2020 оны 4-р сарын 20 Б.

Батбаясгалан

Дискрет мат, Семинар №10

1. Батал.

1. a ≡ a (mod a)

2. a ≡ b (mod m) бол b ≡ a (mod m)

3. a ≡ b (mod m), b ≡ c (mod m) бол a ≡ c (mod m)

4. a ≡ b (mod m) ⇔ a, b нь m-д хуваахад адил үлдэгдэл өгнө. Энд b = 0 гэвэл a ≡ 0 (mod m) ⇔ m | a болно.

5. a ≡ 0 (mod m), a ≡ 0 (mod n) бол a ≡ 0 (mod [n, m])

6. b ≡ 0 (mod m), a ≡ 0 (mod n) бол ab ≡ 0 (mod mn) байна.

7. a ≡ b (mod m), d | m бол a ≡ b (mod d)

8. a ≡ b (mod m) ⇔ (a, m) = (b, m)

2. +7 , ·7 , +12 , ·12 -ийн хүснэгтийг байгуул.

Бодолт 1.

+7 0 1 2 3 4 5 6 ·7 0 1 2 3 4 5 6
0 0 1 2 3 4 5 6 0 0 0 0 0 0 0 0
1 1 2 3 4 5 6 0 1 0 1 2 3 4 5 6
2 2 3 4 5 6 0 1 2 0 2 4 6 1 2 3
3 3 4 5 6 0 1 2 3 0 3 6 2 5 1 4
4 4 5 6 0 1 2 3 4 0 4 1 5 2 6 3
5 5 6 0 1 2 3 4 5 0 5 3 1 6 4 2
6 6 0 1 2 3 4 5 6 0 6 5 4 3 2 1

+12 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 0
2 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 0 1
3 3 4 5 6 7 8 9 10 11 0 1 2
4 4 5 6 7 8 9 10 11 0 1 2 3
5 5 6 7 8 9 10 11 0 1 2 3 4
6 6 7 8 9 10 11 0 1 2 3 4 5
7 7 8 9 10 11 0 1 2 3 4 5 6
8 8 9 10 11 0 1 2 3 4 5 6 7
9 9 10 11 0 1 2 3 4 5 6 7 8
10 10 11 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
11 11 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

·12 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
2 0 2 4 6 8 10 0 2 4 6 8 10
3 0 3 6 9 0 3 6 9 0 3 6 9
4 0 4 8 0 4 8 0 4 8 0 4 8
5 0 5 10 3 8 1 6 11 4 9 2 7
6 0 6 0 6 0 6 0 6 0 6 0 6
7 0 7 2 9 4 11 6 1 8 3 10 5
8 0 8 4 0 8 4 0 8 4 0 8 4
9 0 9 6 3 0 9 6 3 0 9 6 3
10 0 10 8 6 4 2 0 10 8 6 4 2
11 0 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

3. Дараах тохиолдлуудад aZm

1. a = 2, m = 7

1
Б. Батбаясгалан 2020 оны 4-р сарын 20

2. a = 3, m = 16

3. a = 3, m = 15

4. a = 16, m = 103

5. a = 12, m = 21

Бодолт 1.

1. a = 2, m = 7 тохиолдолд
Z7 = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6}
ба
2Z7 = {2 ·7 0, 2 ·7 1, 2 ·7 2, 2 ·7 3, 2 ·7 4, 2 ·7 5, 2 ·7 6}
= {0, 2, 4, 6, 1, 3, 5} = Z7
байна.

2. a = 3, m = 16 тохиолдолд

Z16 = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15}

ба
3Z16 = {3 · 0, 3 · 1, 3 · 2, 3 · 3, 3 · 4, 3 · 5, 3 · 6, 3 · 7, 3 · 8, 3 · 9, 3 · 10, 3 · 11, 3 · 12, 3 · 13, 3 · 14, 3 · 15}
= {0, 3, 6, 9, 12, 15, 2, 5, 8, 11, 14, 1, 4, 7, 10, 13} = Z16
байна. Энд · = ·16 юм.

3. a = 3, m = 15 тохиолдолд
Z15 = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14}
ба
3Z15 = {3 · 0, 3 · 1, 3 · 2, 3 · 3, 3 · 4, 3 · 5, 3 · 6, 3 · 7, 3 · 8, 3 · 9, 3 · 10, 3 · 11, 3 · 12, 3 · 13, 3 · 14}
= {0, 3, 6, 9, 12, 0, 3, 6, 9, 12, 0, 3, 6, 9, 12} =
6 Z15
байна. Энд · = ·15 юм.

