Vous êtes sur la page 1sur 887

HeefJe$e

kegÀjDeeve

DevegJeeo Deewj J³eeK³ee ceewueevee De]peer]pegue ]nkeÌkeÀ Gcejer


àmŠH$WZ
boI - AmXUu` eoI gm{hb {~Z AãXwb AµOrO {~Z _whå_X Ambo e¡I,
Bñbm_r H$_©, dµµŠ\$ VWm XmdV d BaemX _§Ìr,
E§d àYmZ {ZarjH$ emh \$h²X Hw> aAmZ àH$meZ gm{hË`, _XrZm _wZìdahŸ&

AZwdmX: gmar àe§gm`| A„mh Ho$ {b`o h¢ Omo gmao g§gmam| H$m nmbZhma h¡Ÿ& {Og H$m
cyberAnZr {H$Vm~ _| H$WZ h¡:
""Vwåhmao nmg A„mh H$s Amoa go àH$me VWm Iwbr {H$Vm~ Am JB© h¡Ÿ&''
Am¡a ah_V VWm gbm_ hm| Cg Z~r na Omo g~ Z{~`m| _| loð> Am¡a CÎm_ h¡Ÿ& AWm©V
h_mao Z~r AmXUu` _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) na Ÿ& {OZ H$m H$WZ h¡: ""Vw_ _|
g~ go AÀN>m dh ì`{º$ h¡ Omo Hw> aAmZ grIVm Am¡a {gImVm h¡Ÿ&''
A„mh H$s àe§gm Am¡a ah_V VWm gbm_ Ho$ níMmV²:
ha_¡Z ear\¡$Z godH$: emh AãXw„mh {~Z AãXwb AµOrµO Amb gD$X (A„mh CZ H$s
ajm H$ao) H$m AmXoe h¡ {H$ A„mh H$s nwñVH$ (Hw> aAmZ _OrX) Ho$ àMma, àgma VWm
{díd Ho$ _wgb_mZm| Ho$ ~rM Cg Ho$ {dVaU VWm {d{^Þ ^mfmAm| _| Cg Ho$ AZwdX E§d
ì`m»`m H$s ì`dñWm H$s Om`oŸ&
ha_¡Z ear\¡$Z godH$ H$s AmkmnmbZ H$aVo hw`o Bñbm_r H$_© E§d dµµŠ\$ VWm àMma àgma
_§Ìmb` {díd H$s g^r _hËdnyU© ^mfmAm| _| Hw> aAmZ Ho$ AWm|© Ho$ AZwdmX Am¡a ì`m»`m
H$aZo H$m à`ËZ H$a ahm h¡Ÿ& BÝht ^mfmAm| _| {hÝXr ^mfm ^r h¡Ÿ& Vm{H$ {hÝXr ^mfH$
Hw> aAmZ Ho$ ^mdmW© H$mo gabVm go g_P gH|$Ÿ& Vm{H$ agyb (g„„mhþ Ab¡{h d g„_)
Ho$ H$WZ: ""_oar ~mV bmoJm| VH$ nhþ±MmAmo, Mmho dh EH$ hr Am`V Š`m| Z hmoŸ&'' Ho$ AmXoe
H$s ny{V© hmo gHo$Ÿ&
Bg{b`o h_| Bg ~mV go Anma hf© hmo ahm h¡ {H$ h_ ""emh \$ôX Hw> aAmZ àH$meH$
gm{hË`, _XrZm _wZìdam'' H$s Amoa go nyao Hw> aAmZ Ho$ AWm} H$m {hÝXr ^mfm _| AZwdmX
VWm Cg H$s g§jon ì`m»`m àñVwV H$a aho h¢Ÿ&
`h AZwdmX Am¡a ì`m»`m S>m°ŠQ>a àmo. _whå_X {µO`mCa©h_mZ AmµO_r Ho$ g§ajU _|,
_m¡bmZm AµOrOwb hµµŠµH$ C_ar Zo V¡`ma {H$`m h¡Ÿ& Am¡a Hw> aAmZ àH$meZ gm{hË` H$s Amoa
go Bg H$m g§emoYZ S>m°ŠQ>a gB©X Ah_X h`mV _wea©\$s Zo {H$`m h¡Ÿ&
h_ A„mh H$s àe§gm H$aVo h¢ {H$ Cg Zo h_| `h H$m`© H$aZo H$m gmhg {X`mŸ& Am¡a h_
Amem H$aVo h¢ {H$ `h H$m`© _mÌ A„mh H$s àgÞVm Ho$ {b`o hmoJmŸ& Am¡a bmoJ Bg go
bm^m§{VV hm|JoŸ&
h_ _mZVo h¡ {H$ Hw> aAmZ Ho$ AWm] H$m {H$VZr hr J§^raVm go AZwdmX {H$`m Om`o na dh
Cg Ho$ _hmZ² AWm|© H$mo d{U©V Zht H$a gH$VmŸ& Š`m|{H$ Hw> aAmZ AnZr dU© e¡br _| ^r
M_ËH$ma h¡Ÿ& AV: AZwdmX Ho$ Ûmam Omo AW© {XImB© XoVm h¡ dh Cg H$m ^mdmW© hmoVm h¡ Omo
AZwdmXH$ Zo Hw> aAmZ go g_Pm h¡Ÿ& {Og _| ha àH$ma H$s Ìw{Q> g§^d h¡Ÿ& Bg{b`o àË`oH$
nmR>H$ go AZwamoY h¡ {H$ Bg _| dh Omo ^r Ìw{Q> nm`o Cg go ""emh \$hX Hw> aAmZ àH$meZ
gm{hË`'' H$mo AdJV H$am`o Vm{H$ AmJm_r àH$meZ _| Cg H$m gwYma H$a {b`m Om`oŸ&
A„mh hr h_ g~ H$m ghm`H$ VWm _mJ©Xe©H$ h¡Ÿ&
Deveg¬eÀceefCekeÀ
¬eÀ. metjn He=ÿ ¬eÀ. metjn He=ÿ
1 metjn HeÀeeflene 25 HegÀækeÀe&ve
2 metjn yekeÀjn 26 MegDeje
3 metjn Deeues Fcejeve 27 vecedue
4 metjn efvemee 28 ]keÀmeme
5 metjn ceeFoe 29 DevkeÀyetle
6 metjn DeveDeece 30 ªce
7 metjn DeejeHeÀ 31 ueg]keÀceeve
8 metjn DeveHeÀeue 32 mepedoe
9 metjn leewyee 33 Dend]peeye
10 metjn ³etvegme 34 meyee
11 metjn nto 35 ]HeÀeef]lej
12 metjn ³etmegHeÀ 36 ³eemeerve
13 metjn jDeo 37 mee]HeÌ]HeÀele
14 metjn Fyedjenerce 38 ]meeo
15 metjn efnýe 39 ]pegcej
16 metjn venue 40 cegefceve
17 metjn yeveer FñeeF&ue 41 ne ceerce mepeoe
18 metjn keÀnHeÀ 42 Metje
19 metjn ceefj³ece 43 ]peg]K©HeÀ
20 metjn leene 44 og]Keeve
21 metjn Deeqcye³ee 45 peeefme³en
22 nppe 46 DeÔ]keÀeHeÀ
23 cegefcevetve 47 cegncceo
24 vetj 48 ]HeÀln
¬eÀ. metjn He=ÿ ¬eÀ. metjn He=ÿ
49 ngpegjele 74 cegÎeqmmej
50 ]keÀe]HeÀ 75 ef]keÀ³eecee
51 ]peeefj³eele 76 oÛ
52 letj 77 cegme&ueele
53 vepce 78 veyee
54 ]keÀcej 79 veeef]peDeele
55 jïeeve 80 Deyeme
56 Jeeef]keÀDee 81 lekeÌJeerj
57 noero 82 FeqvHeÀleej
58 cegpeeouee 83 cegle]HeÌ]HeÀ]HeÀerve
59 nÞe 84 FeqvMe]keÀe]keÀ
60 cegcleefnvee 85 yegªpe
61 me]HeÌ]HeÀ 86 leeefjkeÀ
62 pegcegDee 87 ]Deeuee
63 cegveeefHeÀ]ketÀve 88 ]ieeefMe³en
64 le]ieeyegve 89 ]HeÀýe
65 leuee]keÀ 90 yeueo
66 le]ndjerce 91 Mecme
67 cegukeÀ 92 uewue
68 ]keÀuece 93 pegne
69 ne]keÌ]keÀe 94 Þen
70 ce]Deeefjpe 95 leerve
71 vetn 96 Deue]keÀ
72 efpeVe 97 ]keÀê
73 ceg]p]peeqcceue 98 yeeq³³even
¬eÀ. metjn He=ÿ ¬eÀ. metjn He=ÿ
99 ef]peue]peeue 107 ceeTve
100 Deeefo³eele 108 keÀewmej
101 ]keÀeefjDen 109 keÀeef]HeÀªve
102 lekeÀemegj 110 veñe
103 Deñe 111 leyyele
104 ngce]pen 112 F]Kueeme
105 ]HeÀerue 113 ]HeÀuekeÀ
106 ]kegÀjwMe 114 Veeme
1 - gyah \$m{Vhm

gyah µ\$m{Vhm - 1
gyah µ\$m{Vhm Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 7 Am`V| h¡Ÿ&
· `h gyah Ama§{^H$ `wJ _| _¸$m _| CVar, Omo Hw> aAmZ H$s ^y{_H$m Ho$ g_mZ h¡Ÿ&
Bgr H$maU Bg H$m Zm_ ""gyah µ\$m{Vhm'' AWm©V ""Ama§{^H$ gyah'' h¡Ÿ& Bg H$m
M_ËH$ma `h h¡ {H$ Bg H$s gmV Am`Vm| _| nyao Hw>>aAmZ H$m gmam§e aI {X`m
J`m h¡Ÿ& Am¡a Bg _| Hw> aAmZ Ho$ _m¡{bH$ g§Xeo : Vm¡hrX, nabmoH$ VWm [agmbV Ho$
{df` H$mo g§jon _| g_mo {X`m J`m h¡Ÿ& Bg _| A„mh H$s X`m, Cg Ho$ nmbH$
VWm nyÁ` hmoZo Ho$ JwUm| H$mo d{U©V {H$`m J`m h¡Ÿ&
· Bg gyah Ho$ AWm] na {dMma H$aZo go ~hwV go VÏ` COmJa hmo OmVo h¡Ÿ& Am¡a
Eogm àVrV hmoVm h¡ {H$ gmJa H$mo JmJa _| ~§X H$a {X`m J`m h¡Ÿ&
· Bg gyah _| A„mh Ho$ JwU-JmZ VWm Cg go àmW©Zm H$aZo H$s {jjm Xr JB© h¡
{H$ A„mh H$s gamhZm Am¡a àe§gm {H$Z eãXm| go H$s Om`oŸ& Bgr àH$ma Bg _|
~§Xm| H$mo Z Ho$db d§XZm H$s {ejm Xr JB© h¡ ~pëH$ CÝh| OrdZ `mnZ Ho$ JwU ^r
~Vm`o J`o h¡Ÿ&
· A„mh Zo Bg go nhbo ~hþV go g_wXm`m| H$mo gwnW {XIm`m {H$ÝVw CÝhm| Zo Hw$nW
H$mo AnZm {b`m, Am¡a Bg _| Cgr Hw$nW Ho$ A§Yoao go {ZH$bZo H$s XwAm h¡Ÿ& ~§Xm
A„mh go _mJ©-Xe©Z Ho$ {b`o XwAm H$aVm h¡ Vmo A„mh Cg Ho$ AmJo nyam Hw>>aAmZ
aI XoVm h¡ {H$ `h grYr amh h¡ {Ogo Vy ImoO ahm h¡Ÿ& A~ _oam Zm_ boH$a Bg
amh na Mb n‹S>Ÿ&
*****

1
1 - gyah \$m{Vhm

1. A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


2. g~ àe§gm`o A„mh1 Ho$ {b`o h¡, Omo gmao g§gmam| H$m nmbZhma2 h¡Ÿ&
3. Omo AË`ÝV H¥$nmerb Am¡a X`mdmZ²3 h¡Ÿ&
4. Omo à{VH$ma4 (~Xbo) Ho$ {XZ H$m _m{bH$ h¡Ÿ&
5. (ho A„mh!) h_ Ho$db VwPr H$mo nyOVo h¢, Am¡a Ho$db VwPr go ghm`Vm5 _m±JVo
h¡Ÿ&
6. h_| gwnW (grYm _mJ©) {XImŸ&
7. CZ H$m _mJ© {OZ na Vy Zo nwañH$ma {H$`m&6 CZ H$m Zht {OZ na Voam àH$mon7
hþAm, Am¡a Z hr CZ H$m Omo Hw$nW (Jw_amh) hmo J`oŸ&

1
""A„mh'' H$m AW©: ""hµH$sµH$s nyÁ`'' h¡Ÿ& Omo {díd Ho$ aM{`Vm {dYmVm Ho$ {b`o {deof h¡Ÿ&
2
""nmbZhma hmoZo'' H$m AW© `h h¡ {H$ {Og Zo Bg {díd H$r aMZm H$a Ho $ Cg Ho$ à{VnmbZ H$s E¡gr {d{MÌ ì`dñWm
H$s h¡ {H$ g^r H$mo AnZr Amdí`H$Vm VWm pñW{V Ho$ AZwgma g~ Hw$N> {_b ahm h¡Ÿ& Am¡a {díd H$m `h nyam H$m`©,
gy`©, dm`w, Ob, YaVr g~ OrdZ H$s ajm Ed§ OrdZ H$s àË`oH$ `mo½`Vm H$s aIdmbr _| bJo hþEo h¢, Bg go gË` nyÁ`
H$m n[aM` Am¡a kmZ hmoVm h¡Ÿ&
3
AWm©V dh {díd H$s ì`dñWm Ed§ ajm AnZr Anma X`m go H$a ahm h¡, AV: àe§gm Am¡a nyOm Ho$ `mo½` ^r _mÌ dhr h¡Ÿ&
4
à{VH$ma (~Xbo) Ho$ {XZ go A{^àm` àb` H$m {XZ h¡Ÿ& Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ gË` Y_© à{VH$ma Ho$ {Z`_ na
AmYm[aV h¡Ÿ& AWm©V Omo O¡gm H$aoJm d¡gm ^aoJmŸ&& O¡go H$moB© Om¡ ~moH$a Joh±ÿ H$s, VWm AmJ _| Hy$X H$a erVb hmo Zo H$s
Amem Zht H$a gH$Vm, E¡go hr ^bo, ~wao H$_m|© H$m ^r AnZm ñdm^m{dH$ JwU Am¡a à^md hmoVm h¡Ÿ& {\$a g§gma _| ^r
Hw$H$_m] H$m Xwîn[aUm_ H$^r H$^r XoIm OmVm h¡Ÿ& naÝVw `h ^r XoIm OmVm h¡ {H$ XwamMmar, Am¡a AË`Mmar gwIr OrdZ
{Zdm©h H$a boVm h¡, Am¡a CgH$s nH$‹S> Bg g§gma _| Zhr hmoVr, Bg {b`o Ý`m` Ho$ {b`o EH$ {XZ Adí` hmoZm Mm{h`oŸ&
Am¡a Cgr H$m Zm_ ""µµŠ`m_V'' (àb` H$m {XZ) h¡Ÿ&
""à{VH$ma Ho$ {XZ H$m _m{bH$'' hmoZo H$m AW© `h h¡ {H$ g§gma _| Cg Zo BÝgmZm| H$mo ^r A{YH$ma Am¡a amÁ` {X`o h¡Ÿ&
naÝVw àb` Ho$ {XZ g~ A{YH$ma Cgr H$m ahoJmŸ& Am¡a dhr Ý`m` nyd©H$ g~ H$mo CZ Ho$ H$_m}§ H$m à{V\$b XoJmŸ&
5
BZ Am`Vm| _| àmW©Zm Ho$ ê$n _| _mÌ A„mh hr H$s nyOm Am¡a Cgr H$mo ghm`VmW© JwhmaZo H$s {ejm Xr JB© h¡Ÿ& Bñbm_
H$s n[a^mfm _| Bgr H$m Zm_ ""Vm¡hrX'' (EHo$ídadmX) h¡Ÿ& Omo gË` Y_© H$m AmYma h¡Ÿ& Am¡a A„mh Ho$ {gdm `m Cg Ho$
gmW {H$gr AÝ` Xodr XodVm Am{X H$mo nwH$maZm, Cg H$s nyOm H$aZm, {H$gr àË`j gmYZ Ho$ {~Zm {H$gr H$mo ghm`Vm
Ho$ {b`o JwhmaZm, jMd_ AWdm {H$gr ì`{º$ Am¡a dñVw _| A„mh H$m H$moB© {deof JwU _mZZm Am{X EHo$ídadmX (Vm¡hrX)
Ho$ {déÕ h¡ Omo Ajå` nmn h¡Ÿ& {Og Ho$ gmW H$moB© nwÊ` H$m H$m`© _mÝ` ZhtŸ&
6
Bg Am`V _| gwnW (grYr amh) H$m {MÝh `h ~Zm`m J`m h¡ {H$ `h CZ H$s amh h¡ {OZ na A„mh H$m nwañH$ma hþAmŸ&
CZ H$s Zht Omo àH$mo{nV hþ`o, Am¡a Z CZ H$s Omo gË` _mJ© go ~hH$ J`oŸ&
7
""àH$mo{nV'' go A{^àm` dh h¢ Omo gË` Y_© H$s OmZVo hþ`o, _mÌ A{^_mZ AWdm AnZo nyd©Om| H$s naånamJV àWm Ho$
_moh _| AWdm AnZr ~‹S>mB© Ho$ OmZo Ho$ ^` go Zht _mZVoŸ&
1
1 - gyah \$m{Vhm

gyah µ\${Vhm H$m _hËd :


Bg gyah Ho$ AWm}§ na {dMma {H$`m Om`o Vmo Bg _| Am¡a Hw>>aAmZ Ho$ eof ^mJm| _|
g§jon VWm {dñVma O¡gm g§~§Y h¡Ÿ& AWm©V Hw>>aAmZ H$s g^r gyaVm| _| Hw> aAmZ Ho$ Omo
bú` {dñVma Ho$ gmW ~Vm`o J`o h¢ gyah µ\$m{Vhm _| CÝht H$mo g§{já ê$n _| ~Vm`m
J`m h¡Ÿ& `{X H$moB© _mÌ Bgr gyah Ho$ AWm] H$mo g_P bo Vmo ^r dh gË` Y_© VWm
A„mh H$s B~mXV (nyOm) Ho$ _yb bú`m| H$mo OmZ gH$Vm h¡Ÿ& Am¡a `hr nyao Hw> aAmZ Ho$
{ddaU H$m {ZMmo‹S> h¡Ÿ&
gË` Y_© H$m {ZMmoS>:
`{X gË` Y_© na {dMma {H$`m Om`o Vmo Cg _| BZ Mma ~mVm| H$m nm`m OmZm Amdí`H$
h¡:
1 - A„mh Ho$ {deof JwUm| H$s ewÕ H$ënZmŸ&
2 - à{V\$b Ho$ {Z`_ H$m {dídmgŸ& AWm©V {Og àH$ma g§gma H$s àË`oH$ dñVw H$m
EH$ ñd^m{dH$ à^md hmoVm h¡ Bgr àH$ma H$_m|© Ho$ ^r à^md Am¡a à{V\$b hmoVo
h¡Ÿ& AWm©V² gwH$_© H$m ew^, Am¡a Hw$H$_© H$m Aew^ \$bŸ&
3 - _aZo Ho$ níMmV² Am{IaV _| OrdZ H$m {dídmgŸ& {H$ _Zwî` H$m OrdZ Bgr
g§gma _| g_má Zht hmo OmVm, ~pëH$ Bg Ho$ níMmV² ^r EH$ OrdZ h¡Ÿ&
4 - H$_m] Ho$ à{VH$ma (~Xbo) H$m {dídmgŸ&

gyah µ\$m{Vhm H$s {ejm :


gyah µ\$m{Vhm EH$ àmW©Zm h¡Ÿ& `{X {H$gr Ho$ {Xb VWm _wI go amV {XZ `hr XwAm
{ZH$bVr hmo Vmo E¡gr Xem _| Cg Ho$ {dMma VWm AµH$sXo (AmñWm) H$s Š`m pñW{V hmo
gH$Vr h¡Ÿ! dh A„mh H$s gamhZm H$aVm h¡, naÝVw Cg H$s Zht§ Omo dUm], Om{V`m| VWm
Ym{_©H$ Xbm| H$m nyÁ` h¡Ÿ& ~pëH$ Cg H$s Omo gånyU© {díd H$m nmbZhma h¡Ÿ& Bg {b`o
dh nyar _mZd Om{V H$m g_mZ ê$n go à{VnmbH$ VWm g~ Ho$ {b`o X`mbw h¡Ÿ&

""Hw$nW'' (Jw_amh) go A{^àoV dh h¢ Omo gË` Y_© Ho$ hmoVo hþEo Cg go Xya hmo J`o Am¡a Xodr XodVmAm| Am{X _| A„mh Ho$
{deof JwU _mZ H$a CZ H$mo amoJ {ZdmaU, Xw:I Xya H$aZo Am¡a gwI g§VmZ XoZo Ho$ {b`o JwhmaZo bJoŸ&

2
1 - gyah \$m{Vhm

{\$a Cg Ho$ JwUm| _| go X`m Am¡a Ý`m` Ho$ JwUm| hr H$mo `mX H$aVm h¡, _mZmo
A„mh Cg Ho$ {b`o gd©Wm X`m Am¡a Ý`m` h¡ {\$a dh CgHo$ gm_Zo AnZm {ga PwH$m
XoVm h¡ Am¡a AnZo ^º$ hmoZo H$m BµH$ama H$aVm h¡& dh H$hVm h¡: (ho A„mh!) h_mar
{ddeVm Am¡a Amdí`H$Vm _| ghm`Vm H$m ghmam h¡& dh AnZr nyOm VWm àmW©Zm XmoZm|
H$mo EH$ Ho$ gmW Omo‹S> XoVm h¡Ÿ& Am¡a Bg àH$ma g^r g§gm[aH$ e{º$`m| Am¡a _mZdr
AmXoem| go {ZpíMÝV hmo OmVm h¡Ÿ& A~ {H$gr Ho$ Ûma na Cg H$m {ga Zht PwH$ gH$VmŸ&
A~ dh g~ go {Z^©` h¡Ÿ& {H$gr Ho$ AmJo AnZr {dZ` H$m hmW Zht \$¡bm gH$VmŸ& {\$a
dh A„mh go grYr amh na MbZo H$s àmW©Zm H$aVm h¡Ÿ& Bgr àH$ma dh d§MZm Am¡a
Jw_amhr go eaU (~Mmd) H$s _m±J H$aVm h¡Ÿ& _mZd H$s {díd ì`mnr ~wamB© go, dJ© VWm
Xoe Am¡a Ym{_©H$ Xbm| Ho$ ^oX ^md go Vm{H$ {d^oX H$m H$moB© Yã~m ^r CgHo$ {Xb _| Z
ahŸ& `hr dh BÝgmZ h¡ {Og Ho$ {Z _m©U Ho$ {b`o Hw>>aAmZ Am`m h¡Ÿ&1
Bg gyah H$s àYmZVm:
BãZo Aã~mg (a{µO`„mhþ AÝhþ_m) go d{U©V h¡ {H$ {O~²arb µ\$[aeVm
(Ab°{hñgbm_) Z~r g„bmhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ nmg Wo {H$ AmH$me go EH$ H$‹S>r
AmdmµO gwZmB© Xr Ÿ& {O~²arb Zo {ga D$na CR>m`m, Am¡a H$hm: `h AmH$me H$m Ûma
AmO hr Imobm J`m h¡Ÿ& AmO go nhbo `h H$^r Zht IwbmŸ& {\$a Cg go EH$ µ\$[aeVm
CVamŸ& Am¡a H$hm {H$ `h µ\$[aeVm YaVr na nhbr ~ma CVam h¡Ÿ& {\$a Cg µ\$[aeVo Zo
gbm_ {H$`m, Am¡a H$hm: Amn Xmo ""Á`moVr'' go àgÞ hmo OmB©`o, Omo Amn go nhbo
{H$gr Z~r H$mo Zht Xr JBª: ""µ\$m{VhmVwb {H$Vm~'' (AWm©V: gyah µ\$m{Vhm), Am¡a gyah
""~µH$a:'' H$s A{ÝV_ Am`V|Ÿ& Amn BZ XmoZm| H$m H$moB© ^r eãX n‹T>|Jo Vmo Cg _| Omo ^r
h¡ dh Amn H$mo àXmZ {H$`m Om`oJm&2 Am¡a ghrh hXrg _| h¡ {H$ Amn g„„mhþ Ab¡{h
d g„_ Zo µ\$a_m`m: ""AëhåXw {bëhm{h apã~b Amb_rZ'', ""gãA _gmZr'' (AWm©V
gyah µ\$m{Vhm), Am¡a _hmZ Hw>>aAmZ h¡Ÿ& Omo {deof ê$n go _wPo àXmZ H$s JB© h¡Ÿ&3 Bgr
H$maU hXrg _| Am`m h¡ {H$ Omo gyah µ\$m{Vhm Z n‹T>o Cg H$s Z_mµO Zht hmoVrŸ&4
1
Xo{I`o: ""Cå_wb {H$Vm~'' - _m¡bmZm A~wb H$bm_ AmµOmX
2
ghrh _wpñb_, 806
3
ghrh ~w‹Imar, 4474
4
~w‹Imar - 756, _wpñb_ - 394
3
2 - gyah ~µH$ah

gyah ~µH$ah - 2
gyah ~µH$ah Ho$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 286 Am`V| h¡Ÿ&
· `h gyah Hw$A©mZ H$s g~ go ~‹S>r gyah h¡Ÿ& Bg Ho$ EH$ ñWmZ na ""~µH$ah''
(AW©mV²…Jm`) H$s MMm© AmB© h¡ {Og Ho$ H$maU Bgo `h Zm_ {X`m J`m h¡ Ÿ&
· Bg H$s Am`V 1 go 21 VH$ _| Bg nwñVH$ H$m n[aM` XoVo hþ`o `h ~Vm`m J`m
h¡ {H$ {H$g àH$ma Ho$ bmoJ Bg _mJ©Xe©Z H$mo ñdrH$ma H$a|Jo, Am¡a {H$g àH$ma Ho$
bmoJ Bgo ñdrH$ma Zht H$a|Jo Ÿ&
· Am`V 22 go 29 VH$ Ho$ gd© gmYmaU bmoJm| H$mo AnZo nmbZhma H$s Amkm H$m
nmbZ H$aZo Ho$ {ZX}e {X`o J`o h©¢ Ÿ& Am¡a Omo Bg go {d_wI hm| CZ Ho$ XwamMmar
OrdZ Am¡a Cg Ho$ Xwîn[aUm_ H$mo, Am¡a Omo ñdrH$ma H$a b| CZ Ho$ gXmMmar
OrdZ Am¡a ew^n[aU_ H$mo, Am¡a Omo ñdrH$ma H$a b| CZ Ho$ gXmMmar OrdZ Am¡a
ew^n[aUm_ H$mo ~Vm`m J`m h¡ Ÿ&
· Am`mV 30 go 39 VH$ Ho$ AÝXa àW_ _Zwî` AmX_ (Ab¡{hñgbm_) H$s
CËn{Îm, Am¡a e¡VmZ Ho$ {damoY H$s MMm© H$aVo hþ`o `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ _Zwî`
H$s aMZm H¡$go hþB©, Cgo Š`m| n¡Xm {H$`m J`m, Am¡a Cg H$s g\$bVm H$s amh
Š`m h¡?
· Am`V 40 go 123 VH$, ~Zr Bg²amB©b H$mo gå~mo{YV {H$`m J`m h¡ {H$ `h
ApÝV_ nwñVH$ Am¡a A{ÝV_ Z~r dhr h¡ {OZ H$s ^{dî`dmUr Am¡a CZ na
B©_mZ bmZo H$m dMZ Vw_ go Vwåhmar nwñVH$ Vm¡amV _| {b`m J`m h¡& Bg {b`o CZ
na B©_mZ bmAmo& Am¡a Bg AmYma na CZ H$m {damoY Z H$amo {H$ dh Vwåhmao d§e
go Zht h¡Ÿ& dh Aa~m| _| n¡Xm hþ`o h¢, Bgr Ho$ gmW CZ Ho$ XwamMmam| Am¡a AnamYm|
H$m dU©Z ^r {H$`m J`m h¡&
· Am`V 124 go 167 VH$ AmXaUr` B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ H$m~m H$m
{Z_m©U H$aZo VWm CZ Ho$ Y_© H$mo ~Vm`m J`m h¡ Omo ~Zr Bg²amB©b VWm ~Zr
Bg²_mB©b (Aa~m|) XmoZm| hr Ho$ na_ {nVm Wo {H$ dh `hÿXr, B©gmB© `m {H$gr AÝ`
4
2 - gyah ~µH$ah

Y_© Ho$ AZw`m`r Zht WoŸ& CZ H$m Y_© `hr Bñbm_ Wm& CÝhm| Zo hr H$m~m ~ZmZo
Ho$ g_` _ŠH$m _| EH$ Z~r ^oOZo H$s àmW©Zm H$s Wr {Ogo Aëbmh Zo nyar {H$`m&
Am¡a Amn (gëbëbmhþ Ab¡{h d gëb_) H$mo Y_© nwñVH$ Hw$A©mZ Ho$ gmW
^oOmŸ&
· Am`V 168 Am¡a 242 VH$ ~hþV go Ym{_©H$, gm_m{OH$ VWm n[adm[aH$ [dYmZ
Am¡a [Z`_ ~Vm`o J`o h¢ Omo Bñbm_r OrdZ go g§~§[YV h¢& Hw$N> _yb AmñWmdm|
H$m ^r dU©Z {H$`m J`m h¡ {OZ Ho$ H$maU _Zwî` _mJ©Xím©Z na pñWV ah gH$Vm
h¡&
· Am`V 243 go 283 VH$ Ho$ AÝXa _mJ©Xe©Z Ho$ÝÐ H$m~m H$mo _we²[aH$m| Ho$
{Z`§ÌU go _wŠV H$amZo Ho$ {b`o {OhmX H$s àoaUm Xr JB© h¡, VWm ã`mO H$mo
Ad¡Y Kmo{fV H$a Ho$ Amng Ho$ ì`dhma H$mo C{MV aIZo Ho$ {ZX}e {X`o J`o h¢&
· Am`V 284 go 286 VH$ ApÝV_ Am`Vm| _| CZ bmoJm| Ho$ B©_mZ bmZo H$s MMm©
H$s JB© h¡ Omo {H$gr ^oX-^md Ho$ {~Zm Aëbmh Ho$ agybm| na B©_mZ bm`o& Bg
[b` Aëbmh Zo CZ na grYr amh Imob Xr& Am¡a CÝhm| Zo Eogr XwAm`| H$s¨ Omo
CZ Ho$ B©_mZ H$mo COmJa H$aVr h¢ Ÿ&
· hXrg _| h¡ {H$ {Og Ka _| gyah ~H$a… n‹T>r Om`o Cg go e¡VmZ ^mJ OmVm h¡
(ghrX _wpñb_ - 780)
*****

5
2 - gyah ~µH$ah

Aëbmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡ Ÿ&


1. A{b\$, bm_, _r_ Ÿ&
2. `h nwñVH$ h¡, {Og _| H$moB© g§e` (g§Xoh) Zht, CZ H$mo grYr S>Ja {XImZo Ho$
{b`o h¡, Omo (Aëbmh go) S>aVo h¢ Ÿ&
3. Omo J¡~ (namoj)1 na B©_mZ ({dídmg) aIVo h¢, VWm Z_mO H$s ñWmnZm H$aVo h¢,
Am¡a Omo Hw$N> h_ Zo CÝh| {X`m h¡, Cg _| go XmZ H$aVo h¢Ÿ&
4. VWm Omo Amn (Z~r) na CVmar JB© (nwñVH$-Hw$A©mZ) VWm Amn go nyd© CVmar JB©
(nwñVH$m|2 na B©_mZ aIVo h¢ Ÿ& VWm A{IaV (nabmoH$)3 na ^r {dídmg aIVo
h¢Ÿ&)
5. dhr AnZo nmbZhma H$s ~VmB© grYr S>Ja na h¢, VWm dhr g\$b hm|oJo Ÿ&
6. dmñVd4 _| Omo H$m{\$a ({dídmghrZ) hmo J`o (ho Z~r!²) CÝh| Amn gmdYmZ H$a| `m
Z H$a|, dh B©_mZ Zht bm`|Jo Ÿ&
7. Aëbmh Zo CZ Ho$ {Xbm| VWm H$mZm| na _wha bJm Xr h¡ Ÿ& CZH$s Am§Im| na naXo
nµSo h¢Ÿ VWm CÝht Ho$ {b`o Kmoa `mVZm h¡ Ÿ&
8. Am¡a5 Hw$N> bmoJ H$hVo h¢ {H$ h_ Aëbmh VWm A{IaV (nabmoH$) na B©_mZ bo
Am`o& O~ {H$ dh B©_mZ Zht aIVo &
9. dh Aëbmh H$mo VWm Omo B©_mZ bm`o, CÝh| YmoIm XoVo h¢ Ÿ& O~ {H$ dh ñd`§ AnZo
Amn H$mo YmoIm XoVo h¢, naÝVw dh Bgo g_PVo Zht Ÿ&
10. CZ Ho$ {Xbm| _| amoJ (Xw{dYm) h¡, {Ogo Aëbmh Zo Am¡a A{YH$ H$a {X`mŸ& Am¡a CZ
Ho$ {b`o PyR ~mobZo Ho$ H$maU XwIXm`r `mVZm h¡ Ÿ&

1
Bñbm_ H$s n[afmfm _|, Aëbmh, Cg Ho$ \$[aíVm|, Cg H$s nwñVH$m|, Cg Ho$ agybm| VWm AÝV{Xdg (àb`) Am¡a AÀN>o ~wao
^m½` na B©_mZ ({dídmg) H$mo (B©_mZ {~b J¡~) H$hm J`m h¡. (BãZo H$gra)
2
AWm©V Vm¡amV, B§Orb VWm AÝ` AmH$mer` nwñVH$m| na&
3
A{IaV na B©_mZ H$m AW© h¡… àb` VWm Cg Ho$ níMmV² {\$a Or{dV {H$`o OmZo VWm H$_m} Ho$ {hgm~ Ed§ ñdJ© VWm ZaH$
na {dídmg H$aZm&
4
Bg go A{^àm` dh bmoJ h¢, Omo gË` H$mo OmZVo hþE Cgo A{^_mZ Ho$ H$maU ZH$ma XoVo h¢&
5
àW_ Am`Vm| _| Aëbmh Zo B©_mZ dmbm| H$s pñW{V H$s MMm© H$aZo Ho$ níMmV² Xmo Am`Vm| _| H$m{\$am| H$s Xem H$m dU©Z {H$`m
h¡. Am¡a A~ CZ _wZm{\$H$m| (Xw{dYmdm{X`m|) H$s Xem ~Vm ahm h¡ Omo _wI go Vmo B©_mZ H$s ~mV H$hVo h¢ bo{H$Z {Xb go
A{dídmg aIVo h¢.
6
2 - gyah ~µH$ah

11. Am¡a O~ CZ go H$hm OmVm h¡ {H$ YaVr _| CnÐd Z H$amo, Vmo H$hVo h¢ {H$ h_ Vmo
Ho$db gwYma H$aZo dmbo h¢ Ÿ&
12. gmdYmZ! dhr bmoJ CnÐdr h¢, naÝVw CÝh| Bg H$m ~moY Zht &
13. Am¡a1 O~ CZ go H$hm OmVm h¡ {H$ O¡go Am¡a bmoJ B©_mZ bm`o Vw_ ^r B©_mZ bmAmo,
Vmo H$hVo h¢ {H$ Š`m _yIm] Ho$ g_mZ h_ ^r {dídmg H$a b| ? gmdYmZ ! dhr _yI©
h¢, naÝVw dh OmZVo Zht Ÿ&
14. VWm O~ dh B©_mZ dmbm| go {_bVo h¢ Vmo H$hVo h¢ {H$ h_ B©_mZ bm`o, Am¡a O~
AHo$bo _| AnZo e¡VmZm| (à_wIm|) Ho$ gmW hmoVo h¢ Vmo H$hVo h¢ {H$ h_ Vwåhmao gmW
h¢& h_ Vmo _mÌ n[ahmg H$a aho h¢ Ÿ&
15. Aëbmh CZ go n[ahmg H$a ahm h¡ Ÿ& VWm CÝh| CZ Ho$ Hw$H$_m} _| ~hH$Zo H$m
Ad²ga Xo ahm h¡ Ÿ&
16. `h do bmoJ h¢ {OÝhm|Zo grYr S>Ja (gwnW) Ho$ ~Xbo Jw_amhr (Hw$nW) IarX br Ÿ&
naÝVw CZ Ho$ ì`mnma _| bm^ Zht hþAm Ÿ& Am¡a Z CÝhm| Zo grYr S>Ja nmB© Ÿ&
17. CZ2 H$s Xem CZ Ho$ O¡gr h¡, {OÝhm| Zo Ap½Z gwbJmB©, Am¡a O~ CZ Ho$ Amg-
nmg COmbm hmo J`m, Vmo Aëbmh Zo CZ H$m COmbm N>rZ {b`m, VWm CÝh| Eogo
A§Yoam| _| N>mo‹S> {X`m {OZ _| CÝh| Hw$N> {XImB© Zht XoVm Ÿ&
18. dh Jy§Jo, ~hao A§Yo h¢ Ÿ& AV… A~ dh bm¡Q>Zo dmbo Zht Ÿ&
19. AWdm3 (CZ H$s Xem) AmH$me H$s dfm© Ho$ g_mZ h¡, {Og _| A§Yoao Am¡a H$‹S>H$
VWm {dÚwV hmo, dh H$‹S>H$ Ho$ H$maU _¥Ë`w Ho$ ^` go AnZo H$mZm| _| C§J{b`m± S>mb
boVo h¢ Ÿ& Am¡a Aëbmh, H$m{\$am| H$mo AnZo {Z`§ÌU _| {b`o hþ`o h¢ Ÿ&
20. {dÚwV CZ H$s Am±Im| H$mo CMH$ boZo Ho$ g_rn hmo OmVr h¡, O~ CZ Ho$ {b`o
M_H$Vr h¡ Vmo Cg Ho$ COmbo _| MbZo bJVo h¢, Am¡a O~ A§Yoam hmo OmVm h¡ Vmo
I‹S>o hmo OmVo h¢ Ÿ& Am¡a `{X Aëbmh Mmho Vmo CZ Ho$ H$mZm| H$mo ~ham, Am¡a CZ H$s
Am±Im| H$mo A§Ym H$a Xo Ÿ& {ZíM` Aëbmh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡ Ÿ&

1
`h Xem CZ _w{Zm{\$H$mo H$s h¡ Omo AnZo ñdmW© Ho$ {b`o _wgb_mZ hmo J`o, naÝVw {Xb go BÝH$ma H$aVo aho.
2
`h Xem CZ H$s h¡ Omo g§Xoh VWm Xw{dYm _| n‹S>o ah J`o. Hw$N> gË` H$mo CÝhm|Zo ñdrH$ma ^r {H$`m. {\$a ^r A{dídmg Ho$
A§Yoam| hr _| ah J`o.
3
`h Xygar Cn_m ^r Xygao àH$ma Ho$ _wZm{\$H$m| H$s Xem H$s h¡.
7
2 - gyah ~µH$ah

21. ho bmoJm| Ho$db AnZo Cg nmbZhma H$s B~mXV (d§XZm) H$amo, {Og Zo Vwåh| VWm
Vw_ go nhbo dmbo bmoJm| H$mo n¡Xm {H$`m, Bgr _| Vwåhmam ~Mmd1 h¡ &
22. {Og Zo YaVr H$mo Vwåhmao {b`o {~N>m¡Zm VWm JJZ H$mo N>V ~Zm`m& Am¡a AmH$me go
Ob ~agm`m, {\$a Cg go Vwåhmao {b`o àË`¡H$ àH$ma Ho$ ImÚ nXmW© CnOm`o,
AV… OmZVo hþ`o2 ^r Cg Ho$ gmjr Z ~ZmAmo Ÿ&
23. Am¡a `{X Vwåh| Cg _| Hw$N> g§Xho hmo Omo (AWdm Hw$A©mZ) h_ Zo AnZo ^ŠV na
CVmam h¡, Vmo Cg Ho$ g_mZ H$moB© gyah bo AmAmo? Am¡a AnZo g_W©H$m| H$mo ^r, Omo
Aëbmh Ho$ {gdm hm|, ~wbm bmo, `{X Vw_ gÀMo3 hmo Ÿ&
24. Am¡a `{X `h Z H$a gH$mo, VWm H$a ^r Zht gH$moJo, Vmo Cg Ap½Z (ZaH$) go
~Mmo, {Og H$m B©YZ _mZd VWm nËWa hm|Jo Ÿ&
25. ho Z~r Ÿ! CZ bmoJm| H$mo ew^ gyMZm Xmo. Omo B©_mZ bm`o, VWm gXmMma {H$`o {H$ CZ
{H$ {b`o Eogo ñdJ© h¢, {OZ _| Zhao ~h ahr hm|Jr Ÿ& O~ CZ H$m H$moB© ^r \$b CÝh|
{X`m Om`oJm Vmo H$h|Jo Ÿ& `h Vmo dhr h¡ Omo Bg go nhbo h_| {X`m J`m Ÿ& Am¡a CÝh|
g_ê$n \$b {X`o Om`|JoŸ& VWm CZ Ho$ {b`o CZ _| {Z_©b npËZ`m± hm|Jr. Am¡a dh
CZ _| gXmdmgr hm|Jo Ÿ&
26. Aëbmh,4 _ÀNa AWdm Cg go VwÀN> MrO go Cn_m XoZo go Zht bÁOmVm Ÿ& Omo
B©_mZ bm`o dh OmZVo h¢ {H$ `h CZ Ho$ nmbZhma H$s Amoa go C{MV h¡Ÿ& Am¡a Omo
H$m{\$a ({dídmghrZ) hmo J`o dh H$hVo h¡ {H$ Aëbmh Zo Bg go Cn_m Xo H$a Š`m
{ZíM` {H$`m h¡? Aëbmh Bg go ~hþVm| H$mo Jw_amh (Hw$nW) H$aVm h¡, Am¡a ~hþVmo
H$mo _mJ©Xe©Z XoVm h¡ Ÿ& VWm Omo Ad¡kmH$mar h¡, CÝhr H$mo Hw$nW H$aVm h¡ Ÿ&

1
AWm©V g§gma _| Hw$H$_m} VWm nabmoH$ H$s `mVZm go
2
AWm©V O~ `h OmZVo hmo {H$ Vwåhmam CËn{ÎmH$ma VWm nmbZhma Aëbmh Ho$ {gdm H$moB© Zht, Vmo d§XZm ^r Cgr EH$ H$s
H$amo, Omo CËn{ÎmH$a VWm nyao {díd H$m ì`dñWmnH$ h¡.
3
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Z~r Ho$ gË` hmoZo H$m à_mU Amn na CVmam J`m Hw$A©mZ h¡. `h CZ H$s AnZr ~ZmB© ~mV Zht
h¡. Hw$A©mZ Zo Eogr MwZm¡Vr AÝ` Am`Vm| _| ^r Xr h¡. (Xo{I`o… gyah H$gg, Am`V… 49, Bòm, Am`V… 88, hÿX
Am`V…13, Am¡a `yZwg, Am`V…38)
4
O~ Aëbmh Zo _wZm{\$H$m| H$s Xmo Cn_m Xr, Vmo CÝhm|Zo H$hm {H$ Aëbmh Eogr VwÀN> Cn_m H¡$go Xo gH$Vm h¡? Bgr na `h
Am`V CVarŸ& (Xo{I`o… V\$gra BãZo H$gra)
8
2 - gyah ~µH$ah

27. Omo Aëbmh go nŠH$m dMZ H$aZo Ho$ ~mX Cgo ^§J H$a XoVo h¢, VWm {Ogo Aëbmh
Zo Omo‹S>Zo H$m AmXoe {X`m, Cgo Vmo‹S>Vo h¢, Am¡a YaVr _| CnÐd H$aVo h¢, `hr bmoJ
j{V _| n‹S>§oJo Ÿ&
28. Vw_ Aëbmh H$m BÝH$ma H¡$go H$aVo hmo ? O~ {H$ nhbo Vw_ {ZOud Wo, {\$a Cg Zo
Vw_ H$mo OrdZ {X`m, {\$a Vw_ H$mo _m¡V XoJm, {\$a Vwåh| (nabmoH$ _|) OrdZ àXmZ
H$aoJm, {\$a Vw_ Cgr H$s Am¡a bm¡Q>m`o OmAmoJo ?
29. dhr h¡, {Og Zo YaVr _| Omo ^r h¡, g~ H$mo Vwåhmao {b`o CËnÝZ {H$`m Ÿ& {\$a
AmH$me H$s Amoa AmH¥$îQ> hþAm, Vmo ~am~a gmV AmH$me ~Zm [X`o Am¡a dh àË`oH$
MrO H$m OmZH$ma h¡ Ÿ&
30. Am¡a (ho Z~r ! `mX H$amo) O~ AmnHo$ nmbZhma Zo \$[aíVm| go H$hm {H$ _¢ YaVr _|
EH$ Ibr\$m1 ~ZmZo Om ahm hÿ§Ÿ& dh ~mobo Ÿ& Š`m Vy Cg _| Cgo ~Zm`oJm Omo Cg _|
CnÐd H$aoJm, VWm aŠV ~hm`oJm ? O~ {H$ h_ Voar àe§gm Ho$ gmW Voao JwU Am¡a
n{dÌVm H$m JmZ H$aVo h¢? (Aëbmh) Zo H$hm… Omo _¢ OmZVm hy±, dh Vw_ Zht
OmZVo&
31. Am¡a Cg Zo AmX_2 H$mo g^r Zm_ {gIm {X`o, {\$a CZ H$mo \$[aíVm| Ho$ g_j
àñVwV {H$`m, Am¡a H$hm… _wPo BZ Ho$ Zm_ ~VmAmo, `{X Vw_ gÀMo hmo?
32. g~ Zo H$hm… Vy n{dÌ h¡ Ÿ& h_ Vmo CVZm hr OmZVo h¢, {OVZm Vy Zo h_| {gImVm h¡
Ÿ& dmñVd _| Vy A{V kmZr VËdk3 h¡ Ÿ&
33. (Aëbmh Zo) H$hm… ho AmX_ ! BÝh| BZ Ho$ Zm_ ~VmAmo Ÿ& Am¡a AmX_ Zo O~ CZ
Ho$ Zm_ ~Vm {X`o Vmo (Aëbmh Zo) H$hm… Š`m _¢ Zo Vw_ go Zht H$hm Wm {H$ _¢
AmH$mem| VWm YaVr H$s {já ~mVm| H$mo OmZVm hÿ§, VWm Vw_ Omo ~mobVo Am¡a _Z _|
aIVo hmo, g~ OmZVm hy±?
34. Am¡a O~ h_ Zo \$[aíVm| go H$hm… AmX_ H$mo gO²Xm H$amo Vmo Bãbrg Ho$ {gdm g~ Zo
gO²Xm {H$`m, Cg Zo BÝH$ma VWm A{^_mZ {H$`m, Am¡a H$m{\$am| _| go hmo J`m Ÿ&

1
KeueerHeÀe keÀe DeLe& nw: mLeeveHeVe, DeLee&le Ssmee peerJe efpemekeÀe JebMe nes Deewj SkeÀ otmejs keÀe mLeeve ûenCe keÀjs~ (Fyves keÀmeerj)
2
Deeoce ÒeLece ceveg keÀe veece~
3
VËdk… AWm©V Omo ^oX VWm ahñ` H$mo OmZVm hmoŸ&
9
2 - gyah ~µH$ah

35. Am¡a h_ Zo H$hm… ho AmX_ ! Vw_ Am¡a Vwåhmar nËZr ñdJ© _| ahmo, VWm Bg _| go
{Og ñWmZ go Mmhmo _Z_mZr ImAmo, Am¡a Bg d¥j Ho$ g_rn Z OmZm, AÝ`Wm
AË`mMm[a`m| _| go hmo OmAmoJo Ÿ&
36. Vmo e¡VmZ Zo XmoZm| H$mo Cg go ^Q>H$m {X`m, Am¡a {Og (gwI) _| Wo Cg go CZ H$mo
{ZH$mb {X`m, Am¡a h_ Zo H$hm… Vw_ g~ Cg go CVamo, Vw_ EH$ Xygao Ho$ eÌw hmo,
Am¡a Vwåhmao {b`o YaVr _| ahZm, VWm EH$ {ZpíMV Ad{Y1 VH$ Cn^mo½` h¡ Ÿ&
37. {\$a AmX_ Zo AnZo nmbZhma go Hw$N> eãX grIo, Vmo Cg Zo Cgo j_m H$a {X`m,
dh ~‹S>m j_r X`mdmZ²2 h¡Ÿ&
38. h_ Zo H$hm… Bg go g~ CVamo, {\$a `{X Vwåhmao nmg _oam _mJ©Xe©Z Am`o Vmo Omo _oao
_mJ©Xe©Z H$m AZwgaU H$a|Jo, CZ Ho$ {b`o H$moB© S>a Zht hmoJm, Am¡a Z dh CXmgrZ
hm|Jo&
39. VWm Omo AñdrH$ma H$a|Jo, Am¡a h_mar Am`Vm| H$mo {_Ï`m H$h|Jo Vmo dhr ZmaH$s h¢ ,
Am¡a dhr Cg _| gXmdmgr hm|Jo&
40. ho ~Zr BgamB©b!3 _oao Cg nwañH$ma H$mo `mX H$amo, Omo _¢ Zo Vw_ na {H$`m, VWm
_wP go {H$`m J`m dMZ nyam H$amo, _¢ Vw_ H$mo AnZm {X`m dMZ nyam H$ê$±Jm, VWm
_wPr go S>amo4Ÿ&
41. VWm Cg (Hw$A©mZ) na B©_mZ bmAmo Omo _¢ Zo CVmam h¡, dh Cg H$m à_mUH$mar h¡,
Omo Vwåhmao nmg5 h¡, Am¡a Vw_ g~ go nhbo Bg Ho$ {ZdVu Z ~Z OmAmo, VWm _oar
Am`Vm| H$mo V{ZH$ _yë` na Z ~oMmo, Am¡a Ho$db _wPr go S>amo Ÿ&
1
AWm©V AnZr {ZpíMV Am`w VH$ gm§g[aH$ OrdZ Ho$ g§gmYZ go bm^mpÝVV hmoZm h¡Ÿ&
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$… AmX_ Zo Hw$N> eãX grIo Am¡a CZ Ho$ Ûmam j_m `mMZm H$s, Vmo Aëbmh Zo Cgo j_m H$a
{X`mŸ& AmX_ Ho$ CZ eãXm| H$s ì`m»`m ^mî`H$mam| Zo BZ eãXm| go H$s h¡… ""AmX_ VWm hìdm XmoZm| Zo H$hm… ho h_mao
nmbZhma! h_ Zo AnZo àmUm| na AË`mMma H$a {b`m, Am¡a `{X Vy Zo h_| j_m, Am¡a h_ na X`m Zht H$s Vmo h_ j{VJ«ñVm|
_| hmo Om`|Jo''Ÿ& (gyah Amam\$ Am`V 23)
3
BgamB©b AmXaUr` B~amhr_ Ab¡{h_ñgbm_ Ho$ nm¡Ì `mHy$~ Ab¡{hñgbm_ H$s Cnm{Y h¡Ÿ& Bg {b`o CZ H$s gÝVmZ H$mo ~Zr
BgamB©b H$hm J`m h¡Ÿ& `hm§ CÝh| `h àoaUm Xr Om ahr h¡ {H$… Hw$A©mZ VWm ApÝV_ Z~r H$mo _mZ b| {Og H$m dMZ CZ H$s
nwñVH$ ""Vm¡amV'' _| {b`m J`m h¡Ÿ& `hm§ `h kmVì` h¡ {H$… B~²amhr_ Ab¡{h_ñgbm_ Ho$ Xmo nxÌ Bg²hmH VWm Bg²_mB©b h¡&
Bg²hmH H$s gÝVmZ go ~hþV go Z~r Am`o, naÝVw Bg²_mB©b Ab¡{hñgbm_ Ho$ JmoÌ go Ho$db ApÝV_ Z~r _whå_X gëbmhþ
Ab¡{h d gëb_ Am`oŸ&
4
AWm©V dMZ ^§J H$aZo goŸ&
5
AWm©V Y_©nwñVH$ Vm¡amVŸ&
10
2 - gyah ~µH$ah

42. VWm gË` H$mo AgË` _| Z {_bmdmo, Am¡a Z gË` H$mo OmZVo hþ`o Nw>nmAmo&1
43. VWm Z_mO H$s ñWmnZm H$amo, Am¡a OH$mV Xmo VWm PwH$Zo dmbm| Ho$ gmW PwH$mo
(ê$Hy$ H$amo)&
44. Š`m Vw_, bmoJmo H$mo gXmMma H$m AmXoe XoVo hm|, Am¡a AnZo Amn H$mo ^yb OmVo hmo,
O~ {H$… Vw_ nwñVH$ (Vm¡amV) H$m AÜ``Z H$aVo hmo, Š`m Vw_ g_P Zht aIVo?2
45. VWm Y¡`© Am¡a Z_mO H$m ghmam bmo, {ZíM` Z_mO ^mar h¡, naÝVw {dZrVm| na
(^mar Zht&3
46. Omo g_PVo h¡ {H$… CÝh| AnZo nmbZhma go {_bZm h¡, Am¡a CÝh| {\$a Cgr H$s Amoa
(AnZo H$_m} H$m \$b ^moJZo Ho$ {b`o) OmZm h¡ Ÿ&
47. ho ~Zr Bg²amB©b! _oao Cg nwañH$ma H$mo `mX H$amo, Omo _¡ Zo Vw_ na {H$`m, Am¡a `h
{H$… Vwåh| g§gma dm{g`m| na àYmZVm Xr Wr Ÿ&
48. VWm Cg {XZ go S>amo, {Og {XZ H$moB© {H$gr Ho$ Hw$N> H$m_ Zht Am`oJm, Am¡a Z Cg
H$s H$moB© AZwe§gm ({g\$m[ae) _mZr Om`oJr, Am¡a Z Cg go H$moB© AW©XÊS> {b`m
Om`oJm, Am¡a Z CÝh| H$moB© ghm`Vm {_b gHo$Jr Ÿ&
49. VWm (dh g_` `mX H$amo) O~ h_Zo Vwåh| {\$aAm¡{Z`m|4 go _wpŠV {XbmB© Ÿ& dh
Vwåh| H$‹S>r `mVZm Xo aho Wo, dh Vwåhmao nwÌm| H$mo dY aho Wo VWm Vwåhmar Zm[a`m| H$mo
Or{dV ahZo XoVo Wo, Bg _| Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go H$‹S>r narjm Wr &
50. VWm (`mX H$amo) O~ h_ Zo Vwåhmao {b`o gmJa H$mo \$m‹S> {X`m, {\$a Vwåh| ~Mm
{b`m, Am¡a Vwåhmao XoIVo XoIVo {\$a Vwåh| ~Mm {b`m, Am¡a Vwåhmoa XoIVo XoIVo
{\$aAm¡{Z`m| H$mo Sw>~mo {X`m.

1
AWm©V… ApÝV_ Z~r Ho$ JwUm| H$mo, Omo Vwåhmar nwñVH$m| _| d{U©V {H$`o J`o h¢Ÿ&
2
Z~r gëbmëbmhþ Ab¡{H$H$ d gëb_ H$s EH$ hXrg (H$WZ) _| Bg H$m Xwîn[aUm_ `h ~Vm`m J`m h¡ {H$… àb` Ho$ {XZ
EH$ ì`pŠV H$mo bm`m Om`oJm, Am¡a ZaH$ _| \|$H$ {X`m Om`oJmŸ& Cg H$s A§V{‹S>`m§ {ZH$b Om`|Jr, Am¡a dh CZ H$mo boH$a
ZaH$ _| Eogo {\$aoJm O¡go JYm MŠH$s Ho$ gmW {\$aVm h¡Ÿ& Vmo ZmaH$s Cg Ho$ nmg Om`|Jo VWm H$h|Jo {H$… Vw_ na `h Š`m
AmnXm Am n‹S>r h¡? Vw_ na `h Š`m AmnXm Am n‹S>r h¡? Vw_ Vmo h_| gXmMma H$m AmXoe XoVo, VWm XwamMma go amoH$Vo WoŸ&
dh H$hoJm {H$ _¢ Vwåh| gXmMma H$m AmXoe XoVo, VWm XwamMma go amoH$Vo WoŸ& dh H$hoJm {H$ _¢ Vwåh| gXmMma H$m AmXoe XoVm
Wm, naÝVw ñd`§ Zht H$aVm Wm& VWm XwamMma go amoH$Vm Wm Am¡a ñd`§ Zht ê$H$Vm WmŸ& (ghrh ~wImar, hXrg Z§.…3267)
3
^mdmW© `h h¡ {H$ Y¡`© VWm Z_mO go Aëbmh H$s Amkm Ho$ AZwnmbZ VWm gXmMma H$s ^mdZm CËnÞ hmoVr h¡Ÿ&
4
efHeÀjDeewve efceñe kesÀ MeemekeÀeW keÀer GHeeefOe nesleer Leer~
11
2 - gyah ~µH$ah

51. VWm (`mX H$amo) O~ h_ Z _ygm H$mo (Vm¡amV àXmZ H$aZo Ho$ {b`o) Mmbrg amÌr
H$m dMZ {X`m, {\$a CZ Ho$ nrN>o Vw_ Zo ~N>‹S>o H$mo (nyÁ`) ~Zm {b`m, Am¡a Vw_
AË`mMmar Wo Ÿ&
52. {\$a h_ Zo Bg Ho$ níMmV² Vwåh| j_m H$a {X`m, Vm{H$ Vw_ H¥$Vk ~Zmo Ÿ&
53. VWm (`mX H$amo) O~ h_ Zo _ygm H$mo nwñVH$ (Vm¡amV) VWm \w$H$m©Z1 àXmZ {H$`m.
Vm{H$ Vw_ grYr S>Ja nm gH$mo Ÿ&
54. VWm (`mX H$amo) O~ _ygm Zo AnZr Om{V go H$hm… Vw_ Zo ~N>‹S>o H$mo nyÁ` ~Zm H$a
AnZo D$na AË`mMma {H$`m h¡, AV… Vw_ AnZo CËn{ÎmH$ma Ho$ AmJo j_m `mMZm
H$amo, dh `h {H$ Amng _| EH$ Xygao2 H$mo dY H$amo, Bgr _| Vwåhmao CËn{ÎmH$ma Ho$
g_rn Vwåhmar ^bmB© h¡, {\$a Cg Zo Vwåhmar Vm¡~m ñdrH$ma H$a br, dmñVd _| dh
~‹S>m j_merb, X`mdmZ² h¡ &
55. VWm (`mX H$amo) O~ Vw_ Z _ygm go H$hm… h_ Vwåhmam {dídmg Zht H$a|Jo, O~ VH$
h_ Aëbmh H$mo Am±Im| go XoI Zht b|Jo, {\$a Vwåhmao XoIVo XoIVo Vwåh| H$‹S>H$ Zo
Ya {b`m ({Og go g~ {ZOud hmoH$a {Ja J`o)Ÿ&
56. {\$a ({ZOud hmoZo Ho$ níMmV) h_ Zo Vwåh| Or{dV H$a {X`m, Vm{H$ Vw_ h_mam
CnH$ma _mZmo Ÿ&
57. Am¡a h_ Zo Vw_ na ~mXbm| H$s N>m±d3 H$s, VWm Vw_ na ""_Þ''4 Am¡a ""gbdm''
CVmam, Vmo CZ ñdÀN> MrOm| _| go Omo h_ Zo Vw_ H$mo àXmZ H$s h¡ ImAm| Ÿ& Am¡a
CÝhm| Zo h_ na AË`mMma Zht {H$`m, naÝVw dh ñd§` AnZo D$na hr AË`mMma H$a
aho Wo Ÿ&
58. Am¡a (`mX H$amo) O~ h_ Zo H$hm {H$ Bg ~ñVr5 _| àdoe H$amo, {\$a Cg _| go
Mmhmo _Z_mZr ImAmo Ÿ& Am¡a Cg Ho$ Ûma _| gO²Xm H$aVo ({ga PwH$m`o) hþ`o àdoe

1
\w$H$m©Z H$m AW©… {ddoH$H$mar h¡, AWm©V {Og Ho$ Ûmam gË`mogË` _| AÝVa Am¡a {ddoH$ {H$`m Om`oŸ&
2
AWm©V {Og Zo ~N>S‹ >o H$s nyOm H$s h¡, Cgo, Omo {ZXm}f hmo dh hV H$aoŸ& `hr Xmofr Ho$ {b`o j_m h¡&(BãZo H$gra)
3
A{YH$m§e ^mî`H$mam| Zo Bgo ""Vrh'' Ho$ joÌ go g§~§{YV _mZm h¡ Ÿ& (Xo{I`o… V\²$grao Hw$Vw©~r)
4
^mî`H$mam| Zo {bIm h¡ {H$… ""_Þ'' EH$ àH$ma H$m A{V _rR>m ñdm{XîQ> Jm|X Wm, Omo Amog Ho$ g_mZ amÌr Ho$ g_` AmH$me
go {JaVm WmŸ& VWm ""gbdm'' EH$ àH$ma Ho njr Wo Omo$ em_ Ho g_` goZm Ho gm_Zo hOmam| H>>r g§I`m _| EH$[ÌV hmo
OmVo, {OÝh| ~Zr Bg²amB©b nH$‹S> H$a ImVo Wo&
5
gmYmaU ^mî`H$mam| Zo Bg ~ñVr H$mo ""~¡Vwb _wH$Ôg'' _mZm h¡&
12
2 - gyah ~µH$ah

H$amo, Am¡a j_m-j_m H$hVo OmAmo, h_ Vwåhmao nmnm| H$mo j_m H$a X|Jo, VWm
gwH${_©`m| H$mo A{YH$ àXmZ H$a|Jo &
59. {\$a BZ AË`mMm[a`m| Zo Omo ~mV CZ go H$hr JB© Wr, Cgo Xygar ~mV go ~Xb
{X`m& Vmo h_ Zo BZ AË`mMm[a`m| na AmH$me go CZ H$s Ad¡km Ho$ H$maU àH$mon
CVma {X`m Ÿ&
60. VWm (`mX H$amo) O~ _ygm Zo AnZr Om{V Ho$ {b`o Ob H$s àmW©Zm H$s Vmo h_ Zo
H$hm… AnZr bmR>r H$mo nËWa na _mamo Ÿ& Vmo Cg go ~mha1 gmoVo \y$Q> n‹S>o Ÿ& Am¡a
àË`oH$ n[adma Zo AnZo nrZo Ho$ ñWmZ H$mo nhMmZ {b`m Ÿ& Aëbmh H$m {X`m ImAmo
Am¡a nrAmo, Am¡a YaVr _| CnÐd H$aVo Z {\$amo Ÿ&
61. VWm (`mX H$amo) O~ Vw_ Zo H$hm… ho _ygm Ÿ& h_ EH$ àH$ma H$m ImZm ghZ Zht
H$a|Jo, Vw_ AnZo nmbZhma go àmW©Zm H$amo {H$ h_mao {b`o YaVr H$s CnO, gmJ,
H$H$‹S>r, bhgwZ, ß`mO, Xmb Am{X {ZH$mbo, (_ygm Zo) H$hm… Š`m Vw_ CÎm_ Ho$
~Xbo VwÀN> _m±JVo hmo ? Vmo {H$gr ZJa _| CVa n‹S>mo, Omo Vw_ Zo _m±Jm h¡ dhm± dh
{_boJm Ÿ& Am¡a CZ na An_mZ VWm X[aÐVm Wmon Xr JB©, Am¡a dh Aëbmh Ho$
àH$mon Ho$ gmW {\$ao Ÿ& `h Bg {b`o {H$ dh Aëbmh H$s Am`Vm| Ho$ gmW Hw$\«$ H$a
aho Wo, Am¡a Z{~`m| H$s AH$maU hË`m H$a aho Wo, `h Bg {b`o {H$ CÝhm| Zo Ad¡km
H$s, VWm (Y_© H$s) gr_m H$m Cëb§KZ {H$`m.
62. dñVwV… Omo B©_mZ bm`o, VWm Omo `hÿXr hþ`o, Am¡a Zgmam (B©gmB©) VWm gm~r, Omo
^r Aëbmh VWm ApÝV_ {XZ (àb`) na B©_mZ bm`oJm, Am¡a gËH$_© H$aoJm, CZ
H$m à{V\$b CZ Ho$ nmbZhma Ho$ nmg h¡ Ÿ& Am¡a CÝh| H$moB© S>a Zht hmoJm, Am¡a Z hr
do CXmgrZ hm|Jo&2

1
B©g²amB©br d§e Ho$ ~mah H$~rbo Wo Ÿ& Aëbmh Zo àË`oH$ H$~rbo Ho$ {b`o AbJ-AbJ gmoVo {ZH$mb {X`o Vm{H$ CZ Ho$ ~rM
nmZr Ho$ {b`o PJ‹S>m Z hmoŸ& (Xo{I`o… V\$grao Hw$Vw©~r)
2
Bg Am`V _| `hÿ{X`m| Ho$ Bg ^«_ H$m IÊS>Z {H$`m J`m h¡ {H$ _wpŠV Ho$db CÝhr Ho$ {Jamoh Ho$ {b`o h¡Ÿ& Am`V H$m ^mdmW©
`h h¡ {H$ BZ g^r Y_m] Ho$ AZw`m`r AnZo g_` _| gË` AmñWm VWm gËH$_© Ho$ H$maU _wpŠV Ho$ `mo½` Wo naÝVw A~ Z~r
gëbëbmhþ Ab¡{h d gëb_ Ho$ AmJ_Z Ho$ níMmV Amn na B©_mZ bmZm VWm Amn H$s {ejmAm| H$mo _mZZm _wpŠV Ho$ {b`o
A{Zdm`© h¡Ÿ&
13
2 - gyah ~µH$ah

63. Am¡a (`mX H$amo) O~ h_ Zo Vya (nd©V) H$mo Vwåhmao D>>na H$aHo Vw_go dMZ {b`m,
{H$ Omo h_ Zo Vw_ H$mo {X`m h¡, Cgo Ñ‹T>Vm go nH$‹S> bmo, Am¡a Cg _| (Omo AmXoe-
{ZX}e h¢) CÝh| `mX aImo, Vm{H$ Vw_ (`mVZm go) ~M gH$mo Ÿ&
64. {\$a Cg Ho$ ~mX Vw_ _wH$a J`o, Vmo `{X Vw_ na Aëbmh H$s AZwJ«h Am¡a X`m Z
hmoVr, Vmo Vw_ j{VJ«ñVm| _| hmo OmVo Ÿ&
65. Am¡a Vw_ CÝh| OmZVo hr hmo {OÝhm|Zo e{Zdma H$mo ~mao _| (Y_© H$s) gr_m H$m
Cëb§KZ {H$`m, Vmo h_ Zo H$hm {H$ Vw_ {V[añH¥$V ~§Xa1 hmo OmAmo Ÿ&
66. {\$a h_ Zo Cgo, Cg g_` Ho$ VWm ~mX Ho$ bmoJm| Ho$ {b`o MoVmdZr, Am¡a (Aëbmh
go) S>aZo dmbm| Ho$ {b`o {ejm ~Zm {X`m Ÿ&
67. VWm (`mX H$amo) _ygm Zo AnZr Om{V go H$hm… Aëbmh Vwåh| EH$ Jm` dY H$aZo H$m
AmXoe XoVm h¡ Ÿ& CÝhm| Zo H$hm… Š`m Vw_ h_ go Cnhmg H$a aho hmo? (_ygm Zo)
H$hm… _¢ Aëbmh H$s eaU _m±JVm h±ÿ {H$ _yIm] _| hmo OmD± &
68. dh ~mobo {H$ AnZo nmbZhma go h_mao {b`o {ZdoXZ H$amo {H$ h_| ~Vm Xo {H$ dh Jm`
H¡$gr hmo ? (_ygm Zo) H$hm… dh (AWm©V… Aëbmh) H$hVm h¡ {H$ dh Z ~y‹T>r hmo,
Am¡a Z ~{N>`m hmo, Bg Ho$ ~rM Am`w H$s hmo Ÿ& AV… Omo AmXoe Vwåh| {X`m Om ahm h¡
Cgo nyam H$amo Ÿ&
69. dh ~mobo {H$ AnZo nmbZhma go h_mao {b`o {ZdoXZ H$amo {H$ h_| Cg H$m a§J ~Vm Xo&
(_ygm Zo) H$hm… dh H$hVm h¡ {H$ nrbo Jhao a§J H$s Jm` hmo& Omo XoIZo dmbm| H$mo
àgÝZ H$a Xo Ÿ&
70. dh ~mobo {H$ AnZo nmbZhma go h_mao {b`o {ZdoXZ H$amo {H$ h_| ~Vm`o {H$ dh {H$g
àH$ma H$s hmo ? dmñVd _| h_ Jm` Ho$ ~mao _| Xw{dYm _| n‹S> J`o h¢ Ÿ& Am¡a `{X
Aëbmh Zo Mmhm Vmo h_ (Cg Jm` H$m) nVm bJm b|Jo Ÿ&
71. _ygm ~mobo … dh H$hVm h¡ {H$ dh Eogr Jm` hmo Omo godm H$m`© Z H$aVr hmo, Zo IoV
(^y{_) OmoVVr hmo, Am¡a Z IoV gtMVr hmo, dh ñdñW hmo, Am¡a Cg _| H$moB© Yã~m
Z hmo Ÿ& dh ~mobo… A~ Vw_ Zo C{MV ~mV ~VmB© h¡& {\$a CÝhm|Zo Cgo dY H$a {X`m Ÿ&
O~ {H$ dh g_rn Wo {H$ Bg H$m_ H$mo Z H$a|&
1
`hy{X`m| Ho$ {b`o `h {Z`_ h¡ {H$ do e{Zdma H$m AmXa H$a|Ÿ& Am¡a Bg {XZ H$moB© gm§gm[aH$ H$m`© Z H$a|, VWm CnmgZm H$a|Ÿ&
naÝVw CÝhm| Zo Bg H$m Cëb§KZ {H$`m Am¡a CZ na `h àH$mon Am`m&
14
2 - gyah ~µH$ah

72. Am¡a (`mX H$amo) O~ Vw_ Zo EH$ ì`pŠV H$s hË`m H$a Xr, VWm EH$ Xygao na
(Xmof) WmonZo bJo, Am¡a Aëbmh H$mo Cgo ì`ŠV H$aZm Wm {Ogo Vw_ Nw>nm aho WoŸ&
73. AV… h_ Zo H$hm {H$ Cg ({ZhV ì`pŠV Ho$ ed) H$mo Cg (Jm`) Ho$ {H$gr ^mJ go
_mamo1, Bgr àH$ma Aëbmh _wXm} H$mo Or{dV H$aoJmŸ& Am¡a dh Vwåh| AnZr {Zem{Z`m±
{XImVm h¡, Vm{H$ Vw_ g_Pmo Ÿ&
74. {\$a `h ({Zem{Z`m± XoIZo) Ho$ ~mX Vwåhmao {Xb nËWam| Ho$ g_mZ `m CZ go ^r
A{YH$ H$R>moa hmo J`oŸ& Š`m|{H$ nËWam| _| Hw$N> Eogo hmoVo h¢, {OZ go Zha| \y$Q> n‹S>Vr
h¢& Am¡a Hw$N> \$Q> OmVo h¢ Am¡a CZ go nmZr {ZH$b AmVm h¡& Am¡a Hw$N> Aëbmh Ho
La go [Ja n‹S>Vo h¢& Am¡a Aëbmh Vwåhmao H$Vy©Vm| go {ZíMoV Zht h¡Ÿ&
75. Š`m Vw_ Amímm aIVo hmo {H$ (`hÿXr) Vwåhmar ~mV _mZ b|Jo, O~ {H$ CZ _| EH$
{Jamoh Eogm Wm Omo Aëbmh H$s dmUr (Vm¡amV) H$mo gwZVm Wm, Am¡a g_P OmZo Ho$
~mX OmZ ~yP H$a Cg _| n[adV©Z H$a XoVm Wm ?
76. VWm O~ dh B©_mZ dmbm| go {_bVo h¢, Vmo H$hVo h¢ {H$ h_ ^r B©_mZ2 bm`o, Am¡a
O~ EH$mÝV _| Amng _| EH$ Xygao go {_bVo h¢, Vmo H$hVo h¢ {H$ Vw_ CÝh| dh ~mV|
Š`m| ~VmVo hmo Omo Aëbmh Zo Vw_ na Imobr3 h¢ ? Bg {b`o {H$ àb` Ho$ {XZ
Vwåhmao nmbZhma Ho$ nmg Bgo Vwåhmao {dê$Õ à_mU ~Zm`|, Š`m Vw_ g_PVo Zht hmo
?
77. Š`m dh Zht OmZVo {H$ dh Omo Hw$N> Nw>nmVo VWm ì`ŠV H$aVo h¢, Cg g~ H$mo
Aëbmh OmZVm h¡ ?
78. VWm CZ _| Hw$N> AZn‹T> h¡, dh nwñVH$ (Vm¡amV) H$m kmZ Zht aIVo, naÝVw
{ZamYma H$m_Zm`| H$aVo, VWm Ho$db AZw_mZ bJmVo h¢Ÿ&

1
^mî`H$mam| Zo {bIm h¡ {H$ Bg àH$ma {ZhV ì`pŠV Or{dV hmo J`mŸ& Am¡a Cg Zo AnZo hË`mao H$mo ~Vm`m, Amoa {\$a _a
J`mŸ& Bg hË`m Ho$ H$maU hr ~Zr Bg²amB©b H$mo Jm` H$s ~{b XoZo H$m AmXoe {X`m J`mŸ WmŸ& AJa dh MmhVo Vmo {H$gr ^r
Jm` H$s ~{b Xo XoVo, naÝVw CÝhm| Zo Q>mb _Q>mob go H$m_ {b`m, Bg {b`o Aëbmh Zo Cg Jm` Ho$ {df` _| H$R>moa AmXoe
{X`mŸ&
2
AWm©V _whå_X gëbmëbmhþ Abo{h d gëb_ naŸ&
3
AWm©V ApÝV_ Z~r Ho$ {df` _| Vm¡amV _| ~VmB© h¡&
15
2 - gyah ~µH$ah

79. Vmo {dZme h¡ CZ Ho$ {b`o Omo AnZo hmWm| go nwñVH$ {bIVo h¢, {\$a H$hVo h¢ {H$
`h Aëbmh H$s Amoa go h¡, Vm{H$ Cg Ho$ Ûmam V{ZH$ _yë` IarX| Ÿ& Vmo {dZme h¡
CZ Ho$ AnZo hmWm| Ho$ boI Ho$ H$maU Ÿ& Am¡a {dZme h¡ CZ H$s H$_mB© Ho$ H$maU Ÿ&
80. VWm CÝhm| Zo H$hm {H$ h_| ZaH$ H$s A{½Z {JZVr Ho$ Hw$N> {XZm| Ho$ {gdm ñne© Zht
H$aoJr Ÿ& (ho Z~r!) CZ go H$hmo {H$ Š`m Vw_ Zo Aëbmh go H$moB© dMZ bo {b`m h¡,
{H$ Aëbmh AnZm dMZ ^§J Zht H$aoJm ? ~pëH$ Vw_ Aëbmh Ho$ ~mao _| Eogr ~mV|
H$aVo hmo, {OZ H$m Vwåh| kmZ Zht Ÿ&
81. Š`m|1 Zht, Omo ^r ~wamB© H$_m`oJm, VWm Cg H$m nmn Cgo Koa boJm, Vmo dhr
ZmaH$s` h¡& Am¡a dhr Cg _| gXmdmgr hm|Jo &
82. VWm Omo B©_mZ bm`| Am¡a gËH$_© H$a|, dhr ñdJu` h¢& Am¡a dh Cg _| gXmdmgr
hm|Jo&
83. Am¡a (`mX H$amo) O~ h_ Zo ~Zr Bg²amB©b Ho$ Ñ‹T> dMZ {b`m {H$ Aëbmh Ho$ {gdm
{H$gr H$s B~mXV (d§XZm) Zht H$amoJo, VWm _mVm-{nVm Ho$ gmW CnH$ma H$amoJo,
Am¡a g_rndVu g§~§{Y`m|, AZmWm|, XrZ-Xw{I`m| Ho$ gmW, Am¡a bmoJm| go ^br ~mV
~mobmoJo, VWm Z_mO H$s ñÏmmnZm H$amoJo, Am¡a OH$mV XmoJo, {\$a Vw_ _| go Wmo‹S>o Ho$
{gdm g~ Zo _w±h \o$a {b`m, Am¡a Vw_ (A^r ^r) _w±h \o$ao hþE hmo Ÿ&
84. VWm (`mX H$amo) O~ h_Zo Vw_ go Ñ‹T> dMZ {b`m {H$ Amng _| aŠVnmV Zht
H$amoJo, Am¡a Z AnZm| H$mo AnZo Kam| go {ZH$mbmoJo Ÿ& {\$a Vw_ Zo ñdrH$ma {H$`m,
Am¡a Vw_ Cg Ho$ gmjr hmo Ÿ&
85. {\$a2 Vw_ dhr hmo, Omo AnZm| H$s hË`m H$a aho hmo, VWm AnZm| _| go EH$ {Jamoh H$mo
CZ Ho$ Kam| go {ZH$mb aho hmo, Am¡a nmn VWm AË`mMma Ho$ gmW CZ Ho$ {déÕ
ghm`Vm H$aVo hmo, Am¡a `{X do ~§Xr hmoH$a Vwåhmao nmg Am`| Vmo CZ H$m AW©XÊS>
MwH$mVo hmo, O~ {H$ CZ H$mo {ZH$mbZm hr Vw_ na ham_ (Ad¡Y) Wm, Vmo Š`m Vw_
1
`hm§ `hÿ{X`m| Ho$ Xmdo H$mo IÊS>Z VWm ZaH$ Am¡a ñdJ© _| àdoe Ho$ {Z`_ H$m dU©Z h¡Ÿ&
2
_XrZo _| `hÿ{X`m| Ho$ VrZ H$~rbm| _| ~Zr H¡$ZwH$mA Am¡a ~Zr ZOra _XrZo Ho$ Aa~ H$~rbo IOyaO Ho$ gh`moJr WoŸ& Am¡a ~Zr
Hw$a¡Om Am¡g H$~rbo Ho$ gh`moJr WoŸ& O~ BZ XmoZm| H$~rbm| _| `wÕ hmoVm Vmo `hÿXr H$~rbo AnZo nj Ho$ gmW Xygao nj Ho$
gmWr `hÿXr H$s hË`m H$aVoŸ& Am¡a Cgo ~o Ka H$a XoVo WoŸ& Am¡a `wÕ {dam_ Ho$ ~mX nam{OV nj Ho$ ~§Xr `hÿXr H$m AW©XÊS>
Xo H$a `h H$hVo hþ`o _wŠV H$am XoVo {H$ h_mar nwñVH$ Vm¡amV H$m `hr AmXoe h¡Ÿ& Bgr H$m dU©Z Aëbmh Zo Bg Am`V _|
{H$`m h¡Ÿ& (V\$gra BãZo H$gra)
16
2 - gyah ~µH$ah

nwñVH$ Ho$ Hw$N> ^mJ na B©_mZ aIVo hmo, Am¡a Hw$N> H$m BÝH$ma H$aVo hmo? {\$a Vw_
_| go Omo Eogm H$aVo hm|, Vmo CZ H$m XÊS> Š`m h¡? Bg Ho$ {gdm {H$ gm§g[aH$ OrdZ
_| An_mZ VWm àb` Ho$ {XZ A{V H$‹S>r `mVZm H>>r Amoa \o$ao Om`|, Am¡a Aëbmh
Vwåhmao H$Vy©Vm| go {ZíMoV Zht h¡Ÿ&
86. CÝhm| Zo hr Am{IaV (nabmoH$) Ho$ ~Xbo g§gm[aH$ OrdZ IarX {b`m, AV… CZ go
`mVZm _§X Zht H$s Om`oJr, Am¡a Z CZ H$s ghm`Vm H$s Om`oJr&
87. VWm h_ Zo _ygm H$mo nwñVH$ (Vm¡amV) àXmZ H$s, Am¡a Cg Ho$ níMmV² {ZaÝVa agyb
^oOo, Am¡a h_Zo _a²`_ Ho$ nwÌ B©gm H$mo Iwbr {Zem{Z`m± Xt, Am¡a ê$hþb Hw$Xwg1 Ûmam
Cgo g_W©Z {X`m, Vmo Š`m O~ ^r H$moB© agyb Vwåhmar AnZr _Z_mZr Ho$ {dê$Õ
H$moB© ~mV Vwåhmao nmg boH$a Am`m Vmo Vw_ AH$S> J`o, AV: Hw$N> Z{~`m| H$mo PwR>bm
{X`m, Am¡a Hw$N> H$s hË`m H$aZo bJo?
88. VWm CÝhm| Zo H$hm {H$ h_mao {Xb Vmo ~§X2 h¢& ~pëH$ CZ Ho$ Hw$\«$ (BÝH$ma) Ho$
H$maU A„mh Zo CÝh| {Y¸$ma {X`m h¡ Ÿ& Bgr {b`o CZ _| go ~hþV WmoS>o hr B©_mZ
bmVo h¢&
89. Am¡a O~ CZ Ho$ nmg A„mh H$s Amoa go EH$ nwñVH$ (Hw> aAmZ) Am JB©, Omo CZ Ho$
gmW H$s nwñVH$ H$m à_mUH$mar h¡, O~ {H$: Bg go nyd© dh ñd`§ H$m{\$am| na {dO`
H$s àmW©Zm H$a aho Wo, Vmo O~ CZ Ho$ nmg dh MrO Am JB© {Ogo dh nhMmZ ^r
J`o, {\$a ^r Cg H$m BÝH$ma H$a3 {X`m, Vmo H$m{\$am| na Am„mh H$s {Y¸$ma h¡&
90. A„mh H$s CVmar hþB© (nwñVH$)4 H$m BÝH$ma H$a Ho$ ~wao ~Xbo na BÝhm| Zo AnZo
àmUm| H$mo ~oM {X`m, Bg Ûof Ho$ H$maU {H$ A„mh Zo AnZm àXmZ (àH$meZm) AnZo

1
ê$hþb Hw$Xwg go A{^àoV: \$[aíVm {O~²arb Ab¡{hñgbm_ h¡Ÿ&
2
AWm©V: Z~r H$s ~mVm| H$m h_mao {Xbm| na H$moB© à^md Zht nS> gH$VmŸ&
3
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ Bg nwñVH$ (Hw$A©mZ) Ho$ gmW AmZo go nhbo dh H$m{\$am|
go `wÕ H$aVo Wo, Vmo CZ na {dO` H$s àmW©Zm H$aVo Am¡a ~S>r ì`mHw$bVm Ho$ gmW Amn Ho$ AmJ_Z H$s àVrjm H$a aho WoŸ&
{Og H$s ^{dî`dmUr CZ Ho$ Z{~`m| Zo H$s Wr, Am¡a àmW©Zm`| {H$`m H$aVo Wo {H$ Amn erK« Am`|, Vm{H$ H$m{\$am| H$m à^wËd
g_má hmo, Am¡a h_mao CËWmZ Ho$ `wJ H$m ew^ma§^ hmoŸ& naÝVw, O~ Amn Am J`o Vmo CÝhm|Zo Amn Ho$ Z~r hmoZo H$m BÝH$ma H$a
{X`m, Š`m| {H$ Anm ~Zr Bg²amB©b _| Zht n¡Xm hþ`o, Omo `hÿ{X`m| H$m JmoÌ h¡Ÿ& {\$a ^r Amn B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ hr Ho$ nwÌ
Bg²_mB©b Ab¡{hñgbm_ Ho$ d§e go h¡, O¡go ~Zr Bg²amB©b CZ Ho$ nwÌ Bg²amB©b H$s g§VmZ h¡Ÿ&
4
AWm©V² Hw$A©mZŸ&
17
2 - gyah ~µH$ah

{Og ^º$1 na Mmhm CVma {X`m& AV: dh àH$mon na àH$mon Ho$ A{YH$mar ~Z J`o,
Am¡a Eogo H$m{\$am| Ho$ {b`o An_mZH$mar `mVZm h¡Ÿ&
91. Am¡a O~ CZ go H$hm OmVm h¡ {H$ A„mh Zo Omo CVmam2 h¡, Cg na B©_mZ bmAmo Vmo
H$hVo h¢: h_ Vmo Cgr na B©_mZ aIVo h¢ Omo h_ na CVam h¡, Am¡a Bg Ho$ {gdm Omo
Hw$N> h¡ Cg H$m BÝH$ma H$aVo h¢Ÿ& O~ {H$ dh gË` h¡ Ÿ& Am¡a Cg H$m à_mUH$mar h¡
Omo CZ Ho$ nmg h¡Ÿ& H$hmo {H$ {\$a Bg go nyd© A„mh Ho$ Z{~`m| H$s hË`m Š`m| H$aVo
Wo, `{X Vw_ B©_mZ dmbo Wo Vmo?
92. VWm _ygm Vwåhmao nmg Iwbr {Zem{Z`m± bo H$a Am`oŸ& {\$a Vw_ Zo AË`mMma H$aVo
hþE ~N>S>o H$mo nyÁ` ~Zm {b`mŸ&
93. {\$a Cg Ñ‹T>> dMZ H$mo `mX H$amo, Omo h_ Zo Vwåhmao D$na Vya (nd©V) CR>m H$a
{b`m {H$ h_ Zo Vw_ H$mo Omo Hw$N> {X`m h¡, Cgo Ñ‹T>Vm go Wm_3 bmo, VWm Ü`mZ go
gwZmoŸ& Vmo Vw_ Zo H$hm {H$ h_ Zo gwZ {b`m Am¡a Adkm H$sŸ& Am¡a CZ Ho$ {Xbm| _|
CZ Ho$ A{dídmg Ho$ H$maU ~N>S>m4 ~g J`mŸ& (ho Z~r!) CZ go H$h Xmo {H$ `{X
Vw_ B©_mZ aIVo hmo Vmo Vwåhmam B©_mZ Vwåh| {H$VZr ~war ~mVm| H$m AmXoe Xo ahm h¡Ÿ&
94. VWm CZ go H$hmo {H$ `{X A„mh Ho$ hm± A{IaV (nabmoH$) H$m Ka5 Ho$db Vwåhmao
hr {b`o h¡, Xygam| Ho$ {gdm, Vmo _¥Ë`w H$s H$m_Zm H$amo6, `{X Vw_ gË`dmXr hmoŸ&
95. VWm dh AnZo Hw$H$_m] Ho$ H$maU H$Xm{n Bg H$s H$m_Zm Zht H$a|JŸo & Am¡a A„mh
AË`mMm[a`m| H$mo ^br-^m±[V OmZVm h¡Ÿ&
96. Am¡a Vw_ CZ H$mo Adí` g~ bmoJm| VWm {_lUdm{X`m| go ^r A{YH$ OrdZ H$m
bmo^r nmAmoJo & BZ _| go àË`oH$ ì`{º$ h‹Oma df© Am`w {X`o OmZo H$s H$m_Zm H$aVm
h¡, O~ {H$ Am`w {X`m OmZm CÝh| `mVZm go Zht ~Mm gHo$JmŸ& Am¡a A„mh CZ Ho$
H$_m] H$mo XoI ahm h¡Ÿ&

1
^º$ AWm©V² _whå_X g„„mh Ab¡{h d g„_ H$mo Z~r ~Zm {X`mŸ&
2
AWm©V² Hw$A©mZ naŸ&
3
Wm_Zo H$m AW© Cg Ho$ AmXoem| H$m nmbZ H$aZm h¡Ÿ&
4
AWm©V² dh ~N>S>o Ho$ ào_ _| _w½Y hmo J`o Ÿ&
5
AWm©V² ñdJ©&
6
_¥Ë`w H$s H$m_Zm H$amo, Vm{H$ erK« ñdJ© _| nhþ±M OmAmo &
18
2 - gyah ~µH$ah

97. (ho Z~r!)1 H$h Xmo {H$ Omo ì`{º$ {O~²arb H$m eÌw h¡ (Vmo aho)Ÿ& Cg Zo Vmo A„mh
H$s AZw_{V go Bg g§Xoe (Hw$A©mZ) H$mo Amn Ho$ {Xb na CVmam h¡, Omo Bg go nyd©
H$s g^r nwñVH$m| H$m à_mUH$mar VWm B©_mZ dmbm| Ho$ {b`o _mJ©Xe©Z Ed§ (g\$bVm)
H$m ew^ g_mMma h¡Ÿ&
98. Omo A„mh VWm Cg Ho$ \$[aíVm| Am¡a Cg Ho$ agybm| Am¡a {O~²arb VWm _rH$mB©b
H$m eÌw hmo, Vmo A„mh H$m{\$am| H$m eÌw h¡Ÿ&2
99. Am¡a (ho Z~r!) h_ Zo Amn na Iwbr Am`V| CVmar h¡, Am¡a Bg H$m BZH$ma Ho$db
dhr bmoJ3 H$a|Jo Omo Hw$H$_u h¡Ÿ&
100.Š`m Eogm Zht hþAm h¡ {H$ O~ H$^r CÝhm| Zo H$moB© dMZ {X`m Vmo CZ Ho$ EH$ {Jamoh
Zo Cgo ^§J H$a {X`m? ~pëH$ BZ _| ~hþVoao Eogo h¢ Omo B©_mZ Zht aIVo!
101.VWm O~ CZ Ho$ nmg Aëbmh H$s Amoa go EH$ agyb Cg nwñVH$ H$m g_W©Z H$aVo
hþ`o Omo CZ Ho$ nmg h¡, Am J`m4 Vmo CZ Ho$ EH$ g_wXm` Zo {OZ H$mo nwñVH$ Xr JB©
JB© Aëbmh H$s nwñVH$ H$mo Eogo nrN>o S>mb {X`m O¡go dh Hw$N> OmZVo hr Z hm|Ÿ&
102.VWm gwb¡_mZ Ho$ amÁ` _| e¡VmZ Omo {_Ï`m ~mV| ~Zm aho Wo Cg H$m AZwgaU H$aZo
bJoŸ& O~ {H$ gwb¡_mZ Zo H$^r Hw$\«$ (OmXy) Zht {H$`m, naÝVw Hw$\«$ Vmo e¡VmZm| Zo
{H$`m, Omo bmoJm| H$mo OmXy {gIm aho Wo, VWm CZ ~mVm| H$mo (AZwgaU H$aZo bJo)
Omo ~m{~b (ZJa) Ho$ Xmo \$[aíVm| hmê$V Am¡a _mê$V na CVmar JB©, Am¡a dh XmoZm|
{H$gr H$mo (OmXy) Zht {gImVo O~ VH$ `h Z H$h XoVo {H$… h_ Ho$db EH$ narjm
h¢, AV… Vy Hw$\«$ _| Z n‹S>Ÿ& {\$a ^r dh CZ XmoZm| go dh MrO grIVo {Og Ho$ Ûmam
dh n{V Am¡a nËZr Ho$ ~rM OwXmB© S>mb X|Ÿ& Am¡a Aëbmh H$s AZw_{V {~Zm Bg Ho$
Ûmam {H$gr H$mo H$moB© hm{Z Zht nhþ§Mm gH$Vo Wo, naÝVw {\$a ^r Eogr ~mV| grIVo Wo
1
`hÿXr, Ho$db agybëbmh gëbmhþ Ab¡{h d gëb_ Am¡a Amn Ho$ AZw`m{`m`m| hr H$mo ~wam Zht H$hVo Wo, dh Aëbmh Ho$
\$[aíVo {O~arb H$mo ^r Jm{b`m§ XoVo Wo {H$ dh X`m H$m Zht, àH$mon H$m \$[aíVm h¡Ÿ& Am¡a H$hVo Wo {H$ h_mam {_Ì {_H$mB©b
h¡Ÿ&
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ {Og Zo Aëbmh Ho$ {H$gr agyb Mmho dh \$[aíVm hmo `m BZgmZ go ~¡a aIm Vmo dh g^r
agybm| H$m eÌw VWm Hw$H$_u h¡Ÿ& (BãZo H$gra)
3
. BãZo Aã~mg a{O`ëbmh AÝhþ_m H$hVo h¡ {H$ `hÿ{X`m| Ho$ {dÕmZ BãZo gy[a`m Zo H$hm… ho _whå_XŸ& (gëbmhþ Ab¡{h d
gëb_) Amn h_mao nmg H$moB© Eogr MrO Zht bm`o {Ogo h_ nhMmZVo hm|Ÿ& Am¡a Z Amn na H$moB© Iwbr Am`V CVmar JB© {H$
h_ Amn H$m AZwgaU H$a|Ÿ& Bg na `h Am`V CVarŸ& (BãZo Oara)
4
AWm©V _whå_X gëbmhþ Ab¡{h d gëb_ Hw$A©mZ Ho$ gmW Am J`oŸ&
19
2 - gyah ~µH$ah

Omo CZ Ho$ {b`o hm{ZH$maH$ hm|, Am¡a bm^H$mar Z hm|Ÿ& Am¡a dh ^br ^m±{V OmZVo Wo
{H$ Omo Bg H$m IarXma ~Zm nabmoH$ _| Cg H$m H$moB© ^mJ Zht, VWm {H$VZm ~wam
Cn^mo½` h¡ {Og Ho$ ~Xbo dh AnZo àmUm| H$m gm¡Xm H$a aho h¡1, `{X dh OmZVo
hmoVoŸ&
103.Am¡a `{X dh B©_mZ bmVo, Am¡a Aëbmh go S>aVo, Vmo Aëbmh Ho$ nmg Bg H$m Omo
à{VH$ma (~Xbm) {_bVm, dh CZ Ho$ {b`o CÎm_ hmoVm, `{X dh OmZVo hmoVoŸ&
104.ho B©_mZ dmbmo! Vw_ ""amBZm''2 Z H$hmo, ""CÝOwaZm'' H$hmo, Am¡a Ü`mZ go ~mV
gwZmo, VWm H$m{\$am| Ho$ {b`o XwIXm`r `mVZm h¡Ÿ&
105.Ahbo {H$Vm~ _| go Omo H$m{\$a hmo J`o, VWm Omo {_lUdmXr hmo J`o. `h Zht MmhVo
{H$ Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go Vw_ na H$moB© ^bmB© CVmar Om`o, Am¡a Aëbmh
{Og na Mmho AnZr {deof X`m H$aVm h¡, Am¡a Aëbmh ~‹S>m XmZerb h¡Ÿ&
106.h_ AnZr H$moB© Am`V {ZañV H$a XoVo AWdm ^wbm XoVo h¢ Vmo Cg go CÎm_ AWdm
Cg Ho$ g_mZ bmVo h¢Ÿ& Š`m Vw_ Zht OmZVo {H$ Aëbmh Omo Mmho3 H$a gH$Vm h¡?
107.Š`m Vw_ `h Zht OmZVo {H$… AH$mem| VWm YaVr H$m amÁ` Aëbmh hr Ho$ {b`o h¢,
Am¡a Cg Ho$ {gdm Vwåhmam H$moB© ajH$ Am¡a ghm`H$ Zht h¡?
108.Š`m Vw_ MmhVo hmo {H$ AnZo agyb go Cgr àH$ma àíZ H$amo, O¡go _ygm go àíZ
{H$`o OmVo aho? Am¡a Omo ì`pŠV B©_mZ H$s Zr{V H$mo Hw$ \«$ go ~Xb boJm Vmo dh
grYr S>Ja go {dM{bV hmo J`m.
109.Ahbo {H$Vm~ _| go ~hþV go MmhVo h¢ {H$ Vwåhmao B©_mZ bmZo Ho$ níMmV AnZo Ûof Ho$
H$maU Vwåh| Hw$\«$ H$s Amoa \o$H$ X|Ÿ& O~ {H$ gË` CZ Ho$ {b`o COmJa hmo J`m, {\$a
1
Bg Am`V H$m Xygam AW© `h ^r {H$`m J`m h¡ {H$ gwb¡_mZ Zo Hw$\«$ Zht {H$`m, naÝVw e¡VmZm| Zo Hw$\«$ {H$`m, dh _mZd H$mo
OmXy {gImVo WoŸ& Am¡a Z Xmo \$[aíVm| na OmXy CVmam J`m, CZ e¡VmZm| `m _mZd _| go hmê$V VWm _mê$V OmXy {gImVo WoŸ&
(V\$grao Hw$Vw©~r)Ÿ& {Og Zo àW_ AZwdmX {H$`m h¡ Cg H$m `h {dMma h¡ {H$ _mZd Ho$ ê$n _| Xmo \$[aíVm| H$mo CZ H$s narjm Ho$
{b`o ^oOm J`m WmŸ& gwb¡_mZ Ab¡{hñgbm_ EH$ Z~r Am¡a amOm hþ`o h¡Ÿ& Amn XmdyX Ab¡{hñgbm_ Ho$ nwÌ WoŸ&
2
BãZo Aã~mg a{O`mëbmh AÝhþ_m H$hVo h¡ {H$ agybwëbmh gëbmëbmhþ Ab¡{h d gëb_ H$s g^m _| `hÿXr ^r Am OmVo WoŸ&
Am¡a _wgb_mZm| H$mo Amn go H$moB© ~mV g_PZr hmoVr Vmo ""amBZm'' H$hVoŸ& AWm©V… h_ na Ü`mZ Xr{O`o, `m h_mar ~mV
gw{Z`oŸ& B~amZr ^mfm _| Bg {b`o _wgb_mZm| H$mo AmXoe {X`m J`m {H$… Bg Ho$ ñWmZ na Vw_ ""CÝOwa Zm'' H$hm H$amoŸ&
AWm©V h_mar Amoa Xo{I`o& (V\$grao Hw$V©~r)
3
Bg Am`V _| `hÿ{X`m| Ho$ Vm¡amV Ho$ AmXoem| Ho$ {ZañV {H$`o OmZo VWm B©gm Ab¡{hñgbm_ Am¡a _whå_X gëbmbmhþ Ab¡{h
d gëb_ H$s Zw~yìdV Ho$ BÝH$ma H$m IÊS>Z {H$`m J`m h¡Ÿ&
20
2 - gyah ~µH$ah

^r Vw_ j_m go H$m_ bmo Am¡a OmZo XmoŸ& `hm± VH$ {H$ Aëbmh AnZm {ZU©` H$a XoŸ&
[ZíM` Aëbmh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
110.VWm Vw_ Z_mO H$s ñWmnZm H$amo, Am¡a OH$mV XmoŸ& Am¡a Omo ^r ^bmB© AnZo {b`o
{H$`o ahmoJo, Cgo Aëbmh Ho$ `hm± nmAmoJoŸ& Vw_ Omo Hw$N> H$a aho hmo Aëbmh Cgo
XoI ahm h¡Ÿ&
111.VWm CÝhm| Zo H$hm {H$ H$moB© ñdJ© _| H$Xm{n Zht Om`oJm, O~ VH$ `hÿXr AWdm
Zgmam1 (B©gmB©) Z hmoŸ& `h CZ H$s H$m_Zm`| h¢Ÿ& CZ go H$hmo {H$ `{X Vw_
gË`dmXr hmo Vmo H$moB© à_mU àñVwV H$amoŸ&
112.Š`m| Zht?2 Omo ^r ñd`§ H$mo A„mh H$s Amkm H$m nmbZ Ho$ g_{n©V H$a XoJm, VWm
gXmMmar hmoJm Vmo Cg Ho$ nmbZhma Ho$ nmg Cg H$m à{V\$b h¡Ÿ& Am¡a CZ na H$moB©
^` Zht hmoJm, Am¡a Z dh CXmgrZ hm|Jo&
113.VWm `hÿ{X`m| Zo H$hm {H$ B©gmB©`m| Ho$ nmg Hw$N> ZhtŸ& Am¡a B©gmB©`m| Zo H$hm {H$
`hÿ{X`m| Ho$ nmg Hw$N> Zht h¡Ÿ& O~ {H$ dh Y_© nwñVH$3 nT>Vo h¢Ÿ& Bgr O¡gr ~mV
CÝhm| Zo ^r H$hr, {OZ Ho$ nmg Y_©nwñVH$ H$m H$moB© kmZ4 Zht, `h {Og {df` _|
{d^oX H$a aho h¢Ÿ& Cg H$m {ZU©` A„mh àb` Ho$ {XZ CZ Ho$ ~rM H$a XoJm&
114.Am¡a Cg go ~S>m AË`mMmar H$m¡Z hmoJm, Omo A„mh H$s _pñOXr _o Cg Ho$ Zm_ H$m
dU©` H$aZo go amoHo$& Am¡a CÝh| COmS>Zo H$m à`ËZ H$amo5, CÝht Ho$ {b`o `mo½` h¡ {H$
Cg _| SaVo hw`o àdoe H$a|, CÝht Ho$ {b`o g§gma _| An_mZ h¡, Am¡a CÝhr Ho$ {b`o
Am{IaV (nabmoH$) _| Kmoa `mVZm h¡Ÿ&
115.VWm nyd© Am¡a npíM_ A„mh hr Ho$ h¢, Vw_ {OYa ^r _wI H>>amo6 CYa hr A„mh H$m
gwI h¡Ÿ& Am¡a Am„mh {demb A{V kmZr h¡Ÿ&

1
AWm©V `hÿ{X`m| Zo H$hm {H$ Ho$db `hÿXr Om`|Jo, Am¡a B©gmB©`m| Zo H$hm {H$ Ho$db B©gmB© Om`|JoŸ&
2
ñdJ© _| àdoe H$m gmYmaU {Z`_ AWm©V _w{º$ EHo$œadmX VWm gXmMma na AmYm[aV h¡, {H$gr Om{V AWdm {Jamoh na ZhtŸ&
3
AWm©V Vm¡amV VWm B§Orb {Og _| g~ Z{~`m| na B©_mZ bmZo H$m AmXoe {X`m J`m h¡Ÿ&
4
Y_© nwñVH$ Ho$ AkmZ Aa~ WoŸ& Omo `h H$hVo Wo {H$: (_whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ nmg Hw$N> Zht h¡&
5
O¡go _¸$m dm{g`m| Zo Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Am¡a Amn Ho$ gm{W`m| H$mo gZ² 6 {hOar _| H$m~m _| AmZo go amoH$ {X`mŸ&
`m B©gmB©`m| Zo ~¡Vwb _wH$Ôg² H$mo T>mZo _| ~w»V Zñga (amOm) H$s ghm`Vm H$sŸ&
6
AWm©V A„mh Ho$ AmXoemZwgma {OYa ^r ê$I H$amoJo Vwåh| A„mh H$s àgÞVm àmá hmoJrŸ&
21
2 - gyah ~µH$ah

116.VWm CÝhm| Zo H$hm1 H$r A„mh Zo H$moB© g§VmZ ~Zm brŸ& dh Bg go n{dÌ h¡&
AmH$mem| VWm YaVr _| Omo ^r h¡, dh Cgr H$m h¡, Am¡a g~ Cgr Ho$ AmkmH$mar h¢&
117.dh AmH$mem| VWm YaVr H$m A{dîH$maH$ h¡Ÿ& O~ dh {H$gr ~mV H$m {ZU©` H$a
boVm h¡ Vmo CgHo$ {b`o ~g `h AmXoe XoVm h¡ {H$ ""hmo Om'' Am¡a dh hmo OmVr h¡Ÿ&
118.VWm CÝhm|Zo H$hm Omo kmZ2 Zht aIVo {H$ A„mh h_ go ~mV Š`m| Zht H$aVm. `m
h_mao nmg H$moB© Am`V Š`m| Zht AmVrŸ& Bgr àH$ma H$r ~mV BZgo nhbo Ho$ bmoJm| Zo
H$hr WrŸ& BZ Ho [Xb EH g_mZ hmo J`oŸ& h_ Zo CZ Ho$ {b`o {Zem{Z`m± COmJa
H$a Xr h¢ Omo {dídmg aIVo h¢&
119.(ho Z~r!) h_ Zo Amn H$mo gË` Ho$ gmW ew^ gyMZm XoZo VWm gmdYmZ3 H$aZo dmbm
~Zm H$a ^oOm h¡Ÿ& Am¡a Amn go Zma{H$`m| Ho$ {df` _| àíZ Zht {H$`m Om`oJmŸ&
120.ho Z~r! Amn go `hÿXr VWm B©gmB© gh_V (àgÞ) Zht hm|Jo, O~ VH$ Amn CZ H$s
ar{V na Z Mb|Ÿ& H$h Xmo [H$ grYr S>Ja dhr h¡ Omo A„mh Zo ~VmB© h¡Ÿ& Am¡a `{X
Amn Zo CZ H$s AmH$m§jmAm| H$m AZwgaU {H$`m, Bg Ho$ níMmV² {H$ Amn Ho$ nmg
kmZ Am J`m, Omo A„mh (H$s nH$S>) go Amn H$m H$moB© ajH$ Am¡a ghm`H$ Zht
hmoJmŸ&
121.Am¡a h_ Zo {OZ H$mo nwñVH$ àXmZ H$s h¡, Am¡a Cgo d¡go n‹T>Vo h¢, O¡go n‹T>Zm
Mm{h`o, dhr Cg na B©_mZ aIVo h¢Ÿ& Am¡a Omo Cgo ZH$maVo h¢ dhr j{VJ«ñVm| _| go
h¢Ÿ&
122.ho ~Zr Bg²amB©b! _oao Cg nwañH$ma H$mo `mX H$amo Omo Vw_ na {H$`mŸ& Am¡a `h {H$
Vwåh| (AnZo `wJ Ho$) g§gma-dm{g`m| na àYmZVm Xr WrŸ&
123.VWm Cg {XZ go S>amo O~ H$moB© ì`{º$ {H$gr ì`{º$ Ho$ Hw$N> H$m_ Zht Am`oJm, Am¡ a
Z Cg go H$moB© AW©XÊS> ñdrH$ma {H$`m Om`oJm, Am¡a Z Cgo H$moB© AZwe§gm
({g\$m[ae) bm^ nhþ±Mm`oJr, Am¡a Z CZ H$s H$moB© ghm`Vm H$s Om`oJrŸ&

1
AWm©V `hÿX Am¡a Zgmam VWm {_lUdm{X`m| ZoŸ&
2
AWm©V Aa~ Ho$ {_lUdm{X`m| ZoŸ&
3
AWm©V gË` kmZ Ho$ AZwnmbZ na ñdJ© H$s ew^ gyMZm XoZo, VWm BÝH$ma na ZaH$ go gmdYmZ H$aZo Ho$ {b`oŸ& Bg Ho$
nümV² ^r H$moB© Z _mZo Vmo Amn Cg Ho$ CÎmaXm`r Zht h¡Ÿ&
22
2 - gyah ~µH$ah

124.Am¡a (`mX H$amo) O~ B~²amhr_ H$s Cg Ho$ nmbZhma Zo Hw$N> ~mVm| go narjm brŸ&
Am¡a dh Cg _| nyam CVam. Vmo Cg Zo H$hm {H$ _¢ Vwåho§ g~ BÝgmZm| H$m B_m_
(Y_©Jwê$) ~ZmZo dmbm hÿ±Ÿ& (B~²amhr_ Zo) H$hm: VWm _oar gÝVmZ go ^rŸ& (A„mh Zo
H$hm:) _oam dMZ CZ Ho$ {b`o Zht Omo AË`mMmar h¢Ÿ&
125.Am¡a (`mX H$amo) O~ h_ Zo Bg Ka (AWm©V: H$m~m) H$mo bmoJm| Ho$ {b`o ~ma ~ma
AmZo H$m Ho$ÝÐ VWm empÝV ñWb {ZYm©[aV H$a {X`mŸ& VWm `h AmXoe Xo {X`m {H$
""_H$m_o B~²amhr_'' H$mo Z_mO H$m ñWmZ1 ~Zm bmoŸ& VWm B~²amhr_ Am¡a Bg²_mB©b
H$mo AmXoe {X`m {H$ _oao Ka H$mo Vdm\$ (n[aH«$_m) VWm E{VH$m\$2 H$aZo dmbm|, Am¡a
gO²Xm VWm ê$Hy$ H$aZo dmbm| Ho$ {b`o n{dÌ aImoŸ&
126.Am¡a (`mX H$amo) O~ B~²amhr_ Zo AnZo nmbZhma go àmW©Zm H$s: ho _oao nmbZhma!
Bg N>oÌ H$mo empÝV H$m ZJa ~Zm XoŸ& VWm Bg Ho$ dm{g`m| H$mo Omo CZ _| go A„mh
Am¡a ApÝV_ {XZ (àb`) na B©_mZ aIo, {d{^Þ àH$ma H$s CnO (\$bm|) go
AmOr{dH$m àXmZ H$aŸ& (A„mh Zo) H$hm: VWm Omo H$m{\$a h¢ CÝh| ^r _¢ Wmo‹S>m bm^
Xy±Jm, {\$a Cgo ZaJ H$s `mVZm H$s Amoa ~mÜ` H$a Xy±JmŸ& Am¡a dh ~hþV ~wam ñWmZ h¡Ÿ&
127.Am¡a (`mX H$amo) O~ B~²amhr_ Am¡a B©g²_mB©b Bg Ka H$s Ztd D±$Mr H$a aho WoŸ&
VWm àmW©Zm H$a aho Wo: ho h_mao nmbZhmaŸ! h_ go `h godm ñdrH$ma H$a boŸ& Vy hr
g~ Hw$N> gwZVm Am¡a OmZVm h¡Ÿ&
128.ho h_mao nmbZhma! h_ XmoZm| H$mo AnZm AmkmH$mar ~ZmŸ& VWm h_mar g§VmZ go EH$
Eogm g_wXm` ~Zm Xo Omo Voam AmkmH$mar hmoŸ& Am¡a h_| h_mao (h‚m) H$s {d{Y`m± ~Vm
XoŸ& VWm h_| j_m H$aŸ& dmñVd _| Vy A{Vj_r X`mdmZ² h¡Ÿ&
129.ho h_mao nmbZhma! CZ Ho$ ~rM BÝhr _| go EH$ agyb ^oO, Omo CÝh| (Hw$A©mZ) VWm
{hH²$_V (gwÞV) H$s {ejm XoŸ& Am¡a CÝh| ewÕ VWm à^wËdembr VËdk3 h¡Ÿ&

1
""_H$m_o B~²amhr_'' go VmËn`© dh nËWa h¡ {Og na IS>o hmo H$a CÝhm| Zo H$mdm H$m {Z_m©U {H$`mŸ& {Og na CZ Ho$ nX{MÝh
AmO ^r gwa{jV h¡Ÿ& VWm Vdm\$ Ho$ níMmV² dhm± Xmo aH$AV Z_mO nT>Zr gwÞV h¡Ÿ&
2
""E{VH$m\$'' H$m AW© {H$gr _pñOX _| EH$m§V _| hmo H$a A„mh H$s B~mXV H$aZm h¡Ÿ&
3
`h B~²amhr_ VWm Bg²_mB©b Ab¡{h_ñgbm_ H$s àmW©Zm H$m A§V h¡Ÿ& EH$ agyb go A{^àoV… _whå_X gëbmëbmhw Ab¡{h d
gëb_ h¡Ÿ& Š`m|{H$ Bg_mB©b Ab¡{hñgbm_ H$s g§VmZ _| Amn Ho$ {gdm H$moB© Xygam agyb Zht hþAmŸ& hXrg _| h¡ {H$ Amn
gëbmëbmhþ Ab¡{h d gëb_ Zo \$a_m`m… _¢ AnZo {nVm B~²amhr_ H$s àmW©Zm, B©gm H$s ew^ gyMZm , VWm AnZr _mVm H$m
23
2 - gyah ~µH$ah

130.VWm H$m¡Z hmoJm, Omo B~amhr_ Ho$ Y_© go {d_wI hmo Om`o naÝVw dhr Omo ñd`§ H$mo
_yI© ~Zm bo? O~ {H$ h_ Zo Cgo g§gma _| MwZ1 {b`m, VWm A{IaV (nabmoH$) _|
Cg H$s JUZm gXmMm[a`m| _| hmoJrŸ&
131.VWm (`mX H$amo) O~ Cg Ho$ nmbZhma Zo Cg go H$hm… _oam AmkH$mar hmo OmŸ& Vmo
Cg Zo VwaÝV H$hm… _¢ {díd Ho$ nmbZhma H$m AmkmH$mar hmo J`mŸ&
132.VWm B~amhr_ Zo AnZo nwÌm| H$mo VWm `mHy$~ Zo Bgr ~mV na ~b {X`m {H$… _oao nwÌmo!
Aëbmh Zo Vwåhmao {b`o `h Y_© (Bñbm_) {Zdm©{MV H$a {X`m h¡Ÿ& AV… _aVo g_`
VH$ Vw_ Bgr na pñWa ahZmŸ&
133.Š`m Vw_ `mHy$~ Ho$ _aZo Ho$ g_` CnpñWV Wo, O~ `mHy$~ Zo AnZo nwÌm| go H$hm…
_oar _¥Ë`w Ho$ níMmV² Vw_ {H$g H$s B~mXV (d§XZm) H$amoJo? CÝhm| Zo H$hm… h_ Voao
VWm Voao {nVm B~²amhr_ Am¡a Bg²_mB©b VWm BghmH$ Ho$ EH$ nyÁ` H$s B~mXV
(d§XZm) H$a|Jo, Am¡a Cgr Ho$ AmkmH$mar ah|JoŸ&
134.`h EH$ g_wXm` Wm Omo Om MwH$mŸ& CÝhm| Zo Omo H$_© {H$`o do CZ Ho$ {b`o h¡Ÿ& VWm
Omo Vw_ Zo {H$`o dh Vwåhmao {b`oŸ& Am¡a CZ Ho$ {H$`o H$m àíZ Vw_ go Zht {H$`m
Om`oJmŸ&
135.Am¡a dh H$hVo h¢ {H$ `hÿXr hmo OmAmo AWdm B©gmB© hmo OmAmo, Vwåh| _mJ©Xe©Z {_b
Om`oJmŸ& Amn H$h X|… ZhtŸ& h_ Vmo EHo$ídadmXr B~²amhr_ Ho$ Y_© na h¢, Am¡a dh
{_lUdm{X`m| _| go Zht WmŸ&
136.(ho _wgb_mZmo!) Vw_ g~ H$hmo {H$ h_ Aëbmh na B©_mZ bm`o, VWm Cg na Omo
(Hw$A©mZ) h_mar Amoa CVmam J`mŸ& Am¡a Cg na Omo B~²amhr_, Bg²_mB©b, Bg²hmH$,
`mHy$~, VWm CZ H$s g§VmZ H$s Amoa CVmam J`mŸ& Am¡a Omo _wgm VWm B©gm H$mo {X`m
J`m, VWm Omo Xygao Z{~`m| H$mo CZ Ho$ nmbZhma H$s Amoa go {X`m J`mŸ& h_ BZ _|
go {H$gr Ho$ ~rM AÝVa Zht H$aVo, Am¡a h_ Cgr Ho$ AmkmH$mar h¢Ÿ&

ñdßZ h°ÿ. Amn H$s _mVm Am{_Zm Zo J^© AdñWm _| EH$ ñdßZ XoIm {H$ _wP go EH$ àH$me {ZH$bm, {Og go em_ (Xoe) Ho$
^dZ àH$mím_mZ hmo J`oŸ& (Xo{I`o… hm{H$_ 2600)Ÿ& Bg H$mo CÝhm| Zo ghrh H$hm h¡Ÿ& Am¡a B_m_ Oh²~r Zo Bg H$s nwpîQ> H$s h¡Ÿ&
1
AWm©V _mJ©Xe©Z XoZo VWm Z~r ~ZmZo Ho$ {b`o {Zdm©{MV H$a {b`mŸ&
24
2 - gyah ~µH$ah

137.Vmo `{X dh Vwåhmao hr g_mZ B©_mZ bo Am`|, Vmo dh _mJ©Xe©Z nm b|JoŸ& Am¡a `{X
{d_wI hm| Vmo dh {damoY _| brZ h¢& CZ Ho$ {dê$Õ Vwåhmao {b`o Aëbmh ~g h¡Ÿ&
Am¡a dh g~ gwZZo dmbm Am¡a OmZZo dmbm h¡Ÿ&
138.Vw_ g~ Aëbmh Ho$ a§J1 (ñdm^m{dH$ Y_©) H$mo J«hU H$a bmoŸ& Am¡a Aëbmh Ho$ a§J
go AÀN>m {H$g H$m a§J hmoJm? h_ Vmo Cgr H$s B~mXV (d§XZm) H$aVo h¢Ÿ&
139.(ho Z~r!) H$h Xmo {H$… Š`m Vw_ h_ go Aëbmh Ho$ (EH$Ëd) hmoZo Ho$ {df` _|
PJ‹S>Vo hmo? O~ {H$ dhr h_mam VWm Vwåhmam nmbZhma h¡Ÿ&2 {\$a h_mao {b`o h_mam
H$_© h¡, Am¡a Vwåhmao {b`o Vwåhmam H$_© h¡Ÿ& Am¡a h_ Vmo ~g Cgr H$s B~mXV (d§XZm)
H$aZo dmbo h¡Ÿ&
140. ho Ahbo {H$Vm~! Š`m Vw_ H$hVo hmo {H$ B~²amhr_, Bñ_mB©b, BñhmH$, `mH$y~ VWm
CZ H$s g§VmZ `hÿXr `m B©gmB© Wr? CZ go H$h Xmo {H$ Vw_ A{YH$ OmZVo hmo AWdm
Aëbmh? Am¡a Cg go ~‹S>m AË`mMmar H$m¡Z hmoJmŸ& {Og Ho$ nmg Aëbmh H$m gmú`
hmo. Am¡a Cgo Nw>nm Xo? Am¡a Aëbmh Vwåhmao H$V©yVm| go AMoV Vmo Zht h¡3&
141.`h EH$ g_wXm` Wm, Omo Om MwH$mŸ& CZ Ho$ {b`o CZ H$m H$_© h¡, VWm Vwåhmao {b`o
Vwåhmam H$_© h¡Ÿ& Vw_ go CZ Ho$ H$_m©o Ho$ ~mao _| àíZ Zht {H$`m Om`oJm4&
142.erK« hr _yI© bmoJ H$h|Jo {H$ CZ H$mo {Og {H$~bo5 na dh Wo, Cg go {H$g ~mV Zo
\o$a {X`m? (ho Z~r!) CÝho ~Vm Xmo {H$ nyd© Am¡a npíM_ g~ Aëbmh Ho$ h¢Ÿ& dh
{Ogo Mmho grYr amh na bJm XoVm h¡Ÿ&
143.Am¡a Bgr àH$ma h_ Zo Vwåh| _Ü`dVu Cå_V (g_wXm`) ~Zm {X`m, Vm{H$ Vw_ g~
na gmjr6 ~Zmo agwb Vw_ na gmjr hm|, Am¡a h_ Zo dh {H$~bm {Og na Vw_ Wo,

1
Bg _| B©gmB© Y_© H$s (~¡{Q>Á_) H$s naånam H$m IÊS>Z h¡Ÿ& B©gmB©`m| Zo nrbo a§J H$m Ob ~Zm aIm WmŸ& Am¡a O~ H$moB© B©gmB©
hmoVm `m CZ Ho$ `hm§ H$moB© {eew EHo$ídadmX na AmYm[aV ñd^m{dH$ Y_© Bñbm_ h¡&(V\$grao Hw$Vw©~r)
2
AWm©V {\$a d§XZr` ^r Ho$db dhr h¡Ÿ&
3
Bg _| `hÿ{X`m| VWm B©gmB©`m| Ho$ Bg Xmdo H$m IÊS>Z {H$`m J`m h¡ {H$ B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ Am{X Z~r `hÿXr AWdm
B©gmB© Wo&
4
AWm©V Vwåhmao nyd©Om| Ho$ gXmMmam| go Vwåh| H$moB© bm^ Zht hmoJm, Am¡a Z CZ Ho$ nmnm| Ho$ {df` _| Vw_ go àíZ {H$`m Om`oJm,
AV… AnZo H$_m] na Ü`mZ XmoŸ&
5
Z_mO _| _wI H$aZo H$s {XemŸ&
6
gmjr hmoZo H$m AW© O¡gm {H$ hXrg _| Am`m h¡ `h h¡ {H$ àb` Ho$ {XZ Zyh Ab¡{hñgbm_ H$mo ~wbm`m Om`oJm Am¡a CZ go
àíZ {H$`m Om`oJm {H$ Š`m Vw_ Zo AnZr Om{V H$mo g§Xoe nhþ§Mm`m? dh H$h|Jo… hm±Ÿ& {\$a CZ H$s Om{V go àíZ {H$`m
25
2 - gyah ~µH$ah

Bgr {b`o ~Zm`m Wm Vm{H$ `h ~mV Imob X| {H$ H$m¡Z (AnZo Y_© go) {\$a OmVm h¡Ÿ&
Am¡a `h ~mV ~‹S>r ^mar Wr, naÝVw CZ Ho$ {b`o Zht {OÝh| Aëbmh Eogm Zht {H$
Vwåhmao B©_mZ (AWm©V) ~¡Vwb_H²${Xg H$s {Xem _| Z_mO n‹T>Zo) H$mo ì`W© H$a Xo,1
dmñVd _| Aëbmh bmoJm| Ho$ {b`o AË`ÝV H$ê$Um_` VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&
144.(ho Z~r!) h_ Amn Ho$ _wI H$mo ~ma ~ma AmH$me H$s Amoa {\$aVo XoI aho h¢Ÿ& Vmo h_
Adí` Amn H$mo Cg {H$~bo (H$m~m) H$s Amoa \o$a X|Jo {Og go Amn àgÝZ hmo
Om`|Ÿ& Vmo (A~) AnZm _wI _pñOXo ham_ H$s Amoa \o$a bmo2, VWm (ho
_wgb_mZmoŸ&) Vw_ ^r Ohm± ahmo Cgr H$s Amoa _wI {H$`m H$amoŸ& Am¡a {ZíM` Ahbo
{H$Vm~ OmZVo h¢ {H$ `h CZ Ho$ nmbZhma H$s Amoa go gË` h¡,3 Am¡a Aëbmh CZ
Ho$ H$_m] go Agy{MV Zht h¡Ÿ&
145.Am¡a `{X Amn Ahbo {H$Vm~ Ho$ nmg àË`oH$ àH$ma H$s {ZemZr bm X| V~ ^r dh
Amn Ho$ {H$~bo H$m AZwgaU Zht H$a|Jo Ÿ& Am¡a Z Amn CZ Ho$ {H$~bo H$m AZwgaU
H$a|Jo, Am¡a Z CZ _| go H$moB© Xygao Ho$ {H$~bo H$m AZwgaU H$aoJm Ÿ& Am¡a `{X kmZ
AmZo Ho$ níMmV Amn Zo CZ H$s AH$m§jmAm| H$m AZwgaU {H$`m Vmo Amn
AË`mMm[a`m| _| go hmo Om`|JoŸ&
146.Am¡a {OÝh| h_ Zo nwñVH$ Xr h¡ dh Amn H$mo Eogo hr4 nhMmZVo h¢ O¡go AnZo nwÌm|
H$mo nhMmZVo h¢Ÿ& Am¡a CZ H$m EH$ g_wXm` OmZVo hþ`o ^r gË` H$mo Nw>nm ahm h¡Ÿ&
147.gË` dhr h¡ Omo Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go CVmam J`mŸ& AV: Amn H$Xm{n
gÝXoh H$aZo dmbm| _| Z hm|Ÿ&

Om`oJm, Vmo dh H$h|Jo {H$ h_mao nmg gmdYmZ H$aZo Ho$ {b`o H$moB© Zht Am`mŸ& Vmo Aëbmh VAmbm Zyh Ab¡{hñgbm_ go
H$hoJm {H$ Vwåhmam gmjr H$m¡Z h¡? dh H$h|Jo… _whå_X gëbmëbmhþ Ab¡{h d gëb_ Am¡a CZ H$s Cå_VŸ& {\$a Amn H$s
Cå_V gmú` XoJr {H$ Zyh Zo Aëbmh H$m g§Xoe nhþ§Mm`m h¡Ÿ& Am¡a Amn gëbmhþ Ab¡{h d gëb_ Vw_ na AWm©V _wgb_mZm|
na gmjr hm|JoŸ& (ghrh ~wImar, 4486)
1
AWm©V Cg H$m \$b àXmZ H$aoJmŸ&
2
Z~r gëbmëbmhþ Ab¡{h d gëb_ _ŠH$m go _XrZm àñWmZ H$aZo Ho$ níMmV, ~¡Vwb_pŠXg H$s Amoa _wI H$a
Ho$ Z_mO n‹T>Vo ahoŸ& {\$a Amn H$mo H$m~m H$s Am¡a _wI H$a Ho$ Z_mO n‹T>Zo H$m AmXoe {X`m J`mŸ&
3
Š`m|{H$ A§{V_ Z~r Ho$ JwUm| _| CZ H$s nwñVH$m| _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ dh {H$~²bm ~Xb X|JoŸ&
4
Amn Ho$ CZ JwUm| Ho$ H$maU Omo CZ H$s nwñVH$m| _| A§{V_ Z~r Ho$ {df` d{U©V {H$`o J`o h¡Ÿ&
26
2 - gyah ~µH$ah

148.àË`oH$ Ho$ {b`o EH$ {Xem h¡, {Og H$s Amoa dh _wI H$a ahm h¡Ÿ& AV: Vw_ ^bmB©`m|
_| AJ«ga ~Zmo Ÿ& Vw_ Ohm± ^r ahmoJo A„mh Vw_ g^r H$mo (àb` Ho$ {XZ) bo
Am`oJmŸ& {ZíM` A„mh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
149.Am¡a Amn Ohm± ^r {ZH$b| AnZm _wI _pñOXo ham_ H$s Amoa \o$a|Ÿ& {Z:gÝXoh `h
Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go gË` (AmXoe) h¡, Am¡a A„mh Vwåhmao H$_m} go
Agy{MV Zht h¡Ÿ&
150.Am¡a Amn Ohm± go ^r {ZH$b|, AnZm _wI _pñOXo ham_ H$s Amoa \o$a|, Am¡a (ho
_wgb_mZmo!) Vw_ Ohm± ^r ahmo AnZo _wIm| H$mo Cgr H$s Amoa \o$amo, Vm{H$ CZ H$mo
Vwåhmao {dê$Õ {H$gr {ddmX H$m Ad²ga Z {_boŸ& _Ja CZ bmoJm| Ho$ A{V[aº$ Omo
AË`mMma H$a|Ÿ& AV: CZ go Z S>amoŸ& _wPr go S>amoŸ& Am¡a Vm{H$ _¢ Vw_ na AnZm
nwañH$ma (Y_©{dYmZ) nyam H$a Xy±Ÿ& Am¡a Vm{H$ Vw_ grYr S>Ja nm OmAmoŸ&
151.{Og àH$ma h_ Zo Vwåhmao {b`o Vwåht _| go EH$ agyb ^oOm Omo Vwåh| h_mar Am`V|
gwZmVm VWm Vw_ H$mo ewÕ AmkmH$mar ~ZmVm h¡, Am¡a Vwåh| nwñVH$ (Hw>>aAmZ) VWm
{hH²$_V (gwÞV) {gImVm h¡, VWm Vwåh| dh ~mV| {gImVm h¡ Omo Vw_ Zht OmZVo WoŸ&
152. AV: _wPo `mX H$amo,1 _¢ Vwåh| `mX H$ê±$Jm2 Am¡a _oao Am^mar ahmoŸ& Am¡a _oao H¥$V¿Z
Z ~ZmoŸ&
153.ho B©_mZ dmbmo! Y¡`© VWm Z_mO H$m ghmam bmo, {ZíM` A„mh Y¡`©dmZm| Ho$ gmW h¡Ÿ&
154.VWm Omo A„mh H$s amh _| _mao Om`| CÝh| _wXm© Z H$hmo, ~pëH$ dh Or{dV h¡, naÝVw
Vw_ (CZ Ho$ OrdZ H$s Xem) Zht g_PVoŸ&
155.VWm h_ Adí` Hw$N> ^`, ^yH$ VWm YZm| Am¡a àmUm| VWm ImX²` nXmWm] H$s H$_r
go Vwåhmar narjm H$a|Jo, Am¡a Y¡`©dmZm| H$mo ew^ g_mMma gwZm XmoŸ&
156.{OZ na H$moB© AmnXm Am n‹S>>o Vmo H$hVo h¢ {H$ h_ A„mh Ho$ h¢, Am¡a h_| Cgr Ho$
nmg {\$a H$a OmZm h¡Ÿ&
157.BÝht na CZ Ho$ nmbZhma H$s H¥$nm`| VWm X`m h¡, Am¡a `hr grYr amh nmZo dmbo
h¢Ÿ&

1
AWm©V _oar Amkm H$m AZwnmbZ Am¡a _oar AamYZm H$amoŸ&
2
AWm©V AnZr j_m Am¡a nwañH$ma ÛmamŸ&
27
2 - gyah ~µH$ah

158.~oeH$ g\$m VWm _adm nhm‹S>r1 A„mh (Ho$ Y_©) H$s {Zem{Z`m| _| go h¡Ÿ& AV: Omo
A„mh Ho$ Ka H$m h‚m `m C_ah H$ao Vmo Cg na H$moB© Xmof Zht {H$ CZ XmoZm| H$m
\o$am bJm`oŸ& Am¡a Omo ñdoÀN>m go ^bmB© H$ao, Vmo {Z:gÝXoh A„mh Cg H$m JwUJ«mhr
A{V kmZr h¡Ÿ&
159. VWm Omo h_mar CVmar hþB© Am`Vm| (ApÝV_ Z~r Ho$ JwUm|) VWm _mJ©Xe©Z H$mo Bg
Ho$ níMmV² {H$: h_ Zo nwñVH$2 _| Cgo bmoJm| Ho$ {b`o COmJa H$a {X`m h¡, Nw>nmVo h¢
CÝht H$mo A„mh {Y¸$maVm h¡3, VWm g~ {Y¸$maZo dmbo {Y¸$maVo h¢Ÿ&
160.Am¡a {OZ bmoJm| Zo Vmo~m (j_m `mMZm) H$a br, Am¡a gwYma H$a {b`m, Am¡a COmJa
H$a {X`m, Vmo _¢ CZ H$s Vmo~m ñdrH$ma H$a by±Jm, VWm _¢ AË`ÝV j_merb X`mdmZ
hÿ±Ÿ&
161.dmñVd _| Omo H$m{\$a (A{dídmgr) hmo J`o, Am¡a Bgr Xem _| _ao Vmo dhr h¡ {OZ
na A„mh VWm \$[aíVm| Am¡a g~ bmoJm| H$s {Y¸$ma h¡Ÿ&
162.dh Bg ({Y¸$ma) _| gXmdmgr hm|Jo, CZ go `mVZm _§X Zht H$s Om`oJr, Am¡a Z
CZ H$mo AdH$me {X`m Om`oJmŸ&
163.Am¡a Vwåhmam nyÁ` EH$ hr4 nyÁ` h¡, Cg AË`ÝV X`mbw, X`mdmZ Ho$ {gdm H$moB©
nyÁ` ZhtŸ&
164.~oeH$ AmH$mem| VWm YaVr H$s aMZm _| amV VWm {XZ Ho$ EH$ Xygao Ho$ nrN>o {ZaÝVa
AmZo OmZo _|, CZ Zmdm| _| Omo _mZd Ho$ bm^ Ho$ gmYZm| H$mo {b`o gmJam| _| MbVr
{\$aVr h¡, Am¡a dfm© Ho$ Cg nmZr _| {Ogo A„mh AmH$me go ~agmVm h¡, {\$a YaVr
H$mo Cg Ho$ Ûmam Cg Ho$ _aU (gyIZo) Ho$ níMmV² Or{dV H$aVm h¡, Am¡a Cg_o§
àË`oH$ Ordm| H$mo \¡$bmVm h¡, VWm dm`wAm| H$mo \o$aZo _|, Am¡a YaVr Ho$ ~rM Cg H$s

1
`h Xmo nd©V h¡ Omo H$m~m H$s nydu {Xem _| pñWV h¡Ÿ& {OZ Ho$ ~rM gmV \o$ao bJmZm h‚m VWm C_ao H$m A{Zdm`© H$_© h¡Ÿ&
{Og H$m Ama§^ g\$m nd©V go H$aZm gwÞV h¡Ÿ&
2
AWm©V Vm¡amV, B§OrbAm{X nwñVH$m| _|&
3
A„mh Ho$ {Y¸$maZo H$m AW© AnZr X`m go Xya H$aVm h¡Ÿ&
4
AWm©V Omo AnZo ApñVËd VWm Zm_m| Am¡a JwUm| VWm H$_m] _| AHo$bm h¡Ÿ&
28
2 - gyah ~µH$ah

Amkm1 Ho$ AYrZ ahVo h¢, (BZ g~ MrOm| _|) AJ{UV {Zem{Z`m± (bjU) h¢, CZ
bmoJm| Ho$ {b`o Omo g_P ~yP aIVo h¢Ÿ&
165.Hw$N> Eogo bmoJ ^r h¢, Omo A„mh Ho$ {gdm Xygam| H$mo Cg H$m gmPr ~ZmVo h¢, Am¡a
CZ go, A„mh go ào_ H$aZo O¡gm ào_ H$aVo h¢, VWm Omo B©_mZ bm`o dh A„mh go
gdm©{YH$ ào_ H$aVo h¢, Am¡a Š`m hr AÀN>m hmoVm `{X `h AË`mMmar `mVZm XoIZo
Ho$ g_`2 Omo ~mV OmZ|Jo Bgr g_`3 OmZVo {H$ g~ e{º$ VWm A{YH$ma A„mh hr
H$mo h¡Ÿ& Am¡a A„mh H$m XÊS> ^r ~hþV H$‹S>m h¡ (Vmo A„mh Ho$ {gdm Xygao H$s nyOm
AamYZm Zht H$aVoŸ&)
166.O~ `h Xem4 hmoJr {H$ {Og H$m AZwgaU {H$`m J`m5 dh AnZo AZw`m{`m| go
{daº$ hmo Om`|Jo, Am¡a CZ Ho$ Amng Ho$ g^r gå~ÝY6 Qy>Q> Om`|Jo Ÿ&
167.VWm Omo AZw`m`r hm|Jo, dh `h H$m_Zm H$a|Jo {H$ EH$ ~ma Am¡a h_ g§gma _| OmVo,
Vmo BZ go Eogo hr {daº$ hmo OmVo O¡go `h h_ go {daº$ hmo J`oŸ& Eogo hr A„mh CZ
Ho$ H$_m] H$mo CZ Ho$ {b`o g§Vmn ~Zm H$a {XImEJm, Am¡a dh A{¾ go {ZH$b Zht
gH|$JoŸ&
168.ho bmoJmo! YaVr _| Omo AZwgaU {H$`m J`m hbmb (d¡Y) ñdÀN> MrO| h¢ CÝh|
ImAmo& Am¡a e¡VmZ H$s ~VmB© amhm| na Z Mbmo7, dh Vwåhmam Iwbm eÌw h¡Ÿ&
169.dh Vw_ H$mo ~wamB© VWm {Zb©‚mm H$m AmXoe XoVm h¡, Am¡a `h {H$ A„mh na Cg MrO
H$m Amamon8 Yamo, {Ogo Vw_ Zht OmZVo hmoŸ&
170.Am¡a O~ CZ9 go H$hm OmVm h¡ {H$ Omo (Hw$A©mZ) A„mh Zo CVmam h¡, Cg na Mbmo,
Mbmo, Vmo H$hVo h¢ {H$ h_ Vmo Cgr ar{V na Mb|Jo {Og na AnZo nyd©Om| H$mo nm`m h¡

1
AWm©V Bg {díd H$s nya ì`dñWm Bg ~mV H$m VH©$ Am¡a à_mU h¡ {H$ Bg H$m ì`dñWmnH$ A„mh hr EH$_mÌ nyÁ` VWm
AnZo JwU H$_m] _| EH$Vm h¡Ÿ& AV: nyOm AM©Zm ^r Cgr EH$ H$s hmoZr Mm{h`oŸ& `hr g_P ~yP H$m {ZU©` h¡
2
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ&
3
AWm©V g§gma hr _|Ÿ&
4
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ&
5
AWm©V g§gma _| {OZ à_wIm| H$m AZwgaU {H$`m J`mŸ&
6
AWm©V gm_rß`, AZwgaU VWm Y_© A[X Ho$Ÿ&
7
AWm©V Cg H$s ~VmB© ~mVm| H$mo Z _mZmoŸ&
8
AWm©V d¡Y H$mo Ad¡Y H$aZo Am{X H$mŸ&
9
AWm©V Ahbo {H$Vm~ VWm {_lUdm{X`m| goŸ&
29
2 - gyah ~µH$ah

Š`m `{X CZ Ho$ nyd©O Hw$N> Z g_PVo aho, VWm Hw$nW na aho hm| (V~ ^r dh
CÝht H$m AZwgaU H$aVo ah|Jo?)
171.CZ H$s Xem Omo H$m{\$a hmo J`o Cg Ho$ g_mZ h¡ Omo Cg (new) H$mo nwH$maVm h¡, Omo
hm°H$ nwH$ma Ho$ {gdm Hw$N>1 Zht gwZVm, `h (H$m{\$a) ~hao, Jy±Jo VWm A±Yo h¢Ÿ& Bg
{bE Hw$N> Zht g_PVoŸ&
172.ho B©_mZ dmbmo! CZ ñdÀN> MrOm| _| go ImAmo Omo h_ Zo Vwåh| Xr h¡Ÿ& VWm A„mh
H$s H¥$VkVm H$m dU©Z H$amoŸ& `{X Vw_ Ho$db Cgr H$s B~mXV (d§XZm) H$aVo hmoŸ&
173.(A„mh) Zo Vw_ na _wXm©a2 VWm (~hVm) aº$ Am¡a gwAa H$m _m±g, VWm {Og na
A„mh Ho$ {gdm {H$gr Am¡a H$m Zm_ nwH$mam J`m hmo CZ H$mo ham_ ({ZfoY) H$a {X`m
h¡Ÿ& {\$a ^r Omo {dde hmo Om`o O~ {H$ dh {Z`_ Z Vmo‹S> ahm hmo, Am¡a Amdí`H$Vm
H$s gr_m H$m Cëb§KZ Z H$a ahm hmo Vmo Cg na H$moB Xmof ZhtŸ& A„mh A{V
j_merb X`mdmZ² h¡&3
174.dmñVd _| Omo bmoJ A„mh H$s CVmar nwñVH$ (H$s ~mVm|) H$mo Nw>nm aho h¢, Am¡a Cg
Ho$ ~Xbo V{ZH$ _yë` àmá H$a boVo h¡, dhr AnZo CXa _| Ho$db A{¾ ^a aho h¢Ÿ&
VWm A„mh CZ go ~mV Zht H$aoJm, Am¡a Z CZ H$mo [dewÕ H$aoJmŸ& Am¡a CÝht Ho$
{b`o Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
175. `hr dh bmoJ h¢ {OÝhm|Zo gwnW (_mJ©Xe©Z) Ho$ ~Xbo Hw$nW IarX {b`m h¡Ÿ& VWm
j_m Ho$ ~Xbo `mVZmŸ& Vmo ZaH$ H$s A{¾ na dh {H$VZo ghZerb h¢?
176.Bg `mVZm Ho$ A{YH$mar dh Bg {b`o hþ`o {H$ A„mh Zo nwñVH$ H$mo gË` Ho$ gmW
CVmamŸ& Am¡a Omo nwñVH$ _| {d^oX H$a ~¡R>oŸ& dh dmñVd _| {damoY _| ~hþV Xya {ZH$b
J`oŸ&
177.^bmB© `h Zht h¡ {H$ Vw_ AnZo _wI H$mo nyd© AWdm npíM_ H$s Amoa \o$a bmoŸ& ^bm
H$_© Vmo Cg H$m h¡Ÿ& Omo A„mh VWm A§{V_ {XZ (àb`) na B©_mZ bm`m Ÿ& VWm

1
AWm©V Üd{Z gwZVm h¡ naÝVw ~mV H$m AW© Zht g_PVmŸ&
2
{Ogo Y_© {dYmZ Ho$ AZwgma ~Y Z {H$`m J`m hmo, A{YH$ {ddaU gyah _mBXh _| Am ahm h¡Ÿ&
3
AWm©V Eogm {dde ì`{º$ Omo hbmb Or{dH$m Z nm gHo$ Cg Ho$ {b`o {ZfoY Zht {H$ dh AnZr Amdí`H$VmZwgma ham_ MrO|
MrO| Im boŸ& naÝVw Cg na A{Zdm`© h¡ {H$ dh Cg H$s gr_m H$m C„§KZ Z H$ao Am¡a Ohm± Cgo hbmb Or{dH$m {_b Om`o
dhm± ham_ ImZo go ê$H$ Om`|&
30
2 - gyah ~µH$ah

\$[aíVm| Am¡a g~ nwñVH$m| VWm Z{~`m| na, VWm YZ H$m _moh aIVo `m{Ì`m| VWm
`mMH$m| (\$H$sam|) H$mo Am¡a Xmg _w{º$ Ho$ {b`o {X`m, Am¡a Z_mO H$s ñWmnZm H$s,
VWm OH$mV Xr, Am¡a AnZo dMZ H$mo, O~ ^r dMZ {X`m, nyam H$aVo ahmoŸ& Am¡a
{dY©ZVm Am¡a amoJ VWm `wÕ H$s pñWVr _| Y¡`©dmZ ahoŸ& `hr bmoJ gƒo h¢, VWm `hr
A„mh go S>aVo1 h¢&
178.ho B©_mZ dmbmo! Vw_ na {ZhV ì`{º$`m| Ho$ ~mao _| {H$gmg (~am~ar H$m ~Xbm)
A{Zdm`©2 H$a {X`m J`m h¡Ÿ& ñdV§Ì H$m ~Xbm ñdV§Ì go {b`m Om`oJm, VWm Xmg
H$m Xmg go, Am¡a Zmar H$m Zmar go, Am¡a {Og AnamYr Ho$ {b`o Cg Ho$ ^mB© H$s
Amoa go Hw$N> j_m H$a3 {X`m Om`o, Vmo Cgo gm_mÝ` {Z`_ H$m AZwgaU
(AZwnmbZ) H$aZm Mm{h`oŸ& {ZhV ì`{º$ Ho$ dm[ag H$mo ^bmB© Ho$ gmW {X`V
(AW©XÊS>) MwH$m XoZm Mm{h`oŸ& `h Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go gw{dYm VWm X`m
h¡Ÿ& Bg na ^r Omo AË`mMma H$ao4 Vmo Cg Ho$ {b`o Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
179.Am¡a ho g_P dmbmo! Vwåhmao {b`o ({H$‹gmg Ho$ {Z`_ _|) OrdZ h¡, Vm{H$ Vw_
aŠVnmV go ~MmoŸ&5
180.Am¡a O~ Vw_ _| go {H$gr Ho$ {ZYZ H$m g_` hmo, Am¡a dh YZ N>mo‹S> ahm hmo Vmo Cg
na _mVm {nVm Am¡a g_rnd{V©`m| Ho$ {b`o gmYmaU {Z`_mZwgm d{gæ`V (CÎmaXmZ)
H$aZm A{Zdm`© H$a {X`m J`m h¡Ÿ& `h AmkmH$m[a`m| Ho$ {b`o gw{ZpíMV1 h¡Ÿ&

1
Bg Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Z_mO _| {H$ãbo H$s Amoa _wI H$aZm A{Zdm`© h¡, {\$a ^r gËY_© BVZm hr Zht {H$ Y_© H$s
{H$gr EH$ ~mV H$mo AnZm {b`m Om`oŸ& gËY_© Vmo gË` AmñWm, gËH$_© Am¡a nyao OrdZ H$mo A„mh H$s Amkm Ho$ AYrZ H$a
XoZo H$m Zm_ h¡Ÿ&
2
AWm©V `h Zht hmo gH$Vm {H$ {ZhV H$s àYmZVm AWdm Cƒ d§e H$m hmoZo Ho$ H$maU H$B© ì`{º$ _ma {X`o Om`|, O¡gm {H$
Bñbm_ go nyd© Om{h{bæ`V H$s ar{V Wr {H$ EH$ Ho$ ~Xbo H$B© H$mo hr Zht, `{X {Z~©b H$~rbm hmo Vmo nyao H$~rbo hr H$mo _ma
{X`m OmVm WmŸ& Bñbm_ Zo `h {Z`_ ~Zm {X`m {H$ ñdV§Ì VWm Xmg Am¡a Za Zmar g~ _mZdVm _| ~am~a h¡Ÿ& AV:~Xbo _|
Ho$db Cgr H$mo _mam Om`o Omo AnamYr h¡Ÿ& dh ñdV§Ì hmo `m Xmg, Za hmo `m ZmarŸ& (g§{já, BãZo H$gra)
3
j_m Xmo àH$ma go hmo gH$Vm h¡: EH$ Vmo `h {H$ {ZhV Ho$ bmoJ AnamYr H$mo j_m H$a X|Ÿ& Xygam `h {H$ {H$gmg H$mo j_m H$a
Ho$ {X`V (AW©XÊS>) boZm ñdrH$ma H$a b|Ÿ& Bgr pñWVr _| H$hm J`m h¡ {H$ {Z`_mZwgma {X`V (AW©XÊS>) MwH$m XoŸ&
4
AWm©V j_m H$a XoZo `m {X`V boZo Ho$ níMmV² ^r AnamYr H$mo _ma S>mbo Vmo Cgo {H$gmg _| hV {H$`m Om`oJmŸ&
5
Š`m|{H$ Bg {Z`_ Ho$ H$maU H$moB© {H$gr H$mo hV H$aZo H$m gmhg Zht H$aoJmŸ& Bg {b`o Bg Ho$ H$maU g_mO empÝV_` hmo
Om`oJmŸ& AWm©V EH$ {H$gmg go bmoJm| Ho$ OrdZ H$s ajm hmoJrŸ& O¡gm {H$ CZ Xoem| _| Ohm± {H$gmg H$m {Z`_ h¡ XoIm Om
gH$Vm h¡Ÿ& Hw$A©mZ Bgr Amoa g§Ho$V H$aVo hþ`o H$hVm h¡ {H$ {H$gmg {Z`_ Ho$ AÝXa dmñVd _| OrdZ h¡Ÿ&
31
2 - gyah ~µH$ah

181.{\$a {Og Zo d{gæ`V gwZZo níMmV² Cgo ~Xb {X`m Vmo Cg H$m nmn CZ na h¡ Omo
Cgo ~Xb|JoŸ& Am¡a Aëbmh g~ Hw$N> gwZVm OmZVm h¡Ÿ&
182.{\$a {Ogo S>a hmo {H$` d{gæ`V H$aZo dmbo Zo njnmV `m AË`mMma {H$`m h¡, {\$a
Cg Zo CZ Ho$ ~rM gwYma H$am {X`m Vmo Cg na H$moB© nmn ZhtŸ& {ZíMV Aëbmh
A{V j_merb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&
183.ho B©_mZ dmbmoŸ! Vw_ na amo‹O2o Cgr àH$ma A{Zdm`© H$a {X`o J`o h¢, O¡go Vw_ go nyd©
bmoJm| na A{Zdm`© {H$`o J`o, Vm{H$ Vw_ Aëbmh go S>amoŸ&
184.dh {JZVr Ho$ Hw$N> {XZ h¡Ÿ& {\$a `{X Vw_ _| go H$moB© amoJr, AWdm `mÌm na hmo Vmo
`h {JZVr Xygao {XZm| go nyar H$aoŸ& Am¡a Omo Cg (amo‹Oo) H$mo ghZ Z H$a gHo$Ÿ3 dh
{\$X²`m (àm`píMV) XoŸ& Omo EH$ {ZY©Z H$mo ImZm {IbmZm h¡Ÿ& Am¡a Omo ñdoÀN>m
^bmB© H$ao dh Cg Ho$ {b`o AÀN>r ~mV h¡Ÿ& Am¡a `{X Vw_ g_Pmo Vmo Vwåhmao {b`o
amoOm aIZm hr AÀN>m h¡Ÿ&
185.a_‹OmZ H$m _hrZm dh h¡, {Og _| Hw$A©mZ CVmam J`m, Omo g~ _mZd Ho$ {b`o
_mJ©Xe©Z h¡Ÿ& VWm _mJ©Xe©Z Am¡a gË`mogË` Ho ~rM AÝVa H$aZo Ho$ Iwbo à_mU
aIVm h¡Ÿ& AV… Omo ì`pŠV Bg _hrZo _| CnpñWV4 hmo Vmo dh Cg H$m amo‹Om aIo,
{\$a `{X Vw_ _| go H$moB© amoJr5 AWdm `mÌm6 na hmo Vmo Cgo Xygao Aëbmh Vwåhmao
{b`o gw{dYm MmhVm h¡, V§Jr (Agw{dYm) Zht MmhVmŸ& Am¡a MmhVm h¡ {H$ Vw_ {JZVr

1
`h dgpæ`V (_ramg) H$s Am`V CVaZo go nhbo A{Zdm`© Wr, {Ogo (_ramg) H$s Am`V go {ZañV H$a {X`m J`mŸ& Amn
gëbmhÿ Ab¡{h d gëb_ H$m H$WZ h¡ {H$ Aëbmh Zo àË`oH$ A{YH$mar H$mo Cg H$m A{YH$ma Xo {X`m h¡, AV… A~ dm[ag
Ho$ {b`o H$moB© d{gæ`V Zht h¡Ÿ& {\$a Omo dm[ag Z hmo Vmo Cgo ^r {VhmB© YZ go A{YH$ H$s d{gæ`V C{MV Zht h¡Ÿ& (ghrh
~wImar - 4577, gwZZ A~y XmdyX-2870, BãZo _mOm-2210)

amo‹Oo H$mo A~u ^mfm _¢ ""gm¡_'' H$hm J`m h¡, {Og H$m AW©… ê$H$Zm VWm Ë`mJ XoZm h¡Ÿ& Bñbm_ _| amo ‹Om gZ² Xmo {hOar _|
2

A{Zdm`© {H$`m J`mŸ& {Og H$m AW© h¡ àË`wf (^moa) go gy`m©ñV VH$ amoOo H$s Zr{V go ImZo nrZo VWm g§^moJ AmXr MrOm| go
ê$H$ OmZmŸ&
3
AWm©V A{YH$ ~w‹T>mno AWmdm Eogo amoJ Ho$ H$maU {Og go Amamo½` hmoZo H$s Amem Z hmo Vmo àË`oH$ amoOo Ho$ ~Xbo EH$ {ZY©Z
H$mo ImZm {Ibm {X`m H$a|Ÿ&
4
AWm©V AnZo ZJa _| CnpñWV hmoŸ&
5
AWm©V amoJ Ho$ H$maU amo‹Oo Z aI gH$Vm hmoŸ&
6
AWm©V BVZr Xya H$s `mÌm na hmo {Og _| amo‹Om Z aIZo H$s AZw_{V hmoŸ&
32
2 - gyah ~µH$ah

nyar H$amo, VWm Bg ~mV na Aëbmh H$s _{h_m H$m dU©Z H$amo {H$ Cg Zo Vwåh|
_mJ©Xe©Z {X`m, Bg àH$ma Vw_ Cg Ho$ H¥$Vk1 ~Z gH$moŸ&
186.(ho Z~r!) O~ _oao ^ŠV _oao {df` _| Amn go àíZ H$a|, Vmo CÝh| ~Vm X| {H$ {ZíM`
_¢ g_rn hÿ§Ÿ& _¢ àmWu H$s àmW©Zm H$m CÎma XoVm hy±Ÿ& AV… CÝh| ^r Mm{h`o {H$ _oao
AmkmH$mar ~Z|, VWm _wP na B©_mZ ({dídmg) aI|, Vm{H$ dh grYr amh nm`|Ÿ&
187.Vwåhmao {b`o amo‹Oo H$s amV _| AnZr pñÌ`m| go ghdmg hbmb (C{MV) H$a {X`m
J`m h¡Ÿ& dh Vwåhmam dñÌ2 h¡Ÿ& Aëbmh H$mo kmZ hmo J`m {H$ Vw_ AnZm Cn^moJ3
H$a aho WoŸ& Cg Zo Vwåhmar Vm¡~m (j_m `mMZm) ñdrH$ma H$a br, VWm Vwåh| j_m
H$a {X`mŸ& A~ CZ go (am{Ì _|) ghdmg H$amo, Am¡a Aëbmh Ho$ (AnZo ^m½` _|)
{bIo H$s ImoO H$amo, Am¡a (am{Ì _|) ImAmo VWm nrAmo, `hm± VH$ {H$ ^moa H$s g\o$X
Ymar, amV H$s H$mbr Ymar go COmJa hmo4 Om`o {\$a amoOo H$s am{Ì (gw`m©ñV) VH$
nyam H$amo, Am¡a CZ go ghdmg Z H$amo, O~ _{ñOXm| _| Eo{VH$m\$ (EH$mÝVdmg) _|
ahmoŸ& `h Aëbmh H$s gr_m`| h¢, BZ Ho$ g_rn ^r Z OmAmoŸ& Bgr àH$ma Aëbmh
bmoJm| Ho$ {b`o AnZr AnZr Am`Vm| H$mo COmJa H$aVm h¡, Vm{H$ dh (CZ Ho$
Cëb§KZ) go ~M|Ÿ&
188.VWm Amng _| EH$ Xygao H$m YZ Ad¡Y ê$n go Z ImAmo, Am¡a Z A{YH$m[a`m| Ho$
nmg Cgo Bg Yo` go bo OmAmo {H$ bmoJm| Ho$ YZ H$m H$moB© ^mJ OmZ ~yP H$a nmn5
Ûmam Im OmAmoŸ&
189.(ho Z~r!) bmoJ Amn go MÝÐ_m Ho$ (KQ>Zo ~‹T>Zo) Ho$ {df` _| àíZ H$aVo h¢? H$h
X|… Bg go bmoJm| H$mo {V{W`m| Ho$ {ZYm©aU VWm hÁO Ho$ g_` H$m kmZ hmoVm h¡Ÿ& Am¡a
`h H$moB© ^bmB© Zht [H Kam| _| CZ Ho$ nrNo go àdoe H$amo, na§Vÿ ^bmB Vmo Aëbmh

1
Bg Am`V _| amo‹Oo H$s Xem VWm {JZVr nyar H$aZo na àmW©Zm H$aZo H$s àoaU Xr J`r h¡Ÿ&
2
Bg go n{V nËZr Ho$ OrdZ gmWr, VWm EH$ H$s Xygao Ho$ {b`o Amdí`H$Vm H$mo Xem©`m J`m h¡Ÿ&
3
AWm©V nËZr go ghdmg H$a aho WoŸ&
4
Bñbm_ Ho$ Ama§{^H$ `wJ _| amÌr _| gmo OmZo Ho$ níMmV² a_OmZ _| ImZo nrZo VWm ñÌr go ghdmg H$s AZw_{V Zht WrŸ& Bg
Bg Am`V _| BZ g~ H$s AZw_{V Xr J`r h¡Ÿ&
5
Bg Am`V _| `h g§Ho$V h¡ {H$ `{X H$moB© ì`pŠV Xygam| Ho$ ñdËd Am¡a YZ go VWm Ad¡Y YZ CnmO©Z go ñd`§ H$mo amoH$ Z
gH$Vm hmo B~mXV H$m H$moB© bm^ ZhtŸ&
33
2 - gyah ~µH$ah

H$s Ad¡km go ~MZm h¡Ÿ& Am¡a Kam| _| CZ Ho$ Ûmam| go AmAmo, VWm Aëbmh go S>aVo
ahmo, Vm{H$ Vw_ g\$b hmo OmAmoŸ&
190.VWm Vw_ Aëbmh H$s amh _|, CZ go `wÕ H$amo Omo Vw_ go `wÕ H$aVo hm|Ÿ& Am¡a
AË`mMma Z H$amo, Aëbmh AË`mMm[a`m| go ào_ Zht H$aVmŸ&
191.Am¡a CZ H$mo hV H$amo, Ohm± nmAmo, Am¡a CÝh| {ZH$mbmo, Ohm± go CÝhm| Zo Vw_ H$mo
{ZH$mbm h¡, Bg {b`o {H$ {\$VZm (CnÐd) hV H$aZo go ^r ~wam h¡Ÿ& Am¡a CZ go
_pñOXo ham_ Ho$ nmg `wÕ Z H$amo, O~ VH$ dh Vw_ go dhm± `wÕ Z H$a|Ÿ& naÝVw
`{X dh Vw_ go `wÕ H$a| Vmo CZ H$s hË`m H$amo, `hr H$m{\$am| H$m ~Xbm h¡Ÿ&
192.{\$a `{X dh (AmH«$_U H$aZo go) ê$H$ Om`| Vmo Aëbmh A{V j_r, X`mdmZ h¡Ÿ&
193.VWm CZ go `wÕ H$amo, `hm± VH$ {H$ {\$VZm Z ah Om`o, Am¡a Y_© Ho$db Aëbmh
Ho$ {b`o ah Om`o, {\$a `{X dh ê$H$ Om`|, Vmo AË`mMm[a`m| Ho$ A{V[aŠV {H$gr
Am¡a na AË`mMma Zht H$aZm Mm{h`oŸ&
194. gå_m{ZV1 _mg, gå_m{ZV _mg Ho$ ~Xbo h¢Ÿ& Am¡a gå_m{ZV {df`m| _| ~am~ar h¡,
AV… Omo Vw_ na A{VH«$_U (AË`mMma) H$a| Vmo Vw_ ^r CZ na Cgr Ho$ g_mZ
(A{VH«$_U) H$amoŸ& VWm Aëbmh Ho$ AmkmH$mar ahmo, Am¡a OmZ bmo {H$ Aëbmh
AmkmH$m[a`m| Ho$ gmW h¡Ÿ&
195.VWm Aëbmh H$s amh ({OhmX) _| YZ IM© H$amo, Am¡a AnZo Amn H$mo {dZme _| Z
S>mbmo, VWm CnH$ma H$amo, {ZíM` Aëbmh CnH$m[a`m| go ào_ H$aVm h¡Ÿ&
196.VWm hÁO Am¡a C_am Aëbmh Ho$ {b`o nyam H$amo, Am¡a `{X amoH$ {X`o OmAmo2 Vmo
Omo Hw$~m©Zr gwb^ hmo (H$a Xmo), Am¡a AnZo {ga Z _w§S>mAmo, O~ VH$ {H$ Hw$~m©Zr
AnZo ñWmZ na Z nhþ§M3 Om`o, `{X Vw_ _| H$moB© ì`pŠV amoJr hmo, `m Cg Ho$ {ga _|
H$moB© nr‹S>m hmo (Am¡a {ga _w§S>m bo) Vmo Cg Ho$ ~Xbo _| amo‹Om aIZm `m XmZ4 XoZm
AWdm Hw$~m©Zr XoZm h¡, Am¡a O~ Vw_ {Z^©` (emÝV) ahmo Vmo Omo C_ao go hÁO VH$
1
gå_m{ZV _mgm| go A{^àoV Mma A~u _hrZo… OwbH$mXh, Owb{hÁOh, _wha©_ VWm aO~ h¡Ÿ& B~«amhr_ Ab¡{hñgbm_ Ho$ `wJ
go BZ _mgm| H$m AmXa gå_mZ hmoVm Am ahm h¡Ÿ& Am`V H$m AW© `h h¡ {H$ H$moB© gå_m{ZV ñWmZ AWdm `wJ _| A{VH«$_U
H$ao Vmo Cgo ~am~ar H$m ~Xbm {X`m Om`oŸ&
2
AWm©V eÌw AWdm amoJ Ho$ H$maU&
3
AWm©V Hw$a~mZr Z H$a bmoŸ&
4
Omo VrZ amoOo AWdm VrZ {ZY©Zm| H$mo {IbmZm `m EH$ ~H$ao H$s Hw$a~mZr XoZm h¡ (V\²$grao Hw$Vw©~r)
34
2 - gyah ~µH$ah

bm^m{ÝdV1 hmo dh Omo Hw$~m©Zr gwb^ hmo Cgo H$aoŸ& Am¡a [Ogo Cnb~Y Z hmo Vmo
dh VrZ amo‹Oo hÁO Ho [XZm| _| aIo, Am¡a gmV O~ aIo O~ Vw_ (Ka) dmng AmAmo&
`h nyao Xg hw`o& `h CgHo {b`o h¡ Omo _pñOXo ham_ H$m [Zdmgr Z hmo& Am¡a
Aëbmh go S>amo, VWm OmZ bmo {H$ Aëbmh H$s `mVZm ~hþV H$‹S>r h¡Ÿ&
197.hÁO Ho$ _hrZo à{gÕ h¢, Vmo Omo ì`pŠV BZ _| hÁO H$m {ZíM` H$a bo Vmo (hÁO
Ho$ ~rM) H$m_ dmgZm VWm Ad¡km Am¡a PJ‹S>o H$s ~mV| Z H$ao, VWm Vw_ Omo ^r
AÀN>o H$_© H$amoJo Vmo Cg H$m kmZ Aëbmh H$mo hmo Om`oJm, Am¡a AnZo {b`o nmWo`
~Zm bmo, CÎm_ nmWo` Aëbmh H$s AmkmH$m[aVm h¡, VWm ho g_P dmbmo! _wPr go
S>amoŸ&
198.VWm Vw_ na H$moB© Xmof2 Zht {H$ AnZo nmbZhma Ho$ AZwJh« H$s ImoO H$amo, Vmo {\$a
O~ Vw_ Aa\$mV3 go Mbmo, Vmo _íAao ham_ (_w‹OX{b\$h) Ho$ nmg Aëbmh H$m
ñ_aU H$amo {Og Aëbmh Zo Vwåh| ~Vm`m h¡Ÿ& `Ú{n Bg go nhbo Vw_ Hw$Wm] _| WoŸ&
199.{\$a Vw_4 ^r dht go {\$amo Ohm± go bmoJ {\$aVo h¢Ÿ& VWm Aëbmh go j_m _m±Jm|Ÿ&
{ZíM` Aëbmh A{V j_merb, X`mdmZ h¡Ÿ&
200.Am¡a O~ Vw_ AnZo (hÁO Ho$) _mZ{gH$ (H$_©) nyao H$a bmo Vmo {Og àH$ma nhbo
AnZo nyd©Om| H$s MMm© H$aVo aho, Cgr àH$ma ~pëH$ Cg go ^r A{YH$ Aëbmh H$m
ñ_aU5 H$amoŸ& CZ _| go Hw$N> E¡go h¢ Omo `h H$hVo h¢ {H$… ho h_mao nmbZhma! (h_|
Omo XoZm h¡) g§gma hr _| Xo XoŸ& AV… E¡go ì`{ŠV Ho$ {b`o nabmoH$ _| H$moB© ^mJ Zht
h¡&

1
bm^m{ÝdV hmoZo H$m AW© `h h¡ {H$ C_ao H$m Eham_ ~m§Yo, Am¡a Cg Ho$ H$m`©H«$_ nyao H$a Ho$ Eham_ Imob Xo, Am¡a Omo MrOo
Eham_ H$s pñW{V _| Ad¡Y Wr, CZ go bm^pÝdV hmoŸ& {\$a hÁO Ho$ g_` Cg H$m Eham_ ~m§Yo, Bgo (hÁO V_ÎmwA) H$hm
OmVm h¡Ÿ& (V\²$grao Hw$Vw©~r)
2
AWm©V ì`mnma H$aZo _| H$moB© Xmof Zht h¡Ÿ&
3
Aa\$mV Cg ñWmZ H$m Zm_ h¡ {Og _| hmOr 9 {Ob{hÁOh H$mo {dam_ H$aVo, VWm gy`m©ñV Ho$ níMmV² dhm§ go dm{ng hmoVo
h¡Ÿ&
4
`h AmXoe Hw$a¡e Ho$ CZ bmoJm| H$mo {X`m J`m h¡ Omo _wOX{b\$h hr go dm{ng Mbo AmVo WoŸ& Am¡a Aa\$mV Zht OmVo WoŸ&
5
Om{h{bæ`V _| Aa~m| H$s `h ar{V Wr {H$ hÁO nyam H$aZo Ho$ níMmV AnZo nyd©Om| Ho$ H$_m} H$s MMm© H$a Ho$ CZ na Jd©
{H$`m H$aVo WoŸ& VWm BãZo Aã~mg a{O`mëbmhþ AÝhþ Zo Bg H$m AW© `h {H$`m h¡ {H$ {Og àH$ma {eew AnZo _mVm {nVm H$mo
JwhmaVm, nwH$maVm h¡ Cgr àH$ma Vw_ Aëbmh H$mo Jwhmamo Am¡a nwH$mamoŸ& (V\²$grao Hw$Vw©~r)
35
2 - gyah ~µH$ah

201.VWm CZ _| go Hw$N> E¡go h¢ Omo `h H$hVo h¢ {H$… h_mao nmbZhma! h_| g§gma H$s
^bmB© Xo, VWm nabmoH$ _| ^r ^bmB© Xo, Am¡a h_| ZaH$ H$s `mVZm go gwa{jV aIŸ&
202.BÝht H$mo BZ H$s H$_mB© Ho$ H$maU ^mJ {_boJm, Am¡a Aëbmh erK« {hgm~ MwH$mZo
dmbm h¡Ÿ&
203.VWm BZ {JZVr1 Ho$ Hw$N> {XZm| _| Aëbmh H$s ñ_aU (`mX) H$amo, {\$a Omo H$moB©
ì`pŠV erK«Vm go Xmo hr {XZ _| ({_Zm go) Mb2 Xo, Vmo Cg na H$moB© Xmof Zht,
Am¡a Omo {dbå~3 H$ao, Vmo Cg na ^r H$moB© Xmof Zht, Cg ì`pŠV Ho$ {b`o Omo
Aëbmh go S>am, VWm Vw_ Aëbmh go S>aVo ahmo Am¡a `h g_P bmo {H$ Vw_ Cgr Ho$
nmg àb` Ho$ {XZ EH$Ì {H$`o OmAmoJoŸ&
204.ho Z~r! bmoJm|4 _| Eogm ì`pŠV ^r h¡ {Og H$s ~mV Amn H$mo (gm§gm[aH$) {df` _|
^mVr h¡, VWm Omo Hw$N> Cg Ho$ {Xb _| h¡, dh Cg na Aëbmh H$mo gmjr ~ZmVm h¡,
O~ {H$ dh ~‹S>m PJ‹S>mby h¡Ÿ&
205.VWm O~ dh Amn Ho$ nmg go OmVm h¡ Vmo YaVr _| CnÐd _MmZo H$m à`mg H$aVm
h¡, Am¡a IoVr VWm newAm| H$m {dZme H$aVm h¡Ÿ& Am¡a Aëbmh CnÐd go ào_ Zht
H$aVmŸ&
206.VWm O~ Cg go H$hm OmVm h¡ {H$ Aëbmh go S>a, Vmo A{^_mZ Cgo nmn na C^ma
XoVm h¡Ÿ& AV… Cg Ho$ (XÊS>) Ho$ {b`o ZaH$ H$m\$s h¡Ÿ& Am¡a dh ~hþV ~wam {~N>moZm
h¡Ÿ&
207.VWm bmoJm| _| Eogm ì`pŠV ^r h¡ Omo Aëbmh H$s àgÞVm H$s ImoO _| AnZm àmU
~oM5 XoVm h¡Ÿ& Am¡a Aëbmh AnZo ^ŠVm| Ho$ {b`o A{V H$ê$Um_` h¡Ÿ&
208.ho B©_mZ dmbmoŸ& Vw_ gd©Wm Bñbm_ _| àdoe6 H$a OmAmo, Am¡a e¡VmZ H$s amhm| na
_V Mbmo. {ZíM` dh Vwåhmam Iwbm eÌw h¡Ÿ&

1
{JÝVr Ho$ Hw$N> {XZm| go A{^àoV Owb{hÁOh _mg H$s 11, 12 Am¡a 13 VmarI| h¡Ÿ& {OZ H$mo (Aæ`m_| VearH$) H$hVo h¡Ÿ&
2
AWm©V 12 Owb{hÁOh H$mo hr gy`m©ñV Ho$ nhbo H±$H$ar _maZo Ho$ níMmV Mb X|Ÿ&
3
{dbå~ H$ao, AWm©V {_Zm _| amV {~Vm`oŸ& Am¡a Voah Owb{hÁOh H$mo H±$H$ar _mao, {\$a {_Zm go {ZH$b Om`oŸ&
4
AWm©V _wZm{\$H$m| (Xw{dYm dm{X`m|) _|Ÿ&
5
AWm©V Cg H$s amh _| Am¡a Cg H$s Amkm Ho$ AZwnmbZ ÛmamŸ&
6
AWm©V Bñbm_ Ho$ nyao g§{dYmZ H$m AZwnmbZ H$amoŸ&
36
2 - gyah ~µH$ah

209.{\$a `{X Vw_ Iwbo VH$m](Xbrbm|)1 Ho$ AmZo Ho$ níMmV {dM{bV hmo J`o, Vmo OmZ
bmo {H$ Aëbmh à^Ëdembr VWm VËdk2 h¡Ÿ&
210.Š`m (BZ Iwbo VH$m} Ho$ Am OmZo Ho$ níMmV) dh Bg H$s à{Vjm H$a aho h¢Ÿ{H$ CZ
Ho$ g_j Aëbmh ~mXbm| Ho$ N>Ì _| Am Om`o, VWm \$[aíVo ^r, Am¡a {ZU©` hr H$a
{X`m Om`o? Am¡a g^r {df` Aëbmh hr H$s Amoa \o$ao3 Om`|JoŸ&
211.~Zr BòmB©b go nyN>mo {H$ h_ Zo CÝh| {H$VZr Iwbr {Zem{Z`m± Xr? Bg na ^r {Og
Zo Aëbmh H$s AZwH$ånm H$mo, Cg Ho$ AnZo nmg Am OmZo Ho$ níMmV ~Xb {X`m,
Vmo Aëbmh H$s `mVZm ^r ~hþV H$‹S>r h¡Ÿ&
212.H$m{\$am| Ho$ {b`o g§gm[aH$ OrdZ emo^Zr` (_Zmoha) ~Zm {X`m J`m h¡Ÿ& VWm Omo
B©_mZ bm`o `h CZ H$m Cnhmg4 H$aVo h¢, Am¡a àb` Ho$ {XZ Aëbmh Ho$
AmkmH$mar CZ go Cƒ ñWmZ5 na ah|JŸo & VWm Aëbmh {Ogo Mmho AJ{UV
AmOr{dH$m àXmZ H$aVm h¡Ÿ&
213.(Ama§^ _|) g^r _mZd EH$ hr (ñdm^m{dH$) gËY_© na WoŸ& ({\$a {d^oX hþ`m)Ÿ& Vmo
Aëbmh Zo Z{~`m| H$mo ew^ g_mMma gwZmZo,6 Am¡a (Ad¡km) go gMoV H$aZo Ho$ {b`o
{b`o ^oOm, Am¡a CZ na gË` Ho$ gmW nwñVH$ CVmar, Vm{H$ dh {OZ ~mVm| na
{d^oX H$a aho h¢, CZ H$m {ZU©` H$a X|, Am¡a Amn H$s XwamJ«h go CÝhm| Zo hr {d^oX
{H$`m, {OZ H$mo ({d^oX {ZdmaU Ho$ {b`o) `h nwñVH$ Xr J`r. Vmo Omo B©_mZ bm`o
Aëbmh Zo Cg {d^oX _| CÝh| AnZr AZw_{V go gËnW Xem© {X`mŸ& Am¡a Aëbmh
{Ogo Mmho gËnW Xem© XoVm h¡Ÿ&
1
Iwbo VH$m} go A{^àm` Hw> aAmZ Am¡a gÞV h¡Ÿ&
2
AWm©V VÏ` H$mo OmZVm Am¡a àË`oH$ dñVw H$mo Cg Ho$ C{MV ñWmZ na aIVm h¡Ÿ&
3
AWm©V g~ {ZU©` nabmoH$ _| dhr H$aoJmŸ&
4
AWm©V CZ H$s {ZY©ZVm VWm X[aÐVm Ho$ H$maU.
5
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ H$m{\$a g§gm[aH$m YZ YmÝ` hr H$mo _hËd XoVo h¡Ÿ& O~ {H$ nabmoH$ H$s g\$bVm Omo gËY_©
Am¡a gËH$_© na AmYm[aV h¡ dhr g~ go ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
6
Am`V 213 H$m gmam§e `h h¡ {H$ g^r _mZd Ama§{^H$ `wJ _| ñd^m{dH$ OrdZ ì`VrV H$a aho WoŸ& {\$a Amng _| {d^oX
hþAm Vmo AË`mMma Am¡a CnÐd hmoZo bJmŸ& V~ Aëbmh H$s Amoa go Z~r AmZo bJo Vm{H$ g~ H$mo EH$ gËY_© naaa H$a X|Ÿ&
Am¡a AmH$mer` nwñVH|$ ^r Bgr {b`o AdV[aV hþB© {H$ {d^oX _| {ZU©` H$a Ho$ g~ H$mo EH$ _yb gËY_© na bm`|Ÿ& naÝVw
bmoJm| H$s XwamJ«h Am¡a Amngr Ûof {d^oX H$m H$maU ~Zo ahoŸ& AÝ`Wm gËY_© (Bñbm_) Omo EH$Vm H$m AmYma h¡ dh A~ ^r
gwa{jV h¡Ÿ& Am¡a Omo ì`pŠV MmhoJm Vmo Aëbmh Cg Ho$ {b`o `h gË` Xem© XoJmŸ& naÝVw `h ñd`§ Cg H$s BÀN>m na
AmYm[aV h¡Ÿ&
37
2 - gyah ~µH$ah

214.Š`m Vw_ Zo g_P aIm h¡ {H$ `y§ hr ñdJ© _| àdoe H$a OmAmoJo, hmbm°{H$ A^r VH$
Vwåhmar dh Xem Zht hþB© Omo Vw_ go nyd© Ho$ B©_mZ dmbm| H$s hþB©? CÝh| V§{J`m| VWm
AmnXmAm| Zo Koa {b`m, Am¡a dh P±Pmo‹S> {X`o J`o, `hm± VH$ {H$ agyb Am¡a Omo Cg
na B©_mZ bm`o JwhmaZo bJo {H$ Aëbmh H$s ghm`Vm H$~ Am`oJr? (Cg g_` H$hm
J`m…) gwZ bmo! Aëbmh H$s ghm`Vm g_rn1 h¡Ÿ&
215.ho Z~r! dh Amn go àíZ H$aVo h¢ {H$ H¡$go ì`` (IM©) H$a|? CZ go H$hmo {H$ Omo
^r YZ Vw_ IM© H$amo, AnZo _mVm {nVm, g_rnd{V©`m|, AZmWm|, {ZY©Zm| VWm `m{Ì`m|
(H$mo Xmo)Ÿ& VWm Omo ^r ^bmB© Vw_ H$aVo hmo, Cgo Aëbmh ^br ^m±{V OmZVm h¡Ÿ&
216.ho B©_mZ dmbmo! Vw_ na `wÕ H$aZm A{Zdm`© H$a {X`m J`m h¡, Am¡a dh Vwåh| A{à`
h¡, hmo gH$Vm h¡ {H$ H$moB© MrO Vwåh| A{à` hmo, Am¡a dhr Vwåhmao {b`o AÀN>r hmo,
Am¡a Bgr àH$ma gå^d h¡ {H$ H$moB© MrO Vwåho {à` hmo, Am¡a dh Vwåhmao {b`o ~war
hmoŸ& Aëbmh OmZVm h¡ Am¡a Vw_ Zht2 OmZVoŸ&
217. ho Z~r! dh3 Amn go àíZ H$aVo h¢ {H$ gå_m{ZV _mg _| `wÕ H$aZm H¡$gm h¢? Vmo
Amn CZ go H$h X| {H$ Cg _| `wÕ H$aZm Kmoa nmn h¡, naÝVw Aëbmh H$s amh go
amoH$Zm Am¡a Cg H$m BÝH$ma H$aZm, VWm _pñOXo ham_ go amoH$Zm, Am¡a Cg Ho$
{Zdm{g`m| H$mo Cg go {ZH$mbZm, Aëbmh Ho$ g_rn Cg go ^r Kmoa nmn h¡Ÿ& VWm
{\$VZm (gËY_©) go {dMbmZm hË`m go ^r ^mar h¡Ÿ& Am¡a dh Vmo Vw_ go `wÕ H$aVo
hr Om`|Jo, `hm± VH$ {H$ CZ Ho$ ~g _| hmo Vmo Vwåh| Vwåhmao Y_© go \o$a X|, Am¡a Vw_ _|
go Omo ì`pŠV AnZo Y_© (Bñbm_) go {\$a Om`oJm, {\$a Hw$\«$ na hr Cg H$s _m¡V
hmoJr, Vmo E¡gm| H$m {H$`m H$am`m g§gma VWm nabmoH _| ì`W© hmo Om`oJm dhr VWm
ZmaH$s h¢Ÿ& Am¡a dh Cg _| gXmdmgr hm|Jo&

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ B©_mZ Ho$ {b`o BVZm hr ~g Zht {H$ B©_mZ H$mo ñdrH$ma H$a {b`m VWm ñdJu` hmo J`oŸ& Bg Ho$
{b`o `h ^r Amdí`H$ h¡ {H$ CZ g^r narjmAm| _| pñWa ahmo Omo Vw_ go nyd© gË` Ho$ AZw`m{``m| Ho$ gm_Zo Am`t. Am¡a Vw_
na ^r Am`|Jr&
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ `wÕ E¡gr MrO Zht Omo Vwåh| {à` hmoŸ& naÝVw O~ E¡gr pñW{V Am Om`o {H$ eÌw Bg {b`o
AmH«$_U Am¡a AË`mMma H$aZo bJoŸ {H$ bmoJm| Zo AnZo nyd©Om| H$s AmñWm naånam Ë`mJ H$a gË` H$mo AnZm {b`m h¡Ÿ , O¡gm
{H$ Bñbm_ Ho Ama§[^H `wJ _| hwAm, Vmo gËY_© H$s ajm Ho [b`o `wÕ H$aZm A{Zdm`© hmo OmVm h¡Ÿ&
3
AWm©V {_lUdmXr&
38
2 - gyah ~µH$ah

218.(Bg Ho$ {dnarV) Omo bmoJ B©_mZ bm`o, Am¡a CÝhm|Zo {hOaV1 H$s, VWm Aëbmh H$s
amh _| {OhmX {H$`m, Vmo dmñVd _| dhr Aëbmh H$s X`m H$s Amem aIVo h¢Ÿ& VWm
Aëbmh A{V j_mímrb Am¡a ~hþV X`mbw h¡Ÿ&
219.ho Z~rŸ& dh Amn go _{Xam Am¡a OyAm Ho$ {df` _| àíZ H$aVo h¢Ÿ& Amn ~Vm X| {H$
BZ XmoZm| _| ~‹S>m nmn h¡Ÿ& VWm bmoJm| H$m Hw$N> bm^ ^r h¡Ÿ& naÝVw CZ H$m nmn CZ
Ho$ bm^ go A{YH$2 ~‹S>m h¡Ÿ& VWm dh Amn go àíZ H$aVo h¢Ÿ& {H$ Aëbmh H$s amh
_| Š`m IM© H$a|? CZ go H$h Xmo {H$ Omo AnZr Amdí`H$Vm go A{YH$ hmoŸ& Bgr
àH$ma Aëbmh Vwåhmao {b`o Am`Vm| (Y_©Xeo m|) H$mo COmJa H$aVm h¡Ÿ& Vm{H$ Vw_
gmoM {dMma H$amoŸ&
220.Am¡a dh Amn go AZmWm| Ho$ {df` _| àíZ H$aVo h¢Ÿ& Vmo CZ go H$h Xmo {H$ {Og
~mV _| CZ H$m gwYma hmo dhr g~ go AÀN>r h¡Ÿ& `{X Vw_ Cg go {_b H$a ahmo Vmo
dh Vwåhmao ^mB© hr h¢, Am¡a Aëbmh OmZVm h¡ {H$ H$m¡Z gwYmaZo Am¡a H$m¡Z {~Jm‹S>Zo
dmbm h¡Ÿ& Am¡a `{X Aëbmh MmhVm Vmo Vw_ na g»Vr H$a XoVmŸ& dmñVd _| Aëbmh
à^wËdembr, VËdk h¡&
221.VWm _wpíaH$ pñÌ`m| go Vw_ {ddmh Z H$amo, O~ VH$ dh B©_mZ dmbr Xmgr _wpíaH$
ñÌr go CÎm_ h¡, `Ú{n dh Vwåhmao _Z H$mo ^m ahr hmo, Am¡a AnZr pñÌ`m| H$m {ddmh
_wpíaH$m| go Z H$amo O~ VH$ dh B©_mZ Z bm`|Ÿ& Am¡a B©_mZ dmbm Xmg _wpíaH$ go
CÎm_ h¡, `Ú{n dh Vwåh| ^m ahm hmoŸ& dh Vwåh| Ap½Z H$s Amoa ~wbmVo h¢ VWm
Aëbmh ñdJ© Am¡a j_m H$s Amoa ~wbm ahm h¡Ÿ& Am¡a g^r _mZd Ho$ {b`o AnZr
Am`V| (AmXoe) COmJa H$a ahm h¡ Vm{H$ dh {ejm J«hU H$a|Ÿ&
222.VWm dh Amn go _m{gH$ Y_© Ho$ {df` _| àíZ H$aVo h¢, Vmo H$h X| {H$ dh _brZVm
h¡Ÿ& Am¡a CZ Ho$ g_rn ^r Z3 OmAmo O~ VH$ n{dÌ Z hmo Om`|Ÿ& {\$a O~ dh ^br
^m±{V ñdÀN>4 hmo Om`| Vmo CZ Ho$ nmg Cgr àH$ma OmAmo O¡go Aëbmh Zo Vwåh|
1
{hOaV H$m AW© h¡… Aëbmh Ho$ {b`o ñdXoe Ë`mJ XoZmŸ&
2
AWm©V AnZo bmoH$ nabmoH$ Ho$ bm^ Ho$ {df` _| {dMma H$amo Am¡a {Og _| A{YH$ hm{Z hmo Cgo Ë`mJ XmoŸ& `Ú{n Cg _|
Wmo‹S>m bm^ hr Š`m| Z hmo `h _{Xam Am¡a OyAm go gå~{ÝYV àW_ AmXoe h¡Ÿ& AmJm_r gyah {Zgm Am`V 43 VWm gyah
_mBXh Am`V 90 _| BZ Ho$ {df` _| ApÝV_ AmXoe Am ahm h¡Ÿ&
3
AWm©V g§^moJ Ho$ {b`o
4
_m{gH$ Y_© ~ÝX hmoZo Ho$ níMmV ñZmZ H$a Ho$ ñdÀN> hmo Om`|Ÿ&
39
2 - gyah ~µH$ah

AmXoe1 {X`m h¡Ÿ& {ZíM` Aëbmh Vm¡~m H$aZo dmbm| VWm n{dÌ ahZo dmbm| go ào_
H$aVm h¡Ÿ&
223.Vwåhmar npËZ`m± Vwåhmao {b`o Io{V`m±2 h¢Ÿ& Vwåh| AZw_{V h¡ {H$ O¡go Mmhmo AnZr
Io{V`m| _| OmAmo& naÝVw ^{dî` Ho$ {b`o ^r gËH$_© H$amoŸ& VWm Aëbmh go S>aVo
ahmoŸ& Am¡a {dídmg aImo {H$ Vwåh| Cg go {_bZm h¡Ÿ& Am¡a B©_mZ dmbm| H$mo ew^
gyMZm gwZm XmoŸ&
224.VWm Aëbmh Ho$ Zm_ na AnZr enWm| H$mo CnH$ma VWm gXmMma Am¡a bmoJm| _o|
{_bmn H$amZo Ho$ {b`o amoH$3 Z ~ZmAmoŸ& Am¡a Aëbmh g~ Hw$N> gwZVm OmZVm h¡Ÿ&
225.Aëbmh Vwåhmar {ZaW©H$ enWm| na Vwåh| Zht nH$‹S>oJm, naÝVw Omo enW AnZo {Xbm|
Ho$ g§H$ën go bmoJo, CZ na nH$‹S>oJm, Am¡a Aëbmh A{V j_merb ghZerb h¡Ÿ&
226.VWm Omo bmoJ AnZr npËZ`m| go g§^moJ Z H$aZo H$s ímnW boVo hm|, dh Mma _hrZo
àVrjm H$a|Ÿ& {\$a4 `{X AnZr enW go Bg (~rM) {\$a Om`| Vmo Aëbmh A{V
j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
227.Am¡a `{X CÝhm|Zo VbmH$ H$m g§H$ën bo {b`m hmo Vmo {Z…gÝXoh Aëbmh g~ Hw$N>
gwZVm Am¡a OmZVm h¡Ÿ&
228.VWm {OZ pñÌ`m| H$mo VbmH$ Xr J`r hmo dh VrZ ~ma aOdVr hmoZo VH$ AnZo Amn
H$mo {ddmh go amoH$s aI|Ÿ& CZ Ho$ {b`o hbmb (d¡Y) Zht h¡Ÿ {H$ Aëbmh Zo Omo CZ
Ho$ J^m©f`m| _| n¡Xm {H$`m5 h¡, Cgo Nw>nm`|Ÿ& `{X dh Aëbmh VWm A{IaV
(nabmoH$) na B©_mZ aIVr hm|Ÿ& VWm CZ Ho$ n{V Bg Ad{Y _| AnZr npËZ`m| H$mo
bm¡Q>m boZo Ho$ A{YH$mar6 h¢ `{X dh {_bmn1 MmhVo hm|Ÿ& VWm gm_mÝ` {Z`_mZwgma

1
AWm©V {Og ñWmZ H$mo Aëbmh Zo C{MV {H$`m h¡, dhr g§^moJ H$amoŸ&
2
AWm©V g§VmZ CËnÝZ H$aZo H$m ñWmZ Am¡a Bg _| `h g§Ho$V ^r h¡ {H$ ^J Ho$ {gdm AÝ` ñWmZ _| g§^moJ ham_ (AZw{MV)
h¡&
3
AWm©V gXmMma Am¡a nwÊ` Z H$aZo H$s enW boZm AZw{M h¡Ÿ&
4
`{X nËZr go g§~§Y Z aIZo H$s enW br Om`o {Ogo A~u _| ""B©bm'' Ho$ Zm_ go OmZm OmVm h¡ Vmo Cg H$m `h {Z`_ h¡ {H$
Mma _hrZo àVrjm H$s Om`oJr& `{X Bg ~rM n{V Zo {\$a g§~§Y ñWm{nV H$a {b`m Vmo Cgo enW H$m H$â\$mah (àm`píMV)
XoZm hmoJmŸ& AÝ`Wm Mma _hrZo nyao hmo OmZo na Ý`m`mb` Cgo enW go {\$aZo `m VbmH$ XoZo Ho$ {b`o ~mÜ` H$aoJmŸ&
5
AWm©V _m{gH$ Y_© AWdm J^© H$moŸ&
6
`h ~Vm`m J`m h¡ {H$ n{V VbmH$ Ho$ níMmV nËZr H$mo bm¡Q>mZm Mmho Vmo Cgo Bg H$m A{YH$ma h¡Ÿ& Š`m| {H$ {ddmh H$m _yb
bú` {_bmn h¡, AbJmd ZhtŸ&
40
2 - gyah ~µH$ah

{Z`_mZwgma pñÌ`m|2 Ho$ {b`o d¡go hr A{YH$ma h¡ O¡go nwéfm| H$mo pñÌ`m| na EH$
àYmZVm àmá h¡Ÿ& Am¡a Aëbmh A{V à^Ëderb VËdk h¡Ÿ&
229.VbmH$ Xmo ~ma h¡Ÿ& {\$a {Z`_mZwgma ñÌr H$mo amoH$ {b`m Om`o `m ^br ^m±{V {dXm
H$a {X`m Om`oŸ& Am¡a Vwåhmao {b`o `h hbmb (d¡Y) Zht h¡ {H$ CÝh| Omo Hw$N> Vw_ Zo
{X`m h¡ Cg _| go Hw$N> dmng bmoŸ& {\$a `{X Vwåh| `h ^`3 hmo {H$ n{V nËZr
Aëbmh H$s {ZYm©[aV gr_mAm| H$mo ñWm{nV Z aI gH|$Jo Vmo CZ XmoZm| na H$moB© Xmof
Zht {H$ nËZr AnZo n{V H$mo Hw$N> XoH$a _wpŠV4 H$am boŸ& `h Aëbmh H$s gr_m`| h¢
BZ H$m CëbKZ Z H$aoŸ& Am¡a Omo H$a|Jo dhr AË`mMmar h¡Ÿ&
230.{\$a `{X Cgo (Vrgar ~ma) VbmH$ Xo Xr Vmo dh ñÌr Cg Ho$ {b`o hbmb (d¡Y)
Zht hmoJr, O~ VH$ Xygao n{V go {ddmh Z H$a boŸ& A~ `{X Xygam n{V (g§^moJ Ho$
níMmV) Cgo VbmH$ Xo Xo V~ àW_ n{V go ({ZYm©[aV Ad{Y nyar H$a Ho$) {\$a

1
hm{Z nhþ§MmZo AWdm Xw…I XoZo Ho$ {b`o ZhtŸ&
2
`hm§ `h kmVì` h¡ {H$ O~ Bñbm_ Am`m Vmo g§gma `h OmZVm hr Z Wm {H$ pñÌ`m| Ho$ ^r Hw$N> A{YH$ma hmo gH$Vo h¡Ÿ& ñÌr
H$mo g§VmZ CËnÞ H$aZo H$m EH$ gmYZ g_Pm OmVm Wm, Am¡a CZ H$s _wpŠV Bgr _| Wr {H$ dh nwéfm| H$s godm H$a|, àmMrZ
Y_m©Zwgma ñÌr H$mo nwéf H$s gån{V g_Pm OmVm WmŸ& nwéf VWm ñÌr g_mZ Zht WoŸ& ñÌr _| _mZd AmË_m Ho$ ñWmZ na EH$
Xygar AmË_m hmoVr Wr. ê$_r {dYmZ _| ^r ñÌr H$m ñWmZ nwéf go ~hþV ZrMm WmŸ& O~ H$^r _mZd eãX ~mobm OmVm Vmo Cg
go g§~mo{YV nwéf hmoVm WmŸ& ñÌr nwéf Ho$ gmW, I‹S>r Zht hmo gH$Vr WrŸ& Hw$N> A_mZdr` {dMmam| _| OÝ_ go nmn H$m gmam
~moP ñÌr na S>mb {X`m OmVmŸ& AmX_ Ho$ nmn H$m H$maU hìdm hþB©Ÿ& Bg {bE nmn H$m nhbm ~rO ñÌr Ho$ hmWm| n‹S>mŸ& Am¡a
dhr e¡VmZ H$m gmYZ ~ZrŸ& A~ gXm ñÌr _| nmn H$s àoaUm C^aVr ahoJr, Ym{_©H$ {df` _| ^r ñÌr nwéf Ho$ g_mZ Z hmo
gH$sŸ& naÝVw Bñbm_ Zo Ho$db pñÌ`m| Ho$ A{YH$ma H$m {dMma hr Zht {X`m ~pëH$ Iwbm EbmZ H$a {X`m {H$ O¡go nwéfm| Ho$
A{YH$ma h¢ Cgr àH$ma pñÌ`m| Ho$ ^r nwéfm| na A{YH$ma h¢Ÿ&
Hw$A©mZ Zo BZ Mma eãXm| _| ñÌr H$mo dh g~ Hw$N> Xo {X`m h¡ Omo Cg H$m A{YH$ma WmŸ& Am¡a Omo Cgo H$^r Zht {_bm WmŸ& BZ
eãXm| Ûmam Cg Ho$ gå_mZ A{YH$ma Am¡a g_Vm H$s KmofUm H$a XrŸ& XmånË` OrdZ VWm gm_m{OŠVm H$s H$moB© Eogr ~mV Zht
Omo BZ Mma eãXm| _| Z Am JB© hmoŸ& `Ú{n AmJo `h ^r H$hm J`m h¡ {H$ nwéfm| Ho$ {b`o pñÌ`m| na EH$ {deof àYmZVm h¡Ÿ&
E¡gm Š`m| h¡? Bg H$m H$maU h_| AmJm_r gyah ""{Zgm'' _| {_b OmVm h¡Ÿ{H$ `h Bg {b`o h {H$ nwéf AnZm YZ pñÌ`m| na
IM© H$aVo h¢ Ÿ& AWm©V n[adm[aH$ OrdZ H$s ì`dñWm Ho$ {b`o H$moB© ì`dñWmnH$ Adí` hmoZm Mm{h`o Ÿ& Am¡a Bg H$m ^ma
nwwéfm| na aIm J`m h¡Ÿ& `hr CZ H$s àYmZVm VWm {deofVm h¡Ÿ& Omo Ho$db EH$ ^ma h¡ Bg go nwéf H$s OÝ_ go H$moB© àYmZVm
{gÕ Zht hmoVr Ÿ& `h Ho$db EH$ n[adm[aH$ ì`dñWm Ho$ H$maU hþAm h¡Ÿ&
3
AWm©V n{V Ho$ g§ajH$m| H$moŸ&
4
nËZr Ho$ AnZo n{V H$mo Hw$N> Xo H$a {ddmh ~§YZ go _wŠV H$am boZo H$mo Bñbm_ H$s n[a^mfm _| ""IwbA'' H$hm OmVm h¡Ÿ&
Bñbm_ Zo O¡go nwéfm| H$mo VbmH$ H$m A{YH$ma {X`m h¡ Cgr àH$ma pñÌ`m| H$mo ^r ""IwbA'' bo boZo H$m A{YH$ma {X`m h¡Ÿ&
AWm©V dh AnZo n{V go VbmH$ _m§J gH$Vr h¡Ÿ&
41
2 - gyah ~µH$ah

{ddmh H$a gH$Vr h¡, `{X dh XmoZm| g_PVo hm| {H$ Aëbmh H$s gr_mAm| H$mo
ñWm{nV aI1 gH|$JoŸ& Am¡a `h Aëbmh H$s gr_m`| h¢, {OÝh| CZ bmoJm| Ho$ {b`o
COmJa H$a ahm h¡ Omo kmZ aIVo hm|Ÿ&
231.Am¡a `{X pñÌ`m| H$mo (EH$ `m Xmo) VbmH$ Xo Xmo Am¡a CZ H$s {ZYm©[aV Ad{Y
(BX²XV) nyar hmoZo bJo Vmo {Z`_mZwgma Cgo amoH$ bmo, AWdm {Z`_mZwgma {dXm H$a
XmoŸ& CÝh| hm{Z nhþ§MmZo Ho$ {b`o Z amoH$mo, Vm{H$ CZ na AË`mMma H$aoJm& VWm
Aëbmh H$s Am`Vmo| (AmXoem|) H$mo Cnhmg Z ~ZmAmoŸ& Am¡a AnZo D$na Aëbmh
Ho$ CnH$ma VWm Cg nwñVH$ (Hw$A©mZ) VWm {hŠ_V (gwÞV) H$mo `mX H$amo {Ogo
Cg Zo Vw_ na CVmam h¡Ÿ& Am¡a Cg Ho$ Ûmam Vw_ H$mo {ejm Xo ahm h¡Ÿ& VWm Aëbmh
go S>amo, Am¡a {dídmg aImo {H$ Aëbmh g~ Hw$N> OmZVm h¡Ÿ&2
232.Am¡a O~ Vw_ AnZr npËZ`m| H$mo (VrZ go H$_) VbmH$ Xmo, Am¡a dh AnZr {ZpíMV
Ad{Y (BX²XV) nyar H$a b|, Vmo (pñÌ`m| Ho$ g§ajH$mo!) CÝh| AnZo n{V`m| go {ddmh
H$aZo go Z amoH$mo, O~ {H$ gm_mÝ` {Z`_mZwgma dh Amng _| {ddmh H$aZo na
gh_V hm|, `h Vw_ _| go Cgo {ZX}e {X`m Om ahm h¡ Omo Aëbmh VWm A§{V_ {XZ
(àb`) na B©_mZ ({dídmg) aIVm h¡, `hr Vwåhmao {b`o A{YH$ ñdÀN> VWm n{dÌ
h¡Ÿ& Am¡a Aëbmh OmZVm h¡, Vw_ Zht OmZVoŸ&
233.Am¡a _mVm`| AnZo ~ƒm| H$mo nyao Xmo df© XyY {nbm`|, Am¡a {nVm H$mo {Z`_mZwgma CÝho
ImZm H$n‹S>m XoZm h¡, {H$gr na Cg H$s gŠV go A{YH$ ^ma Zht S>mbm Om`oJm, Z
_mVm H$mo Cg Ho$ ~ƒo Ho$ H$maU hm{Z nhþ§MmB© Om`o, Am¡a Z {nVm H$mo Cg Ho$ ~ƒo Ho$
H$maUŸ& Am¡a Bgr àH$ma Cg ({nVm) Ho$ dm[ag (CÎmam{YH$mar) na (ImZm H$n‹S>m
XoZo H$m) ^ma h¡Ÿ& {\$a `{X XmoZm| Amng H$s gh_{V VWm nam_e© go (Xmo df© go

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ àW_ n{V Zo VrZ VbmH$ Xo Xr hm| Vmo {ZYm©[aV Ad{Üm _| ^r Cgo nËZr H$mo bm¡Q>mZo H$m Adga
Zht {X`m Om`oJmŸ& VWm nËZr H$mo `h A{YH$ma hmoJm {H$ {ZYm©[aV Ad{Y nyar H$a Ho$ {H$gr Xygao n{V go Y_©{dYmZ Ho$
AZwgma ghrh {ddmh H$a bo, {\$a `{X Xygam n{V Cgo gå^moJ Ho$ níMmV VbmH$ Xo, `m Cg H$m XohmÝV hmo Om`o Vmo àW_
n{V go {ZYm©[aV Ad{Y nyar H$aZo Ho$ níMmV Z`o _ha Ho$ gmW Z`m {ddmh H$a gH$Vr h¡Ÿ& bo{H$Z `h Cg g_` h¡ O~
XmoZm| `h g_PVo hm| {H$ do Aëbmh Ho$ AmXoem| H$m nmbZ H$a gHo$§JoŸ&
2
Am`V H$m AW© `h h¡ {H$ nËZr Ho$ ê$n _| aImo, Am¡a CZ Ho$ A{YH$ma Xmo& AÝ`Wm VbmH$ Xo H$a CZ H$s amh Imob XmoŸ&
Om{h{bæ`V Ho$ `wJ Ho$ g_mZ A§Yoao _| Z aImoŸ& Bg {df` _| ^r Z¡{VŠVm Ed§ g§`_ Ho$ AmXe© ~Zmo Am¡a Hw$A©mZ VWm gwÝZV
Ho$ AmXoem| H$m AZwnmbZ H$amoŸ&
42
2 - gyah ~µH$ah

nhbo) XyY Nw>‹S>mZm Mmh| Vmo XmoZm| na H$moB© Xmof ZhtŸ& Am¡a `{X (Vwåhmam {dMma
{H$gr AÝ` ñÌr go) XyY {nbdmZo H$m hmo Vmo Bg _| ^r Vw_ na H$moB© Xmof Zht, O~
{H$ Omo Hw$N> {Z`_mZwgma Cgo XoZm h¡ Cg H$mo MwH$m {X`m hmo, VWm Aëbmh go S>aVo
ahmoŸ& Am¡a OmZ bmo {H$ Vw_ Omo Hw$N> H$aVo hmo Cgo Aëbmh XoI ahm1 h¡Ÿ&
234.Am¡a Vw_ _| go Omo _a Om`| Am¡a AnZo nrN>o npËZ`m± N>mo‹S> Om`| Vmo dh ñd`§ H$mo Mma
_hrZo Xg {XZ amoHo$ aI|Ÿ& {\$a O~ CZ H$s Ad{Y nyar hmo Om`o Vmo dh gm_mÝ`
{Z`_mZwgma AnZo {df` _| Omo ^r H$a| Cg _| Vw_ na H$moB© Xmof ZhtŸ& VWm Aëbmh
Vwåhmao H$_m] go gy{MV h¡Ÿ&
235.Fme DeJeefOe ceW ³eefo legce (Gve) efm$e³eeW keÀes efJeJeen keÀe mebkesÀle oes DeLeJee DeHeves
ceve ceW ígHee³es jKees lees legce Hej keÀesF& oes<e veneR~ Deuueen peevelee nw efkeÀ GvekeÀe
efJe®eej legcnejs ceve ceW Dee³esiee, Hejvleg iegHle ªHe mes GvnW efJeJeen keÀe Je®eve ve oes~
Hejvleg ³en efkeÀ efve³eceevegmeej2 keÀesF& yeele keÀnes~ leLee efJeJeen kesÀ yebOeve keÀe efve½e³e
Gme mece³e lekeÀ ve keÀjes peye lekeÀ efveOee&efjle DeJeefOe Hetjer ve nes pee³es3~ leLee peeve
uees efkeÀ pees kegÀí legcnejs ceve ceW nw Gmes Deuueen peevelee nw~ Dele: Gmemes [jles jnes
Deewj peeve uees efkeÀ Deuueen #eceeMeerue, menveMeerue nw~
236.Deewj legce Hej keÀesF& oes<e veneR ³eefo legce efm$e³eeW keÀes mebYeesie keÀjves leLee cenj (efJeJeen
GHenej) efveOee&efjle keÀjves mes Henues leueekeÀ os oes~ (Fme efmLeleer ceW) GvnW kegÀí oes~
efve³eceevegmeej Oeveer Hej DeHeveer MeeqkeÌle kesÀ Devegmeej leLee efveOe&ve Hej DeHeveer MeeqkeÌle kesÀ
Devegmeej osvee nw~ ³en GHekeÀeefj³eeW Hej DeeJeM³ekeÀ nw~
237.Deewj ³eefo legce GvekeÀes Gvemes mebYeesie keÀjves mes Henues leueekeÀ oes Fme efmLeleer ceW efkeÀ
legce ves GvekesÀ efue³es ceÛ efveOee&efjle efkeÀ³ee nw lees efveOee&efjle ceÛ keÀe DeeOee osvee
DeefveJee³e& nw~ ³en Deewj yeele nw efkeÀ Jen #ecee keÀj os~ DeLeJee Jen #ecee keÀj oW

1
VbmH$ H$s pñW{V _| `{X _m§ H$s JmoX _| ~ƒm hmo Vmo `h AmXoe {X`m J`m h¡ {H$ _m§ hr ~ÀMo H$mo XyY {nbm`o Am¡a XyY {nbmZo
VH$ Cg H$m IM© {nVm na h¡Ÿ& Am¡a XyY {nbmZo H$s Ad{Y Xmo df© h¡Ÿ& gmW hr Xmo _yb {Z`_ ^r ~Vm`o J`o h¢ {H$ Z Vmo _m§
H$mo ~ƒo Ho$ H$maU hm{Z nh§wMmB© Om`¡Ÿ Am¡a Z {nVm H$moŸ& Am¡a {H$gr na Cg H$s epŠV go A{YH$ IM© H$m ^ma Z S>mbm
Om`oŸ&
2
efJeJeen kesÀ efJe<e³e ceW pees yeele keÀer pee³es Jen Kegueer leLee efve³eceevegmeej nes, iegHle veneR~
3
peye lekeÀ DeJeefOe Hetjer ve nes efJeJeen keÀer yeele leLee Je®eve veneR nesvee ®eeefn³es~
43
2 - gyah ~µH$ah

efpevekesÀ neLe ceW efJeJeen keÀe yebOeve1 nw~ Deewj #ecee keÀj osvee meb³ece mes DeefOekeÀ
meceerHe nw~ Deewj DeeHeme ceW GHekeÀej keÀes ve Yetuees~ legce pees kegÀí keÀj jns nes Deuueen
meye osKe jne nw~
238.vecee]peeW keÀe efJeMes<e ªHe mes ceeO³eefcekeÀ vecee]pe (Deñe) keÀe O³eeve jKees2~ leLee
Deuueen kesÀ efue³es efJeve³eHetJe&keÀ Keæ[s jnes~
239.Deewj ³eefo legcnW Ye³e3 nes lees Hewoue ³ee meJeej (pewmes mebYeJe nes) vecee]pe Heæ{es, efHeÀj
peye efveef½eble nes peeDees lees Deuueen ves legcnW pewmes efmeKee³ee nw, efpemes Henues legce veneR
peeveles Les, Jewmes Deuueen keÀes ³eeo keÀjes~
240.Deewj pees legce ceW mes cej pee³eW, leLee Heeqlve³eeB íesæ[ pee³eW, Jen DeHeveer Heeqlve³eeW kesÀ
efue³es SkeÀ Je<e& lekeÀ GvekeÀes Ke®e& osves, leLee (Iej mes) ve efvekeÀeueves keÀer Jeefme³³ele
keÀj pee³eW lees ³eefo Jen mJe³eb efvekeÀue pee³eW4 leLee meeceev³e efve³eceevegmeej DeHeves
efJe<e³e ceW kegÀí Yeer keÀjW, lees legce Hej keÀesF& oes<e veneR~ Deuueen ÒeYeeJeMeeueer lelJe%e
nw~
241.leLee efpeve efm$e³eeW keÀes leueekeÀ oer ie³eer nes, lees GvnW Yeer Gef®ele ªHe mes meeceûeer
efceueveer ®eeefn³es, ³en Dee%eekeÀeefj³eeW Hej DeeJeM³ekeÀ nw~
242.Fmeer ÒekeÀej Deuueen legcnejs efue³es DeHeveer Dee³eleeW keÀes Gpeeiej keÀj oslee nw leeefkeÀ
legce mecePees~
243.ke̳ee DeeHe ves GvekeÀer oMee Hej efJe®eej veneR efkeÀ³ee pees DeHeves IejeW mes ceewle kesÀ Ye³e
mes efvekeÀue ie³e5s, peyeefkeÀ GvekeÀer mebK³ee n]peejeW ceW Leer, lees Deuueen ves Gvemes keÀne

1
DeLee&le Heleer DeHeveer Deesj mes DeefOekeÀ DeLeJee Hetje ceÛ os lees ³en ÒeOeevelee keÀer yeele nesieer~ Fve oes Dee³eleeW ceW ³en efve³ece yelee³ee
ie³ee nw efkeÀ ³eefo efJeJeen kesÀ He½eele Heefle Deewj Helveer ceW keÀes mebyebOe mLeeefHele ve ngDee nes, lees Fme efmLeleer ceW ³eefo ceÛ le³e veneR ngDee nw
lees Heleer DeHeveer MeeqkeÌle Devegmeej pees Yeer os mekeÀlee nw, DeJeM³e os~ Deewj ³eefo ceÛ le³e nes lees Fme efmLeleer ceW DeeOee ceÛ Helveer keÀes
osvee DeefveJee³e& nw~ Deewj ³eefo Heg©<e Fmemes DeefOekeÀ os lees meb³ece leLee ÒeOeevelee keÀer yeele nesieer~
2
Deñe keÀer vecee]pe Hej O³eeve jKeves kesÀ efue³es Fme keÀejCe yeue efo³ee ie³ee nw efkeÀ J³eJemee³e ceW ueerve jnves keÀe mece³e neslee nw~
3
DeLee&le Me$eg Deeefo keÀe~
4
DeLee&le SkeÀ Je<e& Hetje nesves mes Henues~ ke̳eeWefkeÀ GvekeÀer efveef½ele DeJeefOe ®eej cenerves Deewj ome efove ner efveOee&efjle nQ~
5
FmeceW yeveer FñeeF&ue kesÀ SkeÀ efiejesn keÀer Deesj mebkesÀle efkeÀ³ee ie³ee nw~
44
2 - gyah ~µH$ah

keÀer cej peeDees, efHeÀj GvnW peerefJele keÀj efo³ee~ JeemleJe ceW Deuueen ueesieeW kesÀ efue³es
yeæ[e GHekeÀejer nw, Hejvleg DeefOekeÀebMe ueesie ke=Àle%elee veneR keÀjles~1
244.Deewj legce Deuueen (kesÀ Oece& kesÀ meceLe&ve) kesÀ efue³es ³eg× keÀjes, Deewj peeve uees efkeÀ
Deuueen meye kegÀí megvelee Deewj peevelee nw~
245.keÀewve nw pees Deuueen keÀes De®íe GOeej2 oslee nw, leeefkeÀ Deuueen Gmes GmekesÀ efue³es
keÀF& iegvee DeefOekeÀ keÀj os? Deewj Deuueen ner Leesæ[e Deewj DeefOekeÀ keÀjlee nw, Deewj
Gmeer keÀer Deesj legce meye HesÀjs peeDeesies~
246.ns veyeer ke̳ee DeeHeves yeveer FñeeF&ue kesÀ ÒecegKeeW kesÀ efJe<e³e Hej efJe®eej veneR efkeÀ³ee, pees
cetmee kesÀ yeeo meeceves Dee³ee? peye Gvnesbves DeHeves veyeer mes keÀne: nceejs efue³es SkeÀ
jepee yevee oes~ nce Deuueen keÀer jen ceW ³eg× keÀjWies, (veyeer ves) keÀne: Ssmee lees
veneR nesiee legcnW ³eg× keÀe DeeosMe os efo³ee pee³es lees DeJew%ee keÀj peeDees? GvneWves
keÀne Ssmee veneR nes mekeÀlee efkeÀ nce Deuueen keÀer jen ceW ³eg× ve keÀjW~ peyeefkeÀ nce
DeHeves IejeW Deewj DeHeves Heg$eeW mes efvekeÀeue efo³es ie³es nQ~ Hejvleg peye GvnW ³eg× keÀe
DeeosMe efo³ee ie³ee lees Gve ceW mes Leesæ[s kesÀ efmeJee meye efHeÀj ie³es~ Deewj Deuueen
Del³ee®eeefj³eeW keÀes Yeueer YeeBleer peevelee nw~
247.leLee GvekesÀ veyeer ves keÀne: Deuueen ves “leeuetle” keÀes legcneje jepee yevee efo³ee nw~
Jen keÀnves ueies: “leeuetle” nceeje jepee kewÀmes nes mekeÀlee nw? nce Gmemes DeefOekeÀ
jep³e keÀe DeefOekeÀej jKeles nQ, Jen lees yeæ[e Oeveer Yeer veneR nw~ (veyeer ves) keÀne:
Deuueen ves Gmes legce Hej efveJee&ef®ele efkeÀ³ee nw, Deewj Gmes DeefOekeÀ %eeve leLee MeejerefjkeÀ
yeue Òeoeve efkeÀ³ee nw~ Deewj Deuueen efpemes ®eens DeHevee jep³e Òeoeve keÀjs leLee
Deuueen ner efJeMeeue, Deleer %eeveer3 nw~
248.leLee GvekesÀ veyeer ves Gvemes keÀne: GmekesÀ jep³e keÀe ue#eCe ³en nw efkeÀ Jen leeyetle
legcnejs Heeme Dee³esiee, efpemeceW legcnejs Heeuevenej keÀer Deesj mes legcnejs efue³es meblees<e
leLee cetmee Deewj neªve kesÀ Iejeves kesÀ íesæ[s ng³es DeJeMes<e nQ, Gmes HeÀefjMles Gþe³es ng³es

1
Dee³ele keÀe YeeJeeLe& ³en nw efkeÀ pees ueesie ceewle mes [jles neW, Jen peerJeve ceW
2
DeLee&le efpeneo kesÀ efue³es Oeve Ke®e& keÀjvee Deuueen keÀes GOeej osvee nw~
3
DeLee&le Gmeer kesÀ DeefOekeÀej ceW meye kegÀí nw~ Deewj keÀewve jep³e keÀer #ecelee jKelee nw? Gmes Yeer Jener peevelee nw~
45
2 - gyah ~µH$ah

neWies~ efve½e³e ³eefo legce F&ceeve Jeeues nes lees FmeceW legcnejs efue³es yeæ[er efveMeeveer1
(ue#eCe) nw~
249.efHeÀj peye leeuetle mesvee ueskeÀj ®euee, lees Gmeves keÀne: efve½e³e Deuueen SkeÀ venj
Üeje legcnejer Heefj#ee uesves Jeeuee nw~ lees pees GmeceW mes efHe³esiee Jen cesje meeLe veneR
osiee, Deewj pees Gmes veneR ®eKesiee, Jen cesje meeLe osiee, Hejbleg pees DeHeves neLe mes
®eguueg Yej Heer ues(lees keÀesF& oes<e veneR)~ lees Leesæ[s kesÀ efmeJee meye ves GmeceW mes Heer
efue³ee~ efHeÀj peye Gme (leeuetle) ves Deewj pees GmekesÀ meeLe F&ceeve uee³es, Gme
(venj) keÀes Heej efkeÀ³ee, lees keÀne Deepe nce ceW (Me$et) peeuetle Deewj GmekeÀer mesvee
mes ³eg× keÀjves keÀer MekeÌleer veneR~ (Hejbleg) pees mecePe jns Les efkeÀ GvnW Deuueen mes
efceuevee nw GvneWves keÀne: yengle mes íesìs oue Deuueen keÀer Devegceleer mes Yeejer oueeW
Hej efJepe³e ÒeeHle keÀj ®egkesÀ nQ~ Deewj Deuueen menveMeerueeW kesÀ meeLe nw~
250.Deewj peye Jen peeuetle Deewj GmekeÀer mesvee kesÀ meccegKe ng³es lees ÒeeLe&vee keÀer, ns nceejs
Heeuevenej! nce keÀes Oew³e& Òeoeve keÀj leLee nceejs ®ejCeeW keÀes (jCe #es$e) ceW efmLej
keÀj os~ Deewj keÀeefHeÀjeW Hej nceejer mene³elee keÀj~
251.lees GvneWves Deuueen keÀer Devegceleer mes GvnW Hejeefpele keÀj efo³ee, Deewj oeJeto ves
peeuetle keÀe yeOe keÀj efo³ee~ Deewj Deuueen ves Gme (oeJeto)2 keÀes jep³e Deewj
efnkeÀcele (vegyegJele) Òeoeve keÀer, leLee Gmes pees %eeve ®eene efo³ee, Deewj ³eefo Deuueen
kegÀí ueesieeW keÀer kegÀí ueesieeW Üeje j#ee ve keÀjlee lees Oejleer keÀer J³eJemLee efyeieæ[
peeleer, Hejbleg mebmeej Jeeefme³eeW Hej Deuueen yeæ[e o³eeMeerue nw~
252.(ns veyeer!) ³en Deuueen keÀer Dee³eleW nQ, pees nce DeeHekeÀes megvee jns nQ, leLee
JeemleJe ceW DeeHe jmetueeW ceW mes nQ~
253.Jen jmetue nw~ GvekeÀes nceves SkeÀ otmejs Hej ÒeOeevelee oer nw~ Gve ceW mes kegÀí ves
Deuueen mes yeele keÀer ~ Deewj kegÀí keÀes keÀF& ÞesefCe³eeB TB®ee efkeÀ³ee~ leLee cej³ece kesÀ

1
DeLee&le Deuueen keÀer Deesj mes leeuetle keÀes efveJee&e®f ele efkeÀ³es peeves keÀer~
2
oeJeto Deuewenf mmeueece leeuetle keÀer mesvee ceW SkeÀ mewevf ekeÀ Les, efpevekeÀes Deuueen ves jep³e osves kesÀ meeLe veyeer Yeer yevee³ee~ Gvner kesÀ Heg$e
meguewceeve Deuewenf mmeueece Les~ oeJeto Deuewenf mmeueece keÀes Deuueen ves Oece&HegmlekeÀ ]peyetj Òeoeve keÀer metjn meeo ceW GvekeÀer keÀLee Dee
jner nw~
46
2 - gyah ~µH$ah

Heg$e F&mee keÀes Kegueer efveMeeefve³eeB oeR~ Deewj ªnguekegÀogme1 Üeje Gmes meceLe&ve efo³ee~
Deewj ³eefo Deuueen ®eenlee lees Fve jmetueeW kesÀ He½eele Kegueer efveMeeefve³eeB Dee peeves Hej
ueesie DeeHeme ceW ve ueæ[les, Hejvleg GvneWves efJeYeso efkeÀ³ee, lees Gve ceW mes keÀesF& F&ceeve
uee³ee Deewj efkeÀmeer ves kegÀÖeÀ efkeÀ³ee~ Deewj ³eefo Deuueen ®eenlee lees Jen veneR ueæ[les,
Hejvleg Deuueen pees ®eenlee nw keÀjlee nw~
254.ns F&ceeve Jeeuees! nceves legcnW pees kegÀí efo³ee nw GmeceW mes oeve keÀjes, Gme efove
(DeLee&le Òeue³e) kesÀ Deeves mes Henues, efpemeceW keÀesF& meewoe veneR nesiee, Deewj ve keÀesF&
cew$eer, leLee ve keÀesF& efmeHeÀeefjMe keÀece Dee³esieer, leLee keÀeefHeÀj ueesie2 ner Del³ee®eeje3r
nQ~
255.Deuueen kesÀ efmeJee keÀesF& Hetp³e veneR, Jen peerefJele4 leLee efvel³e mLeeF& nw, Gmes TBIe
leLee efveêe veneR Deeleer, DeekeÀeMe Deewj Oejleer ceW pees kegÀí nw meye Gmeer keÀe5 nw~ keÀewve
nw pees GmekesÀ Heeme GmekeÀer Devegceleer kesÀ efyevee efmeHeÀeefjMe keÀj mekesÀ? Pees kegÀí GvekesÀ
mece#e Deewj pees kegÀí Gvemes DeesPeue nw meye keÀes peevelee nw~ Jen GmekesÀ %eeve ceW mes
Jener peeve mekeÀles nQ efpemes Jen ®eens~ GmekeÀer kegÀmeea DeekeÀeMe leLee Oejleer keÀes mecees³es
ng³es nw~ Gve oesveeW keÀer j#ee Gmes veneR LekeÀeleer~ Jener meJeex®®e6 ceneve nw~
256.Oece& ceW yeue Òe³eesie veneR~ megHeLe kegÀHeLe mes Deueie nes ®egkeÀe nw~ Dele: Deye pees
leeietle (Deuueen kesÀ efmeJee Hetp³eeW) keÀes vekeÀej os, leLee Deuueen Hej F&ceeve uee³es lees
Gmeves ce]peyetle (meneje) HekeÀæ[ efue³ee pees keÀYeer KeefC[le veneR nes mekeÀlee~ leLee
Deuueen meye kegÀí megvelee peevelee7 nw~
1
ªnguekegÀogme keÀe MeeeqyokeÀ DeLe&: HeefJe$eelcee nw~ Deewj Fmemes DeefYeÒesle SkeÀ HeÀefjMlee nw, efpemekeÀe veece efpeyedj erue Deuewenf mmeueece nw~
2
DeLee&le pees Fme leL³e keÀes veneR ceeveles Jen mJe³eb ner keÀes neveer HengB®ee jns nQ~
3
FmekeÀe YeeJeeLe& ³en nw efkeÀ HejueeskeÀ keÀer cegeqkeÌle F&ceeve Deewj meoe®eej Hej efveYe&j nw, ve JeneB cegeqkeÌle keÀe meewoe nesiee ve cew$eer Deewj ve ner
efmeHeÀeefjMe keÀece Dee³esieer~
4
DeLee&le mJe³ebYet, Deveble~
5
DeLee&le pees mJe³eb efmLele leLee meye GmekeÀer mene³elee mes efmLele nQ~
6
³en kegÀDee&ve keÀer meJe&ceneve Dee³ele nw~ FmekeÀe veece Dee³eleguekegÀmeea nw~ noerme ceW FmekeÀer yeæ[er ÒeOeevelee yeleeF& ieF& nw~ (leHeÀmeerj Fyves
keÀmeerj)
7
Dee³ele keÀe YeeJeeLe& ³en nw efkeÀ Oece& leLee DeemLee kesÀ efJe<e³e ceW yeue Òe³eesie keÀer Devegceleer veneR, ³en efoue keÀer DeemLee leLee efJeéeeme
keÀer ef®e]pe nw~ pees efMe#ee efo#ee mes Hewoe nes mekeÀlee nw, ve keÀer yeue Òe³ees ie Deewj oyeeJe mes~ FmeceW ³en mebkesÀle Yeer nw efkeÀ Fmueece ceW
efpeneo Del³ee®eej keÀes jeskeÀves leLee mel³eOece& keÀer j#ee kesÀ efue³es nw ve efkeÀ Oece& kesÀ Òemeej kesÀ efue³es~ Oece& kesÀ Òemeej keÀe meeOeve SkeÀ
47
2 - gyah ~µH$ah

257.Deuueen GvekeÀe mene³ekeÀ nw pees F&ceeve uee³es~ Jen GvekeÀes DebOesjeW mes efvekeÀeuelee nw~
Deewj ÒekeÀeMe ceW ueelee nw~ Deewj pees keÀeefHeÀj(efJeéeemenerve) nQ, GvekesÀ mene³ekeÀ lee]ietle
(GvekesÀ efceL³ee Hetp³e) nQ~ pees GvnW ÒekeÀeMe mes DebOesjeW keÀer Deesj ues peeles nQ~ ³ener
veejkeÀer nQ pees GmeceW meoeJeemeer neWies~
258.ns veyeer! ke̳ee DeeHeves Gme J³eeqkeÌle keÀer oMee Hej veneR efkeÀ³ee, efpemeves Fyedjenerce mes
GmekesÀ Heeuevenej kesÀ efJe<e³e ceW efJeJeeo efkeÀ³ee, Fmeefue³es efkeÀ Deuueen ves Gmes jep³e
efo³ee Lee? peye Fyedjenerce ves keÀne: cesje Heeuevenej Jen nw pees peerefJele1 keÀjlee leLee
ceejlee nw lees Gmeves keÀne: ceQ Yeer peerefJele keÀjlee leLee ceejlee ntB~ Fyedjenerce ves keÀne:
Deuueen met³e& keÀes HetJe& mes ueelee nw, let Gmes Heef½ece mes uee os! ³en megve keÀj keÀeefHeÀj
®eefkeÀle jn ie³ee~ Deewj Deuueen Del³ee®eeefj³eeW keÀes ceeie&oMe&ve veneR oslee~
259.DeLeJee Gme J³eeqkeÌle kesÀ ÒekeÀej pees SkeÀ Ssmeer veiejer mes ieg]peje pees DeHeveer íleeW
meefnle OJemle Heæ[er Leer? Gmeves keÀne: Deuueen FmekesÀ OJemle nes peeves kesÀ He½eele
Fmes kewÀmes peerefJele(Deeyeeo) keÀjsiee? efHeÀj Deuueen ves Gmes meew Je<e& lekeÀ ceewle os
oer~ efHeÀj Gmes peerefJele efkeÀ³ee~ Deewj keÀne legce efkeÀleveer DeJeefOe lekeÀ cegox Heæ[s jns?
Gmeves keÀne: SkeÀ efove DeLeJee efove kesÀ kegÀí #eCe~ (Deuueen ves) keÀne: yeefukeÀ legce
meew Je<e& lekeÀ Heæ[s jns~ DeHeves Keeves Heerves keÀes osKees efkeÀ leefvekeÀ HeefjJele&ve veneR ngDee
nw~ leLee DeHeves ieOes keÀer Deesj osKees, leeefkeÀ nce legcnW ueesieeW kesÀ efue³es SkeÀ efveMeeveer
yevee oW~ leLee (ieOes keÀer) efmLe³eeW keÀes osKees efkeÀ nce Gmes kewÀmes Keæ[e keÀjles nQ~ Deewj
GveHej kewÀmes ceeme ®eæ{eles nQ~ Fme ÒekeÀej peye GmekesÀ mece#e yeeleW Gpeeiej nes ie³eeR,
lees Jen2 HegkeÀej Gþe efkeÀ cegPes %eeve (Òel³e#e) nes ie³ee efkeÀ Deuueen pees ®eens keÀj
mekeÀlee nw~

ner nw Deewj Jen Òe®eej nw, mel³eÒekeÀeMe nw~ ³eefo DebOekeÀej nes lees kesÀJeue ÒekeÀeMe keÀer DeeJeM³ekeÌlee nw~ efHeÀj ÒekeÀeMe efpeme Deesj
efHeÀjsiee lees DebOekeÀej mJe³eb otj nes pee³esiee~
1
DeLee&le efpemes ®eentB ceej otB, Deewj efpemes ®eentB #ecee keÀj otB~ Fme Dee³ele ceW Deuueen kesÀ efJeée J³eJemLeeHekeÀ nesves keÀe ÒeceeefCekeÀjCe nw~
Deewj FmekesÀ yeeo keÀer Dee³ele ceW GmekesÀ cegoe& keÀes peereJf ele keÀjves keÀe ÒeceeefCekeÀjCe nw~
2
Fme J³eeqkeÌle kesÀ yeejs ceW Yee<³ekeÀejeW ves efJeYeso efkeÀ³ee nw~ Hejvleg mebYeJele: Jen J³eeqkeÌle (G]pewj) Les~ Deewj veiejer yewlegue ceeqkeÌome Leer~
efpemes yegKleVemej jepee ves Dee¬eÀceCe He½eele Gpeeæ[ efo³ee Lee~ (leHeÌmeerj Fyves keÀ]meerj)
48
2 - gyah ~µH$ah

260.leLee ³eeo keÀjes peye Fyedjenerce ves keÀne: ns cesjs Heeuevenej! cegPes efoKee os efkeÀ let
cegoeX keÀes kewÀmes peerefJele keÀj oslee nw? keÀne: ke̳ee legce F&ceeve veneR uee³es? Gme ves
keÀne: ke̳eeW veneR? Hejvleg leeefkeÀ cesjs efoue keÀes meblees<e nes pee³es~ Deuueen ves keÀne:
®eej He#eer ues DeeDees~ Deewj GvekeÀes DeHeves mes Hej®ee uees~ (efHeÀj GvekeÀes yeOe keÀjkesÀ)
GvekeÀe SkeÀ DebMe (Yeeie) HeJe&le Hej jKe oes~ efHeÀj GvekeÀes HegkeÀejes~ Jen legcnejs Heeme
oewæ[s ®eues Dee³eWies~ Deewj ³en peeve ues efkeÀ Deuueen ÒeYeglJeMeeueer lelJe%e nw~
261.pees Deuueen keÀer jen ceW DeHeves OeveeW keÀes oeve keÀjles nQ, Gme keÀer oMee, Gme SkeÀ
oeves pewmeer nw efpemeves meele yeeefue³eeB GieeF& neW~ (GmekeÀer Òel³eskeÀ) yeeueer ceW meew oeves
neW~ Deewj Deuueen efpemes ®eens Deewj Yeer DeefOekeÀ oslee nw~ leLee Deuueen efJeMeeue
%eeveer nw~
262.pees DeHevee Oeve Deuueen keÀer jen ceW oeve keÀjles nQ, efHeÀj oeve keÀjves kesÀ He½eele
GHekeÀej veneR peleeles, Deewj ve (efpemes efo³ee nes) og:Ke osles nQ GvneR kesÀ efue³es GvekesÀ
Heeuevenej kesÀ Heeme GvekeÀe ÒeeflekeÀej (yeouee) nw, Deewj Gve Hej keÀesF& [j veneR
nesiee, Deewj ve ner Jen Goemeerve1 neWies~
263.Yeueer yeele yeesuevee leLee #ecee, Gme oeve mes GÊece nw efpeme kesÀ He½eele og:Ke efo³ee
pee³es~ leLee Deuueen efvemHe=n menveMeerue nw~
264.ns F&ceeve Jeeuees! Gme J³eeqkeÌle kesÀ meceeve GHekeÀej pelee keÀj leLee og:Ke os keÀj,
DeHeves oeveeW keÀes J³eLe& ve keÀjes pees ueesieeW keÀes efoKeeves kesÀ efue³es oeve keÀjlee nw, Deewj
leLee Deuueen leLee Deefvlece efove (HejueeskeÀ) Hej F&ceeve veneR jKelee~ GmekeÀe
GoenjCe Gme ®eìsue HelLej pewmee nw efpeme Hej efceÆer Heæ[er nes, Deewj Gme Hej Ieesj
Je<ee& nes pee³es, Deewj Gme HelLej keÀes ®eìsue íesæ[ os~ Jen DeHeveer keÀceeF& keÀe kegÀí Yeer
ve Hee mekeWÀies, Deewj Deuueen keÀeefHeÀjeW keÀes meerOeer [iej veneR efoKeelee~
265.leLee GvekeÀer GHecee pees DeHevee Oeve Deuueen keÀer ÒemeVelee keÀer F®íe ceW DeHeves ceve
keÀer efmLejlee kesÀ meeLe oeve keÀjles nQ, Gme yee]ie pewmeer nw, pees He=LJeer leue kesÀ efkeÀmeer
TB®es mLeeve Hej nes, GmeHej Je<ee& ngF& lees ogievee HeÀue uee³ee, Deewj ³eefo Ieesj Je<ee&

1
DeLee&le mebmeej ceW oeve ve keÀjves Hej mebleeHe nesiee~
49
2 - gyah ~µH$ah

veneR ngF&, lees GmekesÀ efue³es HegÀnej ner yeme1 nes, leLee legce pees kegÀí keÀj jns nes Gmes
Deuueen osKe jne nw~
266.ke̳ee legce ceW mes keÀesF& ®eensiee efkeÀ GmekesÀ Kepetj leLee DebietjeW kesÀ yeeie neW, efpeve ceW
venjW yen jner neW, Gve ceW GmekesÀ efue³es Òel³eskeÀ ÒekeÀej kesÀ HeÀue neW, leLee Jen yetæ{e nes
ie³ee nes, Deewj GmekesÀ efveye&ue ye®®es neW, efHeÀj Jen yeieesue kesÀ DeeIeele mes efpeme ceW
Deeie nes Pegueme pee³eW~2 Fmeer ÒekeÀej Deuueen legce legcnejs efue³es Dee³eleeW Gpeeiej
keÀjlee nw, leeefkeÀ legce mees®e efJe®eej keÀjes~
267.ns F&ceeve Jeeuees! Gve mJe®í ®eer]peeW ceW mes pees legceves keÀceeF& nw, leLee Gve ®eer]peeW ceW
mes pees nceves Oejleer mes legcnejs efue³es GHepeeF¥ nQ, oeve keÀjes~ leLee GmeceW mes Gme
®eer]pe keÀes oeve keÀjves keÀe efve½e³e ve keÀjes efpemes legce mJe³eb ve ues mekeÀes~ Hejvleg ³en
keÀer DeveosKeer keÀj peeDees~ leLee peeve uees efkeÀ Deuueen efve:mHe=n ÒeMebefmele nw~
268.Mewleeve legcnW efveOe&velee mes [jelee nw, leLee efveue&ppee keÀer ÒesjCee oslee nw, leLee
Deuueen legce keÀes #ecee leLee DeefOekeÀ osves keÀe Je®eve oslee nw, leLee Deuueen efJeMeeue
%eeveer nw~
269.Jen efpemes ®eens ÒeyeesOe (Oece& keÀer mecePe) Òeoeve keÀjlee nw, Deewj efpemes ÒeyeesOe Òeoeve
keÀj efo³ee ie³ee, Gmes yeæ[e keÀu³eeCe efceue ie³ee, Deewj mecePe Jeeues ner efMe#ee Òeoeve
keÀjles nQ~
270.leLee legce pees Yeer oeve keÀjes, DeLeJee ceveewleer ceevees, Deuueen Gmes peevelee nw, leLee
Del³ee®eeefj³eeW keÀe keÀesF& mene³ekeÀ ve nesiee~

1
³eneB mes Deuueen keÀer ÒemeVelee kesÀ efue³es efpeneo leLee oerve, ogefKe³eeW keÀer mene³elee kesÀ efue³es Oeve oeve keÀjves keÀer efJeefYeVe ªHe mes ÒesjCee
oer pee jner nw~ YeeJeeLe& ³en nw efkeÀ ³eefo efve:mJeeLe&lee mes Leesæ[e Yeer oeve efkeÀ³ee pee³es, lees MegYe neslee nw, pewmes Je<ee& keÀer HegÀnejW Yeer
SkeÀ yeeie keÀes nje Yeje keÀj osleer nQ~
2
DeLee&le ³ener oMee keÀeefHeÀjeW keÀer Òeue³e kesÀ efove nesieer GmekesÀ Heeme HeÀue Heeves kesÀ efue³es keÀesF& keÀce& veneR nesiee~ Deewj ve keÀce& keÀe
DeJemej nesiee~ leLee pewmes GmekesÀ efveye&ue ye®®es GmekesÀ keÀesF& keÀece ve Dee mekesÀ, Gmeer ÒekeÀej GmekeÀe efoKeeJes keÀe oeve Yeer keÀece veneR
Dee³esiee~ Jen DeHeveer DeeJeM³ekeÌlee kesÀ mece³e DeHeves keÀceeX kesÀ HeÀue mes Jebef®ele keÀj efo³ee pee³esiee~ pew mes Fme J³eeqkeÌle ves DeHeves yegæ{eHes
Deewj ye®®eeW keÀer efveye&uelee kesÀ mece³e DeHevee yeeie Kees efo³ee~
50
2 - gyah ~µH$ah

271.³eefo legce Kegues oeve keÀjes lees Jen Yeer De®íe nw, leLee ³eefo ígHeekeÀj keÀjes Deewj
kebÀieeuees keÀes oes lees Jen legcnejs efue³es DeefOekeÀ De®íe1 nw~ ³en legce mes legcnejs HeeHeeW
keÀes otj keÀj osiee~ leLee legce pees kegÀí keÀj jns nes Gmemes Deuueen metef®ele nw~
272.GvekeÀes meerOeer [iej Hej ueiee osvee DeeHekeÀe oeef³elJe veneR Hejvleg Deuueen efpemes ®eens
meerefOe [iej Hej ueiee oslee nw~ leLee legce pees Yeer oeve osles nes lees DeHeves ueeYe kesÀ
efue³es osles nes, leLee legce Deuueen keÀer ÒemeVelee ÒeeHle keÀjves kesÀ efue³es ner osles nes, leLee
legce pees Yeer oeve oesies legcnW GmekeÀe YejHetj ÒeefleHeÀue efo³ee pee³esiee~ Deewj legce Hej
Del³ee®eej2 veneR efkeÀ³ee pee³esiee~
273.XmZ CZ {ZY©Zm| (H§$Jmbm|) Ho$ {b`o h¡ Omo Aëbmh H$s amh _| E¡go {Ka J`o hm| {H$
YaVr _| Xm¡‹S> ^mJ Z H$a3 gH$Vo hm|, CÝh| AkmZ bmoJ Z _m±JZo Ho$ H$maU YZr
g_PVo h¢, dh bmoJm| Ho$ nrN>o n‹S> H$a Zht _m±JVoŸ& Vw_ CÝh| CZ Ho$ bjUm| go
nhMmZ bmoJŸo & VWm Omo ^r YZ Vw_ XmZ H$amoJo, {Zñg§Xoh Aëbmh Cgo ^br ^m±{V
OmZZo dmbm h¡Ÿ&
274.Omo bmoJ AnZm YZ amV {XZ, Iwbo Nw>no XmZ H$aVo h¢ Vmo CÝht Ho$ {b`o CZ Ho$
nmbZhma Ho$ nmg, CZ H$m à{V\$b (~Xbm) h¡Ÿ& Am¡a CZ H$mo H$moB© S>a Zht hmoJmŸ&
Am¡a Z dh CXmgrZ hm|JoŸ&
275.Omo bmoJ ì`mO ImVo h¢ E¡go CR>|Jo O¡go dh CR>Vm h¡ {Ogo e¡VmZ Zo Ny> H$a CÝ_Îm
H$a {X`m hmoŸ& CZ H$s `h Xem Bg H$maU hmoJr {H$ CÝhm| Zo H$hm {H$ ì`mnma ^r Vmo
ì`mO hr O¡gm h¡, O~ {H$ Aëbmh Zo ì`mnma H$mo hbmb (d¡Y), VWm ì`mO H$mo
ham_ (Ad¡Y) H$a {X`m4 h¡Ÿ& A~ {Og Ho$ nmg Cg Ho$ nmbZhma H$s Amoa go {ZX}e
1
efoKeeJes kesÀ oeve mes jeskeÀves keÀe ³en DeLe& veneR keÀer ígHee keÀj ner oeve efkeÀ³ee pee³es, yeefukeÀ FmekeÀe DeLe& ³en nw efkeÀ efve:mJeeLe& oeve
pewmes Yeer efo³ee keÀe³es GmekeÀe HeÀue efceuesiee~
2
DeLee&le GmekesÀ ÒeefleHeÀue ceW keÀesF& keÀceer veneR keÀer pee³esieer~
3
Bg go gm§Ho${VH$ dh _whm{Oa h¢ Omo _ŠH$m go _XrZm {hO²aV H$a J`oŸ& {Og Ho$ H$maU CZ H$m gmam gm_mZ _ŠH$m _| Ny>Q>
J`mŸ& Am¡a A~ CZ Ho$ nmg Hw$N> ^r Zht ~MmŸ& naÝVw dh bmoJm| Ho$ gm_Zo hmW \¡$bm H$a ^rI Zht _m§JVoŸ&
4
Bñbm_ _mZd _| nañna ào_ VWm g_mZw^y{V CËnÞ H$aZm MmhVm h¡, Bgr H$maU Cg Zo XmZ H$aZo H$m {ZX}e {X`m h¡ {H$
EH$ _mZd Xygao H$s Amdí`H$Vm ny{V© H$aoŸ& VWm Cg H$s Amdí`H$Vm H$mo AnZr Amdí`ŠVm g_PoŸ& naÝVw ì`mO ImZo H$s
_m§{gH$Vm gd©Wm Bg Ho$ {dnarV h¡Ÿ& ì`mO ^jr {H$gr H$s Adí`H$Vm H$mo XoIVm h¡ Vmo Cg Ho$ ^rVa Cg H$s ghm`Vm H$s
^mdZm CËnÞ Zht hmoVrŸ& dh Cg H$s {ddeVm go AnZm ñdmW© nyam H$aVm VWm Cg H$s Amdí`ŠVm H$mo AnZo YZr hmoZo H$m
gmYZ ~ZmVm h¡Ÿ& Am¡a H«$_e… EH$ {ZX©`r qhgH$ new ~Z H$a ah OmVm h¡, Bg Ho$ {gdm ì`mO H$s ar{V YZ H$mo gr{_V
51
2 - gyah ~µH$ah

Am J`m, Am¡a Bg H$maU Cg go ê$H$ J`m, Vmo Omo Hw$N> nhbo {b`m dh Cgr H$m hmo
J`mŸ& VWm Cg H$m _wAm_bm Aëbmh Ho$ hdmbo h¡, Am¡a Omo {\$a dhr H$a| Vmo dhr
ZmaH$s h¢, Omo Cg _| gXmdmgr hm|JoŸ&
276.Aëbmh ì`mO H$mo {_Q>mVm h¡, Am¡a XmZm| H$mo ~‹T>mVm h¡Ÿ& Am¡a Aëbmh {H$gr H¥$V¿Z
Kmoa nmnr go ào_ Zht H$aVmŸ&
277.dmñVd _| Omo B©_mZ bm`o, VWm gXmMma {H$`o, VWm Z_mO H$s ñWmnZm H$aVo aho,
Am¡a OH$mV XoVo aho Vmo CÝht Ho$ {b`o CZ Ho$ nmbZhma Ho$ nmg CZ H$m à{V\$b h¡,
Am¡a CÝh| H$moB© S>a Zht hmoJm Am¡a Z CXmgrZ hm|JŸo &
278.ho B©_mZ dmbmo! Aëbmh go S>amo, Am¡a Omo ì`mO eof ah J`m h¡ Cgo N>mo‹S> Xmo, `{X
Vw_ B©_mZ aIZo dmbo hmo VmoŸ&
279.Am¡a `{X Vw_ Zo E¡gm Zht {H$`m, Vmo Aëbmh VWm Cg Ho$ agyb go `wÕ Ho$ {b`o
V¡`ma hmo OmAmoŸ& Am¡a `{X Vw_ Vm¡~m (j_m `mMZm) H$a bmo Vmo Vwåhmao {b`o Vwåhmam
_yb YZ h¡Ÿ& Z Vw_ AË`mMma H$amo1, Z Vw_ na AË`mMma {H$`m Om`oŸ&
280.Am¡a `{X Vwåhmam G$¥Ur Agw{dYm _| hmo Vmo Cgo gw{dYm VH$ Adga XmoŸ& Am¡a AJa
j_m H$a Xmo (AWm©V XmZ H$a Xmo) Vmo `h Vwåhmao {b`o A{YH$ AÀN>m h¡, `{X Vw_
g_Pmo VmoŸ&
281.VWm Cg {XZ go S>amo {Og _| Vw_ Aëbmh H$s Amoa \o$ao OmAmoJo, {\$a àË`oH$ àmUr
H$mo Cg H$s H$_mB© H$m ^anya à{VH$ma {X`m Om`oJm, VWm {H$gr na AË`mMma Z
hmoJmŸ&
282.ho B©_mZ dmbmo! O~ Vw_ Amng _| {H$gr {ZpíMV Ad{Y VH$ Ho$ {b`o CYma boZ
XoZ H$amo, Vmo Cgo {bI {b`m H$amo, Vwåhmao ~rM Ý`m` Ho$ gmW H$moB© boIH$ {bIo,
{Ogo Aëbmh Zo {bIZo go BÝH$ma Z H$aoŸ& VWm dh {bIdm`o {Og na CYma h¡Ÿ&
Am¡a AnZo nmbZhma Aëbmh go S>aoŸ& Am¡a Cg _| go Hw$N> H$_ Z H$aoŸ& `{X {Og
na CYma h¡ dh {Z~m}Y AWdm {Z~©b hmo, AWdm {bIdm Z gH$Vm hmo Vmo Cg H$m
g§ajH$ Ý`m` Ho$ gmW {bIdm`oŸ& VWm AnZo _| go Xmo nwéf Z hm| Vmo EH$ nwéf VWm

H$aVr h¡, O~ {H$ Bñbm_ YZ H$mo \¡$bmZm MmhVm h¡, Bg Ho$ {b`o ì`mO H$mo {_Q>mZm, VWm XmZ H$s ^mdZm H$m CËWmZ MmhVm
h¡Ÿ& `{X XmZ H$s ^mdZm H$m nyU©V… CËWmZ hmo Om`o Vmo H$moB© ì`pŠV XrZ VWm {ZY©Z ah hr Zht gH$VmŸ&
1
AWm©V _yb YZ go A{YH$ bmoŸ&
52
2 - gyah ~µH$ah

Xmo pñÌ`m| H$mo CZ gm{j`m| _| go {OZ H$mo gmjr ~ZmZm ng§X H$amoŸ& Vm{H$ XmoZm|
(pñÌ`m|) _| go EH$ ^yb Om`o Vmo Xygar `mX {Xbm XoŸ& VWm O~ gmjr ~wbm`o Om`|
Vmo BÝH$ma Z H$a|Ÿ& VWm [df` N>moQ>m hmo `m ~‹S>m Cg H$s Ad{Y g{hV {bIdmZo _|
Ambñ` Z H$amo, `h Aëbmh Ho$ g_rn A{YH$ Ý`m` h¡Ÿ& VWm gmú` Ho$ {b`o
A{YH$ ghm`H$ h¡Ÿ& Am¡a Bg go A{YH$ g_rn h¡ {H$ g§Xho Z H$amoŸ& naÝVw `{X Vw_
ì`mnm[aH$ boZ XoZ hmWm| hmW (ZJX H$aVo hmo) Vmo Vw_ na H$moB© Xmof Zht {H$ Cgo Z
{bImoŸ& VWm O~ Amng _| boZ XoZ H$amo Vmo gmjr ~Zm bmoŸ& Am¡a boIH$ VWm gmjr
H$mo hm{Z Z nhþ§MmB© Om`oŸ& Am¡a `{X E¡gm H$amoJo Vmo Vwåhmar Ad¡km hr hmoJr, VWm
Aëbmh go S>amoŸ& Am¡a Aëbmh Vwåh| {gIm ahm h¡Ÿ& Am¡a {Z…g§Xoh Aëbmh g~ Hw$N>
OmZVm h¡Ÿ&
283.Am¡a `{X Vw_ `mÌm _| ahmo, VWm {bIZo Ho$ {b`o {H$gr H$mo Z nmAmo Vmo Yamoha aI
Xmo& Am¡a `{X Vw_ _| nañna EH$ Xygao na ^amogm hmo (Vmo Yamoha H$s ^r
Amdí`H$Vm Zht) {Og na A_mZV (CYma) h¡, dh Cgo MwH$m XoŸ& VWm Aëbmh
(AnZo nmbZhma) go S>ao, Am¡a gmú` H$mo Z Nw>nmAmo, Am¡a Omo Cgo Nw>nm`oJm Vmo Cg
H$m {Xb nmnr h¡, VWm Vw_ Omo H$aVo hmo Aëbmh g~ OmZVm h¡Ÿ&
284.AmH$mem| VWm YaVr _| Omo Hw$N> h¡ g~ Aëbmh H$m h¡Ÿ& Am¡a Omo Vwåhmao _Z _| h¡
Cgo ~mobmo AWdm _Z hr _| aImo Aëbmh Vw_ go Cg H$m {hgm~ boJmŸ& {\$a {Ogo
Mmho j_m H$a XoJmŸ& Am¡a {Ogo Mmho XÊS> XoJmŸ& Am¡a Aëbmh Omo Mmho H$a gH$Vm
h¡Ÿ&
285.agyb Cg MrO na B©_mZ bm`m Omo Cg Ho$ {b`o Aëbmh H$s Amoa go CVmar JB©Ÿ&
VWm g~ B©_mZ dmbo Cg na B©_mZ bm`oŸ& dh g~ Aëbmh VWm Cg Ho$ \$[aíVm|
Am¡a Cg H$s g~ nwñVH$m| Ed§ agybm| na B©_mZ bm`oŸ& (dh H$hVo h¢…) h_ Cg Ho$
agybm| _| go {H$gr Ho$ ~rM A§Va Zht H$aVoŸ& h_ Zo gwZm, Am¡a h_ AmkmH$mar hmo
J`oŸ& ho h_mao nmbZhma! h_| j_m H$a X|, Am¡a h_| Voao hr nmg1 AmZm h¡Ÿ&
286.Aëbmh {H$gr àmUr na Cg H$s gH$V go A{YH$ (Xm{`Ëd H$m) ^ma Zht aIVmŸ&
Omo gXmMma H$aoJm Cg H$m bm^ Cgr H$mo {_boJm, Am¡a Omo XwamMma H$aoJm Cg H$s

1
Bg Am`V _| gËY_© Bñbm_ H$s AmñWm VW H$_© H$m gmam§e ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
53
2 - gyah ~µH$ah

hm{Z ^r Cgr H$mo hmoJrŸ& ho h_mao nmbZhma! `{X h_ ^yb MyH$ Om`| Vmo h_| Z
nH$‹S>! ho h_mao nmbZhma h_mao D$na BVZm ~moP Z S>mb {OVZm h_ go nhbo Ho$
bmoJm| na S>mbm J`mŸ& ho h_mao nmbZhma! h_mao nmnm| H$s AZXoIr H$a Xo, Am¡a h_|
j_m H$a Xo, VWm h_ na X`m H$a, Vy hr h_mam ñdm_r h¡, VWm H$m{\$am| Ho$ {dê$Õ
h_mar ghm`Vm H$aŸ&
*****

54
3 - gyah Ambo B_amZ

gyah Ambo B_amZ - 3


gyah Ambo B_amZ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 200 Am`V| h¡Ÿ&
·Bg gyah H$s Am`V 33 _| Ambo B_amZ (B_amZ H$s g§VmZ) H$m dU©Z hþAm h¡ Omo
B©gm (Ab¡{hñgbm_) H$s _m± _a`_ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ {nVm H$m Zm_ h¡Ÿ& Bg
{b`o Bg H$m Zm_ (Ambo B_amZ) aIm J`m h¡Ÿ&
·Bg H$s Ama§{^H$ Am`V 9 VH$ Vm¡hrX (AÛ¡VdmX) H$mo àñVwV H$aVo hþ`o `h ~Vm`m
J`m h¡ {H$ Hw$A©mZ Aëbmh H$s dmUr h¡ Bg {b`o g^r Ym{_©H$ {ddmX _| `hr
{ZU©`H$mar h¡Ÿ&
·Am`V 10 go 32 VH$ Ahbo {H$Vm~ VWm Xygam| H$mo MoVmdZr Xr JB© h¡ {H$ `{X
CÝhm| Zo Hw$A©mZ Ho$ _mJ©Xe©Z H$mo {Og H$m Zm_ Bñbm_ h¡ Zht _mZm Vmo `h
Aëbmh go Hw$\«$ hmoJm {Og H$m XÊS> gX¡d Ho$ {b`o ZaH$ hmoJmŸ& Am¡a CÝhm| Zo
Y_© H$m Omo dñÌ YmaU H$a aIm h¡ àb` Ho$ {XZ Cg H$s dmñV{dŠVm Iwb
Om`oJr Am¡a dh An_m{ZV hmo H$a ah Om`|JŸo &
·Am`V 33 go 63 VH$ _| _a`_ (Ab¡hñgbm_) VWm B©gm (Ab¡{hñgbm_) go
g§~pÝYV VÏ`m| H$mo COmJa {H$`m J`m Omo CZ {Z_y©b {dMmam| H$mo I§S>Z H$aVo h¢
{OÝh| B©gmB©`m| Zo Y_© _| {_bm {b`m h¡ Am¡a Bg g§X^© _| OH$[aæ`m
(Ab¡{hñbm_) VWm `øm (Ab¡{hñgbm_) H$m dU©Z H$aVo hþ`o _wgb_mZm| H$mo
CZ go ~MZo Ho$ {ZX}e {X`o J`o h¢Ÿ&
· Am`V 102 go 120 VH$ _wgb_mZm| H$mo Bñbm_ na pñWV ahZo VWm Hw$A©mZ
nmH$ H$mo Ñ‹T>Vm go Wm_o ahZo Am¡a AnZo ^rVa EH$ E¡gm {Jamoh ~ZmZo {ZX}e {X`o
J`o h¡ Omo Ym{_©H$ gwYma VWm gË` H$m àMma H$ao Am¡a Bgr Ho$ gmW Ahbo
{H$Vm~ Ho$ CnÐd go gmdYmZ ahZo na ~b {X`m J`m h¡Ÿ&
·Am`V 121 go 189 VH$ ChþX Ho$ `wÕ H$s pñW{V`m| H$s g_rjm H$s JB© h¡Ÿ& VWm
CZ H$_Omo[a`m| H$s Amoa g§Ho$V {X`m J`m h¡ Omo Cg g_` COmJa hþB©Ÿ&
· Am`V 190 go AÝV VH$ Bg H$m dU©Z h¡ {H$ B©_mZ H$moB© AÝY {dídmg Zht, `h
g_P ~yP VW ñd^md H$s AmdmO h¡Ÿ& Am¡a O~ _Zwî` Bgo {Xb go ñdrH$ma H$a
55
3 - gyah Ambo B_amZ

boVm h¡ Vmo Cg H$m g§~§Y Aëbmh go hmo OmVm Am¡a Cg H$s `h àmW©Zm hmoVr
h¡Ÿ{H$ Cg H$m A§V ew^ hmoŸ& Cg g_` Cg H$m nmbZhma Cgo ew^n[aUm_ H$s
ew^gyMZm gwZmVm h¡ {H$ Cg Zo gËY_© H$m nmbZ H$aZo _| Omo `moJXmZ {X`o h¡
dh Cgo CZ H$m ^anya gw\$b àXmZ H$aoJmŸ& {\$a AÝV _| gË` H$s amh _| g§Kf©
H$aZo Am¡a gË` VWm AgË` Ho$ g§Kf© _| pñWV ahZo Ho$ {ZX}e {X`o J`o h¡Ÿ&
*****

56
3 - gyah Ambo B_amZ

Aëbmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A{b\$, bm_, _r_!
2. A„mh Ho$ {gdm H$moB© nyÁ` Zht, dh Or{dV {ZË` ñWm`r h¡Ÿ&
3. Cgr Zo Amn na gË` Ho$ gmW nwñVH$ (Hw$A©mZ) CVmar h¡, Omo Bg go nhbo H$s
nwñVH$m| Ho$ {b`o à_mUH$mar h¡, Am¡a Cgr Zo Vm¡amV VWm B§Orb CVmar h¡Ÿ&
4. Bg go nyd© bmoJm| Ho$ _mJ©Xe©Z Ho$ {b`o, Am¡a \w$H$m©Z CVmam h¡1, VWm {OÝhm| Zo
A„mh H$s Am`Vm| H$mo AñdrH$ma {H$`m, CÝht Ho$ {b`o H$S>r `mVZm h¡Ÿ& Am¡a A„mh
à^wËdembr, ~Xbm boZo dmbm h¡Ÿ&
5. {Zñg§Xho A„mh go AmH$mem| VWm YaVr H$s H$moB© MrO Nw>nr Zht h¡Ÿ&
6. dhr Vwåhmam ê$n AmH$ma J^m©f`m| _| O¡go MmhVm h¡, ~ZmVm h¡, H$moB© nyÁ` Zht,
naÝVw dhr à^wËdembr VËdk h¡Ÿ&
7. Cgr Zo Amn na2 `h nwñVH$ (Hw$A©mZ) CVmar h¡ {Og _| Hw$N> nwñVH$ H$m _yb
AmYma h¡3, VWm Hy$N> Xygdar _wVem{~h4 (g§{X½Y) h¡Ÿ& Vmo {OZ Ho$ {Xbm| _|
Hw${Q>bVm h¡ dh CnÐd H$s ImoO VWm _Z_mZr AW© H$aZo Ho$ {b`o g§{X½Y Ho$ nrN>o
nS> OmVo h¡Ÿ& O~ {H$ CZ H$m dmñV{dH$ AW© A„mh Ho$ {gdm H$moB© Zht OmZVmŸ&
VWm Omo kmZ _| n¸o$ h¡ dh H$hVo h¢ {H$ g~ h_mao nmbZhma Ho$ nmg go h¡, Am¡a
~w{Õ_mZ bmoJ hr {ejm J«hU H$aVo h¡Ÿ&

1
AWm©V Vm¡amV Am¡a B§Orb AnZo g_` _| bmoJm| Ho$ {b`o _mJ©Xe©Z WtŸ& naÝVw \w$H$m©Z (Hw$A©mZ) CVaZo Ho$ nümV² A~ dh
_mJ©Xe©Z Ho$db Hw$A©mZ nmH$ _| h¡Ÿ&
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ A„mh Zo _mZd H$m ê$n AmH$ma ~ZmZo Am¡a CgH$s Am{W©H$ Amdí`H$Vm H$s ì`dñWm H$aZo
Ho$ g_mZ, Cg H$s AmpË_H$ Amdí`H$Vm Ho$ {b`o Hw$A©mZ CVmam h¡, Omo A„mh H$s àH$meZm VWm _mJm©Xe©Z Am¡a \w$H$m©Z
h¡Ÿ& {Og Ho$ Ûmam gË`mogË` _| {ddoH$ (AÝVa) H$a Ho$ gË` H$mo ñdrH$ma H$aoŸ&
3
_whH$_ (gwÑT>) go A{^àm` dh Am`V| h¢ {OZ Ho$ AW© pñWa, Iwbo hþ`o h¡Ÿ& O¡go EHo$œadmX, [agmbV VWm AmXoem| Am¡a
{ZfoYm| Ed§ hbmb (d¡Y) Am¡a ham_ (Ad¡Y) go gå~pÝYV Am`V|, `hr nwñVH$ H$m _yb AmYma h¡Ÿ&
4
_wVem{~h (g§{X½Y) go A{^àm` dh Am`V| h¡ {OZ _| CZ VÏ`m| H$s Amoa g§Ho$V {H$`m J`m h¡ Omo h_mar kmZ|pÝÐ`m| _|
Zht Am gH$Vo, O¡go _m¡V Ho$ níMmV OrdZ, VWm nabmoH$ H$s ~mV|, BZ Am`Vm| Ho$ {df` _| A„mh Zo h_| Omo OmZH$mar
Xr h¡ h_ CZ na {dídmg H$aVo h¡, Š`m| {H$ BZH$m {dñVma {ddaU h_mar ~w{Õ go ~mha h¡, naÝVw {OZ Ho$ e {Xbm| _|
ImoQ> h¡ dh BZ H$s dmñV{dº$m OmZZo Ho$ nrN>o nS> OmVo h¡ Omo CZ H$s e{º$ go ~mha h¡Ÿ&
57
3 - gyah Ambo B_amZ

8. (VWm H$hVo h¢): ho h_mao nmbZhma! h_mao {Xbm| H$mo h_| _mJ©Xe©Z XoZo Ho$ níMmV
Hw${Q>b Z H$a, VWm h_| AnZr X`m àXmZ H$aŸ& dmñVd _| Vy ~hþV ~S>m XmVm h¡Ÿ&
9. h_mao nmbZhma! Vy Cg {XZ g~ H$mo EH$Ì H$aZo dmbm h¡ {Og _| H$moB© g§Xho Zht,
{Zñg§Xoh A„mh AnZo {ZYm©[aV g_` H$m {dê$Õ Zht H$aVmŸ&
10. {ZíM` Omo H$m{\$a hmo J`o CZ Ho$ YZ VWm CZ H$s g§VmZ A„mh (H$s `mVZm)
go (~MmZo _|) CZ Ho$ Hw$N> H$m_ Zht Am`oJr, VWm dhr A{¾ Ho$ BªYZ ~Z|JŸo &
11. O¡go {\$aAmo{Z`m| VWm CZ Ho$ nhbo Ho$ bmoJm| H$s Xem hþB©, CÝhm| Zo h_mar
{Zem{Z`m| H$mo {_Ï`m H$hm, Vmo A„mh Zo CZ Ho$ nmnm| Ho$ H$maU CZ H$mo Ya {b`mŸ&
VWm A„mh H$S>m XÊS> XoZo dmbm h¡Ÿ&
12. h¡ Z~r! H$m{\$am| go H$h Xmo {H$ Vw_ erK« hr namñV H$a {X`o OmAmoJo, VWm ZaH$
H$s Amoa EH${ÌV {H$`o OmAmoJo, Am¡a dh ~hþV ~wam {R>H$mZm1 h¡Ÿ&
13. dmñVd _| Vwåhmao {b`o CZ Xmo Xbm| _| Omo (~Ð _|) gå_wI hmo J`o, EH$ {ZemZr
WrŸ& EH$ A„mh H$s amh _| `wÕ H$a ahm Wm, VWm Xygam H$m{\$a Wm, dh AnZr
Am±Imo go XoI aho Wo {H$ `h (_wgb_mZ) Vmo XwJZo bJ aho h¡Ÿ& VWm A„mh AnZr
ghm`Vm Ûmam {Ogo Mmho g_W©Z XoVm h¡Ÿ& {Z:g§Xoh Bg _| g_P ~yP dmbm| Ho$ {b`o
~S>r {ejm2 h¡Ÿ&
14. bmoJm| Ho$ {b`o CZ Ho$ _Z H$mo _mohZo dmbr MrO|, O¡go {ó`m|, g§VmZ, gmoZo Mm±Xr
Ho$ T>oa, {ZemZ bJo KmoS>o, newAm| VWm IoVr, emo^Zr` ~Zm Xr JB© h¡Ÿ& `h g~
g§gm[aH$ OrdZ Ho$ Cn^mo½` h¡Ÿ& Am¡a CÎm_ Amdmg A„mh Ho$ nmg h¡Ÿ&
15. (ho Z~r!) H$h Xmo: Š`m _¢ Vwåh| Bg go CÎm_ MrO ~Vm Xy±? CZ Ho$ {b`o Omo S>a|Ÿ&
CZ Ho$ nmbZhma Ho$ nmg Eogo ñdJ© h¡Ÿ& {OZ _| Zha| ~h ahr h¡& dh CZ _|
gXmdmgr hmo§JoŸ& Am¡a {Z_©b npËZ`m± hmJr, VWm A„mh H$s àgÞVm àmá hmoJrŸ&
Am¡a A„mh AnZo ^º$m| H$mo XoI ahm h¡Ÿ&
16. Omo (`h) àmW©Zm H$aVo h¡ {H$ h_mao nmbZhma! h_ B©_mZ bm`o, AV: h_mao nmnm|
H$mo j_m H$a Xo, Am¡a h_| ZaH$ H$s `mVZm go ~MmŸ&

1
Bg _| H$m{\$am| H$s _wgb_mZm| Ho$ hmWm| namO` H$s ^{dî`dmUr h¡Ÿ&
2
AWm©V Bg ~mV H$s {H$ {dO` Aëbmh Ho$ g_W©Z go àmá hmoVr h¡, goZm H$s g§»`m go ZhtŸ&
58
3 - gyah Ambo B_amZ

17. Omo ghZerb h¡, gË`dmXr h¡, AmkmH$mar h¡, XmZerb VWm ^mam| _| A„mh go
j_m `mMZm H$aZo dmbo h¡Ÿ&
18. A„mh gmjr h¡ Omo Ý`m` Ho$ gmW H$m`_ h¡, {H$ Cg Ho$ {gdm H$moB© nyÁ` Zht h¡,
Bgr àH$ma \$[aíVo Am¡a kmZr bmoJ ^r (gmjr h¡) {H$ Cg Ho$ {gdm H$moB© nyÁ`
ZhtŸ& dh à^wËdembr VËdk h¡Ÿ&
19. {Zñg§Xoh (dmñV{dH$) Y_© A„mh Ho$ nmg Bñbm_ hr h¡, Am¡a Ahbo {H$Vm~ Zo
Omo {d^oX {H$`m Vmo AnZo nmg kmZ AmZo níMmV² Amng _| Ûof Ho$ H$maU {H$`mŸ&
VWm Omo A„mh H$s Am`Vm| H$o gmW Hw$\«$ (AñdrH$ma) H$aoJm, Vmo {ZíM` A„mh
erK« {hgm~ boZo dmbm h¡Ÿ&
20. {\$a `{X dh Amn go {ddmX H$a| Vmo H$h X| {H$ _¢ ñd`§ VWm {Og Zo _oam
AZwgaU {H$`m A„mh Ho$ AmkmH$mar hmo J`oŸ& VWm Ahbo {H$Vm~, Am¡a Cpå_`m|
(AWm©V {OZ Ho$ nmg {H$Vm~ Zht AmB©) go H$hmo {H$ Š`m Vw_ ^r AmkmH$mar hmo
J`o? `{X dh AmkmH$mar hmo J`o Vmo _mJ©Xe©Z nm J`oŸ& Am¡a `{X {d_wI hmo J`o Vmo
Amn H$m Xm{`Ëd (g§Xeo ) nhþ±Mm1 XoZm h¡Ÿ& VWm A„mh ^º$m| H$mo XoI ahm h¡Ÿ&
21. Omo bmoJ A„mh H$s Am`Vm| Ho$ gmW Hw$\«$ H$aVo hm|, VWm Z{~`m| H$mo Ad¡Y ~Y
H$aVo hm|, VWm CZ bmoJm| H$m ~Y H$aVo hm| Omo Ý`m` H$m AmXoe XoVo h| Vmo CÝh|
Xw:IXm`r `mVZm2 H$s ew^ gyMZm gwZm XmoŸ&
22. `hr h¡ {OZ Ho$ H$_© g§gma VWm nabmoH$ _| AH$maW J`o, Am¡a CZ H$m H$moB©
ghm`H$ Zht hmoJmŸ&
23. h¡ Z~r! Š`m Amn Zo CZ H$s3 Xem Zht XoIr {OZ H$mo nwñVH$ H$m Hw$N> ^mJ {X`m
J`m? dh A„mh H$s nwñVH$ H$s Amoa ~wbm`o Om aho h¡, Vm{H$ CZ Ho $ ~rM {ZU©`4
H$ao Vmo CZ H$m EH$ {Jamoh _w±h \o$a ahm h¡Ÿ& Am¡a dh h¡ hr _w±h \o$aZo dmboŸ&

1
AWm©V CZ go dmX {ddmX H$aZm ì`W© h¡Ÿ&
2
Bg _| `hÿX H$s AmpñWH$ VWm H${_©H$ Hw$nWm H$s Amoa g§Ho$V h¡Ÿ&
3
Bg go A{^àm` `hÿXr {dÛmZ h¡Ÿ&
4
AWm©V {d^oX H$m {ZU©` H$a XoŸ& Bg Am`V _| A„mh H$s nwñVH$ go A{^àm`: Vm¡amV Am¡a B§Orb h¡Ÿ& Am¡a AW© `h h¡
{H$ O~ CÝh| CZ H$s nwñVH$m| H$s Amoa ~wbm`m OmVm h¡ {H$ AnZr nwñVH$m| hr H$mo {ZUm©`H$ _mZ bmo, VWm ~VmAmo {H$ CZ
_| A§{V_ Z~r na B©_mZ bmZo H$m AmXoe {X`m J`m h¡ `m Zht? Vmo dh H$Vam OmVo h¡, O¡go {H$ CÝh| H$moB© kmZ hr Z hmoŸ&
59
3 - gyah Ambo B_amZ

24. CZ H$s `h Xem Bg {b`o h¡ {H$ CÝhm| Zo H$hm {H$ ZaH$ H$s A{¾ h_| {JZVr Ho$
Hw$N> {XZ hr Ny>EoJr, VWm CZ H$mo AnZo Y_© _| CZ H$s {_Ï`m ~ZmB© hþB© ~mVm| Zo
YmoIo _| S>mb aIm h¡Ÿ&
25. Vmo CZ H$s Š`m Xm hmoJr, O~ h_ CZ H$mo Cg {XZ EH$Ì H$a|Jo, {Og (Ho$ AmZo)
_| H$moB© g§Xho Zht, VWm àË`oH$ àmUr H$mo Cg Ho$ {H$`o H$m ^anya à{V\$b {X`m
Om`oJm, Am¡a {H$gr Ho$ gmW H$moB© AË`mMma Zht {H$`m Om`oJmŸ&?
26. ho (Z~r)! H$hmo: ho A„mh! amÁ` Ho$1 A{Yn{V (ñdm_r)! Vy {Ogo Mmho amÁ` Xo,
Am¡a {Og go Mmho amÁ` N>rZ bo, VWm {Ogo Mmho gå_mZ Xo, Am¡a {Ogo Mmhoa
An_mZ XoŸ& Voao hr hmV _| ^bmB© h¡Ÿ& {Z:g§Xho Vy Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
27. Vy amV H$mo {XZ _| à{dï> H$a XoVm h¡, VWm {XZ H$mo amV _| à{dï> H$a2 XoVm h¡Ÿ&
Am¡a Ord H$mo {ZOud go {ZH$mbVm h¡Ÿ& VWm {ZOud H$mo Ord go {ZH$mbVm h¡, Am¡a
{Ogo Mmho AJ{UV AmOr{dH$m àXmZ H$aVm h¡Ÿ&
28. _w{_Zm| H$mo Mm{h`o {H$ dh B©_mZ dmbm| Ho$ {dê$Õ H$m{\$am| H$mo AnZm ghm`H${_Ì
Z ~Zm`|Ÿ& Am¡a Omo E¡gm H$aoJm Cg H$m A„mh goH$moB© g§~§Y ZhtŸ& naÝVw CZ go
~MZo Ho$ {b`o3 Am¡a A„mh Vwåh| ñd`§ AnZo go S>am ahm h¡Ÿ& Am¡a A„mh hr H$s
Amoa OmZm h¡Ÿ&
29. ho Z~r! H$h Xmo {H$ Omo Vwåhmao _Z _| h¡ Cgo _Z hr _| aImo `m ì`º$ H$amo A„mh
Cgo OmZVm h¡Ÿ& VWm Omo Hw$N> AmH$mem| VWm YaVr _| h¡, dh g~ H$mo OmZVm h¡Ÿ&
Am¡a A„mh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
30. {Og {XZ àË`oH$ àmUr Zo Omo gwH$_© {H$`m h¡, Cgo CnpñWV nm`oJm, VWm {Og Zo
Hw$H$_© {H$`m h¡ d h H$m_Zm H$aoJm {H$ Cg Ho$ VWm Cg Ho$ Hw$H$_m] Ho$ ~rM ~S>r
Xyar hmoVrŸ& VWm A„mh Vwåh| ñd`§ go S>amVm4 h¡Ÿ& Am¡a A„mh AnZo ^º$m| Ho$
{b`o A{V H$ê$Um_` h¡Ÿ&

1
A„mh H$s Anma e{º$ H$m dU©Z Ÿ&
2
Bg _| am{Ì-{Xdg Ho$ n[adV©Z H$s Amoa g§Ho$V h¡Ÿ&
3
AWm©V g§{Y {_Ì ~Zm gH$Vo hmoŸ&
4
AWm©V AnZr Ad¡km go Ÿ&
60
3 - gyah Ambo B_amZ

31. ho Z~r! H$h Xmo: `{X Vw_ A„mg go ào_ H$aVo hmo Vmo _oam AZwgaU H$amo, A„mh
Vw_ go ào_1 H$aoJmŸ& VWm Vwåhmao nmn j_m H$a XoJmŸ& Am¡a A„mh A{V j_merb
X`mdmZ² h¡Ÿ&
32. ho Z~r! H$h Xmo: A„mh Am¡a agyb H$s Amkm H$m AZwnmbZ H$amoŸ& {\$a ^r `{X
dh {d_wI hmo§ Vmo {Zñg§Xho A„mh H$m{\$am| go ào_ Zht H$aVmŸ&
33. dñVwV: A„mh Zo AmX_, Zyh, B~«mhr_ H$s g§VmZ VWm B_amZ H$s g§VmZ H$mo
g§gma dm{g`m| _| MwZ {b`m WmŸ&
34. `h EH$ Xygao H$s g§VmZ h¡, Am¡a A„mh g~ gwZVm Am¡a OmZVm h¡Ÿ&
35. O~ B_amZ H$s nËZr2 Zo H$hm: h¡ _oao nmbZhma! Omo _oao J^© _| h¡, _¡ Zo Voao3 {b`o
Cgo _wº$ H$aZo H$s _Zm¡Vr _mZ br h¡Ÿ& Vy Bgo _wP go ñdrH$ma H$a boŸ& dmñVd _|
Vy hr g~ Hw$N> gwZVm Am¡a OmZVm h¡Ÿ&
36. {\$a O~ Cg Zo ~m{b`m OZr Vmo (g§Vmn go) H$hm: _oao nmbZhma _wPo Vmo ~m{bH$m
hmo JB©, hmbm±{H$ Omo Cg Zo OZm Cg H$m A„mh H$mo ^br ^m±{V kmZ Wm-Am¡a
Za, Zmar Ho$ g_mZ Zht hmoVm-, Am¡a _¢ Zo Cg H$m Zm_ _a²`_ aIm h¡Ÿ& Am¡a _¢
Cgo VWm Cg H$s g§VmZ H$mo {Y¸$mao hþ`o e¡VmZ go Voar eaU _| XoVr hÿ±Ÿ&4
37. Vmo Voao nmbZhma Zo Cgo ^br ^m±{V ñdrH$ma H$a {b`mŸ& VWm Cg H$m AÀN>m
à{VnmbZ {H$`mŸ& Am¡a OH$[aæ`m H$mo Cg H$m g§ajH$ ~Zm`mŸ& OH$[aæ`m O~ ^r
Cg Ho$ _oham~ (CnmgZ H$moï>) _| OmVm Vmo Cg Ho$ nmg Hw$N> ImÚ nXmW© nmVm
dh H$hVm {H$ ho _a²`_Ÿ& `h H$hm± go (Am`m) h¡? dh H$hVr: `h A„mh Ho$ nmg
go (Am`m) h¡Ÿ& dmñVd _| A„mh {Ogo MmhVm h¡ AJ{UV Or{dH$m àXmZ H$aVm h¡Ÿ&

1
Bg _| `h g§Ho$V h¡ {H$ Omo A„mh go ào_ H$m Xmdm H$aVm hmo, Am¡a _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$m AZwgaU Z
H$aVm hmo Vmo dh A„mh H$m ào_r Zht hmo gH$VmŸ&
2
AWm©V _a²`_ H$s _m±Ÿ&
3
AWm©V ~¡Vwb _H${Xg H$s godm Ho$ {b`oŸ&
4
hXrg _| h¡ {H$ O~ H$moB© {eew OÝ_ boVm h¡, Vmo e¡VmZ Cgo ñne© H$aVm h¡ {Og Ho$ H$maU dh MrI H$a amoVm h¡, naÝVw
_a²`_ Am¡a Cg Ho$ nwÌ H$mo ñne© Zht {H$`m h¡Ÿ& (ghr ~wImar ^ 4548) gyMZm Xo ahm h¡, Omo A„mh Ho$ eãX (B©gm)
H$m nw{ï> H$aZo dmbm, à_wI VWm g§`_r Am¡a gXmMm[a`m| _| go EH$ Z~r hmoJmŸ&
61
3 - gyah Ambo B_amZ

38. V~ OH$[aæ`m Zo AnZo nmbZhma go àmW©Zm H$s ho _oao nmbZhmaŸ& _wPo AnZr Amoa
go gXmMmar g§VmZ àXmZ H$aŸ& {Zñg§Xoh Vy àmW©Zm gwZZo dmbm h¡Ÿ&
39. Vmo \$[aíVm| Zo Cgo nwH$mam-O~ dh _oham~ _| IS>m Z_mO nT> ahm Wm- {H$:
A„mh VwPo ""`h²`m'' H$s ew^:
40. Cg Zo H$hm: _oao nmbZhma! _oao H$moB© nwÌ H$hm± go hmoJm, O~ {H$ _| ~yT>m hmo J`m
hÿ±Ÿ& Am¡a _oar nËZr ~m±P h¡? Cg Zo H$hm: A„mh Bgr àH$ma Omo MmhVm h¡ H$a
XoVm h¡Ÿ&
41. Cg Zo H$hm: _oao nmbZhma! _oao {b`o H$moB© bjU ~Zm XoŸ& Cg Zo H$hm: Voam bjU
`h hmoJm {H$ VrZ {XZ VH$ bmoJm| go ~mV Zht H$a gHo$JmŸ& naÝVw g§Ho$V goŸ& VWm
AnZo nmbZhma H$m ~hþV ñ_aU H$aVm ahŸ& Am¡a g§Ü`m, àmV: Cg H$s n{dÌVm
H$m dU©Z H$aŸ&
42. Am¡a (`mX H$amo) O~ \$[aíVm| Zo _a²`_ go H$hm: ho _a²`_! VwPo A„mh Zo MwZ
{b`m, VWm n{dÌVm àXmZ H$s, Am¡a g§gma H$s {ó`m| na VwPo MwZ {b`mŸ&
43. ho _a²`_! AnZo nmbZhma H$s AmkmH$mar ahmoŸ& Am¡a gO²Xm H$amo VWm ê$Hy$A
H$aZo dmbm| Ho$ gmW ê$Hy$A H$aVr ahmoŸ&
44. `h J¡~ (namoj) H$s gyMZm`| h¡Ÿ& {OÝh| h_ Amn H$s Amoa àH$meZ H$a aho h¡Ÿ&
Am¡a Amn CZ Ho$ nmg CnpñWV Z Wo O~ dh AnZr boI{Z`m±1 \|$H$ aho Wo {H$
H$m¡Z _a²`_ H$m A{^ajU H$aoJmŸ& Am¡a Z CZ Ho$ nmg CnpñWV Wo O~ dh PJS>
aho WoŸ&
45. O~ \$[aíVm| Zo H$hm: ho _a²`_Ÿ& A„mh VwPo AnZo EH$ eãX2 H$s ew^ gyMZm Xo
ahm h¡Ÿ& {Og H$m Zm_ _grh B©gm nwÌ na²`_ hmoJmŸ& dh bmoH$-nabmoH$ _| à_wI,
VWm (_oao) g_rnd{V©`m| _| hmoJmŸ&
46. dh bmoJm| go JmoX _| VWm AYoS> Am`w _| ~mV| H$aoJm, Am¡a gXmMm[a`m| _| hmoJmŸ&
47. _a²`_ Zo (Amü`© go) H$hm: _oao nmbZhma! _wPo nwÌ H$hm± go hmoJm, _wPo Vmo {H$gr
nwê$f Zo hmW ^r Zht bJm`m h¡? Cg Zo1 H$hm: Bgr àH$ma A„mh Omo MmhVm h¡

1
AWm©V `h {ZU©` H$aZo Ho$ {b`o {H$: _a²`_ H$m g§ajH$ H$m¡Z hmo?
2
AWm©V dh A„mh Ho$ eãX ""Hw$Z'' go n¡Xm hmoJmŸ& {Og H$m AW© h¡ ""hmo Om''Ÿ&
62
3 - gyah Ambo B_amZ

CËnÞ H$a XoVm h¡Ÿ& O~ dh {H$gr H$m_ Ho$ H$aZo H$m {ZU©` H$a boVm h¡ Vmo Cg
Ho$ {b`o H$hVm h¡ {H$: ""hmo Om'' Vmo dh hmo OmVm h¡Ÿ&
48. Am¡a A„mh Cg H$mo nwñVH$ VWm à~mo Am¡a Vm¡amV VWm B§Orb H$s {ejm XoJmŸ&
49. Am¡a {\$a dh ~Zr BòmB©b H$m EH$ agyb hmoJm {H$ _¢ Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go
{ZemZr bm`m hÿ± Ÿ& _¢ Vwåhmao {b`o {_Å>r go njr H$o AmH$ma Ho$ g_mZ ~ZmD±$Jm,
{\$a Cg _| \y±$H$ Xy±Jm Vmo dh A„mh H$s AZw_{V go njr ~Z Om`oJmŸ& Am¡a A„mh
H$s AZw_{V go OÝ_ go A§Yo VWm H$moT>r H$mo ñdñW H$a Xy±JmŸ& Am¡a _wXm| H$mo
Or{dV H$a Xy±JmŸ& VWm Omo Hw$N> Vw_ ImVo VWm AnZo Kam| _| g§{MV H$aVo hmo Cgo
Vwåh| ~Vm Xy±JmŸ& {Zñg§Xoh Bg _| Vwåhmao {b`o ~S>rŸ& {Zem{Z`m± h¡, `{X Vw_ B©_mZ
dmbo hmoŸ&
50. VWm _¢ Cg H$s {g{Õ H$aZo dmbm hÿ± Omo _wP go nhbo H$s h¡ ""Vm¡amV''Ÿ& Vwåhmao
{b`o Hw$N> MrOm| H$mo hbmb (d¡Y) H$aZo dmbm hÿ±, Omo Vw_ na ham_ (Ad¡Y) H$s
J`r h¡Ÿ& VWm _¢ Vwåhmao nmg Vwåhmao nmbZhma H$s {ZemZr bo H$a Am`m hÿ±Ÿ& AV:
Vw_ A„mh go S>amo, Am¡a _oao AkmH$mar hmo OmAmoŸ&
51. dmñVd _| A„mh _oam Am¡a Vw_ g~ H$m nmbZhma h¡, AV: Cgr H$s B~mXV
(d§XZm) H$amoŸ& `hr grYr S>Ja h¡Ÿ&
52. VWm O~ B©gm Zo CZ go Hw$\«$ H$m g§doXZ {H$`m Vmo H$hm: A„mh Ho$ Y_© H$s
ghm`Vm _| H$m¡Z _oam gmW XoJm? Vmo hdm[a`m| (ghMamo) Zo H$hm: h_ A„mh Ho$
ghm`H$ h¡Ÿ& h_ A„mh na B©_mZ bm`o, Vw_ Bg Ho$ gmjr ahmo {H$ h_ _wpñb_
(AkmH$mar) h¡Ÿ&
53. ho h_mao nmbZhma! Omo Hw$N> Vy Zo CVmam h¡, h_ Cg na B©_mZ bm`o, VWm Voao
agyb H$m AZwgaU {H$`m, AV: h_| ^r gm{j`m| _| A§{H$V H$a boŸ&
54. VWm CÝhm|Zo fS²>`§Ì2 aMm, Am¡a h_ Zo ^r fS²>`§Ì aMmŸ& VWm A„mh fS²>`§Ì
aMZodmbm| _| g~ go AÀN>m h¡Ÿ&

1
AWm©V \$[aíVo ZoŸ&
2
AWm©V B©gm (Ab¡{hñgbm_) H$mo hV² H$aZo H$mŸ& Vmo A„mh Zo CÝh| {d\$b H$a {X`m (Xo{I`o: gyah {Zgm, Am`V 157)Ÿ&
63
3 - gyah Ambo B_amZ

55. O~ A„mh Zo H$hm: ho B©gmŸ& _¢ VwPo nyU©V: boZo dmbm VWmAnZr Amoa CR>mZo dmbm
hÿ±Ÿ& VWm VwPo H$m{\$am| go n{dÌ (_wº$) H$aZo dmbm hÿ±Ÿ& VWm Voao AZw`m{`m| H$mo
àb` Ho$ {XZ VH$ H$m{\$am| Ho$ D$na1 H$aZo dmbm hÿ±Ÿ& {\$a Vwåhmam bm¡Q>Zm _oar hr
Amoa h¡Ÿ& Vmo _¢ Vwåhmao ~rM Cg {df` _| {ZU©` H$a Xy±Jm {Og _| Vw_ {d^oX H$a
aho hmoŸ&
56. {\$a Omo H$m{\$a hmo J`o, CÝh| bmoH$ nabmoH$ _| H$S>r `mVZm Xy±Jm, VWm CZ H$m
H$moB© ghm`H$ Z hmoJmŸ&
57. VWm Omo B©_mZ bm`o, Am¡a gXmMma {H$`o Vmo CÝh| CZ H$m ^anya à{V\$b Xy±JmŸ&
VWm A„mh AË`mMm[a`m| go ào_ Zht H$aVmŸ&
58. ho Z~r! `h h_mar Am`V| Am¡a VËdk`Vm H$s {ejm h¡ Omo h_ Vwåh| gwZm aho h¡Ÿ&
59. dñVwV: A„mh Ho$ nmg B©gm H$s {_gmb E¡gr hr h¡,2 O¡go AmX_ H$sŸ& Cgo
(AWm©V AmX_ H$mo) {_Å>r go CËnÞ {H$`m, {\$a Cg go H$hm: ""hmo Om'' Vmo dh hmo
J`mŸ&
60. `h Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go gË`3 h¡, AV: Amn g§Xho H$aZo dmbm| _| Z
hmoŸ&
61. {\$a Amn Ho$ nmg kmZ Am OmZo Ho$ níMmV² H$moB© Amn go B©gm Ho$ {df` _| {ddmX
H$ao, Vmo H$hmo {H$ AmAmo h_ AnZo nwÌm| VWm Vwåhmao nwÌm| Am¡a AnZr {ó`m| VWm
Vwåhmar {ó`m| H$mo ~wbmVo h¡, Am¡a ñd`§ H$mo, ^r, {\$a A„mg go g{dZ` àmW©Zm
H$a|, {H$ A„mh H$s {Y¸$ma {_Ï`mdm{X`m| na4 hmoŸ&
62. dmñVd _| `hr gË` dU©Z h¡, VWm A„mh Ho$ {gdm H$moB© nyÁ` ZhtŸ& {ZíM`
A„mh hr à^wËdembr VËdk h¡Ÿ&

1
AWm©V `hÿ{X`m| VWm _w{lH$m| Ho$ D$naŸ&
2
AWm©V O¡go àW_ nwê$f AmX_ (Ab¡{hñgbm_) H$mo {~Zm _mVm-{nVm Ho$ CËnÞ {H$`m, Cgr àH$ma B©gm
(Ab¡{hñgbm_) H$mo {~Zm {nVm Ho$ CËnÞ H$a {X`m, AV: dh ^r _mZd nwê$f h¡Ÿ&
3
AWm©V B©gm Ab¡{hñgbm_ H$m _mZd nwê$f hmoZmŸ& AV: Amn CZ Ho$ {df` _| {H$gr g§Xoh _| Z nS>|Ÿ&
4
A„mh go `h àmW©Zm H$a| {H$ dh h_ _| go {_Ï`mdm{X`m| H$mo AnZr X`m go Xya H$a XoŸ&
64
3 - gyah Ambo B_amZ

63. {\$a ^r `{X dh _w±h1 \o$a|, Vmo {Zñg§Xoh A„mh CnÐ{d`m| H$mo ^br _m±{V OmZVm
h¡Ÿ&
64. ho Z~r ! H$hmo {H$ ho Ahbo {H$Vm~! EH$ Eogr ~mV H$s Amoa Am OmAmo Omo h_mao
VWm Vwåhmao ~rM g_mZ ê$n go _mÝ` h¡Ÿ& {H$ A„mh Ho$ {gdm {H$gr H$s B~mXV
(d§XZm) Z H$a|, Am¡a {H$gr H$mo Cg H$m gmPr Z ~Zm`|, VWm h_ _| go H$moB© EH$
Xygao H$mo A„mh Ho$ {gdm nmbZhma Z Zm`oŸ& {\$a `{X dh {d_wI hmo§ Vmo Amn H$h
X| {H$ Vw_ gmjr ahmoŸ {H$ h_ (A„mh Ho$)2 AmkmH$mar h¡Ÿ&
65. ho Ahbo {H$Vm~! Vw_ B~²amhr_ Ho$ ~mao _| {ddmX3 Š`m| H$aVo hmo, O~ {H$ Vm¡amV
VWm B§Orb B~²amhr_ Ho$ níMmV CVmar JB© h¡? Š`m Vw_ g_P Zht aIVo?
66. Am¡a {\$a Vwåht Zo Cg {df` _| {ddmX {H$`m {Og H$m Vw_ H$mo Hw$N> kmZ4 Wm, Vmo
Cg {df` _| Š`m| {ddmX H$a aho hmo {Og H$m Vwåh| H$moB© kmZ5 Zht? VWm A„mh
OmZVm h¡, Am¡a Vw_ Zht OmZVoŸ&
67. B~²amhr_ Z `hÿXr Wm, Z Zg²amZr (B©gmB©)Ÿ& naÝVw dh EHo$œadmXr _wpñb_
""AmkmH$mar'' WmŸ& VWm dh {_lUdm{X`m| _| go Zht WmŸ&
68. dmñVd _| B~²amhr_ go g~ go A{YH$ g_rn Vmo dh bmoJ h¡ {OÝhm| Zo Cg H$m
AZwgaU {H$`m, VWm `h Z~r6 Am¡a Omo B©_mZ bm`oŸ& Am¡a A„mmh B©_mZ dmbm| H$m
H$m g§ajH$ d {_Ì h¡Ÿ&
69. Ahbo {H$Vm~ _| go EH$ {Jarh H$s H$m_Zm h¡ {H$ Vwåh| Hw$nW H$a XoŸ& O~ {H$ dh
ñd`§ H$mo Hw$nW H$a ahm h¡, naÝVw dh g_PVo Zht h¡Ÿ&
70. h¡, Ahbo {H$Vm~Ÿ! Vw_ A„mh H$s Am`Vm|7 Ho$ gmW Hw$\«$ Š`m| H$a aho hmo, O~
{H$: Vw_ gmjr1 hmo? Ho$ {df` _|Ÿ&
1
AWm©V gË` H$mo OmZZo H$s Bg {d{Y H$mo ñdrH$ma Z H$a|Ÿ&
2
Bg Am`V _| B©gm Ab¡{hñgbm_ go g§~§{YV {ddmX Ho$ {ZdmaU Ho$ {b`o EH$ Xygar {d{Y ~VmB© JB© h¡Ÿ&
3
AWm©V `h Š`m| H$hVo hmo {H$ B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ h_mao Y_© na WoŸ& Vm¡amV Am¡a B§Orb Vmo CZ H$mo ghóm| df© Ho$
nûMmV² AdV[aV hyB©Ÿ& Vmo dh BZ Y_m] na H¡$go hmo gH$Vo h¡Ÿ&
4
AWm©V AnZo Y_© Ho$ {df` _|
5
AWm©V B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ Ho$ Y_© Ho$ ~mao _|Ÿ&
6
AWm©V _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Am¡a Amn Ho$ AZw`m`rŸ&
7
Omo Vwåhmar {H$Vm~ _| A§{V_ Z~r go g§~§{YV h¡Ÿ&
65
3 - gyah Ambo B_amZ

71. ho Ahbo {H$Vm~! Š`m| gË` H$mo AgË` Ho$ gmW {_bmH$a g§{X½Y H$a XoVo hmo,
Am¡a gË` H$mo Nw>nmVo hmo, O~ {H$ Vw_ OmZVo hmoŸ&
72. Ahbo {H$Vm~ Ho$ EH$ g_wXm` Zo H$hm: {H$ {XZ Ho$ Ama§^ _| Cg na B©_mZ bo
AmAmo Omo B©_mZ dmbm| na CVmam J`m h¡, Am¡a Cg Ho$ AÝV (AWm©V: g§Ü`m
g_`) Hw$\«$ H$a Xmo, g§^dV: dh {\$a2 Om`oŸ&
73. Am¡a Ho$db Cgr H$s _mZmo Omo Vwåhmao (Y_©) H$m AZwgaU H$aoŸ& (ho Z~rŸ!) H$h Xmo
{H$ _mJ©Xe©Z h¡Ÿ& (Am¡a `h ^r Z _mZmo {H$) Omo (Y_©) Vw_ H$mo {X`m J`m h¡ d¡gm
{H$gr Am¡a H$mo {X`m Om`oJm, AWdm dh Vw_ go Vwåhmao nmbZhma Ho$ nmg {ddmX
H$a gHo$§JoŸ& Amn H$h X| {H$ àXmZ Aëbmh Ho$ hmW _| h¡, dh {Ogo Mmho XoVm h¡Ÿ&
Am¡a Aëbmh {demb kmZr h¡Ÿ&
74. dh {Ogo Mmho AnZr X`m Ho$ gmW [deof H$a XoVm h¡, VWm Aëbmh ~‹S>m XmZerb
h¡Ÿ&
75. VWm Ahbo {H$Vm~ _| dh ^r h¡ {Og Ho$ nmg Mm§Xr-gmoZo H$m ‹T>oa Yamoha aI Xmo
Vmo Cgo Vwåh| MwH$m XoJmŸ& VWm CZ _| dh ^r h¡ {H$… {Og Ho$ nmg EH$ XrZma3 ^r
Yamoha aI Xmo. Vmo dh Vwåh| Zht MwH$m`oJm, naÝVw O~ gXm Cg Ho$ {ga na gdma
ahmoŸ& `h (~mV) Bg {b`o h¡ {H$ CÝhm| Zo H$hm {H$ Cpå_`m| Ho$ ~mao _| h_ na H$moB©
Xmof4 ZhtŸ& VWm Aëbmh na OmZVo hþ`o PyR> ~mobVo h¡Ÿ&
76. Š`m| Zht, {Og Zo AnZm dMZ nyam {H$`m Am¡a (Aëbmh go) S>am Vmo dmñVd _|
Aëbmh S>aZo dmbm| go ào_ H$aVm h¡Ÿ&
77. {Zñg§Xho Omo Aëbmh Ho$5 dMZ VWm AnZr enWm| Ho$ ~Xbo V{ZH$ _yë` IarXVo
h¢, CÝht H$m A{IaV (nabmoH$) _| H$moB© ^mJ ZhtŸ& Z àb` Ho$ {XZ Aëbmh CZ

1
AWm©V CZ A`Vm| Ho$ gË` hmoZo Ho$ gmjr hmoŸ&
2
AWm©V _wgb_mZ Bñbm_ go {\$a Om`|Ÿ&
3
XrZma- gmoZo Ho$ {gŠHo$ H$mo H$hm OmVm h¡Ÿ&
4
AWm©V CZ Ho$ YZ H$m An^moJ H$aZo na H$moB© nmn ZhtŸ& Š`m| {H$… `hÿ{X`m| Zo AnZo A{V[aŠV g~ H$m YZ hbmb
g_P aIm WmŸ& Am¡a Xygam| H$mo dh ""Cå_r'' H$hm H$aVo WoŸ& AWm©V dh bmoJ {OZ Ho$ nmg H$moB© Amg_mZr {H$Vm~ Zht
h¡Ÿ&
5
Aëbmh Ho$ dMZ go A{^àm` dh dMZ h¡, Omo CZ go Y_© nwñVH$m| Ûmam {b`m J`m h¡Ÿ&
66
3 - gyah Ambo B_amZ

go ~mV H$aoJm, Am¡a Z CZ H$s Amoa XoIoJm, Am¡a Z CÝh| n{dÌ H$aoJmŸ& VWm CÝht
Ho$ {b`o XwIXm`r `mVZm h¡Ÿ& ‹S>
78. Am¡a ~¡eH$ CZ _| go EH$ {Jamoh1 E¡gm h¡ Omo AnZr Ow~mZm| H$mo {H$Vm~ n‹T>Vo
g_` _amo‹S>Vo h¢ Vm{H$ Vw_ Cgo nwñVH$ _| go g_Pm| O~ {H$ dh nwñVH$ _| go Zht
h¡Ÿ& Am¡a H$hVo h¡ {H$ dh Aëbmh Ho$ nmg go h¡ O~ {H$ dh Aëbmh Zht h¡Ÿ& Am¡a
Aëbmh na OmZVo hþ`o PyR> ~mobVo h¢Ÿ&
79. {H$gr nwéf {Og Ho$ {b`o Aëbmh Zo nwñVH$, {ZU©`epŠV Am¡a Zw~wìdV Xr hmo
Cg Ho$ {b`o `mo½` Zht {H$ bmoJm| go H$ho {H$ Aëbmh H$mo N>mo‹S> H$a _oao Xmg ~Z
OmAmo2 A{nVw (dh Vmo `hr H$hoJm {H$) Vw_ Aëbmh dmbo ~Z OmAmoŸ& Bg H$maU
{H$ Vw_ nwñVH$ H$s {ejm XoVo hmoŸ& VWm Bg H$maU {H$ Cg H$m AÜ``Z ñd`§ ^r
H$aVo ahVo hmoŸ&
80. VWm dh Vwåh| H$^r AmXoe Zht XoJm {H$ \$[aíVm| VWm Z{~`m| H$mo AnZm
nmbZhma3 (nyÁ`) ~Zm bmo, Š`m Vw_ H$mo Hw$\«$ H$aZo H$m AmXoe XoJm, O~ {H$ Vw_
Aëbmh Ho$ AmkmH$mar hmo?
81. VWm (`mX H$amo) O~ Aëbmh Zo Z{~`m| go dMZ {b`m {H$ O~ ^r _¢ Vwåh| H$moB©
nwñVH$ Am¡a à~moY (VËdX{e©Vm) Xy§. {\$a Vwåhmao nmg H$moB© agyb Cgo à_m{UV
H$aVo hÿ`o Am`o, Omo Vwåhmao nmg h¡, Vmo Vw_ Adí` Cg na B©_mZ bmZmŸ& Am¡a Cg
H$m g_W©Z H$aZmŸ& (Aëbmh) Zo H$hm… Š`m Vw_ Zo ñdrH$ma {H$`m, VWm Bg na
_oao dMZ H$m ^ma CR>m`m? Vmo g~ Zo H$hm… h_ Zo ñdrH$ma H$a {b`mŸ& Aëbmh Zo
H$hm Vw_ gmjr ahmoŸ& Am¡a _¢ ^r Vwåhmao4 gmW gm{j`m| _| hÿ§Ÿ&
82. {\$a {Og Zo Bg Ho$5 níMmV _§wh \o$a {b`m, Vmo dhr Ad¡kmH$mar h¡Ÿ&

1
Bg go A{^àm` `hÿXr {dÛmZ h¡Ÿ& Am¡a nwñVH$ go A{^àm` Vm¡amV h¡Ÿ&
2
^mdmW© `h h¡ {H$ O~ Z~r Ho$ {b`o `mo½` Zht {H$… bmoJm| go H$ho {H$ _oar B~mXV H$amo Vmo {H$gr AÝ` Ho$ {b`o H¡$go `mo½`
hmo gH$Vm h¡?
3
O¡go AnZo nmbZhma Ho$ AmJo PwH$Vo hmo, Cgr àH$ma CZ Ho$ AmJo ^r PwH$moŸ&
4
^mdmW© `h h¡ {H$… O~ AmJm_r Z{~`m| H$mo B©_mZ bmZm Amdí`H$ h¡, Vmo CZ Ho$ AZw`m{``m| H$mo ^r B©_mZ bmZm Amdí`H$
hmoJmŸ& AV… A§{V_ Z~r _whå_X (gëbëbhþ Ab¡{h, d gëb_) na B©_mZ bmZm g^r Ho$ {b`o A{Zdm`© h¡Ÿ&
5
AWm©V Bg dMZ Am¡a àU Ho$ níMmV!
67
3 - gyah Ambo B_amZ

83. Vmo Š`m dh Aëbmh Ho$ Y_© (Bñbm_) Ho$ {gdm (H$moB© Xygam Y_©) ImoO aho h¡?
O~ {H$ Omo AmH$mem| VWm YaVr _| h¡, ñdoÀN>m VWm A{ZÀN>m Cgr Ho$ AmkmH$mar1
h¡, VWm g~ Cgr H$s Amoa \o$ao2 Om`|JoŸ&
84. (ho Z~r) Amn H$h| {H$ h_ Aëbmh na VWm Omo h_ na CVmam J`m, Am¡a Omo
B~²amhr_ Am¡a Bg²_mB©b VWm Bg²hmH$ Am¡a `mHy$~ Ed§ (CZ H$s ) g§VmZm| na
CVmam J`m, VWm Omo _ygm, B©gm, VWm AÝ` Z{~`m| H$mo CZ Ho$ nmbZhma H$s Amoa
go àXmZ {H$`m J`m h¡ (CZ na) B©_mZ bm`oŸ& h_ CZ (Z{~`m|) _o {H$gr Ho$ ~rM
H$moB© A§Va Zht3 H$aVo Am¡a h_ Cgr (Aëbmh) Ho$ AmkmH$mar h¢Ÿ&
85. Am¡a Omo ^r Bñbm_ Ho$ {gdm ({H$gr Am¡a Y_©) H$mo MmhoJm Vmo Cgo Cg go H$Xm{n
ñdrH$ma Zht {H$`m Om`oJm Am¡a dh nabmoH$ _| j{VJ«ñVm| _| hmoJmŸ&
86. Aëbmh E¡gr Om{V H$mo H¡$go _mJ©Xe©Z XoJm Omo AnZo B©_mZ Ho$ níMmV² H$m{\$a hmo
J`o, Am¡a gmjr aho {H$ `h agyb gË` h¡, VWm CZ Ho$ nmg Iwbo VH©$ Am J`o?
Am¡a Aëbmh AË`mMm[a`m| H$mo _mJ©Xe©Z Zht XoVmŸ&
87. BÝhr H$m à{VH$ma (~Xbm) `h h¡ {H$ CZ na Aëbmh VWm \$[aíVm| Am¡a g~
bmoJm| H$s {YŠH$ma hmoJrŸ&
88. dh Cg _| gXmdmgr hm|Jo, CZ go `mVZm H$_ Zht H$s Om`oJr, Am¡a Z CÝh|
AdH$me {X`m Om`oJmŸ&
89. naÝVw {OÝhm| Zo Bg Ho$ níMmV² Vm¡~… (j_m `mMZm) H$a br, VWm gwY ma H$a
{b`m, Vmo {ZíM` Aëbmh A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
90. dmñVd _| Omo AnZo B©_mZ bmZo Ho$ níMmV H$m{\$a hmo J`o {\$a Hw$\«$ _| ~‹T>Vo J`o
Vmo CZ H$s Vm¡~… (j_m `mMZm) H$Xm{n4 ñdrH$ma Zht H$s Om`oJr, VWm dhr Hw$nW
h¡Ÿ&

1
AWm©V Cgr H$s Amkm VWm ì`dñWm Ho$ AYrZ h¡Ÿ& {\$a Vwåh| Bg ñd^m{dH$ Y_© go BÝH$ma Š`m| h¡?
2
AWm©V àb` Ho$ {XZ AnZo H$_m} Ho$ à{V\$b Ho$ {b`oŸ&
3
AWm©V _yb Y_© Aëbmh H$s AmkmH$m[aVm h¡, Am¡a Aëbmh H$s nwñVH$m| VWm Cg Ho$ Z{~`m| Ho$ ~rM A§Va H$aZm, {H$gr
H$mo _mZZm Am¡a {H$gr H$mo Z _mZZm Aëbmh na B©_mZ Am¡a Cg H$s AmkmH$m[aVm Ho$ {dn[aV h¡Ÿ&
4
AWm©V `{X _m¡V Ho$ g_` j_m `mMZm H$a|Ÿ&
68
3 - gyah Ambo B_amZ

91. {ZíM` Omo H$m{\$a hmo J`o, VWm H$m{\$a ahVo hþ`o _a J`o Vmo CZ go YaVr ^a
gmoZm ^r ñdrH$ma Zht {H$`m Om`oJm, `Ú{n Cg Ho$ Ûmam AW©XÊS> XoŸ& CÝht Ho$
{b`o Xw…IXm`r `mVZm h¡Ÿ& Am¡a CZ H$m H$moB© ghm`H$ Z hmoJmŸ&
92. Vw_ nwÊ` Zht nm gH$moJo, O~ VH$ Cg _| go XmZ Z H$amo {Og go _moh aIVo hmo,
VWm Vw_ Omo ^r XmZ H$amoJo, dmñVd _| Aëbmh Cgo ^br ^m±{V OmZVm h¡Ÿ&
93. àË`oH$ ImÚ nXmW© ~Zr Bg²amB©b Ho$ {b`o hbmb (d¡Y) Wo, naÝVw {Ogo
Bg²amB©b Zo AnZo D$na ham_ (Ad¡Y) H$a {b`m, Bg go nhbo {H$ Vm¡amV CVmar
Om`oŸ& (ho Z~r!) H$hm Vw_ gË`dmXr hmoŸ&
94. {\$a Bg Ho$ níMmV Omo Aëbmh na {_Ï`m Amamon bJm`|, Vmo dhr dmñVd _|
AË`mMmar h¡Ÿ&
95. CZ go H$h Xmo, Aëbmh gƒm h¡, AV… Vw_ EHo$ídadmXr B~²amhr_ Ho$ Y_© na
Mbmo, VWm dh {_lUdm{X`m| _| go Zht WmŸ&
96. {Zñg§Xoh nhbm Ka Omo _mZd Ho$ {b`o (Aëbmh H$s dÝXZm H$m Ho$ÝÐ) ~Zm`m
J`m, dh dhr h¡ Omo _ŠH$m _| h¡, Omo ew^ VWm g§gma dm{g`m| Ho$ {b`o _mJ©Xe©Z
h¡Ÿ&
97. Cg _| Iwbr {Zem{Z`m± h¡ ({OZ _|) _H$m_|1 B~²amhr_ h¡, VWm Omo H$moB© Cg (H$s
gr_m) _| àdoe H$a J`m Vmo dh em§V (gwa{jV) hmo J`mŸ& VWm Aëbmh Ho$ {b`o
bmoJmo na Bg Ka H$m hÁO A{Zdm`© h¡, Omo Cg VH$ amh nm gH$Vm hm|Ÿ& VWm Omo
Hw$\«$ H$aoJm, Vmo Aëbmh g§gma dm{g`m| go {Zñn¥h h¡Ÿ&
98.(ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ ho Ahbo {H$Vm~² `h Š`m h¡ {H$ Vw_ Aëbmh H$s Am`Vm|
Ho$ gmW Hw$\«$ H$a aho hmo, O~ {H$ Aëbmh Vwåhmao H$_m] H$m gmjr h¡?
99. ho Ahbo {H$Vm~! {H$g {b`o bmoJmo H$mo Omo B©_mZ bmZm Mmh|, Aëbmh H$s amh go
amoH$ aho hmo, Cgo CgPmZm MmhVo hmo O~ {H$ Vw_ gmjr2 hmo, Am¡a Aëbmh Vwåhmao
H$_m} go Agy{MV Zht h¡Ÿ&?

1
AWm©V dh nËWa {Og na I‹S>o hmo H$a B~²amhr_ (AO¡{hñbm_) Zo H$m~m H$m {Z_m©U {H$`m {Og na CZ Ho$ n¡am| Ho$
{ZemZ AmO VH$ h¡Ÿ&
2
AWm©V Bñbm_ Ho$ gËY_© hmoZo H$mo OmZVo hmoŸ&
69
3 - gyah Ambo B_amZ

100.ho B©_mZ dmbmoŸ& `{X Vw_ Ahbo {H$Vm~ Ho$ {H$gr {Jamoh H$s ~mV _mZmoJo Vmo dh
Vwåhmao B©_mZ Ho$ níMmV² {\$a Vwåh| H$m{\$a ~Zm X|JŸo &
101.VWm Vw_ Hw$\«$ H¡$go H$amoJo O~ {H$ Vwåhmao gm_Zo Aëbmh H$s Am`V| n‹T>r Om ahr
h¡, Am¡a Vw_ _| Cg Ho$ agyb1 _m¡OyX h¢? Am¡a {Og Zo Aëbmh H$mo2 Wm_ {b`m
Vmo Cgo gwnW {XIm {X`m J`mŸ&
102.ho B©_mZ dmbmo! Aëbmh go E¡go S>amo Omo dmñVd _| Cg go S>aZm hmo, VWm Vwåhmar
_m¡V Bñbm_ na ahVo hþ`o hr AmZr Mm{h`oŸ&
103.VWm Aëbmh H$s añgr3 H$mo g~ {_b H$a Ñ‹T>Vm go nH$‹S> bmo, Am¡a {d^oX _| Z
n‹S>moŸ& VWm AnZo D$na Aëbmh Ho$ nwañH$ma H$mo `mX H$amo O~ Vw_ EH$ Xygao Ho$
eÌw Wo, Vmo Vwåhmao {Xbm| H$mo Omo‹S> {X`m, Am¡a Vw_ Cg Ho$ nwañH$ma Ho$ H$maU ^mB©
^mB© hmo J`oŸ& VWm Vw_ Ap½Z Ho$ J‹S>ho Ho$ {H$Zmao na Woo, Vmo Vwåh| Cg go {ZH$mb
{X`m, Bgr àH$ma Aëbmh Vwåhmao {b`o AnZr Am`Vm| H$mo COmJa H$aVm h¡,
Vm{H$ Vw_ _mJ©Xe©Z nm OmAmoŸ&
104.VWm Vw_ _| EH$ g_wXm` E¡gm Adí` hmoZm Mm{h`o Omo ^br ~mVm|4 H$s Amoa
~wbm`o, VWm ^bmB© H$m AmXoe XoVm aho, Am¡a ~wamB©5 go amoH$Vm aho, Am¡a dht
g\$b hm|JoŸ&
105.VWm CZ6 Ho$ g_mZ Z hmo OmAmo, Omo Iwbr {Zem{Z`m± AmZo Ho$ níMmV² {d^oX
VWm Amngr {damoY _| n‹S> J`o, Am¡a CÝht Ho$ {b`o Kmoa `mVZm h¡Ÿ&
106.{Og {XZ ~hþV go _wI CObo, VWm ~hþV go _wI H$mbo hm|JoŸ& {\$a {O Ho$ _wI
H$mbo hm|Jo (CZ go H$hm Om`oJm)… Š`m Vw_ Zo AnZo B©_mZ Ho$ níMmV² Hw$\«$ H$a
{b`m Wm? Vmo AnZo Hw$\«$ H$aZo H$m XÊS> MImoŸ&

1
AWm©V _whå_X (gëbëbmhþ Ab¡{h d gëb_)Ÿ&
2
AWm©V Aëbmh H$m AmkmH$mar hmo J`mŸ&
3
Aëbmh H$s añgr go A{^àm` Hw$A©mZ Am¡a Zdr (gëbmhþ Ab¡{h d gëb_) H$s gwÝZV h¡Ÿ& `hr XmoZm| _wgb_mZm| H$s
EH$Vm Am¡a nañna ào_ H$m gyÌ h¡Ÿ&
4
AWm©V Y_m©Zwgma ~mVm| H$mŸ&
5
AWm©V Y_© {damoYr ~mVm| goŸ&
6
AWm©V Ahbo {H$Vm~ (`hÿXr d B©gmB©)Ÿ&
70
3 - gyah Ambo B_amZ

107.VWm {OZ Ho$ _wI CObo hm|JŸo dh Aëbmh H$s X`m (ñdJ©) _| ah|JoŸ& dh Cg _|
gXmdmgr hm|JŸo &
108. `h Aëbmh H$s Am`V| h¢, Omo h_ Amn H$mo hŠH$ Ho$ gmW gwZm aho h¢, VWm
Aëbmh g§gma dm{g`m| na AË`mMma Zht H$aZm MmhVm.
109.VWm Aëbmh hr H$m h¡ Omo AmH$mem| _| Am¡a Omo YaVr _| h¡Ÿ& VWm Aëbmh hr H$s
Am¡a g~ {df` \o$ao Om`|JoŸ&
110.Vw_ g~ go AÀN>r Cå_V hmo, {Ogo g~ bmoJm| Ho$ {b`o CËnÝZ {H$`m J`m h¡ {H$
Vw_ ^bmB© H$m AmXoe XoVo hmo, VWm ~wamB© go amo H$Vo hmo, Am¡a Aëbmh na B©_mZ
({dídmg) aIVo1 hmoŸ& Am¡a `{X Ahbo {H$Vm~ B©_mZ bmVo Vmo CZ Ho$ {b`o
AÀN>m hmoVmŸ& CZ _| Hw$N> B©_mZ dmbo h¡, Am¡a A{YH$Va Ad¡kmH$mar h¡Ÿ&
111.dh Vw_ H$mo gVmZo Ho$ {gdm H$moB© hm{Z Zht nhþ§Mm gH|$JoŸ& Am¡a `{X Vw_ go `wÕ
H$amoJo Vmo dh Vw_ H$mo nrR> {XIm X|JoŸ& {\$a ghm`Vm Zht {X`o Om`|JoŸ&
112.BZ (`hÿ{X`m|) na Ohm± ^r ah|, An_mZ Wmon {X`m J`m, (`h Am¡a ~mV h¡ {H$)
Aëbmh H$s eaU2 AWdm bmoJm| H$s eaU _| hmo3 `h Aëbmh Ho$ àH$mon Ho$
A{YH$mar hmo J`o, VWm CZ na X[aÐVm Wmon Xr J`rŸ& `h Bg H$maU hþAm {H$
dh Aëbmh H$s Am`Vm| Ho$ gmW Hw$\«$ H$a aho WoŸAm¡a Z{~`m| H$m Ad¡Y ~Y H$a
aho WoŸ& `h Bg H$maU {H$ CÝhm| Zo Ad¡km H$s, Am¡a (Y_© H$s) gr_m H$m
Cëb§KZ H$a aho Wo!
113.dh g^r g_mZ Zht h¡, Ahbo {H$Vm~ _| EH$ (gË` na) pñWV Cå_V4 ^r h¡,
Omo Aëbmh H$s Am`V| amVm| _| n‹T>Vo h¡, VWm gO²Xm H$aVo ahVo h¡Ÿ&

1
Bg Am`V _| _wgb_mZm| H$mo g§~mo{YV {H$`m J`m h¡, VWm CÝh| Cå_V H$hm J`m h¡Ÿ& {H$gr Om{V AWdm dJ© Am¡a dU© Ho$
Zm_ go g§~mo{YV Zht {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a Bg _| `h g§Ho$V h¡ {H$ _wgb_mZ CZ H$m Zm_ h¡ Omo gËY_© Ho$ AZw`m`r hm|Ÿ&
VWm CZ Ho$ ApñVËd H$m bú` `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ dh g§nyU© h¡Ÿ& {H$gr {deof Om{V Am¡a joÌ AWdm Xoe H$m Y_©
Zht h¡Ÿ&
2
Xygam ~Mmd H$m VarH$m `h h¡ {H$ {H$gr J¡a _wpñb_ epŠV H$s CÝh| ghm`Vm àmá hmo Om`oŸ&
3
Aëbmh H$s eaU go A{^àm` Bñbm_ Y_© h¡Ÿ&
4
AWm©V Omo Z~r (gëbëbmhþ Ab¡{h d gëb_) na B©_mZ bm`oŸ& O¡go AãXwëbmh {~Z gbm_ (a{O`ëbmhþ AÝhþ)
Am{XŸ&
71
3 - gyah Ambo B_amZ

114.Aëbmh VWm A§{V_ {XZ (àb`) na B©_mZ aIVo h¢, VWm ^bmB© H$m AmXoe
XoVo, Am¡a ~wamB© go amoH$Vo h¢, VWm ^bmB©`m| _| AJ«ga ahVo h¢, Am¡a `hr
gXmMm[a`m| _| h¡Ÿ&
115.dh Omo ^bmB© H$a|Jo, Cg H$s Cnojm (AZmXa) Zht {H$`m Om`oJm Am¡a Aëbmh
AmkmH$m[a`m| H$mo ^br ^m±{V OmZVm h¡Ÿ&
116.(naÝVw) Omo H$m{\$a1 hmo J`o, CZ Ho$ YZ Am¡a CZ H$s g§VmZ Aëbmh (H$s
`mVZm) go CÝh| V{ZH$ ^r ~Mm Zht gHo$Jr, VWm dhr ZmaH$s h¢, dhr Cg _|
gXmdmgr hm|JŸo &
117.Omo XmZ dh Bg g§gm[aH$ OrdZ _| H$aVo§ h¢ dh Cg dm`w Ho$ g_mZ h¡ {Og _|
nmbm hmo, Omo {H$gr H$m¡_ H$s IoVr H$mo bJ Om`o {OÝhm| Zo AnZo D$na
AË`mMma2 {H$`m hmo, Am¡a Cg H$m Zme H$ao XoŸ& VWm Aëbmh Zo CZ na
AË`mMma Zht {H$`m naÝVw dh ñd`§ AnZo D$na AË`mMma H$a aho WoŸ&
118.ho B©_mZ dmbmo! AnZm| Ho$ {gdm {H$gr H$mo AnZm ^oXr Z ~ZmAmo,3 dh Vwåhmam
{~Jm‹S>Zo _| V{ZH$ ^r Zht MyH|$Jo, CZ H$mo dhr ~mV ^mVr h¡ {Og go Vwåh| Xw…I
hmoŸ& CZ Ho$ _wIm| go eÌwVm Iwb MwH$s h¡, VWm Omo CZ Ho$ {Xb Nw>nm aho h¡ dh
Bg go ~‹T>H$a h¡, h_ Zo Vwåhmao {b`o Am`Vm| H$m dU©Z H$a {X`m h¡, `{X Vw_
g_PmoŸ&
119.gmdYmZ ! Vw_ hr dh hmo {H$ CZ go ào_ H$aVo hmo, VWm dh Vw_ go ào_ Zht
H$aVoŸ& Am¡a Vw_ g^r nwñVH$m| na B©_mZ aIVo hmo, VWm dh O~ Vw_ go {_bVo h¢
Vmo H$hVo h¢ {H$ h_ B©_mZ bm`oŸ& Am¡a O~ AHo$bo hmoVo h¢ Vmo H«$moY go Vw_ na
C§J{b`m| H$s nmoa| M~mVo h¢Ÿ& H$h Xmo {H$ AnZo H«$moY go _a OmAmo, {Zñg§Xho
Aëbmh grZm| H$s ~mV| OmZVm h¡Ÿ&
120.`{X Vwåhmam Hw$N> ^bm hmo Vmo CÝh| ~wam bJVm h¡Ÿ& Am¡a `{X Vwåhmam Hw$N> ~wam hmo
Om`o Vmo Cg go àgÞ hmo OmVo h¡Ÿ& VWm `{X Vw_ ghZ H$aVo aho, Am¡a
1
AWm©V Aëbmh H$s Am`Vm| (Hw$A©mZ) H$mo ZH$ma {X`mŸ&
2
Ad¡km VWm AñdrH$ma H$aVo aho WoŸ& Bg _| `h g§Ho$V h¡ {H$ Aëbmh na B©_mZ Ho$ {~Zm XmZm| H$m à{V\$b nabmoH$ _|
Zht {_boJmŸ&
3
AWm©V dh J¡a _wpñb_ {O na Vw_ H$mo {dídmg Zht H$s dh Vwåhmao {b`o {H$gr àH$ma H$s AÀN>r ^mdZm aIVo hm|Ÿ &
72
3 - gyah Ambo B_amZ

AmkmH$mar aho, Vmo CZ H$m N>b Vwåh| H$moB© hm{Z Zht nhþ§Mm`oJmŸ& CZ Ho$ g^r
H$_© Aëbmh Ho$ Koao _| h¢Ÿ&
121.VWm (ho Z~r!) dh g_` `mX H$amo O~ Amn àmV… AnZo Ka go {ZH$bo, B©_mZ
dmbm| H$mo `wÕ1 Ho$ ñWmZm| na {Z`wŠV H$a aho Wo, VWm Aëbmh g~ Hw$N> gwZZo
OmZZo dmbm h¡Ÿ&
122.VWm (`mX H$amo) O~ Vw_ _| go Xmo {Jamohm|2 Zo H$m`aVm {XImZo H$m {dMma {H$`m,
Am¡a Aëbmh CZ H$m ajH$ WmŸ& VWm B©_mZ dmbm| H$mo Aëbmh hr na ^amogm
H$aZm Mm{h`oŸ&
123.Aëbmh ~Ð _| Vwåhmar ghm`Vm H$a MwH$m h¡, O~ {H$ Vw_ {Z~©b WoŸ& AV…
Aëbmh go S>aVo ahmo, Vm{H$ Cg Ho$ H¥$Vk ahmoŸ&
124.(ho Z~r! dh g_` ^r `mX H$a|) O~ Amn B©_mZ dmbm| go H$h aho Wo… Š`m
Vwåhmao {b`o `h ~g Zht h¡ {H$ Aëbmh Vwåh| (AmH$me go) CVmao hþ`o VrZ
hOma \$[aíVm| Ûmam g_W©Z Xo?
125.Š`m|3 Zht? `{X Vw_ ghZ H$amoJo, VWm AmkmH$mar ahmoJo, Am¡a dh (eÌw) Vwåhmao
nmg AnZr Bgr CÎmoOZm Ho$ gmW Am J`o, Vmo Vwåhmam nmbZhma Vwåh| (VrZ
Zht) nm±M hOma {MÝh4 bJo \$[aíVm| Ûmam g_W©Z XoJmŸ&

1
gmYmaU ^mî`H$mam| Zo Bgo ChþX Ho$ `wÕ go g§~§{YV _mZm h¡Ÿ& Omo ~Ð Ho$ `wÕ Ho$ níMmV² gZ² 3 {hO²ar _| hþAmŸ& {Og _|
Hw$a¡e Zo ~Ð H$s namO` H$m ~Xbm boZo Ho$ {b`o VrZ hOma H$s goZm Ho$ gmW ChþX nd©V Ho$ g_rn n‹S>md S>mb {X`mŸ&
O~ Amn H$mo Bg H$s gyMZm {_br Vmo _wgb_mZm| go nam_e© {H$`mŸ& A{YH$m§e H$s am` hþB© {H$ _XrZm ZJa go ~mha
{ZH$b H$a `wÕ {H$`m Om`oŸ& Am¡a Amn gëbmhþ Ab¡{h d gëb_ EH$ hOma _wgb_mZm| H$mo boH$a {ZH$boŸ& {Og _| go
AãXwëbmh {~Z C~æ` _wZm{\$H$m| H$m _w»`m AnZo VrZ gm¡ gm{W`m| Ho$ gmW dm{ng hmo J`mŸ& Amn Zo aUjoÌ _| AnZo
nrN>o go eÌw Ho$ AmH«$_U go ~Mmd Ho$ {b`o 70 YZwY©am| H$mo {Z`wŠV H$a {X`mŸ& Am¡a CZ H$m goZmn{V AãXwëbmh {~Z
Ow~¡a H$mo ~Zm {X`mŸ& VWm `h AmXoe {X`m {H$ H$Xm{n Bg ñWmZ H$mo Z N>mo‹S>ZmŸ& `wÕ Ama§^ hmoVo hr Hw$a¡e nam{OV hmo
H$a ^mJ I‹S>o hþ`oŸ& `h XoI H$a YZwY©am| _| go A{YH$m§e Zo AnZm ñWmZ N>mo‹S> {X`mŸ& Hw$a¡e Ho$ goZmn{V Im{bX nwÌ
dbrX Zo AnZo gdmam| Ho$ gmW {\$a H$a YZwY©am| Ho$ ñWmZ na AmH«$_U H$a {X`mŸ& {\$a AH$ñ_mV² _wgb_mZm| na nrN>o
go AmH«$_U H$a Ho$ CZ H$s {dO` H$mo namO` _| ~Xb {X`mŸ& {Og _| Amn gëbmhþ Ab¡{h d gëb_ H$mo ^r AmKmV
nhþ§MmŸ& (V\$gra BãZo H$graŸ&)
2
AWm©V Xmo H$~rbo ~Zy gb_mŸ VW ~Zy hm[agm Zo ^r AãXwëbmh {~Z C~æ` Ho$ gmW dm{ng hmo OmZm MmhmŸ& (ghrh ~wImar
hXrg 4558)
3
AWm©V BVZm g_W©Z ~hþV h¡Ÿ&
4
AWm©V CZ na VWm CZ Ho$ Kmo‹S>m| na {MÝh bJo hm|JoŸ&
73
3 - gyah Ambo B_amZ

126.Am¡a Aëbmh Zo Bg H$mo Vwåhmao {b`o Ho$db ew^ gyMZm ~Zm`m h¡Ÿ& Am¡a Vm{H$
Vwåhmao {Xbm| H$mo g§Vmof hmo Om`o, Am¡a g_W©Z Vmo Ho$db Aëbmh hr Ho$ nmg go
h¡, Omo à^wËdembr VËdk h¡Ÿ&
127.Vm{H$1 dh H$m{\$am| H$m EH$ ^mJ H$mQ> XoŸ& {\$a dh Ag\$b dm{ng hmo Om`|Ÿ&
128.ho Z~r! Bg2 {df` _| Amn H$mo H$moB© A{YH$ma Zht, Aëbmh Mmho Vmo CZ H$s
j_m `mMZm ñdrH$ma3 H$ao, `m XÊS>4 Xo, Š`m| {H$ dh AË`mMmar h¡Ÿ&
129.Aëbmh hr H$m h¡ Omo Hw$N> AmH$mem| VWm YaVr _| h¡, dh {Ogo Mmho j_m H$ao,
Am¡a {Ogo Mmho XÊS> XoŸ& VWm Aëbmh A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
130.ho B©_mZ dmbmo! H$B© H$B© JwUm H$a Ho$ ã`mO5 Z ImAmoŸ& VWm Aëbmh go S>amo,
Vm{H$ g\$b hmo OmAmoŸ&
131.VWm Cg A{½Z go ~Mmo Omo H$m{\$am| Ho$ {b`o V¡`ma H$s J`r h¡Ÿ&
132.VWm Aëbmh Am¡a agyb Ho$ AmkmH$mar ahmo, Vm{H$, Vw_ na X`m H$s Om`oŸ&
133.Am¡a AnZo nmbZhma hr j_m Am¡a Cg ñdJ© H$s Amoa AJ«ga hmo OmAmo, {Og H$s
Mm¡‹S>mB© AmH$mem| VWm YaVr Ho$ ~am~a h¡, AmkmH$m[a`m| Ho$ {b`o V¡`ma H$s J`r
h¡Ÿ&
134.Omo gw{dYm VWm Agw{dYm H$s Xem _| XmZ H$aVo ahVo h¢, VWm H«$moY nr OmVo,
Am¡a bmoJm| Ho$ Xmof j_m H$a {X`m H$aVo h¢Ÿ& Am¡a Aëbmh gXmMm[a`m| go ào_
H$aVm h¡Ÿ&

1
AWm©V Aëbmh Vwåh| \$[aíVm| Ûmam g_W©Z Bg {b`o XoJm Vm{H$ H$m{\$am| H$m Hw$N> ~b Vmo‹S> Xo, Am¡a CÝh| {Zî\$b dm{ng
H$a XoŸ&
2
Z~r gëbmhþ Ab¡{h d gëb_ \$O« H$s Z_mO _| ê$Hy$A Ho$ níMmV `h àmW©Zm H$aVo Wo {H$ ho Aëbmh! A_wH$ H$mo
AnZr X`m go Xya H$a XoŸ& Bgr na `h Am`V CVarŸ& (ghrh ~wImar - 4559)
3
AWm©V CÝh| _mJ©Xe©Z XoŸ&
4
`{X H$m{\$a hr ah Om`|Ÿ&
5
ChþX H$s namO` H$m H$maU YZ H$m bmo^ ~Zm WmŸ& Bg {b`o `hm§ ã`mO go gmdYmZ {H$`m Om ahm h¡, Omo YZ Ho$ bmo^
H$m A{V ^`mdh gmYZ h¡Ÿ& VWm AmkmH$m[aVm H$s àoaUm Xr Om ahr h¡Ÿ& H$B© JwUm ì`mO Z ImZo H$m AW© `h Zht {H$
Bg àH$ma ì`mO Z ImAmo, ~pëH$ ì`mO A{YH$ hmo `m Wmo‹S>r gd©Wm ham_ (d{O©V) h¡Ÿ& `hm§ Om{h{bæ`V Ho$ `wJ _| ì`mO
H$s Omo ar{V Wr, Cg H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ& O¡gm {H$ AmYw{ZH$ `wJ _| ì`mO na ì`mO boZo H$s ar{V h¡Ÿ&
74
3 - gyah Ambo B_amZ

135.Am¡a O~ H$^r dh H$moB© ~‹S>m nmn H$a Om`|, AWdm AnZo D$na AË`mMma H$a
b|, Vmo Aëbmh H$mo `mX H$aV| h¢, {\$a AnZo nmnm| Ho$ {b`o j_m _m±JVo h¢Ÿ& VWm
Aëbmh Ho$ {gdm H$m¡Z h¡, Omo nmnm| H$mo j_m H$a|? Am¡a AnZo {H$`o na OmZ ~yP
H$a A‹S>o Zht ahVo&
136.BÝht H$m à{V\$b (~Xbm) CZHo$ nmbZhma H$s j_m VWm E¡gr ñdJ© h¡ {OZ _|
Zha| àdm{hV h¢, {OZ _| dh gXmdmgr hm|Jo, Vmo Š`m hr AÀN>m h¡ gËH${_©`m| H$m
`h à{V\$b ?
137.Vw_ go nhbo ^r Bgr àH$ma H$mo MwH$m1 h¡Ÿ& Vw_ YaVr _| {\$amo Am¡a XoImo {H$
PwR>bmZo dmbm| H$m n[aUm_ H¡$gm ahm?
138.`h (Hw$A©mZ) bmoJm| Ho$ {b`o EH$ dU©Z VWm _mJ© Xe©Z, Am¡a EH$ {ejm h¡
(Aëbmh go) S>aZo dmbm| Ho$ {b`o!
139.(Bg namO` go) Vw_ {Z~©b VWm CXmgrZ Z ~ZmoŸ& Am¡a Vw_ hr gdm}ÀM ahmoJo,
`{X Vw_ B©_mZ dmbo hmoŸ&
140.`{X Vwåh| H$moB© Kmd bJm h¡, Vmo H$m¡_ (eÌw)2 H$mo ^r Bgr Ho$ g_mZ Kmd bJ
MwH$m h¡Ÿ& VWm CZ {XZm| H$mo h_ bmoJm| Ho$ ~rM \o$aVo ahVo3 Am¡a Vm{H$ Aëbmh
CZ H$mo OmZ bo4 Omo B©_mZ bm`o, Am¡a Vw_ _| go gmjr ~Zm`oŸ& Am¡a Aëbmh
AË`mMm[a`m| go ào_ Zht H$aVmŸ&
141.VWm Vm{H$ Aëbmh CÝh| ímwÕ H$a Xo, Omo B©_mZ bm`o h¢, Am¡a H$m{\$am| H$m Zme
H$a XoŸ&
142.Š`m Vw_ Zo g_P aIm h¡ {H$ ñdJ© _| àdoe H$a OmAmoJo? O~ {H$ Aëbmh Zo
(narjm H$a Ho$) CÝh| Zht OmZm h¡ {OÝhm|Zo Vw_ _| go {OhmX {H$`m h¡, Am¡a Z
ghZerbm| H$mo OmZm h¡?

1
ChþX H$s namO` na _wgb_mZm| H$mo {Xbmgm Xr Om ahr h¡ {Og _| CZ Ho$ 70 ì`pŠV _mao J`oŸ& (V\²$gra BãZo H$gra)
2
Bg _| Hw$a¡e H$s ~Ð _| namO` Am¡a CZ Ho$ 70 ì`pŠV`m| Ho$ _mao OmZo H$s Amoa g§Ho$V h¡ Ÿ&
3
AWm©V H$^r {H$gr H$s OrV hmoVr h¡, H$^r {H$gr H$sŸ&
4
AWm©V AÀN>o ~wao _| {ddoH$ (AÝVa) H$a XoŸ&
75
3 - gyah Ambo B_amZ

143.VWm Vw_ _m¡V H$s H$m_Zm H$a1 aho Wo Bg go nyd© {H$ Cg H$m gm_Zm H$amo, Vmo
A~ Vw_ Zo Cgo Am±Im| go XoI {b`m h¡, Am¡a XoI aho hmoŸ&
144._whå_X Ho$db EH$ agyb h¡, Bg go nhbo ~hþV go agyb hmo MwHo$ h¡, Vmo Š`m
`{X dh _a J`o AWdm _ma {X`o J`o, Vmo Vw_ AnZr E{S>`m| Ho$ ~b2 {\$a
OmAmoJo? VWm Omo AnZr E{S>`m| Ho$ ~b {\$a Om`oJm, Vmo dh A„mh H$mo Hw$N>
hm{Z Zht nhþ±Mm gHo$Jm, Am¡a Aëbmgh erK« hr H¥$Vkmo§ H$mo à{V\$b àXmZ
H$aoJmŸ&
145.H$moB© àmUr E¡gm Zht Omo A„mh H$s AZw_{V Ho$ {~Zm _a Om`o, Cg H$m A§{H$V
{ZYm©[aV g_` h¡, Am¡a Omo g§gm[aH$ à{V\$b MmhoJm, h_ Cgo Cg _| go Hw$N>
X|Jo, VWm Omo nabmoH$ H$m à{V\$b MmhoJm h_ Cgo Cg _| go X|JoŸ& Am¡a h_
H¥$Vkm| H$mo erK« hr à{Vb X|JŸo &
146.{H$VZo hr Z~r Wo {OZ Ho$ gmW hmoH$a ~hþV go Aëbmh dmbm| Zo `wÕ {H$`m, Vmo
dh A„mh H$s amh _| AmB© AmnXm na Z Ambgr hþ`o, Z {Z~©b ~Zo Am¡a Z (eÌw
go) X~oŸ& VWm A„mh Y¡`©dmZm| go ào_ H$aVm h¡Ÿ&
147.VWm CZ H$m H$WZ ~g `hr Wm {H$ CÝhm| Zo H$hm: ho h_mao nmbZhmaŸ& h_mao
{b`o h_mao nmnm| H$mo j_m H$a Xo, VWm h_mao {df` _| h_mar A{V H$mo, Am¡a h_mao
n¡am| H$mo ÑT> H$a Xo, Am¡a H$m{\$a Om{V Ho$ {dê$Õ h_mar ghm`Vm H$aŸ&
148.Vmo A„mh Zo CZ H$mo g§gm[aH$ à{V\$b VWm Am{IaV (nabmoH$) H$m AÀN>m
à{Vb àXmZ H$a {X`m, VWm A„mh gwH${_©`m| go ào_ H$aVm h¡Ÿ&
149.ho B©_mZ dmbmo! `{X Vw_ H$m{\$am| H$s ~mV _mZm|Jo Vmo dh Vwåh| Vwåhmar E{S>`m| Ho$
~b \o$a X|Jo, Am¡a Vw_ {\$a go j{V _| n‹S> OmAm|JŸo &

1
AWm©V Aëbmh H$s amh _| ehrX hmo OmZo H$sŸ&
2
AWm©V Bñbm_ go {\$a OmdmoJo ^mdmW© `h h¡ {H$ gËY_© Bñbm_ ñWm`r h¡ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ Z ahZo
go g_má Zht hmo Om`oJmŸ& ChþX _| O~ {H$gr {damoYr Zo `h ~mV CS>mB© {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) _ma {X`o
J`o Vmo `h gwZ H$a ~hþV go _wgb_mZ hVme hmo J`oŸ& Hw$N> Zo H$hm {H$ A~ bS>Zo go Š`m bm^? VWm _wZm{\$H$m| Zo
H$hm {H$ _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Z~r hmoVo Vmo _ma Zht ImVoŸ& Bg Am`V _| `h g§Ho$V h¡ {H$ Xygao Z{~`m|
Ho$ g_mZ Amn H$mo ^r EH$ {XZ g§gma go OmZm h¡Ÿ& Vmo Š`m Vw_ CÝht Ho$ {b`o Bñbm_ H$mo _mZVo hmo, Am¡a Amn Zht
ah|Jo Vmo Bñbm_ Zht ahoJm?
76
3 - gyah Ambo B_amZ

150.~pëH$ A„mh Vwåhmam ajH$ h¡ VWm dh g~ go AÀN>m ghm`H$ h¡Ÿ&


151.erK« hr h_ H$m{\$am| Ho$ {Xbm| _| Vwåhmam ^` S>mb X|Jo, Bg H$maU {H$ CÝhm| Zo
Aëbmh H$m gmPr Cgo ~Zm {b`m h¡, {Og H$m H$moB© VH©$ (à_mU) A„mh Zo Zht
CVmam h¡, Am¡a BZ H$m Amdmg ZaH$ h¡, Am¡a dh Š`m hr ~wam Amdmg h¡?
152.VWm A„mh Zo Vw_ go AnZm dMZ gM H$a {XIm`m h¡, O~ Vw_ Cg H$s
AZw_{V go CZ H$mo H$mQ>1 aho Wo, `hm± VH$ {H$ O~ Vw_ Zo H$m`aVm {XIm`r,
VWm (agyb Ho) AmXoe2 _| {d^oX H$a {b`m Am¡a Ad¡km H$s, Bg Ho$ níMmV² {H$
Vwåh| dh ({dO`) {XIm Xr, {Ogo Vw_ MmhVo Wo, Vw_ _| go Hw$N> g§gma MmhVo h¢,
VWm Hw$N> bmoJ nabmoH$ MmhVo h¢Ÿ& {\$a Vwåh| CZ go \o$a {X`m, Vm{H$ Vwåhmar
narjm bo, Am¡a Vwåh| j_m H$a {X`m, VWm Aëbmh B©_mZ dmbm| Ho$ {b`o XmZerb
h¡Ÿ&
153.(Am¡a `mX H$amo) O~ Vw_ M‹T>o (^mJo) Om aho Wo, Am¡a {H$gr H$s Amoa _w‹S> H$a
Zht XoI aho Wo, Am¡a agyb Vwåh| Vwåhmao nrN>o go nwH$ma3 aho Wo, Vmo (Aëbmh Zo)
Vwåh| emoH$ Ho$ ~Xbo emoH$ Xo {X`m, Vm{H$ Omo Vw_ go Imo J`m Am¡a Omo XwI Vwåh|
nhþ§Mm Cg na CXmgrZ Z hmo, VWm Aëbmh Cg go gy{MV h¡, Omo Vw_ H$a aho
hmoŸ&
154.{\$a Vw_ na emoH$ Ho$ níMmV² empÝV (D±$K) CVma Xr Omo Vwåhmao EH$ {Jamoh4 H$mo
AmZo bJr, Am¡a EH$ {Jamoh H$mo AnZr5 n‹S>r hþB© WrŸ& dh Aëbmh Ho$ ~mao _|
AgË` Om{h{Oæ`V H$s gmoM gmoM aho WoŸ& dh H$h aho Wo {H$ Š`m h_mam ^r
Hw$N> A{YH$ma h¡? (ho Z~r!) H$h X| {H$ g~ A{YH$ma Aëbmh H$mo h¡Ÿ& dh AnZo

1
AWm©V ChX Ho$ Ama§{^H$ jUm| _|Ÿ&
2
AWm©V Hw$N> YZwY©am| Zo Amn Ho$ AmXoe H$m nmbZ Zht {H$`m, Am¡a n[ahma H$m YZ g§{MV H$aZo Ho$ {b`o AnZm ñWmZ
Ë`mJ {X`m, Omo namO` H$m H$maU ~Z J`mŸ& Am¡a eÌw H$mo Cg {Xem go AmH«$_U H$aZo H$m Adga {_b J`mŸ&
3
~amA {~Z A{O~ H$hVo h¢ {H$ Z~r gëbëbmhþ Ab¡{h d gëb_ Zo ChþX Ho$ {XZ AãXwëbmh {~Z Ow~¡a H$mo n¡Xb goZm
na aImŸ& Am¡a dh nam{OV hmo H$a Am J`o, Bgr Ho$ ~mao _| `h Am`V h¡Ÿ& Cg g_` Z~r Ho$ gmW ~mah ì`pŠV hr ah
J`oŸ& (ghrh ~wImar - 4561)
4
A~w Vbhm a{O`ëbmh AÝhþ Zo H$hm… h_ ChþX _| D±$KZo bJoŸ& _oar Vbdma _oao hmW go {JaZo bJVr Am¡a _¢ nH$‹S>
boVm, {\$a {JaZo bJVr Am¡a nH$‹S> boVmŸ&
5
`h _wZm{\$H$ bmoJ WoŸ&
77
3 - gyah Ambo B_amZ

_Zm| _| Omo Ny>nm aho Wo Amn H$mo Zht ~Vm aho WoŸ& dh H$h aho Wo {H$ `{X Vw_
AnZo Kam| _| ahVo, V~ ^r {OZ Ho$ (^m½` _|) _mam OmZm {bIm h¡, dh AnZo
{ZhV hmoZo Ho$ ñWmZm| H$s Amoa {ZH$b AmVoŸ& Am¡a Vm{H$ Aëbmh, Omo Vwåhmao
{Xbm| _| h¡ Vm{H$ Aëbmh, Omo Vwåhmao {Xbm| _| h¡ Cg H$s narjm boŸ& VWm Omo
Vwåhmao {Xbm| _| h¡ Cgo ewÕ H$a XoŸ& Am¡a Aëbmh {Xbm| Ho$ ^oXm| go AdJV h¡Ÿ&
155.dñVwV… Vw_ _| go {OÝhm| Zo Xmo {Jamohm| Ho$ gå_wI hmoZo Ho$ {XZ _w§h \o$a {X`m,
ím¡VmZ Zo CZ H$mo CZ Ho$ Hw$N> Hw$H$_m] Ho$ H$maU {\$gbm {X`mŸ& VWm Aëbmh Zo
CZ H$mo j_m H$a {X`m h¡Ÿ& dmñVd _| Aëbmh A{V j_mímrb ghZerb h¡Ÿ&
156.ho B©_mZ dmbmo! CZ Ho$ g_mZ Z hmo OmAmo Omo H$m{\$a hmo J`o, VWm AnZo ^mB©`m|
go - O~ `mÌm _| hmo, AWdm `wÕ _| H$hm {H$ `{X dh h_mao nmg hmoVo Vmo Z
_aVo Am¡a Z _mao OmVo, Vm{H$ Aëbmh CZ Ho$ {Xbm| _| Bgo g§Vmn ~Zm XoŸ& Am¡a
Aëbmh hr Or{dV H$aVm VWm _m¡V XoVm h¡, Am¡a Aëbmh Omo Vw_ H$a aho hmo
Cgo XoI ahm h¡Ÿ&
157.`{X Vw_ Aëbmh H$s amh _| _ma {X`o OmAmo AWdm _a OmAmo, Vmo Aëbmh H$s
j_m Cg go CÎm_ h¡ Omo bmoJ EH$Ì H$a aho h¡Ÿ&
158.VWm `{X Vw_ _a J`o AWdm _ma {X`o J`o, Vmo Aëbmh hr Ho$ nmg EH$Ì {H$`o
OmAmoJoŸ&
159.Aëbmh H$s X`m Ho$ H$maU hr Amn CZ Ho$1 {b`o H$mo_b (gwerb) hmo J`o, Am¡a
`{X Amn AŠI‹S> VWm H$‹S>o {Xb Ho$ hmoVo, Vmo dh Amn Ho$ nmg go {~Ia OmVoŸ&
AV… CÝh| j_m H$a Xmo, Am¡a CZ Ho$ {b`o j_m H$s àmW©Zm H$amo, VWm CZ go ^r
_wAm_bo _| nam_e© H$amo, {\$a O~ H$moB© Ñ‹T> g§H$ën bo bmo Vmo Aëbmh na
^amogm H$amoŸ& {Zñg§Xho Aëbmh ^amogm aIZo dmbm| go ào_ H$aVm h¡Ÿ&
160.`{X Aëbmh Vwåhmar ghm`Vm H$ao Vmo Vw_ na H$moB© à^wËd Zht nm gH$VmŸ& VWm
`{X Vwåhmar ghm`Vm Z H$ao, Vmo {\$a H$m¡Z h¡ Omo Cg Ho$ níMmV² Vwåhmar
ghm`Vm H$a gHo$? AV… B©_mZ dmbm| H$mo Aëbmh hr na ^amogm H$aZm Mm{h`oŸ&

1
AWm©V AnZo gm{W`m| Ho$ {b`o, Omo ChþX _| aUjoÌ go ^mJ J`oŸ&
78
3 - gyah Ambo B_amZ

161.{H$gr Z~r Ho$ {b`o `mo½` Zht {H$ An^moJ1 H$aoŸ& Am¡a Omo An^moJ H$aoJm, àb`
Ho$ {XZ Cgo bm`oJm {\$a àË`oH$ àmUr H$mo Cg H$s H$_mB© H$m ^anya à{VH$ma
(~Xbm) {X`m Om`oJm, VWm CZ na AË`mMma Zht {H$`m Om`oJmŸ&
162.Vmo Š`m {Og Zo Aëbmh H$s àgÞVm H$m AZwgaU {H$`m hmo Cg Ho$ g_mZ hmo
Om`oJm Omo Aëbmh H$m H«$moY2 boH$a {\$am, Am¡a Cg H$m Amdmg ZaH$ h¡?
163.Aëbmh Ho$ nmg CZ H$s lo{U`m± h¢, VWm Aëbmh Cgo XoI3 ahm h¡ Omo dh H$a
ah| h¢Ÿ&
164.Aëbmh Zo B©_mZ dmbm| na CnH$ma {H$`m h¡ {H$ CZ _| CÝhto _| go EH$ agyb
^oOm, Omo CZ Ho$ gm_Zo Cg (Aëbmh) H$s Am`V| gwZmVm h¡, Am¡a CÝh| ewÕ
H$aVm h¡ VWm CÝh| nwñVH$ (Hw> aAmZ) Am¡a {hH²$_V (gwÞV) H$s {ejm XoVm h¡,
`Ú{n dh Bg go nhbo Iwbo Hw$nW _| WoŸ&
165.VWm O~ Vw_ H$mo EH$ Xw…I nhþ§Mm4 nhþ§Mm`m5, Vmo Vw_ Zo H$h {X`m {H$ `h H$hm±
go Am J`m? (ho Z~r!) H$h Xmo… `h Vwåhmao nmg go6 Am`mŸ& dmñVd _| Aëbmh
Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
166.VWm Omo ^r AmnXm Xmo {Jamohm| Ho$ gå_wI hmoZo Ho$ {XZ Vw_ na AmB©, Vmo dh
Aëbmh H$s AZw_{V go, Am¡a Vm{H$ dh B©_mZ dmbm| H$mo OmZ boŸ&
167.Am¡a Vm{H$ CZ H$mo OmZ bo, Omo _wZm{\$H$ h¡Ÿ& Am¡a CZ go H$hm J`m {H$ AmAmo
Aëbmh H$s amh _| `wÕ H$amo, AWdm ajm H$amo, Vmo CÝhm| Zo H$hm {H$ `{X h_
`wÕ hmoZm OmZVo Vmo Adí` Vwåhmam gmW XoVoŸ& dh Cg {XZ B©_mZ go A{YH$

1
ChþX Ho$ {XZ Omo AnZm ñWmZ N>mo‹S> H$a Bg {dMma go Am J`o {H$ `{X h_ Z nhþ§Mo Vmo Xygao bmoJ JZr_V H$m g~ YZ
bo Om`|Jo, CÝh| `h MoVmdZr Xr Om ahr h¡ {H$ Vw_ Zo H¡$go gmoM {b`m {H$ Bg YZ _| go Vwåhmam ^mJ Zht {_boJm, Š`m
Vwåh| Z~r (gëbmëbmhþ Ab¡{h d gëb_) H$s A_mZV na ^amogm Zht h¡? gwZ bmo ! Z~r go {H$gr àH$ma H$m An^moJ
Ag§^d h¡Ÿ& `h Kmoa nmn h¡ Omo H$moB© Z~r H$^r Zht H$a gH$VmŸ&
2
AWm©V nmnm| _| brZ ahmŸ&
3
AWm©V bmoJm| Ho$ H$_m} Ho$ AZwgma CZ H$s AbJ AbJ lo{U`m§ h¢Ÿ&
4
AWm©V ChþX Ho$ {XZŸ&
5
AWm©V ~Ð Ho$ {XZŸ&
6
AWm©V Vwåhmao Z~r gëbmhþ Ab¡{h d gëb_ Ho$ AmXoe H$m {damoY H$aZo Ho$ H$maU Am`m, Omo YZwY©am| H$mo {X`m J`m WmŸ&
79
3 - gyah Ambo B_amZ

Hw$\«$ Ho$ g_rn Wo, dh AnZo _wIm| go E¡gr ~mV ~mob aho Wo Omo CZ Ho$ {Xbm| _|
~mV Zht WrŸ& VWm Aëbmh {Ogo dh Nw>nm aho Wo, A{YH$ OmZVm WmŸ&
168.BÝhm| Zo hr AnZo ^mB©`m| go H$hm, Am¡a (ñd`§ Kam| _§o) AmgrZ ah J`o… `{X dh
h_mar ~mV _mZVo, Vmo _mao Zht OmVoŸ! (ho Z~r!) H$h Xmo… {\$a Vmo _m¡V go1
AnZr ajm H$a bmo, `{X Vw_ gƒo hmoŸ&
169.Omo Aëbmh H$s amh _| _ma {X`o J`o Vmo Vw_ CZ H$mo _am hþAm Z g_Pmo, ~pëH$
dh Or{dV h¢,2 AnZo nmbZhma Ho$ nmg Or{dH$m {X`o Om aho h¡Ÿ&
170.VWm Cg go àgÞ h¡ Omo Aëbmh Zo CÝh| AnZr X`m go àXmZ {H$`m h¡, Am¡a
CZ Ho$ {b`o àgÞ (h{f©V) hmo aho h¢ Omo CZ go {_bo Zht, CZ Ho$ nrN>o3 ah J`o
h¡ {H$ CÝh| H$moB© S>a Zht hmoJm, Am¡a Z dh CXmgrZ hm|JoŸ&
171.dh Aëbmh Ho$ nwañH$ma Am¡a àXmZ Ho$ H$maU àgÞ hmo aho h¢Ÿ& VWm Bg na {H$
Aëbmh B©_mZ dmbm| H$m à{V\$b ì`W© Zht H$aVmŸ&
172.{OÝhm|Zo Aëbmh Am¡a agyb H$s nwH$ma H$mo ñdrH$ma4 {H$`m, Bg Ho$ níMmV {H$
CÝh| AmKmV nhþ§Mm, CZ _| go CZ Ho$ {b`o {OÝhm| Zo gwH$_© {H$`m VWm (Aëbmh
go) S>a|, _hm à{V\$b h¡Ÿ&
173.`h dh bmoJ h¢, {OZ go bmoJm| Zo H$hm {H$ Vwåhmao {b`o bmoJm| (eÌw) Zo (dm{ng
AmZo H$m) g§H$ën5 {b`m h¡Ÿ& AV… CZ go S>amo, Vmo Bg Zo CZ go S>amo, Vmo Bg
Zo CZ Ho$ B©_mZ H$mo Am¡a A{YH$ H$a {X`m, Am¡a CÝhm| Zo H$hm… h_| A„mh ~g
h¡, Am¡a dh AÀN>m H$m_ ~ZmZo dmbm h¡Ÿ&
1
AWm©V AnZo Cnm` go gXmOrdr hmo OmAmoŸ&
2
ehrXm| H$m OrdZ H¡$gm hmoVm h¡? hXrg _| h¡ {H$ CZ H$s AmË_m`| hao n{úm`m| Ho$ ^rVa aI Xr OmVr h¡ Am¡a dh ñd©J _|
MwJVo VWm AmZ§X boVo {\$aVo h¡Ÿ& (ghrh _wpñb_- hXrg - 1887)
3
AWm©V CZ _wOm{hXrZ Ho$ {b`o Omo A^r g§gma _| Or{dV ah J`o h¡Ÿ&
4
O~ H$m{\$a ChþX go _ŠH$m dm{ng hþ`o Vmo _XrZo go 30 _rb Xya ""am¡hmA'' go {\$a _XrZo dm{ng AmZo H$m {ZíM`
{H$`mŸ& O~ Amn gëbmhþ Ab¡{h d gëb_ H$mo gyMZm {_br Vmo goZm boH$a ""h_amCb AgX'' VH$ nhþ§Mo {Ogo gwZ H$a
dh ^mJ J`oŸ& BYa _wgb_mZ g\$b dm{ng Am`oŸ& Bg Am`V _| agyëbyëbmh gëbëbmhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ gm{W`m|
H$s ghmamZm H$s JB© h¡ {OÝhm| Zo ChþX _| Kmd ImZo Ho $ níMmV² ^r Z~r (gëbëbmhþ Ab¡{h d gëb_) H$m gmW {X`mŸ&
`h Am`V| Bgr go g§~§{YV h¡Ÿ&
5
DeLee&le Me$eg ves cekeÌkeÀe peeles ng³es jen ceW mees®ee efkeÀ cegmeueceeveeW kesÀ Hejemle nes peeves Hej ³en De®íe DeJemej Lee efkeÀ
ceoerves Hej Dee¬eÀceCe keÀjkesÀ GvekeÀe Gvecetueve keÀj efo³ee pee³es~ leLee JeeefHeme Deeves keÀe efve½e³e efkeÀ³ee~
80
3 - gyah Ambo B_amZ

174.VWm A„mh Ho$ AZwJh« Ed§ X`m Ho$ gmW dm{ng hþ`Ÿo & CÝh| H$moB© Xw…I Zht
nhþ§MmŸ& VWm A„mh H$s àgÝZVm na Mbo, Am¡a A„mh ~‹S>m X`merb h¡Ÿ&
175.dh e¡VmZ h¡, Omo Vwåh| AnZo gh`mo{J`m| go S>am ahm h¡, Vmo CZ go Z S>amo, VWm
_wPr go S>amo `{X Vw_ B©_mZ dmbo hmoŸ&
176.ho Z~r! Amn H$mo dh H$m{\$a CXmgrZ Z H$a|, Omo Hw$\«$ _| AJ«ga h¢, dh A„mh
H$mo H$moB© hm{Z Zht nhþ§Mm gH|$JoŸ& A„mh MmhVm h¡ {H$ Am{IaV (nabmoH$) _|
CZ H$m H$moB© ^mJ Z ~Zm`o, VWm CÝht Ho$ {b`o Kmoa `mVZm h¡Ÿ&
177.dñVV… {OÝhm| Zo B©_mZ Ho$ ~Xbo Hw$\«$ IarX {b`m, dh A„mh H$mo H$moB© hm{Z
Zht nhþ§Mm gH|$Jo, VWm CÝhr§ Ho$ {b`o Xw…IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
178.Omo H$m{\$a hmo J`o, dh H$Xm{n `h Z g_P| {H$ h_mam CZ H$mo Adga1 XoZm CZ
Ho$ {b`o AÀN>m h¡, dmñVd _| h_ CÝh| Bg {b`o Adga Xo aho h¢ {H$ CZ Ho$
nmn2 A{YH$ hmo Om`|, VWm CÝht Ho$ {b`o An_mZH$mar `mVZm h¡Ÿ&
179.A„mh E¡gm Zht h¡ {H$ B©_mZ dmbm| H$mo Cgr (Xem) na N>mo‹S> Xo, {Og na Vw_
hmo, O~ VH$ ~wao H$mo AÀN>o go AbJ Z H$a Xo, Am¡a A„mh E¡gm (^r) Zht h¡ {H$
Vwåh| J¡~ (namoj) go3 gy{MV H$a Xo, Am¡a naÝVw A„mh AnZo agybm| _| go
(namoj na AdJV H$aZo Ho$ {b`o) {Ogo Mmho MwZ boVm h¡Ÿ& VWm `{X Vw_ B©_mZ
bmAmo, Am¡a A„mh go S>aVo ahmo, Vmo Vwåhmao {b`o ~‹S>m à{V\$b h¡Ÿ&
180.dh bmoJ H$Xm{n `h Z g_P| Omo Cg _| H¥$nU (H§$Oygr) H$aVo h¡, Omo A„mh Zo
CZ H$mo AnZr X`m go àXmZ {H$`m4 h¡ {H$ dh CZ Ho$ {b`o ~wam h¡, {Og _| CÝhm|
Zo H¥$nU {H$`m h¡Ÿ& àb` Ho$ {XZ Cgo CZ Ho$ Jbo H$m hma5 ~Zm {X`m Om`oJmŸ&

1
AWm©V CÝh| gm§gm[aH$ gw…I gw{dYm XoZmŸ& ^mdmW© `h h¡ {H$ Bg g§gma _| A„mh, gË`mogË`, Ý`m` VWm AË`mMma
g~ Ho$ {b`o Adga XoVm h¡Ÿ& naÝVw Bg go YmoIm Zht »mmZm Mm{h`o, `h XoIZm Mm{h`o {H$ nabmoH$ H$s g\$bVm {H$g
_| h¡Ÿ& gË` hr ñWm`r h¡ VWm AgË` H$mo ÜdñV hmo OmZm h¡Ÿ&
2
`h ñd^m{dH$ {Z`_ h¡ {H$ nmn H$aZo go nmnmMmar _| nmn H$aZo H$s ^mdZm A{YH$ hmo OmVr h¡Ÿ&
3
AWm©V Vwåh| ~Vm Xo {H$ H$m¡Z B©_mZ dmbm Am¡a H$m¡Z Xw{dYmdmXr h¡Ÿ&
4
AWm©V YZ YmÝ` H$s OH$mV Zht XoVo Ÿ&
5
ghrh ~wImar _| A~y hþa¡ah a{O`„mh AÝhþ go [adm`V h¡ {H$ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo H$hm: {Ogo Aëbmh Zo
YZ {X`m h¡, Am¡a dh Cg H$s OH$mV Zht XoVm Vmo àb` Ho$ {XZ Cg H$m YZ J§Om gn© ~Zm {X`m Om`oJm, Omo Cg Ho$
81
3 - gyah Ambo B_amZ

Am¡a AmH$mem| VWm YaVr H$s _ramg (CÎmam{YH$ma) A„mh Ho$1 {b`o h¡Ÿ& VWm
A„mh Omo Hw$N> Vw_ H$aVo hmo Cg go gy{MV h¡Ÿ&
181.A„mh Zo CZ H$s ~mV gwZ br h¡ {OÝhm|Zo H$hm {H$ A„mh {ZY©Z Am¡a h_ YZr2
h¡, CÝhm| Zo Omo Hw$N> H$hm h¡ h_ Cgo {bI b|Jo, Am¡a CZ Ho$ Z{~`m| H$s Ad¡Y
hË`m H$aZo H$mo ^r, VWm H$h|Jo {H$ XhZ H$s `mVZm MImoŸ&
182.`h Vwåhmao? H$Vy©Vm| H$m Xwîn[aUm_ h¡, VWm dmñVd _| A„mh ~§Xm| Ho$ {b`o
V{ZH$ ^r AË`mMmar Zht h¡Ÿ&
183.{OÝhm| Zo H$hm… A„mh Zo h_ go dMZ {b`m h¡ {H$ {H$gr agyb H$m {dídmg Z
H$a|, O~ VH$ h_mao g_j Eogr ~{b Z X| {Og Ap½Z Im3 Om`oŸ& (ho Z~r!)
Amn H$h X| {H$ _wP go nyd© ~hþV go agyb Iwbr {Zem{Z`m± Am¡a dh MrO bm`o
Omo Vw_ Zo H$htŸ& Vmo Vw_ Zo CZ H$s hË`m Š`m| H$a Xr, `{X Vw_ gÀMo hmo Vmo?
184.{\$a `{X BÝhm| Zo4 Amn H$mo PyR>bm {X`m Vmo Amn go nhbo ^r ~hþV go agyb
PwR>bm`o J`o h¡, Omo Iwbr {Zem{Z`m± VWm (AmH$mer`) J«§W Am¡a àH$meH$ nwñVH|$
bm`oŸ&5
185.àË`oH$ àmUr H$mo _m¡V H$m ñdmX MIZm h¡Ÿ& Am¡a Vwåh| Vwåhmao (H$_m] H$m) àb`
Ho$ {XZ ^anya à{V\$b {X`m Om`oJm Vmo (Cg {XZ) Omo ì`{º$ ZaH$ go ~Mm
{b`m J`m VWm ñdJ© _| àdoe nm J`m6, Vmodh g\$b hmo J`mŸ& VWm g§gm[aH$
OrdZ YmoIo H$s ny§Or Ho$ {gdm Hw$N> Zht h¡Ÿ&
186.(ho B©_mZ dmbmo!) Vwåhmao YZm| VWm àmUm| _| Vwåhmar narjm Adí` br Om`oJr Ÿ&
Am¡a Vw_ CZ go Adí` ~hþV gr Xw:IX ~mV| gwZmoJo Omo Vw_ go nyd© nwñVH$ {X`o

Jbo H$m hma ~Z Om`oJmŸ& Am¡a Cgo AnZo O~S>m| go nH$S> boJm, VWm H$hoJm {H$ _¡ Vwåhmam H$mof hÿ±, _¢ Vwåhmam YZ hÿ±
Ÿ&(ghrh ~wImar: 4565)
1
AWm©V àb` Ho$ {XZ dhr AHo$bm g~ H$m ñdm_r hmoJmŸ&
2
`h ~mV `hÿ{X`m| Zo H$hr Wr (Xo{I`o: gyah ~H$ah Am`V: 254)
3
AWm©V AmH$me go A{¾ AmH$a Obm Xo, Omo Cg Ho$ ñdrH$m`© hmoZo H$m bjU h¡Ÿ&
4
AWm©V `hÿX Am{X Zo Ÿ&
5
àH$meH$ Omo gË` H$mo COmJa H$a Xo Ÿ&
6
AWm©V gË` AmñWm Am¡a gËH$_m] Ho$ Ûmam Bñbm_ Ho$ {Z`_m| H$m nmbZ H$a Ho$Ÿ&
82
3 - gyah Ambo B_amZ

J`oŸ& VWm CZ go Omo {_lUdmXr1 h¡Ÿ& VWm `{X Vw_ Zo ghZ {H$`m, Am¡a
(A„mh go) S>aVo aho Vmo `h ~‹S>o gmhg H$s ~mV hmoJrŸ&
187.VWm (ho Z~r!) `mX H$amo O~ A„mh Zo CZ go ÑT> dMZ {b`m Wm Omo nwñVH$2
{X`o J`o {H$ Vw_ Adí` Bgo bmoJm| Ho$ {b`o COmJa H$aVo ahmoJo Am¡a Cgo Nw>nmdmoJo
ZhtŸ& Vmo CÝhm| Zo Bg (dMZ) H$mo AnZo nrN>o S>mb {X`m (^§J H$a {X`m) Am¡a
Cg Ho$ ~Xbo V{ZH$ _yë` IarX3 {b`mŸ& Vmo dh {H$VZr ~war MrO IarX aho
h¢?!
188.(ho Z~r!) Omo4 AnZo H$Vy©Vm| na àgÞ hmo aho h¡ Am¡a MmhVo h¢ {H$ CZ H$_m] Ho$
{b`o gamho Om`| Omo CÝhm| Zo Zht {H$`oŸ& Amn CÝh| H$Xm{n Z g_P| {H$ `mVZm
go ~Mo ah|Jo Ÿ& VWm CÝht Ho$ {b`o Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
189.VWm AmH$em| Am¡a YaVr H$m amÁ` A„m hr H$m h¡Ÿ& VWm A„mh Omo Mmho H$a
gH$Vm h¡Ÿ&
190.dñVwV: AmH$mem| VWm YaVr H$s aMZm, Am¡a amÌr VWm {Xdg Ho$ EH$ Ho$ níMmV²
EH$ AmVo OmVo ahZo _| _{V_mZm| Ho$ {b`o ~hþV gr {Zem{Z`m± (bjU)5 h¡Ÿ&
191.Omo I‹S>o, ~¡R>o VWm gmo`o (àË`oH$ pñW{V _|) A„mh H$s `mX H$aVo, VWm
AmH$mem| Am¡a YaVr H$s aMZm _| {dMma H$aVo ahVo h¡Ÿ& (H$hVo h¡ :) ho _mao
nmbZhmaŸ! Vy Zo Bgo6 ì`W© Zht aMm h¡Ÿ& h_| A{¾ Ho$ XÊS> go ~Mm boŸ&
192.ho h_mao nmbZhma ! Vy Zo {Ogo ZaH$ _| Pm|H$ {X`m, Vmo Cgo An_m{ZV H$a
{X`m, Am¡a AË`mMm[a`m| H$m H$moB© ghm`H$ Z hmoJmŸ&

1
{_lUdmXr AWm©V _y{V©`m| Ho$ nwOmar, Omo nyOm AM©Zm VWm A„mh Ho$ {deof JwUm| _| AÝ` H$mo Cg H$m gmPr ~ZmVo h¡Ÿ&
2
Omo nwñVH$ {X`o J`o, AWm©V: `hÿX Am¡a Zgmam (B©gmB©) {OZ H$mo Vm¡amV VWm B§Orb Xr J`rŸ&
3
AWm©V VwÀN> g§gm[aH$ bm^ Ho$ {b`o gË` H$m gm¡Xm H$aZo bJoŸ&
4
A~y gB©g a{O`„mhþ AÝhþ H$hVo h¡ {H$ H$wN> {X²>dYmdmXr agybw„mh g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ `wJ _| Amn `wÕ Ho$
{b`o {ZH$bVo Vmo Amn H$m gmW Zht XoVo WoŸ& Am¡a Bg na àgÞ hmoVo Wo Am¡a O~ Amn dm{ng AmVo Vmo ~hmZo ~ZmVo
Am¡a WnW boVo WoŸ& Am¡a Omo Zht {H$`m h¡ Cg H$s gamhZm MmhVo WoŸ& Bgr na `h Am`V CVarŸ& (ghrh ~wImar - 4567)
5
AWm©V A„mh Ho$ amÁ`, ñdm{_Ëd VWm EH$_mÌ nyÁ` hmoZo Ho$Ÿ&
6
AWm©V `h {d{MÌ aMZm VWm ì`dñWm AH$maU Zht VWm Amdí`H$ h¡ {H$ Bg OrdZ Ho$ níMmV² ^r H$moB© OrdZ hmoŸ&
{Og _| Bg OrdZ Ho$ H$_m] Ho$ n[aUm_ gm_Zo Am`|Ÿ&
83
3 - gyah Ambo B_amZ

193.ho h_mao nmbZhma! h_ Zo EH$1 nwH$maZo dmbo H$mo B©_mZ Ho$ {b`o nwH$maVo hþ`o
gwZm, {H$ AnZo nmbZhma na B©_mZ bmAmo, Vmo h_ B©_mZ bo Am`o, ho h_mao
nmbZhma! h_mao nmn j_m H$a Xo, VWm h_mar ~wamB©`m| H$mo AZ XoIr H$a Xo, VWm
h_mar _m¡V nwZrVm| (gXmMm[a`m|) Ho$ gmW hmoŸ&
194.ho h_mao nmbZhma! h_ H$mo, Vy Zo AnZo agybm| Ûmam Omo dMZ {X`m h¡, h_| dh
àXmZ H$a, VWm àb` Ho$ {XZ h_| An_m{ZV Z H$a, dmñVd _| Vy dMZ {damoYr
Zht h¡Ÿ&
195.Vmo CZ Ho$ nmbZhma Zo CZ H$s (àmW©Zm) gwZ br, (VWm H$hm {H$): {Zñg§Xho _¢
{H$gr H$m`©H$Vm© Ho$ H$m`© H$mo ì`W© Zht H$aVm2, Za hmo AWdm Zmar Ÿ& Vmo {OÝhm|
Zo {hOaV (àñWmZ) H$s, VWm AnZo Kam| go {ZH$mbo J`o, Am¡a _oar amh _|
gVm`o J`o Am¡a `wÕ {H$`m, VWm _mao J`o, Vmo h_ Adí` CZ Ho$ Xmofm| H$mo j_m
H$a X|JŸo & VWm CÝh| Eogo ñdJm] _| àdoe X|Jo {OZ _| Zha| ~h ahr h¡Ÿ& `h Aëbmh
Ho$ nmg go CZ H$m à{V\$b hmoJmŸ& Am¡a A„mh hr Ho$ nmg AÀN>m à{V\$b h¡Ÿ&
196.ho Z~r! ZJam| _| H$m{\$am| H$m (gwI gw{dYm Ho$ gmW) {\$aZm Amn H$mo YmoIo _| Z
S>mb XoŸ&
197.`h V{ZH$ bm^3 h¡, {\$a CZ H$m ñWmZ ZaH$ h¡Ÿ& Am¡a dh Š`m hr ~wam Amdmg
h¡Ÿ&
198.naÝVw Omo AnZo nmbZhma go S>ao Vmo CZ Ho$ {b`o Eogo ñdJ© h¡ {OZ _| Zha|
àdm{hV h¡Ÿ& {OZ _| dh gXmdmgr hm|JoŸ& `h A„mh Ho$ nmg go A{V{W gËH$ma
hmoJmŸ& VWm Omo A„mh Ho$ nmg h¡ nwZrVm| Ho$ {b`o CÎm_ h¡Ÿ&
199.Am¡a {Z:g§Xoh Ahbo {H$Vm~ (AWm©V `hÿX Am¡a B©gmB©) _| go Hw$N> Ego ^r h¡ Omo
A„mh na B©_mZ aIVo h¡Ÿ& Am¡a Vwåhmar Amoa Omo CVmam J`m h¡ Cg na ^rŸ&
A„mh go S>ao ahVo h¡Ÿ& Am¡a Cg H$s Am`Vm| H$mo WmoS>r Wmo‹S>r H$s_Vm| na ~oMVo ^r

1
AWm©V ApÝV_ Z~r _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$moŸ&
2
AWm©V A„mh H$m `h {Z`_ h¡ {H$ dh gËH$_© AH$maW Zht H$aVm, Cg H$m à{V\$b Adí` XoVm h¡Ÿ&
3
AWm©V gm_m{`H$ g§gm[aH$ AmZÝX h¡Ÿ&
84
3 - gyah Ambo B_amZ

ZhtŸ&1 CZ H$m ~Xbm CZ Ho$ a~ Ho$ nmg h¡Ÿ& {Z:g§Xho A„mh OëXr hr {hgm~
boZo dmbm h¡Ÿ&
200.ho B©_mZ dmbmo! Vw_ Yo`© aImoŸ&2 Am¡a EH$ Xygao H$mo Wm_o aImoŸ& Am¡a {OhmX Ho$
{b`o V¡`ma ahmoŸ& Am¡a A„mh go S>aVo ahmo Vm{H$ Vw_ AnZo CÔoí` H$mo nhþ±MmoŸ&
*****

1
AWm©V `h `hÿ{X`m| Am¡a B©gmB©`m| H$m Xygam g_wXm` h¡ Omo Aëbmh na Am¡a Cg H$s {H$Vm~m| na ghrh àH$ma go B©_mZ
aIVm WmŸ& Am¡a gË` H$mo ñdrH$ma H$aVm WmŸ& VWm Bñbm_ Am¡a agyb VWm _wgb_mZm| Ho$ {dnarV gm{Oe| Zht H$aVm
WmŸ& Am¡a MÝX Q>H$m| Ho$ H$maU Aëbmh Ho$ AmXoem| _| hoa \o$a Zht H$aVm WmŸ&
2
AWm©V Aëbmh Am¡a Cg Ho$ agyb H$s \$a_m± ~aXmar H$a Ho$ Am¡a AnZr _Z_mZr N>moS> H$a Yo`© H$amoŸ& Am¡a `{X eÌw go
bS>mB© hmo Om`o Vmo Cg _| gm_Zo AmZo dmbr naoem{Z`m| na S>Q>o ahZm ~hþV ~S>m Yo`© h¡ Ÿ& Bgr àH$ma eÌw Ho$ ~mao _| gX¡d
MmoH$Þm ahZm ^r ~hþV ~S>o gmhg H$m H$m_ h¡Ÿ& Bgr {b`o hXrg _| Am`m h¡ {H$ Aëëmmh Ho$ amhñVo _| EH$ {XZ _moaMo
~ÝX ahZm Bg Xw{Z`m Am¡a Cg H$s V_m_ MrOm| go CÎm_ h¡Ÿ& (ghrh ~wImar)
85
4 - gyah {Zgm

gyah {Zgm - 4
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 176 Am`V| h¡Ÿ&
A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&
1. ho _Zwî`m| ! AnZo1 Cg nmbZhma go S>amo, {Og Zo Vw_ H$mo EH$ Ord (AmX_) go
CËnÞ {H$`m, VWm Cgr go Cg H$s nËZr (hìdm) H$mo CËnÞ {H$`m, Am¡a CZ
XmoZm| go ~hþV go Za Zmar \¡$bm {X`oŸ& Cg A„mh go S>amo {Og Ho$ Ûmam Vw_ EH$
Xygao go (A{YH$ma) _m±JVo hmo, VWm aº$ g§~§Ym| H$mo Vmo‹S>Zo go S>amo, {Zñg§Xoh
A„mh Vwåhmam {ZarjH$ h¡Ÿ&
2. VWm (ho g§ajH$mo!) AZmWm| H$mo CZ Ho$ YZ MwH$m Xmo, Am¡a (CZ H$s) AÀN>r MrO
go (AnZr) ~war MrO Z ~Xbmo, Am¡a CZ Ho$ YZ AnZo YZm| _| {_bm H$a Z
ImAmo, {Zñg§Xoh dh ~hþV ~‹S>m nmn h¡Ÿ&
3. Am¡a `{X Vw_ S>amo H$s AZmW (~m{bH$mAm|) Ho$ {df`2 _| Ý`m` Zht H$a gH$moJo
Vmo Zm[a`m| _| go Omo ^r Vwåh| ^m`|, Xmo go, VrZ go Mma VH$ go {ddma H$a bmoŸ&
Am¡a `{X S>amo {H$ Ý`m` Zht H$amoJo Vmo EH$ hr go H$amo, AWdm Omo Vwåhmao
ñdm{_Ëd3 _| hm| Cgr na ~g H$amoŸ& `h A{YH$ g_rn h¡ {H$ AÝ`m` Z H$amoŸ&
4. VWm {ó`m| H$mo CZ Ho$ _ha ({ddmh Cnhma) gàgÞVm go MwH$m XmoŸ& {\$a `{X
dh Cg _| go Hw$N> Vwåh| AnZr BÀN>m go Xo X| Vmo àgÞ hmo H$a ImAmoŸ&

1
`hm± go gm_m{OH$ ì`dñWm H$m {Z`_ ~Vm`m J`m h¡ {H$ {díd Ho$ g^r Za Zmar EH$ hr _mVm {nVm go CËnÞ {H$`o J`o
h¡Ÿ& Bg {b`o g~ gm_mZ h¡Ÿ& Am¡a g~ Ho$ gmW AÀN>m ì`dhma VWm ^mB© Mmao H$s ^mdZm aIZr Mm{h`oŸ& Am¡a g~ Ho$
A{YH$ma H$s ajm H$aZr Mm{h`oŸ& `h Cg A„mh H$m AmXoe h¡ Omo Vwåhmao _yb H$m CËn{ÎmH$ma h¡Ÿ& Am¡a {Og Ho$ Zm_ go
Vw_ EH$ Xygao go AnZm A{YH$ma _m±JVo hmo {H$ A„mh Ho$ {b`o _oar ghm`Vm H$amoŸ& {\$a Bg gmYmaU g§~§Y Ho$ {gdm
J^m©e{`H$ AWm©V g_rndVu n[adm[aH$ g§~§Y ^r h¡ {Ogo OmoS>Zo na A{YH$ ~b {X`m J`m h¡Ÿ& EH$ hXrg _| h¡ {H$ g§~§Y
^§Jr ñdJ© _| Zht Om`oJmŸ& (ghrh ~wImar-5984, _wpñb_-2555) Bg Am`V Ho$ níMmV² H$B© Am`Vm| _| BÝht A„mh Ho$
{ZYm©[aV {H$`o _mZd A{YH$mam| H$m dU©Z {H$`m Om ahm h¡Ÿ&
2
Aa~ _| Bñbm_ go nyd© AZmW ~m{bH$m H$m g§ajH$ `{X Cg Ho$ IwOya H$m ~mJ hmo Vmo Cg na A{YH$ma aIZo Ho$ {b`o
Cg go {ddmh H$a boVm WmŸ& Am¡a Cg _| Cgo H$moB© ê${M Zht hmoVr WrŸ& Bgr na `h Am`V CVarŸ& (ghrh ~wImar hXrg Z§.
4573)
3
AWm©V `wÕ _| ~§Xr ~ZmB© JB© XmgrŸ&
86
4 - gyah {Zgm

5. VWm AnZo YZ {Ogo A„mh Zo Vwåhmao {b`o OrdZ ñWmnZ H$m gmYZ ~Zm`m h¡
AkmZm| H$mo Z1 XmoŸ& hm±, Cg _| go CÝh| ImZm, H$n‹S>m Xmo, Am¡a CZ go ^br ~mV
~mobmoŸ&
6. VWm AZmWm| H$s narjm boVo ahmo `hm± VH$ {H$ dh {ddmh H$s Am`w H$mo nhþ±M
Om`|Ÿ& Vmo `{X Vw_ CZ _| gwYma XoImo Vmo CZ H$m YZ CZ H$mo g_{n©V H$a XmoŸ&
Am¡a Cgo Anì`` VWm erK«Vm go Bg {b`o Z ImAmo {H$ dh ~‹S>o hmo Om`|JoŸ&
Am¡a Omo YZr hmo Vmo dh {Z`_mZwgma Im boŸ& VWm O~ Vw_ CZ H$m YZ CZ Ho$
hdmbo H$amo Vmo CZ na gmjr ~Zm bmoŸ& Am¡a A„mh {hgm~ boZo Ho$ {b`o H$m\$s
h¡Ÿ&
7. Am¡a nwê$fm| Ho$ {b`o Cg _| go ^mJ h¡ Omo _mVm {nVm VWm g_rnd{V©`m| Zo N>mo ‹S>m
h¡Ÿ&, VWm {ó`m| Ho$ {b`o Cg _| go ^mJ h¡ Omo _mVm {nVm VWm g_rnd{V©`m| Zo
N>mo‹S>m hmo, dh Wmo‹S>m hmo AWdm A{YH$, g~ Ho$ ^mJ2 {ZYm©[aV h¡Ÿ&
8. Am¡a O~ _ramg {d^mOZ Ho$ g_` g_rndVu, VWm AZmW Am¡a {ZY©Z CnpñWV
hmo§ Vmo CÝh| ^r Wmo‹S>m ~hþV Xo Xmo, VWm CZ go ^br ~mV ~mobmoŸ&
9. Am¡a CZ bmoJm| H$mo S>aZm Mm{h`o, Omo `{X AnZo nrN>o {Z~©b g§VmZ N>mo ‹S> Om`|,
Am¡a CZ Ho$ Zme hmoZo H$m ^` hmo, AV: CÝh| Mm{h`o {H$ A„mh go S>a|, Am¡a
grYr ~mV ~mob|Ÿ&
10. Omo bmoJ AZmWm| H$m YZ AË`mMma go ImVo h¢ dh AnZo noQ>m| _| AmJ ^aVo h¡,
Am¡a erK« hr ZaH$ H$s A[aZ _| àodoe H$a|JŸo &
11. A„mh Vwåhmar g§VmZ Ho$ g§~§Y _| Vwåh| AmXoe XoVm h¡ {H$ nwÌ H$m ^mJ Xmo nw{Ì`m|
Ho$ ~am~a h¡Ÿ& Am¡a `{X nw{Ì`m| Xmo go A{YH$ hm| Vmo CZ Ho$ {b`o N>mo‹S>o hþ`o YZ H$m
Xmo {VhmB© (^mJ) h¡Ÿ& Am¡a `{X EH$ hr hmo Vmo Cg Ho$ {b`o AmYm h¡Ÿ& Am¡a Cg

1
AWm©V YZ, OrdZ ñWmnZ H$m gmYZ h¡Ÿ& Bg {b`o O~ VH$ AZmW MVwa VWm ì`ñH$ Z hmo Om`| Am¡a AnZo bm^ H$s
ajm Z H$a gH|$ Cg g_` VH$ CZ H$m YZ CZ Ho$ {Z`§ÌU _| Z XmoŸ&
2
Bñbm_ go nhbo gmYmaUV: `h {dMma Wm {H$ nw{Ì`m| H$m YZ Am¡a g§n{Îm H$s {damgV (CËVam{YH$ma) _| H$moB© ^mJ
ZhtŸ& Bg _| Bg Hw$ar{V H$m {ZdmaU {H$`m J`m Am¡a `h {Z`_ ~Zm {X`m J`m {H$ A{YH$ma _| nwÌ Am¡a nwÌr XmoZm| g_mZ
h¡Ÿ& `h Bñbm_ hr H$s {deofVm h¡ Omo g§gma Ho$ {H$gr Y_© AWdm {dYmZ _| Zht nmB© OmVrŸ& Bñbm_ hr Zo gd©àW_ Zmar
Ho$ gmW Ý`m` {H$`m, Am¡a Cgo nwê$fm| Ho$ ~am~a A{YH$ma {X`m h¡Ÿ&
87
4 - gyah {Zgm

Ho$ _mVm {nVm Ho$ {b`o, XmoZm| _| go àË`oH$ Ho$ {b`o Cg _| go N>R>m ^mJ h¡ Omo
N>mo‹S>m hmo, `{X Cg Ho$ H$moB© g§VmZ hmoŸ& Am¡a `{X Cg Ho$ H$moB© g§VmZ (nwÌ `m
nwÌr) Z hm| Amm¡a Cg H$m dm[ag Cg H$m {nVm hmo, Vmo Cg H$s _mVm H$m {VhmB©
(^mJ)1 h¡, (Am¡a eof {nVm H$m)Ÿ& {\$a `{X (_mVm {nVm Ho$ {gdm) Cg Ho$ EH$
go A{YH$ ^mB© AWdm ~hZ| hmo Vmo Cg H$s _mVm Ho$ {b`o CR>m ^mJ h¡ Omo
d{gæ`V2 VWm H$O© MwH$mZo Ho$ níMmV² hmoJmŸ& Vw_ Zht OmZVo {H$ Vwåhmao {nVmAm|
Am¡a nwÌm| _| go H$m¡Z Vwåhmao {b`o A{YH$ bm^Xm`H$ h¡Ÿ& dmñVd _| A„mh A{V
~‹S>m VWm JwUr, kmZr VËdk h¡Ÿ&
12. Am¡a Vwåhmao {b`o Cg H$m AmYm h¡ Omo Vwåhmar npËZ`m± N>mo‹S> Om`|, `{X CZ Ho$
H$moB© g§VmZ (nwÌ `m nwÌr) Z hmoŸ& {\$a `{X CZ H$s H$moB© g§VmZ hmo Vmo Vwåhmao
{b`o Cg H$m Mm¡WmB© h¡ Omo dh N>mo‹S> JB© hm|, d{gæ`V (CËVaXmZ) `m F$U
MwH$mZo Ho$ níMmV²Ÿ& Am¡a (n{VZ`m±) Ho$ {b`o Cg H$m Mm¡WmB© h¡ Omo (_mb Am{X)
Vw_ Zo N>mo‹S>m hmo, `{X Vwåhmao H$moB© g§VmZ (nwÌ `m nwÌr) Z hmoŸ& {\$a `{X Vwåhmao
H$moB© g§VmZ hmo Vmo CZ Ho$ {b`o Cg H$m AmR>dm3 (^mJ) h¡, Omo Vw_ Zo N>mo‹S>m h¡,
d{gæ`V (CËVaXmZ) Omo Vw_ Zo {H$`m hmo nyam H$aZo AWdm F$U MwH$mZo Ho$
níMmV² Ÿ& Am¡a `{X {H$gr Eogo nwê$f `m ór H$m dm[ag hmoZo H$s ~mV hmo Omo
(H$bmbm)4 hmo, VWm (Xygar _mVm go) Cg H$m ^mB© AWdm ~hZ hmo Vmo CZ _| go

1
Am¡a eof {nVm H$m hmoJmŸ& ^mB©, ~hZm| H$mo Hw$N> Zht {_boJmŸ&
2
d{gæ`V H$m AW© CÎmamXmZ h¡, Omo EH$ {VhmB© `m Cg go H$_ hmoZm Mm{h`o naÝVw dm[ag Ho$ {b`o CËVaXmZ Zht h¡Ÿ&
(Xo{I`o: {Ì{_Or-975) nhbo F$U MwH$m`m Om`oJm, {\$a d{gæ`V nyar H$s Om`oJr, {\$a _m± H$m N>R>m ^mJ {X`m
Om`oJmŸ&
3
`hm± `h ~mV {dMmaUr` h¡ {H$ O~ Bñbm_ _| nwÌ nwÌr VWm Za Zmar ~am~a h¡, Vmo {\$a nwÌr H$mo nwÌ Ho$ AmYm, VWm
nËZr H$mo n{V Ho$ AmYm ^mJ Š`m| {X`m J`m h¡Ÿ? Bg H$m H$maU `h h¡ {H$ nwÌr O~ `wdVr Am¡a {ddm{hV hmo OmVr h¡,
Vmo Cgo AnZo n{V go _ha ({ddmh Cnhma) {_bVm h¡, Am¡a Cg Ho$ VWm Cg H$s g§VmZ Ho$ `{X hmo, Vmo ^aU nmofU
H$m ^ma Cg Ho$ n{V na hmoVm h¡Ÿ& Bg Ho$ {dnarV nwÌ `wdH$ hmoVm h¡ Vmo {ddmh H$aZo na AnZr nËZr H$mo _ha ({ddmh
Cnhma) XoZo Ho$ gmW hr Cg H$m VWm AnZr g§VmZ Ho$ ^aU nmofU H$m ^ma ^r Cgr na hmoVm h¡Ÿ& Bgr{b`o nwÌ H$mo
nwÌr Ho$ ^mJ H$m XwJZm {X`m OmVm h¡, Omo Ý`m`mo{MV h¡Ÿ&
4
H$bmb: dh nwê$f AWdm ór h¡ {Og Ho$ Z {nVm hmo Am¡a Z nwÌ-nwÌrŸ&A~ Bg Ho$ dm[ag VrZ àH$ma Ho$ hmo gH$Vo h¡:
1. gJo ^mB© ~hZ
2. {nVm EH$ VWm _mVmE± AbJ hm|Ÿ&
88
4 - gyah {Zgm

àË`oH$ Ho$ {b`o N>R>m (^mJ) h¡Ÿ& {\$a `{X (_m± Om`o) (^mB© `m ~hZ|) Bg go
A{YH$ hm| Vmo dh g~ {VhmB© (^mJ) _| (~am~a Ho$) gmPr hm|JoŸ& `h g~
d{gæ`V (CÎmaXmZ) VWm F$U MwH$mZo Ho$ níMmV² hmoJmŸ& Am¡a {H$gr H$mo hm{Z
Zht nhþ±MmB© Om`oJrŸ& `h A„mh H$s Amoa go d{gæ`V h¡Ÿ& Am¡a Aëbmh kmZr
VWm {hH²$_V dmbm h¡Ÿ&
13. `h A„mh H$s({ZYm©[aV) gr_m`| h¢, Am¡a Omo A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$m
AmkmH$mar ahoJm Vmo Cgo Eogo ñdJm] _| àdoe XoJm {OZ _| Zha| àdm{hV hm|JrŸ&
{OZ _| gXmdmgr hm|JŸo & VWm `hr ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
14. Am¡a Omo A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$s Adkm VWm Cg H$s gr_mAm| H$m C„KZ
H$aoJm Vmo Cg H$mo ZaH$ _| àdoe XoJmŸ& {Og _| dh gXmdmgr hmoJmŸ& Cgr Ho$ {b`o
An_mZ H$mar `mVZm h¡Ÿ&
15. VWm Vwåhmar pñÌ`m| _| go Omo ì`m{^Mma H$a Om`| Vmo CZ na AnZm| _| go Mma
gmjr bmAmoŸ& {\$a `{X dh gmú` (Jdmhr) X| Vmo CÝh| Kam| _| ~§X H$a Xmo `hm±
VH$ {H$ CZ H$mo _m¡V Am Om`o AWdm A„mh CZ Ho$ {b`o H$moB© AÝ`1 amh ~Zm
XoŸ&
16. Am¡a Vw_ _| go Omo Xmo ì`pŠV Eogm H$a| Vmo XoZm| H$mo Xw…I nhþ§MmAmoŸ& `hm± VH$ {H$
dh Vm¡~m (j_m `mMZm) H$a b| Am¡a AnZm gwYma H$a b|Ÿ& Vmo CZ H$mo N>mo‹S> XmoŸ&
{ZíM` A„mh ~‹S>m j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
17. A„mh Ho$ nmg CÝht H$s Vm¡~… (j_ `mMZm) ñdrH$ma h¡, Omo AZ OmZo _| ~wamB©
H$a OmVo h¡, {\$a erK« hr j_m `mMZm H$a boVo h¡, Vmo A„mh CZ H$s Vm¡~…
(j_m`mMZm) ñdrH$ma H$a boVm h¡, VWm A„mh ~‹S>m kmZr JwUr h¡Ÿ&
18. Am¡a CZ H$s Vm¡~… (j_m `mMZm) ñdrH$m`© Zht, Omo ~wamB©`m± H$aVo ahVo h¢, `hm±
VH$ {H$ O~ CZ _| go {H$gr H$s _m¡V H$m g_` Am OmVm h¡, Vmo H$hVm h¡, A~

3. _mVm EH$ VWm {nVm AbJ hm|Ÿ& `hm± Bgr àH$ma H$m AmXoe d{U©V {H$`m J`m h¡Ÿ& F$U MwH$mZo Ho$ nümV {~Zm H$moB©
hm{Z nhw±Mm`o, `h Aëbmh H$s Am¡a go AmXoe h¡, VWm A„mh A{V kmZr ghZerb h¡Ÿ&
1
³en DeeosMe Fmueece kesÀ DeejbefYekeÀ ³egie ceW J³eeefYe®eej keÀe DemLee³eer oC[ Lee FmekeÀe mLeeF& oC[ metjn vetj Dee³ele 2 ceW Dee jne
nw~ efpemekesÀ DeeJeleefjle nesves Hej cegncceo (me0) ves keÀne: Deuueen ves pees Je®eve efo³ee Lee Gmes Hetje keÀj efo³ee, Fmes cegPemes meerKe
uees~
89
4 - gyah {Zgm

_¢ Zo Vm¡~… H$a br, Am¡a Z hr CZ H$s Omo H$m{\$a ahVo hþ`o _a OmVo h¢, BÝht Ho$
{b`o h_ Zo XwI…Xm`r `mVZm V¡`ma H$a aIr h¡Ÿ&
19. ho B©_mZ dmbmo! Vwåhmao {b`o hbmb(d¡Y) Zht h¡ {H$ ~bnyd©H$ pñÌ`m| Ho$ dm[ag
~Z OmAmoŸ&1 VWm CÝh| Bg {b`o Z amoH$mo {H$ CÝh| Omo {X`m hmo Cg _| go Hw$N>
_ma bmoŸ& naÝVw `h {H$ Iwbr ~wamB© H$a Om`|Ÿ& VWm CZ Ho$ gmW C{MV2 ì`dhma
go ahmoŸ& {\$a `[X dh Vwåh| A[à` bJo§ Vmo g§^d h¡ {H$ Vw_ {H$gr MrO H$mo
A{à` g_Pmo, Am¡a A„mh Zo Cg _| ~‹S>r ^bmB©3 aI Xr hmoŸ&
20. Am¡a `{X Vw_ {H$gr nËZr Ho$ ñWmZ na {H$gr Xygar nËZr go {ddmh H$aZm Mmhmo
Am¡a Vw_ Zo CZ _| go EH$ H$mo (gmoZo Mm±Xr H$m) T>oa ^r (_oha _|) {X`m hmo Vmo Cg
_| go Hw$N> Z bmoŸ& Š`m Vw_ MmhVo hmo {H$ Cgo Amamon bJm H$a VWm Iwbo nmn
Ûmam bo bmo?
21. VWm Vw_ Cgo bo ^r H¡$go gH$Vo hmo, O~ {H$ Vw_ EH$ Xygao go {_bZo H$a MwHo$
hmoŸ& VWm CÝhm|Zo Vw_ go ({ddmh Ho$ g_`) Ñ‹T> dMZ {b`m h¡Ÿ&
22. Am¡a CZ pñÌ`m| go {ddmh4 Z H$amo {OZ go Vwåhmao {nVmAm| Zo {ddmh {H$`m hmo,
naÝVw Omo nhbo hmo MwH$mŸ&5 dmñVd _| `h {Zb©ÁOm H$s VWm A{à` ~mV Am¡a
~war ar{V WrŸ&

1
hXrg _| h¡ {H$ O~ H$moB© _a OmVm Vmo Cg Ho$ dm[ag Cg H$s nËZr na ^r A{YH$ma H$a boVo Wo Bgr H$mo amoH$Zo Ho$ {b`o
`h Am`V CVarŸ& (ghrh ~wImar - 4579)
2
hXrg _| h¡ {H$ nyam B©_mZ Cg _| h¡ Omo gwerb hmoŸ& Am¡a ^bm dh h¡ Omo AnZr npËZ`m| Ho$ {b`o ^bm hmoŸ& ({Ì{_Or -
1162)
3
AWm©V nËZr {H$gr H$maU Z ^m`o Vmo VwaÝV VbmH$ Z Xo Xmo ~pëH$ Y¡`© go H$m_ bmoŸ&
4
O¡gm {H$ Bñbm_ go nhbo bmoJ {H$`m H$aVo WoŸ& Am¡a hmo gH$Vm h¡ {H$ AmO ^r g§gma Ho$ {H$gr H$moZo _| Eogm hmoVm hmoŸ&
naÝVw `{X ^moJ H$aZo go nhbo ~mn Zo VbmH$ Xo Xr hmo Vmo Cg ñÌr go {ddmh {H$`m Om gH$Vm h¡Ÿ&
5
AWm©V Bg AmXoe Ho$ AmZo go nhbo Omo Hw$N> hmo J`m Aëbmh Cgo j_m H$aZo dmbm h¡Ÿ&
90
4 - gyah {Zgm

