!

[ MPSI – ELECTROMAGNETISME ] .................................................................................................................... 1

ELECTROCINETIQUE........................................................................................................................................... 3
1 – COMPLEMENTS MATHEMATIQUES ........................................................................................................................ 3
2 – CONDUCTIVITE – LOI D'OHM ............................................................................................................................... 4
3 – DIPOLES ELECTROCINETIQUES ............................................................................................................................. 6
4 – RESEAUX LINEAIRES EN REGIME CONTINU ........................................................................................................... 8
5 – DIPOLES PASSIFS RC, RL, RLC EN REGIME VARIABLE ........................................................................................ 10
6 – DIPOLES LINEAIRES EN REGIME SINUSOÏDAL FORCE ............................................................................................ 12
7 – PUISSANCE EN REGIME SINUSOÏDAL FORCE ........................................................................................................ 14
8 – REPONSE FREQUENTIELLE D' UN CIRCUIT R L C ET TRANSFERT D'UN SYSTEME LINEAIRE....................................... 15
9 – EXEMPLES DE REPONSES FREQUENTIELLES DE SYSTEMES LINEAIRES ................................................................... 17
10 – AMPLIFICATEUR OPERATIONNEL ..................................................................................................................... 20
11 – MONTAGES DE BASE AVEC AMPLIFICATEUR OPERATIONNEL ............................................................................. 22
ELECTROSTATIQUE........................................................................................................................................... 25
1 – CHAMP ELECTROSTATIQUE ............................................................................................................................... 25
2 – POTENTIEL ELECTROSTATIQUE .......................................................................................................................... 27
3 – FLUX DES CHAMPS ELECTROSTATIQUES, THEOREME DE GAUSS .......................................................................... 29
4 – CALCULS DE CHAMPS ET DE POTENTIELS ELECTROSTATIQUES ............................................................................. 31
5 – LE DIPOLE ELECTROSTATIQUE ........................................................................................................................... 31
MAGNETOSTATIQUE ......................................................................................................................................... 33
1 – LE CHAMP MAGNETOSTATIQUE ......................................................................................................................... 33
2 – TOPOGRAPHIE DU CHAMP MAGNETIQUE ............................................................................................................. 35
3 – CIRCULATION ET FLUX DU CHAMP MAGNETOSTATIQUE ...................................................................................... 36
4 – CHAMP MAGNETOSTATIQUE DE QUELQUES DISTRIB. DE COURANTS ..................................................................... 36
5 – DIPOLE MAGNETIQUE ........................................................................................................................................ 37
OPTIQUE GEOMETRIQUE ................................................................................................................................. 38
1 – PROPAGATION DE LA LUMIERE .......................................................................................................................... 38
2 – LOIS DE SNELL–DESCARTES.............................................................................................................................. 40
3 – STIGMATISME ET APLANETISME ........................................................................................................................ 42
4 – LENTILLES MINCES SPHERIQUES ........................................................................................................................ 44

"#$% &$ !& $ & '()

*& $+#
,# - - -

,+( &. - ω -
ω
- ω∼ ω/

$ #(
#.''#. ,
', $ '0 '1'!#2* ' # & ' ' , &$ 3#', 4 $ $$ &$ ' , $ &$ '3'0 '45')66.7 '*
1# & '8!*$ 9 1# & '# &# . , # &$ . &$ &* " & &+ $ .7& 2* 1 8'$ & ( ' &#$ &$
*! ')&! #$! &$ ()*& ,7+& %& & & ,+! ( 2* #.'' &* +! 2* 5# ,'. ! & ( # & ' $ 6 ! !*&
!+ '! '0 ' $ #',
*! . , ! ! ( *: 6!+2* &. #5 & , *$ *$ '# ! ' ( ;
*! #*! ! *& (+,7 # 5 & , *$ ' '! <') +.! & * ' 0 ! & ( ;1# & ϕ = >? #*! ' 0 !$ . '
@* &( & 6& ' 5, *! .$ 0 ! $! # 1$ *.7 ,! &$#.! & ,* # A B

#*! ( 6!+2* &. 1 & , *$ $! . ! ' # & '< #*! ! & 0 .*& # &*# ( >C & ;
> $ # 1' . & # &# ,'$ #$ < $$! & 8 # < *.7 D$ '# ! '# A ,'$# (* 7 *$
,!+.# & ( # !+# #$ &. # 0 .. # 8 E$ # #$ 8 & #*,+! *! <. '' ( # . , # &$# *#* '#

,'$*( = F ! &( *! , .<, .

&6'$ ( ## 1*$ '# ! *& $! &#6 ! $ *! ()# ' &$ # & +&+! '5 '0 *$ *: ')
+0$ !5 & .7 & &$ (
&$

,# #*! ! *& !+# #$ &. <')7 %$! ( &# *& .!.* $ # *# $ &# & &$! 'AGGG

A
 @D

1 – Compléments mathématiques
+! 0+ $ ( 66+! &$ ''

+! 0+

A 66+! &$ ''

("= 6): δ:
δ"= 6:Hδ: 6:
2* &( δ: → G5δ"→ ("

B $ $ & ( ' (+! 0+

δ: = (: (),!%# '
)+$*( ( ' 6 &.$ & :
6): = ("?(:

,,'. $ &#
'.*'( ' 0 ! $ & ()*& 6 &.$ & , *! *& I6 8'I0 ! $ & ( ' 0 ! 8' C !. ( ! 0$ $ &
A '.*'(* $! 0 '( ' $ &# & ()
*& ! ## !$

2* $ &# ( 66+! &$ ''#

2* $ &# ( 66+! &$ ''# 1
")H "= G '!# "= J :
") 6)" = ): '!# 6" = : +2* $ & ( 66+! &$ '' <0 ! 8' #+, ! 8'
")
)H ")H 8"= G ∆= / 8
∆ 4 G "= J ! : H @ !A :
∆ = G "= JH @ : !:
λ: λ:
∆ < G "= .# ω : H> # & ω : = . # ω : Hϕ
0 .! = λ ± K ω /
. &( 8! 1
&#$ &$ * , '"&L → ", '"&L $$ &$ & * ( !+
. # .: H 8# & .: → "= α . # χ : + β # & χ : # χ &)#$ , # ! .& ( ') +2* $ & . ! .$+! #$ 2*
→ "= : α . # χ : + β # & χ : # & &
M : → "= M : # #$ &)#$ ! .& ( ')+2* $ & . ! .$+! #$ 2*
→ "= M : : # # #$ ! .& # ,'5M :/ : # #$ ! .& ( *8'

+! 0+ ' ! $7 2*
& &
$ ' ! '$ & Π
=G
α
=J (+! 0+ ' ! $7 2* #$ Σ
M=G
α
(
=G
*! ' 0 ! ,, ! E$! ( &# ' . # +&+! '5'6*$ . , # ! , ! '& ,* # (+! 0 !
AN : A(@ (: (: (
: 1@ = :/ / G @ = : H : :/ H A

! * &$ ()
*& . ,':
O = H 8∈ ! O= !.$ & "?: # : 4G
!.$ & "?: H π # : 3 G
POP = $O≠ 5 ! O = A !.$ & "? H:

B
 @D

2 – Conductivité – Loi d'Ohm

&(*.$ *!# $ .7 ! # +'.$! 2* #

,, '#
&(*.$ *! = . !,# < ')&$+! *! (*2* '( # .7 ! # +'.$! 2* # , *0 &$ # (+,'. ! '8! &$5# *# ').$ & ()
*&
6 !. 5# , $ $ # $ '' '" . &# !0 $ & ( ' .7 ! $ $ '

A +,'. &$# ( # , !$ *!# ( .7 !

& ')8# &. ( .7 , +'.$! 2* 5' " && ( # *0 &$# (+# !( &&+# ( # , !$ *!# ( .7 ! # 8'# #$
&*'' &# ' . # . &$! ! 5 '# # &$ &$! E&+# ( &# ' # &# (* .7 , , *! '# , !$ *!# , # $ 6#5 $ & # &# &0 !#
, *! '# , !$ *!# &+ $ 6#
# +'.$! &# & # (+,'. &$ , # <' 0$ ## ( ' '* %! ( &# '# . &(*.$ *!# 0- ?# AGG

B &# $+0 '* 2* ( .7 ! 8'

ρ = (2?(τ Q (2 #$ ' .7 ! . &$ &* ( &# ')#, . (τ
!(! ( ! &( *! 1 *! ' .* 0! 5ρ = G G B

& = ( ?(τ Q #$ ' & 8! ( .7 ! # 8'# . &$ &* # ( &# ')#, . (τ

*! *& +$ '5ρ = &

*! &$ +'.$! 2*

&# (* . *! &$ $ ! &$ $ & ()

*& . &(*.$ *!
! . &0 &$ &5' # &# (* . *! &$ #$ ' # &# ( &# '2* '# (+,'. ! &$ ( # .7 ! # , # $ 0 #
! &$ ! *& . &(*.$ *! .)#$ .7 # ! !8$! ! &$ *& # &# , # $ 6#*! . '* .

A &$ &# $+(* . *! &$

= (2 ?($ Q (2 #$ ' .7 ! 2* $! 0 !# *& # .$ & (* . &(*.$ *! (*! &$ ($ ( &# ' # &# , # $ 6
()! &$ $ & ( && ( *: ! &# & &$# 1' # &# (* . *! &$ $ ' 2* &$ $+( .7 ! # 2* $! 0 !# &$ *& # .$ &
, ! *& $+( $ ,# @* &( & (+, &( , # ( $5' . *! &$ #$ ( $ . &$ &*

B ( # &R*(#
D& &R*( #$ *& , &$ (* .!.* $ ! '+ * &# B <. &(*.$ *!#
( # &R*(# 1Σ εM M = G (
εM = # ')! &$ $ & ( ' 8! &.7 . &# (+!+ !! 0 #*! ' &R*( 9# & & εM = 9

.$ *! ( &# $+( . *! &$

( =ρ ( +#*'$ ( ' + +$! (

( = ( +6& $ & (* 0 .$ *! ( &# $+( . *! &$

=Σρ :,! ## & (* 0 .$ *! ( &# $+( . *! &$
0 .$ *! ( &# $+( . *! &$ #$ $ *K *!# ( &# ' # &# (* . *! &$
1 * 0! 50= G GN ?#

&(*.$ 0$+ () 7 '. '

$ ## ' $
' = 2 ?M = µ Q |µ| 1 8'$+(* , !$ *! ( .7 ! . &# (+!+ /# (
=Σρ µ =σ Q σ=Σρ µ 1. &(*.$ 0$+(* . &(*.$ *! Ω

A C! '. ' ( ' ' () 7

D& . &(*.$ *! 8+$ <' ' () 7 # µ # &$ &(+, &( &$# (* .7 ,5.)#$ <( ! # σ &(+, &( &$# (* .7 ,
 @D

+# #$ &.

# ()
*& . &(*.$ *! 7 2* ."'&(! 2*
D > K
= ( &.D > = = =
σ σ

& 1 =
σ
(
& & $ ρ = ?σ 1!+# #$ 0$+(* . &(*.$ *!5 & Ω
= !+# #$ &. (* . &(*.$ *!5 & Ω

A +&+! '# $ &

*! $ *$ . &(*.$ *! 7 2* 5 & D > = >5 * > =D >? = D >
1. &(*.$ &. (* . &(*.$ *! 7 2* &#

B ## . $ & ( . &(*.$ *!# 7 2* #

## . $ & & #+!
# ( ,L'# # &$ 8! &.7+# & #+! ⇔ '# # &$ , !. *!*# , ! ' T . *! &$
# . &(*.$ *!# 7 2* # & #+! # &$ +2* 0 '&$# <*& . &(*.$ *! 7 2* ( !+# #$ &. Σ (
8 ## . $ & & , ! ''%'
# ( ,L'# # &$ 8! &.7+# & , ! ''%' ⇔ '# # &$ # * # <' T $ &# &
# . &(*.$ *!# 7 2* # & , ! ''%' # &$ +2* 0 '&$# <*& . &(*.$ *! 7 2* ( . &(*.$ &. Σ (
A
*! ( *: . &(*.$ *!# 7 2* # & , ! ''%'5 & 1 2=
H A

'.*'( ' !+# #$ &. +2* 0 '&$

! &., 1*$ '# ! '# #" +$! # (* !+# * !#2* ' !+# * ,!+# &$ *& ,'& ( #" +$! 5 *.*& . *! &$ & , *$
$! 0 !# ! . ,'& # , &$# #" +$! 2* # * ,'& # &$ * T , $ &$ ' & , *$ ( &.'# ! ' ! ,'*#5$ *# '#
, &$# ()*& ,'& ()&$ #" +$! # &$ * T , $ &$ '
A B
! &#6 ! $ & ()
*& $! & ' & +$ ' 1 '!# =
Σ
I $ &# . , &( &$ 2* ' ! .7 !.7 ( .!.* $# +2* 0 '&$# #$ 6 .'$+ '!#2* 'U& , ! $ <# & & $ &(
(+,'. ! '# , &$# ( . &$ .$ (* #.7+ & $ '5<. &( $ & ( . &# !0 ! ' $ , ' I AGGG

S
 @D

3 – Dipôles électrocinétiques
,,!
,! : $ & ( # !+ # 2* # , ! & &$# @
$! &# ## & ( ')&6 ! $ & ( &# '# . &(*.$ *!# # 6 $ <' 0$ ## ( ' '* %! 5( &.'# 0 ! $ &# (
')&$ &# $+ & *& , &$ & # !+, !.*$ &$ , # &#$ &$ &+ &$ & *& *$! , &$ )&$ &# $+(* . *! &$ (+, &( &$ ( &.
(* $ ,# $ (* , &$ (* .!.* $ . &# (+!+ & , *$ &+ ' ! ' $ ,# 2* $ ')&6 ! $ & , *! ''! ()
*& , &$ <
*& *$! 5( 0 &$ *& $ ,# . ! .$+! #$ 2* (* .!.* $ ' ,+! ( 5' . &#$ &$ ( $ ,# , ! : ,' 5 & , *!!
. &# (+! ! 2* ')&$ &# $+(* . *! &$ #$ ' T & $ *$ , &$ (* .!.* $ <.7 2* &#$ &$ )#$ ') @
: 1 *! 6= SG WO5'6 *$ '& * *! 33 V GGG M *! 6= SG WO5'6 *$ '& * *! 33 V

,L'# +'.$! .&+$ 2* #

$ & ( ( ,L' +'.$! .&+$ 2*

D& ( ,L' +'.$! .&+$ 2* = #"#$% +'.$! 2* ! '+<'):$+! *! , ! ( *: 8 !& #5 * ,L'#
)! &$ $ & ( ' $ &# & $ ( ')&$ &# $+# &$ &(+, &( &$ # ')
*& ( ' )*$!
I &0 &$ & !+. ,$ *!I# 6'%.7 # ( &# ' # &# &0 !#
I &0 &$ & +&+! $ *!I# 6'%.7 # ( &# ' T # &#

A ! .$+! #$ 2* ( # ( ,L'#
&(*.$ *! 7 2* 1 = * ?!
+# #$ &. (+, &( &$ ( ' $ &# & = ! #$ &. = 1 - M *B
* (*
& ,, '' 1 !+# #$ &. #$ $ 2* 1!# = !+# #$ &. ("& 2* 1!( = (
(
( (+ '
( X+& ! * < 66$ ( .'2* *O 3 G 3 *# * '3 P*OP
*$ # . # . ! .$+! #$ 2* # , ## &$ , ! ')! & 1'# ( ,L'# . !! #, &( &$# # &$ ( $# , ## 6#
@* &( '# . ! .$+! #$ 2* # # &$ #" +$! 2* # , ! ! ,, !$ < ')! & 5 '# ( ,L'# # &$ #" +$! 2* # *!
6 &.$ && &$ #$ &.7 & +'!#2*)& , ! *$ '# 8 !& #

* ## &. +'.$! .&+$ 2* ! Y* , ! *& ( ,L'

.7 ! (2= > ($ ! &$! $ # !$ (* ( ,L' , &( &$ ' (*!+ ($
'! Y $ ( &.δZ = (2 (2 > = (2 D > = > D > ($
,* ## &. +'.$! .&+$ 2* ! Y* , ! ' ( ,L' #$ ( &. = δZ ?($ = D > >
4 G ⇔ ( ,L' ! Y $ 66.$ 0 &$ ( ' ,* ## &.

&(*.$ *! 7 2*

66$ K *'
. &(*.$ *! 7 2* ! Y $ ' ,* ## &. = D
= / = D/ ? 9 4 G ( &. ' $ *K *!# *& . , !$ &$ !+. ,$ *!
*$ ' ,* ## &. +'.$! 2* ! Y* #$ $! &#6 ! + & .7 '*! , ! 66$ K *'

A ## . $ &
& #+! 1( 0# *! ( $ &# &

* = D (
ΣK K

$$ &$ &5'& 6 *$ 8 & 0+! 6 ! 2* . # ( ,L'# # &$ & #+! $! 0 !#+# , ! ' T . *! &$
8 & , ! ''%' 1( 0# *! ()&$ &# $+

= (
ΣK K

V
 @D

*!. # ( $ &# & $ ( . *! &$

*!. # ( $ &# &

(+ '#
$ &# & *: 8 !& # ()
*& # *!. (+ ' ( $ &# & #$ . &#$ &$ $ &(+, &( &$ ( ')&$ &# $+ (* . *! &$ D&
# *!. (+ ' ( $ &# & #$ . ! .$+! #+ , ! # 6 !. +'.$! $! .
8 !+ ''# 1 (%' ( 7+0 & & ()
*& # *!. ( $ &# & '&+ ! # 8'
D >= >
#$ ' $ &# & <0( (* +&+! $ *!5 $ # !+# #$ &. &$ !&
G = ? #$ ')&$ &# $+( . *!$ .!.* $
& , *$ (+'# ! *& # *!. !+ '' ( $ &# & , ! ' )## . $ & & #+! () *& # *!. (+ ' ( $ &# &5( 6 !.
+'.$! $! . $ () *& . &(*.$ *! 7 2* ( !+# #$ &. + ' <' !+# #$ &. &$ !& (* +&+! $ *!

