Isidorus Hispalensis De etymologiarum libri XX

Liber III DE
QUATUOR DISCI LI!IS "ATHE"ATICIS

rae#atio De arit$meti%a I& DE 'OCA(ULO ARITH"ETICAE DISCI LI!AE II& DE AUCTORI(US EIUS III& QUID SIT !U"ERUS I'& QUID RAESTE!T !U"ERI '& DE RI"A DI'ISIO!E ARIU" ET I! ARIU" 'I& DE SECU!DA DI'ISIO!E TOTIUS !U"ERI 'II& DE TERTIA DI'ISIO!E TOTIUS !U"ERI 'III& DE DI))ERE!TIA ARITH"ETICAE* +EO"ETRIAE ET "USICAE IX& QUOT !U"ERI I!)I!ITI EXISTU!T De geometria X& DE I!'E!TORI(US +EO"ETRIAE ET 'OCA(ULO EIUS XI& DE QUADRI ERTITA DI'ISIO!E +EO"ETRIAE XII& DE )I+URIS +EO"ETRIAE XIII& DE !U"ERIS +EO"ETRIAE ,XI'& EX OSITIO )I+URARU" I!)RA SCRI TARU"De musi%a X'& DE "USICA ET EIUS !O"I!E X'I& DE I!'E!TORI(US EIUS X'II& QUID OSSIT "USICA X'III& DE TRI(US ARTI(US

"USICAE XIX& DE TRI)OR"I "USICAE DI'ISIO!E XX& DE RI"A DI'ISIO!E "USICAE* QUAE HAR"O!ICA DICITUR XXI& DE SECU!DA DI'ISIO!E* QUAE OR+A!ICA DICITUR XXII& DE TERTIA DI'ISIO!E* QUAE R.TH"ICA !U!CU ATUR XXIII& DE !U"ERIS "USICIS De astronomia XXI'& DE ASTRO!O"IAE !O"I!E XX'& DE I!'E!TORI(US EIUS XX'I& DE I!STITUTORI(US EIUS XX'II& DE DI))ERE!TIA ASTRO!O"IAE ET ASTROLO+IAE XX'III& DE ASTRO!O"IAE RATIO!E XXIX& DE "U!DO ET EIUS !O"I!E XXX& DE )OR"A "U!DI XXXI& DE CAELO ET EIUS !O"I!E XXXII& DE S HAERAE CAELESTIS SITU XXXIII& DE EIUSDE" S HAERAE "OTU XXXI'& DE EIUSDE" S HAERAE CURSU XXX'& DE CELERITATE CAELI XXX'I& DE AXE CAELI XXX'II& DE CAELESTI(US OLIS XXX'III& DE CARDI!I(US CAELI XXXIX& DE CO!'EXIS CAELI XL& DE IA!UIS CAELI XLI& DE +E"I!A )ACIE CAELI XLII& DE QUATTUOR ARTI(US CAELI XLIII& DE HE"IS HAERIIS XLI'& DE QUI!QUE CIRCULIS CAELI

XL'& DE /ODIACO CIRCULO XL'I& DE CA!DIDO CIRCULO XL'II& DE "A+!ITUDI!E SOLIS XL'III& DE "A+!ITUDI!E LU!AE XLIX& DE !ATURA SOLIS L& DE CURSU SOLIS LI& DE E))ECTU SOLIS LII& DE ITI!ERE SOLIS LIII& DE LU"I!E LU!AE LI'& DE )OR"IS LU!AE L'& DE I!TERLU!IO LU!AE L'I& DE CURSU LU!AE L'II& DE 'ICI!ITATE LU!AE AD TERRAS L'III& DE ECLI SI SOLIS LIX& DE ECLI SI LU!AE LX& DE DI))ERE!TIA STELLARU" SIDERU"* ET ASTRORU" LXI& DE LU"I!E STELLARU" LXII& DE STELLARU" SITU LXIII& DE STELLARU" CURSU LXI'& DE 'ARIO CURSU STELLARU" LX'& DE STELLARU" I!TER'ALLIS LX'I& DE CIRCULARI !U"ERO STELLARU" LX'II& DE STELLIS LA!ETIS LX'III& DE RAECEDE!TIA ET A!TE+RADATIO!E STELLARU" LXIX& DE RE"OTIO!E 'EL RETRO+RADATIO!E STELLARU" LXX& DE STATU STELLARU" LXXI& DE !O"I!I(US STELLARU"* QUI(US EX CAUSIS !O"I!A ACCE ERU!T

rae#atio
"ATHE"ATICA Latine di%itur do%trinalis s%ientia* 0uae abstra%tam %onsiderat 0uantitatem& Abstra%ta enim 0uantitas est* 0uam intelle%tu a materia separantes 1el ab aliis a%%identibus* ut est par* inpar* 1el ab aliis $uius%emodi in sola ratio%inatione tra%tamus& Cuius spe%ies sunt 0uattuor2 id est Arit$meti%a* "usi%a* +eometria et Astronomia& Arit$meti%a est dis%iplina 0uantitatis numerabilis se%undum se& "usi%a est dis%iplina 0uae de numeris lo0uitur* 0ui in1eniuntur in sonis& +eometria est dis%iplina magnitudinis et #ormarum& Astronomia est dis%iplina 0uae %ursus %aelestium siderum at0ue #iguras %ontemplatur omnes at0ue $abitudines stellarum& Quas dis%iplinas dein%eps paulo latius indi%amus* ut earum %ausae %onpetenter possint ostendi& De arit$meti%a Caput I& DE 'OCA(ULO ARITH"ETICAE DISCI LI!AE& ,3- Arit$meti%a est dis%iplina numerorum& +rae%i enim numerum ari0mon di%unt& Quam s%riptores sae%ularium litterarum inter dis%iplinas mat$emati%as ideo primam esse 1oluerunt* 0uoniam ipsa ut sit nullam aliam indiget dis%iplinam& ,4- "usi%a autem et +eometria et Astronomia* 0uae se0uuntur* ut sint at0ue subsistant istius egent au5ilium& Caput II& DE AUCTORI(US EIUS& ,3- !umeri dis%iplinam apud +rae%os primum yt$agoram autumant %ons%ripsisse* a% deinde a !i%oma%$o di##usius esse dispositam6 0uam apud Latinos primus Apuleius* deinde (oetius transtulerunt& Caput III& QUID SIT !U"ERUS& ,3- !umerus autem est multitudo e5 unitatibus %onstituta& !am unum semen numeri esse* non numerum& !umero nummus nomen dedit* et a sui #re0uentatione 1o%abulum indidit& Unus a +rae%o nomen tra$it6 +rae%i enim unum ena di%unt2 si% duo et tres* 0uos illi duo et tria appellant& ,4- Quattuor 1ero a #igura 0uadrata nomen sumpserunt& Quin0ue autem non se%undum naturam* sed se%undum pla%itum 1oluntatis 1o%abulum a%%eperunt ab eo* 0ui numeris nomina indidit& Se5 autem et septem a +rae%o 1eniunt& ,7- In multis enim nominibus 0uae in +rae%o aspirationem $abent* nos pro aspiratione S ponimus& Inde est pro e5 se5* ,et- pro epta septem* si%ut pro $erpillo $erba serpillum& O%to 1ero per translationem* si%ut illi et nos2 ita illi ennea* nos no1em2 illi de8a* nos de%em& ,9- Di%ti autem de%em a +rae%a etymologia* eo 0uod ligent et %oniungant in#ra ia%entes numeros& !am desmo' %oniungere 1el ligare apud eos di%itur& orro 1iginti di%ti 0uod sint de%em bis geniti* ' pro ( littera posita& Triginta* 0uod a ternario denario gignantur2 si% us0ue ad nonaginta& ,:- Centum 1ero 1o%ati a %ant$o* 0uod est %ir%ulum6 du%enti a duo %entum& Si% et reli0ui us0ue ad mille& "ille autem a multitudine* unde et militia* 0uasi multitia2 inde et milia* 0uae +rae%i mutata littera myriada 1o%ant& Caput I'& QUID RAESTE!T !U"ERI& ,3- Ratio numerorum %ontemnenda non est& In multis enim san%tarum s%ripturarum lo%is 0uantum mysterium $abent elu%et& !on enim #rustra in laudibus Dei di%tum est ;Sap& 33*43<2 =Omnia in mensura et numero et pondere #e%isti&> ,4- Senarius nam0ue ,numerus- 0ui partibus suis per#e%tus est* per#e%tionem mundi 0uadam numeri ,sui- signi#i%atione de%larat& Similiter et 0uadraginta dies* 0uibus "oyses et Helias et ipse Dominus ieiuna1erunt* sine numerorum %ognitione non intelleguntur& ,7- Si% et alii in s%ripturis sa%ris numeri e5istunt* 0uorum #iguras nonnisi noti $uius artis s%ientiae sol1ere possunt& Datum est etiam nobis e5 ali0ua parte sub numerorum %onsistere dis%iplina* 0uando $oras per eam di%imus* 0uando de mensuum %urri%ulo disputamus* 0uando spatium anni redeuntis agnos%imus& ,9- er numerum si0uidem ne %on#undamur instruimur& Tolle numerum in rebus omnibus* et omnia pereunt& Adime sae%ulo %onputum* et %un%ta ignorantia %ae%a %onple%titur* ne% di##erri potest a %eteris animalibus* 0ui %al%uli nes%iunt rationem& Caput '& DE RI"A DI'ISIO!E ARIU" ET I! ARIU"& ,3- !umerus di1iditur in ,$is- paribus et inparibus& ar numerus di1iditur in $is2 pariter par* pariter inpar* et inpariter par& Inpar numerus di1iditur in $is2 primum et simplum* se%undum et %onpositum* tertium

medio%rem6 0ui 0uodammodo primus et in%ompositus est* alio 1ero modo se%undus et %onpositus est& ,4- ar numerus est* 0ui in duabus ae0uis partibus di1idi potest* ut II* I' et 'III& Inpar 1ero numerus est* 0ui di1idi ae0uis partibus ne0uit* uno medio 1el de#i%iente 1el superante* ut III* '* 'II* IX et reli0ui& ,7- ariter par numerus est* 0ui se%undum parem numerum pariter di1iditur* 0uous0ue ad indi1isibilem per1eniat unitatem6 ut puta LXI' $abet medietate XXXII* $i% autem X'I* X'I 1ero 'III* o%tonarius I'* 0uaternarius II* binarius unum* 0ui singularis indi1isibilis est& ,9- ariter inpar est* 0ui in partes ae0uas re%ipit se%tionem* sed partes eius mo5 indisse%abiles permanent* ut 'I* X et XXX'III* L& "o5 enim $un% numerum di1ideris* in%urris in numerum 0uem se%are non possis& ,:- Inpariter par numerus est* %uius partes etiam di1idi possunt* sed us0ue ad unitatem non per1eniunt* ut XXI'& Hi enim in medietatem di1isi XII #a%iunt rursum0ue in aliam medietatem 'I* deinde in aliam tres6 et ultra di1isionem non re%ipit se%tio illa* sed ante unitatem in1enitur terminus* 0uem se%are non possis& ,?- Inpariter inpar est* 0ui ab inpari numero inpariter mensuratur* ut XX'* XLIX6 0ui dum sint inpares numeri* ab inparibus etiam partibus di1iduntur* ut septies septeni XLIX et 0uin0uies 0uini XX'& Inparium numerorum alii simpli%es sunt* alii %onpositi* alii medio%res& ,@- Simpli%es sunt* 0ui nullam aliam partem $abent nisi solam unitatem* ut ternarius solam tertiam* et 0uinarius solam 0uintam* et septenarius solam septimam& His enim una pars sola est& Conpositi sunt* 0ui non solum unitate metiuntur* sed etiam alieno numero pro%reantur* ut no1em* X' et XXI& Di%imus enim ter terni* et septies terni* ter 0uini* et 0uin0uies 0uini& ,A- "edio%res numeri sunt* 0ui 0uodammodo simpli%es et in%onpositi esse 1identur* alio 1ero modo et %onpositi6 ,ut- 1erbi gratia* no1em ad XX' dum %onparatus #uerit* primus est et in%onpositus* 0uia non $abet %ommunem numerum nisi solum monadi%um2 ad 0uinde%im 1ero si %onparatus #uerit* se%undus est et %ompositus* 0uoniam inest illi %ommunis numerus praeter monadi%um* id est ternarius numerus6 0ui;a< no1em mensurat ter terni* et 0uinde%im ter 0uini& ,B- Item parium numerorum alii sunt super#lui* alii diminuti1i* alii per#e%ti& Super#lui sunt* 0uorum partes simul du%tae plenitudinem suam e5%edunt* ut puta duodenarius& Habet enim partes 0uin0ue2 duode%imam* 0uod est unum6 se5tam* 0uod duo6 0uartam* 0uod tria6 tertiam* 0uod 0uattuor6 dimidiam* 0uod se5& Unum enim et duo* et tria* et 0uattuor* et se5 simul du%ta X'I #a%iunt et longe a duodenario e5%edunt2 si% et alii similes plurimi* ut duode1i%esimus* et multi tales& ,3C- Diminuti1i numeri sunt* 0ui partibus suis %omputati minorem summam e##i%iunt* utputa denarius* %uius partes sunt tres2 de%ima* 0uod est unum6 0uinta* 0uod duo6 dimidia* 0uod 0uin0ue& Unum enim et duo et 0uin0ue simul du%ta o%tonarium #a%iunt* longe a denario minorem& Similis est $ui% o%tonarius* 1el alii plurimi 0ui in partes reda%ti in#ra %onsistunt& ,33- er#e%tus numerus est* 0ui suis partibus adinpletur* ut senarius6 $abet enim tres partes* se5tam* tertiam* ,et- dimidiam2 se5ta eius unum est* tertia duo* dimidia tres& Hae% partes in summam du%tae* id est unum et duo et tria simul eundem %onsummant per#i%iunt0ue senarium& Sunt autem per#e%ti numeri intra denarium 'I* intra %entenarium XX'III* intra millenarium CCCCXC'I& Caput 'I& DE SECU!DA DI'ISIO!E TOTIUS !U"ERI& ,3- Omnis numerus ;3< aut se%undum se %onsideratur* ;4< aut ad ali0uid& ;3< Iste di1iditur si%2 alii enim sunt ae0uales* alii inae0uales& ;4< Iste di1iditur si%2 alii sunt maiores* alii sunt minores& "aiores di1iduntur si%2 multipli%es* superparti%ulares* superpartientes* multipli%es superparti%ulares* multipli%es superpartientes& "inores di1iduntur si%2 submultipli%es* subsuperparti%ulares* subsuperpartientes* submultipli%es subsuperparti%ulares* submultipli%es subsuperpartientes& ,4- er se numerus est* 0ui sine relatione ali0ua di%itur* ut III& I'& '& 'I* et %eteri similes& Ad ali0uid numerus est* 0ui relati1e ad alios %onparatur6 ut 1erbi gratia I' ad II dum %onparatus #uerit* duple5 di%itur ,et multiple5-* 'I ad III* 'III ad I'* X ad '6 et iterum III ad unum triple5* 'I ad II* IX ad III et %eteri& ,7- Ae0uales numeri di%untur* 0ui se%undum 0uantitatem ae0uales sunt* ut 1erbi gratia II ad II* III ad III* X ad X* C ad C& Inae0uales numeri sunt* 0ui ad in1i%em %onparati inae0ualitatem demonstrant* ut III ad II* I' ad III* ' ad I'* X ad 'I6 et uni1ersaliter maior minori aut minor maiori $uiusmodi dum %onparatus #uerit* inae0ualis di%itur& ,9- "aior numerus est* 0ui $abet in se illum minorem numerum* ad 0uem %onparatur* et ali0uid plus6 ut 1erbi gratia 0uinarius numerus trinario numero #ortior est* eo 0uod $abet 0uinarius numerus in se trinarium numerum et alias partes eius duas* et reli0ui tales& ,:- ,"inor numerus est* 0ui %ontinetur a maiori* ad 0uem %onparatur* %um ali0ua parte sui* ut ternarius ad 0uinarium& Continetur enim ab eo %um duabus partibus suis&- "ultiple5 numerus est* 0ui $abet in se minorem numerum bis* aut ter* aut 0uater* aut multipli%iter6 ut 1erbi gratia II ad unum dum %onparati #uerint* duple5 est6 III ad unum* triple56 I' 0uadruple5* et reli0ui& ,?- E%ontra submultiple5 numerus est* 0ui intra multipli%em %ontinetur bis* aut ter* aut 0uater* aut multipli%iter6 ut 1erbi gratia unus a II bis %ontinetur* a III ter* a I' 0uater* a ' 0uin0uies* et ab aliis multipli%iter& ,@- Superparti%ularis numerus est* dum #ortior %ontinet intra se in#eriorem numerum* %ir%a 0uem %onparatur* similiter et unam partem eius6 ut 1erbi gratia III ad II dum %onparati #uerint* %ontinent intra se II et alium unum* 0ui media pars est duorum6 I' ad III dum %onparati #uerint* %ontinent in se III* et alium unum* 0ui est tertia pars trium& Iterum ' ad I' dum %onparati #uerint* $abent in se 0uaternarium numerum* et alium unum* 0ui 0uarta pars esse di%itur 0uaternarii numeri* et %eteri tales& ,A- Superpartiens numerus est* 0ui in se in#eriorem numerum totum %ontinet* et super $o% alteras partes eius II* aut III* aut I'* aut '* aut alias6 ut 1erbi gratia ' ad III dum %onparati #uerint* $abent in se 0uinarius

numerus trinarium* et super $o% alias partes eius II6 'II ad I' dum %onparati #uerint* $abent in se I'* et alias III partes eius6 IX ad ' dum %onparati #uerint* $abent in se '* et alias I' partes eius& ,B- Subsuperpartiens numerus est* 0ui %ontinetur in numero superpartienti %um ali0uibus partibus suis duabus aut tribus aut pluribus6 ,ut- 1erbi gratia III %ontinentur a ' %um aliis II partibus suis6 ' a IX %um I' partibus suis& ,3CSubsuperparti%ularis numerus est minor* 0ui %ontinetur in #ortiori numero %um alia una parte sua* aut media* aut tertia* aut 0uarta* aut 0uinta6 ut 1erbi gratia II ad III* III ad I'* I' ad '* et %eteri& ,33- "ultiple5 superparti%ularis numerus est* 0ui* dum %onparatus ad in#eriorem sibi numerum #uerit* %ontinet in se totum in#eriorem numerum multipli%iter %um ali0ua parte eius6 ut 1erbi gratia ' ad II dum %onparati #uerint* %ontinent in se bis II* I'* et unam partem eius6 IX ad I' dum %onparati #uerint* %ontinent in se bis I'* 'III* et unam partem eius& ,34- ,Submultiple5 ,sub-superparti%ularis numerus est 0ui* dum ad #ortiorem sibi numerum %onparatus #uerit* %ontinetur ab eo multipli%iter %um alia una parte sua6 ut 1erbi gratia II ad ' dum %onparati #uerint* %ontinentur ab eo bis %um una parte sua&- "ultiple5 superpartionalis numerus est* 0ui dum %onparatus ad in#eriorem sibi numerum #uerit* %ontinet eum multipli%iter %um aliis partibus eius6 ut 1erbi gratia 'III ad III dum %onparati #uerint* %ontinent in se bis III* %um aliis II partibus eius6 XI' ad 'I dum %onparati #uerint* %ontinent intra se bis 'I %um aliis II partibus eius6 ,X'I ad 'II dum %onparati #uerint* %ontinent eum bis %um aliis II partibus eius6 XXI ad IX dum %onparati #uerint* %ontinent intra se bis IX %um aliis III partibus eius-& ,37- Submultiple5 superpartionalis numerus est* 0ui dum ad #ortiorem sibi %onparatus #uerit* %ontinetur ab eo multipli%iter %um ali0uibus partibus suis6 ut 1erbi gratia III ad 'III %ontinentur bis %um II partibus suis6 I' ad XI %ontinentur bis %um III partibus suis& Caput 'II& DE TERTIA DI'ISIO!E TOTIUS !U"ERI& ,3- !umeri ;3< aut dis%reti sunt* ;4< aut %ontinentes& Iste di1iditur si%2 ;3< lineales* ;4< super#i%iosi* ;7< solidi& Dis%retus numerus est* 0ui a dis%retis monadibus %ontinetur* ut 1erbi gratia III& I'& '& 'I& et reli0ui& ,4Continens numerus est* 0ui %oniun%tis monadibus %ontinetur6 ,ut- 1erbi gratia ternarius numerus in magnitudine intellegatur* id est in linea* aut spatium aut solidum di%itur %ontinens2 similiter 0uaternarius et 0uinarius numeri& ,7- Linealis numerus est* 0ui in%$oans a monade linealiter s%ribitur us0ue ad in#initum& Unde alp$a ponitur pro designatione linearum* 0uoniam $ae% littera unum signi#i%at apud +rae%os ;se0uitur #igura<& ,9- Super#i%ialis numerus est* 0ui non solum longitudine* sed et latitudine %ontinetur* ut trigonus* 0uadratus* 0uin0ueangulus 1el %ir%ulatus numeri* et %eteri* 0ui semper in plano pede* id est super#i%ie %ontinentur& Trigonus numerus est ita ;se0& #igura<& Quadratus numerus est ita ;se0& #igura<& Quin0ueangulus ita ;se0& #igura<& ,:- Cir%ularis numerus est ita* 0ui dum similiter multipli%atus #uerit* a se in%$oans ad se %on1ertitur* ut 1erbi gratia 0uin0uies 0uini XX'* ita ;se0& #igura<& Solidus numerus est* 0ui longitudine et latitudine 1el altitudine %ontinetur* ut sunt pyramides* 0ui in modum #lammae %onsurgunt* ita ;se0& #igura<& ,?- Cubus* ut sunt tesserae* ita ;se0& #igura<& Sp$aerae* 0uibus est ae0ualis undi0ue rotunditas* ita ;se0& #igura<& Sp$aeri%us autem numerus est* 0ui a %ir%ulato numero multipli%atus a se in%$oat et in se %on1ertitur& Quin0uies 0uini XX'& Hi% %ir%ulus dum in se ipsum multipli%atus #uerit* #a%it sp$aeram* id est 0uin0uies XX' CXX'& Caput 'III& DE DI))ERE!TIA ARITH"ETICAE* +EO"ETRIAE ET "USICAE& ,3- Inter Arit$meti%am ,autem- et +eometriam et "usi%am $o% interest* ut media in1enias& In Arit$meti%a primo si% 0uaeris& Coniungis e5trema* et di1idis* et #a%is medium2 utputa #a% e5trema esse 'I et XII* simul iungis et #a%iunt X et 'III2 partiris media et #a%is IX* 0uod est analogi%um arit$meti%ae* ut medius 0uot monadibus superat primum* $is superetur ab e5tremo& Superant enim IX 'I tribus monadibus* $is superatur a XII& ,4- Se%undum geometriam 1ero ita 0uaeris& E5trema multipli%ata tantum #a%iunt* 0uantum et media dupli%ata* utputa 'I et XII multipli%ata #a%ient septuagies dipondius* media 'III et IX multipli%ata tantundem #a%iunt& ,7- Se%undum musi%am ita2 Qua parte superat medius primum* eadem parte superatur medius ab e5tremo& Utputa 'I et 'III6 duabus partibus superant* 0uae duae partes tertia media* 'II,I-* superatur ab ultima nona& Caput IX& QUOT !U"ERI I!)I!ITI EXISTU!T& ,3- !umeros autem in#initos esse %ertissimum est* 0uoniam in 0uo%um0ue numero #inem #a%iendum puta1eris* idem ipse non di%o uno addito augeri* sed 0uamlibet sit magnus* et 0uamlibet ingentem multitudinem %ontinens* in ipsa ratione at0ue s%ientia numerorum non solum dupli%ari* 1erum etiam multipli%ari potest& ,4Ita 1ero suis 0uis0ue numerus proprietatibus terminatur* ut nullus eorum par esse %ui%um0ue alteri possit& Ergo et dispares inter se at0ue di1ersi sunt* et singuli 0ui0ue #initi sunt* et omnes in#initi sunt&

De geometria Caput X& DE I!'E!TORI(US +EO"ETRIAE ET 'OCA(ULO EIUS& ,3- +eometriae dis%iplina primum ab Aegyptiis reperta di%itur* 0uod* inundante !ilo et omnium possessionibus limo obdu%tis* initium terrae di1idendae per lineas et mensuras nomen arti dedit& Quae deinde longius a%umine sapientium pro#e%ta et maris et %aeli et aeris spatia metiuntur& ,4- !am pro1o%ati studio si% %oeperunt post terrae dimensionem et %aeli spatia 0uaerere2 0uanto inter1allo luna a terris* a luna sol ipse distaret* et us0ue ad 1erti%em %aeli 0uanta se mensura distenderet* si%0ue inter1alla ipsa %aeli orbis0ue ambitum per numerum stadiorum ratione probabili distin5erunt& ,7- Sed 0uia e5 terrae dimensione $ae% dis%iplina %oepit* e5 initio sui et nomen ser1a1it& !am geometria de terra et de mensura nun%upata est& Terra enim +rae%e g$ 1o%atur* metron mensura& Huius dis%iplinae ars %ontinet in se lineamenta* inter1alla* magnitudines et #iguras* et in #iguris dimensiones et numeros& Caput XI& DE QUADRI ERTITA DI'ISIO!E +EO"ETRIAE& ,3- +eometriae 0uadripertita di1isio est* in planum* in magnitudinem numerabilem* in magnitudinem rationalem* et in #iguras solidas& ,4- lanae #igurae sunt* 0uae longitudine et latitudine %ontinentur* 0uae sunt iu5ta latonem numero 0uin0ue& !umerabilis magnitudo est* 0uae numeris arit$meti%ae di1idi potest& ,7"agnitudines rationales sunt* 0uorum mensuram s%ire possumus* inrationales 1ero* 0uorum mensurae 0uantitas %ognita non $abetur& Caput XII& DE )I+URIS +EO"ETRIAE& ,3- )igurae solidae sunt* 0uae longitudine* latitudine et altitudine %ontinentur* ut est %ubus* %uius spe%ies 0uin0ue in plano& Quarum prima %ir%ulus est #igura plana* 0uae 1o%atur %ir%umdu%ta6 %uius in medio pun%tus est* 0uo %un%ta %on1ergunt* 0uod %entrum geometriae 1o%ant* Latini pun%tum %ir%uli nun%upant ;se0uitur #igura<& ,4- Quadrilatera #igura est in plano 0uadrata6 0uae sub 0uattuor re%tis lineis ia%et* ita ;se0& #igura<& Dianat$eton grammon #igura plana* ,ita- ;se0& #igura<& Ort$ogonium* id est re%tiangulum #igura plana& Est enim triangulum et $abet angulum re%tum ;se0& #igura<& Isopleuros #igura plana* re%ta et subter %onstituta ;se0& #igura<& ,7- Sp$aera est #igura in rotundum #ormata* partibus %un%tis ae0ualis ;se0& #igura<& Cubus est #igura propria solida* 0uae longitudine* latitudine et altitudine %ontinetur ;se0& #igura<& ,9- Cylindrus est #igura 0uadrata* $abens superius semi%ir%ulum ;se0& #igura<& ,:- Conon* #igura 0uae ab amplo in angustum #init* si%ut ort$ogonium ;se0& #igura<& ,?- yramis est #igura* 0uae in modum ignis ab amplo in a%umen %onsurgit6 ignis enim apud +rae%os UR appellatur ;se0& #igura<& ,@- Si%ut autem in#ra X omnis est numerus* ita intra $un% %ir%ulum omnium #igurarum %on%luditur ambitus ;se0& #igura<& rima autem #igura $uius artis pun%tus est* %uius pars nulla est& Se%unda linea* praeter latitudinem longitudo& Re%ta linea est* 0uae e5 ae0uo in suis pun%tis ia%et& Super#i%ies 1ero* 0uod longitudines et latitudines solas $abet& Super#i%iei 1ero #ines lineae sunt* 0uorum #ormae ideo in superioribus de%em #iguris positae non sunt* 0uia inter eas in1eniuntur& Caput XIII& DE !U"ERIS +EO"ETRIAE& ,3- !umeros autem se%undum +eometriam ita 0uaeris& E5trema 0uippe eius multipli%ata tantum #a%iunt* 0uantum et media dupli%ata2 utputa 'I et XII multipli%ata #a%iunt septuagies dipondius* media 'III et IX multipli%ata tantundem #a%iunt& ,Caput XI'& EX OSITIO )I+URARU" I!)RA SCRI TARU"& ,3- Alia ratio in motu stellarum similiter o%to #iguris %olligitur2 aut 0uod diametra sint aut 0uadrata aut trigona aut $e5agona aut asyndeta aut simul aut %ir%um#erens* id est super#erens aut super#ertur& Diametra sunt 0uando 0uin0ue signa intersunt& Tetragona* 0uando duo& He5agona* 0uando unum& Asyndeton* 0uando nullum& Simul* 0uando in eadem parti%ula sunt& Super#erens* 0uando super1enit aut a%tum #a%it& Super#ertur 0uando ante%edit& Trigona* 0uando tria media& ,4- Item se%undum rationem aliam sunt o%to di##erentiae* id est2 signum* partes* #ines* %on1entu* retrogradu an re%to itinere* latitudo et longitudo& ,7- Ratio interioris #ormae& osset $uius lo%i talis 0uaestio nas%i& Cum in ordine numeri prius 'III sint* $i% prius IX posuit* 0uoniam in ratione arit$meti%ae 1el geometriae plus sunt 'III 0uam IX& 'III enim %ubus est 1el solidum* id est %orpus 0uod plus in1enire non

potest& IX 1ero super#i%ies sunt* id est res 0uae plena non est* sed indigeat per#e%tionem& ,9- Hi% duo %ubi* id est duae soliditates* $o% modo in1eniuntur& Senarius primus per#e%tus est6 di1iditur enim paribus numeris si%2 se5ta per as6 in tertia per dupondios6 ter bini* se56 in dimidium* id est bis terni* se5& Aliud 0uod ita di1idas per pares numeros in1enies* 0uod a proposito %on1eniens sit& ,:- Inter primum in ordine* id est X* 0ui propter primum per#e%tum numerum %um primo 1ersu multipli%ans se5ies no1eni* LI'6 no1ies seni* LI'& D)a%it0ue materia tot partes $abuisse %ognos%itur non inmerito duobus*D ;e< 0uibus $abet unum in tali ordine2 I* II* III* I'* IX* 'III* alios simul XX'II&De musi%a Caput X'& DE "USICA ET EIUS !O"I!E& ,3- "usi%a est peritia modulationis sono %antu0ue %onsistens& Et di%ta "usi%a per deri1ationem a "usis& "usae autem appellatae apo tou mEs0ai* id est a 0uaerendo* 0uod per eas* si%ut anti0ui 1oluerunt* 1is %arminum et 1o%is modulatio 0uaereretur& ,4- Quarum sonus* 0uia sensibilis res est* praeter#luit in praeteritum tempus* inprimitur0ue memoriae& Inde a poetis Io1is et "emoriae #ilias "usas esse %on#i%tum est& !isi enim ab $omine memoria teneantur soni* pereunt* 0uia s%ribi non possunt& Caput X'I& DE I!'E!TORI(US EIUS& ,3- "oyses di%it repertorem musi%ae artis #uisse Tubal* 0ui #uit de stirpe Cain ante dilu1ium& +rae%i 1ero yt$agoram di%unt $uius artis in1enisse primordia e5 malleorum sonitu et %ordarum e5tensione per%ussa& Alii Linum T$ebaeum et /etum et Amp$ion in musi%a arte primos %laruisse #erunt& ,4- ost 0uos paulatim dire%ta est prae%ipue $ae% dis%iplina et au%ta multis modis* erat0ue tam turpe "usi%am nes%ire 0uam litteras& Interponebatur autem non modo sa%ris* sed et omnibus sollemnibus* omnibus0ue laetis* 1el tristioribus rebus& ,7- Ut enim in 1eneratione di1ina $ymni* ita in nuptiis Hymenaei* et in #uneribus t$reni* et lamenta ad tibias %anebantur& In %on1i1iis 1ero lyra 1el %it$ara %ir%um#erebatur* et a%%ubantibus singulis ordinabatur %on1i1iale genus %anti%orum& Caput X'II& QUID OSSIT "USICA& ,3- Ita0ue sine "usi%a nulla dis%iplina potest esse per#e%ta* ni$il enim sine illa& !am et ipse mundus 0uadam $armonia sonorum #ertur esse %onpositus* et %oelum ipsud sub $armoniae modulatione re1ol1i& "usi%a mo1et a##e%tus* pro1o%at in di1ersum $abitum sensus& ,4- In proeliis 0uo0ue tubae %on%entus pugnantes a%%endit* et 0uanto 1e$ementior #uerit %langor* tanto #it ad %ertamen animus #ortior& Si0uidem et remiges %antus $ortatur* ad tolerandos 0uo0ue labores musi%a animum mul%et* et singulorum operum #atigationem modulatio 1o%is solatur& ,7- E5%itos 0uo0ue animos musi%a sedat* si%ut de Da1id legitur* 0ui ab spiritu inmundo Saulem arte modulationis eripuit& Ipsas 0uo0ue bestias* ne%non et serpentes* 1olu%res at0ue delp$inas ad auditum suae modulationis musi%a pro1o%at& Sed et 0uid0uid lo0uimur* 1el intrinse%us 1enarum pulsibus %ommo1emur* per musi%os r$yt$mos $armoniae 1irtutibus probatur esse so%iatum& Caput X'III& DE TRI(US ARTI(US "USICAE& ,3- "usi%ae partes sunt tres* id est* $armoni%a* r$yt$mi%a* metri%a& Harmoni%a est* 0uae de%ernit in sonis a%utum et gra1em& R$yt$mi%a est* 0uae re0uirit in%ursionem 1erborum* utrum bene sonus an male %o$aereat& ,4- "etri%a est* 0uae mensuram di1ersorum metrorum probabili ratione %ognos%it* ut 1erbi gratia $eroi%on* iambi%on* elegia%on* et %etera& Caput XIX& DE TRI)OR"I "USICAE DI'ISIO!E& ,3- Ad omnem autem sonum* 0uae materies %antilenarum est* tri#ormem %onstat esse naturam& rima est $armoni%a* 0uae e5 1o%um %antibus %onstat& Se%unda organi%a* 0uae e5 #latu %onsistit& Tertia r$yt$mi%a* 0uae pulsu digitorum numeros re%ipit& ,4- !am aut 1o%e editur sonus* si%ut per #au%es* aut #latu* si%ut per tubam 1el tibiam* aut pulsu* si%ut per %it$aram* aut per 0uodlibet aliud* 0uod per%utiendo %anorum est& Caput XX& DE RI"A DI'ISIO!E "USICAE

QUAE HAR"O!ICA DICITUR& ,3- rima di1isio "usi%ae* 0uae $armoni%a di%itur* id est* modulatio 1o%is* pertinet ad %omoedos* tragoedos* 1el %$oros* 1el ad omnes 0ui 1o%e propria %anunt& Hae% e5 animo et %orpore motum #a%it* et e5 motu sonum* e5 0uo %olligitur "usi%a* 0uae in $omine 1o5 appellatur& ,4- 'o5 est aer spiritu 1erberatus* unde et 1erba sunt nun%upata& roprie autem 1o5 $ominum est* seu inrationabilium animantium& !am in aliis abusi1e non proprie sonitum 1o%em 1o%ari* ut2 =1o5 tubae in#remuit>* ;'irg& Aen& 7*::?<2 )ra%tas0ue ad litore 1o%es& !am proprium est ut litorei sonent s%opuli* et ;'irg& Aen& B*:C7<2 At tuba terribilem sonitum pro%ul aere %anoro& Harmonia est modulatio 1o%is* et %on%ordantia plurimorum sonorum* 1el %oaptatio& ,7- Symp$onia est modulationis temperamentum e5 gra1i et a%uto %on%ordantibus sonis* si1e in 1o%e* si1e in #latu* si1e in pulsu& er $an% 0uippe 1o%es a%utiores gra1iores0ue %on%ordant* ita ut 0uis0uis ab ea dissonuerit* sensum auditus o##endat& CuFus %ontraria est diap$onia* id est 1o%es dis%repantes* 1el dissonae& ,9- Eup$onia est sua1itas 1o%is& Hae% et melos a sua1itate et melle di%ta& ,:- Diastema est 1o%is spatium e5 duobus 1el pluribus sonis aptatum& ,?- Diesis est spatia 0uaedam et dedu%tiones modulandi at0ue 1ergentes de uno in altero sono& ,@- Tonus est a%uta enuntiatio 1o%is& Est enim $armoniae di##erentia et 0uantitas* 0uae in 1o%is a%%entu 1el tenore %onsistit2 %uius genera in 0uinde%im partibus musi%i di1iderunt* e5 0uibus $yperlydius no1issimus et a%utissimus* $ypodorius omnium gra1issimus& ,A- Cantus est in#le5io 1o%is* nam sonus dire%tus est6 prae%edit autem sonus %antum& ,B- Arsis est 1o%is ele1atio* $o% est initium& T$esis 1o%is positio* $o% est #inis& ,3C- Sua1es 1o%es sunt subtiles et spissae* %larae at0ue a%utae& erspi%uae 1o%es sunt* 0uae longius protra$untur* ita ut omnem inpleant %ontinuo lo%um* si%ut %langor tubarum& ,33- Subtiles 1o%es sunt* 0uibus non est spiritus* 0ualis est in#antium* 1el mulierum* 1el aegrotantium* si%ut in ner1is& Quae enim subtilissimae %ordae sunt* subtiles a% tenues sonos emittunt& ,34- ingues sunt 1o%es* 0uando spiritus multus simul egreditur* si%ut 1irorum& A%uta 1o5 tenuis* alta* si%ut in %ordis 1idemus& Dura 1o5 est* 0uae 1iolenter emittit sonos* si%ut tonitruum* si%ut in%udis sonus* 0uotiens in durum malleus per%utitur #errum& ,37- Aspera 1o5 est rau%a* et 0uae dispergitur per minutos et indissimiles pulsus& Cae%a 1o5 est* 0uae* mo5 emissa #uerit* %onti%es%it* at0ue su##o%ata ne0ua0uam longius produ%itur* si%ut est in #i%tilibus& 'innola est 1o5 mollis at0ue #le5ibilis& Et 1innola di%ta a 1inno* $o% est %in%inno molliter #le5o& ,39- er#e%ta autem 1o5 est alta* sua1is et %lara2 alta* ut in sublime su##i%iat6 %lara* ut aures adinpleat6 sua1is* ut animos audientium blandiat& Si e5 $is ali0uid de#uerit* 1o5 per#e%ta non est& Caput XXI& DE SECU!DA DI'ISIO!E* QUAE OR+A!ICA DICITUR& ,3- Se%unda est di1isio organi%a in $is* 0uae spiritu re#lante %ompleta in sonum 1o%is animantur* ut sunt tubae* %alami* #istulae* organa* pandoria* et $is similia instrumenta& ,4- Organum 1o%abulum est generale 1asorum omnium musi%orum& Ho% autem* %ui #olles ad$ibentur* alio +rae%i nomine appellant& Ut autem organum di%atur* magis ea 1ulgaris est +rae%orum %onsuetudo& ,7- Tuba primum a Tyrr$enis in1enta* de 0uibus 'ergilius ;Aen& A*:4?<2 Tyrr$enus0ue tubae mugire per aet$era %langor& Ad$ibebatur autem non solum in proeliis* sed in omnibus #estis diebus propter laudis 1el gaudii %laritatem& Unde et in salterio di%itur ;A3*9<2 =Canite in initio mensis tuba* in die insignis sollemnitatis 1estrae&> rae%eptum enim #uerat Iudaeis ut in initio no1ae lunae tuba %langerent* 0uod etiam et $u%us0ue #a%iunt& ,9Tibias e5%ogitatas in $rygia #erunt2 $as diu 0uidem #uneribus tantum ad$ibitas* mo5 et sa%ris gentilium& Tibias autem appellatas putant* 0uod primum de %er1inis tibiis %ruribus0ue $innulorum #ierent* deinde per abusionem ita %oeptas 1o%ari etiam 0uae non de %ruribus ossibus0ue essent& Hin% et tibi%en* 0uasi tibiarum %antus& ,:- Calamus nomen est proprium arboris a %alendo* id est #undendo 1o%es 1o%atus& ,?- )istulam 0uidam putant a "er%urio in1entam* alii a )auno* 0uem +rae%i 1o%ant an& !onnulli eam ab Idi pastore Agrigentino e5 Si%ilia& )istula autem di%ta* 0uod 1o%em emittat& !am #os +rae%e 1o5* stolia missa appellatur& ,@- Sambu%a in musi%is spe%ies est symp$oniarum& Est enim genus ligni #ragilis* unde et tibiae %onponuntur& ,A- andorius ab in1entore 1o%ata& De 0uo 'ergilius ;E%l& 4*74<2 an primus %alamos %era %oniungere plures instituit* an %urat o1is o1ium0ue magistros& )uit enim apud gentiles deus pastoralis* 0ui primus dispares %alamos ad %antum apta1it* et studiosa arte