23. Vw_ na1 ham_ (Ad¡Y) H$a Xr JB© h¢… Vwåhmar _mVm`|, VWm Vwåhmar nw{Ì`m±, Am¡a
Vwåhmar ~hZ|, Am¡a Vwåhmar \y${\$`m±, Am¡a Vwåhmar _m¡{g`m±, VWm Vwåhmar
^Vr{O`m±, Am¡a ^m§{O`m±, VWm Vwåhmar dh _mVm`| {OÝhm| Zo Vwåh| XyY {nbm`m hmo,
VWm XyY nrZo go g§~§{YV ~hZ|, Am¡a Vwåhmar npËZ`m| H$s _mVm`|, VWm Vwåhmar
npËZ`m| H$s nw{Ì`m± {OZ H$m nmbZ nmofU Vwåhmar Vwåhmar JmoX _| hþAm hmo, {OZ
npËZ`m| go Vw_ Zo g§^moJ {H$`m hmo, Am¡a `{X CZ go g§^moJ Z {H$`m hmo Vmo Vw_
na H$moB© Xmof ZhtŸ& VWm Vwåhmao gJo nwÌm| H$s npËZ`m±, Am¡a `h2 {H$ Vw_ Xmo ~hZm|
H$mo EH$Ì H$amo, naÝVw Omo hmo MwH$mŸ& dmñVd _| A„mh A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
24. VWm CZ pñÌ`m| go ({ddmh d{O©V h¡) Omo Xygam| Ho$ {ZH$mh _| hm|Ÿ& naÝVw Vwåhmar
Xm{g`m±3 Omo (gwÕ _|) Vwåhmao hmW AmB© hm|Ÿ& (`h) Vw_ na A„mh Zo {bI
{X`m4 h¡Ÿ& BZ Ho$ {gdm (pñÌ`m±) Vwåhmao {b`o hbmb(C{MV) H$a Xr J`r h¡Ÿ&
(à{V~§Y `h h¡ {H$) AnZo YZm| Ûmam ì`m{^Mma go gwa{jV ahZo Ho$ {b`o {ddmh
H$amoŸ& {\$a CZ _| go {Og go bm^ CR>mAm|Ÿ CÝh| CZ H$m _h²a ([ddmh Cnhma)
Adí` MwH$m XmoŸ& VWm _h²a ({ddmh Cnhma) {ZYm©[aV H$aZo Ho$ níMmV (`{X)
Amng H$s gh_{V go (H$moB© H$_r `m A{YŠVm H$a bmo) Vmo Vw_ na H$moB© Xmof
ZhtŸ& {Z…g§Xoh A„mh A{V kmZr VËdk h¡Ÿ&
25. Am¡a Omo ì`pŠV Vw_ _| go ñdV§Ì B©_m dm{b`m| go {ddmh H$aZo H$s gH$V Z aIo
Vmo dh AnZo hmWm| _| Am© hþB© AnZr B©_mZ dmbr Xm{g`m| go ({ddmh H$a bo)Ÿ&

1
Xm{X`m§ VWm Zm{Z`m§ ^r Bgr _| AmVr h¡Ÿ& Bgr àH$ma nw{Ì`m§ _| AnZr g§VmZ H$s ZrMo VH$ H$s nw{Ì`m§, Am¡a ~hZm| _|
gJr hm| `m {nVm AWdm _mVm go hm|, \y${\$`m| _| {nVm VWm XmXmAm| H$s ~hZ|, Am¡a _m¡{g`m| _| _mVmAm| VWm Zm{Z`m| H$s
~hZ|, VWm ^VrOr Am¡a ^m§Or _| CZ H$s g§VmZ ^r AmVr h¡Ÿ& hXrg _| h¡ {H$ XyY go dh g^r [aíVo ham_ hmo OmVo h¢ Omo
JmoÌ go ham_ hmoVo h¡Ÿ& nËZr H$s nwÌr Omo Xygao n{V go hr hmo Cgr g_` ham_(d{O©V) hmoJr O~ Cg H$s _mVm go g§^moJ
{H$`m hmo, Ho$db {ddmh H$a boZo go ham_ Zht hmoJrŸ& O¡go Xmo ~hZm| H$mo {ZH$mh _| EH$Ì H$aZm d{O©V h¡ Cgr àH$ma
{H$gr ñÌr Ho$ gmW Cg H$s \y$\$s AWdm _m¡gr H$mo ^r EH$Ì H$aZm hXrg go d{O©V h¡Ÿ& (Xo{»m`o… ghrh ~wImar - 5109 ghrh
_wpñb_ - 1408)
2
AWm©V Om{h{bæ`V Ho$ `wJ _|Ÿ&
3
Xmgr dh ñÌr Omo `wÕ _| ~§Xr ~ZmB© JB© hmoŸ& Cg go EH$ ~ma _m{gH$ Y_© AmZo Ho$ níMmV g§^moJ H$aZm C{MV h¡, Am¡a
Cgo _wŠV H$a Ho$ Cg go {ddmh H$a boZo H$m ~‹S>m nwÊ` h¡Ÿ& (BãZo H$gra)
4
AWm©V Vwåhmao {b`o {Z`_ ~Zm {X`m h¡Ÿ&
91
4 - gyah {Zgm

VWm A„mh Vwåhmao B©_mZ H$mo A{YH$ OmZVm h¡Ÿ& Vw_ Amng _| EH$ hr hmoŸ&1
AV… Vw_ CZ Ho$ ñdm{_Zm| H$s AZw_{V go CZ (Xm{g`m§o) go {ddmh H$a bmo, Am¡a
CÝh| {Z`_mZwgma CZ Ho$ _h²a| ({ddmh Cnhma) MwH$m Xmo, dh gVr hm|,
ì`m{^Mm[aUr Z hm|, Z Jwá ào_r ~Zm aIr hm|Ÿ& {\$a O~ dh {ddm{hV hmo Om`| Vmo
`{X ì`m{^Mma H$a Om`|, Vmo CZ na Cg H$m AmYm2 XÊS> h¡, Omo ñdV§Ì pñÌ`m|
na h¡Ÿ& `h (Xmgr go {ddmh) Cg Ho$ {b`o h¡, Omo Vw_ _| go ì`m{^Mma go S>aVm
hmoŸ& Am¡a ghZ H$amo Vmo `h Vwåhmao {b`o A{ÜmH$ AÀN>m h¡Ÿ& Am¡a A„mh A{V
j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
26. A„mh MmhVm h¡ {H$ Vwåhmao {b`o COmJa H$a Xo, VWm Vw_ H$mo ^r CZ H$s
{Z{V`m| H$s amh Xem© Xo Omo Vw_ go nhbo WoŸ& Am¡a Vwåhmar j_m `mMZm ñdrH$ma
H$aoŸ& VWm A„mh A{V kmZr VËdk h¡Ÿ&
27. Am¡a A„mh MmhVm h¡ {H$ Vw_ na X`m H$amoŸ& VWm Omo bmoJ AmH$m§jmAm| Ho$ nrN>o
n‹S>o hþ`o h¡ dh MmhVo h¡ {H$ Vw_ ~hþV A{YH$ PwH$3 OmAmoŸ&
28. A„mh Vwåhmam(~moP) hëH$m H$aZm4 MmhVm h¡Ÿ& VWm _mZd {Z~©b n¡Xm {H$`m J`m
h¡Ÿ&
29. ho B©_mZ dmbmoŸ! Amng _| EH$ Xygao H$m YZ Ad¡Y ê$n go Z ImAmo, naÝVw `h
{H$… boZ XoZ Vwåhmar Amng H$s ñdrH¥${V go (Y_©{dYmZmZwgma) hmoŸ& Am¡a
AmË_hË`m5 Z H$amo, dmñVd _| A„mh Vwåhmao {b`o A{V X`mdmZ² h¡Ÿ&

1
Vw_ Amng _| EH$ hr hmo, AWm©V _mZdVm _| ~am~a hmoŸ& kmVì` h¡ {H$ Bñbm_ go nhbo Xm{gVm H$s naånam nyao {díd _|
\¡$br hþB© WrŸ& ~bdmZ Om{V`m§ {Z~©bm| H$mo Xmg ~Zm H$a CZ Ho$ gmW qhgH$ ì`dhma H$aVr WtŸ& Hw$aAmZ Zo Xm{gVm H$mo
Ho$db `wÕ Ho$ ~§{X`m| _| gr{_V H$a {X`mŸ& Am¡a CÝh| ^r AW©XÊS> bo H$a AWdm CnH$ma H$a Ho$ _wŠV H$aZo H$s àoaUm
XrŸ& {\$a CZ Ho$ gmW AÀN>o ì`dhma na ~b {X`mŸ& VWm Eogo AmXoe Am¡a {Z`_ ~Zm {XEo {H$…Xm{gVm, Xm{gVm Zht ah
JB©Ÿ& `hm§ Bgr ~mV na ~b {X`m J`m h¡ {H$ Xm{g`m| go {ddmh H$a boZo _| H$moB© Xmof ZhtŸ& Bg{b`oo _mZd²Vm _| g~
~am~a h¢, Am¡a àYmZVm H$m _mnXÊS> B©_mZ VWm gËH$_© h¢Ÿ&
2
AWm©V nMmg H$mo‹S>oŸ&
3
AWm©V gËY_© H$Vam OmAmoŸ&
4
AWm©V AnZo Y_©{dYmZ ÛmamŸ&
5
Bg H$m AW© `h ^r {H$`m J`m h¡ {H$… Ad¡Y H$_m©o Ûmam AnZm {dZme Z H$amo, VWm `hr ^r {H$… Amng _| aŠVnmV Z
H$amo, Am¡a `h VrZm| hr AW© ghrh h¡Ÿ&(V\²$grao Hw$V©~r)
92
4 - gyah {Zgm

30. Am¡a Omo A{VH«$_U VWm AË`mMma go Eogm H$aoJm, g_rn h¡ {H$… h_ Cgo A{½Z
_| Pm|H$ X|Jo, Am¡a `h A„mh Ho$ {b`o gab h¡Ÿ&
31. VWm `{X Vw_ _m nmnm| go ~MVo aho, {OZ go Vwåh| amoH$m Om ahm h¡, Vmo h_ Vwåhmao
{b`o Vwåhmao Xmofm| H$mo j_m H$a X|JŸo & Am¡a Vwåh| gå_m{ZV ñWmZ _| àdoe X|JŸo &
32. VWm Cg H$s H$m_Zm Z H$amo, {Og Ho$ Ûmam A„mh Zo Vw_ H$mo EH$ Xygao na
loîR>Vm Xr h¡Ÿ& nwê$fm| Ho$ {b`o Cg H$m ^mJ h¡ Omo CÝhm|Zo H$_m`m1, Am¡a pñÌ`m|
Ho$ {bE Cg H$m ^mJ h¡ Omo CÝhm|Zo H$_m`m h¡Ÿ& VWm A„mh go Cg Ho$ A{YH$ H$s
àmW©Zm H$aVo ahmo, {Zñg§Xoh A„mh g~ Hw$N> OmZVm h¡Ÿ&
33. Am¡a h_ Zo àË`oH$ Ho$ {b`o dm[ag (CÎmam{YH$mar) ~Zm {X`o h¡ Cg _| go Omo _mVm
{nVm VWm g_rnd{V©`m| Zo N>mo‹S>m hmoŸ& VWm {OZ go Vw_ Zo g_Pm¡Vm2 {H$`m hmo
CÝh| CZ H$m ^mJ XmoŸ& dmñVd _| Aëbmh àË`oH$ MrO go gy{MV h¡Ÿ&
34. nwê$f pñÌ`m| Ho$ ì`dñWmnH$3 h¢, Bg H$maU {H$ A„mh Zo CZ _| go EH$ H$mo Xygao
na àYmZVm Xr h¡Ÿ& VWm Bg H$maÊm {H$ CÝhm| Zo AnZo YZm| _| go (CZ na) IM©
{H$`m h¡Ÿ& AV… gXmMmar pñÌ`m± dh h¡ Omo AmkmH$mar VWm CZH$s AZwnpñW{V _|
A„mh H$s ajm _| CZ Ho$ A{YH$mam| H$s ajm H$aVr hm|Ÿ& Am¡a Vwåh| {OZ H$s
Adkm H$m S>a hmo Vmo CÝh| g_PmAmoŸ& Am¡a e`ZmJmam| (gmoZo Ho$ ñWmZm|) _| CZ
go AbJ hmo OmAmoŸ& VWm CZH$mo _mamoŸ& {\$a `{X dh Vwåhmar ~mV _mZ| Vmo CZ
na AË`mMma H$m ~hmZm Z ImoOmoŸ& Am¡a A„mh g~ go D$na, g~ go ~‹S>m h¡Ÿ&

1
Hw$aA©mZ CVaZo go nhbo g§gma H$m `h gmYmaU {dídì`mnr {dMma Wm {H$… Zmar H$m H$moB© ñWm`r ApñVËd Zht h¡Ÿ& Cgo
Ho$db nwéfm| H$s godm Am¡a H$m_ dmgZm H$s ny{V© Ho$ {b`o ~Zm`m J`m h¡Ÿ& Hw$A©mZ Bg {dMma Ho$ {dê$Õ `h H$hVm h¡ {H$
A„mh Zo _mZd H$mo Za VWm Zmar H$mo qbJm| _| {d^m{OV H$a {X`m h¡Ÿ& Am¡a XmoZm| hr g_mZ én go AnZm ApñVËd,
AnZo AnZo H$V©ì` VWm H$_© aIVo h¢Ÿ& Am¡a O¡go Am{W©H$ H$m`m©b` Ho$ {b`o EH$ qbJ H$s Amdí`ŠVm h¡ d¡go hr Xygao
H$s ^rŸh¡Ÿ& _mZd Ho$ gm_m{OH$ OrdZ Ho$ {b`o `h XmoZm| EH$ Xygao Ho$ ghm`H$ h¡Ÿ&
2
`h g§{Y _ramg Bñbm_ Ho$ Ama§{^H$ `wJ _| Wr, {Ogo (_dmarg H$s Am`V) go {ZañV H$a {X`m J`mŸ& (BãZo H$gra)
3
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ nm[adm[aH$ OrdZ Ho$ à~§Y Ho$ {b`o EH$ à~§YH$ hmoZm Amdí`H$ h¡Ÿ& Am¡a Bg à~§Y VWm
ì`dñWm H$m ^ma nwéf na aIm J`m h¡Ÿ& Omo H$moB© {deofVm Zht, ~{ëH$ EH$ ^ma h¡Ÿ& Bg H$m `h AW© Zht {H$ OÝ_ go
nwéf H$s ñÌr na H$moB© {deofVm h¡Ÿ& àW_ Am`V _| `h AmXoe {X`m J`m h¡ {H$ `{X nËZr n{V H$s AZwJm_r Z hmo Vmo dh
Cgo g_Pm`oŸ& naÝVw `{X Xmof nwéf H$m hmo Vmo XmoZm| Ho$ ~rM _Ü`ñWVm Ûmam g§ {Y H$amZo H$s àoaUm Xr J`r h¡Ÿ&
93
4 - gyah {Zgm

35. Am¡a `{X Vw_1 H$mo XmoZm| Ho$ ~rM {d`moJ H$m S>a hmo Vmo EH$ _Ü`ñW Cg (n{V) Ho$
KamZo go VWm EH$ _Ü`ñW Cg (nËZr) Ho$ KamZo go {Z`wŠV H$amo, `{X dh
XmoZm| g§{Y H$amZm Mmh|Jo Vmo Aëbmh CZ XmoZm|2 Ho$ ~rM g§{Y H$am XoJmŸ& dmñVd
_| A„mh A{V kmZr gd©gy{MV h¡Ÿ&
36. VWm A„mh H$s B~mXV (d§XZm) H$amo, Am¡a {H$gr MrO H$mo Cg H$m gmPr Z
~ZmAmoŸ& VWm _mVm {nVm g_rnd{V©`m| Am¡a AZmWm| Ed§ {ZÜm©Zm| VWm g_rn Am¡a
Xya Ho$ n‹S>mogr, `mÌm Ho$ gmWr VWm `mÌr Am¡a AnZo Xmg Xm{g`m| Ho$ gmW
CnH$ma H$amoŸ& {Z…g§Xoh A„mh Cg go ào_ Zht H$aVm Omo A{^_mZr Ah§H$mar3
hmoŸ&
37. Am¡a Omo ñd`§ H¥$nU (H§$Oygr) H$aVo h¢, VWm Xygam| H$m ^r H¥$nU (H§$Oygr) H$m
AmXoe XoVo h¢, Am¡a Cgo Nw>nmVo h¢ Omo A„mh Zo CÝh| AnZr X`m go àXmZ {H$`m
h¡Ÿ& Am¡a h_ Zo H¥$V¿Zm| Ho$ {b`o An_mZH$mar `mVZm V¡`ma H$a aIr h¡Ÿ&
38. VWm Omo bmoJ AnZm YZ bmoJm| H$mo {XImZo Ho$ {bE XmZ H$aVo h¢, Am¡a A„mh
VWm A§{V_ {XZ (àb`) na B©_mZ Zht aIVoŸ& VWm ím¡VmZ {Og H$m gmWr hmo,
Vmo dh ~hþV ~wam gmWr4 h¡Ÿ&
39. Am¡a CZ H$m Š`m {~J‹S> OmVm, `{X dh A„mh VWm A§{V_ {XZ (nabmoH$) na
B©_mZ ({dídmg) aIVo, Am¡a A„mh Zo Omo CÝh| {X`m h¡ Cg _| go XmZ H$aVo?
Am¡a A„mh CÝh| ^br ^m±{V OmZVm h¡Ÿ&
40. A„mh H$aU ^a ^r {H$gr na AË`mMma Zht H$aVm, `{X Hw$N> ^bmB© ({H$gr Zo)
H$s hmo, Vmo (A„mh) Cgo A{YH$ H$a XoVm h¡, VWm AnZo nmg go ~‹S>m à{V\$b
àXmZ H$aVm h¡Ÿ&

1
Bg _| n{V nËZr Ho$ g§ajH$m| H$mo g§~mo{YV {H$`m J`m h¡Ÿ&
2
AWm©V n{V nËZr _|Ÿ&
3
AWm©V S>tJ| _maVm VWm BVamVm hmoŸ&
4
Am`V 36 go 38 VH$ gmYmaU ghmZw^y{V Am¡a CnH$ma H$m AmXoe {X`m J`m h¡ {H$… A„mh Zo Omo YZ YmÝ` Vw_ H$mo
{X`m Cg go _mZd H$s ghm`Vm Am¡a godm H$amoŸ& Omo ì`pŠV A„mh na B©_mZ aIVm hmo Cg H$m hmW A„mh H$s amh _|
XmZ H$aZo go H$^r Zht ê$H$ gH$VmŸ& {\$a ^r XmZ H$amo Vmo A„mh Ho$ {b`o H$amo, {XImdo Am¡a Zm_ Ho$ {b`o Z H$amoŸ& Omo
Zm_ Ho$ {b`o XmZ H$aVm h¡ dh A„mh VWm A{IaV na gÀMm B©_mZ ([dídmg) Zht aIVmŸ&
94
4 - gyah {Zgm

41. Vmo Š`m Xem hmoJr O~ h_ àË`oH$ Cå_V (g_wXm`) go EH$ gmjr bm`|Jo, Am¡a
(ho Z~r!) Amn H$mo CZ na gmjr bm`|Jo1Ÿ&
42. Cg {XZ Omo H$m{\$a VWm agyb Ho$ Ad¡kmH$mar hmo J`o `h H$m_Zm H$a|Jo {H$ CZ
Ho$ g{hV ^y{_ ~am~a2 H$a Xr Om`oŸ& Am¡a do A„mh go H$moB© ~mV Nw>nm Zht
gHo$§JŸo &
43. ho B©_mZ dmbmo! Vw_ O~ Zeo3 _| ahmo Vmo Z_mO Ho$ g_rn Z OmAmoŸ& O~ VH$ Omo
Hw$N> ~mobmo Cgo Z g_PmoŸ& Am¡a Z OZm~V4 H$s pñW{V _| (_pñOXm| Ho$ g_rn
OmAmo) naÝVw amñVm nma H$aVo hþ`oŸ& Am¡a `{X Vw_ amoJr hmo AWdm `mÌm _| ahmo,
`m pñÌ`m| go ghdmg H$a bmo, {\$a Ob Z nmAmo, Vmo n{dÌ {_Å>r go V`å_w_5
H$a bmoŸ& Cgo AnZo _wIm| VWm hmWm| na \o$a bmoŸ& dmñVd | A„mh A{V jmÝV
(g{hîUw) j_merb h¡Ÿ&
44. Š`m Amn Zo CZH$s Xem Zht XoIr {OÝh| nwñVH$6 H$m Hw$N> ^mJ {X`m J`m? dh
Hw$nW IarX aho h¢, VWm MmhVo h¡ {H$ Vw_ ^r gwnW go {dM{bV hmo OmAmoŸ&
45. VWm A„mh Vwåhmao eÌwAm| go ^br ^m±{V AdJV² h¡Ÿ& Am¡a (Vwåhmao {b`o) A„mh
H$s ajm H$m\$s h¡Ÿ& VWm A„mh H$s ghm`Vm H$m\$s h¡Ÿ&
46. (ho Z~r!) `hÿ{X`m| _| go Hw$N> bmoJ Eogo h¢ Omo eãXm| H$mo CZ Ho$ (dmñV{dH$)
ñWmZm| go \o$aVo h¢Ÿ& Am¡a (Amn go) H$hVo h¢ {H$ h_ Zo gwZ {b`m, VWm (Amn
H$s) Adkm H$s, Am¡a Amn gw{Z`o, Amn gwZm`o Z Om`|, VWm AnZr Ow~mZ| _mo‹S>
H$a ""amBZm'' H$hVo Am¡a gËY_© _| ì`§J H$aVo h¢, Am¡a `{X dh ""h_ Zo gwZ

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ àb` Ho$ {XZ A„mh àË`oH$ g_wXm` Ho$ agyb H$mo CZ Ho$ H$_© H$m gmjr ~Zm`oJmŸ& Bg
àH$ma _whå_X g„„mhþ Ab¡{h dm g„_ H$mo ^r AnZo g_wXm` na gmjr ~Zm`oJmŸ& VWm g~ agybm| na {H$ CÝhm| Zo
AnZo nmbZhma H$m g§Xoe nhþ§Mm`m h¡Ÿ& (BãZo H$gra)
2
AWm©V ^y{_ _| Y§g Om`|, Am¡a CZ Ho$ D$na go ^y{_ ~am~a hmo Om`oŸ& `m dh ^r {_Å>r hmo Om`|Ÿ&
3
`h AmXoe Bñbm_ Ho$ Ama§{ämH$ `wJ H$m h¡ O~ _{Xam H$mo d{O©V Zht {H$`m J`m WmŸ& (BãZo H$gra)
4
OZm~V H$m AW© dr`©nmV Ho$ H$maU _{bZ VWm An{dÌ hmoZm h¡Ÿ&
5
AWm©V `{X Ob H$m A^md hmo, AWdm amoJ Ho$ H$maU Ob à`moJ hm{ZH$maH$ hmo Vmo dwOy VWm ñZmZ Ho$ ñWmZ na
V`å_w_ H$a bmoŸ&
6
AWm©V Ahbo {H$Vm~ H$s {OZ H$mo Vm¡amV H$m kmZ {X`m J`mŸ& ^mdmW© `h h¡ {H$ CZ H$s Xem go {ejm J«hU H$amoŸ& CÝht
CÝht Ho$ g_mZ gË` go {dM{bV Z hmo OmAmoŸ&
95
4 - gyah {Zgm

{b`m VWm AmkmH$mar hmo J`o'', Am¡a ""h_| Xo{I`o'' H$hVo, Vmo CZ Ho$ {b`o
A{YH$ AÀN>r VWm ghr ~mV hmoVrŸ& naÝVw A„mh Zo CZ Ho$ Hw$ \«$ Ho$ H$maU CÝh|
{Y¸$ma {X`m h¡Ÿ& AV… CZ _| go Wmo‹S>o hr B©_mZ bm`|JoŸ&
47. ho Ahbo {H$Vm~! Cg (Hw$A©mZ) na B©_mZ bmAmo {Ogo h_ Zo CZ H$m à_mUH$mar
~Zm H$a CVmam h¡ Omo (nwñVH|$) Vwåhmao gmW h¡Ÿ& Bg go nhbo {H$ h_ Mohao
{~Jm‹S> H$a nrN>o \o$a X|Ÿ& AWdm CÝh| Eogo hr {Y¸$ma1 X| O¡go e{Zdma dmbm| H$mo
{Y¸$ma {X`mŸ& Am¡a A„mh H$m AmXoe nyam hmo H$a ahmŸ&
48. {Z…g§Xoh A„mh `h Zht j_m H$aoJm {H$ Cg H$m gmjr ~Zm`m Om`o2, Am¡a Cg
Ho$ {gdm {Ogo Mmho j_m H$a XoJm. Am¡a Omo A„mh H$m gmPr ~ZmVm h¡ Vmo Cg Zo
_hmnmn J‹T> {b`mŸ&
49. Š`m Amn Zo CÝh| Zht XoIm Omo AnZo Amn n{dÌ ~Z aho h¢? ~pëH$ A„mh {Ogo
Mmho n{dÌ H$aVm h¡Ÿ& Am¡a (bmoJm| na) H$U ~am~a AË`mMma Zht {H$`m Om`oJmŸ&
50. XoImo `h bmoJ H¡$go A„mh na {_Ï`m Amamon bJm aho3 h¢! CZ Ho$ Iwbo nmn Ho$
{b`o `hr ~hþV h¡Ÿ&
51. ho Z~r! Š`m Amn Zo CZ H$s Xem Zht XoIr {OZ H$mo nwñVH$ H$m Hw$N> ^mJ {X`m
J`m? dh _w{V©`m| VW e¡VmZm| H$s B~mXV (d§XZm) H$aVo h¡Ÿ& Am¡a H$m{\$am|4 Ho$
~mao _| H$hVo h¢ {H$ `h B©_mZ dmbm| go A{YH$ grYr S>Ja na h¢Ÿ&

1
_XrZo Ho$ `hÿ{X`m| H$m `h Xw^m©½` Wm {H$ O~ Z~r g„m„mhþ Ab¡{h d g„_ go {_bVo, Vmo {ÛAÏm©H$ VWm g§{X½Y eãX
~mob H$a {Xb H$s ^‹S>mg {ZH$mbVo, Cgr na CÝh| `h MoVmdZr Xr Om ahr h¡Ÿ& e{Zdma dmbo, AWm©V {OZ H$mo e{Zdma
Ho$ {XZ {eH$ma go amoH$m J`m WmŸ& Am¡a O~ do Zht _mZo Omo CÝh| ~ÝXa ~Zm {X`m J`mŸ&
2
AWm©V nyOm, AamYZm VWm A„mh Ho$ {deof JwU-H$_m©o _| {H$gr _| {H$gr dñVw AÏdm ì`{ŠV H$mo gmPmr ~ZmZm Kmoa
Ajå` nmn h¡, Omo gËY_© Ho$ _ybmYma EHo$ídadmX Ho$ {dê$Õ, Am¡a A„mh na {_Ï`m Amamon h¡Ÿ& `hÿ{X`m| Zo AnZo
Y_m©Mm`m] VWm nmX[a`m| Ho$ {df` _| `h A§Y{dídmg ~Zm {b`m {H$… CZ H$s ~mV H$mo Y_© g_P H$a CÝht H$m AZwnmbZ
H$a aho WoŸ& Am¡a _yb nwñVH$m| H$mo Ë`mJ {X`m Wm. Hw$A©mZ Bgr H$mo {eH©$ Ho$ {b`o j_m Zht, Š`m|{H$… Bg go _ybY_© H$s
Ztd hr {hb OmVr h¡Ÿ& Am¡a _mJ©Xím©Z H$m Ho$ÝÐ hr ~Xb OmVm h¡Ÿ&
3
AWm©V A„mh H$m {Z`_ Vmo `h h¡ {H$… n{dÌVm, B©_mZ VWm gËH$_© na {Z^©a h¡, Am¡a `h H$hVo h¢ {H$ `hÿ{Xæ`V na
h¡Ÿ&
4
AWm©V _ŠH$m Ho$ _y{V© Ho$ nyOm[a`m§o Ho$ ~mao _| _XrZm Ho$ `hÿ{X`m| H$s `h Xem Wr {H$ dh gX¡d _w{V© nyOm Ho$ {damoYr ahoŸ&
ahoŸ& Am¡a Cg H$m An_mZ H$aVo ahoŸ& naÝVw A~ _wgb_mZm| Ho$ {damoY _| CZ H$s àe§gm H$aVo VWm H$hVo {H$ _w{V©
nyOH$m| H$m AmMaU ñd^mJ A{YH$ AÀN>m h¡Ÿ&
96
4 - gyah {Zgm

52. Am¡a {Ogo A„mh {Y¸$ma Xo Vmo Amn Cg H$m H$Xm{n H$moB© ghm`H$ Zht nm`|JŸo &
53. Š`m CZ Ho$ nmg amÁ` H$m H$moB© ^mJ h¡, Bg {bE bmoJm| H$mo (Cg _| go) V{ZH$
^r Zht X|Jo?
54. ~pëH$ dh bmoJm|1 go Cg AZwJ«h na {dÛof H$a ah| h¡ Omo A„mh Zo CZ H$mo àXmZ
{H$`m h¡Ÿ& Vmo h_ Zo (nhbo ^r) B~²amhr_ Ho$ KamZo H$mo nwñVH$ VWm {hH²$_V
(VËdX{e©Vm) Xr h¡Ÿ&
55. {\$a CZ _| go H$moB© B©_mZ bm`m, Am¡a H$moB© Cg go {d_wI hmo J`mŸ& (Vmo Cg Ho$
{bE) ZaH$ H$s ^‹S>H$Vr Ap½Z ~hþV h¡Ÿ&
56. dmñVd _| {OZ bmoJm| Zo h_mar Am`Vm| Ho$ gmW Hw$\«$ (A{dídmg) {H$`m, h_
CÝh| ZaH$ _| Pm|H$ X|JoŸ& O~ O~ CZ H$s Imb| nHo$§Jr h_ CZ H$s Imb| Xygar
~Xb X|Jo, Vm{H$ dh `mVZm MI|, {Z…g§Xoh A„mh à^wËdembr VËdk h¡Ÿ&
57. Am¡a Omo bmoJ B©_mZ bm`o, VWm gXmMma {H$`o Vmo h_ CÝh| Eogo gdJm}§ _| àdoe
X|Jo {OZ _| Zha| àdm{hV h¡Ÿ& {OZ _| dh gXmdmgr hm|Jo, CZ Ho$ {bE CZ _|
{Z_©b npËZ`m| hm|Jr Am¡a h_ CZ H$mo KZr N>mAm| _| aI|JrŸ&
58. A„mh2 Vwåh| AmXoe XoVm h¡ {H$ Yamoha CZ Ho$ ñdm{_`m| H$mo MwH$m Xmo, Am¡a O~
bmoJm| Ho$ ~rM {ZU©` H$amo Vmo Ý`m` Ho$ gmW {ZU©` H$amoŸ& A„mh Vwåh| AÀN>r ~mV
H$m {ZX}ím Xo ahm h¡Ÿ& {Z…g§Xho A„mh g~ Hw$N> gwZZo, XoIZo dmbm h¡Ÿ&
59. ho B©_mZ dmbmo! A„mh H$s Amkm AZwnmbZ H$amo, Am¡a agyb H$s Amkm H$m
AZwnmbZ H$amo, VWm AnZo emgH$m| H$s AmkmnmbZ H$amo, {\$a `{X {H$gr ~mV
_| Vw_ Amng _| {ddmX ({d^oX) H$a bmo, Vmo Cgo A„mh Am¡a agyb H$s Amoa \o$a

1
AWm©V _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Am¡a _wgb_mZm| na {H$ A„mh Zo Amn H$mo Z~r ~Zm {X`m VWm _wgb_mZm| H$mo
B©_mZ Xo {X`mŸ&
2
`hm§ go B©_mZ dmbm| H$mo g§~mo{YV {H$`m Om ahm h¡ {H$ gm_m{OH$ OrdZ H$s ì`dñWm Ho$ {bE _yb {Z`_ `h h¡ {H$ {Og
H$m Omo ^r A{YH$ma hmo Cgo ñdrH$ma {H$`m Om`o Am¡a {X`m Om`oŸ& Bgr àH$ma H$moB© ^r {ZU©` {~Zm njnmV Ho$ Ý`m` Ho$
gmW {H$`m Om`o, {H$gr àH$ma H$moB© AÝ`mZ Zht hmoZm Mm{h`oŸ&
97
4 - gyah {Zgm

Xmo, `{X Vw_ A„mh VWm ApÝV_ {XZ (àb`) na B©_mZ aIVo hmoŸ& `h (Vwåhmao
{b`o) AÀN>m1 Am¡a Bg H$m n[aUm_ AÀN>m h¡Ÿ&
60. (ho Z~r!) Š`m Amn Zo CZ ({ÛYmdm{X`m|) H$mo Zht OmZm, {OZ H$m `h Xmdm h¡
{H$ dh Omo Hw$N> Amn na AdV[aV hþAm h¡ VWm Omo Hw$N> Amn go nyd© AdV[aV
hþAm h¡, Cg na B©_mZ aIVo h¢, VWm MmhVo h¢ {H$ AnZo {ddmX H$m {ZU©`
{dÐmohr Ho$ nmg bo Om`|, O~ {H$ CÝh| AmXoe {X`m J`m h¡ {H$ Cgo AñdrH$ma
H$a X|? Am¡a e¡VmZ MmhVm h¡ {H$ CÝh| gËY_© go ~hþV Xya2 H$a XoŸ&
61. VWm O~ CZ go H$hm OmVm h¡ {H$ Cg H$s Amoa AmAmo Omo (Hw$A©mZ) A„mh Zo
CVmam h¡ VWm agyb H$s (gwÞV H$s) Amoa Vmo Amn _wZ{\$H$m| ({ÛYmdm{X`m|) H$mo
XoIVo h¢ {H$ dh Amn go _w§h \o$a aho h¡Ÿ&
62. {\$a `{X CZ Ho$ AnZo hr H$VyV© m| Ho$ H$maU CZ na H$moB© AmnXm Am n‹S>o, Vmo
{\$a Amn Ho$ nmg AmH$a enW boVo h¢ {H$ h_ Zo3 Vmo Ho$db ^bmB© VWm (XmoZm|
nj _|) _ob H$amZm Mmhm WmŸ&
63. `hr dh bmoJ h¡ {OZ Ho$ {Xbm| Ho$ ^rVa H$s ~mV| A„mh OmZVm h¡Ÿ& AV… Amn
CZ H$mo j_m H$a X|, VWm CÝh| CnXoe X|, Am¡a CZ go Eogr à^mdr ~mV ~mob| Omo
CZ Ho$ {Xbm| _| CVa Om`oŸ&
64. Am¡a h_ Zo Omo ^r agyb ^oOm dh Bg {bgo Vm{H$ A„mh H$s AZw_{V go Cg
H$s Amkm H$m nmbZ {H$`m Om`oŸ& Am¡a O~ CZ bmoJm| Zo AnZo D$na AË`mMma
{H$`m Vmo `{X dh Amn Ho$ nmg AmVo, {\$a A„mh go j_m `mMZm H$aVo Vmo
A„mh go j_m `mMZm H$aVo, VWm CZ Ho$ {b`o agyb j_m H$s àmW©Zm H$aVo Vmo
A„mh H$mo A{V j_merb X`mdmZ² nmVoŸ&

1
AWm©V {H$gr Ho$ {dMma Am¡a am` H$mo _mZZo goŸ& Š`m| {H$ Hw$A©mZ Am¡a Z~r g„m„mhþ Ab¡{h d g„_ H$s gwÝZV hr
Y_©Xoem| H$s {ebmYma h¡Ÿ&
2
Dee³ele keÀe YeeJeeLe& ³en nw efkeÀ pees Oece& efJeOeeve kegÀjDeeve leLee megVele kesÀ efmeJee efkeÀmeer Dev³e efJeOeeve mes DeHevee efveCe&³e uesvee
®eenles neW GvekeÀe F&ceeve keÀe oeJee efceL³ee nw~
3
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ _wZm{\$H$ B©_mZ H$m Xmdm Vmo H$aVo Wo, naÝVw AnZo {ddmX MwH$mZo Ho$ {b`o Bñbm_ Ho$
{damo{Üm`m| Ho$ nmg OmVo, {\$a O~ H$^r CZ H$s Xmo a§Jr nH$‹S>r OmVr Vmo Z~r g„m„mhþ d g„_ Ho$ nmg AmH$a {_Ï`m
enW boVo Ÿ& Am¡a `h H$hVo {H$ h_ Ho$db {ddmX gwbPmZo Ho$ {b`o CZ Ho$ nmg Mbo J`o WoŸ& (BãZo H$gra)
98
4 - gyah {Zgm

65. Vmo Amn Ho$ nmbZhma H$s enWŸ! dh H$^r B©_mZ dmbo Zht hmo gH$Vo, O~ VH$
AnZo Amng Ho$ {ddmX _| Amn H$mo {ZUm©`H$ Z ~Zm`|1, {\$a Amn Omo {ZU©` H$a
X| Cg go AnZo {Xbm| _| V{ZH$ ^r g§H$sU©Vm (V§Jr) H$m AZw^d Z H$a|, Am¡a
nyU©V… ñdrH$ma H$a b|Ÿ&
66. Am¡a `{X h_ CÝh|2 AmXoe XoVo {H$ ñd`§ H$mo ~Y H$amo, VWm AnZo Kam| go
{ZH$b OmAmo Vmo BZ _| go Wmo‹S>o Ho$ {gdm H$moB© Eogm Zht H$aVmŸ& Am¡a `{X CÝh|
Omo {ZX}e {X`m OmVm h¡ dh Cg H$m nmbZ H$aVo Vmo CZ Ho$ {b`o AÀN>m Am¡a
A{YH$ pñWaVm H$m H$maU hmoVmŸ&
67. Am¡a h_ CZ H$mo AnZo nmg go ~hþV ~‹S>m à{V\$b XoVo Ÿ&
68. VWm h_ CÝh| grYr S>Ja Xem© XoVo &
69. VWm Omo A„mh Am¡a agyb H$s Amkm H$m AZwnmbZ H$a|Jo Vmo dhr (ñdJ© _|) CZ
Ho$ gmW hm|Jo {OZ na A„mh Zo nwañH$ma {H$`m h¡, AWm©V Z{~`m| VWm
gË`dm{X`m|, ehrXm| Am¡a gXmMm[a`m| Ho$ gmWŸ& Am¡a dh Š`m hr AÀN>o gmWr h¢?
70. `h àXmZ A„mh H$s Amoa go h¡, Am¡a A„mh H$m kmZ ~hþV3 h¡Ÿ&
71. ho B©_mZ dmbmo! AnZo (eÌw go) ~Mmd Ho$ gmYZ Væ`ma aImo, {\$a {Jamohm| _|
AWdm EH$ gmW {ZH$b n‹S>m|Ÿ&
72. Am¡a Vw_ _| H$moB© Eogm ì`pŠV4 ^r h¡ Omo Vw_ go Adí` nrN>o ah Om`oJm, Am¡a
`{X Vw_ na (`wÕ _|) H$moB© AmnXm Am n‹S>o Vmo H$hoJm… A„mh Zo _wP na CnH$ma
{H$`m {H$ _¢ CZHo$ gmW CnpñWV Z WmŸ&
73. Am¡a `{X Vw_ na A„mh H$s X`m hmo Om`o, Vmo dh Adí` `h H$m_Zm H$aoJm {H$
H$me! _¢ ^r CZ Ho$ gmW hmoVm, Vmo ~‹S>r g\$bVm àmá H$a boVmŸ& _mZmo Cg Ho$
Am¡a Vwåhmao _Ü` H$moB© {_ÌVm hr Z WrŸ&

1
. `h AmXoe Amn g„m„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ OrdZ _| WmŸ& VWm Amn Ho$ {ZYZ Ho$ níMmV A~ Amn H$s gwÝZV go
{ZU©` boZm h¡Ÿ&
2
AWm©V Omo Xygam| Ho$ {ZU©` H$amVo h¡Ÿ&
3
AWm©V AnZr X`m VWm àXmZ Ho$ `mo½` H$mo OmZZo Ho$ {b`oŸ&
4
`hm§ `wÕ go g§~§{YV AãXw„mh {~Z C~æ` O¡go _wZ{\$H$m| ({ÛYmdm{X`m|) H$s Xem H$m dU©Z {H$`m Om ahm h¡Ÿ&
99
4 - gyah {Zgm

74. Vmo Mm{h`o {H$ A„mh H$s amh1 _| dh bmoJ `wÕ H$a| Omo A{IaV (nabmoH$) Ho$
~Xbo g§gm[aH$ OrdZ ~oM MwHo$ h¡Ÿ& Am¡a Omo A„mh H$s amh _| `wÕ H$aoJm, Vmo dh
_mam Om`o AWdm {dO`r hmo Om`o Vmo h_ Cgo ~‹S>m à{V\$b àXmZ H$a|JŸo &
75. Am¡a Vwåh| Š`m hmo J`m h¡ {H$ A„mh H$s amh _| `wÕ Zht H$aVo, O~ {H$ {H$VZo
hr {Z~©b nwê$f VWm pñÌ`m± Am¡a ~ƒo h¡, Omo Jwhma aho h¡ {H$ ho h_mao nmbZhma!
h_| Bg ZJa2 go {ZH$mb Xo, {Og Ho$ {Zdmgr AË`mMmar h¡Ÿ& Am¡a h_mao {b`o
AnZr Amoa go H$moB© ajH$ ~Zm Xo, Am¡a h_mao {b`o AnZr Amoa go H$moB© ghm`H$
~Zm XoŸ&
76. Omo bmoJ B©_mZ bm`o dh A„mh H$s amh _| `wÕ H$aVo h¢Ÿ& Am¡a Omo H$m{\$a h¡ dh
CnÐd Ho$ {b`o `wÕ H$aVo h¡Ÿ& Vmo e¡VmZ Ho$ gm{W`m| go `wÕ H$amoŸ& {Z…g§Xoh
e¡VmZ H$s Mmb {Z~©b hmoVr h¡Ÿ&
77. (ho Z~r!) Š`m Amn Zo CZ H$s Zht XoIr, {Og go H$hm J`m {H$ AnZo hmWm| H$mo
(`wÕ go) amoHo$ aImo, VWm Z_mO H$s ñWmnZm H$amo Am¡a OH$mV Xmo? Am¡a O~
CZ na `wÕ H$aZm {bI {X`m J`m Vmo CZ _| go EH$ {Jamoh bmoJm| go Eogo S>a ahm
h¡ O¡go A„mh go S>a ahm hmoŸ& `m Cg go ^r A{YH$Ÿ& VWm dh H$hVo h¢ {H$ ho
h_mao nmbZhma! h_ H$mo `wÕ H$aZo H$m AmXoe Š`m| Xo {X`m, Š`m| Zo h_| Wmo‹S>o
{XZm| H$m Am¡a Adga {X`m? Amn H$h X| {H$ g§gm[aH$ gwI ~hþV Wmo‹S>m h¡, VWm
nabmoH$ Cg Ho$ {b`o A{YH$ AÀN>m h¡ Omo A„mh3 go S>am, Am¡a CZ na H$U
^a ^r AË`mMma Zht {H$`m Om`oJmŸ&
78. Vw_ Ohm± ^r ahmo, Vwåh| _m¡V Am nH$‹S>oJr, `Ú{n X¥‹T> XwJm] _| Š`mo Z ahmoŸ& VWm
CZ H$mo `{X H$moB© gwI nhþ§MVm h¡ Vmo H$hVo h¡ {H$ `h A„mh H$s Amoa go h¡Ÿ&

1
A„mh Ho$ Y_© H$mo D±$Mm H$aZo, Am¡a Cg H$s ajm Ho$ {b`oŸ& {H$gr ñdmW© AWdm {H$gr Xoím Am¡a g§gm[aH$ YZ YmÝ` H$s
àm{á Ho$ {b`o ZhtŸ&
2
AWm©V _¸$m ZJa goŸ& `hm§ Bg VÏ` H$mo COmJa H$a {X`m J`m h¡ {H$ Hw$A©mZ Zo `wÕ H$m AmXoe Bg {b`o Zht {X`m h¡
{H$ Xygam| na AË`mMma {H$`m Om`oŸ& ~{ëH$ Z¥e§{gVm| VWm {Z~©bm| H$s ghm`Vm Ho$ {b`o {X`m h¡Ÿ& Bgr {b`o dh ~ma ~ma
H$hVm h¡ {H$ ""A„mh H$s amh _| `wÕ H$amo'' AnZo ñdmW© Am¡a _ZmoH$m§jmAm| Ho$ {b`o ZhtŸ& Ý`m` VWm gË` H$s ñWmnZm
Am¡a gwajm Ho$ {b`o `wÕ H$amoŸ&
3
AWm©V nabmoH$ H$m gwI Cg Ho$ {b`o h¡ {Og Zo A„mh Ho$ AmXoem| H$m nmbZ {H$`mŸ&
100
4 - gyah {Zgm

Am¡a `{X H$moB© AmnXm Am n‹S>o Vmo H$hVo h¡ {H$ `h AmnHo$ H$maU h¡Ÿ& (ho Z~r!)
CZ go H$h Xmo {H$ g~ A„mh H$s Amoa go h¡Ÿ& BZ bmoJm| H$mo Š`m hmo J`m {H$ H$moB©
~mV g_PZo Ho$ g_rn ^r Zht1 hmoVo?
79. (dmñV{dŠVm Vmo `h h¡ {H$) Vw_ H$mo Omo gwI nhþ§MVm h¡ dh A„mh H$s Amoa go
hmoVm h¡Ÿ& VWm Omo hm{Z nhþ§MVr h¡ dh ñd`§ (Vwåhmao Hw$H$_m} Ho$) H$maU hmoVr h¡Ÿ&
Am¡a h_ Zo Amn H$mo g~ _mZd H$m agyb (g§XoedmhH$) ~Zm H$a ^oOm h¡Ÿ& Am¡a
(AmnHo$ agyb hmoZo Ho$ {b`o) A„mh H$m gmú` ~hþV h¡Ÿ&
80. {Og Zo agyb H$s Amkm H$m AZwnmbZ {H$`m (dmñVd _|) Cg Zo A„mh H$s
Amkm H$m nmbZ {H$`m h¡Ÿ& VWm {Og Zo _w§h \o$a {b`m Vmo (ho Z~r!) h_ Zo Amn
H$mo CZ H$m àhar (ajH$) ~Zm H$a Zht ^oOm h¡Ÿ&
81. VWm dh (AmnHo$ gm_Zo H$hVo h¡ {H$ h_ AmkmH$mar h¢, Am¡a O~ Amn Ho$ nmg go
OmVo h¢ Vmo BZ _| go Hw$N> bmoJ amV _| Amn H$s ~mV Ho$ {déÕ nam_e© H$aVo h¡Ÿ&
Am¡a dh Omo nam_e© H$a aho h¢ Cgo A„mh {bI ahm h¡Ÿ& AV… Amn CZ na
Ü`mZ Z X|Ÿ& Am¡a A„mh na ^amogm H$a|, VWm A„mh na ^amogm H$m\$s h¡Ÿ&
82. Vmo Š`m dh Hw$A©mZ (Ho$ AWm}) na gmoM {dMma Zht H$aVo? `{X dh A„mh Ho$
{gdm Xygao H$s Amoa go hmoVm Vmo Cg _| ~hþV gr à{VHy$b (~o _ob) ~mV| nmVo?2
83. Am¡a O~ CZ Ho$ nmg empÝV `m ^` H$s H$moB© gyMZm AmVr h¡ Vmo Cgo \¡$bm XoVo
h¢ Am¡a `{X dh Cgo A„mh Ho$ agyb VW AnZo A{YH$m[a`m| H$s Amoa \o$a XoVo
Vmo Omo ~mV H$s Vh VH$ nhþ§MVo h¢ do Cg H$s dmñV{dH$Vm OmZ boVoŸ& Am¡a `{X
Vw_ A„mh H$s AZwH$ånm VWm X`m Z hmoVr Vmo Vw_ _| Wmo‹S>o Ho$ {gdm g~ e¡VmZ
Ho$ nrN>o bJ3 OmVoŸ&

1
^mdmW© `h h¡ {H$ O~ _wgb_mZm| H$mo H$moB© hm{Z hmo OmVr Vmo _wZm{\$H$ ({ÛYmdmXr) VWm `hÿXr H$hVo… `h g~ Z~r
g„„mh Ab¡{h d g„_ Ho$ H$maU hþAmŸ& Hw$A©mZ H$hVm h¡ {H$ g~ Hw$N> A„mh H$s Amoa go hmoVm h¡Ÿ& AWm©V Cg Zo
àË`oH$ Xem VWm n[aUm_ Ho$ {bE Hw$N> {Z`_ ~Zm {X`o h¡Ÿ& Am¡a Omo Hw$N> ^r hmoVm h¡ dh CÝht XemAm| H$m n[aUm_ hmoVm
h¡Ÿ& AV… Vwåhmar `h ~mV| Omo H$h aho hmo, ~‹S>r AkmZVm H$s ~mV| h¢Ÿ&
2
AWm©V Omo ì`pŠV Hw$A©mZ _| {dMma H$aoJm, Cg na `h VÏ` Iwb Om`oJm {H$ Hw$A©mZ A„mh H$s dmUr h¡Ÿ&
3
Bg Am`V Ûmam `h {ZX}e {X`m Om ahm h¡ {H$ O~ ^r gmYmaU em§{V `m ^` H$s H$moB© gyMZm {_bo Vmo Cgo A{YH$m[a`m|
VWm ímmgH$m| VH$ nhþ§Mm {X`m Om`oŸ&
101
4 - gyah {Zgm

84. Vmo (ho Z~r!) Amn A„mh H$s amh _| `wÕ H$a|Ÿ& Ho$db Amn na `h ^ma S>mbm Om
ahm h¡, VWm B©_mZ dmbm| H$mo (Bg H$s) àoaUm X|Ÿ& g§^d h¡ {H$ A„mh H$m{\$am|
H$m ~b (Vmo‹S> Xo)Ÿ& Am¡a Aëbmh H$m ~b Am¡a Cg H$m XÊS> g~ go H$‹S>m h¡Ÿ&
85. Omo AÀN>r AZwe§gm ({g\$m[ae) H$aoJm Cgo Cg H$m ^mJ (à{V\$b) {_boJmŸ&
VWm Omo ~war AZwe§gm ({g\$m[ae) H$aoJm Vmo Cgo ^r Cg H$m ^mJ (Hw$\$b)1
{_boJmŸ& Am¡a A„mh àË`oH$ MrO H$m {ZarjH$ h¡Ÿ&
86. Am¡a O~ Vw_ go gbm_ {H$`m Om`o, Vmo Cg go AÀN>m CÎma Xmo, AWdm Cgr H$mo
Xwham XmoŸ& {Z…g§Xoh A„mh àË`oH$ {df` H$m {hgm~ boZo dmbm h¡Ÿ&
87. A„mh Ho$ {gdm H$moB© ~§XZr` (nyÁ`) Zht, dh Adí` Vwåh| àb` Ho$ {XZ EH$Ì
H$aoJm, Bg _| H$moB© g§Xho ZhtŸ& VWm ~mV H$hZo _| A„mh go A{YH$ gÀMm H$m¡Z
hmo gH$Vm h¡?
88. Vwåh| Š`m hþAm h¡ {H$ _wZm{\$H$m| ({ÛYmdm{X`m|) Ho$ ~mao _| Xmo nj2 ~Z J`o hmoŸ&
O~ {H$ A„mh Zo CZ Ho$ Hw$H$_m} Ho$ H$maU CÝh| Am¢Ym H$a {X`m h¡Ÿ& Š`m Vw_
Cgo gwnW Xímm© XoZm MmhVo hmo {Ogo A„mh Hw$nW H$a Xo Vmo Vw_ Cg Ho$ {b`o
H$moB© amh Zht nm gH$VoŸ&
89. (ho B©_mZ dmbmo!) do Vmo `h H$m_Zm H$aVo h¢ {H$ CÝht Ho$ g_mZ Vw_ ^r H$m{\$a
hmo OmAmo, VWm CZ Ho$ ~am~a hmo OmAmoŸ& AV… CZ _| go {H$gr H$mo {_Ì Z
~ZmAmo, O~ VH$ A„mh H$s amh _| {hO²aV Z H$a|Ÿ& Am¡a `{X dh Bg go {d_wI
hm| Vmo CÝh| Ohm± nmAmo ~Y H$amo Am¡a CZ _| go {H$gr H$mo {_Ì Z ~ZmAmo, Am¡a Z
ghm`H$ ~ZmAmoŸ&

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ AÀN>mB© VWm ~wamB© _| {H$gr H$s ghm`Vm H$aZo H$m ^r nwÊ` Am¡a nmn {_bVm h¡Ÿ&
2
_¸$m dm{g`m| _| Hw$N> AnZo ñdmW© Ho$ {b`o _m¡{IH$ _wgb_mZ hmo J`o Wo, Am¡a O~ `wÕ Ama§^ hþAm Vmo CZ Ho$ ~mao _|
_wgb_mZm| _| Xmo {dMma hmo J`oŸ& Hw$N> CÝh| AnZm {_Ì Am¡a Hw$N> CÝh| AnZm eÌw g_P aho WoŸ& A„mh Zo `hm§ ~Vm {X`m
{H$ dh bmoJ _wZm{\$H$ ({ÛYmdmXr) h¢Ÿ& O~ VH$ _¸$m go {hOaV H$a Ho$ _XrZm _| Z Am Om`|, Am¡a eÌw hr Ho$ gmW ah
Om`|, Vmo CÝh| ^r eÌw g_Pm Om`oJmŸ& `h dh _wZm{\$H$ Zht h¡ {OZ H$s MMm© nhbo H$s J`r h¡Ÿ& `h _¸$m Ho$ {deof
_wZm{\$H$ h¢, {OZ go `wÕ H$s pñW{V _| H$moB© {_ÌVm H$s Om gH$Vr Wr, Am¡a Z hr CZ go H$moB© g§~§Y aIm Om gH$Vm
WmŸ&
102
4 - gyah {Zgm

90. naÝVw BZ _| go Omo {H$gr Eogr H$m¡_ go Om {_b| {OZ Ho$ Am¡a Vwåhmao ~rM g§{Y
hmo, AWdm Eogo bmoJ hm| Omo Vwåhmao nmg Bg pñW{V _| Am`| {H$ CZ Ho$ {Xb Bg
go g§Hw${MV hmo aho hm| {H$ dh Vw_ go `wÕ H$a|, AWdm (Vwåhmao gmW) AnZr
Om{V go `wÕ H$a|Ÿ& Am¡a `{X A„mh MmhVm Vmo CZ H$mo Vw_ na gm_Ï©` Xo XoVm,
{\$a dh Vw_ go `wÕ H$aVo, Vmo `{X dh Vw_ go {~bJ ah J`o Am¡a Vw_ go `wÕ
Zht {H$`m, Am¡a Vw_ go g§{Y H$a br, Vmo CZ Ho$ {déÕ A„mh Zo Vwåhmao {b`o
H$moB© (`wÕ H$aZo H$s) amh Zht ~ZmB©1 h¡Ÿ&
91. VW Vw_ H$mo Hw$N> Eogo Xygao bmoJ ^r {_b|Jo Omo Vwåhmar Amoa go ^r em§V ahZm
MmhVo h¢, Am¡a AnZr Om{V H$s Amoa go ^r em§V ahZm (MmhVo h¡) {\$a O~ ^r
CnÐd H$s Amoa \o$a {X`o Om`|, Vmo Cg _| Am¡Y| hmo H$a {Ja OmVo h¢Ÿ& Vmo `{X dh
Vw_ go {~bJ Z ah| Am¡a Vw_ go g§{Y Z H$a|, VWm AnZm hmW Z amoH$| Vmo CÝh|
nH$‹S>m| Am¡a Ohm± nmAmo ~Y H$amoŸ& h_ Zo CZ Ho$ {dê$Õ Vwåhmao {b`o Iwbm VH©$
~Zm {X`m h¡Ÿ&
92. {H$gr B©_mZ dmbo Ho$ {b`o d¡Y Zht h¡ {H$ dh {H$gr B©_mZ dmbo H$s hË`m H$a Xo
naÝVw MyH$ goŸ& VWm Omo {H$gr B©_mZ dmbo H$s MyH$ go hË`m H$a Xo Vmo Cgo EH$
B©_mZ dmbm Xmg _wŠV H$aZm h¡, Am¡a Cg Ho$ Ka dmbm| H$mo {X`V (AW©XÊS>)
Xo, naÝVw `h {H$ dh XmZ (j_m) H$a X|Ÿ& {\$a `{X dh ({ZhV) Cg Om{V _| go
hmo Omo Vwåhmar eÌw h¡, Am¡a dh ({ZhV) B©_mZ dmbm h¡ Vmo EH$ B©_mZ dmbm Xmg
_wŠV H$aZm h¡Ÿ& Am¡a `{X Eogr H$m¡_ go hmo {Og Ho$ Am¡a Vwåhmao ~rM g§{Y h¡ Vmo
Cg Ho$ Ka dmbm| H$mo AW©XÊS> XoZm, VWm EH$ B©_mZ dmbm Xmg (^r) _wŠV
H$aZm h¡, Am¡a Omo Xmg Z nm`o Vmo Cgo {Za§Va Xmo _hrZo amoOm aIZm h¡Ÿ& A„mh
H$s Amoa go (Cg Ho$ nmn H$s) `hr j_m h¡Ÿ& Am¡a A„mh A{V kmZr VËdk h¡Ÿ&
93. Am¡a Omo {H$gr B©_mZ dmbo H$s hË`m OmZ ~yP H$a H$a Xo Vmo Cg H$m Hw$\$b
(~Xbm) ZaH$ h¡Ÿ& {Og _| dh gXmdmgr hmoJm, Am¡a Cg na A„mh H$m àH$mon
VWm {Y¸$ma h¡Ÿ& Am¡a Cg Zo Cg Ho$ {b`o Kmoa `mVZm V¡`ma H$a aIr h¡Ÿ&

1
DeLee&le Fmueece ceW ³eg× keÀe DeeosMe GvekesÀ efJe©× efo³ee ie³ee nw pees Fmueece kesÀ efJe©× ³eg× keÀj jns neW~ DeLeJee Gvemes ³eg×
keÀjves keÀe keÀesF& keÀejCe veneR ke̳eeWefkeÀ cetue ®eer]pe Meebleer Deewj mebefOe nw, ³eg× Deewj nl³ee veneR~
103
4 - gyah {Zgm

94. ho B©_mZ dmbmo! O~ Vw_ A„mh H$s amh _| ({OhmX Ho$ {b`o) {ZH$bmo Vmo ^br
^m±{V naI1 bmo, Am¡a H$moB© Vw_ H$mo gbm_2 H$ao Vmo `h Z H$hmo {H$ Vw_ B©_mZ
dmbo Zht hmoŸ& Š`m Vw_ gm§gm[aH$ OrdZ H$m CnH$aU MmhVo hmo? Am¡a A„mh Ho$
nmg ~hþV go n[ahma (eÌwYZ) h¡Ÿ& Vw_ ^r nhbo Eogo3 hr Wo, Vmo A„mh Zo Vw_
na CnH$ma {H$`mŸ& AV… ^br ^m±{V naI {b`m H$amo, {Z…g§Xho A„mh Cg go
gy{MV h¡ Omo Vw_ H$a aho hmoŸ&
95. B©_mZ dmbm| _| Omo AH$maU AnZo Kam| _| ah OmVo h¢, Am¡a Omo A„mh H$s amh _|
AnZo YZm| Am¡a àmUm| Ho$ Ûmam {OhmX H$aVo h¢, XmoZm| ~am~a Zht hmo gH$VoŸ&
A„mh Zo CZ H$mo Omo H$aVo h¢, CZ na Omo Kamo _| ah OmVo h¢ , nX _| àYmZVm Xr
h¡Ÿ& Am¡a àË`oH$ H$mo A„mh Zo ^bmB© H$m dMZ {X`m h¡Ÿ& Am¡a A„mh Zo {OhmX
H$aZo dmbm| H$mo CZ na Omo Kam| _| ~¡R>o ah OmZo dmbo h¢, ~‹S>o à{V\$b _| ^r
àYmZVm Xr h¡Ÿ&
96. A„mh H$s Amoa go H$B© (Cƒ) lo{Êm`m± h¡Ÿ& VWm j_m Am¡a X`m h¡Ÿ& Am¡a A„mh
A{V jm_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
97. {Z…g§Xoh dh bmoJ {OZ Ho$ àmU \$[aíVo {ZH$mbVo h¢, Bg Xem _| {H$ dh AnZo
D$na (Hw$\«$ Ho$ Xoe _| ah H$a) AË`mMma H$aZo dmbo hm|, Vmo CZ go H$hVo h¢…
Vw_ {H$g MrO _| Wo? dh H$hVo h¡ {H$ h_ YaVr _| {dde WoŸ& V~ \$[aíVo H$hVo
h¢… Š`m A„mh H$s YaVr {dñV¥V Zht Wr {H$ Cg _| {hO²aV H$a4 OmVo Vmo BÝhr
H$m Amdmg ZaH$ h¡Ÿ& Am¡a dh Š`m hr ~wam ñWmZ h¡Ÿ!
1
AWm©V `h {H$ dh eÌw h¢ `m {_Ì h¡Ÿ&
2
gbm_ H$aZm _wgb_mZ hmoZo H$m EH$ bjU h¡Ÿ&
3
AWm©V Bñbm_ Ho$ eãX Ho$ {gdm Vwåhmao nmg Bñbm_ H$m H$moB© {MÝh Zht WmŸ& BãZo Aã~mg a{O`m„mh AÝhþ H$hVo h¢
{H$ amV Ho$ g_` EH$ ì`pŠV `mÌm H$a ahm WmŸ& O~ Cg Ho$ Hw$N> _wgb_mZ {_bo Vmo Cg Zo Añgbm_w Ab¡Hw$_ H$hmŸ&
{\$a ^r EH$ _wgb_mZ Zo Cgo PyR>m g_P H$a _ma {X`mŸ& Bgr na `h Am`V CVarŸ& O~ Z~r gëbëbhþ Ab¡{h d
gëb_ H$mo Bg H$m nVm Mbm Vmo Amn ~hþV ZmamO hþ`oŸ& (BãZo H$gra)
4
O~ gË` Ho$ {damo{Y`m| Ho$ AË`mMma go {dde hmo H$a Z~r g„m„mhþ Ab¡{h d g„_ _XrZo {hO²aV (àñWmZ) H$a J`o,
Vmo Aa~ _| Xmo àH$ma Ho$ Xoe hmo J`oŸ& _XrZm Xmê$b {hO²aV (àdmg J¥h) WmŸ& {Og _| _wgb_mZ {hO²aV H$a Ho$ EH$Ì
hmo J`oŸ& VWm Xmê$b h~©Ÿ& AWm©V dh joÌ Omo eÌwAm| Ho$ {Z`§ÌU _| WmŸ& Am¡a {Og H$m Ho$ÝÐ _¸$m WmŸ& `hm§ Omo
_wgb_mZ Wo dh AnZr AmñWm VWm Ym{_©H$ H$_© go d§{MV WoŸ& CÝh| eÌw H$m AË`mMma ghZm n‹S>Vm WmŸ& Bg {b`o CÝh|§
`h AmXoe {X`m J`m Wm {H$ _XrZo {hO²aV H$a Om`|Ÿ& Am¡a `{X dh epŠV aIVo hþ`o {hO²aV Zht H$a|Jo Vmo AnZo Bg
104
4 - gyah {Zgm

98. naÝVw Omo nwéf Am¡a pñÌ`m± VWm ~ÀMo Eogo {dde hm| {H$ H$moB© Cnm` Z aI gHo$§,
Am¡a Z ({hO²aV H$s) H$moB© amh nmVo hm|Ÿ&
99. Vmo Amem h¡ {H$ A„mh CZ H$mo j_m H$m XoJmŸ& {Z…g§Xoh A„mh A{V kmÝV
j_merb h¡Ÿ&
100. VWm Omo H$moB© A„mh H$s amh _| {hO²aV H$aoJm Vmo dh YaVr _| ~hþV go
{Zdmg ñWmZ VWm {dñVma nm`oJmŸ& Am¡a Omo AnZo Ka go A„mh Am¡a Cg Ho$
agyb H$s Amoa {ZH$b J`m, {\$a Cgo (amh _| hr) _m¡V Zo nH$‹S> {b`m Vmo Cg
H$m à{V\$b A„mh Ho$ nmg {Z{íMV hmo J`mŸAm¡a A„mh A{V j_merb X`mdmZ
h¡Ÿ&
101. Am¡a O~ Vw_ YaVr _| `mÌm H$amo Vmo Z_mO1 H$ò (g§{já) H$aZo _| Vw_ na
H$moB© Xmof Zht, `{X Vwåh| S>a hm| {H$ H$m{\$a Vwåh| gVm`|JŸo & dmñVd _| H$m{\$a
Vwåhmao Iwbo eÌw h¡Ÿ&
102. VWm (ho Z~r!) O~ Amn (aUjoÌ _|) CnpñWV hm|, Am¡a CZ Ho$ {b`o Z_mO
H$s ñWmnZm H$a| Vmo CZ H$m EH$ {Jamoh Amn Ho$ gmW I‹S>m hmo Om`o, Am¡a AnZo
AñÌ eñÌ {b`o aho! Am¡a O~ dh gO²Xm H$a b|, Vmo Vwåhmao nrN>o hmo Om`|, VWm
Xygam {Jamoh Am`o {Og Zo Z_mO Zht n‹T>r h¡, Am¡a Amn Ho$ gmW Z_mO n‹T>|Ÿ&
Am¡a AnZo AñÌ eñÌ {b`o ah|Ÿ& H$m{\$a MmhVo h¡ {H$ Vw_ AnZo eñÌm| go
{ZídoV hmo OmAmo Vmo Vw_ na H$moB© Xmof Zht, `{X dfm© Ho$ H$maU Vwåh| Xw…I hmo
AWdm Vw_ amoJr ahmo {H$ AnZo eñÌ2 CVma XmoŸ& VWm AnZo ~Mmd H$m Ü`mZ
aImoŸ& {Z…g§Xho A„mh Zo H$m{\$am| Ho$ {b`o An_mZ H$mar `mVZm Væ`ma H$a aIr
h¡Ÿ&

Ambñ` Ho$ {b`o CÎma Xm`r hm|JoŸ& Bg Ho$ níMmV AmJm_r Am`V _| CZ H$s MMm© H$s Om ahr h¡ Omo {hO²aV H$aZo go
{dde WoŸ& _¸$m go _XrZm {hO²aV H$aZo H$m `h AmXoe _¸$m H$s {dO` gZ² 8 {hO²ar Ho$ níMmV {ZañV H$a {X`m J`mŸ&
BãZo Aã~mg a{O`m„mhþ AÝhþ H$hVo h¡ {H$ Z~r g„m„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ `wJ _| Hw$N> _wgb_mZ H$m{\$am| H$s g§»`m
~‹T>mZo Ho$ {b`o CZ Ho$ gmW hmo OmVo WoŸ& Am¡a Vra `m Vbdma bJZo go _mao OmVo Wo, CÝhr Ho$ ~mao _| `h Am`V CVarŸ&
(ghrh ~wImar, 4596)
1
keÀñe keÀe DeeLe& ®eej jkeÀele Jeeueer vecee]peeW mebef#eHle keÀj kesÀ oes jkeÀele Heæ{vee~ ³en Devegceleer Òel³eskeÀ ³ee$ee kesÀ efue³es nw efHeÀj ®eens Me$eg
keÀe Ye³e nes ³ee ve nes~
2
FmekeÀe veece (meueelegue KeewHeÀ) DeLee&le Ye³e kesÀ mece³e keÀer vecee]pe nw~
105
4 - gyah {Zgm

103. {\$a O~ Vw_ Z_mO nyar H$a bmoŸ, Vmo I‹S>o, ~¡R>o, boQ>o àË`oH$ pñW{V _| A„mh
H$m ñ_aU H$amoŸ& Am¡a O~ Vw_ emÝV hmo OmAmo Vmo nyar Z_mO n‹T>moŸ& {Z…g§Xoh
Z_mO B©_mZ dmbm| na {ZYm©[aV g_` na A{Zdm`© H$s JB© h¡Ÿ&
104. VWm Vw_ (eÌw) Om{V H$m nrN>m H$aZo _| {W{Wb Z ~Zmo, `{X Vwåh| Xw…I nhþ§Mm
h¡, Vmo Vwåhmao g_mZ CÝh| ^r Xw…I nhþ§Mm h¡Ÿ& VWm Vw_ A„mh go Omo Amem1
aIVo hmo, dh Amem dh Zht aIVoŸ& VWm A„mh A{V kmZr VËdk h¡Ÿ&
105. (ho Z~r!) h_ Zo Amn H$s Amoa Bg nwñVH$ (Hw$A©mZ) H$mo gË` Ho$ gmW CVmam
h¡, Vm{H$ Amn bmoJm| Ho$ ~rM Cg Ho$ AZwgma {ZU©` H$a|, Omo A„mh Zo Amn H$mo
~Vm`m h¡, Am¡a {dídmgKm{V`m| Ho$ njYa Z2 ~Z|Ÿ&
106. VWm A„mh go j_m `mMZm H$aVo ah|, {Z…g§Xoh A„mh A{V j_merb X`mdmZ²
h¡Ÿ&
107. Am¡a CZ H$m nj Z b|, Omo ñd`§ AnZo gmW {dídmgKmV H$aVo hm|, {Z…g§Xho
A„mh {dídmgKmVr, nmnr go ào_ Zht H$aVmŸ&3
108. dh (AnZo H$aVyV) bmoJm| go Nw>nm gH$Vo h¡Ÿ& VWm A„mh go Zht Nw>nm gH$VoŸ&
Am¡a dh CZ Ho$ gmW hmoVm h¡, O~ dh amV _| Cg ~mV H$m nam_e© H$aVo h¢,
{Og go dh àgÞ Zht4 hmoVmŸ& VWm A„mh Cgo Koao hþ`o h¡ Omo dh H$a aho h¡Ÿ&

1
AWm©V à{V\$b VWm ghm`Vm Am¡a g_W©Z H$sŸ&
2
`hm§ go AWm©V Am`V 105 go 113 VH$, Ho$ {df` _| ^mî`H$mam| Zo {bIm h¡ {H$ EH$ ì`pŠV Zo EH$ AÝgmar H$s
H$dM ({Oah) Mwam brŸ& Am¡a O~ XoIm {H$ Cg H$m ^oX Iwb Om`oJm Vmo Cg H$m Amamon EH$ `hÿXr na bJm {X`mŸ& Am¡a
Cg Ho$ H$~rbo Ho$ bmoJ ^r Cg Ho$ njYa hmo J`oŸ& Am¡a Z~r g„m„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ nmg Am`o, Am¡a H$hm {H$ Amn
Bgo {ZXm}f Kmo{fV H$a X|Ÿ& Am¡a CZ H$s ~mVm| Ho$ H$maU g_rn Wm {H$ Amn Cgo {ZXmo©f Kmo{fV H$a Ho$ `hÿXr H$mo AnamYr
~Zm XoVo {H$ Amn H$mo gmdYmZ H$aZo Ho$ {b`o `h Am`V| CVar (BãZo Oara) BZ Am`Vm| H$m gmYmaU ^mdmW© `h h¡ {H$
_wgb_mZ Ý`m`Yre H$mo Mm{h`o {H$ {H$gr nj H$m Bg {b`o njnmV Z H$ao {H$ dh _wgb_mZ h¡Ÿ& Am¡a Xygam _wgb_mZ
Zht h¡, ~{ëH$ Cgo ha hmb _| {Zînj hmo H$a Ý`m` H$aZm Mm{hEŸ&
3
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Ý`m`Yre H$mo Eogr ~mV Zht H$aZr Mm{h`o, {Og _| {H$gr H$m njnmV hmoŸ&
4
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ _wgb_mZm| H$mo AnZm ghY_u AWdm AnZr Om{V `m n[adma H$m hmoZo Ho$ H$maU {H$gr
AnamYr H$m nj_mV Zht H$aZm Mm{h`oŸ& Š`m|{H$ g§gma Z OmZo, naÝVw A„mh Vmo OmZVm h¡ {H$ H$m¡Z AnamYr h¡, H$m¡Z
ZhtŸ&
106
4 - gyah {Zgm

109. gwZmo! Vwåht dh hmo {H$ g§gm[aH$ OrdZ _| CZ H$s Amoa go PJ‹S> {b`oŸ& Vmo
àb` Ho$ {XZ CZ H$s Amoa go H$m¡Z A„mh go PJ‹S>oJm, Am¡a H$m¡Z CZ H$m
A{^^mfH$ (à{V{Z{Y) hmoJm?
110. Omo ì`pŠV H$moB© Hw$H$_© H$aoJm, AWdm AnZo D$na AË`mMma H$aoJm, Am¡a {\$a
A„mh go j_m `mMZm H$aoJm, Vmo dh Cgo A{V j_r X`mdmZ² nmEJmŸ&
111. Am¡a Omo ì`{H$V H$moB© nmn H$aVm h¡ Vmo AnZo D$na H$aVmŸ1 h¡Ÿ& VWm A„mh
A{V kmZr VËdk h¡Ÿ&
112. Am¡a Omo ì`pŠV H$moB© MyH$ AWdm nmn ñd`§ H$ao, Am¡a {\$a {H$gr {ZXmo©f na
Cg H$m Amamon bJm Xo Vmo Cg Zo {_Ï`m XmofmamonU VWm Iwbo nmn H$m2 ~moP
AnZo D$na bmX {b`mŸ&
113. Am¡a (ho Z~r!) `{X Amn na A„mh H$s X`m VWm H¥$nm Zo hmoVr Vmo CZ Ho$ EH$
{Jamoh Zo g§H$ën bo {b`m Wm {H$ Amn H$mo Hw$nW H$a X|, Am¡a dh ñd`§ H$mo hr
Hw$nW H$a3 aho WoŸ& VWm dh Amn H$mo H$moB© hm{Z Zht nhþ§Mm gH$VoŸ& Š`m| {H$
Aëbmh Zo Amn na nwñVH$ (Hw$A©mZ) VWm {hŠ_V (gwÞV) CVmar h¡Ÿ& Am¡a Amn
H$mo Cg H$m kmZ Xo {X`m h¡ {Ogo Amn Zht OmZVo WoŸ& VWm `h Amn na
Aëbmh H$s ~‹S>r X`m h¡Ÿ&
114. CZ Ho$ A{YH$m§e gaJmoer _| H$moB© ^bmB© Zht hmoVr, naÝVw Omo XmZ AWdm
gXmMma `m bmoJm| _| gwYma H$amZo H$m AmXoe XoŸ& Am¡a Omo H$moB© Eogo H$_© Aëbmh
H$s àgÞVm Ho$ {b`o H$aoJm Vmo h_ Cgo ~hþV ^mar à{V\$b àXmZ H$a|JŸo &
115. VWm Omo ì`pŠV AnZo D$na _mJ©Xe©Z COmJa hmo OmZo Ho$ níMmV agyb H$m
{damoY H$ao, Am¡a B©_mZ dmbm|4 H$s amh Ho$ {gdm (Xygar amh) H$m AZwgaU H$ao

1
^mdmW© `h h¡ {H$ Omo AnamY H$aVm h¡ Cg Ho$ AnamY H$m Xwîn[aUm_ Cgr Ho$ D$na h¡Ÿ& AV… Vw_ `h Z gmoMmo {H$
AnamYr Ho$ AnZo ghY_u AWdm g§~§Yr hmoZo Ho$ H$maU, Cg H$m AnamY {gÕ hmo J`m, Vmo h_ na ^r Yã~m bJ
Om`oJmŸ&
2
AWm©V ñd`§ nmn H$a Ho$ Xygao na Amamon bJmZm Xwham nmn h¡Ÿ&
3
{H$ Amn {ZXmo©f H$mo AnamYr g_P b|Ÿ&
4
B©_mZ dmbm| go A{^àm` Z~r gëb„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ ghm~m (gmWr) h¢Ÿ&
107
4 - gyah {Zgm

Vmo h_ Cgo dht \o$a1 X|Jo {OYa {\$am h¡Ÿ& Am¡a Cgo ZaH$ _| Pm|H$ X|Jo VWm dh
~wam {Zdmg ñWmZ h¡Ÿ&
116. {Z:g§Xho A„mh Bgo j_m2 Zht H$aoJm {H$ Cg H$m gmPr ~Zm`m Om`o, Am¡a Bg
Ho$ {gdm {Ogo MmhoJm j_m H$a XoJmŸ& VWm Omo A„mh H$m gmPr ~ZmVm h¡ dh
Hw$nW _| ~hþV Xya Mbm J`mŸ&
117. dh ({_lUdmXr) A„mh Ho$ {gdm Xo{d`m| H$mo hr nwH$maVo h¡Ÿ& Am¡a {Y¸$mao hþ`o
e¡VmZ H$mo nwH$maVo h¢Ÿ&
118. Aëbmh Zo {Ogo {Y¸$ma {X`m h¡Ÿ& Am¡a Cg (e¡VmZ) Zo H$hm Wm {H$ _¢ Voao
^º$mm| go Em {Z{üV ^mJ bo H$a ahÿ±JmŸ&
119. Am¡a CÝh| Adí` ~hH$mD§°$Jm, VWm H$m_Zm`| {XbmD§° Jm, Am¡a AmXoe Xy±Jm {H$
dh newAm| Ho$ H$mZ Mra X|Ÿ& VWm CÝh| AmXoe Xy±Jm, Vmo d Adí` Aëbmh H$s
g§aMZm _| n[adV©Z3 H$a Xo§Jo Ÿ& VWm Omo e¡VmZ H$mo A„mh Ho$ {gdm ghm`H$
~Zm`oJm Vmo dh Iwbr j{V _| n‹S> J`mŸ&
120. dh CZ H$mo dMZ XoVm, VWm H$m_ZmAm| _| CbPmVm h¡Ÿ& Am¡a CZ H$mo Omo dMZ
XoVm h¡ dh YmoIo Ho$ {gdm Hw$N> Zht h¡Ÿ&
121. CÝht H$m {Zdmg ñWmZ ZaH$ h¡Ÿ& Am¡a dh Cg go ^mJZo H$s H$moB© amh Zht§
nm`|JoŸ&
122. VWm Omo bmoJ B©_mZ b`o, Am¡a gËH$_© {H$`o, h_ CZ H$mo Eogo ñdJm] _| àdoe X|Jo
{OZ _| Zha| àdm{hV hm|JrŸ& do Cg _| gXmdmgr hm|JŸo & `h A„mh H$m gË` dMZ
h¡Ÿ& Am¡a A„mh go A{YH$ gË` H$WZ {H$g H$m hmo gH$Vm h¡?

1
{dÛmZm| Zo {bIm h¡ {H$ `h Am`V ^r Cgr _wZm{\$µH$ go g§~§{YV h¡Ÿ& Š`m|{H$ O~ Z~r g„„mhþ Abµ¡{h d g„_ Zo Cg
Ho$ {déÕ XÊS> H$m {ZU©` H$a {X`m Vmo dh ^mJ H$a _¸$m Ho$ {_lUdm{X`m| go {_b J`mŸ& (V\²$grao Hw$Vw©~r) Ÿ& {\$a ^r
Bg Am`V H$m AmXoe gmYmaU h¡Ÿ&
2
AWm©V {eH©$ ({_lUdmXr) Ajå` nmn h¡Ÿ&
3
Bg Ho$ ~hþZ go AW© hmo gH$Vo h¡, O¡go JmoXZm, JwX²dmZm, ór H$m nwéf H$m AmMaU Am¡a ñd^md ~ZmZm, Bgr àH$ma
nwéf H$m ór H$m AmMaU, VWm ê$n YmaU H$aZm Am{XŸ&
108
4 - gyah {Zgm

123. (`h à{V\$b) Vwåhmar H$m_ZmAm| VWm Ahbo {H$Vm~ H$s H$m_ZmAm| na {Z^©a
ZhtŸ& Omo H$moB© ^r XwîµH$_© H$aoJm Vmo dh Cg H$m Hw$\$b nm`oJm, VWm A„mh Ho$
{gdm AnZm H$moB© ajH$ Am¡a ghm`H$ Zht nm`oJmŸ&
124. VWm Omo gËH$_© H$aoJm, dh Za hmo AWdm Zmar, Am¡a B©_mZ ^r1 aIVm hmoJm,
Vmo dhr bmoJ ñdJ© _| àdoe nm`|Jo, Am¡a V{ZH$ ^r AË`mMma Zht {H$`o Om`|JoŸ&
125. VWm Cg ì`{º$ go AÀN>m {H$g H$m Y_© hmo gH$Vm h¡ {Og Zo ñd`§ H$mo A„mh
Ho$ {b`o PwH$m {X`m, Am¡a dh EHo$œadmXr ^r hmoŸ& Am¡a EHo$œadmXr B~²amhr_ Ho$
Y_© H$m AZwgaU H$a ahm hmo? Am¡a A„mh Zo B~²amhr_ H$mo AnZm {dewÕ {_Ì
~Zm {b`mŸ&
126. VWm A„mh hr H$m h¡, Omo Hw$N> AmH$mem| VWm YaVr _| h¡, Am¡a A„mh àË`oH$
MrµO H$mo AnZo {Z`§ÌU _| {b`o hþ`o h¡Ÿ&
127. (ho Z~r!) dh {ó`m| Ho$ ~mao _| Amn go Y_m©Xoe nyN> aho h¢Ÿ& Amn H$h X| {H$
A„mh CZ Ho$ ~mao _| Vwåh| AmXoe XoVm h¡, Am¡a dh AmXoe ^r h¢ Omo Bg go nyd©
nwñVH$ (Hw> aAmZ) _| Vwåh| CZ AZmW {ó`m| Ho$ ~mao _| gwZm`o J`o h¢, {OZ Ho$
{ZYm©[aV A{YH$mar Vw_ Zht XoVo, Am¡a CZ go {ddmh H$aZo H$s é{M aIVo hmo,
VWm CZ ~ƒm| Ho$ ~mao _| ^r Omo {Z~©b h¡Ÿ& VWm (`h ^r AmXoe XoVm h¡ {H$)
AZmWm| Ho$ {b`o Ý`m` na pñWV ahmo&2 VWm Vw_ Omo ^r ^bmB© H$aVo hmo A„mh
Cgo ^br ^m±{V OmZVm h¡Ÿ&
128. Am¡a `{X {H$gr ór H$mo AnZo n{V go Xwì`©dhma AWdm {d_wI hmoZo H$s e§H$m
hmo, Vmo CZ XmoZm§o na H$moB© Xmof Zht {H$ Amng _| H$moB© g§{Y H$a b|, Am¡a g§{Y

1
AWm©V gËH$_© H$m à{V\$b gË` AmñWm Am¡a B©_mZ na AmYm[aV h¡ {H$ A„mh VWm Cg Ho$ g~ Z{~`m| na B©_mZ bm`m
Om`oŸ& VWm hXrgm| go {d{ÛV hmoVm h¡ {H$ EH$ ~ma _wgb_mZm| Am¡a Ahbo {H$V~ Ho$ ~rM {ddmX hmo J`mŸ& `hÿ{X`m| Zo H$hm
{H$ h_mam Y_© g~ go AÀN>m h¡Ÿ& _w{º$ Ho$db h_mao hr Y_© _| h¡Ÿ& _wgb_mZm| Zo H$hm: h_mam Y_© g~ go AÀN>m VWm
A§{V_ Y_© h¡Ÿ& Cgr na `h Am`V CVar Ÿ& (BãZo Oara)
2
Bñbm_ go nhbo `{X AZmW ór gwÝXa hmoVr Vmo Cg H$m g§ajH$ `{X Cg H$m {ddmh Cg go hmo gH$Vm hmo, Vmo Cg go
{ddmh H$a boVm naÝVw Cgo _h²a ({ddmh Cnhma) Zht XoVmŸ& Am¡a `{X gwÝXa Z hmo Vmo Xygao go Cgo {ddmh Zht H$aZo
XoVm WmŸ& Vm{H$ Cg H$m YZ Cgr Ho$ nmg ah Om`oŸ& Bgr àH$ma AZmW ~ƒm| Ho$ gmW ^r AË`mMma Am¡a AÝ`m` {H$`m
OmVm Wm. {OZ go amoH$Zo Ho$ {b`o `h Am`V CVar Ÿ& (BãZo H$gra)
109
4 - gyah {Zgm

H$a boZm hr AÀN>m1 h¡Ÿ& Am¡a bmo^ Vmo g^r _| hmoVm h¡Ÿ& Am¡a `{X Vw_ EH$ Xygao
Ho$ gmW CnH$ma H$amo Am¡a (A„mh go) S>aVo ahmo Vmo {Z:g§Xoh Vw_ Omo Hw$N> H$a
aho hmo A„mh Cg go gy{MV h¡Ÿ&
129. Amoa `{X Vw_ AnZr npËZ`m| Ho$ ~rM Ý`m` H$aZm Mmhm|, Vmo ^r Eogm H$Xm{n Zht
H$a2 gH$moJoŸ& AV: EH$ hr H$s Amoa nyU©V: PwH$3 Z OmAm|, Am¡a (eof H$mo) ~rM
_| bQ>H$s hþB© Z N>mo‹S> XmoŸ& Am¡a `{X (AnZo ì`dhma _|) gwYma4 aImo Am¡a A„mh
go S>aVo ahmo Vmo {Z:g§Xho A„mh A{V j_m{eb X`mdmZ² h¡Ÿ&
130. Am¡a `{X XmoZm| AbJ hmo Om`| Vmo A„mh àË`oH$ H$mo AnZr X`m go (Xwgao go)
{ZpÀl¨V5 H$a XoJm Ÿ& Am¡a A„mh ~‹S>m CXma VËdk h¡Ÿ&
131. VWm A„mh hr H$m h¡, Omo AmH$mem| VWm YaVr _| h¡Ÿ& Am¡a h_ Zo Vw_ go nyd©
Ahbo {H$Vm~ H$mo VWm Vw_ H$mo AmXoe {X`m h¡ {H$ A„mh go S>aVo ahmoŸ& Am¡a `{X
Vw_ Hw$\«$ (Ad¡km) H$amoJo Vmo {Zñg§Xoh Omo Hw$N> AmH$mem| VWm YaVr _| h¡, dh
A„mh hr H$m h¡Ÿ& VWm A„mh {Zñn¥h6 àe§{gV h¡Ÿ&
132. VWm A„mh hr H$m h¡ Omo AmH$mem| VWm YaVr _| h¡Ÿ& Am¡a A„mh H$m_ ~ZmZo Ho$
{b` ~g h¡Ÿ&
133. Am¡a dh Mmho Vmo, ho bmoJmo ! Vwåh| bo Om`o7 Am¡a Vwåhmao ñWmZ na Xwgam| H$mo bm
Xo Ÿ& VWm A„mh Eog H$a gH$Vm h¡Ÿ&
134. Omo g§gm[aH$ à{VH$ma (~Xbm) MmhVm hmo Vmo A„mh Ho$ nmg g§gma VWm
nabmoH$ XmoZm| H$m à{VH$ma (~Xbm) h¡Ÿ& VWm A„mh g~ H$s ~mV gwZVm Am¡a g~
Ho$ H$_© XoI ahm h¡Ÿ&

1
AW© `h h¡ {H$ ór, nwéf H$s BÀN>m Am¡a é{M na Ü`mZ Xo Ÿ& Vmo `h g§{Y H$s ar{V AbJmd go AÀN>r h¡Ÿ&
2
Š`m| {H$ `h ñd^m{dH$ h¡ {H$ _Z H$m AmH$f©U {H$gr EH$ H$s Am¡a hmoJmŸ&
3
AWm©V {Og _| CgHo$ n{V H$s é{M Z hmo, Am¡a Z ì`dhm[aH$ ê$n go {~Zm n{V Ho$ h¡Ÿ&
4
AWm©V g~ Ho$ gmW ì`dhma VWm ghdmg g§~§Y _| ~am~ar H$amo &
5
AWm©V `{X {Z^md Z hmo gHo$ Vmo {ddmh ~§YZ _| ahZm Amdí`H$ ZhtŸ& XmoZm§o AbJ hm| Om`|, A„mh XmoZm| Ho$ {b`o n{V
VWm nËZr H$s ì`dñWm ~Zm XoJmŸ&
6
AWm©V Cg H$s Ad¡km go Vwåhma hr {~J‹S>oJmŸ&
7
AWm©V Vwåhmar Ad¡km Ho$ H$maU Vwåh| ÜdñV H$a XoŸ& Am¡a Xygao AmkmH$m[a`m| H$mo n¡Xm H$a XoŸ&
110
4 - gyah {Zgm

135. ho B©_mZ dmbmo! Ý`m` Ho$ gmW I‹S>o ah H$a A„mh Ho$ {b`o gmjr (Jdmhr)
Vwåhmao AnZo AWdm _mVm {nVm Am¡a g_rnd{V©`m| Ho$ {déÕ hmo, `{X H$moB© YZr
AWdm {ZY©Z hmo Vmo A„mh Vw_ go A{YH$ CZ XmoZm| H$m {hV¡frŸh¡Ÿ& AV: AnZr
_ZmoH$m§jm Ho$ {b`o Ý`m` go Z {\$amoŸ& Am¡a `{X Vw_ ~mV Kw_m {\$am H$a H$amoJo,
AWdm gmú` XoZo go H$VamAmoJo, Vmo {Z:g§Xoh A„mh Cg go gy{MV h¡ Omo Vw_
H$aVo hmoŸ&
136. ho B©_mZdmbmo! A„mh VWm Cg Ho$ agyb, Am¡a Cg nwñVH$ (Hw>>aAmZ) na Omo
Cg Zo AnZo agyb na CVmar h¡, VWm CZ nwñVH$m| na Omo Bg go nhbo CVmar
h¢, B_mZ bmAmoŸ& Am¡a Omo A„mh VWm Cg Ho$ \$[aeVm|, Cg H$s nwñVH$m| Am¡a
AÝV {Xdg (àb`) H$mo AñdrH$ma H$aoJm, Vmo dh Hw$nW _| ~hþV Xya Om n‹S>mŸ&
137. {Z:g§Xho Omo B©_mZ bm`o, {\$a H$m{\$a hmo J`o, {\$a B©_mZ bm`o, {\$a H$m{\$a hmo
J`o, {\$a Hw$\«$ _| ~T>Vo hr Mbo J`o Vmo A„mh CÝh| H$Xm{n j_m Zht H$aoJm Am¡a
Z CÝh| grYr S>Ja {XIm`oJmŸ&
138. (ho Z~r!) Amn _wZm{\$H$m| ({ÛYmdm{X`m|) H$mo ew^ gyMZm gwZm X| {H$ CÝht Ho$
{b`o Xw:Xm`r `mVZm h¡Ÿ&
139. Omo B©_mZ dmbm| H$mo N>mo‹S> H$a, H$m{\$am| H$mo AnZm ghm`H$ {_Ì ~ZmVo h¡, Š`m
dh CZ Ho$ nmg _mZ gå_mZ MmhVo h¡? Vmo {Z:g§Xho g~ _mZ gå_mZ A„mh hr
Ho$ {b`o1 h¡Ÿ&
140. Am¡a Cg (A„mh) Zo Vwåhmao {b` AnZr nwñVH$ (Hw> aAmZ) _| `h AmXoe
CVma2 {X`m h¡ {H$ O~ Vw_ gwZmo {H$ A„mh H$s Am`Vm| H$mo AñdrH$ma {H$`m Om
ahm h¡, VWm CZ H$m Cnhmg {H$`m Om ahm h¡, Vmo CZ Ho$ gmW Z ~oR>mo, `hm± VH$
{H$ dh Xygar ~mV _| bJ Om`|Ÿ& {Z:g§Xoh Vw_ Cg g_` CÝht Ho$ g_mZ hmo
OmAmoJoŸ& {Zü` A„mh _wZm{\$H$m| ({ÛYmdm{X`m|) VWm H$m{\$amo g~ H$mo ZaH$ _|
EH$Ì H$aZo dmbm h¡Ÿ&

1
AWm©V A„mh Ho$ A{YH$ma _| h¡, H$m{\$am| Ho$ ZhtŸ&
2
AWm©V gyah AZ²Am_ Am`V Z_ãa 68 _|Ÿ&
111
4 - gyah {Zgm

141. Omo Vwåhmar àVrjm _| ahm H$aVo h¢, `{X Vwåh| A„mh H$s ghm`Vm go {dO` àmá
hmo, Vmo H$hVo h¡: Š`m h_ Vwåhmao gmW Z Wo? Am¡a `{X CZ (H$m{\$am| ) H$m n„m
^mar aho, Vmo H$hVo h¢ {H$ Š`m h_ Vw_ na N>m Zht J`o Wo, Am¡a Vwåh| B©_mZ dmbm|
go ~Mm ah Wo? Vmo A„mh hr àb` Ho$ {XZ Vwåhma ~rM {ZU©` H$aoJmŸ& Am¡a
A„mh H$m{\$am| Ho$ {b`o B©_mZ dmbm| na H$Xm{n H$moB© amh Zht ~Zm`oJmŸ&1
142. dmñVd _| _wZm{\$H$ ({ÛYmdmXr) A„mh H$mo YmoIm Xo aho h¢, O~ {H$: dhr CÝh|
YmoIo _| S>mb ahm2 h¡, Am¡a O~ dh Z_mµO Ho$ {b`o I‹S>o hmoVo h¢, Vmo Ambgr
hmoH$a I‹S>o hmoVo h¢, dh bmoJm| H$mo {XImVo h¢, Am¡a A„mh H$m ñ_aU Wmo‹S>m hr
H$aVo h¡Ÿ&
143. dh Bg Ho$ ~rM {ÛYm _| n‹S>o hþ`o h¡, Z BYa Z CYa Ÿ& VWm {Ogo A„mh Hw$nW
H$a Xo, VWm Amn Cg Ho$ {b`o H$moB© amh Zht nm gH|$JoŸ&
144. ho B©_mZ dmbm|! B©_mZ dmbm| H$mo N>mo‹S> H$a H$m{\$am| H$mo ghm`H$ {_Ì Z ~ZmAmoŸ&
Š`m Vw_ AnZo {déÕ A„mh Ho$ {b`o Iwbm VH©$ ~ZmZm MmhVo hmo?
145. {Zû` _wZm{\$H$ ({ÛYmdmXr) ZaH$ H$s g~ go ZrMr loUr _| hm|JŸo & Am¡a Amn CZ
H$m H$moB© ghm`H$ Zht nm`|JŸo &
146.naÝVw {OÝhm| Zo j_m `mMZm H$a br, VWm AnZm gwYma H$a {b`m, Am¡a A„mh
H$mo gwÑ‹T> nH$‹S> {b`m, VWm AnZo Y_© H$mo {dewÕ H$a {b`m, Vmo dh bmoJ B©_mZ
dmbm| Ho$ gmW hm|Jo. Am¡a A„mh B©_mZ dmbm| H$mo ~hþV ~‹S>m à{V\$b àXmZ
H$aoJmŸ&

1
AWm©V {ÛYmdmXr H$m{\$am| H$s {H$VZr hr ghm`Vm H$ao|, CZ H$s B©_mZ dmbm| na ñWm`r {dO` Zht hmoJrŸ& `hm± go
{ÛYmdm{X`m| Ho$ AmMaU Am¡a ñdm^md H$s MMm© H$s Om ahr h¢Ÿ&
2
AWm©V CÝh| Adga Xo ahm h¡, {Ogo dh AnZr g\$bVm g_PVo h¡Ÿ& Am`V 139 g `hm± VH$ _wZm{\$H$m| Ho$ H$_© Am¡a
AmMaU go g§~§{YV Omo ~mV| ~VmB© JB© h¡ dh Mma h¡:
1-dh _wgb_mZm| H$s g\$bVm na {dœmg Zhr aIVoŸ&
2-_wgb_mZm| H$mo g\$bVm {_bo Vmo CZHo$ gmW hmo OmVo h¢, Am¡a H$m{\$am| H$mo {_bo Vmo CZ Ho$ gmWŸ&
3-Z_mµO _Z go Zht ~pëH$ Ho$db {XImZo Ho$ {b`o nT>Vo h¡Ÿ&
4-dh B©_mZ Am¡a Hw$\«$ Ho$ ~rM {ÛYm _| ahVo h¡Ÿ&
112
4 - gyah {Zgm

147. A„mh H$mo Š`m n‹S>r h¡ {H$ Vwåh| `mVZm Xo, `{X Vw_ H¥$Vk ahmo, VWm B©_mZ
aImo Ÿ& Am¡a A„mh1 ~‹S>m JwUJ«mhr A{V kmZr h¡Ÿ&
148, A„mh H$mo AneãX (~war ~mV) H$s MMm© Zht ^mVr, naÝVw {Og na AË`mMma
{H$`m J`m2 hmoŸ& Am¡a A„mh g~ gwZVm Am¡a OmZVm h¡Ÿ&
149. `{X Vw_ H$moB© ^r ~mV Iwb H$a H$amo AWdm Cgo Jwá H$amo `m {H$gr ~wamB© H$mo
j_m H$a Xmo, Vmo {Z:g§Xho A„mh A{V j_r gd© e{º$embr h¡Ÿ&
150. Omo bmoJ A„mh Am¡a Cg Ho$ agybm| Ho$ gmW Hw$ \«$ (A{dídmg) H$aVo h¡, Am¡a
MmhVo h¢ {H$ A„mh VWm Cg Ho$ agybm| Ho$ ~rM AÝVa H$a|, VWm H$hVo h¢ {H$
h_ Hw$N> na B©_mZ aIVo h¡, VWm Hw$N> Ho$ gmW Hw$\«$ H$aVo h¡, Am¡a Bg Ho$ ~rM
amh3 ~ZmZm MmhVo h¡Ÿ&
151. dhr ewÕ H$m{\$a h¢, Am¡a h_ Zo H$m{\$am| Ho$ {b`o An_mZH$mar `mVZm Væ`ma
H$a aIr h¡Ÿ&
152. VWm Omo bmoJ A„mh Am¡a Cg Ho$ agybm| na B©_mZ bm`o, Am¡a CZ _| go {H$gr
Ho$ ~rM A§Va Zht {H$`m, Vmo CÝht H$mo h_ CZ H$m à{V\$b àXmZ H$a|Jo, VWm
Aëbmh A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
153. ho Z~r! Amn go Ahbo {H$Vm~ _m±J H$aVo h¢ {H$ Amn CZ na AmH$me go H$moB©
nwñVH$ CVma X|, Vmo BÝhm|Zo _wgm go Bg go ^r ~‹S>r _m±J H$s WrŸ& CÝhm| Zo H$hm
{H$ h_| A„mh H$mo àË`j4 {XIm Xmo, Vmo BZ Ho$ AË`mMmam| Ho$ H$maU BÝh| {~Obr
Zo Ya {b`m, {\$a BÝhm|Zo Iwbr {Zem{Z`m± AmZo Ho$ níMmV² ~N>‹S>o H$mo nyÁ` ~Zm
{b`m, {\$a h_ Zo Bgo ^r j_m H$a {X`m, Am¡a h_ Zo _ygm H$mo Iwbm à^wËd
àXmZ {H$`mŸ&
1
Bg Am`V _| `h g§Ho$V h¡ {H$ A„mh, Hw$\$b Am¡a gw\$b _mZd H$_© Ho$ n[aUm_ ñdê$n XoVm h¡Ÿ& Omo CgHo$ {ZYm©[aV
{H$`o hþ`o {Z`_ H$m n[aUm_ hmoVm h¡Ÿ& {Og àH$ma g§gma H$s àË`oH$ MrµO H$m EH$ à^md hmoVm h¡, Eogo hr _mZd Ho$
àË`oH$ H$_© H$m ^r EH$ à^md hmoVm h¡Ÿ&
2
Am`V _§o H$hm J`m h¡ {H$ {H$gr ì`{º$ _| H$moB© ~wamB© hmo Vmo Cg H$s MMm© Z H$aVo {\$amoŸ& naÝVw CËnr{‹S>V ì`{º$
AË`mMmar Ho$ AË`mMma H$s MMm© H$a gH$Vm h¡Ÿ&
3
Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$s hXrg h¡ {H$ g~ Z~r ^mB© h¢ CZ Ho$ ~mn EH$ Am¡a _m`| AbJ-AbJ h¢Ÿ& g~ H$m Y_©
EH$ h¡, Am¡a h_mao ~rM H$moB© Z~r Zht h¡Ÿ& (ghrh ~w‹Imar - 3443)
4
AWm©V Am±Im| go {XIm XmoŸ&
113
4 - gyah {Zgm

154. Am¡a h_ Zo (CZ go dMZ boZo Ho$ {b`o) CZ Ho$ D$na Vya (nd©V) CR>m {X`m,
VWm h_ Zo CZ go H$hm: Ûma _| gO²Xm H$aVo hþ`o àdoe H$amo, VWm h_ Zo CZ go
H$hm {H$ e{Zdma1 Ho$ {df` _| A{V Z H$amoŸ& Am¡a h_ Zo CZ go Ñ‹T dMZ {b`mŸ&
155. Vmo CZ Ho$ AnZm dMZ ^§J H$aZo, VWm CZ Ho$ A„mh H$s Am`Vm| Z~{`m| H$mo
Ad¡Y ~Y H$aZo, VWm h_mao {Xb ~§Y h¢Ÿ& (Eogr ~mV Zht h¢) ~pëH$ A„mh Zo
CZ Ho$ {Xbm| na _wha bJm Xr h¡Ÿ& AV: BZ _| go Wmo‹S>o hr B©_mZ bm`|JoŸ&
156. VWm CZ Ho$ Hw$\«$ Am¡a _a²`_ na Kmoa Amamon bJmZo Ho$ H$maUŸ&
157. VWm CZ Ho$ (Jd© go) H$hZo Ho$ H$maU {H$ h_ Zo A„mh Ho$ agyb, _a²`_ Ho$
nwÌ: B©gm _grh H$mo ~Y H$a {X`m, O~ {H$ (dmñVd _|) Cgo ~Y Zht {H$`mŸ&
Am¡a Z gbr~ (\$m±gr) Xr, naÝVw CZ Ho$ {b`o (Bgo) g§{X½Y H$a {X`m J`mŸ&
Am¡a {Z:g§Xoh {OZ bmoJm| Zo Bg _| {d^oX {H$`m dh ^r e§H$m _| n‹S>o hþ`o h¢Ÿ& Am¡a
CÝh| Bg H$m H$moB© kmZ Zht, Ho$db AZw_mZ Ho$ nrN>o n‹S>o hþ`o h¢Ÿ& Am¡a {ZíM`
Cgo CÝhm|Zo ~Y Zht {H$`m h¡Ÿ&
158. ~pëH$ A„mh Zo Cgo AnZr Amoa (AmH$me) _| CR>m {b`m h¡, VWm A„mh
à^wËdembr VËdk h¡Ÿ&
159. Am¡a g^r Ahbo {H$Vm~ Cg (B©gm) Ho$ _aU go nhbo Cg na Adí` B©_mZ2
bm`|Jo, Am¡a àb` Ho$ {XZ dh CZ Ho$ {déÕ gmjr3 hmoJmŸ&
160. `hÿ{X`m| Ho$ (BÝht) AË`mMma Ho$ H$maU h_ Zo CZ na ñdÀN> ImÚ nXmWm] H$mo
ham_ (d{O©V) H$a {X`m Omo CZ Ho$ {b`o hbmb (d¡Y) WoŸ& VWm CZ Ho$ ~hþYm
A„mh H$s amh go amoH$Zo Ho$ H$maU Ÿ&
161. VWm CZ Ho$ ã`mO boZo Ho$ H$maU O~ {H$ CÝh| Cg go amoH$m J`m Wm, Am¡a CZ
Ho$ bmoJm| H$m YZ Ad¡Y ê$n go ImZo Ho$ H$maU, VWm h_ Zo CZ _| go H$m{\$am| Ho$
{b`o Xw:IXm`r `mVZm Væ`ma H$a aIr h¡Ÿ&
1
Xo{I`o: gyah ~µH$ah Am`V-65Ÿ&
2
AWm©V àb` Ho$ g_rn B©gm Ab¡{hñgbm_ Ho$ AmH$me go CVaZo na Cg g_` Ho$ g^r Ahbo {H$Vm~ CZ na B©_mZ
bm`|Jo, Am¡a dh Cg g_` _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ AZw`m`r hm|JoŸ& gbr~ Vmo‹S> X|Jo, Am¡a gyAam| H$mo _ma
S>mb|Jo, VWm Bñbm_ Ho$ {Z`_mZwgma {ZU©` Am¡a emgZ H$a|Jo Ÿ& (ghrh ~wImar-2222, 3449, _wpñb_ - 155,156)
3
AWm©V B©g Abo{hñgbm_ àb` Ho$ {XZ B©gmB`m| Ho$ ~mao _| gmjr hm|Jo Ÿ& (Xo{I`o: gyah _mBXm, Am`V 117)
114
4 - gyah {Zgm

162. naÝVw Omo CZ _| go kmZ _| n¸o$ h¢, VWm dh B©_mZ dmbo Omo Amn H$s Am¡a
CVmar J`r (nwñVH$ Hw>>aAmZ) VWm Amn go nyd© CVmar J`r (nwñVH$) na B©_mZ
aIVo h¢, Am¡a Omo Z_mµO H$s ñWmnZm H$aZodmbo, VWm µOH$mV XoZo dmbo, Am¡a
A„mh VWm ApÝV_ {XZ na B©_mZ aIZo dmbo h¡, CÝht H$mo h_ ~hþV ~‹S>m
à{V\$b àXmZ H$a|Jo.
163. (ho Z~r !) h_ Zo Amn H$s Amoa d¡go hr dør ^oOr h¡, O¡go Zyh Am¡a Cg Ho$
nümV Ho$ Z{~`m| Ho$ nmg ^oOr, Am¡a B~²amhr_ VWm Bñ_mB©b Am¡a BñhmH$ VWm
`mHy$~ Am¡a Cg H$s `yZwg Am¡a hmê$Z VWm gwb¡_mZ Ho$ nmg dør ^oOr, Am¡a
h_ Zo XmdyX H$mo O~ya àXmZ1 H$r WrŸ&
164. Hw$N> agyb Vmo Eogo h¢ {OZ H$s MMm© h_ Bg go nhbo Amn go H$a MwH$o h¢Ÿ& Am¡a
Hw$N> H$s MMm© Amn go Zht H$s h¡, Am¡a A„mh Zo _ygm go dmñVd _| ~mV H$sŸ&
165. `h g^r agyb ew^ gyMZm gwZmZo dmbo Am¡a S>amZo dmbo Wo, Vm{H$ BZ agybm|
Ho$ (AmJ_Z Ho$) níMmV² bmoJm| Ho$ {b`o A„mh na H$moB© VH©$ Z ah2 Om`oŸ& Am¡a
A„mh à^wËdembr VËdk h¡Ÿ&
166. (ho Z~r!) (Amn H$mo `hyXr Am{X Z~r Z _mZ|) naÝVw A„m Cg (Hw> aAmZ) Ho$
Ûmam {Ogo Amn na CVmam h¡, gmú` (Jdmhr) XoVm h¡ {H$ (Amn Z~r h¢)Ÿ& Cg Zo
Bgo AnZo kmZ Ho$ gmW CVmam h¡, VWm \$[aíVo gmú` XoVo h¢, Am¡a A„mh H$m
gmú` hr ~hþV h¡Ÿ&
167. dmñVd _| {OÝhm| Zo Hw$\«$ {H$`m Am¡a A„mh H$s amh3 go amoH$m dh gwnW go
~hþV Xya Om n‹S>oŸ&
168. {Z:g§Xho Omo H$m{\$a hmo J`o, Am¡a AË`mMma H$aVo ah J`o, AVmo A„mh Eogm
Zht h¡ {H$ CÝh| j_m H$aXo, VWm Z CÝh| H$moB© amh {XIm`oJmŸ&

1
dør H$m AW©: g§Ho$V H$aZm, {Xb _| H$moB© ~mV S>mb XoZm, Jwá ê$n go H$moB© ~mV H$hZm VWm g§Xoe ^oOZm h¡Ÿ& hm[ag
a{µO`„mhþ AÝhþ Zo àíZ {H$`m: A„mh Ho$ agyb Amn na dør H¡$go AmVr h¡? Amn Zo H$hm: H$^r {ZaÝVa K§Q>r H$s
Üdm{Z O¡go AmVr h¡ Omo _oao {b`o ~hþV ^mar hmoVr h¡Ÿ& Am¡a `h Xem Xya hmoZo na _wPo g~ ~mV `mX ahVr h¡Ÿ& Am¡a H$^r
\$[aeVm _Zwî` Ho$ ê$n _| AmH$a _wP go ~V H$aVm h¡ Vmo _¢ Cgo `mX H$a boVm hÿ§°Ÿ& (ghrh ~wImar-2, _wpñb_ - 2333)
2
AWm©V H$moB© A„mh Ho$ gm_Zo `h Z H$h gHo$ {H$ h_| _mJ©Xe©Z XoZo Ho$ {b`o H$moB© Zht Am`mŸ&
3
AWm©V Bñbm_ go amoH$mŸ&
115
4 - gyah {Zgm

169. naÝVw ZaH$ H$s amh, {Og _| dh gXmdmgr hm|Jo, Am¡a `h A„mh Ho$ {b`o gab
h¡Ÿ&
170. h¡ bmoJmo ! Vwåhmao nmg Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go agyb gË` bo H$a1 Am J`o
h¢Ÿ& AV: CZ na B©_mZ bmAmo, `hr Vwåhmao {b`o AÀN>m h¡, VWm `{X Hw$\«$ H$amoJo,
Vmo A„mh hr H$m h¡, Omo AmH$mer VWm YaVr _| h¡, Am¡a A„mh ~‹S>m kmZr JwUr
h¡Ÿ&
171.ho Ahbo {H$Vm~ (B©gmB`mo!) AnZo Y_© _| A{YH$Vm Z2 H$amo, Am¡a A„mh na
Ho$db gË` hr ~mobmoŸ& _grh _a²`_ H$m nwÌ Ho$db A„mh H$m agyb Am¡a Cg H$m
eãY h¡Ÿ, {Ogo _a²`_ H$s Amoa S>mb {X`m, VWm Cg H$s Amoa go EH$ AmË_m3 h¡,
AV: A„mh Am¡a Cg Ho$ agybm| {H$ (A„mh) VrZ h¡, Bg go éH$ OmAmo, `hr
Vwåhmao {b`o AÀN>m h¡, Bg Ho$ {gdm Hw$N> Zht {H$ A„mh hr AHo$bm nyÁ` h¡, dh
Bg go n{dÌ h¡ {H$ Cg H$m H$moB© nwÌ hmo AmH$mem| VWm YaVr _| Omo Hw$N> h¡ Cgr
H$m h¡, Am¡a A„mh H$m_ ~ZmZo Ho$4 {b`o ~hþV h¡Ÿ&
172. _grh H$Xm{n A„mh H$m Xmg hmoZo H$mo An_mZ Zht g_PVm, Am¡a Z (A„mh
Ho$) g_rndVu \$[aíVo, VWm Omo ì`{º$ Cg H$s (d§XZm H$mo) An_mZ g_PoJm,
VWm A{^_mZ H$aoJm, Vmo CZ g^r H$mo dh AnZo nmg EH$Ì H$aoJmŸ&
173. {\$a Omo bmoJ B©_mZ bm`o, VWm gË`H$_© {H$`o, Vmo CÝh| CZ H$m ^anya à{V\$b
XoJm, Am¡a CÝh| AnZr X`m go A{YH$ ^r XoJm5 naÝVw {OÝhm| Zo (d§XZm H$mo)

1
AWm©V _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Bñbm_ Y_© boH$a Am J`oŸ& `hm± na `h ~mV {dMmaUr` h¡ {H$ Hw> aAmZ Zo
{H$gr Om{V AWdm Xoedmgr H$mo g§~mo{YV Zht {H$`m h¡Ÿ& dh H$hVm h¡ {H$ Amn nyao _mZd {díd Ho$ Z~ h¢Ÿ& VWm Bñbm_
Am¡a Hw> aAmZ nyao _mZd {díd Ho$ {b`o gËY_© h¡ Omo Cg A„mh H$m ^oOm hþAm gËY_© h¡ {Og H$s Amkm Ho$ AmYrZ `h
nyam {díd h¡Ÿ& AV: Vw_ ^r Cg H$s Amkm Ho$ AmYrZ hmo OmAmoŸ&
2
AWm©V B©gm Ab¡{hñgbm_ H$mo agyb go nyÁ` Z ~ZmoAmo, Am¡a `h Z H$hmo {H$ dh A„mh H$m nwÌ h¡, Am¡a A„mh VrZ h¡:
{nVm Am¡a nwÌ VWm n{dÌmË_mŸ&
3
AWm©V B©gm A„mh H$m EH$ ^º$ h¡, {Ogo AnZo eãX (Hw$Z²) AWm©V ""hmo Om'' go CËnÞ {H$`m h¡Ÿ& Bg eãX Ho$ gmW
Cg Zo \$[aeVo {O~arb H$mo _a²`_ Ho$ nmg ^oOm, Am¡a Cg Zo Cg _| A„mh H$s AZw_{V go `h eãX \±y$H$ {X`m, Am¡a
B©gm Ab¡{hñgbm_ n¡Xm hþ`o Ÿ& (BãZo H$gra)
4
AWm©V Cgo Š`m Amdí`º$m h¡ {H$ {H$gr H$mo g§gma _| AnZm nwÌ ~Zm H$a ^oOoŸ&
5
`hm± (A{YH$) go A{^àm` : ñdJ© _| A„mh H$m Xe©Z h¡Ÿ& (ghrh _wpñb_:181 {Ì{_µOr:2552)
116
4 - gyah {Zgm

An_mZ g_Pm, Am¡a A{^_mZ {H$`m, Vmo CÝh| Xw:IXm`r `mVZm XoJmŸ& VWm
A„mh Ho$ {gdm dh H$moB© ajH$ Am¡a ghm`H$ Zht nm`|JŸo &
174. ho bmoJmoŸ ! Vwåhmao nmg Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go Iwbm à_mU1 Am J`m h¡Ÿ&
Am¡a h_ Zo Vwåhmar Am¡a Iwbr dør2 CVma Xr h¡Ÿ&
175. Vmo Omo bmoJ A„mh na B©_mZ bm`o. VWm Bg (Hw> aAmZ H$mo) Ñ‹T>Vm go nH$‹S>
{b`m dh CÝht H$mo AnZr X`m VWm AZwJh« go (ñdJ©) _| àdoe XoJm Ÿ& Am¡a CÝh|
AnZr Amoa grYr amh {XIm XoJmŸ&
176. (ho Z~r!) dh Amn go H$bmbm Ho$ {df` _| AmXoe MmhVo h¢Ÿ& Vmo Amn H$h X| {H$
dh H$bmbm Ho$ {df` _| Vwåh| AmXoe Xo ahm h¡ {H$ `{X H$moB© Egm nwéf _a Om`o
{Og Ho$ g§VmZ Z hmo, (Am¡a Z {nVm Am¡a XmXm) Am¡a Cg Ho$ EH$ ~hZ hmo, Vmo
Cg Ho$ {b`o Cg Ho$ N>mo‹S>o hþ`o YZ H$m AmYm h¡Ÿ& Am¡a dh (nwéf) Cg Ho$ nyao
(YZ H$m) dm[ag hmoJm `{X Cg (~hZ) Ho$ H$moB© g§VmZ Z hmo (Am¡a Z {nVm Am¡a
XmXm hmo)Ÿ& Am¡a `{X Cg H$s Xmo ~hZ| hm| (AWdm A{YH$) Vmo CÝh| N>mo‹S>o hþ`o YZ
H$m Xmo {VhmB© {_boJmŸ& Am¡a `{X ^mB© ~hZ XmoZm| hm| Vmo Za (^mB©) H$mo Xmo Zm[a`m|
(~hZm|) Ho$ ~am~a3 ^mJ {_boJm Ÿ& A„mh Vwåhmao {b`o (AmXoe) COJa H$a ahm
h¡ Vm{H$ Vw_ Hw$nW Z hmo OmAmo, VWm A„mh g~ Hw$N> OmZVm h¡Ÿ&
*****

1
AWm©V _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_Ÿ&
2
AWm©V Hw> aAmZ ear\$Ÿ& (BãZo Oara)
3
H$bmbm H$s _ramg H$m {Z`_ Am`V Z§ 12 _| Am MwH$m Ÿ& Omo Cg Ho$ VrZ àH$ma _| go EH$ Ho$ {b`o WmŸ& A~ `hm± eof
Xmo àH$mam| H$m AmXoe ~Vm`m Om ahm h¡Ÿ& AWm©V `{X H$bmbm Ho$ gJo ^mB© ~hZ hm| AWdm (Omo EH$ {nVV VWm H$B© _mVm
go hm|) Vmo CZ Ho$ {b`o `h AmXoe h¡Ÿ&
117
5 - gyah _mBXm

gyah _mBXm - 5
gyah _mBXm Ho$ g§{já {df`
g`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 120 Am`V| h¢
- Bg gyah _| earAV (Y_© {dYmZ) Ho$ nyao hmoZo H$s KmofUm Ho$ gmW Bg Ho$
AmXoemo VWm {Z`_mo` Ho$ nmbZ Am¡a Ym{_©H$ {Z`_m| H$mo bmJy H$aZo na ~b {X`m
J`m h¡Ÿ& `h My§{H$ Ym{_©H$ {dYmZ Ho$ nyao hmoZo H$m g_` `m Bg {b`o ì`{ŠVJV
VWm gm_m{OH$ OrdZ go g§~{YV Ym{_©H$ AmXoem| H$mo ~VmZo Ho$ gmW _wgb_mZm|
H$mo A„mh H$s à{Vkm na ApñWV ahZo na ~b {X`m J`m h¡Ÿ& Am¡a Bg g§X^© _|
_wbg_moZm| H$mo gmdYmZ {H$`m J`m h¡{H$ dh `hy{X`m| VWm B©gmB©`m| H$s Zr{V Z
AnZm`| {OÝhm| Zo dMZ ^§J H$a {X`m Am¡a Y_© {dYmZ Zmo Zme H$a {X`m Am¡a
Cg H$s gr_m go {ZH$b ^mJo Am¡a Y_© _| ZB©-ZB© ~mV| n¡Xm H$a btŸ& My§{H$
Hw>>aAmZ H$s e¡br _mJ©Xe©Z VWm à{ejU H$s h¡ Bg{b`o Bg g^r ~mVm| H$mo
{_bm OwbmH$a d{U©V {H$`m J`m h¡ Vm{H$ _Zm| _| Ym{_©H$ {Z`_m| Ho$ nmbZ H$s
^mdZm n¡Xm hmo Om`oŸ& Bg _| `hÿ{X`| VWm B©gmB©`m| H$mo ApÝV_ gr_m VH$ P§Pmo‹S>m
J`m h¡ Am¡a _wgb_mZm| H$m _mJ© COmJa {H$`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| à{V~§Ymo VWm A„mh go {H$`o dMZ Ho$ nmbZ Am¡a Ý`m` H$s Zr{V AnZmZo
na ~b {X`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| Y_© Ho$ dh AmXoe ~Vm`o J`o h¢ Omo d¡Y VWm Ad¡Y go g§~§{YV h¡Ÿ&
- Bg _| àb` Ho$ {XZ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ Jdmhr XoZo H$s ~mV H$hr
JB© h¡Ÿ& Am¡a B©gm (Ab¡{hñgbm_) H$m CXmhaU {X`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| `hÿ{X`m| VWm B©gmB©`m| Am{X H$mo Aa~r Z~r na B©_mZ bmZo H$m Am_§ÌU
{X`m J`m h¡Ÿ&
*****

118
5 - gyah _mBXm

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ho dh bmoJmo Omo B©_mZ bm`o hmo! à{V~§Ym| H$m nyU©ê$n1 go nmbZ H$amo, Vwåhmao {b`o
g~ new hbmb (d¡Y) H$a {X`o J`o, naÝVw {OZ H$m AmXoe Vwåh| gwZm`m Om`oJm,
{gdm`o Bg Ho$ {H$ Vw_ Eham_2 H$s pñW{V _| AnZo {b`o {eH$ma H$mo hbmb (d¡Y
Z H$a bo, ~¡eH$ A„mh Omo AmXoe MmhVm h¡, XoVm h¡Ÿ&
2. ho B©_mZ dmbmo! A„mh H$s {Zem{Z`m|3 ({MÝhm|) H$m AZmXa Z H$amo, Am¡a Z
gå_m{ZV _mgm|4 H$m, Am¡a Z (h‚m H$s) Hw$~Am©lr H$m, Z CZ _| go {OZ Ho$ Jbo
_| nÅ>o n‹S>o hm|, Am¡a Z CZ H$m Omo AnZo nmbZhma H$s AZwJh« Am¡a Cg H$s
àgÞVm H$s ImoO _| gå_m{ZV Ka (H$m~m) H$s Amoa Om aho hm|, Am¡a O~ Eham_
Imob Xmo, Vmo {eH$ma H$a gH$Vo hmoV, VWm Vwåh| {H$gr {Jamoh H$s eÌwVm Bg ~mV
na Z C^ma Xo {H$ AË`mMma H$aZo bJmo, Š`m| {H$ CÝhm| Zo _pñOXo -ham_ go
Vwåh| amoH$ {X`m Wm, gXmMma VWm g§`_ _| EH$ Xygao H$s ghm`Vm H$amo, VWm
nmn Am¡a AË`mMma _o EH$ Xygao H$s ghm`Vm Z H$amoŸ& Am¡a A„mh go S>aVo ahmoŸ&
{Zñg§Xoh A„mh H$‹S>r `mVZm XoZo dmbm h¡Ÿ&
3. Vw_ na _wXm©a5 ham_ (Ad¡Y) H$a {X`m J`m h¡, VWm (~hVm hþAm) aŠV Am¡a
gyAa H$m _m§g, VWm {Og na A„mh go AÝ` H$m Zm_ nwH$mam J`m hmo, VWm Omo
ídmg amoY Am¡a AmKmV Ho$ H$maU, VWm {JaH$a Am¡a Xygao Ho$ gtJ _maZo go _am
hmo, VWm {Ogo qhgH$ new Zo Im {b`m hmo, naÝVw Bg _|6 go {Ogo Vw_ dY
({µOìh) H$a bmo, Am¡a {Ogo WmZ na ~Y {H$`m J`m hmo, Am¡a `h {H$ nm±go Ûmam
AnZm ^m½` {ZH$mbmo, `h g~ AmXoe C„§KZ Ho$ H$m`© h¢Ÿ& AmO H$mµ\$a Vwåhmao
Y_© go {Zame7 hmo J`o h¢Ÿ& AV: CZ go Z S>amo, _wPr go S>amoŸ& AmO1 _¢Zo Vwåhmam

1
`h à{V~§Y Ym{_©H$ AmXoem| go g§~§{YV hm| AWdm Amng Ho$ hmoŸ&
2
AWm©V O~ h‚m AWdm C_ao H$m Eham_ ~m§°Yo ahmoŸ&
3
A„mh H$s d§XZm Ho$ {b`o {ZYm©[aV {MÝhm| H$mŸ&
4
AWm©V OwbµH$mXm, Owb{h‚mm, _wha©_ VWm aO~ Ho$ _mgm| _| `wÕ Z H$amoŸ&
5
_wXm©a go A{^àm` dh new h¡, {Ogo Y_© Ho$ {Z`_mZwgma dY ({µOãh) Z {H$`m J`m hmoŸ&
6
AWm©V Or{dV {_b Om`o Am¡a Cgo {Z`_mZwgma ~Y ({µOãh) H$a XmoŸ&
7
AWm©V Bg go {H$ Vw_ {\$a go _y{V©`m| Ho$ nwOmar hmo OmAmoJoŸ&
119
5 - gyah _mBXm

Vwåhmam Y_© Vwåhmao {b`o n[anyU© H$a {X`m h¡Ÿ& VWm Vw_ na AnZm nwañH$ma nyam
H$a {X`m, Am¡a Vwåhmao {b`o Bñbm_ H$mo Y_© ñdê$n ñdrH$ma H$a {b`mŸ& {\$a Omo
^yH$ go AmVwa hmo Om`o O~ {H$ Cg H$m PwH$md nmn Ho$ {b`o Z hmo, (àmU ajm Ho$
{b`o Im bo) Vmo {ZíM` A„mh A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
4. do Amn go àíZ H$aVo h¡ {H$ CZ Ho$ {b`o Š`m hbb (d¡Y) {H$`m J`m?Amn H$h
X| {H$ g^r ñdÀN> n{dÌ MrµO| Vwåhmao {b`o h„m (d¡Y) H$a Xr J`r h¢Ÿ& Am¡a CZ
{eH$mar OmZdam| H$m {eH$ma {OZ H$mo Vw_ Zo Cg kmZ Ûmam Omo A„mh Zo Vwåh|
{X`m h¡ Cg _| go Hw$N> {gIm H$a gYm`m hmoŸ& Vmo Omo, ({eH$ma) dh Vw_ na amoH$
X| Cg _| go ImAmo, Am¡a Cg na A„mh H$m Zm_2 bmoŸ& VWm Aëbmh go S>aVo
ahmoŸ& {Z:g§Xoh A„mh erK« {hgm~ boZo dmbm h¡Ÿ&
5. AmO g~ ñdÀN> IÚ Vwåhao {b`o h„mh (d¡Y) H$a {X`o J`o h¢Ÿ& Am¡a B©_mZ
dmbr gVd§Vr {ó`m±, VWm CZ _| go gVd§Vr {ó`m± Omo Vw_ go nhbo nwñVH$
{X`o J`o h¢Ÿ& O~ {H$ CZ H$mo CZ H$mo CZ H$m _h²a ({ddmh Cnhma) MwH$m {X`m
hmo, {ddmh _| bmZo Ho$ {b`o, ì`m{^Mma Ho$ {b`o Zht, Am¡a Z ào{_H$m ~ZmZo Ho$
{b`oŸ& Am¡a Omo B©_mZ H$mo ZH$ma XoJm, Cg H$m gËH$_© ì`W© hmo Om`oJm, VWm
nabmoH$ _| dh {dZmem| _| hmoJmŸ&
6. ho B©_mZ dmbmo! O~ Z_mµO Ho$ {b`o I‹S>o hmo Vmo (nhbo) AnZo _w±h VWm hmWm| H$mo
Hw$h{Z`m| VH$ Ymo bmo, Am¡a AnZo {gam| H$m _gh3 H$a bmo, VWm AnZo nmdm|

1
gyah ~µH$ah Am`V Z§. 28 _| H$hm J`m {H$ B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ Zo `h àmW©Zm H$s Wr {H$ ""BZ _| go EH$
AmkmH$mar g_wXm` ~Zm Xo''Ÿ& {\$a Am`V 150 _| A„mh Zo H$hm {H$ ""A„mh MmhVm h¡ {H$ Vw_ na AnZm nwañH$ma
nyam H$a X|''Ÿ& Am¡a `hm± H$hm {H$ AmO AnZm nwañH$ma nyam H$a {X`mŸ& `h Am`V h‚mVwb dXmA _| Aaµ\$m Ho$ {XZ
Aaµ\$mV _| CVarŸ& (ghrh ~w˜mar - 4606) Omo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$m A§{V_ h‚m Wm, {Og Ho$ bJ^J
VrZ _hrZo ~mX Amn g§gma go Mbo J`oŸ&
2
AWm©V gYm`o hþ`o Hw$Îmo Am¡a ~mµO-{eH$ao Am{X H$m {eH$ma, Cg Ho$ {eH$ma Ho$ C{MV hmoZo Ho$ {b`o {ZåZ{b{IV Xmo ~mV|
Amdí`H$ h¡ :
1) Cgo {~pñ_„mh H$h H$a N>mo‹S>m J`m hmoŸ& Bgr àH$ma {eH$ma Or{dV hmo Vmo {~pñ_„mh H$a Ho$ dY {H$`m Om`oŸ&
2) Cg Zo {eH$ma _| go Hw$N> Im`m Z hmoŸ& ~w˜mar : 5478, _w. 1930)
3
_gh H$m AW© h¡, XmZm| hmW {^Jmo H$a {ga na \o$aZmŸ&
120
5 - gyah _mBXm

Q>I²Zm| VH$ (Ymo bmo) Am¡a `{X OZm~X1 H$s pñW{V _| hmo Vmo (ñZmZ H$a Ho$)
n{dÌ hmo OmoAmoŸ& VWm `{X amoJr AWdm `mÌm _| hmo AWdm Vw_ _| go H$moB© em¡M go
Am`o, AWdm Vw_ Zo {ó`m| H$mo ñne© {H$`m hmo Am¡a Vw_ Ob Z nmAmo Vmo ewÕ
YybŸgo V`å_w_ H$a bo, Am¡a Cg go AnZo _wIm| VWm hmWm| H$m _gh2 H$a bmoŸ&
A„mh Vwåhmao {b`o H$moB© g§H$sU©Vm (V§Jr) Zht MmhVmŸ& naÝVw Vwåh| n{dÌ H$aZm
MmhVm h¡, Am¡a Vm{H$ Vw_ na AnZm nwañH$ma nyam H$a X|, Am¡a Vm{H$ Vw_ H¥$Vk
~ZmoŸ&
7. VWm AnZo D$na A„mh Ho$ nwañH$ma Am¡a Cg Ñ‹T> dMZ H$mo `mX H$amo Omo Vw_ go
{b`m h¡Ÿ& O~ Vw_ Zo H$hm: h_ Zo gwZ {b`m Am¡a Am_mH$mar hmo J`oŸ& VWm A„mh
go S>aVo ahmoŸ& {Z:g§Xoh A„mh {Xbm| Ho$ ^oXm| H$mo ^br ^m±{V OmZZo dmbm h¡Ÿ&
8. ho B©_mZ dmbmo! A„mh Ho$ {b`o I‹S>o ahZo dmbo, Ý`m` Ho$ gmW gmú` XoZo dmbo
ahmo, VWm {H$gr {JamoH$ H$s eÌwVm Vwåh| Bg na Z C^ma Xo {H$ Ý`m` Z H$amoŸ&
dh (AWm©V: g~ Ho$ gmW Ý`m`) A„mh go S>aZo Ho$ A{YH$ g_rn3 h¡Ÿ& {Z:g§Xho
Vw_ Omo Hw$N> H$aVo hmo A„mh Cg go ^br ^m±{V gy{MV h¡Ÿ&
9. Omo bmoJ B©_mZ bm`o, VWm gËH$_© {H$`o Vmo CZ go A„mh H$m dMZ h¡ {H$ CZ Ho$
{b`o j_m VWm ~‹S>m à{V\$b h¡Ÿ&
10. VWm Omo H$m{µ\$a aho, Am¡a h_mar Am`Vm| H$mo {_Ï`m H$hm, Vmo dhr bmoJ ZmaH$s
h¡Ÿ&

1
OZm~V go A{^àm` dh _{bZVm h¡ Omo ñdßZ Xmof VWm ór g§^moJ go hmoVr h¡Ÿ& `hr AmXoe _m{gH$ Y_© VWm àgd H$m
^r h¡Ÿ&
2
hXrg _| h¡ {H$ EH$ `mÌm _| AmBem a{µO`„mhþ AÝhm H$m hma Imo J`m, {Og Ho$ {b`o ~¡Xm Ho$ ñWmZ na éH$Zm n‹S>mŸ&
^moa H$s Z_mµO Ho$ dwOy Ho$ {b`o nmZr Zht {_b gH$m Am¡a `h Am`V CVarŸ& (Xo{I`o: ghrh ~w˜mar - 4607) _gh H$m AW©
hmW \o$aZm h¡Ÿ& V`å_w_ Ho$ {b`o Xo{I`o gyah {Zgm, Am`V 43
3
hXrg _| d{U©V h¡ {H$ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo H$hm: Omo Ý`m` H$aVo h¢ dh A„mh Ho$ nmg Zya (àH$me) Ho$ _§M
na Cg Ho$ Xm`| Amoa ah|Jo - Am¡a Cg Ho$ XmoZm| hmW Xm`| h¡ - Omo AnZo AmXoe VWm AnZo n[aOZm| Am¡a Omo CZ Ho$
A{YH$ma _| hmo, _| Ý`m` H$aVo h¢Ÿ& (ghrh _wpñb_ - 1827)
121
5 - gyah _mBXm

11. ho B©_mZ dmbmo! Cg g_` H$mo `mX H$amo O~ EH$ {Jamoh Zo Vwåhmar Amoa hmW
~‹T>mZm1 Mmhm, Vmo A„mh Zo CZ Ho$ hmWm| H$mo Vw_ go amoH$ {X`m, VWm A„mh go
S>aVo ahmo, Am¡a B©_mZ dmbm| H$mo A„mh hr na {Z^©a H$aZm Mm{h`oŸ&
12. VWm A„mh Zo ~Zr BòmB©b go (^r) Ñ‹T> dMZ {b`m Wm, Am¡a CZ _| ~mah
à_wI {Z`wŠV H$a {X`o Vo, VWm A„mh Zo H$hm Wm {H$ _¢ Vwåhmao gmW hÿ±, `{X
Vw_ Z_mµO H$s ñWmnZm H$aVo, Am¡a µOH$mV XoVo aho, VWm _oao agybm| na B©_mZ
({dídmg) aIVo, Am¡a CZ Ho$ g_W©Z XoVo aho, VWm A„mh H$mo CÎm_ F$U XoVo
aho, Vmo _¢ Adí` Vw_ H$mo Vwåhmao nmn j_m H$a Xy±Jm, Am¡a Vwåh| Eogo ñdJm] _|
àdoe Xy±Jm {OZ _| Zha| àdm{hV hm|JrŸ& Am¡a Vw_ _| go Omo Bg Ho$ níMmV² ^r Hw$µ\«$
(A{dídmg) H$aoJm dh gwnW2 go {dM{bV hmo J`mŸ&
13. Vmo CZ Ho$ AnZm dMZ ^§J H$aZo Ho$ H$maU, h_ Zo CZ H$mo {Y¸$ma {X`m, Am¡a
CZ Ho$ {Xbm| H$mo H$‹S>m H$a {X`m, dh A„mh H$s ~mVm| H$mo CZ Ho$ dmñV{dH$
ñWmZm| go \o$a XoVo3 h¢, VWm {Og ~mV H$m CZ H$mo {ZX}e {X`m J`m Wm, Cgo
^wMbm {X`m, Am¡a (A~) Amn ~am~a CZ Ho$ {H$gr Z {H$gr {dídmgKmV go
gy{MV hmoVo ah|Jo, naÝVw CZ _| ~hþV Wmo‹S>o Ho$ {gdm Omo Eogm Zht H$aVo, AV:
Amn CÝh| j_m H$a X|, Am¡a CZ H$mo OmZo X|, {Zñg§Xho A„mh CnH$m[a`m| go ào_
H$aVm h¡Ÿ&

1
AWm©V Vw_ na AmH«$_U H$aZo H$m {ZíM` {H$`m Vmo A„mh Zo CZ Ho$ AmH«$_U go Vwåhmar ajm H$sŸ& Bg Am`V go
gå~pÝYV ~w˜mar _| ghrh hXrg AmV h¡ {H$ EH$ `wÕ _| Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ EH$mÝV _| EH$ no‹S> Ho$ ZrMo
{dlm_ H$a aho Wo {H$ EH$ ì`{ŠV Am`m Am¡a Amn H$s Vbdma ItM H$a H$hm Vw_ H$mo A~ _wP go H$m¡Z ~Mm`oJm? Amn
Zo H$hm: A„mhŸ& `h gwZVo hr Vbdma CgHo$ hmW go {Ja JB©Ÿ& Am¡a Amn Zo Cgo j_m H$a {X`mŸ& (ghrh ~w˜mar - 4139)
2
A„mh H$mo F$U XoZo H$m AW© Cg Ho$ {b`o XmZ H$aZm h¡Ÿ& Bg Am`V _| B©_mZ dmbm| H$mo gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ Vw_
Ahbo {H$Vm~: `hÿX Am¡a Zgam O¡go Z hmo OmZm Omo A„mh Ho$ dMZ H$mo ^§J H$a Ho$ Cg H$s {Y¸$ma Ho$ A{YH$mar ~Z
J`oŸ& (BãZo H$gra)
3
ghr hgrX _| Am`m h¡ {H$ Hw$N> `hÿXr, agw„mh g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ nmg EH$ Za Am¡a Zmar H$mo bm`o {OÝhm|Zoh
ì`{^Mma {H$`m Wm, Amn Zo H$hm: Vw_ Vm¡amV _| Š`m nmVo hmo? CÝhm|Zo H$hm: CZ H$m An_mZ H$a| Am¡a H$mo‹S>o _ma|Ÿ&
AãXw„mh {~Z gbm_ Zo H$hm: Vw_ PwR>o hmoŸ& ~pëH$ Cg _| (aO²_) H$aZo H$m AmXoe h¡Ÿ& Vm¡aV bmAmoŸ& dh Vm¡amV bm`o Vmo
EH$ Zo aO²_ H$s Am`V na hmW aI {X`m Am¡a AmJo-nrN>o n‹T> {X`mŸ& AãXw„mh {~Z gbm_ Zo H$hm: hmW CR>mAmoŸ& Cg
Zo hmW CR>m`m Vmo Cg _| aO²_ H$s Am`V WrŸ& (ghrh ~w˜mar - 3559, ghrh _wpñb_ - 1699)
122
5 - gyah _mBXm

14. VW {OÝhm|Zo H$hm {H$ h_ Zgmam (B©gmB©) h¢, h_ Zo CZ go (^r) Ñ‹T> dwMZ
{b`m Wm, Vmo CÝh| {Og ~mV H$m {ZX}e {X`m J`m Vm, Cgo ^wbm {X`m, Vmo àb`
Ho$ {XZ VH$ Ho$ {b`o S>_ Zo CZ Ho$ ~rM eÌwVm VWm nmañn[aH$ (Amngr) {dÛof
^‹S>H$m {X`m, Am¡a erK« hr A„mh Omo Hw$N> dh H$aVo aho h¡, CÝh|1 ~Vm XoJmŸ&
15. ho Ahbo {H$Vm~! Vwåhmao nmg h_mao agyb AmJ`o h¢2 Omo Vwåhmao {b`o CZ ~hþV
gr ~mVm| H$mo COmJa H$a ah| h¢, {OÝh| Vw_ Nw>nm aho Wo, Am¡a ~hþV gr ~mVm| H$mo
N>mo‹S> ^r aho h¢Ÿ&, A~ Vwåhmao nmg A„mh H$s Amoa go àH$me VWm Iwbr nwñVH$
(Hw>>aAmZ) Am JB© h¡Ÿ&
16. {Og Ho$ Ûmam A„mh CÝh| empÝV H$m _mJ© {XIm ahm h¡, Omo Cg H$s àgÞVm na
MbVo hm|, CÝh| AnZr AZw_{V go A§Yoam| go {ZH$mb H$a àH$me H$s Aoa bo OmVm
h¢, Am¡a CÝh| gwnW {XImVm h¡Ÿ&
17. {ZíM` dh H$m{µ\$a3 hmo J`o, {OÝhm| Zo H$hm {H$ _a²`_ H$m nwÌ _grh hr A„mh
h¡Ÿ& (ho Z~r!) CZ go H$h Xmo {H$ `{X A„mh _a²`_ Ho$ nwÌ Am¡a wg H$s _mVm
VWm Omo ^r YaVr _| h¡,g~ H$m {dZme H$a XoVm Mmho, Vmo {H$gr _| e{ŠV h¡ {H$
dh Cgo amoH$ Xo? VWm AH$mem| Am¡a YaVr Am¡a Omo ^r BZ Ho$ ~rM h¡ g~ A„mh
hr H$m amÁ` h¡, dh Omo Mmho CËnÞ H$aVm h¡, VWm dh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
18. VWm `hÿXr Am¡a B©gmB`m| Zo H$hm {H$ h_ A„mh Ho$ nwÌ VWm {à`da h¢Ÿ& Amn nyN>|
{H$ {\$a dh Vwåh|ŸVwåhmao nmnm| H$m XÊS> Š`m| XoVm h¡? ~pëH$ Vw_ ^r dgo hr
_mZd nwéf hmo O¡go Xygao h¢, {OZ H$s CËn{Îm Cg Zo H$s h¡Ÿ& dh {Ogo Mmho j_m
H$a Xo Am¡a {Ogo Mmho XÊS> XoŸ& VWm AmH$me| Am¡a YaVr VWm Omo CZ XmoZm| Ho$

1
Am`V H$m AW© `h h¡ {H$ O~ B©gmB`m| Zo dMZ ^§J H$a {X`m Vmo CZ _| H$B© nañna {damoYr g_àXm` hmo J`o, O¡go
`mHy${~æ`:, ZgVy[a`: Ama`y{g`: Am¡a g^r EH$ Xygao Ho$ eÌw hmo J`oŸ& VWm Bg g_` Am{W©H$ Am¡a amO{Z{VH$ gåàXm`m| _|
{d^m{OV hmH$a Amn _| aŠVnmV H$a ah|Ÿ& h¢Ÿ& BB _| ^r _wgb_mZm| H$mo gmdYmZ {H$`m J`m ¡ {H$ Hw> aAmZ Ho$ AWm] _|
n[adV©Z H$a Ho$ B©gmB`m| Ho$ g_mZ gåàXm`m| _| {d^m{OV Z hmoZmŸ&
2
AWm©V _whå_X g„mhþ Ab¡{h dg„_Ÿ& VWm àH$me go A{^àm` Hw>>aAmZ nmH$ h¡Ÿ
3
BB Am`V _| B©gmAb¡{hñgbm_ Ho$ A„mh hmoZo H$s {_Ï`m AmñWm H$m IÊS>Z {H$`m Om ahm h¡Ÿ&
123
5 - gyah _mBXm

~rM h¡, A„mh hr H$m amÁ` (A{YnË`)1 h¡, Am¡a Cgr H$s Amoa g~ H$mo OmZm
h¡Ÿ&
19. ho Ahbo {H$Vm~! Vwåhmao nmg agybm| Ho$ AmZo H$m H«$_ ~§X hmoZo Ho$ níMmV² h_mao
agyb Am J`o2 h¢, dh Vwåhmao {b`o (gË` H$mo) COmJa H$a aho h¢, Vm{H$ Vw_ `h
Z H$hmo {H$ h_mao nmg H$moB© ew^ gyMZm gwZmZo dmbm VWm gmdYmZ H$aZo dmbm
(Z~r) Zht Am`m, Vmo Vwåhmao nmg ew^ gyMZm gwZmZo VWm gmdYmZ H$aZo dmbm
A J`m h¡Ÿ& VWm A„mh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
20. VWm `mX H$amo, O~ _ygm Zo AnZr Om{V go H$hm: ho _oar Om{V! AnZo D$na
A„mh Ho$ nwañH$ma H$mo `mX H$amo {H$ Cg Zo C_ _| Z~r Am¡a emgH$ ~Zm`o, VWm
Vwåh| dh Hw$N> {X`m Omo g§gma dm{g`m| _| {H$gr H$mo Zht {X`mŸ&
21. ho _oar Om{V! Cg n{dÌ YaVr (~¡Vwb _µH${Xg) _| àdoe H$a OmAmo, {Ogo
A„mh Zo Vwåhmao {b`o {bI {X`m h¡, Am¡a nrN>o Z {\$ao, AÝ`Wm Ag\$b hmo
OmAmoJoŸ&
22. CÝhm|Zo H$hm: ho _ygm! Cg _| ~‹S>o ~bdmZ bmoJ h¢, Am¡a h_ Cg _| H$Xm{n àdoe
Zht H$a|Jo, O~ VH$ dh Cg go {ZH$b Z Om`|, V^r h_ Cg _| àdoe H$a
gH$Vo h¢Ÿ&
23. CZ _| go Xmo ì`{ŠV`m| Zo Omo (A„mh go) haVo Wo, {OZ na A„mh Zo nwañH$ma
{H$`m, H$hm {H$: CZ na Ûma go àdoe H$aOmAmo, Vw_ O~ Cg _| àdoe H$a
OmA|Jo, Vmo {ZíM` Vw_ à^wËdembr hmoJoŸ& VWm A„mh hr na^amogm H$amo `{X
Vw_ B©_mZ dmbo hmoŸ&
24. dh ~mobo: ho _ygm! h_ Cg _| H$Xm{n àdoe Z H$a|Jo, O~ VH$ dh Cg _|
(CnpñWV) ah|Jo, AV: Vw_ Am¡a Vwåhmam nmbZhma Om`o, {\$a Vw_ XmoZm| `wÕ
H$amo, h_ `ht ~¢R>o ah|JoŸ&

1
Bg Am`V _| B©gmB`m| VWm `hÿ{X`m| Ho$ Bg ^«_ H$m IÊS>Z {H$`m Om ahm h¡ {H$ dh A„mh Ho$ {à`da h¢. Bg {b`o Omo
^r H$a|, CZ Ho$ {b`o _w{ŠV hr _w{ŠV h¡Ÿ&
2
A§{V_ Z~r _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_, B©gm Ab¡{hñgbm_ Ho$ N>: gm¡ df© níMmV² 610 - B©. _| Z~r hþ`oŸ& Amn
Ho$ Am¡a B©gm Ab¡{hñgbm_ Ho$ ~rM H$moB© Z~r Zht Am`mŸ&
124
5 - gyah _mBXm

25. `h Xem XoIH$a _ygm Zo H$hm: ho _oao nmbZhma _¢ AnZo A¡a AnZo ^mB© Ho$ {gdm
{H$gr na H$moB© A{YH$ma Zht aIWmŸ& AV: Vy h_mao VWm Ad¡kmZmH$ar Om{V Ho$
~rO {ZU©` H$a XoŸ&
26. A„mh Zo H$hm: dh (YaVr) CZ na Mmbrg df© Ho$ {b`o ha_ (d{O©V) H$a Xr
JB©Ÿ& dh YaVr _| {naVo ah|Jo, AV: Vw_ Ad¡AkmZH$mar Om{V na Vag Z
ImAmoŸ&1
27. VWm CZ H$mo AmX_ Ho$ Xmo nwÌmo H$m ghrh g_mMma2 gwZm Xmo, O~ XmoZm| Zo EH$
Cnm`Z (Hw$~m©Zr) àñVwV H$s, Vmo EH$ go ñdrH$ma H$s JB© VWm Xygao go ñdrH$ma
Zht H$s JB©Ÿ& Cg (Xygao) Zo H$hm: _¢ Adí` Voar hË`m H$a Xy±JmŸ& Cg (àW_)
Zo H$hm: A„mh AmkmH$m[a`m| hr go ñdrH$ma H$aVm h¡Ÿ&
28. `{X Vw_ _oar hË`m H$aZo Ho$ {b`o _oar Amoa hmW ~‹T>mAmoJo3, Vmo ^r _¢ Vwåhmar
Amoa Vwåhmar hË`m H$aZo Ho$ {b`o hmW ~‹T>mZo dmbm Zht hÿ±Ÿ& _¢ {díd Ho$ nmbZhma
A„mh go S>aVm hÿ±Ÿ&
29. _¢ MmhVm hÿ± {H$ Vw_ _oar (hË`m Ho$) nmn Am¡a AnZo nmn Ho$ gmW {\$amo, Vmo
ZmaH$s hmo OmAmoJo, Am¡a `hr AË`mMm[a`m| H$m à{VH$ma (~Xbm) h¡Ÿ&
30. A§VV: Cg Zo ñd`§ H$mo AnZo ^mB© H$s hË`m na Væ`ma H$a {b`m, Am¡a {dZmem|
_| hmo J`mŸ&
31. {\$a A„mh Zo EH$ H$m¡Am ^oOm, Omo ^y{_ Hw$aoX ahm Wm, Vm{H$ Cgo {XIm`o {H$
AnZo ^mB© Ho$ ed H$mo H¡$go Nw>nm`o, Cg Zo H$hm: _wP na IoX h¡! Š`m _¢ Bg
H$m¡Am O¡gm ^r Z hmo gH$m {H$ AnZo ^mB© H$m ed Nw>nm gHy±$, {\$a ~‹S>m b{‚mV
hþŸAmŸ&
1
Bg Am`V| H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ O~ _ygm Ab¡{hñgbm_ ~Zr BgamB©b H$mo bo H$a {_ò go {ZH$bo, Vmo A„mh Zo CÝh|
~¡Vwb _H²${Xg _| àdoe H$a OmZo H$m AmXoe {X`m, {Og na A_m{bµH$m Om{V H$m A{YH$ma WmŸ& Am¡a dhr Cg Ho$ emgH$
Wo, naÝVw ~Zr Bg²amB©b Zo Omo H$m`a hmo J`o Wo, A_m{bµH$m go `wÕ H$aZo H$m gmhg Zht {H$`mŸ& Am¡a Bg AmXoe H$m
{damoY {H$`m, {Og Ho$ n[aUm_ ñdê$n Cg joÌ _| 40 df© VH$ {\$aVo ahoŸ& Am¡a O~ 40 df© ~rV J`o, Am¡a EH$ Z`m
d§e Omo gmhgr Wm n¡Xm hmo J`m Vmo Cg Zo Cg YaVr na A{YH$ma H$a {b`mŸ& (BãZo H$grg)
2
^mî`H$am| Zo BZ XmoZm| Ho$ Zm_ µH$m~rb Am¡a hm~rb ~Vm`o h¡Ÿ&
3
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm:° Omo ^r àmUr AË`mMma go _mam Om`o Vmo AmX_ Ho$ àW_ nwÌ na CZ Ho$ IyZ
H$m ^mJ hmoVm h¡ Š`m|{H$ Cg Zo àW_ hË`m H$s ar{V ~ZmB© h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 6867, _wpñb_ : 1677)
125
5 - gyah _mBXm

32. Bgr H$maU h_ Zo ~Zr Bg²amB©b na {bI {X`m1 {H$ {Og Zo ^r {H$gr àmUr H$s
hË`m H$s {H$gr àmUr H$m IyZ H$aZo AWdm YaVr _| {dÐmoh Ho$ {~Zm Vmo g_Pmo
Cg Zo nwao _Zwî`m| H$s hË`m2 H$a XrŸ& Am¡a {Og Zo Or{dV aIm EH$ àmUr H$mo Vmo
dmñVd _| Cg Zo Or{dV aIm g^r _Zwî`m| H$moŸ& VWm CZ Ho$ nmg h_mao agyb
Iwbr {Zem{Z`m± bm`o, {\$a ^r CZ _| go A{YH$m§e YaVr _| {dÐmoh H$aZo dmbo
h¢Ÿ&
33. Omo bmoJ3 A„mh A¡a Cg Ho$ agyb go `wÕ H$aVo hm|, VVm YaVr _| CnÐd H$aVo
{\$a aho hm|, CZ H$m XÊS> `h h¡ {H$ CZ H$s hË`m H$s Om`o, VVm CÝh| \$m±gr Xr
Om`o, AWdm CZ Ho$ hmW nm±d {dnarV {XemAm| go H$mQ> {X`o Om`|, AWdm CÝh|
Xoe {ZH$mbm Xo {X`m Om`oŸ& `h CZ Ho$ {b`o g§gma _| An_mZ h¡, VWm nabmoH$
_| CZ Ho$ {b`o Bg go ~‹S>m XÊS> h¡Ÿ&
34. naÝVw Omo Vm¡~m (j_m `mMZm) H$a b|, Bg go nhbo {H$ Vw_ CÝh| AnZo q`ÌU _|
bmAmo, Vmo Vw_ OmZ bmo {H$ A„mh A{V j_mjb X`mdmZ² h¡Ÿ&
35. ho B©_mZdmbmo! A„mh (H$s Ad¡km) go S>aVo ahmo, Am¡a Cg H$s Amoa dgrbm4
ImoOmo, VWm Cg H$s amh _o {OhmX H$amo, Vm{H$ Vw_ g\$b hmo OmAmoŸ&
36. Omo bmoJ H$m{µ\$a h¢, `Ú{n YaVr Ho$ g^r (YZ YmÝ`) CZ Ho$ A{YH$ma
(ñdm{_Ëd) _| Am Om`| A¡a Cgr Ho$ g_mZ Am¡a ^r hmo, Vm{H$ do, `h g~ àb`
Ho$ {XZ H$s `mVZm go AW© XÊS> ñdê$n XoH$a _wŠV hmo Om`|, Vmo ^r CZ go
ñdrH$ma Zht {H$`m Om`oJm Am¡a CÝh| XwIXm`r `mVZm hmoJrŸ&

1
AVm©V {Z`_ ~Zm {X`m, Bñbm_ _| ^r `hr {Z`_ Am¡a AmXoe h¡Ÿ&
2
Š`m|{H$ g^r àmU, àmU hmoZo _| ~am~a h¢Ÿ&
3
Bg Am`V _| Xoe Ðmo{h`m| VWm VñH$am| H$mo XÊS> XoZo H$m {Z`_ VWm AmXoe ~Vm`m Om ahm h¡Ÿ& VWm A„mh Am¡a Cg Ho$
agyb Ho$ AmXoem| Ho$ C„§KZ H$mo CZ Ho$ {déÕ `wÕ H$hm J`m h¢Ÿ& (A{YH$ {ddaU Ho$ {b`o Xo{I`o: ghrh ~w˜mar, hXrg
- 4610
4
(dgrbm) H$m AW© h¡ : A„mh H$s Amkm H$m nmbZ H$aZo Am¡a Cg H$s Ad¡km go ~MZo VWm Eogo H$_m] Ho$ H$aZo H$m {OZ
go dh àgÞ hmoŸ& dgrbm hXrg _| ñdJ© Ho$ Cg gdm}ƒ ñWmZ H$mo ^r H$hm J`m h¡ Omo ñdJ© _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d
g„_) H$mo {_boJm {Og H$m Zm_ ((_µH$m_o _h_yX)) h¡… Bgr {b`o Amn Zo H$hm: Omo AµOmZ Ho$ níMmV² _oao {b`o dgrbm
H$s XwAm H$aoJm dh _ar {gµ\$m[ae Ho$ `mo½` hmoJmŸ& nram| Am¡a µ\$µH$sam| Am{X H$s g_m{Y`m| H$mo dgrbm g_PZm {Z_©yb Am¡a
{eH©$ h¡Ÿ&
126
5 - gyah _mBXm

37. dh Mmh|J {H$ ZaH$ go {ZH$b Om`|, O~ {H$ dh Cg go {ZH$b Zht gH|$Jo, Am¡a
CÝht Ho$ {b`o ñWm`r `mVZm h¡Ÿ&
38. Mmoa, nwéf Am¡a ór XmoZm| Ho$ hmW H$mQ> Xmo, CZ Ho$ H$aVyV Ho$ ~Xbo, Omo A„mh
H$s Amoa go {ejmàX XÊS> h¡1 Am¡a A„mh à^mdembr JwUr h¡Ÿ&
39. {\$a Omo AnZo AÁ`mMma (Mmoar) Ho$ níMmV² Vm¡~: (j_m `mMZm) H$a bo, A¡a
AnZo H$mo gwYma bo, Vmo A„h Cg H$s Vm¡~: ñdrH$ma H$a boJm2 {Z:g§Xoh A„mh
A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
40. Š`m Vw_ OmZVo Zht {H$ A„mh hr Ho$ {b`o h¡ AmH$me| VWm YaVr H$m amÁ`Ÿ& dh
{Ogo Mmho j_m H$a Xo, Am¡a {Ogo Mmho XÊS> Xo, VWm A„mh Omo Mmho H$a gH$Vm
h¡Ÿ&
41. ho Z~r! dh Amn H$mo wXmgrZ Z H$a|, Omo Hw$µ\«$ _| Vrd«Jm_r h¢, CZ _| go {OÝhm|Zo
H$hm {H$ h_ B©_mZ b`o, O~ {H$ CZ Ho$ {Xb B©_mZ Zht bm`o Am¡a CZ _| go Omo
`hÿXr h¢, {OZ H$s Xem `h h¡ {H$ {_Ï`m© ~mV| gwZZo Ho$ {b`o H$mZ bJm`o ahVo h¢,
VWm Xygam| Ho$ {b`o Omo Amn Ho$ nmg Zht Am`o H$mZ bJm`o ahVo h¢, dh eãXm|
H$mo CZ Ho$ {ZíMV ñWmZm| Ho$ níMmVW dmñV{dH$ AWm] go \o$a XoVo h¢Ÿ& dh H$hVo
h¢ {H$ `{X Vw_ H$mo `hr AmXoe {X`m Om`o (Omo h_ Zo ~Vm`m h¢) Vmo _mZ bmo,

1
`hm± na Mmoar Ho$ {df` _| Bñbm_ H$m Y_© {dYmZ d{U©V {H$`m Om ahm h¡ {H$ `{X Mm¡WmB© XrZma AWdm Cg Ho$ _yë` Ho$
g_mZ H$s Mmoar H$s Om`o, Vmo Mmoa H$m grYm hmW H$bmB© go H$mQ> XmoŸ& Bg Ho$ {b`o ñWmZ VWm g_` Ho$ Am¡a ^r à{V~§Y
h¢Ÿ& {ejmàX XÊS> hmoZo H$m AW© `h h¡ {H$ Xygao Bg go {ejm J«hU H$a|, Vm{H$ nyam Xoe Am¡a g_mO Mmoar Ho$ AnamY go
ñdÀN> Am¡a n{dÌ J«hU H$a|, Vm{H$ nyam Xoe Am¡a g_mO Mmoar Ho$ AnamW go ñdÀN> Am¡a n{dÌ ho Om`oŸ& VWm `h
Eo{Vhm{gH$ gË` h¡ {H$ Bg Kmoa XÊS> Ho$ H$maU, Bñbm_ Ho$ Mm¡Xh gm¡ dfm] _| {OÝh| `h XÊS> {X`m J`m h¡, dh ~hþV
H$_ h¢Ÿ& Š`m|{H$ `h gµOm hr Eogr h¡ {H$ Ohm± ^r Bg H$mo bmJy {H$`m Om`oJm dhm± Mmoa m¡a S>mHy$ ~hþV Hw$N> gmoM g_PH$a
hr AmJo H$X_ ~‹T>m`|JoŸ& {Og Ho$ \$bñdê$n nyam g_mO AåZ Am¡a MoZ H$m Jh²dmam ~Z Om`oJmŸ& Bg Ho$ {dnarV g§gma
Ho$ AmYw{ZH$ {dYmZm| Zo Anam{Y`m| H$mo gwYmaZo VWm CÝh| gä` ~ZmZo H$m Omo {Z`_ ~Zm`m h¡, Cg Zo Anam{Y`m| _|
AnamY H$m gmhg ~‹T>m {X`m h¡Ÿ& AV: `h _mZZm n‹S>oJmŸ{H$ Bñbm_ H$m `h XÊS> Mmoar O¡go AnamY H$mo amoH$Zo _| A~
VH$ g~ go A{YH$ g\$b {gÕ hþAm h¡Ÿ& Am¡a `h XÊS> _mZd²Vm Ho$ _mZ Am¡a Cg Ho$ A{YH$ma Ho$ {dnarV Zht h¡Ÿ&
Š`m|{H$ {Og ì`{ŠV Zo AnZm _mb AnZo IyZ ngrZm, n[al_ VWm AnZo hmWm| H$s e{ŠV go H$_`m h¢ Vmo `{X H$moB©
Mmoa Am H$a Cg H$mo CMH$Zm Mmho Vmo Cg H$s gµOm `hr hmoZr Mm{h`o {H$ Cg H$m dh hmW hr H$mQ> {X`m Om`o {Og go
dh AÝ` H$m _mb h‹S>n H$aZm Mmh ahm h¡Ÿ&
2
AWm©V Cgo nabmoH$ _| XÊS> Zht XoJm, naÝVw Ý`m`mb` Mmoar {gÕ hmoZo na Cgo Mmoar H$m XÊS> XoJmŸ& (Vµ\²$grao Hw$V©w~r)
127
5 - gyah _mBXm

Am¡a `{X dh Z {X`o OmAmo, Vmo Cg go ~MmoŸ& (ho Z~r!) {Ogo A„mh AnZr
narjm _| S>mbZm Mmho, Amn Cgo A„h go ~MmZo Ho$ {b`o Hw$N> Zht H$a gH$VoŸ&
`hr dh h¢ {OZ Ho$ {Xbm| H$mo A„mh Zo n{dÌ H$aZm Zht MmhmŸ& CÝht Ho$ {b`o
g§gma _| An_mZ h¡, Am¡a CÝht Ho$ {b`o nabmoH$ _| Kmoa1 `mVZm h¡Ÿ&
42. dh {_Ï`m ~mV| gwZZo dmbo Ad¡Y ^jr h¢Ÿ& AV: `{X dh Amn Ho$ nmg Am`|, Vmo
Amn CZ Ho$ ~rM {ZU©` H$a X|, AWdm CZ go _w±h \o$a b| (Amn H$mo A{YH$ma
h¡)Ÿ& Am¡a `{X Amn CZ go _w±h \o$a b|, Vmo do Amn H$mo H$moB© hm{Z Zht nhþ±Mm
gH|$JoŸ& Am¡a `{X {ZU©` H$a|, Vmo Ý`m` Ho$ gmW {ZU©` H$a|Ÿ& {Zñg§Xoh A„mh
Ý`m`H$m[a`m| go ào_ H$aVm h¡Ÿ&
43. Am¡a dh An H$mo {ZU©`H$mar H¡$go ~Zm gH$Vo h¢, O~ {H$ CZ Ho$ nmg Vm¡amV
(nwñVH$) _m¡OyX h¡, {Og _| A„mh H$m AmXoe h¡Ÿ& {\$a Bg Ho$ níMmV² Cg go
_w±h \o$a aho h¢? dmñVd _| dh B©_mZ dmbo h¢ hr2 ZhtŸ&
44. {Z:g§Xoh h_ Zo hr Vm¡amV CVmar {Og _| _mJ©Xe©Z VWm àH$me h¡, {Og Ho$
AZwgma dh Z~r {ZU©` H$aVo aho Omo AmkmH$mar Wo,3 CZ Ho$ {b`o Omo `hÿXr WoŸ&
VWm Y_m©Mmar Am¡a {dÛmZ bmoJŸ& Š`m|{H$ dh A„mh H$s nwñVH$ Ho$ ajH$ ~Zm`o
J`o Wo, Am¡a Cg Ho$ (gË` hmoZo Ho$) gmjr WoŸ& AV: Vw_ (^r) bmoJm| go Z S>amo,
_wPr go S>amo, Am¡a _oar Am`Vm| Ho$ ~Xbo V{ZH$ _yë` Z ˜arXmo, Am¡a Omo A„mh
H$s CVmar (nwñVH$ Ho$) AZwgma {ZU©` Z H$a|, Vmo dhr H$m{µ\$a h¢Ÿ&
45. Am¡a h_ Zo CZ (`hÿ{X`m|) na Cg (Vm¡amV) _| {bI {X`m {H$ àmU Ho$ ~Xbo
àmU h¡, VWm Am±I Ho$ ~Xbo Am±I, Am¡a ZmH$ Ho$ ~Xbo ZmH$, VWm H$mZ Ho$ ~Xb
H$mZ, Am¡a Xm±V Ho$ ~Xbo Xm±V, VWm g^r AmKmVm| _o ~am~ar H$m ~Xbm h¡& {\$a
Omo H$moB© ~Xbm boZo H$mo XmZ (j_m) H$a Xo Vmo dh Cg Ho$ {b`o(Cg Ho$ nmnm|

1
_XrZm Ho$ `hÿXr {dÛmZ, _wZm{µ\$µH$m| ({ÛYmdm{X`m|) H$mo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ nmg ^oOVo {H$ Amn H$s ~mV|
gwZ|Ÿ& A¡a CZ H$mo gy{MV H$a|Ÿ& VWm AnZo {ddmX AmnHo$ nmg bo Om`|Ÿ& Am¡a Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$moB© {ZU©`
H$a| Vmo h_mao AmXoemZwgma hmo Vmo ñdrH$ma H$a| AÝ`Wm ñdrH$ma Z H$a|Ÿ& O~ {H$ Vm¡ amV H$s Am`Vm| _| BZ Ho$ AmXoe Wo,
{\$a ^r do CZ _| n[adV©Z H$a Ho$ CZ H$m AW© Hw$N> H$m Hw$N> ~Zm XoVo WoŸ& (Xo{I`o ì`m»`m Am`V - 13)
2
Š`m| {H$ dh Z Vmo Amn H$mo Z~r _mZVo, Am¡a Z Amn H$m {ZU©` _mZVo, VWm Z Vm¡amV H$m AmXoe _mZVo h¢Ÿ&
3
Bñbm_ _| ^r `hr {Z`_ h¢ Am¡a Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo Xm±V Vmo‹S>Zo na `hr {ZU©` WmŸ& (ghrh ~w˜mar : 4611)
128
5 - gyah _mBXm

H$m) àm`píMV hmo Om`oJm, VWm Omo A„mh H$s CVmar (nwñVH$ Ho$) AZwga
{ZU©` Z H$a|, Vmo dhr AË`mMmar h¡Ÿ&
46. {\$a h_ Zo CZ(Z{~`m|) Ho$ níMmV² _a²`_ Ho$ nwÌ B©gm H$mo ^oOm, Cgo gM ~VmZo
dmbm Omo Cg Ho$ gm_Zo Vm¡amV WrŸ& VWm Cgo B§Obr àXmZ H$s, {Og _|
_mJ©Xe©Z VWm àH$me h¡Ÿ& Cgo gM ~VmZo dmbr Omo Cg Ho$ AmJo Vm¡amV Wr VWm
A„mh go S>aZo dmbm| Ho$ {b`o gd©Wm _mmJ©Xe©Z VWm {ejm WrŸ&
47. Am¡a B§Orb Ho$ AZw`m`r ^r Cgr go {ZU©` H$a|, Omo A„mh Zo Cg _| CVmam h¡,
Am¡a Omo Cg go {ZU©` Z H$a|, {Ogo A„mh Zo CVmam h¡, Vmo dhr AY_u h¢Ÿ&
48. Am¡a (ho Z~r!) h_ Zo Amn H$s Amoa gË` na AmYm[aV nwñVH$ (Hw>>aAmZ) CVma
Xr, Omo AnZo nyd© H$s nwñVH$m| H$mo gM ~VmZo dmbr VWm g§ajH$1 h¡, AV: Amn
bmoJm| H$m {ZU©` Cgr go H$a|, Omo A„mh Zo CVmam h¡, VWm CZ H$s _Z _mZr na
Cg gË` go {d_wI hmoH$a Z Mb|, Omo Amn Ho$ nmg Am`m h¡Ÿ& h_ Zo Vw_ _| go
àË`oH$ Ho$ {b`o EH$ Y_© {dYmZ VWm EH$ H$m`© àUmbr ~Zm {X`m2 Wm, Am¡a `{X
A„mh MmhVm Vmo Vwåh| EH$ hr g_wXm` ~Zm XoVm, naÝVw Cg Zo Omo Hw$N> {X`m h¡,
Cg _| Vwåhmar narjm boZm MmhVm h¡Ÿ& AV: ^bmB©`m| _| EH$ Xygao go AJ«ga hmoZo
H$m à`mg H$amo3, A„mh hr H$s Amoa Vw_ g~ H$mo bmoQ> H$a OmZm h¡Ÿ& {\$a dh
V_wh| ~Vm XoJm, {OZ ~mVm| _| Vw_ {d^oX H$aVo ahoŸ&
49. VWm (ho Z~r!) Amn CZ H$m {ZU©` Cgr go H$a|, Omo A„mh Zo CVmam h¡, Am¡a
CZ H$s _Z_mZr na Z Mb| VWm CZ go gmdYmZ ah| {H$ Amn H$mo Omo A„mh Zo

1
g§ajH$ hmoZo H$m AW© `h h¡ {H$ Hw> aAmZ AnZo nyd© H$s Y_© nwñVH$m| H$mo Ho$db à{ï>H$a hr Zht, H$gmo{Q> (naI) ^r h¡Ÿ&
AV: Am{X nwñVH$m| _| Omo ^r ~mV Hw> aAmZ Ho$ {déÕ hmoJr dh gË` Zht n[ad{V©V hmoJr, gË` dhr hmoJr Omo A„mh H$s
ApÝV_ {H$Vm~ Hw> aAmZ nmH$ Ho$ AZwHy$b hmoŸ&
2
`hm± `h àíZ CR>Vm h¡ {H$ O~ Vm¡amV VWm B§Orb Am¡a Hw> aAmZ g~ EH$ hr gË` bm`o h¢, Vmo {\$a BZ Ho$ Y_© {dYmZm|
VWm H$m`©àUmbr _| AÝVa Š`mo h¡? Hw> aAmZ Cg H$m CÎma XoVm h¡ {H$ EH$ MrµO _yb Y_© h¡, AWm©V EHo$ídadmX VWm
gËH$_© H$m {Z`_, Am¡a Xygar MrµO Y_© {dYmZ VWm H$m`©àUmbr h¡, {Og Ho$ AZwgma OrdZ ì`VrV {H$`m Om`o, Vmo _yb
Y_© Vmo EH$ hr h¡, naÝVw g_` Am¡a pñW{V`m| Ho$ AZwgma H$m`©àUmbr _| AÝVa hmo Vm ahm h¢, Š`m|{H$ àË`oH$ `wJ H$s
pñW{V`m± EH$ g_mZ Zht Wt, Am¡a `h _yb Y_© H$m AÝVa Zht, H$m`©àUmbr H$m AÝVa hþAmŸ& AV: A~ g_` VWm
pñW{V`m± ~Xb OmZo Ho$ níMmV Hw>>aAmZ Omo Y_© {dYmZ VWm H$m`©àUbr àñVwV H$a ahm h¡ dhr gËY_ª h¡Ÿ&
3
AWm©V Hw> aAmZ Ho$ AmXoem| H$m nmbZ H$aZo _|Ÿ&
129
5 - gyah _mBXm

Amn H$s Amoa CVmam h¡, Cg _| go Hw$N> go \o$a Z X|Ÿ& {\$a `{X dh _w±§h \o$a|, Vmo
OmZ b| {H$ A„mh MmhVm h¡ {H$ CZ Ho$ Hw$N> nmnm| Ho$ H$maU CÝh| XÊS> XoŸ&
dmñVd _| ~hþV go bmoJ C„§KZH$mar h¢Ÿ&
50. Vmo Š`m dh Om{h{bæ`V (A§YH$ma `wJ) H$m {ZU©` MmhVo h¢? Am¡a A„mh go
AÀN>m {ZU©` {H$g H$m hmo gH$Vm h¡, CZ Ho$ {b`o Omo {dídmg aIVo h¢?
51. ho B©_mZ dmbmo! Vw_ `hÿXr VWm B©gmB©`m| H$mo AnZm {_Ì Z ~ZmAmo, dh EH$ Xygao
Ho$ {_Ì h¢, Am¡a Omo H$moB© Vw_ _| go CZ H$mo {_Ì ~Zm`oJm, dh CÝht _| hmoJmŸ& VWm
A„mh AË`mMm[a`m| H$mo grYr amh Zht {XImVmŸ&
52. {\$ar (ho Z~r!) Amn XoI|Jo {H$ {OZ Ho$ {Xbm| _| ({ÛYm H$m) amoJ h¡, dh CÝht _|
Xm¢‹S>o Om ahm h¢, dh H$hVo h¢ {H$ h_ S>aVo h¢ {H$ h_ {H$gr AmnXm Ho$ Hw$MH«$ _|
Z Am Om`|, Vmo Xya Zht {H$ A„mh Vwåh| {dO` àXmZ H$aoJm, AWdm Cg Ho$ nmg
go H$moB ~mV hmo Om`oJr, Vmo dh bmoJ Cg ~mV na Omo CÝhm| Zo AnZo _Zm| _o Nw>nm
aIr h¡, b{‚mV hm|JŸo &
53. VWm (Cg g_`) B©_mZdmbo H$h|JŸo & Š` `hr dh h¢, Omo A„mh H$s ~‹S>r J§^ra
enW| boH$a H$hm H$aVo Wo {H$ dh Vwåhmao gmW h¢? BZ Ho$ H$_© AH$maWJ`o Am¡a
A§VV: dh Ag\$b hmo J`oŸ&
54. ho B©_mZ dmbmo!… Vw_ _| go Omo AnZo Y_© go {\$a Om`oJm, Vmo A„mh Eogo bmoJm| H$mo
n¡Xm H$a XoJm, {OZ go dh ào_ H$aoJm, Am¡a dh Cggo ào_ H$a|JŸo & dh B©_mZ dmbm|
Ho$ {b`o H$mo_b VWm H$m{µ\$am| Ho$ {b`o H$‹S>o1 hm|JŸo & A„mh H$s amh _| {OhmX
H$a|Jo, {H$gr {ZÝXm H$aZo dmbo H$s {ZÝXm go Zht S>a|JŸo & `h A„mh H$s X`m h¡,
{Ogo Mmho àXmZ H$aVm h¡, Am¡a A„mh (H$s X`m) {demb h¡ Am¡a dh A{V kmZ
h¡Ÿ&
55. Vwåhmao ghm`H$ Ho$db A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb VWm dh h¢, Omo B©_mZ bm`o, Omo
Z_mµO H$s ñWmnZm H$aVo VWm µOH$mV XoVo h¢, Am¡a A„mh Ho$ AmJo PwH$Zo dmbo
h¢&

1
H$‹S>o hmoZo H$m AW© `h h¡ {H$ dh `wÕ VWm AnZo Y_© H$s ajm Ho$ g_` CZ Ho$ X~md _| Zht Am`|Jo, Z {OhmX H$s {ZÝXm
CÝh| AnZo Y_© H$s ajm go amoH$ gHo$JrŸ&
130
5 - gyah _mBXm

56. VWm Omo A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb VWm B©_mZ dmbm| H$mo ghm`H$ ~Zm`oJm, Vmo
{ZíM` A„mh H$m Xb hr N>m H$a ahoJmŸ&
57. ho B©_mZ dmbmo! CZ H$mo {OÝhm|Zo Vwåhmao Y_© H$mo Cnhmg VWm Iob ~Zm aIm h¡
CZ _| go Omo Vw_ go nhbo nwñVH$ {X`o J`o h¢, VWm H$m{µ\$am| H$mo ghm`H$ ({_Ì)
Z ~ZmAmo, Am¡a A„mh go S>aVo ahmo, `{X Vw_ dmñVd _| B©_mZ dmbo hmoŸ&
58. Am¡a O~ Vw_ Z_mµO Ho$ {b`o nwH$maVo hmo, Vmo do Cg H$m Cnhmg H$aVo VWm Iob
~ZmVo h¢, Bg {b`o {H$ dh g_P Zht aIVoŸ&
59. (ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ ho Ahbo {H$Vm~! Bg Ho$ {gdm h_mam Xmof Š`m h¡,
{Og H$m Vw_ ~Xbm boZm MmhVo hmo, {H$ h_ A„mh na VWm Omo h_mar Amoa
CVmam J`m Am¡a Omo h_ go nyd© CVmam J`m Cg na B©_mZ b`o h¡, Am¡a Bg {b`o
{H$ Vw_ _| A{YH²$Va C„§KZH$mar h¢?
60. Amn CZ go H$h X| {H$ Š`m _¢ Vwåh| ~Vm Xy± {OZ H$m à{V\$b (~Xbm) A„mh Ho$
nmg Bg go ^r ~wam h¡? dh h¢ {OZ H$mo A„mh Zo {Y¸$ma {X`m Am¡a CZ na Cg
H$m àH$mon hþAm, VWm CZ _| go ~§Xa Am¡a gyAa ~Zm {X`o J`o, VWm VmJyV
(Agya-Y_© {damoY e{ŠV`m|) H$mo nyOZo bJoŸ& BÝht H$m ñWmZ g~ go ~wam h¡,
VWm gdm©{Y Hw$nW h¢&
61. O~ dh1 Vwåhmao nmg AmVo h¢ Vmo H$hVo h¢ {H$ h_ B©_mZ bm`o O~ {H$ dh Hw$µ \«$
{b`o hþ`o Am`o Am¡a Cgr Ho$ gmW dm{ng hþ`o, VWm A„mh Cgo ^br ^m±{V
OmZVm h¡, {Og H$mo dh Nw>nm aho h¢Ÿ&
62. VWm Amn CZ _| go ~hþVm| H$mo XoI|Jo {H$ nmn VWm AË`mMma Am¡a AnZo Ad¡Y
ImZo _| Xm¡‹S> aho h¢, dh ~‹S>m Hw$Hw$_© H$a aho h¢Ÿ&
63. CZ H$mo CZ Ho$ Y_m©Mmar VWm {dÛmZ nmn H$s ~mV H$aZo VWm Ad¡Y ImZo go Š`m|
Zht amoH$Vo? dh ~hþV ~war ar{V ~Zm aho h¢?
64. VWm `hÿ{X`m| Zo H$hm {H$ A„mh Ho$ hmW ~±Yo1 hþ`o h¢, CÝht Ho$ hmW ~±Yo hþ`o h¢Ÿ&
Am¡a dh AnZo Bg H$WZ Ho$ H$maU {Y¸$ma {X`o J`o h¢, ~pëH$ Cg Ho$ XmoZm| hmW

1
Bg _| {Û{dYmdm{X`m| H$m XyamMma ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
131
5 - gyah _mBXm

Iwbo hþ`o h¢, dh O¡go Mmho ì`` (˜M©) H$aVm h¡, Am¡a BZ _| go A{YH²$Va H$mo
Omo (Hw>>aAmZ) Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go Amn na CVmam J`m h¡, C„§KZ
VWm Hw$µ\«$ (A{dídmg) _| A{YH$ H$a XoJm, Am¡a h_ Zo CZ Ho$ ~rM àb` Ho$
{XZ VH$ Ho$ {b`o eÌwVm VWm ~¡a S>mb {X`m h¡& O~ H$^r dh `wÕ H$s A{¾
gwbJmVo h¢, Vmo A„mh Cgo ~wPm2 XoVm h¡& dh YaVr _| CnÐd H$m à`mg H$aVo
h¢, Am¡a A„mh {dÐmo{h`m| go ào_ Zht H$aVmŸ&
65. Am¡a `{X Anbo {H$Vm~ B©_mZ bmVo, VWm A„mh go S>aVo, Vmo h_ Adí` CZ Ho$
Xmofm| H$mo j_m H$a XoVo, Am¡a CÝh| gwI Ho$ ñdJm] _| àdoe XoVoŸ&
66. VWm `{X dh ñWm{n3 aIVo Vm¡amV Am¡a B§Orb H$mo, Am¡a Omo ^r CZ H$s Amoa
CVmam J`m h¡, CZ Ho$ nmbZhma H$s Amoa go, Vmo Adí` CZ H$mo AnZo D$na
(AmH$me) go,VWm n¡am| Ho$ ZrMo (YaVr) go4 Or{dH$m {_bVr, CZ _| EH$
g§Vw{bV g_wXm` ^r h¡Ÿ& Am¡a CZ _| go ~hþV go Hw$H$_© H$a aho h¢&
67. ho agyb!5 Omo Hw$N> Amn na Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go CVmam J`m h¡ Cgo
(g~ H$mo) nhþ±Mm X|, Am¡a `{X Eogm Zht {H$`m, Vmo Amn Zo Cg H$m CnXoe Zht
nhþ±Mm`mŸ& Am¡a A„mh ({dao{Y`m| go) Amn H$s ajm H$aoJm6, {ZíM` A„mh,
H$m{µ\$am| H$mo _mJ©Xe©Z Zht XoVmŸ&

1
Aa~r _whmdao _| hmW ~§Yo H$m AW© h¡ H§$Oyg hmoZm, Am¡a XmZ-X{jUm go hmW amoH$ZmŸ& (Xo{I`o: gyah Ambo B_amZ, Am`V -
181)
2
AWm©V CZ fS²>`§Ì H$mo g\$b Zht hmoZo XoVm ~pëH$ Cg H$m Hw$\$b CÝht H$mo ^moJZm n‹S>Vm h¡Ÿ& O¡gm {H$ Z~r (g„„mhþ
Ab¡{h d g„_) Ho$ g_` _| {d{^Þ XemAm| _| hþAmŸ&
3
AWm©V CZ Ho$ AmXoem| H$mo nmbZ H$aVo Am¡a Cgo AnZm OrdZ {dYmZ ~ZmVoŸ&
4
AWm©V AmH$me H$s dfm© VWm YaVr H$s CnO _| A{YH²$Vm hmoVrŸ&
5
AWm©V _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_Ÿ&
6
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ Z~r hmoZo Ho$ níMmV Amn na {damo{Y`m| Zo H$B© ~ma àmUKmVH$ AmH«> _U
H$m à`mg {H$`mŸ& O~ Amn Zo _¸$m _| gµ\$m nd©V go EHo$ídadmX H$m CnXoe {X`m Vmo Amn Ho$ MMm A~y bh²~
Zo Amn na nËWa Mbm`oŸ& {\$a Cgr `wJ _| Amn H$m~m Ho$ nmg Z_mµO n‹T> aho Wo {H$ A~y Oh²b Zo Amn H$s
JaXZ am¢XZo H$m à`mg {H$`m, {H$ÝVw Amn Ho$ ajH$ µ\$[aíVm| H$mo XoI H$a ^mJmŸ& Am¡a O~ Hw$a¡e Zo `h `moOZm
~ZmB© {H$ Amn H$mo ~Y H$a {X`m Om`o Am¡a àË`oH$ µH$~rbo H$m EH$ `wdH$ Amn Ho$ Ûma na Vbdma boH$a I‹S>m
aho Am¡a Amn {ZH$b| Vmo g~ EH$ gmW àhma H$a X|, V~ ^r Amn CZ Ho$ ~rM go {ZH$b J`oŸ& Am¡a {H$gr Zo
XoIm ^r ZhtŸ& {\$a AmZ Zo AnZo gmWr A~y ~H«$ Ho$ gmW {hO²aV Ho$ g_` gm¡a nd©V H$s Jwµ\$m _| eaU brŸ&
132
5 - gyah _mBXm

68. (ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ ho Ahb {H$Vm~! Vw_ {H$gr Y_© na Zht hmo, O~ VH$
Vm¡amV VWm B§Orb Am¡a Cg (Hw>>aAmZ) H$s ñWmnZm1 Z H$amo, Omo Vwåhmar Amoa
Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go CVmam J`m h¡, VWm CZ _| go A{YH²$Va H$mo Omo
(Hw>>aAmZ) Amn na Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go CVmam J`m h¡, Adí` C„§KZ
VWm Hw$µ\«$ (A{dídmg) _| A{YH$ H$a XoJm, AV: Amn H$m{µ\$am| (Ho$ A{dídmg)
na XwIr Z hm|Ÿ&
69. dmñVd _| Omo B©_mZ bm`o, VWm Omo `hÿXr hþ`o, Am¡a gm~r, VWm B©gmB©, Omo ^r
A„mh VWm A§{V_ {XZ (àb`) na B©_mZ bm`oJm, VWm gËH$_© H$aoJm, Vmo CÝht
Ho$ {b`o H$moB© S>a Zht, Am¡a Z dh CXmgrZ2 hm|JŸo &

Am¡a Jwµ\$m Ho$ _w§h VH$ An H$s ImoO _| Am nhþ±MoŸ& CÝh| Amn Ho$ gmWr Zo XoIm, {H$ÝVw do Amn H$mo Zht XoI
gHo$Ÿ& Am¡a O~ dhm± go _XrZm Mbo Vmo gwamµH$m Zm_r EH$ ì`{ŠV Zo Hw$a¡e Ho$ nwañH$ma Ho$ bmo^ _| AmH$a Amn
H$m nrN>m {H$`mŸ& {H$ÝVw Cg Ho$ Kmo‹S>o Ho$ AJbo n¡a ^y_r _| Y§g J`oŸ& Cg Zo Amn H$mo Jwhmam, Amn Zo XwAm H$a
Xr, Am¡a Cg H$mo Kmo‹S>m {ZH$b J`mŸ& Cg Zo EHo$ à`mg VrZ ~ma {H$`m {\$a ^r Ag\$b ahmŸ& Amn Zo Cg H$mo
j_m H$a {X`mŸ& Am¡a `h XoIH$a dh _wgb_mZ hmo J`mŸ& Amn Zo \$a_m`m {H$ EH$ {XZ Vw_ AnZo hmW _| B©amZ
Ho$ amOm Ho$ H§$JZ nhZm|JoŸ& Am¡a C_a {~Z ˜Îmm~ Ho$ `wJ _| `h ~V gM gm{~V hþB©Ÿ& _XrZo _| ^r `hÿ{X`m| Ho$
µH$~rbo ~Zy ZµOra Zo N>V Ho$ D$na go Amn na ^mar nËWa {JamZo H$m à`mg {H$`m {Og go A„mh Zo Amn H$mo
gy{MV H$a {X`mŸ& ˜¡~a H$s EH$ `hÿXr ór Zo Amn H$mo {df {_bm Ho$ ~H$ar H$m _m±g {Ibm`mŸ& naÝVw Amn na
Cg H$m H$moB© ~‹S>m à^md Zht hþAmŸ& O~ {H$ Amn H$m EH$ gmWr Cgo ImH$a _a J`mŸ& EH$ `wÕ `mÌm _| Amn
AHo$bo EH$ d¥j Ho$ ZrMo gmo J`o, EH$ ì`{ŠV Am`m, Am¡a Amn H$s Vbdma bo H$a H$hm: _wP go AmnH$mo H$m¡Z
~Mm`oJm? Amn Zo H$hm: A„mhŸ& `h gwZH$a dh H$m±nZo bJm, Am¡a Cg Ho$ hmW go Vbdma {Ja JB© Am¡a Amn
Zo Cgo j_m H$a {X`mŸ& BZ g~ KQ>ZmAm| go `h {gÕ hmo OmVm h¡ {H$ A„mh Zo Amn H$s ajm H$aZo H$m Omo
dMZ Amn H$mo {X`m, Cg H$mo nyam H$a {X`mŸ&
1
AWm©V CZ Ho$ AmXoem| H$m nmbZ Z H$amoŸ&
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Bñbm_ go nhbo `hÿXr, B©gmB© VWm gm~r {OÝhm|Zo AnZo Y_© H$mo nH$‹S> aIm h¡, Am¡a Cg
_| {H$gr àH$ma H$m hoa-\o$a Zht {H$`m, A„mh VWm Am{˜aV na B©_mZ aIm Am¡a gXmMma {H$`o CZ H$mo H$moB© ^` Am¡a
{MÝVm Zht hmoZr Mm{h`oŸ& Bgr àH$ma H$s Am`V gyah ~H$ah (62) _| ^r AmB© h¡ {Og Ho$ {df` _| AmVm h¡ {H$ Hw$N>
bmoJm| Zo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) go àíZ {H$`m {H$ CZ bmoJm| H$m Š`m hmoJm Omo AnZo Y_© na pñWa Wo Am¡a _a
J`oŸ? Bgr na `h Am`V CVarŸ& naÝVw O~ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Am¡a Amn Ho$ bm`o Y_© na B©_mZ bmZm
A{Zdm`© h¡ Bg Ho$ {~Zm _moj Zht {_b gH$VmŸ&
133
5 - gyah _mBXm

70. h_ Zo ~Zr BòmB©b go X¥‹T> dMZ {b`m, VWm CZ Ho$ nmg ~hþV go agyb ^oOo,
(naÝVw) O~ H$^r H$moB© agyb CZ H$s AnZr AmH$m§jmAmo Ho$ {déÕ Hw$N> bm`m,
Vmo EH$ {Jamoh H$mo CÝhm|Zo PwR>bm {X`m, VWm EH$ {Jamoh H$mo ~Y H$aVo ahoŸ&
71. VWm dh g_Po {H$ H$moB© narjm Z hmoJr, Bg {b`o A§Yo ~hao hmo J`o, {\$a A„mh
Zo CZ H$mo j_ H$a {X`m, {\$a ^r CZ _| go A{YŠVa A§Yo Am¡a ~hao hmo J`o,
VWm dh Omo Hw$N> H$a aho h¢, A„mh Cgo XoI ahm h¡Ÿ&
72. {ZíM` dh H$m{µ\$a hmo J`o, {OÝhm|Zo H$hm {H$ A„mh,1 _a²`_ H$m nwÌ _grh hr
h¡Ÿ& O~ {H$ _grh Zo H$hm Wm: ho ~Zr BgamB©b! Cg A„mh H$s B~mXV (d§XZm)
H$amo Omo _oam nmbZhma VWm Vwåhmam nmbZhma h¡, dmñVd _| {Og Zo A„mh H$m
gmPr ~Zm {b`m Cg na Aë„mh Zo ñdJ© H$mo ham_ (d{O©V) H$a {X`mŸ& Am¡a
Cg H$m {Zdmg ñWmZ ZaH$ h¡Ÿ& VWm AË`mMm[a`m| H$m H$moB© ghm`H$ Z hmoJmŸ&
73. {ZíM` dh ^r H$m{µ\$a hmo J`o, {OÝhm|Zo H$hm {H$ A„mh VrZ H$m Vrgam h¡, O~
{H$ H$moB© nyÁ` Zht h¡, naÝVw dhr AHo$bm nyÁ` h¡, Am¡a `{X dh Omo Hw$N> H$hVo
h¢, Cg go Zht éHo$, Vmo CZ _| go H$m{µ\$am| H$mo XwIXm`r `mVZm hmoJrŸ&
74. dh A„mh go Vm¡~: VWm j_m `mMZm Š`m| Zht H$aVo, O~ {H$ A„mh A{V
j_merb X`mdmZ² h¡?
75. _a²`_ H$m nwÌ _grh Bg Ho$ {gdm Hw$N> Zht {H$ dh EH$ agyb h¢, Cg go nhbo
^r ~hþV go agyb hmo MwHo$ h¢, Cg H$s _m± gƒr Wr, XmoZm| ^moOZ H$aVo Wo, Amn
XoI| {H$ h_ H¡$go CZ Ho$ {b`o {Zem{Z`m± (EHo$ídadmX Ho$ bjU) COmJa H$a ah|
h¢, {\$a Xo{I`o {H$ dh H$hm± ~hHo$ Om aho h¢Ÿ&
76. Amn CZ go H$h X| {H$ Š`m Vw_ A„mh Ho$ {gdm Cg H$s B~mXV (d§XZm) H$a aho
hmo, Omo Vwåh| H$moB© hm{Z Am¡a bm^ Zht nhþ±Mm gH$Vm? VWm A„mh g~ Hw$N>
gwZZo OmZZo dmbm h¡Ÿ&

1
Am`V H$m ^mdmW©`h h¡ {H$ B©gmB`m| H$mo ^r _yb Y_© EHo$ídadmX Am¡a gXmMma H$s {ejm Xr J`r WrŸ& naÝVw dh ^r Cg
go {\$a J`o, VWm B©gm H$mo ñd`§ A„mh AWdm A„mh H$m A§e ~Zm {X`m, Am¡a {nVm nwÌ Am¡a n{dÌmË_m VrZ Ho$ `moJ H$mo
EH$ à^w _mZZo bJoŸ&
134
5 - gyah _mBXm

77. (ho Z~r!) H$h Xmo {H$ ho Ahbo {H$Vm~! AnZo Y_© _| Ad¡Y A{V Z H$amo1 VWm
CZ H$s A{^bmfmAm| na Z Mbmo, Omo Vw_ go nhbo Hw$nW hmo2 MwHo$, A¡a ~hþVm|
H$mo Hw$nW H$a J`o, Am¡a g§_mJ© go {dM{bV hmo J`oŸ&
78. ~Zr Bg²amB©b _| go Omo H$m{µ\$a hmo J`o, dh XmdyX VWm _a²`_ Ho$ nwÌ B©gm H$s
Ow~mZ na {Y¸$ma {X`o3 J`o, `h Bg H$maU {H$ CÝhm|Zo Ad¡km H$s, VWm (Y_©
H$s gr_m H$m) C„§KZ H$a aho WoŸ&
79. dh EH$ Xygao H$mo {H$gr ~wamB© go, Omo do H$aVo, amoH$Vo Zht Wo, {ZíM` dh ~‹S>r
~wamB© H$a aho WoŸ&4
80. Amn CZ _| go A{YH²$Va H$mo XoI|Jo {H$ H$m{µ\$am| H$mo AnZm {_Ì ~Zm aho h¢Ÿ& Omo
H$_© CÝhm| Zo AnZo {b`o AmJo ^oOm h¡ ~hþV ~wam h¡ {H$ A„mh CZ na H«w$Õ hmo
J`m VWm `mVZm _| dhr gXmdmgr hm|JŸo &
81. Am¡a `{X dh A„mh na, VWm Z~r na, Am¡a Omo CZ na CVmam J`m, Cg na
B©_mZ bmVo, Vmo CZ H$mo {_Ì Z ~ZmVo5, naÝVw CZ _| A{YH²$Va C„§KZH$mar h¢Ÿ&
82. (ho Z~r!) Amn CZ H$m Omo B©_mZ bm`o h¢, g~ go H$‹S>m eÌw: `hÿ{X`m| VWm
{_lUdm{X`m| H$mo nm`|JŸo & Am¡a Omo B©_mZ bm`o h¢ CZ Ho$ g~ go A{YH$ g_rn
Amn CÝh| nm`|Jo, Omo AnZo H$mo B©gmB© H$hVo h¢Ÿ& `h ~mV Bg {b`o h¡ {H$ CZ _|
CnmgH$ VWm gÝ`mgr h¢, Am¡a dh A{^_mZ6 Zht H$aVoŸ&
83. VWm O~ dh (B©gmB©) Cg (Hw>>aAmZ) H$mo gwZVo h¢, Omo agyb na CVam h¡, Vmo
Amn XoIVo h¡ {H$ CZ H$s Am±I| Am±gy go C~b aht h¢, Cg gË` Ho$ H$maU {Ogo

1
(A{V Z H$amo): AWm©V B©gm Ab¡{hñgbm_ H$mo à^w AVdm à^w H$m nwÌ Z ~ZmAmoŸ&
2
Bg Zo A{^àm` dh hmo gH$Vo h¢, Omo Z{~`m| H$mo ñd`§ à^w AWdm à^w H$m A§e _mZVo h¢Ÿ&
3
AWm©V Y_© nwñVH$ µO~ya VWm B§Orb _| BZ Ho$ {Y¸¥$V hmoZo H$s gyMZm Xr J`r h¡Ÿ& (BãZo H$gra)
4
Bg Am`V _| CZ na {Y¸$ma H$m H$maU ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
5
^mdmW© `h h¡ {H$ `{X `hÿXr, _ygm Ab¡{hñgbm_ H$mo AnZm Z~r, Am¡a Vm¡amV H$mo A„mh H$s {H$Vm~ _mZVo h¡, O¡gm {H$
CZ H$m Xmdm h¡ Vmo do _wgb_mZm| Ho$ eÌw Am¡a H$m{µ\$am| H$mo {_Ì Zht ~ZmVoŸ& Hw> aAmZ H$m `h gM AmO ^r XoIm Om
gH$Vm h¡Ÿ&)
6
AãXw„mh {~Z Aã~mg (a{µO`„mhþ AÝhþ_m) H$hVo h¢ {H$ `h Am`V hãem Ho$ amOm ZOmer Am¡a Cg Ho$ gm{W`m| Ho$ ~mao
_| CVar, Omo Hw> aAmZ gwZH$a amoZo bJo, Am¡a _wgb_mZ hmo J`oŸ& (BãZo Oara)
135
5 - gyah _mBXm

CÝhm|Zo nh²MmZ {b`m h¡Ÿ& do H$hVo h¢: ho h_mao nmbZhma! h_ B©_mZ bo Am`o AV:
h_| (gË`) Ho$ gm{j`m| _| {bI1 boŸ&
84. (VWm H$hVo h¢): Š`m H$maU h¡ {H$ h_ A„mh na VWm Bg gË` (Hw>>aAmZ) na
B©_mZ ({dídmg) Z H$a|? Am¡a h_ Amem aIVo h¢ {H$ h_mam nmbZhma h_|
gXmMm[a`m| _| gpå_{bV H$a XoJmŸ&
85. Vmo A„mh Zo CZ Ho$ `h H$hZo Ho$ H$maU CÝh| Eogo ñdJ© àXmZ H$a {X`o, {OZ _|
Zha| àdm{hV h¢, dh CZ _| gXmdmgr hm|JŸo & VWm `hr gËH${_©`m| H$m à{V\$b
(~Xbm) h¡Ÿ&
86. VWm Omo H$m{µ\$a hmo J`o, Am¡a h_mar Am`Vm| H$mo PwR>bm {X`m, Vmo dhr ZmaH$s h¢Ÿ&
87. ho B©_mZdmbmoŸ! CZ ñdÀN> n{dÌ MrµOm| H$mo Omo A„mh Zo Vwåhmao {b`o hbmb
(d¡Y) H$s h¢, ham_ (Ad¡Y)2 Z H$amo, Am¡a gr_m H$m C„§KZ Z H$amoŸ& {Zñg§Xoh
A„mh C„§KZH$m[a`m|3 go ào_ Zht H$aVmŸ&
88. VWm Cg _| go ImAmo Omo hbmb (d¡Y) ñdÀN> MrµO A„mh Zo Vwåh| àXmZ H$s h¢Ÿ&
VWm A„mh (H$s Ad¡km) go S>aVo ahmo. `{X Vw_ Cgr na B©_mZ ({dídmg) aIVo
hmoŸ&
89. A„mh Vwåho Vwåhmar ì`W© enWm|4 na Zht nH$‹S>Vm, naÝVw Omo enW OmZ ~yPH$a
~yPH$a br hmo, Cg na nH$‹S>Vm h¡, Vmo Cg H$m5 àm`{üV Xg {ZY©Zm| H$mo ^moOZ
^moOZ H$amZm h¡, Cg _mÜ`{_H$ ^moOZ _| go Omo AnZo n[adma H$mo {IbmVo hmo,
AWdm CÝh| dñÌ Xmo, AWdm EH$ Xmg _wŠV H$amo, Am¡a {Ogo `h g~ CnbãY

1
O~ Omµ\$a (a{µO`„mhþ AÝhþ) Zo h~²em Ho$ amOm ZOmer H$mo gyah _a²`_ H$s Ama§{^H$ Am`V| gwZmBª Vmo dh Am¡a Cg Ho$
nmXar amoZo bJoŸ& (graV BãZo {hem_ - 1/359)
2
AWm©V {H$gr ^r ImÚ AWdm dñVw H$mo d¡Y AWdm Ad¡Y H$aZo H$m A{YH$ma Ho$db A„mh H$mo h¡Ÿ&
3
`hm± go dU©Z H«$_, {\$a AmXoem| VWm {ZfoYm| H$s Amoa {\$a ahm h¡Ÿ& AÝ` Y_m] Ho$ AZw`m{``m| Zo gÝ`mg H$mo A„mh Ho$
gm{_ß` H$m gmYZ g_O {b`m Wm, Am¡a B©gmB`m| Zo gÝ`mg H$s ar{V ~Zm br Wr Am¡a AnZo D$na g§gm[aH$ C{MV
ñdmX VWm gwI H$mo Ad¡Y H$a {b`m WmŸ& Bg {b`o `hm± gmdXmZ {H$`m Om ahm h¡ {H$ `h H$moB© AÀN>mB© Zht, ~pëH$ Y_©
gr_m H$m C„§KZ h¡Ÿ&
4
ì`W©: AWm©V {~Zm {ZíM` Ho$Ÿ& O¡go H$moB© ~mV ~mV na ~mobVm h¡ : (Zht, A„mh H$s enW!) AWdm : (hm±, A„mh H$s
enW!) (~w˜mar - 4613)
5
AWm©V `{X enW Vmo‹S> Xo, Vmo `h àm`píMV h¡
136
5 - gyah _mBXm

Z hmo, Vmo VrZ {XZ amoµOm aIZm h¡Ÿ& `h Vwåhmar enW| H$m àm`píMV h¡, O~ Vw_
enW bmoŸ& VWm AnZr enWm| H$s ajm H$amo, Bgr àH$ma A„mh Vwåhmao {b`o
AnZr Am`Vmo (AmXoem|) H$m dU©Z H$aVm h¡, Vm{H$ Vw_ Cg H$m CnH$ma _mZmoŸ&
90. ho B©_mZ dmbmo! {Zñg§Xoh1 _{Xam, OwAm VWm XodñWmZ2 Am¡a nm±go3 e¡VmZr _{bZ
H$_© h¢, AV: BZ go Xya ahmo, Vm{H$ Vw_ g\$b hmo OmAmoŸ&
91. e¡VmZ Vmo `hr MmhVm h¡ {H$ eam~ (_{Xam) VWm OyE Ûmam Vwåhmao ~rM ~¡a VWm
Ûof S>mb Xo, Am¡a Vwåh| A„h H$s `mX VWm Z_mµO go amoH$ Xo, Vmo Š`m Vw_ éH$moJo
`m Zht?
92. VWm A„mh Ho$ AkmH$mar ahmo, Am¡a Cg Ho$ agyb Ho$ AmkmH$mar ahmo, VWm (CZ
H$s Ad¡km go) gmdYmZ ahmo Am¡a `{X Vw_ {d_wI hþ`o, Vmo OmZ bo {H$ h_mao
agyb na Ho$db Iwbm CnXoe nhw±Mm XoZm h¡Ÿ&
93. CZ na Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma H$aVo aho, Cg _| H$moB© Xmof Zht, Omo
({ZfoYmkm go nhbo) Im {b`m, O~ dh A„mh go S>aVo aho VWm B©_mZ na pñWa
ah J`o, Am¡a gËH$_© H$aVo aho, {\>>a S>aVo Am¡a gËH$_© H$aVo aho, {\$a (amoH$o J`o
Vmo) A„mh go S>ao Am¡a gXmMma H$aVo aho, Vmo A„mh gXmMm[a`m| go ào_ H$aVm 4
h¡Ÿ&
94. ho B©_mZ dmbmo! A„mh Hw$N> {eH$ma Ûmam {OZ VH$ Vwåhmao hmW VWm ^mbo nhþ±M|Jo,
Adí` Vwåhmar narjm boJm, Vm{H$ `h OmZ bo {H$ Vw_ _| go H$m¡Z Cg go {~Z

1
eam~ Ho$ {ZfoY Ho$ {df` _| nhbo gyah ~H$am Am`V 219, Am¡a gyah {Zgm Am`V 43 _| Xmo AmXoe Am MwHo$ h¢Ÿ& Am¡a
`h ApÝV_ AmXoe h¢, {Og _| eam~ H$mo gX¡d Ho$ {b`o d{O©V H$a {X`m J`m h¡Ÿ&
2
XodñWmZ: AWm©V dh do{X`m± {OZ na Xodr XodVmAm| Ho$ Zm_ na newAm| H$s ~{b Xr OmVr h¢Ÿ& Am`V H$m ^mdmW© `h h¡
{H$ Aëbmh Ho$ {gdm {H$gr AÝ` Ho$ Zm_ go ~{b {X`m hþAm new AWdm àgmX Ad¡Y h¡Ÿ&
3
nm±go: `h VrZ Vra hmoVo Wo, {OZ go dh H$moB© H$m_ H$aZo Ho$ g_` `h {ZU©` boVo Wo {H$ Cgo H$a| `m Z H$a|Ÿ& CZ _| EH$
na ""H$amo'' Am¡a Xygao na ""_V H$amo' Am¡a Vrgao na ""eyÝ`'' {bIm hmoVm WmŸ& Oydo _| bmQ´>r Am¡a aog BË`m{X ^r
em{_b h¢Ÿ&
4
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ {OÝhm|Zo d{O©V MrµOm| H$m {ZfYmkm go nhbo à`moJ {H$`m, {\$a O~ ^r CZ H$mo Ad¡Y {H$`m
J`m Vmo CZ go éH$ J`o, CZ na H$moB© Xmof ZhtŸ& ghrh hgrX _| h¡ {H$ O~ eam~ d{O©V H$s J`r Vmo Hw$N> bmoJmo Zo H$hm
{H$ Hw$N> bmoJ Bg pñW{V _| _mao J`o {H$ dh eam~ {n`o hþ`o Wo, Cgr na `h Am`V CVarŸ& (~w˜mar - 4620)Ÿ& Amn
g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo H$hm: Omo ^r Zem bm`o dh _{Xam Am¡a Ad¡Y h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar - 2003)Ÿ& Am¡a Bñb_ _|
Cg H$m XÊS> Añgr H$mo‹S>o h¢Ÿ& (~w˜mar - 6779)
137
5 - gyah _mBXm

XoIo S>aVm h¡? {\$a Bg (AmXoe) Ho$ níMmV² {Og Zo (Bg H$m) C„§KZ {H$`m,
Vmo Cg Ho$ {b`o Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
95. ho B©_mZ dmbmo! {eH$ma Z H$amo1 O~ Vw_ Eham_ H$s pñW{V _| ahmo, VWm Vw_ _| go
Omo H$moB© OmZ ~yPH$a Eogm H$a Om`o, Vmo nmbVy new go {eH$ma {H$`o new O¡gm
~Xbm (à{VH$ma) h¡, {Og H$m {ZU©` Vw_ _| go Xmo Ý`m`H$mar ì`{ŠV H$a|Jo, Omo
H$m~m VH$ hÚ (Cnhma ñdê$n) ^oOm Om`oŸ& AWdm2 àm`píMV h¡, Omo Hw$N>
{ZYm©Zm| H$mo ImZm h¡, AWdm Cg Ho$ ~am~a amoµOo aIZm h¡Ÿ& Vm{H$ AnZo {H$`o H$m
Xwîn[aUm_ MIoŸ& Bg AmXoe go nyd© Omo hþAm A„mh Zo Cgo j_m H$a {X`m, Am¡a
Omo {\$a H$aoJm, A„mh Cg go ~Xbm boJm, Am¡a A„mh à^wËdembr ~Xbm boZo
dmbm h¡Ÿ&
96. VWm Vwåhmao {b`o Ob H$m {eH$ma Am¡a Cg H$m ImÚ3 hbmb (d¡Y) H$a {X`m
J`m h§¡, Vwåhmao VWm `m{Ì`m| Ho$ bm^ Ho$ {b`o, VWm Vw_ na Wb H$m {eH$ma O~
VH$ Eham_ H$s pñW{V _| ahmo, ham_ (Ad¡Y) H$a {X`m J`m h¡, Am¡a A„mh (H$s
Ad¡km) go S>aVo ahmo, {Og H$s Amoa Vw_ g^r EH$Ì {H$`o OmAmoJŸo &
97. A„mh Zo AmXaUr` Ka H$m~m H$mo bmoJm| Ho$ {b`o (empÝV VWm EH$Vm H$s)
ñWmnZm H$m gmYZ ~Zm {X`m h¡, VWm AmXaUr` _mgm|4 Am¡a (h‚m) H$s Hw$~m©Zr
VWm Hw$~m©Zr Ho$ newAm| H$mo {OÝh| nÅ>o nhZm`o J`o hm|, `h Bg {b`o {H$`m J`m
Vm{H$ Vwåh| kmZ hmo Om`o {H$ A„mh Omo Hw$N> AmH$me| Am¡a Omo Hw$N> YaVr _| h¡
g~ H$mo OmZVm h¡Ÿ& VWm {Zñg§Xoh A„mh àË`oH$ {df` H$m kmZr h¡Ÿ&
98. Vw_ OmZ bmo {H$ A„mh H$‹S>m XÊS> XoZo dmbm h¡, Am¡a `h {H$ A„mh A{V
j_merb X`mdmZ² (^r) h¡Ÿ&

1
Bg go A{^àm` Wb H$m {eH$ma h¡Ÿ&
2
AWm©V `{X {eH$ma Ho$ new Ho$ g_mZ nmbVy new Z hmo, Vmo Cg H$m _yë` ha_ Ho$ {ZY©Zm| H$mo ImZo Ho$ {b`o ^oOm Om`o
AWdm Cg Ho$ _yë` go {OVZo {ZY©Zm| H$mo {Ibm`m Om gH$Vm hmo CVZo ~«V aIo
3
AWm©V Omo {~Zm {eH$ma {H$`o hmW Am`o, O¡go _ar hþB© _N>brŸ& AWm©V Ob H$m {eH$ma Eham_ H$s pñW{V _| VWm
gmYmaU AdñWm _| C{MV h¡Ÿ&
4
AmXaUr` _mgm| go A{^àoV: OwbµH$mXm Owb{h‚mm VWm _wha©_ Am¡a aO~ Ho$ _hrZo h¡Ÿ&
138
5 - gyah _mBXm

99. A„mh Ho$ agyb H$m `m{`Ëd Bg Ho$ {gdm Hw$N> Zht {H$ CnXoe nhþ±Mm XoŸ& Am¡a
A„mh Omo Vw_ ~mobVo Am¡a Omo _Z _| aIVo hmo, g~ OmZVm h¡&
100.(ho Z~r!) H$h Xmo {H$ _{bZ VWm n{dÌ g_mZ Zht hmo gH$VoŸ& `Ú{n _{bZ H$s
A{YH$Vm Vwåh| ^m ahr hmoŸ& Vmo ho _{V_mZm|Ÿ! A„mh (H$s Ad¡km) go S>amo, Vm{H$
Vw_ g\$b hmo OmAmoŸ&1
101.ho B©_mZ dmbmo! Eogr ~hþV gr MrµOm| Ho$ {df` _| àíZ Z H$amo, Omo `{X Vwåh| ~Vm
Xr Om`|, Vmo Vwåh| ~wam bJ Om`oŸ& VWm `{X Vw_ CZ Ho$ {df` _| O~ {H$ Hw> aAmZ
CVa ahm h¡, àíZ H$amoJo, Vmo dh Vwåhmao {b`o Imob Xr Om`|Jr, A„mh Zo Vwåh|
j_m H$a {X`mŸ& Am¡a A„mh A{V j_merb ghZerb2 h¡Ÿ&
102.Eogo hr àíZ EH$ g_wXm` Zo Vw_ go nhbo3 {H$`o, {\$a Bg Ho$ H$maU dh H$m{µ\$a
hmo J`oŸ&
103.A„mh Zo ~hram Am¡a gmB~m VWm dgrbm Am¡a hm_ Hw$N> Zht ~Zm`m4 h¡, naÝVw Omo
H$m{µ\$a hmo J`o, dh A„mh na PyR> K‹S> aho h¢, Am¡a CZ _| A{YH²$Va {Z~m}Y h¢Ÿ&

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ A„mh Zo {Ogo amoH$ {X`m h¡, dhr _{bZ Am¡a {Og H$s AZw_{V Xr h¡, dhr n{dÌ h¡Ÿ&
AV:_{bZ _| éMr Z aImo, Am¡a {H$gr MrµO H$s H$_r Am¡a A{YH²$Vm H$mo Z XoImo, Cg Ho$ bm^ Am¡a hm{Z H$mo XoImoŸ&
2
BãZo Aã~mg (a{µO`„mhþ AÝhþ) H$hVo h¢ {H$ Hw$N> bmoJ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) go Cnhmg Ho$ {b`o àíZ {H$`m
H$aVo WoŸ& H$moB© àíZ H$aVm {H$ _oam {nVm H$m¡Z h¡? {H$gr H$s D±$Q>Zr Imo J`r hmo Vmo Amn go àíZ H$aVm {H$ _oar D±$Q>Zr
H$hm± h¡? Bgr na `h Am`V CVarŸ&(ghrh ~w˜mar - 4622)
3
AWm©V AnZo agybm| go1 Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Y_© Ho$ {df` _| Hw$aoX Z H$amoŸ& Omo H$aZm h¡, A„mh Zo ~Vm {X`m
h¡, Am¡a Omo Zht ~Vm`m h¡, Cgo j_m H$a {X`m h¡, AV: AnZo _Z go àíZ Z H$amo, AÝ`Wm Y_© _| gw{dYm H$s OJh
Agw{dYm n¡Xm hmoJr, Am¡a à{V~§Y A{YH$ hmo Om`|Jo, Vmo {\$a Vw_ CZ H$m nmbZ Z H$a gH$m|JoŸ&
4
Aa~ Ho$ {_lUdmXr Xodr XodVm Ho$ Zm_ na Hw$N> newAm| H$mo N>mo‹S> XoVo Wo, Am¡a CÝh| n{dÌ g_PVo Wo, `hm± CÝht H$s
MMm© H$s J`r h¡Ÿ&
~hram - dh D±$Q>Zr {Og H$mo, Cg H$m H$mZ Mra H$a XodVmAm| Ho$ {b`o _wŠV H$a {X`m OmVm Wm, Am¡a Cg H$m XyY H$moB©
Zht Xyh gH$Vm WmŸ&
gmB~m - dh new {Ogo XodVmAm| Ho$ Zm_ na _wŠV H$a XoVo Wo, {Og na H$moB© ~moP bmX gH$Vm Wm, Z gdma hmo gH$Vm WmŸ&
dgrbm - dh D±$Q>Zr {Og H$m nhbm VWm Xygam ~ƒm _mXm hmo, Eogr D±$Q>Zr H$mo ^r XodVmAm| Ho$ Zm_ na _wŠV H$a XoVo WoŸ&
hm_ - Za {Og Ho$ dr`© go Xg ~ƒo hmo Om`|, CÝh| ^r XodVmAm| Ho$ Zm_ na gm±S> ~ZmH$a _wŠV H$a {X`m OmVm WmŸ&
^mdmW© `h h¡ {H$: `h AZJ©b MrµO| h¢Ÿ& A„mh Zo Bg H$m AmXoe Zht {X`m h¡Ÿ& Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_)
Zo H$hm: _¢Zo ZaH$ H$mo XoIm {H$ Cg H$s Ádmbm EH$ Xygao H$mo Vmo‹S> ahr h¡Ÿ& Am¡a A_a {~Z bwhæ` H$mo XoIm {H$ dh
AnZr Am±Vo ItM ahm h¡Ÿ& Cgr Zo g~ go nhbo gmB~m ~Zm`m WmŸ& (~w˜mar - 4624³)
139
5 - gyah _mBXm

104.Am¡a O~ CZ go H$hm OmVm h¡ {H$ Cg H$s Amoa AmAmo Omo A„mh Zo CVmam h¡,
VWm agyb H$s Amoa (AmAmo) Vmo H$hVo h¢: h_ H$mo dhr ~g h¡, {Og na h_ Zo
AnZo nyd©Om| H$mo nm`m h¡, Š`m CZ Ho$ nyd©O Hw$N> Z OmZVo aho hm| Am¡a Z g§_mJ©
na aho hm|?
105.ho B©_mZ dmbmo! Vw_ AnZr {MÝVm H$amo, Vwåh| do hm{Z Zht nhþ±Mm gH|$Jo Omo Hw$nW
hmo J`o, O~ Vw_ gwnW na ahmoŸ& A„mh H$s Amoa Vw_ g~ H$mo (nabmoH$ _|) {\$a
H$a OmZm h¡, {\$a dh Vwåh| Vwåhmao1 H$_m] go gy{MV H$a XoJmŸ&
106. ho B©_mZ dmbmo! `{X {H$gr Ho$ _aU H$m g_` hmo, Vmo d{gæ`V2 Ho$ g_` Vw_ _|
go Xmo Ý`m`H$m[a`m| H$mo AWdm Vwåhmao {gdm Xmo Xygam| H$mo Jdmh ~Zm`o, `{X Vw_
YaVr _| `mÌm H$a aho hmo, Am¡a Vwåh| _aU H$s AmnXm Am nhþ±MoŸ& Am¡a CZ XmoZm|
H$mo Z_mO Ho$ ~mX amoH$ bmo, {\$a dh XmoZm| A„mh H$s enW b|, `{X Vwåh| CZ
na g§Xoh hmoŸ& dh `h H$h| {H$ h_ Jdmhr Ho$ Ûmam H$moB© _yë` Zht IarVXo, `Ú{n
dh g_rndVu Š`m| Z hm|, Am¡a Z h_ A„mh H$s Jdmhr H$mo Nw>nmVo h¢, `{X h_
Eogm H$a| Vmo nm{n`m| _| h¢Ÿ&
107. {\$a `{X kmZ hmo Om`o {H$ dh XmoZm| (gmjr) {H$gr nmn Ho$ A{YH$mar hþ`o h¢,
Vmo CZ XmoZm| Ho$ ñWmZ na Xmo Xygao Jdmh I‹S>o hmo Om`o, CZ _| go {OZ H$m
A{YH$ma nhbo XmoZm| Zo X~m`m h¡, Am¡a dh XmoZm| enW b| {H$ h_mar Jdmhr CZ
XmoZm| H$s Jdmhr go A{YH$ ghrh h¡, Am¡a h_ Zo H$moB© AË`mMma Zht {H$`m h¡Ÿ&
`{X {H$`m h¡, Vmo ({Zñg§Xho ) h_ AË`mMmar h¡Ÿ&
108. Bg àH$ma A{YH$ Amem h¡ {H$ dh ghr Jdmhr X|Jo, AWdm Bg ~mV go S>a|Jo {H$
CZ H$s enWm| H>>mo Xygar enWm| Ho$ níMmV² Z _mZm Om`o, VWm A„mh go S>aVo

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ `{X bmoJ Hw$nW hmo Om`|, Vmo CZ H$m Hw$nW hmoZm Vwåhmao {b`o VH©$ (Xbrb) Zht hmo gH$Vm
{H$ O~ g^r Hw$nW hmo aho ¢ Vmo h_ AHo$bo Š`m H$a|? àË`oH$ ì`{ŠV na ñd`§ AnZm Xm{`Ëd h¡, Xygam| H$m Xm{`Ëd Cg
na Zht, AV: nyam g§gma Hw$nW hmo Om`o V~ ^r Vw_ gË` na pñWV ahmoŸ&
2
d{gæ`V H$m AW© h¡: CÎmaXmZ, _aUmgÞ AmXoeŸ&
140
5 - gyah _mBXm

ahmo, Am¡a (Cg H$m AmXoe) gwZmo, Am¡a A„mh C„§KZH$m[a`m| H$mo grYr amh
Zht1 {XImVmŸ&
109. {Og {XZ A„mh g~ agybm| H$mo EH$Ì H$aoJm, {\$a CZ go H$hoJm {H$ Vwåh|
(Vwåhmar Om{V`m| H$s Amoa go) Š`m CÎma {X`m J`m? dh H$h|Jo {H$ h_| Bg H$m
H$moB© kmZ2 ZhtŸ& {Zñg§Xho Vy hr g~ Nw>no VÏ`m| H$m kmZr h¡Ÿ&
110. VWm `mX H$amo, O~ A„mh Zo H$hm: ho _a²`_ Ho$ nwÌ B©gm! AnZo D$na VWm
AnZr _mVm na _oao nwañH$ma H$mo `mX H$a, O~ _¢ Zo n{dÌmË_m ({O~²arb) Ûmam
Vw_Po g_W©Z {X`m, Vy Jhdmao (JmoX) _| VWm ~‹S>r Am`w _| bmoJm| go ~mV| H$a ahm
Wm, VWm VwPo nwñVH$ Am¡a à~moY VWm Vm¡amV Am¡a B§Orb H$s {ejm Xr, O~ Vy
_oar AZw_{V go {_Å>r go njr H$m ê$n ~VmVm, Am¡a Cg _| \y±$H$Vm, Vmo dh _oar
AZw_{V go dmñVd _| njr ~Z OmVm WmŸ& Am¡a Vy OÝ_ go A§Yo VWm H$mo‹T>r H$mo
_oar AZw_{V go ñdñW H$a XoVm Wm, Am¡a O~ Vy _wXm] H$mo _oar AZw_{V go
Or{dV H$a XoVm Wm, Am¡a _¢Zo ~Zr BòmB©b go VwPo ~Mm`m Wm, O~ Vy CZ Ho$
nmg Iwbr {Zem{Z`m±$> bm`m, Vmo CZ _| go H$m{µ\$am| Zo H$hm {H$ `h Vmo Iwbo OmXy
Ho$ {gdm Hw$N> Zht h¢Ÿ&
111. VWm `mX H$a, O~ _¢Zo Voao hdm[a`m| Ho$ {Xbm| _| `h ~mV S>mb Xr {H$ _wP na
VWm _oao agyb (B©gm) na B©_mZ bmAmo, Vmo g~ Zo H$hm {H$ h_ B©_mZ bm`o, Am¡a
Vy gmjr ah {H$ h_ _wpñb_ (AmkmH$mar) h¢Ÿ&
112. O~ hdm[a`m| Zo H$hm: ho _a²`_ Ho$ nwÌ B©gm! Š`m Voam nmbZhma `h H$a gH$Vm
h¡ {H$ h_ na AmH$me go Wm (XñVa ™dmZ) CVma XoŸ& Cg (B©gm) Zo H$hm: Vw_
A„mh go S>amo, `{X Vw_ dmñVd _| B©_mZ dmbo hmoŸ&

1
Am`V 106 go 108 VH$ _| d{gæ`V VWm Cg Ho$ gmú` H$m {Z`_ ~Vm`m Om ahm h¡ {H$ Xmo {dídñV ì`{ŠV`m| H$mo
gmjr ~Zm`m Om`o, Am¡a `{X _wgb_mZ Z {_b| Omo µJ¡a _wpñb_ ^r gmjr hmo gH$Vo h¢Ÿ& gm{j`m| H$mo enW Ho$ gmW gmú`
XoZm Mm{h`oŸ& {ddmX H$s Xem _| XmoZm| nj AnZo AnZo gmjr bm`|Ÿ& Omo BZ²H$ma H$ao Cg na enV h¡Ÿ&
2
AWm©V h_ Zht OmZVo {H$ CZ Ho$ _Z _| Š`m Wm, Am¡a h_mao ~mX CZ H$m H$_© Š`m ahm?
141
5 - gyah _mBXm

113. CZhm| Zo H$hm: h_ MmhVo h¢ {H$ Cg _| go Im`|, Am¡a h_mao {Xbm| H$mo g§Vmof hmo
Om`o, VWm h_| {dídg hmo Om`o {H$ Vy Zo h_| Omo Hw$N> ~Vm`m h¡ gƒ h¡, Am¡a h_
Cg Ho$ gm{j`m| _| go hmo Om`|Ÿ&
114. _a²`_ Ho$ nwÌ B©gm Zo àmW©Zm H$s: ho A„mh h_mao nmbZhma! h_ na AmH$me go
EH$ Wmb CVma Xo, Omo h_mao VWm h_mao níMmV² Ho$ bmoJm| Ho$ {b`o CËgd (H$m
{XZ) ~Z Om`o, VWm Voar Amoa go EH$ {MÝh ({ZemZr)Ÿ& VWm h_| Or{dH$m àXmZ
H$a, Vy CÎm_ Or{dH$m àXmVm h¡Ÿ&
115. A„mh Zo H$hm _¢ Vw_ na Cgo CVmaZo dmbm hÿ±, {\$a Cg Ho$ níMmV² ^r Omo
Hw$µ\«$ (A{dídmg) H$aoJm, Vmo _¢ {ZíM` Cg XÊS> Xy±Jm, Eogm XÊS>1 {H$ g§gma
dm{g`m| _| go {H$gr H$mo d¡gm XÊS> Zht Xy§JmŸ&
116. VWm O~ A„mh (àb` Ho$ {XZ) H$hoJm: ho _a²`_ Ho$ nwÌ B©gm! Š`m Vw_ Zo
bmoJm| go H$hm Wm {H$ A„mh H$mo Nmo‹S>H$a _wPo VWm _oar _mVm H$mo nyÁ` (AamÜ`)
~Zm bmo? dh H$hoJm: Vy n{dÌ h¡, _wP go `h H¡$go hmo gH$Vm h¡ {H$ Eogr ~mV H$hÿ±
{Og H$m _wPo H$moB© A{YH$ma Zht? `{X _¢Zo H$hm hmoJm, Vmo VwPo Adí` Cg H$m
kmZ hþAm hmoJmŸ& Vy _oao _Z H$s ~mV OmZVm h¡, Am¡a _¢ Voao _Z H$s ~mV Zht
OmZVmŸ& dmñVd _| Vy hr namoj (µJ¡~) H$m A{V kmZr h¡Ÿ&
117. _¢Zo Vmo CZ go Ho$db dhr H$hm Wm, {Og H$m Vy Zo AmXoe {X`m Wm {H$ A„mh
H$s B~mXV H$amo, Omo _oam nmbZhma VWm Vw_ g^r H$m nmbZhma h¡Ÿ& _¢ CZ H$s
Xem OmZVm Wm O~ VH$ CZ _| Wm Am¡a O~ Vy Zo _oam g_` nyam H$a {X`m2 Vmo
Vy hr CZ H$mo OmZVm WmŸ& Am¡a Vy àË`oH$ dñVw go gy{MV h¡Ÿ&
118. `{X Vy CÝh| XÊS> Xo, Vmo dh Voao Xmg (~ÝXo) h¢, Am¡a `{X Vy CÝh| j_m H$a Xo,
Vmo dmñVd _| Vy hr à^mdembr JwUr h¡Ÿ&
119. A„mh H$hoJm: `h dh {XZ h¡, {Og _| gƒm| H$mo CZ H$m gƒ hr bm^ XoJmŸ&
CÝht Ho$ {b`o Eogo ñdJ© h¢ {OZ _| Zha| àdm{hV h¢Ÿ& dh CZ _| {ZË` gXmdmgr

1
A{YH²$Va ^mî`H$mam| Zo {bIm h¡, {H$ dh Wmb AmH$me go CVamŸ& (BãZo H$gra)
2
Am¡a _wPo AmH$me na CR>m {b`m, Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm, O~ àb` Ho$ {XZ Hw$N> bmoJ ~m`| go Ya
{b`o Om`|Jo Vmo _¢ ^r `hr H$hÿ±JmŸ& (~w˜mar - 4626)
142
5 - gyah _mBXm

hm|Jo, A„mh CZ go àgÞ hmo J`m VWm dh A„mh go àgÞ hmo J`o Am¡a `hr g~
go ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
120. AmH$mem| VWm YaVr Am¡a CZ _| Omo Hw$N> h¡, g~ H$m amÁ` A„mh hr H$m1 h¢,
VWm dh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
*****

1
Am`V 116 go A~ VH$ H$s Am`Vm| H$m gmam§e `h h¡ {H$ A„mh Zo nhbo AnZo dh nwañH$ma `mX {Xbm`o Omo B©gm
Ab¡{hñgbm_ na {H$`oŸ& {\$a H$hm {H$ gË` H$s {ejmdm| Ho$ hmoVo Voao AZw`m{``m| Zo Š`m| VwPo VWm Voar _mVm H$mo nyÁ`
~Zm {b`m? Bg na B©gm Ab¡{hñgbm_ H$h|Jo {H$ _¢ Bg go ZXm}f hÿ±Ÿ& A{^àm` `h h¡ {H$ g^r Z{~`m| Zo EHo$ídadmX
VWm gËH$_© H$s {ejm XrŸ& naÝVw CZ Ho$ AZw`m{``m| Zo CÝhr H$mo nyÁ` ~Zm {b`mŸ& Bg{b`o Bg H$m ^ma AZw`m{``m|
Am¡a do {Og H$s nyOm H$a ah| h¢ CZ CZ h¡Ÿ& dh ñd`§ Bg go {ZXm}f h¢Ÿ&
143
6 - gyah AZ²Am_

gyah AZ²Am_ - 6
gyah AZ²Am_ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 165 Am`V| h¢Ÿ&
- AZ²Am_ H$m AW©: Mm¡nm`o hmoVm h¡Ÿ& Bg gyah _| Hw$N> Mm¡nm`m| Ho$ d¡Y VWm Ad¡Y
hmoZo Ho$ g§~§Y _| Aa~ dm{g`m| Ho$ ^«_ H$mo IÊS>Z {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a Bgr {b`o
Bg gyah H$m Zm_ (AZ²Am_) aIm J`m h¡Ÿ&
- Bg _| {eH©$ H$m IÊS>Z {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a EHo$ída H$m Am_§ÌU {X`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| Am{˜aV (nabmoH$) Ho$ à{V AmñWm H$m àMma h¡Ÿ& VWm Bg Hw${dMma H$m
IÊS>Z h¡ {H$ Omo Hw$N> h¡ `hr g§gm[aH$ OrdZ h¡Ÿ&
- Bg _| CZ Z¡{VH$ {Z`_m| H$mo ~Vm`m J`m h¡ {OZ na Bñbm_r g_mO H$s ñWmnZm
hmoVr h¡ Am¡a Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ {déÕ Amn{Îm`m| H$m CÎma {X`m
J`m h¡Ÿ&
- AmH$mem| VWm YaVr Am¡a ñd`§ _Zwî` _| A„mh Ho$ EH$ hmoZo H$s {Zem{Z`m| na
Y`mZ {Xbm`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) VWm _wgb_mZm| H$mo {Xbmgm Xr JB© h¡Ÿ&
- Bñbm_ Ho$ {damo{Y`m| H$mo CZ H$s AMoVZm na gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ&
- AÝV _| H$hm J`m h¡ {H$ bmoJm| Zo AbJ-AbJ Y_© ~Zm {b`o h¡ {OZ H$m gËY_©
go H$moB© g§~§Y ZhtŸ& Am¡a àË`oH$ AnZo H$_© H$m CÎmaXm`r h¡Ÿ&
*****

144
6 - gyah AZ²Am_

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. g~ àe§gm Cg A„mh Ho$ {b`o h¡, {Og Zo AmH$mme| VWm YaVr H$mo ~Zm`m VWm
A§Yoao Am¡a COmbm ~Zm`m, {\$a ^r Omo H$m{µ\$a hmo J`o, dh (Xygam| H$mo) AnZo
nmbZhma Ho$ ~am~a g_PVo1 h¢Ÿ&
2. dhr h¡ {Og Zo Vwåh| {_Å>r go CËnÞ2 {H$`m {\$a (Vwåhmao OrdZ H$s) Ad{Y
{ZYm©[aV H$a Xr, Am¡a EH$ {ZYm©[aV Ad{Y (àb` H$m g_`) Cg Ho$ nmg3 h¡,
{\$a ^r Vw_ g§Xoh H$aVo hmoŸ&
3. dhr A„mh nyÁ` h¡ AmH$mem| VWm YaVr _|Ÿ& dh Vwåhmao ^oXm| VWm Iwbr ~mVm| H$mo
OmZVm h¡Ÿ& VWm Vw_ Omo ^r H$aVo hmo Cg H$mo OmZVm h¡Ÿ&
4. Am¡a CZ Ho$ nmg CZ Ho$ nmbZhma H$s Am`Vm| ({Zem{Z`m|) _| go H$moB© Am`V
({ZemZr) Zht AmB©, {Og go CÝhm|Zo _w±h \o$a4 {b`o hm|Ÿ&
5. CÝhm|Zo gË` H$mo PwR>bm {X`m h¡, O~ ^r CZ Ho$ nmg Am`mŸ& Vmo erK« hr CZ Ho$
nmg Cg Ho$ g_mMma Am Om`|Jo5 {Og H$m Cnhmg H$a aho h¢Ÿ&
6. Š`m dh Zht OmZVo {H$ CZ Ho$ nhbo h_ Zo {H$VZr Om{V`m| H$m Zme H$a {X`m
{OÝh| h_ Zo YaVr _| Eogr e[ŠV Am¡a A{YH$ma {X`m Wm Omo A{YH$ma Am¡a
e{ŠV Vwåh| Zht {X`o h¢Ÿ& Am¡a h_ Zo CZ na Ymam àdmh dfm© H$s, Am¡a CZ H$s
YaVr _| Zha| àdm{hV H$a Xt, {\$a h_ Zo CZ Ho$ nmZm| Ho$ H$maU CÝh| Zme H$a
{X`m,6 Am¡a CZ Ho$ níMmV² Xygar Om{V`m| H$mo n¡Xm H$a {X`mŸ&

1
AWm©V dh AYmoam| Am¡a àH$me _| {ddoH$ (AÝVa) Zht H$aVo, Am¡a a{MV H$mo a{M{`Vm H$m ñWmZ XoVo h¡Ÿ&
2
AWm©V Vwåhmao {nVm AmX_ Ab¡{hñgbm_ H$moŸ&
3
Xmo Ad{Y EH$ OrdZ Am¡a H$_© Ho$ {b`o, VWm Xygar H$_m] Ho$ \$b Ho$ {b`oŸ&
4
AWm©V {_lUdm{X`m| Ho$ nmgŸ&
5
AWm©V Cg Ho$ VÏ` H$m kmZ hmo Om`oJmŸ& `h Am`V _¸$m _| Cg g_` CVar O~ _wbg_mZ {dde Wo, naÝVw ~Ð Ho$
`wÕ Ho$ ~mX `h ^{dî` dmUr nyar hmoZo bJr Am¡a AÝVV: {_lUdmXr namñV hmo J`oŸ&
6
AWm©V A„mh H$m `h {Z`_ h¡ {H$ nm{n`m| H$mo Hw$N> Ad²ga XoVm h¡, Am¡a AÝVV: CZ H$m {dZme H$a XoVm h¡Ÿ&
145
6 - gyah AZ²Am_

7. (ho Z~r!) `{X h_ Amn na H$mJ‹O _| {bIr hþB© H$moB© nwñVH$ CVma1 X|, {\$a dh
Cgo AnZo hmWm| go Ny>`|, V~ ^r Omo H$m{µ\$a h¢, H$h X|Jo {H$ `h Ho$db Iwbm
hþAm OmXy h¡Ÿ&
8. VWm CÝhm|Z| H$hm:2 Bg (Z~r) na H$moB© µ\$[aíVm Š`m| Zht CVmam3 J`m? Am¡a
`{X h_ H$moB© µ\$[aíVm CVma XoVo, Vmo {ZU©` hr H$a {X`m OmVm, {\$a CÝh|
Ad²ga Zht {X`m OmVmŸ&4
9. Am¡a `{X h_ {H$gr µ\$[aíVo H$mo Z~r ~ZmVo, Vmo Cg {H$gr nwéf hr Ho$ _|
~ZmVo,5 Am¡a CZ H$mo Cgr g§Xho _| S>mb XoVo Omo g§Xho (A~) H$a aho h¡Ÿ&
10. ho Z~r! Amn go nhbo ^r agybm| Ho$ gmW Cnhmg {H$`m J`m, Vmo {OÝhm|Zo CZ go
Cnhmg {H$`m, CZ H$mo CZ Ho$ Cnhmg Ho$ (Xwîn[aUm_ Zo Koa {b`mŸ&)
11. (ho Z~r!) CZ go H$hmo {H$ YaVr _| {\$amo, {\$a XoImo {H$ PwR>bmZo dmbm| H$m
Xwîn[aUm_ H$`m6 hþAm?
12. (ho Z~r!) CZ go ny{N>`o {H$ Omo Hw$N> AmH$mem| VWm YaVr _| h¡, dh {H$g H$m h¡?
H$hmo: A„mh H$m h¡, Cg Zo AnZo D$na X`m H$mo A{Zdm`© H$a7 {b`m h¡, dh
Vwåh| Adí` àb` Ho$ {XZ EH$Ì8 H$aoJm {Og _| H$moB© g§Xoh Zht, {OÝhm|Zo AnZo
AnZo Amn H$mo j{V _| S>mb {b`m dhr B©_mZ Zht bm aho h¢Ÿ&
1
Bg _| BZ H$m{µ\$am| Ho$ XwamJ«h H$s Xem H$m dU©Z h¡Ÿ&
2
O¡gm {H$ dh _m±J H$aVo h¢Ÿ& (Xo{I`o : gyah ~Zr BòmB©b, Am`V: 93)
3
AWm©V AnZo dmñV{dH$ ê$n _| O~ {H$ {O~²arb (Ab¡{hñgbm_) _Zwî` Ho$ ê$n _| Am`m H$aV WoŸ&
4
AWm©V _mZZo `m Z _mZZo H$mŸ&
5
Š`m|{H$ µ\$[aeVo H$mo Am±Im| go Cg Ho$ ñd^m{dH$ ê$n _| XoIZm _mZd Ho$ ~g _| Zht h¡Ÿ& Am¡a `{X µ \$[aíVo H$mo agyb
~Zm H$a _Zwî` Ho$ ê$n _| ^oOm OmVm V~ ^r `h H$hVo `h Vmo _Zwî` h¡Ÿ& `h agyb H¡$go hmo gH$Vm h¡?
6
AWm©V _¸$m go em_ VH$ AmX, g_yX VWm byV (Ab¡{hñgbm_) H$s ~pñV`m| Ho$ Adeof n‹S>o hþ`o h¢, dhm± OmAmo Am¡a
CZ Ho$ Xwîn[aUm_m| go {ejm bmoŸ&
7
AWm©V nyao {díd H$s ì`dñWm Cg H$s X`m H$m à_mU h¡Ÿ& VWm AnZr X`m Ho$ H$maU hr {díd _| XÊS> Zht Xo ahm h¡Ÿ&
hXrg _| h¡ {H$ O~ A„mh Zo CËn{Îm H$a br Vmo EH$ boI {bIm Omo Cg Ho$ nmg Cg Ho$ Ae© (qghmgZ) Ho$ D$na h¡:
({ZíM` _oar X`m _oao H«$moY go ~‹T>H$a h¡Ÿ&) (ghrh ~w˜mar - 3194, _wpñb_ - 2751) Xygar hXrg _| h¡ {H$ A„mh Ho$ nmg
gm¡ X`m h¢Ÿ& Cg _| go EH$ H$mo {OÞm|, BÝgmZm| VWm newdm| Am¡a H$s‹S>m| -_H$mo‹S>m| Ho$ {b`o CVmam h¡Ÿ& {Og go dh Amng _|
ào_ VWm X`m H$aVo h¢ VWm {ZÞmdo X`m AnZo nmg aI br h¡Ÿ& {OZ go àb` Ho$ {XZ AnZo ~§Xm| (^ŠVm|) na X`m
H$aoJmŸ& (ghrh ~w˜mar - 6000, ghrh _wpñb_ - 2752)
8
AWm©V H$_m] H$m \$b XoZo Ho$ {b`oŸ&
146
6 - gyah AZ²Am_

13. VWm Cgr H$m1 h¡, Omo Hw$N> amV Am¡a {XZ _| ~g ahm h¡, Am¡a dh g~ Hw$N>
gwZVm OmZVm h¡Ÿ&
14. (ho Z~r!) CZ go H$hmo {H$ Š`m _¢ Cg A„mh Ho$ {gdm ({H$gr) H$mo ghm`H$
~Zm by±, Omo AmH$mem| VWm YaVr H$m ~ZmZo dmbm h¡, dh g~ H$mo {IbmVm h¡ Am¡a
Cgo H$moB© Zht {IbmVm? Amn H${h`o {H$ _wPo Vmo `hr AmXoe {X`m J`m h¡ {H$
àW_ AmkmH$mar hmo OmD±$ VWm H$Xm{n _we²[aH$m| _| go Z ~Zy±Ÿ&
15. Amn H$h X| {H$ _¢ S>aVm hÿ± `{X AnZo nmbZhma H$s Adkm H$ê±$ Vmo EH$ Kmoa
{XZ2 H$s `mVZm goŸ&
16. VWm {Og go Cg (`mVZm) H$mo Cg {XZ \o$a {X`m J`m, Vmo A„mh Zo Cg na
X`m H$a Xr, Am¡a `hr Iwbr g\$bVm h¡Ÿ&
17. `{X A„h Vwåh| H$moB© hm{Z nhþ±Mm`o, Vmo Cg Ho$ {gdm H$moB© Zht Omo Cgo Xya H$a Xo
Am¡a `{X Vwåh| H$moB© bm^ nhþ±Mm`o, Vmo dhr Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
18. VWm dhr h¡, Omo AnZo godH$m| na nyam A{YH$ma aIVm h¡ VWm dh ~‹S>m kmZr
gd©gy{MV h¡Ÿ&
19. ho Z~r! BZ (_we²[aH$m|) go nyN>m| {H$ {H$g H$s Jdmhr g~ go ~‹T>H$a h¡? Amn H$h
X| {H$ A„mh _oao VWm Vwåhmao ~rM Jdmh3 h¡Ÿ& VWm _oar Am¡a `h Hw>>aAmZ dør
(àH$meZm) Ûmam ^oOm J`m h¡, Vm{H$ _¢ Vwåho gmdYmZ H$ê±$4 VWm Cgo {Og VH$
VH$ `h nhþ±MoŸ& Š`m dmñVd _| Vw_ `h gmú` (Jdmhr) Xo gH$Vo hmo {H$ A„mh
Ho$ gmW Xygao nyÁ` ^r h¢? Amn H$h X| {H$ _¢ Vmo Bg H$s Jdmhr Zht Xo gH$VmŸ&
Amn H$h X| {H$ dh Vmo Ho$db EH$ hr nyÁ` h¡, VVm dmñVd _| _¢ Vwåhmao {eH©$ go
{daŠV hy±Ÿ&

1
AWm©V Cgr Ho$ A{YH$ma _| VWm Cgr Ho$ AmYrZ h¡Ÿ&
2
Bg Am`Vm| H$mo ^mdmW© `h h¡ {H$ O~ A„mh hr Zo Bg {díd H$s CËn{Îm H$s h¡, dhr AnZr X`m go Bg H$s ì`dñWm
H$a ahm h¡, Am¡a g~ H$mo Or{dH$m àXmZ H$a ahm h¡, Vmo {\$a Vwåhmam ñd^m{dH$ H$_© ^r `hr hmoZm Mm{h`o {H$ Cgr EH$
H$s d§XZm H$amoŸ& `h Vmo ~‹S>o Hw$nW H$s ~mV hmoJr {H$ Cg go _w±h \o$a H$a Xygam| H$s nyOm AamYZm H$amo Am¡a CZ Ho$ AmJo
PwH$moŸ&
3
AWm©V _oao Z~r hmoZo H$m gmjr A„mh VWm Cg H$m _wP na CVmam hþAm Hw>>aAmZ h¡Ÿ&
4
AWm©V A„mh H$s Ad¡km Ho$ Xwîn[aUm_ goŸ&
147
6 - gyah AZ²Am_

20. {OZ bmoJm| H$mo h_ Zo nwñVH$1 àmXZ H$s h¡, dh Amn H$mo Cgr àH$ma nhMmZVo h¢,
O¡go AnZo nwÌm| H$mo nhMmZVo2 h¢, naÝVw {OÝhm| Zo ñd`§ H$mo j{V _| S>mb aIm h¡,
dhr B©_mZ Zht bm aho h¢Ÿ&
21. VWm Cg go ~‹S>m AË`mMmar H$m¡Z hmoJm Omo A„mh na PyR>m Amamon bJm`o3,
AWdm Cg H$s Am`Vm| H$mo PwR>bm`o? {Zñg§Xoh AË`mMmar g\$b Zht hm|JoŸ&
22. {Og {XZ h_ g~ H$mo EH$Ì H$a|Jo, Vmo {OÝhm| Zo {eH©$ {H$`m h¡, CZ go H$h|Jo {H$
Vwåhmao dh gmPr H$hm± J`o {OÝh| Vw_ (nyÁ`) g_P aho Wo?
23. {\$a Zht hmoJm CZ H$m CnÐd Bg Ho$ {gdm {H$: dh H$h|Jo {H$ A„mh H$s enW!
h_ _we²[aH$ Wo hr ZhtŸ&
24. XoImo {H$ H¡$go AnZo D$na hr PyR> ~mob J`o Am¡a CZ go dh ({_Ï`m nyÁ`) Omo
~Zm aho Wo Imo J`o!
25. Am¡a CZ (_wpíaH$m|) _| go Hw$N> Amn H$s ~mV Ü`mZ go gwZVo h¢, Am¡a(dmñVd _|)
h_ Zo CZ Ho$ {Xbm| na nX} (AmdaU) S>mb aIo h¢ {H$ ~mV Z B_P|4, Am¡a CZ
Ho$ H$mZ ^mar H$a {X`o h¢, `{X dh (gË` Ho$) àË`oH$ bjU XoI b|, V~ ^r
Cg na B©_mZ Zht bm`|Jo `hm± VH$ {H$ O~ dh Amn Ho$ nmg Am H$a PJ‹S>Vo h¢,
Omo H$m[µ\$a h¢ Vmo dh H$hVo h¢ {H$ `h Vmo nyd©Om| H$s H$Vm`| h¢Ÿ&
26. dh Cgo5 (gwZZo go) Xygam| H$mo amoH$Vo h¢, VWm ñd`§ ^r Xya ahVo h¢Ÿ& Am¡a dh
AnZm hr {dZmW H$a ah| h¢Ÿ& naÝVw g_PVo Zht h¢Ÿ&
27. VWm (ho Z~r!) `{X Amn CÝh| Cg g_` XoI|Jo, O~ dh ZaH$ Ho$ g_rn I‹S>o
{H$`o Om`|Jo, Vmo dh H$m_Zm H$a aho hm|Jo {H$ Eogm hmoVm {H$ h_ g§gma H$s Amoa
noa {X`o OmVo Am¡a AnZo nmbZhma H$s Am`Vm| H$mo Zht PwR>bmVo, Am¡a h_ B©_mZ
dmbmo _| hmo OmVoŸ&

1
A«Wm©V Vm¡amV VWm B§Orb Am{XŸ&
2
AWm©V Amn Ho$ CZ JwUm| Ûmam Omo CZ H$s nwñVH$m| _| d{U©V h¡Ÿ&
3
AWm©V A„mh H$m gmPr ~Zm`oŸ&
4
Z g_PZo VWm Z gwZZo H$m AW© `h h¡ {H$ Cg go à^m{dV Zht hmoVo Š`m| {H$ Hw$µ\«w$ VWm {Zµ\$mµH$ Ho$ H$maU gË` go
à^m{dV hmoZo H$s j_Vm Imo OmVr h¡Ÿ&
5
AWm©V Hw> aAmZ gwZZo goŸ&
148
6 - gyah AZ²Am_

28. ~pëH$ CZ Ho$ {b`o dh ~mV Iwb Om`oJr, {Ogo dh Bg go nhbo Nw>nm aho Wo1
Am¡a `{X g§gma _o \o$a {X`o Om`|, Vmo {\$a dhr H$a|Jo {Og go amoH$o J`o WoŸ&
dmñVd _| dh h¢ hr PyR>oŸ&
29. VWm CÝhm|Zo H$hm {H$: OrdZ ~g h_mam g§gm[aH$ OrdZ h¡ Am¡a h_| {\$a Or{dV
hmoZm2 Zht h¡Ÿ&
30. VWm `{X Amn CÝh§| Cg g_` XoI|Jo O~ dh (àb` Ho$ {XZ) AnZo nmbZhma
Ho$ g_j I‹S>o {H$`o Om`|Jo, Cg g_` A„mh CZ go H$hoJm: Vmo A~ AnZo Hw$µ \«$
H$aZo H$s `mVZm MImoŸ&
31. {ZíM` dh j{V _| n‹S> J`o, {OÝhm|Zo A„mh go {_bZo H$mo PwR>bm {X`m, `hm± VH$
{H$ O~ àb` AMmZH$ CZ na Am Om`oJr Vmo H$h|Jo: hm`! Bg {df>` _| h_ go
~‹S>r MyH$ hþB©Ÿ& Am¡a dh AnZo nmnm| H$m ~moP AnZr nrR>m| na CR>m`o hm|JoŸ& Vmo
H¡$gm ~wam ~moP h¡ {Ogo dh CR>m aho h¢&
32. VWm g§gm[aH$ OrdZ EH$ Iob Am¡a _Zmoa§OZ3 h¡Ÿ& VWm nabmoH$ H$m Ka hr
CÎm_4 h¡, CZ Ho$ {b`o Omo A„mh go S>aVo hm|, Vmo Š`m Vw_ g_PVo5 Zht hmo?
33. (ho Z~r!) h_ OmZVo h¢ {H$ CZ H$s ~mV| Amn H$mo CXmgrZ H$a XoVr h¢, Vmo
dmñVd _| dh Amn H$mo Zht PwR>bmVo, naÝVw `h AË`mMmar A„mh H$s Am`Vm|
H$mo ZH$maVo h¢Ÿ&
34. Am¡a Amn go nhbo ^r ~hþV go agyb PwR>bm`o J`oŸ& Vmo Bgo CÝhm|Zo ghZ {H$`m,
Am¡a CÝh| Xw:I {X`m J`m, `hm± VH$ {H$ h_mar ghm`Vm Am J`rŸ& VWm A„mh

1
AWm©V {Og VÏ` H$mo dh enW boH$a Nw>nm aho Wo {H$ h_ {_lUdmXr Zht Wo, Cg g_` Iwb Om`oJmŸ& AWdm Amn
(g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo nhMmZVo hþ`o ^r `h ~mV Omo Nw>nm aho Wo, dh Iwb Om`oJrŸ& AWdm {ÛYmdm{X`m| Ho$ {Xb
H$m dh amoJ Iwb Om`oJm, {Ogo dh g§gma _| Nw>nm aho WoŸ& (Vµµâgra BãZo H$gra)
2
AWm©V h_ _aZo Ho$ níMmV² nabmoH$ _| H$_m] H$m \$b ^moJZo Ho$ {b`o Or{dV Zht {H$`o Om`|JoŸ&
3
AWm©V gmpå`H$ Am¡a AmñWm`r h¡Ÿ&
4
AWm©V ñWm`r h¡Ÿ&
5
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ `{X H$_m] Ho$ \$b Ho$ {b`o H$moB© Xygam OrdZ Z hmo Vmo, g§gm[aH$ OrdZ EH$ _Zmoa§OZ Am¡a
Am¡a Iob go A{YH$ Hw$N> Zht ah Om`oJmŸ& Vmo Š`m `h g§gm[aH$ ì`dñWm Bgr {b`o H$s J`r h¡ {H$ Hw$N> {XZm| Iobmo
Am¡a {\$a g_má hmo Om`o? `h ~mV Vmo g_P ~yP H$m {ZU©` Zht hmo gH$VrŸ& AV: EH$ Xygao OrdZ H$m hmoZm hr g_P
~yP H$m {ZU©` h¡Ÿ&
149
6 - gyah AZ²Am_

H$s ~mVm| H$mo H$moB© ~Xb Zht1 gH$Vm, Am¡a Amn Ho$ nmg agybm| Ho$ g_mMma Am
MwHo$ h¢&
35. Am¡a `{X Amn H$mo CZ H$s {d_wIVm ^mar bJ ahr h¡, Vmo `{X Amn go hmo gHo$,
Vmo YaVr _| H$moB© gwa§J ImoO b|, AWdm AmH$me _| H$moB© gr‹T>r bJm b|, {\$a CZ
Ho$ nmg H$moB© {ZemZr (M_ËH$ma) bm X|, Am¡a `{X A„mh Mmho Vmo BÝh| _mJ©Xe©Z
na EH$Ì H$a XoŸ& AV: Amn H$Xm{n AkmZm| _| Z hm|Ÿ&
36. Amn H$s ~mV dhr ñdrH$ma H$a|Jo, Omo gwZVo hm|, naÝVw Omo _wX} h¢ CÝh| Vmo
A„mh2 hr Or{dV H$a|Jm, {\$a Cgr H$s Amoa \o$ao Om`|JoŸ&
37. VWm CÝhm|Zo H$hm {H$: Z~r na Cg Ho$ nmbZhma H$s Amoa go H$moB© M_ËH$ma Š`m|
Zht CVmam J`m? Amn H$h X| {H$ A„mh Bg H$m gm_Ï`© aIVm h¡, naÝVw
A{YH²$Va bmoJ AkmZ h¡Ÿ&
38. YaVr _| {dMaVo Ord VWm AnZo Xmo n§Im| go C‹S>Vo njr Vwåhmar O¡gr Om{V`m± h¢,
h_ Zo nwñVH$3 _| Hw$N> H$_r Zht H$s4 h¡, {\$a dh AnZo nmbZhma H$s Amoa hr
EH$Ì {H$`o5 Om`|JoŸ&
39. VWm {OÝhm|Zo h_mar {Zem{Z`m| H$mo PwR>bm {X`m, dh Jy±Jo, ~hao, A§Yoam| _| h¢Ÿ&
{Ogo A„mh MmhVm h¡ Hw$nW H$aVm h¡, Am¡a {Og MmhVm h¡ grYr amh na bJm
XoVm h¡Ÿ&

1
AWm©V A„mh Ho$ {ZYm©[aV {Z`_ H$mo, {H$ nhbo dh narjm _| S>m bVm h¡, {\$a ghm`Vm H$aVm h¡Ÿ&
2
AWm©V àb` Ho$ {XZ CZ H$s g_m{Y`m| goŸ& Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Amn Ho$ gXwnXoe H$mo dhr ñdrH$ma H$a|Jo {OZ
H$s AÝVamË_m Or{dV hmoŸ& naÝVw {OZ Ho$ {Xb {ZOud h¢ Vmo `{X Amn YaVr AWdm AmH$me go bmH$a CÝh| H$moB©
M_ËH$ma ^r {XIm X| V~ ^r dh CZ Ho$ {b`o ì`W© hmoJmŸ& `h gË` H$mo ñdrH$ma H$aZo H$s `mo½`Vm hr Imo MwHo$ h¢Ÿ&
3
nwñVH$ H$m AW© (bm¡ho _ô\y$µO) h¡ {Og _| gmao g§gma H$m ^m½` {bIm hþAm h¡Ÿ&
4
Bg Am`Vm| H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ `{X Vw_ {Zem{Z`m| Am¡a M_ËH$ma H$s _m±J H$aVo hmo, Vmo `h nyao {díd _| Omo Ord Am¡a
njr h¢, {OZ Ho$ OrdZ gmYZm| H$s ì`dñWm A„mh Zo H$s h¡, Am¡a g~ Ho$ ^m½` _| Omo {bI {X`m h¡, dh nyam hmo ahm h¡Ÿ&
Š`m Vwåhmao {b`o A„mh Ho$ ApñVËd Am¡a JwUm| Ho$ àVrH$ Zht h¢? `{X Vw_ kmZ VWm g_P go H$m_ bmo, Vmo `h {díd
H$s ì`dñWm hr Eogm bjU Am¡a à_mU h¡ {H$ {Og Ho$ níMmV² {H$gr AÝ` M_ËH$ma H$s Amdí`H$Vm Zht ah OmVrŸ&
5
AW© `h h¡ g~ Ordm| Ho$ àmU _aZo Ho$ níMmV² Cgr Ho$ nmg EH${ÌV hmo OmVo h¢ Š`m| {H$ dhr g~ H$m CËn{ÎmH$ma h¡Ÿ&
150
6 - gyah AZ²Am_

40. (ho Z~r!) CZ go H$hmo {H$ `{X Vw_ na A„mh H$m àH$mon Am Om`o AWdm Vw_ na
àb` Am Om`o, Vmo Š`m Vw_ A„mh Ho$ {gdm {H$gr Am¡a H$mo nwH$mamoJo, `{X Vw_ gƒo
hmo?
41. ~pëH$ Vw_ Cgr H$mo nwH$maVo hmo, Vmo dh Xya H$aVm h¡ Cg H$mo {Og Ho$ {b`o Vw_
nwH$maVo hmo, `{X dh Mmho, Am¡a Vw_ Cgo ^yb OmVo hmo, {Ogo gmPr1 ~ZmVo hmoŸ&
42. Am¡a Amn go nhbo ^r g_wX`m| H$s Amoa C_ Zo agyb ^oOo, Vmo h_ Zo CÝh|
AmnXmAm| Am¡a XwIm| _| S>mbm2, Vm{H$ dh {dZ` H$a|Ÿ&
43. Vmo O~ CZ na h_mar `mVZm AmB©, Vmo dh h_mao g_j PwH$ Š`m| Zht J`o?
naÝVw CZ Ho$ {Xb Am¡a ^r H$‹S>o hmo J`o, VWm e¡VmZ Zo CZ Ho$ {b`o CZ Ho$
Hw$H$_m] H$mo gwÝXa ~Zm3 {X`mŸ&
44. Vmo O~ CÝhm|Zo Cgo ^wbm {X`m Omo `mX {Xbm`o J`o Wo, Vmo h_ Zo CZ na àË`oH$
(gwI gw{dYm) Ho$ Ûma Imob {X`oŸ& `hm± VH$ {H$ O~ Omo Hw$N> dh {X`o J`o Cg
go à\w$„ hmo J`o, Vmo h_ Zo CÝh| AMmZH$ Koa {b`m, Am¡a dh {Zame hmoH$a ah
J`oŸ&
45. Vmo CZ H$s O‹S> H$mQ> Xr JB© {OÝhm|Zo AË`mMma {H$`m, Am¡a g~ àe§gm A„mh hr
Ho$ {b`o h¡Ÿ& Omo nyao {díd H$m nmbZhma h¡Ÿ&
46. (ho Z~r!) Amn H$h| {H$ Š`m Vw_ Zo Bg na ^r {dMma {H$`m {H$ `{X A„mh
Vwåhmao gwZZo VWm XoIZo H$s e{ŠV N>rZ bo, Am¡a Vwåhmao {Xbm| na _wha bJm Xo,
Vmo A„mh Ho$ {gdm H$m¡Z h¡ Omoo Vwåh| Bgo dmng {Xbm gHo$? XoImo, h_ H¡$go ~ma
~ma Am`V|4 àñVwV H$a aho h|Ÿ& {\$a ^r dh _w±h5 \o$a aho h¢Ÿ&

1
Bg Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ {H$gr Kmoa AmnXm Ho$ g_` Vwåhmam A„mh hr H$mo JwhmaZm ñd`§ Vwåhmar Amoa go Cg Ho$
AHo$bo nyÁ` hmoZo H$m à_mU Am¡a ñdrH$ma h¡Ÿ&
2
AWm©V Vm{H$ A„mh go {dZ` H$a|, Am¡a Cg Ho$ gm_Zo PwH$ Om`|Ÿ&
3
Am`V H$m AW© `h h¡ {H$ O~ Hw$H$_m] Ho$ H$maU {Xb H$‹S>o hmo OmVo h¢, Vmo H$moB© ^r ~mV CÝh| gwYma Ho$ {b`o Væ`ma Zht
H$a gH$VrŸ&
4
AWm©V Bg ~mV H$s {Zem{Z`m± H$s A„mh hr nyÁ` h¡, Am¡a Xygao g^r nyÁ` {_Ï`m h¢Ÿ& (BãZo H$gra)
5
AWm©V gË` goŸ&
151
6 - gyah AZ²Am_

47. Amn H$h| {H$ H$^r Vw_ Zo Bg ~mV na {dMma {H$`m {H$ `{X Vw_ na A„mh H$s
`mVZm AMmZH$ `m IwbH$a Am Om`o, Vmo AË`mMm[a`m| (_we²[aH$m|) Ho$ {gdm
{H$gH$m {dZme hmoJm?
48. Am¡a h_ agybm| H$mo Bgr {b`o ^oOVo h¢ {H$ dh (AmkmH$m[a`m| H$mo) ew^ gyMZm
X|Ÿ& VWm (Ad¡kmH$m[a`m| H$mo) S>am`|Ÿ& Vmo Omo B©_mZ bm`o VWm AnZo H$_© gwYma
{b`o, CZ Ho$ {b`o H$moB© ^` Zht, Am¡a Z dh CXmgrZ hm|JoŸ&
49. Am¡a {OÝhm|Zo h_mar Am`Vm| H$mo PwR>bm`m, CÝh| AnZr Ad¡km Ho$ H$maU `mVZm
Adí` {_boJrŸ&
50. (ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ _oao nmg A„mh H$m H$mof Zht h¡, Am¡a Z _¢ namoj H$m
kmZ aIVm hÿ±, VWm Z _¢ `h H$hVm {H$ _¢ H$moB© µ\$[aíVm hÿ±Ÿ& _¢ Vmo Ho$db Cgr
na Mb ahm hÿ± Omo _oar Amoa dør (àH$meZm) H$s Om ahr h¡Ÿ& Amn H$h| {H$ Š`m
AÝYm1 VWm Am±I dmbm ~am~a hmo Om`|Jo? Š`m Vw_ gmoM {dMma Zht H$aVo?
51. Am¡a Bg (dør Ûmam) CZ H$mo gMoV H$amo, Omo Bg ~mV go S>aVo hm| {H$ do AnZo
nmbZhma Ho$ nmg (àb` Ho$ {XZ) EH$Ì {H$`o Om`|Jo, Bg Xem _| {H$ A„mh Ho$
{gdm H$moB© ghm`H$ VWm AZwe§gH$ ({gµ\$maer) Z hmoJm, g§^dV: dh AmkmH$mar
hmo Om`|Ÿ&
52. (ho Z~r!) Amn CÝh| AnZo go Xya Z H$a| Omo AnZo nmbZhma H$s d§XZm àmV:
g§Ü`m H$aVo Cg H$s àgÞVm H$s Mmh _| bJo ahVo h¢Ÿ& CZ Ho$ {hgm~ H$m H$moB©
^ma Amn na Zht h¡ Am¡a Z Amn Ho$ {hgm~ H$m H$moB© ^ma CZ na2 h¡, AV: `{X
Amn CÝh| Xya H$a|Jo, Vmo AË`mMm[a`m| _| hmo Om`|JoŸ&

1
AÝYm go A{^àm`: gË` go {dM{bV h¡Ÿ& Bg Am`V _| H$hm J`m h¡ {H$ Z~r, _mZd nwéf go A{YH$ Am¡a Hw$N> Zht hmoŸ&
dh gË` H$m AZw`m`r VWm Cgr H$m àMmaH$ hmoVm h¡Ÿ&
2
AWm©V Z Amn CZ Ho$ H$_m] Ho$ CÎmaXm`r h¢, Z do Amn Ho$ H$_m] Ho$Ÿ& [adm`Vm| go {d{ÕV hmoVm h¡ {H$ _¸$m Ho$ Hw$N> YZr
{_lUdm{X`m| Zo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ go H$hm {H$ h_ Amn H$s ~mV| gwZZm MmhVo h¢Ÿ& {H$ÝVw Amn Ho$ nmg ZrM
bmoJ ahVo h¢, {OZ Ho$ gmW h_ Zht ~¡R> gH$VoŸ& Bgr na `h Am`V CVarŸ& (BãZo H$gra)Ÿ& hXrg _| h¡ {H$ A„mh, Vwåhmao
ê$n Am¡a dó Zht XoIVm {H$ÝVw Vwåhmao {Xbm| Am¡a H$_m] H$mo XoIVm h¡Ÿ& (ghrh _wpñb_ - 2564)
152
6 - gyah AZ²Am_

53. Am¡a Bgr àH$ma1 h_ Zo Hw$N> bmoJm| H$s narjm Hw$N> bmoJm| Ûmam H$s h¡, Vm{H$ dh
H$h| {H$ Š`m `hr h¢ {OZ na h_mao ~rM go A„mh Zo CnH$ma {H$`m2 h¡¡? Vmo Š`m
A„mh H¥$Vkm| H$mo ^br ^m±{V OmZVm Zht h¡?
54. VWm (ho Z~r!) O~ Amn Ho$ nmg dh bmoJ Am`o, Omo h_mar Am`Vm| (Hw>>aAmZ)
na B©_mZ bm`o h¢ Vmo Amn H$h| {H$ Vw_3 na gbm_ (empÝV)h¡Ÿ& A„mh Zo AnZo
D$na X`m A{Zdm`© H$a br h¡ {H$ Vw_ _| go Omo ^r AkmZVm Ho$ H$maU H$moB©
Hw$H$_© H$a boJm, {\$a Cg Ho$ níMmV² Vm¡~m (j_m `mMZm) H$a boJm, Am¡a AnZm
gwYma H$a boJm Vmo {Z:g§Xoh A„mh A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
55. Am¡a Bgr àH$ma h_ Am`Vm| H$m dU©Z H$aVo h¢, Am¡a Bg Ho$ {b`o Vm{H$
Anam{Y`m| H$m nW COmJa hmo Om`o (Am¡a gË`dm{X`m| H$m nW g§{X¾Y Z hmoŸ&)
56. (ho Z~r!) Amn (_we²[aH$m| go) H$h X| {H$ _wPo amoH$ {X`m J`m h¡ {H$ _¢ CZ H$s
d§XZm H$ê±$ {OÝh| Vw_ A„mh Ho$ {gdm nwH$maVo hmoŸ& CZ go H$h Xmo {H$ _¢ Vwåhmar
AmH$m§jmAm| na Zht Mb gH$VmŸ& _¢Zo Eogm {H$`m Vmo _¢ gË` go Hw$nW hmo J`m,
Am¡a _¢ gwnWm| _| go Zht ah OmD±$JmŸ&
57. Amn H$h X| {H$ _¢ AnZo nmbZhma Ho$ Iwbo VH©$ na pñWV4 hÿ±Ÿ& Am¡a Vw_ Zo Cgo
PwR>bm {X`m h¢Ÿ& {Og ({ZU©`) Ho$ {b`o Vw_ erK«Vm H$aVo hmo, dh _oao nmg ZhtŸ&
{ZU©` Vmo Ho$db A„mh Ho$ A{YH$ma _| h¡Ÿ& dh gË` H$mo d{U©V H$a ahm h¡Ÿ& Am¡a
dh gdm}Îm_ {ZU©`H$mar h¡Ÿ&
58. Amn H$h X| {H$ {Og ({ZU©`) Ho$ {b`o Vw_ erK«Vm H$a aho hmo, _oao A{YH$ma _|
hmoVm Vmo h_mao Am¡a Vwåhmao ~rM {ZU©` hmo J`m hmoVmŸ& VWm A„mh AË`mMm[a`m| 5
H$mo ^{b ^m±{V OmZVm h¡Ÿ&

1
AWm©V YZr Am¡a {ZY©Z ~Zm H$aŸ&
2
AWm©V _mJ©Xe©Z àXmZ {H$`mŸ&
3
AWm©V CZ Ho$ gbm_ H$m CÎma X|, Am¡a CZ H$m AmXa gå_mZ H$a|Ÿ&
4
AWm©V gËY_© na Omo dør Ûmam _wP na CVmam J`m h¡Ÿ& Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ dør (àH$meZm) H$s amh hr gË`
Am¡a {dídmg VWm kmZ H$s amh h¡Ÿ& Am¡a Omo Cgo Zht _mZVo CZHo$ nmg e§H$ Am¡a AZw_mZ Ho$ {gdm Hw$N> ZhtŸ&
5
AWm©V {ZU©` H$m A{YH$ma A„mh H$mo h¡, Omo Cg Ho$ {ZYm©[aV g_` na hmo Om`oJmŸ&
153
6 - gyah AZ²Am_

59. Am¡a Cgr (A„mh) Ho$ nmg µJ~¡ (namoj) H$s Hw§${O`m±1 h¢Ÿ& CÝh| Ho$db dhr
OmZVm h¡Ÿ& VWm Omo Hw$N> Wb Am¡a Ob _| h¡, dh g~ H$m kmZ aIVm h¡Ÿ& Am¡a
H$moB© nÎmm Zht {JaVm naÝVw Cgo dh OmZVm h¡Ÿ& Am¡a Z H$moB© AÞ Omo YaVr Ho$
A§Yoam| _| hmo, Am¡a Z H$moB© AmЩ (^rJm) Am¡a ewîH$ (gyIm) h¡ naÝVw dh EH$
Iwbr nwñVH$ _| h¡Ÿ&
60. dhr h¡ Omo amÌr _| Vwåhmar AmË_mAm| H$mo J«hU H$a boVm h¡, VWm {XZ _| Omo Hw$N>
{H$`m h¡ Cgo OmZVm h¡Ÿ& {\$a Vwåh| Cg ({XZ) _| OJm XoVm h¡, Vm{H$ {ZYm©[aV
Ad{Y nyar hmo Om`oŸ&2 {\$a Vwåh| Cgr H$s Amoa àË`mJV (dmn) hmoVm h¡Ÿ& {\$a dh
Vwåh| Vwåhmao H$_m] go gy{MV H$a XoJmŸ&
61. VWm dhr h¡, Omo AnZo godH$m| na nyam A{YH$ma aH$Vm h¡, Am¡a Vw_ na ajH$m|3
H$mo ^oOVm h¡Ÿ& `hm± VH$ {H$ O~ Vw_ _| go {H$gr Ho$ _aU H$m g_` Am OmVm h¡
Vmo h_mao µ\$[aíVo Cg H$m àmU J«hU H$a boVo h¢ Am¡a dh V{ZH$ ^r Ambñ` Zht
H$aVoŸ&
62. {\$a g~ A«„mh, AnZo dmñV{dH$ ñdr_m H$s Amoa dm{ng bm`o OmVo h¢Ÿ&
gmdYmZ! Cgr H$mo {ZU©` H$aZo H$m A{YH$ma h¡Ÿ& Am¡a dh A{V erK« {hgm~ boZo
dmbm h¡Ÿ&
63. ho Z~r! CZ go ny{N>`o {H$ Wb VWm Ob Ho$ A§Yoam| _| Vwåh| H$m¡Z ~MmVm h¡, {Ogo
Vw_ {dZ`nyd©H$ Am¡a Yrao Yrao nwH$maVo hmo {H$ `{X Cg Zo h_| ~Mm {X`m, Vmo h_
Adí` H¥$Vkm| _| hmo Om`|Jo?
64. Amn H$h X| {H$ A„mh hr Cg go VWm àË`oH$ AmnXm go Vwåh| ~MmVm h¡Ÿ& {\$a
^r Vw_ Cg H$m gmPr ~ZmVo hmoŸ&
65. Amn CZ go H$h X| {H$ dh Bg H$m gm_Ï`© aIVm h¡ {H$ dh H$moB© `mVZm Vwåhmao
D$na (AmH$me) go ^oO XoŸ& AWdm Vwåhmao n¡am| Ho$ ZrMo (YaVr) go, `m Vwåh|

1
ghrh hXrg _| h¡ {H$ µJ¡~ H$s Hw§${O`m± nm± h¢: A„mh hr Ho$ nmg àb` H$m kmZ h¡Ÿ& Am¡a dhr dfm© H$aVm h¡Ÿ& Am¡a Omo
J^m©e`m| _| h¡ Cg H$mo dhr OmZVm h¡Ÿ& VWm H$moB© OrdZ Zht OmZVm {H$ dh H$b Š`m H$_m`|JmŸ& Am¡a Z hr `h OmZVm
h¡ {H$ dh {H$g ^y{_ _| _aoJmŸ& (ghrh ~w˜mar - 4627)
2
AWm©V g§gm[aH$ OrdZ H$s {ZYm©[aV Ad{YŸ&
3
AWm©V µ\$[aíVm| H$mo Vwåhmao H$_© {bIZo Ho$ {b`oŸ&
154
6 - gyah AZ²Am_

gåàXm`m| _| H$a Ho$ EH$ H$mo Xygao Ho$ AmH«$_U1 H$m ñdmX MIm XoŸ& Xo{I`o {H$
h_ {H$g àH$ma Am`Vm| H$m dU©Z H$a aho h¢ {H$ g§^dV: dh g_P Om`|Ÿ&
66. Am¡a (ho Z~r!) Amn H$s Om{V Zo Bg (Hw>>aAmZ) H$mo PwR>bm {X`m, O~ {H$ dh
gË` h¡Ÿ& Am¡a Amn H$h X| {H$ _¢ Vw_ na A{YH$mar Zht2 hÿ±Ÿ&
67. àË`oH$ gwMZm Ho$ nyao hmoZo H$m EH$ {Z{íMV g_` h¡, Am¡a erK« hr Vw_ OmZ
bmoJoŸ&
68. Am¡a O~ Amn CZ bmoJm| H$mo XoI| Omo h_mar Am`Vm| _| Xmof {ZH$mbVo hm| Vmo CZ
go {d_wI hmo Om`|, `hm± VH$ {H$ dh {H$gr Xygar ~mV _| bJ Om`oŸ& Am¡a `{X
Amn H$mo e¡VmZ ^wbm Xo Vmo `mX Am OmZo Ho$ níMmV² AË`mMmar bmoJm| Ho$ gmW Z
~¡R>|Ÿ&
69. VWm CZ3 Ho$ {hgm~ _| go Hw$N> H$m ^ma CZ na Zht h¡ Omo A„mh go S>aVo hm|,
naÝVw `mX {Xbm4 XoZm CZ H$m H$V©ì` h¡, Vm{H$ dh ^r S>aZo bJ|Ÿ&
70. VWm Amn CÝh| N>mo‹S>| {OÝhm|Zo AnZo Y_© H$mo H«$s‹S>m Am¡a Ho$b ~Zm {b`m h¡Ÿ& Am¡a
g§gm[aH$ OrdZ Zo CÝh| YmoIo _| S>mb aIm h¡Ÿ& Am¡a Bg (Hw> aAmZ) Ûmam CÝh|
{ejm X|Ÿ& Vm{H$ H$moB© àmUr AnZo H$Vy©Vm| Ho$ H$maU ~§YH$ Z ~Z Om`o, {Og H$m
A„mh Ho$ {gdm H$moB© ghm`H$ Am¡a A{^ñVmdH$ ({gµ\$maer) Z hmoJmŸ& Am¡a `{X
dh g~ Hw$N> ~Xbo _| X| Vmo ^r CZ go Zht {b`m Om`oJŸ&5 `hr bmoJ AnZo
H$Vy©Vm| Ho$ H$maU ~§YH$ hm|JoŸ& CZ Ho$ {b`o CZ Ho$ Hw$µ\«$ (A{dídmg) Ho$ H$maU
Im¡bVm no` VWm Xw:IXm`r `mVZm hmoJrŸ&
71. ho Z~r! CZ go H${h`o {H$ Š`m h_ A„mh Ho$ {gdm CZ H$s d§XZm H$a| Omo h_|
H$moB© bm^ Am¡a hm{Z Zht nhþ±Mm gH$Vo? Am¡a h_ E{‹S>`m| Ho$ ~b {\$a Om`|, Bg
1
hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo AnZr Cå_V Ho$ {b`o VrZ XwAmE| H$s: _oar Cå_V H$m {dZme Sy>~
H$a Z hmoŸ& gmYmaU AmH$mb go Z hmoŸ& Am¡a Amng Ho$ g§Kf© go Z hmoŸ& Vmo nhbr Xmo XwAm ñdrH$ma hþBªŸ& Am¡a {Vgar go
Amn H$mo amoH$ {X`m J`mŸ& (~w˜mar - 2216)
2
{H$ Vwåh| ~bnyd©H$ _ZdmD±$Ÿ& _oam Xm{`Ëd Ho$db Vw_ H$mo A„mh H$m AmXoe nhþ±Mm XoZm h¡Ÿ&
3
AWm©V Omo A„mh H$s Am`Vm| _| Xmof {ZH$mbVo h¢Ÿ&
4
AWm©V g_Pm XoZmŸ&
5
g§gm[aH$ XÊS> go ~Mmd Ho$ {b`o VrZ gmYZm| go H$m_ {b`m OmVm h¡: _¡Ìr, {gµ \$m[ae Am¡a AW©XÊS>Ÿ& naÝVw A„mh Ho$
hm± Eogo gmYZ {H$gr H$m_ Zht Am`|JoŸ& dhm± Ho$db B©_mZ Am¡a gËH$_© hr H$m_ Am`|JoŸ&
155
6 - gyah AZ²Am_

Ho$ níMmV O~ h_o A„mh Zo _mJ©Xe©Z Xo {X`m h¡, Cg Ho$ g_mZ {Ogo e¡VmZm| Zo
YaVr _| ~hH$m {X`m hmo, dh AmíM`©M{H$V hmo, Cg Ho$ gmWr Cg H$mo nwH$ma aho
hm| {H$ grYr amh H$s Amoa h_mao nmg Am OmAmo?1 Amn H$h X| {H$ _mJ©Xe©Z Vmo
dmñVd _| dhr h¡ Omo A„mh H$m _mJ©Xe©Z h¡Ÿ& Am¡a h_| Vmo `hr AmXoe {X`m J`m
{H$ h_ {díd Ho$ nmbZhma Ho$ AmkmH$mar hmo Om`|Ÿ&
72. Am¡a Z_mµO H$s ñWmnZm H$a|, Am¡a Cg go S>aVo ah|Ÿ& VWm dhr h¡ {Og Ho$ nmg
Vw_ EH${ÌV {H$`o OmAmoJoŸ&
73. Am¡a dhr h¡, {Og Zo AmH$mem| VWm YaVr H$s aMZm gË` Ho$ gmW H$s2 h¡Ÿ& Am¡a
{Og {XgZ dh H$hoJm {H$ ""hmo Om'' Vmo dh (àb`) hmo Om`oJrŸ& Cg H$m H$WZ
gË` h¡Ÿ& Am¡a {Og {XZ ZaqgKm _| \y±$H$ {X`m Om`oJm Cg {XZ Cgr H$m amÁ`
hmoJmŸ& dh namoj VWm3 àË`j H$m kmZr h¡Ÿ& Am¡a dhr JwUr gd©gy{MV h¡Ÿ&
74. VWm O~ B~²amhr_ Zo AnZo {nVm AmOa go H$hm: Š`m Amn _y{V©`m| H$mo nyÁ`
~ZmVo h¢? _¢ Amn H$mo VWm Amn H$s Om{V H$mo Iwbo Hw$nW _| XoI ahm hÿ±Ÿ&
75. Am¡a B~²amhr_ H$mo Bgr àH$ma h_ AmH$mem| VWm YaVr Ho$ amÁ` H$s ì`dñWm
{XImVo aho, Am¡a Vm{H$ dh {dídm{g`m| _| hmo Om`oŸ&
76. Vmo O~ Cg na amV N>m J`r, Vmo Cg Zo EH$ Vmam XoImŸ& H$hm: `h _oam nmbZhma
h¡Ÿ& {\$a O~ dh Sy>~ J`m, Vmo H$hm _¢ Sy>~Zo dmbm| go ào_ Zht H$aVmŸ&
77. {\$a O~ Cg Zo Mm±X H$mo M_H$Vo XoIm Vmo H$hm: `h _oam nmbZhma h¡Ÿ& {\$a O~
dh Sy>~ J`m Vmo H$hm: `{X _wPo _oao nmbZhma Zo _mJ©Xe©Z Zht {X`m Vmo _¢ Adí`
Hw$nWm| _| go hmo OmD±$JmŸ&
78. {\$a O~ (àmV:) gy`© H$mo M_H$Vo XoIm Vmo H$hm `h _oam nmbZhma h¡Ÿ& `h g~
go ~‹S>m h¡Ÿ& {\$a O~ dh ^r Sy>~ J`m Vmo CgZo H$hm: ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo!
{Z:g§Xoh _¢ Cg go {daŠV hÿ± {Ogo Vw_ (A„mh H$m) gmPr ~ZmVo hmoŸ&

1
Bg _| Hw$µ\«$ Am¡a B©_mZ H$m CXmhaU {X`m J`m h¡ {H$ B©_mZ H$s amh {ZpíMV h¡Ÿ& Am¡a A{dídmg H$s amh A{ZpíMV VWm
AZoH$ h¢Ÿ&
2
AWm©V {díd H$s ì`dñWm `h ~Vm ahr h¡ {H$ Bg H$m H$moB© a{M{`Vm h¡Ÿ&
3
{OZ MrµOm| H$mo h_ AnZr nm±M kmZBpÝÐ`m| go OmZ boVo h¢ dh h_mao {b`o àË`j h¡, Am¡a {OZ H$m kmZ Zht H$a gH$Vo
dh namoj h¡Ÿ&
156
6 - gyah AZ²Am_

79. _¢Zo Vmo AnZm _wI EH$mJ« hmoH$a Cg H$s Amoa H$a {b`m h¡ {Og Zo AmH$mem| VWm
YaVr H$s aMZm H$s h¡Ÿ& Am¡a _¢ _wpíaH$m| _| go Zht1 hÿ±Ÿ&
80. Am¡a O~ Cg H$s Om{V Zo Cg go dmX PJ‹S>m {H$`m Vmo Cg Zo H$hm Š`m Vw_
A„mh Ho$ {df` _| _wP go PJ‹S> aho hmo, O~ {H$ Cg Zo _wP gwnW {XIm {X`m
h¡Ÿ& VWm _¢ Cg go Zht S>aVm hÿ± {Ogo Vw_ gmPr ~ZmVo hmoŸ& naÝVw _oam nmbZhma
Hw$N> Mmho (V^r dh _wPo hm{Z nhþ±Mm gH$Vm h¡&) _oam nmbZhma àË`oH$ dñVw H$mo
AnZo kmZ _| g_mo`o hþ`o h¡Ÿ& Vmo Š`m Vw_ {ejm Zht boVo?
81. Am¡a _¢ CZ go H¡$go S>ê±$ {OZ H$mo Vw_ Zo Cg H$m gmPr ~Zm {b`m h¡, O~ Vw_
Cg MrµO H$mo Cg H$m gmPr ~ZmZo go Zht S>aVo {Og H$m Aëbmh Zo Vw_ na
H$moB© VH©$ (à_mU Zht CVmam h¡? Vmo XmoZm| njm| _| H$m¡Z A{YH$ emÝV ahZo H$m
A{YH$mar h¡, `{X Vw_ Hw$N> kmZ aIVo hmo?
82. Omo bmoJ B©_mZ bm`o, Am¡a AnZo B©_mZ H$mo AË`mMma ({eH©$) go {bá Zht2
{H$`m, CÝht Ho$ {b`o empÝV h¡, VWm dhr _mJ© Xe©Z na h¢Ÿ&
83. `h h_mam VH©$ Wm, Omo h_ Zo B~²amhr_ H$mo Cg H$s Om{V Ho$ {déÕ àXmZ {H$`m,
h_ {Og Ho$ nXm|3 H$mo MmhVo h¢ D±$Mm H$a XoVo h¢Ÿ& dmñVd _| Amn H$m nmbZhma
JwUr VWm kmZr h¡Ÿ&
84. Am¡a h>_ Zo B~²amhr_ H$mo (nwÌ) Bg²hmµH$ VWm (nm¡Ì) `mHy$~ àXmZ {H$`oŸ& àË`oH$
H$mo h_ Zo _mJ©Xe©Z {X`mŸ& Am¡a Cg go nhbo h_ Zo Zyh H$mo _mJ©Xe©Z {X`mŸ&
Am¡a B~²amhr_ H$s g§V{V _| go XmdyX VWm gwb¡_mZ Am¡a Aæ`y~ VWm `ygwµ \$ Am¡a

1
B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ Cg `wJ _| Z~r hþ`o O~ ~m{~b VWm ZoZdm Ho$ {Zdmgr AmH$mer` J«hm| H$s nyOm H$a aho VoŸ&
naÝVw B~²amhrb Ab¡{hñgbm_ na A„mh Zo gË` H$s amh Imb XrŸ& CÝhm|Zo BZ AmH$mer` J«hm| na {dMma {H$`m VWm
CZ H$mo {ZH$bVo Am¡a {\$a Sy>~Vo XoI H$a `h {ZU©` {b`m {H$ `h {H$gr H$s aMZm VWm Cg Ho$ AYrZ h¢Ÿ& Am¡a BZ H$m
aM{`Vm H$moB© Am¡a h¡Ÿ& AV: a{MV VWm aMZm H$^r nyÁ` Zht hmo gH$Vr, nyÁ` dhr hmo gH$Vm h¡ Omo BZ g~ H$m
aM{`Vm VWm ì`dñWmnH$ h¡Ÿ&
2
hXrg _| h¡ {H$ O~ `h Am`V CVar Vmo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ gm{W`m| Zo H$hm: h_ _| H$m¡Z h¡ {Og Zo
AË`mMma Z {H$`m hmo? Cg g_` `h Am`V CVarŸ& {Og H$m AW© `h h¡ {H$ {ZíM` {eH©$ ({_lUdmX) hr g~ go ~‹S>m
AË`mMma h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar - 4629)
3
EH$ ì`{ŠV Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ nmg Am`m Am¡a H$hm: ho gdm}Îm_ nwéf! Amn Zo H$hm: dh (gdm}Îm_
nwéf) B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) h¡Ÿ& (ghrh _wpñb_ - 2369)
157
6 - gyah AZ²Am_

_ygm VWm hmê$Z H$moŸ& Am¡a Bgr àH$ma h_ gXmMm[a`m| H$mo à{V\$b àXmZ H$aVo
h¢Ÿ&
85. VWm µOH$m[aæ`m Am¡a `h²`m VWm B©gm Am¡a Bb²`mg H$moŸ& `h g^r gXmMm[a`m| _|
go WoŸ&
86. VWm Bg²_mB©b Am¡a `gA² VWm gyZwg Am¡a byV H$moŸ& àË`oH$ H$mo h_ Zo g§gma
dm{g`m| na àYmZVm XrŸ&
87. VWm CZ Ho$ nyd©Om| Am¡a CZ H$s g§V{V VWm CZ Ho$ ^mB©`m| H$mo Am¡a h_ Zo BZ
g~ H$mo {Zdm©{MV H$a {b`mŸ& Am¡a CÝh| gwnW {XIm {X`m WmŸ&
88. `hr A„mh H$m _mJ©Xe©Z h¡ {Og Ho$ Ûmam AnZo ^ŠVm| _| go {Ogo Mmho gwnW
Xe© XoVm h¡Ÿ& Am¡a `{X dh {eH©$ H$aVo, Vmo CZ H$m g~ {H$`m Yam ì`W© hmo
OmVmŸ&1
89. (ho Z~r!) `hr dh bmoJ h¢ {OÝh| h_ Zo nwñVH$ VWm {ZU©` e{ŠV Ed§ Zw~ydV
àXmZ H$sŸ& {\$a `{X `h (_we²[aH$) BZ ~mVm| H$mo Zht _mZVo Vmo h_ Zo Bgo Hw$N>
Eogo bmoJmo H$mo gm¢n {X`m h¡ Omo BgH$m BÝH$ma Zht H$aVoŸ&
90. (ho Z~r!) `hr dh bmoJ h¢ {OZ H$mo A„mh Zo gwnW Xe© {X`m, Vmo Amn ^r CÝht
Ho$ _mJ©Xe©Z na Mb| VWm H$h X| {H$ _¢ Bg (H$m`©)2 na Vw_ go H$moB© à{VXmZ
Zht _m±JVmŸ& `h g~ g§gma dm{g`m| Ho$ {b`o EH$ {ejm Ho$ {gdm Hw$N> Zht h¡Ÿ&
91. VWm CÝhm|Zo A„mh H$m gå_mZ O¡go H$aZm Mm{h`o Zht {H$`mŸ& O~ CÝhm|Zo H$hm
{H$ A„mh Zo {H$gr nwéf na Hw$N> Zht CVmam, CZ go ny{N>`o {H$ dh nwñVH$
{Og¡ _ygm bm`o, Omo bmoJm| Ho$ {b`o àH$me VWm _mJ©Xe©Z h¡, {H$g Zo CVmar h¡
{Ogo Vw_ nÞm| _| H$a Ho$ aIVo hmo? {Og _| go Vw_ Hw$N> H$mo bmoJm| Ho$ {b`o ~`mZ
H$aVo hmo Am¡a ~hþV Hw$N> Nw>nm aho hmoŸ& VWm Vw_ H$mo Cg H$m kmZ {X`m J`m,
{Og H$m Vw_ H$mo Am¡a Vwåhmao nyd©Om| H$mo kmZ Z Wm? Amn H$h X| {H$ A„mh ZoŸ&
{\$a CÝh| CZ Ho$ {ddmXm| _| IobVo hþ`o N>mo‹S> X|Ÿ&

1
BZ Am`Vm| _| 18 Z{~`m| H$s MMm© H$aZo Ho$ níMmV `h H$hm h¡ {H$ `§{X `h g~ ^r {_lU H$aVo Vmo BZ Ho$ gËH$_©
ì`W© hmo OmVoŸ& {Og go A{^àm` {eH©$ ({_lUdmX) H$s J§^raVm go gmdYmZ H$aZm h¡Ÿ&
2
AWm©V Bñbm_ H$m CnXoe XoZo na
158
6 - gyah AZ²Am_

92. VWm `h (Hw>>aAmZ) EH$ nwñVH$ h¡ {Ogo h_ Zo (Vm¡amV Ho$ g_mZ) CVmam h¡Ÿ& Omo
ew^, AnZo go nyd©(H$s nwñVH$m|) H$mo gƒ ~VmZo dmbr h¡, VWm Vm{H$ Amn Cå_wb
Hw$am (_¸$m ZJa) VWm Cg Ho$ MVw{X©H$ Ho$ {Zdm{g`m| H$mo gMoV1 H$a|Ÿ& VWm Omo
nabmoH$ Ho$ à{V {dídmg aIVo h¢ dhr Bg na B©_mZ bmVo h¢Ÿ& Am¡a dhr AnZr
Z_mµOm| H$m nmbZ H$aVo2 h¢&
93. Am¡a Cg go ~‹S>m AË`mMmar H$m¡Z hmoJm Omo A„mh na PyR> K‹S>o Am¡a H$ho {H$ _oar
Amoa àH$meZm (dør) H$s JB© h¡, O~ {H$ Cg H$s Amoa dør (àH$meZm) Zht H$s
J`rŸ&? VWm Omo `h H$ho {H$ A„mh Zo Omo CVmam h¡ Cg Ho$ g_mZ _¢ ^r CVma
Xy±Jm? Am¡a (ho Z~r!) Amn `{X Eogo AË`mMmar H$mo _aU H$s Kmoa Xem _| XoIVo
O~ H$s µ\$[aíVo CZ H$s Amoa hmW ~‹T>m`o (H$hVo h¢): AnZo àmU {ZH$mbmo! AmO
Vwåh| Bg H$maU An_mZH$mar `mVZm Xr Om`oJr Omo A„mh na PyR> ~mobVo Am¡a
Cg H$s Am`Vm| (H$mo _mZZo) go A{^_mZ H$a aho WoŸ&
94. VWm (A„mh) H$hoJm: Vw_ _oao gm_Zo Cgr àH$ma AHo$bo Am J`o O¡go Vwåh| àW_
~ma h_ Zo n¡Xm {H$`m WmŸ& VWm h_ Zo Omo Hw$N> {X`m Wm, AnZo nrN>o (g§gma hr
_¢) N>mo‹S> Am`oŸ& Am¡a AmO h_ Vwåhmao gmW Vwåhmao A{^ñVmdH$m| ({gµ \$ma{e`m|)
H$mo Zht XoI aho h¢? {OZ Ho$ ~mao _| Vwåhmam ^«_ Wm {H$ Vwåhmao H$m_m| _| dh
(A„mh Ho$) gmPr h¢Ÿ& {ZíM` Vwåhmao ~rM Ho$ g§~§Y ^§J hmo J`o h¢, Am¡a Vwåhmam
g~ ^«_ Imo J`m h¡Ÿ&
95. dmñVd _| A„mh hr AÞ VWm JwR>br H$mo (YaVr Ho$ ^rVa) \$m‹S>Zo dmbm h¡Ÿ& dh
{ZOud go Or{dV H$mo {ZH$mbVm h¡, VWm Or{dV go {ZOud H$mo {ZH$mbZo dmbmŸ&
dhr A„mh (gË` nyÁ`) h¡Ÿ& {\$a Vw_ H$hm± ~hHo$ Om aho hmo?

1
AWm©V nyao _mZd g§gma H$mo A„mh H$s Ad¡km Ho$ Xwîn[aUm_ go gmdYmZ H$a|Ÿ& Bg _| `h g§Ho$V h¡ {H$ Amn g„„mhþ
Ab¡{h d g„_ nyao _mZd g§gma Ho$ nW àXe©H$ VWm Hw> aAmZ g~ Ho$ {b`o _mJ©Xe©Z h¡Ÿ& Am¡a Amn Ho$db {H$gr EH$
Om{V `m joÌ AWdm Xoe Ho$ Z~r Zht h¢Ÿ&
2
AWm©V Z_mµO Cg Ho$ {ZYm©[aV g_` na ~am~a n‹T>Vo h¢Ÿ&
159
6 - gyah AZ²Am_

96. dh à^mV H$m V‹S>H$mZo dmbm, Am¡a Cgr Zo gwI Ho$ {b`o amÌr ~ZmB© VWm gy`©
Am¡a Mm±X {hgm~ Ho$ {b`o ~Zm`mŸ& `h à^mdr JwUr H$m {ZYm©[aV {H$`m hþAm A§H$Z
(_mn)1 h¡Ÿ&
97. Cgr Zo Vwåhmao {b`o Vmao ~Zm`o h¢, Vm{H$ CZ H$s ghm`Vm go Wb VWm Ob Ho$
A§YH$mam| _| amñVm nmAmoŸ& h_ Zo (AnZr X`m Ho$) bjUm| H$m CZ Ho$ {b`o
{ddaU Xo {X`m h¡ Omo bmoJ kmZ aIVo h¢Ÿ&
98. dhr h¡ {Og Zo Vwåh| EH$ Ord go n¡Xm {H$`mŸ& {\$a Vwåhmao {b`o (g§gma _|) ahZo
H$m ñWmZ h¡Ÿ& Am¡a EH$ g_n©U (_aU) H$m ñWmZ h¢Ÿ& h_ Zo CÝh| AnZr Am`Vm|
(bjUm|) H$m {ddaU Xo {X`m Omo g_P ~yP aIVo h¢Ÿ&
99. dhr h¡ {Og Zo AmH$me go Ob H$s dfm© H$s, {\$a h_Zo Cg go àË`oH$ àH$ma H$s
CnO {ZH$mb XrŸ& {\$a Cg go h[a`mbr {ZH$mb XrŸ& {\$a Cg go Vh na Vh
XmZo {ZH$mbVo h¢Ÿ& VWm IOya Ho$ Jm^ go JwÀN>o PwH$o hþ`oŸ& Am¡a A±Jay m| VWm µO¡VyZ
Am¡a AZma Ho$ ~mµJ g_ê$n VWm ñdmX _o| AbJ-AbJŸ& Cg Ho$ \$b H$mo XoImo
O~ \$b bmVm h¡, VWm Cg Ho$ nH$Zo H$moŸ& {Z:g§Xoh BZ _| CZ bmoJm| Ho$ {b`o
~‹S>r {Zem{Z`m± (bjU)2 h¢ Omo B©_mZ bmVo h¢Ÿ&
100.Am¡a CÝhm|Zo {OÞm| H$mo A„mh H$m gmPr ~Zm {X`mŸ& O~ {H$ A„mh hr Zo CZ H$s
CËn{Îm H$s h¡Ÿ& Am¡a {~Zm kmZ Ho$ Cg Ho$ {b`o nwÌ VWm nw{Ì`m± J‹T> btŸ& dh
n{dÌ VWm Cƒ h¡ CZ ~mVm| go Omo dh bmoJ H$h aho h¢Ÿ&
101.dh AmH$mem| VWm YaVr H$m A{dîH$maH$ h¡, Cg Ho$ g§VmZ H$hm± go hmo gH$Vr h¡,
O~ {H$ Cg H$s nËZr hr Zht h¡? VWm Cgr Zo àË`oH$ dñVw H$mo n¡Xm {H$`m h¡Ÿ&
Am¡a dh àË`oH$ dñVw H$m ^br ^m±{V OmZVm h¡Ÿ&
102.dhr A„mh Vwåhmam nmbZhma h¡, Cg Ho$ A{V[aŠV H$moB© gƒm nyÁ` ZhtŸ& dh
àË`oH$ dñVw H$m CËn{ÎmH$ma h¡Ÿ& AV: Cg H$s B~mXV (d§XZm) H$amoŸ& VWm dhr
àË`oH$ MrµO H$m A{^ajH$ h¡Ÿ&
1
{Og _| EH$ nb H$s ^r H$_r AWdm A{YH²$Vm Zht hmoVrŸ&
2
AWm©V A„mh Ho$ nmbZhma hmoZo H$s {Zem{Z`m±Ÿ& Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ O~ A„mh Zo Vwåhmao Am{W©H$ OrdZ Ho$
gmYZ ~Zm`o h¢ Vmo {\$a Vwåhmao AmpË_H$ OrdZ Ho$ gwYma Ho$ {b`o ^r àH$meZm Am¡a nwñVH$ Ûmam Vwåhmao _mJ©Xe©Z H$s
ì`dñWm H$s h¡ Vmo Vwåh| Cg na AmíM`© Š`m| h¡, VWm Bo AñdrH$ma Š`m| H$aVo hmo?
160
6 - gyah AZ²Am_

103.Cg H$m Am±I BX²amH$ Zht H$a gH$Vr1 O~ {H$ dh g~ Hw$N> XoI ahm h¡Ÿ& dh
AË`§V gyú_Xeu Am¡a g~ MrµOm| go AdJV h¡Ÿ&
104.Vwåhmao nmg {Zem{Z`m± Am MwH$s h¡Ÿ& Vmo {Og Zo g_P ~yP go H$m_ {b`m Cg
H$m bm^ Cgr Ho$ {b`o h¡Ÿ& Am¡a Omo AÝYm hmo J`m Vmo Cg H$s hm{Z Cgr na h¡Ÿ&
Am¡a _¢ Vw_ na g§ajH$2 Zht hÿ±Ÿ&
105.Am¡a Bgr àH$ma h_ AZoH$ e¡{b`m| _| Am`Vm| H$m dU©Z H$a aho h¡Ÿ& Am¡a Vm{H$
dh (H$mµ\$a) H$h| {H$ Amn Zo n‹T>3 {b`m h¡Ÿ& Am¡a Vm{H$ h_ CZ bmoJm| Ho$ {b`o
(VH$m] H$mo) COmJa H$a X| Omo kmZ aIVo h¢Ÿ&
106. Amn Cg na Mb| Omo Amn na Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go dør (àH$meZm)
H$s Om ahr h¡Ÿ& Cg Ho$ {gdm H$moB© gË` nyÁ` Zht h¡Ÿ& Am¡a _we²[aH$m| H$s ~mVm| na
Ü`mZ Z X|Ÿ&
107.Am¡a `{X A„mh MmhVm Vmo dh bmoJ gmPr Z ~ZmVoŸ& Am¡a h_ Zo Amn H$mo CZ
na {ZarjH$ Zht ~Zm`m h¡Ÿ& VWm Z Amn CZ na4 A{^H$mar h¢Ÿ&
108.Am¡a (ho B©_mZ dmbmo!) CÝh| ~wam Z H$hmo {OZ (_y{V©`m|) H$mo dh A„mh Ho$ {gdm
nwH$maVo h¢Ÿ& AÝ`Wm dh bmoJ AkmZVm Ho$ H$maU A{V H$a Ho$ A„mh H$mo ~wam
H$h|JŸo & Bgr àH$ma h_ Zo àË`oH$ g_wXm` Ho$ {b`o CZ Ho$ H$_© H$mo gwemo{^V ~Zm
{X`m h¡Ÿ& {\$a CZ Ho$ nmbZhma H$s Amoa hr CÝh| OmZm h¡Ÿ& Vmo CÝh| ~Vm XoJm Omo
do H$aVo ahoŸ&
109.Am¡a CZ (_wpíaH$m|) Zo ~bnyd©H$ enW| bt {H$ `{X h_mao nmg H$moB© Am`V
({ZemZr) Am Om`o Vmo Cg na dh Adí` B©_mZ bm`|JŸo & Amn H$h X|: Am`V|

1
AWm©V Bg g§gma _| Cgo H$moB© Zht XoI gH$VmŸ&
2
AWm©V Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) gËY_© Ho$ àMmaH$ h¢Ÿ&
3
AWm©V H$m{µ\$a `h H$h| {H$ Amn Zo `h Ahbo {H$Vm~ go grI {b`m h¡ Am¡a Bgo AñdrH$ma H$a X|Ÿ&
4
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Z~r H$m `h H$V©ì` Zht {H$ dh g~ H$mo grYr amh {XIm XoŸ& Cg H$m H$V©ì` Ho$db A„mh
H$m g§Xoe nhþ±Mm XoZm h¡Ÿ&
161
6 - gyah AZ²Am_

({Zem{Z`m±) Vmo A„mh hr Ho$ nmg h¢Ÿ& Am¡a (ho B©_mZ dmbmo!) Vwåh| Š`m nVm {H$
dh {Zem{Z`m± O~ Am Om`|Jr Vmo dh B©_mZ1 Zht bm`|JoŸ&
110.Am¡a h_ CZ Ho$ {Xbm| Am¡a Am±Im| H$mo Eogo hr noa2 X|Jo O¡go dh nhbr ~ma Bg
(Hw>>aAmZ) na B©_mZ Zht bm`oŸ& Am¡a h_ CÝh| CZ Ho$ Hw$H$_m] _| ~hH$Vo N>mo‹S>
X|JoŸ&
111.Am¡a `{X h_ BZ H$s Amoa (AmH$me go) µ\$[aíVo CVma XoVo Am¡a BZ go _wX} ~mV
H$aVo Am¡a BZ Ho$ g_j àË`oH$ dñVw EH$Ì H$a XoVo, V~ ^r `h B©_mZ Zht bmVo
naÝVw {Ogo A„mh (_mJ©Xe©Z XoZm) MmhVmŸ& Am¡a BZ _| go A{YH²$Va (VÏ`
go) AkmZ h¢Ÿ&
112.Am¡a (ho Z~r!) Bgr àH$ma h_ Zo _Zwî`m| VWm {OÞm| _| go àË`oH$ Z~r H$m eÌw
~Zm {X`m Omo YmoH$m XoZo Ho$ {b`o EH$ Xygao H$mo emo^Zr` ~mV gwPmVo ahVo h¢Ÿ&
Am¡a `{X Amn H$m nmbZhma MmhVm Vmo Eogm Zht H$aVoŸ& Vmo Amn CÝh| N>mo‹S> X|,
Am¡a CZ H$s K‹S>r hþB© ~mVm| H$moŸ&
113.(dh Eogm Bg {b`o H$aVo h¢) Vm{H$ Cg H$s Amoa CZ bmoJm| Ho$ {Xb PwH$ Om`|
Omo nabmoH$ na {dídmg Zht aIVoŸ& Am¡a Vm{H$ dh Cg go àgÞ hmo Om`| Am¡a Vm{H$
dh ^r dhr Hw$H$_© H$aZo bJ| Omo Hw$H$_© dh bmoJ H$a aho h¢Ÿ&
114.(ho Z~r!) CZ go H$hmo {H$ Š`m _¢ A„mh Ho$ {gdm {H$gr Xygao Ý`m`H$mar H$s
ImoO H$ê±$, O~ {H$ Cgr Zo Vwåhmar Amoa `h Iwbr nwñVH$ (Hw>>aAmZ) CVmar3

1
_¸$m Ho$ _we²[aH$m| Zo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ go H$hm {H$ `{X gµ\$m (nd©V) gmoZo H$m hmo Om`o Vmo dh B©_mZ
bm`|JoŸ& Hw$N> _wgb_mZm| Zo ^r gmoMm {H$ `{X Eogm hmo Om`o Vmo g§^d h¡ {H$ dh B©_mZ bo Am`|Ÿ& Bgr na `h Am`V
CVarŸ& (BãZo H$gra)
2
AWm©V H$moB© M_ËH$ma Am OmZo Ho$ níMmV² ^r B©_mZ Zht bm`|Jo, Š`m|{H$ A„mh, {Ogo gwnW Xem©Zm MmhVm h¡, dh gË`
H$mo gwZVo hr Cgo ñdrH$ma H$a boVm h¡Ÿ& {H$ÝVw {Og Zo gË` Ho$ {damoY hr H$mo AnZm AmMmaU-ñd^md ~Zm {b`m hmo Vmo
dh M_ËH$ma XoI H$a ^r H$moB© ~hmZm ~Zm boVm h¡Ÿ& Am¡a B©_mZ Zht bmVmŸ& O¡go Bg go nhbo Z{~`m| Ho$ gmW hmo MwH$m
h¡Ÿ& Am¡a ñd`§ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo ~hþV gr {Zem{Z`m± {XImBª {\$a ^r `o _we²[aH$ B©_mZ Zht bm`oŸ& O¡go
Amn Zo _¸$m dm{g`m| H$s _m±J na Mm±X Ho$ Xmo ^mJ H$a {X`oŸ& {OZ XmoZm| Ho$ ~rM bmoJm| Zo {ham (nd©V) H$mo XoImŸ& naÝVw
do {\$a ^r B©_mZ Zht bm`oŸ& (ghrh ~w˜mar)
3
AWm©V Bg _| {ZU©` Ho$ {Z`_m| H$m {ddaU h¡Ÿ&
162
6 - gyah AZ²Am_

h¡? VWm {OZ H$mo h_ Zo nwñVH$1 àXmZ H$s h¡ dh OmZVo h¢ {H$ `h (Hw> aAmZ)
Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go gË` Ho$ gmW CVmam h¡Ÿ& AV: Amn g§Xoh H$aZo
dmbm| _| Z hm|Ÿ&
115.Amn Ho$ nmbZhma H$s ~mV gË` VWm Ý`m` H$s h¡, H$moB© Cg H$s ~mV ({Z`_)
~Xb Zht gH$Vm Am¡a dh g~ Hw$N> gwZZo OmZZo dmbm h¡Ÿ&
116.Am¡a (ho Z~r!) `{X Amn g§gma Ho$ A{YH²$Va bmoJm| H$s ~mV _mZ|Jo Vmo dh Amn
H$mo A„mh Ho$ _mJ© go ~hH$m X|JoŸ& dh Ho$db AZw_mZ na MbV2 h¢, Am¡a
Am±H$bZ H$aVo h¢Ÿ&
117.dmñVd _| Amn H$m nmbZhma hr A{YH$ OmZVm h¡ {H$ H$m¡Z Cg H$s amh go
~hH$Vm h¡Ÿ& VWm dhr CÝh| ^r OmZVm h¡ Omo gwnW na h¢Ÿ&
118. Vmo CZ newdm| _| go {Og na ~Y H$aVo g_` A„mh H$m Zm_ {b`m J`m hmo
ImAmo,3 `{X Vw_ Cg H$s Am`Vm| (AmXoem|) na B©_mZ ({dídmg) aIVo hmoŸ&
119. Am¡a Vwåhmao Cg _| go Z ImZo H$m Š`m H$maU h¡ {Og na A„mh H$m Zm_ {b`m
J`m4 hmo, O~ {H$ Cg Zo Vwåhmao {b`o ñnï> H$a {X`m h¡ {Ogo Vw_ na ham_
(Ad¡Y) {H$`m h¡? naÝVw {Og (d{O©V) Ho$ (ImZo Ho$ {b`o) {dde H$a {X`o
OmAmo5 Am¡a dmñVd _| ~hþV go bmoJ AnZr _Z_mZr Ho$ {b`o bmoJm| H$mo AnZr

1
AWm©V O~ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) na {O~²arb àW_ dør bm`o Am¡a Amn Zo _¸$m Ho$ B©gmB© {dÛmZ dµH$m© {~Z
Zm¡µ\$b H$mo ~Vm`m Vmo Cg Zo H$hm {H$ `h dhr µ\$[aíVm h¡ {Ogo A„mh Zo _ygm (Ab¡{hñgbm_) na CVmam WmŸ& (~w˜mar,
_wpñb_) Bgr àH$ma _XrZm Ho$ `hÿXr {dÛmZ AãXw„mh {~Z gbm_ Zo ^r Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo _mZm Am¡a
Bñbm_ bm`oŸ&
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ gË`mogË` H$m {ZU©` Cg Ho$ AZw`m{``m| H$s g§»`m go ZhtŸ& gË` Ho$ _yb {Z`_m| go hr
{H$`m Om gH$Vm h¡Ÿ& Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: _oar Cå_V Ho$ 72 gåàXm` ZaH$ _| Om`|JoŸ& Am¡a EH$
ñdJ© _| Om`oJmŸ& Am¡a dh, dh hmoJm Omo _oao Am¡a _oao gm{W`m| Ho$ nW na hmoJmŸ& ({V{_©µOr)
3
Bg H$m AW© `h h¡ {H$ ~Y H$aVo g_` {Og OmZda na A„mh H$m Zm_ Z {b`m J`m hmo, ~pëH$ Xodr-XodVm VWm
nra-µ\$µH$ra Ho$ Zm_ na ~{b {X`m J`m hmo Vmo dh Vw_ômao {b`o d{O©V h¡Ÿ& (BãZo H$gra)
4
AWm©V CZ newdm| H$mo ImZo _| H$moB© haO Zht Omo _wgb_mZm| H$s XwH$mZm| na {_bVo h¢ Š`m| {H$ H$moB© _wbg_mZ Aëbmh
H$m Zm_ {b`o {~Zm ~Y Zht H$aVmŸ& Am¡a `{X e§H$m hmo Vmo ImVo g_` ({~pñ_„mh) H$h boŸ& O¡gm {H$ hXrg earµ\$ _|
Am`m h¡Ÿ& (~w˜mar)
5
AWm©V Cg d{O©V H$mo àmU ajm Ho$ {b`o ImZm C{MV h¡Ÿ&
163
6 - gyah AZ²Am_

AkmZVm Ho$ H$maU ~hH$mVo h¢Ÿ& {ZíM` Amn H$m nmbZhma C„§KZH$m[a`m| H$mo
^br ^m±{V OmZVm h¡Ÿ&
120.(ho bmoJmo!) Iwbo VWm Nw>no nmn N>mo‹S> XmoŸ& Omo bmoJ nmn H$_mVo h¢ do AnZo Hw$H$_m]
H$m à{VH$ma (~Xbm) {X`o Om`|JŸo &
121.VWm Cg _| go Z ImAmo {Og na A„mh H$m Zm_ Z {b`m J`m hmoŸ& dmñVd _|
Cgo ImZm (A„mh H$s) Ad¡km h¡Ÿ& {Z:g§Xoh e¡VmZ AnZo ghm`H$m| Ho$ _Zm| _|
g§e` S>mbVo ahVo h¢, Vm{H$ dh Vw_ go {ddmX H$a|Ÿ&1 Am¡a `{X Vw_ Zo CZ H$s
~mV _mZ br Vmo {ZíM` Vw_ _we²[aH$ hmoŸ&
122.Vmo Š`m Omo {ZOud ahm hmo {\$a h_ Zo Cgo OrdZ àXmZ {H$`m hmo VWm Cg Ho$
{b`o àH$me ~Zm {X`m hmo {Og Ho$ COmbo _| dh bmoJm| Ho$ ~moM Mb ahm hmo, Cg
O¡gm hmo gH$Vm h¡ Omo A§Yoam| _| hmo Cg go {ZH$b Z ahm hmo?2 Bgr àH$ma
H$m{µ\$am| Ho$ {b`o CZ Ho$ Hw$H$_© gwÝXa ~Zm {X`o J`o h¢Ÿ&
123.Am¡a Bgr àH$ma h_ Zo àË`oH$ ~ñVr _| Cg Ho$ ~‹S>o Anam{Y`m| H$mo bJm {X`m
Vm{H$ Cg _| fS²>`§Ì aM|Ÿ& VWm dh AnZo hr {déÕ fS²>`§Ì aMVo3 h¢ naÝVw
g_PVo Zht h¢Ÿ&
124.Am¡a O~ CZ Ho$ nmg H$moB© {ZemZr AmVr h¡ Vmo H$hVo h¢ {H$ h_ Cgo H$Xm{n Zht
_mZ|Jo, O~ VH$ Cgr Ho$ g_mZ h_| ^r àXmZ Z {H$`m Om`o Omo A„mh Ho$ agybm|
H$mo àXmZ {H$`m J`m h¡Ÿ& A„mh hr A{YH$ OmZVm h¡ {H$ AnZm g§Xoe nhþ±MmZo
H$m H$m_ {H$g go boŸ& Omo AnamYr h¢ erK« hr A„mh Ho$ nmg CÝh| An_mZ VWm
H$‹S>r `mVZm Cg fS²>`§Ì Ho$ ~Xbo {_boJr Omo do H$a aho h¢Ÿ&
125.Vmo {Ogo A„mh _mJ© {XImZm MmhVm h¡, Cg H$m grZm (dj) Bñbm_ Ho$ {b`o
Imob XoVm h¡ Am¡a {Ogo Hw$nW H$aZm MmhVm h¡ Cg H$m grZm g§H$sU© (V§J) H$a

1
AWm©V `h H$h| {H$ {Ogo A„mh Zo _mam hmo, Cgo Zht ImVoŸ& Am¡a {Ogo Vw _ Zo ~Y {H$`m hmo Cgo ImVo hmo?
2
Bg Am`V _| B©_mZ H$s Cn_m OrdZ go VWm kmZ H$s àH$me go Am¡a A{dídmg H$s _aU VWm AkmZVm H$s Cn_m
A±YH$mam| go Xr J`r h¡Ÿ&
3
^mdmW© `h h¡ {H$ O~ {H$gr ZJa _| H$moB© gË` H$m àMmaH$ I‹S>m hmoVm h¡ Vmo dhm± Ho$ à_wIm| H$mo `h ^` hmoVm h¡ {H$
h_mam A{YH$ma g_má hmo Om`oJmŸ& Bg {b`o dh gË` Ho$ {damoYr ~Z OmVo h¢Ÿ& Am¡a Cg Ho$ {déÕ fS²>`§Ì aMZo bJVo h¢Ÿ&
_¸$m Ho$ à_wIm| Zo ^r `hr Zr{V AnZm aIr WrŸ&
164
6 - gyah AZ²Am_

XoVm h¡Ÿ& O¡go dh ~‹S>r H${R>ZmB© go AmH$me na M‹T> ahm1 hmoŸ& Bgr àH$ma A„mh
CZ na `mVZm ^oO XoVm h¡ Omo B©_mZ Zht bmVoŸ&
126.Am¡a `hr (Bñbm_) Amn Ho$ nmbZhma H$s grYr amh h¡Ÿ& h_ Zo CZ bmoJm| Ho$
{b`o Am`Vm| H$mo Imob {`m h¡ Omo {ejm J«hU H$aVo hm|Ÿ&
127.CÝht Ho$ {b`o Amn Ho$ nmbZhma Ho$ nmg empÝV H$m Ka (ñdJ©) h¡Ÿ& Am¡a dhr
CZ Ho$ gwH$_m] Ho$ H$maU CZ H$m ghm`H$ hmoJmŸ&
128.VWm (ho Z~r!) `mX H$amo O~ dh g~ H$mo EH$Ì H$a Ho$ (H$hoJm): ho {OÞm| Ho$
{Jamoh! Vw_ Zo ~hþV go _Zwî`m| H$mo Hw$nW H$a {X`m Am¡a _mZd _| go CZ Ho$ {_Ì
H$h|Jo {H$ ho h_mao nmbZhma! h_ EH$ Xygao go bm^m§{dV hmoVo aho,2 Am¡a dh
g_` Am nhþ±Mm Omo Vy Zo h_mao {b`o {ZYm©[aV {H$`m WmŸ& (A„mh) H$hoJm: Vw_
g~ H$m Amdmg ZaH$ h¡ {Og _| gXmdmgr ahmoJŸo & naÝVw {Ogo A„mh (~MmZm)
MmhoŸ& dmñVd _| Amn H$m nmbZhma JwUr gd© kmZr h¡Ÿ&
129.Am¡a Bgr àH$ma h_ AË`mMm[a`m| H$mo CZ Ho$ Hw$H$_m] Ho$ H$maU EH$ Xygao H$m
ghm`H$ ~Zm XoVo h¢Ÿ&
130.(VWm H$hoJm:) ho {OÞm| VWm _Zwî`m| Ho$ _we²[aH$) g_wXm`! Š`m Vwåhmao nmg
Vwåht _| go agyb Zht Am`o3 Omo Vwåh| h_mar Am`V| gwZmVo Am¡a Vwåh| Vwåhmao Bg
{XZ (Ho$ AmZo) go gmdYmZ H$aVo? dh H$h|Jo: h_ ñd`§ AnZo hr {déÕ Jdmh
h¢Ÿ& VWm CÝh| g§gm[aH$ OrdZ Zo YmoIo _| aIm WmŸ& Am¡a AnZo hr {déÕ Jdmh
hmo J`o {H$ dmñVd _| dhr H$m{µ\$a WoŸ&

1
AWm©V Cgo Bñbm_ H$m _mJ© EH$ H$R>rZ M‹T>mB© bJVm h¡ {Og Ho$ {dMma hr go Cg H$m grZm V§J hmo OmVm h¢ Am¡a ídmg
amoY hmoZo bJmV h¡Ÿ&
2
Bg H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ {OÞm| Zo bmoJm| H$mo g§e` Am¡a YmoIo _| aI H$a Hw$nW {H$`m, Am¡a bmoJm| Zo CÝh| A„mh H$m
gmPr ~Zm`m Am¡a CZ Ho$ Zm_ na ~{b XoVo Am¡a M‹T>mdo M‹T>mVo aho Am¡a AmoPmB© VWm XmOy V§Ì Ûmam bmoJm| H$mo YmoIm Xo
H$a AnZm C„y grYm H$aVo ahoŸ&
3
Hw> aAmZ H$s AZoH$ Am`Vm| go `h {d{ÕV hmoVm h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) {OÞm| Ho$ ^r Z~r Wo O¡gm {H$
gyah {OÞ Am`V 1,2 _| CZ Ho$ Hw>>aAmZ gwZZo Am¡a B©_mZ bmZo H$m dU©Z h¡Ÿ& Eogo hr gyah AôµH$mµ \$ _| h¡ {H$ {OÞm| Zo
H$hm: h_ Zo Eogr nwñVH$ gwZr Omo _ygm Ho$ níMmV² CVar h¡Ÿ& Bgr àH$ma dh gwb¡_mZ Ho$ AmYrZ WoŸ& naÝVw Hw>>aAmZ Am¡a
hXrg go {OÞm| _| Z~r hmoZo H$m H$moB© g§Ho$V Zht {_bVmŸ& EH$ {dMma `h ^r h¡ {H$ {OÞ AmX_ (Ab¡{hñgbm_) go
nhbo Ho$ h¢ Bg{b`o hmo gH$Vm h¡ nhbo CZ _| ^r Z~r Am`o hm|Ÿ&
165
6 - gyah AZ²Am_

131.(§ho Z~r!) `h (Z{~`m| H$mo ^oOZm) Bg {b`o hþAm {H$ Amn H$m nmbZhma Eogm
Zht h¡ {H$ AË`mMma go ~pñV`m| H$m {dZme H$a Xo,1 O~ {H$ Cg Ho$ {Zdmgr
(gË` go) AMoV aho hm|Ÿ&
132.àË`oH$ Ho$ {b`o Cg Ho$ H$_m©Zwgma nX h¢Ÿ& Am¡a Amn H$m nmbZhma bmoJm| Ho$ H$_m]
go AMoV Zht h¡Ÿ&
133.VWm Amn H$m nmbZhma {Zñn¥h X`merb h¡Ÿ& dh Mmho Vmo Vwåh| bo Om`o Am¡a
Vwåhmao ñWmZ na Xygam| H$mo bo Am`oŸ& O¡go Vw_ bmoJm| H$mo Xygao bmoJm| H$s g§V{V
go n¡Xm {H$`m h¡Ÿ&
134.Vwåh| {Og (àb`) H$m dMZ {X`m Om ahm h¡ Cgo Adí` AmZm h¡Ÿ& Am¡a Vw_
(A„mh H$mo) {dde Zht H$a gH$VoŸ&
135.Amn H$h X|: ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! (`{X Vw_ Zht _mZVo) Vmo AnZr Xem na
H$_© H$aVo ahmoŸ& _¢ ^r H$_© H$a ahm hÿ±Ÿ& erK« hr Vwåh| `h kmZ hmo Om`oJm {H$
{H$g H$m AÝV (n[aUm_)2 AÀN>m h¡Ÿ& {Z:g§Xho AË`mMmar g\$b Zht hm|JŸo &
136.VWm CZ bmoJm| Zo Cg IoVr Am¡a newAm| _| {OÝh| A„mh Zo n¡Xm {H$`m h¡Ÿ& Cg
H$m EH$ ^mJ {ZpíMV H$a {X`m, {\$a AnZo {dMma go H$hVo h¢: `h A„mh H$m h¡
Am¡a `h CZ (XodVmdm|) H$m h¡ {OZ H$mo CÝhm|Zo (A„mh H$m) gmPr ~Zm`m h¡Ÿ&
{\$a Omo CZ Ho$ ~Zm`o hþ`o gm{P`m| H$m h¡ dh Vmo A„mh H$mo Zht nhþ±MVm naÝVw
Omo A„mh H$m h¡ dh CZ Ho$ gm{P`m|3 H$mo nhþ±MVm h¡Ÿ& dh Š`m hr ~wam {ZU©`
H$aVo h¢!
137.Am¡a Bgr àH$ma ~hþV go _we²[aH$m| Ho$ {b`o AnZr g§VmZ Ho$ ~Y H$aZo H$mo CZ Ho$
~Zm`o hþ`o gm{P`m| Zo gwemo{^V ~Zm {X`m h¡, Vm{H$ CZ H$m {dZme H$a X|Ÿ& Am¡a
1
AWm©V g§gma H$s H$moB© ~ñVr Eogr Zht h¡ {Og _| g§_mJ© Xem©Zo Ho$ {b`o Z~r Z Am`o hm|Ÿ& A„mh H$m `h {Z`_ Zht h¡
{H$ {H$gr Om{V H$mo dør Ûmam _mJ©Xe©Z go d§{MV aIo Am¡a {\$a Cg H$m Zme H$a X|Ÿ& `h A„mh Ho$ Ý`m` Ho$ {~ëHw$b
à{VHy$b h¡Ÿ&
2
Bg Am`V _| H$m{µ\$am| H$mo gMoV {H$`m J`m h¡ {H$ `{X gË` H$mo Zht _mZVo Vmo Omo H$a aho hmo dhr H$amo Vwåh| OëX hr
Bg Ho$ n[aUm_ H$m nVm Mbm Om`oJmŸ&
3
Bg Am`V _| Aa~ Ho$ _we²[aH$m| H$s Hw$N> Ym{_©H$ naånamAm| H$m IÊS>Z {H$`m J`m h¡ {H$ g~ Hw$N> Vmo A„mh n¡Xm H$aVm
h¡ Am¡a `h Cg _| go AnZo XodVmdm| H$m ^mJ ~ZmVo h¢Ÿ& {\$a A„mh H$m Omo ^mJ h¢ Cgo XodVmdm| H$mo Xo XoVo h¢Ÿ& naÝVw
XodVmdm| Ho$ ^mJ _| go A„mh Ho$ {b`o ì`` H$aZo H$mo V¡`ma Zht hmoVoŸ&
166
6 - gyah AZ²Am_

Vm{H$ CZ Ho$ Y_© H$mo CZ na g§{X½Y H$a X|Ÿ& Am¡a `{X A„mh MmhVm Vmo dh `h
(Hw$H$_©) Zht H$aVoŸ& AV: Amn CÝh| N>mo‹S>1 X| VWm CZ H$s ~ZmB© hþB© ~mVm| H$moŸ&
138.VWm do H$hVo h¢ {H$ `h new Am¡a IoV d{O©V h¢, Bgo dhr Im gH$Vm h¡, {Ogo
h_ AnZo {dMma go {IbmZm Mmh|Ÿ& {\$a Hw$N> new h¢, {OZ H$s nrR> ham_2
(d{O©V) h¡, Am¡a Hw$N> new h¢, {OZ na (~Y H$aVo g_`) A„mh H$m Zm_ Zht
boVo, A„mh na Amamon bJmZo Ho$ H$maU, A„mh CÝh| CZ Ho$ Amamon bJmZo H$m
~Xbm Adí` XoJmŸ&
139.VWm CÝhm|Zo H$hm {H$ Omo Bg newdm| Ho$ J^m] _| h¡ dh h_mao nwéfmm| Ho$ {b`o {deof
h¡, Am¡a h_mar npËZ`m| Ho$ {b`o d{O©V h¡Ÿ& Am¡a `{X _wXm© hmo Vmo g^r Cg _|
gmPr hmo gH$Vo3 h¢Ÿ& A„mh CZ Ho$ {deof H$aZo H$m Hw$\$b CÝh| Adí` XoJm,
dmñVd _| dh VËdk A{V kmZr h¡Ÿ&
140.dmñVd _| dh j{V _| n‹S> J`o {OÝhm| Zo _yI©Vm go {H$gr kmZ Ho$ {~Zm AnZr
g§VmZ H$mo ~Y {H$`m Am¡a Cg Or{dH$m H$mo Omo Aëbmh Zo CÝh| àXmZ {H$ A„mh
na Amamon bJmH$a, Ad¡Y ~Zm {b`m, dh ~hH$ J`o Am¡a grYr amh na Zht Am
gHo$Ÿ&
141.A„mh dhr h¡h {Og Zo ~obm| dmbo VWm {~Zm ~obm| dmbo ~mµJ n¡Xm {H$`oŸ& VWm
IOya Am¡a IoV {OZ go {d{^Þ àH$ma H$s n¡Xmdma hmoVr h¡ Am¡a µO¡VyZ VWm
AZma g_²ê$n VWm ñdmX _| {d{^Þ, Bg H$m \$b ImAmo O~ \$bo, Am¡a \$b
Vmo‹S>Zo Ho$ g_` Hw$N> XmZ H$amo, VWm Anì``4 (~oOm ˜M©) Z H$amoŸ& {Z:g§Xho
Aëbmh ~oOm ˜M© H$aZo dmbm| go ào_ Zht H$aVmŸ&

1
Aa~ Ho$ Hw$N> _we²[aH$ AnZr nw{Ì`m| H$mo OÝ_ boVo hr Or{dV Jm‹S> {X`m H$aVo WoŸ&
2
AWm©V CZ na gdmar H$aZm VWm ~moP bmXZm Ad¡Y h¡Ÿ& (Xo{I`o: gyah _mBXm - 103)
3
AWm©V ~{YV new Ho$ J^© go ~ƒm {ZH$b OmVm Am¡a Or{dV hmoVm Vmo Cgo Ho$db nwéf Im gH$Vo WoŸ& Am¡a _wXm© hmoVm Vmo
g^r (ór-nwéf) Im gH$Vo WoŸ& (Xo{I`o: gyah Zh²b 58-59, gyah AZAm_ - 151, VWm gyah Bòm - 31)Ÿ& O¡gm {H$
AmYw{ZH$ gä` g_mO _| (gwIr n[adma) Ho$ {b`o AZoH$ àH$ma go {H$`m Om ahm h¡Ÿ&
4
AWm©V Bg àH$ma CÝhm|Zo newAm| _| {d{^Þ ê$n ~Zm {b`o WoŸ& {OZ H$mo MmhVo A„mh Ho$ {b`o {deof H$a XoVo Am¡a {Ogo
MmhVo AnZo Xodr XodVm Ho$ {b`o {deof H$a XoVoŸ& `hm± BÝht AÝY {dídm{g`m| H$m IÊS>Z {H$`m Om ahm h¡Ÿ& XmZ H$amo
AWdm ImAmo naÝVw Anì`` Z H$amoŸ& Š`m|{H$ `h e¡VmZ H$m H$m_ h¡, g~ _| g§VwbZ hmoZm Mm{h`oŸ&
167
6 - gyah AZ²Am_

142.VWm Mm¡nm`m| _| Hw$N> gdmar Am¡a ~moP bmXZo `mo½`1 h¢Ÿ& Am¡a Hw$N> YaVr go bJo2
hþ`o, Vw_ CZ _| go ImAmo Omo A„mh Zo Vwåh| Or{dH$m àXmZ H$s h¡Ÿ& Am¡a e¡VmZ
Ho$ nX²{MÝhm| na Z MbmoŸ& dmñVd _| dh Vwåhmam Iwbm eÌw3 h¡Ÿ&
143.AmR> new Amng _| Omo‹S>o h¢: ^o‹S> _| go Xmo, VWm ~H$ar _| go XmoŸ& Amn CZ go
ny{N>`o {H$ Š`m A„mh Zo XmoZm| Ho$ Za ham_ (d{O©V) {H$`o h¢, AWdm XmoZm| H$s
_mXm, AWdm XmoZm| Ho$ J^© _| Omo ~ƒo hm|? _wPo kmZ Ho$ gmW ~VmAmo, `{X Vw_
gƒo hmoŸ&
144.Am¡a D±$Q _| go Xmo, VWm Jm` _| go XmoŸ& Amn ny{N>`| {H$ Š`m A„mh Zo XmoZm| Ho$
Za ham_ (d{O©V) {H$`o h¢, AWdm XmoZm| H$s _mXm, AWdm XmoZm| Ho$ J^© _| Omo ~ƒo
hm|? Š`m Vw_ CnpñWV Wo O~ A„mh Zo Vwåh| Bg H$m AmXoe {X`m Wm, Vmo
~VmAmo? Cg go ~‹S>m AË`mMmar H$m¡Z hmoJm Omo {~Zm kmZ Ho$ A„mh na PyR>
K‹S>o? {ZíM` A„mh AË`mMm[a`m| H$mo g§_mJ© Zht {XImVmŸ&
145. (ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ Cg _| Omo _oar Amoa dør (àH$meZm) H$s J`r h¡
BZ4 _| go ImZo dmbm| na H$moB© MrµO d{O©V Zht h¡, {gdm`o Cg Ho$ Omo _am hþAm
hmo5 AWdm ~hm hþAm aŠV hmo `m gyAa H$m _m§g hmoŸ& Š`m|{H$ dh AewÕ h¡,
AWdm Ad¡Y hmo {Ogo A„mh Ho$ {gdm Xygao Ho$ Zm_ na ~Y {H$`m J`m hmoŸ&
naÝVw Omo {dde hmo Om`o (Vmo dh Im gH$Vm h¡) `{X dh Ðmohr VWm gr_m bm±KZo
dmbm Z hmoŸ& Vmo dmñVd _| Amn H$m nmbZhma A{V j_r X`mdmZ²6 h¡Ÿ&
146.VWm h_ Zo `hÿ{X`m| na ZIYmar7 Ord ham_ H$a {X`o Wo Am¡a Jm` VWm ~H$ar
_| go CZ na XmoZm| H$s M{~©`m± ham_ (d{O©V) H$a Xr1 WrŸ& naÝVw Omo XmoZm| H$s

1
O¡go D±$Q> Am¡a ~¡b Am{XŸ&
2
O¡go ~H$ar Am¡a ^o‹S> Am{XŸ&
3
A„mh Zo Mm¡nm`m| H$mo Ho$db gdmar Am¡a ImZo Ho$ {b`o ~Zm`m h¡, Xodr-XodVmdm| Ho$ Zm_ M‹T>mZo Ho$ {b`o ZhtŸ& A~ `{X
H$moB© Eogm H$aVm h¡ Vmo dh e¡VmZ H$m ~ÝXm h¡ Am¡a e¡VmZ Ho$ ~Zm`o _mJ© na MbVm h¡ {Og go `hm± _Zm {H$`m Om ahm h¡Ÿ&
4
Omo Vw_ Zo d{O©V {H$`m h¡Ÿ&
5
AWm©V Y_© {dYmZ AZwgma ~Y Z {H$`m J`m hmoŸ&
6
AWm©V H$moB© ^yH$ go {dde hmo Om`o Vmo AnZr àmU ajm Ho$ {b`o BZ à{V~§Ym| Ho$ gmW ham_ Im bo Vmo A„mh Cgo j_m
H$a XoJmŸ&
7
AWm©V {OZ H$s C±J{b`m± \$Q>r hþB© Z hm| O¡go D±$Q>, ewVwa_wµJ©, VWm ~Îm˜ BË`m{XŸ& (BãZo H$gra)
168
6 - gyah AZ²Am_

nrR>m| `m Am±Vm| go bJr hm|, AWdm Omo {H$gr hÈ>r go {_br hþB© hmoŸ& `h h_ Zo CZ
H$s Adkm Ho$ H$maU CÝh|2 à{VH$ma (~Xbm) {X`m WmŸ& VWm {ZíM` h_ gƒo
h¢Ÿ&
147.{\$a (ho Z~r!) `{X `h bmoJ Amn H$mo PwR>bm`| Vmo H$h X| {H$ Vwåhmam nmbZhma
{demb X`mH$mar h¡ VWm Cg H$s `mVZm H$mo Anam{Y`m| go \o$am Zht Om gHo$JmŸ&
148.{_lUdmXr Adí` H$h|Jo: `{X A„mh MmhVm Vmo h_ VWm h_mao nyd©O (A„mh
H$m) gmPr Z ~ZmVo, Am¡a Z Hw$N> ham_ (d{O©V) H$aVoŸ& Bgr àH$ma BZ go nyd©
Ho$ bmoJm| Zo (agybm| H$mo) PwR>bm`m Wm, `hm± VH$ {H$ h_mar `mVZm H$m ñdmX MI
{b`mŸ& (ho Z~r!) CZ go ny{N>`o {H$ H$`m Vwåhmao nmg (Bg {df` _|) H$moB© kmZ
h¡, {Ogo Vw_ h_mao g_j àñVwV H$a gH$mo? Vw_ Vmo Ho$db AZw_mZ na MbVo
hmo, Am¡a Ho$db Am§H$bZ H$a aho hmoŸ&
149.(ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ nyU© VH©$ A„mh hr H$m h¡Ÿ& Vmo `{X dh MmhVm Vmo Vw_
g~ H$mo gwnW {XIm XoVm3Ÿ&
150.Amn H${h`o {H$ AnZo gm{j`m| (Jdmhm|) H$mo bmAmo4, Omo gmú` X| {H$ A„mh Zo
Bgo ham_ (Ad¡Y) H$a {X`m h¡Ÿ& {\$a `{X dh gmú` (Jdmhr) X| V~ ^r Amn
CZ go gmW hmoH$a Bgo Z _mZ|, VWm CZ H$s _Z_mZr na Z Mb|, {OÝhm|Zo h_mar
Am`Vm| H$mo PwR>bm {X`m, Am¡a nabmoH$ na B©_mZ ({dídmg) Zht aIVo, VWm
Xygam| H$mo AnZo nmbZhma Ho$ ~am~a H$aVo h¢Ÿ&
151.Amn CZ go H$h| {H$ AmAm| _¢ Vwåh| (Am`V|) n‹T>H$a gwZm Xy± {H$ Vw_ na Vwåhmao
nmbZhma Zo Š`m ham_ (Ad¡Y) {H$`m h¡? dh `h h¡ {H$ {H$gr MrµO H$mo Cg H$m
gmPr Z ~ZmAmoŸ& Am¡a _mVm-{nVm Ho$ gmW CnH$ma H$amoŸ& Am¡a AnZr g§VmZm| H$mo
1
hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: `hÿ{X`m| na A„mh H$s {Y¸$ma hmo! O~ M{~©`m± d{O©V H$s JBª
Vmo CÝh| {nKbm H$a CZ H$m _wë` Im J`oŸ& (~w˜mar - 2236)
2
Xo{I`o: gyah Ambo B_amZ, Am`: 93 VWm gyah {Zgm Am`V: 160Ÿ&
3
naÝVw Cg Zo Bgo bmoJm| H$mo g_P ~yP Xo H$a àË`oH$ Xem H$m EH$ n[aUm_ {ZYm©[aV H$a {X`m h¡Ÿ& Am¡a gÚmogË` XmoZm|
H$s amh| Imob Xr h¢Ÿ& A~ Omo ì`{ŠV Omo amh Mmho AnZm boŸ& Am¡a A~ `h H$hZm AkmZVm H$s ~mV h¡ {H$ `{X A„mh
MmhVm Vmo h_ g§_mJ© na hmoVoŸ&
4
hXrg _| h¡ {H$ g~ go ~‹S>m nmnm: A„mh H$m gmPr ~ZmZm VWm _mVm-{nVm Ho$ gmW ~wam ì`dhma Am¡a PyR>r enW boZm
h¡Ÿ&
169
6 - gyah AZ²Am_

{ZY©ZVm Ho$ ^` go ~Y Z H$amoŸ& h_ Vwåh| Or{dH$m XoVo h¢ Am¡a CÝh| ^r X|Jo Am¡a
{Zb©‚mm H$s ~mVm| Ho$ g_rn ^r Z OmAmo, Iwbr hm| AWdm Nw>nr, Am¡a {Og àmU
H$mo A„mh Zo ham_ (Ad¡Y) H$a {X`m h¡ Cgo ~Y Z H$amo naÝVw C{MV H$maU1
goŸ& A„mh Zo Vwåh| Bg H$m AmXoe {X`m h¡ Vm{H$ Bgo g_PmoŸ&
152.Am¡a AZmW Ho$ YZ Ho$ g_rn Z OmAmo naÝVw Eogo T>§J go Omo C{MV hmoŸ& `hm± VH$
{H$ dh AnZr `wdm AdñWm H$mo nhþ±M Om`oŸ& VWm Zmn-Vm¡b Ý`m` Ho$ gmW nyam
H$amoŸ& h_ {H$gr àmU na Cg H$s gH$V go A{YH$ ^ma Zht aIVo Am¡a O~
~mobmo Vmo Ý`m` H$amo, `Ú{n g_rndVv hr Š`m| Z hmoŸ& Am¡a A„mh H$m dMZ nyam
H$amo, Cg Zo Vwåh| Bg H$m AmXoe {X`m h¢, g§^dV: Vw_ {ejm J«hU H$amoŸ&
153.VWm (Cg Zo ~Vm`m h¡ {H$) `h (Bñbm_ hr) Aëbmh H$s grYr amh2 h¡Ÿ& AV:
Bgr na Mbmo Am¡a Xygar amhm| na Z Mbmo AÝ`Wm dh Vwåh| Cg H$s amh go Xya
H$a Ho$ {VÎma {~Îma H$a X|JŸo & `hr h¡ {Og H$m AmXoe Cg Zo Vwåh| {X`m h¡, Vm{H$
Vw_ Cg Ho$ AmkmH$mar ahmoŸ&
154.{\$a h_ Zo _ygm H$mo nwñVH$ (Vm¡amV) àXmZ H$s Wr Cg na nwañH$ma nyam H$aZo
Ho$ {b`o Omo gXmMmar hmo, VWm àË`oH$ dñVw Ho$ {ddaU Ho$ {b`o, VWm `h
_mJ©Xe©Z Am¡a X`m Wr, Vm{H$ dh AnZo nmbZhma go {_bZo na B©_mZ bm`|Ÿ&
155.VWm (Cgr àH$ma) `h nwñVH$ (Hw>>aAmZ) h_ Zo AdV[aV H$s h¡, `h ~‹S>m
ew^H$mar h¡Ÿ& AV: Bg na Mbmo3 Am¡a A„mh go S>aVo ahmo, Vm{H$ Vw_ na X`m
H$s Om`oŸ&

1
ghrh hXrg _| h¡ {H$ {H$gr _wbg_mZ H$m IyZ VrZ H$maUm| Ho$ {gdm Ad¡Y h¡ :
1. {H$gr Zo {ddm{hV hmoH$a ì`{^Mma {H$`m hmoŸ&
2. {H$gr _wgb_mZ H$mo OmZ ~yPH$a Ad¡Y _ma S>mbm hmoŸ&
3. Bñbm_ go {\$a J`m hmo Am¡a A„mh VWm Cg Ho$ agyb go `wÕ H$aZo bJoŸ& (ghrh _wpñb_)
2
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo EH$ bH$sa ~ZmB©, Am¡a H$hm: `h A„mh H$s amh h¡Ÿ& {\$a Xm`| ~m`| H$B© bH$sa|
ItMr Am¡a H$hm: BZ na e¡VmZ h¡ Omo BZ H$s Amoa ~wbmVm h¡ Am¡a `hr Am`V n‹T>rŸ& (_wg²ZX Ah²_X)
3
AWm©V A~ Abo {H$Vm~ g{hV nyao g§gma dm{g`m| Ho$ {b`o àb` VH$ Bgr Hw>>aAmZ H$m AZwgaU hr A„mh H$s X`m H$m
gmYZ h¡Ÿ&
170
6 - gyah AZ²Am_

156.Vm{H$ (ho Aa~ dm{g`m|!) Vw_ `h Z H$hmo {H$ h_ go nyd© Xmo g_wXm` (`hÿX VWm
B©gmB©) na nwñVH$ CVmar J`r Am¡a h_ CZ Ho$ n‹T>Zo-n‹T>mZo go AZOmZ ah J`oŸ&
157.`m `h Z H$hmo {H$ `{X h_ na nwñVH$ CVmar OmVr Vmo {ZíM` h_ CZ go
A{YH$ grYr amh na hmoVo, Vmo A~ Vwåhmao nmg Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go EH$
Iwbm VH©$ Am J`m, _mJ© Xe©Z VWm X`m Am JB©Ÿ& {\$a Cg go ~‹S>m AË`mMmar
H$m¡Z hmoJm Omo Aëbmh H$s Am`Vm| H$mo {_Ï`m H$h Xo, Am¡a CZ go H$Vam Om`o?
Am¡a Omo bmoJ h_mar Am`Vm| go H$VamVo h¢ h_ CZ Ho$ H$VamZo Ho$ ~Xbo CÝh|
H$‹S>r `mVZm X|JoŸ&
158.Š`m dh bmoJ Bgr ~mV H$s àVrjm H$a aho h¢ {H$ CZ Ho$ nmg µ\$[aíVo Am Om`|,
`m ñd`§ CZ H$m nmbZhma Am Om`o `m Amn Ho$ nmbZhma H$s H$moB© Am`V
({ZemZr) Am Om`o?1 {Og {XZ Amn Ho$ nmbZhma H$s H$moB© {ZemZr Am Om`oJr
Vmo {H$gr àmUr H$mo Cg H$m B©_mZ bm^ Zht XoJm Omo nhbo B©_mZ Z bm`m hmo, `m
AnZo B©_mZ H$s pñW{V _| H$moB© gËH$_© Z {H$`m hmoŸ& Amn H$h X| {H$ Vw_ àVrjm
H$amo, h_ ^r àVrjm H$a aho h¢Ÿ&
159.{OZ bmoJm| Zo AnZo Y_© _| {d^oX {H$`m Am¡a H$B© g_wXm` hmo J`o, (ho Z~r!)
Amn H$m CZ go H$moB© gå~§Y Zht, CZ H$m {ZU©` A„mh H$mo H$aZm h¡, {\$a dh
CÝh| ~Vm`oJm {H$ dh Š`m H$a aho WoŸ&
160.Omo (àb` Ho$ {XZ) EH$ gËH$_© bo H$a (A„mh go) {_boJm, Cgo Cg Ho$ Xg
JwZm à{V\$b {_boJmŸ& Am¡a Omo Hw$H$_© bm`oJm Vmo Cg H$mo Cgr Ho$ ~am~a Hw$\$b
{X`m Om`oJm, VWm CZ na AË`mMma Zht {H$`m Om`oJmŸ&

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ BZ g^r VH$m] Ho$ àñVwV {H$`o OmZo na ^r `{X `h B©_mZ Zht bmVo Vmo Š`m Cg g_`
B©_mZ bm`|Jo O~ µ\$[aíVo CZ Ho$ àmU {ZH$mbZo Am`|Jo? `m àb` Ho$ {XZ O~ A„mh BZ H$m {ZU©` H$aZo Am`oJm? `m
O~ àb` H$s Hw$N> {Zem{Z`m± Am Om`|Jr? O¡go gy`© H$m npíM_ go {ZH$b AmZmŸ& ghrh ~w˜mar H$s hXrg h¡ {H$ Amn
g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo H$hm {H$ àb` Cg g_` VH$ Zht Am`oJr O~ VH$ {H$ gy`© npíM_ go Zht {ZH$boJmŸ&
Am¡Aa O~ {ZH$boJm Vmo Omo XoI|Jo g^r B©_mZ bo Am`|JoŸ& Am¡a `h dh g_` hmoJm {H$ {H$gr àmUr H$mo Cg H$m B©_mZ
bm^ Zht XoJmŸ& {\$a Amn Zo `hr Am`V n‹T>rŸ& (ghrh ~w˜mar)
171
6 - gyah AZ²Am_

161.(ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ _oao nmbZhma Zo {ZíM` _wPo grYr amh (gwnW {XIm
Xr h¡Ÿ& dhr grYm Y_© Omo EHo$ídadmXr B~²amhr_ H$m Y_© Wm, Am¡a dh _we²[aH$m| _|
go Z WmŸ&
162.Amn H$h X| {H$ {ZíM` _oar Z_mµO Am¡a _oar Hw$~m©Zr VWm _oam OrdZ-_aU
g§gma Ho$ nmbZhma A„mh Ho$ {b`o h¡Ÿ&
163.{Og H$m H$moB© gmPr Zht VWm _wPo Bgr H$m AmXoe {X`m J`m h¡ Am¡a _¢ àW_
_wgb_mZm| _| go hÿ±Ÿ&
164.Amn CZ go H$h X| {H$ Š`m _¢ A„mh Ho$ {gdm {H$gr Amoa nmbZhma H$s ImoO
H$ê±$? O~ {H$ dh (A„mh) àË`oH$ MrµO H$m nmbZhma h¡Ÿ& VWm H$moB© àmUr H$moB©
^r Hw$H$_© H$aoJm, Vmo Cg H$m ^ma Cgr na hmoJmŸ& Am¡a H$moB© {H$gr Xygao H$m ~moP
Zht CR>m`oJmŸ& {\$a (AÝVV:) Vwåh| AnZo nmbZhma Ho$ nmg hr OmZm h¡Ÿ& Vmo
{OZ ~mVm| _| Vw_ {d^oX H$a aho hmo dh Vwåh| ~Vm XoJmŸ&
165.dhr h¡ {Og Zo Vwåh| YaVr _| A{YH$ma {X`m h¡ Am¡a Vw_ _| go Hw$N> H$mo (YZ
e{ŠV _|) Xygao go H$B© lo{U`m± D±$Mm {H$`m h¡Ÿ& Vm{H$ Cg _| Vwåhmar narjm1 bo
Omo Vwåh| {X`m h¢Ÿ& dmñVd _| Amn H$m nmbZhma erK« hr XÊS> XoZo dmbm2 h¡ Am¡a
dmñVd _| dh A{V j_r X`mdmZ² h¡Ÿ&
*****

1
Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo H$hm: H$m°~m Ho$ aã~ H$s enW! dh j{V _| n‹S> J`mŸ& A~yµOa (a{µO`„mhþ AÝhþ) Zo
H$hm: H$m¡Z? An (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: (YZr)Ÿ& naÝVw Omo XmZ H$aVm ahVm h¡Ÿ&(ghrh ~w˜mar : 6638, ghr
_wpñb_ : 990)
2
AWm©V Ad¡kmH$m[a`m| H$moŸ&
172
7 - gyah Amamµ\$

gyah Amamµ\$ - 7
gyah Amamµ\$ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$r h¡, Bg _| 206 Am`V| h¢Ÿ&
Bg _| Amamµ\$ H$s MMm© h¡ Bg {b`o Bg H$m Zm_ gyah Amamµ\$ h¡Ÿ&
- Bg _| A„mh Ho$ ^oOo hþ`o Z~r H$m AZwgaU H$aZo na ~b {X`m J`m h¡, {Og _|
S>amZo VWm gmdYmZ H$aZo H$s ^mfm AnZmB© JB© h¡Ÿ&
- Bg _| AmX_ (Ab¡{hñgbm_) H$mo e¡VmZ Ho$ YmoIm XoZo H$m dU©Z {H$`m J`m h¡
Vm{H$ _Zwî` Cg go gmdYmZ ahoŸ&
- Bg _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ AJbo Z{~`m| H$s Om{V`m± Z{~`m| Ho$ {damoY H$m
Xwîn[aUm_ XoI MwH$s h¡, {\$a Ahbo {H$Vm~ H$mo g§~mo{YV {H$`m J`m h¡ Am¡a EH$
OJh nyao g§gma dm{g`m| H$mo g§~mo{YV {H$`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ g^r Z{~`m| Zo EH$ A„mh H$s d§XZm H$s, Am¡a Cgr H$s
Amoa ~wbm`m Am¡a g~ H$m _yb Y_© EH$ h¡Ÿ&
- Bg _| `h ^r ~Vm`m J`m h¡ {H$ B©_mZ bmZo Ho$ níMmV² {Zµ\$mµH$ ({ÛYm) H$m Š`m
Xwîn[aUm_ hmoVm h¡ Am¡a dMZ Vmo‹S>Zo H$m AÝV Š`m hmoVm h¡Ÿ&
- gyah Ho$ AÝV _| Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Am¡a Amn Ho$ gm{W`m| H$mo CnXoe
XoZo Ho$ Hw$N> JwU ~Vm`o J`o h¢ Am¡a {damo[Y`m| H$s ~mVm| H$mo ghZ H$aZo VWm
CÎmmo{OV hmoH$a Eogm H$m`© H$aZo go amoH$m J`m h¡ Omo Bñbm_ Ho$ {b`o hm{ZH$maH$
hmoŸ&
*****

173
7 - gyah Amamµ\$

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A{bµ\$, bm_, _r_, gmXŸ&
2. `h nwñVH$ h¡, Omo AmnH$s Amoa CVmar JB© h¡Ÿ& AV: (ho Z~r!) Amn Ho$ _Z _|
Bg go H$moB© g§H$moM Z hmo, Vm{H$ Amn Bg Ho$ Ûmam gmdYmZ H$a|1, Am¡a B©_mZ
dmbm| Ho$ {b`o CnXoe h¢Ÿ&
3. (ho bmoJm|!) Omo Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go Vw_ na CVmam J`m h¡ Cg na Mbmo,
Am¡a Cg Ho$ {gdm Xygao ghm`H$m| Ho$ nrN>o Z MbmoŸ& Vw_ ~hþV Wmo‹S>r {ejm boVo
hmoŸ&
4. VWm ~hþV gr ~pñV`m± h¢ {OÝh| h_ Zo ÜdñV H$a {X`m h¡, CZ na h_mam àH$mon
AH$ñ_mV am{Ì _| Am`m `m O~ dh Xmonha Ho$ g_` Amam_ H$a aho WoŸ&
5. Am¡a O~ CZ na h_mam àH$mon Am n‹S>m Vmo CZ H$s nwH$ma `hr Wr {H$ dmñVd _|
h_ hr AË`mMmar2 WoŸ&
6. Vmo h_ CZ go Adí` àíZ H$a|Jo {OZ Ho$ nmg agybm| H$mo ^oOm J`m VWm agybm|
go ^r Adí`3 àíZ H$a|JoŸ&
7. {\$a h_ AnZo kmZ go CZ Ho$ g_j dmñV{dH²$Vm H$m dU©Z H$a X|JoŸ& VWm h_
AZwnpñWV Zht WoŸ&
8. VWm Cg (àb` Ho$) {XZ (H$_m] H$s) Vm¡b Ý`m` Ho$ gmW hmoJrŸ& {\$a {Og Ho$
nb‹S>o ^mar hm|Jo dhr g\$b hm|JŸo &
9. Am¡a {OZ Ho$ nb‹S>o hbHo$ hm|Jo Vmo dhr ñd`§ H$mo j{V _| S>mb {b`o hm|JŸo & Š`m| {H$
dh h_mar Am`Vm| Ho$ gmW AË`mMma H$aVo4 ahoŸ&

1
AWm©V A„mh Ho$ BÝH$ma VWm Cg Ho$ Xwîn[aUm_ goŸ&
2
AWm©V AnZr hR>Y_u H$mo Cg g_` ñdrH$ma {H$`mŸ&
3
AVm©V àb` Ho$ {XZ CZ g_wXm`m| go àíZ {H$`m Om`oJm {H$ Vwåhmao nmg agyb Am`o `m Zht? dh CÎma X|Jo: Am`o WoŸ&
naÝVw h_ hr AË`mMmar WoŸ& h_ Zo wZ H$s EH$ Z gwZrŸ& {\$a agybm| go àíZ {H$`m Om`oJm {H$ CÝhm|Zo A„mh H$m g§Xoe
nhþ±Mm`m `m Zht? Vmo dh H$h|Jo: Adí` h_ Zo Voam g§Xoe nhþ±Mm {X`mŸ&
4
^mdmW© `h h¡ {H$ `h A„mh H$m {Z`_ h¡ {H$ àË`oH$ ì`{ŠV VWm g_wXm` H$mo CZ Ho$ H$_m©Zwgma \$b {_boJmŸ& Am¡a
H$_m] H$s Vm¡b Ho$ {b`o A„mh Zo Zmn {ZYm©[aV H$a Xr h¡Ÿ&
174
7 - gyah Amamµ\$

10. VWm h_ Zo Vwåh| YaVr _| A{YH$ma {X`m Am¡a Cg _| Vwåhmao {b`o OrdZ Ho$
g§gmYZ ~Zm`oŸ& Vw_ Wmo‹S>o hr H¥$Vk hmoVo hmoŸ&
11. Am¡a h_ Zo hr Vwåh| n¡Xm {H$`m1 {\$a Vwåhmam ê$n ~Zm`m, {\$a h_ Zo µ\$[aíVm| go
H$hm {H$ AmX_ H$mo gOXm H$amo Vmo Bãbrg Ho$ {gdm g~ Zo gO²Xm {H$`mŸ& dh
gO²Xm H$aZo dmbm| _| go Z hþAmŸ&
12. A„mh Zo Cg go H$hm: {H$g ~mV Zo VwPo gO²Xm H$aZo go amoH$ {X`m O~ {H$ _¢Zo
VwPo AmXoe {X`m Wm? Cg Zo H$hm: _¢ Cg go CÎm_ hÿ±Ÿ& _oar aMZm Vy Zo A{¾ go
H$s, Am¡a Cg H$s {_Å>r goŸ&
13. Vmo A„mh Zo H$hm: Bg (ñdJ©) go CVa OmŸ& Voao {b`o `h `mo½` Zht {H$ Bg _|
K_§S> H$aoŸ& Vy {ZH$b OmŸ& dmñVd _| Vy An_m{ZVm| _| h¡Ÿ&
14. Cg Zo H$hm: _wPo Cg {XZ VH$ Ho$ {b`o Adga Xo Xmo O~ bmoJ {\$a Or{dV
{H$`o Om`|JoŸ&
15. A„mh Zo H$hm: Vw_Po Adga {X`m Om ahm h¡Ÿ&
16. Cg Zo H$hm: Vmo {Og àH$ma Vy Zo _wPo Hw$nW {H$`m h¡ _¢ ^r Voar grYr amh na
BZ H$s KmV _| bJm ahÿ±JmŸ&
17. {\$a CZ Ho$ nmg CZ Ho$ AmJo Am¡a nrN>o VWm Xm`| Am¡a ~m`| go AmD±$JmŸ&2 Am¡a
Vy CZ _| go A{YH²$Va H$mo (AnZm) H¥$Vk Zht nm`oJmŸ&3
18. A„mh Zo H$hm: `hm± go An_m{ZV {Y¸$mam hþAm {ZH$b OmŸ& Omo ^r CZ _| go
Voar amh MboJmŸ& Vmo _¢ Vw_ g^r go ZaH$ H$mo Adí` ^a Xy±JmŸ&
19. Am¡a ho AmX_! Vw_ Am¡a Vwåhmar nËZr ñdJ© _| ahmo Am¡a Ohm± go Mmhmo ImAmoŸ&
Am¡a Bg d¥j Ho$ g_rn Z OmZm AÝ`Wm AË`mMm[a`m| _| hmo OmAmoJoŸ&
20. Vmo e¡VmZ Zo XmoZm| H$mo g§e` _| S>mb {X`m, Vm{H$ XmoZm| Ho$ {b`o CZ Ho$ Jwám§Jm| H$mo
Imob Xo Omo CZ go Nw>nm`o J`o WoŸ& Am¡a H$hm: Vwåhmao nmbZhma Zo Vw_ XmoZm| H$mo Bg

1
AVm©V _yb nwéf AmX_ ApñVËd {X`mŸ&
2
AWm©V àË`oH$ {Xem go KoéJ± m Am¡a Hw$nW H$é±JmŸ&
3
e¡VmZ Zo AnZm {dMma gƒ H$a {XIm`m Am¡a A{YH²$Va bmoJ Cg Ho$ Omb _| \§$g H$a {eH©$ O¡go _hm nmn _| n‹S> J`oŸ&
(Xo{I`o gyah g~m Am`V - 20)
175
7 - gyah Amamµ\$

d¥j go Ho$db Bg{b`o amoH$ {X`m h¡ {H$ Vw_ XmoZm| µ\$[aíVo AWdm gXmdmgr hmo
OmAmoJoŸ&
21. VWm XmoZm| Ho$ {b`o enW Xr {H$ dmñVd _| _¢ Vw_ XmoZm| H$m {hV¡fr hÿ±Ÿ&
22. Vmo CZ XmoZm| H$mo YmoIo go [aPm {b`mŸ& {\$a O~ XmoZm| Zo Cg d¥j H$m ñdmX {b`m
Vmo CZ Ho$ {b`o CZ Ho$ Jwám§J Iwb J`o Am¡a do CZ na ñdJ© Ho$ nÎmo {MnH$mZo
bJoŸ& Am¡a CÝh| CZ Ho$ nmbZhma Zo AmdmµO Xr: Š`m _¢Zo Vwåh| Bg d¥j go Zht
amoH$m WmŸ& Am¡a Vw_ XmoZm| go Zht H$hm Wm {H$ e¡VmZ Vwåhmam Iwbm eÌy h¢?
23. XmoZm| Zo H$hm: ho h_mao nmbZhma! h_Zo AnZo D$na AË`mMma H$a {b`m Am¡a `{X
Vy h_| j_m VWm h_ na X`m Zht H$aoJm Vmo h_ Adí` hr ZmW hmo1 Om`|JŸo &
24. Cg Zo H$hm: Vw_ g~ CVamo, Vw_ EH$ Xygao Ho$ eÌy hmoŸ& Am¡a Vwåhmao {b`o YaVr _|
ahZm Am¡a EH$ {ZYm©[aV g_` VH$ OrdZ H$m gmYZ h¡Ÿ&
25. VWm H$hm: Vw_ Cgr _| Or{dV ahmoJo Am¡a Cgr _| _amoJo Am¡a Cgr go ({\$a)
{ZH$mbo OmAmoJoŸ&
26. ho AmX_ Ho$ nwÌmo! h_ Zo Vw_ na Eogm dó CVma {X`m h¡ Omo Vwåhmao Jwám§Jm| H$mo
Nw>nmVm, VWm emo^m h¡Ÿ& Am¡a A„mh H$s AmkmH$m[aVm H$m dó hr gdm}Îm_ h¡Ÿ& `h
A„mh H$s Am`Vm| _| go EH$ h¡, Vm{H$ dh {ejm b|Ÿ&2
27. ho AmX_ Ho$ nwÌmo! Eogm Z hmo {H$ e¡VmZ Vwåh| ~hH$m Xo O¡go Vwåhmao _mVm-{nVm H$mo
ñdJ© go {ZH$mb {X`m, CZ Ho$ dó CVadm {X`o Vm{H$ CÝh| CZ Ho$ Jwám§J {XIm XoŸ&
dmñVd _| dh VWm Cg H$s Om{V Vwåh| Eogo ñWmZ go XoIVr h¡ Ohm± go Vw_ CÝh|
Zht XoI gH$VoŸ& dmñVd _| h_ Zo e¡VmZm| H$mo CZ H$m ghm`H$ ~Zm {X`m h¡ Omo
B©_mZ Zht aIVoŸ&
28. VWm O~ dh (_we²[aH$) H$moB© {Zb©‚mm H$m H$m_ H$aVo h¢ Vmo H$hVo h¡ {H$ Bgr
(ar{V) na h_ Zo AnZo nyd©Om| H$mo nm`m h¡Ÿ& VWm A„mh Zo h_| Bg H$m AmXoe
{X`m h¡Ÿ& (ho Z~r!) Amn CZ go H$h X| {H$ A„mh H$^r {Zb©‚mm H$m AmXoe Zht
XoVmŸ& Š`m Vw_ A„mh na Eogr ~mV H$m Amamon YaVo hmo {Ogo Vw_ Zht OmZVo?

