitate gibelli'.
U.2 940 a.1384 ghionus decessit superstitibus dictis do- L gibeletum.
rninis albertQ et iacobo.
. gibellus cognome
giaite top. (Finale) . BNA 197 a.1260 (Vent.) raimundus gibellus.
MCD 39 a.1460 (Finale) cui coherent giaire ab una parte, giberia sf. "borsa, carniere"
michael porrus ab alia parte. PVP 239 a.1456 item -giberia una corei cum armis de ni-
L giairius. giairus. giara. giaretulum. giaria. giarolum. gro (n.p.). .
glarea.
PIA 36 n.21: arabo? PVP 364: <fr. gibecire < gibier.
giairlus sm. "mucchio di ghiaia" gibolla cognome
RLD App., 44 a.129O (Men!.) omnes homines (qui) ha- CAT 120 a.1323 (Alb.) obertus gibolla.
bent c1ausuras factas seu orta vel giairios factos in plano Lcepolla.
de carhera ... omnes giairios qui sunt ex parte versus ca- gybus ecce
vum de foxa a debeant esse devastati et explanati, et om- RCA 62 a.1162johannes gybus.
nes culciles similiter. L gobus. D gibba.
L giaire. giairus. gieUus sm. "specie di tessuto di seta"
gialnus I glallus agg. "giallo" . DAF 21 a.1300 fardella xvi. serici gielli, ponderata libras
CAC 460 a.1181 (Sav.) saone nepti mee dimitto iuppam tresrnilia sexcentum de ianua ... dictam setam ...
meam gialnam et bialdum subtile. - CFR 63 a.1318 giginus cognome
partitu facto inter dictos .s apientes ad denarios albos et OSM 149 a.1190 wuilielmus giginus de castello.
giallos . .. (de) gilantis . cognome .
L ialnus. D gialdo. SCS 299 a.1530 (Sav.) manuelem ... de gilantis.
gili 428 girb
---
---~--------~--~ ~--~ -
goma sf. "goma, sostanza per tingere in nero" VPM 432 a.1268 (Gen.) gondola una cum remis duode-
DDG 277 a.1376 pro goma pondis iii. CDC 41 a.1386 cimo CGG 359 a.1275 (PortoY.) navi m unam ... cum bar-
goma caratelli v. MAS 219 3.1466 aquam vulgariter cis duabus. videlicet una de paroscanno et gondola qua-
nuncupatam celandriam, et seu gomam, ex qua fit eiu- dam. PLL 467 a.I441 reme pro barcha, laudo et gondo-
smodi aqua. ra. PVP 295 a.1494 pro precia unius gondole nove. PVP
L gomarabica. guma. D gomma. 328 a.1504 pro bertono quondam beneitini de arnelia pro
gomarabica sf. "gomma arabica, sostanza tintoria" gondola ipsi el socio vendita.
DDG 420 a.1376 pro gomarabicha pondis iii. JAN. BSL 6 sg.: < cymbula. o conchula "scorza dura",
L gama. gummus arabicus. o conchylion "cassa". L.BIADENE, MLA 573: gondola <
gomarenum tap. (Lavagna, V.Bisagno) vondola < volutare (volvere). VPM 27, 88, 116,434: gr.
RCA 284 a.l034 in valle lavania ... el in gomareno. ST 1C6v8u "vaso" (cf vasum : vascelIum). Da Venezia il
9.70: *gumaris "n.p. long." termine pa.lsa a Genova. di qui a Pisa (a./261) e all'il.
gomba sf. "valle, vallone" Dal gen. il fr. gondele a. /246. gondre a.1382-84. Dal
SRC 356 a.1297 (Sav.) campum unum quem laborari fa- gen. o dal ven. o dall'it. il calai. grondola s.xiv. H. &
cere solebat pbiliponus vayrotus quondam, loco ubi dici- H.KAHANE, RPh 5 (1951-52) 176: condura. G.FoLENA,
tur in tremulo in una gamba. GR 53 a.1489 (Dole.) ter- BALM 10-12 (1979-70) 342 n. VIT 1037, LNE 52.
minum parvum, lapidibus malta el calcina edificatum, in CIV 105 sgg.: prima aUeslcI1.ione con valore generico;
la gamba delli crosetti. gondulam a.1094 (Ven.). Come "scialuppa di bordo",
Cf REW2386. a.1229 (Ven .). Come "barca per tragilli pi lunghi"
L gumba calida. D gumba. 3.136} (VeD.). DEI.3 1843: lal. region. condua (n.pl. <
gombegno top. (Sanr.) gr. lCov8u.
SLS.3 180 sg. a.979-80 (Sanr.) usque colla que dicitur L sgondola. xondola. D gon(/ura.
gombegno gonella sf. "vesle, tunica"
Cf. SPL 749. REW 2386. CAC 288 a.1181 (Sav.) gonellam unam extimatam sol. ii.
L compenium. gumbenium. D ghimbegna. GC.2 131 a.1191 gonellam i. et mantelJum i. CNM 236
gombeta sf. "impOSTa sulla macinazione di cerealt" ca.J 204 (Sav.) gonellam brunetam . CNM 76 a.1205
MIA 91 a.1277 gombeta grani. SFG.2 349 a.l 539 gom- (Sav.) gonel.lam i. brunete. VCB IO a.1238 (Bonif.) go-
bete rechi ... rapalli ... nellam corslscham, DAF 98 a.1300 gonellam de viride
L gumbeta. foderatum cendado. PVP 238 3.1456 ilem gonella una
gombetti top. (Triora) panni clarixie albi pro usu dicte quondam luchine.PVP
FST 117 a.1592 (Triora) in his vineis noviter datis in 266 a.1462 item falde iiii.or panni albi cuiusdam gonelle
gombettis. a medio. PVP 338 a.1 506 in .. . gonellis de medio non
L gombus. D gumbu. possit poni in bustis nec in a1iquo loco ipsarum aliquod
gombetum sn. "imposta sulla macinazione di laborerium auri et panni serici. .
cerea/t' L gona. goneleta. goncta. guneHa. D ganella.
SFG 1.28 a.1284 (Var.) lezia vel gombetum grani. goneJecta I gonelela I gonda sf. "gonna, \J~ste"
L gumbeta. SRC 755 a.1414 (Gen.) goneleta una dupla panni albi.
(de) gombo cognome N1S 355 a.l425 gonelecuun unam a domina de veluto de
PLC 113 a.1301 philiponus de gombo. cremexi. PYP 264 a.1462 ilem gonela una bialdi pro
L gombus. puero. BBL 122 a.1475 pro tingere sua goneleta. PVP
gombus sm. "frantoio di olive" 223 a.145 J item gonelleta una panni vermilii foderata
CSD 296 a.1363 (Diano) de gombis olei. CST 278 penna alba pro dieta argentina. PVP 338 a.1506 in gone-
a. 1381 quia sunt aliqui qui tenent et habent gumbos in letis que fienl de panno lane.
territorio thabie ex quorum gomborum aquaque proicitur L gona.. gonella.
ex ipsis sit turpitudo fontanis . GR 54 a.1476 (Vent.) do- gonfaronus sm. "gonfalone"
mus vel gombi ubi franguntur olive sinl communis. LG 303 a.1363 leneantur ip -i patroni (navium) unam
L gombetti. (de) gombo. gumbus. D gombo. banderiam ad arma comunis portare, scilicet gonfaronum
gomiteUus sm. "gomitolo" unum seu vexilum.
SSL 270 a.1336 item tres gomitellos de sotacorta. goperta sf. "panno per coperte"
Cf A.THOMAS, ROM 25 (1896) 83 sg. vero gomissel m.s. LG 558 a.1403 goperte de ypra, pecia una.
L gromoxellus. L cooperta.
gona sf. "gonna, veste maschile e femminile" gorra sf. "gora alluvionale: canale di derivazione"
LG 652 a.I403 de gona veluti de pillo lungo pro domina, BSR 317 a.1225 et cum parte gorrarum pertinentium ad
libras duas ianue. SRC 754 a.1414 gona una panni blavi. ipsum molendinum ... - predictam partem molendini
DKR 611 a.1436 pro precio unius gone de homine panni cum utensilibus et fomimentis et gorris non auferre.
gamelini, foderate penne vetrare. PVP 220 a. 145 I item ZTA 37 a.1386 (Alb.) duas gora sive profunditates aqua-
gonam unam tinclam nigram pro domina. BOY 548 rum.
a.1452 quod aliqu3 mulier vel etiam puella .. . non possit L gulla. gura.
portare aliquam gonam iornetam et quamvis vestem de gora top. (Gorra)
ceta. PYP 238 a.1456 item gone due panni nigri pro usu SF 102 a.1179 (Sav.) omnia iura et possessiones et
dicte quondam luichine. PVP 266 a.1462 item gonam usus ... infra episcopatum saone et extra episcopatum
unam gamelini pro homine. TL.3 440 a.1474 pro facien- usque ad goram.
do gonam unam . PVP 276 a.l488 gona una roani de peci L gorea. gura.
iiii. a domina; gona una misculi clari foderata vurpium. gorablus I gorabus sm. "specie di nnve"
L gonella. goneleta. gunna. gunella. goneta. D gonna. ACC 37 a. t 102 galee viii. de ianuensibus venientes et
gondola I gondora sf. "scialuppa; imbarcazione di cum gorabis viii. et cum nave una Magna cum militbus .
.equipaggio delle grandi nav;" CDG 19 a.1102 cum viii. galeis et gorabiis viii . ACC 40
BSL 6 sgg. a.1246 item quod habeat dieta navis unam ad a.II05 et cum militibus in gorabiis ianuam per mare
barcham canterii, barchas duas de parascalmo et gondo- venit.
lam. BGS 82 a.1248 gondollam unam cum suis remis. L golabius. golabus.
gora 433 gotu
CAC 157 a. 1179 (Suv.) omnia iura et poossessiones et GR 2.37 (Ceriana) post dimidium mensem debent eos
usus quos dominu ' cnricus marchio tenet ... infra episco- (oves) ducere in goromacham et ultra colles.
patum saone et extra episcopatum, usque ad goream, a L garomacha.
pace tremuli in hac, ct. a .iugo usque ad mare , gorzegnum top. (Langhe) ., . .
L gora. gorrela. MMA 2.317 n.40 a.llii in loco qUi dJCltur ceva, In gor-
gorellum sn. "usbergo. armalllra" zegno ... - excepto in gorzegno.
CNM 244 a.1203 (Sav.) gorellum i. quod habebat in pi- gorum sn. "goretto, specie di r~te da pesca" .
gnore. PPV 85 a.1370 (Portov.) omnes plscatores gororum, na-
L corellum. samm, tremaiohIm ...
gorreta sf. "l'ialllagione di salici .. Cf. PPV 68.
CHAR 103 a.902 (Vercelli) unum mansum in goreta ,hac- goslinus n.p., cognome
tenus pertinente de curte nostra. MSS 108 a.1137 (Sez- SRB 125 a.1004 (Vado) goslinus . .U.l 115 a.1146 oddo
zadio) coheret ei cx una parte gorreta. goslinus. SRB 366 a.1424 iohanne goslinb. .
L gura. gorretum. L gozellinus, . j
gorreta top. (Ba(Jall4cco) goo cognome
U.I 13038.1259 vinca una ad gorretam. SRC 381 a.1318 (Sav.) petrus goo.
L gorea. gorretum. gura. D gorrea. gorretta. L godia. gozo. "
gorretum sn. "pialllagione di salici" gotta secca I gotasicha top. "Gottasecca (Lc:-nghe)
CGS.l 262 a.1158 quod habemus in gorreto et cannetis CHAR 334 a.999 sercineto. lavagda que dlcltur gotta
que sunt in plano fegini . RCA 99 a.1160 gorretum de secca. saliceto. SRC 299 a.1227 (Sav.) maynfredus' de
muruallo. ReA 97 sg. a.1 L64 Jaudaverunt quod guido gotasicha.
de laude destruat novum opus quod fecit ad sanctum pe- gotefredus n.p.
trum de arena super terram archiepiscopi ad tluvium PAC 5 a.l000 gotefredus.
pulcifere, videlicet fossatum et clusam quam fecerat per golerio cognome
transversum volens capere aquam de lecto ipsius flumi- DDG 257 a.1376 in cocha roy goterio. .
nis pulcifere ct per eas duce re et immittere in clusam gotia top. "terr.itorio dei Gott' .
molendini de fuce. neque possit de cetero huiusmodi su- MNA 86 a.1386 (Caffa) pro redempcione ... hommum
per terram illam et gorretum facere, nec aquam capere in existentium in gotiam.
tota fronte ipsius terre vcl gorreti curie archiepiscopi. gotoxius cognome
1 .
fuit etiam ipse guido in iure eonfessus terram hane et CAT 145 a.1326 (Alb.) obertus gotoxius.
gorreturn curie archiepiscopi esse et ex gorreto quod ibi gottus amo "bicchiere, tazza"
est annualem redditum curia capit a condut toribus. {Sul- LEM 234 a.1238 amulas duas et gothos duos. VNB 8
la base di questo testo RCA 782 Gloss. intende erro- a.1247 (Bonif.) de toto eo quod mihi... dare debeba~. ~t
neam. gorretum come "gora,gorelo: canale per lo cui specialiter de moiolis sive gotis quos tibi comodavl 1~
mezzo cava.vi l'acqua dai fiumi, torrenti, ecc., in servizio acri ... FCD.2 245 a.1278 (Gen.) siphos et got05 coralli
dei molini ' /. GR 53 a.1327 (Ovada) de non incidendo nacare et argenti. FCD l. xi. a.1312 (Reg.) 2500 gotos
in alienis gorretis. cardinales. SSL 224 a.1336 unam cuppam et unum
L gura. gurreta. ghottum aureos cum copertoriis etiam de auro. SSL 270
goua 434 gra)
sg. a.1336 alia diversa et minuta iocalia . .. vasa argentea, argenti. CVQ 339 a.1407 (Qui!.) quod nullus ... portet
gottus de ebore, rama de corallo, perle ... gotus de cornu. arma aliqua offendibilia salvo gradio latemo de mensura
GLI 64 s.xv. ciati sive gotti. ad plus unius parmi.
REW 3931 , ALE 206, 426: lat. guuus "vaso dal collo L gladius. D iao.
stretto". gradus sm. "scalino"
gouaiurn sn. "guaio, malanno" LG 968 a.1403 (= DSP 13 a.1459) ad gradus sive scali-
CAR 42 a.1457 si fuisset aliquis qui auguravit in gouaia nos moduli. AND.6 30 a.1573 per duos gradus seu scari-
alicuis socius ... nos. DSP 310 a. 1573 de removendis gradibus civitatis ...
D guai. - circa remotionem scarinorum. .
gova sf. "goa, cubito" gradus sm. "muretto di sostegno"
CP 166 a.1391. pro quinque govis seu cubitis terre vinee PPG 87 n.53 a.1546 gradus seu muriceli ut vulgo dicitur
L goa. D gova. paramuri.
gozellinus n.p., m. grae sf.pl. "graticci su CIIi si mettono a seccare fichi
U.I ]]5 a.1146 gozellinus. o castagne"
L goslinus. CNM 413 a.1205 (Sav.) et vinea cum domo et teeto et
gra. abbrevazione di "granum "grano, moneta frazio- ginzario el grais et butis viii.
naria del tareno" L cratem. graia. D gr_
CA 594 a.1292 summa istius rotuli: xxxvi li. xix s. viii grafagnana top. "Garfagnana"
d. regalium, qui valent xxxvi fior. xix reg., qui regales va- AI 173 ad a. 1247 homines de lunexana et grafagnana.
lent ix. gra. graphicus top. (Legino, Sav.)
gracia n.p. PCC III a.131.9 (Sav.) peciam terrepositam ad leginum
SLS.2 184 a.1268 (Gen.) gracia acimator. in monle graphico.
L graciadeus. D gracia. grafigatura sf. "graffiatura, ferita"
graciadeus n.p. PPV 79 a.1370 (PortoY.) non audeat facere sanguinem
DRG.3 1061 a.1312 graciadeus de nigro. alicui de pugnis in nazo, grafignaturis manuum.
L gracia. L graffus. D grafia.
grada camunna top. "Gratemoine, nom d'un ancien grafionus sm. "grossa ciliegia gustosa"
prior connu aujourd'hui sous le nom de Mousteret (AI- GR 2.37 tribual minas sex nucellarum et unum gorb~um
pes Marilimes) " grafionorum aUI ceresarum grossarum. .
MBL 63 a.l060 sancta maria de grada camunna. D grafin.
PSC 36: cf. (Buggio, Y.Nervia) gre "zona erbosa, da pa- graffus cognome
scolo" (REW 2304 cratis). CSF 79 a.1393 (Sav.) nicolaus graffus.
L camunna. L grafigatura. D graffi.
gradalectus sm. "scodella, calino" graia sf. "graticcio"
SIP 177 a.1420 (Massa) octo gradalecti de terra. OSB 101 a.l577 (Baiardo) fabricantes graias in nemori-
Cf $lP 217. DUC.4 91 gradalelus, gradalus: vas men- bus baiardi.
sarium, catini species L cralem. D graia.
L gradelinus. graida sf. "graticcio"
gradariurn sn. "scala" CSS 199 a.1435 (Sanr.) graidam vel cohalium seu aratrum
GR 76 a.1476 (Gorbio) similiter debeat esse communis vel aliud simile pro laborerio. CSS 232 a.1435 (Sanr.) a1i-
planesteUus qui est in summitate dicti gradarii, ante por- quod lignamen siCUI sunI tabule, assie, graide. cohacii.
lam introytus. CSS 236 a.1435 et si penes aJiquam personam invente fue-
D graddu. riOI plee seu graide faete de coUeribus vel vercele seu virge
gradelinus sf. "scodella, catino" ex ~p~is, virides el recent~s . : .. GR 2.53 a.1435 (Sam.) de
NBI 41 a.1390 item gradeLini xij stagni. graldls aratro ~bu~ et. slmt~lbus furto ablatis. Si aliqua
L gradalectus. gradilinus. graretus. D grar. persona commlsertJ furtum 10 aratro bovum. sive aliquo
gradiceriurn sn. "graticcio, essiccatoio" utensili pro laborerio bovum, sive in graidis vel cohatiis ...
GR 53 (Nizza) si quis furabitur in areis sestarium bladi OR 2.53 (Baiardo) fabricantes graidas in nemore bai ardi.
vel plus, in gradicerio sestarium ficuum ve] plus, dabil L glaida. graia.
pro iustitia ... graira sf. "ghiaieto"
L cratem. ASA 455 a.1350 (Alb.) a grayris fluminis arocie. eST
gradicia sf. "graticcio" 288 a.1381 (Taggia) bestie invente in alienis blavis ...
TL.2 243 a.I463 gradiciis badilibus ciapis tabuHis et li.- dummodo non sinI graire vel zerbum. .
gnis pro reparatione pro balistis et alia similia. L gralanicum. giare . grarea. grava.
L cratem. graia si. "scolapiattt'
gradilinus sm. "scodella, catino" CGS.l. 25 a.1156 una graia de ferro ad ponendum scu-
CPB 245 a.1388 (Piac.) item acta gradilinos de peltro. tellas.
L gradelinus. grallinus. PAC 20.
gradilem sm. "graticcio" L cratem. D greisiu. grixela.
RL 209 a.1279 (Apric.) de non accipere aliquid de gradi- ' graizatus agg. "fatto a graticcio? "
libus. U .2 192 a.1289 ilem teetum unum iacenlem in eodem
L cratem. loco graizatum, cui coheret ab una parte via .. .
gradius sm. "spada, coltello, pugnale" L cralem.
CA 623 sg. a.1292 item in tribus gradiis pro coquina ... grayxela sf. "graticola"
- item in tribus gradiis pro domino. SIG 325 (= VFD PVP 221 a.1451 ilem grayxelam unam. PVP 270 a.1477
89) a.1330 spatam unam et gradium de latere. LG 266 grai1lella una. pvp 273 a.1488 graixella una de ferro.
a.1363 maceri i ... numquam ~sse possint sine gradio, spa- L grixella. D gradizella.
ta s~u vassaloto et ?ocholeno. DDG 399 a.1376 pro ... gralanicum (Op.
~adlOrum coffano .1. BF 86 (fine s.xiv. Sav.) ilem gra_ PAC 5 a.11 ()() inloco et fundo gralanico.
dJUS unus cum manJcho uno corali ("di cuoio ") guarnilus L graira.
435 gran
ve) grangiarn ... fregerit, bannum seu penam quinquagin- BNA 351 a.1261 (Vent.) peciam unam terre agregate fi-
ta so.lidorum incurrat. GVG 272 a.1284 trentanaria qua- cuum, vitium et orti, curo gratis decem et uno coacio. su-
tuor ovium de Iaete que sunt ad grangiam de goyde vel perpositis.
ad dictum monasterium. GR 2.37 (Sospello) nulla perso- L eratem. gratam.
na audeat edificare seu facere aliquam domum seu gran- grata sf. "gabbione di vimlI; usalo nello scavo di
giam, eellam pro companagiis in terris communis. trincee"
L grangerius. D grange. AI 126 ad a.1242 et paratis gratis et aliis multis hedificis
granita sf. "sorta di ornamento di abitt' ad prelium. .
SSL 196 a.1336 una dalmatica diasparata cum granitis et IVI n.: cf GU 823.
frisiis deauratis. L gratem.
L grandinem. grabKaseum sf. "grattugia"
granoara top. (Vent,) . SSL 218 a.1336 item duo gratacaseum.
TMV 67 a.1260 (Vent.) ubi dicitur granoara. L gratarolia.
grat 437 grex
gratagroia I gratairolal gratairolia sf. "grattugia" gratille sn. "gratile.fune di rinforzo della vela"
BF 86 fine s. xiv (Sav.) item paella una cum gratagroia. PPG 320 a.1560 (libbre 8) gratille.
PVP 235 a.1456 item ... gratayrolia una . PVP 248 D gratiri.
a.1458 gratairolia una ferri. PVP 270 a.1477 gratarole gratis avv. "gratis, senza contropartita, senza paga-
due magne. mento di interessf'
L gratarolia. LDM 18 s.xii-xiii. gratis et amore. DBN 100 a.1197 me
gratanatlca cognome accepisse a te willelmo ormengaldo bancherio mutuo
CDG.2 76 a.1168 obel1US gratanatica. CAC 145 a.1179 gratis libras cIx.
(Sav.) obel1us gratunatica. L gratanter. gratia. L gratizem.
Lgratarolia. D gTattQcu '. gratula I gratura sf. "grattugia"
gratanter avv. "voleTllieri" LMS 242 a.1222 item setacii duo, item gratula una. CA
LO 35 8.1339 gratanler et benigne. 592 a.1292 in una gratura et ij coclearibus ferreis.
L gratis. L gratarolia. D gratua.
gratapaUea I gratapalia cognome graturollus sm. "grattugia"
PMS 134 a.1218 a guillelmo gralapaHa. AMSSSP n.s. CPB 242 a.1388 (Bobbio) item unum graturollum. ' .
15 (1981) 43 a. 1240 (MiLl.) guliermus gratapallea. L gratarolia.
L gratarolia. grava sf. "greto" . I
gratarolia sf. "grattugia" GR 54 (Nizza) avere minutum stet in grava palionis.
COS.2 204 a.ll64 patellam. gratesellam, lucemam, gra- L graira.
taroliam. LMS 59 a. 1222 et grataroliam unam. LEM graveUasca top.
224 a.]230 grataroliam et rasaroliam. VCB 179 a.]239 RCA 17 a.1143 glflveliasca (testo mutilo).
(Bonif.) grataroliam unam . PVP 257 8.1459 item lebes graxei top. (Celle)
unus magnus pelre cum una gratarollia. CCS 55 a.1414 (Celle) usque ad graxeos.
Cf. MUI 165 gratirola . CVM mi/ograttirola . D graxea.
L gratacaseum. gratagroia. gratairola. gratairolia. grata- graxia sf. "grascia, grasso animale"
natica. gratapaHea. gratarolius. grattatorem. gratatoria. SRB 363 a.l424 (Sav.) in gabela graxie saone.
graterora. gratesella . gratula . gratura. graturollus. L grassia. .,
D gratl. greba sf. "zolla di terra": simbolo di investitura
gratarolia cognome PCA 48 a. 1275 (Alb.) et in signum tradite possessionis
SRB ]90 a.1248 (Sav.) ansaldi graterolie. investivit eundem presbiterum... grebis ae trunehis arbo-
gratarollus sm. "specie di arma ?" rum quarumdam terrarum ipsius ecclesie.
PLC 22 a.1301 balistas ... quadrellos .. . verrugos .. . grata- L gleba. .
rolios centum. gregetusl-m smln. "collana, filo di perle" .
L gratarolia. NBI 38 a.1390 amexia subtilia in diversis locis sunl, ut'in
grattatorem sm. "fclutore" primo gregetum unum de perle ceclxxxxviiij, de carati
OR 2.37 (Vent.) fuerunt grattatores et capita proditio- liiij. PVP 336 a. ]506 sponsabus .. . liceat pol1are grege-
nis ... tum unum sve filum pe~larum ad collum.
L gratarolia DUC.4 109' gregetum: omame1l.i genus (jr. col1ier).
gratatoria sf. "grattugia" L gherghetus. gregetus. greghetinus. greghetus. gorghetus.
GR 54 a.] 257 (Venl.) item catenam unam. lebetem greghetinus sm. "braccialetto di perle"
unum ... grataloriam. situlam .. . RSR 59 a.l454 (Sav.) greghetini perlarum quos portat ad
L gratarolia. . '
manus. .
gratem sf. "graticcio" L gregetus. .
LEM 230 a.1238 item grates duas de vimini. RCP 179 gregbetus sm. ''filo di perle"
a.1259 (San.) teneatur quilibet ... qui asinum habuerit. PVP 299 a.149,2 pro pensione gregheti pro paulo salucio.
portare grates, et qui sic domum suam cooprire volue- L gregetus.
rit .. . gremens agg. "clemente"
L cratem. grata. BLC 112 a.1299 [gre]mens in clepacionem (scrittura il-
gratem sf. "graticcio di vimini usato per lo scavo di leggibile).
trincee negli assedi" D cremente.
AI 72 a.1234 et die sequenti fecit fieri guastum et grates gremiale sn. "veste talare" . ,
in ntaXima quanti tale. SSL 213 a.1336 unum gremiale de seta viridis . ... viii.
L grata. gremiale de tela laborata de seta pro prelato q!lando ceI~-;
graterora I gratesella sf. "grattugia" brabat.
CGS,2 204 a.1164 patellam. gratesellam, lucemam, gra- D gremio. '.
taroliam. grepa sf. "strumento del bottaio"
PVP 273 a.1488 graterora una de ferro. OVG 249 a.1281 (Gen.) ,e~ in fine .dieti termini tibi. dare
L gratarolia. promitto sestam unam, onam unam davinum unum gre:
gratla sf. "pem'ione, rendiw concessa "gratis" da un pam unam.
potente" L grapa. \ . . I
LO 316 a.1363 aliquis civis seu districtualis ianue qui of- grepus sm. "cagnolino"
ficium ad vitam aliquod vel in perpeluum vel provisio- GR 54 a.1519 (Alb.) in catulis parvis sive grepis.
nem annuam. gagia. salarium vel mercedem seu gratiam gretolatus agg.
aliquam ab aliquo rege. principe vel barone haberent. .. si RCP 465 a.1236 (Sarz.) adducendo exinde omni anno
tali gratie, utilitati. provisioni vel gagii renunciaret. .. ian(uensi) curie pro mense aug(usti) certum fictum iiij
L gratis. star. frum(enti) mundi, sicci et gretolati delati et portati in
gratlcella sf. "graticola" curiam castri sarz(ane) ad granarium dom(ini) ep(iscopi).
LEM 241 a.1240 eultellos tres el graticellam. grexencius n.p. "Crescenzo?"
Cf. MUI 165 gratisella. PAC 8 a.l099.
L cratem. D graixela. L crescenbene.
grez 438
grossa sf. "grossa, misura di quantit: /2 dozzine" grota sf. "volla, magazzino, bottega"
DDO 671 a.1377 pro busiorum grosse CXKXX. CPB 245 OS 24 ad a..! 187 pi ani. .. mercatores ianue omnes, quo-
a.1388 (Piac.) item. quatuor grossas de augetis de cervio scumque invenerunt. bonis suis expoliarunt, et de grotis
et soata. - itelrn duas grossas de fubiis feri inter parvas et 1010 iudicatu kalaris eiecerunl. VCB 45 a.1238 (Bo-
et magnas. PVP 294 a.1494 debent pro grossis 22 aluta- nif.) vendo ... grotam unam quam ha bere visus sum in ri-
rum f . 22. pa portus bonifacii. VCB 193 a. 1239 (Bonif.) grotam
D grossa. suam de mare qua modo iaceo ... - actum in ripa portus
grossatus agg. 'spesso. grossolano?" bonifacii in dicta grota.
RH Il (1956) .123 a.1463 (Tenda) per instrurnentum pu- L crota. grotacia. D grolla.
blicurn scripturn et fieri rogatum per guillielmum gelini grotta top. (Celle)
notarium pubLicum .. . in apapirurn grossatum, quod incipit CSS 35 a.1414 (Celle) fusligentur a grotta usque ad m-
in sua tercia linea pomaxii et finii in eadem pecia terre. cbam pastini. _
grossetudinem I grossicies sf. "spessore" grotada sf. "terreno di particolare confonnazione (a
DNB 23 a.1187 bordonales ... omnes in longitudine goas grolle?)"
vii. et duos in amplitudine palmos ii. et quarta et grosse- RCP 298 a.1260 (San.) quartam vero partem tocius bur-
[udine palmos ii. minus quarta, alios ii. in amplitudine gi et grotacias que sunt iuxta faucem tluminis el in Iitore
palmos minus digilum .i. in grossicie digiti et grossos pal- maris, ultra ipsam quartam. sibi dominus episcopus reti-
mum I 112. nuit: in qua quarta et in grotacia dorninus episcopus fa-
L crositudinem. grossicium. grossus. ciet casamenta et hedificia secundum quod sibi placuerit.
grossicium sn. "spessore" L grota.
DNB 22 a.1l84 trabes .. . longi de cubitis vii .... et in groxetus agg. "di discreto spessore"
grossicio semidigitum i. DRO.3 668 a.1263 tot pannos groxetos anglicos.
L grossetudinem. grossities. L grossus. . '
grossities sf. "larghezza, spessore" grugna top.
FSL 96 a.1 404 (Sav.) ad iustam mensuram cane Ile que U.I 491 a.1202 in grugna el gaturba.
canella sit et esse inteHigatur palmorum duodecim in alti- L grugnus.
tudine .. . et unius palmi cum dimidio in latitudine seu grugnus sm. "collina, rilievo?"
grositie. PMS 174 (= SRC 186) a.1225 (Sav.) et tenninus qui est
L grossicium. ultra quercum usque ad grugnum superiorem muareUi,
(in) grosso loc. avv. "all'ingrosso" qui est de su per muraciam et est penes quercbum dictam.
ODN 639 a.l254 (Noli) revendat vinum rninutum seu in SRB 205 a. 1225 (Sav.) usque ad dictum grugnum . .. sicut
grosso. RVN 124 s.xiv. (Noli) vendi in grosso. U.2 740 incidit ille grugnus usque ad gropum in quo est crux
a.1365 mercatores ianuenses merces eorum possin! ven- sculpta.
dere minutatim seu in grosso. CCS 32 a.14L4 (Celle) si grugnus sm. "grugno del maiale"
venditio ... facta fuerit in grosso. SOV 275 a.1428 (On.) GR 52 a.1682 (Bobbio) budellos, grugnos seu maxillas,
liceat vendere in grosso. pedes, ungues ...
L (ad{m) grossum. grossus. D ingrosu. L grognus. grugna. D grugnu.
grossonus sm. "moneta d'argento toscana, pari a 21 grugnus cognome
quattrini" BSR 214 a. 1195 obertus grugnus.
PVP 252 a.1458 moneta reperta in petio, videlicet gros- PAC 17.
soni pecii cxxi. . (de) grulla cognome
L grossus. U.l 840 a.L228 rufmus de grulla.
(adlin) grossum loc. avv. "all'ingrosso" L grullus. D grulla.
SRC 260 a.1273 (Sav.) non vendet in grosum. RVN 122 grullus cognome
s.xiv. (Noli) si granum vendetur in grossum. GR 2.38 U .l 1366 a.1261 peciam unam terre in contracta grullo-
pro pannis emendis ab aliis mercatoribus ad grossum vel rum. MIA 80 a. 1286 (Sav.) manuelli gruUi notarii. MIA
ad talium. . 86 a.1297 (Sav.) dominus iacobus grullus. PCC 159
L (in) grosso. a.1370 (Sav.) leonardus grulus de saona. CSF 79 a.1393
grossus agg. "grosso, grande, spesso" (Fin.) antonius grullus.
DNB 22 a.1184 trabium xxviii longitudinis ... et crosi- PSN 97 n.: "frequente a Pigna (a.1394); a.1276 (Aprica-
tudinis ... et latitudinis .. , et debent esse equales grosse le); etimologia incerra"j
et late. BNA 264 a.1260 (Vent.) balistam unam ... gros- L grillus. (de) grulla.
samo CA 598 a. 1292 in grossa carne xxv. asp .. (lvl, gronda sf. "grondnia"
Gloss.: "carne di bestia grossa") . SSA 196 a. 1345 GR 2.37 (Pornassio) qui domum seu casamentum edifi-
(Sav.) quando campana grossa pulsabitur ad stremitam. caverit, taliter debeat edificare, quod grunde ipsil,ls casa-
CST 168 a.1381 (Taggia) et iIIua (instrumentum) ponere menti, seu domus, pLuiant super suum proprium.
in cartulario grosso ad minus unius quaterni appapiri. Cf. DEI.3 1875: a.778 (Rieti) grunda; a.1086 (Roma)
LG 421 a.1383 dalfini autem, serasie grosse et alii pisces gronda, grundaria. "etimologia oscur,?". ALE 401: "cfi
bestinalles. LO 958 a.l404 si ... campana grossa sonetur Varo r.r. 3.3 .5 suggrunda < ge. O\Yf1({)Oa "battigia", at-
ad strernitam. traverso l'etrusco.
L crossu. degrossare. grossetudinem. (in) grosso. groxe- L grandinaria. gronda. grondana. grondaneta. grundarla.
tus. D groso. imbrem. D grunda.
grossus sm. "moneta, pari a quattro denari di lira" gnmdaria sf. "grondaia"
CP 939 a.1348 pro ducatis auri duobus millibus ... et OSS 64 a.1330 (San.) porticus ... cum tota grundaria.
grossi tribus. DKR 27 a.1408, ab eo ... recepisse in acco- Cf. DEI. 3 1875 a.l 086 (Roma) grundarla.
mendacione lib. quindecim ~ossorum de bruges. CCS L grunda.
69 a.1414 (Celle) pro qualtbet appodixia ... grossum grungus sm. (ittiol.) "grongo"
unum papalle. PVP 252 a.1458 moneta in argento vide- GR 54 (S.Stefano) et possint vendere in quadragesima
licei in soldinis et grossis. ' grungum murenam et alios pisces scalie denarios decem.
