Matematika, Formule

Nevena Luki
Matematike formule
za uenike srednje kole

Kompjutersko-tehnika obrada:
Konstantin Simi

Beograd, 2006.
Matematike formule 2

Sadraj

1. Osnovne algebarske formule ................................................................................5
1.1. Apsolutne vrednosti ..........................................................................................5
1.2. Racionalni izrazi .................................................................................................5
1.3. Stepeni izrazi (uslov: A(x)>0) ..........................................................................5
1.4. Rastavljanje na inioce....................................................................................6
1.5. Lagraneva formula .........................................................................................6
1.6. Osobine korena i stepena...............................................................................6
2. Iracionalne nejednaine........................................................................................8
3. Kvadratna funkcija..................................................................................................8
3.1. Kvadratna jednaina.......................................................................................8
3.2. Vijetova pravila .................................................................................................9
3.3. Znak reenja.......................................................................................................9
3.4. Znak kvadratnog trinoma f(x)=Ax
2
+Bx+C....................................................10
4. Logaritmi..................................................................................................................12
5. Trigonometrija.........................................................................................................13
5.1. Trigonometrijske funkcije................................................................................14
5.2. Inverzne trigonometrijske funkcije ................................................................18
5.3. Tabela vrednosti trigonometrijskih funkcija za vanije uglove.................22
5.4. Neke osnovne trigonometrijske transformacije..........................................22
5.5. Svoenje na otar ugao ................................................................................23
5.6. Adicione formule.............................................................................................24
5.7. Dvostruki ugao.................................................................................................24
5.8. Trostruki ugao...................................................................................................25
5.9. Polovina ugla...................................................................................................25
5.10. Transformacija zbira i razlike trigonometrijskih funkcija u proizvod........26
5.11. Transformacija proizvoda trigonometrijskih funkcija u zbir i razliku........26
5.12. Vanije trigonometrijske sume.....................................................................27
5.13. Trigonometrijske jednaine..........................................................................28
5.14. Osnovne transformacije inverznih trigonometrijskih funkcija .................29
5.15. Sinusna teorema ...........................................................................................30
5.16. Kosinusna teorema.......................................................................................30
6. Planimetrija .............................................................................................................31
6.1. Krug ...................................................................................................................31
6.2. Kruni iseak.....................................................................................................31
6.3. Kvadrat .............................................................................................................31
6.4. Pravougaonik...................................................................................................32
6.5. Trougao.............................................................................................................32
6.6. Jednakostranini trougao .............................................................................33
6.7. Pravougli trougao ...........................................................................................33
6.8. Paralelogram...................................................................................................34
6.9. Trapez................................................................................................................35
6.10. Jednakokraki trapez .....................................................................................36
6.11. Tangente i tetive ...........................................................................................37
6.12. Osobine upisanog kruga u trougao...........................................................38
6.13. Tetivni etvorougao......................................................................................39

6.14. Tangentni etvorougao...............................................................................39
7. Stereometrija ..........................................................................................................40
7.1. Kosa etvorostrana prizma............................................................................40
7.2. Kosa etvorostrana prizma sa rombom u osnovi ......................................41
7.3. Trostrana kosa prizma.....................................................................................42
7.4. Trostrana piramida sa svim bonim jednakim ivicama ............................43
7.5. Trostrana piramida kod koje bone strane zaklapaju sa osnovom isti
ugao.........................................................................................................................44
7.6. Trostrana piramida ije su sve bone ivice normalne ..............................45
7.7. etvorostrana piramida kod koje je jedna bona ivica (DV) normalna
na ravan osnove ....................................................................................................46
7.8. Kupa..................................................................................................................47
7.9. Zarubljena kupa ..............................................................................................48
7.10. Lopta (sfera) ..................................................................................................49
7.11. Loptin iseak..................................................................................................49
7.12. Loptin pojas....................................................................................................50
8. Determinante .........................................................................................................51
8.1. Sarusovo pravilo..............................................................................................51
8.2. Razbijanje na kofaktore.................................................................................51
8.3. Osobine determinanti ....................................................................................52
9. Vektori ......................................................................................................................53
9.1. Kolinearnost......................................................................................................54
9.2. Linearna zavisnost vektora ............................................................................54
9.3. Ispitivanje linearne zavisnosti vektora pomou determinante................54
9.4. Formiranje vektora..........................................................................................55
9.5. Trougao.............................................................................................................55
9.6. Vektor visine trougla.......................................................................................56
9.7. Vektor simetrale ugla izmeu dva vektora.................................................56
9.8. Skalarni proizvod .............................................................................................57
9.9. Vektorski proizvod ...........................................................................................58
9.10. Meoviti proizvod ..........................................................................................59
9.11. Trostrana piramida........................................................................................60
9.12. etvorostrana piramida ..............................................................................60
10. Analitika geometrija u ravni.............................................................................61
10.1. Podela dui u odnosu m:n...........................................................................61
10.2. Jednaina prave ..........................................................................................62
10.3. Odnos dve prave..........................................................................................63
10.4. Jednaina kruga...........................................................................................63
10.5. Uslov da je prava tangenta kruga.............................................................64
10.6. Meusobni poloaj dva kruga....................................................................64
10.7. Pramen pravih...............................................................................................65
10.8. Pramen krugova............................................................................................65
10.9. Elipsa ...............................................................................................................66
10.10. Hiperbola......................................................................................................67
10.11. Parabola.......................................................................................................68
11. Nejednakosti, sume i nizovi.................................................................................69
11.1. Nejednakosti ..................................................................................................69
11.2. Sume ...............................................................................................................69

11.3. Osobine sume................................................................................................70
11.4. Aritmetiki niz (progresija)............................................................................70
11.5. Geometrijski niz (progresija).........................................................................71
11.6. Beskonaan geometrijski niz (red)..............................................................71
12. Polinomi .................................................................................................................72
12.1. Vijetova pravila za polinome......................................................................72
12.2. Formiranje jednaina ...................................................................................72
13. Uvod u analizu......................................................................................................73
13.1. Oblasti definisanosti nekih funkcija ............................................................73
13.2. Ispitivanje funkcije.........................................................................................74
13.3. Granina vrednost funkcije.........................................................................74
13.4. Vanije granine vrednosti ..........................................................................74
13.5. Neodreeni matematiki izrazi ...................................................................75
13.6. Asimptote funkcije........................................................................................76
14. Izvodi ......................................................................................................................77
14.1. Pravila izvoda.................................................................................................77
14.2. Tablica izvoda ...............................................................................................77
14.3. Izvod vieg reda............................................................................................78
14.4. Izvod sloene funkcije...................................................................................78
14.5. Izvod inverzne funkcije.................................................................................78
14.6. Tangenta funkcije u taki (x
0
,f(x
0
)) .............................................................78
15. Integrali ..................................................................................................................79
15.1. Osobine integrala.........................................................................................79
15.2. Tablica integrala...........................................................................................79
15.3. esto korieni integrali sa uobiajenim smenama ...............................80
15.4. Metod neodreenih koeficijenata ............................................................80
15.5. Trigonometrijski integrali ...............................................................................81
15.6. Metod parcijalne integracije......................................................................81
15.7. Integracija racionalnih funkcija..................................................................82
15.8. Njutn-Lajbnicova formula............................................................................82
15.9. Neke rekurentne formule za integrale.......................................................83
16. Kombinatorika......................................................................................................84
16.1. Binomni koeficijenti .......................................................................................84
16.2. Izraunavanje zbira kvadrata binomnih koeficijenata...........................85

y=|x|
1. Osnovne algebarske formule

1.1. Apsolutne vrednosti

2
2 2
, 0
, 0
( 0) ( 0)
A A
A
A A
A B A B
A
A
B B
A A A
A B A B A B
A B A B A B
A B A B A B
A B A B B A B B
=
=
= =
+ +

= = =

1.2. Racionalni izrazi

0 ( 0 0)
0 ( 0) ( 0 0)
B
B I
I
B B
B I
I I
= =
> =

1.3. Stepeni izrazi (uslov: A(x)>0)

( )
( ) ( )
( ) 1 ( ( ) 1) ( ( ) 0 ( ) 0)
( ) ( ) ( ( ) 0 ( ) 0 ( ) 0)
( ( ) 1) ( ( ) ( ) ( ) 0)
B x
B x C x
A x A x A x B x
A x A x A x B x C x
A x B x C x A x
= = =
=
= =