1
AWm©V AmX_ VWm hìdm Zo AnZo nmn Ho$ {b`o Aëbmh go j_m _m±J brŸ& e¡VmZ Ho$ g_mZ A{^_mZ Zht {H$`mŸ&
2
VWm Cg Ho$ AmkmH$mar Ed§ H¥$Vk ~Z|Ÿ&
176
7 - gyah Amamµ\$

29. Amn CZ go H$h X| {H$ _oao nmbZhma Zo Ý`m` H$m AmXoe {X`m h¡Ÿ& (Am¡a dh `h
h¡ {H$) àË`oH$ _pñOX _| Z_mµO Ho$ g_` AnZm Ü`mZ grYo Cgr H$s Amoa H$amo1
Am¡a Cg Ho$ {b`o Y_© H$mo {dewÕ H$a Ho$ Cgr H$mo nwH$mam|Ÿ& {Og àH$ma CgZo
Vwåh| nhbo n¡Xm {H$`m h¡ Cgr àH$ma (àb` _|) {\$a Or{dV H$a {X`o OmAmoJoŸ&
30. EH$ g_wXm` H$mo Cg Zo gwnW {XIm {X`m Am¡a Xygam g_wXm` Hw$nW na pñWa
ah J`mŸ& dmñVd _| BZ bmoJm| Zo A„mh Ho$ {gdm e¡VmZm| H$mo ghm`H$ ~Zm {b`m,
{\$a ^r dh g_PVo h¢ {H$ dmñVd _| dhr gwnW na h¢Ÿ&
31. ho AmX_ Ho$ nwÌmo! àË`oH$ _pñOX Ho$ nmg (Z_mµO Ho$ g_`) AnZr emo^m YmaU
H$amo2 VWm ImAmo Am¡a nrAmo Am¡a ~oOm ˜M© Z H$amoŸ& dñVwV: dh ~oOm ˜M©
H$aZo dmbm| go ào_ Zht H$aVmŸ&
32. (ho Z~r!) Bg ({_lUdm{X`m|) go H${h`o {H$ {H$g Zo Aëbmh H$s Cg emo^m H$mo
ham_ (d{O©V) {H$`m h¡3 {Ogo Cg Zo AnZo godH$m| Ho$ {b`o {ZH$mbm h¡? VWm
ñdÀN> Or{dH$mAm| H$mo? Amn H$h X|: `h g§gm[aH$ OrdZ _| CZ Ho$ {b`o
(C{MV) h¢, Omo B©_mZ bm`o VWm àb` Ho$ {XZ ( CÝht Ho$ {b`o) {deof4 h¡Ÿ&
Bgr àH$ma h_ AnZr Am`Vm| H$m g{dñVma dU©Z CZ Ho$ {b`o H$aVo h¢ Omo kmZ
aIVo hm|Ÿ&
33. (ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ _oao nmbZhma Zo Vmo Ho$db Iwbo VWm Nw>no Hw$H$_m] Am¡a
nmn VWm Ad¡Y {dÐmoh H$mo hr ham_ (d{O©V) {H$`m h¡, VWm Bg ~mV H$mo {H$ Vw_
Cgo A„mh H$m gmPr ~ZmAmo {Og H$m H$moB© VH©$ Cg Zo Zht CVmam h¡ VWm
Aëbmh na Eogr ~mV ~mobmo {Ogo Vw_ Zht OmZVoŸ&

1
Bg Am`V _| gË` Y_© Ho$ {ZåZ{b{IV VrZ _yb` {`_ ~Vm`o J`o h¢:H$_© _| g§VwbZ,d§XZm _| A„mh H$s Amoa
Ü`mZ,VWm Y_© _| {dewÕVm VWm EH$ A„mh H$s d§XZm H$aZmŸ&
2
Hw$a¡e Z¾ hmoH$a H$m°~m H$s n[aH«$_m H$aVo WoŸ& Bgr na `h Am`V CVarŸ&
3
Bg Am`V _| gÝ`mg H$m IÊS>U {H$`m J`m h¡ {H$ Ord`Z Ho$ gwIm| VWm emo ^mdm| go bm^mpÝdV hmoZm Y_© Ho$ {déÕ
Zht h¡Ÿ& BZ g~ go bm^mpÝdV hmoZo _| hr A„mh H$s àgÞVm h¡Ÿ& Z¾ ahZm VWm g§gm[aH$ gwH$m| go d§{MV hmo OmZm
gËY_© Zht h¡Ÿ& Y_© H$s `h {ejm h¡ {H$ AnZr emo^mdm|§ go gwg{‚mV hmoH$a A„mh H$s d§XZm Am¡a CnmgZm H$amoŸ&
4
EH$ ~ma Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo C_a (a{µO`„mhþ AÝhþ) go H$hm: Š`m Vw_ àgÞ Zht hmo {H$ g§gma H$m{µ \$am|
Ho$ {b`o hmo Am¡a nabmoH$ h_mao {b`o? (~w˜mar - 2468, _wpñ_b 1479)
177
7 - gyah Amamµ\$

34. àË`oH$ g_wXm` H$m1 EH$ {ZYm©[aV g_` h¡, {\$a O~ dh g_` Am Om`oJm Vmo
jU ^a Xoa `m gdoa Zht hmoJrŸ&
35. ho AmX_ Ho$ nwÌmo! O~ Vwåhmao nmg Vwåht _| go agyb Am Om`| Omo Vwåh| _oar Am`V|
gwZm aho hm| Vmo Omo S>aoJm Am¡a AnZm gwYma H$a boJm Vmo Cg Ho$ {b`o H$moB© S>a
Zht hmoJm, Am¡a Z dh2 CXmgrZ hm|JoŸ&
36. Deewj pees nceejer Dee³eleW Pegþuee³eWies Deewj Gvemes Ieceb[ keÀjWies Jener veejkeÀer neWies~ Deewj
Jener GmeceW meoeJeemeer neWies~
37. {\$a Cg go ~‹S>m AË`mMmar H$m¡Z h¡ Omo A„mh na {_Ï`m ~mV| ~Zm`o AWdm Cg
H$s Am`Vm| H$mo {_Ï`m H$ho? CZ H$mo CZ Ho$ ^m½` _| {bIm ^mJ {_b Om`oJmŸ&
`hm± VH$ {H$ {Og g_` h_mao µ\$[aíVo CZ H$m àmU {ZH$mbZo Ho$ {b`o Am`|Jo Vmo
CZ go H$h|Jo {H$ dh H$hm± h¢ {OZ H$mo Vw_ Aëbmh Ho$ {gdm nwH$maVo Wo? dh
H$h|Jo {H$ dh Vmo h_ go Imo J`o, VWm AnZo hr {déÕ gmjm (Jdmh) ~Z Om`|Jo
{H$ dñVwV: dh H$m{µ\$a WoŸ&
38. Aëbmh H$m AmXoe hmoJm {H$ Vw_ ^r àdoe H$a OmAmo CZ g_wXm`m| _| Omo Vw_ go
nhbo Ho$ {OÞm| Am¡a _Zwî`m| _| go ZaH$ _| h¢Ÿ& O~ ^r H$moB© g_wXm` (ZaH$ _|)
àdoe H$aoJm Vmo AnZo g_mZ Xygao g_wXm` H$mo {Y¸$ma H$aoJm, `hm± VH$ {H$ O~
Cg _| g~ EH$Ì hmo Om`|Jo Vmo CZ H$m {nN>bm AnZo nhbo Ho$ {b`o H$hoJm: ho
h_mao nmbZhma BÝhm|Zo hr h_| Hw$nW {H$`m h¡Ÿ& AV: BÝh| XwJZr `mVZm XoŸ& dh
(A„mh) H$h|Jm Vw_ _| go àË`oH$ Ho$ {b`o XwJZr `mVZm h¡, naÝVw Vwåh| kmZ
ZhtŸ&
39. VWm CZ H$m nhbm g_wXm` AnZo Xygao g_wXm` go H$hoJm: (`{X h_ Xmofr Wo)
Vmo h_ na Vwåhmar H$moB© àYmZVm Zht1 hþB©, Vmo Vw_ AnZo Hw$H$_m] H$s `mVZm H$m
ñdmX bmoŸ&

1
AWm©V H$m{µ\$a g_wXm` H$s `mVZm Ho$ {b`oŸ&
2
Bg Am`V _| _mZd Om{V Ho$ _mJ©Xe©Z Ho$ {b`o g_` g_` na agybm| Ho$ AmZo Ho$ ~mao _| gy{MV {H$`m J`m h¡ Am¡a
~Vm`m Om ahm h¡ {H$ A~ Bgr {Z`_mZwgma A§{V_ agyb _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Am J`o h¢Ÿ& AV: CZ H$s
~mV _mZ bmo, AÝ`Wm Bg H$m n[aUm_ ñd`§ Vwåhmao gm_Zo Am Om`oJmŸ&
178
7 - gyah Amamµ\$

40. dmñVd _| {OÝhm|Zo h_mar Am`Vmo H$mo PwR>bm {X`m Am¡a CZ go A{^_mZ {H$`m CZ
Ho$ {b`o AmH$me Ho$ X²>dmam Zht Imobo Om`|Jo Am¡a Z dh ñdJ© _| àdoe H$a|Jo, O~
VH$2 D±$Q> gyB© Ho$ ZmHo$ go nma Z hmo Om`oŸ& Am¡a h_ Bgr àH$ma Anam{Y`m| H$m
~Xbm XoVo h¢Ÿ&
41. CÝht Ho$ {b`o ZaH$ H$m {~N>m¡Zm Am¡a CZ Ho$ D$na go Amo‹T>Zm hmoJmŸ& Am¡a Bgr
àH$ma h_ AË`mMm[a`m| H$mo à{VH$ma (~Xbm)3 XoVo h¢Ÿ&
42. Am¡a Omo B©_mZ bm`o Am¡a gËH$_© {H$`o, Am¡a h_ {H$gr na Cg H$s gH$V go
(A{YH$) ^ma Zht aIVoŸ& dhr ñdJu h¢ Am¡a dhr Cg _| gXmdmgr hm|JŸo &
43. VWm CZ Ho$ {Xbm| _| Omo Ûmof hmoJm Cgo h_ {ZH$mb X|JŸo &4 CZ (ñdJm] _|) Zha|
~hVr hm|Jr VWm dh H$h|Jo {H$ Cg A„mh H$s àe§gm h¡ {Og Zo h_| Bg H$s amh
{XImB© Am¡a `{X A„mh h_| _mJ©Xe©Z Z XoVm Vmo h_| _mJ©Xe©Z Z {_bVmŸ& h_mao
nmbZhma Ho$ agyb gË` boH$a Am`o, VWm CÝh| nwH$mam Om`oJm {H$ Bg ñdJ© Ho$
A{YH$mar Vw_ AnZo gËH$_m] Ho$ H$maU hþ`o hmoŸ&
44. VWm ñdJ©dmgr ZaH$dm{g`m| H$mo nwH$ma|Jo {H$ h_ H$mo h_mao nmbZhma Zo Omo dMZ
{X`m Wm Cgo h_ Zo gƒ nm`m, Vmo Š`m Vwåhmao nmbZhma Zo Vwåh| Omo dMZ {X`m
Wm Cgo Vw_ Zo gƒ nm`m? dh H$h|Jo {H$ hm±Ÿ& {\$a CZ Ho$ ~rM EH$ nwH$maZo dmbm
nwH$maoJm {H$ A„mh H$s {Y¸$ma h¡ CZ AË`mMm[a`m| naŸ&
45. Omo bmoJm| H$mo A„mh H$s amh (gËY_©) go amoH$Vo VWm Cgo Q>o‹T>m H$aZm MmhVo WoŸ&
Am¡a dhr nabmoH$ Ho$ à{V A{dídmg Zht aIVo WoŸ&
46. Am¡a XmoZm| (ZaH$ VWm ñdJ©) Ho$ ~rM EH$ nXm© hmoJm Am¡a Hw$N> bmoJ Amamµ\$5
(D±$MmB©`m|) na hm|JoŸ& Omo àË`oH$ H$mo CZ Ho$ bjUm| go nhMmZ|Jo Am¡a ñdJ©
1
Am¡a h_ Am¡a Vw_ `mVZm _| ~am~a h¡Ÿ& Am`V _| Bg VÏ` H$s Amoa g§Ho$V h¡ {H$ H$moB© g_wXm` Hw$nW hmoVm h¡ Vmo dh
ñd`§ Hw$nW Zht hmoVm, dh Xygam| H$mo ^r AnZo Hw$M[aÌ go Hw$nW H$aVm h¡ AV: g^r XwJZr `mVZm Ho$ A{YH$mar hþ`oŸ&
2
AWm©V CZ H$m ñdJ© _| àdoe Ag§^d hmoJmŸ&
3
AWm©V CZ Ho$ Hw$H$_m] VWm AË`mMmam| H$mŸ&
4
ñd{J©`m| H$mo g~ àH$ma Ho$ gwI, gw{dYm Ho$ gmW `h ^r ~‹S>r Zo_V {_boJr {H$ CZ Ho$ {Xbm| H$m ~¡a {ZH$mb {X`m
Om`oJm, Vm{H$ ñdJ© _| {_Ì ~ZH$a ah|Ÿ& Š`m|{H$ Amng Ho$ ~¡a go g~ gwI {H$a{H$am hmo OmVm h¡Ÿ&
5
Amamµ\$ ZaH$ VWm ñdJ© Ho$ _Ü` EH$ Xrdma h¡ {Og na dh bmoJ ah|Jo {OZ Ho$ gwH$_© Am¡a Hw$H$_© ~am~a hm|JoŸ& Am¡a dh
A„mh H$s X`m go ñdJ© _| àdoe H$s Amem aIVo hm|JoŸ& (BãZo H$gra)
179
7 - gyah Amamµ\$

dm{g`m| H$mo nwH$ma H$a CÝh| gbm_ H$a|JŸo & Am¡a CÝhm|Zo Cg _| àdoe Zht {H$`m
hmoJm, naÝVw Cg H$s Amem aIVo hm|JŸo &
47. Am¡a O~ CZ H$s Am±Io ZaH$ dm{g`m| H$s Amoa {\$a|Jr Vmo H$h|Jo: ho h_mao
nmbZhma! h_| AË`mMm[a`m| _o gpå_{bV Z H$aZmŸ&
48. {\$a Amamµ\$ (D±$MmB©`m|) Ho$ bmoJ Hw$N> bmoJm| H$mo CZ Ho$ bjUm| go nhMmZ
Om`|J1o , CZ go H$h|Jo {H$ Vwåhmao OËWo Am¡a Vwåhmam K_§S> Vwåhmao {H$gr H$m_
Zht Am`mŸ&
49. (Am¡a ñdJ©dm{g`m| H$s Amoa g§Ho$V H$a|Jo {H$) Š`m `hr dh bmoJ Zht h¡ {OZ Ho$
gå~§Y _| Vw_ enW boH$a H$h aho Wo {H$ A„mh BÝh| AnZr X`m _| go Hw$N> Zht
XoJm? (AmO CZ go H$hm Om ahm h¡ {H$) ñdJ© _| àdoe H$a OmAmo, Z Vw_ na
{H$gr àH$ma H$m ^` h¡ Am¡a Z Vw_ CXmgrZ hmoJoŸ&
50. VWm ZaH$dmgr ñdJ©dm{g`m| H$mo nwH$ma|Jo {H$ h_ na V{ZH$ nmZr S>mb Xmo, AWdm
Omo A„mh Zo Vwåh| àXmZ {H$`m h¡ Cg _| go Hw$N> Xo XmoŸ& dh H$h|Jo {H$ A„mh Zo
`h XmoZm| (AmO) H$m{µ\$am| Ho$ {b`o ham_ (d{O©V) H$a {X`m h¡Ÿ&
51. (Cg H$m {ZU©` h¡ {H$) {OÝhm|Zo AnZo Y_© H$mo V_mem Am¡a Iob ~Zm {b`m Wm,
VWm {OÝh| g§gm[aH$ OrdZ Zo YmoIo _| S>mb aIm Wm, Vmo AmO h_ CÝh| Eogo hr
^wbm X|Jo {Og àH$ma CÝhm|Zo AmO Ho$ {XZ Ho$ AmZo H$mo ^wbm {X`m Wm2 Am¡a Bg
{b`o ^r {H$ dh h_mar Am`Vm| H$m BÝH$ma H$aVo ahoŸ&
52. O~ {H$ h_ Zo CZ Ho$ {b`o EH$ Eogr nwñVH$ Xr {Ogo h_ Zo kmZ Ho$ AmYma na
g{dñVma d{U©V H$a {X`m h¢ Omo _mJ©Xe©Z VWm X`m h¡ CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo
B©_mZ ({dídmg) aIVo h¢Ÿ&
53. ({\$a) Š`m dh Bg H$s àVrjm H$a aho h¢ {H$ Bg H$m n[aUm_ gm_Zo Am Om`o?
{Og {XZ Bg H$m n[aUm_ Am Om`oJm Vmo dhr Omo Bg go nhbo Bgo ^ybo hþ`o Wo

1
{OZ H$mo g§gma _| nhMmZVo Wo Am¡a `mX {Xbm`|Jo {H$ {Og na Vwåh| K_§S> Wm AmO Vwåhmao H$m_ Zht Am`mŸ&
2
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: àb` Ho$ {XZ A„mh Eogo ~§Xm| go H$hoJm: Š`m _¢Zo Vwåh| ~rdr-~ƒo Zht {X`o,
AmXa-_mZ Zht {X`m? Š`m D±$Q> Kmo‹S>o Voao AmYrZ Zht {H$`o, Š`m Vy _w»`m ~ZH$a Mw§Jr Zht boVm Wm? dh H$hoJm: ho
A„mh g~ ghrh h¡Ÿ& A„mh àíZ H$aoJm: Š`m _wP go {_bZo H$s Amem aIVm Wm? dh H$hoJm: ZhtŸ& A„mh H$hoJm O¡go
Vy _wPo ^ybm ahm, AmO _¢ VwPo ^ybOmVm hþ±Ÿ& (ghrh _wpñb_ - 2968)
180
7 - gyah Amamµ\$

H$h|Jo {H$ h_mao nmbZhma Ho$ agyb gƒ boH$a Am`o Wo, (naÝVw h_ Zo Zht _mZm)
Vmo Š`m h_mao {b`o H$moB© AZwe§gH$ ({gµ\$maer) h¡, Omo h_mar AZwe§gm
({gµ\$maer) H$ao? AWdm h_ g§gma _| \o> a {X`o Om`o Vmo Omo H$_© h_ H$aVo aho
CZ Ho$ {dnarV H$_© H$a|Jo! CÝhm|Zo ñd`§ H$mo j{V _| S>mb {X`m, VWm CZ go Omo
{_Ï`m ~mV| ~Zm aho Wo Imo JBªŸ&
54. Vwåhmam nmbZhma dhr A„mh h¡ {Og Zo AmH$me| VWm YaVr H$mo N>: {XZm| _|
~Zm`m1, {\$a Ae© (qghmgZ) na pñWV hmo J`mŸ& dh amÌr go {XZ H$mo T>H$ XoVm
h¡, {XZ Cg Ho$ nrN>o Xm¡‹S>Vm hþAm Am OmVm h¡, gy`© VWm Mm±X Am¡a Vmao Cg H$s
Amkm Ho$ AYrZ h¢Ÿ& gwZ bmo! dhr CËn{ÎmH$ma h¡, Am¡a dhr emgH$2 h¡Ÿ& dhr
A„mh A{V ew^, g§gma H$m nmbZhma h¡Ÿ&
55. Vw_ AnZo (Cgr) nmbZhma H$mo amoVo hþ`o VWm Yrao-Yrao nwH$mam|Ÿ& {Z:g§Xoh dh
gr_m nma H$aZo dmbm| go ào_ Zht H$aVmŸ&
56. VWm YaVr _| Cg Ho$ gwYma Ho$ níMmV²3 CnÐd Z H$amo, Am¡a Cgr go S>aVo hþ`o,
VWm Amem aIVo hþ`o4 àmW©Zm H$amoŸ& dmñVd _| A„mh H$s X`m gXmMm[a`m| Ho$
g_rn h¡Ÿ&
57. Am¡a dhr h¡ Omo AnZr X`m (dfm©) go nhbo dm`wAm| H$mo (dfm©) H$s ew^ gyMZm
XoZo Ho$ {b`o ^oOVm h¡Ÿ& Am¡a O~ dh ^mar ~mXbm| H$mo {b`o C‹S>Vr h¢ Vmo h_ Cgo
{H$gr {ZOud YaVr H$mo (Or{dV) H$aZo Ho$ {b`o nhþ±Mm XoVo h¢, {\$a Cg go Ob
dfm© H$a Ho$ Cg Ho$ Ûmam àË`oH$ àH$ma Ho$ \$b CnOm XoVo h¢Ÿ& Bgr àH$ma h_
_wÔm| H$mo Or{dV H$aVo h¢, Vm{H$ Vw_ {ejm J«hU H$a gH$moŸ&

1
`h N>: {XZ e{Zdma, a{ddma, gmo_dma, _§Jbdma, ~wYdma Am¡a ~¥hñn{Vdma h¢Ÿ& nhbo Xmo {XZ _| YaVr H$mo, {\>>a AmH$me H$mo
~Zm`m, {\$a AmH$me H$mo Xmo {XZ _| ~ama~a {H$`m, {\$a YaVr H$mo \¡$bm`m Am¡a Cg _| nd©V, nmZr Am¡a CnO H$s ì`dñWm
Xmo {XZ _| H$sŸ& Bg àH$ma `h Hw$b N>: {XZ hþ`oŸ& (Xo{I`o : gyah gO²Xm:9-10)
2
AWm©V Bg {díd H$s ì`dgìWm H$m A{YH$ma Cg Ho$ {gdm {H$gr H$mo Zht h¡Ÿ&
3
AWm©V gËY_© Am¡a agybm| Ûmam gwYma {H$`o OmZo Ho$ níMmV²Ÿ&
4
AWm©V nmnmMma go S>aVo Am¡a Cg H$s X`m H$s Amem aIVo hþ`oŸ&
181
7 - gyah Amamµ\$

58. Am¡a ñdÀN> ^y{_ AnZr CnO A„mh H$s AZw_{V go ^anya XoVr h¡Ÿ& VWm ˜am~
^y{_ H$s CnO Wmo‹S>r hr hmoVr h¡Ÿ& Bgr àH$ma h_ AnZr1 Am`V| ({Zem{Z`m±)
CZ Ho$ {b`o XwhamVo h¢ Omo ewH«$ AXm H$aVo h¢Ÿ&
59. h_ Zo Zyh2 H$mo Cg H$s Om{V H$s Amoa (AnZm g§Xoe nhþ±MmZo Ho$ {b`o) ^oOm Wm,
Vmo Cg Zo H$hm: ho _oar Om{V Ho$ bmoJmoŸ! (Ho$db) A„mh H$s B~mXV (d§XZm)
H$amo, Cg Ho$ {gdm Vwåhmam H$moB© nyÁ` ZhtŸ& _¢ Vw_ na EH$ ~‹S>o {XZ H$s `mVZm
go S>aVm hÿ±Ÿ&
60. Cg H$s Om{V Ho$ à_wIm| Zo H$hm: h_|ŸbJmVm h¡ {H$ Vw_ Iwbo Hw$nW _| n‹S> J`o
hmoŸ&
61. Cg Zo H$hm: ho _oar Om{V! _¢ {H$gr Hw$nW _| Zht hÿ±Ÿ& naÝVw _¢ {díd Ho$
nmbZhma H$m agyb hÿ±Ÿ&
62. Vwåh| AnZo nmbZhma H$m g§Xeo nhþ±Mm ahm hÿ±Ÿ& Am¡a Vwåhmam ^bm MmhVm hÿ±, Am¡a
Aëbmh H$s Amoa go CZ MrµOm| H$m kmZ aIVm hÿ± {OZ H$m kmZ Vwåh| Zht h¡Ÿ&
63. Š`m Vwåh| Bg na AmíM`© hmo ahm h¡ {H$ Vwåhmao nmbZhma H$s {ejm Vwåhr _| go
EH$ nwéf Ûmam Vwåhmao nmg Am JB© h¡, Vm{H$ dh Vwåh| gmdYmZ H$ao, Am¡a Vm{H$
Vw_ AmkmH$mar ~Zmo Am¡a A„mh H$s X`m Ho$ `mo½` hmo OmAmoŸ??
64. {\$a ^r CÝhm|Zo Cg H$mo PwR>bm {X`mŸ& Vmo h_ Zo Cgo Am¡a Omo Zm¡H$m _| Cg Ho$
gmW Wo CZ H$mo ~Mm {b`mŸ& Am¡a CÝh| Sw>~mo {X`m Omo h_mar Am`Vm| H$mo PwR>bm
MwHo$ WoŸ& dmñVd _| dh (g_P ~yP Ho$) A±Yo WoŸ&

1
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: _wPo A„mh Zo {Og _mJ©Xe©Z Am¡a kmZ Ho$ gmW ^oOm h¡ dh Cg dfm© Ho$
g_mZ h¡ Omo {H$gr ^y{_ _| hþB©Ÿ& Vmo Cg H$m Hw$N> ^mJ AÀN>m Wm {Og Zo nmZr {b`m Am¡a Cg go ~hþV gr Kmg Am¡a
Mmam CJm`mŸ& Am¡a Hw$N> H$‹S>m Wm {Og Zo nmZr amoH$ {b`m Vmo bmoJm| H$mo bm^ hþAm Am¡a Cg go {n`m Am¡a gtMmŸ& Am¡a
Hw$N> {MH$Zm Wm, {Og Zo Z nmZr amoH $m Z Kmg CnOmB©Ÿ& Vmo `hr Cg H$s Xem h¡ {Og Zo A„mh Ho$Y_© H$mo g_Pm Am¡a
Cgo grIm VWm {gIm`mŸ& Am¡a Cg H$s {Og Zo Cg na Ü`mZ hr Zht {X`m Am¡a Z A„mh Ho$ _mJ©Xe©Z H$mo ñdrH$ma
{H$`m {Og Ho$ gmW _wPo ^oOm J`m h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar - 79)
2
~Vm`m OmVm h¡ {H$ Zyh (Ab¡{hñgbm_) àW_ _Zw AmX_ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ Xgd| d§e _| WoŸ& CZ go Hw$N> nhbo VH$
bmoJ Bñbm_ na Mbo Am aho WoŸ& {\$a AnZo Y_© go {\$a J`o Am¡a AnZo nwZrV nyd©Om| H$s _y{V©`m± ~Zm H$a nyOZo bJoŸ&
V~ A„mh Zo Zyh H$mo ^oOmŸ& {H$ÝVw Hw$N> Ho$ {gdm {H$gr Zo CZ H$s ~mV Zht _mZrŸ& AÝVV: g~ Sw>~mo {X`o J`oŸ& {\$a Zyh
Ho$ VrZ nwÌm| go _mZd d§e Mbm Bgr {b`o CZ H$mo Xygam AmX_ ^r H$hm OmVm h¡Ÿ& (Xo{I`o gyah Zyh, Am`V : 71)
182
7 - gyah Amamµ\$

65. (Am¡a Bgr àH$ma) AmX1 H$s Amoa CZ Ho$ ^mB© hÿX H$mo( ^oOm)Ÿ& Cg Zo H$hm: ho
_oar Om{V! A„mh H$s B~mXV (d§XZm H$amo, Cg Ho$ {gdm Vwåhmam H$moB© nyÁ`
ZhtŸ& Vmo Š`m Vw_ (Cg H$s Ad¡km go) Zht S>aVo?
66. (Bg na) Cg H$s Om{V _| go CZ à_wIm| Zo H$hm Omo H$m{µ\$a hmo J`o {H$ h_| Eogm
bJ ahm h¡ {H$ Vw_ Zm g_P hmo J`o hmoŸ& Am¡a dmñVd _| h_ Vwåh| PwR>m| _o g_P
aho h¢Ÿ&
67. Cg Zo H$hm: ho _oar Om{V! _wP _| H$moB© Zm g_Pr H$s ~mV Zht h¡ naÝVw _¢ Vmo
g§gma Ho$ nmbZhma H$m agyb (g§XoedmhH$) hÿ±Ÿ&
68. _¢ Vwåh| AnZo nmbZhma H$m g§Xoe nhþ±Mm ahm hÿ± Am¡a dmñVd _| _¢ Vwåhmam ^amogm
H$aZo `mo½` {ejH$ hÿ±Ÿ&
69. Š`m Vwåh| Bg na AmíM`© hmo ahm h¡ {H$ Vwåhmao nmbZhma H$s {ejm Vwåhr _| go
EH$ nwéf Ûmam Vwåhmao nmg Am JB© h¡ Vm{H$ dh Vwåh§| gmdYmZ H$ao? VWm `mX
H$amo {H$ A„mh Zo Zyh H$s Om{V Ho$ níMmV² Vwåh| YaVr _| A{YH$ma {X`m h¡, Am¡a
Vwåh| A{YH$ emar[aH$ ~b {X`m h¡Ÿ& AV: A„mh Ho$ nwañH$mam| H$mo `mX2 H$amoŸ&
g§^dV: Vw_ g\$b hmo OmAmoJoŸ&
70. CÝhm|Zo H$hm: Š`m Vw_ h_mao nmg Bg {b`o Am`o hmo {H$ h_ Ho$db EH$ hr A„mh
H$s B~mXV (d§XZm) H$a| Am¡a CÝh| N>mo‹S> X| {OZ H$s nyOm h_mao nyd©O H$aVo Am
aho h¢? Vmo dh ~mV h_mao nmg bm Xmo {Og go h_| S>am aho hmo, `{X Vw_ gƒo
hmo?
71. CgZo H$hm: Vw_ na Vwåhmao nmZbhma H$m àH$mon Am¡a H«$moY Am n‹S>m h¡Ÿ& Š`m Vw_
_wP go Hw$N> (_y{V©`m| Ho$) Zm_m| Ho$ {df` _| {ddmX H$a aho hmo {OZ H$m Vw_ Zo
VWm Vwåhmao nyd©Om| Zo (nyÁ`) Zm_ aI {X`m h¡Ÿ& {Og H$m H$moB© VH©$ (à_mU)
A„mh Zo Zht CVmam h¡? Vmo Vw_ (àH$mon H$s) àVrjm H$amo Am¡a Vwåhmao gmW _¢
^r àVrjm H$a ahm hÿ±Ÿ&

1
Zyh H$s Om{V Ho$ níMmV² Aa~ _| AmX Om{V H$m CËWmZ hþAmŸ& {Og H$m {Zdmg ñWmZ Ah²µH$mµ\$ H$m joÌ WmŸ& Omo {hOmµO
VWm `_m_m Ho$ ~rM pñWV h¡Ÿ& CZ H$s Am~m{X`m± C_mZ go hµOa_m¡V Am¡a B©amµ\$ VH$ \¡$br hþB© WtŸ&
2
AWm©V Cg Ho$ AmkmH$mar VWm H¥$Vk ~ZmoŸ&
183
7 - gyah Amamµ\$

72. {\$a h_ Zo Cgo Am¡a Cg Ho$ gm{W`m| H$mo ~Mm {b`mŸ& VWm CZ H$s O‹S> H$mQ> Xr
{OÝhm|Zo h_mar Am`Vmo (AmXoem|) H$mo PwR>bm {X`m WmŸ& Am¡a dh B©_mZ bmZo dmbo Zht
WoŸ&
73. Am¡a (Bgr àH$ma) g_yX1 (Om{V) Ho$ nmg CZ Ho$ ^mB© gmboh H$mo ^oOmŸ& Cg Zo
H$hm: ho _oar Om{V! A„mh H$s (d§XZm) H$amo, Cg Ho$ {gdm Vwåhmam H$moB© nyÁ`
ZhtŸ& Vwåhmao nmg Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go Iwbm à_mU (M_ËH$ma) Am J`m
h¡Ÿ& `h A„mh H$s D±$Q>Zr Vwåhmao {b`o EH$ M_ËH$ma2 h¡Ÿ& AV: Bgo A„mh H$s
YaVr _| MaZo Ho$ {b`o N>mo‹S> Xmo Am¡a Bgo ~wao {dMma go hmW Z bJmZm, AÝ`Wm
Vwåh| Xw:IXm`r `mVZm Koa boJrŸ&
74. VWm `mX H$amo {H$ A„mh Zo AmX Om{V Ho$ ÜdñV {H$`o OmZo Ho$ níMmV² Vwåh|
YaVr _| A{YH$ma {X`m h¡ Am¡a Vwåh| YaVr _| ~gm`m h¡, Vw_ Cg Ho$ _¡XmZm| _|
^dZ ~ZmVo hmo Am¡a nd©Vm| H$mo Vame H$a Ka ~ZmVo hmoŸ& AV: A„mh Ho$ CnH$mam|
H$mo `mX H$amo Am¡a YaVr _| CnÐd H$aVo Z {\$amoŸ&
75. Cg H$s Om{V Ho$ K_§S>r à_wIm| Zo CZ {Z~©bm| go H$hm Omo CZ _| go B©_mZ bm`o Wo:
Š`m Vw_ {dídmg aIVo hmo {H$ gmboh AnZo nmbZhma H$m ^oOm hþAm h¡? CÝhm|Zo
H$hm: {ZíM` {Og (g§Xoe) Ho$ gmW dh ^oOm J`m h¡ h_ Cg na B©_mZ ({dídmg)
aIVo h¢Ÿ&
76. (Vmo Bg na) K_§{S>`m|3 Zo H$hm: h_ Vmo {Og H$m Vw_Zo {dídmg {H$`m h¡ Cgo
Zht _mZVoŸ&
77. {\$a CÝhm|Zo D±$Q>Zr H$mo ~YH$a {X`m Am¡a AnZo nmbZhma Ho$ AmXoe H$m C„§KZ
{H$`m Am¡a H$hm: ho gmboh! Vy h_| {Og (`mVZm) H$s Y_H$s Xo ahm Wm Cgo bm
Xo, `{X Vy dmñVd _| agybm| _| go h¡Ÿ&

1
g_yX Om{V Aa~ Ho$ Cg joÌ _| ahVr Wr Omo {hOmµO VWm e_ Ho$ ~rM (dm{X`o-Hw$a) VH$ Mbm J`m h¡Ÿ& {Og H$mo AmO
(Ab Cbm) H$hVo h¢Ÿ& Bgr H$mo Xygao ñWmZ na (Ab{hO«) ^r H$hm J`m h¡Ÿ&
2
g_yX Om{V Zo AnZo Z~r gmboh Ab¡[hñgbm_ go `h _m±J H$s Wr {H$: nd©V go EH$ D±$Q>Zr {ZmH$b X|Ÿ& Am¡a gmboh
Ab¡{hñgbm_ H$s àmW©Zm go A„mh Zo CZ H$s `h _m±J nyar H$a XrŸ& (BãZo H$gra)
3
AWm©V AnZo g§gm[aH$ gwIm| Ho$ H$maU AnZo ~‹S>o hmoZo H$m Jd© WmŸ&
184
7 - gyah Amamµ\$

78. Vmo CÝh| ^yH$ån Zo nH$‹S> {b`mŸ& {\$a O~ ^moa hþB© Vmo do AnZo Kam| _| Am¢Yo n‹S>o
hþ`o WoŸ&
79. Vmo gmboh Zo CZ go _w±h \o$a {b`m Am¡a H$hm: ho _oar Om{V! _¢Zo Vwåh| AnZo
nmbZhma Ho$ CnXoe nhþ±Mm {X`o Wo Am¡a _¢Zo Vwåhmam ^bm MmhmŸ& naÝVw Vw_
CnH$m[a`m| go ào_ Zht H$aVoŸ&
80. Am¡a h_ Zo byV1 H$mo ^oOmŸ& O~ Cg Zo AnZr Om{V go H$hm: Š`m Vw_ Eogr
{Zb©‚mm H$m H$m_ H$a aho hmo Omo Vw_ go nhbo g§gmadm{g`m| _| go {H$gr Zo Zht
{H$`m h¡?
81. Vw_ {ó`m| H$mo N>mo‹S>H$a H$m_dmgZm H$s ny{V© Ho$ {b`o nwéfm| Ho$ nmg OmVo hmo?
~pëH$ Vw_ gr_m bm§KZodmbr Om{V2 hmoŸ&
82. Am¡a Cg H$s Om{V H$m CÎma ~g `h Wm {H$ BZ H$mo AnZr ~ñVr go {ZH$mb XmoŸ&
`h bmoJ AnZo _| ~‹S>o n{dÌ ~Z aho h¢Ÿ&
83. h_ Zo Cgo Am¡a Cg Ho$ n[adma H$mo Cg H$s nËZr Ho$ {gdm ~Mm {b`m, dh nrN>o
ah OmZo dmbr WrŸ&
84. Am¡a h_ Zo CZ na (nËWam|) H$s dfm© H$a XrŸ& Vmo XoImo {H$ Anam{Y`m| H$m
n[aUm_ H¡$gm ahm?
85. VWm _X²`Z3 H$s Amoa h_ Zo Cg Ho$ ^mB© ewEo~ H$mo agyb ~Zm H$a ^oOmŸ& Cg Zo
H$hm: ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! Aëbmh H$s B~mXV (d§XZm) H$amo, Cg Ho$ {gdm
Vwåhmam H$moB© nyÁ` Zht h¡Ÿ& Vwåhmao nmg Vwåhmao nmbZhma H$m Iwbm VH©$ (à_mU)
Am J`m h¡Ÿ& AV: Zmn Am¡a Vm¡b nwar H$amo Am¡a bmoJm| H$s MrµOm| _| H$_r Z H$amoŸ&

1
byV Ab¡{hñgbm_ B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ Ho$ ^VrOo WoŸ& Am¡a dh {Og Om{V Ho$ _mJ©Xe©Z Ho$ {b`o ^oOo J`o Wo dh
Cg joÌ _| ahVr Wr Ohm± A~ _¥V gmJa pñWV h¡Ÿ& Cg H$m Zm_ ^mî`H$mam| Zo gXy_ ~Vm`m h¡ &
2
byV Ab¡{hñgbm_ H$s Om{V Zo {Zb©‚mm Am¡a ~mb_¡WwZ H$s Hw$ar{V ~ZmB© Wr Omo _Zwî` Ho$ ñd^md Ho$ {déÕ WmŸ& AmO
[agM© go nVm Mbm {H$ `h {d{^Þ àH$ma Ho$ amoJm| H$m H$maU h¡ {Og _| {deof H$a ""ES²>g'' Ho$ amoJm| H$m dU©Z H$aVo h¢Ÿ&
naÝVw AmO npíM_r Xoe Xw~mam Cg A§YH$ma `wJ H$s Am¡a Om aho h¡Ÿ& Am¡a Bgo ì`{ŠVJV ñdV§ÌVm H$m Zm_ Xo aIm h¡Ÿ&
3
_X²`Z² EH$ µH$~rbo H$m Zm_ WmŸ& Am¡Aa Cgr Ho$ Zm_ na EH$ ZJa ~g J`m Omo {hOmµO Ho$ CÎma-npíM_ VWm
µ\$bñVrZ Ho$ X{jU _| bmb gmJa Am¡a AµH$~m Im‹S>r Ho$ {H$Zmao na ahVm WmŸ& `h bmoJ ì`mnma H$aVo Wo àmMrZ ì`mnma
amOnW, bmb gmJa Ho$ {H$Zmao `_Z go _¸$m VWm `§~wA hmoVo hþ`o gr[a`m VH$ OmVm WmŸ&
185
7 - gyah Amamµ\$

VWm YaVr _| Cg Ho$ gwYma Ho$ níMmV² CnÐd Z H$amoŸ& `hr Vwåhmao {b`o CÎm_
h¡, `{X Vw_ B©_mZ dmbo hmoŸ&
86. VWm àË`oH$ _mJ© na bmoJm| H$mo Y_H$mZo Ho$ {b`o Z ~¡R>mo Am¡a CÝh| A„mh H$s amh
go Z amoH$mo Omo Cg na B©_mZ bm`o1 h¢Ÿ& Am¡a Cgo Q>o‹T>m Z ~ZmAmo, VWm Cg
g_` H$mo `mX H$amo O~ Vw_ Wmo‹S>o Wo, Vmo Vwåh| A„mh Zo A{YH$ H$a {X`mŸ& VWm
XoImo {H$ CnÐ{d`m| H$m n[aUm_ Š`m hþAm?
87. Am¡a `{X Vwåhmam EH$ g_wXm` Cg na B©_mZ bm`m h¡ {Og Ho$ gmW _¢ ^oOm J`m
hÿ± Am¡a Xygam B©_mZ Zht bm`m h¡ Vmo Vw_ Y¡`© aImo, `hm± VH$ {H$ A„mh h_mao
~rM {ZU©` H$a Xo& Am¡a dh CÎm_ Ý`m` H$aZo dmbm h¡Ÿ&
88. Cg H$s Om{V Ho$ à_wIm| Zo {OÝh| K_§S> Wm H$hm {H$ h¡ ewEo~! h_ Vw_ H$mo VWm
Omo Vwåhmao gmW B©_mZ bm`o h¢ AnZo ZJa go Adí` {ZH$mb X|JoŸ& AWdm Vw_
g~ H$mo h_mao Y_© _| Adí` dm{ng AmZm hmoJm Ÿ& (ewEo~) Zo H$hm: Š`m `{X h_
Cgo {Xb go Z _mZ| Vmo?
89. h_ Zo A„mh na {_Ï`m Amamon bJm`m h¡, `{X Vwåhmao Y_© _| Bg Ho$ níMmV²
dm{ng Am J`o, O~ {H$ h_| A„mh Zo Cg go _wŠV H$a {X`m h¡Ÿ& Am¡a h_mao
{b`o g§^d Zht {H$ Cg _| {\$a Am Om`|, naÝVw `h {H$ h_mam nmbZhma MmhVm
hmoŸ& h_mam nmbZhma àË`oH$ dñVw H$mo AnZo kmZ _| g_mo`o hþ`o h¡, A„mh hr na
h_mam ^amogm h¡Ÿ& ho h_mao nmbZhma! h_mao Am¡a h_mar Om{V Ho$ ~rM Ý`m` Ho$
gmW {ZU©` H$a X|Ÿ& Am¡a Vy hr CÎm_ {ZU©`H$mar h¡Ÿ&
90. VWm Cg H$s Om{V Ho$ H$m{µ\$a à_wIm| Zo H$hm {H$ `{X Vw_ bmoJ ewEo~ H$m
AZwgaU H$amoJo Vmo dñVwV: Vw_ bmoJm| H$m Cg g_` Zme hmo Om`oJmŸ&
91. Vmo CÝh| ^yH$ån Zo nH$‹S> {b`m {\$a ^moa hþB© Vmo do AnZo Kam| _| Am¢Yo n‹S>o hþ`o
WoŸ&

1
O¡go _¸$m dmbo _¸$m Ho$ ~mha go AmZo dmbm| H$mo Hw> aAmZ gwZZo go amoH$m H$aVo WoŸ& Am¡a Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_
H$mo OmXyJa H$h H$a Amn Ho$ nmg OmZo go amoH$Vo WoŸ& naÝVw CZ H$s EH$ Z Mbr, Am¡a Hw> aAmZ bmoJm| Ho$ {Xbm| _| CVaVm
Am¡a Bñbm_ \¡$bVm J`mŸ& Bg go nVm MbVm h¡ {H$ Z{~`m| H$s {ejmAm| Ho$ gmW CZ H$s Om{V`m| Zo EH$ O¡gm ì`dhma
{H$`mŸ&
186
7 - gyah Amamµ\$

92. {OÝhm|Zo ewEo~ H$mo PwR>bm`m (CZ H$s `h Xem hþB© {H$) _mZmo H$^r Cg ZJa _|
~go hr Zht WoŸ&
93. Vmo ewEo~ CZ go {d_wI hmo J`m, VWm H$hm: ho _oar Om{V! _¢ Zo Vwåh| AnZo
nmbZhma Ho$ g§Xoe nhþ±Mm {X`o, VWm Vwåhmam {hVH$mar ahmŸ& Vmo H$m{µ\$a Om{V (Ho$
{dZme) na H¡$go emoH$ H$ê±$?
94. VWm h_ Zo O~ {H$gr ZJar _| H$moB© Z~r ^oOm, Vmo Cg Ho$ {Zdm{g`m| H$mo AmnXm,
VWm Xw:I _| J«ñV H$a {X`m {H$ g§^dV: dh {dÝVr H$a|Ÿ&1
95. {\$a h_ Zo AmnXm H$mo gw:I gw{dYm go ~Xb {X`m, `hm± VH$ {H$ O~ dh gwIr
hmo J`o, Am¡a CÝhm|Zo H$hm {H$ h_mao nyd©Om| H$mo ^r Xw:I VWm gwI nhþ±MVm ahm h¡,
Vmo AH$ñ_mV² h_ Zo CÝh| nH$‹S> {b`m, Am¡a dh g_P Zht gHo$Ÿ&
96. Am¡a `{X BZ ZJam| Ho$ dmgr B©_mZ bmVo, Am¡a Hw$H$_m] go ~Mo ahVo, Vmo h_ CZ
na AmH$mem| VWm YaVr H$s gånÞVm Ho$ Ûma Imob XoVoŸ& naÝVw CÝhm|Zo PwR>bm
{X`mŸ& AV: h_ Zo CZ Ho$ H$Vy©Vm| Ho$ H$maU CÝh| (`mVZm _|) Koa {b`mŸ&
97. Vmo Š`m ZJa dmgr Bg ~mV go {ZpíMÝV hmo J`o h¢ {H$ CZ na h_mar `mVZm amVm|
amV Am Om`o, Am¡a dh n‹S>o gmo aho hm|?
98. AWdm ZJadmgr {ZpíMÝV hmo J`o h¢ {H$ h_mar `mVZm CZ na {XZ Ho$ g_` Am
n‹S>o, Am¡a dh Iob aho hm|?
99. Vmo Š`m dh Aëbmh Ho$ Jwá Cnm` go {ZpíMÝV hmo J`o h¢? Vmo (`mX aImo!)
Aëbmh Ho$ Jwá Cnm` go ZmW hmoZo dmbr Om{V hr {ZpíMÝV hmoVr h¡Ÿ&
100.Vmo Š`m CZ H$mo {ejm Zht {_br Omo YaVr Ho$ dm[ag hmoVo h¢ Cg Ho$ AJbo
dm{g`m| Ho$ níMmV? {H$ `{X h_ Mmh|, Vmo CZ Ho$ nmnm| Ho$ ~Xbo CÝh| AmnXm _|
J«ñV H$a X|, Am¡a CZ Ho$ {Xbm| na _wha bJm X|, {\$a dh H$moB© ~mV hr Z gwZ
gH|$Ÿ&

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ g^r Z~r AnZr Om{V _| n¡Xm hþ`oŸ& g~ AHo$bo Y_© H$m àMma H$aZo Ho$ {b`o Am`oŸ& Am¡a
g~ H$m CnXoe EH$ Wm {H$ A„mh H$s d§XZm H$amo Cg Ho$ {gdm H$moB© nyÁ` ZhtŸ& g~ Zo gËH$_© H$s àoaUm Xr, Am¡a
Hw$H$_© Ho$ Xwîn[aUm_ go gmdYmZ {H$`mŸ& g~ H$m gmW {ZY©Zm| VWm {Z~©bm| Zo {X`mŸ& à_wIm| Am¡a ~‹S>m| Zo CZ H$m {damoY
{H$`mŸ& Z{~`m| H$m {damoY ^r CÝh| Y_H$s VWm Xw:I XoH$a {H$`m J`mŸ& Am¡a g~ H$m n[aUm_ ^r EH$ àH$ma hþAm, AWm©V
CZ H$mo A„mh H$s `mVZm Zo Koa {b`mŸ& Am¡a `hr gXm Bg g§gma _| A„mh H$m {Z`_ ahm h¡¡Ÿ&
187
7 - gyah Amamµ\$

101.(ho Z~r!) `h dh ZJa h¢ {OZ H$s H$Wm h_ Amn H$mo gwZm aho h¢Ÿ& BZ g~ Ho$
nmg CZ Ho$ agyb Iwbo VH©$ (à_mU) bm`o, Vmo dh Eogo Z Wo {H$ Cg (gË`)
na {dídmg H$a b| {Og H$mo do Bg go nyd© PwR>bm1 MwH$o WoŸ& Bgr àH$ma A„mh
H$m{µ\$am| Ho$ {Xbm| na _wha bJmVm h¢Ÿ&
102.Am¡a h_ Zo CZ _| A{YH²$Va H$mo dMZ na pñWV Zht nm`mŸ&2 VWm h_ Zo CZ _|
A{YH²$Va H$mo AdkmH$mar nm`mŸ&
103.{\$a h_ Zo BZ agybm| Ho$ níMmV _ygm H$mo AnZr Am`Vm| (M_ËH$mam|) Ho$ gmW
{µ\$aAm¡Z3 Am¡a Cg Ho$ à_wIm| Ho$ nmg ^oOm, Vmo CÝhm|Zo ^r h_mar Am`Vm| Ho$
gmW AÝ`m` {H$`m, Vmo XoImo {H$ CnÐ{d`m| H$m Š`m n[aUm_ hþAmŸ&
104.VWm _ygm Zo H$hm: ho {µ\$aAm¡Z! _¢ dmñVd _| {díd Ho$ nmbZhma H$m agyb
(g§Xoe dmhH$) hÿ±Ÿ&
105._oao {b`o `hr `mo½` h¡ {H$ A„mh Ho$ {df` _| gË` Ho$ A{V[aŠV H$moB© ~mV Z
H$ê±$ _¢ Vwåhmao nmg Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go Iwbm à_mU bm`m hÿ±Ÿ& Bg {b`o
_oao gmW ~Zr BòmB©b4 H$mo OmZo XoŸ&
106.Cg Zo H$hm: `{X Vw_ H$moB© à_mU (M_ËH$ma) bm`o hmo Vmo Cgo àñVwV H$amo `{X
Vw_ gƒo hmoŸ&
107.{\$a _ygm Zo AnZr bmR>r \|$H$s, Vmo AH$ñ_mV² dh EH$ AOJa ~Z JB©Ÿ&
108.Am¡a AnZm hmW (O¡~ go) {ZH$mbm Vmo dh XoIZo dmbm| Ho$ {b`o M_H$ ahm WmŸ&
109.{µ\$aAm¡Z H$s Om{V Ho$ à_wIm| Zo H$hm: dmñVd _| `h ~‹S>m Xj OmXyJa h¡Ÿ&

1
AWm©V² gË` H$m à_mU AmZo go nhbo PwR>bm {X`m Wm Cg Ho$ níMmV ^r AnZr hR>Y_u go Cgr na AS>o ahoŸ&
2
Bg go Cg àU (dMZ) H$s Amoa g§Ho$V h¡, Omo A„mh Zo g~ go Am{X H$mb _| {b`m Wm {H$ H$`m _¢ Vwåhmam nmbZhma
(nyÁ`) Zht hÿ±? Vmo g~ Zo Bgo ñdrH$ma {H$`m WmŸ& (Xo{I`o: gyah Amamµ\$, Am`V, 172)
3
{_ò Ho$ emgH$m| H$s Cnm{Y {µ\$aAm¡Z hmoVr WrŸ& `h B©gm nyd© S>o‹T> hOma df© H$s ~mV h¡Ÿ& CZ H$m amÁ` em_ go br{~`m
VWm hãem VH$ VWmŸ& {\$aAm¡Z AnZo H$mo g~ go ~‹S>m nyÁ` _mZVm Wm Am¡a bmoJ ^r Cg H$s nyOm H$aVo WoŸ& Cg H$s
Amoa Aëbmh Zo _ygm (Ab¡{hñgbm_) H$mo EH$ A„mh H$s B~mXV H$m g§Xoe XoH$a ^oOm {H$ nyÁ` Vmo Ho$db A„mh h¢
Cg Ho$ A{V[aº$ H$moB© nyÁ` ZhtŸ&
4
~Zr BòmB©b `ygwµ\$ Ab¡{hñgbm_ Ho$ `wJ _| {_ò Am`o WoŸ& VWm Mma gm¡ df© H$m `wJ ~‹S>o AmXa Ho$ gmW ì`VrV {H$`mŸ&
{\$a CZ Ho$ Hw$H$_m] Ho$ H$maU {µ\$aAm¡Z Am¡a Cg H$s Om{V Zo CZ H$mo AnZm Xmg ~Zm {b`mŸ& {Og Ho$ H$maU _ygm
(Ab¡{hñgbm_) Zo ~Zr BòmB©b H$mo _wŠV H$aZo H$s _m±J H$sŸ& (BãZo H$gra)
188
7 - gyah Amamµ\$

110.dh Vwåh| Vwåhmao Xoe go {ZH$mbZm MmhVm h¡Ÿ& Vmo A~ Š`m AmXoe Xo aho hmo?
111.g~ Zo H$hm: Cg H$mo Am¡a Cg Ho$ ^mB© (hmê$Z) H$mo A^r N>mo‹S> Xmo, Am¡a ZJam| _|
EH$Ì H$aZo Ho$ {b`o haH$mao ^oOmoŸ&
112.Omo àË`oH$ Xj OmXyJam| H$mo Vwåhmao nmg bm`|Ÿ&
113.Am¡a OmXyJa {µ\$aAm¡Z Ho$ nmg Am J`oŸ& CÝhm|Zo H$hm: h_| {ZíM` nwañH$ma
{_boJm, `{X h_ hr {dO`r hmo J`o VmoŸ?
114.{µ\$aAm¡Z Zo H$hm: hm±Ÿ& Am¡a Vw_ _oao g_rnd{V©`m| _| go ^r hmo OmAmoJoŸ&
115.OmXyJam| Zo H$hm: ho _ygm! Vw_ (nhbo) \|$H$moJo, `m h_| \|$H$Zm hmoJm?
116._ygm Zo H$hm: Vwåhr \|$H$moŸ& Vmo CÝhm|Zo O~ (apñg`m±) \|$H$s, Vmo bmoJm| H$s Am±Im|
na OmXy H$a {X`m, Am¡a CÝh| ^`^rV H$a {X`mŸ& Am¡a ~hþV ~‹S>m OmXy H$a
{XIm`mŸ&
117.Vmo h_ Zo _ygm H$mo dør H$s, {H$ AnZr bmR>r \|$H$moŸ& Am¡a dh AH$ñ_mV² PyR>o
BÝÐOmb H$mo {ZJbZo bJrŸ&
118.AV: gË` {gÕ hmo J`m, Am¡a CZ H$m ~Zm`m _§Ì-V§Ì ì`W© hmoH$a1 ah J`mŸ&
119.AÝVV: dh nam{OV H$a {X`o J`o, Am¡a VwÀN> VWm An_m{ZV hmoH$a ah J`oŸ&
120.VWm g^r OmXyJa (_ygm H$m gË`) XoIH$a gO²Xo _| {Ja J`oŸ&
121.CÝhm|Zo H$hm: h_ {díd Ho$ nmbZhma na B©_mZ bm`oŸ&
122.Omo _ygm VWm hmê$Z H$m nmbZhma h¡Ÿ&
123.{µ\$aAm¡Z Zo H$hm: Bg go nhbo {H$ _¢ Vwåh| AZw_{V Xy± Vw_ Cg na B©_mZ bo
Am`o? dmñVd _| `h fS>²`§Ì h¡ {Ogo Vw_ Zo ZJa _| aMm h¡, Vm{H$ Cg Ho$
{Zdm{g`m| H$mo Cg go {ZH$mb Xmo! Vmo erK« hr Vwåh| Bg (Ho$ n[aUm_) H$m kmZ hmo
Om`oJmŸ&
124._¢ Adí` Vwåhmao hmW VWm nm±d {dnarV {XemAm| go H$mQ Xy±Jm, {\$a Vw_ g^r H$mo
\$m±gr na bQ>H$m Xy±JmŸ&
125.CÝhm|Zo H$hm: h_| AnZo nmbZhma hr H$s Amoa àË`oH$ Xem _| OmZm h¡Ÿ&

1
Hw> aAmZ Zo A~ go Voah gm¡ df© nhbo `h KmofUm H$a Xr Wr {H$ OmXy VWm _§Ì-V§Ì {Z_©yb h¢Ÿ&
189
7 - gyah Amamµ\$

126.Vy h_ go Bgr ~mV H$m Vmo ~Xbm bo ahm h¡ {H$ h_mao nmg h_mao nmbZhma H$s
Am`V| ({Zem{Z`mo±) Am JBª? Vmo h_ CZ na B©_mZ bm MwHo$ h¢Ÿ& ho h_mao nmbZhma!
h_ na Y¡`© (H$s Ymam) C±S>ob Xo! Am¡a h_| Bg Xem _| (g§gma go) CR>m {H$ Voao
AmkmH$mar ah|Ÿ&
127.Am¡a {µ\$aAm¡Z H$s Om{V Ho$ à_wIm| Zo (Cg go) H$hm: Š`m Vw_ _ygm Am¡a Cg
H$s Om{V H$mo N>mo‹S> XmoJo {H$ Xoe _| {dÐmoh H$a|, VWm Vw_ H$mo Am¡a Vwåhmao nyÁ`m|1
H$mo Nmo‹S> X|? Cg Zo H$hm: h_ CZ Ho$ nwÌm| H$mo ~Y H$a X|Jo, Am¡a CZ H$s {ó`m|
H$mo Or{dV ahZo X|Jo, h_ CZ na X~md aIVo h¢Ÿ&
128._ygm Zo AnZr Om{V go H$hm: A„mh go ghm`Vm _m±Jmo, Am¡a ghZ H$amo, dmñVd
_| YaVr A„mh H$s h¡, dh AnZo ^ŠVm| _| go {Ogo Mmho Cg H$m dm[ag
(CÎmam{YH$mar) ~Zm XoVm h¡Ÿ& Am¡a AÝV CÝht Ho$ {b`o h¡ Omo AmkmH$mar hm|Ÿ&
129.CÝhm|Zo H$hm: h_ Vwåhmao AmZo go nhbo ^r gVm`o J`o Am¡a Vwåhmao AmZo Ho >níMmV²
^r (gVm`o Om aho h¢)! _ygm Zo H$hm: g_rn h¡ {H$ Vwåhmam nmbZhma Vwåhmao eÌw H$m
{dZme H$a Xo, Am¡a Vwåh| Xoe _| A{YH$mar ~Zm XoŸ& {\$a XoIo {H$ Vwåhmao H$_© H¡$go
hmoVo h¢Ÿ&
130.Am¡a h_ Zo {µ\$aAm¡Z H$s Om{V H$mo AH$mbm| VWm CnO H$s H$_r _| J«ñV H$a
{X`m Vm{H$ dh gmdYmZ hmo Om`|Ÿ&
131.Vmo O~ CZ na gånÞVm AmVr Vmo H$hVo {H$ h_ Bg Ho$ `mo½` h¢Ÿ& Am¡a O~
AH$mb n‹S>Vm, Vmo _ygm Am¡a Cg Ho$ gm{W`m| go ~wam gJwZ boVoŸ& gwZ bmo! CZ
H$m ~wam gJwZ Vmo A„mh Ho$ nmg2 Wm, naÝVw A{YH²$Va bmoJ Bg H$m kmZ ht
aIVoŸ&
132.Am¡a CÝhm|Zo H$hm: Vy h_ na OmXy H$aZo Ho$ {b`o H$moB© ^r Am`V (M_ËH$ma) bo
Am`o Vmo h_ Voam {dídmg H$aZo dmbo Zht h¢Ÿ&

1
Hw$N> ^mî`H$mam| Zo {bIm h¡ {H$ {_òr AZoH$ XodVmAm| H$s nyOm H$aVo WoŸ& {OZ _| g~ go ~‹S>m XodVm: gy`© WmŸ& {Ogo
""ê$A'' H$hVo WoŸ& Am¡a amOm H$mo Cg H$m AdVma _mZVo Wo, Am¡a Cg H$s nyOm, Am¡a Cg Ho$ {b`o gO²Xm H$aVo Wo {Og
àH$ma A„mh Ho$ {b`o gO²Xm {H$`m OmVm h¡Ÿ&
2
AWm©V A„mh Zo àË`oH$ Xem Ho$ {b`o EH$ {Z`_ ~Zm {X`m h¡ {Og Ho$ AZwgma H$_m] Ho$ n[aUm_ gm_Zo AmVo h¢ Mmho dh
Aew^ hm| `m Z hm| g~ A„mh Ho$ {ZYm©[aV {Z`_AZwgma hmoVo h¢Ÿ&
190
7 - gyah Amamµ\$

133.AÝVV: h_ Zo CZ na Vyµ\$mZ (CJ« dfm©) VWm {Q>È>r Xb Am¡a OwA| Ed§ _o§T>H$
Am¡a aŠV H$s dfm© ^oOrŸ& AbJ AbJ {Zem{Z`m±, {\$a ^r CÝhm|Zo A{^_mZ
{H$`m, Am¡a dh Wr hr AnamYr Om{VŸ&
134.Am¡a O~ CZ na `mVZm Am n‹S>r Vmo CÝhm|Zo H$hm: ho _ygm! Vy AnZo nmbZhma go
Cg dMZ Ho$ H$maU Omo Cg Zo Vw_Po {X`m h¡, h_mao {b`o àmW©Zm H$aŸ& `{X Vy Zo
(AnZr àmW©Zm go) h_ go `mVZm Xya H$a Xr Vmo h_ Adí` Voam {dídmg H$a
b|Jo, Am¡a ~Zr BòmB©b H$mo Voao gmW OmZo H$s AZw_{V Xo X|Jo&
135.{\$a O~ h_ Zo EH$ {deof g_` VH$ Ho$ {b`o CZ go `mVZm Xya H$a Xr {Og
VH$ CÝh| nhþ±MZm Wm, Vmo AH$ñ_mV dh dMZ ^§J H$aZo bJoŸ&
136.AÝVV: h_ Zo CZ go ~Xbm {b`m Am¡a CÝh| gmJa _| Sw>~mo {X`m Bg H$maU {H$
CÝhm|Zo h_mar Am`Vm| ({Zem{Z`m|) H$mo PwR>bm {X`m Am¡a CZ go {ZíMoV hmo J`o
WoŸ& CZ Ho$ Y¡`© aIZo Ho$ H$maU, VWm h_ Zo Cgo ÜdñV H$a {X`m Omo {µ\$aAm¡Z
Am¡a Cg H$s Om{V H$bmH$mar H$a ahr Wr, Am¡a Omo ~ob¢ N>ßnam| na M‹T>m ahr
WtŸ&1
137.Am¡a h_ Zo Cg Om{V (~Zr BòmB©b) H$mo Omo {Z~©b g_Po Om aho Wo YaVr
(em_ Xoe) Ho$ n{eM_m| VWm nydm] H$m {Og _| h_ Zo ~aH$V Xr Wr A{YH$mar
~Zm {X`mŸ& Am¡a (Bg àH$ma ho Z~r!) Amn Ho$ nmbZhma H$m ew^ dMZ ~Zr
BòmB©b Ho$ {b`o nyam hmo J`m, CZ Ho$ Y¡`© aIZo Ho$ H$maU, VWm h_ Zo Cgo
ÜdñV H$a {X`m Omo {µ\$aAm¡Z Am¡a Cg H$s Om{V H$bmH$mar H$a ahr Wr, Am¡a
Omo ~ob¢ N>ßnam| na M‹T>m aho WoŸ&
138.Am¡a ~Zr BòmB©b H$mo h_ Zo gmJa nma H$am {X`m, Vmo dh EH$ Om{V Ho$ nmg go
hmoH$a J`o Omo AnZr _y{V©`m| H$s nyOm H$a ahr Wr, CÝhm|Zo H$hm: ho _ygm! h_mao
{b`o d¡gm hr EH$ nyÁ` ~Zm Xr{O`o O¡go CZ Ho$ nyÁ` h¢Ÿ& _ygm Zo H$hm: dmñVd
_| Vw_ AkmZ Om{V hmoŸ&
139.`h bmoJ {Og ar{V _| h¢ Cgo Zme hmo OmZm h¡, Am¡a dh Omo Hw$N> H$a aho h¢
gd©Wm AgË` h¡Ÿ&
1
AWm©V: CZ Ho$ D±$Mo D±$Mo ^dZ, VWm gwÝXa ~mµJ ~µJrMoŸ&
191
7 - gyah Amamµ\$

140._ygm Zo H$hm: Š`m _¢ A„mh Ho$ {gdm Vwåhmao {b`o H$moB© Xygam nyÁ` {ZYm©[aV
H$ê±$ O~ {H$ CgZo Vwåh| gmao g§gmam| Ho$ dm{g`m| na àYmZVm Xr h¡?
141.VWm Cg g_` H$mo `mX H$amo, O~ h_ Zo Vwåh| {µ\$aAm¡Z H$s Om{V go ~Mm`mŸ&
dh Vwåh| Kmoa `mVZm Xo aho WoŸ& Vwåhmao nwÌm| H$mo ~Y H$a aho Wo, Am¡a Vwåhmar
{ó`m| H$mo Or{dV aI aho WoŸ& Am¡a Bg _| Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go ^mar
narjm WrŸ&
142.Am¡a h_ Zo _ygm H$mo Vrg amVm| H$m dMZ1 {X`mŸ& Am¡a Cg H$s ny{V© Xg amVm| go
H$a XrŸ& Vmo Voao nmbZhma H$s {ZYm©[aV Ad{Y Mmbrg amV nyar hmo J`rŸ& VWm
_ygm Zo AnZo ^mB© hmê$Z go H$hm: Vw_ _oar Om{V _| _oam à{V{Z{Y ahZm VWm
gwYma H$aVo ahZm, Am¡a CnÐdH$m[a`m| H$s Zr{V Z AnZmZmŸ&
143.Am¡a O~ _ygm h_mao {ZYm©[aV g_` na Am J`m, Am¡a CgHo$ nmbZhma Zo Cggo
~mV H$s, Vmo Cg Zo H$hm: ho _oao nmbZhmaŸ! _oao {b`o AnZo Amn H$mo {XIm Xo
Vm{H$ _¢ Voam Xe©Z H$a by±Ÿ& A„mh Zo H$hm: Vy _oam Xe©Z Zht H$a gHo$JmŸ& naÝVw
Bg nd©V H$s Amoa XoIŸ& `{X dh AnZo ñWmZ na pñWa ah J`m Vmo Vy _oam Xe©Z
H$a gHo$JmŸ& {\$a O~ Cg H$m nmbZhma nd©V H$s Amoa àH$m{eV hþAm Vmo Cgo
Mya-Mya H$a {X`mŸ& Am¡a _ygm {ZíMoV hmoH$a {Ja J`mŸ& Am¡a O~ MoVZm _| Am`m,
Vmo Cg Zo H$hm: Vy n{dÌ h¡! _¢ VwP go j_m _m±JVm hÿ±Ÿ& VWm _¢ gd© àW_2 B©_mZ
bmZo dmbm| _| go hÿ±Ÿ&
144.A„mh Zo H$hm: ho _ygm! _¢Zo VwPo bmoJm| na àYmZVm XoH$a AnZo g§Xeo m| VWm
AnZo dmVm©bmn Ûmam {Zdm©{MV H$a {b`m h¡Ÿ& AV: Omo Hw$N> VwPo àXmZ {H$`m h¡
Cgo J«hU H$a bo, Am¡a H¥$Vkm| _| hmo OmŸ&
145.Am¡a h_Zo Cg Ho$ {b`o Vp™V`m| na (Y_© Ho$) àË`oH$ {df` Ho$ {b`o {ZX}e Am¡a
àË`oH$ ~mV H$m {ddaU {bI {X`mŸ& (VWm H$hm {H$) Bgo X¥‹T>Vm go nH$‹S> bmo,

1
AWm©V Vya nd©V na AmH$ma A„mh H$s B~mXV H$aZo Am¡a Y_©{dYmZ àXmZ H$aZo Ho$ {b`oŸ&
2
Bg go àË`j hþAm {H$ H$moB© ì`{ŠV Bg g§gma _| ahVo hþ`o A„mh H$mo Zht XoI gH$Vm Am¡a Omo Eogm H$hVo h¢ dh
e¡VmZ Ho$ ~hH$mdo _| h¢Ÿ& naÝVw ghrh hXrg go {gÕ hmoVm h¡ {H$ Am{˜aV _| B©_mZ dmbo A„mh H$m Xe©Z H$a|JoŸ&
192
7 - gyah Amamµ\$

Am¡a AnZr Om{V H$mo AmXoe Xmo {H$ Cg Ho$ CÎm_ {ZX}em| H$m nmbZ H$a|Ÿ& Am¡a _¢
Vwåh| AdkmH$m[a`m| H$m Ka {XIm Xy±JmŸ&
146._¢ CÝh|1 AnZr Am`Vm| ({Zem{Z`m|) go \o$a2 Xy±Jm Omo YaVr _| Ad¡Y A{^_mZ
H$aVo h¢Ÿ& Am¡a `{X dh àË`oH$ Am`V ({ZemZr) XoI b| V~ ^r Cg na B©_mZ
Zht bm`|JoŸ& Am¡a `{X dh gwnW XoI|Jo Vmo Cgo Zht AnZm`|JoŸ& Am¡a `{X Hw$nW
XoI b| Vmo Cgo AnZm b|JoŸ& `h Bg H$maU {H$ CÝhm|Zo h_mar Am`Vm|
({Zem{Z`m|) H$mo PwR>bm {X`m, Am¡a CZ go {ZíMoV ahoŸ&
147.Am¡a {OZ bmoJm| Zo h_mar Am`Vm|, VWm nabmoH$ (_| h_ go) {_bZo H$mo PwR>bm
{X`m, CÝht Ho$ H$_© ì`W© hmo J`o, Am¡a CÝh| Cgr H$m ~Xbm {_boJm, Omo Hw$H$_©
dh H$a aho WoŸ&
148.Am¡a _ygm H$s Om{V Zo CgHo$ (nd©V na OmZo Ho$) níMmV² AnZo Am^yfUm| go EH$
~N>‹S>o H$s _y{V© ~Zm br, {Og go Jm` Ho$ S>H$maZo Ho$ g_mZ Üd{Z {ZH$bVr WrŸ&
Š`m CÝhm|Zo `h Zht gmoMm {H$ Z Vmo dh CZ go ~mV3 H$aVm h¡ Am¡a Z {H$gr
àH$ma H$m _mJ©Xe©Z XoVm h¡? CÝhm|Zo Cgo ~Zm {b`m, VWm do AË`mMmar WoŸ&
149.Am¡a O~ dh (AnZo {H$`o na) b{‚mV hþ`o Am¡a g_P J`o {H$ dh Hw$nW hmo J`o
h¢, Vmo H$hZo bJo: `{X h_mao nmbZhma Zo h_ na X`m Zht H$s, Am¡a h_| j_m
Zht {H$`m, Vmo h_ Adí` {dZme| _o hmo Om`|JŸo &
150.Am¡a O~ _ygm AnZr Om{V H$s Amoa H«$moY VWm Xw:I go ^am hþAm dm{ng Am`m
Vmo Cg Zo H$hm: Vw_ Zo _oao níMmV² _oam ~hþV ~wam à{V{Z{YËd {H$`mŸ& Š`m Vw_
AnZo nmbZhma H$s Amkm go nhbo hr OëXr H$a4 J`oŸ& VWm Cg Zo boI
Vp™V`m± S>mb Xt, VWm AnZo ^mB© (hmê$Z) H$m {ga nH$‹S> Ho$ AnZr Amoa
ItMZo bJmŸ& Cg Zo H$hm: ho _oao _m± Om`o ^mB©! bmoJm| Zo _wPo {Z~©b g_P {b`m

1
AWm©V Vwåh| CZ na {dO` Xy±Jm Omo Ad¡kmH$mar h¢, O¡go Cg g_` H$s A_m{bµH$m BË`m{X Om{V`m| naŸ&
2
AWm©V Omo OmZ ~yPH$a Ad¡km H$aoJm A„mh H$m {Z`_ `hr h¡ {H$ dh VH$m] VWm àH$mem| go à^m{dV hmoZo H$s `mo½`Vm
Imo XoJmŸ& Bg H$m `h AW© Zht {H$ A„mh {H$gr H$mo AH$maU Hw$nW na ~mÜ` H$a XoVm h¡Ÿ&
3
AWm©V Cg go EH$ hr àH$ma H$s Üd{Z Š`m| {ZH$bVr h¡Ÿ& ~m{~b Am¡a {_ò _| ^r àmMrZ `wJ _| Jm`-~¡b H$s nyOm hmo
ahr WrŸ& Am¡a `{X ~m{~b H$s gä`Vm H$mo àmMrZ _mZ {b`m Om`o Vmo `h {dMma Xygao Xoem| _| dht go \¡$bm hmoJmŸ&
4
AWm©V _oao AmZo H$s àVrjm Zht H$sŸ&
193
7 - gyah Amamµ\$

VWm g_rn Wm {H$ do _wPo _ma S>mb|Ÿ& AV: Vy eÌwAm| H$mo _wP na h±gZo H$m
Adga Z XoŸ& _wPo AË`mMm[a`m| H$m gmWr Z ~ZmŸ&
151._ygm Zo H$hm:1 ho _oao nmbZhma! _wPo VWm _oao ^mB© H$mo j_m H$a XoŸ& Am¡a h_|
AnZr X`m _| àdoe XoŸ& Am¡a Vy hr g~ X`mH$m[a`m| go A{YH$ X`merb h¡Ÿ&
152.{OZ bmoJm| Zo ~N>‹S>o H$mo nyÁ` ~Zm`m CZ na CZ Ho$ nmbZhma H$m àH$mon Am`oJm
Am¡a do g§gm[aH$ OrdZ _| An_m{ZV hm|JŸo & Am¡a Bgr àH$ma h_ PyR> K‹S>Zo dmbm|
H$mo XÊS> XoVo h¢Ÿ&
153.Am¡a {OZ bmoJm| Zo XwîH$_© {H$`m, {\$a Cg Ho$ níMmV² j_m _m±J br, Am¡a B©_mZ
bm`o, Vmo dmñVd _| Voam nmbZhma A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
154.{\$a O~ _ygm H$m H«$moY emÝV hmo J`m Vmo CgZo boI Vp™V`m± CR>m bt, Am¡a
Cg Ho$ {bIo AmXoem| _| _mJ©Xe©Z VWm X`m Wr CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo AnZo
nmbZhma go hr S>aVo hm|Ÿ&
155.Am¡a _ygm Zo h_mao {ZYm©[aV2 g_` Ho$ {b`o AnZr Om{V Ho$ gÎma ì`pŠV`m| H$mo
MwZ {b`mŸ& Am¡a O~ CÝh| ^yH$ån Zo Koa3 {b`m Vmo _ygm Zo H$hm: ho _oao
nmbZhma! `{X Vy MmhVm Vmo BZ g~ H$m Bg go nhbo hr {dZme H$a XoVm, Am¡a
_oam ^rŸ& Š`m Vy h_mam Cg Hw$H$_© Ho$ H$maU Zme H$a XoJm Omo h_ _| go Hw$N>
{Z~m}Y H$a J`o? `h4 Voar Amoa go Ho$db EH$ narjm WrŸ& Vy {Ogo Mmho Cg Ho$
Ûmam Hw$nW H$a Xo, Am¡a {Ogo Mmho gwnW Xem© XoŸ& Vy hr h_mam g§ajH$ h¡, AV:
h_mao nmnm| H$mo j_ H$a XoŸ& Am¡a h_ na X`m H$a, Vy gdm}Îm_ j_mdmZ² h¡Ÿ&
156.Am¡a h_mao {b`o Bg g§gma _| ^bmB© {bI Xo VWm nabmoH$ _| ^r, h_ Voar Amoa
bm¡Q> Am`oŸ& Cg (A„mh) Zo H$hm: _¢ AnZr `mVZm {Ogo MmhVm hÿ± XoVm hÿ±Ÿ& Am¡a

1
AWm©V O~ `h {gÕ hmo J`m {H$ _oam ^mB© {ZXm}f h¡Ÿ&
2
A„mh Zo _ygm Ab¡{hñgbm_ H$mo AmXoe {X`m Wm {H$ dh Vya nd©V Ho$ nmg ~N>S‹ >o H$s nyOm go j_m `mMZm Ho$ {b`o Hw$N>
bmoJm| H$mo bm`|Ÿ& (BãZo H$gra)
3
O~ dh Cg ñWmZ na nhþ±Mo Vmo CÝhm|Zo `h _m±J H$s {H$ h_ H$mo h_mar Am±Im| go A„mh H$mo {XIm XoŸ& AÝ`Wm h_ Voam
{dídmg Zht H$a|JoŸ& Cg g_` CZ na ^yH$ån Am`mŸ& (BãZo H$gra)
4
AWm©V ~N>S‹ >o H$s nyOmŸ&
194
7 - gyah Amamµ\$

_oar X`m àË`oH$ MrµO H$mo g_mo`o hþ`o h¡Ÿ& _¢ Cgo CZ bmoJm| Ho$ {b`o {bI Xy±Jm Omo
Ad¡km go ~M|Jo, VWm µOH$mV X|Jo, Am¡a Omo h_mar Am`Vm| na B©_mZ bm`|JoŸ&
157.Omo Cg agybm H$m AZwgaU H$a|Jo Omo Cå_r Z~r1 h¢, {OZ (Ho$ AmJ_Z) H$m
C„oI dh AnZo nmg Vm¡amV VW B§Orb _| nmVo h¢Ÿ& Omo gXmMma H$m AmXoe X|Jo,
Am¡a XyamMma go amoH$| JoŸ& Am¡a CZ Ho$ {b`o ñdÀN> OrOm| H$mo hbmb (d¡Y) VWm
_brZ MrOm| H$mo ham_ (Ad¡Y) H$a|JŸo & Am¡a CZ go CZ Ho$ ~moP CVma X|Jo, VWm
CZ ~§YZm| H$mo Imob X|Jo {OZ _| do OH$‹S>o hþ`o hm|JoŸ& AV: Omo bmoJ Amn na B©_mZ
bm`o Am¡a Amn H$m g_W©Z {H$`m Am¡a Amn H$s ghm`Vm H$s, VWm Cg àH$me
(Hw>>aAmZ) H$m AZwgaU {H$`m Omo Amn Ho$ gmW CVmam J`m, Vmo dhr g\$b
hm|JŸo &
158. (ho Z~r!) Amn bmoJm| go H$h X| {H$ ho _mZd Om{V Ho$ bmoJmo! _¢ Vw_ g^r H$s
Amoa Cg A„mh H$m agyb hÿ± {Og Ho$ {b`o AmH$me VWm YaVr H$m amÁ` h¡Ÿ&
H$moB© d§XZr` (nyÁ`) Zht h¡, naÝVw dhr, Omo OrdZ XoVm VWm _maVm h¡Ÿ& AV:
A„mh na B©_mZ bmAmo, Am¡a Cg Ho$ Cg Cå_r Z~r na Omo A„mh na Am¡a Cg
H$s g^r (Am{X) nwñVH$m| na B©_mZ aIVo h¢Ÿ& Am¡a CZ H$m AZwgaU H$amo, Vm{H$
Vw_ _mJ©Xe©Z nm OmAmoŸ&2

1
AWm©V ~Zr BòmB©b go ZhtŸ& Bg go A{^àm` ApÝV_ Z~r _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ h¢, {OZ Ho$ AmJ_Z H$s
^{dî`dmUr Vm¡amV, B§Orb VWm Xygao Y_© emóm| _| nmB© OmVr h¡Ÿ& `hm± na Amn H$s VrZ {deofVmAm| H$s MMm© H$s J`r
h¡:
1. Amn gXmMma H$m AmXoe X|Jo VWm XwamMma go amoHo$§JoŸ&
2. ñdÀN> MrµOm| Ho$ à`moJ H$mo C{MV VWm _brZ MrµOm| Ho$ à`moJ H$mo AZw{MV Kmo{fV H$a|JoŸ&
3. Ahbo {H$Vm~ {OZ H$‹S>o Ym{_©H$ {Z`_m| Ho$ ~moP Vbo X~o hþ`o Wo CÝh| CZ go _wŠV H$a|JoŸ& Am¡a gab
Bñbm_r Y_©{dYmZ àñVwV H$a|Jo, Am¡a CZ Ho$ AmJ_Z Ho$ níMmV² bmoH$-nabmoH$ H$s g\$bVm Amn hr Ho$
Y_©{dYmZ Ho$ AZwgaU _| gr{_V hmoJrŸ&)
2
Bg Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Bñbm_ Ho$ Z~r {H$gr {deof Om{V VWm Xoe Ho$ Z~r Zht h¢, à`b VH$ Ho$ {b`o nyar
_mZd Om{V Ho$ Z~r h¢Ÿ& `h g~ H$mo EH$ A„mh H$s d§XZm H$amZo Ho$ {b`o Am`o h¢, {Og Ho$ {gdm H$moB© nyÁ` ZhtŸ& Amn
H$m {MÝh A„mh na VWm g~ àmMrZ nwñVH$m| Am¡a Z{d`m| na B©_mZ h¡Ÿ& Amn H$m AZwgaU H$aZo H$m AW© `h h¡ {H$ A~
Cgr àH$ma Aëbmh H$s nyOm-AmamYZm H$amo O¡go Amn Zo H$s Am¡a ~VmB© h¡Ÿ& Am¡a Amn Ho$ bm`o hþ`o Y_© {dYmZ H$m
nmbZ H$amoŸ&
195
7 - gyah Amamµ\$

159. Am¡a _ygm H$s Om{V _| EH$ {Jamoh Eogm ^r h¡ Omo gË` na pñWV h¡, Am¡a Cgr
Ho$ AZwgma {ZU©` (Ý`m`) H$aVm h¡Ÿ&
160. Am¡a1 h_ Zo _ygm H$s Om{V Ho$ ~mah KamZm| H$mo ~mah g_wXm`m| _| {d^ŠV H$a
{X`mŸ& Am¡a h_ Zo _ygm H$s Amoa dør ^oOr, O~ Cg H$s Om{V Zo Cg go Ob
_m±Jm {H$ AnZr bmR>r Bg nËWa na _mamo, Vmo Cg go ~mah òmoV C~b n‹S>o, VWm
àË`oH$ g_wXm` Zo AnZo nrZo H$m ñWmZ OmZ {b`mŸ& Am¡a CZ na ~mXbm| H$s
N>m±d H$s, Am¡a CZ na _Þ VWm gb²dm CVmamŸ& (h_ Zo H$hm): Bg ñdÀN> MrµOm|
_| go Omo h_ Zo Vwåh| àXmZ H$s h¢, ImAmoŸ& Am¡a h_ Zo CZ na AË`mMma Zht
{H$`m, naÝVw dh ñd`§ (Ad¡km H$a Ho$) AnZo àmUm| na AË`mMma H$a aho Wo&
161. Am¡a O~ CZ (~Zr BòmB©b) go H$hm J`m {H$ Bg ZJa (~¡Vwb _µH${Xg) _|
~g OmAmo, Am¡a Cg _| go Ohm± BÀN>m hmo ImAmo, Am¡a H$hmo {H$ h_| j_m H$a Xo,
VWm Ûma _| gO²Xm H$aVo hþ`o àdoe H$amo, h_ Vwåhmao {b`o Vwåhmao Xmofm| H$mo j_m
H$a X|Jo, Am¡a gËH${_©`m| H$mo Am¡a A{YH$ X|JŸo &
162. Vmo CZ _| go AË`mMm[a`m| Zo Cg ~mV H$mo Xygar ~mV go2 ~Xb {X`m Omo CZ go
H$hr J`r WrŸ& Vmo h_ Zo CZ na AmH$me go àH$mon CVma {X`mŸ& Š`m| {H$ dh
AË`mMma H$a aho WoŸ&
163. VWm (ho Z~r!) BZ go Cg ZJar Ho$ gå~§Y _| àíZ H$amo Omo g_wÐ (bmb
gmJa) Ho$ g_rn Wr, O~ Cg Ho$ {Zdmgr gãV (e{Zdma) Ho$ {XZ Ho$ {df` _|
Amkm H$m C„§KZ3 H$a aho Vo, O~ CZ Ho$ nmg CZ H$s _N>{b`m± CZ Ho$ gãV
Ho$ {XZ nmZr Ho$ D$na V¡a H$a Am OmVr Wt Am¡a gãV H$m {XZ Z hmo Vmo Zht
AmVr Wt& Bgr àH$ma CZ H$s Ad¡km Ho$ H$maU h_ CZ H$s narjm bo aho WoŸ&
164. VWm O~ CZ _| go EH$ g_wXm` Zo H$hm {H$ Vw_ CÝh| Š`m| g_Pm aho hmo {OÝh|
A„mh (CZ H$s Adkm Ho$ H$maU) ÜdñV H$aZo AWdm H$‹S>m XÊS> XoZo dmbm h¡?

1
Bg go A{^àm` dh bmoJ h¢ Omo _ygm (Ab¡{hñgbm_) Ho$ bm`o hþ`o Y_© na H$m`_ Wo Am¡a AmZo dmbo Z~r H$s àVrjm
H$a aho Wo Am¡a O~ dh Am`o Vmo VwaÝV Amn na B©_mZ bm`o, O¡go AãXw„mh {~Z gbm_ BË`m{XŸ&
2
Am¡a MyV‹S>m| Ho$ ~b {IgH$Vo Am¡a `h H$hVo hþ`o àdoe {H$`m {H$ Johÿ± {_boŸ& (ghrh ~w˜mar - 4641)
3
Š`m|{H$ CZ Ho$ {b`o `h AmXoe Wm {H$ e{Zdma H$mo _N>{b`m| H$m {eH$ma Zht H$a|JoŸ& A{YH$m§e ^mî`H$mam| Zo Cg ZJar
H$m Zm_ B©bm (B©bmV) ~Vm`m h¡ Omo Hw$bOw_ gmJa Ho$ {H$Zmao na Am~mX WrŸ&
196
7 - gyah Amamµ\$

CÝhm|Zo H$hm: Vwåhmao nmbZhma Ho$ g_j jå` hmoZo Ho$ {b`o, Am¡a Bg Amem _|
{H$ dh AmkmH$mar hmo Om`o Ÿ&1
165.{\$a O~ CÝhm|Zo Omo Hw$N> CÝh| ñ_aU H$am`m J`m, Cgo ^wbm {X`m Vmo h_ Zo
CZ bmoJm| H$mo ~Mm {b`m, Omo CZ H$mo ~wamB© go amoH$ aho Wo, Am¡a h_ Zo
AË`mMm[a`m| H$mo H$‹S>r `mVZm _| CZ H$s Ad¡km Ho$ H$maU Koa {b`mŸ&
166.{\$a O~ CÝhm|Zo Cg H$m C„§KZ {H$`m {Og go do amoHo$ J`o Wo, Vmo h_ Zo CZ go
H$hm {H$ VwÀN> ~§Xa hmo Om`oŸ&
167.Am¡a `mX H$amo O~ Amn Ho$ nmbZhma Zo KmofUm H$a Xr {H$ dh àb` Ho$ {XZ
VH$ CZ (`hÿ{X`m|) na CÝh| à^wËd XoVm ahoJm Omo CZ H$mo Kmoa `mVZm XoVo
ah|JoŸ&2 [Z:g§Xho AmnH>>m nmbZhma erK«« XÊS XoZo dmbm h¡, Am¡a dh A[V
j_merb X`mdmZ (^r) h¡&
168. Am¡a h_ Zo CÝh| YaVr _| H$B© gåàXm`m| _| {d^ŠV H$a {X`m, CZ _| Hw$N>
gXmMmar Wo, Am¡a Hw$N> Bg Ho$ {dnarV WoŸ& h_ Zo AÀN>mB`m| VWm ~wamB©`m| XmoZm|
Ho$ Ûmam CZ H$s narjm br, Vm{H$ dh (Hw$H$_m] go) ê$H$ Om`|Ÿ&
169.{\$a CZ Ho$ nrN>o Hw$N> Eogo bmoJm| Zo CZ H$s OJh br Omo nwñVH$ Ho$ CÎmam{YH$mar
hmoH$a ^r VwÀN> g§gma H$m bm^ g_oQ>Zo bJoŸ& Am¡a H$hZo bJo {H$ h_| j_m H$a
{X`m Om`oJmŸ& Am¡a `{X Cgr Ho$ g_mZ CÝh| bm^ hmW Am Om`o Vmo Cgo ^r bo
b|JoŸ& Š`m CZ go nwñVH$ H$mo Ñ‹T> dMZ Zht {b`m J`m h¡ {H$ A„mh na gƒ hr
~mob|Jo, O~ {H$ nwñVH$ _| Omo Hw$N> h¡ Cg H$m AÜ``Z H$a MwHo$ h¢? Am¡a
nabmoH$ H$m Ka (ñdJ©) CÎm_ h¡ CZ Ho$ {b`o Omo A„mh go S>aVo hm|Ÿ& Vmo Š`m
dh BVZm ^r Zht3 g_PVo?
1
Am`V _| `h g§Ho$V h¡ {H$ ~wamB© H$mo amoH$Zo go {Zame Zht hmoZm Mm{h`o, Š`m|{H$ hmo gH$Vm h¡ {H$ {H$gr Ho$ {Xb _| ~mV
bJ hr Om`o, Am¡a `{X Z ^r bJo Vmo AnZm H$V©ì` nyam hmo Om`oJmŸ&
2
`h MoVmdZr ~Zr BòmB©b H$mo ~hþV nhbo go Xr Om ahr WrŸ& B©gm (Ab¡{hñgbm_) go nyd© AmZo dmbo Z{~`m| Zo ~Zr
B©òmB©b H$mo S>am`m {H$ A„mh H$s Ad¡km go ~MmoŸ& Am¡a ñd`§ B©gm Zo ^r CZ H$mo S>am`m naÝVw dh AnZr Ad¡km na
~mµH$s aho {Og Ho$ H$maU A„mh H$s `mVZm Zo CÝh| Koa {b`m Am¡a H$B© ~ma ~¡Vwb _µH²${Xg H$mo COm‹S>m J`m, Am¡a Vm¡amV
ObmB© JB©Ÿ&
3
Bg Am`V _| `hÿXr {dÛmZm| H$s XwX©em ~VmB© J`r h¡ {H$ dh VwÀN> g§gm[aH$ bm^ Ho$ {b`o Y_© _| n[adV©Z H$a XoVo Wo
Am¡a Ad¡Y H$mo d¡Y ~Zm boVo WoŸ& {\$a ^r CÝh| `h Jd© Wm {H$ A„mh CÝh| Adí` j_m H$a XoJmŸ&
197
7 - gyah Amamµ\$

170.Am¡a Omo bmoJ nwñVH$ H$mo Ñ‹T>Vm go nH$‹S>Vo, Am¡a Z_mµO H$s ñWmnZm H$aVo h¢ Vmo
dmñVd _| h_ gËH${_©`m| H$m à{V\$b AH$maV² Zht H$aVoŸ&
171.Am¡a O~ h_ Zo CZ Ho$ D$na nd©V H$mo Bg àH$ma N>m {X`m O¡go dh H$moB© N>Var
hmo, Am¡a CÝh| {dídmg hmo J`m {H$ dh CZ na {Ja n‹S>oJm, (VWm `h AmXoe {X`m
{H$) Omo (nwñVH$) h_ Zo Vwåh| àXmZ H$s h¡ Cgo Ñ‹T>Vm go Vm_ bmo, VWm Cg _|
Omo Hw$N> h¡ Cgo `mX aImo, Vm{H$ Vw_ AmkmH$mar hmo OmAmoŸ&
172.VWm (dh g_` `mX H$amo) O~ Amn Ho$ nmbZhma Zo AmX_ Ho$ nwÌm| H$s nrR>m| go
CZ H$s g§V{V H$mo {ZH$mbm Am¡a CZ H$mo ñd`§ CZ na gmjr (Jdmh) ~Zm`m:
Š`m _¢ Vwåhmam nmbZhma Zht hÿ±? g~ Zo H$hm: Š`m| Zht? h_ (Bg Ho$) gmjr1
h¢Ÿ& Vm{H$ àb` Ho$ {XZ `h Z H$hmo {H$ h_ Vmo Bg go Agy{MV WoŸ&
173.AWdm `h H$hmo {H$ h_ go nyd© h_mao nyd©Om| Zo {eH©$ ({_lU) {H$`m Am¡a h_ CZ
Ho$ níMmV² CZ H$s g§VmZ WoŸ& Vmo Š`m Vy Jw_amhm| Ho$ H$_© Ho$ H$maU h_mam
{dZme2 H$aoJm?
174. Am¡a Bgr àH$ma h_ Am`Vm| H$mo Imob ImobH$a ~`mZ H$aVo h¢ Vm{H$ bmoJ
(gË` H$s Amoa) bm¡Q> Om`|Ÿ&
175.Am¡a CÝh| Cg H$s Xem n‹T>H$a gwZm`| {Ogo h_ Zo AnZr Am`Vm| (H$m kmZ)
{X`m, Vmo dh Cg (Ho$ Imob go) {ZH$b J`mŸ& {\$a e¡VmZ Cg Ho$ nrN>o bJ J`m
Am¡a dh Hw$nWm| _| hmo J`mŸ&
176.Am¡a `{X h_ MmhVo Vmo CZ (Am`Vm|) Ûmam Cg H$m nX D±$Mm H$a XoVo, naÝVw
dh _m`m _moh _| n‹S> J`m, Am¡a AnZr _Z_mZr H$aZo bJmŸ& Vmo Cg H$s Xem Cg
Hw$Îmo Ho$ g_mZ hmo J`r {Ogo hm±H$mo V~ ^r Or^ {ZH$mbo hm±nVm aho Am¡a N>mo‹S> Xmo
V~ ^r Or^ {ZH$mbo hm±nVm h¡Ÿ& `hr Cn_m h¡ CZ bmoJm| H$s Omo h_mar Am`Vm| H$mo
PwR>bmVo h¢Ÿ& Vmo Amn `h H$Wm`| CZ H$mo gwZm X|, g§^dV: dh gmoM {dMma H$a|Ÿ&

1
`h Cg g_` H$s ~mV h¡ O~ AmX_ Ab¡{hñgbm_ H$s CËn{Îm Ho$ níMmV² CZ H$s g^r g§VmZ H$mo Omo àb` VH$ hmoJr,
wZ H$s AmË_mAm| go A„mh Zo AnZo nmbZhma hmoZo H$s Jdmhr br WrŸ& (BãZo H$gra)
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ A„mh Ho$ ApñVËd VWm EHo$ídadmX H$s AmñWm g^r _mZd H$m ñd^m{dH$ Y_© h¡Ÿ& H$moB©
`h Zht H$h gH$Vm H$s _¢ AnZo nyd©Om| H$s Jw_amhr go Jw_amh hmo J`mŸ& `h ñd^m{dH$ AmÝV[aH$ AmdmµO h¡ Omo H$^r X~
Zht gH$VrŸ&
198
7 - gyah Amamµ\$

177. CZ H$s Cn_m {H$VZr ~war h¡ {OZ bmoJm| Zo h_mar Am`Vm| H$mo PwR>bm {X`m! Am¡a
do AnZo hr D$na AË`mMma1 H$a aho WoŸ&
178. {Ogo Aëbmh gwnW H$a Xo dhr grYr amh nm gH$Vm h¡Ÿ& Am¡a {Ogo Hw$nW H$a
Xo2 Vmo dhr bmoJ Ag\$b h¡Ÿ&
179. Am¡a ~hþV go {OÞ Am¡a _mZd H$mo h_ Zo ZaH$ Ho$ {b`o n¡Xm {H$`m h¡Ÿ& CZ Ho$
nmg {Xb h¢ {OZ go gmoM {dMma Zht H$aVo, VWm CZ H$s Am±I| h¢ {OZ go3
XoIVo Zht, Am¡a H$mZ h¢ {OZ go gwZVo ZhtŸ& do newAm| Ho$ g_mZ h¢ ~pëH$ CZ
go ^r A{YH$ Hw$nW h¢, `hr bmoJ AMoVZm _| n‹S>o hþ`o h¢Ÿ&
180. Am¡a A„mh hr Ho$ ew^ Zm_ h¢, AV: Cgo CÝht Ho$ Ûmam nwH$mamoŸ & Am¡a CÝh| N>mo‹S>
Xmo Omo Cg Ho$ Zm_m| _| n[adV©Z4 H$aVo h¢, CÝh| erK« hr CZ Ho$ Hw$H$_m] H$m
Hw$\$b Xo {X`m Om`oJmŸ&
181. Am¡a CZ _| go {OÝh| h_ Zo n¡Xm {H$`m h¡, EH$ g_wXm` Eogm (^r) h¡, Omo gË`
H$m _mJ© Xem©Vm VWm Cgr Ho$ AZwgma (bmoJm| Ho$ ~rM) Ý`m` H$aVm h¡Ÿ&
182. Am¡a {OZ bmoJm| Zo h_mar Am`Vm| H$mo PwR>bm {X`m, h_ CÝh| H«$_e: ({dZme
VH$) Eogo nhþ±Mm`|Jo {H$ CZh| Bg H$m kmZ Zht hmoJmŸ&
183. Am¡a CÝh| Adga X|Jo, {ZíM` _oam Cnm` ~‹S>m gwÑ‹T> h¡Ÿ&
184. Am¡a Š`m CÝhm|Zo `h Zht gmoMm {H$ CZ H$m gmWr5 V{ZH$ ^r nmJb Zht h¡?
dh Vmo Ho$db Iwbo ê$n go gMoV H$aZo dmbm h¡Ÿ&

1
^mî`H$mam| Zo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ `wJ Am¡a àmMrZ `wJ Ho$ H$B© EoHo$ ì`{ŠV`m| H$m Zm_ {b`m h¡ {OZ H$m `h
CXmhaU hmo gH$Vm h¡Ÿ& naÝVw Am`V H$m ^mdmW© ~g BVZm h¡ {H$ àË`oH$ ì`{ŠV {Og _| `h AdJwU nm`o OmVo hm| Cg
H$s Xem `hr hmoVr h¡, {Og H$s Or^ go _m`m _moh Ho$ H$maU amb Q>nH$Vr ahVr h¡, Am¡a Cg H$s bmo^m{¾ H$^r Zht
~wPVrŸ&
2
Hw> aAmZ Zo ~ma ~ma Bg VÏ` H$mo Xwham`m h¡ {H$ _mJ©Xe©Z Ho$ {b`o gmoM {dMma H$s Amdí`ŠVm h¡Ÿ& Am¡a Omo bmoJ A„mh
H$s Xr hþB© {dMma epŠV go H$m_ Zht boVo dhr grYr amh Zht nmVoŸ& `hr A„mh Ho$ gwnW Am¡a Hw$nW H$aZo H$m AW© h¡Ÿ&
3
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ gË` H$mo àmá H$aZo Ho$ Xmo hr gmYZ h¢: Ü`mZ Am¡a kmZŸ& Ü`mZ `h h¡ {H$ A„mh H$s Xr hþ`r
{dMma epŠV go H$m_ {b`m Om`oŸ& Am¡a kmZ `h h¡ {H$ Bg {díd H$s ì`dñWm H$mo XoIm Om`o Am¡a Z{~`m| Ûmam àñVwV {H$`o
hþ`o gË` H$mo gwZm Om`o, Am¡a Omo BZ XmoZm| go d§{MV hmo dh AÝYm ~ham h¡Ÿ&
4
AWm©V Cg Ho$ Jm¡{UH$ Zm_m| go AnZr _y{V©`m| H$mo nwH$maVo h¢Ÿ& O¡go AµOrµO go ""CµµÁµOm'', Am¡a Bbmh go ""bmV''
BË`m{XŸ&
5
gmWr go A{^àm` _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ h¢, {OZ H$mo Z~r hmoZo go nhbo dhr bmoJ ""A_rZ'' H$hVo WoŸ&
199
7 - gyah Amamµ\$

185.Š`m CÝhm|Zo AmH$mem| VWm YaVr Ho$ amÁ` H$mo Am¡a Omo Hw$N> A„mh Zo n¡Xm {H$`m
h¡, Cgo Zht XoIm?1 Am¡a (`h ^r Zht gmoMm {H$) hmo gH$Vm h¡ {H$ CZ H$m
({ZYm©[aV) g_` g_rn Am J`m hmo? Vmo {\$a Bg (Hw>>aAmZ) Ho$ níMmV² dh
{H$g ~mV na B©_mZ bm`oJo?
186.{Ogo A„mh Hw$nW H$a Xo Cg H$m H$moB© nWXe©ZH$ ZhtŸ& Am¡a CÝh| CZ Ho$
Hw$H$_m] _| ~hH$Vo hþ`o N>mo‹S> XoVm h¡Ÿ&
187.(ho Z~r!) do Amn go àb` Ho$ {df` _| àíZ H$aVo h¢ {H$ dh H$~ Am`oJr? H$h
Xmo {H$ Cg H$m kmZ Vmo _oao nmbZhma Ho$ nmg h¡, Cgo Cg Ho$ g_` na dhr
àH$m{eV H$a XoJmŸ& dh AmH$mem| VWm YaVr _| ^mar hmoJr, Vw_ na AH$ñ_mV Am
Om`oJrŸ& dh Amn go Eogo àíZ H$a aho h¢ O¡go {H$ Amn Cgr H$s ImoO _| bJo hþ`o
hm|Ÿ& Amn H$h X| {H$ Cg H$m kmZ A„mh hr H$mo h¡Ÿ& naÝVw2 A{YH$m§e bmoJ Bg
(VÏ`) H$mo Zht OmZVoŸ&
188.Amn H$h X| {H$ _wPo Vmo AnZo bm^ Am¡a hm{Z H$m A{YH$ma Zht naÝVw Omo
A„mh Mmho (dhr hmoVm h¡)Ÿ& Am¡a `{X _¢ µJ¡~ (namoj) H$m kmZ aIVm Vmo _¢ ~hþV
gm bm^ àmá H$a boVmŸ& _¢ Vmo Ho$db CZ bmoJm| H$mo gmdYmZ H$aZo VWm
ew^gyMZm XoZo dmbm hy± Omo B©_mZ ({dídmg) aIVo h¢Ÿ&
189.dhr (A„mh) h¡ {Og Zo Vwåhmar CËn{Îm EH$ Ord3 go H$s, Am¡a Cgr go Cg H$m
Omo‹S>m ~Zm`m, Vm{H$ Cg go Cgo g§Vmof {_boŸ& {\$a O~ {H$gr4 Zo Cg (AnZr
ór) go ghdmg {H$`m Vmo Cg (ór) H$mo hëH$m gm J^© hmo J`mŸ& {Og Ho$ gmW
dh MbVr {\$aVr ahr, {\$a O~ ~moPb hmo J`r Vmo XmoZm| (n{V-nËZr) Zo AnZo
nmbZhma go àmW©Zm H$s: `{X Vy h_| EH$ AÀN>m ~ƒm àXmZ H$aoJm Vmo h_ Adí`
Voao H¥$Vk (Am^mar) hm|JoŸ&

1
AWm©V `{X `h {dMma H$a|, Vmo Bg nyao {díd H$s ì`dñWm Am¡a Cg H$m EH$ EH$ H$U A„mh Ho$ ApñVËd Am¡a Cg Ho$
JwUm| H$m à_mU h¡Ÿ& Am¡a Cgr Zo _mZd OrdZ H$s ì`dñWm Ho$ {b`o Z{~`m| H$mo ^oOm h¡Ÿ&
2
_¸$m Ho$ {_lUdmXr Amn go Cnhmg ñdê$n àíZ H$aVo Wo, {H$ `{X àb` hmoZm gË` h¡, Vmo ~VmAmo dh H$~ hmoJr?
3
AWm©V AmX_ Ab¡{hñgbm_ goŸ&
4
AWm©V O~ _mZd Om{V Ho$ {H$gr nwéf Zo ór Ho$ gmW ghdmg {H$`mŸ&
200
7 - gyah Amamµ\$

190.Am¡a O~ CZ XmoZm| H$mo (A„mh Zo) EH$ ñdñW ~ƒm àXmZ H$a {X`m Vmo A„mh
Zo Omo àXmZ {H$`m Cg _| Xygam| H$mo Cg H$m gmPr ~ZmZo bJoŸ& Vmo A„mh BZ
H$s {eH©$1 H$s ~mVm| go ~hþV D±$Mm h¡Ÿ&
191.Š`m dh A„mh H$m gmPr CÝh| ~ZmVo h¢ Omo Hw$N> n¡Xm Zht H$a gH$Vo, Am¡a dh
ñd`§ n¡Xm {H$`o hþ`o h¢?
192.VWm Z CZ H$s ghm`Vm H$a gH$Vo h¢, Am¡a Z ñd`§ AnZr ghm`Vm H$a gH$Vo
h¢Ÿ&?
193.Am¡a `{X Vw_ CÝh| grYr amh H$s Amoa ~wbmAmo Vmo Vwåhmao nrN>o Zht Mb gH$VoŸ&
Vwåhmao {b`o ~am~a h¡ Mmho CÝh| nwH$mamo AWdm Vw Mwn ahmoŸ&
194.dmñVd _| A„mh Ho$ {gdm {OZ H$mo Vw_ nwH$maVo hmo do Vwåhmao O¡go hr (A„mh
Ho$) Xmg h¢Ÿ& AV: Vw_ CZ go àmW©Zm H$amo {\$a dh Vwåhmar àmW©Zm H$m CÎma X|,
`{X CZ Ho$ ~mao _| Vwåhmao {dMma gË` h¢?Ÿ&
195.Š`m BZ (nËWa H$s _y{V©`m|) Ho$ nm±d h¢ {OZ go MbVr hm|? AWdm CZ Ho$ hmW
h¢ {OZ go nH$‹S>Vr hm|? `m CZ Ho$ Am±I| h¢ {OZ go XoIVr hmo? AWdm H$mZ h¢
{OZ go gwZVr hmo? Amn H$h X| {H$ AnZo gm{P`m| H$mo nwH$ma bmo, {\$a _oao
{déÕ Cnm` H$a bmo, Am¡a _wPo H$moB© Adga Z XmoŸ&
196.dmñVd _| _oam g§ajH$ A„mh h¡Ÿ& {Og Zo `h nwñVH$ (Hw>>aAmZ) CVmar h¡Ÿ&
Am¡a dhr gXmMm[a`m| H$s ajm H$aVm h¡Ÿ&
197. Am¡a {OZ H$mo A„mh Ho$ {gdm Vw_ nwH$maVo hmo dh Z Vmo Vwåhmar ghm`Vm H$a
gH$Vo h¢, Am¡a Z ñd`§ AnZr hr ghm`Vm H$a gH$Vo h¢Ÿ&
198.Am¡a `{X Vw_ CÝh| grYr amh H$s Amoa ~wbmAmo Vmo dh gwZ Zht gH$VoŸ& Am¡a (ho
Z~r!) Amn CÝh| XoI|Jo {H$ do Amn H$s Amoa XoI aho h¢, O~ {H$ dmñVd _| dh
Hw$N> Zht XoIVoŸ&

1
Bg Am`Vm| _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ {_lUdmXr ñdñW ~ƒo AWdm {H$gr ^r Amdí`ŠVm `m AmnXm {ZdmaU Ho$ {b`o
A„mh hr go àmW©Zm H$aVo h¢Ÿ& Am¡a O~ ñdñW gwÝXa ~ƒm n¡Xm hmo OmVm h¡ Vmo Xodr XodVmAm|, Am¡a nram| Ho$ Zm_ M‹T>mdo
M‹T>mZo bJVo h¢Ÿ& Am¡a Bgo CÝht H$s X`m g_PVo h¢Ÿ&
201
7 - gyah Amamµ\$

199.(ho Z~r!) Amn j_m go H$m_ b|, Am¡a gXmMma H$m AmXoe X|Ÿ& VWm Akm{Z`m| H$s
Amoa Ü`mZ1 Z X|Ÿ&
200.Am¡a `{X e¡VmZ Amn H$mo CH$gm`o Vmo A„mh go eaU _m±{J`oŸ& {Z:g§Xho dh g~
Hw$N> gwZZo OmZZo dmbm h¡Ÿ&
201.dmñVd _| Omo AmkmH$mar hmoVo h¢, `{X e¡VmZ H$s Amoa go CÝh| H$moB© ~wam {dMma
Am ^r Om`o Vmo VËH$mb Mm¢H$ n‹S>Vo h¢ Am¡a {\$a AH$ñ_mV² CZ H$mo gyP Am
OmVr h¡Ÿ&
202.Am¡a Omo e¡VmZm| Ho$ ^mB© h¢ do CZ H$mo Hw$nW _| ItMVo OmVo h¢, {\$a (CÝh| Hw$nW
H$aZo _|) V{ZH$ ^r H$_r (Ambñ`) Zht H$aVoŸ&
203.Am¡a O~ Amn BZ ({_lUdm{X`m|) Ho$ nmg H$moB© {ZemZr Z bm`|Jo Vmo H$h|Jo {H$
Š`m| (AnZr Amoa go) Zht ~Zm br? Amn H$h X| {H$ _¢ Ho$db Cgr H$m
AZwgaU H$aVm hÿ± Omo _oao nmbZhma Ho$ nmg go _oar Amoa dør H$s OmVr h¡Ÿ& `h
gyP H$s ~mV| h¢ Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go, (à_mU) h¢, VWm _mJ©Xe©Z Am¡a
X`m h¡, CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo B©_mZ ({dídmg) aIVo hm|Ÿ&
204.Am¡a O~ Hw>>aAmZ n‹T>m Om`o Vmo Cgo Ü`mZnyd©H$ gwZmo, VWm _m¡Z gmY bmoŸ&
em`X {H$ Vw_ na X`m2 H$s Om`oŸ&
205.Am¡a (ho Z~r!) AnZo nmbZhma H$m ñ_aU {dZ`nyd©H$ VWm S>aVo hþ`o Am¡a Yr_o
ñda _| àmV: VWm g§Ü`m H$aVo ahmoŸ& Am¡a CZ _| Z hmo OmAmo Omo AMoV ahVo h¢Ÿ&
206.dmñVd _| Omo (µ\$[aíVo) Amn Ho$ nmbZhma Ho$ g_rn h¢ dh Cg H$s B~mXV
(d§XZm) go A{^_mZ Zht H$aVoŸ& Am¡a Cg H$s n{dÌVm dU©Z H$aVo ahoVo h¢, Am¡a
Cgr H$mo gO²Xm3 H$aVo h¢Ÿ&
*****

1
hXrg _| h¡ {H$ A„mh Zo Bgo bmoJm| Ho$ gmW AÀN>m ì`dhma H$aZo Ho$ ~mao _| CVmam h¢Ÿ& (ghrh ~w˜mar - 4643)
2
`h Hw> aAmZ H$s EH$ {deofVm h¡ {H$ O~ ^r Cgo n‹T>m Om`o Vmo _wgb_mZ na A{Zdm`© h¡ {H$ dh Ü`mZ bJmH$a A„mh
H$m H$bm_ gwZoŸ& hmo gH$Vm h¡ {H$ Cg na A„h H$s X`m hmo Om`oŸ& H$m{µ \$a H$hVo Wo {H$ O~ Hw> aAmZ n‹T>m Om`o Vmo gwZmo
Zht, ~pëH$ emoa Jwb H$amoŸ& (Xo{I`o : gyah hm _r_ gO²Xm - 26)
3
Bg Am`V Ho$ n‹T>Zo VWm gwZZo dmbo H$mo Mm{h`o {H$ gO²Xm {VbmdV H$a|Ÿ&
202
8 - gyah AZ²µ\$mb

gyah AZ²µ\$mb - 8
gyah AZ²µ\$mb Ho$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 75 Am`V| h¢Ÿ&
- `h gyah gZ² 2 {hO²ar _| ~Ð Ho$ `wÕ Ho$ níMmV² CVarŸ& Z~r (g„„mhþ Ab¡{h
d g„_) H$mo O~ H$m{µ\$am| Zo _maZo H$s `moOZm ~ZmB© Am¡a Amn _XrZm {hOaV
H$a J`o Vmo CÝhm|Zo AãXw„mh {~Z Cãæ` H$mo nÌ {bIm Am¡a `h Y_H$s Xr {H$
Amn CZ H$mo _XrZm go {ZH$mb X| AÝ`Wm dh _XrZm na AmH«$_U H$a X|JŸo & A~
_wgb_mZm| Ho$ {b`o `hr Cnm` Wm {H$ em_ Ho$ ì`mnm[aH$ _mJ© go AnZo {damo{Y`m|
H$mo amoH$ {X`m Om`oŸ& gZ² 2 {hO²ar _| _¸o$ H$m EH$ ~‹S>m µH$m{µ \$bm em_ go _¸$m
dm{ng hmo ahm WmŸ& O~ dh _XrZm Ho$ nmg nhþ±Mm Vmo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d
g„_) AnZo gm{W`m| Ho$ gmW Cg H$s VmH$ _| {ZH$boŸ& _wgb_mZm| Ho$ ^` go
µH$m{µ\$bo H$m _w»`m A~y gwµ\$`mZ Zo EH$ ì`pŠV H$mo _¸$m ^oO {X`m {H$ _whå_X
(g„„mhþ Ab¡{h d g„_) AnZo gm{W`m| Ho$ gmW Vwåhmao µH$m{µ \$b| H$s VmH$ _|
h¢Ÿ& `h gwZVo hr EH$ hµOma H$s goZm {ZH$b n‹S>rŸ& A~y gwµ\$`mZ Xygar amh go
~M {ZH$bmŸ& naÝVw _¸$m H$s goZm Zo `h gmoMm {H$ _wgb_mZm| H$mo gXm Ho$ {b`o
Hw$Mb {X`m Om`oŸ& Am¡a Bg àH$ma _wgb_mZm| go ~«X Ho$ joÌ _| gm_Zm hþAm VWm
XmoZm| Ho$ ~rM `h àW_ Eo{Vhm{gH$ g§Kf© hþAm {Og _| _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| Ho$ ~‹S>o-
~‹S>o 70 ì`pŠV _mao J`o Am¡a BVZo hr ~§Xr ~Zm {b`o J`oŸ&
- `h Bñbm_ H$m àW_ Eo{Vhm{gH$ `wÕ Wm {Og _| gË` H$s {dO` hþB©Ÿ& Bg {b`o
Bg _| `wÕ go g§~§{YV H$B© Z¡{VH$ {ejm`o Xr JB© h¢Ÿ& O¡go `h H$s {OhmX Y_©
H$s ajm Ho$ {b`o hmoZm Mm{h`o, YZ Ho$ bmo^, VWm {H$gr na AË`mMma Ho$ {b`o
ZhtŸ&
- {dO` hmoZo na A„mh H$m Am^mar hmoZm Mm{h`oŸ& Š`m| {H$ {dO` Cgr H$s
ghm`Vm go hmoVr h¡Ÿ& AnZr draVm na Jd© Zht hmoZm Mm{h`oŸ&

203
8 - gyah AZ²µ\$mb

- Omo µJ¡a _wpñb_ AË`mMma Z H$a| CZ na AmH«$_U Zht H$aZm Mm{h`oŸ& Am¡a {OZ
go g§{Y hmo CZ na YmoIm Xo H$a Zht AmH«$_U H$aZm Mm{h`o Am¡a Z hr CZ Ho$
{déÕ {H$gr H$s ghm`Vm H$aZr Mm{h`oŸ&
- eÌw go Omo gm_mZ (µJZr_V) {_bo Cgo A„mh H$m _mb g_PZm Mm{h`o Am¡a Cg
Ho$ {Z`_mZwgma Cg H$m nm±Mdm± ^mJ {ZY©Zm| Am¡a AZmWm| H$s ghm`Vm Ho$ {b`o
˜M© H$aZm Mm{h`o Omo A{Zdm`© h¡Ÿ&
- Bg _| `wÕ Ho$ ~§{X`m| H$mo ^r {ejm àX e¡br _| g§~mo{YV {H$`m J`m h¡Ÿ&
- Bg gyah go Bñbm_r {OhmX H$s dmñV{dŠVm H$s OmZH$mar hmoVr h¢&
*****

204
8 - gyah AZ²µ\$mb

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ho Z~r! Amn go (Amn Ho$ gmWr) `wÕ _| àmá YZ Ho$ {df` _| àíZ H$a aho h¢Ÿ&
H$h X| {H$ `wÕ _| àmá YZ A„mh Am¡a agyb Ho$ h¢Ÿ& AV: A„mh go S>amo Am¡a
Amng _| gwYma aImo, VWm A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb Ho$ AmkmH$mar ahmo1 `{X
Vw_ B©_mZ dmbo hmoŸ&
2. dmñVd _| B©_mZ dmbo dhr h¢ {H$ O~ A„mh H$m dU©Z {H$`m Om`o Vmo CZ Ho$ {Xb
H$m±n CR>Vo h¢Ÿ& Am¡a O~ CZ Ho$ g_j Cg H$s Am`V| n‹T>r Om`| Vmo CZ H$m
B©_mZ A{YH$ hmo OmVm h¡Ÿ& Am¡a dh AnZo nmbZhma na hr ^amogm aIVo hm|Ÿ&
3. Omo Z_mµO H$s ñWmnZm H$aVo h¢, VWm h_ Zo CÝh| Omo Hw$N> àXmZ {H$`m h¡ Cg _|
go XmZ H$aVo h¢Ÿ&
4. dhr (gƒo) B©_mZ dmbo h¢Ÿ& CÝht Ho$ {b`o CZ Ho$ nmbZhma Ho$ nmg lo{U`m± VWm
j_m Am¡a CÎm_ Or{dH$m h¡Ÿ&
5. {Og àH$ma2 Amn H$mo Amn Ho$ nmbZhma Zo Amn Ho$ Ka (_XrZm) go
({_lUdm{X`m| go `wÕ Ho$ {b`o gË` Ho$ gmW) {ZH$mbmŸ& O~ {H$ B©_mZ dmbm| H$m
EH$ g_wXm` Bg go AàgÞ WmŸ&
6. dh Amn go gƒ (`wÕ) Ho$ ~mao _| PJ‹S> aho Wo O~ {H$ dh COmJa hmo J`m Wm
({H$ `wÕ hmoZm h¡) O¡go dh _m¡V H$s Amoa hm±Ho$ Om aho hm|, Am¡a do Cgo XoI aho
hm|Ÿ&
7. VWm (dh g_` `mX H$amo) O~ A„mh Vwåh| dMZ Xo ahm Wm {H$ Xmo {Jamohm| _| go
EH$ Vwåhmao hmW Am`oJmŸ& Am¡a Vw_ MmhVo Wo {H$ {Z~©b {Jamoh Vwåhmao hmW bJoŸ&1

1
Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo Voah df© VH$ _¸$m Ho$ {_lUdm{X`m| Ho$ AË`mMma ghZ {H$`oŸ& {\$a _XrZm {hOaV H$a
J`oŸ& naÝVw dhm± ^r _¸$m dm{g`m| Zo Amn H$mo M¡Z Zht boZo {X`mŸ& Am¡a {ZaÝVa AmH«$_U Ama§^ H$a {X`oŸ& Eogr Xem _|
Amn ^r AnZr ajm Ho$ {b`o draVm Ho$ gmW AnZo 313 gm{W`m| H$mo boH$a ~«X Ho$ aUjoÌ _| nhþ±MoŸ& {Og _| {_ldm{X`m|
H$s namO` hþB©Ÿ& Am¡a Hw$N> gm_mZ ^r _wgb_mZm| Ho$ hmW Am`mŸ& {Ogo Bñbm_r n[a^mfm _| ""_mbo JVr_V'' H$hm OmVm
h¡Ÿ& Am¡a Cgr Ho$ {df` _| àíZ H$m CÎma Bg Am`V _| {X`m J`m h¡Ÿ& `h àW_ `wÕ {hO²aV Ho$ Xygao df© hþAmŸ&
2
AWm©V `h `wÕ Ho$ _mb H$m {df` ^r Cgr àH$ma h¡, {H$ A„mh Zo Cgo AnZm Am¡a AnZo agyb H$m ^mJ ~Zm {X`mŸ&
{Og àH$ma AnZo AmXoe go Amn H$m `wÕ Ho$ {b`o {ZH$mbmŸ&
205
8 - gyah AZ²µ\$mb

naÝVw A„mh MmhVm Wm {H$ AnZo dMZ Ûmam gË` H$mo {gÕ H$a X|, Am¡a
H$m{µ\$am| H$s O‹S> H$mQ> XoŸ&
8. Bg àH$ma gË` H$mo gË`, Am¡a AgË` H$mo AgË` H$a XoŸ& `Ú{n Anam{Y`m| H$mo
~wam bJoŸ&
9. O~ Vw_ AnZo nmbZhma H$mo (~Ð Ho$ `wÕ Ho$ g_`) Jwhma aho WoŸ& Vmo Cg Zo
Vwåhmar àmV©Zm gwZ brŸ& (Am¡a H$hm:) _¢ Vwåhmar ghm`Vm Ho$ {b`o bJmVma EH$
hµOma µ\$[aíVo ^oO ahm2 hÿ±Ÿ&
10. Am¡a A„mh Zo `h Bg {b`o ~Vm {X`m Vm{H$ (Vwåhmao {b`o) ew^ gyMZm hmo Am¡a
Vm{H$ Vwåhmao {Xbm| H$mo g§Vmof hmo Om`oŸ& AÝ`Wm ghm`Vm Vmo A„mh hr H$s Amoa
go hmoVr h¡Ÿ& dmñVd _| Aëbmh à^wËdembr VËdk h¡Ÿ&
11. Am¡a dh g_` `mX H$amo O~ A„mh AnZr Amoa go empÝV Ho$ {b`o Vw_ na D±$K
S>mb ahm WmŸ& Am¡a Vw_ na AmH$me go Ob ~agm ahm Wm, Vm{H$ Vwåh| ñdÀN>
H$a XoŸ& Am¡a Vw_ go e¡VmZ H$s _brZVm Xya H$a XoŸ& Am¡a Vwåhmao {Xbm| H$mo gmhg
Xo, Am¡a (Vwåhmao) nm±d O_m3 XoŸ&
12. (ho Z~r!) `h dh g_` Wm O~ Amn H$m nmbZhma µ\$[aíVm| H$mo g§Ho$V H$a ahm
Wm {H$ _¢ Vwåhmao gmW hÿ±Ÿ& Vw_ B©_mZ dmbm| H$mo pñWa aImo, _¢ H$m{µ\$am| Ho$ {Xbm| _o
^` S>mb Xy±JmŸ& Vmo (ho _wgb_mZm|!) Vw_ CZ H$s JaXZm| na VWm nmoa nmoa na
AmKmV nhþ±MmAmoŸ&

1
Bg _| {Z~©b {Jamoh ì`mnm[aH$ µH$m{µ\$bo H$mo H$hm J`m h¡Ÿ& AWm©V Hw$a¡e _¸$m H$m ì`mnm[aH$ µH$m{µ\$bm Omo gr{a`m H$s Amoa
go Am ahm Wm, `m CZ H$s goZm Omo _¸$m go Am ahr WrŸ&
2
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo ~Ð Ho$ {XZ H$hm: `h Kmo‹S>o H$s bJm_ Wm_o Am¡a h{W`ma bJm`o {O~²arb
(Ab¡{hñgbm_) Am`o hþ`o h¢Ÿ& (ghrh ~w˜mar - 3995) Bgr àH$ma EH$ _wgb_mZ EH$ _we²[aH$ H$m nrN>m H$a ahm Wm {H$
AnZo D$na go Kw‹S>gdma H$s AmdmµO gwZr: h¡Ow_ (Kmo‹S>o H$m Zm_) AmJo ~‹T>Ÿ& {\$a XoIm {H$ _we²[aH$ Cg Ho$ gm_Zo {MV
{Jam hþAm h¡Ÿ& Cg H$s ZmH$ Am¡a Mohao na H$mo‹S>o H$s _ma H$m {ZemZ h¡Ÿ& {\$a Cg Zo `h ~mV Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d
g„_) H$mo ~Vm`rŸ& Vmo Amn Zo H$hm: gƒ h¡Ÿ& `h Vrgao AmH$me H$s ghm`Vm h¡Ÿ& (Xo{I`o: ghrh _wpñb_ - 1763)
3
~Ð Ho$ `wÕ Ho$ g_` _wgb_mZm| H$s g§»`m _mÌ 313 WrŸ& Am¡a {gdm`o EH$ ì`pŠV Ho$ {H$gr Ho$ nmg Kmo‹S>m Z WmŸ&
_wgb_mZ S>ao gh_o WoŸ& Ob Ho$ ñWmZ na nhbo hr eÌw Zo A{YH$ma H$a {b`m WmŸ& ^y{_ aoVrbr Wr {Og _| nm±d Y±g
OmVo WoŸ& Am¡a eÌw gdma WoŸ& Am¡a CZ H$s g§»`m ^r VrZ JwUm WrŸ& Eogr Xem _| A„mh Zo _wgb_mZm| na {ZÐm CVma
H$a CÝh| {ZíMÝV H$a {X`m Am¡a dfm© H$aHo$ nmZr H$s ì`dñWm H$a XrŸ& {Og go ^y{_ ^r H$‹S>r hmo JB©Ÿ& Am¡a AnZr
Ag\$bVm H$m ^` Omo e¡VmZr g§e` Wm dh ^r Xya hmo J`mŸ&
206
8 - gyah AZ²µ\$mb

13. `h Bg {b`o {H$ CÝhm|Zo A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb H$m {damoY {H$`mŸ& VWm Omo
A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb H$m {damoY H$aoJm Vmo {ZíM` Aëbmh Cgo H$‹S>r
`mVZm XoZo dmbm h¡Ÿ&
14. `h h¡ (Vwåhmar `mVZm), Vmo Bg H$m ñdmX MImoŸ& Am¡a (OmZ bmo {H$) H$m{µ \$am|
Ho$ {b`o ZaH$ H$s `mVZm (^r) h¡Ÿ&
15. ho B©_mZ dmbmo! O~ H$m{µ\$am| H$s goZm go {^‹S>mo Vmo CÝh| nrR> Z {XImAmoŸ&
16. Am¡a Omo H$moB© Cg {XZ AnZr nrR> {XIm`oJm, naÝVw {\$a H$a AmH«$_U H$aZo
AWdm (AnZo) {H$gr {Jamoh go {_bZo Ho$ {b`o, Vmo dh A„mh Ho$ àH$mon _| {Kao
Om`oJmŸ& Am¡a Cg H$m ñWmZ ZaH$ h¡Ÿ& Am¡a dh ~hþV hr ~wam ñWmZ h¡Ÿ&
17. AV: (aUjoÌ _|) CÝh| ~Y Vw_ Zo Zht {H$`m naÝVw A„mh Zo CZ H$mo ~Y {H$`mŸ&
Am¡a ho Z~r! Amn Zo Zht \|$H$m O~ \o$§H$m, naÝVw A„mh Zo \|$H$mŸ& Am¡a (`h Bg
{b`o hþAm) Vm{H$ A„mh Bg Ho$ Ûmam B©_mZ dmbm| H$s EH$ CÎm_ narjm boŸ&
dmñVd _| A„mh g~ Hw$N> gwZZo Am¡a OmZZo1 dmbm h¡Ÿ&
18. `h g~ Vwåhmao {b`o hmo J`mŸ& Am¡a A„mh H$m{µ\$am| H$s Mmbm| H$mo {Z~©b H$aZo
dmbm h¡Ÿ&
19. `{X Vw_2 {ZU©` MmhVo hmo Vmo Vwåhmao gm_Zo {ZU©` Am J`m h¡Ÿ& Am¡a `{X Vw_
éH$ OmAmo Vmo Vwåhmao {b`o CÎm_ h¡ Ÿ&Am¡a `{X {\$a nhbo O¡gm H$amoJo Vmo h_ ^r
d¡gm hr H$a|JoŸ& Am¡a Vwåhmam OËWm Vwåhmao Hw$N> H$m_ Zht Am`oJm, `Ú{n A{YH$
hmoŸ& Am¡a {ZíM` A„mh B©_mZ dmbm| Ho$ gmW h¡Ÿ&
20. ho B©_mZ dmbmo! A„mh Ho$ AmkmH$mar ahmo VWm Cg Ho$ agyb Ho$& Am¡a Cg go _w±h
Z \o$amo O~ {H$ Vw_ gwZ aho hmoŸ&

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ eÌw na {dO` Vwåhmar epŠV go Zht hþB©Ÿ& Bgr àH$ma Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo aU joÌ
_| H§$H$[a`m± boH$a eÌw H$s goZm H$s Amoa \o$§H$s¨ Omo àË`oH$ eÌw H$s Am±I _| n‹S> JB©Ÿ& Am¡a dht go CZ H$s namO` H$m Ama§^
hþAm Vmo Cg Yyb H$mo eÌw H$s Am±Im| VH$ A„mh hr Zo nhþ±Mm`m WmŸ& (BãZo H$gra)
2
Am`V _| _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| H$mo g§~mo{YV {H$`m J`m h¡ Omo H$hVo Wo {H$ `{X Vw_ gÀMo hmo Vmo Bg H$m {ZU©` H$~ hmoJm?
(Xo{I`o : gyah gO²Xm, Am`V - 28)
207
8 - gyah AZ²µ\$mb

21. VWm CZ Ho$ g_mZ1 Z hmo OmAmo {OÝhm|Zo H$hm {H$ h_ Zo gwZ {b`m O~ {H$
dmñVd _| dh gwZVo Zht WoŸ&
22. dmñVd _| A„mh Ho$ hm± g~ go ~wao new dh (_mZd) h¢ Omo ~hao Jy±Jo hm|, Omo Hw$N>
g_PVo Z hm|Ÿ&
23. Am¡a `{X A„mh CZ _| Hw$N> ^r ^bmB© OmZVm Vmo CÝh| gwZm XoVm Am¡a `{X CÝh|
gwZm ^r Xo Vmo ^r dh _w±h \o$a b|JŸo & Am¡a dh {d_wI h¢ hrŸ&
24. ho B©_mZ dmbo! A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb H$s nwH$ma H$mo gwZmo, O~ Vwåh| Cg H$s
Amoa ~wbm`o Omo Vwåhmar2 (AmË_m) H$mo OrdZ àXmZ H$aoŸ& Am¡a OmZ bmo {H$
Aëbmh _mZd Am¡a Cg Ho$ {Xb Ho$ ~rM Am‹S>o3 Am OmVm h¡Ÿ& Am¡a {Z:g§Xoh Vw_
Cgr Ho$ nmg (AnZo H$_©\$b Ho$ {b`o) EH$Ì {H$`o OmAmoJŸo &
25. VWm Cg AmnXm go S>amo Omo Vw_ _| go AË`mMm[a`m| na hr {deof ê$n go Zht
Am`oJrŸ& Am¡a {dídmg aImo4 {H$ A„mh H$‹S>r `mVZm XoZo dmbm h¡Ÿ&
26. VWm dh g_` `mX H$amo, O~ Vw_ (_¸$m _|) ~hþV Wmo‹S>o {Z~©b g_Po OmVo WoŸ &
Vw_ S>a aho Vo {H$ bmoJ Vwåh| CMH$ Z b|Ÿ& Vmo Aëbmh Zo Vwåh| (_XrZm _|) eaU
XrŸ& Am¡a AnZr ghm`Vm Ûmam Vwåh| g_W©Z {X`m Am¡a Vwåh| ñdÀN> Or{dH$m
àXmZ H$s, Vm{H$ Vw_ H¥$Vk ahmoŸ&
27. ho B©_mZ dmbmo! A„mh VWm Cg Ho$ agyb Ho$ gmW {dídmgKmV Z H$amoŸ& Am¡a Z
AnZr A_mZVm| (H$V©ì`) Ho$ gmW {dídmgKmV5 H$amo, OmZVo hþ`oŸ&
28. VWm OmZ bmo {H$ Vwåhmam YZ Am¡a Vwåhmar g§VmZ EH$ narjm h¡Ÿ& VWm `h {H$
A„mh Ho$ nmg ~‹S>m à{V\$b h¡Ÿ&

1
Bg _| g§Ho$V Ahbo {H$Vm~ H$s Amoa h¡Ÿ&
2
Bg go A{^àoV Hw> aAmZ VWm Bñbm_ h¡Ÿ&
3
AWm©V Omo A„mh, Am¡a Cg Ho$ agyb H$s ~mV Zht _mZVm, Vmo A„mh Cgo _mJ©Xe©Z ^r Zht XoVmŸ&
4
Bg Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ AnZo g_mO _| ~wamB©`m| H$mo Z nZnZo XmoŸ& AÝ`Wm Omo AmnXm Am`oJr dh gd©gmYmaU
na Am`oJrŸ&
5
AWm©V A„mh VWm Cg Ho$ agyb Ho$ {b`o Omo Vwåhmam Xm{`Ëd Am¡a H$V©ì` h¡ Cgo nyam H$amoŸ& (BãZo H$gra)
208
8 - gyah AZ²µ\$mb

29. ho B©_mZ dmbmo! `{X Vw_ A„mh go S>amoJo Vmo Vwåhmao {b`o {ddoH$1 ~Zm XoJmŸ& VWm
Vw_ go Vwåhmar ~wamB©`m± Xya H$a XoJmŸ& Am¡a Vwåh| j_m H$a XoJm, Am¡a A„mh ~‹S>m
X`merb h¡Ÿ&
30. VWm (ho Z~r! dh g_` `mX H$amo) O~ (_¸$m _|) H$m{µ\$a Amn Ho$ {déÕ fS²>`§Ì
aM aho Wo, Vm{H$ Amn H$mo µH¡$X H$a b|Ÿ& AWdm Amn H$mo dY H$a X|, AWdm Xoe
{ZH$mbm Xo X|Ÿ& VWm do fS²>`§Ì aM aho Wo, Am¡a Aëbmh AnZr Cnm` H$a ahm
WmŸ& Am¡a A„mh H$m Cnm`2 g~ go CÎm_ h¡Ÿ&
31. Am¡a O~ CZ H$mo h_mar Am`V| gwZmB© OmVr h¢ Vmo H$hVo h¢ : h_ Zo (Bgo) gwZ
{b`m h¡Ÿ& `{X h_ Mmh| Vmo Bgr (Hw>>aAmZ) O¡gr ~mV| H$h X|Ÿ& `h Vmo dhr àmMrZ
bmoJm| H$s H$Wm`| h¢Ÿ&
32. VWm (`mX H$amo) O~ CÝhm|Zo H$hm: ho A„mh! `{X `h3 Voar Amoa go gË` h¡ Vmo
h_ na AmH$me go nËWam| H$s dfm© H$a Xo, AWdm h_ na Xw:IXm`r `mVZm bm
XoŸ&
33. Am¡a Aëbmh CÝh| `mVZm Zht Xo gH$Vm Wm O~ VH$ Amn CZ Ho$ ~rM Wo, Am¡a
Z CÝh| `mVZm XoZo dmbm h¡¡ O~ VH$ {H$ dh j_m `mMZm H$a aho hm|Ÿ&
34. Am¡a (A~) CZ na Š`m| Z `mVZm CVmao O~ {H$ dh gå_m{ZV _pñOX (H$m°~m)
go amoH$ aho h¢, O~ {H$ dh Cg Ho$ g§ajH$ Zht h¢Ÿ& Cg Ho$ g§ajH$ Vmo Ho$db
A„mh Ho$ AmkmH$mar h¢, naÝVw A{YH$m§e bmoJ (Bgo) Zht OmZVoŸ&
35. Am¡a A„mh Ho$ Ka (H$m°~m) Ho$ nmg BZ H$s Z_mµO Bg Ho$ {gdm Š`m Wr {H$
gr{Q>`m± Am¡a Vm{b`m± ~Om`|Ÿ&? Vmo A~4 AnZo Hw$µ\« (AñdrH$ma) Ho$ ~Xbo _|
`mVZm H$m ñdmX MImoŸ&
36. Omo H$m{µ\$a hmo J`o dh AnZm YZ Bg {b`o ˜M© H$aVo h¢ {H$ A„mh H$s amh go
amoH$ X|Ÿ& Vmo do AnZm YZ ˜M© H$aVo ah|Jo {\$a (dh g_` Am`oJm {H$) dh CZ

1
{ddoH$ H$m AW© h¡: gË` Am¡a AgË` Ho$ ~rM AÝVa H$aZo H$s epŠVŸ& Hw$N> Zo \w$µH$m©Z H$m AW© {ZU©` {b`m h¡ AWm©V
A„mh Vwåhmao Am¡a Vwåhmao {damo{Y`m| Ho$ ~rM {ZU©` H$a XoJmŸ&
2
AWm©V CZ H$s g^r `moOZmAm| H$mo Ag\$b H$a Ho$ Amn H$mo gwa{jV _XrZm nhþ±Mm {X`mŸ&
3
AWm©V Hw> aAmZŸ& `h ~mV Hw$a¡e Ho$ _w»`m A~y Oh²b Zo H$hr Wr {Og na AmJo H$s Am`V CVarŸ&
4
AWm©V ~Ð _| namO` H$s `mVZmŸ&
209
8 - gyah AZ²µ\$mb

Ho$ {b`o nN>Vmdo H$m H$maU hmo Om`oJmŸ& {\$a nam{OV hm|JoŸ& VWm Omo H$m{µ\$a hmo
J`o do ZaH$ H$s Amoa hm±H$ {X`o Om`|JoŸ&
37. Vm{H$ A„mh, _brZ H$mo n{dÌ go AbJ H$a XoŸ& VWm _brZm| H$mo EH$ Xygao go
{_bm XoŸ& {\$a g~ H$m T>oa ~Zm Xo, Am¡a CÝh| ZaH$ _| \o$§H$ X|, `hr j{VJ«ñV h¢Ÿ&
38. (ho Z~r!) BZ H$m{µ\$am| go H$h Xmo: `{X dh éH$1 J`o Vmo Omo Hw$N> hmo J`m h¡ dh
CZ go j_m H$a {X`m Om`oJmŸ& Am¡a `{X nhbo O¡gm hr H$a|Jo Vmo AJbr Om{V`m|
H$s XwJ©V hmo MwH$s h¡Ÿ&
39. ho B©_mZ dmbmo! CZ go Cg g_` VH$ `wÕ H$amo {H$2 {\$V²Zm (AË`mMma VWm
CnÐd) g_má hmo Om`o, Am¡a Y_© nyam A„mh Ho$ {b`o hmo Om`oŸ& Vmo `{X dh
(AË`mMma go) éH$ Om`| Vmo A„mh CZ Ho$ H$_m] H$mo XoI ahm h¢Ÿ&
40. Am¡a `{X dh _w±h \o$a| Vmo OmZ bmo {H$ A„mh Vwåhmam ajH$ h¡Ÿ& Am¡a dh Š`m hr
AÀN>m g§ajH$ VWm Š`m hr AÀN>m ghm`H$ h¡Ÿ?
41. Am¡a OmZ3 bmo {H$ Vwåh| Omo Hw$N> µJZr_V _| {_bm h¡ Vmo Cg H$m nm±Mdm± ^mJ
A„mh VWm agyb Am¡a (Amn Ho$) g_rnd{V©`m| VWm AZmWm| Am¡a {ZY©Zm| VWm
`m{Ì`m| Ho$ {b`o h¡Ÿ& `{X Vw_ A„mh na VWm Cg (ghm`Vm) na B©_mZ aIVo hmo
Omo h_ Zo AnZo ^ŠV na {ZU©`4 Ho$ {XZ CVmar {Og {XZ Xmo goZmE| [^‹S> JBª&
Am¡a A„mh Omo Mmho H>>a gH>>Vm h¡&

1
AWm©V B©_mZ bm`oŸ&
2
BãZo C_a (a{µO`„mhþ AÝhþ_m) Zo H$hm: Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) _we²[aH$m| go Cg g_` `wÕ H$a aho Wo O~
_wgb_mZ H$_ WoŸ& Am¡a CÝh| AnZo Y_© Ho$ H$maU gVm`m, _mam Am¡a ~§Xr ~Zm {b`m OmVm WmŸ&
3
Bg _| µJZr_V (`wÕ _| {_bo gm_mZ) Ho$ {dVaU H$m {Z`_ ~Vm`m J`m h¡: {H$ Cg Ho$ nm±M ^mJ H$aHo$ Mma ^mJ
_wOm{hXm| H$mo {X`o Om`|Ÿ& n¡Xb H$mo EH$ ^mJ VWm gdma H$mo VrZ ^mJŸ& {\$a nm±Mdm± ^mJ A„mh Ho$ agyb (g„„mhþ
Ab¡{h d g„_) Ho$ {b`o Wm {Ogo Amn AnZo n[adma Am¡a g_rn d{V©`m| VWm AZmWm| Am¡a {ZY©Zm| H$s ghm`Vm Ho$ {b`o
˜M© H$aVo WoŸ& Bg àH$ma Bñbm_ Zo AZmWm| VWm {ZY©Zm| H$s ghm`Vm na gXm Ü`mZ {X`m h¡Ÿ& Am¡a µJZr_V _| CÝh| ^r
^mJ {X`m h¡ `h Bñbm_ H$s dh {deofVm h¡ Omo {H$gr Y_© _| Zht {_boJrŸ&
4
AWm©V _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) naŸ& {ZU©` Ho$ {XZ go A{^àm` ~Ð Ho$ `wX²>Y H$m {XZ h¡ Omo gË` Am¡a AgË`
Ho$ ~rM {ZU©` H$m {XZ WmŸ& {Og _| H$m{µ\$am| Ho$ ~‹S>o ~‹S>o à_wI Am¡a Ydra _mao J`o {OZ Ho$ ed ~Ð Ho$ EH$ Hy$d| _| \|$H$ {X`o
J`oŸ& {\$a Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Hw$d| Ho$ {H$Zmao I‹S>o hþ`o Am¡a CÝh| CZ Ho$ Zm_m| go nwH$maZo bJo {H$ Š`m Vw_
àgÞ hmoVo {H$ Aëbmh Am¡a Cg Ho$ agyb H$mo _mZVo?ç h_ Zo AnZo nmbZhma H$m dMZ gƒm nm`m Vmo Š`m Vw_ Zo ^r gƒm
210
8 - gyah AZ²µ\$mb

42. VWm Cg g_` H$mo `mX H$amo O~ Vw_ (aUjoÌ _|) BYa Ho$ {H$Zmao VWm dh
(eÌw) CYa Ho$ {H$Zmao na Wo, Am¡a µH$m{µ\$bm Vw_ go ZrMo WmŸ& Am¡a `{X Vw_
Amng _| (`wÕ H$m {ZíM` H$aVo Vmo {ZpíMV g_` go Adí` H$Vam OmVoŸ&
naÝVw A„mh Zo (XmoZm| H$mo {^‹S>m {X`m) Vm{H$ Omo hmoZm Wm Cg H$m {ZU©` H$a
XoŸ& Vm{H$ Omo _ao Vmo dh Iwbo à_mU Ho$ níMmV² _aoŸ& Am¡a Omo Or{dV aho Vmo dh
Iwbo à_mU Ho$ gmW Or{dV ahoŸ& Am¡a dñVwV: A„mh g~ Hw$N> gwZZo OmZZo
dmbm h¡Ÿ&
43. VWm (ho Z~r! dh g_` `mX H$a|) O~ Amn H$mo (A„mh) Amn Ho$ gnZo1 _| CÝh|
(eÌw H$mo) Wmo‹S>m {XIm ahm WmŸ& Am¡a `{X CÝh| Amn H$mo A{YH$ {XIm XoVm Vmo Vw_
gmhg Imo XoVoŸ& Am¡a Bg (`wÕ Ho$) {df` _| Amng _| PJ‹S>Zo bJVoŸ& naÝVw
A„mh Zo Vwåh| ~Mm {X`mŸ& dmñVd _| dh grZm| (AÝVamË_m) H$s ~mVm| go ^br
^m±Vr AdJV h¡Ÿ&
44. VWm (`mX H$amo Cg g_` H$mo) O~ A„mh CZ (eÌw) H$mo b‹S>mB© Ho$ g_`
Vwåhmar Am±Im| _| Vwåhmao {b`o Wmo‹S>m H$a Ho$ {XIm ahm Wm, Am¡a CZ H$s Am±Im| _|
Vwåh| Wmo‹S>m H$a Ho$ {XIm ahm Wm, Vm{H$ Omo hmoZm Wm, A„mh Cg H$m {ZU©` H$a
XoŸ& Am¡a g^r H$_© Aëbmh hr H$s Amoa \o>>a2o OmVo h¢Ÿ&
45. ho B©_mZ dmbmo! O~ (AmH«$_U H$m[a`m|) Ho$ {H$gr {Jamoh go {^‹S>mo Vmo O_ OmAmoŸ&
VWm A„mh H$mo ~hþV `mX H$amo, Vm{H$ Vw_ g\$b ahmoŸ&
46. VWm Aëbmh Am¡a Cg Ho$ agyb Ho$ AmkmH$mar ahmo, Am¡a Amng _| {ddmX Z
H$amo, AÝ`Wm Vw_ H$_µOmoa hmo OmAmoJo, Am¡a Vwåhmar hdm CI‹S> Om`oJrŸ& VWm
Y¡`© go H$m_ bmo, dmñVd _| A„mh Y¡`d© mZm| Ho$ gmW h¡Ÿ&

nm`m? C_a (a{µO`„mhþ AÝhþ) Zo H$hm: Š`m Amn Eogo earam| go ~mV H$a aho h¢ {OZ _| àmU Zht? Amn Zo H$hm: _oar ~mV
Vw_ CZ go A{YH$ Zht gwZ aho hmoŸ&
1
Bg _| Cg ñdßZ H$s Amoa g§Ho$V h¡ Omo Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$mo `wÕ go nhbo {XIm`m J`m WmŸ&
2
AWm©V g~ H$m {ZU©` dhr H$aVm h¢Ÿ&
211
8 - gyah AZ²µ\$mb

47. Am¡a CZ1 Ho$ g_mZ Z hmo OmAmo Omo AnZo Kam| go BVamVo hþ`o VWm bmoJm| H$mo
{XImVo hþ`o {ZH$boŸ& Am¡a dh A„mh H$s amh (Bñbm_) go bmoJm| H$mo amoH$Vo h¢&
Am¡a Aëbmh CZ Ho$ H$_m] H$mo (AnZo kmZ Ho$) Koao _| {b`o hþ`o h¡&
48. O~ e¡VmZ2 Zo CZ Ho$ {b`o CZ Ho$ Hw$H$_m] H$mo emo^Zr` ~Zm {X`m WmŸ& Am¡a Cg
(e¡VmZ) Zo H$hm: AmO Vw_ na H$moB© à^wËd Zht nm gH$Vm, Am¡a _¢ Vwåhmam
ghm`H$ hÿ±Ÿ& {\$a O~ XmoZm| goZm`| gå_wI hmo JBª, Vmo AnZr E{‹S>`m| Ho$ ~b {\$a
J`mŸ& Am¡a H$h {X`m {H$ _¢ Vw_ go AbJ hÿ±Ÿ& _¢ Omo XoI ahm hÿ± Vw_ Zht XoIVoŸ&
dmñVd _| _¢ A„mh go S>a ahm hÿ±Ÿ& Am¡a A„mh H$‹S>r `mVZm XoZo dmbm h¡Ÿ&
49. VWm (dh g_` ^r `mX H$amo), O~ _wZm{µ\$H$ VWm {OZ Ho$ {Xbm| _| amoJ h¡, do
H$h aho Wo {H$ BZ (_wgb_mZm|) H$mo BZ Ho$ Y_© Zo YmoIm {X`m h¡Ÿ& VWm Omo
A„mh na {Z^©a H$ao Vmo dmñVd _| Aëbmh à^wËdembr VËdk h¡Ÿ&
50. Am¡a Š`m hr AÀN>m hmoVm `{X Amn Cg Xem H$mo XoIVo O~ µ\$[aíVo (~{YV)
H$m{µ\$am| Ho$ àmU {ZH$mb aho Wo Vmo CZ Ho$ _wIm| Am¡a CZ H$s nrR>m| na _ma aho
WoŸ& VWm (H$h aho Wo {H$) XhZ H$s `mVZm3 MImoŸ&
51. `hr Vwåhmao H$Vy©Vm| H$m à{V\$b h¡Ÿ& Am¡a A„mh AnZo ^ŠVm| na AË`mMa H$aZo
dmbm Zht h¡Ÿ&
52. BZ H$s Xem ^r {µ\$aAm¡{Z`m| VWm CZ Ho$ O¡gr hþB© {OÝhm|Zo BZ go nhbo A„mh
H$s Am`Vm| H$mo ZH$ma {X`m, Vmo A„mh Zo CZ Ho$ nmnm| Ho$ ~Xbo CÝh| nH$‹S>
{b`mŸ& dmñVd _| A„mh ~‹S>m epŠVembr H$‹S>r `mVZm XoZo dmbm h¡Ÿ&

1
Bg go A{^àm` _¸$m H$s goZm h¡ {OgH$mo A~y Ohb bm`m WmŸ&
2
~Ð Ho$ `wÕ _| e¡VmZ ^r AnZr goZm Ho$ gmW gwamµH$m {~Z _m{bH$ Ho$ ê$n _| Am`m WmŸ& naÝVw O~ µ\$[aíVm| H$mo XoIm Vmo
^mJ J`mŸ& (BãZo H$gra)
3
~Ð Ho$ `wÕ _| H$m{µ\$am| Ho$ H$B© à_wI _mao J`oŸ& Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo `wÕ go nhbo ~Vm {X`m {H$ A_wH$
Bg ñWmZ na _mam Om`oJm VWm A_wH$ Bg ñWmZ naŸ& Am¡a `wX²>Y g_má hmoZo na CZ H$m ed CÝht ñWmZm| na {_bm
V{ZH$ ^r BYa-CXa Zht hþAmŸ& (~w˜mar - 4480)
Eogo hr Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo `wÕ Ho$ g_` H$hm {H$ gmao OËWo nam{OV hmo Om`|Jo Am¡a nrR> {XIm X|JoŸ&
Am¡a Cgr g_` eÌw nam{OV hmoZo bJoŸ& (~w˜mar - 4875)
212
8 - gyah AZ²µ\$mb

53. A„mh H$m `h {Z`_ h¡ {H$ dh Cg nwañH$ma _| n[adV©Z H$aZo dmbm Zht h¡ Omo
{H$gr Om{V na {H$`m hmo, O~ VH$ dh ñd`§ AnZr Xe _| n[adV©Z Z H$a b|Ÿ&
Am¡a dmñVd _| A„mh g~ Hw$N> gwZZo OmZZo dmbm h¡Ÿ&
54. BZ H$s Xem {µ\$aAm¡{Z`m| VWm CZ bmoJm| O¡gr hþB© Omo BZ go nhbo Wo, CÝhm|Zo
A„mh H$s Am`Vm| Ho$ PwR>bm {X`m, Vmo h_ Zo CÝh| CZ Ho$ nmnm| Ho$ H$maU ÜdñV
H$a {X`mŸ& VWm {µ\$aAm¡{Z`m| H$mo Sw>~mo {X`mŸ& Am¡a dh g^r AË`mMmar1 WoŸ&
55. dmñVd _| g~ go ~wao Ord A„mh Ho$ nmg dh h¢ Omo H$m{µ\$a hmo J`o, Am¡a B©_mZ
Zht bmVoŸ&
56. `h do2 bmoJ h¢ {OZ go Amn Zo g§{Y H$sŸ& {\$a dh àË`oH$ Adga na AnZm
dMZ ^§J H$a XoVo h¢Ÿ& Am¡a (Aëbmh go) Zht S>aVoŸ&
57. Vmo `{X Eogo (dMZ^§Jr) Amn H$mo aUjoÌ _| {_b Om`| Vmo CZ H$mo {ejmàX XÊS>
X|, Vm{H$ Omo CZ Ho$ nrN>o h¢ dh {ejm J«hU H$a|Ÿ&
58. Am¡a `{X Amn H$mo {H$gr Om{V go {dídmgKmV (g§{Y ^§J H$aZo) H$m ^` hmo Vmo
~am~ar Ho$ AmYma na g§{Y Vmo‹S>3 X|Ÿ& Š`m| {H$ A„mh {dídmgKm{V`m| go ào_ Zht
H$aVm&
59. Omo H$m{µ\$a hmo J`o do H$Xm{n `h Z g_P| {H$ h_ go AmJo hmo Om`|JoŸ& {ZíM` dh
(h_|) {dde Zht H$a gHo$§JoŸ&
60. VWm Vw_ go {OVZr hmo gHo$ CZ Ho$ {b`o e{ŠV VWm gr_m ajm Ho$ {b`o Kmo‹S>o
V¡`ma aImoŸ& {Og go A„mh Ho$ eÌwAm| VWm AnZo eÌwAm| H$mo Am¡a BZ Ho$ {gdm
Xygam| H$mo S>amAmoŸ&4 {OZ H$mo Vw_ Zht OmZVo, CÝh| A„mh hr OmZVm h¡Ÿ& Am¡a
A„mh H$s amh _| Vw_ Omo ^r ì`` (˜M©) H$amoJo Vmo Vwåh| nyam {_boJmŸ& Am¡a Vw_
na AË`mMma Zht {H$`m Om`oJmŸ&

1
Bg Am`V _| VWm Am`V Z§. 52 _| ì`pŠV`m| VWm Om{V`m| Ho$ CËWmZ Am¡a nVZ H$m {dYmZ ~Vm`m J`m h¡ {H$ dh
ñd`§ AnZo H$_m}§ go AnZm OrdZ ~ZmVr `m AnZm {dZme H$aVr h¡Ÿ&
2
Bg _| _XrZm Ho$ `hÿ{X`m| H$s Amoa g§Ho$V h¡Ÿ& {OZ go Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$s g§{Y WrŸ& {\$a ^r do _wgb_mZm|
Ho$ {damoY _| J{Verb Wo Am¡a ~Ð Ho$ VwaÝV ~mX hr Hw$a¡e H$mo ~Xbo Ho$ {b`o ^‹S>H$mZo bJo WoŸ&
3
AVm©V CÝh| nhbo gy{MV H$a Xmo {H$ A~ h_mao Vwåhmao ~rM g§{Y Zht h¡Ÿ&
4
Vm{H$ dh Vw_ na AmH«$_U H$aZo H$m gmhg Z H$a|, Am¡a AmH«$_U H$a| Vmo AnZr ajm H$amoŸ&
213
8 - gyah AZ²µ\$mb

61. Am¡a `{X dh (eÌw) g§Yr H$s Amoa PwH|$ Vmo Amn ^r Cg Ho$ {b`o PwH$ Om`|Ÿ&
Am¡a A„mh na ^amogm H$a|Ÿ& {ZíM` dh g~ Hw$N> gwZZo OmZZo dmbm h¡Ÿ&
62. Am¡a `{X dh (g§{Y H$a Ho$) Amn H$mo YmoIm XoZm Mmh|Jo Vmo A„mh Amn Ho$ {b`o
H$mµ\$s h¡Ÿ& dhr h¡ {Og Zo AnZr ghm`Vm VWm B©_mZ dmbm| Ho$ Ûmam Amn H$mo
g_W©Z {X`m h¡Ÿ&
63. Am¡a CZ Ho$ {Xbm| H$mo Omo‹S> {X`mŸ& Am¡a `{X Amn YaVr _| Omo Hw$N> h¡ g~ ì``
(˜M©) H$a XoVo Vmo ^r CZ Ho$ {Xbm| H$mo Zht Omo‹S> gH$Vo WoŸ& dmñVd _| Aëbmh
à^wËdembr VËdk ({ZnwU) h¡Ÿ&
64. ho Z~r! Amn Ho$ {b`o VWm Amn Ho$ B©_mZ dmbo gm{W`m| Ho$ {b`o A„mh H$mµ\$s h¡Ÿ&
65. ho Z~r! B©_mZ dmbm| H$mo `wÕ H$s àoaUm XmoŸ&1 `{X Vw_ _| go ~rg Y¡`©dmZ hm|Jo Vmo
Xmo gm¡ na {dO` àmá H$a b|JoŸ& Am¡a `{X Vw_ _| go gm¡ hm|Jo Vmo CZ H$m{µ \$am| Ho$
EH$ hµOma na {dO` àmá H$a b|JŸo & Bg {b`o {H$ dh g_P ~yP Zht aIVoŸ&
66. A~ A„mh Zo Vwåhmam ~moP hëH$m H$a {X`m, Am¡a OmZ {b`m {H$ Vw_ _| Hw$N>
{Z~©bVm h¡, Vmo `{X Vw_ _| go gm¡ ghZerb hm| Vmo do Xmo gm¡ na {dO` àmá H$a
b|JoŸ& Am¡a `{X Vw_ _| go EH$ hµOma hm| Vmo A„mh H$s AZw_{V go Xmo hµOma na
à^wËd àmá H$a b|JoŸ& Am¡a A„mh ghZerbm| Ho$ gmW h¡Ÿ&2
67. {H$gr Z~r Ho$ {b`o `h C{MV Z Wm {H$ Cg Ho$ nmg ~§Xr hm|, O~ VH$ {H$ YaVr
(aU joÌ) _| AÀN>r àH$ma aŠVnmV Z H$a XoŸ& Vw_ g§gm[aH$ bm^ MmhVo hmo,
Am¡a A„mh (Vwåhmao {b`o) Am{˜aV (nabmoH$) MmhVm h¡Ÿ& Am¡a A„mh
à^wËdembr VËdk h¡Ÿ&
68. `{X Bg Ho$ ~mao _| nhbo go A„mh H$m boI ({ZU©`) Z hmoVm, Vmo Omo
(AW©XÊS>) Vw_Zo {b`m3 h¡, Cg Ho$ booZo _| Vwåh| ~‹S>r `mVZm Xr OmVrŸ&

1
Bg {b`o {H$ H$m{µ\$a _¡XmZ _| Am J`o h¢ Am¡a Amn go `wÕ H$aZm MmhVo h¡Ÿ& Eogr Xem _| {OhmX A{Zdm`© hmo OmVm h¡
Vm{H$ eÌw Ho$ AmH«$_U go ~Mm Om`oŸ&
2
AWm©V CZ H$m ghm`H$ h¡ Omo Xw:I VWm gwI àË`oH$ Xem _| Cg Ho$ {Z`_m| H$m nmbZ H$aVo h¢Ÿ&
3
`h Am`V ~Ð Ho$ ~§{X`m| Ho$ ~mao _| CVarŸ& O~ A„mh Ho$ {H$gr AmXoe Ho$ {~Zm Amng Ho$ nam_e© go CZ go AW©XÊS>
bo {b`m J`mŸ& (BãZo H$gra)
214
8 - gyah AZ²µ\$mb

69. Vmo Cg µJZr_V _| go1 ImAmo, dh hbmb (C{MV) ñdÀN> h¡Ÿ& VWm Aëbmh Ho$
AmkmH$mar ahmoŸ& dmñVd _| Aëbmh A{V j_m H$aZo dmbm X`mdmZ² h¡Ÿ&
70. ho Z~r! Omo Vwåhmao hmWm| _| ~§Xr h¢, CZ go H$h Xmo {H$ `{X A„mh Zo Vwåhmao {Xbm|
_| H$moB© ^bmB© XoIr Vmo Vw_ H$mo Cg go CÎm_ MrµO (B©_mZ) àXmZ H$aoJm Omo
(AW©XÊS>) Vw_ go {b`m J`m h¡, Am¡a Vwåh| j_m H$a XoJmŸ& Am¡a A„mh A{V
j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
71. Am¡a `{X dh Amn Ho$ gmW {dídmgKmV H$aZm Mmh|Jo Vmo Bg go nyd© do A„mh Ho$
gmW {dídmgKmV H$a MwHo$ h¢Ÿ& Bgr {b`o A„mh Zo CZ H$mo (Amn Ho$) de _|
{H$`m h¡Ÿ& VWm A„mh A{V kmZr Cnm` OmZZo dmbm h¡Ÿ&
72. {Z:g§Xoh Omo B©_mZ bm`o, VWm {hO²aV (àñWmZ) H$a J`o, Am¡a A„mh H$s amh _|
AnZo YZm| Am¡a àmUm| go {OhmX {H$`m, VWm {OZ bmoJm| Zo CZ H$mo eaU {X`m
VWm ghm`Vm H$s, dhr EH$ Xygao Ho$ ghm`H$ h¢Ÿ& Am¡a Omo B©_mZ Zht bm`o Am¡a
Z {hO²aV (àñWmZ) H$s, CZ go Vwåhmar ghm`Vm H$m H$moB© g§~ÝY Zht, `hm±
VH$ {H$ {hO²aV H$aHo$ Am Om`|Ÿ& Am¡a `{X dh Y_© Ho$ ~mao _| Vw_ go ghm`Vm
_m±J|, Vmo Vw_ na CZ H$s ghm`Vm H$aZm Amdí`H$ h¡Ÿ& naÝVw {H$gr Eogr Om{V
Ho$ {déÕ Zht {OZ Ho$ Am¡a Vwåhmao ~rM g§{Y hmo, VWm Vw_ Omo Hw$N> H$a aho hmo
Cgo A„mh XoI ahm h¡Ÿ&
73. Am¡a H$m{µ\$a EH$ Xygao Ho$ g_W©H$ h¢& Am¡a `{X Vw_ Eogm Z H$amoJo Vmo YaVr _|
CnÐd VWm ~‹S>m {~Jm‹S> CËnÞ hmo Om`oJmŸ&
74. VWm Omo B©_mZ bm`o, Am¡a {hO²aV H$a J`o, Am¡a A„mh H$s amh _| g§Kf© {H$`m,
Am¡a {OZ bmoJm| Zo (CZH$mo) eaU Xr, Am¡a (CZ H$s) ghm`Vm H$s, dhr gƒo
B©_mZ dmbo h¢Ÿ& CÝht Ho$ {b`o j_m VWm CÝht Ho$ {b`o CÎm_ Or{dH$m h¡Ÿ&
75. VWm Omo bmoJ BZ Ho$ níMmV² B©_mZ bm`o Am¡a {hO²aV H$a J`o, Am¡a Vwåhmao gmW
{_b H$a g§Kf© {H$`m, dhr Vwåhmao AnZo h¢Ÿ& Am¡a dhr n[adm[aH$ g_rndVu

1
Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: _oar EH$ {deofVm `h ^r h¡ {H$ _oao {b`o µJZr_V C{MV H$a Xr JB© Omo _wP go
nhbo {H$gr Z~r Ho$ {b`o C{MV Zht WrŸ& (~w˜mar - 335, _wpñb_ - 521)
215
8 - gyah AZ²µ\$mb

A„mh Ho$ boI (AmXoe) _| A{YH$ g_rn1 h¢& dmñVd _| A„mh àË`oH$ MrµO H$m
A{V kmZr h¢&
*****

1
AWm©V _ramg _| CZ H$mo àmW{_H$Vm àmá h¡Ÿ&
216
9 - gyah Vm¡~m

gyah Vm¡~m - 9
gyah Vm¡~m Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 129 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gwah _| Vm¡~m H$s ew^ gyMZm VWm dMZ ^§Jr H$m{µ\$am| go {daŠV hmoZo H$s
KmofUm h¡Ÿ& Bg{b`o Bg H$m Zm_ gyah Vm¡~m Am¡a ~amAm ({da{ŠV) XmoZm| h¡Ÿ&
- `h gZ² (8-9) {hO²ar Ho$ ~rM _¸$m H$s {dO` Ho$ níMmV² Z~r (g„„mhþ
Ab¡{h d g„_) na g_`-g_` go CVarŸ& Am¡a gZ² 9-{hO²ar _| O~ Amn Zo
A~y ~H«$ (a{µO`„mhþ AÝhþ) H$mo h‚m H$m A_ra ~Zm H$a ^oOm Vmo Bg H$s
Ama§{^H$ Am`V| CVatŸ& Am¡a `h EbmZ {H$`m J`m {H$ H$m{µ\$am| go g§{Y Vmo‹S> Xr
JB© Am¡a Ahbo {H$Vm~ go g§~§{YV Bñbm_r emgZ H$s Zr{V ~VmVo hþ`o CÝh|
gmdYmZ {H$`m J`mŸ&
- Bg _| Bñbm_r df© Am¡a _hrZo H$m nmbZ H$aZo H$m {ZX}e {X`m J`mŸ&
- V~yH$ Ho$ `wÕ Ho$ {b`o _wgb_mZm| H$mo C^mam J`m VWm _wZm{µ\$µH$m| H$s {ZÝXm H$s
JB© Omo {OhmX go Or MwamVo WoŸ&
- `h ~Vm`m J`m {H$ µOH$mV {H$Z H$mo Xr Om`oŸ& Am¡a B©_mZ dmbm| H$mo g\$b hmoZo
H$s ew^ gyMZm Xr JB©Ÿ&
- _wZm{µ\$µH$m| Ho$ gmW {OhmX H$aZo H$m AmXoe {X`m J`mŸ& Am¡a CÝh| gwYa OmZo
Am¡a A„mh VWm agyb (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s Amkm H$m nmbZ H$aZo
H$mo H$hm J`m AÝ`Wm dh AnZo B©_mZ Ho$ Xmdo _| PyR>o h¢Ÿ&
- Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ gƒo gm{W`m| H$mo ew^ gyMZm XoZo Ho$ gmW
J«m_rU dm{g`m| H$mo CZ Ho$ {Zµ\$mµH$ na Y_H$s Xr JB©Ÿ&
- {OhmX go Or MwamZo dmbm| Ho$ PyR> H$mo COmJa {H$`m J`m Am¡a B©_mZ dmbm| Ho$ Xmof
j_m H$aZo H$m EbmZ {H$`m J`mŸ&
- _wZm{µ\$µH$m| Ho$ _pñOX ~ZmH$a fS²>`§Ì aMZo H$m ^§S>m \$mo‹S>Zo Ho$ gmW _we²[aH$m| Ho$
{b`o j_m H$s àmW©Zm H$aZo go amoH$ {X`m J`mŸ& Am¡a _XrZm Ho$ Amg-nmg Ho$

217
9 - gyah Vm¡~m

J«m_rUm| H$mo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ {b`o OmZ Xo XoZo VWm Y_© Ho$
g_PZo Ho$ {ZX}e {X`o J`oŸ&
- B©_mZ dmbm| H$mo {OhmX H$m {ZX}e Am¡a _wZm{µ\$µH$m| H$mo ApÝV_ MoVmdZr Xr JB©Ÿ&
- AÝV _| H$hm J`m {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Vwåhmar Ho$db ^bmB©
MmhVo h¢Ÿ& Bg{b`o `{X Vw_ CZ H$m AmXa H$amoJo Vmo Vwåhmam hr ^bm hmoJmŸ&
*****

218
9 - gyah Vm¡~m

1. A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$s Amoa go g§{Y _wŠV hmoZo H$s KmofUm h¡ CZ
{_lUdm{X`m| Ho$ {b`o {OZ go Vw_ Zo g§{Y (g_Pm¡Vm) {H$`m1 WmŸ&
2. Vmo (ho H$m{µ\$amo!) Vw_ YaVr _| Mma _hrZo (ñdV§Ì hmoH$a) {\$amoŸ& VWm OmZ bmo
{H$ Vw_ A„mh H$mo {dde Zht H$a gH$moJŸo & Am¡a {ZíM` A„mh, H$m{µ\$am| H$mo
An_m{ZV H$aZo dmbm h¡Ÿ&
3. VWm A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb H$s Amoa go gmd©O{ZH$ gyMZm h¡, _hm h‚m2 Ho$
{XZ {H$ Aëbmh {_lUdm{X`m| go AbJ h¡Ÿ& VWm Cg H$m agyb ^rŸ& {\$a `{X
Vw_ Vm¡~m (j_m `mMZm) H$a bmo Vmo dh Vwåhmao {b`o CÎm_ h¡Ÿ& Am¡a `{X Vw_ Zo
_w±h \o$am Vmo OmZ bmo {H$ Vw_ A„mh H$mo {dde H$aZo dmbo Zht hmoŸ& Am¡a Amn
CÝh| Omo H$m{µ\$a hmo J`o Xw:IXm`r `mVZm H$m ew^ g_mMma gwZm X|Ÿ&
4. {gdm` CZ _we²[aH$m| Ho$ {OZ go Vw_ Zo g§{Y H$s, {\$a CÝhm|Zo Vwåhmao gmW H$moB©
H$_r Zht H$s, Am¡a Z Vwåhmao {déÕ {H$gr H$s ghm`Vm H$s, Vmo CZ go CZ H$s
g§{Y CZ H$s Ad{Y VH$ nyar H$amoŸ& {ZíM` A„mh AmkmH$m[a`m| go ào_ H$aVm
h¡Ÿ&
5. AV: O~ gå_m{ZV _hrZo ~rV Om`| Vmo {_lUdm{X`m| H$m ~Y H$amo CÝh| Ohm±
nmAmo, Am¡a CÝh| nH$‹S>mo, Am¡a Koamo3, Am¡a CZ H$s KmV _| ahmoŸ& {\$a `{X dh
Vm¡~m H$a b| Am¡a Z_mµO H$s ñWmnZm H$a| VWm µOH$mV X| Vmo CÝh| N>mo‹S> XmoŸ&
dmñVd _| A„mh A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
6. Am¡a `{X _we²[aH$m| _| go H$moB© Vw_ go eaU _m±Jo Vmo Cgo eaU Xmo `hm± VH$ {H$
A„mh H$s ~mV| gwZ boŸ& {\$a Cgo nhþ±Mm Xmo Cg Ho$ emÝVr Ho$ ñWmZ VH$Ÿ& `h
Bg{b`o {H$ dh kmZ ht aIVoŸ&

1
`h gyah gZ² 9 {hO²ar _| CVarŸ& O~ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ _XrZm nhþ±Mo Vmo Amn Zo AZoH$ Om{V`m| go
g_Pm¡Vm {H$`m WmŸ& naÝVw g^r Zo g_` g_` go g_Pm¡Vo H$m C„§KZ {H$`mŸ& bo{H$Z Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_)
~am~a Cg H$m nmbZ H$aVo ahoŸ& Am¡a A~ `h KmofUm H$a Xr JB© {H$ {_lUdm{X`m| go H$moB© g_Pm¡Vm Zht ahoJmŸ&
2
`h EbmZ {µOb {h‚mm gZ² (10) {hO²ar H$mo {_Zm _| {H$`m J`mŸ& {H$ A~ H$m{µ\$am| go H$moB© g§{Y Zht ahoJrŸ& Bg df© Ho$
~mX H$moB© _we²[aH$ h‚m Zht H$aoJm Am¡a Z H$moB© H$m°~m H$m Z§Jm Vdmµ \$ H$aoJmŸ& (~w˜mar - 4655)
3
`h AmXoe _¸$m Ho$ _we²[aH$m| Ho$ ~mao _| {X`m J`m h¡, Omo Bñbm_ Ho$ {damoYr Wo Am¡a _wgb_mZm| na AmH«$_U H$a aho WoŸ&
219
9 - gyah Vm¡~m

7. BZ _we²[aH$m| ({_lUdm{X`m|) H$s H$moB© g§{Y A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb Ho$ nmg
H¡$go hmo gH$Vr h¡? CZ Ho$ {gdm` {OZ go Vw_ Zo gå_m{ZV _pñOX (H$m°~m) Ho$
nmg g§{Y H$s1 WrŸ& Vmo O~ VH$ dh Vwåhmao {b`o grYo ah| Vmo Vw_ ^r CZ Ho$
{b`o grYo ahmoŸ& dmñVd _| A„mh AmkmH$m[a`m| go ào_ H$aVm h¡Ÿ&
8. Am¡a CZ H$s g§{Y H¡$go ah gH$Vr h¡ O~ {H$ dh `{X Vw_ na A{YH$ma nm Om`|
Vmo {H$gr g§{Y Am¡a {H$gr dMZ H$m nmbZ Zht H$a|JoŸ& do Vwåh| AnZo _wIm| go
àgÞ H$aVo h¡, O~ {H$ CZ Ho$ {Xb BZ²H$ma H$aVo h¢Ÿ& Am¡a CZ _| A{YH$m§e
dMZ^§Jr h¢Ÿ&
9. CÝhm|Zo A„mh H$s Am`Vm| Ho$ ~Xbo V{ZH$ _yë` IarX {b`m2, Am¡a (bmoJm| H$mo)
A„mh H$s amh (Bñbm_) go amoH$ {X`mŸ& dmñVd _| do ~‹S>m Hw$H$_© H$a aho h¢Ÿ&
10. dh {H$gr B©_mZ dmbo Ho$ ~mao _| {H$gr g§{Y Am¡a dMZ H$m nmbZ Zht H$aVoŸ&
Am¡a dhr Cëb§KZH$mar h¢&
11. Vmo `{X dh ({eH©$ go) Vm¡~m H$a b| Am¡a Z_mµO H$s ñWmnZm H$a|, Am¡ a µOH$mV X|
Vmo Vwåhmao Y_©-~§Yw h¢Ÿ& Am¡a h_ CZ bmoJm| Ho$ {b`o Am`Vm| H$m dU©Z H$a aho h¢
Omo kmZ aIVo hm|Ÿ&
12. Vmo `{X dh AnZr enW| AnZm dMZ XoZo Ho$ níMmV² Vmo‹S> X|, Am¡a Vwåhmao Y_©
H$s {ZÝXm H$a| Vmo Hw$µ\«$ Ho$ à_wIm| go `wÕ H$amoŸ& Š`m|{H$ CZ H$s enWm| H$m H$moB©
{dídmg Zht, Vm{H$ dh (AË`mMma go) éH$ Om`|Ÿ&
13. Vw_ CZ bmoJm| go `wÕ Š`m| Zht H$aVo {OÝhm| Zo AnZo dMZ ^§J H$a {X`o? VWm
agyb H$mo {ZH$mbZo H$m {ZíM` {H$`m? Am¡a CÝhm|Zo hr `wÕ H$m Ama§^ {H$`m h¡Ÿ&
Š`m Vw_ CZ go S>aVo hmo? Vmo A„mh A{YH$ `mo½` h¡ {H$ Vw_ Cg go S>amo, `{X
Vw_ B©_mZ3 dmbo hmoŸ&

1
Bg go A{^àoV hþX¡{~`m H$s g§{Y h¡ Omo gZ² 6 {hOar _| hþB©Ÿ& {Ogo H$m{µ\$am| Zo Vmo‹S> {X`mŸ& Am¡a `hr gZ² 8 {hO²ar _|
_¸$m H$s {dO` H$m H$maU ~ZmŸ&
2
AWm©V g§gm[aH$ ñdmW© Ho$ {b`o gËY_© B©ñbm_ H$mo Zht _mZmŸ&
3
Am`V Z§. 7 go boH$a 13 VH$ `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ eÌw Zo {ZaÝVa g§{Y H$mo Vmo‹S>m h¡Ÿ& Am¡a Vwåh| `wÕ Ho$ {b`o ~mÜ`
H$a {X`m h¡Ÿ& A~ CZ Ho$ AË`mMma Am¡a AmH«$_U H$mo amoH$Zo H$m `hr Cnm` ah J`m h¡ {H$ CZ go `wÕ {H$`m Om`oŸ&
220
9 - gyah Vm¡~m

14. CZ go `wÕ H$amo, CÝh| A„mh Vwåhmao hmWm| XÊS> XoJmŸ& Am¡a CÝh| An_m{ZV
H$aoJm, Am¡a CZ Ho$ {déÕ Vwåhmar ghm`Vm H$aoJmŸ& Am¡a B©_mZ dmbm| Ho$ {Xbm| H$m
g~ Xw:I Xya H$a XoJmŸ&
15. Am¡a CZ Ho$ {Xbm| H$s ObZ Xya H$a XoJm, Am¡a {Og na MmhoJm X`m H$a XoJmŸ&
Am¡a A„mh A{V kmZr Zr{Vk h¡Ÿ&
16. Š`m Vw_ Zo g_Pm h¡ {H$ `y± hr N>moS‹ > {X`o OmAmoJo, O~ {H$ (narjm boH$a) A„mh
Zo CÝh| Zht OmZm h¡ {Og Zo Vw_ _| go {OhmX {H$`m? VWm A„mh Am¡a Cg Ho$
agyb Am¡a B©_mZ dmbm| Ho$ {gdm` {H$gr H$mo ^oXr {_Ì Zht ~Zm`mŸ& Am¡a A„mh
Cg go gy{MV h¡ Omo Vw_ H$a aho hmoŸ&
17. _we²[aH$m| ({_lUdm{X`m|) Ho$ {b`o `mo½` Zht h¡ {H$ dh A„mh H$s _pñOXm| H$mo
Am~mX H$a|, O~ {H$ dh ñd`§ AnZo {déÕ Hw$µ\«$ (AY_©) Ho$ gmjr h¢& BÝht Ho$
H$_© ì`W© hmo J`o, Am¡a ZaH$ _| dhr gXmdmgr hm|JoŸ&
18. dmñVd _| A„mh H$s _pñOXm| H$mo dhr Am~mX H$aVm h¡ Omo A„mh na Am¡a
ApÝV_ {XZ (àb`) na B©_mZ bm`m, VWm Z_mµO H$s ñWmnZm H$s, Am¡a µOH$mV
Xr, Am¡a A„mh Ho$ {gdm {H$gr go Zht S>amŸ& Vmo Amem h¡ {H$ dhr grYr amh
Mb|JoŸ&
19. Š`m Vw_ hm{O`m| H$mo nmZr {nbmZo Am¡a gå_m{ZV _pñOX (H$m°~m) H$s godm H$mo
Cg Ho$ (B©_mZ Ho$) ~am~a g_PVo hmo Omo A„mh Am¡a ApÝV_ {XZ na B©_mZ
bm`m, VWm A„mh H$s amh _| {OhmX {H$`m? A„mh Ho$ g_rn XmoZm| ~am~a Zht
h¢Ÿ& VWm A„mh AË`mMm[a`m| H$mo gwnW Zht {XImVmŸ&
20. Omo bmoJ B©_mZ bm`o VWm {hO²aV H$a J`o, Am¡a A„mh H$s amh _| AnZo YZm|
Am¡a àmUm| go {OhmX {H$`m, A„mh Ho$ `hm± CZ H$m ~hþV ~‹S>m nX h¡Ÿ& Am¡a dhr
g\$b hmoZo dmbo h¡Ÿ&
21. CZ H$mo CZ H$m nmbZhma ew^ gyMZm XoVm h¡ AnZr X`m Am¡a àgÞVm H$s VWm
Eogo ñdJm] H$s {OZ _| ñWm`r gwI Ho$ gmYZ h¢Ÿ&
22. {OZ _| dh gXmdmgr hm|JoŸ& dmñVd _| A„mh Ho$ `hm± (gËH${_©`m| Ho$ {b`o) ~‹S>m
à{V\$b h¡Ÿ&
221
9 - gyah Vm¡~m

23. ho B©_mZ dmbmo! AnZo ~mnm| Am¡a ^mB©`m| H$mo AnZm ghm`H$ Z ~ZmAmo, `{X dh
B©_mZ H$s Anojm Hw$µ\«$ go ào_ H$a|Ÿ& Am¡a Vw_ _| go Omo CZ H$mo ghm`H$ ~Zm`|Jo
Vmo dhr AË`mMmar hm|JŸo &
24. ho Z~r! H$h Xmo {H$ `{X Vwåhmao ~mn Am¡a Vwåhmao nwÌ VWm Vwåhmao ^mB© Am¡a
Vwåhmar npËZ`m± VWm Vwåhmam n[adma Am¡a Vwåhmam YZ Omo Vw_ Zo H$_m`m h¡, Am¡a
{Og ì`mnma Ho$ _§X hmo OmZo H$m Vwåh| ^` h¡, VWm dh Ka {OZ go _moh aIVo
hmo, Vwåh| A„mh VWm Cg Ho$ agyb Am¡a A„mh H$s amh _| {OhmX H$aZo go
A{YH$ {à` h¢ Vmo à{Vjm H$amo, `hm± VH$ {H$ A„mh H$m {ZU©` Am Om`oŸ& Am¡a
A„mh C„§KZH$m[a`m| H$mo gwnW Zht {XImVmŸ&
25. A„mh ~hþV go ñWmZm| na VWmo hþZ¡Z1 Ho$ {XZ Vwåhmar ghm`Vm H$a MwH$m h¡, O~
Vw_ H$mo Vwåhmar A{YŠVm na Jd© Wm, Vmo dh Vwåhmao Hw$N> H$m_ Z AmB©, VWm Vw_
na YaVr AnZo {dñVma Ho$ hmoVo g§H$sU© (V§J) hmo JB©, {\$a Vw_ nrR> {XIm H$a
^mJoŸ&
26. {\$a A„mh Zo AnZo agyb Am¡a B©_mZ dmbm| na empÝV CVmarŸ& VWm Eogr goZm`|
CVmat {OÝh| Vw_ Zo Zht XoIm2, Am¡a H$m{µ\$am| H$mo `mVZm XrŸ& Am¡a `hr H$m{µ\$am|
H$m à{VH$ma (~Xbm) h¡Ÿ&
27. {\$a A„mh Bg Ho$ níMmV² {Ogo Mmho j_m H$a Xo3 Am¡a A„mh A{V j_merb
X`mdmZ² h¡Ÿ&
28. ho B©_mZ dmbmo! _we²[aH$ ({_lUdmXr) _brZ h¢Ÿ& AV: Bg df©4 Ho$ níMmV² dh
gå_m{ZV _pñOX (H$m°~m) Ho$ g_rn ^r Z Am`|Ÿ& Am¡a `{X Vwåh| {ZY©ZVm H$m

1
""hþZ¡Z'' _¸$m VWm VmBµ\$ Ho$ ~rM EH$ dmXr h¡Ÿ& dht na `h `wÕ gZ² 8 {hO²ar _| _¸$m H$s {dO` Ho$ níMmV² hþAmŸ& Amn
H$mo _¸$m _| `h gyMZm {_br {H$ hdm{µOZ Am¡a gµH$sµ\$ µH$~rbo _¸$m na AmH«$_U H$aZo H$s Væ`m[a`m± H$a aho h¢Ÿ& {Og na
Amn ~mah hµOma H$s goZm boH$a {ZH$bmoŸ& O~ {H$ eÌw H$s g§»`m Ho$db Mma hµOma WrŸ& {\$a ^r CÝhm|Zo AnZo Vram| go
_wgb_mZm| H$m _w±h \o$a {X`mŸ& Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Am¡a Amn Ho$ Hw$N> gmWr aUjoÌ _| ah J`o, AÝVV: {\$a
Bñbm_r goZm Zo ì`dpñWV hmoH$a {dO` àmá H$sŸ& (BãZo H$gra)
2
AWm©V µ\$[aíVo ^r CVmao J`o Omo _wgb_mZm| Ho$ gmW {_bH$a H$m{µ\$am| go {OhmX H$a aho WoŸ& {OZ Ho$ H$maU _wgb_mZ
{dO`r hþ`o Am¡a H$m{µ\$am| H$mo ~§Xr ~Zm {b`m J`m {OZ H$mo ~mX _| _wŠV H$a {X`m J`mŸ&
3
AVm©V Cg Ho$ gËY_© Bñbm_ H$mo ñdrH$ma H$a boZo Ho$ H$maUŸ&
4
AWm©V gZ² 9 {hO²ar Ho$ níMmV²Ÿ&
222
9 - gyah Vm¡~m

^`1 hmo Vmo A„mh Vwåh| AnZr X`m go YZr H$a XoJm, `{X dh MmhoŸ& dmñVd _|
A„mh gd©k VËdk h¡Ÿ&
29. (ho B©_mZ dmbmo!) CZ go `wÕ H$amo Omo Z Vmo A„mh na (gË`) B©_mZ bmVo Am¡a
Z ApÝV_ {XZ (àb`) naŸ& Am¡a Z {Ogo A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb Zo ham_
(d{O©V) {H$`m h¡ Cgo ham_ (d{O©V) g_PVo h¢, Z gËY_© H$mo AnZm Y_©
~ZmVo, CZ _| go Omo nwñVH$ {X`o J`o h¢ `hm± VH$ {H$ dh AnZo hmW go {OµO²`m2
X| Am¡a dh An_m{ZV hmoH$a ah|Ÿ&
30. VWm `hÿX Zo H$hm {H$ CµO¡a A„mh H$m nwÌ h¡Ÿ& Am¡a Zgam (B©gmB©`m|) Zo H$hm
{H$ _grh A„mh H$m nwÌ h¡Ÿ& `h CZ Ho$ AnZo _w±h H$s ~mV| h¢Ÿ& dh CZ Ho$ O¡gr
~mV| H$a aho h¢ Omo BZ go nhbo H$m{µ\$a hmo J`oŸ& CZ na A„mh H$s _ma! dh
H$hm± ~hHo$ Om aho h¢?
31. CÝhm|Zo AnZo {dÛmZm| Am¡a Y_m©Mm[a`m| (g§Vm|) H$mo A„mh Ho$ {gdm nyÁ`3 ~Zm
{b`mŸ& VWm _a²`_ Ho$ nwÌ _grh H$mo, O~ {H$ CÝh| Omo AmXoe {X`m J`m Wm,
Bg Ho$ {gdm Hw$N> Z Wm {H$ EH$ A„mh H$s B~mXV (d§XZm) H$a|Ÿ& H$moB© nyÁ` Zht
h¡ naÝVw dhrŸ& dh Cg go n{dÌ h¡ {Ogo Cg H$m gmPr ~Zm aho h¢Ÿ&
32. do MmhVo h¢ {H$ A„mh Ho$ àH$me H$mo AnZr \y±$H$m| go ~wPm4 X|Ÿ& Am¡a A„mh AnZo
àH$me H$mo nyam {H$`o {~Zm Zht ahoJm, `Ú{n H$m{µ\$am| H$mo ~wam bJoŸ&
33. Cgr Zo AnZo agyb5 H$mo _mJ©Xe©Z VWm gËY_© (Bñbm_) Ho$ gmW ^oOm h¡ VmH$s
Cgo àË`oH$ Y_© na à^wËd àXmZ H$a Xo6, `Ú{n {_lUdm{X`m| H$mo ~wam bJoŸ&
1
AWm©V CZ go ì`mnma Z H$aZo Ho$ H$maUŸ& An{dÌ hmoZo H$m AW© {eH©$ Ho$ H$maU _Z H$s _brZVm h¡Ÿ
2
{OµO²`m AWm©V ajm H$aŸ& Omo Cg ajm H$m ~Xbm h¡ Omo Bñbm_r Xoe _| ~go hþ`o Ahbo {H$Vm~ go Bg{b`o {b`m OmVm h¡
Vm{H$ dh `h gmoM| {H$ A„mh Ho$ {b`o µOH$mV Z XoZo Am¡a Jw_amhr na A‹S>o ahZo H$m _yë` MwH$mZm {H$VZm ~‹S>m Xw^m©½` h¡
{Og _| dh \±$go hþ`o h¢Ÿ&
3
hXrg _| h¢ {H$ CZ Ho$ ~Zm`o hþ`o d¡Y VWm Ad¡Y H$mo _mZZm hr CZ H$mo nyÁ` ~ZmZm h¡Ÿ& ({V{_©µOr – 2471) `h ghrh
hXrg h¢Ÿ&
4
Am`V H$m AW© `h h¡ {H$ `hÿXr, B©gmB© VWm H$m{µ\$a ñd`§ Vmo Hw$nW h¢ hr dh gËY_© Bñbm_ go amoH$Zo Ho$ {b`o ^r
YmoIm-Y‹S>r go H$m_ boVo h¢ {Og _| dh H$Xm{n g\$b Zht hm|JoŸ&
5
agyb go A{^àoV _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ h¢Ÿ&
6
Bg H$m g~ go ~‹S>m à_mU `h h¡ {H$ Bg g_` nyao g§gma _| _wgb_mZm| H$s g§»`m bJ^J Xmo Aa~ h¡Ÿ& Am¡a A~ ^r
Bñbm_ nyar Xw{Z`m _| VoµOr go \¡$bVm Om ahm h¡Ÿ&
223
9 - gyah Vm¡~m

34. ho B©_mZ dmbmo! ~hþV go (Ahbo {H$Vm~ Ho$) {dÛmZ VWm Y_m©Mmar (g§V) bmoJm|
H$m YZ Ad¡Y ImVo h¢Ÿ& Am¡a (CÝh|) A„mh H$s amh go amoH$Vo h¢, VWm Omo
gmoZm-Mm±Xr EH$Ì H$a Ho$ aIVo h¢ Am¡a Cgo A„mh H$s amh _| XmZ Zht H$aVo,
CÝh| Xw:IXm`r `mVZm H$s ew^gyMZm gwZm X|Ÿ&
35. {Og (àb` Ho$) {XZ Cgo ZaH$ H$s A{¾ _| Vnm`m Om`oJm, {\>>a Cg go CZ Ho$
_mWm| VWm nmídm] (nhby) Am¡a nrR>m| H$mo XmµJm Om`oJm (Am¡a H$hm Om`oJm) `hr h¡,
{Ogo Vw_ EH$Ì H$a aho Wo, Vmo (A~) AnZo g§{MV {H$`o YZm| H$m ñdmX MImoŸ&
36. dmñVd _| _hrZm| H$s g§»`m ~mah _hrZo h¡ A„mh Ho$ boI _| {Og {XZ go CgZo
AmH$mem| VWm YaVr H$s aMZm H$s h¡Ÿ& CZ _| go Mma ham_ (gå_m{ZV)1 _hrZo
h¢Ÿ& `hr grYm Y_© h¡Ÿ& AV: AnZo àmUm| na AË`mMma2 Z H$amo VWm
{_lUdm{X`m| go g~ {_bH$a `wÕ H$amoŸ& O¡go dh Vw_ go {_b H$a `wÕ H$aVo h¢,
Am¡a {dídmg aImo {H$ A„mh AmkmH$m[a`m| Ho$ gmW h¡Ÿ&
37. Zgr3 (_hrZm| H$mo AmJo nrN>o H$aZm) Hw$µ\«$ (AY_©) _| A{YH$Vm h¡Ÿ& Bg go
H$m{µ\$a Hw$nW {H$`o OmVo h¢& EH$ hr _hrZo H$mo EH$ df© hbmb (d¡Y) H$a XoVo h¢,
VWm Cgr H$mo Xygao df© ham_ (Ad¡Y) H$a XoVo h¢Ÿ& Vm{H$ A„mh Zo gå_m{ZV
_hrZm| H$s Omo {JZVr {ZpíMV H$a Xr h¡ Cgo AnZr {JZVr Ho$ AZwgma H$aHo$
Ad¡Y _hrZm| H$mo d¡Y H$a b|Ÿ& CZ Ho$ {b`o CZ Ho$ Hw$H$_© gwÝXa ~Zm {X`o J`o
h¢Ÿ& Am¡a A„mh H$m{µ\$am| H$mo gwnW Zht Xem©VmŸ&
38. ho B©_mZ dmbmo! Vwåh| Š`m hmo J`m h¡ {H$ O~ Vw_ go H$hm Om`o {H$ A„mh H$s amh
_| {ZH$bmo Vmo YaVr Ho$ ~moP ~Z OmVo hmo, Š`m Vw_ Am{˜aV (nabmoH$) H$s

1
{OZ _| `wÕ {ZfoY h¡Ÿ& Am¡a dh OwbµH$mXm, µOwb {h‚mm, _wha©_ VWm aO~ Ho$ A~u _hrZo h¢Ÿ& (~w˜mar - 4662)
2
AWm©V BZ _| `wÕ VWm aŠVnmV Z H$amo, BZ H$m AmXa H$amoŸ&
3
Bñbm_ go nhbo _¸$m Ho$ {_lUdmXr AnZo ñdmW© Ho$ {b`o gå_m{ZV _hrZm| gmYmaUV: _wha©_ Ho$ _hrZo H$mo gµ \$a Ho$
_hrZo go ~Xb H$a `wÕ H$a boVo WoŸ& Bgr àH$ma àË`oH$ VrZ df© na EH$ _hrZm A{YH$ H$a {b`m OmVm Wm Vm{H$ Mm±X
H$m df© gy`© Ho$ df© Ho$ AZwgma ahoŸ& Hw> aAmZ Zo Bg Hw$ar{V H$m IÊS>Z {H$`m h¡, Am¡a Bgo AY_© H$hm h¡Ÿ& (BãZo H$gra)
224
9 - gyah Vm¡~m

Anojm g§gm[aH$ OrdZ go àgÞ hmo J`o hmo? O~ {H$ nabmoH$ H$s Anojm
g§gm[aH$ OrdZ Ho$ bm^ ~hþV Wmo‹S>o h¡Ÿ&1
39. `{X Vw_ Zht {ZH$bmoJo, Vmo Vwåh| A„mh Xw:IXm`r `mVZm XoJm, VWm Vwåhmao
{gdm` Xygao bmoJm| H$mo bm`oJmŸ& Am¡a Vw_ Cgo H$moB© hm{Z Zht nhþ±Mm gH$moJ&o Am¡a
A„mh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
40. `{X Vw_ Cg (Z~r) H$s ghm`Vm Zht H$amoJo Vmo A„mh Zo Cg H$s ghm`Vm Cg
g_`2 H$s h¡ O~ H$m{µ\$am| Zo Cgo (_¸$m go) {ZH$mb {X`mŸ& dh Xmo _| Xygao WoŸ&
O~ XmoZm| Jw\>>m _| Wo, O~ dh AnZo gmWr go H$h aho Wo: CXmgrZ Z hmo, {ZíM`

1
`h Am`V| V~yH$ Ho$ `wÕ go g§~pÝYV h¡Ÿ& V~yH$ _XrZo Am¡a em_ Ho$ ~rM EH$ ñWmZ H$m Zm_ h¡Ÿ& Omo _XrZo go 610
{H$._r. Xya h¡Ÿ& gZ² 9 {hOar _| Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$mo `h gyMZm {_br {H$ amo_ Ho$ amOm H¡$ga Zo _XrZo na
AmH«$_U H$aZo H$m AmXoe {X`m h¡Ÿ& `h _wgb_mZm| Ho$ {b`o Aa~ go ~mha EH$ ~‹S>r e{ŠV go `wÕ H$aZo H$m àW_
Adga WmŸ& AV: Amn Zo Væ`mar Am¡a Hy$M H$m EbmZ H$a {X`mŸ& `h ~‹S>m ^rfU g_` Wm, Bg {b`o _wgb_mZm| H$mo
àoaUm Xr Om ahr h¡ {H$ Bg `wÕ Ho$ {b`o {ZH$b|Ÿ&
V~yH$ H$m `wÕ _¸$m H$s {dO` Ho$ níMmV² Eogo g_mMma {_bZo bJo {H$ amo_ H$m amOm H¡$ga _wgb_mZm| na
AmH«$_U H$aZo H$s Væ`mar H$a ahm h¡Ÿ& Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo O~ `h gwZm Vmo Amn Zo ^r _wgb_mZm| H$mo
Væ`mar H$m AmXoe Xo {X`mŸ& Cg g_` pñW{V ~‹S>r J§^ra WrŸ& _XrZm _| AH$mb WmŸ& H$‹S>r Yyn VWm IOyam| Ho$ nH$Zo H$m
g_` WmŸ& gdmar VWm `mÌm Ho$ g§gmYZ H$s H$_r WrŸ& _XrZm Ho$ _wZm{µ \$H$ A~y Am{_a am{h~ Ho$ Ûmam JñgmZ Ho$ B©gmB©
amOm Am¡a µH¡$ga go {_bo hþ`o WoŸ& CÝhm|Zo _XrZm Ho$ nmg AnZo fS²>`§Ì Ho$ {b`o EH$ _pñOX ^r ~Zm br WrŸ& Am¡a MmhVo
Wo {H$ _wgb_mZ nam{OV hmo Om`|Ÿ& dh Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Am¡a _wgb_mZm| H$m Cnhmg H$aVo WoŸ& Am¡a V~yH$
H$s `mÌm Ho$ ~rM Amn na àmU KmVH$ AmH«$_U ^r {H$`mŸ& Am¡a ~hþV go {ÛYmdm{X`m| Zo Amn H$m gmW ^r Zht {X`m Am¡a
PwR>o ~hmZo ~Zm {b`oŸ& aO~ gZ² 9 {hO²ar _| Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Vrg hµOma _wgb_mZm| Ho$ gmW {ZH$boŸ& BZ
_| Xg hµOma gdma WoŸ& V~yH$ nhþ±M H$a nVm bJm {H$ H¡$ga Am¡a Cg Ho$ gh`mo{J`m| Zo gmhg Imo {X`m h¡Ÿ& Š`m|{H$ Bg
go nhbo _yVm Ho$ aU _| VrZ hµOma _wgb_mZm| Zo EH$ bmI B©gmB©`m| H$m _wµH$m~bm {H$`m WmŸ& Bg{b`o µH¡$ga Vrg hµOma
H$s goZm go {^‹S>Zo H$m gmhg Z H$a gH$mŸ& Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo V~yH$ _| ~rg {XZ ah H$a amo{_`m| Ho$
AmYrZ Bg joÌ Ho$ amÁ`m| H$mo AnZo AmYrZ ~Zm`mŸ& {Og go Bñbm_r amÁ` H$s gr_m`| amo{_ amÁ` H$s gr_m VH > nhþ±M
JB& O~ Amn _XrZm nhþ±Mo Vmo _wZm{µ\$µH$m| Zo PyR>o ~hmZo ~Zm H$a j_m _m±J brŸ& VrZ _wgb_mZ Omo Amn Ho$ gmW
Ambñ`Ho$ H$maU Zht Om gHo$ Wo Am¡a AnZm Xmof ñdrH$ma H$a {b`m Wm Amn Zo CZ H$m gm_m{OH$ ~{hîH$ma H$a {X`mŸ&
{H$ÝVw Abgbmh Zo CZ VrZm| H$mo ^r CZ Ho$ gË` Ho$ H$maU j_m H$a {X`mŸ& Amn Zo Cg _pñOX H$mo ^r {JamZo H$m
AmXoe {X`m {Ogo _wZm{µ\$µH$m| Zo AnZo fS²>`§Ì H$m Ho$§Ð ~Zm`m WmŸ&
2
`h Cg Adga H$s MMm© h¡ O~ _¸$m Ho$ {_lUdm{X`m| Zo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$m ~YH$a XoZo H$m {ZU©`
{H$`mŸ& Cgr amV Amn _¸$m go {ZH$b H$a gm¡a nd©V Zm_H$ Jw\$m _| VrZ {XZ VH$ Nw>no ahoŸ& {\$a _XrZm nhþ±MoŸ& Cg
g_` Jw\$m _| Ho$db AmXaUr` A~y ~H«$ {gÔrµH$ a{µO`„mhþ AÝhþ Amn Ho$ gmW WoŸ&
225
9 - gyah Vm¡~m

A„mh h_mao gmW h¡Ÿ&1 Vmo A„mh Zo AnZr Amoa go empÝV CVma Xr, Am¡a Amn
H$mo Eogr goZm go g_W©Z {X`m {Ogo Vw_ Zo Zht XoImŸ& Am¡a H$m{µ\$am| H$s ~mV
ZrMr H$a XrŸ& Am¡a A„mh H$s ~mV hr D±$Mr ahrŸ& Am¡a A„mh à^wËdembr
VËdk h¡Ÿ&
41. hbHo$2 hmoH$a Am¡a ~moPb (O¡go hmo) {ZH$b n‹S>moŸ& Am¡a AnZo YZm| VWm àmUm| go
A„mh H$s amh _| {OhmX H$amoŸ& `hr Vwåhmao {b`o CÎm_ h¡, `{X Vw_ kmZ aIVo
hmoŸ&
42. (ho Z~r!) `{X bm^ g_rn Am¡a `mÌm gab hmoVr Vmo `h (_wZm{µ\$µH$) Adí`
Amn Ho$ gmW hmo OmVoŸ& naÝVw CZ H$mo _mJ© Xya bJm, Am¡a (A~) A„mh H$s
enW b|Jo {H$ `{X h_ {ZH$b gH$Vo, Vmo Adí` Vwåhmao gmW {ZH$b n‹S>Vo, dh
AnZm {dZme ñd`§ H$a aho h¢Ÿ& Am¡a A„mh OmZVm h¡ {H$ do dmñVd _| PyR>o h¢Ÿ&
43. (ho Z~r!) A„mh Amn H$mo j_m H$ao! Amn Zo CÝh| AZw_{V Š`m| Xo Xr? `hm± VH$
{H$ Amn Ho$ {b`o Omo gƒo h¢ COmJa hmo OmVo, Am¡a PyR>m| H$mo OmZ boVoŸ&
44. Amn go (nrN>o ah OmZo H$s) AZw_{V dh Zht _m±J aho h¢ Omo A„mh VWm ApÝV_
{XZ (àb`) na B©_mZ aIVo hm| {H$ AnZo YZm| VWm àmUm| go {OhmX H$a|JoŸ& Am¡a
A„mh AmkmH$m[a`m| H$mo ^br ^m±{V OmZVm h¡Ÿ&
45. Amn go AZw_{V dhr _m±J aho h¢ Omo A„mh VWm ApÝV_ {Xdg (nabmoH$) na
B©_mZ Zht aIVo, Am¡a AnZo g§Xho _| n‹S>o hþ`o h¢Ÿ&
46. `{X do {ZH$bZm MmhVo Vmo Adí` Cg Ho$ {b`o Hw$N> Væ`mar H$aVoŸ& naÝVw
A„mh H$mo CZ H$m OmZm A{à` Wm, AV: CÝh| Ambgr ~Zm {X`mŸ& VWm H$h
{X`m J`m {H$ ~¡R>Zo dmbm| Ho$ gmW ~¡R>o ahmoŸ&
47. Am¡a `{X dh Vw_ _| {ZH$bVo Vmo Vw_ _| {~Jm‹S> hr A{YH$ H$aVoŸ& Am¡a Vwåhmao
~rM CnÐd Ho$ {b`o Xm¡‹S> Yyn H$aVoŸ& Am¡a Vw_ _| dh ^r h¢ Omo CZ H$s ~mVm| na
Ü`mZ XoVo h¢Ÿ& Am¡a A„mh AË`mMm[a`m| H$mo ^br ^m±Vr OmZVm h¡Ÿ&
1
hXrg _| h¡ {H$ A~y ~H«$ ({µO`„mhþ AÝhþ) Zo H$hm {H$ _¢ Jw\$m _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ gmW WmŸ& Am¡a _¢
Zo _we²[aH$m| Ho$ n¡a XoI {b`oŸ& Am¡a Amn go H$hm: `{X BZ _| go H$moB© AnZm n¡a CR>m Xo Vmo h_| XoI boJmŸ& Amn Zo H$hm:
CZ Xmo Ho$ ~mao _| Vwåhmam Š`m {dMma h¡ {OZ H$m Vrgam A„mh h¡& (~w˜mar - 4663)
2
g§gmYZ hmo `m Z hmoŸ&
226
9 - gyah Vm¡~m

48. (ho Z~r!) dh Bg go nhbo ^r CnÐd H$m à`mg H$a MwH$o h¢, VWm Amn Ho$ {b`o
~mVm| _| hoa \o$a H$a MwHo$ h¡Ÿ& `hm± VH$ {H$ gË` Am J`m, Am¡a A„mh H$m AmXoe
à^wËdembr hmo J`m, Am¡a `h ~mV CÝh| A{à` h¡Ÿ&
49. CZ _| go H$moB© Eogm ^r h¡ Omo H$hVm h¡: Amn _wPo AZw_{V Xo X|Ÿ& Am¡a narjm _|
Z S>mb|Ÿ& gwZ bmo! narjm _| Vmo `h nhbo hr go n‹S>o hþE h¢Ÿ& Am¡a dmñVd _| ZaH$
H$m{µ\$am| H$mo Koar hþ`r h¡Ÿ&
50. (ho Z~r!) `{X Amn H$m Hw$N> ^bm hmoVm h¡ Vmo CZ ({ÛYmdm{X`m|) H$mo ~wam bJVm
h¡Ÿ& Am¡a `{X Amn na H$moB© AmnXm Am n‹S>o Vmo H$hVo h¢: h_ Zo nhbo hr AnZr
gmdYmZr ~aV br WrŸ& Am¡a àgÞ hmoH$a {\$a OmVo h¢Ÿ&
51. Amn H$h X|: h_| H$Xm{n H$moB© AmnXm Zht nhþ±MoJr naÝVw dhr Omo Aëbmh Zo
h_mao ^m½` _| {bI Xr h¡Ÿ& dhr h_mam ghm`H$ h¡Ÿ& Am¡a A„mh hr na B©_mZ
dmbm| H$mo {Z^©a ahZm Mm{h`oŸ&
52. Amn CZ go H$h X| {H$ Vw_ h_mao ~mao _| {Og H$s àVrjm H$a aho hmo dh `hr h¡
{H$ h_| Xmo1 ^bmB©`m| _| go EH$ {_b Om`oŸ& Am¡a h_ Vwåhmao ~mao _| Bg H$s
àVrjm H$a aho h¢Ÿ{H$ Aëbmh Vwåh| AnZo nmg go `mVZm XoVm h¡ `m h_mao hmWm|
goŸ& Vmo Vw_ àVrjm H$amoŸ& h_ ^r Vwåhmao gmW àVrjm H$a aho h¢Ÿ&
53. Amn (_wZm{µ\$µH$m| go) H$h X| {H$ Vw_ ñdoÀN>m XmZ H$amo AWdm A{ZÀN>m, Vw_ go
H$Xm{n ñdrH$ma Zht {H$`m Om`oJmŸ& Š`m| {H$ Vw_ AdkmH$mar hmoŸ&
54. Am¡a CZ Ho$ XmZm| Ho$ ñdrH$ma Z {H$`o OmZo H$m H$maU Bg Ho$ {gdm` Hw$N> Zht h¡
{H$ CÝhm|Zo Aëbmh Am¡a CgHo$ agyb Ho$ gmW Hw$\«$ {H$`m h¡Ÿ& Am¡a dh Z_mµO Ho$
{b`o Ambgr hmoH$a AmVo h¢, VWm XmZ ^r H$aVo h¢ŸVmo A{ZÀN>m H$aVo h¢Ÿ&
55. AV: Amn H$mo CZ Ho$ YZ VWm CZH$s g§VmZ M{H$V Z H$aoŸ& Aëbmh Vmo `h
MmhVm h¡ {H$ CÝh| Bg Ho$ Ûmam g§gm[aH$ OrdZ _| `mVZm Xo, Am¡a CZ Ho$ àmU
Bg Xem _| {ZH$b| {H$ dh H$m{µ\$a hm|Ÿ&
56. dh (_wZm{µ\$µH$) A„mh H$s enW boH$a H$hVo h¢ {H$ dh Vw_ _| go h¢, O~ {H$
dh Vw_ _| go Zht h¢, naÝVw ^`^rV bmoJ h¢Ÿ&
1
Xmo ^bmB©`m| go A{^àm`: {dO` `m Aëbmh H$s amh _| ehrX hmoZm h¡Ÿ&
227
9 - gyah Vm¡~m

57. `{X dh H$moB© eaUJma AWdm Jw\$m `m àdoe ñWmZ nm Om`| Vmo Cg H$s Amoa
^mJVo hþ`o {\$a Om`|JoŸ&
58. (ho Z~r!) CZ _wZm{µ\$µH$m|) _| go Hw$N> µOH$mV Ho$ {dVaU _| Amn na Amjon H$aVo
h¡Ÿ& {\$a `{X CÝh| Cg _| go Hw$N> Xo {X`m Om`o Vmo àgÞ hmo OmVo h¢, Am¡a `{X
Z {X`m Om`o Vmo VwaÝV AàgÞ hmo OmVo h¢Ÿ&
59. Am¡a Š`m hr AÀN>m hmoVm `{X dh Cg go àgÞ hmo OmVo Omo CÝh| A„mh Am¡a Cg
Ho$ agyb Zo {X`m h¡Ÿ& VWm H$hVo {H$ h_mao {b`o A„mh H$mµ\$s h¡Ÿ& h_| AnZo AZwJ«h
go (~hþV Hw$N>) àXmZ H$aoJm, VWm Cg Ho$ agyb ^r, h_ Vmo Cgr H$s Amoa é{M
aIVo h¢Ÿ&
60. µOH$mV (Xo`, XmZ) Ho$db µ\$µH$sam|1, {_ñH$sZm| Am¡a H$m`©-H$Vm©Am|2 Ho$ {b`o,
VWm CZ Ho$ {b`o {OZ Ho$ {Xbm| H$mo Omo‹S>m Om ahm h¡Ÿ&3 Am¡a Xmg _w{ŠV, VWm
F${U`m| (H$s ghm`Vm) Ho$ {b`o, Am¡a A„mh H$s amh _| VWm `m{Ì`m| Ho$ {b`o h¡Ÿ&
A„mh H$s Amoa go A{Zdm`© (Xo`) h¡Ÿ&4 Am¡a A„mh gd©k VËdk h¡Ÿ&

1
Hw> aAmZ Zo `hm± µ\$µH$sa Am¡a {_ñH$sZ Ho$ eãXm| H$m à`moJ {H$`m h¡Ÿ& µ\$µH$sa H$m AW© h¡ {Og Ho$ nmg Hw$N> Z hmoŸ& naÝVw
{_ñH$sZ dh h¡ {Og Ho$ nmg Hw$N> YZ hmo _Ja Cg H$s Amdí`ŠVm H$s ny{V© Z hmoVr hmoŸ&
2
Omo µOH$mV Ho$ H$m_ _| bJo hm|Ÿ&
3
Bg go A{^àm` dh h¢ Omo Z`o Z`o Bñbm_ bm`o hm|Ÿ& Vmo CZ Ho$ {b`o ^r µOH$mV h¡Ÿ& `m Omo Bñbm_ _o é{M aIVo hm|,
Am¡a Bñbm_ Ho$ ghm`H$ hm|Ÿ&
4
g§gma _| H$moB© Y_© Eogm Zht h¡ {Og Zo XrZ Xw:{I`m| H$s ghm`Vm Am¡a godm H$s àoaUm Z Xr hmoŸ& Am¡a Cgo B~mXV
(d§XZm) H$m A{Zdm`© A§e Z H$hm hmoŸ& naÝVw Bñbm_ H$s `h {deofVm h¡ {H$ Cg Zo àË`oH$ YZr _wgb_mZ na EH$
{deof H$a-{ZYm©[aV H$a {X`m h¡ Omo Cg na AnZr nyar Am` H$m {hgm H$aHo$ àË`oH$ df© XoZm A{Zdm`© h¡Ÿ& {\$a Cgo
BVZm _hÎd {X`m h¡ {H$ H$_m] _o Z_mµO Ho$ níMmV² Cgr H$m ñWmZ h¡Ÿ& Am¡a Hw> aAmZ _| XmoZm| H$_m] H$s MMm© EH$ gmW
H$aHo$ `h ñnï> H$a {X`m J`m h¡ {H$ {H$gr g_wXm` _| Bñbm_r OrdZ Ho$ g~ go nhbo `hr Xmo bjU h¡Ÿ& Z_mµO VWm
µOH$mV, `{X Bñbm_ _o µOH$mV Ho$ {Z`_ H$m nmbZ {H$`m Om`o Vmo g_mO _| H$moB© Jar~ Zht ah Om`oJmŸ& Am¡a YZdmZm|
VWm {ZY©Zm| Ho$ ~rM ào_ H$s Eogr ^mdZm n¡Xm hmo Om`oJr {H$ nwam g_mO gwIr Am¡a empÝV_` ~Z Om`oJmŸ& ã`mO H$m ^r
{ZdmaU hmo Om`oJmŸ& VWm YZ Hw$N> hmWm| _o gr{_V Zht ah H$a Cg H$m bm^ nyao g_mO H$mo {_boJmŸ& {\$a Bñbm_ Zo
Bg H$m {Z`_ {ZYm©[aV {H$`m h¡Ÿ& {Og H$m nyam {ddaU hXrgm| _| {_boJm Am¡a `h ^r {Z{eMV H$a {X`m {H$ OH$mV H$m
YZ {H$Z H$mo {X`m Om`oJm, Am¡a Bg Am`V _| CÝht H$s MMm© H$s JB© h¡, Omo `h h¢: 1) µ\$µH$sa, 2) {_ñH$sZ, 3)
µOH$mV Ho$ H$m`©H$Vm©, 4) Z`o _wgb_mZ, 5) Xmg-Xmgr, 6) F$Ur, 7) Y_© Ho$ ajH$, 8) Am¡a `mÌrŸ& A„mh H$s amh
go A{^àm` dh bmoJ h¢ Omo Y_© H$s ajm Ho$ {b`o H$m_ H$a aho h¡Ÿ&
228
9 - gyah Vm¡~m

61. VWm CZ(_wZm{µ\$µH$m|) _| go Hw$N> Z~r H$mo Xw:I XoVo h¢, Am¡a H$hVo h¢ {H$ dh ~‹S>o
gwZdm1 h¢& Amn H$h X| {H$ dh Vwåhmar ^bmB© Ho$ {b`o Eogo h¢Ÿ& dh A„mh na
B©_mZ aIVo h¢ Am¡a B©_mZ dmbm| H$s ~mV H$m {dídmg H$aVo h¡, Am¡a CZ Ho$ {b`o
X`m h¢ Omo Vw_ _| go B©_mZ bm`o h¢Ÿ& Am¡a Omo A„mh Ho$ agyb H$mo Xw:I XoVo h¢
CZ Ho$ {b`o Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
62. dh Vwåhmao g_j A„mh H$s enW boVo h¢, Vm{H$ Vwåh| àgÞ H$a b|Ÿ& O~ {H$
A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb Bg Ho$ A{YH$ `mo½` h¢ {H$ CÝh| àgÞ H$a|, `{X dh
dmñVd _| B©_mZ dmbo h¡Ÿ&
63. Š`m dh Zht OmZVo {H$ Omo A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb H$m {damoY H$aVm h¡ Cg
Ho$ {b`o ZaH$ H$s A{¾ h¡? {Og _| dh gXmdmgr hm|Jo? Am¡a `h ~hþV ~‹S>m
An_mZ h¡Ÿ&
64. _wZm{µ\$µH$ ({ÛYmdmXr) Bg go S>aVo h¢ {H$ CZ2 na H$moB© Eogr gyah Z CVma Xr
Om`o Omo CÝh| BZ Ho$ {Xbm| H$s Xem ~Vm XoŸ& Amn H$h X| {H$ h±gr C‹S>m bmoŸ&
{ZíM` A„mh Cgo Imob H$a ahoJm {Og go Vw_ S>a aho hmoŸ&
65. Am¡a `{X Amn3 CZ go àíZ H$a| Vmo do Adí` H$h X|Jo {H$ h_ Vmo `y± hr ~mV|
VWm Cnhmg H$a aho WoŸ& Amn H${h`o {H$ Š`m A„mh VWm Cg H$s Am`Vm| Am¡a
Cg Ho$ agyb Ho$ hr gmW Cnhmg H$a aho Wo?
66. Vw_ ~hmZo Z ~ZmAmo, Vw_ Zo AnZo B©_mZ Ho$ níMmV² Hw$\«$ {H$`m h¡Ÿ& `{X h_
Vwåhmao EH$ {Jamoh H$mo j_m H$a X| Vmo ^r EH$ {Jamoh H$mo Adí` `mVZm X|JoŸ&
Š`m|{H$ dhr AnamYr h¢Ÿ&
67. _wZm{µ\$µH$ nwéf VWm {ó`m± g~ EH$-Xygao O¡go h¢Ÿ& dh ~wamB© H$m AmXoe XoVo
VWm ^bmB© go amoH$Vo h¢Ÿ& Am¡a AnZo hmW ~§X {H$`o ahVo4 h¢Ÿ& do A„mh H$mo ^yb
J`o, Vmo A„mh Zo ^r CÝh| ^wbm5 {X`mŸ& dmñVd _| _wZm{µ\$µH$ hr ^«ï>mMmar h¢Ÿ&

1
AWm©V Omo H$hmo _mZ boVo h¢Ÿ&
2
B©_mZ dmbm| naŸ&
3
V~yH$ H$s `mÌm Ho$ ~rM _wZm{µ\$µH$ bmoJ, Z~r VWm Bñbm_ Ho$ {déÕ ~hþV gr Xw:IXm`r ~mV H$a aho WoŸ&
4
AWm©V XmZ Zht H$aVoŸ&
5
A„mh Ho$ ^wbm XoZo H$m AW© h¡: CZ na X`m Z H$aZmŸ&
229
9 - gyah Vm¡~m

68. A„mh Zo _wZm{µ\$µH$ nwéfm| VWm {ó`m| Am¡a H$m{µ\$am| H$mo ZaH$ H$s A{¾ H$m dMZ
{X`m h¡Ÿ& {Og _| do gXmdmgr hm|JoŸ& dhr CZ H$mo à`má h¡Ÿ& Am¡a A„mh Zo CÝh|
{Y¸$ma {X`m h¡Ÿ& Am¡a CÝht Ho$ {b`o ñWm`r `mVZm h¡&
69. BZ H$s Xem dhr hþB© Omo BZ go nhbo Ho$ bmoJm| H$s hþB©Ÿ& dh ~b _| BZ go H$‹S>o
Am¡a YZ VWm g§VmZ _| BZ go A{YH$ WoŸ& Vmo CÝhm|Zo AnZo (g§gm[aH$) ^mJ H$m
AmZÝX {b`m, AV: Vw_ ^r AnZo ^mJ H$m AmZÝX bmo, O¡go Vw_ go nyd© Ho$ bmoJm|
Zo AmZÝX {b`mŸ& Am¡a Vw_ ^r CbPVo hmo O¡go dh CbjVo aho, CÝht Ho$ H$_©
bmoH$ VWm nabmoH$ _| ì`W© J`o, Am¡a dhr j{V _| h¢Ÿ&
70. Š`m BZ H$mo CZ Ho$ g_mMma Zht nhþ±Mo Omo BZ go nhbo Wo: Zyh H$s Om{V VWm
AmX Am¡a g_yX VWm B~²amhr_ H$s Om{V Ho$ Am¡a _X²`Z1 Ho$ dm{g`m| Ho$, Am¡a
CZ ~pñV`m| Ho$ Omo nbQ> Xr2 JBª? CZ Ho$ nmg CZ Ho$ agyb Iwbr {Zem{Z`m±
bm`o, Am¡a Eogm Zht hmo gH$Vm Wm {H$ A„mh CZ na AË`mMma H$aVm, naÝVw
dh ñd`§ AnZo D$na AË`mMma3 H$a aho WoŸ&
71. VWm B©_mZ dmbo nwéf Am¡a {ó`m± EH$-Xygao Ho$ ghm`H$ h¢Ÿ& do ^bmB© H$m AmXoe
XoVo VWm ~wamB© go amoH$Vo h¢, Am¡a Z_mµO H$s ñWmnZm H$aVo VWm µOH$mV XoVo h¢Ÿ&
Am¡a A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$s Amkm H$m nmbZ H$aVo h¢Ÿ& BÝht na A„mh
X`m H$aoJm, dmñVd _| A„mh à^wËdembr VËdk h¢Ÿ&
72. A„mh Zo B©_mZ dmbo nwéfm| VWm B©_mZ dmbr {ó`m| H$mo Eogo ñdJm] H$m dMZ {X`m
h¡ {OZ _| Zha| àdm{hV hm|JrŸ& dh Cg _| gXmdmgr hm|Jo, Am¡a ñWmB© ñdJm] _|
n{dÌ Amdmgm| H$mŸ& Am¡a A„mh H$s àgÞVm BZ g~ go ~‹S>m àXmZ hmoJr, dhr
~hþV ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
73. ho Z~r! H$m{µ\$am| Am¡a _wZm{µ\$µH$m| go {OhmX H$amo, Am¡a CZ na g™Vr H$amo, CZ
H$m Amdmg ZaH$ h¡Ÿ& Am¡a dh ~hþV ~wam ñWmZ h¡&

1
_X²`Z² Ho$ dmgr ewEo~ Ab¡{hñgbm_ H$s Om{V WoŸ&
2
Bg go A{^àm` byV Ab¡{hñgbm_ H$s Om{V h¡Ÿ& (BãZo H$gra)
3
AnZo agybm| H$mo AñdrH$ma H$a Ho$Ÿ&
230
9 - gyah Vm¡~m

74. dh A„mh H$s enW boVo h¢ {H$ CÝhm| Zo `h1 ~mV Zht H$hrŸ& O~ {H$ dmñVd _|
CÝhm|Zo Hw$\«$ H$s ~mV H$hr2 h¡Ÿ& Am¡a Bñbm_ bo AmZo Ho$ níMmV H$m{µ\$a hmo J`o
h¢Ÿ& Am¡a CÝhm|Zo Eogr ~mV H$m {ZíM` {H$`m Wm Omo do H$a Zht gHo$Ÿ& Am¡a CZ
H$mo `hr ~mV ~war bJr {H$ A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb Zo CZ H$mo AnZo AZwJ«h go
YZr3 H$a {X`mŸ& A~ `{X dh j_m`mMZm H$a b| Vmo CZ Ho$ {b`o CÎm_ h¡Ÿ& Am¡a
`{X {d_wI hm| Vmo A„mh CÝh| Xw:IXm`r `mVZm bmoH$ VWm àbmoH$ _| XoJmŸ& Am¡a
CZ H$m YaVr _| H$moB© g§ajH$ Am¡a ghm`H$ Z hmoJmŸ&
75. CZ_| go Hw$N> Zo A„mh H$mo dMZ {X`m Wm {H$ `{X dh AnZr X`m go h_| (YZ-
YmÝ`) àXmZ H$aoJm Vmo h_ Adí` XmZ H$a|Jo, Am¡a gwH${_©`m| _| hmo Om`|JŸo &
76. {\$a O~ A„mh Zo AnZr X`m go CÝh| àXmZ H$a {X`m Vmo Cg go H§$Oygr H$a
J`o, Am¡a dMZ go {d_wI hmoH$a {\$a J`oŸ&
77. Vmo Bg H$m n[aUm_ `h hþAm {H$ CZ Ho$ {Xbm| _| {ÛYm H$m amoJ Cg {XZ VH$ Ho$
{b`o hmo J`m {H$ `h A„mh go {_b|Ÿ& Š`m|{H$ CÝhm|Zo Cg dMZ H$mo ^§J H$a
{X`m Omo A„mh go {H$`m Wm, Am¡a Bg {b`o {H$ do PyR> ~mobVo ahoŸ&
78. Š`m CÝh| Bg H$m kmZ Zht hþAm {H$ A„mh CZ Ho$ ^oX H$s ~mV| VWm gwZJwZ
H$mo ^r OmZVm h¡? Am¡a dh g^r ^oXm| H$m A{V kmZr h¢Ÿ&
79. {OZ H$s Xem `h h¡ {H$ dh B©_mZ dmbm| _o go ñdoÀN>m XmZ H$aZo dmbm| na XmZm|
Ho$ {df` _| Amjon H$aVo h¢Ÿ& VWm CZ H$mo Omo AnZo n[al_ hr go Hw$N> nmVo
(Am¡a XmZ H$aVo h¢) `h (_wZm{µ\$µH$) CZ go Cnhmg H$aVo h¢, A„mh CZ go
Cnhmg H$aVm4 h¡Ÿ& Am¡a CÝht Ho$ {b`o Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&

1
AVm©V Eogr ~mV Omo agyb Am¡a _wgb_mZm| H$mo ~war bJoŸ&
2
`h CZ ~mVm| H$s Amoa g§Ho$V h¡ Omo {ÛYmdm{X`m| Zo V~yH$ H$s _w{h_ Ho$ g_` H$s WrŸ& CZ H$s Eogr ~mVm| Ho$ {ddaU Ho$
{b`o&(Xo{I`o: gyah _wZm{µ\$Hy$Z, Am`V : 7-8)
3
Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ _XrZm AmZo go nhbo _XrZo H$m H$moB© _hÎd Z WmŸ& Am{W©H$ Xem ^r AÀN>r Zht WrŸ&
Omo Hw$N> Wm `hÿ{X`m| Ho$ A{YH$ma _| WmŸ& dh ã`mO ^jr Wo, eam~ H$m ì`mnma H$aVo Wo, Am¡a Aó-eó ~ZmVo WoŸ&
Amn Ho$ AmJ_Z Ho$ níMmV Am{W©H$ Xem gwYa JB©, Am¡a ì`dgm{`H$ CÞ{V hþB©Ÿ&
4
AWm©V CZ Ho$ Cnhmg H$m Hw$\$b Xo ahm h¡Ÿ& A~y _g²D$X (a{µO`„mhþ AÝhw) H$hVo h¡ {H$ O~ h_| XmZ XoZo H$m AmXoe
{X`m J`m Vmo h_ H$_mZo Ho$ {b`o ~moP bmXZo bJo Vm{H$ h_ XmZ H$a gH|$Ÿ& Am¡a A~y AµH$sb (a{µO`„mhþ AÝhþ) AmYm
231
9 - gyah Vm¡~m

80. (ho Z~r!) Amn CZ Ho$ {b`o j_m `mMZm H$a| AWdm Z H$a|, `{X Amn CZ Ho$
{b`o gÎma ~ma ^r j_m`mMZm H$a| Vmo ^r A„mh CÝh| j_m Zht H$aoJm, Bg
H$maU {H$ CÝhm|Zo A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb Ho$ gmW Hw$µ\«$ H$a {X`mŸ& Am¡a
A„mh Ad¡kmH$m[a`m| H$mo _mJ©Xe©Z Zht XoVmŸ&
81. do àgÞ1 hþ`o Omo nrN>o H$a {X`o J`o, AnZo ~¡R>o ahZo Ho$ H$maU A„mh Ho$ agyb
Ho$ nrN>oŸ& Am¡a CÝh| ~wam bJm {H$ {OhmX H$a| AnZo YZm| VWm àmUm| go A„mh H$s
amh _|, Am¡a CÝhm|Zo H$hm {H$ J_u _| Z {ZH$bmoŸ& Amn H$h X| {H$ ZaH$ H$s A{¾
J_u _| Bg go ^rfU h¡, `{X dh g_PVo (Vmo Eogr ~mV Z H$aVo)Ÿ&
82. Vmo CÝh| Mm{h`o {H$ h±g| H$_, Am¡a amo`| A{YH$Ÿ& Omo Hw$N> do H$a aho h¢ Cg H$m
~Xbm `hr h¡Ÿ&
83. Vmo (ho Z~r!) `{X Amn H$mo A„mh BZ ({ÛYmdm{X`m|) Ho$ {H$gr {Jamoh Ho$ nmg
(V~yH$ go) dmng bm`o, Am¡a dh Amn go ({H$gr Xygao `wÕ _|) {ZH$bZo H$s
AZw_{V _m±J| Vmo Amn H$h X| {H$ Vw_ _oao gmW H$^r Z {ZH$bmoJ,o Am¡a Z _oao
gmW {H$gr eÌw go `wÕ H$a gH$moJŸo & Vw_ àW_ ~ma ~¡R>o ahZo na àgÞ Wo Vmo
A~ ^r nrN>o ahZo dmbm| Ho$ gmW ~¡R>o ahmoŸ&
84. (ho Z~r!) Amn CZ _| go H$moB© _a Om`o Vmo Cg Ho$ OZmµOo H$s Z_mµO H$^r Z
n‹T>|, Am¡a Z Cg H$s g_m{Y (H$~«) na I‹S>o hm|Ÿ& Š`m|{H$ CÝhm|Zo A„mh Am¡a Cg
Ho$ agyb Ho$ gmW Hw$µ\«$ {H$`m h¡, Am¡a AdkmH$mar ahVo hþ`o _ao2 h¢Ÿ&
85. Amn H$mo CZ Ho$ YZ VWm CZ H$s g§VmZ M{H$V Z H$ao, A„mh Vmo MmhVm h¡ {H$
BZ Ho$ Ûmam CÝh| g§gma _| `mVZm Xo, Am¡a CZ Ho$ àmU Bg Xem _o {ZH$b| {H$
dh H$m{µ\$a hm|Ÿ&

gmA (gdm {H$bmo) bm`oŸ& Am¡a EH$ ì`pŠV CZ go A{YH$ boH$a Am`mŸ& Vmo _wZm{µ \$µH$m| Zo H$hm: A„mh H$mo Cg Ho$ (Wmo‹S>o
go) XmZ H$s Oê$aV ZhtŸ& Am¡a `h {XImdo Ho$ {b`o (A{YH$) bm`m h¡Ÿ& Bgr na `h Am`V CVarŸ& (~w˜mar - 4668)
1
AWm©V _wZm{µ\$µH$ Omo _XrZm _| ah J`o Am¡a V~yH$ H$s `mÌm _| Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ gmW Zht J`oŸ&
2
ghrh hXrg _| h¡ {H$ O~ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo _wZm{µ \$µH$m| Ho$ _w»`m AãXw„mh {~Z C~æ` H$m OZmµOm
n‹T>m Vmo `h Am`V CVarŸ& (ghrh ~w˜mar - 4672)
232
9 - gyah Vm¡~m

86. VWm O~ H$moB© gyah CVmar JB© {H$ A„mh na B©_mZ bmAmo, VWm Cg Ho$ agyb
Ho$ gmW {OhmX H$amo Vmo Amn go CZ (_wZm{µ\$µH$m|) _| go g_mB© dmbm| Zo AZw_{V
brŸ& Am¡a H$hm {H$ Amn h_| N>mo‹S> X|Ÿ& h_ ~¡R>Zo dmbm| Ho$ gmW ah|oJŸo &
87. VWm àgÞ hmo J`o {H$ {ó`m| Ho$ gmW ah|, Am¡a CZ Ho$ {Xbm| na _wha bJm Xr
JB©Ÿ& AV: dh Zht g_PVoŸ&
88. naÝVw agyb Zo Am¡a Omo Amn Ho$ gmW B©_mZ bm`o, AnZo YZm| Am¡a àmUm| go
{OhmX {H$`m, Am¡a CÝht Ho$ {b`o ^bmB©`m± h¢, Am¡a dhr g\$b hmoZo dmbo h¢Ÿ&
89. A„mh Zo CZ Ho$ {b`o Eogo ñdJ© Væ`ma H$a {X`o h¢ {OZ _| Zha| àdm{hV h¢Ÿ& dh
Cg _| gXmdmgr hm|Jo, Am¡a `hr ~‹S>r g\$bVm h¡&
90. Am¡a Xohm{V`m| _| go Hw$N> ~hmZm H$aZo dmbo Am`o, Vm{H$ Amn CÝh| AZw_{V X|Ÿ&
VWm dh ~¡R>o ah J`o {OÝhm|Zo A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb go PyR> ~mobmŸ& Vmo BZ _|
go H$m{µ\$am| H$mo Xw:IXm`r `mVZm nhþ±MoJrŸ&
91. {Z~©bm| VWm amo{J`m| Am¡a CZ na Omo BVZm Zht nmVo {H$ (Væ`mar Ho$ {b`o) ì``
H$a gH|$ H$moB© Xmof Zht, O~ A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb Ho$ ^ŠV hm|, Vmo CZ na
(XmofmamonU) H$s H$moB© amh ZhtŸ&
92. Am¡a CZ na Omo Amn Ho$ nmg O~ Am`| {H$ Amn CZ Ho$ {b`o gdmar H$s
ì`dñWm H$a X|, Am¡a Amn H$h| {H$, _oao nmg BVZm Zht {H$ Vwåhmao {b`o gdmar
H$s ì`dñWm H$ê± , Vmo dh Bg Xem _| dm{ng hþ`o {H$ emoH$ Ho$ H$maU CZ H$s
Am±I| Am±gy ~hm ahr1 WtŸ&
93. Xmof Ho$db CZ na h¡ Omo Amn go AZw_{V _m±JVo h¢ O~ {H$ dh YZr h¢& Am¡a do
Bg go àgÞ hmo J`o {H$ {ñÌ`m| Ho$ gmW ah Om`|JoŸ& Am¡a A„mh Zo CZ Ho$ {Xbm|
na _wha bJm Xr, Bg {b`o dh Hw$N> Zht OmZVoŸ&
94. dh Vw_ go ~hmZo ~Zm`|Jo, O~ Vw_ CZ Ho$ nmg (V~yH$ go) dm{ng AmAmoJŸo & Amn
H$h X| {H$ ~hmZo Z ~ZmAmo, h_ Vwåhmam {dídmg Zht H$a|JŸo & A„mh Zo h_|

1
`h {d{^Þ µH$~rbm| Ho$ bmoJ WoŸ& Omo Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$s godm _| CnpñWV hþ`o {H$ Amn h_mao {b`o gdmar
H$m à~§Y H$a X|Ÿ& h_ ^r Amn Ho$ gmW V~yH$ Ho$ {OhmX _| Om`|JoŸ& naÝVw Amn gdmar H$m H$moB© à~§Y Z H$a gHo$ Am¡a
dh amoVo hþ`o dm{ng hmo J`oŸ& (BãZo H$gra)
233
9 - gyah Vm¡~m

Vwåhmar Xem ~Vm Xr h¡Ÿ& VWm ^{dî` _| ^r A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb Vwåhmam
H$_© XoI|JŸo & {\$a Vw_ namoj Am¡a àË`j Ho$ kmZr (Aëbmh) H$s Amoa \o$ao
OmAmoJoŸ& {\$a dh Vwåh| ~Vm XoJm {H$ Vw_ Š`m H$a aho WoŸ&
95. dh Vw_ go A„mh H$s enW Im`|Jo, O~ Vw_ CZ H$s Amoa dm{ng AmAmoJo Vm{H$
Vw_ CZ go {d_wI hmo OmAmoŸ& Vmo Vw_ CZ go {d_wI hmo OmAmoŸ& dmñVd _| dh
_brZ h¢Ÿ& Am¡a CZ H$m Amdmg ZaH$ h¡ Cg Ho$ ~Xbo Omo dh H$aVo ahoŸ&
96. dh Vwåhmao {b`o enW Im`|Jo, Vm{H$ Vw_ CZ go àgÞ hmo OmAmo, Vmo `{X Vw_
CZ go àgÞ hmo J`o, V~ ^r A„mh C„§KZH$mar bmoJm| go àgÞ Zht hmoJmŸ&
97. XohmVr1 A{dídmg VWm {ÛdYm _| A{YH$ H$‹S>o Am¡a A{YH$ `mo½` h¢ {H$: Cg
(Y_©) H$s gr_mAm| H$mo Z OmZ|, {Ogo A„mh Zo CVmam h¡Ÿ& Am¡a A„mh gd©k
VËdk h¡Ÿ&
98. Xohm{V`m| _| Hw$N> Eogo ^r h¢ Omo AnZo {X`o hþE XmZ H$mo AW©XÊS> g_PVo h¢ Am¡a
Vw_ na H$mb MH«$ H$s àVrjm H$aVo h¢Ÿ& CÝht na H$mb Hw$MH«$ Am n‹S>m h¡Ÿ& Am¡a
A„mh g~ Hw$N> gwZZo OmZZo dmbm h¡&
99. Am¡a Xohm{V`m| _| Hw$N> Eogo ^r h¢ Omo A„mh VWm A§{V_ {XZ (àb`) na B©_mZ
({dídmg) aIVo h¢, Am¡a AnZo {X`o hþ`o XmZ H$mo A„mh H$s g_rám VWm agyb
Ho$ Amerdm©Xm| H$m gmYZ g_PVo h¢Ÿ& gwZ bmoŸ! `h dmñVd _| CZ Ho$ {b`o g_rß`
H$m gmYZ h¡Ÿ& erK« hr A„mh CÝh| AnZr X`m _| àdoe XoJm, dmñVd _| A„mh
A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
100.VWm àW_ AJ«ga _whm{OarZ2 Am¡a AZ²gmar, Am¡a {OZ bmoJm| Zo gwH$_© Ho$ gmW
CZ H$m AZwgaU {H$`m A„mh CZ go àgÞ hmo J`mŸ& Am¡a do Cg go àgÞ hmo
J`oŸ& VWm Cg Zo CZ Ho$ {b`o Eogo ñdJ© Væ`ma {H$`o h¢ {OZ _| Zha| àdm{hV h¢Ÿ&
dh Cg _| gXmdmgr hm|Jo, dhr ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&

1
Bg go A{^àm` _XrZm Ho$ Amg nmg Ho$ µH$~rbo h¢Ÿ&
2
àW AJ«ga _whm{OarZ CZ H$mo H$hm J`m h¡ Omo _¸$m go {hO²aV H$aHo$ hþX¡{~`m H$s g§{Y gZ² 6 go nhbo _XrZm Am J`o
WoŸ& Am¡a àW_ AJ«ga AZ²gma _XrZm Ho$ dh _wgb_mZ h¢ Omo _whm{OarZ Ho$ ghm`H$ ~Zo Am¡a hþX¡{~`m _| CnpñWV WoŸ&
(BãZo H$gra)
234
9 - gyah Vm¡~m

101.Am¡a Omo Vwåhmao Amg nmg J«m_rU h¡h§ CZ _| go Hw$N> _wZm{µ\$µH$ ({ÛYmdmXr) h¢Ÿ&
Am¡a Hw$N> _XrZm _| h¢Ÿ& Omo (AnZo) {Zµ\$mµH$ _| Aä`ñV ({ZnwU) h¢Ÿ& Amn CÝh|
Zht OmZVo, CÝh| h_ OmZVo h¢Ÿ& h_ CÝh| Xmo ~ma1 `mVZm X|JoŸ& {\$a Kmoa `mVZm
H$s Amoa \o$a {X`o Om`|JŸo &
102.Am¡a Hw$N> Xygao ^r h¢ {OÝhm|Zo AnZo nmnm| H$mo ñdrH$ma H$a {b`m h¡& CÝhm|Zo Hw$N>
gwH$_© Am¡a Hw$N> Xygao Hw$H$_© H$mo {_{lV H$a {b`m h¡Ÿ& Amem h¡ {H$: A„mh CÝh|
j_m H$a XoJmŸ& dmñVd _| A„mh A{V j_r X`mdmZ² h¡Ÿ&
103.ho Z~r! Amn CZ Ho$ YZm| go XmZ b|, Am¡a Cg Ho$ Ûmam CZ (Ho$ YZm|) H$mo n{dÌ
Am¡a CZ (Ho$ _Zm|) H$mo ewÕ H$a|Ÿ& Am¡a CÝh| Amerdm©X X|Ÿ& dmñVd _| Amn H$m
Amerdm©X CZ Ho$ {b`o g§Vmof H$m H$maU h¡Ÿ& Am¡a A„mh g~ gwZZo OmZZo dmbm
h¡Ÿ&
104.Š`m dh Zht OmZVo {H$ A„mh hr AnZo ^ŠVm| H$s j_m ñdrH$ma H$aVm VWm
(CZ Ho$) XmZm| H$mo A§JrH$ma H$aVm h¡? Am¡a dmñVd _| A„mh A{V j_r X`mdmZ²
h¡Ÿ&
105.Am¡a (ho Z~r!) CZ go H$hmo {H$ H$_© H$aVo OmAmoŸ& A„mh VWm Cg Ho$ agyb
Am¡a B©_mZ dmbo Vwåhmam H$_© XoI|JoŸ& ({\$a) Cg (A„mh) H$s Amoa \o$ao OmAmoJo
Omo namoj VWm àË`j (Nw>no VWm Iwbo) H$m kmZr h¡Ÿ& Vmo dh Vw åh| ~Vm XoJm Omo
Vw_ H$aVo ahoŸ&
106.Am¡a (BZ Ho$ {gdm`) Hw$N> Xwgao ^r h¢ Omo A„mh Ho$ AmXoe Ho$ {b`o {db§{~V2
h¢Ÿ& dh CÝh| XÊS> Xo, AWdm CZ H$mo j_m H$a Xo Vmo A„mh gd©k VËdk h¡&
107.VWm ({ÛYmdm{X`m| _|) dh ^r h¢ {OÝhm| Zo EH$ _pñOX3 ~ZmB©, Bg {b`o {H$
(Bñbm_ H$mo) hm{Z nhþ±Mm`|, VWm Hw$µ\«$ H$a|, Am¡a B©_mZ dmbm| _| {d^oX CËnÞ

1
g§gma _| VWm H$~« _| {\$a nabmoH$ H$s Kmoa `mVZm hmoJrŸ& (BãZo H$gra)
2
AWm©V AnZo {df` _| A„mh Ho$ {ZU©` H$s àVrjm H$a aho h¡¡Ÿ& `h VrZ ì`{ŠV Wo, {OÝhm|Zo Amn g„„mhþ Ab¡{h d
g„_ Ho$ V~yH$ go dm{ng AmZo na `h H$hm {H$ dh AnZo Ambñ` Ho$ H$maU Amn H$m gmW Zht Xo gHo$Ÿ& Amn Zo CZ
go H$hm {H$ A„mh Ho$ AmXoe H$s àVrjm H$amoŸ& Am¡a AmJm_r Am`V 117 _| CZ Ho$ ~mao _| AmXoe Am ahm h¡Ÿ&
3
Bñbm_r B{Vhmg _| `h ""_pñOXo {µOama'' Ho$ Zm_ go `mX H$s OmVr h¡Ÿ&
235
9 - gyah Vm¡~m

H$a|, VWm Cg H$m KmV-ñWb ~ZmZo Ho$ {b`o Omo Bg go nyd© A„mh Am¡a Cg Ho$
agyb go `wÕ H$a1 MwH$m h¡Ÿ& Am¡a dh Adí` enW b|Jo {H$ h_mam g§H$ën ^bmB©
Ho$ {gdm Am¡a Hw$N> Z WmŸ& VWm A„mh gmú` XoVm h¡ {H$ dh {ZíM` {_Ï`mdmXr
h¢Ÿ&
108.(ho Z~r!) Amn Cg _| H$^r I‹S>o Z hm|Ÿ& dmñVd _oh§ dh _pñOX2 {Og H$m
{ebmÝ`mg àW_ {XZ go A„mh Ho$ ^` na {H$`m J`m h¡ dh A{YH$ `mo½` h¡ {H$
Amn Cg _| (Z_mµO Ho$ {b`o) I‹S>o hm|Ÿ& Cg _| Eogo bmoJ h¢, Omo ñdÀN>Vm go
ào_3 H$aVo h¢, Am¡a A„mh ñdÀN> ahZo dmbm| go ào_ H$aVm h¡Ÿ&
109.Vmo Š`m {Og Zo AnZo {Z_m©U H$m {ebmÝ`mg A„mh Ho$ ^` Am¡a àgÞVm Ho$
AmYma na {H$`m hmo, dh CÎm_ h¡, AWdm {Og Zo Cg H$m {ebmÝ`mg EH$ ImB©
Ho$ {JaVo hþ`o {H$Zmao na {H$`m hmo, Omo Cg Ho$ gmW ZaH$ H$s A{¾ _| {Ja n‹S>m?
Am¡a A„mh AË`mMm[a`m| H$mo _mJ©Xe©Z Zht XoVmŸ&
110.`h {Z_m©U Omo CÝhm|Zo {H$`m ~am~a CZ Ho$ {Xbm| _| EH$ g§Xho ~Zm ahoJmŸ& naÝVw
`h {H$ CZ Ho$ {Xbm| H$mo IÊS> IÊS> H$a {X`m Om`o, Am¡a A„mh gd©k VËdk
h¡Ÿ&
111.{Z:gÝXoh A„mh Zo B©_mZ dmbm| Ho$ àmUm| VWm CZ Ho$ YZm| H$mo Bg Ho$ ~Xbo
µIarX {b`m h¡ {H$ CZ Ho$ {b`o ñdJ© h¡Ÿ& dh Aëbmh H$s amh _| `wÕ H$aVo h¢,
dh _maVo VWm _aVo h¢Ÿ& `h A„mh na gË` dMZ h¡, Vm¡amV VWm B§Orb Am¡a
Hw>>aAmZ _|Ÿ& Am¡a Aëbmh go ~‹T>H$a AnZm dMZ nyam H$aZo dmbm H$m¡Z hmo

O~ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ _XrZm Am`o Vmo Amn Ho$ AmXoe go ""Hw$~m'' Zm_ Ho$ ñWmZ _| EH$ _pñOX ~ZmB© JB©Ÿ&
Omo Bñbm_r `wJ H$s àW_ _pñOX h¡Ÿ& Hw$N> _wZm{µ\$µH$m| Zo Cgr Ho$ nmg EH$ ZB© _pñOX H$m {Z_m©U {H$`mŸ& Am¡a O~ Amn
V~yH$ Ho$ {b`o {ZH$b aho Vo Vmo Amn go H$hm {H$ Amn EH$ {XZ Cg _| Z_mµO n‹T>m X|Ÿ& Amn Zo H$hm {H$: `mÌm go dmngr
na XoIm Om`oJmŸ& Am¡a O~ dm{ng _XrZm Ho$ g_rn nhþ±Mo Vmo `h Am`V CVar, Am¡a Amn Ho$ AmXoe go Cgo ÜdñV H$a
{X`m J`mŸ& (BãZo H$gra)
1
Bg go A{^àoV A~y Am{_a am{h~ h¡Ÿ& {Og Zo Hw$N> bmoJm| go H$hm {H$ EH$ _pñOX ~ZmAmo Am¡a {OVZr epŠV Am¡a
Aó-eñÌ hmo gHo$ Væ`ma H$a bmoŸ& _¢ amo_ Ho$ amOm H¡$ga Ho$ nmg Om ahm hÿ±Ÿ& amo{_`m| H$s goZm bmD±$Jm, Am¡a _whå_X
VWm Cg Ho$ gm{W`m| H$mo _XrZm go {ZH$mb Xy±Jm& (BãZo H$gra)
2
Bg _pñOX go A{^àm` Hw$~m H$s _pñOX h¡Ÿ& VWm _pñOX Z~dr earµ \$ ^r Bgr _| AmVr h¡Ÿ& (BãZo H$gra)
3
AWm©V ewÕVm Ho$ {b`o Ob H$m à`moJ H$aVo h¢Ÿ&
236
9 - gyah Vm¡~m

gH$Vm h¡? AV: AnZo Bg gm¡Xo na àgÞ hmo OmAmo Omo Vw_ Zo {H$`mŸ& Am¡a `hr
~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
112.Omo j_m `mMZm H$aZo, d§XZm H$aZo VWm A„mh H$s ñVw{V H$aZo dmbo, amoµOm
aIZo VWm éHw$A Am¡a gO²Xm H$aZo dmbo ^bmB© H$m AmXoe XoZo Am¡a ~wamB© go
amoH$Zo dmbo, VWm A„mh H$s gr_mAm| H$s ajm H$aZo dmbo h¢Ÿ& Am¡a (ho Z~r!)
Amn Eogo B©_mZ dmbm| H$mo ew^ gyMZm gwZm X|Ÿ&
113. {H$gr Z~r VWm1 CZ Ho$ {b`o Omo B©_mZ bm`o hm| `mo½` Zht h¡ {H$ _we²[aH$m|
({_lUdm{X`m|) Ho$ {b`o j_m H$s àmW©Zm H$a|Ÿ& `Ú{n dh CZ Ho$ g_rndVu hm|,
O~ `h COmJa hmo J`m {H$ dmñVd _| dh ZmaH$s2 h¡Ÿ&
114.Am¡a B~²amhr_ H$m AnZo ~mn Ho$ {b`o j_m H$s àmW©Zm H$aZm Ho$db Bg {b`o
hþAm {H$ CgZo Cg H$mo Bg H$m dMZ {X`m3 WmŸ& Am¡a O~ Cg Ho$ {b`o COmJa
hmo J`m {H$ dh A„mh H$m eÌw h¡ Vmo Cg go {daŠV hmo J`mŸ& dmñVd _| B~²amhr_
~‹S>m H$mo_b öX` ghZerb WmŸ&
115.A„mh Eogm Zht h¡ {H$ {H$gr Om{V H$mo _mJ©Xe©Z XoZo Ho$ níMmV Hw$nW H$a Xo,
O~ VH$ CZ Ho$ {b`o {Og go ~MZm Mm{h`o Cg COmJa Z H$a XoŸ& dmñVd _|
A„mh àË`oH$ dñVw H$mo ^br ^m±{V OmZZo dmbm h¡Ÿ&
116.dmñVd _| A„mh hr h¡, {Og Ho$ A{YH$ma _| AmH$mem| VWm YaVr H$m amÁ` h¡Ÿ&
dhr OrdZ XoVm VWm _maVm h¡Ÿ& Am¡a Vwåhmao {b`o Cg Ho$ {gdm H$moB© g§ajH$ Am¡a
ghm`H$ Zht h¡Ÿ&
117.A„mh Zo Z~r VWm _whm{OarZ Am¡a AÝgma na X`m H$s, {OÝhm|Zo V§Jr Ho$ g_`
Amn H$m gmW {X`m, Bg Ho$ níMmV {H$ CZ _| go Hw$N> bmoJm| Ho$ {Xb Hw${Q>b hmoZo

1
hXrg _| h¡ {H$ O~ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ MmMm A~y Vm{b~ Ho$ {ZYZ H$m g_` Am`m Vmo Amn Cg Ho$ nmg
J`oŸ& Am¡a H$hm: MmMm! ""bm Bbmhm B„„mh'' n‹T> bmoŸ& _¢ A„mh Ho$ nmg Vwåhmao {b`o Bg H$mo à_mU ~Zm by±JmŸ& Cg
g_` A~y Oôb Am¡a AãXw„mh {~Z A~w C_æ`m Zo H$hm: Š`m Vw_ AãXwb _wÎm{b~ Ho$ Y_© go {\$a OmAmoJo? (AV: dh
H$m{µ\$a hr _amŸ&) V~ Amn Zo H$hm: _¢ Vwåhmao {b`o j_m H$s àmW©Zm H$aVm ahÿ±Jm, O~ VH$ Cg go amoH$ Z {X`m OmD±$Ÿ&
Am¡a Bgr na `h Am`V CVarŸ& (ghrh ~w˜mar - 4675)
2
Xo{I`o: gyah _mBXm, Am`V: 72, VWm gyah {Zgm, Am`V: 48, 116Ÿ&
3
Xo{I`o : gyah _wåV{hZm, Am`V : 4Ÿ&
237
9 - gyah Vm¡~m

bJo WoŸ& {\$a CZ na X`m H$sŸ& {ZíM` dh CZ Ho$ {b`o A{V H$éUm_` X`mdmZ²
h¡Ÿ&
118.VWm CZ VrZm|1 na {OZ H$m _m_bm {db§{~V H$a {X`m J`m Wm, O~ CZ na
YaVr AnZo {dñVma Ho$ hmoVo {gHw$‹S> JB©, Am¡a CZ na CZ Ho$ àmU g§H$sU©2 hmo
J`o, Am¡a CÝh| {dídmg Wm {H$ A„mh Ho$ {gdm CZ Ho$ {b`o H$moB© eaUmJma Zht
naÝVw Cg H$s AmoaŸ& {\$a CZ na X`m H$s, Vm{H$ Vm¡~m (j_m `mMZm) H$a b|Ÿ&
dmñVd _| A„mh A{V j_merb X`mdmZ² h¢Ÿ&
119.ho B©_mZ dmbmo! A„mh go S>amo VWm gƒm| Ho$ gmW hmo OmAmoŸ&
120._XrZm Ho$ dm{g`m| VWm CZ Ho$ Amg nmg Ho$ Xohm{V`m| Ho$ {b`o C{MV Zht Wm
{H$ Aëbmh Ho$ agyb go nrN>o ah Om`|, Am¡a AnZo àmUm| H$mo Amn Ho$ àmU go
{à` g_P|Ÿ& `h Bg {b`o {H$ CÝh| A„mh H$s amh _| H$moB© ß`mg Am¡a WH$mZ
VWm ^yH$ Zht nhþ±MVr h¡, Am¡a Z dh {H$gr Eogo ñWmZ H$mo am|XVo h¢ Omo H$m{µ \$am|
H$mo A{à` hmo, `m {H$gr eÌw go dh H$moB© g\$bVm àmá Zht H$aVo h¢ naÝVw CZ
Ho$ {b`o EH$ gËH$_© {bI {X`m OmVm h¡Ÿ& dmñVd _| A„mh gËH${_©`m| H$m \$b
ì`W© Zht H$aVmŸ&
121.Am¡a dh (A„mh H$s amh _|) Wmo‹S>m `m A{YH$ Omo ^r ì`` H$aVo h¢, Am¡a H$moB©
KmQ>r nma H$aVo h¢ Vmo Cg H$mo CZ Ho$ {b`o {bI {X`m OmVm h¡, Vm{H$ dh CÝh|
Cg go CÎm_ à{V\$b àXmZ H$ao Omo dh H$a aho WoŸ&
122.B©_mZ dmbm| Ho$ {b`o C{MV Zht {H$ g~ EH$ gmW {ZH$b n‹S>|Ÿ& Vmo Š`m| Zht
àË`oH$ g_wXm` go EH$ {Jamoh {ZH$bVm, Vm{H$ Y_© _| ~moY J«hU H$aoŸ& Am¡a Vm{H$
AnZr Om{V H$mo gmdYmZ H$ao, O~ CZ H$s Amoa dm{ng Am`o, g§^dV: dh
(Hw$H$_m}§ go) ~M|Ÿ&3

1
`h dhr VrZ h¢ {OZ H$s MMm© Am`V Z§. 106 _| Am MwH$s h¡Ÿ& BZ Ho$ Zm_ Wo 1) H$m~ {~Z _m{bH$, 2) {hbmb {~Z
C_æ`m, 3) _wamah {~Z a~rAŸ& (ghrh ~w˜«mar - 4677)
2
Š`m|{H$ CZ H$m gm_m{OH$ ~{hîH$ma H$a {X`m J`m WmŸ&
3
Bg Am`V _| `h g§Ho$V h¢ {H$ Ym{_©H$ {ejm H$s EH$ gmYmaU ì`dñWm hmoZr Mm{h`oŸ& Am¡a `h Zht hmo gH$Vm {H$ g~
Ym{_©H$ {ejm J«hU H$aZo Ho$ {b`o {ZH$b n‹S>|Ÿ& Bg Ho$ {b`o àË`oH$ g_wXm` go Hw$N> bmoJ OmH$a Y_© H$s {ejm J«hU
H$a|Ÿ& {\$a Xygam| H$mo Y_© H$s ~mV| ~Vm`|Ÿ& Hw> aAmZ Ho$ Bgr g§H$o V Zo _wgb_mZm| _| {ejm J«hU H$aZo H$s Eogr
238
9 - gyah Vm¡~m

123.ho B©_mZ dmbmo! AnZo Amg-nmg Ho$ H$m{µ\$am| go `wÕ H$amo1, Am¡a Mm{h`o {H$ dh
Vw_ _| Hw${Q>bVm nm`|, VWm {dídmg aImo {H$ A„mh AmkmH$m[a`m| Ho$ gmW h¡Ÿ&
124.Am¡a O~ (Hw> aAmZ H$s) H$moB© Am`V CVmar OmVr h¡ Vmo BZ ({ÛYmdm{X`m| _|) go
Hw$N> H$hVo h¢ {H$ Vw_ _| go {H$g H$m B©_mZ ({dídmg) Bg Zo A{YH$ {H$`m?2 Vmo
dmñVd _| Omo B©_mZ aIVo h¢ CZ H$m {dídmg Adí` A{YH$ H$a {X`m, Am¡a dh
Bg na àgÞ hmo aho h¢&
125.naÝVw {OZ Ho$ {Xbm| _| ({ÛYm) H$m amoJ h¡ Vmo; Cg Zo CZ H$s JÝXJr Am¡a
A{YH$ ~‹T>m XrŸ& Am¡a dh H$m{µ\$a ahVo hþ`o hr _a J`oŸ&
126.Š`m dh Zht XoIVo {H$ CZ H$s narjm àË`oH$ df© EH$ ~ma AWdm Xmo ~ma br
OmVr3 h¡? {\$a ^r dh Vm¡~m (j_m `mMZm) Zht H$aVo, Am¡a Z {ejm J«hU H$aVo
h¢Ÿ&
127.Am¡a O~ H$moB© gyah CVmar Om`o, Vmo dh EH$ Xygao H$s Amoa XoIVo h¢ {H$ Vwåh|
H$moB© XoI Vmo Zht ahm h¡? {\$a _wh± \o$a H$a Mb XoVo h¢Ÿ& A„mh Zo CZ Ho$ {Xbm|
H$mo (B©_mZ go)4 \o$a {X`m h¡Ÿ& Bg H$maU {H$ dh g_P ~yP Zht aIVoŸ&
128.(ho B©_mZ dmbmo…!) Vwåhmao nmg Vwåht _| go A„mh H$m EH$ agyb Am J`m h¡& Cg
H$mo dh ~mV ^mar bJVr h¡ {Og go Vwåh| Xw:I hmoŸ& dh Vwåhmar g\$bVm H$s
bmbgm aIVo h¢ Am¡a B©_mZ dmbm| Ho$ {b`o H$éUm_` X`mdmZ² h¡Ÿ&
129.(ho Z~r!) {\$a ^r `{X dh Amn go _w±h \o$aVo hm| Vmo CZ go H$h Xmo {H$ _oao {b`o
A„mh (H$m ghmam) ~g h¡Ÿ& Cg Ho$ A{V[aŠV H$moB© hµH$sµH$s nyÁ` ZhtŸ& Am¡a
dhr _hm qghmgZ H$m _m{bH$ (ñdm_r) h¡Ÿ&
*****

^mdZm CËnÞ H$a Xr {H$ EH$ eVmãXr Ho$ ^rVa CÝhm|Zo {ejm J«hU H$aZo H$s Eogr ì`dñWm ~Zm Xr {Og H$m
CXmhaU g§gma Ho$ B{Vhmg _| Zht {_bVmŸ&
1
Omo eÌw Bñbm_r Ho$ÝÐ Ho$ g_rn Ho$ joÌm| _| hm| nhbo CZ go AnZr ajm H$amoŸ&
2
AWm©V Cnhmg H$aV h¢Ÿ&
3
AWm©V CZ na AmnXm AmVr h¡ VWm An_m{ZV {H$`m OmVo h¢ !
4
Bg go A{^àm` _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ h¡Ÿ&
239
10 - gyah `yZwg

gyah `yZwg - 10
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 109 Am`V| h¢Ÿ&
A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&
1. A{bµ\$, bm_, amŸ& `h VËdkVm go n[anyU© nwñVH$ (Hw>>aAmZ) H$s Am`V| h¢Ÿ&
2. Š`m _mZd Ho$ {b`o AmíM`© H$s ~mV h¡ {H$ h_ Zo CÝht _| go EH$ nwéf na1
àH$meZm ^oOr h¡ {H$ Amn _mZdJU H$mo gmdYmZ H$a X|Ÿ& Am¡a Omo B©_mZ bm`|
CÝh| ew^gyMZm gwZm X| {H$ CÝht Ho$ {b`o CZ Ho$ nmbZhma Ho$ nmg gË` gå_mZ
h¡? Vmo H$m{µ\$am| Zo H$h {X`m {H$ `h Iwbm OmXyJma h¡Ÿ&
3. dmñVd _| Vwåhmam nmbZhma dhr A„mh h¡ {OgZo AmH$mem| VWm YaVr H$mo N>:
{XZm| _| CËnÞ {H$`m, {\$a Ae© (amO {g§hmgZ) na pñWa hmo J`mŸ& dhr {díd
H$s ì`dñWm H$a ahm h¡Ÿ& H$moB© Cg Ho$ nmg AZwe§gm ({gµ\$m[ae) Zht H$a
gH$Vm, naÝVw Cg H$s AZw_{V Ho$ níMmVŸ& dhr A„mh Vwåhmam nmbZhma h¡,
AV: Cgr H$s B~mXV (d§XZm)2 H$amo Š`m Vw_ {ejm J«hU Zht H$aVo?
4. Cgr H$s Amoa Vw_ g~ H$mo bm¡Q>Zm h¡Ÿ& `h A„mh H$m gË` dMZ h¡Ÿ& dhr CËn{Îm
H$m Ama§^ H$aVm h¡Ÿ& {\$a dhr nwZ: CËnÞ H$aoJm Vm{H$ CÝh| Ý`m` Ho$ gmW
à{V\$b àXmZ3 H$aoŸ& Omo B©_mZ bm`o Am¡a gXmMma {H$`o, Am¡a Omo H$m{µ \$a hmo
J`o CZ Ho$ {b`o Im¡bVm no` VWm Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ& Cg A{dídmg Ho$ ~Xbo
Omo H$a aho WoŸ&
5. Cgr Zo gy`© H$mo Á`mo{V VWm Mm±X H$mo àH$me ~Zm`m h¡Ÿ& Am¡a Cg (Mm±X) Ho$
J§Vì` ñWmZ {ZYm©[aV H$a {X`o, Vm{H$ Vw_ dfmª H$s {JZVr VWm {hgm~ H$m kmZ
H$a bmoŸ& BZ H$s CËn{Îm A„mh Zo Zht H$s h¡ naÝVw gË` Ho$ gmWŸ& dh CZ
bmoJm| Ho$ {b`o {Zem{Z`m| (bjUm|) H$m dU©Z H$a ahm h¡, Omo kmZ aIVo hm|Ÿ&

1
gË` gå_mZ go A{^àoV ñdJ© h¡Ÿ& AWm©V CZ Ho$ gËH$_m] H$m \$b CÝh| A„mh H$s Amoa go {_boJmŸ&
2
^mdmW© `h h¡ {H$ O~ {díd H$s ì`dñWm dhr AHo$bm H$a ahm h¢ Vmo nyÁ` ^r dhr AHo$bm hmoZm Mm{h`oŸ&
3
^mdmW© `h h¡ {H$ `h Xygam nabmoH$ H$m OrdZ Bg {b`o Amdí`H$ h¡ {H$ H$_m] Ho$ \$b H$m {Z`_ `h MmhVm h¡ {H$ O~
EH$ OrdZ H$_© Ho$ {b`o h¡ Vmo Xygam H$_m] Ho$ à{V\$b Ho$ {b`o hmoZm Mm{h`oŸ&
240
10 - gyah `yZwg

6. {Z:g§Xoh am{Ì VWm {Xdg Ho$ EH$ Xygao Ho$ nrN>o AmZo _|, Am¡a Omo Hw$N> A„mh Zo
AmH$mem| VWm YaVr _| CËnÞ {H$`m h¡ CZ bmoJm| Ho$ {b`o {Zem{Z`m± h¢ Omo A„mh
go S>aVo hm|Ÿ&
7. dmñVd _| Omo bmoJ (àb` Ho$ {XZ) h_ go {_bZo H$s Amem Zht aIVo Am¡a
g§gm[aH$ OrdZ go àgÞ h¢ VWm Cgr go g§Vwï> h¢, VWm Omo h_mar {Zem{Z`m| go
AgmdYmZ h¢&
8. CÝht H$m Amdmg ZaH$ h¡, Cg Ho$ H$maU Omo dh H$aVo ahoŸ&
9. dmñVd _| Omo B©_mZ bm`o Am¡a gwH$_© {H$`o CZ H$m nmbZhma CZ Ho$ B©_mZ Ho$
H$maU CÝh| (ñdJ© H$s) amh Xem© XoJm, {OZ _| Zha| àdm{hV hm|JrŸ& dh gwI Ho$
ñdJm] _| hm|JoŸ&
10. CZ H$s nwH$ma Cg (ñdJ©) _| `h hmoJr : ""ho A„mh! Vy n{dÌ h¡Ÿ&'' Am¡a EH$ Xygao
H$mo Cg _| CZ H$m Amerdm©X `h hmoJm: ""Vw_ na empÝV hmoŸ&'' Am¡a CZ H$s àmW©Zm
H$m AÝV `h hmoJm: ""g~ àe§gm A„mh Ho$ {b`o h¢ Omo gånyU© {díd H$m nmbZhma
h¡Ÿ&''
11. Am¡a `{X A„mh bmoJm| H$mo VwaÝV ~wamB© H$m (~Xbm) Xo XoVm, O¡go dh VwaÝV
(g§gm[aH$) ^bmB© MmhVo h¢ Vmo CZ H$m g_` H$^r nyam hmo MwH$m hmoVmŸ& AV: Omo
(_aZo Ho$ níMmV)h_ go {_bZo H$s Amem Zht aIVo h_ CÝh| CZ Ho$ Hw$H$_m] _|
~hH$Vo hþ`o1 N>mo‹S> XoVo h¢Ÿ&
12. Am¡a O~ _mZd H$mo H$moB© Xw:I nhþ±MVm h¡, Vmo h_| boQ>o `m ~¡R>o `m I‹S>o hmo H$a
nwH$maVm h¡Ÿ& {\$a O~ h_ Cg H$m Xw:I Xya H$a XoVo h¢, Vmo Eogo Mb XoVm h¡ O¡go
H$^r h_ H$mo {H$gr Xw:I Ho$ g_` nwH$mam hr Z hmoŸ& Bgr àH$ma Cëb§KZH$m[a`m|
Ho$ {b`o CZ Ho$ H$Vy©V emo{^V ~Zm {X`o J`o h¢Ÿ&
13. Am¡a Vw_ go nhbo h_ H$B© Om{V`m| H$mo ÜdñV H$a MwHo$ h¢, O~ CÝhm|Zo AË`mMma
{H$`o, Am¡a CZ Ho$ nmg CZ Ho$ agyb Iwbo VH©$ (à_mU) bm`o, naÝVw dh Eogo
Zht Wo {H$: B©_mZ bmVo, Bgr àH$ma h_ Anam{Y`m| H$mo ~Xbm XoVo h¢Ÿ&

1
Am`V H$m AW© `h h¡ {H$ A„mh Ho$ XwîH$_m] H$m XÊS> XoZo H$m {Z`_ `h Zht h¡ {H$ VwaÝV g§gma hr _| Cg H$m Hw$ \$b
Xo {X`m Om`oŸ& naÝVw XwîH$_u H$mo `hm± Adga {X`m OmVm h¡ AÝ`Wm CZ H$m g_` H$^r H$m nyam hmo MwH$m hmoVmŸ&
241
10 - gyah `yZwg

14. {\$a h_ ZoXaVr _| CZ Ho$ níMmV Vwåh| CZ H$m ñWmZ {X`m, Vm{H$ h_ XoI| {H$:
Vwåhmao H$_© H¡$go hmoVo h¢?
15. Am¡a (ho Z~r!) O~ h_mar Hw$br Am`V| CÝh| gwZm`r OmVr h¢ Vmo Omo h_ go
{_bZo H$s Amem Zht aIVo do H$hVo h¢ {H$ Bg Ho$ {gdm H$moB© Xygam Hw> aAmZ
bmAmo, `m Bg _| n[adV©Z H$a XmoŸ& CZ go H$h Xmo {H$ _oao ~g _| `h Zht h¡ {H$
AnZr Amoa go Bg _| n[ad©VZ H$a Xy±Ÿ& _¢ Vmo ~g Cg àH$meZm H$m AZw`m`r hÿ±
Omo _oar Amoa H$s OmVr h¡Ÿ& _¢ `{X AnZo nmbZhma H$s Ad¡km H$ê$± Vmo _¢ EH$
Kmoa {XZ H$s `mVZm go S>aVm hÿ±Ÿ&
16. Amn H$h X|: `{X A„mh MmhVm Vmo _¡§ Hw>>aAmZ Vwåh| gwZmVm hr Zht, Am¡a Z dh
Vwåh| Bg go gy{MV H$aVmŸ& {\$a _¢ Bg go nhbo Vwåhmao ~rM EH$ Am`w ì`VrV
H$a MwH$m hÿ±Ÿ& Vmo Š`m Vw_ g_P ~yP Zht aIVo hmo?1
17. {\$a Cg go A{YH$ AË`mMmar H$m¡Z hmoJm Omo A„mh na {_Ï`m Amamon bJm`o,
AWdm CgH$s Am`Vm| H$mo {_Ï`m H$ho? dmñVd _o Eogo AnamYr g\$b Zht hmoVoŸ&
18. Am¡a d¡ A„mh Ho$ {gdm Cg H$s B~mXV (d§XZm) H$aVo h¢ Omo Z Vmo CÝh| H$moB©
hm{Z nhþ±Mm gH$Vo h¢ Am¡a Z bm^Ÿ& Am¡a H$hVo h¢ {H$ `h A„mh Ho$ `hm± h_mao
A{^ñVmdH$ ({gµ\$maer) h¢ Amn H${h`o: Š`m Vw_ A„mh H$mo Eogr ~mV H$s
gyMZm Xo aho hmo {Og Ho$ hmoZo H$mo Z dh AmH$mem| _| OmZVm h¡, Am¡a Z YaVr _|?
dh n{dÌ Am¡a Cƒ h¡ Cg {eH©$ ({_lUdmX) go Omo do H$a aho h¢Ÿ&
19. bmoJ EH$ hr Y_© (Bñbm_) na Wo, {\$a CÝhm|Zo {d^oX2 {H$`mŸ& Am¡a `{X Amn Ho$
nmbZhma H$s Amoa go nhbo hr go EH$ ~mV {ZpíMV Z3 hmoVr, Vmo CZ Ho$ ~rM
Cg H$m (g§gma hr _|) {ZU©` H$a {X`m OmVm {Og _| dh {d^oX H$a aho h¢Ÿ&
1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ `{X Vw_ EH$ Bgr ~mV na {dMma H$amo {H$ _¢ Vwåhmao {b`o H$moB© An[a{MV AkmV Zht hÿ±Ÿ&
_¢ Vwåht _| go hÿ±Ÿ& `ht _¸$m _| n¡Xm hwAm, Am¡a Mmbrg df© H$s Am`w Vwåhmao ~rM ì`dVrV H$sŸ& _oam nyam OrdZ M[aÌ
Vwåhmao gm_Zo h¡, Bg Ad{Y _| Vw_ Zo gË` Am¡a A_mZV Ho$ {déÕ _wP _| H$moB© ~mV Zht XoIr Vmo A~ Mmbrg df© Ho$
níMmV `h H¡$go hmo gH$Vm h¡ {H$ A„mh na `h {_Ï`m Amamon bJm Xy± {H$ Cg Zo `h Hw> aAmZ _wP na CVmam h¡? _oam
n{dÌ OrdZ ñd`§ Bg ~mV H$m à_mU h¡ {H$ `h Hw> aAmZ A„mh H$s dmUr h¡Ÿ& Am¡a _¢ Cg H$m Z~r hÿ±Ÿ& Am¡a Cgr H$s
AZw_{V go `h Hw> aAmZ Vwåh| gwZm ahm hÿ±Ÿ&
2
AV: Hw$N> {eH©$ H$aZo Am¡a Xodr XodVmAm| H$mo nyOZo bJoŸ& (BãZo H$gra)
3
{H$ g§gma _| bmoJm| H$mo H$_© H$aZo H$m Adga {X`m Om`oŸ&
242
10 - gyah `yZwg

20. Am¡a dh `h ^r H$hVo h¢ {H$ Amn na H$moB© Am`V (M_ËH$ma) Š`m| Zht CVmam
J`m?1 Amn H$h X| {H$ namoj H$s ~mV| Vmo A„mh Ho$ A{YH$ma _| h¡Ÿ& AV: Vw_
àVrjm H$amo, _¢ ^r Vwåhmao gmW àVrjm H$a ahm hÿ±Ÿ&2
21. Am¡a O~ h_, bmoJm| H$mo Xw:I nhþ±MZo Ho$ níMmV X`m (H$m ñdmX) MImVo h¢ Vmo
VwaÝV h_mar Am`Vm| ({Zem{Z`m|) Ho$ ~mao _| fS²>`§Ì aMZo bJVo h¢Ÿ& Amn H$h X|
{H$ A„mh H$m Cnm` A{YH$ Vrd« h¡& h_mao µ\$[aíVo Vwåhmar Mmb| {bI aho h¢Ÿ&
22. dhr h¡ Omo Ob VWm Wb _| Vwåh| {\$amVm h¡Ÿ& {\$a O~ Vw_ Zm¡H$mAm| _| hmoVo hmo,
Am¡a CZ H$mo boH$a AZwHy$b dm`w Ho$ H$maU MbVr h¢, Am¡a dh Cg go àgÝZ
hmoVo h¢, Vmo AH$ñ_mV² àMÝS> dm`w H$m Pm|H$m Am OmVm h¡, Am¡a àË`oH$ ñWmZ go
CÝh| bha| _maZo bJVr h¢, Am¡a g_PVo h¢ {H$ CÝh| Koa {b`m J`m Vmo A„mh go
Cg Ho$ {b`o Y_© H$m {dewÕ H$a Ho$3 àmW©Zm H$aVo h¢ {H$ `{X Vy Zo h_| ~Mm
{b`m Vmo h_ Adí` Voao H¥$Vk ~Z H$a ah|JŸo &
23. {\$a O~ CÝh| ~Mm boVm h¡ Vmo AH$ñ_mV YaVr _| Ad¡Y {dÐmoh H$aZo bJVo h¢Ÿ&
ho bmoJmo! Vwåhmam {dÐmoh Vwåhmao hr {déX²Y n‹S> ahm h¡Ÿ& `h g§gm[aH$ OrdZ Ho$
Hw$N> bm^4 h¢Ÿ& {\$a Vwåh| h_mar Amoa {\$a H$a AmZm h¡Ÿ& V~ h_ Vwåh| ~Vm X|Jo
{H$ Vw_ Š`m H$a aho Wo?
24. g§gm[aH$ OrdZ Vmo Eogm hr h¡ O¡go h_ Zo AmH$me go Ob ~agm`m, {Og go
YaVr H$s CnO KZr hmo J`r, {Og _| go bmoJ Am¡a new ImVo h¢Ÿ& {\$a O~ dh
g_` Am`m {H$ YaVr Zo AnZr emo^m nyar H$a br Am¡a gwg{‚mV hmo J`r, Am¡a
Cg Ho$ ñdm_r Zo g_Pm {H$ dh Cg go bm^m§{dV hmoZo na gm_Ï`© aIVo h¢, Vmo
AH$ñ_mV² amV `m {XZ _| h_mam AmXoe Am J`m, Am¡a h_ Zo Cgo Bg àH$ma

1
O¡go {H$ gµ\$m nd©V gmoZo H$m hmo OmVmŸ& AWdm _¸$m Ho$ nd©Vm| Ho$ ñWmZ na CÚmZ hmo OmVoŸ& (BãZo H$gra)
2
AWm©V A„mh Ho$ AmXoe H$sŸ&
3
Am¡a g~ Xodr XodVmAm| H$mo ^yb OmVo h¢Ÿ&
4
^mdmW© `h h¡ {H$ O~ VH$ g§gm[aH$ OrdZ Ho$ g§gmYZ H$m H$moB© ghmam hmoVm h¡ Vmo bmoJ A„mh H$mo ^ybo ahVo h¢Ÿ& Am¡a
O~ `h ghmam Zht hmoVm Vmo CZ H$m AÝVkm©Z C^aVm h¡Ÿ& Am¡a dh A„mh H$mo nwH$maZo bJVo h¢Ÿ& Am¡a O~ Xw:I Xya hmo
OmVm h¡ Vmo {\$a dhr Xem hmo OmVr h¡Ÿ& Bñbm_ `h {ejm XoVm h¡ {H$ gXm gwI Xw:I _| Cgo `mX H$aVo ahmoŸ&
243
10 - gyah `yZwg

H$mQ> H$a aI {X`m, O¡go {H$ H$b dhm± Wr1 hr ZhtŸ& Bgr àH$ma h_ Am`Vm| H$m
dU©Z Imob-ImobH$a, H$aVo h¢, Vm{H$ bmoJ _ZZ qMVZ H$a|Ÿ&
25. Am¡a A„mh Vwåh| empÝV Ho$ Ka (ñdJ©) H$s Amoa ~wbm ahm h¡Ÿ& Am¡a {Ogo MmhVm
h¡ grYr S>Ja Xem© XoVm h¡Ÿ&
26. {OZ bmoJm| Zo ^bmB© H$s, CZ Ho$ {b`o ^bmB© hr hmoJr, Am¡a Cg go ^r A{YH$Ÿ&2
27. Am¡a {OZ bmoJm| Zo ~wamB©`m± H$s¨ Vmo ~wamB© H$m ~Xbm Cgr O¡gm hmoJmŸ& VWm CZ na
An_mZ N>m`m hmoJmŸ& Am¡a CZ Ho$ {b`o A„mh go ~MmZo dmbm H$moB© Z hmoJmŸ& CZ
Ho$ _wIm| na Eogo H$m{b_m N>m`r hmoJr O¡go A§Yoar amV Ho$ H$mbo nX} CZ na n‹S>o
hþ`o hm|Ÿ& dhr ZmaH$s hm|JoŸ& Am¡a dhr Cg _| gXmdmgr hm|JŸo &
28. {Og {XZ h_ CZ g~ H$mo EH$Ì H$a|Jo {\$a CZ go H$h|Jo {OÝhm|Zo gmPr ~Zm`m h¡,
{H$ AnZo ñWmZ na éHo$ ahmo, Am¡a Vwåhmao (~Zm`o hþ`o) gmPr ^rŸ& {\$a h_ CZ Ho$
~rM AbJmd H$a X|JoŸ& Am¡a CZ Ho$ gmPr H$h|Jo: Vw_ Vmo h_mar d§XZm hr Zht H$aVo
WoŸ&
29. h_mao Am¡a Vwåhmao ~rM A„mh H$m gmú` ~g h¡, {H$ Vwåhmar d§XZm go h_ Agy{MV
WoŸ&
30. dht àË`oH$ ì`pŠV Cgo naI boJm Omo nhbo {H$`m h¡Ÿ& Am¡a dh ({ZU©` Ho$
{b`o) AnZo gË` ñdm_r H$s Amoa \o$ {X`o Om`|JŸo & Am¡a Omo {_Ï`m ~mV| ~Zm aho
Wo CZ go Imo Om`|JrŸ&
31. (ho Z~r!) CZ go nyN>| {H$ Vwåh| H$m¡Z AmH$me VWm YaVr3 go Or{dH$m àXmZ
H$aVm h¡? gwZZo VWm XoIZo H$s e{ŠV`m± {H$g Ho$; A{YH$ma _| h¢? H$m¡Z {ZOud
go Ord H$mo VWm Ord H$mo {ZOud go {ZH$mbVm h¡? dh H$m¡Z h¡ Omo {díd H$s
ì`dñWm H$a ahm h¡? dh H$h X|Jo {H$ A„mhŸ&4 {\$a H$hmo {H$ Š`m Vw_ (gË` Ho$
{damoY go) S>aVo Zht hmo?

1
AWm©V g§gm[aH$ AmZ§X Am¡a gwI dfm© H$s CnO Ho$ g_mZ gm_{`H$ Am¡a AñWm`r h¡Ÿ&
2
A{YH$m§e ^mî`H$mam| Zo ""A{YH$'' H$m ^mdmW©: ""Am{˜aV _| A„mh H$m Xe©Z'' Am¡a ""^bmB©'' H$m: ""ñdJ©'' {H$`m h¡Ÿ&
(BãZo H$gra)
3
AmH$me H$s dfm© VWm YaVr H$s Cng goŸ&
4
O~ `h ñdrH$ma H$aVo hmo {H$ {díd H$s ì`dñWm A„mh hr H$a ahm h¡ Vmo nyOm AamYZm ^r Cgr H$s hmoZr Mm{h`oŸ&
244
10 - gyah `yZwg

32. Vmo dh§r A„mh Vwåhmam gË` nmbZhma h¡, {\$a gË` Ho$ níMmV Hw$nW (AgË`)
Ho$ {gdm Š`m ah J`m? {\$a Vw_ {H$Ya {\$am`o Om aho hmo?
33. Bg àH$ma Amn Ho$ nmbZhma H$s ~mV| AdkmH$m[a`m| na gË` {gÕ hmo J`t {H$
dh B©_mZ Zht bm`|JoŸ&
34. Amn CZ go H${h`o: Š`m Vwåhmao gm{P`m| _| H$moB© h¡, Omo CËn{Îm H$m Ama§^ H$aVm
{\$a Cgo XwhamVm hmo? Amn H$h X| A„mh CËn{Îm H$m Ama§^ H$aVm, {\$a Cgo
XwhamVm h¡Ÿ& {\$a Vw_ H$hm± ~hHo$ Om aho hmo?
35. Amn H${h`o: Š`m Vwåhmao gm{P`m| _| H$moB© g§_mJ© Xem©Vm h¡? Vmo Š`m Omo g§_mJ©
Xem©Vm hmo dh A{YH$ `mo½` h¡ {H$ Cg H$m AZwnmbZ {H$`m Om`o AWdm dh Omo
ñd`§ g§_mJ© na Z hmo, naÝVw `h {H$ Cgo g§_mJ© Xem© {X`m Om`o? Vmo Vwåh| Š`m
hmo J`m h¡, Vw_ H¡$gm {ZU©` H$a aho hmo?
36. Am¡a CZ ({_lUdm{X`m|) _| A{YH$m§e AZw_mZ H$m AZwgaU H$aVo h¡Ÿ& Am¡a gË`
H$mo OmZZo _| AZw_mZ Hw$N> H$m_ Zht Xo gH$VmŸ& dmñVd_ _| A„mh Omo Hw$N> do
H$a aho h¢ ^br ^m±{V OmZVm h¡Ÿ&
37. Am¡a `h Hw>>aAmZ Eogm Zht h¡ {H$ A„mh Ho$ {gdm AnZo _Z go ~Zm {b`m Om`o,
naÝVw CZ H$s nw{îQ> h¡ Omo Bg go nhbo (nwñVH|$) CVar h¢Ÿ& Am¡a `h nwñVH$
(Hw>>aAmZ) {ddaU1 h¡& Bg _| H$moB g§Xoh Zht {H$ `h gånyU© {díd Ho$ nmbZhma
H$s Amoa go h¡Ÿ&
38. Š`m dh H$hVo h¢ {H$ Bg (Hw> aAmZ) H$mo Cg (Z~r) Zo ñd`§ ~Zm {b`m h¡? Amn
H$h X|: Bgr Ho$ g_mZ EH$ gyah bm XmoŸ& Am¡a A„mh Ho$ {gdm {Ogo (AnZr
ghm`Vm Ho$ {b`o) ~wbm gH$Vo hmo ~wbm bmo, `{X Vw_ gË`dmXr hmoŸ&
39. ~pëH$ CÝhm|Zo Cg (Hw>>aAmZ) H$mo PwR>bm {X`m Omo CZ Ho$ kmZ Ho$ Koao _| Zht2
Am`m, Am¡a Z Cg H$m n[aUm_ CZ Ho$ gm_Zo Am`mŸ& Bgr àH$ma CÝhm|Zo ^r
PwR>bm`m Wm, Omo BZ go nhbo WoŸ& Vmo XoImo {H$ AË`mMm[a`m| H$m Š`m n[aUm_
hþAmŸ?

1
AWm©V A„mh H$s nwñVH$m| _| Omo {ejm Xr J`r h¡ Cg H$m Hw> aAmZ _| g{dñVma dU©Z h¡Ÿ&
2
AWm©V {~Zm gmoMo g_Po Bgo PwR>bmZo Ho$ {b`o V¡`ma hmo J`oŸ&
245
10 - gyah `yZwg

40. Am¡a CZ _| go Hw$N> Eogo h¢ Omo Bg (Hw>>aAmZ) na B©_mZ bmVo h¢ Am¡a Hw$N> B©_mZ
Zht bmVoŸ& Am¡a Amn H$m nmbZhma CnÐdH$m[a`m| H$mo A{YH$ OmZVm h¡Ÿ&
41. Am¡a `{X do Amn H$mo PwR>bm`| Vmo Amn H$h X|: _oao {b`o _oam H$_© h¡ Am¡a Vwåhmao
{b`o Vwåhmam H$_©Ÿ& Vw_ Cg go {ZXm}f hmo Omo _¢ H$aVm hÿ±Ÿ& VWm _¢ Cg go {ZXm}f
hÿ± Omo Vw_ H$aVo hmoŸ&
42. BZ _| go Hw$N> bmoJ Amn H$s Amoa H$mZ bJmVo h¡Ÿ& Vmo Š`m Amn ~ham|1 H$mo gwZm
gH$Vo h¢, `Ú{n dh Hw$N> ^r Z g_P gH$Vo hm|?
43. Am¡a CZ _| go Hw$N> Eogo h¢ Omo AmnH$s Amoa VH$Vo h¢ Vmo Š`m Amn AÝYo H$mo amh
{XIm X|Jo? `Ú{n CÝh| Hw$N> gyPVm Z hmo?
44. dmñVd _| A„mh, bmoJm| na AË`mMma Zht H$aVm, naÝVw bmoJ ñd`§ AnZo D$na
AË`mMma H$aVo h¢Ÿ&2
45. Am¡a {Og {XZ A„mh CÝh| EH$Ì H$aoJm Vmo CÝh| bJoJm {H$ dh (g§gma _|) {XZ
Ho$ Ho$db Hw$N> jU ahoŸ& dh Amn _| n[a{MV hm|JoŸ& dmñVd _| dh j{VJ«ñV hmo
J`o {OÝhm|Zo A„mh go {_bZo H$mo PwR>bm {X`m, Am¡a dh grYr S>Ja nmZo dmbo Z
hþ`Ÿo &
46. Am¡a `{X h_ Amn H$mo Cg ( `mVZm) _| go Hw$N> {XIm X| {Og H$m dMZ CÝh| Xo
aho h¢ AWdm (Cg go nhbo) Amn H$m g_` nyam H$a X| Vmo ^r CÝh| h_mao nmg
hr {\$a H$a AmZm h¡Ÿ& {\$a A„mh Cg na gmjr h¡ Omo o H$a aho h¢Ÿ&
47. Am¡a àË`oH$ g_wXm` Ho$ {b`o EH$ agyb h¡Ÿ& {\$a O~ CZ H$m agyb Am J`m Vmo
(h_mam {Z`_ `h h¡ {H$) CZ Ho$ ~rM Ý`m` Ho$ gmW {ZU©` H$a {X`m OmVm h¡,
Am¡a CZ na AË`mMma Zht {H$`m OmVmŸ&
48. Am¡a dh H$hVo h¢ {H$ h_ na `mVZm H$m dMZ H$~ nyam hmoJm, `{X Vw_ gË`dmXr
hmo?

1
AWm©V Omo {Xb Am¡a AÝVkm©Z Ho$ ~hao h¡Ÿ&
2
^mdmW© `h h¡ {H$ bmoJ A„mh H$s Xr hþ`r g_P-~yP go H$m_ Z bo H$a gË` Am¡a dmñV{dŠVm Ho$ kmZ H$s Ah©Vm Imo
XoVo h¢Ÿ&
246
10 - gyah `yZwg

49. Amn H$h Xo {H$ _¢ ñd`§ AnZo bm^ VWm hm{Z H$m A{YH$ma Zht aIVmŸ& dhr
hmoVm h¡ Omo A„mh MmhVm h¡Ÿ& àË`oH$ g_wXm` H$m EH$ g_` {ZYm©[aV h¡Ÿ& VWm
O~ CZ H$m g_` Am Om`oJm Vmo Z EH$ jU nrN>o ah gH$Vo h¢, Am¡a Z AmJo ~‹T>
gH$Vo h¢&
50. (ho Z~r!) H$h Xmo {H$ Vw_ ~VmAmo `{X A„mh H$s `mVZm Vw_ na amV AWdm {XZ
_| Am Om`oŸ(Vmo Vw_ Š`m H$a gH$Vo hmo?) Eogr Š`m ~mV h¡ {H$ Anam{Y Cg Ho$
{b`o OëXr _Mm aho h¢?
51. Š`m O~ dh Am Om`oJr Cg g_` Vw_ Cgo _mZmoJo? A~ O~ {H$ Cg Ho$ erK«
AmZo H$s _m±J H$a aho WoŸ&
52. {\$a AË`mMm[a`m| go H$hm Om`oJm gXm H$s `mVZm MImoŸ& Vwåh| Cgr H$m à{VH$ma
(~Xbm) {X`m Om ahm h¡ Omo Vw_ (g§gma _|) H$_m aho WoŸ&
53. Am¡a dh Amn go nyN>Vo h¢ {H$ Š`m `h ~mV dmñVd _| gË` h¡? Amn H$h X| {H$
_oao nmbZhma H$s enW! `h dmñVd _| gË` h¡Ÿ& Am¡a Vw_ A„mh H$mo {dde Zht
H$a gH$VoŸ&
54. Am¡a `{X àË`oH$ ì`pŠV Ho$ nmg {Og Zo AË`mMma {H$`m h¡, Omo Hw$N> YaVr _| h¡
g~ Am Om`o, Vmo dh Adí` Cgo AW©XÊS> Ho$ ê$n _| XoZo H$mo Væ`ma hmo Om`oJmŸ&
Am¡a O~ dh Cg `mVZm H$mo XoI|Jo Vmo {Xb hr {Xb _| nN>Vm`|JoŸ& Am¡a CZ Ho$
~rM Ý`m` Ho$ gmW {ZU©` H$a {X`m Om`oJm, Am¡a CZ na AË`mMma Zht {H$`m
Om`oJmŸ&
55. gwZmo! A„mh hr H$m h¡ dh Omo Hw$N> AmH$mem| VWm YaVr _| h¡Ÿ& gwZmo! Cg H$m
dMZ gË` h¡Ÿ& naÝVw A{YH²$Va bmoJ Bgo Zht OmZVoŸ&
56. dhr OrdZ XoVm VWm dhr _maVm h¡Ÿ& Am¡a Cgr H$s Amoa Vw_ g~ bm¡Q>m`o
OmAmoJoŸ&1
57. ho bmoJmo!1 Vwåhmao nmg Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go {ejm (Hw>>aAmZ) Am J`r h¡,
Omo AÝVamË_m Ho$ g~ amoJm| H$m CnMma (ñdmñÏ` H$a) VWm _mJ©Xe©Z Am¡a X`m
h¡ CZ Ho$ {b`o Omo {dídmg aIVo hm|Ÿ&
1
àb` Ho$ {XZ AnZo H$_m] H$m nb ^moJZo Ho$ {b`oŸ&
247
10 - gyah `yZwg

58. Amn H$h X| {H$ `h (Hw>>aAmZ) A„mh H$m AZwJh« Am¡a Cg H$s X`m h¡Ÿ& AV:
bmoJm| H$mo Bg go àgÞ hmo OmZm Mm{h`oŸ& Am¡a `h Cg (YZ-YmÝ`) go CËV_ h¡
Omo bmoJ EH$Ì H$a aho h¢Ÿ&
59. (ho Z~r!) CZ go H$hmo: Š`m Vw_ Zo Bg na {dMma {H$`m h¡ {H$ A„mh Zo Vwåhmao
{b`o Omo Or{dH$m CVmar h¡, Vw_ Zo Cg _| go Hw$N> H$mo ham_ (Ad¡Y) ~Zm {X`m
h¡, Am¡a Hw$N> H$mo hbmb (d¡Y)Ÿ& Vmo H$hmo {H$ H$`m A„mh Zo Vw_ H$mo Bg H$s
AZw_{V Xr h¡? AWdm Vw_ A„mh na Amamon bJm aho2 hmo?
60. Am¡a Omo bmoJ A„mh na {_Ï`m Amamon bJm aho h¢ CÝhm|Zo àb` Ho$ {XZ H$mo Š`m
g_P aIm h¡? dmñVd _| A„mh bmoJm| Ho$ {b`o X`merb3 h¡Ÿ& naÝVw CZ _|
A{YH²$Va H¥$Vk Zht hmoVoŸ&
61. (ho Z~r!) Amn {Og Xem _| hmo, Am¡a Hw> aAmZ _| go Omo Hw$N> ^r gwZmVo hm|, VWm
Vw_ bmoJ ^r H$moB© H$_© Zht H$aVo hmo, naÝVw h_ Vwåh| XoIVo ahVo h¢, O~ Vw_
Cgo H$aVo hmoŸ& Am¡a Amn Ho$ nmbZhma go YaVr _| H$U ^a ^r H$moB© MrµO Nw>nr
Zht ahVr Am¡a Z AmH$me _| Z Bg go H$moB© N>moQ>r Z ~‹S>r, naÝVw dh Iwbr
nwñVH$ _| A§{H$V h¡Ÿ&
62. gwZmo! Omo A„mh Ho$ {_Ì h¢, Z CÝh| H$moB© ^` hmoJm, Am¡a Z dh CXmgrZ hm|JŸo &
63. Omo B©_mZ bm`o, VWm A„mh go S>aVo ahoŸ&
64. CÝht Ho$ {b`o g§gm[aH$ OrdZ _| ew^ gyMZm h¡, VWm nabmoH$ _| ^rŸ& A„mh H$s
~mVm| _| H$moB© n[adV©Z Zht, `hr ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
65. VWm (ho Z~r!) Amn H$mo CZ (H$m{µ\$am|) H$s ~mV CXmgrZ Z H$aoŸ& dmñVd _|
g^r à^wËd A„mh hr Ho$ {b`o h¡& Am¡a dh g~ Hw$N> gwZZo OmZZo dmbm h¡Ÿ&

1
Bg _| Hw> aAmZ Ho$ Mma JwUm| H$m dU©Z {H$`m J`m h¡:
1. `h gË` {ejm h¡Ÿ& 2. {ÛYm Ho$ g^r amoJm| Ho$ {b`o ñdmñÏ`H$a h¡Ÿ&
3. g§_mJ© Xem©Vm h¡Ÿ& 4. B©_mZ dmbm| Ho$ {b`o X`m H$m CnXoe h¡Ÿ&
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ {H$gr MrµO H$mo d{O©V H$aZo H$m A{YH$ma Ho$db A„mh H$mo h¡Ÿ& AnZo {dMma go {H$gr MrµO
H$mo Ad¡Y H$aZm A„mh na {_Ï`m Amamon bJmZm h¡Ÿ&
3
Bgr {b`o àb` VH$ H$m Adga {X`m h¡Ÿ&
248
10 - gyah `yZwg

66. gwZmo! dmñVd _| A„mh hr Ho$ A{YH$ma _| h¡ Omo AmH$mem| _| VWm XaVr _| h¡Ÿ&
Am¡a Omo A„mh Ho$ {gdm Xwgao gm{P`m| H$mo nwH$maVo h¢ dh Ho$db AZw_mZ Ho$ nrN>o
bJo hþ`o h¢Ÿ& Am¡a do Ho$db Am±H$bZ H$a aho h¢Ÿ&
67. dhr h¡ {Og Zo Vwåhmao {b`o amV ~ZmB© h¡ Vm{H$ Cg _| gwI nmAmoŸ& Am¡a {XZ
~Zm`m, Vm{H$ Cg Ho$ àH$me _| XoImoŸ& {Z:g§Xho Bg _| (Aëbmh Ho$ ì`dñWmnH$
hmoZo H$s) CZ Ho$ {b`o ~‹S>r {Zem{Z`m± h¢ Omo (gË` H$mo) gwZVo hm|Ÿ&
68. Am¡a CÝhm| Zo H$h {X`m {H$ A„mh Zo H$moB© nwÌ ~Zm {b`m h¡Ÿ& dh n{dÌ h¡! dh
{Zñn¥h h¡Ÿ& dhr ñdm_r h¡ Cg H$m Omo AmH$mem| _| VWm YaVr _| h¡Ÿ& Š`m Vwåhmao
nmg Bg H$m H$moB© à_mU h¡? Š`m Vw_ A„mh na Eogr ~mV H$h aho hmo {Og H$m
Vw_ kmZ Zht aIVo?
69. (ho Z~r!) Amn H$h X|: Omo A„mh na {_Ï`m ~mV| ~ZmVo h¢ dh g\$b Zht hm|JoŸ&
70. CZ Ho$ {b`o g§gma hr H$m Hw$N> AmZÝX h¡, {\$a h_mar Amoa hr AmZm h¡Ÿ& {\$a
h_ CÝh| CZ Ho$ Hw$µ\«$ (A{dídmg) H$aVo ahZo Ho$ H$maU Kmoa `mVZm MIm`|JŸo &
71. Amn CÝh| Zyh H$s H$Wm gwZm`o, O~ Cg Zo AnZr Om{V go H$hm: ho _oar Om{V!
`{X _oam Vwåhmao ~rM ahZm Am¡a Vwåh| Aëbmh H$s Am`Vm| ({Zem{Z`m|) Ûmam _oam
{ejm XoZm Vw_ na ^mar hmo Vmo A„mh hr na _¢Zo ^amogm {H$`m h¡Ÿ& Vw_ _oao {déÕ
Omo H$aZm Mmhmo Cgo {Z{íMV H$a bmo Am¡a AnZo gm{P`m| (Xodr-XodVmAm|) H$mo
^r ~wbm bmoŸ& {\$a Vwåhmar `moOZm Vw_ na V{ZH$ ^r Nw>nr Z ah Om`o, {\$a Omo
H$aZm hmo Cgo H$a OmAmo Am¡a _wPo H$moB© Adga Z XmoŸ&
72. {\$a `{X Vw_ Zo _wI \o$am Vmo _¢Zo Vw_ go {H$gr nm[al{_H$ H$s _m±J Zht H$s h¡Ÿ&
_oam nm[al{_H$ Vmo A„mh Ho$ {gdm {H$gr Ho$ nmg Zht h¡Ÿ& Am¡a _wPo AmXoe {X`m
J`m h¡ {H$ AmkmH$m[a`m| _| ahÿ±Ÿ&
73. {\$a ^r CÝhm|Zo Cgo PwR>bm {X`m, Vmo h_ Zo Cgo Am¡a Omo Zmd _| Cg Ho$ gmW
(gdma) Wo ~Mm {b`m Am¡a CÝht H$mo CZ H$m CÎmam{YH$mar ~Zm {X`mŸ& Am¡a CÝh|
Ob_¾ H$a {X`m {OÝhm|Zo h_mar {Zem{Z`m| H$mo PwR>bm {X`mŸ& AV: XoI bmo {H$
CZ H$m n[aUm_ Š`m hþAm Omo gMoV {H$`o J`o WoŸ&

249
10 - gyah `yZwg

74. {\$a h_ Zo Cg (Zyh) Ho$ níMmV ~hþV go agybm| H$mo CZ H$s Om{V Ho$ nmg
^oOm, dh CZ Ho$ nmg Iwbr {Zem{Z`m± (VH©$) bm`o Vmo dh Eogo Z Wo {H$ {Ogo
nhbo PwR>bm {X`m Wm Cg na B©_mZ bmVo, Bgr àH$ma h_ C„§KZH$m[a`m| Ho$
{Xbm| na _wha1 bJm XoVo h¢Ÿ&
75. {\$a h_ Zo CZ Ho$ níMmV _ygm Am¡a hmê$Z H$mo {µ\$aAm¡Z Am¡a Cg Ho$ à_wIm| Ho$
nmg ^oOmŸ& Vmo CÝhm|Zo A{^_mZ {H$`mŸ& Am¡a dh Wo hr AnamYrJUŸ&
76. {\$a O~ CZ Ho$ nmg h_mar Amoa go gË` Am J`m Vmo CÝhm|Zo H$h {X`m {H$
dmñVd _| `h Vmo Iwbm OmXy h¡Ÿ&
77. _ygm Zo H$hm: Š`m Vw_ gË` H$mo O~ Vwåhmao nmg Am J`m Vmo OmXy H$hZo bJo?
Š`m `h OmXy h¡? O~ {H$ OmXyJa (Vm§{ÌH$) g\$b Zht hmoVoŸ&
78. CÝhm|Zo H$hm: Š`m Vw_ Bg{b`o h_mao nmg Am`o hmo Vm{H$ h_| Cg (àWm) go \o> a
Xmo, {Og na h_ Zo AnZo nyd©Om| H$mo nm`m h¡Ÿ& Am¡a Xoe ({_ò) _| Vw_ XmoZm| H$s
_{h_m ñWm{nV hmo Om`o? h_ Vw_ XmoZm| H$m {dídmg H$aZo dmbo Zht h¡Ÿ&
79. Am¡a {µ\$aAm¡Z Zo H$hm: (Xoe _|) {OVZo Xj OmXyJa h¢ CÝh| _oao nmg bmAmoŸ&
80. {\$a O~ OmXyJa Am J`o Vmo _ygm Zo H$hm: Omo Hw$N> Vwåh| \o$§H$Zm h¡ Cgo \|$H$ XmoŸ&
81. Am¡a O~ CÝhm|Zo \|$H$ {X`m Vmo _ygm Zo H$hm: Vw_ Omo Hw$N> bm`o hmo dh OmXy h¡Ÿ&
{ZíM` A„mh Cgo A{^ì`W© H$a XoJmŸ& dmñVd _| A„mh CnÐdH$m[a`m| Ho$ H$_©
H$mo Zht gwYmaVmŸ&
82. Am¡a A„mh gË` H$mo AnZo AmXoem| Ho$ AZwgma gË` H$a {XIm`oJmŸ& `Ú{n
Anam{Y`m| H$mo ~wam bJoŸ&
83. Vmo _ygm na Cg H$s Om{V Ho$ Hw$N> Zd`wdH$m| Ho$ {gdm H$moB© B©_mZ Zht bm`mŸ&
{µ\$aAm¡Z Am¡a AnZo à_wIm| Ho$ ^` go {H$ CÝh| {H$gr `mVZm _| Z S>mb XoŸ& Am¡a
dmñVd _| {µ\$aAm¡Z H$m YaVr _| ~‹S>m à^wËd Wm, Am¡a dh dñVwV: C„§KZH$m[a`m| _|
WmŸ&
84. Am¡a _ygm Zo (AnZr Om{V ~Zr BòmB©b go) H$hm: ho _oar Om{V! O~ Vw_ A„mh
na B©_mZ bm`o hmo Vmo Cgr na {Z^©a ahmo, `{X Vw_ AmkmH$mar hmoŸ&
1
AWm©V² Omo {~Zm gmoMo g_Po gË` H$mo ZH$ma XoVo h¢ CZ Ho$ gË` H$mo ñdrH$ma H$aZo H$s ñd^m{dH$ `mo½`Vm Imo OmVr h¡Ÿ&
250
10 - gyah `yZwg

85. Vmo CÝhm|Zo H$hm: h_ Zo A„mh hr na ^amogm {H$`m h¡Ÿ& ho h_mao nmbZhma! h_|
AË`mMm[a`m| Ho$ {b`o narjm H$m gmYZ Z ~ZmŸ&
86. Am¡a AnZr X`m go h_| H$m{µ\$am| go ~Mm boŸ&
87. Am¡a h_ Zo _ygm VWm Cg Ho$ ^mB© (hmê$Z) H$s Amoa àH$meZm ^oOr, {H$ AnZr
Om{V Ho$ {b`o {_ò _| Hw$N> Ka ~ZmAmoŸ& Am¡a AnZo Kam| H$mo {µH$~²bm1 ~Zm bmoŸ&
VWm Z_mµO H$s ñWmnZm H$amoŸ& Am¡a B©_mZ dmbm| H$mo ew^ gyMZm XmoŸ&
88. Am¡a _ygm Zo àmW©Zm H$s: ho _oao nmbZhma! Vy Zo {µ\$aAm¡Z Am¡a Cg Ho$ à_wIm| H$mo
g§gm[aH$ OrdZ _| emo^m VWm YZ-YmÝ` àmXZ {H$`m h¡Ÿ& Vmo _oao nmbZhma! Š`m
Bg {b`o {H$ dh Voar amh go {dM{bV H$aVo ah|? ho _oao nmbZhma! CZ Ho$ YZm|
H$mo {ZañV H$a Xo, Am¡a CZ Ho$ {Xb H$‹S>o H$a Xo {H$ dh B©_mZ Z bm`| O~ VH$
Xw:IXm`r `mVZm Z XoI b|Ÿ&
89. A„mh Zo H$hm: Vw_ XmoZm| H$s àmW©Zm ñdrH$ma H$a br J`rŸ& Vmo Vw_ XmoZm| A{S>J
ahmo, Am¡a CZ H$s amh H$m AZwgaU Z H$am| Omo kmZ Zht aIVoŸ&
90. Am¡a h_ Zo ~Zr BòmB©b H$mo gmJa nma H$am {X`m Vmo {µ\$aAm¡Z Am¡a Cg H$s goZm
Zo CZ H$m nrN>m {H$`m, AË`mMma VWm eÌwVm Ho$ Ü`o` goŸ& `hm± VH$ {H$ O~ dh
Ob_¾ hmoZo bJm Vmo ~mobm: _¢ B©_mZ bo Am`m, Am¡a _mZ {b`m {H$ Cg Ho$ {gdm
H$moB© nyÁ` Zht h¡ {Og na ~Zr BòmB©b B©_mZ bm`o h¢, Am¡a _¢ AmkmH$m[a`m| _|
hÿ±Ÿ&
91. (A„mh Zo H$hm) A~? O~ {H$ Bg go nyd© Ad¡km H$aVm ahm, Am¡a CnÐ{d`m| _|
go Wm?
92. Vmo AmO h_ Voao ed H$mo ~Mm b|Jo Vm{H$ Vy CZ Ho$ {b`o Omo Voao níMmV hm|Jo, EH$
({ejmàX) {ZemZr2 ~ZoŸ& Am¡a dmñVd _| ~hþV go bmoJ h_mar {Zem{Z`m| go
AMoV ahVo h¢Ÿ&

1
""{µH$~bm'' Cg {Xem H$mo H$hm OmVm h¡ {Og H$s Amoa _wI H$a Ho$ Z_mµO n‹T>r OmVr h¡Ÿ&
2
~Vm`m OmVm h¡ {H$: 1898 B©. _| Bg {µ\$aAm¡Z H$m _å_r {H$`m hþAm ed {_b J`m h¡ Omo µH$m{ham Ho$ {d{MÌmb` _| aIm
hþAm h¡Ÿ&
251
10 - gyah `yZwg

93. Am¡a h_ Zo ~Zr BòmB©b H$mo AÀN>m {Zdmg ñWmZ1 {X`m, Am¡a ñdÀN> Or{dH$m
àXmZ H$sŸ& {\$a CÝhm|Zo nañna {d^oX Cg g_` {H$`m O~ CZ Ho$ nmg kmZ
Am J`mŸ& {ZíM` A„mh CZ Ho$ ~rM àb` Ho$ {XZ Cg H$m {ZU©` H$a XoJm {Og
_| dh {d^oX H$a aho WoŸ&
94. {\$a `{X Amn H$mo Cg _| Hw$N> g§Xoh2 hmo, Omo h_ Zo Amn H$s Amoa CVmam h¡ Vmo
CZ go nyN> b| Omo Amn Ho$ nhbo go nwñVH$ (Vm¡amV) n‹T>Vo h¢Ÿ& Amn Ho$ nmg Amn
Ho$ nmbZhma H$s Amoa go gË` Am J`m h¡Ÿ& AV: Amn H$Xm{n g§Xoh H$aZo dmbm| _|
Z hm|Ÿ&
95. Am¡a Amn H$Xm{n CZ _| go Z hm| {OÝhm|Zo A„mh H$s Am`Vm| H$mo PwR>bm {X`m,
AÝ`Wm j{VJ«ñVm| _| hmo Om`|JoŸ&
96. (ho Z~r!) {OZ na Amn Ho$ nmbZhma H$m AmXoe {gÕ hmo J`m h¡, dh B©_mZ Zht
bm`|JoŸ&
97. `Ú{n CZ Ho$ nmg g^r {Zem{Z`m± Am Om`|, O~ VH$ Xw:IXm`r `mVZm Zht XoI
b|JoŸ&
98. {\$a Eogm Š`m| Zht hþAm {H$ H$moB© ~ñVr B©_mZ3 bm`o {\$a Cg H$m B©_mZ Cgo
bm^ nhþ±Mm`o, `yZwg H$s Om{V Ho$ {gdm, O~ dh B©_mZ bm`o Vmo h_ Zo CZ go
g§gm[aH$ OrdZ _| An_mZH$mar `mVZm Xya H$a4 Xr, Am¡a CÝh| EH$ {ZpíMV
Ad{Y VH$ bm^mpÝdV hmoZo H$m Adga Xo {X`mŸ&
99. Am¡a `{X Amn H$m nmbZhma MmhVm Vmo Omo ^r YaVr _| h¢ g~ B©_mZ bo AmVo Vmo
Š`m Amn bmoJm| H$mo ~mÜ` H$a|Jo `hm± VH$ {H$ B©_mZ bo Am`|?5

1
Bg go A{^àm` {_ò Am¡a em_ Ho$ ZJa h¢Ÿ&
2
Am`V _| g§~mo{YV Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$mo {H$`m J`m h¡Ÿ& naÝVw dmñVd _| CZ H$mo g§~mo{YV {H$`m J`m h¡
{OZ H$mo Hw$N> g§Xoh WmŸ& `h A~u H$s EH$ ^mfm e¡br h¡Ÿ&
3
AWm©V `mVZm H$m bjU XoIZo Ho$ níMmV²Ÿ&
4
`yZwg Ab¡{hñgbm_ H$m `wJ B©gm _grh go AmR> gm¡ df© nhbo ~Vm`m OmVm h¢Ÿ& ^mî`H$mam| Zo {bIm h¡ {H$ dh `mVZm
H$s gyMZm XoH$a A„mh H$s AZw_{V Ho$ {~Zm AnZo ZJa ZrZdm go {ZH$b J`oŸ& Bg {b`o O~ `mVZm Ho$ bjU ZmJ[aH$m|
Zo XoIo Am¡a A„mh go j_m`mMZm H$aZo bJo Vmo CZ go `mVZm Xya H$a Xr J`rŸ&
5
Bg Am`V _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ gËY_© Am¡a B©_mZ Eogm {df` h¡ {Og _| ~b H$m à`mo J Zht {H$`m Om gH$VmŸ& `h
AZhmoZr ~mV h¡ {H$ {H$gr H$mo ~bnyd©H$ _wgb_mZ _Zm {b`m Om`oŸ& (Xo{I`o : gyah ~µH$am:256)
252
10 - gyah `yZwg

100.{H$gr àmUr Ho$ {b`o `h g§^d Zht h¡ {H$ A„mh H$s AZw_{V1 Ho$ {~Zm B©_mZ
bm`o, Am¡a dh _brZVm CZ na S>mb XoVm h¡, Omo ~w{Õ H$m à`moJ Zht H$aVoŸ&
101.(ho Z~r!) CZ go H$hmo {H$ Cgo XoImo Omo AmH$mem| VWm YaVr _| h¡Ÿ& Am¡a
{Zem{Z`m± VWm MoVmd{Z`m± CÝh| Š`m bm^ Xo gH$Vr h¢ Omo B©_mZ ({dídmg) Z
aIVo hm|Ÿ?
102.Vmo Š`m dh Bg ~mV H$s àVrjm H$a aho h¡ {H$ CZ na d¡go hr (~wao) {XZ Am`o
O¡go CZ go nhbo bmoJm| na Am MwHo$ h¢? Amn H${h`o: {\$a Vmo Vw_ àVrjm H$amoŸ&
_¢ (^r) Vwåhmao gmW àVrjm H$aZo dmbm| _| hÿ±Ÿ&
103.{\$a h_ AnZo agybm| H$mo Am¡a Omo B©_mZ bm`o, ~Mm boVo h¢Ÿ& Bgr àH$ma h_ Zo
AnZo D$na A{Zdm`© H$a {b`m h¡ {H$ B©_mZ dmbm| H$mo ~Mm boVo h¢Ÿ&
104.Amn H$h X|: ho bmoJmoŸ! `{X Vw_ _oao Y_© Ho$ ~mao _| {H$gr g§Xoh _| hmo Vmo _¢ Cg
H$s B~mXV (d§XZm) H$^r Zht H$ê±$Jm {Og H$s B~mXV (d§XZm) A„mh Ho$ {gdm
Vw_ H$aVo hmoŸ& naÝVw _¢ Cg A„mh H$s B~mXV (d§XZm) H$aVm hÿ± Omo Vwåh| _m¡V
XoVm h¡Ÿ& Am¡a _wPo AmXoe {X`m J`m h¡ {H$ B©_mZ dmbm| _| ahÿ±Ÿ&
105.Am¡a `h {H$ AnZo _wI H$mo Y_© Ho$ {b`o grYm aImo EHo$ídadmXr hmoH$aŸ& Am¡a
H$Xm{n {_lUdm{X`m| _| Z ahmoŸ&
106.Am¡a A„mh Ho$ {gdm Cgo Z nwH$mamo Omo Amn H$mo Z bm^ nhþ±Mm gH$Vm h¡ Ama Z
hm{Z nhþ±Mm gH$Vm h¡Ÿ& {\$a `{X Amn Eogm H$a|Jo Vmo AË`mMm[a`m| _| hmo Om`|JŸo &
107.Am¡a `{X A„mh Amn H$mo H$moB© Xw:I nhþ±MmZm Mmho Vmo Cg Ho$ {gdm H$moB© Cgo Xya
H$aZo dmbm ZhtŸ& Am¡a `{X Amn H$mo H$moB© ^bmB© nhþ±MmZm Mmho Vmo H$moB© Cg H$s
^bmB© H$mo amoH$Zo dmbm ZhtŸ& dh AnZr X`m AnZo ^ŠVm| _| go {Og na Mmho
H$aVm h¡, VWm dh j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
108.(ho Z~r!) H$h Xmo {H$ ho bmoJmo! Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go Vwåhmao nmg gË`
Am J`m2 h¡Ÿ& A~ Omo grYr S>Ja AnZmVm hmo Vmo Cgr Ho$ {b`o bm^Xm`H$ h¡Ÿ&

1
AWm©V Cg Ho$ ñd^m{dH$ {Z`_ Ho$ AZwgma Omo gmoM-{dMma go H$m_ boVm h¡ dhr B©_mZ bmVm h¡Ÿ&
2
AWm©V _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Hw> aAmZ boH$a Am J`o h¢Ÿ&
253
10 - gyah `yZwg

Am¡a Omo Hw$nW hmo Om`o Vmo Cg H$m Hw$nW Cgr Ho$ {b`o ZmeH$mar h¡Ÿ& Am¡a _¢ Vw_
na A{YH$mar Zht hÿ±Ÿ&1
109.Amn Cgr H$m AZwgaU H$a| Omo Amn H$s Amoa àH$meZm H$s Om ahr h¡Ÿ& Am¡a Y¡`©
go H$m_ b|, `hm± VH$ {H$ A„mh {ZU©` H$a XoŸ& Am¡a dh gdm}Îm_ {ZU}Vm h¡Ÿ&
*****

1
AWm©V² _oam H$V©ì` `hr h¡ {H$ Vwåh| ~bnyd©H$ grYr S>Ja na H$a Xy±Ÿ&
254
11 - gyah hÿX

gyah hÿX - 11
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 123 Am`V| h¢Ÿ&
A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&
1. A{bµ\$, bm_, amŸ& `h nwñVH$ h¡ {Og H$s Am`V| gwÑ‹T> H$s J`t, {\$a g{dñVma
d{U©V H$s J`r h¢ Cg H$s Amoa go Omo VËdk gd©g{y MV h¡Ÿ&
2. {H$ A„mh Ho$ {gdm {H$gr H$s B~mXV (d§XZm) Z H$amoŸ& dmñVd _|, _¢ Cg H$s
Amoa go Vw_ H$mo gMoV H$aZo dmbm VVm ew^gyMZm XoZo dmbm hÿ±Ÿ&
3. Am¡a `h {H$ AnZo nmbZhma go j_m `mMZm H$amo, {\$a Cgr H$s Amoa Ü`mZ _¾
hmo OmAmoŸ& dh Vwåh| EH$ {ZYm©[aV Ad{Y VH$ AÀN>m bm^ nhþ±Mm`oJmŸ& Am¡a
àË`oH$ loîR> H$mo Cg H$s loð>Vm àXmZ H$aoJmŸ& Am¡a `{X Vw_ _w±h \o$amoJo Vmo _¢ Vw_
na EH$ ~‹S>o {XZ H$s `mVZm go S>aVm hÿ±Ÿ&
4. A„mh hr H$s Amoa Vw_ g~ H$mo nbQ>Zm h¡, Am¡a dh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
5. gwZmo! `h bmoJ AnZo grZm| H$mo _mo‹S>Vo h¢, Vm{H$ Cg1 go Nw>n Om`| gwZmo! {Og
g_` do AnZo H$n‹S>mo go ñd`§ H$mo ‹T>m±nVo h¢, V~ ^r dh (A„mh) CZ Ho$ Nw>no H$mo
OmZVm h¡Ÿ& VWm CZ Ho$ Iwbo H$mo ^rŸ& dmñVd _| dh Cgo ^r ^br ^m±{V OmZZo
dmbm2 h¡ Omo grZm| _| (^oX) h¢Ÿ&
6. Am¡a YaVr _| H$moB© MbZo dmbm Zht h¡ naÝVw Cg H$s Or{dH$m A„mh Ho$ D$na
h¡Ÿ& VWm dh Cg Ho$ ñWm`r ñWmZ VWm gm¡nZo Ho$ ñWmZ H$mo OmZVm h¡Ÿ& g~ Hw$N>
EH$ Iwbr nwñVH$ _| A§{H$V h¡Ÿ&3
7. Am¡a dhr h¡, {Og Zo AmH$mem| VWm YaVr H$s CËn{Îm N>: {XZm| _| H$sŸ& Cg g_`
Cg H$m qghmgZ Ob na Wm, Vm{H$ Vwåhmar narjm bo {H$ Vw_ _| {H$g H$m H$_©
g~ go CÎm_ h¡Ÿ& Am¡a (ho Z~r!) `{X Amn CZ go H$h| {H$ dmñVd _| Vw_ g^r

1
AWm©V² A„mh goŸ&
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ {_lUdmXr AnZo {Xbm| _| Hw$µ\«$ H$mo `h g_P H$a Nw>nmVo h¢ {H$ A„mh Cgo Zht OmZoJmŸ&
O~ {H$ dh CZ Ho$ Iwbo Nw>no Am¡a CZ Ho$ {Xbm| Ho$ ^oXm| VH$ H$mo OmZVm h¡Ÿ&
3
AWm©V: A„mh, àË`oH$ ì`{ŠV H$s OrdZ _aU Am{X H$s g~ XemAm| go AdJV h¡Ÿ&
255
11 - gyah hÿX

_aU Ho$ níMmV² nwZ: Or{dV {H$`o OmAmoJo Vmo Omo H$m{µ\$a hmo J`o Adí` H$h X|Jo
{H$ `h Vmo Ho$db Iwbm OmXy h¡Ÿ&
8. Am¡a `{X h_ CZ go `mVZm _| {H$gr {deof Ad{Y VH$ Xoa H$a X| Vmo Adí`
H$h|Jo {H$ Cgo Š`m MrµO amoH$ ahr h¡? gwZ bmo! dh {Og {XZ CZ na Am Om`oJr
Vmo CZ go {\$aoJr ZhtŸ& Am¡a CÝh| dh (`mVZm) Koa boJr {Og H$s dh h±gr C‹S>m
aho WoŸ&
9. Am¡a `{X h_ _Zwî` H$mo AnZr Hw$N> X`m MIm X|, {\$a Cg H$mo Cg go N>rZ b|,
Vmo hVme H¥$V¿Z hmo OmVm h¡Ÿ&
10. Am¡a `{X h_ Cgo gwI MIm X|, Xw:I Ho$ níMmV² Omo Cgo nhþ±Mm hmo Vmo Adí`
H$hoJm {H$ _oam g~ Xw:I Xya hmo J`mŸ& dmñVd _| dh à\w$„ hmo H$a AH$‹S>Zo
bJVm h¡Ÿ&1
11. naÝVw {OÝhm|Zo Y¡`© YmaU {H$`m Am¡a gwH$_© {H$`o, Vmo CZ Ho$ {b`o j_m Am¡a ~‹S>m
à{V\$b h¡Ÿ&
12. Vmo (ho Z~r!) g§^dV: Amn Cg _| Hw$N> H$mo Omo Amn H$s Amoa àH$meZm H$s Om
ahr h¡, Ë`mJ XoZo dmbo h¢ Am¡a Bg Ho$ H$maU Amn H$m {Xb {gHw$‹S> ahm h¡ {H$ dh
H$hVo h¢ {H$ Bg na H$moB© H$mof Š`m| Zht CVmam J`m, `m Cg Ho$ gmW H$moB©
µ\$[aíVm Š`m| Am`m?? Amn Ho$db gMoV H$aZo dmbo h¢Ÿ& Am¡a A„mh hr àË`oH$
MrµO na ajH$ h¡Ÿ&
13. Š`m dh H$hVo h¢ {H$ Cg Zo Bg (Hw>>aAmZ) H$mo ñd`§ ~Zm {b`m h¡? Amn H$h X|
{H$ Bgr Ho$ g_mZ Xg gyaV| ~Zm bmAm¡2, Am¡a A„mh Ho$ {gdm {Ogo hmo gHo$
~wbm bmo, `{X Vw_ bmoJ gƒo hmoŸ&
14. {\$a `{X dh CÎma Z X| Vmo {dídmg H$a bmo {H$ Cgo (Hw> aAmZ H$mo) A„mh Ho$
kmZ Ho$ gmW hr CVmam J`m h¡Ÿ& Am¡a `h {H$ H$moB© d§XZr` (nyÁ`) Zht h¡, naÝVw
dhrŸ& Vmo Š`m Vw_ _wpñb_ hmoVo hmo?
1
Bg _| _Zwî` H$s ñd^m{dH$ Xem H$s Amoa g§Ho$V h¡Ÿ&
2
A„mh H$m `h M¡bÝO h¡ {H$ AJa Vw_ H$mo e§H$m h¡ {H$ `h Hw> aAmZ _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo ñd`§ ~Zm
{b`m h¡ Vmo Vw_ Bg O¡gr Xg gyaV| hr ~ZmH$a {XIm XmoŸ& Am¡a `h M¡bÝO àb` VH$ Ho$ {b`o h¡Ÿ& Am¡a H$moB© Xg Vmo
Š`m Bg O¡gr EH$ gyah ^r Zht bm gH$VmŸ& (Xo{I`o: gyah `yZwg, Am`V : 38, VWm gyah ~µH$am, Am`V : 23
256
11 - gyah hÿX

15. Omo ì`pŠV g§gm[aH$ OrdZ VWm Cg H$s emo^m MmhVm hmo, h_ CZ Ho$ H$_m}§ H$m
(\$b) Cgr _| MwH$m X|JoŸ& Am¡a CZ Ho$ {b`o (g§gma _|) H$moB© H$_r Zht H$s
Om`oJrŸ&
16. `hr dh bmoJ h¢ {OZ H$m nabmoH$ _| A{¾ Ho$ {gdm H$moB© ^mJ Zht hmoJmŸ& Am¡a
CÝhm|Zo Omo Hw$N> {H$`m dh ì`W© hmo Om`oJm, Am¡a do Omo Hw$N> H$a aho h¡ AgË`
{gÕ hmoZo dmbm h¡Ÿ&
17. Vmo Š`m Omo AnZo nmbZhma H$s Amoa go ñnîQ> à_mU1 aIVm hmo, Am¡a Cg Ho$
gmW hr, EH$ Jdmh (gmjr)2 ^r Cg H$s Amoa go Am J`m hmo, Am¡a Bg Ho$ nhbo
_ygm H$s nwñVH$ _mJ©Xe©H$ VWm X`m ~ZH$a Am MwH$s hmo, Eogo bmoJ Vmo Bg
(Hw> aAmZ) na B©_mZ aIVo h¢Ÿ& Am¡a g§àXm`m| _o go Omo Bgo AñdrH$ma H$aoJm Vmo
ZaH$ hr Cg H$m dMZ ñWmZ h¡Ÿ& AV: Amn Bg Ho$ ~mao _| {H$gr g§Xoh _| Z n‹S>|Ÿ&
dmñVd _| `h Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go gË` h¡Ÿ& naÝVw A{YŠVa bmoJ B©_mZ
({dídmg) Zht aIVoŸ&
18. Am¡a Cg go ~‹S>m AË`mMmar H$m¡Z hmoJm Omo A„mh na {_Ï`mamonU H$ao? dhr
bmoJ AnZo nmbZhma Ho$ g_j bm`o Om`|Jo, Am¡a gmjr (µ\$[aíVo) H$h|Jo {H$
BÝhm|Zo hr AnZo nmbZhma na PyR> ~moboŸ& gwZmo! AË`mMm[a`m| na A„mh H$s
{Y¸$ma h¡Ÿ&
19. dhr bmoJ A„mh H$s amh go amoH$ aho h¢, Am¡a Cgo Q>o‹T>m ~ZmZm MmhVo h¢Ÿ& dhr
nabmoH$ H$mo Z _mZZo dmbo h¢Ÿ&
20. dh bmoJ YaVr _| {dde H$aZo dmbo Zht WoŸ& Am¡a Z CZ H$m A„mh Ho$ {gdm H$moB©
ghm`H$ WmŸ& CZ Ho$ {b`o XwJZr `mVZm hmoJrŸ& dh Z gwZ gH$Vo Wo, Z XoI gH$Vo
WoŸ&
21. CÝhm|Zo hr ñd`§ AnZm {dZme H$a {b`m, Am¡a CZ go dh ~mV Imo J`r Omo do
~Zm aho WoŸ&

1
AWm©V Omo AnZo ApñVËd VWm {díd H$s aMZm Am¡a ì`dñWm na {dMma H$a Ho$ `h OmZVm Wm {H$ Bg H$m ñdm_r VWm
emgH$ Ho$db A„mh hr h¡, Cg Ho$ A{V[aŠV H$moB© AÝ` Zht hmo gH$VmŸ&
2
AWm©V Z~r Am¡a Hw> aAmZŸ&
257
11 - gyah hÿX

22. `h Amdí`H$ h¡ {H$ nabmoH$ _| `hr gdm©{YH$ {dZme _| hm|JoŸ&


23. dmñVd _| Omo B©_mZ bm`o, Am¡a gXmMma {H$`o VWm AnZo nmbZhma H$s Amoa
AmH${f©V hþ`o, dhr ñdJu` h¢Ÿ& Am¡a dh Cg _| gX¡d ah|JoŸ&
24. XmoZm| g_wXm` H$s Xem Eogr h¡ O¡go EH$ AÝYm Am¡a ~ham hmo, Am¡a Xygam XoIZo
Am¡a gwZZo dmbm hmoŸ& Vmo Š`m XmoZm| H$s Xem g_mZ hmo gH$Vr h¡? Š`m Vw_ (Bg
AÝVa H$mo) Zht g_PVo?1
25. Am¡a h_ Zo Zyh H$mo Cg H$s Om{V H$s Amoa agyb ~ZmH$a ^oOmŸ& CÝhm|Zo H$hm
dmñVd _|, _¢ Vwåhmao {b`o Iwbo ê$n go gmdYmZ H$aZo dmbm hÿ±Ÿ&
26. {H$ B~mXV (d§XZm) Ho$db A„mh hr H$s H$amoŸ& _¢ Vwåhmao D$na Xw:IXm`r {XZ
H$s `mVZm go S>aVm hÿ±Ÿ&
27. Vmo CZ à_wIm| Zo Omo CZ H$s Om{V _| go H$m{µ\$a hmo J`o, H$hm: h_ Vmo VwPo AnZo
hr O¡gm _mZd nwéf XoI aho h¢Ÿ& Am¡a h_ XoI aho h¢ {H$ Vwåhmam AZwgaU Ho$db
dhr bmoJ H$a aho h¢ Omo h_ _| ZrMo h¢Ÿ& dh ^r {~Zm gmoMo -g_PoŸ& Am¡a h_
AnZo D$na Vwåhmar H$moB© àYmZVm ^r Zht XoIVo, ~pëH$ h_ Vwåh| PyR>m g_PVo
h¢Ÿ&
28. Cg (AWmV² Zyh) Zo H$hm: ho _oar Om{V Ho$ bmoJm|! Vw_ Zo Bg ~mV na {dMma
{H$`m {H$ `{X _¢ AnZo nmbZhma H$s Amoa go EH$ ñnîQ> à_mU na hÿ± Am¡a _wPo
Cg Zo AnZo nmg go EH$ X`m2 àXmZ H$s hmo, {\$a dh Vwåh| gwPm`r Z Xo, Vmo
Š`m h_ Cgo Vw_ go {MnH$m3 X|, O~ {H$ Vw_ Cgo Zht MmhVo?
29. Am¡a ho _oar Om{V Ho$ bmoJm|Ÿ& _¢ Bg (gË` Ho$ àMma) na Vw_ go H$moB© YZ Zht
_m±JVmŸ& _oam ~Xbm Vmo A„mh Ho$ D$na h¡Ÿ& Am¡a _¢ CÝh| (AnZo `hm± go) YwVH$ma
Zht gH$Vm Omo B©_mZ bm`o h¢, {ZíM` do AnZo nmbZhma go {_bZo dmbo h¢,
naÝVw _¢ XoI ahm hy± {H$ Vw_ Om{hbm| O¡gr ~mV| H$a aho hmoŸ&

1
{H$ XmoZm| H$m n[aUm_ EH$ Zht hmo gH$VmŸ& EH$ H$mo ZaH$ _| Am¡a Xygao H$mo ñdJ© _| OmZm h¡Ÿ&(Xo{I`o : gyah hl:20)
2
AWm©V Z~ydV Am¡a _mJ©Xe©ZŸ&
3
AWm©V _| ~bnyd©H$ Vwåh| gË` Zht _Zdm gH$VmŸ&
258
11 - gyah hÿX

30. Am¡a ho _oar Om{V Ho$ bmoJm|Ÿ! H$m¡Z A„mh H$s nH$‹S> go1 _wPo ~Mm`oJm, `{X _¢ CZ
H$mo AnZo nmg go YwVH$ma Xy±? Š`m Vw_ gmoMVo Zht hmo?
31. Am¡a _¢ Vw_ go `h Zht H$hVm {H$ _oao nmg A„mh Ho$ H$mofmJma (µIµOmZo) h¢Ÿ&
Am¡a Z _¢ JwßV ~mVm| H$m kmZ aIVm hÿ±Ÿ& Am¡a `h ^r Zht H$hVm {H$ _¢ µ \$[aíVm
hÿ±Ÿ& Am¡a `h ^r Zht H$hVm {H$ {OZ H$mo Vwåhmar Am±Io K¥Um go XoIVr h¢ A„mh
CÝh| H$moB© ^bmB© Zht XoJmŸ& A„mh A{YH$ OmZVm h¡ Omo Hw$N> CZ Ho$ {Xbm| _|
h¡Ÿ& `{X _¢ Eogm H$hÿ± Vmo {ZíM` AË`mMm[a`m| _| hmo OmD±$JmŸ&
32. CÝhm|Zo H$hm: ho ZyhŸ! Vy Zo h_ go PJ‹S>m {H$`m Am¡a ~hþV PJ‹S> {b`m, A~ dh
(`mVZm) bm Xmo {Og H$s Y_H$s h_| XoVo hmo `{X Vw_ gƒ ~mobZo dmbm| _| hmoŸ&
33. CgZo H$hm: Cgo Vmo Vwåhmao nmg A„mh hr bm`oJm, `{X dh MmhoJmŸ& Am¡a Vw_
(Cgo) {dde H$aZo dmbo Zht hmoŸ&
34. Am¡a _oar ew^{MÝVm Vwåh| H$moB© bm^ Zht nhþ±Mm gH$Vr `{X _¢ Vwåhmam {hV Mmhÿ±
O~ {H$ A„mh Vwåh| Hw$nW H$aZm MmhVm hmoŸ& Am¡a Vw_ Cgr H$s Amoa bmoQ>m`o
OmAmoJoŸ&
35. Š`m dh H$hVo h¢ {H$ Cg Zo `h ~mV ñd`§ ~Zm br h¡? Vw_ H$hmo {H$ `{X _¢Zo
Bgo ñd`§ ~Zm {b`m h¡, Vmo _oam AnamY _wPr na h¡, Am¡a _¢ {ZXm}f hÿ± Cg
AnamY go Omo Vw_ H$a aho hmoŸ&
36. Am¡a Zyh H$s Amoa dør (àH$meZm) H$s J`r {H$ Vwåhmar Om{V _| go B©_mZ Zht
bm`|Jo, CZ Ho$ {gdm Omo B©_mZ bm MwHo$ h¢Ÿ& AV: Cg go Xw:Ir Z ~Zmo Omo dh
H$a aho h¢Ÿ&
37. Am¡a h_mar Am±Im| Ho$ gm_Zo h_mar dør Ho$ AZwgma EH$ Zmd ~ZmAmo, Am¡a _wP go
CZ Ho$ ~mao _| Hw$N>2 Z H$hZm {OÝhm| Zo AË`mMma {H$`o h¡Ÿ& dmñVd _| do Sy>~Zo
dmbo h¢Ÿ&

1
AWm©V A„mh H$s nH$‹S> go, {Og Ho$ nmg B©_mZ Am¡a H$_© H$s àYmZVm h¡, YZ-YmÝ` H$s ZhtŸ&
2
AWm©V àmW©Zm Am¡a {gµ\$m[ae Z H$aZmŸ&
259
11 - gyah hÿX

38. Am¡a dh Zmd ~ZmZo bJm, Am¡a O~ ^r Cg H$s Om{V Ho$ à_wI Cg Ho$ nmg go
JwµOaVo, Vmo Cg H$s h±gr C‹S>mVoŸ& Zyh Zo H$hm: `{X Vw_ h_mar h±gr C‹S>mVo hmo Vmo
h_ ^r Eogo hr (EH$ {XZ) Vwåhmar h±gr C‹S>m`|JoŸ&
39. {\$a Vwåh| erK« hr kmZ hmo Om`oJm {H$ {H$g na An_mZ H$mar `mVZm Am`oJrŸ&
Am¡a ñWmB© Xw:I {H$g na CVaoJm?
40. `hm± VH$ {H$ O~ h_mam AmXoe Am J`m, Am¡a VÞya C~bZo bJm Vmo h_ Zo (Zyh
go) H$hm: Cg _| àË`oH$ àH$ma Ho$ Ordm| Ho$ Xmo Omo‹S>o aI bmoŸ& Am¡a AnZo
n[aOZm| H$mo, CZ Ho$ {gdm {OZ Ho$ ~mao _| nhbo ~Vm {X`m J`m h¡, Am¡a Omo B©_mZ
bm`o h¢Ÿ& Am¡a Cg Ho$ gmW Wmo‹S>o hr B©_mZ bm`o WoŸ&
41. Am¡a Cg (Zyh) Zo H$hm: Bg _| gdma hmo OmAmo, A„mh Ho$ Zm_ hr go Bg H$m
MbZm VWm Bo éH$Zm h¡Ÿ& dmñVd _| _oam nmbZhma ~‹S>m j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
42. Am¡a dh CÝh| {b`o nd©V O¡gr D±$Mr bham| _o MbVr ahrŸ& Am¡a Zyh Zo AnZo nwÌ
H$mo nwH$mam, O~ {H$ dh CZ go AbJ Wm: ho _oao nwÌ! _oao gmW gdma hmo Om,
Am¡a H$m{µ\$am| Ho$ gmW Z ahŸ&
43. Cg Zo H$hm: _¢ {H$gr nd©V H$s Amoa eaU bo by±Jm, Omo _wPo Ob go ~Mm boJmŸ&
Zyh Zo H$hm: AmO A„mh Ho$ AmXoe (`mVZm) go H$moB© ~MmZo dmbm Zht, naÝVw
{Og na dh (A„mh) X`m H$a XoŸ& Am¡a XmoZm| Ho$ ~rM EH$ bha Am‹S>o Am J`r
Am¡a dh Sy>~Zo dmbm| _| hmo J`mŸ&
44. Am¡a H$hm J`m: ho YaVr! AnZm Ob {ZJb OmŸ& Am¡a ho AmH$me! Vy W_ OmŸ&
Am¡a Ob CVa J`m, Am¡a AmXoe nyam H$a {X`m J`m, Am¡a Zmd ""OyXr''1 na
R>ha JB©Ÿ& Am¡a H$hm J`m {H$ AË`mMm[a`m| Ho$ {b`o (A„mh H$s X`m go) Xyar h¡Ÿ&
45. VWm Zyh Zo AnZo nmbZhma go àmW©Zm H$s, Am¡a H$hm: _oao nmbZhma! _oam nwÌ _oao
n[aOZm| _o go h¡Ÿ& {ZíM` Voam dMZ gË` h¡, VWm Vy hr g~ go AÀN>m {ZU©`
H$aZo dmbm h¡Ÿ&

1
""OyXr'' EH$ nd©V H$m Zm_ h¡ Omo Hw${X©ñVmZ _| ""BãZo C_a'' Ûrn Ho$ CÎma-nyd© Amoa pñWV h¡Ÿ& Am¡a AmO ^r OyXr Ho$
Zm_ go hr à{gÕ h¡Ÿ&
260
11 - gyah hÿX

46. Cg (A„mh) Zo CÎma {X`m: dh Voam n[aOZ ZhtŸ& (Š`m|{H$) dh Hw$H$_u h¡Ÿ&
AV: _wP go Cg MrµO H$m àíZ Z H$amo {Og H$m VwPo H$moB© kmZ ZhtŸ& _¢ VwPo
~VmVm hÿ± {H$ AkmZm| _| Z hmo OmŸ&
47. Zyh Zo H$hm: _oao nmbZhma! _¢ Voar eaU MmhVm hÿ± {H$ _¢ VwP go Eogr MrµO H$s
_m±J H$ê± {Og (H$s dmñV{dŠVm) H$m _wPo H$moB© kmZ Zht h¡Ÿ&1 Am¡a `{X Vy Zo
_wPo j_m Zht {H$`m Am¡a _wP na X`m Z H$s Vmo _¢ j{VJ«ñVm| _| hmo OmD±$JmŸ&
48. H$hm J`m {H$ ho Zyh! CVa Om h_mar Amoa go ajm Am¡a gånÞVm Ho$ gmW AnZo
D$na VWm Voao gmW Ho$ g_wXm`m| Ho$ D$naŸ& Am¡a Hw$N> g_wXm` Eogo h¢ {OZ H$mo
h_ g§gm[aH$ OrdZ gm_J«r àXmZ H$a|Jo, {\$a CÝh| h_mar Xw:IXm`r `mVZm
nhþ±MoJrŸ&
49. `h µJ~¡ H$s ~mV| h¢ {OÝh| (ho Z~r!) h_ Amn H$s Amoa àH$meZm (dør) H$a aho
h¢Ÿ& Bg go nyd© Z Vmo Amn BÝh| OmZVo Wo Am¡a Z Amn H$s Om{VŸ& AV: Amn
ghZ H$a|Ÿ& dmñVd _| AÀN>m n[aUm_ AmkmH$m[a`m| Ho$ {b`o h¢Ÿ&
50. Am¡a ""AmX'' (Om{V) H$s Amoa CZ Ho$ ^mB© hÿX H$mo ^oOm Cg Zo H$hm: ho _oar
Om{V Ho$ bmoJm|Ÿ! A„mh H$s B~mXV (d§XZm) H$amoŸ& Cg Ho$ {gdm Vwåhmam H$moB©
nyÁ` Zht h¡Ÿ& Vw_ Bg Ho$ {gdm Hw$N> Zht hmo {H$ PyR>r ~mV| K‹S>Zo dmbo hmoŸ&2
51. ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! _¢ Vw_ go Bg na H$moB© ~Xbm Zht MmhVmŸ& _oam nm[al{_H$
~Xbm Cgr (A„mh) na h¡ {Og Zo _wPo n¡Xm {H$`m h¡Ÿ& Vmo Š`m Vw_ (BVZr ~mV
^r) Zht g_PVoŸ&3
52. ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! AnZo nmbZhma go j_m _m±JmoŸ& {\$a Cg H$s Amoa
Ü`mZ_¾ hmo OmAmoŸ& dh AmH$me go Vw_ na Ymam àdmh dfm© H$aoJmŸ& Am¡a Vwåhmar
epŠV _| A{YH$ epŠV àXmZ H$aoJmŸ& Am¡a AnamYr hmoH$a _w±h Z \o$amoŸ&

1
AWm©V O~ Zyh (Ab¡{hñgbm_) H$mo ~Vm {X`m J`m {H$ Vwåhmam nwÌ B©_mZ dmbm| _| go Zht h¡ Bg {b`o dh A„mh Ho$
AµOm~ go ~M Zht gH$Vm Vmo Zyh VwaÝV A„mh go j_m _m±JZo bJmŸ&
2
AWm©V A„mh Ho$ {gdm Vw_ Zo Omo nyÁ` ~Zm aIo h¢ dh Vwåhmao _Z K‹S>V nyÁ` h¢Ÿ&
3
AWm©V `{X Vw_ g_P aIVo Vmo Adí` gmoMVo {H$ EH$ ì`pŠV AnZo {H$gr g§gm[aH$ ñdmW© Ho$ {~Zm Š`m| h_| amVmo {XZ
CnXoe Xo ahm h¡ Am¡a gmao Xw:I Pob ahm h¡Ÿ& Cg Ho$ nmg H$moB© Eogr ~mV Adí` hmoJr {Og Ho$ {b`o AnZr OmZ Omo{I_
_| S>mb ahm h¡Ÿ&
261
11 - gyah hÿX

53. CÝhm|Zo H$hm: ho hÿX! Vw_ h_mao nmg H$moB© ñnï> (Iwbm) à_mU Zht bm`oŸ& VWm
h_ Vwåhmar ~mV Ho$ H$maU AnZo nyÁ`m| H$mo Ë`mJZo dmbo Zht h, Am¡a Z h_
Vwåhmam {dídmg H$aZo dmbo h¢Ÿ&
54. h_ Vmo `hr H$h|Jo {H$ VwPo h_mao {H$gr XodVm Zo ~wamB© Ho$ gmW nH$‹S> {b`m h¡Ÿ&
hÿX Zo H$hm: _¢ A„mh H$mo (Jdmh) ~ZVm hÿ±, Am¡a Vw_ ^r gmjr ahmo {H$ _¢ Cg
{eH©$ ({_lUdmX) go {daŠV hÿ± Omo Vw_ H$a aho hmoŸ&
55. Cg (A„mh) Ho$ {gdmŸ& Vw_ g~ {_b H$a _oao {déÕ fS²>`§Ì aM bmo, {\$a _wPo
Hw$N> ^r Adga Z XmoŸ&1
56. dmñVd _|, _¢ Zo A„mh na Omo _oam nmbZhma Am¡a Vwåhmam nmbZhma h¡, ^amogm
{H$`m h¡Ÿ& H$moB© MbZo dmbm Ord Eogm Zht Omo Cg Ho$ A{YH$ma _| Z hmo, dmñVd
_| _oam nmbZhma grYr amh2 na h¡Ÿ&
57. {\$a `{X Vw_ {d_wI ah J`o Vmo _¢Zo Vwåh| dh CnXoe nhþ±Mm {X`m h¡ {Og Ho$
gmW _wPo ^oOm J`m h¡Ÿ& Am¡a _oam nmbZhma Vwåhmam ñWmZ Vwåhmao {gdm {H$gr3
Am¡a Om{V H$mo Xo XoJmŸ& Am¡a Vw_ Cgo Hw$N> hm{Z Zht nhþ±Mm gH$moJo, dmñVd _|
_oam nmbZhma àË`oH$ MrµO H$m ajH$ h¡Ÿ&
58. Am¡a O~ h_mam AmXoe Am nhþ±Mm Vmo h_ Zo hÿX H$mo Am¡a CZ H$mo Omo Cg Ho$ gmW
B©_mZ bm`o AnZr X`m go ~Mm {b`m, Am¡a h_ Zo CZ H$mo Kmoa `mVZm go ~Mm
{b`mŸ&
59. dhr (Om{V) ""AmX'' h¡, {OgZo AnZo nmbZhma H$s Am`Vm| ({Zem{Z`m|) H$m
BÝH$ma {H$`m, Am¡a Cg Ho$ agybm| H$s ~mV Zht _mZr, Am¡a àË`oH$ gƒ Ho$
{damoYr Ho$ nrN>o MbVo ahoŸ&

1
AWm©V Vw_ Am¡a Vwåhmao g~ Xodr-XodVm {_bH$a ^r _oam Hw$N> {~Jm‹S> Zht gH$VoŸ& Š`m|{H$ _oam ^amogm {Og A„mh na h¡
nyam g§gma Cg Ho$ {Z`§ÌU _| h¡ Cg Ho$ AmJo {H$gr H$s epŠV Zht {H$ {H$gr H$m Hw$N> {~Jm‹S> gHo$Ÿ&
2
AWm©V Cg H$s amh AË`mMma H$s amh Zht hmo gH$Vr {H$ Vw_ XwamMmar Am¡a Hw$nW _| ah H$a g\$b ahmo Am¡a _¢
gXmMmar ah H$a hm{Z _| nSy>±Ÿ&
3
AWm©V Vwåh| ÜdñV {ZañV H$a XoJmŸ&
262
11 - gyah hÿX

60. Am¡a Bg g§gma _| {Y¸$ma CZ Ho$ gmW bJm Xr JB©& VWm àb` Ho$ {XZ ^r bJr
ahoJrŸ& gwZmo! AmX Zo AnZo nmbZhma H$mo AñdrH$ma H$a {X`mŸ& gwZmo! hÿ X H$s
Om{V: AmX Ho$ {b`o Xyar1 hmo!
61. Am¡a g_yX2 H$s Amoa CZ Ho$ ^mB© gmboh H$mo ^oOmŸ& Cg Zo H$hm: ho _oar Om{V Ho$
bmoJmo! A„mh H$s B~mXV (d§XZm) H$amo Cg Ho$ {gdm Vwåhmam H$moB© nyÁ` Zht h¡Ÿ&
Cgr Zo Vw_ H$mo YaVr go CËnÞ {H$`m, Am¡a Vw_ H$mo Cg _| ~gm {X`m, AV:
Cg go j_m _m±Jmo Am¡a Cgr H$s Amoa Ü`mZ_¾ hmo OmAmo, dmñVd _| _oam
nmbZhma g_rn h¡ (Am¡a XwAm`|) ñdrH$ma H$aZo dmbm h¡Ÿ&3
62. CÝhm|Zo H$hm: ho gmboh! h_mao ~rM Bg go nhbo VwP go ~‹S>r Amem Wr, Š`m Vy
h_| Bg ~mV go amoH$ ahm h¡ {H$ h_ Cg H$s nyOm H$a| {Og H$s nyOm h_mao ~mn
XmXm H$aVo aho? Vy {Og MrµO (EHo$ídadmX) H$s Amoa ~wbm ahm h¡, dmñVd _|
Cg Ho$ ~mao _| h_| g§Xoh h¡, {Og _| h_| {ÛYm h¡Ÿ&)
63. Cg (gmboh) Zo H$hm: ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! Vw_ Zo {dMma {H$`m {H$ `{X _¢
AnZo nmbZhma H$s Amoa go EH$ ñnîQ> Iwbo à_mU na hÿ±, Am¡a Cg Zo _wPo
AnZr X`m àXmZ H$s hmo, Vmo H$m¡Z h¡ Omo A„mh Ho$ _wµH$m~bo _| _oar ghm`Vm
H$aoJm, `{X _¢ Cg H$s Ad¡km H$ê$±? Vw_ _wPo KmQ>o _| S>mbZo Ho$ {gdm Hw$N> Zht
Xo gH$VoŸ&
64. Am¡a ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! `h A„mh4 H$s D±$Q>Zr Vwåhmao {b`o EH$ {ZemZr h¡
Vmo Bgo N>mo‹S> Xmo, A„mh H$s YaVr _| MaVr {\$aoŸ& Am¡a Cgo H$moB© Xw:I Z
nhþ±MmAmo, AÝ`Wm Vwåh| VwaÝV `mVZm nH$‹S> boJrŸ&
65. Vmo CÝhm|Zo Cgo _ma S>mbmŸ& V~ gmboh Zo H$hm: Vw_ AnZo ZJa _| VrZ {XZ Am¡a
AmZÝX bo bmoŸ& `h dMZ PyR>m Zht h¡Ÿ&

1
AWm©V A„mh H$s X`m go XyarŸ& Bg H$m à`moJ {Y¸$ma Am¡a {dZme Ho$ AW© _| hmoVm h¡Ÿ&
2
`h Om{V V~yH$ Am¡a _XrZm Ho$ ~rM ""Ab-{hO«'' _| Am~mX WrŸ&
3
Xo{I`o : gyah ~µH$am, Am`V : 186Ÿ&
4
Cgo A„mh H$s D±$Q>Zr Bg {b`o H$hm J`m h¡ {H$ Cgo A„mh Zo CZ Ho$ {b`o EH$ nd©V go {ZH$mbm WmŸ& Š`m|{H$ CÝhm|Zo
Bg H$s _m±J H$s Wr {H$ `{X nd©V go D±$Q>Zr {ZH$boJr Vmo h_ B©_mZ bm`|JoŸ& (Vµ\²$grao Hw$Vw©~r)
263
11 - gyah hÿX

66. {\$a O~ h_mam AmXoe Am J`m Vmo h_ Zo gmboh H$mo Am¡a Omo bmoJ Cg Ho$ gmW
B©_mZ bm`o AnZr X`m go Am¡a Cg {XZ Ho$ An_mZ go ~Mm {b`mŸ& dmñVd _|
Amn H$m nmbZhma hr epŠVembr à^wËdembr h¡Ÿ&
67. Am¡a AË`mMm[a`m| H$mo H$‹S>r Üd{Z Zo nH$‹S> {b`m, Am¡a AnZo Kam| _| Am¢Yo n‹S>o aho
J`oŸ&
68. O¡go dh dhm± H$^r ~go hr Zht WoŸ& gmdYmZ! g_yX Zo AnZo nmbZhma H$mo
AñdrH$ma H$a {X`mŸ& gwZ bmo, g_yX Ho$ {b`o Xyar hmoŸ&
69. Am¡a h_mao µ\$[aíVo B~«mhr_ Ho$ nmg ew^gyMZm boH$a Am`oŸ& CÝhm|Zo gbm_ {H$`m Vmo
Cg Zo CÎma _| gbm_ {H$`mŸ& {\$a Xoa Z hþB© {H$ dh EH$ ^wZm hþAm ~N>‹S>m1 bo
Am`oŸ&
70. {\$a O~ XoIm {H$ CZ Ho$ hmW Cg H$s Amoa Zht ~‹T>Vo Vmo CZ H$s Amoa go g§e`
_| n‹S> J`mŸ& Am¡a CZ go {Xb _| ^` H$m AZw^d {H$`mŸ& CÝhm|Zo H$hm: ^` Z
H$amoŸ& h_ byV2 H$s Om{V H$s Amoa ^oOo J`o h¢Ÿ&
71. Am¡a Cg (B~«mhr_) H$s nËZr I‹S>r hmoH$a gwZ ahr WrŸ& Vmo dh h±g n‹S>r3, Vmo
Cgo h_ Zo Bg²hmH$ (Ho$ OÝ_) H$s ew^ gyMZm4 XrŸ& Am¡a Bg²hmµH$ Ho$ níMmV²
`mHy$~ H$sŸ&
72. dh ~mobr: hm` _oam Xw^m©½`! Š`m _oar g§VmZ hmoJr, O~ {H$ _¢ ~w{‹T>`m hÿ± Am¡a _oam
`h n{V ^r ~y‹T>m h¡? dmñVd _| `h ~‹S>o AmíM`© H$s ~mV h¡Ÿ&
73. µ\$[aíVm| Zo H$hm: Š`m Vy A„mh Ho$ AmXoe go AmíM`© H$aVr h¡? ho Ka dmbm|!
Vw_ g~ na A„mh H$s X`m VWm gånÞVm h¡, {Z:g§Xoh dh A{V àe§{gV loð>
h¡Ÿ&
74. {\$a O~ B~«mhr_ go ^` Xya hmo J`m Am¡a Cgo ew^gyMZm {_b J`r Vmo dh byV
H$s Om{V Ho$ ~mao _| h_ go AmJ«h H$aZo bJmŸ&1

1
AWm©V A{V{W gËH$ma Ho$ {b`oŸ&
2
byV Ab¡{hñgbm_ H$mo ^mî`H$mam| Zo B~«mhr_ Ab¡{hñgbm_ H$m ^VrOm ~Vm`m h¡, {OZ H$mo A„mh Zo gXy_ H$s Amoa
Z~r ~Zm H$a ^oOmŸ&
3
{H$ ^` H$s H$moB© ~mV Zht h¡Ÿ&
4
µ\$[aíVm| ÛmamŸ&
264
11 - gyah hÿX

75. dmñVd _| B~«mhr_ ~‹S>m ghZerb, H$mo_b öX` VWm A„mh H$s Amoa Ü`mZ_¾
ahZodmbm WmŸ&
76. (µ\$[aíVm| Zo H$hm): ho B~«mhr_! Bg ~mV H$mo N>mo‹S>m|, dmñVd _| Voao nmbZhma H$m
AmXoe2 Am J`m h¡, VWm CZ na Eogr `mVZm AmZo dmbr h¡ Omo Q>bZo dmbr Zht
h¡Ÿ&
77. Am¡a O~ h_mao µ\$[aíVo byV Ho$ nmg Am`o Vmo CZ H$m AmZm Cgo ~wam bJmŸ& Am¡a
CZ Ho$ H$maU ì`mHw$b hmo J`mŸ& Am¡a H$hm: `h Vmo ~‹S>r {dnVm H$m3 {XZ h¡Ÿ&
78. Am¡a Cg H$s Om{V Ho$ bmoJ Xm¡‹S>Vo hþ`o Cg Ho$ nmg Am J`oŸ& Am¡a Bg go nyd© dh
Hw$H$_©4 {H$`m H$aVo WoŸ& byV Zo H$hm: ho _oar Om{V Ho$ bmoJmoŸ! `h _oar5 nw{Ì`m± h¢,
dh Vwåhmao {b`o A{YH$ n{dÌ h¢, AV: A„mh go S>amo, Am¡a _oao A{V{W`m| Ho$ ~mao
_| _wPo An_m{ZV Z H$amoŸ& Š`m Vw_ _| H$moB© ^bm _Zwî` Zht h¡Ÿ&
79. CZ bmoJm| Zo H$hm: Vw_ Vmo OmZVo hr hmo {H$ h_mam Voar nw{Ì`m| _| H$moB© A{YH$ma
ZhtŸ&6 VWm dmñVd _| Vw_ OmZVo hmo {H$ h_ Š`m MmhVo h¢Ÿ&
80. Cg (byV) Zo H$hm: H$me _oao nmg ~b hmoVm! `m H$moB© Ñ‹T> ghmam hmoVm {Og H$s
eaU boVm!
81. µ\$[aíVm| Zo H$hm: ho byV! h_ Voao nmbZhma Ho$ ^oOo hþ`o (µ\$[aíVo) h¡Ÿ& dh H$Xm{n
VwP VH$ Zht nhþ±M gHo$§Jo, O~ Hw$N> amV ah Om`o Vmo AnZo n[adma Ho$ gmW
{ZH$b Om, Am¡a Vw_ _| go H$moB© {\$a H$a Z XoIoŸ& naÝVw Voar nËZr (gmW Zht
Om`oJr)Ÿ& Cg na ^r dhr ~rVZo dmbm h¡ Omo CZ na ~rVoJmŸ& CZ H$s `mVZm H$m
{ZYm©[aV g_` àmV:H$mb h¡Ÿ& Š`m àmV:H$mb g_rn Zht h¡?

1
AWm©V àmW©Zm H$aZo bJm {H$ byV H$s Om{V H$mo A^r g§^bZo H$m Am¡a Adga {X`m Om`o hmo gH$Vm h¡ dh B©_mZ bm`oŸ&
2
AWm©V `mVZm H$m AmXoeŸ&
3
µ\$[aíVo gwÝXa {H$emoam| Ho$ ê$n _| Am`o WoŸ& Am¡a byV Ab¡{hñgbm_ H$s Om{V H$m AmMaU `h Wm {H$ dh ~mb_¡WwZ _|
é{M aIVr WrŸ& Bg{b`o CÝhm|Zo CZ H$mo nH$‹S>Zo H$s H$mo{ee H$sŸ& Bgr{b`o BZ A{V{W`m| Ho$ AmZo na byV
Ab¡{hñgbm_ ì`mHw$b hmo J`o WoŸ&
4
AWm©V ~mb_¡WwZŸ& (Vµµâgrao Hw$Vw©~r)
5
AWm©V ~ñVr H$s {ó`m±Ÿ& Š`m|{H$ Om{V H$m Z~r CZ Ho$ {nVm Ho$ g_mZ hmoVm h¡Ÿ& (Vµµâgrao Hw$Vw©~r)
6
AWm©V h_| {ñÌ`m| _| H$moB© é{M Zht h¡Ÿ&
265
11 - gyah hÿX

82. {\$a O~ h_mam AmXoe Am J`m Vmo h_ Zo Cg ~ñVr H$mo Vhg Zhg H$a {X`mŸ&
Am¡a CZ na nH$s hþB© H§$H$[a`m| H$s ~m[ae H$a XrŸ&
83. Omo Voao nmbZhma Ho$ `hm± {MÝh bJm`r hþ`t WtŸ& Am¡a dh1 (~ñVr)
AË`mMm[a`m|2 go H$moB© Xya Zht h¡Ÿ&
84. Am¡a _X²`Z H$s Amoa CZ Ho$ ^mB© ewEo~ H$mo ^oOmŸ& Cg Zo H$hm: ho _oar Om{V Ho$
bmoJmo! A„mh H$s B~mXV (d§XZm) H$amoŸ& Cg Ho$ {gdm H$moB© Vwåhmam nyÁ` Zht h¡Ÿ&
Am¡a Zmn Vm¡b _| H$_r Z H$amoŸ&3 _¢ Vwåh| gånÞ XoI ahm hÿ±Ÿ& Bg{b`o _wPo S>a h¡
{H$ Vwåh| H$ht `mVZm Z Koa boŸ&
85. ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! Zmn Vm¡b Ý`m`nyd©H$ nyam H$amo, Am¡a bmoJm| H$mo CZ H$s
MrµO| H$_ Z Xmo, VWm YaVr _| CnÐd \¡$bmVo Z {\$amoŸ&
86. A„mh H$s Xr hþB© ~MV Vwåhmao {b`o AÀN>r h¡, `{X Vw_ B©_mZ dmbo hmoŸ& Am¡a _¢
Vw_ na H$moB© ajH$ Zht hy±Ÿ&
87. CÝhm|Zo H$hm: ho ewEo~! Š`m Voar Z_mµO (B~mXV) VwPo AmXoe Xo ahr h¡ {H$ h_
Cgo Ë`mJ X| {Og H$s nyOm h_mao ~mn XmXm H$aVo aho? AWdm AnZo YZm| _| Omo
Mmh| H$a|? dmñVd _| Vy ~‹S>m hr ghZerb VWm ^bm ì`pŠV h¡!
88. ewEo~ Zo H$hm: ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! Vw_ ~VmAmo `{X _¢ AnZo nmbZhma H$s Amoa
go àË`j à_mU na hÿ±, Am¡a Cg Zo _wPo AÀN>r Or{dH$m àXmZ H$s hmo (Vmo H¡$go
Vwåhmam gmW Xy±?) _¢ Zht MmhVm {H$ Cg Ho$ {déÕ H$ê±$, {Og go Vwåh| amoH$ ahm
hÿ±Ÿ& _¢ Ohm± VH$ hmo gHo$ gwYma hr MmhVm hÿ±Ÿ& A«m¡a `h Omo Hw$N> H$aZm MmhVm hÿ±,
A„mh Ho$ `moJXmZ na {Z^©a H$aVm h¡Ÿ& _¢Zo Cgr na ^amogm {H$`m h¡, Am¡a Cgr
H$s Amoa Ü`mZ_¾ ahVm hÿ±Ÿ&
89. ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! Vwåh| _oam {damoY Bg ~mV na Z C^ma Xo {H$ Vw_ na dhr
`mVZm Am n‹S>o Omo Zyh H$s Om{V `m hÿX H$s Om{V AWdm gmboh H$s Om{V na
AmB©Ÿ& Am¡a byV H$s Om{V Vw_ go Hw$N> Xya Zht h¡Ÿ&

1
AWm©V gXy_, Omo g_yX H$s ~ñVr WrŸ&
2
AWm©V AmO ^r Omo CZ H$s Zr{V na Mb aho h¢ŸCZ na Eogr hr `mVZm Am gH$Vr h¡Ÿ&
3
ewEo~ H$s Om{V _| {eH©$ ({_lUdmX) Ho$ {gdm Zmn Vm¡b _| H$_r H$aZo H$m amoJ ^r WmŸ&
266
11 - gyah hÿX

90. Am¡a AnZo nmbZhma go j_m _m±Jmo, {\$a Cgr H$s Amoa Ü`mZ_¾ hmo OmAmoŸ&
dmñVd _| _oam nmbZhma A{V j_merb VWm ào_ H$aZo dmbm h¡Ÿ&
91. CÝhm|Zo H$hm: ho ewEo~! Vwåhmar ~hþV gr ~mV h_ Zht g_PVoŸ& Am¡a h_ Vwåh|
AnZo ~rM {Z~©b XoI aho h¢Ÿ& Am¡a `{X ^mB© ~ÝYw Z hmoVo Vmo h_ Vw_ H$mo nWamd
H$a Ho$ _ma S>mbVoŸ& Am¡a Vw_ h_ na H$moB© ^mar Vmo Zht hmoŸ&
92. ewEo~ Zo H$hm: ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! Š`m _oao ^mB© ~ÝYw Vw_ na A„mh go
A{YH$ ^mar h¢? {H$ Vw_ Zo Cgo nrR> nrN>o S>mb {X`m h¡?1 [ZíM` _oam nmbZhma
Cgo (AnZo kmZ Ho>>) Koao _| [b`o hw`o h¡ Omo Vw_ H>>a aho hmo&
93. Am¡a ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! Vw_ AnZo ñWmZ na H$m_ H$amo, _¢ (AnZo ñWmZ na)
H$m_ H$a ahm hÿ±Ÿ& Vwåh| erK« hr kmZ hmo Om`oJm {H$ {H$g na Eogr `mVZm Am`oJr
Omo Cgo An_m{ZV H$a XoŸ& VWm H$m¡Z PyR>m h¡? Vw_ àVrjm H$amo, _¢ (^r) Vwåhmao
gmW àVrjm H$aZo dmbm hÿ±Ÿ&
94. Am¡a O~ h_mam AmXoe Am J`m, Vmo h_Zo ewEo~ H$mo, Am¡a Omo CgHo$ gmW B©_mZ
bm`o Wo, AnZr X`m go ~Mm {b`mŸ& Am¡a AË`mMm[a`m| H$mo H$‹S>r ÜdZr Zo nH$‹S>
{b`mŸ& {\$a do AnZo Kam| _| Am¡Yo _w±h n‹S>o ah J`oŸ&
95. O¡go dh H$^r CZ _| ~go hr Z aho hm|Ÿ& gwZ bmo! _X²`Z dmbo ^r d¡go hr Xya
\o$§H$ {X`o J`o O¡go g_yX Xya \o$§H$ {X`o J`oŸ&
96. Am¡a h_ Zo _ygm H$mo AnZr {Zem{Z`m| (M_ËH$ma), VWm Iwbo VH©$ Ho$ gmW
^oOmŸ&
97. {µ\$aAm¡Z Am¡a Cg Ho$ à_wIm| H$s AmoaŸ& Vmo CÝhm|Zo {µ\$aAm¡Z H$s Amkm H$m
AZwgaU (nmbZ) {H$`mŸ& O~ {H$ {µ\$aAm¡Z H$s Amkm gwYar hþB© Z WrŸ&
98. dh àb` Ho$ {XZ AnZr Om{V Ho$ AmJo MboJm, Am¡a CZ H$mo ZaH$ _| CVmaoJm
Am¡a dh Š`m hr ~wam CVaZo H$m ñWmZ h¡?
99. Am¡a do {Y¸$ma Ho$ nrN>o bJm {X`o J`o Bg g§gma _| ^r Am¡a àb` Ho$ {XZ ^rŸ&
H¡$gm ~wam nwañH$ma h¡ Omo CÝh| {X`m Om`oJm?

1
AWm©V Vw _ _oao ^mB© ~ÝYw Ho$ ^` go _oao {déX²>Y Hw$N> H$aZo go éH$ J`o Vmo Š`m dh Vwåhmao {dMma _| A„mh go A{YH$
à^md aIVo h¢?
267
11 - gyah hÿX

100.ho Z~r! `h CZ ~pñV`m| Ho$ g_mMma h¢ {OZ H$m dU©Z h_ Amn go H$a aho h¢Ÿ&
CZ _| go Hw$N> {ZO©Z I‹S>r Am¡a Hw$N> CO‹S> MwH$s h¢Ÿ&
101.Am¡a h_ Zo CZ na AË`mMma Zht {H$`m, naÝVw CÝhm|Zo ñd`§ AnZo D$na
AË`mMma {H$`mŸ& Vmo CZ Ho$ do nyÁ` {OÝh| dh A„mh Ho$ {gdm nwH$ma aho Wo,
CZHo$ Hw$N> H$m_ Zht Am`o, O~ Amn Ho$ nmbZhma H$m AmXoe Am J`m, Am¡a
CÝhm|Zo CZ H$mo hm{Z nhþ±MmZo Ho$ {gdm Am¡a Hw$N> Zht {H$`mŸ&1
102.Am¡a Bgr àH$ma Voao nmbZhma H$s nH$‹S> hmoVr h¡, O~ dh {H$gr AË`mMma H$aZo
dmbm| H$s, ~ñVr H$mo nH$‹S>Vm h¡Ÿ& {ZíM` Cg H$s nH$‹S> Xw:IXm`r Am¡a H$‹S>r hmoVr2
h¡Ÿ&
103.{ZíM` Bg _| EH$ {ZemZr h¡, Cg Ho$ {b`o Omo nabmoH$ H$s `mVZm go S>aoŸ& dh
Eogm {XZ hmoJm {Og Ho$ {b`o g^r bmoJ EH${ÌV hm|Jo, VWm Cg {XZ g~
CnpñWV hm|JoŸ&
104.Am¡a h_ Cgo Ho$db EH$ {ZYm©[aV Ad{Y Ho$ {b`o Xoa H$a aho h¢Ÿ&
105.O~ dh {XZ Am Om`oJm Vmo A„mh H$s AZw_{V {~Zm H$moB© àmUr ~mV Zht H$aoJm,
{\$a CZ _| go Hw$N> Am^mJo hm|Jo Am¡a Hw$N> ^m½`dmZ hm|JoŸ&
106.{\$a Omo ^m½`hrZ hm|Jo, dhr ZaH$ _| hm|Jo, CÝht H$s Cg _| MrI Am¡a nwH$ma
hmoJrŸ&
107.do Cg _| gXmdmgr hm|Jo, O~ VH$ AmH$me VWm YaVr Ad{ñWV h¢Ÿ& naÝVw `h
{H$ Amn H$m nmbZhma Hw$N> Am¡a MmhoŸ& dmñVd _| Amn H$m nmbZhma Omo Mmho H$a
XoZo dmbm h¡Ÿ&
108.Am¡a Omo ^m½`dmZ h¢, dh ñdJ© hr _| gX¡d ah|Jo, O~ VH$ AmH$me VWm YaVr
pñWV h¢Ÿ& naÝVw Amn H$m nmbZhma Hw$N> Am¡a Mmho, `h àXmZ h¡ AZdaV
({ZaÝVa)Ÿ&

1
AWm©V `h Om{V`m± AnZo Xodr-XodVm H$s nyOm Bg{b`o H$aVr Wt {H$ dh CÝh| bm^ nhþ±Mm`|JoŸ& {H$ÝVw CZ H$s nyOm hr
CZ na A{YH$ `mVZm H$m H$maU ~Z JB©Ÿ&
2
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$m H$WZ h¡ {H$ A„mh AË`mMmar H$mo Adga XoVm h¡, `hm± VH$ {H$ O~ Cgo nH$‹S>Vm
h¡ Vmo Cg go ~MVm Zht, Am¡a AmnZo {\$a `hr Am`V n‹T>rŸ& (ghrh ~w˜mar, hXrg Z§. : 4686)
268
11 - gyah hÿX

109.AV: (ho Z~r!) Amn Cg Ho$ ~mao _| {H$gr g§Xoh _| {H$gr g§Xoh _| Z hm| {Ogo do
nyOVo h¢Ÿ& do Cgr àH$ma nyOVo h¢ O¡go Bg go nhbo BZ Ho$ ~mn XmXm nyOVo1 aho
h¢Ÿ& dñVwV: h_ CÝh| CZ H$m {~Zm {H$gr H$_r Ho$ nyam ^mJ XoZo dmbo h¢Ÿ&
110.Am¡a h_ Zo _ygm H$mo nwñVH$ (Vm¡amV) àXmZ H$sŸ& Vmo Cg _| {d^oX {H$`m J`mŸ&
Am¡a `{X Amn Ho$ nmbZhma Zo nhbo go EH$ ~mV2 {Z{íMV Z H$s hmoVr Vmo CZ Ho$
~rM {ZU©` H$a {X`m J`m hmoVm, Am¡a dmñVd _| do3 Cg Ho$ ~mao _| g§Xoh Am¡a
e§H$m _| h¢Ÿ&
111.Am¡a àË`oH$ H$mo Amn H$m nmbZhma Adí` CZ Ho$ H$_m] H$m nyam ~Xbm XoJmŸ&
Š`m|{H$ dh CZ Ho$ H$_m] go gy{MV h¡Ÿ&
112.AV: (ho Z~r!) O¡go Amn H$mo AmXoe {X`m J`m h¡, Cg na gwÑ‹T> a{h`oŸ& Am¡a
dh ^r Omo Amn Ho$ gmW Vm¡~m (j_m `mMZm) H$a Ho$ hmo {b`o h¢Ÿ& Am¡a gr_m H$m
C„§KZ Z4 H$amo Š`m|{H$ dh (A„mh) Vwåhmao H$_m] H$mo XoI ahm h¡Ÿ&
113.Am¡a AË`mMm[a`m| H$s Amoa Z PwH$ n‹S>moŸ& AÝ`Wm Vwåh| ^r A{¾ ñne© H$a boJrŸ&
Am¡a A„mh Ho$ {gdm Vwåhmam H$moB© ghm`H$ Zht, {\$a Vwåhmar ghm`Vm Zht H$s
Om`oJrŸ&
114.VWm Amn Z_mµO H$s ñWmnZm H$a|, {XZ Ho$ gram| na Am¡a Hw$N> amV ~rVZo5 naŸ&
dmñVd _| gXmMma XwamMmam| H$mo Xya H$a XoVo6 h¢Ÿ& `h EH$ {ejm h¡, {ejm J«hU
H$aZo dmbm| Ho$ {b`oŸ&
115.VWm Amn Y¡`© go H$m_ b|, Š`m|{H$ A„mh gXmMm[a`m| H$m à{V\$b ì`W© Zht
H$aVmŸ&

1
AWm©V BZ H$s nyOm {Z_©yb Am¡a ~mn-XmXm H$s naånam na AmYm[aV h¡, {Og H$m gË` go H$moB© g§~ÝY Zht h¡Ÿ&
2
AWm©V `h {H$ g§gma _| àË`oH$ H$mo AnZr BÀN>mZwgma H$_© H$aZo H$m Adga {X`m Om`oJmŸ&
3
AWm©V {_lUdmXr Hw> aAmZ Ho$ {df` _|Ÿ&
4
AWm©V Y_m©Xoe H$s gr_m H$mŸ&
5
Z_mµO Ho$ g_` Ho$ g{dñVma {ddaU Ho$ {b`o Xo{I`o: gyah ~Zr BòmB©b:78, gyah Vmhm:130, VWm gyah ê$_:17-18Ÿ&)
6
hXrg _| AmVm h¡ {H$ Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo µ\$a_m`m: `{X {H$gr Ho$ Ûma na EH$ Zha Omar hmo {Og _| dh
nm±M ~ma ñZmZ H$aVm hmo Vmo Š`m Cg Ho$ eara na Hw$N> _¡b ah Om`oJm? Bgr àH$ma nm±Mm| Z_mµOm| go A„mh ^yb -MyH$
H$mo Xya (j_m) H$a XoVm h¡Ÿ& (~w˜mar : 528, _wpñb_ : 667) {H$ÝVw ~‹S>o ~‹S>o nmn O¡go {eH©$, hË`m BË`m{X, {~Zm Vm¡~m Ho$
j_m Zht {H$`o OmVoŸ&
269
11 - gyah hÿX

116.Vmo Vw_ go nhbo `wJm| _| Eog gXmMmar Š`m| Zht hþ`o Omo YaVr _| CnÐd H$aZo go
amoH$Vo? naÝVw Eogm ~hþV Wmo‹S>o `wJm| _| hþAm, {OÝh| h_ Zo ~Mm {X`m, Am¡a
AË`mMmar Cg ñdmX Ho$ nrN>o n‹S>o aho, Omo YZ-YmÝ` {X`o J`o WoŸ& Am¡a dh
Anam{Y ~ZH$a ahoŸ&
117.Am¡a Amn H$m nmbZhma Eogm Zht h¡ {H$ ~pñV`m| H$mo AË`mMma go ÜdñV H$a Xo,
O~ {H$ CZ Ho$ dmgr gwYmaH$ hm|Ÿ&
118. Am¡a `{X Amn H$m nmbZhma MmhVm Vmo g~ bmoJm| H$mo EH$ g_wXm` ~Zm
XoVmŸ& Am¡a dh gXm {dMma {damoYr ah|JoŸ&
119.naÝVw {Og na Amn H$m nmbZhma X`m H$a Xo, Am¡a Bgr Ho$ {b`o CÝh| n¡Xm
{H$`m h¡Ÿ&1 Am¡a Amn Ho$ nmbZhma H$s ~mV nyar hmo J`r {H$ _¢ ZaH$ H$mo g~
{OÞm| VWm _mZdm| go Adí` ^a Xy±Jm2Ÿ&
120.Am¡a (ho Z~r!) `h Z{~`m| H$s g~ H$WmE| h_ Amn H$mo gwZm aho h¢, {OZ Ho$ Ûmam
Amn Ho$ {Xb H$mo gwÑ‹T H$a X|, Am¡a Bg {df` _| Amn Ho$ nmg gË` Am J`mŸ&
Am¡a B©_mZ dmbm| Ho$ {b`o EH$ {ejm Am¡a MoVmdZr h¡Ÿ&
121.Am¡a (ho Z~r!) Amn CZ go H$h X|, Omo B©_mZ Zht bmVo {H$ Vw_ AnZo ñWmZ na
H$m_ H$aVo ahmoŸ& h_ AnZo ñWmZ na H$m_ H$aVo h¢Ÿ&
122.VWm Vw_ àVrjm3 H$amo, h_ ^r àVrjm H$aZo dmbo h¢Ÿ&
123.A„mh hr Ho$ A{YH$ma _| AmH$me| VWm YaVr H$s {N>nr hþB© MrµOm| H$m kmZ h¡,
Am¡a àË`oH$ {df` Cgr H$s Amoa bm¡Q>m`o OmVo h¢Ÿ& AV: Amn Cg H$s B~mXV
(d§XZm) H$a|, Am¡a Cgr na {Z^©a ahoŸ& Amn H$m nmbZhma Cg go AMoV Zht h¡
Omo Vw_ H$a aho hmoŸ&
*****

1
AWm©V EH$ hr gËY_© na g~ H$mo H$a XoVmŸ& naÝVw Cg Zo àË`oH$ H$mo AnZo {dMma H$s ñdV§ÌVm Xr h¡ {H$ {Og Y_© `m
{dMma H$mo Mmho AnZm`o Vm{H$ àb` Ho$ {XZ gËY_© H$mo J«hU Z H$aZo na CÝh| `mVZm H$m ñdmX MIm`m Om`oŸ&
2
Š`m|{H$ Bg ñdV§ÌVm H$m µJbV à`moJ H$a Ho$ A{YH$Va bmoJ gËY_© H$mo N>mo‹S> ~¡R>oŸ&
3
AWm©V AnZo n[aUm_ H$sŸ&
270
12 - gyah `ygµw\$

gyah `ygwµ\$ - 12
gyah `ygwµ\$ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 111 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg _| Z~r `ygwµ\$ (Ab¡{hñgbm_) H$s nyar H$Wm H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ& Bg
Ho$ Ûmam `h g§Ho$V {H$`m J`m h¡ {H$ _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) {OZ H$mo
_¸$m _| Hw$a¡e Zo OmZ go _ma XoZo AWdm Xoe go {ZH$mb XoZo H$s `moOZm ~Zm`r h¡
dh Eogo hr {Zî\$b hmo Om`|Jo O¡go `ygwµ\$ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ ^mB`m| H$s gmar
`moOZm {Zî\$b hmo JB©Ÿ& Am¡a EH$ {XZ Eogm ^r Am`m {H$ g~ ^mB© CZ Ho$ AmJo
hmW \¡$bm`o I‹S>o WoŸ& Am¡a Hw>>aAmZ H$s `h ^{dî`dmUr gË` {gÕ hþB©Ÿ&
- Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) _XrZm {hO²aV H$a J`oŸ& {\$a gZ² 8 {hO²ar _|
Amn Zo _¸$m H$mo {dO` {H$`m Vmo Amn Ho$ {damo{Y Hw$a¡e Amn Ho$ AmJo Cgr àH$ma
{dde I‹S>o Wo O¡go `ygwµ\$ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ ^mB© CZ Ho$ AmJo hmW \¡$bm`o
H$h aho Wo H$s Amn h_o XmZ H$s{O`o, A„mh XmZerbm| H$mo AÀN>m ~Xbm XoVm h¡Ÿ&
Am¡a O¡go `ygµw\$ (Ab¡{hñgbm_) Zo AnZo ^mB©`m| H$mo j_m H$a {X`m d¡go hr
Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo ^r H$hm: OmAmo, Vw_ na H$moB© Xmof Zht,
A„mh Vwåh| j_m H$ao dh gdm}Îm_ X`mdmZ² h¡Ÿ& Amn CZ Ho$ AË`mMma H$m ~Xbm
bo gH$Vo Wo {H$ÝVw O~ Amn Zo CZ go nyN>m {H$ Vwåhmam {dMma Š`m h¡ {H$ _¢
Vwåhmao gmW Š`m H$ê$±Jm?? Vmo CZ Ho$ `h H$hZo na {H$ Amn g‚mZ ^mB© VWm
g‚mZ ^mB© Ho$ nwÌ h¢, Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: _¢ Vw_ go dhr
H$hVm hÿ± Omo `ygwµ\$ (Ab¡{hñgbm_) Zo AnZo ^mB©`m| go H$hm Wm {H$ AmO Vw_
na H$moB© Xmof Zht, OmAmo Vw_ g^r ñdV§Ì hmoŸ&
hXrg _| h¡ {H$ g‚mZ Ho$ g‚mZ nwÌ Ho$ g‚mZ nwÌ, `ygwµ\$ nwÌ `mHy$~ nwÌ Bg²hmµH$
nwÌ B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) h¢Ÿ& (Xo{I`o: ghrh ~w˜mar, hXrg Z§. : 3382)
EH$ Xygar hXrg _| Am`m h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo µ \$a_m`m {H$
`{X _¢ CVZo {XZ ~§Xr ahVm {OVZo {XZ `ygµw\$ (Ab¡{hñgbm_) ~§Xr aho Vmo Omo
ì`{ŠV CZ H$mo ~wbmZo Am`m Wm _¢ Cg Ho$ gmW Mbm OmVmŸ&(Xo{I`o:~w˜mar :3372,
_w{ñb_:2370)
271
12 - gyah `ygµw\$

`mX aho {H$ Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ Bg H$WZ go A{^àm` `ygwµ\$
(Ab¡{hñgbm_) Ho$ ghZ H$s gamhZm H$aZm h¡Ÿ&
- Bg gyah _| `h {ejm h¡ {H$ Omo A„mh Mmho dhr hmoVm h¡Ÿ& {damo{Y`m| Ho$ MmhZo go
Hw$N> Zht hmoVm, Bg _| Zd `wdH$mo Ho$ {b`o AnZr _a²`mXm H$s ajm Ho$ {b`o ^r
EH$ {ejm h¡Ÿ&
*****

272
12 - gyah `ygµw\$

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A{bµ\$, bm_, amŸ& `h Iwbr nwñVH$ H$s Am`V| h¢Ÿ&
2. h_ Zo Bg Hw>>aAmZ H$mo A~u _| CVmam h¡, Vm{H$ Vw_ g_PmoŸ&1
3. (ho Z~r!) h_ ~hþV AÀN>r e¡br _| Amn H$s Amoa Bg Hw> aAmZ H$s dør Ûmam Amn
go Bg H$Wm H$m dU©Z H$a aho h¢Ÿ& AÝ`Wm Amn (^r) Bg go nyd© (Bg go)
Agy{MV WoŸ&
4. O~ `ygwµ\$ Zo AnZo {nVm go H$hm: h¡ _oao {nVm! _¢ Zo ñdßZ XoIm h¡ {H$ ½`mah
{gVmao, gy`© VWm Mm±X _wPo gO²Xm H$a aho h¢Ÿ&
5. Cg Zo H$hm: ho _oao nwÌ! AnZm ñdßZ AnZo ^mB©`m| H$mo Z ~VmZm2 AÝ`Wm dh
Voao {déÕ fS²>`§Ì aM|JŸo & dmñVd _| e¡VmZ _mZd H$m Iwbm eÌw h¡Ÿ&
6. Am¡a Eogm hr hmoJm, Voam nmbZhma VwPo MwZ boJm, VWm VwPo ~mVm| H$m AW©
{gIm`oJm Am¡a VwP na Am¡a `mHy$~ Ho$ KamZo na AnZm nwañH$ma nyam H$aoJmŸ&3
O¡go Bg go nhbo Voao nyd©Om| B~²amhr_ Am¡a Bg²hmµH$ na nyam {H$`mŸ& dmñVd _|
Voam nmbZhma ~‹S>m kmZr VWm JwUr h¡Ÿ&
7. dmñVd _| `ygwµ\$ Am¡a Cg Ho$ ^mB©`m| (H$s H$Wm) _| nyN>Zo dmbm| Ho$4 {b`o H$B©
{Zem{Z`m± h¡Ÿ&
8. O~ CZ (^mB©`m|) Zo H$hm: `ygwµ\$ Am¡a Cg H$m ^mB© h_mao {nVm H$mo h_ go
A{YH$ {à` h¡Ÿ& O~ {H$ h_ EH$ {Jamoh h¢Ÿ& dmñVd _| h_mao {nVm Iwbr Jw_amhr
_| h¢Ÿ&

1
Š`m| {H$ Hw> aAmZ Ho$ àW_ gå~mo{YV Aa~ bmoJ Wo {\$a CZ Ho$ Ûmam Xygao gmYmaU _Zwî`m| H$mo g§~mo{YV {H$`m J`m h¡
Vmo `{X àW_ g§~mo{YV hr Hw> aAmZ Zht g_P gH$Vo Vmo Xygam| H$mo H¡$go g_Pm gH$Vo Wo?
2
`ygwµ\$ Ab¡{hñgbm_ Ho$ Xygar _m±Am| go Xg ^mB© WoŸ& Am¡a EH$ gJm ^mB© WmŸ& `mHy$~ Ab¡{hñgbm_ `h OmZVo Wo {H$
gm¡Vrbo ^mB©, `ygwµ\$ go B©î`m© H$aVo h¢Ÿ& Bg{b`o CZ H$mo gmdYmZ H$a {X`m {H$ AnZm ñdßZ CÝh| Z ~Vm`|Ÿ&
3
`hm± nwañH$ma go A{^àm` Z~r ~ZmZm h¡Ÿ& (Vµµâgrao Hw$Vw©~r)
4
`h àíZ `hÿ{X`m| Zo _¸$m dm{g`m| Ho$ _mÜ`_ go Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ go {H$`m Wm, {H$ dh H$m¡Zgo Z~r h¢ Omo
em_ _| ahVo Wo, Am¡a O~ CZ H$m nwÌ {_ò {ZH$b J`m Vmo Cg na amoVo -amoVo AÝYo hmo J`o?? Bg na `h nyar gyah
CVarŸ& (Vµ\$grao Hw$Vw©~r)
273
12 - gyah `ygµw\$

9. `ygwµ\$ H$mo ~Y H$a Xmo, `m Cgo {H$gr YaVr _| \|$H$ XmoŸ& Bg go Vwåhmao {nVm H$m
Ü`mZ Ho$db Vwåhmar Vaµ\$ hmo Om`oJmŸ& Am¡a Bg Ho$ níMmV² n{dÌ ~Z OmAmoŸ&
10. CZ _| go EH$ Zo H$hm: `ygwµ\$ H$mo ~Y Z H$amo, Cgo {H$gr A§Yo Hw$E§ _| S>mb Xmo,
Cgo H$moB© µH$m{µ\$bm {ZH$mb bo Om`oJm, `{X Hw$N> H$aZo dmbo hmoŸ&
11. CÝhm|Zo H$hm: ho h_mao {nVm! Š`m ~mV h¡ {H$ `ygwµ\$ Ho$ {df` _| Amn h_ na
^amogm Zht H$aVo? O~ {H$ h_ Cg Ho$ ew^{MÝVH$ h¢Ÿ&
12. Cgo H$b h_mao gmW (dZ _|) ^oO X|Ÿ& dh Im`o {n`o Am¡a Ho$bo Hy$XoŸ& Am¡a h_
Cg Ho$ ajH$ (àhar) h¢Ÿ&
13. Cg ({nVm) Zo H$hmŸ& _wPo ~‹S>r {MÝVm Bg ~mV H$s h¡ {H$ Vw_ Cgo bo OmAmoŸ&
Am¡a _¢ S>aVm hÿ± {H$ Cgo ^o{‹S>`m Z Im Om`oŸ& Am¡a Vw_ Cg go AgmdYmZ ah
OmAmoŸ&
14. g~ (^mB©`m|) Zo H$hm: `{X Cgo ^o{‹S>`m Im J`m, O~ {H$ h_ EH$ {Jamoh h¢, Vmo
dmñVd _| h_ ~‹S>o {dZme _| h¢Ÿ&
15. {\$a O~ do Cgo bo J`o, Am¡a {ZíM` {H$`m {H$ Cgo A§Yo Hw$E| _| S>mb X|, Am¡a
h_ Zo Cg (`ygwµ\$) H$s Amoa dør H$s {H$ Vw_ Adí` BZ H$mo CZ H$m H$_©
~VmAmoJo, Am¡a dh Hw$N> OmZVo Z hm|JŸo &
16. Am¡a dh g§Ü`m H$mo amoVo hþ`o AnZo {nVm Ho$ nmg Am`oŸ&
17. g~ Zo H$hm: ho {nVm! h_ Amng _| Xm¡‹S> H$aZo bJoŸ& Am¡a `ygwµ \$ H$mo AnZo
gm_mZ Ho$ nmg N>mo‹S> {X`mŸ& Am¡a Cgo ^o{‹S>`mo Im J`mŸ& Am¡a Amn Vmo h_mam
{dídmg H$aZo dmbo Zht h¢, `Ú{n h_ gƒ hr Š`m| Z ~mob aho hm|Ÿ&
18. Am¡a dh `ygwµ\$ Ho$ Hw$V} na PyR>m aŠV1 bJmH$a bm`oŸ& Cg Zo H$hm: ~pëH$
Vwåhmao _Z Zo Vwåhmao {b`o EH$ gwÝXa ~mV ~Zm br h¡! Vmo A~ Y¡`© YmaU H$aZm
hr CÎm_ h¡Ÿ& Am¡a Cg Ho$ g§~ÝY _| Omo ~mV Vw_ ~Zm aho hmo A„mh hr go
ghm`Vm _m±JZr h¡Ÿ&
19. Am¡a EH$ µH$m{µ\$bm Am`mŸ& Cg Zo AnZo nmZr ^aZo dmbo H$mo ^oOm, Cg Zo AnZm
S>mob S>mbm, Vmo nwH$mam: ew^ hmo! `h Vmo EH$ ~mbH$ h¡Ÿ& Am¡a Cgo ì`mnm[aH$
1
^mî`H$mam| Zo {bIm h¡ {H$ do ~H$ar Ho$ ~ƒo H$m aŠV bJmH$a bm`o WoŸ&
274
12 - gyah `ygµw\$

gm_J«r g_PH$a Nw>nm {b`mŸ& Am¡a A„mh ^br ^m±{V OmZZo dmbm Wm Omo do H$a
aho WoŸ&
20. Am¡a Cgo V{ZH$ _yë` Hw$N> {JZVr Ho$ {Xah_m| _o ~oM {X`mŸ& Am¡a do Cg Ho$ ~mao
_| Hw$N> A{YH$ H$s BÀN>m Zht aIVo WoŸ&
21. Am¡a {_ò Ho$ {Og ì`pŠV Zo Cgo ˜arXm, Cg Zo AnZr nËZr go H$hm: Cg H$mo
AmXa-_mZ go aImoŸ& g§^d h¡ `h h_| bm^ nhþ±Mm`o, AWdm h_ Cgo AnZm nwÌ
~Zm b|Ÿ& Bg àH$ma Cg H$mo h_ Zo ñWmZ {X`mŸ& Am¡a Vm{H$ Cgo ~mVm| H$m AW©
{gIm`|Ÿ& Am¡a A„mh AnZm AmXoe nyam H$a Ho$ ahVm h¡Ÿ& naÝVw A{YŠVa bmoJ
OmZVo Zht h¢Ÿ&
22. Am¡a O~ dh OdmZr H$mo nhþ±Mm, Vmo h_ Zo Cgo {ZU©` H$aZo H$s epŠV VWm kmZ
àXmZ {H$`mŸ& Am¡a Bgr àH$ma h_ gXmMm[a`m| H$mo à{V\$b (~Xbm) XoVo h¢Ÿ&
23. Am¡a dh {Og ór1 Ho$ Ka _| Wm, Cg Zo Cg Ho$ _Z H$mo [aPm`m, Am¡a Ûma ~ÝX
H$a {b`o, Am¡a ~mobr: ""Am OmAmo''Ÿ& Cg Zo H$hm: A„mh H$s eaU! dh _oam
ñdr_m h¡Ÿ& Cg Zo _wPo AÀN>m ñWmZ {X`m h¡ dmñVd _| AË`mMmar g\$b Zht
hmoVoŸ&
24. Am¡a Cg ór Zo Cg H$s BÀN>m H$sŸ& Am¡a dh (`ygwµ\$) ^r Cg H$s BÀN>m H$aVo,
`{X AnZo nmbZhma H$m à_mU Z XoI boVoŸ&2 Bg àH$ma h_ Zo (Cgo gmdYmZ)
{H$`m Vm{H$ Cg go ~wamB© VWm {Zb©‚mm H$mo Xya H$a X|Ÿ& dmñVd _| dh h_mao ewÕ
^ŠVm| _| WmŸ&
25. Am¡a XmoZm| Ûma H$s Amoa Xmo‹S>oŸ& Am¡a Cg ñÌr Zo Cg H$m Hw$Vm© nrN>o go \$m‹S> {X`mŸ&
Am¡a XmoZm| Zo Cg Ho$ n{V H$mo Ûma Ho$ nmg nm`mŸ& Cg (ór) Zo H$hm: {Og Zo
Voar nËZr Ho$ gmW ~wamB© H$m {ZíM` {H$`m, Cg H$m XÊS> Bg Ho$ {gdm Š`m h¡
{H$ Cgo ~§Xr ~Zm {X`m Om`o AWdm Cgo Xw:IXm`r `mVZm (Xr Om`o)?