A *!. # ( . *! &$
(+ '#
D& # *!. (+ ' ( . *! &$ (+8$ *& . *! &$ ()&$ &# $+ . &#$ &$ 5η5 &(+, &( &$ (* ! #$ (* .!.* $ η #$
,, '+. *! &$ +'.$! $ *!
8 !+ ''# 1 (%' ( [$ & ()
*& # *!. ( . *! &$ '&+ ! # 8'
> = η HD > ?
& , *$ (+'# ! *& # *!. !+ '' ( . *! &$ , ! ')## . $ & & , ! ''%' ()*& # *!. (+ ' ( . *! &$5(
. *! &$ +'.$! $ *! η5 $ ()
*& . &(*.$ *! 7 2* ( !+# #$ &. + ' <' !+# #$ &. &$ !& (* +&+! $ *!

B &.'*# &
& . &#$ $ 2*)
*& # *!. !+ '' ( . *! &$ $ *& # *!. !+ '' ( $ &# & # &$ ( *: ! ,!+# &$ $ &# ()
*& T
!+ '$+,7"# 2* '" +2* 0 '&. &$! '# ( *: ! ,!+# &$ $ &# # η = ? = G

## . $ & ( ( ,L'#
! 8'% 1(+$ ! & ! ')&$ &# $+(* . *! &$ 2* .!.*'! $ ( &# *& .!.* $ 6! +5 $ (+$ ! & ! # '' #$ ( ## 8'
, ! '# ( ,L'# ! '+# &$! *:
+$7 ( 1$! . ! '# . ! .$+! #$ 2* # ( # ( ,L'# #*! *& T ! ,7 2* 5 $ # ''# &$ *& , &$ ()&$ !# .$ &5 &
, *$ '# 8! &.7 ! , &$ ()&$ !# .$ & #),, '' ' , &$ ( 6 &.$ && &$ (* .!.* $ # . !( &&+ # # &$ '#
0 '*!# ( D > $ 2* ')& , *!! #*! ! '!#2*)& *! 6! +')&$ !!*,$ *!

N
 @D

4 – Réseaux linéaires en régime continu

+6& $ &#
+# * +'.$! 2* = !.* $ +'.$! 2* = &# 8' ( ( ,L'# +'.$! .&+$ 2* # ! '+# &$! *: , ! ( # . &(*.$ *!#
6'6 ! ( !+# #$ &. &+ ' 8'5'# 6'# ( . && : &
R*( = , &$ (* !+# * ! '+< * &# B . &(*.$ *!#
>! &.7 = &# 8' ( ( ,L'# +'.$! .&+$ 2* # 8! &.7+# & #+! &$! ( *: &R*(# . &#+.*$ 6#
'' = &# 8' ( 8! &.7 # 6 ! &$ *& 8 *.' 6! + & , ## &$ 2*) *& 6 # , ! *& &R*( ( &&+
+ . &$ &* 1'# $ &# &# $ '# &$ &# $+# # &$ ( # ! &( *!# &(+, &( &$ # (* $ ,#
+# * I'&+ ! & !+ . &$ &*I= !+# * . &#$ $*+*& 2* &$ ( ( ,L'# I'&+ ! # & !+ . &$ &*I5.)#$ <
( ! ( &$ ' . ! .$+! #$ 2* #$ *& (! $ → . &(*.$ *!# 7 2* # $ # *!. # '&+ ! # ( $ &# & $ ( . *! &$

+# '*$ & ()
*& !+# * # ( J !.77 66

&. &&* #
$ *& . , !$ &$ 8 8! &.7 # *! (+$ ! & ! ' 6 &.$ && &$ (* !+# *5 '6 *$ . && E$! '# &$ &# $+#
( &# .7 2* 8! &.7 # $ '# $ &# &# *: 8 !& # ( .7 2* 8! &.7 # A8 &. &&* # 9 # '# ( ,L'# +$ &$
'&+ ! #5' : #$ 8! '$ &# ' &$ &$ &# $+ $ $ &# & 8 &. &&* #

A # ( J !.77 66
# ( &R*(#

Σ εM M =G
8 #( # ''#
I !#2*)& , !. *!$ *& '' ( &# *& # &# (+$ ! &+5' # ( # ( 66+! &. # ( , $ &$ '# 2* ')& ! &. &$! #$
&*''I
Σ εM DM = G (
. !2* #
# ' # ( J !.77 66# &$ 0 '8'# & !+ . &$ &* T , *! ( # !+# *: & & '&+ ! #
''# # &$ + ' &$ 0 '8'# & !+ 0 ! 8' <. &( $ & 2*)& # $ ( &# ' . (! ( ') @

B +# '*$ & , *! *& !+# * '&+ !

+$7 (
$ *& . , !$ &$ 8 8! &.7 # $ & &R*(# & 8 &. &&* # < (+$ ! & ! & ,,'2* &$ ' ' ( # &R*(#
*: & &R*(#5 & 8$ &$ & +2* $ &# 2* & # &$ , # &(+, &( &$ # '# *& # ( # *$! # *! # #$ &*'' & &)
2* & +2* $ &# &(+, &( &$ # # 8 & H +2* $ &# ! #$ &$ # # $! *0 &$ & ,,'2* &$ ' ' ( # ''#
+$7 ( , *! 8$ & ! ( # +2* $ &# ( ''# &(+, &( &$ # 1
7 2* 8! &.7 (* !+# * ( $ T$! , !. *!* * &# *& 6 #
7 2* '' .7 # ( $ . , !$ ! * &# *& 8! &.7 & ,! ,!
8 : ,' 1' , &$ ( Z 7 $#$ &
'0 & %$! = ,%! %$! $!%# # &# 8'
, &$ #$ ( $ +2* '8!+# = G5.)#$ <( ! A = B → , ## 8'$+( #*! ! *& !+# #$ &. &. &&* (

7+ !% ( #*, !, # $ & ( W ' 7 '$O

I !+, &# () *& !+# * '&+ ! < *& ( #$! 8*$ & ( # *!. , *$ T$! . &# (+!+ . ' #*, !, # $ & ( #
!+, &# # <.7 2* # *!. # #*,, #+ # # *'# ( &# ' !+# * I
$ &(! *& # *!. (+ ' ( $ &# & = ' ! ,'. ! , ! *& . *!$ .!.* $ D = G
$ &(! *& # *!. (+ ' ()&$ &# $+= ' ! ,'. ! , ! *& . *, .!.* $ = G

*!. # &(+, &( &$ # $ # *!. # '+ #

D& # *!. #$ ( $ &(+, &( &$ # = *$ & # ' ! &( *! 2* ' . ! .$+! # #$ &(+, &( &$ ( # ! &( *!#
+'.$! 2* (* ! #$ (* .!.* $ &# ' . # . &$! ! 5' # *!. #$ ( $ '+ = . &(+
: 1' $ &# & ( # !$ ()*& ,'6. $ *! #$ . &(+ , ! ' $ &# & ()&$!+
\
 @D

7+ !% ( 7+0 & &

>*$
$7+ !% ( 7+0 & & , ! $ ( $! *0 ! *& ! ,!+# &$ $ & # ,'6+ #*! ' ( ,L' '6 *$ 2* # $ '&+ ! 5
$ 2*)*.*& ( # # *!. # ( &)#$ . &(+ , ! *& ! &( *! :$ !& <

A + &#$! $ &
. ! .$+! #$ 2* :$ !& ( #$ ( &. *& (! $ & !+ '# '!# ( 0 !# .!.* $# . &#$ $*+# ( $ ( # *!. #
(+ '# ( $ &# &
! .!.* $ 1 & .7 !.7 D $ '2* = G & $! *0 &# ' $ &# & <0( (* ( ,L' > = D
A .!.* $ 1 # # *!. # (
% +$ &$ +$ &$ #5 #$ +2* 0 '&$ < *& . &(*.$ *! 7 2* & #*! ')&$ &# $+ A5 $
& & (+(* $ ' !+# #$ &. >
B% .!.* $ 1 & ! ' ' ( ,L' 5# *!. # ''* + #5 & #+! <D $ <DA $7+ !% ( #*, !, # $ & ( W ' 7 '$O
( $ 2* = H A5 $ 2* D > = > > A 9 ( ,L' #$ ( &. +2* 0 '&$ < *& # *!. ( $ &# & ( 6 !.
+'.$! $! . > $ ( !+# #$ &. &$ !& >

B & &.+
ID& !+# * ( , ' ! '&+ ! 0* ( ( *: , &$# $ > #$ (+'# 8' ( '):$+! *! , ! *& +&+! $ *! (
$ &# & '&+ ! 5( 6 !. +'.$! $! . > $ ( !+# #$ &. &$ !& >I
> #$ ' $ &# & <0( (* ( ,L'
> #$ ' !+# #$ &. +2* 0 '&$ 0* ( # , &$# $ > '!#2* '# # *!. # *$ & #( # &$ +$ &$ #

: ,'# (),,'. $ &

: ,' ! ' 1*$ '# ! ' ( 0# *! ( $ &# & * ()&$ &# $+
: ,' 1Z 7 $#$ & ! ' 1 $$ &$ & *: !+# #$ &. #5 $ *$ '# ! ' ( 0# *! ( $ &# &

7+ !% ( !$ &
)#$ *& !++.! $*! (* $7+ !% ( 7+0 & & & $ ! # ( +&+! $ *!# ( . *! &$
ID& !+# * ( , ' ! '&+ ! 0* ( A , &$# $ > #$ (+'# 8' ( '):$+! *! , ! *& # *!. ( . *! &$ (
. *! &$ +'.$! $ *! η >5 $ ( !+# #$ &. &$ !& >I
η > #$ ')&$ &# $+(* . *! &$ ( . *!$ .!.* $ (
> #$ ' !+ # #$ &. +2* 0 '&$ 0* ( # , &$# $ > '!#2* '# # *!. # *$ & #( # &$ +$ &$ #
: ,' $!%# # ,'
!2* # 1
' ( ,L' . , !$ ( # # *!. # . &(+ #5' . '.*'( > & , *$ , # # 6 ! ( ! .$ &$ → & . '.*'
> $ η > $ & .' .*' > = > ?η >
*! ' 6 &.$ && &$ &$ !& , ! : ,' +& ! # (+, &#+ # 5 & & , *$ , # # # !0! ( # (%'# (
!$ & * ( 7+0 & &

7+ !% ( '' &
', ! $ ( . '.*'! ' , $ &$ '()
*& , &$ , ! ! ,, !$ <*& !+6+! &. . *& ' ## 5 & +&+! ' )#$ *&
!++.! $*! ( ' ' ( # &R*(# & $ ! ( , $ &$ '# '#),,'2* & . *! &$ . &$ &* # *' &$ #*! ( # ( ,L'#
'&+ ! # & !+ . &$ &*
&
Σ
M=
M
M
& = &
Σ
M= M

#$ <'
M ## 5'& 6 *$ , # ()*8' ! ' !+# #$ &. ( ' 8! &.7 &^M * (+& & $ *!
M= G5'6 *$ +' & ! ' 8! &.7 (* . '.*'( 5' !+# #$ &. . ,! #
. !$ & # 8! &.7 # . , !$ &$ ( # # *!. # (+ '# ( . *! &$5 & '# K *$ * &* +! $ *! ( ' 6 ! *' .
( ##*#5 & $$ &$ *& &# ( 0 &$ # ''# & # ( ! &$ , # 0 !# ' , &$ . &# (+!+
$7+ !% ( '' & #$ *## 0 '8' , *! ( # , &$# 2* & # &$ , # ( # &R*(#
)'" ( # # *!. # !+ ''# ( $ &# &5'6*$ '# $! &#6 ! ! & # *!. # ( . *! &$ : ,' 1Z 7 $#$ &
I *# ! ( # &# &. ! . 2* 'U ,' (+!+(* $7+ !% ( '' & ( &# '# # $* $ &# # ,'# ! 0 &$ <
'# . ,'2* ! $ #2* *& 0# & ,'*# ,7"# 2* I AGGG

]
 @D

5 – Dipôles passifs RC, RL, RLC en régime variable

&# . .7 , $! 5 & . &# (%! ') @ 0+! 6+

,L'# 5 5

&(*.$ *! 7 2* ( !+# #$ &.

&0 &$ & !+. ,$ *! 1D =

A > 8& ()&(*.$ &.

&0 &$ & !+. ,$ *! 1D = ( ?($
Z =F /
= (Z ?($ 6& ( &.Z . &$ &* ( &. . &$ &*

B &( &# $ *! ( . , .$+

&0 &$ & !+. ,$ *! 12= D 9 = (2?($ !! 0 0 !# H2 ( &. = (D ?($
Z = F D/ = F 2/ ?
= (Z ?($ 6& ( &.Z . &$ &* ( &.2 $ D . &$ &*#

&.'*# &
& +&+! '# '# ! '$ &# '&+ ! # * 66& # ,!+.+( &$ # , ! ( # ! '$ &# ( 66+! &$ ''# '&+ ! # # ( ,L'#
&0# +# ( &# ' A $ ' B # &$ ( # (%'# 9( &# ' !+ '$+5*& 8 8& . , !$ $ *K *!# *& !+# #$ &. . '' (
')&! *' &$ → & K *$ & #+! *& . &(*.$ *! 7 2* < *& 8 8& (+ ' , *! ' (+'# ! T 5&
K *$ *& . &(*.$ *! 7 2* & , ! ''%' <*& . &( &# $ *! (+ ', *! (+'# ! *& . &( &# $ *! !+ '

+ '8! ( # .!.* $# $
+ '8! = ,! ,! 1 8# &. ( +&+! $ *!# ( . &(

!.* $ #+!
H 2? =G 2 = 2G $?

&,# τ= . &#$ &$ ( $ ,#5 * $ ,# ( ! ': $ & (* .!.* $

I !.* $ (* ! !(! I

A !.* $ #+!
( ?($ H ? = G = G
$ ?

&,# τ= ?
I !.* $ (* ! !(! I

B +&+! '# $ &

$ $ ' ! &( *! +' .$! 2* 2* $! (* $ ')+0 '*$ & ()*& #"#$% (* ! !(! & ') 8# &. ( +&+! $ *! (
. &( )+2* $ & ( 66+! &$ '' 2* $! (* $ ' !+ ' 8! ()*& #"#$% (* ! !(! #$
τ $ H $ =G
'*$ & 1 $ = GH $?τ

! &. , ( ')+$*( +&+! ' ( # ( ,L' # , ## 6# & !+ 0 ! 8'

6Y & +&+! ' 5' # ! &( *!# .7 !.7+ # !+, &( &$ < *& +2* $ & ( 66+! &$ '' (* $",
G" H ") H H & " & = 6$
& & $ &$ ,M ' # ! . & # ( ')+2* $ & . ! .$+! #$ 2* ( ')+2* $ & ( 66+! &$ '' # &# # . &( 8! 5 &
&
" A = Σ
M=
M :, ,M $ Q M # &$ & . &#$ &$ #
# ') :,+! &. &$! 2*) * 8 *$ ( , * ( $ ,#5" A ( 0 &$ &+ ' 8'
&( &$ ' !+ $! &# $ ! 5' " #*, !, # $ & (* !+ ' 8! $ (* !+ 6 !.+
&( &$ ' !+ , ! & &$5# *' ' !+ 6 !.+ #*8# #$

+, &# < *& +.7 ' & ( $ &# & ( # . !.* $# 5

.7 ' & ( $ &# & # & 6 ID = $ 4 G _ 1G I & $ $ &' &

G
 @D

!.* $
H2? = 2= $?τ , *! $ 4 G
> ' & +& ! +$ 2* 1 $ + ( ')+& ! #$ , !(* , ! 66$ K*'

A !.* $
( ? ($ H ? = ? = $?τ ? , *! $ 4 G

> ' & +& ! +$ 2* & ' ! $! *0 & *'$ ,' &$ ')+2* $ & ( 66+! &$ '' , ! ($

$*( (* ( ,L' #+!

2* $ & ( 66+! &$ ''

(/2 ? ($/ H (2 ? ($ H 2 ? =
(/ ? ($/ H ( ? ($ H ? = ( ? ($
& , # Aα = ? $ ωG = ?A

(/2 (2
($/ H Aα ($ H ωG/ 2 = G
∆ = α/ ωG/
$ .=A ? ?A

∆ 3G ⇔ 3 .
) #$ ' !+ ,# *( ,+! ( 2* !$
# &# ω = α/ ωG/ ?A
αt
2$ = . # ω$ H ϕ = α t λ . # ω$ H µ # & ω$
# :$! * # & # &$ , # . &6 &(*# 0 . ' # , &$# ( . &$ .$ ( # &0 ' ,, #5'# # # $* &$ 0 &$
&$ !0 '' ( $ ,# &$! ( *: G . &#+.*$ 6# ( &# ' T # &# = Aπ/ω .) #$ < ( ! ' ,# *( ,+! ( (*
,7+& %& +.!+ &$ ' ! $7 2* δ = & '& " $ ? " $ H & =α
8 ∆=G⇔ = .
) #$ ' !+ .! $ 2*
ω0 t
2 $ = $H>

. ∆ 4G⇔ 4 .
) #$ ' !+ ,+! ( 2* ! $ !A # &$ ' # ! . & # !+ '' # &+ $ 0 # ( ')+2* $ & . ! .$+! #$ 2*
2$ = ! $ H > !A $
ω0 t
2 $ ,, ! E$ . ' # ( ( *: :, & &$ '' # (+.! ## &$ #5')*& (+.! E$ ,'*# 0 $ 2* 5 $ ( #, ! E$
ω0 t
! ,( &$ ) *$! (+.! E$ &# 0 $ 2*

B +, &# < *& +.7 ' & ( $ &# &

& , *$ ,!+0 ! ,! ! 2* 2 ∞ = 5 $ 2* ∞ = G & 66$5' !#2* ' !+ $! &# $ ! #$ $ ! &+5# *'
#*8# #$ ' !+ 6 !.+52* . !! #, &( < ' # '*$ & , !$ .*' %! ( ')+2* $ & . ,'%$
> ' & +& ! +$ 2* 1 & . , # , ! ($ ' ' ( # '' # ,,' 2*+ * . !.* $ #+!
 @D

6 – Dipôles linéaires en régime sinusoïdal forcé

' $ & &$! $ * 1! ' $ & 66& * ( 66+! &$ '' ' &+ ! .) #$ < ( ! 5 5 5# *!. # ' &+ ! #
@ + $! &# $ ! &+ ' +

,!+# &$ $ & ()*& ! &( *! # &*# `( '

,, '#

A ,!+# &$ $ & , ! ,' $*( . ,' :

,, '# #*! ' # . ,' : #

8 ,!+# &$ $ & . ,' :

= Kϕ $ = Kω $ *$ = $
&$+!T$ 1 *! (+! 0 !5' #*66$ ( *'$ ,' ! , ! Kω

# ( J !.77 66 & ! ,!+# &$ $ & . ,' :

#( # '' #
' ( # '' # #$ 0+! 6+ , ! ' # ! ,!+# &$ $ &# . ,' : # &#$ &$ &+ # ( # $ &# &#5 &# 2* , *! ' # 0 ' *!#
66. . # . ,' : # ( # $ &# &#
ε k .u k ( t ) = ε k .U k = 0 (
k k

A ( # &R*(#
T 5 ε k .i k ( t ) = ε k .I k = 0
k k

,L' # 5 5 & !+ # &*# `( ' 6 !.+

&# .7 2* . #5 & = $ $ = $

&(*.$ *! 7 2* ( !+# #$ &.