1.4. Rastavljanje na inioce

2 2
3 3 2 2
2 2
2 2 2
3 3 2 2 3
3 3 3
4 2 2 4 2 2 2 2
3 3 3 2 2 2
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) 2
( ) 3 3
( ) 3 ( )
( )( )
3 ( )( )
A B A B A B
A B A B A AB B
A B A Bi A Bi
A B A AB B
A B A A B AB B
A B A AB A B B
A A B B A AB B A AB B
A B C ABC A B C A B C AB AC BC
= +
= +
+ = +
= +
= +
=
+ + = + + +
+ + = + + + +

1.5. Lagraneva formula

2 2
2 2
A A B A A B
A B
+
=

1.6. Osobine korena i stepena

/
0
2 2
2 2
, ,
:
( ) , 1
( ) , 0
m n n nm
m
m n m n
n m n m
n m n m
n m n m
n n
n n
x y x y
a a
a a a n m
a a a
a a a
A A
A A A
+
=
=
=
=
= =
=
=
R

y x =


, 1
x
y a a = >

, 1
x
y a a = <


2. Iracionalne nejednaine

2
( ) ( )
I A(X) 0 ( ) 0 ( ) ( )
II A(X) 0 ( ) 0 nema kvadriranja
Reenje je unija reenja I i II
A X B X
B X A X B X
B X

2
( ) ( )
A(X) 0 ( ) 0 ( ) ( )
A X B X
B X A X B X

3. Kvadratna funkcija

2
2
Funkcija ima ekstremnu vrednost
4
u taki T ,
2 4
za 0, funkcija ima minimum
za 0, funkcija ima maksimum
y ax bx c
b ac b
a a
a
a
= + +

>
<

3.1. Kvadratna jednaina

2
1/ 2
2
1 2
1 2 1 2
1 2 1 2
0
2
4 (diskriminanta)
0, ,
0, , ,
0, , ,
ax bx c
b D
x
a
D b ac
D x x
D x x x x
D x x x x
+ + =

=
=
>
= =
< =
R
R
C


3.2. Vijetova pravila

2
1 2
1 2
2
1 2
0
4
ax bx c
b
x x
a
c
x x
a
b ac
x x
a
+ + =
+ =
=
=

3.3. Znak reenja

2
1 2 1 2
o
o
0
,
1 reenja istog znaka
0 0
2 reenja suprotnog znaka
0 0
a) oba pozitivna
0 0 0
b) oba negativna
0 0
ax bx c
b c
S x x P x x
a a
D P
D P
D P S
D P S
+ + =
= + = = =
> >
> <
> < >
> < < 0


3.4. Znak kvadratnog trinoma f(x)=Ax
2
+Bx+C

1. kvadratni trinom uvek pozitivan 0 0 A D > <

2. pozitivan, sem jedne vrednosti 0 0 A D >


3. kvadratni trinom uvek negativan 0 0 A D < <

4. negativan, sem jedne vrednosti 0 0 A D <


4. Logaritmi

log
uslovi: 0 0 1
def
x
b
a x b a
a b b
= =
> >

2
| |
2
1
log log
2
log 2 log | |
n
b
b
n
b b
a a
n
a n a
=
=

log 1 0
log 1
log log
1
log log
log log log
log log log
m
a
a
n
b b
b
b
a a a
a a a
a
a n a
a a
m
AB A B
A
A B
B
=
=
=
=
= +
=

log
1
log
log
log
log (za digitron)
log
a
b
a
b
c
a
c
a b
b
a
b
b
a
=
=
=

10
log lg log
log ln
e
a a a
a a
= =
=

log , 1
a
y x a = >

log , 1
a
y x a = <


5. Trigonometrija

sin
cos
1
sec
cos
a
c
b
c
=
=
=

tan
cot
1
csc
sin
a
b
b
a
=
=
=

2 2
sin cos 1
t an cot 1

+ =
=

sin
tan
cos
cos
cot
sin
=
=

2
2
2
2
2
tan
sin
1 tan
1
cos
1 tan
=
+
=
+

U narednoj tabeli dat je znak trigonometrijskih
funkcija po kvadrantima :

I II III IV
sin + + - -
cos + - - +
tan + - + -
cot + - + -

Zapamtite frazu : All students take classes! Dakle,
u prvom kvadrantu su svi pozitivni, u drugom
sinus, u treem tangens, a u etvrtom kosinus. Zar
nije lako?

Sohcahtoa je ime jednog Indijanca. Zapamtite ga, zato to
ono na engleskom znai: Sinus (sine) opposite hypotenuse,
cosinus (cosine) adjacent hypotenuse, tangens (tangent)
opposite adjacent ! Hyponenuse znai hipotenuza, opposite
znai naspramna stranica, a adjacent znai nalegla stranica.

5.1. Trigonometrijske funkcije
y=sin x

-6 -4 -2 2 4 6
-1
-0.5
0.5
1

[ ]
( )
( )
o
o
o
1 oblast definisanosti
:
: 1,1
2 znak funkcije
0 za x 0 ,
0 za x , 2
3 nule funkcije
0 za
D x
D y
y T T
y T T
y x k

> + +
< + +
= =
R

o
o
max
min
o
4 monotonost funkcije
y za x ,
2 2
3
y za x ,
2 2
5 ekstremne vrednosti
1 za 2
2
-1 za - 2
2
6 asimptote funkcije
Funkcija
T T
T T
y x k
y x k

+ +

+ +

= = +
= = +
_
o
nema asimptota.
7 periodinost funkcije
2 T k =


y=cos x

-6 -4 -2 2 4 6
-1
-0.5
0.5
1

[ ]
o
o
o
:
: 1,1
2 znak funkcije
0 za x ,
2 2
3
0 za x ,
2 2
3 nule funkcije
0 za
2
D x
D y
y T T
y T T
y x k

> + +

< + +

= = +
R

[ ]
[ ]
o
o
max
min
o
o
y za x , 2
y za x 0 ,
1 za 2
-1 za 2
Funkcija nema asimptota.
7 peri
T T
T T
y x k
y x k

+ +
+ +
= =
= = +
_
odinost funkcije
2 T k =


y=tan x

-6 -4 -2 2 4 6
-30
-20
-10
10
20
30

o
o
o
:
:
2 znak funkcije
0 za x 0 ,
2
0 za x , 0
2
3 nule funkcije
0 za 0
D x
D y
y T T
y T T
y x T

> + +

< + +

= = +
R
R

o
o
o
o
y za x
Funkcija nema ekstremuma.
vertikalna asimptota
2

x k
T k

= +
=
R


y=cot x

-6 -4 -2 2 4 6
-30
-20
-10
10
20
30

o
o
o
:
:
2 znak funkcije
0 za x 0 ,
2
0 za x ,
2
3 nule funkcije
0 za
2
D x
D y
y T T
y T T
y x T

> + +

< + +

= = +
R
R

o
o
o
o
y za x
vertikalna asimptota

x k
T k

= +
=
_ R


5.2. Inverzne trigonometrijske funkcije
1

y=arcsin x

[ ]
o
o
o
: 1,1
: ,
2 2
2 znak funkcije
0 za x 0
0 za x 0
3 nule funkcije
0 za 0
D x
D y
y
y
y x

