Vous êtes sur la page 1sur 238

Terme Abdication

Dfinition
Actionderenoncerunedignitsouveraine.EnBelgique,ceterme nesappliquequlafonctionroyale.Labdicationduroinestpas prvueparlaConstitution,pasplusquelventualitdurefusdu princehritierdaccderautrne.CemutismedelaConstitutionne signifiepasquelabdicationsoitinconstitutionnelle.Leroipeut abdiquerpourdiversesraisons:tatdesant,prfrence personnelle,difficultspolitiquesLhistoirepolitiquedelaBelgique necomptequuneabdication,celleduroiLopoldIII,le16juillet 1951.CellecisestsitueautermedelaQuestionroyalequiavaiteu pourenjeulapolitiquedeguerreetlventualitduretouren BelgiqueduroiLopoldIII.Aprslaconsultationpopulairedu12 mars1950quiavaitfaitapparatrelexistencedunemajorit favorablesonretour(maisavecdegrandesdiffrencesrgionales), etaprsleslectionslgislativesdu4juin1950quiavaientdonnaux sociauxchrtienslamajoritdessigesdanslesdeuxChambres,le roitaitrentrle22juillet.Unmouvementdoppositionmaillde violencesstaitalorsdclench,surtoutdanslescentresindustriels wallons.Lexercicedespouvoirsconstitutionnelsduroiavaitt dlgule11aot1950sonfils,leprincehritierBaudouin,qui devintroile17juillet1951aulendemaindelabdicationdeLopold III. Actequimetfinlavaliditdunedispositionlgaleou rglementaire.Pourentrerenvigueur,unedispositionlgaledoit trevote,sanctionne,promulgueetpublieauMoniteurbelge. Unedispositionrglementaire(arrtroyalouarrtde gouvernement)doittreadopteparlexcutifetpublieau Moniteurbelge.Pourcesserdtreenvigueur,ladispositiondoittre abroge.Ellelestleplussouventparunenouvelledisposition juridiquequimentionneexplicitementlabrogationdutexte:cest labrogationexpresse.Parfois,labrogationestimplicite,lorsquelle rsulteduneincompatibilitentrelesdispositionsduneloinouvelle etcellesduneloiplusancienne,incompatibilitdontnilelgislateur nileConseildtatneseseraientaperusaumomentdela rdactiondunouveautexte.Danscederniercaslesdispositionsles plusanciennessontimplicitementabroges.Labrogationnedoitpas treconfondueaveclannulationdunedispositionlgaleou rglementaire.Unenormeannuleestsupposenavoirjamaisexist :lannulationauneffetrtroactif.Labrogationmetfinlapplication dunenorme:elleneconcernequelavenir. Absencedeslecteursoudeslusaumomentderemplirdes obligationsciviques.Labsentismedeslecteursconsisteenleur nonparticipationauxscrutins.Ilsemesureparladiffrenceentrele nombredlecteursinscritsetlenombredlecteursayantdposun bulletinouunecartemagntiquedanslurne.Dansunpayscommela Belgiqueolevoteestobligatoire,ilnepeutyavoir,endroit, dabsentismepuretsimple.Maisilyaunabsentismedefaitqui estsoitexcus(personnesincapablesdesedplacerpourraison

Abrogation

Absentisme politique

mdicale,dcdesaprsltablissementdelalistelectorale,en voyageltrangerlejourdellection,nejouissantpasdesdroits civilsetpolitiques,etc.),soitrprimpardespeinestrslgres (pourautantquilsoitpoursuivi).Lobligationdevoterintroduite danslaConstitutionbelgeen1893afaitbaisserletaux dabsentismede16%en1892environ6,5%en1894.Lorsdes lectionspourlaChambredesreprsentantsde2010,letaux dabsentismetaitdanslensembledupaysde10,8%enmoyenne, sansquelonpuissedistinguerlabsentismeexcusetlabsentisme rprhensible.Lorsdeslectionsrgionalesetcommunautairesde 2009,letauxdabsentismetaitde11%enRgionwallonne,de 15,7%enRgiondeBruxellesCapitaleetde7,5%enRgion flamande.Labsentismedeslussetraduitparleurnon participationauxsancesparlementaires.Cesabsencespeuventtre justifiesparlamaladie,parunvoyageofficiel,parlaprsencedans uneautreassemblequitientunesanceaummemoment,voire parlabandondesanceparungroupepolitiqueenguisede protestation.Laplupartdesassemblesparlementaires,confrontes labsentismedeslus,ontadoptdesrglementsvisant pnaliserlesdputsencasdabsencetropimportantelorsduvote ensanceplnire.laChambredesreprsentants,lerglement prvoitquesileparlementaireaprispartsansexcuseadmisemoins de80%,70%ou50%desvotesensanceplnire,sonindemnit parlementaireseraamputerespectivementde10%,30%ou60%. LerglementdelAssembledelaCommissioncommunautaire franaisetoutcommelestatutdumembreduParlementflamand prvoientquelindemnitdesparlementairesabsentsseraampute danslesmmesproportionsquecellesprvuespourlaChambredes reprsentants.LeParlementbruxellois(et,parlammeprocdure, lAssembleruniedelaCommissioncommunautairecommune)a adoptlemmergimedesanctionetlatenduauxabsences rgulireslorsdesrunionsdescommissions,maistantensance plnirequencommission,onconsidrecommeprsentlemembre quiaparticiplamajoritdesvotesinscritslordredujour.Quant auParlementdelaCommunautgermanophone,sesmembres recevantdesjetonsdeprsence,ilssontdofficesanctionnsencas dabsence.Sicesmesuresincitentlesparlementairesparticiperce momentcrucialdanslaviedesassemblesquestceluiduvotedes lois,dcretsouordonnancesselonlescas,desmotionsdemfiance etdevotedeconfiance,despropositionsdersolution,etc.,ellesne rglenttoutefoispaslaquestiondeleurparticipationactive lensembledestravauxdeleurassemble.Voiraussi:abstentionet abstentionnisme.

Abstention

Refusdunlecteurdevoterlorsdunscrutin,ourefusdunmembre duneassembledeparticiperunvoteauseindelassemble. Labstentionestlacteposparunepersonneprsenteaumoment dunvoteoudunelection,etparlequelelleindiquesonrefusdese prononcer,defaireunchoixentrelescandidatsoulespropositions encomptition.Labstentiontantunrefusdevoter,ellenepeut treassimileunouiouunnoncommecertainscroient devoirlefaire.Ilsensuitque,danstouslescas,lesabstentionsne

sontpasprisesencomptedansladvolutiondessigesetdansles calculsdelamajorit.Ellesnerenforcentpaslapositionmajoritaire commeonlepensesouvent.Dansuneassemble,lemembrequi sabstientestprsent;ilparticipedslorsauquorumdesprsences. Parcontre,commeilnevotepas,sonabstentionnintervientpas pourfixerlechiffredelamajorit:unepropositionseraadoptesi ellerecueilleplusdelamoitidessuffrages,comptenontenudes abstentions.Voiraussi:abstentionnisme.

Abstentionnisme

Comportementdunlecteurquirefusedevoterlorsdunscrutin,ou comportementdunmembreduneassemblequirefusede participerunvoteauseindelassemble.Si,danslelangage courant,labstentionnismeestsouventconfonduaveclabsentisme, ilconvienttoutefoisdtablirunedistinctionentreabsenceet abstention.Labstentionnismedeslecteurspeutprendrelaforme dunvoteblanc:llecteurnechoisitaucunelisteetaucuncandidat etilremetunbulletinblanc(danslecasduvotesursupportpapier), ouilvalideunvoteblanc(danslecasduvotesursupport lectronique).Ilpeutaussiprendrelaformedunbulletinque llecteuravolontairementrendunul,parexempleencrivantouen dessinantsurlebulletinpapierouencoreenledchirant.Levotenul estrenduquasiimpossibledanslecasduvotelectronique.Dansle casduvotesursupportpapier,levotenulnestpasncessairement volontaire.Ainsi,unlecteurpeutrendresonbulletindevotenulen neleremplissantpascorrectement(parexempleenlepanachant, cestdireenportantsonchoixsurplusieurscandidatsappartenant deslistesdiffrentes),ouenfaisantparinadvertanceunemarque quiseraconsidreparlebureaudedpouillementcommesuffisante pourrejeterlebulletin,parcequellepourraitpermettredidentifier llecteur.Dansunpaysolevoteestobligatoirecommeen Belgique,letauxdabstentionnismeestpluslevquedanslespays ocetteobligationnexistepas.Ilnestcependantpaspossiblede distinguerlabstentionnismevolontairedelinvolontaire,demme quaucunedonnenepermetdequantifiersparmentlesvotesnuls etlesvotesblancs.AuxlectionspourlaChambredesreprsentants de2010,letauxdabstentionnismetaitenmoyennepourlepaysde 5,8%.Lorsdeslectionsrgionalesetcommunautairesde2009,le tauxdabstentionnismetaitde7,7%enRgionwallonne,de5%en RgiondeBruxellesCapitaleetde5,5%enRgionflamande Labstentionnismedeslusestunrefusdevoter:lemembrequi sabstientestprsentaumomentduvoteetilparticipeauquorum desprsences.Maiscemembrenevotepas.Sonabstentionnentre doncpasencomptedanslecalculdelamajorit:labstentionne peuteneffetpastreinterprtecommeunvoteouiouunvote non.Parexemple:dansuneassemble,51membressont prsentsaumomentduvote;25rpondentouiet24rpondent non:lassembleaadoptlapropositionlamajoritabsolue, deuxmembresstantabstenus.Commeilnestpasnormalquun membrenmettepasdevote,ilestgnralementdemandde justifiersonabstention.

Accordde coopration Accordde gouvernement

ConventionngocieentreAutoritfdrale,rgionset communauts,oucertainesdentreelles,afindaccrotrela collaborationetdviterdescontroversesentrecesentits.Cette dfinitionserabienttmiseenligne. Accordngocientrelespartisappelsformerunenouvelle coalition.Desaccordsdegouvernementsontngocisaussibienau niveaufdralquepourlaformationdesgouvernementsde communautoudergion.Cesaccordsnontpasdevaleurjuridique, maisilslientpolitiquementlespartisquiformentungouvernement surlabaseduncompromisentrelesprogrammesdesdiverses composantesdelacoalition.Letextedelaccordestsoumisaux assemblesdespartisappelsconstituerunecoalition gouvernementale,assemblesquiapprouverontourefuserontla participationdeleurpartilacoalition.Onytrouveconsignle programmedtailldunouveaugouvernement,accompagn dindicationssurlecalendrierderalisation.Letextefigure gnralementenannexedeladclarationgouvernementale.Ona observaufildesderniresdcenniesunevolutionvers llaborationdetextesdaccordsgouvernementauxdeplusenplus dtaillsetprcis.Letempsdelangociationpourlaformationdes gouvernementsestainsidevenuuntempsdedcision. Accordpolitiqueconclule28septembre1992entrelesprsidents despartisdelamajoritauniveaunational.LaccorddelaSaint Michelatconcluentrelespartissociauxchrtiensetsocialistes francophonesetflamands.Ilfutremanidanssonvoletfinancement le30octobre1992aveclaparticipationdetroispartissusceptiblesde fairelappointpourlamajoritspcialeauParlement(colo,Agalev etlaVolksunie).IlprvoyaitunervisiondelaConstitutiondestine modifierlesstructuresdeltat,descommunautsetdesrgions danslebutdefairedelaBelgiqueuntatfdral(articlepremierde laConstitution)etpermettrelaRgionwallonneetla Commissioncommunautairefranaise(COCOF)dexercerdes comptencesdelaCommunautfranaise(article138).Ilprvoyait galementunnouveautransfertdecomptencesdeltatcentral verslesrgionset,defaonmarginale,verslescommunauts.Outre letransfertdesmoyensfinancierslislexercicedescomptences nouvellementtransfres,laccordprvoyaitaussiuneamlioration dufinancementdescommunautsparuneaugmentationdeleur dotationIPPetsonadaptationlacroissanceduPNB.Ila principalementtmisenuvre,outrelarvisiondelaConstitution, parlaloispcialevisantacheverlastructurefdraledeltatet parlaloiordinairevisantacheverlastructurefdraledeltat, toutesdeuxpubliesauMoniteurbelgele20juillet1993.Letransfert delexercicedecomptencesdelaCommunautfranaiseversla RgionwallonneetlaCommissioncommunautairefranaiseat organisparlaccorddelaSaintQuentin.Voiraussi:transfertde comptences

AccorddelaSaint Michel

Accord interprofessionnel AccorddelaSaint Quentin

Compromisngociparlesinterlocuteurssociauxendehorsducadre formeldelaconcertationsociale,auniveaunationaletpour lensembledusecteurpriv,visanttraiterlensembledes revendicationssociales.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Accordpolitiqueconclule31octobre1992envuedorganiserle transfertdecomptencesdelaCommunautfranaiseverslaRgion wallonneetlaCommissioncommunautairefranaise.Lebut poursuiviparcetransfertdecomptencestaitdallgerlesfinances delaCommunautfranaiseentransfrantcertainesdeses comptencessanstransfrerlatotalitdesbudgetsquileurtaient lis,lesolderestantladispositiondelaCommunautfranaisepour menersapolitiquedanslescomptencesdontellecontinuait assurerlexercice.LaccorddelaSaintQuentinatconcluentrele PS,lePSCetcolo.Ilatmisenuvreaprslevotedelarvision delaConstitutionprvueparlaccorddelaSaintMicheletdestine permettrecetypedetransfert(article138nouveaudela Constitution).Ilancessitladoptiondedcretsspciauxvotsdans touteslesassemblesconcernes:leConseildelaCommunaut franaise,leConseilrgionalwallon,lAssembledelaCommission communautairefranaise(COCOF).Lescomptencestotalementou partiellementtransfreslaRgionwallonneetlaCommission communautairefranaiseconcernentdesmatiresculturelles(les infrastructuressportives,letourisme,lapromotionsociale),des matirespersonnalisables(unepartiedelapolitiquedesant,une partiedelapolitiquefamiliale,lapolitiquedaidesociale,lapolitique daccueiletdintgrationdesimmigrs,lapolitiquedeshandicapset lapolitiquedutroisimege)etquelqueslmentsdelapolitique denseignement(letransportscolaireetlagestion,avecla Communautfranaise,desixsocitsdadministrationdes btimentsscolaires). Accordsconclusle16octobre2000etle23janvier2001entreles composantesdelamajoritauniveaufdral(lespartislibraux, socialistesetcologistesflamandsetfrancophones).Le16octobre 2000atconclulaccordduLambermontIoudelaSainteThrse. Le23janvier2001atconclulaccordduLambermontIIoudela SaintPolycarpe.Cesaccordscomprennentdeuxvolets:unvolet institutionnelquiprvoitquedenouvellescomptencesdelAutorit fdraleseronttransfresauxrgions.Cetransfertconcerne lagriculture,lecommerceextrieuretlespouvoirslocaux.Laccord prvoitgalementletransfertauxcommunautsetauxrgionsde certainespartiesdelacooprationaudveloppement.Cevoletat misenuvreparlaloispcialedu13juillet2001portanttransfertde diversescomptencesauxrgionsetcommunauts(Moniteurbelge, 3aot2001),saufencequiconcernelacooprationau dveloppementrestedecomptencefdrale;unvoletfinancier quiprvoitunimportantrefinancementpourlescommunautset uneforteaugmentationdelautonomiefiscaledesrgions.Cevoleta tmisenuvreparlaloispcialedu13juillet2001portant

Accordsdu Lambermont

refinancementdescommunautsetextensiondescomptences fiscalesdesrgions(Moniteurbelge,3aot2001).

Actiris

Organismechargduplacementdesdemandeursdemploidansla RgiondeBruxellesCapitale.ContrairementlaRgionwallonneet laCommunautgermanophonequiontmissurpieddesorganismes chargslafoisduplacementdesdemandeursdemploietdela formationprofessionnelle,danslaRgiondeBruxellesCapitale,des organismesdistinctsonttcrspourcesdeuxmissions.Le placementdesdemandeursdemploiestduressortdunorganisme rgional,ACTIRIS,anciennementOfficergionalbruxelloisdelemploi (ORBEM),ennerlandais,BrusselseGewestelijkeDienstvoor Arbeidsbemiddeling(BGDA),tandisquelaformationprofessionnelle estduressortdedeuxorganismescommunautaires,Bruxelles FormationetleVlaamseDienstvoorArbeidsbemiddelingen Beroepsopleiding(VDAB),cederniertantchargnonseulementde laformationprofessionnellemaisgalementduplacementdes demandeursdemploidanslargiondelanguenerlandaise. Lordonnancedu18janvier2001portantorganisationet fonctionnementdelOfficergionalbruxelloisdelemploicharge lORBEMdemettreenuvrelapolitiquergionaledelemploiet dassurerlefonctionnementdumarchdutravail.ACTIRISqui reprendlensembledesmissionsdelORBEMestlintermdiaire officielentrelesdemandeursdemploietlesemployeursqui recherchentdelamainduvre.Sesmissionssontnumresdans lecontratdegestionquilelieaugouvernementdelaRgionde BruxellesCapitale.Ilmetenuvrelesprogrammesderemiseau travaildeschmeursdcidsparlegouvernementrgional.Ilverse diversesindemnitsauxpersonnesquifontappellui,notamment linterventiondanslarmunrationdeschmeursinvolontairesdge avanc,handicapsouconsidrscommedifficilesplacer,quisont recrutssonintervention,linterventiondanslesfraisde rinstallationdestravailleursenchmage,linterventiondansla rmunrationdestravailleurstouchsparlareconversiondeleur entreprise,etc.Laccordinstitutionnelpourlasiximerformede ltatdu11octobre2011prvoitletransfertauxrgionsdune nouvellecomptencequiconcernelemploi(lecontrledes chmeurs).Lorsquecetaccordseramisenuvre,ilestpossibleque cetransfertaitdesrpercussionssurlesmissionsdActiris.ACTIRIS estgrparitairementpardesreprsentantsdesorganisations patronalesetdessyndicales.SitedActiris Ensembledesmoyensmatrielsethumainsorganissparltatou uneautrecollectivitpolitiquepourexcutersestchesdintrt gnral.Ladministrationcomprendlensembledesservicesetdes organismesmisladispositiondupouvoirexcutifpourmettreen uvresapolitiqueetfaireappliquerlalgislation.LAutorit fdrale,lesentitsfdres,lesprovincesetlescommunes disposentdeservicesadministratifs.Auniveaufdrallesministres ontttransformsenservicespublicsfdraux(SPF).Ausenslarge, ladministrationcomprendaussidesorganismesdintrtpublic,que lesautoritspubliquescrentpourexcuterdesmissionsspcifiques

Administration

quellesleurconfient.Cesorganismesdisposentduneautonomiede gestionpropreleurstatut.AuxtatsUnis,lorsquunnouveauparti politiquearriveaupouvoiraprsunelectionprsidentielle,une grandepartiedupersonneladministratifestrenouvele.LaBelgique serattacheuneautretradition,danslaquelleladministration reprsenteunfacteurdestabilitetdecontinuitparrapportaux changementsdquipedirigeanteaugouvernement,cequinesignifie pasqueladministrationestindpendantedupouvoirpolitique.La politisationdeladministrationrecouvrenotammentlesmcanismes dinfluencedespartissurlesnominationsdefonctionnaires.Le rgimejuridiquedeladministrationestdfiniparledroit administratif,quicomprenddesrglescommunestouslesniveaux depouvoiretdesrglesvariablesselonlespouvoirs.Lescontentieux entrelespersonnesoulesentreprisesetladministrationsontjugs pardesjuridictionsadministratives,parleConseildtatouparles coursettribunaux.Lerecourscontreladcisiondunejuridiction administrativeestdelacomptenceexclusiveduConseildtat.Voir aussi:fonctionpubliqueportailfdral

Affairescourantes

Affairesgnralementtraitesparungouvernementdmissionnaire. Encasdedmissiondungouvernementdecommunautoude rgion,laloidisposequilexpdielesaffairescourantesenattendant lanominationdunnouveaugouvernement.Encasdedmissiondu gouvernementfdral,legouvernementdmissionnairepeuttraiter touteslesaffairessaufsileroi,ayantacceptladmission,restreint sespouvoirsenlechargeantdexpdierlesaffairescourantes.Ces affairessontditescourantesdanslamesureoellesconstituentla tramenormaleetquotidiennedelafonctiongouvernementale.La notiondaffairescourantesnatdfinieparaucunedispositionde droitcrit.Onconsidregnralementquelledsigneunensemble dedcisionsdegestionjournalireindispensableslacontinuitdu servicepublicainsiquedesdcisionsquinesouffrentpasderetard. Onconsidreaucontrairequellenepeutcouvrirdeschoixpolitiques nouveaux,nidedcisionsproposdelobjetdudsaccordquiest loriginedeladmissiondugouvernement.Auniveaufdral,ilfaut observerquuncollgedejuristesconsultenjanvier1974a considrquenlabsencedegouvernementayantlepleinexercice desespouvoirs,lesmembresduParlementnepeuventdposer utilementunepropositiondedclarationdervisiondela Constitution,nidiscuterpareillepropositionouprojet:ladclaration est,eneffet,unactedupouvoirlgislatiftoutentierauquel doiventcollaborersestroisbranches.

Agencedenotation Organismeprivquivaluelerisquedesolvabilitfinancire

dentreprises,debanquesetdorganismespublicsdontdestats.Ces agencesontunetriplefonction.Premirement:lanotation.Des metteursdetitresdedette,telsquedesobligations,sollicitent contrermunrationunevaluationquileurpermettra,dans lhypothsedunenotefavorable,daccdermoindrecotau marchducrdit.Lesagencesprocdentgalementcertaines notationsdeleurpropreinitiative.Lechampdinterventiondes agencespeuttrenationaloutransnational.Danslesecondcas,trois

agencesdominentlemarch:Standard&Poors,MoodysetFitch. Deuximement:uneactivitdinformationetdeconseil.Lesagences denotationvendentlesinformationsstatistiquesetfinancires quellesrcoltentdanslecadredesanalysesquellesmnentpour tablirleursnotations.Troisimement:laparticipationlacration etlvaluation,dansunsecondtemps,deproduitsstructurs, contenantparexemplelessubprimes.Lesoriginesdelanotation financireremontent1868.Lobjectifestalorsderduireles asymtriesdinformationdontptissentlesinvestisseursdsireuxde confierleurpargneauxgrandessocitsdechemindefer.En1909, JohnMoodyproposeunsystmedenotationsousformedelettres (deAaaC).Ilseraglobalementreprisparlesautresagences.Ce ratinginfluence,vialetauxdintrtpratiquparlesorganismes prteurs,lecotdefinancementdesinstancesnotes.Cesdernires annes,descritiquesdeplusenplusfrquentessesontleves lgarddecesagences.Cellescifacturentleursservicesaux metteursdetitresdedette,cequiposelaquestiondepossibles conflitsdintrt.Lesagencespourraienteneffetfavoriserleurs clientsenleurattribuantunebonnenote.SuitelafaillitedEnron (2001),lacrisedessubprimesetcelledeladettepubliquedes tatseuropensetdestatsUnis,onreprochegalementaux agencesdavoirdgradtroptardetdemaniresvrelanote dentreprisesoudtatsdjengrandedifficult,nefaisantque prcipiterleurchute.Desinitiativesonttprises,auxtatsUnis commeenEurope,pourencadrerlesagencesdenotationetleur imposeruneplusgrandetransparence.Leurseffetsrestentlimitset lesappelspersistentunerformeradicaledusystme.

Agglomration

Organesupracommunaldedroitpublicchargdelexercicede certainescomptencescommunales.Lagglomrationestune institutionsupracommunaleintroduitedanslaConstitutionen1970 (articles108biset108terdel'poque).Enapplicationdecette rvisiondelaConstitution,laloidu26juillet1971fixaitlesrgles gnralesdefonctionnementdecesnouvellesinstitutions.Cetteloi numraitcinqagglomrationscrer:Anvers,Charleroi,Gand, LigeetBruxelles.SeulelagglomrationdeBruxellesfutmisesur pieden1971:pourlesdixneufcommunesconstituant larrondissementadministratifdeBruxellescapitale,unesriede comptencescommunalestaienttransfreslagglomration,et ceenmatiredamnagementduterritoire,d'environnement, denlvementetdetraitementdesimmondices,detransportpublic, deluttecontrelincendie,daidemdicaleurgente,dexpansion conomique,etc.Lagglomrationtaitdotedunconseil d'agglomration(assembledlibranteadoptantdesrglements)et duncollge(excutif).Leslectionspourleconseilde lagglomrationdeBruxellessedroulrentle21novembre1971.Le dispositifadoptprvoyaitlarpartitiondesconseillersendeux groupeslinguistiquesetlaparitlinguistiqueauseinducollge.La listeduRassemblementbruxelloisemportalamajoritdessiges.La prsencesurcettelistemajoritfrancophonedecandidatsrputs flamandsluivalutunereprsentationdanslesdeuxgroupes linguistiquesetdeschevinstantfrancophonesqueflamands.La

majoritpolitiqueauseindesorganesdelagglomrationavaitalors uneautreorientationquelamajoritgouvernementaleetquela majoritprovincialedansleBrabant.Ilenrsultadesblocagesde dcision.Contrairementcequeprvoyaitlaloi,ilnyapaseu dautrelectiondagglomrationquecelledu21novembre1971. Lagglomrationbruxelloiseavaitgalementtdotededeux commissionsdelaculture,respectivementfranaiseetnerlandaise, composesdemembreslusparlegroupelinguistique correspondantauconseildagglomration.Sparmentourunies, lescommissionsexeraientdescomptencesdepouvoirorganisateur enmatiredecultureetdenseignement.Lescomptencesetle modedefonctionnementdelagglomrationonttrformsparla loidu21aot1987,quienlevaitnotammentlagglomration bruxelloiselescomptencesquiavaienttrgionalisesen1980.La loispcialerelativeauxinstitutionsbruxelloisesdu12janvier1989 n'apassupprimformellementl'agglomrationdeBruxellesmaisa confil'exercicedesescomptencesrsiduellesluttecontre lincendieetaidemdicaleurgente,enlvementettraitementdes immondices,rglementationsurlestaxisetcoordinationdesactivits communalesauParlementetaugouvernementdelaRgionde BruxellesCapitale.Lescomptencesdescommissionsdelaculture onttreprisesparlescommissionscommunautaires.

Altermondialisme Amendement

Cettedfinitionserabienttmiseenligne.Cettedfinitionsera bienttmiseenligne. Propositiondemodificationduntextesoumisuneassemble. L'amendementpeutportersurunprojetousurunepropositiondeloi oudedcret,surunepropositiondersolution,etc.Iltendmodifier untextesoumisapprobation.Ilmanesoitd'unoudeplusieurs membresdel'assemble,soitd'unoudeplusieursmembresdu gouvernement.Lesamendementsdoivents'appliquereffectivement l'objetprcisdutextemodifier.Lademandedesuppressionpure etsimpled'unarticlen'estpasunamendementmaisunedemande devotesurcetarticle.Unamendementsupprimanttoutletexted'un projetoud'unepropositionpourysubstituerunautretexteest irrecevable.L'auteurdoitdanscecasdposeruneproposition nouvelle,soumiselaprocduredepriseenconsidrationquandelle estprvueparlerglementdel'assemble.Quecesoiten commissionouensanceplnire,lesamendementsfontl'objetd'un voteparlequellacommissionoul'assemblelesapprouveoules rejette. Systmederpartitiondessigeslorsdunelectionselonlequelles listesdecandidatspeuventadditionnerlesvoixquellesont recueilliesdanslesdiversescirconscriptionsdunemmeprovince. Dansunsystmedescrutindelistesdanslequelplusieurssigessont attribuerdanschaquecirconscription(cequiledistinguedu systmeuninominal),lapparentementestunmcanismecorrectif quipermetderespecterlemieuxpossiblelareprsentation proportionnelle.Larpartitiondessigesparlamthodede lapparentementprovincialneconcerneplusactuellementen

Apparentement

BelgiquequellectionduParlementwallonetlestrois circonscriptionsdeNivelles,LouvainetBruxellesHalVilvordepour llectiondela(apparentemententreBHVetNivellesdunepart,et entreBHVetLouvaindautrepart),lesautreslectionstant organisessoitsurlabasedecirconscriptionsdelatailledes provinces(ParlementflamandetChambredesreprsentants lexceptiondelancienneprovincedeBrabant),soitsurlabasede circonscriptionsdetaillesuprieurecelledesprovinces(Snatet Parlementeuropen),soitencoresurlabasedunecirconscription unique(ParlementdelaRgiondeBruxellesCapitaleetParlementde laCommunautgermanophone).Lapparentementdoitfairelobjet dunedclarationpralablellection:surledocumentofficielde prsentationdescandidaturesdanschaquecirconscription,leslistes annoncentquellesfontgroupeauniveaudelaprovince.Naccdent toutefoislarpartitionprovincialequeleslistesquiontatteintle quorumde0,33(Chambredesreprsentants)ou0,66(Parlement wallon).Lequorumestlequotientlectoralminimumquuneliste doitobtenirdansaumoinsunedescirconscriptionsdelaprovince pourpouvoirparticiperlapparentement.Leslistesisoles,cest direquiseprsententdansuneseulecirconscriptiondelaprovince, quiobtiennentlequorumdanslacirconscriptionoellesdposent leurliste,participentgalementlarpartitiondessigesauniveau delaprovince.Ainsi,aprsquunepremirerpartitiondessigesait topreauniveaudechaquecirconscription,onprocdeune seconderpartition,auniveaudelaprovince,surlabasedesvoixnon utiliseslorsdelapremirerpartition.Nesontparailleursadmises larpartitionprovincialequeleslistesquifranchissentleseuilde5% desvotesdanslaprovince.Enpratique,cesontdeslistesappartenant unmmepartipolitiquequisapparentent.Toutefois,depuisles lectionsde2004,unmcanismedegroupementdelistesprochede lapparentementtinstaurenRgiondeBruxellesCapitale.Ce mcanismepermetdeslistesappartenantaummegroupe linguistique(franaisounerlandais)defairedclarationrciproque degroupementafinqueleursvoixsoientadditionnesetquecesoit surlabasedeleurtotalqueseffectueladvolutiondessiges.Ilest noterquelaccordinstitutionnelpourlasiximerformedeltat du11octobre2011nonencoretraduitentermesjuridiquesprvoitla scissiondelacirconscriptionlectoraledeBruxellesHalVilvordeet lasuppressiondelapparentementdanslancienneprovincede BrabantavecpremireapplicationlorsdeslectionslaChambrede 2014.Exempleconcret

Appel Arrt

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Dcisionjudiciaireprononceparunecourd'appel,unecourdu travail,unecourd'assisesoulaCourdecassation.Ladcisionrendue paruntribunals'appelleunjugement;ladcisionrendueparune cours'appelleunarrt.Dansleslitigescivils,lesdcisionsrenduesen rfr,vul'urgence,s'appellentdesordonnances.Encourd'assises,la rponsedujuryauxquestionsquiluisontposesestappeleverdict. L'acquittementoulacondamnationprononcsparlacourportele nomd'arrt.Desjuridictionsn'appartenantpasaupouvoirjudiciaire

rendentgalementdesarrts.IlenestainsidelaCour constitutionnelleetduConseildtat(sectiond'administration).Au niveaueuropen,ladcisionrendueparlaCourdejusticedelUnion europennes'appellegalementunarrt.

Arrt Arrondissement

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Subdivisionduterritoireutilisepourorganiserladministrationetla justice.Ondistinguelarrondissementadministratifet larrondissementjudiciaire.Larrondissementadministratifestune subdivisionduneprovinceoucorrespondauterritoiredune province,lexceptiondelarrondissementadministratifde BruxellesCapitale(19communesbruxelloises)quiprsentela particularitdecouvrirunterritoiresurlequelilnexisteplusde provinceetquiestleseularrondissementbilinguefranais nerlandais.Ilya,pourunouplusieursarrondissements administratifs,uncommissairedarrondissementquiremplitdiverses missionspourlecomptedelAutoritfdrale,delargionetdu gouverneurdeprovince(danslarrondissementadministratifde BruxellesCapitale,cesmissionssontattribuesaugouverneurde larrondissement).Lecommissairedarrondissementest spcialementcharg,sousladirectiondugouverneurdontilest ladjointdirect,deveilleraurespectdesloisetdesrglements dadministrationgnrale.Iladesprrogativessimilairescellesdu gouverneurenmatiredemaintiendelordreetestofficierdepolice administrative.Larrondissementjudiciaireestunesubdivisiondune province,lexceptiondelarrondissementdeBruxellesquirecouvre larrondissementadministratifdeBruxellesCapitaleet larrondissementadministratifdeHalVilvorde|BruxellesHal Vilvorde,situenprovincedeBrabantflamand.Larrondissement judiciairedeBruxellesestbilinguefranaisnerlandais.Ilexiste27 arrondissementsjudiciaires,quicomprennentchacununprocureuret sessubstituts,untribunaldepremireinstance(dontfaitpartiele tribunaldelajeunesse),untribunaldecommerce,untribunaldu travailetuntribunaldarrondissement.Chaquearrondissement judiciairecompteaussiaumoinsuntribunaldepolice(32dans lensembledupays).Lessubdivisionsterritorialesqueconstituent larrondissementadministratifetlarrondissementjudiciairesont utilisesdanstouteunesriederglementationspourenorganiser lapplicationdemaniredcentralise,jusqudesconventions collectivesdetravailconcluesensouscommissionparitaireet proprescertainsarrondissementsdansdeuxsecteursdactivit. Jusquilyapeu,lalgislationlectoraleappelaitarrondissement lectorallasubdivisionterritorialeauseindelaquelleleslistestaient dposesetlessigesattribus.Lalgislationparledsormaisde, maislancienneappellationcontinuetreutilise,notamment proposdelacirconscriptiondeBruxellesHalVilvorde. AssociationconomiqueregroupantlIslande,leLiechtenstein,la NorvgeetlaSuisse,auseindunezonedelibrechangedes produitsindustriels.En1956,leRoyaumeUni,hostileauprojet duniondouaniredespaysdelaCommunauteuropennedu

Association europennede

librechange (AELE)

charbonetdelacier(Benelux,France,Italie,Rpubliquefdrale dAllemagne),proposelacrationdunegrandezonedelibre changeentrelespaysdelaCECAetlesautresmembresdelOECE, lOrganisationeuropennedecooprationconomique(Autriche, Benelux,Danemark,France,Grce,Irlande,Islande,Italie,Norvge, Portugal,RpubliquefdraledAllemagne,RoyaumeUni,Sude, Suisse,Turquie).CettedmarchepoussealorslespaysdelaCECA acclrerlesngociationsdutraitdeRome,en1957,quiinstitue uneuniondouanireauseindumarchcommun:cestainsiquenat laCommunautconomiqueeuropenne(CEE).Suitelaratification dutraitdeRomeetdevantlhostilitdelaFranceunegrandezone delibrechangeentrepaysdelOECE,leprojetestabandonnau profitdunautre,plusmodeste.Le4janvier1960estsignela conventiondeStockholmentrelAutriche,leDanemark,laNorvge, lePortugal,leRoyaumeUni,laSudeetlaSuisse.Elleinstituel Associationeuropennedelibrechange,ouAELE(enanglaisEFTA, EuropeanFreeTradeAssociation),dontlesigeestGenveetqui estdurantunedcenniedominepolitiquementetconomiquement parleRoyaumeUni.EnvertudeluniondouanireaveclaSuisse,le LiechtensteinappliquegalementlaconventionAELEsansentre pourautantmembre.LAELEacommemissionprincipale ltablissementetladministrationdunezoneconomiquedelibre changedesproduitsindustriels,endehorsdelaCommunaut conomiqueeuropenne.Elleestgalementchargedegrerses rapportsaveclextrieur,notammentaveclaCEE,sonpremier partenairecommercial.ContrairementlUnioneuropenne,ellene poursuitaucunepolitiquecommune.Deplus,elleneprvoitaucune formedintgrationeuropenneetnefixeaucuntarifdouanier extrieur.LorganesuprmedelAssociationestunConseil,second paruncomitconsultatifreprsentatifdumondeconomique,un comitdeparlementairesetdiffrentscomitstechniques.En1970, lIslanderejointsontourlAELEtandisqueleDanemarketle RoyaumeUniquittenten1973lAssociationpourrejoindrelaCEE. Aprsledpartdecesmembresfondateurs,lAELEdoitrepenserses liensaveclaCEE.Cettederniresignealorsunesriedaccords bilatrauxdelibrechangedesproduitsindustrielsaveclestats membresdelAELEen197273.Parlasuite,laFinlande,associe depuis1961lAELE,endevientmembrepartentireen1986, anneolePortugalquittelassociation.LeLiechtensteinentrelui aussidanslAELE(1991)peuavantledpart,en1995,delAutriche, delaFinlandeetdelaSudepourlUnioneuropenne.Depuis laccorddePorto,entrenvigueuren1994,lestatsmembresde lUnioneuropenneetceuxdelAELE(exceptlaSuisse)setrouvent runisauseindelEspaceconomiqueeuropen(EEE). Groupementdepersonnesphysiquesoumoralesquipoursuiventdes objectifsnonlucratifs.LaConstitutionbelgereconnatlalibert dassociation.Cellecipeutprendrelaformejuridiquedune associationsansbutlucratif(ASBL),regroupantdespersonnes physiquesoumoralespersonnemoralequiselivrentdesactivits nonlucratives.Laloidu27juin1921instituantlesASBLat modifieparlaloidu2mai2002.LASBLalestatutdepersonne

Associationsans butlucratif(asbl)

morale,etnecherchepasprocurerdegainmatrielsesmembres. Desactivitslucrativesaccessoiressontpermises,pourautant quellesparticipentlaralisationdubutdelassociation.La responsabilitetlepatrimoinedelASBLsontdistinctsdeceuxdeses membres.LesprincipauxdomainesdactivitdesASBLsontla culture,lactionsociale,lesconvictionsreligieuses,larecherche,le sport,lesloisirs,lducationetladfensedesconsommateurs.Il existeaussidenombreusesassociationsdefait,quinontpasprisla formeduneASBL,etquivontdesimplesgroupesinformelset temporairesdecitoyensauxsyndicatsetauxpartispolitiques.Les statutsdelASBLdoiventtreconstatsparcrit,parunactesous seingprivouparunacteauthentique.Laloinumrelesmentions quidoiventobligatoirementsetrouverdanslesstatuts.Parmicelles cifigurentladnomination,lestermesassociationsansbutlucratif oulabrviationASBL,linterdictiondutiliserleterme fondation,ladresse,lebut,lidentificationdesfondateurs,les attributionsetlemodedeconvocationdelassemblegnraleetla destinationdelactifrsultantdelaliquidationventuelle,quidoit treaffectunefindsintresse.LASBLestcompose obligatoirementdedeuxorganes,lassemblegnrale,quidoit compteraumoinstroismembres,etleconseildadministration;les statutspeuventgalementinstituerundlgulagestion journalire.LesstatutsdelASBL,lesactesrelatifslanominationdes administrateurs,unecopieduregistredesmembres,et,lecas chant,lesactesrelatifslanominationdespersonnesdlgues lagestionjournalire,despersonneshabilitesreprsenterlASBL etdescommissaires,doiventtredpossaugreffedutribunalde commerce.Celuicientransmetlecaschantlademandede publicationauMoniteurbelge.Enmatirecomptable,laloitablit troiscatgoriesdASBL,chacunetantsoumisedesobligations spcifiques.LesgrandesASBLremplissentdeuxdestroiscritres suivants:aumoins5travailleursoccups(enquivalentstemps plein),aumoins250.000eurosderecettes,aumoins1.000.000 deurosdepatrimoine;leurcomptabilitdoittredetypeanalogue celledessocitscommerciales.Parmielles,lestrsgrandes(au moins50travailleurs,aumoins6.250.000eurosderecettes,aumoins 3.125.000eurosdepatrimoine,oubienplusde100travailleursquel quesoientlesrecettesetlepatrimoine)doiventenoutrefaireappel unrviseurdentreprise.Lespetites,cestdiretouteslesautres, tiennentunecomptabilitdetypedbitcrdit.Toutestablissent leurcomptabilitselondesschmasnormalissetdposentleurs comptesaugreffedutribunaldecommerce,et,pourlesgrandeset lestrsgrandes,laCentraledesbilansdelaBanquenationalede Belgique(BNB).LadissolutionduneASBLpeuttrevolontaireou judiciaire(notammentencasdabsencededptdescomptes relatifstroisexercicesconscutifs).Lassociationinternationalesans butlucratif(AISBL)estuneassociationdedroitbelgebutnon lucratifdutilitinternationale.

Autonomie constitutive

Pouvoirdautoorganisationaccord,dansdesmatiresprcises, desentitsfdres.Lexpressiondautonomieconstitutivepeut tromper:ilnesagitpasdundroit,pourlesentitsfdresqui

bnficientdecetteautonomie,demodifierellesmmesla ConstitutionoudadopterleurpropreConstitution.Lautonomie constitutiveimpliquesimplementquedesentitsfdrespeuvent adopterellesmmesdesrglesconcernantcertainsaspectsdeleur organisationquisontactuellementrglsparlaloispcialedu8aot 1980derformesinstitutionnelles.Lautonomieconstitutiveestun pouvoirdautoorganisationdansdesmatiresprcises,relatives lorganisationdugouvernementouduparlementdunecommunaut oudunergion.Actuellement,lesarticles118et123dela ConstitutionaccordentcetteautonomielaCommunautfranaise, laCommunautflamandeetlaRgionwallonne.Ellenestdonc accordenilaRgiondeBruxellesCapitalenilaCommunaut germanophone(cequipourraitchangercourtoumoyenterme). Lautonomieconstitutiveestmiseenuvreparleparlementdela communautoudelargionconcern:ceparlementpeutmodifier, pourcequiconcernesonentitfdre,laloispcialedu8aot 1980derformesinstitutionnellesenabrogeant,modifiant, compltantouremplaantcertainsdesesarticles.Cesmodifications delaloispcialedoiventfairelobjetdundcretvotlamajorit spcialedesdeuxtiers.Lesmatiresconcernesparlautonomie constitutiveportent,pourlessentiel:surlacompositiondes parlementsdesentitsfdresconcernes(dontlenombrede membres);surlefonctionnementduparlement(lectionettches dubureau,caractrepublicousecretdessances);surla compositiondugouvernementdesentitsfdresconcernes (fixationdunombremaximumdemembres);surlesdroitset obligationsdugouvernementlgardduparlement;surlesrgles defonctionnementdugouvernement(dlibrationcollgiale, responsabilitdugouvernementdevantleparlement,motionsde mfianceetdeconfiance);surlintroductiondincompatibilits supplmentairespourlesmembresdugouvernementoudu parlementdelentitfdreconcerne. Autoritdecontrlebelgecomptentepourlintgritdesmarchs Autoritdes financiersetletraitementloyaldesconsommateursfinanciers.Les servicesetmarchs diffrents acteursdusecteurfinancierbelgesontsoumis,dans financiers(FSMA) plusieursdomaines,uncontrlepermanentdontlobjectifestde prserverlastabilitdesmarchsfinanciersetuntraitement quitabledesinvestisseursetdesconsommateursfinanciers.Depuis le1eravril2011,etsuitelacrisefinancirede2008,cecontrleest exercselonunmodlebipolaire(ouTwinPeaks)faisant intervenirdeuxautoritsdecontrleautonomes,laBanquenationale deBelgique(BNB)etlAutoritdesservicesetmarchsfinanciers (FinancialServicesandMarketsAuthorityouFSMA).LaFSMAestun organismedintrtpublicautonomequisuccdelancienne Commissionbancaire,financireetdesassurances(CBFA),qui rsultaitellemmedelafusionen2004entrelaCommission bancaireetfinancireetlOfficedesassurances,tandisquela collaborationaveclaBanquenationaledeBelgiquetaittendueen 2003aveclinstallationdunComitdestabilitfinancire,puis,en 2007,aveclacrationdunefinancialtaskforceinstitutionnalisant lesdbatsentrelesreprsentantsdelAutoritfdrale,dela

BanquenationaledeBelgique,delaCBFA,delaFdrationfinancire belge(Febelfin)etdEuroclear,etenfin,danslecontextedelacrise financire,aveclaconstitutionen2009dunComitdesrisqueset tablissementsfinancierssystmiques(CREFS)regroupantlescomits dedirectiondelaCBFAetdelaBNB.LeCREFSatsupprimle1er avril2011danslecadredelarformeducontrledesinstitutions financires.Ainsi,lesdiffrentesfonctionsdecontrlemacro prudentieletmicroprudentielsontexercesparlaBanquenationale deBelgique,ycompriscertainescomptencesdvolues antrieurementlaCBFA.LaFSMAdesonct,apourmission dassurerlasurveillancedesmarchsfinanciersetdessocits cotes,dagreretdecontrlercertainescatgoriesdtablissements financiers,deveilleraurespectdesrglesdeconduiteparles intermdiairesfinanciers,desuperviserlacommercialisationdes produitsdinvestissementdestinsaugrandpublicetdexercerle contrleditsocialdespensionscomplmentaires.Lelgislateura galementcharglaFSMAdapporterunecontributionlducation financiredespargnantsetdesinvestisseurs.Plusprcisment,la FSMAestchargeducontrledesmissionsetdesoffrespubliques dacquisition;durgimedessocitscotes;desmarchsetdes entreprisesdemarch,encecomprislaprventionetlarpression desabusdemarch;desorganismesdeplacementcollectif;des socitsdegestiondorganismesdeplacementcollectif;dessocits degestiondeportefeuilleetdeconseileninvestissement;des bureauxdechange;desintermdiairesdassurancesetde rassurances;desintermdiairesenservicesbancairesetenservices dinvestissement;desentreprisesetoprationsvisesparlaloidu4 aot1992relativeaucrdithypothcaire;delaloidu25juin1992 surlecontratdassuranceterrestre,ainsiquedecertaines dispositionsnonprudentiellesdelaloidu9juillet1975relativeau contrledesentreprisesdassurances;enfindurespectdesrgles visantprotgerlepubliccontreloffreoulafournitureillicitesde produitsoudeservices.LaFSMAreprendgalementendirectles comptencesdordrepublicexercesparleFondsdesrentes lgarddestransactionspassessurlemarchdeladettepublique. LesorganesdelaFSMAsontleconseildesurveillance,lecomitde direction,leprsidentetlesecrtairegnral.Leconseilde surveillanceestcomposduprsidentetde11membresnomms parleRoi.Lecomitdedirectionestcomposduprsidentetde4 membresnommsparleRoi.Lefinancementdelinstitutionincombe pourlessentielauxacteurscontrls.Voiraussi:group

Avantprojet(de loi,dedcret, dordonnance)

Initiativelgislativedunministre,soumiselapprobationde lensembledugouvernementavantdtredposedevant lassemblelgislativecorrespondante.LeRoi(soit,enpratique,le gouvernementfdral),lesgouvernementsdecommunautoude rgionainsiquelecollgedelaCommissioncommunautairefranaise etlecollgerunidelaCommissioncommunautairecommune disposentdudroitdinitiative.Ilspeuventsoumettreuntexte lassembledevantlaquelleilssontresponsablesafinquecelleci adopteunenouvellelgislation.Lorsquunministresouhaitefaire adopterunenouvellelgislation,ilprsentesescollguesde

gouvernementoudecollgeunavantprojetdeloi,dedcretou dordonnance.Cetavantprojetpeutavoirtrdigparlecabinet duministre,parladministrationdontceluicialaresponsabilit,par uncentredtudes,paruncabinetdavocats,parunorgane spcifiqueoupardautresacteurs.Legouvernementoulecollge examinelavantprojet.Silescollguesduministredsapprouventle texte,ilspeuventluidemanderdeleretireroudeleretravailler.En casdaccord,lavantprojetesttransmisauConseildtatafinquil remettesonavissurletexte.Dautresorganespeuventgalement treconsults.Lesavantprojetsrelatifsauxbudgets,auxcomptes, auxemprunts,auxoprationsdomanialesetaucontingentde larmenedoiventpastresoumisauConseildtat.Sile gouvernementoulecollgedemandelurgence,leConseildtat examineletextequiluiestsoumisenprincipeuniquementsila matireabordeestbiendelacomptenceduniveaudepouvoir concern.Danslesautrescas,leConseildtatexamineaussila qualitjuridiquedelavantprojetetsaconformitlalgislation existante.LeConseildtatpeutproposerdesmodificationsau gouvernementouaucollge.Legouvernementoulecollgenestpas tenuparlavisduConseildtat.Cependant,sicedernierestimeque legouvernementoulecollgenestpascomptentpourtraiterdes matiresabordes,lavantprojetesttransmisaucomitde concertationquipeutdemanderaugouvernementouaucollge concerndemodifiersonavantprojet.Aprsavoirreulavisdu Conseildtat,leministrelabasedelinitiativesoumetau gouvernementouaucollgeuntexte,soitidentiquelavantprojet adoptenpremirelecture,soitdiffrentdeceluici.Lorsquele gouvernementoulecollgesaccordesurcetexte,celuiciestdpos surlebureauduprsidentdelassemblecomptenteafinde poursuivresonparcourslgislatif.Ilestdsormaisappelprojetde loi,dedcretoudordonnance.

Avis Banquecentrale europenne(BCE)

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Institutionfinancireenchargedelapolitiquemontaire europenne.LacrationdelaBanquecentraleeuropenne(BCE)en 1998sinscritdansleprocessusdeconstructiondelUnion conomiqueetmontairedcideparleConseileuropenen1988. EllesuccdaitlInstitutmontaireeuropencren1994pour coordonnerlespolitiquesmontairesdesbanquescentralesdespays membresdelUnioneuropenneetprparerlintroductiondela monnaieunique.Depuisle1erseptembre1999,laBanquecentrale europenne,dontlesigeesttabliFrancfort(Allemagne),est responsabledelapolitiquemontairedanslazoneeuro,cestdire lespaysdelUnioneuropennequiontadoptleuro.LaBCEest lorganequidirigeleSystmeeuropendebanquescentrales(SEBC) etlEurosystme.LeSEBCcomprendlaBCEetlesbanquescentrales nationalesdestatsmembresdelue,quilsaientounonadopt leuro.LEurosystmeregroupelaBanquecentraleeuropenne(BCE) etlesbanquescentralesnationalesdestatsmembresdelUEquiont adoptleuro.EnattendantquetouslespaysdelUnioneuropenne fassentpartiedelazoneeuro,lEurosystmeaccomplitdesmissions

confiesauSEBCparleTraitdeMaastricht.Lobjectifprincipaldela BCEestdemaintenirlastabilitdesprixetdapportersonsoutien auxobjectifsconomiquesdelUnioneuropenne.Sesmissions fondamentalessont:ladfinitionetlamiseenuvredela politiquemontairedelazoneeuro.Lapolitiquemontaire,etdonc lepouvoirdejouersurloffredemonnaie,taitinitialementaux mainsdesbanquescentralesnationales.Endlguantcette comptencelaBCE,lespaysabandonnentauprofitdelEuropeun importantinstrumentdepolitiqueconomique;laconduitedes oprationsdechange;lagestiondesrservesofficiellesdechange; lapromotiondubonfonctionnementdessystmesdepaiement.Les organesdelaBanquecentraleeuropennesont:leconseildes gouverneurs.Ilregroupelesmembresdudirectoireetles gouverneursdesbanquescentralesnationalesdelazoneeuro.Il dfinitlapolitiquemontairedelEurosystmeetprendlesdcisions ncessaireslaccomplissementdesmissionsquiluisontconfies; ledirectoire.Ilsecomposedesixmembres,dontunprsidentetun viceprsidentnommsduncommunaccordparleschefsdtatou degouvernementdespaysdelazoneeuro.Ilestchargdelamiseen uvredelapolitiquemontairedcideparleConseildes gouverneursetdelagestioncourantedelaBCE;leconseilgnral. IlregroupeleprsidentetleviceprsidentdelaBCEetles gouverneursdesbanquescentralesdes27paysmembresdelUnion europenne.Ilsagitdunorganetransitoirequiprparelaccs leurodetouslesmembresdelUnion.LaBanquecentrale europennedcidedemanireindpendante.Ellenestsoumise lautoritnidelaCommissioneuropenne,niduConseildelUnion europenne,nidu.Elleremetunrapportannuelsursesactivits cestroisinstitutionsetauParlementeuropen.Contrairementla banquecentraledestatsUnisoucelledAngleterre,laBCEest soumisunestricteorthodoxiemontaire,imposeinitialementpar lAllemagne,concernantlerachatdobligationsdestatsmembresde lazoneeuro.Afindvitertoutrisqueinflationniste,illuiesteneffet interditdacheterdirectementladettedestatsetdoncde montiserlesdettespubliques.Cetteorthodoxieestaujourdhui remiseenquestiondanslecontextedelacrisedeladetteet beaucoupsouhaitefairevoluerlemandatdelaBCEdanslebutde diminuerlapressiondesmarchssurlesdettessouveraines.Sitede laBanquecentraleeuropenne

Banquemondiale

AgencedesNationsuniesquiprendlaformedunebanque dinvestissementetquirassemblelespaysmembresduFonds montaireinternational.InstitutionsoeurduFondsmontaire international(FMI),laBanqueinternationalepourlareconstruction etledveloppement(BIRD),plusconnuesouslenomdeBanque mondiale,atcreen1945.Elleacontribuparsesprts financerlareconstructiondelEuropeaprslaSecondeGuerre mondiale,avantdesetournerversloctroideprtspourlaideaux paysendveloppement.Cesprtsfinancentsoitdesprojetsde dveloppementconomiquesoitdesprogrammesdajustement.Les fondsproviennentprincipalementdempruntssurlemarch internationaldescapitaux.Laprocdurepourlobtentiondecesprts

etlescritresdeslection(notammentlobligationdappliquerles recommandationsduFMI)sontcritiquspardesONGdecoopration audveloppement,etplusgnralementparlespartisansdun allgementdeladettedespaysenvoiededveloppement.Les organesdelaBanquemondialesont:leconseildesgouverneurs.Il comprendunmembreetunsupplantparpaysmembre.Les dcisionsysontpriseslamajoritsimpledesvotes,chaquepays membredtenantunnombredevotesproportionnelsa contributionaucapitaldelabanque;leconseildadministration.Il secomposede24administrateurs,dont5sonttoujoursdsignspar lessouscripteurslesplusimportants.Quatreassociationsassocies laBanquemondialeformentavecelleleGroupedelaBanque mondiale:lAssociationinternationalededveloppement(AID),qui accordedesprtsauxpaysquinesatisfontpasauxcritresdelaBIRD ;laSocitfinancireinternationale(SFI),destineencourager linvestissementpriv;leCentreinternationalpourlerglement desdiffrendsrelatifslinvestissement(CIRDI);lAgence multilatraledegarantiedesinvestissements(AMGI).Lesigedela BanquemondialesetrouveWashington(tatsUnis).Sitedela Banquemondiale

Banquenationale deBelgique(BNB)

BanquecentralefaisantpartieintgranteduSystmeeuropende banquescentrales(SEBC),dontlesstatutsonttfixsparun protocoleannexauTraitdeMaastrichtinstituantlaCommunaut europenne.LaBanquenationaledeBelgiqueatcre,avecle statutdesocitanonyme,envertudelaloidu5mai1850,qui rglaitlesconditionsdelmissiondesbilletsdebanque.Lecapitalde labanquefutsouscritloriginepardesactionnairesprivs,auxquels sejoignitbienttltatbelgehauteurde50%.Lecomitde directionetleconseildergencedelabanquesontprsidsparle gouverneur,nommparleRoi,pouruntermedecinqans, renouvelable.Lesautresmembresducomitdedirection,quisont galementnommsparleRoi,sontnommspouruntermedesix ans,renouvelable,surpropositionduconseildergence.Dans certainsdesorganesdelabanque(notammentleconseildergence) sigentdesreprsentantsdupatronatetdessyndicats.Avecla Banquecentraleeuropenne(BCE)etlesautresbanquescentrales despaysquiontadoptleuro,laBanquenationaledeBelgique contribuedepuis1999ladfinitionetlamiseenuvredela politiquemontairedelEurosystme.Danscecadre,elledtientet grelesrservesofficiellesdechangeetconduitdesoprationsde change;ellemetlesbilletsdebanqueetlespicesdemonnaieen circulation;elleexercelafonctiondebanquierdesbanques.Par ailleurs,elleaunefonctiondesurveillancedusystmefinancieren contribuantlascuritetlefficacitdessystmesdepaiementet derglementdestitres.Danscecontexte,envertudelanouvelle rpartitiondescomptencesentrelaBNBetlAutoritdesserviceset marchsfinanciers(FSMA)miseenplacele1eravril2011,laBNB,qui assuraitdjlesuividesdveloppementsmacroconomiques,est dsormaisgalementchargeducontrleprudentielindividueldes acteurssuivantsdusystmefinancier:lestablissementsdecrdit, encecomprislesgroupesdeservicesfinanciers;lesentreprises

dinvestissementayantlaqualitdesocitdebourse;les entreprisesdassuranceetderassurance;lesorganismesde compensation;lesorganismesdeliquidationetassimils;les tablissementsdepaiement;lestablissementsdemonnaie lectronique;enfinlessocitsdecautionnementmutuel.LaBNB agitgalement,lgarddestablissementscits,enqualit dautoritdecontrleausensdelaloidu11janvier1993relativela prventiondelutilisationdusystmefinancierauxfinsde blanchimentdecapitauxetdefinancementduterrorisme.Elleassure enfinlafonctiondecaissierdelAutoritfdrale,cestdirele servicefinancierdesempruntsmisparltatetlacentralisation quotidiennedesdpensesetrecettescourantesdeltat,etgre pourlAutoritfdraleleFondsdesrentes.Enfin,soncentre dtudescollecte,analyseetdiffusedenombreusesinformations conomiquesetfinancires.SitedelaBanquenationaledeBelgique

Banquecarrefour delascurit sociale(BCSS)

Institutionpubliquedescuritsocialechargedelchangede donnesentrelesinstitutionsdescuritsociale.LaBCSSat institueparlaloidu15janvier1990relativelinstitutionet lorganisationduneBanquecarrefourdelascuritsociale.Elleest notammentchargede:lautorisation,lorganisationetlaconduite deschangesdedonnesentrelesinstitutionspubliquesdescurit sociale;lacoordinationentrecesinstitutionsetleRegistrenational ;lacollecteauprsdesinstitutionsdescuritsocialedesdonnes didentificationnondisponiblesdansleRegistrenational;lacollecte auprsdesinstitutionsdescuritsocialedinformationsutilesla gestion,laconceptionetlaconnaissancedelascuritsociale. Lorsdelexcutiondecesmissions,laBanquecarrefourdoittenir comptedelaprotectiondesdonnesengnral,etdelaprotection delavieprivedesassurssociauxenparticulier.LaBanque carrefourestgreparitairementpardesreprsentantsdes organisationspatronalesetsyndicales.LaBCSSacrlacarteSIS commemoyendidentificationuniquedesassurssociauxdanstous leursrapportsaveclesorganismesdelascuritsociale.Lesdossiers desassurssociauxrsidenteneffetdanslesbanquesdedonnes informatiquesdecesorganismessurlabasedelacldidentification mentionnesurlacarte.SitedelaBanquecarrefour OrganisationreprsentativedesentreprisesdelargiondeBruxelles CapitaleLUniondesentreprisesdeBruxelles(UEB)ennerlandais: VerbondvanondernemingenteBrussel(VOB)atcreen1971 danslebutdorganiserlareprsentationdesentreprisesbruxelloises enfonctiondesnouvellesstructuresconomiquesrgionales,en particulierauseinduConseilconomiqueetsocialdelaRgionde BruxellesCapitaledepuislacrationdeceluicien1994.LUEBa adoptlaformejuridiquedelasbl.Selonsesstatuts,elleapourobjet :degrouperlesentreprisesayantunsigedactivitsurleterritoire delaRgiondeBruxellesCapitale,envuedepromouvoirlactivit conomiqueetsocialedanscettergion;departicipertoute consultationoureprsentationdelavieconomiqueetsocialesurle planlocal,rgional,nationalouinternational.Unrapprochement sestoprentrelUEBetlaChambredecommerceetdindustriede

BECIUniondes entreprisesde Bruxelles(BECI UEB)

Bruxelles(CCIB).En2006,lesdeuxorganisationsontsignune conventiondecollaborationconsolidantleursynergie.En2007,elles dcidaientdedonneruneimagepubliquecettecollaborationen adoptantunnomcommun:(BECI).Chacuneacependanttenu conserversonautonomie,lUEBentantquinterlocuteursocial,la CCIBentantqueserviceauxentreprises.Lachambredecommerceet lorganisationpatronaledemeurentdeuxorganisationsjuridiquement distinctes,avecchacuneleurconseildadministrationetleursorganes depouvoir,maisellessesontdotesduncomitexcutifcommun composparitdedlgusfrancophonesetnerlandophonesdes conseilsdadministrationdechaqueassociation.BECIUEBsest chargedesmissionsdereprsentationdesentreprisespourles matiresrelevantdescomptencesdelaRgionbruxelloise.Elleest reconnueparlesautoritsrgionalespourcesmissions.Elleest galementpartenairedesautresorganisationspatronalesrgionales, leVOKAetlUnionwallonnedesentreprises(UWE)ainsiquedela FdrationdesentreprisesdeBelgique(FEB)auseinduncomitde coordinationetdecontact,dontlobjectifestdefavoriserla cohrencedespositionspatronalesauniveaufdraletauniveau desrgions.OutreleConseilconomiqueetsocialdelaRgionde BruxellesCapitale,BECIUEBsigedansnombredinstances rgionalescommelAgencebruxelloisepourlentreprise(ABE), lInstitutpourlapromotiondelarecherchescientifiqueBruxelles (IRSIB),laSocitdedveloppementrgionalpourlaRgionde BruxellesCapitale(SDRB),ACTIRIS,BruxellesFormation,etc.Sitede BECIUEB

Belgique Benelux

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. UnionconomiqueentrelaBelgique,lesPaysBasetleLuxembourg. LuniondouanireBenelux,ngociependantlaguerreetconclue Londresle5septembre1944,asupprimlesdroitsdedouaneet daccise,uniformislestarifsdouaniersenverslespaystiersetinduit unrapprochementdeslgislationsenmatiredenormesde production.ElleatlargieuneunionconomiqueparleTraitde LaHayedu3fvrier1958.noterquedepuis1922existaituneunion plustroiteentrelaBelgiqueetleGrandDuchdeLuxembourg: lUnionconomiquebelgoluxembourgeoise(UEBL).Auseindu Benelux,lorganedcisionnelestleComitdesministres,quirunit lesministresdesAffairestrangres,desAffairesconomiquesetdes Financesdestroispays.Laprsidenceenestassurepoursixmois parchaquepaystourderle.Lesdcisionssontprises lunanimit.LecentreadministratifduBeneluxestlesecrtariat gnralquiestinstallBruxelles.Depuis1974,ilexisteuneCourde justiceBenelux,quisigegalementBruxellesetquiapourrle essentieldepromouvoirluniformitdanslapplicationdesrgles juridiquescommunesauxtroispaysduBenelux.Silintgration europenneartrcilechampdactivitsduBenelux,lintgration entrelestroispaysdemeurepluspoussedanscertainsdomaines (transports,rglementations)quauniveaueuropen.Lunion conomiquesedoubleparfoisduneententepolitique,lestroisEtats

coordonnantleurspositionsdanscertainsdossierseuropens.Sitedu Benelux

Bourgmestre

Chefdelacommune,dontilprsidelafoislassemblelueet lorganeexcutif,etreprsentantdelAutoritfdrale,delargion etdelacommunautdanslacommune.Cettedfinitionserabientt miseenligne. Systmeorganisdchangeetdecotationdeproduitsetdeservices, et,plusspcifiquement,destitresoudesvaleursmobilires.La bourseconstituelunedescomposantesdusystmefinancier.Elleest lafoisunlieudefinancementpourlesentreprises,lestatsoules collectivitsetunlieudeplacementpourlesinvestisseurs.March rglement,labourseorganiselestransactionsdenombreuxproduits financiersngociables,parmilesquelslesactions(titresdeproprit dunesocit),lesobligations(titresdecrances)ouencoreles produitsdrivs.Lemarchboursierestscindenmarchprimaireet marchsecondaire.Lerledumarchprimaireestdorganiserla rencontreentrelessocitsquicherchentfinancerleur dveloppementetdesdtenteursdecapitauxvialmissiondactions oudobligations.Quantaumarchsecondaire,ilpermetaux diffrentsintervenantsdeschangerlestitresexistants.Ceuxcisont cotsencontinuselonlemcanismedeloffreetdelademande.En Belgique,lorganedecontrledesmarchsfinanciersetdes oprationsdebourseestlAutoritdesservicesetmarchsfinanciers (FSMA);elleensurveillelebonfonctionnement,lintgritetla transparence.Touteentreprisevoulantorganiserunmarch rglementdoitremplircertainesconditionsprvueslarticle17, paragraphe1delaloidu2aot2002relativelasurveillancedu secteurfinancieretauxservicesfinanciersetrecevoirunagrment duministredesFinances,suravisdelaFSMA.Enpratique, lentreprisequisouhaiteplacersesactionsenboursedoitpublierun prospectuscontenantlesinformationsncessairesaupublic.LaFSMA estchargedapprouverceprospectusainsiquelapublicit entourantcesoprations.Encasdoffrepubliquedacquisition(OPA), laFSMAveilleenoutreaurespectdesrglesquidclenchent lobligationdelanceruneOPAouquiorganisentledroulementde lOPA.EuronextBruxelles(socitanonymededroitpublic)estla principaleboursedeBelgique.Depuis2007,elleappartientNYSE Euronext,premiergroupemondialdeplacesboursires,ndela fusionentreleNewYorkStockExchangeetlegroupeEuronext(nen 2000etregroupantlesboursesdAmsterdam,deBruxellesetde Paris,leLondonInternationalFinancialFuturesandOptionsExchange etlabourseportugaiseBVLP).SitedelaboursedeBruxellessitede lAutoritdesservicesetmarchsfinanciers UnedesneufprovincesoriginellesdelaBelgique,aujourdhuiscinde enBrabantflamandetenBrabantwallon.Constituenduchau xiimesicle,leBrabantcomprenaitsonapogeterritorialeles provincesbelgesactuellesdeBrabantflamandetwallon,laRgionde BruxellesCapitaleetlaprovincenerlandaiseactuelledeBrabant septentrional.PartagentrelesProvincesUniesetlesPaysBas

Bourse

Brabant

espagnolsauxviimesicle,lesterritoiresduBrabanttombssous administrationfranaiseen1795sontpartagsendeux dpartements,celuidesDeuxNthesautourdAnversetceluidela DyleautourdeBruxelles.En1815,ledpartementdelaDyledevient laprovinceduBrabantmridionalduroyaumedesPaysBas,etaprs lindpendancedelaBelgique,laprovincedeBrabantestlunedes neufprovincesduroyaumedeBelgique,ayantpourcheflieu Bruxelles.Aprslafixationdutracdelafrontirelinguistiqueen 1962,laprovincedeBrabantestdemeurelaseuleprovince traverseparcelleci,etdoncofficiellementbilingue.Laprovincede Brabantatscindeen1995.LaprovincedeBrabantwallon rassemble27communesetfaitpartiedelaRgionwallonne.Son cheflieuestWavre.LaprovincedeBrabantflamandrassemble65 communes.Septdentreellessontdescommunesditesfacilits.La provincedeBrabantflamandfaitpartiedelaRgionflamande.Son cheflieuestLouvain.Les19communesquiconstituentlaRgionde BruxellesCapitalenefontpluspartiedaucuneprovince.Les comptencesprovincialesysontexercesparlesinstitutions rgionalesoucommunautaires,etparlegouverneurde larrondissementadministratifdeBruxellesCapitale.