ZR = R

A > 8 & , !6 $ () &(*.$ &.

Z L = j.L.ω (
X #$ ') ,+( &. . ,' : ( ' 8 8 & D #$ & 2* (! $*! 0 &. #*!

B . &( &# $ *! ( . , . $+
1
ZC = (
j.C.ω
X #$ ') ,+( &. . ,' : (* . &( &# $ *! D #$ & 2* (! $*! ! $ !( #*!

## . $ & ( ( ,L' #

## . $ & #+! ( # ( ,L' #

# $! # ( ,L' # 8! &.7+# & #+! # &$ +2* 0 ' &$# < *& # *' ( ,L' () ,+( &. . ,' : + ' < ' # ( #
,+( &. # . ,' : # ( # B ( ,L' # (
= HK ω ? ω = HK #$ ' !+ .$ &. (* . !.* $5 & Ω
& .7 !.7 ϕ = ! & *$ ' # $ & ϕ = ? $' # & ( . #ϕ=' # & (
' 6 *$ ! ,+! ! ' . (! &$ ( &# ' 2* ' # # $* Kϕ
A
 @D

& K*$ * & ! $! &.7 ( # π < , !$ ! ( !.$ & ?

. 5' . # ϕ 4 G ( &. ϕ = !.$ & ?

A ## . $ & , ! ''%' ( # ( ,L' #

( $$ &. = ,+( &.
# $! # ( ,L' # 8! &.7+# & , ! ''%' # &$ +2* 0 ' &$# < *& # *' ( ,L' () ( $$ &. . ,' : + ' < ' # ( #
( $$ &. # ( # B ( ,L' # (
= ? HK ω ? ω
=
,,' . $ &
Z1.Z 2
!2* 1, *! ! ,' . ! ( *:( ,L' # & , ! ''%' 5 & Z eq =
Z1 + Z 2

+&+! $ *!# ' &+ ! # & !+ # &*# `( ' 6 !.+

& !+ # &*# `( ' 6!.+5*& +&+! $ *! # ! ( $ ' &+ ! # ' ! ,!+# &$ $ & . ,' : ( ' $ &# & < # # 8 !& # #$
*& 6 &.$ & 66& ( ' ! ,!+# &$ $ & . ,' : (* . *! &$ 2* ' $! 0 !#
.) #$ < ( ! # $ = > > $

+# *: +' .$! 2* # & !+ # &*# `( ' 6 !.+

)+$*( ( # !+# *: ' &+ ! # & !+ . &$ &* & # # !0 $ 2* ( # ' # ( J !.77 66 $ ( # ! ' $ &# 66& # &$!
$ &# & $ &$ &# $+5( &. . & , *$ + ' &$ # # !0 ! ( # ' # () ## . $ & ( # ,+( &. # . ,' : #5' #
( 0 # *!#5' # $7+ !% # ( W ' 7 '$O5 7+0 & &5 !$ &5 $ '' & < . &( $ & ( $! 0 '' ! #*! ( # ! ,!+# &$ $ &#
. ,' : #
: ,' 1*& , &$ ( ( ,L' # ' &+ ! # & !+ # &*# `( ' 6 !.+
' #$ +2* ' 8!+ # = A B ( 0 . ' ( 0 # *! ( $ &# & $ 0 . '' &
: ,' () ,,' . $ & 1' , &$ ( :[ '' , *! #*! ! ' # . ! .$+! #$ 2* # ()*& 8 8 &
#$*. 1( 0 # ! , ! . 2* &( *& . &( &# $ *! #$ ## . + & , ! ''%'

B
 @D

7 – Puissance en régime sinusoïdal forcé

* ## &. &#$ &$ &+
$ = D . # Aω$ H ϕ H . # ϕ
$ D # &$ ' # 0 ' *!# 66. . # ( ') &$ &# $+ $ ( ' $ &# &
$ #$ '$ !& $ 0 &$ , # $ 6 $ &+ $ 6# P. # ϕP ≠ ( &. ' ( ,L' #$ $ &$L$ !+. ,$ *!5$ &$L$ +&+! $ *!

* ## &. " &&

∆$
Z
= = $ ($ = D . # ϕ (
∆$ ∆$ G
D 1,* ## &. ,, ! &$ 5 & D $ 10 ' *!# 66. . #
. # ϕ 1I6.$ *! ( ,* ## &. I

*$! # :,! ## &# ( ' ,* ## &. " && ! Y*

& . &# (%! ( # ( ,L' # , ## 6# ' &+ ! # & !+ # &*# `
( ' 6 !.+ .) #$ < ( ! 5 5 5 ## . $ &#

( ,L' #$ . ! .$+! #+ , ! # & ,+( &. . ,' :

= / ! 4 G ( &. ' 6 *$ 4G (
: ,' 1 &# *& . !.* $ #+! 5 = / 1$ *$ ' ,* ## &. . &# + ') #$ , ! ' . &(*.$ *! 7 2*

A ( ,L' #$ . ! .$+! #+ , ! # & ( $$ &. . ,' :

= D/ ! 4 G ( &. ' 6 *$ 4G (
: ,' 1 &# *& . !.* $ , ! ''%' 5 = D/ ? 1$ *$ ' ,* ## &. . &# + ') #$ , ! ' . &(*.$ *!
7 2*

6.$ *! ( ,* ## &. 1. # ϕ

&$ ( 0* ( ')*$ ' # $ *!

&# *& &#$ '' $ & # &$ , #+# ' 6!+2* &. SG WO 5' 0 ' *! 66. . ( ' $ &# & AAG 5' 0 ' *! 66. . (
') &$ &# $+ : ' 2* , *!! 6 *!& ! ') &#$ '' $ & ,+! ,* ## &. " && ! Y* , ! . '' . #$
() *$ &$ ,'*# ! &( 2* ' 6.$ *! ( ,* ## &. #$ ! &(

A &$ ( 0* (* !+# * ( ( #$! 8*$ & 1 C

! /
=!/=
D/ . #/ ϕ
, !$ #

! 1!+# #$ &. ( ' ' &

1,* ## &. . &# + , ! ')*$ ' # $ *!
& .7 !.7 < & # ! ! = ρ ? 5
( &* ! ρ 1,! 8'% ( . a$ .* 0! 5 ! &$5 ! # &$ ' # '' *!# . &(*.$ *!#
* &$ ! 1,! 8'% ( , (# (* 6'
& .7 !.7 < * &$ ! D5 & , *$ $! &#, !$ ! ')+& ! # *# $!%# 7 *$ $ &# & ,* # & ' ! %& < ' 0 ' *!
# *7 $+ 0 . ' # 8 ## *!# ( $ &# &
& .7 !.7 . *## < 0 ! *& ! &( 6.$ *! ( ,* ## &.
 @D

8 – Réponse fréquentielle d'un circuit R L C et transfert d'un

système linéaire
+# & &. () &$ &# $+

+, &# & &$ &# $+ ()*& . !.* $ #+!

= $ = H K ω ? ω
jϕ
U.e
= ? = Q ϕ = ϕ *?
1
R + j L.ω −
C.ω
U
P P= P P?P P =
2
1
R ² + L.ω −
C.ω
ϕ = ϕ *? = ! ! = !
1
L.ω −
! = 4G . # ϕ 4G ϕ = arctan C.ω
R
$*( ( ω
ω * &# *& : * #$ : * 2* &( ω ? ω #$ &*'5( &. 2* &( ω = ωG = ?√
ωG #$ ' ,*'# $ & ,! ,! (* . !.* $ ω = ωG5 & ( $ 2*) ' " !+# & &. () &$ &# $+
> &( , ## &$ 1∆ω = ωA ω Q ω1 = ω2 = ω0 ? √A # &$ ' # ,*'# $ &# ( . *,*!
ω2 = H ? A H F √ / ? / H ωG/ (
ω = ? A H F √ / ? / H ωG/
∆ω = ?
ω1 ω2 = ω0/
C .$ *! ( 2* ' $+ 1@ = ω0/∆ω = ω0 ? = ? ω0 = ? √ ?
'*# #$ , $ $5,'*# @ #$ ! &( & ( $ 2* ' . !.* $ #$ $!%# #+' .$ 6
ω1 = ω2 = ω0 ? A
8 $*( ( ϕ(ω)
& (ϕ ? (ω 4 G $ ϕ(ωG = G (
*! ω < ωG5ϕ 3 G5* #$ & ! $ !( #*! 1' ( ,L' #$ ,'*$L$ . , . $ 6
*! ω > ωG5ϕ 4 G5* #$ & 0 &. #*! 1' ( ,L' #$ ,'*$L$ &(*.$ 6

A $ & ( 6'$!
C &.$ & ( $! &#6!$ 1 Kω = # ?
& & $ &# & 1P P = # ?
# (* . !.* $ # !$ 1D
) #$ *& 6'$! , ## 8 &( 1# *' *& 8 &( ( ,*'# $ & , ## 8 &
(%' (+ '
' ( #.! & &$ ( ')+2* $ & . ! .$+! #$ 2* ## . + < *& 6'$! #$ , # $ 65. ' &) ,' 2* , # 2*) ' & , *$
: #$ ! ( !+ 7 ! & 2* 6 !.+ &$! ' AGGG

+# & &. ( .7 !
!.* $ #+! 9D# #$ ' $ &# & *: 8 !& # (* . &( &# $ *!
& , # := ω?ωG ,*'# $ & !+(* $

$*( (* & & $ &# &

A . # 1 # @ 4 ?√A ' !# ' : #$ *& : * 1:= :! = √ A@/ +# & &. ( .7 ! C'$! , ## 8 &(
# @ 3 ?√A ' !# W (+.! E$ ( < G 2* &( : +0 '* ( G < ') &6& C'$! , ## 8 # ( #

S
 @D

A $*( ( ϕ. ω = ϕ *. ? *
ϕ. ω #$ $ *K*!# ( &# π, 0

+&+! ' # $ & 16 &.$ & ( $! &#6!$ & !+ # &*# `( ' 6 !.+

@* (! ,L'
) #$ *& !+# * +' .$! 2* ( &$ & ( #$ & * 8 !& # 1A 8 !& # () &$!+ $ A 8 !& # ( # !$ & +&+! ' ' # 8 !& #
() &$!+ # # &$ ! ' + # < *& +&+! $ *! ( . &( 5 $ ' # 8 !& # ( # !$ , *0 &$ T$! ! ' + # < *& . !.* $
()*$ ' # $ &5 * . !.* $ ( .7 !

A C &.$ & ( $! &#6!$

Kω = #? 1 ,' 6. $ & . ,' : & $ &# &
Kω = #? 1 ,' 6. $ & . ,' : & &$ &# $+
Kω = #? 1$! &# ,+( &. . ,' :
Kω = #? 1$! &# ( $$ &. . ,' :

B & & (+. 8 '

(> = AG ' :# ? : : 1$ &# & * &$ &# $+

> &( , ## &$ ()*& #"#$% ' &+ !

*!8 ( !+, &# & ,' $*( ()*& #"#$% ' &+ ! 1 ! ,7 ( (> & 6 &.$ & ( ω
> &( , ## &$ < B (> 1 > B(> = ω7 ω8 Q ω7 4 ω8 $ (> ω7 = (> ω7 = : B
W ω7 = W ω7 = W : ? √A

S ,!+# &$ $ & 6!+2* &$ '' ()*& $! &#6!$

! ( > ( 1
,!+# &$ $ & ( (> & 6 &.$ & ( ' ω
,!+# &$ $ & ( ϕ ω & 6 &.$ & ( ' ω
*! $! . ! *& ( ! #" ,$ $ 2* ( > ( ()*& #"#$% 2* '. &2* 5 ' #*66$ ( $$! ' 6 &.$ & (
$! &#6!$ # *# ' 6 ! ()*& ,! (* $ ( ! !(! #5( $! . ! .7 2* > ( (* ! !(! $( # ! &$! ' AGGG

V
 @D

9 – Exemples de réponses fréquentielles de systèmes linéaires

C'$! # (* ! !(!

C'$! (* ! !(! 6 &( &$ ' 5D , ## 8 #

+6& $ &
D& #"#$% (* ! !(! 6 &( &$ ' #$ *& #"#$% ' &+ ! ( &$ ' 6 &.$ & ( $! &#6!$ , *$ # $$! # *# '
6! 1
H0
H( jx ) = Q WG #$ *& . &#$ &$ I$! &#6!$ #$ $ 2* I52* . !! #, &( < ' 6 &.$ & ( $! &#6!$ &
1 + j.x
!+ . &$ &*
W G = WG W ∞ =G
, !$ &$ 16'$! , ## 8 #
: ,' 1 !.* $ #+! 9D# #$ ' $ &# & *: 8 !& # (* . &( &# $ *!
$*( ( ' 6 &.$ & ( $! &#6!$ 1W ω #$ *& 6 &.$ & (+.! ## &$ ) #$ ( &. *& 6'$! , ## 8 # 8 &(
, ## &$ < B (> #$ + ' < ωG
ϕ: = !.$ & :# WG 4 G
= π !.$ & : # WG 3 G
8 ! ( > (
*!8 # *& 0 !# '' # ( ') ,' $*( !+(* $ 1" = W?WG = ? H K:
! #" ,$ $ 2* 1, *! ,,! .7 ! ' . *!8 , ! ( # # &$# ( (! $
• :3 5 (> - G
• :4 5 (> - AG ' :
10 ' *! .7 !& %!
, &$ ( ') #" ,$ $ , *! :4 #$ ( AG (> ? (+. (

A C'$! (* $", 5D , ## 7 *$
6 &.$ & ( $! &#6!$ ()*& 6'$! , ## 7 *$ (* ! !(! , *$ # $$! # *# ' 6 !
K. j.x
H( jx ) = Q J #$ *& & 8! , # $ 6 * &+ $ 6
1 + j.x
, !$ &$ 16'$! , ## 7 *$
W G =G W ∞ =J
ϕ : = π ? A !.$ & :
(> = AG ' W= G' ?:/ H
: ,' 1 !.* $ #+! 9D# #$ ' $ &# & *: 8 !& # ( ' !+# #$ &.
! #" ,$ $ 2* 1
• :3 5 (> - AG ' :
• :4 5 (> - G
*'# $ & ( . *,*! 8 ## 1ω8 = ωG

C'$! # (* A !(!

C'$! (* A !(! 6 &( &$ ' 5D , ## 8 &( ? , ## 8 #

6 &.$ & ( $! &#6!$ ()*& 6'$! (* A !(! 6 &( &$ ' , *$ $ *K*!# # $$! # *# ' 6 ! 1
H0
H( jx ) = Q @ #$ , # $ 65 $ WG ' $! &#6!$ #$ $ 2*
jx
1 − x² +
Q
, !$ &$ 1 @ 4 ? √A56'$! , ## 8 &(
@ 3 ? √A56'$! , ## 8 #
W G = WG W ∞ =G
@ = ? √A5.) #$ ' 6'$! ( >*$$ ![ !$7
@ = ? √AH5.) #$ ' 6'$! ( .7 8".7 0
N
 @D

! #" ,$ $ 2*
• :3 5 (> - G
• :4 5 (> - G ' :
*! @ 4 ? √A5' ( ! #" ,$ $ 2* & #*66$ , # ' 6 *$ 6 ! *& +$*( ,'*# , *##+ * & 0 * ( : = :! $
( := . '.*' ( (> , *! . # ( *:0 ' *!# ( :

A C'$! (* $", 5D , ## 8 &(

j.x
Q K
H( jx ) = K =
j.x 1
1− x² + 1 + j.Q x −
Q x
, !$ &$ 1W #$ : ' , *! := ) #$ *& 6'$! , ## 8 &(
W G =G W ∞ =G
! #" ,$ $ 2* 1
• :3 5 (> - H AG ' : AG ' @
• :4 5 (> - AG ' : AG ' @

B C'$! (* $", 5D , ## 8 &( ? , ## 7 *$

− x²
H( jx ) = K
j.x
1 − x² +
Q
&$ 1 @ 4 ? √A56'$! , ## 8 &(
, !$
@ 3 ? √A56'$! , ## 7 *$
W G =G W ∞ =J
! #" ,$ $ 2* 1
• :3 5 (> - G ' :
• :4 5 (> - G

C'$! (* $", 5D H D . *, 8 &(

1 − x²
H( jx ) = K
j.x
1 − x² +
Q
, !$ &$ 16'$! . *, 8 &( * ! K.$ *!
W G =J W ∞ =J
' & * +$*( (* & & $ &# &
! #" ,$ $ 2* 1
• :3 5 (> - G
• :4 5 (> - G

' $ & &$! 6 &.$ & ( $! &#6!$ $ +2*

+2* $ & ( 66+! &$ '' ()*& #"#$%
*! +$ 8' ! ')+2* $ & ( 66+! &$ '' ()*& !+# * ' &+ ! ! ' &$ *& ! &( *! ( # !$ < *& ! &( *! () &$!+ 5 &
( #, # ( ( *: +$7 ( # 1
• .! ! ' # +2* $ &# ( &R*(# $ ' # +2* $ &# ( '' & !+ 0 ! 8' ,* # +' & ! $ *$ # ' # 0 ! 8' #
&$ ! +( ! #
• ,' . ! & !+ # &*# `( ' 6 !.+5 $ . '.*' ! ' 6 &.$ & ( $! &#6!$5 $ &#* $ ! . &#$ $* ! ')+2* $ &
( 66+! &$ ''
: ,'

+! # ( C *! !
*$ 6 &.$ & ,+! ( 2* #$ (+. , # 8' &# ( # &*# `( # 9 & ,, ' &$ ω ' ,*'# $ & ( 61
∞
f (t) = a 0 + a n . cos( n.ω.t ) + b n .sin( n.ω.t )
n =1
G #$ ' . , # &$ . &$ &* ( ' 6 &.$ & .) #$ < ( ! # 0 ' *! " && & ' # ! ' $ &# 1

\
 @D

T
1
a0 = f (t ).dt
T0
2T (
an = f ( t ). cos( nωt ).dt
T0
T
2
bn = f (t ).sin( nωt ).dt
T0
,,' . $ & 1(+. , # $ & & #+! # ( C *! ! ()*& $ &# & . !!+
∞
( −1) p .4E
u( t) = cos((2p + 1).ω.t ) (
p = 0 ( 2p + 1).π
& . &# (%! *& 2* (! ,L' ' &+ ! & # !$ *0 !$ 5 & !+ , ! & &$5D# #$ . &6 &(* 0 . ' # '*$ &
, !$ .*' %! ( ')+2* $ & ( 66+! &$ '' 0 . A 8! 2*) ' 0+! 6 A 8! #$ *& # ( 6 &.$ &#
# &*# `( ' # *! . '.*' ! .7 .*& ( # $ ! # ( ' # 5 & .7 !.7 ' !+, &# (* . !.* $ & C< .7 .*& ( #
$ ! #( ' # 2* . &#$ $* * $
: ,' 1. !.* $ #+! 9D# = $ &# & *: 8 !& # ( ' !+# #$ &. *' ' ,! ! . # &*# , ## # *$! #
7 ! & 2* # # &$ :$!T &$ !$ # (

]
 @D

10 – Amplificateur opérationnel
C &.$ & ,' 6. $ &

L' ()*& ,' 6. $ *!

