Vous êtes sur la page 1sur 63

VIE LATINE D ADAM ET VE

Familles rhnanes
(Deuxime partie)

Tableau des sigles

RI - R3

Paris B N F lat. 5327 Pa 10 abbaye de S aint-A m and-en-P vle


C lm 21534 Ws R ia 12 abbaye de W eihenstephan
C lm 11601 Po R ia 14 abbaye de Polling
D resd en A 182 f Dr R lb 14
U p p sala C l l Up R lb 15 achet C onstance en 1416
B erlin qu. 316 Bc R lc 14 abbaye d Ingolstadt (?)
C lm 9022 Mf R lc 15 F ranciscains de M unich
M n ch en U. qu. 807 Mu R ld 15
C lm 5865 Eb R ld 1472 abbaye d Ebersberg
K ln H A rc 4 113 Ko R ie 15 F rres de la C roix - C ologne
W olf. 3329 Wf R ie 15 m onastre de H ildesheim
N am u r 162 Na R ie 15
G raz 904 Gz 15 abbaye de S aint-L am brecht
S tu ttg art H B X II 20 Sw R3 1397 abbaye de W iblingen
Sangall. 927 Sg R3 1435 abbaye de Saint-G all
C g m 3866 Sc R3 1475 abbaye de Schftlarn

R2

V alenciennes 168 Ve R 2a 13 abbaye de S aint-A m and-en-P vle


W ertheim 726 Wh R2a 14 chartreuse de G rnach
A schaffenburg 44 As R2a 15 curie d E ltville
L u n d M e d e ltid 30 Lm R2a 15 couvent Ste M arie-M ad. de B istrup
B alliol C ollege 228 B R2b 15
D ub lin 509 Du R2b 15
B erlin qu. 369 Bd R2c 13 chartreuse de M ayence
C lm 4350 Au R2c 14 abbaye de St U lrich d A ugsburg
V ienne 1629 Vf R2c 14 chartreuse d A ggsbach
Paris B N F lat. 590 Pb R2c 15 (abbaye de S aint-A m and ?)
172 J.-P. PETTORELLI

25. R I . 2 f in initio ser. capitulum septim um Se 9[ et dixit R lc + d : d. Up Sw Sg


d.que R ie Sc Gz post hoc d. D r <f A dam : om. M u % Seth : S. filium suum Ko filios suos
R id p o st Seth add. cum infrmaretur et doloribus o p p rim e re te D r audi fili mi Seth
R ie Gz Se : a. f. S. Ko W f a. f. Na a. mi f. Sw ueni f. R lb om. R l d Sg <][ et referam tibi
Ko W f: r. t. Na Sg ut r. t. Up Gz et r. R ie et dicam t. D r uobis [om. E b] dico R l d
91 quod uidi D r R ie Sg : quae u. [oculis m eis add. R i e ] Up R ld + e Sw Se Gz 3 f audiui :
audi D r <][ postquam : p. enim Sc (per quem ) D r <[ eiectus sum R lc + e R3 : e. fui Gz
eiecti sumus R lb + d <[ ego et m ater tua [uestra R ld ] : om. R ie R3 31 cum in oratione
essemus R ie : cum e. in o. D r R ld Gz cum essem in o. Up quando eram in o. R ie
quando [ego add. Se] fui in lordane et m ater tua R3 4 f uenit ad m e [et add. Sg Se]
M ichael archangelus dei nuntius [n. d. D r Se] R lb Sg Se : u. ad m e M. arch, [dei add.
Sw] R ie Sw u. M. arch. d. n. ad me R l d u. M. d. n. R ie M. arch. u. n. Gz 9 et [tunc
add. Na] uidi R lc+ d+ e : u. Up Sw Sg u.que Se et ostendit m ihi D r 4-5 f currum et
uidi : om. G z 4 \ currum R lb + c+ d R 3 : c. [cursum Ko] uelocem R ie f tanquam uentum
R ld + e Sg Se : t. u. ualidum R lb t. ex uento R ie om. Sw 5 f rotae illius [eius R ld ] erant
igneae [ig. e. R lb] R lb + c+ d R3 : rota i. erat ignea R ie <][ paradisum : -so W f
9[ iustitiae : i. dei Se om. D r <][ et uidi : et Eb ad R ie 6 % dom inum sanctum R lc + d Sw
Sg : deum s. R ie dom. deum Sc d. Gz om nipotentem deum R lb f erat : om. Gz % sicut
R ie Na : ut R ld quasi R3 om. R lb Ko W f G z f ignis : igneus Ko % incendens : accen-
dens Se om. R ie intollerabilis Up R lc + e : et i. R l d R3 om. D r G z l \ m ilia : agm ina
D r <][ antecedebant currum m ilia angelorum R l d : om. R lb + c+ e R3 Gz 8 f erant a
dextris et a [a om. Se] sinistris [senistris Ko] currus [cursus Ko m aiestatis Se] illius Up
R lc+ d + e R3 : a d. et a s. D r uidi et c. i. erat ad d. suis Gz

26. R I. 9 hoc uidens com prehendit m e : om. D r <|[ [et add. Gz] hoc uidens R ie
M u R3 Gz : u. hoc Eb R ie hue uidi Up <[ perturbatus Up M f R l d Sw Sg Gz : conturba
t a Bc turbatus Se tremefactus [timefactus Wf] R ie f sum : fui Gz % et tim or com pre
hendit me R ld R3 : et t. me c. R ie et t. apprehendit m e Up R ie om. Gz [ et adoraui
R lc + d R3 Gz : a. [oraui Dr] enim R lb et oraui R ie 10 f deo : dom ino M f Se <j[ ante
super add. procidens Sw <1 faciem terrae : f. m eam Se terram R ie % et dixit R lc + d : d.
Up d.que D r R ie R3 Gz %mihi dom inus R ie : m. deus R lb + d Ko R 3 m ihi W fN a dom i
nus ad me Gz % ecce tu morieris : tu e. m. Sw e. m. tu Gz ^ quare Up R lc + d : et q. D r
quia Ko W fR 3 quia tu Na <][ praeteristi : peragistis Eb 11 f m eum : dei M u R 3 om. Eb
91 quia R lc+ d+ e Sg Se : quare Up et D r om. Sw Gz % in prim is audisti Up M f R l d Sg
Se : autem a. in p. Bc a. D r R ie Sw Gz 91 uxoris tuae : com paris tui R ie f p o st tuae add.
plus [om. Dr] quam m eam R lb plus quam m e Gz 11-12 f quam tibi uoluntate tua :
om. Gz 11 f quam tibi dedi [d. t. R lb R3] in potestatem R lb + c + d R3 : et [om. Ko] tra-
didi t. p. [mandatimi Na] R ie 12 f ut haberes earn [earn om. Se] in volntate tua [tua
om. Eb] R lb+ c+ d R3 : ne [ut Ko] abires in -tatem tuam R ie f et obedisti [obaudisti
R ld ] R lc + d Gz : o. R lb Sw Sg o. enim R ie Sc 1 illi R lb + d : illa R ie ei Ko W f ei plus
[plus ei Se] quam mihi Sg Se Gz am plius quam m ihi Sw om. Na <1 et uerba m ea prae
teristi : et p. u. m. Ko et m andata m. p. Na om. Gz
VIE LATINE D ADAM ET VE 173

c h . 4 . V o y a g e c l e s t e d A d a m

25. E t d ix it A d a m ad S e th : A udi, fili m i Seth, et referam tibi quod uidi et


audiui. P o stq u am eiectus sum de paradiso, ego et m ater tua cum in oratione esse-
m u s 56, u e n it ad m e M ich ael archangelus dei nuntius, et uidi currum tanquam
5 u e n tu m et ro tae illius e ran t igneae et raptus sum in paradisum iustitiae et uidi
d om in u m sanctum . E t aspectus eius erat sicut ignis incendens intollerabilis et
m u lta m ilia a n g e lo ru m 57 anteced eb an t currum dei et alia m ulta m ilia angelorum
eran t a d e x tris 58 et a sinistris currus illius.
26. H o c 59 uid en s p ertu rb atu s sum et tim or com prehendit m e et adoraui coram
10 deo super fa ciem terrae. E t dix it m ihi dom inus : E cce tu m orieris, quare praeteristi
m an d atu m m eum , q u ia in p rim is audisti uocem uxoris tu a e 60, quam tibi dedi in
potestatem , u t haberes earn in u oluntate tua, et obedisti illi e t uerba m ea praete
risti.

[Paris, BNF, lat. 5327, f. 83v]


25. V ocauit itaque adam filium seth dicens postquam fili de p aradiso sum us
e (r)iecti u e n it ad m e m ich ael archangelus et uidi currum tanquam u entum flantem
et ro ta illius erat ig n ea ra p tu sq u e fui in paradiso iustitiae e t ibi uidi dom inum
m eu m in to llerab ilis asp ectu (m ) et m ulta m ilia angelorum circa eum .
26. U nde m ih i u id etu r q u o d cito m igraturus adero de hoc seculo.

25. R2. 2 f et dixit A dam ad Seth : d. autem A. ad S. R2a Du uocauit ergo S. et d.


B et quia A . uidit filium suum Seth prudentiorem inter alios recepii eum ad locum
secretum et dixit ei R 2c 1 audi fili mi Seth et referam tibi : referam tibi [ei (?) Pb]
fili m i [mi om. B d Au\ R2 % quod uidi Lm Du : quid u. B quae u.Ve Wh A s V f Pb de
paradiso quae u. B d A u 1 et : et quae [ego add. As] Wh As 3 % postquam eiectus sum
de paradiso ego et m ater tua : p. [post Ve priusquam Du enim add. V f Pb] ego et m. t.
eiecti sum us [fuimus Wh Lm] de par. R2 f in oratione essemus : es. in o. [-nem Ve As]
R2a B V f P b essem in o. B d A u eiecti es. de paradiso in o. Du 4 f M ichael archange
lus : angelus M. B ^[ dei nuntius R2a B : nuntius dei R2c nuntius D u ^[ currum tanquam
uentum R 2b : c. t. uentus Lm c. qui erat t. [quasi Vf] uentus R2c currus tanquam uentus
[uentos Wh] Ve Wh A s 5% paradisum iustitiae [iuste Au] A s R2b B d Au : -so i. R2a V f
Pb 6 1 dom inum sanctum : doni, deum Ve A s Lm R2b+c dom. Wh f aspectus : dupli
carli V f P b f sicut Lm : quasi Du om. Ve Wh A s B R2c % erat ignis R2a+b : e. igneus
[i.e. V f Pb] et R 2c %incendens : om, R2 1 \ m ulta m ilia angelorum R2a+c : m. ang.
mil. B mil. ang. Du 7-8 1 antecedebant currum milia angelorum : om. Wh As 7
f antecedebant : deleant (?) Pb 7-8 f et alia currus illius : om. Du 7 f alia multa
m ilia angelorum : a. plurim a mil. ang. Ve Lm a. plura milia B plurim i ang. [V f post
corr.] R2c 8 <[ p o st a dextris des. A s <][ currus illius : maiestatis sue R2 et postea defe
d i R2 usque et dixi (27, 1. 16)
26. R2. 1 d e fe d i R2
174 J.-P. PETTORELLI

27. R I. 14 f et cum R lc M u : c. R ib Eb c.que R ie R3 Gz 1 haec uerba dei [dei om.


M f\ audivi R lc + d : h. a. Gz h. u. [dei add. R ib ] audissem R lb+ e Sc audissem h. Sw h.
audissem Sg ^[ procidens in terram [et add. Mf] R lb + c + d : procidi in [ad Ko] t. et R ie Sg
Gz procidi in faciem m eam et Sc om. Sw %adoraui dom inum [eum D r deum add. Sg Sc]
R lb + c R3 : a. [oraui Eb] ad dom. R id oraui doni. R ie adorans deum Gz 9 et dixi Be
R ld + e R 3 : d. M f d. ei Gz dicens R ib 15 f dom ine onnipotentissim e et m isericordissim e
deus R lc + d : dom. d. [d. om. Sw] -tens et -cors R lb + e R 3 dom. -tens -cors Gz 15-16
<J[ sancte et et maiestatis : om. D r 15 f sancte et pie Up R lc + d + e : s. deus et p. Sg deus
s. et p. Sc et p. Sw Gz % non R lc + d : ne Up R ie R3 Gz 1 6 1 deleatur : deleas Gz %po st
deleatur add. obsecro Sc %nomen m em oriae tuae et m aiestatis R lc : n. mem. mai. t. Up
R id n. [meum add. Sw] mem. t. R3 n. m eum a m em oria tua R ie n. m eum in conspectu
mai. tue Gz %sed conuerte animam m eam R ld R 3 Gz : c. a. m. ad [a Dr] te R lb sed [et W f
Na] rspice a. m. R ie si tu separaueris a. m. a corpore R lc 1 quia [illegibile est in Be]
m oriar R lc + d Ko R3 : q. m orior W f N a antequam m. R ib usque dum m. Gz 17 f et
Spiritus exiet de ore meo : om. D r Gz ^[ po st Spiritus add. m eus R ie Sg Sc 3[ exiet R l d Ko
Na R3 : exeat Up exiit W fe x ire (?) R ie ^[ tua : m isericordie tue M u <][ quem [quam (?) Sw]
de limo [terrae add. R ie Sw Sg] plasm asti [formasti Gz] R lc + e R3 Gz : quia [quoniam
R ld ] de 1. terrae [de humo D r ] p. me R lb + d 18 f ne postponas gratia tua : om. D r Gz
il ne postponas : om. R ie R3 <][ quam Up R lc Sw : quem R ld + e Sg Sc 1 ecce uerbum tuum
incendit me R ld + e : e. uerba tua incendunt m e R lc e. u. [tuum : add. Sg Sc] ascendit in
m e R3 quam incendisti uerbo tuo Up om. D r et postea add. m iserere m ihi propter nom en
tuum R ib 19-25 f et dixit m isericordiae tuae (28 in fin e ) : om. D r 19 f et : om. Up
9[ dixit mihi deus R lc : d. ad me [dominus add. R ie ] d. R ld + e d. dom inus [meus add. J]
ad me Up R3 Gz 9 quoniam R lc : quom odo R l d om. Up R ie R3 Gz % figura cordis
[corporis R lc] tui facta est diligens scientiam R lc + d : f. c. t. diligit s. R ie R3 f. et sensus
c. t. factus est dirigens s. Up f. mea factus es diligo enim faciem tuam Gz %propter hoc :
pro quo Gz 20 f tolletur Up R ld + e Gz : tollitur R lc Sw Sc tolle Sg % de sem ine tuo Up
R lc + d : homo de s. t. R ie Sg Sc a me m em oria tua Gz %usque in saeculum [scula R lc
Gz] ad ministrandum mihi Up R lc + d R3 Gz : [sed m anebit add. Na] ad seruiendum mihi
u. in s. R ie

28. R I. 21 f et cum ista uerba dei [dei om. Gz] audiui R lc Gz : et cum a. verbum
d. R ld et cum haec uerba [hoc R ie ] audissem R ie R3 tunc ergo Up 1 ante prostraui
add. plus R3 iterum Gz % prostraui me in terram et Up R lc + e R3 Gz : om. R l d 1 ado
raui dominum [deum add. Up] Up R lc : a. deum R l d adorans deum Gz oraui d. deum
[deum om. Sw Sg] R ie R3 22 f dicens : et dixi Gz % deus [meus add. Eb] aetem us et
summus R lc+ d+ e : a. d. et s. R3 d. a. s. om nipotens Up deus eterne prim us et unus Gz
9[ et omnes creaturae R lc + d : o. c. [tue add. Sg] Up R3 o.que c. Gz om nis creatura R ie
1 tibi dant Up R ld : t. debent R ie dant t. Gz dat t. R ie <J[ honorem et laudem Up R lc
Ko R3 : 1. et h. R ld W fN a Gz 23 % tu : quia tu Gz *j[ om ne lum en fulgens R ie E b : o. 1.
fulgentis Mu o. 1. R ie Sc Gz omnes fulgens Up om nes Sw (hom inem ) Sg 1 uera lux
R lc + d : et u. 1. Gz 1. u. [una add. Sg] R ie R3 lux Up 3[ et uita R lc : uita Up Ko Sc om.
R ld W f Na Sw Sg Gz 1 incom prehensibilis : irreprehensibilis R ld 24 f m agnitudinis
VIE LATINE D'ADAM ET VE 175

27. E t cum haec u erb a dei audiui, procidens in terram , adoraui dom inum et
15 d ix i: D o m in e o n n ip o te n tis sim e et m isericordissim e deus, snete et pie, non
d eleatu r n o m en m em o riae tuae et m aiestatis 61 sed conuerte an im am m eam , quia
m o riar et spiritus exiet de ore m eo. N e proicias m e a facie tua, q uem de lim o p las
m asti, ne postp o n as, q u am n u tristi gratia t u a 62. E cce uerbum tu u m incendit m e 63.
E t d ix it m ih i deus : Q u o n iam figura cordis tui facta est diligens scientiam 64, prop-
20 ter hoc n on to lle tu r de sem ine tuo 65 usque in saeculum ad m inistrandum m ihi.
28. E t cu m ista u e rb a dei audiui, prostraui m e in terram et adoraui dom inum
dicens : Tu es deus aetem u s et sum m us et om nes creaturae tib i dant honorem et
laudem . Tu es super o m ne lu m en fulgens nera lux et uita incom prehensibilis,

27. S icque conuertens ad dom inum dixit ne proicias me D om ine redem ptor
m undi affacie tu a q uem de lim o terre plasm asti ne postponas q uem nutristi gratia
tua et ecce u erb u m tu u m in ce n d it m e. E t tu deus dixisti m ihi q u ia diligis scientiam
p ro p ter hoc n on to lletu r [84r] sem en tuum a terra usque in seculum .
28. E t ego cum a te haec m elliflua audiens uerba prostratus corrui ad um um et
adoraui te deus dicens tu es deus aetem us et sum m us et om nes creaturae tibi dant
h o n o rem et lau d em tu es su p er om ne lum en lux uera incom prehensibilis m ajestas

27. R2. 14-16 1 et cum m aiestatis sed R I : et dixi R2 3 <J[ conuerte : om. B <][ [et
add. Vf] quia : et B d A u f m oriar : m orior R2 17 f Spiritus B: s. m eus R2a+c Du 1
exiet V f Pb : exit R2a Du exiit B exeat B d Au <][ de ore meo Wh : de [a Vf] corpore [meo
add. Ve V f Pb] Ve Lm R2b+ c f p o st me add. domine [deus Lm] Wh Lm B <J[ po st tua
add. deus [meus add. V f Pb] R2c 1 quem : quoniam Wh <][ limo Bd: 1. terre R2a+b Au
V f P b f plasm asti Lm R2b : form asti Ve R2c formasti me Wh 18 f ne postponas quam
[quem Ve Lm R2c] nutristi [nutristis Ve] gratia tua Ve Lm R2c : nec p. quoniam n. me
g. t .W h et m itigasti g. t. B om. Du <|[ tuum : domini Du % incendit m e : incedit [cecidit
R2b] in [in add. in marg. B d om. Vf] me R2 19 f dixit mihi deus : d. [om. Au] dom i
nus ad m e R 2a+ c B d. dom inus D u % quoniam figura diligens scientiam : om. Du
1 quoniam : propterea quia B f figura cordis tui facta est : in transfiguratione c. t.
factus es R2a-\-c B <][ scientiam : om. R2c %propter hoc [h. om. Ve] Ve Lm B R2c : prop
terea Wh om. D u 20 f de sem ine tuo : a [ad Wh] te femina Ve Wh B d A u V f femina B
Pb de fem ina Lm Du <[ usque in saeculum [scula R2a+c Du] ad m inistrandum mihi
R2a+ c D u : ad m. in s. B
28. R2. 2 1 1 et : om. V f f ista uerba dei : haec u. d. Ve Wh Du R 2c haec u. B hoc
uerbum d. Lm <][ audiui B R2c : audirem R2a Du f prostraui me [me om. B] : procidi Du
9[ in [ad Wh] terram R2a D u : in terra B in ymo [humo Au] R2c et : om. Pb f adoraui :
a. in terra B 22 f deus : dom inus Pb 1 et summus Ve Du R2c : summus Lm B om. Wh
9[ p o st creaturae add. tue R 2a A u V f f dant R2a+c B : dent Du 23 f laudem : 1. in sem-
pitem um Du 23-24 f tu es uirtus uiuens : om. Du <][ super : om. Lm R2c [ omne
[bonum add. B d Au] lum en fulgens Ve Wh B B d Au : 1. o. f. Lm V f f uera lux : lux uera
R2a B B d A u V f (uera ea) Pb 1 et uita incomprehensibilis magnitudinis uirtus uiuens :
incom prehensibilis uirtus R2a B d V fP b uerus (forte pro uirtus) i. B in conspectu tuo
176 J.-R PETTORELLI

uirtus uiuens R ld : magnus atque laudabilis uirtus uiuens Up initio carens et fine
m agna uirtus semper uiuens R ie m agna uirtus uiuens [uiuus Sw] deus R3 m agnitudine
uirtutis uiuens R ie et m agnitudini tue non est finis Gz 24-25 f tibi dant m isericor-
diae tuae : om. Gz 24 f tibi dant R ld Ko W f: t. d. om nia Up t. dat R ie t. dam us R3
omnis creatura det t. Na % honorem et laudem spiritalem [specialem Bc] R lc : h. et 1.
Up h. et 1. s. [spiritualem Sw] uiuentem in etem um [scula Sw] R l d Sw h. et 1. s. uiuenti
[uiuendi Na] in scula [seculorum add. R i e ] R ie Sg 1. et h. uiuenti in scula Sc 1 ut
facias cum humano genere R ie : f. [faciens Sg Se facies Sw om. M u\ cum g. h. R l d R3
propterea fac cum g. h. Up facienti gratiam h. generi [generi om. Ko] R ie 25 f m agna-
lia misericordiae tuae Up R lc + d : mag. per -diam tuam R ie mag. et [om. Sw Sg] -diam
tuam R3
29/1. R I. 26 I ab hinc denuo consequitur D r et [om. R lb Sw] postquam [enim
add. Up] oraui [adoraui R lb Na Sc] dom inum [deum add. R ie ] R lb + c+ e R3 : et p. o.
hoc ad deum R ld om. Gz M ichael archangelus R lc + e R3 Gz : sanctus M. R lb M.
R l d <][ apprehendit m anum m eam Up R l d Gz : -dens m. m. D r app. me R ie com pre-
hendit me R ie R3 27 f et eiecit me R lb M f M u Sw Sg Gz : et proiecit me B c Eb et
eduxit me Ko W f Se om. Na % uisitationis et uisionis dei Up R l d : uisit. uisione d. D r
uisit. d. R ie uis. d. Ko W f R3 Gz iustitie dei N a 27-28 % et tenens M ichael uirgam in
m anu sua : et ponens in m. s. u. M ikael N a t. m anum m eam G z 27 f et tenens M ichael
R lb + c Ko W fS w S g : et M. t. Se t.que R lb 28 f uirgam in m anu sua R ie : in m. s. u.
R lb + d K o W f R 3 f tetigit Up R ie Se: (tegit) Sg t.que D r et t. R lc + d Gz (tetigilem ?)
Sw f circa : intra Sg 28-30 f et gelauerunt in paradisum : om. Gz 28 f et gelauerunt
R ld : et [statim add. R3] congelauerunt [(congelant) Sg] R ie R3 quae [gelauerunt at
add. Up] congelate steterunt R lb et diuisi (sic) sunt abinuicem R ie 29 f donec per-
transiui R ie : usque dum transirem illas R lb et transivi [transiuique R ie transiui-
m usque Se transiebam Sg] super aquas R ie R 3 om. R l d 1 et M ichael pertransiuit [tran
sm it R l d Ko Se iuit Wf] m ecum R lc + d Ko W f Se: et sanctus M. m. transm it R lb et
M. N a om. Sw Sg 1 et : atque Up <] reduxit m e : om. Sw <Kin R lb + d + e R3 : ad R ie 30
1 unde me rapuit Up R ld + e Se : u. m e rapuerat R ie ubi m e r. R ie ubi r. m e D r m eum
Sw Sg 1 in paradisum : om. R ie R 3 f p o st paradisum iterum def. D r usque a d 30.
VIE LATINE D ADAM ET VE 177

m agnitudinis u irtus u iuens 66. T ibi d a n t67 honorem et laudem spiritalem , ut facias
25 cum hu m an o genere m ag n alia m isericordiae tuae.
29/1. E t p o stq u a m oraui dom inum , statim M ichael archangelus apprehendit
m an u m m ea m et e ie cit m e de paradiso uisitationis et uisionis dei. E t tenens
M ich ael u irgam in m anu sua, tetig it aquas, quae erant circa paradisum , et gelaue-
r u n t 68, donec p e rtransiui. E t M ich ael pertransiuit m ecum et red u x it m e in locum ,
30 unde m e rapuit, in p a rad isu m 69.

u irtus uiuens, tibi d an t h o n o rem om nes angelicae uirtutes quia tu es m isericors et


p ius super h u m an u m genus p e r o m nia scula seculorum . amen.
29/1. E t p o stq u a m oraui ad te dom ine statim m isisti m ichaelem archangelum
m ec u m ad p reh en d en sq u e m an u m m eam eiecit m e de paradiso quo raptus fui uir-
g am q u e q u am in m anu g estab at eleuans tetigit aquas que erant circa paradisum et
ita g e la u eru n t u t super eas sospes transiui et m ichael m ecum educensque m e in
lo cu m unde m e sum psit.

sim ul uirtutes A u 24 % tibi dant honorem et laudem spiritalem : t. d. tua 1. et h. Lm B


B c t. d. 1. et h. A u t. d. om nem [tuam Ve] 1. et h. Ve V f Pb (mia) creatura (post corr.
supra lineam) donet tuam 1. et h. Wh 24-25 <][ ut facias m isericordiae tuae : om. R2
29/1. R2. 26 % oraui dom inum : o. Lm adoraui Ve Wh R2c -issem D u cecidi B <|[
archangelus Wh Lm D u : a. dei Ve B om. R2c 27 f eiecit R2a+b : eduxit R2c *][ me : om.
B 1 uisitationis et uisionis dei : uis. et uisit. dei [dei om. Lm Du] R2a+b iustitie R 2c (cf.
Na) 28 f M ichael [om. Lm] uirgam R2a+b B d Au : u. M . V f P b f tetigit : et [om. VfPb]
tangens R2c paradisum : p. terrestrem B d Au % gelauerunt Wh : g. se Ve Lm g. aque B
congelate sunt R 2c continuo gelu m agno obscurate sunt Du 29 f donec pertransiui : e t
p. R 2a+ c et super transiui B om. D u 1 et Michael pertransivit mecum : et M. [archan
gelus add. R2c] m. R 2a+ c B post haec autem transiuit M. m. Du et reduxit Du : redu-
cens R2a+c B 30 f in : ad R2 <I[ unde me rapuit Wh R2b : u. rapuit m e Ve Lm om. R2c
1 in paradisum : in paradiso [terrestri add. R2c] R2a+c om. R2b <j[ p o st terrestri add.
Am en et des. Au
178 J.-P. PETTORELLI

29/2. R I. 2 % ante audi add. et dixit Gz 9 audi : audiui Up % iterum Up R lc + d :


igitur Se om. R ie Sw Sg Gz 91 fili mi Seth Up M f R i d R 3 : f. mi Bc Gz f. Seth R ie
% caetera mysteria [at add. Up et add. R ie ] futura sacram enta [sacra Na] Up R Ic + e :
c. f. s. R ld certa m. f. s. Se f. s. et (uera) m. Sg f. s. (m ala m ala ?) Sw f. m. Gz % m ihi
[a deo add. 5c] reuelata R lc + e R3 : r. m. R i d m. per lignum seiende r. Up om. Gz 3
91 quae R lc + e R3 : quando Up om. R i d 3-4 f per lignum tem porali quae : om. Gz 3
91 per lignum [de ligno R id] scientiae com edens [comedens om. R lc ] R lc + d + e Sw Sg :
per reuelationem in sopore dei Sc c. ex eo Up 3-4 9[ quae erunt in hoc seculo tem po
rali : om. R ie R3 3 9[ erunt Up R id : est (sic) uentura R lc 4% tem porali R ie : tem po
rali futura R id in tempora Up % quae Up R i d Sg Gz : quod R ie Sw quid R ie Sc % fac
turus est deus R lc + d Gz : f. [(futurus ?) Sw] sit creator [deus Sw Sg deus om nipotens
Sc] R ie R3 deus ostendit Up 9[ creaturae suae : om. R ie 91 generi hum ano R lc + d + e Sg :
hic est g. h. Up et h. g. Sc Gz om. Sw

29a. R L 5 91 apparebit deus m aiestatis suae : om. Sw % deus : enim dom inus
[deus add. 5c] Sc Gz om. R lc 5-6 9[ et ex ore praecepta sua : et dabit m andata ex
ore maiestatis suae Gz 5 f et: om. R lc + d 1 ex: om. R ie 91 dabit [dabitur R lc ] om ni
bus [omnia 5w] m andata et praecepta Up R lc + e R3 : om. R l d 6 9[ p o st sua add. et ipse
deus uisibilis erit omnibus qui custodiunt m andata ipsius Up f et: tunc Up et ibi R ld
sed N a om. Gz 1 sanctificabunt R lc + d : s. eum [populus (sic) eius add. Up] Up Sc -bant
eas Sw s. [-bit Na] ea R ie -bit eos Sg -bitque Gz 91 in dom o [sua add. 5w] Up R ie R3 :
in loco R ie domum Mu Gz (dom ino) E b 6-8 91 habitationis illius aedificabunt
dom um (29b,8) : om. R id 6 9[ [sanctificationis uel add. Mf] habitationis illius m aies
tatis R ie : h. [habitatoris Sw] glorie eius [illius 3] R ie R3 h. sue Gz h. eorum Up 7
9[ ostendet Up W f Na R3 Gz : -dit R lc Ko \ illis deus locum m irabilem [m. om. R3]
m aiestatis illius [sue R ie R3] R lc + e R3 : i. 1. mir. Up m irabilia m agna Gz

29b. R L 8 9[ et ibi R ie R3 : ibi Up et tunc R ie et Gz 9[ aedificabunt dom um [dom ino


add. Re] deo suo Up R ie Sc : aed. dom ino s. tabem aculum Sw aed. dom ino suo Sg edi-
ficabitur domus domini [dom. dom us Gz] R ie Gz dom ino [dom um Mu] deo suo R ld
(cf. n. 73) 91 in terra quam parabit illis : om. Sw %in terra Up R lc + d Sg Sc Gz : in terram
R ie 91 quam parabit illis Up: q. preparabit eis Sg Sc q. plantabit [plantauit W fN a ] eis
R ie q. iurabit illis dare Gz qua parauit illos R l d et dabitur illis R ie 9[ et praeteribunt
ibi R ie : et ibi p. R ld Gz i. ergo p. Up et i. [i. om. Sw tandem add. 5c] derelinquent
R ie R 3 9 f praecepta eius R lc + d : p. et m andata e. R ie R3 m andata e. Gz p. dom ini
et nolentes <erunt> in uiis eius am bulare et doctrinam ipsius respuentes Up 91 et incen
d e t e R ie R3 Gz : propterea -det Up et incenduntur R ie accenditur R l d 1 eorum : eius
R3 Gz 91 terra eorum d e se re te R ie : t. e. deserta erit R ie R3 terrae e. -rentur Up R ld
om. G z 10 91 et ipsi Up R lc + d Gz : i. uero R ie Sw Sg ipsa (sic) uero Sc 9[ d isp e rg e n te
[in omnem terram Up] Up M f R I d+e R 3 Gz : -guntur B c 91 propter quod : quia W fN a
9[ exacerbabunt Up R ie : -uerunt R ld + e Sg Sc (exaceruauerunt) Gz excercebauerunt (?)
Sw 10-13 91 et sptimo iniquitas aequitatem om. Gz 10 f et sptim o [sptim a R ld ]
die R lc + d : in s. [autem add. 5w] d. Sw Sg sptim a autem d. hoc est sptim a etate
senili Up et sptimo tempore [tempore om. Ko] R ie et postea Sc 11 9[ saluos faciet
VIE LATINE D ADAM ET VE 179

ch . 5. R vlation de l H istoire du T emple

29/2. A u d i ite ru m 70, fili m i Seth, caetera m ysteria futura sacram enta m ihi reue-
lata, quae p e r lig n u m scientiae c o m e d e n s71 cognoui et intellexi, quae erunt in hoc
seculo tem porali, qu ae facturus e st deus creaturae suae generi hum ano.
5 29a. A p p areb it deus in fiam m a ignis 72 et ex ore m aiestatis suae dab it om nibus
m an d a ta et p ra ec ep ta sua, et sa n c tifica b u n t73 in dom o habitationis illius m aiesta
tis et o sten d et illis deus lo cu m m irabilem m aiestatis illius.
29b. E t ibi aedificabunt d o m u m deo suo in terra, quam parabit ill i s 14. E t prae-
terib u n t ibi p ra ec ep ta eius et in ce n d etu r sanctuarium eorum et terra eorum desere-
10 tu r et ipsi dispergentur, p ro p ter quo d exacerbabunt dom inum . E t sptim o die

29/2. S icque reu erten s ad filium suum ait aut in m e (= audi m e) seth fili m i
cetera m isteria a d m o d u m arch an a sacram entaque futura sunt m ihi reserata et non
nu lla cognoui qu o m ed en s de lig n o cientiae ;
29a. q u o n iam p re u arica tu m istu d aderii seculum et ea que facta fuerint dele-
b u n tu r siue p e r ig n em siue p e r aquam excepto quos deus reseruabit. Sicque
d em u m de pau cis orbs replebitur.
29b. E t sic edificabunt d o m u m dei seruientque eum ut dignum aderii siquidem
ite ru m re frig e sc et caritas superhabundabit iniquitas.