Bruxelles

VillecapitaledelaBelgiqueetsigedeplusieursinstitutions internationales.LavilledeBruxelles(32kmet145.000habitants)est laplusgrandeetlapluspeupledesdixneufcommunesqui constituentlaRgiondeBruxellesCapitale,uneentitdeplusdun milliondhabitants.LavilledeBruxellesestunecommunebilingue: tantlenerlandaisquelefranaisysontutilisspourtouslesactes administratifs.Denombreusesentreprisesetadministrationssont installesBruxelles,quiaccueillequotidiennementungrand nombredepersonnesquiytravaillentsansyhabiter.Cettesituation imposelavilledeBruxellesdesdpensessupplmentaires,alors quelerevenudesBruxelloisestinfrieurlamoyennenationale.Des moyensenprovenancedelaRgionbruxelloiseetdelEtatfdral sontallouslavillepouryfaireface.Bruxellesestlacapitaledela Belgique,delaCommunautflamandeetdelaCommunaut franaise.Elleabritegalementdenombreusesinstitutions internationales,dontlaCommissioneuropenne.Sitedelavillede BruxellessitedelaRgiondeBruxellesCapitale CirconscriptionlectoralecouvrantlargionbilinguedeBruxelles Capitaleetunarrondissementadministratifdelargiondelangue nerlandaise.LexpressionBruxellesHalVilvordedsigneenfait deuxralits.1.Unecirconscriptionlectorale,employepour llectiondelaChambredesreprsentants,duSnatetduParlement europen.Cettecirconscriptionstendsurunergionbilingue,celle deBruxellesCapitale,etsurunergionunilingue,delangue nerlandaise,laquelleappartientlarrondissementdeHalVilvorde. CettecirconscriptionpermetauxfrancophonesdeHalVilvorde,aux troisscrutinscits,demlerleursvoixcellesdeslecteursbruxellois pourdterminerlarpartitiondessigesetlenomdeslus.2.Un arrondissementjudiciaire,dontlenomofficielestarrondissement judiciairedeBruxelles.IlcouvrelafoisBruxellesetHalVilvorde,

BruxellesHal Vilvorde(BHV)

cequipermetauxfrancophonesdelapriphrieflamandede Bruxellesdevoirleursdossiersjudiciairestraitsenfranais.La circonscriptionlectoraleetlarrondissementjudiciaireexistent depuislacrationdelaBelgique:ilstaientcalqussur larrondissementadministratifdeBruxelles,quiatscinden1963. Jusquilyapeu,onparlaitdarrondissementslectorauxetnon decirconscriptions.Aprsladoptiondesloislinguistiquesde 19621963,oprenotammentsouslapressionduMouvement flamand,lacirconscriptionlectoraledeBruxellesHalVilvorde devient,auxyeuxdesresponsablespolitiquesflamands,undesrares dispositifsquiconsacrentlexistenceduneminoritfrancophone danslapriphrieflamandedeBruxelles.Seloncettelecture,ce dispositifempchelhomognitlinguistiquedelargiondelangue nerlandaise.Pourlesfrancophones,cettecirconscriptionfaitpartie intgrantedesdcisionsde19621963surlafixationdelafrontire linguistiqueetlergimedesfacilits,dfautdavoirpumaintenir lessixcommunesfacilitsdelapriphriedanslarrondissement administratifdeBruxelles.Lefaitquecettecirconscriptionetque larrondissementjudiciairedeBruxellesgarantissentdesdroitsaux francophonesdelapriphriemotiveleurscissiondupointdevue flamand,etleurmaintiendupointdevuefrancophone.Encasde scission,laquestionseposeraitdelaprservationdecertainsdroits lectorauxoujudiciairespourlesfrancophonesdelapriphrie.La pressionflamandepourlascissiondeBruxellesHalVilvordesest fortementaccruedepuisquunarrtdelaCourdarbitrage,le26mai 2003,aconcluquelemaintiendelacirconscriptiondeBruxellesHal VilvordepourllectiondelaChambrentaitplusacceptabledansle cadrenouveaudecirconscriptionsconcidantavecleterritoiredes provinces.LarrtdelaCournimposecependantpaslascission commeseulmoyenderpondrelexigencedemodifierle dcoupageenvigueurpourllectiondelaChambre.

Budget

Prvisiondesdpensesncessitesparlesbesoinsdel'tatou d'autrescollectivits,etdesrecettesncessairespourcouvrirces dpenses.Acteparlequelcesrecettesetcesdpensessont autorises.Lesrecettesdel'tatsontmentionnesdanslebudget desvoiesetmoyens.Ellesnesontpasaffectesunedpense particulire(principedel'unitbudgtaire).Lesdpensesdel'tat sontinscritesdansdiversbudgets:celuideladettepublique,celui desdotations,celuidesdiffrentsdpartementsministriels,celui despensions.Lesbudgetsdesdpensessontvotsarticlepararticle, cequiempchedetransfrerdunarticlelautrelespartiesde crditsnonutiliss(principedelaspcialit).Lexposgnraldu budgetdelannevenirconstitueunesynthsedetouslesbudgets prsents.Auniveaufdral,lebudgetestvotannuellement (principedel'annualitbudgtaire)parlaChambredesreprsentants aprsdlibrationduprojetdebudgettabliparlegouvernement.Le votedubudgetestundesfondementsducontrleparlementaire:en levotant,laChambren'exercepaslepouvoirlgislatifproprement dit.Lescommunautsetlesrgions,lesprovincesetlescommunes ontaussiunbudgetquileurestpropre,quirpondauxmmes

principesetquiestadoptparleurassemblesurpropositiondeleur pouvoirexcutif.Voiraussi:contrlebudgtaire

Bureaufdraldu plan

Organismedintrtpublicchargprincipalementdediverses missionsdtudesprvisionnellesenmatireconomiqueetsociale. LeBureaufdralduplanatcrparlaloidu21dcembre1994 portantdesdispositionssocialesetdiverses.IlsuccdeauBureaudu plan,crparlaloidu15juillet1970portantorganisationdela planificationetdeladcentralisationconomique,quisuccdaitlui mmeauBureaudeprogrammationconomique,cren1959. Chargloriginedellaborationdesplansquinquennauxsurlabase doprationsdeprvisionetdeprocduresdeconsultationdes organisationsreprsentativesdesemployeursetdestravailleurs,le Bureauduplanavusesmissionsvoluer.Laplanificationacdla placelafindesannes1970auxprvisionsetauxprojections moyentermerelativeslasituationconomiquebelgeet internationale,etdestudesdimpactsurdesthmescibls.Le Bureaufdralduplanarepriscesmissions,etestenoutrecharg defourniraugouvernementfdrallesdonnesprvisionnelles ncessairesllaborationdubudgetetlesdonnespermettantle suivipermanentdelaconjonctureconomique.Ilestencorecharg, notamment,deprocderdesvaluationsdespolitiques conomiques,socialesetenvironnementaleslademandeduConseil centraldelconomie(CCE),duConseilnationaldutravail(CNT)ou duParlementfdral;dellaboration,touslesquatreans,dun avantprojetetdunprojetdeplanfdralpourledveloppement durable;desprvisionslongtermedelvolutiondmographique etdesconsquencesfinanciresduvieillissementdelapopulation; etdelvaluationdelaplanificationdelapolitiquenergtique.Le BureaufdralduplanestplacsouslautoritduPremierministre etduministredesAffairesconomiques.Ilestdirigparle commissaireauplan,assistducommissaireadjoint.SiteduBureau fdralduplan Ensembledescollaborateursdunministre.Auniveaufdral,apris lenomdecellulestratgique.Cettedfinitionserabienttmiseen ligne. Personnequiconcourtenvuedoccuperunposteouunefonction. Danslecontextelectoral,lecandidatestceluiquiseprsenteun scrutinenvuedtreluunmandatdereprsentantdansune assemble.Lecandidatesttenuderemplirlesconditionsdligibilit parmilesquellesdesconditionsdenationalit,dgeetdedomicile. EnBelgiqueolesystmelectoralestceluidelareprsentation proportionnelle,lescandidatsseprsententsurunelistecomprenant aumaximumautantdecandidatseffectifsquilyadesiges pourvoir,etcomprenantdanslaplupartdescasdescandidats supplantsdontlenombreminimumetmaximumestfixparlaloi. Lescandidatseffectifs(encoreappelscandidatstitulaires)sontceux qui,silsatteignentlechiffredligibilit(cestdirelenombrede voixrequispourtrelu),sigeronteffectivementdanslassemble, tandisquelescandidatssupplantsconstituerontunerserveaucas

Cabinetministriel

Candidat

ounouplusieurslusrenoncentleurmandat(dmissionpour raisonpersonnelleoupolitique,parexemple).Riennimposeau candidateffectivementludesigerdanslassemblepourlaquelleil atlu.Ainsi,unministreouunparlementaireunautreniveaude pouvoirpeutseprsentercommecandidatunelectionenvuede soutenirlalistetoutensachantquilnesigerapassilestlu.Aucun mcanismenexistepourdissuaderoupnalisercettepratique.La slectiondescandidatsestlefaitdespartispolitiques.Leprsident departijouegnralementunrleprpondrantdanslacomposition deslistespourllectionduSnat(partirde2014celuicinesera pluspartiellementludirectement)etduParlementeuropencar llectionalieudanslecadredecollgesregroupantlensembledes francophonesdunepartetlensembledesnerlandophonesdautre part,voiredesgermanophonesquiconstituentuncollgedistinctde celuidesfrancophonespourllectioneuropenne.Lesstructures rgionales,provincialesoudarrondissementdespartissontleslieux oslaborentleslistespourleslectionslaChambredes reprsentants,auxparlementsdecommunautetdergionetaux conseilsprovinciaux,tandisquelessectionslocalesprocdentla constitutiondeslistespourleslectionscommunales.Danslecadre delaconfectiondeslistes,lesstructuresinternesdespartisjouissent doncduneautonomiedontltenduepeutvarierselonlespartis.Les listesdecandidatsdoiventdsormaissatisfaireuneexigencede parit,chacunedevantcompterlemmenombredefemmesque dhommes(uneunitprsencasdenombreimpairdecandidats). Certainscandidatsoccupentdesplacesparticuliressurlaliste.Le premiercandidatestappellattedeliste(quilnefautpas confondreaveclacasedette);onditaussiquiltireouconduitla liste.Lederniercandidatduneliste,celuiquilapousse,estlaqueue deliste.Lecandidatquioccupelaplacedecombatestceluiquiest situlaplacecorrespondantaunombredesigesquaobtenula listellectionprcdenteplusun(parexemple,siunelistea obtenuquatresigesllectionrgionalede2009,ondiradu cinquimecandidatdelalisteen2014quilestlaplacedecombat).

Casedette

Espacerservauvotequisurmontelalistedescandidats,etsur lequelseportelevotedellecteurquinesouhaitepasmodifier lordredescandidatstelquilestprsentsurlaliste.Lacasedette estsituesouslenumroetlelogodelalisteetaudessusdesnoms descandidats.Elleestlendroitollecteurindiquequilvotepour unelistesansvouloirintervenirdanslordredanslequellescandidats sontprsents.Silsouhaitefavoriserunouplusieurscandidatsdela liste,llecteurdoitvoterenleurfaveurencochantlacaseenregard deleursnoms.Lensembledesbulletinsmarqusdunvoteencase detteintervientdanslecalculduchiffrelectoraldelaliste(le nombredevoixquelleaobtenu)ainsiquedanslecalculdunombre desigesacquisparelle,aummetitrequetouslesbulletinsvalables quicontiennentunouplusieursvotesnominatifsenfaveurde candidatsdecetteliste.Siparerreurunlecteuraremplilafoisla casedetteetuneoudescasesenregarddecandidatsdelamme liste,ilserarputavoirvoulumettreunvoteprfrentielenfaveur decescandidats.Sonbulletinseradoncconsidrcommevalable,

maisilneserapastenucomptedesonvoteencasedette.Lorsde ladvolutiondessiges,sontdabordluslescandidatsquiont obtenuassezdevoixdeprfrencepouratteindrelechiffre dligibilit.Ensuite,lamoitidesvoixportesencasedette (auxquellesonassimilelesbulletinscontenantdesvotesuniquement enfaveurdecandidatssupplants)estdistribueauxcandidatsqui natteignentpaslechiffredligibilit.Lepremiercandidat,silna pasrecueillisursonnomsuffisammentdevoixpourtrelu,recevra delacasedette(quelonappelleparfoislepotcommun)lenombre devoixquiluimanquent,puisoncomplteralenombredevoixdu deuximecandidat,puisdutroisimeetainsidesuitejusqu puisementdupotcommun.Unefoislepotcommunvide(constitu doncdelamoitidelensembledesvotesportsencasedette) seuleslesvoixdeprfrencedechaquecandidatsontprisesen considrationpourlattributiondessiges.Jusquen2000,lepot communtaitconstitudelensembledesvoixmisesencasede tte.Depuislors,seulelamoitidesvotesexprimsdanslacasede tteestdistribueauxcandidatsdelaliste.Cetterductiondemoiti deleffetdvolutifdelacasedetteestuncompromisentreune revendicationplusradicalevisantsupprimertotalementla possibilitdevoterencasedetteetunepositionopposevisant maintenirlesystmeantrieur.Elleapouravantagededonnerun poidspluslevauvotedellecteurdansladterminationdes candidatsquisontlus.Elleapourinconvnientdepersonnaliserles campagneslectoralesetdefavoriserlevedettariat.

Centralegnrale dessyndicats librauxde Belgique(CGSLB)

Syndicatdetravailleursappartenantaumondelibral.Un syndicalismeindpendantdesmouvementsouvrierssocialisteet chrtiensestdveloppdslafinduxixesicle.En1920futcre aveclappuiduPartilibrallaCentralenationaledessyndicats librauxdanslebutdefdrerdiversesorganisationsexistantesen FlandreetBruxelles.ElledeviendralaCentralegnraledes syndicatslibrauxdeBelgiqueen1939.LaCGSLBennerlandais, AlgemeneCentralederLiberaleVakbondenvanBelgi(ACLVB)ne sappuienisurdesprincipesdoctrinauxinspirsdumarxisme,nisur ladoctrinesocialedelglisecatholique.Sachartesociale,adopte en1945,sinspiredesdroitssociauxdfinisparlaDclaration universelledesdroitsdelhomme.Lesyndicatlibralpossdeune structureinterprofessionnelledcentraliseauplangographique. Ellesestadaptelafdralisationdupaysparlacrationen1989 destructuresrgionalesayantleurscomptencespropres.Lesagents desservicespublicspossdentleurpropreorganisationaffiliela CGSLB,leSyndicatlibredelafonctionpublique(SLFP),demmeque lesenseignantsdurseaulibre,aveclAssociationprofessionnelledu personneldelenseignementlibre(APPEL).Autotal,laCGSLBaffiliait 274308travailleursetassurssociauxen2010.Elleest particulirementbienimplanteenFlandreetBruxelles.Comme organisationreprsentativedestravailleurs,laCGSLBsigedansun grandnombredorganesconsultatifsauxctsdesautressyndicats. Elleparticipegalementlangociationsocialesectorielledansla plupartdescommissionsparitairesetlangociationsociale interprofessionnelle.Appartenantaumondelibral,laCGSLBnaplus

deliensofficielsaveclespartislibrauxdepuisledbutdesannes 1960,mmesidupointdevuedoctrinalellenepartagepastoutesles optionsdecespartisdanslesmatiresconomiquesetsociales.Site delaCGSLB

Centrede coordination

Entreprisespcialisedanslaprestationdeservicesdesgroupes dentreprisesinternationauxetbnficiantdunrgimefiscal privilgidapplicationjusqulafin2010.Cergimefiscalest instaurparlarrtroyaln187du30dcembre1982,visant attirerenBelgiquedesactivitsdecentralisationdegrandsgroupes dentreprisestrangers.Ilpeuttreaccordtoutesocitdedroit belgeettoutesuccursalebelgedunesocitdedroittranger, pourunepriodededixansrenouvelable,siellesatisfaitcertaines conditions,commecelledefairepartiedungroupecaractre multinationaldunedimensionminimale.Lentreprisedoitaussiavoir pourobjetexclusifledveloppementetlacentralisation,auseul profitdessocitsdugroupe,dactivitsdepublicit,fournitureet rassemblementdinformations,assuranceetrassurance,recherche scientifique,relationsaveclesautoritsnationalesetinternationales, centralisationdetravauxcomptables,administratifsetinformatiques, centralisationdesoprationsfinanciresetdecouverturedesrisques dechange.Lesavantagesfiscauxdescentresdecoordination comprennentladterminationforfaitairedeleurbnficeimposable, lexonrationduprcompteimmobilier,lexonrationduprcompte mobilierouencorelexonrationdudroitdenregistrement proportionnelsurlesapports.Lescentresdecoordinationbnficient parailleursdunedispensedepermisdetravailoudecarte professionnellepourlescadresetchercheursdenationalit trangre.De19822010,laBelgiqueacomptjusqu250centres decoordinationactifs,occupantenviron10000personneset regroupsauseindunefdration,lasblForum187.Lesavantages accordssontmodifisplusieursreprises,souslactiondela Commissioneuropennequilesconsidredslafindesannes1990 commedesrgimesfiscauxdommageableslaconcurrence.En 2003,laCommissionrclameladisparitionprogressivedescentresde coordination.EnBelgique,lesgouvernementsVerhofstadtIetII sopposentlaCommissionparvoiederecoursafindeconserver quelquesannesencorecergimefiscal.En2006,laBelgique instaurelergimedesintrtsnotionnelsquipermetdemaintenir surleterritoirenationallaprsencedelaplupartdesancienscentres decoordinationmaissousunnouveaustatut.Lergimeparticulierli auxcentresdecoordinationestofficiellementabandonndepuisla fin2010.Voiraussi:groupedentreprises Organismefdralchargdelaluttecontrelesdiscriminations.C'est pourrpondreauxrecommandationsduCommissariatroyalla politiquedesimmigrsquefutvotelaloidu15fvrier1993crant unCentrepourlgalitdeschancesetlaluttecontreleracisme.Le Centreareupourmissionlaluttecontrelesdiscriminationsbases surlaprtenduerace,lacouleur,lascendanceetloriginenationale ouethnique.Sesmissionsonttensuitelargiesdautresformes dediscriminationinterdites(loidu25fvrier2003tendantlutter

Centrepour lgalitdes chancesetlalutte contreleracisme

contreladiscriminationetmodifiantlaloidu15fvrier1993crant unCentrepourlgalitdeschancesetlaluttecontreleracisme), tellesquecellesbasessurlorientationsexuelle,ltatcivil,lge,le handicap.Cependant,ladiscriminationbasesurlesexenestpasde sescomptences,maisbiendecellesdelInstitutpourlgalitdes femmesetdeshommes.LeCentreestgalementchargdeveillerau respectdesdroitsfondamentauxdestrangers,dedvelopperle dialogueentretouslesacteursconcernsparlapolitiquedaccueilet dintgrationdesimmigrs,dtudierlesfluxmigratoiresetde stimulerlaluttecontrelatraitedestreshumains.Ilconstitueaussi unservicedeluttecontrelapauvret,laprcaritetlexclusion sociale.Laloidu10mai2007tendantluttercontrecertainesformes dediscrimination,quitransposeladirectiveeuropenne2000/78/CE portantsurlgalitdetraitementenmatiredemploietdetravail, renforcelecadregnraldeluttecontreladiscriminationenBelgique etlesmissionsduCentre.Pourremplirsesmissions,leCentreconduit destudes,adressedesrecommandationstantauxpouvoirspublics quauxpersonnesprives,apporteaideetinformationauxpersonnes quilesollicitentpourconnatreleursdroits,etpeutreprsenterles victimesenjusticedanslescasdediscriminationausensdelaloidu 25fvrier2003etdansleslitigesdcoulantdelapplicationdelaloi du30juillet1981tendantrprimercertainsactesinspirsparle racismeoulaxnophobie,delaloirprimantlengationnisme(loidu 23mars1995tendantrprimerlangation,laminimisation,la justificationoulapprobationdugnocidecommisparlergime nationalsocialisteallemandpendantlaSecondeguerremondiale)et delaloirprimantlatraitedestreshumains(loidu13avril1995 contenantdesdispositionsenvuedelarpressiondelatraitedes treshumainsetdelapornographieenfantine).LeCentrerecueille lesstatistiquesrelativeslapplicationdelaloide1981contrele racismeetdelaloide2003contrelesdiscriminations.LeCentre remetunrapportannuelauPremierministrequientransmetcopie auParlementfdral.L'accordinstitutionnelpourlasiximerforme del'tatdu11octobre2011prvoitlatransformationduCECLRen uncentreinterfdral.Unaccorddecooprationentrel'Autorit fdraleetlesentitsfdresatconclule20juillet2012ce sujet.LenouveauCentreinterfdralpourl'galitdeschancesetla luttecontreleracismeetlesdiscriminationsdevraittreoprationnel le30juin2013.LesmissionsactuellesduCECLRquiconcernentles migrations,lesdroitsfondamentauxdestrangersetlatraitedes treshumainssontconfiesunnouvelorganismecrerauniveau fdralpourle30juin2013.LInstitutpourlgalitdesfemmeset deshommesseratransformenunorganismeinterfdral.Lesdeux centresetl'institutserontamenscooprerauseind'une Institutionnationaledesdroitsdel'homme,crergalementd'icile 30juin2013.SiteduCentrepourl'galitdeschancesSiteduService deluttecontrelapauvret

Centrepublic dactionsociale (CPAS)

Servicepublicautonome,installdanschaquecommune,etcharg deloctroiduneaidesocialegnraliste.Laloiimposechaque communedorganiseruncentrepublicdactionsociale(CPAS), auparavantdnommcentrepublicdaidesociale.LeCPASestcharg

dapporteruneaidesocialetouthabitantdelacommunequienfait lademandeetquiremplitlesconditionsncessaires.Lexamendes conditionssupposeuneenqutesurlesrevenus.Cetteaidepeut prendrediversesformes:aidefinancire,aidemdicale,avancesur pensionsalimentaires,aidepsychologique,accueildecrise,etc.Le CPASestenparticulierchargdoctroyerlerevenudintgration sociale(anciennementdnommminimex).LeCPASpeutgalement crerougrerdestablissementsetservicescaractresocial (maisonsderepos,servicesdomicile,etc.).Lalgislationsurles CPASrelvelargementdescommunauts,ou,danslargionbilingue deBruxellesCapitale,delaCommissioncommunautairecommune (COCOM).Pourlargiondelanguefranaise,laCommunaut franaiseatransfrlexercicedesescomptencesenlamatirela Rgionwallonne.Lerevenudintgrationsocialedemeureune comptencefdrale.LeCPASestgrparleconseildelaidesociale. Lesmembresdececonseilsontlusparlesconseillerscommunaux (saufdanshuitcommunesstatutlinguistiquespcial,oilssontlus directementenmmetempsqueleconseilcommunal).Leurnombre estproportionnellapopulationdelacommune.Lesconseillersde laidesocialelisentenleurseinunprsident.LeprsidentduCPAS reoituneindemnitgalecelledunchevin.ChaqueCPASaen outreunreceveuretunsecrtaire.Lesmoyensfinanciersdont disposentlesCPASsontpartiellementlislarichessedela commune,cequiconstitueunfacteurdingalitpourlesusagers.Le collgedesbourgmestreetchevins(enWallonie,lecollge communal)estchargducontrleduCPAS,surlequelilexerceune tutelle.Pourcertainesmatires,lesautoritscommunautairesou rgionalesexercentgalementunetutelle.SitedelaFdrationdes CPASdeWallonie

Chambrede commerceet dindustrie Chambredes reprsentants

Associationdestatutprivquiapourobjetlapromotiondu commerceetdelindustriedansuneville,uneprovinceouunepartie deprovince.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Assemblelgislativequi,avecleSnat,composeleParlement fdral.Elleexercelecontrlepolitiquesurlegouvernement,voteles imptsetlebudgetetjoueunrleprpondrantdansladoptiondes lois.LaConstitutionbelgede1831prvoitqueleParlementest bicamral.IlsecomposedelaChambredesreprsentantsetdu Snat,deuxassemblesauxpouvoirsidentiques(bicamralisme strict)maislacompositiondiffrenteparlenombre,parlemodede dsignationetparlgedeleursmembres.Cergimede bicamralismestrictseradapplicationjusquen1993.Aprsla rformeconstitutionnellede1993quiconsacrelecaractrefdral deltatbelge,lebicamralismesubsiste(ilyatoujoursdeux chambresauniveaufdral),maislesdeuxassemblesqui composentleParlementfdralnesontplussurpieddgalit.La Chambredesreprsentantsadescomptencesexclusivesnonces larticle74delaConstitution.Ainsi,elleestseuleexercerlecontrle politiquesurlegouvernement:ellevotelinvestiture,ainsiqueles motionsdeconfianceetdemfiance.Lesloisrelativesla

responsabilitcivileetpnaledesministressontdesaseule comptence.Elleestseulevoterlesimptsetlebudgetdeltat. Ellefixelecontingentdelarme.Elleoctroielesnaturalisations.Dans lesmatiresnonceslarticle77delaConstitution,lacomptence estpartagegalitavecleSnat.Ilenvanotammentainsides rvisionsdelaConstitutionetdesloisinstitutionnelles,quelles soientspcialesouordinaires.LaChambrea,danslaplupartdescas, lederniermotlorsdeladoptiondeslois:endehorsdessituations prvueslarticle77delaConstitutionetdesmatiresdela comptenceexclusiveduSnat,laChambredesreprsentantsale pouvoirfinaldedcision.LaChambredesreprsentantsest composede150dputs,lusdirectementlorsdeslections fdralespouruneduremaximaledequatreans.

Chambresrunies

RunionenuneseuleassembledelaChambredesreprsentantset duSnat.LaConstitutionneprvoitcetterunionquedanstroiscas: aucasolesuccesseurdutrneestmineurlamortdumonarque, afindepourvoirlargenceetlatutelle(article92);encas dimpossibilitdergnerduroi,afindepourvoirlargenceetla tutelle(article93);encasdevacancedutrne,afindepourvoir provisoirementlargence,enattendantlarunionencommundes Chambresintgralementrenouvelesquipourvoientdfinitivement lavacance(article95).Laloidu19juillet1945aprvuquil appartientauxChambresruniesdeconstaterquelimpossibilitde rgnerduroiaprisfin. Divisionduterritoiretablieenvuedunelection(anciennement: arrondissementlectoral).Ledcoupageencirconscriptions lectoralesdiffreselonlesassemblesrenouveler.Cestce niveauquelescandidatssontprsentsetquelecalculdela rpartitiondessigesentreleslistesestopre(saufpourleSnatet leParlementeuropen).Lenombredlusparcirconscription lectoraleestproportionnellapopulationdelacirconscription. PourllectiondelaChambredesreprsentants,lescirconscriptions lectoralesrecouvrentchacuneleterritoireduneprovince, lexceptiondelaprovincedeBrabantflamandetdelaRgionde BruxellesCapitalepourlesquellesexistentdeuxcirconscriptions:la circonscriptiondeLouvaincorrespondantauterritoirede larrondissementadministratifdeLouvain(soitunepartiedela provincedeBrabantflamand),etlacirconscriptiondeBruxellesHal Vilvorde,quiestchevalsurdeuxrgionslinguistiquesetdontle territoireestceluidesarrondissementsadministratifsdeBruxelles (les19communesconstituantlaRgionbruxelloise)etdeHal Vilvorde(soitlautrepartiedelaprovincedeBrabantflamand).Pour llectionduSnat,ilyatroiscirconscriptionslectorales:flamande, wallonneetdeBruxellesHalVilvorde.Maisleslistessonttabliesau niveaudedeuxcollgeslectoraux:lecollgelectoralfranais(qui lit15snateurs)etlecollgelectoralnerlandais(quilit25 snateursdirects).Leslecteursdelacirconscriptionflamandene peuventvoterquepourleslistesdecandidatsnerlandophones,les lecteursdelacirconscriptionwallonnequepourleslistesde candidatsfrancophonesetgermanophones,tandisqueleslecteurs

Circonscription lectorale

delacirconscriptiondeBruxellesHalVilvordeontlechoixentreles listesdecandidatsfrancophonesetleslistesdecandidats nerlandophones.Lasituationestassezsemblablepourllectiondu Parlementeuropen.MaisladiffrencedellectionduSnat,ilya unequatrimecirconscriptionetuntroisimecollge:les germanophonesdomicilisdanslesneufcommunesdelargionde langueallemandelisentleuruniquereprsentantsurdeslistes spcifiquesdposesdanslacirconscriptiongermanophone.Les listesducollgelectoralfranais(8dputslire)sontdonc prsentesdanslacirconscriptionwallonneamputedelargionde langueallemandeetdanslacirconscriptiondeBruxellesHalVilvorde, etleslistesducollgelectoralnerlandais(13dputslire)dans lacirconscriptionflamandeetdanslacirconscriptiondeBruxelles HalVilvorde.PourllectionduParlementwallon,lescirconscriptions lectoralescorrespondentunouplusieursarrondissements administratifs;ilya13circonscriptionslectorales.Pourllectiondu Parlementflamand,ilyaunecirconscriptionparprovinceainsi quunecirconscriptiondeBruxelles.PourllectionduParlement bruxellois,ilyauneseulecirconscriptioncomposedes19 communesconstituantleterritoiredelargion.Pourllectiondu ParlementdelaCommunautgermanophone,ilyauneseule circonscriptioncouvrantleterritoiredesneufcommunes germanophones.Pourleslectionsprovinciales,lescirconscriptions sappellentdistricts.Pourleslectionscommunaleselles correspondentauterritoiredescommunes.Ilestnoterquelaccord institutionnelpourlasiximerformedeltatdu11octobre2011 nonencoretraduitentermesjuridiquesprvoitlascissiondela circonscriptionlectoraledeBruxellesHalVilvordeavecpremire applicationlorsdeslectionslaChambrede2014.partirdece momentl,touteslescirconscriptionslectoralespourllectionde laChambrerecouvrirontleterritoireduneprovinceoudelaRgion deBruxellesCapitale.

Circulaire

Lettrecontenantunordreouunerecommandation,adressedes fonctionnairespourlesaiderappliquercorrectementune rglementationouunepolitique.Unecirculairecontientdesordres oudesrecommandationsquunministreadressedesfonctionnaires afinquunelgislationsoitcorrectementcompriseetapplique.Les circulairessesontmultipliesaufuretmesurequeleslois devenaientplusnombreusesetpluscomplexes.Danscertainscas,les circulairessontaussienvoyespourinformationdespersonnes morales(associationssansbutlucratif,entreprises)ouauxcitoyens euxmmes.Lescirculairessesituentauplusbasniveaudela hirarchiedesnormesjuridiques.ladiffrencedesloisetdes rglements,ellesnesontenprincipepascontraignantespourles citoyensetpourlestribunaux:ellesontavanttoutunevaleur explicativeetpratiquepourlesfonctionnaireschargsdeles appliquer.Ellescontiennentlinterprtationquunministrechargde lapplicationdeloisetdarrtsdonnedeceuxci.Cependant,ilarrive quedescirculairespubliesdeviennentunesourceformelledudroit: parsoucidescuritjuridique,lestribunauxrefuserontque ladministrationscartedescirculairesquiontreuunecertaine

publicit.Commetouslesactesadministratifs,lescirculairespeuvent fairelobjetdunrecoursauConseildtat.Outrelescirculaires interprtativesquiviennentdtredcrites,ilexistegalementdes circulairesditesindicatives,quisontlaboresdirectementparune administrationpoursefixerunelignedeconduitedansunematire oilexistedenombreuxcasdespce.Lescirculairesnepeuventpas ajouterderglesnouvellesauxrglesdjexistantes.Certainessont cependantdunegrandeporte,ycomprispolitique,danslamesure oellesdonnentuneinterprtationdansunematirecontroverse. Plusieurscirculairesenmatiredemploideslanguesdansles communesfacilitsdelargiondelanguenerlandaiseontainsi dfraylachronique,leurinterprtationdesloislinguistiquestant contestepardesadministrsfrancophones,quiontnanmoins choulesfaireannulerparunechambreflamandeduConseil dtat.LescirculairespeuventtrepubliesauMoniteurbelge.

Citoyennet

Droitsetpratiquesaccessiblesauxmembresdunecollectivit politique.Ondfinitlacitoyennetcommeunensemblededroitset depratiquesouvertsauxcitoyens:classiquement,ondistingueainsi lesdroitscivils(droitsetlibertsfondamentales),lesdroitspolitiques (droitdevote,droitdligibilit,droitdeptition)etlesdroits conomiquesetsociaux(prestationsdescuritsociale,droitau bientre).Lefaitdersiderdansuntat,unergion,uneville,ou davoirlanationalitdeteltat,nesignifiepasquelonpossde automatiquementtouslesdroitsorganissparcettecollectivit politique.Onappelletraditionnellementcitoyenceluiqui appartientunecollectivitpolitiqueetbnficiedesdroitsquelle offresesmembres:danscecas,lacitoyennetsedfinitpar oppositionaustatutdenoncitoyen(lestrangers,lesbannis,les personnesfrappesdunecondamnationinfamante).Maisausein mmedescitoyens,ilatoujoursexistdesdroitsrservscertaines catgoriesselonleurge,leurstatut,leursexe,etc.Ilyadoncdes degrsdanslacitoyennet,quivarientselonletemps,lelieuetla catgoriedepersonnesconsidre.Lesuffrageuniversel,par exemple,oudemaniregnraleledroitdevote,peuventprendre desformesdiffrentes.Onalongtempslilacitoyennetla nationalit.DanslUnioneuropennecependant,lacitoyennet europennesedfinitsurtoutcommeunensemblededroitsouverts auxressortissantsdestatsmembres,quellequesoitleurnationalit pourautantquecesoitcelledundestatsmembres.Auniveau national,desdroitssontaccordsselonuncritredersidenceplutt quedenationalit:laConstitutionbelgeaccordeainsiauxtrangers tablisenBelgiquelaplupartdesdroitsgarantisauxBelges.Lesdroits peuventgalementtregarantisindpendammentdetoutcritre: cestlecasdesdroitsdelhomme.Lacitoyennetestainsidevenue unenotiontrscomplexe,toujoursrelativeuncertainniveau danalyse.Cettenotionestdeplusenplusemployedansunsens nonjuridique.Elledsignealorslamanireparlaquellelesrsidents despaysdmocratiquesfontusagedeleursdroitspourparticiperaux dcisionsrelativeslaviepublique,pourentrerdansledbat politiqueetcontribuerladynamiquedmocratique:cestalors davantageunensembledepratiquesquededroits.Ellepeutmme,

danssonsenslepluslarge,dsignerunequalitmorale,lesimplefait desesoucieroudeprtendresesoucierdelintrtgnral (initiativecitoyenne,entreprisecitoyenne)oudunenjeubien dfini(citoyennetcologiqueparexemple).

Classesmoyennes

Catgoriesocialeregroupantlesprofessionslibrales,lartisanatetle commerce.Lesclassesmoyennessontcomposesdesindpendants, cestdiredespersonnesexerantuneactivitprofessionnellesans treliesunemployeurparuncontratdetravail.Commecatgorie socioprofessionnelle,lesindpendantsontleurproprergimede scuritsociale,quilsfinancentencotisantlInstitutnational dassurancessocialespourtravailleursindpendants(INASTI).Celuici recensait,en2010,664474indpendantsautitredelactivit principaleet209088indpendantstitredactivitcomplmentaire. Lemondedesclassesmoyennesestorganisautraversdune multitudedegroupementsprofessionnels.Environ140groupements professionnelssontreprsentsauseinduConseilsuprieurdes indpendantsetdesPME(anciennementConseilsuprieurdes classesmoyennes).Lesindpendantssontgalementregroupsdans neuforganisationsnationalesinterprofessionnelles,dontlesdeux plusimportantessontlUnievanZelfstandigeOndernemers(UNIZO) enFlandreetlaFdrationnationaledesunionsdeclassesmoyennes pourlapartiefrancophonedupays.Beaucoupdindpendantssont galementdesemployeursouontconstituunesocitquiemploie dupersonnel.cetitre,ilssontreprsentsductpatronalausein duConseilnationaldutravail(CNT)etduConseilcentralde lconomie(CCE)parlesorganisationsprcites.SiteduConseil suprieurdesindpendantsetdesPMEsitedelINASTI Divisionprofondelintrieurdunesocit,quisetraduitpardes tensionspersistantesetlacrationdegroupesetdepartisopposs lesunsauxautressurlobjetduconflit.Ensciencepolitique,leterme declivagedsigneunedivisionendeuxcampssurunsujetdonn.Les dmocratiesoccidentalesontttraverses,depuisledixhuitime sicleaumoins,pardesclivagesquiexpliquentlargementleur volutionpolitique.Suitelarvolutionindustrielleetaupassagela dmocratiereprsentative,entreautres,quatregrandsclivagesont structurlasocitcivileetlaviepolitiquedenombreuxpays europens:leclivageglisetat(aussiappelclivage philosophique),quiopposelesdfenseursdelalibertetdela prminencedelgliseauxtenantsduntatneutreetlaque, notammentquantleurrlerespectifenmatiredthique, denseignementetdassistance;leclivagepossdantstravailleurs (aussiappelclivagesocioconomique),quiopposelesbnficiaires delindustrialisationetdelapropritprivedescapitauxaux proltairesetauxsalaris;leclivageindustrieagricultureouville campagne,quiopposelesdfenseursdesintrtsindustrielset urbainsauxdfenseursdesintrtsagricolesetruraux;leclivage centrepriphrie(aussiappelclivagecommunautaireenBelgique), quiopposelestenantsduntatunitaire(voirecentralis),comme lestltatfranais,auxtenantsduneautonomie(voirede lindpendance)desrgionspriphriques,commelepermetle

Clivage

fdralisme.EnBelgique,letroisimeclivagenajamaispris dimportancemajeure,ladiffrenceduquatrimequiestlorigine delafdralisationdupaysetdecequonappellelesproblmes communautaires,quiontconnuunegrandeacuitenraison notammentdeladiversitdeslanguesparlesparlapopulation.Les clivagestraversentlecorpslectoraletdbouchenttermesurla constitutiondepartisquidfendentluneoulautreposition(partis clricaux/anticlricaux,partisbourgeois/partisouvriers,etc.).Ils peuventaussisusciterlacrationdegroupesdepressionet dorganisationsstructursenpiliers,chaquepilierpartageantune mmepositionautourdunclivagemajeur.Pardelunedivergence devues,unclivagervlesouventunrapportdeforceingalentreles tenantsdeluneetlautrethse,lesunsseflicitantoutirantprofit dunesituationquelesautressubissentoudnoncent.Ondbat beaucoup,notammentdepuislanaissancedespartiscologistes,de lmergencedunnouveauclivage,matrialisme/postmatrialisme ,quiopposeraitceuxquidonnentlaprimautauxintrtsmatriels (quilssoientdedroiteoudegauche)ceuxquidonnentlaprimaut desintrtsimmatriels(valeursthiques,environnement, scurit).

Coalition

Regroupementcirconstancieldediffrentsacteurspourpoursuivre unbutcommun.Spcialement:associationdediffrentspartispour formerungouvernement.Diffrentsacteurs,individuelsoucollectifs formentunecoalitionlorsquilssassocientdemaniretemporaire pourpoursuivreunmmebutetmenerdesactionsencommun.Des associationsoudesorganisationsnongouvernementalesforment ainsidescoalitionsponctuellespourmenerensembleunecampagne dactionspcifique.Danslecasdessyndicats,onparledactionen frontcommun.Despartispolitiquessassocientgalementde maniretemporaire(enprincipe,laduredunelgislature)pour gouvernerensembleunpays,unergionouunelocalit.Onutilise alorsletermedecoalitioncommesynonymedquipedirigeanteou degouvernement.Danscecadre,onparledegouvernementde coalitionoudecoalitiongouvernementalepoursoulignerlecaractre compositedelamajoritgouvernementale.Lesgouvernementsde coalitionserencontrentsurtoutdanslespaysoonappliquele scrutinproportionnel,quidonnerarementunseulpartilamajorit absoluedessigesauseindelassembleparlementaire.Une coalitionpeutgalementtreformelorsqueplusieurspartis,voirela totalitdespartisreprsentsauparlement,motivsparune situationexceptionnelle,dcidentdeformerungouvernement dunionnationale.Anciennement,unecoalitiontaituneentente entreouvriersouentrepatronsafindefairepressionsurlesprixou lessalaires.Jusquen1866,lecodepnalafaitdelacoalitionundlit. Parlasuite,jusquen1921,certainsmodesdactiondescoalitions ouvriressontrestspunissables. Organeexcutifdelacommune,composdubourgmestreetdes chevins,quiserpartissentdescomptencesmaisdlibrentde manirecollgiale.ParlementdelaRgiondeBruxellesCapitale

Collgedes bourgmestreet chevins

Collgedes procureurs gnraux

Collgeconstituparlesprocureursgnrauxprslescoursd'appel etplacsousl'autoritduministredelaJustice.Lecollgedcide,par consensus,detouteslesmesuresutilesenvue:delamiseenuvre etdelacoordinationdelapolitiquecriminelle;dufonctionnement etdelacoordinationduministrepublic.Lecollgedesprocureurs gnrauxestenoutrechargd'informerleministredelaJusticeetde luidonneravis,d'initiativeousademande,surtoutequestionen rapportaveclesmissionsduministrepublic. Ensembledeslecteursparticipantunelection.Cettedfinition serabienttmiseenligne. Organedavisetdinformationsurlesproblmesthiquesenmatire debiologie,demdecineetdesant.LeComitconsultatifde biothiquedeBelgiqueatcrparlaccorddecooprationdu15 janvier1993signparlAutoritfdrale,laCommunautflamande, laCommunautfranaise,laCommunautgermanophoneetla Commissioncommunautairecommune(COCOM).Ilestcomposde 43membresparmilesquelsdespersonnalitsissuesdesmilieux universitaires,desdocteursenmdecine,desavocatsetdes magistratsainsiquedesmembresreprsentantlesautorits publiquessignatairesdelaccorddecoopration.Lacompositiondu comitrespecteunquilibreentrelesdiffrentestendances idologiquesetphilosophiques,unquilibreentreleshommesetles femmesetunquilibreentremembresissusdemilieuxscientifiques etmdicauxdunepart,etdemilieuxphilosophiques,juridiqueset desscienceshumainesdautrepart.Lecomitlaboresesavis dinitiativeoulademandedesprsidentsdesdiversparlementsou dunmembredungouvernement,demmequlademandedun organismederecherchescientifique,duntablissementdesoins, duntablissementdenseignementsuprieurouduncomit dthiquelocal.Lesaviscomprennentlopiniondelensembledu comitlorsquilestpossibledeladgager,etcelledesousensembles demembreslorsquilnyapasunanimit.Lepremieravisducomit datedu12mai1997.Ilconcernaitlopportunitdunrglementlgal deleuthanasie.Parmilessujetstraitsparlesautresavis,onpeut citerlaproblmatiquedelastrilisationdeshandicapsmentaux,le clonagehumainreproductif,larecherchesurlembryonhumainin vitro,lescellulessoucheshumainesetleclonagethrapeutique,la gestationpourautrui(mresporteuses),ledondembryon,ledonde spermeetdovules.SiteduComitconsultatifdebiothiquede Belgique Runiondeministresfdraux,communautairesetrgionaux, chargedeprvenirlesconflitsdintrtentrecesdiffrents pouvoirs.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. InstitutiondelUnioneuropennequirassemblelesreprsentants descollectivitslocalesetrgionales.InstituparleTraitde Maastricht,leComitdesrgionsestcomposdereprsentantsdes collectivitslocalesetrgionales,nommspourquatreansparle

Collgelectoral Comitconsultatif debiothiquede Belgique

Comitde concertation Comitdesrgions

ConseildelUnioneuropenne.LesmembresduComitdoivent obligatoirementtredeslusoutreresponsablesdevantune assemblelue.Ilssontactuellementaunombrede344,avecun nombregaldesupplants.LeComitdsigneensonseinun prsident,unviceprsidentetunbureau.LeComitdesrgionsaun rleconsultatif.IlremetdesavisauParlementeuropen,auConseil etlaCommission.LaconsultationduComitdesrgionsest obligatoiredanslesdomainestouchantauxintrtsrgionauxet locaux,savoir:lestransports;lemploi;lapolitiquesociale;le Fondsocialeuropen;laculture;lasantpublique; lenvironnement;lnergie;lacohsionconomique,socialeet territoriale;lapolitiquedducation,formationprofessionnelle, jeunesseetsport.Danslesautresdomaines,leComitdesrgions peutrendreunavisdesapropreinitiative.Lesavissontadoptsla majoritsimple.LetraitdeLisbonneaapportuneinnovation importantedanslesmissionsduComitdesrgions:ilpeut dsormais,demmequelesparlementsnationaux,dposerun recoursauprsdelaCourdejusticedelUnioneuropennepour violationduprincipedesubsidiaritcontrelesactesquiseraient seloneuxcontrairesceprincipe.LeComitdesrgionsestorganis selonunaxedouble.Dunepart,sesmembressontregroupsen dlgationsnationalesayantchacuneleurtteunprsident. Dautrepart,ilsconstituentdesgroupespolitiquesayantchacunun secrtariat.Cesgroupesrefltentlesgroupespolitiquesdu Parlement.LeComittientsixsessionsplniresparan,Bruxelles. SiteduComitdesrgions

Comiteuropen dentreprise

Organedinformationetdeconsultationdestravailleursdes entreprisesetdesgroupesdentreprisesimplantsdanslUnion europenne.Lecomiteuropendentreprisemetenprsencela directiondungroupedentreprisesoudunesocitmultinationale avecdesdlgusdestravailleursdesdiffrentssigesrpartissurle territoiredelUnioneuropenne.Ilatinstituparladirective 94/45/CEadoptele22septembre1996parleConseileuropendes ministresdelEmploietduTravail.Sontconcernsparladirective: lesentreprisesdedimensioncommunautaire,cestdirecellesqui emploientaumoins1000travailleursdanslestatsmembreset, dansaumoinsdeuxtatsmembresdiffrents,aumoins150 travailleursdanschacundeux;lesgroupesdentreprisesde dimensioncommunautaire(ungroupecomprenantuneentreprise quiexercelecontrleetlesentreprisescontrles),cestdireceux quiremplissentlesconditionssuivantes:employeraumoins1000 travailleursdanslestatsmembres;compteraumoinsdeux entreprisesmembresdugroupedansdeuxtatsmembresdiffrents; compteraumoinsuneentreprisemembredugroupeemployantau moins150travailleursdansuntatmembreetaumoinsuneautre entreprisemembredugroupeemployantaumoins150travailleurs dansunautretatmembre.Linitiativedelacrationduncomit dentrepriserevientsoitladirectionsoitauxtravailleurs.Dansle deuximecas,ilfautquelademandesoitfaiteparaumoins100 travailleursoccupsdansaumoinsdeuxentreprisesdansaumoins deuxtatsmembres.Lapremiretapedelaconstitutiondun

comiteuropendentrepriseestconfieungroupespcialde ngociation.Celuicimetenrouteunprocessusdengociationqui peutaboutirsoitladcisionderenoncerinstalleruncomit(ou uneautreprocduredinformationetdeconsultation),soitla constitutionduncomiteuropendentreprise,soitlamiseen placeduneprocduredinformationetdeconsultationquivalente quisatisfaitlesparties.Cellescifixentlibrementlacompositiondu comit,sesattributions,laprocdure,lesmodalitsdesrunions,la priseenchargedesfraisdefonctionnement,laduredelaccord.En casderefusdeladirectionoudimpossibilitpourlegroupespcial dengociationdarriverdanslestroisansunaccordavecla direction,desdispositionssubsidiairesminimalessontprvuesparla directive.Silonsentientlaprocdureminimaleprvueparla directive,lerleducomitestassezlimit.Cetteprocdurenimpose pas,parexemple,quelinformationsoitcommunique pralablementtoutedcisionpouvantavoirdesconsquencessur laviedestravailleurs.Ladirectivelaisseaussilesoinauxpartiesde prciserquellesinformationsdoiventtrefourniesauxreprsentants destravailleurs.Ladirectiveattransposeendroitbelgeparla conventioncollectivedetravailn62conclueauseinduConseil nationaldutravaille6fvrier1996,etplusieursfoisrvise.En2009, unerefontedeladirectivede1996conduitladoptiondelaCCTn 101conclueauseinduCNTle21dcembre2010.Cetterforme concerneprincipalementlaformationdesmembresducomit europendentreprise.

Comitpermanent decontrledes servicesdepolice (ComitP)

Institutiondecontrleexternedesservicesdepolicerelevantdu Parlementfdral.Plusieurscommissionsdenquteparlementaire ontmisenlumiredesdysfonctionnementsdanslesservicesde policeetderenseignements.lasuitedelaffaireditedestueursdu Brabant,toujoursnonlucide,unecommissionparlementaire denqutesurlamaniredontlaluttecontrelebanditismeetle terrorismeestorganiseatinstallele24mai1988.Lerapport delacommission,remisle30avril1990,tablitnotammentquele contrleinternestaitrvlinadquat.Lacommissionprconisait lacrationdunorganeexternechargducontrledetouslesagents ayantunecomptencedepolice.Cestenapplicationdunplanplus gnralderformedesservicesdepolice,appelPlandela Pentecte,quefutpromulguelaloiorganiqueducontrledes servicesdepoliceetderenseignementsetdelOrganede coordinationpourlanalysedelamenacedu18juillet1991.Cetteloi creleComitPainsiquunorganedecontrlesemblablepourles servicesderenseignements(ComitR).Sontsoumisaucontrledu ComitP,lesservicesdelaPolicefdrale,lesservicesrelevant dautoritspubliquesetdorganismesdintrtpublic,dontles membressontrevtusdelaqualitdagentoudofficierdepolice judiciaireetlesfonctionnairesrelevantdediffrentsministreset servicescomptentspourrechercheretconstaterdesinfractions. Pluttquedeconstaterdesfaitsindividuelssanctionner,lerledu ComitPestdeconstaterlesdysfonctionnementsoccasionnelsdes servicesdepoliceetdeformulerdespropositionsafindyremdier. LeComitPpossdeunServicedenqutequieffectue,dinitiativeou

surrquisitionduprocureurduroi,delauditeurmilitaireoudujuge dinstructioncomptent,desenqutesjudiciairesauprsdes membresdesservicesdepolice.LeComitPsecomposedecinq membreseffectifs,dontunprsidentetunviceprsident.Un supplantestnommpourchacundeux.Toussontnommsparla Chambredesreprsentants.LeComitPremetchaqueanneun rapportdactivitquiestexaminauParlementfdralparla commissionspcialechargedelaccompagnementparlementairedu ComitP.SiteduComitP

Comitpermanent decontrledes servicesde renseignements (ComitR)

Institutiondecontrleexternedesservicesderenseignements relevantduParlementfdral.Plusieurscommissionsdenqute parlementaire|commissiondontmisenlumiredes dysfonctionnementsdanslesservicesdepoliceetde renseignements.Cestenapplicationdunplanplusgnralde rformedesservicesdepolice,appelPlandelaPentecte,quefut promulguelaloiorganiqueducontrledesservicesdepoliceetde renseignementsetdelOrganedecoordinationpourlanalysedela menacedu18juillet1991.CetteloicreleComitRainsiquun organedecontrlesemblablepourlesservicesdepolice(ComitP). Cecontrleexternesexercesurlesdeuxservicesderenseignements deltat,cestdiredunepart,laSretdeltat,etdautrepart,le Servicegnraldurenseignementetdescuritdesforcesarmes (SGR).Ilviseuneplusgrandetransparencedufonctionnementdeces services,afindegarantirlaprotectiondesdroitsquelaConstitution etlaloiconfrentauxpersonnesetdassurerlecontrledela coordinationetdelefficacitdesservicesderenseignements.Le ComitRenqutesurlesactivitsetlesmthodesdecesservices. Pourlexercicedesesmissions,ilestassistparunService denqutes.Ildisposedungreffierainsiquedunpersonnel administratifetlogistique.LeComitRjoueaussilerledorganede recoursenmatiredhabilitationsdescurit.LeComitRdresseun rapportsurchacunedesesmissionsdenqute.Cesrapports comprennentdesconclusionssurlamaniredontlesservicesde renseignementssesontacquittsdeleursmissions;ilsindiquentsi lesactivitsoulesmthodesemployesontmisenprillesdroits quelaConstitutionetlaloiconfrentauxpersonnes.Lesrapports contiennentgalementdesrecommandationsenvuederemdier auxlacunesconstates.LeComitRpeutdciderderendrepublic toutoupartiedesesrapportsetconclusions.Ildoitaupralable solliciterlavisdesministrescomptentsetenaviserleParlement.Un certainnombrededonnesnepeuventjamaistrerendues publiques,notammentlidentitdundnonciateurquidemande lanonymat,despicesetinformationssurlesenqutesjudiciairesen coursetdesdonnespossdantundegrdeclassificationsecret ousuprieur.LeComitestcomposdetroismembres,nommspar leSnat,pouruntermedecinqans,renouvelableunefois.Ilssont choisisparmidesmagistrats,deshautsfonctionnairesdepoliceou despersonnesdisposantdunelongueexprienceadministrativeou scientifique.SiteduComitR

Comitpourla prventionetla protectionau travail Commissairedu gouvernement Commission communautaire

Cettedfinitionserabienttmiseenligne.

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Institutionintervenant,danslargionbilinguedeBruxellesCapitale, danslasphredecomptencedescommunauts,etdontles responsablespolitiquessontdeslusdelaRgiondeBruxelles Capitale.Lorsdelacrationdescommunauts,ilfallaitdfinirle modedinterventiondelaCommunautfranaiseetdela CommunautflamandedanslargionbilinguedeBruxelles. CommentgarantirlaprsencedelaCommunautflamande, minoritairesurceterritoire?Commenttenircompte,dansles politiquesdelaCommunautfranaise,desBruxellois,qui reprsententprsdunquartdesfrancophones?Commentgrerles institutionsbilingues?Lescommissionscommunautaires(quiontpris lerelaisdesanciennescommissionsdelaculture)onttcrespour rpondrecesquestions.Laloispcialedu12janvier1989relative auxinstitutionsbruxelloisesorganisetroiscommissions communautaires:laCommissioncommunautairefranaise (COCOF),institutionfrancophonecomptentepourlesmatiresdela CommunautfranaisedeBruxellesCapitale;laCommission communautaireflamande(VGC),institutionnerlandophone comptentepourlesmatiresdelaCommunautflamandede BruxellesCapitale;laCommissioncommunautairecommune (COCOM),institutionbilinguecomptentepourlesmatires communesauxdeuxCommunautsdeBruxellesCapitale.Ces institutionscomprennentchacuneuneassembleetunorgane excutif,appelcollge,quidisposeduneadministration.Ellessont indpendantesdelaRgiondeBruxellesCapitaleetpossdent chacuneunepersonnalitjuridiquepropre,maisellesontpour particularitdegrerdescomptencesdescommunautsalorsque leursresponsablespolitiquesexercentncessairementunmandatau gouvernementouauparlementdelaRgion.Lecollgedechaque commissionestcomposdeministresrgionauxet,pourdeuxdes commissions,dunoudedeuxsecrtairesdtatrgionaux.Les membresdescollgesyagissententouteindpendancelgarddu gouvernementrgionalauquelilsparticipentparailleurs.Quantaux assemblesdescommissionscommunautaires,ellessontcomposes dlusauParlementbruxellois:chaquelurgionalsigeaussidans lassembledelacommissioncommunautairecorrespondantson appartenancelinguistiqueetdanslAssembleruniedela Commissioncommunautairecommune,quirassembleleslusdes deuxgroupeslinguistiquesduParlementbruxellois.Pardelces rglescommunes,lescommissionscommunautairessedistinguent fortemententreelles.LaCommissioncommunautaireflamandene

possdepasdepouvoirlgislatif:ellenexercequunrledepouvoir organisateurdanslesmatiresculturelles,lesmatires personnalisablesetlenseignement.LaCommissioncommunautaire franaiseareulemmerledepouvoirorganisateur,maisellea surtoutreulepouvoirdcrtaldanslesmatirestransfresparla Communautfranaise,cequienfaituneentitfdrepart entire.LaCommissioncommunautairecommuneestgalementune entitfdre,dotedupouvoirlgislatifdansdesmatires personnalisables.LesCommissionscommunautairesfranaiseet flamandeontenoutrehrit,le1erjanvier1995,decomptences quitaientexercesparlancienneprovincedeBrabant.Sitedela CommissioncommunautairefranaisesitedelaCommission communautaireflamande

Commission communautaire commune (COCOM)

Organepolitiquebilinguedotdupouvoirlgislatifdanscertaines matiressocialesetdesantdanslargionbilinguedeBruxelles Capitale.LaCommissioncommunautairecommuneestunedestrois commissionscommunautairescresparlaloispcialedu12janvier 1989relativeauxinstitutionsbruxelloises.LaCommission communautairecommuneestcomptente,danslargionbilinguede BruxellesCapitale,lgarddesinstitutions(servicespublics, associationssansbutlucratif)activesdansledomainedecomptence descommunautsetquinerelventpasuniquementdela CommunautfranaiseoudelaCommunautflamande.Enpratique, cettecomptencelgarddinstitutionsbilinguesselimiteau domainedesmatirespersonnalisables,cestdireauxcomptences descommunautsdanslaidesocialeetlasant:CPAS,services sociauxethpitauxpublics,maisonsderepos,servicessociauxpriv. lgarddetoutescesinstitutionsorganisesdemanirebilingue,la Commissioncommunautairecommunejouelerledepouvoir lgislatif:elleadoptedemanireautonomedesordonnancesquiont forcedeloi,cequienfaituneentitfdrepartentire.Toujours dansledomainedesmatirespersonnalisables,laCommission communautairecommuneestseulecomptente,enthorie,pourles politiquesquisadressentdirectementauxpersonnesphysiquesou quicontraignentdirectementlespersonnesphysiques.Lepouvoir lgislatifdelaCommissiondanscedomaineestcependant,en pratique,limitcertainespolitiques.Commepourlesautres commissionscommunautaires,lassembleetlorganeexcutifdela Commissioncommunautairecommunesontcompossdlus rgionauxbruxellois:sonassembleportelenomdAssemble runiedelaCommissioncommunautairecommune.Ellesecompose dugroupelinguistiquefranaisetdugroupelinguistiquenerlandais duParlementbruxellois,cestdiredelensembledesmembresde ceparlement.ToutedcisiondelAssembleruniedelaCommission communautairecommunedoitobtenirlamajoritabsoluedans chacundesdeuxgroupeslinguistiquesquilacomposent(cettergle estassouplielorsdunsecondvoteventuelsurlemmeobjet); sonorganeexcutifestlecollgerunidelaCommission communautairecommune.IlestcomposdesministresdelaRgion deBruxellesCapitale(enpratique,troisfrancophonesetdeux nerlandophones).Leprsidentdugouvernementrgionalprsidele

collgerunimaisnypossdequunevoixconsultativeetnepeut trechargdaucunecomptence,cequigarantitlaparit linguistiqueauseinducollgeruni.LAssemblerunieadoptedes ordonnancesetjoueunrledecontrlepolitiquelgardducollge runi.Lecollgeruniadoptedesarrtsetdisposedune administrationpourappliquerlesordonnancesdelAssemble runie.SiteduParlementbruxellois

Commission communautaire flamande(VGC)

Organepolitiquenerlandophonejouantunrledepouvoir organisateurlgarddesinstitutionsrelevantdelaCommunaut flamandedanslargionbilinguedeBruxellesCapitale.La Commissioncommunautaireflamande(Vlaamse Gemeenschapscommissie,ouVGC)estunedestroiscommissions communautairescresparlaloispcialedu12janvier1989relative auxinstitutionsbruxelloises.ladiffrencedesautrescommissions communautaires,laVGCnapasdepouvoirlgislatif:ellenepeut doncpasadopterdedcrets,maisseulementdesrglementsquelle adoptesouslatutelledelaCommunautflamandeetquidoivent respecteretappliquer,entenantcomptedesspcificitsbruxelloises, lesdcretsdelaCommunautflamande.LaCommunautflamande neluiayantdlguaucunedesescomptences(alorsquelaloi spcialedu12janvier1989permetunetelledlgation),laVGCdoit sebornerjouerunrledepouvoirorganisateurlgarddes institutionsflamandestabliesdanslargionbilinguedeBruxelles Capitale.LaCommissioncommunautaireflamandeestcomptente, danslargionbilinguedeBruxellesCapitale,lgarddesinstitutions (associationssansbutlucratif,coles)quirelventuniquementde laCommunautflamande,cestdire:lenseignement nerlandophone,enparticulierlescolesnerlandophones anciennementorganisesparlaprovincedeBrabant;pourles matiresculturelles,lesinstitutionsdontlesactivitssedroulenten nerlandais;pourlesmatirespersonnalisables,lesinstitutions dontlorganisationestfaiteennerlandais.SilaVGCestunorgane dcentralisetsubordonndelaCommunautflamandeBruxelles, sonassembleetsonorganeexcutifsontcompossdlus rgionauxbruxellois:sonassembleestlAssembledela Commissioncommunautaireflamande.Ellesecomposedugroupe linguistiquenerlandaisduParlementbruxellois,cestdiredeses membresquitaientcandidatsauxlectionsrgionalessuruneliste nerlandophone.UnedispositionissuedelaccordduLombard(29 avril2001)prvoyaitdyadjoindredesmembressupplmentaires, maisellenestpasappliquesuiteunarrtdelaCourdarbitrage; sonorganeexcutifestlecollgedelaCommissioncommunautaire flamande.Ilestcomposdesdeuxministresnerlandophonesdela RgiondeBruxellesCapitaleetdusecrtairedtatrgional nerlandophone.LAssembledelaVGCadoptedesrglementset joueunrledecontrlepolitiquelgardducollgedelaVGC.Le collgeadoptedesarrtsetdisposeduneadministrationafinde faireappliquerlesrglementsdelAssemble.SitedelaVGC

Commission communautaire franaise(COCOF)

Organepolitiquefrancophonedotdupouvoirlgislatifdans certainesmatiressocialesetdesantdanslargionbilinguede BruxellesCapitale.LaCommissioncommunautairefranaise,ou COCOF,estunedestroiscommissionscommunautairescresparla loispcialedu12janvier1989relativeauxinstitutionsbruxelloises. DepuisletransfertdecomptencesdelaCommunautfranaisedont elleabnfici,laCommissioncommunautairefranaiseestune entitfdrepartentire,dotedupouvoirlgislatifdansles matirestransfresparlaCommunautfranaise.Danscesmatires relevantsurtoutdelaidesocialeetdelasant,laCOCOFlgifrede manireautonomepardesdcretsquiontforcedeloidanslargion bilinguedeBruxellesCapitale.Cesmatiresreprsententplusde80 %desonbudget.LaCOCOFestaussi,danslesmatires personnalisablesnontransfresparlaCommunautfranaise,ainsi quedanslesmatiresculturellesetdenseignement,unorgane dcentralisetsubordonndelaCommunautfranaise.Dansce cadreelleadoptedesrglementssouslatutelledelaCommunaut franaise,quidoiventrespecteretappliquer,entenantcomptedes spcificitsbruxelloises,lesdcretsdelaCommunaut.Danstousles cas,laCommissioncommunautairefranaiseestcomptente,dansla rgionbilinguedeBruxellesCapitale,lgarddesinstitutions (associationssansbutlucratif,coles)quirelventuniquementde laCommunautfranaise,cestdire:lenseignement francophone,enparticulierlescolesfrancophonesanciennement organisesparlaprovincedeBrabant;pourlesmatires culturelles,lesinstitutionsdontlesactivitssedroulentenfranais; pourlesmatirespersonnalisables,lesinstitutionsdont lorganisationestfaiteenfranais.Commepourlesautres commissionscommunautaires,lassembleetlorganeexcutifdela COCOFsontcompossdlusrgionauxbruxellois:sonassemble estlAssembledelaCommissioncommunautairefranaise(ellese faitappeler,pourlepublic,Parlementfrancophonebruxellois). EllesecomposedugroupelinguistiquefranaisduParlement bruxellois,cestdiredesesmembresquitaientcandidatsaux lectionsrgionalessurunelistefrancophone;sonorganeexcutif estlecollgedelaCommissioncommunautairefranaise(ilsefait appeler,pourlepublic,gouvernementfrancophonebruxellois).Il estcomposdestroisministresfrancophonesdelaRgionde BruxellesCapitaleetdesdeuxsecrtairesdtatrgionaux francophones.LAssembleexerceunrledecontrlepolitique lgardducollge.Ellealescomptencesdunorganelgislatifdans lesmatirestransfresparlaCommunautfranaise,tandisquelle adoptedesimplesrglementsdanslesautresmatiresquisontdesa comptence.Lecollge,lui,adoptedesrglementsetdesarrts pourappliquerlesdcretsdelAssemble,etdesarrtspour appliquerlesrglementsdelAssemble.Ildisposedune administration.SitedelaCOCOF Organismefdralautonomedergulationdesmarchsdugazetde llectricitenBelgique.LaCommissiondergulationdellectricit etdugaz,dotedelapersonnalitjuridique,atinstitueparles