L crossus. grossonus. L groncus. D grungo.
grut 441 guaI
grutire vb. "scricchiolaro SOllo i denti" guainerius sm. "fabbricante di g.uai,!e. l'
LG 448 a.1383 paDem bene coctum et mondum a lapidi- SF 203 a.1274 cerinum de recho guamenum.
bus, non grutientem. L guaina. ,
D scruscl. 1 ,
Iguaita sf. "servizio' di guardia ~ffettuato dl.n.0tte
guadagnlnus agg. "(pelo) ricavato dalla ripulitura (guardia se di giorno); onere feudale d I' carattere mllltar~
delle pelli e dei fogli di pergamena" imposto al livelilirio; poi servizio di guardia imposto QI
GLig 21. (1896) 449 a.1275 tol.um illud pillum quod cittadin'i; servizio di g",:ardia a bordo della na.ve ".
abradetur et percipietur sive piUabituf de cartibus sive de RCA 37 a.1143 el faclt scandulas. et coopent teetum. et
pellibus boldronorum ... quod pillwn appellatur guada- stringit butes. et torcularia. et tinam ... facit guaitam cot-
gninum et esse debetlavatum et siccum ut moris est. tidie. ReA 41 a.1143 debent vigilare i.n noetibus .ad ser~
L (de) goagnino. guadagnus. guagnus. vandum et custodiendum castrum ... lta ut omm nocte
guadagnoUus cognome duodecim homines simuJ faciant ipsam custodiam ... -
U.2 241 a.l29O (Celle) iohaninus guadagnollus. tres guaitas omni nocle per totum annuJ.ll. RC~ 44
L guadagnus. guagnus. a.1143 debent facere guaitam per totum annum aut oare
guadagnus n.p.
solidos viii. BSR 208 a.1l92 prob.atum est homines de
FNV 155 a.1250 guadagnus de turrigia. GVG 211
a.1274 presbiter guadagnus prepositus sancIi damiani. molazana. pro terris quas tenebnt' in C?~PO ~onnico ...
L guadagninus. guadagnollus. guagnus. D guadagnu. fecisse guaitanl ad castellum molazane et fid~ht~tem cu-
guadium top. rie archiepiscopi. RCP 64 a.1203 debeant lpSl dare ...
MBL 246 a.1 046 (Lrins) quartam parte m habemus in den. viii. imp. pro guaita. PLP 129 a.1250 (Sav.) accusa-
guadio. tus quod ... non ivisset ad guaytam. Rep 66 a.1245
L gagium. (Sarz.) guaitam et scheraguaitam. PLV 104 a.1260 (Alb.)
guadum sn. "guado. sostanza colorante" hostem et guaitam et vias et fomaxiam faciebant. VFD
CD~ 103 a.1392 guadi sacha Ixxx. LG 600 a.1402 de 90 a.1330 per totam eorum guaytam, essendo ad postam
guado in ianua non lenendo. .. - vel aliquid aliud ex sive ad ancollam. SIG 325 a.1330 qui vero ... teneantur
quo proveniat magnus fetor. LG 692 a, 1406 quod aliqua guaytare quilibet guaytam suam. ASA 52 a.1340 (Alb.)
persona non tingat .. . aliquos pannos seu lanam aliquam guaytas et scaravaytas. ASA 290 ~.l350 (~lb.) ten~atur
de endego et. guado miscolato simu!. CAR 89 a.1520 pro facere exercitum ... et cavalcatas et guaytas in defenslOne
guadis portatis ex dugana ad domum dicti thome. civitatis. LG 589 a.1403 excubias sive guaitas. GR 2.38
L guaudum. (Sarz.) nunci leneantur iuramento guaitas et laboreria
guadum sn. "guado, passaggio di fiume" nunciare.
U.I 1383 a. I.261 ad guadum de benedaxio. BIR 566 sg. SCr 55. JAN.2 444. PAC 9. REW 9477c.
D gau. gu. vu. RII 16 (1961) 53. .
guadus sm. top. FEW 17 S. v.: goto *wardja "guardia di giorno; *wahta
GR 2.38 a.l322 (Cairo) .c oncedit plenarn Iicentiam ven- "guardia di notte'! .. . .
dendi. alienandi obligandi et dividendi ac permutandi in- L aguaita. gaytagium. gualtafoha. gU8.1tare. gualtatana.
ter ipsos homines in guado el super guado el in omnibus guaitatorem. guardia. guatarola. D aguaitar.
nemoribus. guaita top. (La Spezia)
.L gualdus. CGG 65 a.1259 (PortoV.) actum in villa dicta guaita sive
guagina cognome termexellus de ysola. . .
CAC 397 a.l181 (Sav.) tili.orum quondam petri guagina. Cf PCT 97: ''franco *wahta. elem. topon."
L goagina. vagina.
guaitafolia n.p. . ..
gugnabene n.p. ReA 137 a.1143 dedimus bonedone de gUaItafolia hbras
"PLC 2~ a. 1301 nomine tuo proprio et societatis de gua- i. pro terra quam tenebat in nervi pro libellaria. ReA
gnabene.
355 a:1168 albertus filius quondam guaita folie.
L guagnus. D guagnar. L guaita. " ."
guagnabonum cognome guaitare vb. ''fare servizio d guardia notturna" ..
DRG.2 423 a.1253 jacobus guagnabonum.
SIG 325 a.1330 qui vero ... teneantur guaytare qUlhbet
L guagnus. D guagnar.
guaytam suarn. LG 766 a.1404 quod marinarii et calafati
guagnonem I guagnonus sm. "protettore (o mediato-
re?) di prostitute" l
laborent. guaitent et faciant ut'eis impositum 'fuerit: :LL
510 a.1411 quod quilibet marinarius et ,soldum acclplens,
PLl> 97 sg. a.1250 (Sav.) et ego dixi ei quod mentiebatur
quia non habebam guagnonem aliquem. - et illa dixit ei et quilibel calafats ... teneatur et debeat guaitare, labora-
quod vivaldus cavaleri.us el vivaldus de balneo erant gua- re et facere secundum qriod ei p~eceptum fuerit per patro-
gnoni eius. - dicenlem .. . quod habebat guagnonos vii. numsuum ..
l'
L guagnus. L guaita. guaitatorem.
guagnus cognome guaitatana cognpme
OSM 43 a. 119O obertus guagnus. U.l 102 a.1145 lanfrancus guaitatana.
L (de) goagnino. guadagninus. guadagnollus. guadagnus. L guaita. .
guagnabene. guagnabonum. guagnonem. D gagno. guagno. guaitatorem sm. "incaricato del servizio di gua~dia"
gualJa sf. "scommessa" ReA 40 a.1143 de guaitatoribus castri de mo1acl.ana:
OR 90 (Novi) quod nulla persona audeat ... facere 'in terra RCA 43 a.ll43 hec est consuetudo et usus castellani qUI
novarum aliquam scumissam neque guaijam modo aliquo. custodit castrum de mola~iana,... in una quaque die debet
guatma cognome vocare guai~atOI:em. et si non venerit ad guaitam sabbato
COS.2 227 a.1156 in capitulo in presentia oberti guaime. sequenti debet accipere ab eo denario.s ii . ._
.L guaina. L guaita. guaitare .
guaina D.p.; cognome guaia n.p.; cognome
COS.1. 5 a.1155 a te oberto guaina. CGS.I 125 a.1157 PCC 8 a.l200 (Sav.) defuncto guala bone memorie pre-
pro ... guaina pexO. sule saonensi. SRB 33 a.1212 (Sav.) exceptis . .. guala
L deguainare. gayna. guaima. guainerius. D guena. calegario. NL.2 6 a.1216 guala laurentis.
guai 442 guar
guardatore m sm. "guardia comunale; esecutore di norum. SSL 158 a.1304 guardianum fratrum minorum
giustizia;" cognome de ordine et convento sancti trancisci de ianua.
PCP 581 s. xii. si vero guardalor reum presentem in ia- ALE 448: a.1188 wardianus.
Dua vel districtu quesiveril ad domum et eum non invene- L guardiania. D guardiamo
rit... PAC 4 a.1141 guilelmus guardator. RSC 248 guardinapum sn. "guardanappo, tovagliolo:'
a.1143 nulli guardatori dabimus de communibus rebus SSL 208 a.1336 iii. guardinapa de opere remensls.
per mensem nisi sol. v. (Cf BIR 552 sg., n.). RCA 94 L gilardanapus.
a.1153 consules .. . missum domini archiepiscopi pro eo guardiola top. (Roquebrune)
per malcavaJcam guardalorem in possessionem supra no- U .2 642 a.1357 pecia terre posite in guardiola alo buzo.
minalarum lerrarum .. . miserunt. COS..l 5 a.1155 larn- L guardia.
bertus grillus, balduinus de castro, sigifredus. conradus et guardionem sm. "guardia, attendente"
petrus papienses guardatores. CGS. l 88 a. 1157 rainer RCP 653 a.1273 (Sarz.) et debet habere ab ep(iscopo)
guardator. COS 55 5g. 8.1186 rufus guardator. NB 27 vietum et vestitum, sieut alii farniliares, pro se. uno guar-
a.1198 lambertus guardator. NB 131 a.1198 dedit cintra- dione et uno equo, ita quod guartionem ep(iscopus) non
co sol. i. el guardatori bus ii . sol. NL.1 206 a.1203 mai- induit. .. .'
fredus guardalor. RCA 470 a.1205 amicus guardator. L guardia. guartionem.
CLS 12 a. 1213 obertus de insula guardator. NL.2 262 guardonem sm. "guardalo della scarpa"
8.1225 alamannus guardai or. Al 53 ad a.1230 et. cum mi- CSS 324 a.1435 (Sanr.) callegarii. . . debent ipsas sollas
Iites domini spini et oclo nobiles et guardatores vellent facere secundum modulum eis datum per consiliarios
ipsos malefactores de domo . . . extrahere et ad supplicium dicti loci, et taro longum et largum qui sufficiat et in quo
ducere, mulieres ceperunt proiecere lapides et impellere possint etiam fieri guardones.
guardatores. VCB 1 14 a. 1239 (Bonif.) per rainerium eo- D gardn.
rum guardatorem (dei castellani di BOfrijacio). LG 119 guarentare vb. "garantire"
ca.1330 clavigeros et eorum scribas et guardatores com- RPV 195 a.1191 (Sav.) hec omnia ab omni homine dif-
munis. SSA.2 224 a.1345 (Sav.) officiariis seu campa- fendere et guarentare.
riis, seu guardaloribus comunis saone. D varentixe.
L guardacampus. guardaorem. guardare. quardator guamacca / guamachia '/ guarnacia sf. "guarnac-
guardatorem sm. "custode" ca, zmarra, sopravveste, mantello"
VCB 141 a.1239 (Bonif.) constituo fratrem meum ... do- CAC 270 a.1179 (Sav.) et duas guamaccas. GO.2316
minum el guardalorem rerum mearum dum venero. a.1206 pelliciaro .. . et guamaciam ... et iupas .. . et palu-
guanlatorium sn. "specie di veste: soprabito?" tellum i. FCD 2.21 a.1275 tres guarnacias. GSS 115
SSL 204 a.1336 guardatorium gonella cum caputio sine a.1330 (Sarz.) guarnachia ... ' traynari possit per terram
fodra. uno bachio ... et non ultra. GR 2.17 (Bobbio) guarnaca
L gardatorem. de femina sine busto cum bugeto.
guardia s1'. "guardia, clmodia; servizio di guardia" Cf ACS 40 a.1339 (Verona) guarnacia. SRV S. xv. (Ven.)
LL.N. D'OLWER, ALM 3 (1926-27) 21 a.974 (Catalogna) varnaza. BIO 69, 265 mantov.od. guarnassa "gonna".
guardia "la menzione pi antica ". CDG.l 8 a.1056 si CVM mil. guarnascia "sottana, camiciotto".
per gente m paganam oppressio eril in qualicumque parte B.M.IGLIORINI, LN 34 (1973) 6: dal provo hibemum ,"veste
guardiam feceritis ipsi omni anno tacere debeDt. ACC 29 invernale" .
ad a.l097 cum ceteris qui pro guardia erant... U.l 117 L carnagia. garnagia. goarnacia. guarcacia. guarnaihia.
a, 1146 reddam guardiam prefati castri consulibus comu- guarnissa.
nis ianue. GLig 5 (1878) 341 a.1184 (Sav.) res meas di- guamalbia I guamata I guamatia sf. "guarnacca .
mitto in polestate el guardia fratris mei. ACL 41 a.1344 guarnaihias quindecim dossiorum lepo~ls
scr 38: guardia: "custodia comunale delle terre sollralle et guarnaihias tres ventris leporis. DRG.2 155 a.1213 hb.
all'uso pubblico". xx jan. implicatas ... in guarnata i, ... . SSL 205 a.1336
FEW 17 S.V.: goto wardja "guardia di giorno; "'wahta una guarnatia zammelota fodrata de variis. , SSL 207
"guardia di norte" , a.1336 i. pellis pro una guarnatia. '1
L guaita. guardiola. guardionem. guartuca. reguardia. L guarnacca. ,
vardia. D gouadia. guardia. guameUus sm. I "veste, camiciotto"
guardia sf. "guardia, secondino" LMS 576 a.1226 et unum capa pelle de suriano fodratum
U.2 162 a.1288 pecunia ipsa tradita ipsis carceratis ... de de lendescine cum uno guarnello de vestire elerico. RCP
sua voluntate vel occasione guardiarum sive custodum 654 a.1273? (Sarz.) et debet habere unam tunicam et
ve) pensione domorum. ASA 268 a.1350 (Alb.) pro unum escapum de albasio in hieme, et in estate unum
guardiis que dictum malefactorem custodierint. AS guarnellum.
279 a. 1350 (Alb.) guardie sive custodes privati. SOV guamexonem sf. "armatura" .
255 a.1428 (On.) camparius sive guardia. LEM 251 a.1259 item guarnixonem unam ferri cum ma-
guardia top. nicis. item guamexonem unam ferri sine manicis.
CAC 310 a.l 173 (Sav.) carta gandulfi de monaca de terra L garnire. guarnixonem.
de monte guardie. guamimentum sn. "ornamento, corredo, indumen-
BO 143 a.1263 (Sav.) in fQxinasca de subtus guardiamo to; donativo fatto alle spose per aggirarel 'imposta sulle
Cf. AMSSSP n.s. 8 (1974) 23. . dott'.
guardiania sf. "guardiafUlggio" CGS.l 170 a.l 156 Ib. xiii. in denariis et guarnimentis de
BCM 35 a.1482 pro cabela marinariorum. pro hominibus dotibus eius. LG lO a.1157 exceptis guamimentis et
xxxvi.. . racionali s in libris quadringentis triginta ses, si- vianda et equitaturis. CAC 275 a.1180 (Sav.) volo quod
ve guardianiis ... lb. xx. BCM 49 a .1483 pro viagio u"or mea habeat de bonis meis omnia sua guarnimenta
chii. .. pro guardianiis, pro tempore quo stetit in chio. qua habet pro suo portare. BSR 291 a.1l97 omnia 'mas-
L goardiana. guardianus. saricia mea et guarnimenta mea. LG 16 s.xiii. habeant ...
guardianus sm. "(nei conventi) padre guardiano" guarnimenta xxiv. ferrea ("armature ") videlicet octo pr~
PPE 271 a. 1278 fraler martinus. guardianus fratrum mi- castellano ad minus. 00.2 133 a.1205 aimeline uxon
Dorum de ianua. U .2 164 a. 1288 guardianus fratrum mi- mee lego . .. omnia sua guarnimenta dorsi et dosi. MSS
guar 444 guas
195 a.1205 et ornma guarnirnenta mea et domus mee et 92 a.1250 et barrilia de guarnixonis et arma et seutos.
rnassericia et utensilia domus rnee. OP 103 a.1206 na- BSL 245 a.1268 pro tegendis (ms . lergendis) guarnixoni-
vern ... combuxerunt. extractis primitus ex ea multis armis bus.
et guamimentis Iibras d. valentibus. NL 358 a. 121 O et Cf. MB 106 (Bonvesin) guarnixon m.s. (in ila/. in questo
guarnimenta et omamenta dorsi et adorso ad. usum suum senso solo nel sec. xv.).
facta ("abiti e soprabiti?) U . l 589 a.1217 et observabo L guamimentum. guamexonem. guarnnixana.
meo posse ad eius voluntatem domum et turrim si eam guartionem sm. "guardia, aTtendente"
habuero et guamimenta quecurnque habuero ab eo michi RCP 653 a.1273 (Sarz.) et debet habere ab ep(iscopo) vic-
petita ei non vetabo sed dabo. LMS 149 a.1222 omnia sua tum et veslitum. sieut alii famiJiares, pro se, uno guardione
guarnimenta quibus utitur de dorso. BNA 4 a. 1258 (Venl.) et uno equo. ita quod guartionem ep(iscopus) non induit.
lego ei omnia vesti menta sua de dosso et omnia muni- L guardia. guardionem.
menta sive guarnimenta et iohas. BNA 5 a.1258 (Venl.) guartuca sf. "custodia ?"
omnia vestimenta mea. guarnimenta et arma pertinencia GG.2 316 a.1206 guartucam et caxetas iii de alefanto.
persone mee. FCD.2 208 a.1278 quod frixium est in pon- L guardia.
dere. computata virgula aurea et guamimento serico. un- guaatorium sn. ""asca"
cie quinque. ASA 359 a.1350 (Alb.) exceptis massericijs GSS 66 a.1330 (San.) fieri facere ,q uoddam abeverato-
et guarnimentis dorsi et lecti. SOV 79 a.1428 (On.) ex- cium et quoddam guaatorium de lapidibus astricatum.
ceptis massaritiis. guamimentis dorsi et lecti. BVP 396 D sgua:jsu.
a.1449 pro eius (sponse) omatu, ve] ut dici solet guarni- guascatus I guascualus I guascurtus agg.
mento. DSP 72 a.1488 attributa fuit potestas ae cura pro- SIG 356 a.1330 (dotazione di armi del/a guleaJ lanzie gua-
videndi ae legem condendi contra guarnimenta que dantur scurte bone duodenas sex. SIG 326 a.1343 lacie guascuate
mulieribus seu sponsis que maritantur. bone dozene sex. LG 745 a.l404lancie guascale bone.
L garnirnentum. goarnile. goarnimenturn. guarnire. guar- L goascultus.
nitanum. guarnixonem. guemimentum. D guamimenro. (de) guasco cognome
guarnire vb. "guarnire" SRB 29 a.1198 (Sav.) guilinzonus de guasco. BG 120 's.
LG 706 a.1406 quod aliquis pictor. scutarius vel de dicta xii. (Sav.) turris poncii de guasco.
arte non pingat vel pingi faciat ve! guarnire. sive munire guascus n.p.
aliquod scutum vel rotellam ... nisi sint bona, sufficientia CAC 13 a.1178 (Sav.) gua cus ferrar.
et inchoirata core grosso intus et extra. FFN 342 ''forse < gaudium ( > goiasco > guasco).
L guarnimentum. L goascus. D gasciu ,
guamissa sf. "guarnacca" gUBSOnem sm . "zolla erbosa" . simbolo di investitura
FNV 335 a.1259 supracotum ... guarnissarn unam ... go- feudale
neLlam. BCG 40 a.995 insuper per cultellum fistucum notatum
L guarnacca. guantonem guasonem terre seu ramum arboris .. . legiti-
mam facio tradicionem et vestituram. BCG 47 a.999 de
guamitanum sn. "armatura"
predicta pecia de terra legitimam Cacio tradicionem 'et ve-
VCB 213 a.1245 (Bonif.) unius guamitani ferri et duo-
stiturarn per cultellum fistucum nolatum vuantonem et
rum guantorum ferri. guasonem terre atque ramum arboris.
L guarnimentum. DUC.4 126 gua.sa: crespes. REW 9513.
guamitus agg. "munito, attrezzato. predisposto. for- L uvasonem. varonem. vuasonem.
tificato" guastacunno cognome
CDG 72 a.1132 et non debenl vetare comuni ianue ca- CAC 104 a.1149 (Sav.) quevinea fULt alarnanni guasta-
strum frascarii scaritum neque guarnitum ad faciendarn eunno.
guerram. RCP 284 a.1168 (Luni) castrum ... dare guarni- (in) guastaytiis top. (Sali.)
tum et scaritum in pace et in guerra. CAC 433 a.1181 fe- SRC 160 a.1263 (Sav.) in nemore saODe ... campos
cimus rationem navis nostre in qua dominus marchio ha- quinque in monte mediano. in guastaytiis.
bet quarterium, et muntat per quarterium, fumita et guar- L vastayciis.
nita de omni sartia. Ib. cv. RCP 208 a.1188 (Luni) ca- guastaldia sf. "gasta/dia. territorio soggello alla
strum guamitum et scaritum ad guerram et pacem facien- giurisdizione del gastaldo" I
dam. PRV 32 a.1198 (Sarz.) dare ispsum castrum guami- SRB 320 a.1407 (Quiliano) quelibet persona stans et ha-
tum et scaritum contra omnes homines. PMN 2] O a.1200 bitans .. . in aliqua parte guastaldie teazani.
que navis habet aneoras vi. et aguminas vi. et paresias ii. L gastaldia.
et velas ii. et velonos ii. et bene guarnita de alia sartia que guasta Iignamen cognome
pertinet navi. GG.2 133 a.1205 uxori rnee .. . lego ornnia OSM 244 a.119O marinus guasta Iignamen.
sua guarnimenta dorsi et dosi et lectum guarnitum et L guastare.
oias suas. U.I 592 a.1217 castra guarnita et disguarnita. guastare vb. "danneggiare, devastare"
PMS 214 a.1251 (Sav.) castrum quiliani reddet comuni U.I 767 a.1225 raptorem si habere potuerimus. ad resti-
saone ... scaritum et guamitum sine aliqua dilacione ... tutionem rerum ablatarum cogemus ... si vero ipsum: ha-
DAA 36 a.1274 navem ... guarnitam et apparatam de sar- bere nequiverimus, in bonis ipsius que invenire poterimus
eia. corredis et apparatibus ipsi navi pertinentibus. LG vim passo restaurationem fieri faciemus. vel si potius ma-
681 a.l406 facere crochos bonos et legales guarnitos suf- luerit ea guastabimus et guastari faciemus ad voluntatem
ficienter et bene de bona tela nova et de bono maschaicio ipsius. SSA.2 16 a.1345 (Sav.) et si pena m predictam non
sive corio bene bono. omatus de agnino ut supra. solverit, guastari faciam duplum de bonis eius.
L desguamitus. disguarnitus. gamitus. malgamitus. var- L deguastare. guasta lignameo. guastum. D guastar.
nitus. guastavinum n. di nave genovese
guBmixana I guarnixona I guamixonem smlf. "ar- OP 1.19 a.1211 et unam aliam navem nomine guastavi.
matura" num.
LEM 232 a.1238 guarnixones quatuor de ferro. LEM guastavinus n.p.
244 a.1240 barrile unum de guarnixonibus. VCB 228 RCA 18 8. 1143 (Sav.) caput videi et guastaviDus frater
a.1245 (Bonif.) in canonis ccii . auri et beveris xxv. et eius. RPV 20.1 a.120 I (Var.) guastavini et filiorum eius.
duabus capsiis et guamixanis tribus et toagiis octo. BGS L gustavinus D guastavino.
445 guer
guastlna sf. " c/rea gi occ~pat(/ da un edificio di- num et totum dampnum quod pro ipsis lbris reuperandis
strutto" habebit... 'GG 268 a.1203 omnes expensas et mutuum et
GR 54 item domo!> quirlque e l guaslinam unam cum ipsis gueerdonum. . : . . .
domibus. item quandam guaslinam ubi olim fuh furnus Cf DUC.4 ' 132 gU/ardonum: remuneratlO, prt1!mlu~.
communis. (Stat. 'Vercelli): et ereditor reeusaverit vel postposuerrt
L guastum. accipere solutionem, transacto un mense ... non currant
guastripus m. alique prene, usure veI guiardona veI expense.
'DAA 75 a.1279 panerium unum medium. guastripum et L guerdonum. gueredonum. D guierdon.
corrigium unum. guelcius cognome
guastum sn. "guasto. c/al/lw" CAT 128 a.1326 (Alb.) vivaldus guelcius.
U.I 777 a.1227 el si aliquod dumnum vel guastum fiet eis L guercius.
velin homines vel bona.. . RCO 124 a. 1242 (Ort.) de gua- guelfus agg. "guelfo" .
stho facto eognita mente in ascoso de nocte .. . solvat. .. RL FHG 18 ad ' a.1248 per hrec tempora genure mascharatl et
200 a.1277 (Cipressa) de aho t'urto \lei guasto vel incendio. rampini veteribus nomini bus omissis comune ceterre italire
SEV 61 a.1303 (Vent.) emendare guasta omnia facta in nomen gibellinorum et guelforum .acce~run~ . .~1.2.4 ~ ad
bandita. CST 160 a.1381 (Taggia) de amni bus guastis. de- a.1260 et eiectis guelfis de florentla ... glbelbD1 m ~Ivltate
lictis et maletliciis. FOS 100 3.1397 de dampnis . .intendi- fuerunt restituti. PC! 502 sg. ad a.1317 factum fult con-
sis. guastis. predis et robariis al aliis violenter ilIatis. cordium inter spinulos et partem guelfam. - et appellata
L gastum. goaslum. guastare. guastina. questum. vel nominata est a diabolo pars ghibellina birra et pars
guastUPl top.. guelfa birhi. DRG.3 115? a.l.327 propter guerra~ pr~sen
BSR 246 a.ll93 locure .. . gazolum cum guasto. castello, tialiter occurrentes inter ]anumos guelfos et gUlbehnes.
mareoeto. PCI 508 a.1331 facta fuit trega inter partem guelfam et
guatarola top. (Sarz.) guibellinam. U.2 694 a.1361 ad eundum contra guelfos
PRV 54 a.1295 (Sarz.) usque ad guatarolam colleseole. pro parte ghibeli~a . . SSA.2 225 a.13~5 ~Sav.) contra
D glUl;la. gua;ulrola. guelfos ianuenses mtrmsecos et eorum dlstnctuales et ha-
guaudum sn. "gueldo, aba colorwlle usa/a per tingere bitantes in civitate ianue. SRC 738 a.I41O (Gen.) quod
tessuti in azzurro: surrogato meno ostoso dell 'indaco; qua- comune ianue teneatur et debeat mittere castellanos meto-
si lUtto importalOda Arezzo attraverso mercantijiorentint' . rum castrorum saone ... 'guibellinos tantum non guelfos.
SIG 370 a.1330 coria vero et alumen bombecium et - semper et quandoque pars gu~lf~ dict~ ~iv~ta~is ianue
guaudum et fo zia. . erit in concordia cum statu presentI dIete clvltatls lanue.
Cf Plin .. n.h . 22.2 "glastmn" . V.BERTOLDI, lO 1 (1925) L gurfus. velffus. D guerffo. I
97, 186 sg. LEM 100. MAS 1.11 n.42. DE1.31880: fon- guelfus cognome . .
gob. waid "erba colorallle" SRB 349 a.1393 (Sav.) nicolaus guelfus.
L goadum. goaldum. guadum. gualdum. gueta. D guado. guerra sf. "guerra" .
gubeletem Sin. "bicchiere, calice" CDG 14 a.1099 guerras et discordias. CDG 72 a.1132
CA 600 a.J 292 in ollis el gubeletes. CA 627 a.1292 in castrum ... guamitum ad faciendam guerr~m. LJ.l 9.1
gubel' de terra. a.l144 castnJm ... pro facienda guerra garrutum et sean-
L gobalJatus. tum. U.I I3i? a.1148 et faciant guerram dominis de ca-
gubernacolum sn. "timone" stelleto ... -si evenerit quod comune ianue guerr~ ha-
LG 738 a.I.404 teneantur ... facere avarias sentine, guber- beret cum alberto de gavi ... U.! 139 a.1149 et S1 mfra
nacolorum sive timonorum . istos xv. annos publkam guerr;un habuerit. .. restauretur
Cf; JAN.l 1.63. CVM miro gl,larnacc "timone della barca. damnum quod tempore guerre habuerint. LAG 83
posto a poppa, sul lato destro". ca.lI50 et non faciemus pacem neque finem neqpe u:e-
L gubemure. gubemum. guam neque guerr~ recretaJ11 ~G 6 a.1157 aut f':lcla~l
gubernare vb. "gov(!r1rare, gestire" guerram. RCP 28ft a.1168 (Lum) castrum ... guarrutul?-
G.PETRACCO SlCARDI, BALM 18-19 (1976-77) 29 a.95l et scaritum in pace et in guerra. RCP 208 a.1188 (Lum)
(Varsi) et de ipsos Inolinos debent ipsi petitores curam et castrum guarnitum et scaritum ad guerram et pacem fa-
solucitudinem mitere et gubemare. IVI: "uso terrestre di ciendam. RH 13 (1958) 47 a.1196 (Alb.) iureQ.t fidelita-
terminologia marittima: a.727 (Pisa); a.746 (Lucca). tem civitati et communi albingane, et facere gu~rram et
L gubemacolum. gubematorem. gubemum. D governar. pacem omnibus personis etJocis in ordinationem consu-
gubernatorem Sin . "go vernatore, governante" latus et 'potestatis et comi.nunis albingane. LJ.l 470
LG 496 a.1403 quod gubemator et consilium elligant of- a.1201 promiserunt... facere vivam guerram et ad focum
fi.cium misericordie. DSP 281 3.1563 .i1lustrissimus dux et ad sanguinem cum hominibus suis et cum tom su~ for-
et magnifici domini gubernatores reipublicre genuensis. eia marchionibus. PAA 207 a. f227 (Sav.) facere VlVam
L gubemare. guerram ad sanguinem tt ignem per se et totam suam
gubernum Sn. "carica. ufficio di governatore" forciam et terram et suos homines et fideles. U.1 1144
OMe 362 a.1428 quod domini gubematores sint obligati a.1252 pacem et guerram facere in ordinamento .com~n~s
in principio ui guberni , quando scribuntur stipendiarii in ianue. SRC 40 a.1394 (Sav.) officiales guerre dlcte cm-
cartulario eOrum gubemi . .. non SCribertUf in eorum car- tatissaone: .. - priorem officii guerre. I
tularium dicti gubemi. BIO 9. RSS 33 "parola germ. (werra) affermatasi nella
L gubemacolum. gubemure. D gemo. Romania nel periodo cuLturale francone "~o BLG 25 n., 42.
gubitus sm. "cubi/o. braccio. misura di lunghezza" L gherra. guerrerius. gueriare. menaguerra. vuerra.
CGG 255 a. I.261 CPortov,) unam trappam gubitorum un- D gura.
decim, longam bonam et sannam. guercius agg. "guercio"
Lcubitus. PLP 116 a.1250 (Sav.) dicens per deum orrida guercia fe-,
gudega top. (Y.80rm.ida) re quod non percutio vas. .
CHAR 334 a.999 (Sav.) plebem millesine, plebe sancte S.PIERI , SR l (1903) 33-56: *ex-versiare, + il. bieco.
marie in gudega. SRB 9 a.999 ecclesiam sancte marie in sbirciare. REW 2812. RGS' 168. BLG 25 n., 32 "goti-
plebe gudega. co". l
gueerdonum sn. "imeresse. reddito di un capitale" L goercius. guelcius. guercus. guersa. guertius. vercius.
GG 70 a.1201 omnes expenss et mutuum et gueerdo- wercio. wercius. D guersu.
guer 446 guid
minemus pedagium ullum vel guidonagium aut dacitam guirpidinem I guirpimentum sf. "cessione,
pro strata vel occasione ' trute. rinuncia"
DUC.4 133 guidonagium: Iribwllm est pro securo transito. MBL 75 a.lllO-1124 (Lrins) guirpido de quarta parte
guidus n.p. castelli arluci, quam fecit ugo guilelmus ... in manu petri
CGS.1 171 a. 1157 debet facere predictus guidus calcio- abbatis. - et in presentia duorum comitum vintimiIii ...
narias bona fide. et ali011lm muitorum fecit guerpimentum.
L guidonem. L guerpire.
guielum IOp., centro di produzione di seta? guiardinus n.p.
BRG 306 3.1274 fardclum unum sete guieli. BNA 290 a.1260 (Vent.) ego guiardinus filius quondam
guigienzonus n.p. guillelmi de matarana.
BSL 258 a.]268 guigienlOnus (de) guisulfts cognome
L guiienzonus. guilienonus. DDG 229 a.1376 ambroxius de guisulfis.
guigla sf. L guisurfus. ,
RCA 326 a.1158 a quarta parte vero edificium guigle pi- guisurfus n.p. . ..,
cene quod eSI simil iler supra lerram curie archiepiscopi. . BNA 168 a.1260 (Vent.) item ad gUiSUrfOS, 111 peela una
guyglora cognome terre.
SRB 247 a.1394 (Snv.) iacobus guyglora. L (de) guisulfis. D ghisolfo.
guiienzonus I guilenonem n.p. guJa sf. "gola"
NL.l 1.29 a.1203 guiienzonus de incisa. CLS 32 a.1214 PLP 68 a.1250 (Sav.) et ipse cultello evaginato cepit me
ego bisacia, filiu s guilenonis de bisanne. per gularn dicens quod me scanarct. lA 141 ad a.1292 di-
L guilienonu ' . guilinzonus. cens semper quod dictus guliermus menciebatur per gu-
guJlerius n.p. larn. PPV 76 a.1370 non audeat. .. dicere alicui tu mentiris
L guigienzonus. MIA 84 cH.1263 (Sav.) guilerium gene- per gulam. CCS 105 sg. a.l414 (Celle) tamquam pub.licus
111m barletini. latro suspendatur per gullam per talem modum ut monatur.
gulllermus n.p. "Gug lie /m o" - aliquod verbum iniuriosum infrascriptum, videlicet
CAF 11 ad a.1 OIl guillennus caputmalli consul exercitus quod sit falsus, periU11ls. vel quod mentiatur per gulam.
ianuensium. OP 121 ad a.1212 guillermus embriacus maior. L golleta. gorale. gu1acervi. gu1em. guleta. D guao
CAF lxiii. sg.: v.l. willielmus. gulla sf. (archit.) "gola, sommit dell'arco"
L guilliermus. wermus. CDG 82 a.1133 super ipsas olumpnas snt pedes decem
gullla n.p., f. a terra usque ad gullam de arcu.
CGS.2 105 a.1162 nos donalus et guilia maceUatrix iugales. gulla sf. "gora alluvionale, canale di derivazione"
guillada n.p. ZTA 34 n.3 a.1368 (Alb.) gulla existente in insulam ca-
MIA 75 a.1285 (Sav.) guiliaeia eintragus comunis saone. noariam ... quod aqua facit magnum dampnum per dic-
L viglacia. D gl4[;(/t;a. vigliat;a. tam gullam. - altandi et altari faciendi dictam gullam.
guillelmus n.p. "Cuglielmo" ZTA 34 n.4 a.1376 in duabus gulis. ZTA 36 a.1377
PAC 10 a.1105, 1.109 guilielmus. a.1014 guilielmi. (Al b.) defensionem gulle aque ubi dicitur' mollendinum
L guilliermus. gulielmus. D guillaumes . perdicio11lm.
guilienonus I guilienzonus n.p. L gorra. gorretum. gura.
BSR 32 a.1178 locare .. . guilienlOno zembo locum ... gulabus sm. "specie di nave di piccole dimensiont'
00.2 131 a.1205 a guilienono capono mediolanensi. .. CAF 16 ad a.1118-19 cum galeis octuaginta, cum gatis
predieto wilienono. LJ.l 548 a.1209 vernatie homi- xxxv et cum gulabis xxviii.
nes ... guilienzonus. BSL 257 a.1268 dieta guilienzono. DUC.4 84 golabus: species navigii minoris.
PAC9. L golabius. . I
gulielmus I guliennus n.p. "Guglielmo" salicum. gurarum el canarum sive arondinum ... - iDei-
RCA 19 a.1143 gulielmo pezullo. ASA 167 a. 1238 derunt arOOres, ligna el gurras.
(Alb.) gulienni pognane notarii. lA 141 ad a.1292 gui. NAG 15 . 113 sg. "cDII/lesso coi colore rosso?" REW
liermus aurie ... dictus guliermus. 382 L SPS 1S5 "area celto-ligure o ellOiberica; po-
PAC lO. lrebbe essere denominazione di colore. pre-i.e. (cf basco
L guilielmus. guillierrnus. gorri "rosso scuro), poi paSl'ata al celtico ".
gullizonus n.p. L gora. gorreta. gorretum. gorreum. gorinum. gurra_ gur-
CNM 376 ca 1205 (Sav.) gullizonus fomarius. re. gurrinum. gurrus. sgorinum.
guma sf. "gomma, sostanza tintoria" gurra top.
