Vous êtes sur la page 1sur 80

Chöông 5A

Haøm Nhieàu Bieán


I. ÑAÏO HAØM RIEÂNG VAØ VI
PHAÂN :
1. Ñaïo haøm rieâng :
Cho haøm 2 bieán z = f(x,y)
 Ñaïo haøm rieâng theo bieán x taïi ñieåm ( x 0 , y0 )
f z
kyùhieäu ( x0 , y0 ) hay ( x0 , y0 ) laøgiôùi haïn
x x
f ( x0  x , y0 )  f ( x0 , y0 )
lim
x  0 x
 Ñaïo haøm rieâng theo bieán y taïi ñieåm ( x 0 , y 0 )
f z
kyùhieäu ( x 0 , y0 ) hay ( x 0 , y0 ) laøgiôùi haïn
y y
f ( x0 , y0  y)  f ( x 0 , y0 )
lim
y  0 y
Nhaän xeùt :
Vieäc tính ñaïo haøm rieâng töông töï nhö tính ñaïo
haøm cuûa haøm 1 bieán
 Khi laáy ñaïo haøm rieâng theo bieán x, ta coi y
laø haèng soá vaø laáy ñaïo haøm theo bieán x
 Khi laáy ñaïo haøm rieâng theo bieán y, ta coi x
laø haèng soá vaø laáy ñaïo haøm theo bieán y

duï : x
1. Tính ñaïo haøm rieâng cuûa haøm z  ln(tg )
y
z 1  x
 (tg )  1 1 1

1
x x x y x 2 x y x x
tg tg cos y sin cos
y y y y y

z 1  x  x 
 (tg )  1 1

 2  
x
y x y y x x  y  x x
tg tg cos2 y 2 sin cos
y y y y y
 y 
2. Tính ñaïo haøm rieâng cuûa haøm z  arctg  2 
taïi (1,1)
1 x 
  y 
z x  1  x 2  (1  x 2 )2 2 xy 2 xy
 2
 
x  y 
2 2 2
(1  x )  y (1  x )2 2
(1  x 2 )2  y 2
1  2 
 1  x 
  y 
z y  1  x 2  (1  x 2 )2 1 1  x2
  2 2 2 2

y  y 
2
(1  x )  y 1  x (1  x 2 )2  y 2
1  2 
 1  x 
z 2 z 2
 (1,1)   , (1,1) 
x 5 y 5
3. Tính ñaïo haøm rieâng cuûa haøm z  3 x 3  y 3
 ( x, y)  (0,0)
2
z 1 z 3 x
 ( x  y3 ) 
x 3 3 ( x 3  y 3 )2 x 3
( x 3  y 3 )2
z 1 z 3 3 y2
 (x  y ) 
y 3 3 ( x 3  y 3 )2 y 3
( x 3  y 3 )2

 ( x , y)  (0,0)
z f ( x ,0)  f (0,0) 3
( x )3
(0,0)  lim  lim 1
x x  0 x x 0 x
z f (0, y)  f (0,0) 3
(y)3
(0,0)  lim  lim 1
y y  0 y x 0 y
2. Vi phaân :
Vi phaân cuûa haøm f(x,y) taïi ñieåm (x0,
y0)
f f
df ( x0 , y0 )  ( x0 , y0 )dx  ( x0 , y0 )dy
x y

duï 1.
: Tính vi phaân cuûa haøm z  yx y

z z
 y 2 x y1  x y  y x y ln x
x y

z z
dz  dx  dy
x y
 y 2 x y 1dx  ( x y  y x y ln x )dy
xy
2. Tính vi phaân df (1,1), f ( x , y)  ( x  y)e
f xy xy f
 e  y ( x  y )e  (1,1)  3e
x x
f
do tính ñoái xöùng (1,1)  3e
y
f f
df (1,1)  (1,1)dx  (1,1)dy  3e ( dx  dy)
x y
x
3. Tính vi phaân df (1,2), f ( x , y)  arctg( )
y
f 1 1 y f 1  x  x
     
x 2
y 2 2 2  2 
x x  y y x  y  x 2
 y 2

1   1  
y
   y
f f 2 1
df (1,2)  (1,2)dx  (1,2)dy  dx  dy
x y 5 5
II. ÑAÏO HAØM VAØ VI PHAÂN CAÁP
CAO : haøm rieâng caáp 2 :
1. Ñaïo
2 f   f  2 f   f 
2
  , 2
  
x x  x  y y  y 
2 f   f  2 f   f 
  ,   
xy y  x  yx x  y 
2 f 2 f
Chuù Toång quaùt, ta coù 
xy yx
yùTuy
: nhieân , neáu haøm f ( x , y) coùcaùc ñaïo haøm rieâng
2 f 2 f
, lieân tuïc taïi ( x 0 , y0 ) thì
xy yx
2 f 2 f
( x0 , y0 )  ( x0 , y0 )
xy yx

duï : 2 3
x y  2
u
1. Cho haøm u  u( x , y)  3e . Tính (2,1)
xy
u 3 x 2 y3
 6 xy e
x
 2u  3 x 2 y3
 (6 xy e )
xy y
2 x 2 y3 3 5 x 2 y3 2 x 2y3
 18 xy e  18 x y e  18 xy e (1  x 2 y 3 )
 2u 4
(2,1)  180 e
xy
2
2 2  u
2. Cho haøm z  z( x , y)  y ln( x  y ). Tính 2 ( 2,1)
x
z 2 xy
 2
x x  y 2
2z  2 xy 2
x  y 2