Commissionde rgulationde

llectricitetdu gaz(CREG)

loisdu29avril1999relativeslorganisationdumarchde llectricitetlorganisationdumarchdugaz.Elleestinvestie dunemissionconsultativeauprsdesautoritspubliques,dune part,etdunemissiondesurveillanceetdecontrledelapplication desloisetrglementsauprsdesdiffrentsoprateursdusecteur, dautrepart.Cettemissiondesurveillancesappliquenotammentau libreaccsparlesproducteursauxrseauxdetransportsnationaux (ligneshautetensionetconduitesdegaz)etauxprixfixscet effet.LesdeuxorganesinternesdelaCREGsontlecomitde directionetleconseilgnral.Lecomitdedirectionassurela gestionoprationnelle.Ildonnedesavismotivsetsoumetdes propositionsdanslescasprvusparlesloislectricitetgazet danslecontextedesobjectifsdelanotedepolitiquedu gouvernementfdral.Ilpeutgalementeffectuer,desapropre initiativeoulademandeduministrefdralenchargedelnergie oudungouvernementdergion,desrecherchesetdestudes relativesauxmarchsdellectricitetdugaz.Ltudeprospective surlapprovisionnementenlectricitetengazesttoutefoistablie parladirectiongnraledelnergieencollaborationavecleBureau fdralduplanetsoumisepouravislaCREGetventuellementaux rgions.LecomitdedirectiondoitcoopreravecleConseildela concurrencedanslinstructiondesaffairesintroduitesenvertudela loidu10juin2006surlaprotectiondelaconcurrenceconomique.Il coopregalementaveclachambredeslitigesetleservicede conciliationetdarbitragedelaCREG.Outreleprsident,lecomitde directioncomprendtroismembrestempsplein,chargs respectivementdufonctionnementtechniquedumarch,ducontrle desprixetdescomptesetdesaspectsadministratifs.Leconseil gnralestcomposdereprsentantsdespouvoirspublics (gouvernementfdral,gouvernementsdesrgions),dedlgusdes organisationsreprsentativesdestravailleursetdespetits consommateurs,dedlgusdesorganisationsreprsentativesdes employeursetdesgrandsconsommateurs,dereprsentantsdes producteurs,desgestionnairesdesrseauxdedistribution,des associationsenvironnementalesetdesintermdiairesetfournisseurs. Leconseilgnralsuperviselecomitdedirection,formuledesavis etdfinit,dinitiativeoulademandeduministrefdralencharge delnergie,lesorientationsdelapplicationdelaloilectricitet delaloigaz.LesrecourscontrelesdcisionsdelaCREGsont confisparlaloidu20juillet2005laCourdappeldeBruxelles.Au niveaueuropen,laCREGestmembreduCouncilofEuropeanEnergy Regulators(CEER),organismedecoordinationrunissantles rgulateursdelnergiedespaysdelUnioneuropenne,delIslande etdelaNorvge,ainsiquedelEuropeanRegulatorsGroupfor ElectricityandGas(ERGEG),organeconsultatifcrlinitiativedela Commissioneuropenne.Desrunionsdeconcertationrgulires sontenoutreorganisesentrelaCREGetlestroisrgulateurs rgionaux(CWAPE,BRUGELetVREG).Cesontlesrgulateurs rgionauxquisontchargsdautoriserlesdiffrentsentreprises nergtiquesvendredellectricitetdugazdansleurrgion.Ils peuventaussirmunrerpardescertificatsvertslesproducteurs dnergiesrenouvelables.Parlaloidu8janvier2012,ltatbelgea

transposlesdispositionsdutroisimepaquetnergiedictpar lEurope.Ceciimpliqueunlargissementdesmissionsconfiesla CREGetunesriedemodificationsquiinterviendront progressivementdanslecourantdelanne2012.SitedelaCREGsite duCEERsitedelacwapesitedelaVREGsitedeBrugelRe

Commission denqute Commission europenne

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Institutiondel'Unioneuropenneenchargedelapplicationdes traitseuropensetdelamiseenuvredespolitiquesdcidespar leConseildelUnioneuropenneetleParlementeuropen.La Commissioneuropenneestuneinstitutionpolitiquesuigeneris,qui n'estassimilableaucuneinstitutionnationaleniaucunorgane assurantlefonctionnementd'uneorganisationinternationale.Sa conceptionremontelacrationdelaHauteAutoritdela Communauteuropenneducharbonetdel'acier(CECA).La Commissionalemonopoledel'initiativelgislative:leConseilde lUnioneuropenneetleParlementeuropennepeuventadopterun actelgislatifquesurlabased'unepropositionlaboreparla Commission.Enamontdecettepropositionsetrouventcependant nonseulementlestraits,quidlimitentlesdomainesde comptencedel'Union,maisgalementlesorientationspolitiques adoptesparleConseil,voiredesdemandesponctuellesdumme ConseilouduParlementeuropen.Danslesmatires intergouvernementales(lapolitiquetrangreetdescurit commune,ainsiquecertainesquestionslieslacoopration policireetjudiciaire),l'adoptiond'acteslgislatifsestexclue.La Commissionformuledesrecommandationsoudesavissurles matiresprvuesparlestraits.Entantquegardiennedestraitset del'acquislgislatifdel'Union,laCommissioneuropenneestaussi charged'unemissiondecontrle:ellesurveillel'applicationdes traitsdansetparlestatsmembres.Ellepeutintroduireunrecours devantlaCourdejusticel'encontredestatsoud'institutions europennesquicommettentdesinfractionsaudroiteuropen.Elle veillel'applicationdesrgleseuropennesdeconcurrence.Ellepeut engagerdespoursuitescontredesentreprisesoudestatsmembres dontelleestimequ'ilsenfreignentlesrgles.Ellepeutprendredes mesurescontreplusieurstypesdepratiquesanticoncurrentielles,si cellesciaffectentlecommerceentretatsmembres.Elleexerceune missiond'administrationcontentieusepourlaquelleelledisposede pouvoirsd'investigation,deprvention,desanctionetd'autorisation danslecadredel'applicationdelalgislationeuropenne.Enfin, danslesdomainesol'Unioneuropennecoordonnedespolitiques, laCommissionparticipel'valuationdel'tatd'avancementdeces politiquesdanschacundestatsmembres.LaCommission europenneestencorechargedefonctionsexcutives:d'unepart, elleexcutelebudgetetgrelespolitiquescommunesdfiniesparle Conseil,ainsiquelesfondseuropens;d'autrepart,elleparticipe l'laborationdesmesuresd'excutiondesacteslgislatifs communautaires.LaCommissionalepouvoirdengocierdesaccords

commerciauxaveclespaystiers,maisellereoitpourcefairedes directivesdengociationdfiniesparleConseil,lequeldcideen dfinitivedelaconclusiondel'accord.LaCommissionestalorsle porteparoledestatsmembresdansdesenceintesinternationales tellesquel'Organisationmondialeducommerce.LaCommissionse composed'uncommissairepartatmembre,ycomprisleprsident etlehautreprsentantdel'UnionpourlesAffairestrangresetla Politiquedescurit.Elleestrenouveletouslescinqans.Le prsidentdelaCommissionestluparleParlementeuropenselon laprocduresuivante,dfinieparleTraitdeLisbonne.LeConseil europen,statuantlamajoritqualifie,proposeauParlement europenuncandidatlafonctiondeprsidentdelaCommission; sonchoixdoittenircomptedursultatdeslectionsauParlement europen.CecandidatestluparleParlementeuropenla majoritdesmembresquilecomposent.Silecandidatproposne recueillepaslamajoritauParlementeuropen,leConseilaunmois pourproposerunautrecandidat.Lehautreprsentantdel'Union pourlesAffairestrangresetlaPolitiquedescuritestnommla majoritqualifieparle

Commission paritaire

Organedengociationsocialeinstituauniveaudesbranches dactivitconomique.Langociationsocialeestorganise plusieursniveaux:auniveaudelentreprise,auniveau interprofessionnel,etunniveauintermdiaire,celuidesbranches dactivit.Cestceniveauquesontinstitueslescommissions paritaires.Cesten1919quefurentcrs,pararrtministrielou parlavolontdessyndicatsetdesorganisationspatronales,les premiersorganessectorielsdengociationdanslesgrandssecteurs industriels:mines,sidrurgie,etc.Institussurunebaseparitaire,ils sesontmultiplisdanslentredeuxguerresetontrapidementprisle nomdecommissionparitaire.Aujourdhui,lestatutdescommissions paritairesestrgiparlaloidu5dcembre1968surlesconventions collectivesdetravailetlescommissionsparitaires.Descommissions sontinstituesdansungrandnombredesecteurs.Danslesgrands secteursindustriels,deuxcommissionsparitairessontinstitues, lunepourlesouvriers,lautrepourlesemploys.Danslessecteurs olesouvrierssontpeunombreux(banques,assurances, distribution,etc.),ilexistedescommissionsparitairesmixtes, comptenteslafoispourlesouvriersetlesemploysdusecteur. Lesentreprisesquinerelventdaucunecommissionparitaire spcifiquesontplacessouslacomptencedecommissionsparitaires auxiliaires,lunepourlesouvriers(commissionparitairen150),deux autrespourlesemploys(commissionsparitairesn200et218). Danscertainssecteurssontinstituesdessouscommissions paritairesdontlacomptenceestlimite,notammentdupointde vuegographique.Lamissionprincipaledescommissionsparitaires estllaborationdeconventionscollectivesdetravailparles organisationsreprsentatives.Ellesontgalementpourmissionde prveniroudeconciliertoutlitigeentreemployeursettravailleurs. Afindaccomplircettemission,unbureaudeconciliationpeuttre instaurauseindechaquecommission.Ellesontgalementune missionconsultative,etfournissentaugouvernementfdral,au

ConseilnationaldutravailetauConseilcentraldelconomie,leur demandeoudinitiative,desavissurlesmatiresquirelventdeleur comptence.Laloidu5dcembre1968stipulequelescommissions etsouscommissionsparitairessontcomposes:dunprsidentet dunviceprsident,indpendantsdesintrtsreprsentset nommspararrtroyal.Ilssontplacssouslautoritduministrede lEmploietduTravail;enpratique,cesontleplussouventdes conciliateurssociauxduSPFEmploi,TravailetConcertationsociale, quiassumentcestches;dunnombregaldereprsentants dorganisationsdemployeursetdorganisationsdetravailleurs; daumoinsdeuxsecrtaires,nommsenprincipeparleministrede lEmploietduTravail.Encequiconcernelesorganisationsde travailleurs,seulescellesquirunissentlesconditionsde reprsentativitprvuesparlaloidu5dcembre1968entrenten lignedecompte.IlsagitdelaCSC,delaFGTBetdelaCGSLB,oupour lesdeuxpremires,deleurscentralesprofessionnelles.Encequi concernelesorganisationsdemployeurs,leurreprsentativitest reconnueparleministredelEmploietduTravailsurlabasedune enquteetaprsavisduConseilnationaldutravail

Commission parlementaire

Groupedeparlementaireschargdelexamendespropositionsou projetslgislatifsdansunematiredtermine.Composedun nombrelimitdeparlementairesdsignsenrespectantla proportionentrelesdiffrentsgroupespolitiques,lescommissions sontlesprincipauxrouagesdelactivitlgislative.Ilexistedes commissionspermanentes(commissiondelajustice,commissiondes affairessociales,commissiondesrelationsextrieuresetdela dfense)etdescommissionstemporairescrespourrpondre unobjectifprcis.Lescommissionsexistentdanslesassembles parlementairestantauniveaufdralquauniveaudes communautsetdesrgions.Latcheprincipaledescommissionsest lexamenetladiscussiondesprojetsetpropositionsdeloi,dedcret etdordonnance.Avantdtreventuellementapprouvsensance plnire,lespropositionsetprojetsdeloissontexaminsen commissions.Durantcetexamen,lestextespeuventtreamends. Lescommissionspeuventrecourirdesauditions.Leurtravailsurun texteseconclutparlevote,dabordarticlepararticle,puissur lensembledutextepropos,etparlardactiondunrapport.Le rapportetletexteventuellementadoptparlacommissionsont transmislassembleplnirequiestalorschargedexaminerle texteetdesexprimersontourparunvote.laChambredes reprsentantsetauseindesparlementsdesrgionsetdes communauts,lescommissionsparticipentgalementaucontrle politique:ellesentendentlesinterpellationsetlesrponsesaux questionsposesparlesparlementaires.Lacommission parlementairedeconcertationaunefonctiondiffrente.Elle rassembledesmembrestantduSnatquedelaChambreetapour tchelerglementdesconflitsdecomptenceentrelesdeux assemblesfdrales.noterquenesontpasvisesiciles commissionsdenquteparlementaire.

Commission parlementairede concertation

CommissioncomposeparitairementdemembresduSnatetdela Chambre,chargedelacoordinationdestravauxentrelesdeux assembles.LaCommissionparlementairedeconcertationest instaureparlarticle82delaConstitution.Ellesecomposede11 snateurs,dontleprsidentduSnat,etde11membresdela ChambredesReprsentants,dontsonprsident.Ilssontnomms pourladuredelalgislature,proportionnellementaupoids respectifdesgroupespolitiques.LaCommissionestchargedergler lesventuelsconflitsdecomptenceentrelesdeuxassembles quantleurrlerespectifdansladoptiondeslois.Depuis1993,trois procdureslgislativessonteneffetpossibles,enfonctiondes matires:monocamrale,bicamraleetbicamraleoptionnelle.La Commissiondcidedelaprocduresuivreencasdeconflit dinterprtation,ventuellementaprsavoirdemandlavisdu Conseildtat.Ellepeutgalement,souscertainesconditions, allongerouraccourcirlesdlaisprvusdanslecadredelaprocdure bicamrale.LaCommissiondcidelamajoritabsoluedesmembres dechacunedesesdeuxcomposantes.dfaut,ellestatuela majoritdesdeuxtiersdelensembledesesmembres. Commissionchargedeveillerl'applicationdesloissurl'emploides languesenmatireadministrative.LaCommissionpermanentede contrlelinguistiqueestcomposedunprsidentnommparla Chambredesreprsentantsetdeonzemembres(cinq nerlandophones,cinqfrancophones,ungermanophone).Les membresnerlandophonesetfrancophonesconstituentdeux sections.Lasectionnerlandaiseestcomptentepourtouteaffaire relativelemploideslanguesenmatireadministrativelocalise danslargiondelanguenerlandaise,lexceptiondescommunes facilits.Demme,lasectionfranaiseestcomptentepourtoute affairelocalisedanslargiondelanguefranaise,lexceptiondes communesstatutspcial.Lassembledessectionsruniesest comptentepourtouteautreaffaire.Lemembregermanophonede laCommissionnintervientquepourlesaffaireslocalisesdansla rgiondelangueallemandeoudanslescommunesfacilitsqui bordentcettergionlinguistique(MalmedyetWaimes).La Commissionestnotammentconsulteparlegouvernementfdral enmatiredefixationdescadreslinguistiquesdansl'administration fdraleetdanslestablissementspublics.Laloispcialedu16juillet 1993arenforclerledelaCommissionpermanentedecontrle linguistiqueenpermettantauxparticuliersdintroduiredesplaintes auprsdessectionsrunies.Cellescipeuventsesubstituerune communefacilitsouunecommunedelarrondissement administratifdeBruxellesCapitalequi,malgrunavertissementdela Commission,nerespectepaslalgislationsurlemploideslanguesen matireadministrative.Lesplaignantsdoiventjustifierdelintrt quilsontlaffaire. Entitfdrepossdantlepouvoirlgislatifetexcutifdansquatre grandsdomainesdecomptence.Lestroiscommunautssont,avec lestroisrgions,lescomposantesdeltatfdralbelge.Lestrois

Commission permanentede contrle linguistique

Communaut

communautssont:laCommunautfranaise,laCommunaut flamandeetlaCommunautgermanophone.Envertudesarticles 127129delaConstitution,laCommunautfranaiseetla Communautflamandelgifrentpardcretdanslesmatires suivantes:lesmatiresculturelles,quiincluententreautresles mdias,lesportetlesloisirs;lenseignement,descoles maternellesauxuniversits;lesmatirespersonnalisables,relevant delasantoudelaidesociale;certainsaspectsdelemploides langues.Larticle130delaConstitutionattribuelesmmesmatires laCommunautgermanophone,saufencequiconcernelemploi deslangues.Danstoutescesmatires,lescomptencesdes communautsconnaissentdesexceptionsaubnficedelAutorit fdrale.Lescommunautsexercentconcrtementdescomptences variablesduncaslautrecar:outresescomptencespropres,la CommunautflamandeexerceaussilescomptencesdelaRgion flamande;laCommunautfranaiseetlaCommunaut germanophoneontfaitjouerdesmcanismesdetransfertde comptencesquirestreignentlescomptencesdelapremireetqui largissentcellesdelaseconde.ladiffrencedesrgions,la Constitutionnattribuepaschaquecommunautunterritoirequilui estpropre.Elledisposenanmoinsquelesdcretsdescommunauts ontforcedeloisurdesterritoiresdfinisparlesrgionslinguistiques. DanslargionbilinguedeBruxellesCapitale,lactiondesdeux grandescommunautsestcomplteparcelledescommissions communautaires.Chaquecommunautdisposedunparlement,dun gouvernement,duneadministrationetdunfinancement.Leur pouvoirlgislatifsaccompagnedecomptencesauxiliairesquileur donnentlesmoyensdeleurpolitique.Lescommunautsntanten outrepassoumisesunetutelledelAutoritfdrale,elles possdentunepleineautonomiedansleursdomainesde comptence.Lesorganeslgislatifsetexcutifsdestrois communautssont:leParlementdelaCommunautfranaiseetle gouvernementdelaCommunautfranaise;leParlementflamand etlegouvernementflamand;leParlementdelaCommunaut germanophoneetlegouvernementdelaCommunaut germanophone.ladiffrenceduniveaufdral,ilnyadoncquune assemblelgislativepourchaquecommunaut,etlesmembresdes gouvernementsdecommunautnesontpasnommsourvoqus parleroi.

Communaut flamande

Unedestroiscommunautscomposantltatfdral,comptente danslargiondelanguenerlandaiseetdanslargionbilinguede BruxellesCapitale.CommelaCommunautfranaise,la Communautflamandepossdelepouvoirlgislatifdansquatre domainesenvertudesarticles127129delaConstitution:les matiresculturelles,quiincluententreautreslesmdias,lesportet lesloisirs;lenseignement,descolesmaternellesauxuniversits; lesmatirespersonnalisables,relevantdelasantoudelaide sociale;certainsaspectsdelemploideslangues.Danstoutesces matires,lAutoritfdraleconservecertainescomptences prcises.Depuis1980,laCommunautflamandeexerceaussitoutes lescomptencesdelaRgionflamande,envertudunmcanisme

prvuparlarticle137delaConstitution.Leparlementetle gouvernementdelaCommunautflamandeontainsiunedouble sriedecomptences:auxdomainesdjnumrsilfaut notammentajouterlescomptencesrelativelamnagementdu territoire,lenvironnement,aulogement,lagriculture,lemploi, lconomie,aucommerceextrieur,lnergie,auxpouvoirs locaux,auxtravauxpublicsetauxtransports.Danslesmatires attribuesauxcommunauts,lesdcretsdelaCommunaut flamandesappliquentdanslargiondelanguenerlandaiseetdans largionbilinguedeBruxellesCapitale.Cependant,danscette dernirergionlinguistique,lesdcretsnepeuventpasporter directementsurlespersonnes,maisseulementsurlesinstitutions (servicespublics,associationssansbutlucratif)tabliesdansla rgionquiutilisentlenerlandaisdansleursactivitsouleur fonctionnement.Dautrepart,laCommunautflamandenexerce aucunecomptenceenmatiredemploideslanguesdanslargion bilinguedeBruxellesCapitalenidanslesdouzecommunesfacilits delargiondelanguenerlandaise.Enfin,lesdcretsdela Communautflamanderelatifsauxmatiresattribuesauxrgions sappliquentuniquementdanslargiondelanguenerlandaise.Les comptencesdelaCommunautflamandesontmisesenuvrepar leParlementflamandetparlegouvernementflamand,cedernier disposantduneadministration,leMinistredelaCommunaut flamande(MinisterievandeVlaamseGemeenschap).LeParlement flamandlitlesmembresdugouvernementflamand,pas ncessairementensonsein.TousdeuxsontinstallsBruxelles, capitaledelaCommunautflamande.Legouvernementflamand participeaupouvoirlgislatif(ilpeutlaborerdesprojetsdedcretet dposerdesamendements)etexercelepouvoirexcutifenadoptant lesarrtsncessaireslapplicationdesdcrets.Legouvernement estresponsabledevantleparlement.Legouvernementflamand comporteaumoinsunministredomicilidanslargionbilinguede BruxellesCapitale.Dansunsoucidecoordinationaveclaminorit flamandedeBruxelles,ilarrivequilcompteunministrequiesten mmetempsmembredugouvernementbruxellois.LaCommunaut flamandedisposedunfinancementdoriginefdrale,pourses comptencescommunautairescommepoursescomptences rgionales,etdecomptencesauxiliairesquiluidonnentlesmoyens desapolitique.Elleestdoncpleinementautonomedansles domainesdesacomptence.SitedelaCommunautflamande

Communaut franaise

Unedestroiscommunautscomposantltatfdral,comptente danslargiondelanguefranaiseetdanslargionbilinguede BruxellesCapitale.CommelaCommunautflamande,la Communautfranaisepossdelepouvoirlgislatifdansquatre domainesenvertudesarticles127129delaConstitution:les matiresculturelles,quiincluententreautreslesmdias,lesportet lesloisirs;lenseignement,descolesmaternellesauxuniversits; lesmatirespersonnalisables,relevantdelasantoudelaide sociale;certainsaspectsdelemploideslangues.Danstoutesces matires,lAutoritfdraleconservecertainescomptences prcises.Depuisle1erjanvier1994,laCommunautfranaise

nexerceplustoutescescomptences.Elleaeneffetappliquun mcanismedetransfertquiapoureffetquecertainesdeses comptencesontttransfreslaRgionwallonne(quilesexerce danslargiondelanguefranaise)etlaCommission communautairefranaise(COCOF)(quilesexercedanslargion bilinguedeBruxellesCapitale).Lesmatirestransfressontsurtout desmatirespersonnalisables.LesdcretsdelaCommunaut franaisesappliquentdanslargiondelanguefranaiseetdansla rgionbilinguedeBruxellesCapitale.Cependant,danscettedernire rgionlinguistique,lesdcretsnepeuventpasporterdirectementsur lespersonnes,maisseulementsurlesinstitutions(servicespublics, associationssansbutlucratif)tabliesdanslargionquiutilisentle franaisdansleursactivitsouleurfonctionnement.Dautrepart,la Communautfranaisenexerceaucunecomptenceenmatire demploideslanguesdanslargionbilinguedeBruxellesCapitale,ni danslessixcommunesfacilitsdelargiondelanguefranaise.Les comptencesdelaCommunautfranaisesontmisesenuvrepar leParlementdelaCommunautfranaiseetparlegouvernementde laCommunautfranaise,cedernierdisposantduneadministration, leMinistredelaCommunautfranaise.LeParlementdela Communautfranaiselitlesmembresdugouvernement,pas ncessairementensonsein.TousdeuxsontinstallsBruxelles, capitaledelaCommunautfranaise.Legouvernementparticipeau pouvoirlgislatif(ilpeutlaborerdesprojetsdedcretetdposer desamendements)etexercelepouvoirexcutifenadoptantles arrtsncessaireslapplicationdesdcrets.Legouvernementest responsabledevantleparlement.Legouvernementdela Communautfranaisecomporteaumoinsunministredomicili danslargionbilinguedeBruxellesCapitale.Dansunsoucide coordinationentreentitsfdresfrancophones,lesmembresdu gouvernementdelaCommunautfranaisepeuventtreenmme tempsmembresdugouvernementwallonoudugouvernement bruxellois.LaCommunautfranaisedisposedunfinancement doriginefdrale,etdecomptencesauxiliairesquiluidonnentles moyensdesapolitique.Elleestdoncpleinementautonomedansles domainesquirestentdesacomptence.LenomdeCommunaut franaise,fixparlaConstitution,atcritiqu.Depuis1999,la Communautaadoptdautresdnominationsdanssesactesde gestionquotidienne(CommunautWallonieBruxelles,Communaut franaiseWallonieBruxelles).SitedelaCommunautfranaise

Communaut germanophone

Unedestroiscommunautscomposantltatfdral,comptente danslargiondelangueallemande.CommelesCommunauts franaiseetflamande,laCommunautgermanophonepossdele pouvoirlgislatifdans:lesmatiresculturelles,quiincluententre autreslesmdias,lesportetlesloisirs;lenseignement,descoles maternellesauxuniversits;lesmatirespersonnalisables,relevant delasantoudelaidesociale.Danstoutescesmatires,lAutorit fdraleconservecertainescomptencesprcises.Encequi concernelemploideslangues,lescomptencesdelaCommunaut germanophonesebornentlemploideslanguespour lenseignementdanslestablissementscrs,subventionnsou

reconnusparlespouvoirspublics.Enoutre,laCommunaut germanophoneexercedescomptenceslgislativesdansdes matiresrgionales.Unmcanismedetransfertapoureffetque certainescomptencesdelaRgionwallonneontttransfrespar cellecilaCommunautgermanophone,quilesexercedansla rgiondelangueallemande.Lesmatirestransfressontdordre culturelouconomique,ourelativesauxpouvoirslocaux.Lesdcrets delaCommunautgermanophone,quiontlammevaleurjuridique queleslois,sappliquentdanslargiondelangueallemande.Les comptencesdelaCommunautgermanophonesontmisesen oeuvreparleParlementdelaCommunautgermanophoneetparle gouvernementdelaCommunautgermanophone,cedernier disposantduneadministration,leMinistredelaCommunaut germanophone(MinisteriumderDeutschsprachigenGemeinschaft). LeParlementdelaCommunautgermanophonelitlesmembresdu gouvernement,pasncessairementensonsein.Tousdeuxsont installsEupen,capitaledelaCommunautgermanophone.Le gouvernementparticipeaupouvoirlgislatif(ilpeutlaborerdes projetsdedcretetdposerdesamendements)etexercelepouvoir excutifenadoptantlesarrtsncessaireslapplicationdes dcrets.Legouvernementestresponsabledevantleparlement.La Communautgermanophonedisposedunfinancementdorigine fdrale,etdecomptencesauxiliairesquiluidonnentlesmoyensde sapolitique.Elleestdoncpleinementautonomedanslesdomaines desacomptence.SitedelaCommunautgermanophone

Commune

Collectivitterritorialedoted'organesdmocratiquesissus d'lectionsausuffrageuniversel.Lescommunessontdesentits politiquesdontlorigineremonteauMoyenge,lorsqueleshabitants desbourgssesontprogressivementaffranchisdelautorit seigneuriale.AprslafindelAncienRgime,lacentralisation administrativequiaaccompagnlaformationdestatsaentran unetransformationdescommunesenentitsterritoriales administrativessoumiseslautoritdupouvoircentral.EnBelgique sestralisunquilibreentrelautonomiecommunaleetlavolont centralisatricedeltat,ainsiquenattestelaloicommunaleadopte en1836.Cestainsiquelescommunesexercentunedoublefonction. Dunepart,ellessontdescollectivitspolitiquesautonomes,dotes deleurproprepouvoirdedcision:ellessontlibresdeprendredes initiativesdanslamesureolaloineleurinterditpasdelefaire.Les communesmnentainsidespolitiquesenmatiredelogement,de tourisme,depromotionconomique,dactivitsculturelleset sportives,etc.Dautrepart,ellessontdespouvoirslocaux subordonns:ellessontchargesdelexcutiondecertaines dcisionsprisespardautrespouvoirs.Parexemple,lescommunes ontlobligationdecreretdecofinanceruncentrepublicdaction sociale(CPAS),dorganiserlenseignementcommunalprimaire,de tenirlesregistresdeltatcivil,dtablirleslisteslectorales, dentretenirlesvoiriescommunalesetdeveilleraumaintiende l'ordre.Cettederniremissionestassureparlapolicelocale,quiest organiseparzonedepolicesoitmonocommunale,soit pluricommunale.Lebourgmestrecumuleladoublequalitdechefde

lacommuneetdereprsentantdupouvoircentraldanslacommune. Deuxpouvoirssuprieursexercentunetutellesurlesdcisions communales,laprovinceetlargion(laCommunaut germanophone,pourlescommunessituesdanslargiondelangue allemande).Cesontsurtoutlesactesrelevantdel'autonomie communalequisontsoumislatutelle.Lebudgetcommunaldoit galementtreapprouvparl'autoritdetutelle.Lebudgetdes communesestalimentparplusieurssourcesdefinancement:le Fondsdescommuneslesimpositionscommunales(centimes additionnelsprlevssurcertainsimpts,taxes);lessubventions despouvoirssuprieurs;lesrevenusdupatrimoinecommunaletles donations;lesrtributionsliesauxservicesettablissements communaux;lesemprunts.Pouraccomplirsesdiffrentesmissions, lacommunepeutadopterunegestiondirecteparlesservices communauxouunegestionindirecte.Encasdegestionindirecte,la communesassociedautrescommunespourremplircertaines tches,qu'ellenepourraitpasassumerseule,encrantdes intercommunales,parexemplepourladistributiondel'eau,dugazet del'lectricit.Ellepeutaussicrerdesasbloudesrgies communalesautonomes,ouconfierlagestionunparticulierouun organismedintrtpublic(onparledanscecasdeconcession, commepourlessocitsdetransporturbain,lagestiond'unhall omnisportoud'unepiscine).Chaquecommunecomporteune assembledlus,leconseilcommunal,lulorsdeslections communalesquiontlieutouslessixans,etunexcutif,lecollgedes bourgmestreetchevins,appellecollgecommunalenRgion wallonne.Danscettergion,lecollgecommunalcomprend galementleprsidentducentrepublicd'actionsociale(CPAS).Les communessontrgiesparlaNouvelleloicommunale.Depuisle1er janvier2002,cetteloiestdevenuedanspresquetoussesaspectsune comptencedesrgions.IlyaenBelgique589communes:308en Flandre,262enWallonieet19danslaRgiondeBruxellesCapitale. Sitedel'Uniondesvillesetcommunesbelgessitedel'Uniondesvilles etcommunesdeWalloniesitedel'Associationdelavilleetdes communesdelaRgiondeBruxellesCapitalesitedelaVereniging van

Commune facilits

Communequidoitoffrirdesfacilitsadministrativesauxhabitants quiemploientuneautrelangueofficiellequecelledelacommune.La crationdefacilitsadministrativesestuneconsquencedeslois linguistiquesquirglentlemploideslanguesenBelgique.Endehors des19communesdelargionbilinguedeBruxellesCapitale,toutes lescommunesdoiventemployer,dansleursactesetdansleurs relationsavecleursadministrs,lalangueofficielledelargion linguistique(franaise,nerlandaiseouallemande)danslaquellese situelacommune.Cetunilinguismedesservicesposeproblmedans lescommunesohabiteuneminorit(voireunemajorit) dhabitantsquiemploientuneautrelangueofficielle.Desfacilitsont donctoctroyesauxhabitantsdecertainescommunes,quileur permettentdobtenirlesactes,informations,certificatsetautres documentsadministratifsdansuneautrelangueofficiellequecellede lacommune,etdemployercetteautrelanguedansleursrelations

aveclacommune(cergimeatrestreint,pourcequiconcerneles communesdelanguenerlandaise,parladoptiondecirculairestrs controverses).Ilexiste27communesfacilitsautotal,soit:des communesdelanguenerlandaiseavecfacilitspourles francophones(danslapriphriebruxelloise:Drogenbos,Kraainem, Linkebeek,RhodeSaintGense,Wemmel,WezembeekOppem;sur lafrontirelinguistique:Bivne,EspierresElchin,Fourons, Herstappe,Messines,Renaix);descommunesdelanguefranaise avecfacilitspourlesnerlandophones(CominesWarneton, Enghien,Flobecq,Mouscron,situessurlafrontirelinguistique); descommunesdelanguefranaiseavecfacilitspourles germanophones(MalmedyetWaimes);lesneufcommunesde langueallemande,avecfacilitspourlesfrancophones.Les communesfacilitssontaussiappelescommunesstatut linguistiquespcial.Lesfacilitsadministrativesquelescommunes sontcontraintesdoffrirvarient,dansledtail,dungroupede communeslautre.Labonneapplicationdesloislinguistiques tablissantcergimedefacilitsloisquinenprvoientpasla limitationdansletempsestvrifieparlaCommission permanentedecontrlelinguistique,lecollgedesgouverneurs,le gouverneuradjointdelaprovincedeBrabantflamand,le commissairedarrondissementMouscronetlecommissaireadjoint Tongres.Uneloifixantlergimelinguistiquedanslenseignement reconnatgalement,pourcertainescommunesetdanscertaines conditions,ledroitcrerunenseignementgardienetprimairedans uneautrelangueofficiellequecelledelacommune.Enoutre,pour certainesdescommunescitescidessus,desrglesgarantissentles droitspolitiquesdesdeuxcomposanteslinguistiquesdela population.Cesmesuresvisentviterquedesminorits linguistiquessoientsoumisessansprotectionlalgislationetla tutelledelargiondontdpendleurcommune(Rgionflamandeou Rgionwallonne),maisaussiviterquedescommunespuissent prendredesdcisionsdommageablespourunepartiedela population.Lesmesuresadoptesvarientdungroupedecommunes lautre;lescommunesfaisantlobjetdesrgleslespluscomplexes etlesplusspcifiquessontlessixcommunesdelapriphrie bruxelloise,Fourons(danslargiondelanguenerlandaise)et CominesWarneton(danslargiondelanguefranaise).Parailleurs,il existegalementdesmcanismesprotgeantlaminorit nerlandophonedanslescommunesdelargionbilinguede BruxellesCapitale.

Comptences auxiliaires

Comptencescomplmentairesattribuesunpouvoirpourlui permettredaccomplirpleinementsamission.Onvoque gnralementlescomptencesauxiliairesproposdescommunauts etdesrgions,maislanotionvautpourtoutniveaudepouvoir,y comprislAutoritfdrale.Lescomptencesauxiliairessontdes comptencescomplmentairesattribuesunpouvoirpourlui permettredexercerpleinementsescomptencesdebase,quil sagissedunpouvoirlgislatif,duneautoritlocale(communeset provinces),dunpouvoirorganisateur,etc.ladiffrencedes comptencesimplicites,lescomptencesauxiliairessont

explicitementfixesparlaConstitutionoupardeslois.Toutesles entitsfdressesontvuattribuerdescomptencesauxiliaires quasiidentiques,quileurdonnentpratiquementlesmmesmoyens dactionquelAutoritfdraledansleursphredecomptence.Il sagit,pourlessentiel:decomptencesenmatirederelations internationales,dontledroitdeconcluredestraitsetdavoirune reprsentationltranger;decomptencesenmatirede recherchescientifique:leprincipedebaseestquechaquepouvoir disposedescomptencesenrecherchescientifiquedanslesmatires quiluisontattribues,ycomprislarecherchescientifiquedpendant dedispositionsinternationales;dudroitdeconcluredesaccordsde coopration;dudroitdeprendrelesmesuresncessairesen matiredinfrastructures;dudroitdecreretdegrerunservice publicdcentralis:crationdeservices(dontlesorganismes dintrtpublic),dtablissementsetdentreprises,ouprisesde participationsencapital;dudroitorganiserunetutellespcifique surlespouvoirslocaux;dudroitdepremption(droitprfrentiel pourlachatdunbien)etdudroitdexpropriationpourcause dutilitpublique;decomptencespnales,cestdiredudroit rigereninfractionlesmanquementslalgislationpropreun niveaudepouvoir,tablirdespeinespourcesmanquements,etc. Danstouslescasdefigure,lescomptencesauxiliairessexercent dansleslimitesfixesparlaConstitutionetparleslois,etaumoyen denormesjuridiques.Lescomptencescitescidessusvalentpour touteslesentitsfdres,ycomprisdanslecadreduntransfertde comptences:lentitquibnficiedunteltransfertreoitaussiles comptencesauxiliairesquitaientattachesauxmatires transfres.

Comptences implicites

Comptencesquinesontpasexplicitementattribuesuneautorit publique,maisdontelledoitdisposerpouraccomplirsamission. Commeleurnomlindique,etladiffrencedescomptences auxiliaires,lescomptencesimplicitesnesontpasattribuesdansle dtailtelleoutelleautorit.Ledroitreconnatcependantaux pouvoirslgislatifs(Autoritfdraleetentitsfdres)la possibilitdeprendredesdispositions,parlaloi,ledcretou lordonnance,dansdesdomainesquinefontpaspartiedeleurs comptences,maissurlesquelsilleurfautimprativementlgifrer pourpouvoirexercerleurscomptences.Cestainsi,parexemple, quelaCourdarbitrageareconnuledroitauxentitsfdresde prendredesdispositionscomplmentairesenmatiredemarchs publics,conditionqueleurchampdapplicationresterestreint.Il fautbiennoterqueseulesdesdispositionsrigoureusement ncessaireslexercicedesescomptencespeuventainsitreprises paruneautoritpublique:ellenepeutpasprofiterdescomptences implicitespourlargirsescomptences.Enoutre,selonla jurisprudencedelaCourdarbitrage,lesdispositionsprisesparune autoritenvertudesescomptencesimplicitesnepeuventavoir quuneincidencemarginalesurlexercicedescomptencesdune autreautorit.Lesconflitsdecomptencequipourraientsurgir causedunrecoursauxcomptencesimplicitessontrglsparlaCour darbitrage.SitedelaCourdarbitrage

Comptences rsiduelles

Dansuntatfdral,ensembledescomptencesquireviennentun niveaudepouvoirparcequellesnesontpasattribuesauxautres niveauxdepouvoir.Contrairementcequeleurnomsemble indiquer,lescomptencesrsiduellessontduneimportance majeure.Jusquprsent,enBelgique,lescommunautsetles rgionsnepossdentquelescomptencesquileursont explicitementattribuesparlaConstitutionetparlesloisderformes institutionnelles.Ellesontdoncunchampdecomptencelimitce quonappelledescomptencesattribues.Touteslesautres comptences,quonappellersiduelles,appartiennentdedroit lAutoritfdrale:celasignifiequetouteinterventionpubliquedans undomainenonattribuauxentitsfdresrevientaupouvoir fdral(parexemplesilsagitdunnouveaudomainedintervention publique).Actuellement,lescomptencesrsiduellessontplus importantes,aumoinsentermesbudgtaires,quelescomptences attribuesauxcommunautsetauxrgions.Cependant,lesystme quivientdtredcritdevraitthoriquementtreinvers.Eneffet,ce systmequitaitlargleaudbutduprocessusdefdralisationde ltatnereposeplus,depuis1993,quesurunedispositiontransitoire delaConstitution.Cellecidisposeaucontraire,ensonarticle35,que lautoritfdralenadecomptencesquedanslesmatiresque luiattribuentformellementlaConstitutionetlesloisportesenvertu delaConstitutionmme,lescommunautsoulesrgionstant comptentespourtouteslesautresmatiresdanslesconditionset selonlesmodalitsfixesparuneloispciale.LaConstitutionimpose doncunmcanismeinverseceluiactuellementenvigueur:uneloi spcialedevraitfixerlalistelimitativedesmatiresattribues lAutoritfdrale,touteautrematiretantalorsdelacomptence descommunautsoudesrgions.CettedispositiondelaConstitution ntanttoujourspasapplique,lergimetransitoireresteenvigueur etconfiedonclescomptencesrsiduelleslAutoritfdrale.Si elleestunjouradopte,laloispcialequiattribueralAutorit fdralesescomptencespropresetquiconfieradslorsles comptencesrsiduellesauxentitsfdrespourraitrestreindre considrablementlechampdescomptencesfdrales. Capacitconcurrentielledesentreprises,notammentsurleplan international.Lasauvegardedeleurcomptitivitsurleplan internationalestunecontrainteconomiquequisimposeaux entreprisesdansuneconomieouverte.Lamondialisation,quia accentulouverturetraditionnelledelconomiebelge,amisles entreprisesdupaysenconcurrenceavecdesconomiesolescots delamainduvresontplusbas.Cettevolutionaeudes consquencessurlesystmedelaconcertationetdelangociation sociale.Laloidu26juillet1996relativelapromotiondelemploiet lasauvegardeprventivedelacomptitivitprvoitunmcanisme destinprvenirlesdifficultsduesunepertedecomptitivit desentreprises.Cetteloimetenplaceunmcanismequicouplede manireformellelesproblmatiquesdelemploietdela comptitivitaveclangociationdelaccordinterprofessionnel. Celuiciestappelencadrerlesngociationssectoriellespardes

Comptitivit

mesurescontraignantesvisantmaintenirousauvegarderla comptitivitdesentreprises.Lemcanismecomportedabordune phasedtudeetdobservationdelasituationdelconomiedupays etensuiteunephasedengociation.Deuxfoisparan,avantle31 janvieretle31juillet,leConseilcentraldelconomieetleConseil nationaldutravailmettentunrapportcommunsurlvolutionde lemploietducotsalarialenBelgiqueetdanslespaysderfrence (laFrance,lAllemagneetlesPaysBas).Cerapportcomporte galementuneanalysedelapolitiquedecestatsenmatirede salairesetdemploi,ainsiquedesmotifsduneventuellevolution divergentedelaBelgiqueparrapportcespays.Ilestgalementfait rapportsurlesaspectsstructurelsdelacomptitivitetdelemploi. Lecaschant,dessuggestionssontformulesenvuedapporterdes amliorations.Laphasedelangociationsalarialepeutdbuterau niveauinterprofessionnelaprsquunrapporttechniqueaittmis surlamargemaximaledisponiblepourlvolutionducotsalarialsur labasedelvolutiondesdeuxderniresannesainsiquede lvolutionducotsalarialattenduedanslespaysderfrence.Une foisfixeauniveauinterprofessionnelparlesinterlocuteurssociaux, lamargesimposeimprativementauxngociateurspatronauxet syndicauxappelsrenouvelerlesconventionscollectivesdetravail danslesngociationssectoriellesquisedroulentdansles commissionsparitaires.Enpratiquecependant,lanormereste seulementindicativeetlessanctionsprvuesparlaloinesontpas appliques.

Comptegnralde lEtat

Tableaureprenanttouteslesoprationsbudgtaires(compte d'excutiondubudget),patrimoniales(comptedesvariationsdu patrimoine)etdetrsorerie(comptedelatrsorerie)excutesdu 1erjanvierau31dcembred'uneannedtermine.Ilfautbien distinguerlecomptegnraldel'tat,quitablitlasituation financiredeceluici,aprsenregistrementdesoprationseffectues aucoursdel'exercicecoul,etlebudgetdel'tat,quiestla prvisiondesrecettesetdesdpensesaucoursdel'exercicevenir. Lecomptegnralesttablilorsquelescomptessontarrts,cequi veutdirequerecettesetdpensessontfixesdfinitivement.Le comptegnraldel'tatesttabliparleSPFFinances.LaCourdes comptesl'examineetfaitpartdesesobservations.LaChambredes reprsentants,surpropositiondugouvernement,arrtelaloide comptes.Laloidecomptes,ouloiderglementdfinitifdubudget, estvoteplusieursannesaprslaclturedel'annebudgtaire considre,cequiatl'originedenombreusescritiques. Discussionsentrelesinterlocuteurssociauxetungouvernementsur desmatiresconomiquesetsociales.Danslelangagecourant,le termedeconcertationdsignetouteformederelationsentredes organisationspatronalesetdesorganisationssyndicalesauxquelles sassocieventuellementungouvernement.Ondistinguera cependanticiplusprcismentlaconcertationdelangociation socialeetdelaconsultation.Laconcertationsedistinguedela ngociationparlenombredepartiesenprsence.Alorsquela ngociationsocialesedrouleentreinterlocuteurssociauxselonun

Concertation conomiqueet sociale

principedeparit,laconcertationvoituntroisimeacteur sadjoindreauxdeuxpremiers,lacteurgouvernemental.Encasde nonaccord,celuicigardesonautonomielorsdeladcisionfinale. Loriginedelaconcertationremonteauxannes1930,lorsquefurent organiseslespremiresconfrencesnationalesdutravail.Plusieurs confrencesdecetypeonteulieuentre1936et1940.Lundes accordsimportantsauxquelsellesaboutirentfutladcision daccorderunesemainedecongspaysauxtravailleurs,dcisionqui futcouleenprojetdeloiparlegouvernementpourtreadopte parleParlement.Laconcertationsocialeinterprofesionnellese drouleendehorsdetoutcadreinstitutionnel.Desrencontres ponctuellesontlieuauniveaufdralentrelesinterlocuteurssociaux etlegouvernement,maisaussiauniveaudescommunautsetdes rgionsavecleurgouvernementrespectif.Quandlesdcisions prendresontnombreusesouquelegouvernementsouhaiteorienter unpanentierdesapolitique,cesrencontressontappeles confrencesnationalesdutravail,confrenceconomiqueetsociale, tablerondedepolitiqueindustrielle,tablerondedelasant,table rondedespensions,etc.Auniveaufdral,langociationdelaccord interprofessionnelcomporteunepartdeconcertationtripartitedans lamesureolespartenairessociauxsouhaitentconnatreles intentionsdugouvernement,voirepesersurladcisionpolitique dansuncertainnombredematiresavantdengocierdirectement entreeuxloilspeuventaboutirunaccord.Cescontactsavecle gouvernementaboutissentsouventunengagementdu gouvernementdexcuterunedcisionarrteavecles interlocuteurssociaux.Auniveaudesrgionslesgouvernements rencontrentaussilesinterlocuteurssociauxdefaoninformelleen Rgionwallonne,defaonplusinstitutionnalisedansla CommunautflamandeetdanslaRgiondeBruxellesCapitale.La Communautflamandeacrunorganepourlaconcertation conomiqueetsociale,leVlaamsEconomischenSociaalComit (VESOC),auseinduquelsontconclusdesaccordstripartites.Le secrtariatduVESOCestassurparleSociaalenEconomischRaad voorVlaanderen(SERV).Unorganedecetypeatcren1997au seinduConseilconomiqueetsocialdelaRgiondeBruxelles Capitale(CESRBC),leComitbruxelloisdeconcertationconomique etsociale.Danslafonctionpublique,letermedeconcertationest rservlaprocdureofficielle,distinctedelangociation,par laquellelesautoritsconsultentlesreprsentantssyndicauxsurdes questionsrelativesaustatutdupersonneletlorganisationdu travail,questionsconsidrescommedemoindreimportanceque cellesquisontsoumiseslangociation.Danslesecteurpublic,la concertationestdonclquivalentdelaconsultationdanslesecteur priv.SiteduSERVSiteduCESRBC

Conciliation

Procdurelaquellefontappellespartiesunconflitsocial lorsquellesnepeuventymettrefinparellesmmes.Lesconflits collectifsdutravailtrouventnormalementunesolutionpacifiquepar langociationentrelemployeur(ouuneorganisationdemployeurs) etlessyndicatsdetravailleurs.Sicettesolutionnestpastrouve,une autreprocdurepeuttretente,laconciliation,parlaquelle

linterventionduntiers,unconciliateursocial,viserapprocherles pointsdevuejusqulacceptationparlesdeuxpartiesdunesolution decompromis.Lescommissionsparitairesfixentlesmodalits particuliresdeconciliationdanschaquebranchedactivit conomique.ceteffet,ellespeuventsedoterdunbureaude conciliation.LaDirectiongnraledesrelationscollectivesdutravail duServicepublicfdralEmploi,TravailetConcertationsociale comprendlaDivisiondelaconciliationsocialeoestlogleCorpsdes conciliateurssociaux,composdequatrepremiersconciliateurs sociaux,treizeconciliateurssociauxetonzeconciliateurssociaux adjoints.Lesconciliateurssociauxsontgalementprsidentde commissionparitaireetexercentleurfonctionsouslautoritdirecte duministredelEmploietduTravail.Leconciliateursocialintervient lorsquelangociationnepermetpasdemettrefinunconflit collectifdansuneentrepriseoudansunsecteur.Ilpeutintervenir galementencasdelitigeindividuel.Iltentedamliorerla communicationentrelespartiesenconflit.Illeurprtesesbons officesenleurfaisantdespropositions,quisontcependantnon impratives.Commelangociation,laconciliationdesconflits collectifsdbouchenormalementsuruneconventioncollectivede travail.SiteduSPFEmploi,TravailetConcertationsociale

Concurrence

Dansuneconomielibrale,principedebasedorganisationdu marchvisantempcherlabusdepositionsdominantesetqueles pouvoirspublicsfontrespecter.Cettedfinitionserabienttmiseen ligne. ModedorganisationpolitiqueassociantplusieursEtatsindpendants quigrentcertainsdeleursintrtsencommun.Lamiseenplace duneconfdrationrsultedelavolontdeplusieursEtats souverainsquipassententreeuxuneallianceparuntraitdedroit internationalquiinstituelaconfdrationetquirgleses comptencesetsonfonctionnement.LesEtatsquisontainsilis restentpleinementindpendantsdanstouteslesmatiresquine sontpasconcernesparletrait.Lesconfdrationspossdentdes traitscaractristiquesquelonpeutrsumercommesuit.1.Une confdrationestuneconstructiondedroitinternational,lersultat duntraitparlequeldesEtatsdcidentdesassocierpourgrer certainsdeleursintrtsencommunencrantdesorganes politiquesintertatiques(assembledereprsentantsdesEtats, notamment).2.ChaqueEtatmembreduneconfdrationpossde undroitdescessionlgarddelaconfdration.3.LesEtats membresduneconfdrationnattribuentcettedernirequedes comptenceslimites,notammentdesdcisionsenmatire conomique,douanireoumilitaire.4.Lesdcisionsprisesdansune confdrationrequirentlaccordunanimedesEtatsmembres,que cesoitpourmodifierletraitconfdraloupouradopterdes dcisionsengageantlaconfdrationetsesmembres.5.Lescitoyens desEtatsassocisauseinduneconfdrationnontpasdeliendirect aveccelleci:ilsnontpaslanationalitdelaconfdration,mais celledundesEtatsmembres,etilsnexercentpasdedroitdevote pourlirelesorganespolitiquesdelaconfdration.Historiquement,

Confdralisme

lesconfdrationsontsurtouttdesrgimesdetransition:des Etatsvoisins,initialementindpendants,entrentdansune confdrationquisetransformeplusoumoinsrapidementen fdration.LesEtatsUnissontpasssrapidementdune confdrationunefdration;lescantonssuisses,confdrs pendantplusieurssicles,formentunEtatfdraldepuis1848.LaCEI (ConfdrationdesEtatsindpendants),quirassembledespays ayantappartenulancienneURSS,estnedansdesconditions diffrentes.EnBelgique,depuisledbutdu21esicle,letermede confdralismeestutilisenunsensnonjuridique,pourdsignerdes projetsderformeradicaledufdralismebelge.Enplaidantpourun Etatbelgeconfdral,cesprojetsemploientuntermeinappropri puisquuneconfdration,pardfinition,unitplusieursEtats indpendants.Enralit,lesprojetsditsconfdralistesvisentavant tout,enparticulierlorsquilssontdfenduspardespartisflamands, transfrerauxcommunautsouauxrgionsdenombreuses comptencesrelevantencoredelAutoritfdrale,cequi rapprocheraitlaBelgiquedutroisimetraitcaractristiquedu confdralismerelevcidessus.Parailleurs,ettoujoursenunsens pluspolitiquequejuridique,onrelvedanslesystmepolitiquebelge quelquestraitsquilerapprochentdunelogiqueconfdrale.Ilenva notammentainsi,auseindesinstitutionsdeniveaufdral,dela paritnerlandophones/francophonesauConseildesministres,de lexistencedegroupeslinguistiqueslaChambreetauSnat,des rglesdedoublemajoritrgissantladoptiondesloisspcialesetde laprocdureditedelasonnettedalarme.Cesdiffrentsmcanismes ontpoureffetquecertainesdcisionsnepeuventtreprisesparla majoritnumriqueflamandecontrelavolontdelaminorit francophone,cequirapprochelefonctionnementdelEtatfdral belgeduquatrimetraitcaractristiquedesconfdrationsvoqu cidessus.

Confdrationdes syndicatschrtiens deBelgique(CSC)

Syndicatdetravailleursappartenantaumondechrtien.Lesdbuts duneorganisationcentralisedusyndicalismechrtienremontent lacrationen1904dunSecrtariatgnraldesunions professionnelleschrtiennes.LaCSCadoptesonnomactuelen1923 (ennerlandaisAlgemeenChristelijkVakverbondvanBelgi(ACV)). Longtempsminoritaire,elleadpassennombredaffilisla FdrationgnraledutravaildeBelgique(FGTB)lafindesannes 1950etestdepuislorslepremiersyndicatenBelgique.En2010,48,3 %dessyndiquslesontlaCSC.Lesyndicalismechrtienestmarqu sonorigineparunfortsentimentdantisocialisme.Sadoctrineest imprgnedelenseignementdelgliseenmatiresociale,dfinie entreautresparlencycliqueRerumNovarum(1891).Cetteoption doctrinale,quirejettelaluttedesclasses,esttoujoursperceptible aujourdhuidanslesentreprises,olaCSCestperuecommeun syndicatquitentedviterlaffrontementetquiestdavantageenclin aucompromisquesonrivalsocialiste.LaCSCestorganiseselonune structurelafoisprofessionnelle(lescentrales)etgographique(les fdrationsrgionales).Lescentralesprofessionnellespourouvriers sont:CSCBtiment,industrieetnergie;ACVCSCMetea(mtal ettextile);CSCAlimentationetservices;CSCTranscom(transport

etcommunications).LaCSCcomptedeuxcentralesdistinctespour employs:laCentralenationaledesemploysGroupementnational descadres(CNEGNC);laLandelijkeBediendenCentraleNationale VakverbondvoorKaderleden(LBCNVK).Danslesecteurpublicet lenseignementlescentralesdelaCSCsont:CSCServicespublics; CSCEnseignement.Lesfdrationsrgionalessontaunombredehuit enWallonie,duneBruxellesetdedouzeenFlandre.Lenombre daffilisdelaCSCmonte1665217(chiffresde2010).Ces membressontrpartisdefaondiffrenteselonlesrgions.Ilssont 63%enFlandre(noncomprisleBrabantflamand),21%enWallonie (noncomprisleBrabantwallon)et21%Bruxellesetdansles provincesdeBrabantwallonetdeBrabantflamand.LaCSCestlune desorganisationsconstitutivesduMouvementouvrierchrtien (MOC)ductfrancophone,etdelAlgemeenChristelijke Werknemersverbond(ACW)ductflamand.Lesliensprivilgis quentretenaientcesorganisationsaveclespartissociauxchrtiens ontlongtempsfaitdecespartisleursrelaispolitiquesprivilgisgrce aupoidsquereprsentaientauseindecespartislesparlementaires detendancedmocratechrtienne.Lapertedidentitdecette tendanceauseindecespartiset,ductfrancophone,lefaitquele MOCsesoitprononcenfaveurdunpluralismepolitiqueen1972, ontdistenducesliens.SitedelaCSC

Confrence intergouvernement ale(CIG)

NgociationentrelesgouvernementsdestatsmembresdelUnion europennepralablelamodificationdestraits.UneConfrence intergouvernementale(CIG)sedroulesurplusieursmois.Elleest ouverteparleConseildesministres,surpropositiondestats membresoudelaCommission.Ellerunitlesreprsentantsdes gouvernementsdestatsmembres.LeParlementeuropeny dlguedesobservateurs.LaCIGcomportedesrunionsfrquentes entrelesexpertsdesdiffrentsgouvernementsetseconclutlorsdun Conseileuropen.LestraitsdeMaastricht,dAmsterdam,deNiceet deLisbonneonttlaborspardesConfrences intergouvernementales.LaConfrenceintergouvernementalequi sestdrouledoctobre2003juin2004aeupourobjectifdtablir letexteduprojetdetraittablissantuneConstitutionpour lEurope|Constitutioneuropenne.CetteCIGavaittpourla premirefoisprpareparlestravauxduneConventionrunissant tantdesacteurspolitiques(notammentdesparlementaires europensetnationaux)quedesreprsentantsdelasocitcivile. Cetteinnovationdanslaprocduredervisiondestraitstait destineassurerunelargeparticipationlaprisededcisionetun dpassementdesintrtsnationaux.Elleaallongetcompliqula procduredervisiondestraitsquilrestesansdoutencessairede rformer.lasuitedurejetduprojetdetraitconstitutionnel europen,cestunenouvelleCIGquiaconduitladoptiondutrait deLisbonneen2007. Concertationrgulireentreminsitresfdraux,communautaires et/ourgionauxdansdesmatiresoleurcooprationest ncessaire.Cettedfinitionserabienttmiseenligne.

Confrence interministrielle

Confrencepourla scuritetla cooprationen Europe(CSCE)

OrganisationinternationalequiarassembldespaysdelEstetde lOuestdurantlaguerrefroideetafaitplacelOrganisationpourla scuritetlacooprationenEurope.LaConfrencepourlascurit etlacooprationenEurope(CSCE)estuneorganisation internationalenependantlaguerrefroide.Lideduneconfrence surlascuritenEuropetaitapparuedanslesannes19601970 avecladtentedesrelationsEstOuest.Unepremiresriede runionssesonttenuesHelsinkidenovembre1972juin1973. Ellesontdbouchsurlacrationen1975,parlActefinaldHelsinki, delaConfrencepourlascuritetlacooprationenEurope(CSCE). Les35signatairesdelActefinaldHelsinkisengageaientrespecter leursfrontiresrciproques,nepasintervenirdanslesaffaires internesdesautrespaysparticipants,renoncerlaforcecomme instrumentderglementdesconflitsetpromouvoirlesdroitsde lhomme.LaCSCEaconstituunforumdediscussionentreles dirigeantsdespaysoccidentauxetdespayscommunistesjusqula findelaguerrefroide.Elleagalementpermisdemettrelaccentsur lerespectdesdroitsdelhommedanslespaysdubloccommuniste. En1990,laChartedeParisarorientlesmissionsdelaCSCE: renforcementdeladmocratie,respectdesdroitsdelhomme, gestionpacifiquedesconflits,dveloppementdelascurit communenotammentparlamatrisedesarmements.En1995,la CSCEafaitplacelOrganisationpourlascuritetlacooprationen Europe(OSCE).Note:ilexistedepuis1976uneagencedu gouvernementamricaindnommelaCommissionpourlascurit etlacooprationenEurope(CSCE)quiestchargedesurveiller lapplicationdelActefinaldHelsinki,particulirementenmatirede respectdesdroitsdelhomme. Conflitsusceptibledesurgirdansuntatfdrallorsquunpouvoir prpareouprendunedcisionmenaantgravementlesintrtsdun autrepouvoir.Ilyaconflitdintrtslorsquunparlementouun gouvernementsestimegravementlsparunedcisionouunprojet dedcisionduneautrecomposantedeltatfdral,ouencorepar labsencededcisionduneautrecomposante.Lepouvoirqui sestimelspeutrecourirauxprocduresdeprventionetde rglementdesconflitsdintrts.Seuleslesneufcomposantesde ltatfdralbelgepossdantunpouvoirlgislatifpeuvent enclenchercesprocdures.Cesprocduresdiffrentselonquele conflitopposedesgouvernementsoudesparlements.Dautrepart, cenestquauniveaudesgouvernementsquelabsencededcision duneautreentitpermetdenclencheruneprocdurepourconflit dintrts.Cestlecomitdeconcertationquiestsaisilorsquun gouvernementestimequilyaconflitdintrtsavecunautre gouvernement.Ildisposede60jourspourrendreunedcision.Ce Comitrunitdesreprsentantsdesdiffrentsgouvernementsdans lerespectdelaparitlinguistiqueetdanslerespectdelaparitentre membresdsignsparlAutoritfdraleetmembresdsignspar lesentitsfdres.TouteslesdcisionsduComitdeconcertation doiventtreprisesparconsensus.SilesmembresduComitne parviennentpasadopterunedcision,aucunrecoursnestprvu:

Conflitdintrts

legouvernementmisencausepeutpoursuivrelapolitiquequitait conteste.IlenvademmesileComitaprisunedcisionpar consensus:lesdcisionsprisesparleComitnontpasdepouvoir contraignant;leComitnestdailleurspasunejuridiction.Sile conflitdintrtsconcernedesparlements,cestdiresiune assemblelgislativesestimegravementlseparunprojetouune propositiondeloi,dedcretoudordonnancedposedevantun autreparlement,ellepeut,parunemotionadopteunemajorit renforce(troisquartsdesvoixdanslecasduParlementfdral,du Parlementflamand,duParlementdelaCommunautfranaise,du ParlementdelaCommunautgermanophone,duParlementwallon, duParlementdelaRgiondeBruxellesCapitaleetdelAssemblede laCommissioncommunautairefranaise;lamajoritdesvoixdans chacundesgroupeslinguistiquesdanslecasdelAssemblerunie delaCommissioncommunautairecommune),demanderla suspensiondelaprocdurelgislativeentamedanscetteautre assemble.Lesdeuxassemblesontalorsundlaide60jourspour essayerdesentendre.Silaconcertationentreellesnapasabouti dansledlaisuspensifde60jours,leComitdeconcertationrend unedcisionselonlaprocdureduconsensus,dansundlaivariable selonlescas,etaprsunventuelavisduSnat(leSnatdisposede 30jourspourremettreunavismotivauComitdeconcertationqui doitrendresontourunedcisiondansles30jours;sitoutefois cestlaChambredesreprsentantsouleSnatquimetenuvrele mcanismedesuspensiondelaprocdureparlementairelorigine duconflitdintrts,leSnatnerendpasdavisetleComitde concertationdisposede60jourspourrendresadcision).Ladcision duComitdeconcertationntantpascontraignante,cemcanisme, commeleprcdent,estdavantageunmcanismedeprventionque derglementdesconflitsdintrts.LaConstitutiondisposequecest leSnatquiseprononceparvoiedavismotivsurlesconflits dintrtsentreparlements,maislaloispcialequidoitfixerles modalitsdinterventionduSnatcettefinnapasencoret labore.Parailleurs,desconflitsdintrtssontvitsaumoyende concertationsetdaccordsquiprennentnotammentlaformede confrencesinterministriellesetdaccordsdecoopration.