> >
< <
= =

o
o
o
o
y za x
Funkcija nije periodina.
R

1
Napomena: Kodomeni inverznih trigonometrijskih funkcija su definicijom odreeni, da bi
ove funkcije bile jednoznane, zato to su trigonometrijske funcije periodine. Ukoliko bi
kodomen inverznih trigonometrijskih funkcija bio ceo skup realnih brojeva, tada bi inverzne
trigonometrijske funkcije bile vieznane.


y=arccos x

[ ]
[ ]
o
o
o
: 1,1
: 0,
2 znak funkcije
0 za x
3 nule funkcije
0 za 1
D x
D y
y D
y x
>
= =

o
o
o
o
y za x
_ R


y=arctan x

o
o
o
:
: ,
2 2
2 znak funkcije
0 za x 0
0 za x 0
3 nule funkcije
0 za 0
D x
D y
y
y
y x

> >
< <
= =
R

o
o
o
o
y za x
horizontalne: ,
2
,
2
7 periodinost funkc
y x
y x

+
+
R
ije


y=arccot x

( )
o
o
o
:
: 0,
2 znak funkcije
0 za x
3 nule funkcije
0 za
2
D x
D y
y
y x
>
= =
R
R

o
o
o
o
y za x
horizontalne: ,
0,
y x
y x

+
+
_ R


5.3. Tabela vrednosti trigonometrijskih funkcija za vanije uglove

stepeni 0 30 45 60 90 180 270 360
radijani
0
6

3
2
2
sin 0
1
2

2
2

3
2
1 0 1 0
cos
1
3
2

2
2

1
2
0 1 0 1
tan
0
3
3
1
3

0

0
cot
3
1
3
3

0

0

5.4. Neke osnovne trigonometrijske transformacije

sin( ) sin
cos( ) sin
tan( ) tan
cot( ) cot

=
= +
=
=

sin( 2 ) sin
2
cos( 2 ) cos
tan( ) tan
cot( ) cot
k
T k
k
k
T k
k

+ =

=
+ =

+ =

=
+ =


5.5. Svoenje na otar ugao

sin sin
2
cos cos
2
I
tan tan
2
cot cot
2

= +

= +

= +

= +

sin sin
2
cos cos
2
II
tan tan
2
cot cot
2

+ = +

+ =

+ =

+ =

sin( ) sin
cos( ) cos
II
tan( ) tan
cot( ) cot

= +

sin( ) sin
cos( ) cos
III
tan( ) tan
cot( ) cot

+ =
+ =
+ = +
+ = +

3
sin sin
2
3
cos cos
2
III
3
tan tan
2
3
cot cot
2
= +

= +

3
sin sin
2
3
cos cos
2
IV
3
tan tan
2
3
cot cot
2

+ =

+ = +

+ =

+ =

sin(2 ) sin
cos(2 ) cos
IV
tan(2 ) tan
cot(2 ) cot

=
= +

sin(2 ) sin
cos(2 ) cos
I
tan(2 ) tan
cot(2 ) cot

+ = +
+ = +
+ = +
+ = +


5.6. Adicione formule

sin( ) sin cos cos sin
cos( ) cos cos sin sin
tan tan
tan( )
1 tan tan
cot cot 1
cot( )
cot cot

=
=
=
=

2 2
2 2
sin( ) sin( ) sin sin
cos( ) cos( ) cos sin
tan( ) tan tan tan tan tan( )

+ =
+ =
+ = +

sin( )
tan tan
cos cos
cos( )
cot cot 1
sin sin
cos sin
tan
cos sin 4

+
= +
+
=
+

= +

5.7. Dvostruki ugao

2 2
2
2
2
sin2 2sin cos
cos 2 cos sin
2tan
tan2
1 tan
cot
cot 2
1 tan
1 cos 2
cos
2

=
=
=
+
=

2
2
2
2
2
2tan
sin 2
1 tan
1 tan
cos 2
1 tan
1 tan
cot 2
2tan
1 cos 2
sin
2
=
+
=
+
=


5.8. Trostruki ugao

3
3
3
2
3
2
sin3 3sin 4sin
cos3 4cos 3cos
3tan tan
tan3
1 3tan
cot 3cot
cot 3
3cot 1

=
=

1
sin(60 )sin sin(60 ) sin3
4
1
cos(60 ) cos cos(60 ) cos3
4
tan(60 ) tan tan(60 ) tan3
2cot 2 cot tan

+ =
+ =
+ =
=

5.9. Polovina ugla

2
2
2
2
1 cos
sin
2 2
1 cos
cos
2 2
1 cos
tan
2 1 cos
1 cos
cot
2 1 cos

=
+
=
=
+
+
=

Primer:
5 1
sin18
4

Dokaz:
3
2
sin36 cos54
2sin18 cos18 cos(3 18 )
2sin18 cos18 4cos 18 cos18 / : cos18
4sin 18 2sin18 1 0
Reenje kvadratne jednaine je:
=
=
=
+ =

5 1
sin18
4


5.10. Transformacija zbira i razlike trigonometrijskih funkcija u
proizvod

sin sin 2sin cos
2 2
sin cos sin sin
2
cos cos 2cos cos
2 2
cos cos 2sin sin
2 2
sin( )
tan tan
cos cos

=

=

+
+ =
+
=

5.11. Transformacija proizvoda trigonometrijskih funkcija u zbir i
razliku

( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
1
sin cos sin sin
2
1
cos cos cos cos
2
1
sin sin cos cos
2

= + +

= + +

= +


5.12. Vanije trigonometrijske sume

1
1
2
1
1
2
1
1
cos sin
2 2
cos
sin
2
1
sin sin
2 2
sin
sin
2
sin
sin(2 1)
sin
1 tan( 1) tan
cos cos(2 1) 2sin
tan
tan( 1) tan
tan
sin1
tan
cos( 1) cos
n
k
n
k
n
k
n
k
n
k
n
k
n n
x x
kx
x
n n
x x
kx
x
nx
k x
x
n x x
x k x x
nx
k x kx n
x
n
k x k
=
=
=
=
=
=
+

=
+

=
=
+
=
+ +
=
=


5.13. Trigonometrijske jednaine

Jednaina Reenje
sin 0 x = x k =
sin 1 x = 2
2
x k
= +
sin 1 x =
3
2
2
x k
= +
sin x a =
( 1,1) a
cos 0 x =
2
x k
= +
cos 1 x = 2 x k =
cos 1 x = 2 x k = +

esta smena kod trigonometrijskih jednaina je: sin cos A x B x C + = .

Kod trigonometrijskih jednaina takoe se veoma esto koriste sledee
transformacije:

2
2tan
2
sin
1 tan
2
x
x
x
=
+
i
2
2
1 tan
2
cos
1 tan
2
x
x
x
=
+

U tekstu koji sledi bie objanjeno jo par tipova trigonometrijskih jednaina:

2 2
2 2 2 2
1. sin cos / :
cos , sin
A x B x C A B
A B
x x
A B A B
+ = +
= =
+ +


2 2 2
2
2
2 2
2. sin cos sin cos / : cos (homogena)
1
=tan 1
cos
tan cot (tan 1)
A x B x C x x D x
x
x
A x B C x D x
+ + =
+
+ + = +

3. sin cos A x B x C + =

2
2tan
2
sin
1 tan
2
x
x
x
=
+

2
2
1 tan
2
cos
1 tan
2
x
x
x
=
+

5.14. Osnovne transformacije inverznih trigonometrijskih funkcija

arccos arcsin
2
arctan arccot
2
x x
x x
+ =
+ =

arcsin( ) arcsin
arctan( ) arctan
x x
x x
=

arccos( ) arccos
arccot( ) arccot
x x
x x

arcsin(sin )
arccos(cos )

arctan(tan )
arccot(cot )
uslov: 0,
2
x x
x x
x x
x x
x

=


5.15. Sinusna teorema

A
B
C
a b
c

5.16. Kosinusna teorema

A
B
C
a b
c

2
sin
2
sin
2
sin
sin sin sin
2 2 2
a
R
b
R
c
R
bc ac ab
P

=
=
=
= = =
.