2
 ( 2 2
)  2y 2
x x x  y ( x  y 2 )2
2
 z
 2 ( 2,1)  6
x
3. Cho haøm u  u( x , y)  6 x 2  y 2 .
 2u  2u
Tính 4 (2,1)  5 2 (2,1)
xy y
u y

y 6 x 2  y2

u   y 

6 xy
  
xy x  6 x 2  y 2  (6 x 2  y 2 )3
 
u   y  6x2
  
y 2
y  6 x 2  y 2  (6 x 2  y 2 )3
 
 2u  2u 72
4 (2,1)  5 2 (2,1) 
xy y 125
2. Vi phaân caáp 2 :
Vi phaân caáp 2 cuûa haøm f(x,y) taïi ñieåm (x0,
y0) 2    
2

d f ( x0 , y0 )   dx  dy  f ( x0 , y0 )
 x y 
2 f 2  2 f 2 f  2 f 2
 2 dx     dxdy  2 dy
x  xy yx  y
Neáu haøm f ( x , y) coùcaùc ñaïo haøm rieâng
2 f 2 f
, lieân tuïc taïi ( x 0 , y0 ) thì
xy yx
2 2 2
 f  f  f
d 2 f ( x0 , y0 )  2 dx 2  2 dxdy  2 dy 2
x xy y

duï : y
1. Cho haøm f ( x , y)  x y  y  x  . Tính d 2 f (1,2)
2 3 3

x
f 2 y f 2 2 1
 2 xy  3x  2  x  3y 
x x y x
2 f   2 y  2y
2
  2 xy  3 x  2 
 2y  6x  3
x x  x  x
2 f   2 2 1
2
  x  3 y    6y
y y  x
2 f   2 y  1
  2 xy  3 x  2   2x  2
xy y  x  x
d 2 f (1,2)  14 dx 2  2 dxdy  12 dy 2
x2 / y 2
2. Cho haøm f ( x , y)  e . Tính d f (1,1)
f 2 x x 2 / y f x 2 x2 / y
 e  2e
x y y y
2 f   2 x x2 / y  2 x2 / y 4 x 2 x2 / y
  e  e  2 e
x 2
x  y  y y
2 f   x 2 x2 / y  2 x 2 x2 / y x 4 x2 / y
2
  2 e   3 e  4e
y y  y  y y
2 f   2 x x2 / y  2 x 2 2 x 3
2
  e   2 e x / y
 3 e /y
x
xy y  y  y y
d 2 f (1,1)  6edx 2  8edxdy  3edy 2
x 2
3. Cho haøm f ( x , y)  arctg . Tính d f (1,1)
y
f 1 1 y f 1  x  x
  2   2 2
x 2
y 2 2 
x x  y y x  y  x  y 2

1   1  
 y  y
2 f   y  2 xy
2
  2 2 
 2
x x  x  y  ( x  y 2 )2
2 f   x  2 xy
2
  2 2 
 2
y y  x  y  ( x  y 2 )2
2 f   y  x 2  y2
  2 2 
 2
xy y  x  y  ( x  y 2 )2
2 1 2 1 2
d f (1,1)   dx  dy
2 2
III. CÖÏC TRÒ :
1. Ñònh nghóa :
Cho haøm f(x,y) xaùc ñònh treân mieàn D
1. Ñieåm (x0, y0)  D goïi laø ñieåm cöïc ñaïi
cuûa haøm f neáu f(x,y) ≤ f(x0,y0), vôi
(x,y) l.c cuûa (x0, y0)
2. Ñieåm (x0, y0)  D goïi laø ñieåm cöïc tieåu
cuûa haøm f neáu f(x,y) ≥ f(x0,y0), vôi
(x,y) l.c cuûa (x0, y0)
3. Caùc ñieåm cöïc ñaïi vaø cöïc tieåu goïi chung
laø cöïc trò
 Ñònh lyù 1 : (ñieàu kieän caàn cuûa
cöïc trò) haøm
 Neáu : f(x,y) coù cöïc trò taïi ñieåm (x , y )
0 0
thì caùc ñaïo haøm rieâng
f f
( x0 , y0 )  0, ( x0 , y0 )  0
x y
hoaëc chuùng khoâng toàn taïi
 Ñieåm coù caùc ñaïo haøm rieâng = 0 goïi laø
ñieåm döøng
 Ñònh lyù 2 (ñieàu kieän ñuû cuûa cöïc
trò)
Cho: haøm f(x,y) coù caùc ñaïo haøm rieâng lieân
tuïc ñeán caáp 2 trong l.c cuûa ñieåm (x0, y0)
2 f 2 f 2 f
ñaët A  2 ( x0 , y0 ), B  ( x 0 , y0 ), C  2 ( x 0 , y0 )
x xy y
1. Neáu B2-AC < 0 :
 A > 0 : haøm ñaït cöïc tieåu nghieâm ngaët taïi
(x0, y0)
A<B
2.Neáu 0 2:-AC
haøm
> 0ñaït cöïc ñaïi
: haøm nghieâm
khoâng ngaët
ñaït cöïc tròtaïi
taïi(x0,
y00))
(x0,y
3. Neáu B2-AC = 0 : chöa coù KL veà cöïc trò