%onposuit& Caput XXII& DE TERTIA DI'ISIO!E* QUAE R.TH"ICA !U!CU ATUR& ,3- Tertia est di1isio ryt$mi%a* pertinens ad ner1os et pulsum* %ui dantur spe%ies %it$ararum di1ersarum* tympanum 0uo0ue* %ymbalum* sistrum* a%etabula aenea et argentea* 1el alia 0uae metalli%o rigore per%ussa reddunt %um sua1itate tinnitum et %etera $uius%emodi& ,4- Cit$arae a% psalterii repertor Tubal* ut praedi%tum est* per$ibetur& Iu5ta opinionem autem +rae%orum %it$arae usus repertus #uisse ab Apolline %reditur& )orma %it$arae initio similis #uisse traditur pe%tori $umano* 0uo uti 1o5 a pe%tore* ita e5 ipsa %antus ederetur* appellatam0ue eadem de %ausa& !am pe%tus Dori%a lingua 8i0ara 1o%ari& ,7- aulatim autem plures eius spe%ies e5titerunt* ut psalteria* lyrae* barbitae* p$oeni%es et pe%tides* et 0uae di%untur Indi%ae* et #eriuntur a duobus simul& Item aliae at0ue aliae* et 0uadrata #orma 1el trigonali& ,9 C$ordarum etiam numerus multipli%atus* et %onmutatum genus& 'eteres autem %it$aram #idi%ulam 1el #idi%em nomina1erunt* 0uia tam %on%inunt inter se %$ordae eius* 0uam bene %on1eniat inter 0uos #ides sit& Anti0ua autem %it$ara septem%$ordis erat& Unde et 'ergilius ;Aen& ?*?9?<2 Septem dis%rimina 1o%um& ,:- Dis%rimina autem ideo* 0uod nulla %$orda 1i%inae %$ordae similem sonum reddat& Sed ideo septem %$ordae* 1el 0uia totam 1o%em implent* 1el 0uia septem motibus sonat %aelum& ,?- C$ordas autem di%tas a %orde* 0uia si%ut pulsus est %ordis in pe%tore* ita pulsus %$ordae in %it$ara& Has primus "er%urius e5%ogita1it6 idem0ue prior in ner1os sonum strin5it& ,@- salterium* 0uod 1ulgo %anti%um di%itur* a psallendo nominatum* 0uod ad eius 1o%em %$orus %onsonando respondeat& Est autem similitudo %it$arae barbari%ae in modum ari0mon DELTA literae6 sed psalterii et %it$arae $ae% di##erentia est* 0uod psalterium lignum illud %on%a1um* unde sonus redditur* superius $abet* et deorsum #eriuntur %$ordae* et desuper sonant& Cit$ara 1ero %on%a1itatem ligni in#erius $abet& salterium autem Hebraei de%a%$ordon usi sunt propter numerum De%alogi legis& ,A- Lyra di%ta apo tou lurein* id est a 1arietate 1o%um* 0uod di1ersos sonos e##i%iat& Lyram primum a "er%urio in1entam #uisse di%unt* $o% modo& Cum regrediens !ilus in suos meatus 1aria in %ampis reli0uisset animalia* reli%ta etiam testudo est& Quae %um putre#a%ta esset* et ner1i eius remansissent e5tenti intra %orium* per%ussa a "er%urio sonitum dedit6 ad %uius spe%iem "er%urius lyram #e%it et Orp$eo tradidit* 0ui eius rei ma5ime erat studiosus& ,B- Unde e5istimatur eadem arte non #eras tantum* sed et sa5a at0ue sil1as %antus modulatione adpli%uisse& Han% musi%i propter studii amorem* et %arminis laudem etiam inter sidera suarum #abularum %ommentis %onlo%atam esse #in5erunt& ,3C- Tympanum est pellis 1el %orium ligno e5 una parte e5tentum& Est enim pars media symp$oniae in similitudinem %ribri& Tympanum autem di%tum 0uod medium est* unde et margaritum medium tympanum di%itur6 et ipsud* ut symp$onia* ad 1irgulam per%utitur& ,33Cymbala a%itabula 0uaedam sunt* 0uae per%ussa in1i%em se tangunt et #a%iunt sonum& Di%ta autem %ymbala* 0uia %um ballematia simul per%utiuntur6 %um enim +rae%i di%unt 8umbala ballematia& ,34- Sistrum ab in1entri%e 1o%atum& Isis enim regina Aegyptiorum id genus in1enisse probatur& Iu1enalis ;37*B7<2 Isis et irato #eriat mea lumina sistro& Inde et $o% mulieres per%utiunt* 0uia in1entri5 $uius generis mulier& Unde et apud AmaGonas sistro ad bellum #eminarum e5er%itus 1o%abatur& ,37- Tintinabulum de sono 1o%is nomen $abet* si%ut ,et- plausus manuum* stridor 1al1arum& ,39- Symp$onia 1ulgo appellatur lignum %a1um e5 utra0ue parte pelle e5tenta* 0uam 1irgulis $in% et inde musi%i #eriunt* #it0ue in ea e5 %on%ordia gra1is et a%uti sua1issimus %antus& Caput XXIII& DE !U"ERIS "USICIS& ,3- !umeros autem se%undum musi%am ita 0uaeris& ositis e5tremis* utputa 'I et de%as dipondius* 1ides 0uot monadibus superetur 'I a XII* et est 'I monadibus2 du%is per 0uadratum* se5ies seni #a%iunt XXX'I& Coniungis e5trema illa prima* 'I ad XII* simul e##i%iunt X'III& artiris tri%ies se5ies per de%as o%to* e##i%it dipondius& Hos iungis %um summa minore* id est se5ies* erunt 'III et erit medium inter 'I et XII& Quapropter 'III superant 'I duabus monadibus* id est tertia de 'I* et superantur 'III a XII 0uattuor monadibus* tertia portione& Qua parte ergo superat* eadem superatur& ,4- Sed $ae% ratio 0uemadmodum in mundo est e5 1olubilitate %ir%ulorum* ita et in mi%ro%osmo in tantum praeter 1o%em 1alet* ut sine ipsius per#e%tione etiam $omo symp$oniis %arens non %onstet& Eiusdem musi%ae per#e%tione etiam metra %onsistunt in arsi et t$esi* id est ele1atione et positione& De astronomia

Caput XXI'& DE ASTRO!O"IAE !O"I!E& ,3- Astronomia est astrorum le5* 0uae %ursus siderum et #iguras et $abitudines stellarum %ir%a se et %ir%a terram indagabili ratione per%urrit& Caput XX'& DE I!'E!TORI(US EIUS& ,3- Astronomiam primi Aegyptii in1enerunt& Astrologiam 1ero et nati1itatis obser1antiam C$aldaei primi do%uerunt& Abra$am autem instituisse Aegyptios Astrologiam Iosep$us au%tor adse1erat& +rae%i autem di%unt $an% artem ab Atlante prius e5%ogitatam* ideo0ue di%tus est sustinuisse %aelum& ,4- Quis0uis autem ille #uit* motu %aeli et ratione animi e5%itatus per temporum 1i%es* per astrorum ratos de#initos0ue %ursus* per inter1allorum spatia moderata* %onsidera1it dimensiones 0uasdam et numeros* 0uae de#iniendo a% se%ernendo in ordinem ne%tens Astrologiam repperit& Caput XX'I& DE I!STITUTORI(US EIUS& ,3- In utra0ue autem lingua di1ersorum 0uidem sunt de astronomia s%ripta 1olumina* inter 0uos tamen tolemaeus re5 Ale5andriae apud +rae%os prae%ipuus $abetur2 $i% etiam et %anones instituit* 0uibus %ursus astrorum in1eniatur& Caput XX'II& DE DI))ERE!TIA ASTRO!O"IAE ET ASTROLO+IAE& ,3- Inter Astronomiam autem et Astrologiam ali0uid di##ert& !am Astronomia %aeli %on1ersionem* ortus* obitus motus0ue siderum %ontinet* 1el 0ua e5 %ausa ita 1o%entur& Astrologia 1ero partim naturalis* partim superstitiosa est& ,4!aturalis* dum e5e0uitur solis et lunae %ursus* 1el stellarum %ertas temporum stationes& Superstitiosa 1ero est illa 0uam mat$emati%i se0uuntur* 0ui in stellis auguriantur* 0ui0ue etiam duode%im %aeli signa per singula animae 1el %orporis membra disponunt* siderum0ue %ursu nati1itates $ominum et mores praedi%are %onantur& Caput XX'III& DE ASTRO!O"IAE RATIO!E& ,3- Astronomiae ratio modis plurimis %onstat& De#init enim 0uid sit mundus* 0uid ,sit- %aelum* 0uid sp$aerae situs et %ursus* 0uid a5is %aeli et poli* 0uae sint %limata %aeli* 0ui %ursus solis et lunae at0ue astrorum* et %etera& Caput XXIX& DE "U!DO ET EIUS !O"I!E& ,3- "undus est is 0ui %onstat e5 %aelo* ,et- terra et mare %un%tis0ue sideribus& Qui ideo mundus est appellatus* 0uia semper in motu est6 nulla enim re0uies eius elementis %on%essa est& Caput XXX& DE )OR"A "U!DI& ,3- )orma mundi ita demonstratur& !am 0uemadmodum erigitur mundus in septentrionalem plagam* ita de%linatur in australem& Caput autem eius et 0uasi #a%ies orientalis regio est* ultima pars septentrionalis est& Caput XXXI& DE CAELO ET EIUS !O"I!E& ,3- Caelum p$ilosop$i rotundum* 1olubile at0ue ardens esse di5erunt6 1o%atum0ue $o% nomine* eo 0uod tam0uam 1as %aelatum inpressa signa $abeat stellarum& ,4- Distin5it enim eum Deus %laris luminibus* et inple1it sole s%ili%et et lunae orbe #ulgenti* et astrorum mi%antium splendentibus signis adorna1it& Ho% autem +rae%e ourano' di%itur apo tou oras0ai* id est a 1idendo* eo 0uod aer perspi%uus sit et ad spe%ulandum purior& Caput XXXII& DE S HAERAE CAELESTIS SITU& ,3- Sp$aera %aeli est spe%ies 0uaedam in rotundo #ormata* %uius %entrum terra est e5 omnibus partibus ae0ualiter %on%lusa& Han% sp$aeram ne% prin%ipium $abere di%unt ne% terminum* ideo 0uod in rotundum* 0uasi %ir%ulus* unde in%ipiat 1el ubi desinat non #a%ile %onpre$endatur& ,4- $ilosop$i autem mundi septem %aelos* id est planetas* globorum %onsono motu introdu5erunt* 0uorum orbibus %one5a memorant omnia* 0uos sibi inne5os et 1elut insertos 1ersari retro* et ,e- %ontrario %eteris motu #erri arbitrantur&

Caput XXXIII& DE EIUSDE" S HAERAE "OTU& ,3- Sp$aerae motus duobus a5ibus 1ol1itur* 0uorum unus est septentrionalis* 0ui num0uam o%%idit* appellatur0ue (oreus6 alter Australis* 0ui num0uam 1idetur* et Austronotius di%itur& ,4- His duobus polis mo1eri sp$aeram %aeli di%unt* et %um motu eius sidera in ea #i5a ab oriente us0ue ad o%%identem %ir%uire* septentrionibus bre1iores gyros iu5ta %ardinem peragentibus& Caput XXXI'& DE EIUSDE" S HAERAE CURSU& ,3- Sp$aera %aeli ab oriente et o%%idente semel in die et no%te 1ertitur 1iginti 0uattuor $orarum spatiis* 0uibus sol %ursum suum super terras et sub terras sua 1olubilitate %on%ludit& Caput XXX'& DE CELERITATE CAELI& ,3- Tanta %eleritate sp$aera %aeli di%itur %urrere ut* nisi ad1ersus prae%ipitem eius %ursum astra %urrerent* 0ui eam remorarent* mundi ruinam #a%eret& Caput XXX'I& DE AXE CAELI& ,3- A5is est septentrionis linea re%ta* 0uae per mediam pilam sp$aerae tendit6 et di%ta a5is 0uod in ea sp$aera ut rota 1ol1itur* 1el 0uia ibi plaustrum est& Caput XXX'II& DE CAELESTI(US OLIS& ,3- oli sunt %ir%uli* 0ui %urrunt per a5em& Horum alter est Septentrionalis* 0ui num0uam o%%idit* appellatur0ue (oreus6 alter Australis* 0ui num0uam 1idetur* et Austronotius di%itur6 et di%ti poli 0uod sint a5ium %y%li e5 usu plaustrorum* a poliendo s%ili%et nominati6 sed polus (oreus semper 1idetur* Austronotius num0uam* 0uia de5tra %aeli altiora sunt* pressa Austri& Caput XXX'III& DE CARDI!I(US CAELI& ,3- Cardines %aeli e5tremae partes sunt a5is& Et di%tae %ardines eo* 0uod per eos 1ertitur %aelum* 1el 0uia si%ut %or 1ol1untur& Caput XXXIX& DE CO!'EXIS CAELI& ,3- Con1e5a autem %aeli e5trema eius sunt* a %ur1itate di%ta* ut est illud2 Con1e5um 0uotiens %ludit no5 $umida %aelum& Con1e5um enim %ur1um est* 0uasi %on1ersum seu in%linatum* et in modum %ir%uli #le5um& Caput XL& DE IA!UIS CAELI& ,3- Ianuae %aeli duae sunt* oriens et o%%asus& !am una porta sol pro%edit* alia se re%ipit& Caput XLI& DE +E"I!A )ACIE CAELI& ,3- )a%ies %aeli 1el %aput orientalis regio* ultima septentrionalis& De 0ua Lu%anus ;9*3C?<2 Si% mundi pars ima ia%et* 0uam /ona ni1alis perpetuae0ue premunt $iemes& Caput XLII& DE QUATTUOR ARTI(US CAELI& ,3- Climata %aeli* id est plagae 1el partes* 0uattuor sunt* e5 0uibus prima pars orientalis est* unde ali0uae stellae oriuntur& Se%unda o%%identalis* ubi nobis ali0uae stellae o%%idunt& Tertia septentrionalis* ubi sol per1enit in diebus maioribus& Quarta australis* ubi sol per1enit no%tibus maioribus& ,4- Oriens autem ab e5ortu solis est nun%upatus& O%%idens* 0uod diem #a%iat o%%idere at0ue interire& Abs%ondit enim lumen mundo et tenebras sup%rindu%it& Septentrio autem a septem stellis a5is 1o%atus* 0uae in ipso re1olutae rotantur& Hi% proprie et 1erte5 di%itur eo 0uod 1ertitur& ,7"eridies autem 1o%ata* 1el 0uia ibi sol #a%it medium diem 0uasi medidies* 1el 0uia tun% purius mi%at aet$er& "erum

enim purum di%itur& ,9- Sunt et alia septem %limata %aeli* 0uasi septem lineae ab oriente in o%%identem* sub 0uibus et mores $ominum dispares at0ue animalia spe%ialiter di1ersa nas%untur* 0uae 1o%ata sunt a lo%is 0uibusdam #amosis6 0uorum primum est "erois* se%undum Syene* tertium Cata%$oras* id est A#ri%a* 0uartum R$odus* 0uintum Hellespontus* se5tum "esopontum* septimum (orust$enes& Caput XLIII& DE HE"IS HAERIIS& ,3- Haemisp$aeria dimidia pars sp$aerae est& Hemisp$aerion supra terra est ea pars %aeli 0uae a nobis tota 1idetur6 Hemisp$aerion sub terra est 0uae 1ideri non potest* 0uam diu sub terra #uerit& Caput XLI'& DE QUI!QUE CIRCULIS CAELI& ,3- /onae %aeli 0uin0ue sunt* 0uarum distin%tionibus 0uaedam partes temperie sua in%oluntur* 0uaedam inmanitate #rigoris aut %aloris in$abitabiles e5istunt& Quae ideo Gonae 1el %ir%uli appellantur* eo 0uod in %ir%umdu%tione sp$aerae e5istunt& ,4- Quorum primus %ir%ulus ideo ar8ti8o' appellatur* eo 0uod intra eum Ar%torum signa in%lusa prospi%iuntur& Se%undus %ir%ulus* 0erino' 0ui tropi8o' di%itur* 0uia in eo %ir%ulo sol A0uilonis #inibus aestatem #a%iens ultra eum %ir%ulum non transit* sed statim re1ertitur6 et inde tropi8o' appellatur& ,7- Tertius %ir%ulus is$merino'* 0ui a Latinis ideo ae0uino%tialis appellatur* eo 0uod sol* %um ad eum orbem per1enerit* ae0uino%tium #a%it& is$merino' enim Latine dies di%itur at0ue no5* 0uo %ir%ulo dimidia sp$aerae pars %onstituta prespi%itur& Quartus autem %ir%ulus antar8ti8o' 1o%atus eo 0uod %ontrarius sit %ir%ulo* 0uem ar8ti8on nominamus& ,9- Quintus %ir%ulus %eimerino' tropi8o'* 0ui a Latinis $iemalis si1e brumalis appellatur* ideo 0uia sol %um ad eum %ir%ulum per1enerit* $iemem $is* 0ui ad A0uilonem sunt* #a%it* et aestatem $is* 0ui in Austri partibus %onmorantur& Caput XL'& DE /ODIACO CIRCULO& ,3- /odia%us ,autem- %ir%ulus ,est-* 0ui e5 linearum 0uin0ue angulis* ,et- e5 una linea %onstat& Caput XL'I& DE CA!DIDO CIRCULO& ,3- La%teus %ir%ulus 1ia est* 0uae in sp$aera 1idetur* a %andore di%ta* 0uia alba est& Quam ali0ui di%unt 1iam esse 0ua %ir%uit sol* et e5 splendoris ipsius transitu ita lu%ere& Caput XL'II& DE "A+!ITUDI!E SOLIS& ,3- "agnitudo solis #ortior terrae est* unde et eodem momento* 0uum oritur* et orienti simul et o%%identi ae0ualiter apparet& Quod 1ero tam0uam %ubitalis nobis 1idetur* %onsiderare oportet 0uantum sol distat a terris* 0uae longitudo #a%it ut par1us 1ideatur a nobis& Caput XL'III& DE "A+!ITUDI!E LU!AE& ,3- "agnitudo 0uo0ue lunae minor #ertur esse 0uam solis& !am dum sol superior sit a luna* et tamen a nobis maior 0uam luna 1idetur* iam si prope nos a%%essisset* multo maior 0uam luna %onspi%eretur& Si%ut autem sol #ortior est terrae* ita terra #ortior ,est- lunae per ali0uam 0uantitatem& Caput XLIX& DE !ATURA SOLIS& ,3- Sol dum igneus sit* prae nimio motu %on1ersionis suae amplius in%ales%it& Cuius ignem di%unt p$ilosop$i a0ua nutriri* et e %ontrario elemento 1irtutem luminis et %aloris a%%ipere& Unde 1idemus eum saepius madidum at0ue rorantem& Caput L& DE CURSU SOLIS& ,3- Solem per se ipsum mo1eri* non %um mundo 1erti& !am si #i5us %aelo maneret* omnes dies et no%tes ae0uales e5isterent6 sed 0uoniam alio lo%o %ras o%%asurum* alio o%%idisse $esterno 1idemus* apparet eum per se ipsum mo1eri* non %um mundo 1erti& Spatiis enim inae0ualibus orbes annuos %on#i%it propter temporum mutationes& Oriens diem #a%it* o%%idens no%tem indu%it& ,4- !am 1adens longius ad meridiem $iemem #a%it* ut $ibernis $umoribus a% pruinis terra pingues%at& A%%edens propius ad septentrionem aestatem reddit* ut #ruges maturitate durentur* et 0uae sunt in $umidis in%o%ta* #er1e#a%ta mites%ant& Caput LI& DE E))ECTU SOLIS&

,3- Sol oriens diem #a%it* o%%idens no%tem indu%it6 nam dies est sol super terras* no5 est sol sub terras& E5 ipso enim sunt $orae2 e5 ipso dies* %um as%enderit2 e5 ipso etiam no5* %um o%%iderit2 e5 ipso menses et anni numerantur6 e5 ipso 1i%issitudines temporum #iunt& ,4- Quando autem per meridiem %urrit* 1i%inior terrae est6 0uando 1ero iu5ta septentrionem* sublimis attollitur& ,Cui ideo Deus di1ersa %ursus instituit lo%a et tempora* ne* dum semper in isdem moraretur lo%is* %ottidiano 1apore eius %onsumeret6 sed ut Clemens ait2 =Cursus di1ersos a%%ipit* 0uibus aeris temperies pro ratione temporum dispensatur* et ordo 1i%issitudinum permutationum0ue ser1atur& !am dum ad superiora %ons%enderit* 1er temperat2 ubi ad summum 1enerit* aesti1os a%%endit %alores2 de%edens rursus autumni temperiem reddit& Ubi 1ero ad in#eriorem redit %ir%ulum* e5 gla%iali %onpage %aeli rigorem nobis $iberni #rigoris derelin0uit&>;se0uitur #igura %ir%ularis* 0uae in medio $abet medium ,est- mundi* %ir%a autem stationes solis si% ins%riptas2 $i% ortus solis in natale Domini6 se5ta $ora diei6 o%%asus in natale Domini6 o%%asus in ae0uino%tio6 o%%asus solis in natale Io$annis6 semper media no56 ortus solis in natale Io$annis6 $i% ortus solis in ae0uino%tio&< Caput LII& DE ITI!ERE SOLIS& ,3- Sol oriens per meridiem iter $abet& Qui post0uam ad o%%asum 1enerit et O%eano se tin5erit* per in%ognitas sub terra 1ias 1adit et rursus ad orientem re%urrit& Caput LIII& DE LU"I!E LU!AE& ,3- Lunam 0uidam p$ilosop$i di%unt proprium lumen $abere* globi0ue eius unam partem esse lu%i#luam* aliam 1ero obs%uram* ,ita2 ;se0uitur #igura<- et paulatim se 1ertendo di1ersas #ormas e##i%ere& ,4- Alii e %ontra aiunt lunam non suum lumen $abere* sed solis radiis inluminari& Unde et e%lipsim patitur* si inter ipsam et solem umbra terrae inter1eniat& ,Sol enim illi lo%o superior est& Hin% e1enit ut* 0uando sub illo est* parte superiore lu%eat* in#eriore 1ero* 0uam $abet ad terras* obs%ura sit&Caput LI'& DE )OR"IS LU!AE& ,3- rima #igura lunae bi%ornis est* ita ;se0uitur #igura<& Se%unda se%tilis ,$abet* ita- ;se0& #igura<& Tertia dimidia ,$abet ita- ;se0& #igura<& Quarta plena ,ita- ;se0& #igura<& Quinta iterum dimidia ,e5 maiore- ,ita- ;se0& #igura<& Se5ta iterum se%tilis ,ita- ;se0& #igura<& Septima bi%ornis ,ita- ;se0& #igura<& ,4- Septima autem semis et 1i%esima se%unda semis in suo orbe mediae sunt ;se0& #igura<& Ceterae ,autem- pro portione sunt& Caput L'& DE I!TERLU!IO LU!AE& ,3- Interlunium lunae est tempus illud inter de#i%ientem et nas%entem lunam& Est autem trigesima dies* 0uo luna non lu%et& Quae ideo tun% 1ideri non potest* 0uia soli %oniun%ta obs%uratur6 sed eodem momento renas%ens paulatim ab eo re%edendo 1idetur& Caput L'I& DE CURSU LU!AE& ,3- Luna amissi a% re%epti luminis 1i%ibus menstrua spatia moderat& Quae ideo obli0uo in%edit %ursu et non re%to* ut sol* s%ili%et ne in%idat in %entrum terrae et #re0uenter patiatur e%lipsim& ,4- 'i%inus est enim eius %ir%ulus terrae& Cres%ens autem orientem %ornibus spe%tat* de%res%ens o%%identem2 merito* 0uia o%%asura et amissura est lumen& Caput L'II& DE 'ICI!ITATE LU!AE AD TERRAS& ,3- Luna 1i%inior est terris 0uam sol& Inde et bre1iori orbe %elerius peragit %ursum suum& !am iter* 0uod sol in diebus tre%entis se5aginta 0uin0ue peragit* ista per triginta dies per%urrit& Unde et anti0ui menses in luna* annos autem in solis %ursum posuerunt& Caput L'III& DE ECLI SI SOLIS& ,3- E%lipsis solis est* 0uotiens luna trigesima ad eandem lineam* 0ua sol 1e$itur* per1enit* ei0ue se obii%iens solem obs%urat& !am de#i%ere nobis sol 1idetur* dum illi orbis lunae opponitur& Caput LIX& DE ECLI SI LU!AE& ,3- E%lipsis lunae est* 0uotiens in umbram terrae luna in%urrit& !on enim suum lumen $abere* sed a sole inluminari putatur* unde et de#e%tum patitur si inter ipsam et solem umbra terrae inter1eniat& ,4- atitur autem $o% 0uinta de%ima luna eo us0ue* 0uam diu %entrum at0ue umbram obstantis terrae e5eat 1ideat0ue solem* 1el a sole 1ideatur&

Caput LX& DE DI))ERE!TIA STELLARU"* SIDERU"* ET ASTRORU"& ,3- Stellae et sidera et astra inter se di##erunt& !am stella est 0uaelibet singularis& Sidera 1ero sunt stellis plurimis #a%ta* ut Hyades* leiades& Astra autem stellae grandes* ut Orion* (ootes& Sed $ae% nomina s%riptores %on#undunt* et astra pro stellis et stellas pro sideribus ponunt& Caput LXI& DE LU"I!E STELLARU"& ,3- Stellas non $abere proprium lumen* sed a sole inluminari di%untur* si%ut et luna& Caput LXII& DE STELLARU" SITU& ,3- Stellae inmobiles sunt et %um %aelo #i5ae perpetuo motu #eruntur* ne0ue %adunt per diem* sed solis splendore obs%urantur& Caput LXIII& DE STELLARU" CURSU& ,3- Sidera aut #eruntur* aut mo1entur& )eruntur* 0uae %aelo #i5a sunt et %um %aelo 1ol1untur& "o1entur 1ero 0uaedam ,si%ut- planetae* id est errati%ae* 0uae %ursus suos 1agos %erta tamen de#initione %on#i%iunt& Caput LXI'& DE 'ARIO CURSU STELLARU"& ,3- Stellae pro eo* 0uod per di1ersos orbes %aelestium planetarum #eruntur* 0uaedam %elerius e5ortae serius o%%idunt2 0uaedam tardius e5ortae %itius ad o%%asum per1eniunt2 aliae pariter oriuntur et non simul o%%idunt2 omnes autem suo tempore ad %ursum proprium re1ertuntur& Caput LX'& DE STELLARU" I!TER'ALLIS& ,3- Stellae inter se di1ersis inter1aliis distant a terra* propterea dispari %laritate magis minus1e nostris o%ulis apparent& !am multae maiores sunt $is 0uas 1idemus %onspi%uas* sed longius positae par1ae 1identur a nobis& Caput LX'I& DE CIRCULARI !U"ERO STELLARU"& ,3- !umerus %ir%ularis stellarum est* per 0uod %ognos%i di%itur in 0uanto tempore %ir%ulum suum una0uae0ue stella per%urrat* si1e per longitudinem* si1e per latitudinem& ,4- !am Luna totannis #ertur e5plere %ir%ulum suum* "er%urius annis XX* Lu%i#er annis IX* Sol annis XIX* 'esper ,annis- X'* $aet$on annis XII* Saturnus ,annis- XXX& Quibus pera%tis ad re1ersionem %ir%uli sui isdem signis et partibus re1ertuntur& ,7- Quaedam sidera radiis solis praepedita anomala #iunt* aut retrograda* aut stationaria* iu5ta 0uod et poeta meminit di%ens ;Lu%an& 3C*4C3<2 Sol tempora di1idit ae1i2 mutat no%te diem* radiis0ue potentibus astra ire 1etat* %ursus0ue 1agos ratione moratur& Caput LX'II& DE STELLIS LA!ETIS& ,3- Quaedam stellae ideo planetae di%untur* id est errantes* 0uia per totum mundum 1ario motu dis%urrunt& Unde pro eo* 0uod errant* retrograda di%untur* 1el anomala e##i%iuntur* id est* 0uando parti%ulas addunt et detra$unt& Ceterum 0uando tantum detra$unt* retrograda di%untur6 stationem autem #a%iunt* 0uando stant& Caput LX'III& DE RAECEDE!TIA ET A!TE+RADATIO!E STELLARU"& ,3- rae%edentia 1el antegradatio stellarum est* dum stella motum suum agere 1idetur* et ali0uid praeter %onsuetudinem prae%edit& Caput LXIX& DE RE"OTIO!E 'EL RETRO+RADATIO!E STELLARU"& ,3- Remotio 1el retrogradatio stellarum est* in 0uo stella* dum motum suum agat* simul et retrorsum mo1eri 1idetur&

Caput LXX& DE STATU STELLARU"& ,3- Status stellarum est* 0ua dum stella semper mo1etur* tamen in ali0uibus lo%is stare 1identur& Caput LXXI& DE !O"I!I(US STELLARU"* QUI(US EX CAUSIS !O"I!A ACCE ERU!T& ,3- Sol appellatus eo 0uod solus appareat* obs%uratis #ulgore suo %un%tis sideribus& ,4- Luna di%ta 0uasi Lu%ina* ablata media syllaba& De 0ua 'ergilius ;E%l& 9*3C<2 Casta #a1e Lu%ina& Sumpsit autem nomen per deri1ationem a solis lu%e* eo 0uod ab eo lumen a%%ipiat* a%%eptum reddat& ,7- Stellae di%tae a stando* 0uia #i5ae stant semper in %aelo ne% %adunt& !am 0uod 1idemus ,e- %aelo stellas 0uasi labi* non sunt stellae* sed igni%uli ab aet$ere lapsi6 0ui #iunt* dum 1entus altiora petens aet$ereum ignem se%um tra$it* 0ui tra%tu suo imitatur stellas %adentes& !am stellae %adere non possunt2 inmobiles enim* ut praedi%tum est* sunt* et %um %aelo #i5ae #eruntur& ,9- Sidera di%ta* 0uod ea na1igantes %onsiderando dirigunt ad %ursum %onsilium* ne #alla%ibus undis aut 1entis alibi dedu%antur& Quaedam autem stellae id%ir%o signa di%untur* 0uia ea nautae obser1ant in gubernandis remigiis* %ontemplantes a%iem #ulgorem0ue eorum* 0uibus rebus status %aeli #uturus ostenditur& ,:- Sed et omnes $omines ea intendunt ad prae1idendas aeris 0ualitates per aestatem et $iemem 1ernalem0ue temperiem& Ortu enim 1el o%%asu suo %ertis stationibus temporum 0ualitatem signi#i%ant& ,?- Signorum primus Ar%ton* 0ui in a5e #i5us septem stellis in se re1olutis rotatur& !omen est +rae%um* 0uod Latine di%itur ursa6 0uae 0uia in modum plaustri 1ertitur* nostri eam Septentrionem di5erunt& ,@- Triones enim proprie sunt bo1es aratorii* di%ti eo 0uod terram terant* 0uasi teriones& Septentriones autem non o%%idere a5is 1i%initas #a%it* 0uia in eo sunt& ,A- Ar%top$yla5 di%tus* 0uod Ar%ton* id est Heli%em Ursam* se0uitur& Eundem et (ooten di5erunt* eo 0uod plaustro $aeret2 signum multis spe%tabile stellis* inter 0uas Ar%turus est& ,B- Ar%turus sidus est post %audam maioris ursae posita in signo (ootae& Unde Ar%turus di%tus est* 0uasi ar8tou oura* 0uia (ootis prae%ordiis %onlo%ata est& Oritur autem autumnali tempore& ,3C- Orion austro ante Tauri 1estigia #ulget* et di%tus Orion ab urina* id est ab inundatione a0uarum& Tempore enim $iemis obortus mare et terras a0uis a% tempestatibus turbat& ,33- Hun% Latini Iugulam 1o%ant* 0uod sit armatus* ut gladius* et stellarum lu%e terribilis at0ue %larissimus6 in 0uo si $ae% #ulgent omnia* serenitas portenditur* si obs%uratur $is a%ies* tempestas %ernitur inminere& ,34- Hyades di%tae apo tou uein* id est a su%o et plu1iis& !am plu1iae +rae%e ueto' di%itur& Ortu 0uippe suo e##i%iunt plu1ias& Unde et eas Latini su%ulas appella1erunt* 0uia* 0uando nas%untur* plu1iarum signa monstrantur& De 0uibus 'ergilius ;Aen& 3*@99<2 Ar%turum plu1ias0ue Hyadas& Sunt autem septem in #ronte Tauri* et oriuntur tempore 1ernali& ,37- liades a pluralitate di%tae* 0uia pluralitatem +rae%i apo tou pleistou appellant& Sunt enim stellae septem ante genua Tauri6 e5 0uibus se5 1identur* nam latet una& Has Latini 'ergilias di%unt a temporis signi#i%atione* 0uod est 1er* 0uando e5oriuntur& !am o%%asu suo $iemem* ortu aestatem* primae0ue na1igationis tempus ostendunt& ,39- Cani%ula stella* 0uae et Sirius di%itur* aesti1is mensibus in medio %entro %aeli est2 et dum sol ad eam as%enderit* %oniun%ta %um sole dupli%atur %alor ipsius* et dissol1untur %orpora et 1aporantur& Unde et e5 ipsa stella dies %ani%ulares di%untur* 0uando et molestae sunt purgationes& ,3:- Canis autem 1o%atur propter 0uod %orpora morbo a##i%iat* 1el propter #lammae %andorem* 0uod eiusmodi sit ut prae %eteris lu%ere 1ideatur& Ita0ue 0uo magis eam %ognos%erent* Sirion appellasse& ,3?- Cometes stella est di%ta eo 0uod %omas luminis e5 se #undat& Quod genus sideris 0uando apparuerit* aut pestilentiam* aut #amem* aut bella signi#i%at& ,3@- Cometae autem Latine %rinitae appellantur* 0uia in modum %rinium #lammas spargunt6 0uas Stoi%i di%unt esse ultra triginta* 0uarum nomina et e##e%tus 0uidam Astrologi s%ripserunt& ,3A- Lu%i#er di%tus eo 0uod inter omnia sidera plus lu%em #erat6 est autem unus e5 planetis& Hi% proprie et iubar di%itur eo 0uod iubas lu%is e##undat* sed et splendor solis a% lunae et stellarum iubar 1o%atur* 0uod in modum iubae radii ipsorum e5tendantur& ,3B- 'esperus stella ,est- o%%identalis* 0uam %ognominatam per$ibent ab Hespero Hispaniae rege& Est autem et ipsa e5 0uin0ue stellis planetis* no%tem du%ens et solem se0uens& )ertur autem 0uod $ae% stella oriens lu%i#erum* o%%idens 1esperum #a%it& De 0ua Statius ;T$eb& ?*493<2 Et alterno dependitur unus in ortu& ,4C- lanetae stellae sunt 0uae non sunt #i5ae in %aelo* ut reli0uae* sed in aere #eruntur& Di%tae autem planetae ari0mon A O TES LA!ES* id est ab errore& !am interdum in austrum* interdum in septentrionem* plerum0ue %ontra mundum* nonnum0uam %um mundo #eruntur& Quarum nomina +rae%a sunt $aet$on* $aenon* yrion* Hesperus* Stilbon& ,43Has Romani nominibus deorum suorum* id est Io1is* Saturni* "artis* 'eneris* at0ue "er%urii sa%ra1erunt& De%epti enim et de%ipere 1olentes in eorum adulationem* 0ui sibi ali0uid se%undum amorem praestitissent* sidera ostendebant in %aelo* di%entes 0uod Io1is esset illud sidus et illud "er%urii2 et %on%epta est opinio 1anitatis& Han% opinionem erroris diabolus %on#irma1it* C$ristus e1ertit& ,44- Iam 1ero illa* 0uae ab ipsis gentilibus signa di%untur* in 0uibus et

animantium imago de stellis #ormatur* ut Ar%ton* ,ut- Aries* Taurus* Libra et $uiusmodi alia6 $i* 0ui sidera per1iderunt* in numerum stellarum spe%iem %orporis superstitiosa 1anitate permoti #in5erunt* e5 %ausis 0uibusdam deorum suorum et imagines et nomina %on#ormantes& ,47- !am Arietem primum signum* %ui* ut Librae* mediam mundi lineam tradunt* propter Ammonem Io1em ideo 1o%a1erunt* in %uius %apite* 0ui simula%ra #a%iunt* arietis %ornua #ingunt& ,49- Quod signum gentiles ideo inter signa primum %onstituerunt* 0uia in "artio mense* 0ui est anni prin%ipium* solem in eo signo %ursum suum agere di%unt& Sed et Taurum inter sidera %onlo%ant* et ipsum in $onorem Io1is* eo 0uod in bo1em sit #abulose %on1ersus* 0uando Europam trans1e5it& ,4:- Castorem 0uo0ue et ollu%em post mortem inter notissima sidera %onstituere2 0uod signum +emini di%unt& ,4?- Can%rum 0uo0ue inde di5erunt* eo 0uod %um ad id signum mense Iunio sol 1enerit* retrograditur in modum %an%ri* bre1iores0ue dies #a%it& Ho% enim animal in%ertam $abet primam partem* deni0ue ad utram0ue partem gressum dirigit* ita ut prior pars sit posterior et posterior prior& ,4@- Leonem in +rae%ia ingentem Her%ules o%%idit* et propter 1irtutem suam $un% inter duode%im signa %onstituit& Ho% signum sol %um adtigerit* nimium %alorem mundo reddit* et annuos #latus Etesias #a%it& ,4A- 'irginis etiam signum id%ir%o intra astra %onlo%a1erunt* propter 0uod isdem diebus* in 0uibus per eum sol de%urrit* terra e5usta solis ardore ni$il pariat& Est enim $o% tempus %ani%ularium dierum& ,4B- Libram autem 1o%a1erunt ab ae0ualitate mensis ipsius* 0uia 'III 8al& O%tobres sol per illud signum %urrens ae0uino%tium #a%it& Unde et Lu%anus ;9*:A<2 Ad iustae pondera librae& ,7C- S%orpium 0uo0ue et Sagittarium propter #ulgura mensis ipsius appella1erunt& Sagittarius 1ir e0uinis %ruribus de#ormatus* %uius sagittam et ar%um adiungunt* ut e5 eo mensis ipsius #ulmina demonstrarentur& Unde et sagittarius est 1o%atus& ,73- Capri%orni #iguram ideo inter sidera #in5erunt* propter %apr,e-am Io1is nutri%em6 %uius posteriorem partem %orporis in e##igiem pis%is ideo #orma1erunt* ut plu1ias eiusdem temporis designarent* 0uas solet idem mensis plerum0ue in e5tremis $abere& ,74- orro A0uarium et is%em ab imbribus temporum 1o%a1erunt* 0uod $ieme* 0uando in $is signis sol 1e$itur* maiores plu1iae pro#unduntur& Et miranda dementia gentilium* 0ui non solum pis%es* sed etiam arietes et $ir%os et tauros* ursas et %anes et %an%ros et s%orpiones in %aelum transtulerunt& !am et a0uilam et %ignum propter Io1is #abulas inter %aeli astra eius memoriae %ausa %onlo%a1erunt& ,77- erseum 0uo0ue et u5orem eius Andromedam* postea0uam sunt mortui* in %aelum re%eptos esse %rediderunt6 ita ut imagines eorum stellis designarent* eorum0ue appellare nominibus non erubes%erent& ,79- Aurigam etiam Eri%t$onium in %aeli astra %onlo%a1erunt* propter 0uod 1idissent eum primum 0uadrigas iun5isse& "irati sunt enim ingenium eius ad imitationem Solis a%%essisse* et propter $o% nomen eius post mortem inter sidera posuerunt& ,7:- Si% Callisto* Ly%aonis regis #ilia* dum a Io1e %ompressa et #abulose a Iunone in ursae #uisset spe%iem 1ersa* 0uae +rae%e ar8to' appellatur* post inter#e%tionem ipsius nomen eius Io1is %um #ilio in stellis Septentrionalibus transtulit* eam0ue Ar%ton* #ilium autem eius Ar%top$yla5 appella1it& ,7?- Si% Lyra pro "er%urio in %aelum lo%ata6 si% Centaurus C$iron* propter 0uod nutrierit Aes%ulapium et A%$illem* inter astra dinumeratus est& ,7@- Sed 0uolibet modo superstitionis $ae% ab $ominibus nun%upentur* sunt tamen sidera 0uae Deus in mundi prin%ipio %ondidit* a% %erto motu distinguere tempora ordina1it& ,7A- Horum igitur signorum obser1ationes* 1el geneses* 1el %etera superstitiosa* 0uae se ad %ognitionem siderum %oniungunt* id est ad notitiam #atorum* et #idei nostrae sine dubitatione %ontraria sunt* si% ignorari debent a C$ristianis* ut ne% s%ripta esse 1ideantur& ,7B- Sed nonnulli siderum pul%ritudine et %laritate perle%ti in lapsus stellarum %ae%atis mentibus %onruerunt* ita ut per subputationes no5ias* 0uae mat$esis di%itur* e1entus rerum praes%ire posse %onentur2 0uos non solum C$ristianae religionis do%tores* sed etiam gentilium lato* Aristoteles* at0ue alii rerum 1eritate %onmoti %on%ordi sententia damna1erunt* di%entes %on#usionem rerum potius de tali persuasione generari& ,9C- !am si%ut genus $umanum ad 1arios a%tus nas%endi ne%essitate premerentur* %ur aut laudem mereantur boni aut mali legum per%ipiant ultionemH Et 0uam1is ipsi non #uerint %aelesti sapientiae dediti* 1eritatis tamen testimonio errores eorum merito per%ulerunt& ,93- Ordo autem iste septem sae%ularium dis%iplinarum ideo a $ilosop$is us0ue ad astra perdu%tus est* s%ili%et ut animos sae%ulari sapientia impli%atos a terrenis rebus abdu%erent* et in superna %ontemplatione %onlo%arent&