29/2. R2. 2 <[ audi iterum Ve Lm D u: a. B audiui Wh et i. B2c fili mi Seth R2a+c
D u: f. m i B f cetera m ysteria futura sacram enta : [et a&f. Lm] c. m. [m inisteria Wh] et
sacr. R 2a Du c. m. secreta et sacr. B secreta m. et [et om. Pb] f. R2c <][ mihi reuelata B :
r. m. R 2a D u r. [r. om. V f Pb] sunt m. R2c 3 f per : om. V f f post scientiae add. boni et
mali R 2c <][ erunt R2a [Pb] : erant R 2b B d V f 4-5 f temporali quae in fiamma (29a,
1. 5) : a tem pore [in tem pore Lm Du usque ad tempus B] in quo daturus est deus
flam m am R2 (cf. n. 72)
29a. R2. 5 1 et2 : om. R2 i dabit B : et d. R2a+c Du <][ omnibus m andata : o. genti-
b u s m. R2a+ b om nia m. gentibus R 2c 6 f praecepta sua : praecepta R2a+b B d praece-
pit V f P b \ sanctificabunt in dom o : s. eum in dom um [domos B] R 2a B -cabit [-cauit
Vf] eis dom um R 2c sacrificabunt illi in d. Du <1 habitationis illius m aiestatis : h. i.
R 2a+ b h. sue R 2c 7 <][ et ostendet Lm D u B d Vf: et ostendit Ve B Pb donabit Wh % illis
Ve Lm D u : eis Wh B R 2c <j[ deus : om. R2 % mirabilem Wh Vf: mirabilis Ve Lm R2b Pb
m irabiliter p o st corr. B d 1 illius Wh Vf: sue Ve Lm R2b om. R2c
29b. R2. 8 f ibi : om. D u % deo suo R2a Du : domino d. s. [s. om. Bd] R2c dei sui
B <][ in terra : (intra ?) P b 1 parabit : praeparabit Du parauit R2a B praeparauit R2c ^ et
praeteribunt ibi : et ibi p. R2a B et ibi tunc p. et transgredientur R2c et nisi (?) precepta
eius custodierunt D u 9 <][ et incendetur R2a+c B : om. Du 1 terra eorum deseretur : terre
eorum deserentur [deferentur B deseruentur Pb] R2 10 f propter quod : [et add. Bd]
propterea R2 % exacerbabunt dom inum [deum Ve Lm] R2a B d : -uit B -bant d. V f (exa-
ceruabunt) d. Pb rogabunt D u f et Wh V f Pb : ut Ve R2b B d om. Lm <][ sptim o die : om.
180 J.-P. PETTORELLI

et iterum om. W f N a f saluos faciet Up R l d Ko R3 : saluabit R lc <j[ illos : eos Sw 1 de


[om. M f M u ] dispersione Up R lc M u Ko Sg : despersione Eb Se (parsione) Sw <][ eorum
Up R lc : illorum R ld Ko R3 <1 et iterum : i. Sw Sg f aedificabunt dom um dei R lc + d :
-bitur domus d. [domini R ie] R ie R3 aed. dom um dom ino et habitabunt in eo in
nom ine domini Up 12-13 f et exaltabitur iniquitas aequitatem : om. Up 12 f et exal-
tabitur [nouissime add. R3] domus dei R ie R3 : et ex. [habitabitur Ko] d. dei nouis-
sime Ko W f et d. dei ex. nouissim e N a edificabitur [altissim o add. Eb] nouissim o
domus (?) R ld <][ plus quam prius R ie : m agis [m agna Sw] q. p. R ie R 3 m aior quam
prior erat [erat om. Eb] R ld <][ et iterum : tunc [ergo add. Sg Sc] it. R3 1 superabit R ie
Se : resuperabit R ld exsuperabit R ie Sw Sg <][ iniquitas aequitatem R lc + d Ko : in. ini-
quitatem W f Na iniquitatem in. Se iniquitatem equitas Sw Sg

29c. R I. 14 f et post hoc R lc + d Gz : et postea R ie Sg Se postea Up et Sw <][ habi-


tabit : (humiliabit) Sg 3[ deus Up R lc + d R 3 Gz : dom inus d. R ie 1 in terris uidendus
hominibus R ie : cum h. in t. uidendus R ie cum h. [omnibus Sw] in terris [terra Sg Se]
uisurus [uisurus om. Sw Gz] Up R i d R 3 Gz 14-15 f et tunc fulgere et : om. Gz 14
f tunc : iterum Up <[ incipiet equitas Bc R ie Sc : -pit e. Up R l d e. -pit Sw Sg -piat e.
M f 15 f fulgere : (uulgere) Mu <j[ et dom us dei in saeculum honorabitur : om. Up qui
addit in omne terra in scula seculorum Up % in saeculum honorabitur R l d : [in s. add.
Na] honorificabitur [honorabitur Gz] R ie R3 Gz erit seculis honorabilior R ie 15-16
% et non deo credentes : sunt ergo om nes credentes in deum equitatem diligentes Up
15 f et [at etiam Gz] non poterunt R lc + e Gz : et [ut Sc] non possunt R3 et potuerunt
R ld 3[ aduersa amplius R ie Ko W f Sg Se: ad. Gz amp. ad. Na aduersus earn amp. Sw
amp. R id 16 <][ hominibus qui sunt in deo [eum Sw] credentes R lc + e R 3 : hom ines qui
s. in deum c. R ld omnibus in eum -tibus Gz % et suscitabit: s. [enim add. Se] R ie R3
9[ deus : om. R ie Sw Sg 17 f fidelem quam sanabit R ie : f. R ie R 3 saluatorem m anda-
torum suorum Up saluatorem facturus R l d in saluationem Gz 91 saecula saeculorum :
seculum seculi R ld 17-18 f et impii legem illius : et qui antea increduli fuerunt et
iniusti tune habitantes in unum erunt cum plebe dom ini Up 17 f et impii R lc + d : i.
autem R ie i. nero Gz 17-18 % punientur a legem illius : qui noluerunt <am are>
legem ipsius deponentur ab eo Gz 17 f punientur : ponentur {forte pro deponentur cf.
Gz) R ld 1 deo : om. R3 18 f rege suo qui : (residuique ?) R ie % caelum : celi Up <][ et
terra : terra Gz et terram (?) Eb et Se <j[ noctes et dies : nox et d. Gz om Sw <j[ et [om.
Mu] omnes creaturae Up R ie M u R3 : et om nis creatura Eb R ie Gz 19 f obediunt
[obaudiunt Mu obedient M f Ko Na] deo [dom ino Sw ei R ie Sc] Up R lc + d + e R3 :
audient uocem domini Gz 19-20 % et non legem dom ini : om. Gz 19 f et non prae-
teribunt eius m andatum nec m utabunt opera sua R ie : et non pr. preceptum [precepta
Up] eius nec m. opera eius [illius Up] Up R l d n. enim -eunt praecepta illius non
m utant o. eius Sg nec -eunt nec o. illius m utantur Sw non enim praecepta illius m.
[mutabuntur W f m inuuntur Na] nec o. eius R ie non enim -eant m andata dom ini Se 20
f et homines legem domini : om. Se <j[ et hom ines R ie : h. autem R l d soli h. R ie R3
postea multi Up <][ mutabuntur [om. Up] derelinquentes Up R l c + d : m utant Ko W f
mutabunt Na Sw Sg 1 legem dom ini R ie : 1. et precepta d. Up precepta d. R ie Sw Sg
preceptum d. R ld
VIE LATINE DADAM ET VE 181

iteru m saluos f a c ie t75 illos de dispersione eorum et iterum aedificabunt dom um


dei et e x altab itu r d om us dei plus q uam prius. E t iterum superabit iniquitas aequi-
tatem .
29c. E t p o st hoc h a b ita b it deus in terris uidendus hom inibus, et tune incipiet
15 aequitas fu lg ere et dom us dei in saeculum honorabitur et non p oterunt aduersa
am plius no cere hom inibus, qui sunt in deo c re d e n te s16. Et suscitabit sibi deus
p leb em fidelem , q u am sanabit in saecula saeculorum . E t im pii pun ien tu r a deo
rege suo, qui n o lu eru n t am are legem illius. C aelum et terra, noctes et dies et
om nes creatu rae o b e d iu n t deo et non praeteribunt eius m andatum nec m utabunt
20 o p era sua 77, et h o m in es m u tab u n tu r derelinquentes legem dom ini,

29c. T unc u e n ie t am an tissim u s dom inus degens in terris cum hom inibus.
Sicque im pii d e relin q u e n t p re ce p tu m dei et am ittent sententiam eius.

R2 11 <][ faciet Wh Lm R 2b V f Pb : faciat Ve B d <][ illos : eos R2a+b B nos Du % de dis


persione eorum B : de [a Ve Lm] d. illorum Ve Lm R2c de paradiso Wh om. Du <][ et
iterum : post hoc autem i . D u f dom um dei R2b+c : dom um domini Ve Lm dom um Wh
12 1 exaltabitur R 2b : altiabitur Ve Wh eleuabitur Lm R2c % plus quam prius : magis
quam [quam om. Pb] prius R2 <J[ et iterum superabit iniquitas aequitatem : et exsupera-
bit it. equi tas (iniquitas ante corr.) iniquitatem Wh post corr. supra lineam et [tunc add.
R2c] it. s. [exsuperabit Ve Lm V f Pb] iniquitas iniquitatem [inquietatem Pb] Ve Lm R2c
om. R2b
29c. R2. 14 f et post uidendus hominibus : om. B f et post hoc : p. h. R2a p. h.
autem R2c et D u 1 in terris uidendus hominibus : cum hominibus in terra uisurus [uisu-
rus om. Wh] R2 (cf. Up R l d R3 Gz) 1 et tune R2a D u: t. V f et iterum B iterum B d om.
Pb 1 incipiet Ve Wh D u B d V f : incipit Lm incipiens Pb exuperet B 15 f equitas fulgere :
iniquitas [terrae add. Ve Wh R2c] regnare R2 et : tarnen R2 %in seculum : continue
R2c om. R 2a+b % et : sed Du *][ poterunt Ve Wh Du B d Pb : potuem nt B V f poterint Lm
% aduersa : aduersarii R2 16 f am plius : om. Lm <][ qui sunt in deo credentes : qui in d.
[deum R2c] credunt [credent Lm] R2 ^[ sibi : om. R2 %deus : dominus R2c 17 f plebem
fidelem quam sanabit : plebem suam R 2 1 saecula saeculorum R2a+c B : -lorum -la Du
% et im pii : im pii autem R 2a+ b B d impii V f Pb 18 f qui B Vf: quia R2a Du B d Pb
<][ illius : eius D u 1 caelum et terra : c. t. B f noctes et dies Lm : d. et n. Ve Wh Du d. n.
B om. R 2c 19 f om nes creaturae : om nis creatura Ve % obediunt deo R 2a V f Pb : deo o.
B -dient d. B d d. -diant D u % non praeteribunt : seruant R2a B Pb seruent Du serua-
bunt B d seruiant V f ^[ eius m andatum : praeceptum eius Lm Du praecepta eius [illius
Bd] Ve Wh B R2c f nec m utabunt opera sua : n. m utant [commutant Ve (mittent) Du]
o. sua [sua o. V f Pb] R 2a+ b V f Pb om. B d 20 f et hom ines mutabuntur dereliquentes
legem dom ini : h. nero m. d. [delinquentes Ve Vf] praeceptum [m andata B] domini
[dei B V f Pb] R2a-\-c B hom ines boni (?) ilium derelinquentes Du
182 J.-P. PETTORELLI

29d. R I. 21-22 f propter hoc in conspectu dei : om. R ie Sc 21 <][ propter hoc :
om. Gz 1 repellet [-lit Mf] dominus a se im pios R lc : r. [-lit Eb] a se i. deus R l d -lit i.
a se Sw -lit a se i. Sg i. -lit a se Gz r. eos a se ut puniantur in suppliciis etem is Up 1 et
iusti : tune ista (?) Up % fulgebunt R lc Gz : perm anebunt Up R l d Sw Sg 1 sicut sol R lc
Sw Sg : s. [ut Up] sol iustitie Up R l d om. Gz 22 f dei Up R ie : dom ini R l d Sw Sg eius
Gz et R lc + d : sed R ie illi qui Up m ulti R3 Gz purificabuntur per aquam a peccatis
R ie : pur. [purgabuntur No] a pec. [suis add. R ie ] per a. R ld + e R3 per a. a pec. pur. et
regnum dei consequentur Up abluet per a. peccata sua G z 22-25 f consecuti autem
iusto iu d ice: om. Gz 22 f consecuti autem erunt nolentes purificali per aquam R ld : et
qui n. <erunt> per a. sanctificationis pur. ibunt in ignem perpetuum Up post hoc
consurgent alii uolentes pur. per a. R ie om. R ie R 3 23 f e t: iam nimis Up i[ e st: erit
R ie om. Sw f homo : homo ille Up hora E b i[ qui : qui tunc R ie i[ corrigit R lc + d Ko
R3 : regit Up -riget W f -rexerit Na 24 f p o st suam add. et ue illi hom ini qui dies suos
negligi! Up 24-25 f quando erit iusto iudice : quia saluandus erit [est Mu] in indi
cio magno dei et hominis quando m ortalia inquiruntur facta ante deo iusto iudicio R ie
24 quando erit iudicii magni dies Up : postea uero [uere Sg] e. dies iudicii [eius add.
5] R ie R3 et querit iudicia et m agnalia dom ini R l d i[ in om nes m ortales Up : inter
hom ines [omnes Sw] m. [morientes Sg] R l d R3 in hom ines m. (hom inibus m ortalibus
Na) R i e f quaerentur Up : inquerentur M u inquirentur R ie Sc inquientur Eb inquirun
tur Sw Sg 25 f p o st iudice add. at retribuetur unieuique (prout) hoc operatus est Up
VIE LATINE DADAM ET VE 183

29d. P ro p te r hoc re p elle t dom inus a se im pos et iusti fu lgebunt sicut sol in
con sp ectu dei et in tem p o re ilio purifcabuntur per aquam a peccatis. C onsecuti
autem eru n t n olentes p u rific an p e r a q u a m 78. E t felix est hom o, qui corrigit
an im am suam , qu an d o erit iudicii m agni dies in om nes m ortales et quaerentur
facta e orum a deo insto in d ic e 19.

29d. p ro p tere a re p elle t D eus a se im pos et iusti coram eo fulgebunt ut sol puri-
fcabuntur p e r aquam a p eccatis eorum . E t felix aderit hom o qui prius correxerit
an im am suam qu am u e n ie t m agni dei iudicium , quia reddituri sunt de factis pro-
priis rationem .

29d. R2. 21 f propter hoc : et ideo R2 f repellet dominus a se impos : r. [repellit


Du] deus a se [a se deus Wh] i. R2a Du r. a se uiros i. B deus eos [eos om. Pb] a se r.
[respuet V f Pb] R2c il et iusti : i. autem R2 fulgebunt : permanebunt Ve Wh R2b+c
sem per m anebunt Lm 22 <j[ in tem pore ilio purificabuntur : p. in [in om. Wh] t. i. R2
il per aquam a peccatis : a pec. suis [illius B] consquentes gratiam [consquente
gratia Lm] p. a. R2a+ c B a pec. suis consquentes gratiam quam p. a. assum ent Du 22
1 consecuti autem erunt nolentes purificali per aquam : n. uero pur. per a. punientur
[penitentie Pb punientur om. hic Wh] Ve Lm R2b+c (noctes) autem purificabuntur per
a. Wh 23-25 f et felix facta eorum : in [in om. R2b] judicio magni dei R2 25 f deo :
dom ino B d V f \ p o st indice add. punientur Wh (cf. supra)
184 J.-P. PETTORELLI

30. R I. l \ a b eo loco consequiur iterum D r %in initio ser. capitulum octauum Sc


3 et postquam R lc + d Gz : p. R ib R3 p. [postea N] autem R ie % factus est [esset Sw]
A dam : A. f. est D r <1 nongentorum et triginta annorum [annorum om. Mu] R lb + e M u
Sc Gz : a. ccccc xxxa R lc a. cccc xxxa Eb nonginta [ccccccccc S g] a. Sw S g % sciens
quod [quoniam R ie quia R3 Gz] R lb + c+ e R 3 M u : om. Eb 3 f dies R lb + c : d. uitae
[(uita) Eb] R ld + e R3 Gz 1 eius R lb + d Ko Sc : sue N a Sw Gz ipsius Sg om. R lc W f
1 finiuntur [-ientur M f Na] R lc + d Na : finirentur R lb Ko W f R 3 Gz*]I ad me R lb + d :
om. R lc + e R3 Gz % omnes filii mei : f. o. Sg %p o st mei add. ante m e Gz 4 <J[ benedi
cane eis : benedicantur Sc % post m oriar add. et benedixit om nibus filiis suis insuper
dixit eis qualiter ipse et eua infregissent m andatum dei de arbore interdicta D r et des.
D r usque ad ecce inducam (34,29) f et [ut Sg 5c] loquar [loquor Mf] cum eis : om.
Gz % et [om. Up R ie cum add. R ld] congregati sunt Up R lc + e 5w Sg Gz : cong. igitur
s. filii Adam Sc <1 in : om. R lc 5 f p o st partes add. filii sui Gz ante conspectum [dei
add. 5w] patri s eorum : om. Gz % ante oratorium : ante (om ateniur ?) Eb in o. Up ante
eum in -rio Gz 1 orabat [ad add. Up] Up R lc Ko W f Sc: adorabat Na Gz orabant [ad
add. R id ] R id Sw Sg dominum deum Up R ie : doni. R i d doni. d. suum R ie R3 d.
Gz 6 f et cum congregati fuissent R ie : cum autem cong. om nes [omnes om. Sg] f. R3
cum cong. essent [fuerint Na) R ie om. Up R i d Gz 1 om nes [om. hic R3] una unce dixe-
runt R lc+ d+ e R3 : et d. o. una u. ad eum Up et d. Gz % tibi est Up R lc + d : t. est [o
add. Sc Gz] pater R ie Sg Sc Gz t. pater est Sw % ut Up M f R i d R3 Gz : unde Be quod
Ko W f quare Na 1 congregares Up R lc + e Sg Gz : -ges R i d Sw Sc -gas Na 7 f et [aut
Up] quare iaces in lecto tuo Up R lc + d : cur i. in 1. Gz in 1. [loco W fN a] t. [isto Na] q.
i. R ie ad lectum tuum [et add. 5c] q. i. [hodie add. 5c] R3 % [et add. R lc ] respondens
Up R lc : et [om. Eb W fN a] -dit R ld + e R3 Gz *1 dixit Up : et d. R lc + d + e Sg dicens Gz
om. Sw Sc % male est mihi Up R lc : m. [m alum Gz] m ichi est R ie R3 Gz m ihi male
[est add. Mu] R id 8 f doloribus Up R lc Ko W f: de d. Na in d. R i d in d. istis 5c causa
d. Sw Sg et dolorem patior Gz 1 ad eum : ei Na om. R l d <][ om nes filii eius : o. e. f. Na
o. Gz f. e. 5c il quid est pater male habere [in add. R ld ] doloribus Up R lc + d : q. est p.
m alum h. et dolorem pati Gz p. qui sunt (isti add. Ko) dolores m ali Ko W f p. qui
dolores mali tui sunt Na [pater add. 5c] quid [quot Sw] sunt dolores tui tarn m ali R3

31. R I. 10 f tunc : et R ie <][ filius eius [eius om. R ie ] Seth dixit [ad eum add. Up]
Up R lc + d Ko Wf: S. f. e. d. Gz d. f. S. Na f. eius S. m em or priorum patris dolorum
[dolorum patris 5c] pro ut ad [(prout) Sg post 5c] interrogationem aliorum [illorum Sg]
dixit R3 31 domine pater Up R ld + e R3 : d. et p. R lc om. Gz 10-11 f forte desiderasti
de fructu paradisi ex quo edebas : opinor te de par. fr. desiderare [de par. fructuum desi
d erato n e Sg de desideratone fructuum par. 5c] de quibus prius ed. [et add. 5w] infir
m atimi fuisse R3 10 1 forte [forsitan Ko forsan Wf] desiderasti R lc + e : ne f. d. R l d f.
-deras Up -deras forte Gz 11 f ex quo Up R lc + d : de quo R ie Gz 1 et [om. R ie ] ideo
Up R lc+ d+ e R3 : et inde Gz St contristati^ iaces : contristaris Up <][ die m ihi et [ut R3
Gz] uadam [uado Bc] R lc + d R3 Gz : d. m. uis ut u. Ko uis pater ut u. Up uis [uir Na]
ut u. W f Na 1 prope R lc Gz : proxim e R l d ad proxim i Up Ko W f 5w Sg ad prxim as
Na ad 5c f ianuas [ianuam Sw] paradisi : portas p. Gz 12-13 f et m ittam portas para
disi : om. R3 12 % et : at Up % m ittam Up R lc + e : -tat Eb -terem M u ponam Gz 1 in :
super R ie caput meum : capite m eo Gz 12-13 f et proiciam portas paradisi : om.
Gz 12 1 ante portas Up R lc + e : ad p. [portam Eb] R l d 13 % et plangam : p.que Gz
VIE LATINE DADAM ET VE 185

c h . 6 . M a l a d ie d A d a m

30. E t p o stq u am factus est A dam nongentorum et triginta annorum , sciens


q u o d dies eius finiuntur, dixit ad E uam : C ongregentur ad m e om nes filii m ei et
ben ed ica m eis, a n teq u am m oriar, et loquar cum eis. E t congregati sunt in tres
5 p artes ante c o n sp ectu m patris e orum ante oratorium , ubi orabat dom inum deum .
E t cum co ngregati fuissent, om nes u n a uoce dixerunt : Q uid tibi est ut congregares
nos ? E t q uare iaces in lecto tuo ? 80 R espondens A dam dixit : Filii m ei, m aie est
m ihi doloribus. E t dix eru n t ad eum om nes filii eius : Q uid est, pater, m ale habere
d o loribus ?
10 31. T une filius eius Seth d ix it: D om ine pater, forte desiderasti de fructu para
disi, ex quo edebas, et ideo co ntristatus iaces. D ie m ihi et u ad am prope ianuas
pa rad isi et m ittam p u lu erem in c ap u t m eum , et proiciam me in terram ante portas

30. iteru m d ix it adam con g reg en tu r coram m e om nes filii m ei et benedicam


eis, an teq u am m o ria r et congregati sunt in tres partes ante conspectum eius dixe-
ru n tq u e u n a u oce [84v] q u id tibi contigit genetor ? ut quid tam diu in thoro recum -
b is ? D ix itq u e adam co m p essite filii m ei quia diris torqueo doloribus et dixerunt
om nes u n a u oce q uid est hoc, p a te r ?
31. tunc filius eius seth d ix it V t reor pater cupis de fructu u esci p aradisi si uis
m ittam p u lu ere< m > in capite m eo proiciam que m e ante ianuas paradissi solotenus
et p lan g a m lam en tacio n e ingenti forsitant exaudiet te D eus et tran sm ittet {te} tibi

30. R2. 2 S et postquam : p. uero R2a Du B d V f p . B P b f factus est Adam Lm R2b :


f. A. Ve Wh A. f. e. B d V f A . uero f. Pb <J[ nongentorum et triginta annorum : d cccc
(xxx) Ve a. d cccc xxx Wh Lm B d a. nongenti t. Du a. 930 V f Pb a. supradictorum B 3
% quod Wh p o st corr. : quoniam Ve Lm R2b+c 1 eius : uite eius Ve Lm Du B d Pb eius
uite V f uite B om. Wh 1 finiuntur dixit filii mei : om. Pb finiuntur : -ientur Wh B
V f -rentur Ve B d -rantur Lm perim plete essent Du % ad Euam : om. R2 3-4 % congre
gentur ad cum eis : om. B 3 f p o st filii mei add. et filie [mee add. Bd\ Ve Lm Du
R2c f e t V Wh : ut Lm D u et ut R2c 4 <][ et2 R2c : tunc R2a+b %in tres [per om nes Du]
partes ante conspectum patris eorum : a conspectu patris e. in t. partes B 5 f p o st eorum
add. Ade uidelicet R2c f p o st oratorium add. illius B d V f ipsius P b f ubi : in quo R2
[ orabat : orabat A dam Wh Lm A. orabat B orabant B d adorabat V f Pb adorabat A. Ve
Du <[ dom inum deum : [ad add. Lm] dom. R2a-\-c Du deum B 6 % e t: om. V f f cum :
om. B % congregati fuissent : coadunati [adunati Du R2c] f. [essent Wh Du sunt B] R2
91 una uoce : om. B 1 p o st tibi add. pater R2c 1 ut congregares nos : cur [quod Du et
add. Ve] congregasti nos [nos -gasti R2c] R2 7 Si et : aut R2 <][ tuo : om. R2c <][ respon-
dens : respondit R 2 ^[ dixit : et d. R2a Du dicens R2c om. B <J[ (o add. B d Vf] filii mei
R2a Du B d V f : f. B o fili mi P b \ m aie est mihi doloribus : malum est m ihi [m. est Lm
B] in dol. m eis R2 8-9 f et dixerunt habere doloribus : om. R2
31. R2. 10 <j[ dom ine pater : d. m i p. Ve Lm R2b p. mi Wh d. mi B d V f om. Pb %
forte : forsitan R2 <|[ de fructu : fructum R2 11-12 f ex quo edebas paradisi et : om.
R2 12 f m ittam : m itte B <][ caput m eum : capite meo R2 % proiciam : -ciem B 1 portas
Wh Lm R 2b : portam Ve R 2c 13 f plangam lam entatione magna R2a+c : 1. pl. m. B pl.
186 J.-P. PETTORELLI

f lamentatione m agna R lc Sw : in 1. m. Up R ld + e Sg Sc -tionem -nam Gz 91 deprecans


dom inum deum Up M u R ie Sw S g : dep. deum Eb Sc et -cabor dom inum Gz de pec-
catis ante deum R lc % forsitan : forsan Eb forte Sw ut Sg 14 f audiet [exaudiet R ie R3
audet Eb] me [te Sc] et mittet Up R ld + e R 3 : audiat m e ut m ittat R l c m ittet Gz 9 ange-
lum suum et afferei : om. R ie p o st suum add. ad m e Sw ad uos Sg % et afferei Up
R ie : t i affert M u affert quoque Sw a.que Sc et auffert E b (aufferretque) Sg et dabit Gz
9 mihi de fructu [paradisi add. R ie] quem desideras R I : ad m e de fr. quo d. Sg de fr.
quo d. ad me Sc fructum ad me de quo d. Sw 14-16 f cui dixit A dam corpore m eo :
om. R l d 14 <[ cui dixit Adam R ie : respondit A. Gz respondit A. ad Seth Sc respondit
A. et d. ad Seth Up R ie Sw Sg 15-18 f non hoc respondit A dam (32,18) : om. Sc
15 % non hoc desidero fili [mi add. Sw 5g] R ie Sw Sg : non f. h. d. R ie noli f. mi non
h. d. Up o f. h. non d. Gz % infirm er et : om. Gz % m agnos habeo B c : h. m. R ie Gz h.
m ihi m. Up h. magnas M f h. Sw Sg % in corpore m eo : om. Sw Sg 16-17 f respondit
Seth nobis abscondere : dixerunt om nes filii eius quom odo infrm aris die nobis et
noli nobis abscondere siquidem [si quatenus Sg] conscius ipse [ipse conscius Sg] sis
Sw Sg 16 <1 respondit Seth et dixit R ie : r. S. R ie ait iterum S. Up d. iterum S. ad A dam
R l d et d. S. Gz 1 quis [qui Gz] est dolor R l d Gz : quid sii dolor Up Ko W f q. libi dolor
Na qui sunt dolores R ie 1 domine pater Up R l d Gz : d. et p. R ie mi p. Ko W f p. mi Na
<j[ nescio R lc+ d+ e : ignoro Up nescim us enim quid est Gz % sed : et ideo Gz om. Up
9[ noli nobis Up R lc + d : noli R ie nobis noli Gz 17 f pater die nobis R ie : d. n. Up Sg
R ld d. et n. Sw om. R ie Gz

32. R I. 18 f respondit A dam et dixit [filiis suis add. Na] R lc + d + e S g : r. A. dicens


Up tune A. d. Sw d. ad eum A. Gz et d. Sc <][ m e Up R i e R 3 : om. R ld + e Gz 9[ fecit nos
Up R ie : nos f. R ld me f. R ie R3 Gz % dom inus R lc Sc Gz : dom inus deus Up R l d Ko
W f deus meus Na deus Sw Sg 19 f me Up R lc + d : om. R ie R3 Gz % ante posuit add.
et R ld Gz tune Sw % posuit nos : om. R i e f paradisum Up R lc + d : p. uoluptatis R3 -so
R ie Gz 1 et : om. Up R ie Gz 1 om nem : om. R lc 20 f fructiferam : -rum E b <][ eden-
dam : -dum Eb R3 % et dixit : d. enim Up 20-21 f ut de ne com ederem us : ne come-
derem us de medio paradisi R lc 20 f ut : om. Up f de : ex Sc <][ scientiae boni et
mali : scienti bonum et malum Gz 21 f quae [qui Eb] est in m edio paradisi Up R lc Ko
W f Sw Sg: de m. p. R ld q. est in -so N a om. Sc <][ ne : non N a Sw nihil Sg Sc <j[ com e
derem us R ie Sc Gz : c. [-demus E b 5g] ex eo [ea Sw 5g] R l d 5w 5g com edatis Up
9[ autem : deus Na ante Sw Sg quoque Sc enim Gz 9 partitus erat R lc Sg Sc : p. est Up
R l d diuiserat Ko W f Gz dimiserat N a portitor erat Sw <[ m ihi paradisum Up R l c : p. m.
R ld Gz nobis [in add. 5w] p. m. [scilicet add. R ie ] R ie R3 22-23 f et dedil m ihi et
m atti uestrae : om. Bc 22 f et ddit m ihi Up M f M u: d. m. E b d.que m. Sc m. autem d.
Gz et dederat m. R ie m. dederat Sw Sg f dom inus M f: deus Up doni, deus R l d om.
R ie R3 Gz % partem orientis Up M f: p. -talem Gz partes o. eboree [et borie R l d et
Boreo Sw boree Sg 5c] R ld + e R3 ! quae [quod R3] est contra aquilonem Up R l d R3 :
q. est c. edom R ie om. M f Gz 23 f p o st uestrae add. dedil R l d Se % partem austri Up
R lc + d : p. australem W f Na Sw Sg Gz australem p. Ko Sc % et [om. Ko W f 5c] occi-
dentis R lc + e R3 : et [contra Up] partem occ. Up R l d om. Gz
VIE LATINE DADAM ET VE 187

p a rad isi et p lan g a m la m e n ta to n e m agna deprecans dom inum deum , forsitan


au d ie t m e et m ittet an g elu m suum et afferei m ihi de fructu, quem desideras. Cui
15 d ix it A d a m : N o n hoc desidero, fili, sed infirm er et dolores m agnos habeo in cor
p o re m eo. R e sp o n d it Seth et d ix it : Q uid est dolor, dom ine pater, nescio. Sed noli
n o b is abscondere, pater, die nobis.
32. R esp o n d it A d a m et d ix it: A udite m e, filii m ei ! Q uando fecit n o s 81 dom i
nus, m e et m atrem uestram , p o su it nos in paradisum et dedit nobis om nem arbo-
20 re m fru ctiferam ad e d en d am et dixit nobis, ut de arbore scientiae boni et m ali,
q u ae est in m edio paradisi, ne com ederem us. D om inus autem partitus erat m ihi
parad isu m et m atri u estrae et d e d it m ihi dom inus partem orientis, quae est contra
aquilonem , et m atri u estrae pa rte m austri et occidentis.

p e r an g elu m de fru ctu q uo gestis. R esponditque adam noli haec narrare quia non
c o n cu p isco hec que h astruis sed infirm or doloribusque sum fultus. R esponditque
Seth q uid est hoc p a te r noli latere flagito ediscere quid sit dolor.
32. E t re sp o n d it ad am audi m e fili m i quando fecit nos deus m e et euam , dedit
n obis p o testa tem fru ctu s edendi (de) arboribus excepto de arbore scientiae boni et
m ali. D ed itq u e m ihi p a rte m orientis uestreque genetrici partem occidentis.