duï
1. :Tìm cöïc trò cuûa haøm f ( x , y )  x 3  y 3  3xy
 Tìm ñieåm döøng
 f 2
x  3 x  3y  0  y  x 2
  2
 x  x4
 f  3y 2  3x  0  x  y
 x  0, x  1
 y
2 ñieåm döøng M1 (0,0), M 2 (1,1)
2 f 2 f 2 f
A  2  6 x, B   3, C  2  6 y
x xy y
 Taïi ñieåm M1 (0,0) : B 2  AC  9  0, khoâng laøcöïc trò
 Taïi ñieåm M 2 (1,1) : B 2  AC  27  0,
A  6  0 cöïc tieåu f min (1,1)  1
2. Tìm cöïc trò cuûa haøm
f ( x , y)  x 3  y 3  3x 2  3xy  3x  3y  1
 Tìm ñieåm döøng
 f 2
x  3 x  6 x  3y  3  0 3x 2  6 x  3 y  3  0
 
 f  3 y 2  3 x  3  0
2
 x  y 1
 y  y4  y  y  0, y  1
2 ñieåm döøng ( 1,0), (0,1)
2 f 2 f 2 f
A  2  6 x  6, B   3, C  2  6 y
x xy y
 Taïi ñieåm (1,0) : B 2  AC  9  0, khoâng laøcöïc trò
 Taïi ñieåm (0,1) : B 2  AC  27  0,
A  6  0 cöïc tieåu fmin (0,1)  1
3 9
3. Tìm cöïc tròcuûa haøm f ( x , y )  xy   , x  0, y  0
x y
 Tìm ñieåm döøng
 f 3
 x  y  0  3 2
x 2
 y   3
  x2  x 2   9
 f  x  9
0  xy 2  9 x 
 y y 2 
 x3  1  x  1
1 ñieåm döøng (1,3)
2 f 6 2 f  2 f 18
A 2  3, B  1, C  2  3
x x xy y y
 Taïi ñieåm (1,3) : B 2  AC  3  0,
A  6  0 cöïc tieåu fmin (1,3)  9
4. Tìm cöïc tròcuûa haøm f ( x , y )  x 4  y 4  2( x  y )2
 Tìm ñieåm döøng
 f 3
x  4 x  4( x  y)  0  4( x 3  y 3 )  0
  x  y
 f  4 y 3  4( x  y )  0  4 x 3  8x  0
 y  x  0, x   2
3 ñieåm döøng (0,0), (  2,  2)
2 f  2
f  2
f
A  2  12 x 2  4, B   4, C  2  12 y 2  4
x xy y

 Taïi ñieåm (  2,  2) : B 2  AC  0,
A  20  0 cöïc tieåu fmin ( 2,  2)  8
 Taïi ñieåm (0,0) : B 2  AC  0 : chöa coùKL
Xeùt f  f ( x , y)  f (0,0)  x 4  y 4  2( x  y)2
 cho x  y :
f  2 x 4  0
 cho x   y :
f  2 x 4  8 x 2  2 x 2 ( x 2  4)  0 vôùi x  2
 f ( x , y)  f (0,0) vôùi x  y

 f ( x , y)  f (0,0) vôùi x   y, x  2
vaäy ñieåm (0,0) khoâng laøcöïc trò
IV. CÖÏC TRÒ COÙ ÑIEÀU KIEÄN :
1. Ñònh nghóa :

Cho haøm z=f(x,y) xaùc ñònh trong mieàn D,  (x,y)


laø moät haøm xaùc ñònh treân D.
Ñieåm (x0,y0) D goïi laø ñieåm cöïc ñaïi cuûa haøm
f(x,y) vôùi ñieàu kieän (x,y)=0 neáu f(x,y) ≤ f(x0,y0),
vôùi (x,y) l.c cuûa (x0,y0) vaø thoûa ñieàu kieän
(x,y)=0
Ñònh nghóa töông töï vôùi ñieåm cöïc tieåu coù ñieàu
kieän
 Ñònh lyù 1 : (ñieàu kieän caàn cuûa cöïc trò
coù
Choñk) : z=f(x,y) vôùi ñieàu kieän (x,y)=0.
haøm
Ñieåm M(x0, y0)  D thoûa caùc ñieàu kieän sau :
1. Caùc haøm f ( x, y),  ( x, y) coùcaùc ñaïo haøm rieâng
lieân tuïc trong l.c cuûa M
 
2. ( x0 , y0 )  0, ( x0 , y0 )  0
x y

3. Haøm f ( x , y) ñaït cöïc tròvôùi ñieàu kieän


 ( x , y)  0 taïi ñieåm M
thì toàn taïi 1 soá sao cho
 f 
 x ( x0 , y0 )   x ( x0 , y0 )  0

 f 
 ( x0 , y0 )   ( x0 , y0 )  0
 y y
 ( x0 , y0 )  0


Soá goïi laønhaân töûLagrange
Haøm L ( x , y)  f ( x , y)   ( x , y) goïi laøhaøm Lagrange
Ñieåm ( x0 , y0 ) goïi laøñieåm döøng cuûa baøi toaùn cöïc tròcoùñk
 Ñònh lyù 2 : (ñieàu kieän ñuû cuûa cöïc trò
coù ñk) :
Xeùt haøm Lagrange L(x), vôùi giaû thieát caùc haøm
f(x,y), (x,y) coù caùc ñaïo haøm rieâng lieân tuïc
ñeán caáp 2 trong l.c cuûa ñieåm (x0,y0)
Giaû söû (x0,y0) laø ñieåm döøng cuûa baøi toaùn
cöïc trò coù ñieàu kieän thì vi phaân caáp 2
d 2 L ( x0 , y0 ) vôùi ñk d ( x0 , y0 )  0 vaø( dx )2  (dy)2  0
1. Neáu d2L(x0,y0)> 0 thì (x0,y0) laø ñieåm cöïc tieåu
coù ñk d2L(x ,y )<0 thì (x ,y ) laø ñieåm cöïc ñaïi coù
2. Neáu 0 0 0 0
ñk
3. Neáu d2L(x0,y0) ñoåi daáu thì (x0,y0) laø khoâng laø
cöïc trò

duï1.: Tìm cöïc trò cuûa haøm z  6  4 x  3y
vôùi ñieàu kieân x 2  y 2  1
Haøm Lagrange L(x,y) = 6-4x-3y+(x2+y2-1)
 Tìm ñieåm döøng
L  2
 x  4  2 x  0 x  
 