1
A{^àoV {_ò Ho$ amOm (AµOrµO) H$s nËZr h¡Ÿ&
2
`ygwµ\$ (Ab¡{hñgbm_) H$moB© µ\$[aíVm Zht EH$ _Zwî` WoŸ& Bg {b`o ~wamB© H$m BamXm H$a gH$Vo Vo {H$ÝVw Cgr g_`
CZ Ho$ {Xb _| `h ~mV AmB© {H$ _¢ nmn H$a Ho$ A„mh H$s nH$‹S> go ~M Zht gHy±$JmŸ& Bg àH$ma A„mh Zo CÝh| ~wamB© go
~Mm {b`m, Omo `ygwµ\$ (Ab¡{hñgbm_) H$s ~hþV ~‹S>r àYmZVm h¡Ÿ&
275
12 - gyah `ygµw\$

26. Cg Zo H$hm: Bgr Zo _wPo [aPmZm Mmhm WmŸ& Am¡a Cg ór Ho$ KamZo go EH$ gmjr
Zo gmú` {X`m {H$ `{X Cg H$m Hw$Vm© AmJo go \$m‹S>m J`m h¡ Vmo dh gƒr h¡, VWm
dh PyR>m h¡Ÿ&
27. Am¡a `{X Cg H$m Hw$Vm© nrN>o go \$m‹S>m J`m h¡ Vmo dh PyR>r Am¡a dh (`ygwµ\$)
gƒm h¡Ÿ&
28. {\$a O~ Cg (n{V) Zo XoIm {H$ Cg H$m Hw$Vm© nrN>o go \$m‹S>m J`m h¡ Vmo H$hm:
dmñVd _| `h Vw_ {ó`m| H$s Mmb| h¢ Am¡a Vwåhmar Mmb| ~‹S>r Kmoa hmoVr h¢Ÿ&
29. ho `ygwµ\$! Vw_ Bg ~mV H$mo OmZo XmoŸ& Am¡a (ho ñÌr!) Vy AnZo nmn H$s j_m _m±J,
dmñVd _| Vy nm{n`m| _| go h¡Ÿ&
30. ZJa H$s Hw$N> {ó`m| Zo H$hm: AµOrµO (à_wI A{YH$mar) H$s nËZr AnZo Xmg H$mo
[aPm ahr h¡Ÿ& Cgo ào_ Zo _w½Y H$a {X`m h¡Ÿ& h_mao {dMma _| dh Iwbr Jw_amhr _|
h¡Ÿ&
31. {\$a O~ Cg Zo CZ {ó`m| H$s _¸$mar H$s ~mV gwZr Vmo CÝh| ~wbm ^oOmŸ& Am¡a
CZ Ho$ (Am{VÏ`) Ho$ {b`o Jmd V{H$`o bJdm`o Am¡a àË`oH$ ñÌr H$mo EH$ Nw>ar Xo
XrŸ&1 Cg Zo (`ygµw\$ go) H$hm: BZ Ho$ g_j ""{ZH$b Am''Ÿ& {\$a O~ CZ
{ó`m| Zo Cgo XoIm Vmo M{H$V (X§J) hmo H$a AnZo hmW H$mQ> ~¡R>r, VWm nwH$ma
CR>t: A„mh n{dÌ h¡! `h _Zwî` Zht, `h Vmo H$moB© gå_m{ZV µ\$[aíVm h¡Ÿ&
32. Cg Zo H$hm: `hr dh h¡, {Og Ho$ ~mao _| Vw_ Zo _oar {ZÝXm H$s h¡Ÿ& dmñVd _| _¢Zo
hr Cgo [aPm`m WmŸ& _Ja dh ~M {ZH$bmŸ& Am¡a `{X dh _oar ~mV Z _mZoJm Vmo
Adí` ~§Xr ~Zm {X`m Om`oJm, Am¡a An_m{ZVm| _| hmo Om`oJmŸ&
33. `ygwµ\$ Zo àmW©Zm H$s: ho _oao nmbZhma! _wPo H¡$X Cg go A{YH$ {n«` h¡ {Og H$s
Amoa `h Am¡aV| _wPo ~wbm ahr h¢Ÿ& Am¡a `{X Vy Zo _wP go BZ Ho$ N>b H$mo Xya Zht
{H$`m Vmo _¢ CZ H$s Amoa PwH$ nSy>±JmŸ& Am¡a AkmZm| _| go hmo OmD±$JmŸ&
34. Vmo Cg Ho$ nmbZhma Zo Cg H$s àmW©Zm H$mo ñdrH$ma H$a {b`mŸ& Am¡a Cg H$s
àmW©Zm H$mo ñdrH$ma H$a {b`mŸ& Am¡a Cg go CZ Ho$ N>b H$mo Xya H$a {X`mŸ&
dmñVd _| dh ~‹S>m gwZZo OmZZo dmbm h¡Ÿ&
1
Vm{H$ A{V{W {ó`m± Cg go \$bm| H$mo H$mQ> H$a Im`| Omo CZ Ho$ {b`o aIo J`o WoŸ&
276
12 - gyah `ygµw\$

35. {\$a CZ bmoJm|1 Zo C{MV g_Pm, Bg Ho$ níMmV² {H$ {Zem{Z`m± XoI2 bt, {H$
Cg (`ygwµ\$) H$mo EH$ Ad{Y VH$ Ho$ {b`o ~§Xr ~Zm X|Ÿ&
36. Am¡a Cg Ho$ gmW µH¡$X _| Xmo `wdH$m| Zo àdoe {H$`mŸ& CZ _| go EH$ Zo H$hm: _¢ Zo
ñdßZ XoIm h¡ {H$ eam~ {ZMmo‹S> ahm hÿ±Ÿ& Am¡a Xygao Zo H$hm: _¢ Zo ñdßZ XoIm h¡
{H$ AnZo {ga Ho$ Cna amoQ>r CR>m`o hþ`o hÿ±, {Og _| go njr Im aho h¢Ÿ& h_| Bg
H$m AW© (ñdßZ\$b) ~Vm XmoŸ& h_ XoI aho h¢Ÿ& {H$ Vw_ gXmMm[a`m| _| go hmoŸ&
37. `ygwµ\$ Zo H$hm: Vwåhmao nmg Vwåhmam dh ^moOZ Zht Am`oJm Omo Vw_ XmoZm| H$mo {X`m
OmVm h¡ naÝVw _¢ Vw_ XmoZm| H$mo Cg H$m AW© (\$b) ~Vm Xy±JmŸ& `h CZ ~mVm| _|
go h¡ Omo _oao nmbZhma Zo _wPo {gIm`r h¢Ÿ& _¢ Zo Cg Om{V H$m Y_© OV {X`m h¡
Omo Aëbmh na B©_mZ Zht aIVrŸ& Am¡a dhr nabmoH$ H$mo ZH$maZo dmbo h¢Ÿ&
38. Am¡a AnZo nyd©Om| B~«mhr_ VWm Bg²hmµH$ Am¡a `mHy$~ Ho$ Y_© H$m AZwgaU {H$`m
h¡Ÿ& h_mao {b`o d¡Y Zht {H$ {H$gr MrµO H$mo A„mh H$m gmPr ~Zm`|Ÿ& `h A„mh
H$s X`m h¡ h_ na Am¡a bmoJm| naŸ& naÝVw A{YH$Va bmoJ H¥$Vk Zht hmoVoŸ&3
39. ho _oao µH¡$X Ho$ XmoZm| gm{W`mo! Š`m {d{^Þ nyÁ` CÎm_ h¢, `m EH$ à^wËdembr
A„mh?
40. Vw_ A„mh Ho$ {gdm {Og H$s B~mXV (d§XZm) H$aVo hmo dh Ho$db Zm_ h¢, Omo
Vw_ Zo Am¡a Vwåhmao ~mn-XmXm Zo aI {b`o h¡Ÿ& A„mh Zo CZ H$m H$moB© à_mU Zht
CVmam h¡Ÿ& emgZ Vmo Ho$db A„mh H$m h¡Ÿ& Cg Zo AmXoe {X`m h¡ {H$ Cg Ho$
{gdm {H$gr H$s B~mXV (d§XZm) Z H$amoŸ& `hr grYm Y_© h¡Ÿ& naÝVw A{YH$Va
bmoJ Zht OmZVo h¢Ÿ&
41. ho _oao µH$¡X Ho$ XmoZm| gm{W`m|! ahm Vw_ _| go EH$ Vmo dh AnZo ñdm_r H$mo eam~
{nbm`oJmŸ& VWm Xygam, Vmo Cg H$mo \$m±gr Xr Om`oJr, Am¡a njr Cg Ho$ {ga _| go
Im`|JoŸ& Cg H$m {ZU©` H$a {X`m J`m h¡ {Og Ho$ g§~ÝY _| Vw_ XmoZm| àíZ H$a aho
WoŸ&

1
AWm©V AµOrµO ({_ò Xoe H$m emgH$) Am¡a Cg Ho$ gm{W`m| ZoŸ&
2
AWm©V `ygwµ\$ Ho$ {ZXm}f hmoZo H$s {Zem{Z`m±Ÿ&
3
AWm©V Vm¡hrX Am¡a Z{~`m| Ho$ Y_© H$mo Zht _mZVo Omo A„mh H$m CnH$ma h¡Ÿ&
277
12 - gyah `ygµw\$

42. Am¡a Cg go H$hm {Ogo g_Pm {H$ dh CZ XmoZm| _| go _wŠV hmoZo dmbm h¡: _oar
MMm© AnZo ñdm_r Ho$ nmg H$a XoZmŸ& Vmo e¡VmZ Zo Cgo AnZo ñdm_r Ho$ nmg Cg
H$s MMm© H$aZo H$mo ^wbm {X`mŸ& AV: dh (`ygwµ\$) H$B© df© µH$¡ X _| ah J`mŸ&
43. Am¡a (EH$ {XZ) amOm Zo H$hm: _¢ gmV _moQ>r Jm`m| H$mo gnZo _| XoIVm hÿ± {OZ H$mo
gmV Xw~br Jm`| Im ahr h¢Ÿ& Am¡a gmV har ~m{b`m± h¢ Am¡a Xygar gmV gyIr h¢ &
ho à_wImo! _wPo _oao ñdßZ Ho$ g§~§Y _| ~VmAmo, `{X Vw_ ñdßZ \$b ~Vm gH$Vo
hmo?
44. g~ Zo H$hm: `h Vmo CbPo ñdßZ H$s ~mV| h¢Ÿ& Am¡a h_ Eogo ñdßZm| H$m AW©
(\$b) Zht OmZVoŸ&
45. Am¡a Cg Zo H$hm Omo XmoZm| _| go _wŠV hþAm Wm, Am¡a Cgo EH$ Ad{Y Ho$ níMmV²
~mV `mX Am`r: _¢ Vwåh| Bg H$m \$b (AW©) ~Vm Xy±Jm, Vw_ _wPo ^oO1 XmoŸ&
46. ho `ygwµ\$! ho gË`dmXr! h_| gmV _moQ>r Jm`m| Ho$ ~mao _| ~VmAmo, {OZ H$mo gmV
Xw~br Jm`| Im ahr h¢Ÿ& Am¡a gmV har ~m{b`m± h¡, Am¡a gmV gyIr, Vm{H$ bmoJm|
Ho$ nmg dm{ng OmD±$, Am¡a Vm{H$ dh OmZ2 b|Ÿ&
47. `ygwµ\$ Zo H$hm: Vw_ gmV df© {ZaÝVa IoVr H$aVo ahmoJoŸ& Vmo Omo Hw$N> H$mQ>mo Cgo
Cg H$s ~mbr _| N>mo‹S> Xmo, naÝVw Wmo‹S>m {Ogo ImAmoJoŸ& (Cgo ~mbm| go {ZH$mb
bmoŸ&)
48. {\$a Bg Ho$ níMmV² gmV H$‹S>o (AmH$mb Ho$) df© hm|JoŸ& Omo Cgo Im Om`|Jo Omo
Vw_ Zo CZ Ho$ {b`o nhbo go aIm h¡, naÝVw Cg _| go Wmo‹S>m {Ogo Vw_ gwa{jV
aImoJoŸ&
49. {\$a Bg Ho$ níMmV² EH$ Eogm df© Am`oJm {Og _| bmoJm| na Ob ~agm`m Om`oJm,
VWm Cgr _| (ag) {ZMmo‹S>|JoŸ&
50. Am¡a amOm Zo H$hm: Cgo _oao nmg bmAmoŸ& Am¡a O~ `ygwµ \$ Ho$ nmg ^oOm hþAm
Am`m, Vmo Amn Zo Cg go H$hm {H$ AnZo ñdm_r Ho$ nmg dm{ng OmAmo3, Am¡a
1
AWm©V µH¡$X ˜mZo _| `ygwµ\$ Ab¡{hñgbm_ Ho$ nmgŸ&
2
AWm©V Amn H$s à{VîR>m Am¡a _mZ H$moŸ&
3
`ygwµ\$ (Ab¡{hñgbm_) H$mo ~§Xr ~Zm`o OmZo go A{YH$ Cg H$m H$maU OmZZo H$s {MÝVm WrŸ& dh MmhVo Wo {H$ µH¡$X go
{ZH$bZo go nhbo `h {gÕ hmoZm Mm{h`o {H$ _¢ {ZXm}f WmŸ&
278
12 - gyah `ygµw\$

Cg go nyN>mo {H$ CZ {ó`m| H$s Š`m Xem h¡ {OÝhm| Zo AnZo hmW H$mQ> {b`o Wo?
dmñVd _| _oam nmbZhma CZ {ó`m| Ho$ N>b go ^{b-^m±{V AdJV h¡Ÿ&
51. (amOm) Zo CZ {ó`m| go nyN>m: Vwåhmam Š`m AZw^d h¡, Cg g_` H$m O~ Vw_ Zo
`ygwµ\$ Ho$ _Z H$mo [aPm`m? g~ Zo H$hm: A„mh n{dÌ h¡! Cg na h_ Zo H$moB©
~wamB© H$m à^md Zht OmZmŸ& V~ AµOrµO H$s nËZr ~mob CR>r: A~ gË` COmJa
hmo J`m, dmñVd _| _¢ Zo hr Cg Ho$ _Z H$mo [aPm`m Wm, Am¡a {Z:g§Xoh dh
gËdm{X`m| _| h¡Ÿ&1
52. `h (`ygµw\$) Zo Bg {b`o {H$`m, Vm{H$ Cgo (AµOrµO H$mo) {dídmg hmo Om`o {H$ _¢
Zo Jwá ê$n go Cg Ho$ gmW {dídmg KmV Zht {H$`mŸ& Am¡a dñVwV: A„mh
{dídmg Km{V`m| go ào_ Zht H$aVmŸ&
53. Am¡a _¢ AnZo _Z H$mo {ZXm}f Zht H$hVm, _Z Vmo ~wamB© na C^maVm h¡Ÿ& naÝVw
{Og na _oam nmbZhma X`m H$a XoŸ& _oam nmbZhma A{V j_merb VWm X`mdmZ²
h¡Ÿ&
54. amOm Zo H$hm: Cgo _oao nmg bmAmo, Cgo _¢ AnZo {b`o {deof H$a by±Ÿ& Am¡a O~
Cg (`ygwµ\$) go ~mV H$s, Vmo H$hm: dñVwV: Vy AmO h_mao nmg AmXaUr` ^amogm
H$aZo `mo½` h¡Ÿ&
55. Cg (`ygwµ\$) Zo H$hm: _wPo Xoe H$m H$mofm{YH$mar ~Zm Xr{O`oŸ& dmñVd _| _¢
aIdmbm ~‹S>m kmZr hÿ±Ÿ&
56. Am¡a Bg àH$ma h_ Zo `ygwµ\$ H$mo Cg YaVr (Xoe) _| A{YH$ma {X`m, dh Cg _|
Ohm± Mmho ahoŸ& h_ AnZr X`m {Ogo Mmh| àXmZ H$aVo h¢, Am¡a gXmMm[a`m| H$m
à{V\$b ì`W© Zht H$aVoŸ&
57. Am¡a {ZíM` nabmoH$ H$m à{V\$b CZ bmoJm| Ho$ {b`o CÎm_ h¡, Omo B©_mZ bm`o,
Am¡a A„mh go S>aVo ahmoŸ&

1
`h Hw>>aAmZ nmH$ H$m ~‹S>m CnH$ma h¡ {H$ Cg Zo agybm| VWm Z{~`m| na bJm`o J`o ~hþV go Amamonm| H$m {ZdmaU
(IÊS>Z) H$a {X`m h¡Ÿ& {Ogo Ahbo {H$Vm~ (`hÿXr VWm B©gmB©) Zo `ygwµ \$ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ {df` _| ~hþV gr {Z_y©b
~mV| K‹S> br Wt {OZ H$mo Hw> aAmZ Zo AmH$ma gmµ\$ H$a {X`mŸ&
279
12 - gyah `ygµw\$

58. Am¡a `ygwµ\$ Ho$ ^mB© Am`o1, VWm Cg Ho$ nmg Cn{ñWV hþ`o, Am¡a Cg Zo CÝh|
nhMmZ {b`m, VWm dh Cg go An[a{MV ah J`oŸ&
59. Am¡a O~ CZ H$m gm_mZ Væ`ma H$a {X`m Vmo H$hm: AnZo gm¡Vrbo ^mB©2 H$mo bmZmŸ&
Š`m Vw_ Zht XoIVo {H$ _¢ nyam _mn XoVm hÿ±, VWm CÎm_ A{V{W gËH$ma H$aZo dmbm
hÿŸ± &
60. {\$a `{X Vw_ Cgo _oao nmg Zht bm`o Vmo _oao `hm± Vwåhmao {b`o H$moB© _mn Zht,
Am¡a Z Vw_ _oao g_rn hmoJoŸ&
61. dh ~mobo: h_ Cg Ho$ {nVm H$mo Bg H$s àoaUm X|Jo, Am¡a h_ Adí` Eogm H$aZo dmbo
h¢Ÿ&
62. Am¡a `ygwµ\$ Zo AnZo godH$m| H$mo AmXoe {X`m: CZ H$m _ybYZ3 CZ H$s ~mo[a`m| _|
aI Xmo, g§^dV: dh Cgo nhMmZ b| O~ AnZo n[aOZm| _| Om`| Am¡a g§^dV:
dm{ng Am`|Ÿ&
63. {\$a O~ AnZo {nVm Ho$ nmg bm¡Q> H$a J`o Vmo H$hm: h_mao {nVm! h_ go ^{dî`
_| (AÞ) amoH$ {X`m J`m h¡Ÿ& AV: h_mao gmW h_mao gmW h_mao ^mB© H$mo ^oO| {H$
h_ g~ AÞ (J„m) bm`|, Am¡a h_ Cg Ho$ ajH$ h¢Ÿ&
64. Cg ({nVm) Zo H$hm: Š`m _¢ Cg Ho$ {b`o Vw_ na Eogo hr {dídmg H$a by± O¡go
Bg Ho$ nhbo Cg Ho$ ^mB© (`ygwµ\$) Ho$ ~mao _| {dídmg H$a MwH$m hÿ±? Vmo A„mh
hr CÎm_ ajH$ Am¡a dhr gdm©{YH$ X`mdmZ² h¡Ÿ&
65. Am¡a O~ CÝhm| Zo AnZm gm_mZ Imobm Vmo nm`m {H$ CZ H$m _ybYZ CÝh|
\o$a{X`m J`m h¡, CÝhm|Zo H$hm: ho h_mao {nVm! h_| Am¡a Š`m Mm{h`o? `h h_mam
YZ h_| \o$a {X`m J`m h¡? h_ AnZo KamZo Ho$ {b`o J„o (AÞ) bm`|Jo, Am¡a EH$
D±$Q> H$m ~moP A{YH$ bm`|Jo4, `h _mn (AÞ) ~hþV Wmo‹S>m h¡Ÿ&
66. Cg ({nVm) Zo H$hm: _¢ H$Xm{n Cgo Vwåhmao gmW Zht ^oOy±Jm, `hm± VH$ {H$
A„mh Ho$ Zm_ na _wPo Ñ‹T> dMZ Xmo {H$ Cgo _oao nmg Adí` bmAmoJo, naÝVw `h
1
AWm©V AH$mb Ho$ `wJ _| AÞ boZo Ho$ {b`o {µ\$bñVrZ go {_ò Am`o WoŸ&
2
Omo `ygwµ\$ Ab¡{hñgbm_ H$m gJm ^mB© {~Z²`m_rZ WmŸ&
3
AWm©V {Og YZ go AÞ ˜arXm h¡Ÿ&
4
AWm©V AnZo ^mB© {~Z²`m_rZ H$m Omo CZ H$s Xygar _m± go WmŸ&
280
12 - gyah `ygµw\$

{H$ Vw_ H$mo Koa {b`m1 Om`oŸ& Am¡a O~ CÝhm|Zo AnZm Ñ‹T> dMZ {X`m Vmo H$hm,
A„mh hr Vwåhmar ~mV (dMZ) H$m {ZarjH$ h¡Ÿ&
67. Am¡a (O~ dh OmZo bJo) Vmo Cg ({nVm) Zo H$hm: ho _oao nwÌm|! Vw_ EH$ Ûma go
({_ò _|) àdoe Z H$aZm, ~pëH$ {d{^Þ Ûmam| go àdoe H$aZmŸ& Am¡a _¢ Vwåh| {H$gr
MrµO go Zht ~Mm gH$Vm Omo A„mh H$s Amoa go hmoŸ& Am¡a AmXoe Vmo A„mh H$m
MbVm h¡, _¢ Zo Cgr na ^amogm {H$`m, VWm Cgr na ^amogm H$aZo dmbm| H$mo ^amogm
H$aZm Mm{h`oŸ&
68. Am¡a O~ CÝhm|Zo ({_ò _|) àdoe {H$`m O¡go CZ Ho$ {nVm Zo AmXoe {X`m Wm Vmo
Eogm Zht hþAm {H$ dh CÝh| A„mh go Hw$N> ~Mm gHo$Ÿ& naÝVw `h `mHy$~ Ho$ {Xb
_| EH$ {dMma CËnÞ hþAm, {Ogo Cg Zo nyam H$a {b`mŸ&2 Am¡a dmñVd_ _| dh
Cg H$m kmZr Wm Omo kmZ h_ Zo Cgo {X`m WmŸ& naÝVw A{YH$m§e bmoJ Bg (H$s
dmñV{dŠVm) H$m kmZ Zht aIVoŸ&
69. Am¡a O~ do `ygµw\$ Ho$ nmg nhþ±Mo Vmo Cg Zo AnZo ^mB© H$mo AnZr eaU _| bo
{b`mŸ& (>Am¡a Cg go) H$hm: _¢ Voam ^mB© (`ygµw\$) hÿ±Ÿ& AV: Cg go CXmgrZ Z
hmo Omo (Xwì`©dhma) dh H$aVo Am aho h¡Ÿ&
70. {\$a O~ Cg (`ygµw\$) Zo CZ H$m gm_mZ V¡`ma H$am {X`m Vmo ß`mbm AnZo ^mB©
Ho$ gm_mZ _| aI {X`mŸ& {\$a EH$ nwH$maZo dmbo Zo nwH$mam: ho µH$m{µ\$bo dmbmo! Vw_
bmoJ Vmo Mmoa hmoŸ&
71. CÝhm|Zo {\$a H$a H$hm: Vw_ Š`m Imo aho hmo?
72. CZ (H$_©Mm[a`m|) Zo H$hm: h_| amOm H$m ß`mbm Zht {_b ahm h¡Ÿ& Am¡a Omo Cgo
bm Xo Cg Ho$ {b`o EH$ D±$Q> H$m ~moP h¢ Am¡a _¢ Cg H$m à{V^y3 hÿ±Ÿ&
73. CÝhm| Zo H$hm: Vw_ OmZVo hmo {H$ h_ Bg Xoe _| CnÐd H$aZo Zht Am`o h¢, Am¡a
Z h_ Mmoa hr h¢Ÿ&
74. CZ bmoJm| Zo H$hmŸ& Vmo `{X Vw_ PyR>o {ZH$bo Vmo Cg H$m XÊS> Š`m hmoJm?4
1
AWm©V {dde H$a {X`o OmAmoŸ&
2
AWm©V EH$ AnZm Cnm` WmŸ&
3
AWm©V EH$ D±$Q> Ho$ ~moP ~am~a nwañH$ma XoZo H$m ^ma _wP na h¡Ÿ&
4
AWm©V Mmoa H$mŸ&
281
12 - gyah `ygµw\$

75. CÝhm| Zo H$hm: Cg H$m XÊS> dhr hmoJm {Og Ho$ gm_mZ _| nm`m Om`o, dhr Cg
H$m XÊS> hmoJmŸ& Bgr àH$ma h_ AË`mMm[a`m| H$mo XÊS> XoVo h¢Ÿ&1
76. {\$a Cg Zo ImoO H$m Ama§^ Cg (`ygwµ\$) Ho$ ^mB© H$s ~moar go nhbo CZ H$s
~mo[a`m| go {H$`mŸ& {\$a Cg H$mo Cg ({~Z²`m_rZ) H$s ~moar go {ZH$mb {b`mŸ& Bg
àH$ma h_ Zo `ygwµ\$ Ho$ {b`o Cnm`2 {H$`mŸ& dh amOm Ho$ {Z`_mZwgma AnZo ^mB©
H$mo Zht aI gH$Vm Wm, naÝVw `h {H$ A„mh MmhVmŸ& h_ {Og H$m Mmh| _mZ
gå_mZ D±$Mm H$a XoVo h¢Ÿ& Am¡a dh àË`oH$ kmZr go D$na EH$ ~‹S>m kmZr3 h¡Ÿ&
77. CZ ^mB©`m| Zo H$hm: `{X Cg Zo Mmoar H$s h¡ Vmo Cg H$m EH$ ^mB© ^r Bg go
nhbo Mmoar H$a MwH$m h¡Ÿ& Vmo `ygwµ\$ Zo `h ~mV AnZo {Xb _| Nw>nm brŸ& Am¡a Cgo
CZ Ho$ {b`o àH$Q> Zht {H$`mŸ& (`ygwµ\$ Zo) H$hm: g~ go ~wam ñWmZ Vwåhmam h¡Ÿ&
Am¡a A„mh Cgo A{YH$ OmZVm h¡ Omo Vw_ H$h aho hmoŸ&
78. CÝhm| Zo H$hm: ho AµOrµO!4 Cg H$m {nVm ~hþV ~y‹T>m h¡Ÿ& AV: h_ _| go {H$gr EH$
H$mo Cg Ho$ ñWmZ na bo bmoŸ& dmñVd _| h_ Amn H$mo namonH$mar XoI aho h¢Ÿ&
79. Cg (`ygwµ\$) Zo H$hm: A„mh H$s eaU {H$ h_ ({H$gr AÝ` H$mo) nH$‹S> b|,
naÝVw Cgr H$mo (nH$‹S>|Jo) {Og Ho$ nmg AnZm gm_mZ nm`m h¡Ÿ& (`{X Eogm Z
H$a|) Vmo h_ dmñVd _| AË`mMmar hm|JŸo &
80. {\$a O~ Cg go {Zame hmo J`o Vmo EH$mÝV _| hmoH$a nam_e© H$aZo bJoŸ& CZ Ho$
~‹S>o Zo H$hm: Š`m Vw_ Zht OmZVo {H$ Vwåhmao {nVm Zo Vw_ go A„mh H$mo gmjr
~Zm H$a Ñ‹T> dMZ {b`m Wm? Am¡a Bg go nhbo Omo AnamY Vw_ Zo `ygwµ \$ Ho$
~mao _| {H$`m h¡? Vmo _¢ Bg YaVr ({_ò) go Zht OmD±$Jm O~ VH$ _wPo _oao {nVm
AZw_{V Z Xo X|Ÿ& AWdm A„mh _oao {b`o {ZU©` Z H$a XoŸ& Am¡a dhr g~ go
AÀN>m {ZU©` H$aZo dmbm h¡Ÿ&

1
AWm©V `mHy$~ Ab¡{hñgbm_ Ho$ Y_© {dYmZ _| Mmoa H$mo Xmg ~Zm boZo H$m {Z`_ WmŸ& (Vµ\$grao Hw$Vw©~r)
2
AnZo ^mB© {~Z²`m_rZ H$mo amoH$ boZo H$s {d{Y ~Zm XrŸ&
3
AWm©V A„mh go ~‹S>m H$moB© kmZr Zht hmo gH$VmŸ& Bg{b`o {H$gr H$mo AnZo kmZ na Jd© Zht hmoZm Mm{h`oŸ&
4
`hm± na ""AµOrµO'' H$m à`moJ `ygwµ\$ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ {b`o {H$`m J`m h¡Ÿ& Š`m|{H$ CÝht Ho$ nmg gaH$ma Ho$
A{YH$Va A{YH$ma WoŸ&
282
12 - gyah `ygµw\$

81. Vw_ AnZo {nVm H$s Amoa bm¡Q> OmAmo, Am¡a H$hmo {H$ ho h_mao {nVm! Amn Ho$ nwÌ Zo
Mmoar H$s, Am¡a h_ Zo dhr gmú` {X`m {Ogo h_ Zo1 OmZm, Am¡a h_ µJ¡~ Ho$
aIdmbo Zht2 WoŸ&
82. Amn Cg ~ñVr dmbm| go nyN> b|, {Og _| h_ Wo, Am¡a Cg µH$m{µ\$bo go {Og _|
h_ Am`o h¢, Am¡a dmñVd _| h_ gƒo h¢Ÿ&
83. Cg ({nVm) Zo H$hm: Eogm Zht, ~pëH$ Vwåhmao {Xbm| Zo EH$ ~mV ~Zm br h¡Ÿ& Vmo
Bg {b`o A~ ghZ H$aZm hr CÎm_ h¡, g§^d h¡ {H$ A„mh CZ g~ H$mo _oao nmg
dm{ng bm Xo, dmñVd _| dhr OmZZo dmbm VËdXeu h¡Ÿ&
84. Am¡a CZ go _w±h \o$a {b`m, Am¡a H$hm: hm` `ygwµ\$! Am¡a Cg H$s XmoZm| AmI|
emoH$ Ho$ H$maU (amoVo-amoVo) gµ\o$X hmo J`t, Am¡a Cg H$m {Xb emoH$ go ^a J`mŸ&
85. CZ (nwÌm|) Zo H$hm: A„mh H$s enW! Amn ~am~a `ygwµ\$ H$mo `mX H$aVo ah|Jo
`hm± VH$ {H$ (emoH$ go) Kwb Om`|, `m AnZm {dZme H$a b|Ÿ&
86. Cg Zo H$hm: _¢ AnZr AmnXm VWm emoH$ H$s {eH$m`V A„mh Ho$ {gdm {H$gr go
Zht H$aVmŸ& Am¡a A„mh H$s Amoa go dh ~mV OmZVm hÿ± Omo Vw_ Zht OmZVoŸ&
87. ho _oao nwÌm|! OmAmo, Am¡a `ygwµ\$ Am¡a Cg Ho$ ^mB© H$m nVm bJmAmoŸ& Am¡a Aëbmh
H$s X`m go {Zame hmoVo h¢ Omo H$m{µ\$a h¢Ÿ&
88. {\$a O~ Cg (`ygwµ\$) Ho$ nmg ({_ò _|) J`o Vmo H$hm: ho AµOrµO! h_ na Am¡a
h_mao KamZo na AmnXm (AH$mb) Am n‹S>r h¡Ÿ& Am¡a h_ Wmo‹S>m YZ (_yë`) bm`o
h¢, AV: h_| (AÞ H$m) nyam _mn X|, Am¡a h_ na XmZ H$a|Ÿ& dmñVd _| A„mh
XmZerbm| H$mo à{V\$b àXmZ H$aVm h¡Ÿ&
89. Cg (`ygwµ\$) Zo H$hm: Š`m Vw_ OmZVo hmo {H$ Vw_ Zo `ygwµ\$ VWm Cg Ho$ ^mB© Ho$
gmW Š`m Hw$N> {H$`m h¡, O~ Vw_ AkmZ WoŸ?
90. CÝhm| Zo H$hm: Š`m Amn `ygwµ\$ h¢? `ygwµ\$ Zo H$hm: _¢ `ygwµ\$ hy±Ÿ& Am¡a `h _oam
^mB© h¡Ÿ& A„mh Zo h_ na CnH$ma {H$`m h¡Ÿ& dmñVd _| Omo (A„mh go) S>aVm
VWm ghZ H$aVm h¡ Vmo A„mh gXmMm[a`m| H$m à{V\$b ì`W© Zht H$aVmŸ&

1
AWm©V amOm H$m ß`mbm Cg Ho$ gm_mZ go {ZH$bVo XoImŸ&
2
AWm©V Amn H$mo Cg Ho$ dm{ng bmZo H$m dMZ XoVo g_` `h Zht OmZVo Wo {H$ dh Mmoar H$aoJmŸ& (Vµ\²$grao Hw$Vw©~r)
283
12 - gyah `ygµw\$

91. CÝhm|Zo H$hm: A„mh H$s enW! Cg Zo Amn H$mo h_ na loð>Vm àXmZ H$s h¡Ÿ&
dmñVd _| h_ Xmofr WoŸ&
92. `ygwµ\$ Zo H$hm: AmO Vw_ na H$moB© Xmof Zht, A„mh Vwåh| j_m H$a Xo! dhr
gdm©{YH$ X`mdmZ² h¡Ÿ&
93. _oam `h Hw$Vm© bo OmAmo, Am¡a _oao {nVm Ho$ _wI na S>mb Xmo, dh XoIZo bJ|JoŸ&
Am¡a AnZo nyao KamZo H$mo ({_ò) bo AmAmoŸ&
94. Am¡a O~ µH$m{µ\$bo Zo àñWmZ {H$`m, Vmo CZ Ho$ {nVm Zo H$hm: _wPo `ygwµ\$ H$s
gwJÝY Am ahr h¡, `{X Vw_ _wPo ~hH$m hþAm ~y‹T>m Z g_PmoŸ&
95. CZ bmoJm|1 Zo H$hm: A„mh H$s enW! Amn Vmo AnZr nwamZr gZH$ _| n‹S>o hþ`o
h¢Ÿ&
96. {\$a O~ ew^gyMH$ Am J`m, Vmo Cg Zo dh (Hw$Vm©) CZ Ho$ _wI na S>mb {X`mŸ&
Am¡a dh Vwa§V XoIZo bJoŸ& `mHy$~ Zo H$hm: Š`m| _¢ Zo Vw_ go Zht H$hm Wm {H$
dmñVd _| A„mh H$s Amoa go Omo Hw$N> _¢ OmZVm hÿ± Vw_ Zht OmZVoŸ&
97. g~ (^mB©`m|) Zo H$hm: ho h_mao {nVm! h_mao {b`o h_mao nmnm| H$s j_m _m§{J`o,
dmñVd _| h_ hr Xmofr WoŸ&
98. `mHy$~ Zo H$hm: _¢ Vwåhmao {b`o AnZo nmbZhma go j_m H$s àmW©Zm H$ê±$Jm,
dmñVd_ _| dh A{V j_r X`mdmZ² h¡Ÿ&
99. {\$a O~ dh `wgy\$ Ho$ nmg nhþ±Mo Vmo Cg Zo AnZo _mVm-{nVm H$mo AnZr eaU
_| bo {b`mŸ& Am¡a H$hm: ZJa ({_ò) _| àdoe H$a OmAmo, `{X A„mh Zo Mmhm Vmo
empÝV go ahmoJo&
100.VWm AnZo _mVm-{nVm H$mo CR>m H$a {g§hmgZ na {~R>m {b`mŸ& Am¡a g~ Cg Ho$
g_j gO²Xo _| {Ja J`oŸ&2 Am¡a `ygwµ\$ Zo H$hm: ho _oao {nVm! `hr _oao ñdßZ H$m
AW© h¡ Omo _¢ Zo nhbo XoIm WmŸ& _oao nmbZhma Zo Cgo gM H$a {X`m h¡, VWm _oao
gmW CnH$ma {H$`m, O~ Cg Zo _wPo H$mamdmg go {ZH$mbm, Am¡a Amn bmoJm| H$mo
1
`mHy$~ Ab¡{hñgbm_ Ho$ n[aOZm| Zo Omo {µ\$bñVrZ _| CZ Ho$ nmg WoŸ&
2
O~ `ygwµ\$ H$s `h à{Vð>m XoIr Vmo g~ ^mB© VWm _mVm-{nVm CZ Ho$ gå_mZ Ho$ {b`o gO²Xo _| {Ja J`oŸ& Omo A~
Bñbm_ _| {ZañV H$a {X`m J`m h¡Ÿ& `hr Cg ñdßZ H$m \$b Wm {Og _| `ygwµ\$ Ab¡{hñgbm_ Zo ½`mah {gVmam|, gy`©
VWm Mm±X H$mo AnZo {b`o gO²Xm H$aVo XoIm WmŸ&
284
12 - gyah `ygµw\$

Jm±dm| go _oao nmg(ZJa _|) bo Am`m, Bg Ho$ níMmV² {H$ e¡VmZ Zo _oao VWm _oao
^mB©`m| Ho$ ~rM {damoY S>mb {X`mŸ& dmñVd _| _oam nmbZhma {Og Ho$ {b`o Mmho
Cg Ho$ {b`o CÎm_ Cnm` H$aZo dmbm h¡Ÿ& {ZíM` dhr A{V kmZr VËdk h¡Ÿ&
101.ho _oao nmbZhma! Vy Zo _wPo amÁ` àXmZ {H$`m, VWm _wPo ñdßZm| H$m AW© {gIm`mŸ&
ho AmH$mem| VWm YaVr Ho$ CËn{ÎmH$ma! Vy bmoH$ VWm nabmoH$ _| _oam ajH$ h¡Ÿ& Vy
_oam AÝV Bñbm_ na H$a, Am¡a _wPo gXmMm[a`m| _| {_bm XoŸ&
102.(ho Z~r!) `h (H$Wm) namoj Ho$ g_mMmam| _| go h¡, {Og H$s dør h_ Amn H$s
Amoa H$a aho h¢Ÿ& Am¡a Amn CZ (^mB©`m|) Ho$ nmg Zht Wo, O~ dh Amng H$s
gh_{V go fS²>`§Ì aMVo ahoŸ&
103.Am¡a A{YH$m§e bmoJ Amn {H$VZr hr bmbgm H$a|, B©_mZ bmZo dmbo Zht h¢Ÿ&
104.Am¡a Amn Bg (Y_©àMma) na CZ go H$moB© nm[al{_H$ (~Xbm) Zht _m±JVoŸ& `h
(Hw>>aAmZ) Vmo {díddm{g`m| Ho$ {b`o (Ho$db) EH$ {ejm h¡Ÿ&
105.VWm AmH$mem| Am¡a YaVr _| ~hþV gr {Zem{Z`m± (bjU)1 h¢ {OZ na go bmoJ
JwµOaVo ahVo h¢, Am¡a CZ na Ü`mZ Zht XoVoŸ&2
106.Am¡a CZ _| go A{YH$Va A„mh H$mo _mZVo h¢ naÝVw (gmW hr) _we²[aH$
({_lUdmXr)3 ^r h¢Ÿ&
107.Vmo Š`m dh {Z^©` hmo J`o h¢ {H$ CZ na A„mh H$s `mVZm N>m Om`o, AWdm CZ
na àb` AH$ñ_mV Am Om`o, Am¡a dh AMoV ah Om`|?
108.(ho Z~r!) Amn H$h X| `hr _oar S>Ja h¡, _¢ A„mh H$s Amoa ~wbm ahm hÿ±Ÿ& _¢ nyao
{dídmg Am¡a gË` na hÿ±, Am¡a {Og Zo _oam AZwgaU {H$`mŸ& VWm A„mh n{dÌ
h¡, Am¡a _¢ _we²[aH$m| ({_lUdm{X`m|) _| go Zht hy±Ÿ&
109.Am¡a h_ Zo Amn go nhbo _mZd1 nwéfm| hr H$mo Z~r ~ZmH$a ^oOm {OZ H$s Amoa
àH$meZ ^oOVo aho, ZJa dm{g`m| _| go, Š`m do YaVr _| Mbo {\$ao Zht, Vm{H$

1
AWm©V ghóm| df© H$s `h H$Wm Bg {ddaU Ho$ gmW dør Ûmam hr g§^d h¡, Omo Amn Ho$ A„mh Ho$ Z~r hmoZo VWm
Hw$aAmZ Ho$ A„mh H$s dmUr hmoZo H$m ñnï> à_mU h¡Ÿ&
2
AWm©V {díd H$s àË`oH$ MrµO A„mh Ho$ ApñVËd Am¡a Cg H$s epŠV Am¡a gX²JwUm| H$s n[aMm`H$ h¡, _mÌ gmoM {dMma
H$s Amdí`H$Vm h¡Ÿ&
3
AWm©V A„mh Ho$ ApñVËd Am¡a JwUm| H$m {dídmg aIVo h¢, {\$a ^r nyOm-AM©Zm AÝ` H$s H$aVo h¢Ÿ&
285
12 - gyah `ygµw\$

XoIVo {H$ CZ H$m n[aUm_ Š`m hþAm Omo BZ go nhbo Wo? Am¡a {ZíM` Am{˜aV
(nabmoH$) H$a Ka (ñdJ©) CZ Ho$ {b`o CÎm_ h¡, Omo A„mh go S>ao, Vmo Š`m Vw_
g_PVo Zht hmoŸ&
110. (Bg go nhbo ^r agybm| Ho$ gmW `hr hþAm)Ÿ& `hm± VH$ {H$ O~ agyb
{Zame hmo J`o, Am¡a bmoJm| H$mo {dídmg hmo J`m {H$ CZ go PyR> ~mobm J`m h¡, Vmo
CZ Ho$ {b`o h_mar ghm`Vm Am JB©, {\$a h_ {Ogo MmhVo h¢ ~Mm boVo h¢, Am¡a
h_mar `mVZm Anam{Y`m| go \o$ar Zht OmVrŸ&
111. BZ H$WmAm| _| ~w{Õ_mZm| Ho$ {b`o ~‹S>r {ejm h¡, `h (Hw> aAmZ) Eogr ~mVm|
H$m g§Jh« Zht h¡, {Ogo ñd`§ ~Zm {b`m OmVm hmo, naÝVw Bg go nhbo H$s
nwñVH$m| H$s {g{Õ Am¡a àË`oH$ dñVw H$m {ddaU (ã`moam) h¡Ÿ& VWm _mJ© Xe©Z Am¡a
X`m h¡ CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo B©_mZ ({dídmg) aIVo hm|Ÿ&)
*****

1
Hw$aAmZ H$s AZoH$ Am`Vm| _| Amn H$mo `h ~mV {_boJr {H$ agybm| H$m AñdrH$ma CZ H$s Om{V`m| Zo Xmo hr H$maU go
{H$`mŸ& : EH$ Vmo `h {H$ CZ Ho$ EHo$ídadmX H$s {ejm CZ Ho$ ~mn-XmXm H$s naånam Ho$ {déÕ Wr, Bg{b`o
gË` H$mo OmZVo hþ`o ^r CÝhm|Zo Cg H$m {damoY {H$`mŸ& Xygam `h {H$ CZ Ho$ {Xb _| `h ~mV Zht CVar {H$
H$moB© _mZd nwéf A„mh H$m agyb H¡$go hmo gH$Vm h¡? agyb Vmo {H$gr µ\$[aíVo H$mo hmoZm Mm{h`oŸ& {\$a `{X
agybm| H$mo {H$gr Om{V Zo ñdrH$ma ^r {H$`m Vmo Hw$N> `wJm| Ho$ níMmV² Cgo B©ída AWdm B©ída H$m nwÌ ~ZmH$a
EHo$ídadmX H$mo AmKmV nhþ±Mm`m Am¡a {eH©$ ({_lUdmX) H$m Ûma Imob {X`mŸ& Bgr{b`o Hw$aAmZ Zo Bg XmoZm|
Hw${dMmam| H$m ~ma ~ma IÊS>Z {H$`m h¡Ÿ&
286
13 - gyah aAX

gyah aAX - 13
gyah aAX Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 43 Am`Vo h¢Ÿ&
- ""aAX'' H$m AW©: ~mXb H$s JaO h¡Ÿ& Bg gyah H$s Am`V Z§. 13 _| ~Vm`m
J`m h¡ {H$ dh A„mh H$s àe§gm Ho$ gmW Cg H$s n{dÌVm H$m JmZ H$aVr h¡Ÿ&
Bgr go Bg H$m Zm_ aAX aIm J`m h¡Ÿ&
- Bg gyah _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Bg nwñVH$ (Hw$aAmZ nmH$) H$m A„mh H$s
Amoa go CVaZm gƒ h¡ VWm CZ bjUm| H$s Amoa Ü`mZ {Xbm`m J`m h¡ {OZ go
nabmoH$ H$m {dídmg hmoVm h¡ VWm {damo{Y`m| H$mo MoVmdZr Xr JB© h¡Ÿ&
- Vm¡hrX (EoHo$ídadmX) Ho$ {df` VWm gË` Am¡a AgË` Ho$ AbJ AbJ n[aUm_
H$mo ~Vm`m J`m h¡Ÿ& Am¡a gË` Ho$ AZw`m{``m| Ho$ JwU Am¡a nabmoH$ _| CZ H$m
n[aUm_ VWm {damo{Y`m| Ho$ Xwîn[aUm_ H$mo àñVwV {H$`m J`m h¡Ÿ&
- {damo{Y`m| H$mo MoVmdZr Xr JB©, VWm B©_mZ dmbm| H$mo ew^gyMZm gwZmB© JB© h¡Ÿ&
- Am¡a AÝV _| [agmbV (XyVËd) Ho$ {damo{Y`m| H$mo gmdYmZ H$aZo gmW
AmkmH$m[a`m| Ho$ AÀN>o AÝV H$mo àñVwV {H$`m J`m h¡ Vm{H$ {damo{Y`m| H$mo A„mh
go ^` H$s àoaUm {_boŸ&
*****

287
13 - gyah aAX

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A{bµ\$, bm_, _r_, amŸ& `h Bg nwñVH$ (Hw> aAmZ) H$s Am`V| h¢Ÿ& Am¡a (ho
Z~r!) Omo Amn na Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go CVmam J`m h¡ gd©Wm gË` h¡Ÿ&
naÝVw A{YH$Va bmoJ B©_mZ ({dídmg) Zht aIVoŸ&
2. A„mh dhr h¡ {Og Zo AmH$mem| H$mo Eogo ghmam| Ho$ {~Zm D±$Mm {H$`m h¡ {OÝh| Vw_
XoI gH$moŸ& {\$a Ae© (qghmgZ) na pñWa hmo J`m, VWm gy`© Am¡a Mm±X H$mo
{Z`_ ~Õ {H$`mŸ& g~ EH$ {ZYm©[aV Ad{Y Ho$ {b`o Mb aho h¢Ÿ& dhr Bg {díd
H$s ì`dñWm H$a ahm h¡, dh {Zem{Z`m| H$m {ddaU (ã`moam) Xo ahm h¡ Vm{H$ Vw_
AnZo nmbZhma go {_bZo H$m {dídmg H$amoŸ&
3. VWm dhr h¡ {Og Zo YaVr H$mo \¡$bm`mŸ& Am¡a Cg _| nd©V VWm Zha| ~Zm`t,
Am¡a àË`oH$ \$bm| Ho$ Xmo àH$ma ~Zm`oŸ& dh am{Ì go {XZ H$mo Nw>nm XoVm h¡Ÿ& dmñVd
_| Bg _| ~hþV gr {Zem{Z`m± h¢ CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo gmoM {dMma H$aVo h¢Ÿ&
4. Am¡a YaVr _| Amng _| {_bo hþ`o H$B© IÊS> h¢, Am¡a CÚmZ (~mµJ) h¢ A±Jyam| Ho$
VWm IoVr Am¡a IOya Ho$ d¥j h¢Ÿ& Hw$N> EH$hao Am¡a Hw$N> Xmohao, g~ EH$ hr Ob
go gtMo OmVo h¢, Am¡a h_ Hw$N> H$mo ñdmX _| Hw$N> go A{YH$ H$a XoVo h¢, dmñVd
_| Bg _| ~hþV gr {Zem{Z`m± h¢, CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo gyP-~yP aIVo h¢Ÿ&
5. VWm `{X Amn AmíM`© H$aVo h¢ Vmo AmíM`© H$aZo `mo½` CZ H$m `h1 H$WZ h¡
{H$ O~ h_ {_Å>r hmo Om`|Jo, Vmo Š`m dmñVd _| h_ ZB© CËn{Îm _| hm|Jo? CÝhm|Zo
hr AnZo nmbZhma Ho$ gmW Hw$µ\«$ {H$`m h¡, VWm CÝht Ho$ Jbm| _| Vm¡µH$ n‹S>o hm|Jo,
Am¡a dhr ZaH$ dmbo h¢, {Og _| dh gXm ah|JoŸ&
6. Am¡a dh Amn go ~wamB© (`mVZm) H$s OëXr _Mm ah h¢ ^bmB© go nhboŸ& O~ {H$
BZ go nhbo `mVZmE| Am MwH$s h¡, Am¡a dmñVd _| Amn H$m nmbZhma bmoJm| H$mo
CZ Ho$ AË`mMma na j_m H$aZo dmbm h¡Ÿ& VWm {ZíM` Amn H$m nmbZhma H$‹S>r
`mVZm XoZo dmbm (^r) h¡Ÿ&

1
Š`m|{H$ dh OmZVo h¢ {H$ ~rO YaVr _| g‹S>H$a {_b OmVm h¡, {\$a Cg go nm¡Ym CJVm h¡Ÿ&
288
13 - gyah aAX

7. VWm Omo H$m{µ\$a hmo J`o dh H$hVo h¢ {H$ Amn na Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go
H$moB© Am`V (M_ËH$ma) Š`m| Zht CVmam1 J`mŸ& Amn Ho$db gmdYmZ H$aZo dmbo
VWm àË`oH$ Om{V H$mo grYr amh {XImZo dmbo h¢Ÿ&
8. A„mh hr OmZVm h¡ Omo àË`oH$ ór Ho$ J^© _| h¡, VWm J^m©e` Omo H$_ Am¡a
A{YH$2 H$aVo h¢, àË`oH$ MrµO H$s Cg Ho$ `hm± EH$ {ZpíMÝV _mÌm h¡Ÿ&
9. dh g~ Nw>no Am¡a Iwbo àË`j H$mo OmZZo dmbm ~‹S>m _hmZ² gdm}ÀM h¡Ÿ&
10. (Cg Ho$ {b`o) ~am~a h¡ Vw_ _| go Omo ~mV MwnHo$ ~mobo, Am¡a Omo nwH$ma H$a
~moboŸ& VWm H$moB© amV Ho$ AÝYoao _| Nw>nm hmo `m {XZ Ho$ COmbo _| Mb ahm hmoŸ&
11. Cg (A„mh) Ho$ aIdmbo (µ\$[aíVo) h¢Ÿ& Cg Ho$ AmJo VWm nrN>o, Omo A„mh Ho$
AmXoe go Cg H$s ajm H$a aho h¢Ÿ& dmñVd _| A„mh {H$gr Om{V H$s Xem Zht
~XbVm O~ VH$ dh ñd`§ AnZr Xem Z ~Xb boŸ& VWm O~ A„mh {H$gr Om{V
Ho$ gmW ~wamB© H$m {ZíM` H$a bo Vmo Cgo \o$am Zht Om gH$Vm, Am¡a Z CZ H$m
Cg (A„mh) Ho$ {gdm H$moB© ghm`H$ h¡Ÿ&
12. dhr h¡ Omo {dÚwV H$mo Vwåh| ^` VWm Amem3 ~Zm H$a {XImVm h¡Ÿ& Am¡a ^mar
~mXbm| H$mo n¡Xm H$aVm h¡Ÿ&
13. Am¡a H$‹S>H$, A„mh H$s àe§gm Ho$ gmW Cg H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$aVr h¡, Am¡a
µ\$[aíVo Cg Ho$ ^` go H$m±nVo h¢Ÿ& dh {~O{b`m± ^oOVm h¡, {\$a {Og na MmhVm
h¡ {Jam XoVm h¡Ÿ& VWm dh A„mh Ho$ ~mao _| {ddmX H$aVo h¢, O~ {H$ Cg H$m
Cnm` ~‹S>m à~b h¡Ÿ&4
14. Cgr (A„mh) H$mo nwH$maZm gË` h¡, Am¡a Omo Cg Ho$ {gdm Xygam| H$mo nwH$maVo h¢,
dh CZ H$s àmW©Zm Hw$N> Zht gwZVoŸ& O¡go H$moB© AnZr XmoZm| hWo{b`m± Ob H$s
1
{Og go ñnï> hmo OmVm {H$ Amn A„mh Ho$ agyb h¢Ÿ&
2
BãZo C_a (a{µO`„mhþ AÝhþ_m) H$hVo h¢ {H$ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo H$hm: µJ¡~ (namoj) H$s Vm{bH$m`| nm±M h¢Ÿ& {OZ
H$mo Ho$db A„mh hr OmZVm h¡: H$b H$s ~mV A„mh hr OmZVm h¡, Am¡a J^m©e` Omo H$_r H$aVo h¢ Cgo A„mh hr OmZVm h¡Ÿ&
dfm© H$~ hmoJr Cgo A„mh hr OmZVm h¡Ÿ& Am¡a H$moB© àmUr Zht OmZVm {H$ dh {H$g YaVr na _aoJmŸ& Am¡a Z A„mh Ho$ {gdm
H$moB© `h OmZVm h¡ {H$ àb` H$~ Am`oJrŸ& (~w˜mar:4697)
3
AWm©V dfm© hmoZo H$s AmemŸ&
4
AWm©V O¡go H$moB© ß`mgm nmZr H$s Amoa hmW \¡$bm H$a àmW©Zm H$ao {H$ _oao _w±h _| Am Om Vmo Z nmZr _| gwZZo H$s epŠV
h¡ Am¡a Z dh CZ H$s ghm`Vm H$aZo H$m gm_Ï`© aIVo h¢Ÿ&
289
13 - gyah aAX

Amoa \¡$bm`m hþ`m hmo, Vm{H$ Cg Ho$ _w±h _| nhþ±M Om`o, O~ {H$ dh Cg VH$
nhþ±MZo dmbm ZhtŸ& Am¡a H$m{µ\$am| H$s nwH$ma ì`W© ({Zî\$b) hr h¡Ÿ&
15. Am¡a A„mh hr H$mo gO²Xm H$aVm h¡, Mmh `m Z Mmh, dh Omo AmH$mem| VWm YaVr
_| h¡, Am¡a CZ H$s naN>mB©`m±Ÿ1 ^r àmV: Am¡a g§Ü`mŸ&2
16. CZ go nwN>mo: AmH$mem| VWm YaVr H$m nmbZhma H$m¡Z h¡? H$h Xmo: Aëbmh h¡Ÿ&
H$hmo {H$ Š`m Vw_ Zo A„mh Ho$ {gdm CÝh| ghm`H$ ~Zm {b`m h¡ Omo AnZo {b`o
{H$gr bm^ H$m A{YH$ma Zht aIVo, Am¡a Z {H$gr hm{Z H$m? CZ go H$hmo: Š`m
AÝYm Am¡a XoIZo dmbm ~am~a hmoVm h¡, `m A§Yoao Am¡a àH$me ~am~a hmoVo h¢?3
AWdm CÝhm|Zo A„mh H$m gmPr ~Zm {b`m h¡ Eogm| H$mo {OÝhm|Zo Aëbmh Ho$
CËn{Îm H$aZo Ho$ g_mZ CËn{Îm H$s h¡, AV: CËn{Îm H$m {df` CZ na CbP J`m
h¡? Amn H$h X| {H$ A„mh hr àË`oH$ MrµO H$m CËn{Îm H$aZo dmbm h¡,4 Am¡a dhr
AHo$bm à^wËdembr h¡Ÿ&
17. Cg Zo AmH$me go Ob ~agm`m, {Og go dm{X`m± (CnË`H$mE±) AnZr g_mB© Ho$
AZwgma ~h n‹S>tŸ& {\$a (Ob H$s) Ymam Ho$ D$na PmJ Am J`mŸ& Am¡a {Og MrµO
H$mo do Am^yfU AWdm g_mZ ~ZmZo Ho$ {b`o A{¾ _| VnmVo h¢, Cg _| ^r Eogm hr
PmJ hmoVm h¡Ÿ& Bgr àH$ma Aëbmh gË` VWm AgË` H$m CXmhaU XoVm h¡ , {\$a
Omo PmJ h¡ dh gyI H$a ÜdñV hmo OmVm h¡, Am¡a Omo MrµO bmoJm| H$mo bm^
nhþ±MmVr h¡, dh YaVr _| ah OmVr h¡Ÿ& Bgr àH$ma A„mh CXmhaU XoVm5 h¡Ÿ&

1
AWm©V g~ Cg Ho$ ñd^m{dH$ {Z`_ Ho$ AmYrZ h¢Ÿ&
2
`hm± gO²Xm H$aZm Mm{h`oŸ&
3
A§Yoao go A{^àm` Hw$µ\«$ Ho$ A§Yoao, VWm àH$me go A{^àm` B©_mZ H$m àH$me h¡Ÿ&
4
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ {Og Zo Bg {díd H$s àË`oH$ dñVw H$s CËn{Îm H$s h¡Ÿ& dhr dmñV{dH$ nyÁ` h¡Ÿ& Am¡a Omo
ñd`§ CËn{Îm hmo dh nyÁ` Zht hmo gH$VmŸ& Bg VÏ` H$mo Hw>>aAmZ nmH$ H$s Am¡a ^r H$B© Am`Vm| _| àñVwV {H$`m J`m h¡Ÿ&
5
Bg CXmhaU _| gË` Am¡a AgË` Ho$ ~rM g§Kf© H$mo {XIm`m J`m h¡ {H$ dør Ûmam Omo gË` CVmam J`m h¡ dh dfm© Ho$
g_mZ h¡Ÿ& Am¡a Omo Cg go bm^ àmá H$aVo h¢ dh Zmbm| Ho$ g_mZ h¢Ÿ& Am¡a gË` Ho$ {damoYr g¡bm~ Ho$ PmJ Ho$ g_mZ h¡
Omo Hw$N> Xoa Ho$ {b`o C^aVm h¡ {\$a {db` hmo OmVm h¡Ÿ& Xygao CXmhaU _| gË` H$mo gmoZo Am¡a Mm±Xr Ho$ g_mZ ~Vm`m
J`m h¡ {Ogo {nKbmZo go _¡b C^aVm h¡ {\$a _¡b C‹S>Vm h¡Ÿ& Bgr àH$ma AgË` {db` hmo OmVm h¡Ÿ& Am¡a Ho$db gË` ah
OmVm h¡Ÿ&
290
13 - gyah aAX

18. {OZ bmoJm| Zo AnZo nmbZhma H$s ~mV _mZ br, CÝht Ho$ {b`o ^bmB© h¡Ÿ& Am¡a
{OÝhmo| Zo Zht _mZr, Vmo `{X Omo Hw$N> YaVr _| h¡, g~ CZ H$m hmo Om`o, Am¡a
Cg Ho$ gmW Cg Ho$ g_mZ Am¡a ^r, Vmo dh Cgo (A„mh Ho$ XÊS> go ~MZo Ho$
{b`o) AW©XÊS> Ho$ ê$n _| Xo X|JoŸ& CÝht go H$‹S>m {hgm~ {b`m Om`oJm, VWm CZ
H$m ñWmZ ZaH$ h¡Ÿ& Am¡a dh ~wam ahZo H$m ñWmZ h¡Ÿ&
19. Vmo Š`m Omo OmZVm h¡ {H$ Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go Omo (Hw> aAmZ) Amn na
CVmam J`m h¡ gË` h¡, Cg Ho$ g_mZ h¡, Omo AÝYm h¡? dmñVd _| ~w{Õ_mZ bmoJ
hr {ejm J«hU H$aVo h¢Ÿ&
20. Omo A„mh go {H$`m dMZ1 nyam H$aVo h¢, Am¡a dMZ ^§J Zht H$aVoŸ&
21. Am¡a CZ (g§~§Ym|) H$mo Omo‹S>Vo h¢, {OZ Ho$ Omo‹S>Zo H$m A„mh Zo AmXoe {X`m h¡,
Am¡a AnZo nmbZhma go S>aVo h¢, VWm ~wao {hgm~ go S>aVo h¢Ÿ&
22. VWm {OZ bmoJm| Zo AnZo nmbZhma H$s àgÞVm Ho$ {b`o Y¡`© go H$m_ {b`m, Am¡a
Z_mµO H$s ñWmnZm H$s, VWm h_ Zo CÝh| Omo Hw$N> àXmZ {H$`m h¡ Cg _| go Nw>no
Am¡a Iwbo VarµHo$ go XmZ H$aVo aho, Vmo dhr h¢, {OZ Ho$ {b`o nabmoH$ H$m Ka
(ñdJ©) h¡Ÿ&
23. Eogo ñWm`r ñdJ© {OZ _| do Am¡a CZ Ho$ ~mn XmXm VWm CZH$s npËZ`m| Am¡a
g§VmZ _| go Omo gXmMmar hm| àdoe H$a|Jo, VWm µ\$[aíVo CZ Ho$ nmg àË`oH$ Ûma
go (ñdmJV² Ho$ {b`o) àdoe H$a|JoŸ&
24. (do H$h|Jo): Vw_ na empÝV hmo, Cg Y¡`© Ho$ H$maU Omo Vw_ Zo {H$`m, Vmo Š`m hr
AÀN>m h¡, `h nabmoH$ H$m Ka!
25. Am¡a Omo bmoJ A„mh go {H$`o dMZ H$mo Cgo gwÑ‹T> H$aZo Ho$ níMmV² ^§J H$a XoVo h¢,
Am¡a A„mh Zo {Og g§~ÝY H$mo Omo‹S>Zo H$m AmXoe {X`m2 h¢ Cgo Vmo‹S>Vo h¢, Am¡a
YaVr _| CnÐd \¡$bmVo h¢Ÿ& dhr h¢ {OZ Ho$ {b`o {Y¸$ma h¡, Am¡a {OZ Ho$ {b`o ~wam
Amdmg h¡Ÿ&

1
^mî` Ho$ {b`o Xo{I`o gyah Amamµ\$, Am`V: 172Ÿ&
2
hXrg _| Am`m h¡ {H$ Omo ì`{ŠV `h MmhVm hmo {H$ Cg H$s Or{dH$m A{YH$, Am¡a Am`w bå~r hmo Vmo dh AnZo g§~§Ymo Ho$
Omo‹S>oŸ& (ghrh ~w˜mar, 2067, ghrh _w{ñb_, 2557)
291
13 - gyah aAX

26. Am¡a A„mh {Ogo Mmho Cgo Or{dH$m \¡$bm H$a XoVm h¡, Am¡a {Ogo Mmho Zmn H$a
XoVm h¡Ÿ& Am¡a dh (H$m{µ\$a) g§gm[aH$ OrdZ _| _JZ h¢, VWm g§gm[aH$ OrdZ
nabmoH$ H$s AnoÀN>m V{ZH$ bm^ Ho$ gm_mZ Ho$ {gdm Hw$N> ^r Zht h¡Ÿ&
27. Am¡a Omo H$m{µ\$a hmo J`o, dh H$hVo h¢: Bg na Bg Ho$ nmbZhma H$s Amoa go H$moB© {ZemZr
Š`m| Zht CVmar J`r? (ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ dmñVd _| A„mh {Ogo Mmho Hw$nW
H$aVm h¡, Am¡a AnZr Amoa Cgr H$mo amh {XImVm h¡ Omo Cg H$s Amoa Ü`mZ_¾ hm|Ÿ&
28. (AWm©V dh) bmoJ Omo B©_mZ bm`o, VWm {OZ Ho$ {Xb A„mh Ho$ ñ_aU go
g§VwîQ> hmoVo h¢Ÿ& gwZ bmo! A„mh Ho$ ñ_aU hr go {Xbm| H$mo g§Vmof hmoVm h¡Ÿ&
29. Omo bmoJ B©_mZ bm`o Am¡a gXmMma {H$`o, CZ Ho$ {b`o AmZÝX1, Am¡a CÎm_
{R>H$mZm h¡Ÿ&
30. Bgr àH$ma h_ Zo Amn H$mo EH$ g_wXm` _| {Og go nhbo ~hþV go g_wXm` JwµOa
MwHo$ h¢, agyb ~Zm H$a ^oOm h¡, Vm{H$ Amn CZ H$mo dh g§Xoe gwZm`| Omo h_ Zo
Amn H$s Amoa dør Ûmam ^oOm h¡, Am¡a dh AË`§V H¥$nmerb H$mo AñdrH$ma H$aVo
h¢? Amn H$h X|: dhr _oam nmbZhma h¡, H$moB© nyÁ` Zht naÝVw dhrŸ& _¢Zo Cgr na
^amogm {H$`m h¡ Am¡a Cgr H$s Amoa _wPo OmZm h¡Ÿ&
31. `{X H$moB© Eogm Hw$aAmZ hmoVm {Og go nd©V {IgH$m2 {X`o OmVo, `m YaVr
IÊS>-IÊS> H$a Xr OmVr, `m Bg Ho$ X²>dmam _wXm] go ~mV H$s OmVr (Vmo ^r dh
B©_mZ Zht bmVo)Ÿ& ~mV `h h¡ {H$ g~ A{YH$moa A„mh hr H$mo h¢, Vmo Š`m Omo
B©_mZ bm`o h¢, dh {Zame Zht hþ`o {H$ `{X A„mh MmhVm Vmo g~ bmoJm| H$mo grYr
amh na H$a XoVm! Am¡a H$m{µ\$am| H$mo CZ Ho$ H$Vy©V Ho$ H$maU ~am~a AmnXm
nhþ±MVr ahoJr AWdm CZ Ho$ Ka Ho$ g_rn CVaVr ahoJr `hm± VH$ {H$ A„mh H$m
dMZ3 Am Om`o, Am¡a A„mh dMZ H$m {déÕ Zht H$aVmŸ&

1
`hm± ""Vy~m'' eãX à`wŠV hþAm h¡Ÿ& Bg H$m em{ãXH$ AW©: gwI Am¡a gånÞVm h¡Ÿ& Hw$N> ^mî`H$mam| Zo Bgo ñdJ© H$m EH$
d¥j ~Vm`m h¡ {Og H$m gm`m ~‹S>m AmZÝXXm`H$ hmoJm
2
_¸$m Ho$ H$m{µ\$a Amn go `h _m±J H$aVo Wo {H$ `{X Amn Z~r h¢ Vmo h_mao ~mn XmXm H$mo Or{dV H$a X|Ÿ& Vm{H$ h_ CZ go
~mV H$a|Ÿ& `m _¸$m Ho$ nd©Vm| H$mo {IgH$m X|Ÿ& Hw$N> _wgb_mZm| Ho$ {Xbm| _| ^r `h BÀN>m hþB© {H$ Eogm hmo OmVm h¡ Vmo g§^d
h¡ {H$ dh B©_mZ bo Am`|Ÿ& Cgr na `h Am`V CVarŸ& (µ\$Ëhþb ~m`mZ, ^mî` gyah aAX)
3
dMZ go A{^àm` àb` Ho$ AmZo H$m dMZ h¡Ÿ&
292
13 - gyah aAX

32. Am¡a Amn go nhbo ^r ~hþV go agybm| H$m n[ahmg {H$`m J`m h¡, Vmo h_ Zo
H$m{µ\$am| H$mo Adga {X`mŸ& {\$a CÝh| Ya {b`m, Vmo _oar `mVZm H¡$gr ahr?
33. Vmo Š`m Omo àË`oH$ àmUr Ho$ H$Vy©V go Ad²JV h¡, Am¡a CÝhm| Zo (Cg) A„mh H$m
gmPr ~Zm {b`m h¡, Amn H${h`o {H$ CZ Ho$ Zm_ ~VmAmoŸ& `m Vw_ Cgo Cg MrµO
go gy{MV H$a aho hmo {Ogo dh YaVr _| Zht OmZVm, `m AmoN>r ~mV 1 H$aVo hmo?
~pëH$ H$m{µ\$am| Ho$ {b`o CZ Ho$ N>b gwemo{^V ~Zm {X`o J`o h¢Ÿ& Am¡a grYr amh
go amoH$ {X`o J`o h¢, Am¡a {Ogo A„mh Hw$nW H$a Xo Vmo Cg H$mo H$moB© amh {XImZo
dmbm ZhtŸ&
34. CÝht Ho$ {b`o `mVZm h¡ g§gm[aH$ OrdZ _|Ÿ& Am¡a {Z:g§Xho nabmoH$ H$s `mVZm
A{YH$ H$‹S>r h¡Ÿ& Am¡a CZ H$mo A„mh go H$moB© ~MmZo dmbm ZhtŸ&
35. Cg ñdJ© H$m CXmhaU {Og H$m dMZ AmkmH$m[a`m| H$mo {X`m J`m h¡ Cg _| Zha|
~hVr h¢, Cg Ho$ \$b gVV h¢, Am¡a Cg H$s N>m`mŸ& `h CZ H$m n[aUm_ h¡ Omo
A„mh go S>ao, Am¡a H$m{µ\$am| H$m n[aUm_ ZaH$ h¡Ÿ&
36. (ho Z~r!) {OZ H$mo h_ Zo nwñVH$ Xr h¡ dh Cg (Hw$aAmZ) go àgÞ hmo aho h¢2
Omo Amn H$s Amoa CVmam J`m h¡Ÿ& Am¡a gåàXm`m| _| Hw$N> Eogo ^r h¢, Omo Zht
_mZVoŸ&3 Amn H$h X| {H$ _wPo AmXoe {X`m J`m h¡ {H$ A„mh H$s B~mXV (d§XZm)
H$ê±$, Am¡a Cg H$m gmPr Z ~ZmD± & _¢ Cgr H$s Amoa ~wbmVm hÿ±, Am¡a Cgr H$s
Amoa _wPo OmZm h¡Ÿ&4
37. Am¡a Bgr àH$ma h_ Zo Bg H$mo A~u AmXoe Ho$ ê$n _| CVmam h¡5 Am¡a `{X Amn
CZ H$s AmH$m§jmAm| H$m AZwgaU H$a|Jo, BgHo$ níMmV² {H$ Amn Ho$ nmg kmZ Am
J`m, Vmo A„mh go Amn H$m H$moB© ghm`H$ Am¡a ajH$ Z hmoJmŸ&

1
AWm©V {Z_y©b Am¡a {ZamYmaŸ&
2
AWm©V dh `hÿXr, B©gmB© Am¡a _y{V©nyOH$ Omo Bñbm_ bm`oŸ&
3
AWm©V Omo A~ VH$ _wgb_mZ Zht hþ`oŸ&
4
AWm©V H$moB© B©_mZ bm`o `m Z bm`o, _¢ Vmo H$Xm{n {H$gr H$mo Cg H$m gmPr Zht ~Zm gH$VmŸ&
5
Vm{H$ dh ~hmZm Z H$a| {H$ h_ Hw> aAmZ H$mo g_P Zht gHo$, Bg{b`o {H$ gmao Z{~`m| na Omo nwñVHo$§ CVat dh CÝht
H$s ^mfmAm| _| WtŸ&
293
13 - gyah aAX

38. Am¡a h_ Zo Amn go nhbo ~hþV go agybm| H$mo ^oOm h¡, Am¡a CZ H$s npËZ`m± VWm
~mb-~ƒo1 ~Zm`oŸ& {H$gr agyb Ho$ ~g _| Zht h¡ {H$ A„mh H$s AZw_{V {~Zm
H$moB© {ZemZr bm XoŸ& Am¡a ha dMZ Ho$ {b`o EH$ {ZYm©[aV g_` h¡&2
39. dh Omo (AmXoe) Mmho {_Q>m XoVm h¡ Am¡a Omo Mmho eof (gm{~V) aIVm h¡Ÿ& Cgr
Ho$ nmg _yb3 nwñVH$ h¡Ÿ&
40. Am¡a (ho Z~r!) `{X h_ Amn H$mo Cg _| go Hw$N> {XIm X| {Og H$s Y_H$s h_ Zo
CZ (H$m{µ\$am|) H$mo Xr h¡, AWdm Amn H$mo (nhbo hr) _m¡V Xo X|, Vmo Amn H$m
H$m_ CnXoe nhþ±Mm XoZm h¡Ÿ& Am¡a {hgm~ boZm h_mam H$m_ h¡Ÿ&
41. Š`m do Zht XoIVo {H$ h_ YaVr H$mo Cg Ho$ {H$Zmam| go H$_ H$aVo4 Om aho h¢Ÿ&
Am¡a A„mh hr AmXoe XoVm h¡ H$moB© Cg Ho$ AmXoe H$m àË`mbmoMZ H$aZo dmbm
Zht, Am¡a dh erK« {hgm~ boZo dmbm h¡Ÿ&
42. VWm Cg go nhbo (^r) bmoJm| Zo agybm| Ho$ gmW fS²>`§Ì aMm, Am¡a fS²>`§Ì (H$mo
{Zî\$b H$aZo) H$m g~ A{YH$ma Vmo Aëbmh H$mo h¡, dh Omo Hw$N> àË`oH$ àmUr
H$aVm h¡, Cgo OmZVm h¡Ÿ& Am¡a H$m{µ\$am| H$mo erK« hr kmZ hmo Om`oJm {H$ nabmoH$
H$m Ka {H$g Ho$ {b`o h¡?
43. (ho Z~r!) Omo H$m{µ\$a hmo J`o, do H$hVo h¢ {H$ Amn A„mh Ho$ ^oOo hþ`o Zht h¢Ÿ&
Amn H$h X|: _oao VWm Vwåhmao ~rM A„mh H$s Jdmhr VWm CZ H$s Jdmhr {OÝh|
{H$Vm~ H$m kmZ {X`m J`m H$mµ\$s h¡ŸŸ&5
*****

1
AWm©V dh _Zwî` Wo, Zya `m µ\$[aíVo ZhtŸ&
2
AWm©V A„mh H$m dmXm AnZo g_` na nyam hmoH$a ahoJm Cg _| Xoa-gdoa Zht hmoJrŸ&
3
AWm©V (bm¡ho _ô\y$µO) {Og _| g~ Hw$N> A§{H$V h¡Ÿ&
4
ŸAWm©V _wgb_mZm| H$s {dO` Ûmam H$m{µ\$am| Ho$ Xoe _| H$_r H$aVo Om aho h¢Ÿ&
5
AWm©V CZ Ahbo {H$Vm~ (`hÿXr Am¡a B©gmB©) H$s {OZ H$mo AnZr nwñVH$m| go Z~r _whå_X ((g„„mhþ Ab¡{h d g„_)
g„_) Ho$ AmZo H$s ew^gyMZm H$m kmZ hþAm Vmo dh Bñbm_ bo Am`oŸ& O¡go AãXw„mh {~Z gbm_ VWm ZOmer (hãem
Xoe H$m amOm), Am¡a V_r_ Xmar BË`m{XŸ& Am¡a Amn Ho$ agyb hmoZo H$s Jdmhr XoVo h¢Ÿ&
294
14 - gyah B~²amhr_

gyah B~²amhr_ - 14
gyah B~²amhr_ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 52 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gyah H$s Am`V Z§. 35 _| B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) H$s XwAm H$m dU©Z
h¡Ÿ& Bgr {b`o Bg H$m `h Zm_ h¡Ÿ&
- Bg _| agyb VWm Hw>>aAmZ Ho$ ^oOZo H$m H$maU ~Vm`m J`m h¡Ÿ& Am¡a Z{~`m| Ho$
Hw$N> E{Vhmg àñVwV {H$`o J`o h¢Ÿ& {OZ go agybm| Ho$ {damo{Y`m| Ho$ Xwîn[aUm_
gm_Zo AmVo h¢ & Am¡a nabmoH$ _| ^r Cg XÊS> H$s PbH$ {XIm`r JB© h¡ {Og go
amo`| I‹S>o hmo OmVo h¢Ÿ&
- Bg _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ B©_mZ dmbo H¡$go g\$b hm|Jo, VWm H$m{µ\$am| H$mo A„mh
Ho$ CnH$ma H$m Am^mar Z hmoZo na gmdYmZ H$aZo Ho$ gmW hr B©_mZ dmbm| H$mo
A„mh H$m H¥$Vk hmoZo H$s Zr{V ~Vm`r J`r h¡Ÿ&
- Bg _| B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) {H$ Cg E{Vhm{gH$ àmW©Zm H$m dU©Z h¡ Omo
CÝhm| Zo AnZr g§V{V H$mo {eH©$ go gwa{jV aIZo Ho$ {b`o H$s WrŸ& {H$ÝVw AmO
CZ H$s g§VmZ Omo Hw$N> H$a ahr h¡ dh CZ H$s XwAm Ho$ gd©Wm {dnarV h¢Ÿ&
- Am¡a AÝV _| àb` Am¡a Cg H$s `mVZm H$m ä`md {MÌU {H$`m J`m h¡Ÿ&
*****

295
14 - gyah B~²amhr_

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A{bµ\$, bm_, amŸ& `h (Hw$aAmZ) EH$ nwñVH$ h¡, {Ogo h_ Zo Amn H$s Amoa
Ad²V[aV {H$`m h¡, Vm{H$ Amn bmoJm| H$mo A§Yoam| go {ZH$mb H$a àH$me H$s Amoa
bm`|, CZHo$ nmbZhma H$s AZw_{V go, Cg H$s amh H$s Amoa Omo ~‹S>m à~b
gamhm hþAm h¡Ÿ&
2. A„mh H$s AmoaŸ& {Og Ho$ A{YH$ma _| AmH$me Am¡a YaVr H$m g~ Hw$N> h¡Ÿ& VWm
H$m{µ\$am| Ho$ {b`o H$‹S>r `mVZm Ho$ H$maU {dZme h¡Ÿ&
3. Omo g§gm[aH$ OrdZ H$mo nabmoH$ na àYmZVm XoVo h¢, Am¡a A„mh H$s S>Ja
(Bñbm_) go amoH$Vo h¢, Am¡a Cgo Hw${Q>b ~ZmZm MmhVo h¢, dhr Hw$nW _| Xya
{ZH$b J`o h¢Ÿ&
4. Am¡a h_Zo {H$gr (^r) agyb H$mo Cg H$s Om{V H$s ^mfm hr _| ^oOm, Vm{H$ dh
CZ Ho$ {b`o ~mV COmJa H$a XoŸ& {\$a A„mh {Ogo MmhVm h¡ Hw$nW H$aVm h¡
Am¡a {Ogo MmhVm h¡ gwnW Xem© XoVm h¡Ÿ& Am¡a dhr à^wËdembr Am¡a {hH²$_V
dmbm h¡Ÿ&
5. Am¡a h_Zo _ygm H$mo AnZr Am`Vm| (M_ËH$mam|) Ho$ gmW ^oOm, Vm{H$ AnZr Om{V
H$mo AÝYoam| go {ZH$mb H$a àH$me H$s Amoa bm`|Ÿ& Am¡a CÝh| A„mh Ho$ {XZm|
(nwañH$ma Am¡a `mVZm) H$m ñ_aU H$amAmoŸ& dmñVd _| Bg _| H$B© {Zem{Z`m± h¢,
àË`oH$ A{V ghZerb H¥$Vk Ho$ {b`oŸ&
6. VWm (`mX H$amo) O~ _ygm Zo AnZr Om{V go H$hm: AnZo D$na A„mh Ho$
nwañH$ma H$mo `mX H$amo, O~ CgZo Vw_ H$mo {µ\$aAmo{Z`m| go _wŠV {H$`m, Omo Vw_
H$mo Kmoa `mVZm Xo aho WoŸ& Am¡a Vwåhmao nwÌm| H$mo ~Y H$a aho Wo Am¡a Vwåhmar {ñÌ`m|
H$mo Or{dV ahZo XoVo1 Wo, Am¡a Bg _| Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go EH$ _hmZ²
narjm WrŸ&

1
Vm{H$ CZ Ho$ nwéfm| H$s A{YH$ g§»`m go AnZo amÁ` Ho$ {b`o ^` Z hmoŸ& Am¡a CZ H$s {ó`m| H$m An_mZ H$a|Ÿ&
296
14 - gyah B~²amhr_

7. VWm (`mX H$amo) O~ Vwåhmao nmbZhma Zo KmofUm H$a Xr {H$ `{X Vw_ H¥$Vk
~ZmoJo Vmo Vwåh| Am¡a A{YH$ Xy±JmŸ& VWm `{X AH¥$Vk ahmoJo Vmo dmñVd _| _oar
`mVZm ~hþV H$‹S>r h¡Ÿ&
8. Am¡a _ygm Zo H$hm: `{X Vw_ Am¡a g^r bmoJ Omo YaVr _| h¢ Hw$µ\$« H$a|, Vmo ^r
A„mh {Zarh VWm1 gamhm hþAm h¡Ÿ&
9. Š`m Vwåhmao nmg CZ H$m g_mMma Zht Am`m, Omo Vw_ go nhbo Wo: Zyh VWm AmX
Am¡a g_yX H$s Om{V H$m Am¡a Omo CZ Ho$ níMmV² hþ`o {OZ H$mo A„mh hr OmZVm
h¡? CZ Ho$ nmg CZ Ho$ agyb àË`j à_mU bm`o, Vmo CÝhm| Zo AnZo hmW AnZo
_wIm| _| Xo2 {b`o, Am¡a H$h {X`m {H$ h_ Cg g§Xoe H$mo Zht _mZVo, {Og Ho$
gmW Vw_ ^oOo J`o hmoŸ& Am¡a dmñVd _| Cg Ho$ ~mao _| g§Xoh _| h¢, {Og H$s Amoa
h_| ~wbm aho hmo (VWm) {ÛYm _| h¢Ÿ&
10. CZ Ho$ agybm| Zo H$hm: Š`m Cg Aëbmh Ho$ ~mao _| g§Xho h¡, Omo AmH$mem| VWm
YaVr H$m aM{`Vm h¡Ÿ& dh Vwåh| ~wbm3 ahm h¡ Vm{H$ Vwåhmao nmn j_m H$a Xo, Am¡a
Vwåh| EH$ {ZYm©[aV4 Ad{Y VH$ Adga XoŸ& CÝhm|Zo H$hm: Vw_ Vmo h_mao hr O¡go
EH$ _mZd nwéf hmo, Vw_ MmhVo hmo {H$ h_| Cg go amoH$ Xmo, {Og H$s nyOm h_mao
~mn-XmXm H$a aho WoŸ& Vw_ h_mao nmg H$moB© àË`j à_mU bmAmoŸ&
11. CZ go CZ Ho$ agybm| Zo H$hm: h_ Vwåhmao O¡go _mZd-nwéf hr h¢, naÝVw A„mh
AnZo ^ŠVm| _| go {Og na Mmho CnH$ma H$aVm h¡, Am¡a h_mao ~g _| Zht h¡ {H$
A„mh H$s AZw_{V Ho$ {~Zm H$moB© à_mU bm X|Ÿ& Am¡a A„mh hr na B©_mZ dmbm|
H$mo ^amogm H$aZm Mm{h`oŸ&
12. Am¡a Š`m H$maU h¡ {H$ h_ A„mh na ^amogm Z H$a|, O~ {H$ Cg Zo h_| h_mar
amh| Xem© Xr h¢? Am¡a h_ Adí` Cg Xw:I H$mo ghZ H$a|Jo, Omo Vw_ h_| XmoJo,
Am¡a A„mh hr na ^amogm H$aZo dmbm| H$mo {Z^©a ahZm Mm{h`oŸ&

1
hXrg _| Am`m h¡ {H$ A„mh VAmbm µ\$a_mVm h¡: ho _oao ~§Xmo! `{X Vwåhmao AJbo-{nN>bo VWm g~ _Zwî` Am¡a {OÞ g§gma
Ho$ g~ go ~wao _Zwî` Ho$ ~am~a hmo Om`| Vmo ^r _oao amÁ` _| H$moB© H$_r Zht Am`oJrŸ&(_wpñb_:2577)
2
`h Eogr hr ^mfm e¡br h¡, {Ogo h_ AnZr ^mfm _| ~mobVo h¢ {H$ H$mZm| na hmW aI {b`m, Am¡a Xm±Vm| go C§Jbr X~m brŸ&
3
AnZr Amkm nmbZ H$s AmoaŸ&
4
AWm©V _aU VH$ g§gm[aH$ `mVZm go gwa{jV aIoŸ& (Hw$V©w~r)
297
14 - gyah B~²amhr_

13. Am¡a H$m{µ\$am| Zo AnZo agybm| go H$hm: h_ Adí` Vwåh| AnZo Xoe go {ZH$mb X|Jo,
AWdm Vwåh| h_mao n§W _| AmZm hmoJmŸ& Vmo CZHo$ nmbZhma Zo CZ H$s Amoa dør
H$s, {H$ h_ Adí` AË`mMm[a`m| H$m {dZme H$a X|JŸo &
14. Am¡a Vwåh| CZ Ho$ níMmV² YaVr _| ~gm X|Jo, `h Cg Ho$ {b`o h¡, Omo _oao _{h_m
go I‹S>o1 hmoZo go S>am, VWm _oar MoVmdZr go S>amŸ&
15. Am¡a CZ (agybm|) Zo {dO` H$s àmW©Zm H$s, Vmo g^r CX²X§S> {damoYr Ag\$b hmo
J`oŸ&
16. Cg Ho$ AmJo ZaH$ h¡ Am¡a Cgo nrn H$m nmZr {nbm`m Om`oJmŸ&
17. dh Cgo Wmo‹S>m-Wmo‹S>m Jbo go CVmaoJm, _Ja CVma Zht nm`oJmŸ& Am¡a Cg Ho$ nmg
àË`oH$ ñWmZ go _m¡V Am`oJr O~ {H$ dh _aoJm ZhtŸ& Am¡a Cg Ho$ AmJo ^rfU
`mVZm hmoJrŸ&
18. {OZ bmoJm| Zo AnZo nmbZhma Ho$ gmW Hw$µ\«$ {H$`m CZ Ho$ H$_© Cg amI Ho$
g_mZ h¢, {Ogo Am±Yr Ho$ {XZ H$s àMÊS> dm`w Zo C‹S>m {X`m hmoŸ& `h bmoJ AnZo
{H$`o _| go Hw$N> ^r Zht nm gH|$Jo, `hr (gË` go) Xya H$m Hw$nW h¡Ÿ&
19. Š`m VyZo Zht XoIm {H$ A„mh hr Zo AmH$mem| VWm YaVr H$s aMZm gË` Ho$ gmW
H$s h¡, `{X dh Mmho Vmo Vwåh| bo Om`o, Am¡a Z`r CËn{Îm bm Xo?
20. Am¡a dh A„mh na H${R>Z Zht h¡Ÿ&
21. Am¡a g~ A„mh Ho$ gm_Zo Iwb H$a2 Am Om`|Jo, Vmo {Z~©b bmoJ CZ go H$h|Jo Omo
~‹S>o ~Z aho Wo {H$ h_ Vwåhmao AZw`m`r Wo, Vmo Š`m Vw_ A„mh H$s `mVZm go
~MmZo Ho$ {b`o h_mao Hw$N> H$m_ Am gH$moJ?o do H$h|J: `{X A„mh Zo h_|
_mJ©Xe©Z {X`m hmoVm, Vmo h_ Adí` Vwåh| _mJ©Xe©Z {XIm XoVoŸ& A~ Vmo g_mZ h¡,
Mmho h_ AYra hm|, `m Y¡`© go H$m_ b|, h_mao ~MZo H$m H$moB© Cnm` Zht h¡Ÿ&
22. Am¡a e¡VmZ H$hoJm, O~ {ZU©` H$a {X`m3 Om`oJm: dmñVd _| A„mh Zo Vwåh| gË`
dMZ {X`m Wm, Am¡a _¢Zo Vwåh| dMZ {X`m Vmo AnZm dMZ ^§J H$a {X`m, Am¡a

1
AWm©V g§gma _| _oar _{h_m H$m {dMma H$a Ho$ gXmMma {H$`mŸ&
2
AWm©V àb` Ho$ {XZ AnZr g_m{Y`m| go {ZH$b H$aŸ&
3
ñdJ© Am¡a ZaH$ Ho$ `mo½` H$m {ZU©` H$a {X`m Om`oJmŸ&
298
14 - gyah B~²amhr_

_oam Vw_ na H$moB© X~md Zht Wm, naÝVw `h {H$ _¢Zo Vw_ H$mo (AnZr Amoa)
~wbm`m, Am¡a Vw_Zo _oar ~mV ñdrH$ma H$a brŸ& AV: _oar {ZÝXm Z H$amo, ñd`§
AnZr {ZÝXm H$amo, Z _¢ Vwåhmar ghm`Vm H$a gH$Vm hw±Ÿ& dmñVd _| _¢ Zo Cgo
AñdrH$ma H$a {X`m, Omo Bg go nhbo1 Vw_ Zo _wPo A„mh H$m gmPr ~Zm`m WmŸ&
{Zñg§Xoh AË`mMm[a`m| Ho$ {b`o Xw:I Xm`r `mVZm h¡Ÿ&
23. Am¡a Omo B©_mZ bm`o, Am¡a gXmMma H$aVo aho, CÝh| Eogo ñdJm] _| àdoe {X`m
Om`oJm {OZ _| Zha| ~hVr hm|JrŸ& dh AnZo nmbZhma H$s AZw_{V go Cg _|
gXm ahZo dmbo hm|Jo, Am¡a Cg_| CZ H$m ñdmJV² `h hmoJm: Vw_ na empÝV hmoŸ&
24. (ho Z~r!) Š`m Amn Zht OmZVo {H$ A„mh Zo H${b_m Væ`o~m2 (n{dÌ eãX) H$m
CXmhaU EH$ n{dÌ d¥j go {X`m h¡, {Og H$s O‹S> (^y{_ _|) gwÑ‹T> pñWV h¡,
Am¡a CgH$s emIm AmH$me _| h¡?
25. dh AnZo nmbZhma H$s AZw_{V go àË`oH$ g_` \$b Xo ahm h¡Ÿ& Am¡a A„mh
bmoJm| H$mo CXmhaU Xo ahm h¡, Vm{H$ dh {ejm J«hU H$a|Ÿ&
26. Am¡a ~war3 ~mV H$m CXmhaU EH$ ~wao d¥j O¡gm h¡, {Ogo YaVr Ho$ D$na go
CIm‹S> {X`m J`m hmo, {OgHo$ {b`o H$moB© pñWaVm Zht h¡Ÿ&
27. A„mh B©_mZ dmbm| H$mo pñWa4 H$WZ Ho$ ghmao bmoH$ VWm nabmoH$ _| {ñWaVm
àXmZ H$aVm h¡, VWm AË`mMm[a`m| H$mo Hw$nW H$a XoVm h¡, Am¡a A„mh Omo MmhVm
h¡, H$aVm h¡Ÿ&

1
g§gma _|Ÿ&
2
(H${b_m Væ`o~m) go A{^àV ""bm Bbmhm B„ëbmh'' h¡Ÿ& Omo Bñbm_ H$m Y_© gyÌ h¡Ÿ& Bg H$m AW© `h h¡ {H$ A„mh Ho$
{gdm H$moB gÀMm nyÁ` Zht h¡Ÿ& Am¡a `hr EHo$ídadmX H$m _ybmYma h¡Ÿ& AãXw„m {~Z C_a (a{µO`„mhþ AÝhþ_m) H$hVo h¢ {H$
h_ agybw„mh g„„mhþ Abo{h d g„_ Ho$ nmg Wo {H$ Amn Zo H$hm: _wPo Eogm d¥j ~VmAmo Omo _wgb_mZ Ho$ g_mZ hmoVm h¡Ÿ&
{Og H$m nÎmm Zht {JaVm, VWm àË`oH$ g_` AnZm \$b {X`m H$aVm h¡? BãZo C_a Zo H$hm: _oao _Z _| `h ~mV Am`r {H$
dh IOya H$m d¥j h¡Ÿ& Am¡a A~y ~H«$ VWm C_a H$mo XoIm {H$ ~mob Zht aho h¢ Bg{b`o _¢ Zo; ^r ~mobZm AÀN>m Zht g_PmŸ&
O~ do Hw$N> Zht ~mobo, Vmo agybw„mh g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo H$hm: dh H$Oya H$m d¥j h¡Ÿ& (g§{já AZwdmX Ho$ gmW, ~w˜mar :
4698, _wpñb_ : 2811)
3
AWm©V {eH©$ VWm {_lUdmX H$s ~mVŸ&
4
pñWV VWm Ñ‹T> H$WZ go A{^àoV ""bm Bbmhm B„„mh'' h¡Ÿ& (Hw$Vw©~r) ~amA {~Z Am{µO~ a{µOA„mhþ AÝhþ H$hVo h¢ {H$
Amn Zo H$hm: _wgb_mZ go O~ H$~« _| àíZ {H$`m OmVm h¡, Vmo dh ""bm Bbmhm B„„mh, _whå_Xwa agybw„mh'' H$s
299
14 - gyah B~²amhr_

28. Š`m AmnZo CÝh|1 Zht XoIm {OÝhm|Zo A„mh Ho$ AZwJ«h H$mo Hw$µ\«$ go ~Xb {X`m,
Am¡a AnZr Om{V H$mo {dZme Ho$ Ka _| CVma {X`mŸ&
29. (AWm©V) ZaH$ _|, {Og _| dh Pm|Ho$ Om`|JoŸ& Am¡a dh ahZo H$m ~wam ñWmZ h¡Ÿ&
30. Am¡a CÝhm| Zo A„mh Ho$ gmPr ~Zm {b`o, Vm{H$ CgH$s amh (gËY_©) go Hw$nW
H$a X|Ÿ& Amn H$h X| {H$ V{ZH$ AmZÝX bo bmo, {\$a Vwåh| ZaH$ H$s Amoa hr OmZm
h¡Ÿ&
31. (ho Z~r!) _oao CZ ^ŠVm| go H$h Xmo, Omo B©_mZ bm`o h¢, {H$ Z_mµO H$s ñWmnZm
H$a| Am¡a Cg_| go Omo h_ Zo àXmZ {H$`m h¡, Nw>no Am¡a Iwbo VarµHo$ go XmZ H$a|,
Cg {XZ Ho$ AmZo go nhbo {Og _| Z H$moB© H«$`-{dH«$` hmoJm, Am¡a Z H$moB© _¡ÌrŸ&
32. Am¡a A„mh dhr h¡, {OgZo Vwåhmao {b`o AmH$mem| VWm YaVr H$s CËn{Îm H$s,
Am¡a AmH$me go Ob ~agm`m {\$a Cg go Vwåhmar Or{dH$m Ho$ {b`o AZoH$ àH$ma
Ho$ \$b {ZH$mboŸ& Am¡a Zm¡H$m H$mo Vwåhmao de _| {H$`m, Vm{H$ gmJa _| Cg Ho$
AmXoe go Mbo, Am¡a Z{X`m| H$mo Vwåhmao {b`o dedVv {H$`mŸ&
33. VWm Vwåhmao {b`o gy`© Am¡a Mm±X H$mo H$m_ _| bJm`m Omo XmoZm| {ZaÝVa Mb aho h¢Ÿ&
Am¡a Vwåhmao {b`o am{Ì Am¡a {Xdg H$mo de _|2 H$a {X`mŸ&
34. Am¡a Vwåh| Cg g~ _| go Hw$N> {X`m, Omo Vw_ Zo _m±JmŸ&3 Am¡a `{X Vw_ A„mh Ho$
nwañH$mam| H$s JUZm H$aZm Mmhmo, Vmo ^r Zht H$a gH$VoŸ& dmñVd _| _Zwî` ~‹S>m
AË`mMmar H¥$V¿Z (Zm ewH$am) h¡Ÿ&
35. VWm (`mX H$amo) O~ B~²amhr_ Zo àmW©Zm H$s: ho _oao nmbZhma! Bg ZJa (_¸$m)
H$mo em{ÝV H$m ZJa ~Zm Xo, Am¡a _wPo VWm _oao nwÌm| H$mo _y{V© nyOm go ~Mm boŸ&

Jdmhr XoVm h¡Ÿ& AWm©V A„mh Ho$ {gdm H$moB© gƒm nyÁ` Zht Am¡a _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ A„mh Ho$ agyb h¢Ÿ&
Bg Ho$ ~mao _| `h Am`V h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 4699)
1
AWm©V: _¸$m Ho$ _we²[aH$, {OÝhm| Zo Amn H$m {damoY {H$`mŸ& (Xo{I`o : ghrh ~w˜mar : 4700)
2
de _| H$aZo H$m AW© `h h¡ {H$ Aëbmh Zo BZ Ho$ Eogo {Z`_ ~Zm {X`o h¢, {OZ Ho$ H$maU `h _mZd Ho$ {b`o bm^Xm`H$
hmo gH|$Ÿ&
3
AWm©V Vwåhmar àË`oH$ àmH¥${VH$ _m±J nyar H$s, Am¡a Vwåhmao OrdZ H$s Amdí`H$Vm Ho$ g^r g§gmYZm| H$s ì`dñWm H$a
XrŸ&
300
14 - gyah B~²amhr_

36. _oao nmbZhma! BZ _y{V©`m| Zo ~hþV go bmoJm| H$mo Hw$nW {H$`m h¡, AV: Omo _oam
AZw`m`r hmo, dhr _oam h¡Ÿ& Am¡a Omo _oar Ad¡km H$ao, Vmo dmñVd _| Vy A{V j_merb
X`mdmZ² h¡Ÿ&
37. h_mao nmbZhma! _¢ Zo AnZr Hw$N> g§VmZ _éñWb H$s EH$ dmXr (CnË`H$m) _|
Voao gå_m{ZV Ka (H$m~m) Ho$ nmg ~gm Xr h¡, Vm{H$ dh Z_mµO H$s ñWmnZm
H$aoŸ& AV: bmoJm| Ho$ {Xbm| H$mo CZ H$s Amoa AmH${f©V H$a Xo, Am¡a CÝh| Or{dH$m
àXmZ H$a, Vm{H$ dh H¥$Vk hm|Ÿ&
38. h_mao nmbZhma! Vy OmZVm h¡, Omo h_ Nw>nmVo Am¡a Omo ì`ŠV H$aVo h¢Ÿ& Am¡a
A„mh go Hw$N> Nw>nm Zht ahVm, YaVr _| Am¡a Z AmH$mem| _|Ÿ&
39. g~ àe§gm Cg A„mh Ho$ {b`o h¡, {Og Zo _wPo ~w‹T>mno _| (Xmo nwÌ) Bñ_mB©b Am¡a
BñhmµH$ àXmZ {H$`oŸ& dmñVd _| _oam nmbZhma àmW©Zm Adí` gwZZo dmbm h¡Ÿ&
40. _oao nmbZhma! _wPo Z_mµO H$s ñWmnZm H$aZo dmbm ~Zm Xo, VWm _oar g§VmZ H$moŸ&
ho _oao nmbZhma! Am¡a _oar àmW©Zm ñdrH$ma H$aŸ&
41. ho h_mao nmbZhma! _wPo j_m H$a Xo, VWm _oao _mVm-{nVm Am¡a B©_mZ dmbm| H$mo,
{Og {XZ {hgm~ {b`m Om`oJmŸ&
42. Am¡a Vw_ H$Xm{n A„mh H$mo Cggo AMoV Z g_Pmo Omo AË`mMmar H$a aho h¢Ÿ& dh
Vmo CÝh| Cg1 {XZ Ho$ {b`o Q>mb ahm h¡, {Og {XZ Am±I| Iwbr ah Om`|JrŸ&
43. dh Xm¡‹S>Vo hþ`o AnZo {ga D$na {H$`o hþ`o hm|Jo, CZ H$s Am±I| CZ H$s Amoa Zht
{\$a|Jr, Am¡a CZ Ho$ {Xb {Jao2 hþ`o hm|JŸo &
44. (ho Z~r!) Amn bmoJm| H$mo Cg {XZ go S>am X|, O~ CZ na `mVZm Am Om`oJrŸ&
Vmo AË`mMmar H$h|Jo: h_mao nmbZhma! h_| Hw$N> g_` VH$ Adga Xo, h_ Voar
~mV (Am_§ÌU) ñdrH$ma H$a b|Jo, Am¡a agybm| H$m AZwgaU H$a|Jo, Š`m Vw_ dhr
Zht hmo Omo Bg go nhbo enW bo aho Wo {H$ h_mam nVZ hmoZm hr Zht h¡?

1
AWm©V àb` Ho$ {XZ Ho$ {b`oŸ&
2
`hm± A~u ^mfm H$m eãX ""hdmA'' à`wŠV hþAm h¡Ÿ& {Og H$m EH$ AW© eyÝ` (µH$mbr), AWm©V ^` Ho$ H$maU Cgo AnZr
gwY Z hmoJrŸ&
301
14 - gyah B~²amhr_

45. O~ {H$ Vw_ CÝht H$s ~{ñV`m| _| ~go hmo, {OÝhm| Zo AnZo D$na AË`mMma {H$`m,
Am¡a Vwåhmao {b`o COmJa hmo J`m h¡ {H$ h_Zo CZ Ho$ gmW Š`m {H$`m? Am¡a h_
Zo Vwåh| ~hþV go CXmhaU ^r {X`o h¢Ÿ&
46. Am¡a CÝhm| Zo AnZm fS²>`§Ì aM {b`m VWm CZ H$m fS²>`§Ì A„mh Ho$ nmg1Ÿ&
Am¡a CZ H$m fS²>`§Ì Eogm Zht Wm {H$ Cg go nd©V Q>b Om`oŸ&
47. AV: H$Xm{n `h Z g_P| {H$ A„mh AnZo agybm| go {H$`m dMZ ^§J H$aZo dmbm
h¡, dmñVd_ _| A„mh à^wËdembr ~Xbm boZo dmbm h¡Ÿ&
48. {Og {XZ `h YaVr Xygar YaVr go, VWm AmH$me ~Xb {X`o Om`|Jo, Am¡a g~
A„mh Ho$ g_j2 Cn{ñWV hm|Jo, Omo AHo$bm à^wËdembr h¡Ÿ&
49. Am¡a Amn Cg {XZ Anam{Y`m| H$mo µO§Oram| _| OH$‹S>o hþ`o XoI|JŸo &
50. CZHo$ dó VmaH$mob Ho$ hm|Jo, Am¡a CZ Ho$ _wIm| na A{¾ N>m`r hmoJrŸ&
51. Vm{H$ A„mh àË`oH$ àmUr H$mo CgHo$ {H$`o H$m ~Xbm XoŸ& {Z:g§Xho A„mh erK«
{hgm~ boZo dmbm h¡Ÿ&
52. `h _wZî`m| Ho$ {b`o EH$ g§Xoe h¡, Am¡a Vm{H$ Bg Ho$ Ûmam CZ H$mo gmdYmZ {H$`m
Om`oŸ& Am¡a Vm{H$ do OmZ b| {H$ dhr EH$ gË` nyÁ` h¡ Am¡a Vm{H$ _{V_mZ bmoJ
{ejm J«hU H$a|Ÿ&
*****

1
AWm©V A„mh Cg Ho$ {Zî\$b H$aZm OmZVm h¡¡Ÿ&
2
AWm©V AnZr µH$~«m| (g_m{Y`m|) go {ZH$b H$aŸ&
302
15 - gyah {hO«

gyah {hO« - 15
gyah {hO« Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 99 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg gyah H$s Am`V Z§. 80-87 _| {hO« Ho$ dmgr: (g_yX Om{V) Ho$ AnZo
agybm| Ho$ PwR>bmZo Ho$ H$maU {dZme H$s MMm© H$s JB© h¡Ÿ& Bg{b`o Bg H$m Zm_
(gyah {hO«) h¡Ÿ&
- Bg H$s Am`V 1 _| Hw>>aAmZ H$s {deofVm H$m dU©Z h¡Ÿ& VWm 2-15 _| [agmbV
Ho$ {damo{Y`m| Ho$ g§Xohm| H$mo Xya {H$`m J`m h¡Ÿ& {\$a Am`V 16 go 25 VH$ _| CZ
{Zem[Z`m| H$s Amoa g§Ho V {H$`m J`m h¡ {OZ na {dMma H$aZo go dør VWm
[agmbV Am¡a hl go g§~§{YV g§Xohm| H$m {ZdmaU hmo OmVm h¡Ÿ&
- Am`V 26-44 _| Bãbrg Ho$ Hw$nW hmo OmZo H$m dU©Z h¡ Omo _Zwî` H$mo Hw$nW
H$aZo Ho$ {b`o dør VWm [agmbV Ho$ ~mao _| g§Xoh n¡Xm H$a Ho$ Cgo gË` go Xya
aIZm MmhVm h¡ {Og H$m n[aUm_ ZaH$ h¡Ÿ& VWm Am`V 45 go 48 VH$ CZ Ho$
AÀN>o n[aUm_ H$mo ~Vm`m J`m h¡ Omo Cg H$s ~mV _| Zht Am`o Am¡a A„mh go
S>aVo VWm {eH© Am¡a Cg H$s Ad¡km go ~MVo ahoŸ&
- Am`V 49-84 _| Z{~`m| Ho$ B{Vhmg go `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ A„mh Ho$
gXmMmar ^ŠVm| na Cg H$s X`m hmoVr h¡ Am¡a XyamMm[a`m| na `mVZm Ho$ H$mo‹S>o
~agVo h¢Ÿ&
- Am`V 85-99 _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) VWm gXmMm[a`m| Ho$ {b`o
{Xbmgm H$m gm_mZ ^r h¡ Am¡a `h {ZX}e ^r h¡ {H$ Omo _m`m _moh _| _JZ h¢ CZ
Ho$ Am{W©H$ YZ H$s Amoa bmbgm go Z XoI| ~{ëH$ Cg ~‹S>o YZ H$m AmXa H$a|
Omo Hw$aAmZ Ho$ ê$n _| CÝh| àXmZ {H$`m J`m h¡Ÿ&
*****

303
15 - gyah {hO«

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A{bµ\$, bm_, amŸ& dh Bg nwñVH$, VWm Iwbo Hw$aAmZ H$s Am`V| h¡Ÿ&
2. (EH$ g_` Am`oJm), O~ H$m{µ\$a `h H$m_Zm H$a|Jo {H$ Š`m hr AÀN>m hmoVm `{X
do _wgb_mZ1 hmoVo?
3. (ho Z~r!) Amn CÝh| Nmo‹S> X|, dh ImVo, VWm AmZÝX boVo ah|, Am¡a CÝh| Amem
{ZíMoV {H$`o aho, {\$a erK« hr dh OmZ b|JoŸ&2
4. Am¡a h_ Zo {Og ~ñVr H$mo ^r ÜdñV {H$`m Cg Ho$ {b`o EH$ {ZpíMV Ad{Y A§V
WrŸ&
5. H$moB© Om{V Z AnZr {ZpíMV² Ad{Y go AmJo Om gH$Vr h¡, Am¡a Z nrN>o ah
gH$VrŸ&
6. VWm CZ (H$m{µ\$am|) Zo H$hm: ho dh ì`pŠV {Og na `h {ejm (Hw$aAmZ) CVmam
J`m h¡! dmñVd _| Vy nmJb h¡Ÿ&
7. Š`m| h_mao nmg µ\$[aíVm| H$mo Zht bmVm `{X Vy gƒm| _| go h¡?
8. O~ {H$ h_ µ\$[aíVm| H$mo gË` ({ZU©`) Ho$ gmW hr3 CVmaVo h¡, Am¡a CÝh| Cg
g_` H$moB© Adga Zht {X`m OmVmŸ&
9. dmñVd _| h_ Zo hr `h {ejm (Hw$aAmZ) CVmar h¡, Am¡a h_ hr Cg Ho$ ajH$4
h¢Ÿ&

1
Eogm Cg g_` hmoJm O~ µ\$[aíVo CZ H$s AmË_m {ZH$mbZo Am`|Jo, Am¡a CZ H$mo CZ H$m ZaH$ H$m ñWmZ {XIm X|JoŸ&
Am¡a H$`m_V Ho$ {XZ Vmo Eogr XyX©em hmoJr {H$ Yyb hmo OmZo H$s H$m_Zm H$a|JoŸ&
2
AnZo Xwîn[aUm_ H$mŸ&
3
AWm©V `mVZmAm| Ho$ {ZU©` Ho$ gmWŸ&
4
`h B{Vhm{gH$ gË` h¡Ÿ& Bg {díd Ho$ Y_© J«§Wm| _| Hw> aAmZ hr EH$ Eogm Y_© J«§W h¡ {Og _| Cg Ho$ AdV[aV hmoZo Ho$
g_` go A~ VH$ EH$ Aja Vmo Š`m EH$ _mÌm H$m ^r n[adV©Z Zht hþAmŸ& Am¡a Z hmo gH$Vm h¡Ÿ& `h {deofVm Bg {díd
Ho$ {H$gr ^r Y_© J«§W H$mo àmá Zht h¡Ÿ& Vm¡amV hmo AWdm B§Orb `m Bg {díd Ho$ AÝ` Y_© emñÌ hmo, g~ _| BVZo
n[adV©Z {H$`o J`o h¢ {H$ gË` _yb Y_© H$s nh²MmZ Agå^d hmo J`r h¡Ÿ&
Bgr àH$ma Bg (Hw> aAmZ) H$s ì`m»`m {Ogo hXrg H$hm OmVm h¡ dh ^r gwa{jV h¡Ÿ& Am¡a Cg H$m nmbZ {H$`o {~Zm
{H$gr H$m OrdZ Bñbm_r Zht hm§o gH$VmŸ& Š`m|{H$ Hw>>aAmZ H$m AmXoe h¡ {H$ agyb (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Vwåh| Omo
X| Cg H$mo bo bmoŸ& Am¡a {Og go amoH$ X| Cg Ho$ éH$ OmAmoŸ& (Xo{I`o : gyah hl Am`V Z§. : 7)
304
15 - gyah {hO«

10. Am¡a h_ Zo Amn go nhbo ^r àmMrZ ({dJV) Om{V`m| _| agyb ^oOoŸ&


11. Am¡a CZ Ho$ nmg Omo ^r agyb Am`m, naÝVw dh Cg Ho$ gmW n[ahmg H$aVo ahoŸ&
12. Bgr àH$ma h_ Bgo1 Anam{Y`m| Ho$ {Xbm| _| nwamo XoVo h¡Ÿ&
13. do Cg na B©_mZ Zht bmVo, Am¡a àW_ Om{V`m| go `hr ar{V Mbr Am ahr h¡Ÿ&
14. Am¡a `{X h_ CZ na AmH$me H$m H$moB© Ûma Imob XoVo, {\$a dh Cg _| M‹T>Zo
bJVoŸ&
15. V~ ^r dh `hr H$hVo {H$ h_mar Am±Io YmoIm Im ahr h¢, ~pëH$ h_ na OmXy H$a
{X`m J`m h¡Ÿ&
16. h_ Zo AmH$me _| am{e MH«$ ~Zm`o h¢, Am¡a Cgo XoIZo dmbm| Ho$ {b`o gw{g‚mV
{H$`m h¡Ÿ&
17. Am¡a Cgo àË`oH$ {Y¸$mao hþ`o e¡VmZ go gwa{jV {H$`m h¡Ÿ&
18. naÝVw Omo (e¡VmZ) Mmoar go gwZZm Mmho, Vmo EH$ Iwbr Ádmbm Cg H$m nrN>m
H$aVr2 h¡Ÿ&
19. Am¡a h_ Zo YaVr H$mo \¡$bm`m Am¡a Cg _| nd©V ~Zm {X`o, Am¡a Cg _| h_ Zo
àË`oH$ C{MV MrµOo CJm`tŸ&
20. Am¡a h_ Zo Cg _| Vwåhmao {b`o OrdZ Ho$ g§gmYZ ~Zm {X`o, VWm CZ Ho$ {b`o
{OZ Ho$ Or{dH$m XmVm Vw_ Zht hmoŸ&
21. Am¡a H$moB© MrµO Eogr Zht h¡, {Og Ho$ H$mof h_mao nmg Z hm|, Am¡a h_ Cgo EH$
{ZpíMV _mÌm hr _| CVmaVo h¢Ÿ&
22. Am¡a h_ Zo Ob^ar dm`wAm| H$mo ^oOm, {\$a AmH$me go Ob ~agm`m, Am¡a Cgo
Vwåh| {nbm`m, VWm Vw_ Cg Ho$ H$mofm{YH$mar Zht hmoŸ&

Hw> aAmZ H$hVm h¡ {H$ ho Z~r! A„mh Zo Amn na Hw> aAmZ Bg {b`o CVmam h¡ {H$ Amn bmoJm| Ho$ {b`o Cg H$s ì`m»`m
H$a X|Ÿ& (gyah Zh²b, Am`V Z§. : 44) {Og ì`m»`m go Z_mµO, d«V Am{X •bm_r A{Zdm`© H$V©ì`m| H$s {d{Y H$m kmZ hmoVm
h¡Ÿ& Bgr {b`o Cg H$mo gwa{jV {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a h_ hXrg Ho$ EH$-EH$ amdr Ho$ OÝ_ Am¡a _m¡V H$m g_` Am¡a Cg
H$s nyar Xem H$mo OmZVo h¡Ÿ& Am¡a `h ^r OmZVo h¢ {H$ dh {dídmgZr` h¡ `m ZhtŸ& Bg àH$ma h _`h H$h gH$Vo h¢ {H$
Bg g§gma _| Bñbm_ Ho$ {gdm H$moB©Y_© Eogm Zht h¡ {Og H$s _yb nwñVHo$§ VWm Cg Ho$ Z~r H$s gmar ~mV| gwa{jV hm|Ÿ&
1
AWm©V² agybm| Ho$ gmW n[ahmg H$mo, AVm©V Cgo Bg H$m XÊS> X|JoŸ&
2
e¡VmZ Mmoar go µ\$[aíVm| H$s ~mV gwZZo H$m à`mg H$aVo h¢Ÿ& Vmo Ádb§V CëH$m CÝh| _maVm h¡Ÿ& A{YH$ {ddaU Ho$ {b`o
Xo{I`o: (gyah _wëH$, Am`V Z§. : 5)
305
15 - gyah {hO«

23. VWm h_ hr OrdZ XoVo, VWm _maVo h¢, Am¡a h_ hr g~ Ho$ CÎmam{YH$mar h¢Ÿ&
24. VWm Vw_ _| go {dJV bmoJm| H$mo OmZVo h¢ Am¡a ^{dî` Ho$ bmoJm| H$mo ^r OmZVo h¢Ÿ&
25. Am¡a dmñVd _o Amn H$m nmbZhma hr CÝh| EH$Ì H$aoJm1, {ZíM` dh g~ JwU
Am¡a g~ Hw$N> OmZZo dmbm h¡Ÿ&
26. Am¡a h_ Zo _Zwî` H$mo g‹S>o hþ`o H$sM‹S> Ho$ gyIo Jmao go ~Zm`mŸ&
27. Am¡a Bg go nhbo {OÞm| H$mo h_ Zo A{¾ H$s Ádmbm go n¡Xm {H$`mŸ&
28. Am¡a (`mX H$amo) O~ Amn Ho$ nmbZhma Zo µ\$[aíVm| go H$hm: _¢ EH$ _Zwî` CËnÞ
H$aZo dmbm hÿ±, g‹S>o hþ`o H$sM‹S> Ho$ gyIo Jmao goŸ&
29. Vmo O~ _¢ Cgo nyam ~Zm Xy±, Am¡a Cg _| AnZr AmË_m \y$±H$ Xy±, Vmo Cg Ho$ {b`o
gO²Xo _| {Ja OmZmŸ&2
30. AV: CZ g~ µ\$[aíVm| Zo gO²Xm {H$`mŸ&
31. B~²brg Ho$ {gdmŸ& Cg Zo gO²Xm H$aZo dmbm| H$m gmW XoZo go BZ²H$ma H$a {X`mŸ&
32. A„mh Zo nyN>m: ho B~²brg! VwPo Š`m hþAm {H$ gO²Xm H$aZo dmbm| H$m gmW Zht
{X`m?
33. Cg Zo H$hm: _¢ Eogm Zht hÿ± {H$ EH$ _Zwî` H$mo gO²Xm H$ê±$, {Ogo Vy Zo g‹S>o hþ`o
H$sM‹S> Ho$ gyIo Jmao go n¡Xm {H$`m h¡Ÿ&
34. A„mh Zo H$hm: `hm± go {ZH$b Om, dmñVd _| Vy {Y¸$mam hþAm h¡Ÿ&
35. Am¡a VwP na {Y¸$ma h¡ à{VH$ma (àb`) Ho$ {XZ VH$Ÿ&
36. (B~²brg) Zo H$hm3: _oao nmbZhma! Vmo {\$a _wPo Cg {XZ VH$ Adga Xo, O~
g^r nwZ: Or{dV {H$`o Om`oJoŸ&
37. A„mh Zo H$hm: VwPo Adga Xo {X`m J`m h¡Ÿ&
38. {dpÜXV g_` Ho$ {XZ VH$ Ho$ {b`oŸ&

1
AWm©V² nAb` Ho$ {XZ {hgm~ Ho$ {b`oŸ&
2
\$[aíVm| Ho$ {b`o AmX_ H$m gOXm A„mh Ho$ AmXoe go CZ H$s narjm Ho$ {b`o Wm {H$ÝVw Bñbm_ _| _Zwî` Ho$ {b`o
{H$gr _Zwî` `m dñVw H$mo gOXm H$aZm {eH©$ Am¡a Ajå` nmn h¡Ÿ& (gyah, hm,_r_, gO²Xm: Am`V Z§. : 37)
3
AWm©V µ\$[aíVo narjm _| g\$b hþ`o Am¡a B~²brg Ag\$b ahmŸ& Š`m|{H$ Cg Zo AmXoe nm nmbZ Z H$a Ho$ AnZr
_Z_mZr H$sŸ& Bgr àH$ma dhr ^r h¢ Omo A„mh H$s ~mV Z _mZ H$a _Z_mZr H$aVo h¡Ÿ&
306
15 - gyah {hO«

39. dh ~mobm: _oao nmbZhma! Voao _wP H$mo Hw$nW H$a XoZo Ho$ H$maU, _¢ Adí` CZ Ho$
{b`o YaVr _| (Voar Adkm H$mo) _Zmoa_ ~Zm Xy±Jm, Am¡a CZ g^r H$mo Hw$nW H$a
Xy±Jm&
40. CZ _| go Voao ewÕ ^ŠVm| Ho$ {gdmŸ&
41. A„mh Zo H$hm: `hr _wP VH$ (nhþ±MZo H$s) grYr amh h¡Ÿ&
42. dñVwV: _oao ^ŠVm| na Voam H$moB© A{YH$ma Zht1 MboJm, {gdm`o Cg Ho$ Omo
Hw$nWm| _| go Voam AZwgaU H$aoŸ&
43. Am¡a dmñVd _| CZ g~ Ho$ {b`o ZaH$ H$m dMZ h¡Ÿ&
44. Cg (ZaH$) Ho$ gmV Ûma h¢, Am¡a CZ _| go àË`oH$ Ûma Ho$ {b`o EH$ {d^m{OV ^mJ2
h¡Ÿ&
45. dmñVd _| AmkmH$mar bmoJ ñdJm] VWm òmoVm| _| hm|JoŸ&
46. (CZ go H$hm Om`oJm) Bg _| àdoe H$a OmAmo, empÝV Ho$ gmW {Z^©` hmo H$aŸ&
47. Am¡a h_ {ZH$mb X|Jo CZ Ho$ {Xbm| _| Omo Hw$N> ~¡a hmoJmŸ& do ^mB© ^mB© hmoH$a EH$
Xygao Ho$ gå_wI V™Vm| Ho$ D$na ah|JoŸ&
48. Z Cg _| CÝh| H$moB© WH$mZ hmoJr Am¡a Z dhm± go {ZH$mbo Om`|JoŸ&
49. (ho Z~r!) Amn _oao ^ŠVm| H$mo gy{MV H$a X| {H$ dmñVd _|, _¢ ~‹S>m j_merb
X`mdmZ²3 hÿ±Ÿ&
50. Am¡a _oar `mVZm hr Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
51. Am¡a Amn CÝh| B~²amhr_ Ho$ A{V{W`m| Ho$ ~mao _| gy{MV H$a X|Ÿ&
52. O~ dh B~²amhr_ Ho$ nmg Am`o Vmo gbm_ {H$`mŸ& Cg Zo H$hm: dmñVd _| h_ Vw_
go S>a aho h¢Ÿ&
53. CÝhm|Zo H$hm: S>amo Zht, h_ Vwåh| EH$ kmZr ~mbH$ H$s ew^gyMZm Xo aho h¡Ÿ&

1
AWm©V Omo ~ÝXo Hw> aAmZ VWm hXrg (Z~r H$m VarµH$m) H$m kmZ aI|Jo CZ na e¡VmZ H$m à^md Zht hmoJmŸ& Am¡a Omo BZ
XmoZm| Ho$ kmZ go Om{hb hm|Jo dhr Cg Ho$ Pm±go _| Am`|JoŸ& {H$ÝVw Omo Vm¡~m H$a b| Vmo CZ H$mo j_m H$a {X`m Om`oJmŸ&
2
AWm©V² B~²brg Ho$ AZw`m`r AnZo Hw$H$_m] Ho$ AZwgma ZaH$ Ho$ Ûma _| àdoe H$a|JoŸ&
3
hXrg _| h¡ {H$ A„mh Zo gm¡ X`m n¡Xm H$s, {ZÞZmdo AnZo nmg aI btŸ& Am¡a EH$ H$mo nyao g§gma Ho$ {b`o ^oO {X`mŸ& Vmo
`{X H$m{µ\$a Cg H$s nyar X`m OmZ Om`o Vmo ñdJ© go {Zame Zht hmoJmŸ& Am¡a B©_mZ dmbm Cg H$s nyar `mVZm OmZ Om`o
Vmo ZaH$ go {Z^©a Zht hmoJmŸ& (ghrh ~˜mar : 6469)
307
15 - gyah {hO«

54. Cg Zo H$hm: Š`m Vw_ Zo _wPo Bg ~w‹T>mno _| ew^gyMZm Xr h¡, Vw_ _wPo `h
ew^gyMZm H¡$go Xo aho hmo?
55. CÝhm| Zo H$hm: h_ Zo Vwåh| gË` ew^ gyMZm Xr h¡, AV: Vw_ {Zame Z hmoŸ&
56. (B~²amhr_) Zo H$hm: AnZo nmbZhma H$s X`m go {Zame Ho$db Hw$nW bmoJ hr
hþAm H$aVo h¡Ÿ&
57. Cg Zo H$hm: ho A„mh Ho$ ^oOo hþ`o µ\$[aíVmo! Vwåhmam A{^`mZ H$`m h¡?
58. CÝhm| Zo CÎma {X`m {H$ h_ EH$ AnamYr Om{V Ho$ nmg ^oOo J`o h¢Ÿ&
59. byV Ho$ KamZo Ho$ {gdm, CZ g^r H$mo h_ ~MmZo dmbo h¡Ÿ&
60. naÝVw by H$s nËZr Ho$ {b`o h_ Zo {ZU©` {H$`m h¡ {H$ dh nrN>o ah OmZo dmbm| _|
hmoJrŸ&
61. {\$a O~ byV Ho$ Ka ^oOo hþ`o (µ\$[aíVo) Am`oŸ&
62. Vmo byV Zo H$hm: Vw_ (_oao {b`o) An[a{MV hmoŸ&
63. CÝhm| Zo H$hm: S>amo Zht, ~pëH$ h_ Vwåhmao nmg dh (`mVZm) bm`o h¢, {Og Ho$
~mao _| dh g§Xoh H$a aho WoŸ&
64. h_ Vwåhmao nmg gË` bm`o h¢, Am¡a dmñVd _| h_ gË`dmXr h¡Ÿ&
65. AV: Hw$N> amV ah Om`o Vmo AnZo KamZo H$mo boH$a {ZH$b OmAmo, Am¡a Vw_ CZ
Ho$ nrN>o ahmo, Am¡a Vw_ _| go H$moB© {\$a H$a Z XoIoŸ& VWm Mbo OmAmo, Ohm± AmXoe
{X`m Om ahm h¡Ÿ&
66. Am¡a h_ Z byV H$mo {ZU©` gwZm {X`m {H$ ^moa hmoVo hr BZ H$m CÝ_ybZ H$a {X`m
Om`oJmŸ&
67. Am¡a ZJadmgr àgÞ hmo H$a Am J`oŸ&1
68. byV Zo H$hm: `h _oao A{VWr h¢, AV: _oam An_mZ Z H$amoŸ&
69. VWm A„mh go S>amo, Am¡a _oam AZmXa Z H$amoŸ&
70. CÝhm| Zo H$hm: Š`m h_ Zo Vwåho {díd dm{g`m| go Zht amoH$m2 Wm?

1
AWm©V O~ µ\$[aíVm| H$mo Zd`wdH$m| Ho$ ê$n _| XoIm Vmo byV Ab¡{hñgbm_ Ho$ `hm± Am J`o Vm{H$ CZ Ho$ gmW Aebrb
H$_© H$a|Ÿ&
2
g~ Ho$ g_W©H$ Z ~ZmoŸ&
308
15 - gyah {hO«

71. by Zo H$hm: `h _oar nw{Ì`m± h¢ `{X Vw_ Hw$N> H$aZo dmbo1 hmoŸ&
72. ho Z~r! Amn H$s Am`w H$s enW!2 dmñVd _| do AnZo CÝ_mX _| ~hH aho Wo&
73. AÝVV: gy`m}X` Ho$ g_` CÝh| EH$ H$‹S>r Üd{Z Zo nH$‹S> {b`mŸ&
74. {\$a h_ Zo Cg ~ñVr Ho$ D$nar ^mJ H$mo ZrMo H$a {X`m, Am¡a CZ na H§$H$arbo
nËWa ~agm {X`oŸ&
75. dmñVd _| Bg _| H$B© {Zem{Z`m± h¢ à{V^mem{b`m|3 Ho$ {b`oŸ&
76. Am¡a dh (~ñVr) gmYmaU4 _mJ© na pñWV h¡Ÿ&
77. {Z:g§Xoh Bg _| ~‹S>r {ZemZr h¡, B©_mZ dmbm| Ho$ {b`oŸ&
78. Am¡a dmñVd _| (EoæH$m) Ho$5 dmgr AË`mMmar WoŸ&
79. Vmo h_ Zo CZ go ~Xbm bo {b`m, Am¡a dh XmoZm|6 hr gmYmaU _mJ© na h¡Ÿ&
80. Am¡a {hO« Ho$7 bmoJm| Zo agybm| H$mo PwR>bm`mŸ&
81. Am¡a CÝh| h_ Zo AnZr Am`V| ({Zem{Z`m±) Xr, Vmo dh CZ go {d_wI hr ahoŸ&
82. do {ebmH$mar H$a Ho$ nd©Vm| go Ka ~ZmVo, Am¡a {Z^©` hmoH$a ahVo WoŸ&
83. AÝVV: CÝh| H$‹S>r Üd{Z Zo ^moa Ho$ g_` nH$‹S> {b`mŸ&
84. Am¡a CZ H$s H$_mB© CZ Ho$ Hw$N> H$m_ Z Am`rŸ&
85. Am¡a h_ Zo AmH$mem| VWm YaVr H$mo Am¡a Omo Hw$N> CZ XmoZm| Ho$ ~rM h¡, gË` Ho$
AmYma na hr CËnÞ {H$`m h¡, Am¡a {ZíM` àb` AmZr h¡Ÿ& AV: (ho Z~r!) Amn
(CZ H$mo) ^br ^m±{V j_m H$a X|Ÿ&
86. dmñVd _| Amn H$m nmbZhma hr g~ H$m gï> gd©k h¡Ÿ&
87. VWm (ho Z~r!) h_ Zo Amn H$mo gmV Eogr Am`V| Omo ~ma ~ma XwhamB© OmVr h¡,
Am¡a _hm Hw$aAmZ1 àXmZ {H$`m h¢Ÿ&
1
AVm©V BZ go {ddmh H$a bmo, Am¡a AnZr H$m_dmgZm nyar H$amo, Am¡a Hw$H$_© Z H$amoŸ&
2
A„mh Ho$ {gdm {H$gr _Zwî` Ho$ {b`o C{MV Zht h¡ {H$ dh A„mh Ho$ {gdm {H$gr Am¡a MrµO H$s enW boŸ&
3
AWm©V Omo bjUm| go VÏ` H$mo g_P OmVo h¢Ÿ&
4
AVm©V Omo gmYmaU _mJ© {hµOmO (_¸$m) go em_ H$mo OmVm h¡Ÿ& `h {ejmàX ~ñVr Cgr _mJ© _| AmVr h¡, {Og go Vw_
JwµOaVo hþ`o em_ OmVo hmoŸ&
5
BB go A{^àoV ewEo~ Ab¡{hñgbm_ H$s Om{V h¡, EoæH$m H$m AW© dZ VWm Pm‹S>r h¡Ÿ&
6
AWm©V _X²`Z Am¡a EoæH$m H$m joÌ ^r {hµOmµO go {µ\$bñVrZ Am¡a gr[a`m OmVo hþ`o, amh _| n‹S>Vm h¡Ÿ&
7
{hO« g_yX Om{V H$s ~ñVr Wr Omo gmboh (Ab¡{hñVbm_) H$s Om{V Wr, `h ~ñVr _XrZm Am¡a V~yH$ Ho$ ~rM pñWV WrŸ&
309
15 - gyah {hO«

88. Am¡a Amn Cg H$s Amoa Z XoI|, Omo g§gm[aH$ bm^ H$m g§gmYZ h_ Zo CZ _| go
{d{^Þ àH$ma Ho$ bmoJm| H$mo Xo aIm h¡, Am¡a Z CZ na emoH$ H$ao, Am¡a B©_mZ dmbm|
Ho$ {b`o gwerb ahoŸ&
89. Am¡a H$h X| {H$ _¢ àË`j (Iwbr) MoVmdZr2 XoZo dmbm hÿ±Ÿ&
90. O¡go h_ Zo IÊS>Z H$m[a`m|3 na (`mVZm) CVmar&
91. {OÝhm|Zo Hw$aAmZ H$mo IÊS>-IÊS> H$a {X`mŸ&4
92. Vmo enW h¡ Amn Ho$ nmbZhma H$sŸ& h_ CZ go Adí` nyN>|JŸo &
93. Vw_ Š`m H$aVo aho?
94. AV: Amn H$mo Omo AmXoe {X`m Om ahm h¡, Cgo Imob H$a gwZm X|Ÿ& Am¡a _we²[aH$m|
({_lUdm{X`m|) H$s {MÝVm Z H$a|Ÿ&
95. h_ Amn Ho$ {b`o n[ahmg H$aZo dmbm| H$mo H$mµ\$r h¡Ÿ&
96. Omo A„mh Ho$ gmW Xygao nyÁ` ~Zm boVo h¢, Vmo CÝh| erK« kmZ hmo Om`oJmŸ&
97. Am¡a h_ OmZVo h¢ {H$ CZ H$s ~mVm| go Amn H$m {Xb g§Hw${MV hmo ahm h¡Ÿ&
98. AV: Amn AnZo nmbZhma H$s àe§gm Ho$ gmW Cg H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$a|,
VVm gO²Xm H$aZo dmbm| _| ahoŸ&
99. Am¡a AnZo nmbZhma H$s B~mXV (d§XZm) H$aVo aho, `hm± VH$ {H$ Amn Ho$ nmg
{dídmg Am Om`oŸ&5
*****

1
A~w hþa¡am a{µO`„mhþ AÝhþ Zo H$hm {H$ agybw„mh g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$m H$W h¡ {H$ Cå_wb Hw> aAmZ (gyah
µ\$m{Vhm) hr dh gmW Am`V| h¢ Omo XwhamB© OmVr h¡, VWm _hm Hw> aAmZ h¡Ÿ& EH$ Xygar hXrg _| h¡ {H$ Z~r g„„mhþ
Ab¡{h d g„_ Zo \$a_m`m: ""AëhåXw {b„m{h apã~b Amb_rZ'' hr dh gmV Am`V| h¢ Omo ~ma ~ma XwhamB©
OmVr h¡, Am¡a _hm Hw$aAmZ h¡, Omo _wPo àXmZ {H$`m J`m h¡Ÿ& `hr H$maU h¡ {H$ Bg Ho$ n‹T>o {~Zm Z_mµO Zht
hmoVrŸ& (Xo{I`o: ghrh ~w˜mar, _wpñb_)
2
AWm©V Ad¡km na `mVZm H$s
3
IÊS>Z H$m[a`m| go A{^àm`: `hÿX Am¡a B©gmB© h¢Ÿ& {OÝhm| Zo AnZr nwñVH$m| Vm¡amV VWm B§Orb H$mo IÊS> IÊS> H$a
{X`mŸ& AWm©V² CZ Ho$ Hw$N> ^mJ na B©_mZ bm`o Am¡a Hw$N> H$mo ZH$ma {X`mŸ& (ghrh ~w˜mar)
4
Bgr àH$ma BÝhm| Zo ^r Hw> aAmZ Ho$Hw$N> ^mJ H$mo _mZ {b`m Am¡a Hw$N> H$m AJbm| H$s H$hm{Z`m± ~VmH$a BÝH$ma H$a {X`mŸ&
Vmo Eogo g^r bmoJm| go àb` Ho$ {XZ nyN> hmoJr {H$ _oar nwñVH$m| Ho$ gmW Eogm ì`dhma Š`m| {H$`m?
5
DeLee&le cejves keÀe mece³e~
310
16 - gyah Zh²b

gyah Zh²b - 16
gyah Zh²b Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¢, Bg _| 128 Am`V| h¡Ÿ&
- Zh²b H$m AW© _Yw _ŠIr h¡Ÿ& {Og _| A„mh Ho$ nmbZhma hmoZo H$s {ZemrZ h¡Ÿ&
Bg gyah H$s Am`V 68 go `h Zm_ {b`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| {eH©$ H$m IÊS>Z VWm Vm¡hrX Ho$ gË` hmoZo H$mo à_m{UV {H$`m J`m h¡Ÿ&
Am¡a Z~r H$mo Z _ZmZo na Xwîn[aUm_ H$s MoVmdZr Xr JB© h¡Ÿ&
- {damo{Y`m| Ho$ g§Xho Xya H$a Ho$ A„mh Ho$ CnH$mam| H$s MMm© H$s JB© h¡ Am¡a àb`
Ho$ {XZ _we²[aH$m| VWm H$m{µ\$am| H$s XwaXem H$mo ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- ~§Xm| H$m A{YH$ma XoZo VWm ~wamB©`m| go ~MZo Am¡a n{dÌ OrdZ ì`VrV H$aZo H$s
àoaUm Xr JB© h¡Ÿ&
- e¡VmZ Ho$ g§e` go eaU _m±JZo H$m {ZX}e {X`m J`m h¡ Am¡a _¸$m dm{g`m| Ho$
{b`o EH$ H¥$V¿Z ~ñVr H$m CXmhaU XoH$a CÝh| H¥$Vk hmoZo H$m {ZX}e {X`m J`m
h¡Ÿ&
- `h {ZX}e {X`m J`m h¡ {H$ {eH©$ Ho$ H$maU A„mh H$s d¡Y H$s hþB© MrµOm| H$mo
d{O©V Z H$am| Am¡a B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ ~mao _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ dh
EHo$ídadmXr Am¡a H¥$Vk Wo, Am¡a _we²[aH$ Zht WoŸ&
- `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ gãV (e{Zdma) _ZmZo H$m AmXoe Ho$db `hÿX H$mo CZ Ho$
{d^oX H$aZo Ho$ H$maU {X`m J`m WmŸ&
- Am¡a AÝV _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) VWm B©_mZ dmbm| H$mo Hw$N> {ZX}e
{X`o J`o h¡Ÿ&
*****

311
16 - gyah Zh²b

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A„mh H$m AmXoe Am J`m h¡Ÿ& AV: (ho H$m{µ\$am|!) Cg Ho$ erK« AmZo H$s _m±J Z
H$amoŸ& dh (A„mh) n{dÌ VWm Cg {eH©$ ({_lUdmX) go D±$Mm h¡, Omo dh H$a aho
h¡Ÿ&
2. dh µ\$[aíVm| H$mo dør Ho$ gmW AnZo AmXoe go AnZo {Og ^ŠV na MmhVm h¡
CVmaVm h¡, {H$ (bmoJm| H$mo) gmdYmZ H$amo, {H$ _oao {gdm H$moB© nyÁ` Zht h¡ AV:
_wP go hr S>amoŸ&
3. Cg Zo AmH$mem| VWm YaVr H$s CËn{Îm gË` Ho$ gmW H$s h¡, dh CZ Ho$ {eH©$ go
~hþV D±$Mm h¡Ÿ&
4. Cg go _Zwî` H$s CËn{Îm dr`© go H$s {\$a dh AH$ñ_mV² Iwbm PJ‹S>mby ~Z
J`mŸ&
5. VWm Mm¡nm`m| H$s CËn{Îm H$s, {OZ _| Vwåhmao {b`o J_r1 Am¡a ~hþV go bm^ h¡,
Am¡a CZ _| go Hw$N> H$mo ImVo hmoŸ&
6. VWm CZ _| Vwåhmao {b`o EH$ emo^m h¡, {Og g_` g§Ü`m H$mo Mam H$a bmVo hmo
Am¡a O~ àmV: MamZo bo OmVo hmoŸ&
7. Am¡a dh Vwåhmao ~moPm| H$mo CZ ZJam| VH$ bmX H$a bo OmVo h¢, {OZ VH$ Vw_
{~Zm H$‹S>o n[al_ Ho$ Zht nhþ±M gH$VoŸ& dmñVd _| Vwåhmam nmbZhma A{V
H$éUm_` X`mdmZ² h¡Ÿ&
8. VWm Kmo‹S>o, Am¡a ˜ÀMa VWm JYo n¡Xm {H$`o, Vm{H$ CZ na gdmar H$amoŸ& Am¡a
emo^m (~Z|)Ÿ& Am¡a Eogr MrµOm| H$s CËn{Îm H$aoJm, {OÝh| (A^r) Vw_ Zht OmZVo
hmoŸ&2
9. Am¡a A„mh na, grYr amh ~VmZm h¡, Am¡a CZ _| go Hw$N>3 Q>o‹T>o h¢Ÿ& VWm `{X
A„mh MmhVm Vmo Vw_ g^r H$mo grYr amh {XIm XoVmŸ&

1
AWm©V² CZ H$s D$Z VWm Imb go J_© dñÌ ~ZmVo hmoŸ&
2
AWm©V² gdmar Ho$ gmYZ BË`m{XŸ& Am¡a Am_ h_ CZ _| go ~hþV gr MrµOm| H$mo AnZr Am±Imo go XoI aho h¢ {OZ H$s Amoa
A„mh Zo AmO go Mm¡Xh gm¡ df© nhbo Bg Am`V Ho$ AÝXa g§Ho$V {H$`m WmŸ& O¡go: H$ma, aob Am¡a {d_mZ Am{X...Ÿ&
3
AWm©V Omo Bñbm_ Ho$ {déÕ h¡Ÿ&
312
16 - gyah Zh²b

10. dhr h¡, {Og Zo AmH$me go Ob ~agm`m, {Og _| go Hw$N> Vw_ nrVo hmo, VWm
Hw$N> go d¥j CnOVo h¢, {Og _| Vw_ (newAm| H$mo) MamVo hmoŸ&
11. Am¡a Vwåhmao {b`o Cg go IoVr CnOmVm h¡, Am¡a µO¡VyZ VWm IOya Am¡a A±Jay
Am¡a àË`oH$ àH$ma Ho$ \$bŸ& dmñVd _| Bg _| EH$ ~‹S>r {ZemZr h¡, CZ bmoJm| Ho$
{b`o Omo gmoM-{dMma H$aVo h¢Ÿ&
12. Am¡a Cg Zo Vwåhmao {b`o am{Ì VWm {Xdg H$mo godm _| bJm aIm h¡Ÿ& VWm gy`©
Am¡a Mm±X H$mo, Am¡a {gVmao Cg Ho$ AmXoe Ho$ AmYrZ h¢Ÿ& dmñVd _| Bg _| H$B©
{Zem{Z`m± (bjU) h¢, CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo g_P-~yP aIVo h¢Ÿ&
13. VWm Omo Vwåhmao {b`o YaVr _| {d{^Þ a§Jm| H$s MrµO| CËnÞ H$s h¢ dmñVd _| Bg
_| EH$ ~‹S>r {ZemZr (bjU) h¡ CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo {ejm J«hU H$aVo h¢Ÿ&
14. Am¡a dhr h¡ {Og Zo gmJa H$mo de _| H$a aIm h¡, Vm{H$ Vw_ Cg go VmµOm1 _m§g
ImAmo, Am¡a Cg go Ab§H$ma2 {ZH$mbm| {Ogo nhZVo hmo, VWm Vw_ Zm¡H$mAm| H$mo
XoIVo hmo {H$ gmJa _| (Ob H$mo) \$m‹S>Vr hþB© MbVr h¡¢, Am¡a Bg {b`o Vm{H$ Vw_
Cg (A„m) Ho$ AZwJ«h3 H$s ImoO H$amo, Am¡a Vm{H$ H¥$Vk ~ZmoŸ&
15. Am¡a Cg Zo YaVr _| nd©V Jm‹S> {X`o, Vm{H$ Vw_ H$mo boH$a S>mobZo Z bJo, VWm
Z{X`m± Am¡a amh|, Vm{H$ Vw_ amh nmAmoŸ&
16. VWm ~hþV go {MÝh (~Zm {X`o) Am¡a do {gVmam| go (^r) amh4 nmVo h¢Ÿ&

17. Vmo Š`m Omo CËn{Îm H$aVm h¡, Cg Ho$ g_mZ h¡, Omo CËn{Îm Zht H$aVm? Š`m Vw_
{ejm J«hU Zht H$aVo5?
18. Am¡a `{X Vw_ A„mh Ho$ nwañH$mam| H$s JUZm H$aZm Mmhmo Vmo H$^r Zht H$a
gH$VoŸ& dmñVd _| A„mh ~‹S>m j_m VWm X`m H$aZo dmbmo h¡Ÿ&
19. VWm A„mh OmZVm h¡, Omo Vw_ Nw>nmVo hmo, Am¡a Omo Vw_ ì`ŠV H$aVo hmoŸ&

1
AVm©V _N>{b`m±Ÿ&
2
Ab§H$ma AWm©V² _moVr Am¡a _y±Jm {ZH$mbmoŸ&
3
AWm©V gmJam| _o ì`mnm[aH$ `mÌm H$a Ho$ AnZr Or{dH$m H$s ImoO H$amoŸ&
4
AWm©V am{Ì _|Ÿ&
5
Am¡a Cg H$s CËn{Îm H$mo Cg H$m gmPr Am¡a nyÁ` ~ZmVo hmoŸ&
313
16 - gyah Zh²b

20. Am¡a {OÝh| do A„mh Ho$ {gdm nwH$maVo h¡, do {H$gr MrµO H$s CËn{Îm Zht H$a
gH$VoŸ& O~ {H$ dh ñd`§ CËnÞ {H$`o OmVo h¡Ÿ&
21. do {ZOud àmUhrZ h¡, Am¡a (`h ^r) Zht OmZVo {H$ H$~ nwZ: Or{dV {H$`m
Om`|JŸo &
22. Vwåhmam nyÁ` ~g EH$ h¡, {\$a Omo bmoJ nabmoH$ na B©_mZ Zht bmVo CZ Ho$ {Xb
{ZdVu ({damoYr) h¢, Am¡a do A{^_mZr h¢Ÿ&
23. Omo Hw$N> do Nw>nmVo VWm ì`ŠV H$aVo h¢ {ZíM` A„mh Cgo OmZVm h¡Ÿ& dmñVd _|
dh A{^_m{Z`m| go ào_ Zht H$aVmŸ&
24. Am¡a O~ CZ go nyN>m Om`o {H$ Vwåhmao nmbZhma Zo Š`m CVmam h¡?1 Vmo H$hVo h¢
{H$ nyd©Om| H$s H$pënV H$Wm`| h¢Ÿ&
25. Vm{H$ do AnZo (nmnm| H$m) nyam ~moP àb` Ho$ {XZ CR>m`|, VWm Hw$N> CZ bmoJm|
H$m ~moP (^r) {OÝh| {~Zm kmZ Ho$ Hw$nW H$a aho Vo, gmdYmZ! do {H$VZm ~wam
~moP CR>m`|JoŸ&
26. BZ go nhbo Ho$ bmoJ ^r fS²>`§Ì aMVo aho, Vmo A„mh Zo CZ Ho$ fS²>`§Ì Ho$ ^dZ
H$m CÝ_ybZ H$a {X`m, {\$a D$na go CZ na N>V {Ja n‹S>r, Am¡a CZ na Eogr
{Xem go `mVZm Am JB©, {Ogo do gmoM ^r Zht aho WoŸ&
27. {\$a àb` Ho$ {XZ CÝh| An_m{ZV H$aoJm, Am¡a H$hoJm {H$ _oao dh gmPr H$hm± h¢,
{OZ Ho$ {b`o Vw_ PJ‹S> aho Wo? do H$h|Jo: {OÝh| kmZ {X`m J`m h¡ {H$ dmñVd _|
AmO An_mZ VWm ~wamB© (`mVZm) H$m{µ\$am| Ho$ {b`o h¡Ÿ&
28. {OZ Ho$ àmU µ\$[aíVo {ZH$mbVo h¢, Bg Xem _| {H$ do AnZo D$na AË`mMma H$aZo
dmbo h¢, Vmo dh AmkmH$mar ~Z OmVo h¢, (H$hVo h¢ {H$) h_ H$moB© ~wamB© ({eH©$)
Zht H$a aho WoŸ& Š`m| Zht? dmñVd _| A„mh Vwåhmao H$_m] go ^br ^m±{V AdJV
h¢Ÿ&
29. Vmo ZaH$ Ho$ Ûmam| _| àdoe H$a OmAmo, Cg _| gXmdmgr ahm|Jo, AV: Š`m hr ~wam
h¡ A{^_m{Z`m| H$m {Zdmg ñWmZ!

1
AWm©V _aU Ho$ g_` A„mh H$mo _mZ boVo h¡Ÿ&
314
16 - gyah Zh²b

30. Am¡a CZ go nyN>m J`m Omo AnZo nmbZhma go S>ao {H$ Vwåhmao nmbZhma Zo Š`m
CVmam h¡? Vmo CÝhm|Zo H$hm: AÀN>r MrµO CVmar h¡Ÿ& CZ Ho$ {b`o {OÝhm|Zo Bg
bmoH$ _| gXmMma {H$`o ~‹S>r ^bmB© h¡Ÿ& Am¡a dmñVd _| nabmoH$ H$m Ka (ñdJ©)
A{V CÎm_ h¡Ÿ& Am¡a AmkmH$m[a`m| H$m Amdmg {H$VZm AÀN>m h¡!
31. gXm ahZo Ho$ ñdJ© {Og _| àdoe H$a|Jo, {OZ _| Zha| ~hVr hm|Jr, CZ Ho$ {b`o
Cg _| Omo Mmh|Jo ({_boJm)Ÿ& Bgr àH$ma A„mh AmkmH$m[a`m| H$mo à{V\$b
(~Xbm) XoVm h¡Ÿ&
32. {OZ Ho$ àmU µ\$[aíVo Bg Xem _| {ZH$mbVo h¢ {H$ do ñdÀN>-n{dÌ h¢, Vmo H$hVo
h¢: ""Vw_ na empÝV hmoŸ&'' Vw_ AnZo gwH$_m}§ Ho$ ~Xbo ñdJ© _| àdoe H$a OmAmoŸ&
33. Š`m do Bg H$s àVrjm H$a aho h¢ {H$ CZ Ho$ nmZ µ\$[aíVo1 Am Om`|, AWdm Amn
Ho$ nmbZhma H$m AmXoe2 Am nhþ±Mo? Eogo hr CZ go nyd© Ho$ bmoJmo Zo {H$`m, Am¡a
A„mh Zo CZ na AË`mMma Zht {H$`m, naÝVw dh ñd`± AnZo D$na AË`mMma
H$a aho WoŸ&
34. Vmo CZ Ho$ Hw$H$_m}§ H$s ~wamB©`m±3 CZ na Am n‹S>t, Am¡a CÝh| Cgr (`mVZm) Zo Koa
{b`m {Og H$m do n[ahmg H$a aho WoŸ&
35. Am¡a H$hm {OZ bmoJm| Zo {eH©$ ({_lUdmX) {H$`m: `{X A„mh MmhVm Vmo h_ Cg
Ho$ {gdm {H$gs MrµO H$s B~mXV (d§XZm) Z H$aVo Z h_, Am¡a Z h_mao ~mn-
XmXmŸ& Am¡a Z Cg H$o$AmXoe Ho$ {~Zm {H$gr MrµO H$mo ham_ (d{O©V) H$aVoŸ& Eogo
hr BZ go nyd© dmbo bmoJm| Zo {H$`mŸ& Vmo agybm| na Ho$db Iwbo ê$n go CnXoe
nhþ±Mm XoZm h¡Ÿ&
36. Am¡a h_ Zo àË`oH$ g_wXm` _| EH$ agyb ^oOm {H$ A„mh H$s B~mXV (d§XZm)
H$amo, Am¡a VmJyV (Agwa-A„mh Ho$ {gdm nyÁ`m|) go ~Mmo, Vmo CZ _| go Hw$N> H$mo
A„mh Zo gwnW {XIm {X`m Am¡a Hw$N> na Hw$nW {gÕ hmo J`mŸ& Vmo YaVr _|
Mbmo-{\$amo, {\$a XoImo {H$ PwR>bmZo dmbm| H$m AÝV H¡$gm ahm?

1
AWm©V àmU {ZH$mbZo Ho$ {b`oŸ&
2
AWm©V A„mh H$s `mVZm `m àb`Ÿ&
3
AWm©V Xwîn[aUm_Ÿ&
315
16 - gyah Zh²b

37. (ho Z~r!) Amn Eogo bmoJm| H$mo gwnW {XImZo na bmobwn hm|, Vmo ^r A„mh Cgo
gwnW Zht {XIm`oJm {Ogo Hw$nW H$a XoŸ& Am¡a Z CZ H$m H$moB© ghm`H$ hmoJmŸ&
38. Am¡a CZ (H$m{µ\$am|) Zo A„mh H$s ^anya enW br {H$ A„mh Cgo nwZ: Or{dV
Zht H$aoJm Omo _a OmVm h¡Ÿ& Š`m| Zht? `h Vmo A„mh H$m AnZo D$na gË`
dMZ h¡, naÝVw A{YH$Va bmoJ Zht OmZVoŸ&
39. (Eogm H$aZm Bg {b`o Amdí`H$ h¡) Vm{H$ A„mh Cg VÏ` H$mo COmJa H$a Xo
{Og _|1 do {d^oX H$a aho Vo, Am¡a Vm{H$ H$m{µ\$a OmZ b| {H$ dhr PyR>o WoŸ&
40. h_mam H$WZ, O~ h_ {H$gr MrµO H$mo ApñVËd àXmZ H$aZo H$m {ZíM` H$a|, Vmo
Bg Ho$ {gdm Hw$N> Zht hmoVm {H$ Cgo AmXoe X| {H$ ""hmo Om'', Am¡a dh hmo OmVr
h¡Ÿ&
41. VWm Omo bmoJ A„mh Ho$ {b`o {hO²aV (àñWmZ) H$a J`o AË`mMma ghZo Ho$
níMmV² Vmo h_ CÝho g§gma _| AÀN>m {Zdmg-ñWmZ X|Jo, Am¡a nabmoH$ H$m
à{V\$b Vmo ~hþV ~‹S>m h¡, `{X dh2 OmZVoŸ&
42. {OZ bmoJm| Zo Y¡`© YmaU {H$`m, VWm AnZo nmbZhma na hr do ^amogm H$aVo h¢Ÿ&
43. Am¡a (ho Z~r!) h_ Zo Amn go nhbo Omo ^r agyb ^oOo, do g^r _mZd-nwéf WoŸ&
{OZ H$s Amoa h_ dør (àH$meZm) H$aVo ahoŸ& Vmo Vw_ km{Z`m| go nyP bmo, `{X
(ñd`§) Zht3 OmZVoŸ&
44. àË`j (Iwbo) à_mUm| VWm nwñVH$m| Ho$ gmW (CÝh| ^oOm) Am¡a Amn H$s Amoa `h
{ejm (Hw$aAmZ) AdV[aV H$s, Vm{H$ Amn Cgo gd©_mZd Ho$ {b`o COmJa H$a X|
Omo Hw$N> CZ H$s Amoa CVmam J`m h¡ Vm{H$ dh gmoM-{dMma H$a|Ÿ&
45. Vmo Š`m do {Z^©` hmo J`o h¢, {OÝhm|§Zo ~wao fS²>`§Ì aMo h¢, {H$ A„mh CÝho YaVr _|
Y§gm Xo? AWdm CZ na `mVZm Eogr {Xem go Am Om`o {Ogo dh gmoMVo ^r Z
hm|?

1
DeLee&le Hegvejeseqppeve kesÀ mece³e ceW~
2
BZ go A{^àoV Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ dh AZw`m`r h¢, {OZ H$mo _¸$m Ho$ _we²[aH$m| Zo AË`mMma H$a Ho$
{ZH$mb {X`mŸ& Am¡a hãem Am¡a {\$a _XrZo {hO²aV H$a J`oŸ&
3
_¸$m Ho$ _we²[aH$m| Zo H$hm {H$ `{X A„mh H$mo H$moB© agyb ^oOZm hmoVm Vmo {H$gr µ\$[aíVo H$mo ^oOVmŸ& Cgr na `h Am`V
CVarŸ& km{Z`m| go A{^àm` dh Anbo {H$Vm~ h¢ {OÝh| AmH$mer` nwñVH$m| H$m kmZ hmoŸ&
316
16 - gyah Zh²b

46. `m CÝh| MbVo-{\$aVo nH$‹S> bo, Vmo dh (A„mh H$mo) {dde H$aZo dmbo Zht h¢Ÿ&
47. AWdm CÝh| ^` H$s Xem _| nH$‹S>1 bo? {ZíM` Vwåhmam nmbZhma A{V
H$éUm_` X`mdmZ² h¡Ÿ&
48. Š`m A„mh H$s CËnÞ H$s hþ`r {H$gr MrµO H$mo CÝhm|Zo Zht XoIm? {Og H$s
N>m`m Xm`| VWm ~m`| PwH$Vr h¡, A„mh H$mo gO²Xm H$aVo hþ`o? Am¡a do gd©
{dZ`erb h¢Ÿ&
49. VWm A„mh hr H$mo gO²Xm H$aVo h¢ Omo AmH$mem| _| VWm YaVt _| Ma (Ord) VWm
µ\$[aíVo h¢, Am¡a dh Ah§H$ma Zht H$aVoŸ&
50. do2 AnZo nmZbhma go S>aVo h¢ Omo CZ Ho$ D$na h¡, Am¡a dhr H$aVo h¢ Omo AmXoe
{X`o OmVo h¢Ÿ&
51. Am¡a A„mh Zo H$hm: Xmo nyÁ` Z ~ZmAmo, dhr AHo$bm nyÁ` h¡Ÿ& AV: Vw_ _wPr go
S>amoŸ&
52. Am¡a Cgr H$m h¡, Omo Hw$N> AmH$mem| VWm YaVr _| h¡, Am¡a Cgr H$s d§XZm ñWm`r
h¡, Vmo Š`m Vw_ A„mh Ho$ {gdm Xygao go S>aVo hmo?
53. Vwåh| Omo ^r gwI-gw{dYm àmßV h¡ dh A„mh hr H$s Amoa go h¡Ÿ& {\$a O~ Vwåh|
Xw:I nhþ±MVm h¡, Vmo Cgr H$mo nwH$maVo hmoŸ&
54. {\$a O~ Vw_ go Xw:I Xya H$a XoVm h¡ Vmo Vwåhmam EH$ g_wXm` AnZo nmbZhma
H$m gmPr ~ZmZo bJVm h¡Ÿ&
55. Vm{H$ h_ Zo CÝh| Omo Hw$N> àXmZ {H$`m h¡, Cg Ho$ à{V H¥$V¿Z hm| Vmo AmZÝX bo
bmo, Vwåh| erK« hr kmZ hmo Om`oJmŸ&
56. Am¡a do {OZ H$mo OmZVo3 VH$ Zht CZ H$m EH$ ^mJ Cg _| go ~ZmVo h¢ Omo
Or{dH$m h_ Zo CÝh| Xr h¡Ÿ& Vmo A„mh H$s enW! Vw_ go Adí` nyN>m Om`oJm Cg
Ho$ {df` _| Omo Vw_ PyR>r ~mV| ~Zm aho Wo?

1
AWm©V O~ {H$ nhbo go CÝh| AmnXm H$m ^` hmoŸ&
2
AWm©V µ\$[aíVoŸ&
3
DeLee&le DeHeves osJeer osJeleeDeeW keÀer JeemleefJekeÀlee keÀes veneR peeveles~
317
16 - gyah Zh²b

57. Am¡a dh A„mh Ho$ {b`o nw{Ì`m± ~ZmVo1 h¡, dh n{dÌ h¡! Am¡a CZ Ho$ {b`o dh2
h¡, Omo do ñd`§ MmhVo hm|?
58. Am¡a O~ CZ _| go {H$gr H$mo nwÌr (Ho$ OÝ_) H$s ew^gyMZm Xr Om`o, Vmo Cg H$m
_wI H$mbm hmo OmVm h¡, Am¡a dh emoH$ nyU© hmo OmVm h¡Ÿ&
59. Am¡a bmoJm| go Nw>nm {\$aVm h¡ Cg ~war gyMZm Ho$ H$maU Omo Cgo Xr J`r h¢Ÿ&
(gmoMVm h¡ {H$) Š`m3 Cgo An_mZ Ho$ gmW amoH$ bo, AWdm ^y{_ _| Jm‹S> Xo?
XoImo! dh {H$VZm ~wam {ZU©` H$aVo h¢Ÿ&
60. CÝht Ho$ {b`o Omo Am{˜aV (nabmoH$) na B©_mZ Zht aIVo AdJwU h¢, Am¡a
A„mh Ho$ {b`o gX²JwU h¢Ÿ& VWm dh à^wËdembr VËdXeu h¡Ÿ&
61. Am¡a `{X A„mh, bmoJm| H$mo CZ Ho$ AË`mMma4 na (VËjU) YaZo bJo, Vmo YaVr
_| {H$gr Ord H$mo Z N>mo‹S>oŸ& naÝVw dh EH$ {ZYm©[aV Ad{Y VH$ {Zb{å~V H$aVm5
h¡, Am¡a O~ CZ H$s Ad{Y Am Om`oJr, Vmo EH$ jU Z nrN>o hm|Jo Z nhboŸ&
62. dh A„mh Ho$ {b`o Cgo6 ~ZmVo h¢, {Ogo ñd`§ A{n«` g_PVo h¢Ÿ& VWm CZ H$s
Ow~mZ| PyR> ~mobVr h¢ {H$ CÝht Ho$ {b`o ^bmB© h¡Ÿ& {ZíM` CÝht Ho$ {b`o ZaH$
h¡, Am¡a dhr g~ go nhbo (ZaH$ _|) Pm|H$ Om`|JoŸ&
63. A„mh H$s enW! (ho Z~r!) Amn go nhbo h_ Zo ~hþV go g_wXm`m| H$s Amoa
agyb ^oOoŸ& Vmo CZ Ho$ {b`o e¡VmZ Zo CZ Ho$ Hw$H$_m}§ H$mo gw{g‚mV ~Zm {X`mŸ&
AV: dhr AmO CZ H$m ghm`H$ h¡, Am¡a CÝht Ho$ {b`o Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
64. Am¡a h_ Zo Amn na `h nwñVH$ (Hw$aAmZ) Bgr {b`o CVmar h¡ Vm{H$ Amn CZ
Ho$ {b`o Cgo COmJa H$a X| {Og _| dh {d^oX H$a aho h¢, VWm _mJ©Xe©Z Am¡a
X`m h¡ CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo B©_mZ ({dídmg) aIVo h¢Ÿ&
1
Aa~ Ho$ _we²[aH$m| Ho$ nyÁ`m| _| XodVmAm| go A{YH$ Xo{d`m± WtŸ& {OZ Ho$ g§~ÝY _| CZ H$m {dMma Wm {H$ `o A„mh H$s nw{Ì`m±
h¢Ÿ& Bgr àH$ma µ\$[aíVm| H$mo ^r do A„mh H$s nw{Ì`m± H$hVo Wo, {Og H$m `hm± IÊS>Z {H$`m J`m h¡Ÿ&
2
AWm©V nwÌŸ&
3
AWm©V Or{dV ahZo XoŸ& Bñbm_ go nyd© Aa~ g_mO Ho$ Hw$N> µH$~rbm| _| nw{Ì`m| Ho$ OÝ_ H$mo b‚mm H$s MrµO g_Pm OmVm
WmŸ& {Og H$m {MÌU Bg Am`V _| {H$`m J`mŸh¡Ÿ&
4
AWm©V² {eH©$ Am¡a nmnmMmam| naŸ&
5
AWm©V Adga XoVm h¡Ÿ&
6
AWm©V nw{Ì`m±Ÿ&
318
16 - gyah Zh²b

65. Am¡a A„mh Zo hr AmH$me go Ob ~agm`m, {\$a Cg Zo {ZOud YaVr H$mo Or{dV
H$a {X`mŸ& {ZíM` Bg _| CZ bmoJm| Ho$ {b`o EH$ {ZemZr h¡ Omo gwZVo h¡Ÿ&
66. VWm dmñVd _| Vwåhmao {b`o newAm| _| EH$ {ejm h¡Ÿ& h_ Vwåh| Cg go Omo Cg Ho$
^rVa h¡ Jmo~a VWm aŠV Ho$ ~rM go ewÕ XyY {nbmVo h¢Ÿ& Omo nrZo dmbm| Ho$ {b`o
é{MH$a hmoVm h¡Ÿ&
67. VWm IOyam| Am¡a A±Jay m| Ho$ \$bm| go {Og go Vw_ _{Xam ~Zm boVo hmo VWm CÎm_
Or{dH$m ^r, dmñVd _| Bg _| EH$ {ZemZr (bjU) h¡ CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo
g_P-~yP aIVo h¢Ÿ&
68. Am¡a h_ Zo _Yw_ŠIr H$mo àoaUm Xr {H$ nd©Vm| _| Ka (N>Îmo) ~Zm VWm d¥jm| _|,
Am¡a bmoJm| H$s ~Zm`r N>Vm| _|Ÿ&
69. {\$a àË`oH$ \$bm| H$m ag Myg, Am¡a AnZo nmbZhma H$s agb amhm| na MbVr
ahŸ& Cg Ho$ ^rVa go EH$ no` {ZH$bVm h¡, Omo {d{^Þ a§Jm| H$m hmoVm h¡, {Og _|
bmoJm| Ho$ {b`o Amamo½` h¡Ÿ& dmñVd _| Bg _| EH$ {ZemZr (bjU) h¡ CZ bmoJm| Ho$
{b`o Omo gmoM-{dMma H$aVo h¢Ÿ&
70. Am¡a A„mh hr Zo Vwåhmar CËn{Îm H$s h¡, {\$a Vwåh| _m¡V XoVm h¡Ÿ& Am¡a Vw_ _| go
Hw$N> H$mo A~moY Am`w VH$ nhþ±Mm {X`m OmVm h¡, Vm{H$ OmZZo Ho$ níMmV² Hw$N> Z
OmZoŸ& dmñVd _| A„mh gd©k gd© gm_Ï`©dmZ1 h¡Ÿ&
71. Am¡a A„mh Zo Vw_ _| go Hw$N> H$mo Hw$N> na Or{dH$m _| àYmZVm Xr h¡, Vmo {OÝh|
àYmZVm Xr J`r h¡ do AnZr Or{dH$m AnZo Xmgm| H$s Amoa noaZo dmbo Zht {H$ dh
Cg _| ~am~a hmo Om`| Vmo Š`m dh A„mh Ho$ CnH$mam| H$mo Zht _mZVo h¢Ÿ?2
72. Am¡a A„mh Zo Vwåhmao {b`o Vwåht _| go npËZ`m± ~Zm`tŸ& Am¡a Vwåhmao {b`o Vwåhmar
npËZ`m| go nwÌ VWm nm¡Ì ~Zm`oŸ& Am¡a Vwåh| ñdÀN> MrµOm| go Or{dH$m àXmZ H$sŸ& Vmo
Š`m do AgË` na {dídmg aIVo h¢, Am¡a A„mh Ho$ nwañH$mam| Ho$ à{V A{dídmg
aIVo h¢?
1
AWm©V dh nwZ: Or{dV ^r H$a gH$Vm h¡Ÿ&
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ O~ dh ñd`§ AnZo Xmgm| H$mo AnZo ~am~a H$aZo Ho$ {b`o Væ`ma Zht h¢ Vmo {\a A„mh H$s
CËn{Îm Am¡a Cg Ho$ Xmgm| H$mo H¡$go nyOm-AM©Zm _| Cg Ho$ ~am~a H$aVo h¢? Š`m `h A„mh Ho$ CnH$mam| H$m BÝH$ma Zht
h¡?
319
16 - gyah Zh²b

73. Am¡a A„mh Ho$ {gdm CZ H$s d§XZm H$aVo h¢Ÿ& Omo CZ Ho$ {b`o AmH$mem| VWm
YaVr go Hw$N> ^r Or{dH$m XoZo H$m A{YH$ma Zht aIVo, Am¡a Z Bg H$m gm_Ï`©
aIVo h¢Ÿ&
74. Am¡a A„mh Ho$ {b`o CXmhaU Z XmoŸ& dmñVd _| A„mh OmZVm h¡, Am¡a Vw_ Zht
OmZVoŸ&1
75. A„mh Zo EH$ CXmhaU2 {X`m h¡: EH$ namYrZ Xmg h¡, Omo {H$gr MrµO H$m
A{YH$ma Zht aIVm, Am¡a Xygam (ñdmYrZ) ì`pŠV h¡, {Ogo h_ Zo AnZr Amoa
go CÎm_ Or{dH$m àXmZ H$s h¡Ÿ& Am¡a dh Cg _| go Nw>no Am¡a Iwbo ì`` H$aVm h¡Ÿ&
Š`m dh XmoZm| g_mZ hmo Om`|Jo? g~ àe§gm A„mh3 Ho$ {b`o h¡Ÿ& ~pëH$
A{YH$Va bmoJ (`h ~mV) Zht OmZVoŸ&
76. VWm A„mh Zo Xmo ì`pŠV`m| H$m CXmhaU {X`m h¡Ÿ& XmoZm| _| go EH$ Jy±Jm h¡Ÿ& dh
{H$gr MrµO H$m A{YH$ma Zht aIVmŸ& dh AnZo ñdm_r na ~moP h¡Ÿ& dh Cgo
Ohm± ^oOVm h¡ H$moB© ^bmB© Zht bmVmŸ& Vmo Š`m dh, Am¡a Omo Ý`m` H$m AmXoe
XoVm hmo, Am¡a ñd`§ grYr4 amh na hmo ~am~a hmo Om`|J?o ?
77. Am¡a A„mh hr H$mo AmH$mem| VWm YaVr Ho$ namoj5 H$m kmZ h¡Ÿ& Am¡a àb`
(H$`m_V) H$m {df` Vmo ~g nbH$ PnH$Zo O¡gm6 hmoJm, AWdm Cg go ^r
A{YH$ erK«Ÿ& dmñVd _| A„mh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
78. Am¡a A„mh hr Zo Vwåh| Vwåhmar _mVmAm| Ho$ J^m] go {ZH$mbm, Bg Xem _| {H$ Vw_
Hw$N> Zht OmZVo WoŸ& Am¡a Vwåhmao H$mZ Am¡a Am±I VWm {Xb ~Zm`o, Vm{H$
Vw_(Cg H$m) CnH$ma _mZmoŸ&

1
Š`m| {H$ Cg Ho$ g_mZ H$moB© Zht
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ O¡go namYrZ Xmg Am¡a YZr ñdV§Ì ì`pŠV H$mo Vw_ ~am~a Zht g_PVo, Eogo _wPo Am¡a BZ
_w{V©`m| H$mo H¡$go ~am~a g_P aho hmo Omo _ŠIr ^r n¡Xm Zht H$a gH$VtŸ& Am¡a `{X _ŠIr CZ H$m M‹T>mdm bo ^mJo Vmo
dh N>rZ ^r Zht gH$VtŸ&? Bg go ~‹S>m AË`mMma Š`m hmo gH$Vm h¡?
3
AWm©V A„mh Ho$ {gdm Vwåhmao nyÁ`m| _| go H$moB© àe§gm Ho$ `mo½` ZhtŸ&
4
`h Xygam CXmhaU h¡ Oo _w{V©`m| H$m {X`m h¡Ÿ& Omo Jy±Jr-~har hmoVr h¢Ÿ&
5
AWm©V Jwá VÏ`m| H$mŸ&
6
AWm©V nb^a _| Am`oJrŸ&
320
16 - gyah Zh²b

79. Š`m do n{j`m| H$mo Zht XoIVo {H$ dh AÝV[aj _| H¡$go der^yV h¢? CÝh| A„mh
hr Wm_Vm1 h¡Ÿ& dmñVd _| Bg _| ~hþV gr {Zem{Z`m± h¢ CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo
B©_mZ bmVo h¢Ÿ&
80. Am¡a A„mh hr Zo Vwåhmao Kam| H$mo {Zdmg ñWmZ ~Zm`mŸ& Am¡a newAm| H$s Imbm|
go Vwåhmao {b`o Eogo Ka2 ~Zm`o {OÝh| Vw_ AnZr `mÌm VWm AnZo {dam_ Ho$ {XZ
hëH$m (Aën^ma) nmVo hmoŸ& Am¡a CZ H$s D$Z Am¡a amo_ VWm ~mbm| go CnH«$U
Am¡a bm^ Ho$ g_mZ OrdZ H$s {ZpíMV Ad{Y VH$ Ho$ {b`o (~Zm`o)Ÿ&
81. Am¡a A„mh hr Zo Vwåhmao {b`o Cg MrµO _| go Omo CËnÞ H$s h¡ N>m`m ~Zm`r h¡Ÿ&
Am¡a Vwåhmao {b`o nd©Vm| _| Jw\$mE§ ~Zm`r h¢Ÿ& Am¡a Vwåhmao {b`o Eogo dó ~Zm`o h¢
Omo Vwåh| Yyn go ~Mm`|Ÿ& Am¡a Eogo dñÌ Omo Vwåh| Vwåhmao AmH«$_U go ~Mm`|Ÿ&3
Bgr àH$ma dh Vw_ na AnZo CnH$ma nyam H$aVm h¡ Vm{H$ Vw_ AmkmH$mar ~ZmoŸ&
82. {\$a `{X do {d_wI hm| Vmo Amn na ~g àË`j (Iwbm) CnXoe nhþ±Mm XoZm h¡Ÿ&
83. do A„mh Ho$ CnH$mam| H$mo nhMmZVo h¢ {\$a Cg H$m BÝH$ma H$aVo h¢Ÿ& Am¡a CZ _o
A{YH$Va H¥$V¿Z h¢Ÿ&
84. Am¡a {Og4 {XZ h_ àË`oH$ g_wXm` go EH$ gmjr (Jdmh) I‹S>m5 H$a|Jo, {\$a
H$m{µ\$am| H$mo ~mV H$aZo H$s AZw_{V Zht Xr Om`oJr Am¡a Z CZ go j_m `mMZm
H$s _m±J H$s Om`oJrŸ&
85. Am¡a O~ AË`mMmr `mVZm XoI|Jo, CZ H$s `mVZm Hw$N> H$_ Zht H$s Om`oJr, Am¡a
Z CÝh| AdH$me {X`m6 Om`oJmŸ&
86. Am¡a O~ _we²[aH$ AnZo (~Zm`o hþ`o) gm{P`m| H$mo XoI|Jo Vmo H$h|Jo: ho h_mao
nmbZhma! `hr h_mao gmPr h¢ {OZ H$mo h_ VwPo Mmo‹S>H$a nwH$ma aho WoŸ& Vmo dh
(nyÁ`) ~mob|Jo {H$ {ZíM` Vw_ g~ {_Ï`mdmXr (PwR>o) hmoŸ&

1
AWm©V n{j`m| H$mo `h j_Vm A„mh hr Zo Xr h¡Ÿ&
2
AWm©V M_‹S>m| Ho$ Io_oŸ&
3
AWm©V H$dM Am{XŸ&
4
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ&
5
(Xo{I`o : gyah {Zgm, Am`V : 41)
6
AWm©V Vm¡~m H$aZo H$mŸ&
321
16 - gyah Zh²b

87. Cg {XZ do A„mh Ho$ AmJo PwH$ Om`|Jo, Am¡a CZ go Imo Om`oJr Omo {_Ï`m ~mV|
dh ~ZmVo WoŸ&
88. Omo bmoJ H$m[µ\$a hmo J`o Am¡a (Xygam| H$mo ^r) A„mh H$s S>Ja (Bñbm_) go amoH$
{X`, CÝh| h_ `mVZm na `mVZm X|Jo, Cg CnÐd Ho$ ~Xbo Omo do H$a aho WoŸ&
89. Am¡a {Og {XZ h_ àË`oH$ g_wXm` go EH$ gmjr CZ Ho$ {déÕ CÝht _| go I‹S>m
H$a X|JoŸ& Am¡a (ho Z~r!) h_ Amn H$mo CZ na gmjr (Jdmh) ~Zm`|JoŸ&1 Am¡a h_
Zo Amn na `h nwñVH$ (Hw$aAmZ) AdV[aV H$s h¡ Omo àË`oH$ {df` H$m Iwbm
{ddaU h¡Ÿ& VWm _mJ©Xe©Z Am¡a X`m VWm ew^ gyMZm h¡ AmkmH$m[a`m| Ho$ {b`oŸ&
90. dñVwV: A„mh Vwåh| Ý`m` VWm CnH$ma Am¡a g_rnd{V©`m| H$mo XoZo H$m AmXoe Xo
ahm h¡Ÿ& Am¡a {Zb©‚mm VWm ~wamB© Am¡a {dÐmoh go amoH$ ahm h¡Ÿ& Am¡a Vwåh| {gIm ahm
h¡ Vm{H$ Vw_ {ejm J«hU H$amoŸ&
91. Am¡a O~ A„mJ go H$moB© dMZ H$amo Vmo Cgo nyam H$amoŸ& Am¡a AnZr enWm| H$mo
gwÑ‹T> H$aZo Ho$ níMmV² ^§J Z H$amo, O~ Vw_ Zo A„mh H$mo AnZo D$na Jdmh
~Zm`m h¡Ÿ& {ZíM` A„mh Omo Hw$N> Vw_ H$aVo hmo Cgo OmZVm h¡Ÿ&
92. Am¡a Vwåhmar Xem Cg ñÌr O¡gr Z hmo Om`o {Og Zo AnZm gyV H$mVZo Ho$
níMmV² CYo‹S> {X`mŸ& Vw_ AnZr enWm| H$mo Amng _| {dídmgKmV H$m gmYZ
~ZmVo hmo Vm{H$ EH$ g_wXm` Xygao g_wXm` go A{YH$ bm^ àmßV H$aoŸ& A„mh
Bg2 (dMZ) Ho$ Ûmam Vwåhmar narjm bo ahm h¡Ÿ& Am¡a àb` Ho$ {XZ Vwåhmao {b`o
Adí` Cgo COmJa H$a XoJm {Og _| Vw_ {d^oX H$a aho WoŸ&
93. Am¡a `{X A„mh MmhVm Vmo Vwåh| EH$ g_wXm` ~Zm XoVmŸ& naÝVw dh {Ogo MmhVm
h¡ Hw$nW H$a XoVm h¡, Am¡a {Ogo MmhVm h¡ gwnW Xem© XoVm h¡Ÿ& Am¡a Vw_ go Cg
Ho$ ~mao _| Adí` nyN>m Om`oJm Omo Vw_ H$a aho WoŸ&

1
(Xo{I`o : gyah ~µH$am, Am`V : 143)
2
AWm©V² {H$gr g_wXm` go g_Pm¡Vm H$a Ho$ {dídmgKmV Z {H$`m Om`o {H$ Xygao g_wXm` go A{YH$ bm^ {_bZo na
g_Pm¡Vm Vmo‹S> {X`m Om`oŸ&
322
16 - gyah Zh²b

94. Am¡a AnZr enWm| H$mo Amng _| {dídmgKmV H$m gmYZ Z ~ZmAmo, Eogm Z hmo {H$
H$moB© nJ AnZo pñWa (Ñ‹T>) hmoZo Ho$ níMmV² (B©_mZ go) {\$gb1 Om`o Am¡a Vw_
Cg Ho$ ~Xbo ~wam n[aUm_ MImo {H$ Vw_ Zo A„mh H$s amh go amoH$m h¡Ÿ& Am¡a
Vwåhmao {b`o ~‹S>r `mVZm hmoŸ&
95. Am¡a A„mh go {H$`o hþ`o dMZ H$mo V{ZH$ _yë` Ho$ ~Xbo Z ~oMmoŸ&2 dmñVd _| Omo
A„mh Ho$ nmg h¡ dhr Vwåhmao {b`o CÎm_ h¡, `{X Vw_ OmZmoŸ&
96. Omo Vwåhmao nmg h¡ dh ì`` (˜M©) hmo Om`oJmŸ& Am¡a Omo A„mh Ho$ nmg h¡ dh
eof ah OmZo dmbm h¡Ÿ& Am¡a h_, Omo Y¡`© YmaU H$aVo h¢ CÝh| Adí` CZ H$m
nm[al{_H$ (~Xbm) CZ Ho$ CÎm_ H$_m] Ho$ AZwgma àXmZ H$a|JŸo &
97. Omo ^r gXmMma H$aoJm, dh Za hmo AWdm Zmar, Am¡a B©_mZ dmbm hmo Vmo h_ Cgo
ñdÀN> OrdZ ì`VrV H$am`|JoŸ& Am¡a CÝh| CZ H$m nm[al{_H$ CZ Ho$ CÎm_ H$_m}§
Ho$ AZwgma Adí` àXmZ H$a|JŸo &
98. Vmo (ho Z~r!) O~ Amn Hw$aAmZ H$m AÜ``Z H$a| Vmo {Y¸$mao hþ`o e¡VmZ go
A„mh H$s eaU3 _m±J {b`m H$a|Ÿ&
99. dñVwV: Cg H$m de CZ na Zht h¡ Omo B©_mZ bm`o h¢, Am¡a AnZo nmbZhma hr
na ^amogm H$aVo h¢Ÿ&
100.Cg H$m de Vmo Ho$db CZ H$a MbVm h¡ Omo Cgo AnZm g§ajH$ ~ZmVo h¡Ÿ& Am¡a
Omo {_lUdmXr (_we²[aH$) h¡Ÿ&
101.Am¡a O~ h_ {H$gr Am`V ({dYmZ) Ho$ ñWmZ na H$moB© Am`V ~Xb XoVo h¢, Am¡a
A„mh hr A{YH$ OmZVm h¡ Cgo {Og H$mo dh CVmaVm h¡, Vmo H$hVo h¢ {H$ Amn
Vmo Ho$db K‹S> boVo h¢, ~pëH$ CZ _| A{YH$Va OmZVo hr ZhtŸ&

1
AWm©V Eogm Z hmo {H$ H$moB© ì`pŠV Bñbm_ H$s gË`Vm H$mo ñdrH$ma H$aZo Ho$ níMmV² Ho$db Vwåhmao XwamMma H$mo XoI H$a
Bñbm_ go {\$a Om`oŸ& Am¡a Vwåhmao g_wXm` _| gpå_{bV hmoZo go éH$ Om`oŸ& AÝ`Wm Vwåhmam ì`dhma ^r Xygam| go Hw$N>
{^Þ Zht h¡Ÿ&
2
AWm©V² g§gm[aH$ bm^ Ho$ {b`o dMZ ^§J Z H$amoŸ& (Xo{I`o: gyah, Amamµ\$, Am`V : 172)
3
AWm©V (AD$Ow{~„m{h {_Zíe¡Vm{Za©Or_) n‹T> {b`m H$a|Ÿ&
323
16 - gyah Zh²b

102.Amn H$h X| {H$ Bgo (ê$hþb Hw$Xwg)1 Zo Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go gË` Ho$
gmW H«$_e: CVmam h¡ Vm{H$ CÝh| gwÑ‹T> H$a Xo Omo B©_mZ bm`o h¢Ÿ& VWm _mJ©
Xe©Z Am¡a ew^ gyMZm h¡ AmkmH$m[a`m| Ho$ {b`oŸ&
103.VWm h_ OmZVo h¢ {H$ do (H$m{µ\$a) H$hVo h¢ {H$ Cgo (Z~r H$mo) H$moB© _Zwî`
{gIm ahm2 h¡Ÿ& O~ {H$ Cg H$s ^mfm {Og H$s Amoa g§Ho$V H$aVo h¡ {dXoer h¡
Am¡a `h3 ñnï> A~u ^mfm h¡Ÿ&
104.dmñVd _| Omo A„mh H$s Am`Vm| na B©_mZ Zht bmVo, CÝh| A„mh gwnW Zht
Xem©VmŸ& Am¡a CÝht Ho$ {b`o Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
105.PyR> Ho$db dhr K‹S>Vo h¢ Omo A„mh H$s Am`Vm| na B©_mZ Zht bmVo, Am¡a dhr
{_Ï`mdmXr (PyR>o) h¢Ÿ&
106.{Og Zo A„mh Ho$ gmW Hw$µ\«$ {H$`m AnZo B©_mZ bmZo Ho$ níMmV², naÝVw Omo
~mÜ` H$a {X`m J`m hmo Bg Xem _| {H$ Cg H$m {Xb B©_mZ go g§Vwï> hmo, (Cg
Ho$ {b`o j_m h¡)Ÿ& naÝVw {Og Zo Hw$µ\«$ Ho$ gmW grZm Imob {X`m4 hmo, Vmo CÝht
na A„mh H$m àH$mon h¡, Am¡a CÝht Ho$ {b`o _hm `mVZm h¡Ÿ&
107.`h Bg{b`o {H$ CÝhm| Zo g§gm[aH$ OrdZ H$mo nabmoH$ na àmW{_H$Vm Xr h¡Ÿ&
Am¡a dmñVd _| A„mh, H$m{µ\$am| H$mo gwnW Zht {XImVmŸ&
108.dhr bmoJ h¢ {OZ Ho$ {Xbm| VWm H$mZm| Am¡a Am±Imo na A„mh Zo _wha bJm XrŸ h¡Ÿ&
VWm `hr bmoJ AMoV h¢Ÿ&
109.{ZíM` dhr bmoJ nabmoH$ _| j{VJ«ñV hmoZo dmbo h¢Ÿ&
110.{\$a dmñVd _| Amn H$m nmbZhma CZ bmoJm|5 Ho$ {b`o {OÝhm|Zo {hO²aV
(àñWmZ) H$s, Am¡a Cg Ho$ níMmV² narjm _| S>mbo J`o, {\$a {OhmX {H$`m, Am¡a
1
Bg H$m AW©: n{dÌmË_m h¡Ÿ& Omo {O~²arb Ab¡{hñgbm_ H$s Cnm{Y h¡Ÿ& `hr dh µ\$[aíVm h¡ Omo dør bmVm WmŸ&
2
Bg Am`V _| _¸$m Ho$ {_lUdm{X`m| Ho$ Bg Amamon H$m IÊS>Z {H$`m J`m h¡ {H$ Hw$aAmZ Amn H$mo EH$ {dXoer {gIm ahm
h¡Ÿ&
3
AWm©V _¸o$ dmbo {Ogo H$hVo h¢ {H$ dh _whå_X H$mo Hw$aAmZ {gImVm h¡ Cg H$s ^mfm Vmo A~u h¡ hr Zht Vmo dh Amn H$mo
Hw$aAmZ H¡$go {gIm gH$Vm h¡ Omo ~hþV CÎm_ VWm loð> A~u§ ^mfm _| h¡Ÿ& Š`m do BVZm ^r Zht g_PVo?
4
AWm©V ñdoÀN>m Hw$µ\«$ {H$`m hmoŸ&
5
BZ go A{^àoV Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ab¡{h d g„_ Ho$ dh AZw`m`r h¡ Omo _¸$m go _XrZm {hO²aV (àñWmZ)
H$a J`oŸ&
324
16 - gyah Zh²b

ghZ erb aho, dmñVd _| Amn H$m nmbZhma Bg (narjm) Ho$ níMmV² ~‹S>m
j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
111.{Og {XZ àË`oH$ àmUr H$mo AnZo ~Mmd H$s {MÝVm hmoJr, Am¡a àË`oH$ àmUr H$mo
Cg Ho$ H$_m] H$m nyam ~Xbm {X`m Om`oJm, Am¡a CZ na AË`mMma Zht {H$`m
Om`oJmŸ&
112.A„mh Zo EH$ ~ñVr H$m CXmhaU {X`m h¡, Omo emÝV g§Vwï> Wr, Cg H$s Or{dH$m
àË`oH$ ñWmZ go àmMw`© Ho$ gmW nhþ±M ahr Wr, Vmo Cg Zo A„mh Ho$ CnH$mam| Ho$
gmW Hw$µ\$« {H$`mŸ& V~ A„mh Zo Cgo ^yI Am¡a ^` H$m dñÌ MIm1 {X`m Cg Ho$
~Xbo Omo dh2 H$a aho WoŸ&
113.Am¡a CZ Ho$ nmg EH$3 agyb CÝht _| go Am`m Vmo CÝhm|Zo Cgo PwR>bm {X`mŸ&
AV: CÝh| `mVZm Zo nH$‹S> {b`m, Am¡a dh AË`mMmar WoŸ&
114.AV: Cg _| go ImAmo Omo A„mh Zo Vwåh| hbmb (d¡Y) ñdÀN> Or{dH$m àXmZ
H$s h¡Ÿ& Am¡a A„mh H$m CnH$ma _mZmo `{X Vw_ Cgr H$s B~mXV (d§XZm) H$aVo
hmoŸ&
115.Omo Hw$N> CgZo Vw_ na ham_ (Ad¡Y) {H$`m h¡ dh _wXm©a VWm aŠV Am¡a gyAa
H$m _m§g h¡, Am¡a {Og na A„mh Ho$ {gdm Xygao H$m Zm_ {b`m J`m4 hmo, {\$a
Omo ^yI go AmVwa hmo Om`o, Bg Xem _| {H$ dh {Z`_ Z Vmo‹S> ahm5 hmo, Am¡a Z
Amdí`H$Vm go A{YH$ Im`o, Vmo dmñVd _| A„mh A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
116.Am¡a _V H$hmo - Cg PyR> Ho$ H$maU Omo Vwåhmar Ow~mZm| na Am Om`o - {H$ `h
hbmb (d¡Y) h¡, Am¡a `h ham_ (Ad¡Y) h¡ Vm{H$ A„mh na {_Ï`mamon6 H$amoŸ&
dmñVd _| Omo bmoJ A„mh na {_Ï`mamon H$aVo h¡Ÿdh (H$^r) g\$b Zht hmoVoŸ&

1
AWm©V CZ na ^yI Am¡a ^` H$s AmnXm`| N>m JBªŸ&
2
AWm©V Cg ~ñVr Ho$ {ZdmgrŸ& Am¡a Bg ~ñVr go A{^àoV _¸$m h¡ {OZ na CZ Ho$ Hw$µ\«$ Ho$ H$maU AH$mb n‹S>mŸ&
3
AWm©V _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ _¸$m Ho$ Hw$a¡er d§e go hr Wo {\$a ^r CÝhm| Zo Amn H$s ~mV H$mo Zht _mZmŸ&
4
AWm©V A„mh Ho$ {gdm AÝ` Ho$ Zm_ go ~{b {X`m J`m newŸ& hXrg _| h¡ {H$ Omo A„mh Ho$ {gdm Xygao Ho$ Zm_ go ~{b
Xo Cg na A„mh H$s {Y¸$ma h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar - 1978)
5
(Xo{I`o : gyah ~µH$am, Am`V - 173, gyah _mBXm, Am`V - 3, VWm gyah AZ²Am_, Am`V - 145)
6
Š`m|{H$ hbmb Am¡a ham_ H$aZo H$m A{YH$ma Ho$db A„mh H$mo h¡Ÿ&
325
16 - gyah Zh²b

117.(Bg {_Ï`mamonU H$m ) bm^ Vmo Wmo‹S>m h¡ Am¡a CÝht Ho$ {b`o (nabmoH$ _|)
Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
118.Am¡a CZ na Omo `hÿXr hmo J`o, h_ Zo Cgo ham_ (Ad¡Y) H$a {X`m {Og H$m
dU©Z h_ Zo Bg1 go nhbo Amn go H$a {X`m h¡Ÿ& Am¡a h_ Zo CZ na AË`mMma
Zht {H$`m, naÝVw do ñd`§ AnZo D$na AË`mMma H$a aho WoŸ&
119.{\$a dmñVd _| Amn H$m nmbZhma CÝh| Omo AkmZVm Ho$ H$maU ~wamB© H$a ~¡R>o,
{\$a Cg Ho$ níMmV² j_m`mMZm H$a br, Am¡a AnZm gwYma H$a {b`m, dmñVd _|
Amn H$m nmbZhma Bg Ho$ níMmV² A{V j_r X`mdmZ² h¡Ÿ&
120.dmñVd _| B~²amhr_ EH$ g_wXm`2 Wm, A„mh H$m AmkmH$mar EHo$ídadmXr WmŸ&
Am¡a {_lUdm{X`m| (_we²[aH$m|) _| go Zht WmŸ&
121.Cg Ho$ CnH$mam| H$mo _mZVm Wm, Cg Zo Cgo MwZ {b`m, Am¡a Cgo grYr amh
{XIm XrŸ&
122.Am¡a h_ Zo Cgo g§gma _| ^bmB© Xr, Am¡a dmñVd _| dh nabmoH$ _|gXmMm[a`m| _|
go hmoJmŸ&
123.{\$a h_ Zo (ho Z~r!) Amn H$s Amoa dør H$s, {H$ EHo$ídadmXr B~²amhr_ Ho$ Y_©
H$m AZwgaU H$amo, Am¡a dh {_lUdm{X`m| _o go Zht WmŸ&
124.gãV3 (e{Zdma H$m {XZ) Vmo CÝht na {ZYm©[aV {H$`m J`m {OÝhm| Zo Cg _|
{d^oX {H$`mŸ& Am¡a dñVwV: Amn H$m nmbZhma CZ Ho$ ~rM Cg _| {ZU©` H$a XoJm
{Og _| do {d^oX H$a aho WoŸ&
125.(ho Z~r!) Amn CÝh| AnZo nmbZhma H$s amh (Bñbm_) H$s Amoa VËdX{e©Vm
VWm gXwnXoe Ho$ gmW ~wbm`oŸ& Am¡a CZ go Eogo AÝXmµO _| emómW© H$a| Omo

1
Bg go g§Ho$V gyah AZ²Am_, Am`V - 26 H$s Amoa h¡Ÿ&
2
AWm©V dh AHo$bm gånyU© g_wXm` WmŸ& Š`m|{H$ Cg Ho$ d§e go Xmo ~‹S>r Cå_V| ~Zt; EH$ ~Zr BòmB©b, Am¡a Xygar ~Zr
Bñ_mB©b Omo ~mX _| Aa~ H$hbm`oŸ& Bg H$m EH$ Xygam AW© _w»`m ^r hmoVm h¡Ÿ&
3
AWm©V gãV H$m gå_mZ O¡go Bñbm_ _| Zht h¡ Bgr àH$ma B~²amhrb Ab¡{hñgbm_ Ho$ Y_© _| ^r Zht h¡Ÿ& `h Vmo Ho$db
CZ Ho$ {b`o {ZYm©[aV {H$`m J`m {OÝhm| Zo {d^oX H$a Ho$ Ow_wAm Ho$ {XZ H$s OJh gãV H$m {XZ {ZYm©[aV H$a {b`mŸ& Vmo
A„mh Zo CZ Ho$ {b`o Cgr H$m gå_mZ A{Zdm`© H$a {X`m {H$ Bg _| {eH$ma Z H$amoŸ& (Xo{I`o : gyah Amamµ\$, Am`V : 163)
326
16 - gyah Zh²b

CÎm_ hmoŸ& dmñVd _| A„mh Cgo A{YH$ OmZVm h¡, Omo Cg H$s amh go {dM{bV
hmo J`m, Am¡a dhr gwnWm| H$mo ^r A{YH$ OmZVm h¡Ÿ&
126.Am¡a `{X Vw_ bmoJ ~Xbm bmo, Vmo CVZm hr bmo, {OVZm Vwåh| gVm`m J`m hmoŸ&
Am¡a `{X ghZ H$a OmAmo Vmo ghZerbm| Ho$ {b`o `hr CÎm_ h¡Ÿ&
127.Am¡a (ho Z~r!) Amn ghZ H$a|, Am¡a Amn H$m ghZ H$aZm A„mh hr H$s
ghm`Vm go h¡Ÿ& Am¡a CZ Ho$ (Xwì`©dhma) na emoH$ Z H$a|, Am¡a Z CZ Ho$ fS²>`§Ì
go V{ZH$ ^r g§H$w {MV hm|Ÿ&
128.dmñVd _| A„mh CZ bmoJm| Ho$ gmW h¡, Omo gXmMmar h¡, Am¡a Omo CnH$ma H$aZo
dmbo h¢Ÿ&
*****

327
17 - gyah ~Zr BòmB©b

gyah ~Zr BòmB©b - 17


gyah ~Zr BòmB©b Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 111 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg H$s Am`V (2-3) _| ~Zr BòmB©b go g§~§{YV Hw$N> {ejmàX ~mV| gwZmH$a
gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ& Bg{b`o Bg H$m Zm_ gyah (~Zr BòmB©b) aIm J`m h¡Ÿ&
Am¡a Bg H$s àW_ Am`V _| BòmA (_oAamO) H$m dU©Z hþAm h¡ Bg{b`o Bg
H$m Xygam Zm_ gyah (BòmA) ^r h¡Ÿ&
- Am`V 9 go 22 VH$ Hw>>aAmZ H$m Am_§ÌU àñVwV {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a Am`V
39 VH$ CZ {ejmAm| H$m dU©Z h¡ Omo _Zwî` Ho$ H$_m}§ H$mo gOmVr h¡ Am¡a A„mh
go CZ H$m g§~§Y Ñ‹T> H$aVr h¡Ÿ& Am¡a Am`V 40 go 60 VH$ {damo{Y`m| Ho$ g§Xho m|
H$mo Xya {H$`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 61 go 65 VH$ _| e¡VmZ B~²brg Ho$ AmX_ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ gO²Xo go
BÝH$ma, Am¡a _Zwî` go ~¡a Am¡a Cg Ho$ Hw$nW H$aZo Ho$ à`mg H$m dU©Z {H$`m J`m
h¡, Omo AmO ^r bmoJm| H$mo Hw$aAmZ go amoH$ ahm h¡Ÿ& Am¡a Cg go gmdYmZ {H$`m J`m
h¡Ÿ&
- Am`V 66 Vo 72 VH$ Vm¡hrX (EHo>íddm©X) VWm nabmoH$ na {dídmg H$s ~mV|
àñVwV H$aVo hþ`o Am`V 77 VH$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ {damoY H$s
Am±{Y`m| _| gË` na pñWV ahZo Ho$ {ZX}e {X`o J`o h¢Ÿ&
- Am`V 78 go 82 VH$ _| Z_mµO H$s VmH$sX, {hO²aV H$s Amoa g§Ho$V, VWm
gË` Ho$ à^wËd H$s gyMZm Am¡a AË`mMma{`m| Ho$ {b`o MoVmdZr h¡Ÿ&
- Am`V 83 go 100 VH$ _| _Zwî` Ho$ Hw$H$_© na nH$‹S> H$s JB© h¡Ÿ& VWm
{damo{Y`m| H$s Amn{Îm`m| Ho$ CÎma {X`o J`o h¡Ÿ& {\$a Am`V 104 VH$ _ygm
(Ab¡{hñgbm_) Ho$ M_ËH$mam| H$s MMm© Am¡a Cg na B©_mZ Z bmZo Ho$ H$maU
{µ\$aAm¡Z na `mVZm Ho$ Am OmZo H$m dU©Z h¡Ÿ&

328
17 - gyah ~Zr BòmB©b

- Am`V 105 go 111 VH$ `h {ZX}e {X`o J`o h¢ {H$ A„mh H$mo H¡$go nwH$mam
Om`o,VWm Cg H$s _{h_m H$m dU©Z H¡$go {H$`m Om`oŸ&
_oA²amO H$s KQ>Zm :
- `h ApÝV_ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s {deofVm h¡ {H$ {hO²aV go EH$
df© nhbo A„mh Zo EH$ amV Amn H$mo _pñOXo ham_ (H$m~m) go _{ñOXo AµH²$gm
VH$, Am¡a {\$a dhm± go gmVd| AmH$me VH$ AnZr Hw$N> {Zem{Z`m± {XImZo Ho$
{b`o `mÌm H$amB©Ÿ& µ\$[aíVo {O~²arb (Ab¡{hñgbm_) Zo Amn (g„„mhþ Ab¡{h d
g„_) H$mo ""~wamµH$'' (EH$ OmZda H$m Zm_, {Og na ~¡R>H$a Amn Zo `h `mÌm
H$s Wr) na gdma {H$`m Am¡a nhbo _pñOXo AµH$² gm ({µ\$bñVrZ) bo J`o dhm±
Amn Zo g~ Z[~`m| H$mo Z_mµO n‹T>mB©Ÿ& {\$a AmH$me na bo J`o Amn (g„„mhþ
Ab¡{h d g„_) àË`oH$ AmH$me na Z{~`m| go {_bVo hþ`o gmVd| AmH$me na
nhþ±MoŸ& ñdJ© Am¡a ZaH$ H$mo XoImŸ& Bg Ho$ níMmV² Amn H$mo ({gÐVwb _wÝVhm) bo
Om`m J`mŸ& {\$a (~¡Vwb _m_ya) Amn Ho$ gm_Zo {H$`m J`mŸ& Cg Ho$ níMmV²
A„mh Ho$ g_rn nhþ±Mm`m J`mŸ& Am¡a A„mh Zo Amn H$mo Hw$N> CnXoe {X`o, Am¡a
{XZ-amV _| nm±M g_` H$s Z_mµO A{Zdm`© H$sŸ& (ghrh ~w˜mar - 3207, _wpñb_ :
164) (Am¡a Xo{I`o : gyah ZÁ_)
- O~ Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo gdoao AnZr Om{V H$mo Bg `mÌm H$s
gyMZm Xr Vmo CÝhm|Zo Amn H$m Cnhmg {H$`m Am¡a Amn go H$hm {H$ ~¡Vwb
_µH$²{Xg H$s pñW{V ~VmAmoŸ& Bg na A„mh Zo Cgo Amn (g„„mhþ Ab¡{h d
g„_) Ho$ gm_Zo H$a {X`m, Am¡a Amn Zo Am±Im| go XoIH$a CZ H$mo Cg H$s g~
{Zem{Z`m± ~Vm XtŸ& (Xo{I`o : ghrh ~w˜mar - 3437, _wpñb_ : 172)
- Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo OmVo Am¡a AmVo hþ`o amh _o CZ Ho$ EH$
µH$m{µ\$bo go {_bZo H$s ^r MMm© H$s Am¡a Cg Ho$ _¸$m AmZo H$m g_` Am¡a Cg
D±$Q> H$m {MÝh ^r ~Vm {X`m Omo g~ go AmJo Wm Am¡a `h g~ d¡go hr hþAm O¡go
Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo ~Vm`m WmŸ& (graV BãZo {hem_ : 1/402-403)
*****

329
17 - gyah ~Zr BòmB©b

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. n{dÌ h¡ dh {Og Zo am{Ì Ho$ Hw$N> jU _| AnZo ^ŠV1 H$mo _pñOXo ham_ (_ŠH$m
go _{ñOXo AµH²$gm VH$ `mÌm H$amB©Ÿ& {Og Ho$ MVw{X©J h_ Zo gånÞVm aIr h¡,
Vm{H$ Cgo AnZr Hw$N> {Zem{Z`m| H$m Xe©Z H$am`|Ÿ& dmñVd _| dh g~ Hw$N> gwZZo
OmZZo dmbm h¡Ÿ&
2. Am¡a h_ Zo _ygm H$mo nwñVH$ àXmZ H$s Am¡a Cgo ~Zr BòmB©b Ho$ {b`o _mJ©Xe©Z
H$m gmYZ ~Zm`m {H$ _oao {gdm {H$gr H$mo H$m`©gmYH$2 Z ~ZmAmoŸ&
3. ho CZ H$s g§V{V {OZ H$mo h_ Zo Zyh Ho$ gmW (Zm¡H$m _|) gdma {H$`mŸ& dmñVd _|
dh A{V H¥$Vk3 ^ŠV WmŸ&
4. Am¡a h_ Zo ~Zr BòmB©b H$mo CZ H$s nwñVH$ _| gy{MV H$a {X`m Wm {H$ Vw_ Bg4
YaVr _| Xmo ~ma CnÐd H$amoJo, Am¡a ~‹S>m AË`mMma H$amoJoŸ&
5. Vmo O~ àW_ CnÐd H$m g_` Am`m Vmo h_ Zo Vw_ na AnZo à~b `moÕm ^ŠVm|
H$mo ^oO {X`m, Omo ZJam| _o Kwg J`o, Am¡a Bg dMZ H$mo nyam hmoZm5 hr WmŸ&
6. {\$a h_ Zo CZ na Vwåh| nwZ: à^wËd {X`m, VWm YZm| Am¡a nwÌm| Ûmam Vwåhmar
ghm`Vm H$s, Am¡a Vwåhmar g§»`m ~hþV A{YH$ H$a XrŸ&
7. `{X Vw_ ^bm H$amoJo Vmo AnZo {b`o, Am¡a `{X ~wam H$amoJo Vmo AnZo {b`oŸ& {\$a
O~ Xygao CnÐd H$m g_` Am`m Vm{H$ (eÌw) Vwåhmao Mohao {~Jm‹S> X|, Am¡a

1
AWm©V² _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$moŸ& Bg Am`V _| Cg gwà{gÕ gË` H$s MMm© H$s JB© h¡ Omo Z~r (g„„mhþ
Ab¡{h d g„_) go g§~{ÝYV h¡Ÿ& {Ogo n[a^m{fH$ ê$n go ""BòmA'' H$hm OmVm h¡ {Og H$m AW© h¡: amV H$s `mÌmŸ& Bg
H$m g{dñVma {ddaU hXrgm| _| {H$`m J`m h¡Ÿ&
^mî`H$mam| Ho$ AZwgma {hO²aV Ho$ Hw$N> nhbo Aëbmh Zo Amn H$mo am{Ì Ho$ Hw$N> ^mJ _| _¸$m go _pñOXo AµH>²gm VH$ Omo
{µ\$bñVrZ _| h¡ `mÌm H$amB©Ÿ& Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$m H$WZ h¡ {H$ O~ _¸$m Ho$ {_lUdm{X`m| Zo _wPo PwR>bm`m, Vmo
_¢ {hO« _| (Omo H$m°~m H$m EH$ ^mJ h¡Ÿ&) I‹S>m hmo J`mŸ& Am¡a A„mh Zo ~¡Vw_ _µµH${Xg H$mo _oao {b`o Imob {X`mŸ& Am¡a _¢ CÝh|
Cg H$s {Zem{Z`m± XoI H$a ~VmZo bJmŸ& (ghrh ~w˜mar,:4710)Ÿ
2
{Og na {Z^©a ahm Om`oŸ&
3
AV: ho gd©_mZd Vw_ ^r A„mh Ho$ CnH$ma Ho$ Am^mar ~ZmoŸ&
4
AWm©V² ~¡Vwb _µH²${Xg _|Ÿ&
5
Bg go A{^àoV ~m{~b Ho$ amOm ~w™VZñga H$m AmH«$_U h¡ Omo bJ ^J N>: gm¡ df© nyd© _grh hþAmŸ& BòmB©{b`m| H$mo
~§Xr ~ZmH$a B©amµH$ bo J`m Am¡a ~¡Vwb _wµH$X²>Xg H$mo Vhg Zhg H$a {X`mŸ&
330
17 - gyah ~Zr BòmB©b

_{ñOX (AµH²$gm) _| d¡go hr àdoe H$a Om`| O¡go àW_ ~ma àdoe H$a J`o, Am¡a
Vm{H$ Omo ^r CZ Ho$ hmW Am`o Cgo nyU©V: Zme1 H$a X|Ÿ&
8. g§^d h¡ {H$ Vwåhmam nmbZhma Vw_ na X`m H$aoŸ& Am¡a `{X Vw_ àW_ pñW{V na
Am J`o, Vmo h_ ^r {\$a2 Am`|Jo, Am¡a h_ Zo ZaH$ H$mo H$m{µ\$am| Ho$ {b`o
H$mamdmg ~Zm {X`m h¡Ÿ&
9. dmñVd _| `h Hw$aAmZ dh S>Ja {XImVm h¡ Omo g~ go grYr h¡, Am¡a CZ B©_mZ
dmbm| H$mo ew^gyMZm XoVm h¡ Omo gXmMma H$aVo h¡, {H$ CÝht Ho$ {b`o ~hþV ~‹S>m
à{V\$b h¡Ÿ&
10. Am¡a Omo Am{˜aV (nabmoH$) na B©_mZ Zht bmVo, h_ Zo CZ Ho$ {b`o Xw:IXm`r
`mVZm Væ`ma H$a aIr h¡Ÿ&
11. Am¡a _wZî` (jwãY hmo H$a) A{^emn H$aZo bJVm3 h¡, O¡go ^bmB© Ho$ {b`o
àmW©Zm H$aVm h¡Ÿ& Am¡a _Zwî` ~‹S>m hr CVmdbm h¡Ÿ&
12. Am¡a h_ Zo am{Ì VWm {Xdg H$mo Xmo àVrH$ ~Zm`m, {\$a am{Ì Ho$ àVrH$ H$mo h_ Zo
A§YH$ma ~Zm`m VWm {Xdg Ho$ àVrH$ H$mo àH$me`wº$, Vm{H$ Vw_ AnZo nmbZhma
Ho$ AZwJ«h (Or{dH$m) H$s ImoO H$amohŸ& Am¡a dfm] VWm {hgm~ H$s {JZVr OmZmo,
VWm h_ Zo àË`oH$ MrµO H$m g{dñVma dU©Z H$a {X`mŸ&
13. Am¡a àË`oH$ _Zwî` Ho$ H$_© nÌ H$mo h_ Zo Cg Ho$ Jbo H$m hma ~Zm {X`m h¡Ÿ& Am¡a
h_ Cg Ho$ {b`o àb` Ho$ {XZ EH$ H$_©boI {ZH$mb|Jo {Ogo dh Iwbm hþAm
nm`oJmŸ&
14. AnZmH$_©boI n‹T>m bmo, AmO Vy ñd`§ AnZm {hgm~ boZo Ho$ {b`o n`m©ßV h¡Ÿ&
15. {Og Zo grYr amh AnZm`r, Cg Zo AnZo hr {b`o grYr amh AnZm`rŸ& Am¡a Omo
grYr amh go {dM{bV hmo J`m Cg H$m (Xwîn[aUm_) Cgr na h¡Ÿ& Am¡a H$moB© Xygao

1
O~ ~Zr BòmB©b nwZ: nmnmMmar ~Z J`o, Vmo amo_ Ho$ amOm H¡$ga Zo bJ ^J gZ² 70 B©. _| ~¡Vwb _µH²${Xg na AmH«$_U
H$a Ho$ CZ H$s XwJ©V ~Zm XrŸ& Am¡a CZ H$s nwñVH$ Vm¡amV H$m Zme H$a {X`m Am¡a EH$ ~‹S>r g§»`m H$mo ~§Xr ~Zm {b`mŸ&
`h g~ CZ Ho$ Hw$H$_© Ho$ H$maU hþAmŸ&
2
AWm©V² g§gm[aH$ XÊS> XoZo Ho$ {b`oŸ&
3
AWm©V² ñd`§ H$mo Am¡a AnZo KamZo H$mo emnZo bJVm h¡Ÿ&
331
17 - gyah ~Zr BòmB©b

H$m ~moP (AnZo D$na) Zht bmXoJmŸ&1 Am¡a h_ `mVZm XoZo dmbo Zht h¢ O~ VH$
{H$ H$moB© agyb Z ^oO|Ÿ&2
16. Am¡a O~ h_ {H$gr ~ñVr H$m {dZme H$aZm MmhVo h¢ Vmo Cg Ho $ gånÞ bmoJm| H$mo
AmXoe XoVo3 h¢, {\$a dh Cg _| CnÐd H$aZo bJVo4 h¢ Vmo Cg na `mVZm H$s
~mV {gÕ hmo OmVr h¡, Am¡a h_ Cg H$m nyU©V: CÝ_ybZ H$a XoVo h¢Ÿ&
17. Am¡a h_ Zo ~hþV gr Om{V`m| H$m Zyh Ho$ níMmV² {dZme {H$`m h¡Ÿ& Am¡a Amn H$m
nmbZhma AnZo Xmgm| Ho$ nmnm| go gy{MV hmoZo-XoIZo H$mo ~hþV h¢Ÿ&
18. Omo g§gma hr MmhVm hmo h_ Cgo `ht Xo XoVo h¢, Omo h_ MmhVo h¢, {Og Ho$ {b`o
MmhVo h¢Ÿ& {\$a h_ Cg H$m n[aUm_ (nabmoH$ _o) ZaH$ ~Zm XoVo h¢, {Og _| dh
{ZpÝXV-[VañH¥$V hmo H$a àdoe H$aoJmŸ&
19. VWm Omo nabmoH$ MmhVm hmo Am¡a Cg Ho$ {b`o à`mg H$aVm hmo, Am¡a dh
EHo$ídadmXr hmo, Vmo dhr h¢ {OZ Ho$ à`mg H$m AmXa gå_mZ {H$`m Om`oJmŸ&
20. h_ àË`oH$ H$s ghm`Vm H$aVo h¢, BZ H$s ^r Am¡a CZ H$s ^r, Am¡a Amn Ho$
nmbZhma H$m àXmZ ({H$gr go) {Zfo{YV (amoH$m hþAm)5 Zht h¡Ÿ&
21. Amn {dMma H$a| {H$ H¡$go h_ Zo (g§gma _|) CZ _| go Hw$N> H$mo Hw$N> na àYmZVm
Xr h¡ Am¡ {ZíM` nabmoH$ Ho$ nX Am¡a àYmZVm Am¡a ^r A{YH$ hmoJrŸ&
22. (ho _mZd!) A„mh Ho$ gmW H$moB© Xygam nyÁ` Z ~Zm, AÝ`Wm ~wam Am¡a Aghm`
hmo H$a ah Om`oJmŸ&
23. Am¡a (ho _Zwî`!) Voao nmbZhma Zo AmXoe {X`m h¡ {H$ Cg Ho$ {gdm {H$gr H$s
B~mXV (d§XZm) Z H$amo, VWm _mVm-{nVm Ho$ gmW CnH$ma H$amo, `{X Voao nmg

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Omo gXmMma H$aVm h¡, dh {H$gr na CnH$ma Zht H$aVmŸ& ~{ëH$ Cg H$m bm^ Cgr H$mo
{_bZm h¡Ÿ& Am¡a Omo XwamMma H$aVm h¡, Cg H$m XÊS> ^r Cgr H$mo ^moJZm h¡Ÿ&
2
Vm{H$ do `h ~hmZm Z H$a gHo$§ {H$ h_ Zo grYr amh H$mo OmZm hr Zht WmŸ&
3
AWm©V² AmkmnmbZ H$mŸ&
4
AWm©V² h_mar Amkm H$mŸ& Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ g_mO Ho$ gånÞ bmoJm| H$m XwîH$_©, AË`mMma Am¡a Ad¡km nyar
~ñVr Ho$ {dZme H$m H$maU ~Z OmVr h¡Ÿ&
5
AWm©V² A„mh g§gma _o g^r H$mo Or{dH$m àXmZ H$aVm h¡Ÿ&
332
17 - gyah ~Zr BòmB©b

XmoZm| _| go EH$ d¥ÕmdñWm H$mo nhþ±M Om`o AWdm XmoZm|, Vmo CÝh| Cµ\$ VH$ Z
H$hmo, Am¡a Z {P‹S>H$mo& Am¡a CZ go gmXa ~mV ~mobmoŸ&
24. Am¡a CZ Ho$ {b`o {dZ_«Vm H$m ~mOy X`m go PwH$m1 Xmo, Am¡a àmW©Zm H$amo: ho _oao
nmbZhma! CZ XmoZm| na X`m H$a, O¡go CZ XmoZm| Zo ~më`mdñWm _| _oam bmbZ-
nmbZ {H$`m h¡Ÿ&
25. Vwåhmam nmbZhma A{YH$ OmZVm h¡ Omo Hw$N> Vwåhmar AÝVamË_mAm| (_Z) _| h¡Ÿ&
`{X Vw_ gXmMmar aho, Vmo dh AnZr Amoa Ü`mZ_¾ ahZo dmbm| Ho$ {b`o A{V
j_mdmZ² h¡Ÿ&
26. Am¡a g_rnd{V©`m| H$mo CZ H$m ñdËd ({hñgm) Xmo, VWm X[aÐ Am¡a `mÌr H$mo, Am¡a
Anì``2 Z H$amoŸ&
27. dmñVd _| Anì``r e¡VmZ Ho$ ^mB© h¢ Am¡a e¡VmZ AnZo nmbZhma H$m A{V H¥$V¿Z
h¡Ÿ&
28. Am¡a `{X Amn CZ go {d_wI hm| AnZo nmbZhma H$s X`m H$s ImoO Ho$ {b`o {Og
H$s Amem aIVo hm| Vmo CZ go gab3 ~mV ~mob|Ÿ&
29. Am¡a AnZm hmW AnZr JaXZ go Z ~m±Y4 bmo, Am¡a Z Cgo nyam Imob Xmo {H$
{ZpÝXV {dde hmo H$a ah OmAmoŸ&
30. dmñVd _| Amn H$m nmbZhma hr {dñV¥V H$a XoVm h¡ Or{dH$m H$mo {Og Ho$ {b`o
MmhVm h¡, VWm g§H$sU© H$a XoVm h¡Ÿ& dmñVd _| dhr AnZo Xmgm| (~§Xm|) go A{V
gy{MV5 XoIZo dmbm h¡Ÿ&6
31. Am¡a AnZr g§VmZ H$mo {ZY©Z hmo OmZo Ho$ ^` go ~Y Z H$amo, h_ CÝh| VWm Vwåh|
Or{dH$m àXmZ H$a|Jo, dmñVd _| CÝh| ~Y H$aZm _hm nmn h¢Ÿ&

1
AWm©V² CZ Ho$ gmW {dZ_«Vm Am¡a X`m H$m ì`dhma H$amoŸ&
2
AWm©V² An[a{_V Am¡a XwîH$_© _| ˜M© Z H$amoŸ&
3
AWm©V² CÝh| gabVm go g_Pm X| {H$ A^r Hw$N> Zht h¡Ÿ& O¡go hr Hw$N> Am`m Vwåh| Adí` Xy±JmŸ&
4
hmW ~m±YZo Am¡a ImobZo H$m AW© h¡, H¥$nU VWm Anì`` H$aZmŸ& Bg _| ì`` Am¡a XmZ _| g§VwbZ aIZo H$s {ejm Xr
J`r h¡Ÿ&
5
AWm©V dh g~ H$s Xem Am¡a H$m¡Z {H$g Ho$ `mo½` h¡ XoIVm Am¡a OmZVm h¡Ÿ&
6
hXrg _| h¡ {H$ {eH©$ Ho$ ~mX g~ go ~‹S>m nmn AnZr g§VmZ H$mo {IbmZo Ho$ ^` go _ma S>mbZm h¡Ÿ& (~w˜mar)
333
17 - gyah ~Zr BòmB©b

32. Am¡a ì`{^Mma Ho$ g_rn ^r Z OmAmo, dmñVd _| dh {Zb©‚mm VWm ~war ar{V h¡Ÿ&
33. Am¡a {H$gr àmU H$mo {Ogo A„mh Zo ham_ (Ad¡Y) {H$`m h¡, ~Y Z H$amo, naÝVw
Y_© {dYmZ1 Ho$ AZwgmaŸ& Am¡a OmoAË`mMma go ~Y ({ZhV) {H$`m J`m hmo h_ Zo
Cg Ho$ CÎmam{YH$mar H$mo A{YH$ma2 àXmZ {H$`m h¡Ÿ& AV: dh ~Y H$aZo _|
A{VH«$_U3 Z H$ao, dmñVd _| Cgo ghm`Vm Xr J`r h¡Ÿ&
34. Am¡a AZmW Ho$ YZ Ho$ g_rn ^r Z OmAmo, naÝVw Eogr ar{V go Omo CÎm_ hmo, `hm±
VH$ {H$ dh AnZr `wdm AdñWm H$mo nhþ±M Om`o, Am¡a dMZ nyam H$amo, dmñVd _|
dMZ Ho$ {df` _| àíZ {H$`m Om`oJmŸ&
35. Am¡a nyam Zmn H$a Xmo, O~ Zmnmo, Am¡a ghr VamOy go Vm¡bmo& `h A{YH$ AÀN>m
Am¡a Bg H$m n[aUm_ CÎm_ h¡Ÿ&
36. Am¡a Eogr ~mV Ho$ nrN>o Z n‹S>mo, {Og H$m Vwåh| H$moB© kmZ Z hmo, {ZíM` H$mZ
VWm Am±I Am¡a {Xb BZ g~ Ho$ ~mao _| (àb` Ho$ {XZ) àíZ {H$`m Om`oJmŸ&4
37. Am¡a YaVr _| AH$‹S>H$a Z Mbmo, dmñVd _| Z Vw_ YaVr H$mo \$m‹S> gH$moJo, Am¡a
Z bå~mB© _| nd©Vm| VH$ nhþ±M gH$moJoŸ&
38. `h g~ ~mV| h¢Ÿ& BZ _| ~war ~mV Amn Ho$ nmbZhma H$mo A[à` h¡Ÿ&
39. `h VËdX{e©Vm H$s dh ~mV| h¢, {OZ H$s dør (àH$meZm) Amn H$s Amoa Amn Ho$
nmbZhma Zo H$s h¡, Am¡a A„mh Ho$ gmW H$moB© Xygam nyÁ` Z ~Zm boZm,AÝ`Wm
ZaH$ _| {ZpÝXV {VañH¥$V H$a Ho$ \o$§H$ {X`o OmAmoJŸo &
40. Š`m Vwåhmao nmbZhma Zo Vwåh| nwÌ àXmZ H$aZo Ho$ {b`o {deof H$a {b`m h¡, Am¡a
gì`§ Zo µ\$[aíVm| H$mo nw{Ì`m± ~Zm {b`m h¡? dmñVd _| Vw_ ~hþV ~‹S>r ~mV H$h aho
hmoŸ&1

1
AWm©V à{VhË`m _| AWdm {ddm{hV hmoVo hþ`o ì`{^Mma Ho$ H$maU, AVdm Bñbm_ go {\>a OmZo Ho$ H$maUŸ&
2
A{YH$ma H$m AW© `h h¡ {H$ dh Bg Ho$ AmXma na hV²-XÊS> H$s _m§J H$a gH$Vm h¡, AWdm ~Y `m AW©-XÊS> boZo `m
j_m H$a XoZo H$m A{YH$mar h¡Ÿ&
3
AWm©V EH$ Ho$ ~Xbo Xmo H$mo `m Xygao H$s hË`m Z H$aoŸ&
4
A„mh, àb` Ho$ {XZ BZ H$mo ~mobZo H$s e{ŠV XoJmŸ& Am¡a dh Cg Ho$ {déÕ gmú` X|JoŸ& (Xo{I`o : gyah hm, _r_ gO²Xm,
Am`V : 20-21)
334
17 - gyah ~Zr BòmB©b

41. Am¡a h_ Zo {d{dY àH$ma go Bg Hw$aAmZ _| (VÏ`m| H$m) dU©Z H$a {X`m h¡,
Vm{H$ bmoJ {ejm J«hU H$a|Ÿ& naÝVw Cg Zo CZ H$s K¥Um H$mo Am¡a A{YH$ H$a
{X`mŸ&
42. Amn H$h X| {H$ `{X A„mh Ho$ gmW Xygao nyÁ` hmoVo, O¡gm {H$ dh ({_lUdmXr)
H$hVo h¢, Vmo dh Ae© ({g§hmgZ) Ho$ ñdm_r (A„mh) H$s Amoa Adí` H$moB© amh2
ImoOVoŸ&
43. dh n{dÌ Am¡a ~hþV Cƒ h¡, CZ ~mVm| go {OZ H$mo do ~ZmVo h¡Ÿ&
44. Cg H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$a aho h¢ gmVm| AmH$me VWm YaVr Am¡a Omo Hw$N CZ
_| h¡Ÿ& Am¡a Zht h¡ H$moB© MrµO naÝVw dh Cg H$s àe§gm Ho$ gmW Cg H$s n{dÌVm
H$m dU©Z H$a ahr h¡, {H$ÝVw Vw_ CZ Ho$ n{dÌVm JmZ H$mo g_PVo Zht hmoŸ&
dmñVd _| dh A{V g{hîUw j_merb h¡Ÿ&
45. Am¡a O~ Amn Hw$aAmZ n‹T>Vo h¢, Vmo h_ Amn Ho$ ~rM Am¡a CZ Ho$ ~rM Omo
Am{˜aV (nabmoH$) na B©_mZ Zht bmVo, EH$ Nw>nm hþAm AmdaU (nXm©) ~Zm3
XoVo h¢Ÿ&
46. VWm CZ Ho$ {Xbm| na Eogo Imob M‹T>m XoVo h¢ {H$ Cg (Hw$aAmZ) H$mo Z g_P|,
Am¡a CZ Ho$ H$mZm| _o ~moPŸ& Am¡a O~ Amn AnZo AHo$bo nmbZhma H$s MMm©
Hw$aAmZ _| H$aVo h¢ Vmo dh K¥Um go _w±h \o$a boVo h¢Ÿ&
47. Am¡a h_ CZ Ho$ {dMmam| go ^br ^m±{V AdJV h¡, O~ do H$mZ bJmH$a Amn H$s
~mV gwZVo h¢, Am¡a O~ do Amng _| H$mZm\y$gr H$aVo h¢Ÿ& O~ do AË`mMmar H$hVo
h¢ {H$ Vw_ bmoJ Vmo ~g EH$ OmXy {H$`o hþ`o ì`pŠV H$m AZwgaU4 H$aVo hmoŸ&

1
Bg Am`V _| CZ A~m] H$m IÊS>Z {H$`m J`m h¡ Omo µ\$[aíVm| H$mo A„mh H$s nw{Ì`m± H$hVo WoŸ& O~ {H$ ñd`§ nw{Ì`m| Ho$ OÝ_
go CXmg hmo OmVo WoŸ& Am¡a H$^r Eogm ^r hþAm {H$ CÝh| Or{dV Jm‹S> {X`m OmVm WmŸ& Vmo ~VmAmo `h H$hm± H$m Ý`m` h¡ {H$
AnZo {b`o nw{Ì`m| H$mo A{à` g_PVo hmo Am¡a A„mh Ho$ {b`o nw{Ì`m± ~Zm aIt hmo?
2
Vm{H$ Cg go g§Kf© H$a Ho$ AnZm à^wËd ñWm{nV H$a b|Ÿ&
3
AWm©V² nabmoH$ na B©_mZ Z bmZo H$m `hr ñd^m{dH$ n[aUm_ h¡ {H$ Hw$aAmZ H$mo g_PZo H$s `mo½`Vm Imo OmVr h¡Ÿ&
4
_¸$m Ho$ H$m{µ\$a Nw>n-Nw>n H$a Hw$aAmZ gwZVoŸ& {\$a Amng _| nam_e© H$aVo {H$ Bg H$m Vmo‹S> Š`m hmo? Am¡a O~ {H$gr
na g§Xoh hmo OmVm {H$ dh Hw> aAmZ go à^m{dV hmo J`m h¡Ÿ& Vmo Cgo g_PmVo {H$ Bg Ho$ M¸$a _| Š`m n‹S>o hmo, Bg na
{H$gr Zo OmXy H$a {X`m h¡ Bg {b`o ~hH$s-~hH$s ~mV| H$a ahm h¡Ÿ&
335
17 - gyah ~Zr BòmB©b

48. gmo{M`o {H$ dh Amn Ho$ {b`o H¡$go CXmhaU Xo aho h¢? AV: do Hw$nW hmo J`o, dh
grYr amh Zht nm gHo$§JŸo &
49. Am¡a CÝhm|Zo H$hm: Š`m h_ O~ ApñW`m± Am¡a MyU© {dMyU© hmo Om`|Jo Vmo Š`m h_
dmñVd _| ZB© CËn{Îm _| nwZ: Or{dV H$a {X`o1 Om`|Jo?
50. Amn H$h Xo {H$ nËWa ~Z OmAmo, `m bmohmŸ&
51. AWdm H$moB© CËn{Îm Omo Vwåhmao _Z _| Bg go ~‹S>r hmoŸ& {\a do nyN>Vo h¡ {H$ H$m¡Z
h_| nwZ: Or{dV H$aoJm? Amn H$h X|: dhr {Og Zo àW_ MaU _| Vwåhmar CËn{Îm
H$s h¡Ÿ& {\$a dh Amn Ho$ AmJo {ga {hbm`|Jo2, Am¡a H$h|Jo, Eogm H$~ hmoJm? Amn
H$h X| {H$ g§^dV: dh g_rn hr h¡Ÿ&
52. {Og {XZ do Vwåh| nwH$maoJm, Vmo Vw_ Cg H$s àe§gm H$aVo hþ`o ñdrH$ma H$a bmoJo3
Am¡a `h gmoMmoJo {H$ Vw_ (g§gma _|) Wmo‹S>o hr g_` aho hmoŸ&
53. Am¡a Amn _oao ^ŠVm| go H$h X| {H$ dh ~mV ~mob| Omo CÎm_ hmo, dmñVd _| e¡VmZ
CZ Ho$ ~rM {~Jm‹S> CËnÞ H$aZm MmhVm4 h¡Ÿ& {ZíM` e¡VmZ _Zwî` H$m Iwbm eÌw
h¡Ÿ&
54. Vwåhmam nmbZhma Vw_ go ^br ^m±{V AdJV h¡, `{X Mmho Vmo Vw_ na X`m H$ao,
AWdm `{X Mmho Vmo Vwåh| `mVZm Xo Am¡a h_ Zo Amn H$mo CZ na {ZarjH$ ~Zm
H$a Zht ^oOm5 h¢Ÿ&
55. (ho Z~r!) Amn H$m nmbZhma ^br ^m±{V AdJV h¡ Cg go Omo AmH$mem| VWm
YaVr _| h¡Ÿ& Am¡a h_ Zo àYmZVm Xr h¡ Hw$N> Z{~`m| H$mo Hw$N> na, Am¡a h_ Zo
XmdyX H$mo O
µ ~ya (nwñVH$) àXmZ H$sŸ&
56. Amn H$h X| {H$ CZ H$mo nwH$mamo, {OZ H$mo Cg (A„mh) Ho$ {gdm (nyÁ`) g_PVo
hmoŸ& Z do Vw_ go Xw:I Xya H$a gH$Vo, Am¡a Z (Vwåhmar Xem) ~Xb gH$Vo h¢Ÿ&

1
Eogr ~mV dh n[ahmg AWdm BZ²H$ma Ho$ H$maU H$hVo WoŸ&
2
AWm©V² n[ahmg H$aVo hþ`o Amí`M© go [ga {hbm`|JoŸ&
3
AWm©V AnZr µH$~«m| go àb` Ho$ {XZ Or{dV hmoH$a CnpñWV hmo OmAmoJoŸ&
4
AWm©V² H$Qw> eãXm| ÛmamŸ&
5
AWm©V² Amn H$m Xm{`Ëd Ho$db CnXoe nhþ±Mm XoZm h¡, dh Vmo ñd`§ A„mh Ho$ g_rn hmoZo H$s Amem bJm`o hþ` o h¢, {H$
H¡$go Cg VH$ nhþ±Mm Om`o Vmo ^bm do nyÁ` H¡$go hmo gH$Vo h¢Ÿ&
336
17 - gyah ~Zr BòmB©b

57. dmñVd _| {OZ H$mo `h bmoJ1 nwH$maVo h¢ dh ñd`§ AnZo nmbZhma H$m gm{_ß`
àmßV H$aZo H$m gmYZ2 ImoOVo h¢, {H$ H$m¡Z A{YH$ g_rn h¡? Am¡a Cg H$s X`m
H$s Amem aIVo h¢Ÿ& Am¡a Cg H$s `mVZm go S>aVo h¢Ÿ& dmñVd _| Amn Ho$
nmbZhma H$s `mVZm S>aZo `mo½` h¡Ÿ&
58. Am¡a H$moB (AË`mMmar) ~ñVr Zht h¡, naÝVw h_ Cgo àb` Ho$ {XZ go nhbo
ÜdñV H$aZo dmbo `m H$‹S>r `mVZm XoZo dmbo h¢, `h (A„mh Ho$) boI _| A§{H$V
h¢Ÿ&
59. Am¡a h_| Zht amoH$m Bg go {H$ h_ {Zem{Z`m± ^oO| {H$ÝVw Bg ~mV Zo {H$ {dJV
bmoJm| Zo CÝh| PwR>bm3 {X`m Am¡a h_ Zo g_yX H$mo D±$Q>Zr H$m Iwbm M_ËH$ma
{X`m, Vmo CÝhm| Zo Cg na AË`mMma {H$`mŸ& Am¡a h_ M_ËH$ma S>amZo Ho$ {b`o hr
^oOVo h¡Ÿ&
60. Am¡a (ho Z~r!) `mX H$amo O~ h_ Zo Amn go H$h {X`m Wm {H$ Amn Ho$ nmbZhma
Zo bmoJm| H$mo AnZo {Z`§ÌU _| bo aIm h¡, Am¡a `h Omo Hw$N> h_ Zo Amn H$mo
{XIm`m4 Cg H$mo Am¡a Cg d¥j H$mo {Og na Hw$aAmZ _| {Y¸$ma H$s J`r h¡, h_
Zo bmoJm| Ho$ {b`o EH$ narjm ~Zm {X`m5 h¡, Am¡a h_ CÝh| MoVmdZr na MoVmdZr Xo
Xo aho h¢, {\$a ^r dh CZ H$s Ad¡km H$mo hr A{YH$ H$aVr Om ahr h¡Ÿ&
61. Am¡a (`mX H$amo), O~ h_ Zo µ\$[aíVm| go H$hm {H$ AmX_ H$mo gO²Xm H$amo Vmo
B~²brg Ho$ {gdm g~ Zo gO²Xm {H$`mŸ& Cg Zo H$hm: Š`m _¢ Cgo gO²Xm H$ê°$§
{Ogo Vy Zo Jmao go CËnÞ {H$`m h¡Ÿ?

1
AWm©V² _we²[aH$ {OZ Z{~`m|, _hmnwéfm| Am¡a µ\$[aíVm| H$mo nwH$maVo h¢Ÿ&
2
gmYZ go A{^àoV gËH$_© Am¡a gXmMma h¡Ÿ&
3
AWm©V² M_ËH$ma H$s _m±J H$aZo na M_ËH$ma Bg {b`o Zht ^oOm OmVm {H$ Cg Ho$ níMmV² Z _mZZo na `mVZm H$m AmZm
A{Zdm`© hmo OmVm h¡, O¡gm {H$ ^mî`H$mam| Zo {bIm h¡
4
Bg go g§H$Vo ""_oAamO'' H$s Amoa h¡Ÿ& Am¡a `hm± ""é. `m'' eãX H$m AW© ñdßZ Zht ~{ëH$ Am±Im| go XoIZm h¡Ÿ& Am¡a
{Y¸$mao hþ`o d¥j go A{^àm` µO¸y$_ (Wmoh‹S>) H$m d¥j h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar, hXrg 4716)
5
AWm©V H$m{µ\$am| Ho$ {b`o {OÝhm|Zo H$hm {H$ `h H¡$go hmo gH$Vm h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) EH$ hr amV _|
~oVwb _wµH$X²>Xg nhþ±M Om`| {\$a dhm± go AmH$e H$s g¡a H$a Ho$ dm{ng _¸$m ^r Am Om`|Ÿ&
337
17 - gyah ~Zr BòmB©b

62. (VWm) Cg Zo H$hm: Vy ~Vm, Š`m `hr h¡ {Ogo VyZo _wP na àYmZVm Xr h¡? `{X
Vy Zo _wPo àb` Ho$ {XZ VH$ Adga {X`m Vmo _¢ Cg H$s g§V{V H$mo AnZo
{Z`§ÌU _| H$a by±Jm1 Hw$N> Ho$ {gdmŸ&
63. A„mh Zo H$hm: '"Mbo OmAmo'', Omo CZ _| go Voam AZwgaU H$aoJm Vmo {ZíM`
ZaH$ Vw_ g~ H$m à{VH$ma (~Xbm) h¡,^anya ~XbmŸ&
64. Vy CZ _| go {Og H$mo hmo gHo$ AnZr Üd{Z2 go ~hH$m bo Ÿ&Am¡a CZ na AnZr gdma
Am¡a n¡Xb (goZm) M‹T>m3 boŸ& Am¡a CZ H$m (CZ Ho$) YZm| Am¡a g§VmZ _| gmPr ~Z4
OmŸ& VWm CÝh| ({_Ï`m) dMZ XoŸ& Am¡a e¡VmZ CÝh| YmoIo Ho$ {gdm (H$moB©) dMZ ht
XoVm
65. dmñVd _| Omo _oao ^ŠV h¢ CZ na Voam H$moB© de Zht Mb gH$VmŸ& Am¡a Amn Ho$
nmbZhma H$m ghm`H$ hmoZm `h ~hþV h¡Ÿ&
66. Vwåhmam nmbZhma Vmo dh h¡ Omo Vwåhmao {b`o gmJa _| Zm¡H$m MbmVm h¡, Vm{H$ Vw_
Cg H$s Or{dH$m H$s ImoO H$amo, dmñVd _| dh Vwåhmao {b`o A{V X`mdmZ² h¡Ÿ&
67. Am¡a O~ gmJa _| Vw_ na H$moB© AmnXm Am n‹S>Vr h¡, Vmo A„mh Ho$ {gdm {OZ H$mo
Vw_ nwH$maVo hmo Imo OmVo (^yb OmVo) hmoŸ&5 Am¡a O~ Vwåh| ~Mm H$a Wb VH$
nhþ±Mm XoVm h¢ Vmo _wI \o$a boVo hmoŸ& Am¡a _Zwî` h¡ hr A{V H¥$V¿ZŸ&
68. Š`m Vw_ {Z^©` hmo J`o hmo {H$ A„mh Vwåh| Wb (YaVr) hr _| Y§gm Xo? AWdm
Vw_ na nWarbr Am±Yr ^oO Xo? {\$a Vw_ AnZm H$moB© ajH$ Z nmAmo
69. `m Vw_ {Z^©` hmo J`o hmo {H$ {\$a Cg (gmJa) _| Vw_ H$mo Xygar ~ma bo Om`o,
{\$a Vw_ na dm`w H$m àMÊS> Pm|H$m ^oO X|,{\$a Vw_ H$mo Sy>~mo Xo, Cg Hw$µ\«$ Ho$

1
AWm©V² Hw$nW H$a Xy±Jm
2
AWm©V JmZo Am¡a ~mOo ÛmamŸ&
3
AWm©V AnZo {OÞ Am¡a _Zwî` ghm`H$m| Ûmam CÝh| ~hH$mZo H$m Cnm` H$a boŸ&
4
AVm©V Ad¡Y YZ A{O©V H$aZo Am¡a ì`{^Mma H$s àoaUm XoŸ&
5
AWm©V Eogr Xem _| Ho$db A„mh `mX AmVm h¡ Am¡a Cgr go ghm`Vm _m±JVo hmo {H$ÝVw O~ gmJa go {ZH$b OmVo hmo Vmo
{\$a CÝht Xodr XodVmAm| H$s d§XZm H$aZo bJVo hmoŸ&
338
17 - gyah ~Zr BòmB©b

~Xbo Omo Vw_ Zo {H$`m h¡Ÿ& {\$a Vw_ AnZo {b`o Cgo Zht nmAmoJo Omo h_ na Bg
H$m Xmof1 YaoŸ&
70. Am¡a h_ Zo ~Zr AmX_ (_mZd) H$mo àYmZVm Xr, Am¡a CÝh| Wb Am¡a Ob _|
gdma2 {H$`m, Am¡a CÝh| ñdÀN> MrµOmo go Or{dH$m àXmZ H$s, Am¡a h_ Zo CÝh|
~hþV gr CZ MrµOm| na àYmZVm Xr {OZ H$s h_ Zo CËn{Îm H$s h¡Ÿ&
71. {Og {XZ h_ g~ bmoJm| H$mo CZ Ho$ AJ«Ur Ho$ gmW ~wbm`|Jo Vmo {OZ H$m H$_©boI
CZ Ho$ grYo hmW _| {X`m Om`oJm Vmo dhr AnZm H$_©boI n‹T>|Jo, Am¡a CZ na
YmJo ~am~a ^r AË`mMma Zht {H$`m Om`oJmŸ&
72. Am¡a Omo Bg (g§gma) _| AÝYm3 ah J`m Vmo dh Am{˜aV (nabmoH$) _| ^r
AÝYm Am¡a A{YH$ Hw$nW hmoJmŸ&
73. Am¡a (ho Z~r!) dh (H$m{µ\$a) g_rn Wm {H$ Amn H$mo Cg dør go \o$a X| Omo h_
Zo Amn H$s Amoa ^oOr h¡, Vm{H$ Amn h_mao D$na AnZr Amoa go H$moB© Xygar ~mV
K‹S> bo§, Am¡a Cg g_` dh Amn H$mo Adí` AnZm {_Ì ~Zm boVo&
74. Am¡a `{X h_ Amn H$mo gwÑ‹T> Z aIVo, Vmo Amn CZ H$s Amoa Hw$N> Z Hw$N> PwH$
OmVoŸ&
75. V~ h_ Amn H$mo OrdZ H$s XwJwZr VWm _aU H$s Xmohar `mVZm MImVoŸ& {\$a Amn
AnZo {b`o h_mao D$na H$moB© ghm`H$ Z nmVoŸ&
76. Am¡a g_rn h¡ {H$ dh Amn H$mo Bg YaVr (_¸$m) go {dMbm X|, Vm{H$ Amn H$mo
Cg go {ZH$mb X|, V~ dh Amn Ho$ níMmV² Hw$N> hr {XZ ah gH|$JoŸ&
77. `h4 Cg Ho$ {b`o {Z`_ ahm h¡ {Ogo h_ Zo Amn go nhbo AnZo agybm| _| go
^oOm h¡Ÿ& Am¡a Amn h_mao {Z`_ _| H$moB© n[adV©Z Zht nm`|JŸo &
78. Amn Z_mµO H$s ñWmnZm H$a| gy`m©ñV go amV Ho$ AÝYoao1 VH$, VWm àmV: (µ\$O«
Ho$ g_`) Hw$aAmZ n{‹T>`oŸ& dmñVd _| àmV: Hw$aAmZ n‹T>Zm CnpñWVr H$m g_`2
h¡Ÿ&
1
Am¡a h_ go ~Xbo H$s _m±J H$a gHo$Ÿ&
2
AWm©V² gdmar Ho$ gmYZ {X`oŸ&
3
AWm©V² gË` go AÝYmŸ&
4
AWm©V² agyb H$mo {ZH$mbZo na `mVZm XoZo H$m h_mam {Z`_ ahm h¡Ÿ&
339
17 - gyah ~Zr BòmB©b

79. VWm Amn amV Ho$ Hw$N> g_` Om{J`o {\$a ""Vh‚mwX''3 n{‹T>`oŸ& `h Amn Ho$ {b`o
A{YH$ (Zµµâb) h¡Ÿ& g§^d h¡ Amn H$m nmbZhma Amn H$mo (_µH$m_o _h_yX)4 àXmZ
H$a XoŸ&
80. Am¡a àmW©Zm H$a| {H$ _oao nmbZhmaŸ! _wPo àdoe5 Xo gË` Ho$ gmW, Am¡a {ZH$mb
gË` Ho$ gmWŸ& VWm _oao {b`o AnZr Amoa go ghm`H$ à^wËd ~Zm XoŸ&
81. VWm H${h`o {H$ gË` Am J`m, Am¡a AgË` ÜdñV-{ZañV hmo J`m, dmñVd _|
AgË` H$mo ÜdñV-{ZañV hmoZm hr h¡Ÿ&6
82. Am¡a h_ Hw$aAmZ _| dh MrµO CVma aho h¢, Omo Amamo½` VWm X`m h¡ B©_mZ dmbm|
Ho$ {b`oŸ& Am¡a dh AË`mMm[a`m| H$s j{V H$mo hr A{YH$ H$aVm h¡Ÿ&
83. Am¡a O~ h_ _mZd na CnH$ma H$aVo h¢, Vmo _wH$ \o$a boVo h¡ Am¡a Xya hmo OmVm7
h¡Ÿ& VWm O~ Cgo Xw:I nhþ±MVm h¡, Vmo {Zame hmo OmVm h¡Ÿ&
84. Amn H$h X| {H$ àË`oH$ AnZr AmñWm Ho$ AZwgma H$_© H$a ahm h¡, Vmo Amn H$m
nmbZhma hr ^br ^m±{V OmZ ahm h¡ {H$ H$m¡Z A{YH$ grYr S>Ja na h¡Ÿ&
85. (ho Z~r!) bmoJ Amn go ê$h8 Ho$ {df` _| nyN>Vo h¢, Amn H$h X|: ê$h _oao
nmbZhma Ho$ AmXoe go h¡Ÿ& Am¡a Vwåh| Omo kmZ {X`m J`m dh ~hþV Wmo‹S>m h¡Ÿ&
86. Am¡a `{X h_ Mmh| Vmo dh g~ Hw$N> bo Om`| Omo Amn H$s Amoa h_ Zo dør {H$`m
h¡, {\$a Amn h_ na AnZm H$moB© ghm`H$ Zht nm`|JŸo &

1
AWm©V² Owha, Aò Am¡a _µJ²[a~ VWm Bem H$s Z_mµOŸ&
2
AWm©V² µ\$O« H$s Z_mµO Ho$ g_` amV Am¡a {XZ Ho$ µ\$[aíVo EH$Ì VWm Cn{ñWV ahVo h¢Ÿ& (~w˜mar,_wpñb_)
3
Vh‚mwX H$m AW© h¡: amV Ho$ ApÝV_ ^mJ _| Z_mµO n‹T>ZmŸ&
4
(_µH$m_o _ô_yX) H$m AW© h¡ àe§gm `mo½` ñWmZ Ÿ& Am¡a Bg go A{^àm` dh ñWmZ h¡ Ohm± go Amn àb` Ho$ {XZ
eµ\$mAV ({gµ\$m[ae) H$a|JoŸ&)
5
AWm©V² _XrZm _|, _¸$m go {ZH$mb H$aŸ&
6
AãXw„mh {~Z _g²D$X a{µO`„mhþ AÝhþ H$hVo h¡ {H$ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo _¸$m (H$s {dO` Ho$ {XZ) Cg _|
àdoe {H$`m Vmo H$m°~m Ho$ Amg nmg VrZ gm¡ gmR> _w{V©`m± WtŸ& Am¡a Amn Ho$ hmW _| EH$ N>‹S>r Wr, {Og go CZ H$mo _ma
aho WoŸ& Am¡a Amn `hr Am`V n‹T>Vo Om aho WoŸ& (ghrh ~w˜mar 4720, _wpñb_ 1781)
7
AWm©V² A„mh H$s Amkm H$m nmbZ H$aZo goŸ&
8
""ê$h'' H$m AW© : AmË_m h¡ Omo ha àmUr Ho$ OrdZ H$m _yb h¡Ÿ& {H$ÝVw Cg H$s dmñV{dH$Vm Š`m h¡? `h H$moB© Zht
OmZVmŸ& Š`m|{H$ _Zwî` Ho$ nmg Omo kmZ h¡ dh ~hþV H$_ h¡Ÿ&
340
17 - gyah ~Zr BòmB©b

87. {H$ÝVw Amn Ho$ nmbZhma H$s X`m Ho$ H$maU (`h Amn H$mo àmá h¡)Ÿ& dmñVd _|
Cg H$m àXmZ Amn na ~hþV ~‹S>m h¡Ÿ&
88. Amn H$h X|: `{X g~ _Zwî` VWm {OÞ Bg na EH$Ì hmo Om`| {H$ Bg Hw$aAmZ
Ho$ g_mZ bm X|Jo, Vmo Bg Ho$ g_mZ Zht bm gHo$§Jo, Mmho dh EH$ Xygao Ho$
g_W©H$ hr Š`m| Z hmo Om`|Ÿ&
89. Am¡a h_ Zo bmoJm| Ho$ {b`o Bg Hw$aAmZ _| àË`oH$ CXmhaU {d{dY e¡br _| d{U©V
{H$`m h¡, {\$a ^r A{YH$Va bmoJm| Zo Hw$µ\«$ Ho$ {gdm AñdrH$ma hr {H$`m h¡Ÿ&
90. Am¡a CÝhm| Zo H$hm: h_ Amn na H$Xm{n B©_mZ ht bm`|Jo, `hm± VH$ {H$ Amn h_mao
{b`o YaVr go EH$ Mí_m àdm{hV H$a X|Ÿ&
91. AWdm Amn Ho$ {b`o IOya AWdm A±Jya H$m H$moB© ~mµJ hmo, {\$a Cg Ho$ ~rM Amn
Zha| àdm{hV H$a X|Ÿ&
92. AWdm h_ na AmH$me H$mo O¡gm Amn H$m {dMma h¡, IÊS>-IÊS> H$a Ho$ {Jam X|,
`m A„mh Am¡a µ\$[aíVm| H$mo gmjmV h_mao gm_Zo bm X|Ÿ&
93. AWdm Amn Ho$ {b`o gmoZo H$m EH$ Ka hmo Om`o, AWdm AmH$me _| M‹T> Om`o,
Am¡a h_ Amn Ho$ M‹T>Zo H$m ^r H$Xm{n {dídmg Zht H$a|Jo, `hm± VH$ H$s h_ na
EH$ nwñVH$ CVma bm`o {Ogo h_ n‹T>|Ÿ& Amn H$h X| {H$ _oam nmbZhma n{dÌ h¢,
_¢ Vmo ~g EH$ agyb (g§XoedmhH$) _Zwî`1 hÿ±Ÿ&
94. Am¡a Zht amoH$m bmoJm| H$mo {H$ dh B©_Zm bm`|, O~ CZ Ho$ nmg _mJ©Xe©Z2 Am J`m,
J`m, naÝVw Bg Zo {H$ CÝhm|Zo H$hm: Š`m A„mh Zo EH$ _Zwî` H$mo agyb ~Zm H$a
^oOm h¡?
95. (ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ `{X YaVr _| µ\$[aíVo {ZpíMÝV hmo H$a MbVo -{\$aVo
hmoVo, Vmo h_ Adí` CZ na AmH$me go H$moB© µ\$[aíVm agyb ~Zm H$a CVmaVoŸ&

1
AWm©V² _¢ AnZo nmbZhma H$s dør H$m AZwgaU H$aVm hÿ± Ÿ& Am¡a `h g~ MrµO| A„mh Ho$ ~g _| h¢Ÿ& `{X dh Mmho Vmo
EH$ jU _o g~ Hw$N> H$a gH$Vm h¡ {H$ÝVw _¢ Vmo VwåhmaoO¡gm EH$ _Zwî` hÿ± _wPo Ho$db agyb ~Zm H$a ^oOm J`m h¡ Vm{H$
Vwåh| A„mh H$m g§Xoe gwZmD±$Ÿ& ahm M_ËH$ma Vmo dh A„mh Ho$ hmW _| h¡Ÿ& {Ogo Mmho {XIm gH$Vm h¡Ÿ& {\$a Š`m Vw_
M_ËH$ma XoI H$a B©_mZ bmAmoJo? `{X Eogm hmoVm Vmo Vw_ H$^r Ho$ B©_ mZ bm MwHo$ hmoVo Š`m|{H$ Hw$aAmZ go ~‹S>m Š`m
M_ËH$ma hmo gH$Vm h¡Ÿ&
2
AWm©V² agyb VWm nwñVHo$§ g§_mJ© Xem©Zo Ho$ {b`oŸ&
341
17 - gyah ~Zr BòmB©b

96. Amn H$h X| {H$ _oao Am¡a Vwåhmao ~rM A„mh H$m gmú`1 ~hþV h¡Ÿ& dmñVd _| dh
AnZo Xmgm| (~§Xm|) go gy{MV, g~ H$mo XoIZo dmbm h¡Ÿ&
97. {Ogo A„mh gwnW {XIm Xo, dhr gwnWJm_r h¡Ÿ& Am¡a {Ogo Hw$nW H$a Xo Vmo Amn
H$Xm{n Zht nm`|Jo CZ Ho$ {b`o Cg Ho$ {gdm H$moB© ghm`H$Ÿ& Am¡a h_ CÝh| EH$Ì
H$a|Jo àb` Ho$ {XZ CZ Ho$ _wIm| Ho$ ~b A§Yo VWm Jy±Jo Am¡a ~hao ~Zm H$a Ÿ& Am¡a
CZ H$m ñWmZ ZaH$ h¡, O~ ^r dh ~wPZo bJoJr Vmo h_ Cgo Am¡a ^‹S>H$m X|JoŸ&
98. `hr CZ H$m à{VH$ma (~Xbm) h¡, Bg {b`o {H$ CÝhm| Zo h_mar Am`Vm| Ho$ gmW
Hw$µ\«$ {H$`m, Am¡a H$hm: Š`m O~ h_ ApñW`m± Am¡a Mya-Mya hmo Om`|Jo Vmo ZB©
CËn{Îm _| nwZ: Or{dV {H$`o Om`|J?o 2
99. Š`m dh {dMma Zht H$aVo {H$ {Og A„mh Zo AmH$mem| VWm YaVr H$s CËn{Îm H$s
h¡, dh g_W© h¡ Bg ~mV na {H$ CZ Ho$ O¡gr CËn{Îm H$a Xo?3 VWm Cg Zo CZ
Ho$ {b`o EH$ {ZYm©[aV Ad{Y ~Zm`r h¡, {Og _| H$moB© g§Xho Zht h¡Ÿ& {\$a ^r
AË`mMm[a`m| Zo Hw$µ\«$ Ho$ {gdm AñdrH$ma hr {H$`mŸ&
100.Amn H$h X| {H$ `{X Vw_ hr ñdm_r hmoVo AnZo nmbZhma H$s X`m Ho$ H$moeom§ Ho$,
V~ Vmo Vw_ ˜M© hmo OmZo Ho$ ^` go (AnZo hr nmg) amoH$ aIVo, Am¡a _Zwî`
~‹S>m hr H§$Oyg h¡Ÿ&
101.Am¡a h_ Zo _ygm H$mo Zm¡ Iwbr {Zem{Z`m± Xt4, AV: ~Zr BòmB©b go Amn nyN b|,
O~ dh (_ygm) CZ Ho$ nmg Am`m, Vmo {µ\$aAm¡Z Zo Cg go H$hm: ho _ygm! _¢
g_PVm hÿ± {H$ Vw_ na OmXy H$a {X`m J`m h¡Ÿ&
102.Cg (_ygm) Zo CÎma {X`m: VwPo {dídmg h¡ {H$ BZ H$mo AmH$mem| VWm YaVr Ho$
nmbZhma hr Zo gmoM-{dMma H$aZo Ho$ {b`o CVmam h¡, Am¡a ho {µ\$aAm¡Z! _¢ Vwåh|
{ZíM` ÜdñV g_PVm hÿ±Ÿ&

1
AWm©V² _oao agyb hmoZo H$m gmjr A„mh h¡Ÿ&
2
AWm©V² Eogm hmoZm g§^d Zht h¡ {H$ O~ h_mar h{È>`m± g‹S> Jb Om`| Vmo h_ {\$a CR>m`o Om`|Ÿ&
3
AWm©V² {Og Zo AmH$me VWm YaVr H$s CËn{Îm H$s Cg Ho$ {b`o _Zwf` H$mo Xmo~mam CR>mZm A{YH$ gab h¡, {H$ÝVw dh
g_PVo Zht h¡Ÿ&
4
dh Zm¡ {Zem{Z`m± {ZåZ{b{IV Wt : hmW H$s M_H$, bmR>r, AmH$mb, Vwµ\$mZ, {Q>È>r, Oy`|,_|T>H$, IyZ Am¡a gmJa H$m Xmo
^mJ hmo OmZmŸ&
342
17 - gyah ~Zr BòmB©b

103.AÝVV: Cg Zo {ZíM` {H$`m {H$ CZ1 H$mo YaVr go2 CIm‹S> \o$§H$o , Vmo h_ Zo
Cgo Am¡a Cg Ho$ g~ gm{W`m| H$mo Sw>~mo {X`mŸ&
104.Am¡a h_ Zo Cg Ho$ níMmV² ~Zr BòmB©b go H$hm: Vw_ Bg YaVr _| ~g OmAmoŸ&
Am¡a O~ Am{˜aV Ho$ dMZ H$m g_` Am`oJm, Vmo h_ Vwåh| EH$Ì H$a bm`|JoŸ&
105.Am¡a h_ Zo gË` Ho$ gmW hr (Hw$aAmZ) H$mo CVmam h¡, VWm dh gË` Ho$ gmW hr
CVam h¡Ÿ& Am¡a h_ Zo Amn H$mo ~g ew^gyMZm XoZo VWm gmdYmZ H$aZo dmbm
~ZmH$a ^oOm h¡Ÿ&
106.Am¡a Bg Hw$aAmZ H$mo h_ Zo Wmo‹S>m Wmo‹S>m H$a Ho$ CVmam h¡, Vm{H$ Amn bmoJm| H$mo
Bgo éH$ éH$ H$a gwZm`o, Am¡a h_ Zo Bgo H«$_e:3 CVmam h¡Ÿ&
107.Amn H$h X| {H$ Vw_ Bg na B©_mZ bmAmo AWdm B©_mZ Z bmAmo, dmñVd _| {OZ
H$mo Bg go nhbo kmZ {X`m4 J`m h¡, O~ CÝh| `h gwZm`m OmVm h¡, Vmo dh _w±h
Ho$ ~b gO²Xo _| {Ja OmVo h¢Ÿ&
108.Am¡a H$hVo h¢ : n{dÌ h¡ h_mam nmbZhma! {ZíM` h_mao nmbZhma H$m dMZ nyam
hmo Ho$ ahmŸ&
109.Am¡a dh _w±h Ho$ ~b amoVo hþ`o {Ja OmVo h¡Ÿ& Am¡a dh CZ H$s {dZ` H$mo A{YH$ H$a
XoVm h¡Ÿ&
110.ho Z~rŸ! Amn H$h X| {H$ (A„mh) H$h H$a nwH$mamo, AWdm (ah_mZ) H$h H$a
nwH$mamo, {Og Zm_ go ^r nwH$mamo, Cg Ho$ g^r Zm_ ew^5 h¡Ÿ& Am¡a (ho Z~r!)
g_mµO _| ñda Z Vmo D±Mm H$amo, Am¡a Z Cgo ZrMm H$amo, Am¡a BZ XmoZm| Ho$ ~rM
H$s amh6 AnZmAmoŸ&

1
AWm©V² ~Zr BòmB©b H$moŸ&
2
AWm©V² {_ò goŸ&
3
AWm©V² VoB©g df© H$s Ad{Y _|Ÿ&
4
AWm©V² dh {dÛmZ {OZ H$mo Hw> aAmZ go nhbo H$s nwñVH$m| H$m kmZ h¡Ÿ&
5
Aa~ _| ""A„mh'' eãX àM{bV Wm, _Ja ""ah_mZ'' àM{bV Z WmŸ& Bg {b`o, dh Bg Zm_ na Amn{Îm H$aVo WoŸ& `h
Am`V Bgr H$m CÎma h¡Ÿ&
6
hXrg _| h¡ {H$ agybw„mh g„„mhþ Ab¡{h d g„_ (Ama§{^H$ `wJ _|) _¸$m _| Nw>n H$a ahVo WoŸ& Am¡a O~ AnZo
gm{W`m| H$mo D±$Mo ñda _| g_mµO n‹T>mVo Wo Vmo _we²[aH$ Cgo gwZ H$a Hw>>aAmZ H$mo VWm {Og Zo Hw$AmZ CVmam h¡, Am¡a Omo
343
17 - gyah ~Zr BòmB©b

111.VWm H$hmo {H$ g~ àe§gm Cg A„mh Ho$ {b`o h¡ {Og H$m H$moB© g§VmZ ht, Am¡a
Z amÁ` _| Cg H$m H$moB© gmPr h¡Ÿ& Am¡a Z An_mZ go ~MmZo Ho$ {b`o Cg H$m
H$moB© g_W©H$ h¡Ÿ& Am¡a Amn Cg H$s _{h_m H$m dU©Z H$a|Ÿ&
*****

Cgo bm`m h¡, g~ H$mo Jm{b`m± XoVo WoŸ& AV: A„mh Zo AnZo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$mo `h AmXoe {X`mŸ& (ghrh
~w˜mar, hXrg Z§. : 4722)
344
18 - gyah H$ôµ\$

gyah H$ôµ\$ - 18
gyah H$ôµ\$ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 110 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg _| H$ôµ\$ (Jwµ\$m) dmbm| H$s H$Wm H$m dU©Z h¡, {Og go Xygao OrdZ H$m
{dídmg {Xbm`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| Zgmam (B©gmB©`m|) H$mo MoVmdZr Xr J`r h¡ {OÝhm| Z| A„mh§ H$m nwÌ hmoZo H$s
~mV K‹S> brŸ& Am¡a {eH©$ _| CbP J`o, {Og go VmhrX na AmñWm H$m H$moB© AW©
Zht ah J`mŸ&
- Bg _| Xmo ì`{ŠV`m| H$s Xem H$m dU©Z {H$`m J`m h¡ {OZ _| EH$ g§gm[aH$ gwI
_| _¾ Wm Am¡a gyXam nabmoH$ na {dídmg aIVm WmŸ& {\$a Omo g§gm[aH$ gwI _|
_¾ Wm, Cg H$m Xwîn[aUm_ {XIm`m J`m h¡ Am¡a g§gm[aH$ OrdZ H$m EH$
CXmhaU Xo H$a ~Vm`m J`m h¡ [H$ nabmoH$ _| gXmMma hr H$m_ Am`oJmŸ&
- Bg _| _ygm (Ab¡{hñgbm_) H$s `mÌm H$m dU©Z H$aVo hþ`o A„mh Ho$ kmZ Ho$
Hw$N> ^oX COmJa {H$`o J`o h¡, Vm{H$ _Zwî` `h g_Po H$s g§gma _| Omo Hw$N> hmoVm
h¡ Cg _| Hw$N> ^oX Adí` hmoVm h¡ {Ogo dh Zht OmZ gH$VmŸ&
- Bg _| (Owb µH$aZ¡Z) H$s H$Wm H$m dU©Z H$a Ho$ `h {XIm`m J`m h¡ Cg Zo H¡$go
A„mh go S>aVo hþ`o Am¡a nabmoH$ H$s Odm~ Xohr (CÎmaXm{`Ëd) H$m Ü`mZ aIVo
hþ`o AnZo A{YH$ma H$m à`moJ {H$`mŸ&
- AÝV _| {eH©$ Am¡a nabmoH$ Ho$ BÝH$ma na MoVmdZr h¡Ÿ& hXrg _| h¡ {H$ Omo gyah
H$ôµ\$ Ho$ Ama§^ H$s Xg Am`V| `mX H$a bo Vmo dh X‚mmb Ho$ CnÐd go ~Mm
{b`m Om`oJmŸ& (ghrh _w{ñb_ 809)Ÿ& Xygar hXrg _| h¡ {H$ EH$ ì`{ŠV amV _|
gyah H$ôµ\$ n‹T> ahm Wm Am¡a Cg H$m Kmo‹S>m Cg Ho$ nmg hr ~§Ym hþAm Wm {H$
EH$ ~mXb N>m J`m Am¡a g_rn AmVm J`m Am¡a Kmo‹S>m {~XH$Zo bJmŸ& O~ gdoam
hþAm Vmo Cg Zo `h ~mV Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$mo ~Vm`rŸ& Amn Zo H$hm:
`h empÝV Wr Omo Hw$aAmZ Ho$ H$maU CVar WrŸ& (~w˜mar : 5011, _wpñb_ : 795)
*****
345
18 - gyah H$ôµ\$

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. g~ àe§gm A„mh Ho$ {b`o h¢ {Og Zo AnZo ^ŠV na `h nwñVH$ CVmarŸ& Am¡a
Cg _| H$moB© Q>o‹T>r ~mV Zht aIrŸ&
2. A{V grYr (nwñVH$), Vm{H$ dh AnZo nmg H$s H$‹S>r `mVZm go gmdYmZ H$a Xo,
Am¡a B©_Zm dmbm| H$mo Omo gXmMma H$aVo hmo, ew^ gyMZm gwZm Xo {H$ CÝht Ho$ {b`o
AÀN>m ~Xbm h¡Ÿ&
3. {Og _| do {ZË` gXmdmgr hm|JoŸ&
4. Am¡a CZ H$mo gmdYmZ H$ao {OÝhm| Zo H$hm {H$ A„mh Zo AnZo {b`o H$moB© g§VmZ
~Zm br h¡Ÿ&
5. CÝh| Bg H$m Hw$N> kmZ h¡, Am¡a Z CZ Ho$ nyd©Om| H$moŸ& ~hþV ~‹S>r ~mV h¡ Omo CZ
Ho$ _wIm| go {ZH$b ahr h¡, dh gamga PyR> hr ~mob aho h¢Ÿ&
6. Vmo g§^dV: Amn BZ Ho$ nrN>o AnZm àmU Imo X|Jo g§Vmn Ho$ H$maU, `{X dh Bg
hXrg (Hw$aAmZ) na B©_mZ Z bm`|Ÿ&
7. dmñVd _| Omo Hw$N> YaVr Ho$ D$na h¡, Cgo h_ Zo Cg Ho$ {b`o emo^m ~Zm`m h¡,
Vm{H$ CZ H$s narjm b| {H$ CZ _| H$m¡Z H$_© _| g~ go AÀN>m h¡?
8. Am¡a {ZíM` h_ H$a XoZo1 dmbo h¢, Omo Cg (YaVr) Ho$ D$na h¡ Cgo (~§Oa)
YybŸ&
9. (ho Z~r!) Š`m Amn Zo g_Pm h¡ {H$ Jwµ\$m VWm {ebm boI dmbo2 h_mao AX²^wV
bjUm| ({Zem{Z`m|) _| go Wo?3
10. O~ Zd`wdH$m| Zo Jw\$m H$s Amoa eaU br4, Am¡a àmW©Zm H$s: ho h_mao nmbZhma!
h_| AnZr {deof X`m àXmZ H$a, Am¡a h_mao {b`o à~§Y H$a Xo h_mao {df`
gwYma H$mŸ&
1
AWm©V² àb` Ho$ {XZŸ&
2
Hw$N> ^mî`H$mam| Zo {bIm h¡ {H$ (aµH$s_) eãX {Og H$m AW©: {ebm boI {H$`m J`m h¡, EH$ ~ñVr H$m Zm_ h¡Ÿ&
3
AWm©V² AmH$mem| VWm YaVr H$s CËn{Îm h_mar epŠV H$m Bg go ^r ~‹S>m bjU h¡Ÿ&
4
AWm©V² Zd `wdH>m| Zo AnZo B©_mZ H>r ajm Ho >[b`o Jw\>m _| eaU br& [Og Jw\>m Ho >Cna AmJo Mb H>a CZ Ho Zm_m| H>m
ñ_maH [ebm boI bJm [X`m J`m Wm& C„oIm| go `h {d{ÛV hmoVm h¡ {H$ Zd`wdH$ B©gm Ab¡{hñgbm_ Ho$ AZw`m{``m| _|
go WoŸ& Am¡a amo_ Ho$ _we²[aH$ amOm H$s àOm WoŸ& Omo EHo$ída dm{X`m| H$m eÌw WmŸ& Am¡a CÝh| _w{V© nyOm Ho$ {b`o ~mÜ`
346
18 - gyah H$ôµ\$

11. Vmo h_Zo CÝh| Jwµ\$m _| gwbm {X`m H$B© dfm] VH$Ÿ&
12. {\$a h_ Zo CÝh| OJm {X`m Vm{H$ h_ `h OmZ b| {H$ Xmo g_wXm`m| _| go {H$g Zo
CZ Ho$ R>hao ahZo H$s Ad{Y H$mo A{YH$ `mX aIm h¡?
13. h_ Amn H$mo CZ H$s gË` H$Wm gwZm aho h¡Ÿ& dmñVd _| do Hw$N> Zd`wdH$ Wo, Omo
AnZo nmbZhma na B©_mZ bm`o, Am¡a h_ Zo CÝho _mJ©Xe©Z _| A{YH$ H$a {X`mŸ&
14. Am¡a h_ Zo CZ Ho$ {Xbm| H$mo gwÑT‹ > H$a {X`m O~ do I‹S>o hþ`o, {\$a H$hm: h_mam
nmbZhma dhr h¡ Omo AmH$mem| VWm YaVr H$m nmbZhma h¡Ÿ& h_ Cg Ho$ {gdm
H$Xm{n {H$gr nyÁ` H$mo Zht nwH$ma|JoŸ& (`{X h_ Zo Eogm {H$`m) Vmo (gË` go) Xya
H$s ~mV hmoJrŸ&
15. `h h_mar Om{V h¡, {Og Zo A„mh Ho$ {gdm ~hþV go nyÁ` ~Zm {b`oŸ& Š`m| do
CZ na H$moB© Iwbm à_mU àñVwV Zht H$aVo? Cg go ~‹S>m AË`mMmar H$m¡Z hmoJm
Omo A„mh na {_Ï`m ~mV ~Zm`o?
16. Am¡a O~ Vw_ CZ go {dbJ hmo J`o VWm A„mh Ho$ A{V[aŠV CZ Ho$ nyÁ`m| go,
Vmo A~ A_wH$ Jwµ\$m H$s Amoa eaU bmo, A„mh Vwåhmao {b`o AnZr X`m \¡$bm
XoJm, VWm Vwåhmao {b`o Vwåhmao {df` _| OrdZ Ho$ gmYZm| H$m à~§Y H$aoJmŸ&
17. Am¡a Vw_ gy`© H$mo XoImoJo, {H$ O~ {ZH$bVm h¡, Vmo CZ H$s Jwµ\$m go Xm`| PwH$
OmVm h¡, Am¡a O~ Sy>~Vm h¡, Vmo CZ go ~m`| H$Vam OmVm hŸ& Am¡a dh Cg
(Jwµ\$m) Ho$ EH$ {dñV¥V ñWmZ _| h¡Ÿ& `h A„mh H$s {Zem{Z`m| _| go h¡, Am¡a
{Ogo Aëbmh _mJ© {XIm Xo dhr gwnW nmZo dmbm h¡Ÿ& Am¡a {Ogo Hw$nW H$a Xo Vmo
Vw_ H$Xm{n Cg Ho$ {b`o H$moB© ghm`H$ _mJ©Xe©H$ Zht nmAmoJŸo &
18. Am¡a Vw_1 CÝh| g_PmoJo {H$ OmJ aho h¢ O~ {H$ dh gmo`o hþ`o h¢ Am¡a h_ CÝh|
Xm`| VWm ~m`| nme©d na {\$amVo ahVo h¢, Am¡a CZ H$m Hw$Îmm Jwµ\$m Ho$ Ûma na

H$aVm WmŸ& Bg {b`o do AnZo B©_mZ H$s ajm Ho$ {b`o OmS>©Z H$s Jwµ\$m _| Mbo J`o Omo Z`o emoY Ho$ AZwgma OmS>Z© H$s
amOYmZr go 8 {H$._r. Xya (aOr~) _| [deofkm| H$mo {_br h¡Ÿ& {Og Jwµ\$m Ho$ D$na gmV ñV§^m| H$s _pñOX Ho$ I§S>a, Am¡a
Jwµ\$m Ho$ ^rVa AmR> g_m{Y`m± VWm CÎmar Xrdma na nwamZr `wZmZr {bnr _| EH$ {ebm boI {_bm h¡ Am¡a Cg na {H$gr
Ord H$m {MÌ ^r h¡Ÿ& Omo Hw$Îmo H$m {MÌ ~Vm`m OmVm h¡ Am¡a `h (aOr~) hr (aµH$s_) H$m ~Xbm hþAm ê$n h¡Ÿ& (Xo{I`o :
^mî` XmdVwb Hw>>aAmZ : 2/983)
1
Bg _| {H$gr H$mo ^r g§~mo{YV _mZm Om gH$Vm h¡, Omo CÝh| Cg Xem _| XoI gHo$Ÿ&
347
18 - gyah H$ôµ\$

AnZr XmoZm| ~m±h| \¡$bm`o n‹S>m h¡Ÿ& `{X Vw_ Pm±H$ H$a XoI boVo Vmo nrR> \o$a H$a
^mJ OmVo, Am¡a CZ go ^` nyU© hmo OmVoŸ&
19. Am¡a Bgr àH$ma h_ Zo CÝh| OJm {X`m Vm{H$ do Amng _| àíZ H$a|Ÿ& Vmo EH$ Zo
CZ _| go H$hm: Vw_ {H$VZo (g_`) aho hmo? g~ Zo H$hm: h_ EH$ {XZ aho h¢
AWdm EH$ {XZ Ho$ Hw$N> (g_`)Ÿ& ({\$a) g~ Zo H$hm: A„mh A{YH$ OmZVm h¡
{H$ Vw_ {H$VZo (g_`) aho hmo, Vw_ AnZo _| go {H$gr H$mo AnZm `h {g¸$m XoH$a
ZJa _| ^oOmo, {\$a XoIo {H$ {H$g Ho$ nmg A{YH$ ñdÀN> (n{dÌ) ^moOZ h¡, Am¡a
Cg _| go Hw$N> Or{dH$m (^moOZ) bm`o, Am¡a Mm{h`o {H$ gmdYmZr ~aVoŸ& Eogm Z
hmo {H$ Vwåhmam {H$gs H$mo AZw^d hmo Om`oŸ&
20. Š`m|{H$ `{X do Vwåh| OmZ Om`|Jo Vmo Vwåh| nWamd H$a Ho$ _ma S>mb|Jo, `m Vwåh|
AnZo Y_© _| bm¡Q>m b|Jo, Am¡a V~ Vw_ H$Xm{n g\$b Zht hmo gH$moJoŸ&
21. Bgr n«H$ma h_ Zo CZ go AdJV H$am {X`m, Vm{H$ CZ (ZmJ[aH$m|) H$mo kmZ hmo
Om`o {H$ A„mh H$m dMZ gË` h¡, Am¡a `h {H$ àb` (hmoZo) _| H$moB© g§Xoh1
ZhtŸ& O~ do2 Amng _| {ddmX H$aZo bJo, Vmo Hw$N> Zo H$hm: CZ na H$moB© {Z_m©U
H$am Xmo, A„mh hr CZ H$s Xem H$mo ^br ^m±{V OmZVm h¡Ÿ& naÝVw CÝhm| Zo H$hm
Omo AnZm à^wËd aIVo Wo, h_ Adí` CZ (H$s Jwµ\$m Ho$ ñWmZ) na EH$ _pñOX
~Zm`|JoŸ&
22. Hw$N>3 H$h|Jo {H$ dh VrZ h¢, Am¡a Mm¡Wm CZ H$m Hw$Îmm h¡Ÿ& Am¡a Hw$N> H$h|Jo {H$ nm±M
h¢, Am¡a N>R>m CZ H$m Hw$Îmm h¡¡Ÿ& `h AÝYoao _| Vra MbmVo h¢Ÿ& Am¡a H$h|Jo {H$ gmV
h¢, Am¡a AmR>dm± CZ H$m Hw$Îmm h¡Ÿ& (ho Z~r!) Amn H$h X|, {H$ _oam nmZbhma hr
CZ H$s g§»`m ^br ^m±{V OmZVm h¡, {Ogo Hw$N> bmoJm| Ho$ {gdm H$moB© Zht

1
{Og Ho$ AmZo na g~ H$mo CZ Ho$ H$_m}§ H$m \$b {X`m Om`oJmŸ&
2
AWm©V² O~ nwamZo {g¸$o Am¡a ^mfm Ho$ H$maU CZ H$m ^oX Iwb J`m Am¡a dhm± Ho$ bmoJm| H$mo CZ H$s H$Wm H$m kmZ hmo J`m
Vmo {\$a do AnZr Jw\$m hr _| _a J`oŸ& Am¡a CZ Ho$ {df` _| `h {ddmX CËnÞ hmo J`mŸ&
`hm± `h kmVì` h¡ {H$ Bñbm_ _| g_m{Y`m| na _pñOX ~ZmZm, Am¡a Cg _| Z_mµO n‹T>Zm VWm Cg na H$moB© {Z_m©U
H$aZm Ad¡Y h¡Ÿ& {Og H$m nyam {ddaU hXrgm| _| {_boJmŸ& (ghrh ~w˜mar , 435, _wpñb_ 531, 32)
3
BZ go _wamX Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ `wJ Ho$ Ahbo {H$Vm~ h¢ Ÿ&
348
18 - gyah H$ôµ\$

OmZVmŸ&1, AV: Amn CZ Ho$ g§~§ÝY _o H$moB© {ddmX Z H$a| {gdm`o gagar ~mV
Ho$, Am¡a Z CZ Ho$ {df` _| {H$gr go Hw$N> nyN>|Ÿ&2
23. Am¡a H$Xm{n {H$gr {df` _| Z H$h| {H$ _¢ Bgo H$b H$aZo dmbm hÿ±Ÿ&
24. naÝVw `h {H$ Aëbmh3 Mmho, VWm AnZo nmbZhma H$mo `mX H$ao, O~ ^yb
Om`|Ÿ& Am¡a H$h|: g§^d h¡ _oam nmbZhma _wPo Bg go A{YH$ g_rn gwYma H$m
_mJ© Xem© XoŸ&
25. Am¡a do Jwµ\$m _| VrZ gm¡ df© ahoŸ& Am¡a Zm¡ df© A{YH$4 Am¡aŸ&
26. Amn H$h X| {H$ A„mh CZ Ho$ ahZo H$s Ad{Y go gdm©{YH$ AdJV h¡Ÿ& AmH$mem|
VWm YaVr H$m namoj dhr OmZVm h¡Ÿ& Š`m hr Iy~ h¡ dh XoIZo dmbm Am¡a gwZZo
dmbmŸ& Zht h¡ CZ H$m Cg Ho$ {gdm H$moB ghm`H$, Am¡a Z dh AnZo emgZ _|
{H$gr H$mo gmPr ~ZmVm h¡Ÿ&
27. Am¡a Amn Cgo gwZm X|, Omo Amn H$s Amoa dør (àH$meZm) H$s J`r h¡ Amn Ho$
nmbZhma H$s nwñVH$ _| go, Cg H$s ~mVm| H$mo H$moB© ~XbZo dmbm Zht h¡, Am¡a
Amn H$Xm{n Zht nm`|Jo Cg Ho$ {gdm H$moB© eaU ñWmZŸ&
28. Am¡a Amn CZ Ho$ gmW ah| Omo AnZo nmbZhma H$s àmV:- g§Ü`m ~§XJr H$aVo h¢Ÿ&
do Cg H$s àgÞVm MmhVo h¡ Am¡a Amn H$s Am±Io g§gm[aH$ OrdZ H$s emo^m Ho$
{b`o5 CZ go Z {\$aZo nm`| Am¡a Cg H$s ~mV Z _mZ| {Og Ho$ {Xb H$mo h_ Zo
AnZr `mX go {ZíMoV H$a {X`m, Am¡a Cg Zo _Z_mZr H$s, Am¡a {Og H$m H$m_
hr C„§KZ (Ad¡km H$aZm) h¡Ÿ&

1
^mdmW© `h h¡ {H$ CZ H$s g§»`m H$m ghrh kmZ Vmo A„mh hr H$mo h¡ {H$ÝVw dmñVd _o Ü`mZ XoZo H$s ~mV `h h¡ {H$ Bg
go h_| Š`m {ejm {_b ahr h¡Ÿ&
2
Š`m|{H$ Amn H$mo CZ Ho$ ~mao _| Aëbmh Ho$ ~VmZo Ho$ H$maU CZ bmoJm| go A{YH$ kmZ h¡Ÿ&& Am¡a CZ Ho$ nmg H$moB© kmZ
ZhtŸ& Bg {b`o {H$gr go nyN>Zo H$s Amdí`H$Vm ^r ZhtŸ&
3
AWm©V² ^{dî` _| Hw$N> H$aZo H$m {ZíM` H$a|, Vmo ""BZ em A„mh'' H$h|Ÿ& AWm©V: `{X A„mh Zo Mmhm VmoŸ&
4
AWm©V² gy`© Ho$ df© go VrZ gm¡ df©, Am¡a Mm±X Ho$ df© go Zm¡ df© A{YH$ Jwµ \$m _| gmo`| ahoŸ&
5
^mî`H$mam| Zo {bIm h¡ {H$ `h Am`V Cg g_` CVar O~ _we²[aH$ Hw$a¡e Ho$ Hw$N> à_wIm| Zo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d
g„_ go `h _m±J H$s, {H$ Amn AnZo {ZY©Z AZw`m{`m| Ho$ gmW Z ah|Ÿ& Vmo h_ Amn Ho$ nmg Am H$a Amn H$s ~mV|
gwZ|JoŸ& Bg {b`o A„mh Zo Amn H$mo AmXoe {X`m {H$ Bg H$m AmXa {H$`m Om`o, Eogm Zht hmoZm Mm{h`o {H$ BZ H$s Cnojm
H$a Ho$ CZ YZdmZm| H$s ~mV _mZr Om`o Omo A„mh H$s `mX go {ZíMoV h¡Ÿ&
349
18 - gyah H$ôµ\$

29. Amn H$h X| {H$ `h gË` h¡, Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go Vmo Omo Mmho B©_mZ
bm`o, Am¡a Omo Mmho Hw$µ\$« H$ao, {ZíM` h_ Zo AË`mMm[a`m| Ho$ {b`o Eogr A{¾
Væ`ma H$a aIr h¡ {Og H$s àmMra1 Zo CZ H$mo Koa {b`m h¡, Am¡a `{X dh (Ob
Ho$ {b`o) Jwhma H$a|Jo Vmo CÝh| Vob H$s VbN>Q> Ho$ g_mZ Ob {X`m Om`oJm Vmo
_wIm| H$mo ^yZ XoJm, dh Š`m hr ~wam no` h¡Ÿ& Am¡a dh Š`m hr ~wam {dlm_ ñWmZ
h¡Ÿ&
30. {ZíM` Omo B©_mZ bm`o, VWm gXmMma {H$`o, Vmo h_ CZ H$m à{V\$b ì`W© Zht
H$a|Jo Omo gXmMmar h¡Ÿ&
31. `hr h¡ {OZ Ho$ {b`o ñWm`r ñdJ© h¢, {OZ _| Zha| àdm{hV h¢, Cg _| CÝh| gmoZo
Ho$ H§$JZ nhZm`o Om`|JmŸ&2 VWm _hrZ Am¡a Jm‹T>o aoe_ Ho$ hao dñÌ nhZ|Jo, Cg
_| {g§hmgZm| Ho$ D$na AmgrZ hm|JŸo & `h Š`m AÀN>m à{V\$b Am¡a Š`m hr AÀN>m
{dlm_ ñWmZ h¡Ÿ&
32. Am¡a (ho Z~r!) Amn CÝh| EH$ CXmhaU Xmo ì`pŠV`m| H$m X|, h_ Zo {OZ _| go
EH$ H$mo Xmo ~mµJ {X`o A±Jyam| Ho$, Am¡a Koa {X`m XmoZm| H$mo IOyam| go, Am¡a XmoZm| Ho$
~rM IoVr ~Zm XrŸ&
33. XmoZm| ~mµJm| Zo AnZo nyao \>>b {X`o, Am¡a Cg _| Hw$N> H$_r Zht H$s, Am¡a h_ Zo
Omar H$a Xr XmoZm| Ho$ ~rM EH$ ZhaŸ&
34. Am¡a Cgo bm^ àmßV hþAm, Vmo EH$ {XZ Cg Zo AnZo gmWr go H$hm: Am¡a dh
Cg go ~mV H$a ahm Wm, _¢ VwP go A{YH$ YZr hy±, VWm ñdOZm| _| ^r A{YH$3
hÿ±Ÿ&
35. Am¡a Cg Zo AnZo ~mµJ _| àdoe {H$`m AnZo D$na AË`mMma H$aVo hþ`o, Cg Zo
H$hm: _¢ Zht g_PVm {H$ Bg H$m {dZme hmo Om`oJm H$^rŸ&

1
Hw$aAmZ _| ""gwam{XµH$'' eãX à`wŠV hþAm h¡Ÿ& {Og H$m AW© àmMra, AWm©V² dh Xrdma ho Omo ZaH$ Ho$ Mmam| Am¡a ~ZmB©
JB© h¡Ÿ&
2
`h ñdJ© dm{g`m| H$m ñdU© H§$J {H$ÝVw g§gma _| Bñbm_ H$s {ejmZwgma nwéfm| Ho$ {b`o gmoZo H$m H§$JZ nhZZm ham_ h¡Ÿ&
3
AWm©V `{X {H$gr H$m YZ g§VmZ VWm ~mµJ BË`m{X AÀN>m bJo Vmo (_mem A„mh bm Hy$ìdVm B„m {~„m) H$hZm Mm{h`oŸ&
Eogm H$hZo go ZµOa Zht bJVrŸ& `h Bñbm_ Y_© H$s {ejm h¡, {Og go Amng _| Ûof Zht hmoVmŸ&
350
18 - gyah H$ôµ\$

36. Am¡a Z `h g_PVm hÿ± {H$ àb` hmoJrŸ& Am¡a `{X _wPo AnZo nmbZhma H$s Amoa
nwZ: bo Om`m J`m, Vmo _¢ Adí` hr Bg go CÎm_ ñWmZ nmD°$§JmŸ&
37. Cg go Cg Ho$ gmWr Zo H$hm, Am¡a dh Cg go ~mV H$a ahm Wm: Š`m Vy Zo Cg
Ho$ gmW Hw$µ\«$ H$a {X`m, {Og Zo Vw_Po {_Å>r go CËnÞ {H$`m, {\$a dr`© go, {\$a
VwPo ~Zm {X`m EH$ nyam nwéf?
38. ahm _¢ Vmo dhr A„mh _oam nmbZhma h¡, Am¡a _¢ gmPr Zht ~ZmD±$Jm AnZo
nmbZhma H$m {H$gr H$moŸ&
39. Am¡a Š`m| Zht O~ Vw_ Zo AnZo ~mµJ _o àdoe {H$`m, Vmo H$hm {H$ ""Omo A„mh
Mmho, A„mh H$s epŠV Ho$ {~Zm Hw$N> Zht hmo gH$VmŸ&'' `{X Vy _wPo XoIVm h¡ {H$
_¢ VwP go H$_ hÿ± YZ VWm g§VmZ _|1&
40. Vmo Amem h¡ {H$ _oam nmbZhma _wPo àXmZ H$a Xo Voao ~mµJ go AÀN>m, Am¡a Bg
~mµJ na AmH$me go H$moB© AmnXm ^oO X|, Am¡a dh {MH$Zr ^y{_ ~Z Om`oŸ&
41. AWdm Cg H$m Ob ^rVa CVa Om`o, {\$a Vy Cgo nm Z gHo$Ÿ&
42. (AÝVV:) Cg Ho$ \$bm| H$mo Koa2 {b`m J`m, {\$a dh AnZo XmoZm| hmW _bVm ah
J`m Cg na Omo Cg _| ˜M© {H$`m Wm Ÿ&Am¡a dh AnZo N>ßnam| g{hV {Jam hþAm
Wm, Am¡a H$hZo bJm: Š`m hr AÀN>m hmoVm {H$ _¢ {H$gr H$mo AnZo nmbZhma H$m
gmPr Z ~ZmVmŸ&
43. Am¡a Zht ah J`m Cg Ho$ {b`o H$moB© OËWm Omo Cg H$s ghm`Vm H$aVm Am¡a Z
ñd`§ AnZr ghm`Vm H$a gH$mŸ&
44. `ht {gÕ hmo J`m {H$ g~ A{YH$ma gË` A„mh H$mo h¡, dhr AÀN>m h¡ à{V\$b
àXmZ H$aZo _|, VWm AÀN>m h¡ n[aUm_ bmZo _|Ÿ&
45. Am¡a (ho Z~r!) Amn CÝh| g§gm[aH$ OrdZ H$m CXmhaU X| Cg Ob go {Ogo h_
Zo AmH$me go ~agm`mŸ& {\$a Cg Ho$ H$maU {_b JB© YaVr H$s CnO, {\$a Mya

1
AWm©V² _ao godH$ Am¡a ghm`H$ ^r VwP go A{YH$ h¡Ÿ&
2
AWm©V² AmnXm Zo Koa {b`mŸ&
351
18 - gyah H$ôµ\$

hmo JB© {Ogo dm`w C‹S>m`o {\$aVr1 h¡Ÿ& Am¡a A„mh àË`oH$ MrµO na gm_Ï`© aIZo
dmbm h¡Ÿ&
46. YZ Am¡a nwÌ g§gm[aH$ OrdZ H$s emo^m h¡Ÿ& Am¡a eof ah OmZo dmbo gËH$_© hr
AÀN>o h¢ Amn Ho$ nmbZhma Ho$ `hm± à{V\$b _| VWm AÀN>o h¢ Amem aIZo Ho$
{b`oŸ&
47. VWm {Og {XZ h_ nd©Vm| H$mo Mbm`|Jo, VWm Vw_ YaVr H$mo Iwbm MQ>ob2 XoImoJŸo &
Am¡a h_ CÝho EH$Ì H$a X|Jo, {\$a CZ _| go {H$gr H$mo Zht N>mo‹S>|JoŸ&
48. Am¡a g^r Amn Ho$ nmbZhma Ho$ g_j n§pŠV`m| _| àñVwV {H$`o Om`|Jo, Vw_ h_mao
nmg Am J`o O¡go h_ Zo Vwåhmar CËn{Îm àW_ ~ma H$s Wr, ~pëH$ Vw_ Zo g_Pm
Wm {H$ h_ Vwåhmao {b`o H$moB© dMZ H$m g_` {ZYm©[aV hr Zht H$a|JoŸ&
49. Am¡a H$_© boI (gm_Zo) aI {X`o Om`|Jo, Vmo Amn Anam{Y`m| H$mo XoI|Jo {H$ Cg
go S>a aho h¢ Omo Hw$N> Cg _| (A§{H$V) h¡, VWm H$h|Jo {H$ hm` h_mam {dZmeŸ&
`h H¡$gr nwñVH$ h¡ {Og Zo {H$gr N>moQ>o Am¡a ~‹S>o H$_© H$mo Zht N>mo‹S>m h¡, naÝVw
Cgo A§{H$V H$a aIm h¡? Am¡a Omo H$_© CÝhm| Zo {H$`o h¡ CÝh| dh gm_Zo nm`|Jo,
Am¡a Amn H$m nmbZhma {H$gr na AË`mMma Zht H$aoJmŸ&
50. VWm (`mX H$amo) O~ Amn Ho$ nmbZhma Zo µ\$[aíVm| go H$hm: AmX_ H$mo gO²Xm
H$amo, Vmo g~ Zo gO²Xm {H$`m B~²brg Ho$ {gdmŸ& dh {OÞm| _| go Wm, AV: Cg Zo
Cëb§KZ {H$`m AnZo nmbZhma H$s Amkm H$m Vmo Š`m Vw_ Cg H$mo Am¡a Cg {H$
g§V{V H$mo ghm`H$ {_Ì _ZmVo hmo _wPo N>mo‹S> H$a O~ {H$ dh Vwåhmao eÌw h¡?
AË`mMm[a`m| Ho$ {b`o ~wam ~Xbm h¡Ÿ&
51. _¢ Zo CZ H$mo Cn{ñWV Zht {H$`m AmH$mem| VWm YaVr H$s CËn{Îm Ho$ g_` Am¡a
Z ñd`§ CZ H$s CËn{Îm Ho$ g_`, Am¡a Z _¢ Hw$nWm| H$mo ghm`H$3 ~ZmZo dmbm hÿ±Ÿ&

1
AWm©V² g§gm[aH$ OrdZ Am¡a Cg H$m gwI-gw{dYm g~ gmpå`H$ h¡Ÿ&
2
AWm©V² Z Cgo _| H$moB© {MÝh hmoJm VWm Z Nw>nZo H$m ñWmZŸ&
3
^mdmW© `h h¡ {H$ {díd H$s CËn{Îm Ho$ g_` BZ H$m ApñVËd Z WmŸ& `h Vmo ~mX _| CËnÞ {H$`o J`o h¡Ÿ& CZ H$s CËn{Îm
_| ^r CZ go H$moB© ghm`Vm Zht br JB©, Vmo {\$a `h A„mh Ho$ ~am~a H$go hmo J`o?
352
18 - gyah H$ôµ\$

52. {Og {XZ dh (A„mh) H$hoJm {H$ _oao gm{P`m| H$mo nwH$mamo {OÝh| g_P aho WoŸ&
dh CÝh| nwH$ma|Jo, Vmo dh CZ H$m H$moB© CÎma Zht X|Jo, Am¡a h_ ~Zm X|Jo CZ Ho$
~rM EH$ {dZmeH$mar ImB©Ÿ&
53. Am¡a AnamYr ZaH$ H$mo XoI|Jo Vmo CÝho {dídmg hmo Om`oJm {H$ do Cg _| {JaZo
dmbo h¢Ÿ& Am¡a Cg go {\$aZo H$m H$moB© ñWmZ Zht nm`|JoŸ&
54. Am¡a h_ Zo Bg Hw$aAmZ _| àË`oH$ CXmhaU go bmoJm| H$mo g_Pm`m h¡Ÿ& Am¡a
_Zwî` ~‹S>m hr PJ‹S>mby h¡Ÿ&
55. Am¡a Zht amoH$m bmoJm| H$mo {H$ B©_mZ bm`| O~ CZ Ho$ nmg _mJ©Xe©Z Am J`m Am¡a
AnZo nmbZhma go j_m `mMZm H$a|, {H$ÝVw Bgr Zo {H$ {nN>br Om{V`m| H$s Xem
CZ H$s ^r hmo Om`o, AWdm CZ Ho$ g_j `mVZm Am Om`oŸ&
56. VWm h_ agybm| H$mo Zht ^oOVo naÝVw ew^gyMZm XoZo dmbo Am¡a gmdYmZ H$aZo
dmbo ~ZmH$aŸ& Am¡a Omo H$m{µ\$a h¢ AgË` (AZ¥V) Ho$ ghmao {ddmX H$aVo h¢,
Vm{H$ Cg Ho$ Ûmam dh gË` H$mo ZrMm1 {XIm`oŸ& Am¡a CÝhm| Zo ~Zm {b`m h_mar
Am`Vm| H$mo VWm {Og ~mV H$s CÝh| MoVmdZr Xr JB©, n[ahmgŸ&
57. Am¡a Cg go ~‹S>m AË`mMmar H$m¡Z h¡ {Ogo Cg Ho$ nmbZhma H$s Am`Vo gwZmB©
Om`| {\$a (^r) CZ go _w±h \o$a b| Am¡a AnZo nhbo {H$`m hþ`o H$Vy©V ^yb Om`|?
dmñVd _| h_ Zo CZ Ho$ {Xbm| na Eogo AmdaU (nX}) ~Zm {X`o h¡ {H$ Cgo2
g_P Z nm`| Am¡a CZ Ho$ H$mZm| _| ~moPŸ& Am¡a `{X Amn CÝh| grYr amh H$s Amoa
~wbm`| V~ (^r) H$^r grYr amh Zht nm gHo$§JoŸ&
58. Am¡a Amn H$m nmbZhma A{V j_r X`mdmZ² h¡Ÿ& `{X dh CZ H$mo CZ Ho$ H$Vy©Vm|
na nH$‹S>Vm Vmo VwaÝV `mVZm Xo XoVmŸ& ~pëH$ CZ Ho$ {b`o EH$ {Z{eM g_` H$m
dMZ h¡Ÿ& Am¡a do Cg Ho$ {gdm H$moB© ~Mmd H$m ñWmZ Zht nm`|JŸo &
59. VWm `h ~pñV`m± h¡Ÿ& h_ Zo CZ (Ho$ {Zdm{g`m|) H$m {dZmW H$a {X`m O~ CÝhm|Zo
AË`mMma {H$`mŸ& Am¡a h_ Zo CZ Ho$ {dZme Ho$ {b`o EH$ {ZYm©[aV g_` ~Zm {X`m
WmŸ&

1
AWm©V² gË` H$mo X~m X|Ÿ&
2
AWm©V Hw$aAmZ H$moŸ&
353
18 - gyah H$ôµ\$

60. VWm (`mX H$amo) O~ _ygm Zo AnZo godH$ go H$hm: _¢ ~am~a MbVm ahÿ±Jm, `hm±
VH$ {H$ XmoZm| gmJam| Ho$ g§J_ na nhþ±M OmD±, AWdm dfm] MbVm1 ahÿ±Ÿ&
61. Vmo O~ XmoZm| CZ Ho$ g§J_ na nhþ±Mo Vmo XmoZm| AnZr _N>br ^yb J`oŸ& Am¡a Cg
Zo gmJa _| AnZr amh ~Zm br gwa§J Ho$ g_mZŸ&
62. {\$a O~ XmoZm| AmJo Mbo J`o Vmo Cg (_ygm) Zo AnZo godH$ go H$hm {H$ h_mam
{XZ H$m ^moOZ bmAmoŸ& h_ AnZr Bg `mÌm go WH$ J`o h¢Ÿ&
63. Cg Zo H$hm: Š`m Amn Zo XoIm? O~ h_ Zo Cg {ebm IÊS> Ho$ nmg eaU br
Wr Vmo _¢ _N>br ^yb J`mŸ& Am¡a _wPo Cgo e¡VmZ hr Zo ^wbm {X`m {H$ _¢ Cg H$s
MMm© H$ê±, Am¡a Cg go AnZr amh gmJa _| AZmoIo VarµHo$ go ~Zm brŸ&
64. _ygm Zo H$hm: dhr h¡ Omo h_ MmhVo WoŸ& {\$a XmoZm| AnZo nX²{MÝhm| H$mo XoIVo hþ`o
dm{ng hþ`oŸ&
65. Am¡a XmoZm| Zo nm`m, h_mao ^ŠVm| _| go EH$ ^ŠV2 H$mo, {Ogo h_ Zo AnZr {deof
X`m àXmZ H$s WrŸ& Am¡a Cgo AnZo nmg go Hw$N> {deof kmZ {X`m WmŸ&
66. _ygm Zo Cg go H$hm: Š`m _¢ Amn H$m AZwgaU H$ê±$, Vm{H$ _wPo ^r Cg ^bmB©
_| go Hw$N> {gIm X|, Omo Amn H$mo {gIm`r JB© h¡?
67. Cg Zo H$hm: Vw_ _oao gmW Y¡`© Zht H$a gH$moJŸo &
68. Am¡a H¡$go Y¡`© H$amoJo Cg ~mV na {Og H$m Vwåh| nyam kmZ Zht?
69. Cg Zo H$hm: `{X A„mh Zo Mmhm Vmo Amn _wPo ghZerb nm`|JoŸ& Am¡a _¢ Amn H$s
{H$gr Amkm H$m C„§KZ Zht H$ê$±JmŸ&
70. Cg Zo H$hm: `{X Vwåh| _oam AZwgaU H$aZm h¡ Vmo _wP go {H$gr MrµO Ho$ g§~ÝY
_| àíZ Z H$aZm O~ VH$ _¢ ñd`§ Vw_ go Cg H$s MMm© Z H$ê$±Ÿ&

1
_ygm Ab¡{hñgbm_ H$s `mÌm H$m H$maU `h ~Zm Wm {H$ dh EH$ ~ma ^mfU Xo aho WoŸ& Vmo {H$gr Zo nyN>m {H$ Bg g§gma
_| gdm©{YH$ kmZr H$m¡Z h¡? _ygm Zo H$hm: _¢ hÿ±Ÿ& `h ~mV A„mh H$mo A{n«` bJrŸ& Am¡a _ygm go µ \$a_m`m {H$ Xmo gmJam| Ho$
g§J_ Ho$ nmg _oam EH$ ^ŠV h¡ Omo Vw_ go A{YH$ kmZr h¡Ÿ& _ygm Zo H$hm: _¢ Cg go H¡$go {_b gH$Vm hÿ±? A„mh Zo
\$a_m`m: EH$ _N>br aI bmo, Am¡a {Og ñWmZ na dh Imo Om`o, Vmo dhr dh {_boJmŸ& Am¡a dh AnZo godH$ `yeA {~Z
ZyZ H$mo boH$a {ZH$b n‹S>oŸ& (g§{jßV AZwdmX ghrh ~w˜mar : 4725)
2
Bg go A{^àoV: AmXaUr` {˜µO« Ab¡{hñgbm_ h¡Ÿ&
354
18 - gyah H$ôµ\$

71. {\$a XmoZm| Mbo, `hm°± VH$ {H$ O~ XmoZm| Zm¡H$m _| gdma hþ`o Vmo Cg ({˜µO«) Zo
Cg _| NoX H$a {X`mŸ& _ygm Zo H$hm: Š`m Amn Zo Bg _| N>oX H$a {X`m Vm{H$ Cg
Ho$ gdmam| H$mo Sy>~m X|, Amn Zo AZw{MV H$m_ H$a {X`mŸ&
72. Cg Zo H$hm: Š`m _¢ Zo Vw_ go Zht H$hm {H$ Vw_ _oao gmW ghZ Zht H$a
gH$moJo?
73. H$hm: _wPo Amn _oar ^yb na Z nH$‹S>o, Am¡a _oar ~mV Ho$ H$maU _wPo Agw{dYm _| Z
S>mb|Ÿ&
74. {\$a XmoZm| Mbo, `hm± VH$ {H$ EH$ ~mbH$ go {_bo Vmo Cg ({˜µO«) Zo Cgo ~Y
H$a {X`mŸ& _ygm Zo H$hm: Š`m Amn Zo EH$ {ZXm}f àmU bo {b`m, dh ^r {H$gr
àmU Ho$ ~Xbo1 Zht? Amn Zo ~hþV hr ~wam H$m_ {H$`mŸ&
75. Cg Zo H$hm: Š`m _¢ Zo Vw_ go Zht H$hm {H$ dmñVd _| Vw_ _oao gmW Y¡`© Zht
H$a gH$moJo?
76. _ygm Zo H$hm: `{X _¢ Amn go àíZ H$ê$±, {H$gr {df` _| Bg Ho$ níMmV², Vmo _wPo
AnZo gmW Z aI|Ÿ& {ZíM` Amn _oar Amoa go `mMZm H$mo nhþ±M2 MwHo$Ÿ&
77. {\$a XmoZm| Mbo, `hm± VH$ {H$ O~ EH$ Jm±d Ho$ dm{g`m| Ho$ nmg Am`o Vmo CZ go
^moOZ _m±JmŸ& CÝhm|Zo CZ H$m A{V{W gËH$ma H$aZo go BÝH$ma H$a {X`mŸ& dhm±
CÝhm|Zo EH$ Xrdma nm`r Omo {Jam MmhVr WrŸ& Cg Zo Cgo grYr H$a {X`mŸ& H$hm:
`{X Amn MmhVo Vmo Bg na nm[al{_H$ bo boVoŸ&
78. Cg Zo H$hm: `h _oao VWm Vwåhmao ~rM {d`moJ h¡Ÿ& _¢ Vwåh| Cg H$s dmñV{dŠVm
~VmD±>Jm, {Og H$mo Vw_ ghZ Zht H$a gHo$Ÿ&
79. ahr Zmd Vmo dh Hw$N> {ZY©Zm| H$s Wr, Omo gmJa _| H$m_ H$aVo WoŸ& Vmo _¢ Zo Mmhm
{H$ Cgo {N>{ÐV3 H$a Xy±, Am¡a CZ Ho$ AmJo EH$ amOm Wm Omo àË`oH$ (AÀN>r),
Zmd H$m AnhaU H$a boVm WmŸ&

1
AWm©V Cg Zo {H$gr àmUr H$mo Zht _mam {H$ Cg Ho$ ~Xbo _| Cgo _mam Om`oŸ&
2
AWm©V² A~ H$moB© àíZ H$ê$± Vmo Amn Ho$ nmg _wPo AnZo gmW Z aIZo H$m C{MV H$maU hmoJmŸ&
3
AWm©V² Cg _| N>Xo H$a Xy±Ÿ&
355
18 - gyah H$ôµ\$

80. Am¡a ahm ~mbH$ Vmo Cg Ho$ _mVm-{nVm B©_mZ dmbo Wo, AV: h_ S>ao {H$ CÝh|
AnZr Ad¡km Am¡a AY_© go Xw:I Z nhþ±Mm`oŸ&
81. Bg{b`o h_ Zo Mmhm {H$ CZ XmoZm| H$mo wZ H$m nmbZhma, Bg Ho$ ~Xbo Cg go
A{YH$ n{dÌ Am¡a A{YH$ ào_r àXmZ H$aoŸ&
82. Am¡a ahr Xrdma Vmo dh Xmo AZmW ~mbH$m| H$s WrŸ& Am¡a Cg Ho$ ^rVa CZ H$m
H$mof Wm Ÿ& Am¡a CZ Ho$ _mVm-{nVm nwZrV Wo Vmo Voao nmbZhma Zo Mmhm {H$ dh
XmoZm| AnZr `wdm AdñWm H$mo nhþ±Mo Am¡a AnZm H$mof {ZH$mb|, Voao nmbZhma H$s
X`m goŸ& Am¡a _¢ Zo `h AnZo {dMma VWm A{YH$ma go Zht {H$`m1 `h Cg H$s
dmñV{dŠVm h¡ {Ogo Vw_ ghZ Zht H$a gHo$Ÿ&
83. Am¡a (ho Z~r!) do Amn go OwbµH$a²Z¡Z2 Ho$ {df` _| àíZ H$aVo h¢Ÿ& Amn H$h X|
{H$ _¢ CZ H$s Hw$N> Xem Vwåh| n‹T> H$a gwZm XoVo hÿ±Ÿ&
84. h_ Zo Cgo YaVr _| à^wËd àXmZ {H$`m, VWm Cgo àË`oH$ àH$ma H$m gmYZ
{X`mŸ&
85. Vmo dh EH$ amh Ho$ nrN>o bJmŸ&
86. `hm± VH$ {H$ O~ gy`m©ñV Ho$ ñWmZ VH$3 nhþ±Mm, Vmo Cg Zo nm`m {H$ dh EH$
H$mbr H$sM‹S> Ho$ òmoV _| Sy>~ ahm h¡Ÿ& Am¡a dhm± EH$ Om{V H$mo nm`mŸ& h_ Zo H$hm:
ho OwbµH$a²Z¡Z! Vy CÝh| `mVZm Xo AWdm CZ _| AÀN>m ì`dhma ~ZmŸ&
87. Cg Zo H$hm: Omo AË`mMma H$aoJm, h_ Cgo XÊS> X|JoŸ& {\$a dh AnZo nmbZhma
H$s Amoa \o$am1 Om`oJm, Vmo dh Cgo H$‹S>r `mVZm XoJmŸ&
1
`h g^r H$m`© {deof ê$n go {ZXm}f ~mbH$ H$m ~Y Ym{_©H$ {Z`_ go C{MV Z WmŸ& Bg {b`o _ygm (Ab¡{hñgbm_) Bg
H$mo ghZ Z H$a gHo$Ÿ& {H$ÝVw (({˜µµO«)) H$mo {deof kmZ {X`m J`m Wm Omo _ygm (Ab¡{hñgbm_) Ho$ nmg Zht WmŸ& Bg
àH$ma A„mh Zo OVm {X`m {H$ ha kmZr Ho$ D$na ^r H$moB© kmZr h¡Ÿ&
2
`h Vrgao àíZ H$m CÎma h¡ {Ogo `hÿ{X`m| Zo _¸$m Ho$ {_lUdm{X`m| X²dmam Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ go H$am`m WmŸ&
OwbµH$a²Z¡Z Ho$ AmJm_r Am`Vm| _| Omo JwU-H$_© ~Vm`o J`o h¢ CZ go {d{ÛV hmoVm h¡ {H$ dh EH$ gXmMmar {dOoVm amOm
WmŸ& _m¡bmZm A~wb H$bm_ AmµOmX Ho$ emoY Ho$ AZwgma `h dhr amOm h¡ {Ogo `yZmZr gmB©ag, {h~«w ^mfm _| Imo[ag VWm
Aa~ _| Iwgê$ Ho$ Zm_ go nwH$mam OmVm h¡Ÿ& {Og H$m emgZ H$mb 559 B©. nyd© h¡Ÿ& dh {bIVo h¢ {H$ 1838 B©. _|
gmB©ag H$s EH$ nËWa H$s _w{V© AñVµH$a Ho$ IÊS>am| _| {_br h¡Ÿ& {Og _| ~mµO njr Ho$ ^m±{V Cg Ho$ Xmo n±I VWm Cg
Ho$ {ga na ^o‹S> Ho$ g_mZ Xmo gtJ h¡Ÿ& Bg _| _r{S>`m Am¡a nmag Ho$ Xmo amÁ`m| H$s Cn_m Xmo gtJm| go Xr J`r h¡Ÿ& (Xo{I`o :
VO©_mZwb Hw>>aAmZ, ^mJ 3 n¥ð> - 436-438)
3
AWm©V² n{íM_ H$s A{ÝV_ gr_m VH$Ÿ&
356
18 - gyah H$ôµ\$

88. naÝVw Omo B©_mZ bm`o, VWm gXmMma H$ao Vmo Cgr Ho$ {b`o AÀN>m à{V\$b
(~Xbm) h¡Ÿ& Am¡a h_ Cgo AnZm gab AmXoe X|JoŸ&
89. {\$a dh EH$ (AÝ`) amh H$s Amoa bJmŸ&
90. `hm± VH$ {H$ gy`m}X` Ho$ ñWmZ VH$ nhþ±MmŸ& Cgo nm`m {H$ Eogr Om{V na CX`
hmo ahm h¡ {Og go h_ Zo CZ Ho$ {b`o H$moB© Am‹S> Zht ~Zm`r h¡Ÿ&
91. CZ H$s Xem Eogr hr Wr, Am¡a Cg (OwbµH$a²Z¡Z) Ho$ nmg Omo Hw$N> Wm h_ Cg
go nyU©V: gy{MV h¢Ÿ&
92. {\$a dh EH$ Xygar amh H$s Amoa bJmŸ&
93. `hm± VH$ {H$ O~ Xmo nd©Vm| Ho$ ~rM nhþ±Mm Vmo CZ XmoZm| Ho$ Cg Amoa EH$ Om{V
H$mo nm`m, Omo Zht g_rn Wr {H$ {H$gr ~mV H$mo g_PoŸ&2
94. CÝhm| Zo H$hm: ho Owb µH$a²Z¡Z! dmñVd _| `mOyO VWm _mOyO CnÐdr h¡ Bg Xoe
_|Ÿ& Vmo Š`m h_ {ZYm©[aV H$a X| Amn Ho$ {b`o Hw$N> YZŸ& Bg{b`o {H$ Amn h_mao
Am¡a CZ Ho$ ~rM H$moB© amoH$ (~§Y) ~Zm X|Ÿ&
95. Cg Zo H$hm: Omo Hw$N> _wPo _oao nmbZhma Zo àXmZ {H$`m h¡ dh CÎm_ h¡Ÿ& Vmo Vw_
_oar ghm`Vm ~b Am¡a epŠV go H$amo, _¢ ~Zm Xy±Jm Vwåhmao Am¡a CZ Ho$ _Ü` EH$
Ñ‹T> ^rVŸ&
96. _wPo bmoho H$s MmXa| bm XmoŸ& Am¡a O~ XmoZm| nd©Vm| Ho$ ~rM Xrdma Væ`ma H$a Xr,
Vmo H$hm {H$ AmJ XhH$mAmo, `hm± VH$ {H$ O~ Cg Xrdma H$mo AmJ (Ho$ g_mZ
bmb) H$a {X`m, Vmo H$hm: _oao nmg bmAmo Bg na {nKbm hþAm Vm±~m C±S>ob Xy±Ÿ&
97. {\$a dh Cg na M‹T> Zht gH$Vo Wo Am¡a Z Cg _| H$moB© g|Y bJm gH$Vo WoŸ&
98. Cg (OwbµH$a²Z¡Z) Zo H$hm: `h _oao nmbZhma H$s X`m h¡Ÿ& {\$a O~ _oao nmbZhma H$m
dMZ3 Am`oJm Vmo dh Bgo IÊS>-IÊS> H$a XoJmŸ& Am¡a _oao nmbZhma H$m dMZ gË`
h¡Ÿ&

1
AWm©V² {ZYZ Ho$ níMmV² àb` Ho$ {XZŸ&
2
AWm©V² AnZr ^mfm Ho$ {gdm H$moB© ^mfm Zht g_PVr WrŸ&
3
dMZ go A{^àm` àb` Ho$ AmZo H$m g_` h¡Ÿ& O¡gm {H$ ghrh ~w˜mar hXrg Z§. 3346 Am{X _o AmVm h¡ {H$ H$`m_V
AmZo Ho$ g_rn `mOyO-_mOyO dh Xrdma Vmo‹S> H$a {ZH$b|Jo, Am¡a YaVr _| CnÐd _Mm X|JoŸ&
357
18 - gyah H$ôµ\$

99. Am¡a h_ N>mo‹S> X|Jo Cg1 {XZ bmoJm| H$mo EH$ Xygao _| bha| boVo hþ`oŸ& VWm Za{g§Km
_| \y$±H$ {X`m Om`oJm, Am¡a h_ g~ H$mo EH${ÌV H$a X|JoŸ&
100.Am¡a h_ gm_Zo H$a X|Jo Cg {XZ ZaH$ H$mo H$m{µ\$am| Ho$ g_jŸ&
101.{OZ H$s Am±Io _oar `mX go nX} _| Wt, Am¡a H$moB© ~mV gwZ Zht gH$Vo WoŸ&
102.Vmo Š`m CÝhm|Zo gmoMm h¡ Omo H$m{µ\$a hmo J`o {H$ dh ~Zm b|Jo _oao Xmgm| H$mo _oao
{gdm ghm`H$? dmñVd _| h_ Zo H$m{µ\$am| Ho$ Am{VÏ` Ho$ {b`o ZaH$ V¡`ma H$a
Xr h¡Ÿ&
103.Amn H$h X| {H$ Š`m h_ Vwåh| ~Vm X| {H$ H$m¡Z AnZo H$_m] _| g~ go A{YH$
j{VJ«ñV h¡?
104.dh h¢, {OZ Ho$ g§gm[aH$ OrdZ Ho$ g^r à`mg ì`W© hmo J`o, VWm dh g_PVo
aho {H$ do AÀN>o H$_© H$a aho h¢Ÿ&
105.`hr dh bmoJ h¢, {OÝhm| Zo Zht _mZm AnZo nmbZhma H$s Am`Vm| VWm Cg go
{_bZo H$mo, AV: h_ àb` Ho$ {XZ CZ H$m H$moB© ^ma {ZYm©[aV Zht H$a|JŸo &2
106.CÝht H$m ~Xbm ZaH$ h¡, Bg H$maU {H$ CÝhm| Zo Hw$µ\«$ {H$`m, Am¡a _oar Am`Vm|
Am¡a _oao agybm| H$m Cnhmg {H$`mŸ&
107.{ZíM` Omo B©_mZ bm`o Am¡a gXmMma {H$`o, CÝht Ho$ Am{VÏ` Ho$ {b`o {µ\$a²Xm¡g3
Ho$ ~mµJ hm|JoŸ&
108.Cg _| do gXmdmgr hm|Jo, Cgo N>mo‹S> H$a OmZm Zht Mmh|JŸo &
109.(ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ `{X gmJa _oao nmbZhma H$s ~mV| {bIZo Ho$ {b`o
ñ`mhr ~Z Om`|, Vmo gmJa g_má hmo Om`|, Bg go nhbo {H$ _oao nmbZhma H$s
~mV| g_má hm|, `Ú{n CVZr hr ñ`m`r Am¡a bo Am`|Ÿ&
110.Amn H$h X| _¢ Vmo Vw_ O¡gm EH$ _Zwî` nwéf hÿ±, _oar Amoa àH$meZm (dør) H$s
OmVr h¡ {H$ Vwåhmam nyÁ` ~g EH$ hr nyÁ` h¡Ÿ& AV: Omo AnZo nmbZhma go

1
Bg Am`V _| Cg àb` Ho$ AmZo Ho$ g_` H$s Xem H$m {MÌU {H$`m J`m h¡ {Ogo OwbµH$a²Z¡Z Zo gË` dMZ H$hm h¡Ÿ&
2
AWm©V² CZ H$m h_mao `hm± H$moB© ^ma Z hmoJmŸ& hXrg _| Am`m h¡ {H$ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo H$hm: H$`m_V Ho$
{XZ EH$ ^mar ^aH$_ ì`pŠV Am`oJmŸ& _Ja A„mh Ho$ gXZ _| Cg H$m ^ma _ÀN>a Ho$ n±I Ho$ ~am~a ^r Zht hmoJmŸ&
{\$a Amn Zo Bgr Am`V H$mo n‹T>mŸ& (ghrh ~w˜mar, hXrg Z§. 4729)
3
{µ\$a²Xm¡g: ñdJ© Ho$ gdm}ƒ ñWmZ H$m Zm_ h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 7423)
358
18 - gyah H$ôµ\$

{_bZo H$s Amem aIVm hmo Cgo Mm{h`o {H$ gXmMma H$aoŸ& Am¡a gmPr Z ~Zm`o
AnZo nmbZhma H$s B~mXV (d§XZm) _| {H$gr H$moŸ&
*****

359
19 - gyah _a²`_

gyah _a²`_ - 19
gyah _a²`_ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$r h¡, Bg _| 98 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg gyah _| B©gm (Ab¡{hñgbm_) H$s _m± _a²`_ (Ab¡hñgbm_) Am¡a B©gm
(Ab¡{hñgbm_) Ho$ OÝ_ H$s H$Wm H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ& Bgr go Bg H$m Zm_
_a²`_ h¡Ÿ& Bg _| gd©àW_ `ô`m (Ab¡{hñgbm_) Ho$ OÝ_ H$s MMm© h¡, Cg Ho$
níMmV² B©gm (Ab¡{hñgbm_) Ho$ OÝ_ H$m dU©Z h¡Ÿ& Am¡a B©gmB©`m| H$mo CZ Ho$
{d^oX na gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ Vm¡hrX Ho$ àMma Am¡a CZ Ho$ {hOaV H$aZo
Am¡a _ygm (Ab¡[hñgbm_) VWm AÝ` Z{~`m| H$s MMm© H$s JB© h¡, Am¡a CZ H$s
{ejmAm| Ho$ {damo{Y`m| Ho$ {dZmW go gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a CZ H$mo _mZZo
na g\$bVm H$s ew^ gyMZm Xr JB© h¡Ÿ& VWm Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo
ghZ H$aZo Am¡a gwX¥‹T> ahZo H$m {ZX}e {X`m J`m h¡Ÿ& nabmoH$ Ho$ BÝH$m[a`m| Ho$
g§Xohm| H$mo Xya H$aVo hþ`o B©_mZ Am¡a {dídmg Ho$ {b`o Hw$N> pñW{V`m| H$m dU©Z
{H$`m J`m h¡Ÿ&
- O~ _¸$m go Hw$N> _wgb_mZ Z~ydV Ho$ nm±Md| df© {hOaV H$a Ho$ hãem nhþ±Mo Am¡a
_¸$m Ho$ H$m{µ\$am| Zo Hw$N> ì`pŠV`m| H$mo dm{ng bmZo Ho$ {b`o ^oOm {OÝhm| Zo CÝh|
Y_© ~Xb boZo H$m Xmofr ~Vm`m Vmo dhm± Ho$ B©gmB© amOm ZOmer H$mo OAµ \$a
(a{µO`„mhþ AÝhþ) Zo Bgr gyah H$s Ama§{^H$ Am`V| gwZmBª {Ogo gwZ H$a dh
amoZo bJm, Am¡a H$hm: `h Am¡a Omo B©gm (Ab¡{hñgbm_) bm`o Wo EH$ hr Zya
(àH$me) H$s Xmo {H$aU| h¢Ÿ& Am¡a ^y_r go EH$ {VZH$m bo H$a H$hm: B©gm
(Ab¡{hñgbm_) Bg go Hw$N> ^r A{YH$ Zht WoŸ& {\$a H$m{µ\$am| Ho$ à{V{Z{Y`m|
H$mo {Zî\$b dm{ng H$a {X`mŸ& (graV BãZo {hem_ - 1/334, 338)
hXrg _| h¢ {H$ nwéfm| _| ~hþV go nyU© hþ`o Am¡a {ó`m| _| _a²`_ {~ÝV B_amZ Am¡a
{µ\$aAm¡Z H$s nËZr Am{g`m hr nyU© hþ`tŸ& (ghrh ~w˜mar: 3411, _wpñb_, 2431)

360
19 - gyah _a²`_

Xygar hXrg _| h¡ {H$ àË`oH$ {eew O~ OÝ_ boVm h¡ Vmo e¡ VmZ Cg Ho$ ~mOy _|
AnZr Xmo C§J{b`m| go H$MmoHo$ bJmVm h¡, (Vmo dh Mr˜ H$a amoVm h¡), B©gm
(Ab¡{hñgbm_) Ho$ {gdmŸ& e¡VmZ O~ CÝh| H$MmoHo$ bJmZo bJm Vmo nX} hr _|
H$MmoH$m bJm {X`mŸ&(ghrh ~w˜mar, 3286, _wpñb_, 2431)
*****

361
19 - gyah _a²`_

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. H$mµ\$, hm, `m, E¡Z, gmXŸ&
2. `h Amn Ho$ nmbZhma H$s X`m H$s MMm© h¡, AnZo ^ŠV µOH$[aæ`m naŸ&
3. O~ {H$ Cg Zo AnZo nmbZhma go {dZ` H$s, JwßV {dZ`Ÿ&
4. Cg Zo H$hm: _oao nmbZhmaŸ& _oar ApñW`m± {Z~©b hmo J`t Am¡a {ga ~w‹T>mno go
gµ\$oX1 hmo J`m h¡, VWm _oao nmbZhma! H$^r Eogm Zht hþAm {H$ VwP go àmW©Zm
H$a Ho$ {Zî\$b hþAm hÿ±Ÿ&
5. Am¡a _wPo AnZo ^mB© ~§Xm| go ^`2 h¡, AnZo (_aU) Ho$ níMmV², VWm _oar nËZr
~m±P h¡, AV: _wPo AnZr Amoa go EH$ CÎmam{YH$mar àXmZ H$a XoŸ&
6. dh _oam CÎmam{YH$mar hmo, VWm `mHy$~ Ho$ d§e H$m CÎmam{YH$mar3 hmo Am¡a ho
nmbZhma! Cgo {à` ~Zm XoŸ&
7. ho µOH$[aæ`m! h_ VwPo EH$ ~mbH$ H$s ew^ gyMZm Xo aho h¢, {Og H$m Zm_ `ô`m
hmoJmŸ& h_ Zo Zht ~Zm`m h¡ Bg go nhbo Cg H$m H$moB© g_²Zm_Ÿ&
8. Cg Zo (AmíM`© go) H$hm: _oao nmbZhma! H$hm± go _oao `hm± H$moB© ~mbH$ hmoJm,
O~ {H$ _oar nËZr ~m±P h¡, Am¡a _¢ ~w‹T>mno H$s Ma_ gr_m H$mo Om nhþ±Mm hÿ±Ÿ&
9. Cg Zo H$hm: Eogm hr hmoJm, Voao nmbZhma Zo H$hm h¡, `h _oao {b`o gab h¡, Bg
go nhbo _¢ Zo Voar CËn{Îm H$s h¡, O~ {H$ Vy Hw$N> Zht WmŸ&
10. Cg (µOH$[aæ`m) Zo H$hm: _oao nmbZhma! _oao {b`o H$moB© bjU ({MÝh) ~Zm XoŸ&
Cg Zo H$hmm: Voao bjU `h h¡ {H$ Vy ~mob Zht gHo$Jm, bmoJm| go {Za§Va VrZ
amV|Ÿ&4

1
AWm©V² nyao ~mb gµ\o$X hmo J`oŸ&
2
AWm©V² XwamMma Am¡a ~wao ì`dhma H$mŸ&
3
AWm©V² Z~r hmoŸ& AmXaUr` µOH$[aæ`m (Ab¡{hñgbm_) `mHy$~ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ d§e _| WoŸ&
4
amV go A{^àm` {XZ VWm amV XmoZm| hr h¢Ÿ& AWm©V O~ {~Zm {H$gr amoJ Ho$ bmoJm| go ~mV Z H$a gH$m|Jo Vmo `h
ew^gyMZm H$m bjU hmoJmŸ&
362
19 - gyah _a²`_

11. {\$a dh _oôam~ (Mmn) go {ZH$b H$a AnZr Om{V Ho$ nmg Am`mŸ& Am¡a CÝh|
g§Ho$V Ûmam AmXoe {X`m {H$ Cg (A„mh) H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$amo, àmV: VWm
g§Ü`mŸ&
12. ho `ô`m!1 Bg nwñVH$ (Vm¡amV) H$mo Wm_ bo, Am¡a h_ Zo Cgo ~MnZ hr _| kmZ
(à~moY) àXmZ {H$`mŸ&
13. VWm AnZr Amoa go ào_ ^md VWm n{dÌVm, Am¡a dh ~‹S>m g§`_r (gXmMmar) WmŸ&
14. VWm AnZr _mVm-{nVm Ho$ gmW gwerb Wm, dh H«$ya VWm AdkmH$mar Zht WmŸ&
15. Cg na empÝV h¡, {Og {XZ Cg Zo OÝ_ {b`m Am¡a {Og {XZ_aoJm Am¡a {Og
{XZ nwZ: Or{dV {H$`m Om`oJmŸ&
16. VWm Amn Bg nwñVH$ (Hw$aAmZ) _| _a²`_2 H$s MMm© H$a|, O~ dh AnZo
n[aOZm| go AbJ hmo H$a EH$ nydu ñWmZ H$s Amoa Am`rŸ&
17. {\$a CZ H$s Amoa go nXm© H$a {b`m, Vmo h_ Zo Cg H$s Amoa AnZr ê$h
(AmË_m)3 H$mo ^oOm, Vmo Cg Zo Cg Ho$ {b`o EH$ nyao _Zwî` H$m ê$n YmaU H$a
{b`mŸ&
18. Cg Zo H$hm: _¢ eaU _m±JVr hÿ± AË`§V H¥$nmerb H$s VwP go, `{X VwPo A„mh H$m
Hw$N> ^r ^` hmoŸ&
19. Cg Zo H$hm: _¢ Voao nmbZhma H$m ^oOm hþAm hÿ±, Vm{H$ VwPo EH$ nwZrV ~mbH$
àXmZ H$a Xy±Ÿ&
20. dh ~mobr: `h H¡$go hmo gH$Vm h¡ {H$ _oao ~mbH$ hmo, O~ {H$ {H$gr nwéf Zo _wPo
ñne© ^r Zht {H$`m h¡, Am¡a Z _¢ ì`{^Mm[aUr hÿ±?
21. µ\$[aíVo Zo H$hm: Eogm hr hmoJm, Voao nmbZhma H$m dMZ h¡ {H$ dh _oao {b`o A{V
gab h¡, Am¡a Vm{H$ h_ Cgo bmoJm| Ho$ {b`o EH$ bjU ({ZemZr)4 ~Zm`| VWm
AnZr {deof X`m go, Am¡a `h EH$ {ZpíMV ~mV h¡Ÿ&

1
AWm©V² O~ `ô`m H$m OÝ_ hmo J`m Am¡a Hw$N> ~‹S>m hþAmo Vmo A„mh Zo Cgo Vm¡amV H$m kmZ {X`mŸ&
2
_a²`_ AXaUr` B_²amZ H$s nwÌr XmdyX Ab¡{hñgbm_ Ho$ d§e go WrŸ& CZ Ho$ OÝ_ Ho$ {df` _| gyah Ambo B_amZ
Xo{I`oŸ&
3
Bg go A{^àoV µ\$[aíVo {O~²arb (Ab¡{hñgbm_) h¢Ÿ&
4
AWm©V² AnZo gm_Ï`© H$s {ZemZr {H$ h_ Za-Zmar Ho$ `moJ Ho$ {~Zm ^r ór Ho$ J^© go {eew H$s CËn{Îm H$a gH$Vo h¢Ÿ&
363
19 - gyah _a²`_

22. {\$a dh J^©dVr hmo JB©, VWm Cg (J^© H$mo bo H$a) Xya ñWmZ na Mbr JB©Ÿ&
23. {\$a àgd nr‹S>m Cgo EH$ IOya Ho$ VZo VH$ bm`r, H$hZo bJr: Š`m hr AÀN>m
hmoVm, _¢ Bg go nhbo hr _a OmVr, Am¡a ^ybr {~gar hmo OmVrŸ&
24. Vmo Cg Ho$ ZrMo go nwH$mam1 {H$ CXmgrZ Z hmo, Voaro nmbZhma Zo Voao ZrMo2 EH$
òmoV ~hm {X`m h¡Ÿ&
25. Am¡a {hbm Xo AnZr Amoa IOya Ho$ VZo H$mo VwP na {Jam`oJm dh VmOr nH$s
IOya|Ÿ&3
26. AV: Im Am¡a nr VWm Am±I R>ÊS>r H$aŸ& {\$a `{X {H$gr nwéf H$mo XoIo, Vmo H$h
X|: dmñVd _|, _¢ Zo _Zm¡Vr _mZ aIr h¡ AË`§V H¥$nmerb Ho$ {b`o d«V H$sŸ& AV:
_¢ AmO {H$gr _Zwî` go ~mV Zht H$é±JrŸ&
27. {\$a Cg ({eew B©gm) H$mo bo H$a AnZr Om{V _| Am`r, g~ Zo H$hm: ho _a²`_!
Vy Zo ~hþV ~wam {H$`mŸ&
28. ho hmê$Z H$s ~hZ!4 Voam {nVm H$moB© ~wam ì`pŠV Z WmŸ& Am¡a Z Voar _m± ì`{^Mm[aUr
WrŸ&
29. _a²`_ Zo Cg ({eew) H$s Amoa g§Ho$V {H$`mŸ& bmoJm| Zo H$hm: h_ H¡$go Cg go ~mV
H$a| Omo JmoX _| n‹S>m hþAm EH$ {eew h¡?
30. dh ({eew) ~mob n‹S>m: _¢ A„mh H$m ^ŠV hÿ±Ÿ& Cg Zo _wPo nwñVH$ (B§Orb)
àXmZ H$s h¡, VWm _wPo Z~r ~Zm`m h¡Ÿ&5
31. VWm _wPo ew^ ~Zm`m h¡ Ohm± ahÿ± Am¡a _wPo AmXoe {X`m h¡, Z_mµO VWm OµH$mV
H$m O~ VH$ Or{dV ahÿ±Ÿ&
32. VWm AnZr _m± H$m godH$, Am¡a Cg Zo _wPo H«$ya VWm A^mJm6 Zht ~Zm`m h¡Ÿ&

1
AWm©V² {O~²arb µ\$[aíVo Zo KmQ>r Ho$ ZrMo go AmdmµO XrŸ&
2
AWm©V² _a²`_ Ho$ MaUm| Ho$ ZrMoŸ&
3
A„mh Zo Añd^m{dH$ ê$n go AmXaUr` _a²`_ Ho$ {b`o, ImZo-nrZo H$s ì`dñWm H$a XrŸ&
4
AWm©V² hmê$Z Ab¡{hñgbm_ Ho$ d§eO H$s nwÌrŸ& Aa~m| Ho$ `hm± {H$gr H$~rbo H$m ^mB© hmoZo H$m AW© Cg H$~rbo Am¡a
d§eO H$m ì`pŠV {b`m OmVm WmŸ&
5
AWm©V² _wPo nwñVH$ àXmZ H$aZo Am¡a Z~r ~ZmZo H$m {ZU©` H$a {X`m h¡Ÿ&
6
Bg _| `h g§Ho$V h¡ {H$ _mVm-{nVm Ho$ gmW Xwì`©dhma H$aZm H«y$aVm VWm Xw^m©½` h¡Ÿ&
364
19 - gyah _a²`_

33. VWm empÝV h¡ _wP na, {Og {XZ _¢ Zo OÝ_ {b`m VWm {Og {XZ _ê°§>Jm Am¡a
{OZ {XZ nwZ: Or{dV {H$`m OmD±$JmŸ&
34. `h h¡ B©gm _a²`_ H$m gwV, `hr gË` ~mV h¡, {Og Ho$ {df` _| bmoJ g§Xoh H$a aho
h¢Ÿ&
35. A„mh H$m `h H$m_ Zht {H$ AnZo {b`o H$moB© g§VmZ ~Zm`o, dh n{dÌ h¡ ! O~
dh {H$gr H$m`© H$m {ZU©` H$aVm h¡, Vmo Cg Ho$ {gdm Hw$N> Zht hmoVm {H$ Cgo
AmXoe Xo {H$: ""hmo Om'' Am¡a dh hmo OmVm h¡Ÿ&
36. Am¡a (B©gm Zo H$hm): dmñVd _| A„mh _oam nmbZhma VWm Vwåhmam nmbZhma h¡,
AV: Cgr H$s B~mXV (d§XZm) H$amo, `hr gwnW (grYr amh) h¢Ÿ&
37. {\$a gåàXm`mo1 Zo Amng _| {d^oX {H$`m, Vmo {dZme h¡ CZ Ho$ {b`o Omo H$m{µ\$a
hmo J`o EH$ ~‹S>o {XZ Ho$ Am OmZo Ho$ H$maUŸ&
38. do ^br ^m±{V gwZ|Jo Am¡a XoImoJo {Og {XZ h_mao nmg Am`|Jo, naÝVw AË`mMmar
AmO Iwbo Hw$nW _| h¡Ÿ&
39. Am¡a (ho Z~r!) Amn CÝh| g§Vmn Ho$ {XZ go gmdYmZ H$a X|, O~ {ZU©`2 H$a
{X`m Om`oJm O~ {H$ do AMoV h¢ VWm B©_mZ Zht bm aho h¢Ÿ&
40. {ZíM` h_ hr CÎmam{YH$mar hm|Jo YaVr Ho$ VWm Omo Cg Ho$ D$na h¡ Am¡a h_mar
hr Amoa g~ àË`mJV {H$`o Om`|JŸo &
41. VWm Amn MMm© H$a X| Bg nwñVH$ (Hw$aAmZ) _| B~²amhr_ H$sŸ& dmñVd _| dh
EH$ gË`mdmXr Z~r WmŸ&
42. O~ Cg Zo Hhm AnZo {nVm go: ho _oao {à` {nVm! Š`m| Amn Cgo nyOVo h¢, Omo Z
gwZVm h¡ Am¡a Z XoIVm h¡, Am¡a Z Amn Ho$ Hw$N> H$m_ AmVm?

1
AWm©V² Ahbo {H$Vm~ Ho$ gåàXm`m| Zo B©gm Ab¡{hñgbm_ H$s dmñV{dH$Vm OmZZo Ho$ níMmV CZ Ho$ {df` _| {d^oX
{H$`mŸ& `hÿ{X`m| Zo Cgo OmXyJa VWm dU©g§H$a H$hmŸ& Am¡a B©gmB`m| Ho$ EH$ gåàXm` Zo H$hm {H$ dh ñd`§ A„mh h¡Ÿ&
Xygao Zo H$hm: dh A„mh H$m nwÌ h¡Ÿ& Am¡a CZ Ho$ Vrgao H¡$Ww{bH$ gåàXm` Zo H$hm {H$ dh VrZ _| H$m Vrgam h¡Ÿ& ~‹S>o
{XZ go A{^àm` àb` H$m {XZ h¡Ÿ&
2
AWm©V² àË`oH$ Ho$ H$_m©Zwgma Cg Ho$ {b`o ZaH$ AWdm ñdJ© H$m {ZU©` H$a {X`m Om`oJmŸ& {\$a _m¡V H$mo EH$ ^o‹S> Ho$ ê$n
_| ~Y H$a {X`m Om`oJmŸ& VWm KmofUm H$a Xr Om`oJr {H$ ho ñdJu`mo! Vwåh| gXm ahZm h¡, Am¡a A~ _m¡V Zht h¡Ÿ& Am¡a ho
Zma{H$`m|! Vwåh| gXm ZaH$ _| ahZm h¡,A~ _m¡V Zht h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar: 4730)
365
19 - gyah _a²`_

43. ho _oao {nVm! _oao nmg dh kmZ Am J`m h¡ Omo Amn Ho$ nmg Zht Am`m, AV: Amn
_oam AZwgaU H$a|, _¢ Amn H$mo grYr amh {XI Xy±JmŸ&
44. ho _oao {à` {nVm! e¡VmZ H$s nyOm Z H$a|, dmñVd _| e¡VmZ AË`§V H¥$nmerb
(Aëbmh) H$m Ad¡kmH$mar h¡Ÿ&
45. ho _oao {nVm! dmñVd _| _wPo ^` hmo ahm h¡ {H$ Amn H$mo AË`§V H¥$nmerb H$s H$moB©
`mVZm Am bJo Vmo Amn e¡VmZ Ho$ {_Ì hmo Om`|JoŸ&1
46. Cg Zo H$hm: Š`m Vy h_mao nyÁ`m| go {d_wI hmo ahm h¡? h¡ B~²amhr_! `{X Vy (Bg
go) Zht éH$m Vmo _¢ VwPo nËWam| go _ma Xy±JmŸ& Am¡a Vy _wP go {dbJ hmo Om gXm
Ho$ {b`oŸ&
47. (B~²amhr_) Zo H$hm: gbm_2 h¡ Amn H$moŸ& _¢ j_m H$s àmW©Zm H$aVm ahÿ±Jm Amn Ho$
{b`o AnZo nmbZhma go, _oam nmbZhma _oao à{V ~‹S>m H$éUm_` h¡Ÿ&
48. VWm _¢ Vw_ g^r H$mo N>mo‹S>Vm hÿ± Am¡a {Ogo Vw_ nwH$maVo hmo A„mh Ho$ {gdmŸ& Am¡a
àmW©Zm H$aVm ahÿ±Jm AnZo nmbZhma goŸ& _wPo {dídmg h¡ {H$ _¢ AnZo nmbZhma
go àmW©Zm H$a Ho$ Ag\$b Zht hÿJ± mŸ&
49. {\$a O~ CÝh| N>mo‹S> {X`m VWm {Ogo dh A„mh Ho$ {gdm nwH$ma aho Wo, Vmo h_ Zo
Cgo àXmZ H$a {X`m BñhmH$ VWm `mHy$~, Am¡a h_ Zo àË`oH$ H$mo Z~r ~Zm {X`mŸ&
50. VWm h_ Zo àXmZ H$s CZ g~ H$mo AnZr X`m _| go, Am¡a h_ Zo ~Zm Xr CZ H$s
ew^ MMm© gdm}ƒŸ&
51. Am¡a Amn Bg nwñVH$ _| _ygm H$s MMm© H$a|Ÿ& dmñVd _| dh MwZm hþAm VWm agyb
Ed§ Z~r WmŸ&
52. Am¡a h_ Zo Cgo nwH$mam Vya nd©V Ho$ Xm`| {H$Zmao go, VWm Cgo g_rn H$a {b`m
ahñ` H$s ~mV H$aVo hþ`oŸ&
53. Am¡a h_ Zo àXmZ {H$`m Cgo AnZr X`m _| go, Cg Ho$ ^mB© hmê$Z H$mo Z~r ~Zm
H$aŸ&

1
AWm©V² A~ _¢ Amn H$mo g§~mo{YV Zht H$ê$±JmŸ&
2
BñhmH$, B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ Ho$ nwÌ VWm `mHy$~ Ho$ {nVm Wo BÝht Ho$ d§e H$mo ~Zr Bg²amB©b H$hVo h¡Ÿ&
366
19 - gyah _a²`_

54. VWm Bg nwñVH$ _| Bñ_mB©b1 H$s MMm© H$amo, dmñVd _| dh dMZ H$m n¸$m, VWm
agyb - Z~r WmŸ&
55. Am¡a AmXoe XoVm Wm AnZo n[adma H$mo Z_mµO VWm µOH$mV H$m Am¡a AnZo
nmbZhma Ho$ `hm± {à` WmŸ&
56. VWm Bg nwñVH$ _| BX²arg H$s MMm© H$amo, dmñVd _| dh gË`dmXr Z~r WmŸ&
57. VWm h_ Zo Cgo CR>m`m Cƒ ñWmZ naŸ&
58. `hr dh bmoJ h¢, {OZ na A„mh Zo nwañH$ma {H$`m Z{~`m| _| go AmX_ H$s g§V{V
_| go VWm CZ _| go {OÝh| h_ Zo (Zmd na) gdma {H$`m Zyh Ho$ gmW VWm
B~²amhr_ Am¡a Bg²amB©b Ho$ g§V{V _| go, VWm CZ _| go {OÝh| h_ Zo _mJ©Xe©Z
{X`m Am¡a MwZ {b`m, O~ BZ Ho$ g_j n‹T>r OmVr Wt AË`§V H¥$nmerb H$s
Am`V| Vmo do {Ja Om`m H$aVo Wo gO²Xm H$aVo hþ`o VWm amoVo hþ`oŸ&
59. {\$a Bg Ho$ níMmV² Eogo H$nyV n¡Xm hþ`o, {OÝhm| Zo J±dm {X`m Z_mµO H$mo VWm
AZwgaU {H$`m _ZmoH$m§jmdm| H$m, Vmo dh erK« hr Hw$nW (Ho$ n[aUm_) H$m gm_Zm
H$a|JoŸ&
60. naÝVw {OÝhm|Zo j_m _m±J br, VWm B©_mZ bm`o Am¡a gXmMma {H$`o Vmo dhr ñdJ© _|
àdoe nm`|JoŸ& Am¡a CZ na V{ZH$ AË`mMma Zht {H$`m Om`oJmŸ&
61. ñWm`r {~Z XoIo ñdJ©, {OZ H$m namojV: dMZ AË`§V H¥$nmerb Zo AnZo ^ŠVm|
H$mo {X`m h¡, dmñVd _| Cg H$m dMZ nyam hmo H$a ahoJmŸ&
62. do Zht gwZ|Jo, Cg _| H$moB© ~H$dmg, gbm_ Ho$ {gdm, VWm CZ Ho$ {b`o Cg _|
Or{dH$m hmoJr àmV: Am¡a g§Ü`mŸ&
63. `hr dh ñdJ© h¡, {Og H$m h_ CÎmam{YH$mar ~Zm X|Jo, AnZo ^ŠVm| _| go Cgo Omo
AmkmH$mar hmoŸ&
64. Am¡a h_1 Zht CVaVo naÝVw Amn Ho$ nmbZhma Ho$ AmXoe go, Cgr H$m h¡ Omo h_mao
AmJo VWm nrN>o h¡ Am¡a Omo Bg Ho$ ~rM h¡, Am¡a Amn H$m nmbZhma ^ybZo dmbm Zht
h¡Ÿ&

1
Amn B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ Ho$ ~‹S>onwÌ Wo, BÝht go Aa~m| H$mo d§e Mbm Am¡a Amn hr Ho$ d§e go ApÝV_ Z~r _whå_X
(g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Z~r ~Zm H$a ^oOo J`o h¡Ÿ&
367
19 - gyah _a²`_

65. AmH$mem| VWm YaVr H$m nmbZhma VWm Omo CZ XmoZm| Ho$ ~rM h¡Ÿ& AV: Cgr H$s
B~mXV (d§XZm) H$a|, VWm Cg H$s B~mXV na {ñWV ah|Ÿ& Š`m Amn Cg Ho$
g_²H$j {H$gr H$mo OmZVo h¢?
66. VWm _Zwî` H$hVm h¡ {H$ Š`m O~ _¢ _a OmD±$Jm Vmo {\$a {ZH$mbm OmD±$Jm
Or{dV hmo H$a?
67. Š`m _Zwî` `mX Zht aIVm {H$ h_ hr Zo Cgo Bg go nyd© CËnÞ {H$`m h¡ O~
{H$ dh Hw$N> (^r) Z Wm?
68. Vmo Amn Ho$ nmbZhma H$s enW! h_ CÝh| Adí` EH$Ì H$a X|Jo Am¡a e¡VmZm| H$mo,
{\$a CÝh| Adí` CnpñWV H$a X|Jo, ZaH$ Ho$ {H$Zmao _w±h Ho$ ~b {Jao hþ`Ÿo &
69. {\$a h_ AbJ H$a b|Jo àË`oH$ g_wXm` go CZ _| go Omo AË`§V H¥$nmerb H$m
A{YH$ Ad¡kmH$mar WmŸ&
70. {\$a h_ hr ^br-^m±{V OmZVo h¡ {H$ H$m¡Z A{YH$ `mo½` h¡ Cg _| Pm|H$ {X`o OmZo
Ho$Ÿ&
71. Am¡a Zht h¡ Vw_ _| go H$moB© naÝVw dhm± JwµOaZo dmbm2 h¡, `h Amn Ho$ nmbZhma
na A{Zdm`© h¡ Omo nyam hmo H$a ahoJmŸ&
72. {\$a h_ CÝh| ~Mm b|Jo Omo S>aVo aho, VWm Cg _| N>mo‹S> X|Jo AË`mMm[a`m| H$mo _w±h
Ho$ ~b {Jao hþ`Ÿo &
73. VWm O~ CZ Ho$ g_j h_mar Iwbr Am`V| n‹T>r OmVr h¢ Vmo H$m{µ\$a B©_mZ dmbm|
go H$hVo h¢ {H$ (~VmAmo) XmoZm| gåàXm`m| _| {H$g H$s Xem AÀN>r h¡, Am¡a {H$g
H$s _O²{bg (g^m) A{YH$ ^ì` h¡?
74. O~ {H$ h_ ÜdñV H$a MwHo$ h¢ BZ go nhbo ~hþV gr Om{V`m| H$mo Omo BZ _| CÎm_
Wt g§gmYZ VWm _mZ gå_mZ _|Ÿ&
75. (§ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ Omo Hw$nW _| J«ñV hmoVm h¡, AË`§V H¥$nmerb Cgo
A{YH$ Adga XoVm h¡Ÿ& `hm± VH$ {H$ O~ Cgo XoI b| {Og H$m dMZ {X`o OmVo
1
hXrg Ho$ AZwgma EH$ ~ma Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo (µ\$[aíVo) {O~²arb go H$hm {H$ Š`m MrµO Amn H$mo amoH$ ahr
h¡ {H$ Amn _wP go Am¡a A{YH$ {_bm H$a|, Bgr na `h Am`V AdV[aV hþB©Ÿ& (ghrh ~w˜mar)
2
AWm©V² ZaH$ go {Og na EH$ nwb ~Zm`m Om`oJmŸ& Cg na go g^r B©_mZ dmbm| Am¡a H$m{µ \$am| H$mo Adí` JwµOaZm hmoJmŸ&
`h Am¡a ~mV h¡ {H$ B©_mZ dmbm| H$mo Bg go H$moB© hm{Z Z nhþ±MoŸ& Bg H$s ì`m»`m ghrh hXrgm| _| d{U©V h¡Ÿ&
368
19 - gyah _a²`_

h¢, `m Vmo `mVZm H$mo AWdm àb` H$mo, Cg g_` CÝh| kmZ hmo Om`oJm {H$ {H$g
H$s Xem ~war Am¡a {H$g H$m OËWm A{YH$ {Z~©b h¡Ÿ&
76. Am¡a A„mh CÝh| Omo gwnW hm| _mJ©Xe©Z _| A{YH$ H$a XoVm h¡Ÿ& Am¡a eof ah
OmZo dmbo gXmMma hr CÎm_ h¢ Amn Ho$ nmbZhma Ho$ g_rn H$_©-\$b _|, VWm
CÎm_ h¡ n[aUm_ Ho$ \$bñdê$nŸ&
77. (ho Z~r!) Š`m Amn Zo Cgo XoIm {Og Zo h_mar Am`Vm| Ho$ gmW Hw$µ\«$
(A{dídmg)³ {H$`m VWm H$hm: _¢ Adí` YZ VWm g§VmZ {X`m OmD±$Jm?
78. Š`m dh AdJV hmo J`m h¡ namoj go AWdm Cg go AË`§V X`merb go H$moB©
dMZ bo aIm h¡?
79. H$Xm{n Zht, h_ {bI b|Jo Omo dh H$hVm h¡, Am¡a h_ A{YH$ H$aVo Om`|Jo Cg
H$s `mVZm H$mo AË`{YH$Ÿ&
80. Am¡a h_ bo b|Jo {Og H$s dh ~mV H$a ahm h¡, Am¡a dh h_mao nmg AHo$bm1
Am`oJmŸ&
81. VWm CÝhm| Zo ~Zm {b`o h¢ A„mh Ho$ {gdm ~hþV go nyÁ`, Vm{H$ dh CZ Ho$
ghm`H$ hm|Ÿ&
82. Eogm H$Xm{n Zht hmoJm, do g~ BZ H$s nyOm (CnmgZm) H$m AñdrH$ma H$a2 X|Jo
Am¡a CZ Ho$ {damoYr hmo Om`|JoŸ&
83. Š`m Amn Zo Zht XoIm {H$ h_ Zo ^oO {X`m h¡ e¡VmZm| H$mo H$m{µ\$am| na Omo CÝh|
~am~a CH$gmVo ahVo h¢?
84. AV: erK«Vm Z H$a| CZ na3, h_ Vmo Ho$db CZ Ho$ {XZ {JZ aho h¢Ÿ&

1
BZ Am`Vm| Ho$ AdV[aV hmoZo H$m H$maU `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Iã~m~ {~Z AaÎm H$m Amg {~Z dm`b (H$m{µ \$a) na
Hw$N> l¥U WmŸ& {Ogo _m±JZo Ho$ {b`o J`o Vmo Cg Zo H$hm: _¢ VwPo Cg g_` VH$ Zht Xy±Jm O~ VH$ _whå_X (g„„mhþ
Ab¡{h d g„_) Ho$ gmW Hw$µ\$« Zht H$aoJmŸ& CÝhm| Zo H$hm {H$ `h H$m_ Vmo Vy _a H$a nwZ: Or{dV hmo Om`o, V~ ^r Zht
H$ê±$JmŸ& Cg Zo H$hm: Š`m _¢ _aZo Ho$ níMmV² nwZ: Or{dV H$a {X`m OmD°$§Jm? Iã~m~ Zo H$hm: hm±Ÿ& Amg Zo H$hm: dhm±
_wPo YZ Am¡a g§VmZ {_boJr Vmo Vwåhmam l¥U MwH$m Xy±JmŸ&(ghrh ~w˜mar, hXrg Z§. : 4732)
2
AWm©V² àb` Ho$ {XZ
3
AWm©V² `mVZm Ho$ AmZo H$mŸ& Am¡a Bg Ho$ {b`o Ho$db CZ H$s Am`w nyar hmoZo H$s Xoa h¢Ÿ&
369
19 - gyah _a²`_

85. {Og {XZ h_ EH${ÌV H$a X|Jo AmkmH$m[a`m| H$mo AË`§V H¥$nmerb H$s Amoa
A{V{W ~Zm H$aŸ&
86. VWm hm±H$ X|Jo nm{n`m| H$mo ZaH$ H$s Amoa ß`mgo newAm| Ho$ g_mZŸ&
87. dh (H$m{µ\$a) A{^ñVmdZm H$m A{YH$ma Zht aI|Jo, naÝVw {Og Zo ~Zm {b`m hmo
AË`§V H¥$nmerb Ho$ nmg H$moB© dMZŸ&1
88. VWm CÝhm| Zo H$hm {H$ ~Zm {b`m h¡ AË`§V H¥$nmerb Zo AnZo {b`o EH$ nwÌŸ&2
89. dmñVd _| Vw_ EH$ ^mar ~mV K‹S> bm`o hmoŸ&
90. g_rn h¡ {H$ Bg H$WZ Ho$ H$maU AmH$me \$Q> n‹S>| VWm YaVr {Ma Om`o, Am¡a
{Ja Om`| nd©V H$U-H$U hmo H$aŸ&
91. {H$ dh {gÕ H$aZo bJo AË`§V H¥$nmerb Ho$ {b`o g§VmZŸ&
92. VWm Zht `mo½` h¡ AË`§V H¥$nmerb Ho$ {b`o {H$ dh H$moB© g§VmZ ~Zm`oŸ&
93. àË`oH$ Omo AmH$mem| VWm YaVr _| h¢ AmZo dmbo h¢ AË`§V H¥$nmerb H$s godm _|
Xmg ~Z H$aŸ&
94. Cg Zo CZ H$mo {Z`§ÌU _| bo aIm h¡, VWm CZ H$mo nyU©V: {JZ aIm h¡Ÿ&
95. Am¡a àË`oH$ Cg Ho$ g_j AmZo dmbm h¡ àb` Ho$ {XZ AHo$bmŸ&3
96. {ZíM` Omo B©_mZ bm`o h¢ VWm gXmMma {H$`o h¢, erK« ~Zm XoJm CZ Ho$ {b`o
AË`§V H¥$nmerb ({Xbm| _|)4 ào_Ÿ&
97. AV: (ho Z~r!) h_ Zo gab ~Zm {X`m h¡, Bg (Hw>>aAmZ) H$mo Amn H$s ^mfm _|
Vm{H$ Amn Bg Ho$ Ûmam ew^ gyMZm X| g§`{_`m| (AmkmH$m[a`m|) H$mo, VWm gVH©$
H$a X| {damo{Y`m| H$moŸ&
98. VWm h_ Zo ÜdñV H$a {X`m h¡, BZ go nhbo ~hþV gr Om{V`m| H$mo, Vmo Š`m Amn
XoIVo h¢, CZ _| go {H$gr H$mo? AWdm gwZVo h¢, CZ H$s H$moB© Üd{Z?

1
AWm©V² A„mh H$s AZw_{V go dhr {gµ\$m[ae H$aoJm Omo B©_mZ bm`m h¡Ÿ&
2
AWm©V² B©gmB`m| Zo - O¡gm {H$ Bg gyah Ho$ Ama§^ _| Am`m h¡ - B©gm Ab¡{hñgbm_ H$mo A„mh H$m nwÌ ~Zm {b`mŸ&
Am¡a Bg ^«_ _| n‹S> J`o {H$ CÝhm|Zo _Zwî` Ho$ nmnm| H$m àm`píMV MwH$m {X`mŸ& Bg Am`V _| Bgr Hw$nW H$m IÊS>Z
{H$`m Om ahm h¡Ÿ&
3
AWm©V² Cg {XZ H$moB© {H$gr H$m ghm`H$ Z hmoJmŸ& Am¡a Z hr {H$gr H$mo Cg H$m YZ-g§VmZ bm^ XoJmŸ&
4
AWm©V² CZ Ho$ B©_mZ Am¡a gXmMma Ho$ H$maU, bmoJ Cg go ào_ H$aZo bJ|JoŸ&
370
19 - gyah _a²`_

*****

371
20 - gyah Vm-hm

gyah Vm-hm - 20
gyah Vm-hm Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$r h¡, Bg _| 135 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg gyah Ho$ Ama§^ _| `h XmoZm| Aja Am`o h¢ Bg {b`o Bg H$m `h Zm_ aIm
J`m h¡Ÿ&
- Bg _| dør Am¡a [agbmV H$m CÔoí` ~Vm`m J`m h¡Ÿ& Am¡a Omo Zht _mZVo CÝh|
MoVmdZr Xr JB© h¡, Am¡a _ygm (Ab¡{hñgbm_) H$mo [agmbV XoZo Am¡a CZ Ho$
{damo{Y`m| H$mo Xwîn[aUm_ ~Vm`m J`m h¡Ÿ& gmW hr àb` H$s Xem H$m ^r dU©Z
{H$`m J`m h¡ Vm{H$ Z~ydV Ho$ {damoYr gmdYmZ hm|Ÿ&
- Bg _| AmX_ (Ab¡{hñgbm_) H$s H$Wm H$m dU©Z H$aVo hþ`o `h ~Vm`m J`m h¡
{H$ O~ _Zwî` Bg YaVr na Am`m V^r `h ~mV COmJa H$a Xr JB© Wr {H$
_Zwî` H$mo grYr amh {XImZo Ho$ {b`o dør VWm [agmbV H$m H«$_ ^r Omar {H$`m
Om`oJm {\$a Omo grYr amh AnZm`oJm dhr e¡VmZ Ho$ Hw$nW go gwa{jV ahoJmŸ&
- Bg _| A„mh H$s Am`Vm| go {d_wI hmoZo H$m ~wam AÝV ~Vm`m J`m h¡Ÿ& VWm Z~r
(g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Am¡a Amn Ho$ _mÜ`_ go B©_mZ dmbm| H$mo ghZ Am¡a
Ñ‹T> ahZo Ho$ {ZX}e {X`o J`o h¢Ÿ& Am¡a {Xbmgm Xr JB© h¡ {H$ ApÝV_ VWm AÀN>m
n[aUm_ CÝht Ho$ {b`o h¡Ÿ&
- Am¡a AÝV _| {damo{Y`m| H$s Amn{Îm`m| H$m CÎma {X`m J`m h¡Ÿ&
*****

372
20 - gyah Vm-hm

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. Vm, hmŸ&
2. h_ Zo Zht AdV[aV {H$`m h¡ Amn na Hw> aAmZ Bg {b`o {H$ Amn Xw:Ir hm|Ÿ&1
3. naÝVw `h Cg H$s {ejm Ho$ {b`o h¡ Omo S>aVm2 hmoŸ&
4. CVmam OmZm Cg H$s Amoa go h¡, {Og Zo CËn{Îm H$s h¡ YaVr VWm Cƒ AmH$mem|
H$sŸ&
5. Omo AË`§V H¥$nmerb Ae© na pñWa h¡Ÿ&
6. Cgr H$m3 h¡, Omo AmH$mem| VWm Omo YaVr _| Am¡a Omo XmoZm| Ho$ ~rM VWm Omo ^y{_
Ho$ ZrMo h¡Ÿ&
7. `{X Vw_ Cƒ ñda _| ~mV H$amo, Vmo dmñVd _| dh OmZVm h¡ ^oX H$mo VWm
AË`{YH$ Nw>no ^oX H$moŸ&
8. dhr A„mh h¡, Zht h¡ H$moB© d§XZr` (nyÁ`) naÝVw dhrŸ& Cgr Ho$ CÎm_ Zm_ h¡Ÿ&
9. Am¡a (ho Z~r!) Š`m Amn H$mo _ygm H$s ~mV nhþ±Mr?
10. O~ Cg Zo XoIr EH$ A{¾ XoIr h¡, gå^d h¡ {H$ _¢ Vwåhmao nmg Cg H$m H$moB©
A§Jma bmD±$, AWdm nm OmD±$ AmJ na _mJ© H$s H$moB© gyMZmŸ&4
11. {\$a O~ dhm± nhþ±Mm, Vmo nwH$mam J`m: ho _ygmŸ&
12. dmñVd _| _¢ hr Voam nmbZhma hÿ±, Vy CVma Xo AnZo XmoZm| OyVo, Š`m|{H$ Vy
n{dÌdmXr (CnË`H$m) ""Vwdm'' _| h¡Ÿ&
13. Am¡a _¢ Zo VwP H$mo MwZ5 {b`m h¡Ÿ& AV: Ü`mZ go gwZ, Omo dør H$s Om ahr h¡Ÿ&
14. {Z:gÝXoh _¢ hr A„mh hÿ± _oao {gdm H$moB© nyÁ` Zht, Vmo _oar hr B~mXV (d§XZm)
H$a VWm _oao ñ_aU (`mX) Ho$ {b`o Z_mµO H$s ñWmnZm6 H$aŸ&

1
AWm©V² {damo{Y`m| Ho$ B©_mZ Z bmZo naŸ&
2
AWm©V B©_mZ Z bmZo VWm Hw$H$_m] Ho$ Xwîn[aUm_ goŸ&
3
AWm©V² Cgr Ho$ ñdm_rËd _| VWm Cg Ho$ AmYrZ h¡Ÿ&
4
`h Cg g_` H$s ~mV h¡, O~ _ygm AnZo n[adma Ho$ gmW _X²`Z ZJa go {_ò Am aho Wo Am¡a _mJ© ^yb J`o WoŸ&
5
AWm©V² Z~r ~Zm {X`mŸ&
6
B~mXV _| Z_mµO gpå_{bV h¡, {\$a ^r Cg H$m _hËd {XImZo Ho$ {b`o Cg H$m {deof AmXoe {X`m J`m h¡Ÿ&
373
20 - gyah Vm-hm

15. {ZíM` àb` AmZo dmbr h¡, _¢ Cgo JwßV aIZm MmhVm hÿ±, Vm{H$ à{VH$ma
(~Xbm) {X`m Om`o, àË`oH$ àmUr H$mo Cg Ho$ à`mg Ho$ AZwgmaŸ&
16. AV: Vw_ H$mo Z amoH$ Xo, Cg (Ho$ {dídmg) go, Omo Cg na g©_mZ ({dídmg)
Zht aIVm, Am¡a {Og Zo AZwgaU {H$`m hmo AnZr BÀN>m H$mŸ& AÝ`Wm Voam Zme
hmo Om`oJmŸ&
17. Am¡a ho _ygm! `h Voao Xm{hZo hmW _| Š`m h¡?
18. CÎma {X`m: `h _oar bmR>r h¡, _¢ Bg na ghmam boVm hÿ± VWm Bg go AnZr
~H$[a`m| Ho$ {b`o nÎmo Pm‹S>Vm hÿ± VWm _oar Bg _| Xygar Amdí`H$Vm`| (^r) h¢Ÿ&
19. H$hm: Cgo \o$§{H$`o, ho _ygm!
20. Vmo Cg Zo Cgo \o$§H$ {X`m, Am¡a ghgm dh EH$ gn© Wm, Omo Xm¡‹S> ahm WmŸ&
21. H$hm: nH$‹S> bo Bg H$mo, Am¡a S>a Zht, h_ Cgo \o$a X|Jo Cg H$s àW_ pñW{V H$s
AmoaŸ&
22. Am¡a AnZm hmW bJm Xo AnZr H$m±I (~µJb) H$s Amoa, dh {ZH$mboJm M_H$Vm
hþAm {~Zm {H$gr amoJ Ho$, `h Xygam M_ËH$ma h¡Ÿ&
23. Vm{H$ h_ VwPo {XIm`|, AnZr ~‹S>r {Zem{Z`m±Ÿ&
24. Vw_ {µ\$aAm¡Z Ho$ nmg OmAmo, dh {dÐmohr hmo J`m h¡Ÿ&
25. _ygm Zo àmW©Zm H$s: ho _oao nmbZhma! Imob Xo, _oao {b`o _oam grZmŸ&
26. VWm agb H$a Xo, _oao {b`o _oam H$m_Ÿ&
27. Am¡a H$mob Xo, _oar Ow~mZ H$s Jm±R>Ÿ&
28. Vm{H$ bmoJ _oar ~mV g_P|Ÿ&
29. VWm ~Zm Xo, _oam EH$ ghm`H$ _oao n[adma _| goŸ&
30. _oao ^mB© hmê$Z H$moŸ&
31. Cg Ho$ X²>dmam Ñ‹T> H$a Xo _oar epŠV H$moŸ&
32. Am¡a gmPr ~Zm Xo, Cgo _oao H$m_ _|Ÿ&
33. Vm{H$ h_ XmoZm| Voar n{dÌVm H$m JmZ A{YH$ H$a|Ÿ&
34. VWm VwPo A{YH$ ñ_aU (`mX) H$a|Ÿ&
35. {Z:gÝXoh Vy h_| ^br àH$ma XoIZo ^mbZo dmbm h¡Ÿ&
374
20 - gyah Vm-hm

36. A„mh Zo H$hm: ho _ygm! Voar g~ _m±J nyar H$a Xr J`rŸ&


37. Am¡a h_ CnH$ma H$a MwHo$ h¢ Vw_ na EH$ ~ma Am¡a1 (^r)Ÿ&
38. O~ h_ Zo CVma {X`m Voar _m± Ho$ {Xb _| {Og H$s dør (àH$meZm) H$s Om ahr
h¡Ÿ&
39. {H$ Bgo aI Xo Vm~yV (gÝXyH$) _|, {\$a Cgo ZXr _| S>mb Xo, {\$a ZXr Cgo
{H$Zmao bJm XoJr, {Ogo CR>m boJm _oam eÌw VWm Cg H$m eÌw2 Am¡a _¢ Zo S>mb
{X`m VwP na AnZr Amoa go {deof3 ào_ Vm{H$ Voam nmbZ-nmofU _oar ajm _| hmoŸ&
40. O~ Mb ahr Wr Voar ~hZ4, {\$a H$h ahr Wr: Š`m _¢ Vwåh| Cgo ~Vm Xy±, Omo Bg
Bg H$m bmbZ-nmbZ H$ao? {\$a h_ Zo nwZ: Vwåh| nhþ±Mm {X`m Vwåhmar _m± Ho$
nmg, Vm{H$ Cg H$s Am±I R>ÊS>t hmo, Am¡a CXmgrZ Z hmoŸ& VWm ho _ygm! Vy Zo
_ma {X`m EH$ ì`{ŠV H$mo, Vmo h_ Zo VwPo _wŠV H$a{X`m {MÝVm5 goŸ& Am¡a h_ Zo
Voar ^br-^m±{V H$arjm brŸ& {\$a Vy ah J`m dfmª _X²`Z Ho$ bmoJm| _|, {\$a Vy
(_X²`Z go) AnZo {Z{íMV g_` na Am J`mŸ&
41. Am¡a _¢ Zo ~Zm {b`m h¡ VwPo {deof AnZo {b`oŸ&
42. Om Vy Am¡a Voam ^mB© _oam {Zem{Z`m± bo H$a, Am¡a XmoZm| Ambñ` Z H$aZm _oao
ñ_aU (`mX) _|Ÿ&
43. Vw_ XmoZm| {µ\$aAm¡Z Ho$ nmg OmAmo, dmñVd _| dh C„§KZ H$a J`m h¡Ÿ&
44. {\$a Cg go H$mo_b ~mob ~mobmo, H$Xm{MV dh {ejm J«hU H$ao AWdm S>aoŸ&
45. XmoZm| Zo H$hm: ho h_mao nmbZhma! h_| ^` h¡ {H$ dh h_ na AË`mMma AWdm
A{VH«$_U H$a XoŸ&
46. Cg (A„mh) Zo H$hm: Vw_ ^` Z H$amo, _¢ Vw_ XmoZm| Ho$ gmW hÿ±, gwZVm VWm
XoIVm hÿ±Ÿ&

1
`h Cg g_` H$s ~mV h¡ O~ _ygm H$m OÝ_ hþAmŸ& Cg g_` {µ\$aAm¡Z H$m AmXoe Wm {H$ ~Zr BòmB©b _| Omo ^r {eew
OÝ_ bo, Cgo ~Y H$a {X`m Om`oŸ&
2
Bg go VmËn`© {_ò H$m amOm {µ\$aAm¡Z h¡Ÿ&
3
AWm©V² Vwåh| g~ H$m {n«` AWdm {µ\$aAm¡Z H$m ^r {n«` ~Zm {X`mŸ&
4
AWm©VW gÝXyµH$ Ho$ nrN>o ZXr Ho$ {H$ZmaoŸ&
5
AWm©V² EH$ {µ\$aAm¡Zr H$mo _mam Am¡a dh _a J`m, Vmo Vw_ _X²`Z Mbo J`o, Bg H$m dU©Z gyah µH$gg _| Am`oJmŸ&
375
20 - gyah Vm-hm

47. Vw_ Cg Ho$ nmg OmAmo, Am¡a H$hmo {H$ h_ Voao nmbZhma Ho$ agyb h¢Ÿ& AV: h_mao
gmW ~Zr BòmB©b H$mo OmZo Xo, Am¡a CÝh| `mVZm Z Xo, h_ Voao nmg Voao
nmbZhma H$s {ZemZr bm`o h¢, Am¡a empÝV Cg Ho$ {b`o h¡, Omo _mJ©Xe©Z H$m
AZwgaU H$aoŸ&
48. dmñVd _| h_mar Amoa dør (àH$meZ) H$s JB© h¡ {H$ `mVZm Cgr Ho$ {b`o h¡, Omo
PwR>bm`o Am¡a _wI \o$aoŸ&
49. Cg Zo H$hm: ho _ygm! H$m¡Z h¡ Vw_ XmoZm| H$m nmbZhma?
50. _ygm Zo H$hm: h_mam nmbZhma dh h¡ {Og Zo àË`oH$ dñVw H$mo Cg H$m {deof ê$n
àXmZ {H$`m h¡, {\$a _mJ©Xe©Z1 {X`mŸ&
51. Cg Zo H$hm: {\$a CZ H$s Xem Š`m hmoZr h¡ Omo nyd© Ho$ bmoJ h¢?
52. _ygm Zo H$hm: Cg H$m kmZ _oao nmbZhma Ho$ nmg EH$ bo»` _| gwa{jV h¡, _oam
nmbZhma Z Vmo MyH$Vm h¡ Am¡a Z2 ^ybVm h¡Ÿ&
53. {Og Zo Vwåhmao {b`o YaVr H$mo {~ñVa ~Zm`m h¡ Am¡a Vwåhmao MbZo Ho$ {b`o Cg
_| _mJ© ~Zm`o h¢, Am¡a Vwåhmao {b`o AmH$me go Ob ~agm`m, {\$a Cg Ho$ Ûmam
{d{^ÝZ àH$ma H$s CnO {ZH$mbrŸ&
54. Vw_ ñd`§ ImAmo VWm AnZo newAm| H$mo MamAmo, dñVwV: Bg _| ~hþV gr
{Zem{Z`m± h¢ ~w{Õ_mZm| Ho$ {b`oŸ&
55. Bgr (YaVr) go h_ Zo Vwåhmar CËn{Îm H$s h¡, Am¡a Cgr _| Vwåh| dm{ng bo
Om`|Jo, Am¡a Cgr go Vw_ g~ H$mo nwZ:3 {ZH$mb|JoŸ&
56. Am¡a h_ Zo Cgo {XIm Xr AnZr g^r {Zem{Z`m±, {\$a ^r Cg Zo PwR>bm {X`m
Am¡a Zht _mZmŸ&
57. Cg Zo H$hm: Š`m Vy h_mao nmg Bg {b`o Am`m h¡ {H$ h_| h_mar YaVr (Xoe) go
AnZo OmXy (Ho$ ~b) go {ZH$mb Xo, ho _ygm?

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ A„mh Zo àË`oH$ Ord OÝVw Ho$ `mo½` Cg H$m ê$n ~Zm`m h¡Ÿ& Am¡a Cg Ho$ OrdZ H$s
Amdí`H$Vm Ho$ AZwgma Cgo ImZo nrZo VWm {Zdmg H$s {d{Y g_Pm Xr h¡Ÿ&
2
AWm©V² CÝhm| Zo O¡gm {H$`m hmoJm, CZHo$ AmJo CZ H$m n[aUm_ Am`oJmŸ&
3
AWm©V² àb` Ho$ {XZ nwZ: Or{dV {ZH$mb|JoŸ&
376
20 - gyah Vm-hm

58. {\$a Vmo h_ Voao nmg Adí` Bgr Ho$ g_mZ OmXy bm`|Jo, AV: h_mao Am¡a AnZo
~rM EH$ g_` {ZYm©[aV H$a bo, {Og Ho$ {déX²>Y Z h_ H$a|Jo Am¡a Z Vw_, EH$
Iwbo _¡XmZ _|Ÿ&
59. _ygm Zo H$hm: Vwåhmam {ZYm©[aV g_` emo^m (CËgd) H$m {XZ1 h¡, VWm `h {H$
bmoJ {XZ M‹T>o EH$[ÌV hmo Om`|Ÿ&
60. {\$a {µ\$aAm¡Z bmoQ> J`m2, Am¡a AnZo hWH$ÊS>o EH$Ì {H$`o, Am¡a {\$a Am`mŸ&
61. _ygm Zo CZ (OmXyJam|) go H$hm: Vwåhmam {dZme hmoŸ! A„mh na {_Ï`m Amamon Z
bJmAmo {H$ dh Vwåhmam {H$gr `mVZm Ûmam gd©Zme H$a Xo, Am¡a dh {Zî\$b hr
ahm h¡ {Og Zo {_Ï`mamonU {H$`mŸ&
62. {\$a3 CZ Ho$ ~rM {ddmX hmo J`m, Am¡a do MwnH$-MwnHo$ JwßV _§ÌUm H$aZo bJoŸ&
63. Hw$N> Zo H$hm: `h XmoZm| dmñVd _| OmXyJa h¢, XmoZm| MmhVo h¢ {H$ Vwåh| Vwåhmar
YaVr go AnZo OmXy Ûmam {ZH$mb X|, Am¡a Vwåhmar AmXe© àUmbr H$m AÝV H$a
X|Ÿ&
64. AV: AnZo g~ Cnm` EH$Ì H$a bmo, {\$a EH$ n§pŠV _| hmo H$a Am OmAmo, Am¡a
AmO dhr g\$b hmo J`m Omo D$na ahmŸ&
65. CÝhm| Zo H$hm: ho _ygm! Vy \|$H$Vm h¢ `m nhbo h_ \o$§Ho$?
66. _ygm Zo H$hm: ~pëH$ Vwåht \o$§H$moŸ& {\$a CZ H$s apñg`m± VWm bm{R>`m± Cgo bJ
ahr Wt {H$ CZ Ho$ OmXy (Ho$ ~b) go Xm¡‹S> ahr h¢Ÿ&
67. Bg go _ygm AnZo _Z _| S>a J`mŸ&4
68. h_ Zo H$hm: _V S>a, Vy hr D$na ahoJmŸ&
69. Am¡a \o$§H$ Xo Omo Voao Xm`| hmW _| h¡, dh {ZJb Om`oJm Omo Hw$N> CÝhm| Zo ~Zm`m h¡Ÿ&
dh Ho$db OmXy H$m ñdm±J ~Zm H$a bm`o h¢Ÿ& VWm OmXyJa g\$b Zht hmoVm Ohm± go
Am`oŸ&

1
Bg go A{^àm` CZ H$m H$moB© dm{f©H$ CËgd (_obo) H$m {XZ WmŸ&
2
_ygm Ho$ gË` H$mo Z _mZ H$a, _wµH$m~bo H$s V¡`mar _| ì`ñV hmo J`mŸ&
3
AWm©V² _ygm (Ab¡{hñgbm_) H$s ~mV gwZ H$a CZ _| _V^oX hmo J`mŸ& Hw$N> Zo H$hm {H$ `h Z~r H$s ~mV bJ ahr h¡Ÿ&
Am¡a Hw$N> Zo H$hm {H$ `h OmXyJa h¡Ÿ&
4
_ygm Ab¡{hñgbm_ H$mo `h ^` hþAm {H$ bmoJ OmXyJam| Ho$ YmoIo _| Z Am Om`|Ÿ&
377
20 - gyah Vm-hm

70. AÝVV: OmXyJa gO²Xo _| {Ja J`o, CÝhm| Zo H$hm {H$ h_ B©_mZ bm`o hmê$Z VWm
_ygm Ho$ nmbZhma naŸ&
71. {µ\$aAm¡Z ~mobm: Š`m Vw_ Zo Cg H$m {dídmg H$a {b`m Bg go nyd© {H$ _¢ Vwåh|
Amkm Xy±? dmñVd _| dh Vwåhmam ~‹S>m(Jwê$) h¡ {Og Zo Vwåh| OmXy {gIm`m h¡Ÿ& Vmo
_¢ Adí` H$Q>dm Xy±Jm Vwåhmao hmWm| VWm nmdm| H$mo {dnarV {Xem1 go, Am¡a Vwåh|
gybr Xo Xy±Jm IOya Ho$ VZm| na, VWm Vwåh| Adí` kmZ hmo Om`oJm {H$ h_ _¢ go
{H$g H$s `mVZm A{YH$ H$‹S>r VWm ñWm`r h¡Ÿ&
72. CÝhm| Zo H$hm: h_ VwPo H$^r CZ Iwbr {Zem{Z`m| (VH$m]) na àYmZVm Zht X|Jo
Omo h_mao nmg Am J`r h¢, Am¡a Z Cg (A„mh) na {Og Zo h_| n¡Xm {H$`m h¢, Vy
Omo H$aZm Mmho H$a bo, Vy ~g Bgr g§gm[aH$ OrdZ _| AmXoe Xo gH$Vm h¡Ÿ&
73. h_ Vmo AnZo nmbZhma na B©_mZ bm`o h¢, Vm{H$ dh j_m H$a Xo h_mao {b`o h_mao
nmnm| H$mo VWm {Og OmXy na Vy Zo h_| ~mÜ` {H$`m, Am¡a A„mh gdm}Îm_ VWm
AZÝV2 h¡Ÿ&
74. dmñVd _| Omo Om`oJm AnZo nmbZhma Ho$ nmg nmnr ~Z H$a Vmo Cgr Ho$ {b`o
ZaH$ h¢, {Og _| Z dh _aoJm Am¡a Z Or{dV ahoJmŸ&3
75. VWm Omo Cg Ho$ nmg B©_mZ bo H$a Am`oJm, Vmo CÝht Ho$ {b`o CÀM lo{U`m±
hm|JrŸ&
76. ñWm`r ñdJ© {OZ _| Zha| ~Vr hm|Jr, {Og _| gXmdmgr hm|Jo, Am¡a `hr Cg H$m
à{V\$b h¡ Omo n{dÌ hmo J`mŸ&
77. Am¡a h_ Zo _ygm H$s Amoa dør H$s, {H$ amVm|-amV Mb n‹S> _oao ^ŠVm| H$mo bo
H$a, Am¡a CZ Ho$ {b`o gmJa _| gyIm _mJ© ~Zm bo, VwPo nm {b`o OmZo H$m H$moB©
^` Zht hmoJm Am¡a Z S>aoJmŸ&
78. {\$a CZ H$m nrN>m {H$`m {µ\$aAm¡Z Zo AnZr goZm Ho$ gmW, Vmo CZ na gmJa N>m
J`m O¡gm Hw$N> N>m J`mŸ&

1
AWm©V² Xm{hZm hmW Am¡a ~m`m± n¡a AWdm ~m`m± hmV Am¡a Xm{hZm n¡aŸ&
2
Am¡a Voam amÁ` VWm OrdZ Vmo gm{å`H$ h¡Ÿ&
3
AWm©V² Cgo OrdZ H$m H$moB© gwI Zht {_boJmŸ&
378
20 - gyah Vm-hm

79. Am¡a Hw$nW H$a {X`m {µ\$aAm¡Z Zo AnZr Om{V H$mo Am¡a gwnW Zht {XIm`mŸ&
80. ho BòmB©b Ho$ nwÌm|! h_ Zo Vwåh| _wŠV H$a {X`m Vwåhmao eÌw go, Am¡a dMZ {X`m
Vwåh| Vya nd©V go Xm{hZr1 Amoa H$m, VWm Vw_ na CVmam ""_Þ'' VWm
""gb²dm''Ÿ&
81. ImAmo CZ ñdÀN> MrµOm| _| go Omo Or{dH$m h_ Zo Vwåh| Xr h¡, VWm C„§KZ Z
H$amo Cg _|, AÝ`Wm CVa Om`oJm Vw_ na _oam àH$monŸ& VWm {Og na CVa
Om`oJm _oam àH$mon, Vmo {Z:g§Xoh dh {Ja J`mŸ&
82. Am¡a _¢ {ZíM` ~‹S>m j_merb hÿ± Cg Ho$ {b`o {Og Zo j_m `mMZm H$s, VWm
B©_mZ bm`m Am¡a gXmMma {H$`m {\$a gwnW na ahmŸ&
83. Am¡a ho _ygm! Š`m MrµO Vwåh| bo AmB© AnZr Om{V go nhbo?2
84. Cg Zo H$hm: do _oao nrN>o Am hr aho h¢, Am¡a _¢ Voar godm _| erK« Am J`m, ho _oao
nmbZhma! Vm{H$ Vy àgÞ hmo Om`oŸ&
85. A„mh Zo H$hm: h_ Zo narjm _| S>mb {X`m Voar Om{V H$mo Voao (AmZo Ho$) níMmV²
Am¡a Hw$nW H$a {X`m h¡ CZ H$mo gm_ar3 ZoŸ&
86. Vmo _ygm dm{ng Am`m AnZr Om{V H$s Amoa A{V H«w$Õ-emoH$mVwa hmo H$aŸ& Cg Zo
H$hm: ho _oar Om{V H$mo bmoJmo! Š`m Vwåh| dMZ Zht {X`m Wm Vwåhmao nmbZhma Zo
EH$ AÀN>m dMZ?4 Vmo Š`m Vwåh| ~hþV {XZ bJ5 J`o? AWdm Vw_ Zo Mmhm {H$
CV Om`o Vw_ na H$moB© àH$mon Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go? AV: Vw_ Zo _oao
dMZ6 H$mo ^§J H$a {X`mŸ&

1
AWm©V² Vw_ na Vm¡amV CVmaZo Ho$ {b`oŸ&
2
AWm©V² Vw_ nd©V H$s Xm{hZr Amoa AnZr Om{V go nhbo Š`m| Am J`o Am¡a CÝh| nrN>o Š`m| N>mo‹S> {X`m?
3
gm_ar ~Zr BòmB©b Ho$ EH$ ì`pŠV H$m Zm_ h¡Ÿ&
4
AWm©V² Y_©-nwñVH$ Vm¡amV XoZo H$m dMZŸ&
5
AWm©V² dMZ H$s Ad{Y XrK© àVrV hmoZo bJrŸ&
6
AWm©V² _oao dm{ng AmZo VH$, A„mh H$s B~mXV na pñWa ahZo H$s Omo à{Vkm H$s VrŸ&
379
20 - gyah Vm-hm

87. CÝhm| Zo CÎma {X`m {H$ h_ Zo Zht ^§J {H$`m h¡ Voam dMZ AnZr BÀN>m go,
naÝVw h_ na bmX {X`m J`m Wm Om{V1 Ho$ Am^yfUm| H$m ~moP, Vmo h_ Zo Cgo
\o$§H$2 {X`m, Am¡a Eogo hr n|H$3 {X`m gm_ar ZoŸ&
88. {\$a dh4 {ZH$mb bm`m CZ Ho$ {b`o EH$ ~N>‹S>o H$s _y{V© {Og H$s Jm` O¡gr
Üd{Z (AmdmµO) Wr, Vmo g~ Zo H$hm: `h h¡ Vwåhmam nyÁ` VWm _ygm H$m nyÁ`,
(naÝVw) _ygm Bgo ^yb J`m h¡Ÿ&
89. Vmo Š`m do Zht XoIVo {H$ dh Z CZ H$s {H$gr ~mV H$m CÎma XoVm h¡, Am¡a Z
A{YH$ma aIVm h¡ CZ Ho$ {b`o {H$gr hm{Z H$m Z {H$gr bm^ H$m?5
90. Am¡a H$h {X`m Wm hmê$Z Zo Bg go nhbo hr {H$ ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! Vwåhmar
narjm H$s JB© h¡ Bg Ho$ Ûmam, Am¡a dmñVd _| Vwåhmam nmbZhma AË`§V H¥$nmerb
h¡Ÿ& AV: _oam AZwgaU H$amo VWm _oao AmXoe H$m nmbZ H$amoŸ&
91. CÝhm| Zo H$hm: h_ g~ Cgr Ho$ nwOmar ah|Jo O~ VH$ (Vya go) h_mao nmg _ygm
dm{ng Z Am Om`oŸ&
92. _ygm Zo H$hm: ho hmê$Z! {H$g ~mV Zo VwPo amoH$ {X`m O~ Vy Zo CÝh| XoIm {H$
Hw$nW hmo J`o?
93. {H$ _oam AZwgaU Z H$ao? Š`m Vy Zo Ad¡km H$a Xr _oao AmXoe H$s?
94. Cg Zo H$hm: _oao _m± Om`o ^mB©! _oar Xm‹T>r Z nH$‹S> Am¡a Z _oam {gaŸ& dmñVd _|
_wPo ^` hþAmo {H$ Amn H$h|Jo {H$ Vy Zo {d^oX CËnÞ H$a {X`m ~Zr BòmB©b _|,
Am¡a àVrjm Zht H$s _oar ~mV (AmXoe) H$sŸ&
95. (_ygm Zo) nyN>m: Voam g_mMma Š`m h¡, ho gm_ar?
96. Cg Zo H$hm: _¢ Zo dh MrµO XoIr {Ogo CÝhm| Zo Zht XoIm, Vmo _¢ Zo bo br EH$ _wÇ>r
agyb Ho$ nX²{MÝh go, {\$a Cgo \o$§H$ {X`m, Am¡a Bgr àH$ma gwPm {X`m _wPo1 _oao _Z
_Z ZoŸ&

1
Om{V go A{^àoV {µ\$aAm¡Z H$s Om{V h¡, {OZ Ho$ Am^yfU CÝhm| Zo CXma bo aIo WoŸ&
2
AWm©V² AnZo nmg aIZm Zht Mmhm, Am¡a EH$ A{¾ Hw$ÊS> _| \o$§H$ {X`mŸ&
3
AWm©V² Omo Hw$N> Cg Ho$ nmg Wm
4
AWm©V² gm_ar Zo Am^wfUm| H$mo {nKbm H$a ~N>‹S>m ~Zm {b`mŸ&
5
{\$a dh nyÁ` H¡$go hmo gH$Vm h¡?
380
20 - gyah Vm-hm

97. _ygm Zo H$hm: Om Voao {b`o OrdZ _| `h hmoZm h¡ {H$ Vy H$hVm aho: _wPo ñne© Z
H$aZmŸ&2 VVm Voao {b`o EH$ Am¡a3 dMZ h¡ {Og Ho$ {déÕ H$Xm{n Z hmoJm, Am¡a
AnZo nyÁ` H$mo XoI {Og H$m nwOmar ~Zm ahm, h_ Adí` Cgo Obm X|Jo, {\$a
Cgo C‹S>m X|Jo ZXr _| Mya-Mya H$a Ho$Ÿ&
98. {Z:g§Xoh Vw_ g^r H$m nyÁ` ~g A„mh h¡, H$moB© nyÁ` Zht h¡ Cg Ho$ {gdmŸ& dh
g_mo`o hþ`o h¢ àË`oH$ dñVw H$mo (AnZo) kmZ _|Ÿ&
99. Bgr àH$ma (ho Z~r!) h_ Amn Ho$ g_j {dJV g_mMmam| _| go Hw$N> H$m dU©Z H$a
aho h¢, Am¡a h_ Zo Amn H$mo àXmZ H$a Xr h¡ AnZo nmg go EH$ {ejm (Hw>>aAmZ)Ÿ&
100. Omo Cg go _w±h \o$aoJm Vmo dh {ZíM` àb` Ho$ {XZ bmXo hþ`o hmoJm ^mar4
~moPŸ&
101. do gXm ahZo dmbo hm|Jo Cg _|, Am¡a àb` Ho$ {XZ CZ Ho$ {b`o ~wam ~moP
hmoJmŸ&
102. {Og {XZ \y$§H$ {X`m Om`oJm gya5 (ZaqgKm) _|, Am¡a h_ EH$Ì H$a X|Jo
nm{n`m| H$mo Cg {XZ Bg Xem _| {H$ CZ H$s Am±I| (^` go) Zrbr hm|JrŸ&
103. do Amng _| MwnHo$-MwnHo$ H$h|Jo {H$ Vw_ (g§gma _|) ~g Xg {XZ aho hmoŸ&
104. h_ ^br-^m±{V OmZVo h¢, Omo Hw$N> dh H$h|Jo, {Og g_` H$hoJm CZ _| go
g~ go MVwa {H$ Vw_ Ho$db EH$ hr {XZ aho6 hmoŸ&
105. do Amn go àíZ H$a aho h¢ nd©Vm| Ho$ g§~ÝY _|? Amn H$h X| {H$ C‹S>m XoJm
CÝh| _oam nmbZhma Mya-Mya H$a Ho$Ÿ&

1
A{YH$m§e ^mî`H$mam§ Zo agyb go A{^àm` {O~²arb (µ\$[aíVm) {b`m h¡Ÿ& Am¡a AW© `h h¡ {H$ gm_ar Zo `h ~mV ~ZmB©
{H$ O~ Cg Zo {µ\$aAm¡Z Am¡a Cg H$s goZm Ho$ Sy>~Zo Ho$ g_` {O~²arb (Ab¡{hñgbm_) H$mo Kmo‹S>| na gdma dhm± XoIm
Vmo CZ Ho$ Kmo‹S>o Ho$ nX²{MÝh H$s {_Å>r aI brŸ& Am¡a O~ gmoZo H$m ~N>S‹ >m ~Zm H$a Cg Yyb H$mo Cg na \o$§H$ {X`m Vmo
Cg Ho$ à^md go Cg _| go EH$ àH$ma H$s AmdmµO {ZH$bZo bJr Omo CZ Ho$ Hw$nW hmoZo H$m H$maU ~ZrŸ&
2
AWm©V² _oao g_rn Z AmZm Am¡a Z _wPo Ny>Zm, _¢ ANy>V hÿ±Ÿ&
3
AWm©V² nabmoH$ H$s `mVZm H$m
4
AWm©V² nmnm| H$m ~moPŸ&
5
""gya'' H$m AW© Za{g§Km h¡, {Og _| A„mh Ho$ AmXoe go EH$ µ\$[aíVm Bòmµ\$rb Ab¡{hñgbm_ \y$Ho$Jm, Am¡a àb` Am
Om`oJrŸ& (_wñZX Ah_X: 2191) Am¡a nwZ: \y$Ho$Jm Vmo g~ Or{dV hmo H$a hl Ho$ _¡XmZ _| Am Om`|JoŸ&
6
AWm©V² CÝh| g§gm[aH$ OrdZ jU Xmo jU àVrV hmoJmŸ&
381
20 - gyah Vm-hm

106. {\$a YaVr H$mo N>mo‹S> XoJm g_²Vb _¡XmZ ~Zm H$aŸ&
107. Vw_ Zht XoImoJo Cg _| H$moB© Q>o‹T>mnZ Am¡a Z ZrM-D±$MŸ&
108. Cg {XZ bmoJ nrN>o Mb|Jo nwH$maZo dmbo Ho$, H$moB© Cg go H$Vam`oJm Zht,
Am¡a Yr_r hmo Om`|Jr AmdmO| AË`§V H¥$nmerb Ho$ {b`o, {\$a Vw_ Zht gwZm|Jo
H$mZm\y$±gr H$s AmdmµO Ho$ {gdmŸ&
109. Cg {XZ bm^ Zht XoJr [gµ\$m[ae naÝVw {Ogo Amkm Xo AË`§V H¥$nmerb
Am¡a àgÞ hmo Cg Ho$1 {b`o ~mV H$aZo goŸ&
110.dh OmZVm h¡ Omo Hw$N> CZ Ho$ AmJo VWm nrN>o h¡, Am¡a do Cg H$m nyam kmZ Zht
aIVoŸ&
111. VWm g^r Ho$ {ga PwH$ Om`|Jo Or{dV {ZË` ñWm`r (A„mh) Ho$ {b`oŸ&
Am¡a {ZíM` dh {Zî\$b hmo J`m {Og Zo AË`mMma bmX2 {b`mŸ&
112. VWm Omo gXmMma H$aoJm Am¡a dh B©_mZ dmbm ^r hmo, Vmo dh Zht S>aoJm
AË`mMma go Z A{YH$ma hZZ goŸ&
113. Am¡a Bgr àH$ma h_ Zo Bg A~u Hw> aAmZ H$mo AdV[aV {H$`m h¡ VWm
{d{^Þ àH$ma go dU©Z H$a {X`m h¡ Cg _| MoVmdZr H$m, Vm{H$ bmoJ AmkmH$mar hmo
Om`| AWdm dh CZ Ho$ {b`o CËnÞ H$a Xo EH$ {ejmŸ&
114. AV: Cƒ h¡ A„mh dmñV{dH$ ñdm_rŸ& Am¡a (ho Z~r!) Amn erK«Vm3 Z H$a|
Hw>>aAmZ Ho$ gmW Bg go nyd© {H$ nyar H$a Xr Om`o Amn H$s Amoa Bg H$s dør
(àH$meZm)Ÿ& VWm àmW©Zm H$a| {H$ ho _oao nmbZhma! _wPo A{YH$ kmZ àXmZ H$aŸ&
115. Am¡a h_ Zo AmXoe {X`m AmX_ H$mo Bg go nhbo, Vmo dh ^yb J`m, Am¡a
h_ Zo Zht nm`m Cg _| H$moB© Ñ‹T> g§H$ënŸ&4

1
AWm©V² {Og Ho$ {b`o {gµ\$m[ae H$a ahm h¡Ÿ&
2
g§gma _| {H$gr na AË`mMma, VWm A„mh Ho$ gmW {eH©$ {H$`m hmo&
3
O~ {O~²arb Ab¡{hñgbm_ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ nmg dør (àH$meZm) bmVo, Vmo Amn Bg ^` go {H$ Hw$N>
^yb Z Om`o, CZ Ho$ gmW gmW hr n‹T>Zo bJVoŸ& A„mh Zo Amn H$mo Eogm H$aZo go amoH$ {X`mŸ& Bg H$m dU©Z gyah
{µH$`m_m, Am`V: 75 _| Am ahm h¡Ÿ&
4
AWm©V² dh ^yb go e¡VmZ H$s ~mV _| Am J`m, Cg Zo OmZ~yP H$a h_mao AmXoe H$m C„§KZ Zht {H$`mŸ&
382
20 - gyah Vm-hm

116. VWm O~ h_ Zo H$hm µ\$[aíVm| go {H$ gO²Xm H$amo AmX_ H$mo, Vmo g~ Zo
gO²Xm {H$`m B~²brg Ho$ {gdm, Cg Zo BÝH$ma H$a {X`mŸ&
117. V~ h_ Zo H$hm: ho AmX_! dmñVd _| `h eÌw h¡ Voam VWm Voar nËZr H$m,
Vmo Eogm Z hmo {H$ Vw_ XmoZm| H$mo {ZH$bdm Xo ñdJ© go Am¡a Vy AmnXm _| n‹S> Om`oŸ&
118. `hm± VwPo `h gw{dYm h¡ {H$ Z ^yIm ahVm h¡ Am¡a Z Z¾ ahVm h¡Ÿ&
119. Am¡a Z ß`mgm hmoVm h¡ Am¡a Z VwPo Yyn gVmVr h¡Ÿ&
120. Vmo \w$gbm`m Cgo e¡VmZ Zo, H$hm: ho AmX_! Š`m _¢ VwPo Z ~VmD±$ emídV
OrdZ H$m d¥j VWm Eogm amÁ` Omo nVZerb Z hmo?
121. Vmo XmoZm| Zo Cg (d¥j) go H$m {b`m, {\$a CZ Ho$ JwßVm§J CZ XmoZm| Ho$ {b`o
Iwbo J`oŸ& Am¡a XmoZm| {MnH$mZo bJo AnZo D$na ñdJ© Ho$ nÎmoŸ& Am¡a AmX_ Adkm
H$a J`m AnZo nmbZhma H$s Am¡a Hw$nW hmo J`mŸ&
122. {\$a Cg (A„mh) Zo Cgo MwZ {b`m Am¡a Cgo j_m H$a {X`m Am¡a gwnW
{XIm {X`mŸ&
123. H$hm: Vw_ XmoZm| (AmX_ VWm e¡VmZ) `hm± go CVa OmAmo, Vw_ EH$ Xygao Ho$
eÌw hmoŸ& A~ `{X Am`o Vwåhmao nmg _oar Amoa go _mJ©Xe©Z Vmo Omo AZwnmbZ
H$aoJm _oao _mJ©Xe©Z H$m, dh Hw$nW Zht hmoJm Am¡a Z Xw^m©½` J«ñV hmoJmŸ&
124. VWm Omo _wI \o$a boJm _oao ñ_aU go, Vmo Cgr H$m g§gm[aH$ OrdZ g§H$sU©
(V§J)1 hmoJm, VWm h_ Cgo CR>m`|Jo àb` Ho$ {XZ AÝYm H$a Ho$Ÿ&
125. dh H$hoJm: _oao nmbZhma! _wPo AÝYm Š`m| CR>m`m, _¢ Vmo (g§gma _|) Am±Im|
dmbm Wm?
126. A„mh H$hoJm : Bgr àH$ma Voao nmg h_mar Am`V| Am`t Vmo Vy Zo CÝh| ^wbm
{X`mŸ& AV: Bgr àH$ma AmO Vy ^wbm {X`m Om`oJmŸ&
127. VWm Bgr àH$ma h_ ~Xbm XoVo h¢ Cgo Omo gr_m H$m C„§KZ H$ao, Am¡a
B©_mZ Z bm`o AnZo nmbZhma H$s Am`Vm| naŸ& Am¡a {ZíM` Am{˜aV H$s `mVZm
A{V H$‹S>r VWm A{YH$ ñWm`r h¡Ÿ&

1
AWm©V² dh g§gma _| YZr hmo V~ ^r Cgo g§Vmof Zht hmoJmŸ& Am¡a gXm {M{ÝVV Am¡a ì`mHw$b ahoJmŸ&
383
20 - gyah Vm-hm

128. Vmo Š`m CÝh| _mJ©Xe©Z Zht {X`m Bg ~mV Zo {H$ h_ Zo ÜdñV H$a {X`m
BZ go nhbo ~hþV gr Om{V`m| H$mo, Omo Mb {\$a-ahr Wt AnZr ~pñV`m| _|,
{Z:g§Xoh Bg _| {Zem{Z`m± h¢ ~w{Õ_mZm| Ho$ {b`oŸ&
129. Am¡a `{X EH$ ~mV nhbo go {Z{íMV Z hmoVr Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go,
Vmo `mVZm Am MwH$s hmoVr, Am¡a EH$ {ZYm©[aV g_` Z hmoVmŸ&1
130. AV: Amn ghZ H$a| CZ H$s ~mVm| H$mo VWm AnZo nmbZhma H$s n{dÌVm
H$m dU©Z Cg H$s àe§gm Ho$ gmW H$aVo ah| gy`m}X` go nhbo2 VWm gy`m©ñV go3
nhbo, VWm am{Ì Ho$ jUef§4 _| Am¡a {XZ Ho$ {H$Zmam|5 _|, Vm{H$ Amn àgÞ hmo
Om`|Ÿ&
131. Am¡a H$Xm{n Z Xo{I`o Amn Cg AmZÝX H$s Amoa Omo h_ Zo CZ6 _| go
{d{^Þ àH$ma Ho$ bmoJm| H$mo Xo aIm h¡, dh g§gm[aH$ OrdZ H$s emo^m h¡, Vm{H$ h_
CZ H$s narjm b|, Am¡a Amn Ho$ nmbZhma H$m àXmZ7 hr CÎm_ VWm A{V ñWm`r
h¡Ÿ&
132. Am¡a Amn AnZo n[adma H$mo Z_mµO H$m AmXoe X|, Am¡a ñd`§ ^r Cg na
pñWV ah|, h_ Amn go H$moB© Or{dH$m Zht _m±JVo, h_ hr Amn H$mo Or{dH$m àXmZ
H$aVo h¢Ÿ& Am¡a AÀN>m n[aUm_ AmkmH$m[a`m| Ho$ {b`o h¡Ÿ&
133. VWm CÝhm|Zo H$hm: Š`m| dh h_mao nmg H$moB© {ZemZr AnZo nmbZhma H$s
Amoa go Zht bmVm? Š`m CZ Ho$ nmg Cg H$m àË`j à_mU (Hw> aAmZ) Zht Am
J`m {Og _| AJbr nwñVH$m| H$s ({ejm`|) h¢?

1
Dee³ele keÀe YeeJeeLe& ³en nw efkeÀ Deuuee keÀe ³en efveCe&³e nw efkeÀ Jen efkeÀmeer peeleer keÀe GmekesÀ efJe©× leke&À leLee GmekeÀer efveef½ele
DeJeefOe Hetjer nesves Hej ner efJeveeMe keÀjlee nw, ³eefo ³en yeele ve nesleer lees cekeÌkeÀe kesÀ cegefÞekeÀeW Hej ³eelevee Dee ®egkeÀer nesleer~
2
AWm©V² µ\$O« H$s Z_mµO _|Ÿ&
3
AWm©V² Aò H$s Z_mµO _|Ÿ&
4
AWm©V² Bem H$s Z_mµO _|Ÿ&
5
AWm©V² Owha VWm _J«r~ H$s Z_mµO _|Ÿ&
6
AWm©V² {_lUdm{X`m| _| goŸ&
7
AWm©V² nabmoH$ H$m à{V\$bŸ&
384
20 - gyah Vm-hm

134. Am¡a `{X h_ ÜdñV H$a XoVo CÝh| {H$gr `mVZm go Bg go1 nhbo, Vmo do
Adí` H$hVo {H$ ho h_mao nmbZhma! Vy Zo h_mar Amoa H$moB© agyb Š`m| Zht ^oOm
{H$ h_ Voar Am`Vm| H$m AZwnmbZ H$aVo Bg go nhbo {H$ h_ An_m{ZV Am¡a
hrZ hmoVoŸ&
135. Amn H$h X| {H$ àË`oH$, (n[aUm_ H$s) àVrjm _| h¡Ÿ& AV: Vw_ ^r àVrjm
H$amo, erK« hr Vwåh| kmZ hmo Om`oJm {H$ H$m¡Z grYr amh dmbo h¢, Am¡a {H$g Zo
grYr amh nmB© h¡Ÿ&
*****

1
AWm©V² Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Am¡a Hw> aAmZ Ho$ AmZo go nhboŸ&
385
21 - gyah A{å~`m

gyah A{å~`m - 21
gyah Apå~`m Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 112 Am`V| h¡Ÿ&
Bg gyah _| AZoH$ Z{~`m| H$s MMm© Ho$ H$maU Bg H$m Zm_ ""Apå~`m'' h¡Ÿ&
- Bg _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ g^r Z{~`m| Zo AnZr Om{V`m| H$mo ~am~a `h {ejm Xr
{H$ CÝh| A„mh Ho$ {b`o AnZo H$_m}§ H$m CÎma XoZm h¡ {\$a ^r dh g§^bZo Ho$
~Om`o {damoY hr H$aVo aho Am¡a A„mh H$s ghm`Vm gXm Z{~`m| Ho$ gmW ahrŸ&
- `h ^r ~Vm`m J`m h¡ {H$ A„mh Zo g§gma H$mo Iob Ho$ {b`o Zht ~Zm`m h¡ ~pëH$
gË` Am¡a AgË` Ho$ ~rM g§Kf© Ho$ {b`o ~Zm`m h¡Ÿ&
- Bg _| Vm¡hrX H$m dU©Z h¡ Omo g^r Z{~`m| H$m g§Xoe WmŸ& Am¡a [agmbV go
g§~§{YV g§Xohm| H$m Odm~ {H$`m J`m h¡ VWm agybm| H$m Cnhmg H$ao dmbm| H$mo
MoVmdZr Xr JB© h¡Ÿ&
- Z{~`m| H$s {ejmAm| Am¡a CZ na A„mh Ho$ AZwJ«h Am¡a X`m H$mo {XIm`m J`m h¡Ÿ&
- AÝV _| {damo{Y`m| H$mo `mVZm H$s Y_H$s VWm B©_mZ dmbm| H$mo ew^gyMZm Xr JB©
h¡Ÿ& Am¡a `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Z{~`m| H$mo ^oOZm g§gma dm{g`m| Ho$ {b`o gd©Wm
X`m h¡, Am¡a CZ H$m An_mZ H$aZm ñd`§ AnZo hr {b`o hm{ZH$maH$ h¡Ÿ&
*****

386
21 - gyah A{å~`m

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. g_rn Am J`m h¡ bmoJm| Ho$ {hgm~1 H$m g_`, O~ {H$ do AMoVZm _| _w±h \o$ao hþ`o
h¢Ÿ&
2. Zht AmVr CZ Ho$ nmg CZ Ho$ nmbZhma H$s Amoa go H$moB© ZB© {ejm2, naÝVw Cgo
gwZVo h¢ Am¡a IobVo ah OmVo h¢Ÿ&
3. {ZíMoV h¢ CZ Ho$ {Xb, Am¡a CÝhm| Zo MwnHo$-MwnHo$ Amng _| ~mV| H$s¨ Omo
AË`mMmar hmo J`o: `h (Z~r) Vmo ~g EH$ nwéf h¢ Vwåhmao g_mZ, Vmo Š`m Vw_
OmXy Ho$ nmg OmVo hmo O~ {H$ Vw_ XoIVo hmo?3
4. Amn H$h X| {H$ _oam nmbZhma OmZVm h¡ àË`oH$ ~mV H$mo Omo AmH$me VWm YaVr
_| h¡Ÿ& Am¡a dh g~ gwZZo OmZZo dmbm h¡Ÿ&
5. ~{ëH$ CÝhm| Zo H$h {X`m {H$ `h4 {~Iao ñdßZ h¢Ÿ& ~{ëH$ Cg (Z~r) Zo Bgo
ñd`§ ~Zm {b`m h¡, ~{ëH$ Cg (Z~r) Zo Bgo ñd`§ ~Zm {b`m h¡, ~pëH$ dh H${d
h¡Ÿ& AÝ`Wm Cgo Mm{h`o {H$ h_mao nmg H$moB© {ZemZr bm Xo O¡go nyd© Ho$ agyb
({Zem{Z`m| Ho$ gmW) ^oOo J`oŸ&
6. Zht B©_mZ5 bm`r BZ go nhbo H$moB© ~ñVr {Og H$m h_ Zo {dZme {H$`m, Vmo Š`m
`h B©_mZ bm`|Jo?
7. Am¡a (ho Z~r!) h_ Zo Amn go nhbo _Zwî` nwéfm| H$mo hr agyb ~Zm H$a ^oOm,
{OZ H$s Amoa dør ^oOVo ahoŸ& {\$a Vw_ km{Z`m|6 go nyN> bmo, `{X Vw_ (ñd`§)
Zht7 OmZVo hmoŸ&
8. VWm Zht ~Zm`o h_ Zo CZ Ho$ Eogo eara8 Omo ^moOZ Z H$aVo hm|Ÿ& VWm Z do
gXmdmgr WoŸ&
1
AWm©V àb` H$m g_`, {\$a ^r bmoJ Cg go AMoV _m`m _moh _| {bá h¢Ÿ&
2
AWm©V Hw> aAmZ H$s H$moB© Am`V AdV[aV hmoVr h¡ Vmo Cg _| {MÝVZ Am¡a {dMma Zht H$aVoŸ&
3
AWm©V² `h {H$ dh Vwåhmao O¡gm _Zwî` h¡, AV: Bg H$m Omo ^r à^md h¡ dh OmXy Ho$ H$maU h¡Ÿ&
4
AWm©V² Hw> aAmZ H$s Am`V|Ÿ&
5
AWm©V² {Zem{Z`m± XoI H$a ^r B©_mZ Zht bm`rŸ&
6
AWm©V² Am{X AmH$mer` nwñVH$m| Ho$ km{Z`m| goŸ&
7
Xo{I`o: gyah Zh²b, Am`V: 43Ÿ&
8
AWm©V² CZ _| _Zwî` H$s hr g~ {deofVmE| WtŸ&
387
21 - gyah A{å~`m

9. {\$a h_ Zo nyao H$a {X`o CZ go {H$`o hþ`o dMZ, Am¡a h_ Zo ~Mm {b`m CÝh|,
Am¡a {Ogo h_ Zo MmhmŸ& Am¡a {dZme H$a {X`m C„§KZH$m[a`m| H$mŸ&
10. {Z:g§Xoh h_ Zo CVma Xr h¡ Vwåhmar Amoa EH$ nwñVH$ (Hw> aAmZ) {Og _| Vwåhmao
{b`o {ejm h¡Ÿ& Vmo Š`m Vw_ g_PVo Zht hmo?
11. Am¡a h_ Zo Vmo‹S> H$a aI {X`m ~hþV gr ~pñV`m| H$mo Omo AË`mMmar Wt, Am¡a h_
Zo n¡Xm H$a {X`m CZ Ho$ níMmV² Xygar Om{V H$moŸ&
12. {\$a O~ CÝh| g§doXZ hmo J`m h_mao àH$mon H$m, Vmo AH$ñ_mV² dhm± go ^mJZo
bJoŸ&
13. (H$hm J`m) ^mJmo ZhtŸ& VWm Vw_ dm{ng OmAmo {Og gwI-gw{dYm _| Wo, VWm
AnZo Kam| H$s Amoa, Vm{H$ Vw_ go nyN>m1 Om`oŸ&
14. CÝhm| Zo H$hm: hm` h_mam {dZme! dmñVd _| h_ AË`mMmar WoŸ&
15. Am¡a {\$a ~am~a `hr CZ H$s nwH$ma ahr `hm± VH$ {H$ h_ Zo ~Zm {X`m CÝh| H$Q>r
IoVr Ho$ g_mZ ~wPo hþ`Ÿo &
16. Am¡a h_ Zo Zht n¡Xm {H$`m h¡ AmH$me Am¡a YaVr H$mo VWm Omo Hw$N> XmoZm| Ho$ ~rM
h¡ Iob Ho$ {b`oŸ&
17. `{X h_ H$moB© Ho$b ~ZmZm MmhVo Vmo Cgo AnZo nmg hr go ~Zm2 boVo, `{X h_|
`h H$aZm hmoVmŸ&
18. ~pëH$ h_ _maVo h¢ gË` go AgË` na, Vmo dh Cg H$m {ga Hw$Mb XoVm h¡, Am¡a
dh AH$ñ_mV g_má hmo OmVm h¡, Am¡a Vwåhmao {b`o {dZme h¡ CZ ~mVm| Ho$ H$maU
Omo Vw_ ~ZmVo hmoŸ&
19. Am¡a Cgr H$mo h¡ Omo AmH$mem| VWm YaVr _| h¡, Am¡a Omo µ\$[aíVo Cg Ho$ nmg h¢ do
Cg H$s B~mXV (d§XZm) go A{^_mZ Zht H$aVo, Am¡a Z WH$Vo h¢Ÿ&
20. do amV Am¡a {XZ Cg H$s n{dÌVm H$m JmZ H$aVo h¢, VWm Ambñ` Zht H$aVoŸ&

1
AWm©V² `h {H$ `mVZm AmZo na Vwåhmar Š`m Xem hþ`r?
2
AWm©V² Bg {demb {díd Ho$ ~ZmZo H$s Amdí`H$Vm Z WrŸ& Bg Am`V _| `h ~Vm`m Om ahm h¡ {H$ Bg {díd H$mo Iob
Zht ~Zm`m J`m h¡Ÿ& `hm± EH$ gmYmaU {Z`_ H$m_ H$a ahm h¡Ÿ& Am¡a dh gË` Am¡a AgË` Ho$ ~rM g§K f© H$m {Z`_ h¡Ÿ&
AWm©V² `hm± Omo Hw$N> hmoVm h¡ dh gË` H$s {dM` Am¡a AgË` H$s namO` Ho$ {b`o hmoVm h¡Ÿ& Am¡a gË` Ho$ AmJo AgË`
g_mßV hmo H$a ah OmVm h¡Ÿ&
388
21 - gyah A{å~`m

21. Š`m Bg Ho$ ~Zm`o hþ`o nm{W©d nyÁ` Eogo h¢ Omo ({ZOud) H$mo Or{dV H$a XoVo h¡?
22. `{X hmoVo CZ XmoZm|1 _| AÝ` nyÁ` A„mh Ho$ {gdm Vmo {ZíM` XmoZm| H$s ì`dñWm
{~J‹S>2 OmVrŸ& AV: n{dÌ h¡ A„mh Ae© (qghmgZ) H$m ñdm_r CZ ~mVm| go Omo
do ~Vm aho h¢Ÿ&
23. dh CÎma Xm`r Zht h¡ AnZo H$m`© H$m Am¡a g^r (Cg Ho$ g_j) CÎma Xm`r h¢Ÿ&
24. Š`m CÝhm|Zo ~Zm {b`o h¢ Cg Ho$ {gdm AZoH$ nyÁ`? (ho Z~r!) Amn H$h| {H$
AnZm à_mU bmAmoŸ& `h (Hw>>aAmZ) CZ Ho$ {b`o {ejm h¡ Omo _oao gmW h¢ Am¡a
`h _wP go nyd© Ho$ bmoJm| H$s {ejm3 h¡, ~{ëH$ CZ _| go A{YH$Va gË` H$m kmZ
Zht aIVoŸ& Bgr H$maU dh {d_wI h¢Ÿ&
25. Am¡a Zht ^oOm h_ Zo Amn go nhbo H$moB© ^r agyb naÝVw Cg H$s Amoa `hr dør
(àH$meZm) H$aVo aho {H$ _oao {gdm H$moB© nyÁ` Zht h¡Ÿ& AV: _oar hr B~mXV
(d§XZm) H$amoŸ&
26. Am¡a CZ (_we²[aH$m|) Zo H$hm {H$ ~Zm {b`m h¡ AË`§V H¥$nmerb Zo g§V{VŸ& dh
n{dÌ h¡Ÿ! ~pëH$ do (µ\$[aíVo)4 AmXaUr` ^ŠV h¢Ÿ&
27. do Cg Ho$ g_j ~‹T> H$a Zht ~mobVo Am¡a Cg Ho$ AmXoemZwgma H$m_ H$aVo h¢Ÿ&
28. dh OmZVm h¡ Omo CZ Ho$ gm_Zo h¢ Am¡a Omo CZ go AmoPb h¡Ÿ& dh {H$gr H$s
{gµ\$m[ae Zht H$a|Jo Cg Ho$ {gdm {Og go dh (A„mh) àgÞ5 hmo, VWm dh
Cg Ho$ ^` go g_ho ahVo h¢Ÿ&
29. Am¡a Omo H$h Xo CZ _| go {H$ _¢ nyÁ` hÿ± A„mh Ho$ {gdm Vmo dhr h¡ {Ogo h_
XÊS> X|Jo ZaH$ H$m, Bgr àH$ma h_ XÊS> {X`m H$aVo h¢ AË`mMm[a`m| H$moŸ&

1
AmH$me VWm YaVr _|Ÿ&
2
Š`m|{H$ XmoZm| AnZr AnZr epŠV H$m à`moJ H$aVo Am¡a CZ Ho$ Amng Ho$ g§Kf© Ho$ H$maU Bg {díd H$s ì`dñWm {N>Þ -
{^Þ hmo OmVrŸ& AV: Bg {díd H$s ì`dñWm ñd`§ ~Vm ahr h¡ {H$ Bg H$m ñdm_r EH$ hr h¡Ÿ& Am¡a dhr AHo$bm nyÁ` h¡Ÿ&
3
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ `h Hw> aAmZ h¡ Am¡a `h Vm¡amV VWm B§Orb h¢Ÿ& Bg _| H$moB© à_mU {XIm Xmo {H$ A„mh Ho$
AÝ` gmPr Am¡a nyÁ` h¢Ÿ& ~{ëH$ `h {_lUdmXr {Z_y©b ~mV| H$a ah| h¢Ÿ&
4
AWm©V² Aa~ Ho$ {_lUdmXr {OZ µ\$[aíVm| H$mo A„mh H$s nw{Ì`m± H$hVo h¢, dmñVd _| dh Cg Ho$ ^ŠV VWm Xmg h¢Ÿ&
5
AWm©V² Omo EHo$ídadmXr hm|JoŸ&
389
21 - gyah A{å~`m

30. Am¡a Š`m CÝhm| Zo {dMma Zht {H$`m Omo H$m{µ\$a hmo J`o {H$ AmH$me VWm YaVr
XmoZm| {_bo hþ`o1 Wo, Vmo h_ Zo XmoZm| H$mo AbJ-AbJ {H$`mŸ& VWm h_ Zo ~Zm`m
nmZr go àË`oH$ Or{dV MrµO H$mo? {\$a Š`m dh (Bg ~mV na) {dídmg Zht
H$aVo?
31. Am¡a h_ Zo ~Zm {X`o YaVr _| nd©V Vm{H$ PwH$ Z2 Om`o CZ Ho$ gmW, Am¡a ~Zm
{X`o CZ (nd©Vm|) _| Mmo‹S>o amñVo Vm{H$ bmoJ amh nm`|Ÿ&
32. Am¡a h_ Zo ~Zm {X`m AmH$me H$mo gwa{jV N>V, {\$a ^r dh Cg Ho$ àVrH$m|
({Zem{Z`m|) go _w±h \o$ao hþ`o h¢Ÿ&
33. VWm dhr h¡ {Og Zo CËn{Îm H$s h¡ am{Ì VWm {Xdg H$s Am¡a gy`© VWm Mm±X H$s,
àË`oH$ EH$ _ÊS>b _| V¡a aho3 h¡Ÿ&
34. Am¡a (ho Z~r!) h_ Zo Zht ~Zm`r h¡ {H$gr _Zwî` Ho$ {b`o Amn go nhbo
{ZË`VmŸ& Vmo `{X Amn _a4 Om`|, Vmo Š`m dh {ZË` Ordr h¢?
35. àË`oH$ Ord H$mo _aU H$m ñdmX MIZm h¡, Am¡a h_ Vwåhmar narjm H$a aho h¢
AÀN>r VWm ~war n[apñW{V`m| go, VWm Vwåh| h_mar hr Amoa {\$a AmZm h¡Ÿ&
36. VWm O~ XoIVo h¢ Amn H$mo Omo H$m{µ\$a hmo J`o Vmo ~Zm boVo h¢ Amn H$mo Cnhmg,
(do H$hVo h¢) Š`m `hr h¡ Omo Vwåhmao nyÁ`m| H$s MMm© {H$`m H$aVm h¡? O~ {H$ do
ñd`§ ah_mZ (AË`§V H¥$nmerb) Ho$ ñ_aU Ho$ {ZdVu h¡Ÿ&
37. _Zwî` OÝ_OmV ì`J« (AYra) h¡, _¢ erK« Vwåh| AnZr {Zem{Z`m± {XIm Xy±JmŸ&
AV: Vw_ OëXr Z H$amoŸ&
38. VWm dh H$hVo h¢ {H$ H$~ nyar hmoJr `h5 Y_H$s, `{X Vw_ bmoJ gƒo hmo?

1
AWm©V² AnZr CËn{Îm Ho$ Ama§^ _|Ÿ&
2
AWm©V² `h nd©V Z hmoVo Vmo YaVr gXm {hbVr ahVrŸ&
3
Hw> aAmZ AnZr {ejm _| {díd H$s ì`dñWm go EH$ Ho$ nyÁ` hmoZo H$m à_mU àñVwV H$aVm h¡Ÿ& `hm± ^r Am`V: 30 go
33 VH$ EH$ A„mh Ho$ nyÁ` hmoZo H$m à_mU àñVwV {H$`m J`m h¡Ÿ&
4
O~ _Zwî` {H$gr H$m {damoYr ~Z OmVm h¡ Vmo Cg Ho$ _aU H$s H$m_Zm H$aVm h¡Ÿ& `hr Xe _¸$m Ho$ H$m[µ \$am| H$s ^r WrŸ&
dh Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ _aU H$s H$m_Zm H$a aho WoŸ& {\$a `h H$hm J`m h¡ {H$ g§gma Ho $àË`oH$ Ord H$mo
_aZm h¡Ÿ& `h H$moB© ~‹S>r ~mV Zht, ~‹S>r ~mV Vmo `h h¡ {H$ A„mh Bg g§gma _| g~ Ho$ H$_m}§ H$s narjm H$a ahm h¡Ÿ& Am¡a
{\$a g~ H$mo AnZo H$_m] H$m \$b ^r nabmoH$ _| {_bZm h¡ Vmo H$m¡Z Bg narjm _| g\$b hmoVm h¡?
5
AWm©V² h_mao Z _mZZo na `mVZm AmZo H$s YH$_rŸ&
390
21 - gyah A{å~`m

39. `{X OmZ b| Omo H$m{µ\$a hmo J`o h¢ Cg g_` H$mo O~ dh Zht ~Mm gHo$§Jo AnZo
_wIm| H$mo A{¾ go Am¡a Z AnZr nrR>m| H$mo, Am¡a Z CZ H$s H$moB© ghm`Vm H$s
Om`oJr (Vmo Eogr ~mV| Zht H$a|Jo)Ÿ&
40. ~pëH$ dh g_` CZ na Am Om`oJm AMmZH$, Am¡a CÝh| AmíM`© M{H$V H$a
XoJm, {Ogo dh \o$a Zht gHo$§Jo Am¡a Z CÝh| g_` {X`m Om`oJmŸ&
41. Am¡a Cnhmg {H$`m J`m ~hþV go agybm| H$m Amn go nhbo, Vmo Koa {b`m CZ H$mo
{OÝhm| Zo Cnhmg {H$`m CZ _| go Cg MrµO Zo {Og1 H$m Cnhmg H$a aho WoŸ&
42. Amn ny{N>`o {H$ H$m¡Z Vwåhmar ajm H$aoJm amV VWm {XZ _| AË`§V H¥$nmerb2 go?
~{ëH$ dh AnZo nmbZhma H$s {ejm (Hw>>aAmZ) go {d_wI h¢Ÿ&
43. Š`m CZ Ho$ nyÁ` h¢ Omo CÝh| ~Mm`|Jo h_ go? dh ñd`§ AnZr ghm`Vm Zht H$a
gHo$§Jo Am¡a Z h_mar Amoa go CZ H$m gmW {X`m Om`oJmŸ&
44. ~pëH$ h_ Zo OrdZ H$m bm^ nhþ±Mm`m h¡ CZ H$mo VWm CZ Ho$ nyd©Om| H$mo `hm± VH$
{H$ (gwIm| _|) CZ H$s ~‹S>r Am`w JwµOa3 JB©, Vmo Š`m dh Zht XoIVo {H$ h_
YaVr H$mo H$_ H$aVo Am aho h¢ Cg Ho$ {H$Zmam| go, {\$a Š`m dh {dO`r hmo aho
h¢?
45. (ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ _¢ Vmo dør hr Ho$ AmYma na Vwåh| gmdYmZ H$a ahm
hÿ±Ÿ& (naÝVw) ~hao nwH$ma Zht gwZVo O~ CÝh| gmdYmZ {H$`m OmVm h¡Ÿ&
46. Am¡a `{X Ny> Om`o CZ H$mo Amn Ho$ nmbZhma H$s V{ZH$ ^r `mVZm, Vmo Adí`
nwH$ma|Jo {H$ hm`o, h_mam {dZme! {ZíM` hr h AË`mMmar4 WoŸ&
47. Am¡a h_ aI X|Jo Ý`m` H$m VamOy1 àb` Ho$ {XZ, {\$a Zht AË`mMma {H$`m
Om`oJm {H$gr na Hw$N> ^r, VWm `{X hmoJm amB© Ho$ XmZo Ho$ ~am~a ({H$gr H$m
H$_©) Vmo h_ Cgo gm_Zo bm X|Jo, Am¡a h_ ~g (H$mµ\$r) h¢ {hgm~ boZo dmboŸ&

1
AWm©V² `mVZm ZoŸ&
2
AWm©V² Cg H$s `mVZm goŸ&
3
AW© `h h¡ {H$ dh _¸$m Ho$ H$m{µ\$a gwI-gw{dYm _§X ahZo Ho$ H$maU A„mh go {d_wI hmo J`o h¢, Am¡a gmoMVo h¢ {H$ CZ na
`mVZm Zht Am`oJr Am¡a dhr {dO`r hm|JoŸ& O~ {H$ Xem `h h¡ {H$ CZ Ho$ A{YH$ma H$m joÌ H$_ hmoVm Om ahm h¡ Am¡a Bñbm_
~am~a \¡$bVm Om ahm h¡Ÿ& {\$a ^r do Bg ^«_ _| h¢ {H$ do à^wËd àmßV H$a b|JoŸ&
4
AWm©V² AnZo nmnm| H$mo ñdrH$ma H$a b|JoŸ&
391
21 - gyah A{å~`m

48. Am¡a h_ Xo MwHo$ h¢ _ygmVWm hmê$Z H$mo {ddoH$ VWm àH$meAm¡a {ejmàX nwñVH$
AmkmH$m[a`m| Ho$ {b`oŸ&
49. Omo S>aVo hm| AnZo nmbZhma go {~Z XoIo, Am¡a do àb` go ^`^rV hm|Ÿ&
50. Am¡a `h (Hw>>aAmZ) EH$ ew^ {ejm h¡ {Ogo h_ Zo CVmam h¡, Vmo Š`m Vw_ Bg Ho$
BÝH$mar hmo?
51. Am¡a h_ Zo àXmZ H$s Wr B~²amhr_ H$mo Cg H$s MoVZm Bg go nhbo, Am¡a h_
Cgo ^br ^m±{V AdJV WoŸ&
52. O~ Cg Zo AnZo ~mn VWm AnZrOm{V go H$hm: `h à{V_m`| (_w{V©`m±) H¡$gr h¢
{OZ H$s nyOm _| Vw_ bJo hþ`o hmo?
53. CÝhm| Zo H$hm: h_ Zo nm`m h¡ AnZo nyd©Om| H$mo BZ H$s nyOm H$aVo hþ`oŸ&
54. Cg (B~²amhr_) Zo H$hm: {ZíM` Vw_ Am¡a Vwåhmao nyd©O Iwbo Hw$nW _| hmoŸ&
55. CÝhm| Zo H$hm: Š`m Vw_ bm`o hmo h_mao nmg gË` `m Vw_ Cnhmg H$a aho hmo?
56. Cg Zo H$hm: ~{ëH$ Vwåhmam nmbZhma AmH$mem| VWm YaVr H$m nmbZhma h¡ {Og
Zo CÝh| n¡Xm {H$`m h¡, Am¡a _¢ Vmo Bgr H$m gmjr hÿ±Ÿ&
57. VWm A„mh H$s enW! _¢ Adí` Mmb Mby±Jm Vwåhmar _w{V©`m| Ho$ gmW, Bg Ho$
níMmV² {H$ Vw_ Mbo OmAmoŸ&
58. {\$a Cg Zo H$a {X`m CÝh| IÊS>-IÊS>, CZ Ho$ ~‹S>o Ho$ {gdm, Vm{H$ dh Cg
H$s Amoa {\$a|Ÿ&
59. CÝhm| Zo H$hm: {H$g Zo `h Xem H$a Xr h¡ h_mao nyÁ`m| (XodVmAm|) H$s? dmñVd
_| dh H$moB© AË`mMmar hmoJm!
60. bmoJm| Zo H$hm: h_ Zo gwZm: h_ Zo gwZm h¡ EH$ Zd`wdH$ H$mo CZ H$s MMm© H$aVo
{Ogo B~²amhr_ H$hm OmVm h¡Ÿ&
61. bmoJm| Zo H$hm: Cgo bmAmo bmoJm| Ho$ gm_Zo Vm{H$ bmoJ XoI|Ÿ&
62. CÝhm| Zo nyN>m: Š`m Vy Zo hr `h {H$`m h¡ h_mao nyÁ`m| Ho$ gmW, ho B~²amhr_?