MAS 227 a.1466 item quod non possit dari cerandria ne- lEA 377 a.1212 (Alb.) in gurra. IEA 83 a.1213 (Alb.) de
que guma aliquibus pannis nec textoriis. lodanis usque ad collam gurre. SF 132 3.1268 (Finale)
L goma. gummus arabicus. item campagnam et territorium gurre. SF 133 a.] 351
gumba calida top.
(Finale) sindicus compagne gurre. U.2 1007 a.1385 be-
SSA.2 93 a.1345 (Sav.) a gumba calida usque ad argios
versus saonam. nedictus de cast.e1o quondam guTri syndicus et syndicario
L gomba. nomine hominum compagne gurre ex villis finarii. MCD
gumbaria sf. "specie di nave da guerra e da lraspor- 38 a.1450 (Finale) in villa gurre.
to, simile alla galea" E.CAVALLI, RII 4 (1938) 236 sgg.
JAN 1.247; 2.252. CIV 113 sg. s.xiv. (VeD.): gr:biz. 't L gura.
K0utJ.nOpl.a "nave tonda, araba". gurdena I gurdina I gurdinem sf. "borsa per il de-
DUC.4 138 gumbaria: navis species. naro"
gumbarolius sm. "frantoiano" CGS.2 204 a. l164 in gurdena una Ib. Ivii .... in altera
GR 54 (Alb.) gumbarolii iurent salvare oleum oli vas et li- gurdena Jibras vigintiquatuor. LEM 256 a.1240 lanter-
gDa. nam ... gurdines tres de corio, candelerium unum. LEM
L gumbus. D gumbario'. 259 a.1259 item gurdinas sex (fra oggetti di pelletteria).
gumbenium top. (Sanr.) Cf PVP 365 S.V. gordena.
U.I lO a.1038 (Gen.) usque in colla de gU,mbenio. L goardina. gordena.
L compenium. gombegno. (le) gurre top.
gumbeta I gumbetum sf. "misura granaria; imposta FNV 222 a.1253 peciam unam .t erre posite ad le gune.
sulla macinazione dei cerea/f' L gura.
NL.2 213 a. 1225 minas ordei ... mundas ab omnibus di- gurfus sm. "golfo"
spendiis et a gumbeta. SRC 306 a.1256 (Sav.) leerius et CGG 61a.1259 (Portov.) a corvo usque gurfum specie.
collector gumbete. LG 165 a.l303 gumbetum grani ia- LS 388 3.1301 ire debeo venecias. anconam et per totum
nue. gurffum et. ampu ti am.
ICO 6.157 s. xiv "i cereali si misuravano con la gumbeta
L gulfus. D gorfo.
sulla piazza pubblica ". CDP 265. gurffus top. "il mare Adriatico"
L combetum. gombeta. gombetum.
PLS 388 a. 1301 ire debeo venecias. anconam et per to-
(de) gumbo cognome
tum gurffum et ampuliam.
PLC 113 a. 130 1 filius aiuti de gumbo.
gurrinum top. (Sanr.)
Lgumbus. " U.l 5 a.962 (Vent.) in locas et fundas matucianas, a pu-
gumbus sm. "frantoio di olive"
RL 211 a.1211 (Alb.) de gumbis sive oleariis. GR 54 cio gunino pino peragallo bialare castalare. . . .
a.1363 (Diano) de gumbis olei. CST 278 a.1381 (Tag- L gura. D gurin .
gia) quod aliquis non possit tenere vel babere gumbum in gurrus n.p.
districtu thabie e.x cuus aqua fiat turpitudo predictis fon- U.2 1007 a.1385 benedictus de castelo quondam gurri,
tanis. syndicus et syndicario nomine bominum compagne gurre
G.SERRA, La storia dell'antica Liguria e di Genova, ex villis finarii.
Capolago 1835,4. 127. N.LAMBOGLlA, RSL 13 (1947) L gura.
95: < cumba. REW 2387 (cf sp. combos "Faftla- gustavinus cognome
ger"). CCS 135 a. 1570 (Celle) per ansaldum gustavinum.
gummus arabicus sm. "gomvza arabica" L guastavinus. .
LMS xxiv. a.1227 (invent. di spezia/e) item centenarium guta sf. "goccia; apoplessia ; nome di malattie di-
i. gummi arabici in libris ii. verse" .
L gomarabica. guma. LMS 465 a.1226 quod le medicabo meis expensis de gu-
gunna sf. "pelliccia" ta quam habes in capite et in cerebro. PLP 73 8.1250
REW 3919. TB 18.44 "non celtico". ALE 205 "mes- (Sav.) uxor mea iacebat in partu et patiebatur in capite
sapico". gutam.
L gona. DUC.4.142.
gunella sf. "gonna. veSTe" D gOla. gussa
GR 2.37 (Bobbio). Cf SAP 407 a.lomb. gunela m.s. guturem sm. (= vulturem) "falcone, avvoltoio"
L gonella. gunelu. U .I 586 a.1216 in altero vero dictorum sigillorum erant
guponus sm. "farsetto" circuii duo. et in exteriori eromt aures bominis et in medio
PVP 292 a.1491 pro ... colario guponi. intra circul.um interiorem erat forma oculorum. nasi et
L iupoDem. oris ... et in exteriori erat simililer guturis forma.
gura sf. "gora alluvionale" . D vollor.
ZTA 34 n.5 a.1376 (Alb.) occasione gure facte per aquam guxa sf. "guscio"
io terra. PTS 48 a.1258 (Portov.) quartinos sex castanearum sic-
L gorra. gorretum. gulJa. carum, mundarum de gusis el marciis.
gura sf. (oot.) "salice da vimini" DUC. 4 141 gussa; putamell ,
SMV 220 a.1342 de dampno incisionis arOOrum videlicet D guscio.
- - -_.. " ._ ~' '. ' .,.---
][ y. "
( ...
,l
qui conducu~lur in bezali causa vendendi, asperos sex ... ihelT1!s cognome
-:- de avalam s. vero amigdolis et carrubeis ... - pro quo- SRIB 349 a.1393 (Quiliano) conradus iberrus.
l~bet ~urru ~ahs .. . - de hi s que percipere potesl.jhegatar L cerrus. D ,chierro.
nus .hgnammum herbarum et carbonum ... ' I !O yerx top. "York (Inghilterra)"
L jhagataria. DRG.166n. .
lema I lemma sf. "gemma: monile" L iarrex .. yarxe.
OSM 151.a.119O vendo tibi unam iemam guamitam et iheta sf. "ornamento di gonna"
unam culcltmm. CNM 350 c8.1205 (Sav.) quod ipsa bo- PVP 278 a.1488 gona uba bocasini a domina con le ihete.
~~ perculsenu ipsam benam de lapide el quod frege- IVI, Gloss. p.366: "da leggere giete o chiete? Forse stri-
rat .pSI baLe lemmam. sce di cuoio o di stoffa (geto il correggiolo che lega il
yemare vb. "s vernare" falco al pugno del falconiere)".
VFI? 146. a.1316 non audeat nee presumal a1iquo modo D geto. (
vellOgen~o yem~re seu sivernare in lana. GR 95 (Vent.) ignem sm. ''fuoco,focolare (=famiglia)" .,
pro transltu a.v~num eunli~m in provincia pro )'emando GR 50' a.l297 (Cosio) quicumque facens ignem ("capo
~ partes manllmas, et redeundo ad partes montaneas pro famiglia") teneatur sol vere debita ... GR.2 39 (Garessio)
suv~o. qR .2.38 ( Venl.) quando eorum animalia mit- non babeat aliquod officium in communi garexii, nisi ste-
tunt lO provlnclam yemandi causa Leril continue ad ignem et cathenam ibi.
L sivemare. . L focus. "'
Jemechla sf. "soprussoldo. regalia" igora sf. "giuggiola" ..
LG 354 a..I 363 ~ltra illud quod consul predictus habel el GR 55 a.1363 (Diano) aliqua persona non incidat nec
babere consuevil et consuetus est a domino soldano et frangat vel accipiat aliquas igoras vel migranos.
curia sua, quod est jemechia .. . L uxolQ.IJ) zzua. . .
D gemicllia. , l 19udep;, ~op. ;6VoBonnida) .1
leneros sm. "gellef'Q" , CHAR.l 403 a.l OJ 4 plebes sancte marie igudega.
BSR 85 a.1170 el nicole ieneri eius. OSM 227 a.1190 f ihinimentum sn. "prestito a interese"
te ~tag~a ienero meo. DRG.3 1106 a.1313 raynero de LG 575 a.1403 expensam erogationem donationem p,ro-
gwsu1fo Jenero dicti gabrielis. visionem ihinimentum mutuum cotumum vel moduro in-
Jenitorem sm. "ge"iture" veniendi vel haben'di monetam in communi.
BCO ~4 a.979 omnia qualUum unica tenuit jenitor noster L ihiuvire.
~~(bcto. BCO 25 a.980 omniia quantum antea tenuit jhiolonus sm. "panno di eha/ons';
Jerutor noster leprundus omnia plenum el vacuum. LG 7~ a.1406. jhioloni.
PAC lO. . jlssartum sn. "vivaio"
L geniclorem. GR.2 41 (Sospello) de banno capientis in alienis jiss~is.
jenoardWi n.p. iissolica cognome
B~R 23 a.! 177 jcnoardus danesius. CSf' 1011 a.1433 (Balestrino) yass;ijlum iissolicam:
L zcnoardus. 'ihiuvire vb. "indebitarsi a interesse" ,
Jenta~ulu~ ~n. "refez;ont! del gioved santo" TL.2 358 8.1465 .d e proprio providerunt ne massaria
~R 40 znt~r~ICI~lU S qua 'cumque commessationes seu ihluviret. ' . . ,
Jen~cula dle JOVI5. s~c li . GR 40 a. J640 (Nizza) a jenta- ~ ih~nimentuIp. ibivime~tum. ibuin)~l1fus .. jhuumenlum.
c~hs el ~omme.sll ombus in ipsis oratoriis ... abstineant, lhuVlmentum. . . .
etJam ab II S que IO die cene domini consueverunt.. ihivimentum sn. "prestito a inte1:es~e" ,
Jenua top. "Genova" I
TL.l 410 a.)455 nf, divulgaretur officia pagas vendere et
M~S ~ sg. a.964 imperante domno nostro OLO el idem oto su.biet:ls essei thi.vi~~ntis ... - passit. vendere pagas de
fiho elus regnanle in itaha anno lercio mense iulio in- lV1. (= 1456) et .hlVlmenta
1
facere ad mteresse compera-
diccione septima. acto ienua. - tam i~fra civitatis i~nua rum. TL.2 359 a. 1465 et ex alia parte scriplum est quod
quamquam et fons . fiunt ihivimenta ad xxv. usque in xxxx. pro cento ... ita-
L ianua. D je"oa. que mandamus 'sub pena solvend ~ de proprio quatenus
ienuensls agg. "gello\ eSt" , r; I
non patiambli fieri il,ivimentum... \.'
L ihiuvire. ibuumentum. ., " I
~.~ 41 8.1460 rnercaloribus ienuensibus brugiis nego-
tJantlbus. Ucinus agg. "di caprone" , ,
L ianua. ianuensis. D j enoese. FCD.2 ~76 a..1281 paq ullin stivalium de pellibus ilcinis albis.
L ircus. I. J
lerapri~w:-a sf. "specie di fanna co (o malattia?)"
I
LMS xxvii. a.1259 (invent. di spezia/e) ampolam unam imposkionem sf. "istituzione"
in qua est benedicta simpla et ponderat ampolla cum ipsa LM 306 a.1313 imposicio offidi gazarie.
benedicta lb. xvii. impositionem sf. "imposizione. imposta. tributo"
[LEM 255 corregge simpla _ set (= seu?) inpla, e intende SRC 97 a.I248 (Sav.) gabeUis, exactionibus, prestationi-
"velo con cui si copronn vas; di uso rituale" (cf DUC.4 bus, impositionibus !=.t malatoltis. UJ 1023 a.1247 nOD
135 guimpla: 308 impla: velum); ma la correzione non imponet vobis ... mutuum vel collectam seu cotumum si-
convince]. ve tagiam seu exactionem aliquam seu impositionem ali-
L benedicta. simpla. cuius dacite. SOV 274 a.1428 (On.) sine aliqua gabella
impiagare vb. '1erire, colpire" pedagio vel alia qualibet impositione '
CAR 15 a.1424 si alqua persona ... fuisset feritus, nec L imposicionem.
implagatus ... impregnaJ'e vb. "rendere gravida"
D inpiagar. OR 57 a.1288 (Alb.) si sc1avam predictam ingravidaverit
implicare vbb. "impiegare, investire" seu impregnaverit . ..
CGS.l. 3 a.1154 confiteor me habere de rebus tuis .. . lb. L ingravidare.
xii. denariorum ianuensium ... et quatuor centenaria indi- imprestare vb. "imprestare"
ci .. . quas et que debeo portare in lombardiarn et implicare CNM 163 a.1204 (Sav.) imprestavit bonoiohanni fratri
ad tuam fol1unam. CGS.l 129 a.1157 implicabo eos (de- suo bizantios iiii. sarrazinales in soria.
narios) in braili silvatico. DNB 65 a.1182 libras ... quas impressura Iitterarum sf. "stampa"
pol1o, implicatas in duabus pannis de mensa. OSM 32 SPAS 437 a.1471 laborare in artificio impressore littera-
a.1190 s. d. ~~. L implicatos i? septem meenis. LAS 65 rum et ea opera exemplare seu imprimere libros et volu-
a.1191 ~~o~~t: .. se prestare hb. cccc pro implicare causa mina. SPAS 440 a.1472 in ane ac anificiis impressure
ponandl In SlClham. GC 191 a.ll91 lib. lxx implicatas in Iitterarum.
impr 457 inca
imprimere vb. "Jtampare" lnaquare vb. "macerare in acqua (lino o canapa) "
SPAS437 a.1471 laborare in ani6cio impressure littera- ZTA 51 a.139O (Alb.) super facto illorum qui xaviant si-
~ et e.a opera exemplare seu imprimere libros et volu- ve inaquant canapas.
mma cUlUscumque fucuhati. videbitur. SPAS 450 8.1472 L xaiguare. .
omnes et singuli libri imprimendi et fiendi ex dieta arte. lnarbus agg. "malato, difettoso"
L impressura. RLC 49 a.1297 (C,;osio) 'si aliqua bestia esset inarba seu
lmprixla sf. "impresa"
magagnata ...
CAP 112 a. I449 se impediel de dieta imprixia vel defen- Inargentare vb. "inargentare"
sione finari i.
D Impreiza. LG 567 a.1403 quod aliqua persona non al!deat. .. labora-
lmproperare vb. "t1CCUJ(JIY!" re ramum vel latonum vel "aliud metallun'l quod non sit
GR.2 40 si aliquis improperaverit alieni de sarzana ali~ aurum vel argentum, supra quo metallo ponatur aurum
quid homicidium ... vel argentum, ex quo tale metallum sit deauratum vel
Ilmpudenter avv. "imp/4dentemente" inargentatum. LG 671 a.1406 anulum rami vellatoni ...
SGS 256 a. 1505 (SIlV.) reprisalias sine ulla iustificatione vel zinturam ... nec aliquod opus rami vel latoni ... que
concedunt contra ianuenses tam impudenter ut nihil im- res siint inargentate vel deaurate. ,(o
pudentius. L argentum.
lmpulverizare vb. "gettare polvere" inasixionem sf. "ammollimento per immersione in
n...3 337 8.1474 quod aliquis impulverizare voluerit ocu- acqua"
lis prelibate dominationi. FIL 306 a.1376 (Sav.) ista lana inasixion.e.facta debet per
L pulverem. ipsos tarezatores scolari.
lmmundacla Ilmrnundlcia sf. "immondizia" lnastatus vb. "inastato, iruerito nell'asta"
ASA 2~9 a. ~ 350 (Alb.) et 'i aliqua persona fecerit im- LG 723 a.1406 quod qui non sit quarelerius non vendat
mundaclam lux.ta fontem vel puteos albingane ... ACM veretonos inastatos.
59 8.1396 (Carr.) nullus proiciat ... immundiciam. SPV L asta.
14 a.1507 (Sav.) lurrim diruerunt et demoliti fuerunt intra bine ad congo "di qui a"
dictum ponum, el illum destruxerunt et replerunt saxis et PRV 127 a',;} 318 (Sarz.) hincad'octo dies debeant fecisse
aliis i!nrnundicijs. et expedisse ...
L immondicia. incalcinalus agg. "(di acqua) ammorbata con calce
lmmunls agg. "mmu"e. eJt'nte" (per la pesca)" "
PRV 7~ a. I 249 (Sarl.) servic ia. scufia, exactiones, condic- SSA.2 69 a.1345 (Sav.) de aquis avarravatis vel incalci-
tiones ..,' ab omni honere. occasione ipsius ciladinatici exi- natis. l
incameratus agg. "di rotolo (misura di peso) uffi- cantationibus, quas facient . .. denarios quoatuor pro libra.
cialmente depositato ?" LG 40 a.1327 interesse incantationibus calegarum.
GC.2 157 a.\ 192 denatii . .. accepti de una zurra piperis, L incantacionem. incantare.
et canto iii. et rot. Iviii. incameralos cum cordis et sacco. lncantatorem sm. "banditore"
PLS 305 a. L30L sachum unum cotoni ... quod est rol. PMS 267 a. 126O (Sav. ) interrogatus si incantatores in-
xxxiii. , ad rotulum cipri incameratum, qui rotuli sunl troitus carruum et casei , qui incantatur et soltus est in-
cantaria duo et rova una de barcellona. cantati in ianua colligebaotur et coUigi. consueti sunto
L camera. L incantare.
incanadelo top. (Vent.) incanticus m. "incanto, licitazione"
APT 25 a.1 064 loco ubi dicitur ... incanadelo (= in cana- GR.2 70 potestas teneatur procedere ad incantcum seu
delo). subastationem.
L canadelum. D canedello" L incantus.
incanata sf. "specie di nassa" incantus sm. "incanlO. /icira ione"
GR.2 49 (Sospello) de banno contra stracantes, amorban- CNM l SS ca.1204 (Sa.v.) habui.l centuram pro denariis
tes et piscantes cum corbino. nauzea, incanata, bertavel. xxxii pro incantu, sed coopertorium habuit pro compera.
barrel et capairono. PLP 213 a.1250 (Sav.) data est cabella capete sive leide
L canna. in consilio sagone in publico incantu peregrino pelegio.
incanevare vb. "riporre in cantina" GSS 77 a.1330 (San.) vendi facere ad incantum. SSA 56
GR.2 40 a.1330 (Sarz.) de dicto suo vino, quod habuerit a. 1345 (Sav.) dare debeat ipsi comuni pro gabella (= cale-
imbotatum seu incanevatum. ga1) seu incantu. VFD 250 a.I.345 (Sa.v.) in ipso incantu.
L caneva. CST 167 a.1381 (Taggia) de caHega seu relauone in in-
incantacionem sf. " vendita all'incanto" canto. GR.2 40 a. 1267 (Apric.) de eo quod iustitia non
PCP 586 a.1316 incantacio sive Iicitatio. possit incantare nec incantari facere in incantis avrigali.
L incantare. L encantus. incantare.incanticus.
incantacionem I incantamento sf. "opera di magia" incaparare vb. "approvvigionare, immagazzinare.
U .2 35 a.1250 co est incantamento, et co facitis... PCC fare incetta"
66 a.131 L (Sav.) aut incantaeiones sortiJegia aut auguria MNA 87 a . I.386 pro incaparare granum. PMN 280
vel maJeficia. a.1479 totam summam sucarorum emptorum et incapar-
L incantare. incantamento. D incantar. ralorum. GR 56 a.I642 (Pieve Lig.) incaparare seu im-
incantare vb. "concorrere, partecipare a una licita- magazenare aliquam quantitatem murte.
D acaparare.
zione"
GR.2 35 a.1430 (Apricale) iIli qui non possunt incantare incapare vb. "incappare. scontrare. colpire"
in gabeLLis comunis. PLP 145 a.I.250 (Sav.) et dum ... haberet cultellum in
manu incapavit ei de cultello in digito manus.
L incantacionem. D incantar. incarceratus agg. "carcerato"
incantare vb. " vendere all'incanto"
PCI 500 lIxiv. remanserunt ibi incarcerati.
LG 20 s. xiii. faciam pensionem unius anni diete domus incartare vb. "uJJicializzare, mettere su carta"
incantari. SRB 32 a.1212 (Alba) ipsum avere plus esse U .14 IO a.126Z quod poteslas ianue et. consiIium civitatis
quam non fuit incantatus. GDN 648 a.1254 (NoLi) nulla ianue .. . in publico parlamento in anima omnium J ura-
persona incantans veL emens ad mercalUm pisces . . . PMS bunt et incartabunt predictas factiones.
267 a.1260 (Sav.) interrogatus si incantatores introitus car- incartare vb. "assumere UII apprendista con regolare
nium et casei, qui incantatur et solitus est incantati in ia- contratto"
nua colligebantur et colligi consueti sunt. GR.24O a.1267 VOL 166 a. 1521 (Sav.) ad ponendum, incartandun et
(Apric.) de eo quod iustitia non possit incantare nec incan- concordandum pro famulo et discipulo. l
tari facere in incantis avrigali. MSG 291 a.1280 non in- L carta. D incart.
cantare sive incallegare ... PRV 102 a.1317 (Sarz.) incan- incasare vb. "costruire wpallne"
tante publice et alta voce sono tube parente, publico cure- E.DEBENEDEIT1. RlI Il (1956) 122 a.I463 (Tenda) posse
rio et nuncio comunis sarane. SIG 402 a.1330 teneatur boscare, pascare, adaquare et incasare .. . sine aliquapena
facere iUam in publica calega palam facta incantari et plus et bampno.
offerenti publice dari. SSA.2 161 a.1345 (Sav.) de gabel- L casare.
lis non incantand~s nisi usque ad annum. CST 205 a.l381 incastellare vb. "munire di fortificazioni"
(Triora) et si res comunis dividi non possit et aliquis de CDG.2 162 a. 11 72 et quarndiu terra vestra quam inca-
consorti bus ad illicitationem voluerit devenire, illam rem stellaverint decastellata fuerit .. . SRB 73 a.1191 (Sav.)
faciat incantari et plus offerenti dari et tradi. RVN 82 s. sacramento .. . de incastellare infra dicta confinia. RCP
xiv. (Noli) illa res vendi debeat. .. per nuncium eommunis 534 a. 1211 (San.) ut dieto dom(ino) ep(iscopo) sit lici-
in publica calega eam incantando per tres dies in civitate tum et Iibitum, quandocumque voluerit, incastellare mon-
nauLi. eST 184 a.1381 (Taggia) et teneantur subastare res tem dictum Junium. RCP 238 a.1 231 (Sarz.) ut hedficet,
quas incantaverint ad minus per tres dies. incastellet, infortiet et muret locum de ulmeta suo arbi-
incantare vb. "acquistare all'incanto. aggiudicarst' trio et voluRlate. OP 135 a. 1215 et incepit ipsum (po_
SSA 56 al345 (Sav.) si vero aJiquis incantaverit gabellam dium) incastellare et spaudare. ,
aliquam comuni s, dari facam ab eo bonam securitatem sol- L decastellare. castelum. &J
vendi precium ipsius ad terminum statutum. ASA 464 incathedrare vb. "mettere in cattedra"
a.1350 (Alb.) et teneatur iHe qui incantabit gabeUam accomo- RCP 651 a.J 273 (SarL.) et debet incathedrari a preposito
dare libras cuilibet civi aJbingare pro suo oleo mensurando. archidiacono et aliis canonicis in cathedra retro altare.
incantare vb. "affatturare" D cathedra. carega.
LMS 413 a.J224 ego te incanto ad honorem dei et virgi- incatenare vb. "bloccare COli catene, sequestrare"
nis o.. de serpe' et de scoron de tarantola de cesaro de DSP 319 a. 1575 postquam incatenata fuerit aliqua na-
sailon de laxerton de striis. vis .. . per cavalerios more solito .. . - aulboritatem et fa-
L incantacionem. D incantar. cuJtatem incatenati facieodi ad requisitionem cuiuslibet
incantationem sf. " vendita all'incanto" magistratus naves et quecumque navigiorum genera.
RVN 72 s.xiv. (Noli) habeantque dicti executores de in- L catena. D illchainao.
459 inei
inelapare vb .. 'lastrica re, ricoprire con lastre di pie- indebitare vb. "indebitare. gravare di debiti"
tra" TL.2 359 a.1465 scribitis massariam e -se exdebitatam ...
PPE 3125 a. 1253 et debenl. .. diclam cloacam si ve precaveatis vobis iJlam permiuere indebitari.
trexendam inc1apare in solo bene et convenienter, ponen- L desbitare.
do clapas in maltam. indicionem I indictionem sf. " i/ldiziOfle, periodo ri-
L inchiapare. c1apa. petuto di quindici anni"
inclaustrum sn. "inchiostro" MSS 2 a.952 actum anno episcopatus nostri septimo, in-
GR 56 (Sarz.) aliquam quantitatem papiri, cere, inclau- dicione decima, regnante domino nostro oto rege hic in
stri. vemicis. italia anno primo, incarnationis domini nostri iesu christi
L incaustrum. anno nongentesimo quinquage imo secundo. feliciter.
incogiare vb, "impastoiare MSS 3 a.964 imperante domno nostro 010 et idem 010 fi-
GR.2 56 a.1519 (Alb.) dummodo dieta bestia fuerit inco- Iio eius regnante in italla anno lercio, mense iuli.o, indic-
cione septima. acto ienua. RCA 162 a_ 983 facto j>(:titorio
giata cum primo et ultimo pede. mense augusto indicione x. regnante domino nostro otto
inchoiratus agg. "rivestito di cuoio" in italia anno primo. indicione suprascripta feliciter. U.2
LG 706 a.l406 scutum vel rotellam ... bona, sufficienta 498 a.J335 anno dominice nativitatis mcccxxxv indicio-
et inchoirata corio grosso intus et extra, ne secunda die xx junii circa tereiam.
L coyra. Iv], n.: "indizione xt>.
incoUare vb. "incollare" DUC.4 340 sgg. "numerus quindecim annorum, annis Ch-
LG 482 a.l403 ne inco]]entur vel incorientur. LG 706 risti addi soli/uso ad cavendum errorem, qui de temporibus
a.l406 non incoriet vel incollet aliquod scutum ... nisi de forte oboriri poterat, institutus ". Iv/ ampia trattazione.
seppe caxei, et non de colla carte seu altera colla. DSP, Gloss. p. L: Ha i1lizio dal 313 E. v., ma a Genova
L cola. D cola. dal 314, e viene mutata il 24 settembre. TVl, Giovanni da
incongare vb. Genova: si tribus adiecris domini divheris annosi per ter
GR.2 40 (Sarz.) persona cum qua incongans eausam ba- quinque. dalur indictio certificata! si nihil excrescit.
buit. quindena indictio currit.
incontinenti avv. "immediatamente" indicus Ilndigus sm. "indaco"
ASA 344 a.1350 (Alb.) si quis citatus fuerit coram iudi- U .l 71 a.114O denarios quatuor per centenarium pi~ris.
ce, ineontinenti venire debeat. brasili. indici. encensi. cinami . U .I 176 a.1154 sodos
D incontenente. xi. in brazili, bombace, incenso. indi.co, alumine. COS.I
incoriare vb. "incollClre il cuoio" 3a.1154 qualuor centenaria indici. GC 364 a. 1191 barri-
LG 482 a.1403 ne incollentur vel incorientur scuta pave- le i. indigi de caproex. DAA 73 a.1279 daremos ... im-
sia vel rotelle. LG 706 a. l406 non ineoriet vel incolte! pIicatos in indicho, coriis buffari, pipere. PLC 23 a.\301
aliquod scutum ... nisi de seppe caxei, et non de colla de gingebre, Iaea. incensso et indico. ICG 6.342 8.1323
carte seu altera colla. de sauma piperi. bracellis, encensi, indici. gengembris.
L corium. excoriare. L endecus. endichus. endegus. endigus. D endegu.
incossarium sn, "grembiule ?" . (per) indirectum loc. avv. "indirettamente"
RCO 128 a.1286 (Ort.) coserios vi. ... scutellas xX.,m- SRC 53 a. IJ94 (Sav.) aliqua racione, occaxione ve! causa
cossaria x., urceum cruvi. que dici possit vel eciam cogitari. per directum ve) indi-
L scosarium. rectum. DMe 31.7 a.1417 dirrecte vel per indirectum.
increna sf. "tacca sullo stilo della stadera" MAS 215 a.l466 per rectum vel indirrectum.
CST 116 a.1381 (Taggia) pensum vero medie libre incre- L (per) directum. (per) rectum. (per) obliquum.
nas sex et abinde supra pro qualibet uncia increna una, (pro) indiviso loc. "in proprietil comune, indivisa"
que increne et anuli appareant evidenter. BSR 111 a.l 182 unam sextam parte m pro indiviso in
Lcrena. opido de celiana et in pertinenciis. ASA App.5 a.1212
increnare vb. "intaccare" (Giustenice) facimus cartam vendicionis in allodio et pro
GR 57 (Carpasio) nulla persona audeat boscare increnare allodio vobis de tertia parte pro indiviso de castro petre.
rumpire castaneas nec alias arbores domesticas. SRC 137 a.1263 (Sav.). medietatem pro indiviso unius
campi in botayroliis.
L creDa. D cren. Cf MSS 39 a.1030 tum caxis.. . cum.. . pratis, pascuis,
incrosillare vb. silvis, astalariis, ripis. nipinis a palutibus, coltis el incol-
GR 57 (Nizza) aliquis non sit ausus discargare ligna ad liso divixiis et indivixiis.
vendendum ... nec ausus sit ea incrosiJJare in basto. in doe mure top. (A/b.)
incudinem sf. "incudine" G.PuERARI, RlI 39 (1984) 3-4, 31-40 a, 1475 (Alb.) loco
CPB 246 a. 1388 (Piac.) una m incudinem pro ferando ubi dicitur in doe mure.
agogetas. L inter duos muros. doe mure.
L arcutinem. encudem. inculim. D anchizze. inducere vb. (= induere) " vestire"
incultum sn. "terreno incolto .. BOV 545 a.1 430 (Sav.) inducere vel portare vestem ali-
IEA 54 a.1194 (Alb.) una cum omnibus ussibus ... cultis quam fustanei.
et incultis. indulgentla sf. "balestra" .
CRL 63 a.417-8 (Spagna, Paolo Orosio); a.489 (Siracu- TL.2 63 8.1460 ilem capsie Ires indulgentie. videlicet
sa): "il lennine, piuttosro raro perch dotto, compare in duo a girella et una a turno.
/talia centrale e settentrionale" [vi, n.: "certo qui "balestre" che sarcmno SIate forse ac-
incurpare vb. "incolpare" quistate con j denari delle indulgent e " [ma cf misericor-
TL.3 347 a.1473 quod non incurpetur de hijs quibus sin- dia "anna, pugnale'"
di cari possit ex forma regularum. induxia n.p., f. ("indugio ")
D corpa. encorpao. incorpar. SLS.2 91 a.1160 (Tonona) induxiam, eius u.xor.
incutim sf. "incudine" D induxia.
GVG 75 a.l248 et docere te. _. de arte mea ferrarle .. . el infamare vb. "colpire di infamia"
dare in fine dicti termini de qualibet manerie cuiuslibet PCP 703 a.1316 el insuper ipsum infamabo ac eundem
ferramenti pertinentis ad laborerium diete artis, preter in- ab omni affido et beneficio perpetuo removebo.
cutim quam tibi non debeo. L infamatus.
461 info
lDIamalus ugg. "che gode di cattiva fama" infirmaria sf. "camera di degenza nei conventi e
CNM 131 8.1204 (Sav.) ilem ponit quod leSleS quos pro- ospedilli" . . . .
ducit dieta annela in ha causa.. . uni infarna periuri et OGM 36, 201 a.I465 infinnana magna "corsia prmClpa-
laUocinii. Le". MCD 49 a.1496 proposui eis ego frater vale~anus
L infamare. de soncino, prior, qualiter infinnaria.que erat coopnenda,
iDl'aogatus agg . "illfallgato. imfJegolato. coinvolto" an dehemus choprlre.
TL.2 781 8.1471 ipslI masaria non parum est infangata L infll1llerius. infirmus. D infermaria.
pro certis expensis. inftnnerius sm. "infermiere"
L fangus. D inffan.g(UJ. AES 15 a.1205 (Rivalta Scrivia) frate alberi co infinnerio.
lafantem sm. "raga;:.zu di bordo, mozzo" IVI, n. "area cistercense, zona di influsso francese"
BSL 3 n, a.1 34 1 lembum .. . bene exarclatum ... et amari- OGM 14: "(monacus) infinnarius: responsabile dell'as-
natom sex marinariis el uno infanl.c . sistenza sanitaria nei conventi con ospedale; detto a vol-
L infantulus. D infalltar. te medicus, aveva alle dipendenze altri monaci e medici
IDIantulus s m. "bambino" laici estem;" .
NIS 354 a.1425 copenorium unum de brocato de auro L infirmaria.
pro infantuli fodratum pancii de vario. iDftnnus sm. "malato" , ...
L .infanlem. DAF 96 a.1300 item pauperibus. necessitosis, infinnis et
IDfarcatus agg . "provvisto di falche (ripari per ; prexoneriis... . :
combanenti) .. L infinnaria.
PLL 471 a.I441 castelJum infarcatum el ingaridatum. inftnnus ~ti lazari sm. "leboroso"
L falcha. farcha. LG 825 a.1404 infinni sancti lazari. ..
iDferriare vb. 'incatenare. mettere ai ferri" Cf. PRA 389 (Alb.) .de infirmis morantibus apud sanclum
n...2 800 a.1471 stel il usquc nunc inferrialus in carcere lazarum. l
et cum tibia una marcida cum umero de 1000 levato. L lazarus. D m de san /azaro.
L feraws. feripedare . ferrum . D ferrare. inftrsare vb. "inserire (doc.umenti) in una filza"
infeudacionem sf. "i" vestiturafeudale" , ASA 314 a.1350 (Alb.) et quod dictum est de cartulariis
U .2 1314 a.1402 ipsulll dom.inum odoardum presentem observetur et dictum esse intelligarur in quibuscumque
Cl dictis Dominibus gcnuflexu requirentem pro se .. . l1ere- aliis scripturis et actis publicis inflrsatis et non infirsatis.
dibus et Successori bus suis el. sub modis formis et condi- L filza. I .
tionibus contcnt.is in dieto instrumento diete allerius pri- inf1are vb. gonfiare" .
meve infeudacionis .. . reslilueruntper immissionem anuli GSS 127 a.1330 (San.) et"eames recentes nullus mflet.
immissi in digito ip ius dominiodoardi. . . per prefatum CSS 301 a.1435 (Sanr.) macellatores ... ipsas bestias non
inJustrem dominum regium gubemutorem et per oscu- inflent cum flatu.
lum. et dictam invcstituram . . . D insci. .\
L infeudationcm. inOascare vb. "rinfrescare, imbiancare (pareti)"
Weudare vb. "tlO I'f! in feudo: immettere in feudo" VSC 147 a.1468 promisit michi ... reficere seu reparare vel
RCP215 a.1214 ( an.) non vendere nee alienare seu in- aptare voltas a11arum ecclesie hic et in~e. et. ~ hen.e et co~
feudare . LJ .2 I 167 8.1390 diclum comune ianue sive petenter inflascare et dealbare, cum totls panenbus Slve muns.
presidentes dielo comuni tenellntur et debeant diclum ia- L refrescare. I
cobunun inveslire et . infcudare in omnibus et per omnia infodratus I inforatus agg. ''foderato'' .l
prout superius eXlitit diclulll et declaratum . SSA. I. 54 LMS 150 a.1222 mantellum unum de clameloto cum per-
a.l34S (Sav.) bona Cl pOssessiones ... non dabo nec infeu- lis quadraginta octo inforatum de cendato. VeB 57
dabo. U.2 992 sg. a. 1385 diclum dominum lazarinum ... a.1239 (Bonif.) pluvialem unum xamiti info~a~um enda-
de dieta dimidia infeudato legiptime investivit. - illius ti ialni. FNV 335 a.1259 clamide m blavl mforatam.
dimidietatis quam dicti domini . .. possidebant et infeuda- LEM 260 a.1259 clamidepl' unam viridis de homine info-
ratam penna robellina. LEM 262 a.1 Q59 ~c;>biam unam
tur dieto domino Illzarino. U.2 1072 a .1386 item ad in-
inforatam de cendato. DDA 70 a.1279 up.am eapam de .
feudandum ipsos do minQs constituentes versus dielum.
comune de dieta valle arocie. blavo infO<lniliun vennuolio ... unum copresium lombar-
descum infOdratum de una penna. .r
.l Dteudatlonem sf. investitura feudale"
L foderatus. foratus . infroratus. ..