2 2 2
2 2 2
2 2 2
2 cos
2 cos
2 cos
a b c bc
b a c ac
c a b ab
= +
= +
= +


6. Planimetrija

6.1. Krug

2
2
P R
O R
=
=

6.2. Kruni iseak

2
360
180
R
P
R
O l
=
= =

6.3. Kvadrat

2
4
2
P a
O a
d a
=
=
=

2
2
o
u
d
R
a
R
=
=

O
R
R
l
O
R
a
d

6.4. Pravougaonik

2 2
2
o
P ab
O a b
d
R
=
= +
=

6.5. Trougao

(srednja linija)
2
2
2
4
a
b
c
o
u
a
m
b
m
c
m
abc
R
P
P
R
s
=
=
=
=
=

2 2 2
( ) ( ) ( ) (Heronov obrazac)
(poluobim)
2
2
a b c
a h b h c h
P
P s s a s b s c
a b c
s
O a b c s

= = =
=
+ +
=
= + + =

B A
C D
a
b
d
A
B
C
a
c
Tb
Ta

6.6. Jednakostranini trougao

2
3
sin60
2
3
2 4
3
3
3
3
6
o
u
a
h a
a h a
P
O a
a
R
a
R
= =
= =
=
=
=

6.7. Pravougli trougao

2
2
2
2 2
(geom. sredina)
( - ) ( - )
o
u
c
c
c
R
a b c
R
ch ab
P
h p q
P s a s b
=
+
=
= =
=
=

O
Ru
R
o
a
h
60
A B
C
hc Ro
p
q

6.8. Paralelogram

2 2 2 2
1 2
2 2
2( )
a b
P ah bh
O a b
d d a b
= =
= +
+ = +

specijalni sluaj: romb

1 2
2
4
d d
P ah
O a
= =
=

Ako su poznate jedna stranica i obe dijagonale, povrinu paralelograma mogue je izraunati
na sledei nain:

'
'
1
2
' 2
2 2
moe se izraunati preko Heronovog
obrasca, ako je dato:
' 2
'
a a
AA C ABCD
AA C
AA h a h
P ah P
P
AA
AC d
CA d

= = = =
=
=
=
.
.

a
b
ha
d1
d2
hb

6.9. Trapez

2
a b
P h
O a b c d
+
=
= + + +

Ako su date stranice a, b, c i d, povrina trapeza se izraunava na sledei nain:

'
'
'
2
moe se izraunati
preko Heronovog obrasca
2
A BC
A BC
ABCD
ABCD A BC
a b
P h
P
a b
P h
a b
P P
a b
=
+
=
+
=
.
.
.

Ako su date stranice a i b i dijagonale d
1
i d
2
, povrina trapeza se izraunava na sledei nain:

2
BMD ABCD
a b
P h P
+
= =
.

A B
C D
a
b
d
c
h
A B
C D
a
b
d
c
h
d
A
a-b
A B
C D
a
b
d
c
d
A
d2
d2
b
d1
h
M

6.10. Jednakokraki trapez

A B
C D
a
2
a b
2
a b +
b
c c
d
h

Ako je krug upisan u jednakokraki trapez, tada je:

2
2 2
u
a b
c m
h ab
h ab
R
+
= =
=
= =

(srednja linija)
2
2
a b
m
P m h
O a b c
+
=
=
= + +


6.11. Tangente i tetive

X
T
O
B
A

Ugao izmeu tangente i tetive jednak je periferijskom uglu nad tetivom:

2
C
D

2
XT XA XB =
2 2 AOB ACB
DAB ACB

= =
= =
< <
< <


6.12. Osobine upisanog kruga u trougao

A
B
C
M
N
P
O
R

AM AP s a
BM BN s b
CP CN s c
= =
= =
= =


6.13. Tetivni etvorougao

A
B
C
D

6.14. Tangentni etvorougao

a
b
c
d

180 + = + =

a b c d + = +


7. Stereometrija

7.1. Kosa etvorostrana prizma

A B
C
D
A1
B1
C1 D1
E

AA
1
,BB
1
,CC
1
i DD
1
su bone ivice kose prizme.
AA
1
zaklapa sa AB i AD isti ugao.
Prema tome, E (podnoje visine EA
1
) je na simetrali ugla.


7.2. Kosa etvorostrana prizma sa rombom u osnovi

A B
C
D
A1
B1
C1 D1
E
E1
M
M1

Visina H=AE pripada ACC
1
A
1
.
ACC
1
A
1
je normalan na bazu.
Dijagonale baze su meusobno normalne (ACBD i A
1
C
1
B
1
D
1
).
Prema tome, dijagonala BD je normalna na ACC
1
A
1
.
Iz toga dalje sledi da je dijagonala BDMM
1
, pa je BDD
1
B
1

pravougaonik.


7.3. Trostrana kosa prizma

A
B
C
M
H
A1
B1
C1
M1

BCAM , pa je prema tome i BCAMM
1
A
1
.
ABB
1
A
1
i ACC
1
A
1
su paralelogrami.
BCC
1
B
1
je pravougaonik.


7.4. Trostrana piramida sa svim bonim jednakim ivicama

A
B
C
H
V

Podnoje visine H je u centru opisanog kruga.


7.5. Trostrana piramida kod koje bone strane zaklapaju sa osnovom
isti ugao

A
B
C
H
V
D

Podnoje visine H je u centru upisanog kruga.


7.6. Trostrana piramida ije su sve bone ivice normalne

A B
C
V

Bone ivice su AV BV CV s = = = .

Ivice osnove su 2 a s = .
Zapremina se izraunava po obrascu :
3
2
3 6
s
s
s
V

= =


7.7. etvorostrana piramida kod koje je jedna bona ivica (DV)
normalna na ravan osnove

A B
C D
V

.
.
je pravougli trougao.
DV
je pravougli trougao.
DV ABCD
VA AB
DA AB
VAB
ABCD
VC BC
DC BC
VCD


7.8. Kupa

R
R
H
s
s s
s

3
B H
V
P B M
=
= +

2
B R
M R s
=
=

Omota kupe

2
180
360
180
B
s
R
s R
s
O

=
=
Ob
s
s

7.9. Zarubljena kupa

R
R
H*
s*
s*
s*
s*
R*

* * *
* * *
*
* 2 2 *2
( )
( )
3
M s R R
P B B M
H
V R RR R
= +
= + +
= + +

* 2
*
*
*
B k B
H kH
s ks
R kR
=
=
=
=

* 2
* 2
* 3
M k M
P k P
V k V
=
=
=

* 2
* 2 2
(1 )
(1 )
M k M
P B k B k M
=
= + +

* 3
*
*
(1 )
(1 )
(1 )
V k V
s k s
H k H
=
=
=


7.10. Lopta (sfera)

2
3
4
4
3
P R
V R
=
=

Kalota

2
2
2 (omota odseka)
(3 )
odseak 3
2
o
o
P R h
h
V R h
P r R h
= +

7.11. Loptin iseak

2
1 2
1
2
2
3
, gde su:
omota kupe
omota kalote
V R h
P M M
M
M
=
= +

R h
r
h

7.12. Loptin pojas

h

2 P R h =


8. Determinante

8.1. Sarusovo pravilo

Pored determinante 3x3, sa desne strane treba prepisati prve dve kolone. Vrednost
determinante se rauna na sledei nain :

1 1 1 1 1 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
2 2 2 2 2
( )
a b c a b
a b c a b ab c bc a ca b ba c ac b cb a
a b c a b
= + +

Treba voditi rauna da je proizvod dijagonala koje idu s leva na desno pozitivan, a proizvod
dijagonala koje idu s desna na levo negativan. Vrednost determinante dobijamo sabiranjem
ovih proizvoda dijagonala.