1
AWm©V² H$_m] H$mo Vm¡bZo Am¡a {hgm~ H$aZo Ho$ {b`o, Vm{H$ àË`oH$ ì`{ŠV H$mo Cg Ho$ H$_m©Zwgma ~Xbm {X`m Om`oŸ&
392
21 - gyah A{å~`m

63. Cg Zo H$hm: ~{ëH$ Bgo BZ Ho$ Bg ~‹S>o Zo {H$`m1 h¡, Vmo CÝht go nyN> bmo `{X
dh ~mobVo hm|?
64. {\$a AnZo _Z _| do gmoM _| n‹S> J`oŸ& Am¡a (AnZo _Z _|) H$hm: dmñVd _| Vwåhr
AË`mMmar hmoŸ&
65. {\$a dh Am|Yo H$a {X`o J`o AnZo {gam| Ho$ ~b2 (Am¡a ~mobo) : Vy OmZVm h¡ {H$
`h ~mobVo Zht h¢Ÿ&
66. B~²amhr_ Zo H$hm: Vmo Š`m Vw_ B~mXV (d§XZm) A„mh Ho$ {gdm Cg H$s H$aVo hmo
Omo Z Vwåh| Hw$N> bm^ nhþ±Mm gH$Vo h¢ Am¡a Z Vwåh| hm{Z nhþ±Mm gH$Vo h¢?
67. Vwµ\$ (Wy) h¡ Vw_ na Am¡a Cg na {Og H$s Vw_ B~mXV (d§XZm) H$aVo hmo A„mh
H$mo N>mo‹S> H$aŸ& Vmo Š`m Vw_ g_P Zht aIVo hmo?
68. CÝhm| Zo H$hm: Bg H$mo Obm Xmo VWm ghm`Vm H$amo AnZo nyÁ`m| H$s, `{X Vwåh|
Hw$N> H$aZm h¡Ÿ&
69. h_ Zo H$hm: ho A{¾! Vy erVb VWm empÝV ~Z Om B~²amhr_ naŸ&
70. Am¡a CÝhm| Zo Cg Ho$ gmW ~wamB© Mmhr, Vmo h_ Zo CÝht H$mo j{VJ«ñV H$a {X`mŸ&
71. Am¡a h_ Cg (B~²amhr_) H$mo ~Mm H$a bo J`o VVm byV3 H$mo Cg ^y{_4 H$s Amoa
{Og _| h_ Zo gånÞVm aIr h¡ {díd dm{g`m| Ho$ {b`oŸ&
72. Am¡a h_ Zo Cgo àXmZ {H$`m (nwÌ) Bg²hmµH$ Am¡a (nm¡Ì) `mHy$~ Cg na A{YH$,
Am¡a àË`oH$ H$mo h_ Zo gËH$_u ~Zm`mŸ&
73. Am¡a h_ Zo CÝh| AJ«Ur (à_wI) ~Zm {X`m Omo h_mao AmXoemZwgma (bmoJm| H$mo)
gwnW Xem©Vo h¡Ÿ& VWm h_ Zo dør (àH$meZm) H$s CZ H$s AmoagËH$_m} Ho$ H$aZo
VWm Z_mµO H$s ñWmnZm H$aZo Am¡a µOH$mV XoZo H$s, VWm do h_mao hr CnmgH$
WoŸ&

1
`h ~mV B~²amhrb Ab¡{hñgbm_ Zo CÝh| CZ Ho$ nyÁ`m| H$s {ddeVm {XImZo Ho$ {b`o H$hrŸ&
2
AWm©V² gË` H$mo ñdrH$ma H$a Ho$ Cg go {\$a J`oŸ&
3
byV Ab¡{hñgbm_ B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ Ho$ ^VrOo WoŸ&
4
Bg go A{^àm` gr[a`m Xoe h¡Ÿ& Am¡a AW© `h h¡ {H$ A„mh Zo B~²amhr_ Ab¡pñgbm_ H$s A{¾ go ajm H$aZo Ho$ níMmV²
CÝh| gr[a`m Xoe H$s Amoa àñWmZ H$a OmZo H$m AmXoe {X`mŸ& Am¡a dh gr[a`m Mbo J`oŸ&
393
21 - gyah A{å~`m

74. VWm byV H$mo h_ Zo {ZU©` epŠV Am¡a kmZ {X`m, Am¡a ~Mm {b`m Cg ~ñVr go
Omo XwîH$_© H$a ahr Wr, dmñVd _| do ~wao Ad¡kmH$mar bmoJ WoŸ&
75. Am¡a h_ Zo àdoe {X`m Cgo AnZr X`m _|, dmñVd _| dh gXmMm[a`m| _| go WmŸ&
76. VWm Zyh H$mo (`mX H$amo) O~ Cg Zo nwH$mam BZ (Z{~`m|) go nhboŸ& Vmo h_ Zo
Cg H$s nwH$ma gwZ br, {\$a Cgo Am¡a Cg Ho$ KamZo H$mo _wpŠV Xr _hm nr‹S>m go&
77. Am¡a Cg H$s ghm`Vm H$s Cg Om{V Ho$ _wµH$m~bo _| {OÝhm| Zo h_mar Am`Vm|
({Zem{Z`m|) H$mo PwR>bm {X`m, dmñVd _| do ~wao bmoJ Wo AV: h_ Zo Sw>~mo {X`m
CZ g^r H$moŸ&
78. VWm XmdyX Am¡a gwb¡_mZ H$mo (`mX H$amo) O~ dh XmoZm| {ZU©` H$a aho Wo IoV Ho$
{df` _| O~ am{Ì _§ Ma JBª Cgo Xygam| H$s ~H$[a`m±, Am¡a h_ CZ H$m {ZU©` XoI
aho WoŸ&
79. Vmo h_ Zo Cg H$m C{MV {ZU©` g_Pm {X`m gwb¡_mZ1 H$mo, Am¡a àË`oH$ H$mo h_
Zo àXmZ {H$`m Wm {ZU©` epŠV VWm kmZ, Am¡a h_ Zo AmYrZ H$a {X`m Wm
XmdyX Ho$ gmW nd©Vm| H$mo Omo (A„mh H$s n{dÌVm H$m) dU©Z H$aVo Wo VWm
n{j`m| H$mo, Am¡a h_ hr Bg H$m`© Ho$ H$aZo dmbo WoŸ&
80. VWm h_ Zo Cg (XmdyX) H$mo {gIm`m Vwåhmao {b`o H$dM ~ZmZm Vm{H$ Vwåh|
~Mm`o Vwåhmao AmH$_U go, Vmo Š`m Vw_ H¥$Vk hmo?
81. Am¡a gwb¡_mZ Ho$ AmYrZ H$a {X`m CJ« dm`w H$mo, Omo Mb ahr Wr Cg Ho$ AmXoe
go2 Cg YaVr H$s Amoa {Og _| h_ Zo gånÞVm ({d^y{V`m±) aIr h¢, Am¡a h_ hr
gd©k h¢Ÿ&

1
hXrg _| d{U©V h¡ {H$ XmoZm[a`m| Ho$ gmW {eew WoŸ& ^o{S‹ >`m Am`m Am¡a EH$ H$mo bo J`m Vmo EH$ Zo Xygar go H$hm {H$
Vwåhmao {eew H$mo bo J`m h¡ Am¡a {ZU©` Ho$ {b`o XmdyX Ho$ nmg J`tŸ& CÝhm| Zo ~‹S>r Ho$ {b`o {ZU©` H$a {X`mŸ& {\$a dh
gwb¡_mZ Ab¡{hñgbm_ Ho$ nmg Am`t, CÝhm| Zo H$hm, Nw>ar bmAmo _¢ Vw_ XmoZm| Ho$ {b`o Xmo ^mJ H$a Xy±Ÿ& Vmo N>mo`r Zo H$hm:
Eogm Z H$a| A„mh Amn na X`m H$ao, `h Cg H$m {eew h¡Ÿ& `h gwZ H$a CÝhm| Zo N>moQ>r Ho$ nj _| {ZU©` H$a {X`mŸ&
(~w˜mar 3427, _wpñb_ 1720)
2
AWm©V² dm`w CZ Ho$ qghmgZ H$mo wZ Ho$ amÁ` _| Ohm± MmhVo jUm| _| nhþ±Mm XoVr WrŸ&
394
21 - gyah A{å~`m

82. VWm e¡VmZm| _| go CÝh| (Cg Ho$ AmYrZ H$a {X`m) Omo Cg Ho$ {b`o Sw>~H$s
bJmVo1 VWm Bg Ho$ {gdm Xygao H$m`© H$aVo Wo, Am¡a h_ hr CZ Ho$ {ZarjH$2
WoŸ&
83. VWm Aæ`y~ (H$s Cg pñW{V) H$mo (`mX H$amo) O~ Cg Zo nwH$mam AnZo
nmbZhma H$mo {H$ _wPo amoJ bJm J`m h¡Ÿ& Am¡a Vy g~ go A{YH$ X`mdmZ² h¡Ÿ&
84. Vmo h_ Zo Cg H$s Jwhma gwZ br3 Am¡a Xya H$a {X`m Omo Xw:I Cgo Wm, Am¡a
àXmZ H$a {X`m Cgo Cg H$m n[adma VWm CVZo hr Am¡a CZ Ho$ gmW, AnZr
{deof X`m go VWm {ejm Ho$ {b`o CnmgH$m| H$sŸ&
85. VWm Bg²_mB©b Am¡a BX²arg VWm Owb {µH$µµâb H$mo (`mX H$amo), g^r ghZerbm| _| go
WoŸ&
86. Am¡a h_ Zo àdoe {X`m CZ H$mo AnZr X`m _|, dmñVd _| do gXmMmar WoŸ&
87. VWm OwÞyZ4 H$mo O~ dh Mbm5 J`m H«$mo{YV hmo H$a Am¡a gmoMm {H$ h_ Cgo
nH$‹S>|Jo Zht, AÝVV: Cg Zo nwH$mam AYoam| _| {H$ Zht h¡ H$moB© nyÁ` Voao {gdm, Vy
n{dÌ h¡, dmñVd _| _¢ hr Xmofr6 hÿ±Ÿ&
88. V~ h_ Zo Cg H$s nwH$ma gwZ br, VWm Cgo _wŠV H$a {X`m emoH$ go, Am¡a Bgr
àH$ma h_ ~Mm {b`m H$aVo h¢ B©_mZ dmbm| H$moŸ&
89. VWm µOH$[aæ`m H$mo (`mX H$amo) O~ nwH$mam Cg Zo AnZo nmbZhma1 H$mo, ho _oao
nmbZhma! _wPo _V N>mo‹S> Xo AHo$bm, Am¡a Vy g~ go AÀN>m CÎmam{YH$mar h¡Ÿ&

1
AWm©V² _mo{V`m± VWm Odm{hamV {ZH$mbZo Ho$ {b`oŸ&
2
Vm{H$ e¡VmZ CZ H$mo H$moB© hm{Z Z nhþ±Mm`oŸ&
3
AmXaUr` Aæ`y~ Ab¡{hñgbm_ H$s A„mh Zo CZ Ho$ YZ-YmÝ` VWm n[adma _| narjm brŸ& dh ñd`§ amoJJ«ñV hmo J`oŸ&
naÝVw CZ Ho$ Y¡`© Ho$ H$maU A„mh Zo CZ H$mo {\$a ñdñW H$a {X`m Am¡a YZ-YmÝ` Ho$ gmW hr nhbo go XmoZ JwZo nwÌ
àXmZ {H$`oŸ&
4
OwÞyZ go A{^àoV gyZwg Ab¡{hñgbm_ h¢Ÿ& ZyZ H$m AW© A~u ^mfm _| _N>br h¡Ÿ& CZ H$mo ""gm{h~wb hÿV'' ^r H$hm J`m
h¡Ÿ& AWm©V² _N>br dmbmŸ& Š`m| {H$ CZ H$mo A„mh Ho$ AmXoe go EH$ _N>br Zo {ZJb {b`m WmŸ& Bg H$m Hw$N> dU©Z gyah
`yZwg _| Am MwH$m h¡Ÿ& Am¡a Hw$N> gyah gmµµâµ\$mV _| Am ahm h¡Ÿ&
5
AWm©V² AnZr Om{V go H«$mo{YV hmo H$a A„mh Ho$ AmXoe Ho$ {~Zm AnZr ~ñVr go Mbo J`oŸ& Bgr na CÝh| nH$‹S> {b`m
J`mŸ&
6
ghrh hXrg _| AmVm h¡ {H$ Omo ^r _wgb_mZ Bg eãX Ho$ gmW {H$gr {df` _| XwAmo H$aoJm Vmo A„mh Cg H$s XwAmo H$mo
ñdrH$ma H$aoJmŸ& ({V{_©µOr - 3505)
395
21 - gyah A{å~`m

90. Vmo h_ Zo gwZ br Cg H$s nwH$ma VWm àXmZ H$a {X`m Cgo `ô`m, Am¡a gwYma
{X`m Cg Ho$ {b`o Cg H$s nËZr H$moŸ& dmñVd _| dh g^r Xm¡‹S>-Yyn H$aVo Wo
gËH$_m}§ _| Am¡a h_ go àmW©Zm H$aVo Wo é{M VWm ^` Ho$ gmW, Am¡a h_mao AmJo
PwHo$ hþ`o VoŸ&
91. VWm {Og Zo ajm H$s AnZo gVrËd2 H$s, Vmo \y$§H$ Xr h_ Zo Cg Ho$ ^rVa AnZr
AmË_m go, Am¡a Cgo VWm Cg Ho$ nwÌ H$mo ~Zm {X`m EH$ {ZemZr g§gma dm{g`m|
Ho$ {b`oŸ&
92. dmñVd _| Vwåhmam Y_© EH$ hr Y_©3 h¡, Am¡a _¢ hr Vw_ g~ H$m nmbZhma (nyÁ`)
hÿ±Ÿ& AV: _oar hr B~mXV (d§XZm) H$amoŸ&
93. Am¡a IÊS>-IÊS> H$a {X`m bmoJm| Zo AnZo Y_© H$mo ({d^oX H$a Ho$) Amng _|,
g~ H$mo h_mar Amoa hr {\$a AmZm h¡Ÿ&
94. {\$a Omo gXmMma H$aoJm Am¡a dh EHo$ídadmXr hmo, Vmo Cg Ho$ à`mg H$s Cnojm
Zht H$s Om`oJr, Am¡a h_ Cgo {bI aho h¢Ÿ&
95. Am¡a Ag§^d h¡ {H$gr ^r ~ñVr na {Og H$m h_ Zo {dZme H$a4 {X`m h¢ {H$ dh
{\$a (g§gma _|) Am Om`oŸ&
96. `hm± VH$ {H$ O~ Imob {X`o Om`|Jo `mOyO VWm _mOyO5 Am¡a do àË`oH$ D±$MmB©
go CVa aho hm|JoŸ&
97. Am¡a g_rn Am Om`oJm gË`6 dMZ, Vmo AH$ñ_mV² Iwbr ah Om`oJr H$m{µ\$am| H$s
Am±Io, (do H$h|Jo) : ""hm` h_mam {dZme''! h_ AgmdYmZ ah J`o Bg go, ~pëH$
h_ AË`mMmar WoŸ&

1
AmXaUr` µOH$[aæ`m Zo EH$ nwÌ Ho$ {b`o àmW©Zm H$s, {Og H$m dU©Z gyah Ambo B_amZ VWm gyah Vm-hm _| Am MwH$m
h¡Ÿ&
2
Bg go g§Ho$V _a²`_ VWm Cg Ho$ nwÌ B©gm (Ab¡{hñgbm_) H$s Amoa h¡Ÿ&
3
AWm©V g~ Z{~`m| H$m _yb Y_© EH$ h¡Ÿ& Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: _¢ _a²`_ Ho$ nwÌ B©gm go A{YH$ g§~§Y
aIVm hÿ±Ÿ& Š`m|{H$ g~ Z~r ^mB© ^mB© h¢ CZ H$s _m`| AbJ AbJ h¢, g~ H$m Y©_ EH$ h¡& Am¡a Xygar hXrg _| `h
A{YH$ h¡ {H$: _oao Am¡a Cg Ho$ ~rM H$moB© Am¡a Z~rZht h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 3442)
4
AWm©V² Cg Ho$ dm{g`m| Ho$ XwamMma Ho$ H$maUŸ&
5
`mOyO VWm _mOyO Ho$ {df` _| Xo{I`o gyah H$h²µ\$, Am`V: 93 go 100 VH$ H$m AZwdmXŸ&
6
gË` dMZ go A{^àm` àb` H$m dMZ h¡Ÿ&
396
21 - gyah A{å~`m

98. {ZíM` Vw_ g~ VWm Vw_ {OZ (_w{V©`m|) H$mo nyO aho hmo A„mh Ho$ A{V[aŠV
ZaH$ Ho$ gªYZ h¢, Vw_ g~ dhm± nhþ±MZo dmbo hmoŸ&
99. `{X do dmñVd _| nyÁ` hmoVo, Vmo ZaH$ _| àdoe Zht H$aVo, Am¡a àË`oH$ Cg _|
gXmdmgr hm|JŸo &
100. CZ H$s Cg _| MrI| hm|Jr VWm do Cg _| (Hw$N>) gwZ Zht gHo$§JoŸ&
101. (naÝVw) {OZ Ho$ {b`o nhbo hr go h_mar Amoa go ^bmB© H$m {ZU©` hmo MwH$m
h¡, dhr Cg go Xya aIo Om`|JoŸ&
102. do Cg (ZaH$) H$s gaga ^r Zht gwZ|Jo, Am¡a AnZr _Z Mmhr MrµOm| _|
gXm (_¾) ah|JoŸ&
103. CÝh| CXmgrZ Zht H$aoJr (àb` Ho$ {XZ H$s) ~‹S>r ì`J«Vm, VWm µ\$[aíVo
CÝh| hmWm|-hmW bo b|Jo (VWm H$h|Jo): `hr Vwåhmam dh {XZ h¡ {Og H$m Vwåh|
dMZ {X`m Om ahm WmŸ&
104. {Og {XZ h_ bnoQ>1 X|Jo AmH$me H$mo n§{OH$m Ho$ nÞm| H$mo bnoQ> XoZo Ho$
g_mZ, O¡go h_ Zo Ama§^ {H$`m Wm àW_ CËn{Îm H$m Cgr àH$ma Cgo2 Xwham`|Jo,
Bg (dMZ H$mo nyam H$aZm h_ na h¡, Am¡a h_ nyam H$a Ho$ ah|JŸo &
105. VWm h_ Zo {bI {X`m h¡ µO~ya3 _| {ejm Ho$ níMmV² {H$ YaVr Ho$
CÎmam{YH$mar _oao gXmMmar ^ŠV hm|JŸo &
106. dñVwV: Bg (~mV) _| EH$ ~‹S>m CnXoe h¡ CnmgH$m| Ho$ {b`oŸ&
107. Am¡a (ho Z~r!) h_ Zo Amn H$mo Zht ^oOm h¡ {H$ÝVw g_ñV g§gma Ho$ {b`o
X`m ~Zm4 H$aŸ&
108. Amn H$h X| {H$ _oar Amoa Vmo ~g `hr dør H$s Om ahr h¡ {H$ Vw_ g~ H$m
nyÁ` ~g EH$ hr nyÁ` h¡, {\$a Š`m Vw_ Cg Ho$ AmkmH$mar5 hmo?

1
(Xo{I`o : gyah Ow_a, Am`V : 67)
2
Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo ^mfU {X`m {H$ bmoJ A„mh Ho$ nmg {~Zm OyVo Ho$, Z¾, VWm {~Zm ˜VZo Ho$ EH$Ì
{H$`o Om`|JoŸ& {\$a B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ H$mo gd© àW_ dñÌ nhZm`o Om`|JoŸ& (ghrh ~w˜mar, 3349)
3
µO~ya dh nwñVH$ h¡ Omo XmdyX Ab¡{hñgbm_ H$mo àXmZ H$s J`rŸ&
4
AWm©V² Omo Amn na B©_mZ bm`oJm, dhr bmoH$-nabmoH$ _| A„mh H$s X`m H$m A{YH$mar hmoJmŸ&
5
AWm©V X`m EHo$ídadmX _| h¡, {_lUdmX _| ZhtŸ&
397
21 - gyah A{å~`m

109. {\$a `{X do {d_wI hmo, Vmo Amn H$h X| {H$ _¢ Zo Vwåh| g_mZ ê$n go
gmdYmZ H$a {X`m1, Am¡a _¢ Zht OmZVm {H$ g_rn h¡ AWdm Xya {Og H$m dMZ
Vwåh| {X`m Om ahm h¡Ÿ&
110. dmñVd _| dhr OmZVm h¡ Iwbr ~mV H$mo VWm OmZVm h¡ Omo Hw$N> Vw_ CnmVo
hmoŸ&
111. VWm _wPo `h kmZ (^r) Zht, g§^d h¡ `h2 Vwåhmao {b`o H$moB© narjm hmo
VVm bm^ hmo EH$ {ZYm©[aV g_` VH$?
112. Cg (Z~r) Zo àmW©Zm H$s: ho _oao nmbZhma! gË` Ho$ gmW {ZU©` H$a XoŸ&
Am¡a h_mam nmbZhma AË`§V H¥$nmerb h¡ {Og go ghm`Vm _m±Jr Om`o CZ ~mVm|
na Omo Vw bmoJmo ~Zm aho hmoŸ&
*****

1
AWm©V² B©_mZ Z bmZo Am¡a {_lUdmX Ho$ Xwîn[aUm_ goŸ&
2
AWm©V² `mVZm _| {dbå~Ÿ&
398
22 - gyah h‚m

gyah h‚m - 22
gyah h‚m Ho$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 78 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg gyah _| h‚m H$s gmYmaU KmofUm H$s MMm© h¡ Bg {b`o Bg H$m Zm_ gyah
h‚m h¡Ÿ&
- Ama§{^H$ Am`Vm| _| àb` Ho$ H$‹S>o ^yH$ån na gmdYmZ H$aVo hþ`o Bg ~mV go
gy{MV {H$`m J`m h¡ {H$ e¡VmZ Ho$ CH$gmZo go {H$VZo hr bmoJ A„mh Ho$ ~mao _|
{Z_y©b ~mVm| _| CbPo ahVo h¢ {Og Ho$ H$maU dh ZaH$ H$s AmJ_| Om {Ja|JoŸ&
- Xygao OrdZ Ho$ à_mU Am¡aJw_amhr H$s ~mVm| Ho$ n[aUm_ ~Vm`o J`o h¢Ÿ&
- A„mh H$s AgwÕ d§XZm H$mo ì`W© ~VmVo hþ`o {eH©$ H$m IÊS>Z {H$`m J`m h¡Ÿ&
- `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ H$m°~m EH$ A„mh H$s d§XZm Ho$ {b`o ~Zm`m J`m h¡Ÿ& VWm
h‚m Ho$ H$_m] H$mo ~Vm`m J`m h¡Ÿ& Am¡a _wgb_mZm| H$mo AZw_{V Xr Jg© h¡ {H$
{OhmX H$a Ho$ H$m°~m H$mo _wŠV H$am`|Ÿ&
- `mVZm H$s OëXr _MmZo na AË`mMmar Om{V`m| Ho$ {dZme H$s Amoa Ü`mZ {Xbm`m
J`m h¡Ÿ&
- A„mh H$s amh _| {hO²aV H$aZo na ey^gyMZm gwZmB© JB© h¡Ÿ&
- A„mh Ho$ CnH$mam| H$m dU©Z VWm {damo{Y`m| Ho$ g§Xho m| H$mo Xya H$aVo hþ`o {eH©$ H$mo
{Z_y©b ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- AÝV _| _wgb_mZm| H$mo AnZo H$V©ì` H$m nmbZ H$aZo Am¡a A„mh H$s amh _|
à`mg H$aZo Am¡a bmoJm| Ho$ gm_Zo Cg Ho$ Y_© H$s Jdmhr XoZo na ~b {X`m J`m
h¡Ÿ&
*****

399
22 - gyah h‚m

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ho _Zwî`m|! AnZo nmbZhma go S>amo, dmñVd _| H$`m_V (àb`) H$m ^yH$ån ~‹S>m
hr Kmoa {df` h¡Ÿ&
2. {Og {XZ Vw_ Cgo XoImoJo, gwY Z hmoJr àË`oH$ XyY {nbmZo dmbr H$mo AnZo XyY
nrVo {eew H$s, Am¡a {Jam XoJr àË`oH$ J^©dVr AnZm J^©, VWm Vw XoImoJo bmoJm| H$mo
_Vdmbo O~ {H$ do _Vdmbo Zht hm|Jo, naÝVw A„mh H$s `mVZm ~hþV H$‹S>r1 hmoJrŸ&
3. Am¡a Hw$N> bmoJ {ddmX H$aVo h¢ A„mh Ho$ {df` _| {~Zm {H$gr kmZ Ho$, VWm
AZwgaU H$aVo h¢ àË`oH$ CÕV e¡VmZ H$mŸ&
4. {Og Ho$ ^m½` _| {bI {X`m J`m h¡ {H$ Omo Cgo {_Ì ~Zm`oJm dh Cgo Hw$nW H$a
XoJm Am¡a Cgo amh {XIm`oJm ZaH$ H$s `mVZm H$s AmoaŸ&
5. ho bmoJmoŸ! `{X Vw_ {H$gr g§Xho _| hmo nwZ: Or{dV hmoZo Ho$ {df` _|, Vmo (gmoMmo
{H$) h_ Zo Vwåh| {_Å>r go n¡Xm {H$`m, {\$a dr`© go, {\$a aŠV Ho$ W¸$o go, {na
_m§g Ho$ IÊS> go Omo {M{ÌV VWm MrÌ{dhrZ hmoVm h¡2, Vm{H$ h_ COmJa H$a3 X|

1
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo µ\$a_m`m {H$ A„mh àb` Ho$ {XZ H$hoJm: ho AmX_! dh H$h|Jo: _¢ Cn{gWV hÿ±Ÿ& {\$a
nwH$mam Om`oJm {H$ A„mh AmXoe XoVm h¡ {H$ AnZr g§VmZ _| go ZaH$ _| ^oOZo Ho$ {b`o {ZH$mbmoŸ& dh H$h|Jo {H$VZo? dh
H$hoJm: hµOma _| go Zm¡ gm¡ {ZÞmZdoŸ& Vmo Cgr g_` J^©dVr AnZm J^© {Jam XoJr Am¡a {eew Ho$ ~mb g\o$X hmo Om`|JoŸ&
Am¡a Vw_ bmoJm| H$mo _Vdmbo g_PmoJoŸ& O~ {H$ do _Vdmbo Zht hm|Jo {H$ÝVw A„mh H$s `mVZm H$‹S>r hmoJrŸ& `h ~mV bmoJm|
H$mo ^mar bJr Am¡a CZHo$ Mohao ~Xb J`oŸ& V~ Amn Zo H$hm: `mOyO Am¡a _mOyO _| goo Zmo gm¡ {ZÞmZdo hm|Jo Am¡a Vw_ _|
go EH$Ÿ& (g§{já hXrg, ~w˜mar : 4741)
2
AWm©V: `h dr`© Mmbrg {XZ Ho$ ~mX Jm‹T>r aŠV ~Z OmVm h¡Ÿ& {\$a JmoíV H$m bmoW‹S>m ~Z OmVm h¡Ÿ& {\$a Cg go ghrh
gbm_V ~ƒm ~Z OmVm h¡Ÿ& Am¡a Eogo ~ƒo _| OmZ \y$±H$ Xr OmVr h¡Ÿ& Am¡a AnZo g_` na Cg H$s n¡XmB©e hmo OmVr h¡Ÿ&
Am¡a - A„mh H$s BÀN>m go-H$^r Hw$N> H$maUm| \$bñdê$n E¡gm ^r hmoVm h¡ {H$ IyZ H$m dh bmoW‹S>m AnZm ghrh ê$n
Zht Yma nmVmŸ& Am¡a Cg _| ê$h ^r Zht \y$±H$s OmVrŸ& Am¡a dh AnZo n¡XmBe Ho$ g_` go nhbo hr {Ja OmVm h¡Ÿ& ghrh
hXrgm| _| ^r _m± Ho$ noQ> _| ~ÀMo H$s n¡XmBe H$s BZ AdñWmAm| H$s MM© {_bVr h¡Ÿ& CXmhaU ñdê$n, EH$ hXrg _| h¡ {H$
dr`© Mmbrg {XZ Ho$ ~mX Jm‹T>r IyZ ~Z OmVm h¡Ÿ& {\$a Mmbrg {XZ Ho$ ~mX bmoW‹S>m AWdm JmoíV H$s ~moQ>r ~Z OmVm h¡Ÿ&
{\$a A„mh H$s Amoa go EH$ µ\$[aíVm Mma eãX bo H$a AmVm h¡: dh g§gma _| Š`m H$m_ H$aoJm, Cg H$s Am`w {H$VZr
hmoJr, Cg H$mo Š`m Am¡a {H$VZr Or{dH$m {_boJr,Am¡a dh ew^ hmoJm AWdm Aew^Ÿ& {\$a dh Cg _| OmZ S>mbVm h¡Ÿ&
(Xo{I`o: ghrh ~w˜mar, 3332) AWm©V: Mma _hrZo Ho$ ~mX Cg _| OmZ S>mbr OmVr h¡Ÿ& Am¡a ~ƒm EH$ ghrh ê$n YmaU H$a
boVm h¡Ÿ& Bg àH$ma AmO {Og H$mo d¡km{ZH$m| Zo ~hþV Xm¢‹S> Yyn Ho$ ~mX {gÕ {H$`m h¡ Cg H$mo Hw> aAmZ Zo Mm¡Xh gm¡ gmb
nyd© hr ~Vm {X`m WmŸ& `h Bg ~mV H$m à_mU h¡ {H$ `h {H$Vm~ (Hw> aAmZ) {H$gr _mZd H$s ~ZmB© hþB© Zht h¡, ~pëH$
A„mh H$s Amoa go h¡Ÿ&
3
AWm©V² AnZr e{ŠV VWm gm_Ï`© H$moŸ&
400
22 - gyah h‚m

Vwåhmao {b`o, Am¡a pñWa aIVo h¢ J^m©e`m| _| O~ VH$ Mmh| EH$ {ZYm©[aV Ad{Y
VH$, {\$a Vwåh| {ZH$mbVo h¢ {eew ~Zm H$a, {\$a Vm{H$ Vw_ nhþ±Mmo AnZ `m¡dZ
H$mo, Am¡aVw_ _| go Hw$N> (nhbo hr) _a OmVo h¢ Am¡a Vw_ _| go Hw$N> OrU© Am`w H$s
Amoa \o$a {X`o OmVo h¢ Vm{H$ Cgo Hw$N> kmZ Z ah Om`o kmZ Ho$ níMmV², VWm Vw_
XoIVo hmo YaVr H$mo gyIr, {\$a O~ h_ Cg na Ob-dfm© H$aVo h¢, Vmo gh²gm
bhbhmZo Am¡a C^aZo bJr, VWm CJm XoVr h¡ àË`oH$ àH$ma H$s gwÑí`
dZñn{V`m±Ÿ&
6. `h Bg {b`o h¡ {H$ A„mh hr gË` h¡ VWm dh Or{dV H$aVm h¡ _wXm}§ H$mo VWm
dmñVd _| dh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
7. `h Bg H$maU h¡ {H$ H$`m_V (àb`) Adí` AmZr h¡ {Og _| H$moB© g§Xoh Zht,
Am¡a A„mh hr CÝh| nwZ: Or{dV H$aoJm Omo g_m{Y`m| (H$~«m|) _| h¢Ÿ&
8. VWm bmoJm| _| dh (^r) h¡ Omo {ddmX H$aVm h¡ A„mh Ho$ {df` _| {~Zm {H$gr
kmZ Am¡a _mJ©Xe©Z Ed§ {~Zm {H$gr Á`mo{V_` nwñVH$ Ho$Ÿ&
9. AnZm nhby \o$a H$a Vm{H$ A„mh H$s amh1 go Hw$nW H$a XoŸ& Cgr Ho$ {b`o
g§gma _| An_mZ h¡ Am¡a h_ Cgo àb` Ho$ {XZ XhZ H$s `mVZm MIm`|JŸo &
10. `h CZ H$_m] H$m n[aUm_ h¡ {Og Voao hmWm| Zo AmJo ^oOm h¡, Am¡a A„mh
AË`mMmar Zht h¡ (AnZo) ^ŠVm| Ho$ {b`oŸ&
11. VWm bmoJm| _| dh (^r) h¡ Omo B~mXV (d§XZm) H$aVm h¡ A„mh H$s EH$ {H$Zmao
na hmo H$a2 , {\$a `{X Cgo H$moB© bm^ nhþ±MVm h¡ Vmo dh g§Vmof hmo OmVm h¡Ÿ&
Am¡a `{X Cgo H$moB© narjm Am bJo Vmo _w°h Ho$ ~b {\$a OmVm h¡Ÿ& dh j{V _| n‹S>
J`m bmoH$ VWm nabmoH$ H$s, Am¡a `hr Iwbr j{V h¡Ÿ&
12. dh nwH$maVm h¡ A„mh Ho$ A{V[aŠV Cgo Omo Z hm{Z nhþ±Mm gHo$ Cgo Am¡a Z
bm^, `hr Xy3 H$m Hw$nW h¢Ÿ&

1
AWm©V A{^_mZ H$aVo hþ`oŸ&
2
AWm©V² g§{X½Y hmo H$aŸ&
3
AWm©V² H$moB© Xw:I hmoZo na A„mh Ho$ {gdm Xygam| H$mo nwH$maZmŸ&
401
22 - gyah h‚m

13. dh Cgo nwH$maVm h¡ {Og H$s hm{Z A{YH$ g_rn h¡ Cg Ho$ bm^ go, dmñVd _|
dh ~wam g§ajH$ VWm ~wam gmWr h¡Ÿ&
14. {ZíM` A„mh CÝh| àdoe XoJm Omo B©_mZ bm`o VVm gËH$_© {H$`o Eogo ñdJm] _|
{OZ _| Zha| àdm{hV h¢Ÿ& dmñVd _| A„mh H$aVm h¡ Omo MmhVm h¡Ÿ&
15. Omo gmoMVm h¡ {H$ Cg1 H$s ghm`Vm Zht H$aoJm A„mh bmoH$ VWm nabmoH$ _|, Vmo
Cgo Mm{h`o {H$ VmZ bo H$moB© añgr AmH$me H$s Amoa {\$a \$m±gr Xo H$a _a Om`oŸ&
{\$a XoIo {H$ Š`m Xya H$a XoVr h¡ Cg H$m Cnm` Cg Ho$ amof (H«$moY)2 H$mo?
16. VWm Bgr àH$ma h_ Zo Bg (Hw>>aAmZ) H$mo Iwbr Am`Vm| _o AdV[aV {H$`m h¡Ÿ&
Am¡a A„mh gwnW Xe© XoVm h¡ {Ogo MmhVm h¡Ÿ&
17. Omo B©_mZ bm`o VVm Omo `hÿXr hþ`,o Am¡a Omo gm~B© VWm B©gmB© h¢ Am¡a Omo _Oygr
h¢ VWm {OÝhm| Zo {eH©$ {H$`m h¡, A„mh {ZU©`3 H$a XoJm CZ Ho$ ~rM àb` Ho$
{XZŸ& {ZíM` A„mh àË`oH$ dñVw na gmjr h¢Ÿ&
18. (ho Z~r!) Š`m Amn Zht OmZVo {H$ A„mh hr H$mo gO²Xm4 H$aVo h¢ Omo AmH$mem|
VWm YaVr _| h¢ VWm gy`© Am¡a Mm±X VWm Vmao Am¡a nd©V Ed§ d¥j Am¡a new VWm
~hþV go _Zwî`, Am¡a ~hþV go dh ^r h¢ {OZ na `mVZm {gX²>Y hmo MwH$s h¡Ÿ& Am¡a
{Ogo A„mh An_m{ZV H$a Xo Cgo H$moB© gå_mZ XoZo dmbm Zht h¢Ÿ& {Z:g§Xho
A„mh H$aVm h¡ Omo MmhVm h¡Ÿ&
19. `h Xmo nj h¢ {OÝhm|Zo {d^oX {H$`m5 AnZo nmbZhma Ho$ {df` _|, Vmo BZ _| go
H$m{µ\$am| Ho$ {b`o ã`m|V {X`o J`o h¢ŸA{¾ Ho$ dó, CZ Ho$ {gam| na Ymam ~hm`r
Om`oJr Im¡bVo hþ`o nmZr H$sŸ&

1
AWm©V AnZo agyb H$sŸ&
2
AW© `h h¡ {H$ A„mh AnZo Z~r H$s ghm`Vm Adí` H$aoJmŸ&
3
AWm©V² àË`oH$ H$mo AnZo H$_© H$s dmñV{dH$Vm H$m kmZ hmo Om`oJmŸ&
4
Bg Am`V _| `h ~Vm`m Om ahm h¡ {H$ A„mh hr AHo$bm nyÁ` h¢ Cg H$m H$moB© gmPr ZhtŸ& Š`m|{H$ Bg {díd H$s g^r
CËn{Îm Cgr Ho$ AmJo PwH$ ahr h¡ Am¡a ~hþV go _Zwî` ^r Cg Ho$ AmkmH$mar hmo H$a Cgr H$mo gO²Xm H$a aho h¢Ÿ& AV:
Vw_ ^r Cg Ho$ AmkmH$mar hmo H$a Cgr Ho$ AmJo PwH$moŸ& Š`m| {H$ Cg H$s Ad¡km `mVZm H$mo A{Zdm`© H$a XoVr h¡Ÿ& Am¡a
Eogo ì`pŠV H$mo An_mZ Ho$ {gdm Hw$N> hmW Z Am`oJmŸ&
5
AWm©V² g§gma _| {H$VZo hr Y_© Š`m| Z hm| dmñVd _| Xmo hr nj h¢: EH$ gËY_© H$m {damoYr Am¡a Xygam gËY_© H$m
AZw`m`r, AWm©V² H$m{µ\$a Am¡a _mo{_Z Am¡a àË`oH$ H$m n[aUm_ ~Vm`m Om ahm h¡Ÿ&
402
22 - gyah h‚m

20. {Og go Jbm Xr Om`|Jr CZ Ho$ noQ>m| Ho$ ^rVa H$s dñVw`| Am¡a CZ H$s Imb|Ÿ&
21. Am¡a CÝht Ho$ {b`o bmoho Ho$ Am±H$w e h¢Ÿ&
22. O~ ^r Cg (A{¾) go {ZH$bZm Mmh|Jo ì`mHw$b hmo H$a, Vmo Cgr _| \o$a {X`o
Om`|Jo, VWm (H$hm Om`oJm {H$) XhZ H$s `mVZm MImoŸ&
23. {ZíM` A„mh àdoe XoJm CÝh| Omo B©_mZ bm`o VWm gËH$_© {H$`o Eogo ñdJm}§ _|
{OZ _| Zha| àdm{hV hm|Jr, CZ _| CÝh| gmoZo Ho$ H§$JZ nhZm`o Om`|Jo VWm _moVr,
Am¡a CZ H$m dñÌ Cg _| aoe_ H$m hmoJmŸ&
24. VWm CÝh| _mJ© Xem© {X`m J`m n{dÌ ~mV1 H$m, Am¡a CÝh| Xem© {X`m J`m
àe§{gV (A„mh) H$m2 _mJ©Ÿ&
25. Omo H$m{µ\$a hmo J`o3 Am¡a amoH$Vo h¢ A„mh H$s amh go Am¡a Cg _{ñOXo ham_ go
{Ogo g~ Ho$ {b`o h_ Zo EH$ O¡gm ~Zm {X`m h¡: Cg Ho$ dmgr hm| AWdm àdmgrŸ&
VWm Omo Cg _|AVË`mMma go AY_© H$m {dMma H$aoJm, h_ Cgo Xw:IXm`r `mVZm
MIm`|JŸo &4
26. VWm dh g_` `mX H$amo O~ h_ Zo {ZpíMV H$a {X`m B~²amhr_ Ho$ {b`o Bg Ka
(H$m~m) H$m ñWmZ5 (Bg à{V~§Y Ho$ gmW) {H$ gmPr Z ~ZmZm _oam {H$gr MrµO
H$mo, VWm n{dÌ aIZm _oao Ka H$mo n[aH«$_m H$aZo, I‹S>o hmoZo, éHy$A (PwH$Zm)
Am¡a gO²Xm H$aZo dmbm| Ho$ {b`oŸ&
27. Am¡a JmofUm H$a Xmo bmoJm| _| h‚m H$s, do Am`|Jo Voao nmg n¡Xb VWm àË`oH$ Xw~br
nVbr ñdm[a`m| na, Omo àË`oH$ XyañW _mJ© go Am`|JrŸ&

1
AWm©V² ñdJ© H$m, Ohm± n{dÌ ~mV| hr hm|Jr, dhm± ì`W© nmn H$s ~mV| Zht hm|JrŸ&
2
AWm©V² g§gma _| Bñbm_ VWm Hw> aAmZ H$m _mJ©Ÿ&
3
Bg Am`V _| _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| H$mo MoVmdZr Xr JB© h¡, Omo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Am¡a Bñbm_ Ho$ {daoYr WoŸ&
Am¡a CÝhm|Zo Amn H$mo VWm _wgb_mZm| H$mo ""hþX¡{~`m'' Ho$ df© _pñOXo ham_ go amoH$ {X`m WmŸ&
4
`h _¸$m H$s _w»` {deofVmAm| _| go h¡ {H$ dhm± ahZo dmbm AJa Hw$µ\«$ Am¡a {eH©$ `m {H$gr {~XAV H$m {dMma ^r {Xb _|
bm`o Vmo Cg Ho$ {b`o Kmoa `mVZm h¡Ÿ&
5
AWm©V² Cg H$m {Z_m©U H$aZo Ho$ {b`oŸ& Š`m| {H$ Zyh (Ab¡{hñgbm_) Ho$ Vyµ\$mZ Ho$ H$maU g~ ~h J`m Wm Bg {b`o
A„mh Zo B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ {b`o ~¡Vw„mh H$m dmñV{dH$ ñWmZ {ZYm©[aV H$a {X`mŸ& Am¡a CÝhm| Zo AnZo nwÌ
Bg²_mB©b (Ab¡{hñgbm_) Ho$ gmW Cgo Xmo~mam ñWm{nV {H$`mŸ&
403
22 - gyah h‚m

28. Vm{H$ dh CnpñWV hm| AnZo bm^ àmßV H$aZo Ho$ {b`o, Am¡a Vm{H$ A„mh H$m
Zm_1 b| {ZpíMV2 {XZm| _| Cg na Omo CÝh| àXmZ {H$`m h¡ nmbVy Mm¡nm`m| _| goŸ&
{\$a Cg _| go ñd`§ ImAmo VWm ^yIo {ZY©Z H$mo {IbmAmoŸ&
29. {\$a AnZm _¡b Hw$M¡b Xya3 H$a| VWmAnZr _Zm¡{V`m± nyar H$a|, Am¡a n[aH«$_m H$a|
àmMrZ Ka4 H$sŸ&
30. `h h¡ (AmXoe), Am¡a Omo A„mh Ho$ {ZYm©[aV {H$`o à{V~§Ym| H$m AmXa H$ao, Vmo
`h Cg Ho$ {b`o AÀN>m h¡ Cg Ho$ nmbZhma Ho$ nmgŸ& Am¡a hbmb (d¡Y) H$a
{X`o J`o Vwåhmao {b`o Mm¡nm`o CZ Ho$ {gdm {OZ H$m dU©Z Vwåhmao g_j H$a {X`m5
{X`m5 J`m h¡, AV: _w{V©`m| H$s JÝXJr go ~Mmo, VWm PyR> ~mobZo go ~MmoŸ&
31. A„mh Ho$ {b`o EHo$ídadmXr hmoVo hþ`o Cg H$m gmPr Z ~ZmVo hþ`Ÿo & Am¡a Omo
gmPr ~ZmVm hmo A„mh H$mo Vmo _mZmo dh AmH$me go {Ja J`m {\$a Cgo njr
CMH$ bo Om`o AWdm dm`w H$m Pm|H$m {H$gr Xya ñWmZ na n|H$6 XoŸ&
32. `h (A„mh H$m AmXoe h¡), Am¡a Omo AmXa H$ao A„mh Ho$ àVrH$m| ({ZemZm|)7
H$m, Vmo `h {Z:gÝXoh {Xbm| Ho$ AmkmH$mar hmoZo H$s ~mV h¡Ÿ&
33. Vwåhmao {b`o CZ _| ~hþV go bm^8 h¢ EH$ {ZYm©[aV g_` VH$, {\$a CZ Ho$ dY
H$aZo H$m ñWmZ àmMrZ Ka Ho$ nmg h¡Ÿ&
34. VWm àË`oH$ g_wXm` Ho$ {b`o h_ Zo ~{b H$s {d{Y {ZYm©[aV H$s h¡, Vm{H$ dh
A„mh H$m Zm_ b| Cg na Omo àXmZ {H$`o h¢ CZ H$mo nmbVy Mm¡nm`m| _| goŸ& AV:

1
AWm©V² Cgo dY H$aVo g_` A„mh H$m Zm_ b|Ÿ&
2
{Z{íMV {XZm| go A{^àm` 10, 11, 12 VWm 13 {µOb {h‚mm Ho$ {XZ h¢Ÿ&
3
AWm©V² 10 {µOb {h‚mm H$mo ~‹S>o (O_ao) {Og H$mo bmoJ e¡VmZ H$hVo h¢ŸH§$H$[a`m± _maZo Ho$ níMmV² Eham_ CVma X|Ÿ& Am¡a
~mb ZmIwZ gmµ\$ H$a Ho$ ñZmZ H$a|Ÿ&
4
AWm©V² H$m°~m H$mŸ&
5
(Xo{I`o gyah _mBXm, Am`V: 3)
6
`h {eH©$ Ho$ n[aUm_ H$m CXmhaU h¡ {H$ _Zwî` {eH©$ Ho$ H$maU ñdm^m{dH$ D±$MmB© go {Ja OmVm h¡Ÿ& {\$a Cgo e¡VmZ
n{j`m| Ho$ g_mZ CMH$ bo OmVo h¢, Am¡a dh ZrM ~Z OmVm h¡Ÿ& {\$a Cg _| H$^r D±$Mm {dMma CËnÞ Zht hmoVm, Am¡a
dh _m§{gH$ VWm Z¡{VH$ nVZ H$s Amoa hr PwH$m ahVm h¡Ÿ&
7
AWm©V² ^pŠV Ho$ {b`o wg Ho$ {ZpíMV {H$`o hþ`o àVrH$m| H$sŸ&
8
AWm©V² Hw$~m©Zr Ho$ new na gdmar VWm CZ Ho$ XyY Am¡a D$Z go bm^ àmßV H$aaZm C{MV h¡Ÿ&
404
22 - gyah h‚m

Vwåhmam nyÁ` EH$ hr nyÁ` h¡, Cgr Ho$ Am_mH$mar ahmoŸ& Am¡a (ho Z~r!) Amn
ew^gyMZm gwZm Xo {dZrVm| H$moŸ&
35. {OZ H$s Xem `h h¡ {H$ O~ A„mh H$s MMm© H$s Om`o Vmo CZ Ho$ {Xb S>a OmVo
h¢ VWm Y¡`© aIVo h¢ Cg {dnXm na Omo CÝh| nhþ±Mo, Am¡a Z_mµO H$s ñWmnZm
H$aZo dmbo h¢, VWm Cg _| go Omo h_ Zo CÝh| {X`m h¡ XmZ H$aVo h¢Ÿ&
36. Am¡a D±$Q>m| H$mo h_ Zo ~Zm`m h¡ Vwåhmao {b`o A„mh H$s {Zem{Z`m| _|, Vwåhmao {b`o
CZ _| ^bmB© h¡Ÿ& AV: A„mh H$m Zm_ bmo CZ na (~Y H$aVo g_`) I‹S>o H$a
Ho$Ÿ& Am¡a O~ YaVr go bJ Om`|Ÿ&1 CZ Ho$ nhby Vmo ñd`§ ImAmo CZ _| go Am¡a
{IbmAmoa Cg _| go g§Vmofr VWm {^jw H$mo, Bgr àH$ma h_ Zo Cgo de _| H$a
{X`m h¡ Vwåhmao, Vm{H$ Vw_ H¥$Vk ~ZmoŸ&
37. Zht nhþ±MVo A„mh H$mo CZ Ho$ _m±g Z CZ Ho$ aŠV, naÝVw Cg H$mo nhþ±MVm h¡
Vwåhmam Am_m nmbZŸ& Bgr àH$ma Cg (A„mh) Zo CZ (newAm|) H$mo Vwåhmao de
_| H$a {X`m h¡, Vm{H$ Vw_ A„mh H$s _{h_m H$m dU©Z H$amo2 Cg _mJ©Xe©Z na
Omo Vwåh| {X`m h¡Ÿ& Am¡a Amn gËH${_©`m| H$mo ew^gyMZm gwZm X|Ÿ&
38. {ZíM` hr A„mh à{Vajma H$aVm h¡ CZ H$s Amoa go Omo B©_mZ bm`o h¢, dmñVd
_| A„mh {H$gr {dídmgKmVr H¥$V¿Z go ào_ Zht H$aVmŸ&
39. CÝh| AZw_{V Xo Xr JB© {OZ go `wÕ {H$`m Om ahm h¡ Š`m| {H$ CZ na AË`mMma
{H$`m J`m h¡, Am¡a {ZíM` A„mh CZ H$s ghm`Vm na nyU©V:gm_Ï`©dmZ h¡Ÿ&3
40. {OZ H$mo BZ Ho$ Jam| go AH$maU {ZH$mb {X`m J`m Ho$db Bg ~mV na {H$ dh
H$hVo Wo {H$ h_mam nmbZhma A„mh h¡, Am¡a `{X A„mh à{Vajm Z H$amVm Hw$N>
bmoJm| H$s Hw$N> bmoJm| Ûmamo Vmo ÜdñV H$a {X`o OmVo Aml_ VWm {JaOo
Am¡a`hÿ{X`m| Ho$ Y_© ñWb VWm _{ñOX| {OZ _| A„mh H$m Zm_ A{YH$ {b`m

1
AWm©V Cg H$m àmU nyar Vah {ZH$b Om`oŸ&
2
~Y H$aVo g_` ({~pñ_„mh A„mhþ AH²$~a) H$hmoŸ&
3
`h àW_ Am`V h¡ {Og _| {OhmX H$s AZw_{V Xr J`rŸh¡Ÿ& Am¡a H$maU `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ _wgb_mZ eÌw Ho$
AË`mMma go AnZr ajm H$a|Ÿ& {\$a AmJo Mb H$a gyah ~µH$am, Am`V: 190 go 193 Am¡a 216 VWm 226 _| `wÕ
H$m AmXoe {X`m J`m h¡Ÿ& Omo (~Ð) Ho$ `wÕ go Hw$N> nhbo {X`m J`mŸ&
405
22 - gyah h‚m

OmVm h¡Ÿ& Am¡a A„mh Adí` Cg H$s ghm`Vm H$aoJm Omo Cg (Ho$ gË`) H$s
ghm`Vm H$aoJm, dmñVd _| A„mh A{V epŠVembr à^wËdembr h¡Ÿ&
41. `h1 dh bmoJ h¢ {H$ `{X h_ BÝh| YaVr _| A{YnË` àXmZ H$a X|, Vmo Z_mµO H$s
ñWmnZm H$a|Jo Am¡a µOH$mV X|Jo, VWm ^bmB© H$m AmXoe X|Jo, Am¡a ~wamB© go amoHo$§Jo,
Am¡a A„mh Ho$ A{YH$ma _| h¡ g~ H$_m}§ H$m n[aUm_Ÿ&
42. Am¡a (ho Z~r!) `{X dh Amn H$mo PwR>bm`| Vmo BZ go nyd© PwR>bm MwH$s h¡ Zyh H$s
Om{V Am¡a (AmX) VWm (g_yX)Ÿ&
43. VWm B~²amhr_ H$s Om{V Am¡a byV H$s (Om{V)Ÿ&
44. VWm _X²`Z dmbo2, Am¡a _ygm (^r) PwR>bm`o J`o, Vmo _¢ Zo Adga {X`m H$m{µ \$am|
H$mo, {\$a CÝh| nH$‹S> {b`m, Vmo _oam XÊS> H¡$gm ahm?
45. Vmo {H$VZr hr ~{ñV`m± h¡ {OÝh| h_ Zo ÜdñV H$a {X`m, Omo AË`mMmar Wt, dh
AnZr N>Vm| Ho$ g_oV {Jar hþB© h¢ Am¡a ~oH$ma Hw$E| VWm n¸o$ D°$§Mo ^dZŸ&
46. Vmo Š`m dh YaVr _| {\$ao Zht? Vmo CZ Ho$ Eogo {Xb hmoVo {OZ go g_PVo,
AWdm Eogo H$mZ hmoVo {OZ go gwZVo, dmñVd _| Am±I| AÝYr Zht hmo OmVt,
naÝVw dh {Xb AÝYo hmo OmVo h¢ Omo grZm| _|3 h¢Ÿ&
47. VWm do Amn go erK« `mVZm H$s _m±J H$a aho h¢, Am¡a A„mh H$Xm{n AnZo dMZ
H$mo ^§J Zht H$aoJmŸ& Am¡a {ZíM` Amn Ho$ nmbZhma Ho$ `hm± EH$ {XZ Vwåhmar
JUZm go hµOma df© Ho$ ~am~a4 h¡Ÿ&
48. Am¡a ~hþV gr ~pñV`m± h¢ {OÝh| h_ Zo Adga {X`m O~ {H$ dh AË`mMmar Wt,
{\$a _¢ Zo CÝho nH$‹S> {b`mŸ& Am¡a _oar hr Amoa (g~ H$mo) dm{ng AmZm h¡Ÿ&
49. (ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ ho bmoJmo! _¢ Vmo ~g Vwåh| Iwbm gmdYmZ H$aoZ dmbm
hÿ±Ÿ&

1
AVm©V² CËnr{‹S>V _wgb_mZŸ&
2
AWm©V² ewEo~ Ab¡{hñgbm_ H$s Om{VŸ&
3
Am`V H$m ^mdW© `h h¡ H$ {b H$s gyP-~yP Mbr OmVr h¡ Vmo Am±I| ^r AÝYr hmo OmVr h¡ Am¡a XoIVo hþ`o ^r gË` H$mo
Zht XoI gH$VrŸ&
4
AWm©V² dh erK« `mVZm Zht XoVm, nhbo Adga XoVm h¡ O¡gm {H$ Bg Ho$ níMmV² H$s Am`V _| ~Vm`m Om ahm h¡Ÿ&
406
22 - gyah h‚m

50. Vmo Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma {H$`o, CÝht Ho$ {b`o j_m Am¡a gå_m{ZV
Or{dH$m h¡Ÿ&
51. Am¡a {OÝhm|Zo à`mg {H$`m h_mar Am`Vm| _| {dde H$aZo H$m, Vmo dhr ZmaH$s h¢Ÿ&
52. Am¡a (ho Z~r!) h_ Zo Zht ^oOm Amn go nyd© {H$gr agyb Am¡a Z {H$gr Z~r H$mo
{H$ÝVw O~ Cg Zo (nwñVH$) n‹T>r Vmo g§e` S>mb {X`m e¡VmZ Zo Cg Ho$ n‹T>Zo _|Ÿ&
{\$a {ZañV H$a XoVm h¡ A„mh e¡VmZ Ho$ g§e` H$mo, {\$a gwÑT‹ > H$a XoVm h¡
A„mh AnZr Am`Vm| H$mo Am¡a A„mh gd©k VËdk1 h¡Ÿ&
53. `h Bg {b`o Vm{H$ A„mh e¡VmZr g§e` H$mo CZ Ho$ {b`o narjm ~Zm Xo {OZ Ho$
{Xbm| _| amoJ ({ÛYm) h¡ Am¡a {OZ Ho$ {Xb H$‹S>o h¢Ÿ& Am¡a dmñVd _| AË`mMmar
{damoY _| ~hþV Xya Mbo J`o h¢Ÿ&
54. Am¡a Bg {b`o (^r) Vm{H$ {dídmg hmo Om`o CÝh| Omo kmZ {X`o J`o h¢ {H$ `h
(Hw>>aAmZ) gË` h¡ Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go, Am¡a Bg na B©_mZ bm`| Am¡a
Bg Ho$ {b`o PwH$ Om`| CZ Ho$ {Xb, Am¡a {Z:g§Xho A„mh hr nW àXe©H$ h¡ CZ
H$m Omo B©_mZ bm`| gwnW H$s AmoaŸ&
55. VWm Omo H$m{µ\$a hmo J`o Vmo dh gXm g§Xoh _| ah|Jo Bg (Hw> aAmZ) go, `hm± VH$
{H$ CZ Ho$ nmg ghgm àb` Am Om`o, AWdm CZHo$ nmg ~m±P2 {XZ H$s `mVZm
Am Om`oŸ&
56. amÁ` Cg {XZ A„mh hr H$m hmoJm, dhr CZ Ho$ ~rM {ZU©` H$aoJm, Vmo Omo B©_mZ
bm`o Am¡a gXmMma {H$`o Vmo dh gwI Ho$ ñdJm}§ _| hm|JŸo &
57. Am¡a Omo H$m{µ\$a hmo J`o, Am¡a h_mar Am`Vm| H$mo PyR>bm`m, CÝht Ho$ {b`o
An_mZH$mar `mVZm h¡Ÿ&
58. VWm {OZ bmoJm| Zo {hOaV (àñWmZ) H$s A„mh H$s amh _|, {\$a _mao J`o AWdm
_a J`o Vmo CÝh| A„mh Adí` CÎm_ Or{dH$m àXmZ H$a|JmŸ& Am¡a dmñVd _|
A„mh hr gdm}Îm_ Or{dH$m àXmZ H$aZo dmbm h¡Ÿ&

1
Am`V H$m AW© `h h¡ {H$ O~ Z~r Y_©nwñVH$ H$s Am`V| gwZmVo h¢ Vmo e¡VmZ, bmoJm| H$mo Cg Ho$ AZwnmbZ go amoH$Zo Ho$
{b`o g§e` CËnÞ H$aVm h¡Ÿ&
2
~m§P {XZ go A{^àm` àb` H$m {XZ h¡ Š`m| {H$ Cg H$s amV Zht hmoJrŸ&
407
22 - gyah h‚m

59. dh CÝh| àdoe XoJm Eogo ñWmZ _| {Og go dh àgÞ hmo Om`|Jo, Am¡a dmñVd _|
A„mh gd©k ghZerb h¡Ÿ&
60. `h dmñV{dH$Vm h¡, Am¡a {Og Zo ~Xbm {b`m d¡gm hr Omo Cg Ho$ gmW {H$`m
J`m {\$a Cg Ho$ gmW AË`mMma {H$`m Om`o, Vmo A„mh Cg H$s Adí` ghm`Vm
H$aoJm, dmñVd _| A„mh A{V jmÝV j_merb h¡Ÿ&
61. `h Bg {b`o {H$ A„mh àdoe XoVm h¡ am{Ì H$mo {XZ _|, Am¡a àdoe XoVm h¡ {XZ
H$mo am{Ì _|Ÿ& Am¡a A„mh g~ Hw$N> gwZZo XoIZo dmbm1 h¡Ÿ&
62. `h Bg {b`o {H$ A„mh hr gË` h¡, Am¡a {Ogo dh A„mh Ho$ {gdm nwH$maVo h¢
dhr AgË` h¡, Am¡a A„mh hr gdm}ƒ _hmZ² h¡Ÿ&
63. Š`m Amn Zo Zht XoIm {H$ A„mh AmH$me go Ob ~agmVm h¡ Vmo ^y{_ har hmo
OmVr h¡, dmñVd _| A„mh gyú_Xeu gd©gy{MV h¡Ÿ&
64. Cgr H$m h¡ Omo AmH$mem| _| VWm Omo YaVr _| h¡Ÿ& Am¡a dmñVd _| A„mh hr
{Zñn¥h àe§{gV h¡Ÿ&
65. Š`m Amn Zo Zht XoIm {H$ A„mh Zo de _| H$a {X`m2 h¡ Vwåhmao, Omo Hw$N> YaVr
_| h¡, VWm Zmd H$mo (Omo) MbVr h¡ gmJa _| Cg Ho$ AmXoe go, Am¡a amoH$Vm h¡
AmH$me H$mo YaVr na {JaZo go naÝVw Cg H$s AZw_{V go? dmñVd _| A„mh
bmoJm| Ho$ {b`o A{V H$éUm_` X`mdmZ² h¡Ÿ&
66. VWm dhr h¡ {Og Zo Vwåh| Or{dV {H$`m, {\$a Vwåh| _maoJm, {\$a Vwåh| Or{dV
H$aoJm, dmñVd _| _Zwî` ~‹S>m hr H¥$V¿Z h¡Ÿ&
67. (ho Z~r!) h_ Zo àË`oH$ g_wXm` Ho$ {b`o (B~mXV H$s) {d{Y {ZYm©[aV H$a Xr
Wr, {Og H$m dh nmbZ H$aVo aho, AV: CÝh| Amn go Bg (Bñbm_ Ho$ {Z`_)
Ho$ g§~§Y _| {ddmX Zht H$aZm Mm{h`oŸ& Am¡a Amn AnZo nmbZhma H$s Amoa bmoJm|
H$mo ~wbm`|, dmñVd _| Amn grYr amh na h¢Ÿ&3

1
AWm©V² Cg H$m {Z`_ AÝYm Zht h¡ {H$ {Og Ho$ gmW AË`mMma {H$`m Om`o Cg H$s ghm`Vm Z H$s Om`oŸ& am{Ì VWm
{XZ H$m n[adV©Z ~Vm ahm h¡ {H$ EH$ hr pñW{V gXm Zht ahVrŸ&
2
AWm©V² Vw_ CZ go bm^m{ÝdV hmo aho hmoŸ&
3
AWm©V² {Og àH$ma àË`oH$ `wJ _| bmoJm| Ho$ {b`o Ym{_©H$ {Z`_ {ZYm©[aV {H$`m J`o Cgr àH$ma A~ Hw> aAmZ Y_© {dYmZ
VWm OrdZ {dYmZ h¡Ÿ& Bg {b`o A~ àmMrZ Y_m] Ho$ AZw`m{``m| H$mo Mm{h`o {H$ Bg na B©_mZ bm`o, Z {H$ Bg {df` _|
408
22 - gyah h‚m

68. Am¡a `{X dh Amn go {ddmX H$a|, Vmo H$h X| {H$ A„mh Vwåhmao H$_m}§ go ^br
^m±{V AdJV h¡Ÿ&
69. A„mh hr Vwåhmao ~rM {ZU©` H$aoJm H$`m_V (àb`)Ho$ {XZ {Og _| Vw_ {d^oX
H$a aho hmoŸ&
70. (ho Z~r!) Š`m Amn Zht OmZVo {H$ A„mh OmZVm h¡ Omo AmH$me VWm YaVr _|
h¡, `h g~ EH$ {H$Vm~ _| (A§{H$V) h¡Ÿ& dmñVd _| `h A„mh Ho$ {b`o A{V
gab h¡Ÿ&
71. Am¡a dh B~mXV (d§XZm) A„mh Ho$ A{V[aŠV Cg H$s H$a aho h¢ {Og H$m Cg
Zo H$moB© à_mU Zht CVmam h¡, Am¡a Z CÝh| Cg H$m H$moB© kmZ h¡Ÿ& Am¡a
AË`mMm[a`m| H$m H$moB© ghm`H$ Zht hmoJmŸ&
72. Am¡a O~ CZ H$mo gwZm`r OmVr h¡ h_mar Iwbr Am`Voh§ Vmo Amn nhMmZ boVo h¢
CZ Ho$ Moham| _| Omo H$m{µ\$a hmo J`o {~µJmS> H$moŸ& Am¡a bJVm h¡ {H$ dh AmH«$_U
H$a X|Jo CZ na Omo CÝh| h_mar Am`V| gwZmVo h¢Ÿ& Amn H$h X|: Š`m _¢ Vwåh| Bg
go ~war MrµO ~Vm Xy±? dh A{¾ h¡ {Og H$m dMZ A„mh Zo H$m{µ\$am| H$mo {X`m h¡,
Am¡a dh ~hþV hr ~wam Amdmg h¡&
73. ho bmoJmo! EH$ CXmhaU {X`m J`m h¡ Bo Ü`mZ go gwZmo, {OÝh| Vw_ A„mh Ho$
A{V[aŠV nwH$maVo hmo, dh g~ EH$ _ŠIr Zht n¡Xm H$a gH$Vo `Ú{n g~Bg Ho$
{b`o {_b Om`|Ÿ& Am¡a `{X CZ go _ŠIr Hw$N> N>rZ bo Vmo Cg go dm{ng Zht bo
gH$VoŸ& _m±JZo dmbo {Z~©b, Am¡a {OZ go _m±Jm Om`o dh XmoZm| hr {Z~©b h¢Ÿ&
74. CÝhm| Zo A„mh H$m AmXa {H$`m hr Zht O¡go Cg H$m AmXa H$aZm Mm{h`o!
dmñVd _| A„mh A{V epŠVembr à^wËdembr h¡Ÿ&
75. A„mh hr {Zdmm©{MV H$aVm h¡ µ\$[aíVm| _| go VWm _Zwî`m| _| go agybm| H$moŸ&
dmñVd _| dh gwZZo VWm XoIZo1 dmbm h¡Ÿ&

Amn go {ddmX H$a|Ÿ& Am¡a Amn {Z{eMÝV hmo H$a bmoJm| H$mo Bñbm_ H$s Amoa ~wbm`| Š`m| {H$ Amn gËY_© na h¢Ÿ& Am¡a A~
Amn Ho$ ~mX gmao nwamZo Y_© {ZañV H$a {X`o J`o h¢Ÿ&
1
AWm©V² dhr OmZVm h¡ {H$ agyb (g§XoedmhH$) ~Zm`o OmZo Ho$ `mo½` H$m¡Z h¡Ÿ&
409
22 - gyah h‚m

76. dh OmZVm h¡ Omo CZ Ho$ gm_Zo h¡ Am¡a Omo Hw$N> CZ go AmoPb h¡, Am¡a Cg H$s
Amoa g~ H$m_ \o$ao OmVo h¢Ÿ&
77. ho B©_mZ dmbmo! éHy$A H$amo VWm gO²Xm H$amo, Am¡a AnZo nmbZhma H$s B~mXV
(d§XZm) H$amo, Am¡a ^bmB© H$amo Vm{H$ Vw_ g\$b hmo OmAmoŸ&
78. VWm A„mh Ho$ {b`o {OhmX H$amo O¡go {OhmX H$aZm1 Mm{h`oŸ& Cgr Zo Vwåh|
{Zdm©{MV {H$`m h¡ Am¡a Zht ~ZmB© Vw_ na Y_© _| H$moB© gH$sU©Vm (V§Jr)Ÿ& `h§
Vwåhmao {nVm B~²amhr_ H$m Y_© h¡, Cgr Zo Vwåhmam Zm_ _wpñb_ aIm h¡ Bg
(Hw>>aAmZ) go nhbo VWm Bg _| ^rŸ& Vm{H$ agyb Jdmh hm| Vw_ na Am¡a Vw_
Jdmh2 ~Zmo g~ bmoJm| na Ÿ& AV: Z_mµO H$s ñWmnZm H$amo VWm µOH$mV Xmo, Am¡a
A„mh H$mo gwÑ‹T> nH$‹S>3 bmoŸ& dhr Vwåhmam g§ajH$ h¡Ÿ& Vmo dh Š`m hr AÀN>m
g§ajH$ VWm Š`m hr AÀN>m ghm`H$ h¡Ÿ&
******

1
EH$ ì`pŠV Zo Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ go àíZ {H$`m {H$ H$moB© YZ Ho$ {b`o b‹S>Vm h¡, H$moB© Zm_ Ho$ {b`o Am¡a
H$moB© draVm {XImZo Ho$ {b`oŸ& Vmo H$m¡Z A„mh Ho$ {b`o b‹S>Vm h¡? Amn Zo µ\$a_m`m: Omo A„mh H$m eãX D±$Mm H$aZo Ho$
{b`o b‹S>Vm h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 123, 2018)
2
ì`m»`m Ho$ {b`o Xo{I`o gyah ~µH$am, Am`V : 143Ÿ&
3
AWm©V² Cg H$s Amkm Am¡a Y_© {dYmZ H$m nmbZ H$amoŸ&
410
23 - gyah _w{_ZyZ

gyah _w{_ZyZ - 23
gyah _w{_ZyZ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 118 Am`Vo h¡Ÿ&
- Bg gyah _| B©_mZ dmbm| H$s g\$bVm VVm C Z Ho$ JwUm| H$mo ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- Am¡a {Og AmñWm na g\$bVm {Z^©a h¡ Cg Ho$ gË` hmoZo Ho$ à_mU àñVwV {H$`o
J`o h¢Ÿ& Am¡a g§Xho m| H$mo Xya {H$`m J`m h¡Ÿ&
- `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ g~ Z{~`m| H$mo Y_© EH$ Wm, bmoJm| Zo {d^oX H$a Ho$ AZoH$
Y_© ~Zm {b`oŸ&
- Omo bmoJ AMoV h¢ CÝh| gmdYmZ H$aZo Ho$ gmW gmW _m¡V VWm àb` Ho$ {XZ
CZH$s XwX©em H$mo ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ _mÜ`_ go _wgb_mZm| H$mo A„mh H$s j_m VWm
X`m Ho$ {b`o àmW©Zm H$s {ejm Xr J`r h¡Ÿ&
- hXrg _| h¡ {H$ {Og _| VrZ ~mV| hm| Cgo B©_mZ H$s {_R>mg {_b OmVr h¡: {Og
H$mo A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb g~ go A{YH$ {n«` hm|Ÿ& Am¡a Omo {H$gr go _mÌ
A„mh Ho$ {b`o ào_ H$aoŸ& Am¡a {Ogo `h A{à` hmo {H$ Bg Ho$ níMmV² Hw$µ \«$ _|
dm{ng Om`o O~ {H$ A„mh Zo Cgo Cg go {ZH$mb {X`mŸ& O¡go H$s Cgo `h
A{à` hmo {H$ Cgo ZaH$ _| \|$H$ {X`m Om`oŸ& (ghrh ~w˜mar, 21, _w{ñb_ 43)
*****

411
23 - gyah _w{_ZyZ

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. g\$b hmo J`o g©_mZ dmboŸ&
2. Omo AnZr Z_mµOm| _| {dZrV ahZo dmbo h¡Ÿ&
3. Am¡a Omo ì`W©1 go {d_wI ahZo dmbo h¢Ÿ&
4. VWm Omo µOH$mV XoZo dmbo h¢Ÿ&
5. Am¡a Omo AnZo Jwám§Jm| H$s ajm H$aZo dmbo h¢Ÿ&
6. naÝVw AnZr npËZ`m| VWm AnZo ñdm{_Ëd _| Am`r Xm{g`m| go, Vmo dhr {ZpÝXV
Zht h¢Ÿ&
7. {\$a Omo Bg Ho$ A{V[aŠV Mmh|, Vmo dhr C„§KZH$mar h¢Ÿ&
8. Am¡a Omo AnZr Yamoham| VWm dMZ H$m nmbZ H$aZo dmbo h¢Ÿ&
9. VWm Omo AnZr Z_mµOm| H$s ajm H$aZo dmbo h¡Ÿ&
10. `hr CÎmam{YH$mar h¢Ÿ&
11. Omo CÎmam{YH$mar hm|Jo {µ\$Xm£g2 Ho$, {Og _| do gXmdmgr hm|JoŸ&
12. Am¡a h_ Zo CËnÞ {H$`m h¢ _Zwî` H$mo {_Å>r Ho$ gma3 goŸ&
13. {\$a h_ Zo Cgo dr`© ~Zm H$a aI {X`m EH$ gwa{jV ñWmZ4 _|Ÿ&
14. {\$a ~Xb {X`m dr`© H$mo O_o hþ`o aŠV _|, {\$a h_ Zo Cgo _m§g H$m bmoW‹S>m ~Zm
{X`m, {\$a h_ Zo bmoW‹S>o _| h{È>`m± ~Zm`t, {\$a h_ Zo nhZm {X`m h{È>`m| H$mo
_m§g, {\$a Cgo EH$ AÝ` ê$n _| CËnÞ H$a {X`mŸ& Vmo ew^ h¡ A„mh Omo g~ go
AÀN>r CËn{Îm H$aZo dmbm h¡Ÿ&
15. {\$a Vw_ g~ Bg Ho$ níMmV² Adí` _aZo dmbo hmoŸ&
16. {\$a {ZíM` Vw_ g~ (àb`) Ho$ {XZ Or{dV {H$`m OmAmoJŸo &
17. Am¡a h_ Zo ~Zm {X`o Vwåhmao D$na gmV AmH$me, Am¡a h_ CËn{Îm go AMoV Zht1
h¢Ÿ&

1
AWm©V² àË`oH$ ì`W© H$m`© VWm H$WZ goŸ& Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo µ \$a_m`m: Omo A„mh Am¡a àb` Ho$ {XZ na
B©_mZ aIVm hmo dh AÀN>r ~mV ~mobo AÝ`Wm Mwn ahoŸ& (ghrh ~w˜mar, 6019, _wpñb_ 48)
2
{µ\$Xm£g : ñdJ© H$m gdm}ƒ ñWmZŸ&
3
AWm©V² dr`© goŸ&
4
AWm©V² J^m©e` _|Ÿ&
412
23 - gyah _w{_ZyZ

18. Am¡a h_ Zo AmH$me go C{MV _mÌm _| nmZr ~agm`m, Am¡a Cgo YaVr _| amoH$
{X`m VWm h_ Cgo {dbwßV H$a XoZo na {ZíM` gm_Ï`©dmZ h¢Ÿ&
19. {\$a h_ Zo CnOm {X`o Vwåhmao {b`o Cg (nmZr) Ho$ Ûmam IOyam| VWm A§Jyam| Ho$
~mµJ, Vwåhmao {b`o Cg _| ~hþV go \$b h¢, Am¡a Cgr _| go Vw_ ImVo hmoŸ&
20. VWm d¥j Omo {ZH$bVm h¡ g¡Zm nd©V go Omo Vob {b`o CJVm h¡Ÿ& VWm gmbZ h¡
ImZo dmbm| Ho$ {b`oŸ&
21. Am¡a dmñVd _| Vwåhmao {b`o newAm| _| EH$ {ejm h¡, h_ Vwåh| {nbmVo h¢ Cg _| go
Omo CZ Ho$ noQ>m| _|2 h¡Ÿ& VWm Vwåhmao {b`o CZ _| AÝ` ~hþV go bm^ h¢, Am¡a CZ
_| go Hw$N> H$mo Vw_ ImVo hmoŸ&
22. VWm CZ na Am¡a Zmdm| na Vw_ gdma {H$`o OmVo hmoŸ&
23. VWm h_ Zo ^oOm Zyh3 H$mo Cg H$s Om{V H$s Amoa, Cg Zo H$hm: h¡ _oar Om{V Ho$
bmoJmo! B~mXV (d§XZm) A„mh H$s H$amo, Vwåhmam H$moB© nyÁ` Zht h¡ Cg Ho$ {gdm,
Vmo Š`m Vw_ S>aVo Zht hmo?
24. Vmo CZ à_wIm| Zo H$hm Omo H$m{µ\$a hmo J`o Cg H$s Om{V _| go, `h Vmo EH$ _Zwî`
h¡, Vwåhmao O¡gm, `h Vw_ na àYmZVm MmhVm h¡Ÿ& Am¡a `{X A„mh MmhVm Vmo
{H$gr µ\$[aíVo H$mo CVmaVm, h_ Zo Vmo Bgo4 gwZm hr Zht AnZo nyd©Om| _|Ÿ&
25. `h ~g EH$ Eogm nwéf h¡ Omo nmJb hmo J`m h¡, Vmo Vw_ Cg H$s àVrjm H$amo Hw$N>
g_` VH$Ÿ&
26. Zy Zo H$hm: ho _oao nmbZhma! _oar ghm`Vm H$a CZ Ho$ _wPo PwR>bmZo naŸ&
27. Vmo h_ Zo Cg H$s Amoa dør H$s, {H$ Zmd ~Zm h_mar ajm _| h_mar dør Ho$
AZwgma, Am¡a O~ h_mam AmXoe Am Om`o VWm VÞya C~b n‹S>o, Vmo aI bo
àË`oH$ (Ord) Ho$ EH$-EH$ Omo‹S>o VWm AnZo n[ad`ma H$mo, Cg Ho$ {gdm {Og

1
AWm©V² CËn{Îm H$s Amdí`H$Vm VWm OrdZ Ho$ g§gmYZ H$s ì`dñWm ^r H$a aho h¡Ÿ&
2
AWm©V² XyYŸ&
3
`hm± `h ~Vm`m Om ahm h¡ {H$ A„mh Zo {Og àH$ma Vwåhmao Am{W©H$ OrdZ Ho$ gmYZ ~Zm`o Cgr àH$ma Vwåhmao AmpË_H$
_mJ©Xe©Z H$s ì`dñWm H$s Am¡a agybm| H$mo ^oOm {OZ _| Zyh Ab¡{hñgbm_ àW_ agyb WoŸ&
4
AWm©V² EHo$ídadmX H$s ~mV AnZo nyd©Om| Ho$ g_` _| gwZr hr ZhtŸ&
413
23 - gyah _w{_ZyZ

na nhbo {ZU©` hmo MwH$m h¡ CZ _| go, Am¡a _wPo g§~mo{YV Z H$aZm CZ Ho$ {df`
_| {OÝhm|Zo AË`mMma {H$`o h¢, {ZíM` do Sw>~mo {X`o Om`|JŸo &
28. Am¡a O~ pñWa hmo Om`o Vy Am¡a Omo Voao gmWr h¢ Zmd na, Vmo H$h: g~ àe§gm
Cg A„mh Ho$ {b`o h¡ {Og Zo h_| _wŠV {H$`m AË`mMmar bmoJm| goŸ&
29. VWm H$h: ho _oao nmbZhma! _wPo ew^ ñWmZ _| CVma, Am¡a Vy CÎm_ ñWmZ XoZo
dmbm h¡Ÿ&
30. {ZíM` Bg _| H$B© {Zem{Z`m± h¢, VWm {Z:g§Xoh h_ narjm boZo1 dmbo h¢Ÿ&
31. {\$a h_ Zo n¡Xm {H$`m CZ Ho$ níMmV² Xygao g_wXm` H$moŸ&
32. {\$a h_ Zo ^oOm CZ _| agyb CÝht _| go {H$ Vw_ B~mXV (d§XZm) H$amo A„mh
H$s, Vwåhmam H$moB© (gƒm) nyÁ` Zht h¡ Cg Ho$ {gdm, Vmo Š`m Vw_ S>aVo Zht hmo?
33. Am¡a Cg H$s Om{V Ho$ à_wIm| Zo H$hm Omo H$m{µ\$a hmo J`o VVm Am{˜aV
(nabmoH$) H$m gm_Zm H$aZo H$mo PwR>bm {X`m, VWm h_ Zo CÝho gånÞ {H$`m Wm
g§gm[aH$ OrdZ _|: `h Vmo ~g EH$ _Zwî` h¡ Vwåhmao O¡gm, ImVm h¡ Omo Vw_ ImVo
hmo Am¡a nrVm h¡ Omo Vw_ nrVo hmoŸ&
34. Am¡a `{X Vw_ Zo _mZ {b`m AnZo O¡go EH$ _ZwO H$mo Vmo {ZíM` Vw_ j{VJ«ñV
hmoŸ&
35. Š`m dh Vw_ H$mo dMZ XoVm h¡ {H$ O~ Vw_ _a OmAmoJo Am¡a Yyb VWm h{È>`m± hmo
OmAmoJo Vmo Vw_ {\$a Or{dV {ZH$mbo OmAmoJo?
36. ~hþV Xya H$s ~mV h¡ {Og H$m Vwåho dMZ {X`m Om ahm h¡Ÿ&
37. OrdZ Vmo ~g g§gm[aH$ OrdZ h¡, h_ _aVo-OrVo h¢, Am¡a h_ {\$a Or{dV Zht
{H$`o Om`|JoŸ&
38. `h Vmo ~g EH$ ì`pŠV h¡ {Og Zo A„mh na EH$ PyR> K‹S> {b`m h¡Ÿ& Am¡a h_
Cg H$m {dídmg H$aZo dmbo Zht h¢Ÿ&
39. Z~r Zo àmW©Zm H$s : _oao nmbZhma ! _oar ghm`Vm H$a CZ Ho$ PwR>bmZo na _wPoŸ&
40. (A„mh Zo) H$hm: erK« hr dh (AnZo {H$`o na) nN>Vm`|JoŸ&

1
AWm©V² agybm| Ho$ Ûmam narjm boVo aho h¡Ÿ&
414
23 - gyah _w{_ZyZ

41. AÝVV: nH$‹S> {b`m CÝh| H$mobmhb Zo gË`mZwgma, Am¡a h_ Zo CÝh| H$Mam ~Zm
{X`m, Vmo Xyar hmo AË`mMm[a`m| Ho$ {b`oŸ&
42. {\$a h_ Zo n¡Xm {H$`m CZ Ho$ níMmV² Xygao `wJ Ho$ bmoJm| H$moŸ&
43. Zht AmJo hmoVr h¡ H$moB© Om{V AnZo g_` go Am¡a Z nrN>oŸ&1
44. {\$a h_ Zo ^oOm AnZo agybm| H$mo {ZaÝVa, O~ O~ {H$gr g_wXm` Ho$ nmg Cg
H$m ê$gb Am`m, CÝhmo| Zo Cg H$mo PwR>bm {X`m, Vmo h_ Zo nrN>o bJm2 {X`m CZ
Ho$ EH$ H$mo Xygao Ho$ Am¡a CÝh| H$hmZr ~Zm {X`mŸ& Vmo Xyar h¡ CZ Ho$ {b`o Omo
B©_mZ Zht bmVoŸ&
45. {\$a h_ Zo ^oOm _ygm VWm Cg Ho$ ^mB© hmê$Z H$mo AnZr {Zem{Z`m| VWm Iwbo
VH©$ Ho$ gmWŸ&
46. {µ\$aAm¡Z Am¡a Cg Ho$ à_wIm| H$s Amoa Vmo CÝhm| Zo Jd© {H$`m, VWm do Wo hr
A{^_mZr bmoJŸ&
47. CÝhm| Zo H$hm: Š`m h_ B©_mZ bm`o AnZo O¡go Xmo ì`{ŠV`m| na, O~ {H$ CZ
XmoZm| H$s Om{V h_mao AmYra h¡?
48. Vmo CÝhm| Zo XmoZm| H$mo PwR>bm {X`m, VWm hmo J`o {dZmem| _|Ÿ&
49. Am¡a h_ Zo àXmZ H$s _ygm H$mo nwñVH$3, Vm{H$ dh _mJ© Xe©Z nm Om`|Ÿ&
50. Am¡a h_ Zo ~Zm {X`m _a²`_ Ho$ nwÌ VWm Cg H$s _m± H$mo EH$ {ZemZr, VWm XmoZm|
H$mo eaU Xr EH$ CÀM ~gZo `mo½` VWm àdm{hV òmoV Ho$ ñWmZ H$s AmoaŸ&4
51. ho agybmo! ImAmo ñdÀN>5 MrµOm| _| go VWm AÀN>o H$_© H$amo, dmñVd _|, _¢ Cg go
Omo Vw_ H$a aho hmo ^br ^m±{V AdJV hÿ±Ÿ&
52. Am¡a dmñVd _| `h Vwåhmam Y_© EH$ hr Y_© h¡ Am¡a _¢ hr Vw_ g~ H$m nmbZhma
hÿ±, AV: _wPr go S>amoŸ&

1
AWm©V² {H$gr Om{V Ho$ {dZme H$m g_` Am OmVm h¡ Vmo EH$ jU H$s ^r Xoa-gdoa Zht hmoVrŸ&
2
AWm©V² {dZme _|Ÿ&
3
AWm©V² Vm¡amVŸ&
4
Bg go A{^àm` ~¡Vwb _µH${Xg h¡Ÿ&
5
Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo H$hm: A„mh ñdÀN> h¡ Am¡a ñdÀN> hr H$mo ñdrH$ma H$aVm h¡Ÿ& Am¡a B©_mZ dmbm| H$mo dhr
AmXoe {X`m h¡ Omo agybm| H$mo {X`m h¡Ÿ& {\$a Amn Zo `hr Am`V n‹T>rŸ& (_wpñb_)
415
23 - gyah _w{_ZyZ

53. Vmo CÝhm| Zo IÊS> H$a {b`m AnZo Y_© H$m Amng _| H$B© IÊS>, àË`oH$ gåàXm`
Cgr _| Omo CZ Ho$ nmg1 h¢ _¾ h¢Ÿ&
54. AV: (ho Z~r!) Amn CÝh| N>mo‹S> X| CZ H$s AMoVZm _| Hw$N> g_` VH$Ÿ&
55. Š`m do g_PVo h¢ {H$ h_ Omo ghm`Vm H$a aho h¢ CZ H$s YZ VWm g§VmZ goŸ&
56. erK«Vm H$a aho h¢ CZ Ho$ {b`o ^bmB©`m| _|? ~pëH$ dh g_PVo Zht h¢Ÿ&2
57. dmñVd _| Omo AnZo nmbZhma Ho$ ^` go S>aZo dmbo h¡Ÿ&
58. Am¡a Omo AnZo nmbZhma H$s Am`Vm| na B©_mZ aIVo h¢Ÿ&
59. Am¡a Omo AnZo nmbZhma H$m gmPr Zht ~ZmVo h¢Ÿ&
60. Am¡a Omo H$aVo h¢ Omo Hw$N> ^r H$a|, Am¡a CZ Ho$ {Xb H$m±nVo ahVo h¢ {H$ do AnZo
nmbZhma H$s Amoa {\$a H$a OmZo dmbo h¢Ÿ&
61. dhr erK«Vm H$a aho h¢ ^bmB©`m| _|, VWm dhr CZ Ho$ {b`o AJ«ga h¢Ÿ&
62. Am¡a h_ ~moP Zht aIVo {H$gr àmUr na naÝVw Cg Ho$ gm_Ï`© Ho$ AZwgmaŸ&
VWm h_mao nmg EH$ nwñVH$ h¡ Omoo gË` ~mobVr h¡, Am¡a CZ na AË`mMma Zht
{H$`m3 Om`oJmŸ&
63. ~pëH$ CZ Ho$ {Xb AMoV h¢ Bg go, VWm CZ Ho$ ~hþV go H$_© h¢ Bg Ho$ {gdm
{Ogo do H$aZo dmbo h¢Ÿ&
64. `hm± VH$ {H$ O~ h_ nH$‹S> b|Jo CZ Ho$ gw{I`m| H$mo `mVZm _|, Vmo do {dbmn
H$aZo bJ|JoŸ&
65. AmO {dbmn Z H$amo, {Z:g§Xoh Vw_ h_mar Amoa go ghm`Vm Zht {X`o OmAmoJŸo &
66. _oar Am`V| Vwåh| gwZm`r OmVr aht Vmo Vw_ AnZr E{‹S>`m| Ho$ ~b {\$aVo ahoŸ&
67. A{^_mZ H$aVo hþ`o, Cgo H$Wm ~Zm H$a ~H$dmg H$aVo ahoŸ&
68. Š`m CÝhm| Zo Bg H$WZ (Hw> aAmZ) na {dMma Zht {H$`m, AWdm BZ Ho$ nmg
dh1 Am J`m Omo CZ Ho$ nyd©Om| Ho$ nmg Zht Am`m?

1
Bg Am`Vm| _| H$hm J`m h¡ {H$ g~ agybm| Zo `hr {ejm Xr h¡ {H$ ñdÀN> n{dÌ MrµO| ImAmo Am¡a gXmMma H$amoŸ& Vwåhmam
nmbZhma EH$ h¡ Am¡a Vw_ g^r H$m Y_© EH$ h¡Ÿ& naÝVw bmoJm| Zo Y_© _| {d^oX H$a Ho$ ~hþV go gåàXm` ~Zm {b`o, Am¡a
A~ àË`oH$ gåàXm` AnZo {dídmg VWm H$_© _| _¾ h¡ ^bo hr dh gË` go Xya hmoŸ&
2
AWm©V² `h {H$ h_ CÝh| Adga Xo aho h¡Ÿ&
3
AWm©V² àË`oH$ H$m H$_© boI h¡ {Og Ho$ AZwgma hr Cgo ~Xbm {X`m Om`oJmŸ&
416
23 - gyah _w{_ZyZ

69. AWdm dh AnZo agyb go n[a{MV Zht hþ`o, Bg {b`o dh Cg H$m BÝH$ma H$a
aho2 h¢?
70. AWdm do H$hVo h¢ {H$ dh nmJbnZ h¡? ~{ëH$ dh Vmo CZ Ho$ nmg gË` bm`o h¢,
Am¡a CZ _| go A{YH$Va H$mo gË` A{n«` h¢Ÿ&
71. Am¡a `{X AZwgaU H$aZo bJo gË` CZ H$s _Z_mZr H$m, Vmo AñV-ì`ñV hmo
Om`o AmH$me VWm XaVr Am¡a Omo CZ Ho$ ~rM h¡, ~pëH$ h_ Zo Xo Xr h¡ CZ H$mo
CZ H$s {ejm, {\$a (^r) do AnZr {ejm go {d_wI hmo aho h¢Ÿ&
72. (ho Z~r!) Š`m Amn CZ go Hw$N> (YZ) _m±J aho h¢? Amn Ho$ {b`o Vmo Amn Ho$
nmbZhma H$m {X`m hþAm hr CÎm_ h¡Ÿ& Am¡a dh gdm}Îm_ Or{dH$m XoZo dmbm h¡Ÿ&
73. {ZíM` Amn Vmo CÝh| gwnW H$s Amoa ~wbm aho h¢Ÿ&
74. Am¡a Omo Am{˜aV (nabmoH$) na B©_mZ Zht aIVo do gwnW go H$VamZo dmbo h¢Ÿ&
75. Am¡a `{X h_ CZ na X`m H$a X| Am¡a Xya H$a X| Omo Xw:I CZ Ho$ gmW h¡Ÿ&3 Vmo
dh AnZo Hw$H$_m}§ _| Am¡a A{YH$ ~hH$Vo Om`|JŸo &
76. Am¡a h_ Zo CÝh| `mVZm _| J«ñV (^r) {H$`m, Vmo AnZo nmbZhma Ho$ g_j Zht
PwHo$ Am¡a Z {dZ` H$aVo h¢Ÿ&
77. `hm± VH$ {H$ O~ h_ CZ na Imob X|Jo H$‹S>r `mVZm Ho$4 Ûma, Vmo ghgm dh Cg
g_` {Zame hmo Om`|JoŸ&5
78. dhr h¡ {Og Zo ~Zm`o h¢ Vwåhmao {b`o H$mZ VWm Am±I| Am¡a {Xb6, ({\$a ^r) Vw_
~hþV H$_ H¥$Vk hmoVo hmoŸ&
79. Am¡a Cgr Zo Vwåh| YaVr _| \¡$bm`m h¡, Am¡a Cgr H$s Amoa EH$Ì {H$`m OmAmoJoŸ&

1
AWm©V² Hw>>aAmZ VWm agyb g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Am J`oŸ& Bg na Vmo BÝh| A„mh H$m H¥$Vk hmoZm Am¡a Bgo ñdrH$ma
H$aZm Mm{h`oŸ&
2
Bg _| MoVmdZr h¡ {H$ dh AnZo agyb H$s gË`Vm,A_mZV VWm CZHo$ M[aÌ Am¡a d§e go ^br ^m±{V AdJV h¢Ÿ&
3
Fmemes DeefYeÒee³e Jees DeekeÀeue nw pees cekeÌkeÀe JeeueeW Hej veyeer meuueuueeng Deuewefn Je meuuece keÀer DeJe%ee kesÀ keÀejCe Dee Heæ[e Lee~
(osefKe³es yegKeejer:4823)
4
H$‹S>r `mVZm go A{^àm` nabmoH$ H$s `mVZm h¡Ÿ&
5
AWm©V² àË`oH$ ^bmB© goŸ&
6
gË` H$mo gwZZo-XoIZo Am¡a Cg na {dMma H$a Ho$ Cgo ñdrH$ma H$aZo Ho$ {b`oŸ&
417
23 - gyah _w{_ZyZ

80. VWm dhr h¡ Omo OrdZ XoVm Am¡a _maVm h¡, Am¡a Cgr Ho$ A{YH$ma _| h¡ am{Ì VWm
{XZ H$m \o$a ~Xb, Vmo Š`m Vw_ g_P Zht aIVo?
81. ~{ëH$ CÝhm| Zo dhr ~mV H$hr Omo AJbm| Zo H$hrŸ&
82. CÝhm| Zo H$hm: Š`m O~ h_ _a Om`|Jo Am¡a {_Å>r VWm h{È>`m± hmo Om`|Jo, Vmo Š`m
h_ {\$a Adí` Or{dV {H$`o Om`|Jo?
83. h_ H$mo VVm h_mao nyd©Om| H$mo Bg go nhbo `hr dMZ {X`m Om MwH$m h¡, `h Vmo
~g AJbm| H$s H$pënV H$Wm`| h¢Ÿ&
84. (ho Z~r!) CZ goH$hmo: {H$g H$s h¡ YaVr Am¡a Omo Cg _| h¡, `{X Vw_ OmZVo hmo?
85. do H$h|Jo {H$ A„mh H$sŸ& Amn H${h`o: {\$a Vw_ Š`m| {ejm J«hU Zht H$aVo?
86. Amn ny{N>`o {H$ H$m¡Z h¡ gmVm| AmH$mem| H$m ñdm_r VWm _hm qghmgZ H$m ñdm_r?
87. do H$h|Jo: A„mh h¡Ÿ& Amn H${h`o: {\$a Vw_ Cg go S>aVo Š`m| Zht hmo?
88. Amn CZ go H${h`o {H$ {H$g Ho$ hmW _| h¡ àË`oH$ dñVw H$m A{YH$ma? Am¡a dh
eaU XoVm h¡ Am¡a Cgo H$moB© eaU Zht Xo gH$Vm, `{X Vw_ kmZ aIVo hmo?
89. do Adí` H$h|Jo {H$ (`h g~ JwU) A„mh hr Ho$ h¢Ÿ& Amn H${h`o: {\$a Vw_ na
H$hm± go OmXy1 hmo OmVm h¡Ÿ?
90. ~{ëH$ h_ Zo CÝh| gË` nhþ±Mm {X`m h¡, Am¡a {ZíM` `hr {_Ï`mdmXr h¢Ÿ&
91. A„mh Zo Zht ~Zm`r h¡ AnZr H$moB© g§VmZ, Am¡a Z Cg Ho$ gmW H$moB© AÝ`
nyÁ` h¡Ÿ& `{X Eogm hmoVm Vmo àË`oH$ nyÁ` AbJ hmo OmVm AnZr CËn{Îm H$mo bo
H$a. Am¡a EH$-Xygao na M‹T> Xm¡‹S>VmŸ& n{dÌ h¡ A„mh CZ ~mVm| go Omo `h bmoJ
~ZmVo h¢Ÿ&
92. dh namoj (Nw>no) VWm àË`j (Iwbo) H$m kmZr h¡, VWm CÀM h¡ Cg {eH©$ go Omo
do H$aVo h¢Ÿ&
93. (ho Z~r!) Amn àmW©Zm H$a| {H$ ho _oao nmbZhma! `{X Vy _wPo dh {XIm`o {Og
H$s CÝh| Y_H$s Xr Om ahr h¡Ÿ&
94. Vmo _oao nmbZhma! _wPo BZ AË`mMm[a`m| _| gpå_{bV Z H$aZmŸ&

1
AWm©V² O~ `h _mZVo hmo {H$ g~ A{YH$ma A„mh Ho$ hmW _| h¡ Am¡a eaU ^r dhr XoVm h¡ Vmo {na Cg Ho$ gmPr H$hm± go
Am J`oŸ& Am¡a CÝh| H$hm± go A{YH$ma {_b J`m?
418
23 - gyah _w{_ZyZ

95. VWm dmñVd _| h_ Amn H$mo Cgo {XImZo na {Og H$s CÝh| Y_H$s Xo aho h¢
Adí` gm_Ï`©dmZ h¢Ÿ&
96. (ho Z~r!) Amn Xya H$a| Cg (ì`dhma) go Omo CÎm_ hmo ~wamB© H$moŸ& h_ ^br
^m±{V AdJV h¢ CZ ~mVm| go Omo do ~ZmVo h¢Ÿ&
97. VWm Amn àmW©Zm H$a| {H$ ho _oao nmbZhma! _¢ Voar eaU _m±JVm hÿ±, e¡VmZm| H$s
e§H$mAm| goŸ&
98. VWm _¢ Voar eaU _m±JVm hÿ±, _oao nmbZhma! {H$ dh _oao nmg Am`|Ÿ&
99. `hm± VH$ {H$ O~ CZ _| {H$gr H$s _m¡V AmZo bJo Vmo H$hVm h¡: _oao nmbZhma!
_wPo (g§gma _|) dm{ng H$a XoŸ&1
100. g§^dV: _¢ AÀN>m H$_© H$ê±$Jm, Cg (g§gma _|) {Ogo N>mo‹S> Am`m hÿ±Ÿ&
H$Xm{n Eogm Zht hmoJmŸ& dh Ho$db EH$ H$WZ h¡ {Ogo dh H$h ahm2 h¡Ÿ& Am¡a CZ
Ho$ nrN>o EH$ Am‹S>3 h¡ CZ Ho$ nwZ: Or{dV {H$`o OmZo Ho$ {XZ VH$Ÿ&
101. Vmo O~ Za{g§Km _|\y$±H$ {X`m Om`oJm, Vmo H$moB© g§~§Y Zht hmoJm CZ Ho$ ~rM
Cg4 {XZ Am¡a Z do EH$ Xygao H$mo nyN>|JŸo &
102. {\$a {Og Ho$ nb‹S>o ^mar hm|Jo, dhr g\$b hmoZo dmbo h¢Ÿ&
103. Am¡a {Og Ho$ nb‹S>o hëHo$ hm|Jo, Vmo CÝhm| Zo hr ñd`§ H$mo j{VJ«ñV H$a
{b`m, Omo ZaH$ _| gXmdmgr hm|JoŸ&
104. Pwbg XoJr CZ Ho$ Moham| H$mo A{¾ VWm Cg _| CZ Ho$ O~‹S>o (Pwbg H$a)
~mha {ZH$bo hm|JoŸ&
105. (CZ go H$hm Om`oJm) : Š`m O~ _oar Am`V| Vwåh| gwZm`r OmVr Wt Vmo Vw_
CZ H$mo PwR>bmVo Zht Wo?
106. do H$h|Jo: h_mao nmbZhma! h_mam Xw^m©½` h_ na N>m J`m5, Am¡a dmñVd _|
h_ Hw$nW WoŸ&

1
`hm± _aU Ho$ g_` H$m{µ\$a H$s Xem H$mo ~Vm`m Om ahm h¡Ÿ& (BãZo H$gra)
2
AWm©V Cg Ho$ H$WZ H$m H$moB© à^md Zht hmoJmŸ&
3
Deeæ[ efpemekesÀ efue³es ye]pe&Ke Meyo Dee³ee nw ce=l³eg leLee Òeue³e kesÀ yeer®e keÀer DeJeefOe keÀes keÀnles nQ~
4
AWm©V² àb` Ho$ {XZ Cg {XZ ^` Ho$ H$maU g~ H$mo AnZr {MÝVm hmoJrŸ&
5
AWm©V² AnZo Xw^m©½` Ho$ H$maU h_ Zo Voar Am`Vm| H$mo AñdrH$ma H$a {X`mŸ&
419
23 - gyah _w{_ZyZ

107. h_mao nmbZhma! h_| Bg go {ZH$mb Xo, `{X A~ h_ Eogm H$ao Vmo {ZíM`
h_ AË`mMmar hm|JoŸ&
108. dh (A„mh) H$hoJm: Bgr _| An_m{ZV hmo H$a n‹S>o ahmo, Am¡a _wP go ~mV
Z H$amoŸ&
109. _oao ^ŠVm| _| EH$ g_wXm` Wm Omo H$hVm Wm {H$ h_mao nmbZhma! h_ B©_mZ
bm`oŸ& Vy h_| j_m H$a Xo Am¡a h_ na X`m H$a, Am¡a Vy g~ X`mdmZm| go CÎm_
h¡Ÿ&
110. Vmo Vw_ Zo CZ H$m Cnhmg {H$`m, `hm± VH$ {H$ Vw_ H$mo _oar `mX ^wbm Xr,
Am¡a Vw_ CZ na h±gVo ahoŸ&
111. _¢ Zo CZ H$mo AmO ~Xbm (à{V\$b) Xo {X`m h¡ CZ Ho$ Y¡`© H$m, dmñVd _|
dhr g\$b h¢Ÿ&
112. (A„mh) CZ go H$hoJm: Vw_ YaVr _| {H$VZo df© aho?
113. do H$h|Jo: h_ EH$ {XZ `m {XZ Ho$ Hw$N> ^mJ ahoŸ& Vmo JUZm H$aZo dmbm| go
nyN> b|Ÿ&
114. dh H$hoJm: Vw_ Zht aho naÝVw ~hþV H$_Ÿ& Š`m hr AÀN>m hmoVm {H$ Vw_ Zo
(nhbo hr) OmZ {b`m1 hmoVmŸ&
115. Š`m Vw_ Zo g_P aIm h¡ {H$ h_ Zo Vwåh| ì`W© n¡Xm {H$`m h¡ Am¡a Vw_
h_mar Amoa {\$a Zht bm`o2 OmAmoJ?o
116. Vmo gdm}ƒ h¡ A„mh dmñV{dH$ A{Yn{VŸ& Zht h¡ H$moB© gƒm nyÁ` naÝVw
dhr _{h_mdmZ Ae© ({g§hmgZ) H$m ñdm_rŸ&
117. Am¡a Omo (^r) nwH$maoJm A„mh Ho$ gmW {H$gr AÝ` nyÁ` H$mo {Og Ho$ {b`o
Cg Ho$ nmg H$moB© à_mU Zht, Vmo Cg H$m {hgm~ Ho$db Cg Ho$ nmbZhma Ho$
nmg h¡, dmñVd _| H$m{µ\$a g\$b Zht3 hm|JoŸ&

1
Am`V H$m ^mdmW© h¡ {H$ `{X Vw_ `h OmZVo {H$ nabmo_ H$m OrdZ ñWm`r h¡ VWm g§gma H$m AmñWm`r Vmo AmO Vw_ ^r
B©_mZ dmbm| Ho$ g_mZ A„mh H$s Amkm H$m nmbZ H$a Ho$ g\$b hmo OmVo, Am¡a Adkm VWm XyamMma Z H$aVoŸ&
2
AWm©V² nabmoH$ _|Ÿ&
3
AWm©V² nabmoH$ _| CÝh| g\$bVm àmßV Zht hmoJr, Am¡a Z _w{ŠV hr {_boJrŸ&
420
23 - gyah _w{_ZyZ

118. VWm Amn àmW©Zm H$a| {H$ _oao nmbZhma! Vy j_m H$a VWm X`m H$a, Am¡a Vy
hr g~ X`mdmZm| go CÎm_ (X`mdmZ²) h¡Ÿ&
*****

421
24 - gyah Zya

gyah Zya - 24
gyah Zya Ho$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 64 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg gyah _| ì`{^Mma Am¡a Cg H$m H$b§H$ bJmZo H$m XÊS> ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- _wZm{µ\$µH$m| H$mo PyR>o H$b§H$ K‹S> H$a g_mO _| \¡$bmZo na MoVmdZr Xr J`r h¡Ÿ&
- _mZ _`m©Xm H$s ajm na ~b {X`m J`m h¡Ÿ&
- A„mh H$s amh _o MbZo Am¡a Cg Ho$ BÝH$ma na bm^ Am¡a hm{Z H$m dU©Z {H$`m
J`m h¡Ÿ&
- B©_mZ dmbm| H$mo A{YH$ma àXmZ H$aZo H$s ew^ gyMZm Xr J`r h¡Ÿ&
- Kaoby AmXm~ ~Vm`o J`o h¢Ÿ&
- Am¡a Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$m AmXa H$aZo na ~b {X`m J`m h¡Ÿ&
*****

422
24 - gyah Zya

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. `h EH$ gyah h¡ {Ogo h_ Zo CVmam VWm A{Zdm`© {H$`m h¡Ÿ& Am¡a CVmar h¢ Bg _|
~hþV gr Iwbr Am`V| ({Zem{Z`m±), Vm{H$ Vw_ {ejm J«hU H$amoŸ&
2. ì`{^Mm[aUr VWm1 ì`{^Mmar XmoZm| _| go àË`oH$ H$mo gm¡ H$mo‹S>o _mamo, Am¡a Vwåh|
CZ XmoZm| na H$moB© Vag Z Am`o A„mh Ho$ Y_© Ho$ {df`2 _|, `{X Vw_ A„mh
VWm ApÝV_ {XZ na B©_mZ ({dídmg) aIVo hmoŸ& Am¡a Mm{h`o {H$ CZ Ho$ XÊS>
Ho$ g_` CnpñWV aho g©_mZ dmbm| H$m EH$3 {JamohŸ&
3. ì`{^Mmar4 Zht {ddmh H$aVm naÝVw ì`{^Mm[aUr AWdm {_lUdm{XZr go, Am¡a
ì`{^Mm[aUr Zht {ddmh H$aVr naÝVw ì`{^Mmar AWdm {_lUdmXr go Am¡a Bgo
ham_ (Ad¡Y) H$a {X`m J`m h¡ B©_mZ dmbm| naŸ&
4. VWm Omo Amamon1 bJm`| ì`{^Mma H$m gVd§Vr {ó`m| H$mo, {\$a Z bm`| Mma gmjr
Vmo CÝh| Añgr H$mo‹S>o _mamo, Am¡a Z ñdrH$ma H$amo CZ H$m gmú` H$^r ^r, Am¡a
dh ñd`§ Ad¡kmH$mar h¢Ÿ&
1
ì`{^Mma go g§~§{YV Ama§{^H$ AmXoe gyah {Zgm, Am`V 15 _| Am MwH$m h¡Ÿ& A~ `hm± {ZpíMV ê$n go Cg H$m XÊS>
{Z`V H$a {X`m J`m h¡Ÿ& Am`V _| d{U©V gm¡ H$mo‹S>o XÊS> A{ddm{hV ì`{^Mmar VVm ì`{^Mm[aUr Ho$ {b`o h¢Ÿ& Amn
(g„„mhþ Ab¡{h d g„_) A{ddm{hV ì`{^Mmar H$mo gm¡ H$mo‹S>o _maZo H$m Am¡a EH$ df© Xoe go {ZH$mb XoZo H$m AmXoe XoVo
WoŸ& (ghrh ~w˜mar 6831) {H$ÝVw `{X XmoZm| _| go H$moB© {ddm{hV h¡ Vmo Cg Ho$ {b`o aO²_ (nËWam| go _ma S>mbZo) H$m XÊS>
h¡Ÿ& Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo µ\$a_m`m: _wP go ({ejm) bo bmo, _wP go ({ejm) bo bmoŸ& A„mh Zo CZ Ho$ {b`o
amh ~Zm XrŸ& A{ddm{hV Ho$ {b`o gm¡ H$mo‹S>o Am¡a {ddm{hV Ho$ {b`o aO²_ h¡Ÿ& (ghrh _wpñb_, A~yXmD$X) BË`m{XŸ&
Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo AnZo `wJ _| aO²_ H$m XÊS> {X`m {Og Ho$ ghrh hXrgm| _| H$B© CXmhaU h¡Ÿ&
Am¡a Iwbµ\$m`o am{eXrZ Ho$ `wJ _| ^r `hr XÊS> {X`m J`mŸ& Am¡a Bg na _w{gb_ g_wXm` H$m BO²_m (_V¡Š`) h¡Ÿ&
ì`{^Mma Eogm Kmoa nmn h¡ {Og go n[adm[aH$ ì`dñWm AñV-ì`ñV hmo OmVr h¡Ÿ& n{V-nËZr H$mo EH$ Xygao
na {dídmg Zht ah OmVmŸ& Am¡a `{X H$moB© {eew OÝ_ bo Vmo Cg Ho$ nmbZ nmofU H$s ^rfU g_ñ`m gm_Zo
AmVr h¡Ÿ& Bgr {b`o Bñbm_ Zo Bg H$m Kmoa XÊS> aIm h¡ Vm{H$ g_mO Am¡a g_mO dmbm| H$mo emÝV Am¡a
gwa{jV aIm Om`oŸ&
2
AWm©V² X`m ^md Ho$ H$maU XÊS> XoZo go Z éH$ OmAmoŸ&
3
Vm{H$ bmoJ XÊS> go {ejm b|Ÿ&
4
Am`V H$m AW© `h h¡ {H$ gmYmaUV: Hw$H$_u {ddmh Ho$ {b`o AnZo hr O¡gm| H$s Amoa AmH${f©V hmoVo h¢Ÿ& AV:
ì`{^Mm[aUr ì`{^Mmar go hr {ddmh H$aZo _| éM aIVr h¢Ÿ& Bg _| B©_mZ dmbm| H$mo gVH©$; {H$`m J`m h¡ {H$ {Og àH$ma
ì`{^Mma _hm nmn h¡ Cgr àH$ma ì`{^Mm[a`m| Ho$ gmY {ddmh g§~ÝY ñWm{nV H$aZm ^r {ZfoY h¡Ÿ& Hw$N> ^mî`H$mam| Zo
`hm± {ddmh H$m AW© ì`{^Mma {b`m h¡Ÿ&
423
24 - gyah Zya

5. naÝVw {OÝhm|Zo j_m _m±J br Bg Ho$ níMmV², VWm AnZm gwYma H$a {b`m, Vmo
{Z:g§Xoh A„mh A{V j_r X`mdmZ²2 h¡Ÿ&
6. Am¡a Omo ì`{^Mma H$m Amamon bJm`o AnZr npËZ`m| na, Am¡a CZ Ho$ gmjr Z hm|3
naÝVw dh ñd`§, Vmo Mma gmú` A„mh H$s enW boH$a XoZm h¡ {H$ dmñVd _| dh
gƒm h¡Ÿ&4
7. Am¡a nm±Mdr ~ma `h {H$ Cg na A„mh H$s {Y¸$ma h¡ `{X dh PyR>m hmoŸ&
8. Am¡a ñÌr go XÊS>5 Bg àH$ma Xya hmoJm {H$ dh Mma ~ma gmú` Xo A„mh H$s
enW bo H$a {H$ {Z:g§Xho dh (n{V) {_Ï`mdm{X`m| _| go h¡Ÿ&
9. Am¡a nm±Mdr ~ma `h {H$ Cg na A„mh H$s {Y¸$ma hmo `{X dh gƒm6 hmoŸ&
10. Am¡a `{X Vw_ na A„mh H$m AZwJ«h Am¡a X`m Z hmoVr, Am¡a `h {H$ A„mh A{V
j_r VËdk h¡ (Vmo g_ñ`m ~‹T> OmVr)Ÿ&
11. dmñVd7 _| Omo H$b§H$ K‹S> bm`o h¢ Vwåhmao hr ^rVa H$m EH$ {Jamoh h¡, Vw_ Cgo
~wam Z g_Pmo, ~pëH$ dh Vwåhmao {b`o AÀN>m1 h¡Ÿ& CZ _| go àË`oH$ Ho$ {b`o

1
Bg _| {H$gr n{dÌ nwéf `m ñÌr na ì`{^Mma H$m H$b§H$ bJmZo H$m XÊS> ~Vm`m J`m h¡Ÿ& {H$ Omo nwéf AWdm ór {H$gr
na H$b§H$ bJm`o, Vmo dh Mma Eogo gmjr bm`o {OÝhm|Zo CZ H$mo ì`{^Mma H$aVo AnZr Am±Im| go XoIm hmoŸ& Am¡a `{X dh
à_mU ñdê$n Mma gmjr Z bm`| Vmo Cg Ho$ VrZ AmXoe h¡ :
H$) Cgo Añgr H$mo‹S>o bJm`o Om`|Ÿ&
I) Cg H$m gmú` H$^r ñdrH$ma Z {H$`m Om`oŸ&
J) dh A„mh VWm bmoJm| Ho$ g_j XyamMmar h¡Ÿ&)
2
g^r {dÛmZm| H$m _V¡Š` h¡ {H$ j_m `mMZm go Cgo XÊS> (Añgr H$mo‹S>o) go j_m Zht {_boJrŸ& ~pëH$ j_m Ho$ níMmV² dh
^r Ad¡kmH$mar Zht ah Om`oJm, VWm Cg H$m gmú` ñdrH$ma {H$`m Om`oJmŸ& A{YH$Va {dÛmZm| H$m `hr {dMma h¡Ÿ&
3
AWm©V² Mma gmjrŸ&
4
AWm©V Amamon bJmZo _|Ÿ&
5
AWm©V ì`{^Mma H$m XÊS>Ÿ&
6
earAV H$s n[a^mfm _| Bgo ""{bAmZ'' H$hm OmVm h¡Ÿ& `h {bAmZ Ý`m`mb` _| AWdm Ý`m`mb` Ho$ A{YH$mar Ho$
g_j hmoZm Mm{h`oŸ& {bAmZ H$s _m±J nwéf H$s Amoa go ^r hmo gH$Vr h¡ Am¡a ñÌr H$s Amoa go ^rŸ& {bAmZ Ho$ níMmV²
XmoZm| gXm Ho$ {b`o AbJ hmo Om`|JoŸ& bAmZ H$m AW© hmoVm h¡: {Y¸$maŸ& Am¡a Bg _| n{V Am¡a nËZr XmoZm| AnZo H$mo
{_Ï`mdmXr hmoZo H$s AdñWm _| {Y¸$ma H$m nmÌ ñdrH$ma H$aVo h¡Ÿ& `{X n{V AnZr nËZr Ho$ J^© H$m BÝH$ma H$ao V~ ^r
{bAmZ hmoVm h¡Ÿ& (~w˜mar : 4746, 4747, 4748)
7
`hm± go Am`V 26 VH$ Cg {_Ï`mamonU H$m dU©Z {H$`m J`m h¡ Omo _wZm{µ \$H$m| Zo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$s
nËZr AmBem (a{µO`„mhþ AÝhm) na ~Zr _wg²V{bµH$ Ho$ `wÕ go dmngr Ho$ g_` bJm`m WmŸ& Bg `wÕ go dmngr Ho$
424
24 - gyah Zya

{OVZm ^mJ {b`m CVZm nmn h¡ Am¡a {OgZo ^ma {b`m Cg Ho$ ~‹S>o ^mJ2 H$m Vmo
Cg Ho$ {b`o ~‹S>r `mVZm h¡Ÿ&
12. Š`m| O~ Cgo B©_mZ dmbo nwéfm| VWm {ó`m| Zo gwZm Vmo AnZo Amn _| AÀN>m
{dMma Zht {H$`m VWm H$hm {H$ `h Iwbm Amamon h¡?
13. do Š`m| Zht bm`o Bg na Mma gmjr? (O~ gmjr Zht bm`o) Vmo {Z:g§Xoh A„mh
Ho$ g_rn dhr PyR> h¢Ÿ&
14. Am¡a `{X Vw_ na A„mh H$m AZwJ«h Am¡a X`m Z hmoVr bmoH$ VWm nabmoH$ _|, Vmo
{OZ ~mVm| _| Vw_ n‹S> J`o CZ Ho$ ~Xbo Vw_ na H$‹S>r `mVZm Am OmVrŸ&
15. O~ {H$ ({~Zm gmoMo) Vw_ AnZr Ow~mZm| go Bgo boZo bJo, Am¡a AnZo _wIm| go dh
~mV H$hoZo bJo {Og H$m Vwåh| H$moB© kmZ Z Wm, VWm Vw_ Bgo gab g_P aho Vo,
O~ {H$ A„mh Ho$ g_rn dh ~hþV ~‹S>r ~mV WrŸ&
16. Am¡a Š`m| Zht O~ Vw_ Zo Bgo gwZm, Vmo H$h {X`m {H$ h_mao {b`o `mo½` Zht {H$
`h ~mV ~mob|? ho A„mh! Vy n{dÌ h¡Ÿ& `h Vmo ~hþV ~‹S>m Amamon h¡Ÿ&
17. A„mh Vwåh| {ejm XoVo h¡ {H$ nwZ: H$^r Bg O¡gr ~mV Z H$hZmŸ& `{X Vw_ B©_mZ dmbo
hmoŸ&
18. Am¡a A„mh COOmJa H$a ahm h¡ Vwåhmao {b`o Am`Vm| (AmXoem|§) H$moŸ& VWm
A„mh gd©k VËdk h¡Ÿ&

g_` Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo EH$ ñWmZ na n‹S>md {H$`mŸ& A^r Hw$N> amV ah J`r Wr {H$ `mÌm H$s Væ`mar hmoZo
bJrŸ& Cg g_` AmBem (a{µO`ëbmhþ AÝhm) Cg ñWmZ go Xya em¡M Ho$ {b`o JBª, Am¡a CZ H$m hma Qy>Q> H$a {Ja J`mŸ&
dh Cg H$s ImoO _| ah J`tŸ& godH$m| Zo CZ H$s nmbH$s H$mo gdmar na `h g_P H$a bmX {X`m {H$ dh Cg _| hm|JrŸ&
dh AmBª Vmo dht boQ> J`t {H$ H$moB© Adí` ImoOZo Am`oJmŸ& Wmo‹S>r Xoa _| gµ \$dmZ nwÌ _moAÎmb (a{µO`„mhw AÝhþ) Omo
`m{Ì`m| Ho$ nrN>o CZ H$s {Jar-n‹S>r MrµOm| H$mo g§^mbZo H$m H$m_ H$aVo Wo dhm± Am J`oŸ& Am¡a BÞm {b„mh n‹T>r, {Og go
Amn OmJ J`tŸ& Am¡a CZ H$mo nhMmZ {b`mŸ& Š`m|{H$ CÝhm|Zo nX} H$m AmXoe AmZo go nhbo CÝh| XoIm WmŸ& CÝhm|Zo Amn
H$mo AnZo D±$Q> na gdma {H$`m Am¡a ñd`§ n¡Xb Mb H$a `m{Ì`m| go Om {_boŸ& {ÛYmdm{X`m| Zo Bg Adga H$mo C{MV
OmZm,Am¡a CZ Ho$ _w{I`m AãXw„mh {~Z C~æ` Zo H$hm {H$ `h EH$m§V AH$maU Zht WmŸ& Am¡a AmBem (a{µO`„mhþ
AÝhm) H$mo gµ\$dmZ Ho$ gmW H$b§{H$V H$a {X`mŸ& Am¡a Cg Ho$ fS²>`§Ì _| Hw$N> gƒo _wgb_mZ ^r Am J`oŸ& Bg H$m nyam
{ddaU hXrg _| {_boJmŸ& (Xo{I`o: ghrh ~w˜mar 4750)
1
AW© `h h¡ {H$ Bg Xw:I na Vwåh| à{V\$b {_boJmŸ&
2
Bg go VmËn`© AãXw„mh {~ C~æ` {ÛYmdm{X`m| H$m _w{I`m h¢
425
24 - gyah Zya

19. Omo bmoJ MmhVo h¢ {H$ CZ _| AebrbVm1 \¡$bo Omo B©_mZ bm`o h¢, Vmo CZ Ho$
{b`o Xw:IXm`r `mVZm h¡ bmoH$ VWm nabmoH$ _|, VWm A„mh OmZVm2 h¡ Am¡a Vw_
Zht OmZVoŸ&
20. Am¡a `{X Vw_ na A„mh H$m AZwJ«h VWm Cg H$s X`m Z hmoVr (Vmo Vw_ na
`mVZm Am OmVrŸ)Ÿ& Am¡a dmñVd _| A„mh A{V H$éUm_` X`mdmZ² h¡Ÿ&
21. h¡ B©_mZ dmbmo! e¡VmZ Ho$ nX²{MÝhm| na Z Mbmo, Am¡a Omo Cg Ho$ nX²{MÝhm| na
MboJm, Vmo dh Aebrb H$m`© VWm ~wamB© H$m hr AmXoe XoJm Am¡a `{X Vw_ na
A„mh H$m AZwJh« Am¡a Cg H$s X`m Z hmoVr, Vmo Vw_ _| go H$moB© n{dÌ H$^r Zht
hmoVmŸ& naÝVw A„mh n{dÌ H$aVm h¡ {Ogo Mmho, Am¡a A„mh g~ Hw$N> gwZZo
OmZZo dmbm h¡Ÿ&
22. Am¡a Z enW b|3 Vw_ _| go YZr Am¡a gwIr {H$ Zht hm|Jo g_rnd{V©`m| VWm
{ZY©Zm| H$mo Am¡a Omo {hO²aV H$a J`o A„mh H$s amh _|, Am¡a Mm{h`o {H$ j_m H$a
X| VWm OmZo X|, Š`m Vw_ Zht MmhVo {H$ A„mh Vwåh| j_m H$a Xo, Am¡a A„mh
A{V j_r ghZerb h¢Ÿ&
23. Omo bmoJ Amamon bJmVo h¢ gVdÝVr ^mobr-^mbr B©_Zm dmbr {ó`m| H$mo, dh
{Y¸$ma {X`o J`o bmoH$ VWm nabmoH$ _| Am¡a CÝht Ho$ {b`o ~‹S>r `mVZm h¡Ÿ&
24. {Og {XZ gmú` (Jdmhr) X|Jr CZ H$s Or^| VWm CZ Ho$ hmW Am¡a CZ Ho$ n¡a
CZ Ho$ H$_m} H$sŸ&
25. Cg {XZ A„mh CZ H$m| CZ H$m nyam Ý`m`nyd©H$ ~Xbm XoJm, VWm dh OmZ bo§Jo
{H$ Aëbmh hr gË` h¡, (gƒ H$mo) COmJa H$aZo dmbmŸ&

1
AebrbVm, ì`m{^Mma Am¡a ì`m{^Mma Ho$ {Z_©yb Amamon H$s MMm© XmoZm| H$mo H$hm J`m h¡Ÿ&
2
CZ Ho$ {_Ï`mamonU H$moŸ&
3
AmXaUr` {_ñVh nwÌ Cgmgm (a{µO`„mhþ AÝhþ) {ZY©Z, Am¡a AmXaUr` A~y~H«$ (a{µO`„mhþ AÝhþ) Ho$ g_rndVu WoŸ& Am¡a dh
CZ H$s ghm`Vm {H$`m H$aVo WoŸ& dh ^r AmXaUr` AmBem (a{µO`ëbmhþ AÝhm) Ho$ {déÕ Amjon _| {bßV hmo J`o Wo Ÿ& AV:
AmXaUr` AmBem Ho$ {ZXm}f hmoZo Ho$ ~mao _| Am`Vo CVaZo Ho$ níMmV² AmXaUr` A~y~H«$ Zo enW br {H$ A~ dh {_ñVh H$s
H$moB© ghm`Vm Zht H$a|JoŸ& Cgr na `h Am`V CVarŸ& Am¡a CÝhm| Zo H$hm: {ZíM` _¢ MmhVm hÿ± {H$ A„mh _wPo j_m H$a XoŸ& Am¡a
nwZ: CZ H$s ghm`Vm H$aZo bJoŸ&(~w˜mar)
426
24 - gyah Zya

26. An{dÌ ór`m± An{dÌ nwéfm| Ho$ {b`o h¢, VWm An{dÌ nwéf An{dÌ {ó`m| Ho$
{b`o, Am¡a n{dÌ {ó`m± n{dÌ nwéfm| Ho$ {b`o h¡ VWm n{dÌ nwéf n{dÌ {ó`m| Ho$1
{b`oŸ& dhr {ZXm}f h¢ CZ ~mVm| go Omo dh H$hVo h¢Ÿ& CÝht Ho$ {b`o j_m VWm
gå_m{ZV Or{dH$m h¡Ÿ&
27. ho B©_mZ dmbmo!2 _V àdoe H$amo {H$gr Ka _| AnZo Kam| Ho$ {gdm `hm± VH$ {H$
AZw_{V bo bmo, Am¡a CZ Ho$ dm{g`m| H$mo gbm_ H$a3 bmo, `h Vwåhmao {b`o CÎm_
h¡, Vm{H$ Vw_ `mX aImoŸ&
28. Am¡a `{X CZ _| {H$gr H$mo Z nmAmo Vmo CZ _| àdoe Z H$amo, `hm± VH$ {H$ Vwåh|
AZw_{V Xo Xr Om`o, Am¡a `{X Vw_ go H$hm Om`o {H$ dm{ng hmo OmAmo Vmo dm{ng
hmo OmAmo, `h Vwåhmao {b`o A{YH$ n{dÌ h¡, VWm A„mh Omo Hw$N> Vw_ H$aVo hmo
^br-^m±{V OmZZo dmbm h¡Ÿ&
29. Vw_ na H$moB© Xmof Zht h¡ {H$ àdoe H$amo {ZO©Z Kam| _| {OZ _| Vwåhmam gm_mZ hmo,
Am¡a A„mh OmZVm h¡ Omo Hw$N> Vw_ ~mobVo hmo Am¡a Omo _Z _| aIVo hmoŸ&
30. (ho Z~r!) Amn B©_mZ dmbm| go H$h| {H$ AnZr Am±I| ZrMr aI| Am¡a AnZo Jwám§Jm|
H$s ajm H$a|Ÿ& `h CZ Ho$ {b`o A{YH$ n{dÌ h¡, dmñVd _| A„mh gy{MV h¡ Cg
go Omo Hw$N> dh H$a aho h¡Ÿ&
31. Am¡a B©_mZ dm{b`m| go H$h| {H$ AnZr Am±I| ZrMr aI| Am¡a AnZo Jwám§Jm| H$s ajm
H$a|Ÿ& Am¡a AnZr emo^mm4 H$m àXe©Z Z H$a| {gdm` Cg Ho$ Omo àH$Q> hmo Om`oŸ&
VWm AnZr Amo‹T>{Z`m± AnZo djñWbm| (grZm|) na S>mbr ah|Ÿ& Am¡a AnZr emo^m
H$m àXe©Z Z H$a|, naÝVw AnZo n{V`m| Ho$ {b`o AWdm AnZo {nVmAm| AWdm
AnZo ggwam| Ho$ {b`o AWdm AnZm nwÌm|5 AWdm AnZo n{V Ho$ nwÌm| Ho$ {b`o Vdm
1
Bg _| `h g§Ho$V h¡ {H$ {OZ nwéfm| VWm {ó`m| Zo AmXaUr` AmBem (a{µO`„mhþ AÝhm) na Amamon bJm`m dh _Z Ho$
_brZ VWm An{dÌ h¡Ÿ&
2
gyah Ho$ Ama§^ _| `h AmXoe {X`o J`o Wo {H$ g_mO _| H$moB© ~wamB© hmo Om`o Vmo Cg H$m {ZdmaU H¡$go {H$`m Om`o? A~
dh AmXoe {X`o Om aho h¢ {OZ go g_mO _| ~wamB©`m| H$mo OÝ_ boZo hr go amoH$ {X`m Om`oŸ&
3
hXrg _| Bg H$m {Z`_ `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ (Ûma na Xm`| `m ~m`| I‹S>o hmo H$a) gbm_ H$amoŸ& {\$a H$hmo {H$ Š`m
^rVa Am OmD±$? Eogo VrZ ~ma H$amo, Am¡a AZw_{V Z {_bZo na dm{ng hmo OmAmoŸ& (~w˜mar,_wpñb_)
4
emo^m go VmËn`© dñÌ VWm Am^yfU h¢Ÿ&
5
nwÌm| _| nm¡Ì VWm ZmVr naZmVr g~ g{å_{bV h¢, Bg _| gJo gm¡Vrbo H$m H$moB© AÝVa ZhtŸ&
427
24 - gyah Zya

AnZo ^mB©`m|1 AWdm ^VrOm| AWdm AnZo ^m±Om| Ho$2 {b`o AWdm AnZr {ñÌ`m|3
AWdm AnZo Xmg-Xm{g`m| AWdm Eogo AmYrZ4 nwéfm| Ho$ {b`o Omo {H$gr Am¡a
àH$ma H$m à`moOZ Z aIVo hm|, AWdm CZ ~ƒm| Ho$ {b`o Omo {ó`m| H$s Jwá ~mV|
Z OmZVo hm| Am¡a AnZo n¡a (YaVr na) _maVr hþ`r Z Mb| {H$ Cg H$m kmZ hmo
Om`o Omo emo^m CÝhm| Zo Nw>nm aIr h¡Ÿ& Am¡a Vw_ g~ {_b H$a A„mh go j_m
_m±Jmo, ho B©_mZ dmbmo! Vm{H$ Vw_ g\$b hmo OmAmoŸ&
32. VWm Vw_ {ddmh H$a Xmo5 AnZm| _| go A{ddm{hV nwéfm| VWm {ó`m| H$m, Am¡a
AnZo gXmMmar Xmgm| Am¡a AnZr Xm{g`m| H$m, `{X dh {ZY©Z hm|Jo Vmo A„mh
CÝh| YZr ~Zm XoJm AnZo AZwJh« go, Am¡a A„mh CXma gd©k h¡Ÿ&
33. Am¡a CZ H$mo n{dÌ ahZm Mm{h`o Omo {ddmh H$aZo H$m gm_Ï`© Zht aIVo, `hm±
VH$ {H$ CZ H$mo YZr H$a Xo A„mh AnZo AZwJh« goŸ& VWm Omo ñdmYrZVm boI
H$s _m±J H$a| Vwåhmao Xmg-Xm{g`m| _| go, Vmo Vw_ CZ H$mo {bI Xmo, `{X Vw_ CZ
_| Hw$N> ^bmB© OmZmo6, Am¡a CÝh| A„mh Ho$ Cg _mb _| go Xmo Omo Cg Zo Vwåh|
àXmZ {H$`m h¡, VWm ~mÜ` Z H$amo AnZr Xm{g`m| H$mo ì`{^Mma na O~ do n{dÌ
ahZm MmhVr h¡7 Vm{H$ Vw_ g§gm[aH$ OrdZ H$m bm^ àmá H$amoŸ& Am¡a Omo CÝh|

1
^mB`m| _| gJo Am¡a gm¡Vrbo VWm _m± Om`o g~ ^mB© AmVo h¢Ÿ&
2
^VrOm| Am¡a ^m§Om| _| CZ Ho$ nwÌ VWm nm¡Ì Am¡a ZmVr g^r AmVo h¢
3
AnZr {ó`m| go A{^àoV _wpñb_ {ó`m± h¡Ÿ&
4
AWm©V² Omo AmYrZ hmoZo Ho$ H$maU Ka H$s _{hbmAm| Ho$ gmW H$moB© AZw{MV BÀN>m H$m gmhg Z H$a gH|$JoŸ& Hw$N> Zo Bg
H$m AW© Znw§gH$ {b`m h¡Ÿ&(BãZo H$gra) Bg _| Ka Ho$ ^rVa CZ na emo^m Ho$ àXe©Z go amoH$m J`m h¡ {OZ go {ddmh hmo
gH$Vm h¡Ÿ&
5
{ddmh Ho$ {df` _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$m H$WZ h¡: ""Omo _oar gwÞV go {d_wI hmoJm'' dh _wP go Zht h¡Ÿ&
(~w˜mar 5063 VWm _wpñb_, 1020)
6
Bñbm_ Zo Xmg-Xm{g`m| H$s ñdmYrZVm Ho$ Omo gmYZ ~Zm`o h¢ CZ _| `h ^r h¡ {H$ dh Hw$N> YZam{e XoH$a ñdmYrZVm
boI H$s _m±J H$a|, Vmo `{X CZ _| Bg YZam{e H$mo MwH$mZo H$s `mo½`Vm hmo Vmo Am`V _| ~b {X`m J`m h¡ {H$ CZ H$mo
ñdmYrZVm-boI Xo XmoŸ&
7
AkmZH$mb _| ñdm_r, YZ A{O©V H$aZo Ho$ {b`o AnZr Xm{g`m| H$mo ì`{^Mma Ho$ {b`o ~mÜ` H$aVo WoŸ& Bñbm_ Zo Bg
ì`dgm` H$mo d{O©V H$a {X`mŸ& hXrg _o§ Am`m h¡ {H$ agyb g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo Hw$Îmo Ho$ _yë` VWm d¡í`m Am¡a
Á`mo{Vfr H$s H$_mB© go amoH$ {X`mŸ& (~w˜mar 2237, _w{ñb_ 1567)
428
24 - gyah Zya

~mÜ` H$aoJm, Vmo A„mh CZ Ho$ ~mÜ` {H$`o OmZo Ho$ níMmV²1 A{V j_r X`mdmZ²
h¡Ÿ&
34. VWm h_ Zo Vwåhmar Amoa Hw$br Am`V| CVmar h¢ Am¡a CZ H$m CXmhaU Omo Vw_ go
nhbo JwµOa J`o VWm AmkmH$m[a`m| Ho$ {b`o {ejmŸ&
35. A„mh AmH$mem| VWm YaVr H$m2 àH$me h¡, Cg Ho$ àH$me H$s Cn_m Eogr h¡ O¡go
EH$ VmIm hmo {Og _| Xrn hmo, Xrn H$m±M Ho$ Pm‹S> _| hmo, Pm‹S> _moVr O¡go M_H$Vo
Vmao Ho$ g_mZ hmo, dh Eogo ew^ µO¡VyZ Ho$ d¥j Ho$ Vob go Obm`m OmVm hmo Omo Z
nydu hmo Am¡a Z n{íM_r, Cg H$m Vob g_rn (g§^d) h¡ {H$ ñd`§ àH$me XoZo
bJo, `Ú{n Cgo AmJ Z bJoŸ& àH$me na àH$me h¡, A„mh AnZo àH$me H$m _mJ©
{XIm XoVm h¡ {Ogo MmhoŸ& Am¡a A„mh bmoJm| H$mo CXmhaU Xo ahm h¡ Am¡a A„mh
àË`oH$ dñVw go ^br-^m±{V AdJV h¡Ÿ&
36. (`h àH$me) CZ Kam|3 _| h¡ A„mh Zo {OÝh| D±$Mm H$aZo Am¡a CZ _| AnZo Zm_
H$s MMm© H$aZo H$m AmoXe {X`m h¡, Cg H$s _{h_m H$m JmZ H$aVo h¢ {OZ _| àmV:
VWm g§Ü`mŸ&
37. Efgo bmoJ {OÝh| AMoV Zht H$aVm ì`mnma VWm gm¡Xm A„mh Ho$ ñ_aU VWm
Z_mµO H$s ñWmnZm H$aZo Am¡a µOH$mV XoZo goŸ& dh Cg {XZ4 go S>aVo h¡ {Og _|
_| {Xb VWm Am±I| CbQ> Om`|JrŸ&
38. Vm{H$ A„mh CÝh| ~Xbm Xo CZ Ho$ gdm}Îm_ H$_m}§ H$m Am¡a CÝh| A{YH$ àXmZ
H$a| AnZo AZwJh« goŸ& Am¡a A„mh {Ogo Mmho AZ{JZV Or{dH$m XoVm h¡Ÿ&
39. VWm Omo H$m{µ\$a1 hmo J`o CZ Ho$ H$_© Cg M_H$Vo gwam~2 Ho$ g_mZ h¢ Omo {H$gr
{H$gr _¡XmZ _| hmo, {Ogo ß`mgm nmZr g_PVm hmoŸ& naÝVw O~ Cg Ho$ nmg Am`o
1
AWm©V² Xmgr go ~b nyd©H$ ì`{^Mma H$amZo H$m nmn ñdm_r na hmoJm, Xmgr na ZhtŸ&
2
AWm©V² AmH$mem| VWm YaVr H$s ì`dñWm H$aVm Am¡a CZ Ho$ dm{g`m| H$mo g§_mJ© Xem©Vm h¡Ÿ& Am¡a Aëbmh H$s nwñVH$ Am¡a
Cg H$m _mJ©Xe©Z Cg H$m àH$me h¡Ÿ& `{X Cg H$m àH$me Z hmoVm Vmo `h {díd AÝYoam hmoVmŸ& {\$a H$hm {H$ Cg H$s
Á`mo{V B©_mZ dmbm| Ho$ {Xbm| _| Eogoh¡ O¡go {H$gr VmIm _| A{V àH$me_mZ Xrn aIm hmo, Omo AmJm_r d{U©V JwUm| go `wŠV
hmoŸ& nydu VWm n{íM_r Z hmoZo H$m AW© `h h¡ {H$ Cg na nyao {XZ Yyn n‹S>Vr hmo {Og Ho$ H$maU Cg H$m Vob A{V ewÕ
VWm gm\$ hmoŸ&
3
Bg go VmËn`© _pñOX| h¢Ÿ&
4
AWm©V² àb` Ho$ {XZŸ&
429
24 - gyah Zya

Vmo Hw$N> Z nm`o, Am¡a dhm± A„mh H$mo nm`o Omo CgH$m nyam {hgm~ MwH$m Xo, A„mh
erK« {hgm~ boZo dmbm h¡Ÿ&
40. AWdm CZ AÝYH$mam| Ho$ g_mZ h¡ Omo {H$gr Jhao gmJa _| hmo Am¡a {Og na
Va§J, Cg Ho$ D$na ~mXb hmo, AÝYH$ma na AÝYH$ma hmo, O~ AnZm hmW
{ZH$mbo Vmo Cgo ^r Z XoI gHo$Ÿ& Am¡a A„mh {Ogo àH$me Z Xo Cg Ho$ {b`o
H$moB© àH$me3 ZhtŸ&
41. Š`m Amn Zo Zht XoIm {H$ A„mh hr H$s n{dÌVm H$m JmZ H$a aho h¢ Omo AmH$mem|
VWm YaVr _| h¡ VWm n±I \¡$bm`o hþ`o njr? àË`oH$ Zo AnZr ~§XJr VWm
n{dÌVm JmZ H$mo OmZ {b`m4 h¡, Am¡a A„mh ^br-^m±{V OmZZo dmbm h¡ Omo do
H$a aho h¢Ÿ&
42. A„mh hr Ho$ {b`ho h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$m amÁ`Ÿ& Am¡a A„mh hr H$s Amoa
{\$a H$a5 OmZm h¡Ÿ&
43. Š`m Amn Zo Zht XoIm {H$ A„mh ~mXbm| H$mo MbmVm h¡ {\$a Cgo nañna {_bm
XoVm h¡, {\$a Cgo K§Kmoa _oK ~Zm XoVm h¡, {\$a Amn XoIVo h¢ ~y§X H$mo Cg Ho$
_Ü` go {ZH$bVr hþ`r, Am¡a dhr nd©Vm| O¡go ~mXb go Amobo ~agmVm h¡, {\$a
{Og na Mmho AmnXm CVmaVm h¡ Am¡a {Og go Mmho \o$a XoVm h¡Ÿ& Cg H$s {~Obr
H$s M_H$ g§^d hmoVm h¡ {H$ Am±Im| H$mo CMH$ bo&
44. A„mh hr amV Am¡a {XZ H$mo ~XbVm6 h¡Ÿ& ~oeH$ Bg _| ~‹S>r {ejm h¡ g_P-~yP
dmbm| Ho$ {b`oŸ&

1
Am`V H$m AW© `h h¡ {H$ H$m{µ\$am| Ho$ H$_©, A„mh na B©_mZ Z hmoZo Ho$ H$maU A„mh Ho$ g_j ì`W© hmo Om`|JoŸ&
2
H$‹S>r J_u Ho$ g_` ao{JñVmZ _| Omo M_H$Vr hþB© aoV nmZr O¡gr bJVr h¡ Cgo gwam~ H$hVo h¢Ÿ&
3
AVm©V² H$m{µ\$a, A{dídmg Am¡a Hw$H$_m}§ Ho$ AÝYH$ma _| {Kam ahVm h¡Ÿ& Am¡a `h AÝYH$ma Cgo _mJ© Xe©Z H$s Amoa Zht
AmZo XoVoŸ&
4
AWm©V² Vw_ ^r Cg H$s n{dÌVm H$m JmZ JmAmoŸ& Am¡a Cg H$s Amkm H$m nmbZ H$amoŸ&
5
AVm©V àb` Ho$ {XZ AnZo H$_m}§ H$m nb ^moJZo Ho$ {b`oŸ&
6
AWm©V² amV Ho$ níMmV² {XZ Am¡a {XZ Ho$ níMmV amV hmoVr h¡Ÿ& Bgr àH$ma H$^r {XZ ~‹S>m amV N>moQ>r, Am¡a H$^r amO
~‹S>r {XZ N>moQ>m hmoVm h¡
430
24 - gyah Zya

45. A„mh hr Zo àË`oH$ Ord Ymar H$mo nmZr go n¡Xm {H$`m h¡Ÿ& Vmo CZ _| go Hw$N>
AnZo noQ> Ho$ ~b MbVo h¢Ÿ& Am¡a Hw$N> Xmo n¡a na, VWm Hw$N> Mma n¡a na MbVo
h¢Ÿ& Aëbmh Omo Mmho n¡Xm H$aVm h¡, dmñVd _| dh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
46. h_ Zo Iwbr Am`V| (Hw>>aAmZ) AdV[aV H$a Xr h¡Ÿ& Am¡a A„mh {Ogo MmhVm h¡
gwnW {XIm XoVm h¡Ÿ&
47. Am¡a1 do H$hVo h¢ {H$ h_ A„mh VWm agyb na B©_mZ bm`o, Am¡a h_ AmkmH$maar
hmo J`o, {\$a _w±h \o$a boVm h¡ CZ _| go EH$ {Jamoh Bg Ho$ níMmV²Ÿ& dmñVd _| do
B©_mZ dmbo h¢ hr ZhtŸ&
48. Am¡a O~ ~wbm`o OmVo h¡ A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$s Amoa, Vm{H$ (agyb)
{ZU©` H$a X| CZ Ho$ ~rM ({ddmX H$m), Vmo AH$ñ_mV CZ _| go EH$ {Jamoh _w±h
\o$a boVm h¢Ÿ&
49. Am¡a `{X CÝht H$mo A{YH$ma nhþ±MVm hmo, Vmo Amn Ho$ nmg {ga PwH$m`o Mbo AmVo
h¢Ÿ&
50. Š`m CZ Ho$ {Xbm| _| amoJ h¡ AWdm {ÛYm _| n‹S>o hþ`o h¢, AWdm S>a aho h¡ {H$
A„mh AË`mMma H$a XoJm CZ na Am¡a Cg Ho$ agyb? ~pëH$ dhr AË`mMmar h¢Ÿ&
51. B©_mZ dmbm| H$m H$WZ Vmo `h h¡ {H$ O~ A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb H$s Amoa
~wbm`o Om`| Vm{H$ Amn CZ Ho$ ~rM {ZU©` H$a X|, Vmo H$h| {H$ h_ Zo gwZ {b`m
VWm _mZ {b`m, Am¡a dhr g\$b hmoZo dmbo h¢Ÿ&
52. VWm Omo A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb H$s Amkm H$m nmbZ H$a| Am¡a A„mh H$m ^`
aI|, Am¡a Cg H$s (`mVZm go) S>a|, Vmo dhr g\$b hmoZo dmbo h¢Ÿ&
53. Am¡a BZ ({ÛYmdm{X`m|) Zo ~b nyd©H$ enW br {H$ `{X Amn CÝh| AmXoe X| Vmo
Adí` dh (Kam| go) {ZH$b n‹S>|JoŸ& CZ go H$h X|: enW Z bmoŸ& Vwåhmao
AmkmnmbZ H$s Xem OmZr nhMmZr h¡Ÿ& dmñVd _| A„mh Vwåhmao H$_m] go gy{MV
h¡Ÿ&

1
`hm± go _wZm{µ\$H$m| ({ÛYmdm{X`m|) H$s Xem H$m dU©Z {H$`m Om ahm h¡, VWm `h ~Vm`m Om ahm h¡ {H$ B©_mZ Ho$ {b`o
A„mh Ho$ g^r AmXoem| VWm {Z`_m| H$m nmbZ Amdí`H$ h¡Ÿ& Am¡a Hw> aAmZ VWm gwÞV Ho$ {ZU©` H$m nmbZ H$aZm hr
B©_mZ h¢Ÿ&
431
24 - gyah Zya

54. (ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ A„mh H$s Amkm H$m nmbZ H$amo VWm agyb H$s Amkm
H$m nmbZ H$amo, Am¡a `{X dh {d_wI hm|, Vmo Amn H$m H$V©ì` Ho$db dhr h¡ {Og
H$m ^ma Amn na aIm J`m h¡, Am¡a Vwåhmam dh h¡ {Og H$m ^ma Vw_ na aIm
J`m h¡Ÿ& Am¡a agyb H$m Xm{`Ëd Ho$db Iwbm AmXoe nhþ±Mm XoZm h¡Ÿ&
55. A„mh Zo dMZ1 {X`m h¡ CÝh| Omo Vw_ _| go B©_mZ bm`o VWm gwH$_© H$a| {H$ CÝh|
Adí` YaVr _| A{YH$ma àXmZ H$aoJm O¡go CÝh| A{YH$ma àXmZ {H$`m Omo BZ
go nhbo Wo, VWm Adí` gwÑ‹T> H$a XoJm CZ Ho$ Cg Y_© H$mo {Ogo CZ Ho$ {b`o
ng§X {H$`m h¡, VWm CZ (H$s Xem) H$mo CZ Ho$ ^` Ho$ níMmV² empÝV _| ~Xb
XoJm, dh _oar B~mXV (d§XZm) H$aVo ah| Am¡a {H$gr MrµO H$mo _oam gmPr Z
~Zm`|Ÿ& Am¡a Omo Hw$µ\«$ H$a| Bg Ho$ níMmV² Vmo dhr C„§KZH$mar h¡Ÿ&
56. VWm Z_mµO H$s ñWmnZm H$amo Am¡a µOH$mV Xmo, VWm agyb H$s Amkm H$m nmbZ
H$amo, Vm{H$ Vw_ na X`m H$s Om`oŸ&
57. Am¡a (ho Z~r!) H$Xm{n Amn Z g_P| {H$ Omo H$m{µ\$a hmo J`o, do (A„mh H$mo) YaVr
_| {dde H$a XoZo dmbo h¢Ÿ& Am¡a CZ H$m ñWmZ ZaH$ h¡ Am¡a dh ~wam {Zdmg ñWmZ
h¡Ÿ&
58. ho B©_mZ dmbmo! Vw_2 go AZw_{V boZm Amdí`H$ h¡ Vwåhmao ñdm{_Ëd Ho$ XmZ-
Xm{g`m| H$mo Am¡a Omo Vw_ _| go (A^r) `wdm AdñWm H$mo Z nhþ±Mo hm| VrZ g_`:
µ\$O« (^moa) H$s Z_mµO go hnbo, Am¡a {Og g_` Vw_ AnZo dó CVmaVo hmo
Xmonha _|, VWm Bgm (am{Ì) H$s Z_mµO Ho$ níMmV²Ÿ& `h VrZ (EH$mÝV) nX} Ho$
g_` h¢ Vwåhmao {b`oŸ& ({\$a) Vw_ na Am¡a CZ na H$moB© Xmof Zht h¡ BZ Ho$
níMmV², Vw_ A{YH$Va AmZo-OmZo dmbo hmo EH$ Xygao Ho$ nmgŸ& A„mh Vwåhmao
{b`o AmXoem| H$m dU©Z H$a ahm h¡Ÿ& Am¡a A„mh gd©k {ZnwU h¢Ÿ&

1
Bg Am`V _| A„mh Zo Omo dMZ {X`m h¡, dh Cg g_` nyam hmo J`m O~ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Am¡a Amn Ho$
AZw`m{``m| H$mo Omo H$m{µ\$am| go S>a aho Wo CZ H$s YaVr na A{YH$ma Xo {X`mŸ& Am¡a Bñbm_ nyao Aa~ H$m Y_© ~Z J`m
Am¡a `h dMZ A~ ^r h¡, Omo B©_mZ VWm gËH$_© Ho$ gmW à{V~§{YV h¡Ÿ&
2
Am`V: 27 _| AmXoe {X`m J`m h¡ {H$ O~ {H$gr Xygao Ho$ `hm± OmAmo Vmo AZw_{V bo H$a Ka _| àdoe H$amoŸ& Am¡a `hm±
na AmXoe {X`m Om ahm h¡ {H$ ñd`§ AnZo Ka _| EH$-Xygao Ho$ nmg OmZo Ho$ {b`o ^r AZw_{V boVm VrZ g_` _|
Amdí`H$ h¡Ÿ&
432
24 - gyah Zya

59. Am¡a O~ Vw_ _| go ~ƒo `wdm AdñWm H$mo nhþ±M|, Vmo dh ^r d¡go hr AZw_{V b|
O¡go CZ go nyd© Ho$ (~‹S>o) AZw_{V _m±JVo h¢, Bgr àH$ma A„mh COmJa H$aVm h¡
Vwåhmao {b`o AnZr Am`Vm| H$mo, VWm A„mh gd©k VËdk h¢Ÿ&
60. VWm Omo ~y‹T>r {ó`m± {ddmh H$s Amem Z aIVr hm|, Vmo CZ na H$moB© Xmof Zht {H$
AnZr (nX} H$s) MmXa| CVma H$a aI X|, à{V~§Y `h h¡ {H$ AnZr emo^m H$m
àXe©Z H$aZo dmbr Z hm|, Am¡a `{X gwa{jV ah|Ÿ1 Vmo CZ Ho$ {b`o AÀN>m h¡Ÿ&
61. AÝYo na H$moB© Xmof Zht h¡ Am¡a Z b§J‹S>o na H$moB© Xmof2 h¡, Am¡a Z amoJr na H$moB©
Xmof h¡ Am¡a Z ñd`§ Vw_ na {H$ ImAmo AnZo Kam|3 go AWdm AnZo ~mnm| Ho$ Kam|
go AWdm AnZr _m±Am| Ho$ Kam| go AWdm AnZr _m±Am| Ho$ Kam| go AWdm AnZo
^mB©`m| Ho$ Kam| go AWdm Anr ~hZm| Ho$ Kam| go AWdm AnZo MMmAm| Ho$ Kam| go
AWdm AnZr \y${\$`m| Ho$ Kam| go AWdm AnZo _m_mAm| Ho$ Kam| go AWdm AnZr
_m¡{g`m| Ho$ Kam| go AWdm {Og H$s Mm{~`m| Ho$ Vw_ ñdm_r4 hmo, AWdm AnZo
{_Ìm| Ho$ Kam| go, Vw_ na H$moB© Xmof Zht EH$ gmW ImAmo `m AbJ AbJ, {\$a
O~ Vw_ àdoe H$amo Kam| _|5 Vmo AnZm| H$mo gbm_ {H$`m H$amo, EH$ Amerdm©X h¡
A„mh H$s Amo go {ZYm©[aV {H$`m hþAm Omo ew^ n{dÌ h¡Ÿ& Bgr àH$ma A„mh
Vwåhmao {b`o Am`Vm| H$m dU©Z H$aVm h¢ Vm{H$ Vw_ g_P bmoŸ&
62. dmñVd _| B©_mZ dmbo dh h¢ Omo A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb na B©_mZ bm`o Am¡a
O~ Amn Ho$ gmW {H$gr gm_w{hH$ H$m`© na hmoVo h¢ Vmo OmVo Zht O~ VH$ Amn go
AZw_{V Z b|, dmñVd _| Omo Amn go AZw_{V boVo h¢ dhr A„mh Am¡a Cg Ho$
agyb na B©_mZ aIVo h¢, Vmo O~ dh Amn go AnZo{H$gr H$m`© Ho$ {b`o AZw_{V
_m±J|, Vmo Amn CZ _| go {Ogo Mmh| AZw_{V X|Ÿ& Am¡a CZ Ho$ {b`o A„mh go j_m
H$s àmW©Zm H$a|Ÿ& dmñVd _| A„mh A{V j_r X`mdmZ² h¡Ÿ&

1
AWm©V² nX} H$s MmXa Z CVma|Ÿ&
2
Bñbm_ go nhbo {dH²$bm§Jm| Ho$ gmW ImZo nrZo H$mo Xmof g_Pm OmVm Wm {Og H$m {ZdmaU Bg Am`V _| {H$`m J`m h¡Ÿ&
3
AnZo Kam| go A{^àm` AnZo nwÌm| Ho$ Ka h¢ Omo AnZo hr hmoVo h¢Ÿ&
4
AWm©V² Omo AnZr AZwnpñW{V _| Vwåh| ajm Ho$ {b`o AnZo Kam| H$s Mm{~`mo± Xo Om`|Ÿ&
5
AWm©V dh gmYmaU ^moOZ Omo g~ Ho$ {b`o nH$m`m J`m hmoŸ& Bg _| dh ^moOZ gpå_{bV Zht Omo {H$gr {deof ì`{ŠV
Ho$ {b`o V¡`ma {H$`m J`m hmoŸ&
433
24 - gyah Zya

63. Am¡a Vw_ _V ~ZmAmo agyb Ho$ nwH$maZo H$mo nañna EH$-Xygao H$mo nwH$maZo O¡gm1,
A„mh Vw_ _| go CZ H$mo OmZVm h¡ Omo gaH$ OmVo h¢ EH$-Xygao H$s Am‹S> bo
H$aŸ& Vmo CÝh| gmdYmZ ahZm Mm{h`o Omo Amn Ho$ AmXoe H$m {damoY H$aVo h¢ {H$
CZ na H$moB© AmnXm Am n‹S>o AWdm CZ na H$moB© Xw:IXm`r `mVZm Am Om`oŸ&
64. gmdYmZ! A„mh hr H$m h¡ Omo AmH$mem| VWm YaVr _| h¡, dh OmZVm h¡ {Og
(Xem) na Vw_ hmo, Am¡a {Og {XZ do Cg H$s Amoa \o$ao Om`|Jo Vmo CÝh| ~Vm2 XoJm
Omo CÝhm| Zo {H$`m h¡Ÿ& Am¡a A„mh àË`oH$ MrµO H$m A{V kmZr h¡Ÿ&
*****

1
AWm©V² : ""ho _whå_X!'' § H$hmoŸ& ~{ëH$ Amn H$mo ho A„mh Ho$ Z~r! ho A„mh Ho$ agyb! H$h H$a nwH$mamoŸ& Bg H$m `h
AW© ^r {H$`m J`m h¡ {H$ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$s àmW©Zm H$mo AnZr àmW©Zm Ho$ g_mZ Z g_Pmo, Š`m| {H$ Amn
H$s àmW©Zm ñdrH$ma H$a br OmVr h¡Ÿ&
2
AWm©V² àb` Ho$ {XZ Vwåh| Vwåhmao H$_m] H$m \$b XoJmŸ&
434
25 - gyah \w$µH$m©Z

gyah \w$µH$m©Z - 25
gyah \w$µH$m©Z Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$ h¡, Bg _| 77 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg gyah _| Cg H$m n[aM` H$amVo hþE {Og Zo \w$H$m©Z CVmam h¡ {eH©$ H$m
IÊS>Z VWm dør Am¡a [agmbV go gå~{ÝYV g§Xohm| H$mo MoVmdZr H$s e¡br _| Xya
{H$`m J`m h¡Ÿ&
- A„mh Ho$ EH$ hmoZo H$s {Zem{Z`m| H$s Amoa Ü`mZ AmH${f©V H$am`m J`m h¡Ÿ&
- A„mh Ho$ ^ŠVm| Ho$ JwU Am¡a _mZd na Hw>>aAmZ H$s {ejm H$m à^md ~Vm`m J`m
h¡Ÿ&
- AÝV _| CÝh| MoVmdZr Xr J`r h¡ Omo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) VWm
Hw>>aAmZ Ho$ gmdYmZ H$aZo na ^r gË` H$mo Zht _mZVoŸ&
*****

435
25 - gyah \w$µH$m©Z

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ew^ h¡ dh (A„mh) {Og Zo \w$H$m©Z1 AdV[aV {H$`m AnZo ^ŠV2 na, Vm{H$
nyao g§gma dm{g`m| H$mo gmdYmZ H$aZo dmbm hmoŸ&
2. {Og Ho$ {b`o AmH$mem| VWm YaVr H$m amÁ` h¡ VWm Cg Zo AnZo {b`o H$moB©
g§VmZ Zht ~Zm`rŸ& Am¡a Z Cg H$m H$moB© gmPr h¡ amÁ` _|, VWm Cg Zo àË`oH$
dñVw H$s CËn{Îm H$s {\$a Cg H$mo EH$ {ZYm©[aV ê$n {X`mŸ&
3. Am¡a CÝhm| Zo Cg Ho$ A{V[aŠV AZoH$ nyÁ` ~Zm {b`o h¢ Omo {H$gr MrµO H$s
CËn{Îm Zht H$a gH$Vo, Am¡a dh ñd`§ CËnÞ {H$`o OmVo h¡, Am¡a Z dh A{YH$ma
aIVo h¢ AnZo {b`o {H$gr hm{Z H$m Am¡a Z A{YH$ma aIVo h¢ {H$gr bm^ H$m,
VWm Z A{YH$ma aIVo h¢ _aU Am¡a Z OrdZ Am¡a Z nwZ:3 Or{dV H$aZo H$mŸ&
4. VWm H$m{µ\$am| Zo H$hm: `h4 Vmo ~g EH$ _Z K‹S>V ~mV h¡ {Ogo Bg5 Zo ñd`§ K‹S>
{b`m h¡, Am¡a Bg na AÝ` bmoJm| Zo Cg H$s ghm`Vm H$s h¡Ÿ& Vmo dmñVd _| dh
(H$m{µ\$a) ~‹S>m AË`mMma Am¡a PyR> ~Zm bm`o h¢Ÿ&
5. Am¡a H$hm {H$ `h Vmo nyd©Om| H$s H$pënV H$Wm`| h¢ {Ogo Cg Zo ñd`§ {bI {b`m
h¡, Am¡a dh n‹T>r OmVr h¢ Cg Ho$ g_j àmV: Am¡a g§Ü`mŸ&
6. Amn H$h X| {H$ Bgo Cg Zo AdV[aV {H$`m h¡ Omo AmH$mem| VWm XaVr H$m ^oX
OmZVm h¡Ÿ& dmñVd _| dh6 A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
7. VWm CÝhm| Zo H$hm: `h H¡$gm agyb h¡ Omo ^moOZ H$aVm h¡ VWm ~mµOmam| _| MbVm
h¡? Š`m| Zht CVma {X`m J`m Cg H$s Amoa H$moB© µ\$[aíVm, Vmo dh Cg Ho$ gmW
gmdYmZ H$aZo dmbm hmoVm?

1
\w$H$m©Z H$m AW© dh nwñVH$ h¡ {Og Ho$ Ûmam gÀM Am¡a PyR> _| {ddoH$ {H$`m Om`o Am¡a Bg go A{^àm` Hw> aAmZ h¡Ÿ&
2
^ŠV go A{^àm` _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ h¢, Omo nyao _mZd g§gma Ho$ {b`o Z~r ~Zm H$a ^oOo J`o h¢Ÿ& hXrg
_| h¡ {H$ Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo µ \$a_m`m {H$ _wP go nhbo Z~r AnZr {deof Om{V Ho$ {b`o ^oOo OmVo Wo, Am¡a
_wPo gd© gmYmaU bmoJm| H$s Amoa Z~r ~Zm H$a ^oOm J`m h¡Ÿ& (~w˜mar 335, _wpñb_)
3
AWm©V² àb` Ho$ níMmV²Ÿ&
4
AWm©V² Hw> aAmZŸ&
5
AWm©V _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ ZoŸ&
6
Bgr {b`o j_m `mMZm H$m Adga XoVm h¡Ÿ&
436
25 - gyah \w$µH$m©Z

8. AWdm Cg H$s Amoa H$moB© H$mof CVma {X`m OmVm AWdm Cg H$m H$moB© ~mµJ hmoVm
{Og _| go dh ImVm? VWm AË`mMm[a`m| Zo H$hm: Vw_ Vmo ~g EH$ OmXy {H$`o hþ`o
ì`pŠV H$m AZwgaU H$a aho hmoŸ&
9. XoImo! Amn Ho$ g§~§Y _| `h H¡$gr H¡$gr ~mV| H$a aho h¡? AV: dh Hw$nW hmo J`o
h¢, dh gwnW nm hr Zht gH$VoŸ&
10. ew^H$mar h¡ dh (A„mh) Omo `{X Mmho Vmo ~Zm Xo Amn Ho$ {b`o Bg1 go CÎm_
~hþV go ~mµJ {OZ _| Zha| àdm{hV hm|, Am¡a ~Zm Xo Amn Ho$ {b`o ~hþV go ^dZŸ&
11. dmñV{dH$ ~mV `h h¡ {H$ CÝhm| Zo PwR>bm {X`m h¡ H$`m_V (àb`) H$mo, Am¡a h_
Zo Væ`ma {H$`m h¡ Cg Ho$ {b`o Omoo àb` H$mo PwR>bm`o ^‹S>H$Vr hþB© A{¾Ÿ&
12. O~ dh CÝh| Xya ñWmZ go XoIoJr, Vmo gwZ b|Jo Cg Ho$ H«$moY VWm AmdoJ H$s Üd{Z
H$moŸ&
13. Am¡a O~ dh \o$§H$ {X`o Om`|Jo Cg Ho$ {H$gr g§H$sU© ñWmZ _| ~§Yo hþ`o, (Vmo)
dheª {dZme H$mo nwH$ma|JoŸ&
14. (CZ go H$hm Om`oJm) : AmO EH$ {dZme H$mo _V nwH$mamo, ~hþV go {dZme H$mo
nwH$mamoŸ&2
15. (ho Z~r!) Amn CZ go H${h`o {H$ Š`m `h AÀN>m h¡ `m ñWm`r ñdJ© {Og H$m
dMZ AmkmH$m[a`m| H$mo {X`m J`m h¡, Omo CZ H$m à{V\$b VWm Amdmg h¡?
16. CÝht H$mo Cg _| Omo BÀN>m do H$a|Jo {_boJmŸ& do gXmdmgr hm|Jo, Amn Ho$ nmbZhma
na (`h) dMZ (nyam H$aZm) A{Zdm`© h¡Ÿ&
17. VWm {Og {XZ dh EH$Ì H$aoJm CZ H$mo Am¡a {Og H$s dh B~mXV (d§XZm) H$aVo
Wo A„mh Ho$ {gdm`, Vmo dh (A„mh) H$hoJm: Š`m Vwåhr Zo _oao BZ ^ŠVm| H$mo
Hw$nW {H$`m h¡ AWdm do ñd`§ Hw$nW hmo J`o?
18. do H$h|Jo: Vy n{dÌ h¡! h_mao {b`o `h `mo½` Zht Wm {H$ Voao {gdm H$moB© g§ajH$1
~Zm`|, naÝVw Vy Zo gwIr ~Zm {X`m CZ H$mo VWm CZ Ho$ nyd©Om| H$mo `hm± VH$ {H$
dh [ejm H$mo ^yb J`o, Am¡a dh Wo hr {dZme Ho$ `mo½`Ÿ&

1
AWm©V² CZ Ho$ {dMma go CÎm_Ÿ&
2
AWm©V² AmO Vwåhmao {b`o {dZme hr {dZme h¡Ÿ&
437
25 - gyah \w$µH$m©Z

19. CÝhm|2 Zo Vmo Vwåh| PwR>bm {X`m Vwåhmar ~mVm| _|, Vmo Vw_ Z `mVZm H$mo \o$a gH$moJo
Am¡a Z AnZr ghm`Vm H$a gH$moJoŸ& Am¡a Omo ^r AË`mMma3 H$aoJm Vw _| go h_
Cgo Kmoa `mVZm MIm`|JoŸ&
20. Am¡a Zht ^oOm h_ Zo Amn go nyd© {H$gr agyb H$mo, naÝVw do ^moOZ H$aVo Am¡a
~mµOmam| _| (^r) MbVo4 {\$aVo WoŸ& VWm h_ Zo {~Zm {X`m Vw _| go EH$ H$mo Xygao
Ho$ {b`o narjm H$m gmYZ, Vmo Š`m Vw_ Y¡`© aImoJo? VWm Amn H$m nmZbZhma
g~ Hw$N> XoIZo5 dmbm h¡Ÿ&
21. VWm CÝhm| Zo H$hm Omo h_ go {_bZo H$s Amem Zht aIVo: h_ na µ\$[aíVo Š`m|
Zht CVmao J`o `m h_ AnZo nmbZhma H$mo XoI boVo? CÝhm| Zo AnZo _| ~‹S>r
Ad¡km6 H$s h¡Ÿ&
22. {Og {XZ7 do µ\$[aíVm| H$mo XoI b|Jo Cg {XZ H$moB© ew^ gyMZm Zht hmoJr
Anam{Y`m| Ho$ {b`oŸ& VWm dh H$h|Jo:8 d§{MV d§{MV h¢Ÿ&
23. Am¡a CZHo$ H$_m}§9 H$mo h_ bo H$a Yyb Ho$ g_mZ C‹S>m X|JŸo &
24. ñdJ© Ho$ A{YH$mar Cg {XZ AÀN>o ñWmZ VWm gwIX e`ZH$j _| hm|JoŸ&
25. {Og {XZ {Ma Om`oJm AmH$me ~mXb Ho$ gmW10 Am¡a µ\$[aíV| {ZaÝVa CVma {X`o
Om`|JŸo &

1
AWm©V² O~ h_ ñd`§ Xygao H$mo AnZm g§ajH$ Zht g_Po, Vmo {\$a AnZo {df` _| `h H¡$go H$h gH$Vo h¡ {H$ h_| AnZm
ajH$ ~Zm bmo?
2
`h A„mh H$m H$WZ h¡, {Ogo dh {_lUdm{X`m| go H$hoJm {H$ Vwåhmao nyÁ`m| Zo ñd`§ AnZo nyÁ` hmoZo H$mo ZH$ma {X`mŸ&
3
AË`mMma go VmËn`© {eH©$ ({_lUdmX) h¡Ÿ& (gyah bwµH$_mZ, Am`V : 13)
4
AWm©V² do _mZd nwéf WoŸ&
5
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ A„mh MmhVm Vmo nyam ggma agybm| H$m gmW XoVmŸ& naÝVw dh bmoJm| H$s agybm| Ûmam narUm
boZm MmhVm h¡ {H$ bmoJ B©_mZ bmVo h¢ `m Zht Am¡a agyb Y¡`© aIVo h¢ `m ZhtŸ&
6
AWm©V B©_mZ bmZo Ho$ {b`o AnZo g_j µ\$[aíVm| Ho$ CVaZo VWm A„mh H$mo XoIZo H$s _m±J H$a Ho$Ÿ&
7
AWm©V _aZo Ho$ g_`Ÿ& (Xo{I`o: Aݵ\$mb - 13) AWdm àb` Ho$ {XZŸ&
8
AWm©V dh H$h|Jo {H$ _mao {b`o g\$bVm VWm ñdJ© {Zfo{YV h¡Ÿ&
9
AVm©V B©_mZ Z hmoZo Ho$ H$maU CZHo$ nwÊ` Ho$ H$m`© ì`W© H$a {X`o Om`|JoŸ&
10
AWm©V² AmH$me MraVm hþAm ~mXb N>m Om`oJm Am¡a A„mh AnZo µ\$[aíVm| Ho$ gmW bmoJm| H$m {hgm~ H$aZo Ho$ {b`o hl
Ho$ _¡XmZ _| Am Om`oJmŸ& (Xo{I`o gyah, ~µH$am, Am`V : 210)
438
25 - gyah \w$µH$m©Z

26. Cg {XZ dmñV{dH$ amÁ` A{V X`mdmZ² H$m hmoJm, Am¡a H$m{µ\$am| na EH$ H$‹S>m
{XZ hmoJmŸ&
27. Cg {XZ AË`mMmar AnZo XmoZm| hmV M~m`oJm, dh H$hoJm: Š`m hr AÀN>m hmoVm
{H$ _¢ Zo agyb H$m gmW {X`m hmoVmŸ&
28. hm` _oam Xw^m©½`! H$me _¢ Zo A_wH$ H$mo {_Ì Z ~Zm`m hmoVmŸ&
29. Cg Zo _wPo Hw$nW H$a {X`m {ejm (Hw> aAmZ) go Bg Ho$ níMmV² {H$ _oao nmg
Am`r, Am¡a e¡VmZ _Zwî` H$mo (g_`) na) YmoIm XoZo dmbm h¡Ÿ&
30. VWm agyb1 H$hoJm: ho _oao nmbZhma! _oar Om{V Zo Bg Hw>>aAmZ H$mo Ë`mJ2 {X`mŸ&
{X`mŸ&
31. Am¡a Bgr àH$ma h_ Zo ~Zm {X`m àË`oH$ H$m eÌw Hw$N> Anam{Y`m| H$moŸ& Am¡a Amn
H$m nmbZhma _mJ©Xe©Z XoZo VWm ghm`Vm H$a Zo H$mo ~hþV h¡Ÿ&
32. VWm H$m{µ\$am| Zo H$hm: Š`m| Zht CVma {X`m J`m Amn na Hw>>aAmZ nyam EH$ hr
~ma?3 Bgr àH$ma (Bg {b`o {H$`m J`m) Vm{H$ h_ Amn Ho$ {Xb H$mo Ñ‹T>Vm
àXmZ H$a|, Am¡a h_ Zo Bg H$m H«$_e: àñVwV {H$`m h¡Ÿ&
33. (Am¡a Bg {b`o ^r {H$) dh Amn Ho$ nmg H$moB© CXmhaU bm`| Vmo h_ Amn Ho$
nmg gË` bm X| Am¡a CÎm_ ì`m»`mŸ&
34. Omo AnZo _wIm| Ho$ ~b ZaH$ H$s Amoa EH$Ì {H$`o Om`|Jo, CÝht H$m g~ go ~wam
ñWmZ h¡ VWm g~ go A{YH$ Hw$nW h¡Ÿ&
35. VWm h_ Zo hr _ygm H$mo nwñVH$ (Vm¡amV) àXmZ H$s Am¡a Cg Ho$ gmW Cg Ho$
^mB© hmê$Z H$mo ghm`H$ ~Zm`mŸ&
36. {\$a h_ Zo H$hm: Vw_ XmoZm| Cg Om{V H$s Amoa OmAmo {Og Zo h_mar Am`Vm|
({Zem{Z`m|) H$mo PwR>bm {X`mŸ& AÝVV: h_ Zo CZ H$mo ÜdñV {ZañV H$a {X`mŸ&

1
AWm©V _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ & (BãZo H$gra)
2
AWm©V Bgo {_lUdm{X`m| Zo Zht gwZm Am¡a Z _mZmŸ&
3
AWm©V Vm¡amV VWm g§Orb Ho$ g_mZ EH$ hr ~ma Š`m| Zht CVmam J`m, AJm_r Am`Vm| _| Cg H$m H$maU ~Vm`m Om ahm
ahm h¡ {H$ Hw>>aAmZ 23 df© _| H«$_e: Amdí`H$VmZwgma Š`m| CVmam J`mŸ&
439
25 - gyah \w$µH$m©Z

37. Am¡a Zyh H$s Om{V Zo O~ agybm| H$mo PwR>bm`m Vmo h_ Zo CZ H$mo Sw>~mo {X`m Am¡a
bmoJm| Ho$ {b`o CZ H$mo {ejàX àVrH$ ~Zm {X`m VWm h_ Zo1 Væ`ma H$s h¡
AË`mMm[a`m| Ho$ {b`o Xw:IXm`r `mVZmŸ&
38. VWm AmX Am¡a g_yX Ed§ Hy$d| dmbm| VWm ~hþV go g_wXm`m| H$mo Bg Ho$ ~rMŸ&
39. Am¡a àË`oH$ H$mo h_ Zo CXmhaU {X`o, VWm àË`oH$ H$mo nyU©V: Zme H$a2 {X`mŸ&
40. VVm `h3 bmoJ Cg ~ñVr4 na Am`o J`o h¢ {OZ na ~war dfm© H$s JB©, Vmo Š`m
CÝhm| Zo Cgo Zht XoIm? ~{ëH$ `h bmoJ nwZ: Or{dV hmoZo H$m {dídmg Zht
aIVoŸ&
41. Am¡a (ho Z~r!) O~ dh Amn H$mo XoIVo h¢, Vmo Amn H$mo Cnhmg ~Zm boVo h¢ {H$
Š`m `hr h¡ {Ogo A„mh Zo agyb ~ZmH$a ^oOm h¡?
42. Bg Zo Vmo h_| AnZo nyÁ`m| go Hw$nW H$a {X`m hmoVm `{X h_ CZ na A{S>J Z
ahVoŸ& Am¡a do erK« hr OmZ b|Jo {Og g_` `mVZm XoI|Jo {H$ H$m¡Z A{YH$ Hw$nW
h¡?
43. Š`m Amn Zo Cgo XoIm {Og Zo AnZm nyÁ` AnZr A{^bmfm H$mo ~Zm {b`m h¡,Vmo
Š`m Amn Cg Ho$ g§ajH$5 hmo gH$Vo h¢?
44. Š`m Amn g_PVo h¢ {H$ CZ _| go A{YH$Va gwZVo Am¡ha g_PVo h¢? do newAm|
Ho$ g_mZ h¡ ~{ëH$ CZ go ^r A{YH$ Hw$nW h¢Ÿ&
45. Š`m AmnZo Zht XoIm {H$ Amn Ho$ nmbZhma Zo H¡$go N>m`m H$mo \¡$bm {X`m Am¡a
`{X dh MmhVm Vmo Cgo pñWa6 ~Zm XoVm {\$a h_ Zo gy`© H$mo Cg na à_mU7
~Zm {X`mŸ&
46. {\$a h_ Cg (N>m`m H$mo) g_oQ> boVo h¢ AnZr Amoa Yrao-YraoŸ&
1
AWm©V nabmoH$ _| ZaH$ H$s `mVZmŸ&
2
gË` H$mo ñdrH$ma Z H$aZo naŸ&
3
AWm©V _¸$m Ho$ _we²[aH$Ÿ&
4
AWm©V byV Om{V H$s ~ñVr na {Og H$m Zm_ ""gXy_'' Wm {Og na nËWam| H$s dfm© hþB©Ÿ& {\$a ^r {ejm J«hU Zht H$sŸ&
5
AWm©V Cgo gwnW Xem© gH$Vo h¢?
6
AWm©V gXmN>m`m hr ahVrŸ&
7
AWm©V N>m`m gy`© Ho$ gmW n¡bZr VWm {g_Q>Vr h¡Ÿ& Am¡a `h A„mh Ho$ gm_Ï`© gWm Cg Ho $EH$_mÌ nyÁ` hmoZo H$m
à_mU h¡Ÿ&
440
25 - gyah \w$µH$m©Z

47. Am¡a dhr h¡ {Og Zo am{Ì H$mo Vwåhmao {b`o dñÌ1 ~Zm`m, VWm {ZÐm H$mo em{ÝV,
VWm {XZ H$mo OmJZo H$m g_`Ÿ&
48. VWm dhr h¡ {Og Zo ^oOm dm`wAm| H$mo ew^gyMZm ~ZmH$a AnZr X`m (dfm©) go
nyd©, VWm h_ Zo AmH$me go ñdÀN> Ob ~agm`mŸ&
49. Vm{H$ Or{dV H$a Xo Cg Ho$ Ûmam {ZOud ZJa H$mo VWm Cgo {nbm`o CZ _| go
{OÝh| n¡Xm {H$`m h¡ ~hþV go newAm| VWm _mZd H$moŸ&
50. VWm h_ Zo {d{^Þ àH$ma go Bgo dU©Z H$a {X`m h¡, Vm{H$ do {ejmJ«hU H$a|Ÿ&
naÝVw A{YH$Va bmoJm| Zo AñdrH$ma H$aVo hþ`o Hw$µ\«$ J«hU H$a {b`mŸ&
51. Am¡a `{X h_ MmhVo Vmo ^oO XoVo àË`oH$ ~ñVr _| EH$ gMoV H$aZo2 dmbmŸ&
52. AV: Amn H$m{µ\$am| H$s ~mV Z _mZo Am¡a Bg (Hw> aAmZ Ho$) Ûmam CZ go ^mar
{OhmX (g§Kf©)3 H$a|Ÿ&
53. dhr h¡ {Og Zo {_bm {X`m Xmo gmJam| H$mo, `h _rR>m é{MH$ma h¡, Am¡a dh Z_H$sZ
Imam, Am¡a Cg Zo ~Zm {X`m XmoZm| Ho$ ~rM EH$ nXm©4 Ed§ amoH$Ÿ&
54. VWm dhr h¡ {Og Zo nmZr (dr`©) go _Zwî` H$mo CËnÞ {H$`m, {\$a Cg Ho$ d§e
VWm ggwamb Ho$ g§~ÝY ~Zm {X`o, Amn H$m nmbZhma A{V gm_Ï`©dmZ h¡Ÿ&
55. Am¡a do bmoJ B~mXV (d§XZm) H$aVo h¢ «A„mh Ho$ {gdm CZ H$s Omo Z CZ H$mo
bm^ nhþ±Mm gH$Vo Am¡a Z hm{Z nhþ±Mm gH$Vo h¢, Am¡a H$m{µ\$a AnZo nmbZhma H$m
{damoYr ~Z J`m h¡Ÿ&
56. Am¡a h_ Zo Amn H$mo ~g ew^gyMZm XoZo, gmdYmZ H$aZo dmbm ~ZmH$a ^oOm h¡Ÿ&
57. Amn H$h X|: _¢ Bg5 na Vw_ go H$moB© ~Xbm Zht _m±JVm, naÝVw `h {H$ Omo Mmho
AnZo nmbZhma H$s Amoa _mJ© ~Zm boŸ&

1
AWm©V am{Ì H$m A§Yoam dñÌ Ho$ g_mZ g~ H$mo Nw>nm boVm h¡Ÿ&
2
AVm©V agybŸ& Bg _| `h g§Ho$V h¡ {H$ _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) nyao _Zwî` {díd Ho$ {b`o EH$ ApÝV_ agyb
h¢Ÿ&
3
AWm©V Hw> aAmZ Ho$ àMma-àgma Ho$ {b`o ^anya à`mg H$a|Ÿ&
4
Vm{H$ EH$ H$m nmZr Am¡a ñdmX Xygao _| Z {_boŸ&
5
AWm©V Hw> aAmZ nhþ±MmZo na&
441
25 - gyah \w$µH$m©Z

58. VWm Amn ^amogm H$s{O`o Cg {ZË` Ordr na Omo _aoJm Zht, Am¡a Cg H$s
n{dÌVm H$m JmZ H$s{O`o CgH$s àe§gm Ho$ gmW, Am¡a Amn H$m nmbZhma n`m©ßV
h¡ AnZo ^ŠVm| Ho$ nmnm| go gy{MV hmoZo H$moŸ&
59. {Og Zo CËnÞ H$a {X`m AmH$mem| VWm YaVr H$mo Am¡a Omo Hw$N> CZHo$ ~rM h¡ N>:
{XZm| _|, {\$a ({g§hmgZ) na pñWa hmo J`m A{V X`mdmZ², CgH$s _{h_m {H$gr
kmZr go nyN>moŸ&
60. Am¡a O~ CZ go H$hm OmVm h¡ {H$ ah_mZ (A{V X`mdmZ²) H$mo gO²Xm H$amo, Vmo
H$hVo h¢ {H$ ah_mZ Š`m h¡? Š`m h_ gO²Xm H$aZo bJ| {Og Amn AmXoe X|?
Am¡a Bg (Am_§ÌU) Zo CZ H$mo Am¡a A{YH$ ^‹S>H$m {X`mŸ&
61. ew^ h¡ dh {OgZo AmH$me _| am{e MH«$ ~Zm`o VWm Cg _| gy`© Am¡a àH$m{eV
Mm±X H$mo ~Zm`mŸ&
62. dhr h¡ {Og Zo am{Ì VWm {XZ H$mo EH$ Xygao Ho$ nrN>o AmV-OmVo ~Zm`m Cg Ho$
{b`o Omo {ejm J«hU H$aZm Mmho `m H¥$Vk hmoZm MmhoŸ&
63. Am¡a A{V X`mdmZ² Ho$ ^ŠV dh h¡ Omo YaVr na Z_«Vm go MbVo1 h¡ Am¡a
A{e{jV (AŠI‹S>) bmoJ CZ go ~mV H$aVo h¢ Vmo gbm_ H$aHo$ AbJ2 hmo OmVo
h¢Ÿ&
64. Am¡a Omo am{Ì ì`VrV H$aVo h¢ AnZo nmbZhma Ho$ {b`o gO²Xm H$aVo hþ`o VWm
I‹S>o3 hmo H$aŸ&
65. VWm Omo àmW©Zm H$aVo h¢ {H$ ho h_mao nmbZhma! \o$a Xo h_ go ZaH$ H$s `mVZm
H$mo, dmñVd _| Cg H$s `mVZm {MnH$ OmZo dmbr h¡Ÿ&
66. dmñVd _| dh ~wam Amdmg Am¡a ñWmZ h¡Ÿ&
67. VWm Omo ì`` (˜M©) H$aVo g_` Anì`` Zht H$aVo Am¡a Z H¥$nU (H§$Oygr)
H$aVo h¢ Am¡a dh Bg Ho$ ~rM g§Vw{bV ahVm h¡Ÿ&

1
AWm©V K_§S> go AH$‹S> H$a Zht MbVoŸ&
2
AWm©V CZ go CbPVo ZhtŸ&
3
AWm©V A„mh H$s B~mXV H$aVo hþ`oŸ&
442
25 - gyah \w$µH$m©Z

68. Am¡a Omo Zht nwH$maVo h¡ A„mh Ho$ gmW {H$gr Xygao1 nyÁ` H$mo Am¡a Z ~Y H$aVo
h¢, Cg àmU H$mo {Ogo A„mh Zo d{O©V {H$`m h¡ naÝVw C{MV H$maU go, Am¡a Z
ì`{^Mma H$aVo h¡Ÿ& Am¡a Omo Eogm H$aoJm dh nmn H$m gm_Zm H$aoJmŸ&
69. XwJZr H$s Om`oJr Cg Ho$ {b`o `mVZm àb` Ho$ {XZ, VWm gXm Cg _|
An_m{ZV2 hmo H$a ahoJmŸ&
70. Cg Ho$ {gdm {Og Zo j_m `mMZm H$a br, Am¡a B©_mZ bmb`m VWm H$_© {H$`m
AÀN>m H$_©, Vmo dhr h¡ ~Xb XoJm A„mh {OZ Ho$ nmnm| H$mo nwÊ` goŸ& VWm A„mh
A{V j_r X`mdmZ² h¡Ÿ&
71. Am¡a {Og Zo j_m `mMZm H$a br Am¡a gXmMma {H$`o Vmo dmñVd _| dhr A„mh
H$s Amoa PwH$ OmVm h¡Ÿ&
72. VWm Omo {_Ï`m gmú` Zht XoVo, Am¡a O~ ì`W© Ho$ nmg go JwµOaVo h¢ Vmo g‚mZ
~Z H$a JwµOa OmVo h¢Ÿ&
73. Am¡a O~ CÝh| {ejm Xr Om`o CZHo$ nmbZhma H$s Am`Vm| Ûmam CZ na Zht {JaVo
AÝYo VWm ~hao hmo3 H$aŸ&
74. VWm Omo àmW©Zm H$aVo h¢ {H$ ho h_mao nmbZhma! h_| h_mar npËZ`m| VWm g§VmZm|
go Am±Im| H$s R>ÊS>H$ àXmZ H$a Am¡a h_| AmkmH$m[a`m| H$m AJ«Ur ~Zm XoŸ&
75. `hr bmoJ CÀM ^dZ AnZo Y¡`© Ho$ ~Xbo _| nm`|Jo, Am¡a ñdmJV {H$`o Om`|Jo Cg
_| Amerdm©X VWm gbm_ Ho$ gmWŸ&
76. do Cg _| gXmdmgr hm|Jo, dh AÀN>m {Zdmg VWm ñWmZ h¡Ÿ&

1
AãXw„mh {~Z _g²D$X H$hVo h¡ {H$ _¢ Zo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ go àíZ {H$ H$m¡Z gm nmn g~ go ~‹S>m h¡?
\µ $a_m`m: `h {H$ Vw_ A„mh H$m gmPr ~ZmAmo O~ {H$ Cg Zo Vw_ H$mo n¡Xm {H$`m h¡Ÿ& _¢ Zo H$hm: {\$a H$m¡Z gm?
µ\$a_m`m: AnZr g§VmZ H$mo Bg ^` go _ma Xmo {H$ dh Vwåhmao gmW Im`oJrŸ& _¢ Zo H$hm: {\$a H$m¡Z gm? µ\$a_m`m: AnZo
n‹S>mogr H$s nËZr go ì`{^Mma H$aZmŸ& `h Am`V Bgr na CVarŸ& (Xo{I`o ~w˜mar)
2
BãZo Aã~mg Zo H$hm: O~ `h Am`V CVar Vmo _¸$m dm{g`m| Zo H$hm: h_ Zo A„mh H$m gmPr ~Zm`m h¡ Am¡a Ad¡Y OmZ
^r _mar h¡ VWm ì`{^Mma ^r {H$`m h¡Ÿ& Vmo A„mh Zo `h Am`V CVmarŸ& (ghrh ~w˜mar 4765)
3
AWm©V Am`Vm| _| gmoM-{dMma H$aVo h¢Ÿ&
443
25 - gyah \w$µH$m©Z

77. (ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ `{X Vwåhmam Cgo nwH$maZm Z1 hmo Vmo _oam nmbZhma
Vwåhmar Š`m nadmh H$aoJm? Vw_ Zo Vmo PwR>bm {X`m h¡, Vmo erK« hr (CgH$m
XÊS>) {MnH$ OmZo dmbm hmoJmŸ&

1
AWm©V Cg go àmW©Zm VWm Cg H$s B~mXV Z H$amoŸ&
444
26 - gyah ewAam

gyah ewAam - 26
gyah ewAam Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 227 Am`V| h¡
- Bg _| _¸$m Ho$ _w{V© nyOH$m| Ho$ Amamon H$m IÊS> {H$`m J`m h¡ Omo Amn g„„mhþ
Ab¡{h d g„_ H$mo em`a (H${d) H$hVo WoŸ& Am¡a H${d Amo Z~r Ho$ ~rM AÝVa
~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| Y_© àMma Ho$ {b`o Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ {MÝVm Am¡a {damo{Y`m| Ho$
Amn Ho$ gmW Cnhmg H$s MMm© h¡Ÿ&
- Bg _| _ygm Ab¡{hñgbm_ VWm B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ Ho$ EHo$ídadmX Ho$
CnXoe H$mo àñVwV {H$`m J`m h¡ Omo CÝhm|Zo AnZr Om{V H$mo {X`m WmŸ&
- Bg _| H$B© Z{~`m| Ho$ Y_© àMma Am¡a CZ Ho$ {damo{Y`m| Ho$ Xwîn[aUm_ H$mo ~Vm`m
J`m h¡Ÿ&
- AZoH$ `wJ _| Z{~`m| Ho$ AmZo Am¡a CZ Ho$ CnXoe _| g_mZVm H$m ^r dU©Z h¡Ÿ&
- Hw>>aAmZ VWm Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ go g§~§{YV g§Xohm| H$m {ZdmaU {H$`m
J`m h¡Ÿ&
*****

445
26 - gyah ewAam

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. Vm, grZ, _r_Ÿ&
2. `h àH$me_` nwñVH$ H$s Am`V| h¢Ÿ&
3. g§^dV: Amn AnZm àmU1 Imo XoZo dmbo h¢ {H$ do B©_mZ bmZo dmbo Zht h¢?
4. `{X h_ Mmh| Vmo CVma X| CZ na AmH$me go Eogr {ZemZr {H$ CZ H$s JX©Z| Cg
Ho$ AmJo PwH$s {H$ PwH$s ah Om`|Ÿ&2
5. Am¡a Zht AmVr h¡ CZ Ho$ nmbZhma A{V X`mdmZ² H$s Amoa go H$moB© ZB© {ejm
naÝVw do Cg go _wI \o$aZo dmbo ~Z OmVo h¢Ÿ&
6. Vmo CÝhm| Zo PwR>bm {X`m, A~ CZHo$ nmg erK« hr Cg H$s gyMZm`| Am Om`|Jr
{Og H$m Cnhmg do H$a aho WoŸ&
7. Am¡a Š`m CÝhm| Zo YaVr H$s Amoa Zht XoIm {H$ h_ Zo Cg _| CJmB© h¢ ~hþV gr
àË`oH$ àH$ma H$s AÀN>r dZñn{V`m±?
8. {ZíM` hr Bg _| ~‹S>r {ZemZr (bjU)3 h¡Ÿ& {\$a CZ _| A{YH$Va B©_mZ bmZo
dmbo Zht h¡Ÿ&
9. VWm dmñVd _| Amn H$m nmbZhma hr à^wËdembr A{V X`mdmZ² h¡Ÿ&
10. (CÝh| Cg g_` H$s H$Wm gwZmAmo) O~ nwH$mam Amn Ho$ nmbZhma Zo _ygm H$mo,
{H$ OmAmo AË`mMmar Om{V4 Ho$ nmgŸ&
11. {µ\$aAm¡Z H$s Om{V Ho$ nmg, Š`m do S>aVo Zht?
12. Cg Zo H$hm: _oao nmbZhma dmñVd _| _wPo ^` h¡ {H$ dh _wPo PwR>bm X|JoŸ&
13. Am¡a g§Hw${MV hmo ahm h¡ _oam grZm, Am¡a Zht Mb ahr h¡ _oar Ow~mZ, AV: dør
^oO Xo hmê$Z H$s Amoa (^r)Ÿ&
14. Am¡a CZ H$m _wP naEH$ AnamY ^r h¡Ÿ& AV: _¢ S>aVm hÿ± {H$ dh _wPo _ma
S>mb|JŸo &

1
AWm©V CZ Ho$ B©_mZ Z bmZo Ho$ emoH$ _|Ÿ&
2
naÝVw Eogm Zht {H$`m, Š`m| {H$ X~md H$m B©_mZ ñdrH$m`© VWm _mÝ` Zht hmoVmŸ&
3
AWm©V A„mh Ho$ gm_Ï`© H$sŸ&
4
³en Gme mece³e keÀer yeele nw peye cetmee (Deuewefnmmeueece) ome Je<e& ceo³eve ceW jn keÀj efceñe JeeHeme Dee jns Les~
446
26 - gyah ewAam

15. A„mh Zo H$hm: H$Xm{n Eogm Zht hmoJmŸ& Vw_ XmoZm| h_mar {Zem{Z`m± bo H$a OmAmo,
h_ Vwåhmao gmW gwZZo1 dmbo h¢Ÿ&
16. Vmo Vw_ XmoZm| OmAmo, Am¡a H$hmo {H$ h_ {díd Ho$ nmbZhma Ho$ ^oOo hþ`o (agyb)
h¢Ÿ&
17. {H$ Vy h_mao gmW ~Zr BòmB©b H$mo OmZo XoŸ&
18. ({µ\$aAm¡Z Zo) H$hm: Š`m h_ Zo Voam nmbZ Zht {H$`m h¡ AnZo `hm± ~më`dñWm
_|, Am¡a Vy ahm h¡ h_ _| AnZr Am`w Ho$ H$B© df©?
19. Am¡a Vy H$a J`m dh H$m`©2 Omo {H$`m, Am¡a Vy H¥$V¿Zm| _| go h¡Ÿ&
20. (_ygm Zo) H$hm: _¢ Zo Eogm Cg g_` H$a {X`m, O~ {H$ _¢ AZOmZ WmŸ&
21. {\$a _¢ Vw_ go ^mJ J`m O~ Vw_ go ^` hþAmŸ& {\$a àXmZ H$a {X`m _wPo _oao
nmbZhma Zo VËdX{e©Vm Am¡a _wPo ~Zm {X`m agybm| _| goŸ&
22. Am¡a `h H$moB© CnH$ma h¡ Omo Vy _wPo OVm ahm h¡ {H$ Vy Zo Xmg ~Zm {b`m h¡
BòmB©b Ho$ nwÌm| H$moŸ&
23. {µ\$aAm¡Z Zo H$hm: {díd H$m nmbZhma Š`m h¡Ÿ?
24. (_ygm Zo) H$hm: AmH$mem| VWm YaVr Am¡a CgH$m nmbZhma Omo Hw$N> XmoZm| Ho$
~rM h¡, `{X Vw_ {dídmg aIZo dmbo hmoŸ&
25. Cg Zo CZ go H$hm Omo Cg Ho$ Amg nmg Wo: Š`m Vw_ gwZ Zht aho hmo?
26. (_ygm Zo) H$hm: Vwåhmam nmbZhma VWm Vwåhmao nyd©Om| H$m nmbZhma h¡Ÿ&
27. ({µ\$aAm¡Z Zo) H$hm: dmñVd _| Vwåhmam agyb Omo Vwåhmar Amoa ^oOm J`m h¡ nmJb
h¡Ÿ&
28. (_ygm Zo) H$hm: dh, nyd© VWm npíM_, VWm XmoZm| Ho$ _Ü` Omo Hw$N> h¡ g~ H$m
nmbZhma h¡Ÿ&
29. ({µ\$aAm¡Z Zo) H$hmŸ& `{X Vy Zo H$moB© nyÁ` ~Zm {b`m _oao A{V[aŠV Vmo VwPo
~§{X`m| _| H$a Xy±JmŸ&
30. (_ygm Zo) H$hm: Š`m `Ú{n _¢ bm Xy± Voao nmg EH$ Iwbr MrµO?

1
AWm©V Vw_ XmoZm| H$s ghm`Vm H$aVo ah|JoŸ&
2
`h Cg hË`m H$mÊS> H$s Amoa g§Ho$V h¡ Omo _ygm (Ab¡{hñgbm_) go Z~r hmoZo go nhbo hmo J`m WmŸ&
447
26 - gyah ewAam

31. CgZo H$hm: Vy Cgo bm Xo `{X gƒm h¡Ÿ&


32. {\$a Cg Zo AnZr bmR>r H$mo \|$H$ {X`m, Vmo AH$ñ_mV² dh EH$ àË`j AOJa ~Z
J`rŸ&
33. VWm AnZm hmW {ZH$mbm Vmo AH$ñ_mV² dh CÁOdb Wm XoIZo dmbm| Ho$ {b`oŸ&
34. Cg Zo AnZo à_wIm| go H$hm Omo Cg Ho$ nmg Wo: dmñVd _| `h Vmo ~‹S>m Xj
OmXyJa h¡Ÿ&
35. dh MmhVm h¡ {H$ Vwåh| Vwåhmar XaVr go {ZH$mb1 Xo AnZo OmXy Ho$ ~b go, Vmo
A~ Vw_ Š`m AmXoe XoVo hmo?
36. g~ Zo H$hm: Adga (g_`) Xmo _ygm Am¡a CgHo$ ^mB© (Ho$ {df`) H$mo, Am¡a ^oO
Xmo ZJam| _| EH$Ì H$aZo dmbm| H$moŸ&
37. dh Vwåhmao nmg àË`oH$ ~‹S>o Xj OmXyJa H$mo bm`oŸ&
38. Vmo EH$Ì H$a {b`o J`o OmXyJa EH$ {ZpíMV {XZ Ho$ g_` Ho$ {b`oŸ&
39. VWm bmoJm| go H$hm J`m {H$ Š`m Vw_ EH$Ì hmoZo dmbo2 hmo?
40. Vm{H$ h_ nrN>o Mb| OmXyJam| Ho$ `{X dhr à^wËdembr ({dO`r) hmo Om`|Ÿ&
41. Am¡a O~ OmXyJma Am`o, Vmo {µ\$aAm¡Z go H$hm: Š`m h_| Hw$N> nwañH$ma {_boJm
`{X h_ hr à^wËdembr hm|Jo?
42. CgZo H$hm: hm±, Am¡a Vw_ Cg g_` (_oao) g_rnd{V©`m| _| hmo OmAmoJoŸ&
43. _ygm Zo CZ go H$hm: \|$H$mo Omo Hw$N> Vw_ \o$§H$Zo dmbo hmoŸ&
44. Vmo CÝhm| Zo \o$§H$ Xr AnZr apñg`m± VWm AnZr bm{R>`m±, VWm H$hm: {µ\$aAm¡Z Ho$
à^wËd H$s enWŸ! h_ hr Adí` à^wËdembr ({dO`r) hmoJ|Ÿ&
45. A~ _ygm Zo \o$§H$ Xr AnZr bmR>r, Vmo VËjU dh {ZJbZo bJr Omo PyR> dh ~Zm aho
WoŸ&
46. Vmo {Ja J`o g^r OmXyJa3 gO²Xm H$aVo hþ`oŸ&
47. Am¡a g~ Zo H$h {X`m: h_ {díd Ho$ nmbZhma na B©_mZ bm`oŸ&

1
AWm©V `h CJ«dmX H$a Ho$ h_mao Xoe na A{YH$ma H$a boŸ&
2
AWm©V bmoJm| H$mo àoaUm Xr Om ahr h¡ {H$ Bg à{V`mo{JVm _| Adí` CnpñWV hm|Ÿ&
3
Š`m| {H$ CÝh| {dídmg hmo J`m {H$ _ygm (Ab¡{hñgbm_) OmXyJa Zht, ~pëH$ dh gË` Ho$ CnXoeH$ h¢Ÿ&
448
26 - gyah ewAam

48. _ygm VWm hmê$Z Ho$ nmbZhma naŸ&


49. ({µ\$aAm¡Z Zo) H$hma: Vw_ Cg H$m {dídmg H$a ~¡R>o Bg go nhbo {H$ _¢ Vwåh|
Am_m Xy±? dmñVd _| dh Vwåhmam ~‹S>m (Jwê$) h¡ {Og Zo Vwåh| OmXy {gIm`m h¡, Vmo
Vwåh| erK« kmZ hmo Om`oJm, _¢ Adí` Vwåhmao hmWm| VWm n¡am| H$mo {dnarV {Xem1
go H$mQ> Xy±Jm VWm Vw_ g^r H$mo \$m±gr Xo Xy±JmŸ&
50. g~ Zo H$hm: H$moB© {MÝVm Zht, h_ Vmo AnZo nmbZhma hr H$s Amoa {\$a H$a OmZo
dmbo h¢Ÿ&
51. h_ Amem aIVo h¢ {H$ j_m H$a XoJm h_mao {b`o h_mam nmbZ-hma h_mao nmnm| H$mo
Š`m| {H$ h_ g~ go nhbo B©_mZ bmZo dmbo h¢Ÿ&
52. Am¡a h_ Zo _ygm H$s Amoa dør H$s, {H$ amVm|-amV {ZH$b Om _oao ^ŠVm| H$mo bo
H$a, Vw_ g~ H$m nrN>m {H$`m Om`oJmŸ&
53. Vmo {µ\$aAm¡Z Zo ^oO {X`m ZJam| _| (goZm) EH$Ì H$aZo2 dmbm| H$moŸ&
54. Am¡a (Bg na ^r) dh h_| A{V H«$mo{YV H$a aho h¢Ÿ&
55. Am¡a dmñVd _| h_ EH$ {Jamoh h¢ gmdYmZ ahZo dmboŸ&
56. Am¡a dmñVd _| h_ EH$ {Jamoh h¢ gmdYmZ ahZo dmboŸ&
56. AÝVV: h_o Zo {ZH$mb {X`m CZ H$mo ~mµJm| VWm òmoVm| goŸ&
58. VWm H$mofm| Am¡a CÎm_ {ZdmgñWmZm| goŸ&
59. Bgr àH$ma hþAm, Am¡a h_ Zo CZ H$m CÎmam{YH$mar ~Zm {X`m BòmB©b H$s g§VmZ
H$moŸ&
60. Vmo CÝhm| Zo CZH$m nrN>m {H$`m àmV: hmoVo hrŸ&
61. Am¡a O~ XmoZm| {Jamohm| Zo EH$ Xygao H$mo XoI {b`m Vmo _ygm Ho$ gm{W`m| Zo H$hm:
h_ Zmo {ZíM` hr nH$‹S> {b`o3 J`oŸ&
62. (_ygm Zo) H$hm: nXm{n Zht, {ZíM` _oao gmW _oam nmbZhma h¡Ÿ&

1
AWm©V Xm`m± hmW Am¡m ~m`m± n¡a `m ~m`m± hmW Am¡a Xm`m± n¡aŸ&
2
O~ _ygm (Ab¡{hñgbm_) A„mh Ho$ AmXoemZwgma AnZo gmpÏ`m| H$mo bo H$a {ZH$b J`o Vmo {µ \$aAm¡Z Z CZ H$m nrN>m
H$aZo Ho$ {b`o ZJam| _o haH$mao ^oOoŸ&
3
Š`m| {H$ A~ gm_Zo gmJa Am¡a nrN>o {µ\$aAm¡Z H$s goZm WrŸ&
449
26 - gyah ewAam

63. Vmo h_ Zo _ygm H$mo dør H$s, {H$ _ma AnZr bmR>r go gmJa H$mo,AH$ñ_mV² gmJa
\$Q> J`m, VWm àË`oH$ ^mJ ^mar nd©V Ho$ g_mZ1 hmo J`mŸ&
64. VWm h_Zo g_rn H$a {X`m Cg ñWmZ Ho$ Xygao {Jamoh H$moŸ&
65. Am¡a _wpŠV àXmZ H$a Xr _ygm Am¡a CgHo$ g~ gm{W`m| H$moŸ&
66. {\$a h_Zo Sw>~mo {X`m Xygam| H$moŸ&
67. dmñVd _| Bg _| ~‹S>r {ejm h¡, Am¡a CZ _| go A{YH$Va bmoJ B©_mZ dmbo Zht
WoŸ&
68. VWm dmñVd _| Amn H$m nmbZhma {ZíM` AË`§V à^wËdembr X`mdmZ² h¡Ÿ&
69. VWm Amn CÝh| gwZm X| B~²amhr_ H$m g_mMma (^r)Ÿ&
70. O~ Cg Zo H$hm: AnZo ~mn VWm AnZr Om{V go {H$ Vw_ Š`m nyO aho hmo?
71. CÝhm| Zo H$hm: h_ _w{V©`m| H$s nyOm H$a aho h¢ Am¡a CÝhr H$s godm _| bJo ahVo h¢Ÿ&
72. CgZo H$mh: Š`m do Vwåhmar gwZVr h¡ O~ nwH$maVo hmo?
73. `m Vwåh| bm^ nhþ±MmVr `m hm{Z nhþ±MmVr h¡?
74. CÝhm| Zo H$hm: ~{ëH$ h_ Zo AnZo nyd©Om| H$mo Bgr àH$ma H$aVo hþ`o nm`m h¡Ÿ&
75. Cg Zo H$hm: Š`m Vw_ Zo H$^r (Am±I Imob H$a) Cgo XoIm {Ogo Vw_ nyO aho
hmoŸ&
76. Vw_ VWm Vwåhmao nhbo nyd©O?
77. Š`m| {H$ `h g~ _oao eÌw h¢ nyao {díd Ho$ nmbZhma Ho$ {gdmŸ&
78. {Og Zo _wPo n¡Xm {H$`m, {\$a dhr _wPo _mJ© Xem© ahm h¡Ÿ&
79. Am¡a Omo _wPo {IbmVm Am¡a {nbmVm h¡Ÿ&
80. Am¡a O~ amoJr hmoVm hÿ± Vmo dhr _wPo ñdñW H$aVm h¡Ÿ&
81. VWm dhr _wPo _maoJm {\$a2 _wPo Or{dV H$aoJmŸ&
82. VWm _¢ Amem aIVm hÿ± {H$ j_ H$a XoJm _oao {b`o _oao nmn à{VH$ma (àb`) Ho$
{XZŸ&

1
AWm©V ~rM go _mJ© ~Z J`m Am¡a XmoZm| Am¡a nmZr nd©V Ho$ g_mZ I‹S>m hmo J`mŸ&
2
AWm©V àb` Ho$ {XZ AnZo H$_m] H$m \$b ^moJZo Ho$ {b`oŸ&
450
26 - gyah ewAam

83. ho _oao nmbZhma! àXmZ H$a Xo _wPo VËdX{e©Vm Am¡a _wPo gpå_{bV H$a gXmMm[a`m|
_|Ÿ&
84. Am¡a _wPo gƒr »`m{V àXmZ H$a AmJm_r bmoJm| _|Ÿ&
85. Am¡a ~Zm Xo _wP H$mo gwI Ho$ ñdJ© H$m CÎmam{YH$marŸ&
86. VWm _oao ~mn H$mo j_m H$a X|1 dmñVd _| dh Hw$nWm| _| h¡Ÿ&
87. VWm _wPo {ZamXa Z H$a {Og {XZ g~ Or{dV {H$`o2 Om`|JoŸ&
88. {Og {XZ bm^ Zht XoJm H$moB© YZ Am¡a Z g§VmZŸ&
89. naÝVw Omo A„mh Ho$ nmg ñdÀN> {Xb bo H$a Am`oJmŸ&
90. Am¡a g_rn H$a Xr Om`oJr ñdJ© AmkmH$m[a`m| Ho$ {b`oŸ&
91. VWm Imob Xr Om`oJr ZaH$ Hw$nWm| Ho$ {b`oŸ&
92. VWm H$hm Om`oJm: H$hm± h¢ dh {OÝh| Vw_ nyO aho Wo?
93. A„mh Ho$ {gdm, Š`m dh Vwåhmar ghm`Vm H$a|Jo AWdm ñd`§ AnZr ghm`Vm
H$a gH$Vo h¡?
94. {\$a Cg _| Am¢Yo Pm|H$ {X`o Om`oJo dh Am¡a g^r Hw$nWŸ&
95. Am¡a B~²brg H$s goZm g^rŸ&
96. Am¡a dh Cg _| Amng _| PJ‹S>Vo hþ`o H$h|Jo:
97. A„mh H$s H$g_! dmñVd _| h_ Iwbo Hw$nW _| WoŸ&
98. O~ h_ Vwåh| ~am~a g_P aho Vo {díd Ho$ nmbZhma Ho$Ÿ&
99. Am¡a ho_§ Hw$nW Zht {H$`m naÝVw Anam{Y`m| ZoŸ&
100. Vmo h_mam H$moB© A{^ñVmdH$ ({gµ\$maer) Zht ah J`mŸ&
101. VWm Z H$moB© ào_r {_ÌŸ&
102. Vmo `{X h_| nwZ: g§gma _| OmZm hmoVm3 Vmo h_ B©_mZ dmbm| _| hmo OmVoŸ&

1
(Xo{I`o : gyah Vm¡~m : Am`V: 114)
2
hXrg _| d{U©V h¡ {H$ àb` Ho$ {XZ B~²amhr_ Ab¡{hñgbm_ AnZo ~mn go {_b|JoŸ& Am¡a H$h|Jo: ho _oao nmbZhma! Vy Zo
_wPo dMZ {X`m Wm {H$ _wPo nwZ: Or{dV hmoZo Ho$ {XZ An_m{ZV Zht H$aoJmŸ& Vmo A„mh H$hoJm _¢ Zo ñdJ© H$mo H$m{µ \$am| Ho$
{b`o AdY H$a {X`m h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar 4769)
3
Bg Am`V _| g§Ho$V h¡ {H$ g§gma _| EH$ hr OrdZ H$_© Ho$ {b`o {_bVm h¡Ÿ& Am¡a Xygam OrdZ àbmoH$ _| H$_m}§ Ho$ \$b Ho$
{b`o {_boJmŸ&
451
26 - gyah ewAam

103. {Z:g§Xoh Bg _| ~‹S>r {ZemZr h¡Ÿ& Am¡a CZ _| go A{YH$Va B©_mZ bmZo dmbo
Zht h¡Ÿ&
104. Am¡a dmñVd _| Amn H$m nmbZhma hr A{V à^wËdembr1 X`mdmZ² h¡Ÿ&
105. Zyh H$s Om{V Zo ^r agybm| H$mo PwR>bm`mŸ&
106. O~ CZ go CZ Ho$ ^mB© Zyh Zo H$hm: Š`m Vw_ (A„mh go) S>aVo Zht hmo?
107. dmñVd _| _¢ Vwåhmao {b`o EH$2 agyb hÿ±Ÿ&
108. AV: A„mh go S>amo VWm _oar ~mV _mZmoŸ&
109. _¢ Zht _m±JVm Bg na Vw_ go H$moB© nm[al{_H$ (~Xbm) _oam ~Xbm Vmo ~g
gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma na h¡Ÿ&
110. AV: Vw_ A„mh go S>amo Am¡a _oar Amkm H$m nmbZ H$amoŸ&
111. CÝhm| Zo H$hm: Š`m h_ VwPo _mZ b|, O~ {H$ Voam AZwgaU n{VV (ZrM)
bmoJ3 H$a aho h¢Ÿ&
112. (Zyh Zo) H$hm: _wPo Š`m kmZ {H$ do Š`m H$_© H$aVo aho h¢?
113. CZ H$m {hgm~ Vmo ~g _oao nmbZhma Ho$ D$na h¡ `{X Vw_ g_PmoŸ&
114. Am¡a _¢ YwVH$maZo dmbm4 Zht hÿ± B©_mZ dmbm| H$moŸ&
115. _¢ Vmo ~g Iwbm gmdYmZ H$aZo dmbm hÿ±Ÿ&
116. CÝhm| Zo H$hm: `{X éH$m Zht, ho Zyh! Vmo Vy Adí` nWamd H$a Ho$ _mao hþ`o
_| hmoJmŸ&
117. Cg Zo H$hm: _oao nmbZhma! _oar Om{V Zo _wPo PwR>bm {X`mŸ&
118. AV: Vy {ZU©` H$a Xo _oao Am¡a CZHo$ ~rM, Am¡a _wŠV H$a Xo _wP H$mo VWm
Omo _oao gmW h¢ B©_mZ dmbm| H$_| goŸ&
119. Vmo h_ Zo Cgo _wŠV H$a {X`m VWm Omo CgHo$ gmW ^ar Zmd _| WoŸ&
120. {\$a h_ Zo Sw>~mo {X`m Cg Ho$ níMmV² eof bmoJm| H$moŸ&

1
naÝVw bmoJ ñd`§ AË`mMma H$a Ho$ ZaH$ Ho$ ^mJr ~Z aho h¢Ÿ&
2
A„mh H$m g§Xoe {~Zm H$_r Am¡a A{YH$Vm Ho$ Vwåh| nhþ±Mm ahm hÿ±Ÿ&
3
AWm©V YZr Zht, {ZY©Z bmoJ H$a aho h¢Ÿ&
4
AWm©V _¢ hrZ dJ© Ho$ bmoJm| H$mo Omo g©_mZ bm`o h¢ AnZo go Xya Zhr H$a gH$Vm O¡gm {H$ Vw_ MmhVo hmoŸ&
452
26 - gyah ewAam

121. dmñVd _| Bg _| EH$ ~‹S>r {ZemZr ({ejm) h¡, VWm CZ _| go A{YH$Va


B©_mZ bmZo dmbo ZhtŸ&
122. Am¡a {ZíM` Amn H$m nmbZhma hr A{V à^wËdembr X`mdmZ² h¡Ÿ&
123. PwR>bm {X`m AmX (Om{V) Zo (^r) agybm| H$moŸ&
124. O~ H$hm CZ go CZHo$ ^mB© hÿX1 Zo: Š`m Vw_ S>aVo Zht hmo?
125. dñVwV: _¢ Vwåhmao {b`o EH$ Ý`m{gH$ (A_mZVXma) agyb hÿ±Ÿ&
126. AV: A„mh go S>amo Am¡a _oam AZwnmbZ H$amoŸ&
127. Am¡a _¢ Vw_ go H$moB© nm[al{_H$ (~Xbm) Zht _m±JVm, _oam ~Xbm Vmo ~g
gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma na h¡Ÿ&
128. Š`m| Vw_ ~Zm boVo hmo ha D°$§Mo ñWmZ na EH$ `mXJma ^dZ ì`W© _|Ÿ&
129. VWm ~ZmVo hmo ~‹S>o-~‹S>o ^dZ O¡go {H$ Vw_ gXm ahmoJoŸ&
130. Am¡a O~ {H$gr H$mo nH$‹S>Vo hmo Vmo nH$‹S>Vo hmo _hm AË`mMmar ~Z H$aŸ&
131. Vmo A„mh go S>amo A§m¡a _oar Amkm H$m nmbZ H$amoŸ&
132. VWm Cg go ^` aImo {Og Zo Vwåhmar ghm`Vm H$s h¡ Cg go Omo Vw_
OmZVo hmoŸ&
133. Cg Zo ghm`Vm H$s h¡ Vwåhmar Mm¡nm`m| VWm g§VmZ goŸ&
134. VWm ~mJm| (CÚmZm|) VWm Ob òmoVm| goŸ&
135. _¢ Vw_ na S>aV hÿ± ^rfU {XZ H$s `mVZm goŸ&
136. CÝhm| Zo H$hm: ZgrhV H$amo `m Z H$amo, h_ na g~ g_mZ h¡Ÿ&
137. `h ~mV Vmo ~g àmMrZ bmoJm| H$s Zr{V2 h¡Ÿ&
138. Am¡a h_ CZ _| go Zht h¡ {OZ H$mo `mVZm Xr Om`oJrŸ&
139. AÝVV: CÝhm| Zo h_| PwR>bm {X`m Vmo h_ Zo CÝh| ÜdñV H$a {X`mŸ& {ZíM`
Bg _| EH$ ~‹S>r {ZemZr ({ejm) h¡Ÿ& Am¡a bmoJm| _| A{YH$Va B©_mZ bmZo dmbo
Zht h¡Ÿ&
140. Am¡a dmñVd _| Amn H$m nmbZhma hr AË`§V à^wËdembr X`mdmZ² h¡Ÿ&

1
AmX Om{V Ho$ Z~r hÿX (Ab¡{hñgbm_) H$mo CZ H$m ^mB© H$hm J`m h¡ Š`m| {H$ dh ^r CÝht Ho$ g_wXm` _| go WoŸ&
2
AVm©V àmMrZ `wJ go hmoVr Mbr Am ahr h¡Ÿ&
453
26 - gyah ewAam

141. PwR>bm {X`m g_yX Zo ^r1 agybm| H$moŸ&


142. O~ H$hm, CZ go CZHo$ ^mB© gmboh Zo: Š`m Vw_ S>aVo Zht hmo?
143. dmñVd _|, _¢ Vwåhmam {dídmgZr` agyb hÿ±Ÿ&
144. Vmo Vw_ A„mh go S>amo Am¡a _oam H$hm _mZmoŸ&
145. VWm _¢ Zht _m±JVm Bg na Vw_ go H$moB© n[al{_H$, _oam nm[al{_H$ Vmo ~g
gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma na h¡Ÿ&
146. Š`m Vw_ N>mo‹S> {X`m OmAmoJo Cg _o Omo `hm± h¡ {Z{eMÝV ah H$a?
147. ~mµJm| VWm òmoVm| _|Ÿ&
148. VWm IoVm| Am¡a IOyam| _| {OZ Ho$ JwÀN>o ag ^ao h¢Ÿ&
149. VWm Vw_ nd©Vm| H$mo Vame H$aKa ~ZmVo hmo Jd© H$aVo hþ`oŸ&
150. AV: A„mh go S>amo VWm _oam AZwnmbZ H$amoŸ&
151. Am¡a nmbZ Z H$amo C„§KZH$m[a`m| Ho$ AmXoe H$mŸ&
152. Omo CnÐd H$aVo h¡ YaVr _| Am¡a gwYma Zht H$aVoŸ&
153. CÝhm| Zo H$hm: dmñVd _| Vy CZ _| go h¡ {OZ na OmXy H$a {X`m J`m h¡Ÿ&
154. Vy Vmo ~g h_mao g_mZ EH$ _mZd h¡Ÿ& Vmo H$moB© M_ËH$ma bm Xo, `{X Vy gƒm
h¡Ÿ&
155. H$hm: `h D±$Q>Zr h¡2 Bg Ho$ {b`o nmZr nrZo H$m EH$ {XZ h¡ Am¡a Vwåhmao
{b`o nmZr boZo H$m {ZpíMV {XZ h¡Ÿ&
156. VWm Cgo hmW Z bJmZm ~wamB© go AÝ`Wm Vwåh| nH$‹S> boJr EH$ ^rfU {XZ
H$s `mVZmŸ&
157. Vmo CÝhm| Zo ~Y H$a {X`m Cgo, AÝVV: nN>VmZo dmbo hmo J`oŸ&
158. Am¡a nH$‹S> {b`m CÝh| `mVZm ZoŸ& dñVwV: Bg _| ~‹S>r {ZemZr h¡, Am¡a Zht
Wo CZ _| go A{YH$Va B©_mZ bmZo dmboŸ&
159. Am¡a {ZíM` Amn H$m nmbZhma hr AË`§V à^wËdembr X`mdmZ² h¡Ÿ&

1
`hm± `h ~mV `mX aIZo H$s h¡ {H$ EH$ agyb H$m BZ²H$ma g^r agybm| H$m BZ²H$ma h¡ Š`m| {H$ g~ H$m CnXoe EH$ hr
WmŸ&
2
AWm©V `h D±$Q>Zr M_ËH$ma h¡ Omo CZ H$s _m±J na nËWa go {ZH$br WrŸ&
454
26 - gyah ewAam

160. PwR>bm {X`m byV H$s Om{V Zo (^r) agybm| H$moŸ&


161. O~ H$hm CZ go CZ Ho$ ^mB© byV Zo: Š`m Vw_ S>aVo Zht hmo?
162. dmñVd _|, _¢ Vwåhmao {b`o EH$ A_mZVXma agyb hÿ±Ÿ&
163. AV: A„mh go S>amo VWm _oam AZwnmbZ H$amoŸ&
164. Am¡a _¢ Vw_ go àíZ Zht H$aVm Bg na {H$gr nm[al{_H$ (~Xbo) H$mŸ& _oam
~Xbm Vmo ~g gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma na h¡Ÿ&
165. Š`m Vw_ OmVo1 hmo nwéfm| Ho$ nmg g§gma dm{g`m| _| go?
166. VWm N>mo‹S> XoVo hmo {Ogo n¡Xm {H$`m h¡ Vwåhmao nmbZhma Zo AWm©V AnZr
npËZ`m| H$mo, ~{ëH$ Vw_ EH$ Om{V hmo gr_m H$m C„§KZ H$aZo dmbrŸ&
167. CÝhm| Zo H$hm: `{X Vy Zht éH$m, h¡ byV! Vmo Adí` Voam ~{hîH$ma H$a
{X`m Om`oJmŸ&
168. Cg Zo H$hm: dmñVd _| _¢ Vwåhmao H$Vy©V go ~hþV AàgÞ hÿ±Ÿ&
169. _oao nmbZhma! _wPo ~Mm bo VVm _oao n[adma H$mo Cg go Omo dh H$a aho h¢Ÿ&
170. Vmo h_ Zo Cgo ~Mm {b`m VVm Cg Ho$ g^r n[adma H$moŸ&
171. naÝVw EH$ ~w{‹T>`m2 H$mo Omo nrN>o ah OmZo dmbm| _| WrŸ&
172. {\$a h_ Zo {dZme H$a {X`m Xygam| H$mŸ&
173. Am¡a dfm© H$s CZ na EH$ Kmoa3 dfm©Ÿ& Vmo ~war hmo Jg© S>am`o hþ`o bmoJm| H$s
dfm©Ÿ&
174. dmñVd _| Bg _| EH$ ~‹S>r {ZemZr ({ejm) h¡Ÿ& Am¡a CZ _| A{YH$Va
B©_mZ bmZo dmbo Zht WoŸ&
175. Am¡a {ZíM` Amn H$m nmbZhma hr AË`§V à^wËdembr X`mdmZ² h¡Ÿ&
176. PwR>bm {X`m EoæH$m4 dmbm| Zo agybm| H$moŸ&

1
Bg Hw$H$_© H$m Ama§^ g§gma _| byV (Ab¡{hñgbm_) H$s Om{V go hþAmŸ& Am¡a A~ `h Hw$H$_© nyao {díd _| {deof ê$n go
gy`amonr` gä` Xoem| _| ì`mnH$ h¡Ÿ& Am¡a g_b¢{JH$ {ddmh H$mo `yamon Ho$ ~hþV go Xoem| _| d¡Y _mZ {b`m J`m h¡Ÿ& {Og Ho$
H$maU H$^r ^r CZ na A„mh H$s `mVZm Am gH$Vr h¡Ÿ&
2
Bg go A{^àoV byV (Ab¡{hñgbm_) H$s H$m{µ\$a nËZr h¡Ÿ&
3
AVm©V nËWam| H$s dfm©Ÿ& (Xo{I`o: gyah hÿX, Am`V : 82 - 83³)
4
EoæH$m H$m AW© Pm‹S>r h¡Ÿ& `h _X²æ H$m joÌ h¡ {Og _| ewEo~ (Ab¡{hñgbm_) H$mo ^mOm J`m WmŸ&
455
26 - gyah ewAam

177. O~ H$hm, CZ go ewEo~ Zo: Š`m Vw_ S>aVo Zht hmo?


178. _¢ Vwåhmao {b`o EH$ {dídgZr` agyb hÿ±Ÿ&
179. AV: A„mh go S>amo VWm _oar Amkm H$m nmbZ H$amoŸ&
180. Am¡a _¢ Zht _m±JVm Vw_ go Bg na H$moB© nm[al{_H$, _oam nm[al{_H$ Vmo ~g
g_ñV {díd Ho$ nmbZhma na h¡Ÿ&
181. Vw_ Zmn-Vm¡b nyam H$amo, Am¡a Z ~Zmo H$_ XoZo dmbm| _|Ÿ&
182. Am¡a Vm¡bmo grYo VamOy goŸ&
183. Am¡a _V H$_ Xmo bmoJm| H$mo CZ H$s MrµO| Am¡a _V {\$amo YaVr _| CnÐd
\¡$bmVoŸ&
184. Am¡a S>amo Cg go {Og Zo n¡Xm {H$`m h¡ Vwåh| VWm AJbo bmoJm| H$moŸ&
185. CÝhm| Zo H$hm: dmñVd _| Vy CZ _| go h¡ {OZ na OmXy H$a {X`m J`m h¡Ÿ&
186. Am¡a Vy Vmo ~g EH$ nwéf1 h¡ h_mao g_mZŸ& Am¡a h_ Vmo VwPo PyR>m| _|
g_PVo h¢Ÿ&
187. Vmo h_ na {Jam Xo H$moB© IÊS> AmH$me H$m `{X Vy gƒm h¡Ÿ&
188. Cg Zo H$hm: _oam nmbZhma ^br àH$ma OmZVm h¡ Omo Hw$N> Vw_ H$a aho hmoŸ&
189. Vmo CÝhm| Zo Cgo PwR>bm {X`mŸ& AÝVV: nH$‹S> {b`m CÝh| N>m`m Ho$2 {XZ H$s
`mVZm ZoŸ& dñVwV: dh EH$ ^rfU {XZ H$s `mVZm WrŸ&
190. {ZíM` Bg _| EH$ ~‹S>r {ZemZr ({ejm) h¡Ÿ& Am¡a Zht Wo CZ _| A{YH$Va
B©_mZ bmZo dmboŸ&

1
`hm± `h ~mV {dMmaUr` h¡ {H$ g^r {dJV Om{V`m| Zo AnZo agybm| H$mo CZ Ho$ _mZd hmoZo Ho$ H$maU ZH$ma {X`mŸ& Am¡a
{Og Zo ñdrH$ma ^r {H$`m Vmo Cg Zo Hw$N> `wJ ì`VrV hmoZo Ho$ níMmV A{V H$a Ho$ AnZo agym| H$mo à^w AWdm à^w H$m
A§e ~ZmH$a CÝht H$mo nyÁ` ~Zm {b`mŸ& VWm EHo$ídadmX H$mo H$‹S>m AmKmV nhþ±Mm H$a {_lUdmX H$m Ûdma Imob {b`m
Am¡a Hw$nW hmo J`oŸ& dV©_mZ `wJ _| ^r Bgr H$m àMbZ h¡ Am¡a Bg H$m AmYma AnZo nydVm| H$s ar{V`m| H$mo ~Zm`m OmVm
h¡Ÿ& Bñbm_ Bg Hw$nW H$m {ZdmaU H$a Ho$ EHo$ídadmX H$s ñWmnZm Ho$ {b`o Am`m h¡ Am¡a dmñVd _| `hr gËY_© h¡Ÿ&
hXgr _| h¡ {H$ Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo µ\$a_m`m: _wPo d¡go Z ~‹T>m M‹T>mZm O¡go B©gmB©`m| Zo _a²`_ Ho$ nwÌ (B©gm)
H$mo ~‹T>m M‹T>m {X`mŸ& dmñVd _| _¢ Cg H$m Xmg hÿ± AV: _wPo A„mh H$m Xmg Am¡a Cg H$m agyb H$hmoŸ& (Xo{I`o : ghrh
~w˜mar 3445)
2
AWm©VV CZH$s `mVZm Ho$ {XZ CZ na ~mXb N>m J`mŸ& {\$a AmJ ~agZo bJr Am¡a YaVr H§${nV hmo JB©Ÿ& {\$a EH$ H$‹S>r
ÜdZr Zo CZ H$s OmZo bo brŸ& (BãZo H$gra)
456
26 - gyah ewAam

191. Am¡a dmñVd_ _| Amn H$m nmbZhma hr AË`§V à^wËdembr X`mdmZ² h¡Ÿ&
192. VWm {Z:g§Xoh `V (Hw>>aAmZ) nyao {díd Ho$ nmbZhma H$m CVmam hþAm h¡Ÿ&
193. Bg bo H$a ê$hwb A_rZ1 CVamŸ&
194. Amn Ho$ {Xb na Vm{V Amn hmo Om`| gmdYmZ H$aZo dmbm| _|Ÿ&
195. Iwbr A~u ^mfm _|Ÿ&
196. VWm Bg H$s MMm©2 AJbo agybm| H$s nwñVH$mo _| (^r) h¡Ÿ&
197. Š`m Am¡a CZ Ho$ {b`o `h {ZemZr Zht h¡ {H$ BòmB©{b`m| Ho$ {dÛmZ3 Bgo
OmZVo h¡Ÿ&
198. Am¡a `{X h_ Bg CVma XoVo {H$r AO_r4 naŸ&
199. Am¡a dh Bgo CZ Ho$ g_j n‹T>Vm Vmo dh Cg na B©_mZ bmZo dmbo Z
hmoVo5Ÿ&
200. Bg àH$ma h_ Zo Kwgm {X`m h¡ Bg (Hw> aAmZ Ho$ BZ²H$ma) H$mo nm{n`m| Ho$
{Xbm| Ÿ_|Ÿ&
201. dh Zht B©_mZ bm`|Jo Cg na O~ VH$ XoI Z b|Jo Xw:I Xm`r `mVZmŸ&
202. {\$a C Z na ghgm Am Om`oJr Am¡a dh g_P ^r Zht nm`|JoŸ&
203. Vmo H$h|Jo: Š`m h_| Adga {X`m Om`oJm?
204. Vmo Š`m dh h_mar `mVZm H$s OëXr _Mm aho h¢?
205. (ho Z~r!) Vmo Š`m Amn Zo {dMma {H$`m {H$ `{X h_ bm^ nhþ±Mm`o BÝh|
dfm]Ÿ&
206. {\$a Am Om`o CZ na {Og H$s CÝh| Y_H$s Xr Om ahr WrŸ&

1
ê$hþb A_rZ go A{^àm` AmXaUr` µ\$[aíVm {O~²arb (Ab¡{hñgbm_) h¡Ÿ& Omo _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) na
A„mh H$s Amoa go dør boH$a CVaVo Wo {Og Ho$ H$maU Amn agybm| H$s Am¡a CZ H$s Om{V`m| H$s Xem go AdJV hþ`oŸ&
AV: `h Amn Ho$ gË` agyb hmoZo H$m àË`j à_mU h¡Ÿ&
2
AWm©V g^r AmH$mer` J«ÝWm| _| ApÝV_ Z~r _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ AmJ_Z VWm Amn na nwñVH$
Hw> aAmZ Ho$ AdV[aV hmoZo H$s ^{dî`dmUr H$s JB© h¡Ÿ& Am¡a g~ Z{~`m| Zo Bg H$s ew^gyMZm Xr h¡Ÿ&
3
~Zr BòmB©b Ho$ {dÛmZ AãXwbmh {~Z gbm_ Am{X Omo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Am¡a Hw>>aAmZ na B©_mZ bm`o dh
Bg Ho$ gË` hmoZo H$m Iwbm à_mU h¡Ÿ&
4
AWm©V Eogo ì`pŠV na Omo Aa~ Xoe Am¡a Om{V Ho$ A{V[aŠV {H$gr AÝ` Om{V H$mo hmoŸ&
5
AWm©V A~u ^mfm _| Z hmoVm Vmo H$hVo {H$ `h h_mar g_P _| Zht AmVmŸ& (Xo{I`o : gyah hm,_r_,gO²Xm : 44)
457
26 - gyah ewAam

207. Vmo Š`m H$m_ Am`oJm CZHo$ Omo CÝh| bm^ nhþ±Mm`m OmVm ahm?
208. Am¡a h_ Zo {H$gr ~ñVr H$m {dZme Zht {H$`m naÝVw Cg Ho$ {b`o gmdYmZ
H$aZo dmbo WoŸ&
209. {ejm XoZo Ho$ {b`o, Am¡a h_ AË`mMmar Zht h¢Ÿ&
210. VWm Zht CVao h¢Ÿ& (Bg Hw>>aAmZZ) H$mo bo H$a e¡VmZŸ&
211. Am¡a Z `mo½` h¡ CZ Ho$ {b`o Am¡a Z dh Bg H$s e{ŠV aIVo h¢Ÿ&
212. dmñVd _| dh Vmo (Bg Ho$) gwZZo go ^r Xya1 H$a {X`o J`o h¢Ÿ&
213. AV: A¡mn Z nwH$ma| A„mh Ho$ gmW {H$gr AÝ` nyÁ` H$mo AÝ`Wm Amn
X{ÊS>Vm| _| hmo Om`|JoŸ&
214. Am¡a Amn gmdYmZ H$a X| AnZo g_rndVu2 gå~pÝY`m| H$moŸ&
215. Am¡a PwH$m X| AnZm ~mhþ3 CgHo$ {b`o Omo Amn H$m AZw`m`r hmo B©_mZ dmbm|
_| goŸ&
216. Am¡a `{X dh Amn H$s Adkm H$a| Vmo Amn H$h X| {H$ _¢ {ZXm}f hÿ± Cg go
Omo Vw_ H$a aho hmoŸ&
217. VWm Amn ^amogm H$a| AË`§V à^wËdembr X`mdmZ² naŸ&
218. Omo XoIVm h¡ Amn H$mo {Og g_` (Z_mµO _|) I‹S>o hmoVo h¢Ÿ&
219. Am¡a Amn Ho$ {\$aZo H$mo gO²Xm H$aZo4 dmbm| _|Ÿ&
220. {Z:g§Xoh dhr g~ Hw$N> gwZZo-OmZZo dmbm h¡Ÿ&
221. Š`m _¢ Vw_ g~ H$mo ~VmD°$§ {H$ {H$g na e¡VmZ CVaVo h¢?
222. do CVaVo h¢ àË`oH$ PyR>o nmnr1 naŸ&

1
AWm©V Bg Ho$ AdV[aV hmoZo Ho$ g_` e¡VmZ AmH$me H$s Amoa OmVo h¢ Vmo CëH$m CÝh| ^ñ_ H$a XoVo h¢Ÿ&
2
AmXaUr` BãZo Aã~mg (a{µO`„mhþ AÝhþ_m) H$hVo h¢ {H$ O~ `h Am`V CVar Vmo Amn gµ \$m nd©V na M‹T>oŸ& Am¡a
Hw$a¡e Ho$ n[admam| H$mo nwH$mamŸ& Am¡a O~ g~ EH$Ì hmo J`o, Am¡a Omo ñd`§ Zht Am gH$m Vmo Cg Zo {H$gr à{VZr{Y H$mo
^oO {X`mŸ& Am¡a A~y bh~ VWm Hw$a¡e Am J`o Vmo Amn Zo µ\$a_m`m: `{X _¢ Vw_ go H$hÿ± {H$ Cg dmXr _| EH$ goZm h¡ Omo
Vw_ na AmH«$_U H$aZo dmbr h¡, Vmo Š`m Vw_ _wPo gƒm _mZm|Jo? g~ Zo H$hm: hm±Ÿ& h_ Zo Amn H$mo gXm hr gÀMm nm`m
h¡Ÿ& Amn Zo H$hm: _¢ Vwåh| AmJm_r H$‹S>r `mVZm go gmdYmZ H$a ahm hÿ±Ÿ& Bg na A~y bh~ Zo H$hm: Voao nyao {XZ Zme hmo!
Š`m h_| Bgr Ho$ {b`o EH$Ì {H$`m h¡? Am¡a Bgr na gyah bh~ CVarŸ& (ghrh ~w˜mar 4770)
3
AWm©V Cg Ho$ gmW {dZ_«Vm H$m ì`dhma H$a|Ÿ&
4
AWm©V àË`oH$ g_` AHo$bo hm| `m bmoJm| Ho$ ~rM hmoŸ&
458
26 - gyah ewAam

223. dh nhþ±Mm XoVo h¢ gwZr-gwZmB© ~mVm| H$mo Am¡a CZ _| A{YH$Va PyR>o h¢Ÿ&
224. Am¡a H${d`m| H$m AZwgaU ~hHo$ hþ`o bmoJ H$aVo h¢Ÿ&
225. Š`m Amn Zht XoIVo {H$ dh àË`oH$ dmXr _| {\$aVo2 h¢Ÿ&
226. Am¡a Eogr ~mV H$hVo h¢ Omo H$aVo ZhtŸ&
227. naÝVw dh (H${d) Omo3 B©_mZ bm`o VWm gXmMma {H$`o Am¡a A„mh H$m ~hþV
ñ_aU {H$`m, VWm ~Xbm {b`m Bg Ho$ níMmV² {H$ CZ Ho$ D$na AË`mMma {H$`m
J`mŸ& VWm erK« hr OmZ b|Jo {OÝhm|Zo AË`mMma {H$`m h¡ {H$ dh {H$g Xwîn[aUm_
H$s Amoa {\$aVo h¢Ÿ&
*****

1
hXrg _| h¡ {H$ µ\$[aíVo ~mXb _| CVaVo h¢, Am¡a AmH$me Ho$ {ZU©` H$s ~mV H$aVo h¢, {Ogo e¡VmZ Mmoar go gwZ boVo h¢Ÿ&
Am¡a Á`mo{V{f`m| H$mo nhþ±Mm XoVo h¢Ÿ& {\$a dh Cg _| gm¡ PyR> {_bmVo h¢Ÿ& (ghrh ~w˜mar 3210)
2
AWm©V H$ënZm H$s C‹S>mZ _| ahVo h¢Ÿ&
3
BZ go A{^àoV hñgmZ {~Z gm{~V Am{X H${d h¢ Omo Hw$a¡e Ho$ H${d`m| H$s ^Ëg©Zm {H$`m H$aVo WoŸ& (Xo{I`o : ghrh ~w˜mar
4124)
459
27 - gyah Z_²b

gyah Z_²b - 27
gyah Z_²b Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 93 Am`V| h¢&
- Bg gyah _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ Hw>>aAmZ H$mo A„mh H$s {H$Vm~ Z _mZZo Am¡a {eH©$
go Z éH$Zo H$m g~ go ~‹S>m H$maU gË` H$mo ZH$maZm h¡Ÿ& Omo _m`m_moh _| _¾
ahVo h¢ CZ na Hw>>aAmZ H$s {ejm H$m H$moB© à^md Zht hmoVm Am¡a do Z{~`m| Ho$
B{Vhmg go H$moB© {efrm Zht boVoŸ&
- Bg _| _ygm (Ab¡{hñgbm_) H$mo {µ\$aAm¡Z VWm Cg H$s Om{V H$s Amoa ^oOZo
Am¡a CZ Ho$ gmW Omo Xwì`©dhma {H$`m J`m Cg H$m Xwîn[aUm_ ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- XmdyX VWm gwb¡_mZ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ {demb amÁ` H$s MMm© H$a Ho$ ~Vm`m
J`m h¡ {H$ dh H¡$go A„mh Ho$ Am^mar ^ŠV ~Zo aho {Og Ho$ H$maU (g~m H$s
amZr {~ëµH$sg Bñbm_ bm`rŸ&
- Bg _| byV VWm gmboh (Ab¡{hñgbm_) H$s Om{V Ho$ CnÐd H$m Xwîn[aUm_
~Vm`m J`m h¡ VWm EHo$ídadmX Ho$ à_mU àñVwV {H$`o J`o h¢Ÿ&
- `h KmofUm ^r H$s JB© h¡ {H$ Hw> aAmZ Zo _mJ©Xe©Z H$s amh Imob Xr h¡ Am¡a
^{dî` _| ^r Bg Ho$ gË` hmoZo Ho$ bjU COmJa hmoVo ah|JŸo &
*****

460
27 - gyah Z_²b

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. Vm, grZ, _r_Ÿ& `h Hw> aAmZ VWm àË`j nwñVH$ H$s Am`V| h¢Ÿ&
2. _mJ©Xe©Z VWm ew^gyMZm h¡ CZ B©_mZ bmZo dmbm| Ho$ {b`oŸ&
3. Omo Z_mµO H$s ñWmnZm H$aVo VWm OH$mV XoVo h¢ Am¡a dhr h¢ Omo A{ÝV_ {XZ
(nabmoH$) na {dídmg aIVo h¢Ÿ&
4. dmñVd _| Omo {dídmg Zht H$aVo nabmoH$ na h_ Zo emo^Zr` ~Zm {X`m h¡ CZ Ho$
H$_m] H$mo, Bg {b`o dh ~hHo$ Om aho h¢Ÿ&
5. `hr h¢ {OZ Ho$ {b`o ~war `mVZm h¡ VWm nabmoH$ _| dhr gdm©{YH$ j{V J«ñV ahZo
dmbo h¢Ÿ&
6. Am¡a (ho Z~r!) dmñVd _| Amn H$mo {X`m Om ahm h¡ Hw>>aAmZ EH$ VËdk gd©k H$s
Amoa goŸ&
7. (`mX H$amo) O~ H$hm,1 _ygm Zo AnZo n[aOZmo _¢ Zo AmJ XoIr h¡, _¢ Vwåhmao nmZ
H$moB© gyMZm bmD±$Jm `m bmD±$Jm AmJ H$m H$moB© A±Jma, Vm{H$ Vw_ VmnmoŸ&
8. {\$a O~ Am`m dhm±, Vmo nwH$mam J`m: ew^ h¡ dh Omo A{¾ _| h¡ Am¡a Omo Cg Ho$
Amg-nmg h¡, Am¡a n{dÌ h¡ A„mh gd©bmoH$ H$m nmbZhmaŸ&
9. ho _ygm `h _¢ hÿ± A„mh A{V à^wËdembr VËdkŸ&
10. Am¡a n|H$ Xo AnZr bmR>r, {\$a O~ Cgo XoIm H$s a|J ahr h¡ O¡go dh H$moB© gn© hmo
Vmo nrR> \o$a H$a ^mJm Am¡a nrN>o {\$a H$a XoIm ^r ZhtŸ& (h_ Zo H$hm): ho _ygm
^` Z H$a, dmñVd _| Zht ^` H$aVo _oao nmg agybŸ&
11. Cg Ho$ {gdm {Og Zo AË`mMma {H$`m hmo, {\$a {Og Zo ~Xb {b`m AnZm H$_©
^bmB© go ~wamB© Ho$ níMmV², Vmo {ZíM` _¢ A{V j_ X`mdmZ² hÿ±Ÿ&
12. Am¡a S>mb Xo AnZm hmW AnZr Oo~ _| dh {ZH$boJm CÁOdb hmo H$a {~Zm {H$gr
amoJ Ho$, Zm¡ {Zem{Z`m| _| go h¡, {µ\$aAm¡Z VWm Cg H$s Om{V H$s Amoa (bo OmZo
Ho$ {b`o) dmñVd _| do C„§KZH$m[a`m| _| h¢Ÿ&

1
`h Cg g_` H$s ~mV h¡ O~ _ygm (Ab¡{hñgbm_) _X²`Z go Am aho WoŸ& amÌr Ho$ g_` dh _mJ© ^yb J`oŸ& Am¡a erV
go ~Mmd Ho$ {b`o AmJ H$s Adí`H$Vm WrŸ&
461
27 - gyah Z_²b

13. {\$a O~ Am`t CZ Ho$ nmg h_mar {Zem{Z`m± Am±I ImobZo dmbr, Vmo H$h {X`m
{H$ `h Vmo Hw$bm OmXy h¡Ÿ&
14. VWm CÝhm|Zo ZH$ma {X`m CÝh|, AË`mMma VWm A{^_mZ Ho$ H$maU, O~ {H$ CZ
Ho$ {Xbm| Zo CZ H$m {dídmg H$a {b`m, Vmo XoImo {H$ H¡$gm ahm CnÐ{d`m| H$m
n[aUm_?
15. Am¡a h_ Zo àXmZ {H$`m XmdyX VWm gwb¡_mZ H$mo kmZ1, Am¡a XmoZm| Zo H$hm:
àe§gm h¡ Cg A„mh Ho$ {b`o {Og Zo h_| àYmZVm Xr AnZo ~hþV go B©_mZ dmbo
^ŠVm| naŸ&
16. Am¡a CÎmam{YH$mar hþAm gwb¡_mZ XmdyX H$m, VWm Cg Zo H$hm: ho bmJmo! h_|
{gImB© JB© h¡ n{j`m| H$s ~mobr, VWm h_| àXmZ H$s JB© h¡ g~ MrµO go Hw$N>Ÿ&
dmñVd _| `h àË`j AZwJh« h¡Ÿ&
17. VWm EH$Ì H$a Xr J`t gwb¡_mZ Ho$ {b`o Cg H$s goZm`| {OÞm| VWm _mZdm| Am¡a
njr H$s, Am¡a dh ì`dpñWV aIo OmVo WoŸ&
18. `hm± VH$ {H$ do (EH$ ~ma) O~ nhþ±Mo À`w§{Q>m| H$s Km`r na, Vmo EH$ À`y§Q>r Zo H$hm:
ho À`y§{Q>`mo! nAdoe H$a OmAmo AnZo Kam| _| Eogm Z hmo {H$ Vwåh| Hw$Mb Xo
gwb¡_mZ VWm Cg H$s goZm`|, Am¡a CÝh| kmZ Z hmoŸ&
19. Vmo dh (gwb¡_mZ) _wñH$am H$a h±g n‹S>m Cg H$s ~mV na, Am¡a H$hm: ho _oao
nmbZhma! _wPo j_Vm àXmZ H$a {H$ _¢ H¥$Vk ahÿ± Voao Cg nwañH$ma H$m Omo
nwañH$ma Vy Zo _wP na VWm _oao _mVm-{nVm na {H$`m h¡Ÿ& VWm `h {H$ _¢
gXmMma H$aVm ahÿ± {Og go Vy àgÞ aho Am¡a _wPo àdoe Xo AnZr X`m go AnZo
gXmMmar ^ŠVm| _|Ÿ&
20. Am¡a Cg Zo {ZarjU {H$`m n{j`m| H$m Vmo H$hm: Š`m ~mV h¡ {H$ _¢ Zht XoI ahm
hÿ± hþXhþX H$mo, `m dh AZwnpñWVm| _| h¡?
21. _¢ Cgo H$‹S>r `mVZm Xy±Jm `m Cgo ~Y H$a Xy±Jm, `m _oao nmg H$moB© Iwbm à_mU
bm`oŸ&

1
AWm©V {deof kmZ Omo Z~ydV H$m kmZ h¡ O¡go _ygm Ab¡{hñgbm_ H$mo àXmZ {H$`m Am¡a Bgr àH$ma ApÝV_ agyb
_whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$mo Bg Hw> aAmZ X²>dmam àXmZ {H$`m h¡Ÿ&
462
27 - gyah Z_²b

22. Vmo Hw$N> A{YH$ g_` Zht ~rVm {H$ Cg Zo (AmH$ma) H$hm: _¢ Zo Eogr ~mV H$m
kmZ àmßV {H$`m h¡ Omo Amn Ho$ kmZ _| Zht Am`r h¡, Am¡a _¢ bm`m hÿ± Amn Ho$
nmg ""g~m''1 go EH$ {dídmgZr` gyMZmŸ&
23. _¢ Zo EH$ ór H$mo nm`m Omo CZ na amÁ` H$a ahr h¡, Am¡a Cgo àXmZ {H$`m J`m
h¡ Hw$N> Z Hw$N> àË`oH$ dñVw go VWm Cg Ho$ nmg EH$ ~‹S>m ^ì` qghmgZ h¡Ÿ&
24. _¢ Zo Cgo VWm Cg H$s Om{V H$mo nm`m {H$ gO²Xm H$aVo h¢ gy`© H$mo A„mh Ho$
{gdm, Am¡a emo^Zr` ~Zm {X`m h¡ CZ Ho$ {b`o e¡VmZ Zo CZ Ho$ H$_m] H$mo Am¡a
CÝh| amoH$ {X`m h¡ gwnW go, AV: dh gwnW na Zht AmVoŸ&
25. (e¡VmZ Zo emo^Zr` ~Zm {X`m h¡ CZ Ho$ {b`o) {H$ Cg A„mh H$mo gO²Xm Z H$a|
Omo {ZH$mbVm h¡ JwßV dñVw H$mo2 AmH$mem| VWm YaVr _|, VWm OmZVm dh g~
Hw$N> {Ogo Vw_ Nw>nmVo hmo VWm {Ogo ì`ŠV H$aVo hmoŸ&
26. A„mh {Og Ho$ A{V[aŠV H$moB© d§XZr` Zht, Omo _hm {g§hmgZ H$m ñdm_r h¡Ÿ&
27. (gwb¡_mZ Zo) H$hm: h_ XoI|Jo {H$ Vy gË`dmXr h¡ AWdm {_Ï`mdm{X`m| _| go h¡Ÿ&
28. OmAmo `h _oam nÌ boH$a, Am¡a Cgo S>mb Xmo CZ H$mo Amoa, {\$a dm{ng Am OmAmo
CZ Ho$ nmg go, {\$a XoImo {H$ dh Š`m CÎma XoVo h¢?
29. Cg Zo H$hm: ho à_wImo! _oar Amoa EH$ _hÎdnyU© nÌ S>mbm J`m h¡Ÿ&
30. dh gwb¡_mZ H$s Amoa go h¡, Am¡a dh A„mh AË`§V H¥$nmerb X`mdmZ² Ho$ Zm_ go
(Ama§^) h¡Ÿ&
31. {H$ Vw_ _wP na A{^_mZ Z H$amo VWm Am OmAmo _oao nmg AmkmH$mar hmo H$aŸ&
32. Cg Zo H$hm: ho à_wImo! _wPo nam_e© Xmo _oao {df` _|, _¢ H$moB© {ZU©` H$aZo dmbr
Zht hÿ± O~ VH$ Vw_ CnpñWV Z ahmoŸ&
33. g~ Zo CÎma {X`m {H$ h_ epŠV embr VWm ~‹S>o `moÕm h¢, Amn ñd`§ XoI b| {H$
Amn H$mo Š`m AmXoe XoZm h¡Ÿ&
34. Cg Zo H$hm: amOm O~ àdoe H$aVo h¢ {H$gr ~ñVr _| Vmo Cgo CµOm‹S> XoVo h¡ Am¡a
Cg Ho$ AmXaUr` dm{g`m| H$mo An_m{ZV ~Zm XoVo h¢ Am¡a do Eogm hr H$a|JoŸ&

1
g~m `_Z H$m EH$ ZJa h¡Ÿ&
2
AWm©V dfm© VWm nm¡Ym| H$moŸ&
463
27 - gyah Z_²b

35. Am¡a _¢ ^oOZo dmbr hÿ± CZ H$s Amoa EH$ Cnhma {\$a XoIVr hÿ± {H$ H$`m boH$a
AmVo h¢ XyV?
36. Vmo O~ dh (XyV) Am`m gwb¡_mZ Ho$ nmg, Vmo H$hm: Š`m Vw_ _oar ghm`Vm YZ
go H$aVo hmo? _wPo A„mh Zo Omo {X`m h¡ Cg go CÎm_ h¡ Omo Vwåh| {X`m h¡, ~pëH$
Vwåhr AnZo Cnhma go àgÞ hmo aho hmoŸ&
37. dm{ng hmo OmAmo CZ H$s Amoa, h_ bm`|Jo CZHo$ nmg Eogr goZm`| {OZ H$m dh
gm_Zm Zht H$a gHo$§Jo, Am¡a h_ Adí` CÝh| Cg (~ñVr) go {ZH$mb X|Jo
An_m{ZV H$a Ho$ Am¡a dh VwÀN> (hrZ) hmo H$a ah|JoŸ&
38. gwb¡_mZ Zo H$hm: ho à_wImo! Vw_ _| go H$m¡Z bm`oJm1 Cg H$m {g§hmgZ Bg go
nhbo {H$ dh Am Om`|Ÿ& AmkmH$mar hmo H$aŸ&
39. H$hm EH$ A{VH$m` Zo {OÞm| _| go: _¢ bm Xy±Jm Amn Ho$ nmg Cgo Bg go nyd© {H$
Amn I‹S>o hm| AnZo ñWmZ go, Am¡a Bg na _wPo e{ŠV h¡ _¢ {dídmgZr` hþ±Ÿ&
40. H$hm Cg Zo {Og Ho$ nmg nwñVH$ H$m kmZ Wm: _¢ bm Xy±Jm Cgo Amn H$s nbH$
PnHo$, Am¡a O~ XoIm Cgo AnZo nmg aIm hþAm, Vmo H$hm: `h _oam nmbZhma H$m
AZwJ«h h¡, Vm{H$ _oar narjm bo {H$ _¢ H¥$VkVm {XImVm hÿ± `m H¥$V¿ZVmŸ& Am¡a Omo
H¥$Vk hmoVm h¡ dh AnZo bm^ Ho$ {b`o hmoVm h¡ VWmOmo H¥$V¿Z hmo Vmo {ZíM`
_oam nmbZhma {Zñn¥h _hm² h¡Ÿ&
41. H$hm: n[adV©Z H$a Xmo Cg Ho$ {b`o CgHo$ {g§hmgZ _|, h_ XoI|Jo {H$ dh Cgo
nhMmZ OmVr h¢ `m CZ _| go hmo OmVr h¡ Omo nhMmZVo Z hm|Ÿ&
42. Vmo O~ dh AmB©, Vmo H$hm J`m: Š`m Eogm hr Voam {g§hmgZ h¡? Cg Zo H$hm: dh
Vmo _mZmo dhr h¡Ÿ& Am¡a h_ Vmo OmZ J`o Wo Bg go nhbo hr Am¡a AmkmH$mar hmo J`o
WoŸ&
43. Am¡a amoH$ aIm Wm Cgo (B©_mZ go) CZ (nyÁ`m| Zo) {Og H$s dh B~mXV (d§XZm)
H$a ahr Wr A„mh Ho$ {gdm& {ZíM` dh H$m{µ\$am| H$s Om{V _| go WrŸ&

1
O~ gwb¡_mZ Zo Cnhma dm{ng H$a {X`m Am¡a Y_H$s Xr Vmo amZr Zo ñd`§ gwb¡_mZ (Ab¡{hñgbm_) H$s godm _|
CnpñWV hmoZm C{MV g_PmŸ& Am¡a AnZo godH$m| Ho$ gmW µ\$bñVrZ Ho$ {b`o àñWmZ {H$`m, Cg g_` CÝhm| Zo
amÁ`gXñ`m| go `h ~mV H$hrŸ&
464
27 - gyah Z_²b

44. Cg go H$hm J`m {H$ ^dZ _| àdoe H$aŸ& Vmo O~ Cgo XoIm Vmo Cgo H$moB©
Obme` (hm¡‹S>) g_Pr Am¡a Imob Xr1 AnZr XmoZm| qnS>{b`m±, (gwb¡_mZ Zo)
H$hm: `h ereo go {Z{_©V ^dZ h¡Ÿ& Cg Zo H$hm: _oao nmbZhma! _¢ Zo AË`mMma
{H$`m AnZo àmU2 na Am¡a (A~) _¢ Bñbm_ bmB© gwb¡_mZ Ho$ gmW A„mh
gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma Ho$ {b`oŸ&
45. Am¡a h_ Zo ^oOm g_yX H$s Amoa CZHo$ ^mB© gmboh H$mo, {H$ Vw_ g~ B~mXV
(d§XZm) H$amo A„mh H$s, Vmo AH$ñ_mV² do Xmo {Jamoh hmoH$a b‹S>Zo bJoŸ&
46. Cg Zo H$hm: ho _oar Om{V! Š`m| Vw_ erK« MmhVo hmo ~wamB©3 H$mo ^bmB© go nhbo?
Š`m| Vw_ j_m Zht _m±JVo A„mh go, Vm{H$ Vw_ na X`m H$s Om`o?
47. CÝhm| Zo H$hm: h_ Zo AneHw$Z {b`m h¡ Vw_ go VWm CZ go Omo Voao gmW h¡Ÿ&
(gmboh Zo) H$hm: Vwåhmam AneHw$Z A„mh Ho$ nmg4 h¡, ~pëH$ Vw_ bmoJm| H$s
narjm hmo ahr h¡Ÿ&
48. Am¡a Cg ZJa _| Zm¡ ì`pŠV`m| H$m EH$ {Jamoh Wm Omo CnÐd H$aVo Wo YaVr _|,
Am¡a gwYma Zht H$aVo WoŸ&
49. CÝhm| Zo H$hm: Amng _| enW bmo A„mh H$s {H$ h_ Adí` amÌr _| N>mnm _ma
X|Jo gmboh VWm CgHo$ n[adma na, {\$a H$h|Jo Cg (gmboh) Ho$ CÎmam{YH$mar go,
h_ CnpñWV Zht Wo Cg Ho$ n[adma Ho$ {dZmW Ho$ g_`, Am¡a {Z:g§Xoh h_
gË`dmXr (gƒo) h¡Ÿ&
50. Am¡a CÝhm| Zo EH$ fS²>`§Ì aMm, Am¡a h_ Zo ^r EH$ Cnm` {H$`m, Am¡a do g_P
Zht aho WoŸ&
51. Vmo XoImo H¡$gm ahm CZ Ho$ fS²>`§Ì H$m n[aUm_? h_ Zo {dZme H$a {X`m CZ H$m
VWm CZ H$s nyar Om{V H$mŸ&

1
nmZr go ~Mmd Ho$ {b`o H$n‹S>o nmBªMo D$na H$a {b`oŸ&
2
AWm©V AÝ` H$s nyOm-CnmgZm H$a Ho$Ÿ&
3
AWm©V B©_mZ bmZo Ho$ ~Om`o BÝH$ma Š`m| H$a aho hmo?
4
AWm©V Vw_ na Omo AH$mb n‹S>m h¡ dh A„mh H$s Amoa go h¡ {Ogo Vwåhmao Hw$H$_m}§ Ho$ H$maU A„mh Zo Vwåhmao ^m½` _|
{bI {X`m h¡Ÿ& Am¡a `h Aew^ _oao H$maU Zht ~{ëH$ Vwåhmao Hw$µ\$« Ho$ H$maU h¡Ÿ& (µ\$Ëhþb µH$Xra)
465
27 - gyah Z_²b

52. Vmo `h CZ Ho$ Ka h¢ COm‹S> n‹S>o hþ`o CZ Ho$ AË`mMma Ho$ H$maU, {ZíM` Bg _|
EH$ ~‹S>r {ZemZr h¡ CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo kmZ aIVo h¢Ÿ&
53. VWm h_ Zo ~Mm {b`m CÝh| Omo B©_mZ bm`o, Am¡a (A„mh go) S>a aho WoŸ&
54. VWm byV H$mo (^oOm), O~ Cg Zo AnZr Om{V go H$hm: Š`m Vw_ Hw$H$_© H$a aho
hmo O~ {H$ Vw_1 Am±I| aIVo hmo?
55. Š`m Vw_ nwéfm| Ho$ nmg OmVo hmo H$m_ dmgZm H$s ny{V© Ho$ {b`o? Vw_ bmoJ ~‹S>o Zm
g_P hmoŸ&
56. Vmo Cg H$s Om{V H$m CÎma ~g `h Wm {H$ CÝhm| Zo H$hm: byV Ho$ n[aOZm| H$mo
{ZH$mb Xmo AnZo ZJa go, dmñVd _| `h bmoJ ~‹S>o n{dÌ ~Z aho h¡Ÿ&
57. Vmo h_ Zo ~Mm {b`m Cgo VWm Cg Ho$ n[adma H$mo, Cg H$s nËZr Ho$ {gdm, {Ogo
h_ Zo {Z`V H$a {X`m nrN>o ah OmZo dmbm| _|Ÿ&
58. Am¡a h_ Zo CZ na ~hþV A{YH$ dfm© H$a XrŸ& Vmo ~war hmo JB© gmdYmZ {H$`o hþ`o
bmoJm| H$s dfm©Ÿ&
59. Amn H$h X|: g~ àe§gm A„mh Ho$ {b`o h¡, Am¡a gbm_ h¡ Cg Ho$ CZ ^ŠVm| na
{OZ H$mo Cg Zo MwZ {b`mŸ& Š`m A„mh CÎm_ h¡ `m {Ogo dh gmPr ~ZmVo h¡Ÿ?
60. `m dh h¡ {Og Zo CËn{Îm H$s h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$s Amoa CVmam h¡ Vwåhmao
{b`o AmH$me go Ob, {\$a h_ Zo CJm {X`m Cg Ho$ Ûmam ^ì` ~mµJ, Vwåhmao ~g
_| Z Wm {H$ CJm XoVo Cg Ho$ d¥j, Vmo Š`m H$moB© nyÁ` h¡ A„mh Ho$ gmW? ~{ëH$
`hr bmoJ (gË` go) H$Vam aho h¢Ÿ&
61. `m dh h¡ {Og Zo YaVr H$mo ahZo `mo½` ~Zm`m VWm Cg Ho$ ~rM Zha| ~Zm`r,
Am¡a Cg Ho$ {b`o nd©V ~Zm`o, Am¡a ~Zm Xr Xmo gmJam| Ho$ ~rM EH$ amoH$Ÿ& Vmo Š`m
H$moB© nyÁ` h¡ A„mh Ho$ gmW? ~pëH$ CZ _| go A{YH$Va kmZ Zht aIVoŸ&
62. `m dh h¡ Omo ì`mHw$b H$s àmW©Zm gwZVm h¡ O~ Cgo nwH$mao Am¡a Xya H$aVm h¡ Xw:I
H$mo, VWm Vwåh| ~ZmVm h¡ YaVr H$m A{YH$mar, Š`m H$moB© nyÁ` h¡ A„mh Ho$
gmW? Vw_ ~hþV H$_ hr {ejm J«hU H$aVo hmoŸ&

1
(Xo{I`o : gyah Amamµ\$ 84, Am¡a gyah hÿX 82, 83)Ÿ& Bgbm_ _| ór go ^r Añdm{^dH$ g§^moJ d{O©V h¢Ÿ& (gwZZ
ZgmB©, hXrg Z§. 8985 Am¡a gwZZ BãZo _mOm, hXrg Z§. 1924)
466
27 - gyah Z_²b

63. `m dh h¡ Omo Vwåh| amh {XImVm h¡ gyIo VWm gmJa Ho$ A±Yoam| _|, VWm ^oOVm h¡
dm`wAm| H$mo ew^gyMZm XoZo Ho$ {b`o AnZr X`m (dfm©) go nhbo, Š`m H$moB© Am¡a
nyÁ` h¡ A„mh Ho$ gmW? CÀM h¡ A„mh Cg {eH©$ go Omo do H$a aho h¢Ÿ&
64. `m dh h¡ Omo Ama§^ H$aVm h¡ CËn{Îm H$mo, {\$a Cgo Xwham`oJm VWm Omo Vwåh|
Or{dH$m XoVm h¢ AmH$me VWm YaVr go, Š`m H$moB© nwÁ` h¡ A„mh Ho$ gmW? Amn
H$h X| {H$ AnZm à_mU bmAmo `{X Vw_ gƒo1 hmoŸ&
65. Amn H$h Xo {H$ Zht OmZVm h¡ Omo AmH$mem| VWm YaVr _| h¡ namoj H$mo A„mh Ho$
{gdm, Am¡a do Zht OmZVo {H$ H$~ {\$a Or{dV {H$`o Om`|JŸo &
66. ~{ëH$ g_má hmo J`m h¡ CZ H$m kmZ Am{˜aV (nabmoH$) Ho$ {df` _|, ~pëH$ do
{ÛYm _| h¢, ~{ëH$ do Cg go A§Yo h¢Ÿ&
67. Am¡a H$hm H$m{µ\$am| Zo: Š`m O~ h_ hmo Om`|Jo {_Å>r VWm h_mao nyd©O Vmo Š`m h_
Adí` {ZH$mbo2 Om`|JoŸ&
68. h_| Bg H$m dMZ {X`m Om MwH$m h¡ VWm h_mao nyd©Om| H$mo Bg go nhbo, `h Vmo
~g AJbm| H$s ~Zm`r hþB© H$Wm`| h¢Ÿ&
69. (ho Z~r!) Amn H$h X| {H$ Mbmo-{\$amo YaVr _| {\$a XoImo {H$ H¡$gm hþAm
Anam{Y`m| H$m n[aUm_Ÿ&
70. Am¡a Amn emoH$ Z H$a| CZ na Am¡a Z {H$gr g§H$sU©Vm _| ah| Cg go Omo Mmb|
dh Mb ah| h¢Ÿ&
71. VWm dh H$hVo h¢: H$~ `h Y_H$s nyar hmoJr `{X Vw_ gƒo hmo?
72. Amn H$h X|: g§^d h¡ {H$ Vwåhmao g_rn hmo Cg _| go Hw$N> {Ogo Vw_ erK« MmhVo
hmoŸ&
73. VWm {Z:g§Xoh Amn H$m nmbZhma ~‹S>m X`mbw h¡ bmoJm|3 na, naÝVw CZ _| go
A{YH²$Va H¥$Vk Zht hmoVoŸ&

1
Am`V Z§. 60 go `hm± VH$ H$m gmam§e `h h¡ {H$ O~ A„mh Zo hr nyao {díd H$s CËn{Îm H$s h¡ Am¡a g~ H$s ì`dñWm
dhr H$a ahm h¡, Am¡a Cg H$m H$moB© gmjr Zht Vmo {\$a `h {_Ï`m nyÁ` A„mh Ho$ gmW H$hm± go Am J`o? `h Vmo kmZ
Am¡a g_P _| AmZo H$s ~mV Zht Am¡a Z Bg H$m H$moB© à_mU h¡Ÿ&
2
AWm©V àb` Ho$ {XZ AnZr g_m{Y`m| go Or{dV {ZH$mbo Om`|JoŸ&
3
AWm©V bmoJm| H$mo AnZm AZwJ«h go Adga XoVm ahVm h¡Ÿ
467
27 - gyah Z_²b

74. Am¡a dmñVd _| Amn H$m nmbZhma OmZVm h¡ Omo Nw>nmVo h¢ CZ Ho$ {Xb VWm Omo
ì`ŠV H$aVo h¡Ÿ&
75. Am¡a H$moB© Nw>nr MrµO Zht h¡ AmH$me VWm YaVr _| naÝVw dh Iwbr nwñVH$ _|1
h¡Ÿ&
76. {Z:g§Xoh `h Hw>>aAmZ dU©Z H$a ahm h¡ BòmB©b Ho$ g§VmZ H$s g_j CZ
A{YH²$Va ~mVm| H$mo {Og _| dh {d^oX H$a aho h¢Ÿ&
77. Am¡a dmñVd _| dh _mJ© Xe©Z VWm X`m h¡ B©_mZ dmbm| Ho$ {b`oŸ&
78. {Z:g§Xoh Amn H$m nmbZhma2 {ZU©` H$a XoJm CZ Ho$ ~rM AnZo AmXoe go, VWm
dhr à~b g~ Hw$N> OmZZo dmbm h¡Ÿ&
79. AV: Amn ^amogm H$a| A„mh na, dñVwV: Amn Iwbo gË` na h¡Ÿ&
80. dmñVd _| Amn Zht gwZm gHo$§Jo _wXm] H$moŸ& Am¡a Z gwZm gHo$§Jo ~ham| H$mo AnZr
nwH$ma, O~ dh ^mJo Om aho hm| nrR> \o$a3 H$aŸ&
81. VWm Amn A±Yo H$mo _mJ©Xe©Z Zht Xo gH$Vo CZ Ho$ Hw$nW go, Amn Vmo ~g Cgr
H$mo gwZm gH$Vo h¡ Omo B©_mZ aIVm hmo h_mar Am`Vm| na {\$a dh AmkmH$mar hmoŸ&
82. Am¡a O~ Am Om`oJm ~mV nyar hmoZo H$m g_` CZ Ho$ D$na4 , Vmo h_ {ZH$mb|Jo
CZ Ho$ {b`o EH$ new YaVr go Omo ~mV H$aoJm CZ5 go {H$ bmoJ h_mar Am`Vm| na
{dídmg Zht H$aVo WoŸ&

1
Bg go VmËn`© (bm¡ho _h\y$µO) gwa{jV nwñVH$ h¡ {Og _| g~ Hw$N> A§{H$V h¡Ÿ&
2
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ& Am¡a gË` VWm AgË` H$mo AbJ H$a Ho$ Cg H$m ~Xbm XoJmŸ&
3
AWm©V {OZ H$s A§VamË_ _a MwH$s hmo, Am¡a {OZ H$s XwamJ«h Zo gË` Am¡a AgË` H$m AÝVa g_PZo H$s j_Vm Imo Xr
hmoŸ&
4
AVm©V àb` hmoZo H$m g_`Ÿ&
5
`h new dhr h¡ Omo àb` Ho$ g_rn hmoZo H$m EH$ bjU h¡ O¡gm {H$ hXrg _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$m H$WZ
h¡ {H$ àb` Cg g_` VH$ Zht hm|Jr O~ VH$ Vw_ Xg bjU Z XoI bmo, CZ _| go EH$ new H$m {ZH$mbZm h¡Ÿ& (Xo{I`o :
ghrh _wpñb_ hXrg Z§. : 2901)
Amn H$m Xygam H$WZ `h h¡ {H$ gd© àW_ Omo bjU hmoJm dh gy`© H$m n{íM_ go {ZH$bZm hmoJm VWm nydm©Ýh go nhbo
new H$m {ZH$bZm Bg _| go Omo ^r nhbo hmoJm erK« hr Xygam Cg Ho$ níMmV² hmoJmŸ &(Xo{I`o : ghrh _wpñb_ hXrg Z§. : 2941)
Am¡a `h new _mZd-^mfm _| ~mV H$aoJm Omo A„mh Ho$ gm_Ï`© H$m EH$ {MÝh hmoJmŸ&
468
27 - gyah Z_²b

83. VWm {Og {XZ h_ Koa bm`|Jo àË`oH$ g_wXm` go EH$ {Jamoh CZ H$m Omo PwR>bmVo
aho h_mar Am`Vm| H$mo {\$a dh g~ (EH$Ì {H$`o OmZo Ho$ {b`o) amoH$ {X`o Om`|JoŸ&
84. `hm± VH$ {H$ O~ g~ Am Om`|Jo Vmo A„mh CZ go H$hoJm: Š`m Vw_ Zo _oar
Am`Vm| H$mo PwR>bm {X`m O~ {H$ Vw_ Zo CZ H$m nyam kmZ Zht {H$`m, AÝ`Wm
Vw_ Am¡a Š`m H$a aho Wo?
85. Am¡a {gÕ hmo Om`oJm `mVZm H$m dMZ CZ Ho$ D$na CZ Ho$ AË`mMma Ho$ H$maUŸ&
V~ dh ~mV Zht H$a gHo$§JŸo &
86. Š`m CÝhm| Zo Zht XoIm {H$ h_ Zo amV ~ZmB© Vm{H$ dh emÝV ah| Cg _|, VWm
{XZ H$mo {XImZo dmbmŸ&1 dmñVd _| Bg _| ~‹S>r {Zem{Z`m± (bjU) h¢ CZ bmoJm|
Ho$ {b`o Omo B©_mZ bmVo h¢Ÿ&
87. Am¡a {Og {XZ \y±$H$m Om`oJm gya2 (Za{g§Km) _|,Vmo K~am Om`|Jo Omo AmH$mem|
VWm YaVr _| h¢Ÿ& naÝVw dh {Ogo A„mh Mmho, VWm g~ Cg (A„mh) Ho$ g_j
Am Om`|Jo {dde hmo H$aŸ&
88. Am¡a Vw_ XoIVo hmo nd©Vm| H$mo Vmo CÝh| g_PVo hmo pñWa (AMb) h¢, O~ {H$
dh(Cg {XZ) C‹S>|Jo ~mXb Ho$ g_mZ, `h A„mh H$s aMZm h¡ {Og Zo gwÑ‹T>
{H$`m h¡ àË`oH$ MrµO H$mo, {ZíM` dh ^br-^m±{V gy{MV h¡ Cg go Omo Vw_ H$a
aho hmoŸ&
89. Omo ^bmB©3 bm`oJm, Vmo Cg Ho$ {b`o Cg go CÎm_ (à{V\$b) h¡ Am¡a dh Cg
{XZ H$s ì`J«Vm go {Z^©` ahZo dmbo hm|JoŸ&
90. Am¡a Omo ~wamB© bm`oJm, Vmo dhr Pm|H$ {X`o Om`|Jo Am¢Yo _w±h ZaH$ _| (VWm H$hm
Om`oJm) : Vwåh| dhr ~Xbm {X`m Om ahm h¡ Omo Vw_ H$aVo aho hmoŸ&
91. _wPo Vmo ~g `hr AmXoe {X`m J`m h¡ {H$ Bg ZJa (_¸$m) Ho$ nmbZhma
H$sB~mXV (d§XZm) H$ê$± {Og Zo Cgo AmXaUr` ~Zm`m h¡, VWm Cgr Ho$A{YH$ma
_| h¡ àË`oH$ MrµO Am¡a _wPo AmXoe {X`m J`m h¡ {H$ AmkmH$m[a`m| _| go ahÿ±Ÿ&

1
{Og Ho$ àH$me _| dh XoI| Am¡a AnZr Or{dH$m Ho$ {b`o à`mg H$a|Ÿ&
2
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ&
3
AWm©V EH$ A„mh Ho$ à{V AmñWm VWm VXmZwgma H$_© bo H$a àb` Ho$ {XZ Am`oJmŸ&
469
27 - gyah Z_²b

92. VWm Hw> aAmZ n‹T>Vm ahÿ±, Vmo {Og Zo gwnW AnZm`m Vmo dh AnZo hr bm^ Ho$
{b`o gwnW AnZm`oJmŸ& Am¡a Omo Hw$nW hmo Om`o Vmo Amn H$h X| {H$ dmñVd _| _¢
Vmo ~g gmdYmZ H$aZo dmbm| _| go hÿ±Ÿ&
93. VWm Amn H$h X| {H$ g~ àe§gm A„mh Ho$ {b`o h¢, dh erK« Vwåh| {XIm XoJm
AnZr {Zem{Z`m± {OÝh| Vw_ nhMmZ1 bmoJo Am¡a Vwåhmam nmbZhma Cg go AMoV
Zht h¡ Omo Hw$N> Vw_ H$a aho hmoŸ&
*****

1
Xo{I`o gyah hm, _r_ gO²Xm, Am`V - 53
470
28 - gyah H$gg

gyah H$gg - 28
gyah H$m_ Ho$ g§{jßV {df`
` gyah _ŠH$s h¡, Bg _| 88 Am`V| h¢&
- Bg gyah H$m Zm_ Bg H$s Am`V Z§. 25 _| Am`o hþ`o eãX H$gg go {c`m J`m
h¡& {Og H$m AW©… dmŠ` H«$_ H$m dU©Z H$aZm h¡& Bg gyah _| _ygm
(Ac¡{hñgcm_) Ho$ OÝ_, CZ H$m AnZo eÌw Ho$ ^dZ _| nmcZ-nmofU, {\$a
CZ Ho$ _ÚZ OmZo Am¡a Xg df© Ho$ níMmV² AnZo n[aOZm| Ho$ gmW AnZo Xoe
dm{ng AmZo Am¡a amh _| Z~ydV Am¡a M_ËH$ma {_cZo Am¡a {\$aAm¡Z VWm Cg
H$hr Om{V Ho$ B©_mZ Z cmZo Ho$ H$maU AnZr goZm Ho$ gmW Sw>~mo {X`o OmZo H$m
nwam {ddaU h¡& {Og go `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ A„mh Omo Hw$N> H$aZm MmhVm h¡
Cg Ho$ g§gmYZ Bg àH$ma ~Zm XoVm h¡ {H$ {H$gr H$mo Cg H$m kmZ ^r Zht
hmoVm& Bgr àH$ma {H$gr H$mo Z~r ~ZmZo Ho$ {c`o AmH$me Am¡a YaVr _| H$moB© EcmZ
Zht {H$`m OmVm& AV… `h H$moB© AmíM`© H$s ~mV Zht {H$ _whå_X (g„m„mhþ
Ac¡{h d g„_) H¡$go Am¡a H$~ Z~r hmo J`o&
- Bg _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ A„mh {Og go H$m_ coZm MmhVm h¡ Cgo {H$gr
amÁ` Am¡a goZm H$s ghm`Vm Amdí`H$Vm Zht hmoVr Am¡a AÝVV… dhr g\$c
hmoVm h¡&
- Bg _o `h g§Ho$V ^r h¡ {H$ gË` Ho$ {damoYr M_ËH$ma H$s _m±J Vmo H$aVo h¡ {H$ÝVy
dh M_ËH$ma XoI H$a ^r B©_mZ Zht cmVo O¡gm {H$ _ygm (Ac¡{hñgcm_) H$s
Om{V Zo {H$`m Am¡a ñd`§ AnZm {dZme H$a {c`m&
- `h nwar gyah Z~r (g„m„mhþ Ac¡{h d g„_) Ho$ gË` Z~r hmoZo H$m à_mU ^r
h¡ Š`m| {H$ hOmamo df© nwamZr _ygm (Ac¡{hñgcm_) H$s nyar pñWVr H$m {ddaU
Bg àH$ma dhr Xo gH$Vm h¡ {Ogo A„mh Zo dhçr Ûmam `h g~ Hw$N> ~Vm`m hmo&
AÝ`Wm Amn ñd`§ {Zaja Wo Am¡a Aa~ _| Amn Ho$ nmg Eogo gmYZ ^r Zht Wo
{Og go Amn `h g~ Hw$N> OmZ gH|$&

471
28 - gyah H$gg

- Bg _| _ŠH$m Ho$ H$m{\$am| H$mo Hw$N> B©gmB©`m| Ho$ Hw> aAmZ nmH$ gwZ H$a B©_mZ cmZo
na cpÁOV {H$`m J`m h¡ {H$ Vw_ Zo AnZo Ka H$s ~mV Zht _mZr&
- Am¡a Bg Ho$ AÝV _| Z~r (g„m„mhþ Ac¡{h d g„_) H$mo {Xcmgm XoVo hþ`o gË`
na pñWV ahZo H$m {ZX}e {X`m J`m h¡&
*****

472
28 - gyah H$gg

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. Vm, grZ, _r_&
2. `h Bg Iwcr nwñVH$ H$s Am`Vo h¡&
3. h_ Amn Ho$ g_j gwZm ah| h¢ _ygm VWm {\$aAm¡Z Ho$ Hw$N> g_mMma gË` Ho$ gmW
CZ cmoJm| Ho$ {c`o Omo B©_mZ aIVo h¡&
4. dmñV _o {\$aAm¡Z Zo CnÐd {H$`m YaVr _| Am¡a H$a {X`m Cg Ho$ {Zdm{g`m| H$mo
H$B© {Jamoh& dh {Z~©c ~Zm ahm Wm EH$ {Jamoh Ho$ CZ _| go, ~Y H$a ahm Wm CZ
Ho$ nwÌm| H$mo Am¡a Or{dV ahZo XoVm Wm CZ H$s pñÌ`m| H$mo& {ZpíMV dh CnÐ{d`m|
_| go Wm&
5. VWm h_ MmhVo Wo {H$ CZ na X`m H$a| Omo {Z~©c ~Zm {X`o J`o YaVr _| VWm
~Zm Xo CÝht H$mo à_wI Am¡a ~Zm X| CÝhr H$mo1 CÎmam{YH$mar&
6. VWm CÝh| epŠV àXmZ H$a X| YaVr _| Am¡a {XIm X| {\$aAm¡Z VWm hm_mZ Am¡a
CZ H$s goZmAm| H$mo CZ H$s Amoa go dh {Og go dh S>a aho2 Wo&
7. Am¡a h_ Zo dhçr3 H$s _ygm H$s _mVm H$s Amoa {H$ Cgo XyY {ncmVr ah Am¡a O~
VwPo Cg na ^` hmo Vmo Cgo gmJa _| S>mc Xo, Am¡a ^` Z H$a Am¡a Z {MÝVm
H$a, {Z…g§Xho h_ dmng cm`|Jo Cgo Voar Amoa, Am¡a ~Zm X|Jo Cgo agycm| _| go&
8. Vmo co {c`m Cgo {\$aAm¡Z Ho$ H$_©Mm[a`m| Zo4 Vm{H$ dh ~Zo CZ Ho$ {c`o eÌw VWm
Xw…I H$m H$maU& dmñV _| {\$aAm¡Z VWm hm_mZ Am¡a CZ H$s goZm`| Xmofr Wr&
9. Am¡a {\$aAm¡Z H$s nËZr Zo H$hm… `h _oar VWm Amn H$s Am±Im| H$s R>ÊS>H$ h¡& Bgo
~Y Z H$amo, g§^d h¡ h_| cm^ nhþ±Mm`o `m Cgo h_ nwÌ ~Zm c|& Am¡a dh g_P
Zht ah| Wo&

1
AWm©V {_ò Xoe H$mo amÁ` CÝht H$mo àXmZ H$a X|&
2
AWm©V ~Zr BòmB©c Ho$ hmWm| AnZo amÁ` Ho$ nVZ go&
3
O~ _ygm H$m OÝ_ hþAm Vmo A„mh Zo CZ Ho$ _mVm Ho$ _Z _| `h ~mV| S>mc Xr&
4
AWm©V Cgo EH$ g§XyH$ _| aI H$a gmJa _| S>mc {X`m {Ogo {\$aAm¡Z H$s nËZr Zo {ZH$mc H$a Cgo (_ygm H$mo) AnZm
nwÌ ~Zm {c`m&
473
28 - gyah H$gg

10. Am¡a hmo J`m _ygm H$s _m± H$m {Xc ì`mHw$c, g_rn Wm {H$ dh Cg H$m ^oX Imoc
XoVr `{X h_ AmídmgZ Z XoVo Bg Ho$ {Xc H$mo, Vm{H$ dh hmo Om`o {dídmg H$aZo
dmcm| _|&
11. VWm (_ygm H$s _m± Zo) H$hm… Cg H$s ~hZ go {H$ Vy Bg Ho$ nrN>o-nrN>o Om& Vmo
Cg Zo Cgo Xya hr Xya go XoIm Am¡a CÝh| Bg H$m Am^mg VH$ Z hþAm&
12. Am¡a h_ Zo Ad¡Y ({ZfoY) H$a {X`m & Cg (_ygm) na XmB©`m| H$mo Bg go1 nyd©&
Vmo Cg ({H$ ~hZ) Zo H$hm… Š`m _¢ Vwåh| Z ~VmD$± Eogm KamZm Omo nmcZnmofU
H$ao Bg H$m Vwåhmao {c`o VWm dh Cg Ho$ ew^{MÝVH$ hm|?
13. Vmo h_ Zo \o$a {X`m Cgo Cg H$s _m± H$s Amoa Vm{H$ R>ÊS>r hmo Cg H$s Am±I Am¡a
{MÝVm Z H$ao, Am¡a Vm{H$ Cgo {dídmg hmo Om`o {H$ A„mh H$m dMZ gÀM h¡,
naÝVw A{YH²$Va cmoJ {dídmg Zht aIVo&
14. Am¡a O~ dh AnZr `wdmdñWm H$mo nhþ±Mm Am¡a Cg H$m {dH$mg nyam hmo J`m Vmo
h_ Zo Cgo à~moY VWm kmZ {X`m& Am¡a Bgr àH$ma h_ ~Xcm XoVm h¢ gXmMm[a`m|
H$mo&
15. Am¡a Cg Zo àdoe {H$`m ZJa _| Cg Ho$ dm{g`m| H$s AMoVZm Ho$ g_`, Am¡a Cg
_| Xmo ì`pŠV`m| H$mo cS>Vo hþ`o nm`m, `h Cg Ho$ {Jamoh go Wm Am¡a Xwgam Cg Ho$
eÌw _|2 go& Vmo Cgo nwH$mam Cg Zo Omo Cg Ho$ {Jamoh go Wm Cg Ho$ {daÕ Omo
Cg Ho$ eÌw _| go Wm& {Og na _ygm Zo Cgo Ky±gm _mam Am¡a dh _a J`m& _ygm Zo
H$hm… `h e¡VmZr H$_© h¡& dmñVd _| dh eÌw h¡ Iwcm Hw$nW H$aZo dmcm&
16. Cg Zo H$hm… ho _oao nmcZhma! _¢ Zo AnZo D$na AË`mMma H$aV {c`m, Vy _wPo
j_m H$a Xo& {\$a A„mh Zo Cgo j_m H$a {X`m& dmñVd _| dh j_merc A{V
X`mdmZ² h¡&
17. Cg Zo H$hm… Cg Ho$ H$maU Omo Vy Zo _wP na nwañH$ma {H$`m h¡ A~ _¢ H$Xm{n
Anam{Y`m| H$m ghm`H$ Zht ~Zy±Jm&

1
AWm©V Cg H$s _mVm Ho$ nmg AmZo nyd©&
2
AWm© EH$ BòmB©cr VWm Xygam {H$ãVr {\$aAm¡Z H$s Om{V go Wm&
474
28 - gyah H$gg

18. {\$a àmV… dh ZJa _| S>aVm hþAm g_mMma coZo J`m Vmo ghgm dhr {Og Zo Cg
Ho$ H$c ghm`Vm _m±Jr Wr, Cgo nwH$ma ahm h¡& _ygm Zo Cg go H$hm… dmñVd _| Vy
hr Iwcm Hw$nW h¡&
19. {\$a O~ nH$S>Zm Mmhm Cgo Omo CZ XmoZm| H$m eÌw Wm, Vmo Cg Zo H$hm… ho _ygm!
Š`m Vy _wPo _ma XoZm MmhVm h¡ O¡go _mZ {X`m EH$ ì`pŠV H$mo H$c? Vy Vmo MmhVm
h¡ {H$ ~S>m CnÐdr ~Z H$a aho Bg YaVr _| Am¡a Vy Zht MmhVm {H$ gwYma
H$aZodmcm| _| go hmo&
20. Am¡a Am`m EH$ nwaf ZJa Ho$ {H$Zmao go Xm¡S>Vm hþAm, Cg Zo H$hm… ho _ygm!
(amÁ` Ho$) à_wI nam_e© H$a aho h¢ _o§ Voao {df` _| {H$ VwPo ~Y H$a X|, AV… Vy
{ZH$c Om& dmñVd _| _¢ Voao ew^{MÝVH$m| _o go hÿ&
21. Vmo dh {ZH$c J`m Cg (ZJa) go S>am gh_m hþAm& Cg Zo àmW©Zm H$s… ho _oao
nmcZhma! _wPo ~Mm co AË`mMmar Om{V go&
22. Am¡a O~ dh OmZo cJm _X²`Z H$s Amoa, Vmo Cg Zo H$hm… _wPo Amem h¡ {H$ _oam
nmcZhma _wPo {XIm`oJm grYm _mJ©&
23. Am¡a O~ CVam _X²`Z Ho$ nmZr na Vmo nm`m Cg na cmoJm| H$mo EH$ g_yh Omo
(AnZo newAm| H$mo) nmZr {ncm ahm Wm& VWm nm`m Cg Ho$ nrN>o Xmo pñÌ`m| H$mo
(AnZo newAm| H$mo) amoH$Vr hþBª& Cg Zo H$hm… Vwåhmar g_ñ`m Š`m h¡? XmoZm| Zo
H$hm… h_ nmZr Zht {ncmVr O~ VH$ Madmho Mco Z Om`|, Am¡a h_mao {nVm ~hþV
~yT>o h¡&
24. Vmo Cg Zo {ncm {X`m XmoZm| Ho$ {c`o& {\$a Mc {X`m N>m`m H$s Amoa, Am¡a H$hZo
cJm… ho _oao nmcZhma! Vy Omo ^r ^cmB© _wP na CVma Xo _¢ Cg H$m AmH$m§jr hÿ±&
25. Vmo AmB© Cg Ho$ nmg XmoZm| _| go EH$ ñÌr McVr hþ`r cÁOm Ho$ gmW, Cg Zo
H$hm… _oao {nVm1 Amn H$mo ~wcm aho h¢& Vm{H$ Amn H$mo Cg H$m n[al{_H$ X| Omo
Amn Zo nmZr {ncm`m h¡ h_mao {c`o& {\$a O~ (_ygm) Cg Ho$ nmg nhÿ±Mm Am¡a

1
ì`m»`m H$mam| Zo {cIm h¡ {H$ dh AmXaUr` ewEo~ (Ac¡{hñgcm_) Wo Omo _X²`Z Ho$ Z~r Wo& (BãZo H$gra)
475
28 - gyah H$gg

nyar H$Wm Cgo gwZmB© Vmo Cg Zo H$hm… ^` Z H$a& Vy _wŠV hmo J`m AË`mMmar1
Om{V go&
26. H$hm CZ XmoZm| _| go EH$ Zo… ho {nVm! Amn BZ H$mo godH$ aI c|, g~ go CÎm_
{Ogo Amn godH$ ~Zm`| dhr hmo gH$Vm h¡ Omo à~c {dídmgZr` hmo&
27. Cg Zo H$hm… _¢ MmhVm hÿ± {H$ {ddmh Xy± Vwåh| AnZr BZ Xmo nw{ÌÌ`m| _| go EH$ go,
Bg na {H$ _oar godm H$amoJo AmR> df©, {\$a `{X Vw_ nyam H$a Xmo Xg (df©) Vmo
`h Vwåhmar BÀN>m h¡& _¢ Zht MmhVm {H$ Vw_ na ~moP S>mcy±, Am¡a Vw_ _wPo nmAmoJo
`{X A„mh Zo Mmhm Vmo gXmMm[a`m| _| go&
28. _ygm Zo H$hm… `h _oao Am¡a Amn Ho$ ~rM ({ZpíMV) h¡& _¢ Xmo _| go Omo ^r Ad{Y
nyar H$a Xy±, _wP na H$moB© AË`mMma Z hmo& Am¡a A„mh Cg na Omo h_ H$h aho h¢
{ZarjH$ h¡&
29. {\$a O~ nyar H$a cr _ygm Zo Ad{Y Am¡a Mcm AnZo n[adma Ho$ gmW Vmo Cg Zo
XoIr Vya (nd©V) H$s Amoa EH$ Ap½Z& Cg Zo Anco n[adma go H$hm… éH$mo _¢ Zo
XoIr h¡ EH$ Ap½Z, g§^d h¡ Vw_hmao nmg cmD$± dhm± go H$moB© g_mMma AWdm H$moB©
A§Jma Ap½Z H$m Vm{H$ Vw_ Vmn cmo&
30. {\$a O~ dh dhm± Am`m Vmo nwH$mam J`m dmXr Ho$ Xm`| {H$Zmao go, ew^ joÌ _| d¥j
go… ho _ygm! {Z…g§Xho _¢ hr A„mh hÿ± gd©cmoH$ H$m nmcZhma&
31. Am¡a \|$H$ Xmo AmnZr cmR>r, {\$a O~ Cgo XoIm {H$ a|J ahr _mZmo dh H$moB© gn© hmo
Vmo ^mJZo cJm nrR> \o$a H>>a Am¡a nrN>o {\$a H$a Zht XoIm& ho _ygm! AmJo Am
VWm ^` Z H$a, dmñVd _| Vy gwa{jVm| _| go h¡&
32. S>mc AnZm hmW AnZr Oo~ _| dh {ZH$coJm CÁOdc hmo H$a {~Zm {H$gr amoJ
Ho$& Am¡a {M_Q>m co AnZr Amoa AnZr ^wOm, ^` Xya H$aZo Ho$ {c`o Vmo `h Xmo
Iwcr {Zem{Z`m± h¢ Voao nmcZhma H$s Amoa go {\$aAm¡Z VWm Cg Ho$ à_wIm| Ho$
{c`o, dmñVd _| dh C„§KZH$mar Om{V h¢&
33. Cg Zo H$hm… _oao nmcZhma! _¢ Zo ~Y {H$`m h¡ CZ Ho$ EH$ ì`pŠV H$mo& AV… _¢
S>aVm hz± {H$ dh _wPo _ma X|Jo&
1
AWm©V {\$aAm¡{Z`m| go&
476
28 - gyah H$gg

34. Am¡a _oam ^mB© hmê$Z _wP go A{YH$ gw^mfr h¡, Vy Cgo ^r ^oO Xo _oao gmW
ghm`H$ ~Zm H$a Vm{H$ dh _oam g_W©Z H$ao, _¢ S>aVm hz± {H$ dh _wPo PwR>cm XoJ|&
35. Cg Zo H$hm… h_ VwPo ~mhþ~c àXmZ H$a|Jo Voao ^mB© Ûmam, Am¡a ~Zm`|Jo Vw_ XmoZm|
Ho$ {c`o Eogm à^md {H$ dh Vw_ XmoZm| VH$ Zht nhþ±M gH|$Jo AnZr {Zem{Z`m|
Ûmam, Vw_ XmoZm| VWm Vwåhmao AZw`m`r hr D$na ah|Jo&
36. {\$a O~ _ygm CZ Ho$ nmg h_mar Iwcr {Zem{Z`m± cm`m, Vmo CÝhm| Zo H$h {X`m
{H$ `h Vmo Ho$dc KS>m hþAm OmXy h¡ Am¡a h_ Zo H$^r Zht gwZr `h ~mV AnZo
nyd©Om| Ho$ `wJ _|&
37. VWm _ygm Zo H$hm… _oam nmcZhma A{YH$ OmZVm h¡ Cgo Omo _mJ©Xe©Z cm`m h¡
Cg Ho$ nmg go Am¡a {H$g H$m AÝV AÀN>m hmoZ h¡? dmñVd _| AË`mMmar g\$c
Zht hmoJ|&
38. VWm {\$aAm¡Z Zo H$hm… ho à_wImo! _¢ Zht OmZVm Vwåhmam H$moB© nyÁ` AnZo {gdm&
Vmo ho hm_mZ! BªQ>| nH$dm H$a _oao {c`o EH$ C±Mm ^dZ ~Zm Xo& g§^d h¡ _¢ Pm±H$
H$a XoI cy± _ygm Ho$ nyÁ` H$mo, Am¡a {ZíM` _¢ Cgo g_PVm hÿ± PyR>m| _| go&
39. VWm K_§S> {H$`m Cg Zo VWm Cg H$s goZmAm| Zo YaVr _| Ad¡Y, Am¡a CÝhm| Zo
g_Pm {H$ dh h_mar Amoa dm{ng Zht cm`o Om`|Jo&
40. Vmo h_ Zo nH$‹S> {c`m Cgo Am¡a Cg H$s goZmAm| H$mo, {\$a \|$H$ {X`m h_ Zo CÝh|
gmJa _|, Vmo XoImo {H$ H¡$gm ahm AË`mMm[a`m| H$m AÝV (n[aUm_)&
41. Am¡a h_ Zo CÝh| ~Zm {X`m Eogm AJwdm Omo ~wcmVo hm| ZaH$ H$s Amoa VWm àc`
Ho$ {XZ CZ H$s ghm`Vm Zht H$s OmJoJr&
42. Am¡a h_ Zo nrN>o cJm {X`m CZ Ho$ g§gma _| {YŠH$ma H$mo Am¡a àc` Ho$ {XZ dh
~‹S>r XwX©em _| hm|Jo&
43. Am¡a h_ Zo _ygm H$mo nwñVH$ àXmZ H$s Bg Ho$ níMmV² {H$ h_ Zo {dZme H$a {X`m
àW_ g_wXm`m| H$m, kmZ H$m gmYZ ~Zm H$a cmoJm| Ho$ {c`o VWm _mJ©Xe©Z Am¡a
X`m Vm{H$ do {ejm c|&

477
28 - gyah H$gg

44. Am¡a (ho Z~r!) Amn Zht Wo npíM_r {Xem _|1 O~ h_ Zo nhþ±Mm`m _ygm H$s Amoa
`h AmXoe Am¡a Amn Zht Wo CnpñWVm|2 _|&
45. naÝVw (Amn Ho$ g_` VH$) h_ Zo ~hþV go g_wXm`m| H$mo n¡Xm {H$`m {\$a CZ na
cå~r Ad{Y ~rV JB© VWm Amn CnpñWV Z Wo _X²`Z Ho$ dm{g`m| _| {H$ gwZmVo
CÝh| h_mar Am`V| Am¡a naÝVw h_ H$s agycm| H$mo ^oOZo3 dmco h¡&
46. VWm Zht Wo Amn Vya Ho$ A§Mc _| O~ h_ Zo Cgo nwH$mam, naÝVw Amn Ho$
nmcZhma H$s X`m h¡, Vm{H$ Amn gVH©$ H$a| {OZ Ho$ nmg Zht Am`m H$moB© gMoV
H$aZo dmcm Amn go nyd©, Vm{H$ dh {ejm J«hU H$a|&
47. VWm `{X `h ~mV Z hmoVr {H$ CZ na H$moB© AmnXm Am OmVr CZ Ho$ H$Vy©Vm| Ho$
H$maU, Vmo H$hVo {H$ h_mao nmcZhma Vy Zo Š`m| Zht ^oOm h_mar Amoa H$moB© agyc
{H$ h_ nmcZ H$aVo Voar Am`Vm| H$m, Am¡a hmo OmVo B©_mZ dmcm| _| go&4
48. {\$a O~ Am J`m CZ Ho$ nmg gË` h_mao nmg go Vmo H$h {X`m {H$ Š`m| Zht
{X`m J`m Cgo dhr Omo _ygm H$mo (M_ËH$ma) {X`m J`m, Vmo Š`m CÝhm| Zo Hw$\«$
(BÝH>>ma) Zht {H$`m Cg H$m Omo _ygm {X`o J`o Bg go nyd©? CÝhm| Zo H$hm… Xmo5
OmXyJa h¢ XmoZm| EH$-Xwgao Ho$ ghm`H$ h¢& Am¡a H$hm… h_ {H$gr H$mo Zht _mZVo&
49. (ho Z~r!) Amn h X|… V~ Vwåht cm Xmo H$moB© nwñVH$ A„mh H$s Amoa go Omo
A{YH$ _mJ© Xe©H$ hmo BZ XmoZm|6 go, _¢ Mcy±Jm Cg na `{X Vw_ gÀMo hmo&
50. {\$a ^r `{X do nyar Z H$a| Amn H$s _m±J, Vmo Amn OmZ c| {H$ do AnZr _Z_mZr
H$a aho h¢, Am¡a Cg go A{YH$ Hw$nW H$m¡Z h¡ Omo _Z_mZr H$ao AnZr A„mh H$s

1
npíM_r {Xem go A{^àm` Vya nd©V H$m npíM_r ^mJ h¡ Ohm± _ygm (Ac¡{hñgcm_) H$mo Vm¡amV àXmZ H$s JB©&
2
BZ go A{^àm` dh ~Zr B©òmB©c h¢ {OZ go Y_©{~YmZ àXmZ H$aVo g_` Cg H$m nmcZ H$aZo H$m dMZ {c`m J`m Wm&
3
^mdmW© `h h¡ {H$ Amn (g„m„mhþ Ac¡{h d g„_) hOmamo df© nhco Ho$ Omo g_mMma Bg g_` gwZm aho h¢ O¡go Am±Imo
go XoIo hm| dh A„mh H$s Amoa go dhçr Ho$ H$maU hr gwZm aho h¢ Omo Amn Ho$ gÀMo Z~r hmoZo H$m à_mU h¡&
4
AWm©V Amn H$mo CZ H$s Amoa agyb ~Zm H$a B` {c`o ^oOm h¡ Vm{H$ àc` Ho$ {XZ CZ H$mo `h H$hZo H$m Adga Z {_co
{H$ h_mao nmg H$moB© agyc Zht Am`m Vm{H$ h_ B©_mZ cmVo&
5
AWm© _ygm (Ac¡{hñgcm_) VWm CZ Ho$ ^mB© hmê$Z (Ac¡{hñgcm_)& Am¡a ^mdmW© `h h¡ {H$ M_ËH$mam| H$s _m±J, Z
_mZZo H$m EH$ ~hmZm h¡&
6
AWm©V Hw> aAmZ Am¡a Vm¡amV go&
478
28 - gyah H$gg

Amoa go {~Zm {H$gr _mJ©Xe©Z Ho$? dmñVd _| A„mh gwnW Zht {XImVm h¡
AË`mMmar cmoJm| H$mo&
51. Am¡a (ho Z~r!) h_ Zo {ZaÝVa nhþ±Mm {X`m h¡ CZ H$mo AnZr ~mV, (Hw>>aAmZ)
Vm{H$ dh {ejm J«hU H$a|&
52. {OZ H$mo h_ Zo àXmZ H$s h¡ nwñVH$1 Bg (Hw> aAmZ) go nhco dh2 Bg na B©_mZ
cmVo h¢&
53. VWm O~ CÝh| gwZm`m OmVm h¡ Vmo H$hVo h¡… h_ Bg (Hw>>aAmZ) na B©_mZ cm`o,
dmñVd _| dh gË` h¡ h_mao nmcZhma H$s Amoa go, h_ Vmo BgHo (CVmaZo Ho$)
nhco hr Ho$ _wpñc_ h¢&3
54. `hr {X`o Om`|Jo AnZm ~Xcm Xwham4 AnZo Y¡`© Ho$ H$maU, Am¡a dh Xya H$aVo h¢
AÀN>mB© Ho$ Ûmam ~wamB© H$mo& Am¡a Cg _| go Omo h_ Zo CÝh| {X`m h¡ XmZ H$aVo h¢&
55. Am¡a O~ dh gwZVo h¢ ì`W© ~mV Vmo {d_wI hmo OmVo h¢ Cg go& VWm H$hVo h¢…
h_mao {c`o h_mao H$_© h¢ Am¡a Vwåhmao {c`o Vwåhmao H$_©& gcm_ h¡ Vw_ na h_
(CcPZm) Zht MmhVo AmkmZm| go&
56. (ho Z~r!) Amn gwnW Zht Xem© gH$Vo {Ogo Mmh|,5 naÝVw A„mh gwnW Xem©Vm h¡
h¡ {Ogo Mmho, Am¡a dh ^cr-^m±{V OmZVm h¡ gwnW àmßV H$aZo dmcm| H$mo&
57. VWm CÝhm| Zo H$hm… `{X h_ AZwgaU H$a| _mJ© Xe©Z H$m Amn Ho$ gmW, Vmo AnZr
YaVr go CMH$6 {c`o Om`|Jo& Š`m h_ Zo {ZdmgñWmZ Zht JZm`m h¡ CZ Ho$ {c`o
^`a{hV (ha_)7 H$mo CZ Ho$ {c`o, qIMo Mco Am aho h¡ {Og H$s Amoa àË`oH$
1
AWm©V Vm¡amV VWm B§Orc&
2
AWm©V CZ _| go {OÝhm| Zo AnZr _yc nwñVH$ _| n[adV©Z Zht {H$`m h¡&
3
AWm©V AmkmH$mar VWm EHo$ídadmXr h¢&
4
AnZr nwñVH$ VWm Hw> aAmZ XmoZm| na B©_mZ cmZo Ho$ H$maU& (XopI`o… ghrh ~wImar-97, _wpñc_-154)
5
hXrg _| d{U©V h¡ {H$ O~ Z~r (g„m„mhþ Ac¡{h d g„_) Ho$ (H$m{\$a) MmMm A~y Vm{c~ Ho$ {ZYZ H$m g_` hþAm,
Vmo Amn CZ Ho$ nmg J`o& Cg g_` CZ Ho$ nmg A~y Oh²c VWm AãXw„mh {~Z A{~ C_æ`m CnpñWV Wo& Amn Zo
H$hm… MmMm (cm Bcmhm B„„mh) H$h X| Vm{H$ _¢ Š`m_V Ho$ {XZ A„mh go Amn H$s j_m Ho$ {c`o {g\$m[ae H$a gHy$±&
naÝVw XmoZm| Ho$ H$hZo na CÝhm| Zo ApñdH$ma H$a {X`m Am¡Z H$m AÝV Hw$ \«$ na hþAm& Bgr {df` _| `h Am`V CVar&
(ghrh ~wImar hXrg Z§. 4772)
6
AWm©V h_mao {damoYr h_ na AmH«$_U H$a X|Jo&
7
AWm©V _ŠH$m ZJa H$mo&
479
28 - gyah H$gg

àH$ma Ho$ \$c Or{dH$m ñdén h_mao nmg go? Am¡a naÝVw CZ _| go A{YH²$Va cmoJ
Zht OmZVo&
58. Am¡a h_ Zo {dZme H$a {X`m ~hþV gr ~pñV`m| H$m BVamZo cJr {OZ H$s {OdrH$m&
Vmo `h h¢ CZ Ho$ Ka Omo Am~mX Zht {H$`o J`o CZ Ho$ níMmV² naÝVw ~hþV WmoSo>
Am¡a h_ hr CÎmam{YH$mar ah J`o&
59. Am¡a Zht h¡ Amn H$m nmcZhma {dZme H$aZo dmcm ~pñV`m| H$mo O~ VH$ CZ Ho$
Ho$ÝÐ _| H$moB© agyc Zht ^oOVm Omo n‹T> H$a gwZm`o CZ Ho$ g_j h_mar Am`V|,
Am¡a h_ ~pñV`m| H$m {dZme H$aZo dmco Zht naÝVw O~ Cg Ho$ {Zdmgr
AË`mMmar hm|&
60. VWm Omo Hw$N> Vw_ {X`o J`o hmo dh g§gm[aH$ OrdZ H$m gm_mZ VWm Cg H$s
emo^m h¡& Am¡a Omo A„mh Ho$ nmg h¡ CÎm_ VWm ñWm`r h¡, Vmo Š`m Vw_ g_PVo
Zht hmo?
61. Vmo Š`m {Ogo h_ Zo dMZ {X`m h¡ EH$ AÀN>m dMZ Ho$ O¡gm hmo gH$Vm h¡ {Ogo
h_ Zo Xo aIm h¡ g§gm[aH$ OrdZ H$m gm_mZ {\$a dh àc` Ho$ {XZ CnpñWV
{H$`o cmoJm| _| go hmoJm?1
62. Am¡a {Og {XZ dh2 CÝh| nwH>>maoJm, Vmo H$hoJm… H$hm± h¡ _oao gmPr {OÝh| Vw_ g_P
aho Wo?
63. H$h|Jo dh {OZ na {gÕ hmo MwH$s h¡ `h ~mV…3 ho h_mao nmcZhma! `hr h¢ {OÝh|
h_ Zo ~hH$m {X`m, Am¡a h_ Zo BZ H$mo ~hH$m`m O¡go h_ ~hHo$, h_ CZ go
AcJ hmo aho h¢ Voao g_j `h h_mar nyOm4 Zht H$a aho Wo&
64. VWm H$hm Om`oJm… nwH$mamo AnZo gm{P`m| H$mo& Vmo do nwH$ma|Jo, Am¡a dh CÝh| CÎma
VH$ Zht X|Jo, VWm dh `mVZm XoI c|Jo Vmo H$m_Zm H$a|Jo {H$ CÝhm|Zo gwnW
AnZm`m hmoVm!

1
AWm©V XÊS> Am¡a `mVZm H$m A{YH$mar hmoJm&
2
AWm©V A„mh àc` Ho$ {XZ nwH$maoJm&
3
AWm©V XÊS> Am¡a `mVZm Ho$ A{YH$mar hmoZo H$s&
4
`h h_mao Zht ~pëH$ AnZo _Z Ho$ nyOmar Wo&
480
28 - gyah H$gg

65. Am¡a dh (A„mh) Cg {XZ CZ H$mo nwH$maoJm, {\$a H$hoJm… Vw_ Zo Š`m CÎma {X`m
agycm| H$mo?
66. Vmo Zht gyPoJm CÝh| H$moB© CÎma Cg {XZ Am¡a Z dh EH$-Xwgao go àíZ H$a
gH|$Jo&
67. {\$a {Og Zo j_m _m±J cr1 VWm B©_mZ cm`m Am¡a gXmMma {H$`m, Vmo Amem H$a
gH$Vm h¡ {H$ dh g\$c hmoZo dmcm| _| go hmoJm&
68. Am¡a Amn H$m nmcZhma CËnÞ H$aVm h¡ Omo Mmho, VWm {Zdm©{MV H$aVm h¡& Zht
h¡ CZ Ho$ {c`o H$moB© A{YH$ma, n{dÌ h¡ A„mh VWm CÀM h¡ CZ Ho$ gmPr ~ZmZo
go&
69. Am¡a Amn H$m nmcZhma hr OmZVm h¡ Omo Nw>nmVo h¡ CZ Ho$ {Xc VWm Omo ì`ŠV
H$aVo h¡&
70. VWm dhr A„mh2 h¡ H$moB© dÝXZr` (gË` nyÁ`) Zht h¡ Cg Ho$ {gdm, Cgr Ho$
{c`o g~ àe§gm h¡ cmoH$ VWm nacmoH$ _| VWm Cgr Ho$ {c`o emgZ h¡ Am¡a Vw_
Cgr H$r Amoa \o$ao3 OmAmoJo&
71. (ho Z~r!) Amn H${h`o… Vw_ ~VmAmo {H$ `{X ~Zm Xo Vw_ na am{Ì H$mo {ZaÝVa
Š`m_V Ho$ {XZ VH$, Vmo H$m¡Z nyÁ` h¡ A„mh Ho$ {gdm Omo cm Xo Vwåhmao nmg
àH$me? Vmo Š`m Vw_ gwZVo Zht hmo?
72. Amn H${h`o… Vw_ ~VmAmo, `{X A„mh H$a Xo Vw_ na {XZ H$mo {ZaÝVa Š`m_V Ho$
{XZ VH$, Vmo H$m¡Z nwÁ` h¡ A„mh Ho$ {gdm Omo cm Xo Vwåhmao nmg am{Ì {Og _|
Vw_ empÝV àmßV H$amo, Vmo Š`m Vw_ XoIVo Zht4 hmo?
73. VWm AnZr X`m hr go Cg Zo ~Zm`o h¢ Vwåhmao {c`o am{Ì VWm {XZ Vm{H$ Vw_
empÝV àmßV H$amo Cg _| Am¡a Vm{H$ Vw_ ImoO H$amo Cg Ho$ AZwJ«h ({OdrH$m)
H$s, Am¡a Vm{H$ Vw_ Cg Ho$ H¥$Vk ~Zmo&

1
AWm©V g§gma _| go&
2
AWm©V Omo CËn{V H$aVm VWm g~ A{YH$ma Am¡a kmZ aIVm h¡&
3
AWm©V {hgm~ Am¡a à{V\$c Ho$ {c`o&
4
AWm©V am{Ì VWm {XZ Ho$ n[adV©Z H$mo&
481
28 - gyah H$gg

74. Am¡a A„mh {Og {XZ CÝh| nwH$maoJm, Vmo H$hoJm… H$hm± h¢ do {OZ H$mo Vw_ _oam
gmPr g_P aho Wo?
75. Am¡a h_ {ZH$mc cm`|Jo àË`oH$ g_wXm` go EH$ Jdmh, {\$a H$h|Jo… cmAmo AnZo1
VH©$? Vmo CÝh| kmZ hmo Om`oJm {H$ gË` A„mh hr H$s Amoa h¡, Am¡a CZ go Imo
Om`|Jr Omo ~mV| do KS> ah Wo&
76. H$mê>>Z2 Wm _ygm H$s Om{V _| go& {\$a Cg Zo AË`mMma {H$`m CZ na, Am¡a h_
Zo Cgo àXmZ {H$`m BVZo H$mof {H$ Cg H$s Hw$§{O`m± ^mar Wr EH$ epŠVemcr
g_wXm` na& O~ H$hm Cg go Cg H$s Om{V Zo… _V BVam, dmñVd _| A„mh ào_
Zht H$aVm h¡ BVamZo dmcm| go&
77. VWm ImoO H$a Cg go Omo {X`m h¡ A„mh Zo VwPo AmpIaV (nacmoH$) H$m Ka,
Am¡a _V ^yc AnZm g§gm[aH$ ^mJ Am¡a CnH$ma H$a O¡go A„mh Zo VwP na
CnH$ma {H$`m h¡& VWm _V ImoO H$a YaVr _| CnÐd H$s, {ZíM` A„mh ào_
Zht H$aVm h¡ CnÐ{d`m| go&
78. Cg Zo H$hm… _¢ Vmo Cgo {X`m J`m hz± ~g AnZo kmZ Ho$ H$maU& Š`m Cgo `h
kmZ Zht hþAm {H$ A„mh Zo {dZme {H$`m h¡ Cg go nhco ~hþV go g_wXm`m| H$mo
Omo Cg go A{YH$ Wo YZ VWm g_yh _|, Am¡a àíZ Zht {H$`m OmVm3 AnZo nmnm|
Ho$ gå~§Y _| Anam{Y`m| go&
79. EH$ {XZ dh {ZH$cm AnZr Om{V na AnZr emo^m _|, Vmo H$hm CZ cmoJm| Zo Omo
MmhVo Wo g§gm[aH$ OrdZ… Š`m hr AÀN>m hmoVm {H$ h_mao {c`o (^r) Cgr Ho$
g_mZ (YZ-YmÝ`) hmoVm Omo {X`m J`m h¡ H$mê$Z H$mo! dmñVd _| dh ~S>m
em¡^m½`emcr h¡&
80. VWm CÝhm| Zo H$hm {OZ H$mo kmZ {X`m J`m… Vwåhmam ~wam hmo! A„mh H$m à{VH$ma
Cg Ho$ {c`o CÎm_ h¡ Omo B©_mZ cm`o VWm gXmMma H$ao, Am¡a `h gmoM Y¡`d© mZm|
hr H$mo {_cVr h¡&
1
AWm©V {eH©$ Ho$ à_mU&
2
`hm± go YZ Ho$ Jd© VWm Cg Ho$ Xwîn[aUm_ H$m EH$ CXmhaZU {X`m Om ahm h¡ {H$ H$mê$Z, _ygm (Ac¡{hñgcm_) Ho$
`wJ H$m EH$ YZr ì`pŠV Wm&
3
AWm©V {dZme Ho$ g_`&
482
28 - gyah H$gg

81. AÝVV… h_ Zo Y§gm {X`m Cg Ho$ VWm Cg Ho$ Ka g{hV YaVr H$mo, Vmo Zht ah
J`m Cg H$m H$moB© g_wXm` Omo ghm`Vm H$ao Cg H$s A„mh Ho$ AmJo, Am¡a Z dh
ñd`§ AmnZr ghm`Vm H$a gH$m&
82. Am¡a Omo H$m_Zm H$a aho Wo Cg Ho$ ñWmZ H$s H$c, H$hZo cJo… Š`m Vw_ XoIVo
Zht {H A„mh A{YH$ H$a XoVm h¡ Or{dH$m {Og Ho$ {c`o MmhVm hmo AnZo Xmgm|
_| go Am¡a Zmn H$a XoVm h¡ ({Ogo MmhVm h¡)& `{X h_ na CnH$ma Z hmoVm
A„mh H$m, Vmo h_| ^r Y§gm XoVm& Š`m Vw_ XoIVo Zht {H$ H$m{\$a (H¥$V¿Z)
g\$c Zht hmoVo&
83. `h nacmoH$ H$m Ka (ñdJ©) h¡ h_ Cgo {deof H$a X|Jo CZ Ho$ {c`o Omo Zht
MmhVo ~S>mB© H$aZm YaVr _| Am¡a Z CnÐd H$aZm, Am¡a AÀN>m n[aUm_ Amkm-
H$m[a`m|1 Ho$ {c`o h¡&
84. Omo ^cmB© cm`oJm Cg Ho$ {c`o Cg go CÎm_ (^cmB©) h¡& Am¡a Omo ~wamB© cm`oJm
Vmo Zht ~Xcm {X`m Om`oJm CZ H$mo {OÝhm|Zo ~wamB©`m± H$s h¢ naÝVy dhr Omo do
H$aVo aho&
85. Am¡a (ho Z~r!) {Og Zo Amn na Hw>>aAmZ CVmam h¡ dh Amn H$mo cm¡Q>mZo dmcm h¡
Amn Ho$ ZJa (_ŠH$m) H$s2 Amoa& Amn H$h X| {H$ _oam nmcZhma ^cr-^m±{V
OmZZo dmcm h¡ {H$ H$m¡Z _mJ©Xe©Z cm`m h¡, Am¡a H$m¡Z Iwco Hw$nW _| h¡&
86. Am¡a Amn Amem Zht aIVo Wo {H$ AdV[aV H$s Om`oJr Amn H$s Amoa `h
nwñVH$3, naÝVw `h X`m h¡ Amn Ho$ nmcZhma H$s Amoa go AV… Amn H$Xm{n Z
hm| ghm`H$ H$m{\$am| Ho$&
87. Am¡a dh Amn H$mo Z amoH|$ A„mh H$s Am`Vm| go Bg Ho$ níMmV² O~ CVma Xr JBª
Amn H$s Amoa, Am¡a ~wcmVo ah| AnZo nmcZhma H$s Amoa& Am¡a H$Xm{n Amn Z hm|
_we²{H$am| _| go&

1
Bg _| g§Ho$V h¡ {H$ YaVr _| Jd© VWm CnÐd H$m _ycmYma A„mh H$s Ad¡km h¡&
2
AWm©V Amn {Og eha _ŠH$m go {ZH$mco J`o h¢ Cgo {dO` H$a c|Jo& Am¡a `h ^{dî` dmUr gZ² 8 {hO²ar _| nyar hþB©
(ghrh ~wImar … 4773)
3
AWm©V Hw> aAmZ nmH$&
483
28 - gyah H$gg

88. Am¡a Amn Z nwH$ma| {H$gr AÝ` nyÁ` H$mo A„mh Ho$ gmW, Zht h¡ H$moB© d§XZr`
(gË` nyÁ`) Cg (A„mh) Ho$ {gdm& àË`oH$ dñVw ZmedmZ h¡ {gdm` Cg Ho$
ñdén Ho$& Cgr H$m emgZ h¡ Am¡a Cgr H$s Amoa Vw_ g~ \o$ao1 OmAmoJo&
*****

1
AWm©V àc` Ho$ {XZ {hgm~ VWm AnZo H$_m] H$m \$c nmZo Ho$ {c`o&
484
29 - gyah AÝH$~yV

gyah AÝH$~yV-29
gyah AÝH$~yV Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _H$H$s h¡, Bg _| 69 Am`V| h¡&
- Bg gyah H$m `h Zm_ Bg H$s Am`V Z§. 41 _| Am`o hþ`o eãX AÝH$~yV go
{c`m J`m h¡& {Og H$m AW© _H$S>r h¡& Bg gyah _|, Omo A„mh Ho$ {gdm Xygam|
H$mo AnZm g§ajH$ ~ZmVo h¢ CZ H$s Cn_m _H$S>r go Xr JB© h¡& {Og H$m Ka
g~ go A{YH$ {Z~©c hmoVm h¡& Bgr àH$ma _we²[aH$m| H$m ^r H$moB© ghmam Zht
hmoJm&
- Bg _| CZ cmoJm| H$mo {ZX}e {X`o J`o h¢ Omo B©_mZ cmZo Ho$ H$maU gVm`o OmVo h¢
Am¡a AZoH$ àH$ma H$s narjmAm| go OyPVo h¢& Am¡a H$B© Z{~`m| Ho$ CXmhaU {X`o
J`o h¢ {OÝhm| Zo AnZr Om{V`m| Ho$ AË`mMma H$m gm_Zm {H$`m& Am¡a Y¡`© Ho$
gmW gË` VWm Vm¡hrX na pñWV aho Am¡ AÝVV… g\$c hþ`o&
- Bg _| _we²[aH$m| Ho$ {c`o gmoM-{dMma H$m Am_§ÌU VWm {damo{Y`m| Ho$ g§Xho m| H$m
{ZdmaU {H$`m J`m h¡& Am¡a Vm¡{hX VWm nacmoH$ H$s dmñV{dŠVm H$s Amoa Ü`mZ
{Xcm`m J`m h¡ Am¡a Cg Ho$ à_mU àñVwV {H$`o J`o h¢&
- ApÝV_ Am`V _| A„mh H$s amh _| à`mg H$aZo na Cg H$s ghm`Vm Am¡a Cg
Ho$ dMZ Ho$ nwam hmoZo H$s Amoa g§H$o V {H$`m J`m h¢&
*****

485
29 - gyah AÝH$~yV

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ h¡&


1. A{c\$, cm_, _r_&
2. Š`m cmoJm| Zo g_P aIm h¡ {H$ dh N>moS> {X`o Om`|Jo {H$ dh H$hVo h¡, h_ B©_mZ
cm`o Am¡a CZ H$s narjm Zht cr Om`oJr?
3. Am¡a h_ Zo narjm cr h¡ CZ go nyd© Ho$ cmoJm| H$s, Vmo A„mh Adí` OmZoJm1 CZ
H$mo Omo gÀMo h¢, VWm Adí` OmZoJm PyR>m| H$mo&
4. Š`m g_P aIm h¡ CZ cmoJm| Zo Omo Hw$H$_© H$a aho h¢ {H$ h_ go AJ«ga2 hmo
Om`|Jo? Š`m hr ~wam {ZU©` H$a aho h¢!
5. Omo Amem aIVm hmo A„mh go {_cZo3 H$s, Vmo A„mh H$s Amoa go {ZYm©[aV {H$`m
hþAm g_`4 Adí` AmZo dmcm h¡& Am¡a dh g~ Hw$N> gwZZo OmZZo5 dmcm h¡&
6. Am¡a Omo à`mg H$aVm h¡ Vmo dh à`mg H$aVm h¡ AnZo hr ^co Ho$ {c`o, {ZíM`
A„mh {Zñn¥h h¡ g§gma dm{g`m| go&
7. VWm Omo cmoJ B©_mZ cm`o Am¡a gXmMma {H$`o, h_ Adíd Xya H$a X|Jo CZ go CZ
H$s ~wamB©`m±, VWm CÝho à{V\$c X|Jo CZ Ho$ CÎm_ H$_m] H$m&
8. Am¡a h_ Zo {ZX}e {X`m _Zwî` H$mo AnZo _mVm-{nVm Ho$ gmW CnH$ma H$aZo H$m6,
Am¡a `{X XmoZm| X~md S>mc| Vw_ na {H$ Vw_ gmPr ~ZmAmo _oao gmW Cg MrO H$mo
{Og H$m Vw_ H$mo kmZ Zht, Vmo CZ XmoZm| H$r ~mV Z _mZmo7 _oar Amoa hr Vwåh|
{\$a H$a AmZm h¡, {\$a _¢ Vwåh| gy{MV H$a Xy±Jm& Cg H$_© go Omo Vw_ H$aVo aho
hmo&

1
AWm©V AmnXmAm| Ûmam narjm co H$a O¡gm {H$ Cg H$m {Z`_ h¡ CZ _| {ddoH$ H$a XoJm& (BãZo H$gra)
2
AWm©V h_| {dde H$a X|Jo Am¡a h_mao {Z`§ÌU _| Zht Am`|Jo&
3
AWm©V àc` Ho$ {XZ&
4
AWm©V àc` H$m {X&
5
AWm©V àË`oH$ Ho$ H$WZ Am¡a H$_© H$mo Cg H$m à{VH$ma XoZo Ho$ {c`o&
6
hXrg _| h¡ {H$ O~ gmX {~Z A~r d¸$mg Bñcm_ cm`o Vmo CZ H$r _m± Zo X~md S>mcm Am¡a enW cr {H$ O~ VH$ Bñcm_ Z
N>moS> X| dh Z CZ go ~mV H$aoJr Am¡a Im`oJr Z {n`oJr, Bgr na `h Am`V CVar&(_wpñc_)
7
Bñcm_ H$m `h {Z`_ h¡ O¡gm {H$ Z~r (g„m„mhþ Ac¡{h d g„_) H$m H$WZ h¡ {H$ ({H$gr Ho$ AmXoe H$m nmcZ A„mh
H$s Ad¡km _¢ Zht h¡&) (_wg²ZX Ah_X-1&66, {gc{gcm ghrhm-Ac²~mZr … 179)
486
29 - gyah AÝH$~yV

9. Am¡a Omo B©_mZ cm`o VWm gXmMma {H$`o h_ CÝh| Adí` gpå_{cV H$a X|Jo
gXmMm[a`m| _|&
10. Am¡a cmoJm| _| do (^r) h¡ Omo H$hVo h¡ {H$ h_ B©_mZ cm`o A„mh na& {\$a O~
gVm`o J`o A„mh Ho$ ~mao _| Vmo g_P {c`m cmoJm| H$ narjm H$mo A„mh H$s
`mVZm Ho$ g_mZ& Am¡a `{X Am Om`o H$moB© ghm`Vm Amn Ho$ nmcZhma H$s Amoa
go, Vmo Adí` H$h|Jo {H$ h_ Vwåhmao gmW Wo& Vmo Š`m A„mh ^cr-^m±{V AdJV
Zht h¡ Cg go Omo g§gmadm{g`m| Ho$ {Xcm| _| h¢?
11. Am¡a A„mh Adí` OmZ coJm CZ H$mo Omo B©_mZ cm`o h¢, VWm Adí` OmZ coJm
{ÛYmdm{X`m|1 H$mo&
12. Am¡a H$hm H$m{\$am| Zo CZ go Omo B©_mZ cm`o h¢… AZwgaU H$amo h_mao nW H$m,
Am¡a h_ ^ma co c|Jo Vwåhmao nmnm| H$m, O~ H$s dh ^ma coZo dmco Zht h¡ CZ Ho$
nmnm| H$m Hw$N> ^r, dmñVd _| dh PyR>o h¢&
13. Am¡a dh Adí` à^mar hm|Jo AnZo ~moPm| Ho$ Am¡a Hw$N>2 ~moPm| Ho$ AnZo ~moPm| Ho$
gmW, Am¡a CZ go Aní` àíZ {H$`m Om`oJm àc` Ho$ {XZ Cg PyR> Ho$ ~mao _| Omo
KS>Vo aho&
14. VWm h_3 Zo ^oOm Zyh H$mo Cg H$s Om{V H$s Amoa, Vmo dh ahm CZ _| hOma df©
{H$ÝVw nMmg4 df©, {\$a CÝho nH$S> {c`m Vy\$mZ Zo, VWm do AË`mMmar Wo&
15. Vmo h_ Zo ~Mm {c`m Cg H$mo Am¡a Zmd dmcm| H$mo, Am¡a ~Zm {X`m Cgo EH$
{ZemZr ({ejm) {díd dm{g`m| Ho$ {c`o&
16. VWm B~²amhr_ H$mo O~ Cg Zo AnZr Om{V go H$hm… B~mXV (d§XZm) H$amo A„mh
H$s VWm Cg go S>amo, `h Vwåhmao {c`o CÎm_ h¡ `{X Vw_ OmZmo&
17. Vw_ Vmo A„mh Ho$ {gdm ~g CZ H$s d§XZm H$a aho hmo Omo _y{V©`m± h¢, VWm Vw_ PyR>
KS> aho hmo, dmñVd _| {OZ H$mo Vw_ nyO aho hmo A„mh Ho$ {gdm do Zht A{YH$ma
aIVo h¢ Vwåhmao {c`o Or{dH$m XoZo H$m& AV… ImoO H$amo A„mh Ho$ nmg Or{dH$m H$s
1
AWm©V Omo cmoJm| Ho$ ^` Ho$ H$maU {Xc go B©_mZ Zht cmVo&
2
AWm©V Xwgam| H$mo Hw$nW H$aZo Ho$ nmnm| H$m&
3
`hm± go Hw$R> Z{~`m| H$s MMm© H$s Om ahr h¡ {OÝhm| Zo Y¡`© go H$m_ {c`m&
4
AWm©V Zyh (Ac¡{hñgcm_) 950 df© VH$ AnZr Om{V _| Y_© H$m àMma H$aVo aho&
487
29 - gyah AÝH$~yV

VWm B~mXV (d§XZm) H$amo Cg H$s Am¡a H¥$Vk ~Zmo Cg Ho$, Cgr H$s Amoa Vw_ \o$ao
OmAmoJo&
18. Am¡a `{X Vw_ PwR>cmAmo Vmo PwR>cm`m h¡ ~hþV go g_wXm`m| Zo Vw_ go nhco, Am¡a
Zht h¡ agyc1 H$m Xm{`Ëd naÝVw Iwcm CnXoe nhþ±Mm XoZm&
19. Š`m CÝhm| Zo Zht XoIm {H$ A„mh hr CËn{Îm H$m Ama§^ H$aVm h¡ {\$a Cgo
Xwham`oJm2, {ZíM` `h A„mh na A{V gac h¡&
20. (ho Z~r!) H$h X| {H$ Mcmo-{\$amo YaVr _| {\$amo XoImo {H$ Cg Zo H¡$go CËn{Îm H$m
Ama§^ {H$`m h¡, {\$a A„mh Xygar ~ma ^r CËnÞ3 H$aoJm, dmñVd _| A„mh Omo
Mmho H$a gH$Vm h¡&
21. dh `mVZm XoJm {Ogo MmhoJm VWm X`m H$aoJm {Og na MmhoJm, Am¡a Cgr H$s Amoa
Vw_ \o$ao OmAmoJo&
22. Vw_ Cgo {dde H$aZo dmco Zht hmo, Z YaVr _| Z AmH$me _|, VWm Zht h¡ Vwåhmam
Cg Ho$ {gdm H$moB© g§ajH$ Am¡a Z ghm`H$&
23. VWm {OZ cmoJm| Zo BÝH$ma {H$`m A„mh H$s Am`Vm| Am¡a Cg go {_cZo H$m, dhr
{Zame hmo J`o h¢ _oar X`m go Am¡a CÝht Ho$ {c`o Xw…IXm`r `mVZm h¡&
24. Vmo Cg (B~²amhr_) H$s Om{V H$m CÎma ~g `hr Wm {H$ CÝhm| Zo H$hm… Bgo ~Y
H$a Xmo `m Bgo Ocm Xmo, Vmo A„mh Zo Cgo ~Mm {c`m Ap½Z go& dmñVd _| Bg _|
~S>r {Zem{Z`m± h¢ CZ Ho$ {c`o Omo B©_mZ aIVo h¢&
25. Am¡a H$hm… Vw_ Zo Vmo A„mh H$mo N>mo‹S>> H$a _w{V©`m| H$mo ào_ H$m gmYZ ~Zm {c`m h¡
AnZo ~rM g§gm[aH$ OrdZ _|, {\$a àc` Ho$ {XZ Vw_ EH$-Xwgao H$m BÝH>>ma
H$amoJo VWm {YŠH$mamoJo EH$-Xwgao H$mo, Am¡a Vwåhmam Amdmg ZaH$ hmoJm, Am¡a Zht
hmoJm Vwåhmam H$moB© ghm`H$&
26. Vmo _mZ {c`m Cg H$mo cyV4 Zo, Am¡a B~²amhr_ Zo H$hm… _¢ {hO²aV H$a ahm hÿ±
AnZo nmcZhma1 H$s Amoa& {ZíM` dhr à~c VWm JwUr h¡&
1
AWm©V A„mh H$m CnXoe _Zdm XoZm agyc H$m H$V©ì` Zht h¡&
2
Bg Am`V _| ApIaV (nacmoH$) Ho$ {df` H$m dU©Z {H$`m Om ahm h¡&
3
AWm©V àc` Ho$ {XZ H$_m] H$m à{V\$c XoZo Ho$ {c`o&
4
cyV (Ac¡{hñgcm_) B~²amhr_ (Ac¡{hñgcm_) Ho$ ^VrOo Wo& Omo CZ na B©_mZ cm`o&
488
29 - gyah AÝH$~yV

27. Am¡a h_ Zo àXmZ {H$`m Cgo Bg²hmH$ VWm `mHy$~ VWm h_ Zo aI Xr Cg H$s
g§VmZ _| Z~ydV VWm nwñVH$, Am¡a h_ Zo àXmZ {H$`m Cgo Cg H$m à{V\$c
g§gma _|, Am¡a {ZíM` dh nacmoH$ _| gXmMm[a`m| _| go hmoJm&
28. VWm cyV H$mo (^oOm)& O~ Cg Zo AnZr Om{V go H$hm… Vw_ Vmo dh {Zc©ÁOm
H$a aho hmo Omo Vw_ go nhco Zht {H$`m h¡ {H$gr Zo g§gma dm{g`m| _| go&
29. Š`m Vw_ nwafm| Ho$ nmg OmVo hmo, Am¡a S>H¡$Vr H$aVo hmo VWm AnZr g^mAm| _|
{Zb©ÁOm Ho$ H$m`© H$aVo hmo? Vmo Zht Wm Cg H$s Om{V H$m CÎma Bg Ho$
A{V[aŠV {H$ CÝhm| Zo H$hm… Vy cm Xo h_mao nmg A„mh H$s `mVZm, `{X Vy
gÀMm| _| go h¡&
30. cyV Zo H$hm… _oao nmcZhma! _oar ghm`Vm H$a CnÐdr Om{V na&
31. Am¡a O~ Am`o h_mao ^oOo hþ`o (\$[aíVo) B~²amhr_ Ho$ nmg ew^ gyMZm co H$a, Vmo
CÝhm| Zo H$hm… h_ {dZme H$aZo dmco h¢ Bg ~ñVr Ho$ dm{g`m| H$m& dñVwV… Bg
Ho$ dmgr AË`mMmar h¢&
32. B~²amhr_ Zo H$hm… Cg _| Vmo cyO h¡& CÝhm| Zo H$hm… h_ ^cr-^m±{V OmZZo dmco
h¢ Omo Cg _| h¡& h_ Adí` ~Mm c|Jo Cgo Am¡a Cg Ho$ n[adma H$mo Cg H$s nËZr
Ho$ {gdm, dh nrR>o ah OmZo dmcm| _| Wr&
33. Am¡a O~ Am J`o h_mao ^oOo hþ`o cyV Ho$ nmg Vmo Cgo ~wcm cJm Am¡a dh CXmgrZ
hmo J`m2 CZ Ho$ AmZo na& Am¡a CÝhm| Zo H$hm… ^` Z H$a Am¡a Z CXmgrZ hmo,
h_ VwPo ~Mm coZo dmco h¢ VWm Voao n[adma H$mo, naÝVw Voar nËZr H$mo, dh nrR>o ah
OmZo dmcm| _| h¡&
34. dmñVd _| h_ CVmaZo dmco h¢ Bg ~ñVr Ho$ dm{g`m| na AmH$me go `mVZm Bg
H$maU {H$ dh C„§KZ H$a aho h¢&
35. VWm h_ Zo N>moS> Xr h¡ Cg _| EH$ Iwcr {ZemZr CZ cmoJm| Ho$ {c`o Omo g_P-
~wP aIVo h¢&

1
AWm©V A„mh Ho$ AmXoemZwgma em_ Om ahm hÿ±&
2
Š`m|{H$ cyV (Ac¡{hñgcm_) H$mo AnZr Om{V H$s {Zc©ÁOm H$m kmZ Wm&
489
29 - gyah AÝH$~yV

36. VWm _X²`Z H$s Amoa CZ Ho$ ^mB© ewEo~ H$mo (^oOm) Vmo Cg Zo H$hm… ho _oar Om{V
Ho$ cmoJmo! B~mXV (d§XZm) H$amo A„mh H$s, VWm Amem aImo àc` Ho$ {XZ1 H$s
Am¡a _V {\$amo YaVr _| CnÐd H$aVo hþ`o&
37. {H$ÝVw CÝhm| Zo Cgo PwR>cm {X`m Vmo nH$S> {c`m CÝh| ^wH$ån Zo Am¡a dh AnZo
Kam| _| Am¢Yo nSo> ah J`o&
38. VWm AmX Am¡a g_yX H$m ({dZme {H$`m)& Am¡a COmJa h¢ Vwåhmao {c`o CZ Ho$
Kam| Ho$ Hw$N> Adeof, Am¡a emo^Zr` ~Zm {X`m e¡VmZ Zo CZ Ho$ H$_m] H$mo Am¡a
amoH$ {X`m CÝh| gwnW go. O~ {H$ dh g_P-~wP aIVo Wo&
39. Am¡a H$mê$Z VWm {\$aAm¡Z Am¡a hm_mZ H$m, Am¡a cm`o CZ Ho$ nmg _ygm Iwcr
{Zem{Z`m±, Vmo CÝhm| Zo A{^_mZ {H$`m Am¡a dh h_ go AmJo2 hmoZo dmco Z Wo&
40. Vmo àË`oH$ H$mo h_ Zo nH$S> {c`m Cg Ho$ nmn Ho$ H$maU, Vmo BZ _| go Hw$N> na
nËWa ~agm`o3 Am¡a CZ _| go Hw$N H$mo nH$‹S>m4 H$‹S>r Üd{Z Zo VWm Hw$N H$mo Y§gm
{X`m YaVr _|, Am¡a Hw$N H$mo Sw>~mo5 {X`m& VWm Zht Wm A„mh {H$ CZ na
AË`mMma H$aVm naÝVw dh ñd`§ AnZo D>>na AË`mMma H$a aho Wo&
41. CZ H$m CXmhaU {OÝhm|Zo ~Zm {c`o A„mh H$mo N>moS> H$a g§ajH$, _H$S>r O¡gm h¡
{Og Zo EH$ Ka ~Zm`m, Am¡a dmñVd _| Kam| _| g~ go A{YH$ {Z~©c Ka6 _H$S>r
H$m h¡ `{X dh OmZVo&
42. dmñVd _| A„mh OmZVm h¡ {H$ do {Ogo nwH$maVo h¢ A„mh H$mo N>moS> H$a dh Hw$N
Zht h¢& Am¡a dhr à~c JwUr (àdrU) h¡&
43. Am¡a `h CXmhaU h_ cmoJm| Ho$ {c`o Xo aho h¢ Am¡a Bgo Zht g_P|Jo naÝVw kmZr
cmoJ (hr)&

1
AWm©V g§gm[aH$ OrdZ hr H$mo g~ Hw$N> Z g_Pmo, nacmoH$ Ho$ AÀN>o n[aUm_ H$s ^r Amem aImo Am¡a gXmMma H$amo&
2
AWm©V h_mar nH$S> go Zht ~M gH$Vo Wo&
3
AWm©V cyV H$s Om{V na&
4
AWm©V gmcoh Am¡ ewEo~ (Ac¡{h_ñgcm_) H$s Om{V H$mo&
5
O¡go H$mê$Z H$mo&
6
AWm©V Zyh VWm _ygm (Ac¡{h_ñgcm_) H$s Om{V`m| H$mo&
490
29 - gyah AÝH$~yV

44. CËn{Îm H$s h¡ A„mh Zo AmH$mem| VWm YaVr H$s gË` Ho$ gmW& dmñVd _| Bg _|
EH$ ~S>r {ZemZr (cjU) h¡ B©_mZ cmZo dmcm| Ho$1 {c`o&
45. Amn Cg nwñVH$ H$mo nT>| Omo dhçr (àH$meZm) H$s JB© h¡ Amn H$s Amoa, VWm
ñWmnZm H$a| Z_mO H$s& dmñVd _| Z_mO amoH$Vr {Zc©ÁOm VWm XwamMma go Am¡a
A„mh H$m ñ_aU hr gd© _hmZ h¡& Am¡a A„mh OmZVm h¡ Omo Hw$N> Vw_ H$aVo2
hmo&
46. Am¡a Vw_ dmX-{ddmX Z H$amo Ahco {H$Vm~ go naÝVw Eogr {d{Y go Omo gdm}Îm_
hmo, CZ Ho$ {gdm {OÝhm| Zo AË`mMma {H$`m h¡ CZ _| go& VWm Vw_ H$hmo {H$ h_
B©_mZ cm`o Cg na Omo h_mar Amoa CVmam J`m Am¡a CVmam J`m Vwåhmar Amoa,
VWm h_mam nyÁ` Am¡a Vwåhmam nyÁ` EH$ hr 3 h¡& Am¡a h_ Cgr Ho$ AmkmH$mar
h¢&4
47. Am¡a Bgr àH$ma h_ Zo CVmar h¡ Amn H$s Amoa `h nwñVH$, Vmo {OZ H$mo h_ Zo
nwñVH$ àXmZ H$s h¡ dh Bg (Hw>>aAmZ) na B©_mZ cmVo5 h¢ Am¡a BZ _| go (^r)
Hw$N>6 Bg (Hw> aAmZ) na B©_mZ cm aho h¢& Am¡a h_mar Am`Vm| H$mo H$m{\$a hr Zht
Zht _mZVo h¢&
48. Am¡a Amn Bg go nyd© Z H$moB© nwñVH$ nT> gH$Vo Wo Am¡a Z AnZo hmW go {cI
gH$Vo Wo& `{X Eogm hmoVm Vmo PyR>o cmoJ g§Xho 7 _| nS> gH$Vo Wo&
49. ~pëH$ `h Iwcr Am`V| h¡ Omo CZ Ho$ {Xcm| _| gwa{jV h¢ {OZ H$mo kmZ {X`m J`m
h¡& VWm h_mar Am`Vm| (Hw> aAmZ) H$m BÝH$ma8 AË`mMmar hr H$aVo h¢&

1
AWm©V Bg {díd H$s CËn{Îm VWm ì`dñWm hr Bg H$m à_mU h¡ {H$ A„mh Ho$ {gdm H$moB© gË` nyÁ` Zht h¡&
2
AWm© Omo ^cm-~wam H$aVo hmo Cg H$m à{V\$c Vwåh| XoJm&
3
AWm©V Cg H$m H$moB© gmPr Zht&
4
AV… Vw_ ^r Cg H$s Amkm Ho$ AmYrZ hmo OmAmo Am¡a g^r AmH$mer` nwñVH$m| Hw> aAmZ g{hV ñdrH$ma H$amo&
5
AWm©V Ahco {H$Vm~ _| go Omo AnZr nwñVH$m| Ho$ gË` AZw`m`r h¢&
6
AWm©V _H$H$m dm{g`m| _| go&
7
AWm©V `h g§Xoh H$aVo {H$ Amn (g„m„mhþ Ac¡{h d g„_) Zo `h ~mV| Am{X J«ÝWm| go grI ct `m {cI cr h¢& Amn
Vmo {Zaja Wo {cIZm-nT>Zm OmZVo hr Zht Wo Vmo {\$a Amn Ho$ Z~r hmoZo Am¡a Hw> aAmZ Ho$ A„mh H$s Amoa go AdV[aV
{H$`o OmZo _| Š`m g§Xoh hmo gH$Vm h¡&
8
AWm©V Omo gË` go AkmZ h¡&
491
29 - gyah AÝH$~yV

50. VWm (AË`mMm[a`m|) Zo H$hm… Š`m| Zht CVmar J`t Amn na {Zem{Z`m± Amn Ho$
nmcZhma H$s Amoa go? Amn H$h X| {H$ {Zem{Z`m± Vmo A„mh Ho$ nmg1 h¢& Am¡a _¢
Vmo Iwcm gmdYmZ H$aZo dmcm hÿ±&
51. Š`m CÝho n`m©ßV Zht {H$ h_ Zo CVmar h¡ Amn na `h nwñVH$ (Hw> aAmZ) Omo nT>r
Om ahr h¡ CZ na& dmñVd _| Bg _| X`m Am¡a {ejm h¡ CZ cmoJm| Ho$ {c`o Omo B©_mZ
cmVo h¢&
52. Amn H$h X|… n`m©ßV h¡ A„mh _oao VWm Vwåhmao ~rM gmjr&2 dh OmZVm h¡ Omo
AmH$mem| VWm YaVr _| h¡& Am¡a {OZ cmoJm| Zo _mZ {c`m h¡ AgË` H$mo Am¡a
A„mh go Hw$\«$ {H$`m h¡ dhr {dZme hmoZo dmco h¢&
53. Am¡ do3 Amn go erK« _m±J H$a aho h¢ `mVZm H$s& Am¡a `{X EH$ {ZYm©[aV g_` Z
Z hmoVm Vmo AmOmVr CZ Ho$ nmg `mVZm, Am¡a Adí` Am`oJr CZ Ho$ nmg
AMmZH$ Am¡a CÝh| kmZ (^r) Z hmoJm&
54. do erK« _m±J4 H$a aho h¢ Amn go `mVZm H$s& Am¡a {ZpíM` ZaH$ KoaZo dmcr h¡
H$m{\$am|5 H$mo&
55. {Og {XZ N>m Om`oJr CZ na `mVZm CZ Ho$ D$na go VWm CZ Ho$ n¡am| Ho$ ZrMo
go& Am¡a A„mh H$hoJm… MImo Omo Hw$N> Vw_ H$a aho Wo&
56. ho _oao ^ŠVm| Omo B©_mZ cm`o hmo! dmñVd _| _oar YaVr {demc h¡, AV… Vw_ _oar
hr B~mXV (d§XZm)6 H$amo&
57. àË`oH$ àmUr _m¡V H$m ñdmX MIZo dmcm h¡ {\$a Vw_ h_mar hr Amoa \$ao7 OmAmoJo&
OmAmoJo&

1
AWm© Cgo CVmaZm-Z CVmaZm _oao A{YH$ma _| Zht, _¢ Vmo AnZo H$V©ì` H$m nmcZ H$a ahm hÿ±&
2
AWm©V _oao Z~r hmoZo na&
3
AWm©V _H$H$m Ho$ H$m{\$a&
4
AWm©V g§gma hr _| Cnhmg ñdén `mVZm H$s _m±J H$a aho h¢&
5
AWm©V nacmoH$ _|&
6
AWm©V {H$gr YaVr _| A„mh H$s B~mXV Z H$a gH$mo Vmo dhm± go {ZH$c OmAmo O¡gm {H$ Ama§{^H$ `wJ _o _H$H$m Ho$
H$m{\$am| Zo A„mh H$s B~mXV go amoH$ {X`m Vmo _wgc_mZ h~²em Am¡a {\$am _XrZm Mco J`o&
7
AWm©V AnZo H$_m] H$m \$c ^moJZo Ho$ {c`o&
492
29 - gyah AÝH$~yV

58. VWm Omo B©_mZ cm`o, Am¡a gXm Mma {H$`o Vmo h_ Adí` CÝh| ñWmZ X|Jo ñdJ© Ho$
CÀM ^dZm| _|, àdm{hV hm|Jr {OZ _| Zha|, dh gXmdmgr hm|Jo CZ _|, Vmo Š`m hr
CÎm_ h¡ H$_© H$aZo dmcm| H$m à{V\$c&
59. {OZ cmoJm| Zo ghZ {H$`m VWm dh AnZo nmcZhma hr na ^amogm H$aVo h¡&
60. {H$VZo hr Ord h¢ Omo Zht cmXo {\$aVo1 AnZr Or{dH$m, A„mh hr CÝh| Or{dH$m
àXmZ H$aVm h¡ VWm Vw_ H$mo, Am¡a dh g~ Hw$N> gwZZo-OmZZo dmcm h¡&
61. Am¡a `{X Amn CZ go àíZ H$a| {H$ {H$g Zo CËn{Îm H$s h¡ AmH$mem| VWm YaVr
H$s, Am¡a ({H$g Zo) de _| H$a aIm h¡ gy`© VWm Mm±X H$mo? Vmo dh Adí` H$h|Jo
{H$ A„mh Zo& Vmo {\$a dh H$hm± ~hHo$ Om aho h¢?
62. A„mh hr \¡$cmVm h¡ Or{dH$m H$mo {Og Ho$ {c`o MmhVm h¡ AnZo ^ŠVm| _| go Am¡a
Zmn H$a XoVm h¡ Cg Ho$ {c`o& dmñVd _| A„mh àË`oH$ dñVw H$m A{V kmZr h¡&
63. Am¡a `{X Amn CZ go àíZ H$a| {H$ {H$g Zo CVmam h¡ AmH$me go Oc, {\$a Cg
Ho$ Ûmam Or{dV {H$`m h¡ YaVr Cg Ho$ _aU Ho$ níMmV²? Vmo dh Adí` H$h|Jo {H$
A„mh Zo& Amn H$h X| {H$ g~ àe§gm A„mh Ho$ {c`o h¡& {H$ÝVw CZ _| go
A{YH²$Va cmoJ g_PVo Zht&2
64. Am¡a Zht h¡ `h g§gm[aH$3 OrdZ {H$ÝVw _Zmoa§OZ Am¡a Ioc Am¡a nacmoH$ H$m
Ka hr dmñV{dH$ OrdZ h¡& Š`m hr AÀN>m hmoVm `{X dh OmZVo&
65. Am¡a O~ dh Zmd na gdma hmoVo h¢, Vmo A„mh Ho$ {cE Y_© H$mo ewÕ H$a Ho$ Cgo
nwH$maVo h¢& {\$a O~ dh ~Mm cmVm h¡ CÝh| Wc VH$, Vmo {\$a {eH©$ H$aZo cJVo
h¢&

1
hXrg _| h¡ {H$ `{X Vw_ A„mh na nyam nyam ^amogm H$amo Vmo Vwåh| njr Ho$ g_mZ Or{dH$m XoJm Omo godoa ^yIm OmVo h¢
Am¡a em_ H$mo AKm H$a AmVo h¡& ({V{_©Or-2344) `h hXrg hgZ ghrh h¡&
2
AWm©V O~ CÝho `h ñdrH$ma h¡ {H$ aM{`Vm A„mh h¡ Am¡a OrdZ Ho$ gmYZ H$s ì`dñWm ^r dhr H$aVm h¡ Vmo {\$a
B~mXV (nyOm) ^r Cgr H$s H$aZr Mm{h`o Am¡a Cg H$s d§XZm VWm Cg Ho$ ew^JwUm| _| {H$gr H$mo Cg H$m gmPr Zhr
~ZmZm Mm{h`o& `h Vmo _yI©Vm H$s ~mV h¡ {H$ aM{`Vm VWm OrdZ Ho$ gmYZm| H$s ì`dñWm A„mh H$ao Am¡a Cg H$s d§XZm
_| AÝ` H$mo gmPr ~Zm`m Om`o&
3
AWm©V {Og g§gm[aH$ OrdZ H$m g§~§Y A„mh go Z hmo Vmo Cg H$m gwI gmpå`H$ h¡& dmñV{dH$ VWm ñWm`r OrdZ Vmo
nacmoH$ H$m h¡ AV… Cg Ho$ {c`o à`mg H$aZm Mm{h`o&
493
29 - gyah AÝH$~yV

66. Vm{H$ dh Hw$\«$ H$a|? Cg Ho$ gmW Omo h_ Zo CÝh| àXmZ {H$`m h¡, Am¡a Vm{H$
AmZÝX coVo ah|, Vmo erK« hr BÝho kmZ hmo Om`oJm&
67. Š`m CÝhm| Zo Zht XoIm {H$ h_ Zo ~Zm {X`m h¡ ha_ (_ŠH$m) H$mo empÝV ñWc,
O~ {H$ CMH$ {c`o OmVo h¢ cmoJ CZHo Amg-nmg go? Vmo Š`m dh AgË` hr
H$mo _mZVo h¢ Am¡a A„mh Ho$ nwañH$ma H$mo Zht _mZVo?
68. VWm H$m¡Z A{YH$ AË`mMmar hmoJm Cg go Omo A„mh na PyR> KSo> `m PyR> H$ho
gÀM H$mo O~ Cg Ho$ nmg Am Om`o, Vmo Š`m Zht hmoJm ZaH$ _| Amdmg H$m{\$am|
H$m?
69. VWm {OÝhm| Zo h_mar amh _| à`mg {H$`m Vmo h_ Aní` {XIm1 X|Jo CZ H$mo
AnZr amh& Am¡a {ZpíM` A„mh gXmMm[a`m| Ho$ gmW h¡&
*****

1
AWm©V AnZr amh na McZo H$s A{YH$ j_Vm àXmZ H$a|Jo&
494
30 - gyah ê$_

gyah ê$_-30
gyah ê$_ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _ŠH$s h¡, Bg _| 60 Am`V| h¡&
- Bg gyah _| é{_`m| Ho$ ~mao _| EH$ ^{dî`dmUr H$s JB© h¡ Bgr {c`o Bg H$mo
`h Zm_ {X`m J`m h¡&
- Bg _| AmpIaV H$m {dídmg {Xcm`m J`m h¡ Omo g§gma H$s dmñV{dH$Vm na
{dMma H$aZo go n¡Xm hmoVm h¡ VWm Bg go {H$ A„mh H$m àË`oH$ dMZ nyam
hmoVm h¡&
- Bg _| é{_`m| H$s {dO` H$s ^{dî`dmUr H$s JB© h¡ Am¡a Bg go {díd Ho$
ñdm_r VWm AmpIaV H$s Amoa Ü`mZ {Xcm`m J`m h¡&
- A„mh H$s {Zem{Z`m| _| gmoM-{dMma H$m Am_§ÌU {X`m J`m h¡ Omo AmH$mem|
VWm YaVr _| \¡$cr hþB© h¢ Am¡a nacmoH$ H$m {dídmg {XcmVr h¢&
- Vm¡hrX Ho$ gË` VWm {eH©$ Ho$ AgË` hmoZo Ho$ à_mU àñVwV {H$`o J`o h¡ Am¡a
`h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Vm¡hrX ñdm^m{dH$ Y_© h¡& A„mh H$s Amkm Ho$ nmcZ
VWm nmn go ~MZo Ho$ {ZX}e {X`o J`o h¢ Am¡a Bg na CÎm_ n[aUm_ H$s ew^
gyMZm Xr JB© h¡&
- AÝV _| {\$a ~mV àc` VWm nacmoH$ H$s Amoa {\$a JB© h¡&
*****

495
30 - gyah ê$_

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. A{c\$ cm_ _r_&
2. nam{OV hmo J`o é_r&
3. g_rn H$s YaVr _|, Am¡a dh AnZo nam{OV hmoZo Ho$ níMmV² OëX hr {dO`r hmo
Om`|Jo&
4. Hw$N> dfm] _|, A„mh hr H$m A{YH$ma h¡ nhco (^r) Am¡a ~mX _| (^r)& Am¡a Cg
{XZ àeÞ hm|Jo B©_mZ dmco&
5. A„mh H$s ghm`Vm go, VWm dhr A{V à^wËdemcr X`mdmZ² h¡&
6. `h A„mh H$m dMZ h¡, Zht {daÕ H$aoJm A„mh AnZo dMZ1 Ho$, Am¡a naÝVw
A{YH²$Va cmoJ kmZ Zht aIVo&
7. dh Vmo OmZVo h¢ ~g D$nar g§gm[aH$ OrdZ H$mo& VWm2 dh nacmoH$ go AMoV h¢&
8. Š`m Am¡a CÝhm| Zo AnZo _| gmoM-{dMma Zht {H$`m {H$ Zht CËnÞ {H$`m h¡
A„mh Zo AmH$mem| VWm YaVr H$mo Am¡a Omo Hw$N> CZ3 XmoZm| Ho$ ~rM h¡ naÝVw
gË`mZwgma Am¡a EH$ {ZpíMV Ad{Y Ho$ {c`o? Am¡a ~hwV go cmoJ AnZo
nmcZhma go {_cZo H$m BÝH$ma H$aZo dmco h¡&
9. Š`m dh Mco-{\$ao Zht YaVr _|, {\$a XoIVo {H$ H¡$gm ahm CZ H$m n[aUm_ Omo
BZ go nhco Wo? dh BZ go A{YH$ Wo epŠV _|& CÝhmo Zo OmoVm-~mo`m YaVr H$mo
Am¡a Cgo Am~mX {H$`m, Cg go A{YH$ {OVZm BÝhm| Zo Am~mX {H$`m, Am¡a Am`o
CZ Ho$ nmg CZ Ho$ agyc Iwcr {Zem{Z`m± (à_mU) co H$a& Vmo Zht Wm A„mh
1
BZ Am`Vm| Ho$ AÝXa Xmo ^{dî` dm{U`m± H$s JB© h¢& Omo Hw> aAmZ ear\$ VWm ñd§` Z~r (g„m„mhþ Ac¡{h g„_) Ho$
gË` hmoZo H$m Eo{Vhm{gH$ à_mU h¡& `h dh `wJ Wm O~ Z~r (g„m„mhþ Ac¡{h g„_) Am¡a _H$H$m Ho$ Hw$a¡e Ho$ ~rM
`wÕ Ama§^ hmo J`m Wm& é_ Ho$ amOm H¡$ga H$mo Cg g_`, B©amZ Ho$ amOm ({H$òm) Zo nam{OV H$a {X`m Wm& {Og go
_ŠH$mdmgr àgÞ Wo& Š`m| {H$ dh Ap½Z Ho$ nwOmar Wo& Am¡a é_r B©gmB© AmH$mer` Y_© Ho$ AZw`m`r Wo& Am¡a H$h aho Wo
{H$ h_ {_lUdmXr ^r Bgr àoH$ma _wgc_mZm| H$mo nam{OV H$a X|Jo {Og àH$ma é{_`m| H$mo B©am{Z`m| Zo namO` {H$`m&
Bgr na `h Xmo ^{dî` dmUr Bg Ho$ gmW nwar hmoJr {H$ _wgc_mZ ^r Cgr g_` {dO`r hmo H$a àgÞ hmo aho hm|Jo& Am¡a
Eogm hr hþAm {H$ 9 df© Ho$ ^rVa é{_`m| Zo B©am{Z`m| H$mo nam{OV H$a {X`m&
2
AWm©V gwI-gw{dYm Am¡a AmZÝX H$mo& Am¡a Bg go AMoV h¡ {H$ EH$ Am¡a OrdZ ^r h¡ {Og _| H$_m] Ho$ n[aUm_ gm_Zo
Am`|Jo& ~pëH$ `hr XoIm OmVm h¡ {H$ H$^r EH$ Om{V CÞ{V H$a coZo Ho$ níMmV² Ag\$c hmo OmVr h¡&
3
{díd H$s ì`dñWm ~Vm ahr h¡ {H$ `h AH$maU Zht, ~pëH$ Bg H$m Hw$N> A{^àm` h¡&
496
30 - gyah ê$_

{H$ CZ na AË`mMma H$aVm, Am¡a naÝVw dh ñd`§ AnZo D$na AË`mMma H$a aho
Wo&
10. {\$a hmo J`m CZ H$m ~wam AÝV {OÝhm| Zo ~wamB© H$s, Bg {c`o {H$ CÝhm| Zo PyR>
H$hm A„mh H$s Am`Vm| H$mo, Am¡a dh CZ H$m Cnhmg H$a aho Wo&
11. A„mh hr CËn{Îm H$m Ama§^H$aVm h¡ {\$a Cgo Xwham`oJm, VWm Cgr H$s Amoa Vw_
\o$ao1 OmAmoJo&
12. Am¡a O~ ñWm{nV hmoJr àc`, Vmo {Zame2 hmo Om`|Jo AnamYr&
13. Am¡a Zht hmoJm CZ Ho$ gm{P`m| _| CZ H$m A{^ñVmdH$ ({g\$maer) Am¡a dh
AnZo gm{P`m| H$m BÝH$ma H$aZo dmco3 hm|Jo&
14. Am¡a {Og {XZ ñWm{nV hmoJr àc`, Vmo Cg {XZ g~ AcJ AcJ hmo Om`|Jo&
15. Vmo Omo B©_mZ cm`o VWm gXmMma {H$`o dhr ñdJ© _| àgÞ {H$`o Om`|Jo&
16. Am¡a {OÝhm|Zo Hw$\«$ {H$`m Am¡a PwR>cm`m h_mar Am`Vm| H$mo Am¡a nacmoH$ Ho$ {_cZo
H$mo, Vmo dhr `mVZm _| CnpñWV {H$`o hþ`o hm|J&o
17. AV… Vw_ A„mh H$s n{dÌVm H$m dU©Z g§Ü`m VWm gdoao {H$`m H$amo&
18. VWm Cgr H$s àe§gm h¡ AmH$mem| VWm YaVr _| Vrgao àha VWm O~ Xmonha hmo&
19. dh {ZH$mcVm h¡4 Or{dV go {ZOud H$mo, VWm {ZH$mcVm h¡ {ZOud go Ord H$mo,
Am¡a Or{dV H$a XoVm h¡ YaVr H$mo Cg Ho$ _aU (gyIZo) Ho$ níMmV Am¡a Bgr
àH$ma Vw_ (^r) {ZH$mco OmAmJo&
20. Am¡a Cg H$s (eŠVr) Ho$ cPUm| _| go `h (^r) h¡ {H$ Vwåh| CËnÞ {H$`m {_Å>r
go, {\$a A~ Vw_ _Zwî` hmo ({H$ YaVr _|) \¡$cVo Om aho hmo&
21. VWm Cg H$s {Zem{Z`m| (cPUm|) _| go `h (^r) h¡ {H$ CVnZ {H$`m Vwåhmao
{c`o Vwåhr _| go OmoSo>, Vm{H$ Vw_ empÝV àmßV H$amo CZ Ho$ nmg VWm CVnZ H$a

1
AWm©V àc` Ho$ {XZ AnZo g§gm[aH$ AÀN>o ~wao H$_m] H$m à{VH$ma nmZo Ho$ {c`o&
2
AWm©V AnZr _wpŠV go Am¡a M{H$V hmo H$a ah Om`|Jo&
3
Š`m| {H$ `h XoI c|Jo {H$ CÝh| {g\$m[ae H$aZo H$m H$moB© A{YH$ma Zht hmoJm& (XopI`o gyah, AZ²Am_ Am`V…23)
4
`hm± go `h ~Vm`m Om ahm h¡ {H$ àc` hmoH$a nacmoH$ _| g~ H$mo nwZ… Or{dV {H$`m OmZm g§^d h¡ Am¡a Cg H$m à_mU
{X`m Om ahm h¡& Bgr Ho$ gmW `h ^r ~Vm`m Om ahm h¡ {H$ Bg {díd H$m ñdm_r Am¡a ì`dñWmnH$ A„mh H$s h¡, AV…
nyÁ` ^r Ho$dc dhr h¡&
497
30 - gyah ê$_

{X`m Vwåhmao ~rM ào_ VWm X`m, dmñVd _| Bg _| H$B© {Zem{Z`em± h¢ CZ cmoJmo
Ho$ {c`o Omo gmoM-{dMma H$aVo h¡&
22. VWm Cg H$s {Zem{Z`m| _o go h¡ AmH$mem| Am¡a YaVr H$mo n¡Xm H$aZm, VWm Vwåhmar
~mo{c`m| Am¡a a§Jm| H$m {d{^Þ hmoZm& {ZíM` Bg _| H$B© {Zem{Z`m± h¡ km{Z`m|1 Ho$
{c`o&
23. VWm Cg H$s {Zem{Z`m| _o go h¡ Vwåhmam gmoZm amÌr _| VWm {XZ _|, Am¡a Vwåhmam
ImoO H$aZm Cg Ho$ AZwJ«h (Or{dH$m) H$m& dmñVd _| Bg _| H$B© {Zem{Zem± h¢
CZ cmoJm| Ho$ {c`o Omo gwZVo h¢&
24. Am¡a Cg H$s {Zem{Z`m| _| go (`h ^r) h¡ {H$ dh {XImVm h¡ Vwåh| {~Ocr H$mo
^` VWm Amem ~Zm H$a Am¡a CVmaVm h¡ AmH$me go Oc, {\$a Or{dV H$aVm h¡
Cg Ho$ Ûmam YaVr H$mo Cg Ho$ _aU Ho$ níMmV², dñVwV… Bg _| H$B© {Zem{Z`m± h¡
CZ cmoJm| Ho$ {c`o Omo gmoMVo h¡&
25. Am¡a Cg H$s {Zem{Z`m± _| go h¡ {H$ ñWm{nV h¡ AmH$me VWm YaVr Cg Ho$
AmXoe go& {\$a O~ Vwåh| nwH$maoJm EH$ ~ma YaVr go Vmo ghgm Vw_ {ZH$c
nS>moJo&
26. Am¡a Cgr H$m h¡ Omo AmH$mem| VWm YaVr _| h¡, g~ Cgr Ho$ AmYrZ h¡&
27. VWm dhr h¡ Omo Ama§^ H$aVm h¡ CËn{Îm H$mo, {\$a dh Cgo Xwham`oJm& Am¡a dh
A{V gac h¡ Cmg na& Am¡a Cgr H$m gdm}ÀM JwU h¡ AmH$mem| VWm YaVr _|,
Am¡a dhr à^wËd emcr VËdk h¡&
28. Cg Zo EH$ CXmhaU {X`m h¡ ñd`§ Vwåhmam… Š`m Vy_hmao2 Xmgmo _| go Vwåhmam
H$moB© gmPr h¡ Cg _| Omo Or{dH$m àXmZ H$s h¡ h_ Zo Vw_ H$mo, Vmo Vw_ Cg _| Cg

1
Hw> aAmZ Zo `h H$h H$a {H$ ^mfmAm| Am¡a dU©-dU© H$m ^oX A„mh H$s aMZm H$s {Zem{Z`m± h¡, Cg ^oX-^md H$mo gXm
Ho$ {c`o g_mßV H$a {X`m Omo njVmn, Amngr ~¡a Am¡a Jd© H$m AmYma ~ZVo h¢& Am¡a g§gma H$s empÝV H$m ^oX H$aZo H$m
H$maU hmoVo h¢& (XopI`o … gyah hþVwamV, Am`V … 13) `{h AmO ^r Bñcm_ H$s Bg {ejm H$mo AnZm {c`m Om`o Vmo g§gma
empÝV H$m Jhdmam ~Z gH$Vm h¡&
2
nacmoH$ Am¡a EHo$ídadmX Ho$ VH$m} H$m dU©Z H$aZo Ho$ níMmV Bg Am`V _| ewÕ EHo$ídadmX Ho$ à_mU àñVwV {H$`o Om
aho h¡ {H$ O~ Vw_ ñd`§ AnZo Xmgmo H$mo AnZr Or{dH$m _| gmPr Zhr ~Zm gH$Vo Vmo {Og A„mh Zo g~ H$mo ~Zm`m h¡
Cg hr d§XZm CnmgZm _| Xygam| H$mo H¡$go gmPr ~ZmVo hmo?
498
30 - gyah ê$_

Ho$ ~am~a hmo, CZ go S>aVo hmo O¡go AnZm| go S>aVo hmo? Bgr àH$ma h_ dU©Z
H$aVo h¢ Am`Vm| H$m CZ cmoJm| Ho$ {c` Omo g_P aIVo h¢&
29. ~pëH$ Mco h¡ AË`mMma AnZr _Z_mZr na {~Zm g_Po, Vmo H$m¡Z amh {XIm`o
Cgo {Og H$mo A„mh Zo Hw$nW H$a {X`m hmo? Am¡a Zht h¡ CZ H$m H$moB© ghm`H$&
30. Vmo (ho Z~r!) Amn grYm aI| AnZm _wI Bg Y_© H$s {Xem _| EH$ Amoa hmo H$a
Cg ñd^md na n¡Xm {H$`m h¡ A„mh Zo _Zwî`m| H$mo {Og1 na& ~XcZm Zht h¡
A„mh Ho$ Y_© H$mo, `hr ñd^m{dH$ Y_© h¡ {H$ÝVw A{YH²$Va cmoJ Zht2 OmZVo&
31. Ü`mZ H$a Ho$ A„mh H$s Amoa, Am¡a S>amo Cg go VWm ñWmnZm H$amo Z_mO H$s,
Am¡a Z hmo OmAmo _we²[aH$m| _| go&
32. CZ _| go {OÝhm| Zo AcJ ~Zm {c`m AnZm Y_©& Am¡a hmo J`o H$B© {Jamoh, àË`oH$
{Jamoh Cgr _|3 Omo Cg Ho$ nmg h¡ _½Z h¡&
33. Am¡a O~ nhþ±MVm h¡ _Zwî`m| H$mo H$moB© XwI Vmo dh nwH$maVo h¢ AnZo nmcZhma H$mo
Ü`mZ cJm H$a Cg H>>r Amoa& {\$a O~ dh MImVm h¡ CZ H$mo AnZr Amoa go
H$moB© X`m, Vmo ghgm EH$ {Jamoh CZ _| go AnZo nmcZhma Ho$ gmW {eH©$ H$aZo
cJVm h¡&
34. Vm{H$ dh Cg Ho$ H¥$V¿Z hmo Om`| Omo h_ Zo àXmZ {H$`m h¡ CZ H$mo& Vmo Vw_
AmZÝX co cmo, Vw_ H$mo erK« hr kmZ hmo Om`oJm&
35. Š`m h_ Zo CVmam h¡ CZ na H$moB© à_mU Omo dU©Z H$aVm h¡ Cg H$m {Ogo dh
A„mh H$m gmPr ~Zm4 aho h¡&

1
EH$ hXrg _| Hw$N> Bg àH$ma Am`m h¡ {H$ àË`oH$ {eew àmH¥${V (ZoMa, AWm©V Bñcm_) na OÝ_ coVm h¡& naÝVw Cg Ho$ _m±-
~mn Cgo `hþXr `m B©gmB© `m _Oygr ~Zm XoVo h¢& (XopI`o … ghrh _wpñc_ … 2656) Am¡a `{X Cg Ho$ _mVm-{nVm {hÝXw
AWdm ~wÕ `m Am¡a Hw$N> h¢ Vmo do AnZo {eew H$mo AnZo Y_© Ho$ a§J _| a§J XoVo h¡&
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ ñdm^m{dH$ Y_© Bñcm_ Am¡a Vm¡{hX H$mo Z ~Xcmo ~pëH$ ghrh nmcZ nmofU Ûmam AnZo {eew
H$mo Bgr ñdm^m{dH$ Y_© Bñcm_ H$s {ejm Xmo&
2
Bgr {c`o dh Bñcm_ Am¡a Vm¡hrX H$mo Zht nhMmZVo&
3
dh g_PVm h¡ {H$ _¢ hr gË` na hz± Am¡a CÝh| VÏ` H$s H$moB© {MÝVm Zhr&
4
`h àíZ ZH$mamË_H$ h¡ AWm©V CZ Ho$ nmg Bg H$m H$moB© à_mU Zht h¡&
499
30 - gyah ê$_

36. Am¡a O~ h_ MImVo h¡ cmoJm| H$mo Hw$N> X`m Vmo dh Cg na BVamZo cJVo h¢& Am¡a
`{X nhþ±MVm h¡ CZ H$mo H$moB© Xw…I CZ Ho$ H$aVyVm| Ho$ H$maU Vmo dh ghgm {Zame
hmo OmVo h¢&
37. Š`m CÝhm| Zo Zht XoIm {H$ A„mh \¡$cm XoVm h¡ Or{dH$m {Og Ho$ {c`o MmhVm h¡
Am¡a Zmn H$a XoVm h¡? {ZíM` Bg _| ~hþV gr naoem{Z`m± h¡ CZ cmoJm| Ho$ {c`o
Omo B©_mZ cmVo h¢&
38. Vmo Xmo g_rndVu`m| H$mo Cg H$m A{YH$ma VWm {ZY©Zm| Am¡a `m{Ì`m| H$mo& `h CÎm_
h¡ CZ cmoJm| Ho$ {c`o Omo MmhVo hm| A„mh H$s àgÞVm, Am¡a dhr g\$c hmoZo dmco
h¢&
39. Am¡a Omo Vw_ ã`mO XoVo hmo Vm{H$ A{YH$ hmo Om`o cmoJm| Ho$ YZm|1 _| {_cH$a Vmo
dh A{YH$ Zht hmoVm A„mH$ Ho$ `hm±& VWm Vw_ Vmo OH$mV XoVo hmo MmhVo hþ`o
A„mh H$s àgÞVm Vmo dhr cmoJ g\$c hmoZo dmco h¢&
40. A„mh hr h¡ {Og Zo CËnÞ {H$`m h¡ Vw_ H$mo, {\$a Vwåh| Or{dH$m àXmZ H$s {\$a
Vwåh| _maoJm, {\$a2 Or{dV H$aoJm, Vmo Š`m Vwåhmao gm{P`m| _| go H$moB© h¡ Omo Bg
_| go Hw$N> H$a gHo$? dh n{dÌ h¡ Am¡a CÀM h¡ CZ Ho$ gmPr ~ZmZo go&
41. \¡$c J`m CnÐd Oc VWm3 Wc _| cmoJm| Ho$ H$aVyVm| Ho$ H$maU, Vm{H$ dh MIm`o
CZ H$mo CZ H$m Hw$N> H$_©, g§^dV… dh éH$ Om`|&
42. Amn H$h X| Mcmo-{\$amo YaVr _| {\$a XoImo {H$ H¡$gm ahm CZ H$m AÝV Omo BZ
go nhco Wo& CZ _| A{YH²$Va _we²[aH$ Wo&

1
Bg Am`V _| gm_m{OH$ A{YH$mam| H$s Amoa Ü`mZ {Xcm`m J`m h¡ {H$ O~ g~ Hw$N> A„mh hr H$m {X`m hþAm h¡ Vmo Vwåh|
A„mh H$s àgÞVm Ho$ {c`o g~ H$m A{YH$ma XoZm Mm{h`o& hXrg _| h¡ {H$ Omo ã`mO ImVm-pIcmVm h¡ Am¡a Cgo {cIVm
VWm Cg na Jdmhr XoVm h¡ Cg na Z~r (g„„mhþ Ac¡{h d g„_) Zo {YŠH$ma {H$`m h¡&
2
Bg _| {\$a EHo$ídadmX H$m dU©Z VWm {eH©$ H$m IÊS>Z {H$`m h¡&
3
Am`V _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ Bg {díd _| Omo CnÐd VWm AË`mMma hmo ahm h¡ `h g~ {eH©$ Ho$ H$maU hmo ahm h¡& O~
cmoJm| Zo EHo$ídadmX H$mo N>moS> H$a {eH©$ AnZm {c`m Vmo AË`mMma Am¡a CnÐd hmoZo cJm& Š`m| {H$ Z EH$ A„mh H$m ^`
ah J`m Am¡a Z Cg Ho$ {Z`_m| H$m nmcZ&
500
30 - gyah ê$_

43. AV… Amn grYm aI| AnZm _wI gËY_© H$s {Xem _| Bg go nhco {H$ Am Om`o
dh {XZ {Ogo {\$aZm Zht h¡ A„mh H$s Amoa go, Cg {XZ cmoJ AcJ-AcJ
hmo1 Om`|Jo&
44. {Og Zo Hw$\«$ {H$`m Vmo Cgr na Cg H$m Hw$\«$ h¡ Am¡a {Og Zo gXmMma {H$`m Vmo
do AnZo hr {c`o (g\$cVm H$m _mJ©) ~Zm aho h¢&
45. Vm{H$ A„mh ~Xcm Xo CZ H$mo Omo B©_mZ cm`o, VWm gXmMma {H$`o AnZo AZwJ«h
go& {ZíM` dh ào_ Zht H$aVm H$m{\$am| go&
46. Am¡a Cg H$s {Zem{Z`m| _| go h¡ {H$ ^oOVm h¡ dm`w H$mo ew^gyMZm XoZo Ho$ {c`o
Am¡a Vm{H$ MIm`o Vwåh| AnZr X`m (dfm©) _| go, Am¡a Vm{H$ Zmd Mc| Cg Ho$
AmXoe go, Am¡a Vm{H$ Vw_ ImoOmo Cg Or{dH$m Am¡a Vm{H$ Vw_ H¥$Vk ~Zmo&
47. Am¡a h_ Zo ^oOm Amn go nhco agycm| H$mo CZ H$s Om{V`m| H$s Amoa& Vmo dhcm`o
CZ Ho$ nmg Iwcr {Zem{Z`m±, AÝVV… h_ Zo ~Xcm co {c`m CZ go {OÝhm| Zo
AnamY {H$`m& Am¡a A{Zdm`© Wm h_ na B©_mZ dmcm| H$s ghm`Vm2 H$aZm&
48. A„mh hr h¡ Omo dm`wAm| H$mo ^oOZVm h¡, {\$a dh Cgo \¡$cmVm h¡ AmH$me _| O¡go
MmhVm h¡, Am¡a Cgo K§Kmoa ~Zm XoVm h¡& Vmo Vw_ XoIVo hmo ~y§Xm| H$mo {ZH$mcVo Cg
Ho$ ~rM go, {\$a O~ Cgo nhþ±MmVm h¡ {Og Ho$ {c`o MmhVm h¡ AnZo ^ŠVm| _| go
Vmo ghgm dh à\w$„ hmoV OmVo h¢&
49. `Ú{n dh Wo Bg go nhco {H$ CZ na CVmar Om`o, A{V {Zame&
50. Vmo XoImo A„mh H$s X`m Ho$ cjUm| H$mo, dh H¡$go Or{dV H$aVm h¡ YaVr H$mo Cg
Ho$ _aU Ho$ níMmV², {ZíM` dhr Or{dV H$aZo dmcm h¡ _wXm} H$mo VWm dh g~
Hw$N> H$a gH$Vm h¡&
51. Am¡a `{X h_ ^oO X| CJ« dm`w {\$a dh XoI c| Cg (IoVr) H$mo nrcr Vmo Bg Ho$
níMmV Hw$\«$ H$aZo cJVo h¢&
52. Vmo (ho Z~r!) Amn Zht gwZm gH|$Jo _wXm]1 H$mo Am¡a Zht gwZm gH|$Jo ~ham| H$mo
nwH$ma O~ dh ^mJ aho hm| nrR> \o$a H$a&

1
AWm©V B©_mZ dmco Am¡a H$m{\$a&
2
Am`V _o Z~r (g„„mhþ Ac¡{h g„_) VWm Amn Ho$ AZw`m{``m| H$mo gm§ËdZm Xr Om ahr h¡&
501
30 - gyah ê$_

53. VWm Zht h¡ Amn _mJ© Xem©Zo dmco A±Ym| H$mo CZ Ho$ Hw$nW go, Amn gwZm gH|$Jo
CÝhr H$mo Omo B©_mZ cmVo h¢ h_mar Am`Vm| na {\$a dhr _wpñc_ h¢&
54. A„mh hr h¡ {Og Zo CËnÞ {H$`m Vwåh| {Z~©c Xem go {\$a àXmZ {H$`m {Z~©cVm
Ho$ níMmV² ~c {\$a H$a {X`m ~c Ho$ níMmV² {Z~©c VWm ~wT>m2, dh CËnÝZ
H$aVm h¡ Omo MmhVm h¡ Am¡a dhr gd©k g~ gm_Ï`© aIZo dmcm h¡&
55. Am¡a {Og {XZ ì`mßV hmoJr àc` Vmo enW c|Jo AnamYr {H$ dh Zht aho jU^a3
Ho$ {gdm& Am¡a Bgr àH$ma dh ~hH$Vo aho&
56. VWm H$h|Jo Omo kmZ {X`o J`o VWm B©_mZ, {H$ Vw_ aho hmo A„mh Ho$ coI _| àc`
Ho$ {XZ VH$, Vmo A~ `h àc` H$m {XZ h¡& Am¡a naÝVw Vw_ {dídmg Zht aIVo
Wo&
57. Vmo Cg {XZ Zht H$m_ XoJm AË`mMm[a`m| H$mo CZ H$m VH©$ Am¡a CZ go j_m`mMZm
H$amB© Om`oJr&
58. Am¡a h_ Zo dU©Z H$a {X`m h¡ cmoJm| Ho$ {c`o Bg Hw> aAmZ _| àË`oH$ CXmhaU H$m,
Am¡a `{X Amn cm X| CZ Ho$ nmg H$moB© {ZemZr V~ ^r Adí` H$h X|Jo Omo
H$m{\$a hmo J`o {H$ Vw_ Vmo Ho$dc PyR> ~ZmVo hmo&
59. Bgr àH$ma _wha cJm XoVm h¡ A„mh CZ Ho$ {Xcm| na Omo g_P Zht aIVo&
60. Vmo Amn gZh H$a|, dmñVd _| A„mh H$m dMZ gË` h¡, Am¡a H$Xm{n dh Amn4
H$mo hcH$m Z g_P| Omo {dídmg Zht aIVo&
*****

1
AWm©V {OZ H$s AÝVamË_m _a MwH$s hmo Am¡a gË` gwZZo Ho$ {c`o Væ`ma Z hm|&
2
AWm©V EH$ ì`pŠV OÝ_ go _aU VH$ A„mh Ho$ gm_Ï`© Ho$ AmYrZ ahVm h¡ {\$a Cg H$s d§XZm _| Cg Ho$ AmYrZ hmoZo
Am¡a Cg Ho$ nwZ… n¡Xm H$a XoZo Ho$ gm_Ï`© H$mo AñdrH$ma Š`m| H$aVm h¡?
3
AWm©V g§gma _|&
4
ApÝV_ Am`V _| Amn (g„m„mhþ Ac¡{h g„_) H$mo Y¡`© VWm gmhg aIZo H$m AmXoe {X`m J`m h¡& Am¡a A„mh Zo Omo
{dO` XoZo VWm ghm`Vm H$aZo H$m dMZ {X`m h¡ Cg Ho$ nyam hmoZo Am¡a {Zame hmoZo Ho$ {c`o H$hm Om ahm h¡
502
31 - gyah bwµH$_mZ

gyah bwµH$_mZ - 31
gyah bwµH$_mZ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 34 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg gyah _| bwµH$_mZ H$mo kmZ XoZo H$s ~mV h¡ Bg {b`o Bg H$m Zm_ gyah
bwµH$_mZ h¡Ÿ&
- Bg _| Y_© Ho$ {df` _| {dMma H$aZo VWm A§Y {dídmg go ~MZo VWm CZ
{Zem{Z`m| go {ejm boZo Ho$ {ZX}e {X`o J`o h¢ {OZ go OrdZ gwYaVm h¡Ÿ&
- A„mh VWm Y_© Ho$ ~mao _| {~Zm kmZ Ho$ ~mV H$aZo na gmdYmZ {H$`m J`m
h¡ Am¡a H$_© gwYmaZo na CÎm_ n[aUm_ H$s ew^gyMZm Xr JB© h¡Ÿ&
- bwµH$_mZ H$s CÎm_ ~mVm| H$m dU©Z {H$`m J`m h¡ Omo Hw$A©mZ nmH$ H$s {ejmAm|
Ho$ AZwgma h¢Ÿ&
- CZ {Zem{Z`m| H$mo ~Vm`m J`m h¡ {OZ go Vm¡hrX VWm Am{˜aV H$s amh
IwbVr h¡Ÿ&
- ApÝV_ Am`Vm| _| A„mh Ho$ gm_Zo CnpñWV hmoZo Ho$ {XZ go S>am`m J`m h¡
Am¡a ~Vm`m J`m h¡ {H$ dh g~ Hw$N> OmZVm h¡ Vm{H$ Cg H$s Am{˜aV Ho$
~mao _| gyMZm H$m {dídmg hmo Om`oŸ&
*****

503
31 - gyah bwµH$_mZ

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A{bµ\$ bm_ _r_Ÿ&
2. `h Am`V| h¢ kmZnyU© nwñVH$ H$sŸ&
3. _mJ© Xe©Z VWm X`m h¡¡ gXmMm[a`m| Ho$ {b`oŸ&
4. Omo Z_mµO H$s ñWmnZm H$aVo h¢ VWm µOH$mV XoVo h¡ Am¡a nabmoH$ na (nyam)
{dídmg aIVo h¢Ÿ&
5. dhr bmoJ AnZo nmbZhma Ho$ ewnWm| na h¢Ÿ& VWm dhr bmoJ g\$b hmoZo dmbo h¢Ÿ&
6. VWm bmoJm| _| dh (^r) h¡ Omo ˜arXVm h¡ Iob H$s1 ~mV Vm{H$ Hw$nW H$ao A„mh
H$s amh (Bñbm_) go {~Zm {H$gr kmZ Ho$ Am¡a Cgo Cnhmg ~Zm`oŸ& `hr h¡ {OZ
Ho$ {b`o An_mZH$mar `mVZm h¡Ÿ&
7. Am¡a O~ n‹T>r Om`| Cg Ho$ g_j h_mar Am`V| Vmo dh _wI \o$a boVm h¡ K_§S>
H$aVo hþ`oŸ& O¡go Cg Ho$ XmoZm| H$mZ ~hao hm|, Vmo Amn Cgo ew^gyMZm gwZm X|
Xw:IXm`r `mVZm H$sŸ&
8. dñVwV: Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma {H$`o Vmo CÝht Ho$ {b`o gwI Ho$ ~mµJ h¢Ÿ&
9. dh gXmdmgr hm|Jo CZ _|, A„mh H$m gË` dMZ h¡, Am¡a dhr à^wËdembr gd©
kmZr h¡Ÿ&
10. Cg Zo CËnÞ {H$`m h¡ AmH$mem| H$mo {~Zm {H$gr ñVå^ Ho$ {OÝh| Vw_ XoI aho
hmo,Am¡a ~Zm {X`o YaVr _| nd©V Vm{H$ S>mob Z Om`o Vwåh| boH$a, Am¡a \¡$bm {X`o
CZ _| ha àH$ma Ho$ Ord, VWm h_ Zo CVmam AmH$me go Ob, {\$a h_ Zo CJm`o
Cg _| àË`oH$ àH$ma Ho$ gwÝXa Omo‹S>oŸ&
11. `h A„mh H$s CËn{Îm h¡, Vmo Vw_ {XImAmo, Š`m CËnÞ {H$`m h¡ CÝhm|Zo Omo Cg
Ho$ A{V[aŠV h¢? ~pëH$ AË`mMmar Iwbo Hw$nW _| h¢?