,' 6 ! *& # & ' .) #$ ! ,! (* ! 6(%' &$ # # 0 ! $ &# $ *$ & * &$ &$ # & ,' $*(
,' 6. $ *! = ( #, # $ 6. , 8' ( $! &#6 ! ! *& , !$ ( ')+& ! 2*) ' ! Y $ ()*& # *!. & *& # & ' (
# !$ ( 6!$ ,* ## &. 52* #$ *& ! ,! (*.$ & 6(%' (* # & ' () &$!+ ( 6 8' ,* ## &.

A ! .$+! #$ 2* # ()*& ,' 6. $ *!

&$! (*.$ &
) ' &$ $ & ()*& ,' 6. $ *! & # ! K # ! ,!+# &$+ ' #$ ! ,!+# &$+ , ! *& 2* (! ,L' ,* ## &. (
# !$ #$ #*,+! *! < ' ,* ## &. ! Y* < ') &$!+ 1' 2* (! ,L' #$ ( $ .$ 6 ) ' 6 &.$ && ( & %! ' &+ ! 5 &
*! & !+ # &*# `( ' 6 !.+ 1 # = Kω
*: $", # () ,' 6. $ *!# 1. *: 2* ' ## &$ , ## ! * & & *& . *! &$ . &$ &* *.*& () &$! *: ' ## , ## ! ' #
7 *$ # 6!+2* &. #
8 ,+( &. # () &$!+ $ ( # !$
(%' ()*& ,' 6. $ *! ( $ &# & 1
• * ( ') &$!+ 5' #$ (+' #+ , ! *& ( ,L' () ,+( &. . ,' : = ?
• * ( ' # !$ 5 ' #$ (+' #+ , ! ' +&+! $ *! ( 7+0 & & +2* 0 ' &$ ( 6 !. +' .$! $! . $
() ,+( &. &$ !& # = # ? # , *! = =G
& (+, &( , # ( * $ 2* # & (+, &( , # ( 5') ,' 6. $ *! #$ ( $ *& ( ! .$ && '
& ( $ 2* ' # ,' 6. $ *!# +$*( +# # ! &$ *& ( ! .$ && '#52* ' # ,+( &. # () &$!+ $ ( # ! $ # ! &$
,*! &$ !+# #$ 0 #
. (%' ( ') ,' 6. $ *! ( $ &# & (+ '
= =∞ $ #= #=G
* ( ' # !$ 5') ,' 6. $ *! # . , !$ . *& # *!. (+ ' ( $ &# & 1 # =

,' 6. $ *! ,+! $ && '

#.! ,$ &
) ,' 6. $ *! ,+! $ && '5 M I ,' 6. $ *! ( ( 66+! &. &$+ !+I. ! & 6 &.$ && &$ ' &+ ! 5 ' (+' 0! *&
$ &# & ( # !$ ,! , !$ && '' < ' ( 66+! &. ( A $ &# &# & ') ,, '' *## I ,' 6. $ *! ,+! $ && 'I. !
. !$ & # ( ' *!# ,,' . $ &# . &# #$ &$ < !+ ' # ! ( # ,+! $ &# $7+ $ 2* # # 5( 66+! &. 5 *'$ ,' . $ &
, ! *& . &#$ &$ 5(+! 0 $ &5&$+ ! $ &
#, .$ :$+! *! 1,*. < \ 8 !& # *: () &$! '' # # &$ . '' # () ' &$ $ &52* ( 0 &$ T$! 8! &.7+ # &
,! ! $+

A " 8 ' $ 6 &.$ & ()*& ,' 6. $ *! ,+! $ && '

" 8 ' *! ,+ & 1! .$ & '
" 8 ' & ' # : & 1$! & '
&# ' O & ( 6 &.$ && &$ ' &+ ! ( ') 5&
D# $ = ( H $ $ = ( Q ( #$ $!%# ! &( &$! G $ GV

B ! .$+! #$ 2* # #$ $ 2* # ( $! &#6!$ ( ') ,' 6. $ *! ,+! $ && '

. *!8 ,!+# &$ B , !$ # 1
• D& , !$ ' &+ ! ()+2* $ & D# = ( ) #$ ' !+ ' &+ !
• *: , ' !# 7 ! O &$ *:5()+2* $ & D# = HD# $ $ D# = D)# $ Q D# $ $ D)# $ # &$ ( *: $ &# &# 0 # & #5
'+ %! &$ &6+! *! # < ' $ &# & () ' &$ $ & S & +&+! ' ) #$ ' !+ # $*!+

, # ( ! 1I & +0 $ ' # !+ # ( # $*! $ &5# & & 'U ,' 6. $ *! ,+! $ && ' #$ (+$!* $ I &$! ' AGGG

,,' . $ & &* +! 2* 1') & 6 &.$ && & !+ ' &+ ! 2* , *! ( # $ &# &# &6+! *! # < G5 B & 0 ' *!
8# '* &(! $ &# & , ! # $ ! .* '' < ') &$!+ 0 ( &. . &(* ! ') < ' # $*! $ & & . &#$ $

AG
 @D

. , &( &$ :,+! &$ ' &$ 2*) ' #$ , ## 8' ( 6 ! 6&.$ && ! ') ( &# # O & ' &+ ! # *' &$ < ') ( (
( ,L' # :$ !& # K*( . *# &$ 8! &.7+# D& $ *$ # *' & , *$ , # 6 &.$ && ! ( &# # O & ' &+ !

(%' ( ') ,' 6. $ *! ,+! $ && ' & !+ ' &$ &$ 0 ! 8'
(%' 0 ! 8' & !+ ' &$ &$ 0 ! 8' , *! *& 6 &.$ && &$ ( &# # O & ' &+ ! 5 $ Q ') &$ &# $+ (*
. *! &$ 2* ! &$! ( &# ') 0 ' 8 !& ( # !$ µ# 3 µ# : - 2* '2* # 1
• * ( ') &$!+ 5' #$ (+' #+ , ! *& !+# #$ &. !( - G\ Ω 5' !+# #$ &. ( 66+! &$ '' () &$!+
• * ( ' # !$ 5 ' #$ (+' #+ , ! ' +&+! $ *! ( 7+0 & & +2* 0 ' &$ ( 6 !. +' .$! $! . ( $(
!+# #$ &. &$ !& # - G Ω
(D#
& !+ & & ' &$ &$ 0 ! 8' 5') & , *$ ,'*# #* 0! 1D# #$ ' $+ , ! ($ ≤ VGG M ?# &0 ! &

) ,' 6. $ *! ,+! $ && ' (+ '

& . &# (%! ( &6&
&#+2* &. # (* (%' 1
• * ( ') &$!+ 5') #$ +2* 0 ' &$ < *& !+# #$ &. ( $!%# ! &( &6&
• # &$ &# $+# ( # . *! &$# () &$!+ # &$ &*'' #
• *! *& (+ ' 6 &.$ && &$ ( &# # O & ' &+ ! 1 = G
&$+!T$ 1# ,' 6 ! ' # . '.*'#

: ,' 1!+ ' # $ & ()*& ,' 6. $ *! ( $ &# & < ') ( ()*&

&$ $ . '.*' ( D# ? D

= D# ? D = H A ? (
=∞ #=G ,' 6. $ *! (+ '

• & & , *$ , # .7 # ! ' !+# #$ &. ()*$ ' # $ & * $! , , $ $ . ! # & & & ! #2* ( (+, ## µ# :
• 6 (* +&+! $ *! & ( $ , # 0 ! *& ,' $*( #*,+! *! < ' $ &# & () ' &$ $ & ( ')
• *! 2* ') 6 &.$ && ( &# # O & ' &+ ! 5 & ( $ 0 ! D)# $ 3 D# 3 D# $ .) #$ < ( !
D)# $ ? 3 3 D# $ ?

A 7 : (* 8! &.7 &$ ( # &$!+ # H $

& 0+! 6 :,+! &$ ' &$ 2* ' &$ ,! , #+ 6 &.$ && 8 & . ,!+0* ' # 8' ,! ! 2*
') & , *!! $ &$ !0 !$ ! ' !L' ( # &$!+ # H $ 5 # # & ' 6 $5 & . &#$ $ :,+! &$ ' &$ 2* ') # $*!
*! 2* ') 6 &.$ && ( &# # O & ' &+ ! 5 ' 6*$ 2*) ' : #$ *& 8 *.' ( !+$! .$ & &$! ' # !$ $ ') &$!+
&0 !# *# 5. $$ 8 *.' +$ &$ ##*!+ , ! *& ( ,L' , ! : ,' *& !+# #$ &. 5 * *& . *!$ . !.* $

,+ (%' ( ') ,' 6. $ & ,+! $ && ' !+ '

( #
0 . # H τG ($ = µG ε
µG
& !+ 7 ! & 2* 1b# = µ
b bε 0 . µ
b=
H KωτG
& +&+! '5µG c GS5τG c G5 #5 c Ω5 # c GG Ω
!#2*) & ' . &# (%! (+ ' # &# , *! *$ &$ T$! & !+ ' &$ &$
0 ! 8' 5 & . &# (%! K*#$ 2* =∞ $ #=G

A
 @D

11 – Montages de base avec amplificateur opérationnel

) #$ #*,, #+ (+ ' $ $! 0 '' &$ ( &# # O & ' &+ ! K #1
• 7 #! #. 0 ! 8' ,! ! . ! µ# #$ &. &&* * . '.*' ( D# & (+(* $ # ,* # µ#
• ,,' 2* ! ' $7+ !% ( '' & * , &$ ( # !$ . ! µ# #$ &. &&*

&$ #* 0 *! & & &0 !# *!

= D# ? D = (
=∞ #=G ,' 6. $ *! (+ '

,,' . $ &# 1

D$ ' # ! *& 0 '$ %$! ( 2* ' $+ +( .! , *! #*! *& 6

$*( ! ' !+# & &. () &$ &# $+ ( &# *& . !.* $ #+! # &#
#*8 ! ')+.! *' &$ ( ' $ &# & 6 *!& , ! ' +&+! $ *! *
&$ ( . $$ !+# & &.

&$ ,' 6. $ *! & & &0 !# *!

! .7 , $! ,!+.+( &$

&$ ,' 6. $ *! &0 !# *!

= D# ? D = A? (
= #=G ,' 6. $ *! (+ '

&$ # $ *! &0 !# *!

D# = ΣD ? (

AA
 @D

&$ &$+ ! $ *! &0 !# *!

! &. ,
1
H ( jω ) = − (
jRCω
D# $ D# G = ? D θ (θ A( # 1J !.77 66H C
*! 0 ! D# G = G & 8! &.7 *& &$ !!*,$ *! J *:8 !& # (*
. &( &# $ *!
$ 3 G 1J6! +
$ = G 1 & *0! J
D . , !$ *& . , # &$ . &$ &* 5' &$ 6& $ , !
# $*! ! (+ $7+ ! 2* 5 $ () '' *!#5 T # &# . , # &$
. &$ &* 5 & . &#$ $ :,+! &$ ' &$ 2* ' &$ # $*!
* 8 *$ ( 2* '2* # &#$ &$#

A &$ &$+ ! $ *! !+ '' &$ *$ ' # 8'

R0
H( jω) = − (
R (1 + jR 0 Cω)

7 : ( G 1 & 0 *$ 2* # $ ' ,'*# ,! .7 ( # & :,! ## &

# &# !+# #$ &. G ( &. ' 6*$ 2* G ω 44
T # D . , !$ *& . , # &$ . &$ &* 5 ') , *$
6 &.$ && ! ( &# # O & ' &+ ! 1, *! D = DG H D . # ω$5'
!+, &# & !+ , ! & &$ #$
D# = GD ? D ? ω # & ω$ (
G & ( $ , # T $! $! , ! &( , *! 2* G D ? &) $$ & , #
' 0 ' *! ( ' $ &# & ( # $*! $ &
, !$ 0 ! 8' ( D# #$ 8$ &* , ! &$+ ! $ & ( ' , !$
0 ! 8' ( D (

: ,' () ,+! $ *! & & ' &+ ! 1' . , ! $ *!

! &. , (* . , ! $ *! ( $ &# &

D& . , ! $ *! (+ ' ( $ &# & #$ *& #"#$% +' .$! & 2* < A &$!+ # * $ *A $ ' 2*
D# = W , *! * $ 4 *A $
D# = > , *! * $ 3 *A $ 0 . W≠ >
. ! .$+! #$ 2* ( $! &#6!$ #$ & ' * < ' . ! .$+! #$ 2* #$ $ 2* ( $! &#6!$ ()*& (+ '
* #2* ' 8 !& &) #$ , # ! ' + < ' # !$ 5') 6 &.$ && & !+ # $*!+

A &$ . , ! $ *! ( 8 #
D# = HD# $ , *! DA 4 D
D# = D)# $ , *! DA 3 D (

+6 *$# 1
. ! .$+! #$ 2* ( ') &) #$ , # 0! &$ 0 !$ . '
& !+ ! ,( &$ 0 ! 8' 5' . *$ $ & &) #$ , #
&#$ &$ &+ 9') !+ $ ' &$ &$

AB
 @D

B , ! $ *! < 7"#$+!+# # *. , ! $ *!?$! !( .7 $$

D# = HD# $ D 3H ? H A D# $
D# = D)# $ D 4 ? H A D)# $ ( . ( (

)7"#$+!+# # . !! #, &( < ' ,' ( 0 ! $ & ( D , *! ' 2* ''

' : #$ A +$ $# , ## 8' # ( ' # !$ , *! .7 2* 0 ' *! ( D

&$ & 8 #.*' 2* ' !#2* .) #$ &+. ## !

,+ ) &0 !# *! ( . *! &$
) ,' 6. $ *! #$ #*,, #+ 6 &.$ && ! ( &# # O & ' &+ !

D# = D
J = # ( &. # = J

,+ +$ .$ *! () &0 ' ,,

A
 @D

1 – Champ électrostatique
&$ ! .$ & +' .$! #$ $ 2* 7 ! #

,, '#
&$ ! .$ & +' .$! &+$ 2* = &$ ! .$ & &$! , !$ .*' # * . !,# .7 ! +#
&$ ! .$ & +' .$! #$ $ 2* = &$ ! .$ & &$! , !$ .*' # .7 ! + # 6: # ( &# ' !+6+! &$ ' ()+$*(
!$+ 1 ! &( ( 6 !. & ?!/ , *! ( # , !$ .*' # .7 ! + # , &.$* '' #
( #$ &. # + ' #5 '' #$ 8 *. *, ,'*# &$ &# 2* ') &$ ! .$ & ! 0 $ $ && ''

A 7 ! #
+&+! ' $+#
.7 ! #$ ' . ! .$+! #$ 2* ()*& . !,# * ()*& , !$ .*' 2* 6 $ 2* . '* . * . '' . #*8 $ ') &$ ! .$ &
+' .$! #$ $ 2* $* , !' # ()*& (+6& $ & d
& $$! ( &# *& T .' ## ( *:. !,# .7 ! +# 2* &$ ' # T # 66$# #*! *& T B . !,# .7 ! +
& . &#$ $ 2* A . !,# .7 ! +# ( ' T .' ## # ! , *## &$ $ *K*!#
!$ .*' # .7 ! + # 4 G # . , !$ &$ . *& ,! $ & !$ .*' # .7 ! + # 3 G # . , !$ &$ . *& +' .$! &
8 .7 ! #$ 2* &$ 6+ * ( #. &$ &*
' : #$ *& .7 ! +'+ &$ ! = 5 V G :,+! &. (] '' M &
*$ .7 ! #$ *& & 8! &$ ! ×
$$ ( #. &$ &* $+ &) ,, ! E$ , # * & 0 * .! #. , 2*
!,# .! #. , 2* .7 ! + = . !,# *2* ' & ,, !$+ * &' 0+ *& . !$ & & 8! ( , !$ .*' # .7 ! + # ' '
,! ,! +$+ () $$ ! ! ( # 8K$# $!%# '+ !# ' #$ , ## 8' ( (+& 8! ! ' & 8! ( , !$ .*' # +'+ &$ ! # & :.%#
* & (+6 *$ , !$+ # , ! *& $ ' . !,#
! .+(+ :,+! &$ ' , *! . , ! ! ( # .7 ! # 1 & #*! ' & ! ( ' 6 !. 2*) : !Y &$ A .7 ! # #*! *&
$! # % & (+6& $ ' ! ,, !$ ( A .7 ! # . ' ! ,, !$ ( # 6 !. # & & ! #
. &# !0 $ & ( ' .7 !
*! *& #"#$% 6! +5' .7 ! $ $ ' ! #$ . &#$ &$

( *' 8

:,! ## &
&# ' 0 ( 5
2 2A
→A = Q εG #$' , ! $$0 $+( +'.$! 2* (* 0 ( 9 ? π εG = ] G] *
π εG !/
A

&# *& ' * # '&$57 %& $ # $! , , # ( ( ! .$ & ,! 0 '+ + 5 & ! ,'. εG , ! ε = εG ε!

