Vous êtes sur la page 1sur 5

TABLE DES MATIÈRES CHAPITRE 1 Définitions et caractéristiques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.

1
INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.2
DÉFINITIONS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.2.1 Aval et
amont . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1.2.2 Rives gauche et
droite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1.3 COURS D’EAU --- VUE
TRANSVERSALE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1.3.1 Lit du cours d’eau . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1.3.2 La berge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1.4 COURS D’EAU --- VUE LONGITUDINALE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 4 1.5 CARACTÉRISTIQUES GÉOMÉTRIQUES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.5.1 Définitions des caractéristiques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1.5.2
Canaux et cours d’eau naturel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1.6 TYPES
D’ÉCOULEMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 CHAPITRE 2 Notions de
base . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.1 INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.2 LOI DE LA CONTINUITÉ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.3 L’ÉNERGIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 11 2.3.1 Loi de conservation de l’énergie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 11 2.3.2 Énergie spécifique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.3.3 Régime d’écoulement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 2.4
QUANTITÉ DE MOUVEMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 PROFONDEUR
CRITIQUE D’ÉCOULEMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 CHAPITRE 3 Écoulement
uniforme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 3.1 INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 3.2 PRINCIPALES ÉQUATIONS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 3.2.1 Chézy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . 21 3.2.2 Ganguillet et Kutter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 22 3.2.3 Manning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
3.2.4 Autres formules . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 3.3
COEFFICIENT DE RUGOSITÉ ”n” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 3.3.1 Variabilité .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 3.3.2 Méthode des facteurs .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 3.3.3 Tableaux des valeurs typiques . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 3.3.4 L’examen des cours d’eau et des canaux . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 3.3.5 Équations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 3.3.6 Méthode analytique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 25 3.4 COEFFICIENT DE RUGOSITÉ DE LA VÉGÉTATION 26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.1 Rôle de la végétation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 3.5
SECTION COMPLEXE D’ÉCOULEMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 3.6 CONCLUSION . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 ANNEXE A SOLUTION DE LA
FORMULE DE MANNING 31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ANNEXE B PROFONDEUR NORMALE
D’ÉCOULEMENT 32 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ANNEXE C COEFFICIENT DE RUGOSITÉ ”n” . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 iv CHAPITRE 4 Vie et stabilité des cours d’eau . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . 43 4.1 INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43 4.2 STABILITÉ DES COURS D’EAU ET ÉCOULEMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 4.2.1 Principes
de base . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 4.2.2 La pente de
compensation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 4.3 STABILITÉ DES TALUS . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 4.3.1 Pente des talus . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 4.3.2 Résistance mécanique des sols . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 4.3.3 Dégradation des pieds de talus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 4.3.4 Suintement des parois . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 48 4.3.5 Détérioration par les glaces . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 49 4.4 L’ENVASEMENT ET L’ENSABLEMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 4.5
LES COURBES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 4.6
CONCLUSION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 CHAPITRE 5
Géomorphologie des cours d’eau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 5.1 INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 5.2 CARACTÉRISTIQUES MORPHOLOGIQUES . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 5.2.1 Densité de drainage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 5.2.2 Largeur et profondeur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 56 5.2.3 Caractéristiques du lit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 57 5.2.4 Méandres et sinuosité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 5.3
DÉBIT PLEIN BORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 5.4
PUISSANCE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 5.5
CLASSIFICATION DES COURS D’EAU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 5.5.1
Classification en quatre types . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 5.5.2
Classification de Rosgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 5.6 ÉVOLUTION .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 CHAPITRE 6 Section stable
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 6.1 INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 6.1.1 Principes de base . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 6.1.2 Possibilités d’intervention . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 66 6.2 SECTION DU COURS D’EAU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . 66 6.2.1 Profondeur minimale des cours d’eau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 6.2.2
Revanche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 6.3 SECTION
STABLE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 6.3.1 Vitesses
maximales acceptables . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 6.3.2 Méthode de la
force d’arrachement (tractive force) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 6.4 PENTE DES TALUS . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 6.5 LES COURBES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 6.6 DÉTERMINATION DE LA SECTION STABLE . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 6.7 LES VOIES D’EAU ENHERBÉES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . 78 v CHAPITRE 7 Enrochement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 7.1
INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 7.2
DIMENSIONS ET ANGLE DE REPOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 7.3
L’ENROCHEMENT DES TALUS ET DU FOND . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 7.4 PROTECTION
DANS LES COURBES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 7.5 ENROCHEMENT DE PENTES
FORTES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 7.6 EFFONDREMENT DES TALUS . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 7.7 L’ENGAZONNEMENT DES TALUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 7.8 CONCLUSION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 98 CHAPITRE 8 Courbe de remous . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 8.1
INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 8.2
CONCEPTS DE BASE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 8.3 FRICTION
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 8.4 CANAL
TRAPÉZOÏDAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 8.5 CALCUL DE LA
COURBE DE REMOUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 8.6 EXEMPLE DE COURBE DE
REMOUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 CHAPITRE 9 Ponceaux . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 9.1 INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 9.2 TYPES DE PONCEAUX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 110 9.2.1 Matériaux utilisés . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 110 9.2.2 Forme de la canalisation hydraulique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
9.2.3 Type d’installation et entonnement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 9.3
HYDRAULIQUE DES PONCEAUX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 9.3.1
Écoulement avec contrôle à l’entrée . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 9.3.2
Écoulement avec contrôle à la sortie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 9.3.3
Écoulement critique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 9.4 TYPE RÉEL
D’ÉCOULEMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 9.5 COURBES DE
PERFORMANCE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 9.5.1 Contrôle à l’entrée . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 9.5.2 Contrôle à la sortie . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 9.6 DESIGN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 9.6.1 Facteurs hydrauliques régissant le choix des
ponceaux de ferme 122 . . . . . . . . . . . . . . . 9.6.2 La hauteur admissible de l’eau dans la canalisation . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 9.7 CONSTRUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . 123 9.7.1 Implantation des ponceaux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 123 9.7.2 Préparation de la fondation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
124 9.7.3 Mise en place et remblayage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 9.7.4
Protection contre l’affouillement et contre l’érosion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 CHAPITRE 10
Érosion et conservervation des sols 145 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.1 INTRODUCTION . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 10.2 PROCESSUS ET EFFETS DE L’ÉROSION . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 10.2.1 Le processus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 10.2.2 Les effets . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 146 vi 10.3 MÉCANISMES PROVOQUANT L’ÉROSION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . 146 10.3.1 L’impact des gouttes de pluie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
146 10.3.2 La force d’arrachement de l’écoulement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
10.3.3 Le transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 10.3.4 La
déposition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 10.4 TYPES
D’ÉROSION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 10.4.1 L’érosion par
l’impact des gouttes de pluie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 10.4.2 L’érosion en nappe
(sheet erosion) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 10.4.3 L’érosion en rigoles . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 10.4.4 Le ravinement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 10.4.5 L’érosion dans les cours d’eau . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 10.4.6 Une classification réaliste et pratique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 150 10.5 FACTEURS INFLUENÇANT L’ÉROSION HYDRIQUE 150 . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 10.5.1 La nature du sol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
10.5.2 Le couvert végétal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 10.5.3 Les
facteurs climatiques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 10.5.4 Les facteurs
topographiques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 10.6 MOYENS DE CONTRÔLE
OU DE CONSERVATION 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.6.1 Les principes de conservation . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 10.6.2 Régie des cultures et des sols . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 10.6.3 Les méthodes culturales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 10.6.4 Les méthodes de conservation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 154 10.6.5 Les cultures en contour . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . 154 10.6.6 Les cultures en bandes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
10.6.7 Les terrasses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 10.7
LUTTE AU RAVINEMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 10.8
CONCLUSION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 CHAPITRE 11
Équation universelle des pertes de sol 161 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1 INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 11.2 L’ÉQUATION UNIVERSELLE DES PERTES
DE SOL 161 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3 INDICE D’ÉROSIVITÉ POTENTIELLE DES PRÉCIPITATIONS
(R) 162 . . . . . . . . . . . 11.3.1 La méthode du El30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 162 11.3.2 Validité de la méthode du EI30 au Québec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
11.3.3 Une méthode approximative . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 11.3.4
L’indice R au Québec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 11.4 INDICE
D’ÉRODIBILITÉ DES SOLS (K) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 11.5 FACTEURS
TOPOGRAPHIQUES (LS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 11.5.1 Pour une pente
régulière . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 11.5.2 Pour une pente
irrégulière . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 11.6 FACTEUR DE CULTURE (C) . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 11.7 FACTEUR DE CONSERVATION (P) . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 11.8 LIMITES DE L’ÉQUATION UNIVERSELLE DES PERTES
