Vous êtes sur la page 1sur 5

http://perso.wanadoo.fr/famille-chazal/articles/piirrationnel.

pdf 1

1 Proposition

π ∈ R\Q (1)

2 Démonstration
On va démontrer ce résultat par l’absurde : on suppose donc qu’il existe
deux entiers (p,q) ∈ N∗ 2 tels que
p
π= (2)
q

Définition 2.1 ∀(m,n) ∈ N2 , on pose


Z π
1
I(m,n) ≡ (qx)m (p − qx)n eix dx
(min(m,n))! 0
On note que
– (p − qπ) = 0 d’après (2)
– ∀(m,n) ∈ N2
Z π
1
I(n,m) = (qx)n (p − qx)m eix dx
(min(n,m))! 0
Z 0
1
= (q(π − u))n (p − q(π − u))m ei(π−u) (− du) (avec u = π − x)
(min(m,n))! π
Z π
1
= − (qu)m (p − qu)n e−iu du
(min(m,n))! 0
d’où

I(n,m) = −I(m,n) (3)

Proposition 2.1

∀(m,n) ∈ N2 ,I(m,n) ∈ Z + iZ

Démonstration: On va montrer par récurrence

P(n) : “∀k ∈< 0,n > ,I(k,n − k) ∈ Z + iZ“


Rπ h ix iπ
– I(0,0) = 0 eix dx = ei = −i(−1 − 1) = 2i ∈ Z + iZ
0
Donc P(0) est vraie.
http://perso.wanadoo.fr/famille-chazal/articles/piirrationnel.pdf 2

– Supposons P(n) vraie.


Z π
I(0,n + 1) = (p − qx)n+1 eix dx
0 ix π Z π
eix

n+1 e
= (p − qx) − (n + 1)(−q)(p − qx)n dx
i 0 0 i
= ipn+1 − iq(n + 1)I(0,n)

D’après P(n), I(0,n) ∈ Z + iZ donc I(0,n + 1) ∈ Z + iZ


– Soit k ∈ N,1 ≤ k < n+1
2
. Ceci implique en particulier que

k ≤n−k

et donc que
min(k,n − k) = k

1 π
Z
I(k,n + 1 − k) = (qx)k (p − qx)n+1−k eix dx
k! 0
ix π
 
1 k n+1−k e
= (qx) (p − qx)
k! i 0
Z π
− {kq(qx)k−1 (p − qx)n+1−k
0
eix

k n−k
+(qx) (n + 1 − k)(−q)(p − qx) } dx
i
Z π
iq
= (qx)k−1 (p − qx)n+1−k eix dx
(k − 1)! 0
iq(n + 1 − k) π
Z
− (qx)k (p − qx)n−k eix dx
k! 0
= iqI(k − 1,n + 1 − k) − iq(n + 1 − k)I(k,n − k)

D’après P(n), I(k − 1,n + 1 − k) ∈ Z + iZ et I(k,n − k) ∈ Z + iZ


donc I(k,n + 1 − k) ∈ Z + iZ
– Si, en outre, n + 1 est pair, on pose n0 = n+1
2
. On remarque que
0
n ≥ 1.
http://perso.wanadoo.fr/famille-chazal/articles/piirrationnel.pdf 3

Z π
0 01 0 0
I(n ,n ) = 0
(qx)n (p − qx)n eix dx
n! 0
ix π
 
1 n0 n0 e
= (qx) (p − qx)
n0 ! i 0
Z π
0 0
− {n0 q(qx)n −1 (p − qx)n
0
eix

n0 0 n0 −1
+(qx) n (−q)(p − qx) } dx
i
Z π
iq 0 0
= 0
(qx)n −1 (p − qx)n eix dx
(n − 1)! 0
Z π
iq 0 0
− 0 (qx)n (p − qx)n −1 eix dx
(n − 1)! 0
= iqI(n0 − 1,n0 ) − iqI(n0 ,n0 − 1)

Or n0 + n0 − 1 = 2n0 − 1 = n; d’après P(n), I(n0 − 1,n0 ) ∈ Z + iZ


et I(n0 ,n0 − 1) ∈ Z + iZ donc I(n0 ,n0 ) ∈ Z + iZ

On a donc montré que ∀k ∈ N,


n+1
k≤ ⇒ I(k,n + 1 − k) ∈ Z + iZ (4)
2
n+1
Or, d’après (3), page 1, ∀k ∈ N, si 2
≤ k ≤ n + 1,

I(k,n + 1 − k) = −I(n + 1 − k,k)


n+1
avec 0 ≤ n + 1 − k ≤ 2
. D’après (4),

I(k,n + 1 − k) = −I(n + 1 − k,k) ∈ Z + iZ

Finalement, ∀k ∈< 0,n + 1 >, I(k,n + 1 − k) ∈ Z + iZ :


P(n + 1) est vraie.
Par récurrence, ∀n ∈ N, P(n) est vraie.
Définition 2.2 ∀n ∈ N, on définit
1 π
Z
I(n) ≡ (qx)n (p − qx)n sin x dx (5)
n! 0
Proposition 2.2 ∀n ∈ N,
I(n) ∈ N∗ (6)
http://perso.wanadoo.fr/famille-chazal/articles/piirrationnel.pdf 4

Démonstration:
On remarque que
– I(n) = =(I(n,n)), où =(z) note la partie imaginaire du nombre com-
plexe z. Donc, d’après la proposition 2.1, page 1,

I(n) ∈ Z

– Par ailleurs

– ∀x ∈ [0,π], (qx)n (p − qx)n sin x ≥ 0


π n
 √
π n 2
– ∀x ∈ [ π4 , 3π

4
], (qx)n (p − qx)n sin x ≥ q n 4
qn 4 2

donc
1
Z 3π
4
 p 2n √2
I(n) ≥ dx > 0
n! π
4
4 2
Par conséquent, I(n) ∈ Z et I(n) > 0, donc

I(n) ∈ N∗

Proposition 2.3
lim I(n) = 0 (7)
n→+∞

Démonstration: Immédiat. Par exemple, I(n) ≥ 0 et


+∞ +∞
1 π
X X Z
I(n) = (qx)n (p − qx)n sin x dx
n=0 n=0
n! 0
Z πX+∞
(qx(p − qx))n
≤ dx
0 n=0 n!
Z π
≤ eqx(p−qx) dx < +∞
0

donc, en particulier,
lim I(n) = 0
n→+∞

Démonstration de la proposition 1:
Sous l’hypothèse (2), on a montré que la suite (I(n))n∈N vérifie les deux
propriétés suivantes : d’après (6), ∀n ∈ N

I(n) ∈ N∗
http://perso.wanadoo.fr/famille-chazal/articles/piirrationnel.pdf 5

et, d’après (7)


lim I(n) = 0
n→+∞

Or, ces deux conclusions sont incompatibles : il n’existe pas de suite à valeurs
dans N∗ convergeant vers 0.
On a donc démontré par l’absurde que

π ∈ R\Q

Vous aimerez peut-être aussi