: 1 ε! * = \G9 ε! ! = 5GGG S\

A ! &., ( #*, !, # $ &

I )66$()
*& &# 8' ( .7 ! # #*! *& .7 ! $#$ #$' # ( # 66$# ( .7 2* .7 ! ,! # #+, !+ &$ '"
&(+, &( &. ( # 66$# I -(

7 , +'.$! 2*

7 , +'.$! #$$2* .!++, ! *& .7 ! , &.$* ''

& #*8#$$* < ' & $ & ()&$! .$ & < ( #$&. &$! '# .7 ! # 2 $2A ' & $ & ().$ & '. ' (* .7 , .!++
, ! ' .7 ! 2 #*! ' .7 ! 2A
= 2 ? π εG !/ ! & . !( &&+ # #,7+! 2* #

AS
 @D

A 7 ,.!++, ! *& &# 8' ( .7 ! # , &.$* ''#

,! &., ( #*, !, # $ & #),,'2* + ' &$ *: .7 ,# +'.$! #$$2* # .!++# , ! ( # .7 ! # , &.$* ''#
-(

+, !$$ &# ( .7 ! #
*! . ! .$+! # ! ' !+, !$$ & ( ' .7 ! ( &# ' 0 '* 5 & *$'# ' ( &# $+0 '* 2* ( .7 ! 8'ρ
(2 = ρ (τ5 Q (τ #$.7 # $, $$( 0 &$ # ! &( < ')
+.7 '' $ 2*
:1 .7 ! #$!+, !$ ( 6Y & 7 %& ⇔ ' ( #$! 8*$ & ( .7 ! #$*& 6 ! '!# ρ = @ ?
#$! 8*$ & ( .7 ! < #" +$! #,7+! 2* 1 ρ =6
:,! ## &# ( (τ 1 !$+# & "'&(! 2* ,7+! 2*
(: (" (O ! (! (θ (O !/# & θ (! (θ (ϕ
:,! ## & ( ' .7 ! $$' , !$+ , ! ' ( #$! 8*$ & 1 @ = ρ (τ
: ,' 1 *& #,7%! ( . &$! $( ! " & 5 *& 6 ! + &$.7 ! + & 0 '* 0 . ' ( &# $+ 0 '* 2* (
.7 ! ρ '.*'! ' .7 ! $ $' ( ' ( #$! 8*$ & 1 ?B π B ρ A +$7 ( # 1 6 ! *' (* 0 '* $
*$! # !+, !$$ &# ( .7 ! # 1
')+, ## *! ( ' ( #$! 8*$ & #$$!%# &6+! *! *: *$! # ( &# &# ( ' ( #$! 8*$ &5 & . &# (%! 2* '#
.7 ! # # &$!+, !$ # #*! *& #*!6. $ & ( ( &# $+#*!6 .2* ( .7 ! σ5 Q (2 = σ (
'# .7 ! # # &$!+, !$ # #*! *& ' & & & 6 !.+ &$(! $ 5 '' #$. ! .$+! #+ , ! ' ( &# $+ '&+2̀* (
.7 ! #5 λ5 Q (2 = λ (

: !.. (),,'. $ &

D& .7 ! H2 #$,'.+ & >5 ()8#.## H $*& .7 ! 2 #$,'.+ & 5 ()8#.##
'.*'(* .7 , .!++, ! ' ( #$! 8*$ & ( .7 ! # & $*$, &$( '): 5 $$! .+( : & 6 &.$ & ( :

AV
 @D

2 – Potentiel électrostatique
# ()
*& .7 ! , &.$* ''

!.*'$ & (* .7 ,.!++

!.*'$ & +'+ &$ ! (* .7 , +'.$! #$$2* #$δ = ( = 2? π εG !/ (!
→> = > ( .*!0 ' &
→ > = 2? πεG ?! ?!> , *! *& .7 ,.!++, ! *& .7 ! , &.$* ''
&(+, &( &$(* .7 & #* 0 → δ = (

A $&$ '+'.$! #$$2*

2
' : #$ *& 6 &.$ & #. ' ! $'' 2* ( = ( = H .$
π εG !
& ( &. = -(

$&$ '.!++, ! *& !+, !$$ & 2* '. &2* ( .7 ! #

# ( & .7 ! # , &.$* ''#

,! &., ( #*, !, # $ & #),,'2* *## *: , $&$ '# . ! #$'&+ !
= Σ ≤ ≤& 2 ? πεG! H .$

)'&)" , # ( .7 ! # < ') ∞5 & , *$ &0 # ! ( ,'. ! 2* ∞ = G = .$

&"[ "5 & & , *$, # #*! ! *& , $&$ '

A #$! 8*$ & 0 '* 2* ( .7 !

(2 = ρ (τ
= ? πεG ρ (τ? / ,! &., ( #*, !, # $ &
= ? πεG ρ (τ? #)'&) ∞ 9 # & & . '.*'
" , # ( .7 ! # < ') ,* # & & (+(* $

B *$! # ( #$! 8*$ &# ( .7 ! #

*!6.2* 1 = ? πεG σ ( ? /
= ? πεG σ ( ?
&+2̀* 1 = ? πεG Γ λ (? /
= ? πεG Γ λ (?

,+! $*! ! ( &$ !+0 # &#

,, '( # :,! ## &# ( ( &# '# . !( &&+ # . !$+# && #5 ."'&(! 2* #5 #,7+! 2* #

66+! &. ( , $&$ ' $$! 0 '( ' 6 !. +'.$! #$$2*

δZ = ( =2 ( = 2(
Z →> = 2 >
=2 = 2 = 2 (+! 0 ()
*& +& ! , $&$ '' =2

& # ( .7 , $#*!6 . # +2* , $&$ ''#

& # ( .7 ,
& ( .7 , = . *!8 ( ')#, . $& &$ & .7 .*& ( # # , &$# * .7 , ''# # &$ ! &$+ # ( &# ' # &#
(* .7 , 2* $ & ( # ' & # ( .7 , 1
(: (" (O (! (θ (O (! (θ (ϕ
= = & . !$+# & =! = & ."'&(! 2* =! = ! # &θ & #,7+! 2*
: " O ! θ O ! θ ϕ
! ,! +$+# ( # ' & # ( .7 ,
• ! *& , &$( ')#, . , ## *& ' & ( .7 , $*& # *' 9 ' # *'. # Q ( # ' & # ( .7 , , *0 &$#
. *, ! & *& , &$ #$' . # Q =

AN
 @D

• D& ' & ( .7 , & , *$, # T$! *& 8 *.' 6! + 9 ' .7 , +'.$! #$$2* #$( &# ' # &# ( #
, $&$ '# (+.! ## &$#
*8 ( .7 ,= #*!6. & &(!+ , ! '# ' & # ( .7 , &$!. ,$&$*& . &$ *! 6! + :

A *!6 . # +2* , $&$ ''#

*!6. +2* , $&$ '' = ' * ( # , &$# ( ')#, . Q ' , $&$ '+'.$! #$$2* !( *& T 0 '*!
# ' & # ( .7 ,# &$ !$7 & '# *: #*!6. # +2* , $&$ ''# -(
: 1 . # ()
*& .7 ! , &.$* ''

&# (+! $ &# #*! '# #" +$! # $'# &0 ! &. #
.$*! 0! = .$*! , ' ! = 0 .$*! &(+, &( &$( ')! &$$ & .7 # : 1 0 .$*! , # $ &5 0 $## 5 5 6 !. #
# *( 0 .$*! = .$*! : '= 0 .$*! ( &$' # &# (+, &( ( ')! &$$ & ,! (* $0 .$ ! '( 0 .$*!# 0! #5
.7 , 5 0 .$*! ! $$ &
" +$! , ! ! ,, !$ < *& ,'& () *& ,# *( 0 .$*! 1 ' # $! &#6 ! & '),, #+ ( # & #" +$! 2*
= &$#" +$! 2* 5 '!# 2*) *& 0 .$*! 0! # $! &#6 ! & # & #" +$! 2*
& *& , &$ (* ,'& ( #" +$! 5 #$+ '< # & #" +$! 2* 9 #$( &.. &$&* ( &# . ,'&
& *& , &$ (* ,'& ( #" +$! 5 #$+ '< # & &$#" +$! 2* 9 #$( &. !$7 & ' * ,'&
'& ()&$#" +$! = )#$' . # Q ' #"#$% ) 8$&* , ! #" +$! & . `&.( 0 . 2*) < . &( $ & (),+! ! *&
$! &#6 ! $ & ,7"# 2* . 1 .7 & &$( # &# (* . *! &$5 .7 & &$(* # & ( # .7 ! #
D& 0 .$*! 0! # $! &#6 ! & # & &$#" +$! 2* 9 *& ,# *( 0 .$*! # $! &#6 ! & # & #" +$! 2*
& *& , &$ (* ,'& ()&$#" +$! 5 #$+ '< # & &$#" +$! 2* 9 #$( &. !$7 & ' * ,'&
& *& , &$ (* ,'& ()&$#" +$! 5 #$+ '< # & #" +$! 2* 9 #$( &.. &$&* ( &# ' ,'&
&0 ! &. # ()*& ( #$! 8*$ & = $! &#6 ! $ &# 2* ' ## &$' ( #$! 8*$ & &.7 & +
, ##%( '# T # ,! ,! +$+# ()&0 ! &. 2* ' ( #$! 8*$ & ( .7 ! # 2* ' .!++

: !.. (),,'. $ &

$*& ( #2* ( . &$! $( ! " & *& 6 ! + &$.7 ! + & #*!6 . 0 . ' ( &# $+ #*!6 .2* . &#$&$ σ
'.*'! ' , $&$ '+'.$! #$$2* $' .7 , +'.$! #$$2* .!++# , ! . $$ ( #$! 8*$ & #*! # & : :
= σ?AεG √ /H :/ P:P
,$ $&* ( # #" +$! #5 #$&+. ## ! &$, !$+, ! :
= ( ?(: : ( #. &$&* , *! : = G

&$&* $+(* , $&$ '

, $&$ ' $' .7 , +'.$! #$$2* .!++# , ! *& ( #$! 8*$ & 0 '* 2* ( .7 ! # # &$(+6& # $. &$&*# &
$ *# , &$# ( ')#, .
, $&$ '.!++, ! *& ( #$! 8*$ & #*!6 .2* ( .7 ! # #$(+6& $. &$&* & $ *$, &$( ')#, . .7 ,
.!++, ! . $", ( ( #$! 8*$ & #*8 $*& ( #. &$&* $+< ' $! 0 !#+ ( ' #*!6. .7 ! +
, $&$ ' $' .7 ,, *0 &$& , # T$! (+6& # & *& , &$() *& ( #$! 8*$ & '&+2̀* Y )0 &. 8.,
( W 2* ! #$ (+6& $. &$&* #*! *& #*!6. .7 ! +

A\
 @D

3 – Flux des champs électrostatiques, Théorème de Gauss

C'*: ()
*& .7 , ( 0 .$*!#

'+ &$( #*!6 .

$*& #*!6. *0 !$ Σ #),,*" &$#*! *& . &$*! 6! +Γ5 #*! '2* ' & .7 # $*& # &# ()! &$$ &
.$*! *& $ ! & ! ' 1 !$7 & ' * ,'& $& &$< ' #*!6. & 5 # &# ( &&+, ! ')! &$$ & ( Γ
.$*! +'+ &$( #*!6. ( = ( Q ( #$') ! () *& +'+ &$( #*!6. &$*! &$
# A 0 .$*!# # &$( # ,# *( 0 .$*!#
$*& #*!6. 6! + ! . &0 &$ &5 ' # &# (* 0 .$*! *& $ ! & ! ' & *& , &$2* '. &2* ( ' #*!6.
#$$ *K*!# ( ')&$+! *! 0 !# '):$+! *! & , !' ( & ! ' # !$&$

A +6& $ & (* 6'*:

6'*: +'+ &$ ! (Φ () *& 0 .$*! < $! 0 !# *& +'+ &$( #*!6. ( #$(Φ = (
6'*: Φ < ( < $! 0 !# *& #*!6 . 6& Σ #$Φ = Σ (
Φ H A5 Σ = Φ 5 Σ H Φ A5 Σ
Φ 5 Σ ∪ ΣA = Φ 5 Σ H Φ 5 ΣA
6'*: ( < $! 0 !# *& #*!6. 6! + #$Φ = (
( #$# !$&$ & , !' ( 6'*: # !$&$
*! . !$ &# 0 .$*!#5 ' 6'*: < $! 0 !# &) , !$ 2* '' #*!6 . 6! + #$&*' '!# '*! 6'*: < $! 0 !# *& #*!6.
*0 !$ & (+, &( 2* (* . &$ *! #*! '2* '#),,* . $$ #*!6 . &( , ( ' #*!6 . (
.7 , &+$ #$$2* 0+! 6 . $$ ,! ,! +$+ 1 ∂8:?∂: H ∂8"?∂" H ∂8O?∂O = =G

& ' # '(

&$! (*.$ &

& ' ( &# ' ,'& 1 α = #? Q # #$' '& * *! ( ')!. &$!. ,$+#*! ' . !.' ( . &$! $( ! " & & , *$
&#* $ '+8! # ! α5 & .7 # ## &$*& : ( !+6+! &. $*& # &# , # $6, *! '# & '#
& ' # '( 1 Ω = ± ? / Q #$') ! ( ' #*!6 . &$!. ,$+ , ! ' 6 #. * ( ( (! $# #*! *& #,7%! (
. &$! ≥G⇔ ( &# ' T # &# 2* '6 *$( &. ! &$! ' #*!6. D& $+1 #$+! ( &5 #!

A : ,'# ( . '.*'#
& 0 *$. '.*'! ')& ' # '( (+6& , ! *& .L& ( !+0 '*$ & ( F & ' * # $α
Ω = Aπ . #α ( + +$!
)& ' # '( ( ')#, . $ *$ &$ ! #$ π #!

B & ' # '( +'+ &$ !

( !
(Ω = !/ Q ( #$*& , $$. &$*!5 ! = ?!5 $! =
(+6& $ & (),!%# ( G?!/ $,! (* $# #. ' ! # &(

:,! ## & +&+! ' ( ')& ' # '(

!(
Ω= Σ !/ ! (+6& $ &

C'*: (* .7 , +'.$! #$$2* .!++, ! *& .7 ! , &.$* ''

C'*: +'+ &$ !

(Φ = 2? πεG (Ω #$' 6'*: +'+ &$ ! ( < $! 0 !# (

A]
 @D

A C'*: # !$&$()
*& #*!6 . 6! +
.7 ! 2 #$< ')&$+! *! (
(Φ = 2? πεG (Ω . ! $*$6 #. * ##* ( ' .7 ! . *, ' #*!6. *& & 8! , !( 6#
Φ = 2?εG = (
8 .7 ! 2 #$< '):$+! *! (
'!# Φ = G

C'*: (* .7 , .!++, ! *& !+, !$$ & ( .7 ! # 7+ !% ( *##

I $*& #*!6. 6! + 2* '. &2* 6'*: # !$&$( ' #*!6 . 6! + #$(
Φ= ( = @ &$? εG5 Q @ &$ #$' .7 ! +'.$! 2* $ $' &$+! *! < ' #*!6. I
-(

: ,' (),,'. $ &

$7+ !% ( *## , ! $ ( . '.*'! ' .7 , .!++ , ! *& ( #$! 8*$ & ( .7 ! # '!#2*)'' ,!+# &$
8 *. *,( #" +$! # $()&0 ! &$#
$*& #,7%! .! *# ( . &$! $( ! " & *& 6 ! + &$.7 ! + & #*!6. 0 .' ( &# $+#*!6.2* σ
& 0 *$. '.*'! ' .7 , .!++, ! . $$ ( #$! 8*$ & = ! !5 θ5 ϕ ! H θ !5 θ5 ϕ θ H ϕ !5 θ5 ϕ ϕ
" +$! # $ &0 ! &$# = ! !
7 : ( ' #*!6. 6! + ( *## 1 '' ( $, !$! ' , &$ 5 $( $! #, .$! ' #" +$! → #,7%! ( . &$!
= @? πεG ! = σ /?εG!/ ! 1 ' .7 , .!++< ' ):$+! *! ( ' ( #$! 8*$ & ' T :,! ## & 2* . '*
2* # ! $.!++, ! *& .7 ! , &.$* '' + ' < ' .7 ! $$' ( ' ( #$! 8*$ & @5 ,'.+ * , &$
')&$+! *!5 ' .7 , #$&*' #*8 $*& ( #. &$&* $+< ' $! 0 !#+ ( ' #*!6. .7 ! + + ' < σ?εG
$&$ '+'.$! #$$2* 1 = *! ! 3 5 = .$ = .! #$. &$&*

& ' # 0 .' .7 ,( ! 0 $$ &

↔ 2↔ ? πεG ↔ ? G↔ π
I & , *$ ,,'2* ! * .7 , ( ! 0 $$ & '# T # !+#*'$$# 2*)* .7 , +'.$! #$$2* → $7+ !% (
*## 6'*: (* .7 , ( ! 0 $$ & < $! 0 !# *& #*!6. 6! + #$+ ' * ,! (* $( ' ## $ $' &$+! *!
< ' #*!6. , ! π I ΦΣ = Σ ( = π &$

,,'. $ & < ' !! 5 . &# (+!+ . *& ( #$! 8*$ & ( ## < #" +$! #,7+! 2* 5 . ! .$+! #+ , ! ρ ! 1
!
π
= !/ ρ * */(* !
G

BG
 @D

4 – Calculs de champs et de potentiels électrostatiques

+$7 ( # 1
• .7 !.7 ! '# #" +$! # $'# &0 ! &$# ( ' ( #$! 8 ,* #2* , ##%( '# T #
• ! #)' #$, ## 8' (),,'2* ! ' ,! &., ( #*, !, # $ &
• ' ( #$! 8*$ & , ##%( #*66# &$( #" +$! # $()&0 ! &$#5 . '.*'! 0 .' $7 ( *## ,* # . '
.*'!
, ! ' ! '$ & = #*!6. ( *##5 & ,! &( & +&+! '( # #*!6. +2* , $&$ ''#
6! + # , ! ( # #*!6. # Q #$& ! '< (
• ' $7+ !% ( *## &)#$, # ,,'. 8' # ,' &$5 $#)'&) " ,# ( .7 ! # < ')&6& 5 . '.*'!
( ! .$ &$ $ & (+(* !
• *.*& +$7 ( &)#$*$'# 8'5 . '.*'! ( ! .$ &$ ,* # & (+(* !