 L  3 5
  3  2  y  0  y   
2 2
 y 
 x 2  y2  1 4 9
   2  4 2  1
 
2 ñieåm döøng
5 4 3 5 4 3
1  , M1 ( , ), 2   , M2 (  ,  )
2 5 5 2 5 5
2 2 2
 L  L  L
ta coù 2  2 ,  0, 2  2
x xy y
 d 2 L  2 ( dx 2  dy 2 )
5 2
 vôùi 1  : d L  5(dx 2  dy 2 )  0,
2
4 3
( , ) ñaït cöïc tieåu vaøz min  1
5 5
5 2
 vôùi 2   : d L  5(dx 2  dy 2 )  0,
2
4 3
(  ,  ) ñaït cöïc ñaïi vaøz max  11
5 5
x 2 y2
2. Tìm cöïc trò cuûa haøm z  xy vôùi ñieàu kieân  1
8 2
 x 2 y2 
Haøm Lagrange L ( x , y)  xy      1 
 8 2 
 Tìm ñieåm döøng
 L x
  y 0 4y x
 x 4      
 L x y
  x  y  0 2 2 x
  y  4y  x y
2
 x 2
y 2

 ( xy)   1  0
   2
 8 2
x2 x2
 1  x  2
8 8
4 ñieåm döøng
  2, x  2, y  1
  2, x  2, y  1
2L  2L 2L
ta coù 2  ,  1, 2  
x 4 xy y
x
d  dx  ydy
4
1 2
 vôùi   2 : d L  dx  2dxdy  2dy 2
2

2
1 dx
d (2, 1)   dx dy  0  dy 
2 2
2 2
dx dx
 d 2L   dx 2   2dx 2  0
2 2
 ñieåm (2, 1) cöïc tieåu z min  2
1 2
 vôùi   2 : d L   dx  2dxdy  2dy 2
2

2
1 dx
d ( 2, 1)   dx  dy  0  dy  
2 2
2 2
dx dx
 d 2L    dx 2   2dx 2  0
2 2
 ñieåm ( 2, 1) cöïc ñaïi z max  2
V. GTLN - GTNN :
Baøi toaùn : Tìm gtln vaø gtnn cuûa haøm lieân tuïc
z=f(x,y) trong 1 mieàn ñoùng bò chaën
1. Tìm caùc ñieåm döøng treân mieàn môû
2. Tìm caùc ñieåm döøng treân bieân
3. Tìm caùc ñieåm nghi ngôø neáu coù (caùc ñieåm
khoâng toàn taïi ñaïo haøm rieâng)
4. Tình giaù trò haøm taïi caùc ñieåm tìm ñöôïc. Giaù
trò lôùn nhaát vaø nhoû nhaát trong caùc giaù trò tìm
ñöôïc chính laø gtln vaø gtnn cuûa haøm soá

duï : 2 2
1. Tìm gt ln vaøgtnn cuûa haøm f ( x , y )  x  y  12 x  16 y
treân mieàn x 2  y 2  25
2 2
 Tìm caùc ñieåm döøng trong mieàn môûx  y  25
 f
x  2 x  12  0 x  6
  (loaïi)
 f  2 y  16  0  y  8
 y
 Tìm caùc ñieåm döøng treân bieân x 2  y 2  25
 f 
 x    2 x  12  2 x  0  6
x
  x  1  
 f  
   2 y  16  2 y  0
y   8
 y y

 ( x , y)  x 2  y 2  25  0 1 


2 2
 6   8 
     25  100  25(1   )2
1   1  
 (1   )2  4    1,   3

2 ñieåm döøng
  1, x  3, y  4
  3, x  3, y  4
ta coùf (3, 4)  75, f ( 3.4)  125
vaäy gtln  125 taïi ( 3, 4)
gtnn  75 taïi (3, 4)
2. Tìm gt ln / gtnn cuûa haøm z  x 2  y 2  xy  x  y
treân mieàn {x  0, y  0, x  y  3}
 Tìm caùc ñieåm döøng trong  A O
 f
x  2 x  y  1  0  x  1
 (nhaän) B

 f  2 y  x  1  0  y  1
 y
 Tìm caùc ñieåm döøng treân bieân cuûa 
 treân AO : y  0,  3  x  0
z  x 2  x , z '( x )  2 x  1  0  x  1 / 2
1
coù3 ñieåm : (  ,0), ( 3,0), (0,0)
2
 treân BO : x  0,  3  y  0
z  y 2  y, z '( y)  2 y  1  0  y  1 / 2
1
coù3 ñieåm : (0,  ), (0, 3), (0,0)
2
 treân AB : y  3  x ,  3  x  0
3
z  3x 2  9 x  6, z '( x )  6 x  9  0  x  
2
3 3
coù3 ñieåm : (  ,  ), ( 3,0), (0, 3)
2 2
 Tính gía trò caùc ñieåm tìm ñöôïc
1 1
f (  ,0)   , f ( 3,0)  6, f (0,0)  0
2 4
1 1
f (0,  )   , f (0, 3)  6
gtln  6 taïi ( 3,0), (0, 3)
2 4 gtnn  1 taïi ( 1, 1)
3 3 3
f (  ,  )   , f ( 1, 1)  1
2 2 4
VI. TÍCH PHAÂN KEÙP :
Cho haøm f ( x , y ) xaùc ñònh treân mieàn ñoùng vaøbò chaën D
Tích phaân keùp
I   f ( x , y) dxdy
D
1. Caùch tính tích phaân keùp :
 Mieàn D={ a≤x≤b, f1(x)≤y≤f2(x) }
b f2 ( x )