U.2 992 a.I.385 acto in dieta infeudatione per pactum ex- inforciare vb. ''fortificare'' .. .
pressum solempni st'ipulalione vestilum quod dictum feu- U.2 1469 a.1416 aliquem illorum trium podiorum postea
dum transeal ad quoscumque heredes et successores etiam hediffieareut vel uUo modo inforciarent. . .
exttaneos, dummodo si nt de domo illo(Um de c~to. L infortiare. ,' I
L infeudacionem. feudI/m . infomeJatus agg . . "(di legr.lO) utilizzato per ifornelli"
infeudatus agg . "leglltQ da rapportofeudale " FST 106 a.1592 (Triora) de lignis infomelatis ... ligna
CDG 233. 8. 1\48 debel dare . .. castrum palodi et turrem facta pro fomeland<?
cum medletate IOcius curie paJodi. .. salvis tamen feudis L fomeLlus.
vassal~o~m .qui UnI infeudali unle captionem (catlur~)
I '.
infortiatum sn. "nome di testo medievale re fieri possit aloquo modo vel jngenio. GR 27 (Pol1oM.)
NBI 39 a.1390 (elenco di libri) digestum vetus. codex. alii piscatores piscantur interdum ad multa ingenia, videli-
alius codex. infortiatum. lectura cini. cet ad bolentinos. paramita. nasseHos sive nassos.
infra congo "entro" L ingenerius.i ngeniare. ingeniosus. inginium. inienium.
OP 90 ad a.1204 sagitea una pisanorum ... venit de parti- D inzegno.
bus de infra mare. LG 58 a.1327 infra octo dies a tempo- ingenium sn. "macchina bellica"
re incalegationis. lA 54 a ..1284 platas ingeniis oneratas.
infraudare vb. "frodare, sottrarre con frode" (fon s) ingen0SC8 top. "le sorgenti del f Bonnida, ai
COS 26 a.1186 et non infraudare ultra tarenos v. per an- piedi del monle In80 (od. monte Ungo)"
num. BCB 100, 113 n. s.viii-ix. (o xii-xii.?) usque in flumen
Dfroux. qui fonsingenosca vocatur.
infroratus agg. "foderato" L fontem ingenoscam.
LMS 183 a.1222 gamagiam unam infroratam. ingenuus agg. O'giuridicamente libero"
L inforatus. RCP 22 a.900 (Luni) homines super terram ipsius aut io-
infula sf. "copricapo a cuffia o a cappuccio; elmo" genuos quamquam servos cum manentes distringendos.
BSR 328 sg. a.1218 sg. quilibet eorum habebat pance- inginium sn. "modo. in genere"
ram et infulam ferream. - item dici! quod ... habebant GR 48 a.l267 (Apr. ) colligere in cavagno aut inginio .. .
lauricas sub pannis et infuJas ferreas in capite. LEM 246 alienas uvas.
a.1240 infulam unam ferri. PLP 143 a.1250 (Sav.) infu- L ingenium. .
lam cendati ialni. DRG.2 400 (= BGS 103) a.1252 scu- ingJarare vb. "coprire di ghiaia"
tis, lanceis, spatis, capellis sive baciletis seu insulis (corr: GR 2.40 (Capriata) ad dueendum de glarea . .. pro ingla-
infuJis). CGG 287 a.1262 (PortoV.) omnes eamisie linge rando plateam.
et infule mee. DRG.3 790 a.1282 Iib. duodeeim .. . inpli- L glarea.
eatas in infulis ... et infulis tele de rens. GR 2.40 a.1363 ingJesis agg. "inglese"
(Diano) (i nuncii del comune) habeant infulamrubeam. GG.2 401 a. 1206 fuxinam cum omnibus utcnsiJibus fuxi-
BSR 539. MGH 18 tav. II.: miniatura del codice di Caf- ne preter molarium inglese.
faro (Bibl. Naz. di Parigi, fol.1l4 a.l196) raffigurante il L engJexius.
podesl Drudo Marcellino con infula ferrea (cf OS p.60 inglesus n.p., m.
e Tav. viii,. fig . xxvii). GG.2 147 a.1205 ingleso de portu veneris.
ingaridare vb. "fissare con perni? " L englexius.
PLL 468 a. I441 item garidde pro ingaridando navem. *ingo top. "od. monte Ungo (Bardineto)"
PLL 471 a.I441 casteUum infareatum et ingaridatum. BCS 1.00 n. N.LAM.BOGLlA. Rrt 20 (1965) 1-3. pp.1-8:
L garidda. D garidda. "lo identifica con la montagna sacra dei Liguri Ingauni "
ingauni sm.pl. "lngauni, amiche popolazioni stan- L (fontem) ingenoscam. D Ungo.
ziale nelle valli Arroscia e Impero" ingo n.p., m.
CL 3,9. Se! 110. PCT 54 n., 105. PGM Il. 27 a.1080 ingo filius bonafilia. RCA 82 a.1148
L albium ingaunum. D ingauni. ingo de vaUe.
ingenerius sm. "ingegnere, architetto" ingravidare vb. "rendere gravida"
TL.2 226 a.1463 aliquos quoque architectores sive ut GR 57 a. 1288 (Alb.) si sclavam predictam ingravidaverit
vulgariter dicimus ingenerii. seu impregnaverit.
L architectorem. ingenium. inzegnerius. L impregnare . D ingravear.
ingeniare vb. " ingegnarsi, escogitare" ingressatorem Ilngrezatorem sm. "ufficiale di bordo"
NC 330 21xiii. taliter sunt ingeniati, quod . .. LG 764 a.l404 marinarii. nauclerii. ingressatores, comiti,
L ingenium. D inzegnarse. scribe ... RL 97 a.1414 quod ligno naufragato nauelerius
ingeniosus agg. "pratico di costruzioni belliche" ingrezalor scriba et alli ... PLL 508 a.I441 marinarii.
COO.2 266 a.118 1 cc. arciferos et tres magistros ligna- nauclerii, ingressalores. comi ti. subscribe. socii, calafati.
minis et unum ingeniosum artificem et balistarios x. magistri axie. filalOres, tornatores. TL.l 270 a.1455 nau-
Cf CHI. l 69 s. xiii. (Savoia) ingenium: "macchina di le- clerijs scribis ingrezatoribus officiaLibus et tuonis dieta-
gno per la difesa dei castellt'. rum navium. TL.2 66 a.l460 mandatI: .. patrono navis ...
o
ingenium sn. "stratagemma, accorgimento, modo in- nauclero, seri be et s ubseribe, ingrel.alori marinariis et
gegnoso, dolo" plusme dicte navis.
BCG 54 a.999 aut si vobis aliquit per covis .. . ingenium PLL 508: forse "sorvegliante dell 'equipaggio"
subtrahere quesierimus ... SC 320 a. lOl4 si vobis exinde L engrezatorem.
aliquit per covis ingenium subtrahere quexierimus. MBL ingressora sf. "diritto di ingresso"
36 a.1038 (Lrins) si quis huius cartule aliquafraude aut RCA 436 a. 1024 dictas mansoras cum omnibus rebus ad
ingenio irrumpere voluerit . .. CDG.l 112 a.1\39 si per ipsaspertinentibus ... ima cum aeeessionibus et in~so
quodvis ingenium subtrahere quesierimus. RCP 67 ras earum. RCA 308 a. 1083 et quia (tene) sunt date 'per
a.1245 (Sarz.) alio modo vel ingenio. RLC 82 a.1297 Iibellum .. . una cum exitis et ingressoras earum. FNU 18
(Cosio) homines castelanie cuxii non debent dare alicui a.Il00 una cum accessionibus el ingresoras earum.
foritano lignamen abietis in suis nemoribus. nec facere pro DUC.4 363 ingressora: terminazione longobardica pro
eo aliquam pregeram aliquo ingenio. LG 165 a.1303 mo- 'ingressus '.
lestari non possit aliquo modo vel ingenio. VFD 146 L ingressus.
a.13 16 non audeat nee presumat aliquo modo vel ingenio ingressus sm. "diritto di ingresso"
hyemare seu sivemare in tana. VFD 125 a.1333 non de- NL.l 283 a.1210 quarn terram . .. habemus ... cum ingres-
beat dieta 'porta c1audi . .. aliquo modo vel ingenio. RVN su, exitu, omni iure el comodo suo.
120 S. xiv. (Noli) si ceperit pisces modo aliquo .. . sive ad L ingressora.
palamitum, sive natias, sive ad eannam, sive ad lumen. si- inguarnitura sf. " legatura o ornamentazione di
ve ad aliud quodcumque ingenium seu piscandi genus .. . libro"
DMC 239 a.1402 non vendi facient . . . modo aliquo vel in- PVP 315 a.1508 pro inguarnitura ptolomei figurati pro
$enio, directe vel per obli~um. NMS 44 a.1452 (Sav.) et ugo de cunio.
10 nullo eontrafacere .. . de Jure vel de facto etiam si de ju- L gamitura.
463 inse
scarus ~VIS ruynis rupi bus donicis domesticis et silvestri- L insaburrare. savorra. ,I ,
bus ~ad~s fodro spalis innovaltionibus] successionibus in- inscire vb. "uscire" ..( ,
veS1Jluns el oJnJllbus aliis reddi libus. CST 173 a.1381 (Taggia) et' de' eo (consilio) nOll"inscire
InquUlnus srn. "contadino radicato nel fondo, seIVo sine liceritia potestatis. l~
della gleba" . D inscire . . I
RCP 377 a.1271 (Sa~.) \ltlssallos manentes et residente s, inscurbiare vb. "modellare CO" la sgorbia (ovoce del-
~Qlo~?s pcrpel.uos. horigenarios censitos ascripticios et l'arte del calzolaio)" lo "
mqulhnos ... et vassaHos scu t'ideles. FCD 2.409 8.1281 ego docebo guillelm.inum filium tuum
Cf DUC.6.66 inquilini: originali inquilina,u obnoxii. I de arte inscurbiandi subtellares.
lnqulrere vb. "ispe~ i(}nart!" inzegnerius sm. "ingegnere"
y~ ~ 8.1330 el de pr diclis tenealur pa.tronus facere TL.3 226 a.1475 magistrum inzegnerium ac fabricationis
mqulslclonem per dictos duos. el ultra lneatur diclus pa- bombardarum et spingardarum peritum.
troou.s permiuere inquirere et fac.ere cerebam dictis cer- L ingenerius.
cba~ribu~ ..LG 335 U. ) 363 quod salvalores portus et mo- iosellare vb. ...selltlre.. \ ' ,
duli plcnlsslm,am habeant poleslatem inquirendi proce- GR 2.41 (Vezzano) non audeat asinos vel <a1ia animalia
de~di ~~l~ndl c~ndempnllJ\di ... inseUare.
L mqulslclonem. mquistorem. L sella. D inselar.
inso 464
BIR 534. FfL 16, 94. ALE 224 "isola; penisola: terre- integrus agg. "intero, pieno"
no posto presso un corso d'acqua, su cui pu sorger un BCG 29 a.989 medietate ex integra casa. DAA 70
mulino; elem. topon. frequente". a.1274 sacculos quinque cotoni, qui sunt integri tres et
G.L.BERTOLlNI, Dell'uso di "isola " per "penisola" nell'al- alii duo diinidij. LBZ 236 a.1285 integram racionem, so-
to Medioevo, in Rivista Geografica Ital. 34 (1927) 21-27. lutionem et satisfactionem.' FIL 300 a. 1376 (Sav.) si pe-
L insulela. isola. isula. . , ' , cia panni que vendetur fuerit integra et emptor emet il-
insula sf. (err. per infula ) "elmo" lam totam ...
DRG.2 400 a. 1252 scutis, lanceis, spatis, capellis sive L intregus. D integro.
baciletis seu insulis. intemelii sm.pl. "lnlemelii, antica popolazione della
L infula. Liguria oecid." ' . .
insula top. CL 7, lO. N.LAMBOGLIA, RSL 15 (1949) 191 sgg. pcr
FNV 87 a.1241 in burgo vultabii ubi dicitur insula. SRC 54 n.106 . . '
146 a.1263 (Sav.) alium campum loco qui dicitur in insula. Cf DMB 125 (Strabone) intemelion. SM (117 a.C.) meI-
insula de pilla top. (Sav.) , lunia.
SRC 158 a.1263 (Sav.) terciam parte m alterius campi in L intimilii.
insula de pilla. intendere vb. "intendere, avere intenzione "
L pilla. CNM 113 a.1206 (Sav.) saiteam ... quam intendunt duce-
insula de scandoleto top. re in provinciam.,
BSR 299 a.1207 cum duodecima parte insule 'de scando- intentionem sf. "intenzione"
k~ .
DC 196 ad a.1166 ego dico omnibus vobis ... quod non
. insula ligurie top. "isola di Bergeggi" (Sav.) est mea intentio, neque volo, ut vos credatis .. .
SCS 303 a.1530 (Sav.) abbate sancti eugenii insule ligu- D intenciom.
rie. . inter congo "in, fra"
QVS 175. BCB 137 n. CGS.2 74 a.1167 quod inter totu01 ( "in tutto, in totale " )
insulela top. sunt lb. xviii.s. viii. d. iv.
RCA 107 a.1173 totum hoc quod habemus in molendino D intero
de insulela et in aquarezo .. . item tetterium de tercerio ter- interceptorem sm. "rapinatore, predone"
re de insulella. BSR 308 a.1208 cui coheret. .. inferius 'gla- TL.3 646 a.I449 (Caffa) si continget fieri aliquam pre-
retum, ex altera parte insulela. MSS 238 a.1211 in ianua dam terrestrem per: casachos orgusios seu homines
ubi dicitur insulella. SRC 173 a.l263 (Sav.) in insulela. caphae ... tales casachos orgusios et interceptores . ..
L insula.nsufela. ., intercisa sf. "accisa, imposta"
iDSultus sm. "insulto. aggressione" GC.2 24 a.1191 confitetur ... se cepisse mutuo .. . sol. xl.
LG 443 a. 1383 de insultibus et verbis iniuriosis. FCT 27 quos promittit reddere ad dies xv.... iurat etiam ita paga-
a.1283 (Triora) si ... moverit rixam ve]' fecerit insultum
super llam personam ... re intercise. l: .
,l, D scisa.
L asultus. D insulto. interdictum sn. "blocco giudiziale di beni"
insurela top.
LMS 30 a.1222 e~c1esie sancti andree'de insurela. LMS FIL 26 a.1376 (Sav.) saximentum, sequestratio ve} inter-
477 a. 1226 ubi dicituf insurela. dictum de aliquibus rebus diete artis. CVQ 358 a.1407
L insula. insulela. D insuela. n~urell: (Quil.) de interdictis et saximentis in actis curie soldum
insursum avv. "in su " . unum et denarios tres.
CGS.2 259 a.1156 et confitemur quod accepimus a vobis CSS 273 sg. a.1435 (Sanr.) fieri facere int~rdictum et
centum denarios per centum annos pro censu, id est de- saximentum supra 'qualibet re et peeunia de qua facta
narium unum per annum a centum annis transactis insur- fuerit requisitio. FST 36 a.1592 (Triora) pro ,inte.rdictis.et
sum. saximentis. ASA351 a.1350 (Alb.) sequestrum, mter dic-
L sursum. tum seu saximentum. ASA 366 a.1350 (Alb.) de inter-
intagium sn. "intaglio" dictis et sequestrationibus. .
VOL 171 a.1503 (Sav.) lignamina vero ipsius (maiesta- inter duos muros top. (Alb.)
tis) videlicet de intagio et auro, ad instar maiestatis ca- G.PuERARI, RII 39 (1984) 3-4 pp. 3~ ,a. 1294 inter duos
pelle magnifici domini gentilis. muros; a.1335 loco ubi dicitur inter duos muros; a. l474
L intalliatorem. in!allium. intenalium. 1) intaggio. pro una petia terre posita in plano albingane loco ubi di-
intaliatorem sm. "intagliatore, scultore" citur inter duos muros.
CDG.2 21~ a.I175 vassallus intaliator. GR 57 ego magi- Cf. RGS 980: Trambacche, top. (Padova) "inter ambas /
intus avv. "dentro" vit eum de suo recto feudo per membranam quam eriebat
OSM 115 a.1190 et (murus) erit largus trium palmorum in manu. RCP 592 a.1206 (Sarz.) investiendo predictos
et cunvenientis malte et imbucabimus intus et foris. LG marchiones ... per baculum seu virgam quod seu quam in
706 a.1406 scutum vel rotellam ... bona, sufficienta et in- suis manibus 'detinebat. V .l 569 a.1214 otto de careto
choirata corio grosso intus et extra. SIP 175 a.1420 marchio dedit possessionem et dominium iohanni rubeo
(Massa) unum archone 'magnum de castaneo ... cum sta- consuli comunis ianue... de castro cari, et inde investivit
riis 20 grani intus. ' eum cum c1avibus turris et porte, posito triumphaIi vexil-
L intro. D ime. dentro. lo' beati georgii in turre. LJ.1 567 a.1214 et vos de pre-
invagatus agg. "confuso, spaventato" dictis omnibus per crozulam comunis ianue investimus
AI.2 91 ad a.1266 sperantes ianuenses fore invagatos et ad habendum tenendum et possidendum per vos vestro-
penerritos. " squ'e heredes .. . nomine recti et gentilis feudi. U.1 628
L extravagatus. a.1218 et ifa obeitus spinula capellum accepit quem por-
Invaxelare vb. "travasare dal tino alla botte" rexit ei obertus iudex et ipsum investivit dictus obertus
ASA 477 a.l350 (Alb.) invaxelare seu imbotare aliquam iudex de civitate et ipsi dominium et possessionem de ci-
quantitatem vini. \ ( vitate dedit. RCP 501 a.1254 (Sarz.) totum quod 1l0biHs
L vaxellus. D invasceLl. mulier matilda in feudum ab ecclesia ianuensi tenere
inventarlum sn. "inventario (di beni ereditari)" . confiletur ... in carpina, vesigna '(etc.) ... tibi similiter de-
LEM 258a.1259 inventarium seu repertorium faceTe di- dit et concessit et de hiis omnibus te per quoddam bacu-
sposui. PeP 658 a.1316 (Pera) inventarium seu reperto- liIm investivit. U.I 1282 a.1258 et sic castellani predicti
rium. PVS 199 a.1375 salvo semper heredi beneficio in-o manu dextra eum investiverunt dieto feudo et ipse rece-
ventarii. \ piI. SRC 120 a.1261 (Sav.) dqininus potestas .. . investivit
D aventario. cum quodam baculo quem in manu tenebat'dictum domi-
Invemanchius agg. "invernengo, invernale" num nicho1amm in nobilem et honorificum feudum.
GR 64 (Calizzano) quod homines calizani sinI liberi et eGG 264' a.1261 (PortoV.) ipsum (abbatem) cum baculo
absoluti a quacumque prestatione, servitute, decimis quem in manu tenebat investivit. PCA 48 a.1275 (Alb.)
marcenchorum et invemanchiorum. et in sigimm tradite possessionis investivit eundem pre-
Cf NIG 73 (statuti piem.) invemencus. sbiterum ... grebis ac trunchis arborum quarumdam terra-
D invemengo. vernengo. rum ipsius ecelesie. U.2 45 a.1282 et nomine feudi ut
investire vb. "investire; immettere in possesso" supra sub infrascriptis modis et condicionibus vos de pre-
CGS.2 223 a.1164 investiverit 'de sardinea. CDG.1 279 dictis investi~us per tradicionem cuiusdam cirothece.
a, 1152 homines de Arola ... inve~tiverunt per feudum U.2 59 a.1284 potestas et capitaneus de voluntate dicti
Guillelmum Garrium et Jordanum Bucam ... per hanc in- consilii dic~os fratres I filios et heredes quondam domini
vestituram feudi de predicto monte YIicis receperunt ho~ manfredi per baculum de dicto feudo investiverunt. U.2
mines de Arcola a comuni lanue Iibras xxviiii. OSM 103 222 a.1289 predicti domini wtestas et capitane i dicto no-
a.1190 ego albertus marchio malaspina investio t oto- mjne investiverunt per baculum sive virgam quam in ma-
nem nolascum de toto feudo antico quod to nolascus nu h;tbebat dictus dominus potestas de predictis ornnibus
avus tuus visus fuit habere et tenere per antecesores meos et singulis tamquam de gentili feudo de rebus concessis
ianue in portu, ripa, macello, 'foro vel alibi. VCB 169 in feudum gentile. U.2 1521 a.1340 et dictum procura-
a.1239 (Bonif.) nos ... episcopus ... damus, cedimus et torem ... de bmnibus 'dictis castris villis terris... feudo
tradimus investimus et investiluram nomine recti et hono- predic'o ... cum baculo aureo quem ipse prefatus domi-
rabilis feudi facimus tibi de minis frurrinti sex et duabus nus dux in manu tenebat. .. legiptime investivi t et ad
ordei et casei cavalli triginta annuatiin tibi solvendis ... osculum pacis recepit. U.2 584 a.1.350 ipsumque domi-
pro diclo episcopatu. U.2 942 a.1384 et nos de predictis num enricum dictis nomini bus de castris predictis et de
ornnibus vos investimus ad habendum tenendum e,t possi- toto burgo locis iurisdictionibus et aliis pertinentibus ad
dendum per vos et successoribus vestros ... nomine recti lQCa predicta pe,r ducalem baculum et oris osculum so-
et gentillis feudi. U.2 167 a.1390 dictum comune ianue lemniter inve~tivit. U.2 854a.1379 magnificus dominus
sive presideotes dicto comuni teneantur et debeant di- dux cum consensu consilio et deliberacione dicti sui can-
~m iacobum investire et infeudare in omnibus et per orn- silii ... ipsum bonifacium ... cUpl ,bacullo trappa seu sc~p
tro quod tenebat in manibus de dieto feudo legiptime 10-
ma prout superius extitit dictum et declaratum.
L dimittere. investitionem. investitura. tradere. tradic'io- vestivit. MSB 152 a.1383 de ipso prioratu sancti iacobi,
nem. vesti tura. ordinis sancti benedicti, omni iure: modo et forma quibus
investire vb. "investire mediante tradizione di oggetti melius possimus tibi fratri iohanni de meglorelis, mona-
simbolici" , co nostro, presenti recIpienti et acceptariti, providemus et
CHAR 1.68 a.884 (Asti) vendo et per uvasone de terra per ,biretum quem in mal}ibus teneQl.Us te investimus.
ramo de arbori bus et per une texto cartola trado atque in- U.2 992 a.1385 et in ipsius sententie observatione fece-
vestio. U.I 265 a.] 171 et 'vos investimus nomine feudi runt dictum doonum lazaril;lum nomine suo et nomine
in publico parlamento per hastam unam cumvexillo cen- et vice dicti domini carali fratris sui cpm ense quem pre-
datirubei. OSM 101 a.ll90 do tibi... in rectum 'feudum fatus magnificus dominus dux tenebat in manibus de die-
totum tenimentum ... in casali et pertinentiis, et inde te et ta dimidia infeudata legiptime investivit et ad pacis
fratres tuos baculo quem-manu teneo investio. U.1415 osculum recepito U.2 1099 a.1386 modis tamen condi-
!I.1197 possessionem tibi nomine comunis ianue tradidis- tionibus et r:servationibus infrascriptis solempniter et
se confiteor et te investisse cum quodam ligno palme. mode;> debitp investiverunt cum anulo aureo quem idem
U.I 503 a.1203 dedit in feudum ugoni sicco comiti lava- magnificq~ dix gestabat in digito. U.2 1514 a.1392 dic-
nie terram et per cirotecam sive guantum quem manu re- tos lanfranchum et silvestrum dictis nominibus recipien-
gebat ipsum ugonem de predicta terra investivit LJ.1 tes ... de dictis duabus terciis partibus dicte dimidie castri
505 a.1203 dominus guifreotus grassellus ianuensis civi- burgi villarum territorii . .. finarli investiverunt per ,tradi-
tatis potestas ... dedit in feudum ugoni sicco comiti lava- tionem ens~s quem prefatus magnificus dominus dux te-
nie terram de fravega. et per' cirothecam sive guantum nebat in manibus.
quem manu regebat ipsum ugonem de predicta terra inve- investire vb. "investire, urtare, speronar.e"
stivit. U.l 508 a.1204 ibidem iam dicta potestas investi- AL2 70 a.1265 ipsa galea dictum panzonum investivit.
inve 468 ioia
investitionem I investitura sf. "investitura, immissio- iobannes I ioani /iohannis n.p., m. HGiovann"
ne in possesso" BCG 14 a.965 iohannes diaconus filius quondam' alberti
unde vexillum quatuor cendatorum pro investitione de iudex. BCG 63 sg. a.1004 ego quidem stefanus filius
supradietis locis usque ad eompletum terminum a comu- quondam johanni genictor. - iohannes qui et bono filio_
ni ianue in pIeno parlamento aeeepit. BCO 69 1006 gotiza iugalibus et ioani gennano, J,>AC 4
U.I 379 a.1191 prefacti vero eonsules ... hane investitu- a.l026 iohanni qui dicitur bom fante. BCG 193 a 1088
ram perpetui feudi imperli nomine comunis ianue per ra- iohannis de landulfo. PAC 4 a.11 09 iohannis blancus,
mos olivarum suscipientesper podium illum .. . et ponum BSR 399 a. J243 i.ohanne streiaporco
deambulaverunt, eireumquaque superius et inferius. VCB L jo.bapta. D giuml.
169 a.1239 (Bonif.) nos ... episeopus ... damus, cedimus et iohannonus n.p., m. "Giannone"
tradimus investimus et inveslituram nomine recti et hono- U .2 1208 a.1394 domini iohannoni scarampi .
rabilis feudi facimus tibi de minis frumenti sex ... annua- L ianonus. iohannes.
tim tibi solvendis ... pro dieto episeopatu. U.2 586 a.1350 jo.bapta abbr. di jobannes baplista, n.p. "Giovanni
concessa fuisse in nobile feudum dieta loca, ut de huiu- Battista"
smodi investitura et voluntate predicti domini iacobi. U.2 SCS 297 a.1530 (Sav.) domini jo.baple de cimoraIis.
993 a.1385 et dictus dominus lazarinus ... dietarn investi- Ljohannes.
turam benigne acceptans prestitit prefatis magnifico domi- iocale sn. "gioiello"
no duci et consilio nomine et vice comunis ianue recipien- SSL 270 a.1.336 alia diversa et minuta iocaJia; comgie.
ti super quodam libro quem prefatus magnifieus dominus frisium, sculelle, vasa argentea, gOllus de ebore, rama de
dux tenebat in manibus ... U.2 13143. 1402 ipsum domi- corallo, ele. DOO 294 a.1376 pro iocaliil'in vaJore de {.
num odoardum presentem et dictis nomini bus genu f1exu iii.mil.ccc delatis de alexandria. LG 679 a.1406 pro mer..
requirenlem pro se ... heredibus et suceessoribus suis et cede ... ab aliqua persona a qua habuerinl. .. iocalia. mer-
sub modis formis et eonditionibus eontentis in dicto in- ces, raubas causa vendendi, ultra denarios duos. DKR
strumento dicte alterius prime ve infeudaeionis .. . reslitue- 135 a.1412 omnes quantitates rerum iocalium. bononun
runt per immissione m anuli immissi digito ipsius domini et mercium. DKR 233 a.1416 llem quod fuil securus de
odoardi. .. per prefatum inlustrem dominum regium guber- bonis gagiis iocalium hoc modo videlicet de UDO fel}Da-
natorem el per oris osculum. et dicLam investituram .. . gio traddilo per dictum thesaurarium dieta janato. DMe
L investire. 456 21xv. margarilas. perlas el iaspides. lapides preeiQ-
investitura sf. "diritto feudale spettante per investi- sas ... et generaliler queeumque iochalha. TL.~ 58
tura" a.1460 panni sete aurum argentum el. iocalia ae aurum fi-
U.2 472 a. p 17 el cum aquarieiis pascaticis boschis pi- latum, DSP 57 a.1487 anulli petre preciose nee mUDera
scariis rivis ruynis rupibus donieis domesticis et silvestri- alicuius generis. PVP 302 a.1491 ratio una iocalium que.
bus vadis fodro spalis innova(tionibus) sueeessionibus in- habemus in domo .. : et. sunl pe*: .. ~damas unus tabula,
vestituris et omnibus aliis redditi bus. anulus .unus et rubmus.. ~uo s~roh , unus speciarolus,
Cf. CDL 457 sg. a.877 (Milano) qualiter in eorum pre- una tacla aurata, unus slgdlu~ aun.
seotia ... presi vestitura de res ilIas ... - proprietatem ad L ioia. iocalislus. D gioe(le.
suprascripta eeclesia per columna de casa, sic vesti tura jaUstus amo "gioielliere"
preserunt sicut supra legitur. GR 58 ab uno latere domus heredum quondam laurentii
investit1)s agg. "gi usato; di seconda mano" grossi jocalisti.
SSA.l 127 a.1345 (Sav.) non vendent.. . sartiam investi- L iocalia.
tam pro nova.
"
ioclum sn. "coccio, terracotta"
invetriatus agg. :'invetriato, smaltato" PVP 279 a.1488 item ~estas una de iocio posila in~
SSL 217 a.1336 due scutelle invetriate. murum.
L vitreus. D invedrase. PVP 101.
invitare vb. "convitare" joculatorem sm.. "giocoliere, giullare"
ASA 335 a.1350 (Alb.) invitari vel convivari ... vel se- CSG 66 a.1375 nec aliqua prestigia vel speetaeula ab ali-
cum habere ad nucias vel aliquod convivium ultra triginta quibus joculatoribus vel islnonibus ibi fianl.
duas personas. ' _
invoHa sf. "imballo; tela da imballo" REW 4586. ALE 228: cf. Cic. ad Alt. 4.16.3 iOculator
"buffone". . ..fJ
Ge.l 121 a.1191 et involias precii sol. xi. GC.2 1 a.1I91
involias platarum vi. lini et drapi. GC.2 289 a.1192 invo-
L jugulatorem.
lie alurninis. GC.2 296 a.1192 balla i. fu stani cum iovolia. ioculatorem cognome
L involiatus. vogia. volia. D invoggia. RCA 245 a.l001 libellus -uxoris guandalini ioculatoris.
involiatus vb. "fasciato, imballato" ReA 402 sodo(s. xi.?) guandalinus ioculator.
LG 784 a.1'406 buoli (tessuto di Buoli), computata volia ioeria sf.
qua est involiatus. LMS 276 a.1222 el UDUS equus el una sella et unum fre-
L involia. num et una ioeria. LMS 548 a.1226 maciam ferri et J,Uar-
invoHus sm. "imballo; tela da imbalIo'l telum et taliatoriurn el tenagias duas et ioeriam unam
DRG.2 156 a.1213 (Gen.) se recepisse ... brunetam et vi- FNV 295 a.1255 prorniuo ei dare maciam. martellum. te:
ridem .. . et vermilionem .. . et involios. nalias et ioeriam.
L vogia. DUC.4 423 joeria: caullclfr. chaine.
involutatus agg. "coinvolto, collegato, alleato" L cloderia.
TL.2 783 a.1471 el debendo eligere eivem nobilem ni- ~i top. [:::: i ofissi "gli uffici"?] (Sav.)
grum loco filippi lomelini absentis ... opus est incidere in BG 146 fine s.xiii. ~n contracta iofissi.
augustino usus maris vel constantino lomelino, qui ambo jogelsein sf. (ittiol.) "orata"
sunt involutati in SOCllS masarie. GR 58 a.1516 (Ven!.) unam jogelsein sive oratam libra
ioha sC. "gioiello" rum trium.
BNA 4 a.1258 (Vent.) -lego eidem omnia vesti menta sua ioia :if. "gioiello"
de suo dosso el omnia munimenta sive guarnimenta et LMS xxviii. n. a.1216 anulos. ioiam. candarias et pe<:to-
iohas que sue persone peninenl. rale. LBZ 222 a.1. 271 volo quod dieta orieta habeat
L ioia. ioias. BGO 37 a.1360 in domo habill\cionis anthonii Cfa-
iolt 469 ipoc
varicie revendiloris yoyarum. LG 668 'a.1406 ars reven- quanto accadr giorno per giorno") denotabitur v(estre)
ditorum yoyarum. FCD.2 166 a.1277 (Reg.: Martino da d(ominationi), FST 761 a.1592 (Triora) ibi facere uham
Bracelli venditdre) yoyarum. imatalil in laborando, piecando vel spazzando. GR 2.41
L ioha. iocale. joalistus. oia. portaiohia. D ioya. (Zuccarello) si iornatam amiserit ...
iolta cognome iomea sf. "giornea" !
CAC 554 a.1182 (Sav.) communi conscilio et yoluntate SRC 754 a.1414 (Gen.) iorneta una ... stringe sex siri'c i
hominum de conscilio, arnaldi iolte, caracape ... guarnite argenti dicte iomee. PVP 220 a.1451 iorneam
L iota. unam fustanei pro domina. PVP 225 a.1451 item iornea
jona sf. "piaLLa" . una camocati albi pro usu baptestine ... item jornea'Juna
FCD.2 153 a.1277 (Lajazzo) verrinas tres, jonas duas; li- velluti nigri pro usu dicte baptestine... item jornea una
mas duas, trapanum unum. PVP 269 a.1462 item ionas panni roze seche pro usu peyrete. BOV 544 a.1452
duas cum suis ferris. item ionam unam sine ferro.' (Sav.) non possit permittere aliquas jomeas nisi soLul}l de
L blona. .l fustanio. BOV 548 a.1452 (Sav.). non possit portare ...
ihoncus sm. (bOI.) "giunco" aliquam togam seu gonam, jorneam, upam vel vestem
DDG 710 a.1377 pro ... ihonco per f. xxviii. I cuiusvis generis de panno. BBL 98 a.l473 pro una ior-
L iontus. iuncarium. iuncata. iuncus. zuncheta. uncus. nea bocasini. PVP 305 a.1491 pro pecia una clameloti
ioncus sm. "manovra di bordo ({une fatta di giunco)" nigra de qua facta est una iomea berthomellino.
BSL 238 sgg. a.1246 navem i. cum sarcia et apparatu in- L gomea. gomia. iorneta. iornia. zomea. D giornea. .
fra scriptis, videlicet cum timonibus duobus, arbore iometa sf. "piccola giornea" "
una .. . anchis tribus, parancho uno, amantibus duobus, SRC 754 a.1414 (Gen.) iometa una velJlt~ cremexi cup1
ionchis quatuor ex quibus duo debent esse senarii ("a sei fodratura. BOV 549 a.1452 ,(Sav,) aliquam togam seu
cavi inTrecciati") ... tagiis quatuor de ionchis, ostis ,dua- gonam, iornetam et quamvis vestem de ceta.
bus orsiis duabus... ;; L ,iernea. '
L soncus. unchus. xunchusl zonchula. D sciuncu. , iomia ,sf. "giornea" '
jonczolinus n.p. PVP 278 a.1488 iornia una fustani' nigri ha hmo.