1
Bg go A{^àm` JmZm-~OmZm VWm g§JrV Am¡a àË`oH$ dh gmYZ h¡ Omo gXmMma go AMoV H$a X|Ÿ& Bg _| {H$ñgo,
H$hm{Z`m±, H$m_ g§~§Yr gm{hË` g~ gpå_{bV h¢Ÿ&
504
31 - gyah bwµH$_mZ

12. Am¡a h_Zo bwµH$_mZ H$mo à~moY àXmZ {H$`m {H$ H¥$Vk ~Zmo A„mh Ho$, VWm Omo
(A„mh H$m) Am^mar hmo dh Am^mar h¡ AnZo hr (bm^) Ho$ {b`oŸ& Am¡a Omo
Am^mar Z hmo Vmo A„mh {Z:ñdmW© gamhZr` h¡Ÿ&
13. VWm (`mX H$amo) O~ bwµH$_mZ Zo H$hm AZno nwÌ go O~ dh g_Pm ahm Wm Cgo:
ho _oao nwÌ! gmPr _V ~Zm A„mh H$m, dmñVd _| {eH©$ ({_lU dmX) ~‹S>m Kmoa
AË`mMma1 h¡Ÿ&
14. Am¡a h_ Zo AmXoe {X`m h¡ _Zwî`m| H$mo AnZo _mVm-{nVm Ho$ g§~ÝY _|, AnZo J^©
_| aIm Cgo Cg H$s _mVm Z| Xw:I na Xw:I Pob H$a, Am¡a Cg H$m XyY Nw>‹S>mm`m
Xmo df© _| {H$ Vw_ H¥$Vk ahmo _oao Am¡a AnZr _mVm-{nVm Ho$, Am¡a _oar hr Amoa
(Vwåh|) {\$a AmZm h¡Ÿ&
15. Am¡a `{X dh XmoZm| X~md S>mb| Vw_ na {H$ Vw_ gmPr ~ZmAmo _oam Cgo {Og H$m
Vw_ H$mo H$moB© kmZ Zht, Vmo Z2 _mZmo CZ XmoZm| H$s ~mVŸ& Am¡a CZ Ho$ gmW ahmo
g§gma3 _| gwMmê$ ê$n go, VWm amh Mbmo Cg H$s Omo Ü`mZ _¾ hmo _oar Amoa,
{\$a _oar hr Amoa Vwåh| {\$a H$a AmZm h¡ Vmo _¢ Vwåh| gy{MV H$a Xy±Jm Cg go Omo
Vw_ H$a aho WoŸ&
16. ho _oao nwÌ! `{X hmo (H$moB© H$_©) amB© Ho$ XmZo Ho$ ~am~a, {\$a dh `{X hmo {H$gr
nËWa Ho$ ^rVa `m AmH$mem| _| `m YaVr _|, Vmo Cgo ^r CnpñWV H$aoJm4
A„mhŸ& dmñVd _| dh g~ _hrZ ~mVm| go gy{MV h¡Ÿ&
17. ho _oao nwÌ! ñWmnZm H$a Z_mµO H$s Am¡a AmXoe Xo ^bmB© H$m VWm amoH$ ~wamB© go
Am¡a ghZ H$a Cg (Xw:I) na Omo VwPo nhþ±Mo, dmñVd _| `h ~‹S>o gmhg H$s ~mV
h¡Ÿ&
18. Am¡a _V ~b Xo AnZo _mWo na1 bmoJm| Ho$ {b`o VWm _V Mb YaVr _| AH$‹S>
H$aŸ& {Z;g§Xho A„mh ào_ Zht H$aVm2 {H$gr Ah§H$mar Jd© H$aZodmbo goŸ&

1
hXrg _| h¡ {H$ Kmoa nmnm| _| go: A„mh Ho$ gmW {eH©$ H$aZm, _m±-~mn Ho$ gmW ~wam ì`dhma, OmZ _maZm VWm OyR>r
enW boZm h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar: hXrg Z§.:6675)
2
hXrg _| h¡ {H$ nmn _| {H$gr H$s ~mV Zht _mZZr h¡ nwÊ` _| _mZZr h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar: 7257)
3
AWm©V _mVm-{nVm `{X {_lUdmXr Am¡a H$m{µ\$a hm| V~ ^r CZ H$s g§gma _| ghm`Vm H$amoŸ&
4
àb` Ho$ {XZ Cg H$m à{V\$b XoZo Ho$ {b`oŸ&
505
31 - gyah bwµH$_mZ

19. Am¡a g§VwbZ aI AnZr Mmb3 _| VWm Yr_r aI AnZr AmdmµO dmñVd _| g~
go ~war AmdmµO JYo AmdmµO h¡Ÿ&
20. Š`m Vw_ Zo Zht XoIm {H$ A„mh Zo de _| H$a {X`m4 h¡ Vwåhmao {b`o Omo Hw$N>
AmH$mem| VWm YaVr _| h¡, VWm nyU© H$a {X`m h¡ Vw_ na AnZm nwañH$ma Iwbm
VWm Nw>nm? Am¡a Hw$N> bmoJ {ddmX H$aVo h¢ A„mh Ho$ {df`5 _| {~Zm {H$gr kmZ
VWm {~Zm {H$gr _mJ©Xe©Z Am¡a {~Zm {H$gr {Xì` (amoeZ) nwñVH$ Ho$Ÿ&
21. Am¡a O~ H$hm OmVm h¡ CZ go {H$ nmbZ H$amo Cg (Hw$aAmZ) H$m {Ogo CVmam h¡
A„mh Zo, Vmo H$hVo h¢: ~pëH$ h_ Vmo Cgr H$m nmbZ H$a|Jo {Og na AnZo nyd©Om|
H$mo nm`m h¡Ÿ& Š`m `Ú{n e¡VmZ CÝh| ~wbm ahm hmo ZaH$ H$s `mVZm H$s6 Amoa?
22. Am¡a g_{n©V H$a XoJm ñd`§ H$mo A„mh Ho$ VWm dh EHo$ída dmXr hmo Vmo Cg Zo
nH$‹S> {b`m gwÑ‹T> H$‹S>m VWm A„mh hr H$s Amoa H$_m] H$m n[aUm_ h¡Ÿ&
23. VWm Omo H$m[µ\$a hmo J`m Vmo Amn H$mo CXmgrZ Z H$ao Cg H$m Hw$\«$Ÿ& h_mar Amoa
hr CÝh| bm¡Q>Zm h¡, {\$a h_ gy{MV H$a X|Jo CZ H$mo CZ Ho$ H$_m] goŸ& {Z:g§Xoh
A„mh A{V kmZr h¡ {Xbm| Ho$ ^oXm| H$mŸ&
24. h_ CÝh| bm^ nhþ±Mm`|Jo ~hþV7 Wmo‹S>m {\$a h_ {dde H$a X|Jo CÝh| Kmoa `mVZm H$s
AmoaŸ&
25. Am¡a `{X Amn CZ go àíZ H$a| {H$ {H$g Zo CËnÞ {H$`m h¡ AmH$mem| VWm YaVr
H$mo, Vmo Adí` H$h|Jo {H$ A„mh Zo, Amn H$h X| {H$ g~ àe§gm A„mh Ho$ {b`o8
h¡, ~pëH$ CZ _| A{YH²$Va kmZ Zht aIVoŸ&

1
AWm©V Jd© goŸ&
2
ghrh hXrg _| H$hm J`m h¡ {H$, dh ñdJ© _| Zht Om`oJm {Og Ho$ {Xb _| amB© Ho$ XmZo Ho$ ~am~a ^r Ah§H$ma hmoŸ& (_wg²ZX
Aô_X:1/412)
3
Xo{I`o: gyah \w$µH$m©Z, Am`V Z§.:63
4
AWm©V Vwåhmar godm _| bJm aIm h¡Ÿ&
5
AWm©V Cg Ho$ ApñVËd Am¡a Cg Ho$ AHo$bo nyÁ` hmoZo Ho$ {df` _|Ÿ&
6
AWm©V Š`m dh gË` Am¡a AgË` _| AÝVa {H$`o {~Zm AgË` hr H$m nmbZ H$a|Jo, Am¡a Z g_P go H$m_ b|Jo, Z Y_©
nwñVH$ H$mo _mZ|Jo?
7
AWm©V g§gm[aH$ OrdZ H$m bm^&
8
{H$ CÝhm| Zo gË` H$mo ñdrH$ma H$a {b`mŸ&
506
31 - gyah bwµH$_mZ

26. A„mh hr H$m h¡ Omo Hw$N> AmH$mem| VWm YaVr _| h¡, dmñVd _| A„mh {Zñn¥h
gamhZr` h¡Ÿ&
27. Am¡a `{X Omo ^r YaVr _| d¥Îm h¢ g~ boI{Z`m± ~Z Om`| VWm Cg Ho$ níMmV²
gmJa ñ`mhr hmo Om`| gmV gmJam| VH$, Vmo ^r g_má Zht hm|Jo A„mh ({H$
àe§gm) Ho$ eãX, dmñVd _| A„mh à^mdembr JwU h¡Ÿ&
28. Ama Vwåh| CËnÞ H$aZm Am¡a nwZ:: Or{dV H$aZm Ho$db EH$ àmU Ho$ g_mZ1 h¡Ÿ&
{Z;g§Xho A„mh g~ Hw$N> gwZZo OmZZodmbm h¡Ÿ&
29. Š`m Vw_ Zo Zht XoIm {H$ A„mh {_bm2 XoVm h¡ amÌr H$mo {XZ _| Am¡a {_bm XoVm
h¡ {XZ H$mo3 amÌr _|, VWm de _| H$a aIm h¡ gy`© VWm Mm±X H$mo, àË`oH$ Mb ahm
ahm h¡ EH$ {ZYm©[aV g_` VH$, Am¡a A„mh Cg go Omo Vw_ H$a aho hmo ^br
^m±Vr AdJV h¡Ÿ&
30. `h g~ Bg H$maU h¡ {H$ A„mh hr gË` h¡ Am¡a {Ogo dh nwH$maVo h¢ A„mh Ho$
{gdm AgË` h¡, VWm A„mh hr g~ go D±$Mm, g~ go ~‹S>m h¡Ÿ&
31. Š`m Vw_ Zo Zht XoIm {H$ Zmd MbVr h¡ gmJa _| A„mh Ho$ AZwJ«h Ho$ gmW,
Vm{H$ dh Vwåh| AnZr {Zem{Z`m± {XIm`oŸ& dmñVd _| Bg _| H$B© {Zem{Z`m± h¡
àË`oH$ ghZerb H¥$Vk Ho$ {b`oŸ&
32. Am¡a O~ N>m OmVr h¡ CZ na bha N>Ìm| Ho$ g_mZ, Vmo nwH$maZo bJVo h¢ A„mh
H$mo Cg Ho$ {b`o ewÕ H$a Ho$ Y_© H$mo, Am¡a O~ CÝh| gwa{jV nhþ±Mm XoVm h¡ Wb
VH$ Vmo CZ _| go Hw$N> g§Vw{bV ahZodmbo hmoVo h¢Ÿ& Am¡a h_mar {Zem{Z`m| H$mo
àË`oH$ dMZ^§Jr A{V H¥$V¿Z hr ZH$maVo h¢Ÿ&
33. ho bmoJm|! S>amo AnZo nmbZhma go VWm ^` H$amo Cg {XZ H$m {Og {XZ Zht H$m_
Am`oJm H$moB© {nVm AnZr g§VmZ Ho$ Am¡a Z H$moB© nwÌ H$m_ AmZodmbm hmoJm AnZo

1
AWm©V àb` Ho$ {XZ AnZr e{ŠV VWm gm_Ï`© go g~ H$mo EH$ àmUr Ho$ n¡Xm H$aZo VWm Or{dV H$aZo Ho$ g_mZ nwZ:
Or{dV H$a XoJmŸ&
2
Hw$A©mZ Zo EHo$ídadmX H$m Am_§ÌU XoZo VWm {_lUdmX H$m IÊS>Z H$aZo Ho$ {b`o {\$a Bg H$m dU©Z {H$`m h¡ {H$ O~
{díd H$m aM{`Vm VWm {dYmVm A„mh hr h¡ Vmo nyÁ` ^r dhr h¡, {\$a ^r `h {dídì`mnr Hw$nW h¡ {H$ bmoJ Aëmmh Ho$
{gdm AÝ` {H$ nyOm H$aVo VWm gy`© Am¡a Mm±X H$mo gO²Xm H$aVo h¡, {ZYm©[aV g_` go A{^àm` àb` h¡Ÿ&
3
Vmo H$^r {XZ ~‹S>m hmoVm h¡ Vmo H$^r amÌrŸ&
507
31 - gyah bwµH$_mZ

{nVm Ho$ Hw$N>1 ^rŸ& {ZíM` A„mh H$m dMZ gË` h¡Ÿ& AV: Vwåh| H$Xm{n YmoIo _|
Z aIo g§gm[aH$ OrdZ Am¡a Z YmoIo _| aIo A„mh go àd§MH$ (e¡VmZ)Ÿ&
34. {Z:g§Xoh A„mh hr Ho$ nmg h¡ àb`2 H$m kmZ, Am¡a dhr CVmaVm ho dfm©, Am¡a
OmZVm h¡ Omo Hw$N> J^m©e`m| _| h¡, Am¡a Zht OmZVm H$moB© àmUr {H$ dh Š`m
H$_m`oJm H$b, Am¡a Zht OmZVm H$moB© àmUr {H$ {H$g YaVr _| _aoJm, dmñVd _|
A„mh hr g~ Hw$N> OmZZodmbm g~ go gy{MV h¡Ÿ&
*****

1
AWm©V nabmoH$ H$s `mVZm g§gm[aH$ XÊS> Ho$ g_mZ Zht hmoJr {H$ H$moB© {H$gr H$s ghm`Vm go XÊS> _wŠV hmo Om`oŸ&
2
A~y hþa¡ah (a{µO`„mhþ AÝhþ) µ\$a_mVo h¡ {H$ Z~r g„„mhþ Ab¡{h dg„_ EH$ {XZ bmoJm| Ho$ ~rM ~¡R>o hþ`o Wo {H$ EH$
ì`{ŠV Am`m, Am¡a àíZ {H$`m {H$ A„mh Ho$ agyb! B©_mZ Š`m h¡? Amn Zo H$hm: B©_mZ `h h¡ {H$ Vw_ A„mh na VWm
Cg Ho$ \$[aíVm|, Cg Ho$ g~ agybm| Am¡a Cg go {_bZo Am¡a {\$a Xm¡~mam Or{dV {H$`o OmZo na B©_mZ bmAmoŸ&
Cg Zo H$hm: Bñbm_ Š`m h¡? Amn Zo H$hm: Bñbm_ `h h¡ {H$ Ho$db A„mh H$s B~mXV H$amo Am¡a {H$gr dñVw H$mo Cg
H$m gmPr Z ~ZmAmo, VWm Z_mµO H$s ñWmnZm H$amo Am¡a µOH$mV Xmo, VWm a_µOmZ Ho$ amoµOo aImoŸ&
Cg Zo H$hm: BôgmZ Š`m h¡? Amn Zo H$hm: BôgmZ `h h¡ {H$ A„mh H$s B~mXV E¡go H$amo O¡go {H$ Vw_ Cgo XoI aho
hmoŸ& `{X `h Z hmo gHo$ Vmo `h ™`mb aImo {H$ dh Vwåh| XoI ahm h¡Ÿ&
Cg Zo H$hm: àb` H$~ hmoJr? Amn Zo H$hm: _¢ àíZH$Vm© go A{YH$ Zht OmZVm: naÝVw _¢ Vwåh| Cg H$s Hw$N> {Zem{Z`m±
~VmD±$Jm: O~ ór AnZo ñdm{_Zr H$mo OÝ_ XoJr Am¡a O~ Z§Jo {Z:dóbmoJ _w{I`m hmo Om`|JoŸ& nm±M ~mVm| _| {OZ H$mo
A„mh hr OmZVm h¡Ÿ& Am¡a Amn Zo `hr Am`V n‹T>rŸ& {\$a dh ì`{ŠV Mbm J`mŸ& Amn Zo H$hm: Cgo ~wbmAmo, Vmo dh Zht
{_bmŸ& Amn Zo µ\$a_m`m: dh {O~«rb Wo, Vwåh| Vwåhmam Y_© {gImZo Am`o WoŸ&(ghrh ~w˜mar 4777)
508
32 - gyah gO²Xm

gyah gO²Xm - 32
gyah gO²Xm Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 30 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gyah H$s Am`V Z§. 15 _| B©_mZdmbm| H$m `h JwU ~Vm`m J`m h¡ {H$ CÝh|
A„mh H$s Am`Vm| Ûmam {ejm Xr OmVr h¡ Vmo dh gO²Xo _| {Ja n‹S>Vo h¡Ÿ& Bgr
{b`o Bg H$m `h Zm_ h¡Ÿ&
- Bg _| Vm¡hrX VWm Am{˜aV H$s ~mVm| H$mo Eogo dU©Z {H$`m J`m h¡ {H$ g§Xoh Xya
hmo H$a {Xb H$mo {dídmg hmo Om`oŸ& Am¡a ~Vm`m J`m h¡ {H$ `h nwñVH$ (Hw>>aAmZ)
bmoJm| H$mo gmdYmZ H$aZo Ho$ {b`o CVmar JB© h¡Ÿ& Vm¡hrX Ho$ gmW hr _Zwî` H$s
CËn{Îm H$s MMm© ^r H$s JB© h¡Ÿ&
- Bg _| Am{˜aV H$m {df` VWm B©_mZdmbm| H$s Hw$N> {deofVm`| VWm CZ H$m ew^
n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡ Am¡a PwR>bmZodmbm| H$m Xwîn[aUm_ ^r {XIm`m J`m h¡Ÿ&
- `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Z~r H$m AmZm H$moB© AZmoIr ~mV Zht h¡Ÿ& Bg go nhbo ^r
_ygm (Ab¡{hñgbm_) VWVm Xygao Z~r AmVo ahoŸ& Am¡a {dZm{eV Om{V`m| Ho$
n[aUm_ na {dMma H$aZo H$mo H$hm J`m h¡Ÿ&
- AÝV _| {damo{Y`m| H$s Amn{Îm`m| H$m Odm~ XoVo hþ`o CÝh| gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ&
hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Bg gyah H$mo Ow_wAm Ho$ {XZ
µ\$O« H$s Z_mµO _| n‹T>Vo WoŸ& (ghrh ~w˜mar: 891)
*****

509
32 - gyah gO²Xm

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A{bµ\$ bm_ _r_Ÿ&
2. Bg nwñVH$ H$m CVmaZm {Og _| H$moB© g§Xoh Zht nyao g§gma Ho$ nmbZhma H$s Amoa
go h¡Ÿ&
3. Š`m do H$hVo h¢ {H$ Bgo Bg Zo K‹S> {b`m h¡? ~pëH$ `h gË` h¡ Amn Ho$
nmbZhma {H$ Amoa go Vm{H$ Amn gmdYmZ H$a| CZ bmoJm| H$mo {OZ1 Ho$ nmg Zht
Am`m h¡ H$moB© gmdYmZ H$aZodmbm Amn go nhboŸ& g§^d h¡ dh grYr amh na Am
Om`|Ÿ&
4. A„mh dhr h¡ {Og Zo n¡Xm {H$`m AmH$mem| VWm YaVr H$mo Am¡a Omo XmoZm| Ho$ _Ü`
h¡ N>: {XZm| _|Ÿ& {\$a pñWV hmo J`m Ae© naŸ& Zht h¡ Cg Ho$ {gdm Vwåhmam H$moB©
g§ajH$ Am¡a Z H$moB© A{^ñVmdH$ ({gµ\$maer) Vmo Š`m Vw_ {ejm Zht boVo?
5. dh Cnm` H$aVm h¡ àË`oH$ H$m`© H$s AmH$me go YaVr VH$, {\$a àË`oH$ H$m`©
D$na Cg Ho$ nmg OmVm h¡ EH$ {XZ _| {Og H$m _mn EH$ hµOma df© h¡ Vwåhmar
JUZm goŸ&
6. dhr h¡ kmZr Nw>no VWm Iwbo H$m A{V à^wËdembr X`mdmZ²Ÿ&
7. {Og Zo gwÝXa ~ZmB© àË`oH$ MrµO Omo CËnÞ H$s, Am¡a Ama§^ H$s _Zwî` H$s
CËn{Îm {_Å>r goŸ&
8. {\$a ~Zm`m Cg H$m d§e EH$ VwÀN>Ob Ho$ {ZMmo‹S> (dr`©) goŸ&
9. {\$a ~am~a {H$`m Cg H$mo Am¡a \y§$H$ {X`m Cg _| AnZr AmË_m (àmU)Ÿ& VWm
~Zm`o Vwåhmao {b`o H$mZ Am¡a Am±I VWm {Xc& Vw_ H$_ hr H¥$Vk hmoVo hmoŸ&
10. VWm CÝhm|Zo H$hm: Š`m O~ h_ Imo Om`|Jo YaVr _| Vmo Š`m h_ ZB© CËn{Îm _|
hm|Jo? ~pëH$ dh AnZo nmbZhma go {_bZo H$m BÝH$ma H$aZodmbo h¢Ÿ&

1
Bg go A{^àm` _¸$m dmgr h¢Ÿ&
510
32 - gyah gO²Xm

11. Amn H$h X| {H$ Vwåhmam àmU {ZH$mb boJm _m¡V H$m µ\$[aíVm Omo Vw_ na {Z`wŠV
{H$`m J`m h¡ {\$a AnZo nmbZhma H$s Amoa noa {X`o OmAmoJŸo &1
12. Am¡a `{X Amn XoIVo O~ AnamYr AnZo {ga PwH$m`o hm|Jo AnZo nmbZhma Ho$
g_j (dh H$h aho hm|Jo): ho h_mao nmbZhmaŸ! h_ Zo XoI {b`m Am¡a gwZ {b`m,
AV: h_| \o$a Xo (g§gma _|) h_ gXmMma H$a|JoŸ& h_| nwam {dídmg hmo J`mŸ&
13. Am¡a `{X h_ MmhVo Vmo àXmZ H$a XoVo àË`oH$ àmUr H$mo Cg H$m _mJ©Xe©ZŸ&
naÝVw _oar `h ~mV gË` hmo H$a ahr {H$ _¢ Adí` ^ê±$Jm ZaH$ H$mo {OÞm| VWm
_mZd goŸ&
14. Vmo MImo AnZo ^yb OmZo Ho$ H$maU AnZo Bg {XZ Ho$ {_bZo H$mo, h_ Zo (^r)
Vwåh| ^wbm {X`m2 h¡Ÿ& MImo gXm H$s `mVZm Cg Ho$ ~Xbo Omo Vw_ H$a aho WoŸ&
15. h_mar Am`Vm| na ~g dhr B©_mZ bmVo h¢ {OZ H$mo O~ g_Pm`m Om`o CZ go Vmo
{Ja OmVo h¢ gO²Xm H$aVo hþ`o Am¡a n{dÌVm H$m JmZ H$aVo h¡ AnZo nmbZhma H$s
àe§gm Ho$ gmW Am¡a A{^_mZ Zht H$aVoŸ&3
16. AbJ ahVo h¢ CZ Ho$ nme©d (nhby) {~ñVam| go, dh àmW©Zm H$aVo ahVo h¢ AnZo
nmbZhma go ^` VWm Amem aIVo hþ`o, VWm Cg _| go Omo h_ Zo CÝh| àXmZ
{H$`m h¡ XmZ H$aVo ahVo h¢Ÿ&
17. Vmo Zht OmZVm H$moB© àmUr Cgo Omo Nw>nm aIm h¡ h_ Zo CZ Ho$ {b`o Am±Im| H$s
R>S>H$4 Cg Ho$ à{V\$b _| Omo dh H$a aho WoŸ&
18. {\$a Š`m Omo B©_mZdmbm hmo Cg Ho$ g_mZ h¡ Omo AdkmH$mar hmo? dh g~ g_mZ
Zht hmo gH|$JoŸ&

1
AWm©V ZB© CËn{Îm na AmíM`© H$aZo go nhbo Bg na {dMma H$amo {H$ _aU Vmo AmË_m Ho$ eara go {dbJ hmo OmZo H$m
Zm_ h¡ Omo Xygao ñWmZ na Mbr OmVr h¡Ÿ& Am¡a nabmoH$ _| Cgo Z`m OÝ_ Xo {X`m Om`oJm {\$a Cgo AnZo H$_© Ho$
AZwgma ñdJ© AWdm ZaH$ _| nhþ±Mm {X`m Om`oJmŸ&
2
AWm©V AmO Vw_ na _oar H$moB© X`m Zht hmoJrŸ&
3
`hm± gO²Xm {VbmdV H$aZm Mm{h`oŸ&
4
hXrg _| h¡ {H$ A„mh Zo H$hm h¡ {H$ _¢Zo AnZo gXmMmar ^ŠVm| Ho$ {b`o E¡gr MrµO| V¡`ma H$s h¢ {OÝh| Z {H$gr Am±I Zo
XoIm h¡ Am¡a Z {H$gr H$mZ Zo gwZm Am¡a Z {H$gr _Zwî` Ho$ {Xb _| CZ H$m {dMma Am`mŸ& {\$a Amn Zo `hr Am`V n‹T>rŸ&
(ghrh ~w˜mar : 4780)
511
32 - gyah gO²Xm

19. Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma {H$`o Vmo CÝht Ho$ {b`o ñWm`r ñdJ© h¢, A{V{W
gËH$ma Ho$ {b`o Cg Ho$ ~Xbo Omo dh H$aVo ahoŸ&
20. Am¡a Omo Adkm H$a J`o, CZ H$m Amdmg ZaH$ h¡Ÿ& O~ O~ dh {ZH$bZm Mmh|Jo
Cg _| go Vmo \o$a {X`o Om`m|Jo Cg _|, VWm H$hm Om`oJm CZ go {H$ MImo Cg
A{¾ H$s `mVZm {Ogo Vw_ PwR>bm aho WoŸ&
21. Am¡a h_ Adí` MIm`|Jo CZ H$mo g§gm[aH$ `mVZm, ~‹S>r `mVZm go nyd© Vm{H$ dh
{\$a1 Am`|Ÿ&
22. Am¡a Cg go A{YH$ AË`mMmar H$m¡Z h¡ {Ogo {ejm Xr Om`o Cg Ho$ nmbZhma H$s
Am`Vm| Ûmam, {\$a {d_wI hmo Om`o CZ go? dmñVd _| h_ Anam{Y`m| go ~Xbm
boZodmbo h¢Ÿ&
23. VWm h_ Zo _ygm H$mo àXmZ H$s (Vm¡amV) Vmo Amn Z hm| {H$gr g§Xoh _| Cggo2
{_bZo _|Ÿ& VWm ~Zm`m h_ Zo Cgo (Vm¡amV H$mo) _mJ©Xe©Z BòmB©b H$s g§VmZ Ho$
{b`oŸ&
24. VWm h_ Zo CZ _| go AJ«Ur ~Zm`o Omo _mJ©Xe©Z XoVo aho h_mao AmXoe Ûmam O~
CÝhm|Zo ghZ {H$`m VWm h_mar Am`Vm| na {dídmg3 H$aVo ahoŸ&
25. dñVwV: Amn H$m nmbZhma hr {ZU©` H$aoJm CZ Ho$ ~rM àb` Ho$ {XZ {Og _|
dh {d^oX H$aVo ahoŸ&
26. Vmo Š`m _mJ©Xe©Z Zht H$am`m CÝh| {H$ h_ Zo ÜdñV H$a {X`m Bg go nyd© ~hþV
go `wJ Ho$ bmoJm| H$mo Omo Mb-{\$a aho Wo AnZo Kam| _|Ÿ& dmñVd _| Bg _o ~hþV
gr {Zem{Z`m± ({ejm`|) h¢, Vmo Š`m dh gwZVo Zht h¢?
27. Š`m CÝhm|Zo Zht XoIm {H$ h_ ~hm bo OmVo h¢ Ob H$mo gyIr ^y{_ H$s Amoa {\$a
CnOmVo h¢ Cg Ho$ Ûmam Io{V`m±, ImVo h¢ {Og _| go CZ Ho$ Mm¡nm`o VWm dh
ñd`§Ÿ& Vmo Š`m dh µJm¡a Zht H$aVo?

1
AWm©V B©_mZ bm`o Am¡a AnZo Hw$H$_© go j_m `mMZm H$a b|Ÿ&
2
Bg _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ _oamO H$s am{Ì _| _ygm (Ab¡{hñgbm_) go {_bZo H$s Amoa g§Ho$V h¡Ÿ& {Og
_| _ygm (Ab¡{hñgbm_) Zo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo A„mh go nMmg Z_mµOm| H$mo nm±M H$amZo H$m àm_e©
{X`mŸ& (ghrh ~w˜mar: 3207, _wpñ__ : 164)
3
AW© `h h¡ {H$ Amn ^r Y¡`© VWm nyao {dídmg Ho$ dgmW boJm| H$mo gwnW Xem©`|Ÿ&
512
32 - gyah gO²Xm

28. VWm H$hVo h¢ {H$ H$~ hmoJm dh {ZU©` `{X Vw_ gƒo hmo?
29. Amn H$h X|: {ZU©` Ho$ {XZ bm^ Zht XoJm H$m{µ\$am| H$mo CZ H$m B©_mZ bmZm1 Am¡a
Z CÝh| Adga {X`m Om`oJmŸ&
30. AV: Amn {d_wI hmo Om`| CZ go VWm àVrjm H$a|, `h ^r àVrjm H$aZodmbo h¢Ÿ&
*****

1
BZ Am`Vm| _| _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| H$mo gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ B{Vhmg go {ejm J«hU H$amo, {Og Om{V Zo ^r A„mh Ho$
agybm| H$m {damoY {H$`m Cg H$mo g§gma go {ZañV H$a {X`m J`mŸ& Vw_ {ZU©` H$s _m§J H$aVo hmo Vmo O~ {ZU©` H$m {XZ
Am Om`oJm Vmo Vwåhmao g§^mbo Zht g§^boJr Am¡a Cg g_` H$m B©_mZ H$moB© bm^ Zht XoJmŸ&
513
33 - gyah AhµOm~

gyah AhµOm~ - 33
gyah AhµOm~ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 73 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gyah _| AhµOm~ (OËWm `m goZmAm|) H$s MMm© Ho$ H$maU Bgo `h Zm_ {X`m
J`m h¡Ÿ&
- Bg _o H$m{µ\$am| Am¡a _wZm{µ\$H$m| Ho$ YmoIo _| Z AmZo VWm Ho$db A„mh na ^amogm
H$aZo na ~b {X`m J`m h¡Ÿ& {\$a Om{h{bæ`V Ho$ _w§h ~mobo nwÌ H$s naånam H$m
gwYma H$aZo Ho$ gmW Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s npËZ`m| H$m nX ~Vm`m
J`m h¡Ÿ&
- AhµOm~ Ho$ `wÕ _| A„mh H$s ghm`Vm VWm _wZm{µ\$µH$m| H$s XwJV© ~VmB© JB© h¡Ÿ&
- Bg _| _w±h ~mobo nwÌ H$s naånam H$mo Vmo‹S>Zo Ho$ {b`o Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d
g„_) Ho$ gmW µO¡Z~ (a{µO`„mhþ AÝhm) Ho$ {ddmh H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ&
- B©_mZdmbm| H$mo, A„mh H$mo `mX H$aZo H$m {ZX}e XoVo hþ`o Cg na X`m VWm ~‹S>o
à{V\$b H$s ew^ gyMZm Xr JB© h¡Ÿ& Am¡a Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$
_mZ-_`m©Xm H$mo COmJa {H$`m J`m h¡Ÿ&
- VbmµH$ Am¡a Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s npËZ`m| Ho$ {df` _| Hw$N> {deof
AmXoe {X`o J`o h¢Ÿ&
- nX} H$m AmXoe {X`m J`m h¡, VWm àb` H$s MMm© H$s JB© h¡Ÿ&
- AÝV _| _wgb_mZm| H$m Xm{`Ëd `mX {XbmVo hþ`o _wZm{µ\$µH$m| H$mo MoVmdZr Xr JB©
h¡Ÿ&
*****

514
33 - gyah AhµOm~

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ho Z~r! A„mh go S>amo Am¡a H$m{µ\$am| VWm _wZm{µ\$µH$m| H$s AmkmnmbZ Z H$amoŸ&
dmñVd _| A„mh {hH²$_V dmbm g~ Hw$N> OmZZo1 dmbm h¡Ÿ&
2. VWm nmbZ H$amo Cg H$m Omo dør (àH$meZm) H$s Om ahr h¡ Amn H$s Amoa Amn
Ho$ nmbZhma H$s Amoa goŸ& {ZíM` A„mh Omo Vw_ H$a aho hmo Cgo go gy{MV h¡Ÿ&
3. Am¡a Amn ^amogm H$a| A„mh na, VWm A„mh n`m©á h¡ ajm H$aZodmbmŸ&
4. Am¡a Zht aIo h¢ A„mh Zo {H$gr H$mo Xmo {Xb Cgo Ho$ ^rVa Am¡a Zht ~Zm`m h¡
Vwåhmar npËZ`m| H$mo {OZ go Vw_ {µOhma2 H$aVo hmo CZ _| go Vwåhmar _mVm`| VWm
Zht ~Zm`m h¡ Vwåhmao _w±h ~mobo nwÌm| H$mo Vwåhmam nwÌŸ& `h Vwåhmar _m¡{IH$ ~mV| h¢Ÿ&
Am¡a A„mh gƒ H$hVm h¡ VWm dhr gwnW {XImVm h¡Ÿ&
5. CÝh| nwH$mamo CZ Ho$ ~mnm| go g§~pÝYV H$a Ho$, `h A{YH$ Ý`m` H$s ~mV h¡
A„mh Ho$ g_rnŸ& Am¡a `{X Vw_ Zht OmZVo CZ Ho$ ~mnm| H$mo Vmo dh Vwåhmao Y_©
~ÝYw VWm {_Ì h¢Ÿ& Am¡a Vwåhmao D$na H$moB© Xmof Zht h¡ Cg _| Omo Vw_ go MyH$ hþB©
h¡, naÝVw (Cg _| h¡) {Og H$m {ZíM` Vwåhmao {Xb H$a|Ÿ& VWm A„mh A{V
j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
6. Z~r3 A{YH$ g_rn ({à`) h¡ B©_mZ dmbm| go CZ Ho$ àmUm| go, Am¡a Amn H$s
npËZ`m±4 CZ H$s _mVm`| h¢Ÿ& Am¡a g_rndVv g§~ÝYr EH$ Xygao go A{YH$ g_r`5
h¢, A„mh Ho$ boI _| B©_mZdmbm| Am¡a _whm{Oam| goŸ& naÝVw `h {H$ H$aVo ahmo
AnZo {_Ìmo Ho$ gmW ^bmB©, Am¡a `h nwñVH$ _| {bIm hþAm h¡Ÿ&
1
AV: Cgr H$s Amkm VWm àH$meZm H$m AZwgaU Am¡a nmbZ H$amoŸ&
2
Bg Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ {Og àH$ma EH$ ì`{ŠV Ho$ Xmo {Xb Zht hmoVo d¡go hr Cg H$s nËZr {µOhma H$a boZo go
Cg H$s _mVm VWm Cg H$m _w§h ~mobm nwÌ Cg H$m nwÌ Zht hmo OmVmŸ&
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo Z~r hmoZo go nhbo AnZo _wŠV {H$`o hþ`o Xmg µO¡X {~Z hm[agm H$mo AnZm nwÌ ~Zm`m
Wm Am¡a CZ H$mo hm[agm nwÌ _whå_X H$hm OmVm Wm {Og na `h Am`V CVarŸ& (ghrh ~w˜mar)
3
hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: _¢ _wgb_mZm| H$m A{YH$ g_rnd{V© hÿ±Ÿ& `h Am`V n‹T>mo, Vmo Omo
_mb N>mo‹S> Om`o Vmo _¢ Cg H$m ajH$ hÿ±Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 4781)
4
AWm©V CZ H$m gå_mZ _mVmoAm| Ho$ ~am~a h¡ Am¡a Amn Ho$ níMmV² CZ go {ddmh {Zfo{YV h¡Ÿ&
5
AWm©V Y_© {dYmZmZwgma CÎmam{YH$ma g_rndVu g§~§{Y`m| H$m h¡, Bñbm_ Ho$ Ama§{^H$ `wJ _| {hO²aV VWm B©_mZ Ho$
AmYma na EH$ Xygao Ho$ CÎmam{YH$mar hmoVo Wo {Ogo _ramg H$s Am`V Ûmam {ZañV H$a {X`m J`mŸ&
515
33 - gyah AhµOm~

7. VWm (`mX H$amo) O~ h_ Zo Z{~`m| go CZ H$m dMZ1 {b`m VWm Amn go Am¡a Zyh
VWm B~«mhr_ Am¡a _ygm VWm _a²`_ Ho$ nwÌ B©gm go, Am¡a h_ Zo {b`m CZ go Ñ‹T>
dMZŸ&
8. Vm{H$ dh àíZ2 H$ao gƒm| go CZ Ho$ gƒ Ho$ g§~§Y _| VWm Væ`ma H$s h¡ H$m{µ \$am|
Ho$ {b`o Xw:IXm`r `mVZmŸ&
9. ho B©_mZ dmbmo! `mX H$amo A„mh Ho$ nwañH$ma H$mo AnZo D$na O~ Am JBª Vwåhmao
nmg OËWo, Vmo ^oOr h_ Zo CZ na Am±Yr Am¡a E¡gr goZm`| {OZ H$mo Vw_ Zo Zht
XoIm, Am¡a A„mh Omo Vw_ H$a aho Wo Cgo XoI ahm WmŸ&
10. O~ dh Vwåhmao nmg Am J`o Vwåhmao D$na go VWm Vwåhmao ZrMo go Am¡a O~
nËWam JBª Am±Io, VWm AmZo bJo {Xb _w±h3 H$mo VWm Vw_ {dMmaZo bJo A„mh Ho$
g§~§Y _| {d{^Þ {dMmaŸ&
11. `hr narjm br JB© B©_mZ dmbm| H$s Am¡a dh P§Pmo‹S> {X`o J`o nyU© ê$n goŸ&
12. Am¡a O~ H$hZo bJo _we²[aH$ Am¡a {OZ Ho$ {Xbm| _| Hw$N> amoJ Wm {H$ A„mh VWm
Cg Ho$ agyb Zo Zht dMZ {X`m h_| naÝVw YmoIo H$mŸ&
13. Am¡a O~ H$hm CZ Ho$ EH$ {Jamoh Zo: ho `g²[a~4 dmbmo! H$moB© ñWmZ Zht h¡ Vwåhmao
{b`o, AV: bm¡Q>5 MbmoŸ& VWm AZw_{V _m±JZo bJm CZ _| go EH$ {Jamoh Z~r go,
H$hZo bJm: h_mao Ka ˜mbr h¢, O~ {H$ dh ˜mbr Z WoŸ& dh Vmo ~g {ZíM` H$a
aho Wo ^mJ OmZo H$mŸ&

1
AWm©V AnZm CnXoe nhþ±MmZo H$mŸ&
2
AWm©V àb` Ho$ {XZ (Xo{I`o: gyah Amamµ\$, Am`V : 6)
3
BZ Am`Vm| _| AhµOm~ Ho$ `wÕ H$s MMm© H$s JB© h¡Ÿ& {Og H$m Xygam Zm_ (˜ÝXµH$ H$m `wÕ) ^r h¡Ÿ& Š`m| {H$ Bg _|
˜ÝXµH$ (ImB©) ImoX H$a _XrZm H$s ajm H$s JB©Ÿ& gZ² 5 {hO²ar _| _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| Zo AnZo nyao gh`moJr µH$~rbm| Ho$
gmW EH$ ^mar goZm boH$a _XrZm H$mo Koa {b`m Am¡a ZrMo dmXr Am¡a D$na nd©Vm| go AmH«$_U H$a {X`mŸ& Cg g_`
A„mh Zo B©_mZdmbm| H$s ajm Am±Yr VWm µ\$[aíVm| H$s goZm ^O H$a H$sŸ& Am¡a eÌw nam{OV hmo H$a ^mJoŸ& Am¡a {\$a H$^r
_XrZm na AmH«$_U H$aZo H$m gmhg Z H$a gH|$Ÿ&
4
`h _XrZo H$m àmMrZ Zm_ h¡Ÿ&
5
AWm©V aUjoÌ go AnZo Kam| H$moŸ&
516
33 - gyah AhµOm~

14. Am¡a `{X àdoe H$a OmVt CZ na _XrZo Ho$ Mmam| Amoa go (goZm`|) {\$a CZ go _m±J
H$s OmVr CnÐd1 H$s Vmo Adí` CnÐd H$a XoVoŸ& Am¡a Cg _| V{ZH$ ^r Xoa Zht
H$aVoŸ&
15. O~ {H$ CÝhm| Zo dMZ {X`m Wm A„mh H$mo Bg go nyd© {H$ nrN>m Zht {XIm`|Jo
Am¡a A„mh Ho$ dMZ H$m àíZ Adí` {H$`m Om`oJmŸ&
16. Amn H$h X|: H$Xm{n bm^ Zht nhþ±Mm`oJm Vwåh| ^mJZm `{X Vw_ ^mJ OmAmo _aU
go `m _mao OmZo goŸ& Am¡a V~ Vw_ Wmo‹S>m hr2 bm^ àmá H$a gH$moJŸo &
17. Amn ny{N>`o {H$ dh H$m¡Z h¡ Omo Vwåh| ~Mm gHo$ A„mh go `{X dh Vwåhmao gmW
~wamB© Mmho AWdm Vwåhmao gmW ^bmB© Mmho? Am¡a dh AnZo {b`o Zht nm`|Jo
A„mh Ho$ {gdm H$moB© g§ajH$ Am¡a Z H$moB© ghm`H$Ÿ&
18. OmZVm h¡ A„mh Omo amoH$Zo dmbo h¡ Vw_ _| go VWm H$hZo dmbo h¡ AnZo ^mB©`m| go
{H$ h_mao nmg Mbo AmAmo, VWm Zht AmVo h¡ `wÕ _| naÝVw H$^r H$^rŸ&
19. dh ~‹S>o H§$Oyg h¢ Vw_ naŸ& {\$a O~ AmOm`o ^` H$m3 g_`, Vmo Amn CÝh| XoI|Jo
XoI|Jo {H$ Amn H$s Amoa VH$ aho h¢ {\$a ahr h¢ CZ H$s Am±I|, Cg Ho$ g_mZ Omo
_aUmgÞ Xem _| hmo, Am¡a O~ Xya hmo Om`o ^` Vmo dh {_b|Jo Vw_ go VoµO
Ow~mZm|4 go ~‹S>o bmo^r hmo H$a YZ Ho$Ÿ& dh B©_mZ Zht bm`o h¢Ÿ& AV: ì`W© H$a
{X`o A„mh Zo CZ Ho$ g^r H$_©, VWm `h A„mh na A{V gab h¡Ÿ&
20. dh g_PVo h¢ {H$ OËWo Zht5 J`o Am¡a `{X Am Om`o goZm`| Vmo dh Mmh|Jo {H$
dh Jm±d _| hm|, Jm±d dmbm| Ho$ ~rM VWm nyN>Vo ah| Vwåhmao g_mMma, Am¡a `{X Vw_
_| hmoVo ^r Vmo dh `wÕ _| H$_ hr ^mJ boVoŸ&
21. Vwåhmao {b`o A„mh Ho$ agyb _| CÎm_6 AmXe© h¡, Cg Ho$ {b`o Omo Amem aIVm
hmo A„mh Am¡a A§[V_ {XZ (àb`) H$s, VWm `mX H$ao A„mh H$mo AË`m{YH$Ÿ&

1
AWm©V Bñbm_ go {\$a OmZo VWm {eH©$ H$aZo H$sŸ&
2
AWm©V AnZr gr{_V Am`w VH$ Omo nabmoH$ H$s Anojm ~hþV Wmo‹S>r h¡Ÿ&
3
AWm©V `wÕ H$m g_`Ÿ&
4
AWm©©V __© ^oXr ~mV| H$a|Jo, Am¡a {dO` _| àmá YZ Ho$ bmo^ _o ~mV| ~Zm`|JoŸ&
5
DeLee&le ³es cegveeefHeÀkeÀ Fleves keÀe³ej nQ efkeÀ Deye Yeer GvnW mesveeDeeW keÀe Ye³e nw~
6
AWm©V Amn Ho$ ghZ, gmhg VWm draVm _|Ÿ&
517
33 - gyah AhµOm~

22. Am¡a O~ B©_mZdmbm| Zo goZm`| XoIr Vmo H$hm: `hr h¡ {Og H$m dMZ {X`m Wm h_|
A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb ZoŸ& Am¡a gƒ H$hm A„mh VWm Cg Ho$ agyb Zo Am¡a
Bg Zo Zht A{YH$ {H$`m naÝVw (CZ Ho$) B©_mZ VWm ñdrH$ma H$moŸ&
23. B©_mZdmbm| _| Hw$N> dh ^r h¢ {OÝhm|Zo gƒ H$a {XIm`m A„mh go {H$`o hþ`o AnZo
dMZ H$mo Ÿ& Vmo CZ _| Hw$N> Zo AnZm dMZ1 nyam H$a {X`m, Am¡a CZ _| go Hw$N>
àVrjm H$a aho h¢Ÿ& Am¡a CÝhm|Zo V{ZH$ ^r n[ad©VZ Zht {H$`mŸ&
24. Vm{H$ A„mh à{V\$b àXmZ H$ao gƒm| H$mo CZ Ho$ gƒ H$mŸ& VWm `mVZm Xo
_wZm{µ\$µH$m| H$mo AWdm CZH$mo j_m H$a XoŸ& dmñVd _| Aëbmh A{V j_merb Am¡a
X`mdmZ² h¡Ÿ&
25. VWm \o$a {X`m A„mh Zo H$m{µ\$am| H$mo (_XrZm go) CZ Ho$ H«$moY Ho$ gmWŸ& dh Zht
àmá H$a gHo$ H$moB© ^bmB©Ÿ& Am¡a n`m©á Vmo J`m Aëbmh B©_mZ dmbm| Ho$ {b`o `wÕ
_|Ÿ& Am¡a A„mh A{V e{ŠVembr VWm à^wËdembr h¡Ÿ&
26. Am¡a CVma {X`m A„mh Zo CZ Ahbo {H$Vm~ H$mo {OÝhm|Zo ghm`Vm H$s CZ
(goZmAm|) H$s CZ Ho$ XwJm] goŸ& VWm S>mb {Xbm CZ Ho$ {Xbm| _| ^`Ÿ&2 CZHo$ EH$
{Jamoh H$mo Vw_ ~Y H$a aho Wo VWm ~§Xr ~Zm aho Wo EH$ Xygao {Jamoh H$moŸ&
27. Am¡a Vwåhmao A{YH$ma _| Xo Xr CZ H$s ^y_r, VWm CZ Ho$ Kam| Am¡a YZm| H$mo, Am¡a
Eogr YaVr H$mo {Og na Vw_ Z nJ Zht aIo WoŸ& VWm A„mh Omo Mmho H$a gH$Vm
h¡Ÿ&
28. ho Z~r! Amn AnZr npËZ`m| go H$h X| {H$ `{X Vw_ MmhVr hmo g§gm[aH$ OrdZ
VWm Cg H$s emo^m Vmo AmAmo _¢ Vwåh| Hw$N> Xo Xy± VWm {dXm H$a Xy± AÀN>mB© Ho$
gmWŸ&

1
AWm©V `wÕ _| ehrX H$a {X`o J`oŸ&
2
Bg Am`V _| ~Zr Hw$a¡µOm Ho$ `wÕ H$s Amoa g§Ho$V h¡Ÿ& Bg `hþXr µH$~rbo H$s Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ gmW
g§{Y WrŸ& {\$a ^r CÝhm|Zo g§{Y ^±J H$a Ho$ ˜ÝXµH$ Ho$ `wÕ _| Hw$a¡eo _¸$m H$m gmW {X`mŸ& AV: `wÕ g_má hmoVo hr Amn
Zo CZ go `wÕ H$s KmofUm H$a XrŸ& Am¡a CZH$s Koam ~§Xr H$a br JB©Ÿ& nƒrg {XZ Ho$ ~mX CÝhm|Zo gAX {~Z _wAmµO H$mo
AnZm _Ü`ñW _mZ {b`mŸ& Am¡a CZ Ho$ {ZU©` Ho$ AZwgma CZ Ho$ b‹S>mHw$Amo H$mo ~Y H$a {X`m J`mŸ& Am¡a ~ƒm|, ~y‹T>m|
VWm {ó`m| H$mo ~ÝXr ~Zbm {b`m J`mŸ& Bg àH$ma _XrZm go Bg AmV§H$dmXr µH$~rbo H$mo gX¡d Ho$ {b`o g_má H$a {X`m
J`mŸ&
518
33 - gyah AhµOm~

29. Am¡a `{X Vw_ MmhVr hmo A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb VWm Am{˜aV Ho$ Ka H$mo Vmo
A„mh Zo Væ`ma H$a aIm h¡ Vw_ _| go gXmMm[a{U`m| Ho$ {b`o ^mar à{V\$b1
30. ho Z~r H$s npËZ`mo! Omo Vw_ _| go Iwbm XwamMma H$aoJr Cg Ho$ {b`o XwJZr H$a Xr
Om`oJr `mVZm Am¡a `h A„mh na A{V gab h¡Ÿ&
31. VWm Omo _mZ|Jo Vw_ _| go A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$s ~mV Am¡a gXmMma H$a|Jr
h_ CÝh| àXmZ H$a|Jo CZ H$m à{V\$b XmohamŸ& Am¡a h_ Zo Væ`ma H$s h¡ CZ Ho$
{b`o CÎm_ Or{dH$mŸ&2
32. ho Z~r H$s npËZ`mo! Vw_ Zht hmo AÝ` {ó`m| Ho$ g_mZŸ& `{X Vw_ A„mh go S>aVr
hmo Vmo H$mo_b ^md go ~mV Z H$amo, {H$ bmo^ H$aZo bJo dh {Og Ho$ {Xb _| amoJ
hmo Am¡a gä` ~mV ~mobmoŸ&
33. Am¡a ahmo AnZo Kam| _|, Am¡a gm¡ÝX`© H$m àXe©Z Z H$amo àW_ AkmZ `wJ Ho$
àXe©Z Ho$ g_mZŸ& VWm Z_mµO H$s ñWmnZm H$amo Am¡a µOH$mV Xmo VWm Amkm
nmbZ H$amo A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb H$sŸ& A„mh MmhVm h¡ {H$ _{bZVm H$mo Xya
H$a Xo Vw_ go, ho Z~r Ho$ Ka dm{b`mo! VWm Vwåh| n{dÌ H$a Xo A{V n{dÌŸ&
34. VWm `mX aImo Cgo Omo n‹T>r OmVr h¡ Vwåhmao Kam| _| A„mh H$s Am`V| VWm
{hŠ_VŸ&3 dmñVd _| A„mh gyú_Xeu gd© gy{MV h¡Ÿ&

1
Bg Am`V _| A„mh Zo Z~r (g„„mhw Ab¡{h d g„_) H$mo `o AmXoe {X`m h¡ {H$ Amn H$s npËZ`m± Omo Amn go AnZo
˜M© A{YH$ H$aZo H$s _m±J H$a aht h¢, Vmo Amn CÝh| AnZo gmW ahZo `m Z ahZo H$m A{H$ma X|Ÿ& Am¡a O~ AmnZo CÝh|
A{YH$ma {X`m Vmo g~ Zo Amn Ho$ gmW ahZo H$m {ZU©` {H$`mŸ& Bg H$mo Bñbm_r {dYmZ _| (V™`ra) H$hm OmVm h¡Ÿ&
AWm©V npËZ H$mo VbmµH$ boZo H$m A{YH$ma Xo XoZmŸ&
hXrg _| h¡ {H$ O~ `h Am`V CVar Vmo Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo AnZr nËZr AmB©em go nhbo H$hm {H$ _¢
Vwåh| EH$ ~mV ~Vm ahm hÿ§±Ÿ& Vw_ AnZo _mVm-{nVm go nam_e© {H$`o {~Zm OëXr Z H$aZmŸ& {\$a Amn Zo `h Am`V
gwZmB©Ÿ& Vmo AmB©em (a{µO`„mhþ AÝhm) Zo H$hm: _¢ Bg Ho$ ~mao _| ^r AnZo _mVm-{nVm go nam_e© H$ê±$Jr? _¢ A„mh
VWm Cg Ho$ agyb Am¡a Am{˜aV Ho$ Ka H$mo MmhVr hÿ±Ÿ& Am¡a {\$a Amn H$s Xygar npËZ`m| Zo ^r Eogm hr {H$`m& (X{I`o :
ghrh ~wImar : 4786)
2
ñdJ© _|Ÿ&
3
`hm± {hŠ_V go A{^àm` hXrg h¡ Omo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$m H$WZ, H$_© VWm dh H$m_ h¡ Omo Amn Ho$
gm_Zo {H$`m J`m hmo Am¡a Amn Zo Cgo ñdrH$ma {H$`m hmoŸ& d¡go Vmo A„mh H$s Am`V ^r {hŠ_V h¢ {H$ÝVw O~ XmoZm| H$m
dU©Z EH$ gmW hmo Vmo Am`V H$m AW© A„mh H$s nwñVH$ Am¡a {hŠ_V H$m AW© Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s
hXrg hmoVm h¡Ÿ&
519
33 - gyah AhµOm~

35. {Z:g§Xoh _wgb_mZ nwéf Am¡a _wgb_mZ {ó`m± VWm B©_mZ dmbr {ó`m± VWm
AmkmH$mar nwéf Am¡a AmkmH$m[aUr {ó`m± VWm gÀMo nwéf Am¡a gÀMr {ó`m±
VWm ghZerb nwéf Am¡a ghZerb {ó`m± VWm {dZrV nwéf Am¡a {dZrV {ó`m±
VWm XmZerb nwéf Am¡a XmZerb {ó`m± VWm amoµOm aIZodmbo nwéf Am¡a amoµOm
aIZodmbr {ó`m± VWm AnZo Jwám§Jm| H$s ajm H$aZodmbo nwéf VWm ajm H$aZodmbr
{ó`m±, VWm A„mh H$mo AË`{YH$ `mX H$aZodmbo nwéf Am¡a `mX H$aZodmbr
{ó`m±, Væ`ma H$a aIm h¡ A„mh Zo BÝht Ho$ {b`o j_m VWm _hmZ² à{V\$bŸ&1
36. VWm {H$gr B©_mZdmbo nwéf Am¡a {H$gr B©_mZ dmbr ór Ho$ {b`o `mo½` Zht h¡ {H$
O~ {ZU©` H$a Xo A„mh VWm Cg Ho$ agyb {H$gr ~mV H$m Vmo CZ Ho$ {b`o
A{YH$ma ah Om`o AnZo {df` _|Ÿ& Am¡a Omo Ad¡k H$aoJm A„mh Ed§ Cg Ho$
agyb H$s Vmo dh Iwbo Hw$nW _|2 n‹S> J`mŸ&
37. VWm (ho Z~r!) Amn dh g_` `mX H$a| O~ Amn Cg go H$h aho Wo CnH$ma
{H$`m A„mh Zo {Og na VWm Amn Zo CnH$ma {H$`m {Og na, amoH$ bo AnZr
nËZr H$mo VWm A„mh go S>a, Am¡a Amn Nw>nm aho Wo AnZo _Z _| {Ogo A„mh
COmJa H$aZodmbm3 Wm, VWm S>a aho Wo Vw_ bmoJm| go, O~ {H$ A„mh A{YH$
`mo½` Wm {H$ Cg go S>aVo, Vmo O~ µO¡X Zo nyar H$a br Cg (ór) go AnZr
Adí`ŠVm Vmo h_ Zo {ddmh {X`m Cg H$mo Amn go, Vm{H$ B©_mZ dmbm| na H$moB©

1
Bg Am`V _| _wgb_mZ nwéf VWm ór H$mo g_mZ A{YH$ma {X`o J`o h¢Ÿ& {deof ê$n go A„mh H$s d§XZm _| VWm XmoZm|
H$m à{V\$b ^r EH$ ~Vm`m J`m h¡ Omo Bñbm_ Y_© H$s {deofVmAm| _| go EH$ h¡Ÿ&
2
hXrg _| h¡ {H$ Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: _oar nyar Cå_V ñdJ© _| Om`oJr {H$ÝVw Omo BÝH$ma H$aoŸ& H$hm
J`m {H$ H$moZ BÝH$ma H$aoJm, ho A„mh Ho$ agyb? Amn Zo H$hm: {Og Zo _oar ~mV _mZr dh ñdJ© _| Om`oJm Am¡a {Og Zo
Zht _mZr Vmo Cg Zo BÝH$ma {H$`mŸ& (ghrh ~w˜mar : 2780)
3
hXrg _| h¡ {H$ `h Am`V µO¡Z~ {~ÝVo Ohe VWm (Cg Ho$ n{V) µO¡X {~Z hm[agm Ho$ ~mao _| CVarŸ& (~w˜mar)
µ O¡X {~Z hm[agm Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ Xmg WoŸ& Amn Zo CÝho _wŠV H$a Ho$ AnZm nwÌ ~Zm {b`mŸ& Am¡a
µO¡Z~ go {ddmh {X`mŸ& naÝVw XmoZm| _| {Z^md Z hmo gH$mŸ& Am¡a µO¡X Zo AnZr nËZr H$mo VbmµH$ Xo XrŸ& Am¡a O~ _w±h ~mobo
nwÌ H$s naånam H$mo Vmo‹S> {X`m J`m Vmo Bgo nyU©V: IpÊS>V H$aZo Ho$ {b`o Amn H$mo µO¡Z~ go AmH$mer` AmXoe Ûmam {ddmh
{X`m J`mŸ& Bg Am`V _| Cg H$s Amoa g§Ho$V h¡Ÿ& (BãZo H$gra)
520
33 - gyah AhµOm~

Xmof Z aho AnZo _w±h ~mobo nwÌm| H$s npËZ`m| Ho$ {df`1 _| O~ dh nyar H$a b| CZ
go AnZr Amdí`H²$VmŸ& VWm A„mh H$m AmXoe nyam hmo H$a ahmŸ&
38. Zht h¡ Z~r na H$moB© V§Jr Cg _| {Og H$m AmXoe {X`m h¡ A„mh Zo CZ Ho$
{b`oŸ&2 A„mh H$m `hr {Z`_ ahm h¡ CZ Z{~`m| _| Omo hþ`o h¢ Amn go nhboŸ&
VWm A„mh H$m {ZpíMV {H$`m AmXoe nyam hmoZm hr h¡Ÿ&
39. Omo nhþ±MmVo h¢ A„mh Ho$ AmXoe VWm Cg go S>aVo h¢, dh Zht S>aVo h¢ {H$gr go
Cg Ho$ {gdmŸ& Am¡a n`m©á h¡ A„mh {hgm~ boZo Ho$ {b`oŸ&
40. _whå_X Vwåhmao nwéfm| _| go {H$gr Ho$ {nVm Zht h¢Ÿ& {H$ÝVw dh3 A„mh Ho$ agyb
Am¡a g~ Z{~`m| _| ApÝV_4 h¡Ÿ& Am¡a A„mh àË`oH$ dñVw H$m A{V kmZr h¡Ÿ&
41. ho B©_mZdmbmo! `mX H$aVo ahmo A„mh H$mo AË`{YH$Ÿ&5
42. VWm n{dÌVm ~`mZ H$aVo ahmo Cg H$s àmV: VWm g§Ü`mŸ&
43. dhr h¡ Omo X`m H$a ahm h¡ Vw_ na VWm àmW©Zm H$a aho h¢ (Vwåhmao {b`o) Cg Ho$
µ\$[aíVoŸ& Vm{H$ dh {ZH$mb Xo Vw_ H$mo A§Yoam| go àH$me6 H$s AmoaŸ& VWm
B©_mZdmbm| na AË`§V X`mdmZ² h¡Ÿ&
44. CZ H$m ñdmJV² {Og {XZ Cg go {_b|Jo gbm_ go hmoJmŸ& Am¡a Cg Zo Væ`ma
H$a aIm h¡ CZ Ho$ {b`o gå_m{ZV à{V\$bŸ&

1
AWm©V CZ go {ddmh H$aZo _| O~ dh CÝh| VbmµH$ Xo X|Ÿ& Š`m|{H$ Om{hbr g_` _| _w±h ~mobo nwÌ H$s nËZr go {ddmh d¡go
hr {ZfoY Wm O¡go gJo nwÌ H$s nËZr goŸ& A„mh Zo Bg {Z`_ H$mo Vmo‹S>Zo Ho$ {b`o Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$m
{ddmh AnZo _w±h ~mobo nwÌ H$s nËZr go H$am`mŸ& Vm{H$ _wgb_mZm| H$mo Bg go {ejm {_bo {H$ Eogm H$aZo _| H$moB© Xmof Zht
h¡Ÿ&
2
AWm©V AnZo _w°h ~mobo nwÌ H$s nËZr go Cg Ho$ VbmµH$ XoZo Ho$ níMmV² {ddmh H$aZo _|Ÿ&
3
AWm©V Amn µO¡X Ho$ {nVm Zht h¢Ÿ& Cg Ho$ dmpñdH$ {nVm hm[agm h¢Ÿ&
4
AWm©V A~ Amn Ho$ níMmV² àb` VH$ H$moB© Z~r Zht Am`oJm& Amn hr g§gma Ho$ ApÝV_ agyb h¢Ÿ& hXrg _| h¡ {H$ Amn
g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo µ\$a_m`m: _oar {_gmb VWm Z{~`m| H$m CXmhaU Eogm h¡Ÿ O¡go {H$gr Zo EH$ gwÝXa ^dZ
~Zm`mŸ& Am¡a EH$ BªQ> H$s OJh N>mo‹S> XrŸ& Vmo Cgo XoI H$a bmoJ AmíM`© H$aZo bJo {H$ Bg _| EH$ BªQ> H$s OJh Ho$ {gdm
H$moB© H$_r Zht WrŸ& Vmo _¢ dh BªQ> hÿ±Ÿ& _¢Zo Cg BªQ> H$s OJh ^a XrŸ& Am¡a ^dZ nyam hmo J`mŸ& Am¡a _oao Ûmam Z{~`m| H$s
H$‹S>r H$m AÝV H$a {X`m J`mŸ& (ghrh ~w˜mar)
5
AnZo _wIm|, H$_m] VWm {Xbm| go Z_mµµOmo Ho$ níMmV² VWm AÝ` g_` _|Ÿ& hXrg _| h¡ {H$ Omo A„mh H$mo `mX H$aVm hmo
Am¡a Omo `mX Z H$aVm hmo XmoZm| _| dhr AÝVa h¡ Omo Or{dV VWm _ao hþ`o _| h¡Ÿ& (~w˜mar, _wpñb_)
6
AWm©V AkmZVm VWm Hw$nW go, Bñbm_ Ho$ àH$me H$s AmoaŸ&
521
33 - gyah AhµOm~

45. ho Z~r! h_ Zo ^oOm h¡ Amn H$mo gmjr1 VWm ew^gyMH$2 Am¡a gMoV H$Vm©3 ~Zm
H$aŸ&
46. VWm ~wbmZo dmbm ~Zm H$a A„mh H$s Amoa Cg H$s AZw_{V go, VWm àH$m{eV
àXrn ~Zm H$aŸ&4
47. VWm Amn ew^gyMZm gwZm X| B©_mZ dmbm| H$mo {H$ CZ Ho$ {b`o A„mh H$s Amoa go
~‹S>m AZwJh« h¡Ÿ&
48. VWm Z ~mV _mZ| H$m{µ\$am| Am¡a _wZm{µ\$µH$m| H$s, VWm Z {MÝVm H$a| CZ Ho$ Xw:I
nhþ±MmZo H$s Am¡a ^amogm H$a| A„mh naŸ& VWm n`m©á h¡ A„mh H$m_ ~ZmZo Ho$
{b`oŸ&
49. ho B©_mZdmbmo! O~ Vw_ {ddmh H$amo B©_mZ dm{b`m| go {\$a VbmµH$ Xmo CÝh| Bg go
nyd© {H$ hmV bJmAmo CZ H$mo Vmo Zht h¡ Vwåhmao {b`o CZ na H$moB© BX²XV5 {Og
H$s Vw_ JUZm H$amoŸ& Vmo Vw_ CÝh| Hw$N> bm^ nhþ±MmAmo, Am¡a CÝh| {dXm H$amo
^bmB© Ho$ gmWŸ&
50. ho Z~r! h_ Zo hbmb (d¡Y) H$a {X`m h¡ Amn Ho$ {b`o Amn H$s npËZ`m| H$mo
{OÝh| MwH$m {X`m hmo Amn Zo CZ H$m _ha ({ddmh Cnhma), VWm Omo Amn Ho$
ñdm{_Ëd _| hm| Cg _| go Omo àXmZ {H$`m h¡ A„mh Zo Amn6 H$mo, VWm Amn Ho$
MmMm H$s nw{Ì`m| Am¡a Amn H$s \y$\$s H$s nw{Ì`m| VWm Amn Ho$ _m_m H$s nw{Ì`m|
VWm _m¡gr H$s nw{Ì`m| H$mo, {OÝhm|Zo {hOaV H$s h¡ Amn Ho$ gmW, VWm {H$gr ^r
B©_mZdmbr Zmar H$mo `{X dh ñd`§ H$mo XmZ H$a Xo Z~r Ho$ {b`o, `{X Z~r Mmh|
{H$ Cg go {ddmh H$a b|Ÿ& `h {deof h¡ Amn Ho$ {b`o AÝ` B©_mZdmbm| H$mo N>mo‹S>

1
AWm©V bmoJm| H$mo A„mh H$m CnXoe nhþ±MmZo H$m gmjrŸ& (Xo{I`o: gyah ~µH$am : 143, VWm gyah {Zgm : 41)
2
A„mh H$s X`m VWm ñdJ© H$m, AmkmH$m[a`m| Ho$ {b`oŸ&
3
A„mh H$s `mVZm VWm ZaH$ go, Ad¡kmH$m[a`m| Ho$ {b`oŸ&
4
Bg Am`V _| `h g§Ho$V h¡ {H$ Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) {Xì` àXrn Ho$ g_mZ nyao _mZd {díd H$mo gË` Ho$
àH$me go Omo EHo$ídadmX VWm EH$ A„mh H$s B~mXV (d§XZm) h¡ àH$m{eV H$aZo Ho$ {b`o Am`o h¢Ÿ& Am¡a `hr Amn H$s
{deofVm h¡ {H$ Amn {H$gr Om{V `m Xoe AWdm dU©-dJ© Ho$ {b`o Zht Am`| h¢Ÿ& Am¡a A~ àb` VH$ gË` H$m àH$me
Amn hr Ho$ AZwgaU go àmá hmo gH$Vm h¡Ÿ&
5
AWm©V VbmµH$ Ho$ níMmV² H$s {ZYm©[aV Ad{Y {OgHo$ ^rVa Xygao go {ddmh H$aZo H$s AZw_{V Zht h¡Ÿ&
6
AWm©V dh Xm{g`m± Omo `wÕ _| Amn Ho$ hmW AmB© hm|Ÿ&
522
33 - gyah AhµOm~

H$aŸ& h_| kmZ h¡ Cg H$m Omo h_ Zo A{Zdm`© {H$`m h¡ CZ na CZ H$s npËZ`m|


VWm CZ Ho$ ñdm{_Ëd _| Am`r Xm{g`m| Ho$ g§~§Y1 _|Ÿ& Vm{H$ Vw_ na H$moB©
g§H$sU©Vm (V§Jr) Z hmoŸ& Am¡a A„mh A{V j_r X`mdmZ² h¡Ÿ&
51. (Amn H$mo A{YH$ma h¡ {H$) {Ogo Amn Mmh| AbJ aIo AnZr npËZ`m| _| go, Am¡a
AnZo gmW aI| {Ogo Mmh|Ÿ& Am¡a {Ogo Amn Mmh| ~wbm b| CZ _| go {Ogo AbJ
{H$`m h¡Ÿ& Amn na H$moB© Xmof Zht h¡Ÿ& Bg àH$ma A{YH$ Amem h¡ {H$ CZ H$s
Am±I| erVb hm|, Am¡a dh CXmgrZ Z hm| VWm àgÞ ah| Cg go Omo Amn CZ
g~ H$mo X|, Am¡a A„mh OmZVm h¡ Omo Vwåhmao {Xbm|2 _| h¡Ÿ& Am¡a A„mh A{V
kmZr ghZerb3 h¡Ÿ&
52. (ho Z~r!) Zht hbmb (d¡Y) h¢ Amn Ho$ {b`o npËZ`mm± Bg Ho$ níMmV², Am¡a Z `h
{H$ Amn ~Xb| CZ H$mo Xygar npËZ`m|4 go `Ú{n Amn H$mo ^m`o CZ H$m gm¡ÝX`©Ÿ&
naÝVw Omo Xmgr Amn Ho$ ñdm{_Ëd _| Am Om`oŸ& VWm A„mh àË`oH$ dñVw H$m (nyU©)
ajH$ h¡Ÿ&
53. ho B©_mZdmbmo! _V àdoe H$amo Z~r Ho$ Kam| _| naÝVw `h {H$ AZw_{V Xr Om`o Vw_
H$mo ^moO Ho$ {b`oŸ& naÝVw ^moOZ nH$Zo H$s à{Vjm Z H$aVo ahmoŸ& {H$ÝVw O~ Vw_
~wbm`o OmAmo Vmo àdoe H$amo, {\$a O~ ^moOZ H$a bmo Vm {ZH$b OmAmoŸ& brZ Z
ahmo ~mVm| _|Ÿ& dmñVd _| Bg go Z~r H$mo Xw:I hmoVm h¡, AV: dh Vw_ go bOmVo
h¢Ÿ& Am¡a A„mh Zht bOmVm h¡ gË`5 go VWm O~ Vw_ Z~r H$s npËZ`m| go Hw$N>
_m±Jmo Vmo nX} Ho$ nrN>o go _m±Jmo, `h A{YH$ n{dÌVm H$m H$maU h¡ Vwåhmao {Xbm|
VWm CZ Ho$ {Xbm| Ho$ {b`oŸ& Am¡a Vwåhmao {b`o C{MV Zht h¡ {H$ Z~r H$mo Xw:I

1
AWm©V `h {H$ Mma npËZ`m| go A{YH$ Z aImo VWm _ha ({ddmh Cnhma) Am¡a {ddmh Ho$ g_` Xmo gmjr ~ZmZm Am¡a
Xm{g`m| Ho$ {b`o Mma H$m à{V~§Y Z hmoZm Ed§ g~ H$m ^aU-nmofU Am¡a g~ Ho$ gmW AÀN>m ì`dhma H$aZm BË`m{XŸ&
2
AWm©V {H$gr EH$ nËZr _| éMrŸ&
3
Bgr{b`o Vwa§V `mVZm Zht XoVmŸ&
4
AWm©V CZ _| go {H$gr H$mo N>mo‹S> H$a Cg Ho$ ñWmZ na{H$gr Xygar ór go {ddmh H$a|Ÿ&
5
Bg Am`V _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ gmW gä` ì`dhma H$aZo H$s {ejm Xr Om ahr h¡Ÿ& hþAm `h {H$ O~
Amn Zo µO¡Z~ go {ddmh {H$`m Vmo ^moOZ ~Zdm`m Am¡a Hw$N> boJm| H$mo Am_§{ÌV {H$`mŸ& Hw$N> boJ ^moOZ H$a Ho$ dht ~mV|
H$aZo bJo {Og go Amn H$mo Xw:I nhþ±MmŸ& Bgr na `h Am`V CVarŸ& {\$a nX} H$m AmXoe Xo {X`m J`mŸ& (ghrh ~w˜mar Z§§. :
4792)
523
33 - gyah AhµOm~

Xmo,Z `h {H$ {ddmh H$amo CZ H$s npËZ`m| go Amn Ho$ níMmV² H$^r ^rŸ& dmñVd _|
` A„mh Ho$ g_rn _hm (nmn) h¡Ÿ&
54. `{X Vw_ Hw$N> ~mobmo AWdm Cgo _Z _| aImo Vmo A„mh àË`oH$ dñVw H$m AË`§V
kmZr h¡Ÿ&
55. H$moB© Xmof Zht h¡ CZ ({ó`m|) na AnZo {nVmAm|, Z AnZo nwÌm| Ed§ ^mB©`m| Am¡a
Z ^VrOm| VWm Z AnZr (_ob-Omob H$s) {ó`m| Am¡a Z AnZo ñdm{_Ëd (Xmgr
VWm Xmg) Ho$ gm_Zo hmoZo _|, `{X dh A„mh go S>aVr ah|Ÿ& dmñVd _| A„mh
àË`oH$ dñVw na gmjr h¡Ÿ&
56. A„mh VWm Cg Ho$ µ\$[aíVo Xê$X1 ^oOVo h¢ Z~r naŸ& ho B©_mZdmbmo! CZ na
Xê$X VWm ~hþV gbm_ ^oOmoŸ&
57. Omo bmoJ Xw:I XoVo h¢ A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$mo Vmo A„mh Zo CÝh| {Y¸$ma
{X`m h¡ bmoH$ VWm nabmoH$ _|Ÿ& Am¡a Væ`ma H$s h¢ CZ Ho$ {b`o An_mZH$mar
`mVZmŸ&
58. Am¡a Omo Xw:I XoVo h¢ B©_mZdmbm| VWm B©_mZdm{b`m| H$mo {~Zm {H$gr Xmof Ho$ Omo
CÝhm| Zo {H$`m hmo, Vmo CÝhm|Zo bmX {b`m Amamon VWm Iwbo nmn H$moŸ&
59. ho Z~r! H$h Xmo AnZr npËZ`m| go VWm AnZr nw{Ì`m| Ed§ B©_mZ dmbm| H$s {ó`m|
go {H$ S>mb {b`m H$a| AnZo D$na AnZr MmXa|Ÿ& `h A{YH$ g_rn h¡ {H$ dh

1
A„mh Ho$ Xê$X ^oOZo H$m AW© `h h¡ {H$ µ\$[aíVm| Ho$ g_j Amn H$s àe§gm H$aVm h¡Ÿ& VWm Amn na AnZr X`m ^oOVm
h¡Ÿ&
Am¡a µ\$[aíVm| Ho$ Xê$X ^oOZo H$m AW© `h h¡ {H$ dh Amn Ho$ {b`o A„mh go X`m H$s àmW©Zm H$aVo h¢Ÿ& hXrg _|
AmVm h¡ {H$ Amn go àíZ {H$`m J`m {H$ h_ gbm_ Vmo OmZVo h¢ na Amn na Xê$X H¡$go ^oO|? Vmo Amn Zo µ\$a_m`m: `h
H$hmo: (A„mhþå_m g{„ Abm _whå_X d Abm Am{b _whå_X, H$_m g„¡Vm Abm Am{b B~²amhr_, BÞH$m h_rXw_ _OrXŸ&
A„mhþå_m ~m[aH$ Abm _whå_X d Abm Am{b _whå_X H$_m ~maŠVm Abm Am{b B~²amhr_ BÞH$m h_rXw_ _OrXŸ&)
(ghrh ~w˜mar : 4797)
Xygar hXrg _| h¡ {H$: Omo _wP na EH$ ~ma Xê$X ^oOoJm A„mh Cg na Xg ~ma X`m ^oOVm h¡Ÿ&
524
33 - gyah AhµOm~

nhMmZ br Om`|Ÿ& {\$a CÝh| Xw:I Z {X`m1 Om`oŸ& Am¡a A„mh A{V j_r
X`mdmZ² h¡Ÿ&
60. `{X Z éHo$ _wZm{µ\$µH$2 VWm {OZ Ho$ {Xbm| _| amoJ h¡ Am¡a _XrZm _| Aµ\$dmh
\¡$bmZodmbo Vmo h_ Amn H$mo ^‹S>H$m X|Jo CZ naŸ& {\$a dh Amn Ho$ gmW Zht ah
gH|$Jo Cg _| naÝVw Hw$N> hr {XZŸ&
61. {Y¸$mao hþ`oŸ& do Ohm± nm`o Om`| nH$‹S> {b`o Om`|Jo VWm OmZ go _ma {X`o Om`|JoŸ&
62. `hr A„mh H$m {Z`_ ahm h¡ CZ _| Omo BZ go nyd© ahoŸ& VWm Amn H$Xm{n Zht
nm`|Jo A„mh Ho$ {Z`_ _| H$moB© n[adV©ZŸ&
63. àíZ H$aVo h¢ Amn go bmoJ3 àb` Ho$ {df` _|Ÿ& Vmo Amn H$h X| {H$ Cg H$m kmZ
Vmo A„mh hr H$mo h¡Ÿ& g§^d h¡ {H$ àb` g_rn hmoŸ&
64. A„mh Zo {Y¸$ma {X`m h¡ H$m{µ\$am| H$moŸ& Am¡a Væ`ma H$a aIr h¡ CZ Ho$ {b`o
XhH$Vr A{¾Ÿ&
65. do gXmdmgr hm|Jo Cg _|Ÿ& Zht nm`|Jo H$moB© ajH$ Am¡a Z H$moB© ghm`H$Ÿ&
66. {Og {XZ CbQ> nbQ> {H$`o Om`|Jo CZ Ho$ _wI A{¾ _|, do H$h|Jo: h_mao {b`o
Š`m hr AÀN>m hmoVm H$s h_ H$hm _mZVo A„mh H$m VWm H$hm _mZVo agyb H$m!
67. VWm H$h|Jo: h_mao nmbZH$ma! h_ Zo H$hm _mZm AnZo à_wIm| Ed§ ~‹S>m| H$mŸ& Vmo
CÝhm|Zo h_| Hw$nW H$a {X`m gwnW goŸ&
68. h_mao nmbZhma! CÝh| XwJwZr `mVZm XoŸ& VWm CÝh| {Y¸$ma Xo ~‹S>r {Y¸$maŸ&
69. ho B©_mZ dmbmo! Z hmo OmAmo CZ Ho$ g_mZ {OÝhm|Zo Zo _ygm H$mo Xw:I {X`m, Vmo
A„mh Zo {ZXm}f H$a {X`m1 Cgo CZ H$s ~ZmB© ~mVm| goŸ& Am¡a dh Wm A„mh Ho$
g_j gå_m{ZVŸ&

1
Fme Dee³ele ceW veyeer (meuueuueeng Deuewefn Je meuuece) keÀer Heeqlve³eeW, Hegef$e³eeW leLee meeOeejCe ceefnueeDeeW keÀes ³en DeeosMe efo³ee ie³ee nw
efkeÀ Iej mes efvekeÀueW lees Heox kesÀ meeLe efvekeÀueW~ efpemekeÀe ueeYe ³en nw efkeÀ Fmemes SkeÀ meY³e leLee mecceeefvele ceefnuee keÀer DemeY³e leLee
kegÀkeÀceea ceefnuee keÀer Hen®eeve nesieer Deewj keÀesF& Gmemes ísæ[ íeæ[ keÀer meenme veneR keÀjsiee~
2
_we²[aH$ ({ÛYmdmXr) _wgb_mZm| H$mo hVme H$aZo Ho$ {b`o H$^r _wgb_mZm| H$s namO` Am¡a H$^r {H$gr ^mar goZm Ho$
AmH«$_U H$s Aµ\²$dmh _XrZm _| \¡$bm {X`m H$aVo WoŸ& {Og Ho$ Xwîn[aUm_ go CÝh| gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ&
3
`h àíZ Cnhmg ñdê$n {H$`m H$aVo WoŸ& Bg{b`o Cg H$s Xem H$m {MÌU {H$`m J`m h¡Ÿ&
525
33 - gyah AhµOm~

70. ho B©_mZ dmbmo! A„mh go S>amo VWm ghrh Am¡a grYr ~mV ~mobmoŸ&
71. dh gwYma XoJm Vwåhmao {b`o Vwåhmao H$_m] H$mo, VWm j_m H$a XoJm Vwåhmao nmnm| H$mo
Am¡a Omo AZwnmbZ H$aoJm A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$m Vmo Cg Zo ~‹S>r g\$bVm
àmá H$a brŸ&
72. h_ Zo àñVwV {H$`m A_mZV2 H$mo AmH$mem| VWm YaVr Ed§ nd©Vm| na Vmo CZ g~
Zo BÝH$ma H$a {X`m CZ H$m ^ma CR>mZo goŸ& VWm S>a J`o Cg goŸ& {H$ÝVw Cg H$m
^ma bo {b`m _Zwî` ZoŸ& dmñVd _| dh ~‹S>m AË`mMmar3 AkmZ h¡Ÿ&
73. (`h A_mZV H$m ^ma Bg {b`o {b`m h¡) Vm{H$ A„mh XÊS> Xo _wZm{µ\$H$ nwéf
VWm _wZm{µ\$H$ {ó`m| H$mo Am¡a _we[aH nwéf VWm {ó`m| H$mo& VWm j_m H$a Xo
A„mh B©_mZ dmbm| VWm B©_mZ dm{b`m| H$mo Am¡a A„mh A{V j_merb X`mdmZ²
h¡Ÿ&
*****

1
hXrg _| Am`m h¡ {H$ _ygm (Ab¡{hñgbm_) ~‹S>o b‚merb WoŸ& àË`oH$ g_` dó YmaU {H$`o ahVo WoŸ& {Og go bmoJ
g_PZo bJo {H$ g§^dV: CZ _| Hw$N> amoJ h¡Ÿ& naÝVw A„mh Zo EH$ ~ma CÝh| Z¾ AdñWm _| bmoJm| H$mo {XIm {X`m Am¡a
g§Xoh Xya hmo J`mŸ& (ghrh ~w˜mar : 3404, _wpñb_: 155)
2
A_mZV go A{^àm`: Ym{_©H$ {Z`_ h¢ {OZ Ho$ nmbZ H$m Xm{`Ëd VWm ^ma A„mh Zo _Zwî` na aIm h¡Ÿ& Am¡a Cg _| CZ
H$m nmbZ H$aZo H$s `mo½`Vm aIr h¡ Omo `mo½`Vm AmH$mem| VWm YaVr Am¡a nd©Vm| H$mo Zht Xr h¡Ÿ&
3
AWm©V Bg A_mZV H$m ^ma boH$a ^r AnZo Xm{`Ëd H$mo nyam Z H$a Ho$ ñd`§ AnZo D$na AË`mMma H$aVm h¡Ÿ&
526
34 - gyah g~m

gyah g~m - 34
gyah g~m Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 54 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg _| g~m Om{V Ho$ MMm© Ho$ H$maU Bgo `h Zm_ {X`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| g§Xho m| H$mo Xya H$aVo hþ`o A„mh H$m n[aM` Eogo H$am`m J`m h¡ {Og go
Vm¡hrX VWm Am{˜aV Ho$ à{V {dídmg hmo OmVm h¡Ÿ&
- Bg _| XmdyX VWm gwb¡_mZ (Ab¡{h_ñgbm_) na A„mh Ho$ nwañH$mam| Am¡a CZ
na CZ Ho$ Am^mar hmoZo H$m dU©Z VWm g~m Om{V H$s H¥$V¿ZVm Am¡a Cg Ho$
Xwîn[aUm_ H$mo ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- {eH©$ H$m IÊS>Z VWm {damo{Y`m| H$m Odm~ XoVo hþ`o nabmoH$ Ho$ Hw$N> VÏ` àñVwV
{H$`o J`o h¡Ÿ&
- gyah Ho$ AÝV _| gmoM-{dMma H$a Ho$ {ZU©` H$aZo H$m gwPmd {X`m J`m h¢Ÿ& Am¡a
Bg ~mV na gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ g_` {ZH$b OmZo na nN>Vmdo Ho$ {gdm
Hw$N> hmW Zht Am`oJmŸ&
*****

527
34 - gyah g~m

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmemrb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. g~ àe§gm A„mh Ho$ {b`o h¢ {Og Ho$ A{YH$ma _| h¡ Omo AmH$mem| VWm YaVr _|
h¡Ÿ& Am¡a Cgr H$s àe§gm h¡ Am{˜aV (nabmoH$) _|Ÿ& Am¡a dhr Cnm` OmZZo dmbm
g~ go gy{MV h¡Ÿ&
2. dh OmZVm h¡ Omo Hw$N> KwgVm h¡ YaVr Ho$ ^rVa VWm Omo1 {ZH$bVm h¡ Cg go,
VWm Omo CVaVm h¡ AmH$me2 go Am¡a M‹T>Vm h¡ Cg _|Ÿ&3 VWm dh A{V X`mdmZ²
j_r h¡Ÿ&
3. VWm H$hm H$m{µ\$am| Zo {H$ h_ na àb` Zht Am`oJrŸ& Amn H$h X|: Š`m| Zht? _oao
nmbZhma H$s enW! dh Vw_ na Adí` Am`oJr Omo namoj H$m kmZr h¡Ÿ& Zht Nw>nm
ah gH$Vm Cg go H$U ~am~a (^r) AmH$mem| VWm YaVr _|, Z Cg go N>moQ>r
H$moB© MrµO Am¡a Z ~‹S>r {H$ÝVw dh Iwbr nwñVH$ _| (A§{H$V) h¡Ÿ&4
4. Vm{H$5 dh ~Xbm Xo CZ H$mo Omo B©_mZ bm`o VWm gwH$_© {H$`oŸ& CÝht Ho$ {b`o
j_m VWm gå_m{ZV Or{dH$m h¡Ÿ&
5. VWm {OÝhm|Zo à`ËZ {H$`o h_mar Am`Vm| _| {dde6 H$aZo H$m Vmo `hr h¡ {OZ Ho$
{b`o `mVZm h¡ A{V Kmoa Xw:IXm`rŸ&
6. VWm (gmjmV) XoI7 b|Jo {OZ H$mo Cg H$m kmZ {X`m J`m h¡ Omo AdV[aV {H$`m
{H$`m J`m h¡ Amn H$s Amoa Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go Ÿ& dhr gË` h¢, VWm
gwnW Xem©Vm h¡, A{V à^wËdembr àe§{gV H$m gwnWŸ&
7. VWm H$m{µ\$am| Zo H$hm: Š`m h_ Vwåh| EH$ Eogo ì`{ŠV H$mo ~Vm`| Omo Vwåh| gyMZm
XoVm h¡ {H$ O~ Vw_ nyU©V: Mya-Mya hmo OmAmoJo Vmo Adí` Vw_ EH$ ZB© CVn{Îm _|
hmoJo?

1
O¡go dfm©, H$mof Am¡a {Z{Y Am{XŸ&
2
O¡go dfm©, Amobm, µ\$[aíVo Am¡a AmH$mer` nwñVH|$ Am{XŸ&
3
O¡go µ\$[aíVo VWm H$_©Ÿ&
4
AWm©V bm¡ho _h\y$µO (gwa{jV nwñVH$) _|Ÿ&
5
`h àb` Ho$ hmoZo H$m H$maU h¡Ÿ&
6
AWm©V h_mar Am`Vm| go amoH$Vo h¢ Am¡a g_PVo h¢ {H$ h_ CZ H$mo nH$‹S>Zo go {dde hm|JoŸ&
7
AWm©V àb` Ho$ {XZ {H$ Hw> aAmZ Zo Omo gyMZm Xr h¡ dh gmjmV gË` h¡Ÿ&
528
34 - gyah g~m

8. Cg Zo ~Zm br h¡ A„mh na EH$ {_ÏWm ~mV, AWdm dh nmJb hmo J`m h¡Ÿ&
~pëH$ Omo {dídmg (B©_mZ) Zht aIVo Am{˜aV (nabmoH$) na, dh `mVZm1
VWm Xya Ho$ Hw$nW _| h¢Ÿ&
9. Š`m CÝhm|Zo Zht XoIm Cg H$s Amoa Omo CZ Ho$ AmJo VWm CZ Ho$ nrN>o AmH$me
Am¡a YaVr h¡Ÿ& `{X h_ Mmh| Vmo Y§gm X| CZ Ho$ g{hV YaVr H$mo AWdm {Jam X|
CZ na H$moB© IÊS> AmH$me goŸ& dmñVd _| Bg _| EH$ ~‹S>r {ZemZr h¡ àË`oH$
^ŠV Ho$ {b`o Omo Ü`mZ_¾ hmoŸ&
10. VWm h_ Zo àXmZ {H$`m XmdyX H$mo AnZm Hw$N> AZwJh« Ÿ&2 ho nd©VmoŸ! gé{M _{h_m
JmZ H$amo3 Cg Ho$ gmW, VWm ho n{j`mo! VWm h_ Zo H$mo_b H$a {X`m Cg Ho$
{b`o bmohm H$moŸ&
11. {H$ ~ZmAmo ^anya H$dM| VWm AZw_{V aImo Cg H$s H${‹S>`m| H$mo, VWm gXmMma
H$amoŸ& Omo Hw$N> Vw_ H$a aho hmo Cgo _¢ XoI ah hÿ±Ÿ&
12. VWm (h_ Zo de _| H$a {X`m) gwb¡_mZ4 Ho$ {b`o dm`w H$moŸ& Cg H$m àmV: MbZm
MbZm EH$ _hrZo H$m VWm g§Ü`m H$m MbZm EH$ _hrZo H$m5 hmoVm WmŸ& VWm h_
Zo ~hm {X`o Cg Ho$ {b`o Vm±~o Ho$ òmoVŸ& VWm Hw$N> {OÞ H$m`©aV Wo Cg Ho$ g_j
Cg Ho$ nmbZhma H$s AZw_{V goŸ& VWm CZ _| go Omo {\$aoJm h_mao AmXoe go Vmo
h_ MIm`|Jo6 Cgo ^‹S>H$Vr A{¾ H$s `mVZmŸ&
13. dh ~ZmVo Wo Cg Ho$ {b`o Omo dh MmhVm Wm ^dZ (_pñOX|) Am¡a {MÌ VWm ~‹S>o
bJZ Obme`m| (Vmbm~m|) Ho$ g_mZ VWm ^mar XoJ| Omo {hb Z gH|$Ÿ& ho XmdyX Ho$
n[aOZmo! H$_© H$amo H¥$Vk hmoH$a, Am¡a _oao ^ŠVm| _| Wmo‹S>o hr H¥$Vk hmoVo h¢Ÿ&

1
AWm©V Bg H$m Xyîn[aUm_ ZaH$ H$s `mVZm h¡Ÿ&
2
AWm©V CZ H$mo Z~r ~Zm`m Am¡a nwñVH$ H$m kmZ àXmZ {H$`mŸ&
3
A„mh Ho$ Bg AmXoe AZwgma nd©V VWm njr CZ Ho$ {b`o A„mh H$s _{h_m JmZ Ho$ g_` CZ H$s ÜdZr H$mo XwhamVo
WoŸ&
4
gwb¡_mZ (Ab¡{hñgbm_) XmdyX (Ab¡{hñgbm_) Ho$ nwÌ VWm Z~r WoŸ&
5
gwb¡_mZ (Ab¡{hñgbm_) AnZo amÁ` Ho$ A{YH$m[a`m| Ho$ gmW qghmgZ na AmgrZ hmo OmVoŸ& Am¡a CZ Ho$ AmXoe go
dm`w Cgo BVZr Vrd« J{V go C‹S>m bo OmVr {H$ AmYo {XZ _| EH$ _hrZo H$s `mÌm nyar H$a boVoŸ& Bg àH$ma àmV: g§Ü`m
{_bm H$a Xmo _hrZo H$s `mÌm nyar hmo OmVrŸ& (Xo{I`o: BãZo H$gra)
6
AWm©V ZaH$ H$s `mVZmŸ&
529
34 - gyah g~m

14. {\$a O~ h_ Zo Cg (gwb¡_mZ) na _m¡V H$m {ZU©` H$a {X`m Vmo {OÞm| H$mo CZ
Ho$ _aU na EH$ KwZ Ho$ {gdm {H$gr Zo gy{MV Zht {H$`m Omo Cg H$s N>‹S>r Im
ahm WmŸ&1 {\$a O~ dh {Ja J`m Vmo {OÞm| na `h ~mV Iwbr {H$ `{X do namoj
H$m kmZ aIVo Vmo Bg An_mZ H$mar2 `mVZm _| Zht n‹S>o ahVoŸ&
15. g~m3 H$s Om{V Ho$ {b`o CZ H$s ~pñV`m| _| EH$ {ZemZr4 Wr: ~mµJ Wo Xm`| Am¡a
~m`|Ÿ& ImAmo AnZo nmbZhma H$m {X`m hþAm, Am¡a Cg Ho$ H¥$Vk ahmoŸ& ñdÀN>
ZJa h¡ VWm A{V j_r nmbZhmaŸ&
16. naÝVw CÝhm|Zo _w±h \o$a {b`m Vmo ^oO Xr h_ Zo CZ na ~m±Y Vmo‹S> ~m‹T>Ÿ& VWm
~Xb {X`m h_ Zo CZ Ho$ Xmo ~mµJm| H$mo Xmo H$‹S>do \$bm| Ho$ ~mµJm| Am¡a PmD$ VWm
Hw$N> ~¡ar goŸ&
17. `h Hw$\$b {X`m h_ Zo CZ Ho$ H¥$V¿Z hmoZo Ho$ H$maUŸ& VWm h_ H¥$V¿Zm| hr H$mo
Hw$\$b {X`m H$aVo h¢Ÿ&
18. Am¡a h_ Zo ~Zm Xr Wt CZ Ho$ ~rM VWm CZ H$s ~pñV`m| Ho$ ~rM {Og _| h_ Zo
g_nÞVm5 àXmZ H$s Wr Iwbr ~pñV`m± VWm {Z`V H$a {X`m Wm CZ _| MbZo
H$m ñWmZ6 ({H$) Mbmo Cg _| am{Ì VWm {XZm| Ho$ g_` emÝV7 hmo H$aŸ&
19. Vmo CÝhm|Zo H$hm: ho h_mao nmbZhma! Xyar8 H$a Xo h_mar `mÌmAm| Ho$ ~rMŸ& VWm
CÝhm|Zo AË`mMma {H$`m AnZo D$naŸ& A§VV: h_ Zo CÝh| H$hm{Z`m± ~Zm {X`m,
Am¡a {VÎma {~Îma H$a {X`mŸ& dmñVd _| Bg _| H$B© {Zem{Z`m± ({ejm`|) h¢ àË`oH$
A{V Y¡`©dmZ H¥$Vk Ho$ {b`oŸ&

1
{Og Ho$ ghmao dh I‹S>o Wo VWm KwZ Ho$ ImZo na CZ H$m ed YaVr na {Ja n‹S>mŸ&
2
gwb¡_mZ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ `wJ _| `h ^«_ Wm {H$ {OÞm| H$mo namoj H$m kmZ hmoVm h¡Ÿ& {Ogo A„mh Zo _mZZr` gwb¡_mZ
(Ab¡{hñgbm_) Ho$ {ZYZ Ûmam Vmo‹S> {X`m {H$ A„mh Ho$ {gdm {H$gr H$mo namoj H$m kmZ Zht h¡Ÿ& (BãZo H$gra)
3
`h Om{V `_Z _| {Zdmg H$aVr WrŸ&
4
AWm©V A„mh Ho$ gm_Ï`© H$sŸ&
5
AWm©V g~m VWm em_ (gr[a`m) Ho$ ~rM h¡Ÿ&
6
AWm©V EH$ ñWmZ go Xygao ñWmZ VH$ `mÌm H$s gw{dYm aIr WrŸ&
7
eÌw VWm ^yI-ß`mg go {Z^©` hmo H$aŸ&
8
h_mar `mÌm Ho$ ~rM H$moB© ~ñVr Z hmoŸ&
530
34 - gyah g~m

20. VWm gƒ H$a {X`m Bãbrg Zo CZ na AnZm A§H$bZŸ&1 Vmo CÝhm|Zo AZwgaU
{H$`m Cg H$m EH$ g_wXm` H$mo N>mo‹S> H$a B©_mZ dmbm| Ho$Ÿ&
21. Am¡a Zht Wm Cg H$m CZ na Hw$N> A{YH$ma (X~md) {H$ÝVw Vm{H$ h_ OmZ b|
{H$ H$m¡Z B©_mZ aIVm h¡ Am{˜aV (nabmoH$) na CZ _| go Omo Cg Ho$ {df` _|
{H$gr g§Xho _| h¡Ÿ& VWm Amn H$m nmbZhma àË`oH$ MrµO H$m {ZarjH$ h¡Ÿ&2
22. Amn H$h X|: CZ (nyÁ`m|) H$mo nwH$mamo3 {OZ H$mo Vw_ g_PVo hmo A„mh Ho$ {gdmŸ&
{gdmŸ& dh Zht A{YH$ma aIVo H$U ~am~a ^r AmH$mem| _| Z YaVr _|Ÿ& VWm Zht
h¡ CZ H$m CZ XmoZm| _| H$moB© ^mJŸ& Am¡a Zht h¡ Cg A„mh H$m CZ _| go H$moB©
ghm`H$Ÿ&
23. VWm Zht bm^ XoJr A{^ñVmdZm ({gµ\$m[ae) A„mh Ho$ nmg naÝVw {Og Ho$
{b`o AZw_{V XoJm4 `hm±5 VH$ {H$ O~ Xya H$a {X`m OmVm h¡ CÛoJ CZ Ho$ {Xbm|
{Xbm| go Vmo dh (µ\$[aíVo) H$hVo h¢ {H$ Vwåhmao nmbZhma Zo Š`m H$hm? do H$hVo
h¢ {H$ gË` H$hmŸ& VWm dh A{V Cƒ _hmZ² h¡Ÿ&
24. Amn (_we²[aH$m|) go àíZ H$a| {H$ H$m¡Z Or{dH$m àXmZ H$aVm h¡ Vwåh| AmH$mem|6
VWm YaVr go? Amn H$h X| {H$ A„mhŸ& VWm h_ AWdm Vw_ Adí` gwnW na
h¢ AWdm Iwbo Hw$nW _| h¢Ÿ&
25. Amn H$h X|: Vw_ go Zht àíZ {H$`m Om`oJm h_mao AnamYm| Ho$ {df` _|, Am¡a Z
h_ go àíZ {H$`m Om`oJm Vwåhmao H$_m] Ho$7 g§~§Y _|Ÿ&
26. Amn H$h X| {H$ EH${ÌV1 H$a XoJm h_| h_mam nmbZhmaŸ& {\$a {ZU©` H$a XoJm
h_mao ~rM gË` Ho$ gmWŸ& VWm dhr A{V {ZU©` H$mar gd©k h¡Ÿ&

1
AWm©V `h AZw_mZ {H$ dh AmX_ Ho$ nwÌm| H$mo Hw$nW H$aoJmŸ& (Xo{I`o gyah Amamµ\$ : 16, VWm gyah gmX : 82)
2
Vm{H$ CZ H$m à{VH$ma ~Xbm XoŸ&
3
Bg _| g§Ho$V CZ H$s Amoa h¡ Omo µ\$[aíVm| H$mo nyOVo VWm CÝh| AnZm {gµ\$maer _mZVo WoŸ&
4
Xo{I`o gyah ~µH$am, Am`V: 255, VWm gyah Apå~`m, Am`V : 28
5
AWm©V O~ A„mh AmH$mem| _| H$moB© {ZU©` H$aVm h¡ Vmo µ \$[aíVo ^` go H$m±nZo Am¡a AnZo n§Im| H$mo \$‹S>\$‹S>mZo bJVo h¢Ÿ&
h¢Ÿ& {\$a O~ CZ H$s C{Û¾Vm Xya hmo OmVr h¡ Vmo àíZ H$aVo h¢ {H$ Vwåhmao nmbZhma Zo Š`m AmXoe {X`m h¡? Vmo do H$hVo
h¢ {H$ Cg Zo gË` H$hm h¡Ÿ& Am¡a dh A{V Cƒ _hmZ² h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar Z§.:4800)
6
AmH$mem| H$s dfm© VWm YaVr H$s CnO goŸ&
7
Š`m| {H$ h_ Vwåhmao {eH©$ go {daŠV h¢Ÿ&
531
34 - gyah g~m

27. Amn H$h X| {H$ V{ZH$ _wPo CZ H$mo {XIm Xmo {OZ H$mo Vw_ Zo {_bm {X`m h¡
A„mh Ho$ gmW gmPr2 ~Zm H$a? Eogm H$Xm{n ZhtŸ& ~pëH$ dhr A„mh h¡ AË`§V
à^mdembr VWm JwUrŸ&
28. VWm Zht ^oOm h¡ h_ Zo Amn3 H$mo naÝVw g~ _Zwî`m| Ho$ {b`o ew^gyMZm XoZo
VWm gMoV H$aZodmbm ~ZmH$aŸ& {H$ÝVw A{YH²$Va bmoJ kmZ Zht aIVoŸ&
29. VWm dh H$hVo h¢ {H$ `h dMZ H$~ nyam hmoJm `{X Vw_ gË`dmXr hmo?
30. Amn CZ go H$h X| {H$ EH$ {XZ dMZ H$m {ZpíMV4 h¡Ÿ& do Zht nrN>o hm|Jo Cg go
jU ^a Am¡a Z AmJo hm|JŸo &
31. VWm H$m{µ\$am| Zo H$hm {H$ h_ H$Xm{n B©_mZ Zht bm`|Jo Bg Hw>>aAmZ na Am¡a Z
Cg na Omo Bg go nyd© H$s nwñVH$ h¢Ÿ& Am¡a `{X Amn XoI|Jo BZ AË`mMm[a`m| H$mo
I‹S>o hþ`o AnZo nmbZhma Ho$ g_j Vmo do XmofmamonU H$a aho hm|Jo EH$ Xygao naŸ&

1
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ&
2
AWm©V nyOm-AmamYZm _|Ÿ&
3
Bg Am`V _| A„mh Zo OZm~ _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ {dídì`mnr agyb VWm gd© _Zwî` Om{V Ho$ nW
àXe©H$ hmoZo H$s Kmofam H$s h¡Ÿ& {Ogo gyah Amamµ\$, Am`V Z§.: 158, Wm gyah \w$µH$m©Z Am`V Z§.:1, _| ^r d{U©V {H$`m
J`m h¡Ÿ& Bgr àH$ma Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo µ\$a_m`m {H$ _wPo nm±M Eogr MrµO Xr JB© h¢ Omo _wP go nyd© {H$gr
Z~r H$mo Zht Xr JBªŸ& Am¡a do `o h¢ :
1 - EH$ _hrZo H$s Xyar VH$ eÌwAm| Ho$ {Xbm| _| _oar YmH$ Ûmam _oar ghm`Vm H$s JB© h¡Ÿ&
2 - nyar YVu _oao {b`o _pñOX VWm n{dÌ ~Zm Xr JB© h¡Ÿ&
3 - `wÕ _| àmá YZ _oao {b`o d¡Y H$a {X`m J`m h¡ Omo nhbo {H$gr Z~r Ho$ {b`o d¡Y Zht {H$`m J`mŸ&
4 - _wPo {gµ\$m[ae H$m A{YH$ma {X`m J`m h¡Ÿ&
5 - _wP go nhbo Ho$ Z~r _mÌ AnZo g_wXm` Ho$ {b`o ^oOm OmVm Wm naÝVw _wPo gånyU© _mZd Om{V Ho$ {b`o Z~r ~Zm
H$a ^oOm J`m h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 335)
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Amn Ho$ AmJ_Z Ho$ níMmV² Amn na B©_mZ bmZm VWm Amn Ho$ bm`o Y_© {dYmZ Hw> aAmZ H$m
AZwnmbZ H$aZm nyao _mZd {díd na A{Zdm`© h¡Ÿ& Am¡a `hr gËY_© VWm _w{ŠV-_mJ© h¡Ÿ& {Ogo A{YH$V²a bmoJ Zht
OmZVoŸ&
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo µ\$a_m`m: Cg H$s enW {Og Ho$ hmW _| _oao àmU h¢! BB Cå_V H$m H$moB© `hÿXr Am¡a
B©gmB© _wPo gwZoJm Am¡a _m¡V go nhbo _oao Y_© na B©_mZ Zht bm`oJm Vmo dh ZaH$ _| Om`oJmŸ& (_wpñb_)
4
àb` H$m {XZŸ&
532
34 - gyah g~m

Omo {Z~©b g_Po Om aho Wo do H$h|Jo CZ go Omo ~‹S>o ~Z aho Wo: `{X Vw_ Z hmoVo
Vmo h_ Adí` B©_mZ bmZo dmbm|1 _| hmoVoŸ&
32. dh H$h|Jo Omo ~‹S>o ~Zo hþ`o Vo CZ go Omo {Z~©b g_Po Om aho Wo: Š`m h_ Zo Vwåh|
amoH$m gwnW go O~ dh Vwåhmao nmg Am`m? ~pëH$ Vw_ hr AnamYr WoŸ&
33. VWm H$h|Jo Omo {Z~©b hm|Jo CZ go Omo ~‹S>o (Ah§H$mar) hm|Jo : ~pëH$ amV-{XZ Ho$
fS²>`§Ì2 Zo, O~ Vw_ h_| AmXoe Xo aho Wo {H$ h_ Hw$µ\«$ H$a| A„mh Ho$ gmW VWm
~Zm`| Cg Ho$ gmjr, VWm AnZo _Z _| nN>Vm`|Jo O~ `mVZm XoI|JoŸ& Am¡a V_
Vm¡µH$ S>mb X|Jo CZ Ho$ Jbm| _| Omo H$m{µ\$a hmo J`o, dh Zht ~Xbm {X`o Om`|Jo
naÝVw Cgr H$m Omo dh H$a aho WoŸ&
34. Am¡a Zht ^oOm h_ Zo {H$gr ~ñVr _| H$moB© gMoVH$Vm© (Z~r) naÝVw H$hm Cg Ho$
gånÞ bmoJm| Zo: h_ {Og MrµO Ho$ gmW Vw_ ^oOo J`o hmo Cgo Zht _mZVo h¢Ÿ&3
35. VWm H$hm {H$ h_ A{YH$ h¢ Vw_ go YZ Am¡a g§VmZ _|Ÿ& VWm h_ `mVZm J«ñV
hmoZo dmbo Zht h¢Ÿ&
36. Amn H$h X| {H$ dmñVd _| _oam nmbZhma \¡$bm XoVm h¡ Or{dH$m H$mo {Og Ho$ {b`o
MmhVm h¡Ÿ& Am¡a Zmn H$a XoVm h¡Ÿ& {H$ÝVw A{YH²$Va bmoJ kmZ Zht aIVoŸ&
37. Am¡a Vwåhmao YZ Am¡a Vwåhmar g§VmZ Eogr Zht h¢ {H$ Vwåh| h_mao Hw$N> g_rn4 H$a
XoŸ& naÝVw Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma H$ao Vmo `hr h¢ {OZ Ho$ {b`o Xmoham
à{V\$b h¡Ÿ& Am¡a `hr D±$Mo ^dZm| _| emÝV ahZodmbo h¡Ÿ&
38. VWm Omo à`mg H$aVo h¡ h_mar Am`Vm| _| {dde H$aZo Ho$ {b`o5 Vmo dhr `mVZm _|
J«ñV hm|JoŸ&

1
Vwåhr Zo h_| gË` go amoH$ {X`mŸ&
2
AWm©V Vwåhmao fS²>`§Ì Zo h_| amoH$m WmŸ&
3
Z{~`m| Ho$ CnXoe H$m {damoY g~ go nhbo gånÞ dJ© Zo {H$`m h¡Ÿ& Š`m|{H$ do `h g_PVo h¢ {H$ `{X gË` g\$b hmo J`m Vmo
g_mO na CZ H$m A{YH$ma g_má hmo Om`oJmŸ& do Bg AmYma na ^r Z{~`m| H$m {damoY H$aVo aho {H$ h_ hr A„mh Ho$ {à`
h¢Ÿ& `{X dh h_ go àgÞ Z hmoVm Vmo h_| YZ-YmÝ` Š`m| àXmZ H$aVmŸ& AV: h_ nabmoH$ H$s `mVZm _| J«ñV Zht hm|JoŸ&
Hw> aAmZ Zo AZoH$ Am`Vm| _| CZ Ho$ BB ^«_ H$m IÊS>Z {H$`m h¡Ÿ&
4
AWm©V h_mam {à` ~Zm XoŸ&
5
AWm©V h_mar Am`Vm| H$mo ZrMm {XImZo Ho$ {b`oŸ&
533
34 - gyah g~m

39. Amn H$h X|: _oam nmbZhma hr \¡$bmVm h¡ Or{dH$m H$mo {Og Ho$ {b`o MmhVm h¡
AnZo ^ŠVm| _| goŸ& Am¡a V§J H$aVm h¡ Cg Ho$ {b`oŸ& Am¡a Omo ^r Vw_ XmZ H$amoJo
Vmo dh Cg H$m nyam ~Xbm XoJmŸ& Am¡a dhr CÎm_ Or{dH$m XoZo dmbm h¡Ÿ&
40. VWm {Og {XZ EH$Ì H$aoJm CZ g~ H$mo, {\$a H$hoJm µ\$[aíVm| go: Š`m `hr
Vwåhmar B~mXV (d§XZm) H$a aho WoŸ&
41. dh H$h|Jo: Vy n{dÌ h¡! Vy hr h_mam g§ajH$ h¡ Z {H$ `hŸ& ~pëH$ `h B~mXV
H$aVo aho {OÞm|1 H$sŸ& BZ _| A{YH²$Va CÝht na B©_mZ bmZo dmbo h¢Ÿ&
42. Vmo AmO Vw_2 _| go H$moB© EH$-Xygao H$mo bm^ AWdm hm{Z nhþ±MmZo H$m A{YH$ma
Zht aIoJmŸ& VWm h_ H$h X|Jo AË`mMm[a`m| go {H$ Vw_ A{¾ H$s `mVZm MImo
{Ogo Vw_ PwR>bm aho WoŸ&
43. Am¡a O~ gwZmB© OmVr h¢ CZ Ho$ g_j h_mar Iwbr Am`V| Vmo H$hVo h¢: `h Vmo
EH$ nwéf h¡ Omo MmhVm h¡ {H$ Vwåh| amoH$ Xo CZ nyÁ`m| go {OZ H$s B~mXV H$aVo
aho h¢ Vwåhmao nyd©OŸ& VWm CÝhm|Zo H$hm {H$ `h Vmo ~g EH$ PyR>r ~Zm`r hþ`r ~mV
h¡Ÿ& VWm H$hm H$m[µ\$am| Zo Bg gË` H$mo {H$ `h Vmo ~g EH$ àË`j (Iwbm) OmXy
h¡Ÿ&
44. O~ {H$ h_ Zo Zht àXmZ H$s h¡ BZ (_¸$m dm{g`m|) H$mo H$moB© nwñVH$ {Ogo do
n‹T>Vo hm|Ÿ& VWm Z h_ Zo ^oOm h¡ BZ H$s Amoa Amn go nhbo H$moB© gMoV H$aZo
dmbmŸ&3
45. VWm PwR>bm`m Wm BZ go nyd© Ho$ bmoJm| Zo Am¡a Zht nhþ±Mo `h Cg Ho$ Xgd| ^mJ
H$mo ^r Omo h_ Zo àXmZ {H$`m Wm CZ H$moŸ& Vmo CÝhm|Zo PwR>bm {X`m _oao agybm| H$mo
AÝVV: _oam BÝH$ma H¡$gm ahm?4

1
Aa~ Ho$ Hw$N> _we²[aH$ bmoJ, µ\$[aíVm| H$mo nyÁ` g_PVo WoŸ& AV: CZ go `h àíZ {H$`m Om`oJmŸ&
2
AWm©V {_Ï`m nyÁ` VWm CZ Ho$ nwOmarŸ&
3
Vmo BÝh| H¡$go kmZ hmo J`m {H$ `h Hw> aAmZ Iwbm OmXy h¡? Š`m| {H$ `h E{Vhm{gH$ gË` h¡ {H$ Amn go nhbo _¸$m _|
H$moB© Z~r Zht Am`mŸ& Bg{b`o Hw> aAmZ Ho$ à^md H$mo ñdrH$ma H$aZm Mm{h`o Z {H$ Cg na OmXy hmoZo H$m Amamon bJm
{X`m Om`oŸ&
4
AWm©V AmX Am¡a g_yX ZoŸ& AV: _oao BÝH$ma Ho$ Xwîn[aUm_ AWm©V CZ Ho$ {dZme go BÝh| {ejm boZr Mm{h`oŸ& Omo YZ-
~b VWm e{ŠV _| BZ go A{YH$ WoŸ&
534
34 - gyah g~m

46. Amn H$h X| {H$ _¢ ~g Vwåh| EH$ ~mV H$s ZgrhV H$a ahm hÿ± {H$ Vw_ A„mh Ho$
{b`o Xmo-Xmo VWm AHo$bo-AHo$bo I‹S>o hmo OmAmoŸ& {\$a gmoMmoŸ& Vwåhmao gmWr H$mo
H$moB© nmJbnZ Zht h¡Ÿ&1 dh Vmo ~g gMoV H$aZo dmbo h¢ Vwåh| AmJm_r H$‹S>r
`mVZm goŸ&
47. Amn H$h X|: _¢ Zo Vw_ go H$moB© ~Xbm _m±Jm h¡ Vmo dh Vwåhmao2 hr {b`o h¡Ÿ& _oam
~Xbm Vmo ~g A„mh na h¡Ÿ& Am¡a dh àË`oH$ dñVw na gmjr h¡Ÿ&
48. Amn H$h X| {H$ _oam nmbZhma dør H$aVm h¡ gË` H$sŸ& dh namojm| H$m A{V
kmZr h¡Ÿ&
49. Amn H$h X| {H$ gË` Am J`mŸ& Am¡a AgË` Z (Hw$N> H$m) Ama§^ H$a gH$Vm h¡
Am¡a Z (Cgo) nwZ: bm gH$Vm h¡Ÿ&
50. Amn H$h X| {H$ `{X _¢ Hw$nW hmo J`m Vmo _oao Hw$nW hmoZo H$m (^ma) _wP na h¡Ÿ&
Am¡a `{X _¢ gwnW na hÿ± Vmo Cg dør Ho$ H$maU {Ogo _oar Amoa _oam nmbZhma
CVma ahm h¡Ÿ& dh g~ Hw$N> gwZZo dmbm, g_rn h¡Ÿ&
51. VWm `{X Amn XoI|Jo O~ dh K~am`o hþ`3o hm|Jo Vmo CZ Ho$ Imo OmZo H$m H$moB©
Cnm` Z hmoJmŸ& VWm nH$‹S> {b`o Om`|Jo g_rn ñWmZ goŸ&
52. Am¡a H$h|Jo: h_ Cg4 na B©_mZ bm`oŸ& VWm H$hm± hmW Am gH$Vm h¡ CZ Ho$
(B©_mZ) BVZo Xya ñWmZ5 go?
53. O~ {H$ CÝhm|Zo Hw$µ\«$ H$a {X`m nhbo Cg Ho$ gmWŸ& Am¡a Vra _maVo aho {~Z XoIo
Xya6 goŸ&
54. Am¡a amoH$ ~Zm Xr Om`oJr CZ Ho$ VWm Cg Ho$ ~rM {Og H$s do H$m_Zm H$a|Jo O¡go
{H$`m J`m BZ Ho$ O¡gm| Ho$ gmW Bg go nhboŸ& dmñVd _| do g§Xoh _| n‹S>o WoŸ&
*****

1
AWm©V _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$s Xem Ho$ ~mao _|Ÿ&
2
{H$ Vw_ g§_mJ© AnZmH$a AmJm_r àb` H$s `mVZm go gwa{jV hmo OmAmoŸ&
3
àb` H$s `mVZm XoI H$aŸ&
4
AWm©V A„mh VWm Cg Ho$ agyb naŸ&
5
B©_mZ bmZo H$m ñWmZ Vmo g§gma WmŸ& naÝVw g§gma _| CÝhm|Zo Cgo AñdrH$ma H$a {X`mŸ&
6
AWm©V AnZo AZw_mZ go AgË` ~mV| H$aVo ahoŸ&
535
35 - gyah µ\$m{Va

gyah µ\$m{Va - 35
gyah µ\$m{Va Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 45 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg gyah _| µ\$m{Va eãX Am`m h¡ {Og H$m AW©: CËn{ÎmH$ma h¡Ÿ& Bgr H$maU Bgo
`h Zm_ {X`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| A„mh Ho$ CËn{Îm VWm nmbZ-nmofU H$aZo Ho$ ew^JwUm| H$mo COmJa H$aHo$
bmoJm| H$mo EHo$ídadmX VWm nabmoH$ Am¡a [agmbV na B©_mZ bmZo H$mo H$hm J`m
h¡Ÿ& Bg H$s Ama§{^H$ Am`Vm| _| hr nyar gyah H$m gmam§e Am J`m h¡Ÿ&
- Bg _| Vm¡hrX (EHo$ídadmX) VWm nabmoH$ H$m g{dñVma dU©Z VWm {eH©$ H$m
IÊS>Z {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a [agmbV na B©_mZ Z bmZo H$m Xwîn[aUm_ ~Vm`m J`m
h¡Ÿ&
- Bg _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ A„mh H$s {Zee{Z`m| H$s nhMmZ VWm Ym{_©H$ J«ÝWm|
Ûmam Omo kmZ {_bVm h¡ dh _mJ©Xe©Z H$s amh Imob H$a g\$b ~ZmVm h¡Ÿ& Am¡a
Bg nhMmZ Am¡a kmZ go {d_wI hmoZo H$m n[aUm_ {dZme h¡Ÿ&
- AÝV _| _we²[aH$m| H$mo MoVmdUr Xr JB© h¡Ÿ&
*****

536
35 - gyah µ\$m{Va

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdZ² h¡Ÿ&


1. g~ àe§gm A„mh Ho$ {b`o h¢ Omo CËnÞ H$aZo dmbm h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$m,
(Am¡a) ~ZmZo dmbm1 h¡ g§Xeo dmhH$ µ\$[aíVm| H$mo Xmo-Xmo VrZ-VrZ Mma-Mma nam|
dmbmŸ& dh A{YH$ H$aVm h¡ CËn{Îm _| Omo MmhVm h¡, {Z:g§Xoh A„mh Omo Mmho H$a
gH$Vm h¡Ÿ&
2. Omo Imob Xo A„mh bmoJm| Ho$ {b`o AnZr X`m2 Vmo Cgo H$moB© amoH$Zo dmbm ZhtŸ&
VWm {Ogo amoH$ Xo Vmo H$moB© ImobZo dmbm Zht Cg H$m Cg Ho$ níMmV²Ÿ& VWm dhr
à^mdembr MVwa h¡Ÿ&
3. ho _Zwî`mo! `mX H$amo AnZo D$na A„mh Ho$ nwañH$ma H$mo, Š`m H$moB© CËn{ÎmH$Vm©
h¡ A„mh Ho$ {gdm Omo Vwåh| Or{dH$m àXmZ H$aVm hmo AmH$me VWm YaVr go?
Zht h¡ H$moB© d§XZr` naÝVw dhrŸ& {\$a Vw_ H$hm± {\$ao Om aho hmoŸ&
4. Am¡a `{X dh Amn H$mo PwR>bmVo h¢, Vmo PwR>bm`o Om MwHo$ h¢ ~hþV go agyb Amn go
nhboŸ& Am¡a Aëbmh hr H$s Amoa \o$ao Om`|Jo g~ {df`Ÿ&3
5. ho bmoJmo! {ZíM` A„mh H$m dMZ gË` h¡Ÿ& AV: Vwåh| YmoIo _| Z aIo g§gm[aH$
OrdZ Am¡a Z YmoIo _| aIo A„mh go A{V àd§MH$ (e¡VmZ)Ÿ&
6. dmñVd _| e¡VmZ Vwåhmam eÌw h¡Ÿ& AV: Vw_ Cgo AnZm eÌw hr g_PmoŸ& dh
~wbmVm h¡ AnZo {Jamoh H$mo Bgr {b`o Vm{H$ dh Zma{H$`m| _| hmo Om`|Ÿ&
7. Omo H$m{µ\$a hmo J`o CÝht Ho$ {b`o H$‹S>r `mVZm h¡Ÿ& VWm Omo B©_mZ bm`o Am¡a
gXmMma {H$`o Vmo CZ Ho$ {b`o j_m VWm ~‹S>m à{V\$b h¡Ÿ&
8. VWm Š`m emo^Zr` ~Zm {X`m J`m hmo {Og Ho$ {b`o Cg H$m Hw$H$_©, Am¡a dh
Cgo AÀN>m g_PVm hmo? Vmo A„mh H$s Hw$nW H$aVm h¡ {Ogo Mmho Am¡a gwnW
{XImVm h¡ {Ogo MmhoŸ& AV: Z Imo`| Amn AnZm àmU BZ4 na g§Vmn Ho$ H$maUŸ&
H$maUŸ& dmñVd _| A„mh OmZVm h¡ Omo Hw$N> do H$a aho h¢Ÿ&

1
AWm©V µ\$[aeVm| Ho$ Ûmam Z{~`m| VH$ AnZr àH$meZm VWm g§Xoe nhþ±MmVm h¡Ÿ&
2
AWm©V ñdmñÏ`, YZ, kmZ Am{X àXmZ H$aoŸ&
3
AWm©V AÝVV: g^r {df`m| H$m {ZU©` h_| hr H$aZm h¡ Vmo `h H$hm± Om`|Jo? AV: Amn Y¡`© go H$m_ b|Ÿ&
4
AWm©V BZ Ho$ B©_mZ Z bmZo na g§Vmn Z H$a|Ÿ&
537
35 - gyah µ\$m{Va

9. VWm A„mh dhr h¡ Omo dm`w H$mo ^oOVm h¡Ÿ& Omo ~mXbm| H$mo CR>mVr h¢, {\$a h_
hm±H$ XoVo h¢ Cgo {ZOud ZJa H$s AmoaŸ& {\$a Or{dV H$a XoVo h¢ Cg Ho$ Ûmam
YaVr H$mo Cg Ho$ _aU Ho$ níMmV²Ÿ& Bgr àH$ma {\$a OrZm (^r)1 hmoJmŸ&
10. Omo gå_mZ MmhVm hmo Vmo A„mh hr Ho$ {b`o h¡ g~ gå_mZŸ& Am¡a Cgr H$s Amoa
M‹T>Vo h¢ n{dÌ dmŠ`Ÿ&2 VWm gËH$_© hr CZ H$mo D$na bo OmVm3 h¡, VWm Omo Xmd
KmV _| bJo ahVo h¢ ~wamB©`m| H$s, Vmo CÝht Ho$ {b`o H$‹S>r `mVZm h¡ Ama CÝht Ho$
fS²>`§Ì Zme hmo Om`|JoŸ&
11. A„mh Zo CËnÞ {H$`m Vwåh| {_Å>r go {\$a dr`© go, {\$a ~Zm`o Vw_ H$mo Omo‹S>oŸ&
Am¡a Zht J^© YmaU H$aVr H$moB© Zmar Am¡a Z OÝ_ XoVr naÝVw Cg Ho$ kmZ goŸ&
Am¡a Zht Am`w {X`m OmVm H$moB© A{YH$ Am¡a Z H$_ H$s OmVr h¡ Cg H$s Am`w
naÝVw dh EH$ boI _|4 h¡Ÿ& dmñVd _| `h A„mh na A{V gab h¡Ÿ&
12. VWm ~am~a Zht hmoVo Xmo gmJa, `h _Ywa ß`mg ~wPmZo dmbm h¡, é{MH$a h¡ {Og
H$m nrZmŸ& Am¡a dh (Xygam) Imar H$‹S>dm h¡, VWm àË`oH$ _| go Vw_ ImVo hmo
VmµOm _m±g, VWm {ZH$mbVo hmo Am^yfU {Ogo nhZVo hmoŸ& Am¡a Vw_ XoIVo hmo Zmd
H$mo Cg _| nmZr \$m‹S>Vr hþB©, Vm{H$ Vw_ ImoO H$amo A„mh Ho$ AZwJ«h H$sŸ& Am¡a
Vm{H$ Vw_ H¥$Vk ~ZmoŸ&
13. dh àdoe H$aVm h¡ amV H$mo {XZ _|, VWm àdoe H$aVm h¡ {XZ H$mo am{Ì _|Ÿ& VWm
de _| H$a aIm h¡ gy`© VWm MÝÐm H$mo, àË`oH$ MbVo ah|Jo EH$ {ZpíMV g_`
VH$Ÿ& dhr A„mh Vwåhmam nmbZhma h¡Ÿ& Cgr H$m amÁ` h¢Ÿ& VWm {OZ H$mo Vw_
nwH$maVo hmo Cg Ho$ {gdm dh ñdm_r Zht h¢ EH$ {VZHo$ Ho$ ^rŸ&

1
AWm©V {Og àH$ma dfm© go gyIr YaVr har hmo OmVr h¡ Bgr àH$ma àb` Ho$ {XZ Vwåh| ^r Or{dV H$a {X`m Om`oJmŸ&
2
n{dÌ dmŠ` go A{^àm` ((bm Bbmhm B„„mh)) h¡Ÿ& Omo Vm¡ hrX H$m eãX h¡Ÿ& VWm M‹T>Zo H$m AW© h¢: A„mh Ho$ `hm±
ñdrH$ma hmoZmŸ&
3
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ gå_mZ A„mh H$s d§XZm go {_bVm h¡ AÝ` H$s nyOm go ZhtŸ& Am¡a Vm¡hrX Ho$ gmW gËH$_©
H$m hmoZm ^r A{Zdm`© h¡Ÿ& Am¡a O~ Eogm hmoJm Vmo Cgo A„mh ñdrH$ma H$a boJmŸ&
4
AWm©V àË`oH$ ì`{ŠV H$s nyar Xem Cg Ho$ ^m½` boI _| nhbo hr go A§{H$V h¡Ÿ&
538
35 - gyah µ\$m{Va

14. `{X Vw_ CÝh| nwH$maVo hmo Vmo dh Zht gwZVo Vwåhmar nwH$ma H$moŸ& Am¡a `{X gwZ ^r
b| Vmo Zht CÎma Xo gH$Vo Vwåh|Ÿ& Am¡a àb` Ho$ {XZ dh ZH$ma X|Jo Vwåhmao {eH©$
(gmPr ~ZmZo) H$moŸ& Am¡a Amn H$mo H$moB© gyMZm Zht XoJm gd©gy{MV O¡grŸ&1
15. ho _Zwî`mo! Vw_ g^r {^jw hmo A„mh Ho$Ÿ& VWm A„mh hr {Z:ñdmW© àe§{gV h¡Ÿ&
16. `{X dh Mmho Vmo Vwåh| ÜdñV H$a Xo, Am¡a ZB©2 CËn{Îm bm XoŸ&
17. Am¡a `h Zht h¡ A„mh na Hw$N> H${R>ZŸ&
18. VWm Zht bmXoJm H$moB© bmXZo dmbm Xygao H$m ~moP AnZo D$naŸ&3 Am¡a `{X nwH$maoJm
H$moB© ~moPb Cgo bmXZo Ho$ {b`o Vmo dh Zht bmXoJm Cg _| go Hw$N> Mmho dh Cg
H$m g_rndVu hr Š`m| Z hm|Ÿ& Amn Vmo ~g CÝht H$mo gMoV H$a aho ho¢ Omo S>aVo hm|
AnZo nmbZhma go {~Z XoIoŸ& VWm Omo ñWmnZm H$aVo h¢ Z_mµO H$sŸ& VWm Omo n{dÌ
hþAm Vmo dh n{dÌ hmoJm AnZo hr bm^ Ho$ {b`oŸ& Am¡a A„mh hr H$s Amoa (g~ H$mo)
OmZm h¡Ÿ&
19. VWm g_mZ Zht hmo gH$Vm A±Ym VWm Am±I dmbmŸ&
20. Am¡a Z A§YH$ma VWm àH$meŸ&
21. Am¡a Z N>m`m VWm Z YynŸ&
22. VWm g_mZ Zht hmo gH$Vo Or{dV VWm {ZOudŸ&4 dmñVd _| A„mh hr gwZmVm h¡
{Ogo MmhVm h¡Ÿ& Am¡a Amn Zht gwZm gH$Vo Omo H$~«m| _| hm|Ÿ&
23. Amn Vmo ~g gMoV H$Vm© h¢Ÿ&
24. dmñVd _| h_ Zo Amn H$mo gË` Ho$ gmW ew^gyMH$ VWm gMoVH$Vm© ~Zm H$a
^oOm h¡Ÿ& Am¡a H$moB© Eogm g_wXm` Zht {Og _| H$moB© gMoV H$Vm© Z Am`m hmoŸ&

1
Bg Am`V _| àb` Ho$ {XZ CZ Ho$ nyÁ` H$s Xem H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ& {H$ `h àb` Ho$ {XZ CZ Ho$ {eH©$ H$mo
AñdrH$ma H$a X|JoŸ& Am¡a AnZo nwOm[a`m| go {daŠV hmoZo H$s KmofUm H$a X|JoŸ& {Og go {d{ÕV hþAm {H$ A„mh H$m H$moB©
gmPr ZhtŸ& Am¡a {OZ H$mo _we²[aH$m| Zo gmPr ~Zm aIm h¡ dh g~ YmoH$m h¡Ÿ&
2
^mdmW© `h h¡ {H$ _Zwî` H$mo àË`oH$ jU AnZo ApñVËd VWm ñWm{`Ëd Ho$ {b`o A„mh H$s Amdí`H$Vm h¡Ÿ& Am¡a A„mh Zo
{Zbm}^ hmoZo Ho$ gmW hr Cg Ho$ OrdZ Ho$ g§gmYZ H$s ì`dñWm H$a Xr h¡Ÿ& A:V `h Z gmoMmo {H$ Vwåhmam {dZme hmo J`m Vmo
Cg H$s _{h_m _| H$moB© AÝVa Am Om`oJmŸ& dh Mmho Vmo Vwåh| EH$ jU _| ÜdñV H$a Ho$ Xygar CËn{Îm bo Am`o Š`m|{H$ dh EH$
eãX Hw$Z² ({Og H$m AZwdmX h¡: hmo Om) go Omo Mmho n¡Xm H$a XoŸ&
3
AWm©V nmnm| H$m ~moPŸ& AW© `h h¡ {H$ àb` Ho$ {XZ H$moB© {H$gr H$s ghm`Vm Zht H$aoJmŸ&
4
AWm©V Omo Hw$µ\«$ Ho$ H$maU AnZr kmZ e{ŠV Imo MwHo$ hm|Ÿ&
539
35 - gyah µ\$m{Va

25. Am¡a `{X `o Amn H$mo PwR>bm`| Vmo BZ go nyd© bmoJm| Zo ^r PwR>bm`m h¡, {OZ Ho$
nmg h_mao agyb Iwbo à_mU VWm J«§W Am¡a àH$m{eV nwñVH|$ bm`oŸ&
26. {\$a _¢ Zo nH$‹S> {b`m CÝh| Omo H$m{µ\$a hmo J`oŸ& Vmo H¡$gm ahm _oam BÝH$maŸ&
27. Š`m Amn Zo Zht XoIm {H$ A„mh Zo CVmam AmH$me go Ob, {\$a h_ Zo {ZH$mb
{X`o Cg Ho$ Ûmam ~hþV go \$b {d{^Þ a§Jm| Ho$Ÿ& VWm nd©Vm| Ho$ {d{^Þ ^mJ h¢
ídoV VWm bmb {d{^Þ a§Jm| Ho$ VWm Jhao H$mboŸ&
28. VWm _Zwî` Ed§ Ordm| VWm newAm| _| ^r {d{^Þ a§Jm| Ho$ h¡ Bgr àH$maŸ& dmñVd _|
S>aVo h¢ A„mh go Cg Ho$ ^ŠVm| _| go dhr Omo kmZr1 hm|Ÿ& {Z:g§Xoh A„mh A{V
à^wËdembr j_r h¡Ÿ&
29. dmñVd _| Omo n‹T>Vo h¢ A„mh H$s nwñVH$ (Hw>>aAmZ), VWm CÝhm|Zo ñWmnZm H$s
Z_mµO H$s, Ed§ XmZ {H$`m Cg _| go Omo h_ Zo CÝh| àXmZ {H$`m h¡ Iwbo VWm
Nw>no Vmo dhr Amem aIVo h¢ Eogo ì`mnma H$s Omo H$Xm{n hm{ZH$maH$ Zht hmoJmŸ&
30. Vm{H$ Aëbmh àXmZ H$ao CÝh| ^anya CZ H$m à{V\$bŸ& VWm CÝh| A{YH$ Xo
AnZo AZwJh« goŸ& dmñVd _| dh A{V j_r AmXa H$aZo dmbm h¡Ÿ&
31. VWm Omo h_ Zo àH$meZm H$s h¡ Amn H$s Amoa `h nwñVH$Ÿ& dhr gd©Wm gƒ h¡,
Am¡a gƒ ~VmVr h¡ AnZo nyd© H$s nwñVH$m| H$moŸ& dmñVd _| A„mh AnZo ^ŠVm| go
gy{MV ^br-^m±{V XoIZo dmbm h¡Ÿ&2
32. {\$a h_ Zo CÎmam{YH$mar ~Zm`m Bg nwñVH$ H$m CZ H$mo {OÝh| h_ Zo MwZ {b`m
AnZo ^ŠVm| _|3 goŸ& Vmo CZ _| Hw$N> AË`mMmar h¢ AnZo hr {b`o VWm CZ _| go
Hw$N> _Ü`dVu h¡ Am¡a Hw$N> AJ«ga h¢ ^bmB©`m| _| A„mh H$s AZw_{V go, VWm
`hr _hmZ² AZwJh« h¡Ÿ&

1
AWm©V A„mh Ho$ BZ gm_Ï`m] VWm aMZmË_H$ JwUm| H$mo OmZ gH$Vo h¢ {OZ H$mo Hw> aAmZ VWm hXrgm| H$m kmZ hmoŸ& Am¡a
CÝh| {OVZm hr A„mh H$m AmpË_H$ kmZ hmoVm h¡ CVZm hr dh A„mh go S>aVo h¢Ÿ& _mZmo Omo A„mh go Zht S>aVo dh
kmZewÝ` hmoVo h¢Ÿ& (BãZo H$gra)
2
{H$ H$m¡Z Cg Ho$ AZwJ«h Ho$ `mo½` h¡Ÿ& Bgr H$maU Cg Zo Z{~`m| H$mo g~ na àYmZVm Xr h¡Ÿ& VWm Z{~`m| H$mo ^r EH$-
Xygao na àYmZVm Xr h¡Ÿ& (Xo{I`o : BãZo H$gra)
3
Bg Am`V _| Hw> aAmZ Ho$ AZw`m{``m| H$s Vr lo{U`m± ~VmB© JB© h¡Ÿ& Am¡a VrZm| hr ñdJ© _| àdoe H$a|Jr: AJ«Jm_r {~Zm
{hgm~ Ho$Ÿ& _Ü`dVu gab {hgm~ Ho$ níMmV²Ÿ& VWm AË`mMmar XÊS> ^wJVZo Ho$ níMmV² {eµ\$mAV ÛmamŸ&(µ\$Vhþb µH$Xra)
540
35 - gyah µ\$m{Va

33. gXmdmg Ho$ ñdJ© h¢, do àdoe H$a|Jo CZ _| Am¡a nhZm`o Om`|Jo CZ _| gmoZo Ho$
H§$JZ VWm _moVrŸ& Am¡a CZ Ho$ dó Cg _| aoe_ Ho$ hm|JoŸ&
34. VWm do H$h|Jo: g~ àe§gm Cg A„mh Ho$ {b`o h¢ {Og Zo Xya H$a {X`m h_ go
emoH$Ÿ& dmñVd _| h_mam nmbZhma A{V j_r JwUJ«mhr h¡Ÿ&
35. {Og Zo h_| CVma {X`m ñWm`r Ka _| AnZo AZwJh« goŸ& Zht Nw>`|Jr Cg _| h_|
H$moB© AmnXm Am¡a Z Nw>`oJr Cg _| H$moB WH$mZŸ&
36. VWm Omo H$m{µ\$a h¢ CÝht Ho$ {b`o ZaH$ H$s A{¾ h¡Ÿ& Z Vmo CZ H$s _m¡V hr
Am`oJr {H$ dh _a Om`|, Am¡a Z hbH$s H$s Om`oJr CZ go Cg H$s Hw$N> `mVZmŸ&
Bgr àH$ma h_ ~Xbm XoVo h¢ àË`oH$ ZmewH«o$ H$moŸ&
37. Am¡a dh Cg _| {M„m`|Jo: ho h_mao nmbZhma! h_| {ZH$mb Xo, h_ gXmMma H$a|Jo
Cg Ho$ A{V[aŠV Omo H$a aho WoŸ& Š`m h_ Zo Vwåh| BVZr Am`w Zht Xr {Og _|
{ejm J«hU H$a bo Omo {ejm J«hU H$aoŸ& VWm Am`m Vwåhmao nmg gMo VH$Vm©
(Z~r)? AV: Vw_ MImoŸ& AË`mMm[a`m| H$m H$moB© ghm`H$ Zht h¢Ÿ&
38. dmñVd _| A„mh hr kmZr h¢ AmH$mem| VWm YaVr Ho$ ^oX H$mŸ& dmñVd _| dhr
^br-^m±{V OmZZo dmbm h¡ grZm| H$s ~mVm| H$mŸ&
39. dhr h¡ {Og Zo Vwåh| EH$ Xygao Ho$ níMmV² ~gm`m h¡ YaVr _| Vmo Omo Hw$µ\«w$ H>>aoJm
Vmo Cg Ho$ {b`o h¡ Cg H$m Hw$µ\«$ Am¡a Zht ~‹T>m`oJm H$m{µ\$am| Ho$ {b`o CZ H$m Hw$µ\«$
CZ Ho$ nmbZhma Ho$ `hm± naÝVw H«$moY hr, Am¡a Zht ~‹T>m`oJm H$m{µ \$am| Ho$ {b`o CZ
H$m Hw$µ\«$ naÝVw j{V hrŸ&
40. (ho Z~r1!) CZ go H$hm|: Š`m Vw_ Zo XoIm h¡ AnZo gm{P`m| H$mo {OÝh| Vw_
nwH$maVo hmo A„mh Ho$ A{V[aº$? _wPo ^r {XImAmo {H$ CÝhm|Zo {H$VZm ^mJ ~Zm`m
h¢ YaVr _| go? `m CZ H$m AmH$mem| _| Hw$N> gmPm h¢? `m h_ Zo àXmZ H$s h¢
CÝh| H$moB© nwñVH$, Vmo `h Cg Ho$ Iwbo à_mUm| na h¡? ~pëH$ (~mV `h h¡ {H$)
AË`mMmar EH$-Xygao H$mo Ho$db YmoIo H$m dMZ Xo aho h¢Ÿ&

1
`hm± go ApÝV_ gyah VH$ {eH©$ ({_lUdmX) H$m IÊS>Z {H$`m Om ahm h¡Ÿ&
541
35 - gyah µ\$m{Va

41. A„mh hr amoH$Vm1 h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$mo {IgH$ OmZo goŸ& Am¡a `{X {IgH$
Om`| do XmoZm| Vmo Zht amoH$ gHo$Jm CZ H$mo H$moB© Cg (A„mh) Ho$ níMmV²Ÿ& dmñVd
_| dh AË`§V ghZerb j_merb h¡Ÿ&
42. Am¡a CZ H$m{µ\$am| Zo enW br Wr A„mh H$s n¸$s enWŸ! {H$ `{X Am J`m CZ
Ho$ nmg H$moB© gMoVH$Vm© (Z~r) Vmo dh Adí` hmo Om`|Jo gdm©{YH$ g§_mJ© na
g_wXm`m| _| go {H$gr EH$ goŸ& {\$a O~ Am J`o CZ Ho$ nmg EH$ agyb2 Vmo CZ
H$s Xyar hr A{YH$ hþB©Ÿ&
43. A{^_mZ Ho$ H$maU YaVr _| VWm ~wao fS²>`§Ì Ho$ H$maUŸ& Am¡a Zht KoaVm h¢ ~wam
fS²>`§Ì naÝVw AnZo H$aZo dmbo hr H$moŸ& Vmo Š`m dh àVrjm H$a aho h¢ nyd© Ho$
bmoJm| H$s Zr{V H$s?3 Vmo Zht nm`|Jo Amn A„mh Ho$ {Z`_ _| H$moB© AÝVaŸ&4
44. Am¡a Š`m dh Zht Mbo-{\$ao YaVr _|, Vmo XoI boVo {H$ H¡$gm ahm CZ H$m
Xwîn[aUm_ Omo BZ go nyd© aho O~ {H$ dh BZ go H$‹S>o Wo ~b _|? Wm A„mh Eogm
Zht, dmñVd _| dh gd©k A{V gm_Ï`©dmZŸ h¡&
45. Am¡a `{X nH$‹S>Zo bJVm A„mh bmoJm| H$mo CZ Ho$ H$_m] Ho$ H$maU, Vmo Zht N>mo‹S>Vm
YaVr Ho$ D$na H$moB© OrdŸ& {H$ÝVw Adga Xo ahm h¡ CÝho EH$ {ZpíMV Ad{Y
VH$, {\$a O~ AmOm`oJm CZ H$m {ZíMV g_` Vmo {ZíM` A„mh AnZo ^ŠVm|
H$mo XoI ahm5 h¡Ÿ&
*****

1
Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ amV _| Z_mµO Ho$ {b`o OmJVo Vmo AmH$me H$s Amoa XoIVo Am¡a `h nyar Am`V n‹T>Vo WoŸ&
(ghrh ~w˜mar : 7452)
2
_whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_Ÿ&
3
AWm©V `mVZm H$sŸ&
4
AWm©V àË`oH$ `wJ Am¡a ñWmZ Ho$ {b`o A„mh H$m {Z`_ EH$ hr ahm h¡Ÿ&
5
AWm©V Cg {XZ CZ Ho$ H$_m} H$m ~Xbm MwH$m XoJmŸ&
542
36 - gyah `mgrZ

gyah `mgrZ - 36
gyah `mgrZ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 83 Am`V| h¡Ÿ&
- gyah Ho$ àW_ Xmo eãXm| go Bg H$mo `h Zm_ {X`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| agyb Ho$ gË` hmoZo na Hw>>aAmZ H$s Jdmhr go `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Amn
g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$mo AMoV bmoJm| H$mo OJmZo Ho$ {b`o ^oOm J`m h¡Ÿ& Am¡a
Bg _| Cg H$m EH$ CXmhaU {X`m J`m h¡Ÿ&
- Vm¡hrX H$s {Zem{Z`m± ~Vm H$a {damo{Y`m| H$m IÊS>Z {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a Bg
àH$ma gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {Og go bJVm h¡ {H$ àb` Am JB© h¡Ÿ&
- [agmbV, Vm¡hrX VWm Xygao OrdZ Ho$ g§~§Y _| {damo{Y`m| H$s An{Îm`m| H$m Odm~
{X`m J`m h¡Ÿ&
*****

543
36 - gyah `mgrZ

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. `m grZŸ&
2. enW h¡ gwÑ‹T> Hw> aAmZ H$sŸ!
3. dñVwV: Amn agybm| _| go h¢Ÿ&
4. gwnW na h¢Ÿ&
5. (`h Hw> aAmZ) à^wËdembr A{V X`mdmZ² H$m AdV[aV {H$`m hþAm h¡Ÿ&
6. Vm{H$ Amn gmdYmZ H$a| Cg Om{V1 H$mo, Zht gmdYmZ {H$`o J`o h¢ {OZ Ho$
nyd©OŸ& Bg{b`o dh AMoV h¡Ÿ&
7. {gÕ hmo MwH$m h¡ dMZ2 CZ _| go A{YH²$Va bmoJm| naŸ& AV: dh B©_mZ Zht
bm`|JoŸ&
8. VWm h_ Zo S>mb {X`o h¢ Vm¡µH$ CZ Ho$ Jbm| _|, Omo h{È>`m| VH$3 h¢Ÿ& Bg{b`o dh
{ga D$na {H$`o hw`o h¢Ÿ&
9. VWm h_ Zo ~Zm Xr h¡ CZ Ho$ AmJo EH Am‹S>ŸCZ Ho$ nrN>o EH$ Am‹S>Ÿ& {\$a T>m±H$
{X`m h¡ CZ H$mo, Vmo4 dh XoI Zht aho h¢Ÿ&
10. VWm g_mZ h¡ CZ na {H$ Amn CÝh| gmdYmZ H$a| AWdm gmdYmZ Z H$a| dh
B©_mZ Zht bm`|JŸo &
11. Amn Vmo ~g Cgo gMoV H$a gH|$Jo Omo _mZo Bg {ejm (Hw>>aAmZ) H$mo, VWm S>ao
AË`§V H¥$nmerb go {~Z XoIoŸ& Vmo Amn ew^gyMZm gwZm X| Cgo j_m H$s VWm
gå_m{ZV à{V\$b H$sŸ&
12. {ZíM` h_ hr Or{dV H$a|Jo _wXm] H$mo, VWm {bI aho h¢ Omo H$_© CÝhm|Zo {H$`m h¡
Am¡a CZ Ho$ nX² {MÝhm|Ÿ5 H$mo, VWm àË`oH$ dñVw H$mo h_ Zo {JZ aIm h¡ Iwbr
nwñVH$ _|Ÿ&
1
_¸$m dm{g`m| H$mo {OZ Ho$ nmg Bg²_mB©b (Ab¡{hñgbm_) Ho$ níMmV² H$moB© Z~r Zht Am`mŸ&
2
AWm©V A„mh H$m `h dMZ {H$:((_¢ {OÞm| VWm _Zwî`m| go ZaH$ H$mo ^a Xy±JmŸ&) (Xo{I`o : gyah : gO²Xm : 13)
3
Bg go A{^àm` CZ H$m Hw$µ\«$ na XwamJ«h VWm B©_mZ Z bmZm h¡Ÿ&
4
AWm©V gË` H$s Amoa Ü`mZ Zht Xo aho h¢, Am¡a Z Cg go bm^mpÝdV hmo aho h¡Ÿ&
5
AWm©V nwÊ` AWdm nmn H$aZo Ho$ {b`o AmVo-OmVo Omo CZ Ho$ nX²{MÝh YaVr na ~Zo h¢ CÝh| ^r {bI aIm h¡Ÿ& Bgr _|
CZ Ho$ AÀN>o-~wao dh H$_© ^r AmVo h¡ Omo CÝhm|Zo {H$`o h¡Ÿ& Am¡a {OZ H$m AZwgaU CZ Ho$ níMmV² {H$`m Om ahm h¡Ÿ&
544
36 - gyah `mgrZ

13. VWm Amn CZ H$mo1 EH$ CXmhaU Xr{O`o ZJa dm{g`m| H$mŸ& O~ Am`o Cg _| H$B©
agybŸ&
14. O~ h_ Zo ^oOm CZ H$s Amoa Xmo H$moŸ& Vmo CÝhm| Zo PwR>bm {X`m CZ XmoZm| H$moŸ&
{\$a h_ Zo g_W©Z {X`m Vrgao Ho$ ÛmamŸ& Vmo VrZm| Zo H$hm: h_ Vwåhmar Amoa ^oOo
J`o h¢Ÿ&
15. CÝhm|Zo H$hm: Vw_ g~ Vmo _Zwî` hr hmo h_mao2 g_mZŸ& Am¡a Zht AdV[aV {H$`m
h¡ AË`§V H¥$nmerb Zo Hw$N> ^r& Vw_ g~ Vmo ~g PyR> ~mob aho hmoŸ&
16. CZ agybm| Zo H$hm: h_mam nmbZhma OmZVm h¡ {H$ dmñVd _| h_ Vwåhmar Amoa
agyb ~Zm H$a ^oOo J`o h¢Ÿ&
17. VWm h_mam Xm{`Ëd Zht h¡ Iwbm CnXoe nhþ±Mm XoZo Ho$ {gdmŸ&
18. CÝhm|Zo H$hm: h_ Vwåh| Aew^ g_P aho h¢Ÿ& `{X Vw_ éHo$ Zht Vmo hg Vwåh| Adí`
nWamd H$a Ho$ _ma S>mb|JoŸ& Am¡a Vwåh| Adí` h_mar Amoa go nhþ±MoJr Xw:IXm`r
`mVZmŸ&
19. CÝhm|Zo H$hm: Vwåhmam Aew^ Vwåhmao gmW h¡Ÿ& Š`m `{X Vwåh| {ejm Xr Om`o (Vmo
Aew^ g_PVo hmo)? ~pëH$ Vw_ C„§KZ H$mar Om{V hmoŸ&
20. VWm Am`m ZJa Ho$ ApÝV_ {H$Zmao go EH$ nwéf Xm¡‹S>Vm hþAmŸ& Cg Zo H$hm: ho
_oar Om{V Ho$ bmoJmo! AZwgaU H$amo agybm| H$mŸ&
21. AZwgaU H$amo CZ H$m Omo Vw_ go Zht _m±JVo H$moB© nm[al{_H$ (~Xbm) VWm dh
gwnW na h¢Ÿ&
22. VWm _wPo Š`m hþAm h¡ {H$ _¢ Cg H$s B~mXV (d§XZm) Z H$ê±$ {Og Zo _wPo n¡Xm
{H$`m h¡? Am¡a Vw_ g~ Cgr H$s Amoa \o$ao OmAmoJŸo &3

11
AWm©V A«nZo Am_§ÌU Ho$ {damo{Y`m| H$moŸ&
22
àmMrZ `wJ go _we²[aH$m| VWm Hw$nWm| Zo A„mh Ho$ agybm| H$mo Bgr H$maU Zht _mZm {H$`m EH$ _Zwî` nwéf A„mh H$m agyb
H¡$go hmo gH$Vm h¡? `h Vmo ImVm-nrVm VWm ~mµOmam| _| MbVm-{\$aVm h¡Ÿ& (Xo{I`o : gyah \w> µH$m©Z : 7-20, gyah Apå~`m : 3,7,8,
gyah _y{_ZyZ : 24-33-34, gyah B~²amhr_ :10-11, gyah Bòm :94-95, Am¡a gyah VµJm~wZ:6)
33
AWm©V _¢ Vmo Cgr H$s d§XZm H$aVm hÿ±Ÿ& Am¡a H$aVm ahÿ±Jm! Am¡a Cgr H$s d§XZm H$aZr ^r Mm{h`oŸ& Š`m|{H$ dhr d§XZm
{H$`o OmZo Ho$ `mo½` h¡Ÿ& Cg Ho$ A{V[aŠV H$moB© d§XZm Ho$ `mo½` hmo hr Zht gH$VmŸ&
545
36 - gyah `mgrZ

23. Š`m _¢ ~Zm by± Cg H$mo N>mo‹S>H$a ~hþV go nyÁ`? `{X AË`§V H¥$nmerb _wPo H$moB©
hm{Z nhþ±MmZm Mmho Vmo Zht bm^ nhþ±Mm`oJr _wPo CZ H$s AZwe§gm ({gµ\$m[ae)
Hw$N>, Am¡a Z dh _wPo ~Mm gH|$JoŸ&
24. dmñVd _| V~ Vmo _¢ Iwbo Hw$nW _| hÿ±Ÿ&
25. {ZíM` _¢ B©_mZ bm`m Vwåhmao nmbZhma na, AV: _oar gwZmoŸ&
26. (Cg go) H$hm J`m: Vw_ àdoe H$a OmAmo ñdJ© _|Ÿ& Cg Zo H$hm: H$me _oar Om{V
OmZVr!
27. {Og H$maU j_m1 H$a {X`m _wP H$mo _oao nmbZhma Zo Am¡a _wPo gpå_{bV H$a
{X`m gå_m{ZVm| _|Ÿ&
28. VWm h_ Zo Zht CVmar Cg H$s Om{V na Cg Ho$ níMmV² H$moB© goZm2 AmH$me
goŸ& Am¡a Z h_| CVmaZo H$s Amdí`H$Vm WrŸ&
29. dh Vmo ~g EH$ H$‹S>r Üd{Z WrŸ& {\$a ghgm g~ Ho$ g~ ~wP J`oŸ&3
30. hm`o g§Vmn h¡4 ^ŠVm| na! Zht Am`m CZ Ho$ nmg agyb naÝVw do Cg H$m
Cnhmg H$aVo ahoŸ&
31. Š`m CÝhm|Zo Zht XoIm {H$ CZ go nhbo {dZme H$a {X`m ~hþV go g_wXm`m| H$mŸ&
do CZ H$s Amoa Xm¡~mam {\$a H$a Zht Am`|JoŸ&
32. VWm g~ Ho$ g~ h_mao g_j CnpñWV {H$`o5 Om`|JŸo &
33. VWm CZ6 Ho$ {b`o EH$ {ZemZr h¡ {ZOud (gyIr)YarVrŸ& {Ogo h_ Zo Or{dV
H$a {X`m, Am¡a h_ Zo {ZH$mbo Cg go AÞ, Vmo Vw_ Cgr _| go ImVo hmoŸ&
34. VWm n¡Xm H$a {X`o Cg _| ~mµJ IOyam| VWm A±Jay m| Ho$, Am¡a \$m‹S> {X`o Cg _|
Ob òmoVŸ&

1
AWm©V EoídadmX VWm A„mh H$s Amkm Ho$ nmbZ na Y¡`© Ho$ H$maUŸ&
2
AWm©V `mVZm XoZo Ho$ {b`o goZm`| Zht CVmaVoŸ&
33
AWm©V EH$ Mr˜ Zo CZ H$mo ~wPr hþB© amI Ho$ g_mZ H$a {X`mŸ& Bg go kmZ hmoVm h¡ {H$ _Zwî` {H$VZm {Z~©b h¡Ÿ&
4
AWm©V àb` Ho$ {XZ agybm| H$m Cnhmg ^ŠVm| Ho$ {b`o g§Vmn H$m H$maU hmoJmŸ&
5
àb` Ho$ {XZ {hgm~ VWm à{VH$ma Ho$ {b`oŸ&
6
`hm± go EHo$ídadmX VWm Am{˜aV (nabmoH$) Ho$ {df` H$m dU©Z {H$`m Om ahm h¡Ÿ& Omo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_)
VWm _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| Ho$ ~rM {ddmX H$m H$maU WmŸ&
546
36 - gyah `mgrZ

35. Vm{H$ dh Im`| Cg Ho$ \$bŸ& Am¡a Zht ~Zm`m h¡ Cgo CZ Ho$ hmVm| ZoŸ& Vmo Š`m
dh H¥$Vk Zht hmoVo?
36. n{dÌ ho dh {Og Zo n¡Xm {H$`o àË`oH$ Omo‹S>o Cg Ho$ {Ogo CJmVr h¡ YaVr, VWm
ñd`§ CZ {H$ AnZr Om{V Ho$Ÿ& Am¡a Cg Ho$ {Ogo Vw_ Zht OmZVo hmoŸ&
37. VWm EH$ {ZemZr ({MÝh) h¡ CZ Ho$ {b`o am{ÌŸ& ItM boVo h¢ h_ {Og go {XZ
H$mo Vmo ghgm dh A±Yoam| _| hmo OmVo h¢Ÿ&
38. VWm gy`© Mbm Om ahm h¡ AnZo {ZYm©[aV ñWmZ {H$ AmoaŸ& `h à^wËdembr gd©k
H$m {ZYm©[aV {H$`m hþAm h¡Ÿ&
39. VWm MÝÐ_m Ho$ h_ Zo {ZYm©[aV H$a {X`o h¢ J§Vì` ñWmZŸ& `hm± VH$ H$s {\$a dh
hmo OmVm h¡ nwamZr IOya H$s gyIr emIm Ho$ g_mZŸ&
40. Z Vmo gy`© Ho$ {b`o hr C{MV h¡ {H$ MÝÐ_m H$mo nm Om`oŸ& Am¡a Z amV AJ«Jm_r hmo
gH$Vr h¢ {XZ goŸ& g~ EH$ _ÊS>b _| V¡a aho h¢Ÿ&
41. VWm CZ Ho$ {b`o EH$ {ZemZr (bjU) (`h ^r) h¡ {H$ h_ Zo gdma {H$`m CZ
H$s g§VmZ H$mo ^ar hþB© Zmd _|Ÿ&
42. VWm h_ Zo n¡Xm {H$`m CZ Ho$ {b`o Cg Ho$ g_mZ dh {MµO {Og na dh gdma
hmoVo h¢Ÿ&
43. Am¡a `{X h_ Mmh| Vmo CÝh| Ob_¾ H$a X|Ÿ& Vmo Z H$moB© ghm`H$ hmoJm CZ H$m,
Am¡a Z dh {ZH$mbo (~Mm`o) Om`|JoŸ&
44. naÝVw h_mar X`m go VWm bm^ XoZo Ho$ {b`o EH$ g_` VH$Ÿ&
45. Am¡a1 O~ CZ go H$hm OmVm h¡ {H$ S>amo Cg(`mVZm) go Omo Vwåhmao AmJo VWm
Vwåhmao nrN>o h¡ Vm{H$ Vw_ na X`m H$s Om`oŸ&
46. VWm Zht AmVr CZ Ho$ nmg H$moB© {ZemZr CZ Ho$ nmbZhma H$s {Zem{Z`m| _| go
naÝVw dh Cg go _w±h \o$a boVo h¡Ÿ&

1
Am`V Z§. 33 go `hm± VH$ EHo$ídadmX VWm nabmoH$ Ho$ à_mUm|, {OÝh| g^r bmoJ XoIVo VWm gwZVo h¢, Am¡a Omo g^r
Bg {díd H$s ì`dñWm VWm OrdZ Ho$ g§gmYZm| go g§~§{YV h¢, CZ H$m dU©Z H$aZo Ho$ níMmV² A~ {_lUdm{X`m| VWm
H$m{µ\$am| {H$ Xem Am¡a CZ Ho$ AMaU H$m dU©Z {H$`m Om ahm h¡Ÿ&
547
36 - gyah `mgrZ

47. VWm O~ CZ go H$hm OmVm h¡ {H$ XmZ H$amo Cg _| go Omo àXmZ {H$`m h¡ A„mh
Zo Vw_ H$mo, Vmo H$hVo h¢ Omo H$m{µ\$a hmo J`o CZ go Omo B©_mZ bm`o h¢: Š`m h_
Cgo ImZm {Ibm`| {Ogo `{X A„mh Mmho Vmo {Ibm gH$Vm h¡? Vw_ Vmo Iwbo
Hw$nW _| hmoŸ&
48. Am¡a do H$hVo h¢ {H$ H$~ `h (àb`) H$m dMZ nyam hmoJm `{X Vw_ gË`dmXr hmo?
49. dh Zht àVrjm H$a aho h¢ naÝVw EH$ H$‹S>r Üd{Z1 H$s Omo CÝh| nH$‹S> boJr Am¡a
dh PJ‹S> aho hm|JoŸ&
50. Vmo Z dh H$moB© d{gæ`V H$a gH|$Jo, Am¡a Z AnZo n[aOZm| _| dm{ng Am gH|$JoŸ&
51. VWm \y±$H$m2 Om`oJm gya (ZaqgKm) _|, Vmo dh ghgm g_m{Y`m| go AnZo
nmbZhma H$s Amoa ^mJVo hþ`o MbZo bJ|JoŸ&
52. dh H$h|Jo: hm` h_mam {dZme! {H$g Zo h_| OJm {X`m h_mar {dlm_J¥h go? `h
dh h¡ {Og H$m dMZ {X`m Wm AË`§V H¥$nmerb Zo, VWm gƒ H$hm Wm agybm| ZoŸ&
53. Zht hmoJr dh naÝVw EH$ H$‹S>r Üd{ZŸ& {\$a ghgm dh g~ Ho$ g~ h_mao g_j
CnpñWV H$a {X`o Om`|JoŸ&
54. Vmo AmO Zht AË`mMma {H$`m Om`oJm {H$gr àmUr na Hw$N>Ÿ& Am¡a Vwåh| Cgr H$m
à{V\$b (~Xbm) {X`m Om`oJm Omo Vw_ H$a aho WoŸ&
55. dmñVd _| ñdJu` AmO AnZo AmZÝX _| bJo hþ`o h¢Ÿ&
56. do Wm CZ H$s npËZ`m± gm`m| _| h¢, _g²ZXm| na V{H$`o bJm`o hþ`oŸ&
57. CZ Ho$ {b`o Cg _| àË`oH$ àH$ma Ho$ \$b h¢ VWm CZ Ho$ {b`o dh h¡ {Og H$s
dh _m±J H$a|Ÿ&
58. (CZ H$mo) gbm_ H$hm J`m h¡¡ A{V X`mdmZ² nmbZhma H$s Amoa goŸ&
59. VWm Vw_ AbJ3 hmo OmAmo AmO, ho Anam{Y`m|!
60. ho AmX_ H$s g§VmZ! Š`m _¢Zo Vw_ go ~b Xo H$a Zht4 H$hm Wm {H$ B~mXV
(d§XZm) Z H$aZm e¡VmZ H$s? dmñVd _| dh Vwåhmam Iwbm eÌw h¡Ÿ&
1
Bg go A{^àm` àW_ gya h¡ {Og _| \y±$H$Vo hr A„mh Ho$ {gdm g~ {~b` hmo Om`|JoŸ&
2
Bg go A{^àm` Xygar ~ma gya \y±$H$Zm h¡ {Og go g^r Or{dV hmo H$a AnZr g_m{Y`m| go {ZH$b n‹S>|JoŸ&
3
AWm©V B©_mZ dmbm| goŸ&
4
^mî` Ho$ {b`o Xo{I`o: gyah, Amamµ\$, Am`V : 172Ÿ&
548
36 - gyah `mgrZ

61. VWm B~mXV (d§XZm) H$aZm _oar hr, `hr grYr S>Ja h¡Ÿ&
62. VWm dh Hw$nW H$a MwH$m h¡ Vw_ _| go ~hþV go g_wXm`m| H$mo, Vmo Š`m Vw_ g_PVo
Zht hmo?
63. `hr ZaH$ h¡ {Og H$m dMZ Vwåh| {X`m Om ahm WmŸ&
64. AmO àdoe H$a OmAmo Cg _| Cg Hw$µ\«$ Ho$ ~Xbo Omo Vw_ H$a aho WoŸ&
65. AmO h_ _wha (_wÐm) bJm X|Jo CZ Ho$ _wIm| naŸ& Am¡a h_ go ~mV H$a|Jo CZ Ho$
hmW, VWm gmú` (Jdmhr) X|Jo CZ Ho$ n¡¡a CZ Ho$ H$_m] H$s Omo do H$a aho WoŸ&1
66. Am¡a `{X h_ MmhVo Vmo CZ H$s Am±I| A±Yr H$a XoVoŸ& {\$a do Xm¡‹S>Vo g§_mJ© H$s
Amoa, naÝVw H$hm± go XoIVo?
67. Am¡a `{X h_ MmhVo Vmo {dH¥$V H$a XoVo CZ H$mo CZ Ho$ ñWmZ na, Vmo Z dh AmJo
Om gH$Vo Wo Z nrN>o {\$a gH$Vo WoŸ&
68. VWm {Ogo h_ A{YH$ Am`w XoVo h¢, Vmo Cgo CËn{Îm _| àW_ Xem2 H$s Amoa \o$a
XoVo h¢Ÿ& Vmo Š`m dh g_PVo Zht h¢?
69. Am¡a h_ Zo Zht {gIm`m Z~r H$mo H$mì`3 Am¡a Z `h CZ Ho$ {b`o `mo½` h¡Ÿ& `h
Vmo _mÌ EH$ {ejm VWm Iwbm Hw>>aAmZ h¡Ÿ&
70. Vm{H$ dh gMoV H$a| Cgo Omo Or{dV hmo4 VWm {gÕm hmo Om`o `mVZm H$s ~mV
H$m{µ\$am| naŸ&
71. Š`m _Zwî` Zo Zht XoIm {H$ h_ Zo n¡Xm {H$`o h¡ CZ Ho$ {b`o Cg _| go {Ogo
~Zm`m h¡ h_mao hmWm| Zo Mm¡nm`oŸ& Vmo dh CZ Ho$ ñdm_r h¢?
72. VWm h_ Zo de _| H$a {X`m CÝh| CZ Ho$, Vmo CZ _| go Hw$N> CZ H$s gdmar h¢Ÿ&
VWm CZ _| go Hw$N> H$mo do ImVo h¢Ÿ&
73. VWm CZ Ho$ {b`o CZ _| ~hþV go bm^ VWm no` h¢Ÿ& Vmo Š`m ({\$a ^r) dh
H¥$Vk Zht hmoVo?

1
`h Cg g_` hmoJm O~ {_lUdmXr enW b|Jo {H$ dh {_lU ({eH©$) Zht H$aVo WoŸ& Xo{I`o: gyah AZ²Am_:23Ÿ&
2
AWm©V dh {eew H$s Vah {Z~©b VWm {Z~m}Y hmo OmVm h¡Ÿ&
3
_¸$m Ho$ _w{V©nyOH$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ g§~§Y _| H$B© àH$ma H$s ~mV| H$hVo Wo {OZ _| `h ~mV ^r Wr {H$
Amn H${d h¢Ÿ& A„mh Zo Bg Am`V _| Bgr H$m IÊS>Z {H$`m h¡Ÿ&
4
Or{dV hmoZo H$m AW© AÝVamË_m H$m Or{dV hmoZm Am¡a gË` H$mo g_PZo Ho$ `mo½` hmoZm h¡Ÿ&
549
36 - gyah `mgrZ

74. Am¡a CÝhm|Zo ~Zm {b`m A„mh Ho$ {gdm ~hþV go nyÁ`, {H$ g§^dV: do CZ H$s
ghm`Vm H$a|JoŸ&
75. dh ñd`§ AnZr ghm`Vm Zht H$a gH|$JoŸ& VWm do CZ H$s goZm h¢, (`mVZm) _|1
CnpñWVŸ&
76. AV: Amn H$mo CXmgrZ Z H$ao CZ H$s ~mVŸ& dñVwV: h_ OmZVo h¢ Omo dh _Z _|
aIVo h¢ VWm Omo ~mobVo h¢Ÿ&
77. Am¡a Š`m Zht XoIm _Zwî` Zo {H$ n¡Xm {H$`m h_ Zo Cgo dr`© go? {\$a ^r dh
Iwbm PJ‹S>mby h¡Ÿ&
78. Am¡a Cg Zo dU©Z {H$`m h_mao {b`o EH$ CXmhaU, Am¡a AnZr CËn{Îm H$mo ^yb
J`mŸ& Cg Zo H$hm: H$m¡Z Or{dV H$aoJm BZ ApñW`m| H$mo O~ {H$ dh OrU© hmo
MwH$s hm|Jr?
79. Amn H$h X|: dhr {Og Zo n¡Xm {H$`m h¢ àW_ ~maŸ& Am¡a dh àË`oH$ CËn{Îm H$mo
^br-^m±{V OmZZo dmbm h¡Ÿ&
80. {Og Zo ~Zm Xr Vwåhmao {b`o hao d¥j go A{¾, Vmo Vw_ Cg go AmJ2 gwbJmVo hmoŸ&
81. VWm Š`m {Og Zo AmH$mem| VWm YaVr H$mo n¡Xm {H$`m h¢ dh gm_Ï`© Zht aIVm
Bg na {H$ n¡Xm H$ao Cg Ho$ g_mZ? Š`m| Zht? Am¡a dh aM{`Vm A{V kmVm h¡Ÿ&
82. Cg H$m AmXoe O~ dh {H$gr MrµO H$mo ApñVËd àXmZ H$aZm Mmho Vmo ~g `h
H$h XoZm h¢: hmo OmŸ& VËjU dh hmo OmVr h¡Ÿ&
83. Vmo n{dÌ h¡ dh {Og Ho$ hmW _| àË`oH$ dñVw H$m amÁ` h¡, Am¡a Vw_ g~ Cgr H$s
Amoa \o$ao OmAmoJŸo &
*****

1
AWm©V dh AnZo nyÁ`m| g{hV ZaH$ _| Pm|H$ {X`o Om`|JoŸ&
2
^mdmW© `h h¡ {H$ Omo A„mh Ob go hao d¥j n¡Xm H$aVm h¡ {\$a Cgo gwIm XoVm h¡ {Og go Vw_ AmJ gwbJmVo hmo, Vmo
Š`m dh Bgr àH$ma Vwåhmao _aZo JbZo Ho$ níMmV² {\$a Vwåh| Or{dV Zht H$a gH$Vm?
550
37 - gyah gmµµâµ\$mV

gyah gmµµâµ\$mV - 37
gyah gmµµâµ\$mV Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 182 Am`V| h¢Ÿ&
- BgH$m Ama§^ (dñgmµµâµ\$mV) go hþAm h¡ {Og H$m AW© h¡: n§{ŠVdÕ µ\$[aíVm| H$s
enW! Bg {b`o Bg H$m Zm_ gyah gmµµâµ\$mV h¡Ÿ&
- Bg _| Am`V 1 go 10 VH$ A„mh Ho$ AHo$bo nyÁ` hmoZo na µ\$[aíVm| H$s Jdmhr
àñVwV H$aVo hþ`o `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ e¡VmZ, µ\$[aíVm| H$s Cƒ g^m VH OmZo
go amoH$ {X`o J`o h¢Ÿ& {\$a Xygao OrdZ H$s Xem H$m dU©Z H$a Ho$ CZ Ho$
Xwîn[aUm_ H$mo ~Vm`m J`m h¡ Omo A„mh Ho$ {gdm Xygam| H$mo nyOVo h¢ VWm A„mh
Ho$ nyOm[a`m| H$m CÎm_ n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 75 go 148 VH$ AZoH$ Z{~`m| H$s MMm© h¡ {OÝhm|Zo Vm¡hrX
(EHo$ídadmX) H$m àMma H$aVo hþ`o AZoH$ àH$ma Ho$ Xw:I ghoŸ& VWm A„mh Zo
CÝh| CZ Ho$ à`mgm| H$m CÎm_ à{V\$b àXmZ {H$`mŸ&
-Ÿ Am`V 149 go 166 VH$ µ\$[aíVm| Ho$ ~mao _| _we²[aH$m| Ho$ JbV {dMmam| H$m
IÊS>Z H$aVo hþ`o µ\$[aeVm| hr Ûmam `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ dmñVd_ _| dh Š`m
h¢?
- {\$a gyah H$s ApÝV_ Am`Vm| _| A„mh Ho$ agyb (g„„mhw Ab¡{h d g„_)
VWm A„mh H$s goZm AWm©V agyb Ho$ AZw`m{``m| H$mo A„mh H$s ghm`Vm VWm
{dO` H$s ew^ gyMZm Xr JB© h¡Ÿ&
*****

551
37 - gyah gmµµâµ\$mV

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. enW h¡ n§{ŠVdÕd (µ\$[aíVm|) H$s!
2. {\$a {P‹S>{H$`m± XoZo dmbmo H$s!
3. {\$a ñ_aU H$aHo$ n‹T>Zo dmbm|1 H$s!
4. {ZíM` Vwåhmam nyÁ` EH$ hr h¡Ÿ&
5. AmH$mem| VWm YaVr H$m nmbZhma, VWm Omo Hw$N> CZ Ho$ _Ü` h¡, Am¡a gy`m}X`
hmoZo Ho$ ñWmZm| H$m a~Ÿ&
6. h_ Zo Ab§H¥$V {H$`m h¡ g§gma (g_rn) Ho$ AmH$me H$mo Vmam| H$s emo^m goŸ&
7. VWm ajm H$aZo Ho$ {b`o àË`oH$ CÕV e¡VmZ goŸ&
8. dh Zht gwZ gH$Vo (Om H$a) Cƒ g^m VH$ µ\$[aeVm| H$s ~mV, VWm _mao OmVo h¢
àË`oH$ {Xem goŸ&
9. am±XZo Ho$ {b`o, VWm CZ Ho$ {b`o ñWm`r `mVZm h¡Ÿ&
10. naÝVw Omo bo C‹S>o Hw$N> Vmo nrN>m H$aVr h¡ Cg H$m XhH$Vr ÁdmbmŸ&2
11. Vmo Amn BZ (H$m{µ\$am|) go àíZ H$a| {H$ Š`m CZ H$mo n¡Xm H$aZm A{YH$ H${R>Z h¡
`m {OZ3 H$mo h_ Zo n¡Xm {H$`m h¡? h_ Zo CZ H$mo4 n¡Xm {H$`m h¡ bogXma {_Å>r
goŸ&
12. ~pëH$ Amn Zo AmíM`© {H$`m (CZ Ho$ AñdrH$ma na) VWm dh Cnhmg H$aVo h¢Ÿ&
13. Am¡a O~ {ejm Xr Om`o Vmo {ejm J«hU Zht H$aVoŸ&
14. Am¡a O~ XoIVo h¢ H$moB© {ZemZr Vmo Cnhmg H$aZo bJVo h¢Ÿ&
15. VWm H$hVo h¢ {H$ `h Vmo _mÌ Iwbm OmXy h¢Ÿ&
16. (H$hVo h¢ {H$) Š`m O~ h_ _a Om`|Jo VWm {_Å>r Am¡a h{È>`m± hmo Om`|Jo, Vmo h_
{ZíM` nwZ: Or{dV {H$`o Om`|Jo?
1
`h VrZm| JwU µ\$[aíVm| Ho$ h¢ Omo AmH$mem| _| A„mh H$s B~mXV Ho$ {b`o n§{ŠVdÕd ahVo VWm ~mXbm| H$mo hm±H$Vo Am¡a
A„mh Ho$ ñ_aU O¡go Hw> aAmZ VWm Z_mO n‹T>Zo Am¡a Cg H$s n{dÌVm H$m JmZ H$aZo BË`m{X _| bJo ahVo h¢Ÿ&
2
{\$a `{X Cg go ~Mm ah Om`o Vmo AmH$me H$s ~mV AnZo ZrMo Ho$ e¡VmZm| VH$ nhþ±MmVm h¡ Am¡a dh Cgo H$m{hZm| VWm
Á`mo{V{f`m| H$mo ~VmVo h¢Ÿ& {\$a dh Cg _| gm¡ PyR> {_bm H$a bmoJm| H$mo ~VmVo h¡Ÿ& (~w˜mar ,_wpñb_)
3
AWm©V µ\$[aíVm| VWm AmH$mem| H$mo?
4
CZ Ho$ {nVm AmX_ (Ab¡{hñgbm_) H$moŸ&
552
37 - gyah gmµµâµ\$mV

17. Am¡a Š`m h_mao nhbo nyd©O ^r (Or{dV {H$`o Om`|Jo)?


18. Amn H$h X| {H$ hm±, VWm Vw_ An_m{ZV (^r) hmoJoŸ&
19. dh Vmo ~g EH$ {P‹S>H$s hmoJr, {\$a ghgm dh XoI aho hm|JŸo &
20. VWm H$h|Jo: hm` h_mam {dZme! `h Vmo ~Xbo (àb`) H$m {XZ h¡Ÿ&
21. `hr {ZU©` H$m {XZ h¡ {Ogo Vw_ PwR>bm aho WoŸ&
22. (AmXoe hmoJm {H$) Koa bmAmo g~ AË`mMm[a`m| H$mo VWm CZ Ho$ gm{W`m| H$mo Am¡a
{Og H$s do B~mXV (d§XZm) H$a aho WoŸ&
23. A„mh Ho$ {gdmŸ& {\$a {XIm Xmo CZ H$mo ZaH$ H$s amhŸ&
24. Am¡a CÝh| amoH$1 boŸ& CZ go àíZ {H$`m Om`oŸ&
25. Š`m hmo J`m h¡ Vwåh| {H$ EH$-Xygao H$s ghm`Vm Zht H$aVo?
26. ~pëH$ dh Cg {XZ {ga PwH$m`o I‹S>o hm|JoŸ&
27. Am¡a EH$-Xygao Ho$ gå_wI hmoH$a nañna àíZ H$a|Jo:2
28. H$h|Jo {H$ Vw_ h_mao nmg Am`m H$aVo Wo Xm`|3 goŸ&
29. dh4 H$h|Jo: ~pëH$ Vw_ ñd`§ B©_mZ dmbo Z WoŸ&
30. VWm Zht Wm h_mam Vw_ na H$moB© A{YH$ma,5 ~pëH$ Vw_ ñd`§ Ad¡kmH$mar WoŸ&
31. Vmo {gÕ hmo J`m h_ na h_mao nmbZhma H$m H$WZ {H$ h_ (`mVZm) MIZo dmbo
h¢Ÿ&
32. Vmo h_ Zo Vwåh| Hw$nW H$a {X`mŸ& h_ Vmo ñd`§ Hw$nW WoŸ&
33. {\$a dh g^r Cg {XZ `mVZm _| gmPr hm|JŸo &
34. h_ Bgr àH$ma {H$`m H$aVo h¢ Anam{Y`m| Ho$ gmWŸ&
35. `h dh h¢ {H$ O~ H$hm OmVm Wm CZ go {H$ H$moB© nyÁ` (d§XZr`) Zht A„mh Ho$
A{V[aŠV Vmo dh A{^_mZ H$aVo WoŸ&

1
ZaH$ _| Pm|H$Zo go nhboŸ&
2
AWm©V EH$-Xygao H$mo {Y¸$ma|JoŸ&
3
Bg go A{^àm` `h h¡ {H$ Y_© VWm gË` Ho$ Zm_ go AmVo Wo AWm©V `h {dídmg {XbmVo Wo {H$ `hr {_lUdmX _yb
VWm gËY_© h¡Ÿ&
4
Bg go A{^àm` CZ Ho$ à_wI bmoJ h¡Ÿ&
5
Xo{I`o: gyah B~²amhr_, Am`V:22Ÿ&
553
37 - gyah gmµµâµ\$mV

36. VWm H$h aho Wo: Š`m h_ Ë`mJ XoZo dmbo h¢ AnZo nyÁ`m| H$mo EH$ CÝ_Îm H${d Ho$
H$maU?
37. ~pëH$ dh (Z~r) gƒ bm`o h¢ VWm nw{ï> H$s h¡ g~ agybm| H$sŸ&
38. {ZíM` Vw_ Xw:IXm`r `mVZm MIZo dmbo hmoŸ&
39. VWm Vw_ Cg H$m à{VH$ma (~Xbm) {X`o OmAmoJo Omo Vw_ H$a aho WoŸ&
40. naÝVw A„mh Ho$ ewÕ ^ŠVŸ&
41. `hr h¢ {OZ Ho$ {b`o {d{XV Or{dH$m h¡Ÿ&
42. àË`oH$ àH$ma Ho$ \$b VWm dhr AmXaUr` hm|JŸo &
43. gwI Ho$ ñdJm] _|Ÿ&
44. AmgZm| na EH$-Xygao Ho$ gå_wI AgrZ hm|JŸo &
45. {\$am`o Om`|Jo CZ na ß`mbo àdm{hV no` Ho$Ÿ&
46. ídoV AmñdmX nrZo dmbm| Ho$ {b`oŸ&
47. Zht hmoJr Cg _| emar[aH$ nr‹S>m Am¡a Z dh Cg go ~hH|$JoŸ&
48. VWm CZ Ho$ nmg Am±I| PwH$m`o (g{V) ~‹S>r Am±Im| dmbr (Zm[a`m±) hm|JrŸ&
49. dh Nw>nm`o hþ`o AÝS>m| Ho$ _m{ZÝX hm|JrŸ&1
50. dh EH$-Xygao go gå_wI hmo H$a àíZ H$a|JŸo &
51. Vmo H$hoJm EH$ H$hZo dmbm CZ _| go: _oam EH$ gmWr WmŸ&
52. Omo H$hVm Wm {H$ Š`m Vw_ (àb` H$m) {dídmg H$aZo dmbm| _| go hmo?
53. Š`m O~ h_ _a Om`|Jo VWm {_Å>r Am¡a ApñW`m± hmo Om`|Jo Vmo Š`m h_o (H$_m]
H$m)à{V\$b {X`m Om`oJmŸ&
54. dh H$hoJm: Š`m Vw_ Pm±H$ H$a XoIZo dmbo hmo?
55. {\$a Pm±H$Vo hr Cgo XoI boJm ZaH$ Ho$ ~rMŸ&
56. Cg go H$hoJm: A„mh H$s enW! Vw_ Vmo _oam {dZme H$a XoZo Ho$ g_rn WoŸ&
57. Am¡a `{X _oao nmbZhma H$m AZwJ«h Z hmoVm Vmo _¢ (ZaH$ Ho$) CnpñWVm| _| hmoVmŸ&
58. {\$a dh H$hoJm: Š`m (`h ghrh Zht h¡ {H$) h_ _aZo dmbo Zht h¢?

1
AWm©V {Og àH$ma njr Ho$ n±Im| Ho$ ZrMo Nw>no hþ`o AÝS>o gwa{jV hmoVo h¢ d¡go hr dh Zm[a`m± gwa{jV, gwÝXa a§J Am¡a ê$n
H$s hm|JrŸ&
554
37 - gyah gmµµâµ\$mV

59. {gdm`o AnZr àW_ _m¡V Ho$ Am¡a Z h_ H$mo `mVZm Xr Om`oJrŸ&
60. dmñVd _| `hr ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
61. Bgr (O¡gr g\$bVm) Ho$ {b`o Mm{h`o {H$ H$_© H$a| H$_© H$aZo dmboŸ&
62. Š`m `h Am{VÏ` CÎm_ h¡ AWdm Wmoh‹S> H$m d¥j?
63. h_ Zo Cgo AË`mMm[a`m| Ho$ {b`o EH$ narjm ~Zm`m h¡Ÿ&
64. dh EH$ d¥j h¡ Omo ZaH$ H$s O‹S> (Vh) go {ZH$bVm h¡Ÿ&
65. Cg Ho$ JwÀN>o e¡VmZm| Ho$ {gam| Ho$ g_mZ h¢Ÿ&
66. Vmo dh (ZaH$dmgr) ImZo dmbo h¢ Cg goŸ& {\$a ^aZo dmbo h¢ Cg go AnZo noQ>Ÿ&
67. {\$a CZ Ho$ {b`o Cg Ho$ D$na go Im¡bVm Ja_ nmZr h¡Ÿ&
68. {\$a CÝh| àË`mJV hmoZm h¡ ZaH$ H$s AmoaŸ&
69. dmñVd _| CÝhm|Zo nm`m AnZo nyd©Om| H$mo Hw$nWŸ&
70. {\$a dh CÝht Ho$ nX²{MÝhm| na1 Xm¡‹S>o Mbo Om aho h¢Ÿ&
71. Am¡a Hw$nW hmo MwH$o h¢ BZ go nyd© AJbo bmoJm| _| go A{YH²$VaŸ&
72. VWm h_ ^oO MwHo$ h¢ CZ _| gMoV (gmdYmZ) H$aZo dmboŸ&
73. Vmo XoImo {H$ H¡$gm ahm gmdYmZ {H$`o hþ`o bmoJm| H$m n[aUm_?2
74. h_mao ewÕ ^ŠVm| Ho$ {gdmŸ&
75. VWm h_| nwH$mam Zyh ZoŸ& Vmo h_ Š`m hr AÀN>o àmW©Zm ñdrH$ma H$aZo dmbo h¢Ÿ&
76. Am¡a h_ Zo ~Mm {b`m Cg H$mo Am¡a Cg Ho$ n[aOZm| H$mo Kmoa AmnXm goŸ&
77. VWm H$a {X`m h_ Zo Cg H$s g§V{V H$mo eof3 ah OmZo dmbm| _|Ÿ&
78. VWm eof aIm h_ Zo Cg H$s gamhZm VWm àe§gm H$mo {nN>bm| _|Ÿ&
79. gbm_ (gwajm)4 h¡ Zyh Ho$ {b`o g_ñV {díddm{g`m| _|Ÿ&
80. Bgr àH$ma h_ à{V\$b àXmZ H$aVo h¢ gXmMm[a`m| H$moŸ&
81. dmñVd _| dh h_mao B©_mZ dmbo ^ŠVm| _| go WmŸ&

1
Bg _| ZaH$ _| OmZo H$m Omo g~ go ~‹S>m H$maU ~Vm`m J`m h¡ dh h¡ Z~r H$mo Z _mZZm, Am¡a AnZo nyd©Om| Ho$ n§W na hr
MbVo ahZmŸ&
2
AV: CZHo$ Xwîn[aUm_ go {ejm J«hU H$aZr Mm{h`oŸ&
3
Cg H$s Om{V Ho$ Ob_¾ hmo OmZo Ho$ níMmV²Ÿ&
4
AWm©V Cg H$s ~war MMm© goŸ&
555
37 - gyah gmµµâµ\$mV

82. {\$a h_ Zo Ob_¾ H$a {X`m Xygam| H$moŸ&


83. Am¡a Cg Ho$ AZw`m{``m| _| {ZíM` B~²amhr_ h¡Ÿ&
84. O~ bm`m dh AnZo nmbZhma Ho$ nmg ñdÀN> {XbŸ&
85. O~ H$hm CgZo AnZo {nVm VWm AnZr OmVr go: Vw_ {H$g H$s B~mXV (d§XZm)
H$a aho hmo?
86. Š`m AnZo ~Zm`o nyÁ`m| H$mo A„mh Ho$ {gdm MmhVo hmo?
87. Vmo Vwåhmam Š`m {dMma h¡ {díd Ho$ nmbZhma Ho$ {df` _|?
88. {\$a Cg Zo XoIm Vmam| H$s1 AmoaŸ&
89. VWm CZ go H$hm: _¢ amoJr hÿ±Ÿ&
90. Vmo Cgo N>mo‹S> H$a Mbo J`oŸ&
91. {\$a dh Om nhÿ±Mm CZ Ho$ Cnmñ`m| (nyÁ`m|) H$s AmoaŸ& H$hm {H$ (dh àgmX) Š`m|
Zht ImVo?
92. Vwåh| Š`m hþAm h¡ {H$ ~mobVo Zht?
93. {\$a {nb n‹S>m CZ na _maVo hþ`o Xm`| hmW goŸ&
94. Vmo dh Am`o Cg H$s Amoa Xm¡‹S>Vo hþ`Ÿo &
95. B~²amhr_ Zo H$hm: Š`m Vw_ B~mXV (d§XZm) H$aVo hmo Cg H$s {Ogo nËWam| go VameVo
hmo?
96. O~ {H$ A„mh Zo n¡Xm {H$`m h¡ Vw_ H$mo VWm Omo Vw_ H$aVo hmoŸ&
97. CÝhm|Zo H$hm: Bg Ho$ {b`o EH$ (A{¾embm H$m) {Z_m©U H$amoŸ& Am¡a Cgo Pm|H$ Xmo
XhH$Vr A{¾ _|Ÿ&
98. Vmo CÝhm|Zo Cg Ho$ gmW fS²>`§Ì aMm, Vmo h_ Zo CÝht H$mo ZrMm H$a {X`mŸ&
99. VWm Cg Zo H$hm: _¢ OmZo dmbm hy± AnZo nmbZhma H$s2 AmoaŸ& dh _wPo gwnW
Xem©`oJmŸ&
100.ho _oao nmbZhma! àXmZ H$a _wPo EH$ gXmMmar (nyZrV) nwÌŸ&
101.Vmo h_ Zo ew^ gyMZm Xr Cgo EH$ ghZerb nwÌ H$sŸ&

1
`h gmoMVo hþ`o {H$ BZ Ho$ CËgd _| Z OmZo Ho$ {b`o Š`m ~hmZm H$ê±$Ÿ&
2
AWm©V Eogo ñWmZ H$s Amoa Ohm± AnZo nmbZhma H$s B~mXV H$a gHy±$Ÿ&
556
37 - gyah gmµµâµ\$mV

102.{\$a O~ dh nhþ±Mm Cg Ho$ gmW MbZo-{\$aZo H$s Am`w H$mo, Vmo B~²amhr_ Zo
H$hm: ho _oao {à` nwÌ! _¢ XoI ahm hÿ± ñdnZ _| {H$ _¢ VwPo ~Y H$a ahm hÿ±Ÿ& A~ Vy
~Vm {H$ Voam Š`m {dMma h¡? Cg Zo H$hm: ho {nVm! nmbZ H$a| {Og H$m AmXoe
Amn H$mo {X`m Om ahm h¡Ÿ& Amn nm`|Jo _wPo ghZerbm| _| go `{X A„mh H$s BÀN>m
hþB©Ÿ&
103.AÝVV: O~ XmoZm| Zo ñd`§ H$mo A{n©V H$a {X`m, Am¡a Cg ({nVm) Zo Cgo {Jam
{X`m _mWo Ho$ ~bŸ&
104.V~ h_ Zo Cgo AmdmµO Xr {H$ ho B~²amhr_!
105.Vy Zo gƒ H$a {X`m AnZm ñdßZŸ& Bgr àH$ma h_ à{V \$b àXmZ H$aVo h¢
gXmMm[a`m| H$moŸ&
106.dmñVd _| `h Iwbr narjm WrŸ&
107.Am¡a h_ Zo Cg Ho$ _w{ŠV-à{VXmZ Ho$ ê$n _| àXmZ H$a Xr EH$ _hmZ²1 ~{bŸ&
108.VWm h_ Zo eof aIr Cg H$s ew^ MMm© {nN>bm| _|Ÿ&
109.gbm_ h¡ B~²amhr_ naŸ&
110.Bgr àH$ma h_ à{V\$b àXmZ H$aVo h¢ gXmMm[a`m| H$moŸ&
111.{ZíM` hr dh h_mao B©_mZdmbo ^ŠVm| _| go WmŸ&
112.VWm h_ Zo Cgo ew^gyMZm Xr BghmH$ Z~r H$s, Omo gXmMm[a`m| _|2 hmoJmŸ&
113.VWm h_ Zo ~aH$V ({d^y{V) AdV[aV H$s Cg na VWm Bg²hmH$ naŸ& Am¡a CZ
XmoZm| H$s g§V{V _| go H$moB© gXmMmar h¡ Am¡a H$moB© AnZo {b`o Iwbm AË`mMmarŸ&
114.VWm h_ Zo CnH$ma {H$`m _ygm Am¡a hmê$Z naŸ&
115.VWm _wŠV {H$`m XmoZm| H$mo Am¡a CZ {H$ Om{V H$mo Kmoa ì`J«Vm goŸ&
116.VWm h_ Zo ghm`Vm H$s CZ H$s Vmo dhr à^mdembr hmo J`oŸ&

1
`h _hmZ² ~{b EH$ _|T>m WmŸ& {Ogo {O~²arb (Ab¡{hñgbm_) Ûmam ñdJ© go ^oOm J`mŸ& Omo Amn Ho $ {à` nwÌ Bñ_mB©b
(Ab¡{hñgbm_) Ho$ ñWmZ na ~{b {X`m J`mŸ& {\$a Bg {d{Y H$mo àb` VH$ Ho$ {b`o A„mh Ho$ g{_ß` H$m EH$ gmYZ
VWm B©Xwb AµOhm (~µH$aB©X) H$m {à`da H$_© ~Zm {X`m J`mŸ& {Ogo g§gma Ho$ g^r _wgb_mZ B©Xwb AµO²hm _| H$aVo h¢Ÿ&
2
Bg Am`V go {d{ÛV hmoVm h¡ {H$ B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) H$mo Bg ~{b Ho$ níMmV² Xygao nwÌ AmXaUr` Bg²hmH$ H$s
ew^ gyMZm Xr JB©Ÿ& Bg go kmZ hþAm {H$ ~{b Bñ_mB©b (Ab¡{hñgbm_) H$s Xr JB© WrŸ& Am¡a XmoZm| H$s Am`w _| bJ-
^J Mm¡Xh df© H$m AÝVa h¡Ÿ&
557
37 - gyah gmµµâµ\$mV

117.VWm h_ Zo àXmZ H$s XmoZm| H$mo àH$me_` nwñVH$ (Vm¡amV)Ÿ&


118.Am¡a h_ Zo Xem©B© XmoZm| H$mo grYr S>JaŸ&
119.VWm eof aIr XmoZm| H$s ew^ MMm© {nN>bm| _|Ÿ&
120.gbm_ h¡ _ygm VWm hmê$Z naŸ&
121.h_ Bgr àH$ma à{V\$b àXmZ H$aVo h¢ gXmMm[a`m| H$moŸ&
122.dñVwV: dh XmoZm| h_mao B©_mZ dmbo ^ŠVm| _| WoŸ&
123.VWm {ZíM` Bb²`mg Z{~`m| _| go WmŸ&
124.O~ H$hm Cg Zo AnZr Om{V go: Š`m Vw_ S>aVo Zht hmo?
125.Š`m Vw_ ~A²b (Zm_H$ _w{V©) H$mo nwH$maVo hmo? VWm Ë`mJ aho hmo gdm}Îm_ CËn{Îm
H$Vm© H$mo?
126.A„mh hr Vwåhmam nmbZhma h¡, VWm Vwåhmao àW_ nyd©Om| H$m nmbZhma h¡Ÿ&
127.AÝVV: CÝhm|Zo PwR>bm {X`m Cg H$moŸ& Vmo {ZíM` dhr (ZaH$ _|) CnpñWV
hm|JŸo &
128.{H$ÝVw A„mh Ho$ ewÕ ^ŠVŸ&
129.VWm eof aIr h_ Zo CgH$s ew^ MMm© {nN>bm| _|Ÿ&
130.gbm_ h¡ Bb²`mgrZ1 naŸ&
131.dmñVd _| h_ Bgr àH$ma à{V\$b àXmZ H$aVo h¢ gXmMm[a`m| H$moŸ&
132.dñVwV: dh h_mao B©_mZ dmbo ^ŠVmo _| go WmŸ&
133.VWm {ZíM` byV Z{~`m| _| go WmŸ&
134.O~ h_ Zo _wŠV {H$`m Cg H$mo VWm Cg Ho$ g~ n[aOZm| H$moŸ&
135.EH$ ~w{‹T>`m2 Ho$ {gdm, Omo nrN>o ah OmZo dmbm| _| WrŸ&
136.{\$a h_ Zo AÝ`m| H$mo Vhg Zhg H$a {X`mŸ&
137.VWm Vw_3 JwµOaVo hmo CZ (H$s {ZO©Z ~pñV`m|) na àmV: Ho$ g_`Ÿ&
138.VWm am{Ì _|Ÿ& Vmo Š`m Vw_ g_PVo Zht hmo?

1
Bb²`mgrZ: Bb²`mg hr H$m EH$ CƒmaU h¡Ÿ& CÝh| AÝ` Y_© J«ÝWm| _| Bb`m ^r H$hm J`m h¡Ÿ&
2
`h byV (Ab¡{hñgbm_) H$s H$m{µ\$a nËZr WrŸ&
3
_¸$m dm{g`m| H$mo g§~mo{YV {H$`m J`m h¡Ÿ&
558
37 - gyah gmµµâµ\$mV

139.VWm {ZíM` `yZwg Z{~`m| _| go WmŸ&


140.O~ dh ^mJ1 J`m ^ar Zmd H$s AmoaŸ&
141.{\$a Zm_ {ZH$mbm J`m Vmo dh hmo J`m \|$Ho$ hþAm| _| goŸ&
142.Vmo {ZJb {b`m Cgo _N>br Zo, Am¡a dh {ZpÝXVm WmŸ&
143.Vmo `{X Z hmoVm A„mh H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$aZo dmbm| _|Ÿ&
144.Vmo dh ah OmVm Cg Ho$ CXa _| Cg {XZ VH$ O~ g~ nwZ: Or{dV {H$`o2
Om`|JŸo &
145.Vmo h_ Zo \|$H$ {X`m Cgo Iwbo _¡XmZ _| Am¡a dh amoJr3 WmŸ&
146.Am¡a CJm {X`m Cg4 na bVmAm| H$m EH$ d¥jŸ&
147.VWm h_ Zo Cgo agyb ~Zm H$a ^oOm EH$ bI ~pëH$ A{YH$ H$s AmoaŸ&
148.Vmo dh B©_mZ bm`oŸ& {\$a h_ Zo CÝh| gwI - gw{dYm àXmZ H$s EH$ g_`5 VH$Ÿ&
149.Vmo (ho Z~r!) Amn CZ go àíZ H$a| {H$ Š`m Amn Ho$ nmbZhma Ho$ {b`o Vmo
nw{Ì`m± hm| Am¡a CZ Ho$ {b`o nwÌ?
150.AWdm Š`m h_ Zo n¡Xm {H$`m h¡ \µ $[aíVm| H$mo Zm[a`m±Ÿ& Am¡a dh Cg g_` CnpñWV6
Wo?
151.gmdYmZ! dmñVd _| dh AnZo _Z go ~Zm H$a `h ~mV H$h ah| h¢Ÿ&
152.{H$ A„mh Zo g§VmZ ~ZmB© h¡Ÿ& Am¡a {ZíM` dh {_Ï`m ^mfr h¢Ÿ&
153.Š`m A„mh Zo àmW{_H²$Vm Xr h¡ nw{Ì`m| H$mo nwÌm| na?
154.Vwåh| Š`m hmo J`m h¡, Vw_ H¡$gm {ZU©` Xo aho hmo?
155.Vmo Š`m Vw_ {ejm J«hU Zht H$aVo?

1
A„mh H$s AZw_{V Ho$ {~Zm AnZo ZJa go ZJa dm{g`m| H$mo `mVZm Ho$ AmZo H$s gyMZm XoH$a {ZH$b J`oŸ& Am¡a Zmd na
gdma hmo J`oŸ& Zmd gmJa H$s bham| _| {Ka JB©Ÿ& Bg{b`o ~moP H$_ H$aZo Ho$ {b`o Zm_ {ZH$mbm J`mŸ& Vmo `yZwg
(Ab¡{hñgbm_) H$m Zm_ {ZH$bm Am¡a CÝh| g_wÐ _| \|$H$ {X`m J`mŸ&
2
AWm©V àb` Ho$ {XZ VH$Ÿ& (Xo{I`o : gyah Apå~`m, Am`mV : 87)
3
AWm©V {Z~©b ZdOmV {eew Ho$ g_mZŸ&
4
ajm Ho$ {b`oŸ&
5
Xo{I`o : gyah `wZygŸ&
6
Bg _| _¸$m Ho$ {_lUdm{X`m| H$m IÊS>Z {H$`m Om ahm h¡ Omo µ \$[aíVm| H$mo Xo{d`m± VWm A„mh H$s nw{Ì`m± H$hVo WoŸ& O~
{H$ dh ñd`§ nw{Ì`m| Ho$ OÝ_ H$mo A{à` _mZVo WoŸ&
559
37 - gyah gmµµâµ\$mV

156.AWdm Vwåhmao nmg H$moB© àË`j à_mU h¡?


157.Vmo AnZr nwñVH$ bmAmo `{X Vw_ gË`dmXr hmo?
158.Am¡a CÝhm|Zo ~Zm {X`m A„mh VWm {OÞm| Ho$ _Ü` d§e-g§~§YŸ& O~ {H$ {OÞ
ñd`§ OmZVo h¢ {H$ dh A„mh Ho$ g_j {ZíM` CnpñWV {H$`o1 Om`|JoŸ&
159.A„mh n{dÌ h¡ CZ JwUm| go {Og H$m dh dU©Z H$a aho h¢Ÿ&
160.naÝVw A„mh Ho$ ewÕ ^ŠVŸ&2
161.Vmo {ZíM` Vw_ VWm Vwåhmao nyÁ`Ÿ&
162.Vw_ g~ {H$gr EH$ H$mo ^r Hw$nW Zht H$a gH$VoŸ&
163.Cg Ho$ {gdm Omo ZaH$ _| Pm|H$m OmZo dmbm h¡Ÿ&
164.Am¡a Zht h¡ h_ (µ\$[aíVm|) _| go H$moB© naÝVw Cg H$m EH$ {Z`{_V ñWmZ h¡Ÿ&
165.VWm h_ hr (AmkmnmbZ Ho$ {b`o) n§{ŠVdÕ h¢Ÿ&
166.Am¡a h_ hr Vñ~rh (n{dÌVm JmZ) H$aZo dmbo h¢Ÿ&
167.VWm dh (_we²[aH$) Vmo H$hm H$aVo Wo {H$:
168.`{X h_mao nmg H$moB© ñ_¥{V (nwñVH$) hmoVr Omo nhbo bmoJm| _| AmB©...
169.Vmo h_ Adí` A„mh Ho$ ewÕ ^ŠVm| _| go hmo OmVoŸ&
170.({\$a O~ Am J`r) Vmo CÝhm|Zo Hw> aAmZ Ho$ gmW Hw$µ\«$ H$a {X`m AV: erK« hr
CÝh| kmZ hmo Om`oJmŸ&
171.Am¡a nhbo hr h_mam dMZ hmo MwH$m h¡ AnZo ^oOo hþ`o ^ŠVm| Ho$ {b`oŸ&
172.{H$ {ZíM` CÝht H$s ghm`Vm H$s Om`oJrŸ&
173.VWm dmñVd _| h_mar goZm hr à^mdembr ({dO`r) hmoZo dmbr h¡Ÿ&
174.Vmo Amn _w±h \o$a b| CZ go Hw$N> g_` VH$Ÿ&
175.VWm CÝh| XoIVo ah|Ÿ& dh ^r erK« hr XoI b|JoŸ&
176.Vmo Š`m dh h_mar `mVZm H$s erK« _m±J H$a aho h¢Ÿ&
177.Vmo O~ dh CVa Am`oJr CZ Ho$ _¡XmZm| _| Vmo ~wam hmo Om`oJm gmdYmZ {H$`o hþAm|
H$m gdoamŸ&

1
AWm©V `mVZm Ho$ {b`oŸ& Vmo `{X do Cg Ho$ g§~§Yr hmoVo Vmo CÝh| `mVZm Š`m| XoVm?
2
dh A„mh H$mo Eogo XwJw©Um| go `wŠV Zht H$aVoŸ&
560
37 - gyah gmµµâµ\$mV

178.Am¡a Amn _w±h \o$a b| CZ go Hw$N> g_` VH$Ÿ&


179.VWm XoIVo ah|, AÝVV: dh (^r) XoI b|JoŸ&
180.n{dÌ h¡ Amn H$m nmbZhma Jm¡ad H$m ñdm_r Cg ~mV go Omo dh ~Zm aho h¢Ÿ&
181.VWm gbm_ h¡ agybm| naŸ&
182.VWm g^r àe§gm A„mh gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma Ho$ {b`o h¡Ÿ&
*****

561
38 - gyah gmX

gyah gmX - 38
gyah gmX Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 88 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg _| nhbo AÀN>a (gmX) Am`m h¡ {Og Ho$ H$maU Bg H$m Zm_ (gyah gmX)
h¡Ÿ&
- Bg H$s Ama§{^H$ Am`Vm| _| Hw>>aAmZ Ho$ {ejmàX nwñVH$ hmoZo H$s MMm© H$aVo hþ`o
`h MoVmdZr Xr JB© h¡ {H$ Omo Bgo Zht _mZ|Jo dh AnZo Amn H$mo ~wao n[aUm_ VH$
nhþ±Mm`|JoŸ&
- Am`V 12 Vo 16 VH$ CZ Om{V`m| H$m ~wam AÝV ~Vm`m J`m h¡ {OÝhm|Zo agybm|
H$mo PwR>bm`mŸ& {\$a Am`V 17 go 24 VH$ Z{~`m| Ho$, A„mh H$s Amoa Ü`mZ_¾
hmoVo H$s MMm© H$s JB© h¡Ÿ& {\$a A„mh H$s Amkm H$m nmbZ H$aZo Am¡a Z H$aZo
XmoZmo H$m nabmoH$ _| AbJ-AbJ n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 65 go 85 VH$ _| ~Vm`m h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_)
gmdYmZ H$aZo Ho$ {b`o Am`o h¢Ÿ& Am¡a Amn Ho$ {damoY H$aZo H$m dhr \$b hmoJm Omo
B~²brg Ho$ A{^_mZ H$m hþAmŸ&
- ApÝV_ Am`Vm| _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) VWm Hw>>aAmZ Ho$ gË` hmoZo
VWm Hw>>aAmZ H$s ~VmB© hþ`r ~Vm| Ho$ Adí` nyar hmoZo H$s Amoa g§Ho$V {H$`o J`o
h¢Ÿ&
*****

562
38 - gyah gmX

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. gmXŸ& enW h¡ {ejm àX Hw> aAmZ H$s!
2. ~pëH$ Omo H$m{µ\$a hmo J`o dh EH$ Jd© VWm {damoY _| J«ñV h¢Ÿ&
3. h_ Zo {dZme {H$`m h¡ BZ go nyd© ~hþV go g_wXm`m| H$mŸ& Vmo dh nwH$maZo bJoŸ&
Am¡a Zht hmoVm dh ~MZo H$m g_`Ÿ&
4. VWm CÝh| AmíM`© hþAm {H$ Am J`m CZ Ho$ nmg CÝht _| go EH$ gMoV H$aZo1
dmbm! Am¡a H$h {X`m H$m{µ\$am| Zo {H$ `h Vmo ~‹S>m PyR>m OmXyJa h¡Ÿ&
5. Š`m Cg Zo ~Zm {X`m h¡ g~ nyÁ`m| H$mo EH$ nyÁ`? `h Vmo ~‹S>o AmíM`© H$m
{df` h¡Ÿ&
6. VWm Mb {X`o CZ Ho$ à_wI (`h) H$hVo hþ`o {H$ Mbmo Ñ‹T> ahmo AnZo nyÁ`m| naŸ&
Bg ~mV H$m Hw$N> Am¡a hr bú`2 h¡Ÿ&
7. h_ Zo Zht gwZr `h ~mV àmMrZ Y_m] _|, `h Vmo ~g _ZK‹S>V ~mV h¡Ÿ&
8. Š`m Cgr na CVmar JB© h¡ `h {ejm (Hw>>aAmZ) h_mao ~rM _| go? ~pëH$ dh
g§Xoh _| h¢ _oar {ejm goŸ& ~pëH$ CÝhm|Zo A^r `mVZm Zht MIr h¡Ÿ&
9. AWdm CZ Ho$ nmg h¢ Amn Ho$ AË`§V à^wËdembr àXmVm nmbZhma H$s X`m Ho$
H$mofŸ&3
10. AWdm CÝht H$m h¡ amÁ` AmH$mem| VWm YaVr H$mŸ& Am¡a Omo Hw$N> CZ XmoZm| Ho$
_Ü` h¡? Vmo CÝh| Mm{h`o {H$ M‹T> Om`| (AmH$mem| _|) apñg`m± VmZ4 H$aŸ&
11. `h EH$ VwÀN> goZm h¡ `hm± nam{OV goZmAm|5 _| goŸ&
12. PwR>bm`m BZ go nhbo Zyh VWm AmX Am¡a e{ŠVdmZ {µ\$aAm¡Z H$s Om{V ZoŸ&
13. VWm g_yX Am¡a byV H$s Om{V Ed§ ~Z Ho$ dm{g`m|6 ZoŸ& `hr goZm`| h¢Ÿ&
14. BZ g^r Zo PwR>bm`m agybm| H$mo, Vmo _oar `mVZm {gÕ hmo JB©Ÿ&
1
AWm©V _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_)Ÿ&
2
AWm©V EHo$ídadmX H$s `h ~mV gË` Zht h¡ Am¡a Eogr ~mV AnZo {H$gr ñdmW© Ho$ {b`o H$s Om ahr h¡Ÿ&
3
{H$ dh {Ogo Mmh| Z~r ~Zm`|?
4
Deewj cegncceo (meuueuueeng Deuewefn Je meuuece) Hej ÒekeÀeMevee kesÀ DeJelejCe keÀes jeskeÀ oW~
5
AWm©V BZ _¸$m dm{g`m| Ho$ nam{OV hmoZo _| Xoa Zht hmoJrŸ&
6
Bg go A{^àm` ewEo~ (Ab¡{hñgbm_) H$s Om{V h¡Ÿ& (Xo{I`o : gyah, ewAam Am`V: 176)
563
38 - gyah gmX

15. Am¡a `h Zht àVrjm H$a aho h¢ naÝVw EH$ H$H©$e Üd{Z H$s {Og Ho$ {b`o Hw$N>
^r Xoa Zht hmoJrŸ&
16. VWm CÝhm|Zo H$hm {H$ ho h_mao nmbZhma! erK« àXmZ H$a Xo h_mao {b`o h_mar
(`mVZm H$m) ^mJ {hgm~ Ho$ {XZ go nhboŸ&1
17. Amn ghZ H$a| Cg na Omo do H$h aho h¢Ÿ& VWm `mX H$a| h_mao ^ŠV XmdyX H$mo
Omo AË`§V e{ŠVembr Wm {ZíM` dh Ü`mZ _¾ WmŸ&
18. h_ Zo dídVu H$a {X`m Wm nd©Vm| H$mo Omo CgHo$ gmW n{dÌVm JmZ H$aVo Wo
g§Ü`m VWm àmV:Ÿ&
19. VWm n{j`m| H$mo EH${ÌV {H$`o hþ`o, àË`oH$ Cg Ho$ AmYrZ Ü`mZ _JZ ahVo WoŸ&
20. Am¡a h_ Zo Ñ‹T> {H$`m Cg Ho$ amÁ` H$mo Am¡a h_ Zo àXmZ H$s Cgo Z~ydV VWm
{ZU©` e{ŠVŸ&
21. VWm Š`m Am`m Amn Ho$ nmg Xmo njm| H$m g_mMma O~ dh Xrdma \$m§X H$a
_oham~ (d§XZm ñWb) _| Am J`o?
22. O~ CÝhm|Zo àdoe {H$`m XmdyX na Vmo dh K~am J`m CZ goŸ& CÝhm|Zo H$hm: S>[a`o
ZhtŸ& h_ Xmo nj h¢ AË`mMma {H$`m h¡ h_ _| go EH$ Zo Xygao naŸ& Vmo Amn {ZU©`
H$a X| h_mao ~rM gË` (Ý`m`) Ho$ gmWŸ& VWm AÝ`m` Z H$a| VWm h_o Xem© X|
grYr amhŸ&
23. `h _oam ^mB© h¡ Cg Ho$ nmg {ZÞmdo ^o‹S> h¢Ÿ& Am¡a _oao EH$ ^o‹S> h¡Ÿ& Vmo `h H$hVm
h¡ {H$ dh (^r) _wPo Xo XmoŸ& Am¡a `h à^mdembr hmo J`m _wP na ~mV H$aZo _|Ÿ&
24. XmdyX Zo H$hm: Cg Zo Vw_ na Adí` AË`mMma {H$`m Vwåhmar ^o‹S> H$mo ({_bmZo
H$s) _m±J H$a Ho$ AnZr ^o‹S>m| _|Ÿ& VWm ~hþV go gmPr EH$ Xygao na AË`mMma
H$aVo h¢ CZ Ho$ {gdm Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma {H$`oŸ& Am¡a ~hþV Wmo‹S>o h¢ Eogo
bmoJŸ& Am¡a XmdyX Zo ^m°n {b`m H$s h_ Zo Cg H$s narjm br h¡ Vmo ghgm Cg Zo
j_m`mMZm H$a brŸ& Am¡a {Ja J`m gO²Xo _| VWm Ü`mZ _¾ hmo J`mŸ&

1
AWm©V dh Cnhmg ñdê$n H$hVo h¢ {H$ àb` go nhbo hr g§gma _| h_| `mVZm {_b Om`oŸ& AW© `h h¡ {H$ h_| H$moB©
`mVZm Zht Xr Om`oJrŸ&
564
38 - gyah gmX

25. Vmo h_ Zo j_m H$a {X`m Cg Ho$ {b`o dhŸ& VWm Cg Ho$ {b`o h_mao nmg {ZíM`
gm{_ß` h¡ VWm AÀN>m ñWmZŸ&
26. ho XmdyX! h_ Zo VwPo amÁ` {X`m h¡ YaVr _|Ÿ& AV: {ZU©` H$a bmoJm| Ho$ ~rM gË`
(Ý`m`) Ho$ gmW VWm AZwgaU Z H$a AmH$m§jm H$mŸ& AÝ`Wm dh Hw$nW H$a XoJr
VwPo A„mh H$s amh goŸ& {Z:g§Xho Omo Hw$nW hmo Om`|Jo A„mh H$s amh1 go Vmo
CÝht Ho$ {b`o Kmoa `mVZm h¡, Bg H$maU {H$ dh ^yb J`o {hgm~ H$m {XZŸ&
27. VWm Zht n¡Xm {H$`m h¡ h_ Zo AmH$me Am¡a YaVr H$mo VWm Omo Hw$N> CZ Ho$ ~rM
h¡ ì`W©Ÿ& `h Vmo CZ H$m {dMma h¡ Omo H$m{µ\$a hmo J`oŸ& Vmo {dZme h¡ CZ Ho$ {b`o
Omo H$m{µ\$a hmo J`o A{¾ goŸ&
28. Š`m h_ H$a X|Jo CÝh| Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma {H$`o CZ Ho$ g_mZ Omo
CnÐdr h¢ YaVr _|? `m H$a X|Jo AmkmH$m[a`m| H$mo C„§KZH$m[a`m| Ho$ g_mZ?2
29. `h (Hw>>aAmZ) EH$ ew^ nwñVH$ h¡Ÿ& {Ogo h_ Zo AdV[aV {H$`m h¡ Amn H$s
Amoa, Vm{H$ bmoJ {dMma H$a| Cg H$s Am`Vm| naŸ& Am¡a Vm{H$ {ejm J«hU H$a|
_{V_mZŸ&
30. VWm h_ Zo àXmZ {H$`m XmdyX H$mo gwb¡_mZ (Zm_H$ nwÌ)Ÿ& dh A{V Ü`mZ _¾
WmŸ&
31. O~ àñVwV {H$`o J`o Cg Ho$ g_j g§Ü`m Ho$ g_` gYo hþ`o doJ Jm_r Kmo‹S>oŸ&
32. Vmo H$hm: _¢ Zo àmW{_H²$Vm Xr BZ Kmo‹S>m| Ho$ ào_ H$mo AnZo nmbZhma Ho$ ñ_aU
naŸ& `hm± VH$ {H$ dh AmoPb hmo J`oŸ&
33. CÝh| dm{ng bmAmo _oao nmgŸ& {\$a hmW \o$aZo bJo CZ H$s qnS>{b`m| VWm JX©Zm|
naŸ&
34. Am¡a h_ Zo narjm3 br gwb¡_mZ {H$ VWm S>mb {X`m Cg Ho$ qghmgZ na EH$
Y‹S>Ÿ& {\$a dh Ü`mZ _¾ hmo J`mŸ&

1
A„mh H$s amh go A{^àm` Cg H$m Y_© {dYmZ h¡Ÿ&
2
`h àíZ ZH$mamË_H$ h¡ Am¡a AW© `h {H$ XmoZm| H$m n[aUm_ g_mZ Zht hmoJmŸ&
3
hXrg go ^mî`H$mam| Zo {bIm h¡ {H$ gwb¡_mZ (Ab¡{hñgbm_) Zo EH$ ~ma H$hm {H$ _¢ AmO amV AnZr g^r npËZ`m|
{OZ H$s g§»`m 70 AWdm 90 Wr, go g§^moJ H$ê±$JmŸ& {OZ go `moÕm Kw‹S>gdma n¡Xm hm|Jo Omo A„mh H$s amh _| {OhmX
H$a|JoŸ& VWm CÝhm|Zo `h Zht H$hm: `{X A„mh Zo MmhmŸ& {Og H$m n[aUm_ `h hþAm {H$ Ho$db EH$ hr nËZr J^©dVr hþB©Ÿ&
565
38 - gyah gmX

35. Cg Zo àmW©Zm H$s: ho _oao nmbZhma! _wP H$mo j_m H$a XoŸ& VWm _wPo àXmZ H$a
Eogm amÁ` Omo C{MV Z hmo {H$gr Ho$ {b`o _oao níMmV²Ÿ& dmñVd _| Vy hr A{V
àXmVm h¡Ÿ&
36. Vmo h_ Zo de _| H$a {X`m Cg Ho$ {b`o dm`w H$mo Omo Mb ahr Wr Yr_r J{V go
Cg Ho$ AmXoe go dh Ohm± MmhVmŸ&
37. VWm e¡VmZm| H$mo àË`oH$ àH$ma Ho$ {Z_m©Vm, VWm µJmoVm ˜moa H$moŸ&
38. VWm Xygam| H$mo ~§Yo hþ`o ~o{‹S>`m| _|Ÿ&
39. `h h_mam àXmZ h¡Ÿ& Vmo CnH$ma H$amo AWdm amoH$ bmo, H$moB© {hgm~ ZhtŸ&
40. Am¡a dmñVd _| Cg Ho$ {b`o h_mao nmg gm{_ß` VWm CÎm_ ñWmZh¡Ÿ&
41. VWm `mX H$amo h_mao ^ŠV Aæ`y~ H$moŸ& O~ Cg Zo nwH$mam AnZo nmbZhma H$mo
{H$ e¡VmZ Zo _wP H$mo nhþ±Mm`m1 h¡ Xw:I, VWm `mVZmŸ&
42. AnZm nm±d (YaVr na) _maŸ& `h h¡ erVb ñZmZ VWm nrZo H$m ObŸ&
43. Am¡a h_ Zo àXmZ {H$`m Cgo Cg H$m n[adma VWm CZHo$ gmW Am¡a CZ Ho$
g_mZŸ& AnZr X`m go, Am¡a _{V_mZm| H$s {ejm Ho$ {b`oŸ&
44. VWm bo AnZo hmW _| Vr{b`m| H$s EH$ Pm‹S>, VWm Cg go _ma Am¡a AnZr enW
^§J Z H$aŸ& dmñVd2 _| h_ Zo Cgo nm`m Ym¡`© dmZŸ& {ZíM` dh ~‹S>m Ü`mZ _¾
WmŸ&
45. VWm `mX H$amo, h_mao ^ŠV B~²amhr_ VWm Bg²hmH$ Ed§ `mHy$~ H$mo, Omo H$_©
e{ŠV VWm kmZMjy3 dmbo WoŸ&
46. h_ Zo CÝh| {deof H$a {b`m ~‹S>r {deofVm nabmoH$ (Am{˜aV) H$s `mX Ho$
gmWŸ&
47. dmñVd_ _| dh h_mao `hm± CÎm_ {Zdm©{MVm| _| go WoŸ&

Am¡a Cg Zo ^r AYwao {eew H$mo OÝ_ {X`mŸ& Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: dh (`{X A„mh Zo Mmhm) H$h XoVo
Vmo g~ `moÕm n¡Xm hmoVoŸ& (ghrh ~w˜mar , ghrh _wpñb_)
1
AWm©V _oao Xw:I VWm `mVZm Ho$ H$maU _wPo e¡VmZ CH$gm ahm h¡ VWm dh _wPo Voar X`m go {Zame H$aZm MmhVm h¡Ÿ&
2
Aæ`y~ (Ab¡{hñgbm_) H$s nËZr go Hw$N> MyH$ hmo JB© {Og na CÝhm|Zo Cgo gm¡ H$mo‹S>o _maZo H$s enW br WrŸ&
3
AWm©V Amkm nmbZ _| e{ŠVdZ VWm Y_© H$m ~moY aIVo WoŸ&
566
38 - gyah gmX

48. VWm Amn MMm© H$a| Bg²_mB©b VWm `gA Ed§ Owb{H$µµâb H$sŸ& Am¡a `h g^r
{Zdm©{MVm| _| go WoŸ&
49. `h (Hw> aAmZ) EH$ {ejm h¡ VWm {ZíM` AmkmH$m[a`m| Ho$ {b`o CÎm_ ñWmZ h¡Ÿ&
50. ñWm`r ñdJ© Iwbo hþ`o CZ Ho$ {b`o (CZ Ho$) ÛmaŸ&
51. do V{H$`o bJm`o hm|Jo CZ _|Ÿ& _mJ|Jo CZ _| ~hþV go \$b VWm no` nXmW©Ÿ&
52. VWm CZ Ho$ nmg Am±I| gr{_V aIZo dmbr g_m`w npËZ`m± hm|JrŸ&
53. `h h¡ {Og H$m dMZ {X`m Om ahm Wm Vwåh| {hgm~ Ho$ {XZŸ&
54. `h h¡ h_mar Or{dH$m {Og H$m H$moB© AÝV Zht h¡Ÿ&
55. `h h¡Ÿ& Am¡a Ad¡kmH$m[a`m| Ho$ {b`o {ZíM` ~wam ñWmZ h¡Ÿ&
56. ZaH$ h¡, {Og _| do Om`|Jo, Š`m hr ~wam Amdmg h¡!
57. `h h¡Ÿ& Vmo Vw_ MImo Im¡bVm nmZr VWm nrnŸ&
58. VWm Hw$N> AÝ` Bgr àH$ma H$s {d{^Þ `mVZm`|Ÿ&
59. `h1 EH$ Am¡a OËWm h¡ Omo Kwgm Am ahm h¡ Vwåhmao gmWŸ& H$moB© ñdmJV² Zht h¡
CZ H$mŸ& dmñVd _| dh ZaH$ _| àdoe H$aZo dmbo h¢Ÿ&
60. dh CÎma X|Jo: ~pëH$ Vw_Ÿ& Vwåhmam H$moB© ñdmJV² ZhtŸ& Vwåht AmJo bm`o hmo Bg
(`mVZm) H$mo h_maoŸ& Vmo `h ~wam {Zdmg h¡Ÿ&
61. ({\$a) dh H$h|Jo: h_mao nbZhma! Omo h_mao AmJo bm`m h¡ Bgo, Cg H$mo XwJZr
`mVZm Xo ZaH$ _|Ÿ&
62. VWm (ZmaH$s) H$h|Jo: h_| Š`m hþAm h¡ {H$ h_ Hw$N> bmoJm| H$mo Zht XoI aho h¢
{OZ H$s JUZm h_ ~wao bmoJm| _| H$a2 aho Wo?
63. Š`m h_ Zo CÝh| Cnhmg ~Zm aIm Wm AWdm MyH$ ahr h¢ CZ go h_mar Am±I|?
64. {ZíM` gË` h¡ Zma{H$`m| H$m Amn _| PJ‹S>ZmŸ&
65. ho Z~r! Amn H$h X|: _¢ Vmo _mÌ gMoV H$aZo dmbm1 hÿ±Ÿ& VWm H$moB© (gƒm) nyÁ`
Zht h¡ AHo$bo à^mdembr A„mh Ho$ {gdmŸ&

1
`h ~mV H$m{µ\$am| Ho$ à_wI Omo nhbo go ZaH$ _| hm|Jo AnZo CZ AZw`m{``m| go H$h|Jo Omo g§gma _| CZ Ho$ AZw`m`r ~Zo
aho Cg g_` O~ CZ Ho$ AZw`m{``m| H$m {Jamoh ZaH$ _| AmZo bJoJmŸ&
2
Bggo CZH$m g§Ho$V CZ {ZY©Z-{Z~©b _wgb_mZm| H$s Amoa hmoJm {OÝh| dh g§gma _| CnÐdr H$h aho WoŸ&
567
38 - gyah gmX

66. dh AmH$mem| VWm YaVr H$m Am¡a Oo Hw$N> CZ XmoZm| Ho$ _Ü` h¡ g~ H$m nmbZhma
A{V à^mdembr j_r h¡Ÿ&
67. Amn H$h X| {H$ `h2 ~hþV ~‹S>r gyMZm h¡Ÿ&
68. Am¡a Vw_ hmo {H$ Cg go _w±h \o$a aho hmoŸ&
69. _wPo H$moB© kmZ Zht h¡ Cƒ g^m dmbo (µ\$[aíVo) O~ dmX-{ddmX H$a aho WoŸ&
70. _oar Amoa Vmo _mÌ Bg {b`o dør (àH$meZm) H$s Om ahr h¡ {H$ _¢ Iwbm gMoV
H$aZo dmbm hÿ±Ÿ&
71. O~ {H$ H$hm Amn Ho$ nmbZhma Zo µ\$[aíVm| go: _¢ n¡Xm H$aZo dmbm hÿ± EH$ _Zwî` {_Å>r
goŸ&
72. Vmo O~ _¢ Cgo ~am~a H$a Xy± VWm \y±$H$ Xy± Cg _| AnZr Amoa go ê$h (àmU) Vmo
{Ja OmAmo Cg Ho$ {b`o gO²Xm H$aVo hþ`oŸ&
73. Vmo gO²Xm {H$`m g^w µ\$[aíVm| Zo EH$ gmWŸ&
74. Bãbrg Ho$ {gdm, Cg Zo A{^_mZ {H$`m Am¡a hmo J`m H$m{µ\$am| _| goŸ&
75. A„mh Zo H$hm: ho Bãbrg! {H$g {MµO Zo VwPo amoH$ {X`m gO²Xm H$aZo go Cg Ho$
{b`o {Og H$mo _¢ Zo n¡Xm {H$`m AnZo hmW go? Š`m Vy A{^_mZ H$a J`m AWdm
dmñVd _| Vy D±$Mo bmoJm| _| go h¡?
76. Cg Zo H$hm: _¢ Cg go CÎm_ hÿ±Ÿ& Vy Zo _wPo n¡Xm {H$`m h¡ A{¾ go VWm Cgo n¡Xm
{H$`m h¡ {_Å>r goŸ&
77. A„mh Zo H$hm: Vy {ZH$b Om `hm± go, Vy dmñVd _| {Y¸¥$V h¡Ÿ&
78. VWm VwP na _oar X`m go Xyar hr àb` Ho$ {XZ VH$Ÿ&
79. Cg Zo H$hm: _oao nmbZhma! _wPo Adga Xo Cg {XZ VH$ O~ bmoJ nyZ:Or{dV
{H$`o Om`|JoŸ&
80. A„mh Zo H$hm: VwPo AdgaXo {X`m J`mŸ&
81. {ZYm©[aV g_` Ho$ {XZ VH$Ÿ&

1
Hw> aAmZ Zo Bgo ~hþV gr Am`Vm| _| Xwham`m h¡ {H$ Z{~`m| H$m H$V©ì` _mÌ gË` H$mo nhþ±MmZm h¡Ÿ& {H$gr H$mo ~bnyd©H$ gË`
H$mo _ZdmZm Zht h¡Ÿ&
2
nabmoH$ H$s `mVZm VWm Vm¡hrX (EHo$ídadmX H$s Omo ~mV| Vwåh| ~Vm ahm hÿ±Ÿ&
568
38 - gyah gmX

82. Cg Zo H$hm: Vmo Voao àVmn H$s enW! _¢ Amdí` Hw$nW H$a Ho$ ahÿ±Jm g~ H$moŸ&
83. Voao ewÕ ^ŠVm| Ho$ {gdm CZ _| goŸ&
84. A„mh Zo H$hm: Vmo `h gË` h¡ Am¡a _¢ gË` hr H$hm H$aVm hÿ±:
85. {H$ _¢ Adí` ^a Xy±Jm ZaH$ H$mo VwP go VWm Omo Voam AZwgaU H$a|Jo CZ g~
goŸ&
86. (ho Z~r!) H$h X| {H$ _¢ Zht _m±J H$aVm hÿ± Vw_ go Bg na {H$gr nm[al{_H$ H$s,
VWm _¢ Zht hÿ± AnZr Amoa go Hw$N> ~ZmZo dmbmŸ&
87. Zht h¡ `h (Hw>>aAmZ) naÝVw EH$ {ejm gd©bmoH$ dm{g`m| Ho$ {b`oŸ&
88. VWm Vwåh| Adí` kmZ hmo Om`oJm Cg Ho$ g_mMma (VÏ`) H$m EH$ g_` Ho$
níMmV²Ÿ&
*****

569
39 - gyah .Ow_a

gyah .Ow_a - 39
gyah Ow_a Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 75 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gyah H$s Am`V 71 VWm 73 _| (.Ow_a) eãX Am`m h¡Ÿ& {Og H$m AW© h¡:
g_yh VWm {JamohŸ& Am¡a Bgr go gyah H$m Zm_ {b`m J`m h¡Ÿ&
- Bg H$s Ama§{^H$ Am`Vm| _| Hw> aAmZ H$s _yb {ejm H$mo à_mUm| (Xbrbm|) Ho$ gmW
àñVwV {H$`m J`m h¡ {H$ Amkm nmbZ (d§XZm) _mÌ A„mh hr Ho$ {b`o h¡Ÿ& {\$a
AmJo Am`V 20 VH$ XmoZm| {Jamoh: Omo Y_© H$m nmbZ H$aVo Am¡a Ho$db A„mh
H$s d§XZm (B~mXV) H$aVo h¢ VWm Omo Xygam| H$s nyOm H$aVo h¢ CZ Ho$ _Ü`
AÝVa ~Vm`m J`m h¡Ÿ& {\$a Am`V 35 VH$ Hw>>aAmZ H$mo _mZZo dmbm| H$s
{deofVm`| Am¡a CZ H$m à{V\$b ~Vm`m J`m h¡Ÿ Am¡a {damo{Y`m| H$mo ~wao n[aUm_ go
gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 36 go 52 VH$ Eogo g_Pm`m J`m h¡ {H$ (Vm¡hrX) C^a H$a gm_Zo Am
Om`oŸ& Am¡a B©_mZ bmZo H$s ^mdZm n¡Xm hmo Om`oŸ& {\$a Am`V 63 VH$ A„mh
H$mo _mZZo H$s àoaUm Xr JB© h¡Ÿ&
- ApÝV_ Am`Vm| _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ EH$ A„mh H$s d§XZm hr gƒ h¡Ÿ& {\$a
àb` H$s Hw$N> XemAm| H$s PbH$ {XImH$a (ZoH$m|) gXmMm[a`m| Am¡a ~wam| Ho$
AbJ-AbJ ñWmZm| H$s Amoa OmZo, Am¡a CZ Ho$ ApÝV_ n[aUm_ H$mo ~Vm`m J`m
h¡Ÿ&
*****

570
39 - gyah .Ow_a

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. Bg nwñVH$ H$m AdV[aV hmoZm A„mh A{V à^mdembr VËdk H$s Amoa go h¡Ÿ&
2. h_ Zo Amn H$s Amoa `h nwñVH$ gË` Ho$ gmW AdV[aV H$s h¡Ÿ& AV: B~mXV
(d§XZm) H$amo A„mh H$s ewÕ H$aVo hþ`o Cg Ho$ {b`o Y_© H$moŸ&
3. gwZ bmo! ewÕ Y_© A„mh hr Ho$ {b`o (`mo½`) h¡Ÿ& VWm {OÝhm|Zo ~Zm aIm h¡ A„mh
Ho$ {gdm g§ajH$ do H$hVo h¢ {H$ h_ Vmo CZ H$s d§XZm Bg {b`o H$aVo h¢ {H$ dh
g_rn H$a X|Jo h_| A„mh1 goŸ& dmñVd _| A„mh hr {ZU©` H$aoJm CZ Ho$ ~rM
{Og _| do {d^oX H$a aho h¢Ÿ& dmñVd _| A„mh Cgo gwnW Zht Xem©Vm Omo ~‹S>m
{_Ï`mdmXr H¥$V¿Z hmoŸ&
4. `{X A„mh MmhVm {H$ AnZo {b`o g§VmZ ~Zm`o Vmo MwZ boVm Cg _| go {Ogo
n¡Xm H$aVm h¢ {Ogo MmhVmŸ& dh n{dÌ h¡! dhr A„mh AHo$bm g~ na à^mdembr
h¡Ÿ&
5. Cg Zo n¡Xm {H$`m h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$mo gË` Ho$ AmYma naŸ& dh bnoQ> XoVm
h¡ am{Ì H$mo {XZ na VWm {XZ H$mo am{Ì na VWm dedVu {H$`m h¡ gy`© Am¡a MÝÐ_m
H$moŸ& àË`oH$ Mb ahm h¡ AnZr {ZYm©[aV Ad{Y Ho$ {b`oŸ& gmdYmZ! dhr AË`§V
à^mdembr j_r h¡Ÿ&
6. Cg Zo Vw_ H$mo n¡Xm {H$`m EH$ àmU go {\$a ~Zm`m Cgr go Cg H$m Omo‹S>mŸ& VWm
AdV[aV {H$`o Vwåhmao {b`o newAm| _| go AmR> Omo‹S>oŸ& dh n¡Xm H$aVm h¡ Vw_ H$mo
Vwåhmar _mVmAm| Ho$ J^m©e`m| _| EH$ ê$n _|, EH$ ê$n Ho$ níMmV² VrZ A°Yoam| _|,
`hr A„mh h¡ Vwåhmam nmbZhma, Cgr H$m amÁ` h¡Ÿ& H$moB© (gƒm) d§XZr` Zht
Cg Ho$ {gmŸ& Vmo Vw_ H$hm± {\$am`o Om aho hmo?

1
_¸$m Ho$ H$m{µ\$a `h _mZVo Wo {H$ A„mh hr dmñV{dH$ nyÁ` h¡Ÿ& naÝVw dh `h g_PVo Wo {H$ Cg H$m Xa~ma ~hþV D±$Mm h¡
Bg{b`o dh BZ nyÁ`m| H$mo _mÜ`_ ~ZmVo WoŸ& Vm{H$ BZ Ho$ Ûmam CZ H$s àmW©Zm`| A„mh VH$ nhþ±M Om`|Ÿ& `hr ~mV
gmYmaUV: _we²[aH$ H$hVo Am`o h¢Ÿ& BZ VrZ Am`Vm| _| CZ Ho$ Bgr Hw${dMma H$m IÊS>Z {H$`m J`m h¡Ÿ& {\$a CZ _| Hw$N> Eogo
Wo Omo g_PVo Wo {H$ A„mh Ho$ g§VmZ h¡Ÿ& Hw$N>, µ\$[aíVm| H$mo A„mh H$s nw{Ì`m± H$hVo, Am¡a Hw$N>, Z{~`m| (B©gm) H$mo A„mh
H$m nwÌ H$hVo WoŸ& `hm± Bgr H$m IÊS>Z {H$`m J`m h¡Ÿ&
571
39 - gyah .Ow_a

7. `{X Vw_ H¥$V¿Z ~Zmo Vmo A„mh {Zñn¥h h¡ Vw_ goŸ& Am¡a dh àgÞ Zht hmoVm
AnZo ^ŠVm| H$s H¥$V¿ZVm go Am¡a `{X H¥$VkVm H$amo Vmo dh àgÞ hmo Om`oJm
Vw_ goŸ& A¡a Zht ~moP CR>m`oJm H$moB© CR>mZo dmbm Xygam| H$m ~moPŸ& {\$a Vwåhmao
nmbZhma hr H$s Amoa Vwåhmam {\$aZm h¡Ÿ& Vmo dh Vwåh| gy{MV H$a XoJm Vwåhmao
H$_m} goŸ& dmñVd _| dh ^br-^m±{V OmZZo dmbm h¡ {Xbm| Ho$ ^oXm| H$moŸ&
8. VWm O~ nhþ±MVm h¡ _Zwî` H$mo H$moB© Xw:I Vmo nwH$maVm h¡ AnZo nmbZhma H$mo
Ü`mZ_¾ hmoH$a Cg H$s AmoaŸ& {\$a O~ h_ Cgo àXmZ H$aVo h¢ H$moB© gwI AnZr
Amoa go Vmo ^yb OmVm h¡ {Og Ho$ {b`o dh nwH$ma ahm Wm Bg go nyd©Ÿ& VWm ~Zm
boVm h¡ A„mh H$m gmPr Vm{H$ Hw$nW H$ao Cg H$s S>Ja goŸ& Amn H$h X| {H$
AmZÝX bo bmo AnZo Hw$µ\«$ H$m Wmo‹S>m gmŸ& dmñVd _| Vy Zma{H$`m| _| go h¡Ÿ&
9. Vmo Š`m Omo AmkmH$mar ahm hmo am{Ì Ho$ jUm| _| gO²Xm H$aVo hþ`o, VWm I‹S>m
ahH$a, (Am¡a) S>a ahm hmo nabmoH$ go, VWm Amem aIVm hmo A„mh H$s X`m H$s,
Amn H$h| {H$ Š`m g_mZ hmo Om`|Jo Omo kmZ aIVo hm| VWm Omo kmZ Zht aIVo?
dmñVd _| {ejm J«hU H$aVo h¢ _{V_mZ bmoJ hrŸ&
10. Amn H$h X| CZ ^ŠVm| go Omo B©_mZ bm`o VWm S>ao AnZo nmbZhma go {H$ CÝht
Ho$ {b`o {OÝhm|Zo gXmMma {H$`o Bg g§gma _| ~‹S>r ^bmB© h¡Ÿ& VWm A„mh H$s
YaVr {dñV¥V h¡Ÿ& Am¡a Y¡`©dmZ hr AnZm nyam à{V\$b AJ{UV {X`o Om`|JŸo &
11. Amn H$h X| {H$ _wPo AmXoe {X`m J`m h¡ {H$ B~mXV (d§XZm) H$ê±$ A„mh H$s
ewÕ H$a Ho$ Cg Ho$ {b`o Y_© H$moŸ&
12. VWm _wPo AmXoe {X`m J`m h¡ {H$ àW_ AmkmH$mar hmo OmD±$Ÿ&
13. Amn H$h X|: _¢ S>aVm hÿ± `{X _¢ Ad¡km H$ê±$ AnZo nmbZhma H$s, EH$ ~‹S>o {XZ
H$s `mVZm goŸ&
14. Amn H$h X|: A„mh hr H$s B~mXV (d§XZm) _¢ H$a ahm hÿ± ewÕ H$a Ho$ Cg Ho$
{b`o AnZo Y_© H$moŸ&
15. AV: Vw_ B~mXV (d§XZm) H$amo {Og H$s Mmhmo Cg Ho$ {gdmŸ& Amn H$h X|:
dmñVd _| j{VJ«ñV dhr h¢ {OÝhm|Zo j{VJ«ñV H$a {b`m ñd`§ H$mo VWm AnZo
n[adma H$mo àb` Ho$ {XZŸ& gmdYmZ! `hr Iwbr j{V h¡Ÿ&
572
39 - gyah .Ow_a

16. CÝht Ho$ {b`o N>Ì hm|Jo A{¾ Ho$, CZ Ho$ D$na go VWm CZ Ho$ ZrMo go N>Ì hm|JoŸ&
`hr h¡ S>am ahm h¡ A„mh {Og go AnZo ^ŠVm| H$moŸ& ho _oao ^ŠVmo! _wPr go S>amoŸ&
17. Omo ~Mo aho VmJyV (Agwa)1 H$s nyOm go VWm Ü`mZ _¾ hmo J`o A„mh H$s Amoa
Vmo CÝht Ho$ {b`o ew^gyMZm h¡Ÿ& AV: Amn ew^ gyMZm gwZm X| _oao ^ŠVm| H$moŸ&
18. Omo Ü`mZ go gwZVo h¢ Bg ~mV H$mo {\$a AZwgaU H$aVo h¢ Bg gdm}Îm_ ~mV H$m
Vmo dhr h¢ {OÝh| gwnW Xe©Z {X`m h¡ A„mh Zo, VWm dhr _{V_mZ h¢Ÿ&
19. Vmo Š`m {Og na `mVZm H$s ~mV {gÕ hmo JB©, Š`m Amn {ZH$mb gH|$Jo Cgo Omo
ZaH$ _| h¡?
20. {H$ÝVw Omo AnZo nmbZhma go S>ao CÝht Ho$ {b`o Cƒ ^dZ h¢Ÿ& {OZ Ho$ D$na
{Z{_©V ^dZ h¢Ÿ& àdm{hV h¢ {OZ _| Zha|, `h A„mh H$m dMZ h¡& Am¡a A„mh
dMZ ^§J Zht H$aVmŸ&
21. Š`m Vw_ Zo Zht XoIm2 {H$ A„mh Zo CVmam AmH$me go Ob? {\$a àdm{hV H$a
{X`o Cg Ho$ òmoV YaVr _|Ÿ& {\$a {ZH$mbVm h¡ Cg go Io{V`m± {d{^Þ a§Jm| H$sŸ&
{\$a gyI OmVr h¢, Vmo Vw_ XoIVo hmo CÝh| nrbr, {\$a Cgo Mya-Mya H$a XoVm h¡Ÿ&
[ZíM` Bg _| ~‹S>r {ejm h¡ _{V_mZm| Ho$ {b`oŸ&
22. Vmo Š`m Imob {X`m hmo A„mh Zo {Og H$m grZm Bñbm_ Ho$ {b`o Vmo dh EH$
àH$me na hmo AnZo nmbZhma H$s Amoa goŸ& Vmo {dZme h¡ {OZ Ho$ {Xb H$‹S>o hmo
J`o A„mh Ho$ ñ_aU go dhr Iwbo Hw$nW _| h¢Ÿ&
23. A„mh hr h¡ {Og Zo gdm}Îm_ hXrg (Hw>>aAmZ) H$mo AdV[aV {H$`m h¡Ÿ& Eogr
nwñVH$ {Og H$s Am`V| {_bVr OwbVr ~ma-~ma XwhamB© OmZo dmbr h¢Ÿ& {Ogo
(gwZ H$a) I‹S>o hmo OmVo h¢ CZ Ho$ ê±$JQ>o Omo S>aVo h¢ AnZo nmbZhma go Ÿ& {\$a
H$mo_b hmo OmVo h¢ CZ Ho$ A§J VWm {Xb A„mh Ho$ ñ_aU {H$ AmoaŸ& `hr h¡
A„mh H$m _mJ©Xe©Z {Og Ho$ Ûmam dh g§_mJ© na bJm XoVm {Ogo MmhVm h¡Ÿ& Am¡a
{Ogo A„mh Hw$nW H$a Xo Vmo Cg H$m H$moB© nW Xe©H$ Zht h¡Ÿ&
1
A„mh Ho$ A{V[aŠV {_Ï`m nyÁ`m| goŸ&
2
Bg Am`V _| A„mh Ho$ EH$ {Z`_ H$s Amoa g§Ho$V h¡ Omo g~ _| g_mZ ê$n go àM{bV h¡Ÿ& AWm©V dfm© go IoVr H$m
CJZm Am¡a AZoH$ pñW{V`m| go JwµOa H$a Zme hmo OmZmŸ& Bgo _{V_mZm| Ho$ {b`o {ejm H$hm J`m h¡Ÿ& Š`m|{H$ _Zwî` H$s ^r
`hr Xem hmoVr h¡Ÿ& dh {eew OÝ_ boVm h¡ {\$a `wdH$ Am¡a ~y‹T>m hmo OmVm h¡Ÿ& Am¡a AÝVV: g§gma go Mbm OmVm h¡Ÿ&
573
39 - gyah .Ow_a

24. Vmo Š`m Omo AnZr ajm H$aoJm AnZo _wI1 go ~war `mVZm go àb` Ho$ {XZ? VWm
H$hm Om`oJm AË`mMm[a`mo go: MImo Omo Vw_ H$a aho WoŸ&
25. PwR>bm {X`m CÝhm|Zo Omo BZ go nyd© Wo Ÿ& Vmo Am JB© `VZm CZ Ho$ nmg Ohm± go
CÝh| AZw_mZ (^r) Z WmŸ&
26. Vmo MIm {X`m A„mh Zo CZ H$mo An_mZ g§gm[aH$ OrdZ _|Ÿ& Am¡a Am{˜aV
(nabmoH$) H$s `mVZm {ZíM` AË`{YH$ ~‹S>r h¡Ÿ& Š`m hr AÀN>m hmoVm `{X dh
OmZVoŸ&
27. Am¡a h_ Zo _Zwî` Ho$ {b`o Bg Hw>>aAmZ _| àË`oH$ CXmhaU {X`o h¢ Vm{H$ dh
{ejm J«hU H$aoŸ&
28. A~u ^mfm _| Hw> aAmZ {Og _| H$moB© Q>o‹T>mnZ Zht h¡, Vm{H$ dh A„mh go S>a|Ÿ&
29. A„mh Zo EH$ CXmhaU {X`m h¡ EH$ ì`{ŠV H$m {Og _| ~hþV go nañna {damoYr
gmPr h¡Ÿ& VWm EH$ ì`{ŠV nyam EH$ ì`{ŠV H$m (Xmg) h¡Ÿ& Vmo Š`m Xem _| XmoZm|
g_mZ hmo Om`|Jo?2 g~ àe§gm A„mh Ho$ {b`o h¡, ~pëH$ CZ _| go A{YH²$Va
Zht OmZVoŸ&
30. (ho Z~r!) {ZíM` Amn H$mo _aZm h¡ VWm CÝh| ^r _aZm h¡Ÿ&
31. {\$a Vw_ g^r3 àb` Ho$ {XZ Aëbmh Ho$ g_j PJ‹S>moJoŸ&
32. Vmo Cg go ~‹S>m AË`mMmar H$m¡Z hmo gH$Vm h¡ Omo A„mh na PyR> ~mobo VWm gƒ
H$mo PwR>bm`o O~ Cg Ho$ nmg A J`m? Vmo Š`m ZaH$ _| Zht h¡ Eogo H$m{µ \$am| H$m
ñWmZ?
33. VWm Omo gË` bm`o4 Am¡a {Og Zo Cgo gM _mZm Vmo dhr (`mVZm go) gwa{jV
ahZo dmbo h¢Ÿ&

1
Bg {b`o{H$ Cg Ho$ hmW nrN>o ~§Yo hm|JoŸ& dh AÀN>m h¡ `m Omo ñdJ© Ho$ gwI _| hmoJm dh AÀN>m h¡Ÿ&
2
Bg Am`V _| {_lUdmXr Am¡a EHo$ídadmXr H$s Xem H$m dU©Z {H$`m J`m h¡ {H$ {_lUdmXr AZoH$ nyÁ`m| H$mo H$mo àgÞ
H$aZo _| ì`mHw$b ahVm h¡Ÿ& VWm EHo$ídadmXr emÝV hmo H$a Ho$db EH$ A„mh H$s B~mXV H$aVm h¡ Am¡a EH$ hr H$mo àgÞ
H$aVm h¡Ÿ&
3
Am¡a dhm± Vwåhmao PJ‹S>o H$m {ZU©` Am¡a g~ H$m AÝV gm_Zo Am Om`oJmŸ& Am`V _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s
_m¡V H$mo {gÕ {H$`m J`m h¡Ÿ& {Og àH$ma gyah Ambo B_amZ:144, _| Amn H$s _m¡V H$m à_mU ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
4
Bg go A{^àm` ApÝV_ Z~r OZm~ _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) h¢Ÿ&
574
39 - gyah .Ow_a

34. CÝht Ho$ {b`o h¡ Omo dh Mmh|Jo CZ Ho$ nmbZhma Ho$ `hm±Ÿ& Am¡a `hr gXmMm[a`m|
H$m à{V\$b h¡Ÿ&
35. Vm{H$ A„mh j_m H$a Xo Omo Hw$H$_© CÝhm|Zo {H$`o h¢Ÿ& VWm CÝh| àXmZ H$ao CZ
H$m à{V\$b CZ Ho$ CÎm_ H$_m} Ho$ ~Xbo Omo do H$a aho WoŸ&
36. Š`m A„mh n`m©á Zht h¡ AnZo ^ŠV Ho$ {b`o? VWm dh S>amVo h¢ Amn H$mo CZ
go Omo Cg Ho$ {gdm h¢Ÿ& VWm {Ogo A„mh Hw$nW H$a Xo Vmo Zht h¡ Cgo H$moB©
gwnW Xem©Zo dmbmŸ&
37. Am¡a {Ogo A„mh gwnW Xem© Xo Vmo Zht h¡ Cgo H$moB© Hw$nW H$aZo dmbmŸ& Š`m
Zht h¡ A„mh à^wËdembr ~Xbm boZo dmbm?
38. Am¡a `{X Amn CZ go àíZ H$a| {H$ {H$g Zo n¡Xm {H$`m h¡ AmH$mem| VWm YaVr
H$mo? Vmo dh Adí` H$h|Jo {H$ Aëbmh ZoŸ& Amn H${h`o {H$ Vw_ ~VmAmo {Ogo Vw_
A„mh Ho$ {gdm nwH$maVo hmo: `{X A„mh _wPo H$moB© hm{Z nhþ±MmZm Mmho Vmo Š`m `h
Cg H$s hm{Z H$mo Xya H$a gH$Vm h¡? AWm _oao gmW X`m H$aZm Mmho, Vmo Š`m
dh amoH$ gH$Vm h¡ Cg H$s X`m H$mo? Amn H$h X| {H$ _wPo n`m©á h¡ A„mhŸ& Am¡a
Cgr na ^amogm H$aVo h¡ ^amogm H$aZo dmboŸ&
39. Amn H$h X| {H$ ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! Vw_ H$m_ H$amo AnZo ñWmZ na, _¢ ^r
H$m_ H$a ahm hÿ±Ÿ& Vmo erK« hr Vwåh| kmZ hmo Om`oJmŸ&
40. {H$ {H$g Ho$ nmg AmVr h¡ Eogr `mVZm Omo Cgo An_m{ZV H$a XoŸ& VWm CVaVr
h¡ {H$g Ho$ D$na ñWm`r `mVZm?
41. dmñVd _| h_ Zo hr AdV[aV H$s h¡ Amn na `h nwñVH$ bmoJm| Ho$ {b`o gË` Ho$
gmWŸ& Vmo {Og Zo _mJ©Xe©Z àmá H$a {b`m Vmo Cg Ho$ AnZo (bm^ Ho$) {b`o h¡Ÿ&
VWm Omo Hw$nW hmo J`m Vmo dh Hw$nW hmoVm h¡ AnZo D$naŸ& VWm Amn CZ na
g§ajH$ Zht h¡Ÿ&
42. A„mh hr ItMVm h¡ àmUm| H$mo CZ Ho$ _aU Ho$ g_`, VWm {Og Ho$ _aU H$m
g_` Zht Am`m Cg H$s {ZÐm _|Ÿ& {\$a amoH$ boVm h¡ {Og na {ZU©` H$a {X`m

575
39 - gyah .Ow_a

hmo _aU H$mŸ& VWm ^oO XoVm h¡ AÝ` H$mo EH$ {ZYm©[aV g_` VH$ Ho$ {b`oŸ&
dmñVd _| Bg _| H$B© {Zem{Z`m± h¢ CZ Ho$ {b`o Omo _ZZ-{MÝVZ1 H$aVo hm|Ÿ&
43. Š`m CÝhm|Zo ~Zm {b`o h¢ A„mh Ho$ A{V[aŠV ~hþV go A{^ñVmdH$
({gµ\$maer)? Amn H$h X|: Š`m (`h {gµ\$m[ae H$a|Jo) `{X dh A{YH$ma Z
aIVo hm| {H$gr MrµO H$m Am¡a Z hr g_P aIVo hm|?
44. Amn H$h X| {H$ AZwe§gm ({gµ\$m[ae) Vmo g~ Aëbmh Ho$ A{YH$ma _| h¡Ÿ& Cgr
Ho$ {b`o h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$m amÁ`Ÿ& {\$a Cgr H$s Amoa Vw_ {\$am`o
OmAmoJoŸ&
45. VWm O~ dU©Z {H$`m OmVm h¡ AHo$bo A„mh H$m Vmo g§H$sU© hmoZo bJVo h¢ CZ Ho$
{Xb Omo B©_mZ Zht aIVo Am{˜aV2 naŸ& VWm O~ dU©Z {H$`m OmVm h¡ CZ H$m
Omo Cg Ho$ {gdm h¢ Vmo dh ghgm àgÞ hmo OmVo h¢Ÿ&
46. (ho Z~r!) Amn H$h|: ho A„mh AmH$mem| VWm YaVr Ho$ n¡Xm H$aZo dmbo. namoj
VWm àË`j Ho$ kmZr! Vy hr {ZU©` H$aoJm AnZo ^ŠVm| Ho$ ~rM, {Og ~mV _| dh
PJ‹S> aho WoŸ&
47. Am¡a `{X CZ H$m {OÝhm|Zo AË`mMma {H$`m h¡ Omo Hw$N> YaVr _| h¢ g~ hmo Om`o
VWm CgHo$ g_mZ Cg Ho$ gmW Am¡a Am Om`o Vmo dh Cg XÊS> _| Xo X|Jo3 Kmoa
`mVZm Ho$ ~Xbo àb` Ho$ {XZŸ& VWm Iwb Om`oJr CZ Ho$ {b`o Aëbmh H$s Amoa
go dh ~mV {Ogo dh g_P Zht aho WoŸ&
48. VWm Iwb Om`|Jr CZ Ho$ {b`o CZ Ho$ H$aVyVm| H$s ~wamB©`m±Ÿ& Am¡a CÝh| Koa bo Jm
{Og H$m dh Cnhmg H$a aho WoŸ&

1
Bg Am`V _| ~Vm`m Om ahm h¡ {H$ _aU VWm OrdZ A„mh Ho$ {Z`§ÌU _| h¡Ÿ& {ZÐm _| àmUm| H$mo ItMZo H$m AW© h¡ CZ
H$s g§doXZ e{ŠV H$mo g_má H$a XoZmŸ& AV: H$moB© Bg {ZÐm H$s Xem na {dMma H$ao Vmo `h g_P gH$Vm h¡ {H$ A„mh
_wXm] H$mo ^r Or{dV H$a gH$Vm h¡Ÿ&
2
Bg _| _we²[aH$m| H$s Xem H$m dU©Z {H$`m Om ahm h¡ {H$ dh A„mh H$s _{h_m Am¡a ào_ H$mo ñdrH$ma Vmo H$aVo h¢ {\$a ^r
O~ AHo$bo A„mh H$s _{h_m VWm àe§gm H$m dU©Z {H$`m OmVm h¡ Vmo àgÞ Zht hmoVo O~ VH$ Xygao nram| -µ\$H$sam| VWm
XodVmAm| Ho$ M_ËH$ma H$s MMm© Z H$s Om`oŸ&
3
naÝVw dh g~ ñdrH$m`© Zht hmoJmŸ& (Xo{I`o : gyah ~µH$am, Am`V : 48, VWm gyah Ambo B_amZ, Am`V : 91)
576
39 - gyah .Ow_a

49. Am¡a O~ nhþ±MVm h¡ _Zwî` H$mo H$moB© Xw:I Vmo h_| nwH$maVm h¡Ÿ& {\$a O~ h_ àXmZ
H$aVo h¢ H$moB© gwI AnZr Amoa go, Vmo H$hVm h¢ `h Vmo _wPo àXmZ {H$`m J`m h¡
kmZ Ho$ H$maUŸ& ~pëH$ `h EH$ narjm h¡Ÿ& {H$ÝVw bmoJm| _| go A{YH²$Va (Bgo)
Zht OmZVoŸ&
50. `hr ~mV CZ bmoJm| Zo ^r H$hr Wr Omo BZ go nyd© WoŸ& Vmo Zht H$m_ Am`m CZ Ho$
Omo Hw$N> dh H$_m aho WoŸ&
51. {\$a Am n‹S>o CZ na CZ Ho$ g~ Hw$H$_©, Am¡a Omo AË`mMma {H$`o h¢ BZ _| go Am
n‹S>|Jo CZ na (^r) CZ Ho$ Hw$H$_©Ÿ& VWm dh (h_|) {dde H$aZo dmbo Zht h¢&
52. Š`m CÝh| kmZ Zht {H$ A„mh \¡$bmVm h¡ Or{dH$m {Og Ho$ {b`o MmhVm h¡, VWm
Zmn H$a XoVm h¡ ({Og Ho$ {b`o MmhVm h¢)? {ZíM` Bg _| H$B© {Zem{Z`m± h¢ CZ
bmoJm| Ho$ {b`o Omo B©_mZ aIVo h¢Ÿ&
53. Amn H$h X| _oao CZ ^ŠVm| go {OÝhm|Zo AnZo D$na AË`mMma {H$`o h¢ {H$ Vw_
{Zame1 Z hmo A„mh H$s X`m goŸ& dmñVd _| A„mh j_m H$a XoVm h¡ g~ nmnm|
H$moŸ& {ZíM` dh A{V j_r X`mdmZ² h¡Ÿ&
54. VWm PwH$ n‹S>mo AnZo nmbZhma H$s Amoa, Am¡a AmkmH$mar hmo OmAmo Cg Ho$ Bg
go nyd© {H$ Vw_ na `mVZm Am Om`o, {\$a Vwåhmar ghm`Vm Z H$s Om`oŸ&
55. VWm nmbZ H$amo Cg gdm}Îm_ (Hw> aAmZ) H$m Omo AdV[aV {H$`m J`m h¡ Vwåhmar Amoa
Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go Bg go nyd© {H$ Am n‹S>o Vw_ na `mVZm Am¡a Vwåh| kmZ Z
hmoŸ&
56. (Eogm Z hmo {H$) H$moB© ì`{ŠV H$ho {H$ hm` g§Vmn! Bg ~mV na {H$ _¢Zo Ambñ`
{H$`m A„mh Ho$ nj _|, VWm _¢ Cnhmg H$aZo dmbm| _| ah J`mŸ&
57. AWdm H$ho {H$ `{X A„mh _wPo gwnW {XImVm Vmo _¢ S>aZo dmbm| _o go hmo OmVmŸ&
58. AWdm H$ho O~ XoI bo `mVZm H$mo, {H$ `{X _wPo (g§gma _|) {\$a H$a OmZo H$m
Adga hmo Om`o Vmo _¢ Adí` gXmMm[a`m| _| go hmo OmD±$JmŸ&

1
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ nmg Hw$N> _we²[a\$ Am`o {OÝhm|Zo ~hþV OmZ| _mat Am¡a ~hþV ì`{^Mma {H$`o WoŸ& Am¡a
H$hm:° dmñVd _| Amn Omo Hw$N> H$h aho h¢ dh ~hþV AÀN>m h¡Ÿ& Vmo Amn ~Vm`| {H$ h_ Zo Omo Hw$H$_© {H$`o h¢ŸCZ Ho$ {b`o
H$moB© H$µµâµ\$mam (àm`píMV) h¡? Cgr na \w$H$m©Z H$s Am`V 68 Am¡a `h Am`V CVarŸ& (ghrh ~w˜mar : 4810)
577
39 - gyah .Ow_a

59. hm±, AmB© Vwåhmao nmg _oar {Zem{Z`m± Vmo Vw_ Zo CÝh| PwR>bm {X`m Am¡a A{^_mZ
{H$`m VWm Vw_ Wo hr H$m{µ\$am| _| goŸ&
60. Am¡a àb` Ho$ {XZ Amn CÝh| XoI|Jo {OÝhm|Zo A„mh na PyR> ~mobo {H$ CZ Ho$ _wI
H$mbo hm|JŸo & Vmo Š`m ZaH$ _| Zht h¡ A{^_m{Z`m| H$m ñWmZ?
61. VWm ~Mm boJm A„mh Omo AmkmH$mar aho CZ H$mo CZ H$s g\$bVm Ho$ gmWŸ& Zht
bJoJm CZ H$mo H$moB© Xw:I Am¡a Z dh CXmgrZ hmoJ§oŸ&
62. Aëbmh hr àË`oH$ dñVw H$m n¡Xm H$aZo dmbm VWm dhr àË`oH$ dñVw H$m ajH$
h¡Ÿ&
63. Cgr Ho$ A{YH$ma _| h¢ AmH$mem| VWm YaVr H$s Hw§${O`m±1 VWm {OÝhm|Zo ZH$ma
{X`m A„mh H$s Am`Vm| H$mo dhr j{V _| h¢Ÿ&
64. Amn H$h X|: Vmo Š`m A„mh go AÝ` H$s Vw_ _wPo B~mXV (d§XZm) H$aZo H$m
AmXoe XoVo hmo, ho AkmZmo?
65. VWm dør H$s JB© h¡ Amn H$s Amoa VWm CZ (Z{~`m|) H$s Amoa Omo Amn go nyd©
(hw`o) {H$ `{X Amn Zo {eH©$ {H$`m Vmo Adí` ì`W© hmo Om`oJm Amn H$m H$_©Ÿ&
VWm Amn hmo Om`|Jo2 j{V J«ñVm| _| goŸ&
66. ~pëH$ Amn A„mh hr H$s B~mXV (d§XZm) H$a| VWm H¥$Vkm| _| ah|Ÿ&
67. VWm CÝhm|Zo A„mh H$m gå_mZ Zht {H$`m O¡go Cg H$m gå_mZ H$aZm
Mm{h`oŸWmŸ& Am¡a YaVr nyar Cg H$s EH$ _wÇ>r _| hmoJr àb` Ho$ {XZŸ& VWm
AmH$me bnoQ>o hþ`o hm|Jo Cg Ho$ hmW _|&3

1
AWm©V g~ H$m {dYmVm VWm ñdm_r dhr h¡Ÿ& dhr g~ H$s ì`dñWm H$aVm h¡Ÿ& Am¡a g~ Cgr Ho$ AmYrZ VWm A{YH$ma _|
h¡Ÿ&
2
Bg Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ `{X _mZ {b`m Om`o {H$ Amn Ho$ OrdZ H$m AÝV {eH©$ na hþAm, Am¡a j_m `mMZm Zht
H$s Vmo Amn Ho$ ^r H$_© Zï> hmo Om`|JoŸ& hmbm±{H$ Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Am¡a g^r Z~r {eH©$ go nmH$ WoŸ&
Bg{b`o {H$ CZ H$m g§Xoe hr EHo$ídadmX Am¡a {eH©$ H$m I§S>Z h¡Ÿ& {\$a ^r Bg _| g§~mo{YV Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d
g„_) H$mo {H$`m J`mŸ& Am¡a `h gmYmaU {Z`_ ~Vm`m J`m {H$ {eH©$ Ho$ gmW A„mh Ho$ hm± H$moB© H$_© ñdrH$m`© ZhtŸ&
VWm Eogo g^r H$_© {Zî\$b hm|Jo Omo EHo$ídadmX H$s AmñWm na AmYm[aV Z hm|Ÿ& Mmho dh Z~r hmo `m Cg H$m AZw`m`r
hmoŸ&
3
hXrg _| AmVm h¡ {H$ EH$ `hÿXr {dÛmZ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ nmg Am`m Am¡a H$hm: h_ A„mh Ho$ {df`
_| (AnZr Y_© nwñVH$m| _|) `h nmVo h¡ {H$ àb` Ho$ {XZ AmH$mem| H$mo EH$ C±Jbr, VWm ^y{_ H$m EH$ C±Jbr na Am¡a no‹S>m|
578
39 - gyah .Ow_a

68. VWm gya (ZaqgKm) \y±$H$m1 Om`oJm Vmo píMoV hmoH$a {Ja Om`|Jo Omo AmH$mem| VWm
YaVr _| h¢Ÿ& naÝVw {Ogo A„mh Mmho, {\$a Cgo nwZ: \y±$H$m Om`oJm Vmo ghgm g~
I‹S>o XoI aho hm|JoŸ&
69. VWm OJ_JmZo bJoJr YaVr AnZo nmbZhma H$s Á`moVr goŸ& Am¡a nañVwV {H$`o
Om`|Jo H$_© boI VWm bm`m Om`oJm Z{~`m| Am¡a gm{j`m| H$moŸ& VWm {ZU©` {H$`m
Om`oJm CZ Ho$ ~rM gË` (Ý`m`) Ho$ gmW, Am¡a CZ na AË`mMa Zht {H$`m
Om`oJmŸ&
70. VWm nyam-nyam {X`m Om`oJm àË`oH$ Ord H$mo Cg H$m H$_©\$b VWm dh ^br-
^m±{V OmZZo dmbm h¡ Cg H$mo Omo dh H$a aho h¢Ÿ&
71. VWm hm±Ho$ Om`oJo Omo H$m{µ\$a hmo J`o ZaH$ H$s Amoa PwÊS> ~ZmH$aŸ& `hm± VH$ {H$
O~ dh Cg Ho$ nmg Am`oJo Vmo Imob {X`o Om`|Jo Cg Ho$ ÛmaŸ& VWm CZ go H$h|Jo
Cg Ho$ ajH$ (µ\$[aíVo): Š`m Zht Am`o Vwåhmao nmg agyb Vw_ _| go Omo Vwåh|
gwZmVo Vwåhmao nmbZhma H$s Am`V| VWm gMoV H$aVo Vwåh| Bg {XZ H$m gm_Zm
H$aZo go? dh H$h|Jo: Š`m| ZhtŸ& naÝVw {gÕ hmo J`m `mVZm H$m eãX H$m{µ\$am|
naŸ&
72. H$hm Om`oJm {H$ àdoe H$a OmAmo ZaH$ Ho$ Ûmam| _o gXmdmgr hmoH$a Cg _|Ÿ& Vmo
~wam h¡ K_§{S>`m| H$m {Zdmg ñWmZŸ&
73. VWm ^oO {X`o Om`|Jo Omo bmoJ S>aVo aho AnZo nmbZhma go ñdJ© H$s Amoa PwÊS>
~ZmH$aŸ& `hm± VH$ {H$ O~ do Am Om`|Jo Cg Ho$ nmg VWm Imob {X`o Om`|Jo Cg
Ho$ Ûma Am¡a H$h|Jo CZ go Cg Ho$ ajH$: gbm_ h¡ Vw_ na, Vw_ àgÞ ahmoŸ& Vw_
àdoe H$a OmAmo Cg _| gXmdmgr hmo H$aŸ&

H$mo EH$ C±Jbr, Ob VWm Var H$mo EH$ C±Jbr na Am¡a g_ñV CËn{Îm H$mo EH$ C±Jbr na aI boJm, VWm H$hoJm: (_¢ hr
amOm hÿ±Ÿ&) `h gwZH$a Amn h±g n‹S>oŸ& Am¡a Bg Am`V H$mo n‹T>mŸ& (ghrh ~w˜mar)
1
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: Xygar \y±$H$ Ho$ níMmV² g~ go nhbo _¢ {ga CR>mD±$JmŸ& Vmo _ygm Ae© nH$‹S>o hþ`o
I‹S>o hm|JoŸ& _wPo kmZ Zht {H$ dh Eogo hr ah J`o Wo, `m° \y±$H$Zo Ho$ níMmV² _wP go nhbo CR> MwHo$ hm|Jo (ghrh ~w˜mar)
Xygar hXrg _| h¡ {H$ XmoZm| ny±H$m| Ho$ ~rM Mmbrg H$s Ad{Y hmoJrŸ& Am¡a _Zwî` H$s Xw_Mr H$s hÈ>r Ho$ {gdm g~ g‹S>
Om`oJmŸ& Am¡a Cgr go Cg H$mo {\$a ~Zm`m Om`oJmŸ& (ghrh ~w˜mar : 4814)
579
39 - gyah .Ow_a

74. VWm dh H$h|Jo: g~ àe§gm A„mh Ho$ {b`o h¡ {Og Zo gM H$a {X`m h_ go
AnZm dMZŸ& VWm h_| CÎmam{YH$mar ~Zm {X`m Bg YaVr H$m h_ ah| ñdJ© _|
Ohm± MmhoŸ& Š`m hr AÀN>m h¡ H$m`© H$Vm©dm|1 H$m à{V\$bŸ&
75. VWm Amn XoI|Jo µ\$[aíVm| H$mo Koao hþ`o Ae© (qghmgZ) Ho$ MVw{X©H$ dh
n{dÌVmJmZ H$a aho hm|Jo AnZo nmbZhma H$s àe§gm Ho$ gmWŸ& VWm {ZU©` H$a
{X`m Om`oJm bmoJm| Ho$ ~rM gË` Ho$ gmWŸ& VWm H$h {X`m Om`oJm {H$ g~ àe§gm
A„mh gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma Ho$ {b`o h¡Ÿ&2
*****

1
AWm©V EHo$ídadmXr gXmMm[a`m| H$mŸ&
2
AWm©V O~ B©_mZ dmbo ñdJ© _| Am¡a _we²[aH$ ZaH$ _| Mbo Om`|Jo Vmo Cg g_` H$m {MÌ `h hmoJm {H$ A„mh Ho$ Ae© H$mo
µ\$[aíVo ha Amoa go Koao hþ`o Cg H$s n{dÌVm VWm àe§gm H$m JmZ H$a aho hm|JoŸ&
580
40 - gyah _w{_Z

gyah _w{_Z - 40
gyah _w{_Z Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 85 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gyah H$s Am`V Z§. 28 _| EH$ _y{_Z ì`{ŠV H$s H$Wm H$m dU©Z {H$`m J`m
h¡ {Og Zo {µ\$aAm¡Z Ho$ Xa~ma _| _ygm (Ab¡{hñgbm_) H$m IwbH$a gmW {X`m
WmŸ& Bg{b`o Bg H$m Zm_ gyah _w{_Z aIm J`m h¡Ÿ&
- Bg gyah H$m Xygam Zm (gyah µJm{µ\$a) ^r h¡Ÿ& Š`m|qH$ Bg H$s Am`V Z§.§ 3 _|
(µJm{µ\$é‚må~) AWm©V: (nmn j_m H$aZo dmbm) H$m eãX Am`m h¡Ÿ&
- Bg H$s Ama§{^H$ Am`Vm| _| Cg A„mh Ho$ JwU ~Vm`o J`o h¢ {Og Zo Hw> aAmZ
CVmam h¡Ÿ& {\$a Am`V 4 go 6 VH$ CÝh| ~wao n[aUm_ H$s MoVmdZr Xr JB© h¡ Omo
A„mh H$s Am`Vm| _| {ddmX I‹S>m H$aVo h¢Ÿ&
- Am`V 7 go 9 VH$ B©_mZ dmbm| H$mo `h ew^gyMZm gwZmB© JB© h¡ {H$ µ\$[aíVo CZ
H$s j_m Ho$ {b`o XwAm H$aVo h¢Ÿ& Bg Ho$ níMmV² H$m{µ\$am| Am¡a _we²[aH$m| H$mo
gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a CÝh| {ejm Xr JB© h¡Ÿ&
- Am`V 23 go 46 VH$ _ygm (Ab¡{hñgbm_) Ho$ {déÕ {µ\$aAm¡Z Ho$ {ddmX
Am¡a EH$ _y{_Z Ho$ _ygm (Ab¡{hñgbm_) H$m ^anya gmW XoZo VWm {µ\$aAm¡Z Ho$
n[aUm_ H$mo {dñVma Ho$ gmW ~Vm`m J`m h¡Ÿ& {\$a CZ H$mo gmdYmZ {H$`m J`m Omo
A§Yo hmoH$a ~‹S>o ~ZZo dmbm| Ho$ nrN>o MbVo h¢ Am¡a B©_mZ dmbm| H$mo gmhg {X`m
J`m h¡Ÿ&
- ApÝV_ Am`Vm| _| A„mh Ho$ Y_© _| {ddmX H$aZo dmbm| H$mo gmdYmZ H$aVo hþ`o
Hw$µ\«$ VWm {eH©$ Ho$ ~wao n[aUm_ go gMoV {H$`m J`m h¡Ÿ&
*****

581
40 - gyah _w{_Z

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. hm, _r_Ÿ&
2. Bg nwñVH$ H$m CVaZm A„mh H$s Amoa go h¡ Omo g~ MrµOm| Am¡a JwUm| H$mo OmZZo
dmbm h¡Ÿ&
3. nmn j_m H$aZo, Vm¡~m ñdrH$ma H$aZo, j_m`mMZm H$m ñdrH$mar, H$‹S>r `mVZm XoZo
dmbm, g_mB© dmbm {Og Ho$ {gdm H$moB© (gƒm) d§XZr` ZhtŸ& Cgr H$s Amoa (g~
H$mo) OmZm h¡Ÿ&
4. Zht PJ‹S>Vo h¢ A„mh H$s Am`Vm| _| CZ Ho$ {gdm Omo H$m{µ\$a hmo J`oŸ& AV: YmoIo
_| Z S>mb Xo Amn H$mo CZ H$s `mVm`mV Xoem| _|Ÿ&
5. PwR>bm`m BZ go nyd© Zyh H$s Om{V Zo VWm ~hþV go g_wXm`m| Zo CZ Ho$ níMmV²,
VWm {dMma {H$`m àË`oH$ g_wXm` Zo AnZo agyb H$mo ~§Xr ~Zm boZo H$mŸ& VWm
{ddmX {H$`m AgË` Ho$ ghmao, Vm{H$ AgË` ~Zm X| gË` H$moŸ& Vmo h_ Zo CÝh|
nH$‹S> {b`mŸ& {\$a H¡$gr ahr h_mar `mVZm?
6. Am¡a Bgr àH$ma {gÕ hmo JB© Amn Ho$ nmbZhma H$s ~mV CZ na Omo H$m{µ \$a hmo
J`o {H$ dhr ZmaH$s h¢Ÿ&
7. dh (µ\$[aíVo) Omo AnZo D$na CR>m`o hþ`o h¢ Ae© (qghmgZ) H$mo VWm Omo Cg Ho$
Amg nmg h¢ dh n{dÌVmJmZ H$aVo ahVo h¢ AnZo nmbZhma H$s àe§gm Ho$ gmWŸ&
VWm Cg na B©_mZ aIVo h¢ Am¡a j_m `mMZm H$aVo ahVo h¢ CZ Ho$ {b`o Omo
B_m©Z bm`o h¢Ÿ&1 ho h_mao nmbZhma! Vy Zo Koa aIm h¡ àË`oH$ dñVw H$mo(AnZr)
X`m VWm kmZ goŸ& AV: j_m H$a Xo CZ H$mo Omo j_m _m±Jo, VWm Mb| Voao _mJ©
na VWm ~Mm bo CÝh| ZaH$ H$s `mVZm goŸ&
8. ho h_mao nmbZhma! VWm àdoe H$a Xo CÝh| CZ ñWmB© ñdJm] _| {OZ H$m Vy Zo CZ
H$mo dMZ {X`m h¡Ÿ& VWm Omo gXmMmar h¢ CZ Ho$ nyd©Om} VWm npËZ`m| Am¡a CZ H$s
g§VmZm| _| goŸ& {ZíM` Vy g~ MrµOm| Am¡a JwUm| H$mo OmZZo dmbm h¡Ÿ&

1
`hm± µ\$[aeVm| Ho$ Xmo {Jamoh H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ& EH$ dh Omo Ae© H$mo CR>m`o hþ`o h¢ Ÿ& Am¡a Xygam dh Omo Ae© Ho$ Mmam|
Amoa Ky_H$a A„mh H$s àe§gm H$m JmZ Am¡a B©_mZ dmbm| Ho$ {b`o j_m`mMZm H$a ahm h¡Ÿ&
582
40 - gyah _w{_Z

9. VWm CÝh| gwa{jV aI XwîH$_m] go VWm Vy Zo {Ogo ~Mm {X`m XwîH$_m} go Cg


{XZ, Vmo X`m H$a Xr Cg na Am¡a `hr ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
10. {OZ boJm| Zo Hw$µ\«$ {H$`m h¡ CÝh| (àb` Ho$ {XZ) nwH$mam Om`oJm {H$ A„mh H$m
H«$moY Vw_ na Cg go A{YH$ Wm {OVZm Vwåh| (AmO) AnZo D$na H«$moY Am ahm
h¡ O~ Vw_ (g§gma _|) B©_mZ H$s Amoa ~wbm`o1 Om aho WoŸ&
11. do H$h|Jo: ho h_mao nmbZhma! Vy Zo h_| Xmo ~mam _mamŸ&2 VWm Or{dV (^r) Xmo ~ma
{H$`mŸ& AV: h_Zo _mZ {b`m AnZo nmnm| H$moŸ& Vmo Š`m (`mVZm go) {ZH$bZo H$s
H$moB© amh (Cnm`) h¡?
12. (`h `mVZm) Bg H$maU h¡ {H$ O~ Vwåh| (g§gma _|) ~wbm`m J`m AHo$bo A„mh
H$s Amoa Vmo Vw_ Zo Hw$µ\«$ H$a {X`mŸ& Am¡a `{X {eH©$ {H$`m OmVm Cg Ho$ gmW Vmo
Vw_ _mZ boVo WoŸ& Vmo AmXoe XoZo H$m A{YH$ma A„mh H$mo h¡ Omo gdm}ƒ gd©_hmZ²
h¡Ÿ&
13. dhr {XImVm h¡ Vwåh| AnZr {Zem{Z`m± VWm CVmaVm h¡ Vwåhmao {b`o AmH$me go
Or{dH$mŸ& Am¡a {ejm J«hU Zht H$aVm naÝVw dhr Omo (Cg H$s Amoa) Ü`mZ
H$aVm h¡Ÿ&
14. Vmo Vw_ nwH$mamo A„mh H$mo ewÕ H$a Ho$ Cg Ho$ {b`o Y_© H$mo `Ú{n ~wam bJo H$m{µ\$am|
H$moŸ&
15. dh Cƒ lo{U`m| dmbm Ae© H$m ñdm_r h¡Ÿ& dh CVmaVm h¡ AnZo AmXoe go ê$h3
(dør) H$mo {Og na MmhVm h¡ AnZo ^ŠVm| _| goŸ& Vm{H$ dh gMoV H$ao {_bZo Ho$
{XZ goŸ&
16. {Og {XZ g~ bmoJ (Or{dV hmo H$a) {ZH$b n‹S>|JŸo & Zht Nw>nr hmoJr A„mh na
CZ H$s H$moB© MrµOŸ& {H$g H$m amÁ` h¡ AmO?1 AHo$bo à^wËdembr A„mh H$mŸ&

1
Am`V H$m AW© `h h¡ {H$ O~ H$m{µ\$a bmoJ àb` Ho$ {XZ `mVZm XoI|Jo Vmo AnZo D$na H«$mo{YV hm|JoŸ& Cg g_` CZ go
nwH$ma H$a `h H$hm Om`oJm {H$ O~ g§gma _| Vwåh| B©_mZ H$s Amoa ~wbm`m OmVm Wm {\$a ^r Vw_ Hw$µ\«$ H$aVo Wo Vmo A„mh
H$mo Bg go A{YH$ H«$moY hmoVm Wm {OVZm AmO Vwåh| AnZo D$na hmo ahm h¡Ÿ&
2
Xo{I`o gyah ~µH$am, Am`V : 28
3
`hm± dør H$mo ê$h H$hm J`m h¡ Š`m|{H$ {Og àH$ma ê$h (AmË_m) _Zwî` Ho$ OrdZ H$m H$maU hmoVr h¡ d¡go hr àH$meZm
^r AÝVamË_m H$mo Or{dV H$aVr h¡Ÿ&
583
40 - gyah _w{_Z

17. AmO à{Vma {X`m Om`oJm àË`oH$ àmUr H$mo Cg Ho$ H$aVyV H$mŸ& H$moB© AË`mMma
Zht h¡ AmOŸ& dmñVd _| A„mh A{VerK« {hgm~ boZo dmbm h¡Ÿ&
18. VWm Amn gmdYmZ H$a X| CZ H$mo AmJm_r g_rn {XZ go O~ {Xb _w±h H$mo Am
aho hm|JŸo & bmoJ emoH$ go ^ao hm|JoŸ& Zht hmoJm AË`mMm[a`m| H$m H$moB© {_Ì Z H$moB
{gµ\$maer {Og H$s ~mV _mZr Om`oŸ&
19. dh OmZVm h¡ Am°Im| H$s Mmoar VWm Omo (^oX) grZo Nw>nmVo h¡Ÿ&
20. A„mh hr {ZU©` H$aoJm gË` Ho$ gmWŸ& VW {OZ H$mo dh nwH$maVo h¢ A„mh Ho$
A{V[aŠV dh H$moB© {ZU©` Zht H$a gH$VoŸ& {ZíM` A„mh hr ^br-^m±{V
gwZZo-XoIZo dmbm h¡Ÿ&
21. Š`m dh Mbo-{\$ao Zht YaVr _| Vm{H$ XoIVo {H$ H¡$gm ahm CZ H$m n[aUm_ Omo
BZ go nyd© Wo? dh BZ go A{YH$ Wo ~b _| VWm A{YH$ {MÝh N>mo‹S> J`o YaVr
_|Ÿ& Vmo nH$‹S> {b`m A„mh Zo CZ H$mo CZ Ho$ nmnm| Ho$ H$maU, Am¡a Zht Wm CZ
Ho$ {b`o A„mh go H$moB© ~MmZo dmbmŸ&
22. `h Bg H$maU hþAm {H$ CZ Ho$ nmg bmVo Wo h_mao agyb Iwbr {Zem{Z`m±, Vmo
CÝhm|Zo Hw$µ\«$ {H$`mŸ& AÝVV: nH$‹S> {b`m CÝh| A„mh ZoŸ& dñVwV: dh A{V
e{ŠVembr Kmoa `mVZm XoZo dmbm h¡Ÿ&
23. VWm h_ Zo ^oOm _ygm H$mo AnZr {Zem{Z`m| Am¡a ha àH$ma Ho$ àm_mU Ho$ gmWŸ&
24. {µ\$aAm¡Z Am¡a (Cg Ho$ _§Ìr) hm_mZ VWm µH$mê$Z Ho$ nmgŸ& Vmo CÝhm|Zo H$hm: `h
Vmo ~‹S>m PyR>m OmXyJa h¡Ÿ&
25. Vmo O~ dh CZ Ho$ nmg gË` bm`m h_mar Amoa go Vmo g~ Zo H$hm: ~Y H$a XmoZ
CZ Ho$ nwÌm| H$mo Omo B©_mZ bm`o h¢ Cg Ho$ gmW, VWm Or{dV ahZo Xmo CZ H$s
{ó`m| H$moŸ& Am¡a H$m{µ\$am| H$m nS²>`§Ì {Zî\$b (ì`W©) hr hwAmŸ&2

1
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ& (ghrh ~w˜mar : 4812)
2
AWm©V {µ\$aAm¡Z Am¡a Cg H$s Om{V H$mŸ& O~ _ygm (Ab¡{hñgb_) Am¡a CZ H$s Om{V ~Zr BòmB©b H$mo H$moB© hm{Z Zht
hþB©Ÿ& BB go CZ H$s e{ŠV ~‹T>Vr hr JB© `hm± VH$ {H$ dh n{dÌ ñWmZ Ho$ ñdm_r ~Z J`oŸ&
584
40 - gyah _w{_Z

26. Am¡a H$hm {µ\$aAm¡Z Zo (AnZo à_wIm| go): _wPo N>mo‹S>mo, _¢ ~Y H$a Xy± _ygm H$moŸ&
Am¡a Cgo Mm{h`o {H$ nwH$mao AnZo nmbZhma H$moŸ& dmñVd _| _¢ S>aVm hÿ± {H$ dh
~Xb XoJm Vwåhmao Y_© H$mo1 AWdm n¡Xm H$a XoJm Bg YaVr ({_ò) _| CnÐdŸ&
27. VWm _ygm Zo H$hm: _¢Zo eaU br h¡ AnZo nmbZhma VWm Vwåhmao nmbZhma H$s
àË`oH$ Ah§H$mar go Omo B©_mZ Zht aIVm {hgm~ Ho$ {XZ naŸ&
28. VWm H$hm EH$ B©_mZ dmbo ì`{ŠV Zo {µ\$aAm¡Z Ho$ KamZo Ho$, Omo Nw>nm ahm Wm
AnZm B©_mZ: Š`m Vw_ ~Y H$a XmoJo EH$ ì`{ŠV H$mo {H$ dh H$h ahm h¡: _oam
nmbZhma A„mh h¡? O~ {H$ dh Vwåhmao nmg bm`m h¡ Iwbr {Zem{Z`m± Vwåhmao
nmbZhma H$s Amoa go? Am¡a `{X dh PyR>m hmo Vmo Cgr Ho$ D$na h¡ CZ H$m PyR>Ÿ&
Am¡a `{X gƒm hmo Vmo Am n‹S>oJm dh Hw$N> {OgH$s Vwåh| Y_H$s Xo ahm h¡Ÿ& dmñVd
_| A„mh _mJ© XeZ© Zht XoVm Cgo Omo C„§KZH$mar ~hþV PyR>m hmoŸ&
29. ho _oar Om{V Ho$ bmoJmo! Vwåhmam amÁ` h¡ AmO, Vw_ à^mdembr hmo YaVr _|, Vmo
H$m¡Z h_mar ajm H$aoJm A„mh H$s `mVZm go `{X dh h_ na Am Om`o? {µ \$aAm¡Z
Zo H$hm: _¢ Vw_ g~ H$mo dhr g_Pm ahm hÿ± {Ogo _¢ C{MV g_PVm hÿ± Am¡a Vwåh|
grYr hr amh {XIm ahm hÿ±Ÿ&
30. VWm Cg Zo H$hm Omo B©_mZ bm`m: ho _oar Om{V! _¢ Vw_ na S>aVm hÿ± (AJbo)
g_wXm`m| Ho$ {XZ O¡go ({XZ2) goŸ&
31. Zyh H$s Om{V H$s O¡gr Xem go, VWm AmX Am¡a g_yX H$s Ed§ Omo CZ Ho$ níMmV²
hþ`Ÿo & VWm Aëbmh Zht MmhVm H$moB© AË`mMma ^ŠVm| Ho$ {b`oŸ&
32. VWm ho _oar Om{V! _¢ S>a ahm hÿ± Vw_ na EH$-Xygao H$mo nwH$maZo Ho$ {XZ3 goŸ&
33. {Og {XZ Vw_ nrN>o {\$a H$a ^mJmoJo, Zht hmoJm Vwåh| A„mh go H$moB© ~MmZo dmbmŸ&
VWm {Ogo A„mh Hw$nW H$a Xo Vmo Cg H$m H$moB© nW àXe©H$ ZhtŸ&
34. VWm Am`o `ygwµ\$ Vwåhmao nmg Bg go nyd© Iwbo à_mUm| Ho$ gmW, Vmo Vw_ ~am~a
g§Xoh _| aho Cg go Omo Vwåhmao nmg bm`oŸ& `hm± VH$ {H$ O~ dh _a J`o Vmo Vw_
1
AWm©V {eH©$ VWm Xodr-XodVm H$s nyOm go amoH$ H$a EH$ A„mh H$s B~mXV _| bJm XoJmŸ& Omo CnÐd VWm AempÝV H$m
H$maU ~Z Om`oJm Am¡a Xoe h_mao hmW go {ZH$b Om`oJmŸ&
2
AWm©V CZ H$s `mVZm Ho$ {XZ O¡go {XZ goŸ&
3
AWm©V àb` Ho$ {XZ go O~ ^` Ho$ H$maU EH$-Xygao H$mo nwH$ma|JoŸ&
585
40 - gyah _w{_Z

Zo H$hm {H$ H$Xm{n Zht ^oOoJm A„mh CZ Ho$ níMmV² H$moB© agybŸ&1 Bgr àH$ma
A„mh Hw$nW H$a XoVm h¡Ÿ& Cgo Omo C„§KZH$mar S>m±dmS>mob hmoŸ&
35. Omo PJ‹S>Vo h¢ A„mh H$s Am`Vm| _| {~Zm {H$gr Eogo à_mU Ho$ Omo CZ Ho$ nmg
Am`m hmoŸ& Vmo `h ~‹S>o H«$moY H$s ~mV h¡ A„mh Ho$ g_rn VWm CZ Ho$ g_rn Omo
B©_mZ bm`o h¢Ÿ& Bgr àH$ma A„mh _wha bJm XoVm h¡ àË`oH$ Ah§H$mar AË`mMmar
Ho$ {Xb naŸ&
36. VWm H$hm {µ\$aAm¡Z Zo {H$ ho hm_mZ! _oao {b`o ~Zm Xmo EH$ Cƒ ^dZ, g§^dV: _¢
CZ _mJm} VH$ nhþ±M gHy±$Ÿ&
37. AmH$me Ho$ _mJm] VH$ Vm{H$ _¢ XoIy± _ygm Ho$ nyÁ` (Cnmñ`) H$moŸ& Am¡a {ZíM` _¢
Cgo PyR>m g_P ahm hÿ±Ÿ& Am¡a Bgr àH$ma emo^Zr` ~Zm {X`m J`m {µ\$aAm¡Z Ho$ {b`o
Cg H$m XwîH$_© VWm amoH$ {X`m J`m g§_mJ© goŸ& Am¡a {µ\$aAm¡Z H$m nS²>`§Ì {dZme hr
_| ahmŸ&
38. VWm Cg Zo H$hm Omo B©_mZ bm`m: ho _oar Om{V! _oar ~mV _mZmo, _¢ Vwåho grYr
amh ~Vm ahm hÿ±Ÿ&
39. ho _oar Om{V! `h g§gm[aH$ OrdZ Hw$N> gmpå`H$ bm^ h¡Ÿ& VWm dmñVd _| àbmoH$
hr ñWm`r {Zdmg h¡Ÿ&
40. {Og Zo XwîH$_© {H$`m Vmo Cg H$mo Cgr Ho$ g_mZ à{VH$ma {X`m Om`oJmŸ& VWm Omo
gwH$_© H$aoJm Za AWdm Zmar _| go Am¡a dh B©_mZ dmbm (EHo$ídadmXr) hmo Vmo
dhr àdoe H$a|Jo ñdJ© _|Ÿ& Or{dH$m {X`o Om`|Jo Cg _| AJ{UVŸ&
41. VWm ho _oar Om{V! Š`m ~mV h¡ {H$ _¢ ~wbm ahm hÿ± Vwåh| _w{ŠV H$s Amoa VWm Vw_
~wbm aho hmo _wPo ZaH$ H$s AmoaŸ&
42. Vw_ _wPo ~wbm aho hmo Vm{H$ _¢ Hw$µ\«$ H$ê±$ Abmh Ho$ gmW Am¡a gmPr ~ZmD±$ Cg
H$m Cgo {Og H$m _wPo H$moB© kmZ Zht h¡Ÿ& VWm _¢ ~wbm ahm hÿ± Vwåh| à^mdembr
A{V j_r H$s AmoaŸ&

1
AWm©V Vwåhmam AmMaU hr àË`oH$ Z~r H$m {damoY ahm h¡Ÿ& Bgr{b`o Vw_ g_PVo Wo {H$ A~ H$mo B© agyb Zht Am`oJmŸ&
586
40 - gyah _w{_Z

43. {Z{íMV h¡ {H$ Vw_ {Og H$s Amoa _wPo ~wbm1 aho hmo dh nwH$maZo `mo½` Zht h¡ Z
bmoH$ _| Z nabmoH$ _|Ÿ& VWm h_| OmZm h¡ A„mh hr H$s Amoa, VWm dmñVd _|
A{VH«$_r hr ZmaH$s h¡Ÿ&
44. Vmo Vw_ `mX H$amoJo Omo _¢ H$h ahm hÿ±, VWm _¢ g_{n©V H$aVm hÿ± AnZm _m_bm
A„mh H$moŸ& dmñVd _| A„mh XoI ahm h¡ ^ŠVm| H$moŸ&
45. Vmo A„mh Zo Cgo gwa{jV H$a {X`m CZ Ho$ fS²>`§Ì H$s ~wamB©`m| goŸ& Am¡a Koa
{b`m {µ\$aAm¡{Z`m| H$mo ~war `mVZm ZoŸ&
46. do2 àñVwV {H$`o OmVo h¢ A{¾ na àmV: VWm g§Ü`mŸ& VWm {Og {XZ àb`
ñWm{nV hmoJr (`h AmXoe hmoJm) {H$ S>mb Xmo {µ\$aAm¡{Z`m| H$mo H$‹S>r `mVZm _|Ÿ&
47. VWm O~ dh PJ‹S>|Jo A{¾ _|, Vmo H$h|Jo {Z~©b CZ go Omo ~‹S>o ~Z H$a aho: h_
Vwåhmao AZw`m`r Wo, Vmo Š`m Vw_ Xya H$amoJo h_ go A{JZ H$mo Hw$N> ^mJ?
48. do H$h|Jo Omo ~‹S>o ~ZH$a aho: h_ g~ Bgr _| h¢Ÿ& A„mh {ZU©` H$a MwH$m h¡ ^ŠVm|
(~§Xm|) Ho$ ~rMŸ&
49. VWm H$h|Jo Omo A{¾ _| h¢ ZaH$ Ho$ ajH$m| go: AnZo nmbZhma go àmW©Zm H$amo {H$
h_ go hëH$s H$a Xo {H$gr {XZ Hw$N> `mVZmŸ&
50. dh H$h|Jo : Š`m Zht Am`o Vwåhmao nmg Vwåhmao agyb Iwbo à_mU bo H$a? do
H$h|Jo Š`m| ZhtŸ& dh H$h|Jo Vmo Vw_ hr àmW©Zm H$amoŸ& Am¡a H$m{µ \$am| H$s àmW©Zm
ì`W© hr hmoJrŸ&
51. {ZíM` h_ ghm`Vm H$a|Jo AnZo agybm| H$s VWm CZ H$s Omo B©_mZ bm`|,
g§gm[aH$ OrdZ _|, VWm {Og {XZ3 gmjm I‹S>o hm|JŸo &
52. {Og {XZ Zht bm^ nhþ±Mm`oJr AË`mMm[a`m| H$mo CZ H$s j_m `mMZmŸ& VWm CÝht
Ho$ {b`o {Y¸$ma Am¡a CÝht Ho$ {b`o ~wam Ka h¡Ÿ&

1
Š`m|{H$ bmoH$ VWm nabmoH$ _| H$moB© ghm`Vm Zht H$a gH$VoŸ& (Xo{I`o : gyah µ\$m{Va,:140, gyah AôH$mµ\$, : 5)
2
hXrg _| h¡ {H$ O~ Vw_ _| go H$moB© _aVm h¡ Vmo (H$~« _|) Cg na àmV: g§Ü`m Cg H$m ñWmZ àñVwV {H$`m OmVm h¡Ÿ&
(AWm©V ñdJu h¡ Vmo ñdJ© Am¡a ZmaH$s h¡ Vmo ZaH$)Ÿ& Am¡a H$hm OmVm h¡ {H$ `hr àb` Ho$ {XZ Voam ñWmZ hmoJmŸ& (ghrh
~w˜mar : 1379, _wpñb_ : 2866)
3
AWm©V àb` Ho$ {XZ, O~ Apå~`m Am¡a µ\$[aíVo Jdmhr X|JoŸ&
587
40 - gyah _w{_Z

53. VWm h_ Zo àXmZ {H$`m _ygm H$mo _mJ©Xe©Z Am¡a h_ Zo CÎmam{YH$mar ~Zm`m
B©òmB©b H$s g§VmZ H$mo nwñVH$ (Vm¡amV) H$mŸ&
54. Omo _mJ©Xe©Z VWm {ejm Wr g_P dmbm| Ho$ {b`oŸ&
55. Vmo (ho Z~r!) Amn Y¡`© aI|Ÿ& dmñVd _| A„mh H$m dMZ1 gË` h¡Ÿ& VWm j_m
_m±Jo AnZo nmn2 H$sŸ& VWm n{dÌVm H$m dU©Z H$aVo ah| AnZo nmbZhma H$s
àe§gm Ho$ gmW g§Ü`m Am¡a àmV:Ÿ&
56. dmñVd _| Omo PJ‹S>Vo h¢ A„mh H$s Am`Vm| _| {~Zm {H$gr à_mU Ho$ Omo Am`m3 hmo
CZ Ho$ nmg, Vmo CZ Ho$ {Xbm| _| ~‹S>mB© Ho$ {gdm Hw$N> Zht h¡, {Og VH$ dh
nhþ±MZo dmbo Zht h¡Ÿ& AV: Amn A„mh H$s eaU b|Ÿ& dmñVd _| dhr g~ Hw$N>
gwZZo-OmZZo dmbm h¡Ÿ&
57. {ZíM` AmH$mem| VWm YaVr H$mo n¡Xm H$aZm A{YH$ ~‹S>m h¡ _Zwî` H$mo n¡Xm H$aZo
goŸ& naÝVw A{YH²$Va bmoJ kmZ Zht aIVoŸ&4
58. VWm g_mZ Zht hmoVm A§Ym VWm Am±I dmbmŸ& Am¡a Z Omo B©_mZ bm`o Am¡a
gËH$_© {H$`o h¢ Am¡a XwîH$_uŸ& Vw_ (~hþV) H$_ hr {ejm J«hU H$aVo hmoŸ&
59. {ZíM` àb` AmZr hr h¡Ÿ& {Og _| H$moB© g§Xho ZhtŸ& naÝVw A{YH²$Va boJ B©_mZ
({dídmg) Zht aIVoŸ&
60. VWm H$hm h¡ Vwåhmao nmbZhma Zo {H$ _wPr go àmW©Zm5 H$amo, _¢ Vwåhmar àmW©Zm
ñdrH$ma H$ê±$JmŸ& dmñVd _| Omo A{^_mZ (Ah§H$ma) H$a|Jo _oar B~mXV (d§XZm-
àmW©Zm) go Vmo dh àdoe H$a|Jo ZaH$ _| An_m{ZV hmo H$aŸ&

1
Z{~`m| H$s ghm`Vm H$aZo H$mŸ&
2
AWm©V ^yb-MyH$ H$sŸ& Amn (g„„mhþ Ab¡{h d gëb_) Zo µ\$a_m`m: _¢ {XZ _| 70 ~ma j_m _m±JVm hÿ±Ÿ& Am¡a 70 ~ma
go A{YH$ Vm¡~m H$aVm hÿ±Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 6307) O~ {H$ A„mh Zo Amn H$mo {ZXm}f (_mgw_) ~Zm`m h¡Ÿ&
3
AWm©V {~Zm {H$gr Eogo à_mU Ho$ Omo A„mh H$s Amoa go Am`m hmoŸ& CZ Ho$ g~ à_mU do h¢ Omo CÝhm|Zo AnZo
nyd©Om| go grIo h¢Ÿ& {OZ H$s H$moB© dmñV{dŠVm Zht h¡Ÿ&
4
Am¡a _Zwî` Ho$ nwZ: Or{dV {H$`o OmZo H$m BÝH$ma H$aVo h¢Ÿ&
5
hXrg _| h¡ {H$ àmW©Zm hr d§XZm h¡Ÿ& {\$a Amn (g„„mhþ Ab¡{h d gëb_) Zo `hr Am`V n‹T>rŸ& ({V{_©µOr : 2969)
Bg hXrg H$s gZX hgZ h¡Ÿ&)
588
40 - gyah _w{_Z

61. A„mh hr Zo Vwåhmao {b`o am{Ì ~ZmB© Vm{H$ Vw_ {dlm_ H$amo Cg _|, VWm {XZ H$mo
àH$me_mZ ~mZ`mŸ&1 dñVwV: A„mh ~‹S>m CnH$mar h¡ bmoJm| Ho$ {b`oŸ& {H$ÝVw
A{YH²$Va bmoJ H¥$Vk Zht hmoVoŸ&
62. `hr A„mh Vwåhmam nmbZhma h¡, àË`oH$ dñVw H$m aM{`Vm, CËn{ÎmH$maŸ& Zht h¡
H$moB© (gƒm) d§XZr` Cg Ho$ {gdm, {\$a Vw_ H$hm± ~hHo$ OmVo hmo?
63. Bgr àH$ma ~hH$m {X`o OmVo h¢ dh Omo A„mh H$s Am`Vm| H$mo ZH$maVo h¢Ÿ&
64. A„mh hr h¡ {Og Zo ~Zm`m Vwåhmao {b`o YaVr H$mo {ZdmgñWmZ VWm AmH$me
H$mo N>V, Am¡a Vwåhmam ê$n ~Zm`m Vmo gwÝXa ê$n ~Zm`mŸ& VWm Vwåh| Or{dH$m
àXmZ H$s ñdÀN> MrµOm| goŸ& dhr A„mh Vwåhmam nmbZhma h¡, Vmo ew^ h¡ A„mh
gd©bmoH$ H$m nmbZhmaŸ&
65. dh Or{dV h¡, H$moB© (gƒm) d§XZr` Zht h¡ Cg Ho$ {gdmŸ& AV: {deof ê$n go
Cg H$s B~mXV H$aVo hþ`o Cg H$mo nwH$mamoŸ& g~ àe§gm gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma
A„mh Ho$ {b`o h¢Ÿ&
66. Amn H$h X|: {ZíM` _wPo amoH$ {X`m J`m h¡ {H$ B~mXV H$ê±$ CZ H$s {OZh| Vw_
nwH$maVo hmo A„mh Ho$ {gdm O~ Am J`o _oao nmg Iwbo à_mUŸ& VWm _wPo AmXoe
{X`m J`m h¡ {H$ _¢ gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma H$m AmkmH$mar ahÿ±Ÿ&
67. dhr h¡ {Og Zo Vwåh| n¡Xm {H$`m {_Å>r go, {\$a dr`© go, {\$a ~§Yo aŠV go, {\$a
Vwåh| {ZH$mbVm h¡ (J^m©e`m| go) {eew ~ZmH$aŸ& {\$a ~‹S>m H$aVm h¡ Vm{H$ Vw_
AnZr nyar e{ŠV H$mo nhþ±MmoŸ& {\$a ~y‹T>o hmo OmAmo VWm Vw_ _| Hw$N> Bg go nhbo
hr _a OmVo h¢ Am¡a `h Bg{b`o hmoVm h¡ Vm{H$ Vw_ AnZr {ZpíMV Am`w H$mo nhþ±M
OmAmo, VWm Vm{H$ Vw_ g_PmoŸ&2
68. dhr h¡ Omo Vwåh| OrdZ XoVm VWm _maVm h¡ {\$a O~ dh {H$gr H$m`© H$m {ZU©`
H$aVm h¡ Vmo H$hVm h¡ : (hmo Om) Vmo dh hmo OmVm h¡Ÿ&

1
Vm{H$ Vw_ Or{dH$m àmá H$aZo Ho$ {b`o Xm¡‹S> Yyn H$amoŸ&
2
AWm©V Vw_ `h g_Pmo {H$ Omo A„mh Vwåh| ApñVËd _| bmVm h¡ VWm J^© go bo H$a Am`w nyar hmoZo VH$ Vwåhmam nmbZ-
nmofU H$aVm h¡ Vw_ ñd`§ AnZo OrdZ Am¡a _aU Ho$ {df` _| H$moB© A{YH$ma Zht aIVo Vmo {\$a Vwåh| d§XZm ^r Cgr EH$
H$s H$aZr Mm{h`oŸ& `hr g_P-~yP H$m {ZU©` h¡Ÿ&
589
40 - gyah _w{_Z

69. Š`m Amn Zo Zht XoIm {H$ Omo PJ‹S>Vo1 h¡ A„mh H$s Am`Vm| _|, dh H$hm±
~hH$m`o Om aho h¡?
70. {OÝhm| Zo PwR>bm {X`m nwñVH$ H$mo Am¡a Cgo {Og Ho$ gmW h_ Zo ^oOm AnZo
agybm| H$mo, Vmo erK« hr dh OmZ b|JoŸ&
71. O~ Vm¡µH$ hm|Jo CZ Ho$ Jbm| _o VWm ~o{‹S>`m±, dh ItMo Om`|JŸo &
72. Im¡bVo nmZr _| {\$a A{¾ _| Pm|H$ {X`o Om`|JoŸ&
73. {\$a H$hm Om`oJm CZ go: H$hm± h¢Ÿdh {OÝh| Vw_ gmPr ~Zm aho WoŸ&
74. A„mh Ho$ {gdm? dh H$h|Jo {H$ dh Imo J`o h_ go, ~pëH$ h_ Zht nwH$maVo Wo
Bg go nyd© {H$gr MrµO H$mo, Bgr àH$ma A„mh Hw$nW H$a XoVm h¡ H$m{µ\$am| H$moŸ&
75. `h `mVZm Bg{b`o h¡ {H$ Vw_ YaVr _| Ad¡Y BVamVo Wo, VWm Bg H$maU {H$
Vw_ AH$‹S>Vo WoŸ&
76. àdoe H$a OmAmo ZaH$ Ho$ Ûmam| _| gXmdmgr hmoH$a Cg _|Ÿ& Vmo ~wam ñWmZ h¡
A{^_m{Z`m| H$mŸ&
77. Vmo Amn Y¡`© aI| {ZíM` A„mh H$m dMZ gË` h¡ Ÿ& {\$a `{X Amn H$mo {XIm Xo
Cg (`mVZm) _| go {Og H$m CÝh| dMZ Xo aho h¢ `m Amn H$m {ZYZ H$a X| Vmo
dhr h_mar Amoa hr \o$ao Om`|JŸo &2
78. VWm (ho Z~r!) h_ ^oO MwHo$ h¢ ~hþV go agybm| H$mo Amn go nyd© {OZ _| go Hw$N>
H$m dU©Z h_ Amn go H$a MwHo$ h¢ VWm Hw$N> H$m dU©Z Amn go Zht {H$`m h¡ VWm
{H$gr agyb Ho$ (d§e)3 _| `h Zht Wm {H$ dh H$moB© Am`V (M_ËH$a) bm Xo
naÝVw A„mh H$s AZw_{V goŸ& {\$a O~ Am Om`oJm A„mh H$m AmXoe Vmo {ZU©`
H$a {X`m Om`oJm gË` Ho$ gmW Am¡a j{V _| n‹S> Om`|Jo dhm± PyR>o bmoJŸ&
79. A„mh hr h¡ {Og Zo ~Zm`o Vwåhmao {b`o Mm¡nm`o Vm{H$ gdmar H$amo Hw $N> na Am¡a
Hw$N> H$mo ImAmoŸ&

1
AWm©V A„mh H$s Am`Vm| H$m {damoY H$aVo h¢Ÿ&
2
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ& {\$a dh AnZr `mVZm XoI b|JoŸ&
3
_¸$m Ho$ H$m{µ\$a bmoJ, Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d gëb_) go `h _m±J H$a aho Wo {H$ Amn AnZo gË` agyb hmoZo Ho$
à_mU _| H$moB© M_ËH$ma {XIm`|Ÿ& {Og Ho$ AZ¡H$ CÎma AmJm_r Am`Vm| _| {X`o Om aho h¢Ÿ&
590
40 - gyah _w{_Z

80. VWm Vwåhmao {b`o CZ _| ~hþV b^ h¢ Am¡a Vm{H$ Vw_ CZ na nhþ§Mmo Cg


Amdí`H$Vm H$mo Omo Vwåhmao1 {Xbm| _| h¡ VWm CZ na Am¡a Zmdm| na Vwåh| gdma
{H$`m OmVm h¡Ÿ&
81. VWm dh {XImVm h¡ Vwåh| AnZr {Zem{Z`m±& Vmo Vw_ A„mh H$s {H$Z {H$Z
{Zem{Z`m| H$m BÝH$ma H$amoJo?
82. Vmo Š`m dh Mbo-{\$ao Zht YaVr _| Vm{H$ XoIoVo {H$ H¡$gm ahm CZH$m n[aUm_
Omo CZgo nyd© Wo? dh CZgo A{YH$ H$‹S>o Wo e{ŠV _|Am¡a YaVr _| A{YH$
{MÝh2 N>mo‹S> J`oŸ& Vmo Zht Am`m CZ Ho$ H$m_ Omo do H$a aho WoŸ&
83. O~ Am`o CZ Ho$ nmg h_mao agyb {Zem{Z`m± boH$a Vmo do BVamZo bJo Cg kmZ
na3 Omo CZHo nmg WmŸ& Am¡a Koa {b`m CZ H$mo Cg Zo {Og H$m do Cnhmg H$a
aho WoŸ&
84. Vmo O~ CÝhm|Zo XoIm h_mar `mVZm H$mo Vmo H$hZo bJo: h_ B©_mZ bm`o AHo$bo
A„mh na VWm ZH$ma {X`m Cgo {Ogo Cg H$m gmPr ~Zm aho WoŸ&
85. Vmo Eogm Zht hþAm {H$ CÝho bm^ nhþ±MmVm CZ H$m B©_mZ O~ CÝhm|Zo XoI {b`m
h_mar `mVZm H$moŸ& `hr A„mh H$m {Z`_ h¡ Omo CgHo$ ^ŠVm| _| Mbm Am ahm h¡Ÿ&
Am¡a j{V _| n‹S> J`o `h H$m{µ\$aŸ&
*****

1
AWm©V Xya H$s `mÌm H$amoŸ&
2
AWm©V {Z_m©U VWm ^dZ BË`mXr
3
AWm©V gË`{damoYr kmZŸ&
591
41 - gyah hm _r_ gÁXm

gyah hm _r_ gÁXm - 41


gyah hm _r_ gÁXm Ho$ g§{já {df`
g`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 54 Am`V| h¢&
- Bg gyah H$m Zm_ (hm, _r_ gÁXm) h¡Ÿ& Š`m|{H$ Bg H$m Ama§^ Aja: (hm,
_r_) go hþAm h¡Ÿ& Am¡a Am`V 37 _| Ho$db A„mh hr H$mo gÁXm H$aZo H$m
AmXoe {X`m J`m h¡Ÿ& Am¡a Bg gyah H$s Vrgar Am`V _| (\w$pñgbV) H$m eãX
Am`m h¡Ÿ& Bg{b`o Bg H$m Xygam Zm_ (\w$pñgbV) ^r h¡Ÿ&
- Bg Ho$ Ama§^ _| Hw>>aAmZ Ho$ nhMmZZo na ~b XoVo hþ`o gmoM-{dMma H$s XmdV,
VWm dør Am¡a [agmbV H$mo PwR>bmZo na `mVZm H$s MoVmdZr Xr JB© h¡Ÿ& {\$a
A„mh Ho$ {damo{Y`m| Ho$ Xwîn[aUm_ H$mo ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 30 go 36 VH$ CÝh| ñdJ© H$s ew^gyMZm Xr JB© h¡ Omo AnZo Y_© na
pñWV h¢Ÿ& Am¡a CÝh| {damo{Y`m| H$mo j_m H$a XoZo Ho$ {ZX}e {X`o J`o h¢Ÿ& {\$a
Am`V 40 VH$ A„mh Ho$ AHo$bo nyÁ` hmoZo VWm _wXm] H$mo Or{dV H$aZo H$m
gm_Ï`© aIZo H$s {Zem{Z`m± àñVwV H$s J`r h¢Ÿ&
- Am`V 41 go 46 VH$ Hw>>aAmZ Ho$ gmW Cg Ho$ {damo{Y`m| Ho$ ì`dhma VWm Cg
Ho$ Xwîn[aUm_ H$mo ~Vm`m J`m h¡Ÿ& {\$a 51 VH$ {eH©$ H$aZo Am¡a àb` Ho$
BÝH$ma na nH$‹S> H$s J`r h¡Ÿ&
- AÝV _| Hw> aAmZ Ho$ {damo{Y`m| Ho$ g§Xohm| H$mo Xya H$aVo hþ`o `h ^{dî`dmUr H$s
JB© h¡ {H$ OëX hr Hw> aAmZ Ho$ gƒ hmoZo H$s {Zem{Z`m± {díd _| gm_Zo Am
Om`|JrŸ&
- ^mî`H$mam| Zo {bIm h¡ {H$ O~ _¸$m _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h dg„_) Ho$
AZw`m{``m| H$s g§»`m à{V{XZ ~‹T>Zo bJr Vmo Hw$a¡e Ho$ à_wIm| Zo Amn (g„„mhþ
Ab¡{h dg„_) Ho$ nmg EH$ ì`{ŠV CV²~m nwÌ a~rAm H$mo ^oOmŸ& Cg Zo AmH$a
Amn go H$hm {H$ `{X Amn Bg Z`o Am_§ÌU go YZ MmhVo h¢ Vmo h_ Amn Ho$
{b`o YZ EH$Ì H$a X|JoŸ& Am¡a `{X à_wI Am¡a ~‹S>m ~ZZm MmhVo h¢ Vmo h_ Vwåh|
AnZm à_wI ~Zm b|JoŸ& Am¡a `{X {H$gr gwÝXar go {ddmh H$aZm MmhVo hm| Vmo h_
592
41 - gyah hm _r_ gÁXm

Cg H$s ^r ì`dñWm H$a X|JŸo & Am¡a `{X Amn na ^yV-àoV H$m à^md hmo Vmo h_
Cg H$m CnMma H$am X|JoŸ& CV²~m H$s `h ~mV| gwZH$a Amn (g„„mhþ Ab¡{h
dg„_) Zo `hr gyah Cg gwZm`r {Og go à^m{dV hmoH$a dm{ng Am`mŸ& Am¡a
H$hm {H$ Omo ~mV dh noe H$aVm h¡ dh OmXy-Á`mo{Vf Am¡a H$mì`-H${dVm Zht
h¡Ÿ& `h ~mV| gwZH$a Hw$a¡e Ho$ à_wIm| Zo H$hm {H$ Vy ^r Cg Ho$ OmXy Ho$ à^md _|
Am J`mŸ& Cg Zo H$hm: _¢ Zo AnZm {dMma ~Vm {X`m A~ Vwåhmao _Z _| Omo ^r
Am` dh H$amoŸ& (graVo BãZo {hem_ - 1/313, 314)
*****

593
41 - gyah hm _r_ gÁXm

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. hm, _r_Ÿ&
2. AdV[aV h¡ AË`§V H¥$nmerb X`mdmZ² H$s Amoa goŸ&
3. (`h E¡gr) nwñVH$ h¡ g{dñVa d{U©V H$s JB© h¡Ÿ{Og H$s Am`V|Ÿ& Hw>>aAmZ A~u
(^mfm _|) h¡ CZ Ho$ {b`o Omo kmZ aIVo hm|Ÿ&1
4. dh ew^gyMZm XoZo VWm gMoV H$aZo dmbm h¡Ÿ& {\$a ^r _w± \o$a {b`m h¡ CZ _| go
A{YH²$Va Zo, Am¡a gwZ Zht aho h¢Ÿ&
5. VWm CÝhm|Zo H$hm:2 h_mao {Xb AmdaU (nX}) _| h¢ Cg go Amn h_| {Og H$s
Amoa ~wbm aho h¢Ÿ& VWm h_mao H$mZm| _| ~moP h¡ VWm h_mao Am¡a Amn Ho$ ~rM EH$
Am‹S> h¡Ÿ& Vmo Amn AnZm H$m_ H$a| Am¡a h_ AnZm H$m_ H$a aho h¢Ÿ&
6. Amn H$h X| {H$ _¢ Vmo EH$ _Zwî` hy± Vwåhmao O¡gmŸ& _oar Amoa dør H$s Om ahr h¡
{H$ Vwåhmam d§XZr` (nyÁ`) Ho$db EH$ hr h¡Ÿ& AV: grYo hmo OmAmo Cgr H$s Amoa
VWm j_m _m±Jmo Cg goŸ& Am¡a {dZme h¡ _we²[aH$m| Ho$ {b`oŸ&
7. Omo O
µ H$mV Zht XoVo VWm Am{˜aV H$mo (^r) Zht _mZVoŸ&
8. {Z:g§Xoh Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma {H$`o CÝht Ho$ {b`o AZÝV à{V\$b h¡Ÿ&
9. Amn H$h| {H$ Š`m Vw_ Cgo ZH$maVo hmo {Og Zo n¡Xm {H$`m YaVr H$mo Xmo {XZ _|,
Am¡a ~ZmVo hmo Cg Ho$ gmPr? dhr h¡ gd©bmoH$ H$m nmbZhmaŸ&
10. VWm ~Zm`o Cg (YaVr) _| nd©V Cg Ho$ D$na VWm ~aH$V aI Xr Cg _|Ÿ&
Am¡a A§H$Z {H$`m Cg _| Cg Ho$ dm{g`m| Ho$ Amhmam| H$m Mma3 {XZm| _| g_mZ
ê$n4 go àíZ H$aZo dmbm| Ho$ {b`oŸ&

1
A~u ^mfm VWm e¡br H$mŸ&
2
AWm©V _¸$m Ho$ _we²[aH$m| Zo H$hm {H$ `h EHo$ídadmX H$s ~mV h_| g_P _| Zht AmVr Ÿ& Bg{b`o Amn h_| h_mao Y_© na
hr ahZo X|Ÿ&
3
AWm©V YaVr H$mo n¡Xm H$aZo Am¡a \¡$bmZo Ho$ Hw$b Mma {XZ hþ`o!
4
AWm©V YaVr Ho$ g^r Ordm| Ho$ Amhma Ho$ g§gmYZ H$s ì`dñWm H$a XrŸ& Am¡a `h ~mV ~Vm Xr Vm{H$ H$moB© àíZ H$ao Vmo
Cgo Bg H$m kmZ H$am {X`m Om`oŸ&
594
41 - gyah hm _r_ gÁXm

11. {\$a AmH${f©V hþAm AmH$me H$s Amoa VWm dh Ywdm± WmŸ& Vmo Cgo VWm YaVr H$mo
AmXoe {X`m {H$ Vw_ XmoZm| Am OmAmo àgÞ hmoH$a AWdm X~md goŸ& Vmo XmoZm| Zo
H$hm h_ àgÞ hmoH$a Am J`oŸ&
12. VWm ~Zm {X`m CZ H$mo gmV AmH$me Xmo {XZ _|Ÿ& VWm dør H$a {X`m àË`oH$
AmH$me _| Cg H$m AmXoeŸ& VWm h_ Zo gwg{‚mV {H$`m g_rn (g§gma) Ho$
AmH$e H$mo Xrnm| (Vmam|) go VWm gwajm Ho$1 {b`oŸ& `h A{V à^mdembr gd©k
H$s `moOZm h¡Ÿ&
13. {\$a ^r `{X dh {d_wI hm| Vmo Amn H$h X| {H$ _¢ Zo Vwåh| gmdYmZ H$a {X`m
H$‹S>r `mVZm go Omo AmX VWm g_yX H$s H$‹S>r `mVZm O¡gr hmoJrŸ&
14. O~ Am`o CZ Ho$ nmg CZ Ho$ agyb CZ Ho$ AmJo VWm CZ Ho$ nrN>o2 go {H$ Z
B~mXV (d§XZm) H$amo A„mh Ho$ {gdm H$sŸ& Vmo CÝhm|Zo H$hm: `{X h_mam nmbZhma
MmhVm Vmo {H$gr µ\$[aíVo H$mo CVma XoVmŸ&3 AV: Vw_ {Og ~mV Ho$ gmW ^oOo J`o
hmo h_ Cgo Zht _mZVoŸ&
15. aho AmX Vmo CÝhm|Zo A{^_mZ {H$`m YaVr _| Ad¡YŸ& VWm H$hm {H$ H$m¡Z h_ go
A{YH$ h¡ ~b _|? Š`m CÝhm|Zo Zht XoIm {H$ A„mh, {Og Zo CZ H$mo n¡Xm {H$`m
h¡ CZ go A{YH$ h¡ ~b _|, VWm h_mar Am`Vm| H$mo ZH$maVo ahoŸ&
16. AÝVV: h_ Zo ^oO Xr CZ na àMÊS> dm`w Hw$N> Aew^ {XZm| _|Ÿ& Vm{H$ MIm`|
CÝh| An_mZH$mar `mVZm g§gm[aH$ OrdZ _|Ÿ& Am¡a Am{˜aV (nabmoH$) H$s
`mVZm A{YH$ An_mZH$mar h¡Ÿ& VWm CÝh| H$moB© ghm`Vm Zht Xr Om`oJrŸ&
17. Am¡a ahr g_yX Vmo h_ Zo CÝh| _mJ© {XIm`m {\$a ^r CÝhm|Zo A§Yo ~Zo ahZo H$mo
_mJ©Xe©Z go {à` g_PmŸ& AÝVV: nH$‹S> {b`m CZ H$mo An_mZH$mar `mVZm H$s
H$‹S>H$ Zo Cg Ho$ H$maU Omo dh H$a aho WoŸ&
18. VWm h_ Zo ~Mm {b`m CZ H$mo Omo B©_mZ bm`o VWm (Ad¡km go) S>aVo ahoŸ&

1
AWm©V e¡VmZm| go ajm Ho$ {b`oŸ& (Xo{I`o: gyah gmµµâµ\$mV, Am`V: 7 go 10)
2
AWm©V àË`oH$ àH$ma go g_PmVo ahoŸ&
3
do _Zwî` H$mo agyb _mZZo Ho$ {b`o Væ`ma Zht WoŸ& ({Og àH$ma Hw$N> bmoJ Omo agyb H$mo _mZVo h¢ na do CÝh| _Zwî`
_mZZo H$mo Væ`ma Zht h¢Ÿ&) (Xo{I`o : gyah AZ²Am_, Am`V: 9-10, gyah _w{_ZyZ, Am`V: 24)
595
41 - gyah hm _r_ gÁXm

19. Am¡a {Og {XZ A„mh Ho$ eÌw ZaH$ H$s Amoa EH$Ì {H$`o Om`|Jo Vmo dh amoH$ {b`m
Om`|JŸo &
20. `hm± VH$ H$s O~ AmOm`|Jo Cg (ZaH$) Ho$ nmg Vmo gmú` X|Jo CZ na CZ Ho$
H$mZ VWm CZ H$s Am±Io Am¡a CZ H$s Imb| Cg H$_© H$m Omo dh {H$`m H$aVo WoŸ&
21. Am¡a do H$h|Jo Anr Imbm| go: Š`m| gmú` {X`m Vw_ Zo h_mao {déÕ? dh CÎma
X|Jr {H$ h_| ~mobZo H$s e{ŠV àXmZ H$s h¡ Cg Zo {Og Zo àË`oH$ dñVw H$mo
~mobZo H$s e{ŠV Xr h¡Ÿ& VWm Cgr Zo Vwåh| n¡Xm {H$`m àW_ ~ma Am¡a Cgr H$s
Amoa Vw_ g~ \o$ao Om aho hmoŸ&
22. VWm Vw_ (nmn H$aVo g_`1 Nw>nVo Zht Wo {H$ H$ht gmú` Z X| Vw_ na Vwåhmao
H$mZ VWm Vwåhmar Am±I Ed Vwåhmar Imb|Ÿ& naÝVw Vw_ g_PVo aho {H$ A„mh
Zht OmZVm Cg _| go A{YH²$Va ~mVm| H$mo Omo Vw_ H$aVo hmoŸ&
23. Bgr Hw${dMma Zo Omo Vw_ Zo {H$`m AnZo nmbZhma Ho$ {df` _| Vwåh| Zme H$a
{X`mŸ& Am¡a Vw_ {dZmem| _| hmo J`oŸ&
24. Vmo `{X do Y¡`© aI| V~ ^r ZaH$ hr CZ H$m Amdmg h¡Ÿ& Am¡a `{X do j_m _m±Jo
V~ ^r do j_m Zht {H$`o Om`|JŸo &
25. Am¡a h_ Zo ~Zm {X`o CZ Ho$ {b`o Eogo gmWr Omo emo^Zr` ~Zm aho Wo CZ Ho$
{b`o CZ Ho$ AJbo VWm {nN>bo XwîH$_m] H$moŸ& VWm {gÕ hmo J`m CZ na A„mh
(H$s `mVZm) H$m dMZ CZ g_wXm`m| _| Omo JwµOa J`o BZ go nyd© {OÞm| VW
_Zwî`m| _| goŸ& dmñVd _| dhr j{VJ«ñV WoŸ&
26. VWm H$m{µ\$am| Zo H$hm2 {H$ Bg Hw>>aAmZ H$mo Z gwZmoŸ& Am¡a H$mobmhb (emoa) H$amo
Cg (Ho$ gwZmZo) Ho$ g_`Ÿ& gå^dV: Vw_ à^wËdembr hmo OmAmoŸ&
27. Vmo h_ Adí` MIm`|Jo CZ H$mo Omo H$m{µ\$a hmo J`o H$‹S>r `mVZm Am¡a Adí` CZ
H$mo Hw$µ\$b X|Jo Cg XwîH$_© H$m Omo do H$aVo ahoŸ&

1
AmXaUr` AãXw„mh {~Z _gD$X (a{µO`ëbmhþ AÝhþ) H$hVo h¢ {H$ ˜mZm H$m°~m Ho$ nmg EH$ Ka _| Xmo Hw$a¡er VWm EH$
gµH$µ\$r AWdm Xmo gµH$µ\$s Am¡a EH$ Hw$a¡er WoŸ& Vmo EH$ Zo Xygao go H$hm {H$ Vw_ g_PVo hmo {H$ A„mh h_mar ~mVo gwZ
ahm h¡? {H$gr Zo H$hm: `{X Hw$N> gwZVm h¡ Vmo g~ Hw$N> gwZVm h¡Ÿ& Cg na `h Am`V CVarŸ& (ghrh ~w˜mar : 4816,
4817, 7521)
2
_¸$m Ho$ H$m{µ\$am| Zo O~ XoIm {H$ bmoJ Hw> aAmZ gwZH$a à^m{dV hmo aho h¢ Vmo CÝhm|Zo `h `moOZm ~Zm`rŸ&
596
41 - gyah hm _r_ gÁXm

28. `h A„mh Ho$ eÌwAm| H$m à{VH$ma ZaH$ h¡Ÿ& CZ Ho$ {b`o Cg _| ñWm`r Ka hm|Jo
Cg Ho$ ~Xbo Omo h_mar Am`Vm| Ho$ ZH$ma aho h¢Ÿ&
29. VWm dh H$h|Jo Omo H$m{µ\$a hmo J`o {H$ ho h_mao nmbZhma! h_| {XIm Xo CZ H$mo
{OÝhm|Zo h_| Hw$nW {H$`m h¢ {OÞm| VWm _Zwî`m| _| goŸ& Vm{H$ h_ am|X X| CZ XmoZm|
H$mo AnZo n¡am| goŸ& Vm{H$ dh XmoZm| A{YH$ ZrMo hmo Om`|Ÿ&
30. {ZíM` {OÝhm|Zo H$hm {H$ h_mam nmbZhma A„mh h¡ {\$a Bgr na pñWV ah1 J`o
Vmo CZ na µ\$[aíVo CVaVo h¢2 {H$ ^` Z H$amo, Am¡a Z CXmgrZ ahmo, VWm Cg
ñdJ© go àgÞ hmo OmAmo {Og H$m dMZ Vwåh| {X`m Om ahm h¡Ÿ&
31. h_ Vwåhmao ghm`H$ h¢Ÿg§gm[aH$ OrdZ _| VWm nabmoH$ _|, Am¡a Vwåhmao {b`o Cg
(ñdJ©) _| dh MrµO h¡ Omo Vwåhmam _Z Mmho VWm Cg _| Vwåhmao {b`o dh h¡ {Og
H$s Vw_ _m±J H$amoJoŸ&
32. A{V{W-gËH$ma ñdê$n A{V j_r X`mdmZ² H$s Amoa goŸ&
33. Am¡a {H$g H$s ~mV Cg go AÀN>r hmoJr Omo A„mh H$s Amoa ~wbm`o VWm gXmMma
H$aoŸ& Am¡a H$ho {H$ _¢ _wgb_mZm| _| go hÿ±Ÿ&
34. Am¡a g_mZ Zht hmoVo nwÊ` VWm nmn, Amn Xya H$a| (~wamB© H$mo) Cg Ho$ Ûmam Omo
gdm}Îm_ hmoŸ& Vmo ghgm Amn Ho$ VWm {Og Ho$ ~rM ~¡a hmo _mZmo dh hm{X©H$ {_Ì
hmo J`mŸ&3
35. Am¡a `h JwU CÝht H$mo àmá hmoVm h¡ Omo ghZ H$a|, VWm CÝht H$mo hmoVm h¡ Omo ~‹S>o
^m½`embr hm|Ÿ&
36. Am¡a `{X Amn H$mo e¡VmZ H$s Amoa go H$moB© g§e` hmo Vmo A„mh H$s eaU b|Ÿ&
dmñVd _| dhr g~ Hw$N> gwZZo-OmZZo dmbm h¡Ÿ&

1
AWm©V àË`oH$ Xem _| Amkm nmbZ VWm EHo$ídadmX na pñWa ahoŸ&
2
CZ Ho$ _aU Ho$ g_`Ÿ&
3
Bg Am`V _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h dg„_) H$mo VWm Amn Ho$ _mÜ`_ go gd©gmYmaU _wgb_mZm| H$mo `h {ZX}e {X`m
J`m h¡ {H$ ~wamB© H$m ~Xbm AÀN>mB© go VWm AnH$ma H$m ~Xbm CnH$ma go X|Ÿ& {Og H$m à^md `h hmoJm {H$ AnZ eÌw
^r hm{X©H$ {_Ì ~Z Om`oJmŸ&
597
41 - gyah hm _r_ gÁXm

37. VWm Cg H$s {Zem{Z`m| _| go h¡ am{Ì VWm {Xdg VWm gy`© VWm MÝÐ_m, Vw_
gÁXm Z H$amo gy`© VWm MÝÐ_m H$moŸ& Am¡a gÁXm H$amo Cg A„mh H$mo {Og Zo
n¡Xm {H$`m h¡ CZ H$mo, `{X Vw_ Cgr (A„mh) H$s B~mXV (d§XZm) H$aVo hmoŸ&1
38. VWm `{X dh A{^_mZ H$a| Vmo Omo (µ\$[aíVo) Amn Ho$ nmbZhma Ho$ nmg h¡ dh
Cg H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$aVo ahVo h¢ am{Ì VWm {Xdg _|, Am¡a dh WH$Vo Zht
h¢&
39. VWm Cg H$s {Zem{Z`m| _| go h¡ {H$ Amn XoIVo h¡ YaVr H$mo gh_r hþB©Ÿ& {\$a
O¡go hr h_ Zo Cg na Ob ~agm`m Vmo dh bhbhmZo bJr VWm C^a JB©Ÿ&
{ZíM` {Og Zo Or{dV {H$`m h¡ Cgo Adí` dhr Or{dV H$aZo dmbm h¡ _wXm} H$moŸ&
dmñVd _| dh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
40. Omo Q>o‹T> {ZH$mbVo h¢ h_mar Am`Vm| _| dh h_ na Nw>no Zht ahVoŸ& Vmo Š`m Omo
\|$H$ {X`m Om`oJm A{¾ _| CÎm_ h¡ AWdm Omo {Z^©` hmoH$a Am`oJm àb` Ho$
{XZ? H$amo Omo Mmhmo, dmñVd _| dh Omo Vw_ H$aVo hmo Cg XoI ahm h¡Ÿ&2
41. {ZíM` {OÝhm|Zo Hw$µ\«$ H$a {X`m Bg {ejm (Hw>>aAmZ) Ho$ gmW O~ Am JB© CZ Ho$
nmgŸ& Am¡a gM `h h¡ {H$ `h EH$ AV gå_m{ZV nwñVH$ h¡Ÿ&
42. Zht Am gH$Vm PyR> Bg Ho$ AmJo go Am¡a Z Bg Ho$ nrN>o goŸ& CVam h¡ VËdk
àe§{gV (A„mh) H$s Amoa goŸ&
43. Amn go dhr H$hm Om ahm h¡ Omo Amn go nyd© agybm| go H$hm J`mŸ&3 dmñVd _|
Amn H$m nmbZhma j_m H$aZo (VWm) Xw:IXm`r `mVZm XoZo dmbm h¡Ÿ&

1
AWm©V gÀMm d§XZr` (nyÁ`) A„mh Ho$ {gdm H$moB© Zht h¡Ÿ& `h gy`©, MÝÐ_m Am¡a AÝ` AmH$mer` J«h| A„mh Ho$ ~Zm`o
hþ`o h¢Ÿ& Am¡a Cgr Ho$ AmYrZ h¢Ÿ& Bg{b`o BZ H$mo gÁXm H$aZm ì`W© h¡Ÿ& Am¡a Omo Eogm H$aVm h¡ dh A„mh Ho$ gmW Cg
H$s ~ZmB© hþB© MrµO H$mo Cg H$m gmPr ~ZmVm h¡ Omo {eH©$ Am¡a Ajå` nmn VWm AÝ`m` h¡Ÿ& gOXm H$aZm B~mXV h¡Ÿ& Omo
Aëbmh hr Ho$ {b`o {deof h¡Ÿ& Bgr{b`o H$hm h¡ {H$ `{X A„mh hr H$s B~mXV H$aVo hmo Vmo gO²Xm ^r Cgr Ho$ {b`o
H$amoŸ& Cg Ho$ {gdm H$moB© Eogm Zht {Ogo gO²Xm H$aZm C{MV hmoŸ& Š`m|{H$ g~ A„mh Ho$ ~Zm`o hþ`o h¢ gy`© hmo `m H$moB©
_Zwî`Ÿ& gO²Xm AmXa Ho$ {b`o hmo `m B~mXH$ (d§XZm) Ho$ {b`oŸ& A„mh Ho$ {gdm {H$gr H$mo ^r gO²Xm H$aZm Ad¡Y VWm
{eH©$ h¡ {Og H$m n[aUm_ gX¡d Ho$ {b`o ZaH$ h¡Ÿ& Am`V 38 nyar H$a Ho$ gO²Xm H$a|Ÿ&
2
AWm©V Vwåhmao _Z_mZr H$aZo H$m Hw$\$b Vwåh| Adí` XoJmŸ&
3
AWm©V CZH$mo OmXyJa PyR>m VWm H${d BË`m{X H$hm J`mŸ& (Xo{I`o : gyah, µOm[a`mV Am`V : 52, 53)
598
41 - gyah hm _r_ gÁXm

44. Am¡a `{X h_ Bgo ~ZmVo A~u (Ho$ A{V[aº$ {H$gr) AÝ` ^mfm _| Vmo dh Adí`
H$hVo {H$ Š`m| Zht Imob Xr JBª Cg H$s Am`V|? `h Š`m {H$ (nwñVH$) µJ¡a
A~u Am¡a (Z~r) A~u? Amn H$h X| {H$ dh CZ Ho$ {b`o Omo B©_mZ bm`o
_mJ©Xe©Z VWm Amamo½`H$a h¡Ÿ& Am¡a Omo B©_mZ Z bm`| CZ Ho$ H$mZm| _| ~moP h¡
Am¡a dh CZ na AÝYmnZ h¡Ÿ& Am¡a dhr nwH$mao Om aho h¢ Xya ñWmZ goŸ&1
45. VWm h_ àXmZ H$a MwH$o h¢ _ygm H$mo nwñVH$ (Vm¡amV)Ÿ& Vmo Cg _| ^r {d^oX {H$`m
J`m, Am¡a `{X EH$ ~mV nhbo hr go {ZYm©[aV Z hmoVr2 Amn Ho$ nmbZhma H$s
Amoa go, Vmo {ZU©` H$a {X`m OmVm CZ Ho$ ~rMŸ& {Z:g§Xoh dh Cg Ho$ {df` _|
g§Xoh _| S>m±dmS>mob h¢Ÿ&
46. Omo gXmMma H$aoJm Vmo dh AnZo hr bm^ Ho$ {b`o H$aoJmŸ& Am¡a Omo XwamMma H$aoJm
Vmo Cg H$m Xwîn[aUm_ Cgr na hmoJmŸ& Am¡a Amn H$m nmbZhma V{ZH$ ^r
AË`mMa H$aZo dmbm Zht h¡ ^ŠVm| naŸ&3
47. Cgr H$s Amoa \o$am OmVm h¡ àb` H$m kmZŸ& VWm Zht {ZH$bVo H$moB© \$b AnZo
Jm^m| go Am¡a Zht J^© YmaU H$aVr H$moB© _mXm, Am¡a Z OÝ_ XoVr h¡, naÝVw Cg
Ho$ kmZ goŸ& Am¡a {Og {XZ dh nwH$maoJm CZ H$mo {H$ H$hm± h¢ _oao gmPr? Vmo dh
H$h|Jo {H$ h_ Zo VwPo ~Vm {X`m Wm {H$ h_ _| go H$moB© Cg H$m Jdmh Zht h¡Ÿ&
48. Am¡a Imo Om`|Jo4 CZ go do {OÝh| nwH$maVo Wo Bg go nyd©Ÿ& VWm dh {dídmg H$a
b|Jo {H$ Zht h¡ CZ Ho$ {b`o H$moB© eaU H$m ñWmZŸ&
49. Zht WH$Vm _Zwî` ^bmB© (gwI) H$s àmW©Zm go Am¡a `{X Cgo nhþ±M Om`o ~wamB©
(Xw:I) Vmo (hVme) {Zame5 hmo OmVm h¡Ÿ&
50. Am¡a `{X h_ Cgo1 MIm X| AnZr X`m Xw:I Ho$ níMmV² Omo Cgo nhþ±Mm hmo Vmo
Adí` H$h XoVm h¡ {H$ _¢ Vmo Bg Ho$ `mo½` hr WmŸ& Am¡a _¢ Zht g_PVm {H$ àb`
1
AWm©V Hw> aAmZ go à^m{dV hmoZo Ho$ {b`o B©_mZ Amdí`H$ h¡ Bg Ho$ {~Zm Bg H$m H$moB© à^md Zht hmoVmŸ&
2
AWm©V àb` Ho$ {XZ {ZU©` H$aZo H$sŸ& Vmo g§gma hr _| {ZU©` H$a {X`m OmVm Am¡a CÝh| H$moB© Adga Zht {X`m OmVmŸ&
(Xo{I`o : gyah µ\$m{Va, Am`V : 45)
3
AWm©V {H$gr H$mo {~Zm nmn Ho$ `mVZm Zht XoVmŸ&
4
AWm©V g~ µJ¡~ H$s ~mV| A„mh hr OmZVm h¡Ÿ& Bg{b`o Bg H$s {MÝVm Z H$amo {H$ àb` H$~ Am`oJrŸ& AnZo n[aUm_ H$s
{MÝVm H$amoŸ&
5
`h gmYmaU bmoJm| H$s Xem h¡Ÿ& AÝ`Wm _wgb_mZ {Zame Zht hmoVmŸ&
599
41 - gyah hm _r_ gÁXm

hmoZr h¡Ÿ& Am¡a `{X _¢ nwZ: AnZo nmbZhma H$s Amoa J`m Vmo {ZíM` hr _oao {b`o
Cg Ho$ nmg ^bmB© hmoJrŸ& Vmo h_ Adí` AdJV H$a X|Jo H$m{µ\$am| H$mo CZ Ho$
H$_m] go VWm CÝh| Adí` Kmoa `mVZm MIm`|JoŸ&
51. VWm O~ h_ CnH$ma H$aVo h¢ _Zwî` na Vmo dh {d_wI hmo OmVm h¡ VWm AH$‹S>
OmVm h¡Ÿ& Am¡a O~ Cgo Xw:I nhþ±Mo Vmo bå~r-Mm¡‹S>r àmW©Zm H$aZo bJVm h¡Ÿ&
52. Amn H$h X|: ^bm Vw_ `h Vmo ~VmAmo {H$ `{X `h (Hw> aAmZ) Aëbmh H$s Amoa
go hmo {\$a Vw_ Hw$µ\«$ H$a OmAmo Cg Ho$ gmW, Vmo H$m¡Z Cg go A{YH$ Hw$nW
hmoJm Omo Cg Ho$ {damoY _| Xya VH$ Mbm Om`o?
53. h_ erK« hr {XIm X|Jo CZ H$mo AnZr {Zem{Z`m± g§gma Ho$ {H$Zmam| _| VWm ñd`§
CZ Ho$ ^rVaŸ& `hm± VH$ {H$ Iwb Om`oJr CZ Ho$ {b`o `h ~mV {H$ `hr gƒ h¡Ÿ&2
Am¡a Š`m `h ~mV n`m©á Zht {H$ Amn H$m nmbZhma hr àË`oH$ dñVw H$m gmjr
(Jdmh) h¡?
54. gmdYmZ! dhr g§Xho _| h¡ AnZo nmbZhma go {_bZo Ho$ {dof` goŸ& gmdYmZ! dhr
(A„mh) àË`oH$ dñVw H$mo Koao hþ`o h¡Ÿ&
*****

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ H$m{µ\$a H$s `h Xem hmoVr h¡Ÿ& Cgo A„mh Ho$ `hm± OmZo H$m {dídmg Zht hmoVmŸ& {\$a `{X
àb` H$m hmoZm _mZ b| Vmo ^r Bgr Hw${dMma _| _¾ ahVm h¡ {H$ `{X A„mh Zo _wPo g§gma _| gwI -gw{dYm Xr h¡ Vmo dhm±
^r Adí` XoJmŸ& Am¡a `h Zht g_PVm {H$ `hm± Cgo Omo Hw$N> {X`m J`m h¡ dh narjm Ho$ {b`o {X`m J`m h¡Ÿ& Am¡a àb`
Ho$ {XZ H$_m] Ho$ AmYma na à{VH$ma {X`m Om`oJmŸ&
2
Hw> aAmZ Am¡a {Zem{Z`m| go A{^àm` dh {dO` h¡ Omo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h dgëb_) VWm Amn Ho$ níMmV² _wgb_mZm|
H$mo àmßV hm|JrŸ& {OZ go CÝh| {dídmg hmo Om`oJm {H$ Hw> aAmZ hr gË` h¡Ÿ& Bg Am`V H$m EH$ Xygam ^mdmW© `h ^r
{b`m J`m h¡ {H$ A„mh Bg {díd _| VWm ñd`§ Vwåhmao ^rVa Eogr {Zem{Z`m± {XIm`oJmŸ& Am¡a dh {Zem{Z`m± {ZaÝVa
d¡km{ZH$ Am{dîH$mam| Ûmam gm_Zo Am ahr h¢Ÿ& Am¡a àb` VH$ AmVr ah|Jr {OZ go Hw> aAmZ nmH$ H$m gË` hmoZm {gÕ
hmoVm ahoJmŸ&
600
42 - gyah eyam

gyah eyam - 42
gyah eyam Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 53Am`V| h¡Ÿ&
- Bg H$s Am`V 38 _| B©_mZ dmbm| H$mo Amng _| àm_e© H$aZo H$m {Z`_ ~Vm`m
J`m h¡Ÿ& Bg{b`o Bg H$m Zm_ gyah eyam h¡Ÿ&
- Bg H$s Ama§{^H$ Am`Vm| _| CZ ~mVm| H$mo ~V`m J`m h¡ {OZ go dør H$mo g_PZo
_| ghm`Vm {_bVr h¡Ÿ& {\$a Am`V 20 VH$ ~Vm`m J`m h¡ {H$ `h dhr Y_© h¡
{Og H$s dør H$mo g_PZo _| ghm`Vm {_bVr h¡Ÿ& {\$a Am`V 20 VH$ ~Vm`m
J`m h¡ {H$ `h dhr Y_© h¡ {Og H$s dør g^r Z{~`m| H$s Amoa H$s JB© WrŸ& Am¡a
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo `h {ZX}e {X`m J`m h¡ {H$ Bg na pñWV
ah H$a Bg Y_© H$s Amoa Am_§ÌU X|Ÿ& Am¡a Omo bmoJ {ddmX _| CbPo hþ`o h¢ CZ
Ho$ nmg gË` H$m H$moB© à_mU Zht h¡Ÿ&
- Am`V 21 go 35 VH$ CZ H$s nH$‹S> H$s JB© h¡ Omo _Z_mZr Y_© ~ZmH$a Cg
na MbVo h¢Ÿ& Am¡a gËY_© na B©_mZ bmZo VWm gXmMma H$aZo na ew^gyMZm Xr
JB© h¡ Am¡a {damo{Y`m| Ho$ Hw$N> g§Xho m| H$mo Xya {H$`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 36 go 40 VH$ gËY_© Ho$ AZw`m{``m| Ho$ dh JwU ~Vm`o J`o h¢ Omo g§Kf©
H$s K‹S>r _| CÝh| g\$b ~Zm`|JoŸ& {\$a {damo{Y`m| H$mo gmdYmZ H$aVo hþ`o AnZo
nmbZhma H$s nwH$ma H$mo ñdrH$ma H$a boZo H$m Am_§ÌU {X`m J`m h¡Ÿ&
- ApÝV_ Am`Vm| _| gyah Ho$ Ama§{^H$ {df` AWm©V dør H$mo Am¡a A{YH$ COmJa
{H$`m J`m h¡Ÿ&
*****

601
42 - gyah eyam

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. hm, _r_Ÿ&
2. E¡Z, grZ, µH$mµ\$Ÿ&
3. Bgr àH$ma (Aëbmh) Zo àH$meZm1 ^oOr h¡ Amn, VWm CZ (agybm|) H$s Amoa
Omo Amn go nyd© hþ`o h¢Ÿ& A„mh g~ go à~b Am¡a g~ JwUm| H$mo OmZZo dmbm h¡Ÿ&
4. Cgr H$m h¡ Omo AmH$me| VWm YaVr _| h¡ Am¡a dh ~‹S>m Cƒ-_hmZ² h¡Ÿ&
5. g_rn h¡ {H$ AmH$me \$Q>2 n‹S>| AnZo D$na go, O~ {H$ µ\$[aíVo n{dÌVm H$m JmZ
H$aVo h¢ AnZo nmbZhma H$s àe§gm Ho$ gmW, VWm j_m`mMZm H$aVo h¢ CZ Ho$ {b`o
Omo YaVr _| h¢Ÿ& gwZmo! dmñVd _| A„mh hr AË`§V j_m H$aZo VWm X`m H$aZo
dmbm h¡Ÿ&
6. VWm {OZ bmoJm| Zo ~Zm {b`o h¢ A„mh Ho$ {gdm g§ajH$, A„mh hr CZ na
{ZarjH$ ({ZJam±) h¡ Am¡a Amn CZ Ho$ CÎmaXm`r3 Zht h¢Ÿ&
7. VWm Bgr àH$ma h_ Zo dør (àH$meZm) H$s h¡ Amn H$s Amoa A~u Hw>>aAmZ H$sŸ&
Vm{H$ Amn gmdYmZ H$a X| _¸$m4 dm{g`m| H$mo, Am¡a Omo Cg Ho$ Amg-nmg h¢Ÿ&
VWm gmdYmZ H$a X| EH$Ì hmoZo Ho$ {XZ5 go {Og {XZ Ho$ hmoZo _| H$moB© g§e`
ZhtŸ& EH$ nj ñdJ© _| VWm EH$ nj ZaH$ _| hmoJmŸ&

1
Ama§^ _| `h ~Vm`m Om ahm h¡ {H$ _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$moB© ZB© ~mV Zht H$a aho h¢ Am¡a Z `h dør
(àH$meZm) H$m {df` hr Bg g§gma Ho$ B{Vhmg _| àW_ ~ma gm_Zo Am`m h¡Ÿ& Bg go nyd© ^r nhbo Apå~`m na àH$meZm
Am MwH$s h¡ Am¡a dh EHo$ídadmX H$m g§Xoe gwZmVo aho h¡Ÿ&
2
Aëbmh H$s _{h_m VWm àVmn Ho$ ^` goŸ&
3
Amn H$m Xm{`Ëd _mÌ gmdYmZ H$a XoZm h¡Ÿ&
4
Am`V _| _¸$m H$mo Cå_wb Hw$am H$hm J`m h¡Ÿ& Omo _¸$m H$m EH$ Zm_ h¡ {Og H$m empãXH$ AW©: (dpñV`m| H$s _m±) h¡Ÿ&
~Vm`m OmVm h¡ {H$ _¸$m Aa~ H$s _yb dñVr h¡ Am¡a Cg Ho$ Amg-nmg go A{^àm` nyam ^y_ÊS>b h¡Ÿ& AmYw{ZH$ ^yJmob
emó Ho$ AZwgma _¸$m nyao ^y_ÊS>b H$m Ho$ÝÐ h¡Ÿ& Bg{gb`o `h AmíM`© H$s ~mV Zht {H$ Hw>>aAmZ Bgr VÏ` H$s Amoa
g§Ho$V H$a ahm hmoŸ& gmam§e `h h¡ {H$ Bg Am`V _| Bñbm_ Ho$ {dídì`mnr Y_© hmoZo H$s Amoa g§Ho$V {H$`m J`m h¡Ÿ&
5
Bg go A{^àm` àb` H$m {XZ h¡ {Og {XZ H$_m] Ho$ à[VH$ma ñdê$n EH$ nj ñdJ© _| Am¡a EH$ nj ZaH$ _| Om`oJmŸ&
602
42 - gyah eyam

8. Am¡a `{X A„mh MmhVm Vmo g^r EH$ g_wXm`1 ~Zm XoVmŸ& naÝVw dh àdoe
H$amVm h¡ {Ogo Mmho AnZr X`m _|Ÿ& VWm AË`mMm[a`m| H$m H$moB© g§ajH$ VWm
ghm`H$ Z hmoJmŸ&
9. Š`m CÝhm|Zo ~Zm {b`o h¢ Cg Ho$ {gdm g§ajH$? Vmo Aëbmh hr g§ajH$ h¡ Am¡a
Or{dV H$aoJm _wXm] H$moŸ& Am¡a dhr Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&2
10. Am¡a {Og ~mV _| ^r Vw_ Zo {d^oX {H$`m h¡ Cg H$m {ZU©` A„mh hr H$mo H$aZm
h¡Ÿ &3 dhr A„mh _oam nmbZhma h¡, Cgr na _¢ Zo ^amogm {H$`m h¡ VWm Cgr H$s
Amoa Ü`mZ _¾ hmoVm hÿ±Ÿ&
11. dh AmH$mem| VWm YaVr H$m aM{`Vm h¡& Cg Zo ~Zm`o h¢ Vwåhmar Om{V _| go
Vwåhmao Omo‹S>o VWm newAm| Ho$ Om‹S>oŸ& dh \¡$bm ahm h¡ Vw_ H$mo Bg àH$ma& Cg H$s
H$moB© à{V_m4 ZhtŸ& Am¡a dh g~ Hw$N> gwZZo-OmZZo dmbm h¡Ÿ&
12. Cgr Ho$5 A{YH$ma _| h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$s Hw§${O`m±Ÿ& dh \¡$bm XoVm h¡
Or{dH$m {Og Ho$ {b`o Mmho VWm Zmn H$a XoVm h¡Ÿ& dmñVd _| dhr àË`oH$ dñVw
H$m OmZZo dmbm h¡Ÿ&
13. Cg Zo {Z`V6 {H$`m h¡ Vwåhmao {b`o dhr Y_© {Og H$m AmXoe {X`m Wm Zyh H$mo,
Am¡a {Ogo dør {H$`m h¡ Amn H$s Amoa, VWm {Og H$m AmXoe {X`m Wm B~²amhr_
VWm _ygm Am¡a B©gm H$moŸ& {H$ Bg Y_© H$s ñWmnZm H$amo Am¡a Bg _| ^oX ^md Z

1
AWm©V EH$ hr gËY_© na H$a XoVmŸ& {H$ÝVw Cg Zo àË`oH$ H$mo AnZr BÀN>m go gË` `m AgË` H$mo AnZmZo H$s
ñdmYrZVm Xo aIr h¢Ÿ& Am¡a XmoZm| H$m n[aUm_ ~Vm {X`m h¡Ÿ&
2
AV: Cgr H$mo g§ajH$ ~ZmAmo Am¡a Cgr H$s Amkm H$m nmbZ H$amoŸ&
3
AV: Cg H$m {ZU©` A„mh H$s nwñVH$ Hw> aAmZ go VWm Cg Ho$ agyb H$s gwÞV go bmoŸ&
4
AWm©V Cg Ho$ ApñVËd VWm JwU Am¡a H$_© _| H$moB© Cg Ho$ g_mZ Zht h¡Ÿ& ^mdmW© `h h¡ {H$ {H$gr ì`{ŠV `m dñVw _|
Cg H$m JwU H$_© _mZZm `m Cgo Cg H$m A§e _mZZm AgË` VWm AY_© h¡Ÿ&
5
Am`V Z§. 9 go 12 VH$ {Og VÏ`m| H$s MMm© h¡ CZ _| EHo$ídadmX VWm nabmoH$ Ho$ à_mU àñVwV {H$`o J`o h¡Ÿ& Am¡a
gË` go {d_wI hmoZo dmbm| H$mo MoVmdZr Xr JB© h¡Ÿ&
6
Bg Am`V _| nm±M Z{~`m| H$m Zm_ boH$a ~Vm`m J`m h¡ {H$ g~ H$mo EH$ hr Y_© XoH$a ^oOm J`m h¡Ÿ& {Og H$m AW© `h h¡
h¡ {H$ Bg _mZd g§gma _| ApÝV_ Z~r _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) VH$ Omo ^r Z~r Am`o g^r H$s _yb {ejm
EH$ ahr h¡Ÿ& {H$ EH$ Aëbmh H$mo _mZmo Am¡a Cgr EH$ H$s d§XZm H$amoŸ& VWm d¡Y -Ad¡Y Ho$ {df` _| A„mh hr Ho$
AmXmoem| H$m nmbZ H$amoŸ& Am¡a AnZo g^r Ym{_©H$ VWm gm_m{OH$ Am¡a amOZ¡{VH$ {ddmXm| H$m {ZU©` Cgr Ho$ Y_©{dYmZ
Ho$ AmYma na H$amo (Xo{I`o : gyah {Zgm, Am`V : 163-164)
603
42 - gyah eyam

H$amoŸ& `hr ~mV A{à` bJr h¡ _we²[aH$m| H$mo {Og H$s Amoa Amn ~wbm aho h¡Ÿ& A„mh
hr MwZVm h¡ BgHo$ {b`o {Ogo Mmho, Am¡a grYr amh Cgr H$mo {XImVm h¡ Omo Cgr
H$s Amoa Ü`mZ _¾ hmoŸ&
14. Am¡a CÝhm|Zo1 BB Ho$ níMmV² hr {d^oX {H$`m O~ CZ Ho$ nmg kmZ Am J`m
Amng Ho$ {damoY Ho$ H$maU, VWm `{X EH$ ~mV nhbo go {ZíMV2 Z hmoVr Amn
Ho$ nmbZhma H$s Amoa go Vmo Adí` {ZU©` H$a {X`m J`m hmoVm CZ Ho$ ~rMŸ& Am¡a
Omo nwñVH$ Ho$ CÎmam{YH$mar ~Zm`o3 J`o CZ Ho$ níMmV² Cg H$s Amoa go g§Xoh _|
CbPo hþ`o h¢Ÿ&
15. Vmo Amn bmoJm| H$mo Bgr (Y_©) H$s Amoa ~wbmVo ah| VWm O¡go Amn H$mo AmXoe {X`m
J`m h¡ Cg na pñWV ah|Ÿ& Am¡a CZ H$s BÀN>mAm| na Z Mb|Ÿ& VWm H$h X| {H$ _¢
B©_mZ bm`m CZ g^r nwñVH$m| na Omo A„mh Zo CVmar h¢Ÿ& VWm _wPo AmXoe {X`m
J`m h¡ {H$ Vwåhmao ~rM Ý`m` H$ê±$Ÿ& A„mh h_mam VWm Vwåhmam nmbZhma h¡Ÿ&
h_mao {b`o h_mao H$_© h¢ VWm Vwåhmao {b`o Vwåhmao H>>_©Ÿ& h_mao Am¡a Vwåhmao ~rM
H$moB© PJ‹S>m ZhtŸ& A„mh hr h_| EH$Ì H$aoJm VWm Cgr H$s Amoa g~ H$mo OmZm
h¢Ÿ&4
16. VWm Omo bmoJ PJ‹S>Vo h¢ Aëbmh (Ho$ Y_© Ho$ ~mao) _| O~ {H$ Cgo5 _mZ {b`m
J`m h¡Ÿ& CZ H$m {ddmX (Hw$VH©$) AgË` h¡ A„mh Ho$ g_rn, VWm CÝht na
H«$moY h¡ Am¡a CÝht Ho$ {b`o H$‹S>r `mVZm h¡Ÿ&
17. Aëbmh hr Zo CVmar h¡ g~ nwñVH|$ gË` Ho$ gmW VWm VamOy6 H$moŸ& Am¡a Amn
H$mo Š`m nVm em`X àb` H$m g_` g_rn hmoŸ&
18. erK« _m±J H$a aho h¢ Cg (àb` H$s Omo B©_mZ Zht aIVo Cg naŸ& Am¡a Omo
B©_mZ bm`o h¢ dh Cg go S>a aho h¢ VWm {dídmg aIVo h¡ {H$ dh gƒ h¡Ÿ& gwZmo!

1
AWm©V _we²[aH$m| ZoŸ&
2
AWm©V àb` Ho$ {XZ {ZU©` H$aZo H$sŸ&
3
AWm©V `hÿXr VWm B©gmB© ^r gË` _| {d^Þ VWm g§Xoh H$a aho h¢Ÿ&
4
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ& {\$a dh h_mao ~rM {ZU©` H$a XoJmŸ&
5
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ& {\$a dh h_mao ~rM {ZU©` H$a XoJmŸ&
6
VamOy go A{^àm`: Ý`m` H$m AmXoe h¡Ÿ& Omo Hw> aAmZ Ûmam {X`m J`m h¡Ÿ& (Xo{I`o : gyah hXrX, Am`V : 25)
604
42 - gyah eyam

{ZíM` Omo {ddmX H$a aho h¢ àb` Ho$ {df` _| dh Hw$nW _| ~hþV Xya Mbo J`o
h¡Ÿ&
19. A„mh ~‹S>m X`mbw h¡ AnZo ^ŠVm| naŸ& dh Or{dH$m àXmZ H$aVm h¡ {Ogo MmhoŸ&
VWm dh ~‹S>m à~b à^mdembr h¡Ÿ&
20. Omo Am{˜aV (nabmoH$) H$s IoVr1 MmhVm hmo Vmo h_ Cg Ho$ {b`o Cg H$s IoVr
~‹T>m XoVo h¢Ÿ& Am¡a Omo g§gma H$s IoVr MmhVm hmo Vmo h_ Cgo Cg _| go Hw$N> Xo
XoVo h¢Ÿ& Am¡a Cg Ho$ {b`o nabmoH$ _| H$moB© ^mJ ZhtŸ&
21. Š`m BZ (_we²[aH$m|) Ho$ Hw$N> Eogo gmPr2 h¢ {OÝhm|Zo CZ Ho$ {b`o H$moB© Eogm
Ym{_©H$ {Z`_ ~Z {X`m h¡ {Og H$s AZw_{V A„mh Zo Zht Xr h¡? Am¡a `{X
{ZU©` H$s ~mV {ZíMV Z hmoVr Vmo (A^r) BZ Ho$ ~rM {ZU©` H$a {X`m OmVmŸ&
VWm {ZíM` AË`mMm[a`m| Ho$ {b`o hr Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
22. Vw_ AË`mMm[a`m| H$mo S>aVo hþ`o XoIm|Jo CZ XwîH$_m] Ho$ H$maU Omo CÝhm|Zo {H$`o h¢Ÿ&
Am¡a dh CZ na Am H$a ahoJmŸ& VWm Omo B©_mZ bm`o Am¡a gXmMma {H$`o do ñdJ© Ho$
~mJm| _| hm|JoŸ& dh {Og H$s BÀN>m H$a|Jo CZ Ho$ nmbZhma Ho$ `hm± {_boJmŸ& `hr ~‹S>r
X`m h¡Ÿ&
23. `hr dh (X`m) h¡ {Og H$s ew^gyMZm XoVm h¡ A„mh AnZo ^ŠVm| H$mo Omo B©_mZ
bm`o VWm gXmMma {H$`oŸ& Amn H$h X| {H$ _¢ Zht _m±JVm hÿ± Bg na Vw_ go H$moB©
~Xbm Cg ào_ Ho$ {gdm Omo g§~{ÝY`m|3 _| (hmoVm) h¡Ÿ& VWm Omo ì`{ŠV H$moB© nwÊ`
H$aoJm h_ Cg Ho$ nwÊ` H$mo A{YH$ H$a X|JŸo & dmñVd _| A„mh ~‹S>m j_m H$aZo
dmbm JwUJ«mhr h¡Ÿ&

1
AWm©V Omo AnZo g§gm[aH$ gËH$_© H$m à{V\$b nabmoH$ _o MmhVm h¡ Vmo Cgo Cg H$m à{V\$b nabmoH$ _| Xg JwÝhm go
gmV gm¡ JwZm VH$ {_boJmŸ& Am¡a Omo g§gm[aH$ \$b H$m A{^bfr hmo Vmo Omo Cg Ho$ ^m½` _| hmo Cgo CVZm {_boJm Am¡a
nabmoH$ _| Hw$N> Zht {_boJmŸ& (BãZo H$gra)
2
Bg go A{^àm` CZ Ho$ dh à_wI h¢ Omo d¡Y-Ad¡Y H$m {Z`_ ~ZmVo WoŸ& Bg _| `h g§Ho$V h¡ {H$ Ym{_©H$ OrdZ {dYmZ
~ZmZo H$m A{YH$ma Ho$db A„mh H$mo h¢Ÿ& Cg Ho$ {gdm Xygam| Ho$ ~Zm`o hþ`o Ym{_©H$ OrdZ {dYmZ H$mo _mZZm Am¡a Cg
H$m nmbZ H$aZm {eH©$ h¡Ÿ&
3
^mdmW© `h h¡ {H$ ho _¸$m dm{g`m|! `{X Vw_ gËY_© na B©_mZ Zht bmVo hmo Vmo _wPo Bg H$m àMma Vmo H$aZo XmoŸ& _wP na
AË`mMma Z H$amoŸ& Vw_ g^r _oao g§~ÝYr hmo Bg{b`o _oao gmW ào_ H$m ì`dhma H$amoŸ& (ghrh ~w˜mar)
605
42 - gyah eyam

24. Š`m dh H$hVo h¢ {H$ Cg Zo A„mh na PyR> K‹S> {b`m h¡? Vmo `{X Aëbmh Mmho
Vmo Amn Ho$ {Xb na _wha bJm XoŸ&1 Am¡a A„mh {_Q>m XoVm h¡ PyR> H$mo Am¡a gƒ H$mo
AnZo AmXoem| Ûmam gM H$a {XImVm h¢Ÿ& dh grZm| ({Xbm|) Ho$ ^oXm| H$m OmZZo dmbm
h¡Ÿ&
25. dhr h¡ Omo ñdrH$ma H$aVm h¡ AnZo ^ŠVm| H$s Vm¡~mŸ& VWm j_m H$aVm h¡ Xmofm|2
H$mo Am¡a OmZVm h¡ Omo Hw$N> Vw_ H$aVo hmoŸ&
26. Am¡a CZ H$s «nmW©Zm ñdrH$ma H$aVm h¡ Omo B©_mZ bm`o Am¡a gXmMma {H$`o VWm
CÝh| A{YH$ àXmZ H$aVm h¡ AnZr X`m goŸ& Am¡a H$m{µ\$am| hr Ho$ {b`o H$‹S>r
`mVZm h¡Ÿ&
27. Am¡a `{X \¡$bm XoVm A„mh Or{dH$m AnZo ^ŠVm| Ho$ {b`o Vmo dh {dÐmoh3 H$a
XoVo YaVr _|Ÿ& naÝVw dh CVmaVm h¡ EH$ AZw_mZ go O¡go dh MmhVm h¡Ÿ& dmñVd
_| dh AnZo ^ŠVm| go ^br-^m±{V gy{MV h¡Ÿ& (VWm) CÝh| XoI ahm h¡Ÿ&
28. VWm dhr h¡ Omo dfm© H$aVm h Bg Ho$ níMmV H$s bmoJ {Zame hmo Om`oŸ& VWm
n¡bm4 XoVm h¡ AnZr X`mŸ& Am¡a dhr g§ajH$ gamhZr` h¡Ÿ&
29. VWm Cg H$s {Zee{Z`m| _| go h¡ AmH$me| Am¡a YaVr H$s CËn{Îm, VWm Om¡
\¡$bm`o h¢ CZ XmoZm| _| OrdŸ& Am¡a dh CÝh| EH$Ì H$aZo na O~ Mmho5 gm_Ï`©
aIoZ dmbm h¡Ÿ&
30. Am¡a Omo ^r Xw:I Vw_ H$mo nhþ±MVm h¡ dh Vwåhmao AnZo H$Vy©V go nhþ±MVm h¡Ÿ& VWm
dh j_m H$a XoVm h¡ Vwåhmao ~hþV go nmnm| H$moŸ&6
1
AW© `h h¡ {H$ ho Z~r! BÝhm|Zo Amn H$mo AnZo O¡gm g_P {b`m h¡ Omo AnZo ñdmW© Ho$ PyR> H$m ghmam boVo h¢Ÿ& {H$ÝVw
A„mh Zo Amn Ho$ {Xb na _wha Zht bJmB© h¡ O¡go BZ Ho$ {Xbm| na bJm aIr h¡Ÿ&
2
Vm¡~m H$m AW© h¡ : AnZo nmn na b{‚mV hmoZm {\$a Cgo Z H$aZo H$m g§H$ën boZmŸ& hXrg _| h¡ {H$ O~ ~§Xm AnZm nmn
ñdrH$ma H$a boVm h¡Ÿ& Am¡a {\$a Vm¡~m H$aVm h¡ Vmo A„mh Cgo j_m H$a XoVm h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 4141, ghrh _wpñb_ :
2770)
3
AWm©V `{X A„mh g^r H$mo gånÞ ~Zm XoVm Vmo YaVr _| Adkm Am¡a AË`mMma hmoZo bJVm Am¡a H$moB© {H$gr Ho$ AmYrZ
Z ahVmŸ&
4
Bg Am`V _| dfm© H$mo A„mh H$s X`m H$hm J`m h¡Ÿ& Š`m|{H$ Bg go YaVr _| CnO hmoVr h¡ Omo A„mh Ho$ A{YH$ma _| h¡Ÿ&
Bgo ZjÌm| H$m à^md _mZZm {eH©$ h¡Ÿ&
5
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ&
6
Xo{I`o: gyah µ\$m{Va, Am`V : 45
606
42 - gyah eyam

31. Am¡a Vw_ {d{de H$aZo dmbo Zht hmo YaVr _|, Am¡a Z Vwåhmam A„mh Ho$ {gdm
H$moB© g§ajH$ Am¡a Z ghm`H$ h¡Ÿ&
32. VWm Cg Ho$ (gm_Ï`©) H$s {Zem{Z`m| _| go h¢ MbVr hþB© Zmd gmJam| _| nd©Vm| Ho$
g_mZŸ&
33. `{X dh Mmho Vmo amoH$ Xo dm`w H$mo Am¡a dh I‹S>r ah Om`| Cg Ho$ D$naŸ& {ZíM`
Bg _| ~‹S>r {Zem{Z`m± h¡ àË`oH$ ~‹S>o Y¡`©dmZ1 H¥$Vk Ho$ {b`oŸ&
34. AWdm {dZme2 H$a Xo CZ (Zmdm|) H$m CZ Ho$ H$Vy©Vm| Ho$ ~XboŸ& Am¡a dh j_m
H$aVm h¡ ~hþV Hw$N>Ÿ&
35. VWm dh OmZVm h¡ CZ H$mo Omo PJ‹S>Vo h¢ h_mar Am`Vm| _|Ÿ& CÝht Ho$ {b`o H$moB©
^mJZo H$m ñWmZ Zht h¡Ÿ&
36. Vwåh| Omo Hw$N> {X`m J`m h¡ dh g§gm[aH$ OrdZ H$m g§gmYZ h¡ VWm Omo Hw$N>
A„mh Ho$ nmg h¡ dh CÎm_ Am¡a ñWm`r3 h¡ CZ Ho$ {b`o Omo A„mh na B©_mZ
bm`o VWm AnZo nmbZhma hr na ^amogm aIVo h¢Ÿ&
37. VWm Omo ~MVo h¢ ~‹S>o nmnm| VWm {Zb©‚mm Ho$ H$_m] goŸ& Am¡a O~ H«$moY Am Om`o Vmo
j_m H$a XoVo h¢Ÿ&
38. VWm {OÝhm| AnZo nmbZhma Ho$ AmXoe H$mo _mZ {b`m VWm ñWmnZm H$s Z_mµO
H$s Am¡a CZ Ho$ àË`oH$ H$m`© Amng Ho$ {dMma-{d_e© go hmoVo h¢Ÿ&4 Am¡a Omo Hw$N>
Hw$N> h_ Zo CÝh| àXmZ {H$`m h¡ Cg _| go XmZ H$aVo h¢Ÿ&
39. Am¡a `{X CZ na AË`mMma {H$`m Om`o Vmo dh ~am~ar H$m ~Xbm boVo h¡¢Ÿ&
1
AWm©V Omo A„mh H$s AmkmnmbZ na pñWV ahoŸ&
2
CZ Ho$ gdmam| H$mo CZ Ho$ nmnm| Ho$ H$maU Sw>~mo XoŸ&
3
AW© `h h¡ {H$ g§gm[aH$ gmpå`H$ gwI H$mo nabmoH$ Ho$ ñWmB© OrdZ VWm gwI na àmW{_H²$Vm Z XmoŸ&
4
Bg Am`V _| B©_mZ dmbm| H$m EH$ CÎm_ JwU ~Vm`m J`m h¡ {H$ dh AnZo àË`oH$ _hÎdnyU© H$m`© nañna àm_e© go H$aVo
h¢Ÿ& gyah Ambo B_amZ Am`V: 159 _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo AmXoe {X`m J`m h¡ {H$ Amn _wgb_mZm| go
nam_e© H$a|Ÿ& Vmo Amn g^r _hÎdnyU© H$m`m] _| CZ go nam_e H$aVo WoŸ& `hr Zr{V VËníMmV² AmXaUr` ˜brµ\$m C_a
(a{O`„mhþ AÝhþ) Zo ^r AnZmB©Ÿ& O~ Amn Km`b hmo J`o Am¡a OrdZ H$s Amem Z ahr Vmo Amn Zo N>: ì`{ŠV`m| H$mo
{Z`wŠV H$a {X`m {H$ dh Amng Ho$ nam_e© go emgZ Ho$ {b`o {H$gr EH$ H$mo {Zdm©{MV H$a b|Ÿ& Am¡a CÝhm|Zo AmXaUr`
Cg_mZ (a{µO`„mhþ AÝhþ) H$mo emgH$ {Zdm§©{MV H$a b|Ÿ& Am¡a CÝhm|Zo AmXaUr` Cg_mZ {Og Zo nam_{e©H$ ì`dñWm
H$s Ztd S>mbrŸ& {H$ÝVw `h nam_e© Ho$db Xoe H$m emgZ MbmZo Ho$ {df`m| VH$ gr{_V h¡Ÿ& {\$a ^r {OZ {df`m| _|
Hw> aAmZ VWm hXrg H$s {ejm`| _m¡OyX hm| CZ _| {H$gr nam_e© H$s Amdí`H$Vm Zht h¢Ÿ&
607
42 - gyah eyam

40. Am¡a ~wamB© H$m à{VH$ma (~Xbm) ~wamB© h¡ Cgr O¡grŸ&1 {\$a Omo j_ H$a Xo VWm
gwYma H$a bo Vmo Cg H$m à{V\$b A„mh Ho$ D$na h¡Ÿ& dmñVd _| dh ào_ Zht
H$aVm h¡ AË`mMm[a`m| goŸ&
41. VW Omo ~Xbm b| AnZo D$na AË`mMma hmoZo H$m níMmV² Vmo CZ na H$moB© Xmof Zht
h¡Ÿ&
42. Xmof Ho$db CZ na h¡ Omo bmoJm| na AË`mMma H$aVo h¢Ÿ& Am¡a ZmhH$ O_rZ _|
CnÐd H$aVo h¢Ÿ& CÝht Ho$ {b`o XX©ZmH$ `mVZm h¡Ÿ&
43. Am¡a Omo ghZ H$ao VWm j_m H$a Xo Vmo `h {ZíM` ~‹S>o gmhg2 H$m H$m`© h¡Ÿ&
44. VWm {Ogo A„mh Hw$nW H$ao Xo, Vmo Cg H$m H$moB© ajH$ Zht h¡ Cg Ho$ níMmVŸ&
VWm Amn XoI|Jo AË`mMm[a`m| H$mo O~ dh XoI|Jo `mVZm H$s, dh H$h aoho hm|Jo:
Š`m dmngr H$s H$moB© amh h¡?3
45. VWm Amn CÝh| XoI|Jo {H$ dh àñVwV {H$`o Om aho h¡ ZaH$ na {ga PwH$m`o
An_mZ Ho$ H$maUŸ& do XoI aho hm|Jo H$pÝI`m| goŸ& VWm H$h|Jo Omo B©_mZ bm`o {H$$
dmñVd _| KmQ>o _| dhr h¢ {OÝhm|Zo KmQ>o _| S>mb {X`m ñd`§ H$mo VWm AnZo n[adma
H$mo àb` Ho$ {XZŸ& gwZmo! AË`mMmar hr ñWmg© `mVZm _| hm|JoŸ&
46. VWm Zht hm|Jo CZ Ho$ H$moB© ghm`H$ Omo A„mh Ho$ _wµH$m~bo _| CZ H$s ghm`Vm
H$a|Ÿ& Am¡a {Ogo Hw$nW H$ao Xo A„mh, Vmo Cg Ho$ {b`o H$moB© _mJ© ZhtŸ&
47. _mZ bmo AnZo nmbZhma H$s ~mV Bg go nyd© {H$ Am Om`o dh {XZ {Ogo Q>bZm
Zht h¡ Aëbmh H$s Amoa goŸ& Zht hmoJm Vwåhmao {b`o H$moB© eaU H$m ñWmZ Cg
{XZ Am¡a Z {N>n H$a AZ OmZ ~Z OmZo H$mŸ&
48. {\$a ^r `{X dh {d_wI hm| Vmo (ho Z~r!) h_ Zo Zht ^oOm h¡ Amn H$mo CZ na
ajH$ ~Zm H$aŸ& Amn H$m Xm{`Ëd Ho$db g§Xeo nhþ±Mm XoZm h¡Ÿ& Am¡a dmñVd _| O~
h_ MIm XoVo h¢ _Zwî` H$mo AnZr X`m Vmo dh BVamZo bJVm h¡ Cg naŸ& Am¡a

1
Bg Am`V _| ~wamB© H$m ~Xbm boZo H$s AZw_{V Xr JB© h¡Ÿ& ~wamB© H$m ~Xbm `Ú{n ~wamB© Zht, ~pëH$ Ý`m` h¡ {\$a ^r
~wamB© Ho$ g_ê$n hmoZo Ho$ H$maU Cgo ~wamB© hr H$hm J`m h¡Ÿ&
2
Bg Am`V _| j_m H$aZo H$s àoaUm Xr JB© h¡ {H$ `{X H$moB© AË`mMma H$a Xo Vmo Cgo ghZ H$aZm Am¡a j_m H$a XoZm Am¡a
gm_Ï`© aIVo hþ`o Cg go ~Xbm Z boZm hr ~‹S>r gwerbVm VWm gmhg H$s ~mV h¡ {Og H$s ~‹S>r àYmZVm h¡Ÿ&
3
Vm{H$ g§gma _| OmH>>a B©_mZ bm`| Am¡a gXmMma H$a| VWm nabmoH$ H$s `mVZm go ~M Om`|Ÿ&
608
42 - gyah eyam

`{X nhþ±MVm h¡ CZ H$mo H$moB© Xw:I CZ Ho$ H$Vy©V Ho$ H$maU Vmo _Zwî` ~‹S>m H¥$V¿Z
~Z OmVm h¡Ÿ&
49. A„mh hr H$m h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$m amÁ`Ÿ& dh n¡Xm H$aVm h¡ Omo MmhVm h¡Ÿ&
{Ogo Mmho nw{Ì`m± àXmZ H$aVm h¡ VWm {Ogo Mmho nwÌ àXmZ H$aVm h¡Ÿ&
50. AWdm CÝh| nwÌ Am¡a1 nw{Ì`m± {_bm H$a XoVm h¡Ÿ& Am¡a {Ogo Mmho ~m±P ~Zm XoVm
h¡Ÿ& dmñVd _| dh g~ Hw$N> OmZZo dmbm (VWm) gm_Ï`© aIZo dmbm h¡Ÿ&
51. Am¡a Zht g§^d h¡ {H$gr _Zwî` Ho$ {b`o {H$ ~mV H$ao A„mh Cg go naÝVw dør2
Ûmam, AWdm nX} Ho$ nrN>o go AWdm ^oO Xo H$moB© agyb (µ\$[aíVm) Omo dør H$ao
Cg H$s AZw_{V go Omo Hw$N> dh MmhVm hmoŸ& dmñVd _| dh g~ go D±$Mm (VWm)
g^r JwU OmZZo dmbm h¡Ÿ&
52. Am¡a Bgr àH$ma h_ Zo dør (àH$meZm) H$s h¡ Amn H$s Amoa AnZo AmXoe H$s
ê$h (Hw>>aAmZ)Ÿ& Amn Zht OmZVo Wo {H$ nwñVH$ Š`m h¡ VWm Am¡a B©_mZ3 Š`m
h¡Ÿ& naÝVw h_ Zo Bgo ~Zm {X`m EH$ Á`mo{VŸ& h_ _mJ© {XImVo h¢ Bg Ho$ Ûmam
{Ogo MmhVo h¢ AnZo ^ŠVm| _| goŸ& Am¡a dñVwV : Amn grYr amh4 {XIm aho h¢Ÿ&
53. A„mh H$s amh {Og Ho$ A{YH$ma _| h¡ Omo Hw$N> AmH$me| _| VWm Omo Hw$N> YaVr _|
h¡Ÿ& gmdYmZ! A„mh hr H$s Amoa {\$aVo h¢ g^r H$m`©Ÿ&
*****
1
Bg Am`V _| g§Ho$V h¡ {H$ nwÌ-nwÌr _m±JZo Ho$ {b`o {H$gr nra, µ\$H$ra Ho$ _µOma na OmZm CZ H$mo A„mh H$s e{ŠV _| gmPr
~ZmZm h¡Ÿ& Omo {eH©$ h¡Ÿ& Am¡a {eH©$ Eogm nmn h¡ {Og Ho$ {b`o {~Zm Vm¡~m Ho$ H$moB© j_m ZhtŸ&
2
dør H$m AW© : g§Ho$V H$aZm `m Jwá ê$n go ~mV H$aZm h¡Ÿ& AWm©V A„mh AnZo AnZo agybm| H$mo AnZm AmXoe Am¡a
{ZX}e Bg àH$ma XoVm h¡ {Ogo H$moB© Xygam ì`{ŠV gwZ Zht gH$VmŸ& {Og Ho$ VrZ ê$n hmoVo h¢Ÿ:
- àW_ : agyb Ho$ {Xb _| grYo AnZm kmZ ^a XoŸ&
- Xygam : nX} Ho$ nrN>o go ~mV H$aoŸ& {H$ÝVw dh {XImB© Z XoŸ&
- Vrgam : µ\$[aíVo Ûmam AnZr ~mV agyb VH$ Jwá ê$n go nhþ±Mm Xo Ÿ&
BZ _| nhbo Am¡a Vrgao ê$n _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ nmg dør CVaVr WrŸ& (ghrh ~w˜mar : 2)
3
_¸$m dm{g`m| H$mo `h AmíM`© Wm {H$ _Zwî` A„mh H$m Z~r H¡$go hmo gH$Vm h¡? Bg na Hw> aAmZ ~Vm ahm h¡ {H$ Amn Z~r
hmoZo go nhbo Z Vmo {H$gr AmH$mer` nwñVH$ go AdJV WoŸ& Am¡a Z H$^r B©_mZ H$s ~mV hr Amn Ho$ {dMma _| AmB©Ÿ& Am¡a `h
XmoZm| ~mV| Eogr Wr {OZ H$m _¸$mdmgr ^r BÝH$ma Zht H$a gH$Vo WoŸ& Am¡a `hr Amn H$m AkmZ hmoZm Amn Ho$ gË` Z~r hmoZo
H$m à_mU h¡Ÿ& {Ogo Hw> aAmZ H$s AZoH$ Am`Vm| _| d{U©V {H$`m J`m h¡Ÿ&
4
grYr amh go A{^àm` gËY_© Bñbm_ h¡Ÿ&
609
43 - gyah Ow™éµ\$

gyah Ow™éµ\$ - 43
gyah Ow™éµ\$ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 89 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg H$s Am`V 35 _| Ow™éµ\$ eãX Am`m h¡Ÿ& {Og go `h Zm_ {b`m J`m h¡Ÿ&
{Og H$m AW© h¡: gmoZm-emo^mŸ&
- Bg H$s Ama§{^H$ Am`V| Hw>>aAmZ Ho$ bm^ Am¡a Cg H$s ~‹S>mB© H$mo COmJa H$aVr
h¢Ÿ& {\$a CZ {Zem{Z`m| H$s¨ Amoa Ü`mZ {Xbm`m J`m h¡ {OZ na {dMma H$aZo go
A„mh Ho$ AHo$bo nyÁ` hmoZo H$m {dídmg hmoVm h¡Ÿ& {\$a Am`V 15 go 25 VH$
µ\$[aíVm| H$mo A„mh H$m gmPr ~ZmZo H$mo AZw{MV ~Vm`m J`m h¡Ÿ& {\$a Am`V 26
go 33 VH$ B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) Ho$ _w{V©`m| go {daŠV hmoZo Ho$ EbmZ H$mo
àñVwV {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a ~Vm`m J`m h¡ {H$ _¸$mdmgr Omo CÝht Ho$ d§e go h¢ do
{eH©$ VWm _w{V©`m| H$s nyOm Ho$ njnmVr hmo J`o h¢Ÿ& Am¡a A„mh Ho$ Z~r (g„„mhþ
Ab¡{h d g„_) Ho$ Bg {b`o {damoYr ~Z J`o h¡ {H$ Amn EH$ A„mh Ho$ nyÁ`
hmoZo H$m Am_§ÌU Xo aho h¢Ÿ&
- Am`V 34 go 35 VH$ V{ZH$ g§gm[aH$ bm^ Ho$ {b`o nabmoH$ VWm dør Am¡a
[agmbV Ho$ BÝH$ma H$a XoZo Ho$ n[aUm_ H$mo ~Vm`m J`m h¡Ÿ& Am¡a {\$a _ygm
(Ab¡{hñgbm_) H$s Hw$N> XemAm| H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ& {Og go `h ~mV
gm_Zo AmVr h¡ {H$ dh ^r Vm¡hrX H$m àMma H$aVo Wo Am¡a CZ Ho$ {damo{Y`m| Zo
AnZm n[aUm_ XoI {b`mŸ&
- ApÝV_ Am`Vm| _| {damo{Y`m| Ho$ {b`o MoVmdZr VWm gXmMm[a`m| Ho$ {b`o
ew^gyMZm Ho$ gmW Anam{Y`m| H$mo CZ Ho$ Xwîn[aUm_ go gmdYmZ, Am¡a Hw$N>
g§Xohm| H$mo Xya {H$`m J`m h¡Ÿ&
*****

610
43 - gyah Ow™éµ\$

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. hm, _r_Ÿ&
2. enW h¡ àË`j (Iwbr) nwñVH$ H$s!
3. Bgo h_ Zo ~Zm`m h¡ A~u Hw>>aAmZ Vm{H$ dh Bgo g_P gH|$Ÿ&
4. VWm dh _yb nwñVH$1 _| h¡ h_mao nmg, ~‹S>m CÀM VWm kmZ go n[anyU© h¡Ÿ&
5. Vmo Š`m h_ \o$a X| Bg {ejm H$mo Vw_ go Bg{b`o {H$ Vw_ C„§KZH$mar bmoJ hmo?
6. VWm h_ Zo ^oOo h¢ ~hþV go Z~r (JwµOar hþ`r) Om{V`m| _|Ÿ&
7. Am¡a Zht AmVm ahm CZ Ho$ nmg H$moB© Z~r naÝVw dh Cg Ho$ gmW Cnhmg H$aVo
ahoŸ&
8. Vmo h_ Zo {dZme H$a {X`m BZ go2 A{YH$ e{ŠVdmZm| H$m VWm JwµOa MwH$m h¡
AJbm| H$m CXmhaUŸ&
9. Am¡a `{X Amn àíZ H$a| CZ go {H$ {H$g Zo n¡Xm {H$`m h¡ AmH$mem| VWm YaVr
H$mo? Vmo Adí` H$h|Jo: CÝh| n¡Xm {H$`m h¡ ~‹S>o à^mdembr g~ Hw$N> OmZZo dmbo
ZoŸ&
10. {Og Zo ~Zm`m Vwåhmao {b`o YaVr H$mo nmbZmŸ& Am¡a ~Zm`o Cg _| Vwåhmao {b`o
_mJ© Vm{H$ Vw_ _mJ© nm gH$moŸ&3
11. VWm {Og Zo CVmam AmH$me go Ob EH$ {deof _mÌm _|Ÿ& {\$a Or{dV H$a {X`m
Cg Ho$ Ûmam _wXm© ^y_r H$moŸ& Bg àH$ma Vw_ (YaVr go) {ZH$mbo OmAmoJoŸ&
12. VWm {Og Zo n¡Xm {H$`o g~ àH$ma Ho$ Omo‹S>o, VWm ~ZmB© Vwåhmao {b`o ZdH$m`| VW
new {OZ na Vw_ gdma hmoVo hmoŸ&

1
_yb nwñVH$ go A{^àm` bm¡ho _h\y$µO (gwa{jV nwñVH$) h¡Ÿ& {Og go g^r AmH$mer` nwñVH|$ AbJ H$a Ho$ AdV[aV
H$s JB© h¢Ÿ& gyah dm{H$Am _| Bgr H$mo ({H$Vm~o _H²$ZyZ) H$hm J`m h¡Ÿ& gyah ~wê$O _| Bgo (bm¡ho _h\y$µO) H$hm J`m h¡Ÿ&
gyah ewAam _| H$hm J`m {H$ `h AJbo bmoJm| H$s nwñVH$m| _| h¡Ÿ& gyah Am°bm _| H$hm J`m h¡ {H$ `h {df` nhbr nwñVH$m|
_| ^r A§{H$V h¡Ÿ& gmam§e `h h¡ {H$ Hw> aAmZ Ho$ BÝH$ma H$aZo H$m H$moB© H$maU ZhtŸ& VWm Hw> aAmZ H$m BÝH$ma g^r nhbr
nwñVH$m| H$m BÝH$ma H$aZo Ho$ ~am~a h¡Ÿ&
2
AWm©V _¸$mdm{g`m| goŸ&
3
EH$_ ñWmZ go Xygao ñWmZ VH$ OmZo Ho$ {b`oŸ&
611
43 - gyah Ow™éµ\$

13. Vm{H$ Vw_ gdma hmo CZ Ho$ D$na, {\$a `mX H$amo AnZo nmbZhma Ho$ àXmZ H$mo
O~ gdma hmo OmAmo Cg na Am¡a `h1 H$hmo: n{dÌ h¡ dh {Og Zo de _| H$a
{X`m h_mao {b`o Bg H$moŸ& AÝ`Wm h_ Bgo de _| Zht H$a gH$Vo WoŸ&
14. VWm h_ Adí` hr AnZo nmbZhma hr H$s Amoa {\$a H$a OmZo dmbo h¡Ÿ&
15. Am¡a ~Zm {b`m CÝhm|Zo2 Cgo ^ŠVm| _| go Hw$N> H$mo Cg H$m A§eŸ& dmñVd _|
_Zwî` Iwbm H¥$V¿Z h¡Ÿ&
16. Š`m A„mh Zo Cg _| go Omo n¡Xm H$aVm h¡, nw{Ì`m± ~Zm br h¡ VWm Vwåh| {deo f
H$a {X`m h¡ nwÌm| Ho$ gmW?
17. O~ {H$ CZ _| go {H$gr H$mo ew^gyMZm Xr Om`o Cg (Ho$ OÝ_ boZo) H$s {Og
H$m Cg Zo CXmhaU {X`m h¡ AË`§V H¥$nmerb Ho$ {b`o Vmo Cg H$m _wI H$mbm3
hmo OmVm h¡Ÿ& Am¡a emoH$ go ^a OmVm h¡Ÿ&
18. Š`m (A„mh Ho$ {b`o) dh h¡ {Og H$m nmbZ-nmofU A^yfU _| {H$`m OmVm h¡Ÿ&
VWm dh {ddmX _| Iwb H$a ~mV Zht H$a gH$Vr?
19. Am¡a CÝhm|Zo ~Zm {X`m µ\$[aíVm| H$mo Omo AË`§V H¥$nmerb Ho$ ^ŠV h¢ nw{Ì`m|Ÿ& Š`m
dh CnpñWV Wo CZ H$s CËn{Îm Ho$ g_`? {bI br Om`oJr CZ H$s Jdmhr Am¡a
CZ go nyN> hmoJrŸ&
20. VWm CÝhm|Zo H$hm {H$ `{X AË`§V H¥$nmerb MmhVm Vmo h_ CZ H$s B~mXV Zht
H$aVoŸ& CÝh| Bg H$m H$moB© kmZ ZhtŸ& dh Ho$db Vra Vw¸o$ Mbm aho h¢Ÿ&

1
AmXaUr` AãXw„mh {~Z C_a (a{µO`„mhþ AÝhþ) H$hVo h¡ {H$ O~ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) D±$Q> na gdma hmoVo
Vmo VrZ ~ma: A„mhþ AH²$~a H$hVo {\$a `hr Am`V (_wZH$µ{b~yZ) VH$ n‹T>VoŸ& Am¡a Hw$N> Am¡a àmW©Zm Ho$ eãX H$hVo Wo
Omo XwAmAm| H$s nwñVH$m| _| {_b|JoŸ& (ghrh _wpñb_ hXrg Z§. : 1342)
2
O¡go _¸$m Ho$ _we²[aH$ bmoJ µ\$[aíVm| H$mo A„mh H$s nw{Ì`m± _mZVo WoŸ& Am¡a B©gmB©`m| Zo B©gm (Ab¡{hñgbm_) H$mo A„mh
H$m nwÌ _mZmŸ& Am¡a {H$gr Zo AmË_m H$mo à_mË_m VWm AdVmam| H$mo à^w ~Zm {X`mŸ& Am¡a {\$a CÝh| nyOZo bJoŸ&
3
Bñbm_ go nyd© `hr Xem WrŸ& {H$ `{X {H$gr Ho$ `hm± ~ƒr OÝ_ boVr Vmo b‚mm Ho$ _mao Cg H$m _wI H$mbm hmo OmVmŸ&
Am¡a Hw$N> Aa~ Ho$ µH$~rbo Cgo OÝ_ boVo hr Or{dV Jm‹S> {X`m H$aVo WoŸ& {H$ÝVw Bñbm_ Zo Cg H$mo gå_mZ {X`mŸ& VWm
Cg H$s ajm H$sŸ& Am¡a Cg Ho$ nmbZnmofU H$mo nwÊ` H$_© Kmo{fV {H$`mŸ& hXrg _| h¡ {H$ Omo nw{Ì`m| Ho$ H$maU Xw:I Pobo
Am¡a CZ Ho$ gmW CnH$ma H$ao Vmo Cg Ho$ {b`o do ZaH$ go nXm© ~Z|JrŸ& (ghrh ~w˜mar : 5995, ghrh _wpñb_ : 2629) AmO
^r Hw$N> nmnr bmoJ J^© _| ~ÀMr H$m nVm bJVo hr J^©nmV H$am XoVo h¡Ÿ& {OgH$mo Bñbm_ ~hþV ~‹S>m AË`mMma g_PVm
h¡Ÿ&
612
43 - gyah Ow™éµ\$

21. Š`m h_ Zo CÝh| àXmZ H$s h¡ H$moB© nwñVH$ Bg go nhbo, {Ogo dh Ñ‹T>Vm go
nH$‹S>o hþ`o h¢?1
22. ~pëH$ `h H$hVo h¢ {H$ h_ Zo nm`m h¡ AnZo nyd©Om| H$mo EH$ ar{V na Am¡a h_
CÝht Ho$ nX²{MÝhm| na Mb aho h¡Ÿ&
23. VWm(ho Z~r!) Bgr àH$ma h_ Zo Zht ^oOm Amn go nyd© {H$gr ~ñVr _| H$moB©
gmdYmZ H$aZoo dmbm naÝVw H$hm Cg Ho$ gwIr bmoJm| Zo : h_ Zo nm`m h¡ AnZo
nyd©Om| H$mo EH$ ar{V na Am¡a h_ {ZíM` CÝht Ho$ nX²{MÝhm| na Mb aho h¢Ÿ&2
24. Z~r Zo H$hm: Š`m (Vw_ CÝht H$m AZwJ_Z H$amoJo) `Ô{n _¢ bm`m hÿ± Vwåhmao nmg
Cg go A{YH$ grYm _mJ© {Og na Vw_ Zo nm`m h¡ AnZo nyd©Om| H$mo? Vmo CÝhm|Zo
H$hm: h_ {Og (Y_©) Ho$ gmW Vw_ ^oOo J`o hmo Cgo _mZZo dmbo Zht h¢Ÿ&
25. AÝVV: h_ Zo ~Xbm MwH$m {b`m CZ goŸ& Vmo XoImo {H$ H¡$gm ahm PwR>bmZo dmbm|
H$m Xwîn[aUm_Ÿ&
26. VWm `mX H$amo, O~ H$hm B~²amhr_ Zo AnZo {nVm VWm AnZr Om{V go: {ZíM`
_¢ {daŠV hÿ± Cg go {Og H$s d§XZm Vw_ H$aVo hmoŸ&
27. Cg Ho$ A{V[aŠV {Og Zo _wPo n¡Xm {H$`m h¡Ÿ& dhr _wPo amh {XIm`oJmŸ&
28. VWm N>mo‹S> J`m dh Bg ~mV (EHo$ídadmX) H$mo AnZr g§VmZ _| Vm{H$ dh ({eH©$
go) ~MVo ah|Ÿ&
29. ~pëH$ _¢ Zo BZ H$mo VWm BZ Ho$ ~mn XmXm H$mo OrdZ H$m gm_mZ {X`mŸ& `hm± VH$
{H$ Am J`m CZ Ho$ nmg gË` (Hw>>aAmZ) Am¡a EH$ Iwbm agybŸ&3
30. VWm O~ Am J`m CZ Ho$ nmg gË` Vmo CÝhm|Zo H$h {X`m {H$ `h OmXy h¡ VWm
h_ Bgo _mZZo dmbo Zht h¢&
31. VWm CÝhm|Zo H$hm {H$ Š`m| Zht CVmam1 J`m `h Hw> aAmZ Xmo ~{ñV`m| _o go {H$gr
~‹S>o ì`{ŠV na?

1
AWm©V Hw>>aAmZ go nhbo H$s {H$gr B©e-nwñVH$ _| A„mh Ho$ {gdm {H$gr Am¡a H$s CnmgZm H$s {ejm Xr hr Zht JB© h¡
{H$ dh H$moB© nwñVH$ bm gHo$§Ÿ&
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ àË`oH$ `wJ Ho$ H$m{µ\$a AnZo nyd©Om| Ho$ AZwgaU Ho$ H$maU AnZo {eH©$ Am¡a A±Y{dídmg na
pñWV ahoŸ&
3
AWm©V _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_)
613
43 - gyah Ow™éµ\$

32. Š`m dhr ~m±Q>Vo2 h¢ Amn Ho$ nmbZhma H$s X`m? h_ Zo ~m±Q>m h¡ CZ Ho$ ~rM CZ
H$s Or{dH$m H$mo g§gm[aH$ OrdZ _|Ÿ& VWm h_ Zo CÀM {H$`m h¡ CZ _| go EH$ H$mo
Xygao na H$B© lo{U`m±Ÿ& Vm{H$ EH$-Xygao go godm H$m`© b|. VWm Amn Ho$ nmbZhma
H$s X`m3 Cg go CÎm_ h¡ {Ogo dh BH$Æ>m H$a aho h¢Ÿ&
33. Am¡a `{X `h ~mV Z hmoVr {H$ g^r bmoJ EH$ hr Zr{V na hmo OmVo Vmo h_ Adí`
~Zm XoVo CZ Ho$ {b`o Omo Hw$µ\«$ H$aVo h¡ AË`§V H¥$nmerb Ho$ gmW CZ Ho$ Kam| H$s
N>V| Mm±Xr H$s VWm gr{‹T>`m± {OZ na dh M‹T>Vo h¢&
34. VWm CZ Ho$ Kam| Ho$ Ûma, Am¡a V™V {OZ na dh V{H$`o bJm`o4 ahVo h¢Ÿ&
35. VWm ~Zm XoVo emo^mŸ& Zht h¡§ `h g~ Hw$N> naÝVw g§gm[aH$ OrdZ Ho$ gm_mZŸ&
VWm Am{˜aV5 (nabmoH$) Amn Ho$ nmbZhma Ho$ `hm± Ho$db AmkmH$m[a`m| Ho$
{b`o h¡Ÿ&
36. Am¡a Omo ì`{ŠV AË`§V H¥$nmerb (A„mh) Ho$ ñ_aU go A±Ym hmo OmVm ho Vmo h_
Cg na EH$ e¡VmZ {Z`wŠV H$a XoVo h¢ Omo Cg H$m gmWr hmo OmVm h¡Ÿ&
37. Am¡a dh (e¡VmZ) CZ H$mo amoH$Vo h¢ grYr amh go Ÿ& VWm dh g_PVo h¢ {H$ do
grYr amh na h¢Ÿ&
38. `hm± VH$ {H$ O~ dh h_mao nmg Am`oJm Vmo `h H$m_Zm H$aoJm {H$ _oao VWm Voao
(e¡VmZ Ho$) ~rM n{íM_ VWm nyd© H$s Xyar hmoVrŸ& Vy ~wam gmWr h¡Ÿ&
39. (CZ go H$hm Om`oJm) : Am¡a Vwåh| H$Xm{n H$moB© bm^ Zht hmoJm AmO, O~ {H$
Vw_ Zo AË`mMma H$a {b`m h¡Ÿ& dmñVd _| Vw_ g~ `mVZm _| gmPr ahmoJoŸ&
40. Vmo (ho Z~r!) Š`m Amn gwZm b|Jo ~ham| H$mo `m grYr amh X|Jo AÝYm| H$mo VWm Omo
Iwbo Hw$nW1 _| hm|?