DE SOL 176 . . . . . . . . . . . . 11.9 UTILITÉ DE L’ÉQUATION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 176 11.10 SA VALIDITÉ AU QUÉBEC . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
177 11.11 CONCLUSION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 vii
CHAPITRE 12 Concepts d’intérêt pour le design 183 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.1 INTRODUCTION .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 12.2 FONCTIONNALITÉ ET
PÉRENNITÉ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 12.2.1 Cours d’eau et voies d’eau . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 12.2.2 Ponceaux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 12.3 BRIS CONTRÔLÉ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 12.4 CONCLUSION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 186 CHAPITRE 13 Cours d’eau et écologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
187 13.1 INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 13.2
LA BERGE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 13.3
VÉGÉTATION DES BERGES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 13.4 FAUNE
RIVERAINE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 13.5 MULTIPLES
FONCTIONS DES BERGES NATURELLES 191 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . CHAPITRE 14 Cours d’eau et
paysage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 14.1 INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 14.2 RÔLE PAYSAGER DE LA BERGE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 14.3 CARACTÉRISTIQUES PAYSAGÈRES DE LA BERGE 194 . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . 14.3.1 Hauteur apparente de la berge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
195 14.3.2 Pente de la berge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
14.3.3 Degré d’artificialisation des matériaux constitutifs et de leur mise en œuvre 196 . . . 14.3.4
Diversité longitudinale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 14.4
CONCLUSION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 CHAPITRE 15
Ressaut hydraulique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 15.1 INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 15.2 RESSAUT DANS UN CANAL
RECTANGULAIRE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 15.3 RESSAUT DANS UN CANAL NON
RECTANGULAIRE 204 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.4 LOCALISATION DU RESSAUT . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 15.5 DÉBIT VARIABLE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 15.6 RESSAUT SUBMERGÉ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . 211 15.7 RESSAUT SUR PLAN INCLINÉ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
212 CHAPITRE 16 Seuils dissipateurs d’énergie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 16.1
INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 16.2 COURS
D’EAU, DISSIPATION DE L’ÉNERGIE ET SEUILS 215 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.3 COMPOSANTES ET
TYPES DE SEUILS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 16.4 CONCEPTION D’UN SEUIL . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 16.5 ZONE D’APPROCHE ET DÉVERSOIR . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 16.6 CHUTE INCLINÉE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 16.7 CHUTE VERTICALE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . 224 16.8 BASSINS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . 227 16.9 FOSSES NATURELLES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
viii CHAPITRE 17 Design des seuils dissipateurs d’énergie 233 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.1
INTRODUCTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 17.2 ÉTAPES
NÉCESSAIRES A LA CONCEPTION DES SEUILS 233 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.2.1 Caractéristiques du
milieu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 17.2.2 Aménagement du cours d’eau
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 17.2.3 Pente maximale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 17.2.4 Hauteur du seuil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 17.2.5 Déversoir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . 236 17.2.6 Chute et bassin de dissipation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . 240 17.3 CARACTÉRISTIQUES DU COURS D’EAU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
17.4 PENTE MAXIMALE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 17.5
HAUTEUR DU SEUIL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 17.6
DÉVERSOIR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 17.6.1
Aménagement de seuils avec recreusage du cours d’eau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 17.6.2
Aménagement de seuils dans un cours d’eau dégradé 246 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.6.3 Chute et
bassin de dissipation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 17.6.4 Chute inclinée avec
bassin en dépression . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 17.6.5 Chute verticale avec bassin en
dévers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 17.6.6 Chute verticale avec fosse de dissipation
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 17.7 SEUIL EN ENROCHEMENT LIBRE . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 17.7.1 Déversoir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . 257 17.7.2 Angles d’enrochement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . 258 17.7.3 Diamètre des pierres de l’enrochement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
259 17.7.4 Longueur de la crête . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
17.7.5 Diamètre des pierres du bassin de dissipation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 17.7.6
Considérations pratiques pour la construction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 17.8
SIPHONNEMENT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 CHAPITRE 18
Bassins de rétention et de sédimentation 271 . . . . . . . . . . . . . . . . . 18.1 BASSIN DE RÉTENTION . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 18.2 BASSINS DE SÉDIMENTATION . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 18.2.1 Bassin sec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 18.2.2 Bassin humide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 271 18.3 BASSIN DE RÉTENTION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 272 18.3.1 Structures de contrôle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
274 18.3.2 Impact hydrologique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 18.4
BASSIN DE SÉDIMENTATION . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276 18.4.1 Bassin
sec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vous aimerez peut-être aussi