D u <[ deprecans R2a+ c D u : rogans B 1 dominum : om. Du 13-14 % forsitan audiet


angelum suum : om . R2 14 3 et afferei mihi : et afferai Wh et [ut B ] afferam [auferam
Vf] Ve Lm R2b+ c <][ de fructu quem R2a Du V f Pb : de fructum (sic) quem B de fructi
bus quem (sic) B d <][ [tu add. Pb] desideras R2a+c Du : -res B <][ cui dixit Adam : d.que
A. B respondit A. et d. R2a D u respondit A. [dicens add. Bd] Bd Pb respondens A. V f
15 <J[ non hoc desidero fili : non [noli Pb] fili [mi add. R2c] non hoc desidero R2a+c
noli f. mi non d. B noli non hoc d. Du 15-16 f sed infirmor corpore m eo : om. Du
1 corpore m eo [meo om. Lm] R2a B V f Pb : corde meo B d 16 f ante respondit add. et
Ve % Seth et dixit R 2a : Seth R 2b B d V f om. Pb f ante quid add. die m ihi R2c % est :
om. Pb 3[ p o st dolor add. tuus D u % dom ine pater Ve Lm : d. p. mi B p. d. Wh p. d. mi
R 2c p. mi Du % nescio : om. R 2 <j[ sed : et B d om. R2a+b V f P b f noli nobis abscondere
R ia : noli a. D u noli a. filiis tuis R ie non licet nobis a. B 17 f p o st abscondere add.
q u i c q u a m Ve Lm R 2b B d quidquam Wh V f P b f pater die nobis : om. R2
32. R2. 18 f respondit A dam et dixit : et d. A. Ve d. A. Lm Du d.que A. B d. autem
A. R 2c om. Wh <][ audite : om. R 2 <][ filii mei Ve Lm : fili mi Wh R2b+c <|[ fecit nos Ve
Wh R 2b : nos f. R2c f. Lm 1 dom inus : deus R2 19 f uestram Ve Lm B : tuam Wh Du
R 2c % ante posuit add. et R ia B V f Pb f nos in paradisum : in p. nos Du nos in -so
R 2a+ c B om nem arborem fructiferam : omnis [om. Pb] arboris fructum [fructus
Wh] R2a+ c om nes fructus arborum B om nes arbores et fructus eorum Du 20 f ad eden-
dam : ad edendum [com edendum R2c] R 2 \ t t : om. Ve Lm B %p o st dixit add. domi
nus D u 3[ ut Lm Du : ne Ve Wh B R2c <][ arbore R2a+b : fructu arboris R ie % scientiae
boni et m ali : b. et m. se. V f 21 f ne Ve Lm : non Du om. Wh B R2c 21-22 f comede-
rem us dom inus m ihi paradisum : om. Pb 21 f comederemus Ve Lm B B d : -demus
Wh m anducarem us Du V f f dom inus : deus B % partitus erat mihi paradisum : partem
[portam Lm] paradisi dederat [desiderai Vf] mihi [mihi om. Ve] R2a Du B d V f mihi
dederat partem -si B 22 % et m atri uestrae R2a+c : et matri tue Du om. B ^[ et dedit mihi
dom inus : m ihi autem Ve Wh m ihi Lm Du R2c om. B <][ partem orientis : p. o. [orienta
lem Lm] et eburie [borie Du ebrie V f Pb] Ve Wh Du R2c p. paradisi que est o. et ab
ortu B % quae R2b+ c : quod R2a <J[ contra : supra Wh 23 f et matri : matri autem R2 %
p o st uestrae add. dederat [dedit Lm B R2c] R2 ^[ partem : om. B d % austri et occiden
tis : australem et occidentalem Du
188 J.-P. PETTORELLI

33. R I. 24 f et ddit Up R ie M u : d. Sw S g d.que Sc Gz dederatque R ie et Eb


9[ nobis : om. R ld Gz % dominus Bc : deus Up dom. deus M f R i d Sc om. R ie Sw Sg Gz
91 angelos duos Up R ie M u : a. tuos E b d. a. R ie angelum Gz 91 ad custodiendum [-dos
Sw] nos Up R ld + e R3 Gz : ad -dos R ie <][ uenit R lc + d + e Sw Sg : u. autem Up u. uero
Sc sed u. Gz 1 ut : unde M f Eb IS \ ascenderent angeli [dei add. 5c] R lc + e M u Sg Sc :
a. ase. Gz -dent a. Sw -derunt a. Eb -derant a. a nobis Up in conspectu dei adorare :
in celum Gz % in conspectu Up R lc + e E b Sw : respectum M u ante conspectum Ko W f
Sg Sc % dei : domini R ie domini d. Sg Sc angeli Eb dom inum Up Sw <J[ adorare : orare
Ko W f S g S c f statim Up R lc + d Sw Sg : et s. R ie s.que Sc Gz I inuenit locum aduer-
sarius [noster add. M u Ko Na Sc m eus add. Up Wf] diabolus Up R lc + d + e Sc :
i<nue>uit a. noster d. 1. Sg uenit ad. noster d. Sw uenit d. uenit Gz 26 <J[ dum absentes
essent angeli dei [dei om. R ie] R ld + e Sg Sc : dum abcessissent a. d. Up om. R lc Sw
Gz % et [om. 5c] seduxit [diabolus add. Up] m atrem uestram Up R ld + e R3 Gz : in m.
u. et suasit ei R ie 1 m anducarci : com ederet Sw S g 27 f arbore illicita et contradicta :
a. i. et interdicta Sw a. i. Sc illicitis Gz 9[ et m anducauit : et m. [com edit Sw 5g] ipsa R3
ipsaque m. Gz m. (autem) Up <[ et ddit m ihi : et m. d. Sg d.que m. Up

34. R I. 28 f et statim Up R lc + d Gz : s. Sw Sg s.que R ie Sc <][ iratus : om. W f Na


<][ nobis : om. R lc Na Gz 91 dominus deus : doni. W f Na tuus deus E b f et: in furore
[commotus add. Na] et R ie Sc et in furore Sw Sg % ad m e [dominus deus add. Sg 5c]
Up R lc + d R3 : mihi R ie Gz 28-29 f quoniam dereliquisti non custodisti : om. Gz
28 f quoniam R lc Eb Sw Sc : quom odo Up M u quia R ie S g f dereliquisti : derelinquisti
Sg 29 % mandatum meum Up R lc + d : m andata m ea R ie R 3 f et verba m ea R ie Na : et
uerbum meum [meum om. Eb Ko] R ld + e R3 om. Up % quod [quae Na] statui tibi Up
R lc+ d + e Sc : et s. t. Sg om. Sw custodisti : -iuisti Sw % ecce : ab eo loco iterum
consequitur D r 29-31 f ecce inducam ungulas pedum : propterea induxit super eum
deus Septuaginta plagas diversas prim o in capud in oculis in naribus usque ad peditam
D r ecce ducam in corpus tuum plagas diuersas ab initio in capite in oculis in naribus
usque ad pedum ungulas Up patieris enim dolores a superfcie corporis tui usque ad
ungulas pedum tuarum (sic) Gz 1 inducam : m anducasti (?) Sw 30 <j[ in corpore tuo
R lc + e R3 : -ri t. R ld <][ doloribus diuersis R lc : [de add. R ie ] diu. dol. R ld + e Sc de
[om. 5w] diu. dol. plenas Sw Sg % oculorum R lc + d : et o. R ie R3 31 f et aurium
R lc + e : a.que R3 ab ore R ld % usque : om. Sw f ante per add. et R lc Gz ut D r 31-32
f per singula una cum ardoribus : singula m em bra corporis tui erunt in flagella cum
a. magnis Gz 31 f per singula m em bra R lb + c + d Sw Sc : singulas m em bras (?) Sg om.
R ie f torqueris R lc : -eberis Sw Sg -em ini 5c -ebim ini R ie doloribus -eberis Up -eretur
doloribus Dr -ebunt te R id % hoc deputauit cum ardoribus : om. D r Sw hoc depu
tam i Up M f R ld + e : hoc -tabat Sg Sc haec -tantur B c 32 f in flagellationem Up Bc M u
Sw : in -tione M f Eb R ie in flagitionem 5c in flationem Sg % p o st dolorum add. nos-
trorum Up una cum ardoribus Up R ie Sg : una cum doloribus R i d in ambobus R ie
pro transgressione fructus arboris 5c f hoc autem R ie R3 : hec R ie hec autem om nia
Gz hec omnia R id ista enim om nia [post corr. supra lineam Dr] R l b \ ad me dom inus
R lc : ad me Up Gz dom. ad me R l d R3 m ihi deus D r doni, deus R ie 33 f et : om. R ie
ad : super 5c om. Sg % nostrum : m eum Sw Sg hum anum R ie 1 p o st nostrum des.
iterum D r usque 40
VIE LATINE D ADAM ET VE 189

33. E t d d it n obis d o m inus angelos duos ad custodiendum nos. V enit hora, ut


25 a scen d eren t angeli in c o n sp ectu dei adorare. Statim inuenit locum aduersarius dia-
bolus, dum absentes e sse n t angeli d e i 82, et se d u x it83 m atrem uestram , u t m andu
c arci de arbore illicita et contradicta, et m anducauit et dedit nubi.
34. E t statim iratus e st nobis dom inus deus et dixit ad m e : Q uoniam dereli-
q uisti m an d atu m m eu m et u erb a m ea, quod statui tibi, non custodisti, ecce indu-
30 cam in c orpore tuo sep tu ag in ta plagas doloribus diuersis, ab initio capitis, oculo-
ru m et aurium , u sq u e ad un g u las pedani, per singula m em bra torqueris. Hoc
dep u tau it in flagellationem do lo ru m una cum ardoribus. H oc autem m isit ad m e
d o m inus et ad o m ne genus nostrum .

33. E t ded it nobis d o m inus deus angelos duos ad nos custodiendos uenit
< h > o ra u t a scen d eren t angeli co ram dom ino. Statim ut nos repperit solitarios
hostis n o ste r sedu xit m atrem u estram fecitque earn com m edere de ligno prohibito
et c o m ed it ip sa et d ed it nubi.
34. R epente iratus est dom inus dixitque m ihi quoniam dereliquisti m andatum
m eu m et uerb u m m eu m quod statui tibi non custodisti Ecce inducam in corpore
tuo L X X X plagas diu ersis doloribus ab initio capitis et occulorum et aurium usque
un g u las p ed u m et p e r singula m em b ra torquim ini.

33. R2. 2 4 1 dedit : om. Wh 1 nobis : om. Lm <][ dominus V f Pb : deus R2b dom. deus
R2a om. B d % ngelos duos : (13) a. B d f uenit R2e B : et u. Du u. autem R2c 25-26
f ascenderent angeli absentes essent : inuenit locum diabolus Pb 2 5 1 angeli : om. B
1 in conspectu dei R 2a+ b : in celum ante -ctum dei Bd V f f adorare : ad orandum R2a
B ad adorandum Du om. R2c f statim R2a : et s. Du B d V f om. B 25-26 f inuenit locum
aduersarius diabolus dum absentes essent angeli : ut abs. fuerunt ang. dei [ang. d.
essent Lm] i. 1. d. Ve Lm cum abs. erant [essent Du fuerint B d fuerunt Vf\ ang. [dei add.
Wh] i. 1. d. Wh Du B d V f postquam autem fuerunt ang. domini abs. i. 1. d. B 26 f man
ducarci Ve Lm Du R2c : com ederet Wh B 27 f illicita et [et om. Wh] contradicta R2a :
ill. et contraria B ill. R2c contra dei preceptum Du <][ et m anducauit Ve Lm R2c : et
com edit Wh B om. Du f e i : et sic Du
34. R2. 28 % et statim Du : s. R2a V f Pb s.que B d statim (quod sequitur punctum )
B <][ iratus est nobis Ve Wh : i. nobis Lm R2b est nobis i. R2c <j[ dominus deus : dom. Bd
doni. [om. B ] deus in furore [suo add. Wh] R2a B V f Pb in furore dom inus Du f e t :
om. R2b+c <j[ dixit ad me : d. m ihi R2a+b mihi [mei Pb] dicens R 2c <][ quoniam : quare
P b 3[ dereliquisti R2a D u B d : derelinquisti B deliquisti V f Pb 29 f m andatum meum
R 2a+ c: preceptum Du om. B <][ uerba m ea quod: uerbum meum [meum om. R2c] q.
R2a+ c Du uerbum (post corr.) est (?) B % statui : constitu B <][ custodisti : tenuisti nec
credidisti B 3[ inducam : m ando Du 30 f corpore : corde B d <][ septuaginta plagas dolo
ribus diversis : sept. [30 Bc Pb tres V f octoginta Du] plagas diu. dol. R2b+c xxx pl. de
diu. dol. Wh pl. xxx diu. dol. Ve octoginta diuersos dolores Lm H oculorum et aurium :
et [om. Lm B] o. atque a. R2a+ c B om. Du 31 f ungulas pedum [tuorum add. R2c] Ve
Lm R2c : ungues pedum Wh B plantam pedis Du 1 ante per add. et Ve Wh B B d f per
singula m em bra : om. D u 1 torqueris : torqueberis R2a+c Du torquebaris B % hoc :
haec autem om nia D u 32 f deputauit B d : deputauit [imputauit Lm] m ihi [dominus add.
Du] R2a-\-b V f Pb f in flagellationem cum ardoribus : om. D u f flagellationem :
flam m atione Ve inflam m atione Wh inflatione Lm flatione B d reflectione B inflictione V f
influitione Pb 1 dolorum : d. m eorum R2a+c B <][ una cum ardoribus R2a B : qu(a)rum
una est in ardoribus R 2c 1 hoc autem : haec omnia R2 1 ad me dom inus : m ihi [om.
Pb] d. [deus Du Pb] Lm R2b+ c doni, m ihi Ve Wh 33 f et ad omne genus nostrum : et
[in Lm Du] om ni [omni om. Lm] genere nostro R2a Du et generationi nostre B in
genere m eo et uestro R2c
190 J.-P. PETTORELLI

35. R I. 34-35 f haec dicens m agnis doloribus et : et iterum A dam Na 34 f haec


dicens Up R ie M u : his dictis Eb hoc dixit Ko W f cum que com pleuisset loqui Gz
<][ A dam ad omnes filios suos : ad f. Gz 1 p o st filios suos add. exclam auit m agnis uoci-
bus et dicebat quid faciam infelix positus in tantis doloribus Sc fleuit Sw Sg <][ ante com-
prehensus add. et R id dum Ko W f statim Gz 3 4 -3 6 1 com prehensus est tantis dolo
ribus : comprehensus enim [cum Sw] erat in m agnis doloribus R 3 34 f m agnis
doloribus R lc Eb : pessimis d. Up im m ensis d. Ko d. im m ensis Wf<l doloribus et d a
mans magnis : om. M u 35 f dam ans Up R lc : exclam ans Eb exclam auit R ie clam abat
Gz % magnis uocibus Up R lc Eb : u. M u m agna uoce R e om. Gz 9[ dicebat R lc + d :
dicens Up Gz et dixit R ie 35-36 <][ quid faciam fiere dicens : om. Gz 35 f p o st faciam
add. ego Up ^ tantis doloribus R lc + d : talibus d. Up t. et talibus d. Ko talibus d. ac t.
W f Na 36 i et cum R lc + e R3 : cum ergo Up cum autem R i d %uidisset : audisset Ko
eum Eua : E. eum W f N a f coepit et ipsa fiere Up R lc + d Ko W f Sg Sc: dixit et c. f.
Na fleuit et i. Sw 37 f domine meus R ie : dom ine M u doni, deus m eus Up [o add. Gz]
doni, deus R ie Sg Se Gz dom. m isericordie Eb dom inus deus Sw % in me transfer Up
M u : t. in [a W f Gz ad Na] me R ie R3 Gz t. R ie E b f dolores eius Up R ld + e : obsecro
d. eius Se d. ipsius obsecro Sw Sg d. tuos R ie dolorem istum Gz 1 quoniam ego
R lc+ d+ e Sg : (quoniam) Se quia ego Up Sw quia tibi soli Gz 37-39 f et dixit tibi
accesserunt : om. R ie 37 f et dixit [Eua add. Sw] ad A dam [ad A. om. Eb] dom ine mi
da mihi Up R id R3 : et d. ad A. da m ihi dom ine mi Gz om. R ie f dolorum tuorum : de
doloribus tuis R3 <][ quoniam Up R lc + d : quia R 3 G z 1 m ea culpa R i e : c. m. Gz a m.
c. R id propter m eam culpam Up propter peccata m ea R3 1 haec tibi [tibi om. Sg]
accesserunt R lc Sc Sg : t. h. a. Sw h. t. acciderunt Up R ld t. accessit Gz
VIE LATINE D ADAM ET VE 191

35. H aec dicens A d a m ad om nes filios suos, com prehensus est m agnis dolori-
bus, et d a m a n s m ag n is uocibus d ice b at: Q uid faciam , infelix p ositus in tantis
do loribus ? E t cum u id isse t eum E ua flentem , coepit et ipsa fiere d ic e n s84 :
D o m in e m eus, in m e tran sfer dolores eins, quoniam ego peccaui. E t dixit ad
A d a m : D om ine m i, d a m ihi p artem dolorum tuorum , quoniam m ea culpa haec tibi
accesserunt.

35. haec dicens adam positus in doloribus cepit gem ere euaque fiere dicens ut
q uid ad te haec d olores accesseru n t quia ego peccaui te (queso subduxi) haec
su p er te sed super m e deb u isse< n > t uenire.

35. R2. 34 f haec : haec autem Wh 31 dicens : referons Du A dam : om. B f ad


om nes filios suos [suos om. B ] Ve Lm R2b+c : omnibus filiis suis Wh <][ est : om. R2
m agnis : in m. R2c 35 f et d a m a n s : om. Du <[ magnis uocibus Ve Wh B : uoce magna
Du altis u. Lm alta uoce R 2c % quid faciam infelix : infelix quid faciam R2a+b o i.
[felix Bd] ego q. f. R2c 1 positus in tantis R2a+b : in t. p. R2c 36 f et cum fiere
dicens : om. B d <|[ et cum : cum a u te m R2a+b V f P b f uidisset eum Eua Ve Lm : audis-
set eum E. [E. eum B] Wh B uidit E. ipsum Du E. uiderit [post corr. Pb] Adam tam
amare V f P b f fiere R2a Du : fiere amare B intimius fiere V f Pb 37 f dom ine : [o add.
R 2c] d. d eu s R2 <j[ dolores eius [eius om. Du] Ve Lm R2b : d. istos Wh dolorem eius
R2c <J[ quoniam ego peccaui : quem [quoniam Wh ego add. R2a Bd ] peccando lesi R2
37-39 i et dixit tibi accesserunt : om. B 37 <J[ ad Adam domine mi R2a Du V f Pb :
A dam dom ine m eus B d 38 f m ihi : om. Ve <][ partem dolorum tuorum R2a : d. p. t. Du
p. de doloribus tuis [meis Bd] R 2c 38-39 f quoniam m ea culpa haec [haec om. Ve Lm]
tibi accesserunt [hoc est Wh] R 2a : q. m ea c. fuit t. inflicta B d q. m ea c. t. sunt inflicta
[influcti Pb] V f Pb quam t. culpe m ee asserunt Du
192 J.-P. PETTORELLI

36. R I. 2 1 et dixit A. R lc : et d. A. ad Euam R l d Ko R3 et [om. Up] d. ad earn A.


Up W f N a respondit A. Eue Gz 9 surge Be R ld + e R3 Gz : exurge cito Up exurge M f
1 et : om. R ld % meo Up R lc + d : tuo R ie R3 Gz % Seth : om. Gz % prope ad [ad om.
M f\ portas paradisi R ie : ad [om. R ld ] proxim i p. par. R l d Ko ad prxim as par. p. R3
ad prximas ianuas par. W f Na ad proxim i partes par. Up in paradisum G z 3 f m ittite :
pone Gz puluerem : de puluere Up M f pulueres N a *j[ super R ie : in Up R ld + e R3 Gz
% capita uestra : capite uestro R ie caput tuum Gz ^ et : om. Up SI prosternile uos Up
R lc + d Ko W fS w S g : p. u. in terram Se u. p. Na prostrate u. Gz SI ante conspectum Up
R ie K o W fR 3 : in conspectu R ld Na 4 f dom ini dei R lc + d K o W fS c : doni. Up Sw Sg
dei nostri Gz suo Na % forsitan : et f. M fN a %p o st m iserebitur add. nostri R l d Sg m ei
Na Sw Sc Gz 1 et : atque Up 4-5 f transm ittet angelum arborem m isericordiae : die
angelo qui custos est arboris m isericordie Gz 4 % transm ittet angelum suum R lc + d :
mittet a. s. Ko W fS g Se a. s. m ittet N a m ittit Sw iubet iterum a. s. ire Up 5 f p o st m ise
ricordiae add. sue Eb <][ et dabit : ut del Gz 51 uobis : nobis Sw % ex ipso : de i. R ie R3
6 % me ex eo : me W fN a Gz om. Ko 1 et quiescam quibus consum er : om. Sw ab :
a Se in R ld Gz 9[ hiis R ie : h. m axim is Up istis R ie Sg om. R l d Se Gz 91 [ex add. R ie
Sg] quibus consum er Up R lc+ d+ e Sg Gz : m eis Se

37. R I. 7 1 in initio ser. capitulum nonum Se % et : tunc Up % abierunt Setti et m ater


eius : abiit S. cum matre sua Gz 31 contra portas R ie Sg Se : ad p. R l d Gz contra [tres
add. Sw] partes Up R ie Sw <][ dum [ibi add. R ld ] am bularent R ld + e R3 Gz : -lauerunt
R ie om. Up 8 f [et add. R ie] ecce Up R lc + d + e R3 : om. Gz *][ bestia et im petum
faciens R lc + d : et i. f. b. Se et i. f. bestie et Sw Sg et i. f. Up i. f. et R ie om. Gz % et
cum R lc + e Sw Sg : c. hoc Up hoc c. R l d hec c. Se c.que hoc Gz 9 f Eua fleuit : f. E.
Se % dicens : et dixit Gz % me m isera R lc + e Sc Gz : me [mihi Up] m iserrim e Up Sg
mihi misere R ld me dominus m iserere Sw f quoniam (vel quam ) : (quom odo) Up quia
Sw % maledicta sum quia non custodiui R ie : m aledicti [m aledicta (sic) Sw m aledictus
(sic) Sg] sunt qui non -diunt Up R ld + e R3 m aledicti sumus eo quod non -diuim us Gz
1 0 1 preceptum : mandatum Eb -pta Sw Sg m andata Sc 1 dom ini : doni, dei Up Sw doni,
dei nostri Sg Se % et : tunc Up % dixit Eua uoce m agna Up R ie Wh N a : d. E. cum m.
u. Gz E. d. u. m. Ko d. u. m. E. [E. om. Eb] R l d d. E. R3 % bestia : o b. Gz 11 f quo
modo R lc + d : die q. Gz quare Up R ie R3 1 tim uisti te Up R lc + e R3 : te tim. Gz tim.
VIE LATINE D ADAM ET VE 193

ch . 7. V oyage d ve et S eth au P aradis

36. E t d ix it A d am : S urge et uad e cum filio m eo Seth prope ad portas paradisi,


et m ittite p u lu ere m su p er c ap ita ue stra et p rostem ite uos et plangite ante conspec-
tum dom in i dei, fo rsitan m isere b itu r et transm ittet angelum suum ad arborem
5 m iserico rd iae, de qua c u rrit oleu m uitae, et dabit uobis ex ipso m odicum , u t unga-
tis m e ex eo et q u iescam ab hiis doloribus, quibus consum er.
3 7 . E t ab ieru n t S eth et m ater eius contra portas paradisi et dum am bularent,
ecce subito u e n it serpens b e stia et, im petum faciens, m om ordit Seth. E t cum uids-
set, E u a fleuit dicens : H eu m e m isera, quoniam m aledicta s u m 85, quia non cus-
10 to d iu i p ra ec ep tu m dom ini. E t d ix it E ua uoce m agna ad serpentem : B estia m ale-

36. et d ix it ad earn adam : p erge cum filio m eo seth ad portas paradisi et m it


tite p u lu ere m [85r] in capite uestro, ante conspectum dom ini p ro stem ite uos ; for
sitan m isere b itu r nobis et tran sm itte t m ihi per angelum de arbore m isericordiae,
de q u a c u rrit oleu m ulte ut ex ipso unguatis m e paululum ut quiescam hab is diris
flagris ex quibus opp id o consum er.
37. his auditis { h ja b ie ru n t seth et eua quo iussit adam . C um que properassent
ad ian u am p arad isi subito festinans callidus serpens cum m petu m orsit seth
dix itq u e seth u t q uid tam dire m e lacerasti ? pro dolo qui<d> tibi g e s s i? haec
audiens eua flens et eiu lan s ait heu m iseram m e quia non custodiuim us praecep
tum D om ini idcirco nobis talia euen iu n t et uersa ad serpentem infit o em enta
b e stia fallax et m ale d ic ta quare no n m etuisti dentes m ittere in im aginem dei ? et

36. R I. 2 1 et dixit A dam Du : et d. A. Eue Ve Lm R2c d. autem A. Eue Wh et d.


A. ad Seth et ad Euam B <][ surge Wh Lm B : exurge Ve Du R2c <][ m eo Lm : tuo Ve Wh
B B d V f nostro Du om. Pb 31 prope ad portas : ad prximas p. Ve Wh ad prximas
partes Lm R2b+ c 3 1 et m ittite et piangile : om. B f super capita uestra : in capiti-
bus uestris Ve Wh R 2c in capite uestro Lm Du et prostemite uos R ia Du : proster-
nentes uos in terram R ie % et R ie : atque R2a Du ante conspectum R2a B : in
conspectu D u R ie 4 dom ini dei R2a B V f Pb : dom. Du dei B d <1 forsitan Ve Lm R2b
V f Pb : forte Wh forsan B d %po st m iserebitur add. mei R2 f et transmittet : et iubebit
[uidebit Pb] -tere Ve Du R2c et uidebitis ipsum -tere Lm et uolet -tere B ut (post corr.
supra lineam) uelit -tere Wh 5 f qua : quo B 1 uobis : nobis Wh 1 ex ipso : om. Wh R2c
il ungatis Ve Lm R lb Pb : inungatis Wh B d V f 6 f me ex eo : me R2a+b V f om. B d Pb
I et : ut B d <1 ab hiis doloribus Ve Lm : hiis d. Wh ab hiis Du a d. meis B B d ab illis d.
V f Pb 1 postea add. fili m i Seth crescere potuit (LC, 4, WM, 133,7 - 134,1) B
37. R2. 7 1 e t: post ita dixisset A dam B contra portas : ad p. Wh Lm V f Pb ad
partes Ve R lb B d <|[ dum R2a+b : et cum sic R2c f ambularent : deam bularent B 8
1 uenit serpens R2a+b : s. u. R ie 1 et : om. R2a+b impetum faciens R2a Du : cum
mpetu B om. R2c % et cum uidisset Eua : quod [hoc Ve] c. u. E. R2a+c Du uidens hoc
E. B 9 1 dicens Lm R ie : et dixit Ve Wh R2b f me : om. R2 10 f praeceptum Ve Lm B
B d : precepta V f Pb m andatum Wh Du 1 dom ini : om. Pb <][ et dixit D u B d : d. etiam Ve
Lm V f Pb d.que B unum uerbum legi non potest in Wh <J[ Eua noce m agna : om. R2 ad
serpentem R 2a+ b: serpenti R ie 11 f quom odo non: cur non Ve Wh nonne Lm non
194 J.-P. PETTORELLI

R ld SI mittere ad Be Sw Gz : m. in Up R ie Sg Sc m. denies tuos in R i d om. M f f im a


ginen! : sem am W fN a 11-12 SI et ausa cum ea : om. R3 11 SI et R ie : sed R ie Gz et
[aut Up] quomodo Up R id SI ausa : (m issus) M u ausus R i d %cum ea : cum eo Gz contra
ea<m> M f 12 f praeualuerunt Up M fE b R ie Sw Sc Gz : -lerunt Be M u praeuaricarunt
Sg

38. R l. 13 SI respondit : tunc r. Sc -dens W f N a f serpens bestia R ie : bestia Up


R ld + e Sw Sc serpens Sc Gz % uoce hum ana B e : h. M f u. m agna Sw Sg u. m agna [et
add. Ko] dixit R ie cum m agna u. Gz et dixit R i d om. Up Sc f o E ua E ua M f R ld + e :
o E. o E. Be E. E. Up o E. Sg Gz (quia) Sw om. Sg 1 num quid [non add. Up] ad nos
[vel uos dubie in Mu] est m alicia [maledictio Gz] nostra Up R lc + d Gz : numq. [nonne
Ko] contra nos m. uestra Sc Ko p o st corr. nonne contra uos m. nostra [mea Sw] W f Na
Sw Sg 1 4 1 nonne contra furoris nostri : om. Gz SI contra uos Up M u Ko W f Sw Sg :
c. nos Eb Sc c. bonos R ie om. Na SI est : om. R ie Na S g SI nostri : uestri Sw 1 die m ihi
Eua Up R lc + d R3 : die E. R e sed d. m. Gz 1 quom odo : quare Sw Sg 15 SI apertum
est : aperuisti Sw SI manducares : com ederes Sg com edes Sw 15-16 SI de fructu non
manducare : om. R ld (cf. A) 15 SI de fructu : fructum R3 SI p o st praecepit add. tibi Up
Ko R3 Gz 1 dominus : dom. deus N a Sg Sc dom. deus tuus Sw 1 non m anducare R ie :
ut non [ne Sw Gz] -cares Up Ko Sw Sc Gz ut non [ne Sg] com ederes W f N a S g 16
SI nunc autem coepero exprobrare : om. Gz 1 nunc : huic R l d % non : mos vel nos Bc
SI potes Up R lc + d Se : poteris Sg R ie om. Sw SI portare : non p. Ko W f om. R l d SI si tibi
coepero [praecepero Bc] R ie : si c. R ie si tibi incipio Up si t. -piam [-piam t. Sw] R3
sed ibi R ld % exprobrare Up Bc Ko : e. uos W f -bare [uos add. Na] M f Na com probare
R3 comprobare in cetera R ld

39. R L 17 SI dixit Seth R lc Na : S. d. R ld Ko W f R3 Gz S. ait Up SI bestiam : ser


pentera Gz % increpet te deus R lc Gz : i. [-pat R ld ] te dom inus d. R ld + e R3 increpo te
diabole Up 1 stupe Up R ie Sw Sg Gz: obstupe R l d tace et tabesce R ie om. Sc 1 e t:
om. Up SI obmutesce : mutesce Sw 18 1 m aledicte [et add. Sw Sg] inim ice Up R lc + d
R3 Gz : maledicta inimica R ie % neri tati s : om. R ie SI confuse perdite Up R l d : c. et p.
R ie om. R ie R3 Gz SI recede : et r. Na Sg 19 SI usque in diem quando Up R lc + d :
quousque R ie R3 usquequo Gz SI iusserit [-sit Bc] te dom inus [meus add. Mf] R ie :
dominus deus i. [-sit Up] Up R ld + e dom. [deus add. Se] m isent R 3 dom. Gz SI in com-
probationem [te add. R ld] perducere [reducere Bc ducere Mu] B c R ld : te -duci in
com probationem Sw Sg te in exprobrationem [-bationem Na] perducere R ie te
condempnationem p. Up in com probationem producere Sc in probationem te ducet Gz
probationem producere M f f e t: om. Up 20 SI sicut dixisti : ut -stis Gz f a . facie imagi-
nis dei : ab imagine d. Sc om. Na SI et statim Up R lc Sg Sc Gz : s. R ld s.que R ie Sw
21 SI a Seth palpato [palpatum ante corr.] dentibus correxi R l d : palatim (?) dentibus
mordens Bc paulatim mordens M f serpens qui dicitur diabolus G z om. Up R ie R3
VIE LATINE D ADAM ET VE 195

dicta, q uom odo n on tim u isti te m ittere ad im aginem dei et ausa es pugnare cum
ea ? A u t quom odo p ra eu a lu e ru n t dentes tui ?
38. R esp o n d it serpens b e stia uoce h u m a n a 86 : O E ua, Eua, num quid ad nos est
m alicia n o stra ? N o n n e c o n tra uos est dolor furoris nostri ? D ie m ihi E ua, quo
m odo apertum est os tuum , ut m anducares de fructu, quem praecepit dom inus non
m an d u c are ? N unc au tem no n po tes portare, si tibi coepero e x p ro b ra re 87.
39. T une dixit S eth ad b estiam : Increpet te dom inus deus, stupe et obm utesce,
c lau d e os tuum , m aled icte, in im ice ueritatis, confuse, perdite ! recede ab im agine
dei u sq u e in diem , qu an d o iu sserit te dom inus in com probationem perducere. E t
d ix it b e stia ad S eth : E cce recedo, sicut dixisti, a facie im aginis dei. E t statim
re ce ssit a Seth, p a lp a to d e n tib u s 88.

quo m o d o au{s}sus es p u g n are cum h o m in e ? de quali m odo tui in eum praeua-


lu eru n t denies ?
38. resp o n d it serpens < h > u m an a uoce ut ferunt fissisci (= physici ?) : O eua
inque m ihi q uom odo ap ertu m est os tuum et m anducares de fructu quo precepit
D o m in u s ne com m ederes. N unc autem nequis loqui contra me.
39. T une seth ait o b m u tesse serpens atrox contum ax increpet te deus recede ab
im ag in e dei u sq u e d u m D o m in u s iusserit ad probationem te perducere. R espon-
ditq u e serpens ego a bibo u t asseris sed tu dentibus sauciatus repetabis.