'& *& 6 ! + &$.7 ! +

$*& ,'& *& 6 ! + &$.7 ! + & #*!6. 0 .' ( &# $+#*!6 .2* σ
7 *## = H σ?AεG O # O 4 G
= σ?AεG O # O 3 G
.7 , #$*& 6 ! ( &# .7 2* ( #, . '#*8 $*& . &$&* $+< ' $! 0 !#+ (* ,'& + ' < σ?εG
$&$ '+'.$! #$$2* 1 = σPOP?AεG H .$

,7%! *& 6 ! + &$.7 ! + & 0 '*

$*& #,7%! ( ! " & *& 6 ! + &$.7 ! + & 0 '* 5 0 .' ( &# $+0 '* 2* ρ
!4 1 = @? π!/εG ! = ρ B?BεG!/ ! = @? πεG! = ρ B?BεG!
!3 1 = @!? πεG B
! = ρ!?BεG ! = ρ?VεG B / !/ = @?\πεG B B / !/
#$. &$&* 9 #$( &.(+! 0 8' , *! ! = & , !$.*' !

& *& 6 ! + &$.7 ! +

$*& (! $ *& 6 ! + &$.7 ! + & '& * *! 0 .' ( &# $+'&+2* λ !( ."'
= λ?AπεG! ! = λ?AπεG '& ! H .$ = λ?AπεG '& !G?!

5 – Le dipôle électrostatique
$&$ ' $.7 , +'.$! #$$2* .!++, ! *& ( ,L' +'.$! #$$2*

+6& $ &
,L' +'.$! #$$2* = #"#$% ( A .7 ! # , &.$* ''# ,, #+ # 2 $H2 2 4 G ,'.+ # ! #, .$0 &$ & A
, &$# $ $'' 2* = A #$$!%# , $$( 0 &$$*$# '# *$! # ( #$&. # 2* ')& . &# (%! !
&$(* ( ,L' 1 = 2 &

A $&$ '+'.$! #$$2* .!++, ! ' ( ,L' < ! &( ( #$&.

#$' '*( $θ = 5
2 ,. # θ !
= = = (' !(! ( ?!
π εG π εG !/ π εG !/

B 7 , +'.$! #$
#$$2* .!++< ! &( ( #$&.
A , . #θ , # &θ B ! !
= = !H θ =
π εG !B π εG !B π εG !B
7 ,# , *! θ = G5 θ = π?A5 θ = π 1 . # &$( # , # $ &# ( $# ( *##5 . ! ! * θ #$&*' & . # , &$#

& # ( .7 , $#*!6 . # +2* , $&$ ''#

2* $ & ( # ' & # ( .7 , 1 ! = λ # &/θ
2* $ & ( # #*!6. # +2* , $&$ ''# 1 !/= β . #θ < ! &( ( #$&.

B
 @D

( ,L' +'.$! #$$2* ( &# *& .7 , +'.$! #$$2* *& 6 !

$*& ( ,L' ! ( ,'.+( &# *& .7 , +'.$! #$$2* *& 6 ! G & #)&$+! ## *: 66$# ( G #*! ' ( ,L'
=2 G 2 G= . &$! (* ( ,L' *& 0 $## . &#$&$
*,' = &# 8' ( A 6 !. # ,, #+ # 2* &)&$, # ' T (! $ ().$ &

:$= ∧ G ( ! ,(

')+2* '8! 5 :$= A , # $ &# ()

+2* '8!
& ! , $&$ '' (* ( ,L' 1 = G ( ! ,(
')
+.7 '' (* ( ,L'5 & , *!! . &# (+! ! ' ,'*, !$(* $ ,# $ & ,,! : $ & 2*)*& .7 , :$!&
2* '. &2* #$*& 6 ! !#2*)'&)#$, # *& 6 ! 5 $2*)& & $ &$. ,$5 ' !+#*'$&$ ( # 6 !. # : !.+ # #*!
' ( ,L' &)#$,'*# &*'' '" ( &. ! &$$ & $(+,'. &$(* . &$! ()& !$ (* ( ,L'
D& ( ,L' #$. ! .$+! #+, ! # & &$( , ' !

,,'. $ &#

&$( ,L' ! ( # '+.*'#

&$( ,L' ! , ! & &$
D& '+.*' , ##%( *& &$( ,L' ! , ! & &$5 * #$, ' ! 5 '!#2* ' 8 !". &$! ( # .7 ! # &+ $0 #
&)#$, # . &6 &(* 0 .' 8 !". &$! ( # .7 ! # , # $0 #
&$: 1 '+.*'# #" +$! 2* # WA5 W : 1 W ' . ! ' #$,'*# +'.$! &+ $62* W 5 WA
W ' = 5GB Q = ( 8 " = ?B G A]
8 &$( ,L' ! &(* $5 , '! # 8 '$+
& ,'. *& '+.*' & & , ' ! ( &# *& .7 , +'.$! #$$2* :$+! *!5 '# .7 ! # , # $0 # #*8 ## &$( #
6 !. # ( &# ' # &# (* .7 ,5 $&( # 2* '# .7 ! # &+ $0 # #*8 ## &$( # 6 !. # & # &# &0 !# # 8 !". &$! #
( # .7 ! # H $ & # ! &$,'*# . &6 &(*# '+.*' # , '! # ' ,, ! E$*& &$( , ' ! &(* $1
= α εG 6 ! *' , ! 2* α B #$( ')!(! (* 0 '* () *& '+.*'

A W"(! $$ & ()
*& & # '0 $$ &
& ,'. *& & ( &# *& # '0 &$, ' ! 5 . $ & #)&$ *! ( # '+.*'# (* # '0 &$ & ( $2*)'# # '0 $ '
# '0 &$ #$') *5 & ( $2*)'#)
7"(! $ &# ' .7 , .!++ , ! ') &5 '# '+.*'# ()
*& # '0 &$, ' ! $&( &$<
#)' & ! ' '& ( # ' & # ( .7 , $< # (+,'. ! 0 !# '# ' & # ( .7 , ,'*# &$&# # '!#2*)''# # &$
. &0 & 8' &$ ! &$+#

BA
 @D

1 – Le champ magnétostatique
& #)&$+! ## *: ,7+& %& # &(+, &( &$# (* $ ,# .7 , &+$2* #$ ,, '+.7 , &+$ #$$2*

C $# :,+! &$*:

.$ & &+$2* #*8 , ! *& &$

&$& $*! '= &+$$ * :"( &+$2* ( 6! C B
D& &$ $$! ' 6!5 ' . 8 '$5 ' & .M ' $. !$ &# ( '*!# '' # , ! : 1 . ! C 5 5 - * 9 , # CA B
# &$# &$! ## &$5 ')&$! .$ & , *0 &$T$! # $ $$! .$0 5 # $!+,*'# 0 *# . # ,7+& %& # # &$( $#
&+$2* #
> *## ' = &$ ''& + '8! ( # # ! $$ &# & ( $*$ &$5 '' #)! &$ ( &# *& ( ! .$ & ,! 0 '+ + 5
,! .7 ( ' ( ! .$ & (* ,L' & !( + ! ,7 2* $$ ! &$$ & &( 2* 2* ' !! #$ < ')! & (
,7+& %& # &+$2* # & , *$. &# (+! ! ' !! . *& &$2* .!+ *& .7 , &+$#$$2*
):$!+ $+( ') * '' 2* , &$ ( &# ' ( ! .$ & 0 # & ( . '' (* ,L' !( #$ ,, '+ ,L' !( ( ') &$
)*$! #$ ,, '+ ,L' *( A ,L'# ( &$2* # # ! , *## &$$ *K*!# 9 A ,L'# ,, #+# #)$$! &$$ *K*!#
1 ,L' !( + ! ,7 2* ( ' !! . !! #, &( < # & ,L' *( &+$2*
8 *## ' , ! $( . ! .$+! # ! & $ *$, &$( ')#, . ' ( ! .$ & $')&$&# $+( # ,7+& %& # &+$2* #
2* # ,! (* # &$ & . # , &$# & ( $2*)& . # , &$# !% & *& .7 , &+$ #$$2* 5 ( ( ! .$ & = . '' (
') * '' &# 1 &$&# $+ 2* &( ' 6!+2* &. ()#.''$ & ( ' ) * '' &$+

D& . &(*.$*! , !. *!* , ! *& . *! &$. &$&* .!++ *& .7 , ( &$' # &# (+, &( (* # &# (* . *! &$
!#$(

A .$ &# &+$2* # #*8 # , ! *& .!.* $, !. *!* , ! *& . *! &$. &$&*

.$ & ()
*& &$#*! *& $! &Y & ( .!.* $
:,+! &. ( ,'. &$ & D '# 8 !! * # $& *0 &$5 !$7 & ' &$< # ,! ,! ( ! .$ &
# &# ( (+,'. &$(+, &( (* # &# (* . *! &$ $(* # &# (
8 .$ & ()
*& .!.* $, !. *!* , ! *& . *! &$#*! *& $! &Y & ( .!.* $, !. *!* , ! *&
. *! &$
*: . &(*.$*!# 6'6 ! # , !. *!*# , ! ( # . *! &$# ( T # &# #)$$! &$
. &(*.$*! , !. *!* , ! .!+ *& .7 , &+$ #$$2* 2* : !. # # 66$# #*! ' . &(*.$*! , !. *!*
, ! A5 $ &0 !# &$
( ,'. 1 D& $! &Y & +'+ &$ ! ( .!.* $ 6'6 ! ! &$+ . ! .$+! #+ , ! ' 0 .$*! ( ! &$+
!8 $! ! &$. ' .!.* $5 , !. *!* , ! *& . *! &$()&$&# $+ 5 $,'.+( &# *& .7 , &+$#$$2* >
→
#*8 $' 6 ! +'+ &$ ! 1 ( = ( ∧
1 (5. 5 #$$ *K*!# ( &# ' # &# (* . *! &$ &( , . &0 &$ &#

B .$ &# &+$2* # #*8 # , ! *& 6 #. * ( , !$.*'# .7 ! + # & *0 &$

D& 6 #. * ( , !$.*'# .7 ! + # & *0 &$ #$(+0 +, ! *& &$ & = 2 ∧ 5
Q #$' 0 $## ( ' , !$.*' ( &# *& !+6+! &$ ''+ *: # *!. # (* .7 ,

+6& $ & (* .7 , &+$ #$$2*

& ,!+# &. () &$#5 * ( .!.* $# , !. *!*# , ! ( # . *! &$# . &$&*#5 ')#, . &0 ! && &$ .2* !$ (
& *0 ''# ,! ,! +$+# 2* # &$ # # & +0 ( &. , ! ( # 8 *## '# * ( # $! &Y &# ( .!.* $# , !. *!*# , ! ( #
. *! &$# # 66$# # &$(+.! $, ! *& ! &( *! 0 .$! ''5 ' .7 , &+$ #$$2* 9
( ! .$ & = . '' ()*& * '' &$+ 5 ,'.+ * , &$. &# (+!+
# &# = ( ') * ''
):,+! &. &$! 2* ' . && ## &. '. ' (* .7 , > ( &# *& !+ & ( ')#, . #*66$, *! (+.! ! '# 66$#
&+$2* # 2* #)
" ,! (* # &$ & &) , # 8 # & ( &# . . # '< ( (+.! ! '# # *!. # ( 6Y & (+$ ''+
.7 , &+$2* #$(+6& < , !$! ( '):,! ## & ( ' 6 !. ( ! &$O 1 = 2 ∧
1 0 .$*! #$*& ,# *( 0 .$*! #$ & $#'#
# .7 ,# *#* '# &$( # &$&# $+# 2* 0 &$( A G S - .7 ,$!! #$! < 2* '2* # $#'#

BB
 @D

$7+ !% ( #*, !, # $ & #),,'2* *: .7 ,# &+$ #$$2* #

# # *!. # (* .7 , &+$ #$$2*

♦ &$# , * +$*( +# . ! & & . && E$, # ():,! ## & (
♦ .!.* $# , !. *!*# , ! ( # . *! &$# . &$&*# !+& 0 &$5 & & #)&$+! ## 2*)*: .7 ,# &+$ #$$2* # .!++#
, ! ( # .!* $# , !. *!*# , ! ( # . *! &$# . &$&*#

. *! &$+'.$! 2*
( = ( = (/2?($ =ρ ! 0 ! . *!# +'.$! .&+$2*

A &$&# $+(* . *! &$

)&$&# $+ (* . *! &$< $! 0 !# *& # .$ & (* . &(*.$*! #$' .7 ! '+8! 2* 2* $! 0 !# ( &# ' # &#
, # $6()! &$$ & , ! *& $+( $ ,#
= ( #$( &.' 6'*: ( < $! 0 !#

B *$! ( #$! 8*$ & ( . *! &$

' 0 '* 2* . &$ &$'# .7 ! # 8 '# #$( $!%# 6 8' +, ## *!5 & , *$T$! &+< (+.! ! ' ( #$! 8*$ &
( . *! &$. *& ( #$! 8*$ & #*!6.2* ( . *! &$ & (+6& $ '!# ' 0 .$*! ( &# $+( . *! &$#*!6.2* 1
#= σ 5 Q σ #$' ( &# $+#*!6.2* ( .7 ! # 8 '#
& #= 5 Q #$') +, ## *! ( ' ( #$! 8*$ & ( . *! &$ $!%# 6 8'
$' )&$&# $+(* . *! &$< $! 0 !# *& # .$ & (* . &(*.$*!
= ( = Γ # (!

( > $ $ 0 !$

# ()
*& .!.* $6'6 !
$*& .!.* $6'6 ! ! &$+5 , !. *!* , ! *& . *! &$. &$&* ()&$&# $+ $*& +'+ &$( .!.* $ * , &$
5 ( '& * *! ( 5 ! &$+( &# ' T # &# 2* ' .!.* $ .!.* $6'6 ! .!+ & *& , &$ ' .7 , 1
→
µG ( ∧
=
π !/

Q µG #$' , ! + 8 '$+ &+$2* (* 0 ( µG = π G N W

1 εG µG ./=
1 ( = µG ? π ( ∧ ? B #$' . &$! 8*$ & $7+ $2* ( ') +'+ &$( .!.* $( * .7 , '8 '
& & , *$, # . &# (+! ! ( . ' .7 , &+$ #$$2* .!++, ! '
)+'+ &$( .!.* $( . ! . $+'+ &$(
.!.* $&): #$ , # &(+, &( &$(* ! #$ (* .!.* $

A # ()
*& ( #$! 8*$ & 0 '* 2* ( . *! &$# . &$&*#
& ( . *! &$= . *!8 $& &$ & .7 .*& ( # # , &$# < ' & # ( .7 , ( & !+ +$8'5 . # &$'#
$! K.$ ! # " && # ( # , !$*!# ( .7 ! 8'
*8 ( . *! &$= #*!6 . & &(!+ , ! '# ' & # ( . *! &$#),,*" &$#*! *& . &$*! 6! +
$*& $*8 ( . *! &$+'+ &$ ! # ' & # ( . *! &$#),,* &$#*! ' . &$*! 6! +()*& #*!6. +'+ &$ !
( $( 5 ( &# ' # &# ()! &$$ & (* . &(*.$*!
(τ = ( Q (τ = ( ( #$*& 0 '* +'+ &$ !
& . &# (%! *& $*8 ( .7 ,+'+ &$ ! . *& .!.* $6'6 !
µG (τ ∧
>! 65 & 1 =
π !/

: ,'# ( . '.*'# ( .7 ,# &+$ #$$2* #

# (* 6'! .$' & &6&

&. &. , ! . '.*'! ' .7 , &+$ #$$2* .!++, ! *& 6'! .$' & ( '& * *! 6& , !. *!* , ! *&
. *! &$. &$&* ()&$&# $+ . &# (+! $ &# ( #" 9 . '.*'# &.'1 = µG # & αA # & α θ ? π! 5 &
& $&$α = !5 7 *$ $αA = !5 8 # *! *& 6' &6& 5 = µG θ ? A π !
# ' & # ( .7 ,# &$( # . !.'# . &$!+# #*! ' 6' $( &# ( # ,'&# * 6'
4 G 1 !% ' ( ' & (! $ 2* # 6!

B
 @D

A +6& $ & ( ') ,%!