4. a = 16, m = 103. (16, 103) = 1 тул ∃16−1 (mod 103) байна. Иймд ∀b ∈ Z103 -ийн хувьд

16x ≡ b (mod 103) ⇔ x ≡ 16−1 b (mod 103)

байх тул b ∈ 16Z103 болно. Өөрөөр хэлбэл Z103 ⊆ 16Z103 . Нөгөө талаас 16Z103 ⊆ Z103 байх нь
тодорхойлолт ёсоор илэрхий юм.

5. a = 12, m = 21 тохиолдолд Z21 6= 12Z21 байна. Учир нь (12, 21) = 3 > 1 тул

12 · 0 ≡ 12 · 7 ≡ 12 · 14 ≡ 0 (mod 21)

буюу |12Z21 | < 21 = |Z21 | байна. Үнэндээ

12Z21 ≡ {0, 3, 6, 9, 12, 15, 18}

юм.

4. Дараах тэгшитгэлийг бод.

1. 15 ·16 x −16 7 = 0

2. 19 ·13 x −13 3 = 0

3. 15 ·18 x −18 6 = 0

4. 16 ·32 x −32 2 = 0

Бодолт 1.

2
2020 оны 4-р сарын 20 Б. Батбаясгалан

1. 15 ·16 x −16 7 = 0 ⇒ 15x ≡ 7 (mod 16) байна. 15 ≡ −1 (mod 16) тул

15−1 ≡ (−1) ≡ 15 (mod 16)

юм. Иймд 15x ≡ 7 (mod 16) ⇒ 15 · (15x) ≡ 5 · 7 (mod 16) буюу x ≡ 3 (mod 16) тул x = 3 байна.
2. 19 ·13 x −13 3 = 0. 19 · 2 ≡ −1 (mod 13) тул 19−1 ≡ −2 (mod 13) тул 19−1 =13 11 байна. Өгсөн
тэгшитгэлийг 11-ээр үржүүлбэл

11 ·13 (19 ·13 x) − 11 ·13 3 = 0 ⇔ (19−1 ·13 19) ·13 x − 7 = 0

буюу x = 7 болно.
3. 15 ·18 x −18 6 = 0 тэгшитгэлийн хувьд (15, 18) = 3 тул 18 модулаар x = 15−1 буюу 15x ≡ 1 (mod 18) байх
тоо оршин байхгүй. Иймд өмнөхтэй ижил урвуугаар үржүүлж бодох боломжгүй юм. Харин

15 ·18 x −18 6 = 0 ⇒ 15x − 18y = 6 ≡ 5x − 6y = 2

хэлбэрт бичээд 6 модулаар бодвол x = −2, y = −2 буюу x = 6k − 2 хэлбэрийн шийдтэй болох нь харагдаж
байна. Эндээс k = 1, 2, 3 үед x = 4, x = 10, x = 16 гэсэн гурван шийд Z18 -д байна.
4. 16 ·32 x −32 2 = 0 тэгшитгэл шийд. Эсрэгээс нь шийдтэй гэвэл 16x − 32y = 2 байх y тоо оршин байх
шаардлагатай. Гэвч тэнцэлийн зүүн гар тал нь 16-д хуваагдах тоо, баруун гар талд 16-д хуваагдахгүй
тоо гарч тул зөрчил үүсч байна. Иймд шийдгүй тэгшитгэл юм.

5. 199 · 1111-ийг Z1176 -д тооцоол. (231111 )199 , (1051111 )199 -ийг Z1247 -д тооцоол.
Бодолт 1.
199 · 1111 = 221089 = 1176 · 188 + 1 тул 199 · 1111 ≡ 1 (mod 1176). 1247 = 29 · 43 тул

2328 ≡ 1 (mod 29) (2328 )42 ≡ 1 (mod 29) 231176 ≡ 1

  
(mod 29)
42 ⇒ 42 28 ⇒
23 ≡ 1 (mod 43) (23 ) ≡ 1 (mod 43) 231176 ≡ 1 (mod 43)

тул 231176 ≡ 1 (mod 29 · 43 = 1247) байна. Иймд

(231111 )199 = 231176·188+1 ≡ 23 (mod 1247)