R 2b+ c 1 tim uisti : m etuisti B (cf. Pa) % te mittere ad : ledere R2a+c Du delere B 1 et :
cur R2 1 ausa R2a B B d Pb : ausus Du V f f pugnare : pungere B d <][ cum ea R2a+b :
earn R 2c 12 f aut quom odo [cur R2a Du (cur) B] praeualuerunt [-ere B] denies tui
R2a+ b : om. R2c
38. R2. 13 I respondit serpens : om. Pb <][ bestia : otri. R2 1 uoce hum ana B B d Pb :
u. m agna V f h. u. et dixit Du et dixit u. h. Ve Lm et dixit uiua u . W h f o Eua Eua R2c :
0 E. R2a-\-b 13-14 % num quid ad furoris nostri : non cognoscis quod m alicia nostra
contra nos est super dolori s uestri augm entum Du 13 % numquid ad nos : n. [n. itrt
B ] non ad nos Ve B B d n. si ad nos V f Pb n. non ad uos Lm nonne ad uos Wh 1 est :
om. R2 14 f m alicia nostra Ve (Vf) Pb : m. [milicia Lm] uestra Wh Lm B B d f nonne
contra : non econtra B d uos R2a : nos B R2c 1 est R2a : om. R2b+c 1 nostri Ve Lm V f
Pb : uestri Wh R2b B d 1 die [(dixi) Vf\ mihi Eua R2a+c B : om. Du 1 quom odo : quo-
niam D u 15 f apertum est R2a+ c : apertum fuit Du aperui B <J[ tuum : om. B d ut man
ducares Lm R2b+ c : ut -cas Ve ad -candum Wh ^ de fructu : fructum R2a+c Du fruc-
tum uetitum B praecepit dom inus : dom. interdixit [introduxit B im perauit Du] tibi
R2a-\-b : tibi [dom. add. B d Pb] interdixerat R2c non manducare : ne comederos R2
16 1 nunc autem coepero exprobrare : om. R2
39. R2. 17 f tunc dixit Seth ad bestiam i t. d. S. Wh t. S. d. ad bestiam Lm B t. S.
d. Ve V f Pb iterum S. d. B d d. autem S. Du f increpet te : imperet [imperai Lm] tibi
R2 1 p o st deus add. tuus Ve Wh m eus Du stupe : et stupefacte B d om. L m f c t : om.
R2 18 ante claude add. et Ve Lm Du R2c p ost maledicte add. uermis R 2c <J[ inimice
ueritatis : i. Ve Lm R 2b om. Wh R 2c f confuse perdite Ve Lm : c. et perterrite B d V f c.
et (pertradite) P b c. Wh confuge perdite B om. Du 1 ante imagine add. hac Lm 19
1 quando : in qua R 2a B in quo D u R2c 1 dominus deus iusserit te : i. te d. B i. dom.
d. [tuus add. Ve] R2a i. B d iussit V f Pb iubebit dom. d. Du in com probationem per
ducere : in [om. Ve] -done te [te om. B] perdere Ve Lm R2b cum probatione [et male-
dictione add. R2c] te perdere Wh R2c <[ et dixit bestia ad Seth : d. ei b. Wh d. autem b.
196 J.-P. PETTORELLI

40. R I , % ab eo loco iterum consequitur D r 22-27 f Seth autem arbore m iseri-


cordiae (= 40) : summatim scr. tune S. filius eius perrexit ad portas paradisi petens de
arbore misericordie oleum uite ut perungeret corpus patris sui ut a m axim is doloribus
quiesceret Dr 22 1 autem : om. Up Ko % m ater eius : m. e. Eua Up E. Sw Sg <][ ambu-
lauerunt : uenerunt Sw Sg ^ contra portas paradisi R ie : ad p. par. R3 in [contra Up]
partes par. Up R ld + e ad paradisum Gz 5 p o st paradisi add. tulerunt puluerem terre et
posuerunt super capita sua R ie 22-24 f propter oleum portas paradisi : om. Up 22
% propter oleum : pro oleo R id 23 f ut ungerent A dam infirm um R ie : ut u. A. Sc ut
-retur A. infirmus R id Ko W f Gz ut A. infirmus -retur Na ut -retur A. Sw Sg 23-24 f et
peruenientes portas paradisi : om. Sw Sg 23 f et peruenientes R ie : p. autem R l d et
-nerunt R ie Sc ueniente Gz 91 Eua : p o st corr. supra lineam Ko [ et : cum Gz 23-24 f ad
portas capita sua et : om. R ie (cf. supra 1. 22) % ad : usque ad R ie 24 f [et add. R i e ]
tulerunt puluerem terrae et posuerunt [im posuerunt R ie ] R ld + e R 3 : et p. pul. terre Up
imposuerunt pul. Gz 24-25 f et prostrauerunt faciem suam : om. Gz 24 f et [ac Up]
prostrauerunt Up R ie Sw Sg : et strauerunt R l d Se straueruntque R ie 25 f in terram
[terra Eh] super faciem suam R ld + e Se: in terram s. facies suas Up Sw Sg s. terram
R ie 9[ coeperunt piangere : c. fiere Gz em iserunt planctu<m > Up % cum : om. R i e Gz
26 % dominum : dom. deum R ie om. Ko 1 m isereatur A dae [Adam Up Be] Up R lc + d :
-reretur A. R ie R3 Gz ^ in doloribus suis R lc + d Ko W f : de d. s. Up in s. d. Na om. Gz
9[ et mittat R ie : ut m. Up R ld et -teret Gz et ut -teret R ie R3 27 f dare : qui daret Sc
Gz 9[ oleum de arbore m isericordiae Up Bc R ie Sw Sg Gz : o. m. de a . R l d o. m. M f
de oleo m. Sc

41. R I, 28 f orantibus autem et deprecantibus : orante autem eo m ultum et


deprecante D r <][ horis multis et deprecantibus Up R lc + d : et d. R ie om. R3 Gz 9 ecce
angelus domini [dom. om. Sc] M ichael apparuit eis Up R l d Ko W f R 3: ecce M. app.
eis Na app. ei M. D r ecce ang. M. apparens R lc m issus est ad eos M. archangelus Gz
29-30 f dicens ego corpus hum anum : constitutus super corpus A dae dixit ad Seth
Gz 29 <][ ego missus sum [sum m. Up] a deo [dom ino Up] Up R l d : ego sum a doni.
R lc e. s. m. ad te D r e. m. s. ad uos R ie R3 29-30 <j[ qui sum corpus hum anum : om.
D r 29 f qui [quia Bc ego Mu] sum constitutus [a deo add. Mu] R ie M u : [et add. Up]
ego const, s. Up Eb et [ego add. Ko] a deo const, s. [s. om. Na] R ie et [ego add. Sg]
VIE LATINE D ADAM ET VE 197

40. S eth autem et m ater eius am bulauerunt contra portas paradisi propter
o leu m m isericordiae, u t u n g e ren t A dam infirm um . E t peruenientes E ua et Seth ad
p ortas p aradisi, tu le ru n t p u lu erem terrae et posuerunt super capita s u a 89 et pros-
trau e ru n t se in terram super faciem suam et coeperunt piangere cum gem itu
m agno, dep recan tes dom inum , u t m isereatur A dae in doloribus suis et m ittat ange-
lum suum dare eis oleu m de arbore m isericordiae.
41. O rantibus autem eis horis m ultis 90 et deprecantibus, ecce angelus dom ini
M ichael apparuit eis dicens : E go m issus sum a dom ino, qui sum constitutus super

40. S icque eu a et seth p e ru en e ru n t ante portas paradisi asp e rsi{t} puluere pros-
trau e ru n t se ad h u m u m cum ing en ti gem itu flagitantes de oleo m isericordiae.
41. O rantibus au tem eis diu ecce archangelus m ichael eis apparens dixit ego
m issus sum a D o m in o et ego constitutus super genus hum anum prepositusque

Lm dixerat b. Ve d. autem serpens D u serpens respondit B respondit autem b. dicens


R2c 20 f recedo : (re<d>do) B <][ sicut dixisti : om. R 2 f a facie imaginis dei R2a+b : a
te im ago dei B d ab im agine dei V f P b f statim : om. R2 21 f a Seth palpato dentibus :
p la c a ta dentibus Ve Lm B R2c continuo Du om. Wh
40. R2. 22 <1 autem : uero R2a+ b B d Pb om. V f f ambulauerunt : perrexerunt [ulte-
rius add. R 2c] R2 <j[ contra portas paradisi : ad p. par. Lm R2c ad partes par. Ve Wh Du
uersus paradisum B 22-23 propter oleum Adam infirmum : om. B qui scr. et cum
appropinquaret prospero itinere (LC, 5, WM, 134, 2-5) 2 2 1 propter oleum miseri
cordiae : p. o. ligni m. Ve Lm Du R 2c p. m. o. ligni Wh 2 3 1 ungerent Ve Lm Du : inun-
gerent Wh perungerent R2c 1 ante et peruenientes add. [et add. Bd\ tulit uterque [et
ceperunt Du\ puluerem terrae et posuerunt super capita sua Du R2c f et peruenientes
Eua et Seth : et peruenerunt Ve Lm Du et cum peruenissent Wh R2c peruenerunt ad
paradisum perrexerunt enim B 24 f portas Wh Lm B : portam Ve R2c partes Du ^[ tule-
runt puluerem capita sua : om. hic Du R2c (cf. supra 1. 23) <Ktulem nt [t.que Ve] Ve
Lm B : sustulerunt Wh <j[ et^ : om. R2c 25 f in terram super faciem suam Ve Lm B R2c :
in terra s. caput suum Wh in faciem suam Du <J[ et coepem nt piangere : plangentes R2
9[ cum gem itu m agno B d : cum m agno gemitu R2a+b V f Pb 26 f ante deprecantes add.
et Ve Lm B R2c <][ deprecantes : precari sunt B % dom inum B V f Pb : doni, deum R2a
deum Du B d <][ m isereatur : m isereretur V f P b \ mittat V e W h B : -teret Lm Du V f -tit Bd
-tere Pb 27 f dare eis Ve Lm R2b : ut daret eis Wh ad dandum R2c 1 de arbore : om. Du
^[ m isericordiae : uite B d
41. R2. 28 3[ orantibus autem eis R 2a Du : o. a. B ipsis a. sic o. R2c ^[ horis multis
et : fo ras m ultum et Ve foras et m ultum Wh ante foras et Lm et m ultum B et Du R2c
% deprecantibus R2a+ b : dom inum d. B d d. V f Pb f domini : dei Wh om. B 29 %
M ichael : om. R 2c <][ apparuit eis dicens Du Pb : a. d. B d V f -rens [eis add. Lm] dixit
R2a -rens dixit Set<h> B qui postea add. quae est causa peccata parentum tuorum
(LC, 5-6, WM, 134,6 - 135,10) <][ [et add. B] ego missus sum R2b+c : ego sum m. R2a
<][ qui sum : e t R2a+ c B om. D u 30 f corpus hum anum B : h. c. R2a h. genus Du R2c
Seth : indubitanter Du <J[ lacrim are Lm Pb : la c rim a r: [amplius add. B] Ve Wh R2b Bd
198 J.-P. PETTORELLI

s. [om. 5c] const, a domino [deo Sc] R3 30 % corpus hum anum : corpora hum ana Up
genus h. Sc <][ tibi dico dei noli : noli Seth Gz % tibi dico Up R lc + e R3 : d. t. R l d et
d. t. D r <][ Seth homo dei R lb + c+ d : [o add. /?J] h. d. S. R ie R3 1 noli : tibi nihil [nihil
tibi Up] prodest R lb <][ lacrimare R lb + d Se : -m ari R ie G z lacrim is <-> R ie frustra
laborare Sw Sg % orando et deprecando Up R lc + d Ko R3 : d. et o. W fN a o. Gz om. D r
31 f propter oleum R lc+ d+ e R3 : p. o. ligni R lb pro oleo Gz ^ ut : quo Sw Sg <|[ p o st
Adam add. oleo misericordie Se <][ pro R lb + c+ e Sw G z : prae R l d Sg Se 32 f corporis
sui : suis Up R ie

42. R I. 33 %dico enim poteris accipere : om. D r <|[ dico enim tibi quia : nunc ergo
Up <][ quia : quod Sg <][ ante nullo m odo add. nunc R ld + e R3 % poteris [poterit Sw] acci
pere R ld ^ e R3 Gz : p. ex eo recipere R ie potes a. adiutorium at rem edium patri tuo
Up 1 nisi [om. Mf] in nouissimis diebus : usque in novissim um tem pus Gz 34 f com
pleti fuerint R lb+ d+ e M fS g Sc: f. c. Gz c. fuerunt Sw repleti fuerint Bc <][ et [om. Mu]
quingenti anni M u R ie : annorum et q. a. Eb et [om. Up] ducenti a. R lb Sg Se anno-
rum et cc minus unius a. R ie et CC a. m inus uno Sw et duo a. Gz 1 ueniet [uenit M f
Eb] super terram R lc+ d+ e Gz : s. t. u. R lb u. Se ueniens Sw om. Sg 35 f po st am an
tis s im a unum uerbum illegibile, fo rte ueniens Sg % [Jesus add.. R ie ] Christus filius dei
R lc + d : C. f. d. uiui Up d. f. C. R ie Sw f. d. C. Sg Se f. d. Gz deus D r 35-36 f et faciet
filius dei : om. R lb (cf. infra 1. 39) 35 1 et faciet resurgere R ie : resuscitare R l d ut
resuscitet R ie R3 qui resuscitare habet Gz 9[ cum eo m ulta R lc + e R3 : cum eo m ulto-
rum Gz tunc resuscitabit R ld 36 f et [tunc R ie Sw 5g] ipse R lc + d + e R3 : ipse est Gz
% Christus filius dei [uiui add. R ie] R lc + d + e Gz : d. f. C. Sw Sg f. d. C. Sc 1 ueniens
Bc R ld Gz : postquam uenerit R ie et R lb om. M f R3 1 baptizabitur in ilum ine Jorda-
nis : baptizan in J. f. Gz 37 f et cum aqua Jordanis : om. D r Na 1 et cum R ie Ko
W f Se Gz : cum Sw Sg et dum R ld dum Up <][ Jordanis : om. Gz % de oleo R lc + e R3
Gz : o. Up R ld oleum D r <][ suae : om. W fN a R3 38-39 f perunget om nes renascendi
sunt : generationes populorum renascentes Gz 38 31 perunget om nes oleum m iseri
cordie : dabitur Sw Sg % credentes in se Up R ie W f Na : creaturas c. in se Ko in se c.
R ld Se c. in eum D r 1 erit oleum m isericordiae Up R l d Ko W f: o. m. e. R ie o. m. Na
sic fiet o. m. D r 39 f hiis Up M f R l d Se : in h. Bc eis Sw Sg (quando) D r om. R ie %
qui renascendi sunt R lb+ d+ e R3 : qui renati s. R ie ^ ex [in B c de Se] aqua et spiritu
sancto : in a. scilicet in sp. s. Gz % in uitam aetem am : habent u. aet. D r prestabit eis u.
aet. Gz 9[ post aetem am add. postea resuscitabit dom inus corpus Ade patris tui et cuneta
corpora mortuorum bonorum atque [et Dr] m alorum R lb 40 f tunc descendens in
terram R lc + d : tunc [ille add. Ko] qui -det in t. Ko W f tunc -det in t. Na quando autem
-dit in t. Sw tunc ascendet Se tunc autem ascendet in t. Sg om. R lb Gz 1 am antissim us
filius dei [dei filius Sw 5g] Christus [Christus om. 5c] R lc + d R 3 : a. [ille add. Wf] d. f.
Ko W f ille f. d. Na ipse C. f. d. [uiui add. Dr] R lb ipse tunc Gz [ [et add. Na] intro-
ducet R lb+ d+ e Sw Sg : et -ducat Se -ducit R ie 41 f A dam : om. R lb Sw Se et add. et
omnes electos qui fuerunt ab initio m undi R lb 41-42 f in paradisum patrem tuum
adam (43, 1) scr. in margine inferiore M u om. B c 41 f paradisum : paradiso D r 1 ad
[et Dr] arborem misericordiae suae D r R ld + e R3 : ad a. s. m. Up ubi est arbor m. Gz
%p ost suae add. et erunt cum eo rgnantes [regnaturi Dr] in scula seculorum R lb
VIE LATINE D ADAM ET VE 199

30 corpus h um anum . T ibi dico, Seth hom o dei, noli lacrim are, orando et deprecando
p ro p ter oleum m isericordiae, u t perungas patrem tuum A dam pro doloribus cor
poris sui.
42. D ico e n im tibi, q u ia n ullo m odo poteris accipere, nisi in nouissim is diebus,
q u ando com p leti fu e rin t q uinqu m ilia et quingenti anni. Tunc ueniet super terram
35 am antissim us C hristus, filius dei, et faciet resurgere corpus A dae et cum eo m ulta
co rp o ra m ortuorum . E t ipse C hristus filius dei ueniens baptizabitur in ilum ine Jor-
danis et, cum egressus fuerit de aqua Jordanis, tune de oleo m isericordiae suae
p eru n g et om nes cred en tes in se. E t erit oleum m isericordiae in generatione et
g en eratio n em hiis, qui ren ascen d i sunt ex aqua et spiritu sancto in uitam aeternam .
40 T unc, descen d en s in terram , am antissim us filius dei C hristus in troducet patrem
tu u m A d am in p arad isu m ad arb o rem m isericordiae suae.

p aradisi. [85v] T ibi dico seth ho m o dei noli lacrim are orando et deprecando prop
ter oleu m ligni m iserico rd iae ut perunguas patrem tuum adam prae doloribus cor
poris sui.
42. D ico en im quia nunc nullum m odo poteris ex eo accipere nisi nouissim is
d iebus quando com p leti fu eru n t quinqu m ilia et quingenti anni. Tunc ueniet super
terram am atissim u s c hristus dei filius resuscitare corpus adae E t cum eo resusci
tare c o rp o ra m o rtu o ru m et ipse christus filius dei uiuens baptizabitur in ilum ine
jo rd an is. D u m egressus fu erit de aq u a jo rd an is tunc oleum m isericordiae suae per-
u n g u et om nes cred en tes in se. E t erit oleum m isericordiae in generatione et gene-
ra tio n em qui re n ascen si sunt ex aqua et spiritu sancto in uitam aeternam . Tunc
d escen d it in terris am atissim us christus dei filius. Introduce! p atrem tuum adam in
p arad iso ad arb o rem m iserico rd iae suae.

V f f orando et deprecando R2a+c : orando B om. Du 31 f oleum misericordiae : o. ligni


mis. R2a+ c Du o. et ardorem mis. B <J[ patrem tuum Adam R2e+b : A. p. t. R2c 1 pro
doloribus corporis sui R 2b : prae d. s. c. Ve Lm in d. sui{ s } c. Wh om. R2c
42. R2. 33 1 dico enim tibi : om. R2 f poteris accipere : p. ex eo quicquam a.
R 2a+b quidquam ex eo p. [poteritis Bd] obtinere R2c nisi : donee R2 34 <j[ completi
fuerint Ve B R2c : f. c. Wh Lm Du 31 quinqu milia et quingenti anni R2a Du : quinqu
m. et d a. uno m inus B V m ilia et CC a. B d 5000 et 200 a. V f quinqu m ilia 298 anni
Pb 1 ueniet R2a+ b B d : ueniat V f P b f super terram amantissimus [altissimus Lm deus
add. W h] Christus filius dei R2a Du : am. C. f. d. s. t. R2c am. C. f. d. B 35 f et faciet
resurgere : resuscitare R2a B resuscitando Du ad resuscitandum R2c 1 et cum eo
m ulta : et [om. Ve] m. R2a+b m .que R2c 36 f ante mortuorum add. sanctorum Du
1 filius dei ueniens : om. R2 37 f cum egressus fuerit de aqua Jordanis : cum baptiza-
tus fuerit Wh Du cum baptizabitur Ve Lm R2c om. B <][ de oleo m isericordiae suae per-
unget : p. [inunget Wh purget Lm] de [te Ve Wh] o. m. R2a+c B perungetur oleo m. Du
38 1 om nes : et o. Wh sic et o. Du om. R2c <][ in se : in eum Wh f erit : dabitur R2
1 m isericordiae : om. B d 38-39 f in generationem uitam aetem am : om. B qui scr.
quod prom isi! deus parentibus et postergati eorum hic est uere pietatis dilectio (cf. LC,
9, W M 137,3-6) 39 f hiis : illis R 2a+c Du %renascendi Lm R2c : nascendi Ve Wh renati
Du <][ in uitam aetem am : om. Du 40 f tunc R2a+c : quia t. B et t. Du f descendens in
terram : -de! [-dit Wh] in t. [terris Ve Lm ] R2a B om. R2c Du 1 amantissimus filius dei
Christus introduce! : C. f. d. [uiui add. B et add. R2a] i. R2a+c B introduce! ipse filius
dei Du <][ patrem tuum A dam Ve Wh R 2c : p. t. Lm B A. p. t. Du 41 f in paradisum
R la + b Pb : ad p. B d in -so V f f a d arborem misericordiae suae Lm R2b : om. Ve Wh
R2c
200 J.-P. PETTORELLI

43. R I . 42 f tu autem tuum A dam : om. Bc (cf. supra 42,1. 41) f tu : nunc Eb
<][ post uade add. ( ) in terram Sc nunc Gz 9 A dam : om. Ko R3 1 quoniam D r R lc + d
Ko R3 : quia Up W f Na G z f com pletum : im pletum R l d 43 f eius R lb + d Bc W f N a
Sc : sue M f Ko Sw Sg Gz % adhuc R lc + d : a. post R lb + e R3 a. enim post Gz 1 sex :
septem R3 Gz % et1 R lc M u : sunt Eb om. R lb + e R3 Gz 1 exiet anim a eius [eius om.
Eb sua Gz] : a. e. ex. D r %post et2 add. dum [cum J] exierit [tunc add. Wf] R ie R 3 ^
uidebis R lb+ d+ e Sw Gz : -bitis R lc Sc -bunt Sg 44 f m agna : om. R ie Sc <][ et in lumi-
naribus caeli Up R lc + d : om. D r R ie R 3 Gz % [et add. Bc R ld ] haec dicens : hiis dictis
Na 3[ M ichael : sanctus M. [angelus Dr] R ib 45 f statim : om. D r \ discessit: recessit
R ie R3 <][ a Seth : om. Gz %et reuersi : r.que Gz 9[ p o st sunt add. autem Sc % Eua et Seth
R lc+ d+ e Sc : S. et E. Sw Sg S. cum E. Gz E. et S. filius eius ad A dam Up ad A dam
D r <J[ et tulerunt D r R lc Gz : t. R ld attulerunt Sw Sg attuleruntque Up Sc attulerunt
autem Ko deferendo W f Na f secum : statim Eb 1 odoram enta D r M u R ie Sw Sg : od.
m ulta Gz -mentum Bc (odorom entorum) M f adoram enta Up Eb adoram enta que eis
sunt data ab angelo Sc 46 f hoc est R lc + d Sw Sg Gz : id est R ie uidelicet Sc om. R lb
<][ et crocum : c. Sw scrocum W f Na f e t calam item [caiam ite M f calam um M u calca-
num Eb calamites Gz] et Up R lc + d Gz : om. D r R ie R3 1 p o st cynam om um add.
ramum que arboris paradisi Sc et alia m ulta et def. D r usque ad 45
VIE LATINE D'ADAM ET VE 201

43. Tu autem , Seth, uad e ad patrem tuum A dam , quoniam com pletum est
tem pus uitae eius. A d h u c sex dies et exiet anim a eins de corpore et uidebis m ira-
b ilia m ag n a in caelo et in terra et in lum inaribus caeli. H aec dicens, M ichael
statim d iscessit a Sedi. E t reu ersi sunt E ua et Sedi, et tulerunt secum odoram enta,
hoc est n a rd u m et cro cu m et calam item et cynam om um .

43. Tu autem seth uad e ad p atrem tuum adam quoniam com pletum est tem pus
uite eius adhuc sex dies et exiet anim a eius de corpore. V idebis m irabilia m agna
in celo et in terra et in lu m in a ria celi. H aec dicens m ichael statim d issessit a seth.
E t reuersi sunt eu a et seth attu leru n t autem secum odoram enta hoc est nardum et
cro cu m et calim ite et cenam um .