Liber IX De linguis* gentibus* regnis* militia* %i1ibus* a##initatibus

I& DE LI!+UIS +E!TIU" II& DE +E!TIU" 'OCA(ULIS III& DE RE+!IS "ILITIAEQUE

'OCA(ULIS I'& DE CI'I(US '& DE AD)I!ITATI(US ET +RADI(US 'I& DE A+!ATIS ET CO+!ATIS 'II& DE CO!IU+IIS IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII Caput I& DE LI!+UIS +E!TIU"& ,3- Linguarum di1ersitas e5orta est in aedi#i%atione turris post dilu1ium& !am prius0uam superbia turris illius in di1ersos signorum sonos $umanam di1ideret so%ietatem* una omnium nationum lingua #uit* 0uae Hebrae 1o%atur6 0uam atriar%$ae et rop$etae usi sunt non solum in sermonibus suis* 1erum etiam in litteris sa%ris& Initio autem 0uot gentes* tot linguae #uerunt* deinde plures gentes 0uam linguae6 0uia e5 una lingua multae sunt gentes e5ortae& ,4- Linguae autem di%tae in $o% lo%o pro 1erbis 0uae per linguam #iunt* genere lo%utionis illo 0uo is 0ui e##i%it per id 0uod e##i%itur nominatur6 si%ut os di%i solet pro 1erbis* si%ut manus pro litteris& ,7Tres sunt autem linguae sa%rae2 Hebraea* +rae%a* Latina* 0uae toto orbe ma5ime e5%ellunt& His enim tribus linguis super %ru%em Domini a ilato #uit %ausa eius s%ripta& Unde et propter obs%uritatem san%tarum S%ripturarum $arum trium linguarum %ognitio ne%essaria est* ut ad alteram re%urratur dum si0uam dubitationem nominis 1el interpretationis sermo unius linguae adtulerit& ,9- +rae%a autem lingua inter %eteras gentium %larior $abetur& Est enim et Latinis et omnibus linguis sonantior2 %uius 1arietas in 0uin0ue partibus dis%ernitur& Quarum prima di%itur 8oinou* id est mi5ta* si1e %ommunis 0uam omnes utuntur& ,:- Se%unda Atti%a* 1ideli%et At$eniensis* 0ua usi sunt omnes +rae%iae au%tores& Tertia Dori%a* 0uam $abent Aegyptii et Syri& Quarta Ioni%a* 0uinta Aeoli%a* D0uas aiolisti lo%utos di5erunt&D Et sunt in obser1atione +rae%ae linguae eiusmodi %erta dis%rimina6 sermo enim eorum ita est dispertitus& ,?- Latinas autem linguas 0uattuor esse 0uidam di5erunt* id est ris%am* Latinam* Romanam* "i5tam& ris%a est* 0uam 1etustissimi Italiae sub Iano et Saturno sunt usi* in%ondita* ut se $abent %armina Saliorum& Latina* 0uam sub Latino et regibus Tus%i et %eteri in Latio sunt lo%uti* e5 0ua #uerunt duode%im tabulae s%riptae& ,@- Romana* 0uae post reges e5a%tos a populo Romano %oepta est* 0ua !ae1ius* lautus* Ennius* 'ergilius poetae* et e5 oratoribus +ra%%$us et Cato et Ci%ero 1el %eteri e##uderunt& "i5ta* 0uae post imperium latius promotum simul %um moribus et $ominibus in Romanam %i1itatem inrupit* integritatem 1erbi per soloe%ismos et barbarismos %orrumpens& ,A- Omnes autem Orientis gentes in gutture linguam et 1erba %onlidunt* si%ut Hebraei et Syri& Omnes mediterraneae gentes in palato sermones #eriunt* si%ut +rae%i et Asiani& Omnes O%%identis gentes 1erba in dentibus #rangunt* si%ut Itali et Hispani& ,B- Syrus et C$aldaeus 1i%inus Hebraeo est in sermone* %onsonans in pleris0ue et litterarum sono& Quidam autem arbitrantur linguam ipsam esse C$aldaeam* 0uia Abra$am de C$aldaeis #uit& Quod si $o% re%ipitur* a 0uomodo in Danielo Hebraei pueri linguam* 0uam non no1erant* do%eri iubenturH ,3C- Omnem autem linguam unus0uis0ue $ominum si1e +rae%am* si1e Latinam* si1e %eterarum gentium aut audiendo potest tenere* aut legendo e5 prae%eptore a%%ipere& Cum autem omnium linguarum s%ientia di##i%ilis sit %ui0uam* nemo tamen tam desidiosus est ut in sua gente positus suae gentis linguam nes%iat& !am 0uid aliud putandus est nisi animalium brutorum deteriorH Illa enim propriae 1o%is %lamorem e5primunt* iste deterior 0ui propriae linguae %aret notitiam& ,33- Cuiusmodi autem lingua lo%utus est Deus in prin%ipio mundi* dum di%eret2 J)iat lu5*J in1eniri di##i%ile est& !ondum enim erant linguae& Item 0ua lingua insonuit postea e5terioribus $ominum auribus* ma5ime ad primum $ominem lo0uens* 1el ad prop$etas* 1el dum %orporaliter sonuit 1o5 di%entis Dei2 JTu es )ilius meus dile%tusJ6 ubi a 0uibusdam %reditur illa lingua una et sola* 0uae #uit ante0uam esset linguarum di1ersitas& In di1ersis 0uippe gentibus %reditur 0uod eadem lingua illis Deus lo0uatur 0uam ipsi $omines utuntur* ut ab eis intellegatur& ,34- Lo0uitur autem Deus $ominibus non per substantiam in1isibilem* sed per %reaturam %orporalem* per 0uam etiam et $ominibus apparere 1oluit* 0uando lo%utus est& Di%it etiam Apostolus ;3 Cor& 37*3<2 JSi linguis $ominum lo0uar et angelorum&J Ubi 0uaeritur 0ua lingua angeli lo0uantur6 non 0uod angelorum ali0uae linguae sint* sed $o% per e5aggerationem di%itur& ,37- Item 0uaeritur 0ua lingua in #uturum $omines lo0uantur2 nus0uam reperitur& !am di%it Apostolus ;3 Cor& 37*A<2 JSi1e linguae* %essabunt&J ,39- Ideo autem prius de linguis* a% deinde de gentibus posuimus* 0uia e5 linguis gentes* non e5 gentibus linguae e5ortae sunt& Caput II&

DE +E!TIU" 'OCA(ULIS& ,3- +ens est multitudo ab uno prin%ipio orta* si1e ab alia natione se%undum propriam %olle%tionem distin%ta* ut +rae%iae* Asiae& Hin% et gentilitas di%itur& +ens autem appellata propter generationes #amiliarum* id est a gignendo* si%ut natio a nas%endo& ,4- +entes autem a 0uibus di1isa est terra* 0uinde%im sunt de Iap$et* triginta et una de C$am* 1iginti et septem de Sem* 0uae #iunt septuaginta tres* 1el potius* ut ratio de%larat* septuaginta duae6 totidem0ue linguae* 0uae per terras esse %oeperunt* 0uae0ue %res%endo pro1in%ias et insulas inple1erunt& ,7- )ilii Sem 0uin0ue singulariter gentes singulas pro%rea1erunt& Quorum primus Elam* a 0uo Elamitae prin%ipes ersidis2 se%undus Assur* a 0uo Assyriorum pullula1it imperium2 tertius Arp$a5at* a 0uo gens C$aldaeorum e5orta est2 0uartus Ludi* a 0uo Lydii2 0uintus Aram* a 0uo Syri* 0uorum metropolis #uit Damas%us& ,9- )ilii Aram* nepotes Sem* 0uattuor2 Hus et Ul et +et$er et "es& Hus Tra%onitidis %onditor* 0ui inter alaestinam et Coelesyriam tenuit prin%ipatum* unde #uit Iob* se%undum 0uod s%riptum est ;Iob 3*3<2 J'ir erat in terra HusJ2 se%undus Ul* a 0uo Armenii2 tertius +et$er* a 0uo A%arnanii si1e Curiae2 0uartus "es* a 0uo sunt $i 0ui 1o%antur "aeones& ,:- osteritas Arp$a5at #ilii Sem6 Heber nepos Arp$a5at* a 0uo Hebraei6 Ie%tam #ilius Heber* a 0uo Indorum orta est gens6 Sale #ilius Ie%tam* a 0uo (a%triani* li%et eos alii S%yt$arum e5ules suspi%antur& ,?- Ismael #ilius Abra$am* a 0uo Ismaelitae* 0ui nun% %orrupto nomine Sara%eni* 0uasi a Sarra* et Agareni ab Agar& ,@- !abaiot$ #ilius Ismael* a 0uo !abat$ei* 0ui ab Eup$rata in mare Rubrum in$abitant& ,A"oab et Ammon #ilii Lot$* a 0uo "oabitae et Ammonitae& ,B- Edom #ilius Esau* a 0uo Idumaei& Hae% sunt gentes 0uae de Sem stirpe des%endunt* possidentes terram meridianam ab ortu solis us0ue ad $oeni%es& ,3C)ilii C$am 0uattuor* e5 0uibus ortae sunt gentes $ae%2 C$us* a 0uo Aet$iopes progeniti6 "esraim* a 0uo Aegyptii per$ibentur e5orti& ,33- $ut* a 0uo Libyi& Unde et "auretaniae #lu1ius us0ue in praesens $ut di%itur* omnis0ue %ir%a eum regio $ut$ensis& ,34- C$anaam* a 0uo A#ri et $oeni%es et C$ananaeorum de%em gentes& ,37- Item e5 nepotibus C$am #ilii C$us* nepotes C$am se5& )ilii C$us2 Saba et He1ila* Sabat$a* R$egma* Seba* CuGa& ,39- Saba* a 0uo progeniti et appellati Sabaei* de 0uibus 'ergilius ;+eorg& 4*33@<2 Solis est t$urea 1irga Sabaeis& Hi sunt et Arabes& ,3:- He1ila* a 0uo +etuli in parte remotioris A#ri%ae $eremo %o$aerentes& ,3?- Sabat$a* a 0uo Sabat$eni* 0ui nun% Astabari nominantur& ,3@- R$egma 1ero et Seba et CuGa paulatim anti0ua 1o%abula perdiderunt* et 0uae nun% a 1eteribus $abeant ignorantur& ,3A- )ilii R$egma* Saba et Dadan& Hi% Saba per Sin litteram s%ribitur in Hebraeo6 ille autem superior Saba per Same%$* a 0uo appellatos Sabaeos2 interpretatur autem nun% Saba Arabia& ,3B- Dadan* a 0uo gens est Aet$iopiae in o%%identali plaga& )ilii "esraim Labaim* a 0uo Libyi* 0ui 0uondam $ut$aei 1o%abantur& ,4C- Casloim* a 0uo $ilistiim* 0uos 1eteres allo#ulou'* nos modo %orrupte alaestinos 1o%amus& ,43- Ceterae se5 gentes ignotae sunt* 0uia bello Aet$iopi%o sub1ersae us0ue ad obli1ionem praeteritorum nominum per1enerunt& ,44- )ilii C$anaam unde%im* e5 0uo C$ananaeorum de%em gentes* 0uorum terram $is e5pulsis Iudaei possiderunt& Quorum primogenitus Sidon* a 0uo Sidones& Unde et urbs eorum in $oeni%e Sidon 1o%atur& ,47- Se%undus C$et$* a 0uo C$etaei& Tertius Iebus* a 0uo Iebusaei* 0uorum #uit Hierusalem& Quartus Amorr$aeus* a 0uo Amorr$aei& Quintus +ergesaeus* a 0uo +ergesaei& Se5tus He1aeus* a 0uo He1aei& Ipsi sunt +abaonitae* a %i1itate +abaon* 0ui suppli%es 1enerunt ad Iesum& ,49- Septimus Ara%aeus* 0ui Ar%as %ondidit oppidum %ontra Tripolim in radi%ibus Libani situm& O%ta1us Sinaeus* a 0uo Sinaei& !onus Aradius* a 0uo Aradii sunt* 0ui Aradum insulam possiderunt angusto #retu a $oeni%is litore separatam& ,4:- De%imus Samareus* a 0uo Syriae nobilis %i1itas* 0uae 1o%atur Coeles& Unde%imus Amat$aeus& Hae% sunt gentes de stirpe C$am* 0uae a Sidone us0ue ad +aditanum #retum omnem meridianam partem tenent& Item tribus #iliorum Ia#et$& ,4?- )ilii igitur Iap$et septem nominantur2 +omer* e5 0uo +alatae* id est +alli& ,4@- "agog* a 0uo arbitrantur S%yt$as et +ot$os tra5isse originem& ,4A- "adai* a 0uo "edos e5istere putant& ,4B- Ia1an* a 0uo Iones* 0ui et +rae%i& Unde et mare Ionium& T$ubal* a 0uo Iberi* 0ui et Hispani6 li%et 0uidam e5 eo et Italos suspi%entur& ,7C- "oso%$* e5 0uo Cappado%es& Unde et urbs apud eos us0ue $odie "aGa%a di%itur& ,73- T$iras* e5 0uo T$ra%es6 0uorum non satis inmutatum 1o%abulum est* 0uasi Tira%es& ,74- )ilii +omer* nepotes Iap$et& As%$anaG* a 0uo Sarmatae* 0uos +rae%i R$eginos 1o%ant& ,77Rip$at$* a 0uo ap$lagones& +otorna* a 0uo sunt $ryges& ,79- )ilii Ia1an Elisa* a 0uibus +rae%i Elisaei* 0ui 1o%antur Aeolides& Unde et lingua 0uinta +rae%e AIOLIS appellatur& ,7:- T$arsis* a 0uo Cili%es* ut Iosep$us arbitratur& Unde et metropolis %i1itas eorum T$arsus di%itur& ,7?- Cet$im* a 0uo Citii* id est Cyprii* a 0uibus $odie0ue urbs Citium nominatur& ,7@- Dodanim* a 0uo R$odii& Hae% sunt gentes de stirpe Iap$et* 0uae a Tauro monte ad a0uilonem mediam partem Asiae et omnem Europam us0ue ad O%eanum (rittani%um possident* nomina et lo%is et gentibus relin0uentes6 de 0uibus postea inmutata sunt plurima* %etera permanent ut #uerunt& ,7A- !am multarum gentium 1o%abula partim manserunt* ita ut $odie0ue appareat unde #uerant deri1ata* si%ut e5 Assur Assyrii* e5 Heber Hebraei2 partim 1ero temporis 1etustate ita mutata sunt* ut 1i5 $omines do%tissimi anti0uissimas $istorias pers%rutantes* ne% omnium* sed ali0uarum e5 istis origines gentium potuerunt reperire& ,7B- !am 0uod e5 #ilio C$am* 0ui 1o%atur "esraim* Aegyptii sunt e5orti* nulla $i% resonat origo 1o%abuli* si%ut ne% Aet$iopum* 0ui di%untur ad eum #ilium C$am pertinere 0ui C$us appellatus est& Et si omnia %onsiderentur* plura tamen gentium mutata 0uam manentia 1o%abula apparent6 0uibus postea nomina di1ersa dedit ratio& !am0ue Indi ab Indo #lumine di%ti sunt* 0ui ab o%%identali parte eos in%ludit& ,9C- Seres a proprio

oppido nomen sortiti sunt* gens ad Orientem sita* apud 0uos de arboribus lana %onte5itur& De 0uibus est illud2 Ignoti #a%ie* sed noti 1ellere Seres& ,93- +angaridae populi sunt inter Assyrios Indos0ue* $abitantes %ir%a +angen #lu1ium& Unde etiam +angaridae nun%upati sunt& ,94- Hir%ani di%ti a sil1a Hir%ania* ubi sunt plurimae tigres& ,97- (a%triani S%yt$ae #uerunt* 0ui suorum #a%tione a sedibus suis pulsi iu5ta (a%tron Orientis #lu1ium %onsederunt* e5 %uius 1o%abulo et nomen sortiti& Huius gentis re5 #uit /oroastres* in1entor magi%ae artis& ,99- art$i 0uo0ue et ipsi ab S%yt$is originem tra$unt& )uerunt enim eorum e5ules* 0uod etiam eorum 1o%abulo mani#estatur& !am S%yt$i%o sernione e5ules Jpart$iJ di%untur& Hi* similiter ut (a%triani* domesti%is seditionibus S%yt$ia pulsi solitudines iu5ta Hir%aniam primum #urtim o%%upa1erunt* deinde plera0ue #inium etiam 1irtute obtinuerunt& ,9:- Assyrii ab Assur #ilio Sem 1o%ati* gens potentissima* 0uae ab Eup$rate us0ue ad Indorum #ines omnem in medio tenuit regionem& ,9?"edi a rege suo %ognominati putantur& !am0ue Iason* elia%i regis #rater* a eliae #iliis T$essalia pulsus est %um "edea u5ore sua6 %uius #uit pri1ignus "edus re5 At$eniensium* 0ui post mortem Iasonis Orientis plagam perdomuit* ibi0ue "ediam urbem %ondidit* gentem0ue "edorum nomine suo appella1it& Sed in1enimus in +enesi 0uod "adai au%tor gentis "edorum #uit* a 0uo et %ognominati* ut superius di%tum est& ,9@- ersae a erseo rege sunt 1o%ati* 0ui e +rae%ia Asiam transiens* ibi barbaras gentes gra1i diuturno0ue bello perdomuit* no1issime 1i%tor nomen subie%tae genti dedit& ersae autem ante Cyrum ignobiles #uerunt* et nullius inter gentes lo%i $abebantur& "edi semper potentissimi #uerunt& ,9A- C$asdei* 0ui nun% C$aldaei 1o%antur* a C$ased #ilio !a%$or #ratris Abra$ae %ognominati sunt& ,9B- Sabaei di%ti apo tou sebes0ai* 0uod est suppli%ari et 1enerari* 0uia di1initatem per ipsorum tura 1eneramus& Ipsi sunt et Arabes* 0uia in montibus Arabiae sunt* 0ui 1o%antur Libanus et Antilibanus* ubi tura %olliguntur& ,:C- Syri a Surim 1o%ati per$ibentur* 0ui #uit nepos Abra$am e5 Cet$ura& Quos autem 1eteres Assyrios* nun% nos 1o%amus Syros* a parte totum appellantes& ,:3Hebraei 1o%ati sunt ab Heber* 0ui pronepos #uit Sem& ,:4- Israelitae 1ero ab Israel #ilio Isaa%& !am patriar%$am Hebraeorum #uisse Israel* a 0uo duode%im Iudaeorum tribus Israelis 1o%abulum sortitae sunt& Iudaeis autem s%issura de%em tribuum nomen inposuit& !am antea Hebraei si1e Israelitae nun%upabantur& ,:7- E5 0uo autem in duo regna Dei populus est di1isus* tun% duae tribus* 0uae de stirpe Iuda reges $abebant* Iudaeorum nomen sortitae sunt& Reli0ua pars de%em tribuum* 0uae in Samaria regem sibi %onstituit* ob populi magnitudinem pristinum nomen retinuit Israel& ,:9- Samaritanorum gens sumpsit e5ordium ab Assyriis* 0ui transmigrati $abita1erunt in Samaria* 0ui Latine interpretantur %ustodes* eo 0uod %apti1ato Israel isti in terram regionis eorum ad %ustodiam %onlo%ati sunt& ,::- $oeni5* Cadmi #rater* de T$ebis Aegyptiorum in Syriam pro#e%tus* apud Sidonem regna1it* eos0ue populos e5 suo nomine $oeni%es* eam0ue pro1in%iam $oeni%iam nun%upa1it& ,:?- Sidones autem a %i1itate 0uae 1o%atur Sidon tra5isse 1o%abulum per$ibentur& ,:@- Sara%eni di%ti* 1el 0uia e5 Sarra genitos se praedi%ent* 1el si%ut gentiles aiunt* 0uod e5 origine Syrorum sint* 0uasi Syriginae& Hi peramplam $abitant solitudinem& Ipsi sunt et Ismaelitae* ut liber +eneseos do%et* 0uod sint e5 Ismaele& Ipsi Cedar a #ilio Ismaelis& Ipsi Agareni ab Agar6 0ui* ut di5imus* per1erso nomine Sara%eni 1o%antur* 0uia e5 Sarra se genitos gloriantur& ,:A- $ilistaei ipsi sunt alaestini* 0uia litteram sermo Hebraeus non $abet* sed pro eo $i +rae%o utitur& Inde $ilistaei pro alaestinis di%untur* a %i1itate uti0ue sua& Idem et Allop$yli* id est alienigenae* ob $o%* 0uia semper #uerunt inimi%i Israel* et longe ab eorum genere a% so%ietate separati& ,:B- C$ananei appellati de C$anaam #ilio C$am* 0uorum terram Iudaei possiderunt& E5 %uius origine #uit Emor* pater Si%$em* a 0uo Amorr$aei sunt nun%upati& ,?C- Aegyptii ab Aegypto 0uodam rege 1o%ati sunt& !am antea Aerii di%ebantur& Inter pretantur autem lingua Hebrai%a Aegyptii ad#ligentes* eo 0uod ad#li5erint Dei populum* prius0uam di1ino au5ilio liberarentur& ,?3- Armenius e5 T$essalia unus de numero du%um Iasonis* 0ui ad Col%$os pro#e%ti sunt* re%olle%ta multitudine* 0uae amisso rege Iasone passim 1agabantur* Armeniam %ondidit* genti0ue e5 suo 1o%abulo nomen dedit& ,?4- Limes est ersi%us* 0ui S%yt$as ab eis di1idit* S%yt$a %ognominatus* a 0uo limite S%yt$ae a 0uibusdam per$ibentur 1o%ati* gens anti0uissima semper $abita& Hi art$os (a%trianos0ue6 #eminae autem eorum AmaGonum regna %ondiderunt& ,?7- "assagetae e5 S%yt$arum origine sunt& Et di%ti "assagetae 0uasi gra1es* id est #ortes +etae& !am si% Li1ius argentum gra1e di%it* id est massas& Hi sunt* 0ui inter S%yt$as at0ue Albanos septentrionalibus lo%is in$abitant& ,?9- AmaGones di%tae sunt* seu 0uod simul 1i1erent sine 1iris* 0uasi ama GEn* si1e 0uod adustis de5terioribus mammis essent* ne sagittarum ia%tus inpediretur* 0uasi aneu maGon& !udabant enim 0uam adusserant mammam& Has Titianus Unimammas di%it& !am $o% est AmaGon* 0uasi aneu maGou* id est sine mamma& Has iam non esse* 0uod earum partim ab Her%ule* partim ab A%$ille 1el Ale5andro us0ue ad interni%ionem deletae sunt& ,?:- In partes Asiati%ae S%yt$iae gentes* 0uae posteros se Iasonis %redunt* albo %rine nas%untur ab adsiduis ni1ibus6 et ipsius %apilli %olor genti nomen dedit& Et inde di%untur Albani& Horum glau%a o%ulis* id est pi%ta* inest pupilla* adeo ut no%te plus 0uam die %ernant& Albani autem 1i%ini AmaGonum #uerunt& ,??- Hugnos antea Hunnos 1o%atos* postremo a rege suo A1ares appellatos* 0ui prius in ultima "aeotide inter gla%ialem Tanaim et "assagetarum inmanes populos $abita1erunt& Deinde perni%ibus e0uis Cau%asi rupibus* #eras gentes Ale5andri %laustra %o$ibente* eruperunt* et orientem 1iginti annis tenuerunt %apti1um* et ab Aegyptiis at0ue Aet$iopibus annuum 1e%tigal e5egerunt& ,?@- Troianorum gens antea Dardana a Dardano nominata& !am Dardanus et Iasius #ratres e +rae%ia pro#e%ti6 e5 $is Iasius ad T$ra%iam* Dardanus ad $rygiam per1enit* ibi0ue primus regna1it& ost

0uem #ilius eius Eri%t$onius* deinde nepos eius Tros* a 0uo Troiani nun%upati sunt& ,?A- +alatae +alli esse nos%untur* 0ui in au5ilium a rege (it$yniae e1o%ati* regnum %um eo parta 1i%toria di1iserunt6 si%0ue deinde +rae%is admi5ti primum +allograe%i* nun% e5 anti0uo +allorum nomine +alatae nun%upantur& ,?B- +rae%i ante T$essali a T$essalo* postea a +rae%o rege +rae%i sunt nun%upati& !am +rae%i proprie T$essali sunt& ,@CLapit$as autem gentem T$essaliae #uisse aiunt* %ir%a enion amnem olim in$abitantem* a Lapit$a Apollinis #ilia nun%upatos& ,@3- Si%yonii +rae%i sunt nun%upati* a Si%yone rege& Hi primum Agialei 1o%abantur* a rege Agealeo* 0ui primus Si%yonis impera1it6 a 0uo et Agealea %i1itas nun%upata est* 0uae nun% eloponensis 1o%atur a elope rege suo& Ipsi sunt et Ar%ades* ab Ar%ade rege Io1is et Callistae #ilio di%ti& ,@4- Danai a Danao rege 1o%ati& Idem et Argi1i* ab Argo %onditore %ognominati& ost0uam autem re5 +rae%orum Apis mortuus est* $ui% #ilius Argus su%%essit in regnum* et e5 eo Argi1i appellati sunt6 0ui etiam ab eis post obitum ,ut- deus $aberi %oepit* templo et sa%ri#i%io $onoratus& ,@7- A%$aei* 0ui et A%$i1i* ab A%$aeo Io1is #ilio di%ti& ,@9elasgi nominati* 0uia %um 1elis passis 1erno tempore ad1enisse Italiam 1isi sunt* ut a1es& rimo enim eos 'arro Italiam adpulisse %ommemorat& +rae%i 1ero elasgos a Io1is et Larissae #ilio per$ibent di%tos& ,@:"yrmidones #uerunt A%$illi so%ii2 Dolopes yrr$i& Di%ti autem sunt "yrmidones propter astutiam* 0uasi murm$8es* id est #ormi%ae& Eratost$enes autem di%it di%tos "yrmidonas a "yrmidone du%e* Io1is et Eurymedusae #ilio& ,@?- Ce%ropi At$eniensium regi su%%essit Cranaus* %uius #ilia Att$is nomen et regionis et gentis dedit& Et e5 ea Atti%i %ognominati* 0ui sunt At$enienses& ,@@- Ion* 1ir #ortis* e5 suo nomine eosdem At$enienses 1o%a1it Iones& ,@A- "a%edones a nomine Emat$ionis regis antea Emat$ii nun%upati sunt2 postea "a%edones di%ti& ,@B- Epirotae a yrr$o A%$illi #ilio prius yrr$idae* postea 1ero Epiro rege S ad Italiam transire praesumpserunt& ,AC- Dorus !eptuni et Ellepis #ilius #uit* unde Dori et originem et nomen du%unt& Sunt autem pars +rae%iae gentis6 e5 0uibus etiam %ognominata est tertia lingua +rae%orum* 0uae Dori%a appellatur& ,A3- La%edaemones a La%edaemone Semelae #ilio di%ti& Hi diu perse1erantes in bellum %ontra "essenios* 1eriti ne diuturnitate proelii spem prolis amitterent* prae%eperunt ut 1irgines eorum %um iu1enibus domi reli%tis %on%umberent6 si%0ue e5 promis%uo 1irginum %on%ubitu iu1enes de in%ertis parentibus nati e5 nota materni pudoris Spartani 1o%ati sunt& !am ipsos esse Spartanos* 0uos et La%edaemonios& ,A4- T$ra%es e5 #ilio Iap$et* 0ui 1o%atus est T$iras* et orti et %ognominati* ut superius di%tum est* per$ibentur6 li%et gentiles eos e5 moribus ita di%tos e5istimant* 0uod sint tru%es& Sae1issimi enim omnium gentium #uerunt* unde et multa de eis #abulosa memorantur2 0uod %apti1os diis suis litarent* et $umanum sanguinem in ossibus %apitum potare soliti essent& De 0uibus 'ergilius ;Aen& 7*99<2 Heu #uge %rudeles terras* #uge litus a1arum6 0uasi %rudelium et a1arorum& ,A7- Istrorum gens originem a Col%$is du%it* 0ui missi ad Argonautas perse0uendos* ut a onto intra1erunt Istrum #lu1ium* a 1o%abulo amnis* 0uo a mari re%esserunt* appellati sunt& ,A9- Romani a Romuli nomine nun%upati* 0ui urbem Romam %ondidit genti0ue et %i1itati nomen dedit& Hi antea a Saturno Saturnii* a Latino Latini 1o%ati sunt& !am Latinus Italiae re5 #uit* 0ui e5 suo nomine Latinos appella1it* 0ui postea Romani nun%upati sunt& Hi et Quirites di%ti* 0uia Quirinus di%tus est Romulus* 0uod semper $asta utebatur* 0uae Sabinorum lingua %uris di%itur& ,A:- Italus 0uo0ue et Sabinus et Si%anus #ratres #uerunt* e5 0uibus nomina populis inposita et regionibus sunt& !am ab Italo ItaIi* a Sabino Sabini* a Si%ano Si%ani %ognominati sunt* 0ui et Si%uli* id est Si%ilienses& ,A?- Tus%i ItaIiae gens est a #re0uentia sa%rorum et turis 1o%ata* id est apo tou 0usiaGein& ,A@- Umbri Italiae gens* sed +allorum 1eterum propago* 0ui Appenninum montem in%olunt6 de 0uibus $istoriae per$ibent eo 0uod tempore a0uosae %ladis imbribus super#uerint* ,et ob $o%- ombrious +rae%e nominatos& ,AA- "arsi gens Italiae di%ta a %omite Liberi "arsya* 0ui usum illis 1itium ostendit6 et ob $o% illi statuam #e%erunt* 0uam postea Romani 1i%tis "arsis tulerunt& "arsos autem +rae%i Os%os 1o%ant* 0uasi ot$s8ou'* 0uod multas serpentes $abeant* et o#is serpens di%atur& Inlaesos autem esse %arminum male#i%iis& In$abitant autem plagam Appennini montis simul %um Umbris& ,Ale5ander $istoriograp$us ait2 J'uls%os 0uidam appellatos aiunt a 'uls%o Antip$atae Laestrygonis #ilio& )abius 0uo0ue Si%oli%is pro#e%tos %orrupto nomine 'uls%os ait di%tosJ- ,AB- +ot$i a "agog #ilio Iap$et nominati putantur* de similitudine ultimae syllabae* 0uos 1eteres magis +etas 0uam +ot$os 1o%a1erunt6 gens #ortis et potentissima* %orporum mole ardua* armorum genere terribilis& De 0uibus Lu%anus ;4*:9<2 Hin% Da%us premat inde +etes o%%urrat Iberis& ,BC- Da%i autem +ot$orum soboles #uerunt* et di%tos putant Da%os* 0uasi Dagos* 0uia de +ot$orum stirpe %reati sunt& De 0uibus ille ; aulinus ad !i%etam 3@<2 Ibis ar%toos pro%ul us0ue Da%os& ,B3- (essi barbari #uerunt* 0ui a multitudine bo1um si% 1o%ati %reduntur& De 0uibus 0uidam ; aulin& ad !i%& 497<2

Qui %olit terrae medio 1el ille di1itis multo bo1e pilleatus a%%ola ripae& ,B4- +ipedes pedestri proelio magis 0uam e0uestre sunt usi* e5 $a% %ausa 1o%ati& ,B7- Sarmatae patentibus %ampis armati ine0uitabant prius 0uam eos Lentulus Danubio pro$iberet6 at0ue inde ob studio armorum Sarmatae nun%upati e5istimantur& ,B9- Lanus #lu1ius #ertur ultra Danubium* a 0uo Alani di%ti sunt* si%ut et populi in$abitantes iu5ta Lemannum #lu1ium Alemanni 1o%antur& De 0uibus Lu%anus ;3*7B?<2 Deseruere %a1o tentoria #i5a Lemanno& ,B:- Langobardos 1ulgo #ertur nominatos proli5a barba et num0uam tonsa& ,B?- 'indili%us amnis ab e5tremis +alliae erumpens* iu5ta 0uem #lu1ium in$abitasse* et e5 eo tra5isse nomen 'andali per$ibentur& ,B@+ermani%ae gentes di%tae* 0uod sint inmania %orpora inmanes0ue nationes sae1issimis duratae #rigoribus6 0ui mores e5 ipso %aeli rigore tra5erunt* #ero%is animi et semper indomiti* raptu 1enatu0ue 1i1entes& Horum plurimae gentes 1ariae armis* dis%olores $abitu* linguis dissonae* et origine 1o%abulorum in%ertae6 ut Tolosates* Amsi1ari* Quadi* Tuungri* "ar%omanni* (ruteri* C$ama1i* (langiani* Tubantes6 0uorum inmanitas barbariae etiam in ipsis 1o%abulis $orrorem 0uendam signi#i%at& ,BA- Sue1i pars +ermanorum #uerunt in #ine Septentrionis& De 0uibus Lu%anus ;4*:3<2 )undit ab e5tremo #la1os a0uilone Sue1os& Quorum #uisse %entum pagos et populos multi prodiderunt& Di%ti autem Sue1i putantur a monte Sue1o* 0ui ab ortu initium +ermaniae #a%it* %uius lo%a in%oluerunt& ,BB- (urgundiones 0uondam* a Romanis suba%ta interiori +ermania* per %astrorum limites positi a Tiberio Caesare in magnam %oaluerunt gentem* at0ue ita nomen e5 lo%is sumpserunt6 0uia %rebra per limites $abita%ula %onstituta burgos 1ulgo 1o%ant& Hi postea rebelles Romanis e##e%ti plus 0uam o%toginta milia armatorum ripae R$eni #luminis insederunt* et nomen gentis obtinuerunt& ,3CC- Sa5onum gens in O%eani litoribus et paludibus in1iis sita* 1irtute at0ue agilitate $abilis& Unde et appellata* 0uod sit durum et 1alidissimum genus $ominum et praestans %eteris pirati%is& ,3C3- )ran%i a 0uodam proprio du%e 1o%ari putantur& Alii eos a #eritate morum nun%upatos e5istimant& Sunt enim in illis mores in%onditi* naturalis #ero%itas animorun& ,3C4- (rittones 0uidam Latine nominatos suspi%antur* eo 0uod bruti sint* gens intra O%eanum inter#uso mari 0uasi e5tra orbem posita& De 0uibus 'ergilius ;E%l& 3*?@<2 Toto di1isos orbe (ritannos& ,3C7- S%otti propria lingua nomen $abent a pi%to %orpore* eo 0uod a%uleis #erreis %um atramento 1ariarum #igurarum stigmate adnotentur& ,3C9- +alli a %andore %orporis nun%upati sunt& gala enim +rae%e la% di%itur& Unde et Sibylla si% eos appellat* %um ait de $is ;'irg& Aen& A*??C<2 Tun% la%tea %olla auro inne%tuntur& ,3C:- Se%undum di1ersitatem enim %aeli et #a%ies $ominum et %olores et %orporum 0uantitates et animorum di1ersitates e5istunt& Inde Romanos gra1es* +rae%os le1es* A#ros 1ersipelles* +allos natura #ero%es at0ue a%riores ingenio per1idemus* 0uod natura %limatum #a%it& ,3C?- +alli autem Senones anti0uitus Xenones di%ebantur* 0uod Liberum $ospitio re%epissent6 postea X in S litteram %ommutata est& ,3C@- 'a%%a oppidum #uit iu5ta yrenaeum* a 0uo sunt %ognominati 'a%%ei* de 0uibus %reditur di5isse poeta ;%#& 'irg& Aen& 9*94<2 Late0ue 1agantes 'a%%ei& Hi yrenaei iugis peramplam montis $abitant solitudinem& Idem et 'as%ones* 0uasi 'a%%ones* C in S litteram demutata& ,3CA- Quos +naeus ompeius edomita Hispania et ad triump$um 1enire #estinans de yrenaei iugis deposuit et in unum oppidum %ongrega1it& Unde et Con1enarum urbs nomen a%%epit& ,3CB- Hispani ab Ibero amne primum Iberi* postea ab Hispalo Hispani %ognominati sunt& ,33C- +alle%i a %andore di%ti* unde et +alli& Reli0uis enim Hispaniae populis %andidiores e5istunt& Hi +rae%am sibi originem adserunt& Unde et naturali ingenio %allent& ,333- Si0uidem post #inem Troiani belli Teu%rum morte Aia%is #ratris in1isum patri Telamoni* dum non re%iperetur in regnum* Cyprum %on%essisse* ibi0ue urbem nomine anti0uae patriae Salamina %ondidisse* inde ad +alle%iam pro#e%tus et positis sedibus e5 lo%o genti nomen dedisse& ,334- Astures gens Hispaniae* 1o%ati eo* 0uod %ir%a Asturam #lumen septi montibus sil1is0ue %rebris in$abitent& ,337- Cantabri gens Hispaniae a 1o%abulo urbis et Iberi amnis* %ui insidunt* appellati& Horum animus pertina5 et magis ad latro%inandum et ad bellandum* 1el ad perpetiendum 1erbera semper parati& ,339- Celtiberi e5 +allis Celti%is