Liornea. . ,
SLS.2 316 a.1211 (Vezzano Lig.) filii quondarn jonczoli-
ni. (de)ioo cognome
MIA 80 a.1265 (Sav.), baldini de ioo notarli.
L junczolius. lt
iostra sf.' ,"clausura"
iontus sm. "giunco" CAR 14 a.1418 consorie domine sancte marie de monte
LEM 262 a.1259 item tres boas de uno ionlo grossas. earmellii in iostra. : '
L ioncus. L c1auStrum. D ihostr.
ioponus sm. "farsetto" iostra cognome - l!
PVP 281 a.1488 ilem ioponus unus panni misculi fodera- NL.l 142 a.1203 a te martino iostra. U.l 879 a:1230
tum blanchele. (Sanr.) willelmus iostra. '
Diuponem. iota cognome
joreanma top. "Yarmoulh (Inghilterra)" CAC 30 a.1178 (Sav.) arnaldus iota. CAC 139 a.1179 ar-
DKR 277 a.1419 et cum essent in joreanma cum dicta naldus de iota. LH 331 a.1186 arnaldo iotta. MIA 88
navi .. . (Sav.) a.1191 arnaldo iote (dat.). . , .
jomalium sn. "giornata di lavoro" > , L iolta. iouta.
FCT 48 a.1435 (Triora) donec solverit predicta, et ultra ihous sm. "chiodo"
jornalia et expensas. TL.l 833 a.1458 item ihoi pro coiratia albi miliaria ccI.
iomata sf. "giornata, misura agraria" ihoi pro eelatis miliaria-xxxvii. I
PCC ISO a.1357 (Sav.) peciam unam terre prative .. ~ et L clavus. ioeria. D ihoo.
dicitur esse iornatas 'octo vel circa. TAL 20 a.1639 iouta cognome
(Alassio) petiam unam terre ... iornatas tres a sapa ... CAC 558 a.1182 arnaldus iouta.
uiomatam unarn a bovibus. ., L~tL
L giornata. D iornaa. " , jovata sf. "coppia di ,buoi aggiogata: prestazione di
iomata sf. "giornata di lavoro, di viaggio; mercede lavoro"
giornaliera" RCP 357 s,xiii. (Sarz.) unam jov~tam boum. RCP 658
RL 203 a.1272 (Penna) et si maritus esset aosens de pn~ a.1274 (Sarz.) unamjovatam bobum et unam gaLlinam.
na per iornatam unam... lA 101 ad a.1289 cumtoto suo L jugaticum. ,., .
exercitu partivit de bonifacio ... ac per suas {corr.: duas?] ioyentionem toP..., (V.Polcevera) , ,
iornatas lperrexit versus leriam, U :2 ,207 a.1289 debet SM a.117 a.c. in montem ioventionem.
dare iornatam unam et debet habere pro ipsa iornata de- PTP 26, 27,37 sgg. PSL 74: etimo Le.
narios tres. SIG 315 a.1333 nomen scribequi debebit es- L iuventina. .' r'
se in videndo seu seri bendo iomatas magistrorum labo- iovo top. (monte presso Saorgio)
GR 134 s.xi. (Lrins) castol, in via qui perg\t ad iO\~o.
rancium in ipsa galea. VFD 69 a.1339 arniltal j0rnatam L iuvum. ~
illam in qua non fuerit. .. ad laborandum. DDG 784 iperpens sm. "iperpero, moneta" . . .
a.1377 pro ballis ..'. delatis de sycillia in ligno ianuarii de BCL 319 a.l29 libras triginta 8!'genti dare terietur ... no-
maiolo in iomatis vi. LCA 53 a.1391 (Alb.) occaxione mine cambii yperperorum trece~torum triun et
carato-
laborerii .et iornatarum factarum in scalis campanili. rum xviii. auri. PLS 437 a.1301 iprperos auri, ad saium
RVN 107 s.xiv. (Noli) teneatur solvere expensas, iornatas constantinopolis, quingentos. .
sive amissiones operarum. RVN 118 s.xiv. (Noli) et si ipire top. "Ypres"
forte fidejussores aliquod darnnum ... paterentur seu ha- DRG.2 228 a.1229 brunetas de ipiri.
berenl occasione predicta pro rebus suis venditis, ac ex- L ypra.
pensis factis, et iornatis, principalis (" il garantito") te- ipochistidios sm "specie difarmaco"
neatur satisfacere dictis fidejussoribus. LG 676 a.1406 LMS xxvii. (= LEM 255) a.1259 (invent. di speziale) m-
possint ... laborare ad iornatas. NSM 288 a.1459 (Mio- pullam unarn in qua est paurum ipochistidios.
glia) de justitia reddenda pro iornatis. J'L.2 782 a.1471 LEM 214 "succo astringente del eytinus hypocistis,
et comodo (= quomodo) a iornata sussedet ("secondo (pianta del! 'Asia minore): fannaco raro"
ipoc 470 IlIdI
a.1290 panno de ypra et jaJonos. CA 592 a.1292 verga U .2 117 a.1288 c.0~une pis~~ debet facere depositum
de ypre. LG 558 a.I403 goprte de ypra. rnarcharum xx . mllhum argenl1 Isterlingorum.
L ipira. L sterlinus.
ircule / irchi top. "Arcole" istrionem sm. "istrione. pagliaccio"
CGS.2 182 a.1164 quod habere visus sum in maasco et CSG 66 a.1375 ncc aliqua prestigia vel spectacula ab eli-
toto plebeio sancti martiD de irculis. SAA 74 a.1164 ple- qui bus joculatoribus vel istrionibus ibi fianr.
beio sancti rnartini de irculis. GR 57 nazarius arehiresbi- (de la) lsula cognome
ter pie bis sane ti martini de irchis (san Martino d'Albaro). GC.2 7 a.1191 vendi t rolando de la isula de nervi.
L areola. herculem. D rcua L insuLa.
irchus srn. "caprone" lsulaDUS sm. "specie di 'essuto"
LG 478 a.1403 ne vendatur lana de cameUo vel ircho. GC.2 279 a.1I92 etipignori ~lig~1 ~tias.~. de ~
L ilcinus. ~e c~mls, ct um manlellares VII . ntgn et alit suni isulaoi
ire vb. "andare" unet."
U.2 35 a.1250? et nesciebant ubi fuissent itus. PLP 90 L isolanus.
a.1250 (Sav.) quia aJiquis non polest ire per stratam ... et Italia n.p., f.
vadunt omnes per viam iIIam. RCA 135 a.1 153 itaUa et predicla maritata filie albcrici
L andare. de cerro.
iscaria sf. "carica di iscarius" SLS.277.
RCP 132 a.1212 (Sarz.) nullus eorum eogatur ad cane- L ictaJja . .itaJianus. talgi'a. D italioa.
vam recipiendam; nee ad castaldiam neque ad iscariam, ltaliaD~ cognome
nisi per voluntatem, excepto quod omni anno debet unus DDG 263 a.1376 baltholomeu italianus.
eorum esse iscarius, si fuerit voluntas ep(iscopi) et debet L italia.
suum feudum habere. ltinerem sm. "via
C.MOLINA, ASLSP n.s. 19/2 (1979) 75-90 "funzione am- S~ 333. 8. 1401 (Q~il.) di.sc~dia .... que fieri vel, oriri
ministrativa della curia vescovi/e, analoga a,1 conungennr .. , OCcasione ahcUlus vie seu itineris.
gastaldato" scara "la schiera dei servt'). ltus sm. (= ictu ) "colpo.fe riw oo
L iscarius. ASA 310 a.135O (Alb.) nisi primo assUrtum f~ert spo..
iscarius sm. "sovrintendente ai servi rustici" cia1e vel itum sive feritam.
RCP 132 a.1212 (San.) omni anno debet unus eorum es- luaoeUus top.
se iscarius. TV 1.42, 49 ca.ll O E. V. (undu iuanelius, vicus i~
L escarius. iscaria. scarius. Jius.
iscamidorem cognome PSL 74: etimoi.e,
MBL 244 a.1066-69 (Lrins) oldaric iscarnidor. JubiaDus cognome
iskiki sm. pl. BSR 341 a.12,10 guilielmusjubianus.
RCP 141 a.1188 (Sarz.) collaria et iskiki agnorum et ca- ludes Iludex cognome
pr(arum), si assali fuerinl, debent esse cocorum. MSS 2 8.964 per consensum ale.xandri iudes avocaa
iscrutare vb. "cercare" sanct~ ianu~~sis ecles!c. ~SS~, a.964 adel~rto illda
RCV 77 a.1233 (Vent.) item qui voluerit iscrutare seu dor.nn~ OlOOl Imperaton. e. fihus cn~s oto regi .rogatus .....
cercare res furatas in saco in horto in iacina et in domo et scnpsl ..BCG 14 a .~ tobannes.dl8Conus fihus quonclam
in ovibus. alberto mdex, petrus.IUdex et OplZO iudex.
iser top. "lsre (Francia)" PGM7.
DRG.2 100 a.1205 symonis de iser. L iudicem.
ysla top. "Lille (Francia)" ludkem m. "giudiu "
DRG.2 126 a.1210 (Gen.) pecias v. brunorurn ysle. GG. ~ ~35. a: ] 206 et facere ci cartA:ID ~ dieta lerra ia ~
L insula. de UI JOOICI LG 666 8.1406 ars ludlcum qunoo ___
ismaelem . cognome genovese tur facere .pastum. '
PIA 26, 27, 75 n. 46 ismael, ismae1i: arabo. L sapius. D ZUXt .
iudi 471 iunc
L cori.iurationem. iura. iurare. SIG 326 a.1343 (= VFD 91 a.1344 = LG 745 a.1404 =
iuratus sm. "chi!a parte di una alleanza" PLL 489 a.1441) pro qualibet lancia longa seu jussarma
RCP 175 a.1233 (Sarz.) statuerunt hane esse iuramcastri in sol. v.... pro quolibet marrapicho seu jussarma in lib.
de ponzanello ... infra quarn iuram omnes iurati dicti ca- i. - marrapichi sive jussarma sex cum manicho de ligno.
stri ... teneantur inter se ad invicem adiuvare, salvare, L gisarma. vifarma. visarma.
guardare. . iusseUum sn. "brodo"
ACV 137. DSP 138 a.1494 postea risum aut iussellum cum galinis
L iurare. caponibus seu pullis coctis. . .
iuratus agg. "che ha giurato, sotto giuramento" . ALE 230: iuscellum REW 4634.
CNM 286 a.1204 (Sav.) ,gisulfus serrengus dixit sub sa- L iusverde. D giuscellu.
cramento fidelitatis quod isti pataverunt bladam. nicola jusemia sf. "capo di vestiario"
de eervario iuratus dixit quod ipsemet batavit blavam. PLP 105 a.1250 (Sav.) tunicam blavi, fresetum unum et
PLP 12 a.1 250 (Sav.) falabullr iuratus interrogatus jusemiam, carnixiam, brachas et capellum.
dixit.. : . (in) iuso avv. "in gi" j ,.
.1
lo' 475 labo
'.
'J
I ..
lL , :1 "
r I J 't '1
' Jll,
.1 J
1./ ! abbreviazione di libra "libbra, lira" laborantem SIll . ~'bracciante, lavoratore dipendn-
DDG 372 a.1376 pro argenti in sua capsia lit>bris LI .... te"; cogn>me '.
per f. dlvii misis in sycilij~. PVP 287 a.1493 pro precip RCA 188 a. 1061 et medietate de costa longa que nobis
de cant. 117 aluminum ei venditorum ad l. 3 cant ... f.,. obvenit da parte martinus laborante et de germana sua,
354 s. lO. PVP 305 a.1492 pro lectucio uno f. 10. MAS 225 a.I4,46 homines ,dictarum artium, tam magi-
la art. f.s. "la" I , , stros quam laborantes in dictis artibus.
CHAR.1 350 a.l002 in la fontana. RCA 254: a.)OlO et in PGM8. 'J
cannavale et a la topia rotunda. RCA 168 a.1034 usque in L laboratorem. D lavorante.
libellaria leoni de la valle. RCA 285 a.l 060 plano de la 50- laborantem n.p. ' .,
sena. RCA 282 a.l062locus ubi dicitur.a I oliva. RCA 197 SLS.2 317 a.1260 (PortoV.) iohannes filius laborantis.
a.l065 de tercia parte via publica ... que pergit de la valle. laborem sm. "interesse di' denaro dato a mutuo"
BCG 174 a.1066 et extra la terra. - et in la canava. BCG CAF 21 n. (= CDG 40) a.1I20 marcas argenti. .. quas
173 a.l066 in lisola qui dicitur a lo lago. RCA 164 a.1069 mutuavimus de romanis cum labore de quatuor quin-
et la sorte de.Jo conio. RCP 205 a.1078 (San.) in locis ca- que ... marcas argenti ... quas debemus reddere romanis
nale, saletto, alanoce. BCG 190 a)086 in loco ubi dici- cum supradicto labore. .
tur ... ala ecclesia ... et alacosta. MBL 268 a.l 101 (Lrins) Cf COL 128 a.796 (Milano) redd~us... argento dina-
ad locum qui nominatur punta de la capa. MSS 94 a.1123-4 rius nonagenta ... et pro, lavores eorum persolvamus vo-
iacet... in la bruxaga ... iq l'ulrncta. CDG 891\.1134 uber- bis ... vino bono ad mensua iusta ad pieno Ull)as tres.
tus de la cavanqa.,.. albericus de la c.oi;ta ... ruffinus de la L laborare. D lavor. . _ ' ; . \;
monaca ... audezum de la ecclesia. PAC 13 a.1142 Oa la ri- laborare vb. "lavorare ia terra, arare," I
pa \in la. CAC 8 a.1178 (Sav.) peciam sotanam vinee aq,ini, RCA 226 a.l012 et habeamus potestatem ... pratum edifi-
per sol. iiii. la tola. GC.2 7 a.ll91 rolando de la insuIa de care et campum laborare. CDG 189 a.l145 et isti homi-
nervi. CNM 345 ca.l205 (Sav.) comperavit piperum per nes possint laborare in istis ronchiS,et in ilIis terris coltis,
bizantios xxvii. sarrazinales la carriga de Alexandria. NL.2 quas antiquitus solent roncare ve,l laborare. RCP 39
78 sg. a.1216 rusticus de la costa - obertus de costa. LMS a.1199 (Luni) et terram militum quam in suo donico"la-
205 a.1222 pietro de 'a mena. LMS 413 a.12241iga la ta-
borabant. RVN 98 s.xiv. (Noli) laboratoribus, sive la,b o-
rantora (formula di scongiuro). RCP 547 a.l23 I (Sarz.) ter-
ran~ibus ad giomatas. MSB 24 a.125.6 prornitto ... dictam
ram de la plaza. PLP 89 a.1250 (Sav.) et illa Juxiana dixit la
sucida t;)rrida bastarda iilia sucie bastarde. CGG 186 a.126O terram tenere ... et domum assidue per predictum tempus
(portov.) actum in villa marole, loco uDi vlgariter dicitur habitare, ipsamque meliorare, bonificare et non deteriora-
ad la cadamare. . RCP 48 a. 286 (Srz.) frederici de lapadu- re et laborare. ipsam bona fide. CSS 279 a.1435 ~Sanr,),
le de carraria. SRC 349 a~J297 (Sav.) loco ubi dicitUr la va- quando ... venerit ad laborand!lm, semi~andum et ~emen
neressa. U.l 643 a.1357 pkia te~ posita foco ubi dicitur metendum, vel evellandum. . .,
ala barma. FIL 320 a.l404 (Shv.) exceptatis ... ' pannis qui labOrare vb. "lavorare, esercitare una attivit"
portantur de la folla. DKR 172 a.1414 cannas tres qus Ni...2 62 a.1216 usque ad annum unum dabo ~ibi fusinam
scripsit. .. se vendidisse duchatis tredecirp la canna. PSG in domo mea quam ibi habeo ad lab9randum. LMS 339
384 a.1513 item pro caderono uno per la j>eix: ' , a.1224 ego ... lanerius ... (pro~tto) laborare tecum de ar,;
PAC 12. PGM B. ' . te rpea videlicet de balere lannam. DRG.2 364. a.125 I
la avv. "l" '" " (G~n.) pro quoibet 'die laboratorio, quo ipse l~borabiI
PAC 13 a.1147 da la ripa in la. vel quo per me steteri,t quoniam laboret. DAA 56 a.127-.
D l. prorpitto ... stare tecum usque ad annQs quatuor .. . et fa-
(de)' labayno cognome cere servicia tua omnia et laboreria et laborare de arte
U.2 1185 a.1391 antonius de labayno de sexto. DKR tua. SSA 162 a.1345 {Sav.) in quali~t die in qua in ,dic-
215 a.1415 gregorium de labayno notarium. to opere laborabitur ipsum laborerium. FIL 303 a.1376
L abainus. (Sav.),non possit nec valeat nec debeat aliqua causa vel
labellus cognome
SRB 65 a.1179 (Sav.) arnaldus labe'llus.
' l , . ingenio facere vel fieri facere laborare vellabor~, facl';re
texere seu texti, .facere batere ,seu bati, facere tingere seu
D lavelu. tingi, pillum. seu pillos trichi sivecapre. BAM 390
labetem sm. "Iaveggio" a.1417 (Sav.) ire ad laborandum et 'perficiendum dictum
GR 57 (Casanova) in uno labete petre vel arami. \ laborerium. FST 76 a.1592 (Triora) ibi facere unam ior-
L lebetem. natam in laborando; piccando vel spazando. l. . .
labonaventura/labonaventurosa sf. nome di galea L laborem: laboratorem. Iaboratorius. laOOratUFa. labore-
DRG 3.628 a.1262 galeam meam que vocatur labonaven- rium, lavoraben. D lavorar. I
turosa. DRG 3.632 a.1262 in galea dicti idonis que dici- laborare vb. "trafficare, impiegare in, attivit com-
tur labolaventura. merciali" \
BNN 84. CGS.l 6 a.U55 profiteor me accepisse in 'societatea te
L ventura. lb. cxxvii quas debeo portare laboratum usque salemum,
~bo~~ I et de proficuo quod ibi deus dederit debeo habere "quar-
PAA 95 n. (Tabula Peutingeriana): "connesso con Lava- tam. CGS, I 37 a.1156 accepi a te lb. trescentas deeem ...
gnola?" quas portare debeo ad laborandum apud val~ntiam ad
L laborantem. laboratorem. tuum resicum. CGS.l 143 a.l157 accepi a te ... lb. xxiiii
labo 476
laeius avv. com par. (latius : (ate) "pi ampiamente" laevi nm.pl. "popolazione paleo/igure"
LJ.2 1098 a.1386 prout de predictis et aliis lacius et se- Livio 5.25.1. Plin., n.h. 3.124
riosius patet in dicta arbitrali sententia. PTP 32. PSL 82, 91.
lactare vb. "succhiare il/atte" Cf. ST.9 153 sg. a.1l47 ansaldi de leivi. U.FORMENTINI,
ASA 425 a.1350 (Alb.) exceptis agnis et edis lactantibus RSL 15 (1949) 218.
sive titantibus. L laevelus. lavaglum. levagium. levalli. levasco. levexe.
L latata. laiterius. D alair. laitar. laite. leivi . D lavani. leivi. levaggi. levani.
lactare vb. "mungere" (de) lagaxio cognome
RLC 77 a.1297 (Cosio) qui custodierit capras ad sabatum DDG 315 a.1376 in vacheta manuelis de lagaxio.
et ille lactaverit eas nisi ad suum diem. L lacu. D lagassi.
laclare vb. "allattare" lagena sf. "botte, barile" . .
LG 937 a.1404 qui ipsos (infantes) dederint ad lactan- U.2 462 a.1315 (trattato con il Brabante) ltem pro quah-
dum . GR 63 a.1 5 19 (Alb.) nutrices siv~ mamme que lac- bet lagena sive tonna sagirninis foce (grass~ difoca) vul-
tarent aliquos filios pro certo pretio. . I
gariter dicti zelsmont, den~os quatuor: ~ lte~ pro, qu~
laete top. "Latte (Vent.)" libet lagena sive tonna arvme, pmguedmIs, Olel, butm SI-
TMV 67 a.1259 (Vent.) in lacte. BNA 587 a.1264 ve mellis ... DMC 474 ante 1351 in lagenis et barrilibu~,
(Vent.) tetTam ... que est in plano lactis. iarris et aliis vasis. .\ '
L layte. D latte. U.2 lndex ad lagenam vendebantur arvina, pinguedo,
lactoanus sm. idro "(Pareto)" oleum, butirrum et meI.
LJ.l 706 a.12231 aqua laxoani ... in aquam lactoani. lagionum sn. "piastrella. matto~dla" .
L laxoanus. AND.2 451 a.1519 prornittit . .. inlagionare scalam undi-
lacton.um so. "ottone" que. .. comentando et bene assortiendo et accomodando
LG 432 a.1383 quod carati, qui erunt penes eos, sint boni lagiona.
et iusti et de laClono. L inlagionare. D laggione.
L latonum. lagnetum top "Lagnisur-Mame (Fr.)"
lactuarium sn. "elettuario" , DRG.2 175 a.1215 (Gen.) in feria lagneti.
LMS 576 a.1226 lactuarium factum de cedris quod voca- L lagniacum. laniacum.
tur cedrata. LMS xxv a.1227 item in lactuariis et sirupis
lagnetum top. (Moneglia)
et aliis confectionibus et rauba minuta, iI
RCA 18 a.ll43 guilielmus de lagneto. ReA 712 ~; 1l.9~
L electuarium. D lattuario.
lactuciolo top. (Gen.) gerardus eapronus potestas de lagneto et eelasco ... - dh
BCG 160 a.1049 coerit da una parte lactuciolo:' de lagneto.
L lhltuca. IVI, n. "forse od. Agnora, una delle ville della antica po-
lacu IlacUs sm. "lago" desteria di Moneglia"
ReA 213 a.1 083 in molaeiana ... coberet... da tercia par- lagniacum top. "Lagny-{ur~Mam.e (Fr.)': . . '.
te ... lacu de la clapella. DRG.3 614 a.1259 in proxime ven~s nundims lagruacl.
L lagaxio. lacus rotundus. lacus rubeus. lacus scurus. la- L lagnetum. laniacum.
cus 5ubtanus. laqueus. lagorem sm. "parte del meccanismo del mulino" .
lachus agg. etnico I
GR 59 a.1363 (Diano) molinarii teneantur facere lagores
BeL 347 a.1290 sclavum meum lachum. lingera mola duobus digitis ...
(lvl, Reg.: son esc1ave laze). lagorius cognome ..
lacus rotundus top. (Sav.) U.l 1362 a.1261 (Parodi) rainerius lagorius. DDG 134
SRB 3 a.998 eortem de laeu' rotundo. CHAR. i 334 a.1376 de boniffacio 1agorio. BCA ~25 a.1426 nomine
a.999 insuper lacum rotundum. thome lagorii.
L lacu. D lago rifondo. lagola top. "Aulla"
lacus robeus top. (Sav.) PSA 105 a.1245 a monte lagule. \ .1
CAC 465 a.1181 iobannes de lacu rubeo CAC 478 L aula.
a.1181 totum ilIud quod bertolotus tenebat per me in lacu laya sf. ''fosso?''
rubeo et eius territorio. GR.2 42 (Garessio) aliquis non possit faeere layas pro
L lacu. D lan.rosso. [unrussu. xayvando eanevas.
lacus scurus top. . Dlaiu.
RCA 235 a.1039 ex alia (parte) fossato maior qui dicitur laiaeium top. "Laiazzo, p0710 dell 'Armenia sul Me-
laeus scu'rus. OSM 161 a.1190 in lacu scuro. BNA 576 diterraneo"
a.1264 (Vent.) quartam partem alius pecie terre vacue, AG 47 argomento "de vietoria facta per januep.ses contra
ubi dicitur lacus scurus. venetos in laiacio ermenie, anno 1294 ... quia januenses
L laeu. D lagu sciiu. erant mercatores in parti bus romanie.
lacus subtanus top. (Sav.) D laiazo.
SRC 171 a.1263 (Sav.) in laeu subtano.
L lacu. laicauter aw. "laieamente, da laico" , I
ladanum sn. "resina, gomma" CGS.2 88 a.1 i2 si filius meus laicaIiter yixeril, .. si vero
BLC 79 a.I'297 bisancios ... implicatos in clamelotis, la- c1encalem habitum magis dilexerit. ..
dano... ODO 290 a.1376 pro ... ladano pondis V. .
D laygo.
laeronem sm. "ghiro" blyCUS agg. "laico" '.
BWL 12: ALEXANDER NECKAM, De nominibus utensi- ILG 627 a.l403 nee possit aIiquis ianuensis laycus vel se-
lium, ed. T. Wright.. Volume of Vocabularies I. 99 penuia cu1aris esse procurator ad prelllcta contra aliquem ia-
mantelli sit. .. ex.laeronibus. glis, ace. glirem > a.fr. loir nuensem. I
> laero. . lainus cognome l i , , l'
L girus. DUe. SRC 236 a.1272 (Sav.) brunus lainus de berzezio. MIA
laevelus top. 87 a.1296 (Sav.) philiponl!l layno. MIA ll2 a.1337
TV ca.110 E. V. PTP 32 saltus laevelus. (Sav.) petrus lainus.
L laevi. L latinus.
Iayt 478
_ _ _ __ __ _ o ' _ _ _ __ _
- I
U.2 1170 a.1390 quia per lanciam scorciam de cormori- langates Ilangenses sm.pl. "etnico ligure antico"
no si bi notifficatum fuisse asserit. PTP 15. langates/ langenses: doppione ligu~e-latino.
L scorcia. PCT 56 sg.: SM a.117 a.c.)
lanciare vb. "lanciare" L langa.
ASA 134 a.1350 (Alb.) non proiciat ne lancet, prohici vel langoardus agg. "di qualit di pere"
Janciare faciat de aliqua domo vel turri lapidem veJ a,li- PSS 33 a.1025 sicut videtur esse arbor piri que dicitur
quam rem nocivam. . langoarda. Iv! p.35 n.: "il passaggio -5- > -v- > 0 si ri-
L lanceare. sontra anche nei dialetti odierni della Y.Bisagno. Insie-
landia sf. me ad altri elementi, il termine testimonianza certa del-
PLP 98 a.1250 (Sav.) dixit ei meretrix porca, dixit ei la presenza di Longobardi nella zona di Mo/assana
quod habebat landiam et quod bertonus cavalerius erat (Gen.)"
eius guagnonus et alia verba turpia. L lungobardus.
lannera sf. (err. per lamiera) "lamiera" languHa top: "Laigueglia"
PVP 269 a.1462 item lanneram unam ferri. BAV 192 a.1393 (Moncalvo) iacobus de langulia.
L lama. L linguiLia.
lanerla sf. "lavorazione della lana" langurium so. "ambra?"
LEM 191 a.1248 laborare tecum de misterio lanerie. R.OLIVIERI, RSL 51 (1985) 197-201.
MSG 270, LEM 114: notizie sulla lavorazione della la- L langa. I
lanzum sn. "lancio" lapalhium n. bot. " IU/K1 zio. romice dei pralf'
CST 289 a.1381 (Taggia) a terra usque ad lanzum unius REW 4897. ALE 292. PTL 59.
balistre per tOlum circuitum terre. GR 59 a. L475 (S.Ste L lapaciu -. .Olapas u.
fano) a terra usque ad lanzum unius ba)istre. iapidem SIll. "p; Ira DI/alT'
L lanceum. LEM 244 l. :1240 lebelcs Japidis duQS el alium cupri et
lanterius n.p .. m.; cognome aliu~ magnum lebe\ID ~pidi .. . lebctm pecre unum.
U.l 595 a.1217 (Sanr.) lanterius. CAT 1308. 1326 (Toi- L lapldeuli. petra. D a/aplJr.
rano) conradus lanterius. iaplcltm m. "p/t'Ira prr iQ.So "
D lanieri. DRG.3 825 &.1289 Jb .. .. implicaw in lapidibus. robiais
lantennus n.p. el. adamantjbu . BTS l69 Il, 1290 coUeclwn de: pennis va-
MIA 82 a.1263 (Sav.) lantermum de ferrariis. rii et de penni ermerinorum de bevarii ' de luciis et de
lanterna sf. "lanterna, faTUJle" omni pellizaria nec dc lupidibus precio i. LO. 149
LEM 246 a.124O lantemam de comu. DAA 75 a.1279 8.1326 statucmdum dux.imu. quoti pro prirn. seamda et
lantemam unam, panerium unum. SSA.2 133 a.1345 tertia paga introytuum dare debeanl et teneantw booos et
(Sav.) lantemam. brandonum el candelas, seu fanarium. et ydoneos banchos vel pign rn in auro vel argento \lellapi-
lucernam . .BSL 245 a.1268 gondola una cum remis duo- dibus predo i stU perlis.
decim. .. lantemis sex et lanterna una de vitro. DDG lapidem m. "mola di mulim""
749 a.1377 pro ... lanternarum dozenis ii. misis in neapo- FSr 94 a. .l592 (Triora qui Oelcxeril aliquod clapinum
lim. CDC lO a.1386 lanterne dozene iii. CP 152 a. 1390 vellllpidem pro lapis. ve I. facaeodis lapdibus.
in stamegna alba et stachetis pro facere duas lanterna lapldeus an. ;odi pietra oUart"
que pependunt in palacio. JAN .2 166 a.l441lantema (di LMS S9 8. 1222 iebelem Japideurn . SIP 176 1420
bordo). PVP 262 a.1461Iuceme due , . lanterne t:res. (Mas a) duo Jebete _ I.pidei. IDaglli. SSA.2 163 a.l~
L Lantemeta. lanteminus. D lanterna. (S8V. et pro dicti men "un andaliandi " habebo quarti.
lanterna sf. "il faro del porto di Genova .. oum. quartariam et medjilDl quartariam. lapideum et lapi-
DSP 8 a.1459 qui patres comunis et salvatores eliganl or deam. quas teneri fltciam in palai .
dinenl instituant ponant et deponant sive destituanl perso- L Japidem. laveum.
nam etpersonas que videbuntur eis de facto lanterne cl lapldJdnum lino "cava di pi~lrt ?"
modulis et capitis farii . DSP 120 s.xv. denarii decem el U .I 1254 8. 12.57 lefnlm qU4DdAm cum durnu supraposita
acto ... que pecunia convertitur in fanalia lanternarum turo positam in calignan ... curo petrerlis scu Japidicinis et
ris molis et turris capitis fari. PVP 328 a.1507 prO duabu c.um Olpibu et cum omnibu cxitibus eius.
antennis de goa 21 captis pro operi bus lanterne. SOP 120 iapnunart vb. " ,UaJIOrt"
a. 1507 casteLlum quod iam coeptum erat eripi. quod lan GR 60 a. 1 63 Diano de pena constitula contra lapru-
ternam appellarunt. SOP 149 a.15 12 in aree lanterne. manle ficu .
lanterna sf. "abito femminile" laqueta top. "lAc~IlQ (Alassio)"'
GR 2.42 a.14921igal capam unam ... et tanto fustaneo pro TAL 18, 77 0.395 8.1326 t ma de laquela.
facere duas lantemas pro dorsu filiarum dicti percivalis. REW 4818 lacca " awallamelll . 'UORo IUlSCOSIO. ..
lantemarius sm. "fabbricante e venditore di lanter- D lacca. la hefta. - -
ne"
iaqueus m. 'Iaccio. Irappolo"
LG 666 a.1406 ars lanternariorum. VSC 96 a.1453 bel-
visus lanternarius. CCS 77 a.1414 (Celle) teneras seu laqueos pro aves ca-
L lanterna. D lanternaro. piendo.
lanterneta sf. "piccola lanterna" .D ~cio.
NBI38 a.1390 lantemeta una ferri. laqutuS m. "vmco"
L I.anterna. lanterninus. D lantemeta. RLC 80 a. 1297 (Cosio ducere qquanl ... ad laqueos ca-
Ianteminus n.p. nave.
U.2 586 a.1350 per lanterninum nolarium. L lacu.
L lanterna. lantemeta. Iardarius SOl. "prodUUort di lordo";
lantia sf. "lancia" GVG 193 8.1269 andreas nav no de vig lardario.
SNS 1.9 a.1404 (Sav.) lantiam. venabulum sive spedum. L lanium.
LG 272 a. 1363 lantiarum longarum duodenas duas, ron- Iardum n. "lardo"
chorarum duodenas duas. CA 601. a.1292 item in lardo vj. aspo GR 87 1330
L lancea. (Sarz.)po sint CJtpedirc el tassare pretil.lm casei. camium
lantia cognome salsarum. lardi et cuiu libet alterius salsuminis. PPV 82
CCS 135 a.1570 (Celle) nicolaus lantia. a. 1370 Porta V.) caseum carne ' asungiam lardUOl mesi.-
L lancea. scham. Doo 8JS .. 1377 pro (barilibus) lardi. CP 170
Iaoditia top. "Laodicea" a.1392 pro amindoli . z.ebibo. lardo. ri:x . canestrelis. ce-
CDG.2 102 a.1169 in antiacIDa ruga una ... in laoditia t:rQnis.
fondicum et ruga una. L lardarius.latdus. D /ardu
Iaonus top. (Mallare) lardus oognome
FAF 186 a.1253 in territorio de malJis ubi dicitur laoous. U . l 1043 a. J251 opicinus lardu .
lapadus cognome L adalardu .
SRB 227 a. 1397 (Sav.) iohannes lapaciu . !ammolla f. "farina ma inala 1 "
L lapathium. ASA App. 4 .. 1174 Alb. et de singuJum mOlendinum ha-
(de) lapadule cognome bere pro ianda antea tantum qwullum a1ghii ("agaio. lUi-
RCP 48 a.1286 (Sarz.) frederiei de tapadule de Camula. le?") io. et bonus semor corr.: Di r molioari el SIIOrUm
L paduJe. socii bc suorum beredibu habebanl de aliol moleodinos.
lapare vb. "rigurgitan" quos per comune albingane fece.ruot. et (eta larremolta et
GR 59 a.1363 (Diano) possil accipere aquam 5ub rota omnibus aLi~ remaneotibus quod Nper hoc fuerul
dicti proximi sequentis molendini superioris. videlicet larenor top. erT. .1HT lwnenor)
quod rota non lapel. ASA 302 a.1350 (Alb.) loco u i dicitur Iart.nor.
D lap. Llamenor.
larg 481 lati
latimerius sm. (= larinarius) in/erprete ? ris pagani. ASA 279 <I. l 3.50 (Alb.) latriniUD vel quinta-
CA 595 a.1292 martino latimerio. CA 596 a.1292 in ex- ncaro apertam -ive aquariorium apmurn. LG 436 a.1383
pensis; .. . unius nunciatoris cum duobus latimeriis el tri- latrinarum seu stercons CI. trcxeDdururn pasator vel mun-
bus equis de sevaslo usque trapesunde. CA 597 a. L292 dator.
in locacione unius equi pro uno latimerio.,. .L laterina. latema.
CA Gloss.: "una.profesione che non so spiegare". latrinorium top. "1Arronorio" I
DUC.5 36larinarius: imerpres. PPE 290 a.1284 (Sa\l.) i.D desia sanete mme de latri-
latinare vb. "imparare il/alino" DOnO. saonensis dioeesis.
PMN 200 a. 1307 in gramatiea et in seri bendo et latinan .L Iswonorium.
do. MSI 320 a.1483 sholaribus latinantibus. Iatrocinlum sn. ''furto, latrocinio"
L latinus. SNS 26 ca.l51O ad obviandum latrocinia, bomicidia, IO-
Iatinus agg. (dive/a) latino; (di nave) "'a vele Ialine" barias el assassinamenta.