 f ( x, y) dxdy   dx 
D a f1 ( x )
f ( x , y)dy
 Mieàn D={ c≤y≤d, g1(y)≤x≤g2(y) }
d g2 ( y )

 f ( x, y) dxdy   dy 
D c g1 ( y )
f ( x , y)dx

2. Caùc tính chaát cuûa tích phaân


keùp :
a.  ( f ( x, y)  g( x, y))dxdy   f ( x , y)dxdy   g( x , y)dxdy
D D D

b.   f ( x , y)dxdy   f ( x , y)dxdy
D D

c. D  D1  D2 , D1 vaøD2 khoâng daåm nhau

 f ( x, y)dxdy   f ( x, y)dxdy   f ( x, y)dxdy


D D1 D2
Ví duï :
1. Tính I   x sin y dxdy
D

D mieàn  vôùi caùc ñænh O(0,0), A( ,0), B( ,  )


Ta coù
D={0≤x≤, 0≤y≤x}
 x 

I   xdx  sin y dy   x ( cos x  1)dx


0 0 0
 ñaët u  x du  dx
2
   x cos xdx dv  cos xdx v  sin x
2 0
 2   
 2
   x sin x   sin xdx   2
2  0 0  2
2. Tính I   (3  y) dxdy, D  {x 2  y 2  1}
D
Ta coù
D  {1  x  1,  1  x 2  y  1  x 2 }

1 1 x 2 1 2 1 x 2
y
I   dx  (3  y) dy   dx (3y  )
1 1
2
 1 x 2  1 x 2
1 1

 6  1  x dx 2
 12  1  x dx 2
ñaët x  sin t , 0  t 
2
1 0
 /2  /2
 12  cos2 t dt  6  (1  cos 2t ) dt  3
0 0
3. Tính I   x dxdy, 2

D mieàn giôùi haïn bôûi caùc ñöôøng y  2  x 2 , y  2 x  1


Giao ñieåm
2  x2  2x  1  x2  2x  3  0
 x  1, x  3
Ta coù
3
2
D  {3  x  1, 2 x  1  y  2  x } 1

1 2 x2

 dx 
2
I x dy
3 2 x 1
1 1

 
2 2 4 3 2
 x (  x  2 x  3) dx  [  x  2 x  3 x ]dx
3 3
5 4 1
x x 3 189 96
 [   x 3 ]   
5 2 3
10 10 5
1 x
4. Ñoåi thöùtöïtính tích phaân  dx  f ( x , y )dy
0 x2
1 x

 dx  f ( x, y)dy   f ( x, y)dxdy
0 x2 D
1
2
D  {0  x  1, x  y  x}
1

 {0  y  1, y  x  y}
1 x 1 y

 dx  f ( x, y)dy   dy  f ( x , y)dx
0 x2 0 y
1 2 x2
5. Ñoåi thöùtöïtính tích phaân  dx  f ( x , y )dy
0 x
1 2 x2

 dx 
0 x
f ( x , y)dy   f ( x , y)dxdy
D 1

D  {0  x  1, x  y  2  x 2 } 1

 D1  D2
2
 {0  y  1, 0  x  y}  {1  y  2, 0  x  2  y }
1 2 x2

 dx 
0 x
f ( x , y)dy   f ( x , y)dxdy   f ( x , y)dxdy
D1 D2
1 y 2 2  y2

  dy  f ( x , y)dx   dy  f ( x , y)dx
0 0 1 0
3. Ñoåi bieán :
a. Toïa ñoä cöïc :

 x  r cos 
Ñoåi bieán  y M ( x , y)

 y  r sin  r


x

 f ( x, y)dxdy  ' f (r cos  , r sin  )rdrd


D D
Ví duï :
1. Tính I   x 2  y 2 dxdy
D

D mieàn giôùi haïn giöõa 2 ñöôøng troøn


x 2  y 2  a2 , x 2  y 2  4a2
 x  r cos 
Ñoåi bieán 
 y  r sin 
2 2 2 2
D  {a  x  y  4a }
D '  {0    2 , a  r  2 a}
2 2a 2
7a 3 14 a3
 d  r dr  d 
2
I 
0 a 0
3 3
dxdy
2. Tính I   , D  {( x  1)2  y 2  1, y  0}
D 4  x 2  y2
 x  r cos 
Ñoåi bieán 
 y  r sin 
( x  1)2  y 2  1  x 2  y 2  2 x
 r 2  2r cos   r  2 cos 
r  0 cos   0 
ta coù  0   
y  0 sin   0 2