байна.
6. 4-ийн зэргүүдийг Z7 , Z10 -д тооцоол.
Бодолт 1.
41 = 4, 42 = 4 ·7 4 = 2, 43 = 2 ·7 4 = 1, 44 = 1 ·7 4 = 4 гэх мэтчилэн n = 3k үед 4n = 1, n = 3k + 1 үед 4n = 4,
n = 3k + 2 үед 43k+2 = 2 байна.
41 = 4, 42 = 4 ·10 4 = 6, 43 = 6 ·10 4 = 4, 44 = 4 ·10 4 = 6 гэх мэтчилэн n тэгш үед 6, n сондгой тоо үед 4 байна.
7. {1 ·11 5, 2 ·11 5, . . . , 10 ·11 5}-ийг тооцоол. Хэрэв 5-ийн оронд Z11 -ийн өөр элемент авбал {1, 2, . . . , 10} гарах уу?
(
x ≡ 4 (mod 5)
8. систем {0, 1, . . . , 34} дээр нийт хэдэн шийдтэй вэ? Шийдийг ол.
x ≡ 5 (mod 7)
Бодолт 1.
x ≡ 4 (mod 5) тул x = 5k + 4 хэлбэртэй байна. Эндээс 5k + 4 ≡ 5 (mod 7) тул 5k ≡ 1 (mod 7) болно. Шууд
шалгах замаар k ≡ 3 (mod 7) болохыг харж болно. Эндээс k = 7t + 3 болно. Иймд

x = 5k + 4 = 5(7t + 3) + 4 = 35t + 19

{0, 1, . . . , 34} байх шийд нь зөвхөн t = 0 үед x = 19 юм.

9. Тооны машин компьютер ашиглахгүйгээр

1. 1596 , 15200 -г Z97 -д ол.

2. 6773 , 67200 -г Z73 -д ол.

Бодолт 1.
Фермагийн теоремоор (a, p) = 1, p анхны тоо бол

ap−1 ≡ 1 (mod p)

байдаг.

3
Б. Батбаясгалан 2020 оны 4-р сарын 20

1. 97 анхны тоо ба (15, 97) = 1 тул Фермагийн теоремоор

1596 ≡ 1597−1 ≡ 1 (mod 97),

15200 ≡ 152·96+4 ≡ 154 ≡ 2252 ≡ 312 ≡ 961 ≡ 89 (mod 97)

байна.

2. 73 анхын тоо ба (67, 73) = 1 тул Фермагийн теоремоор

6773 ≡ 67 (mod 73),

67200 ≡ 672·72+56 ≡ 6756 (mod 73)

4 14 14
≡ ((−6) ) ≡ (−18) (mod 73)
2 7 7
≡ ((−18) ) ≡ 32 (mod 73)
2 3 3
≡ 32 · (32 ) ≡ 32 · 2 (mod 73)
≡ 37 (mod 73)

10. p анхны тоо байг.

1. Zp2 -д урвуутай элемент p2 − p ширхэг байгаа гэж харуул.

2
−p
2. Хэрэв x урвуутай элемент бол xp ≡? (mod p2 )

3. Хэрэв x урвуугүй элемент бол өмнөх өгүүлбэр үнэн үү?

Бодолт 1.

1. a тоо p2 модулаар урвуутай байх зайлшгүй бөгөөд хүрэлцээтэй нөхцөл нь (a, p2 ) = (a, p) = 1 байна. Нөгөө
p2
талаас (a, p) 6= 1 бол p | a ба Zp2 -д p-д хуваагдах тоо = p ширхэг байх тул хуваагдахгүй тоо p2 − p
p
байна. Иймд Zp2 -д урвуутай элементийн тоо p2 − p ширхэг байна.

2. Z∗p2 ⊆ Zp2 нь Zp2 -ийн урвуутай элементүүдийн олонлог бол

xZ∗p2 ≡ Z∗p2 (mod p2 )

байна. Учир нь ∀a, b ∈ Z∗p2 элементийн хувьд (ab)−1 ≡ a−1 b−1 (mod p2 ) тул ab ∈ Z∗p2 байна. Иймд

xZ∗p2 ⊆ Zp∗2

xZ∗p2 ⊆ Z∗p2 (mod p2 )

Нөгөө талаас ∀b ∈ Z∗p2 хувьд b ≡ x · (x−1 b) (mod p2 ) ба x−1 b ∈ Z∗p2 тул b ∈ xZ∗p2 буюу

Z∗p2 ⊆ xZp∗2

болов. Иймд xZ∗p2 ≡ Z∗p2 (mod p2 ) байна. Эдгээр олонлогуудын элементүүдийг үржүүлбэл
2 Y Y
−p
xp t≡ t (mod p2 )
t∈Z∗2 t∈Z∗2
p p

тул
2 Y Y Y Y
−p
xp t t−1 ≡ t t−1 (mod p2 )
t∈Z∗2 t∈Z∗2 t∈Z∗2 t∈Z∗2
p p p p

буюу
2
−p
xp ≡1 (mod p2 )
болно.
2
−p
3. Худал. Жишээ нь x = 0 бол 0p 6≡ 1 (mod p2 ) байна.