LG 781 a.1404 erin casu quod vas aliquod de portatis es L latronitium.
set latinum de duobus arboribus .. . TL.3 673 a. L449 pro lalronceUus n.p..m.
navigio navigante ad vellum latinum. CAR 78 a.1489 U .2 199a.1289 (Corsica) latlOncellus risus ... de insula
su per quibuscumque barchiis de vellis lalinis. corsica, .
BSL 22 n. vela latina < a la trina "a tre angolt' [cosi pure L la[f()Dcm ..
DEI.3 2176]. DSP Gloss. "non mi persuade". latroaem. sm. "brigante. rupinatofl!"
Llainus. D latn. RCP 120 a.1192 (Luni) tricstoribus ..falsarii et palt0na-
latinus sgg. "oliato, scorrevole" riis et fOl'etanis. latronibus.. . RCP 103 a .120 I (Luni) ex-
CGS .l 24 a.1156 tabulas fenestre de caimara. clavatura ceptis latronibus, r"riOOs. tricatoribu , pallooariis et. faI-
de camara latina. duos leclos. sarHs.
PAC ]8. L latroncelJus. latroniti um. D layro ..
latirinus agg. (di arma) che si porta a/fianco" Iatroaem n.p., soprannome.
GR 105 a.1498 culteHum Iatirinum, spatam aut. SIO- U .1. 1280 a.J 258 latro filiu s quondam guillielmi de ci-
chum ... nerea. CGG 212. a. 1260 (POl1oV.) i6hannes dictus latro
Cf ASA 89 a.l400 (Alb.) culteUum de latere, de .marola.
Llaterinus. Iat.J"Onkium IlalronitJumn .. "furto.lalrocinio"
Iatitare vb. "Ialitare, sottrarsi alla giustizia CNM 131 8.204 (Sa\'.) itcm ponil quod te ICS .... sunI in-
PVS 352 s. xv de absentibus et latitanti bus mole credito- fama.ti periuri et latrorucii. - ilem ponit quod predicti te-
rum. stes fuerunt positi in quadam tUrte pro lilb'Onitio.
Iatitudinem sf. "larghezza" L latronem. O la/TOn/cio.
DNB 22 a. 1184 trabium xxviii longitudinis ... ct crositu- latroooreum I latronorlum top. ULatronorio (Va-
dinis ... et latitudinis .. . et debent (esse) equales ~ros$e et raue)"
late. CGG 66 a.1259 (PortoV.) promittimus et cQnveni- RPV 195 a.I.'I92 (dolftJzione dtl ttmmo per "edificazione
mus .. . facere lignum .navigaJe sive galliown de longitu- deIl 'ospizio di santa Maria dellAlronorio) ad fossatum
dine cubitorum quadraginta et latitudine in plano parmo- latronoreum. BG 118 sg. s. xii. sanctus iacobus de latro.
rum undecim. norio. sancta maria de lat:ronorio. RPV 240 a. l214 sancte
D largueza. :marie de latron~rio. PCC .l48 &. 1356 (~av.) fratee stepba-
Iatonerius sm. "lattoniere" nus capellanus ID monasteno sanCl.e mane de latronorio.
GVG 330 a.1303 tibi petro latonerius de varagine .. . cau- G.PENEO - V .PoLONIO, in "'talif,l benedetlina. 1/. ug.wria
sa adiscendi ministerium tuum predictum. monastica, CESENA 1979.. Srudi ti docum~nti di storia
D Jatun. IMnaslica, a cura del Ct!nrro Slorio Benederllf() tlaUa-
Iatoneus agg. "di ottone" no. 2.) 180:. "ecde ia sanete manae de Alenor, o de are-
ASD 65 a.1381 item bacile unUJn parvum latoneum. nolo, o de larenolo o de latronorio. () dc latrocinio. Q de
L latonum. areneto: Ira la fine del S. xii. t! l 'ini, ;Q tkl xiii. si ,n ota
Iatonum sn. "ottone" una forte oscillazion~ dt!l/t! fonne 50praindicale, nel-
MSG 296 a.1275 centuretam ferri, latoni sive comus. l'ambito delle prime qUl.lIlro. Prew~Je beli presto la dici-
DDG 929 a.1377 pro stagni, fili ratoni et aUa. CDC 3 tura de latronorio (il riferimento a ladroni t posteriore,
a.1386 folie latoru balete ii. LG 477 a.1403 in laboribus connesso con leggende sone l.Igiuslficaf'e il nome)".
latoni fem vel rami ne ponatur osmaldum argenti. LG .L arerutum. latrinorium.
485 a.1403 de ramo, latono et aliis metallis non deauran- tatuta sf. (bol.) "'attuga"
dis. LG 671 a.l406 anulum rami vel. latoni ... vel cintu- TL.3 61,9 a,1449 pro .. lalucis, .. . accepto . ..
ram nee ... aliud opus rami vellatoni, que res sintinar- L lailuca.
gentate vel deautate. PVP 224 a.1451. item bacille unum tatus agg, "largo"
cum sua stagnaria latoni. ANO.1 65 a.1549 crux una ma- DNB 22 11.1 184 trabium &X viii Jongitudinis .. . el crasstudi.
gna latoni, baculo tamen argenti. rus.... llatitudinis, ... et debenl esse equales gtO$5e ellBle.
ALN 54,121 < arabo latun, derivalo da una lingua turo L la.rgus ..
co-tartara in cui almn, altan "oro. rame". latus sn. "fianco"
L lactonum. latanum. latoneus. letonum. lotonum. D la- ASA 89 a. l400 (Alb. ) cuJrelium de laterc.
tono L aJatu . D (aD.
Iatonus sm. "palo. trave" (dare) latus ,,_n. (mar.) "in IinoTt la nave SII un ficuu:o
GR 57 (Levanto) incidendo arbores castanearum facien- per 7asstlllaria
do jabronos et latonos sive canterio! pro deferendo ad in- CNM 187 ca 1205 (Sali.) quando ivl ianuam dare laturo
sulam sicilie. ad navem. BSL 249 a.1268 debcmt diete navi dare latus.
L lata. D lata. latn. L (dare ) carenam.
latrina sf. "fogna" laubla sf.. "loggio. panico"
RCA 74 a.1145 nonpossit facere Dee habere latrinam in se 222 (= BIR 548) a. 1006 .in lauja solarii domui epi-
trexendis iusta domum eius. U.1 1287 a.1259 latrinam scopio 58J1cle ianuensi cecle-ie.
sive trexendam que est in medio ipsius muri et muri tur- L loubia. lobia . .
laud 483 lava
laudare vb. "proporre in assemblea, consigliare" berto exinde launahilt paludello uno lite cum nostra pro-
CAC 227 a.1180 (Sav.) quando peronus faciet securita- rnissio in te tuisque eredibus... U.l lO sg. a.1038 pro
tem talem qualem laudabit sapiens aIiquis, quod adelaxia suscepto launechilt ... - launechil vesti menta una. BCG
sii secura de predictis lb. xxx. MGG 259 a.1383 lau- 165 a.1055 accepi. .. exinde Iaunehilt camixa una de do-
dat.. . pone re campum in contractis de pendea ... - lau- pso. BCG 187 a.1085 pro hac cartula donacionis et pro
dal quod dominus rex cum suo penono exeat. suscepto launechild... - accepto launechildt, mantello
L laudem. D [audar. uno, donacio firma permaneat. CSR 99 a.l095 (Sanr.)
laudem sf. "sentenza, lodo" suscepto launechilt.
CAF 23 ad a.I125 et in ipso consulatu publici tesles qui se SLS.l 307. MIL 198.
scribunl in laudibus et in contractibus inventi fuerunt. L lonachint.
RSC 242 a.1143 si aliquis noster concivis laudem de pe- laure top. (Sav.)
cunia supra commune habuerit... 00.2 202 a.1205 fa- SRC 149 a.1263 campos duios terre laboratorie ad fon-
ciam vobis vel vestris heredibus cartam de predicta domo tem de 1aure.
et terra de redemcione in laude vestri sapii ... ita quod non (de) laurentis cognome .
tenear vobis eas defendere. 00.2235 a.1206 et facere ei SCS 303 a.1530 (Sav.) in persona'blasij de laurentis.
cartarn de dieta terra in laude sui judicis. OG.2 431 D lorensso.
a.1206 et facere ei cartam in laude sui sapii. BSR 306 laureta top. (Sav.)
a.1209 laudem sive sententiam ... scriptam per manum SSA.2 88 a.1345 (Sav.) a ponte laurete citra ... versus ci-
granarii scribe comunis ianue. LG 540 a.1403 quas laudes vitatem.
represalias et eontracambia concedant predicti predietis D lauretta.
contra predictos. LG 853 a.l404laudern vel sententiam. laureum top. (Sav.)
L laudare. laudensis. Iaudum. lausum. losum. D losero. SRC 1688.1263 (Sav.) campum unum in lauro.
laudemium sn. "somma che all'arro della vendita il , laurica sf. "lorica, corazza Il
possessore di un fondo pagava al titolare del diritto di li- BSR 329 a.1218 habebant lauricas sub pannis et infulas
vello" ferreas in capite.
RLB 32 a.1283 (Castellaro) nee propterea dare trezenum laurinus agg. "(olio) ricavato dalle' bacche di allo-
seu laudernium aIiquod curie teneantur. ro"
L laudimium. DDG 713 a.1377 pro ollei laurini caratelis xiii.
laudensis agg. "addetto alle sentenze" Cf GLI Gloss.
RCA 90 a.1152 maister anselmus tamquam hyconomus L lorinus. oleum.
curie archi episcopi et guido laudensis iudex. (de) lauro cognome
D laudem. laudum. RCA 53 a.1143 manfredus de lauro.
laudimium sn. "somma che all'atto della vendita il PAC4
possessore di un fondo pagava al titolare del diritto di li- L lori. loro.
vello" laurum top.
GR 2. 42 (Chartrier de St.Pons) tenentur dare trezenum RCA 50 a.1143 de manso de spalla et lauro spalla i.
et jus laudimii consuetum in casu venditionis. RCA 53 a.1143 manfredus de lauro operas iii. et mediam
L laudernium. cum fratribus suis.
laudus sm. "sentenza, lodo" RCA 713 "antica curia di Nervi". PAC 4.
FGS 357 a.1405 instrumentum sententie sive laudi. FGS Dauribaga.
361 a.1405 arbitramentalem laudum. lauruncium top. '.
L laudem. laudensis. SRC 176 a.1263 (Sav.) campos duos desuper molendi-
laudus sm. (mar.) "Ieudo, imbarcazione a remi e a ve- num lauruncii. '
la di piccola porlata, per il traffico di cabotaggio"" lausum sn. "lodo, sentenza"
DDO 279 a.1376 pro citoaria pondo i. ... miso in pro- MSS 112 a.1138 (Tortona) dederunt lausum ad d?nn,uI?
vinciam in laudo anthonii bave. BBG 492 a.1413 pro albericum, abbatem monasteri i sancti siri ianuensls ClVl-
laudo custodie (cf BBG 507 a.1443 pro annuo stipendio tatis.
lembi custodie). PLL 467 (= VFD 223) a.I441 reme pro Llaudem.
barche. laudo et gondora, qui laudus habeat arborem et lavachium sn. ''fango'' .
vellum cum suis remis atersatis. GR 60 (Porto V.) omnes GR 2.44 a.1330 (Sarz.) non possit vendi'commune lutum
patroni barche, Iaudi , sive aIicuius navigii. seu lavachium quod fuerit in strata.
JAN 2.162, 241 a.fr. lut. L lavaclo.lavagius. lavaglum 'D lavagio. ,
L leuda. D leudu. lavclo top.
laumelinus cognome "Lomellino" RCA 223 a.972 ab uno latere fine lvaclo. RCA -250
LI.I 1043 a.1251 iohannes laumelinus. LI.l 1114 a.998 et de superiori capite fine lavaclo.
a.1251 symon laumelinus. L lavachium. lavaglum. f
Iavagnetum top. (Villanova.di Albengo) canonica sui luri s babebllt in lavllne~ tr . SRC 146
CAT 121 a.1323 (Alb,) terra de lavagneto, a.1263 (Sav.) campo septemcitra mODlem maUfm io
L lavania. planis de lavanestro. SRC 352 a.J297 (Sav.) campum
Iavagnola top. (Sali.) unum 1000 ubi dicitur lavan~slro.
CAC 38 a.1178 (Sav.) carta tebaldi de felegeto de lava- lavaoeslnPn :idr. (Sav.)
gnola. CAC 131 a.1I79 (Sav.) in lavagnola. CAC 290 CAC 46 a.1178 (Sav.) unampoiwn castagneti que ,iaec
a.1181 totum quod habeo in lavagnola. el ad colonegam. ad lavanestrum. SRB 97 a.1180 ab aqua. lavanestri usque
SRB 72 a.1191 (Sav.) in lezino etin lavagnola. CNM 193 ad flumen qui di~itur lavagnola. BG 123 a.1188 (Sav.)
a.1203 (Sav.) iiii. hominibus saone .. . et iii. lezini et iiii. ab aqua 18.vanestn. PCC 12 8.J209 (Sav. coberet infe-
lavagnole. CNM 412 a.1205 (Sav.) in l.avagnola. locoubi riu (ossatum lavapestri. SRC 51 a.1263 (Sav.) in valle
dicitur cerretum. PMN 134 a.l216 (Sav.) guHJelmum ri. lavanestri.
cium de lavagnola. PLP 72 a.1250 (Sav.) filius bajamon. NTS 20g.
tis de lavagnola. U.l 1280 a.1258 (Sav.) item est dieta L lavagno]a. lllvwa.
terra deversus layagnola latitudinem canellarum xvii. Ia~aaia. idro
SRC 146 a.1263 (Sav.) blanchus de lavagnola. SRB 206 RCA 306 a.1036 de una parte &qua lav3O.a, RCA. 235
a.1302 (Sav.) laurentio de fulchuino de lavagnola. PCC a..I039 coherel ci de una parte fao frigido. de alia parte
40 a.1306 in valle da lavagnola. BG 1.80 a.1484 (Sav.) a Ouvio la.vana. RCA 274 a. 106O fines vero .. , de aIiapar-
michaele muralore de lavagnola. SSA 2.100 a.1345 te tluvio lavarua. BSR 99 a. ll72 de suptus e t flumen la-
(Sav.) versus lavagnoLam ... in quarterio plani. vanic. U . l 712 a.1224 a.magra usque lavaniam.
L lavagnolia. lavania. lavanestrum. lavanioLa. D Lava- L lavagoctum. lavagnola. lavagoolia .. lavanestrum. lava-
gnola. niasco. lavaninu . lavaniola. lavanium. Jevamia. L lllva-
lavagnola idro "Letimbro (Sav.) " grw.
SRB 97 a.1 L80 (Sav.) ab aqua lavanestri usque ad flumen lavania t~.. "Lavagna ..
qui dicitur Lavagnola. BO 117, 1238.,1188 (Sav,) flume" scr 84 a.924 lavania. PTP32 8.998 valle lavania. RCA
Quero dicitur lavagnoLa. MIA 92 a.1227 (Sav.) rivus la- 306 a. 1036, in valle lavania ... de terra ultra vallemlava-
vagnole. SRB 269 a.1393 (Sav.) flumen aque Lavagnole niam. PTP 32 a.l.t43 plcbeium de lavani. ReA 284 (_
sive iayra. PCC 40 a.1306 in valle de layagnola ... aqua. ST.9 70) a.1034 pelimus re ius ecclesie vestre saoeti
fluminis lavagnole. SSA 219 8.1345 (Sav.)fieri debeat michaelis que posita est in va.lle lavania 1000 ubi diitur
murusin flumine lavagnole. SSA.2 70 a.1345 (Sav.) non solio. MSS 106 a. 1136 in plaza lavanie propc ospitale.
permitam ... vindimiare in vinea que siI citra inolam et PPE 102 a. ll84 dc plebe Lavanie. .
ponlem 1avagnole et ridavetum. SSA.2 1.34 a.1345 (Say.) lavuasco 'lavanlMcum top. (Bargagli)
per stratam deversus albuolam et per vallem aque lava- RCA 159 a.916? in fmibus bargalinc laeo ubi dicitur la-
gnole. SRB 267 a.1346 (Sav.) in molendino qui appella- vaniasco. RCA 361 8. 1143 iII primi ' debel habel'C me-
tur malbertus quod est in aqua lavagnole. dictatem scatici de loto lavaniasc-o.
(Cf NTS 21 a.1176 fIume n saone; CNM 414 8.1205 ST.9158.
(Sav.) totum id quod habebant ... ad fIumen versus piI- L lavania.
las). lavanlnus oogoomc
Iavagnolia top. "Lavagnola (Sav.)" GC 92 a.1191 rubaldu lavaninus.
SRB 269 a.1393 (Sav.) in lavagnolia, in loco ubi dicitur L lavania.
malberto. !avutola top. "Gottasecca (Langhe)"
L lavagnola. lavania. SRB 5 a.999 lavaniola. que dicitur gauta sicca.
lavalle top. L la.vagda.
BCG 179 a.l066 mansum unum in loco ubi dicitur la,val- IavllDiola top. "lAvagno/a (Sav.) "
le et lo pasteno. BG In S. xii. (Sav.) via lavaniole "a Savona. da pona
L vallem. San Giovanni al borgo di lAvagl1ola" . PLP 72 a.125O
(de) lavale cognome (Sav.) poncius dc lavloio)&.. -
LMS 16 a.1222 iohanne de lavale. L lavagnola. lavBOia.
Iavanca sf. "frana. scoscendimento" lavudum top. (Balestrino)
GR 2.42 (Lavina) de lavanca siveruina discurrente. CSP 97 a.l302 (Fm.) fos.satus lavanii.
Cf. SAP 410 a.lomb. lavanca m.s. L lavania.
L avalancare. sclavanca. D va/anca .. Iavatorem sm. "lavt:u'ld4io"
Iavandario sm. "lavandaio" cognome SSA 131 a.134S (Sav.) lavator velluvamx pannorum.
RCA 237 a.966 infra istas fines quantum tenllit iobannes SSA.l 278.1.345 (Sav.) de lavatoribus et lavatrici bus pan_
lavandariQ. BSL 105 &.1253 ruffum lavandarium. norum. LEM 105 lavatof lane.
PGM7. L lavandario. lavatricem.
L lavendarius. lavatorem. D lavandara. Iavatrkem (. "Iavandaia"
la vaneressa top. (Sav.) PLP 80 a.1.250 (Sa v.) sybilill lavalrix. SSA 131 8. 1345
SRC 349a.1297 (Sa:v.) campum unum loco Qui dicitur la (Sav.) Iavutor vel lavatriJlpanoonun. SSA.l 27 8. 1345
vaneressa. (Sav.) dc lavatoribu et 18vatricjbus pannorum,
Iavanestra lOp. (Sav.) L lavalorem.
SRC 365 a.1297 (Sav.) campum unum locoubi dicilu! lavutrla top.
lavanestra. MBL 190 s.xi. (Urios) dccimum totum in ntegrum in
L lavanestruro. :Iavastria. in cabainola iiL mansos. (il lerminr ~/1!nc(llo
(de) Iavanestro cognome nell'lndex rerum. 1I0n IIell'i.ndex Jocoruml.
CAC 433 a. 1181 (Sav) anselmus patruus oberri ucchi lavoeal top.
de lavanestro. PLP 96 a.1250 (Say.) poncius de lavane- BSR 13 8:1 188 in canello el in lavaxegi .
stro. lavedona top. (Lavagna) .
Iavanestro llavaoestrum top. (Sav.) RCA 306 a. 1036 in locoqui dicilur lavedona.. . - de
CAC 122 a.1179 (Say.) vineam meam de lavanestro., subtus fossatum lavedona.
PCC 12 a.1209 (Sav.) peciam unam terre ... quam dieta D /avtdona.
lave 485 leaIQ.
laveglum sn. "'aveggio" troni de eorum soldo quod eis restaret ad solvendum, seu
LEM 260 a.1259 jtemlavegium unum. quod eisdem fuisset retentum occasione alicuiuslaxe,
L laveum. seu iniuste vel irrationalis cause.
Illvelius Ilavellus sm. "acquaio; canale di scarico" L lassia.
PPE 284 a.1311 (Sav.) facere fieri coquinam cum fogora- laxaella top. ,
li et lavelio. PPE 308 a.1311 facere fieri coquinam curo NL.2131 a.1216locoubi diciturlaxaella.
focorali el. lavello. RVN 71 s.xiv. (Noli) dicti massarii te- laxamanerius cpgnome . I " ,
neanlur revidere stratas ... et in eis facere fieri lavellos U.2 240 a. 1290 (Celle) franciscus laxamanerius.
fiendos per consortes ... nec possit aIiquis clauderedictos laxamentum sn. "rilascio" ." \
lavellos. imo nitidos tenere. PVP 307 a.l492 pro una FAF 33 a.l227 faciunt commissionem et metimentum et
c1apa lavelti et uno clapasolo posito lavellobaInei. laxamentum et arbitrium seu arbitramentum.
L Jabellus. D Lavello. laxare vb. "laSc..iare. rilasciare, calare,' togliere"
lavendarlus sm. "Iavandaio", RCP 283 a.1141 (San.) unam petiam terre ... in integrum
CA 607 a.1292 item cuidam javel)dario aspo ij. habere, tenere,labor/U'e, frui et meliorare .. . sub pena c , S.
L lavandario. si quis eorum retollere au(}axai:e voluerit. CGS.l 327
laveza sf. "/aveggio" a.1160 si devetum Iax'abitur. CAC 360 a.1181 (Sav.) pe~
PMN 122 a.1216 somas vii. de laveziis. - ponit quod n'am sol. xl. nec iste tollere, nec illi laXare. ' '.
dicte laveze fuerunl tercii .. . respondet quod lebetes fue- GR 93 (Levanto) nec .possit aliqua persona laxare ve1 ca-
runl tercii . lare seu iactare in mare a1iquod rete spedoni .. .
L laveum. D la vegia. Cf Le. 5.5 in verbo autem tuum Iaxabo rete . .
laveetum sn. "pento lino" j L relaxare. relaxium. D lax.
LEM 259 8.1259 item laveium unum parvum . .. item la- laxerton sm. "lucertolone"
veetum unum . LMS 413 a.1224 ego te incanto ... de serpe et de scoron,
L labeticulus. lebeticulus. laveum. de tarantola de cesaro de saiton de laxerton de striis. '
lavelum/lavezium sn. "laveggio" ADT 12. '.,
NBI 38 a. 139O item lavezium unum. PVP 229 a.1451 la- laxoanus idro(Pareto)
vezium unum de petra. LEM 259 a.1259 item laveium U.l 706 a.1223? aqua laxoani . .. in aquam lactoani.
unum parvum. L lactoanus.
Cf NIG 75 piem.. lavezium m..s. laxum top: (V.Scrivia)
L laveum. U.l 491 a.1202 in vai de scrivia a pente de laxo ,usque in
laveo Ilavezo cognome .' iugo cirea scriviam et ultra scriviamo
RCA 88 8.1151 wilielmus lavezo. CGs .i 64 a.1156 wi- lb. abbrev. di libra "lira"
lielmus laveo. SRB 49 a.1171 (Sav.) andreas lavezo. CGS.2 174 a.ll64lb. v. ianuinorum et Ib. xxviiii mirgo-
PAC 11 , 17. rensium. CDC 28 a.1386 safrani fangotus i. libre .xliij.
L laveum. per lb.:clx. Il.,I
laveum Ilavezum sn. "la veggio" .,I le art. f.pl. "le" , .{
CAC 270 a.I179 (Sav.) laveum unum. CNM 78 a.1205 BCG 174 a.1066 et en le sorte qui dicitur runco maxelas-
(Sav.) unum lavezum maximum. sche. BCG 190 a.1086 a loco ubi dicitur .. . a1~ galege.
Cf.BVP 185: Anonimo ticinese. De laudibus Papie, in CDG 89 a.1134 constantinus. de le cassine. MSS 213
L.A .MuRATORI . Rerum ltalicarum Scriptores. Il. 26 a.1208 locus unus qui v~atur 'aIecurte~ MSS 230 a.1210
ca.l330: non coquuntur autem in ficlibus ollis cibaria, peciam un;tm terre ... que.:dicitur levallis. LMS ?69,
quibus nemo utitur ibi: sed habent vasa lapidea de petris a.1226 (Reg.) a le c~e. U.2 642 a.1357 (R,oquebrune)
ell.cisa. que lebetes vocantur, que de omnibus mensuris loco ubi dicitur aie
I
trote. .1(: ' ~.
j ...) '
.
magnis et minimis per tota lombardiam feruntur de parti- lealis cognome . I
bus cumarum, que quotienscumque franguntur filo aureo DDG 306 a.1376 in saytea anthonii lealis. SCS 297
consuuntur. - , a.1530 (Sav.) d(omini) bl~i. lalis. '
L lapideus. lavegium. laveza. laveium. lavezium. laveo! L alearare. D lear. ,.
lavezo. lavell.ium. laveetum. lebetem. petra. D laveo. leamayroiamen sn. "letamaio" . ' . .
lavezo. CST 277 a.1381 (Taggia) non faciat turpitudinem vel
lavexlum sn. "lave88io" brutturam seu foveam leamfnis velleamayroiamen.
NB) 38 a.139O lavexium unum magnum. L leameria. letamen. D leameira.
L IBveum. leamare vb. "concimare"
lavexeUum top. FST 76 8.1592 (Triora) teneatur ipsam ,erram piccare vel
BSR 234 a.1193 ab a1ia terra de lavexello. leare cum bestiis, aut eam leamare. GR 2.69 (Pornassio)
lavlna top. "Lavina" qui voluerit leamare su cum suis ovibus in eo (territorio)
LG 62 a.1150 in locis terris et v1lis infrascriptis, videli- stercorare. .. '
cet io macro .. . cenoa et lavina. L leare. "
lavorabemllavorabenllavorabeneJlavoransbene co- leamen sn. "letame"
gnome RLC 57 a.1297 (Cosio) et levaverit iIlam terram de lea-
BSR 1.97 a.1184 obertus Iavoransbene. OSM 53 8.1190 mine pelate seu curce . . . - et Ieata fuerit de leamine ali-
obertus lavoraben . NL.l 151 a.1203 bi ansaldo lavora- cuius ospitii. SSA.2 130 a.l345 (Sav.) quod aIiqua per-
bene. DAA 43 8. 1274 guillelmus lavoraben. DMC 113 sona . .. non possit portare extra portam civitatis saone de
3.1359 nicolaus lavorabem. SRC 580 a.1403 petrum la- eoarda aliquod leamen, eticuro vel rumentam. ASA'279
voraben. a.1350 (Alb.) tenere et amuchiare fenum vel leamen in
I~ laborare. viis publicis. eST 277 a.1381 (Taggia) non faciat turpi-
lavorerium so. "compenso per lavoro eseguito" tudinem vel brutturam seu foveam leaminis. GR 2.43
ASA 460 a.l350 (Alb.) et oihilominus solvat Iavorerium a.1381 (Taggia) gabella fimi seu leaminis. SOV 344
promissum laboratori a.1428 (Torri a) facere lelP1len. GEC 84 (Chiavari) aleva-
laxa sf. "trattenuta?" men sive leamen.
PLL 507 a.1339 pro satisfaciendo marinariis ipsius pa- L leare. letamen.
team 486
leica top. "Leca (Alb.)" lemori idro .Lemme aJP. dellOrr. Or/xl'
CRA 182 a.1288 (Al b.) versus leicam. CAT 119 a.1323 PTP 288.1127 iu ta numen lemori_
(Alb.) pro terra de leyca sive de platis ... pro terra et do- IVI : "noli idenlificalo con il Lemuri(m) della SM.
mibus cum parago de leyca. CRA 182 a.1365 (Alb.) ver- D lemme.
sus leicam. lemurim idro
L lecca. PTP 4 n .. 26, 28 SM a.ll1 a.C . fluviumJemurim.
leichia sf. (iltiol.) "'eccia" U.FORMENTlNl, RSL 8 (1942) 54 sg.
LG 421 a.1383 pisces qui ad pondus soliti suni vendi, UI L lemurinus.
lechie, ficus, serviole el huiusmodi. lemurinus sm. "elem. topon ."
L lecia. SM a. 117 a.c. in montem lemurino infumo ... - in mon-
leyda sf. "dazio, gabella" lem lemurinum summum iugum lemurinum.
CDG.2 193 a.1174 nuIJum pedagium, nulJam leydam, ni- PTP 4 n., 20, 26. 37.
chil nomine comerciorum per lotam lemuIl quam habeo. L lemurim.
Cf NIG 76 sg. piem. leycia "Iicita" . lena sf. "l1W!utma, lenularia di bordello"
L ligia. DSP 34 8.1,459 s:i aliqua scIAva sive serva .. . reperta merlt
leiem sf. (= legem) "legge" in domo alicuiu lenoni dlene .. .
PAC lO a.1024Ieie. SC 321 a.1033 qui professo sum ex Llenonem.
nacione mea leie vivere .Iangobardorum. lena f.. "gabella, imposta"
L legitime. D lei. CDG 253 a.1149 orta est nter pisanos e.t riparios discor-
leytera sf. "lettiera" dia sciljcet de lenis et cor jei el sacri sardinee . .. vice-
RCO 135 a.1324 (Ort.) tria lecta, videlicet quiLibel ip O- comites te iibu prob8veruOt quod pisani soliti crant dare
rum unum et in quolibet ipsorum sinI leytera una, coper- et debenl. de lena et sacro denariodu .
lorium unum, straponta una. Cf DUC.5 63 u/emna: vectigal in rhis uilu ilei intro;tu
L leetaria. lceteria. lecterina. lecturia. lectus. lettera. te- pro mercibus solvendum,forre ic dclum a limen".
teria. D leitera. lena f. "copna di wnQ tkJ /mo"
leitus sm. "leno" CGG 173 a.1260 (PonoY.) limeamjna imo vetera et le-
BNA 265 a ..1260 (Vent.) baneham unam de leito. nam unam et bobas dua .
L lectus. D leitu. Cf. DUe.5 64 lena: pannus laneus qui ulcirrae su~r
ldvi top. sttrnilur.
ST.9 153 sg. a.1147 ansaldi de leivi. BWL 12: 81: Xalva. PCV 68.
leizanum top. "od. Leuso, fraI.. di Vendone, ~Arro 1e00000ta st. "cinlo.fasciaMl!. bordo esterno d,dIa nave"
scia)" BSL 21 a. 1246 tarida ... larga in Icncente palmorum xvi.
LL 58. G.FALCO, SAB 19 (1995) 20 s. xiv. L cenlura. incenta.
leoda f. "filo a piombo. lenza da 'pesca ..
L laevi. lavaglum. lezanum. D leivi. leuso.
VCB 9 a. I239 (Bonif.) leociam unam el. fuxenam unam.
lembro
SIG 31'3 a.1333 navis . .. alta in medio ad lenciarnrectam
PGF 30 s. xv. (Alb.) istiis est lembro de fiIjus fillipus mi- palmi 000 et lercia.
raitor. L lenza.
(lesto inceno). ~ sf. "specie di al7M"
lembularius sm. "proprietario o capitano di lem.- VCB9 a ..1238 (Bonir.) ,patam unam. lenciam unam,
bo? " f'rassatam Unanl. VeB 183 a.1239 (BooM.) lencias duas
MSI 326 a. 1500 bartolomeus felupacii ieronimi lembuJa- et lanciam unaDl.
rii. lendesdDe
L lembus. LMS 576 . 1226 unum capa pelle de mano rodratum
lembulum sn. "piccolo lembo" de lendesc ine. cum 1.100 guarnello de ve tile elerico.
DSP 295 a.1568 dictum magnificum officium teneatw Ieopu top. "l..angres (Fr.)"
comburi facere lembuJum super quo expiscatum fueril. DRO 2.148 a.1213 (Geo.) gualterius de lengrex,
L lembus_ leno.. SOl. "lenOlle, trnulano di bordt!lIo"
lembus sm. '"trabaccolo, piccola imbarcazione a ve- DSP 34 a.1459 i aliqua sciava ive serva ... reperta fucrit
la" in domo alicuius lenoni . vel1eoe ...
U.2 507 a.1336 annantes . .. lembos vasselos. BSL 3 L lena.
a.1341 lembum ... amannatum sex marinariis et uno i.n- IeDoxe top.
fante. DSP 24 a.1459 barche seu lembLBBL 200 a.1474 LMS .5 44 1.1226 ad lenoxe.
pro partimento lembi leonardi grifi. BBL 210 a.1474 L (1e)noxe.
scudos duodecim misis eum lembo petri gesta .. . -n8.- lensa lleaza $f. "ltlll.Jl. filQ per m;SulYJrtll! dislQlQe
vigando cum proprio lembo . .PVP 329 a . 504 bemardus in, linea rtno . n'
de castellino patronus unius lembi in aiacio. SGS2S2 CDG 85 8.1134 ansaldo tripino et (ratribus eius <Iede-
a.1505 unus bergantinus bartholomei de bozollo armatus runl hcentiam ponere Jenzam in columpna comuni.
accepit martinum meregam de S8ona. cum uno lembo GC.2 166 a1l92 promittit.. . dare ei manellum i., Z4ZQ-
dum rediret de versus romam. SGS 259 a.l 505 ad quem lam i.plumbium i.,lenzam i. BSSS 2 (1899) 3-4 p.149
locum accessi I sindicus el cum recusantibus illis qui in 8.1322 (Sav.) fossata civitatis S80ne debenl esse ampla
barcha erant non posset iUam conscendere coaetus fuil palmos Lx. conpumerandos a muro civitats preter quam
armare lembum. ad ponaro 'iardini, ubi lenza ad cantone muri eivitatis
L lembularius. lembulum. ponenda. VFD 140 a.1330 que dicuntur gallce subtilcs
lembus commerdorum I custodie sm. "nave di fieri et esse ckbeant de men uri infra.scriptis.. .. item de
guardia contro le frodi doganali" plano ad leozam rectam de parm U2 a~rial panoos 'Un-
BBG 507 a. I443 pro annuo stipe.n dio lembi custodie. decim et quarte ues. 510421 a.l344navis . .. alta in me-
DSP 26 a.1459 lembus commerciorum. dio ad lenzam reetam parmos OClo ," tertia. PLL 446
Iembus sm. "strumento musicale" a.I441 n~vi ... alta 'in medio ad lenwn recuun palmi oc-
TL.3 614 a.I449 (Catra) tres pulsatores, quorum unU$ IO el lerCIa.
pulset lembo. alter salterione et reliquus samarra. L lencia. D Inrza.
lenz 489 lere
lenza sf. "prestazione feudale" leonem pardum lleopardus sm. "leopardo" nome
RPV 200 a.1201 (Varazze) vendo ... pascua eciam et len- di nave genovese".
zatum consuetudines, montes quoque valles et plana. OP 98 sg. a.1205 quandam navem suam, leonempardum
L lencia. lentia. D lenza. nomine. - leopardus cum galeis ipsam usque in orienta-
lensa morta sf. "lenza morta. modo di pesca" les partes sequendo . . .
DSP 295 a.1568 expiscari possit ut dicitur cum canella BNN 73, 76 1205.
aut lensa morta. leopardus sm. "leopardo"
lenolem sm. "lenzuolo. coperta" ISG 21 s.xiii. (Londra) capa ianuensis cum circulis et
CGS.l 25 a.1156 duoslenoles. avibus croceis et leopardis. CSS 328 a.1435 (Sanr.) anna
L. lensoletum. lensolo. lenzolus. lensorius. lentiamen. dieti loci (sancti romuli) videlicet leopardum cum palma.
linciolum. linnesolus. linol. linolia. linsolum. linzolus. L lipardus. D leopardo.
lintellus. Iinteamen. lintheum. D lenol. leopardus n.p. .
lensoletum sn. "piccola coperta" W.2 452 a.1311 leopardus filius quondam frenecti notarii
PVP 280 a.1488 item lensoletum unum parvum. de sancto petro de pisis.