8.2. Razbijanje na kofaktore

1 1
1 1 1 1 2
2 2 2 2 1 1
2 2 2
a b c
a b a b a b
a b c c c c
a b a b a b
a b c
+ +
+
+ +
= + +

Znak mesta se odreuje na sledei nain:
(-1)
vrsta kolona +


8.3. Osobine determinanti

1. Determinanta ne menja vrednost ako se jedna kolona (vrsta) podeli nekim brojem, pa se
cela determinanta pomnoi istim brojem.

... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
ka kb kc a b c
k =

2. Determinanta ne menja vrednost ako se jedna kolona (vrsta) pomnoi nekim brojem i
doda drugoj koloni (vrsti).

3. Ako je zbir po kolonama isti, onda se druga i trea vrsta prepiu i dodaju prvoj vrsti.

1 1 1
( )
1 0 0
( ) ( )( )( )
0
a c b a b c a b c a b c
b a a b a a a b c b a a
c b c c b c c b c
a b c b a b a b a b c c b a b
c b c
+ + + + + +
= = + + =
= + + = + +


9. Vektori

{ }
1
1 1 1
a
C x x a

= =

x
y
i
,
j
,
a
b
O
' A
'' A
( , ) A a b

x
y
z
i
,
j
,
k
,
O
a
b
c
x
A
y
A
z
A
' A
''' A
'' A
( , , ) A a b c

'
( , , )
x x
OA OA A A A A
OA ai b j ck
OA a b c
= + +
= + +
, , , ,
, , , ,
,

Desno orijentisani vektori:
i j k
j k i
k i j
, , ,
, , ,
, , ,

i su jedinini vektori. i j
, ,

'
''
OA a i
OA b j
=
=
, ,
, ,

' '
' ''
( , )
OA OA A A
OA OA OA
OA ai b j
OA a b
a ai b j
= +
= +
= +
= +
, , ,
, , ,
, , ,
,
, , ,

, i su jedinini vektori. i j k
, , ,

x
y
z
OA ai
OA b j
OA ck
=
=
=
, ,
, ,
, ,


9.1. Kolinearnost

Svi vektori istog, odnosno paralelnog pravca, oznaeni su kao kolinearni.

9.2. Linearna zavisnost vektora

1 2
1 1 2 1 1
1 2
, ,
, ,
, , ,...,
...
, , ,..., su zavisni.
n
n
n
a b c
c a b
x a a a
x a a a
x a a a

= +
= + + +
, , ,
, , ,
R
, , , ,
, , , ,
, , , ,

Vektor je linearno nezavisan akko se ne moe prikazati
kao linearna kombinacija vektora , i .
d
a b c
,
, , ,

9.3. Ispitivanje linearne zavisnosti vektora pomou determinante

1.
1 2
1 2
1 2
1 2
( , )
0 (zavisni)
( , )
0
a a
D
b b
a a a
D a b
b b b
D a
=
=
,
, ,
| ,
,
| (nezavisni) b
,

2.
1 2 3
1 2 3
1 2 3
1 2 3
1 2 3
1 2 3
( , , )
( , , )
0 (zavisni)
( , , )
0 (nezavisni)
a a a
D b b b
a a a a
c c c
b b b b
D c a b
c c c c
D c a b

= = +
,
,
, , ,
,
, , ,


9.4. Formiranje vektora

1 1 1
1 1 1
( , , )
( , , )
( , , )
A a b c
AB a a b b c c
B a b c

,

Dokaz:

i
,
j
,
k
,
O
A
B

9.5. Trougao

1
A
1
B
1
C
A
B
C
O

1 1 1
1 1
1
( )
( ) ( )
+( )
AB AO OB
AB OB OA
AB a i b j c k
ai b j ck
AB a a i b b j
c c k
= +
=
= + +
+ +
= + +
, , ,
, , ,
, , , ,
, , ,
, , ,
,

1, 1, 1
1
1 2 1 2 1 2
1 2 3
2 2 2
1 2 3
su sredita stranica.
je teite trougla .
2
, ,
3 3 3
3
( , , )
| |
A B C
T ABC
OA OB
OC
a a a b b b c c c
T
OA OB OC
OT
a a a a
a a a a
+
=
+ + + + + +

+ +
=
= + +
, ,
,
, , ,
,
,
,


9.6. Vektor visine trougla

A
a
,
b
,
D
B
C
h
,

9.7. Vektor simetrale ugla izmeu dva vektora

| | | |
a b
s
a b
= +
, ,
,
, ,

0
2
2
| |
Proj
| |
| |
| |
a
h CA AD
h AD b
a
AD k a k
a
a b
k b
a
a b
AD a
a
a b
h a b
a
= +
=
= =
= =
=
=
,
, , ,
, , ,
,
, ,
,
, ,
,

,
, ,
, ,
,
, ,
, ,
,


9.8. Skalarni proizvod

| | | | cos (skalarni proizvod dva vektora je ) a b a b skalar =
, , , ,
O
a
,
b
,

O
a
,
b
,

Pravilno! Nepravilno!

1 0 0
0 1 0
0 0 1
i j k
i
j
k
, , ,
,
,
,

1 2 3 1 2 3
1 2 3 1 2 3
1 1 2 2 3 3
( , , ) ( , , )
( ) ( )
a a a a b b b b
a i a j a k b i b j b k
a b a b a b
=
= + + + + =
= + +
, ,
, , , , , ,

0 0
cos
| | | |
| | , gde je jedinini vektor.
| | cos
| | | | cos
| |
Proj
| |
a
a b
a b
a a a a
x b
a b
x
a
a b
x b
a
=
=

=
= =
,
, ,
, ,
, , , ,
,
, ,
,
, ,
,

,

( , ) a b
, ,
<
( , ) a b =
, ,
<
O
a
,
b
,
x


9.9. Vektorski proizvod

(vektorski proizvod dva vektora je ) a b c vektor =
, , ,

1 Pravac je normalan na ravan koju odreuju vektori i .
2 Vektori , i su desno orijentisani vektori
(suprotno smeru kazaljke na satu, odnosno
pravilo desnog zavrtnja).
3
c a b
a b c
, , ,
, , ,
1 2 3
Vektorski proizvod vektora i definie se kao
povrina paralelograma koji obrazuju vektori i .
4 | | | | | | sin
5
6 0
7 ( , , )

c a b
a b
a b a b
a b b a
a b a b
a a a a
=
=
=
, , ,
, ,
, , , ,
, , , ,
, , , , ,
|
,
1 2 3
1 2 3
1 2 3
( , , )

b b b b
i j k
a b a a a
b b b
=
,
, , ,
, ,

0
0
0
i j k
i k j
j k i
k j i
, , ,
, , ,
, , ,
, , ,

1 2
:
(1) Nai vektor koji je normalan na , .