) ,%! #$')&$&# $+ () *& . *! &$. &$&* 2* #$ &$&* ( &# A . &(*.$*!# ! .$' & # &6& #5 , ! ''%'#5
( #$&$# ( ( &# ' 0 ( 5 2* ,! (* $ &$! *: *& 6 !. ( A G N , ! %$! ( '& * *!
( 2* .)#$. !! .$

B 7 ,.!++, ! *& #, ! .!.*' ! #*! # & :

= µG ? A # &Bα O Qα = 5
*! *& 8 8 & ,'$ . , !$&$ #, ! # .!.*' ! # ( ! " & 5 & *! #*! '): ( ' 8 8 &
= µG ? A # &Bα O

7 ,.!++#*! '): ()
*& # '+& `( .!.*' !
= µG ?A . # α . # αA Q α = 5 $α = 5 A
!%# # *0 &$5 & , # & = ?
= µG & ? A . # α . # αA
# (* # '+& `( '& 1 #$' & ( # :$!+ $+# $< ')&$+! *!5 = µG & O

S (%' (* # '+& `( &6&

" +$! # H &0 ! &$# → ∀ < ' )&$+! *!5 = >O ! !
& &$! ! 2* & 6 $5 #$*& 6 ! < ')&$+! *! (* # ' +& `( &6& 1 = µG & O
(%' (* # '+& `( &6& (+.! $' #$!*.$*! (* .7 ,.!++, ! *& # '+& `( ''& +!+ '' & ( # # :$!+ $+#

2 – Topographie du champ magnétique

, .$! # &+$2* #
& # *, *(! ( ' ' '' ( 6! #*! ,'2* ,'& & ' ,'. ( &# ' .7 , .!++, ! *& &$ * *& .!.* $
, !. *!* , ! *& . *! &$. &$&* # ! &# ( ' '' ( ## & &$*& 6 *! ,, '+ #, .$! &+$2* #, .$!
#$. &#$$*+( ' & # 2* # &$'# ' & # (* .7 , $+! '#+ , ! '# ! &# ( ' ''
&& $+! '# 2* 2* '2* # ' & # ( &# *& ,'& , !$.*' ! # ! &# ( ' '' #)! &$&$( &# ' .7 , 1
'# #) &$&$ $# . , !$&$. ( # , $$# 8 *## '#

, .$! # ( 2* '2* # &$#

♦ &$(! $1
♦ &$ & D 1 ( &# ')&$! 6! ( '
) &$5 '# ' & # ( .7 ,# &$ 5 . 2* &( 2* *& .7 , *& 6 !

, .$! # .!++# , ! ( # .!* $# , !. *!*# , ! ( # . *! &$# . &$&*#

♦ C'! .$' & 1 '# ' & # ( .7 , # &$( # . !.'# . &$!+# #*! ' 6' &$! ! &$ *: ' & # (* .7 ,
+'.$! #$$2* 2* ( 0 ! &$< , !$! ( # # *!. # (* .7 , $2* & # &$K # ( # . *!8 # 6! + #5 '# ' & # (*
.7 , &+$ #$$2* # &$( # . *!8 # 6! + # 2* #)&! *'&$ *$ *! ( # # *!. # (* .7 ,
♦ , ! .!.*' !
♦ > 8 & '& * * # '+& `(
♦ > 8 & ( W ' 7 '$O '# A 8 8 & # # &$, !. *!* # , ! ( # . *! &$# ( T # &# $( T &$&# $+

BS
 @D

3 – Circulation et flux du champ magnétostatique

!.*'$ & (* .7 , &+$ #$$2*

: ,' ( . '.*'
C'! .$' &

A 7+ !% () ,%!
.!.*'$ & (* .7 , *& . *!8 6! + Γ #$+ ' * ,! (* $( µG , ! ')&$&# $+
&+$#$$2* ' '& ()
$ $' $! 0 !# &$$ *$ #*!6 . #),,*" &$#*! Γ Γ ( = µG &$
&$ #$+ '< ' ( 6 6+! &. ( # &$&# $+# &$+! *! # < Γ &'.+ # , ! Γ 2* $! 0 !# &$ ( &# ' # &# , # $6 $(
. ''# 2* $! 0 !# &$ ( &# ' # &# &+ $6
$7+ !% () ,%! ! ' < # # # *!. # '# . *! &$# 9 'K* ' T !L' 2* ' $7+ !% ( *## &
+'.$! #$$2* ', ! $( . '.*'! '!#2* ' ( #$! 8*$ & ,!+# &$ 8 *. *,( #" +$! #
&# ' . # ()*& ( #$! 8*$ & 0 '* 2* ( . *! &$1 Γ ( = µG ( 5 Q #$*& #*!6 . 2* '. &2*
#),,*" &$#*! Γ
!2* 1 & +'.$! #$$2* 5 Γ ( = Γ ( = G #$*& .7 ,. &# !0 $6 &)& #$, # *&

C'*: (* .7 , &+$ #$$2*

&$! (*.$ &

, ! .!.*' ! $*& $*8 ( .7 ,(): O5 ( # .$ & .!.*' ! ( ! " & ! O
):,+! &. &$! 2* π !/O > O = .$

A 6'*: (* .7 , #$. &# !0 $6

$*& #*!6. #),,*" &$#*! *& . &$*! ! &$+Γ 6'*: ( < $! 0 !# #$
Φ= ( & Z 8 !5 Z8
& ( $$! 2* #$*& .7 ,< 6'*: . &# !0 $65 ' 6' *: ( < $! 0 !# $ *$ #*!6. 6! + #$&*'
' & (+. *' 2* ' 6'*: (* .7 , < $! 0 !# *& #*!6. *0 !$ & (+, &( 2* (* . &$*! #*! '2* '#),,*
. $$ #*!6 . $*& $*8 ( .7 ,2* '. &2* &$A . &$ *!# Γ $ΓA
& 1 Φ = ΦA = Φ 1 6'*: ' '& (* $*8 ( .7 ,
*! *& .7 ,< 6'*: . &# !0 $65 *& $*8 ( .7 , $! &#, !$ *& T 6'*: $ *$ * '& (* $*8 → &

4 – Champ magnétostatique de quelques distrib. de courants

# +$7 ( # ( . '.*'
' ( #$! 8 ( . *! &$,!+# &$ 8 *. *,( #" +$! # $()&0 ! &$#5 & *$'# ! ' $7+ !% () ,%!
& &5 & *$'# ' ' ( > $ e 0 !$5 $ & ## ! $ *K*!# ( (+$! & ! ' ( ! .$ & ( ,! ( #
. &# (+! $ &# ( #" +$! 5 . 2* , ! $$! ()
+0 $! ' . '.*'( # B . !( &&+ #

: ,'# ( . '.*'

&(*.$*!# ."'&(! 2* # &6& #

# (* 6' &6&
= µG ? A π ! θ

8 # (* . &(*.$*! ."'&(! 2* &6& ,' &

!≥ = µG ? A π ! θ !≤ = µG ! ? A π / θ
#$. &$&*

BV
 @D

. # (* . &(*.$*! ."'&(! 2* &6& .! *:

!4 = µG ? A π ! θ !3 =G
#*8 $*& ( #. &$&* $+< ' $! 0 !#+ ( ' #*!6 . . &(*.$! . 5 + ' < µG K
# && !

A ,, ( . *! &$,'&
= # O µG K# " ?A # =K
# : #$! 8 = ,'& : "
( #. &$&* $+ #$( µG # ∧ O

B '+& `( &6&
= µG & O < ')&$+! *! = < '):$+! *!

5 – Dipôle magnétique
&$( , ' ! &+$2* * &$ &+$2*
$*& .!.* $+'.$! 2* ,'& , !. *!* , ! *& . *! &$. &$&* ()&$&# $+ $() !
&$ &+$2* ( . .!.* $ #$ =
# &# ( & (+, &( , # ( ')! &$$ & (* . &(*.$*!5 '& (+, &( 2* (* # &# (* . *! &$

,L' &+$2*
,L' &+$2* = ( #$! 8 ( . *! &$. &$&* ( &$ &+$2* ≠ 5 ( &$'# ( # &$#*,, #+ # , $$#

7 , &+$2* .!++< ! &( ( #$&. , ! *& ( ,L' &+$2*

, ! # & ( # ' & # ( .7 , $ , *! ( # ( ,L'# +'.$! #$$2* # $ &+$2* # 1 < 6 8' ( #$&. 5 '#
' & # ( .7 , # &$$!%# ( 66+! &$#5 # < ! &( ( #$&. 5 ''# # ! ## 8'&$8 *. *, 1 & , *!! $(+ &$! !
2*)''# # &$ ( &$2* #
µG A . # θ
= >! H >θ θ Q >! =
π
!
!B
µG #&θ
$ >θ =
π !B
( ,L' #$( &# ' ,'& " O5 $# & ! &$$ & &( 2* :
): ( ' #, ! θ = G 5 & ! $! *0 ' ! '$ & $! *0+ < , !$! ( ' ' ( > $e
*! ' 0 !$1
µG
=
Aπ OB

.$ &# #*8 # , ! *& ( ,L' &+$2*

( ,L' &+$2* #$,'.+( &# *& .7 , :$+! *! *& 6 ! < ')
+.7 '' (* ( ,L'
+#*'$&$ ( # 6 !. # ( ,'. 1 &*''
&$( # 6 !. # ( ,'. 1 = ∧ (
& ! , $&$ '' 1 =

BN
 @D @D

1 – Propagation de la lumière
* %! $ 8K$# '* & *:
,, # $ & 1 # *!. # ( '* %! ?. !,# +.' !+#

# ' *: ( ,! , $&
D& ' * $! &#, ! &$' ## , ## ! ' '* %! 0 ( 5 !5 * * ! , #5 0 !! D& ' * , 2* & ' ## , #
$! 0 !# ! ' '* %! D& ' * $! &#'*.( 8# !8 *& , !$ ( ' '* %! 2*)'! Y $ $' ## , ## ! ')*$! , !$
& ' ( 66*# &$( &# $ *$# '# ( ! .$ &# 0 !! (+, '5 , , ! . '2*

,! , $ & ! .$' & ( ' '* %!

:,+! &.
D& .*0 . &$& &$( ') * 0 .( ' 6'* ! #.+& , ! $()8# !0 ! *& ! " & '# ! &# ') !5 ' , *## %! ( .!
& #*#, &# & , ! $( ! ,'. ! ' 6'* ! #.+&

A ! &.,
&# ' 0 ( $( &# '# ' *: $! &#, ! &$# $7 %& #5 ' '* %! # ,! , & ' & (! $

B $ & ( ! " & '* & *:

# (! $# 2* . !! #, &( &$< ' $! K.$ ! ( ' '* %! # &$ ,, '+ # ! " &# '* & *:

# 6 #. *: '* & *:

+6& $ &
D& 6 #. * '* & *: #$*& &# 8' ( ! " &# '* & *:

A # 6 #. *: '* & *:
& ( #$& * B $", # ( 6 #. *: '* & *: 1 6 #. * ( 0 ! &$5 6 #. * , ! ''%' * ."'&(! 2* 5 $6 #. *
. &0 ! &$

,'+ &$#

#, .$ &(*'$ ! ( ' '* %!

+&+! '$+#
D& 6 #. * '* & *: #$. ! .$+! #+, ! ' ,* ## &. '* & *# 2*)'$! &#, !$ $, ! # & $*! #, .$! ' $$ A
. ! .$+! #$2* #)&$!,!%$ 8 & < , !$! ()*& ( #.! ,$ & &(*'$ ! ( ' '* %!
&( +. & 2* 1 ,! , $ & () *& # & '( &# *& ' * $+! ' . !( " $5: = " $ :?.5G ' # & ' #$
&$! $&*5 .)#$ < ( ! #)'# ! ,! (* $,+! ( 2* &$5 '" +$8'## &$( &# ' ' * ( ,! , $ & () *&
&(
λ = . = .? ν
'* %! & .7! $2* , *$#)&$!,!+$! . *& &( +'.$! &+$2* ( ,+! ( (+$! &+ '' &)
, # 8 # & () *& ' * $+! ', *! # ,! , ! # ! &( *!# 2* # ,! , &$# &$'# .7 ,# $ *! *&
&( & .7! $2* # ,! , &$#* 0 &$'): ( # :5 '*! ,'$*( # $# *# ' 6 ! 1
# $5G = . # ω$ → # $5: = . # ω$ Aπ:?λ Q .= B G\ #
* %! 0 # 8' 1 GG & ≤ λ ≤ \GG &
: * ( , !. ,$ & ( ') R ' #$ *$*! ( SVG & # O & # ( (+$.$ &# 5 5 > # .7 0 *.7 &$'! &$
>C1 D ,* # ,* # γ WC1 ,* # ! (

B\
 @D @D

8 $*! ( # # *!. #
*!. # < #, .$! # ( ! # * ( 8 &( # = 0 , *!# $ 2* # ! # * '+.*' ! # 8 &( # # *# 8 ## # ,! ## &#5
:.$+ # # $, ! .7 *66 # $, ! (+.7 ! :1W ! #5 !
*!. # < #, .$! # . &$&*# = # '( * '2* ( , !$+< $!%# 7 *$ $ ,+! $*! &. &( #. &$ ),!%# ' (%' (*
! " && &$(* . !,# & ! 6 . *!# ( #,+ 5 *& . !,# , !$+< *& $ ,+! $*! ( &&+ + $*& '* %! . &#$$*+
()*& #*, !, # $ & & .7! $2* . , !$&$$ *$# '# '& * *!# ()&(
= # *!. # 2* # &$ & .7! $2* # : 1 W VBB &

. &( . ,$2* ()
*& ' * $! &#, ! &$
&# *& ' * ()&( . & & ≥ 5 0 = .? &
# & (+.! $2* &( λ .! $ → 0 .! $2* &( λ .! $ 00 '$3 0! *
)#$< ')! & (* ,7+& %& ( ( #, !# & , ! *& ,! # & = 5G , *! ') ! $& = A5 A , *! ' ( &$
'*# & #$ ! &(5 ,'*# ' ' * #$( $!+6! & &$

A $ ( 0 '( $+( ' ,! , $ & ! .$' &

'*& &7 %&
&# *& ' * $! &#, ! &$& & 7 %& ' '* %! #)&.*!0 $$ *!& # . &. 0 $+ 0 !# '# O & # ()&( .
.! ## &$ ,,'. $ & 1 ! #

8 7+& %& ( ( 66! .$ &

!#2*)& .7 !.7 < # '! *& ! " & '* & *: & ( &* &$' '! * *! ( ' 6&$5 & 8$ &$ ,!%# ' 6&$ *&
6 #. * 2* ( 0 ! 9 . $$ ( 0 ! &. #$(* * ,7+& %& ( ( 66! .$ &5 2* ,, ! E$'!#2* ' '! *! ( '
6&$ #$( ')!(! ( ! &( *! ( ' '& * *! ()&( ( # '* %! # & .7! $2* # *$'#+ #
,$2* + +$! 2* = +$*( ( ' !.7 ( ! " &# '* & *: ( &# ( # ' *: 7 %& # $$! &#, ! &$# '#
! " &# '* & *: #)
" ,! , &$ & ' & (! $

B]
 @D @D

2 – Lois de Snell–Descartes
# #*!6. # &0 # + # # &$, ' #
( ,$! = #*!6. ( #+, ! $ & &$! A ' *: 7 %& # $$! &#, ! &$# ,'&5 #,7+! 2*
! ! = #*!6. , ' 5 ! . *0 !$ ()
*& &. (+,L$ +$''2* !+6'+.7 ## &$
#"#$% ( ,$! 2* = #"#$% . &#$$*+*& 2* &$( ( ,$! #
#"#$% . $( ,$! 2* = #"#$% . &#$$*+( ! !#5 $+0 &$* '' &$( ( ,$! #
&# '# ! # && &$#5 ')&( . ,$2* & #$. &#$&$ & $! 0 '' ( &. 0 .*& '* %! & .7! $2*

7+& %& ( !+6': &

!+6': & = .7 & &$( ( ! .$ & 2* #*8 $' '* %! 2* &( '' ! &. &$! *& #*!6. , '
#( #. !$# 1
' 1 5 $ # &$. ,'& ! # A ' 1 ')& ' ()&.( &. = ')& ' ( !+6': & !
:,+! &. ( # A 8 * # → $ & ()8K$!+ ' $() 0 !$* '' 1
D& ! ! ,'& ( && () *& 8K$!+ '*& 0 !$* '' #" +$! 2* ( ')8K$, ! ! ,, !$ * ,'& (* ! !
" &# . &0 ! &$# & *& , &$> & &$!. ' *& ! ! 1
D& ! ! ,'& ( && () *& 8K$0 !$* '*& !+ '' #" +$! 2* ( ')8K$, ! ! ,, !$ * ,'& (* ! !
8K$!+ '' = 8K$, ! '2* ', ## &$ 66.$0 &$'# ! " &# &.( &$#
8K$0 !$* '= 8K$, ! '2* ''# ,! '& &$# ( # ! " &# '* & *: , ## &$
&$ !+ '= , &$!+ '' &$ $$ &$, ! '# ! " &# # !$&$(* #"#$% ,$2*
&$ 0 !$* '= , &$ $$ &$, ! '# ,! '& &$# ( # ! " &# + ! &$#
! &., (* ! $ *! &0 !# ( ' '* %! 1 $! K$ + +$! 2* #* 0 , ! ' '* %! #$ &(+, &( &$(* # &# (
,! , $&

7+& %& ( !+6! .$ &

,7+& %& ( !+6! .$ &

:,+! &.