4
2020 оны 4-р сарын 20 Б. Батбаясгалан

11. p, q анхны тоонууд бол Zpq -ийн нийт хичнээн элемент урвуутай вэ?
Бодолт 1.
∃a−1 ⇔ (a, pq) = 1 байна. Иймд a ∈ Zpq элемент урвуугүй бол (a, pq) = p эсвэл (a, pq) = q байна.

A = {x | (x, pq) = p, x ∈ Zpq }

B = {y | (y, pq) = q, y ∈ Zpq }

pq pq
гэвэл |A| = = q, |B| = = p, |A ∪ B| = {0} байна. Иймд урвуугүй элементийн тоо
p q

|A ∪ B| = q + p − 1

байна. Харин урвуутай элементүүдийн тоо

pq − q − p + 1 = (p − 1)(q − 1)

байна.
12. p, q анхны тоонууд ба (a, p) = 1, (a, q) = 1 бол a(p−1)(q−1) ≡? (mod pq)
Бодолт 1.
aZ∗pq ≡ Z∗pq (mod pq) ба |Z∗pq | = (p − 1)(q − 1) болохыг ашигла.
aZ∗pq ≡ Z∗pq (mod pq) тул
Y Y
(at) ≡ t (mod pq)
t∈Z∗
pq t∈Z∗
pq

t−1 -ээр үржүүлбэл

Q
байна. Үүнийг t∈Z∗
pq

a(p−1)(q−1) ≡ 1 (mod pq)

болно.
13. Фермагийн бага теорем дээр p анхны тоо биш үед ap−1 ≡ 1 (mod p) байх жишээ, ap−1 6≡ 1 (mod p) байх
жишээ тус тус гарга.
Бодолт 1.
p = 9 үед 88 ≡ 1 (mod 9), 28 = 256 ≡ 4 6≡ 1 (mod 9) байна.
14. RSA-д p = 11, q = 19, e = 7 бол d-г ол. 100-г ямар тоо болгон илгээх вэ? Гарсан тооноос хэрхэн 100-г гарган
авах вэ?
Бодолт 1.
(p − 1)(q − 1) = (11 − 1)(19 − 1) = 180 байна. Түүнчлэн

7x − 180y = 1

тэгшитгэлийн Эвклидийн алгоритм ашиглан бодвол

180 = 25 · 7 + 5
7=5·1+2
5=2·2+1

тул

1=1×5−2×2
= 1 × 5 − 2 × ()

Иймд ерөнхий шийд нь 

x = −77 + 180n
y = −3 + 7n
байна. Эндээс x ∈ Z180 гэвэл n = 1 үед x = −77 + 180 · 1 = 103 болно. Иймд d = 103. 11 · 19 = 209 ба

1007 ≡ 111 (mod 209)

тул 100 гэсэн мессежийг 111 болгон илгээнэ. Харин ирсэн 111 мессежийг

111103 ≡ 100 (mod 209)

5
Б. Батбаясгалан 2020 оны 4-р сарын 20

гэж буцаана.
15. RSA-д p = 11, q = 23, e = 13 бол d-г ол. 100-г ямар тоо болгон илгээх вэ? Гарсан тооноос хэрхэн 100-г
гарган авах вэ?
Бодолт 1.
(p − 1)(q − 1) = (11 − 1)(23 − 1) = 220 байна. Түүнчлэн

13x − 220y = 1

тэгшитгэлийн Эвклидийн алгоритм ашиглан бодвол


x = 17 + 220n
y = 1 + 13n

байна. Эндээс x ∈ Z220 гэвэл n = 0 үед x = 17 + 180 · 0 = 17 болно. Иймд d = 17. 11 · 23 = 253 ба

10013 ≡ 133 (mod 253)

тул 100 гэсэн мессежийг 133 болгон илгээнэ. Харин ирсэн 133 мессежийг

13317 ≡ 100 (mod 253)

гэж сэргээнэ.