43. R2. 42 tu autem tuum Adam Lm Du : om. Ve Wh R2c B qui loco ser. tunc
angelus tradidit Seth tria nuclea ligni de quo m anducauerunt parentes eius (cf. LC, 10,
W M 137, 6-8) 1 quoniam [nam Wh\ completum est R2a Du : c. est autem R2c ita
im pletum est 43 f eius : eius m ortalis R2c patris tui B <][ adhuc sex dies et : [et add. R2c]
adhuc sex [septem R 2c] d. sunt post quos R2a+c Du intra triduum cum ad patrem per-
ueneris B % exiet anim a eius : a. e. ex. R2a Du a. e. exibit R2c 43-44 % et uidebis
lum inaribus caeli : om. Du 43 % et uidebis : uides Lm uidens Ve Wh B R2c 44 f magna :
om. B 44-45 loco haec dicens a Seth scr. haec grana general ncleos B (cf. LC,
10, W M 137, 9 - 138, 4) 44 f M ichael R ia Du : M. archangelus R ie 45 f statim : om.
R2a+ c D u <[ discessit a Seth R2a+ c : recessit Du f et reuersi sunt Eua et Seth : reuersi
sunt E. et S. et que uiderant narrauerunt id est de angelo et paradiso B (cf. LC 11, WM,
138, 9) tulerunt : attulerunt R2 <][ odoramenta Du V f Pb : adoram enta Ve B B d aro-
m ata Wh Lm 46 f hoc est : scilicet Ve Lm Du R ie om. W h B \ ante crocum om. et R I
1 et calam item B d : et caiam ite Ve caiam ite Lm B calomo V f calanis Pb om. Wh Du
1 ante cinam om um om. et B <][ postea ser. et gauisus est animam m eam B (cf. LC
11, WM, 138, 9-11)
202 J.-P. PETTORELLI

44. R I. 2 i[ m mzzo scr. decim um capitulum 5c i[ et cum dixerunt ei : et d. Ade


Sw Sg 1 et cum R lc + d Na : c. autem Up c. Ko W f c.que Sc Gz it peruenissent Eua et
Seth R lc Ko W f: -set S. et m ater eius [Eua add. 5c] R i d Sc p. Na uenisset Up uenis-
sent Gz % dixerunt : nuntiauerunt U p \ t i : om. Gz i[ quia : quod Up Gz 1 bestia [et add.
R lc ] serpens R lc + d Sw: b. uidelicet s. Sc b. Sg s. Up R ie om. Gz 3 i[ m om ordit
[mordit Eb] R lc + d Na : -derat Up Sc -disset Ko W f Sw Gz (m orserat) Sg 1 et [ecce Bc]
dixit R lc + d R3 : d.que Gz d. Up et ait R ie % ecce quid fecisti Up R ld + e R3 : ecce M f
Gz om. Bc it induxisti [adduxisti 5w] nobis plagam m agnam [plagas m agnas R l d et
add. M fR 3 ] delictum et [atque Up ac 5c] peccatum in om nem generationem nostram
[istam R ld uestram 5c] Up R lc + d R3 : ind. nos in pl. m. in d. et pec. in -tione et
-tionem Ko W f nos in pl. m. in d. seu pec. in -tione et -tionem induxisti Na quantas ind.
nobis plagas magnas et pec. in omn(e) -tione nostra Gz 4 f et hoc quod R lc + d -ve : h.
enim [igitur Gz] q. Up Gz et quid R3 5 f fecisti : f. nobis Gz f. hiis Sw feci Na it refer
filiis tuis R lc+ e : post m ortem m eam refert filius tuus R l d [hoc add. Sg 5c] post
m ortem nostram referent [r. om. Sw Sg rfrant 5c idipsi add. 5g] filii nostri [hec (?)
add. 5c] Up R3 narrabitur post m ortem nostram filiis nostris Gz 1 quoniam qui R lc Gz :
qui Up quando qui R ld quoniam R ie R3 f exurgent [exsurgent Gz surgent R ld ] ex [a
Up de R ie in R lc] nobis [uobis Na] Up R lc + d + e Gz : m ulti ex n. [duobus add. Sw 5g]
exurgentes [exurgent 5c] R3 % laborantes non sufficient R lc + d : laborantibus atque
operantibus eis terram cum illis non sufficiet ad uictum Up qui laborem non sustineant
R ie quorum quidam laborem non sustinentes [sustinere non possunt Sw] R3 om. Gz 6
it sed deficient R ld Ko : d. 5c s. -ciant W f Na s. -cientes Sw Sg om. Up R ie Gz 1 et
[om. Up] maledicent nobis [nos Up] dicentes Up Eb Sc : et [om. Sw 5g] -cunt nobis d.
M u Sw Sg ne [et Na] -cant nos d. [dicendo W f Na] R ie et -centes nos R lc dicent Gz
1 quoniam R lc+ d+ e Sg Sc : quia Sw Gz om. Up it haec m ala : hoc m alum R lc hec Na
1 intulerant nobis : n. i. 5c i. in nos Gz 7 f qui fuerant ab initio [seculi add. Gz] : q. f.
5g om. Sw it haec audiens : cum h. -set Up i[ coepit : incepit Sw Sg 1 lacrim ali Up
R lc + e 5g Gz : -mare R ld Sw Sc 8 f ingem iscere : ingem escere Sw f p o st ingem iscere
add. atque alta suspiria ex intimo corde em itiere Up

45. R I. i[ ab eo loco consequitur D r 9-13 it et sicut tradidit spiritum (= 45) :


post sex dies exiuit anima eius de corpore et tradidit spiritum et portauerant eum filii
sui contra paradisum in valle ebron D r 9-10 il et sicut m ortis suae: ut autem
cognouit Adam quod uenit hora m ortis sue sicut dixerat sanctus M ichahel ad Seth quia
post sex dies exiet anim a eius de corpore Up 9 i[ et sicut mors Adae : quia sciebat
sicut dixerat M ichael archangelus quod post septem dies m orituras esset A dam Gz
it po st et add. deinde R3 it sicut : om. Eb praedixit R lc + d Sw : -dixerat R ie Sg Sc
it M ichael : M. archangelus Sw Sg it post sex : et post septem Sw it uenit [aduenit R ie
/?3] mors Adae R lc + e R3 : aduenit m. R l d it et cum cognouisset A dam R lc : et cum
A. [A. om. 5c] c. R3 cum c. autem R l d cum autem c. A. Gz et ut -uit [A. add. Ko] R ie
10 it uenit [aduenit R ld] hora mortis suae [eius Sg] R lc + d Ko Sc Sg : u. m ortis [sue
add. Wf] h. W fN a h. m. eius aduenisset Sw prope esset h. m. s. Gz it dixit : et d. Adam
5c it omnes : om. R ie R 3 \ filios suos : om. R l d it ecce sum annoram nongentoram et
[et om. Ko] triginta Up R lc + d K o W fR 3 : ecce n. et t. a. sum Na -genti et t. anni sunt
ex quo factus sum Gz 11 it et cum R ie R3 Gz : cum Up R ie si R l d 12 i[ <h>ortum dei
VIE LATINE D ADAM ET VE 203

c h . 8 . M o r t e t f u n r a il l e s d A d a m e t v e

44. E t cum p e ru en issen t E u a et Seth ad A dam , dixerunt ei, quia b estia serpens
m o m o rd it Seth. E t dix it A d a m ad E uam : E cce quid fecisti, in duxisti nobis plagam
m agnam , d e lic tu m et peccatum , in om nem generationem nostram . E t hoc quod
5 fecisti, re fe r filiis t u is 91, q u o n iam qui exurgent e x 92 nobis laborantes non suffi
cien t sed deficient et m ale d ic en t nobis dicentes : Q uoniam haec m ala intulerunt
nobis paren tes nostri, qui fu e ru n t ab initio. H aec audiens Eua, coepit lacrim ari et
ingem iscere.
45. E t sicut p ra ed ix it M ichael, post sex dies uenit m ors A dae. E t cum
10 c o g n o u isset A dam , q u ia u e n it h o ra m ortis suae, dixit ad om nes filios suos : Ecce
sum a n norum n o n g en to ru m et trig in ta et cum m ortuus fuero, sepelite m e contra

44. E t cu m p e ru en isset seth et m ater eius ad adam dixerunt ei quia bestia ser
pens m o rserat seth et d ix it adam ad euam V t quid hoc patrasti fiagicium ? om nes
g enerationes que p o st nos a d eru n t m aledicent nos dicentes quoniam hec m ala
in tu leru n t super nos p aren tes no stri qui fuerunt ab initio. H aec audiens eua adm o-
d um ingem essens su sp iria dabat.
45. [86r] E t sicut p raed ix erat m ichael archangelus post sex dies u enit obitus
A dae. H aec prescien s adam u id elice t tem pus m igrandi dixit ad filios suos ecce

44. R2. 2 1 et cum ad A dam : et postea B 1 et cum : c. autem R2a+c Du 1 per-


uenissent Ve Wh Du : reuenissent Lm reuersi fuissent R2c % dixerunt ei quia Lm Du :
nuntiauerunt qualiter B quia Ve Wh R2c <][ bestia serpens Ve Lm B R2c : serpens Wh
Du 3 f m om ordit B R2c : -derat R2a Du % post Seth add. et concito conuersum est
risum Ade in luctum B et dixit A dam R2a Du : d. B et hoc A. uidens d. R2c 1 ad
Euam : E u e R2 f ecce R2a+ b : e. E ua Bd V f Eua Pb % quid fecisti induxisti Wh Du
R2c : quod fecisti induxit Ve Lm B 4 f delictum et peccatum : p. atque d. R2a+b per d.
R2c 4-5 f in om nem filiis tuis : om. R2 5 f qui exurgent ex nobis Ve Lm B : a nobis
exurgentes Wh p o st corr. supra lineam exurgentes post nos et R 2c exientes a n. Du
1 non sufficient sed : om. R2 6 f deficient Wh R2b : et d. Ve et deficientes dolores
[labores Vf\ atque infirm itates m ultas sustinentes R2c edificent Lm 1 e t: om. R2c <][
nobis Lm R2b B d V f : in nobis Pb nos Ve W h f quoniam : om. Wh % haec m ala Wh Lm
R2b : m. h. Ve B d V f m ateria (?) haec Pb <][ nobis parentes nostri Wh Lm R2b V f Pb: p.
nostri n. Ve p. nostri B d 7 f qui fuerunt ab initio R2a+c : ab i. Du que fecerunt ante nos
ab i. B <J[ lacrim ati et ingem iscere : 1. [lacrimare Lm contristati Du] gem endo R2a+b
cum magnis suspiriis 1. R ie
45. R2. 9 f et sicut [nero add. B ] R2a+b : s. autem R2c 1 praedixit M ichael : prae-
dixerat M. [archangelus add. Ve Lm R2c] R2a+c M. -xerat Du -xerat angelus B post
sex [tres B vii Ve septem R2c] dies uenit [aduenit Lm] mors Adae [A. m. Ve] R2a+c B :
aduenit m. A. p. s. d. D u 9-10 f et cum mortis sue : om. B 10 f quia uenit hora :
horam R2a+c Du 1 dixit ad om nes filios suos : d. [d.que B] omnibus [omnibus om.
Du] filiis suis R2 1 ecce: ego B 11 f annorum nongentorum et triginta R2a-\-c: a. d
cccc et xxxii B nongenta t. a. Du <][ et cum R2a Du : cum B V f Pb cum enim B d 1 contra
hortum dei in agro habitationis illius : coram deo in a. [agrum Ve agris Lm] hab. i.
[ipsius Ve] Ve Lm R 2b in a. hab. coram deo Wh in a. hab. R2c 12 f factum est : om. R2
204 J.-P. PETTORELLI

Eb R ie R 3 : ortum (diei) Mu ortum diei R lc ortum solis Gz paradisum Up 1 illius [in


speluncam add. Sc] R lc+ d+ e R3 : dei Up m ee Gz % est : ont. Sg 3 cessasset loqui Up
R lc + e Sc Gz : -uit loqui R id loqueret Sw (ten)disset loquitur (?) Sg 13 f suos Up R lc
Gz : eius R id istos R3 istos benedixit filiis suis et R ie

46. R I . 14 <j[ unde R ie : tunc R ib statim Ko W f Sw statim que N a Sg et statim Sc et


Gz om. R id %obscuratus est sol et luna et stellae [stelle et luna M f\ R ie Gz : tenebrauit
[tenebrarunt Mu] s. et 1. et st. R lb + d tenebrosas factus est s. et 1. et st. perdiderunt
lumen suum R ie R3 <][ per septem dies : per d. s. Up diebus s. R l d <][ et cum esset Seth
amplectens [amplexans Ko] R lc + e : et c. e. S. ibi amplexatus est R l d S. autem
amplexatus [est add. Up] R ib tunc S. c. e. amplexus Sc c. autem [ante quam add. Sg]
am plecteretur S. Sw Sg c. autem S. am plexaret Gz 15 f p o st sui add. A dam R ib
9[ lugens super eum [illud R ib] R lb + c : 1. desuper R ie R3 lugendo s. e. R l d om. Gz
15-16 f et Eua genua ponens : om. R l d 15 f et Eua cum esset R ie : et E. Sw Sg et
m ater eius E. R ib et esset E. Ko et [om. Na] erat E. W f N a et E. erat Sc et lugens E.
Gz % respiciens super [in Ko W f Sg 5c] terram R ie K o W f R 3 : in t. r. Na om. R lb Gz
16 f intextans [intexens R ie] manus super caput R lc + e : -tas m. suas s. c. haberet
[habebat 5g] Sg Sc dexteram m anum suam s. c. haberet Sw [tensis m anibus add. Up]
s. c. illius [eius Dr] R ib similiter tenentes m. suas s. c. Gz *1 et caput super genua
ponens [imponens Mf] R lc : et c. [teneret add. Sw 5g] s. g. R3 et s. g. sua R ie ten
dentes pectora Gz flens R lb <][ et : atque R lb <][ om nes filii eius flerent [Rentes Sc] ama-
rissim as lacrimas R lc Sc : o. f. [f. o. W fN a] eius [sui Gz] Rentes [flerent 5w flerunt 5g]
amarissime R ie Sw Sg Gz o. f. [et filiae add. D r eius add. Up] am arissim e lacrim a-
bantur R lb omnibus filiis eius flentibus am arissim is lacrim is R ld 17 f M ichael archan-
gelus : M. D r Bc angelus M. Gz % apparuit M f R l d Sw Gz : a. eis Sg Sc iam a. R ie -
rens Bc om. R lb 31 ad caput : om. D r 18 f et dixit : d.que Gz % exsurge [exurge Mu]
R lb + c : exurge domine Gz surge R ld + e R3 f a corpore D r R ie : de c. R l d desuper
corpus R ie super corpus Sg ante corpus Sc supra corpus Gz super caput Sw de capite
Up <1 po st tui unum verbum illegibile in 5c % et : et stans Sw Sg 18-19 f ut uideas
dominus deus : om. Gz 19 f patrem tuum [Adam add. Up] quid [quit Sg quod Mu] Up
R lc + d Sg Sc : p. t. et quid [quod Ko] R ie quid de patre tuo D r quid Sw disposuit [-
nat R ie -nit Sg] pro [de R ie R3] eo dom inus deus [deus om. R3] R lc + e R3 : de eo -nat
dom. d. Up -net deus D r de eo doni. d. fecerit R l d <J[ pro [de Sw] plasm ate [plasma Sc]
suo R lc+ d+ e R3 : om. R lb 20 f eius Up R l d : sui R 3 ei D r dom inus deus eius Gz
VIE LATINE DADAM ET VE 205

h o rtu m d e i 93 in agro h a b ita tio n s illius. E t factum est cum cessasset loqui om nes
serm ones suos, trad id it spiritum .
46. U n d e o bscuratus est sol et luna et stellae per septem dies. E t cum esset
15 Seth am p lecten s corpus patris sui lugens super eum , et Eua, cum esset respiciens
super terram , intextans m an u s super caput et caput super genua ponens, et om nes
filii eius flerent am arissim as lacrim as, ecce M ichael archangelus apparuit stans ad
cap u t A d ae et d ix it ad Seth : E xsurge a corpore patris tui et ueni ad m e, u t uideas
p a tre m tuum , q uid d isp o su it pro eo dom inus deus 94, pro plasm ate suo quia m iser-
20 tus est eius.

sum an n o ru m D C C C C X X X I scio quia m oriar sepelite m e in agrum <h>abita-


tionis dei haec dicens trad id it spiritum .
46. sicque sol et lu n a et stellae per dies septem non dederunt lucem sicuti
prius. Seth uero am plexans corpus patris sui et eua lugentes p ariter cum om nibus
filiis suis. E t ecce m ichael archangelus apparuit stans ad caput adae et dixit surge
seth de c orpore patris tui et ueni ad m e uideasque quid de eo disposuit dom inus
quia m isertus est ei.

f cessasset : -aret R2a+b -auit R2c ^ omnes sermones suos: om. R2 13 f tradidit
R2a+b B d : reddidit V f Pb
46. R2. 14 unde : et R2b tunc Ve V f Pb iterum B d om. Wh Lm <][ obscuratus est sol
et luna et stellae per septem dies : s. et 1. et st. obscurati sunt per 7 d. [d. 7 Bd\ R2c s.
et 1. et st. per [per om. Wh] d. septem [septem d. Wh quattuor d. Du] obscurate [obs
curati Du] sunt R2a Du s. et 1. et st. per septem d. non dederunt lumen B f et cum esset
Seth am plectens : [cum autem add. Lm R2b] S. amplexatus esset [a. est Wh Lm
amplexus esset B am plexisset Du] R2a+b S. uero amplexatus fuit R2c 15 3[ patris sui :
suum Lm <][ super eum B d : desuper R2a B V f Pb om. Du 1 cum esset respiciens super
terram : suspirans R2 16 <J[ intextans manus : intextis [erectis Wh intexis B impositis
Du in dextris Pb] m anibus [suis add. R2a+b] R2 f super caput Ve Lm : s. c. suum [eius
Du] Wh Du R2c sub capite B <][ et caput super genua ponens : ac s. g. R2c [et add. Lm
Du] posuisset [im posait Lm posuit Wh Du] illud s. g. sua [sua om. Lm] R2a Du et
posuisset illius g. super sua B qui postea add. et nuclea predicta in os eius sub ligna
(pro lingua) (cf. LG, 12 WM. 138,13 - 139,1) f et R2a B : et tarnen [cum Bd] R2c om.
Du 17 f po st filii add. et filie R 2c <[ flerent amarissimas lacrimas : fientes amarissime
V f Pb essent [erant Wh B] fientes amarissim e [amare Wh] R2a B B d flebant amarissime
Du 1 ecce Ve Wh B R2c : et ecce Lm D u *][ post archangelus add. dei Ve B R2c 18 f et :
om. B 1 exsurge : exurge Ve Lm R 2b surge Wh surge Seth R2c <1 a corpore patris tui :
desuper corpus p. t. R2a B de capite p. t. [t. p. Pb] R2c om. Du 1 ad me : m ecum R2
1 ut uideas : et [atque Lm B] uidebis R2 19 f patrem tuum quid disposuit pro eo : quid
de ptre tuo disponat [-net Wh] R2a B quid de eo d. [-suerit Pb] R2c quid d. de ptre
tuo Du 1 dom inus deus : d. Ve Lm R 2b dom. Wh d. omnipotens R2c f pro plasmate suo :
om. R lb f quia R2a B B d : qui V f Pb quoniam Du %misertus : misericors Lm 20 f eius :
ei R2a+ c B illius Du
206 J.-P. PETTORELLI

47. R I . 21-22 ^ ecce omnes est eius : om. R lc + e 21 % ecce [et ecce S g Sc Gz
tune R lb et Eb] omnes angeli [dei add. Sg] R lb + d Sg Sc Gz : et uidit omnes angelos
dei Sw % canentes tubis R ld : cantantes t. R lb cantantes Gz coram [cum Sw 5g] eo
stantes et laudantes dominum deum et cum t. c. laudes ei [et Sw] R 3 <][ dom ine deus Up
R ld Sw Sc : d. D r Sg -nus d. Gz 22 f pro plasm ate tuo quia m isertus es eius [ei Sg Sc
eius om. 5w] R ld R3 : quia m. es plasm ati tuo Gz propter [prim um add. Dr] plasm a
tuum quia misericordia tua m agna est circa illud R lb <][ tunc uidit Seth R ie N a Sg Sc
Gz : tunc S. u. R ld tunc u. Ko W fS w exurgens autem S. u. (uidens D r) R lb <1 dom ini :
dei R ie Sw Sg % extensam Rlb-\-d R 3 Gz : -tam R ie om. R ie 23 % ante tenentem add.
et R3 % tenentem Adam R lc+ d+ e Sg Sc : t. anim am A de Sw super A. R lb super corpus
Adae Gz 1 et tradidit R lb + c Gz : t. R l d Sw t.que R ie Sg Sc <][ eum R lb + c Sg Sc : earn
Sw animam Gz om. R ld + e f p ost M ichaeli add. archangelo R l d Ko W fR 3 Gz archan-
gelorum principi R lb <[ dicens : et dixit ei Gz 91 usque in [ad 5w] diem dispensationis
[pensationis R ie et add. Mu] in suppliciis R lc + d + e R3 : usque dum com pleantur
[impleantur Dr] dies supplied sui R lb usque ad supplicia inferni donee ueniat dilectus
filius meus in terris Gz 24-26 f usque ad eum supplantauit : om. D r 24 f usque ad
annos nouissimos R ld + e Sg Sc : [et add. Up] ad a. n. Up Sw usque ad tem pus nouis-
simum R ie om. Gz 1 in quibus conuertam Up R ld + e Sg Sc : in q. -tatur Sw in quo
-tetur R ie et tunc -tetur Gz 25 % luctum [(uotum) Up] eius Up R ld + e Sc : luctus eius
R ie Sw Sg Gz % tunc sedebit supplantauit : quod et factum est Gz 1 tunc sedebit
R lc+ d+ e R3 : ut sedeat Up f in throno illius (eius R ld ) Up R lc + d + e Sg Sc : in loco
eius Sw

48. R I . 26 % et dixit : d. R lb d.que Sc % iterum : om. Sc Gz % dom inus : dom. deus


Sc om. R ie 1 ad M ichael et [ad add. 5w] Vriel angelos [suos add. 5c] R ld R3 : ad a.
M. et V. Ko ad a. [archangelos Na] M. et Gabrielem W f Na ad M. et ad a. R ie ad M.
R lb Michaeli archangelo Gz %afferte mihi tres R ie M u : a. t. R ie R3 fer m. Gz (auerte)
me tres Eb aufer (nts ?) D r offer (m ytras) Up 27 % bissinas Up R lc + d Ko : et -nos Sg
-nosque Sc et bissos D r Sw bissones W f Na om. Gz 1 expandite [expande R lb ] super
R lb+ d+ e Sw Sg : expandite R lc extendite super Sc inuolue Gz % corpus [eius scilicet
add. R lc 5w] Adae Up R lc + d W fN a R3 Gz : caput A. K o f e t : atque R lb <][ [cum add.
R ld ] aliis sindonibus uestite [uestiatur Up] R lb + d : alias [alios R3] sindones [sumite
et add. R ie Sg Sc et add. 5w] u. R lc + e R3 alios syndones indue Gz 1 filium eius Abel
D r R lc + e : A. filium eius R3 Gz corpus A. filium (sic) eius R l d filius eius Up 28 f et
sepelite Adam et [Abel add. Mu] filium eius R lc M u : et s. A dam et [cum Sc] Abel Sg
Sc et s. Adam Sw et s. eos R ie et sepel eos in agro h a b ita tio n s eorum Gz om. R lb
Eb 28-31 f et processerunt alio nem ine : om. Na 28 f et : et statim Sg Sc statim Sw
1 processerunt R lc + d Ko W f R3 Gz : -debant D r praecedebant Up <][ angelorum : om.
Sc 2 9 1 Adam : A. et Abel Gz 1 p o st A dam add. in conspectu [domini add. Sc] dei sui
R3 <][ et sa n tific ata est [est om. Sw Sg] dorm itio [oratio Sw] R lc + d Ko W fR 3 G z : sanc-
tificantibus [singnificantibus Dr] eis dorm icionem R lb <][ illius m ortis R ie : m. i. R lb
Ko Wjfeius m. R ld i. R3 eius Gz <|[ et sepelierunt R lc + d K o W fR 3 : s. ergo D r s. autem
Up 1 Adam et Abel : A. cum Abel Sc om. Sw 30 f [scilicet add. 5w] M ichael et Uriel
R l d Ko Sw Sg : M. et Gabriel W f M. et om nes angeli R lb om. R ie Sc Gz 30-31 f in
partibus Michael et Uriel : om. Ko W f f i n partibus alio nem ine : sicut iusserat
dom inus deus R3 om. R ie 30 f in partibus paradisi R lb Gz : [sicut add. Eb] in parte p.
R ld 3[ uidente Seth et m atre eius et alio nem ine (cf. B) : u. [uidenti Eb] Seth et [m ater
eius uel add. Eb] matre [matri Eb] eius et nullo alteri R l d presentibus [presencia Dr]
S. et matre [matri Dr] eius Eua alio nem ine [sem ine? Up] uidente et add. Abel autem
adhuc iacebat [iacebat adhuc Dr] intactus a putredine quoniam nemo nouerat eum
sepulture tradere [sepelire Dr] R lb uidentes Seth et Eua cunctique filli eius Gz 31 f et
VIE LATINE DADAM ET VE 207

47. E cce om nes angeli canentes tubis dixerunt : B enedictus es, dom ine deus,
pro p lasm ate tuo, quia m isertus es eius. Tunc uidit Seth m anum dom ini extensam
ten en tem A d a m et trad id it eu m M ichaeli dicens : Sit in custodia tua usque in diem
d isp en satio n is in suppliciis, u sq u e ad annos nouissim os, in quibus conuertam
25 lu ctu m eius in gaudium . T unc sedebit in throno illius, qui eum supplantauit.
48. E t d ix it iterum d om inus ad M ichael et U riel angelos : A fferte m ihi tres sin-
dones b issin as et expandite super corpus A dae, et aliis sindonibus uestite filium
eius A bel et sepelite A d a m et filium eius. E t processerunt om nes uirtutes angelo-
ru m ante A d am et s a n tif ic a ta est d o rm ido illius m ortis. Et sepelierunt A dam et
30 A bel M ichael et U riel in partibus paradisi, uidente Seth et m atre eius et alio

47. E t ecce angeli can en tes tubas dixerunt B enedictas es D om ine, quia m iser
a is es tue facture. S tatim c o n tem platus est m anum dom ini extensam tenentem dex-
teram adae trad en sq u e m ich aeli dicens sit in custodia tua usq u e in nouissim is
tem poribus in quibus eius lu ctu m conuertam in gaudium . Tunc sedebit in sedes sui
hostis un d e cecidit.
48. T unc m ichael p ra ec ip ie n te D om ino tres sum ens sindones et in uoluit cor
po ra adae et abel, et p ro cessio n es coram illis fecerunt angeli dei et sepelierunt
adam et {h}abel in paradisum . H aec intuens seth et m ater eius aliusque nem o, et

47. R2. 21-22 f ecce om nes es eius : om. Lm Du B d 21 f ante ecce add. et Ve
Wh B V f P b f om nes angeli canentes tubis : omnes [om. V f Pb] a. canentes V e W f B V f
Pb <][ dixerunt : om. B dom ine deus : d. Ve B V f Pb dom. Wh 22 <][ plasmate : blsmate
V f 1 quia : qui B <J[ eius : ei Ve Wh B Ade V f Pb % tunc : iterum B d f Seth : se (?) Ve
1 dom ini Ve Lm B R2c : dei Wh Du 23 f tenentem : et tenuit B <][ tradidit : tradens Du
%p o st M ichaeli add. archangelo Ve Lm R2b+c 1 dicens : et dixit D u om. B d %p ost sit
add. A dam V f P b f tua : om. R 2c 24 f post dispensationis add. eius V f f i n supplied s
Ve Lm R2b : om. Wh R2c % usque : et u. Du u. uidelicet Bd 25 f luctum Wh Lm R2b+c :
luctus Ve 1 eius : suum B d <|[ in throno : super thronum [tronum Ve Wh B] R2 <j[ illius
Wh Lm R2c : ipsius Ve eius R 2b 1 eum supplantauit : seduxit [se dixit Pb] eum Ve Wh
D u R2c eum seduxit Lm se seduxit B
48. R2. 26 f et dixit Lm B R2c : d. Du d.que Ve Wh <][ iterum : om. R2 f dominus Lm
R2b B d Vf: doni, deus Wh deus Ve (domine) Pb <][ Michael et Vriel angelos : M. et
V. archangelos Lm V. et M. a. [archangelos Wh] Ve Wh V. et M. R 2c M. et Gabrielem
archangelos D u V rielem et ad a. 1 mihi R2a B : om. Du R2c f tres : om. Pb 21
1 bissinas : om. D u expandite R 2a+b : extendi te [duas add. V f Pb] R2c f corpus : caput
Wh (cf. Ko) 27-28 f Adae et et pro- : om. Pb 27 f Adae : eius Adae Ve % aliis
sindonibus : alia sindone R2 <J[ uestite filium eius Abel Ve : u. Abel f. e. [suum Du] Wh
R 2b B d V f super corpus A bel filii e. Lm 28 f et sepelite Adam et filium eius : om. R2
1 processerunt : cesserunt Pb (cf. supra 1. 27-28) f omnes : om. Lm Du <J[ uirtutes
angelorum Ve Wh R2c : u. eorum archangelorum B uirtutes Lm angeli Du 29 %ante Adam
Wh Lm B d Vf: cum A. Ve ad A. B (tarnen ?) Pb ^[ illius mortis : m. i. Ve Lm Du R2c eius
m. B m. eius Wh <|[ et sepelierunt : s. autem R I <][ Adam et Abel M ichael et Vriel : [angeli
add. Ve] M. et V. A dam et Abel [filium suum add. R2c] Ve Lm R2c M. et V. A dam et Abel
in m onte E bron (cf. LG, 12, WM, 138,13) B angeli corpus Ade et Abel Wh ipsum et Abel
D u 30 f in partibus paradisi R 2a+ b B d Pb : in -so V f f et alio nemine B : alius nemo Ve
Lm et nem o alius Wh et aliis nem o D u et aliis non R2c 31 f et dixerunt R2a+b : d. autem
208 J.-P. PETTORELLI

dixerunt ad eos Michael et Uriel R ld : d.que M. et U. ad filios A de 5c dicentes Ko W f


et dum fuissent sepulti dixerunt M. et G abriel N a et [dixit add. 5g] M. ad filios Ade Sw
Sg ait etiam M. ad Seth [et m atrem eius add. Up] R ib dixitque M. ad eos Gz dixitque
M. M f dixit M. Bc % sicut uidistis : om. R3 91 sim iliter Up R l d Sw Sg : s. et uos Sc s.
uos facile et R ie simili modo D r sic Gz et [om. Na] uos R ie

49. R I . 33 91 in initio ser. capitulum undecim um Sc % post sex uero dies Up


R lc+ d + e : p. s. d. D r p. septem [uero add. Sc] d. Sg Sc p. d. u. septem Gz om. Sw
% cognoscens Eua m ortem suam R lb + c + d : -uit E. m. s. et Gz -uit E. quia m oreretur
et R ie -uit [et add. Sc] E. quia et [et om. 5c] ipsa m oreretur R 3 34 9[ filios suos et filias
[suas add. R ld Na 5c] R lb+ d+ e Bc Sg Sc Gz : filias suas et filios Sw et filias M f 34-
35 9t qui fuerunt triginta srores : om. R 3 Gz 35 9t qui fuerunt : (quorum ) f. in
num ero D r scilicet R i e f cum Seth triginta fratres et triginta sorores Up : Seth filium
suum cum t. fratribus et t. sororibus R ie secum filios t. et filias t. duas sim ul lxii R lc
lxii D r t. filii et t. filie excepto Cayn et Abel et Seth R l d 35 91 dixit ad om nes Up R ie :
et d. Sw et d. Eua ad o. R ld et d. ad eos Sg d.que Eua ad o. R ie d.que ad eos Eua Sc
d.que G z ad eos D r f m e : om. R ie R3 Gz 91 filii m ei : f. m. et filie Gz f. et filie Sw Sg
<1 et referam uobis R lc+ d+ e Sw Sc Gz : ut ego r. u. R lb r. u. Sg 91p o st uobis add. quod
[que 5] uidi et audiui R ie R3 Gz % postquam [uero add. Sw Sg enim add. 5c] : per
quem (?) Up quia D r 36 f ego et pater uester : om. D r 9[ ante transgressi add. iniuste
R lb % praeceptum : m andatum Ko Sw % dom ini Up R lc + d G z : dei D r N a Sg doni, dei
Ko W f Se dei (dom.) Sw 9[ [et add. Sw 5g] dixit nobis [nobis om. W f Na] M ichael
archangelus [angelus Na om. Sw Sg] R lc + d + e R3 : com pleuit Eua loqui ad om nes
filios suos sermone quo Adam ante fecit et addidit Up et postea sim ul cum D r add. cum
essem us in oratione ego et pater uester apparuit [nobis add. Up] sanctus M. dicens 37
9t propter : om. Sw Sg 9t praevaricationes uestras [nostras Sw] R ld + e R3 : p. R lb
onem uestram R lc Gz % et generis uestri peccata R lc + e Sg : et peccata g. u. 5c et g.
nostri p. Sw et p. uestra R lb et graue peccatum uestrum Gz generi uestro R l d 38
f inducet R ie Eb R3 Gz : superinducet M u R ie superinduxit nobis Up indixit uobis D r
1 p ost dominus add. et generi uestro D r et generationi m ee Up 9t iram iudicii sui Up
(Dr) R lc+ d+ e Sw Sg : i. iud. s. super terram 5c i. suam in indicio in populo suo Gz
9t prim o [primum Up Sw 5g] per aquam secundo [-dum [uero add. Sc] D r R l d 5c] per
ignem R lb + c+ d R3 Gz : per a. et i. R ie 39 9t duobus : duobus iudiciis R l d R3 diebus
M f <1 iudicabit : uindicabit uel i. Eb f dom inus : d. deus 5c 9t ante genus add. om ne
R lb + e R3 Gz % genus hum anum : h. g. R l d