#uerunt* 0uorum e5 nomine appellata est regio Celtiberia& !am e5 #lumine Hispaniae Ibero* ubi %onsiderunt* et e5 +allis* 0ui Celti%i di%ebantur* mi5to utro0ue 1o%abulo Celtiberi nun%upati sunt& ,33:- A#ri appellati ab uno e5 posteris Abra$ae* 0ui 1o%abatur A#er* 0ui di%itur du5isse ad1ersus Libyam e5er%itum* et ibi 1i%tis $ostibus %onsidisse* eius0ue posteros e5 nomine ata1i et A#ros et A#ri%am nun%upasse& ,33?- oeni autem Cart$aginenses sunt a $oeni%ibus nun%upati* 0ui %um Didone pro#e%ti sunt& ,33@- Tyrios 1ero a Tyria urbe $oeni%um nominatos* de 0ua pro#e%ti sunt et in A#ri%ae litus 1enerunt& ,33A- +etuli +etae di%untur #uisse* 0ui ingenti agmine a lo%is suis na1ibus %ons%endentes* lo%a Syrtium in Libya o%%upa1erunt* et 0uia e5 +etis 1enerant* deri1ato nomine +etuli %ognominati sunt& Unde et opinio est apud +ot$os ab anti0ua %ognatione "auros %onsanguinitate propin0uos sibi 1o%are& ,33B- A#ri%am autem initio $abuere Libyes* deinde A#ri* post $ae% +etuli* postremum "auri et !umides& ,34C- "auri et !umidae* ut A#ri putant* si% sumpserunt e5ordium et 1o%abulum& !am post0uam in Hispania Her%ules interiit* et e5er%itus eius %onpositus e5 1ariis gentibus* amisso du%e* passim sibi sedes 0uaerebant* e5 eo numero "edi et ersae et Armenii na1ibus in A#ri%am trans1e%ti pro5ima mari lo%a o%%upa1ere& ,343- Sed ersae* dum materiam in agris pro %onstruendis domi%iliis non in1enirent* et ignara lingua %ommer%ium pro$iberet* per patentes agros et di1ersas solitudines 1agabantur* et a pabulationibus 1agabundis semetipsos propria lingua !umides appella1erunt* id est sine oppido 1agos et errantes& ,344- "edi autem %um Libyis se mis%uerunt* 0ui pro5ima Hispania in$abitabant6 0uorum nomen paulatim Libyes %orrupere* barbara lingua "auros propter "edos appellantes* li%et "auri ob %olorem a +rae%is 1o%entur& +rae%i enim nigrum mauron 1o%ant& Aesti#ero 0uippe %alore a##lati spe%iem atri %oloris du%unt& ,347- "assylia %i1itas A#ri%ae est* non longe ab Atlante et $ortis Hesperidum6 a 0ua %i1itate "assyli 1o%ati sunt* 0uos nos %orrupte "assulos 1o%amus* de 0uibus 'ergilius ;Aen& 9*9A7<2 Hi% mi$i "assylae gentis monstrata sa%erdos& ,349- +aulalum gentes sunt a meridie us0ue O%eanum Hesperium per1agantes& His nomen +auloe insula dedit* 0uae est iu5ta Aet$iopiam* ubi ne% serpens nas%itur ne0ue 1i1it& ,34:- +aramantes populi A#ri%ae prope Cyrenas in$abitantes* a +aramante rege Apollinis #ilio nominati* 0ui ibi e5 suo nomine +arama oppidum %ondidit& Sunt autem pro5imi gentibus Aet$iopum& De 0uibus 'ergilius ;E%l& A*99<2 E5tremi +aramantes& E5tremi autem* 0uia sae1i et a %onsortio $umanitatis remoti& Hesperii 1ero sunt* 0ui %ir%a Hispaniam %onmorantur& ,34?- !am Hispania Hesperia& ,34@- Aet$iopes di%ti a #ilio C$am* 0ui 1o%atus est C$us* e5 0uo originem tra$unt& C$us enim Hebrai%a lingua Aet$iops interpretatur& ,34A- Hi 0uondam ab Indo #lumine %onsurgentes* iu5ta Aegyptum inter !ilum et O%eanum* in meridie sub ipsa solis 1i%initate insiderunt* 0uorum tres sunt populi2 Hesperi* +aramantes et Indi& Hesperi sunt o%%identis* +aramantes Tripolis* Indi orientis& ,34BTro%$oditae gens Aet$iopum* ideo nun%upati* 0uod tanta %eleritate pollent ut #eras %ursu pedum adse0uantur& ,37C- amp$agi* et $i in Aet$iopia sunt2 0uibus es%a est 0uid0uid mandi potest et omnia #ortuitu gignentia6 unde et appellati& ,373- I%t$yop$agi* 0uod 1enando in mari 1aleant* et pis%ibus tantum alantur& Hi post Indos montanas regiones tenent* 0uos suba%tos Ale5ander "agnus pis%ibus 1es%i pro$ibuit& ,374- Ant$ropop$agi gens asperrima sub regione Siri%um sita* 0ui 0uia $umanis %arnibus 1es%untur* ideo ant$ropop$agi nominantur& Ita0ue si%ut $is* ita et %eteris gentibus per sae%ula aut a regibus* aut a lo%is* aut a moribus* aut e5 0uibuslibet aliis %ausis inmutata 1o%abula sunt* ita ut prima origo nominis eorum temporum 1etustate non pateat& ,377Iam 1ero $i 0ui Antipodae di%untur* eo 0uod %ontrarii esse 1estigiis nostris putantur* ut 0uasi sub terris positi ad1ersa pedibus nostris %al%ent 1estigia* nulla ratione %redendum est* 0uia ne% soliditas patitur* ne% %entrum terrae6 sed ne0ue $o% ulla $istoriae %ognitione #irmatur* sed $o% poetae 0uasi ratio%inando %onie%tant& ,379Titanas autem 0uosdam in +rae%ia #erunt #uisse robustos et e5%ellentes 1iribus populos* 0uos #erunt #abulae ab irata %ontra deos terra ad eius ultionem %reatos& ,37:- Unde et Titanes di%ti sunt apo t$' tiseE'* id est ab ultione* 0uod 0uasi ul%is%endae matris Terrae %ausa in deos armati e5isterent* 0uos #abulae a Io1e bello #uisse superatos at0ue e5tin%tos #ingunt* propter 0uod e %aelo ia%tis #ulminibus interierunt& Caput III& DE RE+!IS "ILITIAEQUE 'OCA(ULIS& ,3- Regnum a regibus di%tum& !am si%ut reges a regendo 1o%ati* ita regnum a regibus& ,4- Regnum uni1ersae nationes suis 0uae0ue temporibus $abuerunt* ut Assyrii* "edi* ersae* Aegyptii* +rae%i* 0uorum 1i%es sors temporum ita 1oluta1it ut alterum ab altero sol1eretur& Inter omnia autem regna terrarum duo regna %eteris gloriosa traduntur2 Assyriorum primum* deinde Romanorum* ut temporibus* et lo%is inter se ordinata at0ue distin%ta& ,7- !am si%ut illud prius et $o% posterius* ita illud in oriente* $o% in o%%idente e5ortum est2 deni0ue in illius #ine $uius initium %on#estim #uit& Regna %etera %eteri0ue reges 1elut adpendi%es istorum $abentur& ,9Reges a regendo 1o%ati& Si%ut enim sa%erdos a sa%ri#i%ando* ita et re5 a regendo& !on autem regit* 0ui non

%orrigit& Re%te igitur #a%iendo regis nomen tenetur* pe%%ando amittitur& Unde et apud 1eteres tale erat pro1erbium2 JRe5 eris* si re%te #a%ias2 si non #a%ias* non eris&J ,:- Regiae 1irtutes prae%ipuae duae2 iustitia et pietas& lus autem in regibus laudatur pietas6 nam iustitia per se se1era est& ,?- Consules appellati a %onsulendo* si%ut reges a regendo* si%ut leges a legendo& !am %um Romani regum superbam dominationem non #errent* annua imperia binos0ue %onsules sibi #e%erunt& !am #astum regium non beni1olentia %onsulentis* sed superbia dominantis erat& Hin% igitur %onsules appellati* 1el a %onsulendo %i1ibus* 1el a regendo %un%ta %onsilio& ,@- Quos tamen ideo mutandos per annos singulos elegerunt* ut ne% insolens diu maneret* et moderatior %ito su%%urreret& Inde autem duo pares* 0uia unus rem %i1ilem* alter rem militarem administrabant& Regna1erunt autem annis 0uadringentis se5aginta septem& ,A- ro%onsules su##e%ti erant %onsulibus* et di%ti pro%onsules eo 0uod 1i%em %onsulis #ungerentur* si%ut pro%urator %uratori* id est a%tori& ,B- E5%onsules autem di%ti* 0uod iam a %onsulatu e5ierint* si1e dis%esserint pera%to 1i%is suae anno& ,3C- Di%tatores 0uinto anno post reges e5pulsos Romani sibi %rea1erunt* dum gener Tar0uinii ad iniuriam so%eri 1indi%andam ingentem ad1ersus Romam %ollegisset e5er%itum& ,33- Hi 0uin0uennii temporis imperio utebantur& lus enim erant $onore 0uam %onsules* 0ui annuas potestates tenebant& Et di%ti di%tatores* 0uasi prin%ipes et prae%eptores& Unde et magistri populi nominabantur& Unde et edi%ta di%untur& ,34- Caesarum nomen a Iulio %oepit* 0ui bello %i1ili %ommoto primus Romanorum singularem optinuit prin%ipatum& Caesar autem di%tus* 0uod %aeso mortuae matris utero prolatus edu%tus0ue #uerit* 1el 0uia %um %aesarie natus sit& A 0uo et imperatores se0uentes Caesares di%ti* eo 0uod %omati essent& Qui enim e5e%to utero e5imebantur* Caesones et Caesares appellabantur& ,37- Iulius autem di%tus* 0uia ab Iulo Aeneae #ilio originem du5it* ut %on#irmat 'ergilius ;Aen& 3*4AA<2 Iulius* a magno demissum nomen Iulo& ,39- Imperatorum autem nomen apud Romanos eorum tantum prius #uit apud 0uos summa rei militaris %onsisteret* et ideo imperatores di%ti ab imperando e5er%itui2 sed dum diu du%es titulis imperatoriis #ungerentur* senatus %ensuit ut Augusti Caesaris $o% tantum nomen esset* eo0ue is distingueretur a %eteris gentium regibus6 0uod et se0uentes Caesares $a%tenus usurpa1erunt& ,3:- Solet enim #ieri ut primi regis nomen etiam reli0ui possideant* si%ut apud Albanos e5 Sil1ii nomine omnes reges Albanorum Sil1iii appellati sunt6 si%ut apud ersas Arsa%idae2 apud Aegyptios tolomei6 apud At$enienses Ce%ropidae& ,3?- Augustus ideo apud Romanos nomen imperii est* eo 0uod olim augerent rempubli%am ampli#i%ando& Quod nomen primitus senatus O%ta1io Caesari tradidit* ut 0uia au5erat terras* ipso nomine et titulo %onse%raretur& ,3@- Dum autem idem O%ta1ianus iam Caesar et imperator appellaretur* 1el Augustus* postea 1ero dum Iudos spe%taret* et pronuntiatum esset illi a populo ut 1o%aretur et Dominus* statim manu 1ultu0ue a1erso inde%oras adulationes repressit et Domini appellationem ut $omo de%lina1it* at0ue inse0uenti die omnem populum gra1issimo edi%to %orripuit* Dominum0ue se post $ae% appellari ne a liberis 0uidem suis permisit& )uit autem #ilius A,%-tiae* 0uae nata est de sorore Iulii Caesaris& ,3A- Reges autem ob $an% %ausam apud +rae%os basileis 1o%antur* 0uod tam0uam bases populum sustinent& Unde et bases %oronas $abent& Quanto enim 0uis0ue magis praeponitur* tanto amplius pondere laborum gra1atur& ,3B- Tyranni +rae%e di%untur& Idem Latine et reges& !am apud 1eteres inter regem et tyrannum nulla dis%retio erat* ut ;'irg& Aen& @*4??<2 ars mi$i pa%is erit de5tram tetigisse tyranni& )ortes enim reges tyranni 1o%abantur& !am tiro #ortis& De 0ualibus Dominus lo0uitur di%ens ; ro1erb& A*3:<2 J er me reges regnant et tyranni per me tenent terram&J ,4C- Iam postea in usum a%%idit tyrannos 1o%ari pessimos at0ue inprobos reges* lu5uriosae dominationis %upiditatem et %rudelissimam dominationem in populis e5er%entes& ,43- rin%eps et dignitatis modo signi#i%atur et ordinis* si%ut est illud 'ergilianum ;Aen& B*:7:<2 rin%eps ardentem %onie%it lampada Turnus* pro primus& Di%tus autem prin%eps a %apiendi signi#i%atione* 0uod primus %apiat* si%ut muni%eps ab eo 0uod munia %apiat& Du5 di%tus eo 0uod sit du%tor e5er%itus& ,44- Sed non statim* 0ui%um0ue prin%ipes 1el du%es sunt* etiam reges di%i possunt& In bello autem melius du%em nominari 0uam regem& !am $o% nomen e5primit in proelio du%entem& Unde et 'ergilius ;Aen& 3C*7@C<2 Du%is E1andri& Sallustius ;Hist& 9* #rag& @ "&<2 JQuo %upidius in ore du%is se 0uis0ue bonum&J !on di5it Jin ore %onsulis&J ,47"onar%$ae sunt* 0ui singularem possident prin%ipatum* 0ualis #uit Ale5ander apud +rae%os* et Iulius apud Romanos& Hin% et monar%$ia di%itur& mona' 0uippe singularitas +rae%o nomine* ar%$ prin%ipatus est& ,49Tetrar%$ae sunt 0uartam partem regni tenentes2 nam tettara 0uattuor sunt6 0ualis #uit apud Iudaeam $ilippus&

,4:- atri%ii inde 1o%ati sunt* pro eo 0uod si%ut patres #iliis* ita pro1ideant reipubli%ae& ,4?- rae#e%ti di%ti* 0uod praetoria potestate praesint& ,4@- raetores* idem 0ui et prae#e%ti* 0uasi praepositores& ,4A- raesides 1ero di%ti* 0ui ali%uius lo%i tutelam praesidialiter tenent& ,4B- Tribuni 1o%ati* 0uod militibus si1e plebibus iura tribuunt& ,7C- C$iliar%$ae sunt 0ui mille praesunt* 0uos nos millenarios nun%upamus6 et est +rae%um nomen& ,73- Centuriones di%ti* eo 0uod %entum praesint militibus6 si%ut 0uin0uagenarii* 0uia in %apite sunt 0uin0uaginta militum6 si%ut de%ani* ab eo 0uod de%em militibus prae#eruntur& ,74- "iles di%tus* 0uia mille erant ante in numero uno* 1el 0uia unus est e5 mille ele%tus& Romulus autem primus e5 populo milites sumpsit et appella1it& Liber 1ero primus militiae ordinem do%uit& ,77- "iles aut ordinarius di%itur* aut e5traordinarius& Ordinarius est* 0ui per ordinem militat* ne% ad$u% ali0uem %onse%utus est gradum $onoris& Est enim gregarius* id est $umilis militiae& E5traordinarius 1ero* 0ui ob 1irtutem promo1etur e5 ordine& ,79- Emeriti di%untur 1eterani soluti0ue militia* 0ui iam in usu proelii non sunt* et 0uia mereri militare di%itur* ab stipendiis s%ili%et 0uae merentur& Idem et 1eterani di%untur* 0uia iam in usu proelii non sunt* sed post multos militiae labores 0uietis su##ragium %onse0uuntur& ,7:- E0uestres milites di%ti 0uod e0uo sedeant& Item militat ille in e0uestri ordine& ,7?- Tirones di%untur #ortes pueri* 0ui ad militiam delegantur at0ue armis gerendis $abiles e5istunt& Hi enim non e5 sola pro#essione nati1itatis* sed aspe%tu et 1alitudine %orporis e5istimantur& Unde et tirones di%ti* 0ui0ue ante0uam sa%ramento probati sint* milites non sunt& ,7@- Romanae autem militiae mos #uit puberes primos e5er%ere armis& !am se5to de%imo anno tirones militabant* 0uo etiam solo sub %ustodibus agebant* de 0uibus 'ergilius ;Aen& @*3?4<2 Et primo #lore iu1entus& ,7A- Ser1os sane num0uam militasse %onstat* nisi ser1itute deposita* e5%epto Hannibalis tempore* %um post Cannense proelium in tanta ne%essitate #uissent Romani* ut ne liberandorum 0uidem ser1orum daretur #a%ultas& ,7B- Desertores 1o%ati eo* 0uod desertis militaribus o##i%iis e1agantur& Hi in alios numeros militiae nomen dare pro$ibentur* sed si non magni temporis %ulpam %ontra5erint* %aesi numeris suis restituuntur& Sed et 0ui deserunt e5er%itum ad $ostes transeuntes et ipsi desertores 1o%antur& ,9C- Cons%ripti milites di%untur* 0uia in tabulis %on#eruntur ab eo 0ui eos du%turus est* si%ut trans%ripti 1o%antur %um de alia in aliam legionem transeunt6 et inde trans%ripti* 0uia nomina dant* ut trans%ribantur& ,93- Obtiones di%ti* 0uod sint ele%ti& !am optare eligere est* si%ut est illud ;'irg& Aen& 7*3CB<2 Opta1it0ue lo%um regno* id est elegit& ,94- E5%ubitores di%untur* pro eo 0uod e5%ubias semper agunt& Sunt enim e5 numero militum et in porti%ibus e5%ubant propter regalem %ustodiam& E5%ubiae autem diurnae sunt* 1igiliae no%turnae& Unde et 1igiles& ,97- 'elites erant apud Romanos genus militiae* a 1olitando 1o%ati& Le%ti enim agilitate iu1enes %um armis suis post terga e0uitum %onsedebant* et mo5 %um ad $ostes 1entum esset* e0uis desiliebant* et %ontinuo pedites ipsi* e5 alia parte e0uitibus* per 0uos ad1e%ti #uerant* dimi%antibus* $ostem perturbabant& Ab $is igitur 1elitibus elep$anti 0uondam Hannibalis retro a%ti* %um regi iam a suis non possent* #abrili s%alpro inter aures ada%to ne%abantur& ,99- Castra sunt ubi miles steterit& Di%ta autem %astra 0uasi %asta* 1el 0uod illi% %astraretur libido& !am num0uam $is intererat mulier& ,9:- "ilitia autem a militibus di%ta6 aut a multis* 0uasi multitia* 0uasi negotium multorum6 aut a mole rerum* 0uasi moletia& ,9?- Legio se5 milium armatorum est* ab ele%to 1o%ata* 0uasi le%ti* id est armis ele%ti& roprie autem "a%edonum p$alan5* +allorum %ater1a* nostra legio di%itur& ,9@- Legio $abet se5aginta %enturias* manipulos triginta* %o$ortes duode%im* turmas du%entas& ,9ACenturia est pars e5er%itus in %entenos milites di1isa& Unde et 0ui $is praesunt %enturiones di%untur& ,9BSub%enturiati 1ero sunt* non 0ui in prima* sed 0ui in se%unda %enturia sunt* 0uasi sub prima %enturia2 tamen stru%ti etiam ipsi et in spe%ulis positi in bello sunt6 ut si prima de#e%erit* isti* 0uos sub se di5imus* laborantibus primis sub1eniunt& Unde et ad insidiandum ponitur sub%enturiatus* 0uasi armis dolosis instru%tus& ,:C"anipulus du%entorum est militum& "anipuli autem di%ti sunt milites* si1e 0uia bellum primo manu in%ipiebant* si1e 0uod ante0uam signa essent* manipulos sibi* id est #as%i%ulos stipulae 1el $erbae ali%uius pro signis #a%iebant* a 0uo signo manipulares milites %ognominati sunt& De 0uibus Lu%anus ;3*4B?<2 Con1o%at armatos e5templo ad signa maniplos& ,:3- Turma triginta e0uites sunt& Romani enim e0uites in una tribu tre%enti #uerunt& De singulis enim %enturiis de%em dabantur et #iebant turma& ,:4- Co$ors 0uingentos milites $abet& Tria sunt militiae genera2 sa%ramentum* e1o%atio* %oniuratio& ,:7- Sa%ramentum* in 0uo post ele%tionem iurat unus0uis0ue miles se non re%edere a militia* nisi post %onpleta stipendia* id est* militiae tempora6 et $i sunt 0ui $abent plenam militiam& !am 1iginti et 0uin0ue annis tenentur& ,:9- E1o%atio* dum ad subitum bellum non solum miles sed et %eteri e1o%antur& Unde etiam %onsul solebat di%ere2 JQui rempubli%am sal1am esse 1ult* me se0uatur&J ,::Coniuratio* 0uae #it in tumultu* 0uando 1i%inum urbis peri%ulum singulos iurare non patitur* sed repente %olligitur multitudo et tumultuosa in ira %on#latur& Hae% et tumultuatio di%itur& ,:?- In a%ie autem istae #ere

#ormae sunt2 e5er%itus* %lassis* nodus* %uneus* alae* %ornua* agmen6 0uae #ormas et nomina ab ipsis rebus* de 0uibus translata sunt* mutuantur& ,:@- A%ies di%ta* 0uod #erro armata sit et a%umine gladiorum& ,:A- E5er%itus multitudo e5 uno genere* ab e5er%itatione belli 1o%ata& ,:B- Cuneus est %olle%ta in unum militum multitudo& Unde propter 0uod in unum %oit* ipsa %oitio in unum %uneus nominatus est* 0uasi %ouneus* eo 0uod in unum omnes %ogantur& ,?C- Classes di%tae propter di1isionem e5er%itus* 0ui postea manipuli di%ti sunt& Unde et 'ergilius ;Aen& 4*7C<2 Classibus $i% lo%us* $i% a%ies %ertare solebant& ,?3- Iam postea et %lassi%a na1ium di%ta& !odus proprie est densa peditum multitudo* si%ut turma e0uitum& !odum autem di%tum pro di##i%ultate* 0uod 1i5 possit resol1i& Alae in e5er%itu triginta e0uites esse di%untur& ,?4- Alae autem e0uites ob $o% di%ti* 0uia tegunt pedites alarum 1i%e& ,?7- Cornua 1o%antur e5tremitas e5er%itus* 0uod intorta sit& ,?9- Agmen di%itur %um e5er%itus iter #a%it* ab agendo 1o%atum* id est eundo& lautus ;"ost& :?4<2 JQuo te agisHJ Ipse est enim e5er%itus ambulans& !am agmen di%itur* 0uod in longitudine dire%tum est* 0uale solet esse %um e5er%itus portis pro%edit& Quid0uid #uerit aliud* abusi1e di%itur& Caput I'& DE CI'I(US& ,3- De imperiis militiae0ue 1o%abulis e5 parte di%tum est* dein%eps %i1ium nomina summatim subiungimus& ,4Ci1es 1o%ati* 0uod in unum %oeuntes 1i1ant* ut 1ita %ommunis et ornatior #iat et tutior& ,7- Domus unius #amiliae $abita%ulum est* si%ut urbs unius populi* si%ut orbis domi%ilium totius generis $umani& Est autem domus genus* #amilia* si1e %oniun%tio 1iri et u5oris& In%ipit autem a duobus* et est nomen +rae%um& ,9- !am #amilia est liberi e5 liberis legibus sus%epti* a #emore& +enus autem a gignendo et progenerando di%tum* aut a de#initione %ertorum prognatorum* ut nationes* 0uae propriis %ognationibus terminatae gentes appellantur& ,:opulus est $umanae multitudinis* iuris %onsensu et %on%ordi %ommunione so%iatus& opulus autem eo distat a plebibus* 0uod populus uni1ersi %i1es sunt* %onnumeratis senioribus %i1itatis& , lebs autem reli0uum 1ulgus sine senioribus %i1itatis&- ,?- opulus ergo tota %i1itas est6 1ulgus 1ero plebs est& lebs autem di%ta a pluralitate6 maior est enim numerus minorum 0uam seniorum& opulus 1ero Dsou%namoi'D di%itur* id est DsitoasisD& Unde et populus di%tus est& +rae%e autem populus lao' di%itur* a lapidibus& 'ulgus est passim in$abitans multitudo* 0uasi 0uis0ue 0uo 1ult& ,@- Tribus di%untur tam0uam %uriae et %ongregationes distin%tae populorum* et 1o%atae tribus ab eo 0uod in prin%ipio Romani tri#arie #uerunt a Romulo dispertiti2 in senatoribus* militibus et plebibus& Quae tamen tribus nun% multipli%atae nomen pristinum retinent& ,A- Senatui nomen aetas dedit* 0uod seniores essent& Alii a sinendo di%tos a%%ipiunt senatores& Ipsi enim agendi #a%ultatem dabant& ,B- Senatus %onsultus a %onsulendo et tra%tando est di%tus* 0uod si% #it* ut %onsuleat et no%ere non possit& ,3C- atres autem* ut Sallustius ;Cat& ?< di%it* a %urae similitudine 1o%ati sunt& !am si%ut patres #ilios suos* ita illi rempubli%am alebant& ,33- atres %ons%ripti* 0uia dum Romulus de%em %urias senatorum elegisset* nomina eorum praesenti populo in tabulas aureas %ontulit* at0ue inde patres %ons%ripti 1o%ati& ,34- rimi ordinis senatorum di%untur inlustres* se%undi spe%tabiles* tertii %larissimi& Iam in#erius 0uartum ali0uod genus non est& Quam1is autem senatoria 0uis0ue origine esset* us0ue ad legitimos annos e0ues Romanus erat6 deinde a%%ipiebat $onorem senatoriae dignitatis& ,37- Censores apud 1eteres Romanos erant& Est enim nomen %ensoris dignitas iudi%ialis& Censere enim iudi%are est& Item %ensores sunt patrimoniorum iudi%es* a %ensu aeris appellati& ,39- Iudi%es di%ti 0uasi ius di%entes populo* si1e 0uod iure dis%eptent& Iure autem disputare est iuste iudi%are& !on est autem iude5* si non est in eo iustitia& ,3:- raesides re%tores pro1in%iae sunt* di%ti 0uod praesunt& ,3?- raetores autem 0uasi prae%eptores %i1itatis et prin%ipes& Idem et 0uaestores 0uasi 0uaesitores* eo 0uod 0uaestionibus praesunt& Consilium enim et %ausa apud eos est& ,3@- ro%eres sunt prin%ipes %i1itatis* 0uasi pro%edes* 0uod ante omnes $onore prae%edant& Unde et %apita trabium* 0uae eminent e5tra parietes* pro%eres di%untur* eo 0uod primo pro%edant& ,3A- Hin% ad primores #a%ta translatio* 0uod a %etera multitudine prominent& Tribuni di%ti 0uod plebi 1el iura 1el opem tribuunt& Constituti sunt autem se5to anno post reges e5a%tos& Dum enim plebs a senatu et %onsulibus premeretur* tun% ipsa sibi tribunos 0uasi proprios iudi%es et de#ensores %rea1it* 0ui eorum libertatem tuerentur* et eos ad1ersus iniuriam nobilitatis de#enderent& Unde et de#ensores di%ti* eo 0uod plebem sibi %ommissam %ontra insolentiam inproborum de#endant& At %ontra nun% 0uidam e1ersores* non de#ensores e5istunt& ,3B- !umerarii 1o%ati sunt* 0uia publi%um nummum aerariis in#erunt& ,4C- )un%ti* ab eo 0uod #ungantur o##i%io et $onore ali0uo di%ti& Hin% et de#un%tos mortuos di%imus* 0ui %onple1erunt 1itae o##i%ia6 ni$il enim iam #a%iunt& ,43- "uni%ipes sunt in eodem muni%ipio nati* ab o##i%io munerum di%ti* eo 0uod publi%a munia a%%ipiunt& "unia enim o##i%ia sunt& Unde et inmunes di%untur* 0ui nullum gerunt o##i%ium& ,44- "uni%ipales originales %i1es et in lo%um o##i%ium gerentes& ,47- De%uriones di%ti* 0uod sint de ordine %uriae& O##i%ium enim %uriae administrant& Unde non est de%urio* 0ui summam non intulit 1el %uriam parti%ipa1it& ,49- Curiales autem idem et de%uriones& Et di%ti %uriales* 0uia %i1ilia munera pro%urant et e5e0uuntur& ,4:- rin%ipales* magistrati et duum1irales %urialium o##i%iorum ordines sunt& rin%ipales di%ti* 0uod primi sint magistratibus& ,4?- "agistrati 1ero* 0uod maiores sunt reli0uis o##i%iis& Duum1irales KK& ,4@Tabellio 1o%atus eo 0uod sit portitor tabellarum& Idem e5%eptor* idem et s%riba publi%us* 0uia ea tantum* 0uae gestis publi%antur* s%ribit& ,4A- (urgarii a burgis di%ti* 0uia %rebra per limites $abita%ula %onstituta burgos 1ulgo 1o%ant& Unde et (urgundionum gentis nomen in$aesit* 0uos 0uondam suba%ta +ermania Romani per

%astra disposuerunt* at0ue ita nomen e5 lo%is sumpserunt& ,4B- Collegiati di%untur* 0uod e5 eorum %ollegio %ustodiis0ue deputentur* 0ui #a%inus ali0uod %ommiserunt& Est enim sordidissimum genus $ominum patre in%erto progenitum& ,7C- ri1ati sunt e5tranei ab o##i%iis publi%is& Est enim nomen magistratum $abenti %ontrarium* et di%t pri1ati 0uod sint ab o##i%iis %uriae absoluti& ,73- "er%ennarii sunt 0ui ser1iunt a%%epta mer%ede& Idem et barones +rae%o nomine* 0uod sint #ortes in laboribus& baru' enim di%itur gra1is* 0uod est #ortis& Cui %ontrarius est le1is* id est in#irmus& ,74- ubli%ani appellantur %ondu%tores 1e%tigalium #is%i* 1el rerum publi%arum* si1e 0ui 1e%tigalia publi%a e5igunt* 1el 0ui per negotia sae%uli lu%ra se%tantur& Unde et %ognominati sunt& ,77- 'ili%us proprie 1illae gubernator est& Unde et a 1illa 1ili%us nomen a%%epit& Interdum autem 1ili%us non gubernationem 1illae* sed dispensationem uni1ersae domus* Tullio interpretante* signi#i%at* 0uod est uni1ersarum possessionum et 1illarum dispensatorem& ,79- A%tores idem et %uratores ab agendo et %urando 1o%ati& ,7:- ro%uratores 1ero* eo 0uod 1i%e %uratoris #ungantur* 0uasi propter %uratores* si%ut pro%onsul pro %onsule& ,7?- Coloni sunt %ultores ad1enae* di%ti a %ultura agri& Sunt enim aliunde 1enientes at0ue alienum agrum lo%atum %olentes* a% debentes %onditionem genitali solo propter agri %ulturam sub dominio possessoris* pro eo 0uod $is lo%atus est #undus& Coloni autem 0uattuor modis di%untur& !am %oloni aut Romani sunt* aut %oloni Latini* aut %oloni au5iliares* aut %oloni ruris pri1ati& ,7@- In0uilini 1o%ati 0uasi in%olentes aliena& !on enim $abent propriam sedem* sed in terra aliena in$abitant& ,7A- Di##ert autem inter in0uilinum et ad1enam& In0uilini enim sunt 0ui emigrant* et non perpetuo permanent& Ad1enae autem 1el in%olae ad1enti%ii per$ibentur* sed permanentes6 et inde in%olae* 0uia iam $abitatores sunt* ab in%olendo& ,7BIndigenae sunt inde geniti* et in eodem lo%o nati* ubi in$abitant& ,9C- In%ola autem non indigenam* sed ad1enam indi%at& ,93- eregrini di%ti eo 0uod ignorantur eorum parentes* a 0uibus orti e5istunt& Sunt enim de longin0ua regione& ,94- Urbani 1o%abantur* 0ui Romae $abitabant& Qui 1ero in %eteris lo%is* oppidani& !am sola urbs Roma* %etera oppida& ,97- )amuli sunt e5 propria ser1orum #amilia orti& Ser1i autem 1o%abulum inde tra5erunt* 0uod $i* 0ui iure belli possint o%%idi a 1i%toribus* %um ser1abantur* ser1i #iebant* a ser1ando s%ili%et ser1i appellati& ,99- An%illae a sustenta%ulo 1o%atae& ag8En enim +rae%e %ubitus di%itur& Unde et an%onem di%imus& ,9:- "an%ipium est 0uid0uid manu %api subdi0ue potest* ut $omo* e0uus* o1is& Hae% enim animalia statim ut nata sunt* man%ipium ess putantur& !am et ea* 0uae in bestiarum numero sunt* tun% 1identur man%ipium esse* 0uando %api si1e domari %oeperint& ,9?- Ingenui di%ti* 0uia in genere $abent libertatem* non in #a%to si%ut liberti& Unde et eos +rae%i eugeneis 1o%ant* 0uod sint boni generis& ,9@- Libertus autem 1o%atus 0uasi liberatus& Erat enim prius iugo ser1itutis addi%tus& Libertorum autem #ilii apud anti0uos libertini appellabantur* 0uasi de libertis nati& !un% 1ero libertinus aut a liberto #a%tus* aut possessus& ,9A- "anumissus di%itur 0uasi manu emissus& Apud 1eteres enim 0uotiens manu mittebant* alapa per%ussos %ir%umagebant* et liberos %on#irmabant6 unde et manumissi di%ti* eo 0uod manu mitterentur& ,9B- Dediti%ii primum a deditione sunt nun%upati& Deditio enim di%itur 0uando se 1i%ti aut 1in%endi $ostes 1i%toribus tradunt2 0uibus $ae% origo nominis #uit& Dum 0uondam ad1ersus populum Romanum ser1i armis sumptis dimi%assent* 1i%ti se dederunt* %onpre$ensi0ue 1aria turpitudine a##e%ti sunt& ,:C- E5 $is 0uidam postea a dominis manumissi* propter suppli%iorum notas* 0uas mani#este perpessi sunt* ad dignitatem %i1ium Romanorum non per1enerunt& ,:3Latini ante Romam %onditam apud Latinos #iebant* num0uam per testamentum* sed per epistolam libertatem sumentes& Inde 0uia per testamentum non #iebant* ne% e5 testamento ali0uid %apere* ne% suos $eredes #a%ere poterant* %i1es Romani postea sub %onsulibus per testamenta in urbe Romana e##e%ti sunt& ,:4- Di%ti autem %i1es Romani* 0uia testamento liberi e##e%ti in numerum Romanorum %i1ium rediguntur& His primum aditus erat in urbe Roma %ommorari6 %eteris autem libertis pro$ibebatur ne 1el in urbe Roma* 1el in#ra septimum ab urbe miliarium %ommanerent& Caput '& DE AD)I!ITATI(US ET +RADI(US& ,3- Heredis nomen inposuit %ensus aeris& Sol1et enim tributum au%toris& In $o% enim1ero 1o%abulo prima su%%essio est $ereditatis et generis* ut sunt #ilii et nepotes& ,4- ro$eres est* 0ui lo%o $eredis #ungitur* 0uasi pro $erede& Est enim aut institutus* aut substitutus& ,7- ater est* a 0uo initium nas%itur generis& Ita0ue is pater#amilias 1o%itatur& ater autem di%tus eo 0uod patratione pera%ta #ilium pro%reet& atratio enim est rei 1eneriae %onsummatio& Lu%retius ;9*334B<2 Et bene patra patrum& ,9- +enitores autem a gignendo6 et parentes 0uasi parientes& Idem et %reatores& ,:- Crementum enim est semen mas%uli* unde animalium et $ominum %orpora %on%ipiuntur& Hin% %reatores parentes di%untur& ,?- "ater di%itur* 0uod e5inde e##i%iatur ali0uid& "ater enim 0uasi materia6 nam %ausa pater est& ,@- ater #amilias autem di%tus* 0uod omnibus in #amilia sua positis ser1is tam0uam pater #iliis patria dile%tione %onsulit* ser1orum0ue %ondi%ionem a #iliorum a##e%tu non dis%ernit* sed 0uasi unum membrum ample%tit& Hin% enim e5ortum est nomen patri #amilias& Qui autem ini0ue dominantur in ser1is* $o% se nomine ne0ua0uam reputent appellari& ,A"atrem#amilias inde 1o%ari* 0uia per 0uandam iuris sollemnitatem in #amiliam transit mariti& Tabulae enim