1
_¸$m Ho$ H$m{µ\$am| Zo H$hm {H$ `{X A„mh H$mo agyb hr ^oOZm Wm Vmo _¸$m Am¡a VmBµ\$ Ho$ ZJam| _| go {H$gr àYmZ ì`{ŠV na
Hw> aAmZ CVma XoVmŸ& AãXw„mh H$m AZmW-{ZY©Z nwÌ _whå_X Vmo H$Xm{n Bg Ho$ `mo½` Zht h¡Ÿ&
2
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ A„„mh Zo O¡go g§gm[aH$ YZ-YmÝ` _| bmoJm| H$s {d{^Þ lo{U`m± ~ZmB© h¢ Cgr àH$ma
Z~ydV Am¡a [agmbV, Omo Cg H$s X`m h¡, CZ H$mo ^r {Og Ho$ {b`o Mmhm àXmZ {H$`m h¡Ÿ&
3
AWm©V nabmoH$ _| ñdJ© gXmMmar ^º$m| H$mo {_b|JrŸ&
4
AWm©V g~ _m`m_moh _| n‹S> OmVoŸ&
5
^mdmW© `h h¡ {H$ g§gm[aH$ YZ-YmÝ` H$m A„mh Ho$ hm± H$moB© _hÎd Zht h¡Ÿ&
614
43 - gyah Ow™éµ\$

41. {\$a `{X h_ Amn H$mo (g§gma go) bo Om`| Vmo ^r h_ CZ go ~Xbm boZo dmbo
h¢Ÿ&
42. AWdm Amn H$mo {XIm X| {Og (`mVZm) H$m h_ Zo CZ H$mo dMZ {X`m h¡ Vmo
{ZíM` h_ CZ na gm_Ï`© aIZo dmbo h¢&
43. Vmo (ho Z~r!) Amn Ñ‹T>Vm go nH$‹S>o ah| Cgo Omo h_ Amn H$s Amoa dør H$a aho
h¢Ÿ& dmñVd _| Amn grYr amh na h¢Ÿ&
44. {ZíM` `h (Hw> aAmZ) Amn Ho$ {b`o VWm Amn H$s Om{V Ho$ {b`o EH$ {ejm2 h¡Ÿ&
Am¡a OëX hr Vw_ go àíZ3 {H$`m Om`oJmŸ&
45. VWm ho Z~r! Amn nyN> b| CZ go {OÝh| h_ Zo ^oOm h¡ Amn go nhbo AnZo agybm|
_| go {H$ Š`m h_ Zo ~Zm`| h¢ AË`§V H¥$nmerb Ho$ A{V[aŠV d§XZr` {OZ H$s
d§XZm H$s Om`o?
46. VWm h_ Zo ^oOm _ygm H$mo AnZr {Zem{Z`m| Ho$ gmW {µ\$aAm¡Z Amoa Cg Ho$
à_wIm| H$s AmoŸ& Vmo Cg Zo H$hm: dmñVd _|, _¢ gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma H$m agyb
hÿ±Ÿ&
47. Am¡a O~ dh CZ Ho$ nmg bm`m h_mar {Zem{Z`m± Vmo ghgm dh CZ H$s h±gr
C‹S>mZo bJoŸ&
48. VWm h_ CZ H$mo EH$ go ~‹T>H$a EH$ {ZemZr`m± {XImVo ahoŸ& Am¡a h_ Zo nH$‹S>
{b`m CÝh| `mVZm _| Vm{H$ dh (R>Æ>m) go éH$ Om`|Ÿ&
49. Am¡a CÝhm|Zo H$hm : ho OmXyJma! àmW©Zm H$a h_mao {b`o AnZo nmbZhma go
CgdMZ Ho$ AmYma na Omo VwP go {H$`m h¡Ÿ& dmñVd _| h_ grYr amh na Am
Om`|JŸo &
50. Vmo O¡go hr h_ Zo Xya {H$`m CZ go `mVZm H$mo, Vmo dh ghgm dMZ Vmo‹S>Zo bJoŸ&

1
AW© `h h¡ {H$ Omo gƒ H$mo Z gwZo VWm {Xb H$m A±Ym hmo Vmo Amn Ho$ grYr amh {XImZo H$m Cg na H$moB© à^md Zht
hmoJmŸ&
2
Bg H$m nmbZ H$aZo Ho$ g§~ÝY _|Ÿ&
3
nhbo Z{~`m| go nyN>Zo H$m AW© CZ H$s nwñVH$m| VWm {ejmAm| _| `h ~mV XoIZr h¡Ÿ&
615
43 - gyah Ow™éµ\$

51. VWm nwH$mam {µ\$aAm¡Z Zo AnZr Om{V _|Ÿ& Cg Zo H$hm: ho _oar Om{V! Š`m Zht h¡
_oao {b`o {_ò H$m amÁ` VWm `h Zha| Omo ~h ahr h¢ _oao ZrMo go? Vmo Š`m Vw_
XoI Zht aho hmoŸ&
52. _¢ AÀN>m hÿ± `m dh Omo An_m{ZV (hrZ) h¡ Am¡a IwbH$a ~mob ^r Zht gH$Vm?
53. Š`m| Zht CVmao J`o Cg na gmoZo Ho$ H§$JZ AWdm Am`o µ\$[aíVo Cg Ho$ gmW
n§{ŠV ~m±Yo hþ`o?1
54. Vmo Cg Zo Pm±gm Xo {X`m AnZr Om{V H$mo Am¡a g~ Zo Cg H$s ~mV _mZ brŸ&
dmñVd _| dh Wo hr AdkmH$mar bmoJŸ&
55. {\$a O~ CÝhm|Zo h_| H«$mo{YV H$a {X`m Vmo h_ Zo CZ go ~Xbm bo {b`m Am¡a g~
H$mo Sw>~mo {X`mŸ&
56. Am¡a ~Zm {X`m h_ Zo CZ H$mo J`m JwµOam Am¡a EH$ CXmhaU níMmV Ho$ bmoJm| Ho$
{b`oŸ&
57. VWm O~ {X`m J`m _a²`_ Ho$ nwÌ H$m2 CXmhaU Vmo ghgm Amn H$s Om{V Cg
go àgÞ hmoH$a emoa _MmZo bJrŸ&
58. VWm _we²[aH$m| Zo H$hm {H$ h_mao XodVm AÀN>o h¢ `m do? CÝhm|Zo Zht {X`m `h
(CXmhaU) Amn H$mo naÝVw Hw$VH©$ (PJ‹S>Zo) Ho$ {b`oŸ& ~pëH$ dh h¢ hr ~‹S>o
PJ‹S>mby bmoJŸ&
59. Zht h¡ dh3 (B©gm) naÝVw EH$ ^ŠV(Xmg) {Og na h_ Zo CnH$ma {H$`m VWm
Cgo Bg²amB©b H$s g§VmZ Ho$ {b`o EH$ AmXe© ~Zm`mŸ&

1
AWm©V `{X _ygm(Ab¡{hñgbm_) A„mh H$m agyb hmoVm Vmo Cg Ho$ nmg amÁ` Am¡a hmWm| _| gmoZo Ho$ H§$JZ VWm Cg
H$s ajm Ho$ {b`o µ\$[aíVm| H$mo Cg Ho$ gmW ahZm Mm{h`o WmŸ& O¡go _oao nmg amÁ`, hmWm| _| gmoZo Ho$ H§$JZ VWm gwajm Ho$
{b`o goZm h¡Ÿ&
2
Am`V Z§. 45 _| H$hm J`m h¡ {H$ nhbo Z{~`m| H$s {ejm n‹T> H$a XoImo {H$ Š`m {H$gr Zo `h AmXoe {X`m h¡ {H$ A„mh
AË`§V H¥$nmerb Ho$ {gdm Xygam| H$s B~mXV H$s Om`o? Bg na _we²[aH$m| Zo H$hm {H$ B©gm (Ab¡{hñgbm_) H$s B~mXV
Š`m| H$s OmVr h¡? Š`m h_mao nyÁ` CZ go H$_ h¢?
3
Bg Am`V _| ~Vm`m Om ahm h¡ {H$ `h _we²[aH>, B©gm (Ab¡{hñgbm_) Ho$ CXmhaU na ~‹S>m emoa _Mm aho h¡Ÿ& Am¡a Cgo
Hw$VH©$ ñdê$n àñVwV H$a aho h¢Ÿ& O~ {H$ dh nyÁ` Zht, A„mh Ho$ Xmg h¡Ÿ& {OZ na A„mh Zo nwañH$ma {H$`m Am¡a
Bg²amB©b H$s g§VmZ Ho$ {b`o EH$ AmXe© ~Zm {X`mŸ&
616
43 - gyah Ow™éµ\$

60. Am¡a `{X h_ MmhVo Vmo ~Zm XoVo Vwåhmao ~Xbo µ\$[aíVo YaVr _|, Omo EH$-Xygao
H$m ñWmZ boVoŸ&
61. VWm dmñVd _| dh (B©gm) EH$ ~‹S>m bjU1 h¡ àb` H$mŸ& AV: H$Xm{n g§Xoh Z
H$amo àb` Ho$ {df` _|Ÿ& Am¡a _oar hr ~mV _mZmoŸ& `hr grYr amh h¡Ÿ&
62. VWm Vwåh| H$Xm{n Z amoH$ Xo e¡VmZŸ& {ZíM` dh Vwåhmam Iwbm eÌw h¡Ÿ&
63. Am¡a O~ Am J`m B©gm Iwbr {Zem{Z`m± boH$a Vmo H$hm: _¢ bm`m hÿ± Vwåhmao nmg
kmZŸ& Am¡a Vm{H$ COmJa H$a Xy± Vwåhmao {b`o Hw$N> dh ~mV| {OZ _| Vw_ {d^oX
H$a aho hmoŸ& AV: A„mh go S>amo Am¡a _oam hr H$hm _mZmoŸ&
64. dmñVd _| A„mh hr _oam nmbZhma VWm Vwåhmam nmbZhma h¡Ÿ& AV: Cgr H$s
d§XZm (B~mXV) H$amo `hr grYr amh h¡Ÿ&
65. {\$a {d^oX H$a {b`m {Jamohm|2 Zo Amng _|Ÿ& Vmo {dZme h¡ CZ Ho$ {b`o {OÝhm|Zo
AË`mMma {H$`m Xw:IXm`r {XZ H$s `mVZm goŸ&
66. H$`m dh ~g Bg H$s àVrjm H$a aho h¡ {H$ àb` CZ na ghgm Am n‹S>o Am¡a
CÝh| (Cg H$m) g§doXZ (^r) Z hmo?
67. g^r {_Ì Cg {XZ EH$-Xygao Ho$ eÌw hmo Om`|Jo AmkmH$m[a`m| Ho$ {gdmŸ&
68. ho _oao ^ŠVm|! H$moB© ^` Zht h¡ Vw_ na AmOŸ& Am¡a Z Vw_ CXmgrZ hmoJŸo &
69. Omo B©_mZ bm`o h_mar Am`Vm| na VWm AmkmH$mar ~Z Ho$ ahoŸ&
70. àdoe H$a OmAmo ñdJ© _| Vw_ VWm Vwåhmar npËZ`m±Ÿ& Vwåh| àgÞ aIm Om`oJmŸ&
71. {\$am`r Om`|Jr CZ na gmoZo H$s Wmbo VWm ß`mboŸ& Am¡a Cg _| dh g~ Hw$N>
hmoJm {Ogo CZ H$m _Z MmhoJm Am¡a {Ogo CZ H$s Am±I| XoI H$a AmZÝX b|JrŸ&
Am¡a Vw_ g~ Cg _| gX¡d ahm|JŸo &
72. Am¡a `h ñdJ© h¡ {Og Ho$ Vw_ CÎmam{YH$mar ~Zm`o J`o hmo AnZo H$_m] Ho$ ~Xbo Omo
Vw_ H$a aho WoŸ&
73. Vwåhmao {b`o Bg _| ~hþV go _odo h¢ {OZ _| go Vw_ ImVo ahmoJoŸ&
1
hXrg earµ\$ _| h¡ Am`m h¡ {H$ àb` H$s ~‹S>r Xg {Zem{Z`m| _o go B§gm (Ab¡{hñgbm_) H$m AmH$me go CVaZm ^r EH$
{ZemZr h¡Ÿ& (ghrh _wpñb_ : 2901)
2
BòmB©br g_wXm`m| _| Hw$N> Zo B©gm(Ab¡{hñgbm_) H$mo A„mh H$m nwÌ, {H$gr Zo à^w VWm {H$gr Zo Cgo VrZ H$m Vrgam
(VrZ IwXmAm| _| go EH$) H$hmŸ& Ho$~b EH$ hr g_wXm` Zo CÝh| A„mh H$m ^º$ VWm Z~r _mZmŸ&
617
43 - gyah Ow™éµ\$

74. {Z:g§Xoh AnamYr ZaH$ H$s `mVZm _| gXmdmgr hm|JoŸ&


75. CZ go (`mVZm) hëH$s Zht H$s Om`oJr VWm do Cg _| {Zame hm|JŸo &
76. Am¡a h_ Zo AË`mMma Zht {H$`m CZ na naÝVw dhr AË`mMmar WoŸ&
77. VWm dh nwH$ma|Jo {H$ ho _m{bH$!1 h_mam H$m_ hr V_m_ H$a Xo Voam nmbZhmaŸ&
dh H$hoJm: Vwåh| Bgr Xem _| ahZm h¡Ÿ&
78. (A„mh H$hoJm) : h_ Vwåhmao nmg gË`2 bm`o {H$ÝVw Vw_ _| go A{YH²$Va H$mo
gË` A{à` WmŸ&
79. Š`m CÝhm|Zo {H$gr ~mV H$m {ZU©` H$a {b`m h¡?3 Vmo h_ ^r {ZU©` H$a X|JŸo &4
80. Š`m dh g_PVo h¢ H$s h_ Zht gwZVo h¢ CZ H$s Jwá ~mVm| VWm nam_e© H$mo?
Š`m| Zht, ~pëH$ h_mao µ\$[aíVo CZ Ho$ nmg hr {bI aho h¢Ÿ&
81. (ho Z~r!) Amn CZ go H$h X| {H$ `{X AË`§V Hw$nmerb (A„mh) H$s H$moB©
g§VmZ hmoVr Vmo g~ go nhbo _¢ Cg H$m nwOmar hmoVmŸ&
82. n{dÌ h¡ AmH$me| VWm YaVr H$m nmbZhma qghmgZ H$m ñdm_r CZ ~mVm| go Omo
dh H$hVo h¢Ÿ&
83. Vmo Amn CÝh| N>mo‹S> X|, dh dmX-{ddmX VWm Iob-Hy$X H$aVo ah|, `hm± VH$ H$s
AnZo Cg {XZ go {_b Om`| {Og go CÝh| S>am`m Om ahm h¡Ÿ&
84. dhr h¡ Omo AmH$me _| d§XZr` Am¡a YaVr _| d§XZr` h¡Ÿ& Am¡a dhr {hH²$_V Am¡a
kmZ dmbm h¢Ÿ&
85. ew^ h¡ dh {Og Ho$ A{YH$ma _| AmH$mem| VWm YaVr H$m amÁ` h¡ VWm Omo Hw$N>
XmoZmo Ho$ _Ü` h¡Ÿ& VWm Cgr Ho$ nmg àb` H$m kmZ h¡Ÿ& Am¡a Cgr H$s Amoa Vw_
g~ àË`mJV {H$`o OmAmoJoŸ&
86. VWm Zht A{YH$ma aIVo h¢ {OÝh| dh nwH$maVo h¢ A„mh Ho$ A{V[aŠV {gµ\$m[ae
H$mŸ& hm± ({g\$m[ae Ho$ `mo½` do h¡) Omo gË`1 H$s Jdmhr X|, Am¡a (Cgo) OmZVo
^r hm|Ÿ&
1
_m{bH$: ZaH$ Ho$ A{YH$mar µ\$[aíVo H$m Zm_ h¡Ÿ&
2
AWm©V Z{~`m| ÛmamŸ&
3
AWm©V gË` Ho$ BÝH$ma H$mŸ&
4
AWm©V CÝh| `mVZm XoZo H$mŸ&
618
43 - gyah Ow™éµ\$

87. Am¡a `{X Amn CZ go àíZ H$a| {H$ {H$g Zo n¡Xm {H$`m h¡ CZ H$mo? Vmo dh
Adí` H$h|Jo {H$ A„mh ZoŸ& Vmo {\$a dh H$hm± {\$ao Om aho h¢?2
88. VWm agyb H$s `h ~mV {H$, ho _oao nmbZhma!`h do bmoJ h¢ Omo B©_mZ Zht bmVoŸ&
89. Vmo Amn CZ go {d_wI hmo Om`|, VWm H$h X| {H$ gbm_3 h¡Ÿ& erK« hr CÝh| kmZ
hmo Om`oJmŸ&
*****

1
gË` go A{^àm` Y_©-gyÌ ""bm Bbmhm B„„mh"" h¡Ÿ& AWm©V Omo Bgo OmZ ~yP H$a ñdrH$ma H$aVo hm| Vmo eµ\$mAV
CÝht Ho$ {b`o hmoJrŸ& CZ H$m{µ\$am| Ho$ {b`o Zht Omo _w{V©`m| H$mo nwH$maVo h¢Ÿ& AWdm Bg go A{^àm` `h h¡ {H$ {gµ \$m[ae
H$m A{YH$ma CZ H$mo {_boJm {OÝhm|Zo gË` H$mo ñdrH$ma {H$`m h¡Ÿ& O¡go Apå~`m, Y_m©Ë_m VWm µ \$[aíVm| H$mo, Z {H$ PyR>o
Cnmñ`m| H$mo {OZ H$mo _we²[aH$ AnZm {gµ\$m[aer g_PVo h¢Ÿ&
2
AWm©V A„mh H$s CnmgZm goŸ&
3
AWm©V CZ go Z CbP|Ÿ&
619
44 - gyah Xw˜mZ

gyah Xw˜mZ - 44
gyah Xw˜mZ Ho$ g§{já {df`
§`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 59 Am`Vo h¢Ÿ&
- Bg H$s Am`V 10 _| AmH$me go Xw˜mZ (Ywd|) Ho$ {ZH$bZo H$s MMm© h¡ Bg{b`o
Bg H$m Zm_ gyah Xw˜mZ h¡Ÿ&
- Bg H$s Ama§{^H$ Am`Vm| _| Hw> aAmZ H$m _hÎd ~Vm`m J`m h¡Ÿ& {\$a Am`V 7-
8 _| Hw>>aAmZ CVmaZo dmbo H$m n[aM` H$am`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 9 go 33 VH$ {µ\$aAm¡Z H$s Om{V Ho$ {dZme Am¡a ~Zr Bg²amB©b H$s
g\$bVm H$mo EH$ Eo{Vhm{gH$ CXmhaU Ho$ ê$n _| àñVwV {H$`m J`m h¡ {H$ agyb
Ho$ {damo{Y`m| H$m Xwîn[aUm_ H¡$gm hþAmŸ& Am¡a CZ Ho$ AZw`m`r {H$g àH$ma g\$b
hþ`Ÿo &
- Am`V 34 Vo 57 VH$ Xygao OrdZ Ho$ BÝH$ma VWm Cg H$m {dídmg H$a Ho$
OrdZ ì`VrV H$aZo H$m AbJ-AbJ \$b ~Vm`m J`m h¡ Omo àb` Ho$ {XZ
gm_Zo Am`oJmŸ&
- ApÝV_ Am`Vm| _| CZ H$mo gmdYmZ {H$`m J`m h¡ Omo Hw>>aAmZ H$m AmXa Zht
H$aVoŸ& AWm©V Bg gyah Ho$ Ama§{^H$ {df` hr _| Bg H$m AÝV ^r {H$`m J`m h¡Ÿ&
- hXrg _| h¡ {H$ O~ _¸$mdm{g`m| Zo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$m H$‹S>m
{damoY {H$`m Vmo Amn Zo A„mh go XwAm H$s, {H$ `ygwµ\$ (Ab¡{hñgbm_) Ho$
AH$mb Ho$ g_mZ BZ na ^r gmV df© H$m AH$mb ^oO XoŸ& Am¡a {\$a CZ na
Eogm AH$mb Am`m {H$ àË`oH$ MrµO H$m Zme H$a {X`m J`mŸ& Am¡a dh _wXm©a ImZo
na ~mÜ` hmo J`oŸ& Am¡a `h Xem hmo J`r {H$ O~ dh AmH$me H$s Amoa XoIVo Vmo
^yH$ Ho$ H$maU Yydm± O¡gm {XImB© XoVm WmŸ& (Xo{I`o : ghrh ~wImar: 4823, 4824)
*****

620
44 - gyah Xw˜mZ

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. hm, _r_Ÿ&
2. enW h¡ Bg Iwbr nwñVH$ H$sŸ&
3. h_ Zo hr CVmam h¡ Bg1 H$mo EH$ ew^ amÌr _|Ÿ& dmñVd _| h_ gmdYmZ H$aZo dmbo
h¢Ÿ&
4. Cgr (am{Ì) _| {ZU©` {H$`m OmVm h¡ àË`oH$ gwÑ‹T> H$_© H$mŸ&
5. `h (AmXoe) h_mao nmg go h¡Ÿ& h_ hr ^oOZo dmbo h¢ agybm| H$moŸ&
6. Amn Ho$ nmbZhma H$s X`m go, dmñVd _| dh g~ Hw$N> gwZZo OmZZo dmbm h¡Ÿ&
7. Omo AmH$mem| VWm YaVr H$m nmbZhma h¡ VWm Omo Hw$N> CZ XmoZm| Ho$ ~rM h¡, `{X
Vw_ {dídmg H$aZo dmbo hmoŸ&
8. Zht h¡ H$moB© d§XZr` naÝVw dhr Omo OrdZ XoVm VWm _maVm h¢Ÿ& Vwåhmam nmbZhma
VWm Vwåhmao JwµOao hþ`o nyd©Om| H$m nmbZhmaŸh¡&
9. ~pëH$ dh (_we²[aH$) g§Xho _| Iob aho h¢Ÿ&
10. Vmo Amn àVrjm H$a| Cg {XZ O~ AmH$me Iwbm Ywdm±2 bm`oJmŸ&
11. Omo N>m Om`oJm g~ bmoJm| naŸ& `hr Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
12. (do H$h|Jo) : h_mao nmbZhma h_ go `mVZm Xya H$a XoŸ& {ZíM` h_ B©_mZ bmZo dmbo
h¢&
13. Am¡a CZ Ho$ {b`o {ejm H$m g_` H$hm± ah J`m? O~ {H$ CZ Ho$ nmg Am J`o
EH$ agyb (gË` H$mo) COmJa H$aZo dmboŸ&

1
ew^ amÌr go A{^àm` (b¡bVwb H$Ð) h¡ `h a_µOmZ Ho$ _hrZo Ho$ ApÝV_ XeH$ H$s EH$ {df_ amÌr hmoVr h¡Ÿ& `hm± AmJo
~Vm`m Om ahm h¡ {H$ Bgr amÌr _| nyao df© hmoZo dmbo {df` H$m {ZU©` {H$`m OmVm h¡Ÿ& Bg ew^ amÌ H$s {deofVm VWm
àYmZVm Ho$ {b`o gyah H$Ð Xo{I`oŸ& Bgr ew^ am{Ì _| Zdr (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) na Hw> aAmZ CVaZo H$m Ama§^
hþAmŸ& {\$a 23 dfm] VH$ Amdí`H$VmZwgma {d{^ÝZ g_` _| CVaVm ahmŸ& (Xo{I`o: gyah ~µH$am, Am`V Z§. 185)
2
Bg àË`j Yw§do VWm Xw:IXm`r `mVZm H$s ì`m»`m ghrh hXrg _| `h Am`r h¡ {H$ O~ _¸$mdm{g`m| Zo Z~r (g„„mhþ
Ab¡{h d g„_) H$m H$‹S>m {damoY {H$`m Vmo Amn Zo `h emn {X`m {H$ ho A„mh! CZ na gmV df© H$m AmH$mb ^oO XoŸ&
Am¡a O~ AmH$mb Am`m Vmo ^yH$ Ho$ H$maU CÝh| Ywdm± O¡gm {XIm`r XoZo bJmŸ& V~ CÝhm|Zo Amn go H$hm {H$ Amn A„mh
go àmW©Zm H$a X|Ÿ& dh h_ go AmH$mb Xya H$a XoJm Vmo h_ B©_mZ bo Am`|JoŸ& Am¡a O~ AmH$mb Xya hþAm Vmo {\$a AnZr
pñWVr na Am J`oŸ& {\$a A„mh Zo ~Ð Ho$ `wÕ Ho$ {XZ CZ go ~Xbm {b`mŸ& (ghrh ~w˜mar : 4821, VWm ghrh _wpñb_ :
2798)
621
44 - gyah Xw˜mZ

14. {\$a ^r dh Amn go _w± \o$a J`o VWm H$h {X`m {H$ EH$ {gIm`m hþAm nmJb h¡Ÿ&
15. h_ Xya H$a XoZo dmbo h¢ Hw$N> `mVZm, dmñVd _| Vw_ {\$a AnZr àW_ {ñWVr na
Am OmZo dmbo hmoŸ&
16. {Og {XZ h_ AË`§V H$‹S>r nH$‹S>1 _| bo b|JoŸ& Vmo h_ {ZíM` ~Xbm boZo dmbo
h¢Ÿ&
17. VWm h_ Zo narjm br BZ go nyd© {µ\$aAm¡Z H$s Om{V H$sŸ& VWm CZ Ho$ nmg EH$
AmXaUr` agyb Am`mŸ&
18. {H$ _wPo gm¢n Xmo A„mh Ho$ ^ŠVm| H$moŸ& {ZíM` _¢ Vwåhmao {b`o EH$ A_mZVXma
agyb hÿ±Ÿ&
19. VWm A„mh Ho$ {dnarV K_§S> Z H$amoŸ& _¢ Vwåhmao gm_Zo Iwbm à_mU àñVwV H$aVm
hÿŸ± &
20. VWm _¢Zo eaU br h¡ AnZo nmbZhma H$s VWm Vwåhmao nmbZhma H$s Bg go {H$
Vw_ _wP na nWamd H$a XmoŸ&
21. Am¡a `{X Vw_ _oam {dídmg Z H$amo Vmo _wP go nao hmo OmAmoŸ&
22. AÝVV: _ygm Zo nwH$mam AnZo nmbZhma H$mo, {H$ dmñVd _| `h bmoJ AnamYr h¢Ÿ&
23. (h_ Zo AmXoe {X`m) {H$ {ZH$b Om amVmo-amV _oao ^ŠVm| H$mo boH$aŸ& {ZíM`
Vwåhmam nrN>m {H$`m Om`oJmŸ&
24. VWm N>mo‹S> Xo gmJa H$mo Cg H$s Xem na IwbmŸ& dmñVd _| `h Sy>~ OmZo dmbr goZm
h¢Ÿ&
25. dh N>mo‹S> J`o ~hþV go ~mµJ VWm Ob òmoVŸ&
26. VWm Ho${V`m± Am¡a gwIXm`r ñWmZŸ&
27. VWm gwI Ho$ gmYZ {OZ _| dh AmZÝX bo aho WoŸ&
28. Bgr àH$ma hþAmŸ& Am¡a h_ Zo CZ H$m CÎma{YH$mar ~Zm {X`m Xygao2 bmoJm| H$moŸ&

1
`h H$‹S>r nH$‹S> H$m {XZ ~Ð Ho$ `wÕ H$m {XZ h¡Ÿ& {Og _| CZ Ho$ ~‹S>o ~‹S>o gÎma à_wI _mao J`o VWm BVZr hr g§»`m _| ~§Xr
~Zm`o J`oŸ& Am¡a CZ H$s Xygar nH$‹S> H$`m_V Ho$ {XZ hmoJr Omo Bg go ^r ~‹S>r Am¡a J§^ra hmoJrŸ&
2
AWm©V ~Zr BòmB©b (`m°Hy$~ Ab¡{hñgbm_ H$s g§VmZ) H$moŸ&
622
44 - gyah Xw˜mZ

29. Vmo Zht amo`m CZ na AmH$e Am¡a Z YaVr, Am¡a Z CÝh| Adga (g_` {X`m
J`mŸ&
30. VWm h_ Zo ~Mm {b`m BòmB©b H$s g§VmZ H$mo An_mZH$mar `mVZm goŸ&
31. {µ\$aAm¡Z goŸ& dmñVd _| dh M‹T>m hþAm C„§KZH$m[a`m| _| go WmŸ&
32. VWm h_ Zo àYmZVm Xr CZ H$mo OmZVo hþ`o g§gmadm{g`m| naŸ&
33. VWm h_ Zo CÝh| àXmZ H$s Eogr {Zem{Z`m± {OZ _| Iwbr narjm WrŸ&
34. dmñVd _| `h1 H$hVo h¢ {H$,
35. h_| Vmo ~g àW_ ~ma _aZm h¡ VWm h_ {\$a Or{dV Zht {H$`o Om`|JoŸ&
36. {\$a `{X Vw_ gƒo hmo Vmo h_mao nyd©Om| H$mo (Or{dV H$a Ho$) bm XmoŸ&
37. `h AÀN>o h¢ AWdm Vwã~A H$s Om{V2, VWm Omo CZ go nyd© aho h¢? h_ Zo CZ
H$m {dZme H$a {X`mŸ& {ZíM` dh AnamYr WoŸ&
38. VWm h_ Zo AmH$mem| Am¡a YaVr H$mo Ed§ Omo Hw$N> CZ XmoZm| Ho$ ~rM h¡ Iob Zht
~Zm`m h¡Ÿ&
39. h_ Zo Zht n¡Xm {H$`m h¡ CZ XmoZm| H$mo naÝVw gË` Ho$ AmYma naŸ& {H$ÝVw
A{YH²$Va bmoJ Bgo Zht OmZVo h¢Ÿ&
40. {Z:g§Xoh {ZU©`3 H$m {XZ CZ g~ H$m {ZíMV g_` h¡Ÿ&
41. {Og {XZ H$moB© gmWr {H$gr gmWr Ho$ Hw$N> H$m_ Zht Am`oJm Am¡a Z CZ H$s
ghm`Vm H$s Om`oJrŸ&
42. naÝVw {Og na A„mh H$s X`m hmo Om`o Vmo dmñVd _| dh ~‹S>m à^mdembr X`mdmZ
h¡Ÿ&
43. {Z:g§Xoh µO¸y$_ (Wmoh‹S>) H$m d¥jŸ&
44. nm{n`m| H$m ^moOZ h¡Ÿ&

1
AWm©V _¸$m Ho$ _we²[aH$ H$hVo h¢ {H$ g§gm[aH$ OrdZ hr ApÝV_ OrdZ h¡Ÿ& Bg Ho$ níMmV² nabmoH$ H$m OrdZ Zht h¡Ÿ&
2
Vwã~A H$s Om{V go A{^àm` `_Z H$s Om{V g~m h¡Ÿ& {Og Ho$ {dZme H$m dU©Z gyah g~m _| {H$`m J`m h¡Ÿ& Vwã~A
{h_`a Om{V Ho$ emgH$m| H$s Cnm{Y Wr {Ogo CZ H$s Ad¡km Ho$ H$maU ÜdñV H$a {X`m J`mŸ& (Xo{I`o : gyah g~m H$s Am`V
- 15 go 19)
3
AWm©V AmH$mem| VWm YaVr H$s aMZm bmoJm| H$s narjm Ho$ {b`o H$s JB© h¡ Am¡a narjm \$b Ho$ {b`o àb` H$m g_`
{ZYm©[aV H$a {X`m J`m h¡Ÿ&
623
44 - gyah Xw˜mZ

45. {nKbo hþ`o Vm§~o O¡gm, Omo Im¡boJm noQ>m| _|Ÿ&


46. J_© nmZr Ho$ Im¡bZo Ho$ g_mZŸ&
47. (AmXoe hmoJm {H$) Cgo nH$‹S>mo, VWm Y¸$m XoVo ZaH$ Ho$ ~rM VH$ nhþ±Mm XmoŸ&
48. {\$a ~hmAmo Cg Ho$ {ga Ho$ D$na AË`§V J_© Ob H$s `mVZmŸ&1
49. (VWm H$hm Om`oJm {H$) MI, Š`m|{H$ Vy ~‹S>m AmXaUr` gå_m{ZV WmŸ&
50. `hr dh MrµO h¡ {Og _| Vw_ g§Xho H$a aho WoŸ&
51. {Z:g§Xoh AmkmH$mar empÝV Ho$ ñWmZ _| hm|JoŸ&
52. ~mµJm| VWm Ob òmoVm| _|Ÿ&
53. dñÌ YmaU {H$`o hþ`o _hrZ VWm H$mo_b aoe_ Ho$ EH$-Xygao Ho$ gm_Zo (AmgrZ)
hm|JoŸ&
54. Bgr àH$ma hmoJmŸ& VWm h_ {ddmh X|Jo CZ H$mo hÿam| goŸ&2
55. dh _m±J H$a|Jo Cg _| àË`oH$ àH$ma Ho$ _odm| H$s {ZpíMV hmoH$aŸ&
56. dh Cg ñdJ© _| _m¡V3 Zht MI|Jo àW_ (g§gm[aH$) _m¡V Ho$ {gdmŸ& VWm
(A„mh) ~Mm XoJm CÝh| ZaH$ H$s `mVZm goŸ&
57. Amn Ho$ nmbZhma H$s X`m go dhr ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
58. Vmo h_ Zo gab H$a {X`m Bg (Hw>>aAmZ) H$mo Amn H$s ^mfm _| Vm{H$ dh {ejm
J«hU H$a|Ÿ&
59. AV: Amn àVrjm H$a|4 dh ^r àVrjm H$a aho h¢Ÿ&
*****

1
hXrg _| h¡ {H$ Bg go Omo Hw$N> Cg Ho$ ^rVa hmoJm {nKb H$a XmoZm| nm±d Ho$ ~rM go {ZH$b Om`oJm, {\$a Cgo AnZr
nhbr Xem na H$a {X`m Om`oJmŸ& ({V{_©Or : 2582)
2
hÿa: AWm©V Jmoar Am¡a ~‹S>o ~‹S>o Z¡Zm| dmbr {ó`m|Ÿ&
3
hXrg _| h¡ {H$ O~ ñdJu ñdJ© _| Am¡a ZmaH$s ZaH$ _| Mbo Om`|Jo Vmo _m¡V H$mo ñdJ© Am¡a ZaH$ Ho$ ~rM bm H$a ~Y H$a
{X`m Om`oJmŸ& Am¡a EbmZ H$a {X`m Om`oJm {H$ A~ _m¡V Zht hmoJrŸ& {Og go ñdJu àgÞ na àgÞ hmo Om`|Jo Am¡a
Zma{H$`m| H$mo emoH$ na emoH$ hmo Om`oJmŸ& (ghrh ~w˜mar : 6548, ghrh _wpñb_ : 2850)
4
AWm©V n[aUm_ H$sŸ&
624
45 - gyah Om{g`h

gyah Om{g`h - 45
gyah Om{g`h Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 37 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gyah H$s Am`V 28 _| àb` Ho$ {XZ àË`oH$ g_wXm` Ho$ Om{g`h AWm©V
KwQ>Zm| Ho$ ~b {Jao hþ`o hmoZo H$s MMm© H$s JB© h¡& Bg{b`o Bg H$m Zm_ gyah
Om{g`h h¡Ÿ&
- Bg H$s Ama§{^H$ Am`Vm| _o Vm¡hrX H$s {Zem{Z`m| H$s Amoa Ü`mZ {Xbm`m J`m h¡Ÿ&
{Og H$s Amoa Hw>>aAmZ ~wbm ahm h¡Ÿ&
- Bg H$s Am`V 7 go 15 VH$ _| A„mh H$s Am`V| Z gwZZo na nabmoH$ _| ~wao
n[aUm_ go gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a B©_mZ dmbm| H$mo {ZX}e {X`m J`m h¡ {H$
do {damo{Y`m| H$mo j_m H$a X|Ÿ&
- Am`V 16 go 20 VH$ _| ~Zr BòmB©b H$mo MoVmdZr Xr JB© h¡ {H$ CÝhm|Zo Y_©
H$m nañH$ma nm H$a Cg _| {d^oX H$a {b`m? Am¡a A~ Omo Y_© {dYmZ CVmam
Om ahm h¡ Cg H$m nmbZ H$a|Ÿ&
- Am`V 21 go 35 _| nabmoH$ Ho$ à{V\$b Ho$ ~mao _| Hw$N> g§Xohm| H$m {ZdmaU
{H$`m J`m h¡Ÿ&
- Bg H$s A§{V_ Am`Vm| _| A„mh H$s àe§gm H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ&
*****

625
45 - gyah Om{g`h

Aëbmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. hm, _r_Ÿ&
2. Bg nwñVH$1 H$m CVaZm A„mh, g~ MrµOm| Am¡a JwUm| H$mo OmZZo dmbo H$s Amoa go
h¡Ÿ&
3. dmñVd _| AmH$mem| VWm YaVr _| ~hþV gr {Zem{Z`m± (bjU) h¡ B©_mZ bmZo
dmbm| Ho$ {b`oŸ&
4. VWm Vwåhmar CËn{Îm _| VWm Omo \¡$bm2 {X`o h¢ Cg Zo Ord, ~hþV gr {Zem{Z`m±
h¢ CZ bmoJm| Ho$ {b`o Omo {dídmg aIVo hm|Ÿ&
5. VWm amV Am¡a {XZ Ho$ AmZo-OmZo _|, VWm Aëbmh Zo AmH$me go Omo Or{dH$m
CVmar h¡, {\$a Or{dV {H$`m h¡ Cg Ho$ Ûmam YaVr H$mo Cg Ho$ _aZo Ho$ níMmV
VWm hdmAm| Ho$ \o$aZo _| ~‹S>r {Zem{Z`m± h¢ CZ Ho$ {b`o Omo g_P-~yP aIVo hm|Ÿ&
6. `h A„mh H$s Am`V| h¢ Omo dmñVd _| h_ Vwåh| gwZm ah| h¢Ÿ& {\$a H$m¡Z gr ~mV
ah JB© h¡ A„mh VWm Cg Ho$ Am`Vm| Ho$ níMmV² {Og na dh B©_mZ bm`|Jo?
7. {dZme h¡ àË`oH$ PyR>o nmnr Ho$ {b`oŸ&
8. Omo A„mh H$s CZ Am`Vm| H$mo Omo Cg Ho$ gm_Zo n‹T>r Om`| gwZo, {\$a ^r dh
AH$‹S>Vm hþAm (Hw$µ\«$ na) A‹S>m aho, O¡go {H$ CZ H$mo gwZm hr Z hmo! Vmo Amn Cgo
Xw:IXm`r `mVZm H$s gyMZm nhþ±Mm X|Ÿ&
9. Am¡a O~ Cgo kmZ hmo h_mar {H$gr Am`V H$m Vmo Cgo Cnhmg ~Zm boŸ& `hr h¡
{OZ Ho$ {b`o An_mZH$mar `mVZm h¡Ÿ&

1
Bg gyah _| ^r Vm¡hrX VW nabmoH$ Ho$ g§~ÝY _| _we²[aH$m| Ho$ g§Xoh H$mo Xya {H$`m J`m VWm CZ H$s XwamJ«h H$s {ZÝXm
H$s JB© h¡Ÿ&
2
Vm¡hrX (EHo$ídadmX) Ho$ àH$aU _| Hw>>aAmZ Zo àË`oH$ ñWmZ na AmH$me VWm YaVr _| A„mh Ho$ gm_Ï`© H$s \¡$br hþB©
{Zem{Z`m| H$mo àñVwV {H$`m h¡Ÿ& Am¡a `h ~Vm`m h¡ {H$ O¡go Cg Zo dfm© Ûmam _Zwî` Ho$ Am{W©H$ OrdZ H$s ì`dñWm H$s h¡
d¡go hr agybm| VWm nwñVH$m| Ûmam Cg Ho$ AmpË_H$ OrdZ H$s ^r ì`dñWm H$a Xr h¡ {Og na AmíM`© Zht hmoZm Mm{h`oŸ&
`h {díd H$s ì`dñWm ñd`§ Eogr Iwbr nwñVH$ h¡ {Og Ho$ níMmV B©_mZ bmZo Ho$ {b`o {H$gr Am¡a à_mU H$s Amdí`H$Vm
Zht h¡Ÿ&
626
45 - gyah Om{g`h

10. VWm CZ Ho$ AmJo ZaH$ h¡Ÿ& Am¡a Zht H$m_ Am`oJm CZ Ho$ Omo Hw$N> CÝhm|Zo
H$_m`m h¡ Am¡a Z {Ogo CÝhm|Zo A„mh Ho$ {gdm g§ajH$ ~Zm`m h¡ Am¡a CÝht Ho$
{b`o H$‹S>r `mVZm h¡Ÿ&
11. `h (Hw> aAmZ) _mJ©Xe©Z h¡Ÿ& VWm {OÝhm|Zo Hw$µ\«$ {H$`m AnZo nmbZhma H$s
Am`Vm| Ho$ gmW Vmo CÝht Ho$ {b`o `mVZm h¡ Xw:IXm`r `mVZmŸ&
12. A„mh hr Zo de _| {H$`m h¡ Vwåhmao {b`o gmJa H$mo Vm{H$ Zmd Mbo Cg _| Cg
Ho$ AmXoe goŸ& Am¡a Vm{H$ Vw_ ImoO H$amo Cg Ho$ AZwJ«h (X`m) H$sŸ& Am¡a Vm{H$
Vw_ Cg Ho$ H¥$Vk (Am^mar) ~ZmoŸ&
13. VWm Cg Zo Vwåhmar godm _| bJm aIm h¡ Omo Hw$N> AmH$mem| VWm YaVr _| h¡ g~
H$mo AnZr Amoa goŸ& dmñVd _| Bg _| ~hþV gr {Zem{Z`m± h¢ CZ Ho$ {b`o Omo
gmoM-{dMma H$a|Ÿ&
14. (ho Z~r!) Amn CZ go H$h X| Omo B©_mZ bm`o h¢ {H$ j_m H$a1 X| CZ H$mo Omo
Amem Zht aIVo h¢ A„mh Ho$ {XZm|2 H$s, Vm{H$ dh ~Xbm Xo EH$ g_wXm` H$mo
CZ H$s H$_mB© H$mŸ&
15. {Og Zo gXmMma {H$`m Vmo AnZo ^bo Ho$ {b`o {H$`mŸ& VWm {Og Zo XwamMma {H$`m
Vmo AnZo D$na {H$`mŸ& {\$a Vw_ (à{V\$b Ho$ {b`o) AnZo nmbZhma H$s Amoa hr
\o$ao3 OmAmoJŸo &
16. VWm h_ Zo àXmZ H$s B«òmB©b H$r g§VmZ H$mo nwñVH$, VWm amÁ` Am¡a Z~ydV
(XyVËd), Am¡a Or{dH$m Xr CZ H$mo ñdÀN> MrOm| go VWm àYmZVm Xr CÝh|
(CZHo$ `wJ Ho$ ) g§gmadm{g`m| naŸ&
17. VWm {X`o h_ Zo CZ H$mo Iwbo AmXoeŸ& Vmo CÝhm|Zo {d^oX Zht {H$`m naÝVw AnZo
nmg kmZ4 Am OmZo Ho$ níMmVW Amng Ho$ Ûof Ho$ H$maUŸ& {Z:g§Xoh Amn H$m
nmbZhma hr {ZU©` H$aoJm CZ Ho$ ~rM àb` Ho$ {XZ {Og ~mV _| dh {d^oX H$a
aho h¢Ÿ&
1
AWm©V CZ H$s Amoa go Omo Xw:I nhþ±MVm h¡Ÿ&
2
A„mh Ho$ {XZm| go A{^àm` do {XZ h¢Ÿ{OZ _| A„mh Zo Anam{Y`m| H$mo `mVZm`| Xr h¢Ÿ& (Xo{I`o : gyah B~²amhr_:5)
3
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ& {Og A„mh Zo Vwåh| n¡Xm {H$`m h¡ Cgr Ho$ nmg OmZm ^r h¡Ÿ&
4
AWm©V d¡Y VWm Ad¡Y, Am¡a gË`mogË` H$m kmZ Am OmZo Ho$ níMmV²Ÿ&
627
45 - gyah Om{g`h

18. {\$a (ho Z~r!) h_ Zo H$a {X`m Amn H$mo EH$ Iwbo Y_© {dYmZ na, Vmo Amn
AZwgaU H$a| BgH$m, VWm Z Mb| CZ H$s AmH$m§jmAmo na kmZ Zht aIVoŸ&
19. dmñVd _| dh Amn Ho$ H$m_ Z Am`|Jo A„mh Ho$ gm_Zo Hw$N>Ÿ& `h AË`mMmar
EH$-Xygao Ho$ {_Ì h¢Ÿ& Am¡a A„mh AkmH$m[a`m| H$m gmWr h¡Ÿ&
20. `h (Hw> aAmZ) gyP H$s ~mV| h¢ g~ _Zwî`m| Ho$ {b`oŸ& VWm _mJ©Xe©Z Ed§ X`m h¡
CZ Ho$ {b`o Omo {dídmg H$a|Ÿ&
21. Š`m g_P aIm h¡ {OÝhm|Zo XwîH$_© {H$`m h¡ {H$ h_ H$a X|Jo CZ H$mo CZ Ho$
g_mZ Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma {H$`o h¢ {H$ CZ H$m OrdZ VWm _aU
g_mZ1 hmo Om`o? dh ~wam {ZU©` H$a aho h¢Ÿ&
22. VWm n¡Xm {H$`m h¡ A„mh Zo AmH$mem| Ed§ YaVr H$mo Ý`m` Ho$ gmW Am¡a Vm{H$
~Xbm {X`m Om`o àË`oH$ àmUr H$mo Cg Ho$ H$_© H$m VWm CZ na AË`mMma Zht
{H$`m Om`oJmŸ&
23. Š`m Amn Zo Cgo XoIm {Og Zo ~Zm {b`m AnZm nyÁ` AnZr BÀN>m H$moŸ& VWm
Hw$nW H$a {X`m A„mh Zo Cgo OmZVo hþ`o, Am¡a _wha bJm Xr Cg Ho$ H$mZ VWm
{Xb na, Am¡a ~Zm {X`m Cg H$s Am±I na AmdaU (nXm©)? {\$a H$m¡Z h¡ Omo
grYr amh {XIm`oJm Cgo A„mh Ho$ níMmV? Vmo Š`m Vw_ {ejm J«hU Zht
H$aVo?
24. VWm CÝhm|Zo H$hm {H$ h_mam `hr g§gm[aH$ OrdZ h¡Ÿ& Am¡a h_mam {dZme `wJ
(H$mb) hr H$aVm h¡Ÿ& CÝh| Bg H$m H$moB© kmZ ZhtŸ& do Ho$db AZw_mZ H$s ~mV2
H$a aho h¢Ÿ&
25. Am¡a O~ n‹T> H$a gwZmB© OmVr h¡ CÝh| h_mar Iwbr Am`V| Vmo CZ H$m VH©$ Ho$db
`h hmoVm h¡ {H$ bm Xmo h_mao nyd©Om| H$mo `{X Vw_ gƒo hmoŸ&

1
AWm©V XmoZm| Ho$ n[aUm_ _| Adí` AÝVa hmoJmŸ&
2
hXrg _| h¡ {H$ A„mh µ\$a_mVm h¡ {H$ _Zwî` _wPo ~wam H$hVm h¡Ÿ& dh `wJ H$mo ~wam H$hVm h¡ O~ {H$ `wJ _¢ hÿ±Ÿ& amV Am¡a
{XZ _oao hmW _| h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 6181) hXrg H$m AW© `h h¡ {H$ `wJ H$mo ~wam H$hZm A„mh H$mo ~wam H$hZm h¡Ÿ& Š`m|{H$
`wJ _| Omo hmoVm h¡ Cgo A„mh hr H$aVm h¡Ÿ&
628
45 - gyah Om{g`h

26. Amn H$h X| : A„mh hr Vwåh| OrdZ XoVm VWm _maVm h¡, {\$a EH$Ì H$aoJm Vwåh|
àb` Ho$ {XZ {Og _| H$moB© g§Xoh ZhtŸ& naÝVw A{YH²$Va boJ (Bg VÏ` H$mo)
Zht1 OmZVoŸ&
27. VWm A„mh hr H$m h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$m amÁ` Am¡a {Og {XZ ñWmnZm
hmoJr àb` H$s Vmo Cg {XZ j{V _| n‹S> Om`|Jo PyR>oŸ&
28. VWm XoI|Jo Amn àË`oH$ g_wXm` H$mo KwQ>Zm| Ho$ ~b {Jam hþAmŸ& àË`oH$ g_wXm`
nwH$mam Om`oJm AnZo H$_©-nÌ H$s AmoaŸ& AmO ~Xbm {X`m Om`oJm Vw_ boJm| H$mo
Vwåhmao H$_m] H$mŸ&
29. `h h_mam H$_©-nÌ h¡ Omo ~mob ahm h¡ Vw_ na ghrh ~mVŸ& dmñVd _| h_ {bIdm
aho Wo Omo Hw$N> Vw_ H$a aho WoŸ&
30. Vmo Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma {H$`o CÝh| àdoe XoJm CZ H$m nmbZhma AnZr
X`m _| `hr àË`j (Iwbr) g\$bVm h¡Ÿ&
31. naÝVw {OÝhm|Zo Hw$µ\«$ {H$`m (CZ go H$hm Om`oJm) : Š` _oar Am`V| Vwåh| n‹T> H$a
Zht gwZmB© Om ahr Wt? Vmo Vw_ Zo K_§S> {H$`m, VWm Vw_ AnamYr ~Z H$a aho?
32. VWm O~ H$hm OmVm Wm {H$ {ZíM` A„mh H$m dMZ gÀM h¡ VWm àb` hmoZo _|
V{ZH$ ^r g§Xoh Zht Vmo Vw_ H$hVo Wo {H$ àb` Š`m h¡? h_ Vmo Ho$db EH$
AZw_mZ aIVo h¢ VWm h_ {dídmg H$aZo dmbo Zht h¢Ÿ&
33. VWm Iwb Om`|Jr CZ Ho$ {b`o CZ Ho$ XwîH$_m] H$s ~wamB©`m± Am¡a Koa boJm CZ H$mo
{Og H$m dh Cnhmg H$a aho WoŸ&
34. Am¡a H$hm Om`oJm {H$ AmO h_ Vwåh| ^wbm X|Jo2 O¡go Vw_ Zo Bg {XZ go {_bZo
H$mo ^wbm {X`mŸ& Am¡a Vwåhmam H$moB© ghm`H$ Zht h¡&

1
Am`V H$m AW© `h h¡ {H$ OrdZ Am¡a _m¡V XoZm A„mh Ho$ hmW _| h¡Ÿ& dhr OrdZ XoVm h¡ VWm _maVm h¡Ÿ& Am¡a Cg Zo
g§gma _| _aZo Ho$ ~mX àb` Ho$ {XZ {\$a Or{dV H$aZo H$m g_` aIm h¡Ÿ& Vm{H$ CZ Ho$ H$_m] H$m à{V\$b àXmZ H$aoŸ&
2
O¡go hXrg _| AmVm h¡ {H$ A„mh AnZo Hw$N> ~§Xm| go H$hoJm: Š`m _¢Zo Vwåh| nËZr Zht Xr Wr? Š`m _¢Zo Vwåh| gå_mZ
Zht {X`m Wm? Š`m _¢Zo Kmo‹S>o VWm ~¡b BË`m{X Voao AYrZ Zht {H$`o Wo? Vy gaXmar ^r H$aVm VWm Mw§Jr ^r boVm ahmŸ&
dh H$hoJm: hm± `o ghr h¡, ho _oao nmbZhma! {\$a A„mh Cg go àíZ H$aoJm: Š`m Vwåh| _wP go {_bZo H$m {dídmg Wm?
dh H$hoJm : ""Zht&'' A„mh \$a_m`oJm: (Vmo AmO _¢ VwPo ZaH$ _| S>mb H$a ^yb OmD±$Jm O¡go Vy _wPo ^ybm ahmŸ& (ghrh
_wpñb_ : 2968)
629
45 - gyah Om{g`h

35. `hm (`mVZm) Bg H$maU h¡ {H$ Vw_ Zo ~Zm {b`m Wm A„mh H$s Am`Vm| H$mo
Cnhmg, VWm YmoIo _| aIm Vwåh| g§gm[aH$ OrdZ ZoŸ& Vmo AmO do Zht {ZH$mbo
Om`|Jo (`mVZm go)Ÿ& Am¡a Z CÝh| j_m _m±JZo H$m Adga {X`m Om`oJmŸ&1
36. Vmo A„mh Ho$ {b`o g~ àe§gm h¡ Omo AmH$me| VWm YaVr H$m nmbZhma Ed§
gd©bmoH$ H$m nmbZhma h¡Ÿ&
37. Am¡a Cgr H$s _{h_m2 h¡ AmH$mem| VWm YaVr _| Am¡a dhr à~b Am¡a g~ JwUm|
H$mo OmZZo dmbm h¡Ÿ&
*****

1
AWm©V A„mh H$s {Zem{Z`m| VWm AmXoem| H$m Cnhmg VWm Xw{Z`m Ho $ YmoIo _| {bá ahZmŸ& `h Xmo AnamY Eogo h¢
{OÝhm|Zo Vwåh| ZaH$ H$s `mVZm H$m nmÌ ~Zm {X`mŸ& A~ Cg go {ZH$bZo H$s g§^mdZm ZhtŸ& VWm Z Bg ~mV H$s Amem h¡
{H$ {H$gr àH$ma Vwåh| Vm¡~m VWm j_m `mMZm H$m Adga àXmZ H$a {X`m Om`oŸ& Am¡a Vw_ j_m _m±J H$a A„mh H$mo _Zm
bmoŸ&
2
AWm©V _{h_m Am¡a ~‹S>mB© A„mh Ho$ {b`o {deof h¡Ÿ& O¡gm {H$ EH$ hXrg Hw$X²gr _| A„mh VAmbm Zo \$a_m`m h¡ {H$
_{h_m _oar MmXa h¡ VWm ~‹S>mB© _oam Vh~§X h¡Ÿ& Am¡a Omo ^r BZ XmoZm| _| go {H$gr EH$ H$mo _wP go ItMoJm Vmo ~¢ Cgo ZaH$
_| \|$H$ Xy±JmŸ& (ghrh _wpñb_ : 2620)
630
46 - gyah AôµH$mµ\$

gyah AôµH$mµ\$ - 46
gyah AhµH$mµ\$ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 35 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gyah H$s Am`V 21 _| AmX Om{V H$s ~ñVr ""AôµH$mµ\$"" H$s MMm© H$s JB©
h¡ Omo `_Z Ho$ g_rn EH$ aoVrbm joÌ h¡Ÿ& Bgr H$maU Bg H$m Zm_ gyah
AôµH$mµ\$ h¡Ÿ&
- Bg H$s Am`V 21 go 28 VH$ _| Hw> aAmZ Ho$ A„mh H$s ~mUr hmoZo H$m Xmdm
àñVwV H$aVo hþ`o {eH©$ Ho$ AZw{MV hmoZo H$mo COmJa {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a Z~ydV
go g§~§{YV g§Xohm| H$m {ZdmaU {H$`m J`m h¡Ÿ& Bgr Ho$ gmW B©_mZ dmbm| H$mo
{Xbmgm VWm ew^gyMZm Xr JB© h¡Ÿ& Am¡a H$m{µ\$am| Ho$ ~yao n[aUm_ go gmdYmZ
{H$`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| (AmX) Om{V Ho$ n[aUm_ go {ejm àmá H$aZo H$mo H$hm J`m h¡Ÿ&
- Am`V 29 go 32 VH$ {OÝZm| Ho$ Hw>>aAmZ nmH$ gwZZo, VWm Cg na B©_mZ
bmZo H$m dU©Z h¡Ÿ&
- Bg _| _aZo Ho$ níMmV² OrdZ go g§~§{YV g§Xoh H$mo Xya {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a ZaH$
H$s `mVZm go gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ&
- AÝV _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo ghZ H$aZo H$m {ZX}e {X`m J`m h¡Ÿ&
Š`m|{H$ Amn go nyd© Omo Z~r Am`o Wo CZ H$mo ^r {d{^Þ àH$ma go gVm`m J`m Wm
naÝVw CÝhm|Zo Y¡`© YmaU {H$`mŸ&
*****

631
46 - gyah AôµH$mµ\$

A„mh Ho$ Zm go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. hm, _r_Ÿ&
2. Bg nwñVH$ H$m CVaZm A„mh à^wËdembr VËdXeu H$s Amoa go h¡Ÿ&
3. h_ Zo Zht CËnÞ {H$`m h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$mo Am¡a Omo Hw$N> CZ Ho$ ~rM h¡
naÝVw gË` Ho$ gmW EH$ {ZpíMV Ad{Y VH$ Ho$ {b`oŸ& VWm Omo H$m{µ\$a h¢ CÝh|
{Og ~mV go gmdYmZ {H$`m OmVm h¡ do Cg go _w±h _mo‹S>o hþ`o h¢&
4. Amn H$h| {H$ ^bm XoImo {H$ {Og Vw_ nwH$maVo hmo A„mh Ho$ {gdm, V{ZH$ _wPo
{XIm Xmo {H$ CÝhm|Zo Š`m CËnÞ {H$`m h¡ YaVr _| go? AWdm CZ H$m H$moB©
gmPm h¡ AmH$mem| _|? _oao nmg H$moB© nwñVH$1 àñVwV H$amo Bg go nyd© H$s, AWdm
~Mm hþAm Hw$N>2 kmZ `{X Vw_ gÀMo hmoŸ&
5. VWm Cg go A{YH$ ~hH$m hþAm H$m¡Z hmo gH$Vm h¡ Omo A„mh Ho$ {gdm Cgo
nwH$maVm hmo Omo Cg H$s àmW©Zm ñdrH$ma Z H$a gHo$ àb` VH$Ÿ& Am¡a dh Cg
H$s àmW©Zm go {ZíMoV (AZ²OmZ) hm|?
6. VWm O~ bmoJ EH$Ì {H$`o Om`|Jo Vmo dh CZ Ho$ eÌw hmo Om`|Jo Am¡ a CZ H$s
B~mXV H$m BÝH$ma H$a3 X|JoŸ&
7. Am¡a O~ n‹T> H$a gwZmB© JBª CZ H$mo h_mar Iwbr Am`V| Vmo H$m{µ \$am| Zo Cg gË`
H$mo Omo CZ Ho$ nmg Am MwH$m h¡, H$h {X`m {H$ `h Vmo Iwbm OmXy h¡Ÿ&
8. Š`m dh H$hVo h¢ {H$ Amn Zo Bgo4 ñd`§ ~Zm {b`m h¡? Amn H$h X| {H$ `{X _¢ Zo
Bgo ñd`§ ~Zm {b`m h¡ Vmo Vw_ _wPo A„mh H$s nH$‹S> go ~MmZo H$m H$moB© A{YH$ma

1
AWm©V `{X Vwåh| _oar {ejm H$m gË` hmoZm ñdrH$ma Zht Vmo {H$gr Y_© H$s AmH$mer` nwñVH$ hr go {gÕ H$a Ho$ {XIm
Xmo {H$ gË` H$s {ejm Hw$N> Am¡a h¡Ÿ& Am¡a `h ^r Z hmo gHo$ Vmo {H$gr kmZ na AmYm[aV H$WZ Am¡a [adm`V hr go {gÕ
H$a Xmo {H$ `h {ejm nyd© Ho$ Z{~`m| Zo Zht Xr h¡Ÿ& AW© `h h¡ {H$ O~ AmH$mem| Am¡a YaVr H$s aMZm A„mh hr Zo H$s h¡
Vmo Cg Ho$ gmY Xygam| H$mo nyÁ` Š`m| ~ZmVo hmo?
2
AWm©V Bg go nhbo dmbr AmH$mer` nwñVH$m| H$mŸ&
3
Bg {df` H$s MMm© Hw> aAmZ H$s AZoH$ Am`Vm| _| AmB© h¡Ÿ& O¡go gyah `yZwg, Am`V: 290, gyah _a²`_, Am`V: 81,
82, gyah AÝH$~yV, Am`V: 25, Am{XŸ&
4
AWm©V Hw> aAmZ H$moŸ&
632
46 - gyah AôµH$mµ\$

Zht aIVoŸ&1 dhr A{YH$ kmZr h¡ CZ ~mVm| H$m Omo Vw_ ~Zm aho hmoŸ& dhr n`m©á
h¡ Jdmh Ho$ {b`o _oao VWm Vwåhmao ~rMŸ& Am¡a dh ~‹S>m j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
9. Amn H$h X| {H$ _¢ H$moB© Z`m agyb Zht hÿ±, Am¡a Z _¢ OmZVm {H$ _oao gmW Š`m
hmoJm2 Am¡a Z Vwåhmao gmWŸ& _¢ Vmo Ho$db AZwgaU H$a ahm hÿ± Cg H$m Omo _oar
Amoa dør (àH$meZm) H$s Om ahr h¡Ÿ& _¢ Vmo Ho$db Iwbm gmdYmZ H$aZo dmbm hÿ±Ÿ&
10. Amn H$h X|: Vw_ ~VmAmo `{X `h (Hw>>aAmZ) A„mh H$s Amoa go hmo Am¡a Vw_ Cgo
Z _mZmo O~ {H$ Jdmhr Xo MwH$m h¡ EH$ Jdmh, Bg²amB©b H$s g§VmZ _| go Bgr
O¡gr ~mV3 na, {\$a dh B©_mZ bm`m VWm Vw_ K_§S> H$a J`o? Vmo dmñVd _|
A„mh gwnW Zht {XImVm AË`mMmar Om{V H$moŸ&4
11. Am¡a H$m{µ\$am| Zo H$hm, CZ go Omo B©_mZ bm`o `{X `h (Y_©) CÎm_ hmoVm Vmo dh
nhbo Zht AmVo h_ go Cg H$s AmoaŸ& Am¡a O~ Zht nm`m _mJ©Xe©Z CÝhm|Zo Bg
(Hw>>aAmZ) go Vmo A~ `hr H$h|Jo {H$ `h Vmo nwamZm PyR> h¡Ÿ&
12. O~ {H$ Bg go nyd© _ygm H$s nwñVH$ _mJ©Xe©H$ VWm X`m ~ZH$a Am MwH$sŸ& Am¡a
`h nwñVH$ (Hw> aAmZ) gƒ5 ~VmZo dmbr h¡ A~u ^mfm _|Ÿ&6 Vm{H$ dh gmdYmZ
H$a Xo AË`mMm[a`m| H$mo Am¡a ew^gyMZm hmo gXmMm[a`m| Ho$ {b`oŸ&
13. {ZíM` {OÝhm|Zo H$hm {H$ h_mam nmbZhma A„mh h¡Ÿ& {\$a Cg na {ñWV ah J`o
Vmo H$moB© ^` Zht hmoJm CZ na, Am¡a Z dh1 CXmgrZ hm|JoŸ&

1
AWm©V A„mh H$s `mVZm go _oar H$moB© ajm Zht H$a gH$VmŸ& (Xo{I`o : gyah AôµH$mµ\$, Am`V : 44, 47)
2
AWm©V g§gma _|Ÿ& AÝ`Wm `h {ZpíMV h¡ {H$ nabmoH$ _| B©_mZ dmbo Ho$ {b`o ñdJ© VWm H$m{µ\$a Ho$ {b`o ZaH$ h¡Ÿ& {H$ÝVw
{H$gr {Z{íMV ì`{ŠV Ho$ n[aUm_ H$m kmZ {H$gr H$mo ZhtŸ&
3
O¡go BòmB©br {dÛmZ AãXw„mh nwÌ gbm_ Zo Bgr Hw> aAmZ O¡gr ~mV Ho$ Vm¡amV _| hmoZo H$s Jdmhr Xr {H$ Vm¡amV _|
_whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ Z~r hmoZo H$m dU©Z h¡Ÿ& Am¡a do Amn na B©_mZ ^r bm`oŸ& (ghrh ~w˜mar : 3813,
ghrh _wpñb_ : 2484)
4
AWm©V AË`mMm[a`m| H$mo CZ Ho$ AË`mMma Ho$ H$maU hrHw$nW _| ahZo XoVm h¡Ÿ& µO~aXñVr {H$gr H$mo grYr amh na Zht
MbmVmŸ&
5
AnZo nyd© H$s AmH$mer` nwñVH$m| H$moŸ&
6
AWm©V Bg H$s H$moB© _yb {ejm Eogr Zht Omo _ygm H$s nwñVH$ _| Z hmoŸ& {H$ÝVw `h A~u ^mfm _| h¡Ÿ& Bg{b`o {H$ Bg go
àW_ gå~mo{YV Aa~ bmoJ WoŸ& {\$a gmao bmoJŸ& Bgr{b`o Hw> aAmZ H$m AZwdmX àAmMrZ H$mb hr go Xygar ^mfmAm| _|
{H$`m Om ahm h¡Ÿ& Vm{H$ Omo A~u Zht g_PVo dh ^r Cg go {ejm J«hU H$a|Ÿ&
633
46 - gyah AôµH$mµ\$

14. `hr ñdJu` h¡ Omo gXmdmgr hm|Jo Cg _| CZ H$_m] Ho$ à{V\$b (~Xbo) _| Omo do
H$aVo ahoŸ&
15. Am¡a h_ Z {ZX}e {X`m h¡ _Zwî` H$mo AnZo _mVm {nVm Ho$ gmW CnH$ma H$aZo
H$mŸ& Cgo J^© _| aIm h¡ Cg H$s _m± Zo Xw:I PobH$aŸ& VWm OÝ_ {X`m Cg H$mo
Xw:I PobH$aŸ& VWm Cg Ho$ J^© _| aIZo VWm XyY Nw>‹S>mZo H$s Ad{Y Vrg _hrZo
ahrŸ&2 `hm± VH$ {H$ O~ dh AnZr nyar e{ŠV H$mo nhþ±Mm VWm Mmbrg df© H$m
hþAm, Vmo H$hZo bJm: ho _oao nmbZhma! _wPo j_Vm Xo {H$ H¥$Vk ahÿ± Voao Cg
nwañH$ma H$m Omo VyZo àXmZ {H$`m h¡ _wP H$mo VWm _oao _mVm-{nVm H$moŸ& VWm Eogm
gËH$_© H$ê°§ {Og go Vy àgÞ hmo Om`oŸ& VWm gwYma Xo _oao {b`o _oar g§VmZ H$mo,
_¢ Ü`mZ_¾ hmo J`m Voar AmoaŸ& VWm _¢ {ZíM` _wpñb_m| _| go hÿ±Ÿ&
16. dhr h¢ ñdrH$ma H$a b|Jo h_ {OZ go CZ Ho$ gdm}Îm_ H$_m] H$mo, VWm j_m H$a X|Jo
CZ Ho$ XwîH$_m] H$moŸ& (dh) ñdJ© dm{g`m| _| h¢ Cg gË` dMZ Ho$ AZwgma Omo
CZ go {H$`m OmVm WmŸ&
17. VWm {Og Zo H$hm AnZo _mVm {nVm go: {YH$ h¢ Vw_ XmoZm| na! Š`m _wPo S>am aho
hmo {H$ _¢ (YaVr go) {ZH$mbm3 OmD±$Jm O~ {H$ ~hþV go `wJ ~rV J`o4 Bg go
nyd©? Am¡a dh XmoZm| XwhmB© Xo aho Wo A„mh H$s: Voam {dZme hmo! Vy B©_mZ bm!

1
Xo{I`o : gyah, hm-_r_ gO²Xm, Am`V:31, hXrg _| h¡ {H$ EH$ ì`{ŠV Zo H$hm: ho A„mh Ho$ agyb (g„„mhþ Ab¡{h d
g„_)! _wPo Bñbm_ Ho$ ~mao _| Eogr ~mV ~Vm`| {H$ {\$a {H$gr go Hw$N> nyN>Zm Z n‹S>oŸ& Amn Zo µ \$a_m`m: H$hmo {H$ _¢
A„mh na B©_Zm bm`m {\$a Cgr na pñWV hmo OmAmoŸ& (ghrh _wpñb_ : 38)
2
Bg Am`V VWm Hw> aAmZ H$s AÝ` Am`Vm| _| ^r _mVm-{nVm Ho$ gmW AÀN>m ì`dhma H$aZo na {deof ~b {X`m J`m h¡Ÿ&
VWm CZ Ho$ {b`o àmW©Zm H$aZo H$m AmXoe {X`m J`m h¡Ÿ& Xo{I`o: gyah ~Zr BòmB©b, Am`V : 170Ÿ& hXrgm| _o ^r Bg
{df` na A{V ~b {X`m J`m h¡Ÿ& AmXaUr` A~y hþa¡am (a{µO`„mhþ AÝhþ) H$hVo h¡ {H$ EH$ ì`{ŠV Zo Amn go nyN>m {H$
_oao gXì`dhma H$m A{YH$ `mo½` H$m¡Z h¡? Amn Zo \$a_m`m: Voar _m±Ÿ& Cg Zo H$hm: {\$a H$m¡Z h¡? Amn Zo H$hm: Voar _m±Ÿ&
Cg Zo H$hm: {\$a H$m¡Z h¡? Amn Zo H$hm: Voar _m±Ÿ& VWm Mm¡Wr ~ma Amn Zo H$hm: Voao {nVmŸ& (ghrh ~w˜mar : 5971, VWm
ghrh _w{ñb_ : 2548)
3
AWm©V _m¡V Ho$ níMmV² àb` Ho$ {XZ nwZ: Or{dV H$a Ho$ g_m{Y go {ZH$mbm OmD±$JmŸ& Bg Am`V _| ~war g§VmZ H$m
ì`dhma ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
4
Am¡a H$moB© {\$a Or{dV hmoH$a Zht Am`mŸ&
634
46 - gyah AôµH$mµ\$

{ZíM` A„mh H$m dMZ gƒm h¡Ÿ& Vmo dh H$h ahm Wm {H$ `h AJbm| H$s
H$hm{Z`m± h¢Ÿ&1
18. `hr dh bmoJ h¢ {OZ na A„mh H$s `mVZm H$m dMZ {gÕ hmo J`m CZ g_wXm`m|
_| Omo JwµOa MwHo$ BZ go nyd© {OÝZ VWm _Zwî`m| _| goŸ& dmñVd _| dhr j{V _| WoŸ&
19. VWm àË`oH$ Ho$ {b`o lo{U`m± h¡ CZ Ho$ H$_m©ZwgmaŸ& Am¡a CÝh| ^anya ~Xbm {X`m
Om`oJm CZ Ho$ H$_m] H$m VWm CZ na AË`mMa Zht {H$`m Om`oJmŸ&
20. Am¡a {Og {XZ gm_Zo bm`o Om`|Jo Omo H$m{µ\$a hmo J`o A{JZ Ho$Ÿ& (CZ go H$hm
Om`oJm): Vw_ bo MwHo$ AnZm AmZÝX AnZo g§gm[aH$ OrdZ _| Am¡a bm^mpÝdV hmo
MwHo$ CZ goŸ& Vo AmO Vw_ H$mo An_mZ H$s `mVZm Xr Om`oJr Cg Ho$ ~Xbo Omo
Vw_ K_§S> H$aVo aho YaVr _| AZw{MV VWm Cg Ho$ ~Xbo Omo C„§KZ H$aVo ahoŸ&
21. VWm `mX H$amo AmX Ho$ ^mB© (hÿX)2 H$moŸ& O~ Cg Zo AnZr Om{V H$mo gmdYmZ
{H$`m, AôµH$mµ\$3 _| O~ {H$ JwµOa MwHo$ gmdYmZ H$aZodmbo (agyb) Cg Ho$ nhbo
Am¡a Cg Ho$ níMmV, {H$ B~mXV (d§XZm) Z H$amo A„mh Ho$ A{V[aŠV H$sŸ& _¢
S>aVm hÿ± Vw_ na EH$ ~‹S>o {XZ H$s `mVZm goŸ&
22. Vmo CÝhm|Zo H$hm {H$ Š`m Vw_ h_| \o$aZo Am`o hmo h_mao nyÁ`m| go? Vmo bm Xmo h_mao
nmg {Og H$s h_| Y_H$s Xo aho hmo `{X Vw_ gÀMo hmoŸ&
23. hÿX Zo H$hm: Cg H$m kmZ Vmo A„mh hr H$mo h¡Ÿ& Am¡a _¢ Vwåh| dhr CnXoe nhþ±Mm
ahm hÿ± {Og Ho$ gmW _¢ ^oOm J`m hÿ±Ÿ& naÝVw _¢ XoI ahm hÿ± Vw_ H$mo {H$ Vw_
AkmZVm H$s ~mV| H$a ahm hmoŸ&

1
Bg Am`V _| _wgb_mZ _mVm-{nVm H$m {ddmX EH$ H$m{µ\$a nwÌ Ho$ gmW hmo ahm h¡ {Og H$m dU©Z CXmhaU Ho$ {b`o Bg
Am`V _| {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a Bg àH$ma H$m dmX-{ddmX {H$gr ^w _wgb_mZ VWm H$m{µ\$a _| hmo gH$Vm h¢Ÿ& O¡gm {H$
AmO AZ¡H$ npíM_r AmXr Xoe| _| hmo ahm h¢Ÿ&
2
Bg _| _¸$m Ho$ à_wIm| H$mo {OÝh| AnZo YZ VWm ~b na ~‹S>m Jd© Wm Aa~ joÌ H$s EH$ àmMr Om{V H$s H$Wm gwZmZo H$mo
H$hm Om ahm h¡ Omo ~‹S>r gånÞ VWm e{ŠVembr WrŸ&
3
AôµH$mµ\$ AWm©V: D±$Mm aoV H$m Q>rbm h¡Ÿ& `h Om{V Cgr joÌ _| {Zdmg H$aVr Wr {Ogo (éãAb ˜mbr) (AWm©V Aa~
Q>mny H$m Mm¡WmB© ^mJ Omo Ho$db _éñWb h¡) H$hm OmVm h¡Ÿ& `h joÌ Amo_mZ go `_Z VH$ \¡$bm hþAm WmŸ& Ohm± AmO
H$moB© Am~mXr Zht h¡Ÿ& Bgr Om{V H$mo àW_ AmX ^r H$hm J`m h¡Ÿ&
635
46 - gyah AôµH$mµ\$

24. {\$a O~ CÝhm|Zo XoIm ,H$ ~mXb AmVo hþ`o AnZr dm{X`m| H$s Amo Vmo H$hm: `h
EH$ ~mXb h¡ h_ na ~agZo dmbmŸ& ~pëH$ `h dhr h¡ {Og H$s Vw_ Zo OëXr
_MmB© h¡Ÿ& `hm Am±Yr h¡ {Og _| Xw:IXm`r `mVZm h¢Ÿ&1
25. dh {dZme H$a XoJr àË`oH$ dñVw H$mo AnZo nmbZhma Ho$ AmXoe go, Vmo do hmo J`o
Eogo {H$ Zht {XImB© XoVm Wm Hw$N> CZ Ho$ Kam| Ho$ A{V[aŠVŸ& Bgr àH$ma h_
~Xbm {X`m H$aVo h¢Ÿ& Anam{Y bmoJm| H$moŸ&
26. VWm h_ Zo CZ H$mo dh e{ŠV Xr Wr Omo BZ2 H$mo Zht Xr h¡Ÿ& h_ Zo ~Zm`o Wo
CZ Ho$ H$mZ VWm Am±I| Am¡a {Xb Vmo Zht H$m_ Am`o CZ Ho$ H$mZ Am¡a CZ H$s
Am±Io VWm Z CZ Ho$ {Xb Hw$N> ^rŸ& Š`m|{H$ do BÝH$ma H$aVo Wo A„mh H$s
Am`Vm| H$m VWm Koa {b`m CZ H$mo Cg Zo {Og H$m dh Cnhmg H$a aho WoŸ&
27. VWm h_ ÜdñV H$a MwH$o h¢ Vwåhmao Amg nmg H$s ~{ñV`m| H$moŸ& VWm h_ Zo CÝh|
AZoH$ àH$ma go Am`V| gwZm Xr Vm{H$ dh dm{ng Am Om`oŸ&
28. Vmo Š`m| Zht ghm`Vm H$s CZ H$s CÝhm|Zo {OZ H$mo ~Zm`m Wm A„mh Ho$
A{V[aŠV (A„mh Ho$) g{_ß` Ho$ {b`o nyÁ` (Cnmñ`)? ~pëH$ dh Imo J`o CZ
go, Am¡a `h3 CZ H$m PyR> Wm, VWm {Ogo ñd`§ do K‹S> aho WoŸ&
29. VWm `mX H$a| O~ h_ Zo \o$a {X`m Amn H$s Amoa {OÞm| Ho$ EH$4 {Jamoh H$mo Vm{H$
dh Hw>>aAmZ gwZ| Vmo O~ dh CnpñWV hþ`o Amn Ho$ nmg Vmo CÝhm|Zo H$hm {H$ Mwn

1
hXrg _| h¡ {H$ O~ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) ~mXb `m Am±Yr XoIVo Vmo ì`mHw$b hmo OmVoŸ& AmB©em (a{µO`„mhþ
AÝhm) Zo H$hm: A„mh Ho$ agyb! bmoJ ~mXb XoIH$a dfm© H$s Amem _| àgÞ hmoVo h¢ Am¡a Amn Š`m| ì`mHw$b hmo OmVo h¢?
Amn Zo H$hm: AmB©em! _wBo ^` ahVm h¡ {H$ Bg _| H$moB© `mVZm Z hmo? EH$ Om{V H$mo Am°Yr go `mVZm Xr JB©Ÿ& Am¡a EH$
Om{V Zo `mVZm XoIr Vmo H$hm: `h ~mXb h_ na dfm© H$aoJmŸ& (ghrh ~w˜mar : 4829, VWm ghrh _wpñb_ : 899)
2
AWm©V _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| H$moŸ&
3
AWm©V A„mh Ho$ A{V[aŠV H$mo nyÁ` ~ZmZmŸ&
4
AmXaUr` BãZo Aã~mg (a{µO`„mhþ AÝhþ_m) H$hVo h¡ {H$ EH$ ~ma Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) AnZo Hw$N>
AZw`m{``m| (ghm~m) Ho$ gmW CH$mµO Ho$ ~mOma H$s Amoa Om aho WoŸ& BZ {XZm| e¡VmZm| H$mo AmH$me H$s gyMZm`| {_bZr
~§X hmo JB© WtŸ& VWm CZ na AmH$me go A§Jmao \|$Ho$ Om aho WoŸ& Vmo do Bg ImoO _| nyd© VWm npíM_ H$s {XemAm| _|
{ZH$bo {H$ Bg H$m Š`m H$maU h¡? Hw$N> e¡VmZ {Vhm_m ({hOmµO) H$s Amoa ^r Am`o Am¡a Amn (g„„mhþ Ab¡{h d
g„_) VH$ nhþ±M J`oŸ& Cg g_` Amn ((Z»bm)) _| µ\$O H$s Z_mµO n‹T>m aho WoŸ& O~ {OÞm| Zo Hw> aAmZ gwZm Vmo Cg
H$s Amoa H$mZ bJm {X`oŸ& {\$a H$hm {H$ `hr dh MrµO h¡ {Og Ho$ H$maU h_ H$mo AmH$me H$s gyMZm {_bZr ~§X hmo JB©
h¡Ÿ& Am¡a AnZr Om{V go Om H$a `h ~mV H$htŸ& VWm A„mh Zo `h Am`V AnZo Z~r na CVmarŸ& (ghrh ~w˜mar : 4921)
636
46 - gyah AôµH$mµ\$

ahmoŸ& Am¡a O~ n‹T>{b`m J`m Vmo do {\$a J`o AnZr Om{V H$s Am¡a gmdYmZ H$aZo
dmbo hmo H$aŸ&
30. CÝhm|Zo H$hm: ho h_mar Om{V! h_ Zo gwZr h¡ EH$ nwñVH$ Omo CVmar JB© h¡ _ygm Ho$
níMmV²Ÿ& dh AnZo go nyd© H$mo {H$Vm~m| H$s nw{ï> H$aVr h¡Ÿ& Am¡a gË` VWm grYr
amh {XImVr h¡Ÿ&
31. ho h_mar Om{V! _mZ bmo A„mh H$s Amoa ~wbmZo dmbo H$s ~mV H$moŸ& VWm B©_mZ
bmAmo Cg na, dh j_m H$a XoJm Vwåhmao {b`o Vwåhmoao nmnm| H$mo VWm ~Mm XoJm
Vwåh| Xw:IXm`r `mVZm goŸ&
32. VWm Omo _mZoJm Zht A„mh H$s Amoa ~wbmZo dmbo H$s ~mV Vmo Zht h¡ dh {dde
H$aZo dmbm YaVr _|Ÿ& Am¡a Zht h¡ Cg Ho$ {b`o A„mh Ho$ A{V[aŠV H$moB©
ghm`H$Ÿ& `ht bmoJ IwboHw$nW _| h¢
33. Am¡a Š`m CZ bmoJm| Zo Zht g_Pm {H$ A„mh, {Og Zo CËnÞ {H$`m h¡ AmH$me|
VWm YaVr H$mo, Am¡a Zht WH$m CZ H$mo ~ZmZo go, dh gm_Ï`©dmZ h¡ {H$ Or{dV
H$a Xo _wXm] H$mo? Š`m| Zht? dmñVd _| dh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
34. Am¡a {Og {XZ gm_Zo bm`o Om`|Jo Omo H$m{µ\$a hmo J`o ZaH$ Ho$, (Am¡a CZ go
H$hm Om`oJm) : Š`m `h gÀM Zht h¡? do H$h|J|: Š`m| Zht? h_mao nmbZhma H$s
enW! dh H$hoJm: V~ MImo `mVZm Cg Hw$µ\«$ Ho$ ~Xbo Omo Vw_ H$a aho WoŸ&
35. Vmo (ho Z~r!) An ghZ H$a| O¡go gmhgr agybm| Zo ghZ {H$`mŸ& VWm OëXr Z
H$a| CZ (H$s `mVZm) Ho$ {b`oŸ& {Og {XZ dh XoI b|Jo {Og H$m CÝh| dMZ
{X`m Om ahm h¡ Vmo g_P|Jo {H$ O¡go dh Zht aho h¢ naÝVw {XZ Ho$ Hw$N>1 jUŸ&
~mV nhþ±Mm Xr JB© h¡, Vmo A~ CÝht H$m {dZme hmoJm Omo Ad¡kmH$mar h¡Ÿ&
*****

BZ Am`Vm| _| g§Ho$V h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) O¡go _Zwî`m| Ho$ Z~r Wo d¡go hr {OÞm| Ho$ ^r Z~r Wo Ÿ& Am¡a
g^r Z~r _Zwî`m| _| Am`oŸ& (Xo{I`o: gyah Zh²b, Am`V : 43, gyah \w$H$m©Z, Am`V:20)
1
AWm©V àb` H$s ^rfUVm Ho$ AmJo g§gm[aH$ gwI jU^a àVrV hmoJmŸ& hXrg _| h¡ {H$ Zma{H$`m| _| go àb` Ho$ {XZ
g§gma Ho$ g~ go gwIr ì`{ŠV H$mo bm H$a ZaH$ _| EH$ ~ma S>mb H$a H$hm Om`oJm: Š`m H$^r Vw_ Zo gwI XoIm h¡? dh
H$hoJm: _oao nmbZhma! (H$^r) Zht (XoImŸ&)
637
47 - gyah _whå_X

gyah _whå_X - 47
gyah _whå_X H|$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 38 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gyah H$s Am`V 27 _| Z~r (_whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$m Zm_
Am`m h¡Ÿ& {Og Ho$ H$maU Bg H$m Zm_ gyah _whå_X h¡Ÿ& Bg H$m EH$ Xygam Zm_
""{H$Vmb"" ^r h¡ Omo Bg H$s Am`V 20 go {b`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ H$m{µ\$am| VWm B©_mZ dmbm| H$s H$m`© àUmbr {d{^Þ h¡Ÿ&
Bg{b`o CZ Ho$ gmW A„mh H$m ì`dhma ^r AbJ-AbJ hmoJmŸ& dh H$m{µ\$am| Ho$
H$_© Ag\$b H$a XoJmŸ& Am¡a B©_mZ dmbm| H$s Xem gwYma XoJmŸ&
- Bg _| Am`V 4 go 15 VH$ B©_mZ dmbm| H$mo `wÕ Ho$ g§~ÝY _| {ZX}e {X`o J`o
h¢& Am¡a nabmoH$ Ho$ CÎm_ \$b H$s ew^gyMZm Xr J`r h¡Ÿ&
- Am`V 16 go 32 VH$ _wZm{µ\$H$m| {H$ Xem ~Vm`r J`r h¡ Omo {OhmX Ho$ S>a go
H$m{µ\$am| go {_b H$a fS²>`§Ì aMVo WoŸ&
- Bg H$s Am`V 33 go 38 VH$ gmYmaU _wb_mZm| H$mo {OhmX H$aZo VWm A„mh
H$s amh _| XmZ H$aZo H$s àoaUm Xr J`r h¡Ÿ&
*****

638
47 - gyah _whå_X

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. {OZ bmoJm| Zo Hw$µ\« (A{dídmg) {H$`m VWm A„mh H$s amh go amoH$m, (A„mh Zo)
ì`W© ({Zî\$b) H$a {X`m CZ Ho$ H$_m] H$moŸ&
2. VWm Omo B©_mZ bm`o Am¡a gXmMma {H$`o VWm Cg (Hw> aAmZ) na B©_mZ bm`o Omo
CVmam J`m h¡ _whå_X na, Am¡a dh gƒ h¡ CZ Ho$ nmbZhma H$s Amoa go, Vmo Xya
H$a {X`m CZ go CZ Ho$ nmnm| H$mo VWm gwYma {X`m CZ H$s Xem H$moŸ&
3. `h Bg H$maU {H$ {OÝhm|Zo Hw$µ\«$ {H$`m Am¡a Mbo AgË` na VWm Omo B©_mZ bm`o
dh Mbo gË` na AnZo nmbZhma H$s Amoa go (Am`o hw`o) Bgr àH$ma ~Vm XoVm
h¡ A„mh bm|Jmo H$mo CZ H$s ghrh Xem`|Ÿ&1
4. Vmo O~ (`wÕ _|) {^‹S> OmAmo H$m{µ\$am| go Vmo JX©Zo C‹S>mAmo, `hm± VH$ H$s O~
Hw$Mb Xmo CZ H$mo Vmo CÝh| Ñ‹T>Vm go ~m±YmoŸ& {\$a Cg Ho$ ~mX `m Vmo CnH$ma H$a
Ho$ N>mo‹S> Xmo `m AW©XÊS> boH$aŸ& `hm± VH$ {H$ `wÕ AnZo h{W`ma aIo XoŸ&2 `h
AmXoe h¡Ÿ& Am¡a `{X A„mh MmhVm Vmo ñd`§ CZ go ~Xbm bo boVmŸ& {H$ÝVw (`h
AmXoe Bg {b`o {X`m) Vm{H$ Vwåhmar EH$-Xygao Ûmam narjm boŸ& Am¡a Omo _ma
{X`o J`o A„mh H$s amh _| Vmo dh H$Xm{n ì`W© Zht H$aoJm CZ Ho$ H$_m] H$moŸ&
5. dh CÝh| _mJ©Xe©Z XoJm VWm gwYma XoJm CZ H$s XemŸ&
6. Am¡a àdoe H$am`oJm CÝh| ñdJ© _| {Og H$s nhMmZ Xo MwH$m h¡ CZ H$moŸ&
7. ho B©_mZ dmbmo! `{X Vw_ ghm`Vm H$amoJo A„mh (Ho$ Y_©) H$s Vmo dh ghm`Vm
H$aoJm VwåhmarŸ& VWm Ñ‹T> (pñWa) H$a XoJm Vwåhmao n¡am| H$moŸ&
8. Am¡a Omo H$m{µ\$a hmo J`o Vmo {dZme h¡ CÝht Ho$ {b`o Am¡a Cg Zo ì`W© H$a {X`m
CZ Ho$ H$_m] H$mo

1
`h gyah ~Ð Ho$ `wÕ go nhbo CVarŸ& {Og _| _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| Ho$ AmH«$_U go AnZo Y_© Am¡a àmU VWm _mZ-_`m©Xm
H$s ajm Ho$ {b`o `wÕ H$aZo H$s àoaUm VWm gmhg Am¡a Amdí`H$ {ZX}e {X`o J`o h¢Ÿ&
2
Bñbm_ go nhbo `wÜX Ho$ ~§{X`m| H$mo Xmg ~Zm {b`m OmVm Wm {H$ÝVw Bñbm_ CÝh| CnH$ma H$a Ho$ `m AW© XÊS> boH$a
_wŠV H$aZo H$m AmXoe XoVm h¡Ÿ& Bg Am`V _| `h g§Ho$V h¡ {H$ Bñb_ {OhmX H>>r AZw_{V Xygam| Ho$ AmH«$_U go ajm Ho$
{b`o XoVm h¡Ÿ&
639
47 - gyah _whå_X

9. `h Bg{b`o {H$ CÝhm|Zo ~wam _mZm Cgo Omo A„mh Zo CVmam Am¡a Cg Zo CZ Ho$
H$_© ì`W© H$a1 {X`mŸ&
10. Vmo Š`m dh Mbo-{\$ao Zht YaVr _| {H$ XoIVo CZ bmoJm| H$m n[aUm_ Omo BZ go
nhbo JwµOao? {dZme H$a {X`m A„mh Zo CZ H$m VWm H$m{µ\$am| Ho$ {b`o Bgr Ho$
g_mZ (`mVZm`|) h¢Ÿ&
11. `h Bg{b`o {H$ A„mh g§ajH$ (ghm`H$) h¡ CZ H$m Omo B©_mZ bm`o Am¡a
H$m{µ\$am| H$m H$moB© g§ajH$ (ghm`H$)2 ZhtŸ&
12. {Z:g§Xoh A„mh àdoe XoJm CZ H$mo Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma {H$`o Eogo ñdJm]
_| {OZ _| Zha| ~hVr hm|JrŸ& VWm Omo H$m{µ\$a hmo J`o dh AmZÝX boVo VWm ImVo
h¡ O¡go3 new ImVo h¢& Am¡a A{¾ CZ H$m Amdmg (ñWmZ) h¡Ÿ&
13. VWm ~hþV gr ~{ñV`m| H$mo Omo A{YH$ e{ŠVembr Wt Amn H$s ~ñVr go, {Og Zo
Amn H$mo {ZH$mb {X`m, h_ Zo ÜdñV H$a {X`m, Vmo H$moB© ghm`H$ Z hþAm
CZH$mŸ&
14. Vmo Š`m Omo AnZo nmbZhma Ho$ Iwbo à_mU na hmo dh Cg Ho >g_mZ hmo gH$Vm h¡
emo^Zr` ~Zm {X`m J`m hmo {Og Ho$ {b`o Cg H$m XwîH$_© VWm MbVm hmo AnZr
_Z_mZr naŸ?
15. Cg ñdJ© H$s {deofVm {Og H$m dMZ {X`m J`m h¡ AmOH$m[a`m| H$mo, Cg _| Zha|
h¢ {Z_©b Ob H$s, VWm Zha| XyY H$s, Zht ~XboJm {Og H$m ñdmX, VWm Zha| h¢
_{Xam H$mo nrZo dbm| Ho$ ñdmX Ho$ {b`o, VWm Zha| h¢ _Yw H$s ñdÀN>Ÿ& VWm CÝht
Ho$ {b`o CZ _| àË`oH$ àH$ma Ho$ \$b h¢¡, VWm CZ Ho$ nmbZhma H$s Amoa go
j_mŸ& (Š`m `h) Cg Ho$ g_mZ hm|Jo Omo gXmdmgr hm|Jo ZaH$ _| VWm {nbm`o
Om`|Jo Im¡bVm Ob Omo IÊS>- IÊS> H$a X|Jm CZ H$s Am±Vm| H$mo?
16. VWm CZ _| go Hw$N> dh h¢ Omo H$mZ YaVo h¢ Amn H$s Amoa `hm± VH$ {H$ O~
{ZH$bVo h¢ Amn Ho$ nmg go Vmo H$hVo h¢ CZ go {OZ H$mo kmZ {X`m J`m h¡ {H$
1
BZ _| Bg Amoa g§Ho$V h¡ {H$ {~Zm B©_mZ Ho$ A„mh Ho$ hr H$moB© gX²>H$_© _mÝ` Zht h¡Ÿ&
2
ChþX Ho$ `wÜX _| O~ H$m{µ\$am| Zo H$hm {H$ h_mao nmg C‚mm (Xodr) h¡, Am¡a Vwåhmao nmg C‚mm ZhtŸ&& Vmo Amn (g„„mhþ
Ab¡{h d g„_) Zo H$hmŸ& CZ H$m CÎma Bgr Am`V go XmoŸ& (ghrh ~w˜mar : 4043)
3
AWm©V nabmoH$ go {ZpíMV g§gm[aH$ OrdZ hr H$mo g~ Hw$N> g_PVo h¢&
640
47 - gyah _whå_X

A^r Š`m1 H$hm h¡? `hr dh h¡ {H$ _wha bJm Xr h¡ A„mh Zo CZ Ho$ {Xbm| na
Am¡a dhr Mb aho h¡ AnZr _ZmoH$§mjmAm| naŸ&
17. Am¡a Omo grYr amh na h¡ A„mh Zo A{YH$ H$a {X`m h¡ CZ H$mo _mJ© Xe©Z _|Ÿ&
Am¡a àXmZ {H$`m h¡ CZ H$mo CZ H$m gXmMmaŸ&
18. Vmo Š`m dh àVrjm H$a aho h¢ àb` hr H$s, {H$ Am Om`o CZ Ho$ nmg ghgm? Vmo
Am MwH$o h¢ Cg Ho$ bjUŸ&2 {\$a H$hm± hmoJm CZ Ho$ {ejm boZo H$m g_`, O~ dh
(Š`m_V) Am Om`oJr CZ Ho$ nmg?
19. Vmo (ho Z~r!) Amn {dídmg a{I`o {H$ Zht h¡ H$mmoB© d§XZr` A„mh Ho$ {gdm VWm
j_m3 _m±{J`o AnZo nmn Ho$ {b`o, VWm B©_mZ dmbo nwéfm| Am¡a {ó`m| Ho$ {b`oŸ&
Am¡a A„mh OmZVm h¡ Vwåhmao {\$aZo VWm ahZo Ho$ ñWmZ H$moŸ&
20. VWm Omo B©_mZ bm`o CÝhm|Zo H$hm {H$ Š`m| Zht CVmar OmVr H$moB© gyah ({Og _|
`wÕ H$m AmXoe hmo)? Vmo O~ EH$ Ñ‹T> gyah CVma Xr JB© VWm Cg _| dU©Z H$a
{X`m J`m `wÕ H$m Vmo Amn Zo CÝh| XoI {b`m {OZ Ho$ {Xbmo _| amoJ ({ÛYm) h¡ {H$
dh Amn H$s Amoa Cg Ho$ g_mZ XoI aho h¢ Omo _m¡V Ho$ g_` AMoV n‹S>m hþAm
hmoŸ& Vmo CZ Ho$ {b`o CÎm_ h¡Ÿ&
21. Amkm nmbZ VWm C{MV ~mV ~mobZmŸ& Vmo O~ (`wÕ H$m) AmXoe {ZYm©[aV hmo
J`m Vmo `{X do A„mh Ho$ gmW gƒo ah| Vmo CZ Ho$ {b`o CÎm_ h¢Ÿ&
22. {\$a `{X Vw_ {d_wI4 hmo J`o Vmo Xya Zht {H$ Vw_ CnÐd H$amoJo YaVr _| VWm
Vmo‹S>moJo AnZo [aíVm| (g§~§Ym|) H$moŸ&
1
`h Hw$N> _wZm{µ\$H$m| H$s Xem H$m dU©Z h¡ {OZ H$mo Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s ~mV| g_P _| Zht AmVr WrŸ&
Š`m|{H$ do Amn H$s ~mV| {Xb bJm H$a Zht gwZVo WoŸ& VWm Amn H$s ~mVm| H$m Bg àH$ma Cnhmg H$aVo WoŸ&
2
Am`V _| H$hm J`m h¡ {H$ àb` Ho$ bjU Am MwHo$ h¢Ÿ& Am¡a CZ _| g~ go ~‹S>m bjU Amn (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_)
H$m AmJ_Z h¡Ÿ& O¡gm {H$ Z~r (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$m H$WZ h¡ {H$ Amn Zo µ\$a_m`m: (_oam AmJ_Z VW àb`
Bg Xmo D§$J{b`m| Ho$ g_mZ h¡Ÿ&) (ghrh ~w˜mar : 4636) AWm©V ~hþV g_rn h¡Ÿ& {Og H$m AW© `h h¡ {H$ {Og àH$ma Xmo
D§$J{b`m| Ho$ ~rM H$moB© Vrgar D§$Jbr Zht Bgr àH$ma _oao Am¡a àb` Ho$ ~rM H$moB© Z~r ZhtŸ& _oao AmJ_Z Ho$ níMmV
A~ àb` hr Am`oJrŸ&
3
Amn (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo µ\$a_m`m: _¢ {XZ _| gÎma ~ma go A{YH$ A„mh go j_m _m±JVm VWm Vm¡~m H$aVm hÿ±Ÿ&
(~w˜mar : 6307) Am¡a µ\$a_m`m {H$ bmoJmo! A„mh go j_m _m±JmoŸ& _¢ {XZ _| gm¡ ~ma j_m _m±JVm hÿ±Ÿ& (ghrh _w{ñb_ : 2702)
4
AWm©V A„mh VWm agyb H$s Amkm H$m nmbZ H$aZo goŸ& Bg Am`V _| g§Ho$V h¡ {H$ YaVr _| CnÐd, VWm aº$nmV H$m
H$maU A„mh VWm Cg Ho$ agyb (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s Amkm go {d_wI hmoZo H$m n[aUm_ h¡Ÿ& hXrg _| h¡ {H$
641
47 - gyah _whå_X

23. `hr h¢ {OZ H$mo AnZr X`m go Xya H$a {X`m h¡ A„mh Zo, Am¡a CÝh| ~ham VWm
CZ H$s Am±Io A§Yr H$a Xr h¢Ÿ&1
24. Vmo Š`m bmoJ gmoM-{dMma Zht H$aVo `m CZ Ho$ {Xbm| na Vmbo bJo hþ`o h¢
25. dmñVd _| Omo {\$a J`o nrN>o Bg Ho$ níMmV² {H$ COmJa hmo J`m CZ Ho$ {b`o
_mJ©Xe©Z Vmo e¡VmZ Zo gwÝXa ~Zm {X`m (nmnm| H$mo) CZ Ho$ {b`o, VWm CZ H$mo
~‹S>r Amem {XbB© h¡Ÿ&
26. `h Bg H$maU hþAm {H$ CÝhm|Zo H$hm CZ go {OÝhm|Zo ~wam _mZm Cg (Hw>>aAmZ)
H$mo {Ogo CVmam A„mh Zo {H$ h_ Vwåhmar ~mV _mZ|Jo Hw$N> H$m`© _|Ÿ& VWm A„mh
OmZVm h¡ CZ H$s JwßV ~moVm| H$moŸ&
27. Vmo H¡$gr XwJV© hmoJr CZ H$s O~ àmU {ZH$mb aho hm|Jo µ\$[aíVo _maVo hþ`o CZ Ho$
_wIm| VWm CZ H$s nrR>m| naŸ&
28. `h Bg{b`o {H$ do Mbo Cg amh na {Og Zo n«gÞ H$a {X`m A„mh H$mo, VW
~wam _mZm Cg H$s àgÞVm H$mo Vmo Cg Zo ì`W© H$a {X`m CZ Ho$ H$_m] H$moŸ&2
29. Š`m g_P aIm h¡ CÝhm|Zo {OZ Ho$ {Xbm| _| amoJ h¡ {H$ Zht ImoboJm A„mh CZ
Ho$ Ûofm| H$mo?3
30. Am¡a (ho Z~r!) `{X h_ Mmh| Vmo {XIm X| Amn H$mo CÝh|, Vmo nhMmZ b|Jo Amn
CZ H$mo CZ Ho$ _wI goŸ& Am¡a Amn Adm` nhMmZ b|Jo CZ H$mo4 (CZ H$s) ~mV
Ho$ T>§J goŸ& VWm A„mh OmZVm h¡ CZ Ho$ H$_m] H$moŸ&
31. Am¡a h_ Adí` narem b|Jo Vwåhmar, Vm{H$ Om±M b| Vw_ _| go _wOm{hXm| VWm
Y¡`©dmZm| H$mo VWm Om±M b| Vwåhmar XemAm| H$moŸ&

Omo [aíVo (g§~§Y) H$mo Omo‹S>oJm Vmo A„mh Cg H$mo (AnZr X`m go) Omo‹S>oJm Am¡a Omo [aíVo Vmo‹S>oJm Vmo A„mh Cg H$mo
(AnZr X`m go) Xya H$a XoJmŸ& (ghrh ~Imar :4820)
1
AV: do Z Vmo gË` H$mo XoI gH$Vo h¢ Am¡a Z hr gwZ gH$Vo h¢Ÿ&
2
Am`V _| CZ Ho$ Xwîn[aUm_ H$s Amoa g§Ho$V h¡ Omo Bñbm_ Ho$ gmW Cg Ho$ {damoYr {Z`_m| Am¡a {dYmZm| H$mo _mZVo h¡Ÿ&
Am¡a `wÕ Ho$ g_` H$m{µ\$a| H$m gmW XoVo h¡
3
AWm©V Omo Û¡f Am¡a ~¡a Bñbm_ Am¡a _wgb_mZm| go aIVo h¡ Cgo A„bmh COmJa Adí` H$a Ho$ ahoJmŸ&
4
AWm©V CZ Ho$ ~mV H$aZo H$s ar{V goŸ&
642
47 - gyah _whå_X

32. {OZ bmoJm| Zo Hw$µ\«$ {H$`m Am¡a amoH$m A„mh H$s amh (Y_©) go VWm {damoY {H$`m
agyb H$m Bg Ho$ níMmV {H$ COmJa hmo J`m CZHo$ {b`o _mJ©Xe©Z, dh H$Xm{n
hm{Z Zht nhþ±Mm gH|$Jo A„mh H$mo Hw$N>Ÿ& VWm dh ì`W© H$a XoJm CZ Ho$ H$_m}
H$moŸ&
33. ho bmoJmo Omo B©_mZ bm`o hmo! Amkm _mZmo A„mh H$s, VWm Amkm _mZmo1 agyb H$s
VWm ì`W© Z H$amo AnZo H$_m] H$moŸ&
34. {OZ bmoJm| Zo Hw$µ\«$ {H$`m VWm amoH$m A„mh H$s amh go, {\$a do _a J`o Hw$µ\«$ H$s
pñWV{V _| Vmo H$Xm{n j_m Zht H$aoJm A„mh CZ H$moŸ&
35. AV: Vw_ {Z~©b Z ~Zmo Am¡a Z (eÌw H$mo) g§{Y H$s Amoa2 nwH$mamoŸ& VWm Vwåht
CÀM ahZo dmbo hmo Am¡a A„mh Vwåhmao gmW h¡Ÿ& Am¡a dh H$Xm{n ì`W© Zht H$aoJm
Vwåhmao H$_m] H$moŸ&
36. `h g§gm[aH$ OrdZ Vmo EH$ Iob Hy$X h¡ Am¡a `{X Vw_ B©_mZ bmAmo VWm A„mh
go S>aVo ahmo Vmo dh àXmZ H$aoJmŸVwåh| Vwåhmam à{V\$bŸ& Am¡a Zht _m±J H$aoJm Vw_
go Vwåhmao YZm| H$sŸ&
37. Am¡a `{X dh Vw_ go _m±Jo Am¡a Vwåhmam nyam YZ _m±Jo Vmo Vw_ H§$Oygr H$aZo bJmoJo,
Am¡a dh Imob3 XoJm Vwåhmao Ûofm| H$moŸ&
38. gwZmo! Vw_ bmoJ hmo {OZ H$mo ~wbm`m Om ahm h¡ Vm{H$ XmZ H$amo A„mh H$s amh _|,
Vmo Vw_ _| go Hw$N> H§$Oygr H$aZo bJVo h¢ Ÿ& Am¡a Omo H§$Owgr H$aVm h¡Ÿ& Am¡a

1
Bg Am`V _| H$hm J`m h¡ {H$ {Og àH$ma Hw> aAmZ H$mo _mZZm A{Zdm`© h¡ Cgr àH$ma Z~r (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_)
H$s gwÞV (hXrgm|) H$m nmbZ H$aZm ^r A{Zdm`© h¢Ÿ& hXrg _| h¡ {H$ Amn (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo \$a_m`m: _oar
nyar C_V ñdJ© _| Om`oJr Cg Ho$ {gdm {Og Zo BÝH$ma {H$`mŸ& H$hm J`m {H$ H$moZ BÝH$ma H$aoJm, ho A„mh Ho$ agyb?
Amn (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo \$a_m`m: {Og Zo _oar AmkmH$mar H$s Vmo dh ñdJ© _| Om`oJmŸ& Am¡a {Og Zo _ar
AmkmH$mar Zht H$s Vmo Cg Zo BÝH$ma {H$`mŸ& (ghrh ~w˜mar: 7280)
2
Am`V H$m AW© `h Zht {H$ Bñbm_ g§{Y H$m {damoYr h¡Ÿ& Bg H$m AW© `h h¡ {H$ Eogr Xem _| eÌw go g§{Y Z H$amo {H$
dh Vwåh| {Z~©b g_PZo bJŸ& ~pëH$ AnZr e{ŠV H$m bmohm _ZdmZo Ho$ níMmV² g§{Y H$amoŸ& Vm{H$ dh Vwåh| {Z~©b g_P
H$a O¡go Mmh| g§{Y Ho$ {bE ~mÜ` Z H$a b|Ÿ&
3
AWm©V H§$Oygr H$a Ho$ AnZo hr H$mo hm{Z nhþ±MmVm h¡Ÿ&
643
47 - gyah _whå_X

Aëbmh YZr h¡ VWm Vw_ {ZY©Z hmoŸ& Am¡a `{X Vw_ _w±h \o$amoJo Vmo dh Vwåhmao
ñWmZ na Xygam| H$mo bm XoJm, {\$a do Zht hm|Jo Vwåhmao O¡goŸ&1
*****

1
Vmo H§$Oyg Zht hm|JoŸ& (Xo{I`o : gyah _mBXm, Am`V:54)
644
48 - gyah µ\$Ëh

gyah µ\$Ëh - 48
gyah µ\$Ëh Ho$ g§{já {df`
`h gyah _XZr h¡, Bg _| 29 Am`Vo h¢Ÿ&
- µ\$Ëh H$m AW© {dO` h¡Ÿ& Am¡a Bg H$s àW_ Am`V _| Z~r (gw„„mhþ Ab¡{h d
g„_) H$mo {dO` H$s ew^gyMZm Xr JB© h¡Ÿ& Bg{b`o Bg H$m `h Zm_ aIm J`m
h¡Ÿ&
- Bg _| {dO` H$s ew^gyMZm XoVo hþ`o Amn VWm Amn Ho$ gm{W`m| Ho$ {b`o CZ
nwañH$mam| H$s MMm© H$s JB© h¡ Omo Bg {dO` Ho$ Ûmam àá hþ`Ÿo & gmW hr _wZm{µ\$H$m|
VWm _we²[aH$m| H$mo MoVmdZr Xr JB© {H$ CZ Ho$ ~wao {XZ Am J`o h¢Ÿ&
- Bg _| Z~r (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ hmW na ~¡AV (dMZ) H$mo A„mh Ho$
hmW na dMZ H$h H$a Amn Ho$ nX H$mo ~Vm`m J`m h¡Ÿ& VWm Bg _| _wZm{\$H$m| H$mo
Omo Z~r (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ gmW Zht {ZH$bo Am¡a AnZo YZ-n[adma
H$s {MÝVm _| ah J`o MoVmdZr Xr JB© h¡Ÿ& Am¡a Omo {dde Wo CÝh| {ZXm}f H$ama
{X`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| B©_mZ dmbm| H$mo Omo agyb (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ {b`o OmZ XoZo
H$mo Væ`ma hmo J`o A„mh H$s àgÞVm H$s ew^gyMZm Xr JB© h¡Ÿ& Am¡a ~Vm`m J`m
h¡ {H$ CZ H$m ^{dî` C‚mdb hmoJm VWm CZ H$s ghm`Vm hmoJrŸ&
- Bg _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ Z~r (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_)Zo _pñOXo ham_ _|
àdoe H$m Omo gnZm XoIm h¡ dh gÀMm h¡Ÿ& Am¡a dh nyam hmoJmŸ& Amn H$mo Eogo
gmWr {_b J`o h¡ {OZ H$m {MÌ Vm¡amV Am¡a B§Orb _| XoIm Om gH$Vm h¡Ÿ&
- `h gyah µOrµH$mXm Ho$ _hrZo, gZ 6 {hO²ar _| hþX¡{~`m go dmngr Ho$ g_`
hþX¡{~`m VWm _XrZm Ho$ ~rM CVarŸ& (ghrh ~w˜mar : 4833)Ÿ& Am¡a Xmo df© ~mX
_¸$m {dO` hmo J`mŸ& Am¡a A„mh Zo Amn Ho$ ñdßZ H$mo gƒ H$a {X`mŸ&
hþX¡{~æ`m H$s g§{Y: _XrZm {hO²aV Ho$ níMmV² _¸$m Ho$ _we²[aH$m| Zo _pñOXo ham_
(H$m~m) na A{YH$ma H$a {b`mŸ& Am¡a _wgb_mZm| H$mo hÁO VWm C_am H$aZo go
amoH$ {X`mŸ&
645
48 - gyah µ\$Ëh

A~ VH$ _wgb_mZm| Am¡a H$m{µ\$am| Ho$ ~rM VrZ `wÕ hmo MwHo$ Wo {H$ gZ² 6 {hO²ar
_| Z~r (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo `h gnZm XoIm {H$ Amn _pñOXo ham_ _|
àdoe H$a J`o h¢Ÿ& Bg{b`o Amn (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo C_ao H$m EbmZ
H$a {X`mŸ& Am¡a AnZo Mm¡Xh gm¡ gm{W`m| Ho$ gmW 1 µOrµH$mXm gZ² 6 {hO²ar H$mo
_¸$m H$s Amoa Mb {X`oŸ& _XrZm go 6 _rb OmH$a Owb hþbµ¡\$m _| Eham_ ~m±YmŸ&
Am¡a Hw$~m©Zr Ho$ new gmW {b`oŸ& Amn (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) _¸$m go 22
{H$._r. Xya hþX¡{~æ`m VH$ nhþ±M J`o Vmo Cg_mZ (a{µO`ëbmhþ AÝhþ) H$mo _¸$m
^oOm {H$ h_ C_am Ho$ {b`o Am`o h¢Ÿ& _¸$m dm{g`m| Zo CZ H$m AmXa {H$`mŸ&
{H$ÝVw Bg Ho$ {b`o Væ`ma Zht hþ`o {H$ Z~r AnZo gm{W`m| Ho$ gmW _¸$m _| àdoe
H$a|Ÿ& Bg {ddmX Ho$ H$maU Cg_mZ (a{µO`ëbmhþ AÝhþ) H$s ~bnyd©H$ hr _¸$m _|
àdoe H$aZm n‹S>oJmŸ& Am¡a Z~r (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo AnZo gm{W`m| go
{OhmX Ho$ {b`o ~¡AV (dMZ) brŸ& Bg E{Vhm{gH$ dMZ H$mo ((~¡AV {µOdmZ))
Ho$ Zm_ go `mX {H$`m OmVm h¡Ÿ& O~ _ŠH$m dm{g`m| H$mo Bg H$s gyMZm {_br Vmo
dh g§{Y Ho$ {b`o Væ`ma hmo J`oŸ& Am¡a g§{Y Ho$ {b`o Hw$N> à{V{Z{Y ^oOoŸ& Am¡a
{ZåZ{b{IV ~mVm| na g§{Y hþB©:
1 - _wgb_mZ AmJm_r df© Am H$a C_am H$a|JoŸ&
2 - dh AnZo gmW Ho$db Vbdma bm`|Jo Omo {Z`m_ _| hmoJrŸ&
3 - dh Ho$db VrZ {XZ _ŠH$m _| ah|JoŸ&
4 - _wgb_mZ Am¡a CZ Ho$ ~rM Xg df© `wÕ {damo_ ahoJmŸ&
5 - _¸$m H$m H$moB© ì`{ŠV _XrZm Om`o Vmo Cgo dm{ng H$aZm hmoJmŸ& {H$ÝVw `{X
H$moB© _wgb_mZ H$m{µ\$a ~ZH$a _¸$m Am`o Vmo do Cgo dm{ng Zht H$a|JoŸ&
6 - ha_ Ho$ Amg nmg Ho$ µH$~rbo {Og nj Ho$ gmW Mmh| hmo Om`|Ÿ& Am¡a CZ
na dhr Xm{`Ëd hmoJm Omo CZ Ho$ nj na hmoJmŸ&
7 - `{X BZ µH$~rbm| _o {H$gr Zo Xygao nj Ho$ {H$gr µH$~rbo Ho$ gmW AË`mMma
{H$`m Vmo Bgo g§{Y ^§J _mZm Om`oJmŸ& `hr g§{Y _wgb_mZm| Zo ~hþV X~ H$a H$s
WrŸ& _Ja Bg go CÝh| Xmo ~‹S>o b^ àmá hþ`o :
H$ - _pñOXo ham_ _| àdoe H$s amh Iwb JB©Ÿ&
646
48 - gyah µ\$Ëh

I - Bñbm_ Am¡a _wgb_mZm| na AmH«$_U H$s pñW{V g_má hmo JB©Ÿ& {Og go
Bñbm_ Ho$ àMma-àgma H$s ~mYm Xya hmo JB©Ÿ& Am¡a Bñbm_ VoµOr go \¡$bZo bJmŸ&
Am¡a O~ Amn (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo _¸$m dm{g`m| Ho$ g§{Y ^§J H$a XoZo
Ho$ H$maU gZ² 10 {hO²ar _| _¸$m {dO` Ho$ gmW hr nyao _¸$m dmgr VWm Amg-
nmg Ho$ µH$~rbo _wgb_mZ hmo J`oŸ& Bg àH$ma Yrao Yrao Amn (gw„„mhþ Ab¡{h d
g„_) Ho$ `wJ hr _| gmao Aa~, _wgb_mZ hmo J`oŸ& Bgr{b`o Hw> aAmZ Zo
hþX¡{~æ`m {H$ g§{Y H$mo µ\$Ëho _w~rZ (Iwbr) {dO`) H$hm h¡Ÿ&
*****

647
48 - gyah µ\$Ëh

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ho Z~r h_Zo [dO`1 n«XmZ Ha Xs AmnH mo Iwbs [dO`s&
2. Vm[H j_m H$ao Aëbmh Amn Ho {b`o Amn Ho AJbo VWm {nNbo Xmofmo¨ H$mo VWm
nyam H$ao AnZm nwañH$ma AmnHo Dna Am¡a {XIm`o AmnH$mo gsYs amh&2
3. VWm A„mh Amn H$s ghm`Vm H$ao ^anya ghm`VmŸ&
4. dhr h¡ {Og Zo CVmar em{ÝV B©_mZ dmbm| Ho$ {Xbm| _| Vm{H$ A{YH$ hmo Om`o CZ
H$m B©_mZ AnZo B©_mZ Ho$ gmWŸ& VWm A„mh hr H$s h¢ AmH$mem| VWm YaVr H$s
goZm`|, VWm A„mh g~ Hw$N> Am¡a g~ JwUm| H$mo OmZZo dmbm h¡Ÿ&
5. Vm{H$ dh àdoe H$am`o B©_mZ dmbo nwéfm| VWm {ó`m| H$mo Eogo ñdJm] _| ~h ahr h¢
{OZ _| Zha|Ÿ& Am¡a do gX¡d ah|Jo CZ _|Ÿ& Am¡a Vm{H$ Xya H$a Xo CZ go CZ H$s
~wamB©`m| H$moŸ& Am¡a A„mh Ho$ `hm± `hr ~hþV ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
6. VWm `mVZm Xo _wZm{µ\$µH$ nwéfm| VWm {ñÌ`m| Am¡a _we²[aH$ nwéfm| VWm {ñÌ`m| H$mo
Omo ~wam {dMma aIZo dmbo h¢ A„mh Ho$ g§~ÝY _|Ÿ& CÝht na ~war AmnXm Am
n‹S>rŸ& VWm A„mh H$m àH$mon hþAm CZ na, Am¡a Cg Zo {YŠH$ma {X`m CZ H$moŸ&
VWm Væ`ma H$a Xr CZ Ho$ {b`o ZaH$, Am¡a dh ~wam OmZo H$m ñWmZ h¡Ÿ&
7. VWm A„mh hr H$s h¢ AmH$mem| VWm YaVr H$s goZm`| Am¡a A„mh à~b VWm g~
JwUm| H$mo OmZZo dmbm h¡Ÿ&3
8. (ho Z~r!) h_ Zo ^oOm h¡ Amn H$mo Jdmh ~ZmH$a VWm ew^ gyMZm XoZo Ed§
gmdYmZ H$aZo dmbm ~Zm H$aŸ&
9. Vm{H$ Vw_ B©_mZ bmAmo Aëbmh Ed§ Cg Ho$ agyb naŸ& Am¡a ghm`Vm H$amo Amn
H$s, VWm AmXa H$amo Amn H$m, Am¡a A„mh H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$aVo ahmo àmV:
VWm g§Ü`mŸ&

1
hXrg _| h¡ {H$ Bg go A{^àm` hþX¡{~`m H$s g§{Y h¡Ÿ& (~w˜mar : 4834)
2
hXrg _| h¡ {H$ Z~r (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) amÌr _| BVZr Z_mµO n‹T>m H$aVo Wo {H$ Amn Ho$ nm±d gyO OmVo WoŸ& Vmo
Amn go H$hm J`m {H$ Amn Eogm Š`m| H$aVo h¢? A„mh Zo Vmo Amn Ho$ {~JV VWm ^{dî` Ho$ nmn j_m H$a {X`o h¢? Vmo
Amn Zo µ\$a_m`mŸ& Vmo Š`m _¢ H¥$Vk ^ŠV Z ~Zy±Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 4837)
3
Bg{b`o dh {Og H$mo Mmho, Am¡a O~ Mmho, {hbmH$ Am¡a Zï> H$a gH$Vm h¡Ÿ&
648
48 - gyah µ\$Ëh

10. (ho Z~r!) Omo ~¡AV H$a aho h¢ Amn go, dh dmñVd _| ~¡AV1 H$a aho h¢ A„mh
goŸ& A„mh H$m hmW CZ Ho$ hmWm| Ho D$na h¡Ÿ& {\$a {Og Zo dMZ Vmo‹S>m Vmo dh
AnZo D$na hr dMZ Vmo‹S>oJmŸ& VWm {Og Zo nyam {H$`m Omo dMZ A„mh go {H$`m
h¡ Vmo dh Cgo ~‹S>m à{V\$b (~Xb) àXmZ H$aoJmŸ&
11. (ho Z~r!) dh2 erK« hr Amn go H$h|Jo, Omo nrN>o N>mo‹S> {X`o J` ~ÔþAm| _| go {H$
h_ bJo ah J` AnZo YZm| VWm n[adma _|Ÿ& AV: Amn j_m H$s àmW©Zm H$a X|
h_mao {b`oŸ& dh AnZo _wIm| go Eogr ~mV H$h|Jo Omo CZ Ho$ {Xbm| _| Zht h¡Ÿ& Amn
CZ go H${h`o {H$ H$m¡Z h¡ Omo A{YH$ma aIVm hmo Vwåhmao {b`o A„mh Ho$ gm_Zo
{H$gr MrµO H$m `{X A„mh Vwåh| H$moB© hm{Z nhþ±MmZm Mmho `m H$moB bm^ nhþ±MmZm
Mmho? ~pëH$ A„mh gy{MV h¡ Cg go Omo Vw_ H$a aho hmoŸ&
12. ~{ëH$ Vw_ Zo gmoMm Wm {H$ H$Xm{n dm{ng Zht Am`|Jo agyb, Am¡a Z B©_mZ dmbo
AnZo n[aOZm| H$s Amoa H$^r ^rŸ& Am¡a ^br bJr `h ~mV Vwåhmao {Xbm| H$mo, Am¡a
Vw_ Zo ~war gmoM gmoMrŸ& Am¡a Wo hr Vw_ {dZme hmoZo dmbo bmoJŸ&
13. Am¡a Omo B©_mZ Zht bm`o A„mh VWm Cg Ho$ agyb na, Vmo h_ Zo Væ`ma H$a
aIr h¡ H$m{µ\$am| Ho$ {b`o XhH$Vr A{¾Ÿ&
14. A„mh Ho$ {b`o h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$m amÁ`Ÿ& dh j_m H$a Xo {Ogo Mmho Am¡a
`mVZm Xo {Ogo MmhoŸ& Am¡a A„mh A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
15. dh bmoJ Omo nrN>o N>mo‹S> {X`o J`o H$h|Jo, O~ Vw_ MbmoJo µJZr_Vm| H$s Amoa Vm{H$
CÝh| àmá H$amo {H$ h_| (^r) AnZo gmW3 MbZo XmoŸ& dh MmhVo h¢ {H$ ~Xb X|
1
~¡AV H$m AW© h¡ hmW na hmW _ma H$a dMZ XoZmŸ& `h ~¡¡V Z~r (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo `wÕ Ho$ {b`o hþX¡{~`m _|
AnZo Mm¡Xh gm¡ gm{W`m| go EH$ d¥j Ho$ ZrMo br WrŸ& Omo Bñbm_r B{Vhmg _| (~¡AVo [aµOdmZ) Ho$ Zm_ go à[gÕ h¡Ÿ&
ahr dh ~¡AV Omo nra AnZo _warXm| go boVo h¢ Vmo Cg H$m Bñbm_ go H$moB© g§~ÝY Zht h¡Ÿ &
2
Am`V 11, 12 _| _XrZm Ho$ Amg-nmg Ho$ _wZm{µ\$H$m| H$s Xem ~Vm`r J`r h¡ Omo Z~r Ho$ gmW C_am Ho$ {b`o _¸$m
Zht J`oŸ& CÝhm|Zo Bg S>a go {H$ _wgb_mZ g~ Ho$ g~ _ma {X`o Om`|Jo, Amn (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$m gmW Zht
{X`mŸ&
3
hþX¡{~`m go dm{ng AmH$a Z~r (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo ˜¡~a na AmH«$_U {H$`m Ohm± Ho$ `hÿ{X`m| Zo g§{Y ^§J H$a
Ho$ AôµOm~ Ho$ `wÕ _| _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| H$m gmW {X`m WmŸ& Vmo Omo ~Ôþ hþX¡{~`m _| Zht J`o dh A~ ˜¡~a Ho$ `wÕ _|
Bg{b`o Amn Ho$ gmW OmZo Ho$ {b`o Væ`ma hmo J`o {H$ dhm± µJZr_V H$m YZ {_bZo H$s Amem WrŸ& AV: Amn (gw„„mhþ
Ab¡{h d g„_) go `h H$hm J`m {H$ CÝh| ~Vm X| {H$ `h nhbo hr go A„mh H$m AmXoe h {H$ Vw_ h_mao gmW Zht Om
gH$VoŸ& ˜¡~a _XrZo go S>o‹T> gm¡ {H$._r. Xya _XrZo Ho$ CÎma nydu {Xem _| h¡Ÿ& `h `wÕ _wha©_ gZ² 7 {hO²ar _| hþ AmŸ&
649
48 - gyah µ\$Ëh

A„mh Ho$ AmXoe H$moŸ& Amn H$h X| {H$ H$Xm{n h_mao gmW Z MbŸ& Bgr àH$ma
H$hm h¡ A„mh Zo Bg go nhboŸ& {\$a dh H$h|Jo {H$ ~pëH$ Vw_ Ûof (ObZ) aIVo
hmo h_ goŸ& ~pëH$ dh H$_ hr ~mV g_PVo h¢Ÿ&
16. Amn H$h X| nrN>o N>mo‹S> {X`o J`o ~ÔþAm| go {H$ erK« Vw_ ~wbm`o OmAmoJo EH$ A{V
`moÕm Om{V (go `wÕ) H$s AmoaŸ&1 {OZ go Vw_ `wÕ H$amoJo AWdm dh Bñbm_ bo
Am`|Ÿ& Vmo `{X Vw_ Amkm H$m nmbZ H$amoJo Vmo àXmZ H$aoJm A„mh Vwåh| CÎm_
~Xbm VWm `{X Vw_ {d_wI hmo J`o O¡go Bg go nyd© (_¸$m OmZo go) {d_wI hmo
J`o Vmo Vwåh| `mVZm XoJm Xw:IXm`r `mVZmŸ&
17. Zht h¡ A§Yo na H$moB© Xmof2 Am¡a Z b§J‹S>o na H$moB© Xmof Am¡a Z amoJr na H$moB©
XmofŸ& VWm Omo Amkm H$m nmbZ H$aoJm A„mh Ed§ Cg Ho$ agyb H$s Vmo dh àdoe
XoJm Cgo Eogo ñdJm}§ _| ~hVr h¢ {OZ _| Zha|, VWm Omo _wI \o$aoJm Vmo dh `mVZm
XoJm Cgo Xw:IXm`r `mVZmŸ&
18. A„mh àgÞ hmo J`m B©_mZ dmbm| go O~ dh Amn (Z~r) go ~¡AV H$a aho Wo
d¥j Ho$ ZrMoŸ& Cg Zo OmZ {b`m Omo Hw$N> CZ Ho$ {Xbm| _| Wm Bg{b`o CVma Xr
empÝV CZ na, VWm CÝho ~Xbo _| Xr g_rn H$s {dO`Ÿ&3
19. VWm ~hþV go µJZr_V Ho$ YZ (n[ahma) {OZ H$mo dh àmßV H$a|Jo, Am¡a A„mh
à^wËdembr JwUr h¡Ÿ&
20. A„mh Zo dMZ {X`m h¡ Vwåh| ~hþV go n[ahma (µJZr_Vm|) H$m {Ogo Vw_ àmßV
H$amoJoŸ& Vmo erK« àXmZ H$a Xr Vwåh| `h (˜¡~a H$s µJZr_V)Ÿ& VWm amoH {X`m
bmoJm| Ho$ hmWm| H$mo Vw_ go Vm{H$4 dh EH$ {ZemZr ~Z Om`o B©_mZ dmbm| Ho$ {b`o,
Am¡a Vwåh| grYr amh Mbm`oŸ&

1
Bg go A{^àm` hþZ¡Z H$m `wÕ h¡ Omo gZ² 8 {hO«ar _| _¸$m H$s {dO` Ho$ níMmV² hþAmŸ& {Og _| nhbo namO`, {\$a
{dO` hþB©Ÿ& Am¡a ~hþV gm µJVr_V H$m YZ àmßV hþAm, {\$a dh ^r Bñbm_ bo Am`oŸ&
2
AWm©V {OhmX _| ^mJ Z boZo naŸ&
3
Bg go A{^àm` ˜~a H$s {dO` h¡Ÿ&
4
AWm©V ˜¡~a H$s {dO` Am¡a _¸$m H$s {dO` Ho$ g_` eÌwAm| Ho$ hmWm| H$mo amoH$ {X`m Vm{H$ `h {dídmg hmo Om`o {H$
A„mh hr Vwåhmam ajH$ VWm ghm`H$ h¡Ÿ&
650
48 - gyah µ\$Ëh

21. Am¡a Xygar µJZr_V| ^r {OZ H$mo Vw_ àmßV Zht H$a gHo$ hmo, A„mh Zo CZ H$mo
{Z`ÝÌU _| H$a aIm h¡, VWm A„mh Omo Hw$N> Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
22. Am¡a `{X Vw_ go `wÕ H$aVo Omo H$m{µ\$a1 h¡ŸVmo Adí` nrN>m {XIm XoVo, {\$a Zht
nmVo H$moB© g§ajH$ Am¡a Z H$moB© ghm`H$Ÿ&
23. `h A„mh H$m {Z`_ h¡ CZ _| Omo Mbm Am ahm h¡ nhbo goŸ& Am¡a Vw_ H$Xm{n
Zht nmAmoJo A„mh Ho$ {Z`_ _| H$moB© n[adV©ZŸ&
24. VWm dhr h¡ {Og Zo amoH$ {X`m CZ Ho$ hmWm| H$mo Vw_ go VWm Vwåhmao hmWm| H$mo CZ
go _¸$m H$s dmXr2 _|, Bg Ho$ níMmV² {H$ Vwåh| {dO` àXmZ H$a H$s CZ naŸ&
VWm A„mh XoI ahm Wm Omo Hw$N> Vw_ H$a aho WoŸ&
25. `h do bmoJ h¢ {OÝhm|Zo Hw$µ\«$ {H$`m Am¡a amoH$ {X`m Vwåh| _pñOXo ham_ goŸ& VWm
~{b Ho$ new H$mo CZ Ho$ ñWmZ VH$ nhþ±MZo go amoH$ {X`mŸ& Am¡a `{X `h ^` Z
hmoVm {H$ Vw_ Hw$N> _wgb_mZ nwéfm| VWm Hw$N> _wgb_mZ {ñÌ`m| H$mo {OÝh| Vw_
Zht OmZVo Wo am¢X XmoJo {Og go Vw_ na Xmof Am Om`oJm3 (Vmo `wÕ go Z amoH$m
OmVmŸ&) Vm{H$ àdoe H$am`o A„mh {Ogo Mmho AnZr X`m _|Ÿ& `{X dh
(_wgb_mZ) AbJ hmoVo Vmo h_ Adí` `mVZm XoVo CZ H$mo Omo H$m{µ \$a hmo J`o
CZ _| go Xw:IXm`r `mVZmŸ&
26. O~ H$m{µ\$am| Zo AnZo {Xbm| _| njnmV H$mo ñWmZ Xo {X`m Omo dmñVd _|
Om{hbmZm njnmV h¡ Vmo A„mh Zo AnZo agyb na VWm B©_mZ dmbm| na empÝV
CVma Xr, VWm CZ H$mo nm~ÝX aIm gXmMma H$s ~mV H$m, VWm dh4 Cg Ho$
1
AWm©V _¸$m _| àdoe Ho$ g_` `wÕ hmo OmVmŸ&
2
O~ Z~r (gw„„mhþ Ab¡{h d g„_) hþX¡{~`m _| Wo Vmo H$m{µ \$amo Zo 80 geñÌ `wdH$m| H$mo ^oOm {H$ dh Amn VWm Amn
Ho$ gm{W`m| Ho$ {déÕ H$maadmhr H$a Ho$ g~ H$mo g_má H$a X|Ÿ& naÝVw dh g^r nH$‹S> {b`o J`oŸ& Am¡a Amn Zo g~ H$mo
j_m H$a {X`mŸ& Vmo `h Am`V Bgr Adga na CVarŸ& (ghrh _wpñb_: 1808)
3
AWm©V `{X hþX¡{~`m Ho$ Adga na g§{Y Z hmoVr Am¡a `wÕ hmo OmVm Vmo AZOmZo _| _¸$m _| H$B© _wgb_mZ ^r _mao OmVo
Omo AnZr B©_mZ Nw>nm`o hþ`o WoŸ& Am¡a {hO²aV Zht H$a gHo$ WoŸ& {\$a Vw_ na Xmof Am OmVm {H$ Vw_ EH$ Amoa Bñbm_ H$m
g§Xoe XoVo hmo, VWm Xygar Amoa ñd`§ _wgb_mZm| H$mo _ma aho hmoŸ&
4
gXmMma H$s ~mV go A{^àm` (bm Bbmhm B„„mh _whå_Xwa©gybw„mh) h¡Ÿ& hþX¡{~`m H$m g§{YboI O~ {bIm J`m Am¡a
Amn Zo nhbo ({~pñ_„m{ha©h_mZ {Za©hr_) {bIdmB© Vmo Hw$a¡e Ho$ à{V{Z{Y`m| Zo H$hm: h_ ah_mZ ahr_ Zht OmZVoŸ&
Bg{b`o ({~pñ_H$m Aëbmhþå_m) {bIm Om`oŸ& Am¡a O~ Amn Zo {bIdm`m {H$ `h g§{YnÌ h¡ {Og na
(_whå_Xwa©gybw„mh) Zo g§{Y H$s h¡ Vmo CÝhm|Zo H$hm: (_whå_X nwÌ AãXw„mh) {bIm Om`oŸ& `{X h_ Amn H$mo A„mh H$m
651
48 - gyah µ\$Ëh

A{YH$ `mo½` Am¡a nmÌ WoŸ& VWm A„mh àË`oH$ dñVw H$mo ^br-^m±{V OmZZo
dmbm h¡Ÿ&
27. {ZíM` A„mh Zo AnZo agyb H$mo gƒm gnZm {XIm`m gƒ Ho$ AZwgmaŸ& Vw_
Adí` àdoe H$amoJo _pñOXo ham_ _| `{X A„mh Zo Mmhm {Z^©` hmoH$a, AnZo
{ga _w§S>mVo VWm ~mb H$VadmVo hþ`o Vw_ H$mo {H$gr àH$ma H$m ^` Zht hmoJm1, dh
OmZVm h¡ {Og H$mo Vw_ Zht OmZVoŸ& Bg{b`o àXmZ H$a Xr Vwåh| Bg (_pñOXo
ham_ _| àdoe) go nhbo EH$ g_rn (OëXr) H$s2 {dO`Ÿ&
28. dhr h¡ {Og Zo ^oOm AnZo agyb H$mo _mJ©Xe©Z VWm gËY_© Ho$ gmW, Vm{H$ Cgo à^wËd
àXmZ H$a Xo àË`oH$ Y_© naŸ& VWm n`m©ßV h¡ (Bgna) Aëbmh H$m Jdmh hmoZmŸ&
29. _whå_X3 A„mh Ho$ agyb h¢, VWm Omo bmoJ Amn Ho$ gmW h¢ dh H$m{µ\$am| Ho$ {b`o
H$‹S>o, Am¡a Amng _| X`mbw h¢Ÿ& Vw_ XoImoJo CÝh| éHy$A-gO²Xm H$aVo hþ`o dh
ImoO H$a aho hm|Jo A„mh H$s X`m VWm àgÞVm H$sŸ& CZ Ho$ bjU CZ Ho$ Moham|
na gO²Xm| Ho$ {MÝh hm|JoŸ& `h CZ H$s {deofVm Vm¡amV _| h¡Ÿ& VWm CZ Ho$ JwU
B§Orb _| Cg IoVr Ho$ g_mZ ~Vm`o J`o h¢ {Og Zo ZH$mbm AnZm A§Hw$a, {\$a
Cgo ~b {X`m, {\$a dh H$‹S>m hmo J`m {\$a dh (IoVr) I‹S>r hmo JB© AnZo VZo
naŸ& àgÞ H$aZo bJr {H$gmZm| H$mo, Vm{H$ H$m{µ\$a CZ go OboŸ&§ dMZ Xo aIm h¡
A„mh Zo CZ bmoJm| H$mo Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma {H$`o CZ _| go j_m VWm
~‹S>o à{V\$b H$mŸ&
*****

agyb hr _mZVo Vmo A„mh Ho$ Ka go Zht amoH$VoŸ& Amn Zo CZ H$s g~ ~mV| _mZ btŸ& Am¡a _wbg_mZm| Zo ^r g~ Hw$N>
ghZ H$a {b`mŸ& Am¡a A„mh Zo CZ Ho$ {Xbm| H$mo emÝV aIm Am¡a g§{Y hmo JB©Ÿ&
1
AWm©V (C_am) H$aVo hþ` {Og _| {ga Ho$ ~mb _w§S>m`o `m H$Q>m`o OmVo h¢Ÿ& Bgr àH$ma (h‚m) _| ^r _w§S>m`o `m H$Q>m`o
OmVo h¢Ÿ&
2
Bg go A{^àm` ˜¡~a H$s {dO` h¡ Omo hþX¡{~`m go dmngr Ho$ níMmV² Hw$N> {XZm| Ho$ ~mX hþB©Ÿ& Am¡a Xygao df© g§{Y Ho$
AZwgma Amn Zo AnZo AZw`m{``m| Ho$ gmW C_am {H$`m Am¡a Amn H$m gnZm Aëbmh Zo gmH$ma H$a {X`mŸ&
3
Bg ApÝV_ Am`V _| ghm~m (Z~r Ho$ gm{W`m|) Ho$ JwUm| H$m dU©Z H$aVo hþ`o `h gyMZm Xr JB© h¡ {H$ Bñbm_ H«$_e:
àJ{Verb hmoH$a à^wËd àmá H$a boJmŸ& VWm Eogm hr hþAm {H$ Bñbm_ Omo Ama§^ _| IoVr Ho$ A§Hw$a Ho$ g_mZ Wm H«$_e:
CÞ{V H$a Ho$ EH$ Ñ‹T> à^wËdembr Y_© ~Z J`mŸ& Am¡a H$m{µ \$a AnZo Ûof H$s A{¾ _| Ob-^wZ H$a hr ah J`oŸ&
hXrg _| h¡ {H$ B©_mZ dmbo Amng Ho$ ào_ VWm X`m Am¡a H$éUm _| EH$ eara Ho$ g_mZ h¢Ÿ& `{X Cg Ho$ EH$ A§J H$mo
Xw:I hmo Vmo nyam eara Vmn Am¡a A{ZÐm _| J«ñV hmo OmVm h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar:6011, ghrh _wpñb_:2596)
652
49 - gyah hþOwamV

gyah hþOwamV - 49
gyah hþOwamV Ho$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 18 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg H$s Am`V 4 _| hþOam| Ho$ ~mha go Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo
nwH$maZo na nH$‹S> H$s JB© h¡ Bg {b`o Bg H$m Zm_ gyah hþOwamV h¡Ÿ&
- Bg H$s Am`V 1 go 5 VH$ _| Bg ~V na ~b {X`m J`m h¡ {H$ AnZr ~mV
àñVwV H$aZo _| A„mh Ho$ agyb go AmJo Z ~‹T>moŸ& Am¡a Amn Ho$ _mZ-_`m©Xm H$m
Ü`mZ aImoŸ& VWm Eogr ~mV Z ~mobmo Omo Bñbm_r ^mB© Mmao Ho$ {b`o hm{ZH$maH$
hmo, Am¡a Ý`m` H$s Zr{V AnZmAmoŸ&
- Bg H$s Am`V 11 go 12 _| CZ Z¡{VH$ ~wamB©`m| go ~MZo H$m {ZX}e {X`m J`m
h¡ Omo Amng _| K¥Um CËnÞ H$aVr VWm CnÐd H$m H$maU ~ZVr h¢Ÿ&
- Bg H$s Am`V 13 _| dJ©-dU© Am¡a Om{VdmX Ho$ Jd© H$m IÊS>Z H$aVo hþ`o `h
~Vm`m J`m h¡ {H$ g^r Om{V`m± Am¡a µH$~rbo EH$ hr Za-Zmar H$s g§VmZ h¢Ÿ&
Bg{b`o dU©-dJ© Am¡a Om{V na Jd© H$m H$moB© AmYma ZhtŸ& {H$gr H$s àYmZVm
H$m H$maU Ho$db A„mh H$s Amkm H$m nmbZ h¡Ÿ&
- Bg H$s ApÝV_ Am`Vm| _| CZ H$s nH$‹S> H$s JB© h¡ Omo _wI go Vmo Bñbm_ H$mo
_mZVo h¢ {H$ÝVw B©_mZ CZ Ho$ {Xbm| _| Zht CVam h¡Ÿ& Am¡a CÝh| ~Vm`m J`m h¡ {H$
gÀMm B©_mZ dh h¡ {Og _| {Zµ\$mµH$ Z hmo VWm gƒm B©_mZ Cg H$m h¡ Omo A„mh
H$s amh _| YZ Am¡a àmU Ho$ gmW {OhmX (g§Kf©) H$aVm hmoŸ&
*****

653
49 - gyah hþOwamV

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ho bmoJm|! Omo B©_mZ bm`o hmo AmJo Z ~‹T>mo A„mh VWm Cg Ho$ agyb1 goŸ& Am¡a
S>amo A„mh goŸ& dmñVd _| A„mh g~ Hw$N> gwZZo OmZZo dmbm h¡Ÿ&
2. ho bmoJm| Omo B©_mZ bm`o hmo! AnZr AmdmµO Z~r H$s AmdmµO go D±$Mr Z H$amoŸ&
Am¡a Z Amn go D±$Mr AmdmµO _| ~mV H$amo O¡go EH$ Xygao go D±$Mr AmdmµO _|
~mV H$aVo hmo& Eogm Z hmo {H$ Vwåhmao H$_© ì`W© hmo Om`| Am¡a Vwåh| nVm (^r) Z
hmoŸ&
3. {Z:g§Xoh Omo Yr_r aIVo h¢ AnZr AmdmµO A„mh Ho$ agyb Ho$ gm_Zo, dhr bmoJ h¢
Om±M {b`m h¡ A„mh Zo {OZ Ho$ {Xbm| H$mo gXmMma Ho$ {b`oŸ& CÝht Ho$ {b`o j_m
VWm ~‹S>m à{V\$b h¡Ÿ&
4. dmñVd _| Omo Amn H$mo nwH$maVo2 h¢ H$_am| Ho$ nrN>o go CZ _| go A{YH²$Va {Z~m}Y h¢Ÿ&
5. Am¡a `{X dh ghZ3 H$aVo `hm± VH$ {H$ Amn {ZH$b H$a AmVo CZ H$s Amoa Vmo
`h CÎm_ hmoVm CZ Ho$ {b`oŸ& VWm A„mh ~‹S>m j_m H$aZo dmbm X`mdmZ² h¡Ÿ&
6. ho B©_mZ dmbmo! `{X Vwåhmao nmg H$moB© XwamMmar1 H$moB© gyMZm bm`o Vmo ^br-^m±{V
Cg H$m AZwg§YmZ (N>mZ ~rZ) H$a {b`m H$amoŸ& Eogm Z hmo {H$ Vw_ hm{Z nhþ±Mm
Xmo {H$gr g_wXm` H$mo AmkmZVm Ho$ H$maU, {\$a AnZo {H$`o na nN>VmAmoŸ&

1
AWm©V XrZ Y_© VWm AÝ` Xygao _m_bmV Ho$ ~mao _| à_wI Z ~ZmoŸ& AZw`m`r ~ZH$a ahmoŸ& Am¡a ñd`§ {H$gr ~mV H$m
{ZU©` Z H$amoŸ&
2
hXrg _| h¡ {H$ ~Zr V_r_ Ho$ Hw$N> gdma Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ nmg Am`o Vmo AmXaUr` A~y ~H«$
(a{µO`„mhw AÝhþ) Zo H$hm {H$ µH$mµH$mA {~Z C_a H$mo BZ H$m à_wI ~Zm`m Om`oŸ& Am¡a AmXaUr` C_a (a{µO`„mhþ
AÝhþ) Zo H$hm: ~pëH$ AµH$aA {~Z hm{~g H$mo ~Zm`m Om`oŸ& Vmo A~y ~H«$ (a{µO`„mhþ AÝhw) Zo H$hm: `h ~mV Zht h¡Ÿ&
Am¡a XmoZm| _| {ddmX hmoZo bJm Am¡a CZ Ho$ ñda D±$Mo hmo J`oŸ& Bgr na `h Am`V CVarŸ& (ghrh ~w˜mar : 4847)
BZ Am`Vm| _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ _mZ-_`m©Xm VWm Amn H$m AmXa-gå_mZ H$aZo H$s {ejm Am¡a
AmXoe {X`o J`o h¢Ÿ& EH$ hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo gm{~V {~Z µH¡$go (a{µO`„mhþ AZhþ) H$mo Zht
nm`m Vmo EH$ ì`{ŠV go nVm bJmZo H$mo H$hmŸ& dh CZ Ho$ Ka J`o Vmo dh {ga PwH$m`o ~¡R>o WoŸ& nyN>Zo na H$hm: ~yam hmo
J`mŸ& Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ nmg D±$Mr AmdmµO go ~mobVm Wm, {Og Ho$ H$maU _oao gmao H$_© ì`W© hmo J`oŸ&
Amn Zo `h gwZH$a H$hm: Cgo ~Vm Xmo {H$ dh ZmaH$s Zht dh ñdJ© _| Om`oJmŸ& (ghrh ~w˜mar earµ\$ : 4846)
3
hXrg _| h¡ {H$ AµH$aA {~Z hm{~g (a{µO`„mhþ AÝhþ) Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ nmg Am`o Am¡a H$hm: ho
_whå_XŸ& ~mha {ZH${b`oŸ& Cgr na `h Am`V CVarŸ& (_wg²ZX Ah_X : 3/588, 6/394)
654
49 - gyah hþOwamV

7. VWm OmZ bmo {H$ Vw_ _| A„mh Ho$ agyb _m¡OyX h¡Ÿ& `{X dh Vwåhmar ~mV _mZVo
aho ~hþV go {df` _| Vmo Vw_ AmnXm _| n‹S> OmAmoJŸo & naÝVw A„mh Zo {à` ~Zm
{X`m h¡ Vwåhmao {b`o B©_mZ H$mo VWm gwemo{^V H$a {X`m h¡ Cgo Vwåhmao {Xbm| _|
Am¡a A{n«` ~Zm {X`m h¡ Vwåhmao {b`o Hw$µ\«$ VWm C„§KZ Am¡a Ad¡km H$mo, Am¡a
`hr bmoJ g§_mJ© na h¢Ÿ&
8. A„mh H$s X`m VWm CnH$ma go, Am¡a Aëbmh g~ Hw$N> VWm g~ JwUm| H$mo
OmZZo dmbm h¡Ÿ&
9. Am¡a `{X B©_mZ dmbm| Ho$ Xmo {Jamoh b‹S>2 n‹S>o Vmo g§{Y H$am Xmo CZ Ho$ ~rMŸ& {\$a
XmoZm| _| go EH$ Xygao na AË`mMma H$ao Vmo Cg go b‹S>mo Omo AË`mMma H$a ahm h¡
`hm± VH$ {H$ {\$a Om`o A„mh Ho$ AmXoe H$s AmoaŸ&{\$a `{X dh {\$a3 Am`o Vmo
CZ Ho$ ~rM g§{Y H$am Xmo Ý`m` Ho$ gmWŸ& VWm Ý`m` H$amo, dmñVd _| A„mh ào_
H$aVm h¡ Ý`m` H$aZo dmbm| goŸ&
10. dmñVd _| g~ B©_mZ dmbo ^mB© ^mB© h¢Ÿ& AV: g§{Y (_ob) H$am Xmo AnZo Xmo
^mB©`m| Ho$ ~rM VWm A„mh go S>amo, Vm{H$ Vw_ na X`m H$s Om`oŸ&
11. ho bmoJmo Omo B©_mZ bm`o hmo!4 h±gr Z C‹S>m`o H$moB© Om{V {H$gr AÝ` Om{V H$sŸ& hmo
gH$Vm h¡ dh CZ go AÀN>r hmoŸ& Am¡a Zmar AÝ` Zm[a`m| H$sŸ& hmo gH$Vm h¡ {H$
1
Bg _| Bñbm_ H$m `h {Z`_ ~Vm`m J`m h¡ {H$ {~Zm N>mZ ~rZ Ho$ {H$gr H$s Eogr ~mV Z _mZr Om`o {Og H$m gå~§Y
XrZ AWdm {H$gr ~hþV J§^ra g_ñ`m go hmoŸ& AWdm Cg Ho$ H$maU H$moB© ~hþV ~‹S>r g_ñ`m CËnÞ hmo gH$Vr hmoŸ& Am¡a
O¡gm {H$ Amn OmZVo h¡ A~ `h {Z`_ g§gma Ho$ H$moZo H$moZo _¢ \¡$b J`m h¡Ÿ& gmao Ý`m`mb`m| _| Bgr Ho$ AZwgma Ý`m`
{H$`m OmVm h¡Ÿ& Am¡a Omo Bg Ho$ {déÕ {ZU©` H$aVm h¡ Cg H$s H$ hr AmbmoMZm H$s OmVr h¡Ÿ& VWm A~ Z~r (g„„mhþ
Ab¡{h d g„_) H$s _¥Ë`w Ho$ níMmV² `h {Z`_ Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$s hXrg nmH$ Ho$ {b`o ^r h¡Ÿ& {H$ `h
N>mZ ~rZ {H$`o ~µJ¡a {H$ dh ghrh h¡ `m Zht Cg na A_b Zht {H$`m OmZm Mm{h`oŸ& Am¡a Bg MrµO H$mo Bñbm_ Ho$
{dÛmZm| Zo nyam H$a {X`m h¡ {H$ A„mh Ho$ agyb H$s do hXrg| H$m¡Z gr h¢ Omo ghrh h¢ VWm dh H$m¡Z gr hXrg| h¢ Omo
ghrh Zht h¢Ÿ& Am¡a `h {deofVm Ho$db Bñbm_ H$s h¡Ÿ& g§gma H$m H$moB© Y_© `h {deofVm Zht aIVmŸ&
2
hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo µ\$a_m`m: _oao níMmV² H$m{µ\$am| Ho$ g_mZ hmo H$a EH$ Xygao H$s JX©Z Z
_maZmŸ& (ghrh ~wImar: 121, ghrh _wpñb_ : 65)
3
AWm©V {H$Vm~ Am¡a gwÞV Ho$ AZwgma AnZm PJ‹S>m MwH$mZo Ho$ {b`o Væ`ma hmo Om`oŸ&
4
Am`V 11 VWm 12 _| CZ gm_m{OH$ ~wamB©`m| go amoH$m J`m h¡ Omo ^mB©Mmao H$mo I§{‹S>V H$aVr h¢Ÿ& O¡gr {H$gr _wgb_mZ
na ì`§J H$aZm, Cg H$s h±gr C‹S>mZm, Cgo ~wao Zm_ go nwH$maZm, Cg Ho$ ~mao _| ~wam Jw_mZ aIZm, {H$gr Ho$ ^oX H$s
ImoO H$aZm Am{XŸ& Bgr àH$ma µJr~V H$aZmŸ& {Og H$m AW© `h h¡ {H$ {H$gr H$s AZwn{ñWVr _| Cg H$s {ÞXm H$s Om`oŸ&
`h dh gm_m{OH$ ~wamB©`m± h¡ {OZ go Hw> aAmZ VWm hXrgm| _| amoH$m J`m h¡Ÿ& Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo AnZo
655
49 - gyah hþOwamV

dh CZ go AÀN>r hm|Ÿ& VWm Amjon Z bJmAmo EH$-Xygao H$mo Am¡a Z {H$gr H$mo
~war Cnm{Y XmoŸ& ~wam Zm_ h¡ AneãX B©_mZ Ho$ níMmV²Ÿ& Am¡a Omo j_m Z _m±Jo Vmo
dhr bmoJ AË`mMmar h¢Ÿ&
12. ho bmoJm| Omo B©_mZ bm`o hmo! ~Mmo A{YH$m§e Jw_mZm| go Ÿ& dmñVd _| Hw$N> Jw_mZ nmn
h¡Ÿ& Am¡a {H$gr H$m ^oX Z bmoŸ& Am¡a Z EH$Xygao H$s Jr~V1 H$amoŸ& Š`m MmhoJm
Vw_ _| go H$moB© AnZo _ao ^mB© H$m _m§g ImZm? AV: Vwåh| Bg go K¥Um hmoJrŸ&
VWm Aëbh go S>aVo ahmoŸ& dmñVd _| A„mh A{V j_mdmZ² X`mdmZ² h¡Ÿ&
13. ho _Zwî`m|!2 h_ Zo Vwåh| n¡Xm {H$`m h¡ EH$ Za-Zmar goŸ& VWm ~Zm Xr h¡ Vwåhmar
Om{V`m± VWm àOm{V`m± Vm{H$ EH$-Xygao H$mo nhMmZmoŸ& dmñVd _| Vw_ _| A„mh

h‚mVwb dXmA Ho$ ^mfU _| µ\$a_m`m: _wgb_mZm|Ÿ! Vwåhmao àmU, Vwåhmao YZ VWm Vwåhmar _`m©Xm EH$ Xygao Ho$ {b`o Cgr
àH$ma AmXUu` h¡ {Og àH$ma `h _hrZm VWm `h {XZ AmXUu` h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar: 1741, ghrh _wpñb_ : 1979) Xygar
hXrg _| h¡ {H$ EH$ _wgb_mZ Xygao _wgb_mZ H$m ^mB© h¡Ÿ& dh Z Cg na AË`mMma H$ao Am¡a Z {H$gr H$mo AË`mMma
H$aZo X|Ÿ& Am¡a Z Cgo ZrMo g_PoŸ& Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo AnZo grZo H$s Amoa g§Ho$V H$a Ho$ H>>hm: A„mh
H$m S>a `hm± hmoVm h¡Ÿ& (ghrh _w{ñb_: 2564)
1
hXrg _| h¡ {H$ Vwåhmam AnZo ^mB© H$s MMm© Eogr ~mV go H$aZm Omo Cgo ~war bJo dh µJr~V H$hbmVr h¡Ÿ& nyN>m J`m {H$
`{X Cg _| dh ~wamB© hmo Vmo {\$a? Amn(g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo µ\$a_m`m: `hr Vmo µJr~V h¡Ÿ& `{X Z hmo Vmo {\$a
dh Amamon h¡Ÿ& (ghrh _w{ñb_ : 2589)
2
Bg Am`V _| g^r _Zwî`m| H$mo g§~mo{YV H$a Ho$ `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ g~ Om{V`m| Am¡a µH$~rbm| Ho$ _yb _m± -~mn EH$ hr
h¡Ÿ& Bg{b`o dJ©-dU© VWm Om{V Am¡a Xoe na Jd© Am¡a ^oX-^md H$aZm C{MV ZhtŸ& {Og go Amng _| K¥Um n¡Xm hmoVr
h¡Ÿ& Bñbm_ H$s gm_m{OH$ ì`dñWm _| H$moB© ^oX-^md Zht h¢Ÿ& Am¡a Z D±$M ZrM H$m H$moB© {dMma h¡, Am¡a Z OmV-nmV
H$m, VWm Z H$moB© Ny>dm-Ny>V h¡Ÿ& Z_mµO _| g~ EH$ gmW I‹S>o hmoVo h¢Ÿ& {ddmh _| ^r H$moB© dJ©-dU© Am¡a Om{V H$m ^oX-
^md ZhtŸ& Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo Hw$a¡er Om{V H$s ñÌr µO¡Z~ (a{µO`„mhþ AÝhm) H$m {ddmh AnZo _wŠV
{H$`o hþ`o Xmg µO¡X (a{µO`„mhþ AÝhþ) go {H$`m WmŸ& Am¡a O~ CÝhm|Zo Cgo VbmµH $ Xo Xr Vmo Amn (g„„mhþ Ab¡{h d
g„_) Zo µO¡Z~ go {ddmh H$a {b`mŸ& Bg{b`o H$moB© AnZo H$mo gæ`X H$hVo hþ`o AnZr nwÌr H$m {ddmh {H$gr ì`{ŠVgo
Bg{b`o Z H$ao {H$ dh gæ`X Zht h¢ Vmo `h Om{hbr `wJ H$m {dMma g_Pm Om`oJmŸ& {Og go Bñbm_ H$m H$moB© gå~§Y
Zht h¡Ÿ& ~pëH$ Bñbm_ Zo Bg H$m IÊS>Z {H$`m h¡Ÿ& Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ `wJ _| Aµ \$arµH$m Ho$ EH$ AmX_r
{~bmb (a{µO`„mhþ AÝhþ) VWm amo_ Ho$ EH$ AmX_r gwh¡~ (a{µO`„mhþ AÝhþ) {~Zm a§J Am¡a Xoe Ho$ ^oX -^md Ho$ EH$
gmW ahVo WoŸ&
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: A„mh Zo _wPo CnXoe ^oOm h¡ {H$ Amng _| PwH$H$a ahmoŸ& Am¡a H$moB© {H$gr na
Jd© Z H$aoŸ& Am¡a Z H$moB© {H$gr na AË`mMma H$aoŸ& (ghrh _wpñb_: 2865)
Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: bmoJ AnZo _ao hþ`o ~mnm| na Jd© Z H$a|Ÿ& AÝ`Wm do Cg H$s‹S>o go hrZ hmo Om`| Jo
Omo AnZo ZmH$ go JÝXJr T>H$o bVm h¡Ÿ& A„mh Zo Om{h{bæ`V H$m njnmV Am¡a ~mnm| na Jd© H$mo Xya H$a {X`mŸ& A~ `m Vmo
gXmMmar B©_mZ dmbm h¡ `m Hw$H$_u A^mJmŸ& g^r AmX_ H$s g§VmZ h¢Ÿ& (gwZZ A~y XmD$X: 5116Ÿ& Bg hXrg H$s gZX hgZ h¡Ÿ&)
656
49 - gyah hþOwamV

Ho$ g_rn g~ go A{YH$ AmXaUr` dhr h¡ Omo Vw_ _| A„mh go g~ go A{YH$


S>aVm hmoŸ& dmñVd _| A„mh g~ OmZZo dmbm g~ go gy{MV h¡Ÿ&
14. H$hm Hw$N> ~ÔþAm| (Xohm{V`m|) Zo {H$ h_ B©_mZ bm`oŸ& Amn H$h X| {H$ Vw_ B©_mZ
Zht bm`oŸ& naÝVw H$hmo {H$ h_ Bñbm_ bm`oŸ& Am¡a B©_mZ A^r VH$ Vwåhmao {Xbm|
_| àdoe Zht {H$`mŸ& VWm `{X Vw_ Amkm H$m nmbZ H$aVo aho A„mh VWm Cg
Ho$ agyb H$s, Vmo Zht H$_ H$aoJm dh (A„mh) Vwåhmao H$_m] _| go Hw$N>Ÿ& dmñVd
_| A„mh A{V j_merb X`mdmZ²1 h¡Ÿ&
15. dmñVd _| B©_mZ dmbo dhr h¢ Omo B©_mZ bm`o A„mh VWm Cg Ho$ agyb na, {\$a
g§Xoh Zht {H$`m Am¡a {OhmX {H$`m AnZo àmUm| VWm YZm| go A„mh H$s amh _|,
`hr gƒo h¢Ÿ&
16. Amn H$h X| {H$ Š`m Vw_ AdJV H$am aho hmo Aëbmh H$mo AnZo Y_© go? O~ {H$
A„mh OmZVm h¡ Omo Hw$N> (^r) AmH$mem| VWm YaVr _| h¡ VWm dh àË`oH$ dñVw
H$m A{V kmZr h¡Ÿ&
17. do CnH$ma OVm aho h¢ Amn Ho$ D$na {H$ dh Bñbm_ bm`o h¡Ÿ& Amn H$h X| {H$
CnH$ma Z OVmAmo _wP na AnZo Bñbm_ H$mŸ& ~{ëH$ A„mh H$m CnH$ma h¡ Vw_
na {H$ Cg Zo amh {XIm`r h¡ Vwåh| B©_mZ H$s, `{X Vw_ gƒo hmoŸ&
18. {Z:g§Xoh A„mh hr OmZVm h¡ AmH$mem| VWm YaVr Ho$ µJ~¡ (Nw>nr ~mV) H$mo, VWm
A„mh XoI ahm h¡ Omo Hw$N> Vw_ H$a aho hmoŸ&
*****

`{X AmO ^r Bñbm_ H$s Bg ì`dñWm Am¡a {dMma H$mo _mZ {b`m Om`o Vmo nyao {díd _| em{ÝV VWm _mZdVm H$m amÁ` hmo
Om`oJmŸ&
1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ _wI go Bñbm_ H$mo ñdrH$ma H$a boZo go _wgb_mZ Vmo hmo OmVm h¢ {H$ÝVw O~ VH$ B©_mZ
{Xb _| Z CVao dh A„mh Ho$ g_rn B©_mZ dmbm Zht hmoVmŸ& Am¡a B©_mZ hr Amkm nmbZ H$s àoaUm XoVm h¡ {Og H$m
à{V\$b {_boJmŸ&
657
50 - gyah µH$mµ\$

gyah µH$mµ\$ - 50
gyah µH$mµ\$ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 45 Am`V| h¢¡Ÿ&
- Bg gyah H$m Ama§^, Aja (µH$mµ\$) go hþAm h¡Ÿ& Omo Bg H$m `h Zm_ aIZo H$m
H$maU h¡Ÿ&
- Bg _| Hw>>aAmZ H$s _{h_m H$m dU©Z H$aVo hþ`o _m¡V Ho$ níMmV² OrdZ go
g§~pÝYV g§Xohm| H$mo Xya {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a AmH$me VWm YaVr Ho$ CZ bjUm|
H$s Amoa Ü`mZ {Xbm`m J`m h¡ {OZ na {dMma H$aZo go _m¡V Ho$ níMmV² OrdZ H$m
{dídmg hmoVm h¡Ÿ&
- Bg _| CZ Om{V`m| Ho$ n[aUm_ Ûmam {ejm Xr JB© h¡ {OÝhm|Zo CZ agybm| H$mo
PwR>bm`m Omo Xygao OrdZ H$s gyMZm Xo aho WoŸ&
- Bg _| H$_m] Ho$ A{^boI VWm ZaH$ Am¡a ñdJ© H$m Eogm {MÌ {XIm`m J`m h¡
{Og go bJVm h¡ {H$ `h g~ gm_Zo hmo ahm h¡Ÿ&
- Am`V 36 Am¡a 38 _| {ejm Xr JB© h¡, Am¡a AÝV _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d
g„_) H$mo AnZo ñWmZ na pñWV ah H$a Hw>>aAmZ Ûmam {ejm XoVo ahZo Ho$
{ZX}e {X`o J`o h¡Ÿ&
hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) àË`oH$ Ow_wAm H$mo {_å~a na
`h gyah n‹T>m H$aVo WoŸ& (ghrh _wpñb_ : 873)
Bgr àH$ma Amn Bgo XmoZm| B©X H$s Z_mµO, Am¡a µ\$O« H$s Z_mµO _| ^r n‹T>Vo
WoŸ&(_wpñb_ : 878, 458)
*****

658
50 - gyah µH$mµ\$

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. µH$mµ\$Ÿ& enW h¡ AmXaUr` Hw>>aAmZ H$s!
2. ~pëH$ CÝho AmíM`© hþAm {H$ Am J`m CZ Ho$ nmg EH$ gmdYmZ H$aZo dmbm
CÝht _| goŸ& Vmo H$hm H$m{µ\$am| Zo `h Vmo ~‹S>o AmíM`©1 H$s ~mV h¡Ÿ&
3. Š`m O~ h_ _a Om`|Jo Am¡a Yyb hmo Om`|J?o Vmo `h dmngr Xya H$s ~mV2
(Ag§^d) h¡Ÿ&
4. h_| kmZ h¡ Omo H$_ H$aVr h¡ YaVr CZ H$m A§e, VWm h_mao nmg EH$ gwa{jV
nwñVH h¡Ÿ&
5. ~pëH$ CÝhm|Zo PwR>bm {X`m gË` H$mo O~ Am J`m CZ Ho$ nmgŸ& Bg{b`o CbPZ
_| n‹S>o hþ`o h¢Ÿ&
6. Š`m CÝhm|Zo Zht XoIm AmH$me H$s Amoa AnZo D$na {H$ H¡$gm ~Zm`m h¡ h_ Zo
Cgo Am¡a gOm`m h¡ Cg H$mo Am¡a Zht h¡ Cg _| H$moB© Xam‹S>?
7. VWm h_ Zo YaVr H$mo \¡$bm`m, Am¡a S>mb {X`o Cg _| nd©VŸ& VWm CnOm`t Cg
_| àË`oH$ àH$ma H$s gwÝXa dZñn{V`m±Ÿ&
8. Am±I ImobZo VWm {ejm XoZo Ho$ {b`o àË`oH$ A„mh H$s Amoa Ü`mZ_½Z ^ŠV Ho$
{b`oŸ&
9. VWm h_ Zo CVmam AmH$me go ew^ Ob, {\$a CJm`o Cg Ho$ X²>dmam ~mµJ VWm
AÞ Omo H$mQ>o Om`|Ÿ&
10. VWm IOya Ho$ D±$Mo d¥j {OZ Ho$ JwÀN>o JwWo hþ`o h¢Ÿ&
11. Or{dH$m Ho$ {b`o ^ŠVm| H$s, VWm h_ Zo Or{dV H$a {X`m {ZOud ZJa H$moŸ& Bgr
àH$ma (Vwåh| ^r) {ZH$bZm h¡Ÿ&
12. PwR>bm`m Bg go nhbo Zyh H$s Om{V VWm Hy$d| Ho$ dm{g`m| Ed§ g_yX ZoŸ&
13. VWm AmX Am¡a {µ\$aAm¡Z Ed§ byV Ho$ ^mB©`m| ZoŸ&

1
{H$ h_mao O¡gm EH$ _Zwî` agyb H¡$go hmo J`m?
2
gwa{jV nwñVH$ go A{^àm` ''bm¡ho _ô\y$µO'' h¡Ÿ& {Og _| Omo Hw$N> CZ Ho$ OrdZ-_aU H$s Xem`| h¢ dh nhbo hr go
{bIr hþB© h¡Ÿ& Am¡a O~ A„mh H$m AmXoe hmoJm Vmo CÝh| {\$a ~ZmH$a Væ`ma H$a {X`m Om`oJm&
659
50 - gyah µH$mµ\$

14. VWm E¡H$m Ho$ dm{g`m| Zo, Am¡a Vwã~A1 H$s Om{V ZoŸ& àË`oH$ Zo PwR>bm`m2 agybm|
H$moŸ& AÝVV: gƒ hmo JB© (CZ na) h_mar Y_H$sŸ&
15. Vmo Š`m h_ WH$ J`o h¢ àW_ ~ma n¡Xm H$a Ho$? ~pëH$ `h bmoJ g§Xoh _| n‹S>o hþ`o
h¢ Z`o OrdZ Ho$ ~mao _|Ÿ&
16. O~ {H$ h_ Zo hr n¡Xm {H$`m h¡ _Zwî` H$mo Am¡a h_ OmZVo h¢ Omo {dMma AmVo h¢
Cg Ho$ _Z _|Ÿ& VWm h_ A{YH$ g_rn h¢ Cg go (Cg H$s) àmUZm‹S>r3 goŸ&
17. O~ {H$4 (Cg Ho$) Xm`|-~m`| ~¡R>o Xmo µ\$[aíVo {bI aho h¢Ÿ&
18. dh Zht ~mobVm H$moB© ~mV _Ja Cgo {bIZo Ho$ {b`o Cg Ho$ nmg EH$ {ZarjH$
Væ`ma hmoVm h¡Ÿ&
19. Am nhþ±Mr _m¡V H$s AMoVZm (~ohmoer) gË` bo H$aŸ& `h dhr h¡ {Og go Vy ^mJ
ahm WmŸ&
20. Am¡a \y$±H$ {X`m J`m gya (ZaqgKm) _|Ÿ& `ht `mVZm Ho$ dMZ H$m {XZ h¡Ÿ&
21. VWm Am`oJm àË`oH$ àmUr Bg Xem _| {H$ Cg Ho$ gmW EH$ hm±H$Zo5 dmbm Am¡a
EH$ Jdmh hmoJmŸ&
22. Vy Bgr go AMoV Wm, Vmo h_ Zo Xya H$a {X`m Voao nX} H$mo, Vmo Voar Am±I AmO
Iy~ XoI ahr h¡Ÿ&
23. VWm H$hm Cg Ho$ gmWr6 Zo: `h h¡ Omo _oao nmg Væ`ma h¡Ÿ&
24. XmoZm| (µ\$[aíVm| H$mo AmXoe hmoJm {H$) \|$H$ Xmo ZaH$ _| àË`oH$ H$m{µ\$a (gË` Ho$)
{damoYr H$moŸ&
25. ^bmB© Ho$ amoH$Zo dmbo, AY_u, g§Xoh H$aZo dmbo H$moŸ&

1
Xo{I`o : gyah Xw˜mZ, Am`V : 37Ÿ&
2
Bg Am`Vm| _| BZ Om{V`m| Ho$ {dZme H$s MMm© H$a Ho$ Hw> aAmZ Am¡a Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo Z _mZZo Ho$
n[aUm_ go gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ&
3
AWm©V h_ Cg Ho$ ~mao _| Cg go A{YH$ OmZVo h¡Ÿ&
4
AWm©V àË`oH$ ì`{ŠV Ho$ Xm`| VWm ~m`| Xmo µ \$[aíVo {Z`wŠV h¡ Omo Cg H$s ~mVm| VWm H$_m}§ H$mo {bIVo ahVo h¢Ÿ& Omo Xm`|
h¡ dh nwÊ` H$mo {bIVm h¡Ÿ& Am¡a Omo ~m`| h¡ dh nmn H$mo {bIVm h¡Ÿ&
5
`h Xmo µ\$[aíV| hm|Jo EH$ Cgo {hgm~ Ho$ {b`o hm±H$ H$a bm`oJm, Am¡a Xygam Cg H$m H$_©-nÌ àñVwV H$aoJmŸ&
6
gmWr go A{^àm` dh µ\$[aíVm h¡ Omo g§gma _| Cg H$m H$_© {bI ahm WmŸ& dh Cg H$m H$_©-nÌ CnpñWV H$a XoJmŸ&
660
50 - gyah µH$mµ\$

26. {Og Zo ~Zm {b`o A„mh Ho$ gmW Xygao nyÁ`, Vmo XmoZm| H$mo \|$H$ Xmo H$‹S>r `mVZm
_|Ÿ&
27. Cg Ho$ gmWr (e¡VmZ) Zo H$hm: ho h_mao nmbZhma! _¢Zo Bgo Hw$nW Zht {H$`m,
naÝVw dh ñd`§ Xya Ho$ Hw$nW _| WmŸ&
28. A„mh Zo H$hm: PJ‹S>m Z H$amo _oao nmgŸ& _¢Zo Vmo nhbo hr (g§gma _|) Vwåhmar
Amoa MoVmdZr ^oO Xr WrŸ&
29. Zht ~Xbr OmVr ~mV _oao nmg1 Am¡a Z _¢ V{ZH$ ^r AË`mMmar hÿ± ^ŠVm| Ho$
{b`oŸ&
30. {Og {XZ h_ H$h|Jo ZaH$ go {H$ Vy ^a JB©? Am¡a dh H$hoJr Š`m Hw$N> Am¡a
h¡?2
31. VWm g_rn H$a Xr Om`oJr ñdJ©, dh gXmMm[a`m| go Hw$N> Xya Z hmoJrŸ&
32. `h h¡ {Og H$m Vw_ H$mo dMZ {X`m OmVm Wm, àË`oH$ Ü`mZ_¾ ajH$3 Ho$ {b`oŸ&
33. Omo S>am AË`§V H¥$nmerb go {~Z XoIo VWm boH$a Am`m Ü`mZ _¾ {XbŸ&
34. àdoe H$a OmAmo Bg _| em{ÝV Ho$ gmWŸ& `h gX¡d ahZo H$m {XZ h¡Ÿ&
35. CÝht Ho$ {b`o Omo do BÀN>m H$a|Jo Cg _| {_boJmŸ& VWm h_mao nmg (Bg go ^r)
A{YH$ h¡Ÿ&4
36. VWm h_ {dZme H$a MwHo$ h¢ BZ go nyd© ~hþV go g_wXm`m| H$m Omo BZ go A{YH$
Wo e{ŠV _|Ÿ& Vmo dh {\$aVo aho ZJam| _|, Vmo Š`m H$ht H$moB© ^mJZo H$s OJh nm
gHo$?5
37. dmñVd _| Bg _| {ZíM` {ejm h¡ Cg Ho$ {b`o {Og Ho$ {Xb hmo, AWdm H$mZ Yao
Am¡a dh Cn{ñWV6 hmoŸ&

1
AWm©V _oao {Z`_ AZwgma H$_m] H$m à{VH$ma {X`m J`m h¡Ÿ&
2
A„mh Zo H$hm h¡ {H$ dh ZaH$ H$mo Adí` ^a XoJmŸ& (Xo{I`o : Xyah gO²Xm, Am`V: 13)Ÿ& Am¡a O~ dh H$hoJr {H$ Š`m
Hw$N> Am¡a h¡? Vmo A„mh Cg _| AnZm n¡a aI XoJmŸ& Am¡a dh ~g-~g H$hZo bJoJrŸ& (~w˜mar : 4848)
3
AWm©V Omo A„mh Ho$ AmXoem| H$m nmbZ H$aVm WmŸ&
4
A{YH$ go A{^àm` A„mh H$m Xe©Z h¡Ÿ& (Xo{I`o: gyah `yZgw , Am`V: 26, H$s ì`m»`m _|: ghrh _wpñb_ : 181)
5
O~ CZ na `mVZm Am JB©Ÿ&
6
AWm©V Ü`mZ go gwZVm hmoŸ&
661
50 - gyah µH$mµ\$

38. VWm {ZíM` h_ Zo n¡Xm {H$`m h¡ AmH$me| VWm YaVr H$mo Am¡a Omo Hw$N> XmoZm| Ho$
~rM h¡ N>: {XZm| _|, Am¡a h_| H$moB© WH$mZ Zht hþB©Ÿ&
39. Vmo Amn ghZ H$a| CZ H$s ~mVm| H$mo VWm n{dÌVm H$m dU©Z H$a| AnZo nmbZhma
H$s àe§gm Ho$ gmW gy`© Ho$ {ZH$bZo go nhbo VWm Sy>~Zo go nhboŸ&1
40. VWm amV Ho$ Hw$N> ^mJ _| Cg H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$a| Am¡a gO²Xm| (Z_mµOm|)
Ho$ níMmV² (^r)Ÿ&
41. VWm Ü`mZ go gwZmo, {Og {XZ nwH$maZo dmbm2 nwH$maoJm g_rn ñWmZ goŸ&
42. {Og {XZ g~ gwZ|Jo H$‹S>r AmdmµO gË` Ho$ gmW, dhr {ZH$bZo H$m {XZ hmoJmŸ&
43. dmñVd _| h_ hr OrdZ XoVo VWm _maVo h¢ Am¡a h_mar Amoa hr {\$a H$a AmZm h¡Ÿ&
44. {Og {XZ \$Q> Om`oJr YaVr CZ go, dh Xm¡‹S>Vo hþ`o ({ZH$b|Jo) `h EH$Ì H$aZm
h_ na ~hþV gab h¡Ÿ&
45. VWm h_ ^br-^m±{V OmZVo h¢ Cg Omo Hw$N> do H$h aho h¢Ÿ& Am¡a Amn CÝh| ~b
nyd©H$ _ZdmZo Ho$ {b`o Zht h¢Ÿ& Vmo Amn {ejm X| Hw>>aAmZ Ûmam Cgo Omo S>amVm hmo
h_mar `mVZm goŸ&
*****

1
hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo Mm±X H$s Amoa XoImŸ& Am¡a H$hm: Vw_ A„mh H$mo Eogo hr XoImoJoŸ& Cg
Ho$ XoIZo _| Vwåh| H$moB© ~mYm Z hmoJrŸ& Bg{b`o `{X `h hmo Ho$ {H$ gy`© {ZH$bZo VWm Sy>~Zo go nhbo H$s Z_mµOm| go nrN>o Z
ahmo Vmo `h Adí` H$amoŸ& {\$a Amn Zo `hr Am`V n‹T>rŸ& (ghrh ~w˜mar:554, ghrh _w{ñb_:633)
`h XmoZm| µ\$O« Am¡a Aò H$s Z_mµO| h¢Ÿ& hXrg _| h¡ {H$ àË`oH$ Z_mµO Ho$ níMmV² A„mh H$s Vñ~rh Am¡a håX VWm
VH²$~ra 33, 33 ~ma H$amoŸ& (ghrh ~w˜mar: 843, ghrh _wpñb_ : 595)
2
Bg go A{^àm` àb` Ho$ {XZ gya _| \y±$H$Zo dmbm µ\$[aíVm h¡Ÿ&
662
51 - gyah µOm[a`mV

gyah µOm[a`mV - 51
gyah µOm[a`mV Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$r h¡, Bg _| 60 Am`V| h¡Ÿ&
- µOm[a`mV H$m AW© h¡ Eogr dm`w Omo Yyb C‹S>mVr hmoŸ& Bg H$s Am`V 1 go 6 VH$
_| Vyµ\$mZr VWm dfm© H$aZo dmbr hdmAm| Am¡a g§gma H$s aMZm VWm ì`dñWm _|
Omo _wZî` H$mo gMoV H$a XoVr h¡, CZ Ho$ Ûmam Bg ~mV H$s Amoa Ü`mZ {Xbm`m
J`m h¡ {H$ H$_m] H$m à{V\$b {_bZm Amdí`H$ h¡Ÿ& VWm Bgr àH$ma H$_©\$b Ho$
BÝH$ma Am¡a Cnhmg Ho$ Xwîn[aUm_ go gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 15 go 19 VH$ _| A„mh go S>aZo VWm gXmMma H$m OrdZ ì`VrV H$aZo
H$s àoaUm Xr JB© h¡Ÿ& Am¡a Cg H$m CÎm_ \$b ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 20 go 23 VH$ _| CZ {Zem{Z`m| H$s Amoa Ü`mZ {Xbm`m J`m h¡ Omo
AmH$me VWm YaVr _| Am¡a ñd`§ _Zwî` _| h¢Ÿ& Omo Bg ~mV H$m à_mU h¡ {H$
A„mh H$s `mVZm H$m {Z`_ Bg g§gma _| ^r H$m{µ\$am| na bmJy hmoVm ahm h¡Ÿ&
- AÝV _| Am`V 47 go 60 VH$ A„mh H$s e{ŠV VWm _{h_m H$m dU©Z H$aVo
hþ`o Cg H$s Amoa bnH$Zo Am¡a Cg H$s d§XZm H$aZo H$m Am_§ÌU {X`m J`m h¡Ÿ&
*****

663
51 - gyah µOm[a`mV

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. enW h¡ (~mXbm| H$mo) {~IoaZo dm{b`m| H$s!
2. {\$a (~mXbm| H$m) ~moP bmXZo dm{b`m| H$s!
3. {\$a Yr_r J{V go MbZo dm{b`m| H$s!
4. {\$a (A„mh H$m) AmXoe ~m±Q>Zo dmbo (µ\$[aíVm| H$s)!
5. {ZíM` {Og (àb`) go Vwåh| S>am`m Om ahm h¡ dh gƒr h¡Ÿ&1
6. VWm H$_m] H$m \$b Adí` {_bZo dmbm h¡Ÿ&
7. enW h¡ amñVm| dmbo AmH$me H$s!
8. dmñVd _| Vw_ {d{^Þ2 ~mVm| _| hmoŸ&
9. Cg go dhr \o$a {X`m OmVm h¡ Omo (gË` go) {\$am hþAm hmoŸ&
10. Zme H$a {X`o J`o AZw_mZ bJmZo dmboŸ&
11. Omo AnZr AMoVZm _| ^ybo hþ`o h¢Ÿ&
12. dh àíZ3 H$aVo h¢ {H$ à{VH$ma H$m {XZ H$~ h¡?
13. (Cg {XZ h¡) {Og {XZ dh A{¾ na Vnm`o Om`|JoŸ&
14. (CZ go H$hm Om`oJm) : ñdmX MImo AnZo CnÐd H$mŸ& `hr dh h¡ {Og H$s Vw_
erK« _m±J H$a aho WoŸ&
15. dmñVd _| AmkmH$mar ñdJm] VWm Ob òmoVm| _| hm|JŸo &
16. boVo hþ`o Omo Hw$N> àXmZ {H$`m h¡ CZ H$mo CZ Ho$ nmbZhma Zo dñVwV: dh Bg go
nhbo (g§gma _|) gXmMmar WoŸ&
17. dh am{Ì _| ~hþV H$_ gmo`m H$aVo WoŸ&4
18. VWm ^moam|1 _| j_m _m±JVo WoŸ&

1
BZ Am`Vm| _| hdmAm| H$s enW br JB© h¡ {H$ hdm (dm`w) VWm dfm© H$s `h ì`dñWm Jdmh h¡ {H$ àb` VWm nabmoH$ H$m
dMZ gË` VWm Ý`m` H$m hmoZm Amdí`H$ h¡Ÿ&
2
AWm©V Hw> aAmZ VWm àb` Ho$ {df` _| {d{^Þ ~mV| H$a aho h¢Ÿ&
3
AWm©V Cnhmg ñdê$n àíZ H$aVo h¢Ÿ&
4
AWm©V AnZm A{YH$ g_` A„mh Ho$ ñ_aU _| bJmVo WoŸ& O¡go Vh‚mwX H$s Z_mµO Am¡a Vñ~rh Am{XŸ&
664
51 - gyah µOm[a`mV

19. Am¡a CZ Ho$ YZm| _| _m±JZo dmbo VWm Z nmZo dmbo2 H$m ^mJ WmŸ&
20. VWm YaVr _| ~hþV gr {Zem{Z`m± h¢ {dídmg H$aZo dmbm| Ho$ {b`oŸ&
21. VWm ñd`§ Vwåhmao ^rVa (^r)Ÿ& {\$a Š`m Vw_ XoIVo Zht?
22. Am¡a AmH$me _| Vwåhmar Or{dH$m3 h¡, VWm {Og H$m Vwåh| dMZ {X`m Om ahm h¡Ÿ&
23. Vmo enW h¡ AmH$me Ed§ YaVr Ho$ nmbZhma H$s `h (~mV) Eogo hr gƒ h¡ O¡go
Vw_ ~mob aho hmoŸ&4
24. (ho Z~r!) Š`m AmB© Amn Ho$ nmg B~²amhr_ Ho$ gå_m{ZV A{V{W`m| H$s gyMZm?
25. O~ do Am`o Cg Ho$ nmg Vmo gbm_ {H$`mŸ& B~²amhr_ Zo (^r) gb_ {H$`m (VWm
H$hm): An[a{MV bmoJ h¢Ÿ&
26. {\$a MwnHo$ go AnZo n[aOZm| H$s Amoa J`mŸ& Am¡a EH$ _moQ>m (^wZm hþAm) ~N>‹S>m
bm`mŸ&
27. {\$a aI {X`m CZ Ho$ nmg, Cg Zo H$hm: Vw_ Š`m| Zht ImVo hmo?
28. {\$a AnZo {Xb _| CZ go Hw$N> S>am, CÝhm|Zo H$hm: S>amo ZhtŸ& Am¡a Cgo
ew^gyMZm Xr EH$ kmZr nwÌ H$sŸ&
29. Vmo gm_Zo AmB© Cg H$s nËZr, Am¡a Cg Zo _ma {b`m (AmíM`© go) AnZo _w±h na
hmWŸ& VWm H$hm: _¢ ~m±P ~w{‹T>`m hÿ±Ÿ&
30. CÝhm|Zo H$hm: Bgr àH$ma Voao nmbZhma Zo H$hm h¡Ÿ& dmñVd _| dh g~ JwU Am¡a
g~ Hw$N> OmZZo dmbm h¡Ÿ&
31. Cg (B~²amhr_) Zo H$hm: Vmo Vwåhmam Š`m A{^`mZ h¡, ho ^oOo hþ`o (µ\$[aíVmo!)?
32. CÝhm|Zo H$hm: dmñVd _| h_ ^oOo J`o h¢ EH$ AnamYr Om{V H$s AmoaŸ&
33. Vm{H$ h_ ~agm`o CZ na nËWa H$s H§$H$arŸ&
34. Zm_m§{H$V1 Vwåhmao nmbZhma H$s Amoa go Cëb§KZH$m[a`m| Ho$ {b`oŸ&

1
hXrg _| h¡ {H$ A„mh àË`oH$ amV _| O~ {VhmB© amV ah Om`o Vmo g§gma Ho$ AmH$me H$s Amoa CVaVm h¡Ÿ& Am¡a H$hVm h¡:
h¡ H$moB© Omo _wPo nwH$mao Vmo _¢ Cg H$s nwH$ma gwZy±? h¡ H$moB© Omo _m±Jo, Vmo _¢ Cgo Xy±? h¡ Ho$B© Omo _wP go j_m _m§°J Vmo _¢ Cgo
j_m H$ê$±Ÿ& (~w˜mar : 1145, _wpñb_ : 758)
2
AWm©V Omo {ZY©Z hmoVo hþ`o ^r Zht _m±JVm Wm Bg{b`o Cgo Zht {_bVm WmŸ&
3
AWm©V AmH$me H$s dfm© Vwåhmar Or{dH$m H$m gmYZ ~ZVr h¡Ÿ& VWm ñdJ© Am¡a ZaH$ AmH$me| _| h¢Ÿ&
4
AWm©V AnZo ~mobZo H$m {dídmg h¢Ÿ&
665
51 - gyah µOm[a`mV

35. {\$a h_ Zo {ZH$mb {X`m Omo ^r Cg (~ñVr) _| B©_mZ dmbo WoŸ&


36. Am¡a h_ Zo Cg _| _w{_Zm| H$m Ho$db EH$ hr Ka2 nm`mŸ&
37. VWm N>mo‹S> Xr h_ Zo Cg (~ñVr) _| EH$ {ZemZr CZ Ho$ {b`o Omo S>aVo hm|
Xw:IXm`r `mVZm goŸ&
38. VWm _ygm (H$s H$Wm) _|, O~ h_ Zo ^oOm Cgo {µ\$aAm¡Z H$s Amoa àË`j (Iwbo)
à_mU Ho$ gmWŸ&
39. Vmo dh {d_wI hmo J`m AnZo ~b-~yVo Ho$ H$maU, Am¡a H$h {X`m H$s OmXyJa
AWdm nmJb h¡Ÿ&
40. AÝVV: h_ Zo nH$‹S> {b`m Cg H$mo VWm Cg H$s goZmAm| H$mo, {\$a \|$H$ {X`m
CZ H$mo gmJa _| Am¡a dh {Z{ÝXV hmoH$a ah J`mŸ&
41. VWm AmX _| ({ejmàX {ZemZr h¡)Ÿ& O~ h_ Zo ^oO Xr CZ na ~m±P3 Am±YrŸ&
42. dh Zht N>mo‹S>Vr Wr {H$gr dñVw H$mo {Og na JwµOaVr naÝVw Cgo ~Zm XoVr Wr
OrU© Mya-Mya hÈ>r Ho$ g_mZŸ&
43. VWm g_yX _| O~ CZ go H$hm J`m {H$ bm^mpÝdV hmo bmo EH$ {ZpíMV² g_`
VH$Ÿ&
44. Vmo CÝhm|Zo Ad¡km H$s AnZo nmbZhma Ho$ AmXoe H$s Vmo ghgm nH$‹S> {b`m CÝh|
H$‹S>H$ Zo, Am¡a dh XoIVo ah J`oŸ&
45. Vmo do Z I‹So hmo gHo$ Am¡a Z (h_ go) ~Xbm bo gHo$Ÿ&
46. VWm Zyh4 H$s Om{V H$mo Bg go nhbo (`mX H$amo)Ÿ& dmñVd _| dh Ad¡kmH$mar
Om{V WoŸ&
47. VWm AmH$me H$mo h_ Zo ~Zm`m h¡ hmWm|5 go Am¡a h_ {ZíM` {dñVma H$aZo dmbo
h¢Ÿ&

1
AWm©V àË`oH$ nËWa na nmnr H$m Zm_ h¡Ÿ&
2
Omo AmXUu` byV (Ab¡{hñgbm_) H$m Ka WmŸ&
3
AWm©V Aew^Ÿ& (Xo{I`o : gyah hm¸$m, Am`V: 7)
4
Am`V 31 go 46 VH$ Z{~`m| VWm {dJV Om{V`m| Ho$ n[aUm_ H$s Amoa {Za§Va g§Ho$V H$a Ho$ gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$
A„mh Ho$ ~Xbo H$m {Z`_ ~am~a H$m_ H$a ahm h¡Ÿ&
5
AWm©V AnZr e{ŠV goŸ&
666
51 - gyah µOm[a`mV

48. VWm YaVr H$mo h_ Zo {~N>m`m h¡ Vmo h_ Š`m1 hr AÀN>o {~N>mZo dmbo h¢Ÿ&
49. VWm àË`oH$ dñVw H$mo h_ Zo CËnÞ {H$`m h¡ Omo‹S>m, Vm{H$ Vw_ {ejm J«hU H$amoŸ&
50. Vmo Vw_ Xm¡‹S>mo A„mh H$s Amoa, dmñVd _| _¢ Vwåh| Cg H$s Amoa go àË`j ê$n go
(Iwbm) gmdYmZ H$aZo dmbm hÿ±Ÿ&
51. Am¡a _V ~ZmAmo A„mh Ho$ gmW H$moB© Xwgam nyÁ`Ÿ& dmñVd _| _¢ Vwåh| Bg go
Iwbm gmdYmZ H$aZo dmbm hÿ±Ÿ&
52. Bgr àH$ma Zht Am`m CZ Ho$ nmg Omo BZ (_¸$m dm{g`m|) go nyd© aho H$moB© agyb
naÝVw CÝhm| Zo H$hm {H$ OmXyJa `m nmJb h¡Ÿ&
53. Š`m dh EH$ Xygao H$mo d{gæ`V2 H$a MwHo$ h¡ Bg H$s? ~{ëH$ do C„§KZH$mar bmoJ
h¢Ÿ&
54. Vmo Amn _wI \o$a b| CZ goŸ& Amn H$s H$moB© {ZÝXm Zht h¡Ÿ&
55. Am¡a Amn {ejm XoVo ah| Bg{b`o {H$ {ejm bm^àX h¡ B©_mZ dmbm| Ho$ {b`oŸ&
56. Am¡a Zht CËnÞ {H$`m h¡ _¢ Zo {OÞ VWm _Zwî` H$mo naÝVw Vm{H$ _oar hr B~mXV
H$a|Ÿ&
57. _¢ Zht MmhVm hÿ± CZ go H$moB© Or{dH$m, Am¡a Z MmhVm hÿ± {H$ dh _wPo {Ibm`|Ÿ&
58. Adí` A„mh hr Or{dH$m XmVm e{ŠVembr ~bdmZ² h¡Ÿ&
59. Vmo BZ AË`mMm[aAmo Ho$ nmn h¡ BZ Ho$ gm{W`m| Ho$ nmnm| Ho$ g_mZ AV: dh
CVmdbo Z ~ZoŸ&
60. AÝVV: {dZme h¡ H$m{µ\$am| Ho$ {b`o CZ Ho$ Cg {XZ3 go {Og go dh S>am`o Om aho
h¡Ÿ&
*****

1
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ O~ g~ {OÞm| VWm _Zwî`m| H$mo A„mh Zo AnZr d§XZm Ho$ {b`o CËnÞ {H$`m h¡ Vmo A„mh
Ho$ {gdm `m Cg Ho$ gmW {H$gr {OÞ `m _Zwî` AWdm µ\$[aíVo Am¡a Xodr XodVm H$s d§XZm Ad¡Y Am¡a {eH©$ h¡Ÿ& {Og Ho$
{b`o j_m Zht h¡Ÿ& (Xo{I`o : gyah {Zgm, Am`V : 48, 116)Ÿ& Am¡a Omo ì`{ŠV {eH©$ H$a boVm h¡ Vmo Cg Ho$ {b`o ñdJ© {ZfoY
h¡Ÿ& (Xo{I`o : gyah _mBXm, Am`V : 72)
2
d{gæ`V H$m AW© h¡: _aUgÞ AmXoeŸ& AW© `h {H$ Š`m do agybm| Ho$ BÝH$ma H$m AnZo _aU Ho $ g_` AmXoe XoVo Am
aho h¡ {H$ `h ^r AnZo nyd© Ho$ boJm| Ho$ g_mZ agyb H$m BÝH$ma H$a aho h¡?
3
AWm©V àb` Ho$ {XZŸ&
667
52 - gyah Vya

gyah Vya - 52
gyah Vya Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 49 Am`V| h¢
- Bg gyah Ho$ Ama§^ _| Vya (nd©V) H$s enW boZo Ho$ H$maU Bg H$m Zm_ gyah
Vya h¡Ÿ&
- Bg _| à{V\$b Ho$ {XZ H$mo Z _mZZo na MoVmdZr h¡ {H$ A„mh H$s `mVZm CZ
na Adí` Am H$a ahoJrŸ& Am¡a Bg na {dídmg H$aZo Ho$ gmú` àñVwV {H$`o J`o
h¡ VWm `mVZm H$m {MÌ ^rŸ&
- A„mh H$s Amkm Ho$ nmbZ VWm AnZo H$V©ì` H$mo g_PVo hþ`o OrdZ `mnZ H$aZo
na A„mh Ho$ nwañH$mam| go gå_m{ZV {H$`o OmZo H$m {MÌ ^r {H$`m J`m h¡Ÿ&
- {damo{Y`m| Ho$ AmJo Eogo àíZ aI {X`o J`o h¡ {OZ go g§Xoh ñd`§ Xya hmo OmVo h¡Ÿ&
- AÝV _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo ghZ H$aZo VWm A„mh H$s àe§gm
VWm n{dÌVm JmZ H$m {ZX}e {X`m J`m h¡Ÿ&
*****

668
52 - gyah Vya

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdZ² h¡Ÿ&


1. enW h¡ Vya1 (nd©V) H$s!
2. Am¡a {bIr hþB© nwñVH$2 H$s!
3. Omo {P„r Ho$ Iwbo nÞm| _| {bIr hþB© h¡Ÿ&
4. VWm ~¡Vwb _A_ya (Am~mX3 Ka) H$s!
5. VWm D±$Mr N>V (AmH$me) H$s!
6. Am¡a ^‹S>H$m`o hÿ`o gmJa4 H$s!
7. dñVwV: Amn Ho$ nmbZhma H$s `mVZm hmo H$a ahoJrŸ&
8. Zht h¡ Cgo H$moB© amoH$Zo dmbm&
9. {Og {XZ AmH$me S>J_Jm`oJmŸ&
10. VWm nd©V Mb|Jo&
11. Vmo {dZme h¡ Cg {XZ PwR>bmZo dmbm| Ho$ {b`oŸ&
12. Omo {ddmX _| Iob aho h¢&
13. {Og {XZ do Y¸$m {X`o Om`|Jo ZaH$ H$s A{¾ H$s AmoaŸ&
14. (CZ go H$hm Om`oJm) : `hr dh ZaH$ h¡ {Ogo Vw_ PR>bm aho WoŸ&
15. Vmo Š`m `h OmXy h¡ `m Vwåh| gwPmB© Zht XoVm?
16. Bg _o àdoe H$a OmAmo {\$a ghZ H$amo `m ghZ Z H$amo Vw_ na g_mZ h¡Ÿ& Vw_
Cgr H$m ~Xbm {X`o Om aho hmo Omo Vw_ H$a aho WoŸ&
17. {ZíM`, AmkmH$mar ~mµJm| VWm gwIm| _| hm|JŸo &
18. àgÞ hmoH$a Cg go Omo àXmZ {H$`m hmoJm CZ H$mo CZ Ho$ nmbZhma Zo, VWm ~Mm
boJm CZ H$mo CZ H$m nmbZhma ZaH$ H$s `mVZm goŸ&
19. (CZ go H$hm Om`oJm) : ImAmo Am¡a nrAmo _Z_mZr Cg Ho$ ~Xbo _| Omo Vw_ H$a aho
WoŸ&

1
`h Cg nd©V H$m Zm_ h¡ {Og na _ygm (Ab¡{hñgbm_) Zo A„mh go dmVm©bmn H$s WrŸ&
2
Bg go A{^àm` Hw> aAmZ h¡Ÿ&
3
`h AmH$me _| EH$ Ka h¡ {Og H$s µ\$[aíVo gXod n[aH«$_m H$aVo ahVo h¡Ÿ& Hw$N> ì`m»`m H$am| Zo Bg H$m AW©: H$m°~m {b`m
h¡Ÿ& Omo CnmgH$m| go àË`oH$ g_` Am~mX ahVm h¡Ÿ& Š`m|{H$ _A_ya H$m AW©: (Am~mX) h¡Ÿ&
4
Xo{I`o : gyah VH²$dra, Am`V : 6
669
52 - gyah Vya

20. V{H$`o bJm`o hþ`o hm|Jo V™Vm| na ~am~a {~N>o hþ`o VWm h_ {ddmh X|Jo CZ H$mo
~‹S>r Am±Im| dmbr {ó`m| goŸ&
21. Am¡a Omo bmoJ B©_mZ bm`o Am¡a AZwgaU {H$`m CZ H$m CZ H$s g§VmZ Zo B©_mZ Ho$
gmW Vmo h_ {_bm X|Jo CZ H$s g§VmZ H$mo CZ Ho$ gmW VWm Zht H$_ H$a|Jo CZ
Ho$ H$_m}§ _| go Hw$N>, àË`oH$ ì`{ŠV AnZo H$_m] H$m ~§YH$1 h¡Ÿ&
22. VWm h_ A{YH$ X|Jo CZ H$mo _odo VWm _m§g {Og H$s dh é{M aI|JŸo &
23. do EH$-Xygao go Cg _| boVo ah|Jo _{Xam Ho$ ß`mbo {Og _| Z H$moB© ì`W© ~mV
hmoJr, Z H$moB© nmn H$s ~mVŸ&
24. Am¡a {\$aVo ah|Jo CZ H$s godm _o (gwÝXa) ~mbH$ O¡go dh Nw>nm`o hþ`o _moVr hm|Ÿ&
25. Am¡a dh (ñdJ© dmgr) gå_wI hm|Jo EH$-Xygao Ho$ àíZ H$aVo hþ`oŸ&
26. dh H$h|Jo: Bg go nyd©2 h_ AnZo n[aOZm| _| S>aVo WoŸ&
27. Vmo A„mh Zo CnH$ma {H$`m h_ na, VWm h_| gwa{jV H$a {X`m Vmnbhar H$s
`mVZm goŸ&
28. Bg go nyd©3 h_ d§XZm {H$`m H$aVo Wo Cg H$sŸ& {ZíM` dh A{V namonH$mar
X`mdmZ² h¡Ÿ&
29. Vmo Amn {ejm XoVo ah|Ÿ& Š`m|{H$ Amn Ho$ nmbZhma Ho$ AZwJh« go Z Amn H$m{hZ
(Á`mo{Vfr) h¡, Am¡a Z nmJbŸ&4
30. Š`m dh H$hVo h¢ {H$ `h H${d h¡ h_ àVrjm H$a aho h¢ Cg Ho$ gmW H$mbMH«$
H$s?5
31. Amn H$h X| {H$ Vw_ àVrjm H$aVo ahmo, _¢ (^r) Vwåhmao gmW àVrjm H$a ahm hÿ±Ÿ&
32. Š`m CÝh| {gImVr h¡ CZ H$s g_P `h ~mV|, AWdm dh C„§KZH$mar bmoJ h¢?
33. Š`m dh H$hVo h¢ {H$ Bg (Z~r) Zo Bg Hw>>aAmZ H$mo ñd`§ ~Zm {b`m h¡? dmñVd
_| dh B©_mZ Zht bmZm MmhVoŸ&

1
AWm©V Omo O¡gm H$aoJm d¡gm ^aoJmŸ&
2
AWm©V g§gma _| A„mh H$s `mVZm go
3
AWm©V g§gma _|Ÿ&
4
O¡gm {H$ dh Amn na `h Amamon bJm H$a hVme H$aZm MmhV h¡Ÿ&
5
AWm©V Hw$a¡e Bg àVrjm _| h¡ {H$ g§^dV: Amn H$mo _m¡V Am Om`o Vmo h_| M¡Z {_b Om`oŸ&
670
52 - gyah Vya

34. Vmo do bm X| Bg (Hw>>aAmZ) Ho$ g_mZ H$moB© EH$ ~mV `{X dh gƒo h¡Ÿ&
35. Š`m dh n¡Xm hmo J`o h¢ {~Zm1 {H$gr Ho$ n¡Xm {H$`o, AWdm dh ñd`§ n¡Xm H$aZo dmbo
h¡?
36. `m CÝhm|Zo hr CËn{Îm H$s h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$s? dmñVd _| dh {dídmg hr
Zht aIVoŸ&
37. AWdm CZ Ho$ nmg Amn Ho$ nmbZhma Ho$ H$mofmJma h¡ `m dhr (Cg Ho$) A{YH$mar
h¡Ÿ?
38. AWdm CZ Ho$ nmg H$moB© gr‹T>r h¡ {Ogo bJmH$a gwZVo2 h¡? Vmo CZ H$m gwZZo
dmbm H$moB© Iwbm à_mU àñVwV H$aoŸ&
39. Š`m A„mh Ho$ {b`o nw{Ì`m± hm| Vwåhmao {b`o nwÌ hm|Ÿ&
40. `m Amn _m±J H$a aho h¢ CZ go {H$gr nm[al{_H$3 H$s Vmo do Cg Ho$ ~mP go X~o
Om aho h¢Ÿ&
41. AWdm CZ Ho$ nmg namoj (H$m kmZ) h¡ {Ogo do {bI4 aho h¡?
42. `m do MmhVo h¡ H$moB© Mmb MbZm? Vmo Omo H$m{µ\$a hmo J`o do Cg Mmb _| J«ñV
hm|JŸo &
43. AWdm CZ H$m H$moB© Am¡a Cnmñ` (nyÁ`) h¡ A„mh Ho$ {gdm? A„mh n{dÌ h¡
CZ Ho$ {eH©$ goŸ&
44. `{X do XoI b| H$moB© IÊS> AmH$me go {JaVm hþAm Vmo H$h|Jo {H$ Vh na Vh ~mXb
h¢Ÿ&5
45. AV: Amn N>mo‹S> X| CZ H$mo `hm± VH$ {H$ {_b Om`| AnZo Cg {XZ go {Og _|6
BÝh| AnZr gwY Zht hmoJrŸ&
1
Ow~¡a {~Z _wV²B_ H$hVo h¢ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) _{J«~ H$s Z_mµO _| gyah Vya n‹T> aho WoŸ& O~ BZ Am`Vm|
na nhþ±Mo Vmo _oao {Xb H$s Xem `h hþB© {H$ dh C‹S> Om`oJmŸ& (ghrh ~w˜mar : 4854)
2
AWm©V AmH$me H$s ~mV|Ÿ& Am¡a O~ CZ Ho$ nmg AmH$me H$s ~mV| OmZZo H$m H$moB© gmYZ Zht Vmo `h bmoJ, A„mh,
µ\$[aíVo Am¡a Y_© H$s ~mV| {H$g AmYma na H$aVo h¡?
3
AWm©V gËY_© Ho$ àMma naŸ&
4
Bgr{b`o Bg dør (Hw> aAmZ) H$mo Zht _mZVo h¢Ÿ&
5
AWm©V V~ ^r AnZo Hw$µ\«$ go Zht éH|$Jo O~ VH$ {H$ CZ na `mVZm Z Am Om`oŸ&
6
AWm©V àb` Ho$ {XZ goŸ&
671
52 - gyah Vya

46. Cg {XZ Zht H$m_ Am`oJr CZ Ho$ CZ H$s Mmb Hw$N>, Am¡a Z CZ H$s ghm`Vm
H$s Om`oJrŸ&
47. VWm {ZíM` AË`mMm[a`m| Ho$ {b`o EH$ `mVZm h¡ Bg Ho$ A{V[aŠV1 (^r)Ÿ&
naÝVw CZ _| go A{YH²$Va kmZ Zht aIVo h¢Ÿ&
48. Am¡a (ho Z~r!) Amn ghZ H$a| AnZo nmbZhma H$m AmXoe AmZo VH$Ÿ& dmñVd _|
Amn h_mar ajm _| h¢Ÿ& VWm n{dÌVm H$m dU©Z H$a| AnZo nmZbhma H$s àe§gm Ho$
gmW O~ OmJVo hm|Ÿ&2
49. VWm amÌr _| (^r) Cg H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$a| Am¡a Vmam| Ho$ Sy>~Zo Ho$3 níMmV²
(^r)Ÿ&
*****

1
Bg go g§Ho$V g§gm[aH$ `mVZmAm| H$s Amoa h¡Ÿ& (Xo{I`o: gyah gO²Xm Am`V: 21)
2
Bg _| g§Ho$V h¡ AmYr amÌr Ho$ ~mX H$s Z_mµO (Vh‚mwX) H$s AmoaŸ&)
3
amÌr _| VWm Vmam| Ho$ Sy>~Zo Ho$ g_` go g§Ho$V _{J«~ VWm Bem Am¡a µ\$O« H$s Z_mµO H$s Amoa h¡ {OZ _| `h g~ Z_mµOo
^r AmVr h¡Ÿ&
672
53 - gyah ZÁ_

gyah ZÁ_ - 53
gyah ZÁ_ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡Ÿ& Bg _| 62 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg gyah H$m Ama§^ ZÁ_ (Vmao) H$s enW go hþAm h¡Ÿ& Bg{b`o Bg H$m Zm_
gyah ZÁ_ h¡Ÿ&
- Bg _| dør VWm [agmbV go gå~§{YV VÏ`m| H$mo àñVwV {H$`m J`m h¡Ÿ& {OZ go
B©_mZ VWm {dídmg n¡Xm hmoVm h¡Ÿ& Am¡a Á`mo{Vf Ho$ Amamon H$m IÊS>Z hmoVm h¡Ÿ&
- Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) go gå~§{YV g§Xho m| H$mo Xya {H$`m J`m h¡Ÿ& Omo
dør Ho$ ~mao _| {H$`o OmVo WoŸ& Am¡a Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo Omo Hw$N>
AmH$me| _| XoIm Cgo àñVwV {H$`m J`m h¡Ÿ&
- dør (àH$meZm) H$mo N>mo‹S>H$a _Z_mZr VWm {eH©$ H$aZo Am¡a à{V\$b Ho$ BÝH$ma
na nH$‹S> H$s JB© h¡Ÿ& {OZ go BZ {dMmam| H$m ì`W© hmoZm COmJa hmoVm h¡Ÿ&
- gXmMm[a`m| H$mo j_m Am¡a nwañH$ma H$s ew^gyMZm Xr JB© h¡Ÿ& Am¡a BÝH$m[a`m| H$mo
gmoM-{dMma H$m Am_§ÌU {X`m J`m h¡Ÿ&
- AÝV _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ gmdYmZ H$Vm© hmoZo H$m dU©Z h¡Ÿ&
VWm àb` Ho$ {XZ go gmdYmZ H$aZo Ho$ gmW hr A„mh hr H$mo gO²Xm H$aZo
VWm Cgr H$s d§XZm H$aZo H$m AmXoe {X`m J`m h¡Ÿ&
*****

673
53 - gyah ZÁ_

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. enW h¡ Vmao H$s, O~ dh Sy>~Zo bJo!
2. Zht Hw$nW hþdm h¡ Vwåhmam gmWr Am¡a Z Hw$_mJ© hþdm h¡Ÿ&
3. Am¡a dh Zht ~mobVo AnZr BÀN>m goŸ&
4. dh Vmo ~g dør (àH$meZm) h¡Ÿ& Omo (CZ H$s Amoa) H$s OmVr h¡Ÿ&
5. {gIm`m h¡ {Ogo CZ H$mo e{ŠVdmZ ZoŸ&1
6. ~‹S>o ~bembr Zo, {\$a dh grYm I‹S>m hmo J`mŸ&
7. VWm dh AmH$me Ho$ D$nar {H$Zmao na WmŸ&
8. {\$a g_rn hþAm, Am¡a {\$a bQ>H$ J`mŸ&
9. {\$a hmo J`m Xmo H$_mZ Ho$ ~am~a AWdm Cg go ^r g_rnŸ&
10. {\$a Cg Zo dør H$s Cg (A„mh) Ho$ ^ŠV2 H$s Amoa Omo ^r dør H$sŸ&
11. Zht PwR>bm`m CZ Ho$ {Xb Zo Omo Hw$N> CÝhm|Zo XoImŸ&
12. Vmo Š`m Vw_ CZ go PJ‹S>Vo hmo Cg na {Ogo dh (Am°Im| go) XoIV| h¡?
13. {Z:g§Xoh CÝhm|Zo Cgo EH$ ~ma Am¡a ^r CVaVo XoImŸ&
14. {gÐVwb _wÝVhm3 Ho$ nmgŸ&
15. {Og Ho$ nmg OÞVwb4 _mdm h¡Ÿ&
16. O~ {gÐh na N>m ahm Wm Omo Hw$N> N>m ahm WmŸ&5
17. Z Vmo {ZJmh Mw±{Y`mB© Am¡a Z gr_m go AmJo hþB©Ÿ&

1
Bg go A{^àm` {O~²arb (Ab¡{hñgbm_) h¢ Omo dør bmVo WoŸ&
2
AWm©V _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s AmoaŸ& BZ Am`Vm| _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ {O~²arb
(µ\$[aíVo) H$mo CZ Ho$ dmñV{dH$ ê$n _| Xmo ~ma XoIZo H$m dU©Z h¡Ÿ& AmB©em (a{µO`„mhþ AÝhm) Zo H$hm: Omo H$ho {H$
_whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo A„mh H$mo XoIm h¡ Vmo dhPyR>m h¡Ÿ&Am¡a Omo H$ho {H$ Amn H$b (^{dî`) H$s ~mV
OmZVo Wo Vmo dh PyR>m h¡Ÿ& VWm Omo H$ho {H$ Amn Zo Y_© H$s Hw$N> ~mV| Nw>nm bt Vmo dh PR>m h¡Ÿ& {H$ÝVw Amn Zo {O~²arb
(Abhpñgbm_) H$mo CZ Ho$ ê$n _| Xmo ~ma XoImŸ& (~w˜mar: 4855) BãZo _g²D$X Zo H$hm {H$ Amn Zo {O~²arb H$mo XoIm
{OZ Ho$ N>: gm¡ n±I WoŸ& (~w˜mar : 4856)
3
{gÐVwb _wÝVhm `h N>R>| `m gmVd| AmH$me na ~¡ar EH$ d¥j h¡Ÿ& {Og VH$ YaVr H$s MrµO nhþ±MVr h¡Ÿ& VWm D$na H$s
MrµO CVaVr h¢Ÿ& (ghrh _wpñb_ : 173)
4
`h AmR> ñdJm] _| go EH$ H$m Zm_ h¡Ÿ&
5
hXrg _| h¡ {H$ dh gmoZo Ho$ nqVJo WoŸ& (ghrh _wpñb_ : 173)
674
53 - gyah ZÁ_

18. {ZíM` Amn Zo AnZo nmbZhma H$s ~‹S>r {Zem{Z`m± XoItŸ&1


19. Vmo (ho _we²[aH$m|!) Š`m Vw_ Zo XoI {b`m bmÎm VWm CµµÁµOm H$moŸ&
20. VWm EH$ Vrgao _ZmV H$mo?2
21. Š`m Vwåhmao {b`o nwÌ h¢ Am¡a Cg A„mh Ho$ {b`o nw{Ì`m±?
22. `h Vmo ~‹S>m ^m|S>m {d^mOZ h¡Ÿ&
23. dmñVd _| `h Hw$N> Ho$db Zm_ h¢ Omo Vw_ Zo VWm Vwåhmao nyd©Om| Zo aI {b`o h¢Ÿ& Zht
CVmam h¡ A„mh Zo Cg H$m H$moB© à_mUŸ& dh Ho$db AZw_mZ3 na Mb aho h¢Ÿ& VWm
AnZr _Z_mZr naŸ& O~ {H$ Am MwH$m h¡ CZ Ho$ nmbZhma H$s Amoa go _mJ©Xe©ZŸ&
24. Š`m _Zwî` H$mo dhr {_b Om`oJm {Og H$s dh H$m_Zm H$ao?
25. (Zht, `h ~mV Zht h¡) Š`m| {H$ A„mh Ho$ A{YH$ma _| h¡ Am{˜aV (àbmoH$)
VWm g§gmaŸ&
26. Am¡a AmH$mem| _| ~hþV go µ\$[aíVo h¢ {OZ H$s AZwe§gm Hw$N> bm^ Zht XoVr,
naÝVw Bg Ho$ níMmV² {H$ AZw_{V Xo A„mh {Og Ho$ {b`o Mmho VWm Cg go
àgÞ hmoŸ&4
27. dmñVd _| Omo B©_mZ Zht bmVo nabmoH$ na, do Zm_ XoVo h¢ µ\$[aíVm| H$mo {ó`m| Ho$ Zm_Ÿ&
28. CÝh| Bg H$m H$moB© kmZŸ& Zht dh AZwgaU H$a aho h¢ _mÌ Jw_mZ H$m Am¡a
dñVwV: Jw_mZ Zht bm^àX hmoVm gË` Ho$ gm_Zo Hw$N> ^rŸ&
29. AV: Amn {d_wI hmo Om`| Cg go {Og Zo _w±h \o$a {b`m h¡ h_mar {ejm goŸ& VWm
dh g§gm[aH$ OrdZ hr MmhVm h¡Ÿ&
30. `hr CZ Ho$ kmZ H$s nhþ±M h¡Ÿ& dmñVd _| Amn H$m nmbZhma hr A{YH$ OmZVm h¡
Cgo Omo Hw$nW hmo J`m Cg Ho$ _mJ© go, VWm Cgo {Og Zo g§_mJ© AnZm {b`mŸ&

1
Bg _| _oAamO H$s amV Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ AmH$mem| _| A„mh H$s {Zem{Z`m± XoIZo H$m dU©Z h¡Ÿ&
2
bmÎm CµµÁµOm Am¡a _ZmV `h VrZm| _¸$m Ho$ _we²[aH$m| H$s Xo{d`m| Ho$ Zm_ h¡Ÿ& Am¡a AW© `h h¡ {H$ Š`m BZ H$s ^r H$moB©
dmñV{dŠVm h¡?
3
_we²[aH$ AnZr _w{V©`m| H$mo A„mh H$s nw{Ì`m± H$h H$a CZ H$s nyOm H$aVo WoŸ& {Og H$m `hm± IÊS>Z {H$`m Om ahm h¡Ÿ&
4
Aa~ Ho$ _we²[aH$ `h g_PVo Wo {H$ `{X h_ µ\$[aíVm| H$s nyOm H$a|Jo Vmo dh A„mh go {gµ\$m[ae H$a Ho$ h_| `mVZm go
_wŠV H$am X|JoŸ& Bgr H$m IÊS>Z `hm± {H$`m Om ahm h¡Ÿ&
675
53 - gyah ZÁ_

31. VWm A„mh hr H$m h¡ Omo AmH$mem| VWm YaVr _| h¡ Vm{H$ dh ~Xbm Xo {Og Zo
~wamB© H$s Cg Ho$ Hw$H$_© H$m, Am¡a ~Xbm Xo {Og Zo gwH$_© {H$`m AÀN>m ~XbmŸ&
32. CZ bmoJm| H$mo Omo ~MVo h¢, _hm nmnm| VWm {Zb©‚mm1 go, Hw$N> MyH$ Ho$ {gdmŸ& dmñVd
_| Amn H$m nmbZhma CXma j_merb h¡Ÿ& dh ^br-^m±{V OmZVm h¡ Vw_ H$mo, O~
{H$ CgZo n¡Xm {H$`m Vw_ H$mo YaVr2 go VWm O~ Vw_ ^«yU Wo AnZr _mVmAm| Ho$
J^© _|Ÿ& AV: AnZo _| n{dÌ Z ~ZmoŸ& dhr ^br-^m±{V OmZVm h¡ Cgo {Og Zo
gXmMma {H$`m h¡Ÿ&
33. Vmo Š`m Amn Zo Cgo XoIm {Og Zo _w±h \o$a {b`mŸ?
34. Am¡a V{ZH$ XmZ {H$`m {\$a éH$ J`mŸ&
35. Š`m Cg Ho$ nmg namojm H$m kmZ h¡ {H$ dh (g~ Hw$N>) XoI3 ahm h¡°Ÿ?
36. Š`m Cgo gyMZm Zht hþB© CZ ~mVm| H$s Omo _ygm Ho$ J«ÝWm| _| h¡Ÿ?
37. Am¡a B~²amhr_ H$s {Og Zo (AnZm dMZ) nyam H$a {X`mŸ&
38. {H$ H$moB© Xygao H$m ^ma Zht bmXoJmŸ&
39. Am¡a `h {H$ _Zwî` Ho$ {b`o dhr h¡ Omo Cg Zo à`mg {H$`mŸ&
40. Am¡a `h {H$ Cg H$m à`mg erK« XoIm Om`oJmŸ&
41. {\$a à{V\$b {X`m Om`oJm Cgo nyam à{V\$bŸ&
42. Am¡a `h {H$ Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa hr (g~ H$mo) nhþ±MZm h¡Ÿ&
43. VWm dhr h¡ {Og Zo (g§gma _|) h±gm`m VWm ébm`mŸ&
44. VWm Cgr Zo _mam Am¡a {Odm`mŸ&
45. VWm Cgr Zo XmoZm| àH$ma CËnÞ {H$`o: Za Am¡a ZmarŸ&

1
{Zb©‚m go A{^àm`: {Zb©‚mm na AmYm[aV Hw$H$_© h¢Ÿ& O¡go ~mb-_¡WwZ, ì`{^Mma, Zm[a`m| H$m AnZo gm¡ÝX`© H$m àXe©Z
Am¡a nX} H$m Ë`mJ, {_{lV {ejm, {_{lV g^m`|, gm¡ÝX`© H$s à{V`mo{JVm Am{X Ÿ& {Ogo AmYw{ZH$ `wJ _| gä`Vm H$m Zm_
{X`m OmVm h¡Ÿ& Am¡a _wpñb_ g_mO ^r Bg go à^m{dV hmo ahm h¡Ÿ& hXrg _| h¡ {H$ gmX {dZmeH$mar H$_m] go ~Mmo: 1-
A„mh H$m gmPr ~ZmZo goŸ& 2-OmXy H$aZmŸ& 3-AH$maU OmZ _maZmŸ& 4-_{Xam nrZmŸ& 5-AZmW H$m YZ ImZmŸ& 6-
`wÕ Ho$ {XZ ^mJZmŸ& 7-VWm ^mobr ^mbr n{dÌ ór H$mo H$b§H$ bJmZmŸ& (ghrh ~w˜mar : 2766, _wpñb_ : 89)
2
AWm©V Vwåhmao _yb AmX_ (Ab¡{hñgbm_) H$moŸ&
3
Bg Am`V _| Omo naånamJV Y_© H$mo _moj H$m gmYZ g_PVm h¡ Cg go H$hm Om ahm h¡ {H$ Š`m dh OmZVm h¡ {H$
àb` Ho$ {XZ BVZo hr go g\$b hmo Om`oJm? O~ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) dør Ho$ AmYma na Omo àñVwV
H$a aho h¢ dhr gË` h¡Ÿ&) Am¡a A„mh H$s dør hr namoj Ho$ kmZ H$m gmYZ h¡Ÿ&
676
53 - gyah ZÁ_

46. dr`© go O~ (J^©me` _|) {JamŸ&


47. VWm Cgr Ho$ D$na Xygar ~ma1 CËnÞ H$aZm h¡Ÿ&
48. VWm Cgr Zo YZr ~Zm`m Am¡a YZ {X`mŸ&
49. Am¡a dhr eoA²am2 H$m ñdm_r h¡Ÿ&
50. VWm Cgr Zo ÜdñV {H$`m àW_3 AmX H$moŸ&
51. VWm g_yX H$moŸ& {H$gr H$mo eof Zht aImŸ&
52. VWm Zyh H$s Om{V H$mo Bg go nhbo, dñVwV: dh ~‹S>o AË`mMmar Ad¡kmH$mar WoŸ&
53. VWm Am¢Yr H$s hþB© ~ñVr4 H$mo Cg Zo {Jam {X`mŸ&
54. {\$a Cg na N>m {X`m Omo N>m5 {X`mŸ&
55. Vmo (ho _Zwî`!) Vy AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z {H$Z nwañH$mam| _| g§Xoh H$aVm ahoJmŸ&
56. `h6 gMoVH$Vm© h¢ àW_ gMoVH$Vm©Am| _| goŸ&
57. g_rn Am bJr g_rn AmZo dmbrŸ&
58. Zht h¡ A„mh Ho$ {gdm Cgo H$moB© Xya H$aZo dmbmŸ&
59. Vmo Š`m Vw_ Bg7 Hw>>aAmZ na AmíM`© H$aVo hmo?
60. VWm h±gVo hmo, Am¡a amoVo ZhtŸ&
61. VWm {d_wI hmo aho hmoŸ&
62. AV: gO²Xm H$amo A„mh Ho$ {b`o VWm Cgr H$s d§XZm8 H$amoŸ&
*****

1
AWm©V àb` Ho$ {XZ à{V\$b àXmZ H$aZo Ho$ {b`o
2
eoAa² m EH$ Vmao H$m Zm_ h¡Ÿ& {Og H$s nyOm Hw$N> Aa~ Ho$ bmoJ {H$`m H$aVo WoŸ& (BãZo H$gra)Ÿ& AW© `h h¡ {H$ `h Vmam
nyÁ` Zht, dmñV{dH$ nyÁ` Cg H$m ñdm_r A„mh h¡Ÿ&
3
`h hÿX (Ab¡{hñgbm_) H$s Om{V WoŸ&
4
AWm©V gmboh (Ab¡{hñgbm_) H$s Om{V H$moŸ&
5
AWm©V byV (Ab¡{hñgbm_) H$s Om{V H$moŸ&
6
AWm©V nËWam| H$s dfm© H$a Ho$ CZ H$s ~ñVr H$mo T>m±H$ {X`mŸ&
7
AWm©V _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) ^r EH$ agyb h¢ àW_ agybm| Ho$ g_mZŸ&
8
hXrg _| h¡ {H$ O~ gO²Xo H$s àW_ gyah: ZÁ_, CVar Vmo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Am¡a Omo Amn Ho$ nmg Wo
g~ Zo gO²Xm {H$`m EH$ ì`{ŠV Ho$ {gdmŸ& Cg Zo Hw$N> Yyb br, Am¡a Cg na gO²Xm {H$`mŸ& Vmo _¢ Zo Bg Ho$ níMmV²
XoIm {H$ dh H$m{µ\$a ahVo hþ`o _mam J`mŸ& Am¡a dh C_æ`m {~Z ˜bµ\$ h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 4863)
677
54 - gyah µH$_a

gyah µH$_a - 54
gyah µH$_a Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡Ÿ& Bg _| 55 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg H$s àW_ Am`V _| µH$_a (Mm±X) Ho$ Xmo ^mJ hmo OmZo H$m dU©Z h¡Ÿ& Bg{b`o
Bgo gyah H$_a H$hm OmVm h¡Ÿ&
- Bg _| H$m{µ\$am| H$mo P§Pmo‹S>m J`m h¡ {H$ O~ àb` H$m bjU COmJa hmo J`m h¡,
Am¡a dh E{Vhm{gH$ ~mV| ^r Am JB© h¢ {OZ _| {ejm h¡ Vmo {\$a dh H¡$go AnZo
Hw$µ\«$ na A‹S>o hþ`o h¢? `h H$m[\>>a Cgr g_` gMoV hm|Jo O~ àb` Am Om`oJrŸ&
- CZ Om{V`m| H$m Hw$N> n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡ {OÝhm|Zo agybm| H$mo PwR>bm`mŸ& Am¡a
g§gma hr _| `mVZm H$s ^mJr ~Z JBªŸ& Am¡a _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| H$mo àb` H$s
AmnXm go gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ&
- ApÝV_ Am`Vm| _| AmkmH$m[a`m| H$mo ñdJ© H$s ew^gyMZm Xr JB© h¡&
*****

678
54 - gyah µH$_a

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. g_rn Am JB©1 àb`, VWm Xmo IÊS> hmo J`m Mm±XŸ&
2. Am¡a `{X dh XoIVo h¢ H$moB© {ZemZr Vmo _w±h \o$a boVo h¢Ÿ& Am¡a H$hVo h¢Ÿ& `h Vmo
OmXy h¡ Omo hmoVm ahm h¡Ÿ&
3. Am¡a CÝhm|Zo PwR>bm`m Am¡a AZwgaU {H$`m AnZr AmH$m§jmAm| H$mŸ& Am¡a àË`oH$
H$m`© H$m EH$ {ZpíMV g_` h¡Ÿ&
4. Am¡a {ZíM` Am MwHo$ h¡ CZ Ho$ nmg Hw$N> Eogo g_mMma {OZ _| MoVdmZr h¡Ÿ&
5. `h (Hw> aAmZ) nyU©V: VËdX{e©Vm (kmZ) h¡ {\$a ^r Zht H$m_ AmBª CZ Ho$
MoVmd{Z`m±&
6. Vmo Amn {d_wI hmo Om`| CZ go, {Og {XZ nwH$maZo dmbm nwH$maoJm EH$ A{n«`
MrµO H$s2 AmoaŸ&
7. PwH$s hm|Jr CZ H$s Am±IŸ& dh {ZH$b aho hm|Jo g_m{Y`m| go O¡go {H$ dh {Q>È>r
Xb hm| {~Iao hþ`oŸ&
8. Xm¡‹S> aho hm|Jo nwH$maZo dmbo H$s AmoaŸ& H$m{µ\$a H$h|Jo: `h Vmo ~‹S>m ^rfU {XZ h¡Ÿ&
9. PwR>bm`m BZ go nhbo Zyh H$s Om{V ZoŸ& Vmo PwR>bm`m CÝhm|Zo h_mao ^ŠV H$mo
Am¡a H$hm {H$ (nmJb) h¡Ÿ& Am¡a (Cgo) P‹S>H$m J`mŸ&
10. Vmo Cg Zo àmW©Zm H$s AnZo nmbZhma go {H$ _¢ {dde hÿ±, AV: _oam ~Xbm boboŸ&
11. Vmo h_ Zo Imob {X`o AmH$me Ho$ Ûma Ymam àdmh Ob Ho$ gmWŸ&
12. VWm \$m‹S> {X`o YaVr Ho$ òmoV, Vmo {_b J`m (AmH$me Am¡a YaVr H$m) Ob Cg
H$m`© Ho$ AZwgma Omo {ZpíMV {H$`m J`mŸ&
13. Am¡a gdma H$a {X`m h_ Zo Cg (Zyh) H$mo V™Vm| VWm H$sbm| dmbr (Zmd) naŸ&

1
Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) go _¸$m dm{g`m| Zo _m±J H$s, {H$ Amn H$moB© M_ËH$ma {XIm`|Ÿ& AV: Amn Zo Mm±X H$mo Xmo
^mJ hmoVo CÝh| {XIm {X`mŸ& (~w˜mar: 4867)
AmXaUr` AãXw„mh {~Z _g²D$X H$hVo h¢ {H$ agyb (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ `wJ _| Mm±X Xmo IÊS> hmo J`m: EH$
IÊS> nd©V Ho$ D$na Am¡a Xygam Cg Ho$ ZrMoŸ& Am¡a Amn Zo H$hm: Vw_ g^r Jdmh ahmoŸ& (ghrh ~w˜mar : 4864)
2
AWm©V àb` Ho$ {XZ {hgm~ Ho$ {b`oŸ&
679
54 - gyah µH$_a

14. Omo Mb ahr Wr h_mar ajm _| Cg H$m ~Xbm boZo Ho$ {b`o {Og Ho$ gmW Hw$µ\$«
{H$`m J`m WmŸ&
15. Am¡a h_ Zo N>mo‹S> {X`m Bgo EH$ {ejm ~Zm H$aŸ& Vmo Š`m h¡ H$moB© {ejm J«hU H$aZo
dmbm?
16. {\$a (XoI bmo!) H¡$gr ahr _oar `mVZm VWm _oar MoVmd{Z`m±Ÿ?
17. Am¡a h_ Zo gab H$a {X`m h¡ Hw>>aAmZ H$mo {ejm Ho$ {b`oŸ& Vmo Š`m h¡ H$moB© {ejm
J«hU H$aZo dmbm?
18. PwR>bm`m AmX Zo Vmo H¡$gr ahr _oar `mVZm VWm _oar MoVmd{Z`m±Ÿ&
19. h_ Zo ^oO Xr CZ na H$‹S>r Am±Yr EH$ {ZaÝVa Aew^ {XZ _|Ÿ&
20. Omo C˜m‹S> ahr Wr bmoJm| H$mo O¡go dh IOya Ho$ ImoIbo VZo hm|Ÿ&
21. Vmo H¡$gr ahr _oar `mVZm VWm _oar MoVmd{Z`m±?
22. Am¡a h_ Zo gab ~Zm {X`m h¡ Hw> aAmZ H$mo {ejm Ho$ {b`oŸ& Vmo Š`m h¡ H$moB© {ejm
J«hU H$aZo dmbm?
23. PwR>bm {X`m g_yX1 Zo MoVmd{Z`m| H$moŸ&
24. Am¡a H$hm: Š`m AnZo hr _o go EH$ _Zwî` H$m h_ AZwgaU H$a|? dmñVd _| V~
Vmo h_ {ZíM` ~‹S>om Hw$nW VWm nmJbnZ _| h¡Ÿ&
25. Š`m CVmar JB© h¡ {ejm Cgr na h_mao ~rM _| go? (Zht) ~{ëH$ dh ~‹S>m PyR>m
Ah§H$mar h¡Ÿ&
26. CÝh| H$b hr kmZ hmo Om`oJm {H$ H$m¡Z ~‹S>m PyR>m Ah§H$mar h¡?
27. dmñVd _| h_ ^oOZo dmbo h¡ D±$Q>Zr CZ H$s narjm Ho$ {b`oŸ& AV: (ho gmboh!)
Vw_ CZ Ho$ (n[aUm_ H$s) àVrjm H$amo VWm Y¡`© aImoŸ&
28. Am¡a CÝh| gy{MV H$a Xmo {H$ Ob {d^m{OV hmoJm CZ Ho$ ~rM, Am¡a àË`oH$ AnZr
~mar Ho$ {XZ2 CnpñWV hmoJmŸ&

1
`h gmboh (Ab¡{hñgbm_) H$s Om{V WrŸ& CÝhm|Zo CZ go M_ËH$ma H$s _m±J H$s Vmo A„mh Zo nd©V go EH$ D±$Q>Zr
{ZH$mb XrŸ& {\$a ^r dh B©_mZ Zht bm`oŸ& Š`m|{H$ CZ Ho$ {dMma go A„mh H$m agyb H$moB© _Zwî` Zhr µ\$[aíVm hmoZm
Mm{h`o WmŸ& O¡gm H$s _¸$m Ho$ _we²[aH$m| H$m {dMma WmŸ&
2
AWm©V EH$ {XZ Ob òmoV H$m nmZr D±$Q>Zr {n`oJr Am¡a EH$ {XZ Vw_ g~Ÿ&
680
54 - gyah µH$_a

29. Vmo CÝhm|Zo nwH$mam AnZo gmWr H$moŸ& Vmo Cg Zo AmH«$_U {H$`m Am¡a Cgo ~Y H$a
{X`mŸ&
30. {\$a H¡$gr ahr _oar `mVZm VWm _oar MoVmd{Z`m±?
31. h_ Zo ^oO Xr CZ na H$H©$e ÜdZr, Vmo do hmo J`o ~m‹S>m ~ZmZo dmbo H$s am¡Xr hþB©
~m‹T> Ho$ g_mZ (Mya-Mya)Ÿ&
32. Am¡a h_ Zo gab H$a {X`m h¡ Hw>>aAmZ H$mo {ejm Ho$ {b`oŸ& Vmo Š`m h¡ H$moB© {ejm
J«hU H$aZo dmbm?
33. PyR>bm {X`m byV H$s Om{V Zo MoVmd{Z`m| H$moŸ&
34. Vmo h_ Zo ^oO {X`o CZ na, nËWa byV Ho$ n[aOZm| Ho$ {gdm, h_ Zo CÝh| ~Mm
{b`m amÌr Ho$ {nN>bo nhaŸ&
35. AnZo {deof AZwJh« goŸ& Bgr àH$ma h_ ~Xbm XoVo h¢ Cg H$mo Omo H¥$Vk hmoŸ&
36. Am¡a {Z:g§Xho (byV) Zo gmdYmZ {H$`m CZ H$mo h_mar nH$‹S> goŸ& naÝVw CÝhm|Zo
g§Xoh {H$`m MoVmd{Z`m| Ho$ {df` _|Ÿ&
37. Am¡a ~hbmZm Mmhm Cg (byV)H$mo Cg Ho$ A{V{W`m|1 go Vmo h_ Zo A§Yr H$a Xr
CZ H$s Am±I|Ÿ& {H$ MImo _oar `mVZm VWm _oar MoVmd{Z`m| (H$m n[aUm_)Ÿ&
38. Am¡a CZ na Am nhþ±Mr àmV: ^moa hr _o ñWm`r `mVZmŸ&
39. Vmo MImo _oar `mVZm VWm _oar MoVmd{Z`m±Ÿ&
40. Am¡a h_ Zo gab H$a {X`m h¡ Hw> aAmZ H$mo {ejm Ho$ {b`o Vmo Š`m h¡ H$moB© {ejm
J«hU H$aZo dmbmŸ?
41. VWm {µ\$aAm¡{Z`m| Ho$ nmg ^r MoVmd{Z`m± AmBªŸ&
42. CÝhm|Zo PwR>bm`m h_mar àË`oH$ {Zem{Z`m| H$mo Vmo h_ Zo nH$‹S> {b`m CZ H$mo A{V
à^mdr Am{Yn{V Ho$ nH$‹S>Zo Ho$ g_mZŸ&
43. (ho _¸$m dm{g`m|!) Š`m Vwåhmao H$m{µ\$a CÎm_ h¢ CZ go AWdm Vwåhmar _w{ŠV
{bIr hþB© h¡ AmH$mer` nwñVH$m| _|?
44. AWdm dh H$hVo h¢ {H$ h_ {dOoVm g_yh h¢Ÿ&

1
AWm©V CÝhm|Zo AnZo XwamMma Ho$ {b`o µ\$[aíVm| H$mo Omo gwÝXa `wdH$m| Ho$ ê$n _| Am`o Wo, CZ H$mo byV (Ab¡{hñgbm_)
go AnZo gwnwX© H$aZo H$s _m±J H$sŸ&
681
54 - gyah µH$_a

45. erK« hr nam{OV H$a {X`m Om`oJm `h g_yh, Am¡a dh nrR> {XIm1 X|JoŸ&
46. ~pëH$ àb` CZ Ho$ dMZ H$m g_` h¡ VWm àb` A{YH$ H$‹S>r Am¡a VrIr h¡Ÿ&
47. dñVwV: `h nmnr Hw$nW VWm A{¾ _| h¢Ÿ&
48. {Og {XZ do KgrQ>o Om`|Jo `mVZm _| AnZo _wIm| Ho$ ~b (CZ go H$hm Om`oJm
{H$) MImo ZaH$ H$s `mVZm H$m ñdmXŸ&
49. {ZíM` h_ Zo àË`oH$ dñVw H$mo CËnÝZ {H$`m h¡ EH$ AZw_mZ goŸ&
50. Am¡a h_mam AmXoe ~g EH$ hr ~ma hmoVm h¡ Am±I PnH$Zo Ho$ g_mZŸ&2
51. Am¡a h_ ÜdñV H$a MwHo$ h¢ Vwåhmao O¡go ~hþV go g_wXm`m| H$moŸ&
52. Omo Hw$N> CÝh|Zo {H$`m h¡ H$_©nÌ _| h¡Ÿ&3
53. Am¡a àË`oH$ VwÀN> VWm ~‹S>r ~mV A§{H$V h¡Ÿ&
54. dñVwV: gXmMmar bmoJ ñdJm] VWm Zhamo _| hm|JoŸ&
55. gË` Ho$ ñWmZ _| A{V gm_Ï`©dmZ ñdm_r Ho$ nmgŸ&
*****

1
Bg _| _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| H$s namO` H$s ^{dî`dmUr h¡ Omo ~Ð Ho$ `wÕ _| nyar hþB©Ÿ& hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h
d g„_) ~Ð Ho$ {XZ EH$ ˜o_o _| A„mh go àmW©Zm H$a aho WoŸ& {\$a `hr Am`V n‹T>Vo hþ`o {ZH$boŸ& (ghrh ~w˜mar :
4875)
2
AWm©V àb` hmoZo _| Xoa Zht hmoJrŸ& A„mh H$m AmXoe hmoVo hr VËjU àb` Am Om`oJr
3
{Ogo CZ µ\$[aíVm| Zo Omo Xm`| VWm ~m`| ahVo h¢ {bI aIm h¡Ÿ&
682
55 - gyah aô_mZ

gyah aô_mZ - 55
gyah aô_mZ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$r h¡ Bg _| 78 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gyah H$m Ama§^ A„mh Ho$ ew^ Zm_ ''aô_mZ'' go hþAm h¡Ÿ& Bg{b`o Bg H$m
Zm_ gyah aô_mZ h¡Ÿ&
- Bg H$s Ama§{^H$ Am`Vm| _| aô_mZ (AË`§V H¥$nmerb) H$s g~ go ~‹S>r X`m H$m
dU©Z hþAm h¡ {H$ Cg Zo _Zwî` H$mo Hw>>aAmZ H$m kmZ àXmZ {H$`m Am¡a Cgo ~mV
H$aZo H$s e{ŠV Xr Omo Cg H$m {deof JwU h¡Ÿ&
- {\$a Am`V 12 VH$ YaVr VWm AmH$me H$s {d{MÌ MrµOm| H$m dU©Z H$a Ho$ `h
àíZ {H$`m J`m h¡ {H$ Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| VWm JwUm| H$mo
ZH$mamoJo?
- Bg H$s Am`V 13 go 30 VH$ {OÞm| VWm _Zwî`m| H$s CËn{Îm, Xmo nyd© VWm
npíM_m| H$s Xyar, Xmo gmJam| H$m g§J_ VWm Bg àH$ma H$s AÝ` {d{MÌ {Zem{Z`m|
Am¡a A„mh H$s X`m H$s Amoa Ü`mZ {Xbm`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 31 go 45 VH$ _Zwî`m| VWm {OÞm| H$mo CZ Ho$ nmnm| na H$‹S>r MoVmdZr Xr
JB© h¡ {H$ dh {XZ Am hr ahm h¡ O~ Vwåhmao {H$`o H$m Xw:IXm`r XÊS> Vwåh|
{_boJmŸ&
- AÝV _| CZ H$m ew^ n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡ Omo A„mh go S>aVo ahoŸ& Am¡a {\$a
ñdJ© Ho$ gwIm| H$s EH$ PbH$ {XIm`r JB© h¡Ÿ&
*****

683
55 - gyah aô_mZ

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. AË`§V H¥$nmerb ZoŸ&
2. {ejm Xr Hw>>aAmZ H$sŸ&
3. Cgr Zo CËnÞ {H$`m _Zwî` H$moŸ&
4. {gIm`m Cgo gmµ\$ gmµ\$ ~mobZmŸ&
5. gy`© VWm MÝÐ_m EH$ ({Z`{_V) {hgm~ go h¢Ÿ&
6. VWm Vmao Am¡a d¥j XmoZm| (Cgo) gO²Xm H$aVo h¢Ÿ&
7. Am¡a AmH$me H$mo D±$Mm {H$`m Am¡a aI Xr VamOyŸ&1
8. Vm{H$ Vw_ C„§KZ Z H$amo VamOy (Ý`m`) _|Ÿ&
9. VWm grYr aImo VamOy Ý`m` Ho$ gmW Am¡a H$_ Z Vm¡bmoŸ&
10. YaVr H$mo Cg Zo (ahZo `mo½` ~Zm`m nyar CËn{Îm Ho$ {b`oŸ)&
11. {Og _| _odo VWm JwÀN>o dmbo IOya h¢Ÿ&
12. Am¡a ^ygo dmbo AÞ VWm gwJ§{YV (nwîn) \y$b h¢Ÿ&
13. Vmo (ho _Zwî` VWm {OÞ!) Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo
PwR>bmAmoJm?
14. Cg Zo CËnÞ {H$`m _Zwî` H$mo IZIZmVo R>rH$ar O¡go gyIo Jmao goŸ&
15. VWm CËnÞ {H$`m {OÞm| H$mo A{½Z H$s Ádmbm goŸ&
16. Vmo Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
17. dh XmoZm| gy`m}X`2 Ho$ ñWmZm| VWm XmoZm| gy`m©ñV Ho$ ñWmZm| H$m ñdm_r h¡Ÿ&
18. Vmo Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z- {H$Z nwañH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
19. Cg Zo Xmo gmJa ~hm {X`o {OZ H$m g§J_ hmoVm h¡Ÿ&
20. CZ XmoZm| Ho$ ~rM EH$ Am‹S> h¡Ÿ& dh EH$-Xygao go {_b Zht gH$VoŸ&
21. Vmo Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJoŸ?
22. {ZH$bVm h¡ CZ XmoZm| go _moVr VWm _y±JmŸ&
1
(Xo{I`o : gyah hXrX, Am`V: 25) AW© `h h¡ {H$ YaVr _| Ý`m` H$m {Z`_ ~Zm`m Am¡a Cg Ho$ nmbZ H$m AmXoe
{X`mŸ&
2
J_u VWm Om‹S>o _| gy`m}X` VWm gy`m©ñV Ho$ ñWmZm| H$mŸ& Bg go A{^àm` nyd© VWm níM_ H$s {Xem Zht h¡Ÿ&
684
55 - gyah aô_mZ

23. Vmo Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
24. VWm Cgr Ho$ A{YH$ma _| h¢ OhmµO I‹S>o {H$`o hþ`o gmJa _| nd©Vm| O¡gŸo &
25. Vmo Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
26. àË`oH$ Omo YaVr na h¢ ZmedmZ h¡Ÿ&
27. VWm eof ah Om`oJm Amn Ho$ àVmnr gå_m{ZV nmbZhma H$m _wI (ApñVËd)Ÿ&
28. Vmo Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
29. Cgr go _m±JVo h¢ Omo AmH$mem| VWm YaVr _| h¢Ÿ& àË`oH$ {XZ dh EH$ Z`o H$m`© _|
h¡Ÿ&1
30. Vmo Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
31. Am¡a erK« hr h_ nyU©V: AmH${f©V hmo Om`|Jo Vwåhmar Amoa, h¡ (YaVr Ho$) XmoZm|
~moP2 ({OÞmo Am¡a _Zwî`mo!)3
32. Vmo Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
33. ho {OÞ VWm _Zwî` Ho$ g_yh! `{X {ZH$b gH$Vo hmo AmH$mem| VWm YaVr Ho$
{H$Zmam| go Vmo {ZH$b ^mJmoŸ& Am¡a Vw_ {ZH$b Zht gH$moJo {~Zm ~‹S>r e{ŠV4 Ho$Ÿ&
34. {\$a Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
35. Vw_ XmoZm| na A{¾ H$s Ádmbm VWm Yydm± N>mo‹S>m Om`oJmŸ& Vmo Vw_ AnZr ghm`Vm
Zht H$a gH$moJŸo &
36. {\$a Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
37. O~ AmH$me (àb` Ho$ {XZ) \$Q> Om`oJm Vmo bmb hmo Om`oJm bmb M_‹S>o Ho$
g_mZŸ&
38. Vmo Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAm|Jo?
39. Vmo Cg {XZ Zht àíZ {H$`m Om`oJm AnZo nmn H$m {H$gr _Zwî` go Z {OÞ goŸ&
40. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?

1
AWm©V dh AnZr CËn{Îm H$s Amdí`ŠVm`| nyar H$aVm, àmW©Zm`| gwZVm, ghm`Vm H$aVm, amoJr H$mo {ZamoJ H$aVm, AnZr X`m
àXmZ H$aVm, VWm An_mZ-gå_mZ Am¡a {dO`-àmO` XoVm Am¡a AJ{UV H$m`© H$aVm h¡Ÿ&
2
Bg dmŠ` H$m AW© _whmdao _| Y_H$s XoZm Am¡a gmdYmZ H$aZm h¡Ÿ&
3
Bg _| àb` Ho$ {XZ H$s Amoa g§Ho$V h¡ O~ g~ _Zwî`m| Am¡a {OÞm| Ho$ H$_m] H$m {hgm~ {b`m Om`oJmŸ&
4
AW© `h h¡ {H$ A„mh H$s nH$‹S> go ~M {ZH$bZm Vwåhmao ~g _| Zht h¡Ÿ&
685
55 - gyah aô_mZ

41. nhMmZ {b`o Om`|Jo AnamYr AnZo _wIm| go, Vmo nH$‹S>m Om`oJm CZ Ho$ _mWo Ho$
~bm| Am¡a n¡am| H$moŸ&
42. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
43. `hr dh ZaH$ h¡ {Ogo PyR> H$h aho Wo AnamYrŸ&
44. dh {\$aVo ah|Jo Cg Ho$ ~rM VWm Im¡bVo nmZr Ho$ ~rMŸ&
45. Vmo Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo OwR>bmAmoJo?
46. Am¡a Cg Ho$ {b`o Omo S>am AnZo nmbZhma Ho$ g_j I‹S>o hmoZo go Xmo ~mµJ h¢Ÿ&
47. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJoŸ&
48. Xmo ~mµJ har ^ar emImAm| dmboŸ&
49. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
50. CZ XmoZm| _| Xmo Ob òmoV ~hVo hm|JoŸ&
51. Vmo Vw_ XmoZm| AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z nwañH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
52. CZ _| àË`oH$ \$b Ho$ Xmo àH$ma hm|JoŸ&
53. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
54. dh Eogo {~ñVam| na V{H$`o bJm`o hþ`o hmoJo {OZ Ho$ AñVa X~rµO aoe_ Ho$ hm|JŸo &
Am¡a XmoZm| ~mJm| (H$s emIm`|) \$bm| go PwH$s hþB© hm|JrŸ&
55. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
56. CZ _| bOrbr Am±Im| dmbr {ó`m± hmoJr {OZ H$mo hmW Zht bJm`m hmoJm {H$gr
_Zwî` Zo Bg go nyd© Am¡a Z {H$gr {OÞ ZoŸ&
57. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
58. O¡go dh hrao Am¡a _y±Jo hm|Ÿ&
59. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
60. CnH$ma H$m ~Xbm CnH$ma hr h¡Ÿ&
61. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?

686
55 - gyah aô_mZ

62. VWm CZ XmoZm| Ho$ {gdm1 Xmo ~mµJ hm|JoŸ&


63. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
64. XmoZm| hao-^ao hm|JoŸ&
65. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
66. CZ XmoZm| _| Xmo Ob òmoV hm|Jo C~bVo hþ`Ÿo &
67. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
68. CZ _| \$b VWm IOya Am¡a AZma hm|JoŸ&
69. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
70. CZ _| gwM[aVm gwÝX[a`m± hm|JrŸ&
71. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
72. Jmo[a`m± gwa{jV hm|Jr ˜o_m| _|Ÿ&
73. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
74. Zht hmW bJm`m hmoJm CÝh| {H$gr _Zwî` Zo Bg go nyd© Am¡a Z {H$gr {OÞ ZoŸ&
75. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$Z-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
76. do V{H$`o bJm`o hþ`o hm|Jo hao JbrMm| VWm gwÝXa {dñVmam| naŸ&
77. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {H$-{H$Z CnH$mam| H$mo PwR>bmAmoJo?
78. ew^ h¡ Amn Ho$ àVmnr gå_m{ZV nmbZhma H$m Zm_Ÿ&

*****

1
hXrg _| h¡ {H$ Xmo ñdJ© Mm±Xr H$s h¡Ÿ& {OZ Ho$ dV©Z VWm g~ Hw$N> Mm±Xr Ho$ h¢Ÿ& Am¡a Xmo ñdJ© gmoZo H$s, {OZ Ho$ ~V©Z
VWm g~ Hw$N> gmoZo H$m h¡Ÿ& Am¡a ñdJ© dm{g`m| VWm A„mh Ho$ Xe©Z Ho$ ~rM A„mh Ho$ _wI na _{h_m Ho$ nX} Ho$ {gdm
Hw$N> Zht hmoJmŸ& (ghrh ~w˜mar : 4878)
687
56 - gyah dm{µH$Am

gyah dm{µH$Am - 56
gyah dm{µH$Am Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡ Bg _| 96 Am`V h¢Ÿ&
- dm{µH$Am àb` H$m EH$ Zm_ h¡Ÿ& Omo Bg gyah H$s àW_ Am`V _| Am`m h¡Ÿ& {Og
Ho$ H$maU Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡Ÿ&
- Bg _| àb` H$m ä`md: {MÌU h¡ {Og _| bmoJm| H$mo VrZ ^mJm| _| H$a {X`m
Om`oJmŸ& {\$a àË`oH$ Ho$ n[aUm_ H$mo ~Vm`m J`m h¡Ÿ& Am¡a CZ VÏ`m| H$m dU©Z
{H$`m J`m h¡ {OZ go à[V\$b Ho$ à{V {dídmg hmoVm h¡Ÿ&
- gyah Ho$ AÝV _| Hw>>aAmZ go {d_wI hmoZo na P§Pm|‹S>m J`m h¡ {H$ Hw> aAmZ Omo
àb` VWm à{V\$b H$s ~mVo ~Vm ahm h¡ dh gd©Wm A„mh H$m g§Xeo h¡Ÿ& Cg _|
e¡VmZ H$m H$moB© hñVjon Zht h¡Ÿ&
- AÝV _| _m¡V Ho$ g_` H$s {ddeVm H$m dU©Z H$aVo hþ`o ApÝV_ n[aUm_ go
gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ&
*****

688
56 - gyah dm{µH$Am

Aëbmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. O~ hmoZo dmbr hmo Om`oJrŸ&
2. Cg H$m hmoZm H$moB© PyR> Zht h¡Ÿ&
3. ZrMm-D±$Mm H$aZo1 dmbrŸ&
4. O~ YaVr VoµOr go S>mobZo bJoJrŸ&
5. Am¡a Mya-Mya H$a {X`o Om`|Jo nd©VŸ&
6. {\$a hmo Om`|Jo {dIar hþB© YybŸ&
7. VWm Vw_ hmo OmAmoJo VrZ g_yhŸ&
8. Vmo Xm`| dmbo, Vmo Š`m h¡ Xm`| dmbo!2
9. Am¡a ~m`| dmbo, Vmo Š`m h¢ ~m`o dmbo!
10. Am¡a AmJ«Jm_r Vmo AmJ«Jm_r hr h¡Ÿ&
11. dhr g_rn {H$`o3 hþ`o h¢Ÿ&
12. dh gwIm| Ho$ ñdJm] _| hm|JŸo &
13. ~hþV go AJbo bmoJm| _| goŸ&
14. VWm Hw$N> {nN>bo bmoJm| _| go hm|JŸo &
15. ñdU© go ~wZo hþ`o V™Vm| naŸ&
16. V{H$`o bJm`o CZ na EH$-Xygao Ho$ gå_wI (AmgrZ) hm|JoŸ&
17. {\$aVo hm|Jo CZ H$s godm Ho$ {b`o ~mbH$ Omo gXm (~mbH$) ah|JoŸ&
18. ß`mbo VWm gwam{h`m± boH$a VWm _{Xam Ho$ N>bH$Vo ß`mboŸ&
19. Z Vmo {g MH$am`oJm CZ go Z dh {Z~m}Y hm|JrŸ&
20. VWm Omo \$b dh Mmh|JŸo &
21. VWm njr H$m Omo _m§g do Mmh|JoŸ&
1
Bg go A{^àm` àb` h¡Ÿ& Omo gË` Ho$ {damo{Y`m| H$mo ZrMm H$a Ho$ ZaH$ VH$ nhþ±Mm`oJrŸ& VWm AmkmH$m[a`m| H$mo ñdJ© Ho$
D±$Mo ñWmZ VH$ nhþ±Mm`oJrŸ& Ama§{^H$ Am`Vm| _| àb` Ho$ hmoZo H$s MMm©, {\$a Cg {XZ bmoJm| Ho$ VrZ ^mJm| _o {d^m{OV
hmoZo H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ&
2
Xm`| dmbmo go A{^àm` dh h¡ {OZ H$m H$_©nÌ Xm`| hmW _| {X`m Om`oJmŸ& VWm ~m`| dmbo dh XwamMmar hm|Jo {OZ H$m
H$_©nÌ ~m`| hmW _| {X`m Om`oJmŸ&
3
AWm©V Aëbmh Ho$ {à`da Am¡a Cg Ho$ g_rn hm|JoŸ&
689
56 - gyah dm{µH$Am

22. Am¡a Jmo[a`m± ~‹S>o Z¡Zm| dmbrŸ&


23. Nw>nm H$a aIr hþB© _mo{V`m| Ho$ g_mZŸ&
24. Cg Ho$ ~Xbo Omo dh (g§gma _|) H$aVo ahoŸ&
25. Zht gwZ¢Jo CZ _| ì`W© ~mV Am¡a Z nmn H$s ~mVŸ&
26. Ho$db gbm_ hr gbm_ H$s ÜdZr hmoJrŸ&
27. Am¡a Xm`| dmbo, (Š`m hr ^m½` embr) h¡ Xm`| dmbo!
28. {~Z H$m±Q>o H$s ~¡ar _| hm|JoŸ&
29. VWm Vh na Vh Ho$bm| _|Ÿ&
30. \¡$br hþB© N>m`m1 _|Ÿ&
31. Am¡a àdm{hV Ob _|Ÿ&
32. VWm ~hþV go \$bm| _|&
33. Omo Z g_mßV hm|Jo, Z amoHo$ Om`|JoŸ&
34. Am¡a D$±Mo {~ñVa naŸ&
35. h_ Zo ~Zm`m h¡ (CZ H$s) npËZ`m| H$mo EH$ {deof ê$n goŸ&
36. h_ Zo ~Zm`m h¡ CÝh| Hw$_m[a`m±Ÿ&
37. ào{_H$m`| g_m`wŸ&
38. Xm{hZo dmbm| Ho$ {b`oŸ&
39. ~hþV go AJbm| _| go hm|Jo
40. VWm ~hþV go {nN>bm| _| gooŸ&
41. Am¡a ~m`| dmbo, Š`m h¢ ~m`| dmbo!
42. dh J_© dm`w VWm Im¡bVo Ob _| (hm|Jo)Ÿ&
43. VWm H$mbo Yyd| H$s N>m`m _|Ÿ&
44. Omo Z erVb hmoJm Am¡a Z gwIXŸ&
45. dmñVd _| dh Bg go nhbo (g§gma _|) gånÞ (gwIr) WoŸ&
46. VWm XwamJ«h H$aVo Wo _hm nmnm| naŸ&

1
hXrg _| h¡ {H$ ñdJ© _| EH$ d¥j h¡ {Og H$s N>m`m _| gdma gm¡ df© Mbo Jm {\$a ^r dh g_mßV Zht hmoJrŸ&(ghrh ~w˜mar :
4881)
690
56 - gyah dm{µH$Am

47. VWm H$hm H$aVo Wo {H$Š`m O~ h_ _a Om`|Jo VWm hmo Om`|Jo Yyb Am¡a ApñW`m±
Vmo Š`m h_ Adí` nyZ: Or{dV hm|Jo?
48. Am¡a Š`m h_mao nyd©O (^r)?
49. Amn H$h X| {H$ {Z:g§Xho g~ AJbo VWm {nN>boŸ&
50. Adí` EH${ÌV {H$`o Om`|Jo EH$ {ZYm©[aV {XZ Ho$ g_`
51. {\$a Vw_, ho Hw$nWo! PwR>bmZo dmbmo!Ÿ&
52. Adí` ImZo dmbo hmo OµµŠHy$_ (Wmoh‹S>) Ho$ ~¥j g|Ÿ&1
53. VWm ^aZo dmbo hmo Cg go (AnZo) CXaŸ&
54. VWm nrZo dmbo hmo Cg ga go Im¡bVm ObŸ&
55. {\$a nrZo dmbo hmo ß`mgo2 D±$Q> Ho$ g_mZŸ&
56. `hr CZ H$m A{V{W-gËH$ma h¡ à{VH$ma (àb`) Ho$ {XZŸ&
57. h_ Zo hr CËnÞ {H$`m h¡ Vw_ H$mo {\$a Vw_ {dídmg Š`m| Zht H$aVo?
58. Š`m Vw_ Zo `h {dMma {H$`m H$s Omo dr`© Vw_ (J^m©e` _|) {JamVo hmoŸ&
59. Š`m Vw_ Cgo {eew ~ZmVo hmo `m h_ ~ZmZo dmbo h¢Ÿ&
60. h_ Zo {ZYm©[aV {H$`m h¡ Vwåhmao ~rM _aU H$mo VWm h_ {dde hmoZo dmbo Zht h¢Ÿ&
61. {H$ ~Xb X| Vwåhmao ê$n, Am¡a Vwåh| ~Zm X| Cg ê$n _| {Ogo Vw_ Zht OmZVoŸ&
62. VWm Vw_ Zo Vmo OmZ {b`m h¡ àW_ CËn{Îm H$mo {\$a Vw_ {ejm J«hU Š`m| Zht
H$aVoŸ&
63. {\$a Š`m Vw_ Zo {dMma {H$`m {H$ Cg _| Omo Vw_ ~moVo hmo?
64. Š`m Vw_ Cgo CJmVo hmo `m h_ Cgo CJmZo dmbo h¢?
65. `{X h_ Mmh| Vmo Cgo ^wg ~Zm X| {\$a Vw_ ~mV| ~ZmVo ah OmAmoŸ&
66. dñVwV: h_ X{ÊS>V H$a {X`o J`oŸ&
67. ~pëH$ h_ (Or{dH$m go) d§{MV H$a {X`o J`oŸ&
68. {\$a Vw_ Zo {dMma {H$`m Cg nmZr _| Omo Vw_ nrVo hmoŸ&

1
Xo{I`o : gyah gmµµâµ\$mV, Am`V:62
2
Am`V _| ß`mgo D±$Q>m| Ho$ {b`o (hr_) eãX à`wŠV hþAmo h¡Ÿ& `h D±$Q> _| EH$ {deof amoJ hmoVm h¡ {Og go Cg
H$s ß`mg Zht OmVrŸ&
691
56 - gyah dm{µH$Am

69. Š`m Vw_ Zo Cgo ~agm`m h¡ Cgo ~mXb go AWdm h_ Cgo ~agmZo dmbo h¢Ÿ&
70. `{X h_ Mmh| Vmo Cgo Imar H$a X| {\$a Vw_ Am^mar (H¥$Vk) Š`m| Zht hmoVo?
71. Š`m Vw_ Zo Cg A{¾ H$mo XoIm {Ogo Vw_ gwbJmVo hm|
72. Š`m Vw_ Zo CËnÝZ {H$`m h¡ Cg Ho$ d¥j H$mo `m h_ CËnÞ H$aZo dmbo h¢?
73. h_ Zo hr ~Zm`m Cg H$mo {ejmàX VWm `m{Ì`m| Ho$ bm^Xm`H$Ÿ&
74. AV: (ho Z~r!) Amn n{dÌVm H$m dU©Z H$a| AnZo _hm nmbZhma Ho$ Zm_ H$sŸ&
75. _¢ enW boVm hÿ± {gVmam| Ho$ ñWmZm| H$s!
76. Am¡a `h {ZíM` EH$ ~‹S>r enW h¡ `{X Vw_ g_PmoŸ&
77. dmñVd _| `h AmXaUr`1 Hw>>aAmZ h¡Ÿ&
78. gwa{jV2 nwñVH$ _| h¡Ÿ&
79. Bgo n{dÌ bmoJ hr Ny>Vo h¢3
80. AdV[aV {H$`m J`m h¡ gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma H$s Amoa goŸ&
81. {\$a Š`m Vw_ Bg dmUr (Hw> aAmZ) H$s Anojm H$aVo hmo?
82. VWm ~ZmVo hmo AnZm ^mJ {H$ Bgo Vw_ PwR>bmVo hmo?
83. {\$a Š`m| Zht O~ àmU Jbo H$mo nhþ±MVo h¢Ÿ&
84. Am¡a Vw_ Cg g_` XoIVo ahVo hmoŸ&
85. VWm h_ A{YH$ g_rn hmoVo h¢ Cg Ho$ Vw_ go, naÝVw Vw_ Zht XoI gH$VoŸ&
86. Vmo `{X Vw_ {H$gr Ho$ AmYrZ Zht hmoŸ&
87. Vmo Cg (àmU H$mo \o$a Š`m| Zht bmVo, `{X Vw_ gÀMo hmo?
88. {\$a `{X dh (àmUr) g_rnd{V©`m| _| h¡Ÿ&
89. Vmo Cg Ho$ {b`o gwI VWm CÎm_ Or{dH$m VWm gwI ^ar ñdJ© h¡Ÿ&
90. Am¡a `{X dh Xm`| dmbm| _| go h¡Ÿ&
91. Vmo gbm_ h¡ Voao {b`o Xm`| dmbm| _| hmoZo Ho$ H$maUŸ&4

1
Vmam| H$s enW H$m AW© `h h¡ {H$ {Og àH$ma AmH$me Ho$ Vmam| H$s EH$ Ñ‹T> ì`dñWm h¡ Cgr àH$ma `h Hw> aAmZ ^r
A{V D±$Mm VWm gwÑ‹T> h¡Ÿ&
2
BB go A{^àm`: bm¡ho _ôµ\y$µO h¡Ÿ&
3
n{dÌ bmoJm| go A{^àm`: µ\$[aíVo & (Xo{I`o: gyah A~g, Am`V: 15, 16)
4
AWm©V Cg H$m ñdmJV gbm_ go hmoJm
692
56 - gyah dm{µH$Am

92. Am¡a `{X dh h¡ PwR>bmZo dmbo Hw$nWm| _| goŸ&


93. Vmo A{V{W gËH$ma h¡ Im¡bVo nmZr goŸ&
94. VWm ZaH$ _| àdoeŸ&
95. dmñVd _| `hr {ZíMV gË` h¡Ÿ&
96. AV: (ho Z~r!) Amn n{dÌVm H$m dU©Z H$ao AnZo _hm nmbZhma Ho$ Zm_ H$sŸ&
*****

693
57 - gyah hXrX

gyah hXrX - 57
gyah hXrX Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 29 Am`V h¡Ÿ&
- Bg gyah H$s Am`V 25 _| hXrX eãX Am`m h¡Ÿ& {Og H$m AW© ''bmohm'' h¡ Bg
{b`o Bg H$m Zm_ gyah hXrX n‹S>m h¡Ÿ&
- Bg _| A„mh H$s n{dÌVm VWm Cg Ho$ JwUm| H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a ewÕ
_Z go B©_mZ bmZo VWm Cg H$s _m±Jm| H$mo nyam H$aZo H$m {ZX}e {X`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| B©_mZ dmbm| H$mo ew^gyMZm Xr JB© h¡ {H$ àb` Ho$ {XZ Ho$ {b`o Á`mo{V
hmoJrŸ& {Og go _wZm{µ\$µH$ d§{MV ah|Jo Am¡a CZ H$s `mVZm H$s Xem H$mo {XIm`m
J`m h¢Ÿ&
- Am`V 16 go 24 VH$ _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ B©_mZ Š`m MmhVm h¡? Am¡a g§gma
H$m Anojm nabmoH$ H$mo bú` ~ZmZo H$s àoaUm Xr JB© h¡Ÿ&
- Am`V 25 go 27 VH$ Ý`m` H$s ñWmnZm Ho$ {b`o ~b à`moJ H$mo Amdí`H$
H$ama XoVo hþ`o {OhmX H$s àoaUm Xr JB©Ÿ& Am¡a éh~m{Zæ`V (gÝ`mg) H$m IÊS>Z
{H$`m J`m h¡Ÿ&
- ApÝV_ Am`Vm| _| AmkmH$mar B©_mZ dmbm| H$mo àH$me VWm ~‹S>r X`m àXmZ {H$`o
MmZo H$s ew^ gyMZm Xr JB© h¡Ÿ&
*****

694
57 - gyah hXrX

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A„mh H$s n{dÌVm H$m JmZ H$aVm h¡ Omo ^r AmH$me| VWm YaVr _| h¡ Am¡a dh
à~b JwUr h¡Ÿ&
2. Cgr H$m h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$m amÁ`Ÿ& dh OrdZ XoVm h¡ VWm _maVm h¡ Am¡a
dh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
3. dhr àW_ VWm dhr ApÝV_ Am¡a àË`j VWm Jwá h¡Ÿ& Am¡a dh àË`oH$ dñVw H$m
OmZZo dmbm h¡Ÿ&
4. Cgr Zo CËnÞ {H$`m h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$mo N>: {XZm| _| {\$a pñWV hmo J`m
Ae© ({g§hmgZ) naŸ& dh OmZVm h¡ Omo àdoe H$aVm h¡ YaVr _| VWm Omo
{ZH$bVm h¡ Cg goŸ& Am¡a Omo CVaVm h¢ AmH$me go VWm M‹T>Vm h¡ Cg _| Ÿ& Am¡a
dh Vwåhmao gmW1 h¡ Oh± ^r Vw_ ahmo Am¡a A„mh Omo Hw$N> Vw_ H$a aho hmo Cgo
XoI$ ahm h¡Ÿ&
5. Cgr H$m h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$m amÁ` Am¡a Cgr H$s Amoa \o$ao OmVo h¢ g~
_m_bo ({ZU©` Ho$ {b`o)Ÿ&
6. dh àdoe H$aVm h¡ am{Ì H$mo {XZ _| Am¡a àdoe H$aVm h¡ {XZ H$mo am{Ì _|Ÿ& VWm
dh grZm| Ho$ ^oXm| go nyU©V: AdJV h¡Ÿ&
7. Vw_ g^r B©_mZ bmAmo A„mh VWm Cg Ho$ agyb naŸ& Am¡a ì`` H$amo Cg _| go
{Og _| Cg Zo A{YH$ma {X`m h¡ Vw_ H$moŸ& Vmo Omo bmoJ B©_mZ bm`|Jo Vw_ _| go
VWm XmZ H$a|Jo Vmo CÝht Ho$ {b`o ~‹S>m à{V\$b h¡Ÿ&
8. Am¡a Vwåh| Š`m hmo J`m h¡ {H$ B©_mZ Zht bmVo Aëbmh na O~ {H$ agyb2 Vwåh|
nwH$ma ahm h¡ Vm{H$ Vw_ B©_mZ bmAmo AnZo nmbZhma na, O~ {H$ A„mh bo MwH$m
h¡ Vw_ go dMZ,3 `{X Vw_ B©_mZ dmbo hmoŸ&
1
AWm©V AnZo gm_Ï`© VWm kmZ ÛmamŸ& Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ A„mh gXm go h¡Ÿ& Am¡a gXm ahoJmŸ& àË`oH$ MrµO
H$m ApñVËd Cg Ho$ ApñVËd Ho$ níMmV h¡ Ÿ& dhr {ZË` h¡, {díd H$s àË`oH$ dñVw Cg Ho$ hmoZo H$mo ~Vm ahr h¡ {\$a ^r
dh Eogm Jwá h¡ {H$ {YH$mB© Zht XoVmŸ&
2
AWm©V _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_)
3
Xo{I`o : gyah Amam\$, Am`V: 172)Ÿ& BãZo H$gra Zo Bg go A{^àm` dh dMZ {b`m h¡ {Og H$m dU©Z (gyah _mBXm,
Am`V: 7) _| h¡& Omo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ Ûmam ghm~m go {b`m J`m {H$ dh Amn H$s ~mV| gwZ|Jo VWm
695
57 - gyah hXrX

9. dhr h¡ Omo CVma ahm h¡ AnZo ^ŠVna Iwbr Am`V| Vm{H$ dh Vwåh| {ZH$mbo
A§Yoam| go àH$me H$s AmoaŸ& VWm dmñVd _| A„mh Vwåhmao {b`o Adí` H$éUm_`
X`mdmZ² h¡Ÿ&
10. Am¡a Š`m H$maU h¡ {H$ Vw_ ì`` Zht H$aVo Aëbmh H$s amh _|, O~ A„mh hr Ho$
{b`o h¡ AmH$mem| VWm YaVr H$m CÎmam{YH$maŸ& Zht ~am~a hmo gH$Vo Vw_ _o go do
{OÝhm|Zo XmZ {H$`m (_¸$m) H$s {dO` go nhbo VWm Y_©`wX²>Y {H$`mŸ& dhr bmoJ
nX _| A{YH$ D±$Mo h¢ CZ go {OÝhm|Zo XmZ {H$`m Cg Ho$ níMmV1 VWm Y_©`wÕ
{H$`mŸ& VWm àË`oH$ H$mo A„mh Zo dMZ {X`m h¡ ^bmB© H$m, VWm A„mh Omo Hw$N>
Vw_ H$aVo hmo Cggo nyU©V: gy{MV h¡Ÿ&
11. H$m¡Z h¡ Omo F$U2 Xo A„mh H$mo AÀN>m F$U? {Ogo dh XwJwZm H$a Xo Cg Ho$
{b`o Am¡a Cgr Ho$ {b`o AÀN>m à{VXmZ h¡Ÿ&
12. {Og {XZ Vw_ XoImoJo B©_mZ dmbmo VWm B©_mZ dm{b`m| H$mo, {H$ Xm¡‹S> ahm3 hmoJm
CZ H$m àH$me CZ Ho$ AmJo VWm CZ Ho$ Xm`|Ÿ& Vwåho ew^gyMZm h¡ Eogo ñdJm} H$s
~hVr h¡ {OZ _| Zha|, {OZ _| Vw_ gXmdmgr hmoJo, dhr ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
13. {Og {XZ H$h|Jo _wZm{µ\$H$ nwéf VWm _wZm{\$H$ {ó`m± CZ go Omo B©_mZ bm`o {H$
h_mar àVrjm H$amo h_ àmá H$a b| Vwåhmao àH$me _| go Hw$N>Ÿ& CZ go H$hm
Om`oJm: Vw_ AnZo nrNo dm{ng OmAmo, Am¡a àH$me H$s ImoO H$amoŸ&4 {\$a ~Zm Xr
Om`oJr CZ Ho$ ~rM EH$ Xrdma {Og _| EH$ Ûma hmoJmŸ& Cg Ho$ ^rVa X`m hmoJr
VWm Cg Ho$ ~mha `mVZm hmoJrŸ&
14. dh CZ H$mo nwH$ma|Jo: Š`m h_ (g§gma _|) Vwåhmoao gmW Zht Wo? (dh H$h|Jo):
naÝVw Vw_ Zo CnÐd _| S>mb {b`m AnZo Amn H$mo, Am¡a àVrjm _|5 aho VWm

gwI-Xw:I _| AZwnmbZ H$a|JoŸ& Am¡a {à` Am¡a A{à` _| gƒ ~mob|JoŸ& VWm {H$gr H$s {ZÝXm go Zhr S>a|JoŸ&(~w˜mar :
7199, _wpñb_ 1709)
1
F$U go A{^àm` A„mh H$s amh _| YZ XmZ H$aZm h¡Ÿ&
2
hXrg _| h¡ {H$ H$moB© ChþX (nd©V) ~am~a ^r gmoZm XmZ H$ao Vmo _oao ghm~m Ho$ Mm¡WmB© AWdm AmYm {H$bmo Ho$ ~am~a ^r
Zht hmoJmŸ& (ghrh ~w˜mar : 3673, ghrh _w{ñb_ : 2541)
3
Xo{I`o : gyah _mBXm, Am`V:113
4
AWm©V g§gma _| Om H$a B©_mZ VWm gXmMma Ho$ àH$me H$s ImoO H$amo {H$ÝVw `h Ag§^d hmoJm
5
{H$ _wgb_mZm| na H$moB© AmnXm Am`oŸ&
696
57 - gyah hXrX

g§Xoh {H$`m Am¡a YmoIo _| aIm Vwåh| Vwåhmar {_Ï`m H$m_ZmAm| ZoŸ& `hm± VH$ H$s
Am nhþ±Mm A„mh H$m AmXoeŸ& Am¡a YmoIo hr _| aIm Vwåh| ~‹S>o d§MH$ (e¡VmZ) ZoŸ&
15. Vmo AmO Vw_ go H$moB© AW©-XÊS> Zht {b`m Om`oJm Am¡a Z H$m{µ\$am| goŸ& Vwåhmam
Amdmg ZaH$ h¡, dhr Vwåhmao `mo½` h¡, Am¡a dh ~wam {Zdmg h¡Ÿ&
16. Š`m g_` Zht Am`m B©_mZ dmbm| Ho$ {b`o {H$ PwH$ Om`| CZ Ho$ {Xb A„mh Ho$
ñ_aU (`mX) Ho$ {b`o, VWm Omo CVam h¡ gË`, Am¡a Z hmo Om`| CZ Ho$ g_mZ
{OZ H$mo àXmZ H$s JBª nwñVH|$ Bg go nyd©, {\$a bå~r Ad{Y ì`VrV hmo JB© CZ
na, Vmo H$R>moa hmo J`o CZ Ho$ {XbŸ&1 VWm CZ _| A{YH²$Va Ad¡kmH$mar h¢Ÿ&
17. OmZ bmo {H$ A„mh hr Or{dV H$aVm h¡ YaVr H$mo Cg Ho$ _aU Ho$ níMmV, h_
Zo COmJa H$a Xr h¢ Vwåhmao {b`o {Zem{Z`m± Vm{H$ Vw_ g_PmoŸ&
18. dñVwV: XmZ H$aZo dmbo nwéf VWm XmZ H$aZo dmbr {ó`m± VWm {OÝhm|Zo F$U
{X`m h¡ A„mh H$mo AÀN>m F$U,2 Cgo ~‹T>m`m Om`oJm CZ Ho$ {b`o, Am¡a CÝh¡t Ho$
{b`o AÀN>m à{VXmZ h¡Ÿ&
19. VWm Omo B©_mZ bm`o A„mh Am¡a Cg Ho$ agybm|3 na dhr {gÔrµH$ VWm ehrX4 h¢
AnZo nmbZhma Ho$ g_rnŸ& CÝht Ho$ {b`o CZ H$m à{V\$b VWm CZ H$s {Xì`
Á`mo{V h¡Ÿ& Am¡a Omo H$m{µ\$a hmo J`o Am¡a PwR>bm`m h_mar Am`Vm| H$mo Vmo dhr
ZmaH$s` h¢Ÿ&
20. OmZ bmo {H$ g§gm[aH$ OrdZ EH$ Iob VWm _Zmoa§OZ Am¡a emo^m5 Ed§ Amng _|
Jd© VWm EH$-Xygao go ~‹T> OmZo H$m à`mg h¡ YZm| VWm g§VmZ _|Ÿ& Cg dfm© Ho$
g_mZ ^m JB© {H$gmZm| Ho$ {Og H$s CnO, {\$a dh nH$ JB© Vmo Vw_ Cgo XoIZo
bJo nmbr, {\$a dh hmo OmVr h¡ Mya-MyaŸ& Am¡a nabmoH$ _| H$‹S>r `mVZm h¡, VWm

1
Xo{I`o : gyah _mBXm, Am`V : 13
2
hXrg _| h¡ {H$ Omo n{dÌ H$_mB© go EH$ IOya Ho$ ~am~a ^r XmZ H$aVm h¡ Vmo A„mh Cgo nmogVm h¡ O¡go H$moB© Kmo‹S>m Ho$
~ƒo H$mo nmogVm h¡ `hm± VH$ {H$ nd©V Ho$ g_mZ hmo OmVm h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 1014)
3
AWm©V {~Zm AÝVa Am¡a ^oX-^md {H$`o g^r agybm| na B©_mZ bm`oŸ&
4
{gÔrµH$ H$m AW© h¡: ~‹S>m gƒmŸ& Am¡a ehrX H$m AW© Jdmh h¡Ÿ& (Xo{I`o : gyah ~µH$am:143, Am¡a gyah hÁO:78)
5
Bg _| g§gm[aH$ OrdZ H$s emo^m H$s Cn_m dfm© H$s CnO H$s emo^m go Xr JB© h¡Ÿ& Omo Hw$N> hr {XZ ahVr h¡ {\$a Mya-
Mya hmo OmVr h¡Ÿ&
697
57 - gyah hXrX

A„mh H$s j_m Am¡a àgÞVm h¡Ÿ& Am¡a g§gm[aH$ OrdZ Vmo ~g YmoIo H$m g§gmYZ
h¡Ÿ&
21. EH$-Xygao go AmJo ~‹T>mo AnZo nmbZhma H$s j_m VWm Cg ñdJ© H$s Amoa {Og
H$m {dñVma AmH$me VWm YaVr Ho$ {dñVma Ho$1 g_mZ h¡ Omo V¡`ma H$s JB© h¡ CZ
Ho$ {b`o Omo B©_mZ bm`| A„mh Am¡a Cg Ho$ agybm| naŸ& `h A„mh H$m AZwJ«h h¡
dh àXmZ H$aVm h¡ Cgo {Og H$mo MmhVm h¡ Am¡a A„mh ~‹S>m CXma (X`merb)
h¡Ÿ&
22. Zht nhþ±MVr H$moB© AmnXm YaVr _| Am¡a Z Vwåhmao àmUm| _| naÝVw dh EH$ nwñVH$ _|
{bIr h¡ Bg go nyd© {H$ h_ Cgo CËnÞ H$a|Ÿ&2 Am¡a `h A„mh Ho$ {b`o A{V gab
h¡Ÿ&
23. Vm{H$ Vw_ emoH$ Z H$amo Cg na Omo Vw_ go Imo Om`oŸ& Am¡a Z BVamAmo Cg na
Omo Vwåh| àXmZ {H$`m h¡Ÿ& Am¡a A„mh ào_ Zht H$aVm {H$gr BVamZo Jd© H$aZo
dmbo goŸ&
24. Omo H§$Oygr H$aVo h¢ Am¡a AmXoe XoVo h¢ bmoJm| H$mo H§$Oygr H$aZo H$mŸ& VWm Omo
{d_wI hmoJm Vmo {ZíM` A„mh {Zñn¥h gamhZr` h¡Ÿ&
25. {Z:g§Xoh h_ Zo ^o Om h¡ AnZo agybm| H$mo Iwbo à_mUm| Ho$ gmW, VWm CVmar h¡
CZ Ho$ gmW nwñVH$, VWm Vwbm (Ý`m` H$m {Z`_), Vm{H$ bmoJ {ñWV ah| Ý`m`
naŸ& VWm h_ Zo CVmam bmohm {Og _| ~‹S>m ~b3 h¡ VWm bmoJm| Ho$ {b`o ~hþV go
bm^Ÿ& Am¡a Vm{H$ A„mh OmZ bo {H$ H$m¡Z Cg H$s ghm`Vm H$aVm h¡ VWm Cg
Ho$ agybm| H$s {~Zm XoIoŸ& dñVwV: A„mh A{V e{ŠVembr à^mdembr h¡Ÿ&
26. h_ Zo (agyb ~Zm H$a) ^oOm Zyh H$mo VWm B~²amhr_ H$mo Am¡a aI Xr CZ H$s
g§V{V _| Z~ydV (XwVËd) VWm nwñVH$Ÿ& Vmo CZ _| go Hw$N> Zo _mJ©Xe©Z AnZm`m
Am¡a CZ _| go ~hþV go Ad¡kmH$mar h¢Ÿ&

1
Xo{I`o : gyah Ambo B_amZ, Am`V: 133
2
AWm©V Bg {díd Am¡a _Zwî` Ho$ A{ñVËd go nyd© hr A„mh Zo AnZo kmZ AZwgma ''bm¡h¡ _h\y$µO'' (gwa{jV nwñVH$)
_| {bI aIm h¡Ÿ& hXrg _| h¡ {H$ A„mh Zo nyar CËn{Îm H$m ^m½` AmH$mem| VWm YaVr H$s aMZm go nMmg hµOma df©
nhbo {bI {X`mŸ& O~ {H$ Cg H$m Ae© nmZr na WmŸ& (ghrh _w{ñb_ : 2633)
3
Cg go AñÌ-eñÌ ~Zm`o OmVo h¢Ÿ&
698
57 - gyah hXrX

27. {\$a h_ Zo {ZaÝVa CZ Ho$ níMmV² AnZo agyb ^oOo Am¡a CZ Ho$ níMmV² ^oOm
_a²`_ Ho$ nwÌ B©gm H$mo VWm àXmZ H$s Cgo B§Orb, Am¡a H$a {X`m Cg H$m
AZwgaU H$aZo dmbm| Ho$ {Xbm| _| H$éUm VW X`m, Am¡a g§gma1 Ë`mJ H$mo CÝhm|Zo
ñd`§ ~Zm {b`m, h_ Zo Zht A{Zdm`© {H$`m Cgo CZ Ho$ D$naŸ& naÝVw A„mh H$s
àgÞVm Ho$ {b`o (CÝhm|Zo Eogm {H$`m) Vmo CÝhm|Zo Zht {H$`m Cg H$m nyU© nmbZŸ&
{\$a (^r) h_ Zo àXmZ {H$`m CZ H$mo Omo B©_mZ bm`o CZ _| go CZ H$m ~XbmŸ&
Am¡a CZ _| go A{YH²$Va Ad¡kmH$mar h¢Ÿ&
28. ho bmoJm| Omo B©_mZ bm`o hmoŸ& A„mh go S>amo Am¡a B©_mZ bmAmo Cg Ho$ agyb na
dh Vwåh| àXmZ H$aoJm Xmoham2 à{V\$b AnZr X`m go, VWm àXmZ H$aoJm Vwåh|
Eogm àH$me {Og Ho$ gmW Vw_ MbmoJo, VWm j_m H$a XoJm Vwåh|, Am¡a A„mh
A{V j_r X`mdmZ² h¡Ÿ&
29. Vm{H$ kmZ hmo Om`o (BZ ~mVm| go) Ahbo3 {H$Vm~ H$mo {H$ dh Hw$N> e{ŠV Zht
aIVo A„mh Ho$ AZwJh« naŸ& Am¡a `h {H$ AZwJ«h A„mh hr Ho$ hmW _| h¡Ÿ& dh
àXmZ H$aVm h¡ {Ogo Mmho, Am¡a A„mh ~‹S>o AZwJh« dmbm h¡Ÿ&
*****

1
g§gma Ë`mJ AWm©V gÝ`mg Ho$ {df` _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ A„mh Zo CÝh| Bg H$m AmXoe Zht {X`mŸ& CÝhm|Zo A„mh
H$s àgÞVm Ho$ {b`o ñd`§ Bgo AnZo D$na A{Zdm`© H$a {b`mŸ& {\$a ^r Bgo {Z^m Zht gHo$Ÿ& Bg _| `h g§Ho$V h¡ {H$
`moJ VWm gÝ`mg H$m Y_© _| H$^r H$moB© AmXoe Zht {X`m J`m h¡Ÿ& Bñbm_ _| ^r earAV Ho$ ñWmZ na VarµH$V ~Zm H$a
ZB© ~mV| ~ZmB© JBªŸ& Am¡a gËY_© H$m ê$n ~Xb {X`m J`mŸ& hXrg _| h¡ {H$ H$moB© h_mao Y_© _| ZB© ~mV {ZH$mbo Omo Cg _|
Zht h¡ Vmo dh _mÝ` ZhtŸ& (ghrh ~w˜mar,ghrh _wpñb_)
2
hXrg _| h¡ {H$ VrZ ì`{ŠV Eogo h¢ {OZ H$mo Xmham à{V\$b {_boJmŸ& BZ _| EH$, Ahbo {H$Vm~ _| go dh ì`{ŠV h¡ Omo
AnZo Z~r na B©_mZ bm`m Wm {\$a _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) na ^r B©_mZ bm`mŸ& (ghrh ~w˜mar: 97, 2544,
ghrh _wpñb_ : 154)
3
Ahbo {H$Vm~ go A{^àm`: `hÿXr VWm B©gmB© h¢Ÿ&
699
58 - gyah _wOmXbm

gyah _wOmXbm - 58
gyah _wOmXbm Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 22 Am`V| h¢Ÿ&
- _wOmXbm H$m AW© h¡: PJ‹S>m Am¡a VH$amaŸ& Bg Ho$ Ama§^ _| EH$ Zmar H$s VH$ama
H$m dU©Z h¡Ÿ& Bg{b`o Bg H$m Zm_ gyah _wOmXbm h¡Ÿ&
- Bg _| {µOhma Ho$ {df` _| Ym{_©H$ {Z`_m| H$mo ~Vm`m J`m h¡Ÿ& gmW hr BZ {Z`_m|
H$m BÝH$ma H$aZo na H$‹S>o XÊS> H$s MoVmdZr Xr JB© h¡Ÿ&
- Am`V 7 go 11 VH$ _wZm{µ\$µH$m| Ho$ fS²>`§Ì Am¡a CnÐd H$s MMm© H$aVo hþ`o B©_mZ
dmbm| Ho$ gm_m{OH$ {Z`_m| Ho$ {ZX}e {X`o J`o h¡Ÿ&
- Am`V 12 Am¡a 13 _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ gmW H$mZm \y$gr Ho$
gå~§Y _| EH$ {deof AmXoe {X`m J`m h¡Ÿ&
- AÝV _| {ÛYmdm{X`m| (_wZm{µ\$µH$m|) H$s nH$‹S> H$aVo hw`o gƒo B_©Zm dmbm| Ho$ bjU
~Vm`o J`o h¡Ÿ&
*****

700
58 - gyah _wOmXbm

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. (ho Z~r!) A„mh Zo gwZ br h¡ Cg ór H$s ~mV Omo Amn go PJ‹S> ahr Wr AnZo
n{V Ho$ {df` _|Ÿ& VWm Jwhma ahr Wr A„mh H$moŸ& Am¡a A„mh gwZ ahm Wm Vw_
XmoZm| H$s dmVm©bmn, dmñVd _| dh g~ Hw$N> gwZZo-XoIZo dmbm h¡Ÿ&
2. Omo {µOhma1 H$aVo h¢ Vw_ _| go AnZr n{ËZ`m| go Vmo do CZH>>r _m± Zht h¢Ÿ& CZH>>r
_m± Vmo do h¢Ÿ[OÝhm|Zo CZH>>mo OÝ_ [X`m h¡Ÿ& Am¡a dh ~mobVo h¢ŸA[n«` VWm PR>r
~mV& Am¡a dmñVd _| A„mh _m\ H>>aZodmbm j_merb h¡Ÿ&
3. Am¡a Omo {µOhma H$a boVo h¢ AnZr n{ËZ`m| go, {\$a dm{ng boZm MmhVo hm| AnZr
~mV Vmo (Cg H$m XÊS>) EH$ Xmg _wŠV H$aZm h¡, Bg go nyd© {H$ EH$-Xygao H$mo
hmW bJm`|Ÿ&2 Bgr H$s Vwåh| {ejm Xr Om ahr h¡Ÿ& Am¡a A„mh Cg go Omo Vw_
H$aVo hmo ^br-^m±{V gy{MV h¡Ÿ&
4. {\$a Omo (Xmg) Z nm`o Vmo Xmo _hrZo {ZaÝVa amoµOm (~«V) aIZm h¡ Bg go nyd©
{H$ EH$-Xygao H$mo hmW bJm`oŸ& {\$a Omo gH$V Z aIo Vmo gmR> {ZY©Zm| H$mo ^moOZ
H$amZm h¡Ÿ& `h AmXoe Bg b`o h¡ Vm{H$ Vw_ B©_mZ bmAmo A„mh VWm Cg Ho$
agyb naŸ& Am¡a `h A„mh H$s gr_m`| h¢Ÿ& VWm H$m{µ\$am| Ho$ {b`o Xw:IXm`r
`mVZm h¡Ÿ&
5. dmñVd _| Omo {damoY H$aVo h¡ A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$m, do An_m{ZV H$a
{X`o Om`|Jo O¡go An_m{ZV H$a {X`o J`o Omo BZ go nyd© hþ`Ÿo & Am¡a h_ Zo CVma
Xr h¢ Iwbr Am`V| Am¡a H$m{µ\$am| Ho$ {b`o An_mZ H$mar `mVZm h¡Ÿ&

1
{µOhma H$m AW© h¡: n{V H$m AnZr nËZr go `h H$hZm {H$ Vy _wP na _oar _m± H$s nrR> Ho$ g_mZ h¡Ÿ& Bñbm_ go nyd© Aa~
g_mO _| `h Hw$ar{V Wr {H$ n{V AnZr nËZr go `h H$h XoVm Vmo nËZr H$mo VbmµH$ hmo OmVr WrŸ& Am¡a gXm Ho$ {b`o n{V
go AbJ hmo OmVr WrŸ& Am¡a Bg H$m Zm_ ''{µOhma'' WmŸ& Bñbm_ _| EH$ ór {Og H$m Zm_ ''˜m¡bm'' (a{µO`„mhþ
AÝhm) h¡ Cg go Cg Ho$ n{V: Am¡a nwÌ gm{_V (a{µO`„mhþ AÝhw) Zo {µOhma H$a {b`mŸ& ˜m¡bm (a{µO`„mhþ AÝhm) Z~r
(g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ nmg AmB©Ÿ& Am¡a Amn go Bg {df` _| PJ‹S>Zo bJrŸ& Cg na `h Am`V| CVatŸ& (ghrh
A~wXmD$g - 2214)Ÿ& AmB©em (a{µO`„mhþ AÝhm) Zo H$hm: _¢ Cg H$s ~mV Zht gwZ gH$sŸ& Am¡a A„mh Zo gwZ brŸ&
(BãZo _mOm: 156, `h hXrg ghrh h¡Ÿ&)
2
hmW bJmZo H$m AW© g§^moJ H$aZm h¡Ÿ& AWm©V g§^moJ go nhbo àm`píMV MwH$m Xo Ÿ&
701
58 - gyah _wOmXbm

6. {Og {XZ Or{dV H$aoJm CZ g~ H$mo A„mh Vmo CÝh| gy{MV H$a XoJm CZ Ho$
H$_m] goŸ& {JZ aIm h¡ Cgo A„mh Z Am¡a dh ^yb J`o h¢ CgoŸ& Am¡a A„mh
àË`oH$ dñVw na Jdmh h¡Ÿ&
7. Š`m Amn Zo Zht XoIm {H$ A„mh OmZVm h¡ Omo (^r) AmH$mem| VWm YaVr _| h¡?
Zht hmoVr {H$gr VrZ H$s H$mZm \y$gr naÝVw dh CZ H$m Mm¡Wm hmoVm h¡Ÿ& Am¡a Z nm±M
H$s naÝVw dh CZ H$m N>R>m hmoVm h¡Ÿ& Am¡a Z Bg go H$_ H$s Am¡a Z Bg go A{YH$
H$s naÝVw dh CZ Ho$ gmW hmoVm1 h¡, do Ohm± ^r hm|Ÿ& {\$a dh CÝh| gy{MV H$a XoJm
CZ Ho$ H$_m] go àb` Ho$ {XZŸ& dmñVd _| A„mh àË`oH$ dñVw go ^br-^m±[V
AdJV h¡Ÿ&
8. Š`m Amn Zo Zht XoIm CÝh| Omo amoHo$ J`o h¢ H$mZm \y$gr go? {\$a (^r) dhr
H$aVo h¢ {Og go amoHo$ J`o h¢Ÿ& VWm H$mZm \y$gr H$aVo h¢ nmn Am¡a AË`mMma, VW
agyb H$s Ad¡km H$sŸ& Am¡a O~ do Amn Ho$ nmg AmVo h¡ Vmo Amn H$mo Eogo (eãX
go) gbm_ H$aVo h¢ {Og go Amn na gbm_ Zht ^oOm A„mh ZoŸ& VWm H$hVo h¢
AnZo _Zm| _|: Š`m| A„mh h_| `mVZm Zht XoVm Cg na Omo h_ H$hVo2 h¡?
n`m©á h¡ CZ H$mo ZaH$ {Og _| dh àdoe H$a|Jo, Vmo ~wam h¡ CZ H$m {R>H$mZmŸ&
9. ho bmoJmo Omo B©_mZ bm`o hmo! O~ Vw_ H$mZm \y$gr H$amo Vmo H$mZm \y$gr Z H$amo nmn
VWm AË`mMma Ed agyb H$s Ad¡km H$s Ÿ&Am¡a H$mZm \y$gr H$amo nwÊ` VWm
gmXmMa H$s Ÿ& Am¡a S>aVo ahmo A„mh go {Og H$s Amoa hr Vw_ EH$Ì {H$`o
OmAmoJoŸŸ&

1
AWm©V OmZVm Am¡a gwZVm h¡Ÿ&
2
_wZm{µ\$µH$ Am¡a `hÿXr O~ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s godm _| AmVo Vmo (Añgbm_w Ab¡Hw$_) AZwdmX: Amn na
gbm_ Am¡a em{ÝV hmoŸ&) H$s OJh ''Añgm_w Ab¡Hw$_'' (AZwdmX: Amn na _m¡V Am`oŸ&) H$hVo WoŸ& Am¡a AnZo _Z _|
`h gmoMVo Wo {H$ `{X Amn A„mh Ho$ gË` agyb hmoVo Vmo h_mao Bg XwamMma Ho$ H$maU h_ na `mVZm Am OmVrŸ& Am¡a
O~ H$moB© `mVZm Zht AmB© Vmo Amn A„mh Ho$ agyb Zht hmo gH$VoŸ& hXrg _| h¡ {H$ `hÿ Xr Vw_ H$mo gbm_ H$a| Vmo dh
''Añgm_w Ab¡H$m'' H$hVo h¢, Vmo Vw_ d ''Ab¡H$m'' H$hmoŸ& AWm©V: Am¡a Vw_ na ^rŸ& (ghrh ~w˜mar: 6257, ghrg _w{ñb_ :
2164)
702
58 - gyah _wOmXbm

10. dmñVd _| H$mZm \y$gr e¡VmZr H$m_ h¡ Vm{H$ dh CXmgrZ hm|1 Omo B©_mZ bm`oŸ&
O~ {H$ Zht h¡ dh hm{ZH$ma CZ H$mo Hw$N>, naÝVw Aëbmh H$s AZw_{V goŸ& Am¡a
A„mh hr na Mm{h`o {H$ ^amogm H$a| B©_mZ dmboŸ&
11. ho B©_mZ dmbmo! O~ Vw_ go H$hm Om`o {H$ {dñVma H$a Xmo AnZr g^mdm| _| Vmo
{dñVma2 H$a Xmo, {dñVma H$a XoJm A„mh Vwåhmao {b`oŸ& VWm O~ H$hm Om`o {H$
gwH$‹S> OmAmo Vmo gwH$‹S> OmAmoŸ& D±$Mm3 H$a XoJm A„mh CZ H$mo Omo B©_mZ bm`o h¢
Vw_ _| go VWm {OZ H$mo kmZ àXmZ {H$`m J`m h¡ H$B© lo{U`m±Ÿ& VWm A„mh Cg
go Omo Vw_ H$aVo hmo ^br-^m±{V AdJV h¡Ÿ&
12. ho B©_mZ dmbmo! O~ Vw_ AHo$bo ~mV H$amo agyb go Vmo ~mV H$aZo go nhbo Hw$N>
XmZ H$amoŸ&4 `h Vwåhmao {b`o CÎm_ VWm A{YH$ n{dÌ h¡Ÿ& {\$a `{X Vw_ (XmZ Ho$
{b`o Hw$N>) Z nmAmo Vmo A„mh A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
13. Š`m Vw_ (Bg AmXoe go) S>a J`o {H$ EH$mÝV _| ~mV H$aZo go nhbo Hw$N> XmZ
H$a Xmo? {\$a O~ Vw_ Zo Eogm Zht {H$`m Vmo ñWmnZm H$amo Z_mµO H$s VWm
µOH$mV Xmo Am¡a Amkm nmbZ H$amo A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$sŸ& Am¡a A„mh
gy{MV h¡ Cg go Omo Hw$N> Vw_ H$a aho hmoŸ&
14. Š`m Amn Zo CÝh| XoIm5 {OÝhm|Zo {_Ì ~Zm {b`m Cg g_wXm` H$mo {Og na
H«$mo{YV hmo J`m A„mh? Z dh Vwåhmao h¢ Am¡a Z CZ Ho$Ÿ& Am¡a dh enW boVo h¡
PyR>r ~mV na OmZ ~yP H$aŸ&
15. Væ`ma H$s h¡ A„mh Zo CZ Ho$ {b`o H$‹S>r `mVZm, dmñVd _| dh ~wam h¡ Omo do H$a
aho h¢Ÿ&

1
hXrg _| h¡ {H$ O~ Vw_ VrZ EH$ gmW ahmo Vmo Xmo Amng _| H$mZm \y$gr Z H$a|Ÿ& Š`m|{H$ Bg go Vrgao H$mo Xw:I hmoVm h¡Ÿ&
(ghhr ~w˜mar : 6290, ghrh _wpñb_ : 2184)
2
^mdmW© `h h¡ {H$ H$moB© Am`o Vmo Cgo ^r {IgH$ H$a Am¡a Amng _| gwH$‹S> H$a OJh XmoŸ&
3
hXrg _| h¡ {H$ Omo A„mh Ho$ {b`o PwH$Vm Am¡a AÀN>m ì`dhma M`Z H$aVm h¡ Vmo A„mh Cgo D±$Mm H$a XoVm h¡Ÿ& (ghrh
_wpñb_ : 2588)
4
àË`oH$ _wgb_mZ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) go EH$mÝV _| ~mV H$aZm MmhVm WmŸ& {Og go Amn H$mo naoemZr hmoVr
WrŸ& Bg{b`o `h AmXoe {X`m J`mŸ&
5
Bg go g§Ho$V _wZm{µ\$H$m| H$s Amoa h¡A {OÝhm|Zo `hÿ{X`m| H$mo AnZm {_Ì ~Zm aIm WmŸ&
703
58 - gyah _wOmXbm

16. CÝhm|Zo ~Zm {b`m AnZr enWm| H$mo EH$ T>mbŸ& {\$a amoH$ {X`m (bmoJm| H$mo)
A„mh H$s amh go, Vmo CÝht Ho$ {b`o An_mZ H$mar `mVZm h¡Ÿ&
17. H$Xm{n Zht H$m_ Am`|Jo CZ Ho$ YZ Am¡a Z CZ H$s g§VmZ A„mh Ho$ g_j
Hw$N>Ÿ& dhr ZmaH$s h¢, dh Cg _| gXmdmgr hm|JŸo &
18. {Og {XZ I‹S>m H$aoJm CZ H$mo A„mh Vmo dh enW b|Jo A„mh Ho$ g_j O¡go
dh enW bo aho h¢ Vwåhmao g_jŸ& Am¡a dh g_P aho h¢ {H$ dh Hw$N> (VH©$)1 na
h¢Ÿ& gwZ bmo! dmñVd _| dhr PyR>o h¢Ÿ&
19. N>m2 J`m h¡ CZ na e¡VmZ Am¡a ^wbm Xr h¡ CZ H$mo A„mh H$s `mXŸ& `hr e¡VmZ
H$s goZm h¢Ÿ& gwZ bmo! e¡VmZ H$s goZm hr j{VJ«ñV hmoZo dmbr h¡Ÿ&
20. dmñVd _| Omo {damoY H$aVo h¢ A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$m, dhr An_m{ZVm| _| go
h¢Ÿ&
21. {bI aIm h¡ A„mh Zo {H$ Adí` _¢ à^mdembr ({dO`r) ahÿ±Jm3 VWm _oao
agybŸ& dmñVd _| A„mh A{V e{ŠVembr à^mdembr h¡Ÿ&
22. Amn Zht nm`|Jo CZ H$mo Omo B©_mZ aIVo hm| A„mh VWm AÝV - {Xdg (àb`)
na {H$ dh _¡Ìr H$aVo hm| CZ go {OÝhm|Zo {damoY {H$`m A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb
H$m, Mmho dh CZ Ho$ {nVm hm| AWdm CZ Ho$ nwÌ AWdm CZ Ho$ ^mB© AWdm CZ
Ho$ n[aOZ4 hm|Ÿ& dhr h¢ {bI {X`m h¡ (A„mh Zo) {OZ Ho$ {Xbm| _| B©_mZ Am¡a
g_W©Z {X`m h¡ {OZ H$mo AnZr Amoa go ê$h (AmË_m) ÛmamŸ& VWm àdoe XoJm CZ
H$mo Eogo ñdJm] _| ~hVr h¢ {OZ _| Zha|, dh gXmdmgr hm|Jo {OZ _|Ÿ& àgÞ hmo J`m
A„mh CZ go VWm dh àgÞ hmo J`o Cg goŸ& dh A„mh H$m g_yh h¡Ÿ& gwZ bmo
A„mh H$m g_yh hr g\$b hmoZo dmbm h¡Ÿ&
*****

1
AWm©V CÝh| AnZr enW H$m Hw$N> bm^ {_b Om`oJm O¡go g§gma _| {_bVm ahmŸ&
2
AWm©V CZ H$mo AnZo {Z`§ÌU _| bo aIm h¡Ÿ&
3
Xo{I`o: gyah _w{_Z, Am`V: 51-52
4
Bg Am`V _| Bg ~mV H$m dU©Z {H$`m J`m h¡ {H$ B©_mZ, Am¡a H$m{µ \$a Omo Bñbm_ Am¡a _wgb_mZm| Ho$ OmZr Xwí_Z hm|
CZ go gƒr _¡Ìr H$aZm EH$Ì Zht hmo gH$VoŸ& AV: Omo Bñbm_ Am¡a Bñbm_ Ho$ {damo{Y`m| go EH$ gmW gÀMo gå~§Y
aIVo hm| Vmo CZ H$m B©_mZ gË` Zht h¡Ÿ&
704
59 - gyah hl

gyah hl - 59
gyah hl Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 24 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg gyah H$s Xygar Am`V _| ''hl'' H$m eãX Am`m h¡Ÿ& {Og H$m AW©: EH$Ì
hmoZm h¡Ÿ& Am¡a Bgr go `h Zm_ {b`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb Ho$ {damo{Y`m| H$mo _XrZm Ho$ `hÿXr µH$~rbo Ho$
An_mZmH$mar n[aUm_ go MoVmdZr Xr J`r h¡Ÿ&
- Ama§^ _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ AmH$mem| VWm YaVr H$s àË`oH$ MrµO A„mh H$s
n{dÌVm H$m JmZ H$aVr h¡Ÿ& {\$a `hÿXr H$~rbo ~Zr ZµOra Ho$, A„mh Am¡a Cg Ho$
agyb H$m {damoY H$aZo H$m n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡Ÿ& Am¡a B©_mZ dmbm| H$mo Hw$N>
{ZX}e {X`o J`o h¢Ÿ&
- Am`V 11 go 17 VH$ _| CZ _wZm{µ\$µH$m| H$s nH$‹S> H$s JB© h¡ Omo `hÿ{X`m| go
{_bH$a Bñbm_ Am¡a _wgb_mZm| Ho$ {déÕ fS²>`§Ì aM aho WoŸ&
- AÝV _| à^mdr {ejm VWm A„mh go S>aZo H$s ~mVm| H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ& VWm
Amkm nmbZ Am¡a Ad¡km H$m AÝVa ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- BãZo Aã~mg (a{µO`„mhþ AÝhþ_m) Zo H$hm: {H$ `h gyah ~Zr ZµOra Ho$ ~mao _|
CVarŸ& Bgo gyah ~Zr ZµOra H$hmoŸ& (ghrh ~w˜mar : 4883)
*****

705
59 - gyah hl

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A„mh H$s n{dÌVm H$m JmZ {H$`m h¡ Cg Zo Omo ^r AmH$mem| VWm YaVr _| h¡Ÿ&
Am¡a dh à^wËdembr JwUr h¡Ÿ&
2. dhr h¡ {Og Zo Ahbo {H$Vm~ _| go H$m{µ\$am| H$mo CZ Ho$ Kam| go nhbo hr AmH«$_U
_| {ZH$mb {X`mŸ& Vw_ Zo Zht g_Pm Wm {H$ do {ZH$b Om`|Jo, Am¡a CÝhm|Zo g_Pm
Wm {H$ ajH$ hm|Jo CZ Ho$ XwJm©1 A„mh goŸ& Vmo Am J`m CZ Ho$ nmg A„mh (H$m
{ZU©`)& Eogm CÝhm|Zo gmoMm ^r Z WmŸ& VWm S>mb {X`m CZ Ho$ {Xbm| _| ^`Ÿ& dh
COm‹S> aho Wo AnZo Kam| H$mo AnZo hmWm| go VWm B©_mZ dmbm| Ho$ hmWm|2 goŸ& Vmo
{ejm bmo, ho Am±I dmbmo!
3. Am¡a `{X A„mh Zo Z {bI {X`m hmoVm CZ (Ho$ ^m½` _|) Xoe {ZH$mbm, Vmo CÝh|
`mVZm Xo XoVm g§gma (hr) _|Ÿ& VWm CZ Ho$ {b`o Am{˜aV (na`bmoH$) _| ZaH$
H$s `mVZm h¡Ÿ&
4. `h Bg{b`o {H$ CÝhm|Zo {damoY {H$`m A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$m, Am¡a Omo
{damoY H$aoJm A„mh H$m Vmo {ZíM` A„mh H$‹S>r `mVZm XoZo dmbm h¡Ÿ&
5. (ho _wgb_mZmo!) Vw_ Zo Zht H$mQ>m3 H$moB© IOya H$m d¥j Am¡a Z N>mo‹S>m Cgo I‹S>m
AnZo VZo na, Vmo `h g~ A„mh Ho$ AmXoe go hþAmŸ& Am¡a Vm{H$ dh An_m{ZV
H$ao nW^«ï>m| H$moŸ&
1
Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) O~ _XrZm nhþ±Mo Vmo dhm± `hÿ{X`m| Ho$ VrZ µH$~rbo Am~mX Wo: ~Zr ZµOra, ~Zr Hw$a¡µOm
VWm ~Zr H¡$ZwµH$mAŸ& Amn Zo CZ g^r go g§{Y H$a brŸ& naÝVw dh Bñbm_ Ho$ {déÕ fS>²`§Ì aMVo ahoŸ& Am¡a EH$ g_`
O~ Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_)~Zr ZµOra Ho$ nmg J`o Vmo CÝhm|Zo D$na go EH$ nËWa \o$§H$ H$a Amn H$mo _ma
S>mbZo H$s `moOZm ~ZmB©Ÿ& {Og go dør Ûmam A„mh Zo Amn H$mo gy{MV H$a {X`mŸ& CZ Ho$ Bg g§{Y ^§J VWm fS²>`§Ì Ho$
H$maU Amn Zo CZ na AmH$_U {H$`mŸ& dh Hw$N> {XZ AnZo XwJm] _| ~X§ aho& AÝVV: CÝhm|Zo àmU j_m Ho$ ê$n _| Xoe
{ZH$mb H$mo ñdrH$ma {H$`mŸ& Am¡a `h _XrZm go `hÿX H$m àW_ Xoe {ZH$mbm WmŸ& `hm± go dh ˜¡~a nhþ±Mo Am¡a AXaUr`
C_a (a{µO`„mhþ AÝhþ) Ho$ `wJ _| CÝh| {\$a Xoe {ZH$mbm {X`m J`mŸ& Am¡a dh dhm± go em_ Mbo J`o Omo hl H$m _¡XmZ
hmoJmŸ&
2
O~ do AnZo Kam| go OmZo bJo Vmo Kam| H$mo Vmo‹S>-Vmo‹S>H$a Omo Hw$N> gmW bo Om gH$Vo Wo bo J`oŸ& Am¡a eof gm_mZ
_wgb_mZm| Zo {ZH$mbmŸ&
3
~Zr ZµOra Ho$ {Kamd Ho$ g_` Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ AmXoemZwgma CZ Ho$ IOyam| Ho$ Hw$N> d¥j Obm {X`o
Am¡a H$mQ> {X`o J`o Am¡a Hw$N> N>mo‹S> {X`o J`oŸ& Vm{H$ eÌw H$s Am‹S> H$mo g_mßV {H$`m Om`oŸ& Bg Am`V _| Cgr H$m dU©Z
{H$`m J`m h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 4884)
706
59 - gyah hl

6. Am¡a Omo YZ {Xbm {X`m A„mh Zo AnZo agyb H$mo CZ go, Vmo Zht Xm¡‹S>m`o Vw_ Zo
Cg Ho$ {b`o Kmo‹S>o Am¡a Z D±$Q>Ÿ& naÝVw A„mh à^wËd àXmZ H$a XoVm h¡ AnZo
agyb H$mo {Og na MmhVm h¡, VWm A„mh Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
7. A„mh Zo Omo YZ {Xbm`m h¡ AnZo agyb H$mo Bg ~ñVr dmbm|1 go, dh A„mh
VWm agyb, VWm (Amn Ho$ g_rnd{V©`m| VWm AZmWm| Am¡a {ZY©Zm| VWm `m{Ì`m|
Ho$ {b`o h¡Ÿ& Vm{H$ dh {\$aVm Z ah2 Om`o Vwåhmao YZdmZm| Ho$ ~rM Am¡a Omo àXmZ
H$a X| agyb, Vw_ Cgo bo bmo Am¡a amoH$ X| Vw_ H$mo {Og go Vmo Vw_ éH$ OmAmoŸ&
VWm A„mh go S>aVo ahmo, {ZíM` A„mh H$‹S>r `mVZm XoZo dmbm h¡Ÿ&
8. CZ {ZY©Z _whm{Oam| Ho$ {b`o h¡ Omo {ZH$mb {X`o J`o AnZo Kam| VWm YZm| goŸ& dh
MmhVo h¢ A„mh H$m AZwJh« VWm àgÞVm, Am¡a ghm`Vm H$aVo h¡ A„mh VWm
Cg Ho$ agyb H$s, `hr gƒo h¢Ÿ&
9. VWm CZ bmoJm|3 Ho$ {b`o (^r) {OÝhm|Zo Amdmg ~Zm {b`m Bg Ka (_XrZm) H$mo
VWm CZ (_whm{Oam| Ho$ AmZo) go nhbo B©_mZ bm`o, dh ào_ H$aVo h¢ CZ go Omo
{hO²aV H$a Ho$ Am J`o CZ Ho$ `hm± Ÿ& Am¡a do Zht nmVo AnZo {Xbm| _| H$moB©
Amdí`H$Vm Cg H$s Omo CÝh| {X`m Om`oŸ& Am¡a àmW{_H$Vm XoVo h¢ (Xygam| H$mo)
AnZo D$na Mmho ñd`§ ^yIo4 hm|Ÿ& Am¡a Omo ~Mm {b`o J`o AnZo _Z H$s V§Jr go,
Vmo dhr g\$b hmoZo dmbo h¢Ÿ&

1
AWm©V `hÿXr H$~rbm ~Zr ZµOra go Omo YZ {~Zm `wÕ Ho$ àmßV hþAm Cg H$m {Z`_ ~Vm`m J`m h¡ {H$ dh nyam YZ
Bñbm_r ~¡Vwb _mb H$m hmoJm Cgo _wOm{hXm| _| {d^m{OV Zht {H$`m Om`oJmŸ& hXrg _| h¡ {H$ `h Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d
g„_) Ho$ {b`o {deof Wm {Og go Amn AnZr npËZ`m| H$mo ˜M© XoVo WoŸ& {\$a Omo ~M OmVm Vmo Cgo A„mh H$s amh _|
eñÌ Am¡a gdmar _| bJm XoVo Wo & (~w˜mar : 4885) Bg H$mo µ \o$` H$m _mb H$hVo h¢ Omo µJZr_V Ho$ _mb go AbJ h¢Ÿ&
2
Bg _| Bñbm_ H$s AW© ì`dñWm Ho$ _yb {Z`_ H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ& ny±Or n{V ì`dñWm _| YZ H$m àdmh gXm
YZdmZm| H$s Amoa hmoVm h¡Ÿ& Am¡a {ZY©Z X[aÐVm H$s M¸$s _| {ngVm ahVm h¡Ÿ& H$å`w{ZµµÁ_ _| YZ H$m àdmh gXm emgH$
dJ© H$s Amoa hmoVm h¡Ÿ& O~ {H$ Bñbm_ _| YZ H$m àdmh {ZY©Z dJ© H$s Amoa hmoVm h¡Ÿ&
3
Bg go A{^àm` _XrZm Ho$ {Zdmgr: AZ²gma h¢Ÿ& Omo _whm{OarZ Ho$ _XrZm _| AmZo go nhbo B©_mZ bm`o WoŸ& Bg H$m `h
AW© Zht h¢ {H$ dh _whm{OarZ go nhbo B©_mZ bm`o WoŸ&
4
hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ nmg EH$ A{V{W Am`m Am¡a H$hm: ho A„mh Ho$ agyb Ÿ! _¢ ^yIm hÿ±Ÿ&
Amn Zo AnZr npËZ`m| Ho$ nmg ^oOm Vmo dhm± Hw$N> Zht WmŸ& EH$ AÝgmar Cgo Ka bo J`oŸ& Ka nhþ±Mo Vmo npËZ Zo H$hm:
Ka _| Ho$db ~ÀMm| H$m ImZm h¡Ÿ& CÝhm|Zo nañna àm_e© {H$`m {H$ ~ƒm| H$mo ~hbm H$a gwbm {X`m Om`oŸ& VWm npËZ go
H$hm {H$ O~ A{V{W ImZo bJo Vmo Vw_ Xrn ~wPm XoZmŸ& Cg Zo Eogm hr {H$`mŸ& g~ ^yIo gmo J`o Am¡a A{V{W H$mo {Ib
707
59 - gyah hl

10. Am¡a Omo Am`o CZ Ho$ níMmV² do H$hVo h¢: ho h_mao nmbZhma! h_| j_m H$a Xo
VWm h_mao CZ ^mB©`mo H$mo Omo h_ go nhbo B©_mZ bm`oŸ& Am¡a Z aI h_mao {Xbm|
_| H$moB© ~¡a CZ Ho$ {b`o Omo B©_mZ bm`oŸ& ho h_mao nmbZhma! Vy A{V H$ê$Um_`
X`mdmZ² h¡Ÿ&
11. Š`m Amn Zo CÝh|1 Zht XoIm Omo _wZm{µ\$µH$ (AdgadmXr) hmo J`o, Am¡a H$hVo h¢
AnZo Anbo {H$Vm~ ^mB©`m| go {H$ `{X Vwåh| Xoe {ZH$mbm {X`m J`m Vmo h_
Adí` {ZH$b Om`|Jo Vwåhmao gmWŸ& Am¡a Zht _mZ§Jo Vwåhmao ~mao _| {H$gr H$s
(~mV) H$^rŸ& Am¡a `{X Vw_ go `wÕ hþAm Vmo h_ Adí` Vwåhmar ghm`Vm H$a|JoŸ&
VWm A„mh Jdmh h¡ {H$ dh PwR>o h¢Ÿ&
12. `{X do {ZH$mbo J`o Vmo `h CZ Ho$ gmW Zht {ZH$mb|Jo Ÿ& A¡a `{X CZ go `wÕ hmo
Vmo do CZ H$s ghm`Vm Zht H$a|JoŸ& Am¡a `{X CZ H$s ghm`Vm H$s (^r) Vmo
Adí` nrR> {XIm X|Jo, {µ\$a (H$hr g|) H$moB© ghm`Vm Zht nm`|JŸo &
13. {ZíM` A{YH$ ^` h¡ Vwåhmam CZ Ho$ {Xbm| _| A„mh (Ho$ ^`) goŸ& `h Bg{b`o
{H$ do g_P-~yP Zht aIVoŸ&
14. dh Zht `wX²>Y H$a|Jo Vw_ go EH$Ì hmo H$a naÝVw `h {H$ XwJ© ~§X ~{ñV`m| _| hm|,
AWdm {H$gr Xrdma H$s Am‹S> goŸ& CZ H$m `wX²>Y Amng _| ~hþV H$‹S>m h¡Ÿ& Amn
CÝh| EH$Ì g_PVo h¢Ÿ& O~ {H$ CZ Ho$ {Xbm| _| AbJ AbJ h§Ÿ& `h Bg{b`o {H$
dh {Z~m}Y hmoVo h¢Ÿ&
15. CZHo$ g_mZ Omo CZ go Hw$N> hr nyd© MI MwHo$2 h¢ AnZo {H$`o H$m ñdmXŸ& Am¡a
BZ Ho$ {b`o Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&

{X`mŸ& O~ dh AZ²gmar ^moa _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ nmg nhþ±Mo Vmo Amn Zo H$hm: A_wb nwéf (A~y
Vb²hm) Am¡a A_wb ñÌr (Cå_o gwb¡_) go A„mh àgÝZ hmo J`mŸ& Am¡a Cg Zo `h Am`V CVmar h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar :
4889)
1
Bg go A{^àm` AãXw„mh {~Z C~oæ` _wZm{µ\$H$ Am¡a Cg Ho$ gmWr h¢Ÿ& O~ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_)Zo `hÿX H$mo
CZ Ho$ dMZ ^§J VWm fS²>`§Ì Ho$ H$maU Xg {XZ Ho$ ^rVa {ZH$b OmZo H$s MoVmdZr Xr, Vmo Cg Zo CZgo H$hm {H$ Vw_
A‹S> OmAmoŸ& _oao ~rg hµOma eñÌ `wdH$ Vwåhmao gmW {_bH$a `wÕ H$a|JoŸ& Am¡a `{X Vwåh| {ZH$mbm J`m Vmo h_ ^r Vwåhmao
gmW {ZH$b Om`|JoŸ& naÝVw `h g~ _¡{IH$ ~mV| WtŸ&
2
Bg _| g§Ho$V ~Ð _| _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| VWm H¡$ZwµH$mA µH$~rbo H$s namO` H$s Amoa h¡Ÿ&
708
59 - gyah hl

16. (CZ H$m CXmhaU) e¡VmZ O¡gm h¡ {H$ dh H$hVm h¡ _Zwî` go {H$ Hw$µ\$« H$a, {\$a
O~ dh H$m{µ\$a hmo J`m Vmo H$h {X`m {H$ _¢ VwP go {daŠV(AbJ) hÿ±Ÿ& _¢ Vmo
S>aVm hÿ± A„mh gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma goŸ&
17. Vmo hmo J`m CZ XmoZm| H$m Xwîn[aUm_ `h {H$ do XmoZm| ZaH$ _| gXmdmgr ah|JoŸ& Am¡a
`hr h¡ AË`mMm[a`m| H$m Hw$µ\$bŸ&
18. ho bmoJmo Omo B©_mZ bm`o hmo! A„mh go S>amo, Am¡a XoIZm Mm{h`o àË`oH$ H$mo {H$
Cg Zo Š`m ^oOm h¡ H$b Ho$ {b`oŸ& VWm S>aVo ahmo A„mh go, {ZíM` A„mh
gy{MV h¡ Cg go Omo Vw_ H$aVo hmoŸ&
19. Am¡a Z hmo OmAmo CZ Ho$ g_mZ Omo ^yb J`o A„mh H$mo Vmo ^wbm {X`m (A„mh
Zo) CÝh| AnZo Amn go, `hr Ad¡kH$mar h¢Ÿ&
20. Zht ~am~a hmo gH$Vo ZmaH$s VWm ñdJuŸ& ñdJu hr dmñVd _| g\$b hmoZo dmbo
h¡Ÿ&
21. `{X h_ AdV[aV H$aVo Bg Hw>>aAmZ H$mo {H$gr nd©V na Vmo Amn Cgo XoIVo {H$
PwH$m Om ahm h¡ VWm H$U-H$U hmoVm Om ahm h¡ A„mh Ho$ ^`1 goŸ& Am¡a BZ
CXmhaUm| H$m dU©Z h_ bmoJm| Ho$ {b`o H$a aho h¢ Vm{H$ dh gmoM-{dMma H$a|Ÿ& dh
Iwbo VWm Nw>no H$m OmZZo dmbm h¡Ÿ& dhr AË`§V H¥$nmerb X²>`mdmZ² h¡Ÿ&
22. dh A„mh hr h¡ {Og Ho$ A{V[aŠV H$moB© (gË`) nyÁ` Zht h¡&
23. dh A„mh hr h¡ {Og Ho$ A{V[aŠV Zht h¢2 H$moB© gƒm d§XZr`Ÿ& dh g~ H$m
ñdm_r, AË`§V n{dÌ, gd©Wm empÝV àXmZ H$aZo dmbm, ajH$, à^mdembr,
e{ŠVembr ~bnyd©H$ AmXoe bmJy H$aZo dmbm, ~‹S>mB© dmbm h¡Ÿ& n{dÌ h¡ A„mh
Cg go {Ogo do (Cg H$m) gmPr ~ZmVo h¢

1
Bg _| Hw> aAmZ H$m à^md ~Vm`m J`m h¡ {H$ `{X A„mh nd©V H$mo kmZ Am¡a g_P-~yP Xo H$a Cg na CVmaVm Vmo Cg
Ho$ ^` go X~ OmVm Am¡a \$Q> n‹S>VmŸ& {H$ÝVw _Zwî` H$s `h Xem h¡ {H$ Hw> aAmZ gwZ H$a Cg H$m {Xb Zht ngrOVmŸ&
2
Bg Am`Vm| _| A„mh Ho$ ew^Zm_m| Am¡a JwUm| H$m dU©Z H$a Ho$ ~Vm`m J`m h¡ {H$ dh A„mh H¡$gm h¡ {Og Zo `h Hw>>aAmZ
CVmam h¡Ÿ& Bg Am`V _| A„mh Ho$ ½`mah ew^Zm_m| H$m dU©Z h¡Ÿ& hXrg _| h¡ {H$ A„mh Ho$ {ZÞmdo Zm_ h¢, Omo CÝh|
{JZoJm Vmo dh ñdJ© _| Om`oJmŸ& (ghrh ~w˜mar : 7392, ghrh _w{ñb_ : 2677)
709
59 - gyah hl

24. dhr A„mh h¡ n¡Xm H$aZo dbm, ~ZmZo dmbm, ê$n XoZo dmbmŸ& Cgr Ho$ {b`o
ew^Zm_ h¢, Cg H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$aVm h¡ Omo (^r) AmH$mem| VWm YaVr _|
h¡, Am¡a dh à^mdembr {hŠ_V dmbm h¡Ÿ&
*****

710
60 - gyah _wåV{hZm

gyah _wåV{hZm - 60
gyah _wåV{hZm Ho$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 13 Am`Vo h¢Ÿ&
- Bg H$s Am`V 10 go `h Zm_ {b`m J`m h¡Ÿ&
- Bg H$s Am`V 1 go 7 VH$ _| Bñbm_ Ho$ {damo{Y`m| go _¡Ìr aIZo na H$‹S>r
MoVmdZr Xr JB© h¡Ÿ& Am¡a AnZo ñdmW© Ho$ {b`o CÝh| ^oX H$s ~mV| nhþ±MmZo go amoH$m
J`m h¡Ÿ& VWm B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) Am¡a CZ Ho$ gm{W`m| Ho$, H$m{µ\$a Om{V
go {daŠV hmoZo Ho$ EbmZ H$mo AmXe© Ho$ {b`o àñVwV {H$`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 8 Am¡a 9 _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ Omo H$m{µ\$a `wÕ Zht H$aVo Vmo CZ Ho$
gmW Ý`m` VWm AÀN>m ì`dhma H$amoŸ&
- Am`V 10 go 12 VH$ _¸$m go {hO²aV H$a Ho$ AmB© hþB© VWm CZ Zm[a`m| Ho$
~mao _| Omo _wgb_mZm| Ho$ {ddmh _| Wt Am¡a CZ Ho$ {hO²aV H$a OmZo na _¸$m hr
_| ah JBª Wt {ZX}e {X`o J`o J`o h¢Ÿ&
- AÝV _| CÝht ~mVm| na ~b {X`m J`m h¡ {OZ go gyah H$m Ama§^ hþAm h¡Ÿ&
*****

711
60 - gyah _wåV{hZm

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ho bmoJm| Omo B©_mZ bm`o hmo! _oao eÌwAm| VWm AnZo eÌwAm| H$mo {_Ì Z ~ZmAmoŸ& Vw_
g§Xoe ^oOVo hmo CZ H$s Amoa _¡Ìr1 H$m, O~ {H$ CÝhm| Zo Hw$µ\«$ {H$`m h¡ Cg H$m
Omo Vwåhmao nmg gË` Am`m h¡Ÿ& dh Xoe {ZH$mbm XoVo h¢ agyb H$mo VWm Vw_ H$mo
Bg H$maU {H$ Vw_ B©_mZ bm`o hmo A„mh AnZo nmbZhma na? `{X Vw_ {ZH$bo
hmo {OhmX Ho$ {b`o _oar amh _| Am¡a _oar àgÞVm H$s ImoO Ho$ {b`o Vmo JwßV ê$n
go CZ H$mo _¡Ìr H$m g§Xeo ^oOVo hmo? O~ {H$ _¢ ^br-^m±{V OmZVm hÿ± Cgo Omo
Vw_ Nw>nmVo hmo Am¡a Omo IwbH$a H$aVo hmo? VWm Omo H$aoJm Eogm, Vmo {ZíM` dh
Hw$nW hmo J`m grYr amh goŸ&
2. Am¡a `{X de _| nm Om`| Vw_ H$mo Vmo Vwåhmao eÌw ~Z Om`| VWm Vwåh| AnZo hmWm|
Am¡a Ow~mZm| go Xw:I nhþ±Mm`oŸ& Am¡a MmhZo bJ|Jo {H$ Vw_ ({µ\$a) H$m{µ\$a hmo
OmAmoŸ&
3. Vwåh| bm^ Zht X|Jo Vwåhmao gå~ÝYr A¡a Z Vwåhmar g§VmZ àb` Ho$ {XZŸ& dh
(A„mh) AbJmd H$a XoJmŸVwåhmao ~rMŸ& Am¡a A„mh Omo Hw$N> Vw_ H$a aho hmo Cgo
XoI ahm h¢Ÿ&
4. Vwåhmao {b`o B~²amhr_ VWm Cg Ho$ gm{W`m| _| EH$ AÀN>m AmXe© h¡Ÿ& O~ {H$
CÝhm|Zo AnZr Om{V go H$hm: {ZíM` h_ {daŠV h¢ Vw_ go VWm CZ go {OZ H$s
Vw_ B~mXV (d§XZm) H$aVo hmo A„mh Ho$ A{V[aŠVŸ& h_ Zo Vw_ go Hw$µ \«$ {H$`mŸ&
Iwb MwH$m h¡ ~¡a h_mao VWm Vwåhmao ~rM Am¡a H«$moY gXm Ho$ {b`oŸ& O~ VH$ Vw_
1
_¸$m dm{g`m| Zo O~ hþX¡{~`m H$s g§{Y H$m C„§KZ {H$`m, Vmo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo _¸$m na AmH«$_U
H$aZo Ho$ {b`o Jwá ê$n go _wgb_mZm| H$mo Væ`mar H$m AmXoe Xo {X`mŸ& Cgr ~rM Amn H$s Bg `moOZm go gy{MV H$aZo Ho$
{b`o hm{V~ {~Z A~r ~bVAm Zo EH$ nÌ EH$ Zmar Ho$ _mÜ`_ go _¸$m dm{g`m| H$mo ^oO {X`mŸ& {Og H$s gyMZm Z~r
(g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo dør Ûmam Xo Xr JB©Ÿ& Amn Zo AmXaUr` Abr, {_µH$XmX VWm Ow~¡a go H$hm {H$ OmAmo,
am¡µOm ˜m˜ (EH$ ñWmZ H$m Zm_Ÿ&) _| EH$ ñÌr {_boJr Omo _¸$m Om ahr hmoJrŸ& Cgo Ho$ nmg EH$ nÌ h¡ dh bo AmAmoŸ&
`h bmoJ dh nÌ bm`oŸ& V~ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm: ho hm{V~! `h Š`m h¡? CÝhm|Zo H$hm: `h H$m_ _¢
Zo Hw$µ\«$ VWm AnZo Y_© go {\$a OmZo Ho$ H$maU Zht {H$`m h¡Ÿ& ~pëH$ Bg H$m H$maU `h h¡ {H$ AÝ` _whm{OarZ Ho$ _¸$m
_| gå~ÝYr Zht h¡Ÿ& Bg{b`o _¢ Zo Mmhm {H$ CÝh| gy{MV H$a Xy±Ÿ& Vm{H$ do _oao Am^mar ah|Ÿ& Am¡a _oao g_rnd[`m| H$s ajm
H$a|Ÿ& Amn Zo CZ H$s gƒmB© Ho$ H$maU CÝh| Hw$N> Zht H$hmŸ& {\$a ^r A„mh Zo MoVdZr Ho$ ê$n _| `h Am`V| CVmat
Vm{H$ ^{dî` _| H$moB© _wbgb_mZ H$m{µ\$am| go Eogm _¡Ìr gå~Õ Z aIoŸ& (ghrh ~w˜mar : 4890)
712
60 - gyah _wåV{hZm

B©_mZ Z bmAmo AHo$bo A„mh na, naÝVw B~²amhr_ H$m (`h) H$WZ AnZo {nVm
go {H$ _¢ Adí` Voao {b`o j_m H$s àmW©Zm1 H$ê±$JmŸ& Am¡a _¢ Zht A{YH$ma aIVm
hÿ± A„mh Ho$ g_j Hw$N>Ÿ& ho h_mao nmbZha! h_ Zo Voao hr D$na ^amogm {H$`m
Am¡a Voar hr Amoa Ü`mZ {H$`m h¡ Am¡a Voar hr Amoa {\$a AmZm h¡Ÿ&
5. ho h_mao nmbZhma! h_| Z ~Zm narjm2 (H$m gmYZ) H$m{µ\$am| Ho$ {b`o Am¡a h_|
j_m H$a Xo, ho h_mao nmbZhma! dmñVd _| Vy hr à^wËdembr JwUr h¡Ÿ&
6. {Z:g§Xoh Vwåhmao {b`o CZ _| EH$ AÀN>m AmXe© h¢ Cg Ho$ {b`o Omo Amem aIVm
hmo A„mh VWm ApÝV_ {Xdg (àb`) H$sŸ& Am¡a Omo {d_wI hmo Vmo {ZíM`
A„mh {Zñn¥h àe§{gV h¡Ÿ&
7. Hw$N> Xya Zht {H$ A„mh ~Zm Xo Vwåhmao ~rM VWm CZ Ho$ ~rM {OZ go Vw_ ~¡a
aIVo hmo ào_Ÿ&3 Am¡a A„mh ~‹S>m gm_Ï`©dmZ h¡, Am¡a A„mh A{V j_merb
X`mdmZ² h¡Ÿ&
8. A„mh Vw_ H$mo Zht amoH$Vm CZ go {OÝhm|Zo Vw_ go `wÕ Z {H$`m hmo Y_© Ho$ {df`
_|, Am¡a Z ~{hîH$ma {H$`m hmo Vwåhmam Vwåhmao Xoe go, Bg go {H$ Vw_ CZ go
AÀN>m ì`dhma H$amo Am¡a Ý`m` H$amo CZ goŸ& dmñVd _| A„mh ào_ H$aVm h¡
Ý`m`4 H$m[a`m| goŸ&
9. Vwåh| A„mh ~g CZ go amoH$Vm h¡ {OÝhm|Zo `wÕ {H$`m hmo Vw_ go Y_© Ho$ {df` _|
VWm ~{hîH$ma {H$`m hmo Vwåhmam Vwåhmao Kam| go Am¡a ghm`Vm H$s hmo Vwåhmam
~{hîH$ma H$amZo _|, {H$ Vw_ _¡Ìr aImo CZ goŸ& Am¡a Omo _¡Ìr H$a|Jo CZ go Vmo dhr
AË`mMmar h¡Ÿ&

1
B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) Zo Omo àmW©Zm`| AnZo {nVm Ho$ {b`o H$s CZ Ho$ {b`o Xo{I`o: gyah B~amhr_, Am`V: 41,
VWm gyah ewAam, Am`V:86Ÿ& {\$a O~ AmXaUr` B~²amhrb (Ab¡{hñgbm_) H$mo `h kmZ hmo J`m {H$ CZ H$m {nVm
A„mh H$m eÌw h¡ Vmo Amn Cg go {daŠV hmo J`oŸ& (Xo{I`o: gyah Vm¡~m, Am`V: 114)
2
Bg Am`V _| _¸$m H$s {dO` Am¡a A{YH$m§e _we²[aH$m| Ho$ B©_mZ bmZo H$s ^{dî`dmUr h¡ Omo Hw$N> hr gßVmh Ho$ níMmV²
nyar hwB©Ÿ& Am¡a nyam _¸$m B©_mZ bo Am`mŸ&
3
AWm©V CZ H$mo _wbg_mZ H$a Ho$ Vwåhmam XrZr ^mB© ~Zm XoŸ& Am¡a {\$a E¡gm hr hþAm {H$ _¸$m H$s {dO` Ho$ ~mX bmoJ
VoµOr Ho$ gmW _wbg_mZ hmoVm Ama§^ hmo J`oŸ&Am¡a Omo nwamZr Xwí_Zr Wr dh ào_ _| ~Xb JB©
4
Bg Am`V _| g^r _Zwî`m| Ho$ gmW AÀN>o ì`dhma VWm Ý`m` H$aZo H$s _yb {ejm Xr JB© h¡Ÿ& CZ go {gdm Omo Bñbm_
Ho$ {déÕ `wX²>Y H$aVo hmo Am¡a _wbg_mZm| go ~¡a aIVo hm|Ÿ&
713
60 - gyah _wåV{hZm

10. ho B©_mZ dmbmo! O~ Vwåhmao nmg _wgb_mZ {ñÌ`m± {hO²aV H$a Ho$ Am`| Vmo CZ
H$s narjm bo {b`m H$amoŸ& A„mh A{YH$ OmZVm h¡ h¡ CZ Ho$ B©_mZ H$mo, {\$a
`{X Vwåh| `h kmZ hmo Om`o {H$ dh B©_mZ dm{b`m± h¢ Vmo CÝh| dm{ng Z H$amo1
H$m{µ\$am| H$s AmoŸ& Z do Am¡aV| hbmb (d¡Y) h¢ CZ Ho$ {b`o A¡a Z do H$m{µ\$a
hbmb (d¡Y) h¡ CZ Am¡aVm| Ho$ {b`oŸ&2 Am¡a MwH$m Xmo CZ H$m{µ\$am| H$mo Omo CÝhm|Zo
˜M© {H$`m hmoŸ& VWm Vw_ na H$moB© Xmof Zht h¡ {H$ {ddmh H$a bmo CZ go O~ Xo
Xmo CZ H$mo CZ H$m _ha (ór Cnhma)Ÿ& VWm Z aImo H$m{µ\$a {ó`m| H$mo AnZo
{ddmh _|, VWm _m±J bmo Omo Vw_ Zo µIM© {H$`m hmoŸ& Am¡a Mm{h`o {H$ dh H$m[µ\$a
_m±J b| Omo CÝhm|Zo ˜M© {H$`m hmoŸ& `h A„mh H$m AmXoe h¡, dh {ZU©` H$a ahm
h¡ Vwåhmao ~rM, VWm A„mh g~ OmZZo dmbm JwUr h¡Ÿ&
11. Am¡a `{X Vwåhmao hmW go {ZH$b Om`o Vwåhmar H$moB© nËZr H$m{µ\$am| H$s Amoa Am¡a
Vw_ H$mo ~Xbo3 H$m Adga {_b Om`o Vmo MwH$m Xmo CZ H$mo {OZ H$s npËZ`m± Mbr
JB© h¢ Cg Ho$ ~am~a Omo CÝhm|Zo ˜M© {H$`m h¡Ÿ& VWm S>aVo ahmo Cg A„mh go
{Og na Vw_ B©_mZ aIVo hmoŸ&
12. ho Z~r! O~ Am`| Amn Ho$ nmg B©_mZ dm{b`m± Vm{H$4 dMZ X| Amn H$mo Bg na
{H$ dh gmPr Zht ~Zm`|Jr A„mh H$m {H$gr H$mo Am¡a Z Mmoar H$a|Jr Am¡a
ì`{^Mma H$a|Jr Am¡a Z ~Y H$a|Jr AnZr g§VmZ H$mo Am¡a Z H$moB© Eogm Amamon
(H$b§H$) bJm`|Jr {Ogo CÝhm|Zo K‹S> {b`m hmo AnZo hmWm| VWm n¡amo Ho$ AmJo Am¡a

1
Bg Am` _| `h AmXoe {X`m Om ahm h¡ {H$ Omo ór B©_mZ bm H$a ~Xrbm {hO²aV H$a Ho$ Am Om`o Cgo H$m{µ\$am| H$mo
dm{ng Z H$amoŸ& `{X dh H$m{µ\$a H$s nËZr ahr h¡ Vmo Cg Ho$ nVr H$mo Omo ñÌr Cnhma (_ha) Cg Zo {X`m hmo Cgo Xo XmoŸ&
Am¡a CZ go {ddmh H$a bmoŸ& Am¡a AnZo {ddmh H$m _ha ^r Cg ór H$mo Xmo& E¡go hr Omo H$m{µ\$a ór {H$gr _wgb_mZ Ho$
{ddmh _| hmo A~ Cg H$m {ddmh Cg H$m gmW Ad¡Y h¡Ÿ& Bg{b`o dh _¸$m Om H$a {H$gr H$m{µ \$a go {ddmh H$ao Vmo Cg
Ho$ nVr go Omo ñÌr Cnhma Vw_ Zo Cgo {X`m h¡ _m± bmoŸ&
2
AWm©V A~ _wbg_mZ ór H$m {ddmh H$m{µ\$a Ho$ gmW, VWm H$m{µ\$a ór H$m _wgb_mZ Ho$ gmW Ad¡Y (ham_) H$a {X`m
J`m h¡Ÿ&
3
^mdmW© `h h¡ {H$ _wgb_mZ hmo H$a Omo ór Am JB© h¡ Cg H$m _ha Omo Cg Ho$ H$m{µ \$a n{V H$mo XoZm h¡ dh Cgo Z Xo
H$a Cg Ho$ ~am~a Cg _wgb_mZ H$mo Xo Xmo {Og H$s H$m{µ \$a nËZr Cg Ho$ hmW go {ZH$b JB© h¡Ÿ&
4
hXrg _| h¡ {H$ Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Bg Am`V Ûmam CZ H$s narjm boVo Am¡a Omo _mZ boVr Cg go H$hV
{H$ OmAmo _¢ Zo Vw_ go dMZ bo {b`mŸ& Am¡a Amn Zo (AnZr n{ËZ`m| Ho$ Bbmdm) H$^r {H$gr Zmar Ho$ hmW H$mo hmW Zht
bJm`mŸ& (ghrh ~w˜mar : 4891, 93, 94, 95)
714
60 - gyah _wåV{hZm

Zht Ad¡km H$a|Jr Amn H$s {H$gr ^bo H$m_ _| Vmo Amn dMZ bo {b`m H$a| CZ
go VWm j_m H$s àmW©Zm H$a| CZ Ho$ {b`o A„mh goŸ& dmñVd _| A„mh A{V
j_merb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&
13. ho B©_mZ dmbmoŸ! Vw_ CZ bmoJm| H$mo {_Ì Z ~ZmAmo H«$mo{YV hmo J`m h¡ A„mh {OZ
naŸ& dh {Zame hmo MwHo$ h¡ Am{˜aV1 (nabmoH$) go Cgr àH$ma O¡go H$m{µ\$a
g_m{Y`m| _| n‹S>o hþ`o bmoJm| (Ho$ Or{dV hmoZo) go {Zamoe h¡&
*****

1
Am{˜aV go {Zame hmoZo H$m AW© Cg H$m BÝH$ma h¡ O¡go CÝh| _aZo Ho$ níMmV² OrdZ H$m BÝH$ma h¡Ÿ&
715
61 - gyah gµµâµ\$

gyah gµµâµ\$ - 61
gyah gµµâµ\$ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _o 14 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gyah H$s Am`V 4 _| ''gµµâµ\$'' eãX Am`m h¡ {Og H$m AW© n§{ŠV h¢Ÿ& Cgr
go `h Zm_ {b`m J`m h¡Ÿ& Am¡a àW_ Am`V _| AmH$mem| VWm YaVr H$s àË`oH$
MrµO Ho$ A„mh H$s Vñ~rh (n{dÌVm H$m JwUJmZ H$aZo) H$s MMm© H$s JB© h¡Ÿ& {\$a
_wgb_mZm| na Omo AnZr ~mV Ho$ AZwgma H$_© Zht H$aVo Am¡a dMZ ^§J H$aVo h¢
CZ H$s {ZÝXm h¡& VWm CZ H$s gamhZm h¡ Omo {_bH$a A„mh H$s amh _| g§Kf©
H$aVo h¢ Am¡a AnZm dMZ nyam H$aVo h¡Ÿ&
- Am`V 5 Am¡a 6 _| _wgb_mZm| H$mo gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ `hÿ{X`m| H$s Zr{V
na Z Mb| {OÝhm| Zo _ygm (Ab¡{hñgbm_) H$mo Xw:I {X`mŸ& Am¡a Hw$ar{V AnZmB©
{Og go CZ Ho$ {Xb Q>o‹T>o hmo J`oŸ& {\$a CÝhm|Zo AnZo g^r agybm| H$m BÝH$ma
{H$`m Omo Iwbr {Zem{Z`m± bm`oŸ&
- Bg _| Bñbm_ Ho$ {damo{Y`m| H$mo gmdYmZ H$aVo hþ`o ~Vm`m J`m h¡ {H$ A„mh
AnZm àH$me nyam H$aoJm Am¡a Cg H$m Y_© g^r Y_m] na à^wËdembr hmoJmŸ&
H$m{µ\$am| Am¡a _we²[aH$m| H$mo {H$VZm hr ~wam Š`m| Z bJoŸ&
- _wgb_mZm| H$mo B©_mZ H$s _m±J nyar H$aZo VWm {OhmX H$aZo H$m AmXoe XoVo hþ`o
nabmoH$ _| Cg Ho$ à{V\$b, VWm g§gma _| ghm`Vm Am¡a {dO` H$s ew^ gyMZm
Xr JB© h¡Ÿ&
*****

716
61 - gyah gµµâµ\$

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`dmZ² h¡Ÿ&


1. A„mh H$s n{dÌVm H$m JmZ H$aVr h¡ Omo dñVw AmH$me| VWm YaVr _| h¡Ÿ& Am¡a
dh à^wËdembr JwUr h¡Ÿ&
2. ho B©_mZ dmbmo! Vw_ dh ~mV Š`m| H$hVo hmo Omo H$aVo ZhtŸ&
3. AË`§V A{n«` h¡ A„mh H$mo Vwåhmar dh ~mV H$hZm {Ogo Vw_ (ñd`§) H$aVo ZhtŸ&
4. {Z:g§Xoh A„mh ào_ H$aVm h¡ CZ go Omo `wÕ H$aVo h¢ Cg H$s amh _| n§{ŠV~§X
hmoH$a O¡go {H$ dh grgm {nbm`r Xrdma hm|Ÿ&
5. VWm `mX H$amo O~ H$hm _ygm Zo AnZr Om{V go: ho _oao g_wXm`Ÿ! Vw_ Š`m| Xw:I
XoVo hmo _wP H$mo O~ {H$ Vw_ OmZVo hmo {H$ _¢ A„mh H$m agyb hÿ± Vwåhmar Amoa?
{\$a O~ dh Q>o‹T>o hr ah J`o Vmo Q>o‹T>o H$a {X`o A„mh Zo CZ Ho$ {XbŸ& Am¡a A„mh
g§_mJ© Zht {XImVm C„§KZH$m[a`m| H$moŸ&
6. VWm `mX H$ao O~ H$hm, _a²`_ Ho$ nwÌ B©gm Zo: ho BòmB©b H$s g§VmZ! _¢ Vw_ g~
H>>r Va\ A„mh H>>m agyb hÿ±, Am¡a nw{ï> H$aZo dmbm hÿ± Cg Vm¡amV H$s Omo _wP go
nyd© Am`r h¡Ÿ& VWm ew^ gyMZm XoZo dmbm hÿ± EH$ agyb H$s Omo Am`oJm _oao níMmV²,
{Og H$m Zm_ Aô_X h¡Ÿ& {\$a O~ dh Am J`o CZ Ho$ nmg Iwbo à_mUm| H$mo bo
H$a Vmo CÝhm|Zo H$h {X`m {H$ `h Vmo Iwbm OmXy h¡Ÿ&
7. Am¡a Cg go A{YH$ AË`mMmar H$m¡Z hmoJm Omo PyR> K‹S>o A„mh na O~ {H$ dh
~wbm`m Om ahm hmo Bñbm_ H$s AmoaŸ& Am¡a A„mh _mJ©Xe©Z Zht XoVm AË`mMmar
Om{V H$moŸ&
8. dh MmhVo h¢ {H$ ~wPm X| A„mh Ho$ àH$me Ho$ AnZo _wIm| goŸ& VWm A„mh nyam
H$aZo dmbm h¡ AnZo àH$me H$mo, `Ú{n ~wam bJo H$m{µ\$am| H$moŸ&
9. dhr h¡ {Og Zo ^oOm h¡ AnZo agyb H$mo g§_mJ© VWm gËY_© Ho$ gmW Vm{H$
à^m{dV H$a Xo Cgo àË`oH$ Y_© na Mmho ~wam bJo _we²[aH$m| H$moŸ&
10. ho B©_mZ dmbmo! Š`m _¢ ~Vm Xy± Vwåh| Eogm ì`mnma Omo ~Mm bo Vw_ H$mo Xw:IXm`r
`mVZm goŸ?
11. Vw_ B©_mZ bmAmo A„mh VWm Cg Ho$ agyb na Am¡a {OhmX H$amo A„mh H$s amh
_| AnZo YZm| Am¡a àmUm| go `hr Vwåhmao {b`o CÎm_ h¡ `{X Vw_ OmZmoŸ&
717
61 - gyah gµµâµ\$

12. dh j_m H$a XoJm Vwåhmao nmnm| H$mo Am¡a àdoe XoJm Vwåh| Eogo ñdJm}§ _| ~hVr h¢
{OZ _| Zha| VWm ñdÀN> Kam| _o ñWm`r ñdJm] _|Ÿ& `hr ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
13. Am¡a EH$ AÝ` (àXmZ) {Og go Vw_ ào_ H$aVo hmoŸ& dh A„mh H$s ghm`Vm VWm
erK« {dO` h¡Ÿ& VWm ew^gyMZm gwZm Xmo B©_mZ dmbm| H$moŸ&
14. ho B©_mZ dmbmo! Vw_ ~Z OmAmo A„mh (Ho$ Y_©) Ho$ ghm`H$ O¡go _a²`_ Ho$ nwÌ
B©gm Zo hdm[a`m| go H$hm Wm {H$ H$m¡Z _oam ghm`H$ h¡ A„mh (Ho$ Y_© Ho$ àMma
_|)? Vmo hdm[a`m| Zo H$hm: h_ h¢ A„mh Ho$ (Y_© Ho$) ghm`H$Ÿ& Vmo B©_mZ bm`m
B©òmB©{b`m| H$m EH$ gy_h Am¡a Hw$µ\«$ {H$`m Xygao g_yh ZoŸ& Vmo h_ Zo g_W©Z
{X`m CZ H$mo Omo B©_mZ bm`o CZ Ho$ eÌw Ho$ {déÕ, Vmo dhr {dO`r ahoŸ&
*****

718
62 - gyah Ow_wAm

gyah Ow_wAm - 62
gyah Ow_wAm Ho$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 11 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg H$s Am`V 9 _| Ow_wAm H$m _hÎd ~Vm`m J`m h¡Ÿ& Bg{b`o Bg H$m Zm_ gyah
Ow_Am h¡Ÿ&
- Bg H$s Ama§{^H$ Am`V _| A„mh H$s Vñ~rh (n{dÌVm) Am¡a Cg Ho$ JwUm| H$m
dU©Z h¡Ÿ&
- Bg _| A„mh Ho$ AZwJ«h H$mo ~Vm`m J`m h¡ {H$ Cg Zo Cpå_`m| (A~m]) _| EH$
agyb ^oOm h¡ Am¡a `hÿ{X`m| Ho$ Hw$H$_© Am¡a {Z_©yb Xmdm| na nH$‹S> H$s JB© h¡Ÿ&
- _wgb_mZm| H$mo Ow_wAm H$s Z_mµO H$m nmbZ H$aZo nya ~b {X`m J`m h¡Ÿ&
- hXrg _| h¡ {H$ CÎm_ {XZ {Og _| gy`© {ZH$bVm h¡ Ow_A w m H$m {XZ h¡Ÿ& Cgr _|
AmX_ (Ab¡{hñgbm_) n¡Xm {H$`o J`oŸ& Cgr {XZ ñdJ© _| aIo J`oŸ& A¡a Cgr
{XZ ñdJ© go {ZH$mbo J`oŸ& VWm àb` ^r Bgr {XZ Am`oJrŸ& (ghrh _wpñb_ : 854)
EH$ Xygar hXrg _| h¡ {H$ Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo µ\$a_m`m: bmoJ
Ow_wAm N>mo‹S>Zo go éH$ Om`| AÝ`Wm A„mh CZ Ho$ {Xbm| na _wha bmJ XoJmŸ&
(ghrh _wpñb_:856)
- Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ow_wAm H$s Z_mµO _| `h gyah Am¡a gyah
_wZm{µ\$Hy$Z n‹T>Vo WoŸ& (ghrh _wpñb_ : 877)
*****

719
62 - gyah Ow_wAm

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A„mh H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$aVr h¢ dh g~ MrµO| Omo AmH$mem| VWm YaVr _|
h¢Ÿ& Omo A{Yn{V, A{V n{dÌ, à^mdembr JwUr (Xj) h¡Ÿ&
2. dhr h¡ {Og Zo {Zajam|1 _| EH$ agyb ^oOm CÝht _| goŸ& Omo n‹T> H$a gwZmVo h¢
CÝh| Aëbmh H$s Am`V| Am¡a n{dÌ H$aVo h¢ CZ H$mo VWm {ejm XoVo h¢ CÝh|
nwñVH$ (Hw>>aAmZ) VWm VËdX{e©Vm (gwÞV)2 H$sŸ& `Ô{n dh Bg go nyd© Iwbo
Hw$nW _| WoŸ&
3. VWm Xygam| Ho$ {b`o ^r CZ _| go Omo A^r CZ go Zht3 {_bo h¢Ÿ& dh A„mh
à^wËdembr JwUr h¡Ÿ&
4. `h4 A„mh H$m AZwJh« h¡ {Ogo dh àXmZ H$aVm h¡ Cg Ho$ {b`o {Og Ho$ {b`o
dh MmhVm h¡Ÿ& Am¡a A„mh ~‹S>o AZwJ«h dmbm h¡Ÿ&
5. CZ H$s Xem {OZ na Vm¡amV H$m ^ma aIm J`m {\$a VXmZwgma H$_© Zht {H$`m
Cg JYo Ho$ g_mZ h¡ {Og Ho$ D$n nwñVH|$5 bXr hþB© hm|Ÿ& ~wam h¡ Cg Om{V H$m
CXmhaU {OÝhm|Zo PwR>bm {X`m A„mh H$s Am`Vm| H$moŸ& Am¡a A„mh _mJ©Xe©Z Zht
XoVm AË`mMm[a`m| H$moŸ&
6. Amn H$h X| {H$ ho `hþ{X`m|Ÿ& `{X Vw_ g_PVo hmo {H$ Vwåhr A„mh Ho$ {_Ì hmo
AÝ` bmoJm| Ho$ A{V[aŠV, Vmo H$m_Zm H$amo _aU H$s `{X Vw_ gƒo6 hmoŸ?
1
AZ{^km| go A{^àm`: Aa~ h¢Ÿ& AWm©V Omo Ahbo {H$Vm~ Zht h¢& ^mdmW© `h h¡ {H$ nhbo agyb BòmB©b H$s g§V{V _|
AmVo ahoŸ& Am¡a A~ ApÝV_ agyb Bg²_mB©b H$s g§V{V _| Am`m h¡Ÿ& Omo A„mh H$s nwñVH$ Hw> aAmZ n‹T> H$a gwZmVo h¢Ÿ&
`h Ho$db A~m}§ Ho$ Z~r Zht nyao _Zwî` Om{V Ho$ Z~r h¡Ÿ&
2
gwÞa {Og Ho$ {b`o {hŠ_V eãX Am`m h¡ Cg go A{^àm` gmYmaU n[a^mfm _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s
hXrg, AWm©V Amn H$m H$WZ Am¡a H$_© BË`m{X h¡Ÿ&
3
AWm©V Amn Aa~ Ho$ {gdm àb` VH$ Ho$ {b`o nyao _mZd g§gma Ho$ {b`o ^r agyb ~Zm H$a ^oOo J`o h¢Ÿ& hXrg _| h¡ {H$
Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) go àíZ {H$`m J`m {H$ dh H$m¡Z h¢? Vmo Amn Zo AnZm hmW gb²_mZ \$magr Ho$ D$na
aI {X`mŸ& Am¡a H$hm: `{X B©_mZ gwaæ`m (AmH$me Ho$ Hw$N> Vmam| H$m Zm_) Ho$ nmg ^r hmo Vmo Hw$N> bmoJ Cg H$mo dhm± go
^r àmá H$a b|JoŸ& (ghrh ~w˜mar : 4897)
4
AWm©V Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo Aa~m| VWm nyao _mZd g§gma Ho$ {b`o agyb ~ZmZmŸ&
5
AWm©V O¡go JYo H$mo AnZo D$na bmXr hþB© nwñVH$m| H$m kmZ Zht hmoVm {H$ CZ _| Š`m {bIm h¡ d¡go hr `h `hÿXr Vm¡amV
Ho$ AmXoemZwgma H$_© Z H$a Ho$ JYo Ho$ g_mZ hmo J`o h¢Ÿ&
6
`hÿ{X`m| H$m Xmdm Wm {H$ dhr A„mh Ho$ {n«`da h¢Ÿ& (Xo{I`o: gyah ~µH$am, _| nhþ±MZo Ho$ {b`o _m¡V H$s H$m_Zm H$amoŸ&
720
62 - gyah Ow_wAm

7. VWm dh AnZo {H$`o hþ`o H$Vy©Vm| Ho$ H$maU H$Xm{n Cg H$s H$m_Zm Zht H$a|JoŸ&
Am¡a A„mh ^br-^m±{V AdJV h¡ AË`mMm[a`m| goŸ&
8. Amn H$h X| {H$ {Og _m¡V go Vw_ ^mJ aho hmo dh Adí` Vw_ go {_b H$a ahoJ rŸ&
{\$a Vw_ Adí` \o$a [X`o OmAmoJo namoj (Nw>no) VWm àË`oH$ (Iwb)o Ho$ kmZ H$s
AmoaŸ& {\$a dh Vw_ H$mo gy{MV H$a XoJm Cg go Omo Vw_ H$aVo ahoŸ&1
9. ho B©_mZ dmbmo! O~ AµOmZ Xr Om`o Z_mµO Ho$ {b`o Ow_wAm Ho$ {XZ Vmo Xm¡‹S>2
OmAmo A„mh H$s `mX H$s Amoa VWm Ë`mJ Xmo H«$`-{dH«$`Ÿ&3 `h CÎm_ h¡ Vwåhmao
{b`o `{X Vw_ OmZmoŸ&
10. {\$a O~ Z_mO hmo Om`o Vmo \¡$b OmAmo YaVr _|Ÿ& VWm ImoO H$amo A„mh Ho$
AZwJ«h H$s VWm dU©Z H$aVo ahmo A„mh H$m AË`{YH$ Vm{H$ Vw_ g\$b hmo
OmAmoŸ&
11. Am¡a O~ dh XoI boVo h¢ H$moB© ì`mnma AWdm Iob Vmo Cg H$s Amoa Xm¡‹S> n‹S>Vo
h¢Ÿ&4 VWm Amn H$mo N>mo‹S> XoVo h¢ I‹S>oŸ& Amn H$h X| {H$ Omo Hw$N> A„mh Ho$ nmg h¡
h¡ dh CÎm_ h¡ Iob VWm ì`mnma goŸ& Am¡a A„mh gdm}Îm_ Or{dH$m àXmZ H$aVo
dmbm h¡Ÿ&
*****

1
AWm©V Vwåhmao XwîH$_m] Ho$ n[aUm_ goŸ&
2
AW© `h h¡ {H$ Ow_wAm H$s AµOmZ hmo Om`o Vmo AnZo gmao H$mamo~ma ~§X H$a Ho$ Ow_wAm H$mo Hw$V²~m gwZZo, Am¡a Ow_wAm H$s
Z_mµO n‹T>Zo Ho$ {b`o Mb n‹S>moŸ&
33
Bg go A{^àm` g§gm[aH$ H$mamo~ma h¡Ÿ&
4
hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ow_wAm H$m IwV²~m (^mfU) Xo aho Wo {H$ EH$ H$madm± J„m boH$a Am
J`mŸ& Am¡a g~ bmoJ Cg H$s Amoa Xm¡‹S> n‹S>oŸ& ~mah ì`{ŠV hr Amn Ho$ gmW ah J`oŸ& Cgr na A„mh Zo `h Am`V
CVmar (ghrh ~w˜mar : 4899)
721
63- gyah _wZm{µ\$Hy$Z

gyah _wZm{µ\$Hy$Z - 63
gyah _wZm{µ\$Hy$Z Ho$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 11 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg H$m Zm_ Bg H$s àW_ Am`V go {b`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _| _wZm{µ\$H$m| Ho$ Cg Xwì`©dhma H$m dU©Z h¡ Omo CÝhm|Zo Bñbm_ Ho$ {damoY _|
AnZm aIm Wm {Og Ho$ H$maU dh Aj_å` AnamW Ho$ Xmofr ~Z J`oŸ&
- Am`V 9 go 11 VH$ _| B©_mZ dmbm| H$mo g§~mo{YV H$a Ho$ A„mh H$m ñ_aU
(`mX) H$aZo VWm Cg H$s amh _| XmZ H$aZo na ~b {X`m J`m h¡Ÿ& {Og go
{Zµ\$mµH$ ({ÛYm) Ho$ amoJ H$m nVm ^r bJVm h¡Ÿ& Am¡a Cgo Xya H$aZo H$m Cnm` ^r
gm_Zo Am OmVm h¡Ÿ&
- hXrg _| h¡ {H$ _wZm{µ\$H$ Ho$ bjU VrZ h¢: O~ dh ~mV H$ao Vmo PyR> ~moboŸ& Am¡a
O~ dmXm H$ao Vmo _wH$a Om`oŸ& Am¡a O~ Cg Ho$ nmg A_mZV aIr Om`o Vmo Cg
_| ™`mZV ({dídmgKmV) H$aoŸ& (ghrh ~w˜mar : 33, ghrh _w{ñb_ : 59)
- Xygar hXrg _| EH$ Mm¡Wm bjU `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ O~ dh PJ‹S>m H$ao Vmo
Jmbr Xo Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 34 VWm ghrh _wpñb_ : 58)
*****

722
63- gyah _wZm{µ\$Hy$Z

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. O~ AmVo h¢ Amn Ho$ nmg _wZm{µ\$µH$ Vmo H$hVo h¢ {H$ h_ gmú` (Jdmhr) XoVo h¢
{H$ dmñVd _| Amn A„mh Ho$ agyb h¢Ÿ& VWm A„mh OmZVm h¡ {H$ dmñVd _|
Amn A„mh Ho$ agyb h¡Ÿ& Am¡a A„mh Jdmhr XoVm h¡ {H$ _wZm{µ \$H$ {ZíM` PyR>o1
h¢Ÿ&
2. CÝhm|Zo ~Zm aIm h¢ AnZr enWm| H$mo EH$ T>mb Am¡a éH$ J`o A„mh H$s amh goŸ&
dmñVd _| dh ~‹S>m XwîH$_© H$a aho h¢Ÿ&
3. `h g~ Hw$N> Bg H$maU h¡ {H$ do B©_mZ bm`o {\$a Hw$µ\«$ H$a J`o Vo _wha bJm Xr
A„mh Zo CZ Ho$ {Xbm| na, AV: dh g_PVo ZhtŸ&
4. Am¡a `{X Amn CÝh| XoI| Vmo Amn H$mo ^m Om`o CZ Ho$ earaŸ& Am¡a `{X dh ~mV
H$a| Vmo Amn gwZZo bJ| CZ H$s ~mV, O¡go {H$ dh bH${‹S>`m± hm| Xrdma Ho$ ghmao
bJmB©2 hþBªŸ& dh àË`oH$ H$‹S>r ÜdZr H$mo AnZo {déÕ3 g_PVo h¢Ÿ& dhr eÌw h¢,
Amn CZ go gmdYmZ ah|Ÿ& A„mh CZ H$mo Zme H$ao, dh {H$Ya {\$ao Om aho h¢!
5. O~ CZ go H$hm OmVm h¡ {H$ AmAmo, Vm{H$ j_m H$s àmW©Zm H$a| Vwåhmao {b`o
A„mh Ho$ agyb, Vmo _mo‹S> boVo h¢ AnZo [agŸ& VWm Amn CÝh| XoIVo h§¢ {H$ dh
éH$ OmVo h¢ A{^_mZ (K_§S>) H$aVo hþ`oŸ&
6. ho Z~r! CZ Ho$ g_rn g_mZ h¡ {H$ Amn j_m H$s àmW©Zm H$a| CZ Ho$ {b`o AWdm
j_m H$s àmW©Zm Z H$a| CZ Ho$ {b`oŸ& H$Xm{n Zht j_m H$aoJm A„mh CZ H$moŸ&
dmñVd _| A„mh gwnW Zht {XImVm h¡ Ad¡kmH$m[a`m| H$moŸ&
1
AmXaUr` µO¡X nwÌ AµH©$_ (a{µO`ëbmhþ AÝhw) H$hVo h¢ {H$ EH$ `wÕ _| _¢ Zo (_wZm{µ\$µH$m| Ho$ à_wI) AãXw„mh nwÌ C~æ`
H$mo H$hVo hþ`o gwZm {H$ CZ na ˜M© Z H$amo Omo A„mh Ho$ agyb Ho$ nmg h¢Ÿ& `hm± VH$ {H$ dh {~Ia Om`| Amn Ho$
Amn-nmg goŸ& A¡a `{X h_ _XrZm dm{ng J`o Vmo h_ gå_m{ZV Cg go An_m{ZV (Bg go A{^àm` dh _wgb_mZm| H$mo
bo ahoWoŸ&) H$mo Adí` {ZH$mb X|JoŸ& _¢ Zo AnZo MmMm H$mo `h ~mV ~Vm XrŸ& Am¡a CÝhm|Zo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_)
H$mo ~Vm XrŸ& Vmo Amn( (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo AãXw„mh nwÌ C~æ` H$mo ~wbm`mŸ& Cg Zo Am¡a Cg Ho$ gm{W`| Zo
enW bo br {H$ CÝhm|Zo `h ~mV Zht H$hr h¡Ÿ& Bg H$maU Amn Zo _wPo (AWm©V: µO¡X nwÌ AµH©$_) PyR>m g_P {b`mŸ&
{Og na _wPo ~‹S>m emoH$ hþAmŸ& Am¡a _¢ Ka _| ahZo bJmŸ& {\$a A„mh Zo `h gyah CVmar Vmo Amn Zo _wPo ~wbm H$a
gwZm`rŸ& Am¡a H$hm {H$ h¡ µO¡XŸ! A„mh Zo Vwåh| gƒm {gÕ H$a {X`m h¢Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 4900)
2
Omo XoIZo _| gwÝXa naÝVw {Z~m}Y hmoVr h¢Ÿ&
3
AWm©V àË`oH$ g_` CÝh| Y‹S>H$m bJm ahVm h¡ {H$ CZ Ho$ AnamY Iwb Z Om`|Ÿ&
723
63- gyah _wZm{µ\$Hy$Z

7. `hr do bmoJ h¢ Omo H$hVo h¢ {H$ _V ˜M© H$amo CZ na Omo A„mh Ho$ agyb Ho$
nmg ahVo h¢ Vm{H$ dh {~Ia Om`|Ÿ& O~ {H$ A„mh hr Ho$ A{YH$ma _| h¡
AmH$mem| VWm YaVr Ho$ g^r H$mof (˜OmZo)Ÿ& naÝVw _wZm{µ\$µH$ g_PVo Zht h¢Ÿ&
8. do H$hVo h¢ {H$ `{X h_ dm{ng nhþ±M J`o _XrZm VH$ Vmo {ZH$mb1 XoJm gå_m{ZV
Cg go An_m{ZV H$moŸ& O~ {H$ A„mh hr Ho$ {b`o gå_mZ h¡ Ed§ Cg Ho$ agyb
VWm B©_mZ dmbm| Ho$ {b`oŸ& naÝVw _wZm{µ\$µH$ OmZVo ZhtŸ&
9. ho B©_mZ dmbmo! Vwåh| AMoV Z H$a| Vwåhmao YZ VWm Vwåhmar g§VmZ A„mh Ho$
ñ_aU (`mX) goŸ& Am¡a Omo Eogm H$a|Jo dhr j{V J«ñV h¡Ÿ&
10. VWm XmZ H$amo Cg _| go Omo àXmZ {H$`m h¢ h_ Zo Vw_ H$mo, Bg go nyd© {H$ Am
Om`o Vw_ _| go {H$gr Ho$ _aU H$m2 g_`, Vmo H$ho {H$ _oao nmbZhma! Š`m| Zht
Adga Xo {X`m _wP H$mo Hw$N> g_` H$mŸ& Vm{H$ _¢ XmZ H$aVm Wm gXmMm[a`m| _|
hmo OmVmŸ&
11. Am¡a H$Xm{n Adga Zht XoVm A„mh {H$gr àmUr H$mo O~ Am Om`o Cg H$m
{ZYm©[aV g_`Ÿ& Am¡a A„mh ^br-^m±{V gy{MV h¡ Cg go Omo Hw$N> Vw_ H$a aho
hmoŸ&
*****

1
gå_m{ZV: _wZm{µ\$µH$m| Ho$ _w»`m AãXw„mh nwÌ C~æ` Zo ñd`§ H$mo, VWm An_m{ZV: agyb (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo
H$h WmŸ&
2
hXrg _| h¡ {H$ _Zwî` H$m dmñV{dH$ YZ dhr h¡ {Og H$mo dh Bg g§gma _| XmZ H$a Om`oŸ& Am¡a {Ogo dh N>mo‹S> Om`o Vmo
dh Cg H$m Zht ~pëH$ Cg Ho$ dm[ag H$m YZ h¢Ÿ& (ghrh ~w˜ar : 6442)
724
64- gyah VµJm~wZ

gyah VµJm~wZ - 64
gyah VµJm~wZ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 18 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg H$m Zm_ Bg H$s Am`V 9 _| VµJm~wZ eãX go {b`m J`m h¡Ÿ& g _| A„mh H$m
n[aM` XoVo hþ`o `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Bg {díd H$s aMZm gË` Ho$ gW hþB© h¡Ÿ&
VWm Z~ydV Am¡a nabmoH$ Ho$ BÝH$ma Ho$ n[aUm_ go gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a
B©_mZ bmZo H$m AmXoe Xo H$a hm{Z Ho$ {XZ go gVH©$ {H$`m J`m h¡Ÿ& Am¡a B©_mZ
VWm BÝH$ma XmoZm| H$mo AÝV ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 11 go 13 VH$ _| g_Pm`m J`m h¡ {H$ g§gm[aH$ OrdZ Ho$ ^` go
A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb H$s Amkm nmbZ go _y±h Z \o$aZm AÝ`Wm Bg H$m
AÝV {dZme H$mar hmoJmŸ&
- Bg H$s Am`V 14 go 18 VH$ _| B©_mZ dmbm| H$mo AnZr npËZ`m| Am¡a g§VmZ
H$s Amoa go gmdYmZ ahZo H$m {ZX}e {X`m J`m h¡ {H$ dh CÝho Hw$nW Z H$a X|Ÿ&
Am¡a YZ VWm g§VmZ Ho$ _moh _| nabmoH$ go AMoV Z hmo Om`|Ÿ& Am¡a {OVZm hmo
gHo$ A„mh go S>aVo ah|Ÿ& Am¡a A„mh H$s amh _| XmZ H$aVo ah|Ÿ&
*****

725
64- gyah VµJm~wZ

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. A„mh H$s n{dÌVm dU©Z H$aVr h¡ àË`oH$ MrµO Omo AmH$mem| _| h¡ VWm Omo YaVr
_| h¡Ÿ& Cgr H$m amÁ` h¡, Am¡a Cgr Ho$ {b`o àe§gm h¡Ÿ& VWm dh Omo Mmho H$a
gH$Vm h¡Ÿ&
2. dhr h¡ {Og Zo CËnÞ {H$`m h¡ Vw_ H$mo, Vmo Vw_ _| go Hw$N> H$m{µ\$a h¢, Am¡a Vw_ _|
go H$moB© B©_mZ dmbm h¡Ÿ& VWm A„mh Omo Hw$N> Vw_ H$aVo hm|Ÿ Cgo XoI ahm h¡Ÿ&1
3. Cg Zo CËnÞ {H$`m AmH$mem| VWm YaVr H$mo gË` Ho$ gmW, VWm ê$n ~Zm`m
Vwåhmam Vmo gwÝXa ~Zm`m Vwåhmam ê$n, Am¡a Cgr H$s Amoa {\$a H$a OmZm h¡Ÿ&2
4. dh OmZVm h¡ Omo Hw$N> AmH$mem| VWm XaVr _| h¡, Am¡a OmZVm h¡ Omo Vw_ _Z _|
aIVo hmo A¡a Omo ~mobVo hmoŸ& VWm A„mh ^br-^m±{V AdJV h¡ {Xbm| Ho$ ^oXm|
goŸ&
5. Š`m Zht AmB© Vwåhmao nmg CZ H$s gyMZm {OÝhm|Z| Hw$µ\«$ {H$`m Bg go nyd©? Vmo
CÝhm|Zo MI {b`m AnZo H$_© H$m Xwîn[aUm_Ÿ& Am¡a CÝht Ho$ {b`o Xw:IXm`r
`mVZm h¡Ÿ&3
6. `h Bg {b`o {H$ AmVo aho CZ Ho$ nmg CZ Ho$ agyb Iwbr {Zem{Z`m± bo H$aŸ& Vmo
CÝhm|Zo H$hm: Š`m H$moB© _Zwî` h_| _mJ©Xe©Z4 XoJm? AV: CÝhm|Zo Hw$µ\«$ {H$`mŸ&
VWm _w±h \o$a {b`m Am¡a A„mh (^r CZ go) {Z{eMÝV hmo J`m VWm A„mh
{Zñn¥h àe§{gV h¡Ÿ&
7. g_P aIm h¡ H$m{µ\$am| Zo {H$ dh H$Xm{n {\$a Or{dV Zht {H$`o Om`|JoŸ& Amn H$h
X| {H$ Š`m| Zht? _oao nmbZhma H$s enW! Vw_ Adí` Or{dV {H$`o OmAmoJoŸ&
{\$a Vwåh| ~Vm`m Om`oJm {H$ Vw_ Zo (g§gma _|) Š`m {H$`m h¡Ÿ& VWm `h A„mh
na A{V gab h¡Ÿ&
1
XoIZo H$m AW© H$_m} Ho$ AZwgma ~Xbm XoZm h¡&
2
AWm©V àb` Ho$ {XZ H$_m} H$m à{V\$b nmZo Ho$ {b`oŸ&
3
AWm©V nabmoH$ _| ZaH$ H$s `mVZm h¡Ÿ&
4
AWm©V agyb _Zwî` H¡$go hmo gH$Vm h¡Ÿ& `h {H$VZr {d{MÌ ~mV h¡ {H$ nËWa H$s _w{V©`m| H$mo Vmo nyÁ` ~Zm {b`m Om`o
Bgr àH$ma _Zwî` H$mo A„mh H$m AdVma Am¡a nwÌ ~Zm {b`m Om`o, na `{X agyb gË` bo H$a Am`o Vmo Cgo Zm _mZm
Om`oŸ& Bg H$m AW© `h hþAm {H$ _Zwî` Hw$nW H$ao Vmo `h _mÝ` h¡, Am¡a `{X dh grYr amh {XIm`o Vmo _mÝ` ZhtŸ&
726
64- gyah VµJm~wZ

8. AV: Vw_ B©_mZ bmAmo A„mh VWm Cg Ho$ agyb1 naŸ& VWm Cg Zya (Á`mo{V)2
na {Ogo h_ Zo CVmam h¡Ÿ& VWm A„mh Cg go Omo Vw_ H$aVo hmo ^br-^m±{V
gy{MV h¡Ÿ&
9. {Og {XZ dh Vw_ H$mo EH$Ì H$aoJm EH$Ì {H$`o OmZo dmbo {XŸ& Vmo dh j{V (hm{Z)
Ho$ Iwb OmZo3 H$m {XZ hmoJmŸ& Am¡a Omo B©_mZ bm`m A„mh na VWm gXmMma
H$aVm h¡ Vmo dh j_m H$a XoJm Cg Ho$ Xmofm| H$mo, Am¡a àdoe XoJm Cgo Eogo ñdJm} _|
~hVr hmoJr {OZ _| Zha| dh gXmdmgr hm|Jo CZ _|Ÿ& `hr ~‹S>r g\$bVm h¡Ÿ&
10. Am¡a {OZ bmoJm| Zo Hw$µ\$« {H$`m Am¡a PwR>bm`m h_mar Am`Vm| ({Zem{Z`m|) H$mo Vmo
dhr ZmaH$s h¢ Omo gXmdmgr hm|Jo Cg (ZaH$) _|Ÿ& VWm dh ~wam {R>H$mZm h¡Ÿ&
11. Omo AnZm AmVr h¡ dh A„mh hr H$s AZw_{V go AmVr h¡Ÿ& VWm Omo A„mh na
B©_mZ4 bm`o Vmo dh _mJ©Xe©Z XoVm5 h¡ Cg Ho$ {Xb H$moŸ& VWm A„mh àË`oH$
MrµO H$mo OmZVm h¡Ÿ&
12. VWm Amkm H$m nmbZ H$amo A„mh H$s VWm Amkm H$m nmbZ H$amo Cg Ho$ agyb
H$sŸ& {\$a `{X Vw_ {d_wI hþ`o Vmo h_mao agyb H$m Xm{`Ëd Ho$db Iwbo ê$n go
(CnXoe) nhþ±Mm XoZm h¡Ÿ&
13. A„mh dh h¡ {Og Ho$ {gdm H$moB© d§XZr` (gƒm nyÁ`) Zht h¡ AV: A„mh hr
na ^amogm H$aZm Mm{h`o B©_mZ dmbm| H$moŸ&
14. ho bmoJm| Omo B©_mZ bm`o hmo! dmñVd _| Vwåhmar Hw$N> npËZ`m± VWm g§VmZ Vwåhmar
eÌw6 h¡Ÿ& AV: CZ go gmdYmZ ahmoŸ& Am¡a `{X Vw_ j_m H$a Xmo Vmo dmñVd _|
A„mh A{V j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&

1
Bg go A{^àm` ApÝV_ agyb _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) h¢Ÿ&
2
Bg go A{^àm` H$waAmZ h¡Ÿ&
3
AWm©V H$m{µ\$am| Ho$ {b`o, {OÝhm|Zo A„mh H$s Amkm H$m nmbZ Zht {H$`mŸ&
4
AW© `h h¡ {H$ Omo ì`{ŠV AmnXm H$mo `h g_P H$a ghZ H$aVm h¡ {H$ A„mh Zo `hr Cg Ho$ ^m½` _| {bIm h¡Ÿ&
5
hXrg _| h¡ {H$ B©_mZ dmbo H$s Xem {d{^Þ hmoVr h¡Ÿ& Am¡a Cg H$s Xem CÎm_ hr hmoVr h¡Ÿ& O~ Cgo gwI {_bo Vmo H¥$Vk
hmoVm h¡Ÿ& Am¡a Xw:I hmo Vmo ghZ H$aVm h¡Ÿ& Am¡a `h Cg Ho$ {b`o CÎm_ h¡Ÿ& (_wpñb_ : 2999)
6
AWm©V Omo Vwåh| gXmMma Ed§ A„mh Ho$ AmkmnmbZ go amoH$Vo hm|, {\$a ^r CZ H$m gwYma H$aZo A¡a j_m H$aZo H$m {ZX}e
{ZX}e {X`m J`m h¡Ÿ&
727
64- gyah VµJm~wZ

15. Vwåhmao YZ VWm Vwåhmar g§VmZ Vmo Vwåhmao {b`o EH$ narjm h¢Ÿ& VWm A„mh Ho$
nmg ~‹S>m à{V\$b1 (~Xbm) h¡Ÿ&
16. Vmo A„mh go S>aVo ahmo {OVZm Vw_ go hmo gHo$ VWm gwZmo Am¡a Amkm nmbZ H$amo
Am¡a XmZ H$amoŸ& `h CÎm_ h¡ Vwåhmao {b`oŸ& Am¡a Omo ~Mm {b`m J`m AnZo _Z H$s
H§$Oygr go Vmo dhr g\$b hmoZo dmbo h¡Ÿ&
17. `{X Vw_ A„mh H$mo CÎm_ F$U2 XmoJo Vmo dh Vwåh| H$B© JwZm ~‹T>mH$a XoJm, Am¡a
j_m H$a XoJm Vwåh|Ÿ& Am¡a A„mh ~‹S>m JwUJ«mhr ghZerb h¡Ÿ&
18. dh namoj Am¡a hm{µOa H$m kmZ aIZo dmbm h¡Ÿ& dh A{V à^mdr VWm JwUr h¡Ÿ&
*****

1
^mdmW©`h h¡ {H$ YZ Am¡a g§VmZ Ho$ _moh _| A„mh H$s Ad¡km Z H$amoŸ&
2
F$U go A{^àm` A„mh H$s amh _| XmZ H$aZm h¡Ÿ&
728
65- gyah VbmµH$

gyah VbmµH$ - 65
gyah VbmµH$ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 12 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg gyah _o VbmµH$ Ho$ {Z`_ Am¡a AmXoe ~Vm`o J`o h¢Ÿ& Am¡a _wgb_mZm| H$mo
MoVmdZr Xr Jg© h¡ {H$ A„mh Ho$ AmXoem| go _w±h Z \o$a|Ÿ& Am¡a Ad¡kmH$mar
Om{V`m| Ho$ n[aUm_ H$mo `mX aI|§Ÿ& Xygao eãXm| _| Bñbm_ Ho$ n[adm[aH$ {Z`_m| H$m
nmbZ H$a|Ÿ&
- (BÔV) Cg {Z{íMV Ad{Y H$m Zm_ h¡ {Og Ho$ ^rVa ñÌr Ho$ {b`o VbmµH$ `m
n{V H$s _m¡V Ho$ níMmV² Xygao go {ddmh H$aZm Ad¡Y Am¡a d{O©V hmoVm h¡Ÿ& Bg
Am`V _| VbmµH$ XoZo H$m g_` ~Vm`m J`m h¡ {H$ VbmµH$ Eogo g_` _| Xr Om`o
O~ BX²>XV H$m Ama§^ hmo gHo$Ÿ& AWm©V _m{gH$ Y_© H$s pñW{V _| VbmµH$ Z Xr
Om`oŸ& Am¡a _m{gH$ Y_© go n{dÌ hmoZo na g§^moJ Z {H$`m J`m hmo V~ VbmµH$ Xr
Om`oŸ& (BÔV Ho$ g_`) go A{^àm` `hm± `hr h¡Ÿ& {\$a `{X (VbmH$ aOB©) Xr
hmo Vmo {ZYm©[aV Ad{Y nyar hmoZo VH$ dh AnZo n{V Ho$ Ka hr _| ahoJrŸ& naÝVw
`{X ì`{^Mma H$a Om`o Vmo Cgo Ka go {ZH$mbm Om gH$Vm h¡Ÿ& ZB© ~mV CËnÞ
H$aZo H$m AW© `h h¡ {H$ Ad{Y Ho$ ^rVa n{V AnZr nËZr H$mo dm{ng H$a bo
{Ogo (aO²AV) H$aZm H$hm OmVm h¡Ÿ& Am¡a `h ~mV (aOB© VbmµH$) _| hr hmoVr
h¡Ÿ& AWm©V O~ EH$ `m Xmo VbmµH$ hr Xr hm|Ÿ& Bg _| `h g§Ho$V ^r h¡ {H$ `{X
n{V VrZ VbmµH$ Xo MwH$m hmo {Og Ho$ níMmV² n{V H$mo aO²AV H$m A{YH$ma Zht
ah OmVmŸ& Am¡a Z n{V na Bg Ad{Y _| Cg Ho$ ImZo-H$n‹S>o H$m ^ma hmoVm h¡Ÿ&

*****

729
65- gyah VbmµH$

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ho Z~r! O~ Vw_ bmoJ VbmµH$ Xmo AnZr n{ËZ`m| H$mo Vmo CÝh| VbmµH$ Xmo CZ H$s
(BÔV) Ho$ {b`o, Am¡a JUZm H$amo (BÔV) H$sŸ& VWm S>amo AnZo nmbZhma,
A„mh goŸ& Am¡a Z {ZH$mbmo CZ H$mo CZ Ho$ Kam| go, Am¡a Z dh ñd`§ {ZH$b|
naÝVw `h {H$ dh H$moB© Iwbr ~wamB© H$a Om`oŸ& VWm `h A„mh H$s gr_m`| h¢Ÿ&
Am¡a C„§KZ H$aoJm A„mh H$s gr_mAm| H$m Vmo Cg Zo AË`mMma H$a {b`m AnZo
D$naŸ& Vw_ Zht OmZV| g§^dV: A„mh H$moB© ZB© ~mV CËnÞ H$a Xo Bg Ho$
níMmVŸ&
2. {\$a O~ nhþ±MZo bJ| AnZo {ZYm©[aV Ad{Y H$mo Vmo CÝh| amo bmo {Z`_mZwgma
AWdm AbJ H$a Xmo {Z`_mZwgmaŸ&1 Am¡a Jdmh (gmjr) ~Zmbmo2 AnZo _| go Xmo
Ý`m`H$m[a`m| H$moŸ& VWm grYr Jdmhr Xmo A„mh Ho$3 {b`oŸ& Bg H$s {ejm Xr Om
ahr h¡ Cgo Omo B©_mZ aIVm hmo A„mh VWm AÝV-{Xdg (àb`) naŸ& A¡a Omo
H$moB© S>aVm hmo A„mh go Vmo dh ~Zm XoJm Cg Ho$ {b`o H$moB© {ZH$bZo H$m Cnm`Ÿ&
3. Am¡a Cg H$mo Or{dH$m àXmZ H$aoJm Cg ñWmZ go {Og H$m Cgo AZw_mZ (^r) Z
hmoŸ& VWm Omo A„mh na {Z^©a ahoJm Vmo dhr Cgo n`m©ßV h¡Ÿ& {ZíM` A„mh
AnZm H$m`© nyam H$a Ho$ ahoJmŸ&4 A„mh Zo àË`oH$ dñVw Ho$ {b`o EH$ AZw_mZ
(g_`) {Z`V H$a aIm h¡Ÿ&
4. VWm Omo {Zame5 hmo OmVr h¢ _m{gH$ Y_© go Vwåhmar {ó`m| _| go `{X Vwåh| g§Xho
hmo Vmo CZ H$s {ZYm©[aV Ad{Y VrZ _mg h¡Ÿ& VWm CZ H$s {OÝh| _m{gH$ Y_© Z

1
AWm©V VbmµH$ VWm aO²AV naŸ&
2
`{X EH$ `m Xmo VbmµH$ Xr hmoŸ& (Xo{I`o : gyah ~H$am, Am`V: 229)
3
AWm©V {Zînj hmo H$aŸ&
4
AWm©V Omo Xw:I VWm gwI ^m½` _| A„mh Zo {bIm h¡ dh AnZo g_` _| Adí` nyam hmoJmŸ&
5
{Z{íMV Ad{Y go A{^àm` dh Ad{Y h¡ {Og Ho$ ^rVa H$moB© ór VbmµH$ nmZo Ho$ níMmV² Xygam {ddmh Zht H$a gH>>VrŸ&
Am¡a `h Ad{Y Cg ñÌr Ho$ {b`o {Ogo XrKm©`w AWdm Aënm`w hmoZo Ho$ H$maU _m{gH$ Y_© Z Am`o VrZ _mg VWm
J^©dVr Ho$ {b`o àgd h¡Ÿ& Am¡a _m{gH$ Y_© AmZo H$s pñW{V _| VrZ _m{gH$ Y_© nyam hmoZm h¡Ÿ&

730
65- gyah VbmµH$

AmVm hmoŸ& Am¡a J^©dVr {ñÌ`m| H$s {ZYm©[aV Ad{Y `h h¡ {H$ àgd hmo Om`oŸ&
VWm Omo A„mh go S>aoJm dh Cg Ho$ {b`o Cg H$m H$m`© gab H$a XoJmŸ&
5. `h A„mh H$m AmXoe h¡ {Ogo CVmam h¡ Vwåhmar Amoa, AV: Omo A„mh go S>aoJm1
dh j_m H$a XoJm Cg go Cg Ho$ Xmofm| H$mo VWm àXmZ H$aoJm Cgo ~‹S>m à{V\$bŸ&
6. Am¡a CZ H$mo ({ZYm©[aV Ad{Y _|) aImo Ohm± Vw_ ahVo hmo AnZr e{ŠV AZwgmaŸ&
Am¡a CÝh| hm{Z Z nhþ±MmAmo CÝh| V§J H$aZo Ho$ {b`oŸ& Am¡a `{X dh J^©dVu hm| Vmo
CZ na ˜M© H$amo `hm± VH$ H$s àgd hmo Om`oŸ& {\$a `{X XyY {nbm`| Vwåhmao
({eew) {b`o Vmo CÝh| CZ H$m n[alm{_H$ XmoŸ& Am¡a {dMma-{d_e© H$a bmo Amng
_| C{M[ ê$n2 goŸ& Am¡a `{X Vw_ XmoZm| _| VZmd hmo Om`o Vmo XyY {nbm`oJr Cg H$mo
H$moB© Xygar órŸ&
7. Mm{h`o H$s gånÞ (gwIr) ˜M© Xo AnZr H$_mB© Ho$ AZwgma, Am¡a V§J hmo {Og
na Cg H$s Or{dH$m Vmo Mm{h`o {H$ ˜M© Xo Cg _| go Omo {X`m h¡ Cg H$mo A„mh
ZoŸ& A„mh ^ma Zht aIVm {H$gr àmUr na naÝVw CVZm hr Omo Cgo {X`m h¡Ÿ&
erK« hr H$a XoJm A„mh V§Jr Ho$ níMmV² gw{dYmŸ&
8. {H$VZr ~pñV`m±3 Wt {OZ Ho$ dm{g`m| Zo Ad¡km H$s AnZo nmbZhma Am¡a Cg Ho$
agybm| Ho$ AmXoe H$s, Vmo h_ Zo {hgm~ bo {b`m CZ H$m H$‹S>m {hgm~, Am¡a CÝh|
`mVZm Xr ~war `mVZmŸ&
9. Vmo Cg Zo MI {b`m AnZo H$_© H$m Xwîn[aUm_ Am¡a CZ H$m H$m`© n[aUm_
{dZme hr ahmŸ&

hXrg _| h¡ {H$ gw~¡Am Agb{_æ`m (a{µO`„mhþ AÝhm) Ho$ n{V _mao J`o Vmo dh J^©dVr WrŸ& {\$a Mmbrg {XZ ~mX Cg
Zo {eew OÝ_ {X`mŸ& Am¡a O~ CÌg H$s _§JZr hþB© Vmo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo Cgo {ddmh {X`mŸ& (ghrh ~w˜mar
: 4909)
n{V H$s _m¡V na Mma _hrZm Xg {XZ H$s Ad{Y Cg Ho$ {b`o h¡ Omo J^©dVr Z hmoŸ& (Xo{I`o : gyah ~µH$am : 226)
1
AWm©V Cg Ho$ AmXoe H$m nmbZ H$aoJmŸ&
2
AWm©V n[alm{_H$ Ho$ {df` _|Ÿ&
3
`hm± go A„mh H$s Ad¡km Ho$ Xwîn[aUm_ go gmdYmZ {H$`m Om ahm h¡Ÿ&
731
65- gyah VbmµH$

10. Væ`ma H$a aIr h¡ A„mh Zo CZ Ho$ {b`o ^rfU `mVZmŸ& AV: A„mh go S>amo, ho
g_P dmbmo, Omo B©_mZ bm`o hmo! {Z:g§Xoh A„mh Zo CVma Xr h¡ Vwåhmar Amoa EH$
{ejmŸ&
11. (AWm©V) EH$ agyb1 Omo n‹T>H$a gwZmVo h¢ Vw_ H$mo A„mh H$s Iwbr Am`V| Vm{H$
dh {ZH$mbo CZ H$mo Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma {H$`o AÝYH$mam| go àH$me H$s
AmoaŸ& Am¡a Omo B©_mZ bm`o VWm gXmMma H$aoJm dh Cgo àdoe XoJm Eogo ñdJm] _|
àdm{hV h¢ {OZ _| Zha|, dh gXmdmgr hm|Jo CZ _|Ÿ& A„mh Zo Cg Ho$ {b`o CÎm_
Or{dH$m V¡`ma H$a aIr h¡Ÿ&
12. A„mh dh h¡ {Og Zo CËnÞ {H$`o gmV AmH$me VWm YaVr _| go CÝhr Ho$
g_mZŸ& dh CVmaVm h¡ AmXoe CZ Ho$ ~rM, Vm{H$ Vw_ {dídmg H$amo {H$ A„mh
Vmo Hw$N> Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ& Am¡a `h H$s A„mh Zo Koa aIm h¡ àË`oH$ dñVw H$mo
AnZo kmZ H$s n{V{Y _|Ÿ&
*****

1
AWm©V _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$moŸ& A§YH$mam| go A{^àm`: Hw$µ\«$ VWm àH$me go A{^àm`: B©_mZ h¡Ÿ&
732
66- gyah Vôar_

gyah Vôar_ - 66
gyah Vôar_ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _X²Zr h¡, Bg _| 12 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg H$m Zm_ Bg H$s àW_ Am`V go {b`m J`m h¡Ÿ& {Og _| Z~r (g„„mhþ
Ab¡{h d g„_) H$s EH$ MyH$ na gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ& Omo Amn go Amn H$s
AnZr n{ËZ`m| go ào_ Ho$ H$maU hþB©Ÿ& Am¡a Amn H$s npËZ`m| H$s ^r nH$‹S> H$s JB©
h¡Ÿ& Am¡a CÝh| AnZm gwYma H$aZo H$s Amoa Ü`mZ {Xbm`m J`m h¡Ÿ&
- Bg H$s Am`V 6 go 8 VH$ _| B©_mZ dmbm| H$mo AnZr npËZ`m| H$m gwYma H$aZo
go {ZpíMÝV Z hmoZo Am¡a AnZm Xm{`Ëd {Z^mZo H$m {ZX}e {X`m J`m h¡ {H$ CÝh|
àbmoH$ Ho$ XÊS> go ~MmZo Ho$ {b`o ^anya à`mg H$a|Ÿ&
- Am`V 9 _| H$m{µ\$am| VWm _wZm{µ\$µH$m| go {OhmX H$aZo H$m AmXoe {X`m J`m h¡Ÿ&
Omo gXm Amn Ho$ VWm _wgb_mZ {ó`m| Ho$ ~mao _| H$moB© Z H$moB© CnÐd _MmVo WoŸ&
- Am`V 10 _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s Xmo npËZ`m| H$mo MoVmdZr Xr
JB© h¡ Am¡a AÝV _| Xmo gXmMmar {ó`m| H$m CXmhaU àñVwV {H$`m J`m h¡Ÿ&
*****

733
66- gyah Vôar_

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ho Z~r! Š`m| ham_ (Ad¡Y) H$aVo h¢ Cgo Omo hbmb (d¡Y) {H$`m h¡ A„mh Zo Amn
Ho$ {b`o? Amn AnZr npËZ`m| H$s àgÞVm1 MmhVo h¢? VWm A„mh A{V j_r
X`mdmZ² h¡Ÿ&
2. {Z`_ ~Zm {X`m h¡ A„mh Zo Vwåhmao {b`o Vwåhmar enWm| go {ZH$bZo2 H$mŸ& VWm
A„mh g§ajH$ h¡ Vwåhmam Am¡a dhr gd© kmZr JwUr h¡Ÿ&
3. Am¡a O~ Z~r Zo AnZr Hw$N> n{ËZ`m| go EH$3 ~mV H$hr, Vmo Cg Zo Cgo ~Vm
{X`m, Am¡a A„mh Zo Cgo Imob {X`m Z~r na, Vmo Z~r Zo Hw$N> go gy{MV {H$`m
Am¡a Hw$N> H$mo N>mo‹S> {X`mŸ& {\$a O~ gy{MV {H$`m Amn Zo nËZr H$mo Cg go Vmo
Cg Zo H$hm: {H$g Zo gy{MV {H$`m Amn H$mo Bg ~mV go? Amn Zo H$hm: _wPo
gy{MV {H$`m h¡ g~ OmZZo Am¡a g~ go gy{MV ahZo dmbo Zo
4. `{X Vw_4 XmoZm| (ho Z~r H$s n{ËZ`m|Ÿ!) j_m _m±J bmo A„mh go (gmo Vwåhmao {b`o
CÎm_ h¡), Š`m|{H$ Vw_ XmoZm| Ho$ {Xb Hw$N> PwH$ J`o h¢Ÿ& Am¡a `{X Vw_ XmoZm| EH$-
Xygao H$s ghm`Vm H$amoJr Amn Ho$ {déÕ Vo {Z:g§Xoh A„mh Amn H$m ghm`H$ h¡
VWm {O~²arb Am¡a gXmMmar B©_mZ dmbo Am¡a µ\$[aíVo (^r) BZ Ho$ A{V[aŠV
ghm`H$ h¢Ÿ&
5. Hw$N> Xya Zht {H$ Amn H$m nmbZhma `{X Amn VbmµH$ Xo X| Vw_ g^r H$mo Vmo
~Xbo _| Xo Amn H$mo npËZ`m± Vw_ go CÎm_, Bñbm_ dm{b`m±, B~mXV H$aZo

1
hXrg _| h¡ {H$ Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Aò H$s Z_mµO Ho$ níMmV² AnZr g~ n{ËZ`m| Ho$ `hm± Hw$N> Xoa Ho$ {b`o
Om`m H$aVo WoŸ& EH$ ~ma H$B© {XZ AnZr nËZr µO¡Z~ (a{µO`„mhþ AÝhm) Ho$ `hm± A{YH$ Xoa VH$ ah J`oŸ& H$maU `h Wm {H$
dh Amn H$mo _Yw {nbmVr WtŸ& Amn H$s nËZr AmB©em VWm hµµâgm (a{µO`„mhþ AÝhþ_m) Zo `moOZm ~ZmB© {H$ O~ Amn Am`| Vmo
{Og Ho$ nmg Om`| dh `h H$ho {H$ Amn Ho$ _w±h go _µJmµ\$sa (EH$ XwJª{YV \y$b) H$s JÝY Am ahr h¡Ÿ& Am¡a CÝhm|Zo `hr
{H$`mŸ& {Og na Amn Zo enW bo br A~ _Yw Zht nrD°§>JmŸ& Cgr na `h Am`V CVarŸ& (~w˜mar 4912) Bg _| `h g§Ho$V
^r h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo ^r {H$gr hbmb H$mo ham_ H$aZo AWdm ham_ H$mo hbmb H$aZo H$m H$moB©
A{YH$ma Zht WmŸ&
2
AWm©V àm`píMV Xo H$a Cg H$mo H$aZo H$m {Og Ho$ Z H$aZo H$s enW br hmoŸ& enW Ho$ àm`{íMV (µ\$µ\$mam) Ho$ {b`o
Xo{I`o: _mBXm, Am`V: 81Ÿ&
3
AWm©V _Yw Z nrZo H$s ~mV&
4
XmoZmo go A{^àm` : AmXUu` AmB©em VWm hµµâgm (a{µO`„mhþ AÝhþ_m) h¡&
734
66- gyah Vôar_

dm{b`m±, Amkm nmbZ H$aZo dm{b`m±, j_m _m±JZo dm{b`m±, d«V aIZo dm{b`m±,
{dYdm`| VWm Hw$_m[a`m±Ÿ&
6. ho bmoJmo Omo B©_mZ bm`o hmo! ~MmAmo1 AnZo Amn H$mo VWm AnZo n[aOZm| H$mo Cg
A{¾ go {Og H$m BªYZ _Zwî` VWm nËWa hm|JoŸ& {Og na µ\$[aíVo {Z`wŠV h¢ H$‹S>o
{Xb, H$‹S>o ñd^md dmboŸ& dh Ad¡km Zht H$aVo A„mh Ho$ AmXoe H$s VWm dhr
H$aVo h¡ {Og H$m AmXoe CÝh| {X`m Om`oŸ&
7. ho H$m{µ\$am|! ~hmZm Z ~ZmAmo AmO, Vwåh| Cgr H$m ~Xbm {X`m Om ahm h¡ Omo Vw_
H$aVo ahoŸ&
8. ho B©_mZ dmbmo! A„mh Ho$ AmJo gƒr2 Vm¡~m H$amoŸ& g§^d h¡ {H$ Vwåhmam nmbZhma
Xya H$a Xo Vwåhmar ~wamB©`m± Vw_ go, VWm àdoe H$am X| Vwåh| Eogo ñdJm} _| ~hVr h¢
{OZ _| Zha|Ÿ& {Og {XZ dh An_m{ZV Zht H$aoJm Z~r H$mo Am¡a Z CZ H$mo Omo
B©_mZ bm`o h¢ CZ Ho$ gmWŸ& CZ H$m àH$me3 Xm¢‹S> ahm hmoJm CZ Ho$ AmJo VWm
CZ Ho$ Xm`|, dh àmW©Zm H$a aho hm|Jo: ho h_mao nmbZhma! nyU© H$a Xo h_mao {b`o
h_mao àH$me H$mo, VWm j_m H$a Xo h_ H$moŸ& dmñVd _| Vy Omo Mmho H$a gH$Vm h¡Ÿ&
9. ho Z~r! Amn {OhmX H$a| H$m{µ\$am| Am¡a _wZm{µ\$µH$m| go Am¡a CZ na H$‹S>mB© H$a|Ÿ&4
CZ H$m ñWmZ ZaH$ h¡ Am¡a dh ~wam ñWmZ h¡Ÿ&
10. A„mh Zo CXmhaU {X`m h¡ CZ Ho$ {b`o Omo H$m{µ\$a hmo J`o Zyh hr nËZr VW byV
H$s nËZr H$mŸ& Omo XmoZm| {ddmh _| Wt Xmo ^ŠVm| Ho h_mao gXmMmar ^ŠVm| _| goŸ&
{\$a XmoZm| Zo {dídmgKmV5 {H$`m CZ goŸ& Vmo XmoZm| CZ Ho$, A„mh Ho$ `hm± Hw$N>