50. R I. 40-42 9t sed audite genus hum anum : om. N a 40 91 sed : s. nunc R3 adeo
Gz 91 audite me filii mei R lb + c Eb R3 : a. f. m. M u Ko W f f. m. a. uerba m ea Gz 91 et
facile R lc Gz : i . W f f. uobis Ko Sc f. ergo R lb + d Sw Sg 9[ duas R lb + c : om. R ld + e
R3 Gz 91 tabulas lapdeas et alias tabulas de terra lutea R lc : t. lap. et alias t. lteas de
terra R l d t. lap. de petra et alteras t. de terra lteas et per ignem com pactas 5c t. lap.
et alias lteas Ko W f t. lap. et non lteas Sw Sg t. de terra lteas et duas t. lap. R lb tabu
lara lapideam et aliam tabulara luteam Gz 4 1 9[ in eis R lb + d Ko W fR 3 : in hiis Gz in
eam M f (in ea) Bc 91 m eam et [uitam add. R lb ] patris uestri R lb + c W f: p. u. et m. 5c
p. u. Ade Sw Sg nostram M u uestram E b uestram et p. u. Ko uestram et m. Gz 91 quam
M f R l d Sg Sc Gz : (que) Bc et que R lb et om nia quae Ko W f quod Sw 91 a [de R ld ]
nobis audistis et uidistis [u. et a. D r 5g] R lb + c + d Sg Sc: a nobis u. Sw and. a n. et u.
Ko aud. et u. a n. W fu. et aud. Gz 42-44 91 si per et m anent : et in hoc habetis signum
VIE LATINE D ADAM ET VE 209

n e m in e 95. E t dix eru n t ad eos M ichael et U rie l: Sicut uidistis, sim iliter sepelite
m ortuos uestros.
49. P o st sex uero dies, p o stq u am m ortuus est A dam , cognoscens E ua m ortem
suam , co n g reg am i om nes filios suos et filias, qui fuerunt cum Seth triginta fratres
et trig in ta sorores. D ixit ad om n es : A udite m e, filii m ei, et referam uobis : post
q uam ego et pa te r u e ster transgressi sum us praeceptum dom ini, dixit nobis
M ichael arch an g elu s : P ro p te r praeuaricationes uestras et generis uestri p e c c a ta 96,
in d u cet do m in u s iram iudicii sui prim o per aquam secundo p er ignem . In hiis
d uobus iu d icab it d o m inus gen u s hum anum .
50. Sed audite m e, filii m ei, et facite duas tabulas lapdeas et alias tabulas de
terra lu tea et scribite in eis om n em uitam m eam et patris uestri, quam a nobis

d ixerunt ad eos m ichael et oriel S icut coram uestris hoc peractum est opus obtu-
tibus sim ili m odo p eren d ie uestro s sepelite m ortuos.
49. p o st sex uero dies q u o d m ortuus est adam , cognoscens eua appropinquare
d iem m ortis suae, co n g reg au it co ram se om nes filios suos filiasque et dixit eis
audite m e filii m ei, que refe ra m postquam ego et pater uester transgressi sum us
p ra ec ep tu m dom in i dei in n o tu it nobis m ichael archangelus quod p ropter preuari-
c ationes nostras et p e cc ata generis nostri iudicabit D om inus seculum bis, prim um
p e r aquam secundum p e r ignem , in his duobus iudicabit dom inus om ne [86v]
h om in u m genus.
50. Sed audite m e filii facile tabulas lapdeas et facile tabulas de terra luteasque
et scribite in eis om n em u itam patris uestri que a nobis audistis et uidistis. Si per

R2c 1 M ichael et Vriel : angeli Du <[ ad eos : filiis Ade Wh om. Ve Lm R2b+c 1 post
uidistis add. sepelire B nos [Adam add. Ve Adam et Abel add. Wh] sepelire R2a Du nos
sepelire A dam [mortuos B d\ R 2c 1 sim iliter Ve : sic s. in posterum R 2c ita Wh sic B om.
Lm Du 1 p o st sepelite add. uos Lm et uos Du 32 f mortuos uestros : u. m . B d
49. R2. 33 f sex Ve Lm Du : septem B R2c om. Wh %postquam [quam Wh R2c quod
Ve quando Lm B] m ortuus est A dam R2a+c B : post mortem Ade Du 1 cognoscens
E ua : Eua cognoscens [recognoscens B] R2 <][ m ortem suam : m. B s. m. Pb 34 f post
congregauit add. ad se R2 f filios suos et filias Ve : f. et filias Lm R2c f. [suos add. Du]
et filias suas R 2b filios Wh % qui fuerunt cum Seth triginta fratres et triginta sorores :
scilicet XXX fratres et xxx sorores Wh S. [(et) S. B S. scilicet Ve] cum t. fratribus et t.
sororibus Ve Lm B B d om. D u V f Pb 35 f dixit ad omnes : et d. Eua R2a B et d. Du
dicens R2c ^ me : om. R2 % filii m ei Wh Lm Du R2c : f. mei et filie B f. Ve 35-40 f et
referam filii m ei (50, 1) : om. Du 35 f et : quod R2a quid B R2c 36 f ego : om. B
<][ transgressi sum us Ve B R2c : t. fuim us Wh Lm <][ praeceptum R2a Pb : praecepta Bd
V f m andatum B f dom ini B : doni, dei R ia dom. dei nostri R2c 37 <J[ archangelus : om.
V f Pb f uestras : nostras Ve Wh f et generis uestri peccata : et g. u. [nostri Ve] Ve Lm B
B d Pb super generationes nostras Wh om. V f 3 S f inducet : indicabit Wh super indica-
bit Ve iudicabit R2c subiudicabit Lm superiudicabit B % iram Wh Lm B d V f : ira B ira
sua Pb om. Ve <j[ sui : om. Wh <j[ prim o : primum Ve *][ secundo : postm odum B <J[ in : et
in Ve Lm V f Pb et Wh B B d 39 f p o st duobus add. iudiciis R2a+c % iudicabit dominus :
-bitur B 1 [omne add. B] genus hum anum : h. g. Lm
50. R2. 4 0 1 sed : om. R2 ^ audite me B : a. Lm a. ergo me [me om. Bd] Ve Wh R2c om.
Du (cf. 49,1. 35-40) f et : om. R2 <[ facile : f. nobis R2a+b B d V fo m . Pb %duas tabulas
lapdeas et alias tabulas de terra lutea : t. [t. que Pb] lap. et lteas [(lucearet) ? Pb] de
terra [de terra om. B] R I 41 f m eam et patris uestri : p. u. et matris Du patrum {vel
210 J.-P. PETTORELLI

quod per aquam iudicabit dominus genus nostrum tabule lutee <soluentur> et tabule
lapidee conseruabantur Gz 4 2 S[ si per aquam [primum add. R lb ] R lb + c Se : si prim um
per a. Ko W f sed in aque [aqua Eb] iudicio R l d si [sed et Sw] enim super aquas Sw Sg
1 iudicauerit dominus R ie : d. i. Se -cabit doni, [deus add. Dr] D r R id Sw Sg diiudi-
cabit doni. Up -cauit Ko W f f genus hum anum Up R ie Ko W f: g. uestrum D r g. nos
trum M u R3 gentem nostrum Eb 4 2 - 4 4 St tabulae illae et m anent : tabule lapidee non
dissoluantur et tabule lutee per ignem decoquantur (et) cum dom inus deus per ignem
m undum iudicauerit permaneant Sc 4 2 St tabulae illae de terra lutea [luteae Up] soluen-
tur et tabulae lapideae m anent [perm anebunt Up] Up R ie : t. lutee s. et pereunt sed lap.
perm anent Sw Sg et tabula illa de terra soluitur et tabule lap. perm anent R i d lutee dis-
soluentur et lap. permanebunt R ie tabule D r 4 3 - 4 4 St illae de ignem tabulae : om. D r
4 3 St si autem et m anent : om. R i d Sw Sg % per ignem Up R ie Na : prim um per i.
K o W f \ post per ignem add. iudicabit dom inus genus nostrum Up R ie j tabulae lapi
deae soluentur et de terra luteae coquentur et m anent R ie : t. [om. D r (cf. supra 1. 43-
44)] lap. s. et [t. de terra add. Up] luteae c. et perm anebunt R ib lap. dissoluentur et
lutee (duree Na) perdurabunt R ie 4 4 1 et cum haec dixisset R lc + e R3 G z : h. [om nia
add. R id ] c. d. Eua R lb + d 4 5 SI om nibus [om. D r R ld+ e] filiis suis R lb + c+ d + e : f. s.
Eua Sw Sg Eua f. s. Sc ad omnes Elios suos Eua Gz St suas : om. Sw St in : ad Gz 1 orans :
lacrim is effusis R ib % inclinans R lb + c+ d Gz : flectens R ie (cf. Pa) 4 6 SI adorabat [ado-
rans R ld + e Sc] dominum deum R lc + d + e Sc : orans doni, suum Sw orans dom ino Sg
ad deum Gz om. R ib St et : om. R lb + d St p o st agens add. deo R ib % tradidit R lb + d + e
R3 Gz : emisit R lc

51. R l. 47 St et postquam factum est fecerunt filii eius planctum m agnum super earn
R lc : p. autem factus est fletus R id et p. factus est planctus m agnus Gz post hoc cum
fletu magno R ib fleuerunt [que add. Ko] earn om nes filii eius [sui Ko] R ie fueruntque
ibi [omnes add. 5c] filii eius [bec uidentes et super earn fientes add. Sc et filie add. Sw
Sg] R3 SI et sepelierunt earn R lc + e : et s. e. cum uiro suo A dam Sc s. earn Sw Sg s. e.
om nes filii eius R lb + d Gz 48 1 ante et cum scr. capitulum duodecim um Sc SI et cum
essent lugentes [lugientes R ie] R lc + d + e R3 : c.que e. 1. Gz et erant 1. in tristitia R ib
S[ quattuor dies R lc Sg : d. q. R id Sc xiiii [forte dies iiii] Sw per d. q. R ie Gz per vii
d. D r per m ulta tem pora Up SI apparuit M ichael archangelus [angelus Na] R lc + d + e
Gz : a. M. Sw Sg a. sanctus M. Sc a. enim M. arch. [arch. om. Dr] R ib 49 S[ Seth dicens
R lb + c W f Na R3 : d. ad S. R id Ko d. Gz St hom o dei : o h. d. Sw Seth h. d. Gz SI non
amplius R lb+ c : ne a. R ld + e R3 a. non Gz SI quam sex dies [diebus Eb] Up R lc Eb Sw
Sg : quam [om. Dr] septem dies [diebus Mu] D r M u Gz om. R ie Sc SI lugeatis : -etis D r
-eas R 3 SI mortuos uestros : m. tuos R3 m ortuum uestrum R ie 50 S[ sptim a dies [die
Mf] est signum resurrectionis et futuri saeculi requies R lc : sptim a d. est res. f. s. et r.
Gz septimus d. signum est res. [Ihu Xti add. Dr] ac req. f. s. R ib septim us dies est f.
s. R ie R3 die res. est f. s. req. R i d S[ et : quia Sc SI in die sptim o D r R lc + d : in die
sptim a Up Gz ipso [ipsa Sc] die R ie R3 51 S[ om nibus [om. M fR le ] operibus suis [suis
om. Gz] D r R lc + e Gz : om. suis Up om ni opere suo [suo om. Sw Sg] R i d R3
VIE LATINE DADAM ET VE 211

audistis et uidistis. Si p e r aq u am iudicauerit dom inus genus hum anum , tabulae


illae de terra lu tea so lu e n tu r et tabulae lapideae m anent. Si autem p er ignem , tabu
lae lap id eae so lu en tu r et de terra luteae coquentur et m anent. E t cum haec dixis-
45 set om nibus filiis suis, e x p an d it m anus suas in caelum orans et, inclinans genua
sua in terram , ado rab at d o m in u m deum et, gradas agens, tradidit spiritum .
51. E t p o stq u am factu m est, fecerunt filii eius planctum m agnum super earn et
sep elieru n t earn. E t cu m e ssen t lugentes quattuor dies, apparuit M ichael archan-
gelus Seth dicens : H om o dei, n on am plius quam sex dies lugeatis m ortuos ues-
50 tros, quia sp tim a dies sig n u m est resurrectionis et futuri saeculi requies 97 . E t in
die sptim o req u ieu it do m in u s ab om nibus operibus suis.

aquam in d iciu m ad erii tabule de terra soluuntur et rem anebunt lapideae. Si autem
p e r ig n em lap id eae so lu u n tu r et luteae quocuntur. E t cum haec d ixisset eua ait gra
d a s ago tibi D om ine qui m e dignatus es plasm are. E t flectens genua orans ad
D om in u m trad id it spiritum .
51. T une Ingentes nati eins quo d parentibus essent orbati sepelierunt earn et
feceru n t q u a tu o r dies e n o rm e luctum . lune apparuit m ichael archangelus seth
dicens H om o dei ne a m plius lugeatis m ortuos uestros quam sex dies quia sptim a
dies signum resu rrectio n is futuri extat seculi et in die sptim o requieuit D om inus
ab om nibus operibus.

parentum ) uestrorum R2a+ c B 4 1 - 4 4 %quam a et manent : om. Wh 4 2 f si per aquam


iudicauerit [-uit Pb] Ve Lm R2c : cum autem per a. -bit Du si indicium aque superuenerit
B dom inus genus hum anum : doni, [deus Du] g. nostrum Ve Lm Du om. B R2c tabulae
illae de terra lutea soluentur : tab. [i. add. Du] lutee de t. dissoluentur Ve Lm R2c Du
lutee tab. dissoluentur B 4 3 f tabulae lapideae manent : tab. lap. edam perm anebunt Ve
lap. perm anebunt Lm B R 2c perm anebunt lap. Du 4 3 - 4 4 <|[ si autem et luteae : om. Du
4 3 <[ si autem per ignem B d : si a. per i. iudicauerit [iudicauit Pb] V f Pb si per i. iudicabit
Ve Lm in igne nero B <][ tabulae lapideae soluentur : lune [om. Ve] tab. lap. dissoluentur
Ve R2c lap. [lapidie B] dissoluentur Lm B 4 4 f de terra luteae : lutee de terra Ve Lm B de
terra Du (cf. supra, 1.43-44) lutee facte [facta Pb] de terra R2c 1 coquentur et manent : c.
Ve Lm per ignem c. R2c m elius exquoquentur B torquebuntur Du % haec [hoc R2c]
dixisset R2a+ c D u : audissent B 4 5 % omnibus filiis suis : f. s. Ve Lm R2c om. Wh R2b
<1 expandit : expandens D u <j[ in caelum orans : ad c. o. Wh Lm B R2c o. ad c. Ve orans Du
et : om. Ve Wh 46 f sua : om. Du <][ in terram B d : in terra R2a+b ad t. V f P b f adorabat
dom inum deum : [et add. Lm] adorans dominum deum Ve Lm B R2c adorans deum Wh
om. Du <][ et gradas B : g.que Ve V fP b g. Wh Lm B d et sic deo g. Du <|[ tradidit spiritum
R2a B d Pb : s. tradidit V fem isit s. R2b
51. R2. 47 et postquam sepelierunt earn : s. e. [Euam Ve Wh] omnes [omnes
om. Du] filii eius R2 48 essent Ingentes R2a Du : e. super sepulcrum 1. R2c lugerent
B <][ quattuor dies : septem diebus R2a+ c B diebus septem Du <][ po st apparuit add. ei
Ve eis Wh Lm R 2b+ c <1 M ichael archangelus : angelus M. B 49 f Seth : om, R2 post
dicens add. eis Lm <][ hom o dei : hom ines dei R2a+b V f Pb homines B d <][ non amplius
quam sex dies lugeatis m ortuos uestros : amplius non lug. [non lug. a. B d ] m. u. quam
septem diebus R 2a+ c B a. non lug. m. u. Du 50 <j[ quia sptima dies : q. d. septimus
[<7>imus B] Lm B d. enim sptim a R 2c d. tertia Ve tertia d. Du die tertia Wh 1 signum
est resurrectionis B : s. r. e. Ve Lm D u est [sunt Bd] s. r. R2c resurrectionis apparuit Wh
i et futuri seculi requies Ve Lm R 2b : et f. s. R2c om. Wh <][ et in die sptimo [sptima
Ve] Ve Lm Du : et die sptim a B in die enim sptima R ie et Wh 51 % requieuit dom i
nus [deus add. Lm] ab om nibus operibus [operibus om. Pb] suis [suis om. Ve Lm] Ve
Lm R2b+c : in bonis operibus requiescunt Wh
212 J.-P. PETTORELLI

5 1 a . R I. 2 <J[ tunc : et tunc Gz % Seth fecit : S. cepit Ko cepit W f N a f duas tabulas


lapdeas et duas lteas R ie : t. m agnas lap. et t. de terra lut. Up R i d t. lap. et lut. [coctas
add. Sc] Dr Ko Sc t. lut. et lap. W f t. m agnas lap. Sw Sg t. N a tabulam lapideam
m agnam et aliam tabulam luteam Gz % et com posait [posait Up] apices litterarum Up
R ld + e R3 Gz : et c. litteras D r om. R lc 3 f et scripsit in eis R lc + d + e Sc Gz : et s. per
eas Sw S g scribens [in eis add. Up] R lb f uitam patris sui A dae [Adam Up] et m atris
suae Euae [Euae om. Sg] Up R lc + e R 3 Gz : u. p. [sui add. Dr] et m. suae D r R i d <][
quam [que Be] R lc+ d+ e: et om nia quae R ib Gz [et add. Sw] om ne quod R3 <][ ab eis
audiuit et quam [que Up Be] oculis suis uidit Up R lc : ab eis a. et u. cum o. s. Gz illis
referentibus a. et o. s. u. R ld a. ab eis referentibus et quod ipse o. s. u. Sg u. et a. ab
eis [ipsis add. Sc] referentibus Sw Sc ab eis a. et u. [u. et a. W fP b] R ie ab eis a. D r 4
f et posuit R lc+ d+ e R3 : p.que R lb Gz % tabulas : scriptas Sg <][ in m edio dom us R lc
R3 Gz : in m. domo R ld in domo R lb + e p o st sui add. Ade W f Na 1 in oratorio
R lb + c : in -rium R ld + e id est in o. [-rium Se] R3 scilicet in o. Gz 5 % ubi : in quo Gz
orabat Adam Be Eb Gz : A. o. M u Sg o. Up M f R ie pater orauit Sw orauit Sc orabant
D r <[ dominum R ie Sw Sg : ad doni. D r R l d Gz ad doni, om nipotentem Up ad doni,
deum [suum add. R ie] R ie Sc \ p o st diluuium add. N oe D r f a m ultis uidebantur
[uidebatur (?) R ie] hominibus D r R ie : a m. h. u. Up Sw Sg a m. u. R ld Ko Sc u. a m.
W fN a a m. uise sunt G z 6 f tabulae illae scriptae R ie : lapidee t. [scripte add. Up] R ib
t. s. Gz lapides illi scripti R ld Sc lapides scripti Sw Sg libere ille R I e SI et a nem ine
legebantur [legebatur (?) R ie] R lc + e Sc : et m inim e 1. Up et nullus sciuit eas legere D r
et negligebantur R ld et legi non potuerunt Gz om. Sw Sg

51b. RI. 7 % Salomon autem [uir add. Sc] sapientissim us Up R l d Sc Gz : S. s.


autem R ie S. autem sapiens R ie rex autem S. D r donee peruenit ad tem pus regis
Salomonis Sw Sg % uidit lapides scriptos R l d : ut u. 1. s. Up Sc u. tabulam lapideam
scriptam Gz u. scriptam R ie u. litteras R ie om. D r Sw Sg % et [qui Sw Sg] deprecatus
est R ie Sw Sg : d. est R lb + d Sc Gz et -cans R ie 8 <][ ut ostenderet ei quid [hoc esset
aut quid add. R lb] significarent [significaretur Up Na] R lb + e : ut -dere dignaretur sibi
quid s. Sc ut ei -dere dignaretur quod illi lapides scripti signifcarunt Sw Sg ut reuela-
ret ei dominus quid continebatur in tabulis Gz om. R lc + d <][ et apparuit R lc + d R3 :
a.que Gz a. [autem add. R lb] R lb + e % ei : om. Up Ko <][ dom ini : om. R ie Gz 1 p o st
dom ini add. et reuelauit ei om nia que scripta erant in istis tabulis relictis Sc 9 <|[ dicens :
dixitque ad eum Sc f sum : om. R ie Sw Sg <][ m anum Be R ld + e R 3: m anus R lb Gz
m anu M f <j[ Seth ut digito suo : ut scriberet suo Seth R l d [ex add. Sg] stilo
ferreo [f. s. Sc] digito suo [digitis suis Sw] R3 : ferro et digitis suis [digito Dr] R lb f.
[feret0 Mu] d. suo R ld cum d. suo R ie om. R ie Gz % lapides istos [i. 1. Sc] R lb R3 : 1.
R ld litteras istas R ie hec in hiis tabulis ut edificaretur dom us orationis ex eis Gz om.
R ie 10 -1 1 1 ecce tu fuerit oratorium : scripture autem tabularum significent ut Ora
torium fiat Sc 10 f ecce tu eris sciens scripturam : om. Gz SI ecce tu R ld : et ecce tu R lb
et ecce R ie Sg ecce Sw et R ie om. Gz 9[ eris sciens [banc add. R ie ] scripturam [scrip-
turas Up Mf] R lb+ c+ d+ e: scias scripturas Sw Sg f ut cognoscas et intelligas
R lb+ c+ d+ e R3 : cognosce ergo dom ine Gz ubi sunt <et> quid continuant lapides isti
om nes R ie : ubi [qui R ib ] sunt lap. isti R lb + d et locus in quo sunt posite [est posita
Ko] R ie quid [quod Sw] isti lap. et scripture significarent [signant Sw] Sw Sg quod lap.
isti erant Gz 11 f et ubi fuerit oratorium R ie : et u. erat o. R l d hic enim erat o. R lb o.
erat R ie et o. Sw Sg in oratorio Gz 1 et Eua : et Seth Sc om. R ie 12 f adorabant dom i-
VIE LATINE DADAM ET VE 213

ch. 9. H istoire des T ablettes de pierre et d argile

51a. T unc Seth fecit duas tabulas lapdeas et duas lteas et co m p o sait apices
litteraru m et scripsit in eis u itam patris sui A dae et m atris suae E uae, quam ab eis
audiuit et q u am oculis suis uidit. E t p o sa it tabulas in m edio do m as patris sui in
5 oratorio, ubi orab at A d am dom inum . E t post diluuium a m ultis u idebantur hom i-
nibus tab u lae illae scriptae et a n em ine legebantur.
51b. S alo m o n autem sapientissim us uidit lapides scriptos et deprecatus est
dom inum , u t o sten d eret ei q uid signifcarent. E t apparuit ei angelus dom ini
d ic e n s: E g o sum qui ten u i m an u m Sedi, ut scriberet stilo ferreo digito s u o 98
10 lapides istos. E cce tu eris sciens scripturam , ut cognoscas et intelligas, ubi sunt
< et> q u id c o n tin ean t lap id es isti om nes et ubi fuerit oratorium , ubi A dam et Eua

5 la . T unc fecit duas tabulas sedi m agnas lapdeas et de terra lteas et in eas
crax a u it g esta g enitoris sui et m atris posuitque illas in oraculum patris sui. Sicque
p o st d ilu u iu m lap id ee re m a n se ru n t et a m ultis lecta fuerunt.
51b. p o st d ilu u iu m uero salom on sapientissim us illas reperii deprecatusque est
D o m in u m u t p e r ang elu m illa scripta ei adessent reserata itaque largiente D om ino
a p p aru it ei angelus D ei dicens ego sum qui tenui m anum Setti quando has craxauit

5 1 a . R2. 2 <][ duas : om. R2 i[ tabulas lapdeas R2c : t. lap. magnas R2a t. magnas
lap. R2b 1 et duas lteas et com posait apices litterarum : om. R2 3 et scripsit in eis :
in quibus s. R2 f sui Adae : sui R2a B B d Pb om. Du V f f et matris suae Euae : et m.
[sue add. B B d suorum add. Vf\ Ve Wh R2b+c om. Lm <][ quam ab eis audiuit : q. ab eis
didicit [didicerat Lm] R2a Du q. [ut B] didicit ab eis B R2c f et quam [quam om. R2a
Du] oculis suis uidit [uiderat Lm] R2a Du : om. B R2c 4 1 tabulas : eas R2 f ante in
oratorio add. scilicet R2c 5 f oratorio : -um Du ^[ orabat Adam dominum : o. A. ad dom.
Lm A. adorabat [orabat R 2c] dom. Ve Wh R2b+c <[ post dominum ser. postea in breui
hora Salom on in Judea (cf. LG 12b-22, WM 139,2 - 144,10) et postea add. et inue-
nit tabulas quas Seth scripsit B f a m ultis uidebantur hominibus : a [om. B d Vf\ m. h.
u. Ve W f D u R 2c a m. u. B am m otis h. u. Lm 6 % tabulae illae scriptae : lapides illi
scripti [inscripti Ve Lm] R 2 <J[ et R2a B : sed B R2c si Pb
51b. R2. 7 1 autem : om. B 1 sapientissim us : uir s. R2b <][ ante uidit add. ut R2a+b
cum R2c %scriptos : om. B ^[ et : om. R2 <][ deprecatus est R2a+c D u : rogauit B 8 f ut
estenderei ei quid significarent : ut o. ei scripturam eorum B om. R2a+c Du et appa
ruit ei : om. B <[ angelus dom ini : archangelus Michael B 9 f manum Ve Lm B R2c :
m anus Wh om. Du 9-10 f ut scriberet sciens scripturam : om. Lm 9 1 ut scriberet
stilo ferreo digito suo : ut [dum Ve Wh ] s. [ascriberet B scripsit Wh] d. s. cum [sine B]
ferro Ve Wh R2b cum ser. cum ferro R2c 10 f lapides istos : in lapidibus Wh R2c in
lapidibus et in luto B in lapidibus et cereis Ve in tabulis lapidis et terreis Du <][ ecce tu
eris sciens scripturam : sciens [(esto) add. Du] ser. Ve Du et ex eis scies ser. V f Pb scies
ser. B et ex eis scripsim us ab altera m anu B d om. Wh f cognoscas et intelligas R2a V f
P b : -caris et -gatis B d i. R 2b 1 ubi sunt: qui s. Du 11 f quid c ontineant : om. R2
9[ lapides isti om nes : o. 1. i. Ve B R 2c o. i. 1. Wh o. i. Lm 1. i. Du <][ et ubi fuerit : et ubi
e r a t Ve Lm R 2b+ c hic erat ad Wh <j[ ubi2 : in q u o R2 %Adam et Eua adorabant Ve Du :
A. et E. orabant Lm R 2c A . et E. erant et a. Wh A . orabat B 12 f dom inum B B d V f :
214 J.-P. PETTORELLI

num R ie : a. [adorabunt Eb] dom. deum R i d R3 orabant [ad add. Up] dom. R ib orabat
dom. deum suum R ie deprecabantur deum Gz 12-13 f et oportet dom um orationis :
om. Gz 12 f oportet te ibi R lc + d : o. i. Sg Se hic o. te R lb o. ibi R ie te o. Sw % aedi
ficare : edificati Se <][ templum domini id est dom um orationis R ie : dom um orationis
R lb domum orationis et dom um ecclesie dei R l d [t. decoratum interius scripturis et lit-
teris et add. 5w] domum orationis dom um [dom umque Ko Sw] dei esse [esse dei Ko]
R ie R3

S ic . R I. 14-16 f tunc Salomon digito Seth : et fecit Salom on alias literas in carta
tarnen scribens vitam Ade quae scripta erat in tabulis Gz 14 f tunc Salom on suppleuit
tem plum domini dei R ie : tunc s. S. dom um dei Up tunc incepit S. t. dei et edificauit
hoc (spatium uerbi hic relictum) vii annos D r tunc S. ut audiuit [uerba hec add. Se ibi
add. 5g] compleuit omne quod ab eo didicerat [didicerat ab eo Sg didicit ab angelo Se]
et in ilio loco templum domino [domini Se] edificaba! R3 tunc S. im pleuit dom ini m an
datimi R ld et S. R ie <j[ et [om. R ie ] uocauit litteras illas [illas om. D r has 1. W f Na]
R lb + c+ e: u.que Salomon 1. i. R ld et tulit ad se 1. et u. eas R 3 1 achiliacas R lc + d :
achyleitas Sw Sg achilaycas (tti uidelicet f t 1?) Sc aceliatas Up achalaicas R ie archa-
tas D r 15 f quod est latine illabicas Up : q. [hoc D r ] est 1. Ilibatas [sillabicas R ld ] D r
Be R ld om. M f R ie R3 et postea defecit D r usque poem a De creatione Adae intitula-
tum <1 hoc est R lc + d Ko : hic est Up id est W fN a quod sonat Sw Sg hec Se % sine : sene
(?) Se om. Sw Sg <][ labiorum Up R ie R 3 : uerborum R ie librorum R l d <][ doctrina scrip-
tas : doctrinis scriptos (?) Up d. [doctrinam Sw] scripta Sw Sg 1 digito Seth [S. om. Sw]
Bc R ie R3 : d. cum S. Up digitis R l d om. M f 16 % [et add. R ld ] tenens [tenentem (?)
Gz] manum [manus R ld Gz] eius angelus dom ini R lc + d Se: et [om. Up] m anu
[manum Sw] e. angelo tenente Up Sw Sg om. R l e \ postea des. Gz usque a d colophon.