matrimoniales instrumenta emptionis suae sunt& Alias si%ut matrona est mater primi pueri* id est 0uasi mater nati* ita mater#amilias illa est 0uae plures eni5a est& !am #amilia e5 duobus esse in%ipit& ,B- A1us patris pater est* ab ae1o di%tus* id est ab anti0uitate& roa1us a1i pater est* 0uasi prope a1um& Aba1us proa1i pater ,est-* iam longe ab a1o& Ata1us aba1i pater& ,3C- Trita1us ata1i pater* 0uasi tetra1us* id est 0uartus super a1um& Sed trita1us ultimum %ognationis nomen est& )amilia enim oritur a patre* terminatur in trita1o& ,33- )ilius et #ilia a #amilia di%ti sunt6 ipsi enim primi in ordine nas%entium e5istunt& Unde et Cornelia #amilia stirps ipsa omnis a Cornelio orta& )amilia autem a #emore& ,34- )emore enim genus et stirps ostenditur& !am #amilia pro ser1is abusi1e* non proprie di%itur& ,37- Stirps e5 longa generis signi#i%atione 1o%atur& +natus di%tus 0uia generatus& Unde et per + s%ribitur& Suboles eo 0uod substitutio sit generis& ,39- Quadripertitus est autem ordo #iliorum* ita2 unigenitus* primogenitus* medius* no1issimus& rimogenitus* ante 0uem nullus& Unigenitus* post 0uem nullus& "edius* inter omnes& !o1issimus* post omnes& Idem et minimus* a monade& !o1issimus autem propter 0uod no1us* 0uia %eteri prae%edendo anti0uiores e5istunt& ,3:- Quattuor etiam modis #ilii appellantur2 natura* imitatione* adoptione* do%trina& !atura* 1eluti 0uum di%untur #ilii Abra$ae Iudaei& Imitatione* ut ipsius Abra$ae #idem imitantes e5 gentibus* di%ente E1angelio ;Lu%& 7*A<2 J otens est Deus de lapidibus istis sus%itare #ilios Abra$aeJ6 1eluti si%ut eosdem Iudaeos Dominus #ilios esse di%it diaboli6 a 0uo non nati* sed 0uem #uerant imitati& ,3?- Adoptione 0uo0ue* 0uod $umana %onsuetudine nulli li%et nes%ire* 1el si%ut nos Deo non natura* sed adoptione di%imus2 J ater noster* 0ui es in %aelis&J Do%trina* si%ut Apostolus #ilios suos appellat eos 0uibus E1angelium praedi%a1it& ,3@- )ilii autem ideo in legibus liberi appellantur* ut isto 1o%abulo se%ernantur a ser1is6 0uia si%ut ser1us in potestate est domini* si% #ilius in potestate est patris& Inde etiam #ilio #it eman%ipatio* ut sit liber a patre* si%ut #it ser1o manumissio* ut sit liberatus a domino& ,3A- Item liberi di%ti* 0uia e5 libero sunt matrimonio orti& !am #ilii e5 libero et an%illa ser1ilis %ondi%ionis sunt& Semper enim 0ui nas%itur deteriorem parentis statum sumit& ,3B- !aturales autem di%untur ingenuarum %on%ubinarum #ilii* 0uos sola natura genuit* non $onestas %oniugii& Idem et pueri a pube& ,4C- Adopti1us #ilius est* 0ui aut patre iusto* aut a1o* aut proa1o* %uius potestate per man%ipationem est traditus in alienam potestatem* 0ui utrius0ue #ert nomen* ut )abius Aemilius* 1el S%ipio aulinus& ,43- +emini sunt non duo tantum simul nati* sed etiam plures& De geminis autem uno aborto* alter* 0ui legitime natus #uerit* 'opis%us nominatur& ,44- ost$umus 1o%atur eo 0uod post $umationem patris nas%itur* id est post obitum& Iste et de#un%ti nomen a%%epit& Si% enim le5 1oluit* ut 0ui de de#un%to nas%itur* de#un%ti nomine appelletur& ,47- !ot$us di%itur* 0ui de patre nobili et de matre ignobili gignitur* si%ut e5 %on%ubina& Est autem $o% nomen +rae%um et in Latinitate de#i%it& ,49- Hui% %ontrarius spurius* 0ui de matre nobili et patre ignobili nas%itur& Item spurius patre in%erto* matre 1idua genitus* 1elut tantum spurii #ilius6 0uia muliebrem naturam 1eteres spurium 1o%abant6 1elut apo ,tou- sporou* $o% est seminis6 non patris nomine& ,4:- Eosdem et )a1onios appellabant* 0uia 0uaedam animalia )a1onio spiritu $austo %on%ipere e5istimantur& Unde et $i* 0ui non sunt de legitimo matrimonio* matrem potius 0uam patrem se0uuntur& Latine autem spurii 0uasi e5tra puritatem* id est 0uasi inmundi& ,4?- !epos est* 0ui e5 #ilio natus est& Di%tus autem nepos 0uasi natus post& rimum enim #ilius nas%itur* deinde nepos& +radus enim substitutionis est& Hin% et posteritas* 0uasi postera aetas& !epos autem utrius0ue se5us est& !am ut neptis di%amus in iure est propter dis%retionem su%%essionis admissum& ,4@- ronepos est* 0ui e5 nepote %on%eptus natus0ue est& Et di%tus pronepos* 0uasi natus porro post& E5 $o% 0uo0ue gradu in%ipit 1o%ari et progenies* 0uasi porro post geniti& !am #ilii et nepotes non sunt progenies* 0uia non est in eis longa posteritas& ,4A- Si%ut autem in#erius longe editi progenies di%untur* ita superius proa1i* ata1i 0ui et progenitores appellantur* 0uasi porro generantes& ronepos di%tus* 0uia prope nepotem& ,4B- Abnepos* 0uia seiungitur a nepote& Est enim inter illum et nepotem pronepos& Adnepos abnepotis #ilius& ,7C- Trinepos adnepotis #ilius* 0uia post nepotem 0uartus in ordine est* 0uasi tetranepos& ,73- "inores autem non di%imus* nisi 0uotiens graduum de#i%it nomen* ut puta #ilius* nepos* pronepos* abnepos* adnepos* trinepos& Ubi isti gradus de#e%erint* merito iam di%imus minores* si%ut et maiores di%imus* post patris* a1i* proa1i* aba1i* ata1i* trita1i0ue 1o%abulum& Caput 'I& DE A+!ATIS ET CO+!ATIS& ,3- Agnati di%ti eo* 0uod a%%edant pro natis* dum desunt #ilii& Qui ideo prius in gente agnos%untur* 0uia 1eniunt per 1irilis se5us personas* 1eluti #rater eodem patre natus* 1el #ratris #ilius nepos1e e5 eo6 item patruus& ,4Cognati di%ti* 0uia sunt et ipsi propin0uitate %ognationis %oniun%ti& Qui inde post agnatos $abentur* 0uia per #eminini se5us personas 1eniunt* ne% sunt agnati* sed alias naturali iure %ognati& ,7- ro5imus* propter pro5imitatem sanguinis appellatus& ,9- Consanguinei 1o%ati* eo 0uod e5 uno sanguine* id est e5 uno patris semine sati sunt& !am semen 1iri spuma est sanguinis ad instar a0uae in s%opulos %onlisae* 0uae spumam %andidam #a%it* 1el si%ut 1inum nigrum* 0uod in %ali%e agitatum spumam albentem reddit& ,:- )ratres di%ti* eo 0uod sint e5 eodem #ru%tu* id est e5 eodem semine nati& ,?- +ermani 1ero de eadem genetri%e manantes6 non* ut multi di%unt* de eodem germine* 0ui tantum #ratres 1o%antur& Ergo #ratres e5 eodem #ru%tu* germani e5 eadem genetri%e manantes& ,@- Uterini 1o%ati* 0uod sint e5 di1ersis patribus* et uno utero editi& !am uterus tantum mulieris est& ,A- Quattuor autem modis in S%ripturis di1inis #ratres di%i2 natura* gente* %ognatione* a##e%tu& !atura* ut Esau et Ia%ob* Andreas et etrus* Ia%obus et Io$annes& +ente* ut omnes Iudaei #ratres inter

se 1o%antur in Deuteronomio ;3:*34<2 JSi autem emeris #ratrem tuum* 0ui est Hebraeus&J Et Apostolus ;Rom& B*7<2 JOptabam*J in0uit* Jego Anat$ema esse a C$risto pro #ratribus meis* 0ui sunt %ognati mei se%undum %arnem* 0ui sunt Isra$elitae&J ,B- orro %ognatione #ratres 1o%antur* 0ui sunt de una #amilia* id est patria6 0uas Latini paternitates interpretantur* %um e5 una radi%e multa generis turba di##unditur& Et in +enesi di5it Abra$am ad Lot$ ;37*A<2 J!on sit ri5a inter me et te et inter pastores tuos et pastores meos* 0uia omnes #ratres nos sumus&J Et %erte Lot$ non erat #rater Abra$ae* sed #ilius #ratris eius Aram& ,3C- Quarto modo a##e%tu #ratres di%i* 0ui in duo s%induntur2 spiritale et %ommune& Spiritale* 0uo omnes C$ristiani #ratres 1o%amur* ut ; salm& 377*3<2 JE%%e 0uam bonum* et 0uam iu%undum $abitare #ratres in unum&J In %ommune* %um et omnes $omines e5 uno patre nati pari inter nos germanitate %oniungimur* S%riptura lo0uente ;Isai& ??*:<2 JDi%ite $is 0ui oderunt 1os2 )ratres nostri 1os estis&J ,33- +ermana ita intellegitur ut germanus* eadem genetri%e manans& ,34- Soror autem* ut #rater& !am soror est e5 eodem semine di%ta* 0uod sola %um #ratribus in sorte agnationis $abeatur& ,37- )ratres patrueles di%ti* eo 0uod patres eorum germani #ratres inter se #uerunt& ,39- Consobrini 1ero 1o%ati* 0ui aut e5 sorore et #ratre* aut e5 duabus sororibus sunt nati* 0uasi %onsororini& )ratrueles autem materterae #ilii sunt& ,3:- Sobrini %onsobrinorum #ilii& ,3?- Tius +rae%um est& atruus #rater patris est* 0uasi pater alius& Unde et moriente patre pupillum prior patruus sus%ipit* et 0uasi #ilium lege tuetur& ,3@- A1un%ulus est matris #rater* %uius nomen #ormam diminuti1i $abere 1idetur* 0uia ab a1o 1enire monstratur& ,3A- Amita est soror patris 0uasi alia mater& "atertera est soror matris* 0uasi mater altera& ,3B- So%er est* 0ui #iliam dedit& +ener est* 0ui #iliam du5it& +ener autem di%tus* 0uod ads%is%atur ad augendum genus& So%er autem et so%rus* 0uod generum 1el nurum sibi adso%ient& ,4C- 'itri%us ,est-* 0ui u5orem e5 alio 1iro #ilium aut #iliam $abentem du5it& Et di%tus 1itri%us 0uasi no1itri%us* 0uod a matre superdu%atur no1us& ,43- ri1ignus est 0ui e5 alio patre natus est6 et pri1ignus di%i putatur 0uasi pri1igenus* 0uia prius genitus& Unde et 1ulgo antenatus& ,44- 'o%abula a gente $ae% 1identur de%linata2 genitor* genetri5* agnati* agnatae* %ognati* %ognatae* progenitores* progenetri%es* germani* germanae& ,47- ITE" DE RAEDICTIS A))I!ITATI(US& Au%tor mei generis mi$i pater est* ego illi #ilius aut #ilia& atris mei pater mi$i a1us est* ego illi nepos* aut neptis& atris mei a1us mi$i proa1us est* ego illi pronepos* aut proneptis& atris mei proa1us mi$i aba1us est* ego illi abnepos* aut abneptis& atris mei aba1us mi$i ata1us est* ego illi adnepos* aut adneptis& atris mei ata1us mi$i trita1us est* ego illi trinepos* aut trineptis& ,49- DE ATRUIS& atris mei #rater mi$i patruus est* ego illi #ratris #ilius* aut #ilia& atrui mei pater mi$i pater magnus est* ego illi #ilii* aut #iliae #ratris #ilius* aut #ilia& atrui mei a1us mi$i propatruus est* ego illi #ilii* aut #iliae aut nepos* aut neptis& atrui mei proa1us mi$i adpatruus est* ego illi nepotis* aut neptis #ilius* aut #ilia& ,4:- DE A"ITIS& atris mei soror mi$i amita est* ego illi #ratris #ilius* aut #ilia& Amitae meae mater mi$i amita magna est* ego illi #iliae #ratris #ilius* aut #ilia& Amitae meae a1ia mi$i proamita est* ego illi nepotis aut neptis #ilius* aut #ilia& Amitae meae proa1ia mi$i abamita est* ego illi nepotis* aut neptis #ilius* aut #ilia& ,4?DE A'U!CULIS& "atris meae #rater mi$i a1un%ulus est* ego illi sororis #ilius* aut #ilia& A1un%uli mei pater mi$i a1un%ulus magnus est* ego illi #ilii sororis #ilius* aut #ilia& A1un%uli mei a1us mi$i proa1un%ulus est* ego illi #ilii nepos* aut neptis& A1un%uli mei proa1us mi$i aba1un%ulus est* ego illi neptis #ilius* aut #ilia& ,4@- DE "ATERTERIS& "atris meae soror mi$i matertera est* ego illi sororis #ilius* aut #ilia& "aterterae meae soror mi$i matertera magna est* ego illi sororis nepos* aut neptis& A1iae meae soror mi$i abmatertera est* ego illi pronepos sororis* aut pronepotis& roa1iae meae soror mi$i promatertera est* ego illi neptis #ilius* aut #ilia& ,4A- Stemmata di%untur ramus%uli* 0uos ad1o%ati #a%iunt in genere* %um gradus %ognationum partiuntur* ut puta ille #ilius* ille pater* ille a1us* ille agnatus* et %eteri* 0uorum #igurae $ae%2 ,STE""A 3,STE"" A 4,4B- Hae% %onsanguinitas dum se paulatim propaginum ordinibus dirimens us0ue ad ultimum gradum subtra5erit* et propin0uitas esse desierit* eam rursus le5 matrimonii 1in%ulo repetit* et 0uodam modo re1o%at #ugientem& Ideo autem us0ue ad se5tum generis gradum %onsanguinitas %onstituta est* ut si%ut se5 aetatibus mundi generatio et $ominis status #initur* ita propin0uitas generis tot gradibus terminaretur& ,STE""A 7Caput 'II& DE CO!IU+IIS& ,3- 'ir se5um signi#i%at* non %oniugium* nisi adie%eris 1ir eius& ,4- "aritus 1ero etiam sine adie%tione %oniugem sonat6 et a mare maritus* 0uasi mas& Est enim nomen primae positionis* 0uod #a%it in diminutione mas%ulus* in deri1atione maritus& ,7- Sponsus ab spondendo 1o%atus& !am ante usum tabellarum matrimonii %autiones sibi in1i%em emittebant* in 0uibus spondebant se in1i%em %onsentire in iura matrimonii* et

#ideiussores dabant& ,9- Unde admissum est ut sponsum di%amus 1irum* ab spondendo* et sponsam similiter& Ceterum proprie spondere 1elle est& Ergo sponsus non 0uia promittitur* sed 0uia spondet et sponsores dat& ,:Arrabo di%ta* 0uasi arra bona& Quod enim datur pro %oniugio* bene datur* 0uia %oniugium bonum est& Quod 1ero %ausa #orni%ationis aut adulterii* malum est* id%ir%o arrabo non est& ,?- Di%ta autem arra a re* pro 0ua traditur& Est autem arra non solum sponsio %oniugalis* sed etiam pro 0ualibet promissa re* ut aut reddatur aut %onpleatur& ,@- ro%i nuptiarum petitores* a pro%ando et petendo di%ti& ,A- ronuba di%ta* eo 0uod nubentibus praeest* 0uae0ue nubentem 1iro %oniungit& Ipsa est et paranymp$a& !am nymp$a sponsa in nuptiis6 et nymp$a pro la1ationis o##i%io* 0uod et ad nomen nubentis adluditur& ,B- Coniuges appellati propter iugum* 0uod inponitur matrimonio %oniungendis& Iugo enim nubentes subi%i solent* propter #uturam %on%ordiam* ne separentur& Coniuges autem 1erius appellantur a prima desponsationis #ide* 0uam1is ad$u% inter eos ignoretur %oniugalis %on%ubitus6 si%ut "aria Iosep$ %oniu5 1o%atur* inter 0uos ne% #uerat ne% #utura erat %arnis ulla %ommi5tio& ,3C- !uptae di%tae* 0uod 1ultus suos 1elent& Translatum nomen a nubibus* 0uibus tegitur %aelum& Unde et nuptiae di%untur* 0uod ibi primum nubentium %apita 1elantur& Obnubere enim %ooperire est& ,33Cuius %ontraria innuba* $o% est innupta* 0uae ad$u% 1ultum suum non 1elat& U5ores 1o%atae* 0uasi un5iores& ,34- "oris enim erat anti0uitus ut nubentes puellae simul 1enirent ad limen mariti* et postes* ante0uam ingrederentur* ornarent laneis 1ittis et oleo unguerent& Et inde u5ores di%tae* 0uasi un5iores2 0uae ideo 1etabantur limina %al%are* 0uod illi% ianuae et %oeant et separentur& ,37- "atrona est 0uae iam nupsit* et di%ta matrona* 0uasi mater nati* 1el 0uia iam mater #ieri potest* unde et matrimonium di%tum& Distinguitur autem inter matronam et matrem* et matrem et matrem#amilias& !am matronae* 0uia iam in matrimonium %on1enerunt2 matres* 0uia genuerunt2 matres#amilias* 0uia per0uandam iuris sollemnitatem in #amiliam mariti transierunt& ,39- "onogamus di%tus* 0uia uni tantum nupsit& monon enim apud +rae%os unum di%itur* gamos nuptiae interpretantur& ,3:- Digamus autem et trigamus a numero u5orum 1o%atus* 0uasi duabus* 1el tribus maritus& ,3?- 'idua 1o%ata* 0uod %um 1iro duo non #uerit* ne% %ir%a %onsortium alterius 1iri post mortem %oniugis primi ad$aeserit& !am 0uae alteri post mortem prioris 1iri nupserint* 1iduae non di%untur& Item 1idua di%ta* 0uod sola sit* ne% %ir%a %onsortium 1iri %oniugalia iura %ustodiat& ,3@- )ratris u5or #ratrissa 1o%atur& "ariti #rater le1ir di%itur& Duorum inter se #ratrum u5ores ianetri%es 1o%antur* 0uasi eandem ianuam terentes* 1el per eandem ianuam iter $abentes& 'iri soror galos appellatur& ,3A- Sororis 1ir spe%iale nomen non $abet* ne% u5oris #rater& ,3B- "atrimonium est nubilium iusta %on1entio et %ondi%io& ,4C- Coniugium est legitimarum personarum inter se %oeundi et %opulandi nuptiae2 %oniugium di%tum 0uia %oniun%ti sunt* 1el a iugo 0uo in nuptiis %opulantur* ne resol1i aut separari possint& ,43- Conubium autem non a nupta* sed a nubendo #ormatum& Di%itur autem %onubium* %um ae0uales in nuptias %oeunt* ut puta %i1es Romani* pari uti0ue dignitate& Conubium autem non est* %um %i1is Romanus %um Latina iungitur& Quotiens autem %onubium non est* #ilii patrem non se0uuntur& ,44- Hymenaeus di%itur a 0uodam Hymenaeo* 0ui primus prospere usus est nuptiis* 1el apo tou umeno'* 0uae membrana 1irginitatis est %laustrum& ,47- Contubernium est ad tempus %oeundi %on1entio6 unde et taberna%ulum* 0uod modo $u%* modo illu% prae#igitur& ,49- Repudium est 0uod sub testimonio testium 1el praesenti 1el absenti mittitur& ,4:- Di1ortiumn est 0uotiens%um0ue dissoluto matrimonio alter eorum alteras nuptias se0uitur& Di1ortium autem di%tum a #le5u 1iarum* $o% est* 1iae in di1ersa tendentes& ,4?- )ri1olum est %um eo animo separantur* ut rursum ad se in1i%em re1ertantur& !am #ri1olus est 1elut 0uassae mentis et #lu5ae* ne% stabilis& roprie autem #ri1ola 1o%antur #i%tilia 1asa inutilia& ,4@- Tribus autem ob %ausis du%itur u5or2 prima est %ausa prolis* de 0ua legitur in +enesi ;3*4A<2 JEt benedi5it eos*J di%ens2 JCres%ite et multipli%aminiJ2 se%unda %ausa adiutorii* de 0ua ibi in +enesi di%itur ;4*3A<2 J!on est bonum esse $ominem solum6 #a%iamus ei adiutorium simileJ2 tertia %ausa in%ontinentiae* unde di%it Apostolus* ut ;3 Cor& @*B<2 JQui se non %ontinet* nubat&J ,4A- In eligendo marito 0uattuor spe%tari solent2 1irtus* genus* pul%$ritudo* sapientia& E5 $is sapientia potentior est ad amoris a##e%tum& Re#ert $ae% 0uattuor 'ergilius de Aenea* 0uod $is Dido inpulsa est in amorem eius ;Aen& 9*33L39<2 ul%$ritudine2 Quam sese ore #erensM 'irtute2 Quam #orti pe%tore et armisM Oratione2 Heu 0uibus ille ia%tatus #atis* 0uae bella e5$austa %anebatM +enere2 Credo e0uidem* ne% 1ana #ides* genus esse deorum& ,4B- Item in eligenda u5ore 0uattuor res inpellunt $ominem ad amorem2 pul%$ritudo* genus* di1itiae* mores& "elius tamen si in ea mores 0uam pul%$ritudo 0uaeratur& !un% autem illae 0uaeruntur* 0uas aut di1itiae aut #orma* non 0uas probitas morum %ommendat& ,7C- Ideo autem #eminae sub 1iri potestate %onsistunt* 0uia le1itate animi plerum0ue de%ipiuntur& Unde et ae0uum erat eas 1iri au%toritate reprimi& roinde et 1eteres

1olueruut #eminas innuptas* 0uam1is per#e%tae aetatis essent* propter ipsam animi le1itatem in tutela %onsistere&

Liber XIII De mundo et partibus

I& DE "U!DO& II& DE ATO"IS& III& DE ELE"E!TIS& I'& DE CAELO& '& DE ARTI(US CAELI& 'I& DE CIRCULIS CAELI& 'II& DE AERE ET !U(E& 'III& DE TO!ITRUO& IX& DE )UL"I!I(US& X& DE ARCU ET !U(IU" E))ECTI(US& XI& DE 'E!TIS& XII& DE AQUIS& XIII& DE DI'ERSITATE AQUARU"& XI'& DE "ARI& X'& DE OCEA!O& X'I& DE "EDITERRA!EO "ARI& X'II& DE SI!I(US "ARIS& X'III& DE AESTI(US ET )RETIS& XIX& DE LACIS ET STA+!IS& XX& DE A(.SSO& XXI& DE )LU"I!I(US& XXII& DE DILU'IIS& IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII In $o% 1ero libello 0uasi in 0uadam bre1i tabella 0uasdam %aeli %ausas situs0ue terrarum et maris spatia adnota1imus* ut in modi%o le%tor ea per%urrat* et %onpendiosa bre1itate etymologias eorum %ausas0ue %ognos%at&

Caput I& DE "U!DO& ,3- "undus est %aelum et terra* mare et 0uae in eis opera Dei& De 0uo di%itur ;Io$& 3*3C<2 =Et mundus per eum #a%tus est&> "undus Latine a p$ilosop$is di%tus* 0uod in sempiterno motu sit* ut %aelum* sol* luna* aer* maria& !ulla enim re0uies eius elementis %on%essa est* ideo0ue semper in motu est& ,4- Unde et animalia 'arroni 1identur elementa& =Quoniam per semetipsa*> in0uit* =mo1entur&> +rae%i 1ero nomen mundo de ornamento ad%ommoda1erunt* propter di1ersitatem elementorum et pul%$ritudinum siderum& Appellatur enim apud eos 8osmo'* 0uod signi#i%at ornamentum& !i$il enim mundo pul%$rius o%ulis %arnis aspi%imus& ,7- Quattuor autem esse %limata mundi* id est plagas2 Orientem et O%%identem* Septentrionem et "eridiem& ,9- Oriens ab e5ortu solis est nun%upatus& O%%idens* 0uod diem #a%iat o%%idere at0ue interire& Abs%ondit enim lumen mundo et tenebras superindu%it& ,:- Septentrio autem a septem stellis a5is 1o%atur* 0uae in ipso re1olutae rotantur& Hi% proprie et 1erte5 di%itur* eo 0uod 1ertitur* si%ut poeta ait ;'irg& Aen& 4*4:C<2 'ertitur interea %aelum& ,?- "eridies* 1el 0uia ibi sol #a%iat medium diem* 0uasi medidies* 1el 0uia tun% purius mi%at aet$er& "erum enim purum di%itur& ,@- Ianuae %aeli duae sunt* Oriens et O%%asus6 nam una porta sol pro%edit* alia se re%ipit& ,A- Cardines autem mundi duo* Septentrio et "eridies6 in ipsis enim 1ol1itur %aelum& Caput II& DE ATO"IS& ,3- Atomos p$ilosop$i 1o%ant 0uasdam in mundo %orporum partes tam minutissimas ut ne% 1isui pateant ne% tom$n* id est se%tionem* re%ipiant6 unde et atomoi di%ti sunt& Hi per inane totius mundi inre0uietis motibus 1olitare et $u% at0ue illu% #erri di%untur* si%ut tenuissimi pul1eres 0ui in#usi per #enestras radiis solis 1identur& E5 $is arbores et $erbas et #ruges omnes oriri* e5 $is ignem et a0uam et uni1ersa gigni at0ue %onstare 0uidam p$ilosop$i gentium puta1erunt& ,4- Sunt autem atomi aut in %orpore* aut in tempore* aut in numero& In %orpore* ut lapis& Di1idis eum in partes et partes ipsas di1idis in grana* 1eluti sunt $arenae6 rursum0ue ipsa $arenae grana di1ide in minutissimum pul1erem* done%* si possis* per1enias ad ali0uam minutiam* 0uae iam non sit 0uae di1idi 1el se%ari possit& Hae% est atomus in %orporibus& ,7- In tempore 1ero si% intellegitur atomus& Annum* 1erbi gratia* di1idis in menses* menses in dies* dies in $oras6 ad$u% partes $orarum admittunt di1isionem* 0uous0ue 1enias ad tantum temporis pun%tum et 0uandam momenti stillam* ut per nullam morulam produ%i possit6 et ideo iam di1idi non potest& Hae% est atomus temporis& ,9- In numeris* ut puta o%to di1iduntur in 0uattuor* rursus 0uattuor in duo* deinde duo in unum& Unus autem atomus est* 0uia inse%abilis est& Si% et littera2 nam orationem di1idis in 1erba* 1erba in syllabas* syllabam in litteras& Littera* pars minima* atomus est* ne% di1idi potest& Atomus ergo est 0uod di1idi non potest* ut in geometria pun%tus& !am tomo' di1isio di%itur +rae%e* atomo' indi1isio& Caput III& DE ELE"E!TIS& ,3- ul$n +rae%i rerum 0uandam primam materiam di%unt* nullo prorsus modo #ormatam* sed omnium %orporalium #ormarum %apa%em* e5 0ua 1isibilia $ae% elementa #ormata sunt6 unde et e5 eius deri1atione 1o%abulum a%%eperunt& Han% ul$n Latini materiam appella1erunt* ideo 0uia omne in#orme* unde ali0uid #a%iendum est* semper materia nun%upatur& roinde et eam poetae sil1am nomina1erunt* ne% in%ongrue* 0uia materiae sil1arum sunt& ,4- +rae%i autem elementa stoi%eia nun%upant* eo 0uod sibi so%ietatis %on%ordia et %ommunione 0uadam %on1eniant& !am si% ea inter se naturali 0uadam ratione iun%ta di%untur* ,ut- modo originem ab igni repetentes us0ue ad terram* modo a terra us0ue ad ignem* ut ignis 0uidem in aera desinat* aer in a0uam densetur* a0ua in terram %rasses%at6 rursus0ue terra diluatur in a0uam* a0ua rares%at in aera* aer in ignem e5tenuetur& ,7- Quapropter omnia elementa omnibus inesse* sed unum0uod0ue eorum e5 eo 0uod amplius $abet a%%episse 1o%abulum& Sunt autem di1ina pro1identia propriis animantibus distributa2 nam %aelum angelis* aerem 1olu%ribus* mare pis%ibus* terram $ominibus %eteris0ue animantibus Creator ipse inple1it& Caput I'& DE CAELO& ,3- Caelum 1o%atum eo 0uod* tam0uam %aelatum 1as* inpressa lumina $abeat stellarum 1eluti signa& !am %aelatum di%itur 1as 0uod signis eminentioribus re#ulget& Distin5it enim eum Deus %laris luminibus* et inple1it6 sole s%ili%et et lunae orbe #ulgenti et astrorum mi%antium splendentibus signis adorna1it& ,Alias autem a superiora %aelando&- ,4- Hi% autem +rae%e ourano' di%itur apo tou oras0ai* id est a 1idendo* eo 0uod aer perspi%uus sit et ad spe%ulandum purior& Caelum autem in S%ripturis san%tis ideo #irmamentum 1o%atur* 0uod sit %ursu siderum et ratis legibus #i5is0ue #irmatum& ,7- Interdum et %aelum pro aere a%%ipitur* ubi 1enti et nubes et pro%ellae et turbines #iunt& Lu%retius ;9*377<2

Caelum* 0uod di%itur aer& Et salmus ;@B*46 3C9*34<2 ='olu%res %aeli> appellat* %um mani#estum sit a1es in aere 1olare6 et nos in %onsuetudine $un% aerem %aelum appellamus& !am %um de sereno 1el nubilo 0uaerimus* ali0uando di%imus* =0ualis est aerH>* ali0uando* =0uale est %aelumH> Caput '& DE ARTI(US CAELI& ,3- Aet$er lo%us est in 0uo sidera sunt* et signi#i%at eum ignem 0ui a toto mundo in altum separatus est& Sane aet$er est ipsud elementum* aet$ra 1ero splendor aet$eris* et est sermo +rae%us& ,4- Sp$aera %aeli di%ta eo 0uod spe%ies eius in rotundum #ormata est& Sed et 0uid0uid tale est* a 1olubilitate sp$aera a +rae%is di%itur* si%ut ,et- pilae 0uibus ludunt in#antes& !am p$ilosop$i di%unt %aelum in sp$aerae #iguram undi0ue esse %on1e5um* omnibus partibus ae0ualem* %on%ludentem terram in media mundi mole libratam& Hun% mo1eri di%unt* et %um motu eius sidera in eo #i5a ab oriente us0ue ad o%%identem %ir%umire* septentrionibus bre1iores gyros iu5ta %ardinem peragentibus& ,7- A5is est Septentrionis linea re%ta* 0uae per mediam pilam sp$aerae tendit6 et di%ta a5is 0uod in ea sp$aera ut rota 1ol1itur* 1el 0uia ibi plaustrum est& ,9- Cardines e5tremae partes sunt a5is6 et di%tae %ardines eo 0uod per eos 1ertitur %aelum& ,:- oli sunt %ir%uli 0ui %urrunt per a5em& Horum alter est Septentrionalis* 0ui num0uam o%%idit* appellatur0ue (oreus6 alter Australis* 0ui num0uam 1idetur* et Austronotius di%itur& Et di%ti poli 0uod sint a5ium %y%li* e5 usu plaustrorum* a poliendo s%ili%et nominati& Sed polus (oreus semper 1idetur* Austronotius num0uam6 0uia de5tra %aeli altiora sunt* pressa austri& ,?- Con1e5a e5trema %aeli sunt* a %ur1itate di%ta& !am %on1e5um %ur1um est et in%linatum* et in modum %ir%uli #le5um& ,@La%teus %ir%ulus 1ia est 0uae in sp$aera 1idetur* a %andore di%ta* 0uia alba est& Quam ali0ui di%unt 1iam esse 0ua %ir%uit sol* et e5 splendoris ipsius transitu ita lu%ere& Caput 'I& DE CIRCULIS CAELI& ,3- Habitatio ista %aeli %ir%ulorum distin%ta Gonis 0uasdam partes temperie sua in%olere permisit* 0uasdam nega1it enormitate #rigoris aut %aloris& /onae autem ipsae 0uin0ue sunt* 0uae ideo Gonae 1el %ir%uli appellantur eo 0uod in %ir%umdu%tione sp$aerae e5istunt& ,4- Quorum primus %ir%ulus ideo ar8ti8o' appellatur eo 0uod intra eum Ar%torum signa in%lusa prospi%iuntur* 0uae a nostris in ursarum spe%iem #i%ta Septentriones appellantur& ,7- Se%undus %ir%ulus e5 eo 0erino' tropi8o' di%itur 0uia in eo %ir%ulo sol A0uilonis #inibus aestatem #a%iens ultra eum %ir%ulum non transit* sed statim re1ertitur6 et inde tropi8o' appellatur& ,9- Tertius %ir%ulus is$merino'* 0ui a Latinis ideo ae0uino%tialis appellatur eo 0uod sol* %um ad eum orbem per1enerit* ae0uino%tium #a%it& $merino' enim Latine dies di%itur at0ue no5* 0uo %ir%ulo dimidia sp$aerae pars %onstituta respi%itur& ,:- Quartus %ir%ulus antar8ti8o' 1o%atur eo 0uod %ontrarius sit %ir%ulo 0uem ar8ti8on nominamus& ,?- Quintus %ir%ulus %eimerino' tropi8o'* 0ui a Latinis $iemalis si1e brumalis appellatur* ideo 0uia sol %um ad eum %ir%ulum per1enerit* $iemem $is* 0ui ad A0uilonem sunt* #a%it* aestatem autem $is* 0ui Austri partibus %ommorantur& ,@- /odia%us ,autem- %ir%ulus est N Caput 'II& DE AERE ET !U(E& ,3- Aer est inanitas plurimum $abens admi5tum raritatis 0uam %etera elementa& De 0uo 'ergilius ;Aen&34*7:9<2 Longum per inane se%utus& Aer di%tus apo tou airein* ab eo 0uod #erat terram* 1el ab eo 0uod #eratur& Hi% autem partim ad terrenam* partim ad %aelestem materiam pertinet6 nam ille subtilis* ubi 1entosi a% pro%ellosi motus non possunt e5istere* ad %aelestem pertinet partem6 iste 1ero turbulentior* 0ui e5$alationibus $umidis %orpores%it* terrae deputatur6 0ui0ue e5 se multas spe%ies reddit& !am %ommotus 1entos #a%it6 1e$ementius %on%itatus ignes et tonitrua6 %ontra%tus nubila6 %onspissatus plu1iam6 %ongelantibus nubilis ni1em6 turbulentius %ongelantibus densioribus nubilis grandinem6 distentus serenum e##i%it& !am aerem densum nubem esse* nubem rare#a%tam et solutam aerem& ,4- !ubes di%tae ab obnubendo* id est operiendo* %aelum6 unde et nuptae* 0uod 1ultus suos 1elent6 unde et !eptunus* 0uod nubat* id est mare et terram tegat& !ubes autem aeris densitas #a%it& 'enti enim aerem %onglobant nubem0ue #a%iunt6 unde est illud ;'irg& Aen& :*4C<2 At0ue in nubem %ogitur aer& Caput 'III& DE TO!ITRUO&

,3- Tonitruum di%tum 0uod sonus eius terreat6 nam tonus sonus& Qui ideo interdum tam gra1iter %on%utit omnia ita ut %aelum dis%ississe 1ideatur 0uia* %um pro%ella 1e$ementissimi 1enti nubibus se repente inmiserit* turbine in1ales%ente e5itum0ue 0uaerente* nubem* 0uam e5%a1a1it* impetu magno pers%indit* a% si% %um $orrendo #ragore de#ertur ad aures& ,4- Quod mirari 0uis non debeat* %um 1esi%ula 0uam1is par1a magnum tamen sonitum displosa emittit& Cum tonitruo autem simul et #ulgura e5primi2 sed illud %elerius 1idetur* 0uia %larum est6 $o% autem ad aures tardius per1enire& Lu5 autem 0uae apparet ante tonitruum #ulgetra 1o%atur& Quae* ut di5imus* ideo ante 1idetur 0uia %larum est lumen6 tonitruum autem ad aures tardius per1enit& Caput IX& DE )UL"I!I(US& ,3- )ulgur et #ulmen* i%tus %aelestis ia%uli* a #eriendo di%ti6 #ulgere enim #erire est at0ue per%utere& )ulmen autem %onlisa nubila #a%iunt& !am omnium rerum %onlisio ignem %reat* ut in lapidibus %ernimus* 1el attritu rotarum* 1el in sil1is arborum2 simili modo in nubibus ignis* unde et prius nubila sunt* deinde ignes& ,4- 'ento autem et igni #ulmina in nubibus #ieri et inpulsu 1entorum emitti& Ideo autem #ulminis ignem 1im $abere maiorem ad penetrandum* 0uia subtilioribus elementis #a%tus est 0uam noster* id est 0ui nobis in usu est& Tria sunt autem eius nomina* #ulgus* #ulgor et #ulmen2 #ulgus* 0uia tangit6 #ulgor* 0uia in%endit et urit6 #ulmen* 0uia #indit6 ideo et %um ternis radiis #inguntur& Caput X& DE ARCU ET !U(IU" E))ECTI(US& ,3- Ar%us %aelestis di%tus a similitudine %ur1ati ar%us& Iris $ui% nomen proprium est& Et di%itur iris 0uasi aeris* id est 0uod per aera ad terras des%endat& Hi% autem a sole resplendet* dum %a1ae nubes e5 ad1erso radium solis a%%ipiunt et ar%us spe%iem #ingunt6 %ui 1arios %olores illa dat res* 0uia a0ua tenuis* aer lu%idus* et nubes %aligantes* inradiata ista 1arios %reant %olores& ,4- lu1iae di%tae 0uod #luant* 0uasi #lu1iae6 nas%untur enim de terrae et maris an$elitu& Quae %um altius ele1atae #uerint* aut solis %alore resolutae* aut 1i 1entorum %onpressae* stillantur in terris& ,7- !imbus est densitas nubis intempesta et obs%ura6 et inde nimbus a nube& Sunt autem nimbi repentinae et prae%ipites plu1iae& !am plu1ias 1o%amus lentas et iuges* 0uasi #lu1ias* 0uasi #luentes& ,9- Imbres autem et ad nubes et ad plu1ias pertinent* di%tae a +rae%o 1o%abulo 0uod terram inebrient ad germinandum& E5 $is enim %un%ta %reantur* unde et Lu%retius ;3*@3:<2 E5 igni* terra at0ue anima nas%untur et imbri& Est autem nomen +rae%um& ,:- +rando appellata 0uod #orma eius granorum similitudinem $abeat& Hae% autem 1entorum rigore durantur in nube* a% solidantur in ni1em* rupto0ue aere sol1untur& ,?- !i5 a nube* unde 1enit6 et gla%ies a gelu et a0ua* 0uasi gela0uies* id est gelata a0ua& ,@- +elus autem 0uod eo stringatur tellus6 +E 0uippe terra di%itur& Tun% autem maiori gelu stringitur terra* %um #uerit no5 serena& ,A- ruina est matutini temporis #rigus* 0uae inde pruina nomen a%%epit 0uia si%ut ignis urit6 pur enim ignis& Urere enim et ad #rigus et ad solem pertinet6 nam uno sermone duo di1ersa signi#i%antur* pro eo 0uod unum e##e%tum $abent& Similis enim 1is est et %aloris et #rigoris* unde et utra0ue sa5a rumpunt& !am %alor urit* ut est ;'irg& Aen& 9*?A<2 Uritur in#eli5 Dido& Item #rigus urit* ut est ;'irg& +eorg& 3*B7<2 Aut boreae penetrabile #rigus adurat& ,B- Ros +rae%um est* 0uod illi droso' di%unt& Alii putant ros di%tum 0uia rarus est* et non spissus ut plu1ia& ,3C- !ebula inde di%ta* unde et nubila* ab obnubendo s%ili%et* $o% est operiendo* terram* si1e 0uod nubes 1olans #a%iat& E5$alant enim 1alles $umidae nebulas et #iunt nubes6 inde nubilum* inde ni1es& !ebulae autem ima petunt %um serenitas est6 summa* %um nubilum& ,33- Caligo umbra est de spissitudine aeris e##e%ta& Et di%ta %aligo 0uod ma5ime aeris %alore gignatur& ,34- Tenebrae di%untur 0uod teneant umbras& !i$il autem sunt tenebrae* sed ipsa lu%is absentia tenebrae di%untur6 si%ut silentium non ali0ua res est* sed ubi sonus non est* silentium di%itur6 si% tenebrae non ali0uid sunt* sed ubi lu5 non est* tenebrae di%untur& ,37- Umbra est aer %arens solem& Di%ta autem 0uod #iat %um solis obi%imur radiis& Est autem mobilis et in%erta* et e5 solis %ir%uitu et e5 motu 1entorum& !am0ue 0uotiens mo1etur in sole* nobis%um mo1ere 1idetur6 0uia ubi 0uo0ue lo%o a radiis solis obstitimus* perinde lumen illi au#erimus& Si% et ingredi nobis%um umbra et gestus nostros 1idetur imitari& ,39- Lu5* ipsa substantia6 lumen* 0uod a lu%e manat* id est %andor lu%is2 sed $o% %on#undunt au%tores& Caput XI& DE 'E!TIS& ,3- 'entus ,est- aer %ommotus et agitatus* et pro di1ersis partibus %aeli nomina di1ersa sortitus& Di%tus autem