L lenolem. lewlinus sm. "levriero"
lensolo sm. "coperta" GLI Gloss.
PVP 272 a.1488 lensolo uno lane parvo. D~~ I
PVP 368 "probabilm. il Jensolo una coperta di lana, lepona sf. (err. per leporam) "lepre"? .
ICG 6.342 a.1323 de saurna piperis bracellis encensi in-
mentre il /ineamen pi propriamente il lenzuolo. sem-
pre di tela". dici gengembris ... de sauma .ombiCis aluminis cere lepo-
narum cunillorum datilorum .. .
L lenolem.
L leporem.
lenzolus sm. "lenzuolo" leporem sf. "lepre"
CPB 245 a.1388 (Piae.) bia paria lenzolorum de tribus LG 702 a.1406 non acqtiirat... galinas, capones, pullbs,
telis et dimidio pro quolibet eorum. fazanos, columbos, perdices, lepores.
L lenolem . . D /evre. '
lensorius sm. "coperta" lepra sf. ''foggia di bordatura di abiti femminili"
PVP 245 a.J456 item lensorii quatuor de panno albo. BOV 547 a.1452 (Sav.) novos gestus mulierum que 'insti-
L lenol.em. gante diabolo noviter videntur portare bordaturas quas
lentem sf. "Ienticchia" appellant grandines et corruscationes et lepras et in capi-
PVP 317 a.1508 pro lentibus media quarta et ciceris te comua et vella.
quarta una. leprosus agg. "lebbroso"
L lentigia. OGM 74 a.1146 de infinnis qui et leprosi, vulgo autem
.Ientia sf. "lenza. filo teso. linea retta" lazarii norninantur. ACC 53 ad a.1187 predictus autem
CSF 103 a.1467 (Sav.) et talliter quod ab uno ad alium balduinus rex filius amarrici regis per multa tempora
terminum dividantur dicta terriloria ad et per lentiam ... vixit... et verumtamen leprosus fuit. ASA 292 a.1350
- in equalitate territori i a quo uno ad alium vadat ad (Alb.) et massarios infirmorum sancti lazari de alavena,
lentiam: et per lentiam dividatur et divissa sint territoria. et ipsos infirmos seu leprosos.
- sic et talliter quod etiam dividantur dieta territoria per D levroso.
eos tenninos ad lenciam, liceI lencia transire videatur in leptocalamus sm. "colonna sottile"
partes unum valonum qui distat inter eos terrninos. CDG.3 69 a.1192 (Costant.) solarium sub laquear susten-
L lenza. tatum a leptocalarnis septem et aliis leptocalarnis dubus
lentiamen sn. "lenzuolo" versus tropicam lateris... ad occasum ecc\esie tropica
PCC 142 a.1353 (Sav.) cossinus unus carpita una et in duplex' que sustinetur muris et columpnis cum porti bus
soma lentiaminum paria novem. CPB 241 a.1362 (Bob- octo et leptocalamo uno. Cf. GIB 481 a.1202 (Costant.)
bio) ilem unum lec[um cum una cultre de burdo cum 1] 1tpl')'prupi) 'tou'to'U Bl 1t'tOKah<4u:ov 'tptv,
duabus parvis Jentiaminibus (ms. lentuam.). CPB 242 <lpJ.lOO<!>1'\VLOU Ka KOOJ.l'll'tou J.la.pJ.lap{vou. IVI,
a.1388 (Bobbio) item tria lentiamina. SIP 176 a.1420 trad. mod.: circumseptio huius per,tenues columnas tres
(Massa) sex lentiamina usitata. et ornatu marmoreo.
SIP 196. leptus sm. "alveo, )etto di fiume"
Llinteamen. ZTA 40 a.1399 (Alb.) flumen ... dampnum impedit dum
lentigia sf. "lenricchia" est grossum et egreditur glareas sive.leptum suum.
L lectus. 1/
DMC 477 21xv. granum ordeum milium panicum carru-
lepus sm. "fieno?" I
be lenligie fabe faxiQ)i cicera.
GSB 100 a.1577 (Baiardo) inalpibus ac in pratis lepi ac
L lentem. lintigia. D lentiggia.
leoca sf. "palo" alpium baiardi non seccatis ... - prata lepi seccabilia.
lequa sf. "lega, misura di lunghezza"
GR 2.43 (Garessio) qui acceperit duxerit sive stramuta- CDG.1 20 a.1104 y
verit leocam vel carrassam vel aliquod Iignamen de terciam partem (civitatis) que de foris erat usque ad le-
nocte .. . quamunam.
leonatus agg. e sm. "(tessuto) di colore leonato. pelo L leuga.
di leone"
lercar Ilercarius cognome
PVP 300 a.1492 pro palmo medio zentonini albi, frexeti SRB 115 a.1185 (Sav.) bellumustus lercar. BSR 233
panni 8 cum leonato et orlo uno cremexi veluti sive leo- a.1193 albertus lercarius. W.I 594 a.1217 guillielmum
nati et panni 4 cordele albe ... parrni 12 cordele leonate. lercarium. DAA 15 a.1274 domini c\erici lercarii.
MAS 1680.32 a.1520 taffetalia leonata cum tramis nigris DRG.3 768 a.1278 peire lercarius. DDG 218 a.1376 ~n
non fabricanda. gallea c1aveoti lercharii.
D lionato. PIA 27 sg., 75: ar. al-qra "collina", cf sic. Lircara,
leonem top. "Lione (Fr.)" L'arcara.
DRG.2 301 a. 1248 (Gen.) usque leonem supra rodanum. D terr.
lerd 490
Iib. abbrev. di "libra "lira" quam comperavimus ab raifredo. RCA 304 (= CDG.2
GC .2 112 a . 1191 Iib. xxiiii . booorum previdixium. 19) a.1168 finem facimus atque refutationem nomine ar-
DRG.2 153 a.I.213 (Geo.) lib. xxv. implicatas io baldinel- chiepiscopatus omnium actionum et totius quod velIquas
lis de lea. . uUomodo habemus ve} nobis competunt de libello. 00.2
Iibllnus sm. "corda grossolana. di sparlO. usata per 399 a.1206 terram ... quam teneo ad tibellum a canonicis
trainare le nWli" sancti laurentii. SMV 175 a.1272 debeant ... renovare li-
VPM 92. 463 a.1265 (Gen .. prima attestaz.ione) timones, bellum usque ad alios viginti novem annoso LG 610
remuli 19. scala. barcheta. anchore 4. restes 2. agumene a.I4031ibellus seu emphiteosis.
3 nove. libani 2. CDC 14 a.1386 libanorum dozene ii. BIR 560. ,
CAR 100 a.1560 pro aliquibus mercibus quas non sunt L libellaria. libellarium. libellarius. Iiberarius. livellum.
soliti ponderare proul suni libani, tonine in barili bus, liberare vb. "consegnare"
sporte zibiborum et similia. DNB, 14 a.1183 debet facere ... u~um bucium . . . et libera-
ALN : arabo (voce peraltro 1Ion comune) liban "canapo. re eum pucio vel eius misso.
cordame". VPM 464 sg. "il termine. importato a Genova D liberar. liverar.
in epoca antica (s. xiii.) passa di qui in Provenza (s. xiv.). Iiberatum plc. "pagato" ,.
Cataloglla (s. xv.), Venezia, Spagna. Francia, Italia me- CA 593 a.1292 liberatum domino xi. S. CA 622 a.1292
rid. , Sardegna)". item liberatum hospiti nostro j. t. xix'. gr. item liberatl;lm
L limbanus. D libn. tribus menestrellis j. t. xix gra.
libllrR8 top. "Ubarna" IVI, Gloss. liberatum: "forma frequente nei conti in Fran-
G.sERRA, RSL 13 (1941) 53-55 "antica grande citt nel cia. Savoia, Piemonte".
territorio di Serravalle Scrivia; municipio romallo. od. Iiberarius agg. "livellario; concesso a livello"
Serrallalle Ubama (Alessandria). IV!: storia e vicende PVS 255 a.1316-18 de solvendo pensionem terr~ libera-o
del nome". rie.
PCT 59 0.126. L libellus.
libellaria sf. "terra concessa a livello; diritto di li- Iiberetus sm. "libreno"
vello" IEL 93 a.13981iberetus unus racioros. ASD 194 a.1458
RCA 147 a.1046 terra ... descendente in senterio qui liberetus coj>eltUS corea viride. BBL 272 a.1473 pro ful-
pergit a libellaria de leo de la valle. SRB 58 a. 1059 cimentis de uno libereto. <
(Sav.) contentionem vel litem predii vel libellarie. RCA L librus. D liberetto.
136 ca.l150 pro terra dimidie tabule quam tenebat prope liberta top. (Alb.)
palatiumad libellariam. RCA 90 a.1152 more emphiteu- ASA 155 a.1216 (Alb.) petiam unam ubi dicitur liberta.
tico possidebunt pro more civitatis ianue de libellariis. D Libertai. '
CAC 24 a.1178 (Sav.) dono inter vivos ... de toto eo quod Iibertatem sf. "esenzione. franchigia" I
habeo in bereii . .. proprietatem et Iibellariam, salvo iu- CP 107 a.1304 contra dictam franchisiam et libertatem
re sancti eugenii in Iibellariis. quod est omni anno de. xii. ipsorum ianuensium. Il
pro rosiis et aHis angariis. libertina sf. "schiava liberata" "
BIR 563. CSR 97. BOV 551 a .1452 (Sav.) quod aliqua libertina ... non pas-
L libellus. sit quovis modo portare in caput aliquod sbug.onum de
libellarium sn. "contrailo di collduzione di terra'" ceta.
CSR 97 S. xi. BIR 560 "qualsiasi contralto agricolo san- libra sf. "bilancia"
cito da ulla carta (libllum)". ASA 464 a.1350 (Alb.) et teneatur ille qui incantabit ga-
L libellus. be\lam accomodare libras cuilibet civi albingane pro suo
llbellarius agg. "Iivellario; concesso o tenuto a livello" oleo mensurando sine aliqua dacione gabelle. . j
BCG 15 a.969 omnibus rebus istis iuris mei proprietariis libra sf. "libbra, misura di peso" .,
et Iibellariis quibus suni silis in locas et fundas rivariole. eGG 90 a.1260 (PortoV.) libram unam emcenssi bolli et
PPE 20 a. 1081 concedimus libellario nomine in perpetuo puri. DAA 76 a.l271 centenaria dece~ et libras septua-
possidendum. BCG 193 a.1088 de casis et omnibus re- ginta tres ad Pondus ianue boni et nitidi atque .I~uri pipe-
bus proprietariis et libellariis in palavanego. RCA 80 riso BCl 319 a.1290 libras triginta argenti in pondere. ad
a.1141 in boscbis ve) alpibus vel pratis libellariis ... libram constantinopolis. PPV 88 a.1370 (PortoV.) Jibram
CGS.I 38 a. 1156 locamus tibi. '.' usque viginti nove m an- unam dictorum piscium de scagiis ... pro denariis ~ex.
nos expletos Iibellario nomine terram iUarn. BSR 114 DDO 372 a.1376 pro argenti in sua capsia libbris li ....
a.1183 terram libellariam seu mansum cum omnibus suis per f. dlvii misis in sycilliam. LG 410 a.1383 que pense
pertinenliis. PPE 31 a. 1.188-1203 terras libeLlarias .. . pre~ sint marchate marcho ordinando et ordinato per conser-
dia IibeUaria. PMS 61 a.1192 (Sav.) medietateIW om- vatores, ita quod libra et media libr et uncia sint mar-,
roum terriUUm . .. sive sint alodum sive Libellarie. chale dicto marcho, et sin t de ferro . eoc 28 a.1386 ,sa-
L libellus. frani fangotus i. Iibre xliii. per Ib. cix. BBL 244 ~.1479,
1i~1Ius1 -m sm. "querela. denullcia giudiziaria; peti- pro pe(ciis) vi. plati stagnorum, lib. xviii i. ianue, sunt lib.
zione xii. angrie.
lDS 16 8.1350 (Alb.) IibeLlum: "lilOlo COli cui il debitore libra sf. "peso da una libbra"
se condemnut: forse "collfessiolle giudiziale". ASA 350 FST 31 a.1592 (Triora) et teneantur ipsi stanterii habere
8.1350 (Alb.) libeUum seu lamentacionem in causa seu ontias, pessas ferreas, et cognoscere atque inquirere om-
quantitate a soldis centum infra aetor reo minime porri- nes pessas, ontias, libras, scandalia ... eantaria, staria.
gere teneatur. .. - in libello seu peticione sua. libra sf. "lira. moneta" . I
librata sf. "misura di IIalore: superficie di terra Q lkentia sf. ",itolo di slI4dio. dottorato"
qUiJntit di merce o quota di propriet corrispondente al DSP 67 a. 1487 quod ornnes ... qui ad gradum doctoratus
valore di una lira" vel liceotie io iure civilivel cllDonico pervenire volue-
COS.I 172 a.1158 aeeepi a te ... centum ttiginta sex li- nnl. ..
bratas quas laboratum portare debeo saJemum et inde Uda si. "sbarramento"
sciciliam. CGS .2 174 a. l164 libratas lxx.x.v. inler lacam Al 138 a.1242 et injmici continue ponu", S4gone intta Ii-
et nixadram. CNM 193 a. 1203 (Sav.) leneat el quiete cias intraverunt. Al 174 '. 1247 fecil licias in portu sao-
possideat iure proprietario libratas vi . cuiusdam vin.e e. ne . BeL 286a. t 290 (Caffa) domum ... po itaril in caffa.
GO 460 sg. a .1203 vendo .. . totum residuum quod est ab extra .Ii~ias. deversus ponam ubi est domu nova jala-
eo quod vendidit tibi hugolinus cavaruncus in domo mandml. SSA 1'12 a . I34~ (Say.) faciilm ,fie ri in ripa ~
quam tibi vendidit, quod est Iibratas n . in dieta domo et ne quinque nolaxios et unus ipsorum nolaxiorum fial ex-
que domus est in carmea de feeavelis .. . - omnes ratio- tra Iicia comuni . SSA 128 a. I345 (Sav.) in vii publi-
nes et iura quas et que occasione dictarum libratarum ha- cis saone. a mod~l? usque ~ lici~ coarde. SSA.2 54 sg.
beo in dieta domo. a.1345 (Sav.) a hell sanctt poneu usque ad mecam via-
Cf SC 337 a.1 169 confilemur mutuo accepisse .. . libras rii .. . - ultra Iicias usque anctum poncium . - Il modu-
octuaginta in denariis et in safrano Iibras quadraginta ad lo usque ad licias que unt in ripa deversu sanctum pon-
rationem solidorum octo et denarios quatur per unam- cium. SSA.2 79 a.1345 (Sav.) extra Iicia de ooalda .. . -
quamque libram .. a porta liciarum uperiori .
L libra. ALS 2 sgg.
librelius top. L licea. lino. D licu. Ji~i~.
PSL 75: TV 3.22 fundus librelius. (de) Ilda ognome
IV1: "etimologia i.e". U.l 11.07 a.1251 guiUielminu de licia .
libri top. (Vent.) Ikda f. (bot.) "Iec io (Qum : ile.x)"
LTI 57 n.72 a.1178 in conti le libri . PRV 155 a. 1328 (San. usque ad arberem liccie per' viam
- D libri.
Ubrum sm. " libro. simbolo di investitura feudllle"
planam.
L i1licem.
lldum sm. Iiccio. Slnuru:nlo dei ,essilori.. parti ola-
rI U .2 993 a. 1385 et dictus dominus lazarinus dictam inve-
stituram benigne acceptans prestitit prefatis magnifico
re tecnica di tessitura"
CGS. 2. 308 a.1158. accepi a ~e ... dec~ libras licia (siC)
domino duci et consilio nomine et vice comunis ianue re-
I cipienti super quodam libro quem prefatus magnifieus appreclatas pro qwbus Ib. x,. ;10 denarus usque augustum.
COG 1748.1260 ( PortoV.) Ilero ... filUOl pro filo ad li-
dominus dux tenebat in manibus sacrosancti scnpturis
fidelitatis debite sacramenturn cum novis et veteribus ca- cium ( "filo pu illiedo "). MAS ,...01 8. 1444 Ilnis tClllo-
rum cinlorum 5epte, tam ad licia quam ad torellas. BVP
pituJis forme fidelitatis .
245 n. a.l,4 81-89 con uJe textorum cintonun a licii .
L libeJlus. liberetus.
COO Gloss. "a ntue compo lo di UIIiJ strie di accie ri-
Ubumum top. "Livorno"
torte eon .un cappio al centro. disposll! in enso verticale
DKR 111 a.141 1 de portu pisano vellibumu .
nel te/aio, per alUlI'f! e abb4ssart i fili dell'ordito durcuare
L ligumum. D /igoma.
la tessilura".
lkatorem sm. "persona depravata "; ,ennine ingiu-
D /isso. liuo.
rioso licten taDlbU sf. "letlilf'tI di cambio"
PLP 117 a.1250 (Sav.) dixit mibi mentimini per gulam
LG 570 a. 1403 lIa (persona) quicumque, c ui presentata
orride glutone licatore. PLP 1.70 a.1250 (Sav.) mentimini
fuerit aliqua I.ictera cambii. tenc:aiur el debelli inira botas
per gulam tamquam gluco et Iicator.
vigintiqualUOf. oume~. ab ~ pre ~~tioois re pon-
D lecaor. deR et subscribere le In dieta betera. scillcet ulnIm velit
Ikta sf. "sbarramento" respondere et solvere aut oon.
AI 120 ad a. 1241 de antennis et lignamine liceas et spal- L litera cambii.
dos i.o mari feceranl. Ucteratus 1l88. "CM sa tegBen ti scril'el'f!"
L licia. LO 105 a. 1327 unus ex ips,i ' duodecimo qui il lictetllta
licmdare vb. "licenziare. dimettere" persona. LG 75 ca 133.0 dc duobus licterals in qualibet
ASA 317 a.1350 (Alb.) et si quis dominus vel. domina li-
cabe~la .. . in qualibet cabeUa inl duo qui scrivere et lege-
cenciaveritvel expulerit famuUum vel farnullam ante ter- re $Clant.
minum .. . VFD 66 a.1339 quod patronus non possil.. . li-
L linera. D letrtrao.
cenciarevel schaporare aliquem marinarium suum. Udam top. ".L igo (A/b.)"
L licentia. ZAC 93 a. I098 in territorio lidi ab anxia usquc leron.
lic:entia sf. "permesso. congedo 'emporan.e o" CHAR. I 1048 a..1198 usq ue quo lemn miscuit se Cum
CGS.l 85 a.1157 promitto tibi. .. quod inde ouUum pa- anxia in territorio lidi.
gamentum accipiam ab advocato ... sine le vel tua licen-
L ligum.
tia. AI 136 ad a _1242 decretum. quod ... licenlia daretur Hp sf. "Itga (di mttaIU p~dosi)"
universis vogueriis et supersalientibus et eis iniungetur DAF 31 8. 1300 bissantios ... computati ipsis nwchis ar-
quod semper parati essent cum annis redire et ascendere g~nli se~agint8 . . , de liga veneta. videlicet proicctis in. li-
in galeis quam cito. BSL 156 a.1253 dans eciam tibi li- ~IS bulalOS . .DRO.3..~ ~ I a.l .3 12 real~ ce~tum. computa-
centiam et potestatem ex hiis per me dandam sol vendi tlS turoneoslbus xxuu . gfOSSls q .cotl dc ltga sancti lodo-
murruelo de castello libras quatuorcentas turoDenses. v!ci proquolibet reali ... SSL 16~ a ..1336 poti ma,gni pro
U .2.335. a.12?7 el.Don dcbebant piscari in aquis illi i- vano. de argento albo cum esmalll ID CQperruhs de Uga
ne elUS beeDua. RLC 62 a.1297 (Cosio) possit leare ex slcrhngorum: SSA 171 Il: 1336 polUS parvus ... de argeo
licentia sibi data a justitia cuxii. CSS 255 a.1435 1.0 albo de hga turonenslum. W.2 814 8.1374 tantam
(Sane.) rem iJIam de licentia iusticie facere subastari et summarn booorum bissaJlcionun aJborum de cypro ad li-
incallegari. gam et pondus debita et con utta. LO 4TI 8.1403 quod
L Licenciare. D /isensia . nemo laboret argenlum quod nonit ad ligam .ogini.
--------------- --- - .-
IIga 495 lign
LO 553 a.1403 et si dictus sazator reperierit batituram ligatia si; "fardel/o, bisaccia"
esse deteriori Iiga quarn sinI boni sterlini, videlicet uncie AL 306 a.1404 (Sav.) de quantitate ligatiarum sive bisa-
undecim el denarii duo ... - si aulem reperierit batitura ciarum, si dieta lana que vendetur et tarezari debebit erit
esse ad dictam ligam sterlinorum.. . GSA 33 a.1404 in bisaciis sive ligaciis.
(Sav.) ad Iigam sterlini. videlieettalis in quo seu unaqua- L ligacia. ligare ..
que libra ponderis sint uncie decem ad minus argenti finij Iigatia , sf. "onneggio di nave"
sine aJiqua alia mixtione. MAS 224 a.l466 nisi prius ta- CGG 34 a.1259 (PonoV.) quod ordeum vobis apud fu-
le argentum . .. fueot approbatum esse illius Iige et seu cem pisarum, videlicet apud ligatiam, deferre debeo in li-
qualilalis que requiritur ex forma capitulorum diete ar- goo meo sive tarida.
tis ... et dictum aurum ... dare et ponere illius lige, quali- D ligaggia. I.
tatis et quantitatis prout requirilur ex forma capitulorum ligatorem sm. "legatore di balle". cognome
diete artis. COS 12 a.1186 bemardus ligator. FAF 7 a.1197 aleman-
L legem. D ligcI. nus ligator. FNU 189 a.1210 bemU'dus ligator. NL.232
liga sf. "lega, alleanza, cartello commerciale" ,a.1216 bonum encontrum ligator. LMS 370 a.1224 odo
SRB 214 a.1306 (Geo.) i.o hannes de goano, de liga et so- Ugator. CGS.2 292 a.1226 gibenus ligator. GVG 302
cietale populli saone. SSA 199 a.1345 (Sav.) soci.e tas, a.1289 jacobinus ligator ballarum. DRG.3 93,5l'a.1305
iUf'd velliga. LG 416 a.1383 si quis ex macellariis ante- januinus archa ligator ballamm. LO 666 a.1406 ars liga-
diclis ... facial aliquam conspirationem, cooventicularn, torum ballammo
Iigam. iuramentum vel ordinem contra predi.cta, .. BAV L ligaorem. ligare.
1918.1 393 (Moncalvo) aliquam ligam, conventionem, fi- ligatum sn. "sacco, contenitore (misura)",
delitatem ve! paclulll. CP 966 a.1396 facla seu composi- U.1 1174 a.1252 de ligato casei denaro ii.
ta fui t liga, seu pacta et convenciones facte fuerunt. TL3 L ligacius. Iigaza.
672 8. 1449 (Caffa) quod consuL teneatur ... esse cum om- ligatura sf. "rilegatura di libro"
nibus mercaloribus 'ibi in lo coppa (top.) se reperienti- SSL 3)6 a.1336 pro ligatura unius biblie magne.
bus ... el cum ipso faceIe seu ponere pretium piscibus pro L disligatura. ligatus. D ligadua. ligaura.
quam minori pretio poteril, quod nominatur liga. G~ ligatus agg. "(di libro) rilegato"
2.43 a. 16lO (Sav.) quicumque ... onventiculas vel coniu- MSI 317 sg., a.1379 liber terentii ligatus in tabulis coo-
raliones aul federa (que vulgariter lige dicuntur) inieril... pertb corio albo. '
MSI 195 8.1467 cupienles tollere cabillas et conspiratio- L ligatura.
nes. iuramenta, commistiones, uniones el ligas quas ad ligaza l sf. 'Tardelio, bisaccia"
iovicem faciunl homjnes artistas "ivitatis ianue et burgo- DDG 355 a.1376 pro zucari capsiis xii. et zucari ligze
xii. ' ',. ., . ,
ru~ pro eoru'P proprio commodl,>. '
Dhga. L iiga'cius. ligatum. D ligassa.
IIga top. (Pigna.) ligazolium' top. "Ligasorio, fraz. di Pieve di Teco an-
PSP 97 sg. s. ix . colonica in Iiga. cra abitata nella prima met del sec. xyii."
D lega. CCL 57 a.130 l a Borellis de ligazolio.
Ilgacia sf. ''fardello, bisaccia" ligia sf. "treggia campestre" ."
FiL 306 11.1376 (Sav.) ex ... ligaciis sive bisaciis ... - si GR 61 reperiehmt decem homines de limono. cum' ~~em
ligiis oneratis 'feni. " " .il.-
dieta lana que vendetur ... erit in Iigaciis sive bisaciis.
L ligacius. ligare. ligatia. L lezia. lexia. l ,
D lengua de bO. I
LG 666 a.1406 .ars linairoriorum. Cf. PC 320 n. linguatium sn. "lingua degli animali macellatl~'
L linarolius. RCP 140 a.1188 coci ... aprorum vero omni tempore de-
Unalius agg. "coltivato a lino" i bent habere linguatium.
ReA 404 a.1148 presbiter oto de campo linalio. .L lingua. D lenguaggiu.
L linardus. Hnarius. Hnasca. linum. D linaro. lingueta sf. "asta della bilancia"
linardus cognome RL 215 a.1288 (Alb.) de perforandis balanciis in li~~u~
SRB 349 a.1407 (Qui\.) salvinus lin~us. tam. ASA 324 a.1350 (Alb.) de perforandis balanclls m
L Unalius. linguela. omnes qui habent barancias ... teneantur ipsas
Iynarium ,top. (Sa v.) barancias facere perforari in lingueta et ibi imponatur
SRC 139 a.1263 tertiam partem alterius campi in Iynario. slatera.
L Iinalius. D linaro. L lingua.
IinaroV IInaroUus llinarolus sm. "linaiuolo, lavora- linguilia top. "Laigueglia"
tore del lino"; cognome FVA 140 a.1250 anselmus de linguilia. GGA 44 a.1323
CGS.I 422 a.l160 petrus linarol. PMS 16 a.1173 (Sav.) boniffacium de linguilia.
melan linarolus. GC 60 a.ll91. comitanus Iinarolius. L aquilia. langldia. venguilia. vinguiglia. D laigueggia.
GG 418 a.1203 milanus linarolus. NL.1 32 a.1203 wi- . linosa sf. "semi di lino"
lielmus linarolius. ORG.2 190 a.1216 johannes Iinaro- COG 242 a.1149 et non tribuant aliquod drictum . .. de
lius. CLS 108 a.1248 rubaldus linarolius. BSR 427 omnibus blavis neque de roso neque de linosa neque de
a.1 257 martinus linarolius. amindolis. NL.l 226 a.1210 minas xxii. linose bone et
L linairorius. linarolus. linum. legitime de valle serzii. ASA 462 a.1350 (Alb.) quecum-
lin 498 lise
que persona emeri\. .. aJiquod victuaJle ... seu lino am Iinvemum t p. "Libama"
seu canavossam. GR 32 a.1519 (Alb.) quecumque perso- SLS.J 938.1237 de Iinvern .
na ... emerit seu linosam sive canaposum. .L levarnem.
Cf. HB 180 sg. a.1392 a.lomb. linosa m.s. Unzolus m. " lenzuolo"
L linum . .D linusa. CAC 289 a.l. 181 Sav. lectum unum cum accano et
linol/linolia smlf. "lenzuolo" cuxino et Iinzolo i. CAC 459 a. ll I (Sav.) lectum unwn
CAC 483 a.1181 (Sav.) culeitram unam et cuxinum et cum culcitra lanea et cum duobu tiozoli grossi.
Iinol ii . OSM IlO a.1190 duo linolias. Cf ACS 4.1 3.1339 Verona) duos lilllOl magnos.
L lenolem. L lenolem.
Iinsolus llinolus sm. "lenzuolo" Uomale top. "Rio malo ~ ..
CAC 271 a. 1179 (Sav.) lectum unum cum sacone el cuxi- RCA 204 a.992 costa de liomale.
no et linolo meLiori. CAC 468 a.1181 (Sav.) el lectum lipardarius/ lIparderlus sm. "per ona addella al
unum cum cuxino et copenorio el cum malalaffo el eum lrasporto di un lepardo da/l'Orfieme"
duobus Iinolis. BBL 118 a.1473 pro uno 1ins610. CA 612 a. I.292 in e~pen 'is ~ ipardarii pro lipardo. CA
L Jenolem. 614, 8.1292 nem pro hpanio. llpurQeQo et "atacenis.
Iinteamen sn. "lenzuolo" L lipardus.
CAC 255 a. 1179 (Sav.) cul.cilram unam el. cmcinum Iipardus sm. ;;/~opardo"
unum et copertorium unum et linteamina ii. BSR 368 CA 611 sg. 8.1292 cuicltun homini custodienti anum li-
a.1218 linteamina tria. .PLP 81 a.1250 (Sa v.) per sci su- pardum: CA 620. a. 1292 in ~abi pro IiplU'do. CA 622
ram hostii abstraxerat Iinteamen . PLP 99 sg. a.1250 a. 1292 m mundacl ne, gabee hpardi. .. in gabea pro l.ipar-
(Sav.) frassatam unam el linleamina duo.- linleamen de do.
duabus telis. CGG 148 a.1260 (PonoV.) duo linteamina. L anu lipardu . leopardu ". lipardariu _.
JEL 91 a. 1397 aliqua linteamina, toaglias . PVP 229 lIqu.idus agg. "(di de1llJro) liquido. contante"
a.1456 linteamina paria tria de quinque telis ingulo lin- TL.2 413 a.l466 omne el ingulo debitores liquido ,
teamine ... linleamen unum novum de telis quatuor. Iiquiricia st. "liquui ia"
PVP 367 sg. "a differenza da/lensolo (prob. "coperta") ICG 6.342 s. lliv. de sauma ... dafjJorum. zuchari. coria-
il linteamen. sempre di tela. il vero e proprio lenzuolo". minis affaitati. ci mini. legricie . .. ilem de sauma ... casei
G.ALESslo. EW 17: hmeamen "tela di lino"(Apuleio). pIombi. blace. liquiricie. ami poa:cine. sepi.
L lentiamen. lentuamen. I.intiamen. lintihiaminum. L legrieia. D ~c(lni su.
'UnteUus sm. "lenzuolo" Un f. "slrumenlo mus;c:ale li' corde"
CA 626 a. 1292 custura Iintellorum. GR 60 a.J6!O qu!cumque rcpertu. fueril de noctc ... ,pul_
L lenolem. lincella. lintheum. sando cum hra,vlola, Icuto seu allo quovl trumento.
Iinteum sn. "pezza intera" D leira.
CGS.2 38 a.1161 centumlinlea coriorum. IVI, Gloss. "si Un top. "U('rP'e (Fr.)"'
indicano cos i cuoi inlert'. DKR 22 a. I407 panni nigri de lira.
lintbeus agg. "di lino" Urna l p. "LiUe (Fr. ..
CA 605 a. 1292 item in pannis Iinthei pro garcione. DRG.2 IO 8.1200 Gen.) blavum i. lime.
L lineus. L lisna.
Iintbeus llintius sn. "lenzuolo" IIsadra I Il,agra I IIsagralum f. "sal(' ammo-
PLP 81 a.1250 (Sav.) confitentem quod per forameo ho- niacalti"
stii abskaxerat lintheum. PVP 256 a.1459 item gona una ODO 229 a.1376 pro ... lisagra barile i. 000 389 &.'1376
panni rosee prohomine . .. foderata penna martirorum pro lisadra cafaro i .. delato de alexandria. SAS 97
faxiata in uno linlio parvo. a. 1404 (Sav.) de iuramenl el o.ne spelillnorum ... non
Iintiamen sn. "lenzuolo" vendenl ~cui famul~anciUe " I~vo vel: selave .. . Hsagra-
PVP 256 a.1459 item gODa una panni mischi pro homine lurn, arsemcum ' ubhmarum vel SlmpleJt scu aliquid a1iud
foderata penna luporum cerveriorum, faxata in uno Iintia- venenosum .
mine trium tellorum . - ilem paria iii.or lintiaminum tel L lixadia. risagralum. D lisagru .
le line de teUis iii.or in quinque ... - item paria duo Iin- lisca sf. "specie di uba"
tiaminum teUe stupe et canapis pro familia. SRC 1.05 Il.1258 (Sav.) u um pascandi et boscandi ct er-
L Iinteamen. bam et liscam secandi. RCP 1730.1141 (Luni) pro lign
Untigia sf. "lenticchia" ~abendi ': ~acibu ( "fa c,i?" ) el lisca... GR 2 .43 (SIll2.)
PVP 283 a.1488 item sachus unus parvus cum lingii . lIeeal cUlhbet palea h a-. fenum el tramen lene,re.
L lentem. lentigia. D lelltiggia. GR 66 (FalcinelJo) quilibel. de falcinello habem; domum
Iintigia cognome coopenam ve] c1uusam pa'lea vel mel:ecnrii seu liscba te-
neulur eam dcstruere.
U .1 581 a. 1216 ferro lintigie (dat.)
L leschetu. liscUIU. lischca. D lisca.
llntibiamiaum sn. "tessuto di lino" liscata top. ( Vado)
CA 602 a.1292 item in panno linlihiamini pro robeno. ri- SRB 140 a. 120 (Sa".) "carta laudis de facI zunchele et
cardo et gerardo.
le chete et terre de "ado .. . - et IL"alm atque iun-
L linteamen.
zeam ... - Li calam alque iunzelllm ... - lischeam et
linusl-m smln. "lino"
iuocbeam. NM 195 a.l 203li atam 81que vlnzeam.
CNM 46 a. 1204 (Sav.) mazios v. de lino lombardum . L le chela.
CNM 78 a.1205 (Sav.) lini lombardi mazio v. LEM 234 liscatU5 agg. (= I itatu ) " Ii rato. fatto I I In tV;"
a.1238 tria oralia de syrico et lino. DM 98 a.1279 tan- NL.2 159 a. 12 16 in v. oraJ ibu~ sete liscati. de auro el scta
tum l1num quod ascendi! in summa daremos centum. L Ii, tatu. . . .
DDO 229 a.1376 pro lini sachi iii. CDC 49 a.1386 lini liKhea top. ( Vallo)
fardelli iiii. LG 556 a.1403 quod universi qui linum lom- CNM 194 8. 1203 Sav.) poss ideal t laro terrum ... el Ii-
bardum ianuam detuleriot ad vendendum. compeUantU! scbeam et vinuam que i~et vadi infra hS coberentias.
ut. .. tonam faciant de libris quioquaginta duabus. RB 1400.1203 ( Il .) el Il he:am et iuncherun.
L linalius. lineus. lioosa. rioius. D lino L leschetu. lisca. li. cuta.
499 live
lodola Ilodora cognome dietatem quandam logie .. . posilarn in layacio il.lxta por-
SRC 82 a.1251 (Sav.) guilielmus lod.ola. SRC 92 a.1264 tam alamann rum. el ad ip iu.s rncdielatem logie loge-
(Sav.) bofiliu lodora. PMS 37 a.1288 (Sav.) bofiliu '10- rium recipiendum. U .2 442 a.l304 ilem quod habeanl in
d.ora. MIA 87 a.I.297 (Sav.) bofilium lod.olam sindicum eodem loco ip"i ianuense ... ma elJum .. . logiam. bai.
c.omunis saone. neurn, cc lejam. GVQ 342 a.13 10 aclum ianue in logia
L alauda. D lodura. domini novelli de gavio iudicis. PRV J09 8.1319 (Sarz.)