Conflitde comptence

Conflitsusceptibledesurgirdansuntatfdrallorsquunpouvoir excdesescomptencesenadoptantunelgislation.Leplussouvent, ilyaconflitdecomptencelorsquunedesentitsdeltatfdral (Autoritfdrale,communautourgion)affirmequuneloi,un dcretouuneordonnancemanantduneautreentitexcdela comptencedecelleci.Ilsagitdoncdunconflitentredeuxpouvoirs possdantunecapacitlgislative.Lesconflitsdecomptencefont lobjetdemcanismesdeprvention,intervenantdoncavantquela normelgislativesoitadopte.Mmesilnapastinstaurdansce but,leConseildtatjoueunrledanslaprventiondesconflitsde comptencetraverssasectiondelgislation:lorsquellerendun avismotivsurunprojetousurunepropositiondenormelgislative, cettesectionvrifie,entreautres,quelepouvoirquilgifre nexcdepassescomptences.Lorsquunedemandedavissoulve unequestionrelativeauxcomptencesrespectivesdelAutorit

fdrale,descommunautsetdesrgions,lademandeestexamine parleschambresrunies(comportantunnombregalde nerlandophonesetdefrancophones)delasectiondelgislation.Le Conseildtatintervientaussidanslerglementdesconflitsde comptence:lasectiondadministrationduConseildtatpeut annulerdesdcisionsadministrativesparcequellesnerespectent pascertainesrglesportantsurlesrelationsentrelesdiffrents niveauxdepouvoirs.LeConseildtatintervientainsiaprs ladoptiondelanormeconteste.Cependant,lerglementdes conflitsdecomptenceestsurtoutassurparlaCourdarbitrage,qui atspcialementcre,en1980,pourrglerdetelsconflits(mme sisonrledecourconstitutionnelleestaujourdhuipluslarge). Lorsquunenormelgislativeestcontestepourconflitde comptence,laCourdarbitragestatueparlavoiedunarrtquia lautoritdelachosejuge,etquipeutannulerlanormeconteste entoutouenpartie.LaCourdarbitragepeutaussitresaisiedun conflitdecomptenceparunejuridiction.Si,loccasiondune affairetraiteparunejuridiction,ilestconstatquunconflitpourrait existerentredeuxnormeslgislativesmanantdepouvoirs diffrents,lejugesaisidelaffairedoitinterrogerlaCourdarbitrage pourdterminersilyaeffectivementexcsdecomptence(on appelledestellesquestionsdesquestionsprjudicielles).La procduredevantcettejuridictionestsuspendueenattendantlarrt delaCourdarbitrage.Afindviterquellepencheenfaveurdelune oulautrecommunautourgiondanslexercicedesesmissions,la Courdarbitrageestcomposeparitairementdejuges nerlandophonesetdejugesfrancophones.Anoterquenesontpas vissicilesconflitsdecomptenceentrelaChambredes reprsentantsetleSnat,quisontrglsparunecommission parlementairespcifique.SitedelaCourdarbitrage

Conseilcentralde lconomie(CCE)

Organeconsultatifparitaireinstituauniveaufdraletcomptent enmatireconomique.LeConseilcentraldelconomieat instaurparlaloidu20septembre1948portantorganisationde lconomie.IlestchargdadresserunministreouauParlement fdral,dinitiativeoulademandedecesautorits,desavisou propositionsconcernantlapolitiqueconomiquedugouvernement fdral.Sondomainedinterventioncouvrelaconcurrenceetla politiquedesprix,lesmesuresdencouragementdesinvestissements risques,lesmesuresdesauvegardedelacomptitivitdes entreprises,etc.LeCCEjoueunrleimportantdanslapplicationde laloidu26juillet1996relativelapromotiondelemploietla sauvegardeprventivedelacomptitivit.LesservicesduConseil runissentlesdonnesncessaireslamesuredelvolutiondela comptitivitdupays.AvecleConseilnationaldutravail(CNT),leCCE remetdeuxfoisparanunrapportcommunsurlesvolutionsde lemploietducotsalarialenBelgiqueetdanslespaysderfrence, surlapolitiqueenmatiredemploietdesalairesainsiquesurles aspectsstructurelsdelacomptitivitetdelemploi,etformulentle caschantdessuggestionsenvuedapporterdesamliorations. Touslesdeuxans,avantledbutdelangociationdelaccord interprofessionnel,unrapporttechniqueestlaborparle

secrtariatduConseilconcernantlesmargesmaximalesdisponibles pourlvolutionducotsalarial.clairsparcesrapports,les partenairessociauxengagentalorslangociationdelanorme salarialenepasdpasserdanslesngociationssectorielles.Audel desamissionlgaledorganedeconsultation,leConseilcentralde lconomieestunforumderencontreentrelesinterlocuteurs sociaux,leurpermettantdanalyseretdapprofondirlesgrands dbatssocioconomiques.cettefin,leConseilorganise rgulirementdesrencontresentrelesinterlocuteurssociauxetdes expertsextrieursquipermettentderflchirauxenjeuxdunmonde enmutation.LeCCEcompte44membreseffectifs,nomms paritairementparmilescandidatsprsents:parlesorganisations lesplusreprsentativesdelindustrie,delagriculture,ducommerce etdelartisanat,certainscandidatsreprsentantlespetites entreprisesainsiquelesentreprisesfamiliales;parles organisationslesplusreprsentativesdestravailleurs,certains candidatsreprsentantlescooprativesdeconsommation.Enoutre, sixmembrescooptsparlesmembresprcdentssontchoisispour leurcapacitscientifiqueouleurcomptencetechnique.Le prsident,personnalittrangreladministrationetaux organisationsreprsentesauseinduConseil,estdsignpararrt royalaprsconsultationduConseil.Sonmandatestdesixanset renouvelable.LeConseilchoisitensonseinquatreviceprsidents. SiteduCCE

Conseilcommunal

Assembleluepourunepriodedesixansparlapopulationdela commune,etquiadoptedesrglementsetdesordonnances.Cette dfinitionserabienttmiseenligne. Organebipartitedavisetdinformationdestravailleursinstitudans lesentreprises.Leconseildentrepriseatcrparlaloidu20 septembre1948portantorganisationdelconomie.Ildoittre institudanslesentreprisesdusecteurpriv(marchandetnon marchand)comprenantaumoinscenttravailleurs.Ilestcomposdu chefdentrepriseetdunouplusieursdlguseffectifsetsupplants dsignsparlui,ainsiquedemembresdupersonnellusparles travailleursdelentreprise.Unereprsentationsparedescadres estprvuedanslesentreprisesquioccupentaumoinsquinzecadres. Lesreprsentantsdestravailleurssontlustouslesquatreansau scrutinsecretaucoursdeslectionssociales.Leslistesdescandidats sontproposesparlesorganisationsreprsentativesdestravailleurs prsentesdanslentreprise.Pourlescandidatslareprsentation descadres,leslistespeuventenoutretredposespardescadres nappartenantpasuneorganisationreprsentative.Lenombrede reprsentantsdestravailleurssigeantauconseildentreprise dpenddunombredetravailleursdecetteentreprise.Ilnepeut toutefoistreinfrieur4nisuprieur25.Ilyaautantdemembres effectifsquedemembressupplants.Lescandidatsetleslus disposentduneprotectionparticulirecontrelelicenciement.Le conseildentrepriseauneimportantemissiondavis.Ildoittre consultnotammentsurlorganisationdutravail,lesconditionsde travailetlerendementdelentreprise,lescritresdelicenciementet

Conseil dentreprise

dembauchedestravailleurs,laformationprofessionnelleainsique lesmesurespropresfavoriserledveloppementdelespritde collaborationentrelemployeuretsonpersonnel.Ildoittreconsult aussisurlapolitiquedemploidelentreprise,notammentencasde licenciementcollectif.Leconseildentrepriseauneimportante missiondinformationdestravailleursenmatiredemploieten matireconomiqueetfinancire.Lalistedesinformationsfournir estprvueparlaconventioncollectiveduConseilnationaldutravail (CNT)n9du9mars1972etlarrtroyaldu27novembre1973 portantrglementationdesinformationsconomiquesetfinancires fournirauconseildentreprise.Leconseildentreprisedoittre informpralablementtoutedcisionportantsurdeslicenciements collectifs.Cesinformationspeuventdonnerlieudeschangesde vueetpeuventnourrirlesdiscussionsquisedroulentdanslecadre delangociationavecladlgationsyndicale.Leconseildentreprise veilleaurespectdesconventionscollectivesdetravailainsiquedes lgislationsconomiquesetsocialesapplicablesdanslentreprise.Ila unpouvoirdedcisionetdegestiondanscertainesmatires:il laborelerglementdetravailetinformelepersonnelcesujet;il grelesuvressociales;ildsignelerviseurdentrepriseetfixela datedesvacancesannuelles.

Conseildtat

Organedotdundoublerlejuridictionneletconsultatif.Crparla loien1946,leConseildtatestaujourd'huitabliparlarticle160de laConstitution.Ilnerelvepasdupouvoirjudiciaire.Ilaunedouble mission:sasectiondadministrationestlaplushautejuridiction administrativedupays.Ellestatueparvoiedarrtssurlesrecours introduitscontredesactesadministratifs.LeConseildtatdispose dupouvoirdannuleroudesuspendrelexcutiondesactes administratifs(telslesarrtsquiljugenonconformeslaloi;sa sectiondelgislationestchargedefournirunavistechniqueaux parlementsetauxgouvernementsproposdestextesdeloi examins.LavisduConseildtatapourobjetdevrifierla conformitdestextespropossaveclesnormesjuridiquesexistantes, lacomptencedelautoritquienprendlinitiativeetlabonne rdactiondestextes.LavisduConseildtatestobligatoiresurles avantprojetsdeloi,dedcretoudordonnance.Ilpeutgalement tresollicitparlesprsidentsdesassembleslgislatives.Lavisde lasectiondelgislationduConseildtatnapasdeforce juridiquementcontraignante,maisilrevtungrandpoids.LeConseil dtatestorganisenchambrescomposeschacunedetrois conseillers.Chaquechambreestsoitfrancophone,soit nerlandophone,soitbilingue(uneseulechambre).Lesconseillers (15francophoneset15nerlandophones)sontnommsvieparle roi.Ilssontassistspardesassesseurs,quisontdesjuristes spcialissdansundomaineparticulier,nommsparleroipourune priodedecinqans.LeConseildtatcomprendgalementun auditorat,chargdelinstructiondesaffaires.Sonavisrevtunpoids particulierl'audiencedelasectiond'administration.SiteduConseil d'tat

Conseilde gouvernement ConseildelEurope

Runioncommunedesministresetdessecrtairesdtatfdraux. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Organisationintergouvernementaleayantpourobjectifladfense desvaleurspolitiquesfondamentales:ladmocratie,lesdroitsde lhommeetltatdedroit.Cren1949,leConseildelEuropeestla plusancienneorganisationeuropenne.Lenombredesesmembres estpassde10tatslorigine47tatsen2012.SileConseilde lEuropeesttotalementindpendantdelUnioneuropenne,enfaire partieconstituecependantunpralableladhsionlUnion. Depuis1989,leConseildelEuropeajoulerledesasdaccueil pourlespaysdEuropedelEst.Lalistedesaccordsinternationaux conclusauseinduConseildelEuropecompteaujourdhuiplusde 200traits,conventionsetprotocoles.Ceuxcisontsignsparles tatspuisratifisparlesparlementsnationauxavantdentreren vigueur.ParmilesplusimportantsdentreeuxfigurelaConvention europennedesdroitsdelhomme,dontlapplicationestvrifiepar laCoureuropennedesdroitsdelhomme.Citonsgalementla Chartesocialeeuropenne(1961),quigarantitlesdroits fondamentauxdanslesdomainesdelafamille,delassurancesociale etdelareprsentationsyndicale,etlaConventioncadrepourla protectiondesminoritsnationales,quiatconclueen1994etest entreenvigueurle1erjanvier1998.LaBelgiqueasigncette Convention,maisnelapasencoreratifie.Lesorganesprincipauxdu ConseildelEuropesont:leComitdesministres:ilrassembleles ministresdesAffairestrangresdestatsmembres.Cestlorgane dcisionnel;lAssembleparlementaire:ellerassembledes reprsentantsdesparlementsdestatsmembres,ennombre proportionnelleurpopulation.Elleadoptedesrecommandationset desrsolutions,etexprimedesopinions.LeConseildelEurope comprendgalementlesecrtariatgnral,dirigparunsecrtaire gnrallupourcinqansparlAssemblesurpropositionduComit desministres,etleCongrsdespouvoirslocauxetrgionauxde lEurope,cren1994etcomposdedeuxchambresosigentdes membresdesassemblesrgionalesetlocalesdestatsmembres.Le ConseildelEuropeesttabliStrasbourg.Ilnefautpasleconfondre avecleConseileuropenniavecleConseildelUnioneuropenne. SiteduConseildelEurope Institutiondel'Unioneuropennequidtientlepouvoirlgislatif,le plussouventconjointementavecleParlementeuropen,etexerce desfonctionsbudgtaires,d'orientationdespolitiquesetde coordination.LeConseildelUnioneuropenne(appelaussiConseil desministres,ousimplementConseil)estconstituparunouparfois plusieursreprsentantsdechaquegouvernementdestatsmembres delUnioneuropenneauniveauministriel.Cesreprsentants diffrentselonlesmatirestraites.Parexemple,danssaformation Affairesconomiquesetfinancires,leConseilrassembleles ministresenchargedelconomieetdesFinancesdespaysmembres. DepuislentreenvigueurduTraitdeLisbonnele1erdcembre

ConseildelUnion europenne

2009,leConseilcomptedixformationsselonlesmatirestraites: Affairesgnrales;Affairestrangres;Affairesconomiqueset financires;JusticeetAffairesintrieures;Emploi,Politique sociale,SantetConsommateurs;Comptitivit(Marchintrieur, Industrie,RechercheetEspace);Transports,Tlcommunicationset nergie;AgricultureetPche;Environnement;ducation, Jeunesse,CultureetSport.LaprsidenceduConseildel'Union europenneestexercetourderleparchaquepaysmembrepour uneduredesixmois,l'exceptionduConseildesAffaires trangres,quiestprsidparlehautreprsentantdel'Unionpour lesAffairestrangresetlaPolitiquedescurit,sauflorsquele conseiltraitedepolitiquecommerciale.LeConseilsigeBruxelles.Il apourmissionsprincipales:ladoptiondelalgislationeuropenne, danscertainsdomainesconjointementavecleParlementeuropen; lacoordinationdesorientationsdespolitiquesconomiquesdestats membres;laconclusiondesaccordsinternationauxentrelUnion europenneetdespaystiersoudesorganisationsinternationales; lebudgetdelUnion,conjointementavecleParlementeuropen;la Politiquetrangreetdescuritcommune(PESC);lacoopration judiciaireetpolicire.LeConseilprendsesdcisionssoitlamajorit qualifie(procdurelapluscourante),soitlunanimit(notamment pourlafiscalit,laprotectionsociale,l'adhsiondenouveauxtats l'Unioneuropenne,lapolitiquetrangreetdedfensecommune etlacooprationpolicireoprationnelleentrelestatsmembres). Lenombredevoixdontdisposentlestatsmembresestpondren fonctiondeleurpopulation,avecunmcanismecorrecteurqui favoriselespluspetitspays.Letotaldesvoixestde345.Lamajorit qualifieestatteinteavec255voix,reprsentantaumoinslamajorit simpledestatssilapropositionmanedelaCommission europenneet2/3destatssilapropositionnmanepasdela Commission.Untatmembrepeutdemanderdevrifierquela majoritqualifiereprsenteaumoins62%delapopulationde lUnion.Cesystmedemajoritqualifie,quidateduTraitdeNice, seramodifi,enapplicationduTraitdeLisbonne,unepremirefois en2014,etunedeuximefoisen2017,pouraboutirunnouveau systmededoublemajoritquirequiertlesvoixde55%destats reprsentants65%delapopulationdel'Union.LeConseilestassist parunsecrtariatgnral.LeConseilseprononcesurlestextesqui luisontsoumisparlaCommission.Sesdlibrationssontprpares parleComitdesreprsentantspermanentsdestatsmembres (COREPER).IlnefautpasconfondreleConseildel'Unioneuropenne avecleConseileuropen,quirassembleleschefsd'tatetde gouvernements,etquiad'autresfonctions.SiteduConseildelUnion europenne

Conseildela Communaut germanophone

Cettedfinitionserabienttmiseenligne.

Conseildela concurrence

Juridictionadministrativequiadescomptencesdedcision,de propositionetdavisenmatiredeprotectiondelaconcurrence conomiqueConstituen1991etmisenplaceen1999,leConseilde laconcurrenceavusesmissionstenduesparlesloisdu10juin2006 surlaprotectiondelaconcurrenceconomiqueetinstituantle Conseildelaconcurrence.Larformeprvoitunsystme dinterdictiondespratiquesrestrictivesdeconcurrenceetdecontrle pralabledesconcentrations,quisappuiesurcinqinstances:le Conseildelaconcurrence,lAuditorat,legreffe,leServicedela concurrenceduSPFconomie,PME,Classesmoyennesetnergieet laCommissiondelaconcurrence(commissionconsultativeinstitue auseinduConseilcentraldelconomie(CCE)).LeConseildela concurrenceestchargducontrledescartelsetdesententessurles prix,delarpressiondelabusdepositiondominanteetdelanalyse desconcentrations(partirdeseuilsdfinisparlaloi,rvisablestous lestroisanspararrtdlibrenConseildesministres).LeConseil delaconcurrenceestcomposduneassemblegnrale,dun auditoratetdungreffe.LassemblegnraleduConseilest composededouzeconseillers,nommspourunmandatdesixans. Leprsident,leviceprsidentetquatreconseillersexercentleurs fonctionspleintemps.LeConseilestdivisenchambres, composeschacunedetroisconseillers,auxquellesleprsident distribuelesaffairestraiter.Lauditorat,composdeminimumsix etdemaximumdixmembresnommsparleRoi,estchargde recevoirlesplaintes,dedirigeretdorganiserlinstructionetde veillerlexcutiondesdcisionsprisesparleConseildela concurrence.LegreffeassurelesecrtariatduConseil,sousla directiondesonprsident.LesdossierstraitsparleConseildela concurrencepeuventtreouvertssurlabasedeplaintes,desa propreinitiative,ouobligatoirementpourlesentreprisesqui dpassentcertainsseuilsdechiffredaffaires.Lacourdappelde Bruxellesestcomptentepourtraiterlesrecourscontrelesdcisions duConseildelaconcurrenceetdesonprsident.Lesparties concernespeuventparailleursintroduireunrecoursenannulation devantleConseildtatcontrelesdcisionsduConseilenmatirede concentrations.Enfin,leConseildelaconcurrencepeuttraiter,dans certainscas,lesrecourscontrelesdcisionsrenduesparlesautorits sectoriellesdergulation.LeConseildelaconcurrencedoitcooprer aveccesdernires,notammentlaCommissiondergulationde llectricitetdugaz(CREG),lInstitutbelgedesservicespostauxet destlcommunications(IBPT)etleConseilsuprieurdelaudiovisuel (CSA).Depuismai2005,lalgislationmiseenplaceauniveau europenprvoitladcentralisationducontrleeuropenen matiredeconcurrenceauniveaudestatsmembresjusquun certainniveaudimportancedesaffaires.Encequiconcernedescas purementnationaux,lesservicesdelaCommissioneuropennene conserventquunpouvoirdvocation.Outredesrunions semestriellesavecladirectiongnraledelaConcurrencedelUnion europenne,leConseildelaconcurrenceparticipeauniveau europenlamiseenuvredelamodernisationdudroitdela

concurrence.PagedusiteduSPFconomieconsacrela concurrence

Conseildela Couronne

Runiondesministresdtatetdesministresenexercice,sousla prsidenceduroi.Institutioncoutumire,purementconsultative,le ConseildelaCouronnenepeutprendrededcisionimpliquantla responsabilitministrielle.LeConseildelaCouronnesestruni: enjuillet1870pourdterminersilfallaitrunirlesChambresen sessionextraordinaireoumaintenirlarrtdedissolutionquivenait dtrepris;le2aot1914lasuitedelultimatumallemand;le4 mai1919pourexaminerletraitdeVersailles;le22juillet1950 pourentendreunecommunicationduroiLopoldIII;le18fvrier 1960pourdonnersonavissurlesrsolutionsdelaconfrencebelgo congolaisedelatableronde. Runiondelensembledesministresfdraux.Cettedfinitionsera bienttmiseenligne. Runionpriodiquedeschefsdtatetdegouvernementdestats membresdelUnioneuropenne,galementappeleSommet europen.Latenuergulirederunionsdeschefsdtatetde gouvernementnavaitpastprvueparleTraitdeRomecrantla Communautconomiqueeuropenne.Lancessitdetenirdes runionspriodiquesautourdeladynamiquegnraledela constructioneuropennesesttoutefoisimposedsledbutdes annes1970.partirde1975,lesrunionsrguliresduConseil europensuccdentauxsommetsoccasionnels.MmesilesTraits deMaastricht,d'AmsterdametdeNicefontmentiondurle d'impulsionetd'orientationgnraleduConseileuropen,c'estle TraitdeLisbonnequienfaituneinstitutiondel'Unioneuropenne, spareduConseildelUnioneuropenne.Ilestcomposdechefs dtatetdegouvernementdetouslestatsmembresainsiquedu prsidentdelaCommissioneuropenne.LeConseileuropense runitaumoinsquatrefoisparan,maispeuttreconvoquplus souventparsonprsident.Jusqu'l'entreenvigueurduTraitde Lisbonne,leConseileuropentaitprsidparlechefdel'tatqui exeraitlaprsidencesemestrielleduConseildelUnioneuropenne. Depuisl'entreenvigueurdecetrait,illitunprsident,qui n'exercepasdemandatnational,pourunedurededeuxanset demi,renouvelableunefois.Lepremierprsidentpermanentat lulorsd'unConseileuropenextraordinaireennovembre2009.Il s'agitduBelgeHermanVanRompuy.Ilatrlupourunnouveau mandatle1ermars2012.LeConseileuropenestchargdedfinir lesorientationspolitiquesgnralesdelUnionetdeluidonnerles impulsionsncessairessondveloppement.C'estluiquiadcidde parveniruneUnionconomiqueetmontairequiapermisle passagelamonnaieunique.DenouvellespolitiquesdelUnionont tinitieslorsderunionsduConseileuropentenuesdansdes villesdontlenomsattachaitainsilapolitiquedcide;par exemple,lescritresdeCopenhague(critresdadhsionlUnion dfinisausommetdeCopenhagueen1993)oulaStratgiede

Conseildes ministres Conseileuropen

Lisbonne(plandedveloppementconomiquedcidLisbonneen 2000).EnapplicationduTraitdeNice,cestBruxellesquese tiennentlesrunionsduConseileuropen.Ilnefautpasconfondrele ConseileuropenavecleConseildelUnioneuropenne,quiestune institutionpermanentedelUnion,niaveclaConfrence intergouvernementale(CIG),quiestunprocessusdengociation intergouvernementale,niavecleConseildelEurope,une organisationinternationalecreen1949quicomptedavantagede membresquel'Unioneuropenne.

Conseilnationaldu travail(CNT)

Organeparitairedengociationsocialeetdeconsultationinstituau niveaufdral.LeConseilnationaldutravailestlundesdeuxgrands organes(lautretantleConseilcentraldelconomie)crsau lendemaindelaSecondeGuerremondialedanslebutdassocierles organisationspatronalesetlessyndicatsdetravailleursladcision politiqueenmatireconomiqueetsociale.LeConseilnationaldu travailatcrparuneloidu29mai1952.Historiquement,la premiremissionduCNTestunemissionconsultative.Ilremetdes avisunministreouauParlementfdralsurlesmatiressociales quisontdelacomptencedelAutoritfdrale:ledroitsocial (relationsindividuellesetcollectivesdetravail),lascuritsociale, etc.SilavispralableduConseilestrequispourladoptionde mesuresdexcutiondenombreuseslois,lavisconformeest cependantexceptionnellementexig.Laloidu5dcembre1968sur lesconventionscollectivesdetravailetlescommissionsparitairesa donnauCNTlepouvoirdeconcluredesconventionscollectivesde travail.Cellescistendentleplussouventlensembledesbranches dactivitmaispeuventselimitercertainesdentreelles.Enoutre, leCNTpeutconclureuneconventionpourunebranchedactivitqui nerelvepasdunecommissionparitaireinstitue,oulorsquune commissionparitaireinstituenefonctionnepas.ctdeces missionsgnrales,destchesconsultativesplusspcialises incombentauConseilnationaldutravailenvertudeloisparticulires. Parexemple,laloidu26juillet1996relativelapromotionde lemploietlasauvegardeprventivedelacomptitivitstipuleque leConseilcentraldelconomieetleCNTremettentdeuxfoisparan unrapportcommunsurlvolutiondelemploietducotsalarialen BelgiqueetdanslestatsmembresderfrencedelUnion europenne,surlapolitiqueenmatiredemploietdesalairesainsi quesurlesaspectsstructurelsdelacomptitivitetdelemploi.Les deuxconseilsformulentlecaschantdessuggestionsenvue dapporterdesamliorations.LeConseilnationaldutravailcompte, outreleprsident,quiestunepersonnalitindpendantechoisiepar leMinistredelEmploietduTravailpoursescomptencesenmatire socialeetconomique,vingtsixmembreseffectifsetautantde membressupplants.CeuxcisontnommsparleRoipourunedure dequatreans;leurmandatestrenouvelable.Lessigessontrpartis paritairemententrelesorganisationsinterprofessionnelleslesplus reprsentativesdesemployeursetdestravailleurs.Depuis2010la reprsentationdesemployeurscomporteundlgudune organisationpatronaledusecteurnonmarchand.SiteduCNT

Conseilprovincial

Assembleluepourunepriodedesixansparlapopulationdela province,etquiadoptedesrglementsetdesordonnances.Cette dfinitionserabienttmiseenligne. Autoritadministrativeindpendantechargedelargulationdela radiodiffusionenCommunautfranaise.LeCSAatcren1987 souslaformedunorganeconsultatifintgrladministrationdela Communautfranaise.Ledcretdu24juillet1997luiaoctroydes comptencesdecontrleetdesanctionparalllementune indpendanceinstitutionnelle.Ledcretdu27fvrier2003luidonne lestatutdautoritadministrativeindpendante,dotedela personnalitjuridiqueetlaplnitudedescomptencesenmatire dautorisationdesradiosettlvisionstoutenlargissantses missionsdecontrle.Illechargegalementdassurerlepluralisme deloffremdiatiqueetdeveillerenpermanencelatransparence desstructuresconomiquesdesentreprisesdusecteurainsiquleur indpendance.LeCSAestcomptentpourautorisertoutservicede radiodiffusionsonoredetoutditeurdeservicesprivdanslecadre ducadastredesfrquenceshertziennesdfiniparlegouvernement delaCommunautfranaise.Endautrestermes,cestle gouvernementdelaCommunautfranaisequidtermineles frquencesutilisablesetleCSAquidterminequilesutilise.LeCSA estdirigparunbureau,composduprsidentetdetroisvice prsidents,dontlescomptencessontsimilairescellesdunconseil dadministration.Ilassurelacohrencedestravauxdesdeuxcollges :leCollgedautorisationetdecontrleetleCollgedavis.Le Collgedautorisationetdecontrleestcomposdedixmembres (dontlesmembresdubureau)nommspourleurscomptencesdans lesmatirestraitesparlergulateuretquisontsoumisunrgime dincompatibilitstrictepourenassurerlindpendancelgarddes pouvoirspolitiquesetconomiques.Cestlorganequiaenchargeles autorisationsdesditeurs(parexemple,laRTBFouMCMBelgique), lesprisesencomptedesdclarationsdesdistributeursdeservices (parexempleBeTVouBelgacomTV)etdesoprateursderseaux (parexempleBrutlouSeditel),quiassurelescontrlesannuelsdes acteursenCommunautfranaise,quidcidedesanctionsleur encontreencasdemanquementsauxloisetrglementsenmatire daudiovisuelsurplaintesdupublicoudinitiative,etc.LeCollge davisestcomposdetrentemembresauxquelssejoignentles membresdubureau.Organeconsultatif,ilestreprsentatifdes mtiersdelaradiodiffusionetdesinfrastructuresenCommunaut franaise.Ilrenddesavisoumetdesrecommandationsdinitiative ousurdemandedugouvernementouduParlementdela Communautfranaise.Unaccorddecooprationentrele gouvernementfdraletlesgouvernementsdecommunautsat conclule17novembre2006pourlagestiondesinfrastructuresde communicationslectroniquesconjointes.Laccordinstitue notammentuneConfrencedesrgulateursdusecteurdes tlcommunicationslectroniques(CRC),quirunitleCSA,lInstitut belgedesservicespostauxetdestlcommunications(IBPT),le VlaamseRegulatorvoordeMedia(VRM)etleMedienrat.Lesorganes

Conseilsuprieur delaudiovisuel (CSA)

dergulationde42payseuropenssesontdotsduneinstance commune,lEuropeanPlatformofRegulatoryAuthorities(EPRA).Par cebiais,leCSAaparticip,danslecontextedelaprparationdela nouvelledirectivesurlesservicesdemdiasaudiovisuels,aux discussionsaveclEuropeanRegulatorsGroup(ERG)surles implicationsentermesdergulationdelaconvergenceentre secteursdesmdiasetdestlcommunications.Desonct,la Commissioneuropennevalanceruneconsultationpubliquesurla tlvisionconnecteaudeuximesemestre2012etmettrejourses lignesdirectricessurlapublicittlviseen2013.SiteduCSAsitedu VCMsiteduMedienratsitedelIBPTsitedelEPRA

Conseilsuprieur delajustice

Organechargdelaprsentationdescandidatsauxpostesde magistrat,ducontrledufonctionnementdelajustice,etd'mettre desavisetdespropositionssurlefonctionnementdelajustice.La crationduConseilsuprieurdelajusticeestl'unedesprincipales mesuresdcidesdanslecadredelarformedelajustice enclencheaprsl'affaireDutroux.Elles'estfaiteparlarvisionde l'article151delaConstitution,en1998.L'undesobjectifsprincipaux delamiseenplaceduConseilestderompreaveclapratiquedes nominationspolitiquesauseindelamagistrature.LeConseilse composede44membres,selonunedoubleparitlinguistiqueet professionnelle:22membresfrancophoneset22membres nerlandophones;22magistratset22nonmagistrats.Lesmagistrats sontlusauscrutinsecretparetparmileurspairs.Lesmembresnon magistratssontnommsparleSnat.LescomptencesduConseil sontlessuivantes:laprsentationdescandidatsauxpostesde magistrat;lesrglesd'accscespostesetlaformationdes magistrats;lardactiond'avisetdepropositionssurle fonctionnementdelajustice;larceptionetletraitementdes plaintesconcernantlefonctionnementdelajustice.LeConseilest indpendanttantdupouvoirjudiciairequedupouvoirexcutif.Il disposed'unpouvoird'enqute.Ilrdigeunrapportannuel.Le Conseilestorganisendeuxcollges,l'unfrancophoneetl'autre nerlandophone.Auseindechaquecollgeilyadeuxcommissions: lacommissiondenominationetdedsignationetlacommission d'avisetd'enqute.SiteduConseilsuprieurdelajustice Organeconsultatiffdralcomptentenmatiredepolitique budgtaire,financireetfiscale.LeConseilsuprieurdesfinancesest instituauprsduServicepublicfdralFinances.Ilestcharg dassisterleministredesFinancesdansllaborationetlapplication deslois,desrglementsetdetoutesmesuresayanttraitlapolitique financireetlapolitiquefiscale.LeConseilestprsidparle ministredesFinances.Ilsecomposede:1sixmembresnommsen raisondeleurscomptencesdanslesdomainesbudgtaireet conomique:troismembressurpropositiondelaBanquenationale deBelgique;unmembresurpropositionduMinistredesFinances; unmembresurpropositionduMinistreduBudget;unmembresur propositionduMinistredesFinancesetduMinistreduBudget;2six membresnommsenraisondeleurscomptencesledomaine financieretconomique,surlapropositionduMinistredesFinances

Conseilsuprieur desfinances(CSF)

etduMinistreduBudgetetsurprsentationdesgouvernementsdes communautsetdesrgions;3sixmembresnommsenraisonde leurscomptencesdansledomainefiscaletprsentsparles gouvernementsdesentitsfdres;4quatremembresnommsen raisondeleurscomptencesdansledomainefiscaletparafiscalsurla propositionduMinistredesFinancesdontdeuxsontprsentsparle MinistreduBudgetetunprsentrespectivementparleMinistredes AffairessocialesetparleBureaufdralduplan;5deuxmembres nommsenraisondeleurscomptencesetexpriencedansle domainefiscalsurlapropositionduMinistredesFinances;6les deuxviceprsidents.LemandatdesmembresduConseilestdecinq ans;ilestrenouvelable.Ilcomportedeuxsectionspermanentesetun comitdtude.LasectionBesoinsdefinancementdespouvoirs publicspubliechaqueannedeuxavis:aumoisdemars,une valuationdelexcutionduprogrammedestabilitdelaBelgiqueau coursdelanneprcdente;aumoisdejuin,unrapportannuelsur lesbesoinsdefinancementdesdiffrentspouvoirspublicsbelges ainsiquesurlapolitiquebudgtairesuivre.Ellemet,dinitiativeou lademandeduministredesFinances,unavisquantlopportunit derestreindrelacapacitdempruntdunoudeplusieurspouvoirs publics.LasectionFiscalitetparafiscalitdonnedesavissurles problmesgnrauxetspcifiquesenmatiredefiscalitetde parafiscalit.Ellecontrleletransfertauxadministrationslocalesdes recettesfiscalesperuesauniveaufdral.Laloidu5septembre 2001portantgarantiedunerductioncontinuedeladettepublique etcrationdunFondsdevieillissementcreleComitdtudesurle vieillissementauseinduConseilsuprieurdesfinances,quiest chargdelardactiondunrapportannuelsurlesconsquences budgtairesetsocialesduvieillissementmoyendelapopulation.Site duConseilsuprieurdesfinances

Consensus Constitution

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Chartefondamentalequidterminelaformedegouvernementdun tat,quiproclamelesdroitsetlibertsdescitoyensetquiprcise lorganisationdespouvoirs.SouslAncienRgime,letermede Constitutiondsignaitlensembledesprivilges,libertsetfranchises caractristiquesduneprincipaut.LespremiresConstitutions critesonttlaConstitutiondestatsUnisde1787,laConstitution polonaisedu3mai1791etlaConstitutionfranaisedu3septembre 1791.Silapremireesttoujoursenvigueur,lesdeuxsuivantesnont tenapplicationquependantpeineplusdunan.uvredu Congrsnationallule3novembre1830etrunipourlapremire foisle10novembre,laConstitutionbelgeatdcrtele7fvrier 1831etpromulguelelendemain.Sessourcesprincipalesfurent:la LoifondamentaleduRoyaumedesPaysBasde1815,laCharte constitutionnellefranaisede1830(etdoncaussilaCharte octroyede1814),laConstitutionfranaisede1791,sansoublier unecertaineinfluencedudroitconstitutionnelanglais.LeCongrs nationalfituvreoriginaleenquelquesmatires,notammentles libertsdenseignementetdassociation,lesrapportsdelgliseetde ltat,lacompositionduSnat.LaConstitutionbelgeservitsontour

desourcedinspirationlorsdellaborationdeschartes fondamentalesdenombreuxtats,enEuropeethorsdEurope.La Constitutionatrvisedemultiplesfoisdepuis1893,dansun premiertempspourpermettrelepassagedusuffragecensitaireau suffrageuniversel,dansunsecondtempspourpermettrelepassage deltatunitaireltatfdral.Denombreusesrvisionsont galementtdcidessurdespointsparticuliers.LaConstitutionde 1831etlesarticlesrvissen1893nefurentrdigsquenfranais. Comptetenudelalgislationenmatiredemploideslangues adopteentretemps,lesarticlesrvissen19201921lefurent galementennerlandais.Ilfaudraattendre1967pourqueletexte entiersoitofficiellementtabliennerlandais.Enfin,depuis1991,le textedelaConstitutionestgalementtablienallemand.En1994,il atdciddadapterlanumrotationdesarticlesetdes subdivisionsdarticlesetlasubdivisiondelaConstitutionentitres, chapitresetsections,demodifierlaterminologiedesdispositionsnon soumisesrvisionpourlesmettreenconcordanceavecla terminologiedesnouvellesdispositions,etdassurerlaconcordance entrelestextesfranais,nerlandaisetallemandsdelaConstitution. LaprocduredervisiondelaConstitution,institueparsonarticle 195,esttrscontraignante.Outrelancessitderunirunemajorit spciale,laprocdurenepermetderviserquelesarticlesdclars ouvertsrvisionaucoursdelalgislatureprcdente.Cette contraintetantdenatureempcherlamiseenuvredela siximerformedel'tat,quiexigeaitderviserdesarticlesdela Constitutionquin'avaientpastdclarsouvertslarvision, l'article195atcomplt,le12mars2012,parunedisposition transitoirepermettantauxChambresconstituesaprsleslections du13juin2010derviserunelistedfinied'articlesdanslesens indiquparcettedisposition,senscorrespondantl'accordde rformesinstitutionnellesdu11octobre2011.

Consultation

Procdureparlaquelleuneautoritpubliquedemandeoureoit lavisdereprsentantsdudomaineconcernenvuedtreclaire danssaprisededcision.Laconsultationpeuttreinformelleoutre plusoumoinsformalise.Onparledeconsultationinformellepour dsignerunavisauquelnestdonnaucunepublicitparticulireou quinestprvuparaucuntextelgislatif.Lapratiquedulivrevert auniveaueuropenapparatcommedavantageformalisedansla mesureolademandedavisestprsenteofficiellementauxmilieux concernsparladcisionenprparation.Laconsultationaatteintun hautdegrdeformalisationenBelgiqueaveclacration,au lendemaindelaSecondeGuerremondiale,duConseilcentralde lconomieetduConseilnationaldutravail.Cesdeuxorganes consultatifsrunissant,paritdenombre,desreprsentantsdes employeursetdestravailleursonttlgalementchargsde remettredesavisauParlementetaugouvernement,soitla demandedeceuxci,soitdinitiative.Pourlesgroupesreprsentatifs dintrtsconomiquesetsociaux,laconsultationainsiorganise leurpermetdeparticiperladcisionpolitique.Lacrationdecette fonctionconsultativefutsaluelpoquecommelepointde dpartdunedmocratieconomiqueetsocialecompltantla

dmocratiepolitique.Laconsultationenmatireconomiqueet socialesestdveloppedansdautresorganesspcialiss.Onpeut citerlescomitsdegestiondesorganismesparastatauxdescurit sociale,leConseilsuprieurdesindpendantsetdesPME,leConseil delaconsommationetleConseilsuprieurdelemploi.Certains organesconsultatifscomprennentdesexpertsnommspourleur comptencereconnuedanscesmatires.Maisleplussouvent,les membresdunorganeconsultatifsontchoisisparlautoritpublique surdeslistesprsentesparlesmilieuxconcernsetreprsents. Parmilesgrandsorganesconsultatifsdansdesmatiresautresquela politiqueconomiqueoulapolitiquesociale,onpeutciterauniveau fdralleConseilsuprieurdesfinances,leConseilsuprieurdela justice,leConseilfdraldudveloppementdurableetleComit consultatifdebiothiquedeBelgique.Lescommunautsetles rgionsontgalementcrdesorganesconsultatifsdanslesmatires deleurcomptence.Lesrgionsontnotammentcrdesconseils consultatifsdanslesmatiresconomiquesetsociales, denvironnement,durbanisme,etc.EnCommunautfranaise, citonsleConseilsuprieurdelaudiovisuel,leConseildelducation etdelaformationetleConseilsuprieurdelducationpermanente. Laforcedunavismisparunorganeconsultatifrsidedansson caractreunanime.Bienquelautoritpubliquenesoitpas contraintedesuivreunavisunanime,elleestassurequensuivant cetavisellevadanslesensduconsensussocialquellerecherche lorsdesgrandesdcisionsoudesgrandesrformes.Silorgane consultnarrivepasdgagerunavisunanime,lavisestditpartag etcontientlesopinionsexprimesensonsein.Ladcisionpolitique quisuivraventuellementlavisnerunirapaslesconditionsdun consensusetseralobjetduneinsatisfactionplusoumoinsfortede lapartdelunoulautresegmentdelasocitreprsent.Voiraussi :ngociationsociale,concertationconomiqueetsociale

Consultation populaire

Mcanismedevoteparlequelondemandelapopulationde marquersaprfrenceentredeuxouplusieursdcisionspossibles surunsujetdonn.Commelerfrendumaveclequelonlaconfond souvent,laconsultationpopulaireestunmcanismededmocratie directe:lapopulationestinvitevoterdirectementsuruneoudes questionsbiendterminesafindexprimersonchoix.Danslesdeux cas,lesrsultatssemesurentennombredevotesenfaveurde chaqueoption,cequipermetdedgagerunemajoritlorsquedeux optionssontproposes(pouroucontreleprojetdeConstitution europenne,etc.).Encasderfrendum,lapopulationimposeson choix,quidoitobligatoirementtremisenpratiqueparlesautorits. Parcontre,commesonnomlindique,laconsultationpopulaire consistedemandersimplementlavisdelapopulationetnon lexpressiondesavolont:lesautoritssontlibresdesuivrecetavis ounon.LerfrendumntantpasprvuparlaConstitution,qui dfinitlamaniredontlespouvoirssexercent,onconsidrequilest interditenBelgique.Laconsultationpopulaireestparcontre autoriseauniveaudesprovincesetdescommunes,quipeuventen organiserdanslesmatiresquisontdeleurcomptence.Une rvisiondelaConstitutionpermettrapeuttrebienttlorganisation

deconsultationspopulaireslchelledesrgions,laussidansles matiresquisontdeleurcomptence.Laconsultationpopulaire organisele12mars1950pourchercheruneissuelaQuestion royalerestelaseulequiaittorganiselchelledetoutlepays:il sagissaitduneinitiativeexceptionnelle,nonprvueparla Constitution.Onpeutdistinguerlesconsultationspopulairesselon leurobjet:ilpeutsagirdeseprononcersurunprojetdeConstitution ousurunervisiondelaConstitution,deconfirmer,demodifierou dabrogeruneloi,dedciderdelimplantationduneinfrastructure, etc.Ladcisiondorganiseruneconsultationpopulairepeuttre confieuneassemblepolitique,unpouvoirexcutif (gouvernement,collgedesbourgmestreetchevins)oula populationellemme.Danscederniercas,ilfautquunnombre dtermindecitoyensdemandelerecoursauvotedanstelleoutelle matire,lautoritconcernetantcontraintedorganiserla procduredevotesileseuilfixestatteint.Ilnestpasrarequela Constitutionoulaloiinterdisequecertainssujetsfassentlobjet duneconsultation,parcequilssonttropfondamentauxpourtre misenjeu,oususceptiblesdenourrirunecontroversedouteuse.En Belgique,laNouvelleloicommunaleinterdittouteconsultationsur lesquestionsfinancires,lesquestionsdepersonnesetlinscription, danslescommunes,decertainescatgoriesdtrangers.Les conditionsimposesauxcitoyenspourpouvoirparticiperune consultationpopulairepeuventtreplussouplesquelesconditions permettantdebnficierdudroitdevote:enBelgique,cestlecas delgeminimum(16ans)etdelanationalit(aucuneexclusion).

Contrle budgtaire Convention collectivedetravail (CCT)

Procduredeconfrontationentrelesdonnesbudgtairesinitialeset lesralisations(recettesetdpenseseffectives).Cettedfinitionsera bienttmiseenligne. Accordconcluentreunemployeuroudesreprsentants demployeursdunepart,etdesreprsentantsdetravailleursdautre part.Onsitueaulendemaindelaguerre19141918ledbutdela pratiquedesconventionscollectives.Cellescisontconclues principalementauniveausectorielparalllementlacrationdes premirescommissionsparitaires,danslesgrandssecteursindustriels (mines,sidrurgie,etc.).Lesconventionscollectivessontdonc apparuesbienavantquuneloineleurdonneunstatutlgaletles fasseentrerdanslahirarchiedesnormesjuridiquesdedroit.Cest eneffetlaloidu5dcembre1968surlesconventionscollectivesde travailetlescommissionsparitairesquiadfinilesrglesrespecter parlescommissionsparitairesetleConseilnationaldutravail concernantlaformeetlapublicitdesconventionsquilsconcluent, ainsiquelesrglesquiconcernentlareprsentativitdespartiesqui concluentunaccord.Lapratiquedelangociationsocialeaboutissant lasignaturedeconventionsatpossiblegrcelareconnaissance mutuelledesorganisationspatronalesetdessyndicatscomme interlocuteurslgitimes.Ductpatronal,cettepratiqueapour avantagedapaiserlesconflitsdutravail,uneconventioncollective tantcensesaccompagnerdelapaixsocialedurantsapriodede validit.Lalibertdeconcluredesconventionscollectivesdansles

entreprises,danslescommissionsparitairesetauConseilnationaldu travailestunlmentcentraldusystmedesrelationscollectivesdu travail.Lexistenceduneconventioncollectiveapoureffetqueles aspectsducontratindividueldetravailquellecouvrenesontplus rglspardesententesbilatralesentrechaquetravailleuretson employeur,maisparlangociationentredesreprsentants demployeursetdesreprsentantsdestravailleurs,ngociationdont lesrsultatssappliquenttouslestravailleursreprisdanslechamp dapplicationdelaconvention.Lesconventionscollectivesrglent desmatirescommeleniveaudessalaires(augmentationsalariale, primes,salaireminimum,etc.),laliaisondessalaireslindex,la durehebdomadairedutravail,laformationprofessionnelle,les prpensions,lesnouvellestechnologies,letravailintrimaire,etc. Uneconventioncollectivedetravailpeuttrerendueobligatoirepar arrtroyallademandedunedespartiessignataires.Cette procdureapoureffetdlargirlechampdapplicationdela conventionquantauxentreprisescouvertes.Lesaccords interprofessionnelsnesontpasdesconventionscollectivesausens delaloide1968.Pourappliquercertainesdeleursdispositions,des conventionscollectivesdetravailsontconclureauseinduConseil nationaldutravailetdescommissionsparitaires.

Convention europennedes droitsdelhomme

TraitsignparlestatsmembresduConseildelEuropele4 novembre1950.LaConventiondesauvegardedesdroitsdelhomme etdeslibertsfondamentales,diteConventioneuropennedesdroits delhomme,estentreenvigueurle3septembre1953.Suite llargissementprogressifduConseildelEurope,elleviseaujourd'hui protgerlesdroitsdeprsde850millionsdecitoyenseuropens. LaConventionapourobjectifpremierdepermettrelapplication concrtedelaDclarationuniverselledesdroitsdelhomme, proclameparlassembledesNationsuniesle10dcembre1948. Elleinstitueuneprocdurejuridiquequipermetaujourdhuitout citoyenduntatmembreduConseildelEuropededposerune requtedevantlaCoureuropennedesdroitsdelhommecontre ltatdontilestimequilviolelesdroitsquiluisontgarantisparla Convention.Untatpeutgalementdposerluimmeunerequte. LaCourestcomposedunnombredejugesgalceluidestats contractants,lusparlAssembleparlementaireduConseilde lEurope.Ilssigenttitrepersonnel.LaCoureuropennedesdroits delhommeavusachargedetravailaugmenterrapidementaucours desderniresannes,etdesprojetsderformesontendiscussion. LaConventioneuropennedesdroitsdelhommeatcomplte pardesprotocolesadditionnels,dontleProtocolen6quiproclame labolitiondelapeinedemort(1985).Depuis1999,uncommissaire auxdroitsdelhommeestlupoursixansparlAssemble parlementaireduConseildelEuropeparmitroiscandidatsproposs parleComitdesministres.Ilapourtcheslapromotiondurespect effectifdesdroitsdelhomme,lducationetlasensibilisationaux droitsdelhommeetlidentificationdesinsuffisancesdansledroitet lapratiquedestatsmembres.SitedelaCoureuropennedesdroits delhomme

Conventionsde Genve

Traitsquiprotgentlesdroitsdesnoncombattantsentempsde guerre.Adoptesen1949souslesauspicesduComitinternational delaCroixRouge,lesquatreConventionsdeGenvesontunebase fondamentaledudroithumanitaireinternational.Encasdeguerre, ellesprotgentlesdroitsdeceuxquinecombattentpas(lescivils)ou necombattentplus(lesblesssetlesprisonniers).Ellessontles hritiresdeconventionsantrieuresconcluesds1864.Les conventionsimposentlerespectdesdroitsfondamentauxdela personnehumainemmeencasdeconflitarm,danslalignedela DclarationuniverselledesdroitsdelhommeadopteauxNations uniesen1948.Lapremireconventionconcernelesortdesblessset desmaladesdanslesforcesarmesencampagne;ladeuxime conventionconcernelesortdesblesss,desmaladesetdes naufragsdesforcesarmessurmer;latroisimeconvention concerneletraitementdesprisonniersdeguerre;laquatrime conventionconcernelaprotectiondescivils.Lestatscontractants ontlobligationdincorporerlesdispositionsdesconventionsdans leurlgislationnationaleetdeprvoirdessanctionsauxinfractions. Deplus,lesconventionsprvoientluniversalitdelajuridictionpour lesinfractionsgraves:chaquepayspeutainsienpoursuivreles auteurs.Leprojetdecrationdunejuridictioninternationalecharge spcifiquementdelapplicationdesconventionsnapastretenu dansleurrdactionfinale.LaCourpnaleinternationale,installeen juillet2002etdont120tatsontratifilestatut,estcependant comptentepourlesinfractionsgravesauxconventionsdeGenve (crimesdeguerre).En1977,deuxprotocolesadditionnelsontt adopts.Ilsconcernentlaprotectiondesvictimesdanslesconflits internationauxetnoninternationaux.Au1erjanvier2005,192tats avaientratifilesConventionsdeGenve;respectivement162et157 avaientratifilesprotocolesadditionnels.Ledpositairedes ConventionsetdesratificationsestledpartementsuissedesAffaires trangresBerne.SiteduComitinternationaldelaCroixRouge sitedelaCourpnaleinternationale Accordpolitiquepassentrelespartisdmocratiquesflamandspour empchertouteparticipationaupouvoirdepartisdextrmedroite. Parextension,lexpressionsemploieaussiductfrancophonedu pays.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Courquirglelesconflitsdecomptenceetveillelapplicationde certainsdroitsfondamentauxgarantisparlaConstitution.Jusquen mai2007,laCourconstitutionnellesappelaitlaCourdarbitrage.Elle atcreen1980pourrglerlesconflitsdecomptence,cest direlesconflitssusceptiblesdesurgirlorsquunecomposantede ltatfdralexcdesescomptencesenadoptantunelgislation. Elleaaussitcharge,partirde1988,destatuersurlesviolations, paruneloi,undcretouuneordonnance,desarticles10,11et24de laConstitution(quiportentrespectivementsurlgalitdescitoyens devantlaloi,surlanondiscriminationetsurlorganisationde lenseignement,matiretransfreauxcommunautsen1988).Les missionsdelaCouronttlargiesen2003.Ellecontrleaujourdhui

Cordonsanitaire

Cour constitutionnelle

lerespectdelensembledutitreIIdelaConstitution(droits fondamentauxdescitoyens),ainsiquedesarticles170,172et191de laConstitution(rglesfondamentalesenmatiredimpts; largissementauxtrangersdelaprotectionaccordeauxpersonnes etauxbiens).LaCourdarbitrage,jouantlerledecour constitutionnelle,enareulenomen2007.LaCouresttabliepar larticle142delaConstitution.LaCourconstitutionnellestatuepar voiedarrtsquiontlautoritdelachosejugepartirdeleur publicationauMoniteurbelge.UnenormeannuleparlaCourest rputenavoirjamaisexist,saufsilarrtdelaCourlimiteleseffets delannulation.LaCourpeutainsiannuler,entoutouenpartie,une loi,undcretouuneordonnancequivioleraitunouplusieursarticles delaConstitutiondontellegarantitlerespect,oulesrgles constitutionnellesoulgislativesderpartitiondescomptences. Commetoutejuridiction,laCournepeutpassesaisirdofficedun litigepourletrancher.Pourtreamenecontrlerla constitutionnalitdunenormelgislativedanslecadredunconflit decomptenceoudautresarticlesdelaConstitution,laCourpeut tresaisiededeuxmanires:soitpardesrecoursenannulation,soit pardesquestionsquiluisontposesparunejuridictionquiveut sassurerdelaconstitutionnalitdunenormeavantdelappliquer (onappellecesquestionsdesquestionsprjudicielles).Laprocdure devantcettejuridictionestsuspendueenattendantlarrtdelaCour. LaCourconstitutionnelleestcomposededouzemembres:six francophonesetsixnerlandophones.Cesdouzemembressont dsignsensuivantunsecondprincipedeparit:ilssecomposentde sixspcialistesdudroitetdesixanciensparlementaires.Sitedela Courconstitutionnelle

Courdejusticede lUnion europenne

InstitutionchargedeveilleraurespectdelalgislationdelUnion europennedanslestatsmembres.UneCourdejusticeeuropenne avaittinstitueen1952parleTraitdeParisquicraitla Communauteuropenneducharbonetdelacier(CECA).Aprsla signatureduTraitdeRomeelleestdevenuelaCourdejusticedes Communautseuropennes(aujourdhuiUnioneuropenne), chargedeveilleraurespectdelalgislationeuropenne.Elleest comptentetantpourleslitigesentrelestatsmembresetles institutionseuropennesquepourceuxquiconcernentles particuliersoulesentreprises.Ellepeutannulerdesactesposspar lesinstitutionseuropennesetsanctionnerlesmanquementsdes tats.Ainsi,lorsquuntatmembrenesatisfaitpassesobligations, parexempleennetransposantpasunedirectiveeuropennedanssa lgislationendanslesdlaisprescrits,laCommissioneuropenne peutsaisirlaCourdejusticequipeutcondamnerltatfautif.Le citoyeneuropenpeutcontesterauprsdelaCourunedcisionprise paruneinstitutioncommunautaire.Lorsquuneaffaireinstruite devantunejuridictionnationaleconcerneunpointdedroit europen,lejugenationalpeutformerunrenvoiprjudicielpour demanderlaCourdejusticesoninterprtationdecepoint.Cest parcemcanismequelesarrtsdelaCourdejusticeenmatirede scuritsocialeont,parexemple,tablilamobilitdesassurs sociauxdanslUnion.LaCourdejusticedel'Unioneuropenneest

ellemmeunensembled'institutionsjudiciaires.Elleregroupela Courdejustice,leTribunaletleTribunaldelafonctionpublique.Elle estassistesincessairepardestribunauxspcialiss,quepeuvent dciderdecrerleConseiletleParlement.LaCourdejusticeest composede27juges(unpartatmembre)etde8avocatsgnraux (jusqu'11encasdedemandedelaCour),nommsd'uncommun accordparlestatsmembrespourunmandatdesixans renouvelable.Lesarrtssontrenduslamajorit.LaCournesten rienunejuridictiondappeldesdcisionsrenduesparlestribunaux nationaux:ellenestcomptentequepourlapplicationdudroit europen.LaCoursigeLuxembourg.SitedelaCourdejustice

Courdescomptes

Juridictionadministrativequiexercesoncontrlesurtousles comptablesduTrsor.Larticle180delaConstitution,quicrela Courdescomptes,prcise:CetteCourestchargedelexamenet delaliquidationdescomptesdeladministrationgnraleetdetous comptablesenversletrsorpublic.Elleveillecequaucunarticle desdpensesdubudgetnesoitdpassetquaucuntransfertnait lieu.[]Ellearrtelescomptesdesdiffrentesadministrationsde ltatetestchargederecueillirceteffettoutrenseignementet toutepicecomptablencessaire.Lecomptegnraldeltatest soumislaChambredesreprsentantsaveclesobservationsdela Courdescomptes.Samissionestdonctriple:unemissionde contrleadministratifdelexcutioncorrectedesbudgets,tantpour lesrecettesquepourlesdpenses;unemissionjuridictionnellede surveillancedescomptables:elledonnequittance,cestdire quelleattestequeleurgestionestexacteetrgulire,ouelle condamneencasdefauteoudengligence;unemission dinformationdesassembleslgislatives.LaCournepeutjugerde lopportunitdunedpense;ellevrifieseulementsilnyapas dpassementoutransfertdebudgetousiunedpensenestpas illgale.Encasdedpassement,detransfertoudillgalit,elle refusesonvisaetledossierretournelautoritdontilmaneavec lesmotifsdurefus.LeConseildesministresoulegouvernementde communautoudergionquiadciddeladpensepeutpasser outreaurefusdevisa,soussaresponsabilit.LaCourdescomptes esttenuedslorsdesignalerlefaitlassembleparlementaire comptente.Enprincipe,touteslesdpensessontsoumisesauvisa. Certainesdpensesfixesensontcependantexemptesenraisonde leurpriodicit(exemple:lestatsdepaiementdespensionset traitements).LaCourdescomptesexercesoncontrlesurles dpensesetlesrecettesdelAutoritfdrale,descommunautset desrgions,desprovincesainsiquedediversorganismesdintrt public.Lesfinancescommunalesnesontpassoumisessoncontrle. LesmembresdelaCoursontnommsparlaChambredes reprsentantspouruntermedesixansetpeuventtrervoqus.Le mandatestrenouvelable.LaCourcomporteunechambrefranaiseet unechambreflamande,comprenantchacuneunprsident,quatre conseillersetungreffier.Leprsidentleplusancienporteletitrede premierprsident,legreffierleplusancienceluidegreffierenchef. SiteinternetdelaCourdescomptes

Coursettribunaux

Instancesappelesjuger,cestdireduneparttrancherles litigesentrepersonnesphysiquesoumorales,dautrepartrprimer lesinfractionslaloi.Lescoursettribunauxserpartissentselonle critredeleurcomptencedattributionen:tribunauxcivils,qui traitentleslitigesopposantlespartiessurleursdroitsrespectifs,qui necondamnentpasdespeinesetdcidentdesdommagesencourus etdesddommagementsrglerenconsquence,etentribunaux rpressifsoupnaux,quijugentdelaconformitoudelanon conformitdacteslaloi,quisanctionnentlesinfractionslaloiet peuventcondamnerlescontrevenantsdespeinesplusoumoins lourdes.Lescoursettribunauxserpartissentenoutreselonle critredeleurressortterritorial.Ontrouvetoutdabord187justices depaix(comptentespourlespetitesaffairescivileset commerciales)et34tribunauxdepolice(comptentsenmatire pnalepourlescontraventions,cestdirelesinfractionslesmoins graves).Ensuiteilyadanschacundes27arrondissementsjudiciaires untribunaldepremireinstance,untribunaldecommerce(litiges commerciaux),untribunaldutravail(droitsocial).Letribunalde premireinstancesecomposedetroissections:tribunalcivil(droit despersonnes,affairescivilesquidpassentlacomptencedujuge depaix),tribunalcorrectionnel(rpressiondesdlits)ettribunaldela jeunesse(dossiersconcernantdesmineursdge).Cestgalement auseindestribunauxdepremireinstancequelontrouvelesjuges dinstructionetlesjugesdessaisies.Quecesoitdansunprocsau civilouaupnal,lespartiesquinesontpasdaccordaveclejugement renduparletribunalpeuventinterjeterappel,cestdiredemander quelaffairesoitrejugeparunejuridictionsuprieure.Ilya5cours dappelet5coursdutravail.Danschaqueprovince(etBruxelles Capitale)esttablieuneCourdassises.Ilyenadonc11danstoutle pays.LaCourdassisesestcomptentepourlescrimes(cestdire lesinfractionslesplusgraves).Chargedecontrlerlalgalitdes dcisionspriseseninstanceouenappel,laCourdecassationest tablieBruxelles;elleestuniquepourtoutlepaysdanslamesure osonrleconsistesinonunifierdumoinsharmoniserla jurisprudence. Cultequibnficiedunfinancementpublicenapplicationdelarticle 181delaConstitution.Sixcultessontactuellementreconnus:les cultescatholique,protestant,isralite,anglican,islamiqueet orthodoxe.Leurfinancementpublicadoptediversesformes,dontles principalessontlepaiementdestraitementsetpensionsdes ministresduculte(prisenchargeparl'Autoritfdrale),la couverturedudficitdesfabriquesd'glise(priseenchargeparles communesetlesprovinces)et,seloncertainesmodalits, lorganisationdecoursdereligiondanslescolespubliques(priseen chargeparlescommunauts).CestlAutoritfdralequireconnat lescultes,cestdirequilesinscritaurangdesbnficiairesdu financementpublic,tandisquecesontlesrgionsquireconnaissent lescommunautslocales(paroisses,mosques),etorganisentleur gestion.Depuis2002,lemouvementlaqueaaccs,entantque communautphilosophiquenonconfessionnelle,unfinancement

Cultereconnu

publictrssemblableceluidontbnficientlescultesreconnus, celaprsquilestentirementdelacomptencedelAutorit fdrale.Conformmentauprescritconstitutionnel,ltatnepeut simmiscerdanslanominationdesministresdescultes.Pourchaque cultereconnu,ltatreconnatuninterlocuteurcentral,souvent dnommorganechefdeculte,chargdesrapportsduculteavecles autoritspubliques.LesorganeschefsdecultesontlaConfrence piscopaledesvquescatholiques,leConseiladministratifduculte protestantetvanglique,leConsistoirecentralisralitedeBelgique, leComitcentralanglican,lExcutifdesmusulmansdeBelgiqueetle Mtropolitearchevquedupatriarcatcumniquede Constantinopleousonreprsentant.Pourlalacitorganise,le Conseilcentrallaqueremplitunrleanalogue.En2006,l'Union bouddhiquebelge(UBB)adposauprsduministredelaJustice unedemandedereconnaissance,nonpascommeculte,maiscomme communautphilosophiquenonconfessionnelle.Dansunpremier temps,unsubsideprovisoire,destinprparerlareconnaissance dfinitive,ataccordl'ubb.

Cumul

Exercicesimultandeplusieursmandats.Danslespremiresannes deltatbelge,denombreuxparlementairestaientenmmetemps fonctionnaires,magistrats,officiers,gouverneursdeprovince, commissairesdarrondissement.Autreexemple:jusquen1995,un membredunpouvoirlgislatif(assembleparlementaire)pouvaiten mmetempstremembredelexcutifcorrespondant (gouvernement),exerantainsidesfonctionspeucompatibles(siger lafoisdansungouvernementetdanslassemblechargedele contrler).Lefaitdexercersimultanmentplusieursmandats paraissantproblmatique,desrglesdincompatibilitontt dictes.Lapremirefutuneloide1848.Dautresdispositionsont tadoptesaufildutemps,sibienquunecoordinationdes mesuresprisespourviterlecumuldemandatssimposait.Le Moniteurbelgedu28juillet1999apubliquatreloisdatesdu4mai etunecinquimedatedu25mai1999visantlimiterlescumulsde mandats:ellesfixentlesrglesdincompatibilitencequiconcerne lesmandatsdeparlementairefdraleteuropen,deparlementaire rgionaletcommunautaire,dedputpermanent,debourgmestre etdchevin.Parailleurs,desdispositionsonttadoptesen1995 eten2004quiobligentlesministres,leurschefsdecabinet,leshauts fonctionnaires,lesdputseuropens,fdraux,rgionauxet communautaires,lesdputspermanentsdesprovinces,les bourgmestres,chevinsetprsidentsdeCPAS,etc.,dposerune listedeleursmandats,fonctionsetprofessions,ainsiquune dclarationdepatrimoine(loisspcialeetordinairedu2mai1995, Moniteurbelgedu26juillet1995;loisspcialeetordinairedu26juin 2004,Moniteurbelgedu30juin2004). Programmedepolitiquegnraleludevantlassemblelgislative parleministrequiprsidelexcutifresponsabledevantcette assemble.Auniveaufdral,ladclarationgouvernementaleestlue laChambreparlePremierministre.Lesministresprsidentsdes entitsfdreslisentladclarationdeleurgouvernementau

Dclaration gouvernementale

parlementdeleurrgionoudeleurcommunaut.Elleestpublie danslesdocumentsparlementaires.Lecontenudeladclaration gouvernementaleestunrsumdelaccordpolitiquequilielespartis delacoalitionaupouvoir,accordngocisoitaudbutdela lgislature,soitaucoursdecellecilorsquunnouvelaccordpolitique sestavrncessaire.Ladclarationgouvernementalerelvedela coutumeinstitutionnellequiestnedesrapportsentreleParlement etlegouvernement.Elledonnelieuunlargedbatpolitiqueo saffrontentmajoritetoppositionetolePremierministre(oule ministreprsident)ainsiquelesautresministresconcerns rpondentauxinterventionsdesparlementairesenprcisanteten clarifiantleprogrammegouvernementalexpos.Ledbatsetermine parunvotedeconfiancequimanifestequelegouvernementest soutenuparunemajoritsuffisantepourtreenmesuredexercerle pouvoir.

Dclaration universelledes droitsdelhomme

Rsolutiondel'assembledesNationsuniesproclamele10 dcembre1948.LaDclarationuniverselledesdroitsdelhomme constituel'undesprincipauxtextesinternationauxaffirmantles droitsinalinablesetinviolablesdelapersonnehumaine.Rdige danslesillagedesatrocitscommisesdurantlaSecondeGuerre mondiale,laDclarationconstituelapremirereconnaissance internationaledesdroitsfondamentauxdel'trehumaindfendus parlesphilosophesdesLumiresetproclamsauxEtatsUniseten Francelafinduxviiimesicle.LaDclarationcomprend30articles quiconsacrentchacunundroitouunelibertfondamentale.Elle reconnatlesdroitscivils,politiques,conomiques,sociauxet culturelsdechaquetrehumain.LaDclarationestuninstrumentde grandpoidsmoral,maisellen'estpascontraignantejuridiquement. LesNationsuniesontadoptdeuxpactesquisont,eux,contraignants :lePacteinternationalrelatifauxdroitscivilsetpolitiquesetlePacte internationalrelatifauxdroitsconomiques,sociauxetculturels, adoptsen1966etentrsenvigueuren1976.Ilsn'ontcependant pastratifispartouslestats.Depuisl'adoptiondelaDclaration, d'autresinstrumentsonttadopts,soitvocationrgionalesoit vocationsectorielle,visantentreautresladfensedesdroitsde l'enfantoul'tablissementdel'galitentrelesfemmesetles hommes.Cesinstrumentssontlafoisplusrestreintsetplusprcis, maislaDclarationdemeurelapierred'angledeladfensedesdroits del'homme,mmesicertainsontmisendoutesoncaractre universel,estimantqueletextedelaDclarationrefltaittropla cultured'origineeuropennedesesauteurs.Siteduhaut CommissariatdesNationsuniesauxDroitsdel'homme Normejuridique,devaleurgalelaloifdrale,dictepar lassembleparlementairedecertainesentitsfdres.Undcret estunenormegnraleetimpersonnelleadopteparleParlement flamand,leParlementwallon,leParlementdelaCommunaut franaise,leParlementdelaCommunautgermanophoneou lAssembledelaCommissioncommunautairefranaise(COCOF) danslecadredeleurscomptenceslgislatives.(LeParlement bruxelloisetlAssembleruniedelaCommissioncommunautaire

Dcret

commune(COCOM)adoptentdesordonnances.)Lesdcretsontla mmevaleurjuridiquequelesloisfdrales(onparle dquipollence).Ilssappliquentdesdomainesdecomptence diffrentsdeceuxattribusauParlementfdraletdansleslimites delacomptenceterritorialedelentitfdrequilesaadopts. Llaborationdundcretsuitunparcourscomprenantplusieurs tapes.Unouplusieursmembresdelunedesassembles parlementairesnumrescidessus(leParlementflamand,le Parlementwallon,leParlementdelaCommunautfranaise,le ParlementdelaCommunautgermanophoneoulAssembledela Commissioncommunautairefranaise)peuventdposerune propositiondedcretsurlebureauduprsidentdelassemble laquelleilsappartiennent.Lapropositiondedcretestaccompagne desdveloppementsdanslesquelssontexposslesobjectifsdutexte soumislassemble.Lassembledoitseprononcersurlapriseen considrationdecettepropositiondedcret,cequiconstitue gnralementuneformalit.Legouvernementduneentitfdre (oulecollgedanslecasdelaCommissioncommunautairefranaise) peutquantluidposerunprojetdedcret.Leprojetoula propositiondedcretestensuiteexaminparlacommission parlementairecomptente.Aprsdiscussion,lacommissionadopte, amendeourejetteletexteproposparunvotesurchaquearticleet parunvotesurlensembledutexte.lademandedesonoudeses auteurs,letexteestensuiteexaminensanceplnire.Celleci adopte,amendeourejetteleprojetoulapropositiondedcretpar unvotesurchaquearticleetparunvotesurlensembledutexte. toutmomentdelaprocdure,leprsidentdelassemblepeut demanderauConseildtatderemettreunavissurletexteencours dexamen.Ilesttenudedemanderuntelavissiuntiersdesmembres desonassembleledemande.UnetelledemandedavisauConseil dtatsuspendlaprocdureencoursdurantlexamenensance plnire,maispasdurantlexamenencommission.Letexteadopt esttransmisaugouvernement(ouaucollge).Ensignantletexte,le gouvernement(oulecollge)lesanctionneetlepromulgue,cequi marquelareconnaissancedelexistencedudcretetindiqueque celuicidoittrepubliauMoniteurbelgeetexcut.Ledcretest ensuitepubliauMoniteurbelge.Ilentreenvigueurlejour dtermindansletexteou,dfaut,dixjoursaprssapublication.