1entus 0uod sit 1e$emens et 1iolentus& 'is enim eius tanta est ut non solum sa5a et arbores e1ellat* sed etiam %aelum terram0ue %onturbet* maria %ommo1eat& ,4- 'entorum 0uattuor prin%ipales spiritus sunt& Quorum primus ab oriente Subsolanus* a meridie Auster* ab o%%idente )a1onius* a septentrione eiusdem nominis 1entus adspirat6 $abentes geminos $in% inde 1entorum spiritus& ,7- Subsolanus a latere de5tro 'ulturnum $abet* a lae1o Eurum2 Auster a de5tris Euroaustrum* a sinistris Austroa#ri%um2 )a1onius a parte de5tra A#ri%um* a lae1a Corum2 porro Septentrio a de5tris Cir%ium* a sinistris A0uilonem& Hi duode%im 1enti mundi globum #latibus %ir%umagunt& ,9- Quorum nomina propriis %ausis signata sunt2 nam Subsolanus 1o%atus eo 0uod sub ortu solis nas%atur6 Eurus eo 0uod ab EO #luat* id est ab oriente6 est enim %oniun%tus Subsolano6 'ulturnus* 0uod alte tonat& ,:- De 0uo Lu%retius ;:*@9:<2 Altitonans 'ulturnus et Auster #ulmine pollens6 ,?- Auster ab auriendo a0uas 1o%atus* unde et %rassum aerem #a%it et nubila nutrit& Hi% +rae%e noto' appellatur* propter 0uod interdum %orrumpat aerem& !am pestilentiam* 0uae e5 %orrupto aere nas%itur* Auster #lans in reli0uas regiones transmittit6 sed si%ut Auster pestilentiam gignit* si% A0uilo repellit& Euroauster di%tus 0uod e5 una parte $abeat Eurum* e5 altera Austrum& ,@- Austroa#ri%us* 0uod iun%tus sit $in% et inde Austro et A#ri%o& Ipse et Libonotus* 0uod sit ei Libs $in% et inde !otus& ,A- ,)a1onius nun%upatus eo 0uod #o1eat #ruges a% #lores& Hi% +rae%e /ep$yrus* 0uia plerum0ue 1ere #lat6 unde est illud ;'irg& +eorg& 3*99<2 Et /ep$yro putris se gleba resol1it&/ep$yrus +rae%o nomine appellatus eo 0uod #lores et germina eius #latu 1i1i#i%entur& Hi% Latine )a1onius di%itur propter 0uod #o1eat 0uae nas%untur& Austro autem #lores sol1untur* a /ep$yro #iunt& ,B- A#ri%us a propria regione 1o%atus6 in A#ri%a enim initium #landi sumit& ,3C- Corus est 0ui ab o%%idente aesti1o #lat& Et 1o%atus Corus 0uod ipse 1entorum %ir%ulum %laudat* et 0uasi %$orum #a%iat& Hi% antea Caurus di%tus* 0uem pleri0ue Argesten di%unt* non ut inprudens 1ulgus Agrestem& ,33- Septentrio di%tus eo 0uod %ir%ulo septem stellarum %onsurgit* 0uae 1ertente se mundo resupinato %apite #erri 1identur& ,34- Cir%ius di%tus eo 0uod Coro sit iun%tus& Hun% Hispani +alli%um 1o%ant* propter 0uod eis a parte +alli%iae #lat& A0uilo di%tus eo 0uod a0uas stringat et nubes dissipet6 ,37- est enim gelidus 1entus et si%%us& Idem et (oreas* 0uia ab Hyperboreis montibus #lat6 inde enim origo eiusdem 1enti est6 unde et #rigidus est& !atura enim omnium septentrionalium 1entorum #rigida et si%%a est* australium $umida et %alida& ,39- E5 omnibus autem 1entis duo %ardinales sunt2 Septentrio et Auster& ,3:- Etesiae autem #labra A0uilonis sunt* 0uibus nomen inditum est 0uod %erto anni tempore #latus agere in%ipiunt6 E!IAUTOS enim +rae%e* annus Latine di%itur& Hae% autem %ursum re%tum a (orea in Aegyptum #erunt* 0uibus Auster %ontrarius est& ,3?- Duo sunt autem e5tra $os ubi0ue spiritus magis 0uam 1enti2 aura et altanus& ,3@- Aura ab aere di%ta* 0uasi aeria* 0uod lenis sit motus aeris& Agitatus enim aer auram #a%it6 unde et Lu%retius ;:*:C7<2 Aerias auras& ,3A- Altanus* 0ui in pelago est* per deri1ationem ab alto* id est mari* 1o%atus& !am alter est #latus in ripis 0uem di5imus auram6 nam aura terrae est& ,3B- Turbo est 1olubilitas 1entorum6 et turbo di%tus a terra* 0uotiens 1entus %onsurgit et terram in %ir%uitum mittit& ,4C- Tempestas aut pro tempore di%itur* si%ut ubi0ue $istoriograp$i solent* dum di%unt* =ea tempestate>6 aut ab statu %aeli* 0uia magnitudine sui multis diebus oritur& 'erno autem et autumnali tempore 0uam ma5imae #iunt tempestates* 0uando ne% plena est aestas* ne% plena $iems6 unde et medium et %on#ine utrius0ue temporis e5 %oniun%tione aerum %ontrariorum e##i%iuntur tempestates& ,43- )ragor a #ra%tarum rerum nominatus est sonitu* 0uia si%%a 0uae0ue et arida #a%ile #rangit& ,44ro%ella ab eo 0uod per%ellat* id est per%utiat et e1ellat6 est enim 1is 1enti %um plu1ia& ro%ellae enim aut de #ulminibus* aut de 1entis #iunt& !i$il autem 1elo%ius 1entis6 unde et propter %eleritatem tam 1entos 0uam #ulmina alata #ingunt poetae* ut ;'irg& Aen& A*97C<2 Alitis Austri& Caput XII& DE AQUIS& ,3- A0ua di%ta 0uod super#i%ies eius ae0ualis sit6 $in% et ae0uor appellatum* 0uia ae0ualiter sursum est& ,4Duo autem 1alidissima 1itae $umanae elementa ignis et a0ua6 unde gra1iter damnantur 0uibus ignis et a0ua interdi%itur& ,7- A0uarum elementum %eteris omnibus imperat& A0uae enim %aelum temperant* terram #e%undant* aerem e5$alationibus suis in%orporant* s%andunt in sublime et %aelum sibi 1indi%ant& Quid enim mirabilius a0uis in %aelo stantibusH ,9- arum sit in tantam per1enisse altitudinem6 rapiunt et se%um pis%ium e5amina6 e##usae omnium in terra nas%entium %ausa #iunt& )ruges gignunt* arbores* #ruti%es $erbas0ue produnt* sordes detergunt* pe%%ata abluunt* potum %un%tis animantibus tribuunt&

Caput XIII& DE DI'ERSITATE AQUARU"& ,3- A0uarum naturae di1ersitas multa est2 aliae enim salis* aliae nitri* aliae aluminis* aliae sulp$uris* aliae bituminis* aliae %uram morborum ad$ibentes& ,4- !am iu5ta Romam Albulae a0uae 1ulneribus medentur& In Italia #ons Ci%eronis o%ulorum 1ulnera %urat& In Aet$iopia la%us est 0uo per#usa %orpora 1elut oleo nites%unt& /amae #ons in A#ri%a %anoras 1o%es #a%it& E5 Clitorio la%u Italiae 0ui biberint 1ini taedium $abent& ,7- In C$io insula #ontem esse 0uo $ebetes #iant& In (oeotia duo #ontes6 alter memoriam* alter obli1ionem ad#ert& ,9CyGi%i #ons amorem 'eneris tollit& (oeotiae la%us #urialis est* de 0uo 0ui biberit ardore libidinis e5ardes%it& In Campania sunt a0uae 0uae sterilitatem #eminarum et 1irorum insaniam abolere di%untur& In Aet$iopiae #onte Rubro 0ui biberit lymp$ati%us #it& ,:- Leinus #ons Ar%adiae abortus #ieri non patitur& In Si%ilia #ontes sunt duo* 0uorum unus sterilem #e%undat* alter #e%undam sterilem #a%it& In T$essalia duo sunt #lumina2 e5 uno bibentes o1es nigras #ieri* e5 altero albas* e5 utro0ue 1arias& ,?- Clitumnus la%us in Umbria ma5imos bo1es gignit& Reatinis paludis a0uis iumentorum ungulas indurari& In Asp$altite la%u Iuda%ae ni$il mergi potest* 0uid0uid animam $abet& ,@- In Indis Siden 1o%ari stagnum* in 0uo ni$il innatat* sed omnia merguntur& At %ontra in A#ri%ae la%u Apus%idamo omnia #luitant* ni$il mergitur& "arsidae #ons in $rygia sa5a egerit& In A%$aia a0ua pro#luit e sa5is Sty5 appellata* 0uae ili%o potata inter#i%it& ,A- +elonium stagnum Si%iliae tetro odore abigit pro5imantes& )ons est in A#ri%a %ir%a templum Ammonis* 0ui $umoris ne5ibus $umum stringit2 #a1illas etiam in %espitem solidat& )ons Iob in Idumaea 0uater in anno %olorem mutare di%itur2 id est pul1erulentum* sanguineum* 1iridem et limpidum6 ternis mensibus in anno tenens e5 $is unum %olorem& ,B- In Trogodytis la%us est6 ter ,in- die #it amarus et deinde totiens dul%is& )ons Siloa ad radi%em montis Sion non iugibus a0uis* sed in %ertis $oris diebus0ue ebullit& In Iudaea 0uondam ri1us sabbatis omnibus si%%abatur& ,3C- In Sardinia #ontes %alidi o%ulis medentur* #ures arguunt6 nam %ae%itate detegitur eorum #a%inus& In Epiro esse #ontem in 0uo #a%es e5tinguntur a%%ensae et a%%enduntur e5tin%tae& Apud +aramantes #ontem esse ita algentem die ut non bibatur* ita ardentem no%te ut non tangatur& ,33- Iam 1ero in multis lo%is a0uae manant perpetim #er1entes* tanta 1i ut balnea %ale#a%iant& Quaedam enim terrae sunt 0uae multum sulp$uris et aluminis $abent& Ita0ue %um per 1enas %alentes a0ua #rigida 1enit* 1i%ino sulp$uris %alore %onta%ta e5%andes%it* ne% talis ab origine e##luit* sed permutatur dum 1enit& Sulp$ur enim alumen0ue se%um #erunt a0uae6 utram0ue materiam igne plenam minimis0ue motibus in%ales%entem& Caput XI'& DE "ARI& ,3- "are est a0uarum generalis %olle%tio& Omnis enim %ongregatio a0uarum* si1e salsae sint si1e dul%es* abusi1e maria nun%upantur* iu5ta illud ;+enes& 3*3C<2 =Et %ongregationes a0uarum 1o%a1it maria&> roprie autem mare appellatum eo 0uod a0uae eius amarae sint& ,4- Ae0uor autem 1o%atum 0uia ae0ualiter sursum est6 et 0uam1is a0uae #lu%tuantes 1elut montes erigantur* sedatis rursus tempestatibus adae0uantur& Altitudo enim maris di1ersa est* indis%reta tamen dorsi eius ae0ualitas& ,7- Ideo autem mare in%rementum non %apere* %um omnia #lumina* omnes #ontes re%ipiat* $ae% %ausa est2 partim 0uod in#luentes undas ipsa magnitudo eius non sentiat2 deinde* 0uod amara a0ua dul%e #luentum %onsumat6 1el 0uod ipsae nubes multum a0uarum ad se attra$ant6 si1e 0uod illum partim au#erant 1enti* partim sol e5si%%et6 postremum* 0uod per o%%ulta 0uaedam terrae #oramina per%olatus* et ad %aput amnium #ontes0ue re1olutus re%urrat& "aris autem %ertum ;non< esse %olorem* sed pro 0ualitate 1entorum mutari6 nam modo #la1um est* modo lutulentum* modo atrum& Caput X'& DE OCEA!O& ,3- O%eanum +rae%i et Latini ideo nominant eo 0uod in %ir%uli modum ambiat orbem& ,Si1e a %eleritate* eo 0uod o%ius %urrat&- Item 0uia ut %aelum purpureo %olore nitet2 o%eanus 0uasi 8uaneo'& Iste est 0ui oras terrarum ample%titur* alternis0ue aestibus a%%edit at0ue re%edit6 respirantibus enim in pro#undum 1entis aut re1omit maria* aut resorbet& ,4- Qui0ue a pro5imis regionibus di1ersa 1o%abula sumpsit2 ut +alli%us* +ermani%us* S%yt$i%us* Caspius* Hyr%anus* At$lanti%us* +aditanus& !am +aditanum #retum a +adibus di%tum* ubi primum ab O%eano maris "agni limen aperitur6 unde et Her%ules %um +adibus per1enisset* %olumnas ibi posuit* sperans illi% esse orbis terrarum #inem& Caput X'I& DE "EDITERRA!EO "ARI& ,3- "are "agnum est 0uod ab o%%asu e5 O%eano #luit et in meridiem 1ergit* deinde ad septentrionem tendit6 0uod inde magnum appellatur 0uia %etera maria in %onparatione eius minora sunt& Iste est et "editerraneus* 0uia per mediam terram us0ue ad orientem per#unditur* Europam et A#ri%am Asiam0ue disterminans& ,4- Cuius primae partis sinus* 0ui in Hispaniis per#unditur* Iberi%us et (aleari%us appellatur& Deinde +alli%us* 0ui !arbonensem pro1in%iam adluit& "o5 Ligusti%us* 0ui iu5ta +enuam urbem est pro5imus& ost $ae% Tyrr$enus* 0ui Italiam adtingit6 0uem +rae%i Ionium* Itali In#erum 1o%ant& Inde Si%ulus* 0ui a Si%ilia us0ue ad Cretam

1adit& Deinde Creti%us* 0ui in amp$yliam et Aegyptum pertendit& ,7- Deinde Hellespontus* 0ui in septentrionem retor0uens* an#ra%tibus magnis iu5ta +rae%ias et Illyri%um in angustias septem stadiorum stringitur6 0uo Xerses ponte na1ibus #a%to in +rae%iam %ommea1it2 ibi est Abydos& Inde di##usus ae0uore patenti rursus stringitur et #a%it ropontidem6 0ui mo5 in 0uingentos passus %oartatur* #it0ue (osp$orus T$ra%ius* 0uo Darius %opias transporta1it& ,9- Inde onti%us sinus amplissimus a tergo "aeotidis paludibus6 0uod mare e5 multitudine #luminum dul%ius 0uam %etera* nebulosum0ue et bre1ius& Unde et ontum 1o%atum* 0uod sit per1ius6 at0ue eo praeter p$o%as et t$ynnos at0ue delp$inos* alias beluas maiores non patitur& ,:- Si%ut autem terra dum una sit* pro di1ersis lo%is 1ariis appellatur 1o%abulis* ita et pro regionibus $o% mare magnum di1ersis nominibus nun%upatur2 nam Iberi%um et Asiati%um a pro1in%iis di%tum6 ab insulis (aleari%um* Si%ulum* Creti%um* Cyprium* Aegeum* Carpatium& !am inter Tenedum et C$ium sa5um est in mare potius 0uam insula* 0uod 1isentibus pro%ul %aprae simile %reditur* 0uam +rae%i aiga nun%upant* unde et Augeum mare est di%tum6 si% et Carpatium mare inter Aegyptum et R$odum ab insula Carpato illi% posita& ,?- A gentibus +alli%um* Ausonium* Dalmatium* Ligusti%um& Ab oppidis Argoli%um* Corint$ium* Tyrium* Adriati%um& !am Adria 0uaedam %i1itas Illyri%o mari pro5ima #uit* 0uae Adriati%o mari nomen dedit& ,@- A positione %aeli* ut Superum et In#erum6 0uod sit oriens superior* o%%idens in#erior6 est autem Tus%um et Adriati%um& A memoria regis* ut Ionium& Io 0uippe re5 #uit +rae%iae* unde ,et- Iones At$enienses& Ho% mare et Tyrr$enum di%tum* si1e 0uod Tus%iam adluit* id est Tyrr$eniam* si1e a Tyrr$enis nautis* 0ui se in $o% mare prae%ipita1erunt& Et s%iendum Ionium sinum esse inmensum* ab Ionia us0ue ad Si%iliam* et $uius partes esse Adriati%um* A%$ai%um et Epiroti%um& A moribus a%%olarum Eu5inus* A5enus ante appellatus& ,A- A %asibus $ominum 0ui de%iderunt in mare* ut Hellespontum* I%arium* "yrteum& !am "yrteum mare di%tum a "yrtili lapsu* 0uod illi% ab Oenomao prae%ipitatus sit& I%arus 1ero Cretensis* ut #abulae #erunt* altiora petens* pinnis solis %alore solutis mari* in 0uo %e%idit* nomen inposuit& $ri5us 0uo0ue %um Helle sorore sua #ugiens insidias no1er%ales %ons%endit na1em signum arietis $abentem* 0ua liberatus est& Helles autem soror eius perpessa nau#ragium de%idit in mare* et mortua Hellesponti mari nomen dedit& ,B- Ab ordine #luenti ropontis& !am di%tum ropontum 0uia ontum prae1enit& Item et a transitu 1el angustis meatibus boum (osp$orus& Aegyptius autem pelagus Asiae datur* +alli%us Europae* A#ri%us Libyae2 $is ut 0uae0ue pro5ima sunt* 1enerunt in partes& elagus autem est latitudo maris sine litore et portu* +rae%o nomine apo tou plagiou* $o% est a latitudine* di%tus6 unde et plagia* eo 0uod sint inportuosa& Caput X'II& DE SI!I(US "ARIS& ,3- Sinus di%untur maiores re%essus maris* ut in mari "agno Ionius* in O%eano Caspius* Indi%us* ersi%us* Arabi%us* 0ui et mare Rubrum* 0ui O%eano ads%ribitur& ,4- Rubrum autem mare 1o%atum eo 0uod sit roseis undis in#e%tum6 non tamen talem naturam $abet 0ualem 1idetur ostendere* sed 1i%inis litoribus 1itiatur gurges at0ue in#i%itur6 0uia omnis terra* 0uae %ir%umstat pelago* rubra est et sanguineo %olori pro5ima& Ideo0ue inde minium a%utissimum e5%ernitur* et alii %olores 0uibus pi%tura 1ariatur& ,7- Ergo %um terra $an% $abeat naturam* #lu%tibus subinde diluitur* et 0uid0uid adesum est* in %olorem %adit& Ob $o% etiam in $is litoribus gemmae rubrae in1eniuntur& Lapillus enim eiusmodi $umo in1olutus %um inter arenas attritus est* et terrae %olorem $abet et maris& ,9- Ho% mare in duos sinus s%inditur& E5 $is* 0ui ab oriente est* ersi%us appellatur* 0uia ora illius ersae in$abitant& Alter 1ero Arabi%us di%itur* 0uod sit %ir%a Arabiam& Caput X'III& DE AESTI(US ET )RETIS& ,3- Aestus ad O%eanum pertinet* #retus ad utrum0ue mare& !am aestus est maris a%%essus 1el re%essus* id est in0uietudo6 unde et aestuaria* per 0ua mare 1i%issim tam a%%edit 0uam re%edit& ,4- )retum autem appellatum 0uod ibi semper mare #er1eat6 nam #retum est angustum et 0uasi #er1ens mare* ab undarum #er1ore nominatum* ut +aditanum 1el Si%ulum6 nam #reta di%ta 'arro ;L& L& @*44< ait 0uasi #er1ida* id est #er1entia* et motum #er1oris $abentia& ,7- )retum Si%iliae* 0uod R$egium di%itur* Sallustius tali e5 %ausa 1o%ari s%ribit di%ens ;Hist& 9*4?< Italiae olim Si%iliam %oniun%tam #uisse* et dum esset una tellus* medium spatium aut per $umilitatem obrutum est a0uis* aut per angustiam s%issum& Et inde r$gion nominatum* 0uia +rae%e abruptum $o% nomine nun%upatur& Est autem artissimum trium milium spatio Si%iliam ab Italia di1idens* #abulosis in#ame monstris* %uius $in% inde S%ylla et C$arybdis ostenditur& ,9- S%yllam a%%olae sa5um mari inminens appellant* simile %elebratae #ormae pro%ul 1isentibus& Unde et monstruosam spe%iem #abulae illi dederunt* 0uasi #ormam $ominis %apitibus %aninis su%%in%tam* 0uia %onlisi ibi #lu%tus latratus 1identur e5primere& ,:C$arybdis di%ta 0uod gurgitibus o%%ultis na1es obsorbeat6 est enim mare 1erti%osum* et inde ibi laniata nau#ragia pro#undo emergunt& Ter autem in die erigit #lu%tus* et ter obsorbet6 nam a%%ipit a0uas ut 1omat* 1omit ut rursus a%%ipiat& ,?- Syrtes sunt $arenosa in mari lo%a& Syrtes autem Sallustius ;Iug& @A*7< a tra%tu 1o%ari di%it* 0uod omnia ad se tra$ant* et adpropin0uanti 1adoso mari $aereant& Hae% autem ad mare Aegyptium 1i%inae sunt* et pariter admis%untur& 'ada 1ero sunt per 0ua in mari 1el in #luminibus $omines 1el animalia pedibus 1adunt* 0uae 'ergilius ;Aen& 3*333< bre1ia appellat* +rae%i bra%eia&

Caput XIX& DE LACIS ET STA+!IS& ,3- Sunt autem et 0uaedam maria 0uae non mis%untur O%eani #lu%tibus aut mari "agno* et di%untur la%us et stagna& ,4- La%us est re%epta%ulum in 0uo a0ua retinetur ne% mis%etur #lu%tibus* ut la%us Asp$alti* ut la%us (ena%us et Larius* et %eteri 0uos +rae%i limnai* id est stagnos* 1o%ant& !am #ontes labuntur in #lu1iis6 #lumina in #reta dis%urrunt6 la%us stat in lo%o ne% pro#luit& Et di%tus la%us 0uasi a0uae lo%us& ,7- La%us Asp$alti idem et mare "ortuum 1o%atum propter 0uod ni$il gignit 1i1um* ni$il re%ipit e5 genere 1i1entium& !am ne0ue pis%es $abet ne0ue adsuetas a0uis et laetas mergendi usu patitur a1es* sed et 0uae%um0ue 1i1entia mergenda temta1eris* 0ua%um0ue arte demersa statim resiliunt* et 0uam1is 1e$ementer inlisa %on#estim e5%utiuntur6 sed ne0ue 1entis mo1etur resistente turbinibus bitumine* 0uo a0ua omnis stagnatur* ne0ue na1igationis patiens est* 0uia omnia 1ita %arentia in pro#undum merguntur* ne% materiam ullam sustinet* nisi 0uae bitumine inlustratur& ,9- Lu%ernam a%%ensam #erunt supernatare* e5tin%to demergi lumine& Ho% et mare Salinarum di%itur* si1e la%us Asp$alti* id est bituminis6 et est in Iudaea inter Ieri%$o et /oaran& Longitudo eius us0ue ad /oaras Arabiae dirigitur stadiis septingentis o%tuaginta6 latitudo stadiis %entum 0uin0uaginta us0ue ad 1i%iniam Sodomorum& ,:- La%us Tiberiadis ab oppido Tiberiade 1o%atus* 0uod 0uondam Herodes in $onorem Tiberii Caesaris %ondidit& Est autem in Iudaea omnibus la%is salubrior* et ad sanitatem %orporum 0uodammodo e##i%a%ior& Cir%uit stadia N ,?- +enesar la%us amplissimus in Iudaea longitudine %entum 0uadraginta e5tenditur stadiis* latitudine 0uadraginta di##unditur* %rispantibus a0uis* auram non 1entis* sed de se ipso sibi e5%reans& Unde et +enesar di%itur +rae%o 1o%abulo* 0uasi generans sibi auram6 deni0ue per di##usiora spatia la%us #re0uentibus auris spirantibus agitatur6 unde et purior $austus eius* et ad potandum dul%is et $abilis& ,@- (ena%us la%us Italiae in 'enetia* de 0uo #lu1ius nas%itur "in%ius6 0ui la%us magnitudine sui tempestates imitatur marinas& ,ALu%rinus et A1ernus la%us Campaniae sunt& Lu%rinus autem di%tus 0uia olim propter %opiam pis%ium 1e%tigalia magna praestabat& A1ernus autem la%us 1o%atus 0uod a1es ibi super1olare non possent6 nam antea sil1arum densitate si% ambiebatur ut e5$alantis inde per angustias a0uae sulp$ureae odor gra1issimus super1olantes a1es $alitu suo ne%aret2 0uam rem Augustus Caesar intellegens* deie%tis sil1is e5 pestilentibus amoena reddidit lo%a& ,B- La%us autem idem et stagnus* ubi inmensa a0ua %on1enit& !am di%tus est stagnus ab eo 0uod illi% a0ua stet ne% de%urrat& Caput XX& DE A(.SSO& ,3- Abyssus pro#unditas est a0uarum inpenetrabilis* si1e spelun%ae a0uarum latentium* e 0uibus #ontes et #lumina pro%edunt6 1el 0uae o%%ulte subter eunt* unde et abyssus di%tus& !am omnes a0uae* si1e torrentes* per o%%ultas 1enas ad matri%em abyssum re1ertuntur& ,4- )lu%tus di%ti 0uod #latibus #iant& 'entorum enim inpulsu agitatae a0uae #lu%tuant& A0ua est stati1a et sine motu ae0ualis& ,7- Unda 1ero* eminens li0uor 0ui semper in motu est& Lu%retius ;4*3:3<2 Aerias undas* id est motus* et %orpus illud 0uod re#lu%tuat& !am ne% unda per se a0ua est* sed a0ua in motu 0uodam et agitatione* 0uasi ab eundo et redeundo* unda 1o%ata& ,9- Late5 proprie li0uor #ontis est6 et di%ta late5 0uod in 1enis terrae lateat& ,:- +utta est 0uae stat* stilla* 0uae %adit& Hin% stilli%idium* 0uasi stilla %adens& Stiria enim +rae%um est* id est gutta2 inde #it diminuti1um* ut di%amus stilla2 dum autem stat* aut pendet de te%tis 1el arboribus* 0uasi glutinosa gutta est6 dum %e%iderit* stilla est& ,?- Spuma di%ta ,est- ab eo 0uod spuatur6 sordes enim sunt undarum6 unde et mustum et ea 0uae %o0uuntur spuma purgantur& Hin% et sputum& Caput XXI& DE )LU"I!I(US& ,3- )lu1ius est perennis a0uarum de%ursus* a #luendo perpetim di%tus& roprie autem #lumen ipsa a0ua* #lu1ius %ursus a0uae& rius autem #lumen 0uam #lu1ius* id est prior a0ua 0uam de%ursus& Duo autem sunt #luminum genera2 unum torrens* alterum 1i1um& De 0uo 'ergilius ;Aen& 4*@3B<2 Done% me #lumine 1i1o abluero& ,4- Torrens est a0ua 1eniens %um impetu& Di%tus autem torrens 0uia plu1ia %res%it* si%%itate torres%it* id est ares%it& De 0uo a%u1ius ;37<2 )lammeo 1apore torrens torret& Cui +rae%i ab $ieme nomen dederunt* nos ab aestate6 illi a tempore 0uo su%%res%it* nos a tempore 0uo si%%atur& ,7- Amnis #lu1ius est nemore a% #rondibus redimitus* et e5 ipsa amoenitate amnis 1o%atus& ,9- De%ursus

proprie #inis %ursus* si1e a0uarum sit seu 0uarumlibet rerum& Ri1i di%ti 0uod deri1entur ad inrigandum* id est ad indu%endum a0uas in agris6 nam inrigare indu%ere est& ,:- +urges proprie lo%us altus in #lumine& uteus est lo%us de#ossus e5 0uo $auritur a0ua* a potatione di%tus& )ons %aput est a0uae nas%entis* 0uasi a0uas #undens& ,?- Quidam autem #lu1iorum propriis e5 %ausis nomina a%%eperunt* e5 0uibus nonnulli notandi sunt 0ui in $istoriis %elebres memorantur& ,@- +eon #lu1ius de aradiso e5iens at0ue uni1ersam Aet$iopiam %ingens* 1o%atus $o% nomine 0uod in%remento suae e5undationis terram Aegypti inriget6 g$ enim +rae%e* Latine terram signi#i%at& Hi% apud Aegyptios !ilus 1o%atur propter limum 0uem tra$it* 0ui e##i%it #e%unditatem6 unde et !ilus di%tus est* 0uasi nean ilun2 nam antea !ilus Latine "elo di%ebatur& Apparet autem in !ilide la%u* de 0uo in meridiem 1ersus e5%ipitur Aegypto* ubi A0uilonis #latibus reper%ussus a0uis retrolu%tantibus intumes%it* et inundationem Aegypti #a%it& ,A- +anges #lu1ius* 0uem $ison san%ta S%riptura %ognominat* e5iens de aradiso pergit ad Indiae regiones& Di%tus autem $ison* id est %ater1a* 0uia de%em #luminibus magnis sibi adiun%tis inpletur et e##i%itur unus2 +anges autem 1o%atus a rege +angaro Indiae& )ertur autem !ili modo e5altari* et super Orientis terras erumpere& ,B- Tigris #lu1ius "esopotamiae de aradiso e5oriens et pergens %ontra Assyrios* et post multos %ir%uitus in mare "ortuum in#luens& 'o%atus autem $o% nomine propter 1elo%itatem* instar bestiae tigris nimia perni%itate %urrentis& ,3C- Eup$rates #lu1ius "esopotamiae de aradiso e5oriens* %opiosissimus gemmis* 0ui per mediam (abyloniam in#luit& Hi% a #rugibus* 1el ab ubertate nomen a%%epit* nam Hebrai%e Ep$rata #ertilitas interpretatur2 "esopotamiam enim in 0uibusdam lo%is ita inrigat* si%ut !ilus Ale5andriam& Sallustius autem* au%tor %ertissimus* asserit ;Hist& 9*@@< Tigrim et Eup$raten uno #onte manare in Armenia* 0ui per di1ersa euntes longius di1iduntur spatio medio reli%to multorum milium6 0uae tamen terra* 0uae ab ipsis ambitur* "esopotamia di%itur& E5 0uo Hieronymus ;sit& et nom& 4C4< animad1ertit aliter de aradisi #luminibus intellegendum& ,33- Indus #lu1ius orientis* 0ui Rubro mari a%%ipitur& ,34- Hystaspes #uit "edorum re5 anti0uissimus* e5 0uo amnis orientis nomen a%%epit* 0ui nun% Hydaspes di%itur& De 0uo Lu%anus N Qui dum sit #lu1ius ersarum* di%itur tamen %ontra orientem de%urrere& ,37- Araris #lu1ius orientis& De 0uo 'ergilius ;E%l& 3*?7<2 Aut Ararim art$us bibet& Currit enim per art$iam et Assyriam& ,39- (a%trus #lu1ius orientis a rege (a%tro 1o%atus #ertur6 a 0uo et (a%triani et urbs eorum& ,3:- C$oaspis ersarum #lu1ius* 1o%atus eorum lingua 0uod miram a0uae dul%edinem $abeat* adeo ut ersi%i reges 0uamdiu inter ripas ersidis #luit* sibi e5 eo po%ula 1indi%arunt& E5 $o% amne 0uidam Cydnum Cili%iae #lu1ium deri1ari e5istimant& ,3?- Ara5is amnis Armeniae* 0ui ab uno monte %um Eup$rate di1ersis spe%ubus oritur* di%tus 0uod rapa%itate %un%ta prosternit& Unde et %um Ale5ander eum transgredi 1ellet* ponte #abri%ato* tanta 1i inunda1it ut pontem dirueret& Hi% bre1ibus inter1allis ab Eup$ratis ortu %aput tollit* a% deinde Caspium #ertur in mare& ,3@- )lu1ius Syriae 0ui 1o%atur Orontes iu5ta Antio%$iae muros de%urrens* 0ui a solis ortu oriens non longe ab urbe mari %onditur* 0uem de originis suae tra%tu Orontem 1eteres Latine appella1ere& Cuius #luentis e5 ipso impetu #rigidioribus* et Gep$yris assidue ibi spirantibus tota %i1itas momentis prope omnibus re#rigeratur& ,3A- Iordanis Iudaeae #lu1ius* a duobus #ontibus nominatus* 0uorum alter 1o%atur Ior* alter Dan& His igitur pro%ul a se distantibus in unum al1eum #oederatis* Iordanis dein%eps appellatur& !as%itur autem sub Libano monte* et di1idit Iudaeam et Arabiam6 0ui per multos %ir%uitus iu5ta Ieri%$o in mare "ortuum in#luit& ,3B- Eusis Cau%aseis montibus #usus %um pluribus aliis in Eusinum se prae%ipitat mare6 unde et nun%upatur& ,4C- Cydnus amnis Cili%iae e Tauro monte progrediens* miram a0uarum $abens sua1itatem* et 0uia 0uid0uid %andidum est* =%ydnum> gentili lingua Syri di%unt& Unde et amni $ui% nomen datum* 0uia tumet aestate* 0uando ni1es sol1untur6 reli0uis anni temporibus tenuis est et 0uietus& ,43Hylas #lu1ius Asiae& a%tolus #lu1ius Asiae* $arenas aureas tra$ens2 de 0uo 'ergilius ;Aen& 3C*394<2 a%tolus0ue inrigat auro& Quem pro aurato #luore aliter C$rysorr$oam 1o%ant& ,44- Hermus #lu1ius Asiae 0ui Smyrneos se%at %ampos* et ipse #lu%tibus aureis et $arenis plenus6 a 0uo et Smyrna 1o%ata est& ,47- "aeander amnis Asiae #le5uosus* 0ui re%urrentibus ripis inter Cariam et Ioniam prae%ipitatur in sinum 0ui "iletum di1idit et rienen6 "aeander autem 1o%atus 0uod sit #le5uosus et num0uam %urrat re%tus& De 0uo O1idius ;"et& 4*49?<2 Cur1is ludit "aeander in undis& ,49- Tanus #uit re5 S%yt$arum primus* a 0uo Tanais #ertur #lu1ius nun%upatus* 0ui e5 Rip$aeis sil1is 1eniens dirimit Europam ab Asia* inter duas mundi partes medius %urrens at0ue in ontum #luens& ,4:- Ina%$us A%$aiae amnis Argoli%os inrigans %ampos* 0uem re5 Ina%$us a se nomina1it* 0ui e5ordium Argi1ae gentis primus dedit& Ibi et Erymant$us ab Erymant$o monte demissus& ,4?- adus Italiae #lu1ius a iugis Alpium #usus e5 tribus #ontibus oritur6 e5 0uibus uni 1o%abulum est adus* 0ui di##usus in modum stagni amnem sinu digerit6 a 0uo et adus est nun%upatus& Hi% a +rae%is Eridanus %ognominatus* ab Eridano Solis #ilio* 0uem $aet$ontem di%unt6 0ui #ulmine per%ussus in eodem #lu1io deie%tus est et e5tin%tus& Augetur autem e5ortu

Canis li0ues%entibus ni1ibus* et %um a%%essione triginta #luminum %ir%a Ra1ennam in Adriati%um mare de#ertur& ,4@- Tiberis Italiae #lu1ius a Tiberino rege Albanorum di%itur appellatus* 0ui in $un% #lu1ium %e%idit* et de e5itu suo nomen dedit& !am antea Albula anti0uum nomen a %olore $abuit* 0uod ni1ibus albus sit& Ipse est autem Tibris* 0ui et Tiberis6 sed Tiberis in %otidiano sermone* Tibris in 1ersu di%itur& ,4A- Danubius +ermaniae #lu1ius 1o%ari #ertur a ni1ium %opia 0uibus magis augetur& Iste est 0ui in Europa plus omnibus $abet #amam& Idem et Ister* 0uia dum per innumeras 1adit gentes* mutat et nomen et maiores sibi ambiendo %olligit 1ires& Oritur a +ermani%is iugis et o%%identalibus partibus barbarorum* pergens %ontra orientem2 se5aginta in se #lu1ios re%ipit2 septem ostiis in ontum in#luit& ,4B- R$odanus +alliae #lu1ius ab oppido R$odo %ognominatus* 0uem %oloni R$odiorum lo%a1erunt6 0ui rapido %on%itus %ursu* Tyrr$eni ae0uoris #reta s%indens* non modi%um saepe na1igantium #a%it peri%ulum* dum inter se maris #lu%tus et amnis #luenta de%ertant& ,7C- R$enus a R$odani so%ietate #ertur 1o%atus* 0uoniam %um eodem e5 una pro1in%ia oritur& Est autem +ermaniae #lu1ius inter tres Europae ma5imos #lu1ios %onputatus* 0ui a iugo Alpium us0ue in O%eani pro#unda %ursus suos dirigit& ,73- Iberus amnis* 0ui 0uondam totius Hispaniae nomen dedit& ,74- "ineus #lu1ius +alli%iae nomen a %olore pigmenti sumpsit* 0ui in eo plurimus in1enitur& ,77- Durius a +rae%is* 0uasi Dori%us& Tagum #lu1ium Cartago Hispaniae nun%upa1it* e5 0ua ortus pro%edit6 #lu1ius $arenis auri#eris %opiosus* et ob $o% %eteris #lu1iis Hispaniarum praelatus& ,79- (aetus #lu1ius* 0ui et (aeti%ae pro1in%iae nomen dedit& De 0uo "artialis ;34*BA*3<2 (aetis oli1i#era %rinem redimite %orona* aurea 0ui nitidis 1ellera tingis a0uis6 eo 0uod ibi lanae pul%$ro %olore tinguntur& (aetis autem di%tus eo 0uod $umili solo de%urrat2 ba0un enim +rae%i $umile 1el mersum 1o%ant& ,7:- Quaedam autem #lumina in dilu1io soluta mole terrarum prae%lusa sunt* 0uaedam 1ero* 0uae non erant* abyssi tun% ruptis meatibus eruperunt& Caput XXII& DE DILU'IIS& ,3- Dilu1ium di%tum 0uod a0uarum %lade omnia 0uae inunda1erit deleat& ,4- rimum dilu1ium e5titit sub !oe* 0uando $ominum s%eleribus o##ensus Omnipotens* toto orbe %onte%to* deletis %un%tis* unum spatium %aeli #uit a% pelagi& Cuius indi%ium $a%tenus 1idemus in lapidibus 0uos in remotis montibus %on%$is et ostreis %on%retos* saepe etiam %a1atos a0uis 1isere solemus& ,7- Se%undum dilu1ium #uit in A%$aia Ia%ob patriar%$ae et Ogygi temporibus* 0ui Eleusinae %onditor et re5 #uit* nomen0ue lo%o et tempori dedit& ,9- Tertium dilu1ium in T$essalia "oysi 1el Amp$i%tyonis temporibus #uit* 0ui tertius post Ce%ropem regna1it& Cuius temporibus a0uarum inlu1ies maiorem partem populorum T$essaliae absumpsit pau%is per re#ugia montium liberatis* ma5ime in monte arnaso6 in %uius %ir%uitu Deu%alion tun% regno potiebatur* 0ui tun% ad se ratibus %on#ugientes sus%eptos per gemina arnasi iuga #o1it et aluit& A 0uo propterea genus $ominum +rae%orum #abulae e5 lapidibus reparatum #erunt ab eo propter $ominum insitam %ordis duritiam& ,:- Sed et #lumina %um insolitis au%ta imbribus ultra %onsuetudinem* 1el diuturnitatem 1el magnitudinem* redundant multa0ue prosternunt* et ipsa dilu1ium di%untur& S%iendum autem* #lumina %um supra modum %res%unt* non tantum ad praesens in#erre damna* sed etiam et ali0ua signi#i%are #utura&