D '  {0    , 0  r  2 cos }
2
 /2 2 cos
rdr
I  d 
0 0 4  r2
 /2 2 cos   /2

   4r 2
d  2  (1  sin  )d
0 0 0

 /2

 2(  cos  )  2(  1)
0
2
3. Tính I   ( x  y) dxdy
D

D mieàn giôùi haïn bôûi


2 2 2 2
x  y  1, x  y  4, y  0, y  x ( x  0)
 x  r cos 
Ñoåi bieán 
 y  r sin 

D '  {0    , 1  r  2}
 /4 2
4
I   d  (r cos   r sin  )rdr
0 1
 /4 2
7

 (cos   sin  )d  r dr
2
I
0 1
3
dxdy
4. Tính I  
D 3  x 2  y2
D mieàn giôùi haïn bôûi
x 2  y 2  1, x 2  y 2  33, y  x , y  x 3 ( x , y  0)
 x  r cos 
Ñoåi bieán 
 y  r sin 

y  x  sin   cos    
4

y  x 3  sin   3 cos   tg  3   
3
 
D '  {    , 1  r  33}
4 3
 /3 33
rdr
I  d 
 /4 1 3  r2
 /3 33  /3

  3r 2
d   4d
 /4
 /4 1
  
 4(  ) 
3 4 3
5. Tính I   dxdy
D

D mieàn giôùi haïn bôûi


x 2  y 2  2 x, x 2  y 2  4 x, y   x, y  x 3
 x  r cos 
Ñoåi bieán 
 y  r sin 
x 2  y 2  2 x  r  2 cos 
x 2  y 2  4 x  r  4 cos 

y   x  sin    cos   tg  1    
4

y  x 3  sin   3 cos   tg  3   
3
 
D '  {    , 2 cos   r  4 cos }
4 3
 /3 4 cos   /3 2 4 cos 
r
I 
 /4
d 
2 cos 
rdr   d
 /4
2 2 cos 
 /3  /3
 
 /4
6 cos2  d  3  (1  cos 2 )d
 /4

 /3
1 7 3 1
 3(  sin 2 )  3(  )
2  /4 12 2
b. Toïa ñoä cöïc suy roäng :
 TH 1 : D hình troøn ( x  x0 )2  ( y  y0 )2  a 2 , a  0
 x  x0  r cos 
Ñoåi bieán 
 y  y0  r sin 

 f ( x, y)dxdy  ' f ( x
D D
0
 r cos  , y0  r sin  )rdrd
x 2 y2
 TH 2 : D hình ellip 2  2  1, a, b  0
a b
 x  ar cos 
Ñoåi bieán 
 y  br sin 

 f ( x, y)dxdy  ' f (ar cos  , br sin  )abrdrd


D D
Ví duï :
x 2 y2 x 2 y2
1. Tính I   1   dxdy, mieàn D :  1
D
9 4 9 4
 x  3r cos 
Ñoåi bieán 
 y  2r sin 
D '  {0    2 , 0  r  1}
2 1 2 1
1
I   d  6r 1  r dr 0 3
2 3
 6
2
 (1  r ) d
0 0 0
2
 2  d  4
0
2. Tính I   (2 x  y) dxdy
D
i : ( x  1)2  ( y  2)2  4, x  1 ( x  1)
D mieàn giôùi haïn bôû
 x  1  r cos   0
Ñoåi bieán 
 y  2  r sin 
 
D '  {    , 0  r  2}
2 2
 /2 2

I 
 /2
d  [2(1  r cos  )  2  r sin  ] rdr
0
 /2 2

 d  [4r  2(cos   sin  )r ] dr


2

 /2 0
 /2
16 32
  [8  (cos   sin  )]d   8
 /2
3 3
V. TÍCH PHAÂN ÑÖÔØNG LOAÏI 2 :
Cho haøm P(x,y), Q(x,y) xaùc ñònh treân ñöôøng cong
C naèm trong mp Oxy
Tích phaân ñöôøng loaïi 2 cuûa haøm P(x,y), Q(x,y)
treân C, kyù hieäu

 P( x, y)dx  Q( x, y)dy
C

 laøñöôøng cong noái 2 ñieåm A, B


Kyùhieäu C  AB
vôùi A ñieåm ñaàu vaøB laøñieåm cuoái. Ta vieát

 P( x, y)dx  Q( x, y)dy

AB
1. Caùch tính :
 Neáu ñöôøng cong C coù pt y=y(x), a≤x≤b
x=a öùng vôùi ñieåm ñaàu A
x=b öùng vôùi ñieåm cuoái B
b

 P( x, y)dx  Q( x, y)dy   [P( x, y( x )) Q( x, y( x)) y '( x)]dx


C a

 Neáu ñöôøng cong C coù pt x=x(y), c≤y≤d


y=c öùng vôùi ñieåm ñaàu A
y=d öùng vôùi ñieåm cuoái B
d

 P( x, y)dx  Q( x, y)dy   [P( x( y), y) x '( y) Q( x( y), y)]dy


C c
 Neáu ñöôøng cong C coù pt x=x(t), y=y(t), a≤t≤b
t=a öùng vôùi ñieåm ñaàu A
t=b öùng vôùi ñieåm cuoái B