5 1 d . R I. 1 7 f in ipsis lapidibus Up R l d R3 : ipsos lapides (?) R ie in ipsa scriptum


R ie <1 inuentum est : inuenta sunt om nia quae in isto libro geneseos inueniuntur et des.
Up <][ septimus ab Adam Enoch R lc + d K o W fS c : ab A. s. E. N a E. s. ab A. Sw Sg 1 8
f dicens ante [dicit autem Eb] diluuium de aduentu Christi dom ini [domini om. R ld ]
R lc + d R3 : ante dii. de a. Christi dicens R ie <][ ecce : sic e. Se % ueniet dom inus R lc + e :
u. Eb uenit d. Mu 1 9 % sanctis : om. Se % m ilibus suis R ie M u K o W fR 3 : nubibus [suis
add. Na] Eb Na % et arguere omnes im pios R l d Ko W f: et a. i. R3 et o. i. a. Na om.
R ie % de omnibus operibus suis R ld : de m alis op. s. R ie R 3 de op. hom inum et locu-
tionibus R ie 2 0 %post suis desinerunt Ko W f add. et cetera et desinit Na <][ locuti [sunt
add. R ld ] de eo R lc + d : locutus est [dom inus add. Sw Sg] deus R3 <][ et [om. Sw] impii
m urmuratores R lc + d Sw Sg : et m. i. Se <][ irreligiosi R ie : querulosi R l d om. R3 2 1
f qui : et qui R3 %secundum concupiscentias suas R ie Sg Se : s. -tiam suam R l d sedent
in -tia sua Sw <][ et os eorum : quorum os Sw 1 p o st superbiam add. a dom ino deo iudi-
cabuntur Sc add. etc. et desinit R ie
VIE LATINE D'ADAM ET VE 215

a d o rab an t dom inum . E t op o rtet te ibi aedificare tem plum dom ini, id est dom um
orationis.
5 le . T unc S alo m o n sup p leu it tem plum dom ini dei et uocauit litteras illas achi-
15 liacas, qu o d est latine illabicas, hoc est sine labiorum doctrina scriptas digito Sedi,
tenens m an u m eius angelus dom ini.
51d. E t in ipsis lap id ib u s inuentum est quod prophetauit septim us ab A dam ,
E noch, dicens ante d ilu u iu m de aduentu C hristi dom ini : E cce ueniet dom inus in
sanctis m illibus suis facere iu d ic iu m et arguere om nes im pios de om nibus operi-
20 bus suis, quibus lo ca ti sunt de eo peccatores et im pii m urm uratores et irreligiosi,
q ui secu n d u m c o n cu p iscen tias suas ingrediuntur, et os eorum locutum est super-
biam .

caracteres stilo ferreo in lapides et ego reserabo te doceam que te u t ualeas ea


legere sicque p a tra tu m e st et iu ssit u t oratorium quo adam et eua adorabant D om i
nu m reed ificaret et fe cisset ibi do m u m dei dom um que orationis.
5 le . tunc S alom on in ch o a u it tem plum dei et uocauit litteras illas achylicas
q u o d est in latine inlabicas, hoc est sine labore doctrina scriptas [87r] digito seth
tenens m an u m eius angelus D om ini.
51d. illicq u e in u en tu m est quo d prophetauerat septim us ab adam scilicet enoch
d icens ante d ilu u iu m de adu en tu dom ini nostri je su christi : ecce ueniet dom inus
cu m sanctis suis facere iu d iciu m arguere im pios {gaudere sanctos} de om nibus
operibus que feceru n t et que locuti fuerunt et de cogitationibus red d en t rationem
co ram m agno indice et qui se concupiscentiis huius m undi c um m iscuntur et os
illo ru m lo cu n tu r su p erb iam ibunt in orcum insti nero plaudentes in regnum caelo-
rum .

doni, deum R2a Du om. Pb p o st corr. ^ et oportet id est : om. Pb % et oportet te ibi :
et ibi o. R2a+b B d V f f tem plum dom ini id est domum orationis : dom um or. et domum
esse dei R2a dom um doni, [et add. Du] domum or. R2b domum orationis scilicet
dom um dei B d V f dom um dei Pb
51c. R2. 14 % suppleuit tem plum domini dei [domini R2c dei Wh Lm\ et R2a+c :
im pleuit t. et Du om. B 1 litteras illas Lm : 1. Ve Wh i. 1. Du i. tabulas B tales [has add.
Vf] 1. R 2c <j[ achiliacas : achillicas R2a B achileas R2c stillatas Du 15 f quod est latine :
q. e. in latino R 2a Du V f Pb latine B quod est B d 1 illabicas Lm B R2c : sillabicas Ve
Wh inlabias D u 1 hoc est Lm Pb : et h. e. Ve Wh id q. B B d V f scilicet D r <][ sine labio-
rum doctrina scriptas digito [d. inscriptas Lm] Lm B : s. laborum doct. dig. ser. Ve Wh
s. labiis doct. inscripta dig. Du s. digitorum labore ser. R2c 15-16 f Seth tenens manum
eius angelus dom ini : om. R2
51d. R2. 17 f in : om. Ve 1 ipsis R2a+c : istis B hiis Du inuentum est quod :
inuenta sunt que R2 % septim us ab Adam Enoch : Enoch septimus ab Adam R2 18
f ante diluuium Christi dom ini : om. R2 f ecce ueniet [uenit Ve Du] dominus Ve Wh
Du R 2c : dom. u. Lm et uenit deus B 19-20 1 sanctis millibus suis quibus : om. Pb
19 1 in sanctis m illibus suis facere iudicium : in s. suis f. [f. om. Vf] iudicium [iud. f.
Lm] Ve Lm R2b B d V f f. iud. cum s. suis Wh f et arguere omnes impios : om. R2 <][ ope
ribus suis quibus : op. [op. om. B d et uerbis add. Lm Du et add. B] que [qui Wf] Lm
R2b B d V f operantibus qui [que Wh] Ve Wh 20 <J[ locuti sunt Ve Wh B R2c : 1. sumus Lm
D u 1 de eo Lm B : de ipso D u de deo Ve Wh R2c % peccatores : potentes Du % impii :
iniqui B <|[ m urm uratores : m urm urantes B <][ et irreligiosi : et querelosi Ve Wh B et que-
rulosi Lm et que uerm osi D u om. R2c 21 f qui secundum ingrediuntur et : om. R2
<][ os eorum : quorum os R2
216 J.-P. PETTORELLI

Explicit. R I. % In fine add. Adam post lx dies introiuit in paradisum anno vii et
des. R id Adam nero post quadraginta dies introiuit in paradisum dom ini et Eua post
octoginta dies et fuit A. in paradiso septem annos et des. Sc A dam uero post quinqu
m ilia annorum introiuit in paradisum [domini dei add. Sw] dicens Benedictus dom inus
Sw Sg et postea add. in maiestate sua Am en et des. Sw add. dicens Benedictus dom i
nus etc. et des. Sg Tu autem dom ine m iserere nostri amen et des. Up hoc enim fecit
deus ut relinqueretur hominibus m em oria ad legendum qualiter fuit A dam deceptus per
m ulierem et m ulier per serpentem quorum per inobedientiam totum hum anum genus in
profundum miserie fuit dimersum ut discant om nes esse obedientes deo om nipotent! ne
perpetue mortis dampnum patiantur a quo nos ille custodial qui sine fine uiuit et regnat.
Am en et des. Gz de creatione ade ossa de lapidibus cam em de terra sanguinem de m are
cor de vento mentem de nube oculi de sole sudorem de rore (crines) de erbis explicit
expulsio ade de paradiso et des. D r
VIE LATINE DADAM ET VE 217

adam uero p o st q u ad rag in ta dies introiuit in paradisum et eua post octoginta et


fuit adam in p arad isu m annos septem et (sub die) m ouerunt om nem bestiarum .
E X PL IC IT .

E xplicit. R2. in fin e scr. A dam uero post quadraginta dies intrauit paradisum et Eua
post octoginta et fuit A. in paradiso annis septem et in ipso die in quo peccauit A.
om nes bestie m utauerunt se [etc add. Wh] Ve Wh et desinunt Wh et in ipso die in quo
peccauit A. om nes bestie m utauerunt se et des. Lm notandum autem quod Adam post
quindecim dies [postquam peccauit Pb] intrauit paradisum et Eua post octoginta et fuit
A. in paradiso septem diebus et in ipso die [in add. Be] quo peccauit A. omnes bestie
se secundum statum suum m utauerunt [intrauerunt Pb] R2c K postea scr. fini tur tracta-
tus de uita Ade et Eue et m orte eorum Ve explicit libellus breuiter tractans de uita Ade
et Eue et de m orte ipsorum nec non de sepultura eorum B d [sic est finis huius opens.
Laus deo in perpetuum add. Vf\ explicit penitentiale Ade et Eue et de uita et morte
eorum dem [deo gratias Am en A m en add. Vf] V f Pb penna precor cessa / quoniam
m anus est m ea fessa / hic pennam fixi / penitet me si male scrips! / Adam primus homo
/ dam nauit scula pom o / A dam degebat . afos Adrifex (?) ...et d e fe d i Du % et postea
ser. B et postea Salom on perfecit usque ad Legendae Sanctae Crucis terminum (cf. LG
22-28, WM 144,11-149,4).
218 J.-R PETTORELLI

N otes C omplmentaires

56. Plusieurs constructions possibles : les deux verbes sont soit au pluriel (D r R ld ),
soit au singulier (R ie), soit le prem ier au singulier et le second au pluriel (R lc Gz), soit
enfin le premier au pluriel et le second au singulier (Up) ; la distribution des tm oins
de R I ne permet pas de choisir avec certitude : le singulier eiectus sum (R lc + e Gz) est
plus frquent que le pluriel eiecti sum us (R lb + d ) ; le rapprochem ent avec les rdac
tions A et E conduit privilgier la solution o le prem ier verbe est au singulier;
cependant dans Pa, aussi ancien que les prem iers tm oins de A, on lit eiecti sum us et
R2 atteste le pluriel.
57. Le saut du mme au mme sur Pexpression milia angelorum est trs frquent
dans toutes les rdactions de la Vita. Seul parm i les tm oins de R 1-R 3, R l d a conserv
la premire partie du texte ignore par tous les autres. Les tm oins de R2 ont m ieux
rsist la tentation. Pa lui-mme suppose une rdaction courte.
58. A s sinterrom pt aprs dextris. Dsorm ais le sigle R2a ne regroupe plus que les
tmoins Ve Wh et Lm .
59. Le texte de 26 et de la prem ire partie de 27 tait dj simplifi dans Pa. La
disjonction de R I et de R2 est donc antrieure l an mil. La recension B dpend aussi
de cette tradition.
60. On ne peut insrer ici la proposition com plm entaire propose par R lb et Gz :
plus quam meam ; elle aurait mieux sa place com m e com plm ent obedisti illi et il est
difficile de construire ensuite la relative quam dedi tibi in potestatem , que, pour cette
raison sans doute, Gz ignore. On notera dans R lc la variante comparis tui quam
adjectif au masculin suivi d un relatif au fm inin la place de uxoris tue quam.
Devrait-on la prfrer la forme plus banale ?
61. Lexpression nomen memoriae tuae et m aiestatis (R lc ) ou nomen mem oriae
maiestatis tuae (Up R ld ) n est pas claire. A et E conservent l expression sous la
forme atteste par Up R ld . Le groupe Sg Sc conserve cette m m e expression, en
abandonnant le complment et m aiestatis q u il ne sait pas construire. Je traduirai :
Que ne se perde pas le nom de ta mmoire [la mmoire de ton nom ?] et de ta m ajest,
en comprenant quAdam prie pour q u il reste sur terre des hom m es pour glorifier le
nom et la majest divine. On rapprochera cette dem ande de l ide biblique selon
laquelle la louange de Dieu n existe pas dans le m onde des m orts. Cf. Ps. 6,6 ; 88,11.
Les autres tmoins, R ie Sw et Gz, lisent ne deleatur nom en m eum a memoria
maiestatis tuae ; on traduirait alors : que m on nom ne soit p a s effac de la mmoire de
ta majest [que ta m ajest ne m oublie pas]. M ais cette variante parat bien tre secon
daire.
62. Bien quelle ne soit pas la m ieux atteste, il faut sans doute m aintenir la dis
tinction entre quem et quam dans les expressions : quem de limo plasm asti quam
nutristi gratia tua La premire renvoie au corps, la seconde lme.
63. incendit incendunt (R I), ascendit in (R3) ou incedit in (R2) : il est diffcile
d en dcider. A annonce R2 : incedit mihi, par contre E retient incendit me. Up
transm et un texte d une autre structure qui prcise la proposition prcdente : quam
nutristi gratia tua, quam incendisti uerbo tuo, et ajoute une dem ande de piti : m ise
rere m ihi propter nomen tuum ; prire qui n a t conserve ici que par Up et Dr, ce
qui confirme la relation troite qui les lie.
64. Le texte retenu est un com prom is entre les diffrentes variantes : il conserve les
term es figura, cordis et diligens scientiam. La conjonction quom odo dans R l d ne parat
pas en situation puisque reprise la proposition suivante par propter hoc, la transcrip
tion corporis au lieu de cordis dans R lc scarte de la m ajorit des tm oins de R ; l ex
pression figura et sensus dans Up voulait sans doute am liorer la com prhension de
cette phrase, mais ne l claire pas vraim ent. Le texte retenu est confirm sous cette
VIE LATINE D ADAM ET VE 219

form e dans E. La transcription de A : quoniam figurantur dies tui n est pas plus com
prhensible. De toute faon, cette proposition est bien nigmatique.
65. N on tolletur [hom o] de semine tuo (R1-R3) non tolletur a te fem ina (R2).
La transcription homo dans Sg est douteuse : la graphie pourrait abrvier hoc, bien que,
deux m ots avant, le hoc ne soit pas crit de la mme faon ; la relation de R3 avec R ie
perm et d oser cette lecture. L a lecture fem ina est tout fait assure dans R2. Com
m ent en com prendre le sens ? Le lecteur devrait-il entendre que la femme ne pouvait
tre consacre au service liturgique ? On ne saisit pas la relation entre cette dcision et
son m otif, qui n est pas non plus nonc de faon claire, sauf penser que le cur de
la fem m e (Eve et ses descendantes) n a pas t transfigur comme celui d Adam.
66. Aucune variante de cette dernire expression ne simpose nettement. La prva
lence du nom inatif uirtus sur tout autre cas dans la majorit des formes attestes me
conduit prfrer la variante de R ld . Mais on ne peut exclure la variante de R lc :
m agnitudine uirtutis uiuens, aussi simple que R ld .
67. l vidence, en perdant, sauf Au, le m ot uirtutes se cache-t-il derrire le
uiuentem (uiuenti] de R ld + e ? et en lisant non pas, comme A, spiritales uirtutes,
m ais spiritualem, ces tm oins n ont plus de sujet au verbe dant. Quelques tmoins en
crent un : Up y supple par omnia ; Na dans R I et Wh dans R2 ajoutent omnis crea
tura, mia creatura. D autres tm oins sous-entendent le mme sujet que dans la pre
m ire partie de la prire : omnes creaturae. R3 prfre sauver la situation en crivant
damus. On se retournera donc vers A et Pa pour trouver la forme la plus probable : Tibi
dant honorem et laudem spirituales uirtutes.
68. La variante de R lc , qui renvoie au rcit de la traverse de la M er rouge, parat
peu probable.
69. Au se conclut ici par Am en. Dsormais le sigle R2c ne regroupe plus que les
tm oins B d V f et Pb.
70. Com m e l a bien m ontr Nagel, (N agel, 1 9 7 4 ,1, 201-203 et les notes corresp-
pondantes II, p. 215-218), ces paragraphes proposent une rvlation d un autre type
que la prcdente : la prem ire dcrivait la rencontre d Adam avec la majest divine
quelque part dans le m onde supracleste o Adam a pu contem pler la M erkabah ; la
deuxim e renvoie la rvlation lie la manducation de larbre de la science au
m om ent du pch ( / H noch, X X XII, 6, E L p. 503). Les paragraphes 29a-29b se pr
sentent com m e un rsum du Panorama de l histoire du monde, de Jubils, 1 (E.I.
p.636-639), m ais centr ici de faon plus affirme sur lhistoire du Temple.
71. La form e initiale du contenu de la rvlation faite Adam est difficile prci
ser. D oit-on distinguer deux contenus : les cetera mysteria, admodum archana prcise
Pa, et les fu tu ra sacram enta {Pa Up), ou considrer sacramenta comm e synonyme en
apposition m ysteria ? On crira alors cetera mysteria et futura sacramenta, comme la
m ajorit des tm oins, ou m m e, com m e R lc , cetera mysteria futura sacramenta. Le
fait que le participe prsent com edens soit dj prsent dans Pa em pche d adopter la
form e courte de R lc : quae p e r lignum scientiae cognoui et intellexi. Enfin, on se
souviendra que dans A, c est le pronom relatif personnel qui, avec pour antcdent
mihi, et non quae, avec pour antcdent mysteria, qui est au centre de cette dernire
proposition. Il n y a d indice d une telle variante ni dans les tmoins de R ni dans Pa.
72. La source de R2 avait sans doute perdu par un saut du mme au mme sur deus
les m ots creature sue generi hum ano apparebit deus et R2 recompose un texte approxi
m atif en rem plaant factu ru s par daturus : a tempore in quo daturus est deus flam mam
ignis. La variante a (ou in) tempore in quo n est atteste par aucun tmoin de R I ni par
d autres rdactions, m ais Up propose la variante in tempora qui pourrait avoir aid la
m ise en form e du texte conserv par R2.
73. J ai prfr m aintenir le verbe sanctificabunt sans complment d objet direct,
m oins probable que les variantes prcisant qui ou quoi est sanctifi, moins quil ne
faille lire sacrificabunt ; l abrviation peut renvoyer lun ou lautre mot. Devant
220 J.-R PETTORELLI

un texte qui sautait de domo domum la prem ire ligne du paragraphe suivant, les
tmoins de R ld essayent d crire un texte cohrent
74. Comment trancher entre deux traditions : celle qui n est atteste que par R lc :
edificabitur domus domini in terra et dabitur illis, et celle qui a t retenue ici ? La tra
dition la plus ancienne est muette sur ce texte. La rdaction A ne transm et pas les para
graphes 29a-29d. E, comme Pa, ignore cette proposition. Les rdactions tardives B et
T saccordent globalement avec la form e choisie, m ais ces form es tardives dpendent
de lun ou lautre tmoin de la famille rhnane. Parce que les tm oins de R qui propo
sent la forme retenue sont les plus nom breux, il tait difficile de choisir la variante de
R lc , mais on ne peut en exclure la priorit.
75. Ici encore on hsite donner la priorit la variante de R lc : saluabit plutt
que saluosfaciet atteste par les autres rdactions.
76. Remarquer la curieuse (et trs incorrecte!) variante de R ld : et potuerunt
amplius nocere homines qui sunt in deum credentes.
77. Un texte analogue celui des paragraphes 29c-d est propos par / H noch, II-
V, qui tablit une comparaison entre le com portem ent des astres : Considrez les corps
clestes : ils ne modifient pas leur parcours, et celui des hum ains : O r vous vous avez
chang vos uvres. Mme si la plupart des tm oins de R I m ettent l indicatif pr
sent le premier verbe de la phrase : obediunt, tous m ettent au futur les verbes qui sui
vent, praeteribunt et mutabunt, sauf R l d qui crit m utt au singulier sans en prciser
le sujet. Par contre R2 et R3 les gardent au prsent, ce qui correspond m ieux au sens
cosmologique du Livre d Hnoch. On hsite cependant rtablir le prsent, car le futur
est attest par la majorit des tmoins des autres rdactions de la Vita. Et on com pren
dra le futur comme une affirmation que cette obissance se m aintiendra ju sq u la fin
des temps. Par lopposition entre eius et sua, R ie et R2 prcisent bien la double atti
tude : aucune autre crature ne trangresse le com m andem ent de Dieu (eius) et chacune
continue daccomplir son propre ouvrage (sua). Les autres tm oins sont m oins prcis.
Sur ce passage, cf. dsormais M. P h ilo n e n k o , Les Cieux et la Terre obiront
son M essie (4Q521, 2, II, 1 et Vie latine d A dam et ve, 29, 8) , Revue d Histoire et
de Philosophie Religieuses, 82e anne (2002), p. 115-122. Du ne donne pas sens
la proposition suivante.
78. Deux constructions : 1) purificabuntur p e r aquam a peccatis, consecuti autem
erunt nolentes purificari p e r aquam (R ld et Up et R lc avec des variantes secondaires),
2) purificabuntur a peccatis suis consquentes gratiam, nolentes uero purificari p e r
aquam punientur (R2). Dans R I, la coupure se fait aprs a peccatis ; dans R2, aprs
gratiam, ce qui exige lintroduction d un verbe (punientur) pour com plter la deuxim e
proposition. Cette distorsion est due la lecture gratiam au lieu de p e r aquam. Le
verbe consequor concerne soit les im pies (R ld ), avec un sens proche de persequor, soit
les justes (R2 et, construit autrement, Up) avec le sens atteindre, obtenir. la
place de consecuti erunt, R lc lit consurgent avec pour sujet uolentes (la graphie u de
linitiale de uolentes dans Bc reste incertaine, mais elle est clairem ent confirm e par
Mj). Cette lecture consurgent renforce la lecture uolentes: on voit mal en effet s as
sembler tous ceux qui refusent le baptm e. Il tait cependant difficile de donner la prio
rit au texte de R lc qui n a pas eu de descendance dans les rdactions ultrieures.
De nombreux tmoins, comme R ie et R3, ont prfr ignorer cette proposition. La
difficult comprendre la signification de consequor apparat clairem ent dans E dont
la m ajorit des tmoins lit consequenti, m ot que M ozley crit entre deux croix pour en
signifier le non-sens. Autre rem arque : dans Wh, la lecture noctes la place de
nolentes est assure ; la graphie du m ot est identique celle de noctes au paragraphe
prcdent. Cette mauvaise lecture entraine purificabuntur au lieu de purificari. Dans sa
source, le texte devait se lire nolentes purificari p e r aquam in iudicio m agni dei a deo
iusto iudice punientur.
VIE LATINE D ADAM ET VE 221

79. Le texte retenu, em prunt Up, est proche de Pa R ie R3 et de B. R2 sim


plifie par trop en lim itant la prom esse au sort des impies. La variante particulire de
R lc : quia saluandus erit in iudicio magno dei et hominis, quando mortalia inquirun-
tur fa cta ante deo iusto iudice, n a pas eu de descendance. Elle parat bien tre un
effort pour am liorer le sens d un texte qui reste difficile. On notera enfin quici
encore la variante de R l d com m ande le texte des rdactions tardives (cf. Introduction,
A LM A 2001, p. 19).
80. R3 construit la phrase ainsi : Quid tibi est pater ut congregares nos ad lectum
tuum ? Quare iaces ?
81. La form e longue : quando fe c it nos deus me et matrem uestram posuit nos
(R lc + d Up R2) est confirm e par Pa, la forme courte : quando fe c it me deus et matrem
uestram posuit nos (R ie R3) par A. P r propose une variante encore plus courte quando
dom inus deus me et matrem uestram posuit.
82. l inverse du groupe R1-R3, tous les tmoins de R2 construisent la proposi
tion circonstancielle tem porelle avant la proposition principale. Cet ordre du rcit
perm et de com prendre que se m aintienne dans Pb la proposition inuenit locum diabo
lus, aprs l oubli d un texte qui va ju sq u au deuxime angeli.
83. Labsence de la proposition dum absentes et seduxit dans R lc peut sexpli
quer par un saut du m m e au m m e sur diabolus si on suppose que la source de R lc
proposait le texte de Up : et seduxit diabolus , mais il est permis d admettre que le texte
initial ignorait la conditionnelle dum absentes angeli dei qui fait doublon avec ut
ascenderent angeli. Le texte se lirait alors : inuenit locum aduersarius diabolus in
matrem uestram et suasit ei ut manducaret. C est un texte analogue quatteste E : inue
nit locum diabolus in matrem uestram et seduxit earn et fe c it earn manducare . Cepen
dant la grande m ajorit des tm oins de R I et R2 attestent la forme retenue ici.
84. Sans doute faudrait-il lire sous-jacente une seule et unique demande adresse
au seul Adam. Pour justifier cette hypothse on se rfrera au texte de Pa, confirm par
les rdactions orientales, qui ne connaissent quune seule question. La variante du
texte latin, ancienne puisque propose dj par les plus anciens tmoins de A, avec E
et Pr, runit sans doute deux form es d une mme prire d ve Adam ; lvolution a
conduit distinguer deux prires : lune adresse Dieu et la seconde Adam. Nous
avons un indice de cette volution dans R lc qui ignore la transition et dixit ad Adam
domine mi, et crit domine m eus transfer dolores tuos da mihi partem dolorum tuorum,
sadressant au seul A dam Laccord gnral des tmoins de la tradition latine rendait
difficile de prfrer cette variante.
85. Les tm oins de R hsitent entre le pluriel et le singulier: quoniam (quam)
maledicta sum ou quoniam (quam) maledicti sunt. Le groupe R2, avec les rdactions
A, B et Pr, ne connat que le singulier. Dans R I seul R lc propose le singulier. E pr
sente un com prom is : quoniam maledicta sum et omnes qui non custodiunt precepta
D om ini Dei, qui pourrait tre la form e originale ou, au contraire, m anifester lvolu
tion tardive vers le pluriel. Le singulier simpose.
86. D j Pa stonnait de la qualit extraordinaire de la voix de la bte et prcisait
l origine de l inform ation : u tfe ru n t physici. On comprend l hsitation des copistes qui
ont prfr une description plus banale.
87. La m ajorit des tm oins de R I et R3 hsitent entre deux graphies diffrentes :
exprobrare ou exprobare, com m e plus loin entre exprobratio et exprobatio. R2 ignore
cette affirm ation, R l d et R3 em ploient comprobare et comprobado. En latin classique,
le verbe exprobare et le substantif correspondant ne semblent pas attests (cf. TEL, V,
2 s. v., col. 1796). Peut-on supposer que les copistes qui les ont transcrits ne connais
saient pas exprobrare et ont cru lire dans exprobare une forme proche de comprobare ?
88. l origine, cette allusion insistait sur le fait que Seth avait conserv la marque
de la m orsure de Seth par la bte com m e le prcise Pa : sed tu dentibus sauciatus repe-
tabis (ou repedabis), confirm par P r et E : statim ejfugit (recessit) bestia eumque
222 J.-P. PETTORELLI

(Seth) dentibus uulneratum dimisit. Les innom brables variantes ultrieures m ontrent
que cette signification n a pas t m aintenue, puisque R2 dj choisit un qualificatif
attribuer la Bte. Plus bas, au 44, le texte prcise q u en revenant de leur incur
sion au paradis, ve et Seth avait racont A dam cette m orsure de Seth par la Bte.
Pouvaient-ils la lui cacher si Seth en portait la m arque ?
89. Deux traditions : lune (R I, sauf R ie , R 2a et B, m ais aussi A et E) situe les rites
de pnitence aprs larrive devant les portes du paradis, pour lautre (R lc , R2c et Du)
ils font partie des rites qui accom pagnent le plerinage qui va les y conduire. Ces rites
sont-ils alors compris comme une purification aprs la rencontre de la Bte ?
90. Au lieu de horis m ultis, R2 lit fo ra s multum. Ni A (horas m ultas), ni E (ora-
tionibus multis), ni P r (di) ne confirm ent cette lecture.
91. Doit-on prciser quel m om ent devra se situer le rcit de la faute ? R2 ignore
le passage correspondant, R ie et R ie ne fixent pas de dlai ; sans doute doit-elle le faire
m aintenant nunc quidem prcise P r pendant que les fils sont rassem bls ; c est
cette variante que j ai privilgie. Pour R ld , avec A, E et B, c est ve q u il revient
de le faire aprs la mort d Adam ; pour Up, Gz, R3, et les rdactions tardives, ce sera
laffaire des fils aprs la m ort de leurs parents. Lim portance de cette interrogation
vient du fait que dans la tradition grecque, confirm e par l arm nien-gorgien et Pr,
ve raconte le premier pch devant A dam , qui ne m eure q u aprs. Les hsitations des
familles rhnanes traduisent-elles le souvenir de cette tradition ? Le groupe Sg Sc,
ignorant le verbe refero, prsente une proposition difficile com prendre.
92. Quelle prposition comm ande le com plm ent du verbe ex(s)urgere ? La recen
sion A propose a, E et Pr, ex ; les rdactions rhnanes en proposent au m oins cinq : a,
de, ex, in, et p o s t . Je choisis de conserver ex, m ais elle n est pas la plus assure dans
les tmoins de R I.
93. Le tmoignage de la m ajorit des tm oins de R et de E, com m e de tous ceux
de A, ne permet pas de lire une autre expression que hortum (le plus souvent crit
ortum) dei car diei n est clairem ent attest que par R lc , dont on rapprochera le tm oi
gnage de Gz : ortum solis. Up vite l am biguit en crivant contra paradisum . R2
lvite encore mieux en corrigeant contra hortum dei en coram deo. Les deux
expressions ne sont pas tellem ent loignes l une de l autre: A dam souhaite tre
inhum tourn vers le lever du jour (ortus diei), ou vers le paradis (hortum dei), mais
on sait que pour les chrtiens occidentaux, le paradis tait l est. En revanche, on
ne sait quel lieu renvoie lexpression in agro habitationis illius ? Ce ne pouvait tre
la demeure de Dieu, le lieu supracleste. Faut-il penser au lieu o sera construit le
Temple ?
94. La fin de ce paragraphe prsente plusieurs difficults. 1) Dans la proposition ut
uideas patrem tuum quid pro (de) eo disposuit, form e la m ieux atteste par R I , les mots
patrem tuum ne sont pas faciles construire, sauf introduire la conjonction et entre
patrem tuum et quid, ce que fait le groupe tardif R ie . la place de patrem tuum quid
de eo, R2, suivi par Dr, comm e A et Pa, crivent quid de ptre tuo. 2) La prsence dans
tous les tmoins d un prem ier com plm ent de eo au verbe disponere rendait difficile
de construire un deuxime com plm ent : pro plasm ate suo. Cette difficult explique le
choix d une proposition indpendante dans A : plasm a eius est, m isertus est ei, et sans
doute aussi l absence de ce passage dans R2.
95. Lallusion laveuglement des fils d Adam renvoie au rcit grec (38, 4) : si
bien que tous les hommes issus d A dam s assoupirent sous l effet des aromates, la
seule exception de Seth, qui avait t un observant de Dieu (passage absent de Pr).
Le nom inatif alius nemo dans R2a suppose le verbe uidit sous-entendu. Autre
rem arque : R lb a conserv ou retrouv une tradition connue du grec et des traditions
armnienne et gorgienne, selon laquelle le corps d Abel n avait pu tre enterr avant
celui d Adam. Cette tradition est aussi conserve par P r : est-ce dans un tm oin proche
de ce dernier que R lb l a retrouve ? La rdaction E ne la connat pas.
VIE LATINE D'ADAM ET VE 223

96. D eux thologies distinctes du pch originel, cause du jugem ent, se profilent
derrire les variantes de R : l une qui donne la responsabilit de la colre divine sur les
gnrations suivantes au seul pch d Adam et ve (R ld, Wh), l autre qui partage la
responsabilit entre les praeuaricationes des premiers parents et les peccata de leurs
descendants (les autres groupes de R). Les famillles A, E, B, dont pourtant la relation
avec R2 est forte, et T, qui suit R ld , attestent la premire thologie. Il tait cependant
difficile de ne pas suivre ici la grande majorit des tmoins de R, confirme par Pa.
97. Com m e dans A (cf. ALM A , 1998, p. 166, n. 123), il est difficile de construire
l une ou l autre des variantes de R. On ne voit pas en particulier com m ent construire
le nom inatif requies. En sim plifiant le texte, lexcs sans doute, R ie et R3 propose
un texte gram m aticalem ent correct, mais incomplet. Derrire requies doit-on supposer
requietis ou, com m e dj Pa, supprim er le m ot?
98. M algr une incertitude sur sa forme exacte chaque tm oin a sa propre
variante j adopte le texte de R3 qui sous-tend les variantes de tous les tmoins de
R ; il a aussi pour lui de venir directem ent de A3.
224 J.-P. PETTORELLI

ANNEXE

A nalyse du M anuscrit Paris , B .N .F., lat. 5327

E n annexe son dition de la Vita A d a e et E u a e , W. M e y e r pu b lie la c o llatio n


intgrale d un tm oin de cet apocryphe c o n serv dans Paris, B .N .F , lat. 5 3 2 7 ,
folios 81v-87r, unique tm oin de la classe IV de ses recen sio n s l.
C est lanciennet de ce tm oin qui avait d cid M e y e r sa p u b lic a tio n : on y
trouve, en effet, au folio 186, la suite de la Vita A m u lp h i, un p o m e r d ig p ar
u n certain R agnardus 2, selon qui cette vie a t co p ie p a r le je u n e H ieronym us
de h aute naissance. M eyer nonait la double hy p o th se que ce H ieronym us p o u
vait tre un fils de C harles M artel et que le p o m e tait un a u tographe de R a g n ar
dus ; il en concluait que le m anuscrit to u t e n tier avait t crit ds le IX e sicle.
C ette hypothse n a pas t accepte : le je u n e H iero n y m u s serait p lu t t un fils de
C harles le C hauve, et le pom e de R ag n ard u s, com m e l ensem ble du m anuscrit,
ne serait q u une copie de l original. D e l avis des spcialistes ce m an u scrit aurait
t crit Saint A m and au X e s i c le 3.
C ette recension prsente un caractre trs p a rticu lier : le v o cabulaire et le style
de quelques paragraphes se d m arquent trs n e tte m e n t il est fo r te m e n t retra
v a ill dit M e y e r4 de ceux des rd actio n s rhnanes, m m e si elle en suit trs
exactem ent le contenu, com m e le m o n tre la p u b licatio n de son texte en parallle
avec R poursuivie dans notre dition.
L a date de sa copie, elle est, trs peu prs, c o n tem p o rain e des plus anciens
tm oins de la Vita, rendait ncessaire une p r sen ta tio n de ce tm oin, qui p erm et
de fixer lexistence et la form e de R p lu sieu rs annes avant les p rem iers tm oins
qui en sont conservs, m ais en m m e tem p s m ontre co m m e n t po u v aien t se p u b lier
de tels rcits, dans une form e qui m an ifeste sans d oute l im p o rtan ce q u on leur
d o n n ait cette poque.

1. Paris, B.N.F. lat. 5327 est dcrit par M e y er , 1878, p. 218-219, et le texte publi
par lui en annexe de son dition, p. 245-250 (= Pa). Cf. H a g io g ra ph i B o lla n d ia n i ,
Catalogus codicum hagiographicorum latinorum antiquiorum saeculo X V I qui asser-
vantur in Bibliotheca nationali Parisiensi (Subsidia hagiographica 2), p. 241-243 ;
J. G ijs e l , Die unmittelbare Texteberlieferung des sog. Pseudo-M atthus, Bruxelles,
1981, p. 47-48, rsum dans J. G ijse l , Pseudo-M atthaei E vangelium , Corpus Christia-
norum, Series Apocryphorum, 9, Tum hout, 1997, p. 92.
2. Publi par L. D elisle , Le cabinet des m anuscrits de la B ibliothque im priale,
T.I, Paris, 1868, p. 315.
3. L. D e lisle a recens les principales hypothses concernant le jeune H ieronym us
dans Le cabinet des manuscrits de la Bibliothque nationale, T.III, p. 368.
4. Doch ist der Text dieser Klasse verkrzt und oft stark um gearbeitet (Meyer,
1878, p. 218). Les citations qui en sont faites ici ne confirm ent pas que le texte de Pa
soit particulirem ent abrg.
VIE LATINE DADAM ET VE 225

A prs avoir in d iq u les q u elques m odifications apportes l dition de M eyer


p a r une no u v elle collatio n du m anuscrit, je m efforcerai de m ettre en vidence les
prin cip ales c aractristiq u es du vocabulaire et du style de ce type de r c ritu re 5.