Liber XI' De terra et partibus

I& DE TERRA& II& DE OR(E& III& DE ASIA& I'& DE EURO A& '& DE LI(.A& 'I& DE I!SULIS&

'II& DE RO"U!TORIIS& 'III& DE "O!TI(US CETERISQUE TERRAE 'OCA(ULIS& IX& DE I!)ERIORI(US& IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII Caput I& DE TERRA& ,3- Terra est in media mundi regione posita* omnibus partibus %aeli in modum %entri ae0uali inter1allo %onsistens6 0uae singulari numero totum orbem signi#i%at* plurali 1ero singulas partes& Cuius nomina di1ersa dat ratio6 nam terra di%ta a superiori parte* 0ua teritur6 $umus ab in#eriori 1el $umida terra* ut sub mari6 tellus autem* 0uia #ru%tus eius tollimus6 $ae% et Ops di%ta* eo 0uod opem #ert #rugibus6 eadem et ar1a* ab arando et %olendo 1o%ata& ,4- roprie autem terra ad distin%tionem a0uae arida nun%upatur* si%ut S%riptura ait ;+enes& 3*3C<2 JQuod 1o%a1erit Deus terram aridam&J !aturalis enim proprietas si%%itas est terris6 nam ut $umida sit* $o% a0uarum a##initate sortitur& Cuius motum alii di%unt 1entum esse in %on%a1is eius* 0ui motus eam mo1et& Sallustius ;Hist& 4* #r& 4A<2 J'enti per %a1a terrae %itatu rupti ali0uot montes tumuli0ue sedere&J ,7- Alii a0uam di%unt genetalem in terris mo1eri* et eas simul %on%utere* si%ut 1as* ut di%it Lu%retius ;?*:::<& Alii atomoiS O++OEIDE terram 1olunt* %uius plerum0ue latentes ruinae superposita %un%ta %on%utiunt& Terrae 0uo0ue $iatus aut motu a0uae in#erioris #it* aut %rebris tonitruis* aut de %on%a1is terrae erumpentibus 1entis& Caput II& DE OR(E& ,3- Orbis a rotunditate %ir%uli di%tus* 0uia si%ut rota est6 unde bre1is etiam rotella orbi%ulus appellatur& Undi0ue enim O%eanus %ir%um#luens eius in %ir%ulo ambit #ines& Di1isus est autem tri#arie2 e 0uibus una pars Asia* altera Europa* tertia A#ri%a nun%upatur& ,4- Quas tres partes orbis 1eteres non ae0ualiter di1iserunt& !am Asia a meridie per orientem us0ue ad septentrionem per1enit6 Europa 1ero a septentrione us0ue ad o%%identem6 at0ue inde A#ri%a ab o%%idente us0ue ad meridiem& ,7- Unde e1identer orbem dimidium duae tenent* Europa et A#ri%a* alium 1ero dimidium sola Asia6 sed ideo istae duae partes #a%tae sunt* 0uia inter utram0ue ab O%eano mare "agnum ingreditur* 0uod eas interse%at& Quapropter si in duas partes orientis et o%%identis orbem di1idas* Asia erit in una* in altera 1ero Europa et A#ri%a& Caput III& DE ASIA& ,3- Asia e5 nomine %uiusdam mulieris est appelata* 0uae apud anti0uos imperium tenuit orientis& Hae% in tertia orbis parte disposita* ab oriente ortu solis* a meridie O%eano* ab o%%iduo nostro mare #initur* a septentrione "aeotide la%u et Tanai #lu1io terminatur& Habet autem pro1in%ias multas et regiones* 0uarum bre1iter nomina et situs e5pediam* sumpto initio a aradiso& ,4- aradisus est lo%us in orientis partibus %onstitutus* %uius 1o%abularum e5 +rae%o in Latinum 1ertitur $ortus2 porro Hebrai%e Eden di%itur* 0uod in nostra lingua deli%iae interpretatur& Quod utrum0ue iun%tum #a%it $ortum deli%iarum6 est enim omni genere ligni et pomi#erarum arborum %onsitus* $abens etiam et lignum 1itae2 non ibi #rigus* non aestus* sed perpetua aeris temperies& ,7- E %uius medio #ons prorumpens totum nemus inrigat* di1iditur0ue in 0uattuor nas%entia #lumina& Cuius lo%i post pe%%atum $ominis aditus inter%lusus est6 septus est enim undi0ue romp$ea #lammea* id est muro igneo a%%in%tus* ita ut eius %um %aelo pene iungat in%endium& ,9- C$erubin 0uo0ue* id est angelorum praesidium* ar%endis spiritibus malis super romp$eae #lagrantiam ordinatum est* ut $omines #lammae* angelos 1ero malos angeli submo1eant* ne %ui %arni 1el spiritui transgressionis aditus aradisi pateat& ,:- India 1o%ata ab Indo #lumine* 0uo e5 parte o%%identali %lauditur& Hae% a meridiano mari porre%ta us0ue ad ortum Solis* et ab septentrione us0ue ad montem Cau%asum per1enit6 $abens gentes multas et oppida* insulam 0uo0ue Taprobanen gemmis et elep$antis re#ertam* C$rysam et Argyren auro argento0ue #e%undas* Tilen 0uo0ue arboribus #oliam num0uam %arentem& ,?- Habet et #lu1ios +angen et Indum et Hypanem inlustrantes Indos& Terra Indiae )a1onii spiritu saluberrima in anno bis metit #ruges2 1i%e $iemis Etesias patitur& +ignit autem tin%ti %oloris $omines* elep$antos ingentes* mono%eron bestiam* psitta%um a1em* ebenum 0uo0ue lignum* et %innamum et piper et %alamum aromati%um& ,@- "ittit et ebur* lapides 0uo0ue pretiosos2 beryllos* %$rysoprasos et adamantem* %arbun%ulos* ly%$nites* margaritas et uniones* 0uibus nobilium #eminarum ardet ambitio& Ibi sunt et montes aurei* 0uos adire propter dra%ones et gryp$as et inmensorum $ominum monstra inpossible est& ,A- art$ia ab Indiae #inibus us0ue ad "esopotamiam generaliter nominatur& ropter in1i%tam enim art$orum 1irtutem et Assyria et reli0uae pro5imae regiones in eius nomen transierunt& Sunt enim in ea Ara%usia* art$ia*

Assyria* "edia et ersida* 0uae regiones in1i%em sibi %oniun%tae initium ab Indo #lumine sumunt* Tigri %lauduntur* lo%is montuosis et asperioribus sitae* $abentes #lu1ios Hydaspem et Arbem& Sunt enim inter se #inibus suis dis%retae* nomina a propriis au%toribus ita tra$entes& ,B- Ara%usia ab oppido suo nun%upata& art$iam art$i ab S%yt$ia 1enientes o%%upa1erunt* eam0ue e5 suo nomine 1o%a1erunt& Huius a meridie Rubrum mare est* a septentrione Hyr%anum salum* ab o%%idui solis plaga "edia& Regna in ea de%em et o%to sunt* porre%ta a Caspio litore us0ue ad terras S%yt$arum& ,3C- Assyria 1o%ata ab Assur #ilio Sem* 0ui %am regionem post dilu1ium primus in%oluit& Hae% ab ortu Indiam* a meridie "ediam tangit* ab o%%iduo Tigrim* a septentrione montem Cau%asum* ubi portae Caspiae sunt& In $a% regione primus usus in1entus est purpurae* inde primum %rinium et %orporum unguenta 1enerunt et odores* 0uibus Romanorum at0ue +rae%orum e##lu5it lu5uria& ,33- "edia et ersida a regibus "edo et erso %ognominatae* 0ui eas pro1in%ias bellando adgressi sunt& E5 0uibus "edia ab o%%asu trans1ersa art$ia regna ample%titur* a septentrione Armenia %ir%umdatur* ab ortu Caspios 1idet* a meridie ersidam& Huius terra "edi%am arborem gignit* 0uam alia regio minime parturit& Sunt autem "ediae duae* maior et minor& ,34- ersida tendens ab ortu us0ue ad Indos* ab o%%asu Rubrum mare $abet* ab a0uilone 1ero "ediam tangit* ab austro Carmaniam* 0uae ersidae adne%titur* 0uibus est Susa oppidum nobilissimum& In ersida primum orta est ars magi%a* ad 0uam !ebrot$ gigans post %on#usionem linguarum abiit* ibi0ue ersas ignem %olere do%uit& !am omnes in illis partibus solem %olunt* 0ui ipsorum lingua El di%itur& ,37- "esopotamia +rae%am etymologiam possidet* 0uod duobus #lu1iis ambiatur6 nam ab oriente Tigrim $abet* ab o%%iduo Eup$raten& In%ipit autem a septentrione inter montem Taurum et Cau%asum6 %uius a meridie se0uitur (abylonia* deinde C$aldaea* no1issime Arabia atomoiEUDUI"O!& ,39- (abyloniae regionis %aput (abylon urbs est* a 0ua et nun%upata* tam nobilis ut C$aldaea et Assyria et "esopotamia in eius nomen ali0uando transierint& ,3:- Arabia appellata* id est sa%ra6 $o% enim signi#i%are interpretatur6 eo 0uod sit regio turi#era* odores %reans2 $in% eam +rae%i atomoiEUDAI"O!* nostri beatam nomina1erunt& In %uius saltibus et myrr$a et %innamum pro1enit2 ibi nas%itur a1is p$oeni5* sardony5 gemma* et iris* molo%$ites et paederota ibi in1enitur& Ipsa est et Saba* appellata a #ilio C$us* 0ui nun%upatus est Saba& Hae% autem angusto terrae tra%tu ad orientem 1ersus ad ersi%um sinum e5tenditur* %uius septentrionalia C$aldaea %laudit* o%%asum sinus Arabi%us& ,3?- Syriam Syrus 0uidam per$ibetur indigena a suo 1o%abulo nun%upasse& Hae% ab oriente #lu1io Eup$rate* ab o%%asu mari nostro et Aegypto terminatur* tangens a septentrione Armeniam et Cappado%iam* a meridie sinum Arabi%um& Situs eius porre%tus in inmensam longitudinem* in lato angustior& ,3@- Habet autem in se pro1in%ias Commagenam* $oeni%iam et alaestinam* %uius pars est Iudaea abs0ue Sarra%enos et !abat$eos& Commagena prima pro1in%ia Syriae a 1o%abulo Commagae urbis nun%upata* 0uae 0uondam ibi metropolis $abebatur& Huius est a septentrione Armenia* ab ortu "esopotamia* a meridie Syria* ab o%%asu mare "agnum& ,3A- $oeni5 Cadmi #rater de T$ebis Aegyptiorum in Syriam pro#e%tus apud Sidonem regna1it* eam0ue pro1in%iam e5 suo nomine $oeni%iam appella1it& Ipsa est ubi est Tyrus* ad 0uem Esaias ;47< lo0uitur& Habet autem ab oriente Arabiam* a meridie mare Rubrum& ,3B- alaestina pro1in%ia $ilistim urbem metropolim $abuit* 0uae nun% di%itur As%alon* e5 0ua %i1itate omnis %ir%a eam regio alaestina est nun%upata& Huius ab oriente mare Rubrum o%%urrit* a meridiano latere Iudae e5%ipitur* a septentrionali plaga Tyriorum #inibus %lauditur* ab o%%asu Aegyptio limite terminatur& ,4C- Iudaea regio alaestinae e5 nomine Iudae appellata* e5 %uius tribu reges $abuit& Hae% prius C$anaan di%ta a #ilio C$am* si1e a de%em C$ananaeorum gentibus* 0uibus e5pulsis eandem terram Iudaei possiderunt& Initium longitudinis eius a 1i%o Ar#a us0ue ad 1i%um Iuliadem porrigitur* in 0uo Iudaeorum pariter a% Tyriorum %ommunis $abitatio est& Latitudo autem eius a monte Libani us0ue ad Tiberiadis la%um e5tenditur& ,43- In medio autem Iudaeae %i1itas Hierosolyma est* 0uasi umbili%us regionis totius& Terra 1ariarum opum di1es* #rugibus #ertilis* a0uis inlustris* opima balsamis& Unde se%undum elementorum gratiam e5istima1erunt Iudaei eam promissam patribus terram #luentem mel et la%* %um $i% illis Deus resurre%tionis praerogati1am polli%eretur& ,44- Samaria regio alaestinae ab oppido 0uodam nomen a%%epit 0ui 1o%abatur Samaria* %i1itas 0uondam regalis in Israel* 0uae nun% ab Augusti nomine Sebastia nun%upatur& Hae% regio inter Iudaeam et +alilaeam media ia%et* in%ipiens a 1i%o %ui nomen est Eleas* de#i%iens in terra Agrabat$& Situs eius natura %onsimili ne% ullo di##erens a Iudaea& ,47- +alilaea regio alaestinae 1o%ata 0uod gignat %andidiores $omines 0uam alaestina& Hae% autem duple5 est* superior et in#erior* sibi tamen %one5ae* Syriae et $oeni%iae ad$aerentes& Terra earum opima et #era5 et #ru%tibus satis #e%unda& ,49- entapolis regio in %on#inio Arabiae et alaestinae sita* di%ta a 0uin0ue %i1itatibus inpiorum 0uae %aelesti igne %onsumptae sunt& Terra amplius ab Hierosolymis olim uberrima* nun% autem deserta at0ue e5usta6 nam pro s%elere in%olarum de %aelo des%endit ignis* 0ui regionem illam in %ineres aeternos dissol1it& ,4:- Cuius umbra 0uaedam et spe%ies in #a1illis et arboribus ipsis etiam ad$u% 1idetur& !as%untur enim ibi poma 1irentia sub tanta spe%ie maturitatis* ut edendi desiderium gignant6 si %arpas #atis%unt a% resol1untur in %inerem* #umum0ue e5$alant 0uasi ad$u% ardeant& ,4?- !abat$ea regio a !abet$ #ilio Ismael nun%upata& Ia%et autem inter Iudaeam et Arabiam* et surgens ab Eup$rate in mare Rubrum porrigitur* et est pars Arabiae& ,4@- Aegyptus* 0ui prius Aeria di%ebatur* ab Aegypto Danai #ratre postea ibi regnante nomen a%%epit& Hae% ab oriente Syriae a% Rubro mari %oniun%ta* ab o%%asu Libyam $abet* a septentrione mare "agnum* a meridie 1ero introrsus re%edit* pertendens us0ue ad Aet$iopas6 regio %aeli imbribus insueta et plu1iarum ignara& ,4A- !ilus solus eam %ir%um#luens inrigat* et inundatione sua #e%undat6 unde et #era5 #rugibus multam partem terrarum #rumento alit6 %eterorum 0uo0ue negotiorum adeo %opiosa ut inpleat

ne%essariis mer%ibus etiam orbem terrarum& )inis Aegypti Canopea a Canope "enelai gubernatore* sepulto in ea insula 0uae Libyae prin%ipium et ostium !ili #a%it& ,4B- Seres oppidum orientis* a 0uo et genus Seri%um et regio nun%upata ,est-& Hae% ab S%yt$i%o O%eano et mari Caspio ad O%eanum orientalem in#le%titur* nobilibus #rondibus #ertilis* e 0uibus 1ellera de%erpuntur* 0uae %eterarum gentium Seres ad usum 1estium 1endunt& ,7C(a%triae regionis proprius amnis (a%tros 1o%abulum dedit& artes $uius 0uae pone sunt ropanisi iugis ambiuntur* 0uae ad1ersae sunt Indi #lu1ii #ontibus terminantur6 reli0ua in%ludit O%$us #lu1ius& "ittit (a%tria #ortissimos %amelos num0uam adterentes pedes& ,73- S%yt$ia si%ut et +ot$ia a "agog #ilio Iap$et #ertur %ognominata& Cuius terra olim ingens #uit6 nam ab oriente India* a septentrione per paludes "aeotides inter Danubium et O%eanum us0ue ad +ermaniae #ines porrigebatur& ostea 1ero minor e##e%ta* a de5tra orientis parte* 0ua O%eanus Seri%us tenditur* us0ue ad mare Caspium* 0uod est ad o%%asum6 de$in% a meridie us0ue ad Cau%asi iugum dedu%ta est* %ui subia%et Hyr%ania ab o%%asu $abens pariter gentes multas* propter terrarum in#e%unditatem late 1agantes& ,74- E5 0uibus 0uaedam agros in%olunt* 0uaedam portentuosae a% tru%es %arnibus $umanis et eorum sanguine 1i1unt& S%yt$iae plures terrae sunt lo%upletes* in$abitabiles tamen plures6 nam dum in pleris0ue lo%is auro et gemmis a##luant* gryp$orum inmanitate a%%essus $ominum rarus est& Smaragdis autem optimis $ae% patria est2 %yaneus 0uo0ue lapis et %rystallus purissimus S%yt$iae est& Habet et #lumina magna "os%$orum* $asiden at0ue Ara5en& ,77- Hyr%ania di%ta a sil1a Hyr%ana* 0uae S%yt$iae subia%et* $abens ab oriente mare Caspium* a meridie Armeniam* a septentrione Albaniam* ab o%%asu Iberiam& Est autem sil1is aspera* %opiosa inmanibus #eris* tigribus pant$eris0ue et pardis& De 0ua 'ergilius ;Aen& 9*7?@<2 Hyr%anae0ue admorunt ubera tigres& ,79- Albania a %olore populi nun%upata* eo 0uod alba %rine nas%antur& Hae% ab oriente sub mare Caspium surgens* per ora O%eani septentrionalis us0ue ad "aeotides paludes per deserta et in%ulta e5tenditur& Hui% terrae %anes ingentes sunt* tantae0ue #eritatis ut tauros premant* leones perimant& ,7:- Armenia nun%upata ab Armeno Iasonis T$essali %omite* 0ui amisso rege Iasone %olle%ta multitudine eius* 0uae passim 1agabatur* Armeniam %epit* et e5 suo nomine nun%upa1it& Sita est autem inter Taurum et Cau%asum a Cappado%ia us0ue ad Caspium mare protensa* $abens a septentrione Ceraunios montes* e5 %uius %ollibus Tigris #lu1ius nas%itur* et in %uius montibus ar%a post dilu1ium sedisse per$ibetur& Duple5 est autem Armenia* superior et in#erior* si%ut duae annoniae& ,7?- Hiberia regio Asiae est* prope ontum Armeniae iun%ta& In $a% $erbae tin%turae utiles nas%untur& Cappado%iam urbs propria nomina1it& ,7@- Hae% in %apite Syriae sita ab oriente Armeniam tangit* ab o%%asu Asiam minorem* ab a0uilone mare Cimmeri%um et T$emis%yrios %ampos* 0uos $abuere AmaGones6 a meridie 1ero Taurum montem* %ui subia%et Cili%ia et Isauria us0ue ad Cili%ium sinum* 0ui spe%tat %ontra insulam Cyprum& Terra eius ante alias nutri5 e0uorum& Halys amnis per eam #luit* 0ui 0uondam Lydiae regna disiun5it a ersis& ,7A- Asia minor ab oriente Cappado%ia %ingitur* ab aliis partibus undi0ue mare %ir%umdatur6 nam a septentrione pontum Eu5inum $abet* ab o%%asu ropontidem* a meridie Aegyptium mare& Habet pro1in%ias (it$yniam* $rygiam* +alatiam* Lydiam* Cariam* amp$yliam* Isauriam* Ly%iam at0ue Cili%iam& ,7B- rima Asiae minoris (it$ynia in onti e5ordio ad partem solis orientis ad1ersa T$ra%iae ia%et* multis antea nominibus appellata& !am prius (ebry%ia di%ta* deinde "ygdonia* mo5 a (it$yno rege (it$ynia nun%upata& Ipsa est et maior $rygia& !i%omedia urbs in ea est* ubi Hannibal #ugiens 1eneni $austu animam e5spira1it& ,9C- +alatia di%ta a pris%is +allorum gentibus* a 0uibus e5titit o%%upata& !am +alli in au5ilium a rege (it$yniae e1o%ati* regnum %um eo parta 1i%toria di1iserunt* si%0ue deinde +rae%is admi5ti primum +allograe%i* nun% e5 anti0uo +allorum nomine +alatae di%untur6 et eorum regio +alatia nun%upatur& ,93$rygia di%ta a $rygia Europis #ilia& Hae% et Dardania a Dardano Io1is #ilio di%ta& De 0uo Homerus ait ;%#& Il& 4C*43:<2 Quem primum genuit %aelesti Iuppiter ar%e& Hi% enim pro#e%tus de Coryt$o %i1itate primus 1enit in $rygiam& Est autem regio Troadi superie%ta ab A0uilonis parte +alatiae6 a meridiana 1i%ina est Ly%aoniae6 ab oriente Lydiae ad$aeret6 ab o%%idente Hellesponto mari terminatur& Huius regio Troia est* 0uam e5 suo nomine appella1it Tros* Troianorum re5* +anymedis pater& Duae sunt autem $rygiae2 maior et minor& "aior $rygia Smyrnam $abet* minor 1ero Ilium& ,94- Ly%aonia N Cariam Hermus #lu1ius dis%ernit a $rygia& ,97- Lydia sedes anti0ua regnorum* 0uam a%toli unda e5tulit in di1itias torrentibus aureis& Hae% antea "aeonia di%ebatur* 0uae dum pro bre1itate duos #ratres reges Lydum et Tyrr$enum #erre non posset* $in% e5 sorte Tyrr$enus %um ingenti multitudine pro#e%tus lo%a +alliae o%%upa1it* et Tyrr$eniam nomina1it& Lydia autem a Lydo regis #ratre* 0ui in pro1in%ia remanserat* %ognominata est& Coniungitur autem ab o%%idente minori $rygiae* ab ortu Smyrnam urbem $abet* 0uam Helles #lu1ius %ingit6 %uius %ampos a%tolus et Hermus %ir%um#luunt* arenis aureis ditissimi& amp$ylia& ,99Isauria e5 situ lo%i per$ibetur %ognominata* 0uod undi0ue aperta aurarum #latibus pateat& "etropolim urbem Seleu%iam $abet& ,9:- Cili%ia a Cili%e 0uodam nomen tra5it* 0uem ortum $oeni%e di%unt* anti0uiorem0ue Io1e #uisse adserunt& lurima ia%et %ampis* re%ipiens ab o%%iduo Ly%iam* a meridie mare Issi%um* a tergo montis Tauri iuga& Han% Cydnus amnis interse%at& "atrem urbium $abet Tarsum& In ea et Cory%us oppidum

est* unde %ro%um plurimum et optimum 1enit* spiramine #raglantiori et %olore plus aureo& ,9?- Ly%ia nun%upata 0uod ab oriente adiun%ta Cili%iae sit& !am $abet ab ortu Cili%iam* ab o%%asu et meridie mare* a septentrione Cariam& Ibi est mons C$imaera* 0ui no%turnis aestibus ignem e5$alat2 si%ut in Si%ilia Aetna et 'esu1ius in Campania& Caput I'& DE EURO A& ,3- ost Asiam ad Europam stilum 1ertendum& Europa 0uippe Agenoris regis Libyae #ilia #uit* 0uam Io1is ab A#ri%a raptam Cretam ad1e5it* et partem tertiam orbis e5 eius nomine appella1it& Iste est autem Agenor Libyae #ilius* e5 0ua et Libya* id est A#ri%a* #ertur %ognominata6 unde apparet prius Libyam a%%episse 1o%abulum* postea Europam& ,4- Europa autem in tertiam partem orbis di1isa in%ipit a #lumine Tanai* des%endens ad o%%asum per septentrionalem O%eanum us0ue in #ines Hispaniae6 %uius pars orientalis et meridiana a onto %onsurgens* tota mari "agno %oniungitur* et in insulas +ades #initur& ,7- rima Europae regio S%yt$ia in#erior* 0uae a "aeotidis paludibus in%ipiens inter Danubium et O%eanum septentrionalem us0ue ad +ermaniam porrigitur6 0uae terra generaliter propter barbaras gentes* 0uibus in$abitatur* (arbari%a di%itur& Huius pars prima Alania est* 0uae ad "aeotidis paludes pertingit6 post $an% Da%ia* ubi et +ot$ia6 deinde +ermania* ubi plurimam partem Sue1i in%oluerunt& ,9- +ermania post S%yt$iam in#eriorem a Danubio inter R$enum #lu1ium O%eanum0ue %on%lusa %ingitur a septentrione et o%%asu O%eano* ab ortu 1ero Danubio* a meridie R$eno #lumine dirimitur& Terra di1es 1irum a% populis numerosis et inmanibus6 unde et propter #e%unditatem gignendorum populorum +ermania di%ta est& +ignit a1es Hyr%anias* 0uarum pinnae no%te perlu%ent6 bisontes 0uo0ue #eras et uros at0ue al%es parturit& "ittit et gemmas* %rystallum et su%inum* %allai%um 0uo0ue 1iridem* et %eraunium %andidum& Duae sunt autem +ermaniae2 superior iu5ta septentrionalem O%eanum* in#erior %ir%a R$enum& ,:- ro1in%ias autem 0uas Danubius a (arbari%o ad "editerraneum mare se%ludit2 prima est "oesia* a messium pro1entu 1o%ata6 unde et eam 1eteres Cereris $orreum nun%upabant& Hae% autem ab oriente ostiis Danubii iungitur* ab Euro 1ero T$ra%iae* a meridie "a%edoniae* ab o%%asu Histriae %opulatur& ost "oesiam autem annonia est& Inde !ori%us ager #rigidus et par%ius #ru%tuosus& ost 0uem Raeti%us #rugibus #era5* 0ui e5%ipit +alliam (elgi%am& ,?- T$ra%iae T$iras Iap$et #ilius 1eniens nomen dedisse per$ibetur2 alii a sae1itia in%olarum T$ra%iam appellatam di5erunt& Hui% ab oriente ropontis et urbs Constantinopolis opposita est* a septentrione 1ero Ister obtenditur* a meridie 1ero Aegeo mari ad$aeret* ab o%%asu "a%edonia illi subia%et& Cuius regionem olim (essorum populus "assagetae* Sarmatae* S%yt$ae et aliae plurimae nationes in%oluerunt6 ampla est enim* ideo0ue plurimas %ontinuit gentes& Ebrum #lu1ium T$ra%ia #undit* 0ui etiam gentes barbarorum plurimas tangit& ,@- +rae%ia a +rae%o rege 1o%ata* 0ui %un%tam eam regionem regno in%oluit& Sunt autem pro1in%iae +rae%iae septem2 0uarum prima ab o%%idente Dalmatia* inde Epirus* inde Hellas* inde T$essalia* inde "a%edonia* inde A%$aia* et duae in mari* Creta et Cy%lades& Illyri%us autem generaliter omnis +rae%ia& ,A- Dalmatia a Delmi ma5ima eiusdem pro1in%iae %i1itate tra5isse nomen e5istimatur& Ad$aeret autem ab oriente "a%edoniae* a septentrione "oesiae* ab o%%asu Histria terminatur* a meridie 1ero Adriati%o sinu %lauditur& Epirus a yrr$o A%$illis #ilio %ognominata& ,B- Cuius pars C$aonia* 0uae antea "olosia di%ta est* a "oloso #ilio yrr$i 0uem de Androma%$a $abuit& Sed post0uam o%%isus est yrr$us Orestis insidiis* Androma%$am Helenus sus%epit tenuit0ue regnum pri1igni 0ui su%%esserat patri6 a 0uo "olosia di%ta est pars Epiri* 0uam Helenus postea a #ratre C$aone* 0uem in 1enatu per ignorantiam di%itur o%%idisse* C$aoniam nomina1it* 0uasi ad sola%ium #ratris e5tin%ti& ,3C- Hellas di%ta a rege Hellene* Deu%alionis et yrr$ae #ilio* a 0uo et prius +rae%i Hellenes nun%upati sunt& Ipsa est et Atti%a terra A%te prius di%ta& !am +ranus 0uidam +rae%iae indigena #uit* e5 %uius #ilia Attis nomine Atti%a terra 1o%ata est& Hae% inter "a%edoniam et A%$aiam media ia%et* Ar%adiae a septentrionali parte %oniun%ta& Ipsa est et 1era +rae%ia* ubi #uit At$enae %i1itas* mater liberalium litterarum et p$ilosop$orum nutri5* 0ua ni$il $abuit +rae%ia %larius at0ue nobilius& In ea est et "arat$onius %ampus opinione 0uondam proelii %ruentissimus& ,33- Helladis autem duae sunt pro1in%iae2 (oeotia et eloponnensis& (oeotia autem di%ta $a% e5 %ausa& Dum Cadmus Agenoris #ilius Europam sororem a Io1e raptam e5 prae%epto genitoris 0uaereret ne% reperiret* patris iram #ormidans %on#irmato animo elegit e5ilium& !am bo1is #orte %onspe%tae se%utus 1estigia ample5us est sedem* ubi illa re%uba1erat* si%0ue lo%um de nomine bo1is (oeotiam nomina1it6 ubi et T$ebas urbem %onstru5it* in 0ua olim %i1ilia bella detonuerunt* et ubi nati sunt Apollo et Her%ules maior ille T$ebanus& Eadem est Aonia 1o%ata* a #onte 0uodam Apollini et "usis %onse%rato* 0ui in eadem (oeotia est& eloponnensis se%unda pars Helladis a elope regnata at0ue 1o%ata& ,34- T$essalia a T$essalo rege %ognominata* 0uae ad meridianam plagam "a%edoniae %oniun%ta est* %uius a tergo ieria est& "ulta in T$essalia #lumina ,et %i1itates- et oppida* inter 0uae prae%ipue T$essaloni%a2 ibi est et mons arnasus 0uondam Apollini %onse%ratus& T$essalia patria A%$illis et origo Lapit$arum #uit* de 0uibus #ertur 0uod $i primo e0uos #renis domuerunt* unde et Centauri di%ti sunt& In T$essalia primum solidi aurei #a%ti sunt* domandorum 0uo0ue e0uorum usus primum repertus est& ,37- "a%edoniae in e5ordio ab Emat$io rege Emat$iae nomen erat* sed "a%edo Deu%alionis maternus nepos* post0uam ibi a%%epit prin%ipatum* muta1it 1o%abulum "a%edoniam0ue a suo nomine di5it& Est autem %on#inis ab oriente Aegeo mari* a meridie A%$aiae* ab o%%asu Dalmatiae* a septentrione "oesiae6 patria Ale5andri "agni* et regio aureis 1enis argenti0ue opima& Lapidem 0uem paeaniten 1o%ant ista gignit& "ons Olympus in ea est* 0ui e5%ellenti

1erti%e tantus adtollitur ut in %a%umine eius ne% nubes ne% 1enti sentiantur& ,39- A%$aia ab A%$aeo rege et urbs et pro1in%ia appellata& Hae% pene insula est6 nam abs0ue septentrionali parte* 0ua "a%edoniae iungitur* undi0ue septa est mari& Ab oriente enim $abet "yrteum mare* ab Euro Creti%um* a meridie Ionium* ab A#ri%o et o%%asu Cassiopas insulas* a sola septentrionali parte "a%edoniae 1el Atti%ae terrae adiungitur& Huius %aput est urbs Corint$us +rae%iae de%us& Ina%$us est A%$aiae #lu1ius& ,3:- Ar%adia 1ero sinus A%$aiae est* ut platani #olium inter Ionium et Aegeum mare e5posita* 0uam Ar%as* Io1is et Callisto #ilius* elasgis in di%ionem reda%tis* e5 suo nomine Ar%adiam nun%upa1it& Ipsa est et Si%yonia* a Si%yone rege* a 0uo et regnum Si%yoniorum est di%tum& Habet autem Ar%adia #lu1ium magnum Erimant$um6 asbeston 0uo0ue lapidem* 0ui semel a%%ensus num0uam e5tinguitur2 %andidissimae etiam merulae ibi nas%untur& ,3?- La%edaemonia N annonia ab Alpibus Appenninis est nun%upata* 0uibus ab Italia se%ernitur* regio 1iro #ortis et solo laeta* duobus satis a%ribus #lu1iis* Dra1o Sa1o0ue* 1allata& Coniungitur autem %um !ori%o et Raetia6 $abentes ab oriente "oesiam* ab Euro Istriam6 ab A#ri%o 1ero Alpes Appenninos $abent* ab o%%asu +alliam (elgi%am* a septentrione Danubii #ontem* 1el limitem 0ui +ermaniam +alliam0ue se%ernit& ,3@- Istriam Ister amnis 1o%a1it* 0ui eius terram in#luit& Ipse est Danubius& Habet autem Istria a septentrione annoniam& ,3A- Italia olim a +rae%is populis o%%upata "agna +rae%ia appellata est* deinde a regis nomine Saturnia6 mo5 et Latium di%ta eo 0uod idem Saturnus a Io1e sedibus suis pulsus ibi latuerit6 postremo ab Italo Si%ulorum rege ibi regnante Italia nun%upata est& Cuius situs longitudine amplius 0uam latitudine a Cir%io in Eurum e5tenditur* a meridie Tyrr$eno mare* ab A0uilone Adriati%o %lauditur* ab o%%iduo Alpium iugis #initur* terra omnibus in rebus pul%$errima* soli #ertilitate* pabuli ubertate gratissima& ,3B- Habet la%us (ena%um* A1ernum at0ue Lu%rinum6 #lu1ios Eridanum et Tiberim6 et tepentes #ontibus (aias& +ignit gemmas syrtitem* lyn%urium et %orallium6 boam 0uo0ue serpentem* lyn%em #eram et Diomedias a1es& Italia autem et Hispania id%ir%o Hesperiae di%tae 0uod +rae%i Hespero stella na1igent et in Italia et in Hispania& Quae $a% ratione dis%ernuntur6 aut enim Hesperiam solam di%is et signi#i%as Italiam* aut addis ultimam et signi#i%as Hispaniam* 0uia in o%%identis est #ine& ,4C- Tus%ia pars Italiae6 Umbria 1ero pars Tus%iae& Tus%ia autem a #re0uentia sa%rorum et turis 1o%ata* atomoiA O TOU THUAOSEI!& ,43- Umbria 1ero* $istoriae narrant* eo 0uod tempore a0uosae %ladis imbribus super#uerit* et ob $o% atomoiO"(RIA +rae%e %ognominata& Est enim in iugis Appennini montis sita* in parte Italiae iu5ta meridiem& ,44- Etruria pars Italiae di%ta 0uod eius #ines tendebantur us0ue ad ripam Tiberis* 0uasi atomoiETEROURIA& !am atomoiETERO! signi#i%at alterum* atomoiOROS #inis 1o%atur& Romae enim #ines antea unam tantum Tiberis ripam tenebant& Alii Etruriam di%tam ab Etrus%o prin%ipe putant& Item et Tyrr$enia a Tyrr$eno Lydi #ratre* 0ui e5 sorte %um populi parte de "aeonia 1enit ad Italiam& Hae% est et Tus%ia6 sed Tus%iam di%ere non debemus6 0uia nus0uam legimus& Tus%ia autem a #re0uentia sa%ri#i%ii et turis di%ta* atomoiA O TOU THUSAI& Illi% et aruspi%inam di%unt esse repertam& ,47Apulia ,ubi (rundusium* 0uam Aetoli se%uti Diomedem du%em %ondiderunt-& ,49- Campania ,$abet terras $ieme anni at0ue aestate 1ernantes& Sol ibi mitis* grata temperies* aer purus et blandus-& ,4:- +allia a %andore populi nun%upata est6 atomoi+ALA enim +rae%e la% di%itur& "ontes enim et rigor %aeli ab ea parte solis ardorem e5%ludunt* 0uo #it ut %andor %orporum non %oloretur& Han% ab oriente Alpium iuga tuentur* ab o%%asu O%eanus in%ludit* a meridie praerupta yrenaei* a septentrione R$eni #luenta at0ue +ermania6 %uius initium (elgi%a* #inis A0uitania est6 regio gleba uberi a% pabulosa et ad usum animantium apta* #luminibus 0uo0ue et #ontibus rigua* per#usa duobus magnis R$eno et R$odano #lu1iis& ,4?- (elgis autem %i1itas est +alliae* a 0uo (elgi%a pro1in%ia di%ta ,est-& Cisalpina* 0uia %itra Alpes& Transalpina* id est trans Alpes* %ontra septentrionem& ,4@- Raetia 1ero* 0uod sit iu5ta R$enum& A0uitania autem ab obli0uis a0uis Ligeris #luminis appellata* 0ui e5 plurima parte terminus eius est* eam0ue pene in orbem %ingit& ,4A- Hispania prius ab Ibero amne Iberia nun%upata* postea ab Hispalo Hispania %ognominata est& Ipsa est et 1era Hesperia* ab Hespero stella o%%identali di%ta& Sita est autem inter A#ri%am et +alliam* a septentrione yrenaeis montibus %lausa* a reli0uis partibus undi0ue mare %on%lusa* salubritate %aeli ae0ualis* omnium #rugum generibus #e%unda* gemmarum metallorum0ue %opiis ditissima& ,4B- Inter#luunt eam #lumina magna2 (aetis* "ineus* Iberus et Tagus aurum tra$ens* ut a%tolus& Habet pro1in%ias se52 Tarra%onensem* Cartaginensem* Lusitaniam* +alli%iam* (aeti%am* et trans #reta in regione A#ri%ae Tingitaniam& ,7C- Duae sunt autem Hispaniae2 Citerior* 0uae in septentrionis plagam a yrenaeo us0ue ad Cartaginem porrigitur6 Ulterior* 0uae in meridiem a Celtiberis us0ue ad +aditanum #retum e5tenditur& Citerior autem et Ulterior di%ta 0uasi %itra et ultra6 sed %itra 0uasi %ir%a terras* et ultra 1el 0uod ultima 1el 0uod non sit post $an% ulla* $o% est alia* terra& Caput '& DE LI(.A& ,3- Libya di%ta 0uod inde Libs #lat* $o% est A#ri%us& Alii aiunt Epap$um Io1is #ilium* 0ui "emp$in in Aegypto %ondidit* e5 Cassiopa u5ore pro%reasse #iliam Libyam* 0uae postea in A#ri%a regnum possedit& Cuius e5 nomine terra Libya est appellata& ,4- A#ri%am autem nominatam 0uidam inde e5istimant* 0uasi apri%am* 0uod sit aperta %aelo 1el soli et sine $orrore #rigoris& Alii di%unt A#ri%am appellari ab uno e5 posteris Abra$ae de Cet$ura* 0ui 1o%atus est A#er* de 0uo supra ;IX*II*33:< meminimus& ,7- In%ipit autem a #inibus Aegypti pergens iu5ta meridiem per Aet$iopiam us0ue At$lantem montem& A septentrionali 1ero parte "editerraneo mari %oniun%ta %lauditur* et in +aditano #reto #initur* $abens pro1in%ias Libyam Cyrenensem* entapolim*