 P( x, y)dx  Q( x, y)dy 
C b

 [P( x(t ), y(t )) x '(t ) Q( x(t ), y(t )) y '(t )]dt


a

2. Caùc tính chaát


: a. Pdx  Qdy   Pdx  Qdy
 
 
AB BA

b.  Pdx  Qdy   Pdx  Qdy   Pdx  Qdy


  
AB AC CB

vôùi C ñieåm thuoäc AB
Ví duï :
1. Tính I 

 x 2 dx  xy dy, A(0,0), B(1,1)
AB
a. theo ñoaïn thaúng AB
b. theo cung parabol y  x 2

a. Ñoaïn AB coùpt : y  x , 0  x  1
1 1
2
I   ( x  x )dx  2  x dx 
2 2 2

0 0
3
b. Cung parabol AB coùpt : y  x 2 , 0  x  1
1 1 3 5 1
x 2 x 11
I   ( x 2  x.x 2 .2 x )dx   ( x 2  2 x 4 )dx   
0 0
3 5 0
15
3
2. Tính I   y dx  x dy, C laø ñöôøng troøn x 2  y 2  1
2 2

C
4
noái 2 ñieåm A(1,0), B(0, 1)
3
pt tham soáx  cos t , y  sin t , 0  t 
2
3 /2 3 /2
I 
0
[sin 2 t ( sin t )  cos 2 t (cos t )]dt   ( sin 3 t  cos3 t )dt
0
3 /2 3 /2 0
2
(1  cos t )sin t dt    (1  u ) du 
2
 
3 2
sin t dt 
0 0 1
3
ñaët u  cos t
1
3 /2 3 /2
2
(1  sin t ) cos t dt   (1  u ) du  
2
 
3 2
cos t dt 
0 0 0
3
ñaët u  sin t
4
I 
3
Chuù
yù :
Ñöôøng cong kín (chu tuyeán) laø ñöôøng cong coù
ñieåm ñaàu A = ñieåm cuoái B

 Ta qui öôùc, höôùng döông cuûa ñöôøng cong kín C


laø höôùng maø khi ñi doïc theo thì mieàn trong cuûa
C naèm veà phía beân traùi
 Ngöôïc laïi laø höôùng
aâm
 Tích phaân ñöôøng treân chu
tuyeán theo höôùng döông, kyù C
hieäu

C
P dx  Q dy
3. Coâng thöùc Green :
Cho D laø mieàn ñoùng, bò chaën trong mp Oxy, coù
bieân laø chu tuyeán C trôn töøng khuùc
Giaû söû caùc haøm P(x,y), Q(x,y) coù caùc ñaïo
haøm rieâng caáp 1 lieân tuïc trong mieàn môû chöùa
D
Ta coù coâng thöùc Green
 Q P 
C Pdx  Qdy  D  x  y dxdy
Ví duï :
1. Tính I   ( x 2  2 xy)dx  (2 xy  y 2 )dy,
C
C laøchu tuyeán giôùi haïn bôûi mieàn y  x 2 , y  1, x  0
a. Tính tröïc tieáp b. Duøng coâng thöùc Green

a.  Pdx  Qdy  
C 
    B A
OA AB BO

 : y  x2, 0  x  1
 Treân OA
O
1



  [( x 2  2 x 3 )  (2 x 3  x 4 )2 x ]dx
0
OA
1
29
  (2 x  4 x  2 x  x )dx 
5 4 3 2

0
30
 Treân AB :

  BA : y  1, 0  x  1
AB BA
1
2
   ( x 2  2 x )dx 
0
3

 Treân BO :

  OB : x  0, 0  y  1
BO OB
1
1
   y dy  
2

0
3
29 2 1 13

C
Pdx  Qdy    
30 3 3 10
 Q P 
b. I      dxdy  2  ( y  x ) dxdy
D 
x y  D

D  {0  x  1, x 2  y  1}
1 1 1
 y2 1
I  2  dx  ( y  x )dy  2    xy  dx
0 x2 0
2  x2
1
 1   x4 3
 1
 2    x     x   dx   ( x 4  2 x 3  2 x  1)dx
0 
2   2  0
1
x5 x4 2 13
 (   x  x ) 
5 2 0
10
2. Duøng coâng thöùc Green , x 1 y  3
BC : 
Tính I   2( x 2  y 2 )dx  ( x  y)2 dy, 2 1 2  3
C
 y4x
C laøchu tuyeán döông cuûa ( ABC ), A(1,1), B(2,2), C (1,3)
 Q P 
I      dxdy   (2 x  2 y) dxdy C
D 
x y  D
3 y4x

B
D  {1  x  2, x  y  4  x}
yx
2 4 x 1
2 4 x
 y2  A
I  2  dx  ( x  y)dy  2   xy   dx
1 x 1
2 x
1 2

2
 (4  x )2   2 x 2   2
 2    x (4  x )     x    dx  2  (2 x 2  8 x  8)dx
1 
2   2 
1
4

3
3. Duøng coâng thöùc Green ,
Tính I   ( ye  2 x cos y  x )dx  ( xe  x sin y  xy )dy
xy 2y xy 2 2

C
C laønöõa ñg troøn x 2  y 2  2 x ( y  0) töøA(2,0) ñeán O(0,0)
Q
 e xy  xye xy  2 x sin y  y 2
x
P O A
 e xy  xye xy  2 x sin y  x 2
y
 Q P 
Ta coù  Pdx  Qdy      dxdy   ( x 2
 y 2
) dxdy
C OA D 
x y  D

 I    Pdx  Qdy   ( x 2  y 2 ) dxdy


OA D
2

 Pdx  Qdy   2 xdx  4


OA 0
OA : y  0, 0  x  1


2 2
( x  y ) dxdy D  {x 2  y 2  2 x , y  0}
D
 x  r cos  
Ñoåi bieán  D '  {0    , 0  r  2 cos }
 y  r sin  2
 /2 2 cos   /2  /2 2
 1  cos 2 
 d  r dr  4  cos  d  4 
3 4
   d
0 0 0 0  2 
 /2
 