IodriJa sf. "lontra" sub lQgia que e l iuxla pa'nctium. SSA.2 31 a.1.345
00.2 27 a.1205 unum ebollinum et dua lodria . (Sav. ub logia brandalis ... ub logia magdalene. CP
L lama. D IMrio. 159 a. I.390 anthoniu mancu c palor Cl mundator loge
Ioeni t.op. "Loano" comUDJ . CRA 1188.1400 A1b.) uuam logiam sive vor-
LL 58 a.1214 pontil.orium de loenis. tam contiguam lurri palacii comuni '. LG 953 Il.1404 iD
L lodanum. a.liqlla 108ia, porticu, carrubio, apolhecha. SRC 660
loerium top. "Louviers (Fr.), centro di produzione a.1405 (Sa\'. actum saone in plata brandalis iUXIa lo-
tessile" giam maiorem. DSP 351 a.J4J5 a facie, septentrionali
DRG.3 652 a.1262 peciam unam virgati loerii. DRG.3 ver"u logiam de marini et de nigro. MAS 203 a.l460
814 a.1288 peciarum quatuor pann.orum de loerio. quandam voltam 'ive logiam .. . quam habel sub domo
loerium sn. "affitto, compenso" . ua ..GR 61 6.1494 in~lH~a~ lO$i~ porticu \le) platea
RL 222 a. 1288 (Alb.) de loerio equitaturarum accipien- ID qUJbus solenl convCDJl'ellll de lclma vel de parentela
d.o. SSA 66 a.1345 (Sav.) non possit habere a comuni causa IOfiandi. ANO) 195 1494 domum ive palatium
saone pro loerio barcharum. ,. nisi sold.os duos. SSA 143 cum 10gUl. d.omuncuh. no. ltml,virdariis, pischeriis et
a.1345 (Sav.) quod (OOveru el asinarii) non accipient pro aliis pettinentii iua ianue in burgo sancti tbOlll.
loerio ultra... - pro loerio portandi di.ctum opu . ASA L lobia. logiarc. 10gicl4. .D l08ia'.
301 a.1350 (Alb.) n.on possint c1avigeri ... habere aliquod Iogia f "specie di \leSlr"
loerium pro sua persona a comuni. COS. L 92 8.1157 el. leclum .. . el coopenorem arietinum
L I.ogerium. et bittam meam minorem Cum quio quod in ca est. lo-
loerius sm. "tessuro di Louviers" giam I. et lebert quod v lucrit
DRB.2 208 a.1224 (Geo.) Lib. implicatas in mustoroliis L lobia.
et loeriis. Iogiare vb. "inon/Torsi, inlr(Jllener. i nel/Q logg;a"
L loerium. I.overium. GR 61 a.l494 iOlclli8alUI' logia poni us vel platea in qui-
loerius n.p. bu lenl. QD,venile im dc vicinia vel de parentela causa
BSR 200 sg. a.1184 loerius gastaldus. - per loerium logiandi.
gastaldum. .L logia.
PAC3. Iogieta f. "lo8gC:lla, piccola loggw"
L loarius. loterius. BCl 153 a.1289 &ctum ... in:r: adico sive l gieta ianue.n-
logan lloganum IOp. "Loano" ium de cafJa.
LL 58 (= ZAP 3) a.1 157 I.ogan. a.I257, 1260 (bolle di L logia. lobela. .D lobielo.
papa Alessandro N) loganum. BBL 142 a.1474 et diet.o Ioperium sn. uqjJillO"
j.ohanni de logan.o. LG 79 iLI 327 pro logueri sac~OfUm quQS pro sale con-
L lodanum. I.ong.on. l.ovanus. ducunl.
loganus n.p. L l.ogerium. lug.erium. .
CAC 228 a.1180 (Sav.) d.omus filiorum l.ogani et wilhel- loidum n. "regana. dOn4livu"
mi bracchi. Rl209 a.1279 (Apricale) de camparli. quod non possnt
.1ogari8stiIem sm. "esattore di imposte" accipere loicjum.
DMC 324 sg. a.1418 (Chio) dictis officialibus vel loga- Iolbeta f. "loggtlUf'
riastilibus pro eorum dacitis ... - nec possint predicli TL.I 321 a.1455 edificare facete loihetam palatii caffe.
l.ogariastilles seu .officiales quitquam ... percipere. L logiela.
Ioceriom sn. "affitto" . 1o)'lllOlllbK: o. "borsa. rigno ?"
CNM 200 a. I 203 (Sav.) si quis asinis vel bestiis .. . duxerit ASD 64 a.1381 (Caffa) ilem loymonibac Curo ducatis
ligna ad logerium alicui... FNV 287 a.1254 milli dare quatuor aurei el curo uno calap parvulo aureo.
debes nomine pene seu l.ogerii ipsius barche. .. CGG 270 Ioy. r. "lombo di moialt (lngl. loin)"
a.126\ (PortoV.) pro logeri.o sive conducto cilius c.orclli .. CA 638 a.1292 item in une loyne de pork..
VCB 323 a.1291 (Bonit.) item ad pelendum ... a diet.o c.o- Cf DUC ..5 140 long&UJ: lumbuJ. gall. longe.
muni restauracionem el mendeam et logerium roncino- loInI lop. "Loano"
rum et asinorum qui perditi fuerunt in exercitu. DAF 62 Ll 58 a.1212 in villa.dc loinl .
a.1300 medietalem quandam logie .. . el ad ipsius medie- L lodanum.
talem logie l.ogerium recipiendum. SIG 350 8. 1341 de Ioln sC.
non aceipiendo aliquas bestias ad logerium. ql!od aliquis OC 160 a. 119.1 ct debenl habere medieuuem omnillm
ianuensis ... n~n audeat. .. in trapesonda vel imperio per- fructuum et loire et orti el DlCl.!\rOlam i. vini.
sie accipere ad logerium vel allo modo aliquas bestias Ioyse lop. (Langhe)
causa deferendi .. . in imperio persie aLiquas aumas. CHAR.1 334 a.999 sale monle barcano .. .. loyse.
L locationem. locherium. loerium. loguerium. loquerium. Ioyum so.
lugerium. D loguer. LG 21s.xiii. pBQem tormenti CI vinum. et non loyum Dee
IOlia sf. "loggia . porticato, locale aperto sul paDem mixture.
davantt' loUumn. (bol.) "/oglio (Lotium iemulentwn L)"
U.l 1352 a.1261 ecclesiam sancle marie ... cum logiis N'L.I 393 a.l210 laeo ... ol'tum meum ... - lnsuper do
que sunt circa ipsam ecclesiam. MG.B 793 a.1267 (Co- vobi ad nUlriendum el cu 'Iodiendum paria x. c~lumba~
stanI.) i.tem dedil et concessil.. .. logiam palaciurn cecle- rulli quc sunt ibi, quorum mcdietatern ususfrutus debet
siam balneum fumum et iardinum. ODA 45 a. 1274 ac- esse vesllUffi, aliam vero mcdietalem me&m, me dante
tum ayacio. in .I.ogia ianuensium. SRC 3208.1.285 (Var.) vobis lolium et moodag\ quc in domo mca erit.
!lCtum io ripa varaginis, sub l.ogia. DAF 62 a. 1300 me- D loggiu.
loli 503 loro
loliva lOp. (Gen.) londone .. - gona panni scalate de ]ondone pro dolso .
BCG 190 Il.1086 a loco ubi dicitur oliva .. . quinta pecia PVP 288 a.1492 misclum claium de ]ondone pro una ve-
da loliva iacet iusta terra amdrei. ste. DKR 425 a.1428 de londone in bruges. BBL 138
L oliva. daloliva. a.1474 pro proiii. panni de londone. BBL 264 a.]474 pro
(de) loliva cognome raundela et naulo de londone in antona.
U .1 1334 a.1261 obertjnus de loliva. L lundra.
L oliva. (ongaria top. (Legino, Sav.)
lombard top. (Londra) PCC 34 a.1297 septime pecie jacenti in longariam 'cohe-
DKR 594 a.)434 in vico de lombard ... in parrochia beate rit ab una parte dictus mussus.
marie volnoch londone situata. longa spata cognome
L lumbardia. D lombardo. ACe 49 ad a.1163 post mortem dicti willermi longe spa-
lombardus Ilombardescus agg. "(panno) lombar- te marchidnis monferrati.
do: di foggia lombarda" L spata.
CGG 329 a.1272 item tunicam unam lonhardeschi. DAA longitudinem sf. "lunghezza"
70 a.1279 unum copresium lombardescum infodratum de DNB 22 a.1184 trabium xxviii longitudinis ... et crositu-
una penna. PCP 760 a.1 316 zaloni et lomhardeschi con- dinis .. . et latitudinis et debent esse equales grosse et late.
trafacti ad zalonum vendantur pichos xl iii. SSA 112 CGG 66 a.1259 lignum unum navigale sive galliotam ...
a.1345 (Sav.) d~ pecia p;mpi. lonbardeschi. GR 61 (Niz- de longitudine cubitorum quadraginta et latitudine in pIa-
za) si tunica fuerit lombarda ruata, habeat de tunic,a ii. no parmorum undecim ad cannam. PLL 446 a.1333 ga-
solid. vi. den. - el. de cota faCla ad lombardam mulie- lee suptiles sint et esse debeant de mensuris infrascriptis:
ris .. . sol. X. . in longitudinem per carenam.cubitis sive brachiis'quadra-
L lomhardiscus. ginta quinque in plano.
lombardla top. "wmbardia" D longueza.
CAF 49 ad a.1158 predictus imperator cum magno exer- longon top. (err. per logan(o) "Loano"
citu. theotonicorum lombardiam (v.l. lumbardiam) a~ hQc ZAP 2 a.1146 .(Alb.) a preda (Pietra Ligure) que est pro-
venlt. CAF 65 ad a.J 162 totius 10mhardie et tuscie habi- pe monasterium sancti iohannis de lengon.
tatores. U.J 514 a.1204 ultra riveriam, versus alpes lom- L lodanum. loganum. lovanus.
bardie. longora sf. "misura di superficie agraria"
L lumhardia. CAC 225 a.1180 (Sav.) quartam partem unius longore,
lombardiscus agg. U(pam/O) lombardo" que iacet in daniele.
DAA 24 8.1274 tunicam unam lombardischi. VFD 85 Cf. SCT 31longurius m.s. ; elem. topon.
a.1309 panni s francigeni s vellombardischi s. longus ago "lungo" .
L lumbardscus. FST 43 a.1592 (Triora) a solidis viginti monete longe
10meUlna nome di nave genovese . (IVI, n. "moneta corrente").
DRG.3 725 a.'1274 navis que dicitur lomellina. L longus. D longu. .
BNN 83 "dalla casata del proprietario". IOllZia sf. "lonza (termine dei macellai, parte dell'a-
L lomelinus. nimale)"
lomelinus cognome LG 415 a.1383 aliquas carnes ... postquam ,incise fue~nt
LJ . I 1114 a.1251 obertu s 10melinus. MIA 88 a.1294 et divise a suis partibus, sicut esset lonzia. postquarn In-
(Sav. ) a nicoloso lomelino. DDG 243 a.1376 agamelo- cisa fuerit tota a suis partibus et divisa. . . '
nuslomelinus. D lonza.
L laumeLinus. lomelina. loquerium sn. "compenso" , .
lona sf. "kJgherto" CST 177 a.] 381 (Taggia) nec possint dicti mestrarii aCCl-
GR 61 (M rins) babe! de fronte faraldum. et de alio fronte pere vel exigere aLiquod servicium velloquerium.
lonam. FNG 126 a.1253-55 (Marsiglia) "salario dei marinai':.
D lona. Cf. DUC.5 136 loquerium: locarium. PLL 272.
lonachint sn. "launechildo" L logerium.
RCA 401 a.l047 (Molassana) quod ad hanc confinnan- lorelum top. (Alpssio)
dam promissionis cartam accepimus nos qui supra ari- TAL 19 a.1326 terra de Loreto.
mannori .. . exinde lonachint vestimentum unum. (de) lori cognome
PSS 35 n.24; G.BALBIS. in: Miscellanea di storia savone- RCA 153 a.l L36; 51 a.1153 mainfredus de lori et nepo-
se , Genova 1978 p.121 "notevole elemento longobardico tes,eius.
a Mo/assana". PAC4.
L launahilt. L (de)1auro.
lona vetera top. (Sav.) . lorinus sm. "olio ricavato dalle bacche di alloro"
SRC 167 a.1263 (Sav.) campum unum in lona vetera. DDG 714 a.1377 pro ollei lorini caratelis xi. '
Cf SRC 161 8.1263 in nona vetera (l'lndex locorum por- L oleum. laurinus.
ta i due riferimenti separati). loriolo top. (Gen.)
L nona velera. RCA 135 a.1135 de vico mo]acio a loriol0.
londina top. "wndra" L auriolo. oriolo.
DKR 642 a.I441 londine (Iocativo). lorriolus cognome
L lundra. SRC 92 a.1264 (Sav.) vivaldus lorriolus. '
london f londonia Ilondres top. "wndra" lortale top.
DRG.2 116 a.121O solvi in londres. DRG.3 931 a. 1305 SMV 4 a.11 09-1 O et de intus in lortale.
in anglia, in civitate london. DRG.3 944 a.1305 pro eun- ALE 216: hortale "orto": tardo lat. hortalis. a.952 (BaJ'1:;
do ad dictumlocum anglie, videlicet londres, vel sanuis, ortalis.
vel antona. DKR 52 a.141O in londonia. DKR 86 a.1411 D horta. ort. ortu.
in londres. DKR 239 a.l416 in londone ve] in parisiis. lorum top. (Nervi)
DKR 623 a.1438 vergas iii.or panni miscli clari londonis. RCA 50 sg. a.1143 casal de loro.- manifredus de loro.
PVP 224 sg. a.1451 cane tres ... panni scharlate albe de PAC4. I
Iosa 504 luce
- - - - - - - - - - --- - - - -
luce 505 lumb
lucentem sm. "apertura nel muro per finestra" luere vb. "cedere giudizialmente un bene in paga-
CDG.3 68 a.1192 (Costanl.) pavimentum autem de lapi- mento di un debito?"
dibus viridibus circa medium trium zonarum et circumfe- GSS 75 a.1330 (Sarz.) et ea bona dietus reus possit luere
rentiarum per incisionem lucentium cum rotunditatibus ab actore usque ad unum mensem pro debito et expen-
coloratis et circuitu albo et dokimino. sis ... - si data in solutum lui contingerit in termi'num li-
L luxente. mitatum. - et teneatur reus. antequam rem datam in so-
lucema sf. "lucerna" lutum luat actori, pro interesse suo sol vere, atque dare
CGS.2 204 a.ll64 patel1am. gratesellam. lucernam, gra- denarios duos imperialium per libram eius quod principa-
taroliam... ReO 128 a.1286 (Ort.) lucernas ii. SSA.2 le debitum fuerit, 'pro quolibet mense, et ab inde infra pro
133 aJ 345 (Sav.) lanlemam, brandonum et candelas. seu rata. quando rem distuIerit ad luendum.
fanarium et lucernam. SIP 2177 a.1420 (Massa) una lu- L luictionem.
cerna. PVP 229 a.1451 lucerna una de ferro. PVP 262 lugarus cognome
a.I461 lucerne due. CGS.l 14 ogerius lugarus. COS 93 a.1I86 obertus luga-
L luxema. lux.ernarium.
rus.
(de) lucherlnis cognome
FPS 63 a.1469 (San.) martinus petripauli de lucherinis PAC5.
civis florentinus . L ligurinus. D IUgaru.
L ligurinus. lugascus agg., elem. topOn. ,
luchetus sm. "cannella di fontana; presa d'acqua, RCA 148 a.l046 usque in lacu lugasco ... - usque in in-
rubinetto" sula lgasca. ,J
RII 3 (1948) 27 a.1462 (Taggia) brachile unum . .. cum PAC 14. RGS 1120.
scarini5 tribus de lapidibus desgrossati ... et 'super tina ad lugdunum top. "LiOne (Fr.)"
cannas octo et pannorum v. ... et in medio colonnetam CHAR.I 394 a.1248 (bolla di Papa Innocenzo TV) lugdu~
unam Japidis picsti ... cum bochetis quatuor. et pone re ni.
luchetis neeessariis. CRA 54 n. a.1535 (Alb.) fieri de- lugerium sn. "compenso'!
beant quatuor fontane cum tribus luchetis pro qualibet. RLC 78 a.1297 (Cosio) quod aliquis berberius non pos-
DSP 385 a.1578 bronzinos . .. seu luchetos affigendos in sit ... capere lugerium leandi ab aliquo sine voluntate il-
dicto aqueductu . lius cuius fuerint bestie.
D luchetto. L logerium. loguerium.
luchetus n.p. lughetti top. Il; \
LEM 245 a.124O nos genuinus et luchetus filii ambrosii GR 2.16 confines a ~ctis lughettis ad bricum scogie . . .
scribe. lugum top. (Sav.) ,
D luchelo. CGS.! 263 8.1158 in casali et lugo. CAC 264 8.1179
luchexus agg. "lucchese. di Lucca" (Sav.) excepto oljveto de lugo. VPT 317 a.1179 (Vado)
CPB 245 a.1388 (Piac.) item sex. gafaras de argento lu- anselmo de lugo.
chexo ... item tres uneias auri luehexi. item tres nestulas NSS 259: Lugo, localit sconosciuta".
auri luchexi. luictionem sf. "cessione giudiziale di un bene in pa-
L lucensem
gamento di un debito"
lucla sf. "lontra" GSS 175 a.1330 (Sav.) quando rem distulerlt ad luen
BTS 169 a.129O collectam . .. de pennis errnerinorum de dum . . . a dicto vero termino luictionis in antea de datis in
bevaris de luciis et de omni pellizaria. solutum aetor sit verus dominus et possessor. \,
L lutrii. l,
luclum top. (Vado) Cf DUC.5 l'51 luicio: pensio, redditio, perso/utio.
L luere. .
SRB 140 a. 1203 (S'av.) el a mota usque ad lucium tan-
tum longe a mari quantum distat mota predicta a mari. lulisana top, "'Lunigiana"
- a strata sancti laurentii vetuli u'sque ad lucium et to- GR 2.44 s.xiii.
tum Jucium. SRC 105 a.1258 (Sav.) cuiusdam terreni L lunexana.
quod dicitur pantanum sive lucium et qu~ positum est in lulius sm. "luglio"
partibus vadi. PAC 6 a.1039Iulius?
lucius agg. D lugio.
DNB 21 a.l182 totum lignamen lucium unius galee. lumbardia top. "Lombardia" , .
lucho CAF 49 a.1158 predictus imperatoi cum, magno exercitu
lEL 93 a.1398 liber unus alius .. , copertus de corio albo theotonicorum lumbardiam (v.l. lombardiam) ad hoc ve-
el qui liber est lucho. nit. ,,. .
[IVI, n. "squinternato": 1M sono elencati nel'medesimo CAF 65 ,ad a ... 1162 totiuS. iumbardie e~ tuscie habitato-
leslO a1iqui libri desquatemati]. reso ~
lucrum sn. "lucro; utile. profitto" L lombardo lombardia. lumbardiscus. ,longobardus. lum-
A.SCHIAFFlNI. ID 6 (1930) 41 5g.: storia del termine. .bardorium. D /ombardia.
lutulum 10p. lumbardiscus agg. "lombardo, prodott(J in tombar-
~n _
DRG.3 8868.1302 nicolinus de luculo. PCI 501 a.1306
opizinus spinulla de lucu10. DAA 24 8.1274 pro cannis duabus panni lumbardischi.
lutus idro L lombardescus. 10mbardiscus; ID lombardo. , l
PCT 60 n.133 (Tabula Peutingeriana) "fiume situato Ira lumbardorium sn.
Albenga e Vado". ' . \ I U.l 1200 a.1254 dominum jacobum prepositum lumbar-
ludere vb. "giocare" dorli, sindicum sive nuncium et procuratorem prefacti
GR 2,51 a.1430 (Apric.) in festo pasce videlicet iIlis tri- domini abbatis. . "
bus diebus possint ludere ad ova; a vigilia nativitatis do- L lumbardia. lJ
mini ad epiphaniam possint ludere ad avelanas. lumbulus sm. "lombo" I
ludonensis agg, "di Laudun (Fr.)" GR 62 (Portofino) oDUes lumbulos porcorum.
DKR 22 8.1407 petrum beydocii diocese ludonensis. L lumbus. D lomboro.
lumb 506 luaa
------------------------------------
lumbus sm. "lombo: dirillO che la Curia di Ge/wva 3.1047 (Bvari ~ i:mul Cum lercia porcionc de oblacioni-
percepiva sulle bestie macellale" bu et luminaria que in eadem ecclcsia .intraverint. MSS
RCA 121 a.ll43 de ripatico et de lumbis el. de anehis et 588.1053 et faciat exind abas vel monacbos .. , at eonun
de foderis et de aliis rebus que peninent domino acchie- usu et utum . .. et facial wode a ~ ipsiu mone~ri.i a
piscopo, Don DOS intromittemus. presenti die de rebus libellarii saJva quidem luminaria
L lumbulus. D lomboro. sancte eccle ie cuiu e l proprie! . SRC 674 8 . .1079
lum.e n so. "lampara, lume usato nella pesca (Sa.Y.) c: nee oil et dona it atque affenit donnuli iOcus
notturna" episcopus episcopio sancle saotleo i eccJesie ad canoDi-
RVN 120 s . .lUV. (Noli) si ceperit pises modo aliquo. ive cam sancte dei genetrice roarie ecclesia ~tj tome ... et
ad retia grossa sive parva, sive ad palamitum, sive nalias, omnibo quem videntur e se iuris ip iu ecclesie sancti
sive ad cannam, sive ad lumen ... RVN 129 s.xiv. (Noli) salumini similiter c~m ?mnibu ui ' peninentibus, preter
omnes piscatores qui piscati fueriot ad lumen. seu ad in- duas panes de Iwrunanbus que in eisdcm eccleslis affc-
censam. GR 93 (Levanto) nec possit aliqua persona runlurt vel. ponuntur ad u um eluntum canooicorum.
Iaxare ... aliquod rete pedoni ante aliquam sperugam. ni: PPE 20 a. 1087 dea el canonice san ti laureotii conferi-
si primo schiffum vel barcham seu Lignum piscantis fue- mu et ~o~a~u prediclam ecclesiarn uncti genesi et
ril in speruga cum lumine iuxta lerram. alexandri. UlSlmul cum lerta vacua, curo omnibu lumi-
L Jumen. Luminare. luminaria. D lume. nariis, voti et. obligalionibu . MSS 79 8.1088 el facias
lumen sn. " lumilUJriafestiva" inde a presenti die cum eredibu lui aut ui vos dcderi-
SSA 90 a.l349 (Sav.) item quod nichil deturde avere co- ~ , prop~elario et libellario nomen, quitquit volueritis,
munis saone polestati, iudicibus et IDilliti eomunis saone Ine omm mea vel heredum meorum ntradictione. sal-
occasione alicuius luminis. va quidem l~mi.~ ~le eele ie cuius e, t proprlcta$.
lumera sf. "lanterna, lucerna'" GlB .368 a.l 174 qUldquld ego. vel pro me altus, coosecu-
PVP 273 a.I488Iumere due. rus fuerit ... excepta yjanda et h,lminariis non. in fraude
D linea. datis. MBl 82 s. xii. Urio ) ut sacrisl'aDu habe(et ct in
lumen.a.s sm. "lume. lanterna" ve timenlis omoium mooacborum Il idue in claustrum
CA 629 a.1292 item in lumero pro stabula. habilantium miterelur et inlumioaribus cecle ie .. .
L limeros. lumen. BIR460.
lumeselus IlumeteUus Ilumexelus sm. "gomitolo" L 1UJll.inare.lumen. D alumenar. luminarl.
BGS 82 a.1248 el lumetellos decem fili de palomario pro IwnJnaria f .. " ilIllmina:.ione ritualr dellecJa!sc"
velle. RLC 83 a.1297 (Cosio) si aliqua fileria filabit. fi- CST 182 a.1381 (Taggia) llem tnuntur dicti massarii
laverit melius desuper lomexelum quam de subler, el si providere continue super IUi1Dariis, prediclt eoclesie et
ali qua fraus in i1lo inventa fueril. bannum solvat... ASO accusare qu Iibel delinqueote in dieti luminariiS. et
81 a.1381 (Caffa) item lumeselum unum fili pro veUatis. lampas emere ... nee sarias di le ecele ie UI. moris esI
L limesceUus.limixeUus. D remescellu. umiscellu. expensi iJlorum qui d.iCIam luminariam facere t:cneaotur.
luminare sn. "illuminazione della chiesa" et non pcnnittanl, diewn luminariam facere nisi vWs vi-
COG 84 a.1134 tribuant. .. solidos tres altari sancti lau- treis.
rentii pro luminari et ilJi solidi dentur in oleo unde illu- luminaria f. "ufficio JlUlebrt"
minetur altare. COL 5,6 8.765 ~il~ UI maneal polC"18lem promessa
L lumen. luminaria. remedlum el lummana mea vel pareolOrUm meorom fa.-
luminaria sf. "dota<.ione di lumi. alla qua/e viene eiendum. CDL 222 8.83.5 (Pa iu) UI pro emolumento
formnlmente riservata la necessaria quota di rendita nel- mercedi nostre, et rcmcd.iwn anime fnltri sui. .. ad oon-
le dotazioni/alle a chiese o monasteri"; genericam. "do- c~nnanda lum.inaria in ~iIi l ... MBL 262 8.840 (~
te o rerulita" di chiese O cappelle" . nn ) ~d o pred,cta~ eec1e Hl . ~I ad lum.ina.ria ipsarum
CHAR.1 19 a.730 (Novara) allano dedicare debeas in eccJcS11J\UII eoncmnaoda vel supendia I110nacborum aut
numine iamdicti beati mkhaeli , et ego tibi iuxta meam susceptiones hospitwn vel beJemosinas pauperibus ero-
parvilatem confero terrola ad sex modius seminatura .. , ganda. COL 785 8.914 (Como 'pro remed.io et mercede
unde in ipsa venera vel e laeo luminaria fi.verit (fieri) de- atque luminaria animae meae. RCA. 14 g. 8.1143 con-
beat. COL 108 a.777 (Milano) oleum pro luminaria. cedimus supra memoratis ccclc ii . [ .... ] in usu SUQ$ et
L.A.MuRATORI, Scriptores rerum Iralicarum, voI. I. p.n., a~ lur;ninaria concinnanda habere integraliter pro opera
Milano 1725 col. 105 (Caroti Magni leges) lex!xi a.811 pletatJ . .
ut nos episcopi, qui in omnibus nonas et decimas accipi- COL 222 n. ''l'c~p'''SJ;OI1e ad hmDal'! concinnanda non
tis, in vestra providentia sit, quatenus eeclesia & capella pu rifuir. i a lampade o candelt!. 1M afuneralt'.
que in una parochia suot emendenlUr. & luminaria eis IU1111Dari8 sl "illum;lJ4lone d,du, citta in ()(.casioM
prebeatis & ut in eis presbyteri vjvere possint. Iv . di festivit"
col.l60. additamentum ad leges ludovi ii. imperatoris SP J64 a. ~391 pro luminaria in vigilia sancti iohan bap-
ix . a.855 & ipse sacerdos qui ibi ordinatus fuerit, ipsam ust.c. AS 73 a.1432 con ' uIes ... associare ad lwninariam
decimam dispensel pro luminaria. sive pro elemosynis beaLOrum aposlolorum symoni el iude. MSl 20$ .1469
distribuat. RCP 22 a.900 (Luni) sed eumque quecumque qu()d magistri dicll coll(cgii) ire debeanl ad luminaria
ad ius nostri fisci exigi potuerit. omnia luminaribus ipsiu beatorum aposlolorum simooi et iude.
ecclesie deferendas sancimus. BCG 35 (= MSS 5) a.993 IUIIIOIIe top. (Venr.)
potestate faciendi qudcumque volueritis de rebus libella- GR 63 "s'a z ion~ romana presso M~",on ~. di,sirulla
riis, salva quidem luminaria sancta eedesia euius est pro- (s. v;~;-ix.) dai. Sa~a eni di, FnusJn~lo' . LTI 57 '8. D~ 74
prietas. MSS 13 a.lOO4 faciendum cotcumque volueritis, "anll"ca manslO ertal4 doli IliMmnlUft Mlonini' .
salva quidem .luminaria sancla ecclesia euius est proprie- celt. Iemo "olm" (cf. lemonu5. antico nQrne di Poi-
tas. BCG 111 a.JOI9 salva quide:m luminaria S8DCle ec- ~~ .
clesie cuius es.t proJK:ietas. RCA 29~ s.go a.1031 cape Ha L .limonum.
una que est edJficata 10 onore sancta lulia el est consuuc- luna. top. "Lurrf'
ta io loco ~a~lo, cum omnibus ~imis quod ad ipsa ea- QVS J22 n.. 1,5.:. Pomponio Mela 2,4 ..12 sec.. i, E.V.) luna
pella pertlnenubus. vel curo omrubus dos el oblationis Ligurum.
~tque luminariis ex. integris. RCA 400 (z ST 10.68) D luni, /UIUWWl
... .
luna 507 luva
luna (err. per lima) sf. "lima" a.1153 pro pretio videlicet xvi. milium et dC.xl moraboti-
NL.I 288 a. I.21O promitto iIIi dare de ferramentis conve- norum, marrochinorum, marinorum, aiadinorum, lupino-
nientibu s mist.erio meo, scilicet encudem i., tenaces i., rum, melechioorum, qui quotcumque ibi sint mixtim ad
martellum i., lunas (corr.: limas) ii. pensum de lupinis reddantur. .
.L lima. IVI.n. "specie di marabotini che avevano preso il nome
lundra Ilundres Ilundrex top. "Londra" dal re di Valenza, Mohammad ibn Mardanisch, volgarm.
GC.2 130 a. l 191 robinus batifolium de lundrex. GG 142 detto "Re lupo".
(= DRG.2 70) a.1201 johannes de lundra. DRG.3 947 luposus agg. "guasto (di carne)"
a.1307 in lundres. CSS 35 a.1414 (Celle) cames luposas, morbosas vel ar-
L londina. london. londonia. londres. rocatas.
lune nome di nave genovese da carico L lupatus. lupum. D luposo.
DRG.2 91 a. 1203 in nave que dicitur lune. lupum sn. "malattia della pelle"
BNN 71. ASA 44& a.1350 (Alb.) appostemata venenossa sicut est
D lunna . lupum ... noli me tangere et carbulnum.
luneum top. (Riviera di Levante) DUC.5 155 lupus: carcinoma, cancer crurum.
U .I 4738.1202 castri ... lunei. L lupatus. luposus. D luppa.
lunexana top. "Lunigiana" lupus sm. (ittiol.) "lupo marino, labrace (Labrax [u-
GG.2 303 a.1206 in lunexanam ad saranum. AI 101 pus)"
8.1240 ubertus marchio pilavicinus qui est. vicarius sive ALE 35, 426 labrax lupus.
capitaneus f(riderici) dicti imperatoris in partibus lunexa- D lovazo.
ne . Al 173 a.1247 homines de lunexana et grafagnana. lupus n.p., cognome
L luna. lulisana. Junisana. lunixana. CNM 32 a.1204 (Sav.) wilielmus lupus. PSN 97 a.1259
lungobardus sm. "Iongobardo" (Montaldo) lupus.
BCG 33a.992, nos quidem amalbenus qui professus sum L lovo. lupa.
ex oalione mea leo (= lege) vivere lungobardorum. lupus cerverius sm. "lince, lupo cerviero, dal pelo
PAC 5. R.CAPRINI, SG 9 (1972) 13 sul passaggio o > u. giallo-grigio"
L laogoardus. lumbardia. D longobardo. PVP 256 a.1459 item gona una panni mischi pro homine
lungus agg. "lungo" foderata penna luporum cerveriorum.
BCG 47 999 coheret a tercia pratum lungum. BCG 112 L cerverius.
a.1019 prope fosatu qui dicitur aqualunga. LMS 62 lurate top.
a.1222 quartam partem tOlius insule muri lungi. TL.I 47 PTR 52 (TV, ca. IlO E.V.): "in et romana il suff. -ate
a.1453 lanceas lungas. usato per formazione di nomi di territori, non di fondi"
L longus. D IU11gu. lusinascum top.
lunlsana top. "Lunigiana" LG 62 a.l150 in locis terris et vilIis infrascriptis, videli-
GR 134 (L.A.MuRATORI, Antichit estensi, t.I. p.1. cap. cet in macro, aurigo, cuneo, lusinasco, caraonica.
xxvi) tempore ubeni pelavisini generalis vicarii in pro- lutherius n.p.
vincia lunisana. CDG.3 29 a.1192lutherius.
L lunexana. lunixana. L loterius.
lunixana n.p., f. lusolar Ilusolario top. = lu solar/solario (Savignone)
SLS.2 80 a.10&5 (S.Venerio del Tino) uxori sue lunixane. FNV 213 a.1252 (Savignone) ego aidela de lusolario ...
L lunexana. - peciam unam positam ubi dicitur ad lusolar ... - bal-
lupa sf. "lupa" nome di nave da carico genovese dus de solario.
LMS 377 a.1224 (Reg.) [nave chiamata} lupa. L (de) lusolario. (de) solario. lu(solario).
BNN 77. luscemia sf. "specie triglia"
L lovo. lupus. GR 62 (Portofino) item del luscemias omnes quas ceperit
luparetium top. "Fossa lupara (V Va renna, Pegli)" a camulio usque ad sigestrum.
RVV 60 a.1203 "forse ricostruzione dotta del notaio". Cf ALE 245 a.1173 (Ven.) lusema "specie di triglia", cf.
L luparia. Plin. n.h. 9.82, calco del gr. ;\:6xvo (Strab. 17.2.4. Hes.)
luparia agg. "dei lupi" elem. topon. D luscemia.
RCA 2&4 a.1034 in tromalio et in costa luparia. LMS 42 lusorem sm. "suonatore"
a. 1222 in fosa luparia ubi dicitur lignano. BNA 168 ALN 96 a. 1320 lusor seu menesterius nacariarum.
a.126O (Vent.) ad coUam lupariam. luteus sm. "basamento, corpo architettonico"
L lovo. fosa luparia. coUa luparia. costa luparia. lupare- CDG.3 64 a.1192 (Costant.) et versus meridiem usque ad
Uum. luteum murum substinentem.
luparius cognome lutonum sn. "ottone"
LMS III 8.1222 beltramus luparius. ASA 277 a.1350 (Alb.) scandaleta, cantaria et romana
L lovo. debeant esse de ferro aut cupro vellutono.
lupatus agg. "guasto (di carne)" L lotonum.
ACM 53 a.1396 (Carr.) cames gramignosas seu monici- lutria sf. "(pelliccia di) lontra"
nas vellupatas vel morbosas. CGG 106 a.1260(PortoV.) illas lutrias xxxvi. et stracios
L luposus . lupum. viii. varium.
luplnus sm. (bot.) "Iupino" Llucia.
ACM 97 a.1396 (Carr.) bladis, lino, lupinis, panicali seu lutum sn. "fango"
milio. GR 2.44 non possit vendi per comune lutum seu lava-
D lupin. chium quod fuerit in strata.
luplnus sm. "Iupino" moneta D luto.
CDG. l 295 a.1153 et de quotcumque morabutinis de pre- luvarigo top. (Alassio)
dictis singuJis monetis amplius aut. minus ibi habeantur, TAL 820.418 a.1232 (Alassio) loco ubi dicitur luvarigo.
omnes accipiantur ad pensum de lupinis. CDG 291 L lovaria.
luvi 508 1u.xJ
Introduzione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Il
Abbreviazioni (toponimi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Bibliografia (sigle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
B ............................................................... . 119
C - K ............................................................ . 189
D ............................................................... . 327
L ............................................................... . 475