Tripolim* (yGa%ium* Cart$aginem* !umidiam* "auretaniam Siti#ensem* "auretaniam Tingitanam* et %ir%a solis ardorem Aet$iopiam& ,9- Libya Cyrenensis in parte A#ri%ae prima est* a Cyrene urbe metropoli* 0uae est in eius #inibus* nun%upata& Hui% ab oriente Aegyptus est* ab o%%asu Syrtes maiores et Trogodytae* a septentrione mare Liby%um* a meridie Aet$iopia et barbarorum 1ariae nationes et solitudines ina%%essibiles* 0uae etiam basilis%os serpentes %reant& ,:- entapolis +rae%a lingua a 0uin0ue urbibus nun%upata2 id est (ereni%e* Ceutria* Apollonia* tolomais* Cyrene6 e5 0uibus tolomais et (ereni%e a regibus nominatae sunt& Est autem entapolis Libyae Cyrenensi adiun%ta* et ,in- eius #inibus deputata& ,?- Tripolitanam 0uo0ue pro1in%iam +rae%i lingua sua signant de numero trium magnarum urbium6 Oeae* Sabratae* Leptis magnae& Hae% $abet ab oriente Syrtes maiores et Trogodytas* a septentrione mare Adriati%um* ab o%%asu (yGa%ium* a meridie +aetulos et +aramantas us0ue ad O%eanum Aet$iopi%um pertendentes& ,@- (yGa%ena regio e5 duobus nobilissimis oppidis nomen sortita est* e5 0uibus una Hadrumetum 1o%atur& Hae% sub Tripoli est* patens passuum du%enta 1el amplius milia* #e%unda oleis* et glebis ita praepinguis ut ia%ta ibi semina in%remento pene %entesimae #rugis renas%antur& ,A- /eugis* ubi Cart$ago magna& Ipsa est et 1era A#ri%a inter (yGa%ium et !umidiam sita* a septentrione mari Si%ulo iun%ta* et a meridie us0ue ad +aetulorum regionem porre%ta6 %uius pro5ima 0uae0ue #rugi#era sunt* ulteriora autem bestiis et serpentibus plena* at0ue onagris magnis in deserto 1agantibus& +aetulia autem A#ri%ae pars mediterranea est& ,B- !umidia ab in%olis passim 1agantibus si% 1o%ata* 0uod nullam %ertam $aberent sedem& !am lingua eorum in%ertae sedes et 1agae JnumidiaJ di%untur& In%ipit autem a #lumine Amsiga* in /eugitanum limitem de#init* $abens ab ortu Syrtes minores* a septentrione mare 0uod intendit Sardiniam* ab o%%asu "auretaniam Siti#ensem* a meridie Aet$iopum gentes2 regio %ampis praepinguis& Ubi autem sil1estris est* #eras edu%at6 ubi iugis ardua* e0uos et onagros pro%reat6 e5imio etiam marmore praedi%atur* 0uod !umidi%um di%itur& Habet autem urbes prae%ipuas2 Hipponem* Regium et Rusi%adam& ,3C- "auretania 1o%ata a %olore populorum6 +rae%i enim nigrum atomoi"AURO! 1o%ant& Si%ut enim +allia a %andore populi* ita "auretania a nigrore nomen sortita est& Cuius prima pro1in%ia "auretania Siti#ensis est* 0uae Siti#i $abuit oppidum6 a 0uo et 1o%abulum tra5isse regio per$ibetur& ,33- "auretania 1ero Caesariensis2 %oloniae Caesareae %i1itas #uit* et nomen pro1in%iae e5 ea datum& Utrae0ue igitur pro1in%iae sibi %oniun%tae ab oriente !umidiam $abent* a septentrione mare "agnum* ab o%%asu #lumen "al1am* a meridie montem Astri5in* 0ui dis%ernit inter #e%undam terram et $arenas ia%entes us0ue ad O%eanum& ,34- "auretania Tingitania a Tingi metropolitana $uius pro1in%iae %i1itate 1o%ata est& Hae% ultima A#ri%ae e5surgit a montibus septem* $abens ab oriente #lumen "al1am* a septentrione #retum +aditanum* ab o%%iduo O%eanum At$lanti%um* a meridie +aulalum gentes us0ue ad O%eanum Hesperium pererrantes2 regio gignens #eras* simias* dra%ones et strut$iones& Olim etiam et elep$antis plena #uit* 0uos sola nun% India parturit& ,37+aramantis regionis %aput +arama oppidum #uit& Est autem inter Cyrenensem et Aet$iopiam* ubi est #ons 0ui #riget %alore diei et %alet #rigore no%tis& ,39- Aet$iopia di%ta a %olore populorum* 0uos solis 1i%initas torret& Deni0ue 1im sideris prodit $ominum %olor6 est enim ibi iugis aestus6 nam 0uid0uid eius est* sub meridiano %ardine est& Cir%a o%%iduum autem montuosa est* arenosa in medio* ad orientalem 1ero plagam deserta2 %uius situs ab o%%iduo At$lantis montis ad orientem us0ue in Aegypti #ines porrigitur* a meridie O%eano* a septentrione !ilo #lumine %lauditur6 plurimas $abens gentes* di1erso 1ultu et monstruosa spe%ie $orribiles& ,3:)erarum 0uo0ue et serpentium re#erta est multitudine& Illi% 0uippe r$ino%eros bestia et %amelopardus* basilis%us* dra%ones ingentes* e5 0uorum %erebro gemmae e5tra$untur& Ia%ynt$us 0uo0ue et %$rysoprasus ibi reperiuntur6 %innamonium ibi %olligitur& ,3?- Duae sunt autem Aet$iopiae2 una %ir%a ortum solis* altera %ir%a o%%asum in "auretania& ,3@- E5tra tres autem partes orbis 0uarta pars trans O%eanum interior est in meridie* 0uae solis ardore in%ognita nobis est6 in %uius #inibus Antipodes #abulose in$abitare produntur& ro5ima autem Hispaniae "auretania est* deinde !umidia* inde regio Cart$aginensis* post 0uae +aetuliam a%%ipimus* post eam Aet$iopiam* inde lo%a e5usta solis ardoribus& ,3A- S%iendum sane 0uod 0uaedam pro1in%iae primum de nomine au%toris appellatae sunt6 postea a pro1in%ia gentis nomen est #a%tum& !am ab Italo Italia* et rursus ab Italia Italus6 et si% utimur ipsa nomina gentis* 0uomodo #uit ipsud nomen au%toris* unde deri1atum est nomen pro1in%iae& E5 0uo a%%idit e5 uno nomine nominari et %i1itatem et regionem et gentem& ,3B- ro1in%iae autem e5 %ausa 1o%abulum a%%eperunt& rin%ipatus nam0ue gentium* 0ui ad reges alios pertinebat* eum in ius suum Romani 1in%endo redigerent* pro%ul positas regiones pro1in%ias appella1erunt& atria autem 1o%ata 0uod %ommunis sit omnium* 0ui in ea nati sunt& ,4C- Terra autem signi#i%ari* ut praedi5imus ;XIII*III*3<* elementum2 terras 1ero singulas partes* ut A#ri%a* Italia& Eadem et lo%a6 nam lo%a et terrae spatia in orbe terrarum multas in se %ontinent pro1in%ias* si%ut in %orpore lo%us est pars una* multa in se %ontinens membra6 si%ut et domus* multa in se $abens %ubi%ula2 si% terrae et lo%a di%untur terrarum spatia* 0uorum partes sunt pro1in%iae6 si%ut in Asia $rygia* in +allia Raetia* in Hispania (aeti%a& ,43- !am Asia lo%us est* pro1in%ia Asiae $rygia* Troia regio $rygiae* Ilium %i1itas Troiae& Item regiones partes sunt pro1in%iarum* 0uas 1ulgus %on1entus 1o%at* si%ut in $rygia Troia6 si%ut in +alli%ia Cantabria* Asturia& A re%toribus autem regio nun%upata est* %uius partes territoria sunt& ,44- Territorium autem 1o%atum 0uasi tauritorium* tritum bubus et aratro& Anti0ui enim sul%o du%to et possessionum et territoriorum limites designabant& Caput 'I& DE I!SULIS&

,3- Insulae di%tae 0uod in salo sint* id est in mari& E5 $is 0uo0ue notissimae et ma5imae* 0uas plurimi 1eterum sollerti studio indaga1erunt* notandae sunt& ,4- (rittania O%eani insula inter#uso mari toto orbe di1isa* a 1o%abulo suae gentis %ognominita& Hae% ad1ersa +alliarum parte ad prospe%tum Hispaniae sita est6 %ir%uitus eius 0uadragies o%ties septuaginta 0uin0ue milia6 multa et magna #lumina in ea* #ontes %alidi* metallorum larga et 1aria %opia2 gagates lapis ibi plurimus et margaritae& ,7- Tanatos insula O%eani #reto +alli%o* a (rittania aestuario tenui separata* #rumentariis %ampis et gleba uberi& Di%ta autem Tanatos a morte serpentum* 0uos dum ipsa nes%iat* asportata inde terra 0uo0uo gentium 1e%ta sit* angues ili%o perimit& ,9- T$yle ultima insula O%eani inter septentrionalem et o%%identalem plagam ultra (rittaniam* a sole nomen $abens* 0uia in ea aesti1um solstitium sol #a%it* et nullus ultra eam dies est& Unde et pigrum et %on%retum est eius mare& ,:- Or%ades insulae O%eani intra (ritanniam positae numero triginta tres* 0uarum 1iginti desertae sunt* trede%im %oluntur& ,?S%otia idem et Hibernia pro5ima (rittaniae insula* spatio terrarum angustior* sed situ #e%undior& Hae% ab A#ri%o in (oream porrigitur& Cuius partes priores Hiberiam et Cantabri%um O%eanum intendunt* unde et Hibernia di%ta2 S%otia autem* 0uod ab S%otorum gentibus %olitur* appellata& Illi% nulla anguis* a1is rara* apis nulla* adeo ut ad1e%tos inde pul1eres seu lapillos si 0uis alibi sparserit inter al1aria* e5amina #a1os deserant& ,@- +adis insula in #ine (aeti%ae pro1in%iae sita* 0uae dirimit Europam ab A#ri%a* in 0ua Her%ulis %olumnae 1isuntur* et unde Tyrr$eni maris #au%ibus O%eani aestus inmittitur& Est autem a %ontinenti terra %entum 1iginti passibus di1isa* 0uam Tyrii a Rubro pro#e%ti mare o%%upantes ,in- lingua sua +adir* id est septam* nomina1erunt* pro eo 0uod %ir%umsepta sit mari& !as%itur in ea arbor similis palmae* %uius gummis in#e%tum 1itrum %eraunium gemmam reddit& ,A- )ortunatarum insulae 1o%abulo suo signi#i%ant omnia #erre bona* 0uasi #eli%es et beatae #ru%tuum ubertate& Sua enim aptae natura pretiosarum poma sil1arum parturiunt6 #ortuitis 1itibus iuga %ollium 1estiuntur6 ad $erbarum 1i%em messis et $olus 1ulgo est& Unde gentilium error et sae%ularium %armina poetarum propter soli #e%unditatem easdem esse aradisum puta1erunt& Sitae sunt autem in O%eano %ontra lae1am "auretaniae* o%%iduo pro5imae* et inter se interie%to mari dis%retae& ,B- +orgades insulae O%eani ob1ersae promontorio* 0uod 1o%atur Hesperu Ceras* 0uas in%oluerunt +orgones #eminae aliti perni%itate* $irsuto et aspero %orpore6 et e5 $is insulae %ognominatae& Distant autem a %ontinenti terra bidui na1igatione& ,3C- Hesperidum insulae 1o%atae a %i1itate Hesperide* 0uae #uit in #ines "auretaniae& Sunt enim ultra +orgadas sitae sub At$lanteum litus in intimos maris sinus6 in 0uarum $ortis #ingunt #abulae dra%onem per1igilem aurea mala ser1antem& )ertur enim ibi e mari aestuarium adeo sinuosis lateribus tortuosum ut 1isentibus pro%ul lapsus angueos imitetur& ,33- C$ryse et Argyre insulae in Indi%o O%eano sitae* adeo #e%undae %opia metallorum ut pleri0ue eas auream super#i%iem et argenteam $abere prodiderint6 unde et 1o%abula sortitae sunt& ,34- Taprobane insula Indiae subia%ens ad Eurum* e5 0ua O%eanus Indi%us in%ipit* patens in longitudine o%tingentis septuaginta 0uin0ue milibus passuum* in latitudine ses%enta 1iginti 0uin0ue milia stadiorum& S%inditur amni inter#luo6 tota margaritis repleta et gemmis2 pars eius bestiis et elep$antis repleta est* partem 1ero $omines tenent& In $a% insula di%unt in uno anno duas esse aestates et duas $iemes* et bis #loribus 1ernare lo%um& ,37- Tiles insula Indiae* 1irens omni tempore #olia& Hu%us0ue O%eani insulae& ,39- Item insulae 0uae Hellesponto us0ue ad +ades in mare "agno sunt %onstitutae& Cypros insula a %i1itate Cypro* 0uae in ea est* nomen a%%epit6 ipsa est et ap$os 'eneri %onse%rata in Carpat$io mari* 1i%ina Austro* #amosa 0uondam di1itiis* et ma5ime aeris& Ibi enim prima $uius metalli in1entio et utilitas #uit& ,3:- Creta +rae%iae pars est iungens %ontra eloponnensem& Hae% primum a temperie %aeli "a%aronnesos appellata est6 deinde Creta di%ta a Crete 0uodam indigena* 0uem aiunt unum Curetum #uisse* a 0uibus Iuppiter ibi abs%onditus est et enutritus& Est autem insula +rae%iae inter ortum et o%%asum longissimo tra%tu porre%ta* a septentrione +rae%iae aestibus* ab Austro Aegyptiis undis per#usa& )uit autem 0uondam %entum urbibus nobilis6 unde et He%atompolis di%ta est& ,3?- rima etiam remis et sagittis %laruit* prima litteris iura #in5it* e0uestres turmas prima do%uit6 studium musi%um ab Idaeis da%tylis in ea %oeptum& Capris %opiosa* %er1os eget6 lupos et 1ulpes alia0ue #erarum no5ia nus0uam gignit6 serpens nulla ibi* nulla no%tua* et si in1eniatur* statim emoritur& Larga est autem 1itibus et arboribus2 dy%tamnos $erba in Creta nas%itur et alimos* 0uae admorsa diurnam #amem pro$ibet& $alangos autem 1enenatos gignit et lapidem 0ui Idaeus da%tylus di%itur& ,3@- Abydos insula in Europa super Hellespontum posita* angusto et peri%uloso mari separata* et atomoiA(UDOS +rae%e di%ta 0uod sit introitus Hellesponti maris* in 0uo Xer5es pontem e5 na1ibus #e%it* et in +rae%iam transiit& ,3A- Coos insula adia%ens pro1in%iae Atti%ae* in 0ua Hippo%rates medi%us natus est6 0uae* ut 'arro testis est* arte lani#i%ii prima in ornamento #eminarum in%laruit& ,3B- Cy%lades insulae anti0uitus +rae%iae #uerunt* 0uas inde Cy%lades autumant di%tas 0uod* li%et spatiis longioribus a Delo proie%tae* in orbem tamen %ir%a Delum sitae sint6 nam orbem atomoiOUOLO! +raii lo0uuntur& Quidam 1ero non 0uod in orbem digestae* sed propter s%opulos 0ui %ir%a eadem sunt* di%tas putant Cy%lades& ,4C- Hae% in Hellesponto inter Aegeum et "aleum mare %onstitutae %ir%umdantur etiam pelago "yrtoo& Sunt autem numero 0uin0uaginta tres* tenentes a septentrione in meridiem milia 0uingenta* ab oriente in o%%asum milia du%enta& "etropolis earum R$odos& ,43- Delos insula in medio Cy%ladum sita& Et di%ta Delos #ertur* 0uod post dilu1ium* 0uod Ogygi temporibus notatur* %um orbem multis mensibus %ontinua no5 inumbrasset* ante omnes terras radiis solis inluminata est6 sortita0ue e5 eo nomen* 0uod prima mani#estata #uisset 1isibus6 nam atomoiDELO! +rae%i mani#estum di%unt& Ipsa est et Ortygia* eo 0uod primum ibi 1isae sunt %oturni%es a1es* 0uas +rae%i atomoiORTU+AS 1o%ant& In $a% insula Latona eni5a est Apollinem et Dianam& Delos autem et %i1itas di%itur et insula& ,44- R$odos Cy%ladum prima ab oriente* in 0ua

rosae %apitulum di%itur esse in1entum* dum ibi %i1itas %onderetur* e5 0uo et urbs et insula R$odos est appellata& In $a% urbe Solis %olossus #uit aereus septuaginta %ubitorum altitudine6 #uerunt et alii %entum numero in eadem insula %olossi minores& ,47- Tenedos una e5 Cy%ladibus a septentrione sita* in 0ua olim %i1itas a Tene 0uodam %ondita est& Unde nomen urbis illius 1el potius insulae #uit6 nam Tenes iste in#amatus 0uod %um no1er%a sua %on%ubuisset* ,et- #ugiens $an% insulam 1a%uam %ultoribus obtinuit6 unde et Tenedos di%ta est& Si% Ci%ero ;4 'err& 3*9B<2 JTenen ipsum* %uius e5 nomine Tenedos nominatum&J ,49- Carpat$os una e5 Cy%ladibus a meridie posita %ontra Aegyptum6 a 0ua Carpat$ium mare appellatum est* 1o%ata propter %elerem #ru%tuum maturitatem& Est enim inter Aegyptum et R$odum& E5 $a% insula di%untur et %arpasiae na1es* magnae et spatiosae& ,4:- Cyt$erea insula una e5 Cy%ladibus a parte o%%idua sita* %uius orp$yris antea nomen #uit& Cyt$erea autem 1o%ata 0uod ibi 'enus sit orta& ,4?- I%aria insula una de Cy%ladibus* 0uae I%ario mari nomen dedit& Hae% inter Samum et "y%onum pro%urrentibus sa5is in$ospitalis est* et nullis sinibus portuosa& Di%itur autem I%arum Cretensem ibi nau#ragio interisse* et de e5itu $ominis inpositum nomen lo%o& ,4@- !a5os insula a Dionysio di%ta* 0uasi Diona5os* 0uod #ertilitate 1itium 1in%at %eteras& Est autem a Delo de%em et o%to milia passuum separata* e5 0ua olim Io1is #ertur ad1ersus Titanas #uisse pro#e%tus& ,4A- "elos e5 numero Cy%ladum* una omnium insularum rotundissima6 unde et nun%upata& ,4B- Historia di%it e5 Ias;i<one natum #uisse $ilomelum et lutum* e5 $ilomelo areantum genitum* 0ui de suo nomine aron insulam et oppidum appella1it2 prius autem "inoia* deinde aros di%ta& De 0ua 'ergilius ;Aen& 7*34?<2 !i1eam0ue aron& +ignit enim marmor %andidissimum* 0uod arium di%unt& "ittit et sardam lapidem marmoribus 0uidem praestantiorem* et inter gemmas 1ilissimum& ,7C- C$ios insula Syra lingua appellatur eo 0uod ibi masti5 gignitur6 Syri enim masti%em J%$ioJ 1o%ant& ,73- Samos insula est in mari Aegeo* ubi nata est Iuno6 e5 0ua #uit Sibylla Samia et yt$agoras Samius* a 0uo p$ilosop$iae nomen in1entum est& In $a% insula reperta prius #i%tilia 1asa traduntur6 unde et 1asa Samia appellata sunt& ,74- Si%ilia a Si%ano rege Si%ania %ognominata est* deinde a Si%ulo Itali #ratre Si%ilia& rius autem Trina%ria di%ta propter tria atomoiAORA* id est promontoria2 elorum* a%$inum et Lilybaeum& Trina%ria enim +rae%um est* 0uod Latine tri0uetra di%itur* 0uasi in tres 0uadras di1isa& Hae% ab Italia e5iguo #retu dis%reta* A#ri%um mare prospe%tans* terris #rugi#era* auro abundans* %a1ernis tamen et #istulis penetrabilis* 1entis0ue et sulp$ure plena6 unde et ibi Aet$nae montis e5tant in%endia& In %uius #retu S%ylla est et C$arybdis* 0uibus na1igia aut absorbuntur aut %onliduntur& ,77- )uit autem 0uondam patria Cy%lopum* et postea nutri5 tyrannorum6 #rugum #ertilis* a% primum terris omnibus %ommissis seminibus aratro pros%issa& rin%ipem urbium Syra%usas $abet* #ontem Aret$usam et Alp$eum #lu1ium Jmagnorum generatorem e0uorumJ ;%#& 'irg& Aen& 7*@C9<& In ea insula primum est in1enta %omoedia& ,79A%$aten lapidem ipsa primum e5 A%$ate #lumine dedit& arturit et mare eius %orallium6 gignit et sales Agrigentinos in igne solubiles* %repitantes in a0uis& Omnis ambitus eius %lauditur stadiorum tribus milibus& Sallustius ;Hist& 9*4?< autem di%it Italiae %oniun%tam #uisse Si%iliam sed medium spatium impetu maris di1isum et per angustiam s%issum& ,7:- T$apsus insula stadiis de%em a Si%ilia remota ia%ens et planior* unde et nun%upata& De 0ua 'ergilius ;Aen& 7*?AB<2 T$apsum0ue ia%entem& ,7?- Aeoliae insulae Si%iliae appellatae ab Aeolo Hippotae #ilio* 0uem poetae #in5erunt regem #uisse 1entorum2 sed ut 'arro di%it* re%tor #uit istarum insularum* et 0uia e5 earum nebulis et #umo #uturos praedi%ebat #latus 1entorum* ab inperitis 1isus est 1entos sua potestate retinuisse& Eaedem insulae et 'ul%aniae 1o%antur* 0uod et ipsae si%ut Aet$na ardeant& ,7@- Sunt autem no1em $abentes propria nomina& Quarum primam Liparus 0uidam Liparen 1o%a1it* 0ui eam ante Aeolum re5it6 altera Hiera 1o%atur* 0uod sit %ollibus eminentissimis6 reli0uae 1ero* id est Strongyle* Didyme* Erip$usa* Hep$aestia* $aeni%usa* Euonymos* Tripodes* Sonores* 0uoniam no%te ardent* Aeoliae si1e 'ul%aniae di%untur& E5 $is 0uaedam ab initio non #uerunt6 postea mare editae us0ue ,ad- nun% permanent& ,7A- Stoe%$ades insulae "assiliensium se5aginta milium spatio a %ontinenti in #ronte !arbonensis pro1in%iae* 0ua R$odanus #lu1ius in mare e5it& Di%tae autem +rae%e atomoiSTOICHADES* 0uasi opere in ordinem sint positae& ,7B- Sardus Her%ule pro%reatus %um magna multitudine a Libya pro#e%tus Sardiniam o%%upa1it* et e5 suo 1o%abulo insulae nomen dedit& Hae% in A#ri%o mari #a%ie 1estigii $umani* in orientem 0uam in o%%identem latior prominet* #erme paribus lateribus 0uae in meridiem et septentrionem 1ertunt6 e5 0uo ante %ommer%ium a na1igantibus +rae%orum atomoiICH!OS appellata est& ,9C- Terra patet in longitudine milia %entum 0uadraginta* in latitudine 0uadraginta& In ea ne0ue serpens gignitur ne0ue lupus* sed soli#uga tantum* animal e5iguum $ominibus perni%iosum& 'enenum 0uo0ue ibi non nas%itur* nisi $erba per s%riptores plurimos et poetas memorata* apiastro similis* 0uae $ominibus ri%tus %ontra$it et 0uasi ridentes interimit& )ontes $abet Sardinia %alidos* in#irmis medellam praebentes* #uribus %ae%itatem* si sa%ramento dato o%ulos a0uis eius tetigerint& ,93- Corsi%ae insulae e5ordium in%olae Ligures dederunt appellantes eam e5 nomine du%is& !am 0uaedam Corsa nomine Ligus mulier* %um taurum e5 grege* 0uem prope litora regebat* transnatare solitum at0ue per inter1allum %orpore au%to remeare 1ideret* %upiens s%ire in%ognita sibi pabula*

taurum a %eteris digredientem us0ue ad insulam na1igio prose%uta est& Cuius regressu insulae #ertilitatem %ognos%entes Ligures ratibus ibi pro#e%ti sunt* eam0ue nomine mulieris au%toris et du%is appella1erunt& ,94Hae% autem insula +rae%e atomoiOUR!E di%itur* a Cyrno Her%ulis #ilio $abitata& De 0ua 'ergilius ;E%l& B*7C<2 Cyrnea ta5os& Di1iditur autem a Sardinia 1iginti milium #reto* %in%ta Ligusti%i ae0uoris sinu ad prospe%tum Italiae& Est autem multis promuntoriis angulosa* gignens laetissima pabula et lapidem 0uem %ato%$iten +rae%i 1o%ant& ,97Ebosus insula Hispaniae di%ta 0uod a /anio non pro%ul sit* 0uasi aboGus6 nam septuaginta stadiis ab ea distat& Cuius terram serpentes #ugiunt& Hui% %ontraria est Colubraria* 0uae #eta est anguibus& ,99- (aleares insulae Hispaniae duae sunt2 Ap$rosiades et +ymnaside* maior et minor6 unde et eas 1ulgus "aiori%am et "inori%am nun%upant& In $is primum insulis in1enta est #unda 0ua lapides emittuntur* unde et (aleares di%tae6 atomoi(ALLEI! enim +rae%e mittere di%itur6 unde et ballista* 0uasi missa* et #undibalum& 'ergilius ;+eorg& 3*7CB<2 (alearis 1erbera #undae& Caput 'II& DE RO"U!TORIIS& ,3- Commune est insulis ut promineant& Inde et lo%a earum promuntoria di%itur& Si% Sallustius de Sardinia ;Hist& 4* #r& 4<2 JIn Orientem 0uam in O%%identem latior prominet&J ,4- Sigeum promuntorium Asiae* ubi Hellespontus apertius dilatatur& Di%tum autem Sigeum propter Her%ulis ta%iturnitatem* 0uia pro$ibitus $ospitio a Laumedonte Troianorum rege* simula1it abs%essum* et inde %ontra Troiam %um silentio 1enit* 0uod di%itur atomoiSI+E& ,7- "aleum promuntorium +rae%iae* 0uod intrat mare* et per milia 0uin0uaginta protenditur6 ubi unda ita sae1a est ut perse0ui na1igantes 1ideatur& Ho% autem promuntorium a "aleo rege Argi1orum nomen a%%epit& ,9- elorum promuntorium Si%iliae respi%iens A0uilonem* se%undum Sallustium ;Hist& 9*7B< di%tum a gubernatore Hannibalis illi% sepulto& ,:- a%$ynum promuntorium Si%iliae Austrum spe%tans* ab aeris %rassitudine di%tum* nam atomoi ACHUS est pinguis et %rassus2 Austro enim per#latur& ,?- Lilybaeum promuntorium Si%iliae* solis o%%asum intendens* 1o%atum ab eiusdem nominis %i1itate* 0uae ibi est sita& ,@(orion promuntorium !umidiae* 1o%atum ita 0uod A0uilonem intendat& Ho% Hipponem Regium postea di%tum* pro eo 0uod sit ae0uore interruptum& Calpis Hispaniae promuntorium& Caput 'III& DE "O!TI(US CETERISQUE TERRAE 'OCA(ULIS& ,3- "ontes sunt tumores terrarum altissimi* di%ti 0uod sint eminentes& Quidam autem propriis e5 %ausis 1o%ati sunt* e5 0uibus notandi sunt 0ui opinione ma5imi %elebrantur& ,4- "ons Cau%asus ab India us0ue ad Taurum porre%tus* pro gentium a% linguarum 1arietate 0uo0uo 1ersum 1adit* di1ersis nominibus nun%upatur& Ubi autem ad orientem in e5%elsiorem %onsurgit sublimitatem* pro ni1ium %andore Cau%asus nun%upatur& !am orientali lingua J%au%asumJ signi#i%at %andidum* id est ni1ibus densissimis %andi%antem& Unde et eum S%yt$ae* 0ui eidem monti iunguntur* Croa%asim 1o%a1erunt& JCasimJ enim apud eos %andor si1e ni5 di%itur& ,7- "ons Taurus a pleris0ue idem 1o%atur et Cau%asus& ,9- Libanus mons $oeni%um altissimus* %uius meminerunt prop$etae6 di%tus a ture* 0uia ibi %olligitur& Cuius ea pars* 0uae est super eum ad orientalem plagam respi%iens* Antilibanus appellatur* id est %ontra Libanum& ,:- Ararat mons Armeniae* in 0uo ar%am $istori%i post dilu1ium sedisse testantur& Unde et us0ue $odie ibidem lignorum eius 1identur 1estigia& ,?- A%ro%eraunii montes propter altitudinem et #ulminum ia%tus 1o%ati sunt6 +rae%e enim #ulmen atomoiOERAU!OS di%itur& Sunt autem inter Armeniam et Iberiam* in%ipientes a portis Caspiis us0ue ad #ontem Tigridis #lu1ii& ,@- Hyperborei montes S%yt$iae* di%ti 0uod supra* id est ultra* eos #lat (oreas& ,A- Rip$aei montes in %apite +ermaniae sunt* a perpetuo 1entorum #latu nominati6 nam atomoiRI)E +rae%e impetus et atomoiOR"E di%itur* atomoiA O TOU RI TEI!& ,B- Olympus mons "a%edoniae nimium prae%elsus* ita ut sub illo nubes esse di%antur& De 0uo 'ergilius ;Lu%an& 4*4@3<2 !ubes e5%essit Olympus& Di%tus autem Olympus 0uasi Ololampus* id est 0uasi %aelum& ,3C- Hi% mons "a%edoniam di1idit a T$ra%ia& At$os mons "a%edoniae* et ipse altior nubibus* tanto0ue sublimis ut in Lemnum umbra eius pertendat* 0uae ab eo septuaginta se5 milibus separatur& ,33- arnasus mons T$essaliae iu5ta (oeotiam* 0ui gemino 1erti%e est ere%tus in %aelum& Hi% in duo #inditur iuga2 Cyrr$am et !issam6 unde et nun%upatus6 eo 0uod in singulis iugis %olebantur Apollo et Liber& Hae% iuga a duobus #ratribus Cit$aeron et Heli%on appellantur& !am Heli%on di%tus ab Heli%one #ratre Cyt$aeronis& ,34- Item Ceraunii sunt montes Epiri* a %rebris di%ti #ulminibus& +rae%e enim #ulmen atomoiOERAU!OS di%itur& ,37- Appenninus mons appellatus 0uasi Alpes oeninae* 0uia Hannibal 1eniens ad Italiam easdem Alpes aperuit& Unde et 'ergilius ;Aen& 3C*37<2

Alpes inmittit apertas6 $as enim Hannibal post bella Hispaniae a%eto rupit6 Iu1enalis ;3C*3:7<2 Et montem rupit a%eto& Et inde lo%a ipsa* 0uae rupit* Appenninae Alpes 1o%antur& ,39- "ons Aet$na e5 igne et sulp$ure di%tus6 unde et +e$enna& Constat autem $un% ab ea parte* 0ua Eurus 1el A#ri%us #lat* $abere spelun%as plenas sulp$uris et us0ue ad mare dedu%tas* 0uae spelun%ae re%ipientes in se #lu%tus 1entum %reant* 0ui agitatus ignem gignit e5 sulp$ure6 unde est 0uod 1idetur in%endium& ,3:- yrenaeus et ipse a %rebris #ulminum ignibus nun%upatus6 +rae%e enim ignis pur 1o%atur& Iste est 0ui inter +alliam at0ue Hispaniam 0uasi de industria munimentum interia%et& ,3?- Solurius a singularitate di%itur* 0uod omnibus Hispaniae montibus solus altior 1ideatur ,si1e 0uod oriente sole ante radius eius 0uam ipse %ernatur-& ,3@- Calpes mons in ultimis #inibus O%eani* 0ui dirimit Europam ab A#ri%a* 0uem At$lantis #inem esse di%unt& De 0uo Lu%anus ;3*:::<2 Hesperiam Calpem* summum0ue imple1it At$lantem& At$lans #rater romet$ei #uit et re5 A#ri%ae* a 0uo astrologiae artem prius di%unt e5%ogitatam6 ideo0ue di%tus est sustinuisse %aelum& Ob eruditionem igitur dis%iplinae et s%ientiam %aeli nomen eius in montem A#ri%ae deri1atum est* 0ui nun% At$lans %ognominatur2 0ui propter altitudinem suam 0uasi %aeli ma%$inam at0ue astra sustentare 1idetur& ,3A- Alpes autem proprie montes +alliae sunt& De 0uibus 'ergilius ;+eorg& 7*9@9<2 Aerias Alpes6 et di%endo aerias 1erbum e5pressit a 1erbo& !am +allorum lingua JalpesJ montes alti 1o%antur& Hae% sunt enim 0uae Italiae murorum e5$ibent 1i%em& ,3B- Colles sunt praeminentiora iuga montium* 0uasi %olla& ,4C- Iuga autem montium e5 eo appellata sunt 0uod propin0uitate sui iungantur& ,43- Tumulus est mons bre1is* 0uasi tumens tellus& Item tumulus terra %ongesta* ubi nulla memoria est& ,44- 'alles sunt $umilia lo%a* 0uasi 1ulsa& Hin% et %on1alles depressa lo%a terrarum inter montes& ,47- Campus est terrarum planities& Di%tus autem %ampus 0uod bre1is sit pedibus* ne% ere%tus* ut montes* sed patens et spatio suo porre%tus et ia%ens6 unde et +rae%e atomoi EDIO! di%itur& Sumpsit autem nomen e5 +rae%a etymologia6 atomoiCHA"AI enim +rae%i bre1e di%unt& ,49- Solum est omne 0uod sustinet* a soliditate di%tum s%ili%et& Unde et de mari 'ergilius ait ;Aen& :*3BB<2 Subtra$itur0ue solum& ,4:- Saltus sunt 1asta et sil1estria lo%a* ubi arbores e5iliunt in altum& ,4?- )au%es sunt aditus angustorum lo%orum inter arduos montes* lo%a angusta et bre1ia* di%ta a #au%ium similitudine* 0uasi #o%es& ,4@- Con#rages lo%a in 0ua undi0ue 1enti %urrunt a% sese #rangunt& Ut !ae1ius ait ;trag& :A<2 In montes ubi 1enti #rangebant lo%um& ,4A- S%abra sunt lo%a situ aspera& Unde et s%abies di%itur* a %orporis asperitate& ,4B- Lustra obs%ura latibula #erarum et luporum %ubilia sunt& Unde et lupanaria lustra di%untur* per %ontrarium 1ideli%et* 0uia parum inlustrantur& ,7C- Lu%us est lo%us densis arboribus septus* solo lu%em detra$ens& otest et a %onlu%endo %rebris luminibus di%i* 0uae ibi propter religionem gentilium %ultum0ue #iebant& ,73- Deserta 1o%ata 0uia non seruntur et ideo 0uasi deseruntur6 ut sunt lo%a sil1arum et montium* %ontraria uberrimarum terrarum* 0uae sunt uberrimae glebae& ,74- De1ia sunt lo%a se%reta et abdita* 0uasi e5tra 1iam& Ipsa sunt et in1ia& Inde et a1iaria se%reta lo%a et a 1ia remota* aut tantum adibilia a1ibus& Unde est illud ;'irg& +eorg& 4*97C<2 In%ulta rubent a1iaria ba%is& ,77- Amoena lo%a 'arro di%ta ait eo 0uod solum amorem praestant et ad se amanda adli%iant& 'errius )la%%us* 0uod sine munere sint ne% 0ui%0uam $is o##i%ia* 0uasi amunia* $o% est sine #ru%tu* unde nullus #ru%tus e5sol1itur& Inde etiam ni$il praestantes inmunes 1o%antur& ,79- Apri%a lo%a 0uae sole gaudent* 0uasi atomoiA!EU )RIOES* id est sine #rigore6 si1e 0uod sint aperto %aelo& ,7:- Opa%a 1ero lo%a* 0uasi operto %aelo* apri%o %ontraria& ,7?- Lubri%um di%i lo%um ab eo 0uod ibi 0uis labitur6 et lubri%um di%itur non 0uod labitur* sed in 0uo labitur& ,7@- Aesti1a sunt lo%a umbrosa* 0uibus per aestatem 1itant pe%ora solis ardorem& Statius ;T$eb& 3*7?7<2

Et umbrosi patuere aesti1a Ly%aei& ,7A- !a1alia sunt lo%a ubi na1es #abri%antur& Ho% et te5trinum 1o%atur& ,7B- Statio est ubi ad tempus stant na1es6 portus* ubi $iemant6 inportunum autem* in 0uo nullum re#ugium* 0uasi nullus portus& ,9C- ortus autem lo%us est ab a%%essu 1entorum remotus* ubi $iberna opponere solent2 et portus di%tus a deportandis %ommer%iis& Hun% 1eteres a baiolandis mer%ibus baias 1o%abant* illa de%linatione a baia baias* ut a #amilia #amilias& ,93Litus est terra a0uae et mari 1i%ina2 et di%tum litus 0uia #lu%tu eliditur* 1el 0uod a0ua adluitur& Ci%ero in Topi%is ;74<2 JLitus est 0ua #lu%tus eludit&J ,94- Cir%umlu1ium lo%us 0uem a0ua %ir%umluit6 adlu1ium %onsumptio riparum e5 a0uis& "argo est pars %uiuslibet lo%i* utputa maris6 unde et nomen a%%epit& "aritima 0uasi maris intima& ,97- Ostia ab ingressu et e5itu #luminis di%ta in mari& Continens perpetua terra ne% ullo mari dis%reta* 0uem +rae%i atomoiE EIRO! 1o%ant& Caput IX& DE I!)ERIORI(US& ,3- Spe%us est #ossa sub terra 0ua prospi%i potest6 atomoiS ELAIA +rae%e* spelun%ae Latine& ,4- Spira%ula appellata omnia lo%a pesti#eri spiritus* 0uae +rae%i atomoiCHARO!EIA appellant 1el atomoiACHERO!TEIA& Etiam 'arro spira%ulum di%it $uius%emodi lo%um6 et spira%ula e5 eo di%untur lo%a 0ua terra spiritum edit& ,7- Hiatus praeruptio terrae pro#unda* 0uasi itus& roprie autem $iatus est $ominis oris apertio* translata a #eris 0uarum a1iditas oris adapertione monstratur& ,9- ro#undum proprie 0uasi %uius porro sit #undus& Abusi1e autem pro#undum 1el sursum 1el deorsum di%itur* ut ;'irg& Aen& 3*:A<2 "aria a% terras %aelum0ue pro#undum& ,:- (aratrum nimiae altitudinis nomen est2 et di%tum baratrum 0uasi 1orago atra* s%ili%et a pro#unditate& ,?Erebus in#erorum pro#unditas at0ue re%essus& Sty5 atomoiA O TOU STU+EROS* id est a tristitia* di%ta* eo 0uod tristes #a%iat 1el 0uod tristitiam gignat& ,@- Co%ytus lo%us in#eri* de 0uo Iob ita lo0uitur N Co%ytus autem nomen a%%epit +rae%a interpretatione* a lu%tu et gemitu& ,A- Tartarus 1el 0uia omnia illi% turbata sunt* atomoiA O TOU TARTARIOSEI!* aut* 0uod est 1erius* atomoiA O TES TARACHES* id est a tremore #rigoris* 0uod est algere et rigere* s%ili%et 0uia lu%em solem0ue %aret6 0uia ne0ue illi% 1apores sunt* 0ui e5 solis lu%e gignuntur* ne0ue #latus* 0ui eiusdem motibus in%itatur* sed perpetuus stupor6 atomoiTARTARIOSEI! enim $orrere et tremere apud +rae%os legitur& Illi% enim J#letus et stridor dentiumJ ;%#& "att$& A*34<& ,B+e$enna est lo%us ignis et sulp$uris* 0uem appellari putant a 1alle idolis %onse%rata* 0uae est iu5ta murum Hierusalem* repleta olim %ada1eribus mortuorum6 ibi enim Hebraei #ilios suos inmolabant daemonibus* et appellabatur lo%us ipse +e$ennon& )uturi ergo suppli%ii lo%us* ubi pe%%atores %ru%iandi sunt* $uius lo%i 1o%abulo designatur& Dupli%em autem esse +e$ennam et ignis et #rigoris& ,3C- In#erus appellatur eo 0uod in#ra sit& Si%ut autem se%undum %orpus* si ponderis sui ordinem teneant* in#eriora sunt omnia gra1iora* ita se%undum spiritum in#eriora sunt omnia tristiora6 unde et in +rae%a lingua origo nominis* 0uo appellatur in#erus* e5 eo 0uod ni$il sua1e $abeat resonare per$ibetur& ,33- Si%ut autem %or animalis in medio est* ita et in#erus in medio terrae esse per$ibetur& Unde et in E1angelio legimus ;"att$& 34*9C<2 JIn %orde terrae&J $ilosop$i autem di%unt 0uod in#eri pro eo di%antur 0uod animae $in% ibi #erantur&