Dfdralisation

TransfertdunematireexerceparlAutoritfdraleversles entitsfdres.Ladfdralisationnedsignepas,commeon pourraitlecroire,unrenoncementlastructurefdraledeltat, doncunretouruntatunitaire.Elledsigneaucontraireun glissementdecomptencesauseinduntatfdral.Silyadu transfertdunecomptencefdraleverslescommunautsoules rgions,cettecomptencecessedtrefdraleetestdonc dfdralise.Lescommunautsetlesrgionssesontvuattribuer descomptencespropresdontlalistesesttoffeaufildutemps. Lunedestapesdelarformedesinstitutionsatla reconnaissanceen1993dufaitfdralparlintroductiondu conceptdtatfdraldanslarticlepremierdelaConstitution.Cest aprscettedatequelenologismededfdralisationatutilis

pourdsignercequelonappelaitauparavant,selonlescas, communautarisation(transfertdecomptencesauxcommunauts) ourgionalisation(transfertdecomptenceauxrgions).

Dlgation syndicale

Organedereprsentationdestravailleursauprsduchef dentreprise.Lapremirereconnaissancedeladlgationsyndicalea tacquiseparunaccordconcluentrelesorganisations demployeursetdetravailleurslorsdelaConfrencenationaledu travaildes16et17juin1947.Cetaccordatremplacparla conventioncollectivedetravail(CCT)n5conclueauConseilnational dutravaille24mai1971concernantlestatutdesdlgations syndicalesdupersonneldesentreprises.Elleestamplifieparde nouvellesconventionsen1971eten1978.Cesconventions collectivescontiennentdesprincipesgnrauxetrenvoientaux commissionsparitaireslatchedlaborerlesmodalitsdapplication pourchaquebranchedactivitconomique.Beaucoupde conventionscollectivessectoriellespermettentellesmmesdes applicationsplusspcifiquesauniveaudesentreprises.Les conventionscollectivesconcluesparlesdlgationssyndicalessont applicablestoutlepersonneldelentrepriseetpasseulementau personnelsyndiqu.Ladlgationsyndicaledoittreinstituesiune ouplusieursorganisationssyndicalesenfontlademandeauchef dentreprise.Lesmembresdeladlgationsyndicalefontpartiedes travailleursdelentreprise.Ilssontdsignsparlesorganisations syndicalesou,plusrarement,lusparlestravailleursdelentreprise. Leurnombreestfixparlesconventionscollectivessectorielleset dpenddunombredetravailleursdelentreprise.Unnombre minimaldetravailleursesttoujoursncessairedesortequedes dlgationssyndicalesnepeuventtreinstituesdanslespetiteset moyennesentreprises.Lesdlgussyndicauxbnficientdune protectioncontrelelicenciementdanslexercicedeleurmandat syndical.Ladlgationdfendlesintrtsindividuelsetcollectifsdes travailleursdelentrepriseauprsduchefdentreprise.Ellealedroit dtrereueparlemployeurousondlguloccasiondetous litigesoudiffrendsdecaractreindividueloucollectifquinontpu trersolusparlavoiehirarchique.Sescomptencesconcernentles relationsdetravailengnral,etenparticulierlapplicationausein delentreprisedelalgislationsociale,desconventionscollectivesde travail,durglementdetravailetdescontratsdetravailindividuels. Ellepeuttransmettreauchefdentrepriselesrevendicationsdes travailleursetmenerlesngociationsenvuedeconcluredes conventionscollectives.Ladlgationsyndicaleestgalement chargedexercercertainescomptenceshabituellementattribues auconseildentrepriseetaucomitpourlaprventionetla protectionautravaillorsquecesorganesnontpastinstitusdans lentreprise.Lorsquuntravailleursouhaiteformulerunerclamation auprsdelemployeur,ilpeutsefaireassister,sademande,parun dlgusyndical. Rgimedanslequellasouverainetpolitiqueappartientla population,quilexercesoitdirectement,soitindirectementparla voiedlectionslibres.Cettedfinitionserabienttmiseenligne.

Dmocratie

Dmocratiedirecte /dmocratie reprsentative

Systmedanslequellescitoyensprennenteuxmmesdesdcisions politiques,sanspasserpardesreprsentantsissusdunelection./ Systmedanslequeldesreprsentantslusparlapopulation laborentetvotentleslois.lheureactuelle,touslestats dmocratiquessontdesdmocratiesreprsentatives,danslesquelles lesloissontlaborespardesreprsentantslusparlapopulationou parlegouvernement,etvotesparleparlement.Cependant,la dmocratiereprsentativepeuttrecompltepardesmcanismes dedmocratiedirecte,appelsainsiparcequilsdonnent directementlepouvoirdedcisionauxcitoyensdanscertaines circonstances.Ladmocratiereprsentativeatoujoursfaitlobjetde nombreusescritiques.Outrequelareprsentativitdeslusnestpas parfaite,enraisonentreautresdeslimitesapportesaudroitde vote,ladmocratiereprsentativeapourprincipalinconvnientde confierlepouvoirdedcision,nonaupeupleluimmecommelide dedmocratielesuggre,maisauxreprsentantslusparla populationetdesgouvernementsdsignsauseconddegr,sans parlerdedsignationsplusindirectesencoredanslesorganismes dintrtpublicoudansdautresinstitutions.Lapopulationestainsi dpossdedesonrledesouverain,auprofitdecequilest convenudappelerlemondepolitique,danslequellespartisjouent unrleimportant.Leprincipalavantagedecesystmetient prcismentaufaitquelesdcisions(lois,arrts,mesures gouvernementales)sontprisespardeslusoudesprofessionnels delapolitiquequipeuventconsacrerdutempstudierlesdcisions prendreetquisontsuppossaptesnouerdescompromiset concilierlesintrtsparticuliersquisaffrontent.Onattendainsides reprsentantsquilsaientunecertaineindpendanceparrapport ceuxquilesontlus(pasdemandatimpratif),quilscrentun certaincartentrelavolontpopulaireimmdiateetladcision politique:lesystmereprsentatifpermetdviterquelepeuple fasseluimmelaloi.Ladmocratiedirecterendsonrlede souverainlapopulationenluipermettantdeprendreellemme certainesdcisions,notammentparlatechniquedurfrendumou celledelaconsultationpopulaire.Elleconstitueunetraditionforte danscertainspays,dontleplusemblmatiqueestlaSuisse,maisseul unpetitnombrededcisionssontprisesparcettevoie.Ellerepose surleprincipeselonlequellapopulationdanssonensembleprendra lameilleuredcision,tantdirectementconcerneparles consquencesdesonchoix:elleestsupposesavoir,mieuxqueles lus,orsidentsavolontetsesintrts.Ladmocratie reprsentativeestaussicomplte,desdegrsdiversselonles pays,pardesmcanismesdeconsultation(horsconsultation populaire)etdeconcertation.Onpeutparlerleursujetde dmocratieparticipative,cesmcanismespermettantla populationdeparticiperllaborationdesdcisionsentant consulte,endbattant,enproposant,endposantdesptitions,le derniermotrevenantdesreprsentantslus. Membre,ludirectementouindirectement,delaChambredes reprsentants,duneassemblelgislativeeuropenne,

Dput

communautaireourgionale.Cettedfinitionserabienttmiseen ligne.

Dputpermanent Dettepublique

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Encoursdelensembledesempruntscontractsparltat,lesentits fdresetlespouvoirslocauxpourfairefaceleurbesoinde financement.Depuisltablissementdunsystmedegrande circulationmontaireauMoyenge,rendupossibleparlessordela banquemoderne,lestatsontprislhabitudederecourirlemprunt pourleursbesoinsdefinancement.Ltatpeutseprocurerdes ressourcesparlempruntsousdiversesformes,dontlesplus classiquessont:lmissiondobligations,cestdiredetitresau porteurremboursablesunechancefixeetproductifsdintrts fixesgalement;lmissiondebonsduTrsoroudecertificatsde Trsorerieremboursablespluscourttermeetgalementproductifs dintrtsfixes.Ladministrationenchargedassurerlagestion oprationnelleetleservicefinancierdeladettepubliquefdraleest lAgencedeladette.Sonrleestdeminimiserlecotdu financementdeltatdanslecadredunegestionprudentedes risquesetenrespectantlesobjectifsgnrauxfixsparlespolitiques budgtaireetmontaire.Lecotdefinancementdeladettedpend essentiellementdutauxdintrtassocilmissiondestitresde detteparltat.Cetauxestnotammentinfluencparlesnotes accordesparlesagencesdenotationquijugentdelasoutenabilit delendettementdupays.Lencoursdeladettedeltatcorrespond, enprincipe,lasommedesdficitsannuelssuccessifsdeltat.Le volumededettepubliquevarieselonlesmthodesetlesconcepts utilisspourlecalculer.Unepremiredistinctionestfaiteentrela dettebruteetladettenette.Ladettebrutecomprendtousles engagementsfinancierscontractsparlespouvoirspublicscest direlAutoritfdrale,lescommunauts,lesrgions,lesprovinces etlescommunes,ainsiquelesinstitutionspubliquesdescurit sociale.Ladettenetteestobtenueensoustrayantdelendettement brutlesactifsfinanciersdtenusparlespouvoirspublics.Selonles organismesemprunteurs,ladettesesubdivisegalementendette directeetendetteindirecte(oudbudgtise).Ladettedirecteest contractedirectementparltatouuneentitfdrepourcouvrir sespropresbesoins.Ladetteindirecteestcontracteauprofitde certainesinstitutionsouservicespublics.Lescharges damortissementetdintrtdecettedettesontsupportespar ltatetimputesdanslesbudgetsdesadministrationsquiontla tutellesurlesorganismesemprunteurs.DepuisleTraitde Maastrichtetladfinitiondescritresdeconvergence,lUnion europenneaadoptunsystmeeuropendecomptesconomiques intgrs(SEC95).Celuicifournituncadrecohrentdecomptabilit nationalequisertdsormaisderfrencepourlesanalysesde donnesmacroconomiquesetlescomparaisonsinternationalesdes paysmembres.Ainsi,ilexisteunedfinitionprcisedeladette publiqueausensdeMaastricht.Ellereprsenteletotaldesdettes brutesleurvaleurnominaleencourslafindelanneet consolideslintrieurdessecteursdugouvernementgnral.Dans

lebutdecoordonnerleurspolitiquesbudgtaires,lespaysdelUnion europenneontadopten1997lePactedestabilitetdecroissance. Cetinstrumentdsigneunensembledobjectifsetdecritresqueles paysdelazoneeurosesontengagsrespecter,dontceluide maintenirlerapportdeladettepubliqueauPIBendessousduseuil de60%.En2012,lacrisebudgtaireeuropenneetlexigencede rduirelesniveauxdedettepubliquequiasuivieontacclr ladoptiondenouvellesrglesetdesanctionsdestinesrenforcerla disciplinebudgtaireetgarantirlastabilitconomiqueauseindela zoneeuro.SitedelAgencedeladette

Dveloppement durable

Coordinationdespolitiquesvisantundveloppementconomiqueet uneamliorationdesconditionsdeviequinedgradentpas lenvironnement.larencontredelconomieetdelcologie,la politiquedudveloppementdurableviseassurerun dveloppementactuelquinecompromettepasceluidufutur.Ilsagit duneapprocheglobaledespolitiquespubliques,tantconomiques quesocialesetenvironnementales.Ledveloppementdurableest devenuunobjectifdesNationsunieslaConfrencedesNations uniessurlenvironnementetledveloppement(appelegalement Sommetdelaterre)organiseRioenjuin1992.Rio,laplupartdes tatssesontengagslaborerunestratgienationalede dveloppementdurable.EnBelgique,laloidu18juin1997relative lacoordinationdelapolitiquefdraledudveloppementdurablea tracleslignesdirectricesdecettepolitiqueetmisenplacedeux institutions:laCommissioninterdpartementaledudveloppement durable(CIDD)etleConseilfdraldudveloppementdurable (CFDD).LaCommissioninterdpartementaledudveloppement durableestchargedecoordonnerlactivitdesdiffrentsministres etorganismespublics,etdeprpareretassurerlesuividuPlan fdralquadriennaldedveloppementdurable.Lepremierplan couvraitlapriode20002004,ledeuximeplancouvrelapriode 20042008.LaCommissionsecomposedunreprsentantdechaque membredugouvernementfdral,dunreprsentantduBureau fdralduplan,etdunreprsentantdechaquegouvernementdes rgionsetdescommunauts.LeConseilfdraldudveloppement durableestchargderemettredesavisaugouvernementfdralsur lapolitiquefdralededveloppementdurable,etenparticuliersur lerespectparlaBelgiquedesesengagementsinternationauxenla matire,dontleProtocoledeKyoto.Ilagitlarequtedu gouvernementfdral,duParlementfdral,oudesapropre initiative.LeConseilsexprimegalementsurleplanfdralde dveloppementdurableprsenttouslesquatreans.LeConseilest composdexpertsscientifiques,dereprsentantsdesONGpourla protectiondelenvironnement,lacooprationaudveloppementet ladfensedesconsommateurs,dereprsentantsdesorganisations detravailleursetdemployeurs,dedlgusdesministresfdraux etdereprsentantsdescommunautsetdesrgions.Lesdlgus despouvoirspublicsnontpasledroitdevote.En1999,le gouvernementfdralVerhofstadtI(19992003)apourlapremire foiscomportunsecrtairedtatenchargedudveloppement durable.En2002,leServicepublicfdraldeprogrammation

Dveloppementdurableatcretchargdelaprparationdela politiqueenmatirededveloppementdurable.AuseinduBureau fdralduplan,ungroupedexpertsconstituelaTaskforce Dveloppementdurablequitablitlerapportfdralsurle dveloppementdurabletouslesdeuxans.Siteportaildu dveloppementdurablesiteduConseilfdraldudveloppement durablesitedelaCommissioninterdpartementaledu dveloppementdurable

Dvolutiondes siges

Rpartitiondessigesentreleslistesparticipantunelection,et rpartitionentrelescandidatsduneliste,dessigesacquisparcette liste.Danslesystmedereprsentationproportionnelletelquilest pratiquenBelgique,leslectionsontlieusurlabasedelistes comprenantunnombredecandidatsquivalentaumaximumau nombredesigespourvoir(candidatseffectifs)ainsique,pourla plupartdeslections,duncertainnombredecandidatssupplants, nombrequiestfixparlesloiscontenantlesdispositionspropres chaquelection.Lorsdudpouillementdesvotes,lapremiretape consistetablirlenombredevoixobtenuesparchaqueliste(son chiffrelectoral)et,surcettebase,rpartirlessigespourvoir entreleslistes.Auseinduneliste,pourtrelu,uncandidatdoit atteindrelechiffredligibilit.Celasignifiequildoitavoirreusur sonnomlenombredevoixrequispouravoirdroitunsige,ouquil compltesesvoixpropresparunepartiedecellesportesdansla casedette,cequisupposequilsoitauxpremiresplacesdelaliste decandidats.Lechiffredligibilitvariedunelistelautreetdun scrutinlautre:ilfaitchaquefoislobjetduncalculquitraduitles rapportsdeforcedumoment.Ilsecalculeendivisantlechiffre lectoraldelaliste(lenombredevoixquelleaobtenu)parle nombredesigesattribuslalisteplusun.Parexemple,unelistea obtenu60000voix,cequiluidonnedroit5siges.Lechiffre dligibilitserade60000voix(5siges+1)=10000voix. Autrementdit,toutcandidat,quellequesoitsaplacesurlaliste,qui obtient10000voixestdofficelu.Ensuite,onajouteenles prlevantdupotcommunconstituparlamoitidesvotesencase dettedesvoixauxpremierscandidatssurlalistedanslordreo ilsyapparaissent,enattribuantchacunlenombredevoixquilui manquepouratteindrelechiffredligibilit.Unefoislepotcommun puis,silrestedessigesattribuer,ilsreviendrontdabordau candidatquiaobtenuleplusgrandnombredevoixdeprfrence, puisausuivant,etainsidesuite. Actelgislatifeuropenquidoitimprativementtretransposdans lesdroitsnationauxdestatsmembres.Unedirectiveestunacte lgislatifadoptparl'Unioneuropenneetquiprvautsurl'ordre juridiquedestatsmembres.Ceuxcidisposentd'undlaipour transposerladirectivedansleurdroitnational,c'estdireadapter celuiciauprescritdeladirective.Lestatsmembresyprocdent sousdesformesquisontpropreschacund'euxetaussiselondes rythmestrsdiffrents.Latranspositionprendgnralementla formed'uneloi.EnBelgique,certainesdirectivessonttransposes souslaformed'uneconventioncollectivedetravail.Leprocessus

Directive

d'laborationd'unedirectivedanslecadredelaprocdurelgislative ordinaireestlesuivant:dptd'unprojetparlaCommission europenne;examensimultanmentauParlement(premire lecture)etauConseil;ventuellement,modificationsetrexamen (secondelectureauParlement);adoptiondutexteparleConseil. UnedirectivedoitdonctreapprouveparleConseiletparle Parlement.Ledveloppementdel'Unioneuropenneagnrun nombreimportantdetexteslgislatifs,parmilesquelslesdirectives figurentenbonneplace.Lesdirectivesportentunnumrod'ordre dontlesquatrepremierschiffrescorrespondentl'annedeleur adoption.Voiraussi:lgislationeuropenne

Discrimination

Traitementdfavorableappliquunecatgoriedepersonnes. tablirunediscrimination,cestrserverunepersonneouun groupeuntraitementmoinsfavorablequuneautrepersonneou unautregroupeenraisondunecaractristiquedelapersonneoudu groupesansrelationaveclobjetdutraitement.Historiquement,les discriminationslespluslonguesetquiontdonnlieuauxcombatsles plusacharnspourlgalitsontcellesbasessurlaraceetsurle sexe.Lasecondemoitiduxxmesicleavusintensifierlalutte contrelesdiscriminationsdetousordresdansdenombreuxpayset surleplaninternational,olesinstrumentsvisantgarantirlesdroits delhommecomprennentdesdispositionsantidiscrimination. LUnioneuropenneafaitdelaluttecontrelesdiscriminationsune priorit.Lesdirectiveseuropennesinterdisenttoutediscrimination basesurlesexeousurlorigineracialeouethnique.Ellesinterdisent galementladiscriminationbasesurlareligionoulesconvictions,le handicap,lgeoulorientationsexuelleenmatiredemploietde travail.EnBelgique,laConstitutionaffirmeleprincipedenon discrimination.Selonlarticle10,touslesBelgessontgauxdevantla loi,etlgalitdeshommesetdesfemmesestgarantie.Larticle11 noncequelajouissancedesdroitsetlibertsreconnusauxBelges doittreassuresansdiscrimination.Lesdroitsdesminorits philosophiquesetculturellessontgarantiesentreautresparlePacte culturel.Laloidu25fvrier2003tendantluttercontreles discriminationsinterdittouteformedediscrimination,directeet indirecte,pourquelquemotifquecesoit,danslafournituredun bienoudunservice;danslaccsautravailetlesconditionsde travail,tantpourlesecteurpublicquepourlesecteurpriv;dansla nominationoulapromotiondunfonctionnaire;danslardaction depicesofficielles;encequiconcernelaccsoulaparticipation touteactivitconomique,sociale,culturelleoupolitiqueaccessible aupublic.LeCentrepourlgalitdeschancesetlaluttecontrele racismeanotammentpourmissionlaluttecontrelesdiscriminations basessurlaprtenduerace,lacouleur,lascendance,lorigine nationaleouethnique,lorientationsexuelle,ltatcivil,lanaissance, lafortune,lge,laconvictionreligieuseouphilosophique,ltatde santactueloufutur,lehandicapoulacaractristiquephysique.La luttecontreladiscriminationbasesurlesexerelvedelInstitut pourlgalitdesfemmesetdeshommes.SiteduCentrepour lgalitdeschancessitedelInstitutpourlgalitdesfemmesetdes hommes

Dissolution

Actemettantfinlexistenceduneassembleavantlafindela priodepourlaquelleelleatlue.Ledroitdedissolutiondes assemblesparlementairesnexiste,enBelgique,quauniveaudu Parlementfdral.Laduredelalgislatureauniveaufdralestde quatreans.LeRoi,quinommeetrvoquelesmembresdu gouvernementfdral,possdecependantledroitdedissoudrela Chambredesreprsentantsavantlafindelalgislature,maisdans deslimitestroitesprciseslorsdelarvisiondelaConstitutionde 1993.LadissolutionpeuttredcideparleRoidanschacunedes situationssuivantes:silaChambre,lamajoritabsoluedesses membres,rejetteunemotiondeconfiancedposeparle gouvernementfdraletneproposepasauRoi,dansundlaide troisjourscompterdujourdurejetdelamotion,lenomdun successeurauPremierministre;silaChambre,lamajoritabsolue desesmembres,adopteunemotiondemfiancelgarddu gouvernementfdraletneproposepassimultanmentauRoile nomdunsuccesseurauPremierministre;silegouvernement fdraldmissionne,etsienoutrelaChambredonnesonaccordla dissolutionlamajoritabsoluedesesmembres.Ladissolutiondela ChambreentranecelleduSnat,ainsiquelorganisationdlections dansles40jourssuivantlactededissolution(Constitution,article 46).Lactededissolutionprendlaformedunarrtroyal.Jusqula rvisiondelaConstitutionde1993,ladissolutiondesChambresne devaitpastremotive.OnnoteraquelaConstitutiondisposequele RoipeutdissoudrelaChambredanslescirconstancesdcrites,et nonquildoitlefaire.LechoixlaissauRoidedissoudreounonla Chambreparatcependantassezthorique,carlescirconstances prisesencomptelaissentpeudechancedetrouverunesolution politiquequiviteladissolution.LadissolutiondesChambresetla convocationdeslecteurssontautomatiqueslorsquunedclaration dervisiondelaConstitutionestpublie.Cettedissolutiondeplein droitpermetlecaschantlamajoritfdraledeprovoquerdes lectionsanticipessanspasserparladmissiondugouvernement.Il existeunautrecasdedissolutiondepleindroit,savoirlavacance dutrne. Facultdeparticiperunelectionentantqulecteur. lindpendancedelaBelgique,ledroitdevotetaitrservaux Belgesdesexemasculingsde25ansaumoins,quipayaientun imptminimumappellecens(votecensitaire)ouquiavaientatteint uncertainniveaudinstructionouoccupaientunefonctionreconnue danslasocit(votecapacitaire).Llectiondes200membresdu Congrsnationalle3novembre1830sestainsidrouleselonun modelafoiscensitaireetcapacitaire.LaConstitutionde1831 retientlevotecensitairemaispaslevotecapacitairepourles lectionsdelaChambredesreprsentants,duSnatetdesconseils provinciauxetcommunaux.Lecensconnatradeuxdiminutions,en 1848eten1871,quiaurontpoureffetdlargirlecorpslectoral.En 1883levotecapacitaireserarintroduit,entranantluiaussiun accroissementdunombredeslecteurs.En1893,lesuffrage universelestinscritdanslaConstitution:partirdecettedate,tous

Droitdevote

lesBelgesdesexemasculindeplusde25anssontlecteurs.Mais certainsdisposentduneoudedeuxvoixsupplmentaires(vote plural)parcequilssontlecteurscapacitaires,sontchefdefamille, ontplusde35ansoupaientunetaxedersidencede5francs minimumet/oudtiennentunlivretdpargnede2000francs minimumoubnficientdunerenteviagrede100francs. Jusqualors,ilfallaitavoir21anspourvoterauxlections communales.Lgeminimumestport30ansen1893etune quatrimevoixestaccorde,pourcesseuleslections,auxpresde famillepayantuncenslectoraldterminoudontlerevenu cadastralatteint150francs.Simultanmentestintroduitelobligation constitutionnelledevoter,quiesttoujoursenvigueurpourtousles scrutins.Lesuffrageuniverselpuretsimpleestappliquds1919, maisinscritdanslaConstitutionen1921seulement;ilviseles hommesdeplusde21ans,chacundisposantdsormaisduneetune seulevoix.Lesfemmesobtiennenten1921ledroitdevoteraux lectionscommunalestandisquelesveuvesdeguerreetlesmres desoldatsdcdspeuventgalementparticiperauxautres lections.Cenestquen1948queledroitdevoterseraoctroy lensembledesfemmespourleslectionslgislativesetprovinciales. Lgeminimumestabaiss18ansdabordpourleslections communales(premireapplicationen1970),puispourlesautres lections(partirde1981).Lesressortissantsduntatmembrede lUnioneuropennepeuvent,moyennantinscriptionsurlalistedes lecteursdelacommuneoilsrsident,participerauxscrutins europensetcommunaux(ettrecandidatsceuxci).Lesautres trangers,moyennantcertainesconditions,peuventsinscrirepour trelecteursauxlectionscommunalespartirdecellesdoctobre 2006;ilsnepeuventtoutefoispastrecandidats.

Droitscivilset politiques

Droitsdel'hommeditsdelapremiregnration,quiprotgentla personneetsesbiensetluigarantissentl'exercicedelacitoyennet. Lesdroitscivilsetpolitiquessontlespremiersdroitsdelapersonne humaineavoirtrevendiqusdanslecombatcontrel'arbitrairedu pouvoirpolitiquesousl'Ancienrgime.Lespremierstextesqui garantissentcertainsdecesdroitssontleBillofRightsanglaisde 1689,laDclarationd'indpendancedestatsUnisdu4juillet1776 etlaDclarationfranaisedesdroitsdel'hommeetducitoyendu26 aot1789.Cesdroitsconsacrentd'unepartlesdroitsdel'individu facel'tat(respectdelavieprive,delaviefamiliale,dela proprit)d'autrepartlaparticipationdel'individulavie collective(droitdevote,libertsfondamentales).Affirmsdansla Dclarationuniverselledesdroitsdelhommede1948,cesdroits sontgarantisparlePacteinternationalrelatifauxdroitscivilset politiquesadoptparl'AssemblegnraledesNationsuniesle16 dcembre1966.CePactecomporteleslmentssuivants:droit lavie;interdictiondelatortureetdespeinesoutraitementscruels, inhumainsoudgradants;interdictiondelesclavageetdestravaux forcs;droitlalibertetlascurit,interdictiondeladtention arbitraire;galitdevantlestribunauxetlescoursdejustice; droitlalibertdepense,deconscienceetdereligion;droitde runionpacifique;droitsculturelsdesminorits.CePacteconstitue

aveclePactede1966surlesdroitsconomiques,sociauxetculturels etlaDclarationuniverselledesdroitsdel'homme,laCharte internationaledesdroitsdel'Homme.Cesontgalementlesdroits civilsetpolitiquesquevisegarantirlaConventioneuropennedes droitsdelhomme(1950).

Droitsdelhomme

Ensemblededroitsinalinablesetuniverselsinhrentsladignitde lapersonnehumaineLespremierstextespolitiquesproclamantles droitsdelhommeontvulejourlafinduxviiiesicle,auxtatsUnis (Dclarationdindpendancedu4juillet1776)etenFrance (Dclarationdesdroitsdelhommeetducitoyendu26aot1789).La dclarationfranaiseinspireralesmouvementsprogressistesen Europetoutaulongduxixesicle.CenestquaprslaSeconde Guerremondialequuntextederfrenceseralaboretadoptau niveauinternational:laDclarationuniverselledesdroitsde lhomme(1948)desNationsunies.EnEurope,laConvention europennedesdroitsdelhomme(1950)duConseildelEurope constitueunengagementplusprofondetpluscontraignantpourles tatsparticipants.Lesdroitsdelhommeenglobentaussibienles droitscivilsetpolitiquesquelesdroitsconomiques,sociauxet culturels.Lespremierscomprennentnotammentledroitlavie,la libert,lascuritetunprocsquitable,lalibertdopinion,de religion,dassociation,departicipationlaviepolitique.Lesseconds comprennentnotammentledroitlducation,autravailetla proprit.Durantlaguerrefroide,lesdroitscivilsetpolitiquestaient misenavantparlestatsoccidentauxetlesdroitssociauxet conomiquestaientsurtoutdfendusparlestatsdubloc communiste.Lechangementdergimedanscespaysacontribu uneraffirmationplusvigoureuseduvoletciviletpolitiquedesdroits delhomme.Lexpressiondroitsdelhommeestdeplusenplus frquemmentremplaceparcellesdedroitshumainsoude droitsdelapersonne,plusrespectueusesdesdroitsdesfemmes. Depuisquelquesannes,lecaractreuniverseldesdroitsdelhomme estremisencausepardespartisansdurelativismeculturel.Des instrumentscatgorielsontgalementtlaborsdansdes domainescommelesdroitsdelenfant,lesdroitsdesfemmes,oules droitsdestrangers.Dansdenombreuxpays(unecentainedont lensembledespaysdmocratiques)sontorganisesorganisations nongouvernementalesdedfensedesdroitsdelhomme,dont beaucoupsontantrieureslaDclarationuniverselledesdroitsde lhomme(1948).Voirgalementlibertsfondamentales.Sitedela Liguedesdroitsdel'homme(Belgiquefrancophone)sitedela Fdrationinternationaledesdroitsdel'homme Droitsdel'hommeditsdelasecondegnration,fondssurles conceptsd'galitetdejusticesociale.L'affirmationdedroits conomiquesetsociauxentantquedroitsdelhommeapourorigine lesluttessocialesduxixesicleets'estappuyenotammentsurles thoriesmarxistes.Elleatrouvunepremireconcrtisation internationaledanslacrationdel'Organisationinternationaledu travail(1919).Cesdroits,parfoisqualifisdedroitscrances, obligentl'tatcrerlesconditionsncessairesleurralisation.Ils

Droits conomiqueset sociaux

onttaffirmsauxNationsuniesdanslePacteinternationalrelatif auxdroitsconomiques,sociauxetculturels(1966).CePactegarantit lesdroitssuivants:ledroitautravail;desconditionsdetravail justesetfavorables(rmunration,scurit,etc.);lalibert syndicale(ycomprisledroitdegrve);ledroitlascuritsociale; ledroitlanourritureetlasant;ledroitl'ducation;la participationlavieculturelle.CePacteconstitueaveclePacte internationalrelatifauxdroitscivilsetpolitiquesetlaDclaration universelledesdroitsdelhomme,laCharteinternationaledesdroits del'Homme.

Dynastie

Famillergnantedansunrgimemonarchique;successiondes monarquesappartenantcettefamille.EnBelgique,lechoixdela dynastieadcoulduchoixdupremierRoi:LopolddeSaxe CobourgGotha,luroidesBelgesle4juin1831parleCongrs nationalpar152voixsur196(le24novembre1830,leCongrs nationalavaitprononc,par161voixcontre28,lexclusion perptuitdelamaisondOrangeNassaudutrnedeBelgique). Lordredesuccessionautrnedesmembresdunedynastieesttabli soitparunpactedefamillesoitparuneConstitution.EnBelgique, cestlaConstitutionquiatablilordredesuccessionautrne, pralablementauchoixdupremierroi.Selonlarticle85alina1erde laConstitution,lespouvoirsconstitutionnelsduroisonthrditaires dansladescendancedirecte,naturelleetlgitimedeS.M.Lopold, Georges,Chrtien,FrdricdeSaxeCobourg,parordrede primogniture.EnBelgique,lordredeprimognitureesttablipar brancheetnonpartte:ilimposecommesuccesseurlandes enfantsdumonarquergnantetcestnouveaulandesenfants dusuccesseurautrnequiestappelluisuccder.Cenestquen casdabsencededescendancedunmonarquequelasuccession passelabranchesuivante:cestainsiqueleroiAlbertIIasuccd sonfrreBaudouin.Cestaussienfonctiondecetterglequelordre desuccessionsitueactuellementlesenfantsduprincePhilippeavant laprincesseAstridetsesenfants,quoiquilssoientplusjeunes queux.De18311991,lasuccessionautrneatrserveaux hommes.Cettedisposition,connuesouslenomdeloisalique,at alorsabroge.Lesprincessesappartenantlabranchedelafamille royaleappelergnerpeuventdsormaisaccderautrne. Adjointdubourgmestre,membreducollgedesborugmestreet chevins(oucollgecommunalenRgionwallonne),gnralement enchargededomainesspcifiques.Cettedfinitionserabienttmise enligne. Activitsconomiquesdveloppessansbutprioritairedeprofit.En Belgique,etenparticulierenWallonie,ceconceptissudu mouvementcoopratif,desmutualitsetdesassociationssest redfinipartirdesannes1980.En1990,leConseilwallonde lconomiesociale(CWES)dfinissaitlconomiesocialecommesuit: Lconomiesocialesecomposedactivitsconomiquesexerces pardessocits,principalementcoopratives,desmutualitsetdes associationsdontlthiquesetraduitparlesprincipessuivants:la

chevin

conomiesociale

finalitdeserviceauxmembresoulacollectivitpluttqueleprofit ;lautonomiedegestion;leprocessusdedcisiondmocratique;la primautdespersonnesetdutravailsurlecapitaldanslarpartition desrevenus.Certainesassociationsyajoutentunecomposante environnementaleetsinscriventdansunedynamiquede dveloppementdurable.Danscecontexte,uncertainnombre dassociationsintresseslconomiesocialeontparailleurscr unfondsdinvestissementdnommFondsdelconomiesocialeet durable.Depuis1995existeenoutreunstatutdesocitfinalit sociale.LaFdrationbelgedelconomiesocialeetcooprative (Febecoop)exercelesmandatsdereprsentationdumouvement coopratifetdelconomiesocialeauseindediversesinstances rgionales,nationaleseteuropennes.Laccorddecooprationdu30 mai2005entreltatfdral,laRgionflamande,laRgionwallonne, laRgiondeBruxellesCapitaleetlaCommunautgermanophone relatiflconomieplurielle,approuvparlaloidu10mai2006, dfinitlesengagementsrciproquesdesentreprisesetdespouvoirs publics,danslecontextedunesynergieentreunedynamique conomiqueetdesobjectifsdecohsionsociale.Ilapportedanscette perspectiveunsoutienauxdeuxpiliersdelconomieplurielle, savoirlconomiesocialeetlaresponsabilitsocialedesentreprises. Largionalisationdescomptencesenmatiredconomiesocialea faitlobjetdunaccordle25fvrier2008,maisceluicinapasencore tentirementmisenuvreen2012.Leconceptdconomie socialerecouvredoncenpartieceluidesecteurnonmarchandetse distingueenprincipedeceluiciparsonautonomiefinancirepar rapportauxpouvoirspublics.Commelesecteurnonmarchand, lconomiesocialeatpriseencompteparlapolitiquesocialedans lecadredesprogrammesdersorptionduchmage.Auniveau fdral,desdomainesdinterventionimportantsconcernentlamise dispositiondesCPASdesubventionsmajoresenvuede lengagementdayantsdroitlintgrationsocialeoulaidesociale etdessubsidesenfaveurdesemployeursdelconomiesociale.Par ailleurs,lesentreprisesdelconomiesocialebnficientdediverses politiques:lafiscalit(TVA),lascuritsociale,lemploietletravail (titresservices),lajustice(droitdessocits,Conseilnationaldela coopration),lenvironnement(entreprisescologiques),lconomie (marchspublics),etc.LeConseilfdralpourlconomiepluriellea desmissionsdereprsentationetdeconseilauprsdu gouvernementfdral.LeConseilwallondelconomiesociale (CWES)conseillelegouvernementdanslaprparationetlapolitique dedveloppementdelconomiesocialeenRgionwallonne.En RgiondeBruxellesCapitale,uneplateformedeconcertationde lconomiesocialejouecerle.EnFlandre,leVlaamsOverlegSociale Economie(VOSEC)faitdesrecommandationsauministreflamandde lconomiesociale.Fdrationbelgedelconomiesocialeet cooprativeFdrationbruxelloisedesorganismesdinsertion socioprofessionnelleVlaamsOverlegSocialeEconomieFondsde lconomiesocialeetdurableCarrefourdelconomiesociale Lconomiesocialesurleportailfdral

glise

Communautdesadeptesdunereligionchrtienne.EnBelgique, dnominationusuelledelglisecatholique.Lglisecatholiqueestla plusanciennedesgliseschrtiennes,ellesestorganisedansles premierssiclesdenotrere.Aufildessicles,descommunautsde chrtienssensontdtachspourformerdesglisesorthodoxes, rformesetautres.EnBelgique,lglisecatholiquedemeure aujourdhuilecultequirassembleleplusgrandnombredadeptes. Lglisecatholiquesestdveloppedansunlientroitavecles autoritspolitiques.AvantlaRvolutionfranaise,lecatholicismeest religiondtatdanslespayscatholiquesetlgliseyjouitdeprivilges importants:perceptiondeladme(imptdgliseobligatoire),riches propritsfoncires,proximitentrelehautclergetlahaute aristocratiequidirigelesaffairesdeltat,monopolede lenseignementetdeltatcivilLaphilosophiedesLumires, affirmantlasuprmatiedelaraisonsurlafoi,puisprnantla sparationdelgliseetdeltat,entamelepouvoirdelglise.La Rvolutionfranaiseconstitueunpointderupture,entrananten Franceetdanslesterritoiresquiluiserontsoumisunelacisation brutaledelasocit.En1830,lalibertdeculteatreconnue parmileslibertsfondamentalesparlegouvernementprovisoirede laBelgique.LaConstitutionde1831aconfirmlalibertdeculteet instaurunrgimedindpendancemutuelleentrelgliseetltat accompagndunfinancementpublicdescultes.Ledixneuvime sicleestunepoquedetensionsentrecertainspouvoirspolitiques etlglise,ainsiqulintrieurdecellecientrelespartisansdune acceptationaumoinspartielledelamodernitetlesdfenseursdun retourlAncienRgime.Lapositiondelglisevolueravers lacceptationduntatquiadmetlalibertdeconscienceetqui octroieprogressivementlgalitdedroitslensembledeses citoyens.LapublicationdelencycliqueRerumNovarumparlepape LonXIIIen1891marqueuntournantdcisifencrantunedoctrine socialedelglise.EnBelgique,denombreusesorganisations inspiresparladoctrinedelglisevontsedvelopperouvoirlejour: coles,universits,syndicats,mutualits,hpitaux,associationsAu vingtimesicle,leconcileVaticanII(196265)rformeen profondeurlglise,tantauniveaudesrites(liturgieenlangue vernaculaireetnonplusenlatin)quedudogme.Ilmarque notammentlacceptationparlglisedelatolrancereligieuse. Lglisecatholiqueestuneorganisationstructureettrs hirarchiselattedelaquellesetrouventlepapequirsidedans ltatindpendantduVatican,etlacurieromaine,quiadministre lglise.EnBelgique,lgliseestgographiquementconstituede neufdiocses(Anvers,Bruges,Gand,Hasselt,Lige,Malines Bruxelles,NamuretTournai)lattedesquelssetrouveunvque nommparlepape.LesvquessontrunisauseindelaConfrence piscopale,quiestprsideparlarchevquedeMalinesBruxelles.Le territoirebelgeestdivisen4120paroisses.Danschaqueparoisse, l'aspectmatrielduculteestadministrparunconseildefabrique.A ctdesprtresetvicairesquiformentleclergditsculier,les congrgationsreligieusesconstituentleclergditrgulier.LeVatican, tatsouverainetindpendant,entretientdesrelationsdiplomatiques

aveclaBelgique.LambassadeurduVaticansappellelenonce apostolique.SiteduVaticansitefrancophonedel'glisebelgesite nerlandophonedelglisebelge

lection

Dsignationunefonctionaumoyendevotes.Danslesdmocraties contemporaines,llectionestlaprincipalemanirededsignerles reprsentantsdelapopulationdiffrentsniveauxdupouvoir politique.Dautresmodalitsdedsignationsonttoutefois galementpratiques,parexemplelacooptationdunepartiedes snateurs.Llection,danslessystmesdmocratiques,aun caractretemporaire:rgulirement,leslecteurssontinvits renouvelerlacompositiondesassembles.Lapriodicitcommeles modalitsdesscrutins(lectionetscrutinsontquasiment synonymes)varientenfonctiondechaqueassemble.EnBelgique, llectiondesreprsentantspolitiquesseffectueausuffrage universel.Lactedlireseffectueaumoyenduvote.Llecteur accordesavoixousonsuffrageunouplusieurscandidats,voire unelistedecandidats.Afindegarantirlalibertdechoixde llecteur,levoteestsecret.cettefin,llecteurserenddansun isoloirdanslequelilestseulfaceaubulletindevote,encasdevote sursupportpapier,oulordinateur,encasdevotelectronique. Dansaucuncas,ilnepeuttrecontraintrvlersonvote.Dans certainscas,llectionviselerenouvellementintgraldelassemble. Dansdautrescas,elleneprocdequunrenouvellementpartiel. Ainsi,parexemple,auxtatsUnis,leSnatestrenouvelpartiers touslesdeuxans.Llectionestsouventdirecte:leslecteurs dsignentleursreprsentantsetceuxcisigentdanslassemble pourlaquelleilsonttlus.Maisilarriveaussiquellesoitindirecte: ainsienvatildessnateursdecommunaut(voirSnat),oudes membresduParlementdelaCommunautfranaisequisonttous lusauParlementwallonouauParlementdelaRgiondeBruxelles capitale.Selonlespays,etparfoisauseindunmmetat,selonles lections,lesmodesdescrutindiffrent.EnBelgique,lemodede scrutinest,uneexceptionprs,celuidelareprsentation proportionnelle.Seuleladsignationdumembregermanophoneau Parlementeuropencorresponddefaitunscrutinmajoritaire puisquilnyaquunseulmembreliredansuneseule circonscriptionlectorale.Dansdautrestats,onappliquelescrutin majoritaire,selondesmodalitsquivarientdunpayslautre.Quel quesoitlemodedescrutin,desconditionsdligibilitsontimposes quionttraitlge,lanationalit,etc.lissueduscrutin,le candidatquiestlusigedanslassembletoutenconservantune libertdactionlgarddeceuxquiontvotpourlui.Llu reprsentelecorpslectoraldanssonensemble,etpasseulement ceuxquilontlu.Ilnestparailleurspastenuderespecterles promessesquilafaitesdurantlacampagnelectorale.Lalibertde llupeutnanmoinstrerestreinteparladisciplinedevotequepeut luiimposersonpartipolitiquedanscertainesmatiresoucertains moments.

lections communales

Dsignationdesmembresdesconseilscommunauxaumoyende votes.Llectiondesconseillerscommunauxalieuausuffrage universeldirecttouslessixans,ledeuximedimanchedumois doctobre.Lesprochaineslectionscommunalessetiendrontle8 octobre2006.Lerenouvellementdesconseilscommunauxalieu datefixeetilnepeutyavoirdlectionsanticipes.Lesconseils communauxcomptententre7et55membresselonlenombre dhabitantsdelacommune.Llectiondesconseillerscommunaux taitrgiejusquauscrutindoctobre2000parlaloilectorale communale,appliqueuniformmentsurlensembleduterritoirede laBelgique.Depuislarformedesinstitutionsintervenueen2001,la loicommunaleetlaloilectoralecommunaleonttrgionalises, desortequechaquergion(wallonne,flamandeetdeBruxelles Capitale)peutmodifierlesdispositionslectoralesantrieuresouen adopterdenouvelles.Pourtrelecteurilfautrempliruncertain nombredeconditions:tregde18ansaumoins,tredomicili danslacommune,nepastredchudesesdroitscivilsetpolitiques. Depuislaloidu27janvier1999,lestrangersressortissantsduntat membredelUnioneuropennepeuventparticiperauvote conditiondesinscriresurlalistedeslecteursdeleurcommune.La loidu19mars2004visantoctroyerledroitdevoteauxlections communalesdestrangersaouvertquantelleledroitdevoteaux ressortissantsdepaysnonmembresdelUnioneuropenne,ayant tablileurrsidenceprincipaleenBelgiquedemanire ininterrompuependantcinqans,pourautantquilssinscriventsurla listedeslecteursdeleurcommuneetquilsremplissentune dclarationparlaquelleilssengagentrespecterlaConstitution,les loisdupeuplebelgeetlaConventiondesauvegardedesdroitsde lhommeetdeslibertsfondamentales.Lescandidatsllection doiventrempliruncertainnombredeconditionsdligibilitquisont identiquesauxconditionsdlectorat,ladiffrencequeleslecteurs trangersneressortissantpasduntatdelUnioneuropennene sontpasligibles.Lescandidatsseprsententsurdeslistesqui,dans lecasdeslectionscommunalescommedeslectionsprovinciales, necomportentpasdelistespcifiquedecandidatssupplants.Les supplants,quiconstituentunerserveencasdedmissiondun conseillercommunal,sontdsignsparmilescandidatsnonlusdela liste.Larpartitiondessigesentreleslistesencomptitionsopre selonleprincipedelareprsentationproportionnelleparapplication dusystmeImperiali.Quantladvolutiondessigesauseindes listesquiontobtenudeslus,elleseffectueenneprenanten comptequelamoitidesvotesexprimsencasedette. DsignationdesmembresduParlementeuropen(pourlaBelgique, 14Flamands,9francophones,1germanophone)aumoyendevotes. Leslectionseuropennesontlieuausuffrageuniverseldirecttous lescinqans.LapremirelectionduParlementeuropenausuffrage universelaeulieuen1979.Auparavant,iltaitconstitudemembres dsignsparlesparlementsnationaux.Ilnexistepasdecode lectoraleuropenuniforme.Toutefois,leslectionseuropennes sontrgiesparuncertainnombrederglescommuneslensemble

lections europennes

delUnioneuropenne,noncesparleTraitdAmsterdamet diversesdcisionsduConseil.Lesprincipalesdispositionssont: llectiondesdputseuropensausuffrageuniversel,libreetsecret ;louverturedudroitdevotetouslesressortissantseuropens, quilexercentdansleurpaysdorigineoudansleurpaysdersidence auseindelUnion(ilsnepeuventvoterquuneseulefois); lorganisationduscrutindanstouslestatsmembres,dansune mmepriodedbutantlejeudimatinetsachevantledimanche suivant;unscrutinproportionnel,deliste(votepourunelistede plusieurscandidats)oudevoteuniquetransfrable(lectionde plusieurscandidatsdunelisteenlesclassant,desvoixduncandidat luouduncandidatliminenraisondelafaiblessedesonnombre devoixtantreportessurdautrescandidats);linterdictionde procderaudpouillementdesbulletinsdevoteavantlaclturedes lectionsdanschaquetatmembre;lapossibilitdeconstituerdes circonscriptions,pourautantquellesneportentpasglobalement atteinteaucaractreproportionnelduscrutin;lapossibilitdefixer unseuillectoralminimalpourqueleslistespuissentobtenirune reprsentation;ceseuilnepeutdpasserles5%desvoix.Lorsdes dernireslectionseuropennesquionteulieuentrele4etle7juin 2009dansles27tatsmembresdelUnioneuropenne,388millions dlecteurstaientinvitsparticiperauscrutin,maisseulement 42,9%dentreeuxsesontrendusdanslesbureauxdevote.Les lectionseuropennessontorganisesenBelgiquesurlabasede quatrecirconscriptionslectorales:lescirconscriptionswallonne, flamande,deBruxellesHalVilvordeetgermanophone.Maisles mandatspourvoirsontattribusetlescandidaturessont prsentesparcollgelectoral.Ilyatroiscollgeslectoraux correspondantauxtroiscommunauts:lescollgesfranais, nerlandaisetgermanophone.Lecollgelectoralfranaisdsigne8 reprsentants,lecollgenerlandais13etlecollgegermanophone 1.Lescandidaturestantprsenteslchelledetouteune communaut,lesdirigeantsdespartisinterviennentdirectement danslacompositiondeslistes,etcedautantplusqueleslections europennesconstituent,defait,untestdepopularitpourles principauxcandidatsdespartispolitiques.Ilestnoterquelaccord institutionnelpourlasiximerformedeltatdu11octobre2011, nonencoretraduitentermeslgaux,prvoitdescinderla circonscriptionlectoraledeBruxellesHalVilvordepartirdes lectionseuropennesde2014.

lectionsfdrales

Dsignationdesmembresdesassembleslgislativesfdrales (ChambredesreprsentantsetSnat)aumoyendevotes.Les lectionslgislativesfdralesontlieuausuffrageuniverseldirect,en principetouslesquatreans.Enprincipe,cardeslectionsanticipes peuventtreorganisesdanstroiscas:soitlaChambrerejetteune motiondeconfiancedugouvernementfdraletneproposepasau RoiunnouveauPremierministre;soitlaChambreadopteune motiondemfiancelgarddugouvernementfdraletnepropose pasauRoiunnouveauPremierministre;soitlegouvernement fdraldmissionneetlaChambredonnesonaccordladissolution delassemble.LadissolutiondelaChambreentranecelleduSnat.

Deslectionsdoiventtreorganises40joursauplustardaprsla dissolution,commeendisposelaConstitution(article46).Des lectionsanticipesdoiventgalementtreorganisesdansles40 jourssuivantlapublicationdunedclarationdervisiondela Constitution:ladclarationdervisionentraneladissolutionde pleindroitdesdeuxChambres(article195delaConstitution).Les lectionsfdralessedroulentausuffrageuniverselpuretsimple. CommepourtouslesscrutinsenBelgique,levoteestobligatoire.Les sigessontrpartisentrelesdiffrenteslisteslareprsentation proportionnelle.Cestlecodelectoralquiprciselesmodalits dorganisationdeslections.Plusieurslmentsdiffrencient llectiondelaChambredecelleduSnat,dontlenombredlus,les catgoriesdlusetlescirconscriptionslectorales.Lesconditions dligibilitsontparcontreidentiques.LaChambredesreprsentants estcomposede150dputslusdansdescirconscriptions lectoralescorrespondantauxprovinces,saufpourleBrabant flamandetlaRgionbruxelloise.LeSnatestcomposde71 snateursrpartisentroiscatgories:lessnateurslus directement,lessnateursdecommunautetlessnateurscoopts. Seulslespremierssontluslorsdeslectionsfdrales.Cependant, lesrsultatsdellectiondes40snateurslusdirectsdterminentla rpartitionentreleslistesdesdeuxautrescatgoriesdesnateurs. Llectiondes40snateurslusdirectementalieudanstrois circonscriptionslectorales.Ilyauneincompatibilitentrela fonctiondedputetcelledesnateur,etladoublecandidaturesur unelistepourleSnatetsurunelistepourlaChambreestinterdite. Ilestnoterquelaccordinstitutionnelpourlasiximerformede lEtatdu11octobre2011,nonencoretraduitentermesjuridiques, prvoitqueleslectionspourlaChambredesreprsentantsauront lieutouslescinqans,lemmejourqueleslectionseuropennes rgionalesetcommunautaires.Lascissiondelacirconscription lectoraledeBruxellesHalVilvordeconduiracequeles circonscriptionslectoralescorrespondrontpartoutauxprovincesou laRgiondeBruxellesCapitale.Cetterformeconnatraune premireapplicationlorsdeslectionslaChambrede2014.Le mmeaccordprvoitqueleSnat,partirde2014,neseraplus composdesnateurslusdirectement,maisbiende50 reprsentantsdesparlementsdesentitsfdresetde10coopts.

lections lgislatives

Dsignationdesmembresdesassembleslgislatives(Chambredes reprsentantsetSnatauniveaufdral,parlementsrgionauxet communautaires),aumoyendevotes.Leslectionslgislativesont lieuausuffrageuniversel,enprincipetouslesquatreanspourles lectionsfdrales,etobligatoirementtouslescinqanspourles lectionsrgionalesetcommunautaires.Danslaplupartdescas,les lectionsontlieuausuffragedirect,cestdirequeleslecteurs dsignentdirectementleursreprsentantsparleurvote.Cenest toutefoispaslecaspourunepartiedessnateurs,etpourles membresduParlementdelaCommunautfranaiseetdes assemblesdescommissionscommunautairesquisontcomposesde manireindirecte(lesmembresdecesassemblessontdabordlus dansuneautreassemble:parexemple,lesdputsdela

CommunautfranaisesonttouslussoitauParlementwallon,soit auParlementbruxellois).Lestermeslectionslgislativessont rservsauxscrutinsvisantrenouvelerlacompositiondes assembleslgislatives(parlements),quellessoientfdralesoudes entitsfdres.Leslectionslocales,cestdireleslections communalesetprovinciales,nesontpasdeslectionslgislatives danslamesureolesassemblesdecesniveauxdepouvoirnont pasdecomptencelgislative(lesdispositionsgnralesquelles adoptentordonnances,rglementsnontpaslavaleurduneloi). SitoutesleslectionslgislativesenBelgiquesontsoumisesaux mmesprincipesgnrauxcommelemodedesuffrageuniverselpur etsimple,lareprsentationproportionnelle,levoteobligatoire,etc., lesmodalitspropresauxdiffrenteslectionssontnoncesdans deslois.Lecodelectoralcontientlesdispositionsrelatives llectiondelaChambredesreprsentantsetduSnat.La Constitutionrservepoursapartledroitdevoteauxlections lgislativesauxseulsBelges.Leslectionslgislativespourvoientau renouvellementintgraldelassemble.Lescandidatssontlibres doccuperuneautrefonctionavantllection,quittedevoir,encas dlection,faireunchoixentrediffrentesfonctionsincompatibles entreelles.Depuis2003(lectionsfdrales)et2004(lections rgionalesetcommunautaires),lesscrutinslgislatifssontdcoupls. Cettedissociationestcontesteparcertainsparcequelespriodes rptesdecampagnelectoraleonttendanceenrayerlactivit politique.Laccordinstitutionnelpourlasiximerformedeltatdu 11octobre2011,nonencoretraduitentermesjuridiques,prvoit queleslectionspourlaChambredesreprsentantsaurontlieutous lescinqans,lemmejourqueleslectionseuropennesrgionales etcommunautaires.Lascissiondelacirconscriptionlectoralede BruxellesHalVilvordeconduiracequelescirconscriptions lectoralescorrespondrontpartoutauxprovincesoulaRgionde BruxellesCapitale.Cetterformeconnatraunepremireapplication lorsdeslectionslaChambrede2014.Lemmeaccordprvoitque leSnat,partirde2014,neserapluscomposdesnateurslus directement,maisbiende50reprsentantsdesparlementsdes entitsfdresetde10coopts.

lections provinciales

Dsignationdesmembresdesconseilsprovinciauxaumoyendevotes LaBelgiquecomptedixprovinces,cinqprovinceswallonnesetcinq flamandes.LarrondissementdeBruxellesnappartenantaucune province,cesontlesinstitutionsdelargionquiexercentles comptencesprovinciales.Llectiondesconseilsprovinciauxalieu ausuffrageuniverseldirecttouslessixans,lemmejourque llectiondesconseilscommunaux,ledeuximedimanchedumois doctobre.Deslectionsprovincialesontlieule14octobre2012.Les lectionsprovincialessefontpardistricts,chaquedistrictsecompose deplusieurscommunesetcompteunnombredeconseillers provinciauxproportionnelsapopulation.Lesconseilsprovinciaux comptententre47et84membresselonlenombredhabitantsdela province.Llectiondesconseillersprovinciauxtaitrgiejusquau scrutindoctobre2000parunelgislationlectoralecommune lensembledesprovinces.Depuislarformedesinstitutions

intervenueen2001,laRgionwallonneetlaCommunautflamande peuventmodifierlesdispositionslectoralesprovincialesantrieures etenadopterdenouvelles.Pourtrelecteur,ilfautremplirun certainnombredeconditions:trebelge,tregde18ansau moins,tredomicilidanslaprovince,nepastredchudesesdroits civilsetpolitiques.Contrairementauxlectionscommunales,les trangers,quilssoientressortissantsdelUnioneuropenneounon, nepeuventpasparticiperauxlectionsprovinciales.Lescandidats llectiondoiventrempliruncertainnombredeconditions dligibilitquisontidentiquesauxconditionsdlectorat.Les candidatsseprsententsurdeslistesuniques(cestdirequilnya pasdedistinctionentrelalistedescandidatseffectifsetlalistedes candidatssupplants),commepourleslectionscommunales.Les supplants,quisontappelsremplacerdesconseillersprovinciaux dmissionnaires,sontdsignsparmilescandidatsnonlusdela liste.Larpartitiondessigesentreleslistesencomptitionsopre selonleprincipedelareprsentationproportionnelleparapplication dusystmeDHondt.Quantladvolutiondessigesauseindes listesquiontobtenudeslus,elleseffectueenneprenanten comptequelamoitidesvotesexprimsencasedette.

lections rgionaleset communautaires

Dsignationdesmembresdesassemblesdesentitsfdresau moyendevotes.Avant1995,lesassemblesdelaRgionwallonne, delaCommunautfranaiseetdelaCommunautflamandetaient composesdesdputsetdessnateurslusdirects,quitaient dsignsdanslesdiffrentesassemblesrgionaleset communautairesenfonctiondeleurlieudedomicileoudeleur langue.Aujourdhui,lesmembresdesparlementsdecommunautet dergionsontlusausuffrageuniverseldirectencequiconcernele Parlementflamand,leParlementwallon,leParlementbruxelloisetle ParlementdelaCommunautgermanophone.Lesautresdputs communautairessontdeslusindirects:les94membresdu ParlementdelaCommunautfranaisesontlusauParlement wallonoubruxelloisetexercentundeuximemandatla Communaut;demme,les72membresdelAssembledela Commissioncommunautairefranaise,les17membresde lAssembledelaCommissioncommunautaireflamandeetles89 membresdelAssembleruniedelaCommissioncommunautaire communesontmembresduParlementbruxelloisetsigentcetitre danslesassemblesdescommissionscommunautaires.Leslections rgionalesetcommunautairessontdeslectionslgislatives puisquellesprocdentaurenouvellementdassemblesquiontune fonctionlgislativedanslesmatiresquileursontattribues( lexceptiondelaCommissioncommunautaireflamandequinaquun pouvoirrglementaire).Silesdispositionsgnralesconcernant llectionduParlementwallon(75membres)etduParlement flamand(124membres)sontinscritesdansuneloicommuneaux deuxinstitutions(loispcialedu8aot1980derformes institutionnelles),cesdeuxassemblesdisposentduneautonomie constitutivequilesautorisemodifiercertainesdispositionsrelatives auscrutin.Ainsi,lescirconscriptionslectoralesonttmodifiesen cequiconcernellectionduParlementflamand,desortequelles

sontdsormaisorganiseslchelledesprovinces.Llectiondu Parlementbruxellois(89membres,rpartisen72francophoneset17 nerlandophones)etcelleduParlementdelaCommunaut germanophone(25membres)ontlieuauseindecirconscriptions uniques:leslistesdecandidatssontprsentesauniveaudela rgionoudelacommunautdanssonensemble.Lorganisationde llectiondecesparlementsestrgieparlaloispcialedu12janvier 1989relativeauxinstitutionsbruxelloisesetparlaloidu31dcembre 1983derformesinstitutionnellespourlaCommunaut germanophone.Leslectionsrgionalesetcommunautairesontlieu touslescinqans,lemmejourquellectiondesreprsentants belgesauParlementeuropen.SeulslesBelgessontautorissy participer.Depuislesscrutinsrgionauxetcommunautairesde2004, ceslectionssontdcouplesdeslectionsfdrales.Ilestnoter quelaccordinstitutionnelpourlasiximerformedeltatdu11 octobre2011,nonencoretraduitentermesjuridiques,prvoitque leslectionspourlaChambredesreprsentantsaurontlieutousles cinqans,lemmejourqueleslectionseuropennesrgionaleset communautaires,partirde2014.

lectionssociales

Danslesentreprisesdusecteurpriv,dsignationaumoyendevotes misparlesouvriers,lesemploysetlescadres,desmembresdes conseilsdentrepriseetdescomitspourlaprventionetla protectionautravail.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Aptitudetrelu.Conditionsdligibilit:ensembledesconditions remplirparuncandidatpouravoiraccsunposteconfrpar lectionLesconditionsdligibilitdoiventengnraltrerempliesle jourdeslections.PourtrelulaChambredesreprsentants (article64delaConstitution),ilfaut:trebelge;jouirdesdroits civilsetpolitiques;avoiratteintlgede21ansaccomplis;avoir sondomicileenBelgique.Enoutre,ilfautnepassetrouverdanslun descasdexclusionoudesuppressionvissparleCodelectoral. PourleSnat,lesmmesconditionsgnralessontexiges(article69 delaConstitution).Pourlesparlementsdecommunautoude rgion,lesconditionssontidentiquessaufque,depuis2004,lge dligibilitestabaiss18ans.Ilfautenoutretredomicilidans unecommunefaisantpartieduterritoiredelargion.Pourleconseil provincial,lesconditionsgnralessontidentiques;lgedligibilit estgalementramen18ans.Ilfauttredomicilidanslaprovince. Pourleconseilcommunal,lesconditionsgnralessontidentiques:il fautenoutreavoirsarsidenceprincipaledanslacommuneetil suffitgalementdavoir18ans.Lesressortissantsdestatsmembres delUnioneuropennesontligibles,pourautantquilssesoient inscritssurlalistedeslecteursdeleurcommune.Depuis2006,ils peuventgalementtreluscommechevin.PourleParlement europenilfaut:treinscritenBelgiquesurunelistedeslecteurs pourleParlementeuropen.Peuventdoncseportercandidats,les lecteursbelges,maisaussilesressortissantsdestatsmembresde lUnioneuropenne,oquilsrsidentdanslUnion,etles ressortissantsbelgesrsidantltrangerquionttadmisvoter pourleslistesbelges.Cetteconditiondoittreremplielejourde

ligibilit

larrtdelalistedeslecteurs;nepastreexcluoususpendudu droitdevote(lesressortissantseuropensnedoiventpasavoirt dclarsdchusoususpendusdudroitdligibilitdansleurtat dorigine);avoiratteintlgede21ansaccomplis;tre dexpressionfranaisesilonseprsentedevantlecollgelectoral franais,dexpressionallemandesilonseprsentedevantlecollge lectoralgermanophoneetdexpressionnerlandaisesilonse prsentedevantlecollgelectoralnerlandais.Cetteappartenance linguistiqueestdclaredanslactedacceptationdecandidature.Le chiffredligibilitestlenombredevoixquuncandidatdoitobtenir pourtrelu.Pourlaplupartdeslections,ilsecalculeendivisantle nombredevoixdelalisteparlenombredesigesacquisparlaliste augmentduneunit(voirdvolutiondessiges).

Emploideslangues

UsagedesdiffrenteslanguesofficiellesenBelgique,considren tantquilfaitlobjetdepolmiquesetderglesdedroit.Ilyatrois languesofficiellesenBelgique:lefranais,lenerlandaiset lallemand.Leprincipedebaseenmatiredemploideslanguesestla libert:envertudelarticle30delaConstitution,lemploides languesestfacultatif.Seulscertainsaspectsdelemploideslangues peuventdonctrerglsparlesautoritspubliquesparexception ceprincipedelibert,maiscesaspectssesontfortementtendusau fildesloislinguistiquesmmesilemploideslanguesreste totalementlibrepourlesrelationsdespersonnesprivesentreelles. Pourorganiserlemploideslangues,leterritoireestdivisauplan administratifenquatrergionslinguistiques:troisrgionsunilingues (delanguefranaise,nerlandaiseetallemande)etunergion bilinguefranaisnerlandais(BruxellesCapitale).Leprincipegnral estquelesadministrationsetdautresinstitutionssoumisesauxlois surlemploideslanguesutilisentlalangueouleslanguesdelargion linguistiquedanslaquelleellessontimplantes:lecitoyenadonc affairedesservicesetdesinstitutionsunilinguesoubilingues.Un certainnombredecommunesontunstatutpluscomplexeenla matire,danslamesureoellesorganisentobligatoirementdes facilitspourlesadministrsquipratiquentuneautrelangueofficielle quecelledelargionlinguistiqueolacommuneestsitue,oudans lamesureolecitoyenpeutchoisirenmatirejudiciaireentreles deuxgrandeslanguesofficiellesalorsquilrsidedansunecommune unilingue.LemploideslanguespeuttrerglparlAutorit fdrale,donclchelledetoutlepays,pourdeuxaspectsdecet emploi:lesactesdelautoritpubliqueetlesaffairesjudiciaires. Dansdeslimitesterritorialesquenousprciseronsplusbas,la CommunautfranaiseetlaCommunautflamanderglentpar dcrettroisautresaspectsdelemploideslangues:1.Lemploides languesdanslesmatiresadministratives;2.Lemploideslangues danslestablissementsdenseignementcrs,subventionnsou reconnusparlespouvoirspublics(doncgalementdanslescoles privesreconnues);3.Lemploideslanguesdanslesrelations socialesentrelesemployeursetleurpersonnel,ainsiquedansles actesetdocumentsdesentreprisesimpossparlaloietles rglements.LaCommunautgermanophonenepeutrglerlemploi deslanguesquedanslestablissementsdenseignementcrs,

subventionnsoureconnusparlespouvoirspublics:pourlesautres aspects,cestlAutoritfdralequiestcomptente.Larticle129de laConstitutionintroduitdesexceptionsterritorialesauxcomptences delaCommunautfranaiseetdelaCommunautflamandeen matiredemploideslangues,etceafindviterquunecommunaut donnelgifresurdescommunesbilingues.Onretiendraque lAutoritfdraleestcomptentepourtouslesaspectsdelemploi deslanguesdanslargionbilinguedeBruxellesCapitale,ainsique danslescommunesfacilits.