(2) ( , ) ( , ) cos , cos ,
| | | |
3
cos
| |
x y
z
primer
x a b
x p a b
a a
a x a i
a a
a
a

=
= = =
=
, , ,
, , ,
, , ,
, , < <
,

9.10. Meoviti proizvod

Meoviti proizvod predstavlja zapreminu paralelepipeda. To je .
| | sin
| | sin
| | cos , 90 ,
| | | | cos
( ) , ,
skalar
V BH
V a b H
H c
V a b c
V a b c a b n
V n c
V n c a b c a b c
=
=
=
=
= = =
=

= = =

, ,
,
, , ,
, , , , , ,
, ,
, , , , , , , ,

( )
2
, ,
, ,
a b c
V
H
B
a b
H p a b
H p a b
H
p
a b
H
H a b
a b
a b c
H a b
a b

= =
=
=
=
, , ,
, ,
, , ,
, , ,
,
, ,
,
, , ,
, ,
, , ,
, , ,
, ,

, , 0 , , su kolinearni
0
0
a b c a b c
a b a b
a b a b

=

=
=
, , , , , ,
, , , ,
|
, , , ,

1 2 3
1 2 3
1 2 3
1 2 3
1 2 3
1 2 3
( , , )
( , , )
( , , )
, ,
a a a a
b b b b
c c c c
a a a
a b c b b b
c c c

=

,
,
,
, , ,

( ) ( ) ( ) a b c a c b a b c =
, , , , , , , , ,


9.11. Trostrana piramida

3
6
, ,
6
BH
V
a b H
V
a b c
V
=

=

=
, ,
, , ,

9.12. etvorostrana piramida

3
3
, ,
3
BH
V
a b H
V
a b c
V
=

=

=
, ,
, , ,


10. Analitika geometrija u ravni

A
B
S

A
B
C
T

1 2 3
1 2 3
1 1 1
1
| | povrina trougla
2
P x x x
y y y
=

10.1. Podela dui u odnosu m:n

A
M
B

0 0
1 1
2 2
1 0 1 0
0 1 0 1
( , )
( , )
( ) ( )
, sredite dui AB
2 2
A x y
B x y
AB x x y y
x x y y
S
= +
+ +

,

1 1
2 2
3 3
1 2 3 1 2 3
( , )
( , )
( , )
, teite
3 3
A x y
B x y
C x y
x x x y y y
S ABC
+ + + +

.

1 2 1 2
1 1
2 2
( , )
: :
( , ) : ( , ) :
( ) : ( ) :
( ) : ( ) :
M x y
AM MB m n
x a y a b x b y m n
x a b x m n
y a b y m n
=
=
=
=
, ,


10.2. Jednaina prave

b
a

0
0 0 0 0
1 0
0 0 0 0 1 1
1 0
2
( ) ( - ) 0 (normalni oblik jednaine prave)
( ) (jednaina prave kroz 1 taku ( , ))
( ) (jednaina prave kroz 2 take ( , ) i ( , ))
| |
o
A x x B y y
y k x x y A x y
y y
y x x y A x y B x y
x x
Ap Bq C
d
A
+ =
= +
= +
+ +
=
+
2
1 1 1 2 2 2
2 2 2 2
1 1 2 2
1 2
1 2
2 2
(odstojanje take ( , ) od prave 0)
: (simetrala ugla)
: 0 (osa simetrije izmeu paralelnih pravih)
2
(rastojanje
p q Ax By C
B
A x B y C A x B y C
s
A B A B
C C
s Ax By
C C
d
A B
+ + =
+ + + +
=
+ +
+
+ + =
=
+
1
2
izmeu dve paralelne prave 0
i 0)
Ax By C
Ax By C
+ + =
+ + =

(eksplicitni oblik)
tan
0 (implicitni oblik)
y kx n
k
Ax By C
= +
=
+ + =

1 (segmentni oblik)
x y
a b
+ =

10.3. Odnos dve prave

1 1
2 2
1 2
1 2
1 2
1 2
(prave su paralelne)
1 (prave su normalne)
tan (ugao izmeu dve prave)
1
y k x n
y k x n
k k
k k
k k
k k
= +
= +
=
=
=
+

10.4. Jednaina kruga

M
O
R

0 0
2 2
0 0
Udaljenost take ( ,y ) od kruga dobija se kada se od udaljenosti
take od centra oduzme poluprenik:
( ) ( )
x
d x p y q = +

2 2 2
( , ) je centar kruga.
je poluprenik.
( , ) je skup taaka sa osobinom
da je rastojanje M od O
jednako . ( ( , ) )
( ) ( ) (j-na kruga)
O p q
R
M x y
R d M O R
x p y q R
=
+ =


10.5. Uslov da je prava tangenta kruga

M(x ,y ) 0 0
O
R
A
x

+
B
y
+
C
=
0
2

10.6. Meusobni poloaj dva kruga

2 2
2 2 2
2
0 0
| |

(ako je poznata prava u exp. obliku)
( 1) ( )
(ako je poznata prava u imp. obliku)
( )( ) ( )( )
(ako je poznata taka)
Ap Bq C
R
A B
R R kp q n
x p x p y q y q R
+ +
=
+
+ = +
+ =

1 2
(ne seku se)
d R R > +

1 2
(dodiruju se spolja)
d R R = +

1 2
(dodiruju se iznutra)
d R R =

1 2
(ne seku se)
d R R <


10.7. Pramen pravih

10.8. Pramen krugova

2 2 2 2 2 2
1 1 1 2 2 2
( ) ( ) ( ) ( ) 0 x p y q R x p y q R

+ + + =

1 1 1
( ) 0 Ax By C A x B y C + + + + + =
2 2 2
1 1 1
2 2 2
2 2 2
( ) ( )
( ) ( )
x p y q R
x p y q R
+ =
+ =


10.9. Elipsa

2 2
2 2
1
x y
a b
+ =

a
b
F2 F1

2 2 2
1
2
2 2 2
0 0
2 2
0 0
( , 0)
fokusi,ie
( , 0)
(uslov dodira sa datom tangentom
)
1 (uslov dodira sa datom takom
( , ))
c a b
F c
F c
a k b n
y kx n
x x y y
a b
x y
=
+ =
= +

+ =


10.10. Hiperbola

2 2
2 2
1
x y
a b
=

2 2 2
1
2
2 2 2
0 0
2 2
(asimptote)
( , 0)
fokusi,ie
( , 0)
(uslov dodira sa datom tangentom
)
1 (uslov dodira sa datom takom

c a b
b
y x
a
F c
F c
a k b n
y kx n
x x y y
a b
= +
=
=
= +

=
0 0
( , )) x y


10.11. Parabola

2
2 y px =

0 0
0 0
p=2kn (uslov dodira sa datom tangentom
)
=p(x+x ) (uslov dodira sa datom takom
( , ))
y kx n
y y
x y
= +


11. Nejednakosti, sume i nizovi

11.1. Nejednakosti

2
3
1
2
1
1
2
3
! 2
! 3
!
!
1
, 1
1 1
, 2
2
(1 ) 1 , 2, -1 (Bernulijeva nejednakost)
n
n
n
n
n
n
n
i
n
i
n
n
n
n
n
n n
n n
n n
i
n
n i
h nh n h
=
=
>
>
>
>
<
<
>
>
+
+ > + >

11.2. Sume

1
1
2
1
2
1
2
3
1
2
2 4 2
( 1)
2
(2 1)
( 1)(2 1)
6
( 1)
2
1
(1 )(1 )(1 ) ... (1 ) , 1, 1
1
n
n
n
i
n
i
n
i
n
i
n n
i
i n
n n n
i
n n
i
x
x x x x n x
x
=
=
=
=
+
=
=
+ +
=
+

=

+ + + + =


11.3. Osobine sume

1 2
1
1 2
1
1 1 1
1 1
...
...
( )
( )
def n
i n
i
def n
i n
i
n n n
i i i i
i i i
n n
i i
i i
a a a a
a a a a
a b a b
c a c a
=
=
= = =
= =
= + + +
=
+ = +
=

1
1 1
1
,
(broj lanova sume je 1)
n
i
n k n
i i i
i i i k
m
j
j k
n
a a a k n
a m k
=
= = =
=
=
= + <
+

11.4. Aritmetiki niz (progresija)

1 2
1
1 1
...
( 1) razlika
( ) [2 ( 1) ]
2 2
2
n
n
n n
n k n k n
a a a
a a n d d
n n
S a a a n d
a a a
+
= +
= + = +
+ =

2 1 1
1 1 2 1
3 2 2
1 1 1
1 1
1 1

Odrediti niz (bilo koji) takav da razlike njegovih uzastopnih lanova obrazuju
aritmetiki niz.
...
1
( )
... 2
1
(
2
n n
n n
n n n
n n
est zadatak
a a d
a a d d d
a a d
n
a a d d
n
a a d
a a d d

=
= + + +
=

= +

=

= + +
1
)


1 2
3 4 5
S S
S S S
3
4
5

Odrediti zakonitost:
{1},{1,2},{3,4,5},{6,7,8,9},{10,11,12,13,14}
{1 2,...}
{1 2 3,...}
{1 2 3 4,...}
prvi lan skupa: ( 1)
2
poslednji lan skupa
n
est zadatak
S
S
S
n
a n
= +
= + +
= + + +
= +
_ _ _
: ( 1)
2
n
n
b n n = + +

11.5. Geometrijski niz (progresija)

1 2
2 1
2 1 3 1 1
1
2
...