1
AWm©V Vwåhmam H$V©ì` h¡ {H$ AnZo n[aOZm| H$mo Bñbm_ H$s {ejm Xmo Vm{H$ dh Bñbm_r OrdZ ì`VrV H$a|Ÿ& Am¡a ZaH$ H$m
BªYZ ~ZZo go ~M Om`|Ÿ& hXrg _| h¡ {H$ O~ ~ƒm gmV df© H$m hmo Om`o Vmo Cgo Z_mµO n‹T>Zo H$m AmXoe XmoŸ& Am¡a O~ Xg
df© H$m hmo Om`o Vmo Cgo Z_mµO Ho$ {b`o (`{X µOê$aV n‹S>o Vmo) _mamoŸ& ({V{_©µOr:407)
nËWa go A{^àm` dh _w{V©`m± h¢ {OÝh| XodVm Am¡a nyÁ` ~Zm`m J`m WmŸ&
2
gÀMr Vm¡~m H$m AW© `h h¡ {H$ nmn H$mo Ë`mJ XoŸ& Am¡a Cg na b{‚mV hmo VWm ^{dî` _| nmn Z H$aZo H$m g§H$ën boŸ&
Am¡a `{X {H$gr H$m Hw$N> {b`m h¡ Vmo Cgo ^ao Am¡a AË`mMma {H$`m h¡ Vmo j_m _m±J boŸ&
3
Xo{I`o : gyah hXrX, Am`V : 12Ÿ&
4
AWm©V Omo H$m{µ\$a Bñbm_ Ho$ àMma go amoH$Vo h¢, Am¡a Omo _wZm{µ\$µH$ CnÐd \¡$bmVo h¢ CZ go H$‹S>m g§Kf© H$a|Ÿ&
5
{dídmgKmV H$m AW© `h h¡ {H$ AmXaUr` Zyh (Ab¡{hñgbm_) H$s nËZr Zo B©_mZ VWm Y_© _| CZ H$m gmW Zht {X`mŸ&
Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ A„mh Ho$ `hm± H$_© H$m_ Am`oJmŸ& gå~§Y Zht H$m_ Zht Am`|JoŸ&
735
66- gyah Vôar_

H$m_ Zht Am`oŸ& VWm (XmoZm| {ñÌ`m| go) H$hm J`m {H$ àde H$a OmAmo ZaH$ _|
àdoe H$aZo dmbm| H$m gmWŸ&
11. VWm CXmhaU1 {X`m h¡ A„mh Zo CZ Ho$ {b`o Omo B©_mZ bm`o {\$aAm¡Z H$s nËZr
H$mŸ& O~ Cg Zo àmW©Zm H$s: ho _oao nmbZhma! ~Zm Xo _oao {b`o AnZo nmg EH$
Ka ñdJ© _|, VWm _wPo _wŠV H$a Xo {µ\$aAm¡Z VWm Cg Ho$ H$_© go, Am¡a _wPo
_wŠV H$a Xo AË`mMmar Om{V goŸ&
12. VWm _a²`_, B_²amZ H$s nwÌr H$m, {Og Zo ajm H$s AnZo gVrËd H$s, Vmo \y±$H$ Xr
h_ Zo Cg _| AnZr Amoa go ê$h (AmË_m)& VWm Cg (_a²`_) Zo gƒ _mZm
AnZo nmbZhma H$s ~mVm| Am¡a Cg H$s nwñVH$m| H$moŸ& Am¡a dh B~mXV H$aZo dmbm|
_| go WrŸ&
*****

1
hXrg _| h¡ {H$ nwéfm| _| go ~hþV nyU© hþ`oŸ& na {ñÌ`m| _| B_amZ H$s nwÌr _a²`_ Am¡a {µ \$aAm¡Z H$s nËZr Am{g`m hr nyU©
hþBªŸ& Am¡a AmBem (a{µO`„mhþ AÝhm) H$s àYmZVm Zm[a`m| na dhr h¡ Omo garX (EH$ àH$ma H$m ImZm) H$s g~ ImZm| na
h¡Ÿ& (ghrh ~w˜mar : 3411, ghrhr _wpñb_ : 2431)
736
67- gyah _wëH

gyah _wëH$ - 67
gyah _wëH$ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$r h¡, Bg _| 30 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg gyah Ho$ Ama§^ hr _| A„mh Ho$ _wëH$ (amÁ`) H$s MMm© H$s JB© h¡Ÿ& {Og go
`h Zm {b`m J`m h¡Ÿ&
- Bg _o _aU VWm OrdZ H$m CÔoí` ~VmVo hþ`o AmH$me VWm YaVr H$s ì`dñWm
na {dMma H$aZo H$m Am_§ÌU {X`m J`m h¡ {Og go {díd {dYmVm H$m kmZ hmoVm
h¡Ÿ& Am¡a `h ~mV ^r COmJa hmoVr h¡ {H$ _Zwî` H$m `h OrdZ narjm H$m OrdZ
h¡Ÿ& Am¡a Bg Hw>>aAmZ H$s ~VmB© hþB© ~mVm| Ho$ BÝH$ma H$m Xwîn[aUm_ ~Vm`m J`m
h¡Ÿ&
- Am`V 13, 14, _| CZ H$m ew^n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡ Omo AnZo nmbZhma go
S>aVo ahVo h¢Ÿ& Omo àË`oH$ Iwbr Am¡a Nw>nr ~mV H$mo OmZVm h¡ Am¡a Cg go H$moB©
~mV Nw>nr Zht ah gH$VrŸ&
- AÝV _| _Zwî` H$mo gmoM-{dMma H$m Am_§ÌU XoVo hþ`o Cgo AMoVZm go Mm¡H$mZo H$m
gm_mZ {H$`m J`m h¡Ÿ& `{X _Zwî` Am±I| ImobH$a Bg {díd H$mo XoIo Vmo Hw>>aAmZ
H$m gÀM COmJa hmo Om`oJmŸ& Am¡a dh AnZo OrdZ Ho$ bú` H$mo g_P Om`oJmŸ&
hXrg _| h¡ {H$ Hw>>aAmZ _| Vrg Am`Vm| H$s EH$ gyah h¡ {Og Zo EH$ ì`{ŠV Ho$
{b`o {gµ\$m[ae H$s `hm± VH$ {H$ Cgo j_m H$a {X`m J`mŸ& (gwZZ A~y XmD$X :
1400, hm{H$_ 1/565)
*****

737
67- gyah _wëH

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ew^ h¡ dh A„mh {Og Ho$ hmW _| amÁ` h¡Ÿ& VWm dh Omo Hw$N> Mmho H$a gH$Vm
h¡Ÿ&
2. {Og Zo CËnÝZ {H$`m h¡ _¥Ë`w VWm OrdZ H$mo, Vm{H$ Vwåhmar narjm bo {H$ Vw_ _|
{H$g H$m H$_© A{YH$ AÀN>m h¡? VWm dh à^wËdembr A{V j_mdmZ² h¡Ÿ&1
3. {Og Zo CËnÞ {H$`o gmV AmH$me D$na VboŸ& Vmo Š`m Vw_ XoIVo hmo AË`§V
H¥$nmerb H$s CËn{Îm _| H$moB© Ag§J{V? {\$a nwZ: XoImo, Š`m Vw_ XoIVo hmo H$moB©
Xam‹S>?
4. {\$a ~ma-~ma XoImo, dm{ng Am`oJr Vwåhmar Amoa {ZJmh WH$-hma H$aŸ&
5. Am¡a h_ Zo gOm`m h¡ g§gma Ho$ AmH$mem| H$mo àXrnm| (J«hm|) goŸ& VWm ~Zm`m h¡
CÝh| (Vmam| H$mo) _ma ^JmZo H$m gmYZ e¡VmZm|2 H$mo, Am¡a Væ`ma H$s h¡ h_ Zo
CZ Ho$ {b`o XhH$Vr A{¾ H$s `mVZmŸ&
6. Am¡a {OÝhm|Zo Hw$µ\$« {H$`m AnZo nmbZhma Ho$ gmW Vmo CZHo$ {b`o ZaH$ H$s
`mVZm h¡Ÿ& Am¡a dh ~wam ñWmZ h¡Ÿ&
7. O~ dh \|$Ho$ Om`|Jo Cg _| Vmo gwZ|Jo Cg H$s Xhm‹S> Am¡a dh Im¡b ahr hmoJrŸ&
8. àVrV hmoJm H$s \$Q> n‹S>oJr amof (H«$moY) go, O~-O~ \|$H$m Om`oJm Cg _| H$moB©
g_yh Vmo àíZ H$a|Jo CZ go Cg Ho$ àhar: Š`m Zht Am`m Vwåhmao nmg H$moB©
gmdYmZ H$aZo dmbm (agyb)?
9. dh H$h|Jo: hm± h_mao nmg Am`m gmdYmZ H$aZo dmbmŸ& na h_ Zo PwR>bm {X`m,
Am¡a H$hm {H$ Zht CVmam h¡ A„mh Zo Hw$N>Ÿ& Vw_ hr ~‹S>o Hw$nW _| hmoŸ&
10. VWm dh H$h|Jo: `{X h_ Zo gwZm Am¡a g_Pm hmoVm Vmo ZaH$ Ho$ dm{g`m| _| Z
hmoVoŸ&
11. Eogo dh ñdrH$ma H$a b|Jo AnZo nmnm| H$moŸ& Vmo Xyar3 h¡ ZaH$ dm{g`am| Ho$ {b`oŸ&

1
Bg _| Amkm nmbZ H$s àoaUm VW Ad¡km na MoVmdZr h¡Ÿ&
2
Omo Mmoar go AmH$me H$s ~mV| gwZVo h¢Ÿ&(Xo{I`o: gyah gmµµâµ\$mV Am`V: 7, 10)
3
AWm©V A„mh H$s X`m goŸ&
738
67- gyah _wëH

12. {Z:g§Xoh Omo S>aVo hm| AnZo nmbZhma go {~Z XoIo CÝht Ho$ {b`o j_m h¡ VWm
~‹S>m à{V\$b h¡Ÿ&1
13. Vw_ MwnHo$ ~mobmo AnZr ~mV AWdm D±$Mo ñda _|Ÿ& dmñVd _| dh ^br-^m±{V
OmZVm h¡ grZm| Ho$ ^oXm| H$moŸ&
14. Š`m dh Zht OmZoJm {Og Zo CËnÞ {H$`m? Am¡a dh gyú_Xe©H$2 gd© gy{MV
h¡?
15. dhr h¡ {Og Zo ~Zm`m h¢ Vwåhmao {b`o YaVr H$mo dedVu, Vmo Mbmo {\$amo Cg Ho$
joÌm| _| VWm ImAmo Cg H$s àXmZ H$s hþB© Or{dH$mŸ& Am¡a Cgr H$s Amoa Vwåh| {\$a
Or{dV hmo H$a OmZm h¢Ÿ&
16. Š`m Vw_ {Z^©` hmo J`o hmo Cg go Omo AmH$me _| h¡ {H$ dh Y±gm Xo YaVr _| {\$a
dh AMmZH$ H$m±nZo bJo!
17. AWdm {Z^©a hmo J`o Cg go Omo AmH$me _| h¡ {H$ dh ^oO Xo Vw_ na nWarbr
dm`w Vmo Vwåh| kmZ hmo Om`oJm {H$ H¡$gm ahm _oam gmdYmZ H$aZm?
18. PwR>bm MwHo$ h¢ BZ3 go nyd© Ho$ bmoJ Vmo H¡$gr ahr _oar nH$‹S>?
19. Š`m CÝhm|Zo Zht XoIm n{j`m| H$s Amoa AnZo D$na n±I \¡$bmVo VWm {gH$mo‹S>VoŸ&
CZ H$mo AË`§V H¥$nmerb hr Wm_Vm h¡Ÿ& {Z:g§Xho dh àË`oH$ dñVw H$mo XoI ahm
h¡&
20. H$m¡Z h¡ dh Vwåhmar goZm Omo Vwåhmar ghm`Vm H$a gHo$Jr A„mh Ho$ _wH$m~bo _|?
H$m{µ\$a Vmo ~g YmoIo hr _| h¢Ÿ&
21. `m H$m¡Z h¡ Omo Vwåh| Or{dH$m àXmZ H$a gHo$ `{X amoH$ bo dh AnZr Or{dH$m?
~pëH$ dh Kwg J`o h¢ Ad¡k VWm K¥Um _|Ÿ&4

1
hXrg _| h¡ {H$ _¢ Zo AnZo gXmMmar ^ŠVm| Ho$ {b`o Eogr MrµO Væ`ma H$s h¡ {Ogo Z {H$gr Am±I Zo XoIm, Z {H$gr H$mZ
Zo gwZm Am¡a Z {H$gr {Xb Zo gmoMmŸ& (ghrh ~w˜mar : 3244, ghrh _wpñb_ : 2824)
2
~marH$ ~mVm| H$mo OmZZo dmbmŸ&
3
AWm©V _¸$m dm{g`m| go nhbo AmX, g_yX Am{X Om{V`m| ZoŸ& Vmo byV (Ab¡{hñgbm_) H$s Om{V na nËWam| H$s dfm©
hþB©Ÿ&
4
AWm©V gË` go K¥Um _|
739
67- gyah _wëH

22. Vmo Š`m Omo Mb ahm hmo Am¢Ym hmo H$a AnZo _w±h Ho$ ~b dh A{YH$ _mJ©Xe©Z na
h¡ `m Omo grYm hmo H$a Mb ahm hmo grYr amh na?1
23. ho Z~r! Amn H$h X| {H$ dhr h¡ {Og Zo n¡Xm {H$`m h¡ Vwåh| Am¡a ~Zm`o h¢ Vwåhmao
H$mZ VWm Am±I Am¡a {Xb& ~hþV hr H$_ Am^mar (H¥$Vk) hmoVo hmoŸ&
24. Amn H$h X|: Cgr Zo \¡$bm`m h¡ Vwåh| YaVr _| Am¡a Cgr H$s Amoa EH${ÌV2 {H$`o
OmAmooJoŸ&
25. VWm dh H$hVo h¢ {H$ `h dMZ H$~ nyam hmoJm `{X Vw_ gƒo hmo?
26. Amn H$h X|: Cg H$m kmZ ~g A„mh hr H$mo h¡Ÿ& Am¡a _¢ Ho$db Iwbm gmdYmZ
H$aZo dmbm hÿ±Ÿ&
27. {\$a O~ dh XoI|Jo Cgo g_rn, Vmo {~J‹S> Om`|Jo CZ Ho$ Mohao Omo H$m{µ\$a hmo
J`oŸ& VWm H$hm Om`oJm: `h dhr h¡ {Og H$s Vw_ _m±J H$a aho WoŸ&
28. Amn H$h X|: XoImo `{X A„mh Zme H$a Xo _wP H$mo VWm _oao gm{W`m| H$mo AWdm
X`m H$ao h_ na, Vmo (~VmAmo {H$) H$m¡Z h¡ Omo eaU XoJm H$m[\>>am| H$mo Xw:IXm`r3
`mVZm go?
29. Amn H$h X|: dh AË`§V H¥$nmerb h¡Ÿ& h_ Cg na B©_mZ bm`o VWm Cgr na
^amogm {H$`m, Vmo Vwåh| kmZ hmo Om`oJm {H$ H$m¡Z Iwbo Hw$nW _| h¡Ÿ&
30. Amn H$h X|: ^bm XoImo `{X Vwåhmam nmZr JhamB© _| Mbm Om`o, Vmo H$m¡Z h¡ Omo
Vwåh| bm H$a XoJm ~hVm hþAm ObŸ&
*****

1
Bg _| H$m{µ\$a VWm B©_mZYmar H$m CXmhaU h¡Ÿ& Am¡a XmoZm| Ho$ OrdZ- bú` H$mo ~Vm`m J`m h¡ {H$ H$m{µ\$a gXm _m`m_moh
_| ahVo h¢Ÿ&
2
àb` Ho$ {XZ AnZo H$_m}§ Ho$ boI-OmoIm VWm à{VH$ma Ho$ {b`oŸ&
3
AWm©V Vw_ h_mam ~wam Vmo MmhVo hmo naÝVw AnZr {MÝVm Zht H$aVoŸ&
740
68- gyah H$b_

gyah µH$b_ - 68
gyah µH$b_ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$r h¡, Bg _| 52 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gyah Ho$ Ama§^ hr _| ''µH$b_'' eãX Am`m h¡Ÿ& {Og go `h Zm_ {b`m J`m
h¡Ÿ& Am¡a Bg _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ ~mao _| ~Vm`m J`m h¡ {H$
Amn H$m M[aÌ Š`m h¡Ÿ& Am¡a Omo Amn Ho$ {damoYr Amn H$mo nmJb H$hVo h¢ dh
{H$VZo n{VV ({Jao hþ`o) h¢Ÿ&
- Bg _| {ejm Ho$ {b`o EH$ ~mµJ Ho$ ñdm{_`m| H$m CXmhaU {X`m J`m h¡Ÿ& {OÝhm|Zo
A„mh Ho$ H¥$Vk Z hmoZo Ho$ H$maU AnZo ~mµJ Ho$ \$b H$mo {X`oŸ& {\$a
AmkmH$m[a`m| H$mo ñdJ© H$s ew^gyMZm Xr JB© h¡Ÿ& Am¡a {damo{Y`m| Ho$ Bg {dMma H$m
IÊS>Z {H$`m J`m h¡ {H$ AmkmH$mar Am¡a AnamYr ~am~a hmo Om`|JŸo &
- Bg _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ AmO Omo A„mh H$mo gO²Xm H$aZo go BÝH$ma H$aVo h¢ dh
nabmoH$ _| ^r Cgo gO²Xm Zht H$a gHo$§JoŸ&
- Am`V 48 go 50 VH$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo H$m{µ\$am| Ho$ {damoY
na ghZ H$aZo Ho$ {ZX}e {X`o J`o h¢Ÿ&
- AÝV _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) A„mh H$s ~mV ~Vm
aho h¢Ÿ, Omo g~ _Zwî`m| Ho$ {b`o gd©Wm {ejm h¡, Amn nmJb Zht h¢Ÿ&
*****

741
68- gyah H$b_

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ZyZŸ& Am¡a enW h¡ boIZr (µH$b_) H$s VWm Cg1 H$s {Ogo dh {bIVo h¢Ÿ&
2. Zht h¢ Amn AnZo nmbZhma Ho$ AZwJ«h go nmJbŸ&
3. VWm {ZíM` à{V\$b (~Xbm) h¡ Amn Ho$ {b`o AZÝVŸ&
4. VWm {ZíM` hr Amn ~‹S>o gwerb h¢Ÿ&
5. Vmo erK« Amn XoI b|Jo, VW dh (H$m{µ\$a ^r) XoI b|Jo&
6. {H$ nmJb H$m¡Z h¡Ÿ&
7. dmñVd _| Amn H$m nmbZhma hr A{YH$ OmZVm h¡ Cgo Omo Hw$nW hmo J`m Cg H$s
amh goŸ& Am¡a dhr A{YH$ OmZVm h¡ CÝh| Omo grYr amh na h¢Ÿ&
8. Vmo Amn ~mV Z _mZo PwR>bmZo dmbm| H$sŸ&
9. dh MmhVo h¢ {H$ Amn T>rbo hmo Om`| Vmo dh ^r T>rbo hmo2 Om`|Ÿ&
10. Am¡a ~mV Z _mZ|3 Amn {H$gr A{YH$ enW boZo dmbo hrZ ì`{ŠV H$sŸ&
11. Omo ì`§J H$aZo dmbm, MwJ{b`m± ImVm {\$aVm h¡Ÿ&
12. ^bmB© go amoH$Zo dmbm, AË`mMmar, ~‹S>m nmnr h¡Ÿ&
13. K_§S>r h¡ Am¡a Bg Ho$ níMmV Hw$d§e (dU©Z g§H$a) h¡Ÿ&
14. Bg {b`o {H$ dh YZ VWm nwÌm| dmbm h¡Ÿ&

1
AWm©V Hw> aAmZ H$sŸ& {Ogo CVaZo Ho$ gmW hr Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) boIH$mo go {bIdmVo WoŸ& O¡go hr H$moB©
gyah `m Am`V CVaVr boIH$ µH$b_ VWm M_‹S>m | Am¡a {P{„`m| Ho$ gmW Cn{ñWV hmo OmVo Wo, Vm{H$ nyao g§gma Ho$
_Zwî`m| H$mo Hw> aAmZ AnZo dmñV{dH$ ê$n _| nhþ±M gHo$Ÿ& Am¡a gXm Ho$ {b`o gwa{jV hmo Om`oŸ& Š`m|{H$ A~ Amn
(g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ níMmV² H$moB© Z~r Am¡a H$moB© nwñVH$ Zht Am`oJrŸ& Am¡a àb` VH$ Ho$ {b`o A~ nyao g§gma
Ho$ Z~r Amn hr h¡ Ÿ& Am¡a CZ Ho$ _mJ© Xe©Z Ho$ {b`o Hw>>aAmZ hr EH$_mÌ Y_© nwñVH$ h¡Ÿ& Bgr{b`o Bgo gwa{jV H$a {X`m
J`m h¡Ÿ& Am¡a `h {deofVm {H$gr ^r AmH$mer` J«ÝW H$mo àmá Zht h¡& Bg{b`o A~ _moj Ho$ {b`o ApÝV_ Z~r VWm
ApÝV_ Y_© J«ÝW Hw> aAmZ na B©_mZ bmZm A{Zdm`© h¡Ÿ&
2
O~ H$m{µ\$a, Bñbm_ Ho$ à^md H$mo amoH$Zo _| Ag\$b hmo J`o Vmo Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo Y_H$s Am¡a
bmbM XZo Ho$ níMmV², Hw$N> bmo Am¡a Hw$N> Xmo H$s Zr{V na Am J`oŸ& Bg{b`o H$hm J`m {H$ Amn CZ H$s ~mVm| _| Z
Am`|Ÿ& Am¡a n[aUm_ H$s àVrjm H$a|Ÿ&
3
BZ Am`Vm| _| {H$gr {deof H$m{µ\$a H$s Xem H$m dU©Z Zht ~{ëH$ H$m{µ\$am| Ho$ à_wIm| Ho$ Z¡{VH$ nXZ VWm Hw${dMmam| Am¡a
XyamMmam| H$mo ~Vm`m J`m h¡ Omo bmoJm| H$mo Bñbm_ Ho$ {damoY CH$gm aho WoŸ&Vmo {\$a Š`m BZ H$s ~mV _mZr Om gH$Vr h¡?
742
68- gyah H$b_

15. O~ n‹T>r OmVr h¢ Cg na h_mar Am`V| Vmo H$hVm h¡: `h nyd©Om| H$s H$pënV
H$Wm`| h¢Ÿ&
16. erK« hr h_ XmJ bJm X|Jo Cg Ho$ gy§S>1 naŸ&
17. {Z:g§Xoh h_ Zo CZ H$mo narjm _| S>mbm2 h¡ {Og àH$ma ~mµJ dmbm| H$mo narjm _|
S>mbm WmŸ& O~ CÝhm|Zo enW br {H$ Adí` Vmo‹S> b|Jo Cg Ho$ \$b ^moa hmoVo hrŸ&
18. Am¡a BÝem A„mh (`{X A„mh Zo Mmhm) Zht H$hmŸ&
19. Vmo {\$a J`m Cg (~mµJ) na EH$ Hw$MH«$ Amn Ho$ nmbZhma H$s Amoa go, Am¡a dh
gmo`o hþ`o WoŸ&
20. Vmo dh hmo J`m O¡go COm‹S> IoVr hmoŸ&
21. A~ do EH$-Xygao H$mo nwH$maZo bJo ^moa hmoVo hr:
22. {H$ V‹S>Ho$ Mbmo AnZr IoVr na `{X \$b Vmo‹S>Zo h¢Ÿ&
23. {\$a dh Mb {X`o Amng _| MwnHo$-MwnHo$ ~mV| H$aVo hþ`Ÿo &
24. {H$ H$Xm{n Z AmZo nm`o Cg (~mµJ) Ho$ ^rVa AmO Vwåhmao nmg H$moB© {ZY©ZŸ&3
25. Am¡a àmV: hr nhþ±M J`o {H$ dh nb Vmo‹S> gHo$§JŸo &
26. {\$a O~ Cgo XoIm Vmo H$hm {ZíM` h_ amh ^yb J`oŸ&
27. ~pëH$ h_ d§{MV hmo4 J`oŸ&
28. Vmo CZ _| go {~Mbo ^mB© Zo H$hm: Š`m _¢ Zo Vw_ go Zht H$hm Wm {H$ Vw_ (A„mh
H$s) n{dÌVm H$m dU©Z Š`m| Zht H$aVo?
29. dh H$hZo bJo: n{dÌ h¡ h_mam nmbZhma! dmñVd _| h_ hr AË`mMmar WoŸ&
30. {\$a gå_wI hmo J`m EH$ Xygao H$s {ZÝXm H$aVo hþ`oŸ&
31. H$hZo bJo hm` Aµ\$gmog! h_ hr {dÐmohr WoŸ&

1
AWm©V ZmH$ na {Ogo dh K_§S> go D±$Mr aIZm MmhVm h¡¡Ÿ& Am¡a XmµJ bJmZo H$m AW© An_m{ZV H$aZm h¡Ÿ&
2
AWm©V _¸$m dmbm| H$moŸ& Bg{b`o `{X dh Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) na B©_mZ bm`|Jo Vmo CZ na g\$bVm H$s amh
IwboJrŸ& AÝ`Wm g§gma Am¡a nabmoH$ XmoZm| H$s `mVZm Ho$ ^mJr hm|JoŸ&
3
Vm{H$ CÝh| Hw$N> XmZ Z H$aZm n‹S>oŸ&
4
nhbo Vmo gmoMm {H$ amh ^yb J`o h¢Ÿ& {H$ÝVw {\$a XoIm {H$ ~mµJ Vmo CÝht H$m h¡ Vmo H$hm {H$ `h Vmo Eogm COm‹S> hmo J`m h¡
{H$ A~ Hw$N> Vmo‹S>Zo Ho$ {b`o ah hr Zht J`m h¡Ÿ& dmñVd _| `h h_mam Xw^m©½` h¡Ÿ&
743
68- gyah H$b_

32. g§^d h¡ h_mam nmbZhma h_| ~Xbo _| àXmZ H$ao Bg go CÎm_ (~mµJ)Ÿ& h_ AnZo
nmbZhma hr H$s Amoa é{M aIVo h¢Ÿ&
33. Eogo hr `mVZm hmoVr h¡ Am¡a Am{˜aV (nabmoH$) H$s `mVZm Bg go ^r ~‹S>r h¡Ÿ&
H$me dh OmZVo!
34. {Z:g§Xoh gXmMm[a`m| Ho$ {b`o CZ Ho$ nmbZhma Ho$ nmg gwIm| dmbo ñdJ© h¢Ÿ&
35. Š`m h_ AmkmH$m[a`m|1 H$mo nm{n`m| Ho$ g_mZ H$a X|Jo?
36. Vwåh| Š`m hmo J`m h¡? Vw_ H¡$gm {ZU©` H$a aho hmo?
37. Š`m Vwåhmao nmg H$moB© nwñVH$ h¡ {Og _| Vw_ n‹T>Vo hmo?
38. {H$ Vwåh| dhr {_boJm Omo Vw_ MmhmoJo?
39. `m Vw_ Zo h_ go enW| bo aIr h¢ Omo àb` VH$ Mbr Om`|Jr {H$ Vwåh| dhr
{_boJm {Og H$m Vw_ {ZU©` H$amoJ?o
40. Amn CZ go ny{N>`o {H$ CZ _| H$m¡Z Bg H$s µO_mZV boVm h¡?
41. Š`m CZ Ho$ Hw$N> gmPr h¢? {\$a Vmo dh AnZo gm{P`m| H$mo bm`|2 `{X dh gƒo
h¢Ÿ&
42. {Og {XZ {n§S>br Imob Xr Om`oJr Am¡a dh ~wbm`o Om`|Jo gO²Xm H$aZo Ho$ {b`o
Vmo (gO²Xm) Zht H$a gHo$§JoŸ&3
43. CZ H$s Am±I| PwH$s hm|Jr, Am¡a CZ na An_mZ N>m`m hmoJmŸ& dh (g§gma _|)
gO²Xm H$aZo Ho$ {b`o ~wbm`o OmVo aho Am¡a dh ñdñW WoŸ&
44. AV: Amn N>mo‹S> X| _wPo VWm Cgo Omo PwR>bm ahm h¡ Bg ~mV (Hw>>aAmZ) H$mo, h_
CÝh| Yrao-Yrao ItM bm`|Jo4 Bg àH$ma {H$ CÝh| kmZ ^r Zht hmoJmŸ&
45. VWm h_ CÝh| Adga Xo aho h¢Ÿ&1 dñVwV: h_mam Cnm` gwÑ‹T> h¡&

1
_¸$m Ho$ à_wI H$hVo Wo {H$ `{X àb` hþB© Vmo dhm± ^r h_| `hr g§gm[aH$ gwI -gw{dYm àmßV hm|JrŸ& {Og H$m IÊS>Z
Bg Am`V _| {H$`m Om ahm h¡Ÿ& A{^àm` `h h¡ {H$ A„mh Ho$ hm± Xoa h¡ na A§Yoa Zht h¢Ÿ&
2
Vm{H$ dh CÝh| AÀN>m ñWmZ {Xbm X|Ÿ&
3
hXrg _| h¡ {H$ àb` Ho$ {XZ A„mh AnZr qnS>br ImoboJm Vmo àË`oH$ _mo{_Z nwéf VWm ñÌr gO²Xo _| {Ja Om`|JoŸ& hm±
dh eof ah Om`|Jo Omo {XImdo Am¡a Zm_ Ho$ {b`o (g§gma _|) gO²Xo {H$`m H$aVo WoŸ& dh gO²Xm H$aZm Mmh|Jo naÝVw CZ
H$s ar‹T> H$s hÈ>r V™V Ho$ g_mZ ~Z Om`oJr {Og Ho$ H$maU CZ Ho$ {b`o gO²Xm H$aZm Ag§^d hmo Om`oJmŸ& (~w˜mar :
4919)
4
CZ Ho$ ~wao n[aUm_ H$s AmoaŸ&
744
68- gyah H$b_

46. Vmo Š`m Amn _m±J H$a aho h¢ {H$gr n[alm{_H$2 H$s, Vmo dh ~moP go X~o Om aho
h¢?
47. `m CZ Ho$ nmg µJ~¡ H$m kmZ h¡ {Ogo dh {bI3 aho h¢?
48. Vmo Amn Y¡`© aI| AnZo nmbZhma Ho$ {ZU©` VH$ Am¡a Z hmo Om`| _N>br dmbo Ho$
g_mZŸ&4 O~ Cg Zo nwH$mam Am¡a dh emoH$ nyU© WmŸ&
49. Am¡a `{X Z nm boVr Cgo Cg Ho$ nmbZhma H$s X`m Vmo dh \o$§H$ {X`m OmVm
~§Oa _|, Am¡a dh ~war Xem _| hmoVmŸ&
50. {\$a MwZ {b`m Cgo Cg Ho$ nmbZhma Zo Am¡a ~Zm {X`m Cgo gXmMm[a`m| _| goŸ&
51. Am¡a Eogm bJVm h¡ {H$ Omo µH$m{µ\$a hmo J`o dh Adí` {\$gbm X|Jo Amn H$mo AnZr
Am±Im| go (Kya H$a) O~ dh gwZVo hm| Hw>>aAmZ H$moŸ& VWm H$hVo h¢ {H$ dh Adí`
nmJb h¡Ÿ&
52. O~ {H$ `h (Hw>>aAmZ) Vmo ~g EH$5 {ejm h¡ nyao g§gma dm{g`m| Ho$ {b`oŸ&
*****

1
AWm©V g§gm[aH$ gwI-gw{dYm _| _½Z aI|JoŸ& {\$a AÝVV: dh `mVZm _| J«ñV hmo Om`|JoŸ&
2
AWm©V Y_© Ho$ àMma naŸ&
3
`m bm¡ho _ô\y$µO (gwa{jV nwñVH$) CZ Ho$ A{YH$ma _| h¢ Bg {b`o Amn H$m Amkm nmbZ Zht H$aVo Am¡a Cgr go kmZ
àmßV H$a boVo h¢?
4
Bg go A{^àm` `yZwg (Ab¡{hñgbm_) h¢ {OZ H$mo _N>br Zo {ZJb {b`m WmŸ& (Xo{I`o: gyah gmµµâµ\$mV : 139)
5
Bg _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Hw> aAmZ Ho$db Aa~m| Ho$ {b`o Zht, g§gma Ho$ g^r Xoem| Am¡a Om{V`m| H$s {ejm Ho$ {b`o
CVam h¡Ÿ&
745
69- gyah hm¸$m

gyah hm¸$m - 69
gyah hm¸$m Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 53 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg H$m àW_ eãX ''Ab hm¸$m'' h¡ {Og go `h Zm_ {b`m J`m h¡ Am¡a Bg H$m
AW© h¡: dh K‹S>r {Og H$m AmZm gƒ h¡Ÿ& Bg _| àb` Ho$ Adí` AmZo H$s gyMZm
Xr JB© h¡Ÿ&
- Am`V 4 go 12 VH$ CZ Om{V`m| H$s `mVZm X²>dmam {ejm Xr JB© h¡ {OÝhm|Zo
àb` H$m BÝH$ma {H$`m VWm agybm| H$mo PwR>bm`mŸ& {\$a Am`V 13 go 18 VH$
àb` H$m ä`md: Ñí` {XIm`m J`m h¡Ÿ&
- Am`V 19 go 37 VH$ gXmMm{`m| VWm XwamMm[a`m| H$m n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡Ÿ&
{\$a H$m{µ\$am| H$mo g§~mo{YV H$a Ho$ CZ na Hw> aAmZ VWm agyb H$s gƒmB© H$mo
COmJa {H$`m J`m h¡Ÿ&
- AÝV _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo A„mh H$s Vñ~rh (n{dÌVmJmZ)
~`mZ H$aVo ahZo H$m AmXoe {X`m J`m h¡Ÿ&
*****

746
69- gyah hm¸$m

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. {Og H$m hmoZm gƒ h¡Ÿ&
2. dh Š`m h¡ {Og H$m hmoZm gƒ h¡?
3. VWm Amn Š`m OmZ| {H$ Š`m h¡ {Og H$m hmoZm gƒ h¡?
4. PwR>bm`m g_yX VWm AmX (Om{V) Zo AMmZH$ Am n‹S>Zo dmbr (àbV) H$moŸ&
5. {\$a g_yX, Vmo dh ÜdñV H$a {X`o J`o A{V H$‹S>r ÜdZr goŸ&
6. VWm AmX, Vmo dh ÜdñV H$a {X`o J`o EH$ VoµO erVb Am±Yr goŸ&
7. bJm`o aIm Cgo CZ na gmV amV| VWm AmR> {XZ {ZaÝVa, Vmo Amn XoIVo {H$
dh Om{V Cg _| Eogo nN>m‹S>r hþB© h¡ O¡go IOya Ho$ ImoH$bo VZoŸ&1
8. Vmo Š`m Amn XoIVo h¢ {H$ CZ _| go H$moB© eof ah J`m h¡?
9. Am¡a {H$`m `hr nmn {µ\$aAm¡Z Zo Am¡a Omo Cg Ho$ nyd© Wo, VWm {OZ H$s ~pñV`m±
Am¢Yr H$a Xr JBªŸ&
10. CÝhm|Zo Zht _mZm AnZo nmbZhma Ho$ agyb H$moŸ& AÝVV: Cg Zo nH$‹S> {b`
CÝh|, H$‹S>r nH$‹S>Ÿ&
11. h_ Zo, O~ gr_m nma H$a J`m Ob, Vmo Vwåh| gdma H$a {X`m Zmd2 _|Ÿ&
12. Vm{H$ h_ ~Zm X| Cgo Vwåhmao {b`o EH$ {ejm àX `mXJmaŸ& Am¡a Vm{H$ gwa{jV
aI b| Bg gwZZo dmbo H$mZŸ&
13. {\$a O~ \y°§>>H$ Xr Om`oJr gya (Za{g§Km) _| EH$ \y±$H$Ÿ&
14. Am¡a CR>m`m Om`oJm YaVr VWm nd©Vm| H$mo Vmo XmoZm| Mya-Mya H$a {X`o Om`|Jo3 EH$
hr ~ma _|Ÿ&
15. Vmo Cgr {XZ hmoZr hmo Om`oJrŸ&
16. VWm \$Q> Om`oJm AmH$me, Vmo dh Cg {XZ jrU {Z~©b hmo Om`oJmŸ&
17. Am¡a µ\$[aíVo Cg Ho$ {H$Zmam| na hm|Jo VWm CR>m`o hm|Jo Amn Ho$ nmbZhma Ho$ Ae©
({g§hmgZ) H$mo AnZo D$na Cg {XZ AmR> µ\$[aíVoŸ&
1
CZ Ho$ ^mar Am¡a bå~o hmoZo H$s Cn_m IOya Ho$ VZo go Xr JB© h¡Ÿ&
2
Bg _| Zyh (Ab¡{hñgbm_) Ho$ Vyµ\$mZ H$s Amoa g§Ho$V h¡Ÿ& Am¡a g^r _Zwî` CZ H$s g§VmZ h¢ Bg{b`o `h X` g~ na
hÿB© h¡Ÿ&
3
Xo{I`o: gyah Vmhm, Am`V: 20, Am`V: 103, 108Ÿ&
747
69- gyah hm¸$m

18. Cg {XZ Vw_ (A„mh Ho$ nmg) CnpñWV {H$`o OmAmoJo, Zht N>wnm ah Om`oJm Vw_
_| go H$moB©Ÿ&
19. {\$a {Ogo {X`m Om`oJm Cg H$m H$_©nÌ Xm`| hmW _| dh H$hoJm: `h bmo _oam
H$_©nÌ n‹T>moŸ&
20. _wPo {dídmg Wm {H$ _¢ {_bZo dmbm hÿ± AnZo {hgm~ goŸ&
21. Vmo dh AnZo _Z Mmho gwI _| hmoJmŸ&
22. Cƒ loUr Ho$ ñdJ© _|Ÿ&
23. {Og Ho$ \$bm| Ho$ JwÀN>o PwH$ aho hm|JoŸ&
24. (CZ go H$hm Om`oJm)o : ImAmo VWm {n`mo AmZÝX boH$a Cg Ho$ ~Xbo Omo Vw_ Zo
{H$`m h¡ {dJV {XZm| (g§gma) _|Ÿ&
25. Am¡a {Ogo {X`m Om`oJm Cg H$m H$_©nÌ Cg Ho$ ~m`| hmW _| Vmo dh H$hoJm : hm`!
_wPo _oam H$_©nÌ {X`m hr Z OmVm!
26. VWm _¢ Z OmZVm {H$ Š`m h¡ _oam {hgm~?!
27. H$me _oar _m¡V hr {ZUm©`H$1 hmoVr!
28. Zht H$m_ Am`m _oam YZŸ&
29. _wP go g_má hmo J`m _oam à^wËdŸ&2
30. (AmXoe hmoJm {H$) Cgo nH$‹S>mo Am¡a Cg Ho$ Jbo _| Vm¡µH$ S>mb XmoŸ&
31. {\$a ZaH$ _| Cgo Pm|H$ XmoŸ&
32. {\$a Cgo EH$ O§Ora, {Og H$s bå~mB© gÎma JµO h¡ _| OH$‹S> XmoŸ&
33. dh B©_mZ Zht aIVm Wm _{h_membr A„mh naŸ&
34. Am¡a Z àoaUmXoVm Wm X[aÐ H$mo ^moOZ H$amZo H$sŸ&
35. AV: Zht h¡ CgH$m AmO `hm± H$moB© {_ÌŸ&
36. Am¡a Z H$moB© ^moOZ, nrn Ho$ {gdmŸ&
37. {Ogo nmnr hr Im`|JoŸ&

1
AWm©V Cg Ho$ níMmV² _¢ {\$a Or{dV Z {H$`m OmVmŸ&
2
Bg H$m Xygam AW© `h ^r hmo gH$Vm h¡ {H$ nabmoH$ Ho$ BÝH$ma na {OVZo VH©$ {X`m H$aVm Wm AmO g~ {Zî\$b hmo
J`oŸ&
748
69- gyah hm¸$m

38. Vmo _¢ enW boVm hÿ± Cg H$s Omo Vw_ XoIVo hmoŸ&
39. VWm Omo Vw_ Zht XoIVo hmoŸ&
40. {Z:g§Xoh `h (Hw> aAmZ) AXaUr` agyb H$m H$WZ1 h¢Ÿ&
41. Am¡a dh {H$gr H${d H$m H$WZ Zht h¡Ÿ& Vw_ bmoJ H$_ hr {dídmg H$aVo hmoŸ&
42. Am¡a Z `h {H$gr Á`mo{Vfr H$m H$WZ h¡, Vw_ H$_ hr {ejm J«hU H$aVo hmoŸ&
43. gd©bmoH$ Ho$ nmbZhma H$m CVmam hþAm h¡Ÿ&
44. Am¡a `{X Bg (Z~r) Zo h_ na H$moB© ~mV ~ZmB©2 hmoVrŸ&
45. Vmo Adí` h_ nH$‹S> boVo Cg H$m grYm hmWŸ&
46. {\$a Adí` H$mQ> XoVo Cg Ho$ Jbo H$s aJŸ&
47. {\$a Vw_ go H$moB© (_wPo) Cg go amoH$Zo dmbm Z hmoVmŸ&
48. {Z:g§Xoh `h EH$ {ejm h¡ gXmMm[a`m| Ho$ {b`oŸ&
49. VWm dmñVd _| h_ OmZVo h¢Ÿ {H$ Vw_ _| Hw$N> PwR>bmZo dmbo h¢Ÿ&
50. Am¡a {ZíM` `h nN>Vmdo H$m H$maU hmoJm H$m{µ\$am|3 Ho$ {b`oŸ&
51. dñVwV: `h {dídmgZr` gË` h¡Ÿ&
52. AV: Amn n{dÌVm H$m dU©Z H$a| AnZo _{h_mdmZ nmbZhma Ho$ Zm_ H$sŸ&

*****

1
`hm± AXaUr` agyb go A{^àm` _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_)h¢Ÿ& VWm gyah VH²$dra Am`V 19 _| µ \$[aíVo
{O~²arb (Ab¡{hggbm_) Omo dør bmVo Wo dh A{^à` h¢Ÿ& `hm± Hw> aAmZ H$mo Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$m
H$WZ Bg AW© _| H$hm J`m h¡ {H$ bmoJ Cgo Amn go gwZ aho WoŸ& Am¡a Bgr àH$ma Amn {O~²arb (Ab¡{hñgbm_) go
gwZ aho WoŸ& AÝ`Wm dmñVd _| Hw> aAmZ A„mh hr H$m H$WZ h¡ O¡gm {H$ AmJm_r Am`V: 43 _| Am ahm h¡Ÿ&
2
Bg Am`V H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo AnZr Amoa go dør (àH$meZm) _| Hw$N> A{YH$
`m H$_ H$aZo H$m A{YH$ma Zht h¡ `{X dh Eogm H$a|Jo Vmo CÝh| H$‹S>r `mVZm Xr Om`oJrŸ&
3
AWm©V Omo Hw> aAmZ H$mo Zht _mZVo dh AÝVV: nN>Vm`|JoŸ&
749
70- gyah _Am[aO

gyah _Am[aO - 70
gyah _Am[aO Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 44 Am`V| h¡Ÿ&
- Bg H$s Am`V 3 _| ''{µOb _Am[aO'' H$m eãX Am`m h¡Ÿ& Cgr go `h Zm_
{b`m J`m h¡ {Og H$m AW© h¡: D±$MmB©`m| dmbmŸ&
- Bg _| µH$`m_V (àb`) H$s `mVZm H$s OëXr _MmZo dmbm| H$mo gy{MV {H$`m J`m
h¡ {H$ dh `mVZm AnZo g_` na Adí` Am H$a ahoJrŸ& {\$a àb` H$s Xem H$mo
~Vm` J`m h¡ {H$ dh {H$VZr ^rfU K‹S>r hmoJrŸ&
- Am`V 19 go 25 VH$ _Zwî` H$s gmYmaU H$_µOmoar H$m dU©Z H$aVo hþ`o `h
~Vm`m J`m h¡ {H$ Bgo B~mXV (Z_mµO) Ho$ Ûmam hr Xya {H$`m Om gH$Vm h¡ {Og
go dh JwU n¡Xm hmoVo h¢ {OZ go _Zwî` ñdJ© Ho$ `mo½` hmoVm h¡Ÿ&
- ApÝV_ Am`Vm| _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$m Cnhmg H$aZo dmbm| Am¡a
Hw>>aAmZ gwZmZo go Amn H$mo amoH$Zo Ho$ {b`o Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) na
{nb n‹S>Zo dmbm| H$mo H$‹S>r MoVmdZr Xr JB© h¡Ÿ&
*****

750
70- gyah _Am[aO

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. àíZ {H$`m EH$ àíZ H$aZo1 dmbo Zo Cg `mVZm Ho$ ~mao _| Omo AmZo dmbr h¡Ÿ&
2. H$m{µ\$am| naŸ& Zht h¡ {Ogo H$moB© Xya H$aZo dmbmŸ&
3. A„mh D±$MmB©`m| dmbo H$s Amoa goŸ&
4. M‹T>Vo h¢Ÿ µ\$[aíVo VWm ê$h2 {Og H$s Amoa, EH$ {XZ _| {Og H$m _mn nMmg
hµOma df© h¡Ÿ&
5. AV: (ho Z~r!) Amn ghZ3 H$a| AÀN>o àH$ma goŸ&
6. dh g_PVo h¢ Cg H$mo XyaŸ&
7. Am¡a h_ XoI aho h¡ Cgo g_rnŸ&
8. {Og {XZ hmo Om`oJm AmH$me {nKbr hþB© YmV Ho$ g_mZŸ&
9. VWm hmo Om`|Jo nd©V a§Jm-a§J YwZo hþ`o D$Z Ho$ g_mZŸ&4
10. Am¡a Zht nyN>oJm H$moB© {_Ì {H$gr {_Ì H$moŸ&
11. (O~ {H$) dh CÝh| {XIm`o Om`|JoŸ& H$m_Zm H$aoJm nmnr {H$ XÊS> Ho$ ê$n _| Xo Xo
Cg {XZ H$s `mVZm Ho$ AnZo nwÌm| H$moŸ&
12. VWm AnZr nËZr Am¡a AnZo ^mB© H$moŸ&
13. VWm AnZo g_rndVu n[adma H$mo Omo Cgo eaU XoVm WmŸ&
14. Am¡a Omo YaVr _| h¡ g^r5 H$mJ {\$a dh Cgo `mVZm go ~Mm XoŸ&
15. H$Xm{n (Eogm) Zht hmoJmŸ&
16. dh A{¾ H$s Ádmbm hmoJrŸ&
17. Imb CYo‹S>Zo dmbrŸ&
1
H$hm OmVm h¡ {H$ ZµOa nwÌ hm[ag AWdm A~y Ohb Zo `h _m±J H$s Wr, {H$ (ho A„mh `{X `h gË` h¡ Voar Amoa go Vmo
h_ na AmH$me go nËWa ~agm Xo)Ÿ& (Xo{I`o : gyah Aݵ\$mb, Am`V : 32)
2
ê$h go A{^àm` {O~asb (A.g.) h¡ &
3
AWm©V g§gma _| gË` H$mo ñdrH$ma H$aZo goŸ&
4
Xo{I`o : gyah H$m[aAmŸ&
5
hXrg _| h¡ {H$ {Og ZmaH$s H$mo g~ go gab `mVZm Xr Om`oJr, Cg go A„mh H$hoJm: Š`m YaVr H$m g~ Hw$N> Vwåh|
{_b Om`o Vmo Cgo Bg Ho$ XÊS> _| Xo XmoJo? dh H$hoJm: hm±Ÿ& A„mh H$hoJm: Vw_ AmX_ H$s ntR> _| Wo, Vmo _¢Zo Vw_ go Bg
go gab H$s _m±J H$s Wr {H$ _oam {H$gr H$mo gmPr Z ~ZmZm Vmo Vw_ Zo BÝH$ma {H$`m Am¡a {eH©$ {H$`mŸ& (ghrh ~w˜mar :
6557, ghrh _wpñb_ : 2805)
751
70- gyah _Am[aO

18. dh nwH$maoJr Cgo {Og Zo nrN>m {XIm`m1 VWm _w±h \o$amŸ&


19. VWm (YZ) EH$Ì {H$`m {\$a gm¢V H$a aImŸ&
20. dmñVd _| _Zwî` AË`§V H$ÀMo {Xb H$m n¡Xm {H$`m J`m h¡Ÿ&
21. O~ Cgo nhþ±MVm h¡ Xw:I Vmo C{Û¾ hmo OmVm h¡Ÿ&
22. Am¡a O~ Cgo YZ {_bVm h¡ Vmo H§$Oygr H$aZo bJVm h¡Ÿ&
23. naÝVw Omo Z_mµOr h¢Ÿ&
24. Omo AnZr Z_mµO H$m gXm nmbZ2 H$aVo h¢Ÿ&
25. Am¡a {OZ Ho$ YZm| _| {Z{íMV ^mJ h¡ `mMH$ (_m±JZo dmbm), VWm d§{MV3 H$mŸ&
26. VWm Omo gË` _mZVo h¡ à{VH$ma (àb`) Ho$ {XZ H$moŸ&
27. VWm Omo AnZo nmbZhma H$s `mVZm go S>aVo h¢Ÿ&
28. dmñVd _| Amn Ho$ nmbZhma H$s `mVZm {Z^©` ahZo `mo½` Zht h¡Ÿ&
29. VWm Omo AnZo Jwám§Jm| H$s ajm H$aZo dmbo h¢Ÿ&
30. {gdm`o AnZr n{ËZ`m| Am¡a AnZo ñdm{_Ëd _| AmB© Xm{g`m|4 Ho$ Vmo dhr {ZpÝXV
Zht h¡Ÿ&
31. Am¡a Omo Mmho Bg Ho$ A{V[aŠV Vmo dhr gr_m H$m C„§KZ H$aVo dmbo h¢Ÿ&
32. Am¡a Omo AnZr A_mZVm| VWm AnZo dMZ H>>m nmbZ H>>aVo h¢Ÿ&
33. Am¡a Omo AnZo gmú`m| (Jdm{h`m|) na {ñWV ahZo dmbo h¢Ÿ&
34. VWm Omo AnZr Z_mOm| H$s ajm H$aVo h¢Ÿ&
35. dhr ñdJm} _| gå_m{ZV hm|JoŸ&
36. Vmo Š`m hmo J`m h¡ CZ H$m{µ\$am| H$mo {H$ Amn H$s Amoa Xm¡‹S>o Mbo Am aho h¢Ÿ&
37. Xm`| VWm ~m`| go g_yhm| _| hmo1 H$aŸ&

1
AWm©V gË` goŸ&
2
AWm©V ~‹S>r nm~§Xr go Z_mµO n‹T>Vo hm|Ÿ&
3
AWm©V Omo Z _m±JZo Ho$ H$maU d§{MV ah OmVm h¡Ÿ&
4
Bñbm_ _| Cgr Xmgr go g§^moJ C{MV h¡ {Ogo goZm-n{V Zo µJZr_V (n[ahma) Ho$ Xygao YZm| Ho$ g_mZ {H$gr _wOm{hX
Ho$ ñdm{_Ëd _| Xo {X`m hmoŸ& Bg go nyd© {H$gr ~§Xr ór go g§^moJ nmn VWm ì`{^Mma h¡Ÿ& Am¡a Cg go g§^moJ ^r Cg
g_` d¡Y h¡ O~ Cgo EH$ ~ma _m{gH$ Y_© Am Om`oŸ& AWdm J^©dVr hmo Vmo àgd Ho$ níMmV² hr g§^moJ {H$`m Om gH$Vm
h¡Ÿ& Bgr àH$ma {Og Ho$ ñdm{_Ëd _| AmB© hmo Cg Ho$ {gdm Am¡a H$moB© Cg go g§^moJ Zht H$a gH$VmŸ&
752
70- gyah _Am[aO

38. Š`m CZ _| go àË`oH$ ì`{ŠV bmo^ (bmbM) aIVm h¡ {H$ Cgo àdoe Xo {X`m
Om`oJm gwI Ho$ ñdJm] _|?
39. H$Xm{n Eogm Z hmoJm, h_ Zo CZ H$s CËn{Îm Cg MrµO go H$s h¡ {Ogo do2 OmZVo
h¢Ÿ&
40. Vmo _¢ enW boVm hÿ± nydm] (gy`m}X` Ho$ ñWmZm|) VWm npíM_m| (gy`m©ñV Ho$ ñWmZm|)
H$s, dmñVd _| h_ Adí` gm_Ï`©dmZ h¢Ÿ&
41. Bg ~mV na {H$ ~Xb X| CZ go CÎm_ (CËn{Îm) H$mo VWm h_ {dde Zht h¡Ÿ&
42. AV: Amn CÝh| PJ‹S>Vo VWm IobVo N>mo‹S> X| `hm± VH$ {H$ dh {_b Om`| AnZo
Cg {XZ go {Og H$m CÝh| dMZ {X`m Om ahm h¡Ÿ&
43. {Og {XZ dh {ZH$b|Jo µH$~am| (Am¡a g_m{Y`m|) go Xm¡‹S>Vo hþ`o O¡go dh AnZr
_w{V©`m| H$s Amoa Xm¡‹S> aho hm|Ÿ&3
44. PwH$s hm|Jr CZ H$s Am±I|, N>m`m hmoJm CZ na An_mZ, `hr dh {XZ h¡ {Og H$m
dMZ CÝh| {X`m Om4 ahm WmŸ&
*****

1
AWm©V O~ Amn Hw> aAmZ gwZmVo h¡ Vmo Cg H$m Cnhmg H$aZo Ho$ g_yhm| _| hmo H$a Am OmVo h¢Ÿ& Am¡a BZ H$m Xmdm `h h¡
{H$ ñdJ© _| Om`|JoŸ&
2
AWm©V hrZ Ob (dr`©) goŸ& {\$a ^r K_§S> H$aVo h¢Ÿ& VWm A„mh Am¡a Cg Ho$ agyb H$mo Zht _mZVoŸ&
3
`m CZ Ho$ WmZm| H$s AmoaŸ& Š`m|{H$ g§gma _| do gy`m}X` Ho$ g_` ~‹S>r Vrd«J{V go AnZr _w{V©`m| H$s Amoa Xm¡‹S>Vo WoŸ&
4
AWm©V agybm| VWm Y_©emñÌm| Ho$ _mÜ` goŸ&
753
71- gyah Zyh

gyah Zyh - 71
gyah Zyh Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 28 Am`V| h¢&
- Bg _| Zyh (Ab¡{hñgbm_) Ho$ CnXoe H$m nyam dU©Z h¡ {Og go Bg H$m Zm_
gyah Zyh h¡Ÿ& Am¡a Bg _| CZ H$s H$Wm H$m dU©Z Eogo {H$`m J`m h¡ {H$ Z~r
(g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ {damoYr Mm¡H$ Om`|Ÿ&
- Bg _| A„mh go Zyh (Ab¡{hñgbm_) H$s Jwhma H$mo àñVwV {H$`m J`m h¡Ÿ&Am¡a
Am`V 25 _| Cg `mVZm H$s MMm© h¡ Omo CZ H$s Om{V na AmB© WrŸ&
- AÝV _| Zyh (Ab¡{hñgbm_) H$s Cg àmW©Zm H$m dU©Z h¡ Omo CÝhm|Zo Bg `mVZm
Ho$ g_` H$s Wr Omo CZ H$s Om{V na AmB©Ÿ&
*****

754
71- gyah Zyh

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. {Z:g§Xoh h_ Zo ^oOm Zyh H$mo Cg H$s Om{V H$s Amoa, {H$ gmdYmZ H$a AnZr
Om{V H$mo Bg go nyd© {H$ Am`o CZ Ho$ nmg Xw:IXm`r `mVZmŸ&
2. Cg Zo H$hm: ho _oar Om{V! dmñVd _| _¢ Iwbm gmdYmZ H$aZo dmbm hÿ± Vwåh|Ÿ&
3. {H$ B~mXV (d§XZm) H$amo A„mh H$s VWm S>amo Cg go Am¡a ~mV _mZmo _oarŸ&
4. dh j_m H$a XoJm Vwåhmao {b`o Vwåhmao nmnm| H$mo, VWm Adga XoJm Vwåh| {ZYm©[aV
g_`1 VH$Ÿ& dmñVd _| O~ A„mh H$m {ZYm©[aV g_` Am Om`oJm Vmo Cg _| Xoa
Z hmoJrŸ& H$me Vw_ OmZVoŸ&
5. Zyh Zo H$hm: _oao nmbZhma! _¢Zo ~wbm`m AnZr Om{V H$mo (Voar Amoa) amV Am¡a
{XZŸ&
6. Vmo _oao ~wbmdo Zo CZ Ho$ ^mJZo hr H$mo A{YH$ {H$`mŸ&
7. Am¡a _¢Zo O~-O~ CÝh| ~wbm`m Vmo CÝhm|Zo Xo bt AnZr D±$J{b`m± AnZo H$mZm|
_|, VWm Amo‹T> {b`o AnZo H$n‹S>o2 VWm A‹S>o ah J`o Am¡a ~‹S>m K_§S> {H$`mŸ&
8. {\$a _¢Zo CÝh| Cƒ ñda go ~wbm`mŸ&
9. {\$a _¢Zo CZ go IwbH$a H$hm Am¡a CZ go Yrao-Yrao (^r) H$hmŸ&
10. _¢Zo H$hm: j_m _m±Jmo AnZo nmbZhma go, dmñVd _| dh ~‹S>m j_merb h¡Ÿ&
11. dh dfm© H$aoJm AmH$me go Vw_ na Ymamàdmh dfm©Ÿ&
12. VWm A{YH$ XoJm Vwåh| nwÌ VWm YZ Am¡a ~Zm XoJm Vwåhmao {b`o ~mµJ VWm Zha|Ÿ&
13. Š`m hmo J`m h¡ Vwåh| {H$ Zht S>aVo hmo A„mh H$s _{h_m go?
14. O~ {H$ Cg Zo n¡Xm {H$`m h¡ Vwåh|Ÿ{d{^Þ àH$ma3 goŸ&
15. Š`m Vw_ Zo Zht XoIm {H$ H¡$go n¡Xm {H$`o h¢ A„mh Zo gmV AmH$me D$na-Vbo?
16. Am¡a ~Zm`m h¡ MÝÐ_m H$mo CZ _| àH$me, Am¡a ~Zm`m h¡ gy`© H$mo àXrnŸ&
17. Am¡a A„mh hr Zo CJm`m h¡ Vwåh| YaVr4 go AX²^wV ê$n goŸ&

1
AWm©V Vwåhmar {ZpíMV Am`w VH$Ÿ&
2
Vm{H$ _oar ~mV Z gwZ gHo$§Ÿ&
3
AWm©V dr`© go, {\$a aŠV go, {\$a _m±g Am¡a h{È>`m| goŸ&
4
AWm©V Vwåhmao _yb AmX_ (Ab¡{hñgbm_) H$moŸ&
755
71- gyah Zyh

18. {\$a dh dm{ng bo Om`oJm Vwåh| Cg _| Am¡a {ZH$mboJm Vw_ H$mo Cg goŸ&
19. Am¡a A„mh Zo ~Zm`m h¡ Vwåhmao {b`o YaVr H$mo {~ñVaŸ&
20. Vm{H$ Vw_ Mbmo Cg H$s Iwbr amhm| _|Ÿ&
21. Zyh Zo {ZdoXZ {H$`m: _oao nmbZhma! CÝhm|Zo _oar Ad¡km H$s, Am¡a AZwgaU {H$`m
Cg H$m1 {Og go YZ Am¡a g§VmZ Zo Cg H$s j{V hr H$mo ~‹T>m`mŸ&
22. Am¡a CÝhm|Zo ~‹S>r Mmb MbrŸ&
23. Am¡a CÝhm|Zo H$hm: Vw_ H$Xm{n Z N>mo‹S>Zm AnZo nyÁ`m| H$mo, Am¡a H$Xm{n Z N>mo‹S>Zm
dÔ H$mo Z gwdmA H$mo Am¡a Z `Jyg H$mo Am¡a `D$µH$ H$mo VWm Z Zò2 H$moŸ&
24. Am¡a Hw$nW (Jw_amh) H$a {X`m h¡ CÝhm|Zo ~hþVm| H$mo, Am¡a A{YH$ H$a Xo Vy (^r)
AË`mMm[a`m| Ho$ Hw$nW3 (Hw$_mJ©) H$moŸ&
25. dh AnZo nmnm| Ho$ H$maU Sw>~mo4 {X`o J`o {\$a nhþ±Mm {X`o J`o ZaH$ _|Ÿ& Am¡a Zht
nm`m CÝhm|Zo AnZo {b`o A„mh Ho$ _wµH$m{~bo _| H$moB© ghm`H$Ÿ&
26. VWm H$hm Zyh Zo: _oao nmbZhma! Z N>mo‹S> YaVr na H$m{µ\$am| H$m H$moB© KamZmŸ&
27. (Š`m| {H$) `{X Vy CÝh| N>mo‹S>oJm Vmo dh Hw$nW H$a§Jo Voao ^ŠVm| H$mo, Am¡a Zht
OÝ_ X|Jo naÝVw XwîH$_u ~‹S>o H$m{µ\$a H$moŸ&
28. _oao nmbZhma! j_m H$a Xo _wP H$mo VWm _oao _mVm-{nVm H$mo Am¡a Cgo Omo àdoe
H$ao _oao Ka _| B©_mZ bm H$a, VWm B©_mZ dmbm| Am¡a B©_mZ dm{b`m| H$moŸ& VWm
H$m{µ\$am| Ho$ {dZme hr H$mo A{YH$ H$aŸ&
*****

1
AWm©V AnZo à_wIm| H$mŸŸ&
2
`h g^r Zyh (Ab¡{hñgbm_) H$s Om{V Ho$ ~wVm| Ho$ Zm_ h¡Ÿ& `h nm±M gXmMmar ì`{ŠV Wo {OZ Ho$ _aZo Ho$ níMmV²
e¡VmZ Zo CÝh| g_Pm`m {H$ BZ H$s _w{V©`m± ~Zm bmoŸ& {Og go Vwåh| B~mXV H$s àoaUm {_boJrŸ& {\$a Hw$N> `wJ ì`VrV hmoZo
Ho$ níMmV² g_Pm`m {H$ `hr nyÁ` h¡Ÿ& Am¡a CZ H$s nyOm Aa~ VH$ \¡$b JB©Ÿ&
3
Zyh (Ab¡{hñgbm_) Zo 950 df© VH$ CÝh| g_Pm`mŸ& (Xo{I`o : gyah AÝH$~yV, Am`V : 14) Am¡a O~ Zht _mZo Vmo `h
{ZdoXZ {H$`m
4
Bg H$m g§Ho$V Zyh (Ab¡{hñgbm_) Ho$ Vy\$mZ H$s Amoa h¡Ÿ& (Xo{I`o : gyah hÿX, Am`V: 40, 44)
756
72- gyah {OÞ

gyah {OÞ - 72
gyah {OÞ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 28 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg _| {OÞm| H$s ~mV| ~VmB© JB© h¢& Bg{b`o Bg H$m `h Zm_ h¡Ÿ& {OÝhm|Zo
Hw>>aAmZ gwZm Am¡a Cg Ho$ gƒ hoZo H$s Jdmhr XrŸ& {\$a _¸$m Ho$ _we²[aH$m| H$mo
gmdYmZ {H$`m J`m h¡Ÿ&
- AÝV _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ _wI go Z~ydV Ho$ ~mao _| ~mV|
COmJa H$s JB© h¢Ÿ& Am¡a Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$mo Z _mZZo na ZaH$ H$s
`mVZm go gy{MV {H$`m J`m h¡Ÿ&
*****

757
72- gyah {OÞ

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. (ho Z~r!) H$hmo: _oar Amoa dør (àH$meZm1) H$s JB© h¡ {H$ Ü`mZ go gwZm {OÞm|
Ho$ EH$ g_yh ŸZoŸ& {\$a H$hm {H$ h_ Zo gwZm h¡ EH$ {d[MÌ Hw>>aAmZŸ&
2. Omo {XImVm h¡ grYr amh, Vmo h_ B©_mZ bm`o Cg naŸ& Am¡a h_ H$Xm{n gmPr
Zht ~Zm`|Jo AnZo nmbZhma Ho$ gmW {H$gr H$moŸ&
3. VWm {Z:g§Xoh _hmZ² h¡ h_mao nmbZhma H$s _{h_m, Zht ~ZmB© h¡ Cg Zo H$moB©
g§JrZr (nËZr) Am¡a Z H$moB© g§VmZŸ&
4. VWm {ZíM` h_ AkmZ _| H$h aho Wo A„mh Ho$ g§~§Y _| PyR>r ~mV|Ÿ&
5. Am¡a `h {H$ h_ Zo g_Pm {H$ _Zwî` VWm {OÞ Zht ~mob gH$Vo A„mh na H$moB©
PyR> ~mVŸ&
6. Am¡a dmñV{dŠVm `h h¡ {H$ _Zwî` _| go Hw$N> bmoJ eaU _m±JVo Wo {OÞm| _| go
Hw$N> boJm| H$s Vmo CÝhm| Zo A{YH$ H$a {X`m CZ Ho$ Jd© H$moŸ&
7. Am¡a `h {H$ _Zwî`m| Zo ^r dhr g_Pm Omo Vw_ Zo AZw_mZ bJm`m {H$ H$^r
A„mh {\$a Or{dV Zht H$aoJm {H$gr H$moŸ&
8. VWm h_ Zo ñne© {H$`m AmH$me H$mo Vmo nm`m {H$ ^a {X`m J`m h¡ àh[a`m| VWm
CëH$mdm| goŸ&
9. Am¡a `h {H$ h_ ~¡R>Vo Wo Cg (AmH$me) _| gwZ JwZ boZo H$mo ñWmZm| _|, Am¡a Omo
A~ gwZZo H$m à`mg H$aoJm dh nm`oJm AnZo {b`o EH$ CëH$m KmV _| bJm hþAmŸ&
10. Am¡a `h {H$ h_ Zht g_P nmVo {H$ Š`m {H$gr ~wamB© H$m BamXm {H$`m J`m YaVr
dmbm| Ho$ gmW `m BamXm {H$`m h¡ CZ Ho$ gmW CZ Ho$ nmbZhma Zo grYr amh na
bmZo H$m?
11. Am¡a h_ _| go Hw$N> gXmMmar h¡ Am¡a h_ _| go Hw$N> Bg Ho$ {dnarV h¢Ÿ& h_
{d{^Þ àH$mam| _| {d^m{OV h¢Ÿ&

1
gyah AôµH$mµ\$ Am`V: 29, _| Bg H$m dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ& Bg gyah _o` `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ O~ {OÞm| Zo Hw>>aAmZ
gwZm VmoAmn Zo Z {OÞm| H$mo XoIm Am¡a Z Amn H$mo Cg H$m kmZ hþAmŸ& ~pëH$ Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo dør
(àH$meZm) Ûmam Bg go gy{MV {H$`m J`mŸ&
758
72- gyah {OÞ

12. VWm h_| {dídmg hmo J`m h¡ {H$ h_ H$Xm{n {dde Zht H$a gH$Vo A„mh H$mo
YaVr _| Am¡a Z {dde H$a gH$Vo h¢ Cgo ^mJ H$aŸ&
13. VWm O~ h_ Zo gwZr _mJ©Xe©Z H$s ~mV Vmo Cg na B©_mZ bo Am`o, A~ Omo ^r
B©_mZ bm`oJm AnZo nmbZhma na Vmo Zht ^` hmoJm Cgo A{YH$ma hZZ H$m Am¡a
Z {H$gr AË`mMma H$mŸ&
14. Am¡a `h {H$ h_ _| go Hw$N> _wpñb_ (AmkmH$mar) h¡ Am¡a Hw$N> AË`mMmar h¢Ÿ& Vmo
Omo AmkmH$mar hmo J`o Vmo CÝhm|Zo IoO br grYr amhŸ&
15. VWm Omo AË`mMmar h¡ Vmo dh ZaH$ H$m BªYZ hmo J`oŸ&
16. Am¡a `h {H$ `{X dh pñWV ahVo grYr amh (AWm©V Bñbm_) na Vmo h_ gtMVo
CÝh| ^anya Ob goŸ&
17. Vm{H$ CZ H$s narjm b| Bg _|, Am¡a Omo {d_wI hmoJm AnZo nmbZhma H$s ñ_aU
(`mX) go, Vmo Cgo Cg H$m nmbZhma J«ñV H$aoJm H$‹S>r `mVZm _|Ÿ&
18. Am¡a `h {H$ _pñOX|1 A„mh Ho$ {b`o h¢Ÿ& AV: _V nwH$mam| A„mh Ho$ gmW {H$gr
H$moŸ&
19. Am¡a `h {H$ O~ I‹S>m hþAm A„mh H$m ^ŠV2 Cgo nwH$maVm hþAm Vmo g_rn Wm
{H$ dh bmoJ Cg na {nb n‹S>VoŸ&
20. Amn H$h X| {H$ _¢ Vmo Ho$db AnZo nmbZhma H$mo nwH$maVm hÿ±Ÿ& Am¡a gmPr Zht
~ZmVm Cg H$m {H$gr AÝ` H$moŸ&
21. Amn H$h X| {H$ _¢ A{YH$ma Zht aIVm Vwåhmao {b`o {H$gr hm{Z H$m Z grYr amh
na bJm XoZo H$mŸ&
22. Amn H$h X| {H$ _wPo H$Xm{n Zht ~Mm gHo$Jm A„mh go H$moBŸ&©3 Am¡a Z _¢ nm
gHy±$Jm Cg Ho$ {gdm H$moB© eaUmJma (~MZo H$m ñWmZ)Ÿ&

1
_pñOX H$m AW© gO²Xm H$aZo H$m ñWmZ h¡Ÿ& ^mdmW© `h h¡ {H$ A„mh Ho$ {gdm {H$gr AÝ` H$s B~mXV VWm Cg Ho$
{gdm {H$gr go àmW©Zm VWm {dZ` H$aZm Ad¡Y h¡Ÿ&
2
A„mh Ho$ ^ŠV go A{^àm` _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) h¡Ÿ& VWm ^mdmW© `h h¡ {H$ {OÞ VWm _Zwî` {_b H$a
Hw> aAmZ VWm Bñbm_ H$s amh go amoH$Zm MmhVo h¢Ÿ&
3
AWm©V `{X _¢ Cg H$s Ad¡km H$ê±$ Am¡a dh _wPo `mVZm XoZm MmhoŸ&
759
72- gyah {OÞ

23. naÝVw nhþ±Mm gH$Vm hÿ± A„mh H$m AmXoe VWm Cg H$m CnXoeŸ& Am¡a Omo Adkm
H$aoJm A„mh VWm Cg Ho$ agyb H$s Vmo dmñVd _| Cgr Ho$ {b`o ZaH$ H$s A{¾
h¡ {Og _| dh {ZË` gXmdmgr hmoJmŸ&
24. `hm± VH$ {H$ O~ XoI b|Jo {Og H$m CÝh| dMZ {X`m OmVm h¡ Vmo CÝh| {dídmg
hmo Om`oJm {H$ {H$g Ho$ ghm`H$ {Z~©b Am¡a {H$ H$s g§»`m H$_ h¡Ÿ&
25. Amn H$h X| {H$ _¢ Zht OmZVm {H$ g_rn h¡ {Og H$m dMZ Vwåh| {X`m Om ahm h¡
AWdm ~Zm`oJm _oam nmbZhma Cg Ho$ {b`o H$moB© Ad{Y?
26. dh µJ¡~ (namoj) H$m kmZr h¡ AV: dh AdJV Zht H$amVm h¡ AnZo namoj na {H$gr
H$moŸ&
27. {gdm`o agyb Ho$ {Ogo Cg Zo {à` ~Zm {b`m h¡ {\$a dh bJm XoVm h¡ Cg dør
Ho$ AmJo VWm Cg Ho$ nrN>o ajH$Ÿ&1
28. Vm{H$ dh XoI bo {H$ CÝhm|Zo nhþ±Mm {X`o h¢ AnZo nmbZhma Ho$ CnXoe2 Ho$ nmg
h¡ Am¡a àË`oH$ dñVw H$mo {JZ aIm h¢Ÿ&

*****

1
AWm©V µJ¡~ (namoj) H$m kmZ Vmo A„mh hr H$mo h¡Ÿ& {H$ÝVw `{X Y_© Ho$ {df` _| Hw$N> namoj H$s ~mVm| H$s dør AnZo {H$gr
agyb H$s Amoa H$aVm h¡ Vmo µ\$[aíVm| Ûmam Cg H$s ajm H$s ì`dñWm ^r H$aVm h¡ Vm{H$ Cg _| Hw$N> {_bm`m Z Om gHo$Ÿ&
agyb H$mo {OVZm µJ¡~ H$m kmZ {X`m OmVm h¡ dh Bg Am`V go COmJa hmo OmVm h¡Ÿ& {\$a ^r Hw$N> bmoJ Amn (g„„mhþ
Ab¡{h d g„_) H$mo nyao µJ¡~ H$m kmZr _mZVo h¢ Ÿ& Am¡a Amn H$mo JwhmaVo Am¡a g~ OJh CnpñWV H$hVo h¢Ÿ& Am¡a Vm¡hrX
Ho$ AmYmV nhþ±Mm H$a {eH©$ H$aVo h¢Ÿ&
2
AWm©V dh agybm| H$s Xem H$mo OmZVm h¡Ÿ& Cg Zo àË`oH$ MrµO H$mo {JZ aIm h¡ Vm{H$ agybm| Ho$ CnXoe nhþ±MmZo _| H$moB©
H$_r Am¡a A{YH²$Vm Z hmoŸ& Bg{b`o bmoJm| H$mo agybm| H$s ~mV| _mZ boZr Mm{h`oŸ&
760
73- gyah _wµÁµOpå_b

gyah _wµÁµOpå_b - 73
gyah _wµÁµOpå_b Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 20 Am`V| h¢Ÿ&
- Bg gyah Ho$ Ama§^ _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo ''Ab _wµÁµOpå_b''
(MmXa Amo‹T>Zo dmbm) H$h H$a g§~mo{YV {H$`m J`m h¡Ÿ& Omo Bg gyah H$m `h Zm_
aIo OmZo H$m H$maU h¡Ÿ&
- Bg _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo amÌr _| Z_mµO n‹T>Zo H$m {ZX}e {X`m
J`m h¡Ÿ& Am¡a Bg H$m bm^ ~Vm`m J`m h¡& Am¡a {damo{Y`m| H$s ~mVm| H$mo ghZ
H$aZo Am¡a CZ Ho$ n[aUm_ H$mo ~Vmm`m J`m h¡Ÿ&
- _¸$m Ho$ H$m{µ\$am| H$mo gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ O¡go {µ\$aAm¡Z H$s Amoa h_ Zo
agyb ^oOm d¡go hr Vwåhmar Amoa agyb ^oOm h¡Ÿ& Vmo Cg H$m Omo Xwîn[aUm_ hþAm
Cg go {ejm bmo AÝ`Wm Hw$µ\«$ H$a Ho$ nabmoH$ H$s `mVZm go H¡$go ~M gH$m|Jo?
- Am¡a Bg gyah Ho$ AÝV _|, amÌr _| Z_mµO H$m Omo AmXoe {X`m J`m Wm, Cgo
gab H$a {X`m J`mŸ& Bgr àH$ma bg _| µ\$µO© (A{Zdm`©) Z_mµOm| Ho$ nmbZ VWm
µOH$mV XoZo Ho$ AmXoe {X`o J`o h¢Ÿ&
*****

761
73- gyah _wµÁµOpå_b

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡Ÿ&


1. ho MmXa Amo‹T>Zo dmboŸ&
2. I‹S>o ahmo (Z_mµO _|) amÌr Ho$ g_` naÝVw Hw$N>1 g_`Ÿ&
3. (AWm©V) AmYr amV AWdm Cg go Hw$N> H$_Ÿ&
4. `m Cg go Hw$N> A{YH$, Am¡a n‹T>mo Hw>>aAmZ é-éH$ H$aŸ&
5. h_ CVma|Jo (ho Z~r!) Amn na EH$ ^mar ~mV (Hw> aAmZ)Ÿ&
6. dmñVd _| amV _| Omo B~mXV hmoVr h¡ A{YH$ à^mdr h¡ (_Z H$mo) EH$mJ« H$aZo _| Ÿ&
VWm A{YH$ C{MV h¡ ~mV (àmW©Zm) Ho$ {b`oŸ&
7. Amn Ho$ {b`o {XZ _| ~hþV go H$m`© h¢Ÿ&
8. Am¡a ñ_aU (`mX) H$a| AnZo nmbZhma Ho$ Zm_ H$s, Am¡a g~ go AbJ hmo H$a
Cgr Ho$ hmo Om`|Ÿ&
9. dh nyd© VWm n{íM_ H$m nmbZhma h¡Ÿ& Zht h¡ H$moB© nyÁ` (d§XZr`) Cg Ho$
{gdm, AV: Cgr H$mo AnZm H$aVm YaVm ~Zm b|Ÿ&
10. Am¡a ghZ H$a| CZ ~mVm| H$mo Omo do ~Zm aho h¢Ÿ&2 Am¡a AbJ hmo Om`| CZ go
gwerbVm Ho$ gmWŸ&
11. VWm N>mo‹S> X| _wPo VWm PwR>bmZo dmbo gwIr (gånÞ) bmoJm| H$moŸ& Am¡a CÝh|
Adga X| Hw$N> XoaŸ&
12. dñVwV: h_mao nmg (CZHo$ {b`o) ~hþV gr ~o{‹S>`m± VWm XhH$Vr A{¾ h¡Ÿ&
13. Am¡a ^moOZ Omo Jbo _| \$g Om`o Am¡a Xw:IXm`r `mVZm h¡Ÿ&
14. {Og {XZ H$m±noJr YaVr A¡a nd©V, VWm hmo Om`|Jo nd©V ^wa^war aoV Ho$ T>oaŸ&
15. h_ Zo ^oOm h¡ Vwåhmar Amoa EH$ agyb3 Vw_ na Jdmh (gmjr) ~Zm H$a O¡go ^oOm
{µ\$aAm¡Z H$s Amoa EH$ agyb (_ygm) H$moŸ&
1
hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) amV _| BVZr Z_mµO n‹T>Vo Wo {H$ Amn Ho$ n¡a gyO OmVo WoŸ& Amn go
H$hm J`m: Eogm Š`m| H$aVo h¡? O~ {H$ A„mh Zo Amn Ho$ nhbo Am¡a {nN>bo JwZmh j_m H$a {X`o h¢? Amn Zo H$hm: Š`m
_¢ Cg H$m H¥$Vk ^ŠV Z ~Zy±? (~w˜mar : 1130, _wpñb_ : 2819)
2
AWm©V Amn Ho$ VWm gËY_© Ho$ {déÕŸ&
3
AWm©V _whå_X (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo Jdmh hmoZo Ho$ AW© Ho$ {b`oŸ& (Xo{I`o: gyah ~µH$am, Am`V: 143, VWm
gyah h‚m, Am`V : 78) Bg _| MoVmdZr h¡ {H$ `{X Vw_ Zo Ad¡km H$s Vmo Vwåhmar Xem ^r {µ \$aAm¡Z O¡gr hmoJrŸ&
762
73- gyah _wµÁµOpå_b

16. Vmo Ad¡km H$s {µ\$aAm¡Z Zo Cg agyb H$s Am¡a h_ Zo nH$‹S> {b`m Cg H$mo H$‹S>r
nH$‹S>Ÿ&
17. Vmo H¡$go ~MmoJo `{X Hw$µ\$« {H$`m Vw_ Zo Cg {XZ go Omo ~Zm XoJm ~ƒm| H$mo (emoH$
Ho$ H$maU) ~y‹T>m?
18. AmH$me \$Q> Om`oJm Cg {XZŸ& Cg H$m dMZ nyam hmo H$a ahoJmŸ&
19. dmñVd _| `h (Am`V|) EH$ {ejm h¢& Vmo Omo Mmho AnZo nmbZhma H$s Amoa amh
~Zm boŸ&1
20. {Z:g§Xoh Amn H$m nmbZhma OmZVm h¡ {H$ Amn I‹S>o hmoVo h¢ (Vh‚myX H$s Z_mµO
Ho$ {b`o) Xmo {VhmB© amÌr Ho$ bJ-^J, VWm AmYr amV A¡a {VhmB© amV, VWm EH$
g_yh CZ bmoJm| H$m Omo Amn Ho$ gmW h¢ Am¡a A„mh hr {hgm~ aIVm h¡ amV VWm
{XZ H$mŸ& dh OmZVm h¡ {H$ Vw_ nyar amV Z_mµO Ho$ {b`o I‹S>o Zht hmo gH$moJŸo &
AV: Cg Zo X`m H$a Xr Vw_ naŸ& Vmo n‹T>m| {OVZm gab hmo Hw> aAmZ _| goŸ&2 dh
OmZVm h¡ {H$ Vw_ _| Hw$N> amoJr hm|Jo Am¡a Hw$N> Xygao `mÌm H$a|Jo YaVr _| ImoO
H$aVo hþ`o A„mh Ho$ AZwJ«h (Or{dH$m) H$s, Am¡a Hw$N> Xygao `wÕ H$a|Jo A„mh H$s
amh _|, AV: n‹T>mo {OVZm gab hmo Cg _| goŸ& VWm ñWmnZm H$amo Z_mµO H$s,
Am¡a µOH$mV XoVo ahmo, Am¡a F$U Xmo A„mh H$mo AÀN>m F$UŸ&3 VWm Omo ^r AmJo
^oOmoJo ^bmB© _| go Vmo Cgo A„mh Ho$ nmg nmAmoJoŸ& dhr CÎm_ Am¡a Cg H$m ~hþV
~‹S>m à{V\$b hmoJmŸ& Am¡a j_m _m±JVo ahmo A„mh go, dmñVd _| dh A{V
j_merb X`mdmZ² h¡Ÿ&
*****

1
AWm©V BZ Am`Vm| H$m nmbZ H$a Ho$ A„mh H$s àgÞVm àmá H$a b|Ÿ&
2
Hw> aAmZ n‹T>Zo go A{^àm` Vh‚mwX H$s Z_mµO h¡Ÿ& Am¡a AW© `h h¡ {H$ amÌr _| {OVZr Z_mµO hmo gHo$ n‹T> bmoŸ& hXrg _|
h¡ {H$ ^ŠV A„mh Ho$ g~ go g_rn ApÝV_ amÌr _| hmoVm h¡Ÿ& Vmo Vw_ `{X hmo gHo$ {H$ Cg g_` A„mh H$mo `mX H$amo
Vmo `mX H$amoŸ& ({V{_©µOr : 3579, `h hXrg ghrh h¡Ÿ&
3
AÀN>o F$U go A{^àm` AnZo C{MV gmYZ go A{O©V {H$`o hþ`o YZ H$mo A„mh H$s àgÞVm Ho$ {b`o Cg Ho$ _mJ© _|
µIM© H$aZm h¡Ÿ& Bgr H$mo A„mh AnZo D$na F$U H$ama XoVm h¡Ÿ& {Og H$m ~Xbm dh gmV gm¡ JwZm VH$ ~pëH$ Cg go ^r
A{YH$ àXmZ H$aoJmŸ& (Xo{I`o : gyah ~µH$am, Am`V : 261)
763
74- gyah _wÔ{ñga

gyah _wÔ{ñga - 74
gyah _wÔ{ñga Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 56 Am`V| h¢&
- Bg _| Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$mo ''Ac _wÔ{ñga'' H$h H$a
g§~mo{YV {H$`m J`m h¡& AWm©V MmXa Amo‹T>Zo dmco& Bg {c`o Bg H$mo `h Zm_
{X`m J`m h¡& AWm©V MmXa Amo‹T>Zo dmco& Bg {c`o Bg H$mo `h Zm_ {X`m J`m h¡&
Am¡a Amn H$mo gmdYmZ H$aZo H$m {ZX}e XoVo hw`o AÀN>o ñd^md VWm ew^H$_© H$s
{ejm Xr JB© h¡&
- Am`V 11 go 31 VH$ Hw$a¡e Ho$ à_wIm| H$mo Omo Bñcrm_ H$m {damoY H$a aho Wo
ZaH$ H$s `mVZm H$s Y_H$s Xr JB© h¡& VWm 32 go 48 VH$ nacmoH$ Ho$ ~mao _|
MoVmdZr h¡&
- AÝV _| Hw>>aAmZ Ho$ {ejm hmoZo H$mo Bg àH$ma àñVwV {H$`m J`m h¡ {H$ ~mV {Xc
_| CVa Om`o&
*****

764
74- gyah _wÔ{ñga

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. ho MmXa Amo‹T>Zo dmco!1
2. I‹S>o hmo OmAmo, {\$a gmdYmZ H$amo&
3. VWm AnZo nmcZhma H$s _{h_m H$m dU©Z H$amo&
4. VWm AnZo H$n‹S>m| H$mo n{dÌ aImo&
5. Am¡a _crZVm H$mo Ë`mJ Xmo&
6. VWm CnH$ma Z H$amo Bg{c`o {H$ Cg Ho$ Ûmam A{YH$ cmo&
7. Am¡a AnZo nmcZhma hr Ho$ {c`o ghZ H$amo&
8. {\$a O~ \y$±H$m Om`oJm Za{g§Km _|&2
9. Vmo Cg {XZ A{V ^rfU {XZ hmoJm&
10. H$m{µ\$am| na gac Z hmoJm&
11. Amn N>mo‹S> X| _wPo Am¡a Cgo {Og H$mo _¡ Zo n¡Xm {H$`m AHo$cm&
12. {\$a Xo {X`m Cgo AË`{YH$ YZ&
13. Am¡a nwÌ CnpñWV ahZo dmco&3
14. Am¡a {X`m _¡ Zo Cgo àË`oH$ àH$ma H$m g§gmYZ&
15. {\$a ^r dh cmo^ aIVm h¡ {H$ Cgo Am¡a A{YH$ Xy±&
16. H$Xm{n Zht& dh h_mar Am`Vm| H$m {damoYr h¡&
17. _¡ Cgo M‹T>mD$±Jm H$‹S>r M‹T>mB©&4
18. Cg Zo {dMma {H$`m A¡a AZw_mZ cJm`m&1

1
Ým~r (gëcmëcmhy Ac¡{h d gëc_) na àW_ dør Ho$ níMmV² Hw$N> {XZm| VH$ dør Zhr AmB©& {\$a EH$ ~ma Amn Om
aho Wo {H$ AmH$me go EH$ AmdmµO gwZr& D$na XoIm Vmo dhr µ\$[aíVm Omo Amn Ho$ nmg ({ham) Jwµ\$m _| Am`m Wm AmH$me
VWm YaVr Ho$ ~rM EH$ Hw$gu na {damO_mZ Wm& {Og go Amn S>a J`o& Am¡a YaVr na {Ja J`o& {\$a Ka Amo`, Am¡a
AnZr nËZr go H$hm: _wPo MmXa Amo‹T>m Xmo, _wPo MmXa Amo‹T>m Xmo& Cg Zo MmXa Amo‹T>m Xr& Am¡a Aëcmh Zo `h gyah
CVmar& {\$a {ZaÝVa dør AmZo cJr& (ghrh ~wImar : 4925, 4926, ghrh _wpñc_: 161) àW_ dør go Amn (gëcmëcmhw
Ac¡{h d gëc_) H$mo Z~r ~Zm`m J`m& Am¡a A~ Amn na Y_¥ H|$ àMma H$m ^ma aI {X`m J`m& BZ Am`Vm| _| Amn Ho$
_mÜ`_ go _wgc_mZm| H$mo nVdÌ ahZo Ho$ {ZX}e {X`o J`o h¢&
2
AWm©V àc` Ho$ {XZ&
3
Omo Cg H$s godm _§ CnpñWV ahVo h¡& H$hm J`m h¡ {H$ Bg go A{^àm` dcrX nwÌ _wµJram h¡ {Og Ho$ Xg nwÌ Wo&
4
AWm©V H$‹S>r `mVZm Xy±Jm& (BãZo H$gra)
765
74- gyah _wÔ{ñga

19. dh _mam Om`o! {\$a Cg Zo H¡$gm AZw_mZ cJm`m?


20. {\$a (Cg na Aëcmh H$s) _ma! Cg Zo H¡$gm AZw_mZ cJm`m?
21. {\$a nwZ: {dMma {H$`m&
22. {\$a _mWo na ~c {X`m Am¡a _w±h {~Xmoam&
23. {\$a (gË` go) nrN>o {\$am Am¡a K_§S> {H$`m&
24. Am¡a ~mocm {H$ `h Vmo nhco go Mcm Am ahm EH$ OmXy h¡&2
25. `h Vmo ~g _Zwî` H$m H$WZ h¡&3
26. _¡ Cgo erK« hr ZaH$ _| Pm|H$ Xy±Jm&
27. Am¡a Amn Š`m OmZ| {H$ ZaH$ Š`m h¡&
28. Z eof aIoJr, Am¡a Z N>mo‹S>oJr&
29. dh Imc Pwcgm XoZo dmcr&
30. {Z`wŠV h¡ CZ na CÞrg (ajH$ µ\$[aíVo)&
31. Am¡a h_ Zo ZaH$ Ho$ ajH$ µ\$[aíVo hr ~Zm`o h¡& Am¡a CZ H$s g§»`m H$mo H$m{µ\$amo
Ho$ {c`o narjm ~Zm {X`mJ`m h¡& Vm{H$ {dídmg H$a c| Ahco4 {H$Vm~, Am¡a ~‹T>
Om`| Omo B©_mZ cm`o h¡ B©_mZ _|& Am¡a g§Xoh Z H$a| Omo nwñVH$ {X`o J`o h¢ Am¡a
B©_mZ dmco& Am¡a Vm{H$ H$h| do {OZ Ho$ {Xcm| _| ({ÛYm H$m) amoJ h¡ VWm H$m{µ\$a5
{H$ Š`m VmËn`© h¡ Aëcmh H$m Bg CXmhaU go? Eogo hr Hw$nW H$aVm h¡ Aëcmh
{Og MmhVm h¡, Am¡a g§_mJ© Xem©Vm h¡ {Ogo MmhVm h¡& Am¡a Zht OmZVm h¡ Amn
Ho$ nmcZhma H$s goZmAm| H$mo Cg Ho$ {gdm H$moB© Am¡a& VWm Zht h¡ `h (ZaH$ H$s
MMm©) {H$ÝVw _Zwî` H$s {ejm Ho$ {c`o&

1
Hw> aAmZ Ho$ g§~ÝY _| àíZ {H$`m J`m Vmo dh gmoMZo cJm {H$ H$m¡Z gr ~mV ~Zm`o, Am¡a Cg Ho$ ~mao _| Š`m H$ho? (BãZo
H$gra)
2
AWm©V _whå_X (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) Zo `h {H$gr go grI {c`m h¡& H$hm OmVm h¡ {H$ dcrX nwÌ _wµJram Zo
A~y Oôc go H$hm Wm {H$ cmoJm| _| Hw> aAmZ Ho$ OmXy hmoZo H$m àMma {H$`m Om`o&
3
AWm©V Aëcmh H$s dmUr Zht h¡&
4
Š`m|{H$ `hy{X`m| VWm B©gmB©`m| H$s nwñVH$m| _| ^r ZaH$ Ho$ A{YH$mar`m| H$s `hr g§»`m ~VmB© JB© h¡&
5
O~ Hw$a¡e Zo ZaH$ Ho$ A{YH$m[a`m| H$s MMm© gwZr Vmo A~y Oôc Zo H$hm:ho Hw$a¡e Ho$ g_yh! Š`m Vw_ _| go Xg-Xg
cmoJ, EH$-EH$ µ\$[aíVo Ho$ {c`o H$mµ\$s Zhr h¡? Am¡a EH$ ì`pŠV Zo {Ogo AnZo ~c na ~‹S>m Jd© Wm H$hm {H$ 17 H$mo _¡
AHo$cm XoI cy±Jm& Am¡a Vw_ g~ {_c H$a Xmo H$mo XoI coZm& (BãZo H$gra)
766
74- gyah _wÔ{ñga

32. E¡gr ~mV Zht, enW h¡ Mm±X H$s!


33. VWm amÌr H$s O~ ì`VrV hmoZo cJo!
34. Am¡a àmV: H$s O~ àH$m{eV hmo Om`o!
35. dmñVd _| (ZaH$)1 EH$ ~hwV ~‹S>r MrµO h¡&
36. S>amZo Ho$ {c`o cmoJm| H$mo&
37. Cg Ho$ {c`o Vw_ _| go Omo Mmho2 AmJo hmoZm AWdm nrN>o ahZm&
38. àË`oH$ àmUr AnZo H$_m]Ho$ ~Xco _o ~§YH$ h¡&3
39. Xm{hZo dmcm| Ho$ {gdm&
40. dh ñdJm] _| hm|Jo, dh àíZ H$a|Jo&
41. Anam{Y`m| go&
42. Vwåh| Š`m MrµO co JB© ZaH$ _|&
43. dh H$h|Jo: h_ Zht Wo Z_m{µO`m| _| go&
44. Am¡a Zht ^moOZ H$amVo Wo {ZY©Z H$mo&
45. VWm Hw$aoX H$aVo Wo Hw$aoX H$aZo dmcm| Ho$ gmW&
46. Am¡a h_ PwR>cm`m H$aVo Wo à{V\$c Ho$ {XZ (àc`) H$mo&
47. `hm± VH$ H$s h_mar _m¡V Am JB©&
48. Vmo CÝh| cm^ Zht XoJr {gµ\$[a{em`m| (A{^ñVmdH$mo) H$s {gµ\$m[ae&4
49. Vmo CÝh| Š`m hmo J`m h¡ {H$ Bg {ejm (Hw>>aAmZ) go _w±h \o$a aho h¢?
50. _mZmo dh (O§Jcr) JYo h¢ {~XH$m`o hw`o&
51. Omo {eH$mar go ^mJo h¢&
52. ~pëH$ MmhVm h¡ àË`oH$ ì`pŠV CZ _| go {H$ Cgo Iwcr nwñVH$ Xr Om`o&5

1
AWm©V O¡go amÌr Ho$ níMmV² {XZ hmoVm h¡ Cgr àH$ma H$_m] H$m ^r n[aUm_ gm_Zo AmZm h¡& Am¡a XwîH$_m] H$m n[aUm_
ZaH$ h¡&
2
AWm©V Amkm nmZ Ûmam AJ«ga hmo Om`|, AWdm Ad¡km H$a Ho$ nrN>o ah Om`|&
3
`{X gËH$_© {H$`m Vmo _wŠV hmo Om`oJm&
4
AWm©V Z{~`m| Am¡a µ\$[aíVm| BË`m{X H$s& {H$ÝVw {Og go Aëcmh àgÞ hmo Am¡a Cg Ho$ {c`o {gµ\$m[ae H$s AZw_{V Xo&
5
AWm©V do MmhV h¢ {H$ àË`oH$ Ho$ D$na d¡go hr nwñVH$ CVmar Om`o O¡go _whå_X (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) na
CVmar ½mB© h¡& V~ do B©_mZ cm`|Jo& (BãZo H$gra)
767
74- gyah _wÔ{ñga

53. H$Xm{n `h Zht (hmo gH$Vm) ~pëH$ dh Am{IaV (nacmoH$) go Zht S>aVo h¢&
54. {ZíM` `h (Hw>>aAmZ) Vmo EH$ {ejm h¡&
55. A~ Omo Mmho {ejm J«hU H$ao&
56. Am¡a dh {ejm J«hU Zht H$a gH$Vo, naÝVw `h {H$ Aëcmh Mmh co& dhr `mo½`
h¡ {H$ Cg go S>am Om`o Am¡a `mo½` h¡ {H$ j_m H$a Xo&
*****

768
75- gyah {µH$`m_m

gyah {µH$`m_m-75
gyah {µH$`m_m Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 40 Am`V| h¢&
- Bg H$s àW_ Am`V _| µŠ`m_V (àc`) H$s enW cr JB© h¡ {Og go Bg H$m
Zm_ ''gyah {µH$`m_m'' h¡&
- Bg _| àc` Ho$ {Z{íMV hmoZo H$m dU©Z H$aVo hw`o g§Xohm| H$mo Xya {H$`m J`m h¡&
Am¡a Cg H$s Hw$N> {ñW{V`m| H$mo àñVwV {H$`m J`m h¡&
- Bg _| Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$mo dør J«hU H$aZo Ho$ {df` _|
Hw$N> {ZX}e {X`o J`o h¢&
- Am`V 20 go 25 VH$ {damo{Y`m| H$mo _m`m_moh na MoVmdZr XoVo hw`o, àc` Ho$
{XZ gXmMm[a`m| H$s g\$cVm VWm XwamMm[a`m| H$s {d\$cVm {XImB¥ JB© h¡&
- Am`V 26 _| _m¡V H$s Xem {XImB© JB© h¡&
- Am`V 31 go 35 VH$ àc` H$mo Z _mZZo dmcm| H$s {ZÝXm H$s JB© h¡&
- AÝV _| {\$a Or{dV {H$`o OmZo Ho$ à_mU àñVwV {H$`o J`o h¢&
*****

769
75- gyah {µH$`m_m

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. _¡ enW coVm hy± µŠ`m_V (àc`) Ho$ {XZ H$s!1
2. VWm enW coVm hy± {ZÝXm H$aZo dmcr AÝVamË_m H$s&2
3. Š`m _Zwî` g_PVm h¡ {H$ h_ EH$Ì Zht H$a gH|$Jo Xmo~mam Cg H$s A{ñW`m|
H$mo?
4. Š`m| Zht? h_ gm_Ï`©dmZ h¡ Bg ~mV na {H$ grYr H$a X| Cg H$s D$§J{c`m|
H$s nmoa-nmoa&
5. ~pëH$ _Zwî` MmhVm h¡ {H$ dh Hw$H$_© H$aVm aho AnZo AmJo ^r&3
6. dh àíZ H$aVm h¡ {H$ H$~ AmZm h¡ àc` H$m {XZ?
7. Vmo O~ Mw§{Y`m Om`oJr Am±I&
8. Am¡a JhZm Om`oJm Mm±X&
9. Am¡a EH$Ì H$a {X`o Om`|Jo gy`© Am¡a Mm±X&4
10. H$hoJm _Zwî` Cg {XZ {H$ H$hm± h¡ ^mJZo H$m ñWmZ?
11. H$Xm{n Zht, H$moB© eaUmJma Zht&
12. Voao nmcZhma H$s Amoa hr Cg {XZ Om H$a éH$Zm h¡&
13. gy{MV H$a {X`m Om`oJm _Zwî` H$mo Cg {XZ Cg go Omo Cg Zo AmJo ^oOm, VWm
Omo nrN>o N>mo‹S>m&5
14. ~pëH$ _Zwî` ñd`§ AnZo {déÕ EH$ Iwcm à_mU h¡&6
15. Mmho dh {H$VZo hr ~hmZo ~Ýmm`o&
16. ho Z~r! Amn Z {hcm`| AnZr Ow~mZ, Vm{H$ erK« `mX H$a c| Bg Hw> aAmZ H$mo&1
H$mo&1

1
{H$gr MrµO H$s enW coZo H$m AW© hmoVm h¡: Cg H$m {Z{íMV² hmoZm& AWm©V àc` H$m hmoZm {Z{íMV² h¡&
2
_Zwî` Ho$ AÝVamË_m H$s `h {deofVm h¡ {H$ dh ~wamB¥ H$aZo na Cg H$s {ZÝXm H$aVr h¡&
3
AWm©V dh àc` VWm {hgm~ H$m BÝH$ma Bg{c`o h¡ Vm{H$ dh nyar Am`w Hw$H$_© H$aVm aho&
4
Am¡a EH$Ì H$a {X`o Om`|Jo gy`© Am¡a Mm±X&
5
AWm©V g§gma _| Omo H$_© {H$`m& Am¡a Omo H$aZm Mm{h`o Wm {\$a ^r Zhr {H$`m&
6
AWm©V dh AnZo AnamYm| H$mo ñd`§ ^r OmZVm h¡ Š`m|{H$ nmnr H$m _Z ñd`§ AnZo nmn H$s Jdmhr XoVm h¡&
770
75- gyah {µH$`m_m

17. {ZíM` h_ na h¡ Cgo `mX H$amZm Am¡a Cg H$mo n‹T>mZm&


18. AV: O~ h_ Cgo n‹T> c| Vmo Amn Cg Ho$ nrN>o n‹T>|&
19. {\$a h_mao hr D$na h¡ Cg H$m AW© ~VmZm&
20. H$Xm{n Zht, ~pëH$ Vw_ ào_ H$aVo hmo erK« àmßV hmoZo dmcr MrµO (g§gma) go&2
21. Am¡a N>mo‹S> XoVo hmo nacmoH$ H$mo&
22. ~hwV go _wI Cg {XZ à\w$ëc hm|Jo&
23. AnZo nmcZhma H$s Amoa XoI aho hmo§Jo&
24. Am¡a ~hwV go _wI CXmg hm|Jo&
25. dh g_P ah| hm|Jo {H$ CZ Ho$ gmW H$‹S>m ì`dhma {H$`m Om`oJm&
26. H$Xm{n Zht, O~ nhw±MoJr àmU h§g{c`m| (Jcm|) VH$&3
27. Am¡a H$hm Om`oJm: H$m¡Z Pm‹S>-\y$±H$ H$aZo dmcm h¡?
28. Am¡a {dídmg hmo Om`oJm {H$ `h (g§gma go) OwXmB© H$m g_` h¡&
29. Am¡a {_c Om`oJr {n§S>cr-{n§S>cr go&4
30. Voao nmcZhma H$s Amoa Cgr {XZ OmZm h¡&
31. Vmo Z Cg Zo gË` H$mo _mZm Am¡a Z Z_mµO n‹T>r&
32. {H$ÝVw PwR>cm`m Am¡a _w±h \o$a {c`m&
33. {\$a J`m AnZo n[aOZm| H$s Amoa AH$‹S>Vm hwAm&
34. emoH$ h¡ Voao {c`o, {\$a emoH$ h¡&
35. {\$a emoH$ h¡ Vao {c`o, {\$a emoH$ h¡&
36. {\$a _Zwî` g_PVm h¡ {H$ dh N>mo‹S> {X`m Om`oJm d`W©?5
37. Š`m dh Zht Wm dr`© H$s ~y§X Omo (J^m©í` _|) ~y§X-~y§X {JamB OmVr h¡?
1
hXrg _| h¡ {H$ Amn (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) µ\$[aíVo {O~²²arc go dør nyar hmoZo go nhco Bg ^` go Cgo
XwhamZo cJVo {H$ Hw$N> ^yc Z Om`|& Cgr na `h Am`V CVar& (ghrh ~wImar : 4928, 4929) Bgr {df` H$mo gyah Vmhm
VWm gyah Amcm _| ^r Xwham`m J`m h¡&
2
`hm± go ~mV {\$a H$m{µ\$am| H$s Amoa {\$a ahr h¡&
3
AWm©V `h {dMma ghrh Zhr {H$ _m¡V Ho$ níMmV² g‹S>-Jc Om`|Jo Am¡a Xmo~mam Or{dV Zhr {H$`o Om`|Jo& Š`m|{H$ AmË_m
ah OmVr h¡ Omo _moV Ho$ gmW hr AnZr nmcZhma H$s Am¡a Mcr OmVr h¡&
4
AWm©V _m¡V H$m g_` Am Om`oJm Omo {ZaÝVa Xw:I H$m g_` hmoJm& (BãZo H$gra)
5
AWm©V Z Cgo {H$gr ~mV H$m AmXoe {X`m Om`oJm Am¡a Z amoH$m Om`oJm Am¡a Z Cg go H$_m] H$m {hgm~ {c`m Om`oJm&
771
75- gyah {µH$`m_m

38. {\$a dh ~§Ym aŠV hwAm, {\$a Aëcmh Zo Cgo n¡Xm {H$`m Am¡a Cgo ~am~a
~Zm`m&
39. {\$a Cg H$m Omo‹S>m: Za Am¡a Zmar ~Zm`m&
40. Vmo Š`m dh gm_Ï`©dmZ Zht {H$ _wXm] H$mo Or{dV H$ao Xo?
*****

772
76- gyah Xha

gyah Xha - 76
gyah Xha Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 31 Am`V| h¢&
- Bg gyah _| `h eãX AmZo Ho$ H$maU Bg H$m Zm_ ''gyah Xha'' h¡& Bg H$m
Xygam Zm_ ''gyah BÝgmZ'' ^r h¡& Xha H$m AW©: (`wJ) h¡&
- Bg _| _Zwî` H$s CËn{Îm H$m CÔoí` ~Vm`m J`m h¡& Am¡a H$m{µ\$am| Ho$ {c`o H$‹S>r
`mVZm H$m EcmZ {H$`m J`m h¡&
- Am`V 5 go 22 VH$ gXmMm[a`m| Ho$ ^mar à{V\$c H$m dU©Z h¡& Am¡a 23 go
26 VH$ Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$mo Y¡`©, Z_mµO VWm Vñ~rh H$m
{ZX}e {X`m J`m h¡& Bg Ho$ níMmV² CZ H$mo MoVmdZr Xr JB© h¡ Omo nacmoH$ go
AMoV hmo H$a _m`m_moh _| {cßV h¢&
- AÝV _| Hw>>aAmZ H$s {ejm _mZ coZo H$s àaoUm Xr JB© h¡& Vm{H$ cmoJ Aëcmh H$s
X`m _| àdoe H$a|& Am¡a {damo{Y`m| H$mo Xw:IXm`r `mVZm H$s MoVmdZr Xr JB© h¡&
*****

773
76- gyah Xha

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. Š`m ì`VrV hwAm h¡ _Zwî` na `wJ H$m EH$ g_` O~ dh H$moB© {dM{M©V dñVw Z
Wm?1
2. h_ Zo hr n¡Xm {H$`m _Zwî` H$mo {_{lV ({_co hw`o) dr`© go, Vm{H$ Cg H$s narjm
c|& Am¡a ~Zm`m Cgo gwZZo VWm XoIZo dmcm&2
3. h_ Zo Cgo amh Xem© Xr& (A~) dh Mmho Vmo H¥$Vk ~Zo AWdm H¥$V¿Z&3
4. {Z:g§Xoh h_ Zo Væ`ma H$s h¡ H$m{µ\$am| (H¥$V¿Zm|) Ho$ {c`o µO§Ora VWm Vm¡µH$ Am¡a
XhH$Vr A{¾&
5. {ZíM` gXmMmar (H¥$Vk) {n`|Jo Eogo ß`mco go {Og _| H$nya {_{lV hmoJm&
6. `h EH$ òmoV hmoJm {Og go Aëcmh Ho$ ^ŠV {n`|J&o Cgo ~hm co Om`|Jo (Ohm±
Mmh|Jo)&4
7. Omo (g§gma _|) nyar H$aVo aho _Zm¡{V`m± Am¡a S>aVo aho Cg {XZ go {Og H$s
AmnXm Mmam| Amoa \¡$cr hw`r hmoJr&5
8. Am¡a ^moOZ H$amVo aho Cg (^moOZ) H$mo ào_ H$aZo Ho$ ~mdOyX, {ZY©Z VWm
AZmW Am¡a ~§Xr H$mo&
9. (AnZo _Z _| `h gmoM H$a) h_ Vwåh| ^moOZ H$amVo h¢ Ho$dc Aëcmh H$s
àgÞVm Ho$ {c`o& Vw_ go Zht MmhVo h¢ H$moB© ~Xcm Amoa Z H$moB© H¥$VkVm&
10. h_ S>aVo h¡ AnZo nmcZhma go, Cg {XZ go Omo A{V ^rfU VWm Kmoa hmoJm&
11. Vmo ~Mm {c`m Aëcmh Zo CÝh| Cg {XZ H$s AmnXm go Am¡a àXmZ H$a {X`m
à\w$ëcVm VWm àgÞVm&
12. Am¡a CÝh| à{V\$c {X`m CZ Ho$ Y¡`© Ho$ ~Xco ñdJ© VWm aoe_r dó&
13. dh V{H$`o cJm`o Cg _| V»Vm| na ~¡R>o hm|Jo& Z Cg _| Yyn XoI|Jo Z H$‹S>m erV&

1
AWm©V Cg H$m H$moB© A{ñVËd Z Wm&
2
AWm©V Za-Zmar Ho$ {_{lV dr`© go&
3
AWm©V Z{~`m| VWm AmH$mer` nwñVH$m| Ûmam, Am¡a XmoZm| H$m n[aUm_ ~Vm {X`m J`m&
4
AWm©V Cg H$mo {OYa Mmh|Jo _mo‹S> co Om`|Jo& O¡go: Ka, ~¡R>H$ Am{X&
5
AWm©V àc` Am¡a {hgm~ Ho$ {XZ go&
774
76- gyah Xha

14. Am¡a PwH$o hm|Jo CZ na Cg (ñdJ©) Ho$ gm`o& Am¡a ~g _| {H$`o hm|Jo Cg Ho$ \$cm|
Ho$ JwÀN>o nyU©V:&
15. VWm {\$am`o Om`|Jo CZ na Mm±Xr Ho$ ~V©Z VWm ß`mco Omo ere| Ho$ hm|Jo&
16. Mm±Xr Ho$ erem| Ho$ Omo EH$ AZw_mZ go ^a|Jo&1
17. Am¡a {ncm`o Om`|Jo Cg _| Eogo ^ao ß`mco {Og _| gm|R> {_cr hmoJr&
18. `h EH$ òmoV h¡ Cg (ñdJ©) _| {Og H$m Zm_ gcg~rc h¡&
19. Am¡a (godm Ho$ {c`o) {\$a aho hm|Jo CZ na gXmdmgr ~mcH$, O~ Vw_ CÝh| XoImoJo
Vmo CÝh| g_PmoJo {H$ {dIao hw`o _moVr h¢&
20. VWm O~ Vw_ dhm± XoImoJo Vmo XoImoJo ~‹S>m gwI VWm ^mar amÁ`&
21. CZ Ho$ D$na aoe_r hao _hrZ VWm X~rµO dó hm|Jo& Am¡a nhZm`o Om`|Jo CÝh|
Mm±Xr Ho$ H§$JZ, Am¡a {ncm`oJm CÝh| CZ H$m nmcZhma n{dÌ no`&
22. (VWm H$hm Om`oJm): `hr h¡ Vwåhmao {c`o à{V\$c Am¡a Vwåhmao à`mg H$m AmXa
{H$`m J`m&
23. dmñVd _| h_ Zo hr CVmam h¡ Amn na Hw> aAmZ Wmo‹S>m - Wmo‹S>m H$a Ho$&2
24. AV: Amn Y¡`¥ go H$m_ c| AnZo nmcZhma Ho$ AmXoemZwga Am¡a ~mV Z _mZo CZ
_| go {H$gr nmnr VWm H¥$V¿Z H$s&
25. VWm ñ_aU H$a| AnZo nmcZhma Ho$ Zm_ H$m àmV: VWm g§Ü`m (Ho$ g_`)&
26. VWm amÌr _| gO²Xm H$a| Cg Ho$ g_j Am¡a Cg H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$a| amÌr
Ho$ cå~o g_` VH$&
27. dmñVd _| `h cmoJ _moh aIVo h¢ g§gma go, Am¡a N>mo‹S> aho h¢ AnZo nrN>o EH$ ^mar
{XZ H$mo&3
28. h_ Zo hr CÝh| n¡Xm {H$`m h¡ Am¡a gwÑ‹T> {H$`o h¡ CÝm Ho$ Omo‹S>-~§X& VWm O~ h_
Mmh| ~Xcm X| CZ Ho$ O¡go (Xygam| Ho$)&4

1
AWm©V godH$ Cgo Eogo AZw_mZ go ^a|Jo {H$ Z Amdí`º$m go H$_ hm|Jo Am¡a Ým A{YH$&
2
AWm©V Z~ydV H$s VoB©g df© H$s Ad{Y _|, Am¡a Eogm Š`m| {H$`m J`m Bg Ho$ {c`o Xo{I`o: gyah ~Zr Bg²²amB©c, Am`V :
106&
3
Bg go A{^àm` àc` H$m {XZ h¡&
4
AWm©V BZ H$m {dZme H$a Ho$ BZ Ho$ ñWmZ na Xygam| H$mo n¡Xm H$a Xo&
775
76- gyah Xha

29. {ZíM` `h (gyah) EH$ {ejm h¡& AV: Omo Mmho AnZo nmcZhma H$s Amoa (OmZo
H$s) amh ~Zm co&
30. Am¡a Vw_ Aëcmh H$s BÀN>m Ho$ {~Zm Hw$N> ^r Zht Mmh gH$Vo&1 dñVd _|
Aëcmh g~ MrµOm| Am¡a JwUm| H$mo OmZZo dmcm h¡&
31. dh àdoe XoVm h¡ {Ogo Mmho AnZr X`m _|& Am¡a AË`mMm[a`m| Ho$ {c`o Cg Zo
Væ`ma H$s h¡ Xw:IXm`r `mVZm&
*****

1
AWm©V H$moB© Bg ~mV na g_W© Zhr {H$ Omo Mmho H$a co& Omo ^cmB¥ MmhVm hmo Vmo Aëcmh Cgo ^cmB© H$s amh {XIm
XoVm h¡&
776
77- gyah _wg©cmV

gyah _wgc
© mV - 77
gyah _wg©cmV Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 50 Am`V| h¢&
- Bg H$s Am`V 1 _| ''_wg©cmV'' (hdmAm|) H$s enW cr ½mB© h¡& Bg{c`o Bg H$m
Zm_ gyah _wg©cmV h¡& Bg _| B¸$‹S> Ho$ àc` Ho$ g_W©Z _| àñVwV {H$`m J`m h¡&
{\$a àc` H$m ä`md: {MÌ {XIm`m J`m h¡&
- Am`V 16 go 28 VH$ à{V\$c Ho$ {XZ Ho$ hmoZo Ho$ à_mU àñVwV H$aVo hw`o Cg
na gmoM-{dMma H$m Am_§ÌU {X`m J`m h¡&
- Bg _| µŠ`m_V Ho$ PwR>cmZo dmcm| H$mo Cg {XZ {Og XwXe© m H$m gm_Zm hmoJm Cg
H$m {MÌU {H$`m J`m h¡& Am¡a Am`V 41 go 44 VH$ gXmMm[a`m| Ho$ gw\$c H$m
{MÌU {H$`m J`m h¡&
- AÝV _| PwR>cmZo dmcm| H$s Anam{YH$ Zr{V na H$‹S>r MoVmdZr Xr JB© h¡&
- AãXwëcmh {~Z _gyD$X (a{µO`ëcmhw AÝhw) H$hVo h¢ {H$ h_ {_Zm H$s dmXr _|
Wo& Am¡a gyah _wg©cmV CVar& Amn (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) Cgo n‹T> aho
Wo Am¡a h_ Cgo Amn go grI aho Wo& (ghrh ~wImar: 4930, 4931)
*****

777
77- gyah _wg©cmV

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmímrc VWm X`mdmZ² h¡&


1. enW h¡ ^oOr hwB© {ZaÝVa Yr_r dm`wAm| H$s!
2. {\$a P¸$‹S> dmcr hdmAm| H$s!
3. Am¡a ~mXcm| H$mo \¡$cmZo dm{c`m| H$s!1
4. {\$a AÝVa H$aZo dmcm| H$s&2
5. {\$a nhw±MmZo dmcm| H$s dør (àH$meZm) H$mo!3
6. j_m Ho$ {c`o AWdm MoVmdZr Ho$ {c`o!4
7. {ZíM` {Og H$m dMZ Vwåh| {X`m Om ahm h¡ dh Adí` AmZr h¡&
8. {\$a O~ Vmao Yw{_c hmo Om`|Jo&
9. VWm O~ AmH$me Imoc {X`m Om`oJm&
10. VWm O~ nd©V Mya-Mya H$a Ho$ C‹S>m {X`o Om`|J&o
11. Am¡a O~ agycm| H$m EH$ g_` {ZYm©[aV {H$`m Om`oJm&5
12. {H$g {XZ Ho$ {c`o Bg H$mo {Zc{å~V aIm J`m h¡?
13. {ZU©` Ho$ {XZ Ho$ {c`o&
14. Amn Š`m OmZ| {H$ Š`m h¡ dh {ZU©` H$m {XZ?
15. {dZme h¡ Cg {XZ PwR>cmZo dmcm| Ho$ {c`o&
16. Š`m h_ Zo {dZme Zht H$a {X`m (Ad¡km Ho$ H$maU) AJcr Om{V`m| H$m?
17. {\$a nrN>o cJm X|Jo CZ Ho$ {nN>cm| H$mo&6
18. Bgr àH$ma h_ H$aVo h¢ Anam{Y`m| Ho$ gmW&
19. {dZme h¡ Cg {XZ PwR>cmZo dmcm| Ho$ {c`o&
20. Š`m h_ Zo n¡Xm Zht {H$`m h¡ Vwåh| VwÀN> Oc (dr`©) go?
21. {\$a h_ Zo aI {X`m Cgo EH$ gwÑ‹T> ñWmZ (J^m©e`) _|&
1
AWm©V Omo hdm`| Aëcmh Ho$ AmXoemZwgma ~mXcm| H$mo \¡$cmVr h¢&
2
AWm©V gË`mogË` VWm d¡Y Am¡a Ad¡Y Ho$ ~rM AÝVa H$aZo Ho$ {c`o AmXoe cmVo h¢&
3
AWm©V Omo dør (àH$meZm) J«hU H$a Ho$ Cgo agycm| VH$ nhw±MmVo h¢&
4
AWm©V B©_mZ cmZo dmcm| Ho$ {c`o j_m H$m dMZ VWm H$m{µ\$am| Ho$ {c`o `mVZm H$s gyMZm cmVo h¢&
5
CZ Ho$ VWm CZ Ho$ g_wXm`m| Ho$ ~rM {ZU©` H$aZo Ho$ {c`o& Am¡a agyc Jdmhr X|Jo&
6
AWm©V CÝhr H$o g_mZ `mVZm-J«ñV H$a X|Jo&
778
77- gyah _wg©cmV

22. EH$ {Z{íMV Ad{Y VH$&1


23. Vmo h_ Zo gm_Ï`© aIm, AV: h_ AÀN>m gm_Ï`© aIZo dmco h¢&2
24. {dZme h¡ Cg {XZ PwR>cmZo dmcm| Ho$ {c`!
25. Š`m h_ Zo Zht ~Zm`m YaVr H$mo g_oQ> H$a aIZo dmcr&3
26. Or{dV VWm _wXm] H$mo&
27. VWm ~Zm {X`o h_ Zo Cg _| ~hwV go D$±Mo nd©V& Am¡a {ncm`m h_ Zo Vwåh| _rR>m
Oc&
28. {dZme h¡ Cg {XZ PwR>cmZo dmcm| Ho$ {c`o&
29. (H$hm Om`oJm) : Mcmo Cg (ZaH$) H$s Amoa {Ogo Vw_ PwR>cmVo aho&
30. Mcmo Eogr N>m`m H$s Amoa Omo VrZ emImAm| dmcr h¡&4
31. Omo Ým N>m`m XoJr Am¡a Z Ádcm go ~Mm`oJr&
32. dh (A{¾) \|$H$Vr hmoJr {M§Jm[a`m± ^dZ Ho$ g_mZ&
33. O¡go dh nrco D$±Q> hm|&
34. {dZme h¡ Cg {XZ PwR>cmZo dmcm| Ho$ {c`o!
35. `h dh {XZ h¡ {H$ dh ~moc Zht gH|$Jo&5
36. Am¡a Z CÝh| AZw_{V Xr Om`oJr {H$ dh ~hmZo ~Zm gH|$&
37. {dZme h¡ Cg {XZ PwR>cmZo dmcm| Ho$ {c`o!
38. `h {ZU©` H$m {XZ h¡, h_ Zo EH$Ì H$a {c`m h¡ Vw_ H$mo VWm nyd© Ho$ cmoJm| H$mo&
39. Vmo `{X Vwåhmao nmg H$moB© Mmc hmo Vmo Mc cmo?6
40. {dZme h¡ Cg {XZ PwR>cmZo dmcm| Ho$ {c`o!
41. {Z:g§Xoh AmkmH$mar Cg {XZ N>m±d VWm Oc òmoVm| _| hm|J&o
42. VWm _Z Mmho \$cm| _|&

1
AWm©V J^© H$s Ad{Y VH$&
2
AWm©V Cgo n¡Xm H$aZo na&
3
AWm©V O~ VH$ cmoJ Or{dV ahVo h¢ Vmo Cg Ho$ D$na ahVo VWm ~ñVo h¢¡& Am¡a _aU Ho$ níMmV² Cgr _| Mco OmVo h¢&
4
N>m`m go A{^àm`: ZaH$ Ho$ Ywd| H$s N>m`m h¡& Omo VrZ {XemAm| _| \¡$cm hmoJm&
5
AWm©V CZ Ho$ {déÕ Eogo VH©$ àñVwV H$a {X`o Om`|Jo {H$ dh AdmH$ ah Om`|Jo&
6
AWm©V _oar nH$‹S> go ~MZo H$s&
779
77- gyah _wg©cmV

43. ImAm| VWm {nAmo _Z_mZr CZ H$_m] Ho$ ~Xco Omo Vw_ H$aVo aho&
44. h_ Bgr àH$ma à{V\$c XoVo h¢&
45. {dZme h¡ Cg {XZ PwR>cmZo dmcm| Ho$ {c`o!
46. (ho PwR>cmZo dmcmo!) Vw_ Im cmo VWm AmZÝX co cmo Hw$N> {XZ& dmñVd _| Vw_
AnamYr hmo&1
47. {dZme h¡ Cg {XZ PwR>cmZo dmcm| Ho$ {c`o!
48. O~ CZ go H$hm OmVm h¡ {H$ (Aëcmh Ho$ g_j) PwH$mo Vmo PwH$Vo Zht&
49. {dZme h¡ Cg {XZ PwR>cmZo dmcm| Ho$ {c`o!
50. Vmo (A~) dh {H$g ~mV na Bg (Hw>>aAmZ) Ho$ níMmV² B©_mZ cm`|Jo?2
*****

1
AWm©V g§gm[aH$ OrdZ _|&
2
AWm©V O~ Aëcmh H$s A{ÝV_ nwñVH$ na B©_mZ Zhr cmVo Vmo {\$a H$moB© Xygar nwñVH$ Zht hmo gH$Vr {Og na dh
B©_mZ cm`|& Bg{c`o {H$ A~ H$moB© Am¡a nwñVH$ Amg_mZ go AmZo dmcr Zht h¡&
780
78- gyah Z~m

gyah Z~m - 78
gyah Z~m Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 40 Am`Vo h¢&
- Bg gyah H$m Zm_ ''Z~m'' h¡ {Og H$m AW© h¡: _hËd nyU© gyMZm& {Og go
A{^àm` àc` VWm {\$a go Or{dV {H$`o OmZo H$s gyMZm h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 go 5 VH$ _| CZ H$mo MoVmdZr Xr JB© h¡ Omo µŠ`m_V H$m
Cnhmg H$aVo h¢ {H$ dh g_` Xya Zht O~ dh Am Om`oJr Am¡a dh Aëcmh Ho$
gm_Zo CnpñWV hm|Jo&
- Am`V 6 go 16 VH$ _| Aëcmh H$s epŠV H$s {Zem{Z`m± ~VmB© JB© h¢& Omo _aU
Ho$ níMmV² OrdZ Ho$ hmoZo H$m à_mU h¡ Am¡a Jdmhr XoVr h¡& {H$ à{V\$c H$m {XZ
A{Zdm`© h¡&
- Am`V 17 go 20 VH$ _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ à{V\$c H$m {XZ {Z{íMV g_` na
hmoJm& Cg {XZ AmH$me VWm YaVr H$s ì`dñWm _| ^mar n[adV¥Z hmo Om`oJm Am¡a
g~ _Zwî` Aëcmh Ho$ Ý`m`mc` H$s Amoa Mc n‹S>|Jo&

1
Bg gyah _| àc` (µŠ`m_V) VWm nacmoH$ (Am{IaV) Ho$ {dídmg na ~c {X`m J`m h¡& VWm BZ na {dídmg H$aZo
Am¡a Z H$aZo H$m n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡& _¸$m Ho$ dmgr Bg H$s h±gr C‹S>mVo Wo& H$moB© H$hVm {H$ `h hmo hr Zhr gH$Vm&
{H$gr H$mo g§Xoh Wm& {H$gr H$m {dMma Wm {H$ `{X E¡gm hwAm Vmo ^r h_mao Xodr XodVm h_mar A{^ñVmdZm H$a X|Jo, O¡gm
{H$ AmJm_r Am`Vm| go {d{ÕV hmoVm h¡&
''^mar gyMZm'' H$m AW©: Hw> aAmZ Ûmam Xr JB© àc` Am¡a nacmoH$ H$s gyMZm h¡& àc` Am¡a nacmoH$ na {dídmg
gË` Y_© H$s _yc AmñWm h¡& `{X àc` Am¡a nacmoH$ na {dídmg Z hmo Vmo Y_© H$m H$moB© _hËd Zhr ah OmVm& Š`m|{H$
O~ H$_© H$m H$moB© \$c hr Z hmo, Am¡a Z H$moB© Ý`m` Am¡a à{VH$ma H$m {XZ hmo Vmo {\$a g^r AnZo ñdmW© Ho$ {c`o
_Z_mZr H$aZo Ho$ {c`o AmµOmX hm|Jo, Am¡a AË`mMma VWm AÝ`m` Ho$ H$maU nyam _mZd g§gma ZaH$ ~Z Om`oJm&
BZ àíZmË_H$ dmŠ`m| _| àH¥${V Ûmam _mZd Om{V Ho$ à{VnmcZ OrdZ ajm Am¡a gwI gw{dYm H$s {Og ì`dñWm
H$s MMm© H$s JB© h¡ Cg na {dMma {H$`m Om`o Vmo Bg H$m CÎma `hr hmoJ m {H$ `h ì`dñWmnH$ Ho$ {~Zm Zhr hmo gH$Vr&
Am¡a nyar àH$¥{V EH$ {ZYm©[aV {Z`_mZwgma H$m_ H$a ahr h¡& Vmo {Og Ho$ {c`o `h g~ hmo ahm h¡ Cg H$m ^r H$moB©
ñd^m{dH$ H$V©ì` Adí` hmoJm {Og H$s nyN> hmoJr& {Og Ho$ {c`o Ý`m` Am¡a à{VH$ma H$m {XZ hmoZm Mm{h`o {Og _| g~
H$mo Ý`m` nyd©H$ à{VH$ma {X`m Om`o& Am¡a {Og epŠV Zo `h gmar ì`dñWm H$s h¡ Cg {XZ H$mo {ZYm©[aV H$aZm ^r Cgr
H$m H$m_ h¡&
781
78- gyah Z~m

- Am`V 21 go 36 VH$ _| XwamMm[a`m| Ho$ Xwîn[aUm_ VWm gXmMm[a`m| Ho$


ew^n[aUm_ H$mo ~Vm`m h¡&
- A{ÝV_ 3 Am`Vm| _| Aëcmh Ho$ Ý`m`mc` _| CnpñW{V H$m {MÌ {XIm`m J`m h¡
Am¡a `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ {gµ\$m[ae Ho$ ~c na H$moB© Odm~Xohr go Zht ~M
gH|$Jm&
Am¡a O~ CÝh| (_w{_Zm| H$mo) XoIVo Vmo H$hVo Wo: `hr ^Q>Ho$ hw`o cmoJ h¢&
*****

782
78- gyah Z~m

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmímrc VWm X`mdmZ² h¡&


1. do Amng _| {H$g {df` _| àíZ H$a aho h¡?
2. ~hwV ~‹S>r gyMZm Ho$ {df` _|&
3. {Og _| _V^oX H$a aho h¢&
4. {ZíM` do OmZ c|J&o
5. {\$a {ZíM` do OmZ c|Jo&1
6. Š`m h_ Zo YaVr H$mo nmcZm Zht ~Zm`m?
7. Am¡a nd©Vm| H$mo _oI?
8. VWm Vwåh| Omo‹S>o Omo‹S>o n¡Xm {H$`m&
9. VWm Vwåhmar {ZÐm H$mo {ñWaVm (Amam_) ~Zm`m&
10. Am¡a amV H$mo dó ~Zm`m&
11. Am¡a {XZ H$mo H$_mZo Ho$ {c`o ~Zm`m&
12. VWm h_ Zo Vwåhmao D$na gmV Ñ‹T> AmH$me ~Zm`o&
13. Am¡a EH$ X_H$Vm Xrn (gy`©) ~Zm`m&
14. Am¡a ~mXcm| go _ygcmYma dfm© H$s&
15. Vm{H$ Cg go AÞ Am¡a dZñn{V CnOm`|&
16. Am¡a KZo KZo ~mµJ&2
17. {ZíM` {ZU©` (µ\¡>>gco) H$m X{Z {Z{íMV h¡&
18. {Og {XZ gya _| \y$±H$m Om`oJm& {\$a Vw_ Xcm| hr Xcm| _| Mco AmAmoJo&
19. Am¡a AmH$me Imoc {X`m Om`oJm Vmo Cg_| Ûmam hr Ûma hmo Om`|Jo&
20. Am¡a nd©V Mcm {X`o Om`|Jo Vmo do _ar{MH$m ~Z Om`|Jo&1

1
(1-5) BZ Am`Vm| _| CZ H$mo {Y¸$mam J`m h¡, Omo àc` H$s h±gr C‹S>mVo h¢& O¡go CZ Ho$ {c`o àc` H$s gyMZm {H$gr
J§^ra {MÝVm Ho$ `mo½` Zht& naÝVw dh {XZ Xya Zhr O~ àc` CZ Ho$ AmJo Am Om`oJr Am¡a do {díd {dYmVm Ho$ gm_Zo
CÎmaXm{`ËV Ho$ {c`o CnpñWV hm|Jo&
2
(6-16) BZ Am`Vm| _| Aëcmh H$s epŠV à{VnmcZ (é~y{~æ`V) Am¡a àkm Ho$ cjU Xem©`o J`o h¡ Omo `h gmú`
XoVo h¢ {H$ à{VH$ma (~Xco) H$m {XZ Amdí`H$ h¡, Š`m|{H$ {Og Ho$ {c`o BVZr ~‹S>r ì`dñWm H$s JB© hmo Am¡a Cgo H$_m]
Ho$ A{YH$ma ^r {X`o J`o hm| Vmo Cg Ho$ H$_m] H$m nwañH$ma `m XÊS> Vmo {_cZm hr Mm{h`o&
783
78- gyah Z~m

21. dmñVd _| ZaH$ KmV _| h¡&


22. Omo XyamMm[a`m| H$m ñWmZ h¡&
23. {Og _| do Ag§»` dfm] VH$ ah|Jo&
24. Cg _| R>§S>r VWm no` (nrZo H$s MrµO) Zht MI|Jo&
25. Ho$dc J_¥ nmZr Am¡a nrn aŠV Ho$&
26. `h nyam nyam à{Vyc h¡&
27. {Z:g§Xoh do {hgm~ H$s Amem Zht aIVo Wo&
28. VWm do h_mar Am`Vm| H$mo PwR>cmVo Wo&
29. Am¡a h_ Zo g~ {df` {cI H$a gya{jV H$a {c`o h¢&
30. Vmo MImo, h_ Vwåhmar `mVZm A{YH$ hr H$aVo ah|Jo&2
31. dmñVd _| Omo S>aVo h¢ CÝhr Ho$ {c`o g\$cVm h¡&
32. ~mµJ VWm A±Jya h¢&
33. Am¡a Zd`wd{V Hw$_m[a`m±&
34. Am¡a N>cH$Vo ß`mco&
35. Cg _| ~H$dmX Am¡a {_Ï`m ~mV| Zht gwZ|Jo&
36. `h Vwåhmao nmcZhma H$s Amoa go ^anya nwañH$ma h¡&
37. Omo AmH$mím, YaVr VWm Omo CZ Ho$ ~rM h¡ H$m A{V H$ê$Um_` nmcZH$ma h¡&
{Og go ~mV H$aZo H$m do gmhg Zht H$a gH|$Jo&
38. {Og {XZ éh ({O~²²arc) VWm µ\$[aíVo n§pŠV`m| _| Io‹S>o hm|Jo, dhr ~mV H$a
gHo$Jm {Ogo a÷mZ (Aëcmh) Amkm XoJm, Am¡a ghrh ~mV H$aoJm&

1
(17-20) BZ Am`Vm| _| ~Vm`m Om ahm h¡ {H$ {ZU©` H$m {XZ AnZo {Z{íMV g_` na AmH$a ahoJm, Cg {XÝm
AmH$me VWm YaVr _| EH$ ~‹S>r CWc nwWc hmoJr& Bg Ho$ {c`o gya _| EH$ \y$±H$ _maZo H$s Xoa h¡& {\$a {Og H$s gyMZm
Xr Om ahr h¡ Vwåhmao gm_Zo Am Om`oJr& Vwåhmao _mZZo `m Z _mZZo H$m H$moh© à^md Zhr n‹S>oJm& Am¡a g~ AnZm {hgm~
XoZo Ho$ {c`o Aëcmh Ho$ Ý`m`mc` {H$ Am¡a Mc n‹S>|Jo&
2
(21-30) BZ Am`Vm| _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ Omo {hgm~ H$s Amem Zhr aIVo Am¡a h_mar Am`Vm| H$mo Zhr _mZVo h_ Zo
CZ Ho$ EH$ EH$ H$aVyV Ho$m {JZ H$a AnZo `hm± {cI aIm h¡& Am¡a CZ H$s I~a coZo Ho$ {c`o ZaH$ KmV cJm`o V¡`ma
h¡, Ohm± CZ Ho$ Hw$H$_m] H$m ^anya ~Xcm {X`m Om`oJm&
784
78- gyah Z~m

39. dh {XZ {Z: g§Xho hmoZm hr h¡& AV: Omo Mmho AnZo nmcZhma H$s Amoa (OmZo H$m)
{R>H$mZm ~Zm co&1
40. h_ Zo Vw_ H$mo g_rn `mVZm go gdYmZ H$a {X`m {Og {XZ BÝgmZ AnZm
H$aVyV XoIoJm, Am¡a H$m{µ\$a ({dídmg hrZ) H$hoJm {H$ H$me _¡ {_Å>r hmo OmVm!2
*****

1
(37-39) BZ Am`Vm| _| Aëcmh Ho$ Ý`m`mc` _| CnpñW{V (hm{µOar) H$m {MÌ {XIm`m J`m h¡& Am¡a Omo Bg ^«_ _|
n‹S>o h¡ {H$ CZ Ho$ Xodr XodVm Am{X A{^ñVmdZm H$a|Jo CZ H$mo gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ Cg {XZ H$moB© {~Zm Cg H$s
Amkm Ho$ _w±h Zhr ImocJo m Am¡a Aëcmh H$s Amkm go A{^ñVmdZm ^r H$aoJm Vmo Cgr Ho$ {c`o Omo g§gma _| gË` dMZ
''cm Bcmhm Bëcëcmh'' H$mo _mZVm hmo& Aëcmh Ho$ Ðmohr Am¡a gË` Ho$ {damoYr {H$gr A{^ñVdZm Ho$ `mo½` Zhr hm|Jo&
2
(40) ~mV H$mo Bg MoVmdZr na g_mßV {H$`m J`m h¡ {H$ {Og {XZ Ho$ AmZo H$s gyMZm Xr Om ahr h¡, Cg H$m AmZm
gË` h¡, Cgo Xya Z g_Pmo& A~ {Og H$m {Xc Mmho Bgo _mZ H$a AnZo nmcZhma H$s Amoa _mJ© ~Zm co& naÝVw Bg
MoVmdZr Ho$ hmoVo Omo BÝH$ma H$aoJm Cg H$m {H$`m Yam gm_Zo Am`oJm Vmo nN>Vm nN>Vm H$a `h H$m_Zm H$aoJm {H$ _¡ g§gma
_| n¡Xm hr Z hmoVm& Cg g_` Bg g§gma Ho$ ~mao _| Cg H$m `h {dMma hmoJm {Og Ho$ ào_ AmO dh nacmoH$ go A§Ym ~Zm
hwAm h¡&
785
79- gyah Zm{µOAmV

gyah Zm{µOAmV - 79
gyah Zm{µOAmV Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _ŠH$s h¡, Bg _| 46 Am`V| h¢&
- Bg H$m Ama§^ ''AÞ{µOAmV'' eãX go hwAm h¡& {Og H$m AW© h¡: àmU IrMZo
dmco µ\$[aíVo, Bgr go Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 go 14 VH$ _| à{V\$c Ho$ {XZ na Jdmhr àñVwV H$s JB© h¡&
{\$a µŠ`m_V H$m {MÌ {XImVo hw`o Cg H$m BÝH$ma H$aZo dmcm| H$s Amn{Îm H$s
MMm© H$s JB© h¡&
- Am`V 15 go 26 VH$ _| {µ\$aAm¡Z Ho$ _ygm (Ac¡{hñgcm_) H$s ~mV Z _mZZo Ho$
{ejmàX n[aUm_ H$mo ~Vm`m J`m h¡ Omo à{V\$c Ho$ hmoZo H$m Eo{Vhm{gH$ à_mU h¡&
- Am`V 34 go 41 VH$ _| µŠ`m_V Ho$ {XZ Ad¡kmH$m[a`m| H$s XwX}em Am¡a
AmkmH$m[a`m| Ho$ CÎm_ n[aUm_ H$mo {XIm`m J`m h¡&
- AÝV _| µŠ`m_V Ho$ ZH$maZo dmcm| H$m Odm~ {X`m J`m h¡&
Am¡a O~ CÝh| (_w{_Zm| H$mo) XoIVo Vmo H$hVo Wo: `hr ^Q>Ho$ hw`o cmoJ h¢&

1
Bg gyah H$m {df` àc` VWm Xmo~mam CR>m`o OmZo H$m dU©Z h¡& Am¡a Bg _| Aëcmh Ho$ Z~r gëcëcmhw Ac¡{h d
gëc_ H$mo Z~r Z _mZZo Ho$ Xwîn[aUm_ go gmdYmZ {H$`m J`m h¡& Am¡a µ\$[aíVm| Ho$ H$m`m] H$s MMm© H$a Ho$ `h {dídmg
{Xcm`m J`m h¡ {H$ àc` Adí` Am`oJr, Am¡a Xygam OrdZ hmo H$a ahoJm& `hr \$[aíVo Aëcmh Ho$ AmXoe go Bg {díd
H$s ì`dñWm H$mo ÜdñV H$a X|Jo& `h H$m`© {Og Ag§^d g_Pm Om ahm h¡ Aëcmh Ho$ {c` A{V gac h¡& EH$ jU _|
dh g§gma H$mo {dc` H$a XoJm Am¡a Xygao jU _|, ghgm Xygao g§ga _| ñd§` H$mo Or{dV nmAmoJo&
{\$a {µ\$aAm¡Z H$s H$Wm H$m dU©Z H$a Ho$ Z{~`m| (B©e XyVm|) H$mo Z _mZZo H$m Xwîn[aUm_ ~Vm`m J`m h¡ {Og go {ejm
coZr Mm{h`o&
27 go 33 VH$ nacmoH$ VWm Xmo~mam CR>m`o OmZo H$m dU©Z h¡&
34 go 41 VH$ ~Vm`m J`m h¡ {H$ nacmoH$ Ho$ ñWm`r OrdZ H$m {ZU©` Bg AmYma na hmoJm {H$ {H$g Zo Amkm H$m
Cëc§KZ {H$`m h¡& Am¡a _m`m _moh H$mo AnZo OrdZ H$m ^` {H$`m& Am¡a _Z_mZr H$aZo go ~Mm& `h g_` Adí` AmZm
h¡& A~ {Og Ho$ Omo _Z _| Am`m H$ao& Omo Bgr g§gma H$mo g~ Hw$N> g_PVo Wo `h AZw^d H$a|Jo {H$ dh g§gma _| _mÌ
nc ^a hr aho, Cg g_` g_P _| Am`oJm {H$ Bg nc ^a Ho$ gwI Ho$ {c`o Cg Zo gXm Ho$ {c`o AnZo ^{dî` H$m
{dZme H$a {c`m&

786
79- gyah Zm{µOAmV

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmímrc VWm X`mdmZ² h¡&


1. enW h¡ CZ µ\$[aíVm| H$s Omo Sy>~ H$a (àmU) {ZH$mcVo h¢!
2. Am¡a Omo gacVm go (àmU) {ZH$mcVo h¢&
3. Am¡a Omo V¡aVo ahVo h¢¡&
4. {\$a Omo AmJo {ZH$c OmVo h¢&
5. {\$a Omo H$m`© H$s ì`dñWm H$aVo h¢&1
6. {Og {XZ YaVr H$m±noJr&
7. {Og Ho$ nrN>o hr Xygar H$ån Am Om`oJr&
8. Cg {XZ ~hwV go {Xc Y‹S>H$ aho hm|Jo&
9. CZ H$s Am±I| PwH$s hm|Jr&
10. do H$hVo h¢ {H$ Š`m h_ {\$a nhcr {ñW{V _| cm`o Om`|Jo?
11. O~ h_ (^wa^war) (ImoIcr) {ñW`m± (h{È>`m±) hmo Om`|Jo&
12. CÝhm| Zo H$hm: V~ Vmo Bg dmngr _| j{V h¡&
13. ~g dh EH$ {P‹S>H$s hmoJr&
14. V~ do AH$ñ_mV YaVr Ho$ D$na hm|Jo&
15. (ho Z~r) Š`m Vw_ H$mo _ygm H$m g_mMma nhw±Mm?2
16. O~ n{dÌ dmXr ''Vwdm'' _| Cg CgHo$ nmcZhma Zo nwH$mam&
17. {µ\$aAm¡Z Ho$ nmg OmAmo dh {dÐmohr hmo J`m h¡&
18. VWm Cg go H$hmo {H$ Š`m Vw_ n{dÌ hmoZm MmhmoJo?
19. Am¡a _¡ Vwåh| Vwåhmao nmcZhma H$s grYr amh {XImD$± Vmo Vw_ S>amoJo?
20. {\$a Cg H$mo g~ go ~‹S>m {MÝh (M_ËH$ma) {XIm`m&
21. Vmo Cg Zo Cgo PwR>cm {X`m Am¡a ~mV Z _mZr&
22. {\$a à`mg H$aZo cJm&

1
(1-5) `hm± go ~Vm`m J`m h¡ {H$ àc` H$m Ama§^ ^mar ^yH§$ån go hmoJm Am¡a Xygao hr jU g~ Or{dV hmo H$a YaVr Ho$
D$na hm|Jo&
2
(6-15) BZ Am`Vm| _| àc` {Xdg H$m {MÌ noe {H$`m J`m h¡& Am¡a H$m{µ \$am| H$s AdñWm ~Vm`r JB© h¡ {H$ do Cg
{XZ {H$g àH$ma CnZo Amn H$mo EH$ Iwco _¡XmZ _| nm`|Jo&
787
79- gyah Zm{µOAmV

23. {\$a cmoJm| H$mo EH$Ì {H$`m {\$a nwH$mam&


24. Am¡a H$hm: _¡ Vwåhmam na_ nmcZhma hy±&
25. Vmo Aëcmh Zo Cgo g§gma VWm nacmoH$ H$s `mVZm _| Koa {c`m&
26. dmñVd _| Bg _| Cg Ho$ {c`o {ejm h¡ Omo S>aVm h¡&
27. Š`m Vw_ H$mo n¡Xm H$aZm H${R>Z h¡&
28. Cg H$s N>V D$±Mr H$s Am¡a Mm¡ag {H$`m&
29. Am¡a Cg H$s amV H$mo A§Yoar, VWm {XZ H$mo COmcm {H$`m&
30. Am¡a Bg Ho$ ~mX YaVr H$mo \¡$cm`m&
31. Am¡a Cg go nmZr Am¡a Mmam {ZH$mcm&
32. Am¡a nd©Vm| H$mo Jm‹S> {X`m&
33. Vwåhmao VWm Vwåhmao newAm| Ho$ cm^ Ho$ {c`o&
34. Vmo O~ àc` Am`oJr&1
35. Cg {XZ BÝgmZ AnZm H$aVyV `mX H$aoJm&2
36. Am¡a XoIZo dmco Ho$ {c`o ZaH$ gm_Zo H$a Xr Om`oJr&
37. Vmo {Og Zo {dÐmoh {H$`m&
38. Am¡a gm§gm[aH$ OrdZ H$mo àmW{_º$m Xr&
39. Vmo ZaH$ hr Cg H$m Amdmg hmoJr&
40. naÝVw Omo AnZo nmcZhma H$s _hmZVm go S>am VWm AnZo Amn H$mo _Z_mZr H$aZo
go amoH$m&
41. Vmo {ZíM` hr Cg H$m Amdmg ñdJ© h¡&
42. do Amn go àíZ H$aVo h¢ {H$ dh g_` H$~ Am`oJm?3
43. Vw_ Cg H$s MMm© _| Š`m| n‹S>o hmo?

1
(28-27) ''~‹S>r AmnXm'' àc` H$mo H$hm J`m h¡ Omo Cg H$s Kmoa {ñW{V H$m {MÌU h¡&
2
(35) `h àc` H$m Vrgam MaU hmoJm O~ {H$ dh gm_Zo hmoJr& Cg {XZ àË`oH$ ì`pŠV H$mo AnZo g§gm[aH$ H$_© `mX
Am`|Jo Am¡a H$_m©Zwga {Og Zo gË` Y_© H$s {ejm H$m nmcZ {H$`m hmoJm Cgo ñdJ© H$m gwI {_coJm Am¡a {Og Zo gË`
Y_© Am¡a Z~r gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_ H$mo ZH$mam Am¡a _Z_mZr Y_© Am¡a H$_© {H$`m hmoJm dh ZaH$ H$m ñWm`r
Xw:I ^moJoJm&
3
(42) H$m{µ\$am| H$m `h àíZ g_` OmZZo Ho$ {c`o Zhr, ~pëH$ h§gr C‹S>mZo Ho$ {c`o Wm&
788
79- gyah Zm{µOAmV

44. Cg Ho$ hmoZo Ho$ g_` H$m kmZ Vwåhmao nmcZhma Ho$ nmg h¡&
45. Vw_ Vmo Cgo gmdYmZ H$aZo Ho$ {c`o hmo Omo Cg go S>aVm h¡&1
46. dh {Og {XZ Cg H$m Xe©Z H$a|Jo CÝh| E¡gm cJoJm {H$ dh g§gma _| EH$ g§Ü`m
`m Cg Ho$ gdoao go A{YH$ Zht R>hao&
*****

1
(45) Bg Am`V _| H$hm J`m h¡ {H$ (ho Z~r) gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_ Amn H$m Xm{`ËV _mÌ Cg {XZ go
gmdYmZ H$aZm h¡& Y_© ~c nyd©H$ _ZdmZo Ho$ {c`o Zhr& Omo Zhr _mZoJm Cgo ñd§` Cg {XZ g_P _| Am Om`oJm {H$ Cg
Zo jU ^a Ho$ g§gm[aH$ OrdZ Ho$ ñdW© Ho$ {c`o AnZm ñWm`r gwI Imo {X`m& Am¡a Cg g_` nN>Vmdo H$m Hw$N> cm^
Zhr hmoJm&
789
80- gyah A~g

gyah A~g - 80
gyah A~g Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 42 Am`V| h¢¡&
- Bg H$m Ama§r ''A~g'' eãX go hwAm h¡ {Og H$m AW© ''_w§h ~gmoaZm'' h¡& Bgr
go Bg gyah H$m Zm_ aIm J`m h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 go 10 VH$ _| EH$ {deof KQ>Zm H$s Amoa g§Ho$V H$a Ho$ Z~r
(gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$mo Ü`mZ {Xcm`m J`m h¡ {H$ Amn A{^_m{Z`m|
VWm XwamJ«{h`m| Ho$ nrN>o Z n‹S>|& Cg na Ü`mZ X| Omo gË` H$s ImoO H$aVm Am¡a
AnZm gwYma MmhVm h¡&)
- Am`V 11 go 16 VH$ _| Hw>>aAmZ H$s _{h_m H$m dU©Z {H$`m J`m VWm ~Vm`m
J`m h¡ {H$ {Og H$s Amoa Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) ~wcm aho h¡ dh
{H$VZr ~‹S>r MrµO h¡& Bg {c`o Omo Bg H$m An_mZ H$a|Jo dh ñd§` AnZm hr ~wam
H$a|J&o
- Am`V 17 go 23 VH$ _| àc` Ho$ BZ²H$m[a`m| H$mo MoVmdZr Xr JB© h¡& VWm {\$a
go Or{dV {H$`o OmZo Ho$ à_mU Aëcmh Ho$ nmcZhma hmoZo go àñVwV {H$`o J`o h¡&
- AÝV _| Am`V 42 VH$ µŠ`m_V H$m ä`mdh {MÌ VWm gXmMm[a`m| Am¡a
XwamMm[a`m| Ho$ AcJ-AcJ n[aUm_ ~Vm`o J`o h¡&
*****

1
`h gyah _¸$s h¡& ^mî`H$mam| Zo Bg Ho$ CVaZo H$m H$maU `h {cIm h¡ {H$ EH$ ~ma B©eXyV (gëcmëcmhw Ac¡{h d
gëc_) _¸$m Ho$ à_wIm| H$mo Bñcm_ Ho$ {df` _| g_Pm aho Wo {H$ EH$ AZw`m`r AãXwëcmh {~Z Cå_o _ºy$_
(a{µO`ëcmhw AÝhw) Zo Am H$a Ym{_©H$ {df` _| àíZ {H$`m& Amn Cgo ~wam _mZ J`o Am¡a _w±h \o$a {c`m& Bg na Amn H$mo
gmdYmZ {H$`m J`m {H$ Y_¥ _| g§gm[aH$ _mZ _`m©Xm H$m H$moB© _hËd Zhr, Amn Cgr na àW_ Ü`mZ X| Omo gË` H$mo
_mZVm VWm Cg H$m nmcZ H$aVm h¡& Amn H$m Xm{`Ëd `h ^r Zhr h¡ {H$ {H$gr H$mo gË` _Zdm X|& {\$a Hw$aAmZ E¡gr
MrµO Zhr h¡ {Ogo {dZ` Am¡a Iwem_X go àñVwV {H$`m Om`o& ~pëH$ Omo Cg na {dMma H$aoJm Vmo ñd§` hr Bg gË` H$mo
nm coJm& Am¡a OmZ coJm {H$ {Og {ZamH$ma epŠV Zo g~ Hw$N> {H$`m h¡ Vmo nyOm ^r _mÌ Cgr H$s H$ao Am¡a Cgr Ho$
H¥$Vk hm|& {\$a `{X dh AnZr H¥$VÜZVm na A‹S>o ah J`o Vmo EH$ {XZ Am`oJm O~ `h _mZ _`m©Xm Am¡a CZ H$m H$moB©
ghm`H$ Zhr ah Om`oJm Am¡a àË`oH$ Ho$ H$_m] H$m \$c Cg Ho$ gm_Zo Am Om`oJm&
790
80- gyah A~g

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmímrc VWm X`mdmZ² h¡&


1. (Z~r Zo) Ë`moar M‹T>mB© VWm _w±h \o$a {c`m&
2. Bg H$maU {H$ Cg Ho$ nmg EH$ A±Ym Am`m&
3. Am¡a Vw_ Š`m OmZmo em`X dh n{dÌVm àmßV H$ao&
4. `m ZgrhV J«hU H$ao Omo Cg H$mo cm^ XoVr&
5. naÝVw Omo {d_wI ({ZíMÝV) h¡&
6. Vw_ CZ H$s Amoa Ü`mZ Xo aho hmo&
7. O~ {H$ Vw_ na H$moB© Xmof Zht `{X dh n{dÌVm J«hU Z H$ao&
8. VWm Omo Vwåhmao nmg Xm¡‹S>Vm Am`m&
9. Am¡a dh S>a ^r ahm h¡&
10. Vw_ Cg H$s Amoa Ü`mZ Zht XoVo&1
11. H$Xm{n `h Z H$amo, `h (AWm©V Hw>>aAmZ) EH$ ñ_¥{V (`mX XhmZr) h¡&
12. AV: Omo Mmh| ñ_aU (`mX) H$ao&
13. _mZ³mr` emóm| _| h¡&
14. Omo D$±Mo VWm n{dÌ h¡&
15. E¡go coIH$m| (µ\$[aíVm|) Ho$ hmWm| _| h¡&
16. Omo gå_m{ZV Am¡a AmXaUr` h¡&2
17. BÝgmZ _mam Om`o dh {H$VZm H¥$V¿Z (ZmewH²$²am) h¡&
18. Cgo {H$g dñVw go (Aëcmh) Zo n¡Xm {H$`m?

1
(1-10) ^mdmW© `h h¡ {H$ gË` Ho$ àMmaH$ H$m `h H$V©ì` h¡ {H$ Omo gË` H$s ImoO _| hmo ^co hr dh X[aÐ hmo Cgr
Ho$ gwYma na Ü`mZ Xo& Am¡a Omo A^r_mZ Ho$ H$maU gË` H$s nadmh Zhr H$aVo CZ Ho$ nrN>o g_` Z Jdm`|& Amn H$m `h
Xm{`Ëd ^r Zhr h¡ {H$ CÝh| CnZr ~mV _Zdm X|&
2
(11-16) BZ _| Hw> aAmZ H$s _hmZVm H$mo ~Vm`m J`m h¡ {H$ `h EH$ ñ_¥{V (`mX XhmZr) h¡& {H$gr na WmonZo Ho$
Zhr Am`m h¡& ~pëH$ dh Vmo µ\$[aíVm| Ho$ hmWm| _| ñdJ© _| EH$ n{dÌ emó Ho$ AÝXa gwa{jV h¡& Am¡a dhr go dh
(Hw> aAmZ) Bg g§gma _| Z~r (gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_) na CVmam Om ahm h¡&
791
80- gyah A~g

19. Cgo dr`© go n¡Xm {H$`m, {\$a Cg H$m ^m½` ~Zm`m&


20. {\$a Cg Ho$ {c`o _mJ© gac {H$`m&
21. {\$a _m¡V Xr {\$a g_m{Y _| S>mc {X`m&
22. {\$a O~ MmhoJm Cgo Or{dV H$a coJm&
23. dñVwV: Cg Zo Cg H$s Amkm H$m nmcZ Zht {H$`m&1
24. BÝgmZ AnZo ^moOZ H$s Amoa Ü`mZ Xo&
25. h_ Zo _ygcmYma dfm© H$s&
26. {\$a YaVr H$mo Mram \$m‹S>m&
27. {\$a Cg go AÞ CJm`m&
28. VWm A§Jya Am¡a VaH$m[a`m±&
29. VWm O¡VyZ Ed§ IOya&
30. VWm KZo ~mµJ&
31. Ed§ \$c VWm dZñn{V`m±&
32. Vwåhmao VWm Vwåhmao newAm| Ho$ {c`|&2
33. Vmo O~ H$mZ \$m‹S> XoZo dmcr (àc`) Am Om`oJr&
34. Cg X{Z BÝgmZ AnZo ^mB¥ go ^mJoJm&
35. VWm AnZo _mVm Am¡a {nVm go&
36. Ed§ AnZr nËZr VWm AnZo nwÌm| go&
37. àË`oH$ ì`pŠV H$mo Cg {XZ AnZr n‹S>r hmoJr&
1
(17-23) VH$ {dídmg hrZm| na {e¸$ma h¡ {H$ `{X dh AnZo A{ñVËd na {dMma H$a| {H$ h_ Zo {H$VZr VwÀN> dr`©
H$s ~y±X go Cg H$s aMZm H$s VWm CnZr X`m go Cgo MoVZm Am¡a g_P Xr naÝVw BZ g~ CnH$mam| H$mo ^yc H$a H¥$V¿Z
~Zm hwAm h¡, Am¡a nyOm CnmgZm AÝ` H$s H$aVm h¡&
2
(24-32) BZ Am`Vm| _| BÝgmZ Ho$ OrdZ gmYZm| H$mo gmú` Ho$ én _| àñVwV {H$`m J`m h¡ Omo Aëcmh H$s Anma
X`m Ho$ n[aMm`H$ h¡& AV: O~ gmar ì`dñWm dhr H$aVm h¡ Vmo {\$a Cg Ho$ BZ CnH$mam| na BÝgmZ Ho$ {c`o C{MV Wm
{H$ Cgr H$s ~mV _mZo Am¡a Cgr Ho$ AmXoem| H$m nmcZ H$ao Omo Hw$aAmZ Ho$ _mÜ`_ go A{ÝV_ Z~r _whå_X (gëcmëcmhw
Ac¡{h d gëc_) Ûmam àñVwV {H$`m Om ahm h¡& (XmdVwc Hw>>aAmZ)
792
80- gyah A~g

38. Cg {XZ ~hwV go Mohao CÁOdc hm|Jo&


39. h§gVo Ed§ àgÞ hm|Jo&
40. VWm ~hwV go Moham| na Yyc n‹S>r hmoJr&
41. CZ na H$m{c_m N>mB© hmoJr&
42. dhr H$m{µ\$a Am¡a Hw$H$_u cmoJ h¡&1
*****

1
(33-42) BZ Am`Vm| H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ g§gma _| {H$gr na H$moB© AmnXm AmVr h¡ Vmo Cg Ho$ AnZo cmoJ Cg H$s
ghm`Vm Am¡a ajm H$aVo h¡& naÝVw àc` Ho$ {XZ g~ H$mo AnZr AnZr n‹S>r hmoJr Am¡a Cg Ho$ H$_© hr Cg H$s ajm
H$a|Jo&
793
81- gyah VH²$dra

gyah VH²$dra - 81
gyah VH²$~ra Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 29 Am`V| h¡&
- Bg _| àc` Ho$ {XZ gy`© Ho$ cnoQ> {X`o OmZo Ho$ {c`o ''Hw${ìdaV'' eãX Am`m h¡&
Bg {c`o Bg H$m Zm_ gyah VH²$dra h¡& {Og H$m AW© cnoQ>Zm h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 go 6 VH$ àc` H$s àW_ KQ>Zm Am¡a Am`V 7 go 14 VH$
_| Xygar KQ>Zm H$m {MÌU {H$`m J`m h¡&
- Am`V 15 go 25 VH$ _§ `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Hw> aAmZ Am¡a Z~r
(gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) Omo gyMZm Xo aho h¡ dh gË` na AmYm[aV h¡&
- Am`V 26 go 29 VH$ _| BÝH$ma H$aZo dmcm| H$mo MoVmdZr Xr JB© h¡ {H$ Hw>>aAmZ
H$mo Z _mZZm gË` H$m BÝH$ma h¡&
*****

1
`h gyah Ama§{^H$ gyaVm| _| go h¡& Bg _| àc` VWm XyVËd ([agmcV) H$m dU©Z h¡&
794
81- gyah VH²$dra

1. O~ gy`© cnoQ> {X`m Om`oJm&


2. Am¡a O~ Vmao Yw{_c hmo Om`|J&o
3. O~ nd©V Mcm`o Om`|Jo&
4. Am¡a O~ Xg _hrZo H$s Jm{^Z D$±Q>{Z`m± N>mo‹S> Xr Om`|Jr&
5. Am¡a O~ dZ² new EH$Ì H$a {X`o Om`|Jo&
6. Am¡a O~ gmJa ^‹S>H$m`o Om`|Jo&1
7. Am¡a O~ àmU Omo‹S> {X`o Om`|Jo&
8. Am¡a O~ Or{dV Jm‹S>r JB© H$Ý`m go àíZ {H$`m Om`oJm&
9. {H$ dh {H$g AnamY Ho$ H$maU ~Y H$s JB©&
10. VWm O~ H$_© nÌ \¡$cm {X`o Om`|Jo&
11. Am¡a O~ AmH$me H$s Imc CVma Xr Om`oJr&
12. Am¡a O~ ZaH$ YhH$mB© Om`oJr&
13. Am¡a O~ ñdJ¥ g_rn cmB© Om`oJr&
14. Vmo àË`oH$ àmUr OmZ coJm {H$ dh Š`m coH$a Am`m h¡&2
15. _¡ enW coVm hy± CZ Vmam| H$s Omo nrN>o hQ> OmVo h¡&
16. Omo McVo McVo Nw>n OmVo h¡&
17. Am¡a amV H$s (enW), O~ g_mßV hmoZo cJVr h¡&
18. VWm ^moa H$s O~ COmcm hmoZo cJVm h¡&
19. `h (Hw> aAmZ) EH$ _mÝ`da ñdJ© XyV H$m cm`m hwAm H$WZ h¡&
20. Omo epŠV emcr h¡& Ae© ({g§hmgZ) Ho$ _m{cH$ Ho$ nmg CÀM nX dmcm h¡&
21. {Og H$s ~mV _mZr OmVr h¡ Am¡a ~‹S>m A_mZVXma h¡&1
1
(1-6) BZ _| àc` Ho$ àW_ MaU _| {díd _| Omo CWc nwWc hmoJr Cg H$mo {XIm`m J`m h¡ {H$ AmH$me, YaVr Am¡a
nd©V, gmJa VWm Ord OÝVwAm| H$s Š`m Xem hmoJr& Am¡a _m`m _moh _| n‹S>m BÝgmZ Bgr g§gma _| AnZo {à`da YZ go
H¡$gm ~o nadmh hmo Om`oJm& dZ² new ^r ^` H$o _mao EH$Ì hmo Om`|Jo& gmJam| Ho$ Oc ßcmdZ go YaVr Oc Wc hmo Om`oJr&
2
(7-14) BZ Am`Vm| _| àc` Ho$ Xygao MaU H$s Xem H$mo Xem©`m J`m h¡ {H$ BÝgmZm| H$s AmñWm Am¡a H$_m] Ho$ AZwgma
lo{U`m± ~Z|Jr& Z¥e§{gVm| (_µOcy_m|) Ho$ gmW Ý`m` {H$`m Om`oJm& H$_© nÌ Imoc {X`o Om`|Jo& ZaH$ ^‹S>H$mB© Om`oJr& ñdJ©
gm_Zo H$a Xr Om`oJr& Am¡a Cg g_` g^r H$mo dmñV{dH$Vm H$m kmZ hmo Om`oJm& Bñcm_ Ho$ CX` Ho$ g_` Aa~ _|
Hw$N> cmoJ nw{Ì`m| H$mo OÝ_ coVo hr Or{dV Jm‹S> {X`m H$aVo Wo& Bñcm_ Zo Zm[a`m| H$mo OrdZ àXmZ {H$`m& Am¡a CÝh|
Or{dV Jm‹S> XoZo H$mo Kmoa AnamY Kmo{fV {H$`m Am`V Z§. 8 _| CÝhr Z¥e§g Anam{Y`m| H$mo {YŠH$mam J`m h¡&
795
81- gyah VH²$dra

22. Am¡a Vwåhmam gmWr CÝ_V Zht h¡&


23. Cg Zo Cg H$mo AmH$me _| Iwco én go XoIm h¡&
24. dh namoj (µJ¡~) H$s ~mV ~VmZo _| àcmo^r Zht h¡&2
25. `h {Y¸$mar e¡VmZ H$m H$WZ Zht h¡&
26. {\$a Vw_ H$hm± Om aho hmo?
27. `h g§gma dm{g`m| Ho$ {c`o EH$ ñ_¥{V (emó) h¡&
28. Vw_ _| go Cg Ho$ {c`o Omo gwYaZm MmhVm hmo&
29. VWm Vw_ {díd Ho$ nmcZhma Ho$ Mmho {~Zm Hw$N> Zht H$a gH$Vo&3
*****

1
(15-21) Vmam| H$s ì`dñWm J{V VWm A§Yoao Ho$ níMmV {Z`{_V ê$n go COmcm H$s enW Bg ~mV H$s Jdmhr h¡ {H$
Hw> aAmZ Á`mo{Vf H$s ~H$dmg Zhr& ~pëH$ `h B©e dmUr h¡& {Og H$mo EH$ epŠVemcr VWm gå_mZ dmcm µ \$[aíVm co H$a
_whå_X gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_ Ho$ nmg Am`m& Am¡a A_mZVXmar go Bgo nhw±Mm`m&
2
(22-24) BZ _| `h MoVmdZr Xr JB© h¡ {H$ _hm B©eXyV (_whå_X gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_) Omo gwZm aho h¡, Am¡a
Omo µ\$[aíVm dør (àH$meZm) cmVm h¡ CÝhm|Zo Cgo XoIm h¡& dh namoj H$s ~mV| àñVwV H$a aho h¡ H$moB© Á`mo{Vf H$s ~mV
Zhr, Omo {Y¸$mao e¡VmZ Á`mo{V{f`m| H$mo {X`m H$aVo h¡&
3
(27-29) BZ gmú`m| Ho$ níMmV gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ Hw> aAmZ _mÌ `mX XhmZr h¡& Bg {díd _| Bg Ho$ gË`
hmoZo Ho$ g^r cjU g~ H$o gm_Zo h¡& BZ H$m AÜ``Z H$a Ho$ ñd§` gË` H$s amh AnZm cmo AÝ`Wm AnZm hr {~Jm‹S>m|Jo&
796
82- gyah Bpݵ\$Vma

gyah Bpݵ\$Vma - 82
gyah Bpݵ\$Vma Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 19 Am`V| h¢&
- ''Bpݵ\$Vma'' H$m AW© ''\$Q>Zm'' h¡& Bg _| àc` Ho$ {XZ AmH$me Ho$ \$Q> OmZo
H$s gyMZm Xr JB© h¡& Bgr H$maU Bg H$m `h Zm_ h¡&
- Bg H$s Am`V 1 go 5 VH$ _| àc` H$m Ñí` àñVwV {H$`m J`m h¡ {H$ O~
àc` Am`oJr Vmo _Zwî` H$m g~ {H$`m Yam gm_Zo Am Om`oJm&
- {\$a Am`V 6 go 8 VH$ _| _Zwî` H$mo `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ {Og Aëcmh Zo
Cgo n¡Xm {H$`m h¡ Š`m Cgo _Z_mZr H$aZo Ho$ {c`o N>mo‹S> XoJm?
- Am`V 9 go 12 VH$ _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ _Zwî` H$m àË`oH$ H$_© {cIm Om ahm
h¡&
- Am`V 13 go 19 VH$ _| gXmMm[a`m| Am¡a XwamMm[a`m| Ho$ n[aUm_ V~mVo hw`o
gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ àc` Ho$ {XZ {H$gr Ho$ ~g _| Hw$N> Z hmoJm, Cg {XZ
g^r A{YH$ma Aëcmh Ho$ hmW _| hmoJm&
*****

797
82- gyah Bpݵ\$Vma

1. O~ AmH$me \$Q> Om`oJm&


2. VWm O~ Vmao P‹S> Om`|Jo&
3. Am¡a O~ gmJa C~c n‹S>|Jo&
4. Am¡a O~ g_m{Y`m± (µH$~a|) Imoc Xr Om`|Jr&
5. V~ àË`oH$ àmUr H$mo kmZ hmo Om`oJm Omo Cg Zo {H$`m h¡ Am¡a Zht {H$`m h¡&1
6. ho BÝgmZ! VwUo {H$g dñVw Zo Voao CXma nmcZhma go ~hH$m {X`m&
7. {Og Zo Voar aMZm H$s {\$a VwPo g§Vw{cV ~Zm`m&
8. {Og ê$n _| Mmhm ~Zm {X`m&2
9. dmñVd _| Vw_ à{V\$c (àc`) Ho$ {XZ H$mo Zht _mZVo&
10. O~ {H$ Vw_ na {ZarjH$ (nmg~mZ) h¡&
11. Omo _mZZr` coIH$ h¡&
12. do Omo Hw$N> Vw_ H$aVo hmo OmZVo h¡&3
13. {Z:g§Xoh gXmMmar gwIm| _| hm|Jo&
14. Am¡a XwamMmar ZaH$ _|&
15. à{VH$ma (~Xco) Ho$ {XZ Cg _| Pm|H$ {X`o Om`|Jo&
16. Am¡a do Cg go ~M ahZo dmco Zht&4
17. Am¡a Vw_ Š`m OmZmo {H$ ~Xco H$m {XZ Š`m h¡?

1
(1-5) BZ _| àc` Ho$ {XZ AmH$me J«hm| VWm YaVr Am¡a g_m{Y`m| na Omo Xem JwµOao Jr Cg H$m {dÌU {H$`m J`m h¡&
VWm MoVmdZr Xr JB© h¡ {H$ g~ Ho$ H$VyªV Cg Ho$ gm_Zo Am Om`|Jo&
2
(6-8) ^mdmW© `h h¡ {H$ BÝgmZ H$s n¡XmBe _| Aëcmh H$s epŠV, XjmVm VWm X`m Ho$ Omo c{U h¡, CZ Ho$ Xn¥U _|
`h ~Vm`m J`m h¡ {H$ àc` H$mo Ag§^d Z g_Pmo& `h g~ ì`dñWm Bg ~mV H$m à_mU h¡ {H$ Vwåhmam A{ñVËd ì`W©
Zhr h¡ {H$ _Z_mZr H$amo& Bg H$m AW© `h ^r hmo gH$Vm h¡ {H$ O~ VwåhOmam A{ñVËd Am¡a én aoIm Hw$N> ^r Vwåhmao
~g Zhr, Vmo {\$a {Og epŠV Zo g~ {H$`m Cgr H$s epŠV _| àc` VWm à{VH$ma Ho$ hmoZo H$mo Š`m| Zhr _mZVo?
3
(9-12) BZ Am`Vm| _| Bg ^«_ H$m IÊS>Z {H$`m J`m h¡ {H$ g^r H$_m] Am¡a H$WZm| H$m kmZ H¡$go hmo gH$Vm h¡&
4
(13-16) BZ Am`Vm| _| gXmMm[a`m| VWm XwamMm[a`m| H$m n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡ {H$ EH$ ñdJ© Ho$ gwIm| _| ahoJm& Am¡a
Xygam ZaH$ Ho$ XÊS> H$m ^mJr ~ZoJm&
798
82- gyah Bpݵ\$Vma

18. {\$a Vw_ Š`m OmZmo {H$ ~Xco H$m {XZ Š`m h¡?
19. {Og {XZ {H$gr H$m {H$gr Ho$ {c`o H$moB© A{YH$ma Zht hmoJm, Am¡a Cg {XZ g~
A{YH$ma Aëcmh H$m hmoJm&1
*****

1
(17-19) BZ Am`Vm| _| Xmo dmŠ`m| _| àc` H$s MMm© Xmoham H$a Cg H$s ä`mZH$Vm H$mo Xem©Vo hw`o ~Vm`m J`m h¡ {H$
{ZU©`~o cmJ hmoJm& H$moB© {H$gr H$s ghm`Vm Zhr H$a gHo$Jm& gË` AmñWm Am¡a gËH$_© hr ghm`H$ hm|Jo {Og H$m _mJ©
Hw> aAmZ {XIm ahm h¡& Hw> aAmZ H$s g^r Am`Vm| _| à{VH$ma H$m {XZ àc` Ho$ {XZ H$mo hr ~Vm`m J`m h¡ {Og {XZ
àË`oH$ _Zwî` H$mo AnZo H$_m©Zwgma à{VH$ma {_coJm&
799
83- gyah _wVpµâµ\$µ\$sZ

gyah _wVpµâµ\$µ\$sZ - 83
gyah _wVpµâµ\$µ\$sZ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 36 Am`V| h¡&
- Bg gyah Ho$ Ama§^ _| ''_wVpµâµ\$µ\$sZ'' eãX Am`m h¡& {Og H$m AW© h¡: ZmnZo-
Vm¡cZo _| H$_r H$aZo dmco. Bgr go Bg H$m Zm_ aIm J`m h¡&1
- Am`V 1 go 6 VH$ _| ì`dgm{`H$ J`m h¡ {H$ Hw$H${_©`m| Ho$ H$_© EH$ {deof n§Or
{Og H$m Zm_ ''{gÁOrZ'' h¡, _| {cIo hw`o h¡ Am¡a gXmMm[a`m| Ho$
''Bpëcæ`rZ'' _|, {OZ Ho$ AZwgma CZ H$m {ZU©` {H$`m Om`oJm Am¡a XmoZm| H$m
n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡&
- Am`V 29 go AÝV VH$ B©_mZ dmcm| H$mo {Xcmgm Xr JB© h¡ {H$ {damo{Y`m| Ho$ ì`§J
go Xw:Ir Z hm| AmO dh Vw_ na h±g aho h¡ H$c Vw_ CZ na h±gmoJo&
*****

1
Zmn Vm¡c _| H$_r ~hwV ~‹S>r g_m{OH$ mam~r h¡& Am¡a `h amoJ {dJV g_wXm`m| _| ^r {def én go nm`m OmVm Wm& gyah
_wVpµâµ\$µ\$sZ _| Bg ~wamB© H$s H$‹S>r qZXm H$s JB© h¡& Am¡a àc` {Xdg _| CZ H$mo H$R>moa `mVZm H$s gyMZm Xr JB© h¡&
800
83- gyah _wVpµâµ\$µ\$sZ

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. {dZme h¡ S§>S>r _mao dmcm| H$m&
2. Omo cmJm| go Zmn H$a c| Vmo nyam coVo h¡&
3. Am¡a O~ CZ H$mo Zmn `m Vmoc H$a XoVo h¡ Vmo H$_ XoVo h¡&
4. Š`m do Zht gmoMVo {H$ {\$a Or{dV {H$`o Om`|Jo?
5. EH$ ^rfU {XZ Ho$ {c`&
6. {Og {XZ g^r {díd Ho$ nmcZhma Ho$ gm_Zo I‹S>o hm|Jo&1
7. H$Xm{n E¡gm Z H$amo, {ZíM` ~wam| H$m H$_© nÌ ''{gÁOrZ'' _| h¡&
8. Am¡a Vw_ Š`m OmZm| {H$ ''{gÁOrZ'' Š`m h¡?
9. dh {c{IV _hmZ² nwñVH$ h¡&
10. Cg {XZ PwR>cmZo dmcm| Ho$ {c`o {dZme h¡&
11. Omo à{VH$ma (~Xco) Ho$ {XZ H$mo PwR>cmVo h¡&
12. VWm Cgo dhr PwR>cmVm h¡ Omo _hm AË`mMmar Am¡a nmnr h¡&
13. O~ CZ Ho$ gm_Zo h_mar Am`Vm| H$m AÜ``Z {H$`m OmVm h¡ Vmo H$hVo h¡: nyd©Om|
H$s H$pënV H$Wm`| h¡&
14. gwZmo! CZ Ho$ {Xcm| na Hw$H$_m] Ho$ H$maU cmoh_c cJ J`m h¡&
15. {ZíM` do Cg {XZ AnZo nmcZhma (Ho$ Xe©Z) go amoH$ {X`o Om`|Jo&
16. {\$a do ZaH$ _| Om`|Jo&
17. {\$a H$hm Om`oJm {H$ `hr h¡ {Ogo Vw_ {_Ï`m _mZVo Wo&1

1
(1-6) Bg gwah H$s àW_ N>: Am`Vm| _| Bgr ì`dgm{`H$ {dídmg KmV na nH$‹S> H$s JB© h¡ {H$ Ý`m` Vmo `h h¡ {H$
AnZo {c`o AÝ`m` Zhr MmhVo Vmo Xygam| Ho$ gmW Ý`m` H$amo& Am¡a Bg amoJ H$m {ZdmaU Aëcmh Ho$ ^` VWm nacmoH$ na
{dídmg hr go hmo gH$Vm h¡& Š`m|{H$ Bg {ñW{V _| {Zjon (A_mZVXmar. EH$ Zr{V hr Zhr ~pëH$ Ym{_©H$ H$V©ì` hmoJm
Am¡a Bg na {ñWV ahZm cm^ VWm hm{Z na {Z^©a Zhr ahoJm&
801
83- gyah _wVpµâµ\$µ\$sZ

18. gÀM `h h¡ {H$ gXmMm[a`m| Ho$ H$_© nÌ ''Bpëcæ`rZ'' _| h¡&


19. Am¡a Vw_ Š`m OmZmo {H$ ''Bpëcæ`rZ'' Š`m h¡?
20. EH$ A§{H$V nwñV h¡&
21. {Og Ho$ nmg g_rndVu (µ\$[aíVo) CnpñWV ahVo h¡&
22. {ZíM` gXmMmar AmZ§X _| hm|Jo&
23. {g§hmgZm| Ho$ D$na ~¡R> H$a g~ Hw$N> XoI aho hm|J&o
24. Vw_ CZ Ho$ _wIm| go AmZ§X Ho$ {MÝh AZwrd H$amoJo&
25. CÝh| _wha cJr ewÕ _{Xam {ncm`r Om`oJr&
26. `h _wha H$ñVyar H$s hmoJr& Vmo Bg H$s A{^cmfm H$aZo dmcm| H$mo Bg H$s
A{^cmfm H$aZr Mm{h`o&
27. Cg _| VgZr_ {_cr hmoJr&
28. dh EH$ òmoV h¡ {Og go (Aëcmh Ho$) g_rn dVu {n`|J&o 2
29. nmnr (g§gma _|) B©_mZ cmZo dmcm| na h§gVo Wo&
30. Am¡a O~ CZ Ho$ nmg go JwµOaVo Vmo Am±I| {_MH$mVo Wo&
31. Am¡a O~ AnZo n[adma _| dm{ng OmVo Vmo AmZ§X coVo hw`o dm{ng hmoVo Wo&
32. Am¡a O~ CÝh| (_w{_Zm| H$mo) XoIVo Vmo H$hVo Wo: `hr ^Q>Ho$ hw`o cmoJ h¡&
33. O~ {H$ do CZ Ho$ {ZarjH$ ~ZmH$a Zht ^oOo J`o Wo&

1
(7-17) BZ Am`Vm| _| Hw$H${_©`m| Ho$ Xwîn[aUm_ H$m {ddaU {X`m J`m h¡& VWm `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ CZ Ho$ Hw$H$_©
nhco hr go AnamY nÌm| _| A§{H$V {H$`o Om aho h¡& VWm do nacmoH$ _| H$‹S>r `mVZm H$m gm_Zm H$a|Jo& Am¡a ZaH$ _| Pm|H$
{X`o Om`|Jo&
''{gÁOrZ'' go A{^àm`: EH$ OJh h¡ Ohm± na H$m{µ\$am|, AË`mMm[a`m| Am¡a _wpíaH$m| Ho$ Hw$H$_© nÌ VWm àmU EH$Ì {H$`o
OmVo h¡& {Xcm| H$m cmoh_c: nmnm| H$s H$m{c_m H$mo H$hm J`m h¡& nmn A§VamË_m H$mo AÝYH$ma ~Zm XoVo h¡ Vmo gË` H$mo
ñdrH$ma H$aZo H$s ñd^m{dH$ `mo½`Vm Imo XoVo h¡&
2
(18-28) BZ Am`Vm| _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ gXmMm[a`m| Ho$ H$_© D$±Mo nÌm| _| A§{H$V {H$`o Om aho h¡ Omo µ \$[aíVm| Ho$
nmg gwa{jV h¡& Am¡a do ñdJ© _| gwI Ho$ gmW ah|Jo& ''Bpëcæ`rZ'' go A{^àm`: OÞV _| EH$ OJh h¡& Ohm± na ZoH$
cmoJm| Ho$ H$_© nÌ VWm àmU EH$Ì {H$`o OmVo h¡& dhm± na g_rnd{V© µ\$[aíVo CnpñWV ahVo h¡&
802
83- gyah _wVpµâµ\$µ\$sZ

34. Vmo Omo B©_mZ cm`o AmO H$m{µ\$am| na h§g aho h¡&
35. {g§hmgZm| Ho$ D$na go CÝh| XoI aho h¡&
36. Š`m H$m{µ\$am| ({dídmg hrZm|) H$mo CZ H$m ~Xcm Xo {X`m J`m?1
*****

1
(29-36) BZ Am`Vm| _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ nacmoH$ _| H$_m] H$m \$c {X`m Om`oJm Vmo g§gm[aH$ n[a{ñW{V`m± ~Xc
Om`|Jr& g§gma _| Vmo g~ Ho$ {c`o Aëcmh H$s X`m h¡, naÝVw Ý`m` Ho$ {XZ Omo AnZo gwI gw{dYm na Jd© H$aVo Wo Am¡a
{OZ {ZY©Z _wgc_mZm| H$mo XoI H$a Am±I| _maVo Wo, dhm± na dhr CÝm Ho$ Xwîn[aUm_ H$mo XoI H$a àgÞ hm|Jo& A§{V_
Am`V _| {dídmg hrZm| Ho$ Xwîn[aUm_ H$mo CZ H$m H$_© H$hm J`m h¡& {Og _| `h g§Ho$V h¡ {H$ gw \$c Am¡a Hw$\$c ñd§`
BÝgmZ Ho$ AnZo H$_m] H$m ñd^m{dH$ à^md hmoJm&
803
84- gyah BpÝeµH$mµH$

gyah BpÝeµH$mµH$ - 84
gyah BpÝeµH$mµH$ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 25 Am`V| h¡&
- BpÝeµH$mµH$ H$m AW©: \$Q>Zm h¡& Bg _| AmH$me Ho$ \$Q>Zo H$s gwMZm Xr JB© h¡, Bg
H$maU Bg H$m `h Zm_ h¡&1
- Am`V 1 go 5 VH$ _| Cg CWc nwWc H$m g§jon _| dU©Z h¡ Omo àc` AmVo hr
Bg YaVr Am¡a AmH$me _| hmoJr&
- Am`V 6 go 15 VH$ _| _Zwî` Ho$ Aëcmh Ho$ Ý`m`mc` _|o nhw±MZo, H$_©nÌ {X`o
OmZo Am¡a AnZo n[aUm_ H$mo nhw±MÝmo H$m dU©Z h¡&
- Am`V 16 go 20 VH$ {díd H$s {Zem{Z`m| go à_m{UV {H$`m J`m h¡ {H$ _Zwî`
H$mo _m¡V Ho$ níMmV² {d{^Þ {ñW{V`m| go JwµOaZm hmoJm&
- A{ÝV_ Am`Vm| _| CÝh| Y_H$s Xr JB© h¡ Omo Hw>>aAmZ gwZH$a Aëcmh Ho$ AmJo
Zht PwH$Vo ~pëH$ Cgo PwR>cmVo h¡& Am¡a CÝh| AZÝV à{V\$c H$s ew^gyMZm Xr
JB© h¡ Omo B©_mZ cm H$a gXmMma H$aVo h¡&
*****

1
Bg gyah H$m erf©H$ ^r àc` (µŠ`m_V) VWm nacmoH$ (Am{maV) h¡&
804
84- gyah BpÝeµH$mµH$

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. O~ AmH$me \$Q> Om`oJm&
2. Am¡a AnZo nmcZhma H$s gwZoJm Am¡a `hr Cgo H$aZm ^r Mm{h`o&
3. VWm O~ YaVr \¡$cm Xr Om`oJr&
4. Am¡a Omo CgHo$ ^rVa h¡ \¡$H$ XoJr VWm mmcr hmo Om`oJr&
5. Am¡a AnZo nmcZhma H$s gwZoJr Am¡a `hr Cgo H$aZm ^r Mm{h`o&1
6. ho BÝgmZ! dñVwV: Vy AnZo nmcZhma go {_cZo Ho$ {c`o n[al_ H$a ahm h¡, Am¡a
Vy Cg go Adí` {_coJm&
7. {\$a {Og {H$gr H$mo Cg H$m H$_© nÌ Xm{hZo hmW _| {X`m Om`oJm&
8. Vmo Cg H$m gac {hgm~ {c`m Om`oJm&
9. VWm dh AnZm| _| àgÞ hmoH$a dmng Om`oJm&
10. Am¡a {OZ H$mo CZ H$m H$_© nÌ ~m`| hmW _| {X`m Om`oJm&
11. Vmo dh {dZme (_¥Ë`w) H$mo nwH$maoJm&
12. VWm ZaH$ _| Om`oJm&
13. dh AnZm| _| àgÞ ahVm Wm&
14. Cg Zo gmgoMm Wm {H$ H$^r ncQ> H$a Zht Am`oJm&
15. Š`m| Zht? {ZíM` Cg H$m nmcZhma Cgo XoI ahm Wm&2
16. _¡ gm§Ü` cm{c_m H$s enW coVm hy±!
17. VWm amV H$s, Am¡a {Ogo dh EoH$Ì H$ao !
18. VWm Mm±X H$s O~ nyam hmo Om`o&
19. {\$a Vw_ Adí` EH$ Xem go Xygar Xem na gdma hmoJo&

1
(1-5) BZ Am`Vm| _| àc` Ho$ g_` AmH$me Ed§ YaVr _| Omo hcMc hmoJr Cg H$m {MÌU H$aVo hw`o `h ~Vm`m J`m
h¡ {H$ Bg {díd Ho$ {dYmVm Ho$ AmkmZwgma `h AmH$me Am¡a YaVr H$m`©aV h¡ Am¡a àc` Ho$ g_` ^r Cgr H$s Amkm H$m
nmcZ H$a|Jo& YaVr H$mo \¡$cmZo H$m AW© `h h¡ {H$ nd©V Am{X IÊS> IÊS> hmo H$a g_ñV ^y{_ Mm¡ag H$a Xr Om`oJr&
2
(6-15) BZ Am`Vm| _| BÝgmZ H$mo gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ VwPo ^r AnZo nmcZhma go {_cZm h¡& Am¡a Yrao Yrao
Cgr H$s Am¡a Om ahm h¡& dhm± AnZo H$_m©Zwgma {Ogo Xm`| hmW _| H$_© nÌ {_coJm dh AnZm| go àgÞ hmoH$a {_coJm&
Am¡a {Og H$mo ~m`| hmW _| H$_© nÌ {X`m Om`oJm Vmo dh {dZme H$mo nwH$maoJm& `h dhr hmoJm {Og Zo _m`m _moh _| Hw$AmZ©
H$mo ZH$ma {X`m Wm& Am¡a gmoMm {H$ Bg g§gm[aH$ OrdZ Ho$ níMmV² H$moB© OrdZ Zhr Am`oJm&
805
84- gyah BpÝeµH$mµH$

20. {\$a Š`m| do {dídmg Zht H$aVo&


21. Am¡a O~ CZ Ho$ nmg Hw> aAmZ n‹T>m OmVm h¡ Vmo gÁXm Zht H$aVo&1
22. ~pëH$ H$m{µ\$a Vmo Cgo PwR>cmVo h¡&
23. Am¡a Aëcmh CZ Ho$ {dMmam| H$mo ^{c ^m±{V OmZVm h¡&
24. AV: CÝh| XwI Xm`r `mVZm H$s ew^ gyMZm gwZm Xmo&
25. naÝVw Omo B©_mZ cm`o VWm gXmMma {H$`o CZ Ho$ {c`o g_mßV Z hmoZo dmcm ~Xcm
h¡&2
*****

1
(16-21) BZ Am`Vm| _| {díd Ho$ Hw$N> cjUm| H$mo gmú` ñdén àñVw H$a Ho$ gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ {Og àH$ma
`h {díd ñdê$n àñVwV H$a Ho$ gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ {Og àH$ma `h {díd VrZ {ñW{V`m| go JwµOaVm h¡ Bgr àH$ma
Vwåh| ^r VrZ {ñW{V`m| go JwµOaZm h¡: g§gm[aH$ OrdZ, {\$a _aU, {\$a nacmoH$ H$m ñWm`r OrdZ {Og H$m gwI Xw:I
g§gm[aH$ H$_m] Ho$ AmYma na hmoJm&
2
(22-25) BZ Am`Vm| _| CZ Ho$ {c`o MoVmdZr h¡ Omo BZ ñd^m{dH$ gmú`m| Ho$ hmoVo hw`o Hw> aAmZ H$mo Z _mZZo na A‹S>o
hw`o h¡& Am¡a CZ Ho$ {c`o ew^ gyMZm h¡ Omo Bgo _mZ H$a {dídmg (B©_mZ) VWm gwH$_© H$s amh na AJ«ga h¡&
806
85- gyah ~wê$O

gyah ~wê$O - 85
gyah ~wê$O Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 22 Am`V| h¡&
- Bg H$s àW_ Am`Vm| _| ~wOm] (ZjÌ) dmco AmH$me H$s enW cr JB© h¡& {Og go
Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&1
- Am`V 1 go 3 VH$ à{V\$c Ho$ {XZ Ho$ {XZ Ho$ hmoZo H$m Xdm {H$`m J`m h¡&
- Am`V 4 go 11 VH$ CZ H$mo Y_H$s Xr ½mB© h¡ Omo _wgc_mZm| na Ho$dc Bg
{c`o AË`mMma H$aVo h¡ {H$ dh EH$ Aëcmh na B©_mZ cm`o h¡& Am¡a Omo Bg
AË`mMma Ho$ hmoVo B©_mZ na {ñWV ah| CÝh| ñdJ© H$s ew^gyMZm Xr JB© h¡& {\$a
Am`V 16 VH$ AË`mMm[a`m| H$mo gy{MV {H$`m J`m h¡ {H$ Aëcmh H$s nH$‹S>
H$‹S>r h¡& gmW hr Aëcmh Ho$ CZ JwUm| H$m dU©Z {H$`m J`m h¡ {OZ go ^` n¡Xm
hmoVm h¡ Am¡a j_m _m±JZo H$s àoaUm {_cVr h¡&
- Am`V 17 go 20 VH$ AË`mMm[a`m| H$s {ejmàX `mVZm H$s Amoa g§Ho$V h¡ Am¡a
`h MoVmdZr h¡ {H$ {damoYr Aëcmh Ho$ Koao _| h¡&
- AÝV _| Hw>>aAmZ H$mo EH$ D$±Mr nwñVH$ ~Vm`m h¡ {Og H$m òmoV n{dÌ VWm
gwa{jV h¡ Am¡a {Og H$s H$moB© ~mV AgË` Zht hmo gH$Vr&
*****

1
`h gyah _¸$m Ho$ Cg `wJ _| CVar O~ _wgc_mZm| H$mo Kmoa `mVZm`| Xo H$a Bñcm_ go \o$aZo H$m à`mg µOmoam| na Wm&
E¡gr n[a{ñW{V`m| _| EH$ Amoa Vmo _wgc_mZm| H$mo {Xcmgm {X`m Om ahm h¡, Am¡a Xygar Amoa H$m{µ \$am| H$mo gmdYmZ {H$`m
Om ahm h¡& Am¡a Bg Ho$ {c`o ''Añhm~o CI²XyX'' (ImB©`m| dmcm|) H$s H$Wm H$m dU©Z {H$`m Om ahm h¡&
X{jUr Aa~ _| ZOamZm, Ohm± B©gmB© ahVo Wo, H$mo ~‹S>m _hËd àmßV Wm& `h EH$ ì`dgm{`H$ Ho$ÝÐ Wm& VWm
gm_m{OH$ H$maUm| go ''Oy-Zdmg'' `_Z Ho$ `hyXr g_«mQ> Zo Cg na AmH«$_U H$a {X`m& Am¡a AmJ go ^ao J‹T>m| _| Za
Zm[a`m| VWm ~ÀMm| H$mo {\$H$dm {X`m {Og Ho$ ~Xco 525 B©. _| hãem Ho$ B©gmB©`m| Zo `_Z na AmH«$_U H$a Ho$ ''Oy -
Zdmg'' VWm Cg Ho$ {hå`ar amÁ` H$m AÝV H$a {X`m& Bg H$s nw{ ''Jwam~'' Ho$ {ecm coI go hmoVr h¡ Omo dV© _mZ _|
Adeofkm| H$mo {_cm h¡& (VOw©_mZwc Hw>>aAmZ)
807
85- gyah ~wê$O

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. enW h¡ ~wOm] dmco AmH$me H$s!
2. enW h¡ Cg {XZ H$s {Og H$m dMZ {X`m J`m!
3. enW h¡ gmjr H$s Am¡a {Og na gmj` XoJm!
4. ImB©`m| dmcm| H$m Zme hmo J`m!1
5. {OZ _| ^‹S>H$Vo hw`o BªYZ H$s A{¾ Wr&
6. O~ {H$ do CZ na ~¡R>o hw`o Wo&
7. Am¡a do B©_mZ dmcm| Ho$ gmW Omo H$a aho Wo Cgo XoI aho Wo&
8. Am¡a CZ H$m Xmof Ho$dc `hr Wm {H$ do à^mdr àe§gm {H$`o Aëcmh Ho$ à{V
{dídmg {H$`o hw`o Wo&
9. Omo AmH$mem| VWm YaVr Ho$ amÁ` H$m ñdm_r h¡& Am¡a Aëcmh g~ Hw$N> XoI ahm
h¡&
10. {OÝhm| Zo B©_mZ cmZo dmco Za Zm[a`m| H$mo n[ajm _| S>mcm, {\$a j_m `mMZm Z H$s
CZ Ho$ {c`o ZaH$ H$m XÊS> VWm ^‹S>H$Vr AmJ H$s `mVZm h¡&
11. dmñVd _| Omo B©_mZ cm`o Am¡a gXmMmar ~Zo, CZ Ho$ {c`o E¡go ñdJ© h¡ {OZ Ho$
Vco Zha| ~h ahr h¡ Am¡a `hr ~‹S>r g\$cVm h¡&2
12. {ZíM` Voao nmcZhma H$s nH$‹S> ~hwV H$‹S>r h¡&
1
(1-4) BZ _| MrµOm| H$s enW cr JB© h¡:
(1) ~wOm] dmco AmH$me H$s,
(2) àc` H$s, {Og H$m dMZ {X`m J`m h¡,
(3) àc` Ho$ ä`mdh Ñí` H$s Am¡a Cg nyar CËn{Îm H$s Omo Cgo XoIoJr&
àW_ enW Bg ~mV H$s Jdmhr Xo ahr h¡ {H$ Omo epŠV Bg AmH$me Ho$ J«hm| na amO H$a ahr h¡ Cg H$s nH$‹S> go
`h VwÀN> BÝgmZ ~M H$a H$hm± Om gH$Vm h¡?
Xygar enW Bg ~mV na h¡ {H$ g§gma _| BÝgmZ Omo AË`mMma H$aZm Omho H$a co, naÝVw dh {XZ Adí` AmZm h¡
{Og go Cgo gmdYmZ {H$`m Om ahm h¡, {Og _| g~ Ho$ gmW Ý`m` {H$`m Om`oJm, Am¡a AË`mMm[a`m| H$s nH$‹S> H$s
Om`oJr& Vrgar enW Bg na h¡ {H$ O¡go BZ AË`Mm[a`m| Zo {dde ApñVH$m| Ho$ OcZo H$m Ñí` XoIm, Bgr àH$ma ߌmc`
Ho$ {XZ nyar _mZdOm{V XoIoJr {H$ CZ H$s Š`m XwJ©V h¡&
2
(5-11) BZ Am`Vm| _| Omo Am{ñVH$ gVm`o J`o CZ Ho$ {c`o ghm`Vm H$m dMZ VWm `{X do AnZo {dídmg (B©_mZ)
na {ñWa aho Vmo CZ Ho$ {c`o ñdJ© H$s ew^ gyMZm Am¡a AË`Mm[a`m| Ho$ {c`o ZaH$ H$s Y_H$s h¡ {OÝh| Zo CZ H$mo gVm`m
Am¡a {\$a Aëcmh go j_m `mMZm Am{X H$a Ho$ gË` H$mo Zhr _mZm&
808
85- gyah ~wê$O

13. dhr nhco n¡Xm H$aVm h¡ Am¡a {\$a Xygar ~ma n¡Xm H$aoJm&
14. Am¡a dh A{V j_m VWm ào_ H$aZo dmcm h¡&
15. dh {g§hmgZ H$m _hmZ ñdm_r h¡&
16. dh Omo Mmho H$aVm h¡&1
17. ho Z~r! Š`m Vw_ H$mo goZmAmo H$s gyMZm {_cr?
18. {µ\$aAm¡Z VWm g_yX H$s&2
19. ~pëH$ H$m{µ\$a ({dídmghrZ) PwR>cmZo _| cJo hw`o h¡&
20. Am¡a Aëcmh CZ H$mo ha Amoa go Koao hw`o h¡&3
21. ~pëH$ dh Jm¡ad dmcm Hw> aAmZ h¡&
22. Omo coI nÌ (cm¡ho _ô\yµ$O) _| gwa{jV h¡&4
******

1
(12-16) BZ Am`Vm| _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ Aëcmh H$s nH$‹S> Ho$ gmW hr Omo j_m `mMZm H$a Ho$ Cg na B©_mZ
cm`o, Cg Ho$ {c`o j_m Am¡a X`m H$m Ûma Iwcm hwAm h¡&
Hw> aAmZ Zo Bg Hw${dMma H$m IÊS>Z {H$`m h¡ {H$ Aëcmh, nmnm| H$mo j_m Zhr H$a gH$Vm& Š`m|{H$ Bg go g§gma nmnm| go
^a Om`oJm Am¡a H$moB© ñdmWu nmn H$a Ho$ j_m `mMÝmm H$a coJm {\$a nmn H$aoJm& `h Hw${dMma Cg g_` ghrh hmo gH$Vm
h¡ O~ Aëcmh H$mo EH$ BÝgmZ _mZ {c`m Om`o, Omo `h Z OmZVm hmo {H$ Omo ì`pŠV j_m _m±J ahm h¡ Cg Ho$ _Z _|
Š`m h¡? Aëcmh Vmo __©k h¡, dh OmZVm h¡ {H$ {H$g Ho$ _Z _| Š`m h¡? {\$a ''Vm¡~m'' Bg H$m Zm_ Zhr {H$ _wI go
Bg eãX H$mo ~moc {X`m Om`o& Vm¡~m (níMmZwVmn) _Z go nmn Z H$aZo Ho$ à`ËZ H$m Zm_ h¡ Am¡a Bgo Aëcmh VAmcm
OmZVm h¡ {H$ {H$g Ho$ _Z _| Š`m h¡?
2
(17-18) BZ _| AVrV H$s Hw$N> AË`Mmar Om{V`m| H$s Amoa g§Ho$V h¡, {OZ H$m g{dñVma dU©Z Hw> aAmZ H$s AZoH$
gwaVm| _| Am`m h¡& {OÝhm| Zo Am{ñVH$m| na AË`mMa {H$`o O¡go _¸$m Ho$ Hw$a¡e _wgc_mZm| na H$a aho Wo& O~ {H$ CZ H$mo
nVm Wm {H$ {nN>cr Om{V`m| Ho$ gmW Š`m hwAm& naÝVw do AnZo n[aUm_ go {ZíMoV Wo&
3
(19-20) BZ Xmo Am`Vm| _| CZ Ho$ Xw^m©½` H$mo ~Vm`m Om ahm h¡ Omo AnZo à^wËd Ho$ Jd© _| Hw>>aAmZ H$mo Zhr _mZVo&
O~ {H$ Cgo _mZo {~Zm H$moB© Cnm` Zhr, Am¡a dh Aëcmh Ho$ A{YH$ma Ho$ ^rVa hr h¡&
4
(21-22) BZ Am`Vm| _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ `h Hw> aAmZ H${dVm Am¡a Á`mo{Vf Zhr h¡ O¡gm {H$ dh gmoMVo h¡, `h lo
Am¡a CÀMV_² Aëcmh H$m H$WZ h¡ {Og H$m CÒ_ ''cm¡ho _ô\yµ$O'' _| gwa{jV h¡&
809
86- gyah Vm[aµH$

gyah Vm[aµH$ - 86
gyah Vm[aµH$ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 17 Am`V| h¡&
- Bg Ho$ Ama§^ _| ''Vm[aµH$'' eãX Am`m h¡ {Og H$m AW© (Vmam) h¡& Bgr {c`o
Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 go 4 VH$ _| AmH$me VWm Vmam| H$s Bg ~mV na Jdmhr àñVwV
H$s JB© {H$ àË`oH$ ì`pŠV H$s {ZJamÝmr hmo ahr h¡ Am¡a EH$ {XZ Cg H$mo {hgm~
Ho$ {c`o cm`m Om`oJm&
- Am`V 5 go 8 VH$ _Zwî` H$sa CËn{Îm H$mo Cg Ho$ Xmo~mam n¡Xm {H$`o OmZo H$m
à_mU ~Zm`m J`m h¡& Am¡a Am`V 9 go 10 _| `h dU©Z h¡ {H$ Cg {XZ g~
^oX naIo Om`|Jo Am¡a _Zwî` {dde Am¡a Aghm` hmoJm&
- Am`V 11 go 14 VH$ _| Bg ~mV na AmH$me VWm YaVr H$s Jdmhr àñVwV H$s
JB© h¡ {H$ Hw>>aAmZ Omo à{V\$c Ho$ {XZ H$s gyMZm Xo ahm h¡ dh AH$mQ²>` h¡&
- AÝV _| H$m{µ\$am| H$mo MoVmdZr XoVo hw`o Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$mo
{Xcmgm Xr JB© h¡ {H$ CZ H$s Mmc| EH$ {XZ CÝhr Ho$ {c`o CcQ>r n‹S>|Jr& CÝh|
Hw$N> Adga Xo Xmo& CZ H$m n[aUm_ gm_Zo AmZo _| Xoa Zht&
*****

1
Bg gyah _| Xmo {df`m| H$m dU©Z {H$`m J`m h¡: EH$ `h {H$ BÝgmZ H$mo _m¡V Ho$ níMmV Aëcmh Ho$ gm_Zo CnpñWV hmoZm
h¡& Xygam `h {H$ Hw>>aAmZ EH$ {ZUm©`H$ dMZ h¡& {Ogo {dídmg hrZm| (H$m{µ\$am|) H$s H$moB© Mmc Am¡a Cnm` {d\$c Zhr
H$a gH$Vr&
810
86- gyah Vm[aµH$

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. enW h¡ AmH$me VWm amV Ho$ ''àH$me àXmZ H$aZo dmco'' H$s!
2. Am¡a Vw_ Š`m OmZmo {H$ dh ''amV _| àH$me àXmZ H$aZo dmcm'' Š`m h¡?
3. dh Á`mo{V_` {gVmam h¡&
4. àË`oH$ àmUr na EH$ ajH$ h¡&1
5. BÝgmZ `h Vmo {dMma H$ao {H$ dh {H$g MrµO go n¡Xm {H$`m J`m?
6. CN>cVo nmZr (dr`©) go n¡Xm {H$`m J`m h¡&
7. Omo nrR> VWm grZo Ho$ n§Oam| Ho$ _Ü`o go {ZH$cVm h¡&
8. {ZíM` dh Cgo cm¡Q>mZo H$s epŠV aIVm h¡&2
9. {Og X{Z _Z Ho$ ^oX naIo Om`|Jo&
10. Vmo Cgo Z H$moB© ~c hmoJm Am¡a Z Cg H$m H$moB© ghm`H$&3
11. enW h¡ AmH$me H$s Omo ~agVm h¡!
12. VWm \$Q>Zo dmcr YaVr H$s&
13. dmñVd _| `h (Hw> aAmZ) Xmo Qy>H$ {ZU©` (µ\$¡gcm) H$aZo dmcm h¡&
14. h±gr H$s ~mV Zht&4
15. dh Mmc ~mµOr H$aVo h¡&

1
(1-4) BZ _| AmH$me Ho$ Vmam| H$mo Bg ~mV H$s Jdmhr _| cm`m J`m h¡ {H$ {díd H$s H$moB© E¡gr dñVw Zhr h¡ Omo EH$
ajm Ho$ {~Zm AnZo ñWmZ na {ñWV ah gH$Vr h¡, Am¡a dh ajH$ ñd§` Aëcmh h¡&
2
(5-8) BZ Am`Vm| _| BÝgmZ H$m Ü`mZ Cg Ho$ A{ñVËd H$s Amoa AmH${f©V {H$`m J`m h¡ {H$ dh {dMma Vmo H$ao {H$
H¡$go n¡Xm {H$`m J`m h¡ dr`© go? {\$a Cg H$s {ZaÝVa ajm H$a ahm h¡& {\$a dhr Cgo _¥Ë`w H$o níMmV² nwZ: n¡Xm H$aZo
H$s epŠV ^r aIVm h¡&
3
(9-10) BZ Am`Vm| _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ {\$a go n¡XmBe Bg {c`o hmoJr Vm{H$ BÝgmZ Ho$ g^r ^oXm| H$s Om§M H$s
Om`o {OZ na g§gma _| nXm© n‹S>m ah J`m Wm Am¡a g~ H$m ~Xcm Ý`m` Ho$ gmW {X`m Om`o&
4
(11-14) BZ Am`Vm| _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ AmH$me go dfm© H$m hmoZm VWm YaVr go no‹S> nm¡Ym| H$m CnOZm H$moB© Ioc
Zhr EH$ J§^ra H$_© h¡& Bgr àH$ma Hw> aAmZ _| Omo VÏ` ~Vm`o J`o h¡ dh hr h±gr Cnhmg Zhr h¡ n¸$s Am¡a A{S>J ~mV|
h¡& H$m{µ\$a ({dídmg hrZ) Bg ^«_ _| Z ah| {H$ CZ H$s Mmc| Bg Hw> aAmZ H$s Am_§ÌU H$mo {d\$c H$a X|Jr& Aëcmh ^r
EH$ Cnm` _| cJm h¡ {Og Ho$ AmJo BZ H$s Mmc| Yar ah Om`|Jr&
811
86- gyah Vm[aµH$

16. _¡ ^r Mmc ~mµOr H$a ahm hy±&


17. AV: H$m{µ\$am| H$mo Hw$N> Wmo‹S>m Adga Xo Xmo&1

*****

1
(15-17) BZ Am`Vm| _| Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$mo gm§ËdZm VWm AY{_©`m| H$mo `h Y_H$s Xo H$a ~mV
nyar H$a Xr JB© h¡ {H$, Amn V{ZH$ ghZ H$a| Am¡a {dídmghrZ H$mo _Z_mZr H$a coZo X|, Hw$N> hr XoZ hmoJr {H$ BÝh| AnZo
Xwîn[aUm_ H$m kmZ hmo Om`oJm&
Am¡a B¸$sg df© hr ~rVo Wo {H$ nyao _¸$m Am¡a Aa~ Ûrn _| Bñcm_ H$m ÜdO chamZo cJm&
812
87- gyah Am°cm

gyah Am°cm - 87
gyah Am°cm Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 19 Am`V| h¡&
- Bg _| Aëcmh Ho$ JwU (Am°cm) AWm©V gdm}ÀM hmoZo H$m dU©Z hwAm h¡ Bg {c`o
Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&1
- Bg _| Am`V 1 go 5 VH$ Aëcmh Ho$ n{dÌVm Ho$ JmZ H$m AmXoe XoVo hw`o Cg
Ho$ JwUm| H$m dU©Z {H$`m J`m h¡ Vm{H$ _Zwî` Aëcmh H$mo nhMmZo&
- Am`V 6 go 8 VH$ dør H$mo Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$s ñ_aU-
epŠV _| gwa{jV {H$`o OmZo H$m {dídmg {Xcm`m J`m h¡&
- Am`V 9 go 15 VH$ _| Amn (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$mo {ejm XoZo H$m
AmXoe XoH$a ~Vm`m J`m h¡ {H$ àH$ma Ho$ cmoJ {ejm J«hU H$a|Jo Am¡a H$m¡Z Zht
H$a|Jo Am¡a XmoZm| H$m n[aUm_ Š`m hmoJm&
- AÝV _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ nacmoH$ H$s Anojm g§gma H$mo àYmZVm XoZm µJcV h¡
{Og Ho$ H$maU _Zwî` _mJ©Xe©Z go d§{MV hmo OmVm h¡& {\$a H$hm J`m h¡ {H$ `hr
~mV Omo Bg gwah _| ~VmB© JB© h¡ nhco Ho$ J«ÝWm| _| ^r ~VmB© JB© h¡&
- ghrh hXrg _| h¡ {H$ Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) XmoZm| B©X Am¡a Ow_wAm
_| `h gyah Am¡a gyah µJm{e`m n‹T>Vo Wo& (ghrh _wpñc_: 878)

1
Bg gyah _| VrZ _hËdnyU© {df`m| H$s Amoa g§Ho$V {H$`m J`m h¡ :
1 - Vm¡hrX (EoHo$ídadmX)
2 - Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) Ho$ {c`o Hw$N> {ZX}e&
3 - nacmoH$ (Am{maV)&
1 - àW_ Am`V _| Vm¡hrX H$s {ejm H$mo EH$ hr Am`V _| gr{_V H$a {X`m J`m h¡ {H$ Aëcmh Ho$ Zm_ H$s n{dÌmVm
H$m gw_[aU H$amo. {Og H$m AW© `h h¡ {H$ Aëcmh Ho$ Zm_ H$s n{dÌVm H$m gw_[aU H$amo, {Og H$m AW© `h h¡ {H$ Cgo
{H$gr E¡go Zm_ go `mX Z {H$`m Om`o {Og _| {H$gr àH$ma H$m Xmof AWdm {H$gr aMZm go CgH$s g_mZVm H$m g§e`
hmo& Bg{c`o {H$ g§gma _| {OVZr ^r µJcV AmñWm`| h¡ g~ H$s O‹S> Aëcmh go g§~pÝYV H$moB© Z H$moB© AewÕ Am¡a
µJcV AmñWm`| h¡ g~ H$s O‹S> Aëcmh go g§~pÝYV H$moB© Z H$moB© AewÕ Am¡a µJcV {dMma h¡ {Og Zo Cg Ho$ {c`o
Ad¡Y Zm_ H$m én YmaU H$a {c`m h¡& AmñWm H$m gwYma gd© àW_ h¡ Am¡a Aëcmh H$mo _mÌ CÝhr ew^Zm_m| go `mX
{H$`m Om`o Omo Cg Ho$ {c`o C{MV h¡&(VOw©_mZwc Hw>>aAmZ, _m¡cmZm A~wc H$cm_ AmµOmX)
813
87- gyah Am°cm

*****

814
87- gyah Am°cm

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. AnZo gdm}M` à^w Ho$ Zm_ H$s n{dÌVm H$m gw_[aU H$amo&
2. {Og Zo n¡Xm {H$`m Am¡a R>rH$ R>rH$ ~Zm`m&
3. Am¡a {Og Zo AZw_mZ cJmH$a {ZYm©[aV {H$`m, {\$a grYr amh {XImB©&
4. Am¡a {Og Zo Mmam CnOm`m&1
5. {\$a Cgo (gwIm H$a) Hy$‹S>m ~Zm {X`m&2
6. (ho Z~r!) h_ Vwåh| E¡gm n‹T>m`|Jo {H$ ^ycmoJo Zht&
7. naÝVw {Ogo Aëcmh Mmho& {ZíM` hr dh g^r Iwcr VWm {N>nr ~mVm| H$mo OmZVm
h¡&
8. Am¡a h_ Vwåh| gac _mJ© H$m gmhg X|Jo&3
9. Vmo Amn Y_¥ H$s {ejm XoVo ah|& AJa {ejm cm^Xm`H$ hmo&
10. S>aZo dmcm hr {ejm J«hU H$aoJm&
11. Am¡a Xw^m©½` Cg go Xya ahoJm&
12. Omo ^rfU A{¾ _| Om`oJm&
13. {\$a Cg _| Z _aoJm Z Or{dV ahoJm&4
14. dh g\$c hmo J`m {Og Zo AnZm ew{ÕH$aU {H$`m&
15. VWm AnZo nmcZhma Ho$ Zm_ H$m ñ_aU {H$`m, Am¡a Z_mµO n‹T>r&1

1
(2-4) BZ Am`Vm| _| {Og nmcZhma Zo AnZo Zm_ H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$aZo H$m AmXoe {X`m h¡ Cg H$m n[aM`
{X`m J`m h¡ {H$ dh nmcZhma h¡ {Og Zo g^r H$mo n¡Xm {H$`m, {\$a CZ H$mo g§Vw{cV {H$`m, Am¡a CZ Ho$ {c`o EH$ {deof
àH$ma H$m AZw_mZ ~Zm`m {Og H$s gr_m go Zhr {ZH$c gH$Vo, Am¡a CZ Ho$ {c`o Cg H$m`© H$mo nyam H$aZo H$s amh
{XImB© {Og Ho$ {c`o CÝh| n¡Xm {H$`m h¡&
2
(4-5) BZ Am`Vm| _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ àË`oH$ H$m`© AZwH«$_ go Yrao Yrao hmoVo h¡& YaVr Ho$ nm¡Yo Yrao Yrao Jw§OmZ Am¡a
hao ^ao hmoVo h¡& E¡go hr _mZdr `mo½`Vm`| ^r Yrao Yrao nyar hmoVr h¡&
3
(6-8) BZ _| Z~r gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_ H$mo `h {ZX}e {X`m ½m`m h¡ {H$ Bg H$s {MÝVm Z H$a| H$s Hw> aAmZ
_wPo H¡$go `mX hmoJm, Bgo `mX H$amZm h_mam H$m_ h¡, Am¡a BgH$m gwa{jV ahZm h_mar X`m go hmoJm& Am¡a `h CgH$s X`m
Am¡a ajm h¡ {H$ Bg _mZd g§gma _| {H$gr Ym{_©H$ J«ÝW Ho$ g§~§Y _| `h Xmdm Zhr {H$`m Om gH$Vm {H$ dh gwa{jV h¡,
`h Jd© Ho$dc Hw>>aAmZ H$mo hr àmßV h¡&
4
(9-13) BZ _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ Amn H$mo _mÌ BgH$m àMma H$aZm h¡& Am¡a Bg H$s gac amh `h h¡ {H$ Omo gwZo Am¡a
_mZZo H$mo V¡`ma hmo Cgo {ejm Xr Om`o& {H$gr Ho$ nrN>o n‹S>Zo H$s Amdí`H$Vm Zhr h¡& Omo hV² ^mJo h¡ dhr Zhr gwZ|Jo Am¡a
ZaH$ H$s `mVZm Ho$ én _| AnZm Xwîn[aUm_ XoI|J|&
815
87- gyah Am°cm

16. ~pëH$ Vw_ cmoJ Vmo gm§gm[aH$ OrdZ H$mo àmW{_H$Vm XoVo hmo&
17. O~{H$ Am{maV (nacmoH$) H$m OrdZ hr CÎm_ Am¡a ñWmB© h¡&
18. `hr ~mV àW_ J«ÝWm| _| h¡&
19. (AWm©V) B~²²amhr_ VWm _ygm Ho$ J«ÝWm| _|&2
*****

1
(14-15) BZ Am`Vm| _| H$hm J`m h¡ {H$, g\$cVm _mÌ CZ Ho$ {c`o h¡ Omo AmñWm, ñd^md VWm H$_© H$s n{dÌVm H$mo
AnZm`|, Am¡a Z_mµO AXm H$aVo ah|&
2
(16-19) BZ Am`Vm| H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ dmñVd _| amoJ `h h¡ {H$ H$m{µ\$am| H$mo gm§gm[aH$ ñdmW© Ho$ H$maU Z~r H$s
~mV| AÀN>r Zhr cJVr& O~ H$s nacmoH$ hr ñWm`r h¡& Am¡a `hr g^r Am{X J«ÝWm| H$s {ejm h¡&
816
88- gyah µJm{e`h

gyah µJm{e`h - 88
gyah µJm{e`h Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 26 Am`V| h¡&
- Bg H$s àW_ Am`V _| ''Ac µJm{e`h'' eãX AmZo Ho$ H$maU Bg H$m `h Zm_
aIm J`m h¡& {Og H$m AW© Eogr AmnXm h¡ Omo g~ na N>m Om`o&1
- Bg H$s Am`V 2 go 7 VH$ _| CZ H$m n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡ Omo àc` H$mo Zht
_mZVo Am¡a 8 go 16 VH$ CZ H$m n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡ Omo àc` Ho$ à{V
{dídmg aIVo h¡&
- Am`V 17 go 20 VH$ {díd H$s CZ {Zem{Z`m| H$s Amoa Ü`mZ {Xcm`m J`m h¡
Omo Aëcmh Ho$ gm_Ï`© H$m à_mU h¡& Am¡a {OZ na {dMma H$aZo go Hw$Am©Ým H$s
~mVm| H$mo g_W©Z {_cVm h¡ {H$ Aëcmh àc` cmZo VWm ñdJ© Am¡a ZaH$ H$m
g§gma ~ZmZo H$s epŠV aIVm h¡ Am¡a à{V\$c H$m hmoZm A{Zdm`© h¡&
- Am`V 21 go 26 VH$ Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$mo gå~mo{YV
{H$`m J`m h¡ {H$ Amn H$m H$m_ _mÌ {ejm XoZm h¡ {H$gr H$mo ~cnyd©H$ gË`
_ZdmZm Zht h¡& AV: Omo Amn H$s {ejm gwZZo H$mo Væ`ma Zht h¡ CÝh| Aëcmh
Ho$ hdmco H$amo& Š`m| {H$ Am{ma CÝh| Aëcmh hr H$s Amoa OmZm h¡, Cg {XZ dh
CZ go {hgm~ co coJm&
*****

1
`h gyah _¸$s h¡ VWm Ama§{^H$ `wJ H$s h¡& Bg _| EoHo$ídamdmX (Vm¡hrX) VWm nacmoH$ Ho$ {df` H$mo Xmoham`m J`m h¡,
naÝVw Bg H$s dU©Z e¡cr Hw$N> {^Þ h¡&
817
88- gyah µJm{e`h

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. Š`m Voao nmg nyar g¥pfQna N>m OmZo dmcr (µŠ`m_V) H$m g_mMma Am`m?
2. Cg {XZ {H$VZo _w±h gh_o hm|Jo&
3. n[al_ H$aVo WHo$ Om aho hm|J&o
4. na do YhH$Vr AmJ _| Om`|Jo&
5. CÝh| ImocVo gmoVo H$m Oc {ncm`m Om`oJm&
6. CZHo$ {c`o H$Q>rcr Pm‹S> Ho$ {gdm H$moB© ^moOZ gm_J«r Zht hmoJr&
7. Omo Z _moQ>m H$aoJr, Am¡a Z ^yI Xya H$aoJr&1
8. {H$VZo _wI Cg {XZ {Z_¥c hm|Jo&
9. AnZo à`mg go àgÞ hm|Jo&
10. D$±Mo ñdJ© _| hm|Jo&
11. Cg _o H$moB© ~H$dmg Zht gwZ|Jo&
12. Cg _| ~hVm Oc òmoV hmoJm&
13. Am¡a Cg _| D$±Mo D$±Mo {g§hmgZ hm|Jo&
14. Cg _| ~hwV gmao ß`mco aIo hm|Jo&
15. n{º$`m| _| JcrMo cJo hm|Jo&
16. Am¡a __cr µH$mcrZ| {~N>r hmo§Jr&2
17. Š`m dh D$±Q>m| H$mo Zht XoIVo {H$ H¡$go n¡Xm {H$`o J`o h¡?
18. Am¡a AmH$me H$mo, {H$ {H$g àH$ma D$±Mm {H$`m J`m?
1
(1-7) BZ Am`Vm| _| àW_ g§gm[aH$ ñdmW© _| _¾ BÝgmZm| H$mo EH$ àíZ Ûmam gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ Cgo Cg
g_` H$s gyMZm h¡ O~ EH$ AmnXm g_ñV {díd na N>m Om`oJm? {\$a Bgr Ho$ gmW `h {ddaU ^r {X`m J`m h¡ {H$
Cg g_` BÝgmZm| Ho$ Xmo ^oX hmo Om`|Jo, Am¡a XmZm| Ho$ à{V\$c ^r {^Þ hm|Jo: EH$ ZaH$ _| VWm Xygam ñdJ© _| Om`oJm&
Vrgar Am`V _| (Zm{g~h) H$m eãX Am`m h¡ {Og H$m AW© h¡: WH$ H$a Mya hmo OmZm, AWm©V H$m{µ\$am| H$mo µŠ`m_V Ho$
{XZ BVZr H$‹S>r `mVZm Xr Om`oJr {H$ CZ H$s Xem ~hwV mam~ hmo Om`oJr& Am¡a do WHo$ WHo$ go {XImB© X|Jo& Bg H$m
Xygam AW© `h ^r h¡ {H$: CÝhm|Zo g§gma _| ~hwV go H$_© {H$`o hm|Jo naÝVw dh gË` Y_© Ho$ AZwgma Zhr hm|Jo, Bg {c`o d
nyOm AM©Zm Am¡a H$‹S>r Vnñ`m H$aHo$ ^r ZaH$ _| Om`|Jo, Bg{c`o {H$ gË` AmñWm Ho$ {~Zm H$moB© H$_© _mÝ` Zhr hmoJm&
2
(8-16) BZ Am`Vm| _| Omo Bg g§gma _| gË` AmñWm Ho$ gmW Hw> aAmZ AmXoemZwgma OrdZ ì`VrV H$a aho h¡
nacmoH$ _| CZ Ho$ gXm Ho$ gwI H$m Ñí` {XIm`m J`m h¡&
818
88- gyah µJm{e`h

19. Am¡a nd©Vm| H$mo {H$ H¡$go Jm‹S>o J`o?


20. VWm YaVr H$mo, {H$ H¡$go ngmar JB©?1
21. AV: Amn {ejm (ZgrhV) X|, {H$ Amn {ejm XoZo dmco h¡&
22. Amn CZ na A{YH$mar Zht h¡&
23. naÝVw Omo _w±h \o$aoJm Am¡a Zht _mZoJm&
24. Vmo Aëcmh Cgo ^mar `mVZm XoJm&
25. CÝh| h_mar Amoa hr dmng AmZm h¡&
26. {\$a h_| hr CZ H$m {hgm~ coZm h¡&2
****

1
(17-20) BZ Am`Vm| _| {\$a {df` ~Xc H$a EH$ Am¡a àíZ {H$`m Om ahm h¡ {H$: Omo Hw> aAmZ H$s {ejm VWm àcmoH$
H$s gyMZm H$mo Zhr _mZVo AnZo gm_Zo CZ MrOm| H$mo Zhr XoIVo Omo amV {XZ CZ Ho$ gm_Zo AmVr ahVr h¡, D$±Q>m| VWm
àdVm| Am¡a AmH$me Ed§ YaVr na {dMma Š`m| Zhr H$aVo {H$ Š`m `h g~ AnZo Amn n¡Xm hmo J`o h¡ `m BZ H$m H$moB©
aM{`Vm h¡? `h Vmo Ag§^d h¡ {H$ aMZm hmo Am¡a aM{`Vm Z hmo& `{X _mZVo h¡ {H$ {H$gr epŠV Zo BZ H$mo ~Zm`m h¡
{Og H$m H$moB© gmPr Zhr Vmo Cg Ho$ AHo$co nyÁ` hmoZo Am¡a Cg Ho$ {\$a go n¡Xm H$aZo H$s epŠV Am¡a gm_Ï`© H$m Š`m|
BÝH$ma H$aVo h¡? (VOw©_mZwc Hw>>aAmZ)
2
(21-26) BZ Am`Vm| H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Hw>>aAmZ {H$gr H$mo ~cnyd©H$ _ZdmZo Ho$ {c`o Zhr h¡, Am¡a Z Z~r
gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_ H$m `h H$V©ì` h¡ {H$ {H$gr H$mo ~cnyd©H$ _Zdm`|& Amn {Og go S>am aho h¡ `h _mZo `m Z
_mZ| dh Iwcr ~mV h¡& {\$a ^r Omo Zhr gwZVo CZH$mo Aëcmh hr g_PoJm& `h Am¡a Bg O¡gr Hw> aAmZ H$s AZoH$ Am`V|
Bg Amamon H$m IÊS>Z H$aVr h¡ {H$ Bñcm_ Zo AnZo _ZdmZo Ho$ {c`o Aó eó H$m à`moJ {H$`m&
819
89- gyah µ\$O«

gyah µ\$O« - 89
gyah µ\$O« Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 30 Am`V| h¢&
- Bg H$m Ama§^ ''dc µ\$O«'' go hmoZo Ho$ H$maU Bg H$mo `h Zm_ {X`m J`m h¡&
- Am`V 1 go 5 VH$ {XZ-amV H$s àmH¥${VH$ {ñW`m| H$mo à{V\$c Ho$ {XZ Ho$
à_mU ñdê$n àñVwV {H$`m J`m h¡& Am¡a Am`V 6 go 14 VH$ H$w N> ~‹S>r
Om{V`m| Ho$ {ejmàX n[aUm_ H$mo Bg Ho$ g_W©Z _| àñVwV {H$`m J`m h¡ {H$ Bg
{díd H$m emgH$ g~ Ho$ H$_m] H$mo XoI ahm h¡ Am¡a EH$ {XZ dh {hgm~ Adí`
coJm&
- Am`V 15 go 20 VH$ _| _Zwî` Ho$ gmW Xwì`©dhmam| VWm {Z~©cm| Ho$ A{YH$ma
hZZ na H$‹S>r MoVmdZr Xr JB© Am¡a ~Vm`m J`m h¡ {H$ Eogm H$aZo H$m H$maU
nacmoH$ H$m A{dídmg h¡&
- A{ÝV_ Am`Vm| _| Aëcmh Ho$ Ý`m`mc` H$m {MÌ àñVwV H$aVo hw`o {damo{Y`m|
VWm B©_mZ dmcm| H$m n[aUm_ ~Vm`m J`m h¡&
*****

820
89- gyah µ\$O«

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmímrc VWm X`mdmZ² h¡&


1. enW h¡ ^moa H$s!
2. VWm Xg am{Ì`m| H$s!
3. Am¡a Omo‹S>o VWm AHo$co H$s!
4. Am¡a amÌr H$s O~ OmZo cJo!
5. Š`m Cg _| {H$gr _{V_mZ (g_PXma) Ho$ {c`o H$moB© enW h¡?1
6. Š`m Vw_ Zo Zht XoIm {H$ Vwåhmao nmcZhma Zo ''AmX'' Ho$ gmW Š`m {H$`m?
7. ñVå^m| dmco ''Ba_'' Ho$ gmW?
8. {OZ Ho$ g_mZ Xoem| _| cmoJ Zht n¡Xm {H$`o J`o&
9. VWm ''g_yX'' Ho$ gmW {OÝhm|Zo Km{Q>`m| _| MÅ>mZm| H$mo H$mQ> aIm Wm&
10. Am¡a _oIm| dmco {µ\$aAm¡Z Ho$ gmW&
11. {OÝhm|Zo ZJam| _| CnÐd H$a aIm Wm&
12. Am¡a ZJam| _| ~‹S>m CnÐd \¡$cm aIm Wm&
13. {\$a Voao nmcZhma Zo CZ na XÊS> H$m H$mo‹S>m ~agm {X`m&
14. dmñVd _| Voam nmcZhma KmV _| h¡&2
15. naÝVw O~ BÝgmZ H$s Cg H$m nmcZhma narjm coVm h¡ Am¡a Cgo gå_mZ Am¡a
YZ XoVm h¡ Vmo H$hVm h¡ {H$ _oao nmcZhma Zo _oam gå_mZ {H$`m&
16. naÝVw O~ Cg H$s narjm coZo Ho$ {c`o Cg H$s Or{dH$m g§H$sU© (H$_) H$a XoVm
h¡ Vmo H$hVm h¡ {H$ _oao nmcZhma Zo _oam An_mZ {H$`m&
1
(1-5) BZ Am`Vm| _| àW_ nacmoH$ Ho$ gw\$c {dî`H$ Mma g§gm[aH$ cjUm| H$mo gmú` (Jdmh) Ho$ én _| àñVwV {H$`m
J`m h¡& {Og H$m AW© `h h¡ {H$ H$_m] H$m \$c {_cZm gË` h¡& amV VWm {XZ H$m `h AZwH«$_ {Og ì`dñWm Ho$ gmW
Mc ahm h¡ Cg go {gÕ hmoVm h¡ {H$ Aëcmh hr Bgo Mcm ahm h¡& ''Xg am{Ì`m|'' go A{^àm` ''Owc {hÁOm'' _mg H$s
àma{å^H$ Xg amV| h¡& ghrh hXrgm| _| BZ H$s ~‹S>r àYmZVm ~VmB© JB© h¡&
2
(6-14) BZ Am`Vm| _| CZ Om{V`m| H$s MMm© H$s JB© h¡ {OÝhm|Zo _m`m _moh _| n‹S> H$a nacmoH$ Am¡a à{V\$c H$m
BÝH$ma {H$`m, Am¡a AnZo Z¡{VH$ nVZ Ho$ H$maU YaVr _| CJ«dmX {H$`m& ''AmX, Ba_'' go A{^àoV dh nwamZr Om{V h¡
{Ogo Hw> aAmZ VWm Aa~ _| ''AmXo D$cm'' (àW_ AmX) H$hm J`m h¡& `h dh àmMrZ Om{V h¡ {Og Ho$ nmg hyX
(Ac¡{hñgcm_) H$mo ^oOm J`m& Am¡a BZ H$mo ''AmXo Ba_'' Bg{c`o H$hm J`m {H$ `h gm_r d§eH«$_ H$s Cg emIm go
g§~§{YV Wo Omo Ba_ {~Z gm_ {~Z Zyh go Mcr AmVr Wr& Am`V Z§. 11 _| Bg H$m g§Ho$V h¡ {H$ CJ«dmX H$m CÒm_
^m¡{VH$dmX E§d gË` {dídmg H$m BÝH$ma h¡ {Ogo dV©_mZ `wJ _| ^r àË`j én _| XoIm Om gH$Vm h¡&
821
89- gyah µ\$O«

17. E¡gm Zht, ~pëH$ Vw_ AZmW H$m AmXa Zht H$aVo&
18. VWm µJar~ H$mo ImZm {IcmZo Ho$ {c`o EH$ Xygao H$mo Zht C^maVo&
19. Am¡a _ramg (_¥VH$ gån{Îm) Ho$ YZ H$mo g_oQ> g_oQ> H$a Im OmVo hmo&
20. Am¡a YZ go ~‹S>m _moh aIVo hmo&1
21. gmdYmZ! O~ YaVr IÊS> IÊS> H$a Xr Om`oJr&
22. Am¡a Voam nmcZhma ñd§` nXmn©U H$aoJm, Am¡a µ\$[aíVo n§{º$`m| _| hm|Jo&
23. Am¡a Cg {XZ ZaH$ cmB© Om`oJr, Cg {XZ BÝgmZ gmdYmZ hmo Om`oJm, {H$ÝVw
gmdYmZr cm^-Xm`H$ Z hmoJr&
24. dh H$m_Zm H$aoJm {H$ H$me! AnZo gXm Ho$ OrdZ Ho$ {c`o H$_© {H$`o hmoVo&
25. Cg {XZ (Aëcmh) Ho$ XÊS> Ho$ g_mZ H$moB© XÊS> Zht XoJm&
26. Am¡a Z CgHo$ O¡gr OH$‹S> H$moB© OH$‹S>oJm&2
27. ho emÝV AmË_m!
28. AnZo nmcZhma H$s Amoa Mc, Vy Cg go àgÞ, Am¡a dh VwP go àgÞ&
29. Vy _oao ^º$m| _| àdoe H$a Om&
30. Am¡a _oao ñdJ© _| àdoe H$a Om&3
*****

1
(15-20) BZ Am`Vm| _| g_mO H$s gmYmaU Z¡{VH$ {ñW{V H$s narjm (Om`µOm) cr JB©, Am¡a ^m¡{VH$dmXr {dMma H$s
AmcmoMZm H$s JB© h¡ Omo _mÌ gm§gm[aH$ YZ Am¡a _mZ _`m©Xm H$mo gå_mZ VWm An_mZ H$m n¡_mZm g_PVm h¡ Am¡a `h
^yc J`m h¡ {H$ Z YZr hmoZm H$moB© nwañH$ma h¡ Am¡a Z {ÝmY©Z hmoZm H$moB© XÊS> h¡& Aëcmh XmoZm| {ñW{V`m| _| _mZd Om{V
(BÝgmZ) H$s narjm co ahm h¡& {\$a `h ~mV {H$gr Ho$ ~g _| hmo Vmo Xygao H$m YZ ^r h‹S>n H$a Om`o, Š`m E¡gm H$aZm
Hw$H$_© Zhr {Og H$m {hgm~ {c`m Om`o?
2
(21-26) BZ Am`Vm| _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ YZ nyOZo Am¡a Cg go nacmoH$ Z ~ZmZo H$m Xwîn[aUm_ ZaH$ H$s Kmoa
`mVZm Ho$ én _| gm_Zo Am`oJm V~ ^m¡{VH$ dmXr Hw$H${_©`m| H$s g_P _| Am`oJm {H$ Hw> aAmZ H$mo Z _mZ H$a ~‹S>r ^yc
hwB© Am¡a hmW _c|Jo&
3
(27-30) BZ Am`Vm| _| CZ Ho$ gwI Am¡a g\$cVm H$m dU©Z {H$`m J`m h¡ Omo Hw> aAmZ H$s {ejm H$m AZwnmcZ H$aVo
hw`o AmË_m H$s em±Vr Ho$ gmW OrdZ ì`VrV H$a aho h¡&
822
90- gyah ~cX

gyah ~cX - 90
gyah ~cX Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 20 Am`V| h¢&1
- Bg H$s àW_ Am`V _| Ac-~cX (AWm©V: ZJa) H$s enW cr JB© h¡& {Og go
A{^àm` _¸$m h¡& Am¡a Bgr go Bg gyah H$m `h Zm_ {c`m Jhm h¡&
- Bg H$s Am`V 1 go 4 VH$ _| Or Jdm{h`m± àñVwV H$s JB© h¡ CZ go A{^àm`
`h h¡ {H$ `h g§gma gwI {dcmg Ho$ {c`o Zht ~Zm`m J`m h¡& ~pëH$ Bg Ho$
~ZmZo H$m EH$ {deof CÔoí` h¡& Bgr {c`o _Zwî` H$mo Xw:I H$s {ñW{V _| n¡Xm
{H$`m J`m h¡&
- Am`V 5 g 7 VH$ _| `h MoVmdZr Xr JB© h¡ {H$ _Zwî` `h Z g_Po {H$ Cg Ho$
D$na Cg Ho$ H$_m] H$s {ZJamZr Ho$ {c`o H$moB© epŠV Zht h¡&
- Am`V 8 go 17 VH$ _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ _Zwî` Ho$ AmMaU Am¡a H$_© H$s
D$±MmB© VWm ZrMmB© H$s amh ^r Imoc Xr JB© h¡& Am¡a Bg D$±MmB© na M‹T> H$a Omo
XwJ©_ h¡, dh AmMaU Am¡a H$_© H$s D$±MmB© H$mo àmßV H$a coVm h¡&
- Am`V 18 go 20 VH$ _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ _Zwî` B©_mZ Ho$ gmW AmMaU H$s
D$±MmB© Ûmam ^m½`emcr ~Z OmVm h¡ Am¡a Hw$µ\«$ Ho$ H$maU ZaH$ H$s ImB© _| Om
{JaVm h¡ {Og go {ZH$cZo H$m {\$a H$moB© Cnm` Zht hmoJm&
*****

1
Bg gyah H$m {df` _mZd Om{V (BÝgmZ) H$mo `h g_PmZm h¡ {H$ Aëcmh Zo gm¡^m½` VWm Xw^m©½` H$s XmoZm| amh| Imoc
Xr h¡& Am¡a CÝh| XoIZo Am¡a CZ na McZo Ho$ gmYZ ^r gwc^ H$a {X`o h¡& A~ BÝgmZ Ho$ AnZo à`mg na {Z^©` h¡ {H$
dh H$m¡Z gm _mJ© AnZmVm h¡&
823
90- gyah ~cX

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. _¡ Bg ZJa (_¸$m) H$s enW coVm hy±!
2. VWm Vw_ Bg ZJa _| àdoe H$aZo dmco hmo&
3. VWm gm¡JÝY h¡ {nVm E§d Cg H$s g§VmZ H$s&
4. h_ Zo BÝgmZ H$mo H$îQ _| {Kam hwAm n¡Xm {H$`m h¡&
5. Š`m dh g_PVm h¡ {H$ Cg na {H$gr H$m de Zht McoJm?1
6. dh H$hVm h¡ {H$ _¡ Zo ~hwV YZ IM© H$a {X`m&
7. Š`m dh g_PVm h¡ {H$ Cgo {H$gr Zo XoIm Zht?2
8. Š`m h_ Zo Cgo Xmo Am±I| Zht Xr?&
9. Am¡a EH$ µO~mZ VWm Xmo hm|Q> Zht {X`o?
10. Am¡a Cgo XmoZm| _mJ© {XIm Xo`o?
11. Vmo dh KmQ>r _| Kwgm hr Zht&
12. Am¡a Vw_ Š`m OmZmo {H$ KmQ>r Š`m h¡?
13. {H$gr Xmg H$mo _wŠV H$aZm&
14. AWdm ^yH$ Ho$ {XZ (AH$mc) _| ImZm {IcmZm&
15. {H$gr AZmW g§~§Yr H$mo&
16. AWdm {_Å>r _| n‹S>o {ZY©Z H$mo&3
1
(1-5) BZ Am`Vm| _| gd© àW_ _¸$m ZJa _| Z~r gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_ na Omo KQ>Zm`| KQ> ahr Wt, Am¡a
Amn VWm Amn Ho$ AZw`mB©`m| H$mo gVm`m Om ahm Wm, Cg H$mo gmPr Ho$ én _| àñVwV {H$`m J`m h¡ {H$: BÝgmZ H$s
n¡XmBe (aMZm) g§gma H$m ñdmX coZo Ho$ {c`o Zhr hwB© h¡& g§gma n[al_ VWm nr‹S>m`| PocZo H$m ñWmZ h¡& H$moB© BÝgmZ
Bg {ñW{V go JwµOao {~Zm Zhr ah gH$Vm& ''{nVm'' go A{^àm`: AmX_ Ac¡{hñgcm_, Am¡a ''g§VmZ'' go A{^àm`:
g_ñV _mZd Om{V (BÝgmZ) h¡&
{\$a BÝgmZ Ho$ Bg ^«_ H$mo Xya {H$`m h¡ {H$ Cg Ho$ D$na H$moB© epŠV Zhr h¡ Omo Cg Ho$ H$_m] H$mo XoI ahr h¡, Am¡a
g_` AmZo na Cg H$s nH$‹S> H$aoJr&
2
(6-7) BZ _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ g§gma _| ~‹S>mB© VWm VWm àYmZVm Ho$ µJcV n¡_mZo ~Zm {c`o J`o h¡, Am¡a Omo
{XImdo Ho$ {c`o YZ ì`` (IM©) H$aVm Cg H$s àe§gm H$s OmVr h¡ O~ {H$ Cg Ho$ D$na EH$ epŠV h¡ Omo `h XoI ahr
h¡ {H$ Cg Zo {H$Z amhm| _| Am¡a {H$g {c`o YZ IM© {H$`m h¡&
3
(8-16) BZ Am`Vm| _| µ\$a_m`m J`m h¡ {H$: BÝgmZ H$mo kmZ Am¡a {MÝVZ Ho$ gmYZ Am¡a `mo½`Vm`| Xo H$a h_ Zo Cg
Ho$ gm_Zo ^cmB© VWm ~wamB© Ho$ XmoZm| _mJ© Imoc {X`o h¡, EH$ Z¡{VH$ nVZ H$s Amoa co OmVm h¡ Am¡a Cg _| _Z H$mo A{V
ñdmX {_cVm h¡& Xygam Z¡{VH$ D$±MmB©`m| H$s amh {Og _| H${R>ZmB©`m° h¢& Am¡a Cgr H$mo KmQ>r H$hm J`m h¡& {Og _| àdoe
824
90- gyah ~cX

17. {\$a dh CZ cmoJm| _| hmoVm h¡ Omo B©_mZ cm`o, Am¡a {OÝhm|Zo Y¡`© (ghZ ercVm)
Ed§ CnH$ma Ho$ CnXoe {X`o&
18. `hr cmoJ gm¡^m½`emcr (Xm`| hmW dmco) h¡&
19. Am¡a {OZ cmoJm| Zo h_mar Am`Vm| H$mo Zht _mZm `hr cmoJ Xw^m©½` (~m`| hmW dmco)
h¡&
20. E¡go cmoJ ha Amoa go AmJ _| {Kao hm|Jo&
*****

H$aZo dmcm| Ho$ H$V©ì` _| h¡ {H$ Xmgm| H$mo _wŠV H$a|, {ZY©Zm| H$mo ^moOZ H$am`| BË`mXr dhr cmoJ ñdJ© dmgr h¡& Am`V Z§.
17 H$m AW© `h h¡ {H$ gË` {dídmg (B©_mZ) Ho$ {~Zm H$moB© ew^H$_© _mÝ` Zhr h¡& Bg _| gwIr g_mO H$s {deofVm ^r
~VmB© JB© h¡ {H$: Xygao H$mo ghZ ercVm VWm X`m H$m CnXoe {X`m Om`o Am¡a Aëcmh na gË` {dídmg aIm Om`o&
825
91- gyah eåg

gyah eåg - 91
gyah eåg Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 15 Am`V| h¢&
- Bg gyah H$s àW_ Am`V _| ''eåg'' (gy`©) H$s enW cr JB© h¡, Bgr {c`o
Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 go 10 VH$ gy`©-Mm±X Am¡a amV-{XZ VWm YaVr Am¡a
AmH$me H$s CZ ~‹S>r {Zem{Z`m| H$s Amoa Ü`mZ {Xcm`m J`m h¡ Omo Bg {díd Ho$
n¡Xm H$aZo dmco H$s nyU© epŠV VWm JwUm| H$m kmZ H$amVr h¡& Am¡a {\$a _Zwf` H$s
AmË_m H$s Jdmhr H$mo AÀN>o VWm ~wao H$_©\$c Ho$ g_W©Z _| àñVwV {H$`m J`m h¡&
- Am`V 11 go 13 VH$ _| Bg H$s E{Vhm{gH$ Jdmhr àñVwV H$s JB© h¡ Am¡a AmX
VWm g_yX Om{V H$s H$Wm g§jon _| ~Vm H$a CZ Ho$ Hw$H$_m] Ho$ {ejmàX n[aUm_
cmoJm| H$s {ejm Ho$ {c`o àñVwV {H$`o J`o h¡ Vm{H$ dh Hw> aAmZ VWm Bñcm_ Ho$
Z~r H$m {damoY Z H$a|&
*****

1
Bg gyah H$m {df`: nwZ Am¡a nmn H$m AÝVa g_PmZm h¡, VWm CÝh| ~wao n[aUm_ H$s MoVmdZr XoZm Omo Bg A§Va H$mo
g_PZo go BÝH$ma H$aVo h¡, VWm ~wamB© H$s amh na McZo H$m XwamJ«h H$aVo h¢&
826
91- gyah eåg

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. gy`© VWm Cg H$s Yyn H$s enW h¡!
2. Am¡a Mm±X H$s enW O~ Cg Ho$ nrN>o {ZH$co!
3. Am¡a {XZ H$s enW O~ Cgo (AWm©V² gy`© H$mo) àH$Q> H$a Xo!
4. Am¡a amÌr H$s gm¡JÝY O~ Cgo (gy`© H$mo) Nw>nm co!
5. Am¡a AmH$me H$s gm¡JÝY, VWm Cg H$s {Og Zo Cgo ~Zm`m!
6. VWm YaVr H$s gm¡½mÝY Am¡a {Og Zo Cgo \¡$cm`m!1
7. Am¡a Ord H$s gm¡JÝY, VWm Cg H$s {Og Zo Cgo R>rH$ R>rH$ gwYmam&
8. {\$a Cgo XwamMma VWm gXmMma H$m {ddoH$ {X`m h¡&2
9. dh g\$c hmo J`m {Og Zo AmnZo Ord H$m gw{ÕH$aU {H$`m&
10. VWm dh j{V _| n‹S> J`m {Og Zo Cgo (nmn _|) Y§gm {X`m&3
11. ''g_yX'' Om{V Zo AnZo XwamMma Ho$ H$maU (B©e XyV) H$mo PwR>cm`m&
12. O~ CZ _| go EH$ hV²^mJm V¡`ma hwAm&
13. (B©e XyV: gmcoh Zo) CZ go H$hm {H$ Aëcmh H$s D$±Q>Zr Am¡a Cg Ho$ nrZo H$s
~mar H$s ajm H$amo&
14. {H$ÝVw CÝhm|Zo Zht _mZm, Am¡a Cgo ~Y H$a {X`m {Og Ho$ H$maU CZ Ho$
nmcZhma Zo `mVZm ^oO Xr Am¡a CZ H$mo Mm¡ag H$a {X`m&

1
(1-6) BZ Am`Vm| H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ {Og àH$ma gy`© Ho$ {dnarV Mm±X, VWm {XZ Ho$ {dnarV amV h¡, Bgr àH$ma
nwZ Am¡a nmn VWm Bg g§gma H$m à{V EH$ Xygam g§gma nacmoH$ ^r h¡& Am¡a BÝhr ñd^m{dH$ cú`m| go nacmoH$ H$m
{dídmg hmoVm h¡&
2
(7-8) BZ Am`Vm| _| H$hm J`m h¡ {H$ Aëcmh Zo BÝgmZ H$mo emar[aH$ Am¡a _m§{gH$ epŠV`m± Xo H$a ~g Zhr {H$`m,
~pëH$ Cg Zo nmn Am¡a nwZ H$m ñd^m{dH$ kmZ Xo H$a Z{~`m| H$mo ^r ^oOm& Am¡a dør (àH$meZm) Ûmam nmn Am¡a nwZ Ho$
g^r én g_Pm {X`o& {Og H$s A{ÝV_ H$‹S>r:Hw>>aAmZ, Am¡a A{ÝV_ Z~r: _whå_X gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_ h¡&
3
(9-10) BZ XmoZm| Am`Vm| _| `h ~Vm`m Om ahm h¡ {H$ A~ ^{dî` H$s g\$cVm Am¡a {dg\$cVm Bg ~mV na {Z^©a h¡
{H$ H$m¡Z AnZr ñd^m{dH$ `mo½`Vm H$m à`moJ {H$g Ho$ {c`o {H$VZm H$aVm h¡& Am¡a Bg àH$meZm: Hw> aAmZ Ho$ AmXoem| H$mo
{H$VZm _mZVm Am¡a nmcZ H$aVm h¡&
827
91- gyah eåg

15. Am¡a dh Bg Ho$ n[aUm_ go Zht S>aVm&1


*****

1
(11-15) BZ Am`Vm| _| g_yX Om{V H$m Eo{Vhm{gH$ CXmhaU Xo H$a XyVËd ([agmcV) H$m _hËd g_Pm`m J`m h¡
{H$ Z~r Bg{c`o ^oOm OmVm h¡ Vm{H$ ^cmB© Am¡a ~wamB© H$m Omo ñd^m{dH$ kmZ Aëcmh Zo BÝgmZ Ho$ ñd^md _| aI
{X`m h¡ Cgo C^maZo _| Cg H$s ghm`Vm H$ao& E¡go hr EH$ Z~r {OZ H$m Zm_ gmcoh Wm g_yX Om{V H$s Amoa ^oOo Jo`o&
naÝVw CÝhm|Zo CZ H$mo Zhr _mZm, Vmo do ÜdñV H$a {X`o J`o&
Cg g_` _¸$m Ho$ _y{V© nyOH$m| H$s {ñW{V g_yX Om{V go {_cVr OwcVr Wr& Bg{c`o CZ H$mo ''gmcoh'' Z~r H$s H$Wm
gwZm H$a gMoV {H$`m Om ahm h¡ {H$ gmdYmZ: H$hr Vw_ cmoJ ^r g_yX H$s Vah `mVZm _| Z {Ka OmAmo& dh Vmo h_mao
Z~r gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_ H$s Bg àmWm©Zm Ho$ H$maU ~M J`o {H$ ho Aëcmh! BÝh| Zï Z H$a& Š`m|{H$ BÝhr _| go
E¡go cmoJ CR>|Jo Omo Voao Y_© H$m àMma H$a|Jo& Bg {c`o {H$ Aëcmh Zo Amn gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_ H$mo gmao g§gmam|
Ho$ {c`o X`mcw ~Zm H$a ^oOm Wm&
828
92- gyah c¡c

gyah c¡c-92
gyah c¡c Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 21 Am`V| h¡&
- Bg H$s àW_ Am`V _| ''c¡c'' AWm©V amV H$s enW cr JB© h¡, {Og Ho$ H$maU
Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&1
- Am`V 1 go 4 VH$ _| Hw$N> Jdm{h`m± àñVwV H$a Ho$ Bg ~mV H$m VH©$ {X`m J`m
h¡ {H$ O~ _Zwî` Ho$ à`mgm| VWm H$_m] _| AÝVa h¡ Vmo CZ Ho$ à{V\$c _| ^r
AÝVa H$m hmoZm Amdí`H$ h¡&
- Am`V 5 go 11 VH$ _| gËH$_m] Am¡a XwîH$_m] Am¡a XwîH$_m] H$s Hw$N> {deofVmAm|
H$m dU©Z H$a Ho$ ~Vm`m h¡ {H$ gËH$_© nwZ² H$s amh na co OmV h¡ Am¡a XwîH$_© nmn
H$s amh na co OmVo h¡&
- Am`V 12 go 14 VH$ _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ Aëcmh H$m H$m_ grYr amh {XIm
XoZm h¡ Am¡a Cg Zo Vwåh| Cgo {XIm {X`m& g§gma VWm nacmoH$ H$m dhr _m{cH$
h¡& Cg Zo ~Vm {X`m h¡ {H$ nacmoH$ _| Š`m hmoZm h¡&
- AÝV _| XwamMm[a`m| Ho$ ~wao AÝV VWm gXmMm[a`m| Ho$ AÀN>o AÝV H$mo ~Vm`m J`m
h¡&
*****

1
Bg gyah H$m _yc {df` `h h¡ {H$ g~ Hw$N> Aëcmh Ho$ hmW _| h¡& dh {H$gr na AÝ`m` Zhr H$aVm& Bg{c`o gMoV
H$a {X`m J`m h¡ {H$ ~wao H$m_ H$m n[aUm_ ~wam hmoVm h¡& Am¡a AÀN>o H$m_ H$m n[aUm_ AÀN>m& A~ `h ~mV Vw_ na N>mo‹S>r
Om ahr h¡ {H$ Vw_ H$moZgm _mJ© J«hU H$aVo hmo&
829
92- gyah c¡c

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. amÌr H$s enW O~ N>m Om`o!
2. VWm {XZ H$s enW O~ COmcm hmo Om`o!
3. Am¡a Cg H$s enW {Og Zo Za Am¡a _mXm n¡Xm {H$`o!
4. dmñVd _| Vwåhmao à`mg AcJ AcJ h¡&1
5. {\$a {Og Zo XmZ {X`m, Am¡a ^pŠV H$m _mJ© AnZm`m,
6. Am¡a ^cr ~mV H$s nw{ï H$aVm ahm&
7. Vmo h_ Cg Ho$ {c`o gacVm n¡Xm H$a X|Jo&
8. naÝVw {Og Zo H§$Oygr H$s, Am¡a Ü`mZ Zht {X`m,
9. Am¡a ^cr ~mV H$mo PwR>cm {X`m&
10. Vmo h_ Cg Ho$ {c`o H${R>ZmB© H$mo àmßV H$aZm gac H$a X|Jo&2
11. Am¡a O~ dh J‹T>o _| {JaoJm Vmo CgH$m YZ CgHo$ H$m_ Zht Am`oJm&
12. h_mam H$Îm©ì` BVZm hr h¡ {H$ h_ grYm _mJ© {XIm X|&
13. O~ {H$ AmcmoH$ nacmoH$ h_mao hr hmW _| h¡&
14. _¡ Zo Vw_ H$mo ^‹S>H$Vr AmJ go gmdYmZ H$a {X`m h¡&3

1
(1-4) BZ Am`Vm| H$m ^mdmW© `h h¡ {H$: {Og àH$ma amV {XZ VWm Za _mXm (ór-nwéf) {^Þ h¡, Am¡a CZ Ho$
cjU Am¡a à^md ^r {^Þ h¡, Bgr àH$ma _mZd Om{V (BÝgmZ) Ho$ {dídmg, H$_© ^r Xmo {^Þ àH$ma Ho$ h¡& Am¡a XmoZm| Ho$
à^md Am¡a n[aUm_ ^r {d{^Þ h¡&
2
(5-10) BZ Am`Vm| _| XmoZm| {^Þ H$_m] Ho$ à^md H$m dU©Z h¡ {H$ H$moB© AnZm YZ ^cmB© _| cJmVm h¡ VWm Aëcmh go
S>aVm h¡ Am¡a ^cmB© H$mo _mZVm h¡& gË` AmñWm, ñd^md Am¡a gËH$_© H$m nmcZ H$aVm h¡& {Og H$m à^md `h hmoVm h¡
{H$ Aëcmh Cg Ho$ {c`o gËH$_m] H$m _mJ© gac H$a XoVm h¡& Am¡a Cg _| nmn H$aZo VWm ñdmW© Ho$ {c`o Ad¡Y YZ
AO©Z H$s ^mdZm Zhr ah OmVr& E¡go ì`pŠV Ho$ {c`o XmoZ mo cmoH$ _| gwI h¡& Xygam dh hmoVm h¡ Omo YZ H$m cmo^r, VWm
Aëcmh go {Z{íMÝV hmoVm h¡ Am¡a ^cmB© H$mo Zhr _mZVm& {Og H$m à^md `h hmoVm h¡ {H$ Cg H$m ñd^md E¡gm ~Z
OmVm h¡ {H$ Cgo ~wamB© H$m _mJ© gac cJZo cJVm h¡& VWm AnZo ñdmW© Am¡a _ZmoH$m_Zm H$s ny{V© Ho $ {c`o à`mg H$aVm
h¡& {\$a Bg ~mV H$mo Bg dmŠ` na g_mßV H$a {X`m J`m h¡ {H$ YZ Ho$ {c`o dh OmZ XoVm h¡ naÝVw dh Cgo AnZo gmW
coH$a Zhr Om`oJm& {\$a dh Cg Ho$ {H$g H$m_ Am`oJm?
3
(11-14) BZ Am`Vm| _| _mdZ Om{V (BÝgmZ) H$mo gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ Aëcmh H$m, X`m Am¡a Ý`m` Ho$ H$maU
_mÌ `h Xm{`Ëd Wm {H$ gË` _mJ© {XIm Xo& Am¡a Hw$Am©Ým Ûmam Cg Zo AnZm `h Xm{`Ëd nyam H$a {X`m& {H$gr H$mo gË`
_mJ¥ na cJm XoZm Cg H$m Xm{`Ëd Zhr h¡& A~ Bg grYr amh H$mo AnZmAmoJo Vmo Vwåhmam hr ^cm hmoJm& AÝ`Wm `mX
830
92- gyah c¡c

15. {Og _| Ho$dc ~‹S>m hV²^mJm hr Om`oJm&


16. {Og Zo PwR>cm {X`m, VWm (gË` go) _w±h \o$a {c`m&
17. naÝVw g§`_r (gXmMmar) Cg go ~Mm {c`m Om`oJm&
18. Omo AnZm YZ XmZ H$aVm h¡ Vm{H$ n{dÌ hmo Om`o&
19. Cg na {H$gr H$m H$moB© CnH$ma Zht {Ogo CVmam Om ahm h¡&
20. dh Vmo Ho$dc AnZo na_ nmcZhma H$s àgÞVm àmßV H$aZo Ho$ {c`o h¡&
21. {Z:g§Xoh dh àgÞ hmo Om`oJm&1
*****

aImo {H$ g§gma Am¡a nacmoH$ XmoZm| hr Aëcmh Ho$ A{YH$ma _| h¡& Z `hm± H$moB© Vwåh| ~Mm gH$Vm h¡, Am¡a Z dhm± H$moB©
Vwåhmam ghm`H$ hmoJm&
1
(15-21) BZ Am`Vm| _| `h dU©Z {H$`m J`m h¡ {H$ H$m¡Z go Hw$H$_u ZaH$ _| n‹S>|Jo Am¡a H$m¡Z gwH$_u Cg go gwa{jV
aIo Om`|Jo& Am¡a CÝh| Š`m \$c {_coJo& Am`V Z§. 10 Ho$ ~mao _| `h ~mV `mX aIZo H$s h¡ {H$ Aëcmh Zo g^r dñVwAm|
Am¡a H$_m] H$m AnZo {Z`m_mZwgma ñd^m{dH$ à^md aIm h¡& Am¡a Hw> aAmZ Bgr {c` g^r H$_m] Ho$ ñd^m{dH$ à^md Am¡a
\$c H$mo Accmh go Omo‹S>Vm h¡& Am¡a `y± H$hVm h¡ {H$ CZ Ho$ {Xcm| na _wha cJm Xr, {Og H$m AW© `h hmoVm h¡ {H$ `h
Aëcmh Ho$ ~Zm`o hw`o {Z`_m| Ho$ {damoY H$m ñd^m{dH$ \$c h¡& (Xo{I`o: Cå_wc {H$Vm~, _m¡cmZm AmµOmX)
831
93- gyah µOwhm

gyah µOhw m- 93
gyah Owhm Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 11 Am`V| h¢&
- Bg Ho$ Ama§^ _| ''µOwhm'' ({XZ Ho$ COmco) H$s enW J«hU H$aZo Ho$ H$maU Bg
H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&1
- Am`V 1 go 2 VH$ _| {XZ Am¡a amV H$s Jdmhr àñVwV H$a Ho$ Bg H$s Amoa
g§Ho$V {H$`m J`m h¡ {H$ Bg g§gma _| Aëcmh Zo O¡go COmcm Am¡a A§Yoam XmoZm|
~Zm`o h¡ Bgr àH$ma narjm Ho$ {c`o Xw:I Am¡a gwI ^r ~Zm`o h¡&
- Am`mV 3 _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ gË` H$s amh _| Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d
gëc_) {Og Xw:I H$m gm_Zm H$a aho h¢ Cg go `h Zht g_PZm Mm{h`o {H$
Aëcmh Zo Amn go {IÞ hmo H$a Amn H$mo N>mo‹S> {X`m h¡&
- 4, 5 _| Amn H$mo g\$cVmAm| H$s ew^ gyMZm Xr JB© h¡&
- Am`V 6 go 8 VH$ _| CZ Xw:Im| H$s MMm© H$s JB© h¡ {OZ go Amn Z~r hmoZo go
nhco OyP aho Wo Vmo Aëcmh Ho$ CnH$mam| go Amn H$s amh| Iwcr&
- Am`V 9 go 11 VH$ _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ BZ CnH$mam| Ho$ H$maU Amn H$m
ì`dhma {Z~©cm| VWm AZmWm| H$s ghm`Vm Ed§ Aëcmh Ho$ CnH$mam| H$m ñdrH$ma
VWm àXe©Z hmoZm Mm{h`o&

1
`h gyah Ama§{^H$ `wJ H$s h¡& ^mî` H$mam| Zo {bIm h¡ {H$ Hw$N> {X>Z Ho$ {c`o Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) na
àH$meZm (dør) H$m CVaZm éH$ J`m& {Og na Amn A{V Xw:{IV Am¡a {MpÝVV hmo J`o {H$ H$ht _wP go H$moB© Xmof Vmo
Zht hmo J`m? Bg na Amn H$mo gm§ËdZm XoZo Ho$ {c`o `h gyah AdVrU© hwB©& Bg _| gd© àW_ àH$m{eV {XZ VWm amÌr
H$s enW co H$a Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$mo {dídmg {Xcm`m J`m h¡ {H$ Amn Ho$ nmcZhma Zo Z Vmo Amn
H$mo N>mo‹S>m h¡ Am¡a Z hr Amn go AàgÞ hwAm h¡& Bgr Ho$ gmW Amn H$mo `h ew^ gyMZm ^r Xr JB© h¡ {H$ AmJm_r g_`
Amn Ho$ {c`o àW_ g_` go CÎm_ hmoJm& `h ^{dî` dmUr Cg g_` H$s JB© O~ Bg Ho$ Xya Xya VH$ H$moB© cjU Zhr
{XImB© n‹S> aho Wo& gånyU© _¸$m Amn H$m {damoYr hmo J`m Wm& Am¡a Aëcmh Ho$ {gdm Amn H$m H$moB© ghm`H$ Zhr Wm&
naÝVw _mÌ B¸$sg dfm] _| nyam _¸$m Bñcm_ H$m AZw`m`r ~Z J`m& Am¡a {\$a nyao Aa~ Ûrn _| Bñcm_ H$m ÜdOm chamZo
cJm& Am¡a Hw> aAmZ H$s `h ^{dî`dmUr eV à{VeV nyar hwB© Omo Hw> aAmZ Ho$ Aëcmh H$m dMZ hmoZo H$m n_mU ~Z JB©&
832
93- gyah µOwhm

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. enW h¡ {XZ M‹T>o H$s!
2. Am¡a enW h¡ amÌr H$s O~ Cg H$m gÞmQ>m N>m Om`o!
3. (ho Z~r) Voao nmcZhma Zo VwPo Z Vmo N>mo‹S>m Am¡a Z hr {d_wI hwAm&
4. Am¡a {ZíM` hr AmJm_r `wJ Voao {c`o àW_ `wJ go CÎm_ h¡&
5. Am¡a Voam nmcZhma Vwåh| BVZm XoJm {H$ Vy àgÞ hmo Om`oJm&
6. Š`m Cg Zo Vwåh| AZmW nm H$a eaU Zht Xr?
7. Am¡a VwPo nW ^ycm hwAm nm`m Vmo grYm _mJ© Zht {XIm`m?
8. Am¡a {ZY©Z nm`m Vmo YZr Zht H$a {X`m?
9. Vmo Vw_ AZmW na H«$moY Z H$aZm&1
10. Am¡a _m±JZo dmco H$mo Z {P‹S>H$Zm&
11. Am¡a AnZo nmcZhma Ho$ CnH$ma H$m dU©Z H$aZm&2
*****

1
(1-9) BZ Am`Vm| _| Aëcmh Zo Z~r gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_ go µ\$a_m`m h¡ {H$: Vwåh| `h {MÝVm H¡$go hmo JB©
{H$ h_ AàgÞ hmo J`o? h_ Zo Vmo Vwåhmao OÝ_ Ho$ {XZ go {Za§Va Vw_ na CnH$ma {H>>`o h¡& Vw_ AZmW Wo Vmo Vwåhmao
nmcZ Am¡a ajm H$s ì`dñWm H$s& amh go A§OmZ Wo Vmo amh {XImB©& {ZY©Z Wo Vmo YZr ~Zm {X`m& `h ~mV| ~Vm ahr h¡
{H$ Vw_ Amaå^ hr go h_mao {à`da hmo Am¡a Vw_ na h_mam CnH$ma {Za§Va h¡&
2
(10-11) BZ A{ÝV_ Am`Vm| _| Z~r gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_ H$mo ~Vm`m J`m h¡ {H$: h_ Zo Vw_ na Omo CnH$ma
{H$`o h¡ CZ Ho$ ~Xco _| Vw_ Aëcmh H$s CËn{Îm Ho$ gmW X`m Am¡a CnH$ma H$amo `hr h_mao CnH$mam| H$s H¥$VkVm hmoJr&
833
94- gyah eh©

gyah eh©- 94
gyah eh© Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 8 Am`V| h¢&
- Bg gyah Ho$ Ama§^ _| BZ eãXm| Ho$ AmZo Ho$ H$maU Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&
{Og H$m AW© h¡: gmhg, g§Vmof VWm gË` H$mo AnZmZm h¡&
- Bg H$s ߌmW_ Am`V 1 go 3 VH$ Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) na
Aëcmh Ho$ Bgr CnH$ma VWm Amn go ~moP CVma XoZo H$m dU©Z h¡&1
- Am`V 4 _| Amn H$s eIZ Am¡a MMm© D$±Mr H$aZo H$s ew^gyMZm Xr JB© h¡&
- Am`V 5 go 6 VH$ _| Amn (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$mo g§Vmof {Xcm`m
J`m h¡ {H$ dV©_mZ H${R>Z {ñW{V`m| Ho$ níMmV² AÀN>r {ñW{V`m± AmZo hr H$mo h¡&
- Am`V 7 go 8 VH$ _| `h {ZX}e {X`m J`m h¡ {H$ O~ Amn AnZo g§gm[aH$ H$m`©
nyao H$a c| Vmo AnZo nmcZhma H$s d§XmZm (CnmgZm) _| à`mg H$a| Am¡a Cgr H$s
Am¡a Ü`mZ_¾ hmo Om`|&
*****

1
Bg gyah H$m {df` gyah Owhm hr Ho$ g_mZ h¡& naÝVw Bg _| gË` H$m CnXoe XoZo Ho$ g_` Z~r (gëcëcmhw Ac¡{h d
gëc_) H$mo {OZ {ñW{V`m| H$m gm_Zm H$aZm n‹S>m {H$ {Og g_mO _| Amn H$m ~‹S>m AmXa _mZ Wm, dhr g_Om A~
Amn H$m {damoYr ~Z J`m& H$moB© Amn H$s ~mV gwZZo H$mo V¡`ma Z Wm& `h Amn Ho$ {c`o ~‹S>r Kmoa {ñW{V Wr& AV: Amn
H$mo gm§ËdZm Xr JB© Amn hVme Z hm| ~hwV erK« hr `h AdñWm ~Xc Om`oJr&
834
94- gyah eh©

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. (ho Z~r) Š`m h_ Ýmo Vwåhmao {c`o Vwåhmam dj (grZm) Zht Imoc {X`m?
2. Am¡a Vwåhmam ~moP Zht CVma {X`m?
3. {Og Zo Vwåhmar nrR> Vmo‹S> Xr Wr&
4. Am¡a Vwåhmar MMm© H$mo D$±Mm H$a {X`m&1
5. {ZíM` H${R>ZmB© Ho$ gmW AmgmZr ^r h¡&
6. {ZíM` H${R>ZmB© Ho$ gmW AmgmZr ^r h¡&2
7. AV: O~ Adga {_co Vmo AmamYZm _| à`mg H$amo&
8. Am¡a AnZo nmcZhma H$s Amoa Ü`mZ _¾ hmo OmAmo&3

*****

1
(1-4) BZ H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ h_ Zo Amn na VrZ E¡go CnH$ma {H$`o h¡ {OZ Ho$ hmoVo Amn H$mo {Zame hmoZo H$s
Amdí`H²$Vm Zhr& EH$ `h {H$ Amn Ho$ dj H$mo Imoc {X`m, AWm©V Amn _| {ñW{V`m| H$m gm_Zm H$aZo H$m gmhg n¡Xm
H$a {X`m& Xygam `h {H$ Z~r hmoZo go nhco Omo Amn Ho$ {Xc _| AnZr Om{V H$s _y{V© nyOm Am¡a gm_m{OH$ AÝ`m` H$mo
XoI H$a {MÝVm Am¡a emoH$ H$m ~moP Wm {Og Ho$ H$maU Amn Xw:{IV ahm H$aVo Wo& Bñcm_ H$m gË` _mJ© {XIm H$a Cg
~moP H$mo CVma {X`m & Š`m|{H$ `hr {MÝVm Amn H$s H$_a Vmo‹S> ahr Wr& Am¡a Vrgam {deof CnH$ma `h {H$ Amn H$m Zm_
D$±Mm H$a {X`m& {Og go A{YH$ Vmo Š`m Amn Ho$ ~am~a ^r {H$gr H$m Zm_ Bg g§gma _| Zhr {c`m Om ahm h¡& `h
^{dî`dmUr Hw> aAmZ earµ\$ Zo Cg g_` H$s O~ EH$ ì`pŠV H$m {damoY Cg H$s nyar Om{V Am¡a g_mO VWm Cg H$m
n[adma VH$ H$a ahm Wm& Am¡a `h gmoMm ^r Zhr Om gH$Vm Wm {H$ d BVZm ~µS>m {díd {d»`mV ì`pŠV hmo gH$Vm h¡&
naÝVw g_ñV _mZd g§gma Hw> aAmZ H$s Bg ^{dî`dmUr Ho$ gË` hmoZo H$m gmjr h¡& Am¡a Bg g§gma H$m H$moB© jU E¡gm
Zhr JwµOaVm O~ Bg g§gma Ho$ {H$gr Xoe Am¡a joÌ _| AOmZm| _| ''AehXw AÞm _whå_Xa agyëcwëcmh'' H$s AmdmµO Z
Jy±O ahr hmo& Bg Ho$ {gdm ^r nyao {díd _| {OVZm Amn H$m Zm_ {c`m Om ahm h¡ Am¡a {OVZm Hw> aAmZ H$m AÜ``VZ
{H$`m Om ahm h¡ dh {H$gr ì`pŠV Am¡a {H$gr Y_© nwñVH$ H$mo àmßV Zhr, Am¡a `hr A{ÝV_ Z~r Am¡a Hw> aAmZ Ho$ gË`
hmoZo H$m gmú` h¡, {Og na J§^raVm go {dMma {H$`m OmZm Mm{h`o&
2
(5-6) BZ Am`Vm| _| {díd H$m nmcZhma AnZo ^ŠV (_whå_X gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$mo {dídmg {Xcm ahm h¡
{H$ CcPZm| H$m `h g_` Xoa VH$ Zhr ahoJm Bgr Ho$ gmW gacVm VWm gw{dYm H$m g_` ^r cJm Am ahm h¡& AWm©V Amn
H$m AmJm_r `wJ ì`VrV `wJ go CÎm_ hmoJm O¡gm {H$ ''gyah Owhm'' _| H$hm J`m h¡&
3
(7-8) BZ A{ÝV_ Am`Vm| _| Amn H$mo {ZX}Y {X`m J`m h¡ {H$ O~ Adga {_co Vmo Aëcmh H$s CnmgZm _| cJ
OmAmo, Am¡a Cg _| Ü`mZ _¾ hmo OmAmo, `hr g\$cVm H$m _mJ© h¡&
835
95- gyah VrZ

gyah VrZ - 95
gyah VrZ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 8 Am`V| h¡&
- Bg H$s àW_ Am`V _| ''VrZ'' eãX, {Og H$m AW©: B§Ora h¡, Ho$ AmZo Ho$
H$maU Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 go 3 VH$ CZ ñWmZm| H$mo Jdmhr _| àñVwV {H$`m J`m h¡ {OZ
go ~‹S>o Z~r CR>o Am¡a _mJ¥Xe©Z H$m àH$me \¡$cm&
- Am`V 4 go 6 VH$ _| ~Vm`m J`mh h¡ {H$ Aëcmh Zo BÝgmZ H$mo CÎm_ én na
n¡Xm {H$`m h¡ Vm{H$ dh D$±Mm ñWmZ àmßV H$ao& {H$ÝVw dh ZrMm ~Z J`m Am¡a
~hwV ZrMr ImB© _| Om n‹S>m& {\$a {Og Zo B©_mZ Am¡a gXmMma H$a Ho$ D$±Mm
ñWmZ àmßV H$a {c`m, Vmo dh g\$c hmo J`m& Am¡a Cg Ho$ {c`o AZÝV à{V\$c
h¡&

1
''VrZ'' H$m AW© h¡: BÝOra& Bgr eãX go Bg gyah H$m Zm_ {c`m J`m h¡& µ \$cñVrZ VWm em_ Omo àmMrZ `wJ go
Z{~`m| Ho$ H|$Ð Mco Am aho Wo, O¡VyZ VWm B§Ora H$s CnO H$m joÌ Wm& Am¡a _¸o$ Ho$ cmoJ BZ Xoem| _| ì`mnma Ho$ {c`o
Om`m H$aVo Wo, Bg{c`o do CZH$s _whã~V go ^cr ^m±Vr n[a{MV Wo& ''Vwa'' nd©V grZm H§$ _éñWc _| h¡& `hr na _ygm
(Ac¡{hñgcm_) H$s Y_© {dYmZ àXmZ {H$`m J`m Wm&
''em{ÝV ZJa'go A{^àm`: _¸$m ZJa h¡& Am¡a B~²²amhr_ (Acm¡{hñgcm_) H$s XwAm Ho$ H$maU Bg H$m Zm_ em{ÝV H$m
ZJa aIm J`m h¡& {Og _| A{ÝV_ Z~r _whå_X gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_ nyao _mZd {díd Ho$ nW àXe©H$ ~Zm H$a
^oOo J`o&
Bg H$s ^y{_H$m `h h¡ {H$ gd© àW_ CËgmh erc Z{~`m| Ho$ Ho$ÝÐm| H$mo enW AWm©V gmú` Ho$ én aoIm _| gdm]ÀM
ñd^md Ed§ `mo½`VmAm| Ho$ gmW n¡Xm {H$`m h¡& naÝVw Bg CÀMVm H$mo {ñWV aIZo VWm BZ CÎm_ `mo½`VmAmo H$mo C^maZo
Ho$ {c`o Cg H$m `h {Z`_ ~Zm`m h¡ {H$: Omo B©_mZ ({dídmg) VWm gËH$_© H$s ahm AnZm`|Jo, Omo Hw> aAmZ H$s ah h¡
Am¡a Bg amh H$s H${R>ZmB©`m| go g§Kf© H$aZo H$m gmhg H$a|Jo Vmo CÝh| nacmoH$ _| AnZo à`mgm| H$m ^anya nwañH$ma
{_coJm& Am¡a Omo g§gm[aH$ ñdmW© Am¡a gwI Ho$ {c`o Bg amh H$s H${R>ZmB©`m| H$m gm_Zm H$aZo H$m gmhg Zhr H$a|Jo,
Aëcmh CÝh| Cgr amh na N>mo‹S> XoJm& Am¡a AÝVV: Cg J‹T>o _| Om {Ja|Jo Omo Bg Ho$ am{h`m| H$m ^m½` h¡&
^mdmW© `h h¡ {H$ O~ BÝgmZm| Ho$ Xmo ^oX h¡ Vmo Ý`m`mo{MV `hr h¡ {H$ CZ Ho$ H$_m] Ho$ \$c ^r Xmo hm|& {\$a Aëcmh Omo
Ý`m`Yrem| H$m Ý`m`Yre h¡ dh Ý`m` Š`mo Zhr H$aoJm?& (VOw©_mZwc Hw>>aAmZ)
836
95- gyah VrZ

- Am`V 7 go 8 VH$ _| H$hm J`m h¡ {H$ Aëcmh g~ go ~‹S>m Ý`m`Yre h¡& Vmo
Cg Ho$ `hm± `h H¡$go hmo gH$Vm h¡ {H$ AÀN>o-~wao g~ n[aUm_ _| ~am~a hmo
Om`|? `m XmoZm| H$mo H$moB© n[aUm_ Am¡a à{V\$c hr Z hmo? `h ~mV Ý`m`mo{MV
Zht h¡&
*****

837
95- gyah VrZ

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. B§Ora VWm ‹O¡VyZ H$s enW!
2. Ed§ ''Vyao grZrZ'' H$s enW!
3. Am¡a Bg em{ÝV Ho$ ZJa H$s enW!
4. h_ Zo BÝgmZ H$mo _Zmoha én _| n¡Xm {H$`m h¡&
5. {\$a Cgo g~ go ZrMo {Jam {X`m&
6. naÝVw Omo B©_mZ cm`o, VWm gXmMma {H$`o CZ Ho$ {c`o E¡gm ~Xcm h¡ Omo H$^r
g_mßV Zht hmoJm&
7. {\$a Vw_ (_mZdOm{V) à{V\$c (~Xco) Ho$ {XZ H$mo Š`m| PwR>cmVo hmo?
8. Š`m Aëcmh g~ A{YH$m[a`m| go ~‹T> H$a A{YH$mar Zht?
*****

838
96- gyah AcµH$

gyha AcµH$ - 96
gyha AcµH$ Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 19 Am`V| h¡&
- BgH$s Am`V 2 _| BÝgmZ Ho$ AcµH$ AWm©V ~§Yo hw`o aŠV go n¡Xm {H$`o OmZo H$s
MMm© H$s JB© h¡& Bg {c`o Bg H$m `h Ýmm_ aIm J`m h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 go 5 VH$ _| Hw> aAmZ n‹T>Zo H$m {ÝmX}e {X`m J`m h¡& VWm
~Vm`m J`m h¡ {H$ Aëcmh Zo _Zwî` H$mo H¡$go n¡Xm {H$`m Am¡a kmZ àXmZ {H$`m
h¡?
- Bg H$s Am`V 6 go 8 VH$ BÝgmZ H$mo MoVmdZr Xr J`r h¡ {H$ dh Aëcmh Ho$
BZ CnH$mam| H$m AmXa Z H$a Ho$ H¡$go Cëc§KZ H$aVm h¡? O~ {H$ Cgo {\$a
Aëcmh hr Ho$ nmg nhw§OZm h¡?
- Am`V 9 go 14 VH$ Cg H$s {ZÝXm H$s JB© h¡ Omo Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d
gëc_) H$m {damoY H$aVm Wm Am¡a Amn H$s ahm _| ~mYm`| CËnÞ H$aVm Wm&
- Am`V 15 go 18 VH$ {damo{Y`m| H$mo ~wao n[aUm_ H$s MoVmdZr Xr JB© h¡&
- AÝV _| Z~r (gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_) Am¡a B©_mZ dmcm| H$mo {ZX}e {X`m
J`m h¡ {H$ Cg H$s ~mV Z _mZmo Am¡a Aëcmh H$s d§XZm _| cJo ahmo&
hXrg _| h¡ {H$ Amn (gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_) nhco gÀMm gnZm
XoIVo Wo {\$a {O~²²arc Am`o Am¡a Amn H$mo `h (nm±M) Am`V| n‹T>mBª& (ghrh ~wImar:
4955)
A~y Oôc Zo H$hm {H$ `{X _whå_X H$mo H$m~m Ho$ nmg Z_mµO n‹T>Vo XoIm Vmo Cg
H$s JX©Z am¡X Xy±Jm& O~ Amn H$mo Bg H$s gyMZm {_cr Vmo H$hm: `{X dh Eogm
H$aVm Vmo µ\$[aíVo Cgo nH$‹S> coVo& (ghrh ~wImar: 4958)
*****
1
`h gyah _¸$s h¡& Am¡a Bg H$s àW_ nm±M Am`V| nhcr dør (àH$meZm) h¡ O¡gm {H$ ~wImar (hXrg Z§. 4953) Am¡a
_wpñc_ (hXrg Z§. 160) _| AmBem (a{µO`ëcmhw AÝhm) go Cpëc{IV h¡& Bg H$m Xygam ^mJ Cg g_` CVam O~
_whå_X (gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_) H$mo Amn Ho$ _y{V© nyOH$ MMm A~y Ohc Zo ''H$m~m'' Ho$ nmg Z_mµO go amoH$
{X`m& gyah Ho$ AÝV _| Amn H$mo {Z^©` hmo H$a Z_mµO AXm H$aZo Am¡a Y_{H$`m| na Ü`mZ Z XoZo Ho$ {c`o H$hm J`m h¡&
839
96- gyah AcµH$

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. AnZo Cg nmcZhma Ho$ Zm_ go n‹T> {Og Zo n¡Xm {H$`m&
2. {Og Zo _Zwî` H$mo aŠV Ho$ cmoW‹S>o go n¡Xm {H$`m&
3. n‹T>, Am¡a Voam nmcZhma ~‹S>m X`m dmcm h¡&
4. {Og Zo coIZr Ho$ Ûmam kmZ {gIm`m&
5. BÝgmÝm H$mo Cg H$m kmZ {X`m {Og H$mo dh Zht OmZVm Wm&1
6. dmñVd _| BÝgmZ gaH$er H$aVm h¡&
7. Bg{c`o {H$ dh ñd§` H$mo {ZpíMÝV (YZdmZ) g_PVm h¡&
8. {Z: g§Xoh {\$a Voao nmcZhma H$s Amoa ncQ> H$a OmZm h¡&2
9. Š`m Vw_ Zo Cg H$mo XoIm Omo amoH$Vm h¡&

1
(1-5) BZ Am`Vm| _| àW_ (àH$meZm) H$m dU©Z h¡& Z~r (gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_) _¸$m go Hw$N> Xya ''O~co
Zya'' (Á`mo{V nd©V) H$s EH$ Jw\$m _| {Og H$m Zm_ ''{ham'' h¡ OmH$a EH$mÝV _| Aëcmh H$mo `mX {H$`m H$aVo Wo& Am¡a
dhr H$B© {XZ VH$ ah OmVo Wo& EH$ {XZ An Bgr Jw\$m _| Wo {H$: AH$ñ_mV Amn na àW_ dør (àH$meZm) coH$a
µ\$[aíVm CVam& Am¡a Amn go H$hm ''n‹T>mo''& Amn Zo H$hm, _¡ n‹T>Zm Zhr OmZVm& Bg na µ\$[aíVo Zo Amn H$mo AmnÝmo grZo
go cJma X~m`m& Bgr àH$ma VrZ ~ma {H$`m Am¡a Amn H$mo nm±M Am`V| gwZmBª& `h àW_ àH$meZm Wr& A~ Amn _whå_X
nwÌ AãXwëch go _whå_X agycëw cmh hmo H$a S>aVo H$m±nVo Ka Am`o& Bg g_` Amn H$s Am`w 40 df© Wr& Ka AmH$a
H$hm {H$ _wPo MmXa C‹T>m Xmo& O~ Hw$N> em§V hw`o Vmo AnZr nËZr mXrOm (a{µO`ëcmhw AÝhm) H$mo nyar ~mV gwZmB©& CÝhm| Zo
Amn H$mo gm§ËdZm Xr Am¡a AnZo MMm Ho$ nwÌ ''daµH$m {~Z Zm¡ \$c'' Ho$ nmg co JBª Omo B©gmB© {dÛmZ Wo& CÝhm| Zo Amn H$s
~mV gwZ H$a H$hm: `h dhr µ\$[aíVm h¡ Omo _ygm (Ac¡{hñgcm_) na CVmam J`m Wm& H$me _| Vwåhmar Zw~wìdV (XyVËd)
Ho$ g_` epŠV emcr `wdH$ hmoVm Am¡a Cg g_` VH$ Or{dV ahVm O~ Vwåhmar Om{V Vwåh| _¸o$ go {ZH$mc XoJr& Amn
Zo H$hm Š`m cmoJ _wPo {ZH$mc X|Jo? daµH$m Zo H$hm, H$^r E¡gm Ýmhr hwAm {H$ Omo Amn cm`o h¡ Cg go eÌwVm Z H$s JB©
hmo& `{X _¡ Zo Amn H$m dh g_` nm`m Vmo Amn H$s ^anya ghm`Vm H$ê$±Jm&
naÝVw Hw$N> hr g_` JwµOam Wm {H$ daµH$m H$m XohmÝV hmo J`m& Am¡a dh g_` Am`m O~ Amn H$mo 13 df© ~mX _¸$m go
{ZH$mc {X`m J`m& Am¡a Amn _XrZm H$s Amoa {hO²aV (àñWmZ) H$a J`o& (Xo{I`o: BãZo H$gra)
Am`V Z§. 1 go 5 VH$ {ZX}e {X`m J`m h¡ {H$ AnZo nmcZhma Ho$ Zm_ go Cg Ho$ AmXoe: Hw> aAmZ H$m AÜ`Z H$amo
{Og Zo BÝgmZ H$mo aŠV Ho$ cmoW‹S>o go ~Zm`m& Vmo {Og Zo AnZr epŠV Am¡a XjmV go OrVm OmJVm BÝgmZ ~Zm {X`m
dh Cgo nwZ: Or{dV H$a XoZo H$s ^r epŠV aIVm h¡& {\$a kmZ AWm©V Hw> aAmZ àXmZ {H$`o OmZo H$s ew^ gyMZm Xr JB©
h¡&
2
(6-8) BZ Am`Vm| _| CZ H$mo {Y¸$mam h¡ Omo YZ Ho$ A{^_mZ _| Aëcmh H$s Adkm H$aVo h¡ Am¡a Bg ~mV go
{Z{íMÝV h¡ {H$: EH$ {XZ CÝh| AnZo H$_m] H$m Odm~ XoZo Ho$ {c`o Aëcmh Ho$ nmg OmZm ^r h¡&
840
96- gyah AcµH$

10. EH$ ^ŠV H$mo O~ dh Z_mµO AXm H$ao&


11. ^cm XoImo Vmo, `{X dh grYo _mJ© na hmo&
12. `m Aëcmh go S>aZo H$m AmXoe XoVm hmo?
13. Am¡a XoImo Vmo, `{X Cg Zo PwR>cm`m VWm _w±h \o$am hmo?1
14. Š`m dh Zht OmZVm {H$ Aëcmh Cgo XoI ahm h¡?
15. {ZíM` `{X dh Zht éH$Vm Vmo h_ Cgo _mWo Ho$ ~c KgrQ>|Jo&
16. PyR>o Am¡a nmnr _mWo Ho$ ~c&
17. Vmo dh AnZr g^m H$mo ~wcm co&
18. h_ ^r ZaH$ Ho$ µ\$[aíVm| H$mo ~wcm`|Jo&2
19. (ho ^ŠV) H$Xm{n Cg H$s ~mV Z gwZmo VWm gÁXm H$amo Am¡a _oao g_rn hmo
OmAmo&3
*****

1
(9-13) BZ Am`Vm| _| CZ na {Y¸$ma h¡ Omo Z~r (gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_) Ho$ {damoY na Vwc J`o& Am¡a
Bñcm_ Am¡a _wgc_mZm| H$s amh _| éH$mdQ> Z S>mcVo Am¡a Z_mµO go amoH$Vo h¡&
2
(14-18) BZ Am`Vm| _| ñV` Ho$ {damoYr H$mo Xwîn[aUm_ H$s MoVmdZr h¡&
3
Bg _| Z~r gëcëcmhw Ac¡{h d gëc_ Am¡a Amn Ho$ _mÜ`_ go gmYmaU _wgc_mZm| H$mo {ZX}e {X`m J`m h¡ {H$ ghZ
ercVm Ho$ gmW {H$gr Y_H$s na Ü`mZ XoVo hw`o Z_mµO AXm H$aVo ahmo Vm{H$ Bg Ho$ Ûmam Vw_ Aëcmh Ho$ g_rn hmo
OmAmo&
841
97- gyah µH$Ð

gyah µH$Ð - 97
gyah µH$Ð Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 5 Am`V| h¡&1
- Bg _| g~ go nhco ~Vm`m J`m h¡ {H$ Hw>>aAmZ {H$VZr _hmZ² am{Ì _| AdV[aV
{H$`m J`m h¡& {\$a Bg ew^ amV H$s àYmZVm H$m dU©Z {H$`m J`m h¡ Am¡a Cgo
^moa VH$ gd©Wm em{ÝV H$s amV H$hm J`m h¡&
Bg go A{^àm` `h ~VmZm h¡ {H$ Omo J«ÝW BVZr ew^ amV _| CVam Cg H$m
nmcZ VWm Ama Z H$aZm ~‹S>o Xw^m©½` H$s ~mV h¡&
hXrg _| h¡ {H$ Bg amV H$s ImoO a_µOmZ Ho$ _hrZo H$s Xg A{ÝV_ amVm| H$s
{df^ (VmµH$) amV _| H$amo& (ghrh ~wImar, VWm ghrh _wpñc_)
Xygar hXrg _| h¡ {H$ Omo µH$Ð H$s amV _| B©_mZ Ho$ gmW nwZ² àmßV H$aZo Ho$ {c`o
Z_mµO n‹T>oJm Cg Ho$ nhco Ho$ nmn j_m H$a {X`o Om`|J&o (ghrh ~wImar, ghrh
_wpñc_)
*****

1
Bg gyah H$mo A{YH$m§e ^mî` H$mam| Zo _¸$s {cIm h¡& Am¡a Hw$N> Zo _Ör ~Vm`m h¡& naÝVw Bg H$m àg§J _¸$s hmoZo Ho$
g_W©Z _| hmo&
Bgr ''c¡cVwc µH$Ð'' (gå_m{ZV amÌr) H$mo gyah XwmmZ _| ''c¡cVwZ _w~maH$h'' (ew^ amÌr) H$hm J`m h¡& `h ew^ am{Ì
a_µOmZ _w~maH$ hr H$s EH$ amV h¡& Bgr H$maU gyah ''~µH$a:'' _| H$hm J`m h¡ {H$ a_µOmZ _w~maH$ Ho$ _hrZo _| Hw> aAmZ
earµ\$ CVmam J`m& AWm©V Bgr am{Ì _| gånyU© Hw> aAmZ CZ µ\$[aíVm| H$mo Xo {X`m J`m Omo dør (àH$meZm) cmZo Ho$ {c`o
{Z`wŠV Wo& {\$a 23 df© _| Amdí`H$Vm Ho$ Zwgma Hw> aAmZ CVmam OmVm ahm& `{X Bg H$m AW© `h {c`m Om`o {H$ Bg
Ho$ CVmaZo H$m Amaå^ a_OmZ _w~maH$ go hwAm Vmo `h ^r ghrh h¡& XmoZm| _| AW© `hr {ZH$cVm h¡ {H$ Hw>>aAmZ a_µOmZ
_w~maH$ _| CVam& Am¡a Bgr ew^ amÌr _| gyah AcµH$ H$s àW_ nm±M Am`V| CVmar JBª&
842
97- gyah µH$Ð

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. {Z:g§Xoh h_ Zo Cg (Hw> aAmZ) H$mo ''c¡cVwc µH$Ð'' (gå_m{ZV am{Ì) _| CVmam&
2. Am¡a Vw_ Š`m OmZmo {H$ dh ''c¡cVwc µH$Ð'' (gå_m{ZV am{Ì) Š`m h¡?
3. c¡cVwc µH$Ð (gå_m{ZV am{Ì) hµOma _mg go CÎm_ h¡&1
4. Cg _| (ha H$m_ H$mo nyU© H$aZo Ho$ {c`o) µ\$a{íVo VWm éh ({O~arc) AnZo
nmcZhma H$s Amkm go CVaVo h¢&2
5. dh em{ÝV H$s amÌr h¡, Omo ^moa hmoZo VH$ ahVr h¡&3
*****

1
hµOma _mg go CÎm_ hmoZo H$m AW© `h h¡ {H$: Bg ew^ am{Ì _| B~mXV H$s ~hwV ~‹S>r àYmZVm h¡& A~w hwa¡ah
(a{µO`ëcmhw AÝhw) go [adm`V (CXK¥V) h¡ {H$ Omo ì`{º$ Bg amV _| B©_mZ (gË` {dídmg) Ho$ gmW VWm nwÊ` H$s
Zr{V go B~mXV H$ao Vmo Cg Ho$ g^r nhco Ho$ nmn j_m H$a {X`o OmVo h¡& (ghrh _wpñc_)
2
''éh'' go A{^àm`: {O~²²arc Ac¡{hñgcm_ h¡& CZ H$s àYmZVm Ho$ H$maU g^r µ \$[aíVm| go CZ H$s AcJ MMm© H$s JB©
h¡& Am¡a `h ^r ~Vm`m J`m h¡ {H$ do ñd§` Zhr ~pëH$ AnZo nmcZhma H$s Amkm go hr CVaVo h¡&
3
Bg H$m AW© `h h¡ {H$ g§Ü`m go ^moa VH$ `h am{Ì gd©Wm ew^ VWm em{ÝV_` hmoVr h¡& ghrh hXrgm| go ñnfQ> hmoVm h¡
{H$ `h ew^ am{Ì a_OmZ H$s ApÝV_ Xg amVm| _| go H$moB© EH$ amV h¡& Bg{c`o h_mao Z~r gëcmëcmhw Ac¡{h d gëc_
BZ Xg amVm| H$mo Aëcmh H$s CnmgZm _| {~VmVo Wo&
843
98- gyah ~pæ`Zh

gyah ~pæ`Zh - 98
gyah ~pæ`Zh Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _Ör h¡, Bg _| 8 Am`V| h¡&1
- Bg H$s àW_ Am`V _| ~¡{`Zh AWm©V àH$m{eV à_mU H$s MMm© hwB© h¡ {Og go
Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&
- Bg H$s Am`V 1 go 3 VH$ _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ cmoJm| H$mo Hw$µ \«$ go {ZH$mcZo
Ho$ {c`o `h Amdí`H$ Wm {H$ EH$ J«ÝW Ho$ gmW EH$ agyc ^oOm Om`o Vm{H$ dh
Y_© H$mo ghrh ê$n _| àñVwV H$a&
- Am`V 4 go 5 _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ Ahco {H$Vm~ (AWm©V `hyXr Am¡a B©gmB©) Ho$
nmg àH$m{eV {ejm Am MwH$s Wr {H$ÝVw do {d^oX _| n‹S> J`o& Am¡a CÝhm|Zo Y_©
H$s dmñV{dH$ {ejm ^wcm Xr&
- Am`V 6 go 8 VH$ agyc (gëcmëcmh Ac¡{h d gëc_) Ho$ BÝH$ma H$s Xw:IX
`mVZm H$mo Am¡a agyc na B©_mZ cm H$a Aëcmh go S>aVo hw`o OrdZ {~VmZo H$s
g\$cVm H$mo ~Vm`m J`m h¡&
*****

1
Bg gyah H$mo gmYmaU ^mî`H$mam| Ýmo _XZr {cIm h¡& naÝVw Hw$N> ghm~m (a{O`ëcmhw AÝhw_) Zo Bgo _¸$s H$hm h¡& Bg
H$mo Bg àH$ma H$hm Om gH$Vm h¡ {H$ `h gyah _¸o$ Ho$ A{ÝV_ H$mc VWm _XrZo Ho$ àW_ H$mc Ho$ ~rM AdVrU© hwB©&
844
98- gyah ~pæ`Zh

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. Ahco {H$Vm~ Ho$ H$m{µ\$a, Am¡a _wpíaH$ cmoJ B©_mZ cmZo dmco Zht Wo O~ VH$ {H$
CZ Ho$ nmg Iwcm à_mU Z Am Om`o&
2. AWm©V: Aëcmh H$m EH$ agyc, Omo n{dÌ J«ÝW n‹T> H$a gwZm`o&
3. {Og _| C{MV AmXoe h¡&1
4. Am¡a {OZ cmoJm| H$mo J«ÝW {X`o J`o CÝhm|Zo Bg Iwco à_mU Ho$ Am OmZo Ho$ níMmV
hr _V^oX {H$`m&2
5. Am¡a CÝh| Ho$dc `hr AmXoe {X`m J`m Wm {H$ do Y_© H$mo ewÕ H$a aI|, Am¡a g~
H$mo VO H$a Ho$dc Aëcmh H$s CnmgZm H$a|, Z_mµO AXm H$a|, Am¡a µOH$mV X|&
Am¡a `hr emídV Y_© h¡&3
6. {Z:g§Xoh Omo cmoJ Ahco {H$Vm~ _| go H$m{µ\$a hmo J`o, VWm _w{lH$ ({_lUdmXr)
Vmo do gXm ZaH$ H$s AmJ _| ah|J& Am¡a dhr g~ go XwîQV_² OZ h¢&
7. Omo cmoJ B©_mZ cm`o, VWm gXmMma H$aVo aho Vmo dhr g~ go gd©loîR OZ h¢&
8. CZ H$m à{V\$c CZ Ho$ nmcZhma H$s Amoa go gXm ahZo dmco ~mµJ h¢& {OZ Ho$
ZrMo Zha| ~hVr hm|Jr& do CZ _| gXm {Zdmg H$a|Jo& Aëcmh CZ go àgÞ hwAm,
Am¡a do Aëcmh go àgÞ hw`o& `h Cg Ho$ {c`o h¡ Omo AnZo nmcZhma go S>ao&4

1
(1-3) Bg gyah _| gd©àW_ `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Bg nwñVH$ Ho$ gmW EH$ agyc (B©e XyV) ^oOVm Š`m| Amdí`H$ Wm&
Bg H$m H$maU `h h¡ {H$ _mZd g§gma Ho$ Am{X emó Ymar (`hyX VWm B©gmB©) hm| `m {_lUdmXr AY_© H$s E¡gr {ñWVr _|
\§$go hw`o Wo {H$ EH$ Z~r Ho$ {~Zm CZ H$m Bg {ñW{V go {ZH$cZm g§rd Z Wm& Bg{c`o Bg MrµO H$s Amdí`H²$Vm AmB© {H$
EH$ agyc ^oOm Om`o Omo ñd§` AnZr [agmcV (XyVËd) H$m Ádc§V à_mU hmo& Am¡a g~ Ho$ gm_Zo Aëcmh H$s {H$Vm~ H$mo
Cg Ho$ ghrh ê$n _| àñVwV H$ao Omo AgË` Ho$ {_lU goo n{dÌ hmo {Og go Am{X Y_© emóm| H$mo {cßV H$a {X`m J`m h¡&
2
Bg Ho$ ~mX Am{X Y_© emóm| Ho$ AZw`mB©`m| Ho$ Hw$Q>_mJ© H$m {ddaU {X`m J`m h¡ {H$ Bg H$m H$maU `h Zhr Wm {H$ Aëcmh
Zo CZ H$mo _mJ©Xe©Z Zhr {X`m& ~pëH$ do AnZo Y_© J«ÝWm| _| _Z _mZm n[adV©Z H$a Ho$ ñd§` Hw$Q>_m½m© H$m H$maU ~Z J`o&
3
BZ _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Aëcmh H$s Amoa go Omo ^r Z~r Am`o g~ H$s {ejm `hr Wr {H$ g~ ar{V`m| H$mo Ë`mJ H$a
_mÌ EH$ Aëcmh H$s CnmgZm H$s Om`o& Bg _| {H$gr Xodr XodVm H$s nyOm AM©Zm H$m {_lU Z {H$`m Om`o& Z_mµO H$s
ñWmnZm H$s Om`o, µOH$mV Xr Om`o& `hr gXm go gmao Z{~`m| H$s {ejm Wr&
4
(6-8) BZ Am`Vm| _| gmµ\$ gmµ\$ H$h {X`m J`m h¡ {H$ Omo Ahco {H$Vm~ Am¡a _y{V©`m| Ho$ nwOmar Bg agyc H$mo _mZZo go
BÝH$ma H$a|Jo Vmo do ~hwV ~wao h¡& Am¡a CZ H$m ñWmZ ZaH$ h¡& Cgr _| do gXm ah|Jo& Am¡a Omo g§gma _| Aëcmh go S>aVo
hw`o OrdZ {Zdm©h H$a|Jo VWm {dídmg Ho$ gmW gXmMma H$a|Jo Vmo do gXm Ho$ ñdJ© _| ah|Jo& Aëcmh CZ go àgÞ hmo J`m,
Am¡a do Aëcmh go àgÞ hmo J`o&
845
99- gyah {µOcµOmc

gyah {µOcµOmc - 99
gyah {µOcµOmc Ho$ g§{jßV {df`
`h gyah _Ör h¡, Bg _| 8 Am`V| h¡&
- Bg _| àc` Ho$ {XÝm Ho$ ^yH$ån H$s MMm© hwB© h¡ Omo ''{µOcµOmc'' H$m AW© h¡& Bg
{c`o Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 go 3 VH$ _| YaVr H$s Cg Xem H$s MMm© h¡ Omo àc` Ho$ {XZ
hmoJr Am¡a {Ogo XoI H$a _Zwî` MH${H$V ah Om`oJm&
- Am`V 4 go 5 VH$ _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Cg {XZ YaVr ~mocoJr Am¡a AnZr
H$Wm gwZm`oJr {H$ _Zwî` Cg Ho$ D$na ah H$a Š`m H$aVm ahm h¡& Omo Cg H$s
Am¡a go _Zwî` Ho$ H$_m] na Jdmhr hmoJr&
- Am`V 6 go 8 VH$ _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ Cg {XZ cmoJ {d{^Þ {Jamohm| _| hmo H$a
AnZo H$_m] H$mo XoIZo Ho$ {c`o {ZH$c n‹S>|Jo Am¡a àË`oH$ H$s N>moQ>r ~‹S>r AÀN>mB©
Am¡a ~wamB© Cg Ho$ gm_Zo Am Om`oJr&
*****

1
`h gyah _¸$s h¡& Š`m|{H$ Bg _| d{U©V {df` Bgr H$m g_W©Z H$aVm h¡& naÝVw Hw$N> {dÛmZm| H$m {dMma h¡ {H$ `h _XrZo
_| AdVrU© hwB©h& Bg gyah Ho$ AÝXa g§gma Ho$ níMmV Xygao OrdZ VWm Cg _| H$_m] H$m nyam {hgm~ {c`o OmZo H$m
dU©Z h¡&
846
99- gyah {µOcµOmc

Aëcmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerc VWm X`mdmZ² h¡&


1. O~ YaVr H$mo nyar Vah P§Pmo‹S> {X`m Om`oJm&
2. VWm ^y_r AnZo ~moP ~mha {ZH$mc XoJr&
3. Am¡a BÝgmZ H$hoJm {H$ Bgo Š`m hmo J`m?
4. Cg {XZ dh AnZr g^r gwMZm`| dU©Z H$a XoJr&
5. Š`m|{H$ Voao nmcZhma Zo Cgo `hr AmXoe {X`m h¡&
6. Cg {XZ cmoJ {VVa {~Va hmoH$a Am`|Jo Vm{H$ dh AnZo H$_m] H$mo XoI c|&1
7. Vmo {Og Zo EH$ H$U Ho$ ~am~a ^r nwÊ` {H$`m hmoJm Cgo XoI coJm&
8. Am¡a {Og Zo EH$ H$Êm Ho$ ~am~a ^r ~wam {H$`m hmoJm Cgo XoI coJm&2
*****

1
(1-6) BZ Am`Vm| _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ O~ àc` (µŠ`m_V) H$m ^yH§$ån Am`oJm Vmo YaVr Ho$ ^rVa Omo Hw$N> ir h¡,
g~ CJc H$a ~mha \|$H$ XoJr& `h g~ Hw$N> Eogo hmoJm {H$ Or{dV hmoZo Ho$ níMmV² g^r H$mo AmíM`© hmoJm {H$ `h Š`m hmo
ahm h¡? Cg {XZ `h {ZOud YaVr àË`oH$ ì`pŠV H$o H$_m] H$s Jdmhr XoJr {H$ {H$g Zo Š`m Š`m H$_© {H$`o h¡& `Ú{n
Aëcmh g~ Ho$ H$_m] H$mo OmZVm h¡ {\$a ^r Cg H$m {ZU©` Jdm{h`m| go à_m{UV H$a Ho$ hmoJm&
2
(7-8) BZ Am`Vm| H$m AW© `h h¡ {H$ àË`oH$ ì`pŠV AHo$cm Am`oJm, n[adma Am¡a gmWr g~ {~Ia Om`|Jo& Xygam
AW© `h ^r hmo gH$Vm h¡ {H$ Bg g§gma _| Omo {H$gr ^r `wJ _| _ao Wo g^r Xcm| _| Mco Ama aho hm|Jo, Am¡a g~ H$mo
AnZo {H$`o hw`o H$_© {XIm`o Om`|Jo& Am¡a H$_m©Zwgma nwÊ` Am¡a nmn H$m ~Xcm {X`m Om`oJm& Am¡a {H$gr H$m nwÊ` Am¡a
nmn {N>nm Zhr ahoJm&
847
100- gyah Am{X`mV

gyah Am{X`mV - 100


gyah Am{X`mV Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 11 Am`V| h¢&
- Bg gyah _| ''Am{X`mV'' AWm©V Xm¡Zo dmbo Kmo‹S>m| H$s enW br JB© h¡& Bg {b`o
Bg H$m Zm_ ''gyah Am{X`mV'' aIm J`m h¡&1
- Bg H$s Am`mV 1 go 5 VH$ _| Kmom| H$mo Bg ~mV H$s Jdmhr Ho$ {b`o àñVwV {H$`m
J`m h¡ {H$ _Zwî` AnZo nmbZhma H$s àXmZ H$s hþB© e{º$`m| H$m {H$VZm JbV
à`moJ H$aVm h¡&
- Am`V 6 go 8 VH$ _| _Zwî` H$s YZ Ho$ _moh _| A„mh H$m CnH$ma Z _mZZo na
{ZÝXm H$s JB© h¡&
- ApÝV_ Xmo Am`Vm| _| Cgo gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ àb` Ho$ {XZ Cgo H$~«m| go
{ZH$b H$a A„mh Ho$ nmg CnpñWV hmoZm h¡& Cg {XZ Cg Ho$ {Xb H$s Xem
Iwb H$a gm_Zo Am Om`oJr {H$ Cg Z| g§gma _| Omo ^r H$_© {H$`o h¢ dh {H$g
^mdZm Am¡a {dMma go {H$`o h¢ {Ogo Cg Zo AnZo {Xb _| Nw>nm aIm Wm&
*****

1
Bg gyah _| d{U©V {df` ~Vm aho h¢ {H$ `h Ama§{^H$ _¸$s gyaVm| _| go h¡&
848
100- gyah Am{X`mV

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡&


1. CZ Km‹o‹S>m| H$s enW Omo Xmo‹S> H$a hm±\$ OmVo h¢!
2. {\$a nËWam| na Q>mn _ma H$a qMJm[a`m± {ZH$mbZo dmbm| H$s enW!
3. {\$a àmV:H$mb _| Ymdm ~mobZo dmbm| H$s enW!
4. Omo Yyb C‹S>mVo h¢&
5. {\$a goZm Ho$ ~rM Kwg OmVo h¢&
6. dmñVd _| BÝgmZ AnZo nmbZhma H$m ~‹S>m H¥$V¿Z (ZmewH$am) h¢&
7. {ZíM` ê$n go dh Bg na ñd§` gmjr (Jdmh) h¢&1
8. dh YZ H$m ~‹S>m ào_r h¡&2
9. Š`m dh Cg g_` H$mo Zht OmZVm O~ H$~«m| _| Omo Hw$N> h¡ {ZH$mb {b`m
Om`oJm?
10. Am¡a grZm| Ho$ ^oX àH$me _| bm`o Om`|Jo?3
11. {ZíM` CZH$m nmbZhma Cg {XZ CZ go nyU© ê$n gy{MV hmoJm&4
*****

1
(1-7) BZ Ama§{^H$ Am`Vm| _| _mZd Om{V (BÝgmZ) H$s H¥$VKZVm H$m dU©Z {H$`m J`m h¡& {Og H$s ^y{_H$m Ho$ én
_| EH$ new H$s H¥$VkVm H$mo enW ñdén CXmhaU Ho$ {b`o àñVwV {H$`m J`m h¡& {Ogo BÝgmZ nmogVm h¡, Am¡a dh AnZo
ñdm_r H$m BVZm ^º$ hmoVm h¡ {H$ Cgo AmnZo D$na gdma H$a Ho$ ZrMo D$±Mo _mJm] na amV {XZ H$s nadmh {H$`o {~Zm
XmoVm Am¡a AnZr OmZ OmopI_ _| mb XoVm h¡& naÝVw BÝgmZ {Ogo A„mh Zo n¡Xm {H$`m, g_P ~yP Xr Am¡a Cg Ho$
OrdZ `mnZ Ho$ g^r gmYZ ~Zm`o, dh Cg H$m CnH$ma Zhr _mZVm Am¡a OmZ ~yP H$a Cg H$s Adkm H$aVm h¡, Cgo
Bg new go {ejm boZr Mm{h`o&
2
Bg Am`V _| Cg H$s H¥$VZVm H$m H$maU ~Vm`m J`m h¡ {H$ {Og BÝgmZ H$mo gdm©{YH$ ào_ A„mh go hmoZm Mm{h`o dhr
AË`m{YH$ ào_ YZ go H$aVm h¡&
3
(9-10) BZ Am`Vm| _| gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ g§gm[aH$ OrdZ Ho$ níMmV EH$ Xygam OrdZ ^r h¡ VWm Cg _|
A„mh Ho$ gm_Zo AnZo H$_m] H$m CÎma XoZm h¡ Omo àË`oH$ Ho$ H$_m] H$m hr Zhs¨ CZ Ho$ grZm| Ho$ ^oXm| H$mo ^r àH$me bm H$a
{XIm XoJm {H$ {H$g Zo AnZo YZ VWm ~b H$m Hw$à`moJ H$a H¥$VZVm H$s h¡, Am¡a {H$g Zo H¥$VkVm H$s h¡& Am¡a àË`oH$
H$mo Cg H$m à{VH$ma ^r XoJm& AV:BÝgmZ H$mo YZ Ho$ _moh _| AÝYm VWm A„mh H$m H¥$VZ Zhs¨ hmoZm Mm{h`o, Am¡a Cg
Ho$ gËY_© H$m nmbZ H$aZm Mm{h`o&
4
AWm©V dh gy{MV hmoJm {H$ H$m¡Z Š`m h¡, Am¡a {H$g à{VH$ma H$m ^mJr h¡&?
849
101- gyah H$m[aAh

gyah H$m[aAh - 101


gyah H$m[aAh Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 11 Am`V| h¢&
- Bg H$s àW_ Am`V _| Š`m_V H$mo ''H$m[aAh'' H$hm J`m h¡& AWm©V I ImZo dmbr
AmnXm& Am¡a Bgr go Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&1
- Am`V 1 go 5 VH$ àb` Ho$ g_` H$s pñW{V go gy{MV {H$`m J`m h¡&
- Am`V 6, 7 _| {OZ Ho$ H$_© Ý`m` Ho$ VamOy _| ^mar hm|Jo CZ H$m AÀN>m n[aUm_
~V`m J`m h¡&
- Am`V 8 go 11 VH$ _| CZ H$m Xwîn[aUm_ ~Vm`m J`m h¡ {OZ Ho$ H$_© Ý`m` Ho$
VamOy _| hëH|$ hm|Jo& Am¡a ZaH$ H$s dmñV{dº$m ~VmB© JB© h¡&
*****

1
`h gyah ^r _¸$s h¡ Am¡a Bg H$m {df` ^r àb` (Š`m_V) VWm nabmoH$ (AmpIaV) h¡& Bg _| àíZ Ho$ én _|
gd©àW_ gmdYmZ H$a Ho$ Xmo dmŠ`m| _| àb` H$m {MÌU H$a {X`m J`m h¡ {H$ Cg {XZ g^r K~am H$a Bg àH$ma BYa
CYa {\$a|Jo O¡go nqVJo àH$me na {~Iao hmoVo h¢& Am¡a nd©Vm| H$s `h Xem hmoJr {H$ AnZo ñWmZ go CI H$a YwZr hþB©
D$Z Ho$ g_mZ hmo Om`|Jo& {\$a ~V`m J`m h¡ {H$ nabmoH$ _| {hgm~ Bg AmYma na hmoJm {H$ {H$g Ho$ gXmMma H$m ^ma
XwamMma go A{YH$ h¡ Am¡a {H$g Ho$ gXmMma H$m ^ma Cg Ho$ XwamMma go hëH$m h¡& àW_ loUr Ho$ bmoJm| H$mo gwI {_boJm&
Am¡a Xygar loUr Ho$ bmoJm| H$mo AmJ go ^ar Jhar ImB© _| \|$H$ {X`m Om`oJm&
850
101- gyah H$m[aAh

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡&


1. dh I‹S>I‹S>m XoZo dmbr&
2. Š`m h¡ dh I‹S>I‹S>m XoZo dmbr?
3. Am¡a Vw_ Š`m OmZmo {H$ dh I‹S>I‹S>m XoZo dmbr Š`m h¡?1
4. {Og {XZ bmoJ {~Iao nqVJm| Ho$ g_mZ (ì`mHw$b) hm|Jo&
5. Am¡a nd©V YwZr hþB© D$Z Ho$ g_mZ C‹S>|Jo&2
6. Vmo {Og Ho$ nb‹S>o ^mar hþ`o&
7. Vmo dh _Z Mmho gwI _| hmoJm&
8. VWm {Og Ho$ nbo hëHo$ hþ`o&
9. Vmo Cg H$m ñWmZ ''hm{d`m'' h¡&
10. Am¡a Vw_ Š`m OmZmo {H$ dh (hm{d`m) Š`m h¡?
11. dh Xhº$s AmJ h¡&3
*****

1
(1-3) ''H$m[aAh'' : àb` hr H$m EH$ Zm_ h¡ Omo Cg Ho$ g_` H$s Kmoa Xem H$m {MÌU H$aVm h¡& Bg H$m empãXH$
AW©: Ûma IQ>IQ>mZm h¡& O~ H$moB© A{V{W AH$ñ_mV amV _| AmVm h¡ Vmo Cgo XadmOm IQ>IQ>mZo H$s Amdí`H$Vm hmoVr
h¡& {Og go EH$ Vmo `h kmV hþAm {H$ àb` AH$ñ_mV hmoJr& Am¡a Xygam `h kmV hþAm {H$ dh H$s ÜdZr Am¡a ^mar
CWb nwWb Ho$ gmW Am`oJr& Bgo àíZdmMH$ dmŠ`m| _| XmohamZm gmdYmZ H$aZo Am¡a Cg H$s J§^raVm H$mo àñVwV H$aZo
Ho$ {b`o h¡&
2
(4-5) BZ XmoZm| Am`Vm| _| Cg pñW{V H$mo Xem©`m J`m h¡ Omo Cg g_` bmoJm| Am¡a nd©Vm| H$s hmoJr&
3
(6-11) BZ Am`Vm| _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ àb` Š`m| hmoJr? Bg{b`o {H$ Bg g§gma _| {Og Zo ^bo ~wao H$_© {H$`o
h¢ CZ H$m à{VH$ma H$_m] Ho$ AmYma na {X`m Om`o, {Og H$m n[aUm_ `h hmoJm {H$ {Og Zo gË` {dídmg Ho$ gmW gËH$_©
{H$`m hmoJm dh gwI H$m ^mJr hmoJm& Am¡a {Og Zo {Z_©b naånamJV ar{V`m| H$mo _mZ H$a H$_© {H$`m hmoJm dh ZaH$ _|
Pm|H$ {X`m Om`oJm&
851
102- gyah VH$mgwa

gyah VH$mgwa - 102


gyah VH$mgwa Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 8 Am`V| h¢&
- Bg H$s àW_ Am`V _| ''VH$mgwa'' AWm©V: A{YH$ go A{YH$ YZ àmá H$aZo
H$s BÀN>m H$mo OrdZ Ho$ _yb CÔoí` go AMoV ahZo H$m H$maU ~V`m J`m h¡& Bgr
{b`o Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 go 5 VH$ _| gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ {Og YZ H$mo Vw_ g~
Hw$N> g_PVo hmo Am¡a Cgo C{O©V H$aZo _| AnZo ^{dî` go AMoV hmo Vwåh| Am±I
~§X H$aVo hr nVm bJ Om`oJm {H$ _m¡V Ho$ Cg nma Š`m h¡&
- Am`V 6 go 8 VH$ _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ ZaH$ H$mo Vw_ _mZmo `m Z _mZmo dh {XZ
Am H$a ahoJm O~ Vw_ Cgo AnZr Am±Im| go XoI bmoJo& Am¡a Vwåh| Cg H$m
{dídmg hmo Om`oJm {H$ÝVw dh g_` H$_© H$m Zhs¨ ~pëH$ {hgm~ XoZo H$m {XZ
hmoJm& Am¡a Vwåh| A„mh Ho$ àË`oH$ àXmZ H$m Odm~ XoZm hmoJm&
*****

1
Bg gyah H$m àg§J ^r Bg Ho$ _¸$s hmoZo H$m g§Ho$V H$aVm h¡&
852
102- gyah VH$mgwa

Aëhmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡&


1. Vwåh| A{YH$ (YZ) Ho$ bmo^ Zo _¾ H$a {X`m&
2. `hm± VH$ {H$ Vw_ H${~«ñVmZ Om nhþ±Mo&1
3. {ZíM` Vwåh| kmZ hmo Om`oJm&
4. {\$a {ZíM` hr Vwåh| kmZ hmo Om`oJm&
5. dmñVd _| `{X Vw_ H$mo {dídmg hmoVm (Vmo E¡gm Z H$aVo&)2
6. Vw_ ZaH$ H$mo Adí` XoImoJo&
7. {\$a Cgo {dídmg H$s Am±I go XoImoJo&
8. {\$a Cg {XZ Vw_ go gwI gånXm Ho$ {df` _| Adí` nyN> JN> hmoJr&3
*****

1
(1-2) BZ XmoZm| Am`Vm| _| CZ H$mo gmdYmZ {H$`m J`m h¡ Omo g§gm[aH$ YZ hr H$mo g~ Hw$N> g_PVo h¢ Am¡a Cgo
A{YH$m{YH$ àmá H$aZo H$s YwZ CZ na E¡gr gdma h¡ {H$: _m¡V Ho$ nma Š`m hmoJm Bgo gmoMVo hr Zhs¨& Hw$N> Vmo YZ H$s
Xodr ~Zm H$a Cgo nyOVo h¢&
2
(3-5) BZ Am`Vm| _| gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ _m¡V Ho$ nmZ Š`m h¡? CÝho Am±I ~ÝX H$aVo hr Bg H$m kmZ hmo
Om`oJm& `{X AmO Vwåh| Bg H$m {dídmg hmoVm Vmo AnZo ^{dî` H$s Amoa go {ZpíMÝV Z hmoVo& Am¡a Vw_ na YZ àmár H$s
YwZ BVZr gdma Z hmoVr&
3
(6-8) BZ Am`Vm| _| gy{MV {H$`m J`m h¡ {H$ Vw_ ZaH$ Ho$ hmoZo H$m {dídmg H$amo `m Z H$amo dh {XZ Am H$a ahoJm
O~ Vw_ Cg H$mo AnZr Am±Im| go XoI bmoJo& Cg g_` Vwåh| Bg H$m nyam {dídmg hmo Om`oJm& naÝVw dh {XZ H$_© H$m
Zhs¨ {hgm~ XoZo H$m {XZ hmoJm& Am¡a Vwåh| àË`oH$ AZwH$ånm (Zo_V) Ho$ ~mao _| A„mh Ho$ gm_Zo Odm~ Xohr H$aZr hmoJr&
(AhgZwb ~`mZ)
853
103- gyah Aò

gyah Aò - 103
gyah Aò Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 3 Am`V| h¢&
- Bg H$m Ama§^ ''Aò'' AWm©V² (`wJ) H$s enW go hmoVm h¡, Bg {b`o Bg H$m
Zm_ gyah Aò aIm J`m h¡&1
- Bg gyah _| _mÌ VrZ hr Am`V| h¢ {\$a ^r Bg Ho$ AW© _| nyao _mZd Om{V Ho$
CËWmZ Am¡a nVZ H$m E{Vhmg Am J`m h¡& Am¡a _mJ©Xe©Z H$m _rZma ~Z H$a
ì`{º$ VWm Om{V`m| Am¡a Ym{_©H$ g_wXm`m| H$mo grYr amh go gy{MV H$a ahr h¡&
Vm{H$ dh AnZo bú` H$mo àmá H$a b|, Am¡a JbV amh na n H$a {dZme Ho$ JT>|
_| {JaZo go ~M Om`|&
- `wJ H$s ½dmhr Bg Ho$ {b`o àñVwV H$s JB© h¡ {H$ `{X _Zwî` Ho$ H$_© B©_mZ go
Imbr hm| Vmo dh {dZme go Zhs¨ ~M gH$Vm&
*****

1
`Õnr `h EH$ N>moQ>r gr gyah h¡ naÝVw Bg _| kmZ H$m EH$ g_wÐ g_m`m hþd h¡& Bg gyah H$m {df` Bg ~mV na
gmdYmZ H$aZm h¡ {H$ g_ñV _mZd Om{V (BÝgmZ) {dZme H$s Amoa Om ahr h¡& Bg go Ho$db dhr bmoJ ~M gH$Vo h¢ Omo
B©_mZ bm`o Am¡a AÀN>o H$_© {H$`o&
854
103- gyah Aò

Aëhmh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡&


1. {ZM‹S>Vo {XZ H$s enW!
2. {Z:g§Xoh BÝgmZ j{V _| h¢&1
3. A{V[aº$ CZ Ho$ Omo B©_mZ bm`o& VWm gXmMma {H$`o, Ed§ EH$ Xygao H$mo gË` H$m
CnXoe VWm Y¡`© H$m CnXoe XoVo aho&2
*****

1
(1-2) ''Aò'' H$m AW©: {ZMmoZm h¡& `wJ VWm g§Ü`m Ho$ g_` Ho$ ^mJ Ho$ {b`o ^r Bg H$m à`moJ hmoVm h¡& Am¡a `hm±
Bg H$m AW© `wJ Am¡a {XZ {ZMZo H$m g_` XmoZm| {b`m Om gH$Vm h¡& Bg `wJ H$s Jdmhr Bg ~mV na noe H$s JB© h¡ {H$:
BÝgmZ O~ VH$ B©_mZ (gË` {dídmg) Ho$ JwUm| H$mo Zhs¨ AnZmVm {dZme go gwa{jV Zhs¨ ah gH$Vm& Bg{b`o {H$
BÝgmZ Ho$ nmg g~ go _yë`dmZ ny±Or g_` h¡ Omo VoOr go JwOamV h¡& Bg{b`o `{X dh nabmoH$ H$m gm_mZ Z H$ao Vmo
Adí` j{V _| n Om`oJm&
2
Bg H$m AW© `h h¡ {H$ nabmoH$ H$s j{V go ~MZo Ho$ {b`o _mÌ B©_mZ hr na ~g Zhs¨ Bg Ho$ {b`o gXmMma ^r
Amdí`H$ h¡ Am¡a Cg _| go {deof ê$n go gË` Am¡a ghZ erbVm Am¡a Xygam| H$mo BZ H$s {ejm XoVo ahZm ^r Amdí`H$
h¡& (VOw©_mZwb Hw$a²AmZ, _m¡bmZm AmOmX)
855
104- gyah hþ_µOh

gyah hþ_µOh - 104


gyah hþ_µOh Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 9 Am`V| h¡&
Bg H$m Zm_ ''gyah hþ_O µ h'' h¡ Š`m| {H$ Bg H$s àW_ Am`V _| `h eãX Am`m
h¡ {Og H$m AW© h¡: ì`§J H$aZm, VmZm _maZm, Jr~V H$aZm Am{X&1
- Bg H$s Am`V 1 go 2 VH$ _| YZ Ho$ nyOm[a`m| Ho$ AmMaU H$m {MÌ {XIm`m
J`m h¡ Am¡a CÝh| gMoV {H$`m J`m h¡ {H$ `h AmMaU Adí` {dZme H$m H$maUo
h¡&
- Am`V 4 go 9 VH$ _| YZ Ho$ nyOm[a`m| H$m nabmoH$ _| Xwîn[aUm_ ~Vm`m J`m h¡&
*****

1
`h gyah ^r _¸$s `wJ H$s Ama§{^H$ gyaVm| _| go h¡& Bg H$m {df` YZ Ho$ nwOm[a`m| H$mo gmdYmZ H$aZm h¡ {H$ {OZ H$s
`h Xem hmoJr dh Adí` AnZo Hw$H$_© H$m XU² nm`|Jo&
856
104- gyah hþ_µOh

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡&


1. {dZme hmo Cg ì`{º$ H$m Omo H$MmoHo$ bJmVm ahVm h¡ Am¡a Mm¡Q>o H$aVm ahVm h¡&
2. {Og Zo YZ EH$Ì {H$`m Am¡a Cgo {JZ {JZ H$a aIm&
3. Š`m dh g_PVm h¡ {H$ Cg H$m YZ Cgo g§gma _| gXm aIoJm?1
4. H$Xm{n E¡gm Zht hmoJm& dh Adí` hr ''hþV_m'' _| \|$H$m Om`oJm&
5. Am¡a Vw_ Š`m OmZmo {H$ ''hþV_m'' Š`m h¡?
6. dh A„mh H$s ^‹S>H$mB© hþB© A{¾ h¡&
7. Omo {Xbm| VH$ Om nhþ±MoJr&
8. dh Cg _| ~ÝX H$a {X`o Om`|J&o
9. b±~o b±~o ñVå^m| _|&2
*****

1
(1-3) BZ Am`Vm| _| YZ Ho$ nwOm[a`m| Ho$ AnZo YZ Ho$ K_§ _| Xygam| H$m An_mZ H$aZo Am¡a CZ H$s H¥$nUVm
(H§$Oygr) H$m {MÌU {H$`m J`m h¡, CÝh| MoVmdZr Xr JB© h¡ {H$: `h AmMaU {dZmeH$mar h¡, YZ {H$gr H$mo g§gma _| gXm
Or{dV Zhr aIoJm, EH$ g_` Am`oJm {H$ Cgo g~ Hw$N> N>mo H$a Imbr hmW OmZm noJm&
2
(4-9) BZ Am`Vm| Ho$ AÝXa nabmoH$ _| YZ Ho$ nwOm[a`m| Ho$ Xwîn[aUm_ go AdJV H$am`m J`m h¡ {H$ CZ H$mo An_mZ
Ho$ gmW ZaH$ _| \|$H$ {X`m Om`oJm& Omo CÝh| IU² H$a XoJr Am¡a {Xbm| VH$ Omo Hw${dMmam| H$m Ho$ÝÐ h¡ nhþ±M Om`oJr, Am¡a
Cg _| BZ Anam{Y`m| H$mo \|$H$ H$a D$na go ~ÝX H$a {X`m Om`oJm&
857
105- gyah µ\$sb

gyah µ\$sb - 105


gyah µ\$sb Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 5 Am`V| h¡&
- Bg gyah _o ''{µ\$b'' eãX Am`m h¡ {Og H$m AW© hmWr h¡& Bgr {b`o Bg H$m
`h Zm_ h¡&1
- Bg nyar gyah _| EH$ {ejmàX Eo{Vhm{gH$ KQ>Zm H$s Amoa g§H$o V h¡&
- Am`V 1 _| H$hm J`m h¡ {H$ A~«hm {Og H$s goZm H$~m H$mo T>hmZo AmB© Wr Cg
H$m A„mh Zo H¡$gm gË`mZme H$a {X`m? Cg na {dMma H$amo&
- Am`V 2 _| ~V`m J`m h¡ {H$ H¡$go Cg H$s Mmb Ag\$b hmo JB©&
- Am`V 3, 4 _| A„mh Ho$ AnZo Ka H$s ajm H$aZo Am¡a Am`V 5 _|
AmH«$_UH$m[a`m| Ho$ ~wao AÝV H$s MMm© h¡&

*****

1
`h gyah ^r _¸$s h¡& Bg _| A„mh H$s e{º$ Am¡a AnZo Ka ''H$~m'' H$mo ''A~ahm'' go gwa{jV aIZo Am¡a Ago Cg
H$s goZm g{hV Zme H$a XoZo H$s Amoa g§Ho$V {H$`m J`m h¡ {Og H$s g§{já H$Wm `h h¡ {H$ `_Z Ho$ amOm ''A~ahm'' Zo
AnZr amOYmZr ''gÝAm'' _| EH$ H$brgm ({JOm© Ka) ~Zm`m& Am¡a bmoJm| H$mo H$~m Ho$ h‚m go amoH$Zo H$s KmofUm H$a Xr&
Am¡a 570 B©. _| 60 hOma goZm Ho$ gmW {Og _| 13 `m 9 hmWr Wo H$~m na AmH«$_U H$aZo Ho$ BamXo go Mb nm& Am¡a
O~ _¸$m go VrZ H$mog ah J`m Vmo ''_whñga'' Zm_r ñWmZ na nmd {H$`m, Am¡a Cg H$s goZm Zo Hw$N> D$±Q> nH$ {b`o
{OZ _| Xmo gm¡ D$±Q> agybw„mh g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Ho$ XmXm AãXwb _wÎm{b~ Ho$ Wo Omo H$~m Ho$ nwamo{hV Am¡a ZJa Ho$
_w»`m Wo& dh A~«hm Ho$ nmg J`o {OZ go dh ~m à^m{dV hþAm Am¡a ZJa Ho$ _w»`m Wo& dh A~«hm Ho$ nmg J`o {OZ go
dh ~m à^m{dV hþAm Am¡a CÝhm|Zo AnZo D$±Q> _m±Jo& A~«hm Zo H$hm: Vw_ D$±Q> _m±JVo hmo Am¡a H$~m Ho$ ~mao _| Omo Vwåhmam
Y_¥ ñWb h¡ Hw$N> Zhs¨ H$hVo? AãXb _wÎm{b~ Zo H$hm: _¢ AnZo D$±Q>m| H$m _m{bH$ hÿ±& ahm `h Ka Vmo CgH$ H$m ñdm_r
Cg H$s ajm ñd§` H$aoJm& A~«hm Zo CZ H$mo D$±Q> dmng H$a {X`o& Am¡a CÝhm|Zo ZmJ[aH$m| go Am H$a H$hm {H$: AnZo
n[adma H$mo boH$a (nd©V) na Mbo Om`|& {\$a CÝhm|Zo Hw$a¡e Ho$ Hw$N> à_wIm| Ho$ gmW H$~m Ho$ Ûmam H$m H$m nH$ H$a XwAm
(àmW©Zm) H$s Am¡a H$hm: ho A„mh! AnZo Ka Am¡a Bg Ho$ godH$m| H$s ajm H$a& Xygao {XZ A~«hm Zo _¸$m _| àdoe H$m
à`mg {H$`m naÝVw Cg H$m AnZm hmWr ~¡R> J`m Am¡a Am±Hw$g nZo na ^r Zhr {hbm& Am¡a Xygar Xem _| \o$am OmVm Vmo
Xm¡Zo bJVm Wm& BVZo _o n§{j`m| H$m EH$ Pw§ Mm|Mm| Am¡a n§Om| _| H§$H$[a`m± {b`o hþ`o Am`m Am¡a Bg goZm na H§$H$[a`m| H$s
dfm© H$a Xr, {OZ go CZ H$m eara JbZo bJm, Am¡a A~«hm g{hV Cg H$s goZm H$m {dZme H$a {X`m J`m&
858
105- gyah µ\$sb

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡&


1. Š`m Vw_ Zhs¨ OmZVo {H$ Voao nmbZhma Zo hmWr dmbm| Ho$ gmW Š`m {H$`m?
2. Š`m Cg Zo CZ H$s Mmb H$mo {d\$b Zhs¨ H$a {X`m?
3. Am¡a CZ na n{j`m| Ho$ Xb ^oOo?
4. Omo CZ na nH$s H§$H$ar Ho$ nËWa \|$H$ aho Wo&
5. Vmo CZ H$mo E¡gm H$a {X`m O¡go ImZo H$m ^ygm&1
*****

1
(1-5) Bg gyah H$m bú` `h ~VmZm h¡ {H$ H$~m H$mo AmH$_©U go ~MmZo Ho$ {b`o Vwåhmao Xodr XodVm Hw$N> H$m_ Z
Am`o& Hw$a¡e Ho$ à_wIm| Zo Aëhmh hr go XwAm H$s Wr Am¡a CZ na Bg H$m BVZm à^md nm Wm {H$ H$B© dfm] VH$ gmYmaU
ZmJ[aH$m| VH$ Zo ^r A„mh Ho$ {gdm {H$gr H$s nyOm Zhs¨ H$s Wr& `h ~mV Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$s n¡XmBe go
Hw$N> nhbo H$s Wr Am¡a dhm± ~hþV gmao bmoJ A^r Or{dV Wo {OÝhm|Zo `h {MÌ AnZo ZoÌm| go XoIm Wm& AV: CZ go `h
H$hm Om ahm h¡ {H$ _whå_X g„„mhþ Ab¡{h d g„m_ Omo Am_§VÌU Xo aho h¢ dh h`r Vmo h¡ {H$ A„mh Ho$ {gdm` {H$gr
H$s nyOm Z H$s Om`o, Am¡a Bg H$mo X~mZo H$m n[aUm_ dhr hmo gH$Vm h¡ Omo hmWr dmbm| H$m hþAm& (BãZo H$gra)
859
106- gyah Hw$a¡e

gyah Hw$a¡e - 106


gyah Hw$a¡e Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 4 Am`V| h¢&
- Bg _| _¸$m Ho$ µH$~rbo ''Hw$a¡e'' H$s MMm© Ho$ H$maU Bg H$m `h Zm_ aIm J`m
h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 go 3 VH$ _§ _¸$m Ho$ dmgr Hw$a¡e Ho$ AnZr ì`mnm[aH$ `mÌm go
ào_ aIZo Ho$ H$maU Omo `mÌm dh {Z^©` Am¡a emÝV ah H$a {H$`m H$aVo Wo
Š`m|{H$ H$~m Ho$ {Zdmgr Wo CZ go H$hm Om ahm h¡ {H$ dh Ho$db Bg Ka Ho$
ñdm_r A„mh hr H$s d§XZm (CnmgZm) H$a|&
- Am`mV 4 _| Bg H$m H$maU ~Vm`m J`m h¡ {H$ `h Or{dH$m Am¡a empÝV Omo Vwåh|
àmá h¡ d A„mh hr H$m àXmZ h¡& Bg {b`o Vwåh| Cg H$m Am^mar hmoZm Mm{h`o
Am¡a _mÌ Cgr H$s B~mXV (d§XZm) H$aZr Mm{h`o&
*****

1
Bg gyah Ho$ AW© H$mo g_PZo Ho$ {b`o `h OmZZm Oéar h¡ {H$ Hw$a¡e Om{V Z~r (g„m„mh Ab¡{h d g„_) Ho$ nyd©O
Hw$gB¥ nwÌ {H$bm~ Ho$ `wJ _| ''{hOmµO'' _| \¡$br hþB© Wr& CÝhm|Zo g~ H$mo _¸$m _| EH$Ì {H$`m Am¡a AnZr gw{ZVr go EH$
amÁ` H$s ñWmnZm H$s& Am¡a hm{O`m| H$s godm H$s Eogr ì`dñWm H$s {H$ nyar Aa~ Om{V`m| Am¡a joÌm| _| CZ H$m AÀN>m
à^md nm& Hw$gB© Ho$ ~mX CZ Ho$ Mma nwÌm| _| amÁ` nX {d^m{OV hmo J`o& naÝVw CZ _| AãX _Zmµ \$ H$m Zm_ A{YH$
à{gÕ hþAm& Am¡a CZ Ho$ Mma nwÌm| _| go Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ XmXm AãXwb _wÎm{b~ Ho$ {nVm hm{e_ Zo
g~ go nhbo `h gmoMm {H$: AÝVam©«s` ì`mnma _| ^mJ {b`m Om`o, {Og Ho$ H$maU Hw$a¡e H$m g§~§Y AZoH$ Xoem| Am¡a
gä`VmAm| go hmo J`m& _¸$m Aa~ Ûrn H$m ì`mnm[aH$ H|$Ð ~Z J`m& Am¡a A~«hm H$s namO` Zo Hw$a¡e H$s _mZ _`m©Xm Am¡a
A{YH$ H$a Xr& Bg{b`o gyah Ho$ Mma dmŠ`m| _| Hw$a¡e go _mÌ BVZm hr H$hm J`m h¡ {H$ O~ Vw_ Bg Ka (H$~m) H$mo
_y{Vª`m| H$m Zhs¨ A„mh H$m Ka _mZVo hmo {H$ dh A„mh hr h¡ {Og Zo Bg Ka Ho$ H$maU em§Vr àXmZ H$s Am¡a Vwåhmao
ì`mnma H$mo `h CÞVr Xr, VWm Vwåh| ^wI_ar go ~Mm`m Vmo Vwåh| ^r _mÌ Cgr H$s nyOm CnmgZm H$aZr Mm{h`o&
860
106- gyah Hw$a¡e

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡&


1. Hw$a¡e Ho$ ñd^md ~ZmZo Ho$ H$maU&
2. CZ Ho$ Om‹S>o VWm J_u H$s `mÌm H$m ñd^md ~ZmZo Ho$ H$maU&1
3. CÝh| Mm{h`o {H$ Bg Ka (H$~m) Ho$ à^w H$s nyOm H$a|&2
4. {Og Z| CÝh| ^yI _| pIbm`m VWm S>a go {ZS>a H$a {X`m&
*****

1
(1-2) J_u Am¡a Omo H$s `mÌm go A{^àm` J_u Ho$ g_` Hw$a¡e H$s ì`mnm[aH$ `mÌm h¡ Omo em_ Am¡a µ \$bñVrZ H$s Am¡a
Omo Ho$ g_` do X{jU Aa~ H$s `mÌm H$aVo Wo Omo J_© joÌ h¡&
2
Bg Ka go A{^àm`: H$~m h¡& AW© `h h¡ {H$ `h gw{dYm CÝh| Bgr Ka Ho$ H$maU àmá hþB©& Am¡a dh ñd§` `h _mZVo h¢
{H$ 360 _y{V©`m± CZ H$s a~ Zhs¨ h¢ {OZ H$s nyOm H$a aho h¢& CZ H$m a~ (nmbZhma) dhr h¡ {Og Zo CZ H$mo A~«hm Ho$
AmH«$_U go ~Mm`m& Am¡a Cg `wJ _| O~ Aa~ H$s àË`oH$ {Xem _| AempÝV H$m amÁ` Wm _mÌ Bgr Ka Ho$ H$maU Bg
ZJa _| empÝV h¡& Am¡a Vw_ Bgr Ka Ho$ {Zdmgr hmoZo Ho$ H$maU {ZpíMÝV hmo H$a ì`mnm[aH$ `mÌm`| H$a aho hmo, Am¡a gwI
gw{dYm Ho$ gmW ahVo hmo& Š`m|{H$ H$m~o Ho$ à~ÝYH$ Am¡a godH$ hmoZo Ho$ H$maU hr bmoJ Hw$aoe H$m AmXa H$aVo Wo& Vmo CÝh|
ñ_aU H$am`m Om ahm h¡ {H$ {\$a Vwåhmam H$Î`©ì` h¡ {H$ Ho$db Cgr H$s CnmgZm H$amo&
861
107- gyah _mD$Z

gyah _mD$Z - 107


gyah _mD$Z Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 7 Am`V| h¡&
- Bg gyah H$s ApÝV_ Am`V _| ''_mD$Z'' eãX AmZo Ho$ H$maU Bg H$m `h Zm_
aIm J`m h¡& {Og H$m AW© h¡ bmoJm| H$mo XoZo H$s gmYmaU Amdí`º$m H$s MrµO|&1
- Am`V 1 _o Cg Ho$ AmMaU na {dMma H$aZo Ho$ {b`o H$hm J`m h¡ Omo àb` Ho$
{XZ Ho$ à{V\$b H$mo Zhs¨ _mZVm&
- Am`V 2, 3 _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Eogm hr ì`{º$ g_mO Ho$ AZmWm| VWm
{ZYªZm| H$s H$moB© ghm`Vm Zhs¨ H$aVm& Am¡a CZ Ho$ gmW ~wam ì`dhma H$aVm h¡&
- Am`mV 4 go 6 VH$ _| CZ H$s {ZÝXm H$s JB© h¡ Omo Z_mµO n‹T>Zo _| Ambgr hmoVo
h¢& Am¡a {XImdo Ho$ {b`o Z_mµO n‹T>Vo h¢&
- Am¡a Am`V 7 _| CZ H$s H§$Oygr na nµH$ H$s JB© h¡&
*****

1
Bg gyah H$m {df` `h ~VmZm h¡ {H$ nabmoH$ na B©_mZ Z aIZm {H$g àH$ma H$m AmMaU Am¡a ñd^md n¡Xm H$aVm hm¡&
862
107- gyah _mD$Z

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡&


1. (ho Z~r) Š`m Vw_ Zo Cgo XoIm Omo à{VH$ma (~Xbo) Ho$ {XZ H$mo PwR>bmVm h¡&
2. `hr dh h¡ Omo AZmW (`Vr_) H$mo Y¸$m XoVm h¡&
3. Am¡a µJar~ Ho$ {b`o ^moOZ XoZo na Zhs¨ C^maVm&1
4. {dZme h¡ CZ Z_m{µO`m| Ho$ {b`o&2
5. Omo AnZr Z_mµO go AMoV h¢&
6. Am¡a Omo {XImdo (Am§~a) Ho$ {b`o H$aVo h¢&
7. VWm _mD$Z (à`moJ _| AmZo dmbr _m_ybr MrµO) ^r _m±JZo go Zhs¨ XoVo&3
*****

1
(2-3) BZ Am`Vm| _| CZ H$m{µ\$am| (AY{_©`m|) H$s Xem ~VmB© JB© h¡ Omo nabmoH$ H$m BÝH$ma H$aVo h¢&
2
BZ Am`Vm| _| CZ _wZm{µ\$µH$m| (Û` dm{X`m|) H$s Xem H$m dU©Z {H$`m J`m h¡ Omo D$na go _wgb_mZ h¢ naÝVw CZ Ho$
{Xbm| _| nabmoH$ Am¡a à{VH$ma H$m {dídmg Zhs¨ h¢& BZ XmoZm| àH$mam| Ho$ AmMaU Am¡a ñd^md H$mo ~`mZ H$aZo go
A{^àm` `h ~VmZm h¡ {H$: BÝgma _| gXmMma H$s ^mdZm nabmoH$ na {dídmg Ho$ {~Zm CËnÞ Zhs¨ hmo gH$Vr& Am¢a
Bñbm_ àbm|H$ H$m ghrh {dídmg Xo H$a BÝgmZm| _| AZmWm| Am¡a µJar~m| H$s ghm`Vm H$s ^mdZm n¡Xm H$aVm h¡ Am¡a Cgo
CXma VWm namonH$mar ~ZmVm h¡&
3
Am`V Z§. 7 _| _m_ybr MrµO Ho$ {b`o (_mD$Z) eãX H$m à`moJ hþAm h¢& {Og H$m AW© h¡ gmYmaU _m±JZo Ho$ gm_mZ: O¡go
nmZr, AmJ, Z_H$, mob Am{X& Am¡a Am`V H$m A{^àm` `h h¡ {H$: Am{maV H$m BÝH$ma {H$gr ì`{º$ H$mo BVZm V§J {Xb
~Zm XoVm h¡ {H$: dh gmYmaU CnH$ma Ho$ {b`o ^r V¡`ma Zhs¨ hmoVm&
863
108- gyah H$m¡ga

gyah H$m¡ga - 108


gyah H$m¡ga Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 3 Am`V| h¢&
- Bg H$s àW_ Am`V _| ''H$m¡ga'' eãX Am`m h¡ {Og H$m AW© h¡: ~hþV gr
^bmB©`m±& Am¡a OÞV Ho$ AÝXa EH$ Zha H$m Zm_ ^r h¡& Bg {b`o Bg H$m Zm_
''gyah H$m¡ga'' h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 _| Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo ~hþV gr ^bmB©`m±
àXmZ {H$`o OmZo H$s ew^ gyMZm Xr JB© h¡&
- Am¡a Am`V 2 _| Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo Bg àXmZ na Z_mµO
n‹T>Vo ahZo VWm Hw$~m©Zr H$aZo H$m AmXoe {X`m J`m h¡&
- Am`V 3 _| Amn (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo {Xbmgm Xr JB© h¡ {H$ Omo Amn
Ho$ ewÌw h¢ dh Amn H$m Hw$N> {~Jmµ Zhs¨ gH|$Jo ~pëH$ dh ñd`§ ~hþV ~µs ^bmB© go
d§{MV ah Om`|J&o
- hXrg _| h¡ {H$ AmBem (a{µO`„mhþ AÝhm) Zo H$hm {H$ H$m¡ag EH$ Zha h¡ Omo
Vwåhmao Z~r H$mo àXmZ H$s JB© h¡& {Og Ho$ XmoZm| {H$Zmao _moVr Ho$ Am¡a ~V©Z
AmH$me Ho$ Vmam| H$s g§»`m Ho$ g_mZ h¢& (ghrh ~wImar : 4965)

1
`h gyah _¸$m _| Cg g_` CVar O~ _¸$m dm{g`m| Zo Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo Bg{b`o AnZr Om{V go
AbJ H$a {X`m {H$ Amn Zo CZ H$s _y{V©nyOm H$s naånam H$m IÊSZ {H$`m& Am¡a Z~r hmoZo go nhbo Amn H$s Omo Om{V _|
_mZ _`m©Xm Wr dh Zhs¨ ah JB©&)
Amn AnZo WmoµoSo go gm{W`m| Ho$ gmW {Zñghm` hmo H$a ah J`o Wo& Bgr ~rM Amn Ho$ EH$ nwÌ H$m {ZYZ hmo J`m
Wm {Og na _y{V© nyOH$m| Zo Iw{e`m± _ZmB©& Am¡a H$hm {H$ _whå_X Ho$ H$moB© nwÌ Zhs¨& d {Z_y©b hmo J`m Am¡ a Cg Ho$ {ZYZ
Ho$ ~mX Cg H$m H$moB© Zm_ bodm Zhs¨ ah Om`oJm& E¡go öX` {dXmaH$ jUm| _| Amn H$mo `h ew^ gyMZm Xr JB© {H$ Amn
{Zame Z hm| Amn Ho$ eÌw hr {Z_y©b hm|Jo& `h ew^ gyMZm Am¡a ^{dî` dmUr Hw$a²AmZ Zo Cg g_` Xr O~ H$moB© `h gmoM
^r Zhs¨ gH$Vm Wm {H$ E¡gm hmo OmZm g§^d h¢& naÝVw Hw$N> hr dfm] ~mX E¡gm n[adV©Z hþAm {H$ _¸$m Ho$ AZoHo$ída dm{X`m|
H$m H$moB© ghm`H$ Zhs¨ ah J`m& Am¡a CÝh| {dde hmo H$a h{W`ma Smb XoZo nµo& Am¡a {\$a Amn Ho$ eÌwAm| H$m H$moB© Zm_
bodm Zhs¨ ah J`m& Bg Ho$ {dnarV AmO ^r H$am|Sµm| _wgb_mZ Amn go g§~§Y na Jd© H$aVo h¢, Am¡a Amn na Xê$X ^oOVo
h¢&
864
108- gyah H$m¡ga

- Am¡a BãVo Aã~mg (a{µO`„mhþ AÝhþ_m) Zo H$hm {H$ H$m¡ga dh ^bmB©`m± h¢ Omo
A„mh Zo Amn (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo àXmZ H$s h¢& (ghrh ~wImar: 4966)
*****

865
108- gyah H$m¡ga

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¡&


1. (ho Z~r!) h_ Zo Vw_ H$mo H$m¡ga àXmZ {H$`m h¡&1
2. Vmo Vw_ AnZo nmbZhma Ho$ {b`o Z_mµO n‹T>mo VWm ~{b Xmo&2
3. {Z: g§Xoh Vwåhmam eÌw hr ~o Zm_ {ZemZ h¡&3
*****

1
H$m¡ga H$m AW© h¡: Agr_ VWm Anma ew^& Am¡a Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo µ \$a_m`m {H$ H$m¡ag EH$ hm¡µO
(Obme`) h¡ Omo _wPo nabmoH$ _| àXmZ {H$`m Om`oJm& O~ àË`oH$ ì`{º$ ß`mg ß`mg H$a ahm hmoJm Am¡a Amn H$s Cå_V
Amn Ho$ nmg Am`oJr, Amn nhbo hr go dhm± CnpñWV hm|Jo Am¡a Amn CÝh| Cg go {nbm`|Jo {Og H$m Ob XyY go CObm
Am¡a _Yw go A{YH$ _YwZ hmoJm& Cg H$s ^y_r H$ñVyar hmoJr, Cg H$s gr_m Am¡a ~V©Zm| H$m g{dñVma dU©Z hXrgm| _|
Am`m h¡&
2
Bg Am`V _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Am¡a Amn Ho$ _mÜ`_ go g^r _wgb_mZm| go H$hm Om ahm h¡ {H$ O~ ew^
Vwåhmao nmbZhma hr Zo àXmZ {H$`o h¢ Vmo Vw_ ^r _mÌ Cgr H$s nyOm H$amo Am¡a ~br ^r Cgr Ho$ {b`o Xmo& _y{V© nyOH$m| H$s
^m±{V Xodr XodVmAm| H$s nyOm AM©Zm Z H$amo Am¡a Z CZ Ho$ {b`o ~{b Xmo& dh Vwåho H$moB© ew^ bm^ Am¡a hm{Z XoZo H$m
gm_Ï`© Zhs¨ aIVo&
3
Am`V Z§. 3 _o ''AãVa'' : H$m eãX à`moJ hþhm h¡& {Og H$m AW© h¡: µO go AbJ H$a XoZm {Og Ho$ ~mX H$moB© noµ gyI
OmVm h¡& Am¡a Bg eãX H$m à`moJ Cg Ho$ {b`o ^r {H$`m OmVm h¡ Omo AnZr Om{V go AbJ hmo Om`o, `m {Og H$m H$moB©
nwÌ Or{dV Z ah Om`o, Am¡a Cg Ho$ {ZYZ Ho$ ~mX Cg H$m H$moB© Zm_ bodm Z hmo& Bg Am`V _| Om| ^{dî` dmUr H$s JB©
h¡ dh gË` {gÕ hmo H$a nyao _mZd g§gma H$mo Bñbm_ Am¡a Hw$a²AmZ na {dMma H$aZo Ho$ {b`o ~mÜ` H$a ahr h¡& (BãZo
H$gra)
866
109- gyah H$m{µ\$éZ

gyah H$m{µ\$éZ - 109


gyah H$m{µ\$éZ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 6 Am`V| h¢&
- Bg H$s àW_ Am`V _| ''H$m{µ\$éZ'' eãX AmZo Ho$ H$maU Bg H$m `h Zm_ aIm
J`m h¢&1
- Am`V 1 _| Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s {ZX}Y {X`m J`m h¡ {H$ H$m{µ \$am|
go H$h X| {H$ d§XZm (CnmgZm) Ho$ {df` _| _wP _| Am¡a Vw_ _| Š`m AÝVa h¡?
- Am`V 4 go 5 VH$ _| `h E¡bmZ h¡ {H$ XrZ (Y_©) Ho$ {df` _| H$moB© g_Pm¡Vm
Am¡a CXmaVm Ag§^d h¡&
- Am`V 6 _| H$m{µ\$am| Ho$ Y_© go AàgÞ ({d_wI) hmoZo H$m E¡bmZ h¡&
- hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo Vdmµ\$ H$s Xmo aŠAV _| `h
gyah Am¡a gyah Bbmg n‹T>r Wr& (ghrh _wpñb_: 1218)
*****

1
`h gyah ^r _¸$s h¡& Bg gyah H$s ^y{_H$m `h h¡ {H$ _¸$m _| `Ú{n Bñbm_ H$m µH$m {damoY hmo ahm Wm {\$a ^r A^r
_y{V© nyOH$ Amn g„„mhþ Ab¡{h d g„_ go {Zame Zhs¨ hþ`o Wo& Am¡a CZ Ho$ à_wI {H$gr Z {H$gr àH$ma Amn H$mo g§{Y
Ho$ {b`o V¡`ma H$a aho Wo& Am¡a Amn Ho$ nmg g_` g_` go AZoH$ àñVmd boH$a Am`m H$aVo Wo& AÝV _| `h àñVmd
boH$a Am`o {H$: EH$ df© Amn h_mao ny{OVm| (bmV, CµÁµOm Am{X) H$s nyOm H$a|, Am¡a EH$ df© h_ Amn Ho$ nyÁ` H$s nyOm
H$a|& Am¡a Bgr na g§{Y hmo Om`o& Cgr g_` `h gyah AdVsU© hþB© Am¡a gXm Ho$ {b`o ~Vm {X`m J`m {H$ XrZ _| H$moB©
g_Pm¡Vm Zhs¨ hmo gVH$m h¢& Bgr{b`o hXrg _| Bgo {eH©$ go ajm H$s gyah H$hm J`m h¢&
867
109- gyah H$m{µ\$éZ

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¢&


1. (ho Z~r) H$h Xmo: ho H$m{µ\$amo!
2. _¢ CZ (_y{V©`m|) H$mo Zhs¨ nyOVm {OÝh| Vw_ nyOVo hmo&
3. Am¡a Z Vw_ Cgo nyOVo hmo {Ogo _¢ nyOVm hÿ±&
4. Am¡a Z _¢ Cgo nyOw±Jm {Ogo Vw_ nyOVo hmo&
5. Am¡a Z Vw_ Cgo nyOmoJo {Ogo _¢ nyOVm hÿ±&
6. Vwåhmao {b`o Vwåhmam Y_©, VWm _oao {b`o _oam Y_© h¡&1
*****

1
(1-6) nyar gyah H$m ^mdmW© `h h¡ {H$ Bñbm_ _| dhr B©_mZ ({dídmg) _mÝ` h¡ Omo nyU© Vm¡hrX (EHo$ídadmX) Ho$ gmW
hmo, AWm©V A„mh Ho$ ApñVËd VWm JwUm| Am¡a Cg Ho$ A{YH$mam| _| {H$gr H$mo gmPr Z ~Zm`m Om`o& Hw$a²AmZ H$s
{ejmZwga Omo A„mh H$mo Zhs¨ _mZVm, Am¡a Omo _mZVm h¡ naÝVw Cg Ho$ {deof JwUm| H$mo {H$gr AÝ` _o _mZZm Cg H$mo Z
_mZZo Ho$ hr ~am~a h¡ Am¡a XmoZm| hr H$m{µ\$a h¢& (XopI`o : Cå_wb {H$Vm~, _m¡bmZm AmµOmX)
868
110- gyah Zò

gyah Zò - 110
gyah Zò Ho$ g§{já {df`
`h gyah _Ör h¡, Bg _| 3 Am`V| h¢&
- Bg gyah _| ''Zò'' eãX AmZo Ho$ H$maU, {Og H$m AW© ghm`Vm h¡, Bg H$m
`h Zm_ aIm J`m h¡&1
- Bg H$s Am`V 1 _| Abbmh H$s ghm`Vm AmZo VWm _¸$m H$s {dO` H$s MMm©
h¡&
- Am`V 2 _| bmoJm| Ho$ g_whm| _| Bñbm_ bmZo H$s MmMm© h¡&
- Am`V 3 _| Amn (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo A„mh H$m `h àXmZ àmá hmoZo
na Cg H$s Am¡a A{YH$ àem§gm VWm n{dÌVm JmZ H$m {ZX}e {X`m J`m h¢&
- hXrg _| h¡ {H$ Bg gyah Ho$ CVaZo Ho$ níMmV² Amn (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_)
AnZr Zm_µO (Ho$ éHy$A Am¡a gÁXo) _| A{Yº$a ''gwãhmZH$m aã~Zm d
{~hpåXH$m A„mhþå_pµ½µ\$a br'' n‹T>m H$aVo Wo& (ghrh ~wImar: 4967, 4968)
*****

1
AãXw„mh {~Z Aã~mg (a{O`„mhþ AÝhþ_m) go [adm`V h¡ {H$ `h Hw$a²AmZ H$s ApÝV_ gyah h¡ Omo Amn (g„m„mhþ
Ab¡{h d g„_) na CVar& Bg gyah _| Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$mo ^{dí` dmUr Ho$ én _| ~Vm`m J`m h¡ {H$
O~ Bñbm_ H$s nyU© {dO` hmo Om`o, Am¡a bmoJ g_yhm| Ho$ gmW Bñbm_ _| àdoe H$aZo bJ| Vmo Amn A„mh H$s håX
(àem§gm) Am¡a Vñ~rh (n{dÌVm H$m dU©Z) H$aZo _| bJ Om`|& Am¡a Cg go j_m _m±JVo ah|&
869
110- gyah Zò

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¢&


1. (ho Z~r!) O~ A„mh H$s ghm`Vm Ed§ {dO` Am Om`o&
2. Am¡a Vw_ bmoJm| H$mo A„mh Ho$ Y_© _| Xb Ho$ Xb àdoe H$aVo XoI bmo&1
3. Vmo AnZo nmbZhma H$s àe§gm Ho$ gmW Cg H$s n{dÌVm H$m dU©Z H$amo& Am¡a Cg
go j_m _m±Jmo, {Z:g§Xho dh ~‹S>µm j_r h¡&2
*****

1
(1-2) Bg _| {dO` H$m AW© dh {ZUm©`H$ {dO` h¡ {Og Ho$ ~mX H$moB© e{º$ Bñbm_ H$m gm_Zm H$aZo Ho$ `mo½` Zhs¨
ah Om`oJr& Am¡a `h pñW{V gZ² 8 ({hO²ar) H$s h¡ O~ _¸$m {dO` hmo J`m& Aa~ Ho$ H$moZo H$moZo go à{V{Z{Y _§b
agybw„mh (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s godm _| CnpñWV hmo H$a Bñbm_ bmZo bJo& Am¡a gZ² 10 ({hO²ar) _| O~
Amn (h‚mVwb dXmA) (AWm©V: ApÝV_ h‚m) Ho$ {b`o J`o Vmo Cg g_` nyam Aa~ Bñbm_ Ho$ AmYrZ Am `wH$m Wm Am¡a
Xoe _| H$moB© _w{lH$ (_y{V© nyOH$) Zhs¨ ah J`m Wm&
2
Bg Am`V _| Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) go H$m J`m h¡ {H$ BVZm ~µm H$m_ Amn Zo A„mh H$s X`m go nyam {H$`m
h¡, Bg Ho$ {b`o Cg H$s àe§gm Am¡a n{dÌVm H$m dU©Z VWm Cg H$s H¥$VkVm ì`º$ H$a|& Bg _| g^r Ho$ {b`o `h {ejm
h¡ {H$ H$moB© nwÊ` H$m`© A„mh H$s X`m Ho$ {~Zm Zhs¨ hmoVm& Bg{b`o Cg na K_§ Zhs¨ H$aZm Mm{h`o&
870
111- gyah Vã~V

gyah Vã~V - 111


gyah Vã~V Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 5 Am`V| h¢&
Bg H$s Am`V 1 _| ''Vã~V'' eãX AmZo Ho$ H$maU Bg H$m Zm_ ''gyah Vã~V'' h¡&
{Og H$m AW© V~mh hmoZm h¢&1
- Am`V 1 go 3 VH$ _| Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) Ho$ eÌw A~y bh~ Ho$ ~wao
n[aUm_ go gy{MV {H$`m J`m h¡&
- Am`mV 4 Am¡a 5 _| Cg H$s nËZr Ho$ {ejmàX n[aUm_ H$m Ñí` {XIm`m J`m h¡
Omo Z~r (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) go ~¡a aIZo _| AnZo n{V Ho$ gmW Wr&
- hXrg _| h¡ {H$ O~ Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo AmXoe {X`m J`m {H$
Amn AmnZo g_rn Ho$ n[aOZm| H$mo am`| Vmo Amn Zo gµ\$m (nd©V) na M‹T> H$a
nwH$mam& Am¡a O~ g~ Am J`o, Vmo H$hm: `{X _¢ Vw_ go H$hÿ± {H$ Bg nd©V Ho$ nrN>o
EH$ goZm h¡ Omo Vw_ na gdoao `m g§Ü`m H$mo Ymdm ~mob XoJr Vmo Vw_ _mZmoJo? g~
Zo H$hm: hm±& h_ Zo H$^r Amn H$mo PyR> ~mobVo Zhs¨ XoIm& Amn Zo H$hm: _¢ Vwåho
AnZo gm_Zo H$s Xw:IXm`r `mVZm go am ahm hÿ±& Bg na A~y Ohb Zo H$hm:
Vwåhmam Zme hmo! Š`m Bgr {b`o h_ H$mo EH$Ì {H$`m h¡? Bgr na `h gyah
AdV[aV hþB©& (ghrh ~wImar: 4971)

1
`h gyah Ama§{^H$ _¸$s gyaVm| _| go h¡& BãZo Aã~mg (a{µO`„mhþ AÝhþ_m) go [adm`V h¡ {H$ O~ Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h
d g„_) H$mo `h AmXoe {X`m J`m {H$ Amn g_rn dVu g§~§{Y`m| H$mo A„mh go am`|, Vmo Amn gµ \$m ''nhmµs'' na J`o,
Am¡a nwH$mam: ''hm` ^moa H$s AmnXm!'' `h gwZ H$a Hw$a¡e Ho$ g^r n[adma OZ EH$Ì hmo J`o& V~ Amn Zo H$hm `{X _¢
Vw_ go H$hÿ± {H$ Bg nd©V Ho$ nrN>o EH$ goZm h¡ Omo Vw_ na AmH«$_U H$aZo H$mo V¡`ma h¡ Vmo Vw_ _oar ~mV _mZmoJo? g~ Zo
H$hm: hm±& h_ Zo H$^r Amn go PyR> Zhs¨ AmµO_m`m& Amn Zo µ\$a_m`m: _¢ Vwåh| AmJ (ZH©$) H$s ~µs `mVZm go gmdYmZ
H$aVm hÿ±& Bg na {H$gr Ho$ Hw$N> ~mobZo go nhbo Amn Ho$ MMm ''A~w bh~'' Zo H$hm: Vwåhmam gË`mZmg hmo! Š`m h_|
Bgr {b`o EH$Ì {H$`m h¡? Am¡a EH$ [adm`V `h ^r h¡ {H$ Cg Zo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d g„_ H$mo _maZo Ho$ {b`o nËWa
CR>m`m, Bgr na `H$ gyah CVmar JB©& (XopI`o : ghrh ~wImar : 4971, Am¡a ghrh _wpñb_ : 208)
871
111- gyah Vã~V

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¢&


1. A~w bh~1 Ho$ XmoZm| hmW Zme hmo J`o, Am¡a dh ñd`§ ^r Zme hmo J`m!
2. Cg H$m YZ VWm Omo Cg Zo H$_m`m Cg Ho$ H$m_ Zhs¨ Am`m&2
3. dh erK« bmdm \|$H$Vr AmJ _| Om`oJm&
4. VWm Cg H$s nËZr ^r, Omo BªYZ {b`o {\$aVr h¡&
5. Cg H$s JX©Z _| _y±O H$s añgr hmoJr&3
*****

1
A~w bh~ H$m AW©: Ádmbm _wIr h¡& dh A{V gw§Xa Am¡a Jmoam Wm& Cg H$m Zm_ dmñV_ _| ''AãXwb CµÁµOm'' Wm,
AWm©V: CµÁµOm H$m ^º$ Am¡a Xmg&
''CµÁµOm'' CZ H$s EH$ Xodr H$m Zm_ Wm& naÝVw dh A~w bh~ Ho$ Zm_ go OmZm OmVm Wm& Bg{b`o Hw$a²AmZ Zo
Cg H$m `hr Zm_ à`moJ {H$`m h¡ Am¡a Bg _| Cg Ho$ ZH©$ H$s Ádmbm _| nµZo H$m g§Ho$V ^r h¢&
2
(1-2) `h Am`V| Cg H$s Bñbm_ H$mo X~mZo H$s `moOZm Ho$ {d\$b hmo OmZo H$s ^{dî`dmUr h¢& Am¡a g§gma Zo XoIm
{H$ A^r BZ Am`Vm| Ho$ CVao Hw$N> df© hr hþ`o Wo {H$ ''~Ð'' H$s bµB© _| _¸o$ Ho$ ~µo ~µo dra à_wI _mao J`o& Am¡a ''A~w
bh~'' H$mo Bg m~a go BVZm Xw:I hþAm {H$ Bg Ho$ gmVd| {XZ _a J`m& Am¡a _am ^r E¡go {H$ Cgo _b{JZmZV nwgVwbo
(ßboJ O¡gm H$moB© amoJ) H$ms ~r_mar bJ JB©& Am¡a Ny>V Ho$ ^` go Cgo AbJ \|$H$ {X`m J`m& H$moB¥ Cg Ho$ nmg Zhr OmVm
Wm& _¥Ë`w Ho$ ~mX ^r VrZ {XZ VH$ Cg H$m ed nµm ahm& Am¡a O~ Cg _| J§Y hmoZo bJr Vmo Cgo Xya go bµH$s go EH$ J‹T>o
_| mb {X`m J`m& Am¡a D$na go {_Å>r Am¡a nËWa mb {X`o J`o& Am¡a Hw$a²AmZ H$s `h ^{dî`dmUr nyar hþB©& Am¡a O¡gm {H$
Am`V Z§. 2 _| H$hm J`m Cg H$m YZ Am¡a Cg H$s H$_mB© Cg Ho$ Hw$N> H$m_ Zhs¨ AmB©& Cg H$s H$_mB© go CÔoí`
A{YH$Va ^mî`H$mam| Zo ''Cg H$s g§VmZ'' {b`m h¡& O¡gm {H$ ghrh hXrgm| _| Am`m h¡ {H$ Vwåhmar g§VmZ Vwåhmar CÎm_
H$_mB© h¡&
3
(1-5) A~w bh~ H$s nËZr H$m Zm_ ''Aa~m'' Wm& Am¡a Cg H$s Cnm{Y (Hw${Z`V) ''Cå_o O_rb'' Wr& Amn
(g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) H$s eÌwVm _| {H$gr àH$ma H$_ Z Wr&
bµH$s bmXZo H$m AW© ^mî` H$mam| Zo AZoH$ {H$`m h¡& naÝVw Bg H$m AW© Cg H$mo An_m{ZV H$aZm h¡& `m nmnm| H$m
~moP bmX aIZo Ho$ AW© _| h¡&
dh gmoZo H$m hma nhZVr Wr Am¡a ''bmV'' VWm ''CµÁµOm'~ H$s enW bo H$a -`h XmoZm| CZ H$s Xo{d`m| Ho$ Zm_ h¢
- H$m H$aVr Wr {H$ _whå_X Ho$ {damoY _| `h _yë`dmZ hma ^r ~oM H$a mM© H$a Xy±Jr& AV: `h H$hm J`m h¡ {H$ AmO Vmo
dh EH$ YÝ`dma ì`{º$ H$s nËZr h¡& Cg Ho$ Jbo _| ~hþ_yë` hma nµm hþAm h¡ naÝVw Am{maV _| dh BªYZ T>moZo dmbr bm|s
H$s Vah hmoJr& Jbo _| Am^yfU Ho$ ~Xb| ~Q>r hþB© _y§O H$s añgr nµs hmoJr& O¡gr añgr BªYZ T>moZo dmbr bm|{`m| Ho$ Jbo _|
nµs hmoVr h¡& Am¡a Bñbm_ H$m `h M_ËH$ma hr Vmo h¡ {H$ {Og ''A~w bh~'' Am¡a Cg H$s nËZr Zo Z~r g„„mhþ Ab¡{h d
g„_ go eÌwVm H$s CÝhs¨ H$s Am¡bmX: ''CË~m'', ''_wAÎm~'', VWm ''Xwa©h'' Zo Bñbm_ ñdrH$ma H$a {b`m&
872
112- gyah BIbmg

gyah BIbmg - 112


gyah BIbmg Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 4 Am`V| h¢&
- BIbmg H$m AW© h¡ A„mh H$s ewÕ B~mXV (d§XZm) H$aZm& gr H$m Xygam Zm_
Vm¡hrX (AÛ¡V) h¡, Bg gyah _| Vm¡hrX H$m dU©Z h¡, Bgr {b`o Bg H$m `h Zm_
h¡&1
- Bg H$s Am`V 1, 2 _o A„mh Ho$ gH$mamË_H$ JwUm| H$mo Am¡a Am`V 3, 4 _|
ZH$mamË_H$ JwUm| H$mo ~Vm`m J`m h¡ Vm{H$ Y_m] Am¡a Om{V`m| _| {Og amh go {eH©$
Am`m h¡ Cgo am§H$m Om gHo$& hXrg _| h¡ {H$ A„mh Zo H$hm {H$ _Zwî` Zo _wPo
PwR>bm {X`m& Am¡a `h Cg Ho$ {b`o `mo½` Zhs¨ Wm& Am¡a _wPo Jmbr Xr, Am¡a `h
Cg Ho$ {b`o `mo½` Zhs¨ Wm& Cg H$m _wPo PwR>bmZm Cg H$m `h H$hZm h¡ {H$

1
`h gyah _¸$s gyaVm| _| go h¡&
`Ú{n Bg Ho$ CVaZo go g§~§{YV [adm`V go bJVm h¡ {H$ `h gyah _XrZo _| Cg g_` CVar O~ _XrZo Ho$
`hÿ{X`m| Zo Amn go àíZ {H$`m {H$ ~VmB`o {H$ d nmbZhma H¡$gm h¡ {Og Zo Amn H$mo ^oOm h¡? `m `h {H$ ''ZOamZ'' Ho$
B©gmB©`m| Zo Bgr àH$ma H$m àíZ {H$`m {H$ dh H¡$gm h¡, Am¡a {H$g YmVw H$m ~Zm hþAm h¡? Vmo `h gyah CVar& naÝVw g~
go nhbo `h àíZ ñd`§ _¸$m dm{g`m| Zo hr {H$`m Wm& Bg{b`o Bgo _¸$m _| CVaZo dmbr Amapå^H$ gyaVm| _| JUZm {H$`m
OmVm h¡&
Bg H$m Zm_ ''gyah BIbmg'' h¡& Bbmg H$m AW© h¡: A„mh na E¡go B©_mZ bmZm {H$ Cg Ho$ ApñVËd Am¡a JwUm|
_| {H$gr H$s gmPoXmar H$s H$moB© Am^m (PbH$) Z nmB© Om`o& Am¡a Bgr H$mo Vm¡hrXo mm{bg ({Z_©b EoHo$ídadmX) H$ahVo
h¢&
Ohm± VH$ A„mh H$mo _mZZo H$s ~mV h¡ Vmo Vmo g§gma Zo gXm Cg H$mo _mZm h¡ naÝVw dmñVd _| Bg _mZZo _| E¡gm
{_lU ^r {H$`m h¡ {H$ _mZZm Am¡a Z _mZZm XmoZm| ~am~a hmo H$a ah J`o h¢& Vm¡hrX H$mo COmJa H$aZo Ho$ {b`o A„mh Zo
~am~a Z~r ^oOo naÝVw BÝgmZ ~ma ~ma Bg VÏ` H$mo ImoVm ahm& AmXaUr` B~²amhr_ (Ab¡{hñgbm_) Zo Vm¡hrX
(EoHo$ídadmX) Ho$ {b`o àñWmZ {H$`m, Am¡a AnZo n[adma H$mo EH$ ~§Oa dmXr _| ~gm`m {H$ dh _mÌ EH$ A„mh H$s nyOm
H$a|Jo& naÝVw CÝhs¨ Ho$ d§eO Zo CZ Ho$ ~Zm`o Vm¡hrX Ho$ Ho$ÝÐ A„mh Ho$ Ka H$~m H$mo EH$ Xod ñWb _| ~Xb {X`m& VWm
AnZo ~Zm`o hþ`o XodVmAm| H$m A{YH$ma _mZo {~Zm A„mh Ho$ A{YH$ma H$mo ñdrH$ma H$aZo Ho$ {b`o V¡`ma Z Wo& `h pñW{V
_mÌ _¸$m dm{g`m| H$s Z Wr, B©gmB© Am¡a `hÿXr ^r `Ú{n Vm¡hrX Ho$ XmdoXma Wo {\$a ^r CZ Ho$ `hm± VrZ nyÁ`m|:{nVm, nwÌ
Am¡a n{dJmË_m Ho$ `moJ go Vm¡hrX ~Zr Wr& `hÿ{X`m| Ho$ `hm± ^r A„mh H$m nwÌ: CµO¡a Adí` Wm& H$hs¨ nyÁ` EH$ Vmo Wm
naÝVw ~hþV go Xodr XodVm ^r Cg Ho$ gmW nyÁ` Wo& (XopI`o : Cå_wb {H$Vm~)

873
112- gyah BIbmg

A„mh Zo O¡go _wPo àW_ ~ma n¡Xm {H$`m h¡ Xmo~mam Zhs¨ n¡Xm H$a gHo$Jm& O~ {H$
àW_ ~ma n¡Xm H$aZm _oao {b`o Xmo~mam n¡Xm H$aZo go gab Zhs¨ Wm& Am¡ a Cg H$m
_wPo Jmbr XoZm `h h¡ {H$ Cg Zo H$hm {H$ A„mh Ho$ g§VmZ h¡& O~ {H$ _| AHo$bm
{Zn}j hÿ±& Z _oar H$moB© g§VmZ h¡ Am¡a Z _¢ {H$gr H$s g§VmZ hÿ±& Am¡a Z H$moB© _oam
g_H$j h¡& (ghrh ~wImar)
- ghrh hXrg _| h¡ {H$ `h gyah {VhmB© Hw$a²AmZ Ho$ ~am~a h¡& (~wImar:, _wpñb_)
- EH$ Xygar hXrg _| hr {H$ EH$ ì`{º$ Zo H$hm {H$, ho A„mh Ho$ agyb! _¢ Bg
gyah go ào_ H$aVm hÿ±& Amn (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo µ\$a_m`m: Vwåh| Bg
H$m ào_ ñdJ© _| àdoe H$am XoJm& (ghrh ~wImar: 774)
*****

874
112- gyah BIbmg

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¢&


1. (ho B©e XyV!) H$h Xmo: A„mh AHo$bm h¡&1
2. A„mh {Z:{N>Ð h¡&
3. Z Cg H$s H$moB© g§VmZ h¡, Am¡a Z dh {H$gr H$s g§VmZ h¡&
4. Am¡a Z Cg Ho$ ~am~a H$moB© h¡&2
*****

1
Am`V Z§. 1 _| ''AhX'' eãX H$m à`moJ hþAm h¡ {Og H$m AW© h¡: Cg Ho$ ApñVËd E§d JwUm| _| H$moB© gmPr Zhs¨ h¡& `hm±
''AhX'' eãX H$m à`moJ `h ~VmZo Ho$ {b`o {H$`m J`m h¡ {H$ dh AHo$bm h¡& dh d¥j Ho$ g_mZ EH$ Zhs¨ h¡ {Og Ho$
AZoH$ emIm`| hmoVr h¢&
Am`V Z§. 2 _o ''g_X'' eãX H$m à`moJ hþAm h¡ {Og H$m AW© h¡: A~«U hmoZm& AWm©V {Og _| H$moB© {N>Ð Z hmo
{Og go Hw$N> {ZH$bo, `m dh {H$gr go {ZH$bo& Am¡a Am`V Z§. 3 Bgr AW© H$s ì`m»`m H$aVr h¡ {H$ Z Cg H$s H$moB©
g§VmZ h¡ Am¡a Z dh {H$gr H$s g§VmZ h¡&
2
Bg Am`V _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ Cg H$s à{V_m VWm Cg Ho$ ~am~a Am¡a gåVwë` H$moB© Zhs¨ h¡& Cg Ho$ H$_©, JwU,
Am¡a A{YH$ma _| H$moB© {H$gr én _| ~am~a Zhs¨& Z Cg H$s H$moB© Om{V h¡ Z n[adma&
BZ Am`Vm| _| Hw$a²AmZ CZ {~î`m| H$mo Omo Om{V`m| Ho$ Vm¡{hX go {\$gbZo H$m H$maU ~Zo Cgo AZoH$ ê$n _| d{U©V
H$aVm hm¡& Am¡a Xo{d`m| Am¡a XodVmAm| Ho$ {ddmhm| Am¡a CZ Ho$ nwÌ Am¡a nm¡Ìm| H$m Omo {ddaU Xod _mbmdm| _| {_bVm h¡
Hw$a²AmZ Zo Cgr H$m IÊZ {H$`m h¡&
875
113- gyah µ\$bµH$

gyah µ\$bµH$ - 113


gyah µ\$bµH$ Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 5 Am`V| h¢&
- Bg H$s àW_ Am`V _| (µ\$bµH$) eãX AmZo Ho$ H$maU, {Og H$m AW© ^moa h¡,
Bg H$m `h Zm_ aIm J`m h¡&1
1
gyah ''µ\$bµH$'' Am¡a gyah ''Zmg'' H$mo {_bm H$a ''_wAìdµOV¡Z'' H$hm OmVm h¡& O~ `h XmoZm| gyaV| CVas¨ Vmo Z~r
g„„mhþ Ab¡{h d g„_ Zo µ\$a_m`m: AmO H$s amÌr _| _wP na Hw$N> E¡gr Am`V| CVar h¢ {OZ Ho$ g_mZ _¢ Zo H$^r Zhs¨
XoIr& (_wpñb_ : 814)
Bgr àH$ma BãZo Am{~g OwhZr (a{O`„mhþ AÝhþ) go Amn Zo µ\$a_m`m {H$: _¢ Vwåh| CÎm_ `§Ì Z ~VmD$± {Og Ho$
Ûmam eaU (nZmh) _m±Jr OmVr h¡? Am¡a Amn Zo `h XmoZm| gyaV| ~Vm`u, Am¡a H$m {H$ `H$ ''_wAìdµOV¡Z'' AWm©V eaU
_m±JZo Ho$ {b`o Xmo gyaV| h¢& (XopI`o: ghrh ZgB© : 5020)
O~ Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) na OmXy {H$`m J`m {Og H$m à^md `h hþAm {H$ Amn KwbVo Om aho Wo,
{H$gr H$m_ H$mo gmoMVo {H$ H$a {b`m h¡, Am¡a {H$`m Zhs¨ hmoVm Wm, {H$gr dñVw H$mo XoI h¡ O~ {H$ XoIm Zhs¨ hmoVm Wm&
naÝVw OmXy H$m `h à^md Amn Ho$ ì`{º$JV OrdZ VH$ hr gr{_V Wm&
EH$ {XZ Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) AnZr nËZr ''AmBem'' (a{µO`„mhþ AÝhm) Ho$ nmg Wo {H$ gmo J`o, Am¡a OmJo
Vmo CZ H$mo ~Vm`m H$s Xmo ì`{º$ ({µ\$aíVo) _oao nmg Am`o, EH$ {gamhZo H$s Amoa Wm, Am¡a Xwgam n¡VmZo H$s Am¡a& EH$ Zo
nyN>m: {H$g Zo {H$`m h¡? CÎma {X`m : ''b~rX {~Z Amg_'' Zo& nyN>m: {H$g dñVw _| {H$`m h¡?CÎma {X`m : H§$Kr, ~mb
Am¡a Za IOya Ho$ mmoeo _|& nyN>m: dh H$hm± h¡? CÎma {X`m : ~Zr Owa¡H$ Ho$ Hw$d| H$s Vh _| nËWa Ho$ ZrMo h¡& Bg Ho$ ~mX
Amn (g„„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo Abr, Aå_ma Am¡a Ow~¡a (a{O`„mhþ AÝhþ_) H$mo ^oOm, {\$a Amn ^r dhm± Am J`o,
nmZr {ZH$mbm J`m, {\$a OmXy {Og _| H§$Kr Ho$ Xm±Vm| Am¡a ~mbm| Ho$ gmW EH$ Vm±V _| ½`mah Jm±R> bJr hþB© Ws¨& Am¡a _mo_
H$m EH$ nwVbm Wm {Og _| gwB©`m± Mw^moB© hþB© Ws¨& AmXUu` {O~²arb (Ab¡{hñgmbm_) Zo Am H$a ~Vm`m {H$: Amn
''_wAìdµOV¡Z'' n‹T>|& Am¡a O¡go O¡go Amn n‹T>Vo Om aho Wo Cgr Ho$ gmW EH$ EH$ Jm±R> IwbVr Am¡a nwVbo go EH$ EH$ gwB©
{ZH$bVr Om ahr Wr, Am¡a AÝV Ho$ gmW hr Amn OmXy go Bg àH$ma {ZH$b J`o O¡go H$moB© ~§Ym hþAm Iwb OmVm
h¡&(XopI`o : ghrh ~wImar : 5766, VWm ghrh _wpñb_ : 2189)
{\$a Amn Zo ''b~rX'' H$mo ~wbm H$a nyN>m, Am¡a Cg Zo AnZm Xmof ñdrmH$a H$a {b`m& {\$a ^r Amn g„„mhþ
Ab¡{h d g„_ Zo Cg H$mo j_m H$a {X`m Am¡a µ\$a_m`m {H$: A„mh Zo _wPo ñdñW H$a {X`m h¡&

hXrgm| go `h {gÕ hmoVm h¡ {H$ Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) ~am~a amÌr _| gmoVo g_` BZ XmoZm| gyaVm| H$mo n‹T> H$a
AmnZo XmoZm| hmWm| na \y$±H$Vo {\$a AnZo XmoZm| hmWm| H$mo AnZo nyao eara na \o$aVo Wo&
_mZmo A„mh VAmbm Zo BZ ApÝV_ Xmo gyaVm| Ûmam OmXy Am¡a AÝ` ~wamB©`m| go ~Mmd H$m EH$ gmYZ ^r Xo {X`m Omo gXm
_wgbm_mZm| H$s OmXy V§Ì Am{X go ajm H$aVm ahoJm&
876
113- gyah µ\$bµH$

- Bg H$s Am`V 1 _| `h {ejm Xr JB© h¡ {H$ eaU Cg go _m±Jmo {Og Ho$


nmbZhma hmoZo H$s {ZemZr Vw_ amV {XZ XoI aho hmo&
- Am`V 2 go 5 VH$ _| `h ~Vm`m J`m h¡ {H$ {H$Z MrµOm| H$s ~wamB© go eaU
_m±JZr Mm{h`o&
- hXrg _| ho {H$ Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) Zo H$hm {H$ Bg amV _wP na
Hw$N> Eogr Am`V| AdV[aV hþB© h¢ {OZ Ho$ g_mZ Am`V| H$^r Zhs¨ XoIr JBª& dh
`h gyah, Am¡a Bg Ho$ níMmV² H$s gwah h¡& (ghrh _wpñb_ : 814)
*****

877
113- gyah µ\$bµH$

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¢&


1. (ho Z~r!) H$hmo {H$ _¢ ^moa Ho$ nmbZhma H$s eaU boVm hÿ±&
2. ha Cg H$s ~wamB© go {Ogo Cg Zo n¡Xm {H$`m&
3. VWm amÌr H$s ~wamB© go O~ Cg H$m A§Yoam N>m Om`o&1
4. VWm Jm±R> bJm H$a CZ _| \y$±H$Zo dm{b`m| H$s ~wamB© go&
5. VWm Ûof H$aZo dmbo H$s ~wamB© go O~ dh Ûof H$ao&2
*****

1
(1-3) BZ _| g§~mo{YV Vmo Z~r, (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) H$mo {H$`m J`m h¡, naÝVw Amn Ho$ _mÜ`_ go nyao
_wbgb_mZm| Ho$ {b`| g§~moYZ h¡& eaU _m±JZo Ho$ {b`o VrZ ~mV| µOê$ar h¢: (1) eaU _JZm& (2) Omo eaU _m±JVm hmo&
(3) {Og Ho$ ^` go eaU _m±Jr OmVr hmo& Am¡a AnZo H$mo Cg go ~MmZo Ho$ {b`o Xygao H$s gwajm Am¡a eaU _| OmZm
MmhVm hm¡& {\$a eaU dhr _m±JVm h¡ Omo `h gmoMVm h¡ {H$: dh ñd§` AnZr ajm Zhs¨ H$a gH$Vm, Am¡a AnZr ajm Ho$
{b`o dh E¡go ì`{º$ `m ApñVËd H$s eaU boVm h¡ {Og Ho$ ~mao _o| Cg H$m `h {dídmg hmoVm h¡ {H$ dh Cg H$s ajm H$a
gH$Vm h¡& A~ ñd^m{dH$ {Z`_mZwgma Bg g§gma _| gwajm {H$gr dñVw `m ì`{º$ go àmá H$s OmVr h¡ O¡go Yyn go MZo
Ho$ {b`o noµ `m ^dZ Am{X H$s& naÝVw EH$ mVam dh ^r hmoVm h¡ {Og go ajm Ho$ {b`o {H$gr AZXoIr e{º$ go eaU _m±Jr
OmVr h¡ Omo Bg {díd na amO H$aVr h¡& Am¡a dh Cg H$s ajm Adí` H$a gH$Vr h¡& `hr Xygao àH$ma H$s eaU h¡ Omo
BZ XmoZm| gyaVm| _| A{^àoV h¡& Am¡a Hw$a²AmZ _| Ohm± ^r A„mh H$s eaU boZo H$s MMm© h¡ Cg H$m AW© `hr {deof àH$ma
H$s eaU h¡& Am¡a `h Vm¡hrX na {dídmg H$m A§e h¡& E¡go hr eaU Ho$ {b`o {dídmg hrZ Xodr XodVmAm| BË`m§Xr H$mo
nwH$maZm {eH©$ Am¡a Kmoa nmn h¡&
2
(4-5) BZ XmoZm| Am`Vm| _| OmXy Am¡a mh H$s ~wamB© go A„mh H$s eaU _| AmZo H$s {ejm Xr JB© h¡& Am¡a mh E¡gm amoJ h¡
Omo {H$gr ì`{º$ H$mo Xygam| H$mo hm{Z nhþ±MmZo Ho$ {b`o V¡`ma H$a XoVm h¡& Am¡a Amn (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) na ^r
OmXy mh Ho$ H$maU hr {H$`m J`m Wm& `hm± kmVì` h¡ {H$ Bñbm_ Zo OmXy H$mo AY_© H$hm h¡ {Og go BÝgmZ Ho$ nabmoH$
H$m {dZme hmo OmVm h¡&
878
114- gyah Zmg

gyah Zmg - 114


gyah Zmg Ho$ g§{já {df`
`h gyah _¸$s h¡, Bg _| 6 Am`V| h¢&
- Bg _| nm±M ~ma (Zmg) eãX AmZo Ho$ H$maU Bg H$m `h Zm_ h¡& {Og H$m AW©
BÝgmZ h¡&
- Bg H$s Am`V 1 go 3 VH$ eaU XoZo dmbo Ho$ JwU ~Vm`o J`o h¢&
- Am`V 4 _| {Og H$s ~wamB© go nZmh (eaU) _m±Jr JB© h¡ Cg Ho$ KmVH$ eÌw hmoZ|
go gmdYmZ {H$`m J`m h¡&
- Am`V 5 _| ~Vm`m J`m h¡ {H$ dh BÝgmZ Ho$ {Xb na AmH«$_U H$aVm h¡&
- Am`V 6 _| gmdYmZ {H$`m J`m h¡ {H$ `h eÌw {OÞ VWm BÝgmZ XmoZm| _| hmoVo
h¢&
- hXrg _| h¡ {H$ Z~r (g„m„mhþ Ab¡{h d g„_) ha amV O~ {~ñVa na OmVo Vmo
gyah Bbmg Am¡a `h Am¡a Bg Ho$ nhbo H$s gyah (AWm©V: µ\$bµH$) n‹T> H$a
AnZr XmoZm| hWo{b`m± {_bm H$a CZ na \y$§H$Vo, {\$a {OVZm hmo gHo$ XmoZm| H$mo
AnZo eara na \o$aVo& {ga go Ama§^ H$aVo Am¡a {\$a AmJo Ho$ eara go JwµOmaVo&
Eogm Amn VrZ ~ma H$aVo Wo& (ghrh ~wImar: 6319, 5748)
*****

879
114- gyah Zmg

A„mh Ho$ Zm_ go Omo AË`ÝV H¥$nmerb VWm X`mdmZ² h¢&

1. (ho Z~r!) H$hmo {H$ _¢ BÝgmZm| Ho$ nmbZhma H$s eaU _| AmVm hÿ±&
2. Omo gmao BÝgmZm| H$m ñdm_r h¡&
3. Omo gmao BÝgmZm| H$m nyÁ` h¡&1
4. ^«_ SmbZo dmbo Am¡a Nw>n OmZo dmbo (amjg) H$s ~wamB© go&
5. Omo bmoJm| Ho$ {Xbm| _| ^«_ S>mbVm ahVm h¡&
6. Omo {OÞm| _| go h¡, Am¡a _Zwî`m| _| go ^r&2

1
(1-3) `hm± A„mh H$mo Cg Ho$ VrZ JwUm| Ho$ gmW `mX H$a Ho$ Cg H$s eaU boZo H$s {ejm Xr JB© h¡& EH$ Cg H$m g~
_mZd Om{V nmbZhma Am¡a ñdm_r hmoZm& Xygao Cg H$m g^r BÝgmZm| H$m A{Yn{V Am¡a emgH$ hmoZm& Vrgao Cg H$m
BÝgmZm| H$m gË` nyÁ` hmoZm&
^mdmW© `h h¡ {H$ Cg A„mh H$s eaU _m±JVm hÿ± Omo BÝgmZm| H$m nmbZhma emgH$ Am¡a nyÁ` hmoZo Ho$ H$maU CZ
na nyam {Z`§ÌU Am¡a A{YH$ma aIVm h¡& Omo dmñVd _| Cg ~wamB© go BÝgmZm| H$mo ~Mm gH$Vm h¡ {Og go ñd§` ~MZo Am¡a
Xygam| H$mo ~MmZ| H$mo ~MmZo _| gj_ h¡ Cg Ho$ {gdm H$moB© h¡ ^r Zhs¨ Omo eaU Xo gH$Vm hmo&
2
(4-6) Am`V Z§. 4 _| ''dñdmg'' eãX H$m à`moJ hþAm h¡& {Og H$m AW© h¡: {Xbm| _| Eogr ~war ~mV| mb XoZm {H$ {Og
Ho$ {Xb _| mbr Om ahr hm| Cgo Cg H$m kmZ ^r Z hmo&
Am¡a Bgr àH$ma Am`V Z§. 4 _| ''IÞmg'' H$m eãX à`moJ hþAm h¡& {Og H$m AW© h¡: gwµH$ OmZm, Nw>n OmZm,
nrN>o hQ> OmZm, Yrao Yrao {H$gr H$mo ~wamB© Ho$ {b`o V¡`ma H$aZm Am{X&
AWm©V² {Xbm| _| ^«_ mbZo dmbm, Am¡a gË` Ho$ {déÕ _Z _| ~war ^mdZm`| CËnÞ H$aZo dmbm& Mmho dh {OÞm| _| go
hmo, AWdm _Zwî`m| _| go hmo& BZ g~ H$s ~wamB©`m| go h_ A„mh H$s eaU boVo h¢ Omo h_mam ñdm_r Am¡a gƒm nyÁ` h¡&
880

Vous aimerez peut-être aussi