Enqute parlementaire Entitsfdres

Droitattribuauxassemblesparlementairesdesclairer,dese renseigner,deprocderdesinvestigationsentoutesmatires politiques,administratives,conomiques.Cettedfinitionsera bienttmiseenligne. Composanteduntatfdral(essentiellement,enBelgique,les communautsetlesrgions).Untatfdralsecompose,par dfinition,dentitsfdres.Lesentitsfdressontdesentits politiquesquipossdentunpouvoirlgislatifautonome,un gouvernementautonomeet,souvent(maispasenBelgique),un pouvoirjudiciaireautonomedanscertainsdomainesdecomptence (culture,enseignement,amnagementduterritoire,etc.).Lesentits fdresnesontdoncnidespouvoirslocaux,nidespouvoirs dcentralissquiappliquentunelgislationnationaleuniforme.Les principalesentitsfdres,enBelgique,sontlestroiscommunauts etlestroisrgions.LaCommissioncommunautairecommune (COCOM)etlaCommissioncommunautairefranaise(COCOF),qui possdentgalementunpouvoirlgislatifetunpouvoirexcutif,sont aussidesentitsfdres.Chaqueentitfdresedistingueparle territoiresurlequelelleexercesescomptences.LaConstitution belgenattribueformellementdeterritoirequauxrgions,maisles communautssontaussisoumisesunprincipedeterritorialit: leursdcretsnesappliquentquedansdesterritoiresbiendlimits. Lesentitsfdresontchacuneunepersonnalitjuridiquepropre, disposentdunpatrimoine,possdentdesmoyensfinanciersetun budgetetpeuventavoirrecourslemprunt.Certainespossdent galementunpouvoirfiscal.Ellessontpolitiquementautonomes, aussibienentreellesqulgarddupouvoircentral(seulelaRgion deBruxellesCapitaleestsoumiselatutelledelAutoritfdrale dansquatrematiresbienprcises).Cependant,certainesentits fdresontchoisidevoirleurscomptencesexercesentoutouen partiepardautresentits:cestparticulirementlecasdelaRgion flamande.Surcertainspoints,lefdralismebelgeaccordeune autonomielimiteauxentitsfdres:lAutoritfdraleconserve lemonopoledelorganisationdelajustice,etlesentitsfdresne peuventpasparticiperdirectementauprocessusdervisiondela Constitution,niauprocessusdefdralisationdupays(ellesy participentindirectementparlebiaisdeleurssnateursde communautet,enpratique,parlesaccordsnousentrelespartis politiquesflamandsetfrancophones).Parcontre,certainesentits fdresbnficientduneautonomieconstitutive,cestdiredu droitdemodifiercertainsaspectsdeleurorganisation.Enoutre,

touteslesentitsfdrespossdent,ctdeleurscomptences lgislatives,detrslargescomptencesauxiliaires,ycomprisdes comptencesinternationales(ngociationetsignaturedetraits internationaux;participationladfinitiondelapositionbelgedans desngociationsinternationales).Enfin,enraisondelahirarchiedes normesenvigueur,leslgislationsdesentitsfdres(dcretset ordonnances)ontlammeforcejuridiquequelesloisfdrales: lAutoritfdralenedisposepasdundroitdarbitrageoude dcisionencasdeconflitaveclesentitsfdresouentreentits fdres.

Entreprise Entreprise finalitsociale Entreprise publique autonome(EPA)

Structureconomiquedontlobjectifestlaproductiondebiensoude services.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Entreprisedontlesbnficessontaffectslaralisationdunbut social.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Entreprisepubliquecaractreconomiqueayantconcluuncontrat degestionaveclAutoritfdrale(ouunergionouune communaut).Laloidu21mars1991portantrformedecertaines entreprisespubliquesconomiques,quidfinitlecadrejuridiquedes entreprisespubliquesautonomes,entendaitrpondreauxrgles europennesdeconcurrenceenrenforantlautonomiedes entreprisespubliquesdusecteurdestransportsetdes communications,toutenlesmaintenantdansunrgimededroit public.Elleaensuiteservidemodlepourlamiseenplaceoula restructurationdautresentreprisescaractrepublic,tantauniveau desrgionsquauniveaudescommunauts(laRTBFparexemple). Lesprincipesdecetteloicomprennentlatransparencedesrelations financiresentrelespouvoirspublicsetleursentreprises;la neutralitdesprixdesservicesoffertsparlesentreprisespubliques parrapportauxnormesdeleursecteur;ladfinitionstrictedes monopolespublics;lasparationdesfonctionsderglementationet defournituredeservices;lecontrlesurlescommandesdes entreprisespubliques.Uneplusgrandeautonomieetun largissementdesmoyensfinanciersdesentreprisespubliques autonomesdecommunicationssontrecherchs,parlappelun actionnariatprivdontlapartdoitresterminoritaire.Laloide1991 introduitdanscecontexteunedistinctionauseindesactivitsdes entreprisespubliquesautonomesentrelesmissionsdeservicepublic etlesactivitsexercesenconcurrence(pourlesquelleslautonomie degestionestmaximale).Laloiredfinitaussilesrglesdetutelleet linstallationdorganesdegestionpropresetindpendantset contraintlesentreprisespubliquesautonomestenircomptedes intrtsdesusagers.Lecontratdegestion,conclupourunedurede troiscinqans,prciselesrglesetconditionsdanslesquelles lentrepriseexercelesmissionsdeservicepublicquiluisontconfies parlaloi.Lesentreprisespubliquesautonomespeuventprendrela formedunesocitanonymededroitpublic.Siaudpartltat dtenaitlatotalitdesactions,ilapuensuiteencderunepartie desautoritspubliquesou,dfaut,descapitauxprivsmoyennant

unedoublelimitation:lesactionnairespublicsdoiventconserverau moins75%desdroitsdevoteetplusde50%ducapital.Les entreprisespubliquesautonomesfdralescomprennentles entreprisesvisesparlaloidu21mars1991,savoirBelgacom, Bpost,BelgocontroletlesentitsdugroupeSNCB,auxquelles sajoutelOfficenationalduDucroire.Lanominationduconseil dadministration,enparticulierdeladministrateurdlgudes entreprisespubliquesautonomesillustrelespoidsrespectifsdu pouvoirdetutelleexercparleministrecomptentetdesmthodes degestiondusecteurpriv.Lecontrledescomptesdechaque entreprisepubliqueautonomeestconfiuncollgedequatre commissaires,dontdeuxsontnommsparlaCourdescomptes parmisesmembres.Voiraussi:privatisationsitedelaRTBFsitede BelgacomsitedeBpostsitedelaSNCBsitedeBelgocontrolsitede lOfficenationalduDucroiresitedelaCourdescomptes

Espace conomique europen(EEE)

AssociationconomiqueentrelestatsmembresdelUnion europenne(UE)etceuxdelAssociationeuropennedelibre change(AELE),exceptlaSuisse.Lidedungrandmarchintrieur europennestpasneuveet,en197273dj,lespaysde lAssociationeuropennedelibrechange(AELE)signentavecla Communautconomiqueeuropenne(CEE)desaccordsdelibre changedesproduitsindustriels.LaCEE(aujourd'huiUnion europenne)esteneffetleprincipalpartenairecommercialdelAELE depuislacrationdecettedernireen1960.Leprojetdungrand marchintrieurseprciseaveclasignaturedelActeunique europenen1986.Finalement,en1989,JacquesDelors,prsidentde laCommissioneuropenne,proposeunnouveaupartenariatentrela CEEetlAELE:leTraitsurl'Espaceconomiqueeuropen(EEE). SignPortole2mai1992entrelEuropedesdouzeetlessepttats membresdelAELE(Autriche,Finlande,Islande,Liechtenstein, Norvge,SudeetSuisse),leTraitsurlEEEentreenvigueurle1er janvier1994.LaSuissenyadhrecependantpaspuisqueletraitya trejetparrfrendumendcembre1992.LeLiechtensteinratifie sonadhsionlEEEle9avril1995parrfrendum.LeTraitde Portopermet,auseindelEspaceconomiqueeuropen,lalibre circulationdesbiens,despersonnes(uniquementdestravailleurs salarisetdesindpendants),desservicesetdescapitaux(les quatreliberts).Dansdautresdomaines,lacooprationest renforce.Ilsagitdelarechercheetdudveloppement,de lenvironnement,delducationetdelapolitiquesociale.Parcontre, laccordneconcernepaslapolitiqueagricolecommunenilapche maisdesaccordsbilatrauxpermettentunelibralisationprogressive danscesdeuxmatires.LaccordEEEnecouvrepasnonplusles domainessuivants:luniondouanireetmontaire,lespolitiques communesenmatirederelationsextrieuresoudaffaires intrieures,descuritetdejustice.Enoutre,lAELEdoitse conformerauxrglescommunautaires,notammentdansles domainesdelaconcurrence,desaidespubliques,delouverturedes marchspublics,desdroitsdessocitsetdelaprotectiondes consommateurs.QuatreorganessontcrspourencadrerlEEE:le Conseil,osigentdesreprsentantsdesgouvernementsdestats

membres,chargdedonnerlimpulsionpolitiquedanslamiseen uvreetlvolutiondelaccord,etdedfiniruneorientation gnralepourleComitmixte;leComitmixte,chargdela gestioncourantedelEEE.Ilconstituegalementlelieudchangede pointsdevueetdinformations,afindefourniruneinterprtation homognedelaccordetderglertoutdiffrendpouvantsurgir entrelespartiescontractantes;leComitparlementairemixte, composdemembresduParlementeuropenetdesparlementsdes tatsmembresdel'aele,quidoitconduireunemeilleure comprhensiondelaccordentrelUnioneuropenneetlespaysde lAELE;leComitconsultatifEEE,lieuderencontreentreles interlocuteurssociaux.DepuisleTraitdePorto,toutpaysquiintgre lUnioneuropennedoitgalementadhrerlEspaceconomique europen.Aujourdhui,lEEEcomprendles27tatsmembresdelUE ettroisdesquatredernierspaysdelAELE(Islande,Liechtensteinet Norvge).LaSuisse,bienquenefaisantpaspartiedelEEE,possde lestatutdobservateurauseinduComitparlementairemixteEEEet duComitconsultatifEEE.LaSuisseaparailleurssigndesaccords bilatrauxavecl'Unioneuropenne.

EspaceSchengen

Territoireconstituparlespayseuropensquiparticipentaux accordsdeSchengenquiinstaurentlalibrecirculationdespersonnes etsupprimentlescontrlesauxfrontiresinternes.Le14juin1985 lestroispaysduBenelux,entrelesquelstaitdjtablieunelibre circulation,ainsiquelaFranceetlAllemagneontconcluSchengen (Luxembourg)desaccordsrelatifslasuppressiongraduelledes contrlesauxfrontirescommunesetlalibrecirculationdes personneslintrieurdelespaceconstituparleursterritoires.Ces accordsimpliquentuneharmonisationdelapolitiquedesvisasetdu droitdasile.IlsontgalementmisenplaceleSystmedinformation Schengenquicentraliselesinformationspoliciresetjudiciaires communiquesparlestatssignataires.IlestinstallStrasbourg.La miseenuvredesaccordsatlongue:laconventiondapplication quiavaittsignele19juin1990nestentreenvigueurquele26 mars1995.Ilexisteuneclausedesauvegarde,quipermetunpays participantdesuspendretemporairementlapplicationdecertaines dispositionsdelaconventionsilordrepublicoulascuritnationale lexigent.Cestainsiquelertablissementdescontrlesfrontaliers sappliquegnralementlorsdelatenuedesommetseuropens.Les premierstatsdelUnioneuropennerejoindrelespremiers signatairesonttlAutriche,leDanemark,lEspagne,laFinlande,la Grce,lItalie,lePortugaletlaSude.LaRpubliquetchque, l'Estonie,laLettonie,laLituanie,laHongrie,Malte,laPologne,la SlovnieetlaSlovaquieontrejointl'espacele21dcembre2007.La Bulgarie,ChypreetlaRoumanienesontpasencoremembrespart entiredel'espaceSchengen,lescontrlesauxfrontiresentreces paysetl'espaceSchengentantmaintenusjusqu'cequeleConseil del'Unioneuropennedcidequelesconditionsdesuppressionde cescontrlessontremplies.DespaysnonmembresdelUnionsont galementlisparlaconventionenvertudunaccorddecoopration :lIslande,laNorvge,laSuisseetleLiechtenstein.Laparticipationde deuxpremiersdecespayssestimposeenraisondelexistencedun

systmesimilaireentrelespaysscandinaves,membresdelUnion nordique.LIrlandeetleRoyaumeUnidemeurentendehorsde lEspaceSchengen,bienqu'ilscooprentcertainesdeses dispositions.lorigine,lagestiondelaConventionSchengenavait tconfieuncomitexcutif.Depuis1999,sesattributionssont exercesparleConseildelUnioneuropenneetlesdispositionsde Schengenonttintgresdansledroiteuropen.

tablissement dutilitpublique tablissements scientifiqueset culturelsfdraux

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. tablissementsrestsdecomptencefdraleaprsletransfertaux rgionsetauxcommunautsdescomptencesrelativesla recherchescientifiqueetlaculture.tablissementsrestsde comptencefdraleaprsletransfertauxrgionsetaux communautsdescomptencesrelativeslarecherchescientifique etlaculture.Laloispcialederformesinstitutionnellesdu8aot 1980,modifieparlaloispcialedu16juillet1993,maintienten faveurdelAutoritfdralelacomptencerelativeaux tablissementsscientifiquesetculturelsfdraux.Lexpression tablissementsscientifiquesetculturelsfdrauxutiliseparlaloi spcialedsigne,dunepart,quinzetablissementsscientifiques fdraux,quisontdotsduneexistenceadministrativeautonome maisnepossdentpasdepersonnalitjuridiquepropre,etdautre part,troisinstitutionsculturellesfdralesayantunepersonnalit juridiquepropre.Ilyaseizetablissementsscientifiquesfdraux, quirelvent:duServicepublicdeprogrammationPolitique scientifique.Ilsagit:desArchivesgnralesduRoyaumeet Archivesdeltatdanslesprovinces(AGR);delaBibliothque royaledeBelgique(BRB);delInstitutdaronomiespatialede Belgique(IAS);delInstitutroyalmtorologiquedeBelgique(IRM) ;delInstitutroyaldupatrimoineartistique(IRPA);delInstitut royaldessciencesnaturellesdeBelgique(IRSNB);duMuseroyal delAfriquecentrale(MRAC);desMusesroyauxdartetdhistoire (MRAH);desMusesroyauxdesbeauxartsdeBelgique(MRBAB); delObservatoireroyaldeBelgique(ORB);duJardinbotanique nationaldeBelgique(JBNB);duServicepublicfdralJustice.Il sagit:delInstitutnationaldecriminalistiqueetdecriminologie (INCC);duCentrepnitentiairederechercheetdobservation clinique(CEPROC);duServicepublicfdralSantpublique, EnvironnementetProtectiondelaconsommation.Ilsagit:de lInstitutscientifiquedesantpublique(ISP),quiaintgren2003 lancienInstitutPasteur;duCentredtudesetderecherches vtrinairesetagrochimiques(CERVA),quiestlelaboratoire scientifiquederfrencedelAgencefdralepourlascuritdela chanealimentaire;duMinistredelaDfensenationale.Ilsagit duMuseroyaldelarmeetdhistoiremilitaire(MRA).Les institutionsculturellesfdralessont:lePalaisdesbeauxarts (PBA),quiestdepuis2002unesocitanonymededroitpublic finalitsociale;leThtreroyaldelaMonnaie(TRM);lOrchestre

nationaldeBelgique(ONB).Lesdeuxderniresinstitutionssontdes organismesdintrtpublicdetypeB.

tat

Collectivitpolitiqueindpendanteetsouveraine.Ensemblede pouvoirspolitiquesetdepouvoirspublicsquiorganisentcette collectivit.Plusieurslmentsdoiventtrerunispourquuntat soitconstitu.Leslmentsessentielssont:unterritoirepropre ltat,dlimitpardesfrontiresquiassurentsonindpendance; unepopulation,quinedoitpasncessairementtrehomogneau planculturel,linguistique,religieux,social;desinstitutions politiques,etauminimumungouvernementquiaseulledroitde recourirlaforcepourimposerlerespectdeslois.Selonlescas,ce monopoledelaviolencelgitimedontltatseprvautestreconnu parlapopulation,ounesemaintientqueparlatraditionouparla violenceexerceparlepouvoir.Ltatestunphnomnehistorique assezrcent,inconnuenEuropeauMoyenge,etquinesestque rcemmentrpandusurtoutelaplante.Lestatspeuvent disparatreousetransformeraucoursdelhistoire,soiten sintgrantdansdesensemblesplusvastes,soitensedsintgrant. Audixneuvimesicleenparticulierlestatsontprtenduse confondreavecdesnations,cestdirepossderuneidentit spcifiquecensetreinscritedansladureetquiassureleur lgitimit;maislestransformationsdestatsmontrentquilsagitl davantagedunidalqueduneralitinconteste.Untatest thoriquementreconnupardautrestatsquiadmettentsa souverainetauseindesesfrontires,maiscertainesfrontires dtatsontcontroversesetlexistencemmedecertainstatsest contestepardautrestats.Untatpeutdciderdadhrerounon desinstitutionsinternationalesquirassemblentdiffrentstatssur unebasergionalecommelUnioneuropenneousurunebase mondialecommelOrganisationdesNationsunies(ONU)et lOrganisationmondialeducommerce(OMC),etquidisposentde pouvoirstrsvariablesselonlescas.Lensembledestats,en particulierdestatsmembresdelONU,formecequonappellela communautinternationale.Lareconnaissanceinternationaledun tatnedpendpas,loindel,desondegrdedmocratie.Enun sensplustroitqueceluidfinicidessus,ltatdsignelensemble despouvoirspolitiques(gouvernement,parlement),desinstitutions judiciairesetdespouvoirspublics(administration,organismes dintrtpublic)quiorganisentlexistenceauseinduterritoire national.tatsopposeencesenslensembledespersonnes prives,citoyensouentreprises,etlensembledespouvoirsde niveaulocal.Lemodedefonctionnementdeltatdpenddeson rgimepolitique,quivarieselondiffrentscritres:ltatpeuttre unitaire,outreaucontraireunefdration;ilpeutsagirdune monarchie,dunerpublique,dunempire;ilpeutconstituerune dmocratieplusoumoinsacheve,ouexercersonautoritaunom delareligion,delatraditionouparlerecourslaforce,etc.Ausein decertainstatsfdraux,commelestatsUnisetleMexique,on appelletatslesentitsfdresconstitutivesdelafdration.

tatfdral

tatpossdantunestructurefdrale,caractriseenBelgiquepar lexistencededeuxtypesdepouvoirsintermdiairesentreleniveau centraletleniveaulocal.Danslusagecourant,onparleleplus souventdeltatfdralpourdsignerleParlementfdraletle gouvernementfdral,cestdireleniveaudepouvoircentralou national.LaConstitutionbelgeutilisepourtantlexpressiondtat fdral,nonpaspourdsignerlesinstitutionspolitiquesdeniveau central,maispourcaractriserlastructurefdraledeltat (Constitution,article1er).NoussuivonsicilaConstitutionenparlant dtatfdralpourdsignercettestructuredeltat,etenparlant dAutoritfdrale,commelefaitlaConstitution,pourdsignerles institutionspolitiquesduniveaucentralounational.Lefaitquela Belgiqueaitoptpourlefdralismenesignifiepasqueltatfdral belgesoitconformeauxmodlesfdraux.Eneffet,commeledit larticle1erdelaConstitution,laBelgiqueestuntatfdralquise composedescommunautsetdesrgions,cestdirededeuxtypes depouvoirsintermdiairesentreleniveaucentraletleniveaulocal (communesetprovinces).Ilyammedavantagedentitsfdres enBelgiquequelestroiscommunautsetlestroisrgions,puisque deuxcommissionscommunautairespossdent,commeles communautsetlesrgions,unpouvoirlgislatif.Ennvoquantpas lAutoritfdraleparmilescomposantesdeltatfdralbelge, larticle1erdelaConstitutionpeutdonnerlesentimentdaccorder uneplacerduiteauniveaucentraldepouvoir.Defait,larticledela Constitutionquiportesurlescomptencesrsiduellesprvoitquele pouvoirlgislatifappartientaprioriauxcommunautsetauxrgions, lAutoritfdralentantsupposelgifrer,lavenir,quedans unesrielimitededomainesquuneloispcialedevranumrer. DeviseadopteparcertainstatsmembresdelUnioneuropenne enremplacementdeleurmonnaienationale.Leurosediviseen100 cents.Ladoptiondunemonnaieeuropenneuniqueestuneidequi remonteaumilieudesannes1970.Ellenatconcrtisequedans leTraitdeMaastrichten1992.Lespayscandidatsleurosesont alorsengagsdansunprocessusdunificationconomiqueet montaire(UEM),comportantdesrformesducadrelgislatifet institutionneletdesmesuresdeconvergencesconomique.Ces mesuresontentranlapoursuitedunepolitiquebudgtairetrs strictedanslaplupartdespays,dontlaBelgique.Leuroestladevise officielledungroupedepayseuropensdepuisle1erjanvier1999; lesbilletsetpiceseneurosontfaitleurapparitionle1erjanvier 2002.Ilsontrapidementremplaclesbilletsetpicesdesanciennes devisesnationalesquionttretirsdelacirculation.Lestreizepays quiontadoptleurosont:lAllemagne,lAutriche,laBelgique, lEspagne,laFinlande,laFrance,laGrce,lIrlande,lItalie,le Luxembourg,lesPaysBas,lePortugaletlaSlovnie.Cespays constituentlazoneeuro.Auseindecettezone,lapolitique montaireestconfielaBanquecentraleeuropenne(BCE).Les paysquiontadoptleurosesontengagsobserverunpactede stabilit,cestdiremaintenirleurinflation,leurdficitetleur dettepubliqueendeduncertainniveau.

Euro

Fabriquedglise

tablissementpublicchargdelagestiondesbiensdune communautreligieuselocale.Lglisecatholiquedisposedune organisationterritorialedontlunitdebaseestlaparoisse.Lecur enestresponsablesurleplanspirituel,etlafabriquedglise ladministresurleplantemporel.Lorsquunrgimedefinancement publicdescultessestmisenplaceaprslaRvolutionfranaise,la fabriquedgliseafaitlobjetdunelgislationspcifique:sa composition,sonbudgetetsescomptes,sonmodede fonctionnementonttrglementsparlespouvoirspublics,quiont imposauxcommunautslocalesdesautrescultesreconnusune organisationsimilairepourlagestiondeleursbiens.Ilexistedonc danschaquecommunautlocaled'uncultereconnuunefabrique d'gliseouuntablissementquivalent.Laloiobligelescommunes couvrirledficitdesfabriquesdglisesettablissementsassimils pourlescultescatholique,protestant,israliteetanglican.Une obligationidentiqueestimposeauxprovincespourlacouverturedu dficitdesfabriquesettablissementsassimilsdescultesorthodoxe etmusulman,ainsiquedudficitdesfabriquescathdralesduculte catholique.Laloispcialederformesinstitutionnellesdu13juillet 2001atransfrauxrgionslorganisationdesfabriquesdgliseen mmetempsquelaquasitotalitdelaloicommunale.Commele permetl'article139delaConstitution,laRgionwallonneatransfr cettecomptencelaCommunautgermanophonepourles communesdelargiondelangueallemandeau1erjanvier2005.La gestiondesfabriquesd'gliseproccupelespouvoirspublicsdansla mesureolesbtimentsreligieuxconstituentoucontiennentune grandepartiedupatrimoineartistiqueethistorique.Onconstate aujourd'huiquelescommunesdoiventfairefacedesdifficults financiresquipeuventconduiredeschangementsdeprioritspar rapportauxfabriquesd'gliseetl'affectationdesbtimentsclasss. Deleurct,lesfabriquesd'glisedesparoissescatholiquessont confrontesuneffectifvieillissantetunmanquedemoyensd labaissedelapratiquereligieuse. Actiondetransformeruntatunitaireenuntatfdral.Letermede fdralisation,nologismeconstruitpartirdeladjectiffdral, estutilispourdsignercequedevientuntatunitairequandilse scindeendeuxouenplusieursentitsfdres,toutenmaintenant uneinstitutionpolitiquecommuneappele,enBelgique,Autorit fdrale,quicomprendlegouvernementfdraletleParlement fdral.Pourdsignerleprocessusdeconstructionduntatfdral audpartdentitspolitiquesindpendantes,onutilisepluttle termedefdration.Ilnefautpasconfondrelafdralisationavecla refdralisation,quidsigneleprocessusparlequelune comptencequiavaitttransfredelAutoritfdraleversles entitsfdresesttransfrenouveaulAutoritfdrale.Voir aussi:dfdralisation Systmepolitiquequiconfieunepartiedupouvoirlgislatif,du pouvoirexcutifvoiredupouvoirjudiciairedescomposantes internesaupays.Dansunsystmefdralclassique,ltatestdivis

Fdralisation

Fdralisme

enterritoires(rgions,cantons,Lnder)quipossdentchacunun pouvoirlgislatif,unpouvoirexcutifvoireunpouvoirjudiciairedans certainsdomaines,etquicoexistentavecuneautoritcentralequi possdegalementunpouvoirlgislatif,excutifetjudiciaire.Le fdralismereconnatdonclafoisladiversitetlautonomiedes grandescomposantesdunenation.Selonlescas,lesystmefdral rsultedeluniondtatsprexistantsquisintgrentdansunenation uniquetoutenconservantunelargeautonomie,oudunprocessus inversequivoituntatunitairerenoncercertainesdeses comptencespourlesconfierdescomposantesinternesltat. Duntatfdrallautre,lalisteetlampleurdescomptences confiesauxentitsfdresvarientconsidrablement:cenestpas cetaspectquicaractriselemieuxlefdralisme.Outrelespoints djnots,lefdralismesuppose,classiquement,quelesentits fdresparticipentdunemanireouduneautrellaborationet larvisiondelaConstitution.Ilsupposegalementqueles parlementsetlesgouvernementsdesentitsfdressoient constitussurbasedlectionsspcifiques,quiontlieudesdates distinctesdeladatedeslectionslgislativesfdrales.En consquence,lesmajoritspolitiquesaupouvoirpeuventvarier duneentitfdrelautre,etnesontpasforcmentsemblables lacompositiondelamajoritfdrale,aveclesdifficultsquecette asymtriepeutengendrer.Lespartispolitiquessontcependant,sauf exception(partissparatistes,autonomistes),prsentsetorganiss lchelledetoutlepays,puisquelaparticipationaupouvoirfdral estunenjeuimportant.Gnralement,unorganejudiciaireou darbitrage(Courconstitutionnelleparexemple)estcrpourrgler lesconflitsportantsurlinterprtationdelaConstitutionetsurles comptencesrespectivesdesdiffrentsniveauxdepouvoir.Sile fdralismepossdeainsidestraitscaractristiquespartagsparla grandemajoritdestatsfdraux,lorganisationduntatfdral estsouventsoumiservisionpriodiquepuisquelesentits fdrescommelepouvoircentralpeuventaspirerdavantage dautonomie,ouunerpartitionplusefficacedescomptenceset desmcanismesdecooprationentrelesdiversniveauxdepouvoir.Il nexistepasdefdralismepur,etltatfdralbelgeest particulirementoriginalsurcepoint,safdralisationrestant partielleetlimitantlautonomiedesentitsfdres,tandisquepar certainstraitslaBelgiqueserapproche,danslesfaits,dunsystme confdral.SiteduForumdesfdrations

Fdrationdes entreprisesde Belgique(FEB)

Organisationinterprofessionnellereprsentativedesemployeursau niveaufdral.LaFEBestneen1973delafusiondelaFdration desindustriesdeBelgiqueetdelaFdrationdesentreprisesnon industrielles.Lepluralismeidologiquequelontrouveduct syndicalneseretrouvepasductpatronal.LaFEBnaffiliepas directementlesentreprisesmaisestunefdrationdorganisations patronalessectorielles.Chaqueorganisationsectorielleaffilieest reprsenteparunmembreauconseildadministrationdelaFEB.La FEBreprsentelesentreprisesdelindustrieetdesservices, lexceptiondessecteursnonmarchands,quellequesoitleurtaille. Danslesmultiplessecteursdelartisanat,ducommerceetdes

professionslibrales,lesentreprisessontaffiliesdesorganisations patronalesquisesituentdanslemondedesclassesmoyennesetnon laFEB.Commeorganisationreprsentativedesemployeurs,laFEB est,aveclesorganisationsinterprofessionnellesdeclassesmoyennes etdagriculteurs,uninterlocuteurdessyndicatsetdugouvernement fdralsurlesmatiresquientrentdanslechampdelaconcertation conomiqueetsocialeauniveaufdral.Ilsagitdesmatiresqui concernentlesentreprisesetlestravailleursquellequesoitla branchedactivit:droitsocial,politiquefdraledelemploi, scuritsociale.cetitre,laFEBsigeauseindesgrandsorganes paritairesinterprofessionnels:leConseilnationaldutravail(CNT)et leConseilcentraldelconomie(CCE).Ellesigegalementdansun grandnombredorganesconsultatifsspcialissosontreprsents desintrtsplusdivers:Conseildelaconsommation,Conseilfdral dudveloppementdurable,Commissiondelindex,Conseilpour lgalitdeschances,etc.Elleparticipelagestiondelascurit socialeensigeantauseindesorganesdirigeantsdesinstitutions publiquesdescuritsociale.Auplaneuropen,laFEBestaffilie businesseurope,anciennementUniondesindustriesetdes entreprisesdEurope(UNICE).SitedelaFEB

Fdration gnraledutravail deBelgique(FGTB)

Syndicatdetravailleursappartenantaumondesocialiste.Lamajorit desorganisationssyndicalesexistantesavantlacrationduParti ouvrierbelge(POB)en1885sintgrrentdanslaCommission syndicalecreparlepartien1898pourcoordonneretpromouvoir lactionsyndicaleetlacrationdenouveauxsyndicats.Avecla transformationdelaCommissionsyndicaleenConfdration gnraledutravaildeBelgique(CGTB)en1937,leniveau interprofessionnelsestructuredavantage.LaFGTBactuelle(en nerlandaisAlgemeenBelgischVakverbond(ABVV))estissuedela fusionen1945delaCGTBavecplusieursorganisationsnessous loccupation.LadoctrinedelaFGTBestbasesurlaChartede Quaregnonadopteen1894parlePOB,quifaitdirectement rfrencelaluttedesclassescommemoyendetransformationde lasocit.Cetteoptionsetraduitdanslactionparlavolontde contrledesdcisionsduchefdentreprise.LaFGTBmarque galementungrandattachementauxinitiativesdespouvoirspublics enmatireconomiqueetsociale.LaFGTBestorganiseselonune structurelafoisprofessionnelle(lescentrales)etgographique(les sectionsrgionales,regroupeseninterrgionales).Lescentrales professionnellespourouvrierssont:laCentralegnrale(CG);la CentraledelindustriedumtaldeBelgique(CMB),scindedepuis 2006enuneorganisationfrancophone,lesMtallurgistesWallonie Bruxelles(MWB),etuneorganisationflamande,ABVVMetaal;la Centralealimentationhorecaservices(HORVAL);laCentraledu textile,vtementetdiamant(TVD);lUnionbelgedesouvriersdu transport(UBOT).LaFGTBpossdeuneseulecentralepourles employs,leSyndicatdesemploys,techniciensetcadres(SETCA),et uneseulecentralepourlesagentsdesservicespublics,laCentrale gnraledesservicespublics(CGSP).Lessectionsrgionalessontau nombrededixenWallonieoellessontruniesauseinde lInterrgionalewallonne,duneBruxellesoelleforme

lInterrgionaledeBruxellesetdeseptenFlandreoellessont runiesauseindelInterrgionaleflamande.LaFGTBcompte1503 748affilis(chiffre2010),soit43,6%dessyndiqus.Larpartitionde sesaffilisprsenteuneprpondrancefrancophone:42%en Wallonie(saufBrabantwallon),38%enFlandre(saufBrabant flamand)et20%pourBruxelles,leBrabantwallonetleBrabant flamand.LaFGTBfaitpartiedumondesocialisteetentretientdes liensstructurelsaveclespartissocialistesfrancophoneetflamand. SitedelaFGTB

Financementdes communautset desrgions

Mcanismedattributionderessourcesfinanciresauxcommunauts etauxrgionsdestinleurpermettredexercerleurscomptences etdemenerleurpolitique.Laplusgrandepartiedesressources financiresdescommunautsetdesrgionsprovientdelAutorit fdrale.Entransfrantdescomptencesauxentitspolitiques nouvellementcres,lechoixatfaitdeleurattribueraussiles moyensfinanciersncessaireslexercicedecescomptences.Les entitsfdres,siellesontlautonomiepolitiquedanslexercicede leurscomptences,nedisposentcependantpasdelautonomie financire.Lemodedecalculdesmoyensfinanciersattribusaux CommunautsflamandeetfranaiseetauxRgionsflamande, wallonneetdeBruxellesCapitaleestcontenudanslaloispcialedu 16janvier1989relativeaufinancementdescommunautsetdes rgions.QuantaufinancementdelaCommunautgermanophone,il estprvuparlaloidu31dcembre1983derformes institutionnellespourlaCommunautgermanophone.Pourfinancer lesCommunautsfranaiseetflamande,lAutoritfdraleleur attribueunepartieduproduitdelaTVAetunepartiedelimptsur lerevenudespersonnesphysiques(IPP).Cesdeuxgrandessourcesde financementdescommunautssontsouventappelesdotation(ou masse)TVAetdotationIPP.LadotationTVAatcalculelorigine enfonctiondesbesoinsdescommunautsenmatire denseignement;ladotationIPPatcalculeenfonctiondes dpensesdescommunautsdansleurscomptences(comptences culturellesetcomptencessociales).Suitelarforme institutionnellede2001,unfinancementcomplmentairedes communauts,appelrefinancement,atprvu.Ilconsiste, pourlessentiel,enuneaugmentationannuelleetcumulativedela dotationTVA.LAutoritfdraleversegalementauxCommunauts franaiseetflamandeunedotationenremplacementdelaredevance radioettlvision,quiestdevenueunimptrgional.Outredautres sourcesdefinancementmarginales,lescommunautspeuventfaire appellemprunt.LefinancementdesRgionsflamande,wallonneet deBruxellesCapitaleconsisteaussipourlaplusgrandepartenun transfertfinancierenprovenancedelAutoritfdrale.Ilconsisteen unepartattribuedelIPP.CettedotationIPPatcalcule lorigine,commepourlescommunauts,entenantcomptedes montantseffectivementdpenssparltatavantletransfertdeses comptencesauxrgions.Maislarpartitiondecesmontantsentre lesrgionsestcalculeenfonctiondurendementdelIPPsurleur territoire,selonunprincipeappelleprincipedujusteretour.Un mcanismedesolidaritestnanmoinsprvuenfaveurdelaoudes

rgionsdanslesquelleslerendementdelIPPestinfrieurla moyennenationale.Lesrgionsontgalementlapossibilitde contracterdesemprunts.Lesrgionssontaussimoinsdpendantes deressourcesenprovenancedelAutoritfdralequeles communauts,carellesbnficientderecettesfiscalesdontellesont lamatrise(autonomiefiscale),etdontlesprincipalessontlesdroits denregistrement,laredevanceradioettlvision,lesdroitsde succession,lataxedemiseencirculationdesvhiculesautomobiles. Deplus,contrairementauxcommunauts,ellesontlacapacitde prleverdesimptsetdestaxessurleurterritoire.Destransfertsde comptencesonteulieuentreentitsfdres.Ilsontt accompagnsdutransfert,partieloutotalselonlescas,desmoyens affrentslexercicedecescomptences.Laccordinstitutionnel pourlasiximerformedeltatdu11octobre2011prvoit dimportantesmodificationsdumodedefinancementdes communautsetdesrgions.Samiseenuvre,quidemandedes changementsdanslesloiscitescidessus,napasencoret effectue.Deuxprincipes,essentiellement,prsidentcetterforme :dunepart,uneautonomiefiscaleaccruepourlesrgions;dautre part,

Financementdes partis Flandre Fonctionpublique

Moyensfinanciers,publicsetprivs,octroysdespartispolitiques selondesrgleslgalesquiorganisentgalementlecontrledeleur comptabilit.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Ensembledupersonnelemployparlesservicespublics.Lafonction publiqueestconstituedelensembledesfonctionnairesde lAutoritfdrale,descommunauts,desrgions,desprovinceset descommunes.Ausenslarge,fontgalementpartiedelafonction publiquelespersonnelsdelenseignementsubventionn,dela magistrature,delapolice,desinstitutionspubliquesdescurit sociale,desorganismesdintrtpublic,descentrespublicsdaction sociale,desintercommunales,etc.Demme,ausenslarge,le personneldelafonctionpubliquecomprendnonseulementles agentsstatutaires,maisgalementlesagentscontractuels.Lagent statutairenestpasengagsouscontratcommedanslesecteurpriv, maisbnficiedunstatut,quirsultedunacteunilatralde lautoritpublique.Lestatutdesagentsdesservicespublics comprendentreautreslesdispositionsrelativesaurecrutement,la formation,lvaluationetlacarriredufonctionnaire.Ungrand nombredepersonnessontparailleursengagessouscontrat demploiparlesdiffrentsorganismespublics,soitdure dterminesoitdureindtermine.Cesagentsditscontractuels neconnaissentpasdvolutiondecarrirecommelesstatutaires. Toutcommedanslesecteurpriv,lesagentsdelafonctionpublique ontlafacultdesefaireentendreparlintermdiairede reprsentantssyndicauxofficiellementreconnus.Lensembledes rglesquirgissentlesrelationscollectivesdanslafonctionpublique constituelestatutsyndicaldelafonctionpublique.

Fondation

Organismedisposantdunpatrimoineaffectlaralisationdunbut dsintress.Laloidu2mai2002surlesassociationssansbut lucratif,lesassociationsinternationalessansbutlucratifetles fondationsdfinitlestatutjuridiquedelafondation.Unefondation estcreparunactejuridiquemanantduneoudeplusieurs personnesphysiquesoumoralesquidcidentdaffecterun patrimoinelaralisationdunbutdsintressdtermin.La fondationnepeutprocurerungainmatrielniauxfondateursniaux administrateurs:ellenepeutprocurerungainmatrieluneautre personnequesicegainestncessairepouratteindrelebut dsintress.Unefondationpeuttrereconnuedutilitpubliquepar arrtroyallorsquelletendlaralisationduneuvrecaractre philanthropique,philosophique,religieux,scientifique,artistique, pdagogiqueouculturel.Lesfondationsreconnuesdutilitpublique portentlappellationdefondationdutilitpublique.Lesautres fondationsportentlappellationdefondationprive.Lafondation priveestunenouvellestructurejuridiquebutnonlucratif introduiteparlaloide2002etquisedistinguedelassociationsans butlucratifparlefaitquellenecomprendpasdemembres,etquesa crationncessiteunactenotarietunpatrimoinededpart.Voir aussi:secteurnonmarchand Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Institutionpubliquefdraledecrditdontlamissionsesttendue progressivementlafournituredeprestationsadministratives, techniquesetfinancires.LeFondsdeparticipationestune institutionpubliquedecrditcreparlaloiderorientation conomiquedu4aot1978.Ilestconstitudepuisle1erjanvier 1993souslaformeduntablissementpublicdotdelapersonnalit juridique.Ilapourmissiondesoutenirlesindpendants,lestitulaires deprofessionslibrales,lespetitesentreprisesetlesdemandeurs demploisouhaitantlancerleurpropreentreprise.Pendantde nombreusesannes,leFondsdeparticipationaexercsonobjet socialessentiellementvialoctroidecrditsavantageuxaubnfice desonpubliccible.cettefin,leFondsapatronnlaconstitutionen 2003dunefiliale,lasocitcooprativeFondsStarters.Lescrdits octroysparleFondsdeparticipationsontgarantisenpartieparle Fondseuropendinvestissement,filialedelaBanqueeuropenne dinvestissement.Progressivement,vulesavoirfaireaccumuletla demandedespouvoirspublicsfdraux,leFondsdeparticipationa vusesmissionsslargirlafournituredeprestations administratives,techniquesetfinanciresauprofitdautres organismes,essentiellementpublicsouparapublics,afinde maximiserlimpactdesesinterventionsdansuncontextedelutte contrelechmageetdepartenariatavecdautresacteurs(comme pourlemicrocrdit,avecCrdaletHefboom).LeFondsde participationassuregalementlhbergementetlesoutienlogistique duCentredeconnaissancesdufinancementdesPME(CEFIP).Le

Fondsdelaide sociale Fondsde participation

Fondsdeparticipation,dotduncapitalde160millionsdeuros, occupeuneseptantainedepersonnes(quivalentstempsplein).Il exercesesmissionssouslatutelledesministresfdrauxdesClasses moyennes,desFinancesetdelEmploi.Laccordinstitutionnelpourla siximerformedeltatdu11octobre2011prvoitletransfertaux rgionsduFondsdeparticipation,aveclemaintiendunestructure lgreassociantlesrgionspourgrerlepass(crditsetemprunts encours).SiteduFonds

Fondsde vieillissement

Fondsbudgtairedotdelapersonnalitjuridiqueauquelsont affectescertainesrecettesdelAutoritfdraleenvuedefaireface auxchargesbudgtairesfuturesliesauvieillissementdela population.LeFondsdevieillissementatcrparlarrtroyaldu 3novembre2001enapplicationdelaloidu5septembre2001 portantgarantiedunerductioncontinuedelaetcrationdun Fondsdevieillissement.Ilatmisenplacepartirde2002,afinde constituerdesrservesfinancirespourfairefaceauxdpenses futuresenmatiredepensions.Sonfinancementatprciset dveloppparlaloidu20dcembre2005.LeFondsestunorganisme dintrtpublicdetypeBgrparunconseildadministration composdedixmembresetplacsouslatutelleconjointedu ministredesFinancesetduministreduBudget.LeFondsde vieillissementsestvuattribuerdiversessourcesderevenus:des recettesnonfiscalesdeltat,dessurplusbudgtairesetdes excdentsdelascuritsociale,auxquelssajoutentlesproduitsdes placements.LaloisurleFondsdevieillissementstipulequeles recettesquilalimententdoiventtreplacesenfondsdtat(bons duTrsorFondsdevieillissement)avecchancefinalepartirde 2010,demanirecontribuerlarductiondelendettementde lAutoritfdraleprvuedanslepactedestabiliteuropen,tant quecetendettementestsuprieur100%duproduitintrieurbrut. Endedecepourcentage,lesrecettesduFondspeuventtre investiesenplacementsmispardautrespouvoirs.Laloiprvoitpar ailleursqueleFondsdevieillissementpuissecontribuerauversement desdiffrentsrgimeslgauxdepensions,pourautantqueleniveau deladettedelAutoritfdralesoitinfrieur60%,cequiestloin dtrelecas.Enrevanche,leFondsdevieillissementnestpas autorisintervenirdanslescotsaugmentsdessoinsdesantlis auvieillissementdelapopulation.Lesinterventionsrelventenla matiredunautrefondscrparuneloiprogrammedu27 dcembre2006,leFondspourlavenirdessoinsdesant.Pendant lespremiresannes,leFondsdevieillissementatessentiellement alimentparleproduitderecettesnonfiscales,tellesquelaventede Credibe,lareprisedufondsdepensiondeBelgacom,unepartiedes recettesdelaventedespartsrgionalesdesdettesdulogement social(dnommeoprationFADELS),laventedesactionsBIAC,le dividendedeBelgacom,lebnficedelaBNB,etc.En2005,une modificationdelaloide2001instituantleFondsdevieillissement stipulequeceluicidoittrefinancpartirde2007dunemanire plusstructurelleparlebiaisdesurplusbudgtaires.Parmanque dexcdentsbudgtaires,cettedispositionestrestejusquprsent sansexcution.Depuis2007,aucunmoyensupplmentairenat

attribuauFonds,mispartlesintrtsdesplacements.Fin2011, lescapitauxpropresduFondsdevieillissementslevaientunpeu plusde14milliardsdeuros,dontlavaleurserade23,7milliards deurosauxchancesfinales(soitunpeuplusdelamoitidu montantbudgtaireaffecten2011auxrgimeslgauxdepension). Lvolutionfuturedumodedefinancement,defonctionnementet dinterventionduFondsdevieillissement,voiresasuppression, constituentunenjeupolitique,socialetconomiquefondamental facelancessitdassurerlaviabilittermedesrgimesde pensions.Sitedufondsdevieillissementsiteconsacraubudget fdral

Fondsdes communes

Transfertfinanciergnral,daborddeltat,aujourdhuidesrgions, verslescommunes.LeFondsdescommunesatcren1860 lorsquelonsupprimalestaxesleveslentredesvillessurles boissons,comestibles,combustibles,fourragesetmatriauxde construction(lesoctrois).Plusieursfoisrform,ilattransfr auxrgionsenplusieurstapesentre1976et1989.Lesmoyens financiersqueltat(aujourdhuilAutoritfdrale)rservaitau Fondsdescommunessontannuellementdistribusauxrgions.En faitcesmontantsonttinclusdansladotationIPPquechaque rgionperoitenprovenancedelAutoritfdrale.Deuxenjeux majeursmarquentlesdcisionspolitiquesrgionalesconcernantleur fondsdescommunes.Lepremierenjeuconcernelevolumeglobaldu transfertquunergionconsentdgagerdanssonbudgetauprofit descommunes(cetransfertsappellegalementdotation). Depuisquelefondsdescommunesestdelacomptencedesrgions, cellescipeuventdoterleurfondsdescommunescommeelles lentendentetdansleslimitesdeleursmoyensdaction.Orces moyensdactionssontengrandepartiefonctiondurendementde limptdespersonnesphysiques(IPP)danslargion.Ilsagitdun montantimportantqui,danslaRgionwallonneparexemple, reprsenteprsduncinquimedubudgetrgional.Pourles communes,lesrentresenprovenanceduFondsreprsententde20 25%desrecettesordinaires.Ledeuximeenjeuconcernela rpartitiondufondsentrelescommunesdelargionselondes critresappropris(population,superficie,caractrecentralpar rapportauxcommunesavoisinantes,emploi,fiscalit,etc.).Ces critrespeuventavoirdeseffetsplusoumoinsredistributifs,par exempleentrelescommunesrichesetlescommunespauvresou entrelescentresurbainsetleszonesrurales.Ilspeuventavoirun caractreincitatifplusoumoinsfortpourlespolitiqueslocales.Les critresderpartitionduFondsentrelescommunessontdeschoix politiquesquirestentlobjetdecontroversesmalgrleur diversificationetleseffortsdobjectivation.Certainscritres oriententdlibrmentlespolitiquescommunales,parexempleen matiredelogement,dautresinfluencentlafiscalitcommunale, etc.Lestroisrgionsontsuividesvoiesdiffrentesquantauxcritres prsidantlarpartitiondeleurfondsentrelescommunes. Nanmoinslestroisfondsontmaintenuunobjectifdesolidarit entrelescommunes,entenantcompteprincipalementdurendement delafiscalitlocale.

Fondscureuil

FondsdestinquilibrerlebudgetdelaCommunautfranaiseen casdefluctuationdesesrecettes.LeFondscureuildela Communautfranaiseatinstituparundcretdu20juin2002. CestunorganismedintrtpublicdetypeBplacsouslecontrle duministrechargduBudget.LeFondscureuilapourmissionde constitueretdegrerdesrservesfinanciresdevantpermettrela Communautfranaise:decompenserentoutouenpartieune ventuellebaissedesestroisgrandessourcesderecettesen provenanceduniveaufdral(lapartieattribueduproduitdela TVA,lapartieattribueduproduitdelimptdespersonnes physiquesetladotationcompensatoiredelaredevanceradio tlvision);demobiliserdesmoyenspourfairefacedesrisquesou deschargesimprvisibles;denclencherdespolitiquesnouvelles. LesressourcesduFondscureuilsontconstituespar:un pourcentage,fixparledcretdu20juin2002,desrecettesen provenanceduniveaufdralcitescidessus;lesplusvaluesetles revenusfinanciersdesesplacementsetdesesrserves;les versementsquelaCommunautfranaiseeffectuepourcompenser desprlvementsantrieurs.LeFondscureuilexercesesmissions selonlesrglesdfiniesparlecontratdegestionquilaconcluavecla Communautfranaise.Demme,unplandedveloppementfixant desobjectifsetlastratgiemoyentermeduFondsdoittretabli annuellement.LeFondscureuilfaitpartiedunelistedorganismes publicsauxquelssappliqueledcretdu9janvier2003relatifla transparence,lautonomieetaucontrledesorganismespublics, dessocitsdebtimentsscolairesetdessocitsdegestion patrimonialequidpendentdelaCommunautfranaise.Ledcret programmedu15dcembre2006amodifiledcretde2002.Il maintientsamissionprincipaledegestionnairederserves financiresetlacompltepardesmissionsdlguescaractre financier.IlconfienotammentauFondslamissiondoctroyerdes avancesdiversorganismessubsidisparlaCommunautfranaise danslescasdterminsparlegouvernement.Voiraussi: financementdescommunautsetdesrgions Instrumentdelapolitiqueeuropennededveloppementrgional quiviserduirelescartsdedveloppementconomiqueentreles diffrentesrgionsdelUnioneuropenne.Cettedfinitionsera bienttmiseenligne. Socitanonymededroitluxembourgeoisdontlamissionconsiste porterfinancirementassistanceauxtatsdelazoneeuroen difficultconomique.(enanglais,Europeanfinancialstabilityfacility EFSF)Instituparuncontratinternational(accordcadre)signle7 juin2010parlestatsmembresdelazoneeuro,leFESFapour objectifdeprserverlastabilitfinancireenEuropealorsfortement branleparlacrisedeladette.Initialementprvupouraiderles paysendifficultfinancireetmembresdelazoneeuroparloctroi deprts,delignesdecrditouparlachatsdetitresdedettesurle marchprimaire(cestdirenouvellementmise),leFESFavuses missionsslargirpourfairefacelintensificationdelacrise.Depuis

Fondseuropende dveloppement rgional(FEDER) Fondseuropende stabilitfinancire (FESF)

le21juillet2011,leFESFesteneffetgalementautoris: intervenirsurlesmarchssecondairesdansdescasjugs exceptionnelsparlaBanquecentraleeuropenne(BCE);prter auxtatsdemanireprventivesurlabasedunprogrammetabli titredeprcaution;etfinancerlarecapitalisationdes tablissementsfinancierspardesprtsauxgouvernements.Pour mettreenuvrecesmissions,leFESFdisposedelapossibilitde leverdesfondssurlesmarchsfinanciersouauprsdinstitutions financiressouslaformedmissionsdobligations.Cellescisont garantiesparlesbudgetsdestatsmembresauproratadeleur participationdanslecapitaldelaBCE.Grceauxgarantiesapportes parlestats,lesobligationsmisesparleFESFsontbiennotessur lesmarchs,cequiluipermetdyemprunterdelargentbastaux. Unefoislargentemprunt,leFESFpeutleprterenretourauxtats delazoneeuroendifficultdestauxqueceuxcinauraientpu obtenirenempruntantdirectementsurlesmarchsfinanciers.Suite ladgradationdesnotesdestats,lacapacitduFESFleverdes fondssestretrouvediminueetsaforcedinterventionestjuge, parbeaucoup,insuffisante.Lesaccordsdeprtauxpaysdemandeurs sontsoumisplusieursconditions:lapprobationparlaCommission europenne,enliaisonaveclaBCEetleFondsmontaire international(FMI),duprogrammederedressementpropospar ltatmembrebnficiairepourallgerlefardeaudesadette; lapprobationunanimedespaysmembresdelazoneeuro reprsentsparleurministredesFinances;laconclusionentrele paysbnficiaireetlaCommissioneuropenneedunprotocole daccordquiinclutlasommemaximumprte,letauxappliqu,la duredelopration,lenombredeversements,etenfinles conditionsduprt.LeFESFcomplteleMcanismeeuropende stabilitfinancire(MESF)qui,ladiffrenceduFESF,estgarantipar lebudgetdelaCommissioneuropenne.Cesdeuxmesuresfontsuite ladcisionpriseparleConseilEcofinles9et10mai2010pourfaire facelacrisefrappantplusieurspayseuropens,dontlaGrce,le PortugaletlIrlande.LeFESFetleMESFsontamenstreremplac parleMcanismedestabiliteuropen(MES)dontlerledevrait tretendu.SiteduFESF

Fondsmontaire international(FMI)

InstitutionspcialisedesNationsuniesdestineessentiellement assurerlastabilitdeschangesetledveloppementdeschanges. Cesten1944,laconfrencedeBrettonWoods(tatsUnis),quefut priseladcisiondecrerunorganismecapabledefairerespecterla libreconvertibilitdesmonnaiesentreellesetdassurerlastabilit destauxdechange,deuxlmentsclspourdvelopperleschanges commerciauxetviterlarptitiondunegrandecriseconomiqueet financiresemblablecelledesannes1930.LeFondsmontaire internationalaalorspourmissionpremiredintervenirauprsdes paysdontlabalancedespaiementsestengravedsquilibre.Le Fondsaccordedesfacilitsdecrditdesdroitsdetiragefinancs parlesdptsdestatsmembres.Suitelabandonparlestats Unisdeltalonoren1971etlinstaurationdetauxdechange flottants,leFMIperdunepartiedesaraisondtrepremireet sorienteverslesoutiendepaysconnaissantdesdifficults

financires.Parloctroidecrdits,leFMItentedegarantirla solvabilitdupaysquiluidemandesonaide.Enchangedecesprts, leFMIexigequelepaysmetteenplacedesprogrammes dajustementstructurel.Cesprogrammessecomposentdunesrie demesuresvisantrelancerlacroissanceconomique:rduction desdpensespubliques,privatisationdesentreprisespubliques, libralisationdesprixetdesmarchs,luttecontrelacorruption, crationdemcanismesfiscauxincitatifspourlinvestissement,etc. Lefficacitdetellesmesuresestcependantremiseenquestion.De nombreuxconomistes,deStiglitzFriedman,critiquentainsi limpactquecesplanspeuventavoirsurlesplansconomiqueet social.Seloneux,appliquesdemanireindiffrenciedanschaque pays,cesmesuresaggraventlapauvretetlesdettestouten rduisantlacapacitdinterventiondestats.LeFMIcompte188 membres(en2011).Ledroitdevoteestexercproportionnellement lacontributionfinanciredechaquetat.Ainsi,euxseuls,les membresduG8dtiennentplusde50%desvoix.Cemodede dcisionspcifiqueauFMIestunedesraisonsdelhostilitcroissante quecetteorganisationrencontre.AveclaBanquemondiale,leFMI formelesystmeditdeBrettonWoods.Sonsigeesttabli Washington.SiteduFMI

Formateur Frontire linguistique

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Cettedfinitionserabienttmiseenligne.

FSMA(Autoritdes VoirAutoritdesservicesetmarchsfinanciers(FSMA)voirAutorit servicesetmarchs desservicesetmarchsfinanciers(FSMA) financiers) G8


Groupedehuittatsparmilesplusrichesdumondedontles dirigeantsserunissentannuellement.LeG6atcrlinitiative duprsidentfranaisValryGiscarddEstaingen1975pour permettreauxpayslesplusindustrialissdemenerunerflexion collectivesurlapolitiqueconomique,notammentenractionau chocptrolier.IlregroupealorslestatsUnis,leJapon,lAllemagne, laFrance,lItalieetleRoyaumeUni.En1976,leCanadarejointle groupequidevientalorsleG7quisetransformeraenG8avec larrivedelaRussieen1998.LeGroupedeshuitnedisposepasde structurepermanente:leschefsdtatetdegouvernementse rencontrentannuellementlorsdesommetsauxquelsparticipent galementlesprsidentdelaCommissioneuropenneetduConseil europen.Lessommetssontcependantprparstoutaulongde lanneparlesreprsentantspersonnelsdeschefsdtat.Chaque paysmembreexercetourderlelaprsidencedugroupe,le sommetsedroulantdanssonpays.Initialementdestinassurer unemeilleurecoordinationdespolitiquesconomiques,leG8a progressivementinscritdautresthmatiquessonagenda, notammentenmatiredesant,descuritetdedveloppement

durable.Lesmouvementsaltermondialistescontestentlalgitimit duG8quilsaccusentdeconstituerungouvernementmondial informeletdevouloirimposerlaplanteuneconomiecapitaliste ultralibrale.LessommetsduG8sontdepuisquelquesannes loccasiondemanifestations,parfoisviolentes(sommetdeGnesen 2001).Ilestrgulirementquestiondepuisplusieursannesd'largir leG8auxprincipauxpaysmergentsquesontlaChine,l'Inde, l'AfriqueduSud,leBrsiletleMexique.Ceuxcisontrgulirement invitslorsdessommetsannuelsafindedbattredesujetstelsque l'volutionduclimat.En2012,lesommetduG8s'esttenuCamp David(Maryland)auxtatsUnis.Ledbatyanotammentportsurla transitionconomiqueenAfghanistanainsiquesurlaremiseen questiondel'austritbudgtairedanslazoneeuro.Sitedusommet deCampDavid(2012)

Gouvernement

Organecollectif,composdeministresetventuellementde secrtairesdtat,chargdappliquerlesloisetdediriger ladministrationduntatoudunedescomposantesduntat.Cette dfinitionserabienttmiseenligne. Dansuntatfdral,organecollectifcomposdeministreset ventuellementdesecrtairesdtat,chargdappliquerlesloisetde dirigerladministrationdeltatauniveaucentral.Cettedfinition serabienttmiseenligne. Reprsentantdesgouvernementsdanslaprovince,nommparle gouvernementrgional.Legouverneurprsideladputation permanente(oucollgeprovincialenrgionwallonne)etdirige ladministrationprovinciale.Cettedfinitionserabienttmiseen ligne. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Ensembledentreprisesplacessouslautoritdunmmecentrede dcision.Cettedfinitionserabienttmiseenligne.

Gouvernement fdral Gouverneur

Greffier Groupe dentreprises

Groupedepression Organisationquiviseexerceruneinfluencesurladcisionpolitique

defaonobtenirdesrsultats,ponctuelsoupermanents,favorables lintrtdesesmembresousespropresintrts,etconformes sesvaleurs.Lexistencedenombreuxgroupesspcialissdansla dfensedintrtsparticuliersoucatgorielsestlepropredune socitpluralisteolalibertdassociationesteffective.Cesgroupes sediffrencientfortementselonlesintrtsetlesvaleursquils dfendent,leurmodedestructuration,leurdegrde reprsentativit,leurpermanence,leursmoyensdaction.En consquence,leurcapacitdepressionesttrsingale.Certains intrtssontdfendusautrementquepardesgroupesdepression. Lepouvoirpolitiquealargementreconnulexistencedesgroupes reprsentatifsdintrtsetdevaleurseninstitutionnalisantla consultationsystmatiquedecertainsdentreeux.Lessyndicatsde travailleursetlesorganisationspatronalesonttlespremierstre

invitssigerdanslesorganismesconsultatifs.Aprseux,unrle consultatifatgalementreconnudesgroupementsreprsentant dautresintrts,commeceuxdesfamilles,desconsommateurs,de lenvironnement,desdroitshumains,etc.Cettepratiqueafavorisla structurationdegroupesreprsentatifsdintrtsdansdessecteurs oilsnexistaientpas,parexempledanslesecteurnonmarchand.

Groupe linguistique

Ensembledeparlementairesclasssdansunmmegroupe,franais ounerlandais,auseinduneassemblebilingue.Toutesles assemblespolitiques,enBelgique,nesecomposentpasdegroupes linguistiquesdistincts:laplupartdesassembles,notammentlocales, nutilisentquuneseulelangueofficielle,etcertainesassembles reprsentantunepopulationbilingue,parexemplelesconseils communauxdescommunesbruxelloises,nesorganisentpasen groupeslinguistiques(mmesilyexistedesmcanismesqui favorisentlareprsentationetlaprotectiondelaminorit nerlandophone).Lobligationdecomposerdeuxgroupes linguistiques,franaisetnerlandais,vautpourlaChambredes reprsentants,leSnat,leParlementbruxelloisetlAssemblerunie delaCommissioncommunautairecommune.ladiffrencedes autresassemblescites,leSnatcomporteunmembre(outreles snateursdedroit)quinappartientaucundesdeuxgroupes linguistiques:ilsagitdusnateurdsignparleParlementdela Communautgermanophone.Lesdputsfdrauxgermanophones etlessnateurslusdirectsgermanophonesfontpartie,eux,du groupelinguistiquefranaisdelaChambreouduSnat.Lacration dedeuxgroupeslinguistiquesauseinduneassembleapourobjectif deprotgerlegroupelemoinsnombreux,cestdireles francophonesauParlementfdral(ChambreetSnat)etles nerlandophonesauParlementbruxelloisetlAssembleruniede laCommissioncommunautairecommune.Danscesdeuxdernires assembles,legroupeminoritaire(nerlandais)bnficiedune reprsentationgarantieauseindelassemble,danssonbureauet danslescommissionsparlementaires;legroupeminoritaire(franais) bnficiegalementdegarantiesauseinduParlementfdral.Au Parlementbruxellois,ladsignationdesministres(leministre prsidentexcept)etdessecrtairesdtatbruxelloisdoitobtenir lapprobation(parlavoiedunvoteouduneprsentation)dugroupe linguistiqueauquellesmembresdelexcutifrgionalappartiennent. Danslesquatreassemblescites,lorganisationengroupes linguistiquesdonneunegarantieaugroupeminoritairelorsde certainsvotes,quidoiventrunirunemajoritdanschaquegroupe linguistique:cestnotammentlecasdesloisspcialesadoptesau Parlementfdral,maisaussidecertainesordonnancesadoptespar leParlementbruxelloisetdetoutemodificationapporteson rglement.lAssembleruniedelaCommissioncommunautaire commune,toutersolution,cestdiretoutedcision,nepeuttre prisequlamajoritabsoluedessuffragesdanschaquegroupe linguistique.Parcetteexigencededoublemajorit,legroupele moinsnombreuxalagarantiequunedcisionneserapasprisepar unemajoritcomposeessentiellementdemembresdelautre groupe.Larpartitionduneassembleengroupeslinguistiques

prendunesignificationparticulirelorsdelutilisationdumcanisme quonappellefamilirementlasonnettedalarme.Parcemcanisme, ungroupelinguistiquedelaChambre,duSnatouduParlement bruxelloispeutdposerunemotionmotive,signeparlestrois quartsaumoinsdesmembresdugroupe,pourobtenirlasuspension dunprojetoudunepropositiondeloi,dordonnanceoude rglementdenatureportergravementatteinteauxrelationsentre lescommunauts.Lecritredterminantlappartenancedetel membredelassembleoudelexcutifundesdeuxgroupes linguistiquesvarieduncaslautre.

Groupepolitique

Danslesassemblesparlementaires,groupedlusrunisenfonction daffinitspolitiques.Lesgroupespolitiquescorrespondentleplus souventauxlisteslectoralessurlesquellesleursmembresontt lus,etdonc,enpratique,despartispolitiquesoudescartelsde partis.Cenesttoutefoispastoujourslecas.AuParlementeuropen, lesgroupespolitiquesregroupentdesmembreslussurdeslistes nationalesauxintitulsdiffrents.Plusrarement,desassembles admettentlaconstitutiondegroupesditstechniques,dontles membresnontpasentreeuxdaffinitspolitiques.Leslusforment desgroupespolitiquesselondesmodalitspropreschaque assemble.Lesconditionsdereconnaissancedesgroupespolitiques (nombreminimumdemembres,etc.)Etlerledecesgroupessont propreschaqueassembleetfigurentdanslesrglementsdeces assembles.Gnralement,lescommissionsparlementairessont composesdefaonreflterlareprsentationproportionnelledes groupespolitiques.Leschefsdegroupe,cestdireleslusqui prsidentchaquegroupepolitique,ontunefonctionparticulireau seindelassemble.Frquemment,ilscomposentlaconfrencedes prsidentsavecleprsidentetlesautresmembresdubureaude lassemble.Lesgroupespolitiquesreoiventleplussouventun subsideetuneaidelogistique(secrtariat)delassembledontils regroupentlesmembres. Socitdedroitprivquiapourobjetdedvelopperetde promouvoirlesactivitsconomiquesdespersonnesphysiquesou moralesquilaconstituent.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Classementdesrglesdedroitquipermetdedterminerquelles rglesdeniveausuprieurdoiventtrerespectesparlesrglesde niveauinfrieur.Lesrglesdedroit,ounormesjuridiques,adoptes parlespouvoirspolitiquessontdiverses:Constitution,lois,arrtsIl existeunestrictehirarchieentreelles,desortequechaquenorme deniveauinfrieurdoittreconformeauxnormesdeniveau suprieur,cequipermetdviterdenombreuxconflitsentredes normesqui,sanscettehirarchie,seconcurrenceraientouse contrediraient.Lerespectdelahirarchiedesnormesestassurpar denombreusesjuridictions,dontleConseildtat,laCour constitutionnelleetlescoursettribunaux.Sansvoquerlesnormes provincialesetcommunales,etabstractionfaitedesconventions collectives,lahirarchiedesnormesenvigueurenBelgiqueestla

Groupement dintrt conomique Hirarchiedes normes

suivante:Lesnormesdedroitinternational:ellesontuneautorit suprieurecelledesnormesinterneslaBelgiquelorsquellessont imposespardesconventionsoudestraitsinternationaux approuvsparlesautoritsbelgescomptentes.Envertudestraits europens,lesrglementsetdesdirectivesdelUnioneuropenne simposentautomatiquementendroitbelge.LaConstitution:elle contientlesrglesquidterminentlesdroitsetlesliberts fondamentalesdescitoyens,lastructuredeltatbelgeetle fonctionnementdesdiffrentspouvoirs.Lesloisspciales:adoptes parleParlementfdral,ellessedistinguentdesloisordinairesparle faitquellesdoiventtrevotespardesmajoritsrenforces.Elles portentleplussouventsurlescomptencesetlorganisationdes communautsetdesrgions.Ilexistegalementdesdcretsetdes ordonnancesquidoiventtreadoptsunemajoritspcialedes deuxtiers.Lesautresnormeslgislatives:loisadoptespar lAutoritfdrale,dcretsetordonnancesadoptsparles communauts,lesrgionsoucertainescommissions communautaires.Cesontlesnormesgnralesadoptesparles diffrentspouvoirslgislatifs.Ellesontunevaleurjuridiquequasi galeentreelles(trslgrementinfrieurepourlesordonnances), etellesnesontpascensesentrerenconflitcarellesportentsurdes matiresetdesterritoiresdiffrents.Lesrglements:cesontdes normesadoptesparlespouvoirsexcutifsenapplicationdenormes lgislatives.Lesrglementsprennentsouventlaformedarrts: arrtsroyauxauniveaufdral,arrtsdugouvernementauniveau descommunautsetdesrgions,arrtsministrielsladiffrence desnormeslgislatives,lesrglementspeuventfairelobjetdun recoursenannulationauprsduConseildEtat.Lescirculaires:ce sontdesordresoudesrecommandationsdestinsauxfonctionnaires. Lescirculairesnelientnilescitoyens,nilestribunaux.Elles contiennentlinterprtationadministrativedesnormesenvigueur.