1
1
n
n
n
n
n
n k n k n
a a a
a a q a a q a a q
q
S a
q
a a a
+
= = =
=

11.6. Beskonaan geometrijski niz (red)

1 1
1
...
lim
1
vaan uslov: |q|<1
n
n
a a q
a
S S
q
= =


12. Polinomi

1 2
1 2 1 0
( ) ...
Ostatak koji se dobija kada se ( ) podeli sa ( - ) je ( ).
Ako je ( ) 0, polinomi su deljivi.
n n
n n
P x a x a x a x a x a
P x x a P a
P a
= + + + + +
=

12.1. Vijetova pravila za polinome

3 2
1 2 3
1 2 1 3 2 3
1 2 3
0 Ax Bx Cx D
B
x x x
A
C
x x x x x x
A
D
x x x
A
+ + + =
+ + =
+ + =
=

4 3 2
1 2 3 4
1 2 1 3 1 4 2 3 2 4 3 4
1 2 3 1 2 4 2 3 4 1 3 4
1 2 3 4
0 Ax Bx Cx Dx E
B
x x x x
A
C
x x x x x x x x x x x x
A
D
x x x x x x x x x x x x
A
E
x x x x
A
+ + + + =
+ + + =
+ + + + + =
+ + + =
=

12.2. Formiranje jednaina

2
1 2
1 2
0 y sy p
s y y
p y y
+ =
= +
=

3 2
1 2 3
1 2 2 3 1 3
1 2 3
0 y sy py q
s y y y
p y y y y y y
q y y y
+ =
= + +
= + +
=


13. Uvod u analizu

13.1. Oblasti definisanosti nekih funkcija

ln
2
( ) ,A 0
( ) ln ,A>0
( ) ,A>0
( ) ln 2 ln | | ,A 0
1
( ) ,A {0,1}
log
(
A
n
A
f x A
f x A
f x e
f x A n A
f x
e
f x
=
=
=
= =
=
2
| |
1 1
) = ,A {0,1}
1
log
log
2
( ) ln ,(nema uslova)
1
( ) ,
sin
1
( ) ,
cos 2
( ) tan
n
A
A
A
e
e
n
f x e
f x k
f x k
f x

=
=
=
= +
= ,
2
( ) cot ,
k
f x k

+
=


13.2. Ispitivanje funkcije

1. oblast definisanosti (domen)
2. parnost/neparnost
3. periodinost
4. nule funkcije (y=0)
5. znak funkcije
6. asimptote (izraunavanje graninih vrednosti)
a) vertikalne (VA)
b) horizontalne (HA)
c) kose (KA)
7. monotonost i ekstremne vrednosti
a) monotonost (traenje prvog izvoda funkcije)
b) ekstremne vrednosti (minimum i maksimum) , y=0
8. take prevoja i konveksnost/konkavnost
a) take prevoja (traenje drugog izvoda funkcije) , y=0
b) konveksnost/konkavnost
9. grafik funkcije

13.3. Granina vrednost funkcije

( )
0
0
( )
( 0)( 0)( ) ( )
lim ( )
x x
y f x
x x x f x a
a f x

=
> > < <
=

13.4. Vanije granine vrednosti

0
1 1
sin
1. lim 1
:
0, sin tan
1
1
sin cos
sin
1 cos
sin
1 (po teoremi o 2 policajca)
x
x
x
Dokaz
x x x x
x
x x
x
x
x
x
x
=
>

0
0
0
tan
2. lim 1
arcsin
3. lim 1
arctan
4. lim 1
x
x
x
x
x
x
x
x
x
=
=
=


2
0
2 2 2
2
2 2 2
0 0 0
2
1 cos 1
5. lim
2
:
1
2 sin sin
2sin
1
2 2 2 2
2
lim lim lim
2
2 2
sin tan
x
x x x
x
x
Dokaz
x x x
x
x
x x
x
x x x

= = =

0
0
0
1
6. lim 1
1
1 konvergentan
ln(1 )
7. lim 1
1
8. lim 1
1
9. lim ln
n
n
n
n
x
x
x
x
x
e
n
a
n
x
x
e
x
a
a
x

+ =

= +

+
=
=

0
(1 ) 1
10. lim
sin
11. lim 1
k
x
x
x
k
x
x
x
+
=
=

13.5. Neodreeni matematiki izrazi

0
1.
2.
3. 0
4. 0
5.
6. 1

7.
8.
9.
10.
11.
12.
n
n
n
+

+

, 1
neodreeni i , 1
0 , 0 1
a
a zraz a
a
>
= =
< <


13.6. Asimptote funkcije

[ ]
1. vertikalna asimptota (VA)
lim ( )
2. kosa asimptota (KA)
( )
lim
lim ( )
3. horizontalna asimptota (HA)
lim
x a
x
x
x a f x
f x
y kx n k
x
n f x kx
y n y
= =
= + =
=
= = ( )
lim ( )
x
x
f x
y f x
+
=


14. Izvodi

0 0
0 0
0
( ) ( )
'( ) ( ) lim
def
x
f x x f x f
f x x
x x
+
= =

14.1. Pravila izvoda

'
'
2
[ ( )]' '( )
( ) '( )
[ ( ) ( )]' '( ) '( )
[ ( ) ( )]' '( ) ( ) ( ) '( )
( ) '( ) ( ) ( ) '( )
( )
( )
c f x c f x
f x f x
c c
f x g x f x g x
f x g x f x g x f x g x
f x f x g x f x g x
g x
g x
=

=

=
= +

=

14.2. Tablica izvoda

'
1
'
2
'
' 1
' 0
1 1
1
2
n n
x
c
x n x
x
x
x
x
=
=

=

=

=

2
2
(sin ) ' cos
(cos ) ' sin
1
(tan ) '
cos
1
(cot ) '
sin
x x
x x
x
x
x
x
=
=
=
=

2
2
2
2
1
(arcsin ) '
1
1
(arccos ) '
1
1
(arctan ) '
1
1
(arccot ) '
1
x
x
x
x
x
x
x
x
=
=
+
=
+

'
( ) '
( ) ' ln
1
(ln ) '
ln 1
log
ln ln
x x
x x
a
e e
a e a
x
x
x
x
a x a
=
=
=

= =


14.3. Izvod vieg reda

( )
'
( ) ( 1)
'' ( ') ' , ''' ( '') ' ,
n n
y y y y y y

= = =

14.4. Izvod sloene funkcije

( ) ( ( )) '( ) '( ( )) '( ) h x f g x h x f g x g x = =

1
2
2
[ ]' '
[sin ]' cos '
[cos ]' sin '
1
[tan ]' '
cos
1
[cot ]' '
sin
1
[ln ]' '
n n
n n n n
n n n
n n n
n n
n
n n
n
n n
n
=
=
=
=
=
=

1
2
2
2
2
[ ]' '
[ ]' '
1
[arcsin ]' '
1
1
[arccos ]' '
1
1
[arctan ]' '
1
1
[arccot ]' '
1
n n
n n
n n n n
e e n
n n
n
n n
n
n n
n
n n
n
=
=
=
=
+
=
+

14.5. Izvod inverzne funkcije

1
1
( ) ( ) ' , gde indeks oznaava zavisnu promenljivu
'
x
y
y f x x f y y
x
= = =

14.6. Tangenta funkcije u taki (x
0
,f(x
0
))

0 0
0
0
( )
( )
'( ) (jednaina tangente)
1
(jednaina normale)
'( )
y f x
y k x x y
k f x
k
f x
=
= +
=
=