1. Le texte et sa collation.
C orrections e t h y p o th ses d e lecture.
D e la co lla tio n p ublie p a r W. M eyer, on corrigera deux lectures fautives :
la fin du 20, l hy p o th tiq u e cerue, accom pagn d ailleurs p a r M eyer d un
p o in t d interrogation, d oit tre lu c e m u e {in caput ruens, tte b a is s e 6) dont la
lectu re est assure ;
au 42, on d o it lire : C h ristu s dei flius uiuens, et non ueniens.

Q uelques p a ssa g es difficiles ou illisibles dans le m anuscrit laissent le lecteur hsi


tan t :
9, dans la grap h ie tecio, je propose de lire te cio , avec le sens de j e t'a p p elle
7, et non cito com m e le p ro p o se M eyer ;
la fin du m m e p a rag ra p h e, le m anuscrit est incom prhensible : etuterae
elim (en )ta p ritin a re d d e re; la co rrection de M eyer educere e t alim enta pristin a
reddere, qui s a pproche du texte des autres recensions, est la plus probable.
19, d errire la grap h ie S n o s, on peut sans doute lire Si n o n , qui renvoie la
p ro p o sitio n p r c d en te et on co m p ren d ra : Si je ne peux avoir de p orteur {geru-
lus) .
23, on lit sicq u e d em u m e untu caint trucidauit. M eyer a lu seulem ent sicque
d em u m C ain trucidauit. D o it-o n lire sicque dem um eundus avec po u r sujet C ain ?
ou euntes avec p o u r sujet A d a m et E ve ? C ain et A bel ? ou peut-tre m ieux, en liai
son avec d e m u m , e uentu avec le sens de fin a le m e n t ?
29, d errire la g raphie su p e r ea / sops p e s transui, M eyer propose su p e r eas
op s (ipse ?) p e rtra n siu i ; on lira plus volontiers su p er eas sospes tra n siu i9.

D ifficults g n ra le s
L es grap h ies du c, du d et du t sont le plus souvent confondues, ce qui explique
en p a rticu lier la con fu sio n en tre et et ad. L e copiste, qui, sem ble-t-il, ne connais
sait pas b ien le latin, a laiss d autre part un bon nom bre de fautes d orthographe :
q u elq u es-u n es de ces fautes on t t corriges par lui-m m e ou p a r un rviseur ; les
autres l ont t p o u r la p lu p art p a r M eyer. Il n y a ordinairem ent pas lieu de
c o n te ster ces corrections.

5. M me Turcan-Verkerk, ingnieur d tude lIRHT, a apport une aide prcieuse


la lecture de ce docum ent. Je l en rem ercie trs sincrement.
6. Cf. G. G oetz, Corpus Glossariorum Latinorum (= CGL), IV, p. XLII ; 317, 44 ;
4 9 3 , 25 ; P rudence, Peri Stephanon, 14,85.
7. Cf. L. Q uicherat, Thesaurus poeticus linguae latinae, sv cieo, cio.
8. Un caractre a t gratt entre S et no.
9. Je dois les hypothses de lecture des deux dernires difficults M me Turcan-
Verkerk.
226 J.-P. PETTORELLI

P o u r viter toute confusion, le n o m du tro isim e fils des pro to p lastes, le plus
souvent crit sed, a t transcrit Seth.

A utres rem arques


au 9, le nom Satan est crit sous la fo rm e m ille fo rm is Settan ;
au 48, l expression in p a ra d isu m , m ain ten u e dans no tre collation, a t g rat
te. Sans doute tait-il difficile p o u r un lec teu r m dival d accep ter l in h u m atio n
d A dam et A bel au Paradis, in hum ation qu e la trad itio n la plus co u ran te p ro p o sait
soit au G olgotha soit H bron, ct d A braham . M ais de qu an d date ce g ra t
ta g e ?
Il faut aussi signaler que le texte de la pro p h tie su r l histo ire du T em ple
(29/2-29d) est sim plifi dans Pa p a r ra p p o rt celui qui est attest p a r les autres
recensions latines qui, sau f A, l ont tran sm is sous des form es trs proches. C e
n tait pas ici le lieu de prsenter un e analyse c om parative des deux traditions.

Traits annexes.
R appelons aussi que, dans Pa, la Vita est prcd e de quatre traits co n cern an t
A dam : D e octo p artibus A dae, D e n o m in e A d a e, D e p e c c a tis A d a e, D e octo p o n
dera (sic) unde fa c tu s est A dam . C es traits, p ro p o ss aussi p a r la recen sio n
anglaise (E) et par plusieurs autres tm o in s de la Vita, ont exist in d p e n d am
m ent 10. Plusieurs copies de ces tm oins isols sont n e ttem en t plus anciennes que
les tm oins de la Vita.

2. Vocabulaire et style
O rigine com m une des trois recensions.
A vant d analyser plus prcism ent les caractristiq u es singulires de Pa, on
doit d abord insister sur sa relation avec le texte de R. L a p rsen tatio n reten u e par
cette dition en superposant les deux textes m ontre quel po in t ils sont in tim e
m ent lis : la structure du rcit est identique, les p ric o p es se suivent dans le m m e
ordre et aucun n ajoute de p ricope ig n o re de l autre. L a lecture pa rall le de ces
deux textes m anifeste trs clairem ent l id en tit su b stan tielle de leu r v o cabulaire et
assure q u ils dpendent d un m m e original.

Singularit de Pa.
E t pourtant, le texte de Pa est l v id en ce le r su lta t d un travail assidu de
rcriture, qui avait po u r but d onner l a pocryphe un caractre particulier. Son
auteur parat bien tre de ceux qui o n t p o u r idal littraire la p rcio sit et la
lingua secretior u . C e caractre est m arq u p a r des diffrences qui c o n ce rn en t

10. Cf. M ax F r st er , Adams Erschaffung und N am engebung. Ein lateinisches


Fragm ent des s. g. slawischen Henoch , A rchiv f r Religions-w issenschaft, 11 Bd,
Leipzig, 1908, p. 477-529.
11. L. H oltz , G lossaires et Gram m aire dans l antiquit, dans J. H a m esse (d.),
Les manuscrits des lexiques et glossaires de l antiquit tardive la fin du M oyen g e,
p. 14.
VIE LATINE DADAM ET VE 227

la fois le vocabulaire, q u on p e u t dire prcieux, et le style, qui s apparente celui


dont Ja cq u es F on tain e a m is en vidence le caractre de prose potique ou de
po sie en p ro se 12.

L e v ocabulaire p o tiq u e ou p r c ie u x
L es d iffrences de vocabulaire.
c o n serv atio n du vocabulaire grec
ad elp h u m (2 3 ), car cte r (1 3 ), g enetor (3 0 ), genetrix* (21) ;
em ploi de m ots p rcieu x ou rares
ajouts p o u r ren fo rcer le sens du m ot ou du rcit q u ils a c c o m p a g n e n t13
adstruo (3 1 ), aem ulus* (1 2 ), callidus* (= fraudulentas, dolosus 3 7 ), cem uus*
(= in cap u t ruens, supplex, p ro stratu s 2 0 ), enorm e* (m alum 6 , sublem entum 19,
suffragium 2 1 , lu ctu m 5 1 ), expergefacta* (2 3 ), obnixe supplico (2 0 ), opitulare*
(1 8 ), o ppido* (3 6 ), peren d ie (4 8 ), suffragium (2 1 ), genutenus* (2 0 ), solotenus* (=
in terram 1 0 ,3 1 ) , teterrim u s (diabolus 12), ultrneas* (= propria uoluntate 1 8 );

ou co m m e synonym es re ch e rch s de vocables plus courants 14


a d iu to riu m : adm iniculum * (2 1 ); a g e re : peragere* (8, 20, 4 8 ) ; a q u a : am nis*
(6, 10), lim pha* (6 ); caeli : poli* (1 9 ); com m edere : uescor* (3 1 ); com pellere :
lacessare* ( 1 4 ); cu lp a : n o x a (1 2 ); deprecor : flagito* (19, 20, 3 1 ); desiderare :
gestio* (31) ; diabolus : pro teru u s* (17) ; dixit : infit (8, 14, 37), fassus fuisti (14) ;
do lo r : afflictio (19), dirum * flagrum * (3 6 ); dom ine : senior (18), dom inus d e u s:
a ltitonans (6, 13), altitronus* (2 0 ); escam : edulium * (2 ); facere (exprim ou
sous-entendu) : p atrare* (4, 10, 44, 51) ; filius : proies (21, 24) ; fiere : fiere et heiu-
lare (18, 3 7 ); flum en : latex * (6 ) ; habitaculum : aedes (1 9 ); h e rb a : holera (2 1 );
lacere : re cu m b ere (3 0 ); in fe rn i: O rcus (5 1 d ); interfcere : trucidare* (3, 2 3 );
in u e n ire : rep erire* (2, 9, 20, 23, 33, 5 1 b ) ; lap is: rupes* (6 ); le c tu m : thorum *
(3 0 ); in lu ctu m agno : m o eren s (2 0 ); m alum (sous-entendu) : facinus* (1 1 );
m anere : degere* (18, 23, 29c) ; m iseric o rd ia : suffugium (1 9 ); m ors : obitus*
(4 5 ); p a en itere : uen iam flagitare (4 ); p a lp a tu s: sauciatus (3 9 ); perseuerauit :

12. J. F o n t a in e , L es trois voies des formes potiques au VIIe sicle latin, dans
Le septime sicle. Changements et continuits, Actes du colloque du Warburg Insti
tute, les 8-9 ju ille t 1988, Londres, 1992, p. 1-24 et spcialement p. 12-18.
13. Le (ou les) nom bres indiqus entre parenthses indiquent le (ou les) para
graphes o se trouve le m ot cit. Dans ce premier paragraphe les mots entre paren
thses sont les substantifs auxquels sont ajouts le qualificatif cit. Derrire le signe
= on trouvera le synonym e indiqu par lun ou lautre des glossaires conservs dans
G. G o e t z , Corpus G lossariorum Latinorum (CGL). Il n a pas paru ncessaire de pr
ciser la rfrence exacte du glossaire ; ill suffira de se rapporter aux index du Corpus
de Goetz. Dans les listes qui suivent, les vocables suivis d un astrique appartien
nent au vocabulaire d A dhelm de M almesbury, (cf. infra, 3, n. 30).
14. Le prem ier vocable cit appartient R, le synonyme retenu par Pa est cit aprs
deux-points (:). U n m m e vocable de R peut tre traduit par plusieurs synonymes : ils
sont spars par une virgule. Les vocables de R sont spars lun de lautre par un
point-virgule.
228 J.-P. PETTORELLI

coepta perficiens (17) ; possum : queo (3, 17, 22) ; n on p o ssu m : n equeo (21, 38) ;
recedo : repeto (39) ; rogare : flagitare* (6) ; S atan : m illefo rm is S ettan (9) ; sid era :
astra (1 5 ); statim i actutum * (8, 10), extem plo* (1 6 ); t e n e o : gesto* (2 9 ); (post
tres dies) : perendie (48) ; uexari : fulcior* (31) ;
rem placem ent d une proposition p a r u n e co n stru ctio n n o m in a le ou p a rticip iale :
quod am m alia edebant : p astum anim alium ,
coepit lugere et am are fiere cum g em itu m ag n o : flens et heiu lan s ;
rem placem ent d une structure sim ple p a r un e locu tio n plus c o m p le x e 15
et dixit E u a : tunc E ua luctuosa u o ce ait (18)
c la m au it: preces ubrrim as fu n d it (19)
m oriar : de hac m igrauero luce (19)
dorm iebam : se E ua sopori d ed isset (23)
q uid fecisti : ut quid hoc patrasti flagicium * (44)
sicut uidistis : sicut coram uestris h o c p e rac tu m est opus obtutibus* (48) ;
em ploi d expressions recherches, ou qui p arap h ra se n t le texte :
disponat nobis unde uiuam us : a n n u et uiu en d i u ictu m (4),
exclam auit cum fletu m agno : pro ru m p en s* ingenti fletu ait (17)
non erat m isericordia dei circa e a rn : nec u llu m c irca earn erat suffugium (19)
colere terram ut haberent fructum : tellu ris legere fru ctu m (22)
prostraui m e in terram : corrui* ad h u m u m (28)
noli nobis abscondere pater sed die nobis : noli latere flagito* ediscere (31) ;
ou qui en enrichissent le sens en o b ten a n t une fo rm u latio n plus b rillan te :
E u a cognouit quod diabolus su asit ex ire de ilu m in e : E u a re co rd a ta e st antiqui
facinoris et se iterum affore illusa (11)
et da m ihi gloriam e iu s: et nos tecu m cum p a lm a queam us o uantes cum
im m ani tripudio* regnare (17)
coepit am bulare : callem carpsit* lu tu o sam (18), im ag e qui en m m e tem ps
renvoie au dbut du rcit de l exil d ve l o ccid en t : tune E ua luctuosa uoce ait.
donec pertransiui : ut super eas sospes pertran siu i (28)
dolores m agnos habeo in c orpore m eo : doloribus su m fultus* 16 (31).

L e style : une prose potique.


L es recherches stylistiques s ex p rim en t de p lu sieu rs m an ires :
des ajouts auxquels ne corresp o n d a u cu n e n o tatio n du texte co u ran t :
Q uid nobis referre queo (3)

15. Il est probable que plusieurs de ces expressions avaient pour but d assurer la
m ise en strophe des passages auxquels elles appartiennent. Cf. infra quelques exem ples
de ces tentatives de mise en strophe.
16. Lemploi du participe pass passif du verbe fu lc io : soutenir, conforter, ne parat
pas en situation, moins que le rdacteur ait voulu exprim er que les souffrances
d Adam, en rfrence celles de Job, avaient pour but de prouver sa patience : ce qui
expliquerait quil rponde Seth q u il ne dsire pas en tre libr, cf. l em ploi de suf-
fu ltu s chez Venance Fortunat.
VIE LATINE D ADAM ET VE 229

heu neq u eo m aius ferre q u id peragam ? ( 2 0 ) 17


le re d o u b le m e n t sous deux form es diffrentes d une unique expression :
et ad iu u a m e : et ad iu u a m e inorm eque m ihi annue sublem entum (19)
quis n u n tia u it d o m ino m eo A d am : quis m eam funget dom ino m eo A dam lega-
tionem uel quis m eus ad erit gerulus* (19)
B eata es E u a p ro p ter A dam , quoniam preces eius m agnae sunt : B eata es Eua,
quo n iam m ag n ae preces A d ae in o rm e tibi offerunt suffragium (21), redoublem ent
qui s e x plique sans doute aussi p ar la volont de rpondre l e x p ressio n : nec
u llum circ a earn erat suffugium , au dbut du 19.
une d ram atisatio n p a r la m odification de la structure du rcit :
23, l o les autres recen sio n s m ettent directem ent dans la bouche d E ve un
sim ple co m p te-ren d u : et d ixit E ua a d A d a m : dom ine m i, cum dorm iebam , uidi
p e r uisum q u a si sa n g u in em filii n o stri Abel, quem in m anibus suis C ain p rodebat
ore suo d e g lu tien s, l au teu r p ro p o se un rcit la troisim e p e rso n n e: Q uadam
uero nocte cum se E ua so p o ri dedisset, uidit p e r uisum quasi sanguinem abel de
m anibus cain profluere so lo ten u s et illico expergefacta suo retulit uiro om nia
quae u ideret ;
37, au contraire, au lieu de raconter l vnem ent la troisim e personne :
b estia im petum fa c ie n s m o m o rd it Seth, le rdacteur donne la parole Seth pour se
plain d re de l attaque du serp en t : ut q u id tarn dire m e lacerasti ? p ro dolo q u id tibi
g e ssi ?, plainte ign o re des autres recensions.
O n no tera en co re le je u de m ots du 1 2 : aderam angelus pulch errim u s et
p ro p te r te fa c tu s sum d ia b o lu s tete rrim u s.

Une m ise en strophe.


M m e si ce v o cabulaire e st utilis dans toute l uvre, il est surtout rserv aux
dclam atio n s des d iffrents perso n n ag es ; si on le trouve parfois dans une section
narrative, p a r exem ple la fin des paragraphes 8 et 18, il e nrichit surtout l ex
pressio n des plain tes et des p rires des protagonistes du dram e : A dam : 4, 6, 8, 10,
17, 36, E v e : 18-21, 23, 37, S eth : 31, Satan : 16, 38-39. D ans ces passages, on
assiste un e tentative de ry th m isatio n , p e r cola et com m ata, qui conduisent
des form es pro ch es de la s tro p h e 18, form es q u on ne trouve gure dans les autres
recen sio n s la tin e s 19

17. Cette exclam ation renvoie un autre passage de la Vita (35) : Quid faciam
infelixpositus in tantis doloribus ?, que Pa n a pas retranscrit cet endroit. La simi
litude des deux ajouts m anifeste une mme volont d enrichir le texte.
18. La prsence de deux expressions, ut feru n t (20) et ut reor (31), traditionnelles
dans la posie pour assurer la m trique du vers, pourrait confirmer cette tendance la
rythm isation du discours.
19. la note 34 de son tude cite plus haut la note 12, J. Fontaine signale : sur
les fragm ents (des Synonym a d Isidore de Sville) de Saint-Gall des VIIe et
VIIIe sicles apparat une disposition p e r cola et commata qui donne aux strophes
synonym iques l allure graphique de vritables pomes dont les cola sont disposs en
versiculi successifs . Si Pa ne transcrit pas son texte sous une telle forme graphique,
sa lecture im pose souvent d en respecter le rythme.
230 J.-P. PETTORELLI

au 4 : quid nobis referre queo ? / n o b is ang elica a d e ra t uita / u t q u id p a tra u i-


m us talia ? / se d iuste digne p la n g im u s / et ueniam fla g ite m u s / fo r s ita n in d u lg ea t
D o m in u s / annuetque uiuendi uictum .
au 8 : A ctutum Jordanis a d stitit / illum que c ircu m d ed it / cursum que n o n p e r-
egit.
au 10 : H aec audiens ipsa / nim is credula / p ro c s sit ex aqu a / C aroque eius
a dm o dum tincta / de frig o re a m n i s / e t p o s t p u sillu m / c ec id it in fa c ie m so lo tenus. /
A ctu tu m dum earn ipse p ro sp iceret / exclam ans cum fle tu in q u id : / O E u a ut
q u id p a tra sti talia ? / quom odo iterum es sed u ca ?
au 11 : Ve tibi diabole ! / ut q u id n o s p e rse q u eris ? / a u t q u id tibi n escim u s ?
/ N u m q u id tibi abstulim us ? / inim ice im pie inuidiose / fe r o x atrox fa s te cru d elis 20
n o ter la squence des rim es : e, is, us, us, e, is
au 17 : dom ine deus m eus, uita m ea tuis sit in m an ib u s / f a c u t iste aduersa-
rius longe sit a nobis / et nos tecum cum p a lm a q u ea m u s o uantes / cum im m a n i
tripudio regnare.
au 1 9 : inorm eque m ihi annue su b lem en tu m / et non e xa u d ieb a tu r / nec ullum
circa earn erat suffugium / et reuersa in se a it / quis m ea m fu n g e t d o m in o m eo
A d a m legationem ? / uel quis m eus a d e rii g eru lu s ? / E t n u n c fla g ito uos p o lo ru m
lum inaria
au 20 : E x quo uidi te dom ine m eu s / refrigerium m e u m su m p sit c o rp u s dolo-
ribus /
E t m odo obnixe / subplico quaten u s / g e n u ten u s p ro m e / depreceri a ltitro n u m /
fo rsita n auribus p ercip iet / liberetque m e / de his d iris do lo rib u s ; /
heu nequeo m aius fe r re / q uid p e ra g a m ?
au 37 : o cruenta b e s tia / f a l l a x e t m a led icta / quare n on m e tu isti / d en ies m it-
tere in im aginem dei ? /

N est-ce pas de tels passages que s app liq u e plus p r cis m e n t la d escrip tio n
q u a donne J. F ontaine de l volution de la p o sie c h rtien n e au V IIe sicle ? L a
d iffrence isidorienne et d abord an tiq u e ... entre p o sie et prose a b ien du m al
jo u e r ici pleinem ent, tant il est vrai qu e la lam en ta tio n e t l e xhortation sont illi
m ites, m ais aussi que chacune d elles s organise en en sem b les quasi-strophiques,
dont chacun est constitu p ar la v a riation synonym ique su r un e seule ide. D autre
part, les affinits psalm iques orien ten t vers u n m ode d ex p ressio n p o tiq u e auquel
la m esure, au sens grco-latin qui suppose des m tres quantitatifs, avait t to u t
fait tra n g re 21. O n peut sans d oute vo ir dans les p a ssag es relevs ci-d essu s la
m ise en uvre de cette prose p o tiq u e ou p o sie en p ro se , de c e s form es
rythm iques dont J.F. constatait la p ro m o tio n acclre p a rtir du V IIe sicle,
toutes proches des form es de la p rire litu rg iq u e .

20. Les quatre derniers mots, qui n ont aucune correspondance dans le texte cou
rant, pourraient avoir t ajouts pour apporter une rim e sym trique persequeris.
21. Op. cit. supra note 11, p. 14-15 (cest m oi qui souligne par l italique certains
termes). Lauteur claire encore son analyse dans les rponses q u il apporte aux ques
tions des auditeurs, en particulier aux pp. 20 et 23.
VIE LATINE D ADAM ET VE 231

3. Tradition littraire
R este alors ten te r de p r cise r dans quelle tradition se situe cette form e parti
c ulire de la Vita A d a e et E uae. C ette recherche ne peut sans doute aboutir q u
des rsu ltats incertains, tan t est insuffisante notre connaissance de la littrature du
H au t M oyen-ge.

E n n o d e de Pavie.
L a c o n su ltatio n du T hesaurus linguae latinae, dans le but de dtecter les
auteurs qui u tilise n t le v o cabulaire relativem ent singulier de ce docum ent, a dis
tingu d ab o rd E nnode de P avie ; beaucoup des m ots recherchs relevs ci-dessus
se retro u v en t dans l uvre de ce pote et p isto lie r22. J. F ontaine a m ontr com
m en t E nn o d e a transm is au M oyen-ge toute une part de la culture c la ss iq u e 23 et
il ajoute : P eu t-tre l influence de cette prose tortueuse a-t-elle contribu la for
m ation de ce gran d style fleuri, que les thoriciens du M oyen ge dcrivaient
c om m e le stilus isid o ria n u s . C est ce style, nous l avons vu, q u obit pour
une p a rt notre rdaction.

Le vocabulaire d es ty m o lo g ies d T sid o re de Sville.


L a q u estio n se po se aussi de savoir si le rdacteur de Pa n avait pas sous les
y eux les ty m o lo g ies d Isidore de Sville.
A insi qu an d il utilise le m o t callidus (37) ne se rfre-t-il pas la dfinition
de ce m o t p a r le S villan : callidus, fraudulentus, quia celare no u it et m aie p e r
d u s ? 24
Q uand, p o u r d crire c o m m en t ve s loigne d A dam aprs avoir t trom pe
une seconde fois p a r Satan, il crit callem carpsit lutuosam , il se souvient que,
selon Isidore, sem ita a u tem h om inum est, callis fera ru m et pecudum . Callis est
iter p e c u d u m in te r m o n tes ang u stu m et tritum, a callo p e d u m uocatum , siue a
callo p e c u d u m p r a e d u r a tu m 15. ve, p rem ier tre hum ain fouler le sol de la terre,
ne po u v ait v id e m m e n t e m p ru n ter que la trace des anim aux, puisque, avant elle,
p erso n n e n avait trac ici-bas un quelconque itinraire.
Q uand, au 5 ld , Pa trad u it les versets 14-16 de l ptre de Jude et ajoute : et
q ui se c o n cu p iscen tiis huius m u n d i cu m m iscuntur et os illorum locuntur super-
b iam ibunt in O rcum , il se souvient de la dfinition donne p a r Isidore de Sville
O rcus : P lu to n graece, latine D ie sp ite r uel D ites Pater, quam alii orcum uocant,
q uasi rece p to re m m ortiu m 26.
C est aussi dans le sou v en ir de cet ouvrage q u il puise aem ulus, holus (holera),
inorm is, latex, p erendie, p o li, te te r, tous m ots propres a sa recension.

22. Grce aux index des deux ditions de luvre d Ennode: CSEL, T.VI et MGH
AA, T.VII. On retiendra en particulier la prsence des mots suivants : callidus, callis,
flagrum, gerulus, gestio, obtutus, prorumpo, tripudium.
23. J. F o n t a in e , E nnodius, RAC, V, c o l. 398-421 ; le te x te c it e s t c o l. 420-421.
24. I sid o ri H ispalen sis E p isc o pi , Etymologiarum sive Originum libri XX, ed.
W .M.L inds ay, Oxonii, (s.d.) X,41.
25. Ibid. XV, XVI, 9-10.
26. Ibid. V ili, XI, 42.
232 J.-R PETTORELLI

A ld h elm de M alm esbury


Si ces rem arques incitent rattach er n o tre r d ac te u r la trad itio n d Isid o re de
Seville, deux constatations concordantes a m n en t le situ er plu s p r cis m e n t
encore dans la filiation d A ldhelm d e M alm esbury, v q u e de S h ereb o m e, qui v cu t
entre 639 et 709 21. D une part, une tude r ce n te a m o n tr q u Isid o re de S ville eu t
sur le vocabulaire d A ldhelm une g rande in fluence 28, et d au tre p art, la co n su ltatio n
des index qui accom pagnent les ditions des crivains du H a u t M o y en -g e dans les
collections patristiques 29 la recherche des auteurs d o n t le vocabulaire est p a rtic u
lirem en t proche de celui de Pa, fait re sso rtir son nom . A l vidence, les m ots re le
vs ci-dessus faisaient partie de son vocabulaire h a b itu e l30.
L e fait que notre recension ait t c opie au scrip to riu m de S aint-A m and,
l entre sur le continent des lettrs venus de G ran d e-B retag n e, n in terd it pas, bien
au contraire, de penser son cole.

C onclusion provisoire
C es analyses m ontrent que le v ocabulaire de Pa se situe dans la trad itio n
conserve par ceux qui se veulent des lettrs e t se ra ttac h e n t la trad itio n d E n-
node, d Isidore et d A ldhelm , auteurs de traits de g ram m aire ou de potiq u e,
reconnus par leurs contem porains, et p e n d an t to u t le M oy en -g e, com m e des
m atres dans l art d crire.
D es analyses plus prcises du v o cabulaire et du style de Pa p erm e ttro n t peut-
tre de m ieux dfinir son m ilieu d orig in e et, p a r l, de p r cise r l histo ire de la
Vita A d a e et Evae.

27. Sur la vie et luvre d Aldhelm de M almesbury, lire l introduction de


R. E hwald ldition des uvres d A ldhelm dans M G H AA, T.XV, 1919 et les pages
que lui a consacres F. B run hlzl dans Histoire de la littrature latine du M oyen-A ge,
T. I, Vol. 1, (trad. fr. de H. Rochis), Louvain, 1990, pp. 196-201.
28. J. M a re n d o m , L es sources du vocabulaire d Aldhelm , ALM A, XLI (1977-
1978) pp. 75-90, met en vidence la relation entre le vocabulaire d Aldhelm et celui
d Isidore de Sville : Il y a cependant une uvre particulire qui a grandem ent marqu
le vocabulaire d Aldhelm : les tymologies d Isidore de Sville. {op. cit. p. 86)
29. M onumenta Germaniae histrica, A uctores antiquissim i (= M G H AA) et Poetae
latini Aevi carolini (MGH PAC) ; Corpus Christianorum, Series latina (= CCSL) ;
Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum latinorum (= CSEL). Ltude des index des
quinze tomes des MGH AA, et des trois tom es des PAC, a m ontr q u il n y a pas
d autre crivain quAldhelm qui utilise de faon aussi courante lensem ble ce vocabu
laire. Le fait que lindex des uvres d A dhelm soit particulirem ent exhaustif, ce qui
n est pas le cas de tous les index des M G H , interdit cependant d en tirer des conclu
sions dfinitives.
30. Si larithmtique peut donner une indication, on relve 48 des 72 (2/3) vocables
analyss ici dans le vocabulaire d A ldhelm , et 33 dans celui d Ennode. Pour rendre
sensible limportance du vocabulaire d Aldhelm dans Pa, dans les listes de vocabulaire
consitues ci-dessus, j ai marqu d un astrique les m ots propres Pa qui lui appar
tiennent. Dans lindex de son dition dans les M GH, on pourra constater en particulier
la frquence de actutum, aemulus, altitronus, callis, cem ue, dego, dirus, edulium,
extemplo, facinus, fiagrum, gerulus, gestio, inormis, limpha, obtutus, pairare, polus,
tripudium, ultroneus.
VIE LATINE D ADAM ET VE 233

N o t e c o m p l m e n t a ir e

Aprs de nom breuses tentatives restes vaines et au m oment de corriger les


preuves de cette livraison, je reois la photocopie du tmoin de la Vita Adae et Evae
conserv dans un m anuscrit de la Kapitulska Kniznica de Bratislava, n 88 du Cata
logue de Julius Sopko (cf. A pocrypha, 10 [1999], p. 290).
Laide de M me Svabyova, bibliothcaire de lInstitut Franais de Bratislava, que je
rem ercie trs vivem ent, m a perm is de localiser ce manuscrit. Le fonds de la Kapi
tulska Kniznica, bibliothque du Chapitre de Bratislava, a t acquis par les Archives
Nationales Slovaques en 1958 (Cf. Slovak National Archives, fascicule dit en 2000
par le Dr. Peter Draskaba, directeur de cette institution, p. 7). Le Dr. Draskaba a bien
voulu me faire parvenir ce fascicule et la photocopie de la Vita Adae et Evae ; je lui en
suis trs reconnaissant.

Il est dsorm ais possible de prciser quelques informations :

Titre initial : Vita A de qualiter fin iu it tempus.

Incipit : Cum A dam et E ua expellerentur de paradyso fecerunt sibi tabem aculum et


fu eru n t in ilio p e r vii dies nihil facientes nisi plorantes et lamentantes. Post vii dies
ceperunt esurire.

E xplicit : Tunc fe c it Seth duas tabulas lapdeas et duas lteas et scripsit in eis dic
tante angelo omnem uitam patris et matris sue et posuit eas in domo patris sui in Ora
torium ubi adorabat dominum. Vbi inuente sunt lapidee post diluuium ab Salomone
quando p e r angelum in hunc locum ductus est. Adam p ost quadraginta dies ductus est
Eua p o st octoginta ... etc.

D at de 1360, ce tm oin transm et un texte qui dpend de celui qui est dit plus
haut, m ais il en propose une form e rcrite, dans lintention d en am liorer le style. Il
n a pas de descendance connue. Il ignore les paragraphes 29/2 29d, ce qui suggre
une origine cistercienne, et rsum e en quelques mots, comme on le voit dans 1explicit
cit, les paragraphes 51a-d. Il tait difficile de prendre en compte ce texte dans la seule
deuxim e partie de notre dition, d autant quune premire lecture n a rvl aucune
variante qui m odifie substantiellem ent le sens du rcit.

Vous aimerez peut-être aussi