Immunit parlementaire Incompatibilit Indemnit parlementaire Index

Garantieconstitutionnelleaccordeauxparlementairesenmatire civileetpnale,envuedassurerlelibreexercicedeleurmandat. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Interdictiondecumulerunmandatavecdautresouavecdautres fonctions.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Instrumentdemesuredelvolutiondesprix.Lindex,ouindicedes prixlaconsommation,estcalculsurlabasedunensemble( panier)debiensetservicescomposdefaontrereprsentatif dumodedeconsommationdesmnages.Ilvoluedoncenfonction delacompositiondecepanier.Lesprixquelindicerefltesont relevsdansdespointsdeventerpartisdanslensembledupays. Pourcertainsproduits,descorrectifssontapportspourattnuerles variationssaisonniresdesprix.Lindicedesprixlaconsommation estutilispourappliquerdiffrentesdispositionslgaleset rglementaires,notammentpourindexerlessalaires,cestdire

appliquerlesdispositionsdescontratsindividuelsetdesconventions collectivesdetravailquiprvoientuneliaisondesrmunrations lindicedesprixlaconsommation.Lessystmesdindexationdes salairessontdfinispardesconventionscollectivesdetravail ngociesdanslescommissionsparitaires.Depuisle1erjanvier1994, unindicediffrentdelindicedesprixlaconsommation,appel indicesant,estprisenconsidration.Cetindiceestobtenuen enlevantdupanierdelindicedesprixlaconsommationuncertain nombredeproduits,savoirlesboissonsalcoolises(quellessoient achetesenmagasinouconsommesdansundbitdeboissons),les produitsdutabacetlescarburants,lexceptionduLPG.Lindexest calculparleServicepublicfdralconomie,PME,Classes moyennesetnergieetestavalisparlaCommissiondelindice.Il estpublimensuellementauMoniteurbelge.

Inligibilit Informateur Infraction

Situationdeceluiquineremplitpaslensembledesconditions dligibilit.Voirligibilit Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Actepnalementpunissable.Pourqu'unactepuissetreconsidr commepnalementpunissable,ilfautqu'ilsoitexplicitementdcrit commetelparlaloi,qu'ils'agisseducodepnaloud'autrestextes commelecodedelarouteoulaloisurl'interdictionduportd'arme. Lesinfractionssontrpartiesentroiscatgories:lescontraventions, lesdlitsetlescrimes.Leurrpartitionentrecescatgoriess'opre enfonctiondeleurgravitetplusconcrtementenfonctiondela gravitdespeinesqueleursauteursencourent.Lescontraventions sontlesinfractionspuniesd'unepeined'emprisonnementd'unsept joursetd'uneamended'unvingtcinqeuros(cesmontantsdoivent tremultiplisparcinq).Lesamendesdoiventtrepayesl'tat. Lescontraventionssontjugesparletribunaldepolice.Lesdlits sontlesinfractionspuniesd'unepeined'emprisonnementdehuit jourscinqansmaximumet/oud'uneamendedeplusdevingtcinq euros(multiplierparcinq).Lesdlitsrelventdutribunal correctionnel.Lescrimessontlesinfractionspuniesd'un emprisonnementallantdecinqanslaperptuit.Ilssontjugspar lacourd'assises.LeCodepnalprcise,pourchacundescrimesquiy sontmentionns,silapeined'emprisonnementquilesanctionneest qualifiederclusionoudedtention.Lapeinedemortestabolieen Belgiqueetestremplaceparlapeinederclusionetdedtention perptuit. Corpscomposdinspecteursquiconseillentetcontrlentles gouvernementsenmatiredebudgetetdefinances.Desinspecteurs desfinancessontaccrditsauprsdugouvernementfdral,des gouvernementsdecommunautoudergionetdescollgesdes commissionscommunautaires.LInspectiondesfinancesestuncorps interfdral,constitudinspecteursrelevantadministrativementdes ministresdubudgetauniveaufdral,communautaireourgionalet fonctionnellementdelexcutifauprsduquelilssontaccrdits.Les inspecteursdesfinancesexercentunetriplemission:ilsconseillent

Inspectiondes finances

lesministresauprsdesquelsilssontaccrdits,enleuradressant notammentdessuggestionspourmieuxemployerlesmoyens engagsoupourraliserdesconomies;ilscontrlentlesministres aunomdesmembresdelexcutifquiontlebudgetoulafonction publiquedansleursattributions;ilsprocdentaucontrlepralable delaplupartdesdcisionsdedpenseenvisagesparlesministres: ilsrendentdesavisavantlesdcisionsdedpense,ainsiquesurles incidencesfinanciresdesavantprojetsetdesprojetsdeloi,de dcret,dordonnanceoudarrt.Lesinspecteursdesfinances peuventaussitrechargsdecontrlerlesoprationsfinanciresdes organismesdintrtpublicdetypeA,ouderemettredesavissurles oprationsfinanciresdesorganismesdetypeB.Lesinspecteursdes financesontaccstouslesdossiersetreoiventtousles renseignementsquilsdemandent,maisilsnepeuventpasdonner dordretendantempcheroususpendredesoprations.Ilsontun simplepouvoirdavis,etnonunrlededcisionoudegestion.Leurs avisportentsurtroisaspectsdeladcisionexamine:salgalit,ses incidencesbudgtairesetfinancires,sonopportunitauplan budgtaireetfinancier.Lesministresdoiventobligatoirement demanderlavisdelInspectiondesfinancesdanscertaines circonstances,tandisquelesautresavissontfacultatifs.LInspection desfinancesexercegalementuncontrleaposteriori,etpas seulementaprioricommeparlepass.

Institutbelgedes servicespostauxet des tlcommunication s(IBPT)

Autoritadministrativefdralechargedelargulationdesservices postauxetdestlcommunications.Crsouslaformedun organismeparastataldetypeAparlaloidu21mars1991portant rformedecertainesentreprisespubliquesconomiques,lIBPTa commencsesactivitsen1993.Comptetenudesvolutions technologiquesrapidesdusecteuretdelouverturedumarchla concurrenceimpulseparlUnioneuropenne(UE),lechampeffectif delargulationdelIBPTsestdepuisconsidrablementcomplexifi etlargi.Cettevolutionancessitladoptiondemultipleslois visantnotammentseconformerauxdirectiveseuropennes.Parmi cellesci,laloidu19dcembre1997accordelIBPTlestatut dorganismedintrtpublic.Celledu17janvier2003relativeau statutdurgulateurrformelIBPTetassurelinstitut lindpendancequelesdirectiveseuropennesexigeaient.Laloidu 13juin2005relativeauxcommunicationslectroniques,modifiepar laloidu18mai2009etparcelledu14novembre2011,soumettous lesrseauxetservicesdetransmissionlectroniqueunmmecadre rglementaireconformeauxdirectiveseuropennes.Enfin,la derniredirectiveeuropennedu20fvrier2008relativela libralisationdusecteurpostalattransposeendroitbelgeparla loidu13dcembre2010.LIBPTencadredeuxsecteursconomiques :lespostesetlestlcommunications,aujourdhuiappeles communicationslectroniques.LacomptencedelIBPTsexerceplus particulirementdansdeuxtypesdactivits:lapremireconcerne lesmissionsnouvellesdergulationdanslesmarchslibralissdes tlcommunications.LIBPTprendlesdispositionsncessairespour quelecadrerglementairesoitrespect,quelaconcurrencepuisse sedvelopperpleinementetquitablement,quecertainesmissions

dintrtpublicsoientrempliesetquelesintrtsduconsommateur soientprservs;lasecondeconcernelexercicedunpouvoir rgaliensurdesdomainestechniquesspcifiques.Certaines ressourcessontrares,commelespectrelectromagntiqueou lespacedenumrotation:ilfautunrgulateurpourpartager, rglementeretcontrleravecprcisionlesusages.LInstitutremplit encoredautresmissionstechniquesdintrtpublic.Unaccordde cooprationatconclule17novembre2006entrelAutorit fdraleetlesCommunautsconcernantlaconsultationmutuelle lorsdellaborationdunelgislationenmatirederseauxde communicationslectroniques,lorsdelchangedinformationset lorsdelexercicedescomptencesenmatirederseauxde communicationslectroniquesparlesautoritsdergulationen chargedestlcommunicationsoudelaradiodiffusionetdela tlvision.LaccordinstitueuneConfrencedesrgulateursdu secteurdescommunicationslectroniques(CRC)quirunitles diffrentesautoritsdergulationcomptentesdansledomainedes tlcommunicationsetdelaudiovisuel(IBPT,VlaamseRegulatorvoor deMedias,MedienratetleConseilsuprieurdelaudiovisuel).Les missionsdelIBPTnecomprennentpaslerglementdeslitigesentre lesoprateursetleurclientle,quisonttraitsparlesservicesde mdiationdesdeuxsecteurs.LeconseildelIBPTsecomposede quatremembres,savoirunprsidentettroismembresordinaires, nommspoursixansparleRoipardlibrenConseildes ministres.LIBPTcompteplusdedeuxcentscollaborateurs.Outreson sigeBruxelles,ildisposedecentresdecontrleAnderlecht, Anvers,Gand,LigeetSeneffe.Auniveaueuropen,lIBPTest notammentmembredelERG(EuropeansRegulatorsGroup).Voir aussi:entreprisepubliqueautonomesitedelIBPTsitedelERG

Institutbruxellois francophonepour laformation professionnelle (Bruxelles Formation)

Organismepublicfrancophone,galementappelBruxelles Formation,chargdelaformationprofessionnelleBruxelles.La formationprofessionnelleestunematiredelacomptencedes communautsquiattransfreparlaCommunautfranaisela RgionwallonneetlaCommissioncommunautairefranaise (COCOF).BruxellesFormationatcrparundcretdu17mars 1994delaCOCOF.LInstitutestnotammentchargdorganiser destinationdesfrancophonesdanslargionbilinguedeBruxelles Capitale:pourlesdemandeursdemploi,lapprentissagedun mtier,duneprofessionoudunefonction;pourlestravailleurs, lactualisationetlaqualificationdanslemtier,laprofessionoula fonction;lacquisitionduneformationdebasencessaire lexerciceduneactivitprofessionnelle;lareconversion professionnelle,leperfectionnementetllargissementdes connaissancesprofessionnellesouleuradaptationlvolutiondu mtier,delaprofessionoudelafonction.BruxellesFormationest grparitairementpardesreprsentantsdesorganisations patronalesetsyndicales.SitedeBruxellesFormation Institutionpubliquedescuritsocialechargedelagestion administrativeetfinanciredusecteursantdelascuritsociale. LINAMIatinstituparlaloidu9aot1963.Ilestaujourdhuiune

Institutnational dassurance

maladieinvalidit (INAMI)

institutionpubliquedescuritsociale(IPSS).LINAMIestchargde lagestionadministrativeetfinanciredelassurancesoinsdesant, delassuranceindemnits(indemnitspourincapacitdetravailet fraisfunraires)etdelassurancematernit.Leremboursementdes soinsdesantetlepayementdesindemnitsnestpasvers directementauxbnficiairesmaisparlesmutualits,sousle contrledelINAMI.Celuiciverseauxmutualitslesfonds ncessairesquiproviennentdelONSS,lorganismechargdela gestionfiancireglobaledelascuritsociale.Enamontdecesflux financiers,lINAMI:greetorganiseleremboursementdessoinsde santcouvertsparlassuranceobligatoire(nomenclaturedesactes mdicauxetparamdicaux,tarificationdesremboursements, assurabilitdesbnficiaires);greloctroidesindemnits accordesauxbnficiairesdelassuranceobligatoire(pourraison dincapacitdetravailoudematernitetpourfraisfunraires)ainsi quelespensionsdinvaliditdesouvriersmineurs;contrlele respectdelarglementationparlesdispensateursdesoins (notammentlutilisationdelanomenclature)etparlesmutualits; organiselaconcertationentrelesdiffrentsacteursdelassurance soinsdesantetindemnits.LeComitgnraldegestiondelINAMI estcomposennombregaldereprsentantsdesorganisations reprsentativesdesemployeursetdestravailleursindpendants,de reprsentantsdesorganisationsreprsentativesdestravailleurs salarisetdereprsentantsdesorganismesassureurs(mutualits). Troisreprsentantsdugouvernementfdralassistentgalement auxrunions.IlssontnommsparleRoi,surpropositiondes ministresquiontrespectivementlesAffairessociales,leBudgetetles Classesmoyennesdansleursattributions.SitedelINAMI Institutionpubliquedescuritsocialechargedelagestiongnrale dustatutsocialdesindpendants.Larrtroyaln38du27juillet 1967organisantlestatutsocialdesindpendantsexpressionqui dsignelascuritsocialedesindpendantsavaitcrlOffice nationaldassurancessocialespourtravailleursindpendants.Celuici afusionnen1970aveclOfficenationaldallocationsfamilialespour travailleursindpendantsetestdevenulInstitutnational dassurancessocialespourtravailleursindpendants(INASTI).Les indpendantssonttenusdesaffilieretdeverserleurscotisations socialesunecaisselibredassurancessocialesagreoulaCaisse nationaleauxiliairedassurancessocialespourtravailleurs indpendantsgreparlINASTI.Lestatutsocialdesindpendants donnedroitdesallocationsfamiliales,unepension,lassurance maladie(pourlesgrosrisquesetlincapacitdetravail),lassurance continueencasdecessationdactivitetlassuranceencasde faillite.LINASTIanotammentpourmission:devrifiersiles personnesconcernessontaffiliesunecaissedassurances sociales;detenirlerpertoiregnraldesassujettis;degrerla Caissenationaleauxiliairedassurancessocialespourtravailleurs indpendants;defournirdesrenseignementsstatistiquesrelatifs auxassujettisetauxbnficiaires;deprocder,danslecadredu statutsocialdestravailleursindpendants,destudesquiluisont confiesparleministrecomptent.LINASTIpossdedouzebureaux

Institutnational dassurances socialespour travailleurs indpendants (INASTI)

rgionauxrpartisdanslesdiffrentesprovincesetdanslaRgionde BruxellesCapitale.Sonconseildadministrationcomprend,outrele prsident,dixhuitmembresdonttroisreprsententlesagriculteurs etquinzelesautrestravailleursindpendants,deuxmembres reprsentantlescaisseslibresdassurancessocialespourtravailleurs indpendants,deuxmembresreprsentantlesorganisations familiales,deuxmembresreprsentantrespectivementlesministres ayantlesAffairessocialesetlAgriculturedansleursattributions,le titulairedelafonctiondemanagementchargdelagestion journaliredelInstitutnationaletsonadjoint.Voiraussi:institution publiquedescuritsociale(IPSS).SitedelINASTI

Institution

EnBelgique,dsigneplusparticulirementlesdiffrentstypesde pouvoirspolitiques,oulesorganismesparoppositionauxpersonnes. Letermedinstitutionademultiplessens,endehorsetdanslecadre duvocabulairepolitique.EnBelgique,suiteauprocessusde fdralisationdupays,ildsigneleplussouventlesdiffrentsniveaux depouvoirspolitiques:onparleenparticulierderformedes institutionspourdsignerlepassagedeltatunitairefonden1830 lactueltatfdral,oupourdsignertoutemodificationla rpartitiondescomptencesentreleniveaufdraldepouvoir (lAutoritfdrale)etleniveaudesentitsfdres,les communautsetlesrgions.Cestransformationssontorganisespar desloisspcialesdontlaplusimportanteestlaloispcialede rformesinstitutionnellesdu8aot1980,dontlintitulacontribu ausuccsdesexpressionsderformesinstitutionnellesou rformedesinstitutions.Unautresensassezspcifiquela Belgiqueestceluiqueletermedinstitutionprendauxarticles127et 128delaConstitutionetdanslesloisspcialesquilesappliquent. DanscestextesquidfinissentlescomptencesdelaCommunaut franaiseetdelaCommunautflamande,letermedinstitution dsignetoutorganisme,publicoupriv,quirelvedescomptences descommunautsdanslesmatiresculturellesoudanslesmatires personnalisables(politiquedesantetdaideauxpersonnes): associationsdefait,associationssansbutlucratif,centrespublics dactionsociale(CPAS),servicescommunauxEnprcisantque,dans largionbilinguedeBruxellesCapitaleetdanscesmatires,les communautssontcomptentespourlesinstitutions,laConstitution lesprivedunecomptencedirectesurlespersonnes,surlescitoyens :ellesnepeuventniaiderdirectementlespersonnesnicontraindre lespersonnes,etceafindviterquelesBruxellois,silstaient soumisdirectementauxdcretsdescommunauts,soientrattachs luneoulautrecommunautetacquirentainsiunesortedesous nationalit. InstitutioninstalledanslargionbilinguedeBruxellesCapitale,et activedanslechampdecomptencedescommunauts.Dansla rgionbilinguedeBruxellesCapitale,deuxcommunautsexercent leurpouvoirlgislatif:laCommunautfranaiseetlaCommunaut flamande.Lesdcretsdecescommunautsinfluentparfois directementsurlaviedespersonnes,maisaussietsurtoutsurdes institutionsdiverses,publiquesouprives:desservicespublics,des

Institution bicommunautaire/ monocommunauta ire

associationssansbutlucratif,descoles,etc.Poursavoirsiune institution,activedanscettergionlinguistiqueetdanslechampde comptencedescommunauts,estsoumiseauxdcretsdela CommunautfranaiseouauxdcretsdelaCommunautflamande, onvrifiesielleappartientexclusivementcettecommunaut.Le critrepermettantdedterminersitelleoutelleinstitution appartientexclusivementlunedesdeuxcommunautsvarieselon lamatireconsidre:uneinstitutionrelevantdesmatires culturelles,delenseignementoudelacooprationentreles communautsappartientexclusivementunedesdeux communautssisesactivitssedroulentdanslalanguedecette communaut;pouruneinstitutionrelevantdesmatires personnalisables(politiquesdesantetdaideauxpersonnes),cest sonorganisationquidoittrepriseencomptepourdciderdeson ventuelleappartenanceexclusiveunedesdeuxcommunauts (Constitution,articles127et128).Uncritresupplmentairesest imposdanslapratique:siuneinstitutionatagreparuneseule desdeuxcommunauts,elleestconsidrecommeluiappartenant mmesisesactivitsetsonpublicsontbilingues.Ainsi,unhpital universitairequiaccueilledespatientsdanslesdeuxlanguessera considrcommerelevantdelaseulecommunautquiareconnu luniversitlaquellecethpitalestrattach.Laplupartdes institutionsprivestabliesdanslargionbilinguedeBruxelles Capitaleetrelevantdesmatirescommunautairesappartiennent exclusivementluneoulautredesdeuxcommunauts.Cest pourquoionlesappelleinstitutionsmonocommunautaires(et, parfois,monopersonnalisablesoumonoculturellesselonleur domainedactivit).Cesinstitutionssontsoumisesauxdcrets,soit delaCommunautfranaise,soitdelaCommunautflamande,soit delaCommissioncommunautairefranaise(COCOF)siellessont francophonesetrelventdesmatirestransfresparla CommunautfranaiselaCommissioncommunautairefranaise. Lesinstitutionsbruxelloisesactivesdanslechampdecomptencedes communautsetquinappartientaucunedesdeuxcommunauts selonlescritresrappelssontfamilirementappelesinstitutions bicommunautaires.Lesservicespublics(CPAS,hpitauxpublics) tantobligatoirementbilinguesdanslargionbilinguedeBruxelles Capitale,ilsrelventdelaCommissioncommunautairecommune (COCOM)silstravaillentdanslechampdesmatires personnalisables(onlesqualifieparfoisdinstitutions bipersonnalisables).Lestablissementsscientifiquesetculturels fdrauxrelvent,eux,delAutoritfdrale,demmequede maniregnralelesinstitutionsbilinguesenmatireculturelle, quonappelleparfoisinstitutionsbiculturelles.

Institution publiquede scuritsociale (IPSS)

Organismedintrtpublicchargdunemissionparticuliredansle cadredelagestiondelascuritsociale.Laloidu26juillet1996 portantmodernisationdelascuritsocialeetassurantlaviabilit desrgimeslgauxdepensionadonnunnouveaucadrejuridique auxorganismesdescuritsociale.Larformeavisnotamment responsabiliserdavantagelesorganismesdegestiondeladescurit socialeenprvoyantdessanctionssilesobjectifsnoncsdansun

contratdadministrationnesontpasatteints.Lecontrat dadministrationestconcluentrelegouvernementfdraletlIPSS.Il dfinitlestchesquildevraassumer,lesobjectifsquantifisquil doitatteindrepouraccomplirsamissionetlemodedecalculdes crditsdegestionquiserontaffectslexcutiondecestches.Les IPSSjouissentduneautonomiedegestionencequiconcernele budgetetlescomptes,lecadredupersonnel,lerecrutementet lemploidepersonnelstatutaireetcontractueletlaffectationdes crditsdegestion.Lesorganismesquiontlestatutdinstitution publiquedescuritsocialesont:laBanquecarrefourdela scuritsociale(BCSS);lOfficenationaldescuritsociale(ONSS); lInstitutnationaldassurancemaladieinvalidit(INAMI);lOffice nationaldespensions(ONP);lOfficenationaldelemploi(ONEM); lOfficenationaldallocationsfamilialespourtravailleurssalaris (ONAFTS);lInstitutnationaldassurancessocialespourtravailleurs indpendants(INASTI);lOfficedescuritsocialedOutreMer (OSSOM);leFondsdesaccidentsdutravail(FAT);leFondsdes maladiesprofessionnelles(FMP);laCaissedesecoursetde prvoyanceenfaveurdesmarinsnaviguantsouspavillonbelge;la Caisseauxiliairedepaiementdesallocationsdechmage(CAPAC); lOfficenationaldesvacancesannuelles(ONVA);lOfficenational descuritsocialedesadministrationsprovincialesetlocales (ONSSAPL);laCaisseauxiliairedassurancemaladieinvalidit (CAAMI).

Intercabinet

Runiondemembresdediffrentscabinetsministriels(oucellules stratgiques)afindeprparerdesdcisionsquiserontadoptespar lesministresengouvernement,enconseildesministresouenconseil desministresrestreint.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Associationdecommunesdanslebutdegrerdesmatiresdintrt public.Ladcisiondefonderuneintercommunaleestpriseparles conseilscommunauxdescommunesconcernes.Ondistingueles intercommunalespures,dontlassemblegnralenecomprendque desdlgusdorganismespublics(principalementdesconseillers communaux,maisaussidesdlgusdelargion,oudelaprovince), etlesintercommunalesmixtes,dontlassemblegnralecomprend, outrelesmandatairespublicsquidoiventrestermajoritaires,des personnesprivesoudesdlgusdesocitscommerciales.Selon lobjetdelassociation,lintercommunalepeutprendrelaforme duneassociationsansbutlucratif,dunesocitcooprativeou dunesocitanonyme.Lintercommunaledoitrespecterla lgislationquirgitlaformejuridiquequelleadopte.Lesrgions exercentlatutelleadministrativesurlespouvoirslocaux,etdoncce titre,surlesintercommunales.DanslaRgionwallonne,ledcretdu 19juillet2006modifiantleLivreVdelapremirepartieduCodedela dmocratielocaleetdeladcentralisationetrelatifauxmodesde cooprationentrecommunesarformenprofondeurlemodede gestiondesintercommunalesetlesrelationsentrelescommuneset cellesci.DanslaRgiondeBruxellesCapitale,lesintercommunales sontrgiesparlordonnancedu19juillet2001organisantlatutelle administrativesurlesintercommunalesdelaRgiondeBruxelles

Intercommunale

Capitale.Lesorganesdegestiondesintercommunalesdiffrentselon lesrgions.Lesdomainesdecooprationentrelescommunesqui prennentlaformeduneintercommunalesonttrsvaris:gestion desdchets,distributiondeleau,dugazetdellectricit,gestionde parcsnaturels,dezoningsindustriels,dinstitutionsmdicosociales, dabattoirs,dacadmiesdemusique,decentressportifs,etc.Sitede lUniondesvillesetcommunesdeWalloniesitedelassociationdela villeetdescommunesdelaRgiondeBruxellesCapitalesitedela VerenigingvanVlaamseStedenenGemeenten

Intrtcommunal

Ensembledesdomainesdanslesquelslacommunepeutagirauprofit desapopulation,sanstoutefoisempitersurlescomptencesdes autresniveauxdepouvoiretsansblesserlintrtgnral. Lautonomiecommunaleestunetraditionanciennerespecteparla Constitution(article162,2)etleslois,quinommentlintrt communalsansendfinirlecontenu.Lintrtcommunalestla rsultantedesintrtsdetousordresdeshabitantsdunecommune, telsqueprisencompteparleslusetlesmandatairescommunaux.Il esttrslargeetvoluedansletemps.Ilestmarquparlesintrts particuliersdescomposantessocialesquisontreprsentesdansla majoritpolitiquequidtientlepouvoir.Laralisationdunobjectif dintrtcommunalparlesorganesdegestiondelacommune dpendentreautresdesmoyensfinanciersdontelledispose.Le conseilcommunaljoueunrleessentieldanscetteralisationen dbattantdesesdiversaspects,notammentloccasionde ladoptiondubudgetdelacommune.Ilpeutdciderdorganiserune consultationpopulairecommunalesurunequestiondintrt communal.lademandeduncertainnombredhabitantsdela commune,ilesttenudorganiserunetelleconsultation.Lenombre dhabitantsdemandeursncessairelorganisationdune consultationpopulairedpenddunombretotaldeshabitantsdela commune:20%deshabitantsdanslescommunesdemoinsde15 000habitants;3000habitantsdanslescommunesdaumoins15 000habitantsetdemoinsde30000habitants;10%deshabitants danslescommunesdaumoins30000habitants.Lesdcisions dintrtcommunaldpendentaussidelapprobationdesautorits detutelle(province,rgion),quiveillentcequelintrtcommunal respectelintrtgnral,dfiniunniveausuprieurauniveau local.Pourraliserdesobjectifsdintrtcommunal,descommunes peuventcrerdesrgiescommunalesoudesassociationssansbut lucratif.Ellespeuventsassocierenintercommunales.Outrecette formeanciennedecoopration,laRgionwallonneacrpourles communeslapossibilitdecooprerpardesconventionsetpardes associationsdeprojets. Ensembledesdomainesdanslesquelslaprovincepeutagirauprofit desapopulation,sanstoutefoisempitersurlescomptencesdes autresniveauxdepouvoiretsansblesserlintrtgnral.Tout commelautonomiecommunale,lautonomieprovincialeestune traditionanciennerespecteparlaConstitution(article162,2)etles lois,quinommentlintrtprovincialsansendfinirlecontenu. Lintrtprovincialestlarsultantedesintrtsdetousordresdes

Intrtprovincial

habitantsduneprovince,telsqueprisencompteparleslusetles mandatairesprovinciaux.Ilesttrslargeetvoluedansletemps.Il estmarquparlesintrtsparticuliersdescomposantessocialesqui sontreprsentesdanslamajoritpolitiquequidtientlepouvoir.La ralisationdunobjectifdintrtprovincialparlesorganesde gestiondelaprovincedpendentreautresdesmoyensfinanciers dontelledispose.Leconseilprovincialjoueunrleessentieldans cetteralisationendbattantdesesdiversaspects,notamment loccasiondeladoptiondubudgetdelaprovince.Cetteralisation dpendaussidelapprobationdelautoritdetutelle(rgion),qui veillecequelintrtprovincialrespectelintrtgnral,dfini unniveausuprieur.Leconseilprovincialpeut,soitdinitiative,soit lademandedeshabitantsdelaprovince,dciderdorganiserune consultationpopulairesurlesmatiresdintrtprovincial. Linitiativemanantdeshabitantsdelaprovincedoittresoutenue paraumoins10%deceuxci.Pourmettreenuvrelintrt provincialetdanslesmatiresquirelventdesacomptence,la provincepeutcrerdesrgiesprovinciales,crerouparticiperdes associationsintercommunales,oucrerdautresformes dassociation,dontdesassociationssansbutlucratif.Sitede lAssociationdesprovinceswallonnessitedelaVerenigingvande VlaamseProvincies

Intrtsnotionnels

Systmederductionfiscalepermettantauxentreprisessoumises l'imptdessocitsdedduireunepartiedelarmunrationdes fondspropres.Lergimedesintrtsnotionnelsatinstaurparla loidu22juin2005instaurantunedductionpourcapitalrisque, avecentreenvigueurau1erjanvier2006.Cergimeautoriseles entreprisessoumisesl'imptdessocitsdduiredeleurrevenu imposableunepartiedelarmunrationdesfondspropres.La plupartdesrgimesd'imptdessocitsaccordentunavantageau financementparl'empruntaudtrimentdufinancementparfonds propres.Eneffet,lesintrtsdesempruntssontdductibles,tandis quelarmunrationdesfondspropresnel'estpas.Ladduction pourcapitalrisque,appellationofficielledesintrtsnotionnels, seveutunerponsecetteformededistorsionfiscale.Lemontant deladductionestcalculenmultipliantlesfondspropresparun tauxlgalcorrespondantlarmunrationthoriquedes actionnairespourleursapportsencapitaux.Cemontantneconstitue pasunechargecomptablemaisuneexonrationfiscale.Dansla versioninitiale,ladductionsefaisaitconcurrencedutauxd'intrt desempruntsdel'tat(lesobligationslinaires10ans)del'anne antrieure,avecundemipointdedductionsupplmentairepourles petitessocits.Letauxatmodifi(labaisse)plusieursreprises depuislors,maislamajorationd'undemipointpourlespetites socitsestrested'application.Ladductionsappliqueaustockde capitalexistant.Ellepouvaittrereportedansletemps,maiscette possibilitatsupprimepartirdel'anne2012,avecunemesure transitoirepourlesreportsantrieurs.Lestravauxprparatoiresdela loidu22juin2005prsententlesintrtsnotionnelscommeune alternativeaurgimefiscaldescentresdecoordination.Cergime prfrentielavaittcondamnparlaCommissioneuropenne,dans

lecadreducontrledesaidesd'tat,etparleConseileuropendans lecadredestravauxdugroupeCodedeconduitesurlafiscalitdes entreprisesquivisaitundmantlementconcert,dansl'Union europenne,desrgimesfiscauxprfrentielsjugsdommageables. Lergimefiscaldescentresdecoordinationtaitorganisdetelle faonqu'ilincitaitlesbnficiairesmaximiserlapartdesfonds propresdansletotaldeleurbilan.Ceuxcitaientdoncentrsbonne positionpourbnficierdesintrtsnotionnels.Lergimeest d'ailleurslargementutilispardesgroupesd'entreprises multinationauxquicrentenBelgiquedessocitsfinancires,dont l'objetestlefinancementintragroupe.

Interpellation parlementaire

Moyendecontrleparlementairepermettantunmembredune assemblededemanderunministredesejustifierproposdun actepolitique,dunesituationprcise,daspectsgnrauxou spcifiquesdelapolitiquedugouvernement.Cettedfinitionsera bienttmiseenligne. Socitdedroitprivconstitueaveclapportdecapitauxpublicset destinesoutenirlareconversionconomiquedunezone gographiquedfinie.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Dcisionjudiciaireprononceparuntribunalouparunejusticede paix.Ladcisionrendueparuntribunals'appelleunjugement;la dcisionrendueparunecours'appelleunarrt.Lorsqu'untribunalse prononceenrfrenraisondel'urgence,sadcisionestappele ordonnance.Unjugementinterlocutoireestprisavantdese prononcersurlefond,parexemplepourdsignerunexpertoupour poserunequestionprjudicielle.Aucontraire,unjugementdfinitif metuntermeaulitige.Unjugementestditcontradictoirelorsque touteslespartiesconcernesonttentendues.Onparlede jugementpardfautlorsqu'aumoinsunepartien'apascomparu l'audienceetn'apaspuouvouluprsentersesmoyensdedfense. Unjugementestpardfinitionexcutoire:lecondamnpeuttre contraintparlaforcel'excuter. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Ensembledesrglesjuridiquesquelonpeutdgagerdesdcisions descoursettribunaux.Lepouvoirjudiciaireappeljugerapplique lesloisdescasparticuliersetdoitdonclesinterprter.Cette interprtationnepeutsefairequedansdescasd'espcel'exclusion del'laborationdetouterglegnrale.Lamanireplusoumoins constantedontlepouvoirjudiciaireappliquelesloiscrecequ'on appellelajurisprudence.C'estcetteconstancequidonneunevaleur derfrencepourlesdbatsetjugementsultrieurs.La jurisprudenceestunesourceformellededroitdanslamesureoelle interprteleslois.Celasejustifieparlefaitquedevantcertaines lacunesdelaloi,lesmagistratssontconduitsjustifierlasolution donneauxcasd'espceenaffirmantunerglesusceptiblede s'appliquerd'autresdomaines.Ledroitjurisprudentieln'acertes pasdeforceobligatoire,maisdanslapratique,lessolutionsde

Invests

Jugement

Juridiction Jurisprudence

principedgagesparlajurisprudencesurtoutparlaCourde cassationontuneffetquasiquivalent.Ondistingue:la jurisprudencedestribunauxordinaires,formeparl'ensembledes dcisionsdestribunauxdel'ordrejudiciairepourlesquestionset contestationsquileursontrserves;lajurisprudence administrative,formeparl'ensembledesdcisionsduConseil dtat,delaCourdescomptesetdestribunauxadministratifs;la jurisprudenceconstitutionnelle,manantdelaCour constitutionnelle.

Justice

Ensembledescoursettribunauxchargsdesanctionnerles infractionslaloietderglerleslitiges.LaJusticeestorganisesurle planfdral.Ellesecomposedecoursettribunauxorganisssurune baseterritorialeetenfonctiondelanaturedesaffairestraites.On distinguelajusticepnaledelajusticecivile.Lajusticepnale soccupedesinfractions,cestdiredesactespunissablesselonle codepnaloudautrestextesenvigueur(parexemplelecodedela route).Lajusticecivilesoccupedeslitigesentrepersonnesphysiques oumorales.Lesprincipauxacteursdelajusticesont:lesjusticiables :dansunprocscivil,cesontlesdemandeurs(personnesqui prennentlinitiativeduprocs)etlesdfendeurs(personnescontre quilactionestdirige).Dansunprocspnal,cesontlesvictimeset lesprvenus(ouaccuss).lesavocats:ilsdfendentlesdroitsdes justiciables.Lorsquilsdfendentlesdroitsdesdfendeursou prvenus,onlesappelleavocatsdeladfense.leministrepublic ouparquet:dansunprocspnal,cesontlesprocureursetleurs collaborateurs,quidfendentlasocitdanssonensemble.les jugesetlesconseillers:ilsrendentlesjugements(danslecasdes tribunaux)etlesarrts(danslecasdescours).Depuisquelques annes,desrformesdesprocduresjudiciairesetdelorganisation delajusticesontencours:onparlederformedelajustice.Parmi lesprincipalesmesuresonpeutciterlaloiFranchimont(rformedela procdurepnale)etlacrationduConseilsuprieurdelajustice,qui estunorganeconsultatifetdecontrleetquiprsenteauministre delaJusticelescandidatsdesfonctionsjudiciaires.Servicepublic fdralJusticeConseilsuprieurdelajustice Runiondesministreslesplusimportantsdugouvernement,savoir lePremierministre,lesvicePremiersministres,et,ventuellement, leoulesministrescomptentspourlesmatiresendiscussion,Cette dfinitionserabienttmiseenligne. Organisationdeltatquiluiimposeunestricteneutralitenmatire religieuse.Ensembledecourantsdepenseorganissquimilitent pourlalibertindividuelleetpourlaneutralitdeltatfaceau pouvoirdesglises.EnBelgiqueenparticulier,letermedelacit semploiedansdeuxsensdistinctsmaisquiprocdentdune volutionhistoriquecommune.Onparledunepartdelacitde ltat,oudtatlaque,pourdsigneruneorganisationdeltatqui luiimposeunestricteneutralitenmatirereligieuse,lerespectdela libertreligieuseetdeconscience(ycomprislalibertdenavoir aucunereligion)etuntraitementgaldetouslescitoyensquelles

Kern

Lacit

quesoientleursconvictionsphilosophiques.Mmeparmilespaysqui senrclament,cetteneutralitestplusoumoinscomplte;dans lensemble,lesdmocratiestendentverslaneutralitmais conserventdanscertainscasuncultedtat,desprivilgespour certainesglises,desmcanismesparticuliersdefinancementpour lescultes,etc.Laneutralitpeutpasserparladoptionduneloide sparationdelgliseetdeltat,oupardautresdispositions assurantleurindpendancemutuelle.Leprincipedeneutralitest uneobligationquuntatlaqueimposesonfonctionnementet sesadministrations,mais,selonlespays,elleesttendueounonaux agentsdesservicespublicsvoireauxusagers(interdictionounon interdictionduportdecertainssignesreligieux).Laquestiondesavoir quellesprrogativesaccorderlenseignementpublicet lenseignementprivestunedecellesquiontleplusfortement opposlepilierlaqueaupiliercatholique,surtoutavantlasignature duPactescolaire.Uneautrequestioncontroverseconsistesavoir sietcommentuntatquiseveutlaquepeutnouerundialogueavec lesdiffrentesglises,questionquiarebondiloccasionduprojet deConstitutioneuropenne.Onparledautrepartdelacitpour dsignerunensembledorganisationsqui,facelinfluencede lglisecatholiqueetdesclergsengnral,serclamentdelalibre pense,delanticlricalismeetdesLumires,etdontcertainessont, dansunemesurecontroverse,prochesdelafrancmaonnerie.Ces organisationsdfendentlalibertdechoix,deconscienceet dexpression,singulirementfaceauxmenacesquereprsentent selonelleslesglises,etmilitentpourlalacitdeltat(voirci dessous),lcolepublique(paroppositionauxcoleslibres dinspirationreligieuse),lgalitdetousdevantlaloietlepluralisme touslesniveaux.Depuis1993,larticle181delaConstitutionmet cesorganisationssurlemmepiedquelescultesreconnusen matiredefinancementpublic(onparledepuisleursujetde lacitorganise).Cesorganisationsdfendentleursprincipesau traversdedeuxgrandesstructuresfatires,leCentredactionlaque etlUnievrijzinnigeverenigingen.Loppositionentrecetype dorganisationsetlemondechrtienattrsvive,renforantainsi undesprincipauxclivagesdelhistoirebelge,relatifauxrles respectifsdelgliseetdeltat.Lalacitentendueaupremierde cesdeuxsensestparfoisqualifiedelacitpolitique,tandisquela lacitaudeuximesensestappelelacitphilosophique.Comme celuidescularisation,letermedelacisationestutilispour dsignerleprocessusquimnelasocitetltatversune indpendancetoujourscroissantelgarddesglises,voirequi conduitlabsencedetouterfrencereligieusedansledroit,les comportements,lessymbolesportaildelalacitorganise francophonne

Lgislation europenne

Ensembledesacteslgislatifsadoptsparlesinstitutions europennes.Lesdiffrentstypesd'acteslgislatifsadoptsparles institutionseuropennessontlerglement,ladirectiveetladcision. Lerglementauneportegnrale.Ilestdirectementapplicable danstouslestatsmembres.Cetteformedelgislationestchoisie lorsquelesinstitutionsdsirentexercerpleinementetsanspartagela

fonctionlgislative.Enpratique,ilexisteunedistinctionoprer entrelesrglementsdebaseetlesrglementsd'excutionou d'application.Danscecas,leConseil,seulouavecleParlement adoptentunrglementdebasedfinissantlesprincipesmais dlguentlaCommissionlepouvoirdeprendrelesmesures dtaillesd'excution.Ladirectivelietouttatmembrequantau rsultatatteindre,toutenlaissantauxinstancesnationalesla comptencequantlaformeetauxmoyens.Lesdirectivescadres dcriventlesobjectifsquelestatsmembresdestinatairesont l'obligationd'atteindrepardesmesuresnationalesdemiseenuvre oudetranspositiondansl'ordrejuridiquenational.Lesdirectives techniquessontplusdtaillesetlaissentmoinsdemarge d'adaptationauxtatsmembres.Ladcisionestobligatoiredanstous seslmentspourlesdestinatairesqu'elledsigne.Ellepeuttre adresseuneouplusieurspersonnesmoralesouphysiques.Elle peutgalementtreadresseunouplusieurstatsmembres.Les institutionseuropennesadoptentgalementdesrecommandations etdesavis,maisceuxcisontdesactesdpourvusdeforceobligatoire etneconstituentpasdessourcesdudroiteuropen.Ondistingue parmilesactesjuridiquesdel'Unioneuropenne:lesactesadopts conjointementparleConseiletleParlementdanslecadredela procdurelgislativeordinairenotamment;lesactesadoptsparle Conseil;lesacteslgislatifsautonomesdelaCommission. L'adoptiond'unelgislationeuropennedureenmoyennede1824 mois.Sil'ontientcompteenoutredesdlaisncessairesla transpositionetl'entreenvigueurd'unenouvelledirective,il s'couleenvironquatreans,voiredavantage,entrelamiseen chantieretlamiseenuvreeffectived'uneinitiativedel'Union europenne.Enfin,ledroiteuropenestgalementconstituparla jurisprudencedelaCourdejusticedelUnioneuropenne.

Lgislation organique Liberts fondamentales

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Droitsfondamentauxdetoutcitoyendansunrgimedmocratique. Classiquement,ondistingueleslibertsindividuelles(libert physique,scurit,viepriveetfamiliale,propritprive)etles libertspolitiques(libertdeculte,dexpression,dassociation, denseignement).Laffirmationdecesdroitsdescitoyensetla limitationdupouvoirabsoludumonarquetrouventleursracinesdans lAngleterreduxviiesicle(Billofrights).Cesconceptionsontt dveloppeslafinduxviiiesicleparlesrvolutionsamricaineet franaise,paralllementaudveloppementdelanotiondesdroitsde lhomme.EnBelgique,leGouvernementprovisoireaproclamen octobre1830lalibertdenseignement,dassociation,depresseet dexercicedescultes.Ceslibertssontgarantiesparlaadopteen 1831.Ilsagitduntexteparticulirementprogressistepourlpoque, etquiservirademodledautresconstitutionsdtatsmodernes.La Constitutionactuellegarantitlajouissancedecesdroitsetliberts sansdiscrimination.Elleproclamelgalitdescitoyensdevantlaloi, etlgalitdesfemmesetdeshommes.Ellegarantitlalibert

individuelle,laprotectioncontrelesarrestationsarbitraires, linviolabilitdudomicile,ledroitlaproprit,lalibertdeculteet dopinion,lerespectdelaviepriveetfamiliale,lalibert denseignement,lalibertdepresseetlalibertdassociation.

Listelectorale

Ensembledeslecteursinscritsenvuedunscrutin.Ensembledes candidatsquiconstituentungroupepolitiqueetseprsentent ensembleenvuedunscrutin.Quellequesoitllection,deslections europennesllectioncommunale,lalistedeslecteursesttablie parlacommunelinitiativeducollgedesbourgmestreetchevins (enWallonie:collgecommunal).Ellecontient,pourchaque personneremplissantlesconditionsdlectoratsesnom,prnoms, datedenaissance,sexeetrsidenceprincipale.Commeleslections sontobligatoiresenBelgique,leslecteursbelgessontinscrits dofficesurlalistedeslecteursdeleurcommune.Parcontre,les ressortissantsduntatmembredelUnioneuropennequi souhaitentparticiperllectionduParlementeuropenenBelgique oullectionduconseilcommunaldeleurcommunedersidence doiventsinscriresurlalistedeslecteurs.Ilenvademmepourles trangershorsUnioneuropennequiremplissentlesconditions pourparticiperllectionduconseilcommunal(rsidenceprincipale tabliedemanireininterrompuependantcinqansenBelgiqueet engagementrespecterlaConstitution,lesloisdupeuplebelgeetla Conventiondesauvegardedesdroitsdelhommeetdesliberts fondamentales).Chaquecitoyenestautorisvrifieravant llectionsiluimmeouuneautrepersonnefigureetest correctementmentionnsurlalistedeslecteurs;lecaschant introduireunerclamationouunrecours.Leslistesdescandidats unelectionreprennentlensembledesnomsdespersonnesqui prsententleurcandidatureunmandatlectif.Ceslistesdoiventse conformeruncertainnombredeconditionsettredposesdans lesdlaisfixs.Laloiimposequeleslistesdecandidatscomptent autantdhommesquedefemmes(rgledeparit,unediffrence duneunittantadmiseencasdelistecomportantunnombre impairdecandidats).Lesdeuxpremiresplacesdoiventtre occupespardespersonnesdesexediffrent,aucunerglentant fixeconcernantlesautresplacesdelaliste.Unelistedecandidats nedoitpasncessairementtreconstitueetdposeparunparti politique.Despersonnessegroupantmmeponctuellementpour loccasionpeuventdposerunelistedecandidatspourautantque cellecisoitsoutenueparuncertainnombredesignatures,manant demembressortantsdelassemblepourlaquellelalisteest dposeouduncertainnombredlecteurs.titredexemple,pour llectiondelaChambredesreprsentants,laprsentationdoittre signesoitpar500lecteursaumoinslorsquelapopulationdela circonscriptionlectoraleestsuprieureunmilliondhabitants (dernierrecensementdelapopulation),soitpar400lecteursau moinslorsquelapopulationestcompriseentre500000etunmillion dhabitants,soitpar200lecteursaumoinsdanslesautrescas;ou partroismembressortantsaumoins.Pourleslectionseuropennes, fdrales,rgionalesetcommunautaires,leslistesdecandidatssont doubles,lunecomposedescandidatseffectifs,lautredescandidats

supplants.Pourleslectionscommunalesetpourleslections provinciales,ilnyapasdelistesparedecandidatssupplants,les supplantstantdsignsparmilescandidatsnonlusdelaliste.Les listessevoientattribuerunnumropartirageausortetse prsententaumoyendunsigleoudunlogoquiserareproduitsurle bulletindevoteousurlcranencasdevotelectronique.

Lobby

Groupementactifdansladfensedintrtsparticuliers.Lemot anglaislobbysignifiecouloir.lorigine,ildsignaitlactionde personnesextrieuresauCongrsamricainouauParlement britanniquevenuespourrencontrerdesparlementairesetessayerde lesinfluencer.Ilestpratiquementsynonymedegroupedepression, maisavecunenuancepjorativeenfranais,duenotammentaufait queleslobbiesamricainsreprsententsouventdesintrts purementconomiquesetsontparfoissuspectsdacheterlesvotes desparlementaires.Letermelobbyserfreuntypedinfluence surladcisionpolitiqueplusocculteouplusinformellequecelledes groupesdepression.Lelobbyingestpratiqupardesassociations maisgalementpardesbureauxdtude,descabinetsdeconseil,des agencesderelationspubliques,descentresderflexion(thinktanks), desentreprises,etc.Toutgroupement,touteorganisation,tout centredepouvoirestsusceptibledesetransformer,neftceque temporairement,enlobby.Leslobbiessontuneralitdansles diversesinstitutionsdelUnioneuropenne.Ilsvisentprioritairement influencerlaCommissioneuropenne,seulehabiliteproposeret laborerlesnouvelleslgislationseuropennes.Ilstentent galementdinfluencerleConseildesministresainsiqueleParlement europen.Ilstententenfindefairebarragelarglementationvisant tablirunetransparencesurleursactivits.En2008,laCommission europenneacrunRegistredetransparencerecensantles reprsentantsdintrtsquitententdinfluencerlespolitiques europennes.Ceregistreestconsultablesurinternet.SiteduRegistre detransparencedelUnioneuropenne Ausenslarge,ensembledesnormesadoptesparlepouvoir lgislatif.Ausensstrict,normejuridiqueadopteparleParlement fdral.Onappellelois(sansprcisionsupplmentaire)lensemble desnormesgnralesetimpersonnellesadoptesparuneassemble lgislative,quellesoitfdrale,communautaireourgionale.Que ditlaloidanscedomaine?Nulnestcensignorerlaloi.Ce termesemploiealorscommesynonymedelalgislation.De manireplusprcise,danslecadrefdralbelge,laloiestunenorme adopteparleParlementfdral,alorsquelesassembles parlementairesdesautresniveauxdepouvoiradoptentdesdcrets oudesordonnances.Llaborationduneloisuitunparcours comprenantplusieurstapes.DepuislarvisiondelaConstitutionde 1993,troistypesdeprocdureexistent.Danscertainesmatires (numresparlarticle74delaConstitution),seulelaChambredes reprsentantsestcomptente.Dansdautres(numresparlarticle 77delaConstitution),laChambreetleSnatsontcomptentssur pieddgalit.Danslesautresmatires,laChambreetleSnat disposenttousdeuxdudroitdinitiativemaiscestlaChambrequia

Loi

lederniermotsurletexteadopt.Danscecas,siunepropositionde loiestdposeauSnat,elleestensuiteexamineparlaChambre. CestletexteadoptparcelleciquiseratransmisauRoi.Sila propositiondeloiestdaborddposelaChambre,leSnatpeut dciderensuitedexaminerletexteadopt(ildisposedundroit dvocation).Siceluicimodifieletexte,laChambreexamineletexte modifietchoisitdaccepterounonlesmodifications.Cestletexte adoptensecondelectureparlaChambrequiseratransmisauRoi. Laccordinstitutionnelpourlasiximerformedeltatdu11 octobre2011,nonencoretraduitentermeslgaux,prvoitune profondetransformationduSnat.LesmissionslgislativesduSnat serontlimitesauxseulesloisspciales.Unouplusieurs parlementairesfdrauxpeuventdposerunepropositiondeloisur lebureauduprsidentdelassembledontilssontmembres,pour autantquecetteassemblesoitcomptente(voircidessus).La propositiondeloiestaccompagnedesdveloppementsdans lesquelssontexposslesobjectifsdutextesoumislassemble. Lassembledoitseprononcersurlapriseenconsidrationdes propositionsdeloi,cequiconstituegnralementuneformalit.Le gouvernementpeutquantluidposerunprojetdeloi.Leprojetou lapropositiondeloiestensuiteexaminparlacommission parlementairecomptente.Aprsdiscussion,lacommissionadopte, amendeourejetteletexteproposparunvotesurchaquearticleet parunvotesurlensembledutexte.lademandedesonoudeses auteurs,letexteestensuiteexaminensanceplnire.Celleci adopte,amendeourejetteleprojetoulapropositiondeloiparun votesurchaquearticleetparunvotesurlensembledutexte.tout momentdelaprocdure,leprsidentdelassemblepeutdemander auConseildtatderemettreunavissurletexte.Ilesttenude demanderuntelavissiuntiersdesmembresdelassemblele demandeousilamajoritdesmembresdundesgroupes linguistiquesledemande.UnedemandedavisauConseildtat suspendlaprocdureencoursdurantlexamenensanceplnire maispasdurantlexamenencommission.Letexteadoptest transmislautreassembleduParlementfdralsilyalieu.Lecas chant,cellecilexamine,dabordencommissionpuisensance plnire,etseprononcesongard.Danslescasolesdeux assemblessontcomptentessurpieddgalit,letextedoittre adoptdemanireidentiquepourpouvoirpoursuivresonparcours. Sitelnestpaslecas,ilretournelapremireassemblequila examinetainsidesuitejusqucequelaChambreetleSnat adoptentuntexteidentique.Lorsquetelestlecas,lorsquela Chambreestseulecomptenteou,p

Loispciale

Loivoteunemajoritrenforce,quigarantitsonapprobationpar chacunedesdeuxgrandescommunautslinguistiques.Uneloi spcialesedistingueduneloiordinaireparlefaitquelledoittre adopte,auParlementfdral,parunemajoritrenforcecest dire(article4delaConstitution):lamajoritdesdeuxtiersdes membres,laChambredesreprsentantscommeauSnat;la majoritdessuffragesdechaquegroupelinguistique,franaiset nerlandais,delaChambredesreprsentantsetduSnat;la

conditionquelamajoritdesmembresdechaquegroupelinguistique setrouverunielorsduvote,laChambrecommeauSnat (conditiondequorum).Onnoteraquentermesdenombredevoix, cesconditionssontplusexigeantesquepourlarvisiondela Constitution,quiexigelamajoritdesdeuxtiersdanschaque assemblefdralemaispaslamajoritdanschaquegroupe linguistique.Cettedernireconditiontenddonnerundroitdeveto chaquecommunautlinguistique,etprotgeainsiles francophones,quisontminoritairesauseinduParlementfdral.Les loisspcialesportentleplussouventsurlescomptenceset lorganisationdescommunautsetdesrgions,ettoujourssurdes sujetsessentielspourlorganisationdeltatfdralbelge.Dans lordrechronologique,lesprincipalesloisspcialessont:laloi spcialedu8aot1980derformesinstitutionnelles,quiportesurla Communautfranaise,laCommunautflamandeetlaRgion wallonne;laloispcialedu12janvier1989relativeauxinstitutions bruxelloises,quiportesurlaRgiondeBruxellesCapitaleetles commissionscommunautaires;laloispcialedu16janvier1989 relativeaufinancementdescommunautsetdesrgions;laloi spcialedu16juillet1993visantacheverlastructurefdralede ltat.Chacunedecesloisspcialesatmodifiediversesreprises, aufildesrformesinstitutionnellessuccessives.Lesconditionsde sanctionetdepromulgationdesloisspcialessontidentiquesaux conditionsvalablespourlesloisordinaires.Ilexistegalementdes dcretsetdesordonnancesquidoiventtreadoptsunemajorit spcialedesdeuxtiers:cesontnotammentdesdcretsorganisant destransfertsdecomptenceentreentitsfdres,oudesdcrets adoptspardesentitsfdresdanslecadredeleurautonomie constitutive.

Loiprogramme(et dcret programme) Loislinguistiques

Loi(oudcret)contenantdesdispositionsrelativesungrand nombredematiresdiffrentes.Cettedfinitionserabienttmiseen ligne. Loisimposantuncertainnombrederglesenmatiredemploides langues,principalementencequiconcernelafonctionpublique (administration,enseignement,justice).Cettedfinitionsera bienttmiseenligne. Personneinvestiedupouvoirdejugerouderequrirjugement devantlescoursettribunaux.Lamagistraturejudiciairecomporte deuxbranches:lamagistraturedebout,appeleaussiparquetou ministrepublic,quipoursuitlesauteursdesinfractionsetlestraduit devantletribunal;lamagistratureassiseoumagistraturedusige, quistatueetditledroit.Elleestcomposedemagistratsdufond: jugesetconseillersquijugentleslitigesquileursontsoumisen fonctiondelacomptenceattribueleurjuridiction.Cesderniersne peuvent,sousquelqueprtextequecesoit,refuserdejuger.Ledni dejusticeesteneffetcondamnparlecodejudiciaireetpuni pnalement.Unjugesuspectdepartialitpeuttrercuspour l'affaireencause.Enfonctiondelajuridiction,letribunalest

Magistrat

composexclusivementdejugesprofessionnelsouenpartiedejuges nonprofessionnels:c'estlecaspourlesjugesconsulairesquisigent autribunaldecommerceetpourlesjugessociauxquisigentdans lestribunauxdutravail.Danslamagistratureassise,ilfautdistinguer lesmagistratsdufondquiinterviennentdanslaphasedejugement desaffairestantcivilesquepnalesetlejuged'instructionqui n'intervientqu'enmatirepnalepourdiriger,danslaphase prliminaireduprocs,lesenqutesncessitantdesmesures d'investigationparticulires.Pourassurerl'indpendancedesjuges, garantedecelledelaJustice,lesjugesprofessionnelssontnomms vieparleroi(enfait,leministredelaJustice)surprsentationdu Conseilsuprieurdelajustice,etilssontinamovibles.

Maintiendelordre Ensembledemesuresdestinesassurerlascuritdespersonneset
desbiensetlastabilitdesinstitutions.Maintenirlordreestlune desmissionshistoriques(ourgaliennes)deltat,aummetitreque rendrelajusticeoufrappermonnaie.Cettefonctionestdouble: dunepart,lemaintiendelordresignifiegarantirlascuritdela populationetdesesbiens,cestdireagirpourprvenirla criminalitetpouryremdier.Dautrepart,lemaintiendelordre signifiegalementassurerlapaixcivile,lastabilitdeltatetdeses institutions,ainsiquelerespectdeslois.Lemaintiendelordreest assurpardesforcesciviles,distinctesdesforcesquiassurentla dfenseduterritoire,ouparuncorpsspcifiqueintgrauxforces armes(gendarmerie).EnBelgique,cettemissionestconfiela policefdraleetauxpoliceslocales.Lalgislationrelativeau maintiendelordreestdicteparlAutoritfdrale.Elleestmise enuvreaveclaidedesgouverneursdeprovinceetdes bourgmestres.LeministredelIntrieurestresponsablede lexcutiondelapolitiquedumaintiendelordre.SiteduService publicfdralIntrieursitedelapolicefdrale

Majorit

Dansuneassemble,proportiondesvoixncessairepouradopter unedcision.Danslesrelationsentreparlementetexcutif, ensembledespartisquidtiennentplusdelamoitidessigesde lassembleetcomposentlepouvoirexcutif.Letermedemajorit, quiprovientdulatinmajor,plusgrand,adiversessignifications. Ondistingueradabordlestypesdemajoritpossibleslorsdunvote auseinduneassembleoulorsdellectiondereprsentants.1/On distinguelamajoritsimpleouordinairedelamajoritrenforceou qualifie.Lamajoritsimpleestutilisepourlaplupartdesvotes(lois ordinaires,motions,rsolutions,).Lamajoritrenforceouqualifie estemployepourlesrvisionsconstitutionnelles,pourladoption desloisinstitutionnellesoulinguistiqueslesplusimportantes,pour ladoptiondecertainesdcisionsauseindelUnioneuropenneou dautresinstitutionsinternationales.Exemple:larticle195dela Constitutionprcisequunervisiondecellecinestpossiblequesi lensembledesmodificationsrunitaumoinslesdeuxtiersdes suffragesexprims.EnBelgique,cettemajoritrenforcedesdeux tiersestgalementappelemajoritconstitutionnelle.Onparleaussi demajoritrenforceouqualifiequandonajouteuneouplusieurs conditionscellederecueillirunplusgrandnombredevoix.

Exemples:a)LeConseildescuritdelOrganisationdesNations uniescompte15membres.Pourquunesanctionquilprononce devienneeffective,ilnesuffitpasquellerecueilleunemajorit:il fautencorequelescinqmembrespermanents(USA,Russie,France, RoyaumeUni,Chine)fassentpartiedecettemajorit(ou sabstiennnent),cequirevientdonnerundroitdevetochacunde cescinqmembres,encasdevotengatifdeleurpart.B)Dansdes matiresimportantesoudlicates,laConstitutionbelgeimposeune majoritdedeuxtiersdessuffragesexprimsetenoutreune majoritdanschaquegroupelinguistiquedesdputsetdes snateurs.Cestlecasdesloisprisesenvertudelarticle4relatifaux limitesdesrgionslinguistiquesetdelensembledesmatiresqui doiventtrerglessouslaformedeloispciale.Onparledansce cas,enBelgique,demajoritspciale.2/Ondistingueparailleursla majoritrelativedelamajoritabsolue.Onparledemajoritrelative quanduncandidatouunepropositionrecueilleplusdevoixque chacundesautrescandidatsoupropositions,maismoinsqueletotal dessuffragesobtenusparlesautres.Exemple:Aobtient40voix,B20 voixetC30voix.Adisposedelamajoritrelative.Pourquune dcisionsoitvalablementpriselamajoritsimpleouordinaire,on exigequellerecueilleplusdelamoitidesvoix.Cestlamajorit absolue,quilfautrunirnotammentpourquunprojetouune propositiondeloisoitadoptparuneChambre(article53dela Constitution).Exemple:unedcisionestprisepar7voixcontre6. Cettedcisionestpriselamajoritabsoluepuisquellerecueilleplus delamoiti(132=6,5)dessuffrages.Encasdeparitdesvoix,la propositionmiseendlibrationestdoncrejete.Danstouslescas, lesabstentionsnesontpasprisesencomptedanslescalculsde majorit.Letermemajoritdsignegalementlaoules formationspolitiquesqui,ensemble,disposentdeplusdelamoiti dessigesdelassembleetsoutiennentlepouvoirexcutif.Les partisnenfaisantpaspartieconstituentloppositionoulaminorit. Onretrouvecetusagedutermemajoritdanslexpression:telle loiatadoptemajoritcontreopposition.

Mandat

Exercicedefonctionsreprsentativespardeslus.Onparleausside mandat,etplusprcismentdemandatexcutif,pourdsignerles fonctionsdeministre,chevinoubourgmestre,quisont gnralementoccupespardeslus.Letermedemandataplusieurs significations.Dunemaniregnrale,ilsagitdunpouvoirquiest donnparunepersonneuneautrepourfairequelquechosesa place.Ainsi,danslecadredeslections,llecteurincapabledese dplaceraubureaudevote(lemandant)mandateunautrelecteur (lemandataire)pourremplirsondevoirlectoralsaplace:cestle principeduvoteparprocuration.Ici,nousretiendronspluttquele mandatestunedlgationdepouvoir:cestlacteparlequelles citoyenschoisissentcertainsdentreeux,parlavoiedlections,pour exercerlepouvoirpolitique,etdoncprendredesdcisionsenleur nom.Laduredumandatnestpasillimite,maisfixeparlaloi: quatreanspourlaChambredesreprsentantsetleSnat(cinqans partirde2014),cinqanspourleParlementeuropenainsiqueles Parlementsdecommunautetdergions,sixanspourlesconseils

provinciauxetcommunaux.Desconditionssontfixespourlexercer: lescandidatsdoiventrempliruncertainnombredeconditions dligibilit.Enoutreilyadesincompatibilitsaupremierrang desquellesdesinterdictionsdecumuldediffrentesfonctions.Le montanttotaldestraitementsetindemnitspubliquesqueles mandatairessontautorissrecevoirlorsquilsexercentplusieurs fonctionsestgalementlimitparlaloi.Danscetteacceptiondu terme,contrairementaumandatpriv,celuiquiestattribuun reprsentantluestgnraletlibre.Llunereprsentepas uniquementlacirconscriptionlectoraleoilatlu,maisbien lensembledupays(ChambredesreprsentantsetSnat)oudela rgionoudelacommunaut(parlementsdesentitsfdres).Il nestpasnonplustenudagirselonlavolontdeceuxquilontlu. Llecteurnadailleurspaslapossibilitdemettreuntermeau mandatdunreprsentant.Cesrglesnesonttoutefoispas totalementrespectesdanslapratique:unreprsentantestsouvent attachlacirconscriptionquilalu,etsilnesesoumetpasaux injonctionsdeseslecteurs,ilnoueunesortedecontratmoralavec euxdanslamesureoilsengagesurcertainsdossiers.Parailleurs, deuxloisonttvotesen1995instituantlobligationpourles ministres,leurschefsdecabinet,leshautsfonctionnaires,lesdputs europens,fdraux,rgionauxetcommunautaires,lesdputs provinciauxoupermanentsdesprovinces,lesbourgmestres,chevins etprsidentsdeCPAS,etc.,dedposerunelistedeleursmandats, fonctionsetprofessionsetunedclarationdepatrimoine(lois spcialeetordinairedu2mai1995).Leurexcutionncessitait toutefoisladoptiondenouvelleslois,carellesnefixaientquede grandsprincipessansprciserleursmodalitsdapplication.Deux lois,unespcialeetuneordinaire,onttpromulguesle26juin 2004;ellescompltentlesloisde1995enimposantauxmandataires prcitsquientrentenfonctionaprsle1erjanvier2005dedposer auprsdelaCourdescompteslalistedeleursmandats,privset publics,etdeleursfonctionsetprofessions,ainsiquunedclaration depatrimoine.Dessanctions(souslaformedamendes)sontprvues pourceuxquinesesoumettentpascetteobligation.

Marchpublic

Contratpassparunpouvoirpublicetuneouplusieursentreprises pourlexcutionduneprestationdfinieetquiobitdesrgles strictesdfiniesparlelgislateur.Cettedfinitionserabienttmise enligne. Domainesquisontdelacomptencedescommunauts,etqui recouvrentnotammentlaculture,lesportetlesmdias.Lesmatires culturellessontundesdomainesdecomptenceattribusaux communautsparlaConstitution.Larticle4delaloispcialedu8 aot1980derformesinstitutionnellesfixelalistedecesmatires [faireunlienverslaliste].Cettelisteattribueauxcommunautsdes comptencestrsdiverses:lacultureausenslarge,lesmdias,les loisirs(dontlesport),laformationhorsenseignement(ycomprisle recyclageprofessionnel),lepatrimoine,lesmusesetautres institutionsscientifiquesculturelles,lapolitiquedelalangue.Dans toutescesmatires,lescommunautsdisposentdupouvoirlgislatif

Matires culturelles

etmnentleurpolitiquepropre.Lalistedesmatiresculturelles comportedeuxexceptionsmineuresauprofitdelAutoritfdrale, etuneexception(lesmonumentsetlessites)auprofitdesrgions: cesmatireschappentdonclacomptencedescommunauts.Il fautprciserquenvertudemcanismesdetransfertde comptences,certainesmatiresculturelles(cellesquiconcernentle recyclageprofessionnel)ontttransfresparlaCommunaut franaiselaRgionwallonneetlaCommissioncommunautaire franaise(COCOF),tandisquelesmonumentsetsites,matire rgionale,ontttransfrsparlaRgionwallonnelaCommunaut germanophone.Parailleurs,cestlAutoritfdrale,etnonluneou lautredesdeuxgrandescommunauts,quiestcomptentepour: touteslesinstitutionsculturellesetscientifiques fdrales|tablissementsscientifiquesetculturelsfdraux,dontla plupartsontsituesdanslargionbilinguedeBruxellesCapitale: ThtreroyaldelaMonnaie,OrchestrenationaldeBelgique,Palais desBeauxArts,BibliothqueroyaledeBelgique,MusesroyauxdArt etdHistoire,ObservatoireroyaldeBelgique,etc.;diverses institutionsculturellestabliesdanslargionbilinguedeBruxelles Capitaleetqui,enraisondeleursactivitsbilingues,nerelventpas deluneoulautrecommunaut:ilenvaainsidecertainsrseauxde radiooudetldistribution.