A #'#( & '' #. !$#

+6& $ &#
&A 4 & 5 ' ' * A #$( $,'*# !+6! & &$2* ' '* 1 & ' ()&.( &. A 1 & ' ( !+6! .$ &
1 & ' ( (+0 $ & = A
8 #( & '' #. !$#
' 1 5 5 # &$. ,'& ! # A ' 1 & # & = &A # & A
@* &( ' '* %! ,+&%$! ( &# *& ' * ,'*# !+6! & &$5 '
' # ! ,,! .7 ( ' & ! '5 $ &0 !# &$

B +6! .$ & ' $ $!+6': & $ $'

+6! .$ & ' $
&A 4 & → A 3 *! = : = π?A → A = A : = Λ 1 & ' ( !+6! .$ & ' $
& %! +&+! '5 # & Λ = & &?& :

8 +6': & $ $'

&A 3 & → A 4 *! A = A : = π?A → = := Λ
):,+! &. &$! 2* # 4 Λ5 $*$ ' '* %! #$ &$%! &$!+6'+.7 & ( $2*)'" !+6': & $ $'

&#$!*.$ & ( # ! " &# !+6'+.7 $!+6! .$+

" & !+6'+.7 1 & $! . *& ( . !.' 5! ! 2* '. &2* ! &$+0 !# 9 $f g= 5! ∩

f g)= 5! ∩ ' , !, &( .*' ! < , ## &$, ! '!#5 = )

" & !+6! .$+1 & $! . ( *: ( . !.'# 5! & $ 5 ! &A ! 2* '. &2* ! &$+# 0 !# )9 & ,! '&

f g= 5! & ∩ f@g= 5 ! &A ∩ ' , ! ''%' < , ## &$, ! '!#5 = @

G
 @D @D

,,'. $ & 1 ' ,! #

+6& $ &
!# = ( %(! ()& ' 6 ! + ( ')## . $ & ( A
( ,$! # ,'&# ! 0 !! $0 !! ! 2* . &#$$* &$'#
6 . # *$'# (* ,! #

A +0 $ &

)& ' ( (+0 $ & #$ ')& ' 2* 6 $' ! " &

+ ! &$ 0 .' ! " & &.( &$

!#2* ' ! " & + ! &$ : #$5 ' (+0 $ & # 6 $

$ *K*!# 0 !# ' 8 #

B '$ &# 6 &( &$'# (* ,! #

#& =&#&!
# & )= & # & ! ) -( #
= ! H! )
= H ) *! '# , $$# & '#5 = &

! $ &# ( 0 .&
*! *& ,! # ( &&+5 6:+5 & (+, &( ( λ λ * &$5 & ( &* 5 ! * &$5 ! )( &* 5 )( &* 5
( &* &.'1 ' (+0 $ & * &$ # λ ( &* # ! ( $ &# 0 '$$# # ! &$,'*# (+0 + # 2* '# ! ( $ &#
! * # 7+& %& ( ( #, !# &

S &( $ & ()
+ ! &.
'6 *$! ∈ Λ5 Λ ∩ Λ5 H Λ 5 # Λ #$'
)& ' ( !+6! .$ & ' $ 1 Λ = !.# & &
4 AΛ5 '" !+6': & $ $'
*& ! " & ! ## !$5 '6 *$2* ! ∈
*! 2*) Λ5 Λ $ 3 AΛ
&.'*# & 1 " & + ! &$, *! G ≤ ≤ ]G^ 0 .# & G = & # & Λ

V ! $&( 0 .
( ( ) .# .# !)
( = H( = . # ). # ! '#*66$( ( 66+! &. ! B ! '$ &#
H
#$ :$!+ ', *! = )= A +'0 ! * . !!+5 $$! ( # # &/5 (+0 ',, !5 6.$! # !
)#$*& & * ( & +$*( &$'# A . # ' $# ! = Λ $! = Λ
H
#& A
& '!# ! = ! )= A $& = ( &. & , *$ #*! ! & ( . $$ 6 Y &
#& A

D$'# $ & ( # ' # ( #. !$# ( &# '# ' *: ()&.( 0 ! 8'

! K$()*& ! " & '* & *: ( &# *& ' * #$! $6+1 ' ! " & 8'2* , * < , * 0 !# '# O & # ()&( . # ,'*# +'0+ #
& *& ' * $! &#, ! &$$'2* & O #$*& 6 &.$ & (+.! ## &$ '*& &7 %& 5 ' ! " & '* & *: #
. *!8 $$*!& # . &. 0 $+0 !# '# O & # ()&( . # ,'*# +'0+ # :,'2* ' 6 ! $ & ( # ! # ,! ## &
. &#$&$5 2* &( * &$5 ') ! # ( '* = ( &.$&( 0 !# ' . , !$ &$(* 0 ( ( &.& (+.! $
& ! #5 ' '* %! ! #$ ( &# &6!$ '' , *! (* 0 ( 9 '' ,!+6%! ''! '&$ &$
 @D @D

3 – Stigmatisme et aplanétisme
# $ 8K$# !+ '# * 0 !$* '#
8K$!+ '' = 8K$, ! '2* ', ## &$ 66.$0 &$'# ! " &# &.( &$#
8K$0 !$* '= 8K$, ! '2* ''# ,! '& &$# ( # ! " &# '* & *: , ## &$
&$ !+ '= , &$!+ '' &$ $$ &$, ! '# ! " &# # !$&$(* #"#$% ,$2*
&$ 0 !$* '= , &$ $$ &$, ! '# ,! '& &$# ( # ! " &# + ! &$#
# ()
*& #"#$% ( ,$! 2* 1 # 0 !$* ''# $ 8K$# !+ '# # &$(* T .L$+
# ()
*& #"#$% . $( ,$! 2* 1 # !+ ''# $ 8K$# !+ '# # &$(* T .L$+

D& #"#$% ,$2* #$! *! # &$#$ $2* # $ *$! " & , ## &$, ! *& , &$ 8K$ 5 !+ ' * 0 !$* '5 , ## 5
,!%# 0 ! $! 0 !#+' #"#$% 5 , ! *& , &$ )5 !+ ' * 0 !$* ' ) #$ '!# ,, '+') ( $ )# &$. &K* *+#

*! *& #"#$% ,$2* ! *! # &$#$ $2* , ##+( &$*& : ( #" +$! '): ,$2* 5 & ( ! 2*)' #$
,'&+$2* # ') ( $ *$ 8K$ > ,'& $ !$7 & '< '): ,$2* #$,'& $ !$7 & ' < '):
#! " &#'* & *: & # &$& !!T$+#5& !+6! .$+#'!#2*U'#$! 0 !# &$'U (U
*& 8K$ &$! 'AGGG

! !,'&
) ()
*& , &$ 8K$, !*& ! !,'& : #$ 1 '' #$#" +$!2* (* , &$, !! ,, !$ * ,'& (* !!
! ! #$! *! # &$#$ $2* 5 $ ,'&+$2*

#(*( ,$! ,'&

( ,$! ,'& &)#$, ##$ $2* 5 ## ')& ' ()&.( &. #$#*66# &$, $$5 & , *$. &#(+! !2*)'"
#$ $# ,,! .7+ '$ & ( . &K* # &1
#. &( $ &#( 0 '( $+ ( . $$ ! '$ & ! " &#, * &.'&+##*! '): H ! " &#,! .7 #( '): # &$ ,, '+#
I. &( $ &#( *##I9 $( &#. #. &( $ &#5'" + ' &$ ,'&+$# ,,! .7+

! !##,7+!2* #

+6& $ &
D& ! !#,7+!2* #$*& . '$$ #,7+!2* !+6'+.7 ## &$
→ ! !.! *:5 * . &. 0 h ! !8 8+ * . &0 :
+6& $ & (* . &$! (* ! ! = . &$! ( ' #,7%! 5( '): ,$2* 5 $(* # $

A #$ $# (* ! !#,7+!2*
,!%#!+6': & #*!' ! !( #! " &# &.( &$# ##*#()
*& , &$ 8K$ 2.25 '&)
" , #. &0 ! &. & *& , &$
*& 2* → ' ! !#,7+!2* &)#$, ##$ $2*

B $ $# ! *! *: * . &$! $ * # $
'#! " &# &.( &$#, ## &$, !'#, &$# * 5'#! " &#! , ## &$, ! * $ # &$( *: '*!,! ,!

$ $# ,,! .7+#*!'): ,$2*

1 1 2
'$ & ( ##&*#→ + = cos α Q α = 5
CA ' CA CS
& # ' $ <( #! " &#, * &.'&+#5 & , *$6 ! '),,! : $ & . #α =
& ,! $2* 5'6 *$2* '#! " &# &.( &$#6! ,, &$' ! !,!%#( ( ,7!
! '$ & ( . &K* # & #$0 '8' , *!'#A ! !##,7+!2* #

S C " ! $( #$&. 6 . '

*$! " & &.( &$, ## &$, !' 6 " !,!&., ' 8K$5(+6& , ! = ?A5 #$!+6'+.7 , ! ''%' &$<'):
*$6 #. * ( ! " &# &.( &$#, ! ''%'#< '): ,$2* , ## , ! C ,!%#!+6': & )#$( &. *## ' 6 " !
,!&., ' = ()
*& , &$<')&6& #*!'):
#$&. 6 . ' 16= = ± ?A ! &. = ?6 & * ( ,$! δ
$6# &$# &$( # ! &( *!# '+8!2* # &+ $6#, *!*& ! !. &. 0
A
 @D @D

V ,'&+$#
! !#,7+!2* +$&$ ,,! : $0 &$#$ $2* , *!'#, &$#( '): 5 '')#$+ ' &$, *!'#, &$#
* 0 #& ( '): ! $$ & 5 >! 65 & ,,! : &$5'" *## ,'&+$# ,,! .7+
#( # 8K$#( &#' ,'& !$7 & '<'): ,$2* , ## &$, !C1' ,'& 6 . ' > ) #$*& 6 " !# . &( !
()
*& , &$#$*+<')&6& 9&0 !# &$5$ *$6 #. * ( ! " &#, ! ''%'#5&.'&+#() *& & ' θ , !! ,, !$<
'): ,$2* 5. &0 ! &$ * 6 " !# . &( ! ()&.'& # & θ5 Q $& θ = C>)
? ?A
# '6 *$ *## 2* θ # $, $$1! " & , * &.'&+

N &#$!*.$ & ( # #( &#'),,! : $ &( *##

W", $7%# #1 &( $ &#( *## ! " &#, * &.'&+##*!'): 5 $,! .7 #( '): 9 $ $# ,,! .7+, *!'#
, &$#( '): $ * 0 #& ( '): 5 $+ ' &$ ,'&+$# ,,! .7 ( ,7!
,!+# &$$ & ( # ! !##,7+!2* #( &#'#. &( $ &#( *##1 $
% '#1
• *$! " & &.( &$, ## &$, !' . &$! ! 0 &$#*!'* T ,!%#!+6': &
• *$! " & 6! ,, &$' ! !#*!' # $# !+6'+.7 $#" +$!2* &$, !! ,, !$<'): ,$2*
• *$! " & &.( &$5, ! ''%' <'): ,$2* 5, ## , !' 6 " ! ,!%#!+6': &5 $!+.,! 2* &$
&#$!*.$ & ( ') ()
*& , &$ ( '): ,$2* 1, *!$! *0 !' , #$ & ( ') ( # &#, ## !, !'
! '$ & ( . &K* # &5 & *$'# ' ,! ,!+$+ ( '),'&+$# ,,! .7+ & .7 #$*& 8K$ ,'& < '):
,$2* & . &#$!* $') ( <') ( ( #! " &#, !$.*' !#
#, !$.*' !() *& 8K$ ( &#' ,'& 6 . '1'#! " &#!+6'+.7 ## &$, ! ''%'# &$! *: 9') ( > #$<
')&6&
#()*& 8K$<' )&6& 1 #$( &#' ,'& 6 . '9>) #$' 6 " !# . &( !
! .+(* ! " & !+6'+.7 . !! #, &( &$<*& &.( &$2* '. &2* 1A +$7 ( #
• ! " & . *, ' ,'& 6 . ' * 6" !# . &( ! 8K$> *#'#! " &# &.( &$#, ## &$, !> # !+6'+.7 ## &$
, ! ''%' &$ &$! *:→ ! " &
• *$6 #. * ( ! " &#, ! ''%'# &$! *: # !+6'+.7 $ & , ## &$, !' T 6 " !# . &( ! → >)

\ '$ &#( . &K* # & $ ! &( ## &$( &#'),,! : $ &( *##

'$ &#( . &K* # &
0 . ! & * . &$! 1 ! &$$ &( &#' # &#( ' ,! , $ & ( ' '* %! &.( &$

0 . ! & *# $1 ( #

0 . ! & * 6 " !1 C ! *' ( [$ &

( &. $ )# &$(* T .L$+( C

8 ! &( ## &$

! &( ## &$γ #$, !(+6& $ &

γ 4G 1 (! $ , !! ,, !$<')8K$ PγP 4 1 ,'*# ! &( 2* ')8K$
γ 3G 1 ! &0 !#+ , !! ,, !$<')8K$ PγP 3 1 ,'*#, $$ 2* ')8K$
CA ' SA' FA ' f
γ= =− =− =−
CA SA f FA
#! '$ &#+$8' ## &$0 '8'#∀ ' , #$ & ( ')8K$, !! ,, !$ * ! ! $∀ ' $", ( ! ! . &. 0 *. &0 :

] ! !,'& . . #, !$.*' !(* ! !#,7+!2*

& ! $! *0 γ = H ∞
$C# &$! K$+#<') & ! # && #*!' # $

B
 @D @D

4 – Lentilles minces sphériques

+6& $ &
D& '&$'' #,7+!2* #$*& 8'.( $%! 7 %& $$! &#, ! &$ ' $+ , !A ( ,$! #( &$')
*& * &# #$
#,7+!2* &$''#<8 !(# &. # . &0 ! &$# 18. &0 : 9,'& . &0 : 9 +& #2* . &0 ! &$
&$''#<8 !(#+, # ( 0 ! &$# 18. &. 0 9,'& . &. 0 9 +& #2* ( 0 ! &$
*!*& '&$'' ,'& . &0 : 5' #$,!+6+! 8' 2* ' '* %! 6! ,, (* .L$+. &0 : ,$2* A
&$ $ A '#. &$! #( ##,7%! #5 $ A '*!#! " &#5 $ $ A '*!## $#5 $ = A
D& '&$'' #,7+!2* #$( $ &. # 33 5 33 A $ 33 A '!# - A = 1. &$! ,$2* ( ' '&$''

0 &$ #()
*& ! !#*!*& '&$'' 1 , #()8 !! $ &#.7! $2* #
, (#,'*#6 8'

$ $# $ ,'&+$#
& 8# !0 , !'):,+! &. 2*)'" #$ $# ,,! .7+ $ ,'&+#$ ,,! .7+( &#'#. &( $ &#( *##
) #$! &0 !#+

! ,!+$+#( #'&$''# &. #( &#'#. &( $ &#( *##

&$! ,$2*
*!$*$ '&$''5 ' : #$ *& , &$( '): ,$2* $'2*) *& ! " & , ## &$, !. , &$& # $, #(+0+ &#'
. #( #'&$''# &. #5. ! " & &)#$, #(+. '+ , &$ #$ ,, '+' . &$! ,$2* ( ' '&$''

A C"! $ 8K$
C " !,!&., ' = , !*& '&$'' ()*& , &$<')&6& #*!'):
C " !,!&., ' 8K$= , &$( '): ,$2* 2* , *! *& , &$<')&6& #*!'):
#'&$''# &$ & . , !$ &$#" +$!2* , ! ! ,, !$ * . &$! ,$2* ( &. '#A 6 " !#,!&., *: # &$
#" +$!2* # '&$'' #$. &0 ! &$ ⇔ #A 6 " !## &$!+ '#
#$&. 6 . ' 1 6)= ) 6)4 G⇔ '&$'' . &0 ! &$
! &. 1 = ?6) & * ( ,$! δ
'& 6 . ' ? 8K$ 1,'& !$7 & '< '): , ## &$, !' 6 " !,!&., ' ? 8K$ #, &$#(
. #,'&#5 *$! #2* C $C)5# &$ ,, '+#6 " !## . &( ! #

&#$!*.$ &( # #( &#'#. &($ &#( *##

% '#( . &#$!*.$ &

• *$! " & , ## &$, ! $! 0 !# ' '&$'' # &#(+0 $ & & (+. '
• *$! " & &.( &$, ! ''%' <'): ,$2* I, ## I, !C)
• *$! " & &.( &$, ## &$, !C! ## !$, ! ''%' <'
): ,$2*
: ,' ( . &#$!*.$ & 1*$'# $ & ( ' ,! ,!+$+(),'&+$# ,,! .7+

A #, !$.*' !#
) ()
*& 8K$( &#' ,'& 6 . ' 8K$ #$<')&6& ) ()
*& 8K$<')&6& #$( &#' ,'& 6 . '

B &#$!*.$ & (* ! " & $! &# #, *!*& ! " & &.( &$2* '. &2*
+$7 ( 1 ! " & . *, ' ,'& 6 . ' 8K$ & > > ( && ' (! .$ & (* ! " & + ! &$
A +$7 ( 1 ! " & , ! ''%' , ## &$, ! . *, ' ,'& 6 . ' & > ) ! " & + ! &$, ## , !> )

'$ &#( . &K* # & $ ! &( ## &$

0 . ! & * . &$! ,$2*

1 1 1 A'
B' OA'
− + = γ= = ( #$! & '#7 $7+$2* #
OA OA' f ' AB OA
 @D @D

A 0 . ! & # *:6 " !#

A'
B' F' A' f
F'
A'.FA = −f ² ! '$ &( [$& γ= =− =−
AB f' FA
! .$+!#$2* #( ') &6 &.$ &( ' , #$ & ( ')8K$

∞ 3 :3 AP6P AP6P3:3 P6P P6P3:3G G3:3P6P P6P3:3AP6P AP6P3:3H3H∞∞

&$''? ! ! + '' + '' !$* '' + '' + '' + ''
. &0 ! &$ ! &0 !#+ ! &0 !#+ (! $ (! $ (! $ (! $
, $$ ! &( ! &( , $$ , $$ , $$
&$''? ! ! !$* '' !$* '' !$* '' + '' !$* '' !$* ''
( 0 ! &$ (! $ (! $ (! $ (! $ ! &0 !#+ ! &0 !#+
, $$ , $$ , $$ ! &( ! &( , $$

Q := *

• ## *'#, #$ &#, *! 0 ! *& ,'*# ! &( 2* ')8K$. !! #, &( &$ *: O & #,! .7 #(* 6 " !
8K$

• ## *'#, #$ &#, *! 0 !*& ! &0 !#+ #$()

T$! 5, !! ,, !$ * 6 " ! 8K$5( &#' ( & 2* &
. &$ &$, #' '&$''? ! !

• D& #"#$% . &0 ! &$& , *$( && !*& 0!$* '' 2* # ')8K$ #$K*#$ 0 &$. '* .

• D& #"#$% ( 0 ! &$& , *$( && !*& !+ '' 2* # ')8K$# $! *0 K*#$ ,!%#. '* .

+#* +( #6 ! *'#<# 0 !
*$ #$ & #*! '+8!2* 5 ! &$+( &#' # &#( ' ,! , $ & ( ' '* %! &.( &$

! ! " # $% &
&%" ' ( ' #
'
γ ) ) γ
' ' '

γ ) ) ) γ ) )