0
(1  2 cos 2  cos 2 2 ) d
 /2
1  cos 4 3 3
 
0
(1  2 cos 2 
2
) d 
4
 I  4
4
4. Ñònh lyù 4 meänh ñeà töông ñöông
: Giaû söû caùc haøm P(x,y), Q(x,y) coù ñaïo haøm
rieâng caáp 1 lieân tuïc trong mieàn môû ñôn lieân D.
Caùc meänh ñeà sau töông ñöông
1. Tích phaân ñöôøng  Pdx  Qdy

AB
khoâng phuïthuoäc vaøo ñöôønglaáy tích phaân trong D noái A vaøB
Q P
2.  , ( x , y)  D
x y
3. Toàn taïi haøm U ( x , y ) sao cho
Pdx  Qdy laøvi phaân toaøn phaàn cuûa U

4. Tích phaân  Pdx  Qdy  0 , vôùi moïi chu tuyeán C trong D


C
Ví duï :
1. Cho 2 haøm
P( x , y)  e mx [ x sin 3y  y cos 3 y ]
Q( x , y)  e mx [ x cos 3 y  y sin 3 y]
a. Tìm m ñeåPdx  Qdy laøvi phaân toaøn phaàn
b. Vôùi m tìm ñöôïc, tính tích phaân
I   [ P( x , y)  x  my ]dx  [Q( x , y)  y  mx ]dy
C
C ñöôøng gaáp khuùc noái 3 ñieåm O(0,0), A(2,0), B(1,1)
Q
a.  me mx [ x cos3y  y sin 3 y]  e mx cos 3 y
x
P
 emx [3x cos 3 y  cos 3 y  3 y sin 3 y]
y

ÑeåPdx  Qdy laøvi phaân toaøn phaàn thì

Q P

x y
 (mx  1) cos3 y  my sin 3 y  (3 x  1) cos3 y  3 y sin 3 y
 mx  1  3x  1
 m3
 my  3y
b. I   [ P( x , y)  x  3y]dx  [Q( x , y)  y  3x ]dy
C

  ( 3  3)dxdy   6  dxdy B
D D 1 yx
y  x  2

D  {0  y  1, y  x  2  y} O A

1 2 y 1

I  6  dy  6  (2  2 y)dy  6
0

y
dx
0
2. Cho 2 haøm
ax  y bx  y
P( x , y )  2 2
, Q( x , y )  2 2
x  2y x  2y
I   Pdx  Qdy, C ñöôøng khoâng qua goùc O
C
a. Tìm a, b ñeåtích phaân treân khoâng phuïthuoäc ñöôøng ñi
b. Vôùi a, b tìm ñöôïc, tính I
2 2 2
vôùi C ñöôøng x  2 y  1 noái ñieåm A(1,0) ñeán B(0, )
2
2 2 2 2
Q b( x  2 y )  (bx  y)2 x bx  2by  2 xy
a.  2 2 2

x (x  2y ) ( x 2  2 y 2 )2
2 2 2 2
P ( x  2 y )  (ax  y)4 y  x  2 y  4axy
 2 2 2

y (x  2y ) ( x 2  2 y 2 )2
Ñeåtích phaân khoâng phuïthuoäc ñöôøng ñi
Q P

x y
 bx 2  2by 2  2 xy   x 2  2 y 2  4 axy
 1
a 
 2
 b  1
b. C : x 2  2 y 2  1 noái 2 ñieåm A(1,0), B(0, 2 / 2)
x
y
2 xy
I   2 2
dx  2 2
dy
C x  2y x  2y
1 
pt tham soáx  cos t , y  sin t , 0  t 
2 2
 /2
cos t 1 1 1
I 
0
[(
2

2
sin t )( sin t )  (cos t 
2
sin t )(
2
cos t ) ]dt

 /2
1  2
 0 2
dt 
4
3. Cho 2 haøm
P ( x , y )  y, Q( x , y )  2 x  ye y
a. Tìm haøm h( y) thoûa h(1)  1 ñeåbieåu thöùc
h( y)P( x , y)dx  h( y)Q( x , y)dy laøvi phaân toaøn phaàn cuûa U
b. Vôùi h( y) tìm ñöôïc, tính tích phaân
I   h( y) P( x , y)dx  h( y)Q( x , y)dy
C
vôùi C ñöôøng 4 x 2  9 y 2  36 noái töøñieåm A(3,0) ñeán B(0,2)
a. Ñeåh( y)P( x , y)dx  h( y)Q( x , y)dy laøvp toaøn phaàn cuûa U
 
x
 h( y)Q( x , y)    h( y)P( x , y ) 
y
 2 h( y)  h '( y) y  h( y)
dh dy
 h '( y) y  h( y)  
h y
 ln h  ln y  ln C  h  Cy

h(1)  1  C  1  h( y)  y
b. Vôùi h( y)  y, ta coù
I   y dx  (2 xy  y e )dy
2 2 y
B
C
Tích phaân khoâng phuïthuoäc ñöôøng ñi
O A
I


 

 

 


AO OB OA OB

OA : y  0, 0  x  3 OB : x  0, 0  y  2
3 2
ñaët u  y 2 du  2 ydy
I   0 dx    y e dy 2 y
dv  e y dy v  e y dy
0 0
2 2
ñaët u  y du  dy
 y e 2 y
 2  ye dy y
dv  e y dy v  e y dy
0 0
2 2 2
 y e 2 y
 2 ye y
 2  e dy y
 2  2e2
0 0 0

Vous aimerez peut-être aussi