15. Integrali

( ) ( ) '( ) ( )
'( ) je primitivna funkcija funkcije ( ).
( ) je neodreeni integral funkcije ( ).
def
f x dx F x c F x f x
F x f x
F x c f x
= + =
+

15.1. Osobine integrala

( ) ( )
( ) ( )
( ( ) ( )) ( ) ( )
f x dx F x c
k f x dx k f x dx
f x g x dx f x dx g x dx
= +
=
=

15.2. Tablica integrala

1
2
2
, 1
1
2
1
ln
k
k
x x
dx x c
x
x dx c k
k
x
xdx c
dx
c
x
x
dx
x c
x
e dx e c
+
= +
= +
+
= +
= +
= +
= +

2
2
2
2
sin cos
cos sin
cot
sin
tan
cos
ln
ln
x
x
xdx x c
xdx x c
dx
x c
x
dx
x c
x
dx
dx x x a c
x a
a
a dx c
a
= +
= +
= +
= +
= + + +
+
= +

2 2
2 2
1
arctan , specijalno arctan
1
arcsin , specijalno arcsin
1
dx x dx
dx c dx x c
a a
a x x
dx x dx
dx c dx x c
a
a x x
2
2
= + = +
+ +
= + = +


15.3. esto korieni integrali sa uobiajenim smenama

Integral Smena
ln
dx
dx x a c
x a
= + +
+

x a t + =
2 2
1
ln
2
dx x a
dx c
a x a
x a

= +
+

2 2
1 1 1 1
2a x a x a
x a

=

+

2 2
2 2
ln
dx
dx x x a c
x a
= + +

2 2
t x x a = +

2 2 2
1
arcsin
dx bx
dx c
b a
a b x
= +

a
x t
b
=

2
dx
dx
x ax bx c + +

1
t
x
=

2 2 2
1
arctan
dx bx
dx c
ab a
b x a
= +
+

a
x
b
=

*Napom ena: Kada se javi izraz
2
ax bx c + + , treba ga dopuniti
do POTPUNOG KVADRATA BINOMA!

15.4. Metod neodreenih koeficijenata

'
( ) cos ( ) cos ( ) sin
( ) cos ( ) cos ( ) sin
( ) i ( ) su nepoznati polinomi stepena kao ( ) i
trae se grupisanjem i uporeivanjem sa levom stran
x x x
n n n
x x x
n n n
n n n
P x e xdx Q x e x R x e x
P x e xdx Q x e x R x e x
Q x R x n P x

= +

= +

om.


15.5. Trigonometrijski integrali

2
2
2
2
2
2
2
1. tan
cos
1
sin
1
1
cos
1
x t
dx
dt
x
dt
dx
t
t
x
t
x
t
=
=
=
+
=
+
=
+

2
2
2
2
2
2. tan
2
2cos
2
2
1
2
sin
1
1
cos
1
x
t
dx
dt
x
dt
dx
t
t
x
t
t
x
t
=
=
=
+
=
+
=
+

2 2 2 2 2
2
2 2 2 2 2 2
2
2 2 2 2 2 2
1
arcsin
2
ln
2 2
ln
2 2
x
a x dx x a x a c
a
x a
x a dx x a x x a c
x a
x a dx a x x x a c

= + +

= + +

+ = + + + + +

* Hi nt : Za izraunavanje datih integrala, koristiti metod
parcijalne integracije.

15.6. Metod parcijalne integracije

( ) ( ) I f x g x dx =

( )
'( )
u f x
du f x dx
=
=

( )
( )
dv g x
v g x dx
=
=

I u v vdu =


15.7. Integracija racionalnih funkcija

2
( )
( ) ( )
n
P x
dx
x a ax bx c
+ +

1. Ako je stepen brojioca vei ili jednak stepenu imenioca
PODELITI.
2. Ako je stepen brojioca manji od stepena imenioca
RAZLOITI RACIONALAN IZRAZ NA SLEDEI NAIN:

1 2
2 2
1 1 2 2
2 2 2 2
( )
...
( ) ( ) ( ) ( )
...
( ) ( )
n
P x A A A
x a
x a ax bx c x a x a
B x C
B x C B x C
ax bx c ax bx c ax bx c
= + + + +
+ +
+
+ +
+ + + +
+ + + + + +

15.8. Njutn-Lajbnicova formula

2
1
2
2 1
1
( ) ( ) ( ) ( )
x
x
x
f x dx F x F x F x
x
= =


15.9. Neke rekurentne formule za integrale

1
2
2
2
2 2 1
2 2 2 1
1
2
1
2
1
arctan
( 1)
( 1)
1 1
2
( 1) ( 1)
2
( 1) ( 1) ( 1)
2 2
1
2 (2 1)
( 1)
1
2
n n
n n
n
n
n
n n
n
n n n
I I
n n n
n n
n
n
dx
I I x
x
u x v dx
x x
I n dx
x x
x dx dx
I n
x x x
x
I nI nI
x
x
nI n I
x
I
n
+
+
+
+
+
+
= =
+
= + =
+
= +
+ +

= +

+ + +

= +
+
= +
+
=

_ _
2
(2 1)
( 1)
n
n
x
n I c
x

+ +

+

( )
( )
1
2
2 2
2 2
1 2
2
1
(2 1)
2
( 1)
smena:
( 1)

1
n n
n
n
n
n
n
n
n
n
x
I n I
n
x
dx
I x at
x a
adt
I
a t
dt
I a
t
+

= +

+

= =
+
=
+
=
+


16. Kombinatorika

1 2
, ,...,
1 2
1 2
( 1) ( 2) ... 3 2 1 ! (permutacije bez ponavljanja)
( ... )!
(permutacije sa ponavljanjem)
! ! ... !
( 1) ( 2) ... ( 1) (varijacije bez ponavljanja)
n
n
k k k
n
n
n
k
n
k
n
P n n n n
k k k
P
k k k
V n n n n k
V
= =
+ + +
=

= +
= (varijacije sa ponavljanjem)
!
(kombinacije bez ponavljanja)
! !( )!
1
(kombinacije sa ponavljanjem)
k
k
k n
n
k
n
n
n
V n
C
k k k n k
n k
C
k

= = =

+

=

16.1. Binomni koeficijenti

0
0! 1
1
0
1
1 1
( )
n
n n k k
k
n
n n
k n k
n n n
k k k
n
a b a b
k

=
=

=

=

+

+ =

+ +

+ =

0
1
1
1
2
2 ...
0 1 2
2 ...
0 2 4
2 ...
1 3 5
n
n
k
n
n
n
a b
n
k
n n n n
n
n n n
n n n
=
= =

=

= + + + +

= + + +

= + + +

0
1
2 2 2 2
2
...
0 1 2
n
n k k
k
n k k
k
n
a b
k
n
T a b
k
n n n n n
n n
+

=

+ + + + =


16.2. Izraunavanje zbira kvadrata binomnih koeficijenata

2
2 2 1
1 2 2
(1 ) ( 1) ( 1)
...
0 1 2 2 1
...
0 1 2 2 1
2 2 2
0 1 2
n n n
n n n
n n n
x x x
n n n n n n
x x x x x
n n n
n n n n n n
x x x x x
n n n
n n n
x x

+ + = +

+ + + + + +

+ + + + + +

= + +

2 2
2 2 2 2
2
0
2
...
2
...
0 0 1 1 2 2
...
0 1 2
2
0 1 1
n
n n n n
n
n
k
n
x
n
n n n n n n n n
x x x x
n n
n n n n
x
n
n n
k n
n n n
=

+ +

= + + + + =

= + + + +

=

+

1 1
2
...
2 2 1 1
n n
n n n n
x x
n n n

+ + =


Beleke:


Matematika, Formule

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Matematika, Formule

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Nevena Luki

Vous aimerez peut-être aussi