Matires personnalisables

Domainesquifontpartiedescomptencesdescommunauts,dansle champdelasantetdelaideauxpersonnes.Lesmatires personnalisablesfontpartiedesdomainesdecomptenceattribus auxcommunautsparlaConstitution.Larticle5delaloispcialedu 8aot1980derformesinstitutionnellesfixelalistedesmatires personnalisables.Cettelisteattribuedescomptencesaux communautsdansdeuxchampsdaction:lapolitiquedesantet laideauxpersonnes.Danslunetlautrecas,toutcequirelvedela scuritsocialerestedelacomptencedelAutoritfdrale.En outre,danslarticle5delaloispciale,lesexceptionsauxmatires communautairessontnombreusesetdtailles:ilsagitdematires prochesdesmatirespersonnalisablesmaisattribueslAutorit fdraleafindemaintenirdegrandsmcanismesdesolidarit uniformesdanstoutlepays.Enrsum,lesmatirespersonnalisables attribuesauxcommunautssont:lapolitiquededispensationde soins,avecdimportantesexceptionsauprofitdelAutoritfdrale; lducationsanitaireetlamdecineprventive;lapolitique familiale,ycompristouteslesformesdaideauxfamillesetaux enfants;lapolitiquedaidesociale,dontlalgislationsurlescentre publicdactionsociale(CPAS),saufexceptions;lapolitiquedaccueil etdintgrationdesimmigrs;lapolitiquedeshandicaps,sauf exceptions;lapolitiquedutroisimege,saufexceptions;la protectiondelajeunesseetlaidelajeunesse,saufexceptions; laidesocialeauxdtenusetauxjusticiablesengnral.Danstoutes cesmatires,lescommunautsdisposentdupouvoirlgislatifet mnentleurpolitiquepropre.Ilfautcependantprciserquenvertu dunmcanismedetransfertdecomptences,unelargepartdes matirespersonnalisablesattransfreparlaCommunaut franaiselaRgionwallonneetlaCommissioncommunautaire

franaise(COCOF).Quantlanotionmmedematires personnalisables,elleatcreenFlandrepourdsignerdes matiresquelonsouhaitaittransfrerauxcommunautsparce quonestimaitquellestouchaienttroitementlaviedespersonnes etdevaienttretraitesparchaquecommunautdanslalanguede celleci.

Matires transfres

DomainesdactiondanslesquelslaCommunautfranaiseoula Rgionwallonneonttransfrleurscomptencesdautresentits. Ausensdfiniici,lesmatirestransfresnedsignentpasles comptencesattribuesauxcommunautsetauxrgionsdansle cadrefdralbelge:nousrservonslexpressionauxtransferts oprsentreentitsfdres.Destransfertsdecomptences peuventtreoprsdansdeuxsens:soitlaCommunautfranaise transfrelexercicedunepartiedesescomptenceslaRgion wallonneetlaCommissioncommunautairefranaise,soitlaRgion wallonnetransfrelexercicedunepartiedesescomptencesla Communautgermanophone.Danstouslescas,letransfertdune matiresaccompagnedutransfertdetouteslescomptences, lgislativesmaisaussiauxiliaires,quipermettentdemenerune politiqueautonomedansledomaineconsidr.Lesmatirespour lesquelleslexercicedescomptencesdelaCommunautfranaisea ttransfrsontingalementrparties.Letransfertde comptencesneconcernepaslemploideslangues.Dansledomaine delenseignement,letransfertconcerneletransportscolaire,tandis quecertainescomptencesenmatiredebtimentsscolairessont coexercesparlaCommunautfranaise,laRgionwallonneetla Commissioncommunautairefranaise.Parmilesmatiresculturelles, letransfertportesurlesinfrastructuressportives(subsidiationdes investissements),letourisme,lapromotionsociale(budgetfinanant lerecyclageprofessionneldestravailleurs)ainsiquelareconversion etlerecyclageprofessionnels.Letransfertleplusimportantconcerne lesmatirespersonnalisables,cestdirelapolitiquedesantet, surtout,laideauxpersonnes.Danscesmatires,laCommunaut franaisenavidemmentpastransfrlescomptencesquirestent lAutoritfdrale.Lescomptencescommunautairessurla dispensationdessoinsontttransfres,lexceptiondeshpitaux universitaires,duCHUdeLige,delAcadmieroyaledemdecineet desmissionsconfieslOfficedelanaissanceetdelenfance(ONE). Enmatiredaideauxpersonnes,ontttransfres:lapolitique familiale,lexceptiondesmissionsconfieslONE;les comptencescommunautairesdanslaidesociale,dontla comptencelgislativelgarddesCPASenrgiondelangue franaise;lapolitiquedaccueiletdintgrationdesimmigrs;les comptencescommunautaireslgarddeshandicaps,lexception desnormesdterminantlescatgoriesdehandicapsprisencharge; lescomptencescommunautaireslgarddutroisimege; laideauxjusticiables(victimes,inculps,condamns,exdtenus) nonincarcrs.Ilfautnoterquelimportantsecteurdelaidela jeunessenapasttransfr.Lesmatirespourlesquellesles comptencesdelaRgionwallonneontttransfresla Communautgermanophoneonttlargiesle1erjanvier2005;la

listeestlasuivante:lesmonumentsetsites(ycomprislesfouilles); lapolitiquergionaledelemploi;latutellesurlescommuneset leszonesdepolice;lamiseenoeuvredestravauxsubsidis;le financementdescommunes;lesfabriquesdgliseet tablissementsassimils;lesfunraillesetlesspultures.

Mcanismede stabiliteuropen (MES)

Instrumentintergouvernementaldedroitpublicinternationalquidoit succderpartirdu1erjuillet2013auMcanismeeuropende stabilisationfinancire(MESF)etauFondseuropendestabilisation financire(FESF).(enanglais,EuropeanstabilitymechanismESM) Conuentantquedispositifeuropenpermanentpourgarantirla stabilitdelazoneeuro,leMESjouirademissionsetdemoyensplus tendusquesesprdcesseurs(leMcanismeeuropendestabilit financire(MESF)etleFondseuropendestabilitfinancire(FESF)), notammentlapossibilitdimpliquerlesecteurprivdanslagestion desplansdesauvetagedestatsmembresdelUnioneuropenne (UE).Lefuturcadreestdestinrenforcerlasurveillance conomiqueauseindelUEparlebiaisdactionsprventives,parmi lesquellesunesurveillanceaccruedelaviabilitdeladetteetdes mesuresdecoercitionplusefficaces.LeMEStrouvesonoriginedans laccorddu25mars2011concluparlesministresdesFinancesdela zoneeuro(ConseilEcofin).LeMESaccorderadesprtsauxtats membresdelUEquiconnaissentdesdifficultsfinancires,sousle respectdeconditionsstrictes.Unfondsdeprvoyance,crcet effet,seraconstitude700milliardsdeurodecapitalsouscrit combinantcapitalvers,capitalexigibleetgarantiesdestats. Lapportducapitaldespaysmembresseferaauproratadeleur participationdanslecapitaldelaBanquecentraleeuropenne(BCE). Lestatsmembresquisouhaitentfaireappelaufondsdevront accepterdesuivreunprogrammestrictdajustementconomiqueet fiscaldestinassurerlaviabilitdeleurdette.Letraitinstituantle MESconcluentrelestatsmembresdelazoneeurodoittreratifi parlesgouvernementsdes27payseuropens,carsonentreen vigueurpasseparlebiaisdunemodificationdelarticle136dutrait surlefonctionnementdelUnioneuropenne. Mcanismepermettantdeporterfinancirementassistanceun paysmembredelUEfaisantfacedesdifficultsconomiquesetde prserverlastabilitfinancireenEurope.(enanglais,European financialstabilisationmechanismEFSM)Mcanismepermettantde porterfinancirementassistanceunpaysmembredelUEfaisant facedesdifficultsconomiquesetdeprserverlastabilit financireenEurope.LeMESFapourbasejuridiquelalina2de larticle122dutraitsurlefonctionnementdelUnioneuropenne, quiprvoitquecellecipeutaideruntatendifficultpourcausede catastrophenaturelleoudecirconstancesexceptionnelles.Ilsagit doncduninstrumentcommunautaireplacsouslgidedutraitet quisadressetouslestatsmembres(passeulementauxpaysdela zoneeuro).LeMESFestinstituparlerglement(UE)n407/2010du Conseildu11mai2010.Celuicimetenuvreledispositifetprvoit quelaCommissioneuropenneesthabiliteempruntersurles marchsfinanciersparlebiaisdmissionsobligatairesgarantiespar

Mcanisme europende stabilitfinancire (MESF)

lebudgetdelUnioneuropenne.Unefoislessommesempruntes, lassistancefinanciredelUnionestoctroyesouslaformedunprt oudunelignedecrditaccordltatendifficult.Cedernier bnficiealorsduntauxplusavantageuxquecequilauraitpu obtenirenempruntantdirectementsurlesmarchsfinanciers.Les accordsdeprtauxpaysdemandeurssontsoumisplusieurs conditions:lapprobationpardcisionduConseildelUnion europennelamajoritqualifie,surpropositiondelaCommission, duprogrammederedressementconomiqueetfinancierpropos parltatmembrebnficiaireafindesatisfaireauxconditions conomiquesdontestassortielassistancefinanciredelUnion;la conclusionentrelepaysbnficiaireetlaCommissioneuropenne dunprotocoledaccordquiinclutlemontant,lchancemoyenne, laformuledermunration,lenombremaximumdeversements,la priodedemisedispositiondelassistance,etenfinlesconditions duprt.Cedispositifestcomplmentairedumcanismedesoutien financierlabalancedespaiementsdestatsmembres nappartenantpaslazoneeuro.Ilcorrespondunepossibilit dempruntpourlespaysquiconnaissentdesdifficultsdansleur balancedespaiements.LeMESFestcompltparleFondseuropen destabilitfinancire(FESF)qui,ladiffrenceduMESF,estgaranti parlebudgetdespaysdelazoneeuro.Cesdeuxmesuresfontsuite ladcisionpriseparleConseilEcofindes9et10mai2010pourfaire facelacrisefrappantplusieurspayseuropens,dontlaGrce,le PortugaletlIrlande.Cesdeuxfondssontamenstreremplacsen 2013parleMcanismedestabiliteuropen(MES)dontlerle devraittreplustendu.

Mdias

Moyensdediffusioncollectivedoutilsdinformationetdeloisirs.Il sagitprincipalementdunepartdelcritetdelimageimprime (presse,dition,affichage),dautrepartducinma,delaudiovisuel (radio,tlvision)diffussurtousmoyensdecommunication lectroniquestelsquelecble,lhertzien,lesatellite,linternet, ladsl.Sihistoriquementlesmdiasimprimsetlecinmasesont dveloppsdanslecadredinitiativesprives,laradioetlatlvision, longtempstributairesdelararetdeleurinfrastructuredediffusion, taientenEuropedesmonopolesdtat.Ledveloppementconstant desinitiativesprives,surtoutpartirdesannes1980,aaccrule nombredesacteursenradiodiffusion,alorsqueserduisaitla diversitdeloffredanslesecteurdelapresse.Lefinancementdes mdiasprivsreposedansdesproportionsdiffrentessurlaventeet surlapublicit,celleciintervenantdansunepartcroissanteaussi danslefinancementdesmdiaspublics.Aucoursdesdernires annes,desgroupesdentreprisesprivsdedimensioneuropenne ouinternationaleonttenduleuremprisedunepartsurles diffrentscanauxdediffusion,etdautrepartsurlescontenus, accroissantdautantleurcapacitdinfluence.Enraisondecette capacitdinfluencesurlaformationdesopinionspubliques,des institutionsetdesmcanismesonttmisenplacepourgarantirla libertdexpressionetassurerunjustequilibreentrelesdroitset libertsfondamentalesenjeu.Cestlamissionimpartieauxorganes dergulationtelsqueleConseilsuprieurdelaudiovisuel(CSA).

Diversmcanismesvisentladfensedelapluralitdesopinions:le Pacteculturel,lesaideslapresse(AutoritfdraleetCommunaut franaise),lesaidesslectivesdelaCommunautfranaiseauxradios prives,auxtlvisionslocales,laproductioncinmatographique. Dansunbutdedmocratisationdeladiffusiondesmdiascritset audiovisuels,lesdiffrentsniveauxdepouvoirontmisenplacedes structuresdeprtsetdesensibilisation,commelesbibliothqueset laMdiathquedelaCommunautfranaisedeBelgique.Enfin, depuis1991,lUnioneuropenneamisenplacedesprogrammesde soutienlaudiovisueletaucinma,tandisqueladirectivesurla tlvisionsansfrontires,quidatede1989etatactualiseen 1997,rgitlalibrecirculationdesmissionsenEuropeetleslimites cellecipourassurernotammentlaprotectiondesconsommateurset desmineurs.Endcembre2007,ladirectiveeuropennesurles servicesdesmdiasaudiovisuelssansfrontires,quiremplacela directivesurlatlvisionsansfrontires,atadopteettranspose enCommunautfranaisele3fvrier2009.Outrelapriseencompte delvolutiontechnologique(notammentlesservicesnonlinaires dontlavidolademande)etlencouragementdelaproduction duvreseuropennes,cettedirectiveinstaurelobligationpourles tatsmembresdegarantirlindpendancedesautoritsnationales dergulation.

Ministre

Ensembledeservicesadministratifsmisladispositiondun gouvernement,etdirigparunouplusieursministres.Aulendemain delindpendancedelaBelgique,cinqministresonttcrs:les MinistresdelIntrieur,desAffairestrangres,desFinances,dela JusticeetdelaGuerre.Lextensiondesdomainesdinterventiondela dcisionpolitiqueaamenlacrationdenouveauxministrespar exempleceluidesTravauxpublicsen1837,etceluidelInstruction publiqueen1878.LeMinistredelIndustrieetduTravailatcr en1895.Depuis1830,ilyaeudenombreuxchangements dappellation,quiontsouventcorrespondudesregroupementsou desextensionsdecomptences,oulimportancecroissanteque prenaitunecomptenceexistante.LeMinistredelIndustrieetdu TravailsestappelparlasuiteMinistredelIndustrie,duTravailet delaPrvoyancesociale(1924),MinistreduTravail(1958), MinistredelEmploietduTravail(1960).Aujourdhuiles administrationsmisesladispositiondugouvernementfdral sappellentdesservicespublicsfdraux(SPF)etdesservicespublics deprogrammation(SPP).Parexemple,leMinistredelEmploietdu TravailestdevenuleServicepublicfdralEmploi,Travailet Concertationsociale.Lacrationdesministresestdelacomptence propredupouvoirexcutif.Auniveaufdral,laConstitution(article 107)rserveauRoilepouvoirdenommerauxemplois dadministrationgnrale,cequisignifiequecestparunarrt royalprisenvertudelaConstitutionetnonduneloiquelon creunministre.Lesservicesadministratifsmisladispositiondes gouvernementscommunautairesetrgionauxcontinuentde sappelerministres.LaCommunautfranaiseauneseule administration,dnommeMinistredelaCommunautfranaise.Il envademmelaRgiondeBruxellesCapitale(Ministredela

RgiondeBruxellesCapitale)etlaCommunautgermanophone (MinistredelaCommunautgermanophone).Depuis2008,lesdeux ministresdelaRgionwallonne,leMinistredelaRgionwallonne etleMinistrewallondelquipementetdesTransports,ontt regroupsenunseul,leServicepublicdeWallonie.LaCommunaut flamande,desonct,acrlesVlaamseOverheidsdiensten (Servicespublicsflamands).

Ministrepublic

Corpsdemagistratschargs,auprsdescoursettribunaux,de reprsenteretdedfendrelesintrtsdelasocitetdeveillerau respectdelordrepublic.Leministrepublicfaitpartieintgrantedes coursettribunauxauxquelsilestattach.Enmatirecivile,ildonne aujugedesavisdestinslclairer.Ilpoursuitdofficelexcution desdcisionsjudiciairesintressantlordrepublic.Ilintervientpar voiedavis,dactionetderquisition.Enmatirepnale,ilexerce lactionpubliquepourlapoursuitedescrimesetdlitsetlapplication despeinesprvuesparlaloi.Lesmagistratsduministrepublicsont lafoismembresdupouvoirjudiciaireetreprsentantsdupouvoir excutif.LeministredelaJusticeaautoritsurleministrepublicet disposecetitredundroitdinjonctionpositive,cestdirequil peutdonnerauministrepubliclordredengagercertaines poursuites.Leministrenatoutefoispasdedroitdinjonction ngative,cestdirequilnapaslepouvoirdempcherdes poursuites.Leministrepublicestaussiappelparquetouencore magistraturedebout:eneffet,sesmembresprononcentleur rquisitoiredebout.Lamagistraturedeboutnepeutjamaistre appelejuger.Danschacundes27arrondissementsjudiciaires,le ministrepublicestconstituduprocureurduroietdesespremiers substitutsetsubstituts,devantletribunaldepremireinstance,le tribunaldelajeunesse,letribunaldepoliceetletribunalde commerce.Devantlestribunauxdutravail,leministrepublicest constitudelauditeurdutravailetdesespremierssubstitutset substituts.Ilenvademmedevantletribunalcorrectionneletle tribunaldepolicedanslesaffairesdedroitpnalsocial.Auprsde chacunedescoursdappeletcoursdutravail,leministrepublicest constituduprocureurgnral,dupremieravocatgnral,des avocatsgnrauxetdessubstitutsgnraux.Leparquetfdral, placsousladirectiondupouvoirfdral,estchargdetraiterles affairespnalescomplexesayantuneportefdraleou internationale.PrslaCourdecassation,leministrepublic comprendleprocureurgnral,lepremieravocatgnraletles avocatsgnraux. Membredugouvernementfdraloudungouvernementde communautoudergion.Cettedfinitionserabienttmiseen ligne. Rgimepolitiquedanslequellechefdeltatestunmonarque:roi, prince,grandduc,,,Ondistinguelesmonarchiesabsolues,oles pouvoirsduchefdeltatnesontpaslimits,etlesmonarchies constitutionnelles,ocespouvoirssontdfinisdansuneCharte fondamentaleetolemonarquenaccdesafonctionquen

Ministre

Monarchie

prtantlesermentdallgeancelaConstitution.Lesoriginesdela monarchieconstitutionnelleremontentlaproclamationde GuillaumedOrangeetdesonpouseMariecommeroietreine dAngleterrele23fvrier1689.Ondistingueaussilesmonarchies hrditairesetlesmonarchieslectives.Lesrgimesmonarchiques quiexistentaujourdhuienEuropesontdesmonarchies constitutionnellesethrditaires.Parmicesdernires,ondistingue cellesolasuccessionautrneestrserveauxhommes.Cette disposition,connuesouslenomdeloisalique,atenvigueuren Belgiquede1831jusquen1991.LeCongrsnationaladcid,le22 novembre1830,quelaBelgiqueseraitunemonarchie constitutionnelleetreprsentativesousunchefhrditaire.Levotea tacquispar174voixcontre13.LamajoritduCongrsnationala ainsifaitpreuvederalisme,sachantquelesreprsentantsdes puissanceseuropennesrunisLondresdepuisle4novembre1830 pourstatuersurlesortinternationaldelaBelgiquenaccepteraient paslaproclamationdunerpublique.Seulslesrpublicainslesplus convaincusduCongrsnationalvotrentcontrelaforme monarchiquedeltat.Voiraussi:dynastie,Roi

Mondialisation

Dveloppementlchelleplantairedesrelationscommerciales, technologiques,politiquesetculturellesentrelespaysetentreles individus.Lamondialisation,parfoisappeleglobalisation,est lorigineunphnomneconomique,liaudveloppementdes changesquiaaccompagnlesmutationstechnologiques (dveloppementduneconomiepostindustrielledanscertaines rgionsdumonde)etleschangementspolitiques(raffirmationdela doctrinelibrale,dclindumodleconomiquesocialiste)des derniresdcenniesduvingtimesicle.Lamondialisationavolu etdsigneaujourdhuidesralitsnouvelles.Toutdabord,la rvolutiontechnologiquedesmoyensdecommunication (principalementlinternet)aentranunemondialisationdansle domainedesidesetdelaculture.Onparleparfoisdevillageglobal pourexprimerlidequetousleshabitantsdelaplantesont virtuellementprocheslesunsdesautres.Ensuite,denombreux problmestelsquelerchauffementclimatique,leterrorisme,oule maintiendeladiversitbiologiquerclamentimprativementdes dcisionscommunes,rendantlamondialisationdecertaines dcisionspolitiquesncessaire.Lamondialisationconomiqueet culturelle,tellequelleestpratiqueouperue,suscitelopposition degroupesparticulirementactifs,essentiellementdesorganisations nongouvernementales.Cesopposantslamondialisation,ouplutt cesaltermondialistes,partisansduneautremondialisation, critiquentlecaractreultralibraldelamondialisationconomique etlhgmoniedelaculturenordamricaineetdelalangueanglaise quelleimposeseloneux.Lunedesciblesprincipalesdecette oppositionestlOrganisationmondialeducommerce(OMC),en chargedelalibralisationetdelintensificationdeschanges commerciaux.Selonsesopposants,lomcparticiperaitllaboration duneidologieotantlesbiensquelesservices,voirelespersonnes, nesontplusconsidrsquecommedesmarchandises.Le mouvementaltermondialistecritiquegalementlapolitiquemene

parleFondsmontaireinternational(FMI)etlaBanquemondialeet lemanquededmocratiedanslaprisededcisionauseindes enceintesinternationales.

Moniteurbelge

Journalofficieldeltatbelge.Lestexteslgauxetrglementairesne reoiventforceobligatoirequaprsleurpublication:cestle Moniteurbelgequiassurecettepublication.LeMoniteurbelge contientletextedeslois,dcrets,ordonnances,arrtsroyaux, arrtsdegouvernementcommunautaireetrgional,arrts ministriels,traitsetconventionsinternationaux.Lesautorits publiquesconcernesprennentlinitiativedelapublication.Cela expliquecertainsretards,volontairesounon,quisontparfois constats.Celaexpliqueaussiquesytrouventparfoispublisdes documentscommeunaccorddegouvernementqueriennoblige cependantcegouvernementpublier.LeMoniteurbelgepublie galementungrandnombredactesetdedocumentsadministratifs, telsquedesadjudicationsdemarchspublics,lespostesvacantsdans lesadministrations,etc,queluicommuniquentlesautorits concernes,desactesjudiciairesetdesextraitsdejugement.Les arrts,actes,etc.Nintressantpaslensembledescitoyensysont publisparextrait.LeMoniteurbelgepublielesactesdessocits commerciales,lesactesdesmutualits,desassociationssansbut lucratif,desfondationsetdestablissementsdutilitpubliquedans desannexes.Laloiprogramme(I)du24dcembre2002asupprim laversionpapierduMoniteurbelge.Cetteloidisposaitquele MoniteurBelgedoitimprimertroisexemplairessurpapierqui servirontdexemplairesderfrenceetdontunexemplairedoittre misladispositiondupublicdansleslocauxduMoniteurBelge.Mais laCourdarbitrageaannulcettedispositionparunarrtdu16juin 2005.Unenouvelleloiaremplaclaloide2002,laloidu20juillet 2005portantdesdispositionsdiverses,quiportequatrelenombre dexemplairesduMoniteurbelgedevanttrepublis:unexemplaire estdposenexcutiondelaloidu8avril1965instituantledpt lgallaBibliothqueroyaledeBelgique,unexemplaireestconserv auprsduMinistredelaJusticeentantquegardiendusceaude ltat,unexemplaireesttransmisauxArchivesgnralesduRoyaume etunexemplaireestdisponiblepourconsultationauprsdela DirectionduMoniteurbelge.Laloiprvoitaussiquunexemplaireest conservsurmicrofilm.Toutcitoyenpeutobtenirprixcotant auprsdesservicesduMoniteurbelge,parlebiaisdunservicedaide tlphoniquegratuit(080098809),unecopiedesacteset documentspublisauMoniteurbelge.Ceserviceestgalement chargdefournirauxcitoyensunservicedaidelarecherchede documents.SiteduMoniteurbelge Texteadoptparuneassembleparlementaireendehorsde llaborationdeslois.Letermedemotionaunusageassezlarge. Danslesparlements,lamotiondsignelaplupartdestextesadopts lissuedunvoteetquinesinscriventpasdansllaborationdune loioudunrglement.Ilexisteplusieurstypesdemotions:la motionpureetsimple,dposeparunmembredelassemble lissueduneinterpellationadresseaugouvernementquiest

Motion

responsabledevantlassemble:ellevisepasserlordredujour, cestdirecontinuerlesdbatssansautreincidencepolitique.Si lassembleadoptecettemotion,elleconstatequelleaentendu linterpellationetlexplicationduministreconcernoudu gouvernement.Lamotionpureetsimpleesthabituellementdpose parunmembredelamajoritquiveutcloreunediscussion;la motionmotiveoumotionderecommandation,dposeparun membredelassemblelissueduneinterpellationadresseau gouvernement:ilsagitcettefoisduntextecontenantune recommandationsurlobjetdelinterpellation;lamotion dajournement,quitendreporterundbatouunesance;la motiondordre,quiconstituenotammentunrappeldurglementou delordredujour,quiaprioritsurlesquestionsprincipalesetquien suspendladiscussion;lamotiondeconfiance,dposeparle gouvernementetparlaquelleilsolliciteunvotedeconfianceafinde vrifieroudertablirlacohsiondesamajorit;lamotionde mfiance,dposepardesmembresdelassembleafinderenverser ouderemanierlegouvernementsanspasserpardeslections. Toutescesmotionsfontlobjetdunvote,maiscenestquenvotant surlesdeuxdernierstypesdemotionsquelassembleseprononce surlaconfianceousurlamfiancelgarddelexcutif.Onappelle parailleursrsolutionuntexteadoptparuneassemble parlementaireendehorsdellaborationdeslois,quiexprimeau gouvernementdesfaits,unerecommandationouunvoeudintrt gnraletquifaitlobjetdunvote,maisqui,ladiffrencedela motion,nestpasdposlissueduneinterpellation.Ilpeut notammentsagirduntextequicltlestravauxdunecommission parlementaire.Cestparunemotion,appelersolutiondans certainesassembles,quunparlementdclarequilexisteunconflit dintrts,cestdirequesesintrtssontgravementlssparune dcisionouuneabsencededcisiondelapartdunautrepouvoir.Le mcanismefamilirementappelsonnettedalarmepasse galementparledptdunemotion.SitedelaChambresitedu SnatsiteduParlementwallon

Motionde confiance

Procdureparlaquelleungouvernementtentedesassurerdela confiancedelamajoritparlementairecenselesoutenir.La procduredelamotiondeconfianceestgnralementutiliseparun gouvernementquisesentcontestouquiaconnuunecriseinterne, etquiveutobtenirunvotedeconfiancedelapartdesamajoritafin deconfirmeroudertablirsalgitimitousacohsion.Laprocdure passeparledptdunemotiondeconfianceauseinduparlement devantlequellegouvernementestpolitiquementresponsable;elle peuttreutilisetoutmomentencoursdelgislature.Levotesur lamotionnepeutintervenirmoinsde48heuresaprssondpt;il estprcddundbatparlementaire.Lamotionestadoptesila majoritabsoluedesmembresduparlementvoteensafaveur;le gouvernementpoursuitalorssamission.Silaconfianceestrefuse lamajoritabsolueparleparlement,legouvernementest dmissionnairedepleindroitetdoitdonctreremplac.Auniveau fdral,silaChambredesreprsentants,aprsavoirrejetune motiondeconfiance,neproposepasauRoiunsuccesseurauPremier

ministredansundlaidetroisjourssuivantlevotederejet,leRoi peutdissoudrelaChambre,cequiprovoquedeslectionsanticipes. SilaChambreproposeunsuccesseurauPremierministredansle dlaidetroisjours,leRoinommecesuccesseurPremierministreetle chargedeformerunnouveaugouvernement.Auniveaudesentits fdres,olaConstitutionnepermetpasdorganiserdeslections anticipes,legouvernementestdmissionnairedslerejetventuel delaconfiance,leparlementdevantdsignerunnouveau gouvernement.Laprocduredelaquestiondeconfiancepeuttre employeparlegouvernementfdraldevantlaChambre.Ellepeut aussitreemployeparlesgouvernementsdelaRgionwallonne,de laRgiondeBruxellesCapitale,delaCommunautfranaise,dela CommunautflamandeetdelaCommunautgermanophonedevant lesparlementscorrespondants.Ellepeutenfintreemployeparle collgedelaCommissioncommunautairefranaise(COCOF)devant lAssembledelaCommission,danslecadredelexercicedes comptencestransfresparlaCommunautfranaise.Sile gouvernementdelaRgiondeBruxellesCapitaleestamen dmissionnersuiteaurejetdunemotiondeconfiance,son remplacemententraneipsofactoleremplacementdesmembresdes collgesdestroiscommissionscommunautairescomptentes Bruxelles;inversement,silecollgedelaCommission communautairefranaiseestamendmissionnersuiteaurejet dunemotiondeconfiance,sonremplacemententraneipsofactole remplacementdesmembresfrancophonesdugouvernementdela RgiondeBruxellesCapitale,cesdeuxtypesderemplacements valantpourlessecrtairesdtatrgionauxcommepourlesministres oupourleministreprsident.Indpendammentdelaquestionde confianceproprementdite,onparledevotedeconfiance proposdelatraditionquivoitlesgouvernements(fdral,rgionaux etcommunautaires)prsenterunedclarationgouvernementaleen dbutdelgislatureoulorsdunerentreparlementaire, prsentationsuiviedunvotedelassemblequipermetdevrifier quelegouvernementdisposedelaconfiancedecelleci.

Motionde mfiance

Mcanismepermettantuneassemblederenverserunexcutif,ou deremplacerunoudesmembresdunexcutifcontreleurgr,sans provoquerdlectionsanticipes.Cemcanismepermetdetirerles leonsdunecrisepolitiquesansdissoudrelassembledevant laquellelexcutifestresponsable.Actuellement,ilpeuttreemploy auniveaudelAutoritfdrale,descommunauts,desrgionsetde laCommissioncommunautairefranaise(dansleseulcadrede lexercicedescomptencesquiluiontttransfresparla Communautfranaise).Ilpourraittreprochainementintroduit, linitiativedecertainesrgions,pourlecollgedesbourgmestreet chevinsoupourlecollgeprovincial.Lamotiondemfiancedoit prsenterunsuccesseurlexcutifoutoutmembrevisparla mfiance.Lassemblequisouhaiterenverserouremanierlexcutif doitdonctrouverunaccordsurunenouvellequipeousurunou plusieursremplaants:cestlaraisonpourlaquelleonparleausside mfianceconstructive,expressionempruntelAllemagne.La motiondoittresoumiseauvotedelassemble.Levotesurla

motionnepeutintervenirquaprsundlaide48heuressuivantle dptdelamotion.Silamotiondemfianceestadopte,la dmissiondelexcutifoudecertainsdesesmembresest automatique,demmequestautomatiquelinstallationdunnouvel excutifouderemplaantsdesmembresviss.Lesrglesdcritesci dessussontcependantlgrementdiffrentesauniveaufdral,o: ilnestpaspossiblederemplacerparcettevoieunouquelques membresdugouvernementfdral,ceuxcitantnommset rvoqusparleRoi.Lamotiondemfiancenepeutviserquele gouvernementtoutentier,etdsigneseulementlenomdun successeurauPremierministre,quiproposeraensuiteauRoilenom desministresetdessecrtairesdtatnommer;lamotionnedoit pasncessairementtreconstructive,cestdireproposerun successeurauPremierministre.Siuntelsuccesseurnestpas dsign,leRoipeutdissoudrelaChambredesreprsentantset provoquerainsideslectionsanticipes.Ilexistegalementdes rglespropreslaRgiondeBruxellesCapitale,destinesprotger laminoritnerlandophone.Unemotiondemfiancedirigecontre legouvernementbruxelloisdanssonensembledoittreadoptela majoritdanschaquegroupelinguistiqueduParlementbruxellois, tandisquunemotiondemfiancedirigecontreunouplusieurs ministres(leministreprsidentexcept)doittreadopteparle groupelinguistiqueauquelleoulesministresappartiennent.Le mcanismedelamotiondemfiancenapasencoretutilisen Belgique.UnmcanismesimilaireexisteauniveauduParlement europen.Unemotiondecensureadoptelamajoritdesdeux tiersdessuffragesexprimsetlamajoritdesmembresdu ParlementeuropencontraintlaCommissioneuropennela dmissioncollective.Unetellemotionnestpasconstructive,cest direquelaParlementneproposepasdesuccesseur(s).Acejour, plusieursmotionsdecensureonttdposesmaisaucunenat adopte.

Mouvement ouvrierchrtien (MOC)

Organedecoordinationfrancophonedunensembledemouvements militantsetdorganisationsdeservicesdumondechrtien.Le Mouvementouvrierchrtien(MOC),commesonquivalentflamand lAlgemeenChristelijkWerknemersverbond(ACW),fdredes associationsautonomesauxquellessontaffilislesmembres.LeMOC etlACWcomprennenttroisorganisationsencoretabliessurleplan national:lAlliancenationaledesmutualitschrtiennes(ANMC),la ConfdrationdessyndicatschrtiensdeBelgique(CSC)etlegroupe financierARCO.LeMOCetlACWcomprennentaussides organisationsmilitantesreconnuescommeorganismesdducation permanenteautonomessurleplancommunautaire;duct francophoneilsagitdeViefminine,desquipespopulairesetdela Jeunesseouvrirechrtienne(JOCJOCF).Depuis1946,lesailes flamandeetfrancophoneduMOCACWontuneexistencepropre. Dabordsouslautoritdunbureaunational,ellessesont progressivementdistancies.LepremiercongrsduMOCwallondate de1961.En1972,leMOCseprononcepourlepluralismepolitiqueet cresonpropresecrtariatpolitique.En1982,iltentesanssuccsde constituersonpropremouvementpolitique,Solidaritet

participation(SEP).Iladoptedenouveauxstatutsen1991.Parmiles initiativesduMOC,oncomptelorganisationdesSemainessociales wallonnesetlacrationdeplusieursorganismesdducation,de rechercheetdenseignement:leCentredinformationetdducation populaire(CIEP)en1961,lInstitutsuprieurdecultureouvrire (ISCO)en1962,laFondationTravailUniversit(FTU)en1967etla Facultouvertedepolitiqueconomiqueetsociale(FOPES)en1973. LeMOCditelepriodebimensuelDmocratie.SiteduMOC

Mutualit

Institutiondusecteurnonmarchandaffiliantlesassurssociauxdans lecadredelassurancesoinsdesantetinvalidit.Dessocits dassistancemutuellefurentcresdslemilieuduxixesicle.Elles assuraientunsoutienleursmembreslorsquilstombaientdansle besoincausedelamaladie.Laloidu23juin1894leurapermis dtrereconnuessouscertainesconditionsetdebnficierde subventions.Ellessesontregroupesenfdrationsouenunionsde faonpouvoirassurercertainsrisqueslourds.Ontainsi successivementvulejourlAlliancenationaledesmutualits chrtiennesen1906,lUnionnationaledesmutualitsneutresen 1908,lUnionnationaledesmutualitssocialistesen1913,laLigue nationaledesmutualitslibresdeBelgiqueen1914etlUniondes mutualitsprofessionnellesen1920.Cesorganisationssontissues dinitiativesnesdanslesdiffrentsmondesidologiquesetont fortementcontribulapilarisationdelasocitbelge.Ilexisteun organismeauquelpeuventsadresserlespersonnesquisouhaitent saffilierunorganismeofficiel,laCaisseauxiliairedassurance maladieinvalidit(CAAMI),quiestuneinstitutionpubliquede scuritsociale(IPSS).Lesmutualitssontrgiesparlaloi6aot 1990relativeauxmutualitsetauxunionsnationalesdemutualits. Cetteloidfinitlesmutualitscommedesassociationsdepersonnes physiquesqui,dansunespritdeprvoyance,dassistancemutuelleet desolidarit,ontpourbutdepromouvoirlebientrephysique, psychiqueetsocial.Ellesexercentleursactivitssanspoursuivrede butlucratif.Lesmutualitsdoiventavoirunservicequiapourbut: laparticipationlexcutiondelassuranceobligatoiresoinsdesant etindemnits;linterventionfinancirepourleursaffilisetles personnesleurcharge,danslesfraisrsultantdelaprventionet dutraitementdelamaladieetdelinvalidit,ouloctroidindemnits encasdincapacitdetravailoulorsqueseproduitunesituationen vertudelaquellelebientrephysique,psychiqueousocialpeuttre encourag;loctroidaide,dinformation,deguidanceet dassistanceenvuedepromouvoirlebientrephysique,psychique etsocial,entreautresparlaccomplissementdesesmissions.Les mutualitsdiffrentdessocitsdassurancescommercialespar lapplicationdunprincipedesolidarit.Ellesappliquentleconcept demutualisationdurisque:chaqueadhrentpaieunecotisation dontlemontantestindpendantdesonrisquepersonneldetomber maladeetbnficiedesmmesservicesquetoutautreadhrenten casdemaladie.Lesmembresdesassemblesgnralesdes mutualitssontluslorsdeslectionsmutualistesquisedroulent touslessixans.LesmutualitssontcontrlesparlOfficede contrledesmutualits.Lescinqunionsmutualistescitessont

associesaveclaCAAMIetlaCaissedessoinsdesantdelaSNCB pourformerleCollgeintermutualistenational(CIN).LeCIN reprsentelatotalitdelapopulationdesassurssociaux.Voiraussi: INAMIAlliancenationaledesmutualitschrtiennesUnionnationale desmutualitsneutresUnionnationaledesmutualitssocialistes UnionnationaledesmutualitslibralesUnionnationaledes mutualitslibresCaisseauxiliairedassurancemaladieinvalidit

Ngociationsociale

Modededcisionparticulierdesrelationscollectivesdetravail, ctdesmcanismesdeconsultationetdeconcertation.La ngociationsocialeseprsentehistoriquementcommeunmodede rgulationdesconflitscollectifsdutravail.Aprslabolitiondudlit decoalitionen1867,lesgrvesetleslockoutseterminrentdeplus enplusfrquemmentpardesngociationsentredesreprsentants detravailleursorganissensyndicatsetleschefsdentreprisesisols oureprsentsparuneorganisationpatronale.Cesngociations dbouchentsurlaconclusiondaccordsappelsconventions collectives.Lespratiquesdengociationsocialeconnurentunessor partirde1919,aveclacrationdespremirescommissionsparitaires etlareconnaissancedesdlgationssyndicalesparladirectionde certainesgrandesentreprises.Aujourdhui,langociationsociale connatunhautdegrdinstitutionnalisation.Elleestorganisedans lesecteurprivparlaloidu5dcembre1968surlesconventions collectivesdetravailetlescommissionsparitaires.Cetteloiconfieau Conseilnationaldutravail(CNT)lamissiondeconcluredes conventionscollectivesdetravailquisappliquentlensembledes travailleursdusecteurpriv.Danslesentreprises,ladlgation syndicaleesthabilitengocierdesconventionscollectivesavecle chefdentreprise.Langociationdelaccordinterprofessionnela longtempseulieuquantelleendehorsdetoutcadrelgal, conventionneloupolitique.Cependant,autermedunevolution marqueparlinterventiondugouvernementpourlimiteroubloquer lalibrengociationdessalaires,langociationsalarialeest aujourdhuiorganiseparlaloidu26juillet1996relativela promotiondelemploietlasauvegardeprventivedela comptitivitquiprvoitquelaccordinterprofessionneljoueunrle dencadrementdesngociationssectorielles.Langociationsociale portesurunvasteensembledesujetsdontleniveaudessalaires,leur liaisonlindex,laduredutravail,laformationprofessionnelle, certainesmodalitsdescuritdemploi,letravailintrimaire,etc. Danslesecteurpublic,langociationsocialeestorganiseparlaloi du19dcembre1974organisantlesrelationsentrelesautorits publiquesetlessyndicatsdesagentsrelevantdecesautorits.Les protocolesconsignantlesrsultatsdelangociationpeuventtre signsdiffrentsniveaux:auniveaugnralcommunlensemble desservicespublics(programmationintersectorielle)ainsiquedans lesorganesdengociationinstitusauxautresniveauxdepouvoir (communauts,rgions,provincesetcommunes)etdansles diffrentesadministrations(ministresetparastataux).Voiraussi consultationetconcertationconomiqueetsociale

Officedecontrle desmutualitset desunions nationalesde mutualits(OCM)

Autoritdecontrlebelgecomptentepourlesmutualitsetles unionsnationalesdemutualits.Lesorganismesfinancierssont contrlsparlAutoritdesservicesetmarchsfinanciers(FSMA).Un organismedummetypeatcrpourlesmutualitsetlesunions nationalesdemutualitsparlaloidu6aot1990relativeaux mutualitsetauxunionsnationalesdemutualits.LOfficede contrledesmutualitscrparcetteloiestunorganismedintrt publicplacsouslatutelleduministredesAffairessociales.LOCM veillecequelesservicesetactivitsinstaursparlesmutualitset lesunionsnationalessoientconformesauxdispositionsdelaloi, notammentdupointdevuedurespectdesrglesadministratives, comptablesetfinanciresquisimposentelles.Uneloide1993a introduitdesexigencesnouvellesconcernantlaresponsabilit financiredesmutualits.Unepartiedesfraisdadministrationleur estrembourseenfonctiondeleursprestationsdegestion.Un nouveaurgimederesponsabilisationfinancireestintroduiten matirededpensespourlessoinsdesant.LOCMestchargdu contrledelapplicationdecesdispositions.Ildisposeenoutredune vastecomptencedavisportantnotammentsurlamodificationdes statutsdesunionsnationalesetdesmutualitsetsurlagrmentdes servicesetactivitsorganissparcellesci.Iltablitannuellementun rapportsurlesactivitsetsurlasituationdesmutualitsetdes unionsnationalesenBelgique.Cerapportestdposparleministre detutelleauprsduParlementfdral. Organismedintrtpublicchargdencourageretdedvelopperla protectiondelamreetdelenfantenCommunautfranaise. LOfficedelanaissanceetdelenfance(ONE)atcrparundcret delaCommunautfranaisedu30mars1983.Ilsuccde,encequi concernelaCommunautfranaise,lancienneuvrenationalede lenfance.LOfficedelanaissanceetdelenfanceestunorganisme dintrtpublicdetypeB.CommelaCommunautfranaise,ilpeut agirdanslargiondelanguefranaiseetdanslargionbilinguede BruxellesCapitale.LesmissionsetlastructuredelONEontt rformesparundcretdu17juillet2002.LONEadeuxmissionsde servicepublic:1.Laccompagnementdelenfantdanssonmilieu familialetsonenvironnementsocial,missionquisetraduitpar lorganisationdeconsultationsprnatales,deconsultationspour enfantsetdelaccompagnementdomicile,ainsiqueparlesuivides quipesSOSEnfantsconventionnesaveclONE;2.Laccueilde lenfantendehorsdumilieufamilial,quisetraduitparlefait dagrer,desubventionner,decreroudegrerdesinstitutionset services,deleurfournirdelaideetdesconseilsetdelescontrler. LONEaaussidesmissionstransversales,dontlesoutienla parentalit,lducationlasant,laformationetlaccompagnement desacteursdeterrain,larecherche,etc.Nultrangeraumilieu familialdeviedelenfantnepeutorganiserlaccueildenfantsde moinsdedouzeansdemanirerguliresansledclarer pralablementlONEetsansseconformeruncodedequalitde laccueilarrtparlegouvernementdelaCommunautfranaise aprsavisdelONE.Desdispositionsplusrestrictivesencadrent

Officedela naissanceetde lenfance(ONE)

laccueildenfantsdemoinsdesixans,cetaccueiltantnotamment soumislautorisationpralabledelONEsurlabasedescritres quilprvoitetquelegouvernementaapprouvs.SilONEagrelui mmedesservices,etlefaisaitjusquavantlarformede2002sur basedesespropresrglementations,legouvernementdela Communautfranaisepeutdsormaisarrterlesconditions dagrmentetdesubventionnementdesservicesetinstitutions.La rformelimitedonclautonomiedelONE,quitaittrslargeet controverse.LONEemploieplusde1000agents,statutairesou contractuels,etbnficiedelapportdenombreuxbnvoles.Parmi lesressourcesfinanciresdelONE,ilfautciterlessubventions allouesparlaCommunautfranaiseetdautrespouvoirspublics,le produitdelaprestationdeservicesetlacontributionfinanciredes parentsoudetiersauxservicesorganissparlONE.LONEestgr parunconseildadministrationcomposdesixmembresnomms parlegouvernementdelaCommunautfranaise,selonune reprsentationproportionnellelimportancedesgroupespolitiques auParlementdelaCommunaut,extrmedroiteexclue.Sous lautoritduconseildadministration,lesservicesdelONEsont dirigsparunadministrateurgnralnommparlegouvernementde laCommunautfranaise.Leconseildadministrationet ladministrateurgnralveillentcequelONEexercesesmissions enrespectantlecontratdegestionconcluentreleconseiletle gouvernement.LecontrledelONEestexercpardeux commissairesdugouvernementdelaCommunautfranaise.Le gouvernementdelaCommunautapprouveleplancomptableainsi quelesrglesdvaluationetdamortissementdelONE.Sitede lONE

Officeflamandde lemploietdela formation professionnelle (VDAB)

Officeflamanddelemploietdelaformationprofessionnelle.Le VlaamseDienstvoorArbeidsbemiddelingenBeroepsopleiding(VDAB) estlorganismepublicchargduplacementdesdemandeurs demploidanslargiondelanguenerlandaise,etdelaformation professionnelledanslargiondelanguenerlandaiseetdansla rgionbilinguedeBruxellesCapitale.IlestlquivalentenFlandredu FOREMenWallonie,aveclaparticularitquiltendsesactivitsde formationprofessionnellelargionbruxelloise,tandisquedans cettergionleplacementdesdemandeursdemploiestorganispar lACTIRISetquelaformationprofessionnelleyrelveaussidun organismefrancophone,BruxellesFormationSiteduVDAB Institutionpubliquedescuritsocialechargedappliquerla lgislationsurlesallocationsfamilialesdestravailleurssalaris. LONAFTSatcrparlaloidu26juillet1960portant rorganisationdesorganismesdallocationsfamiliales.Ilapour missiondappliquerlalgislationquiconcernelesallocationsverses auxtravailleurssalarispourcompenserenpartielesfrais occasionnsparlefaitdavoirdesenfants.Cesprestationssont: lallocationdenaissanceetlaprimedadoption;lesallocations familialesordinairesetlesdiverssupplments(supplmentsdge, supplmentssociaux,supplmentspourhandicap);lesallocations dorphelin.SesrecettesproviennentdelOfficenationaldescurit

Officenational dallocations familialespour travailleurssalaris (ONAFTS)

sociale(ONSS).Laplupartdecesallocationssontpayesparles caisseslibresdallocationsfamilialesconstituesparlesemployeurs, auxquelleslONAFTSverselesfondsncessaires.Certainesallocations sontpayesdirectementparlONAFTS.Laccordinstitutionnelpourla siximerformedeltatdu11octobre2011prvoitletransfertaux communautsdesallocationsfamiliales,desallocationsdenaissance etdesprimesdadoption.Lorsquecetaccordseramisenuvre,ilest possiblequecetransfertaitdesrpercussionssurlesstructuresetles missionsdelONAFTS.Lemmeaccordinstitutionnelsupprimele Fondsdquipementsetdeservicescollectifs(FESC)quabrite lONAFTSetquisubventionnediffrentstypesdeprojetsdaccueil desenfants(accueilextrascolaire,accueildesenfantsmaladeset accueildesenfantsendehorsdesheuresnormalesdouverturedes institutionsdaccueil).Lecomitdegestiondelofficecomprend, outreleprsident,septreprsentantsdesorganisations demployeurs,septreprsentantsdessyndicatsetseptreprsentants desorganismesdedfensedelafamille.SitedelONAFTS

Officenationalde lemploi(ONEM)

Institutionpubliquedescuritsocialechargeduversementdes allocationsdechmageetdeprpension.LONEMestlinstitution publiquedescuritsocialequigrelabranchechmagedela scuritsocialedestravailleurssalaris.Ilmetenuvrelalgislation surlassurancechmageetlesautreslgislationsquisesont dveloppesdanslecadredelaluttecontrelechmage.Ilestdirig parlecomitdegestion,composdeladministrateurgnraletde ladministrateurgnraladjoint,dunnombregaldereprsentants dessyndicatsetdesorganisationspatronales,etdedeux reprsentantsdugouvernementfdral.LONEMreoitles demandesdallocationsdechmage,deprpensionetdinterruption decarrireainsiquelesdemandesdallocationsdetravailverses danslecadreduprogrammederinsertionprofessionnelledes demandeursdemploi(Activa).Ildlivrelesattestationsenvuedun engagement.SesressourcesfinanciresproviennentdelOffice nationaldescuritsociale(ONSS),duquelilreoitlesmontants ncessairesaupayementdesallocations.Cellescinesontverses auxintresssparlONEM,maisbiensoussoncontrleparleurs organismesdepayement,cestdirelescaissessyndicalesde payementdesallocationsdechmageetlaCaisseauxiliairede paiementdesallocationsdechmage(CAPAC).LONEMvrifie lexactitudedesdossiersindividuelssurlabasedunchantillonnage. Ilcontrlegalementlespaiementseffectusparlesorganismesde paiement.Laccordinstitutionnelpourlasiximerformedeltatdu 11octobre2011prvoitletransfertauxrgionsdunenouvelle comptencequiconcernelemploi(lecontrledeschmeurs). Lorsquecetaccordseramisenuvre,ilestpossiblequecetransfert aitdesrpercussionssurlesmissionsdelONEM.Sesservices mettentladispositiondupublicdesbrochuresdinformationetdes documentssurlarglementationduchmage.Ilpubliedes statistiquessurlechmage.SiteinternetdelONEM

Officenationalde scuritsociale (ONSS)

Organismecentraldeperceptiondescotisationsdescuritsociale. LONSSoccupeunepositioncentraledansledomainedelascurit sociale.Cestparluiquetransitelaquasitotalitdescotisations socialesduesparlesemployeursetlestravailleursdessecteurspublic etpriv,ainsiquelinterventiondelAutoritfdraledansle financementdelascuritsociale.Ilatcrparlarrtloidu28 dcembre1944.LONSSperoitlescotisationsqueluidoiventles employeursainsiquelescotisationspersonnellesdestravailleurs.Ces cotisationsconstituentlesalaireindirectdestravailleurs,ouencorela partsocialisedecessalaires.Ellescontribuentaufinancement desdiffrentesbranchesdelascuritsociale.LONSSrpartitses recettesentrelesinstitutionspubliquesdescuritsocialequigrent cesdiffrentesbranches:lInstitutnationaldassurancemaladie invalidit(INAMI),lOfficenationaldelemploi(ONEM),lOffice nationaldespensions(ONP),leFondsdesaccidentsdutravail(FAT), leFondsdesmaladiesprofessionnelles(FMP),lOfficenational dallocationsfamilialespourtravailleurssalaris(ONAFTS)etlOffice nationaldesvacancesannuelles(ONVA).Ilassurelagestion financireglobaledelascuritsocialesouslautoritdesonorgane dirigeant,leComitdegestiondelascuritsociale,compos paritairementdereprsentantsdesorganisationsdemployeurset dessyndicats.LONSSestchargdercuprerlescotisationsauprs desemployeursendfautdepaiementainsiquedlaborerdes statistiquessurlestravailleurssalaris.Lesstatistiqueslesplus importantessontpubliesdansdesbrochuresspcifiquesetdansle rapportannueldelONSS.SitedelONSS Institutiondescuritsocialechargedupaiementdestravailleurs salarisetdesindpendants.LOfficenationaldespensionsatcr parlarrtroyaln513du27avril1987.Ilestgrparitairementpar desreprsentantsdesorganisationsdemployeursetdessyndicats. LONPrassemblelesdonnessurlacarriredesfuturspensionnset tablitquelsdroitsdepensiononttconstitusaufildelacarrire. Ilenvademmepourlapensiondesurvie,cestdirelapension queleconjointsurvivantpeutobtenirsurlabasedelactivitdu conjointdcd.LONPassurelepaiementdetouteslespensions quilattribuedanslecadredesrgimesdepensionsdestravailleurs salarisetdesindpendants.Ilpaiegalementlesindemnits prvuesdanscertainsrgimesdaidesociale:lagarantiederevenu auxpersonnesges(GRAPA)etlesallocationsdaidesocialepour handicaps.LONPinformelesassurssociauxdesrglesdoctroiet depaiementdesprestationsaumoyendebrochuresdinformation. Voiraussi:scuritsocialesitedelONP Entreprisepubliqueautonomedontlamissionestdeprotgerses clientscontrelesrisqueslisauxtransactionsinternationales.Cren 1921,aulendemaindelaPremireguerremondiale,comme instrumentpublicquiassureraitessentiellementlesrisquespolitiques etpermettraitderelancerlesexportations,lOfficenationaldu Ducroireconsacrelaplusgrandepartiedesesactivitslassurance crditlagrandeexportation,cestdirequilcouvrelesrisqueslis

Officenationaldes pensions(ONP)

Officenationaldu Ducroire(Ducroire)

auxventescrditdesentrepriseseuropennesetdeleursfiliales, verslespaysrisques(paysnonmembresdelOrganisationde cooprationetdedveloppementconomiques(OCDE)etpaysayant rcemmentadhrcetteorganisation).LeDucroireestgalement habilitcouvrirlesrisquesdechange,intervenirdansle financementdesexportationsetexercerpourlecomptede lAutoritfdraletoutemissionquecelleciluiconfieraitenmatire technique,financireoudereprsentation.Ilparticipeenfin dautresinstrumentsfdrauxducommerceextrieurtelsque FinexpoetlaSocitbelgedinvestissementinternational(SBI).Suite larformedeltatde2001,leDucroireresteeneffet,aveclaSBI, filialedelaSocitfdraledeparticipationsetdinvestissement (SFPI),leseulorganismefdralenmatiredecommerceextrieur. LesobligationsassumesparleDucroirebnficientdelagarantiede ltat,saufsilsagitdactivitsexercesdefaonhabituelleetsans soutienpublicpardesassureurscrditprivs(aveclesquelsilentre alorsenconcurrence).Lorsquelimportancedesrisquesdpasseses proprescapacitstechniques,leDucroirepeutintervenirpourle comptedirectdelAutoritfdrale.Pourunefractiondeses activits,leDucroirecdeaumarchdelarassuranceunepartdes risquespolitiquesetcommerciauxassumssurtouslespays.Ilest ainsienmesuredquilibrersesrisques.LOfficenationalduDucroire estuneentreprisepubliqueautonomeconformmentlaloidu31 aot1939surlOfficenationalduDucroireetlaloidu16mars1954 relativeaucontrledecertainsorganismesdintrtpublic.Ntant pasvisparlaloidu21mars1991portantsurlarformedecertaines entreprisespubliquesconomiques,ilnestcependantpassoumis lasignatureduncontratdegestion.Enseptembre2004,afindese conformerlarglementationeuropennesurlalibralisationdu secteurdelassurancecrdit,lOfficenationalduDucroireapatronn laconstitutiondunefilialededroitpriv,laSADucroire,pourcequi concernelesrisquesqualifisdecessibles,duneduredemoinsde deuxansetsansgarantiedeltataffrentsdesdbiteurstablis dansunpaysmembredelOCDE.Cettesocit,quiarcuprune partieduportefeuilledelOfficenationalduDucroire,sedveloppe actuellementsurlesmarchsfranaisetnerlandais.Enfvrier2011, suitelaplaintedunconcurrent,uneenquteatouverteparla CommissioneuropenneenvuedesavoirsilaSADucroireabnfici dunsoutiencontraireauxrgleseuropennesdeconcurrence. LOfficenationalduDucroireseconsacrepoursapartdsormais uniquementlassurancedesrisquesplusdedeuxans.Auniveau international,lOfficenationalduDucroireestassociauxactivits menesdanslecadredelUnioneuropenne,delOCDEetduClub deParisetilestmembredelUniondeBerne(Unioninternationale dassureursdescrditsetdesinvestissements).Ilaainsisouscrit desengagementsnationauxetinternationauxenmatire denvironnement(auniveaudelUnioneuropenneetdelOCDE),de corruption,dendettementetdenormessociales(auniveaude lOCDE).SiteduDucroire

Officergional bruxelloisde lemploi(ORBEM) Officewallondela formation professionnelleet delemploi (FOREM)

AnciennomdeActiris.VoirActiris

Organismepublicchargduplacementdesdemandeursdemploiet delaformationprofessionnelledanslargiondelanguefranaise.Le FOREMappliquelapolitiquedugouvernementwallonenmatire demploi,encecomprislaformationprofessionnelle,matiredela comptencedelaCommunautfranaisedontlexerciceat transfrlaRgionwallonneetlaCOCOF,quiacrceteffet BruxellesFormation.Sescomptencessontlimiteslargionde languefranaise.DanslapartiegermanophonedelaWallonie,le placementetlaformationprofessionnelleonttconfisun organismecommunautaire,lArbeitamtderDeutschsprachigen Gemeinschaft(ADG).LeFOREMestunorganismeparargionalplac souslatutelledugouvernementwallon.Ilestgrparitairementpar desreprsentantsdesorganisationspatronalesetsyndicales.Le contratdegestion20112016atsignle13septembre2011parle Gouvernementwallonetlespartenairessociauxreprsentsau ComitdegestionrorganiseleFOREM.Ilseracomposdequatre directionsgnrales:ladirectiongnraleEmploicomprendles servicesdirectementaccessiblesauxdemandeursdemploietaux employeursenvuederaliserlaccompagnementdesdemandeurs demploietrpondreauxbesoinsderecrutementdesemployeurs; ladirectiongnraleFormationraliselesactivitsdeformationet didentificationdescomptenceslgarddesdemandeursdemploi accompagns;ladirectiongnraleSupport,auservicedesautres directionsgnrales;ladirectiongnraleRgisseurorganiserala priseenchargepardesoprateursexternesdedemandeursdemploi accompagns.LeFOREMcomprendraaussideuxservicesgestions distinctes:lunpourlefinancementetlesubventionnementde certainsdispositifspublics;lautreencadreralescomits subrgionauxdelemploietdelaformation.SiteduForemsitede lADG Normejuridique,devaleurquasigalelaloifdrale,adoptepar leParlementbruxelloisouparlAssembledelaCommission communautairecommune.Nomdonncertainesdcisionsde justice.Uneordonnanceestunenormegnraleetimpersonnelle adopteparleParlementbruxelloisouparlAssembleruniedela Commissioncommunautairecommunedanslecadredeleurs comptencesmatriellesetdansleslimitesdeleurcomptence territoriale.Lesordonnances,delammemanirequeleslois fdralesetlesdcrets,ontforcedeloi.Uneordonnancenepeut treappliqueparlesjuridictionssiellenestpasconformela Constitutionetlaloispcialerelativeauxinstitutionsbruxelloises du12janvier1989.Llaborationduneordonnancesuitunparcours comprenantplusieurstapes.UnouplusieursmembresduParlement bruxelloisetdelAssembleruniedelaCommissioncommunautaire communedposentunepropositiondordonnancesurlebureaudu

Ordonnance

prsidentdeleurassemble.Lapropositiondordonnanceest accompagnedesdveloppementsdanslesquelssontexpossles objectifsdutextesoumislassemble.Lassembledoitse prononcersurlapriseenconsidrationdecetteproposition dordonnance,cequiconstituegnralementuneformalit.Le gouvernementbruxelloisetlecollgerunidelaCommission communautairecommunepeuventquanteuxdposerunprojet dordonnance.Leprojet(oulaproposition)dordonnanceestensuite examinparlacommissionparlementairecomptente.Aprs discussion,lacommissionadopte,amendeourejetteletextepropos parunvotesurchaquearticleetparunvotesurlensembledutexte. Letexteestensuiteexaminensanceplnire.Celleciadopte, amendeourejetteleprojetoulapropositiondordonnanceparun votesurchaquearticleetparunvotesurlensembledutexte.Dans certainesmatiresrelativesauxlimitesdescommunesetaustatutde leursinstitutionsetdeleursmandataires,lespropositionsetprojets dordonnancedoivent,pourtreadopts,recueillirlamajorit absoluedesvoixdesparlementairesprsentsainsiquelamajorit absoluedanschacundesdeuxgroupeslinguistiques.Siunetelle majoritnepeuttrerunie,unsecondvoteintervient,auplustt30 joursaprslepremier.Danscecas,lordonnanceestadoptesielle recueillelamajoritabsoluedesvoixdesparlementairesprsentset untiersaumoinsdesvotesdanschacundesdeuxgroupes linguistiques.toutmomentdelaprocdure,leprsidentde lassemblepeutdemanderauConseildtatderemettreunavissur letexteencoursdexamen.Ilesttenudedemanderuntelavissiun tiersdesmembresdesonassembleledemandeousilamajoritdes membresdungroupelinguistiqueledemande.Ilnestparcontrepas obligdedonnersuiteunetelledemandesiellemanedune commission(mmesilescommissairessontunanimes).Unetelle demandedavisauConseildtatsuspendlaprocdureencours durantlexamenensanceplniremaispasdurantlexamenen commission.Cellecinepeuttoutefoisconcluresestravauxavant davoirprisconnaissancedelavisduConseildtat.Parailleurs,la procduredadoptionduneordonnancepeuttresuspendueparle mcanismedelasonnettedalarme.Letexteadoptesttransmisau gouvernementbruxelloisouaucollgerunidelaCommission communautairecommuneafinquillesanctionneetlepromulgue. LordonnanceestensuitepublieauMoniteurbelge.Elleentreen vigueurlejourdtermindansletexteou,dfaut,dixjoursaprssa publication.Certainesordonnancesontunstatutparticulier.Afinde prserverlerleinternationaletlafonctiondecapitaledeBruxelles ,lesautoritsfdralespeuventexerceruncontrlesurles ordonnancesadoptesdanslesmatiressuivantes:lamnagement duterritoire,lurbanisme,lestravauxpublicsetletransport.Dansces domaines,leRoipeut,pararrtdlibrenConseil

Ordre

Organismechargdencadrerlexercicedecertainesprofessions librales.Lesordresprofessionnelssontleshritierslointainsdes corporationsdelAncienRgimequiavaientleprivilgede rglementerleurprofessionsansinterventionextrieure.Bien quayantdesmissionsbeaucouppluslimites,ilssubsistentencore

dansplusieursprofessionslibrales:lOrdredesmdecins;lOrdre desmdecinsvtrinaires;leNederlandstaligeOrdevan Dierenartsen(Ordrenerlandophonedesvtrinaires);lOrdredes pharmaciens;lOrdredesarchitectes;lOrdredesbarreaux francophonesetgermanophones;lOrdrefranaisdesavocatsdu barreaudeBruxelles;leNederlandseOrdevanAdvocatenbijde BalieteBrussel(Ordrenerlandaisdesavocatsdubarreaude Bruxelles);lOrdevanVlaamseBalies(Ordredesbarreaux flamands).Linscriptionautableaudelordreestuneconditionde lexercicedecesprofessions.Lordreestconstitudelensembledes membresdunecirconscriptionadministrativeoujudiciaire.Ilya doncunordreparprovinceoupararrondissementpourchaque profession.Chezlesvtrinairesetlesavocats,lordreprofessionnel estscindsurleplanlinguistique.LordreestrgiparunConseilde lOrdrequiajuridictionsursesmembres,quilontlu.Samission consistedefaongnraletabliretmaintenirlesrglesde dontologieprofessionnelle,veillerlhonneur,ladiscrtionet ladignitdesmembresdanslexercicedeleurprofessioneten rprimerventuellementlesmanquements.Lesordressont galementchargsdedonnerdesavissurdesquestionsde dontologie,quecesoitdinitiativeoulademandedespraticiens inscritsleurtableau.Cesavissontsoumislapprobationpralable duconseilnational.Lexistencedesordresprofessionnelsestparfois contestepourleuropacitetleurattachementuncertain corporatisme,illustrparlefaitquelajusticeyestrendueentrepairs surlesquestionsdontologiques.Certainsordrespourraienttre amensdisparatredanslecadredunenouvellephasede libralisationdesservicesprojeteparlUnioneuropenne.Ces organismessonteneffetconsidrscommedesobstacleslalibre circulationdesservicesdanslemarchintrieur.SitedelOrdredes mdecinssitedelOrdrefranaisdesavocatsdeBruxellessitede lOrdredespharmacienssitedelOrdredesarchitectessitedelOrdre desbarreauxfrancophonesetgermanophonessitedu NederlandstaligeOrdevanDierenartsensiteduNederlandseOrde vanAdvocatenbijdeBalieteBrusselsitedelOrdevanVlaamse Balies

Organisation demployeurs

Interlocuteurdessyndicatsdanslesrelationscollectivesdetravail. Lesorganisationspatronalesengagesaveclessyndicatsdansles diversespratiquesderelationscollectivesdutravail(ngociation, consultation,concertation),ouquisigentdanslescomitsde gestiondesinstitutionspubliquesdescuritsociale,sontappeles plusprcismentorganisationsdemployeurs,carelles reprsententlesentreprisesentantquellesemploientdupersonnel. Lesorganisationsdemployeursetlessyndicatssontleplussouvent reprsentssurunebaseparitaire.Ilexisteunevarit dorganisationsdemployeur,selonquellessontstructuressurle planprofessionnelouinterprofessionnelousurleplannationalou rgional.

Organisationde cooprationetde dveloppement conomiques (OCDE)

Organisationintergouvernementaledecooprationconomique rassemblantdespaysfortementindustrialiss.LOrganisationde cooprationetdedveloppementconomiques(OCDE)asuccden 1961lOrganisationeuropennedecooprationconomique (OECE)quiavaittcreen1948pouradministrerlaideamricaine octroyeaprslaSecondeguerremondialedanslecadreduPlan Marshall.En2012,locdecompte34paysmembres,reprsentantles conomieslesplusdveloppes:ilsproduisent80%deschangeset investissementsmondiaux.Sesobjectifsprincipauxsontlacroissance conomiqueetcommerciale,etlastabilitfinancire.Elleveilleaussi cequeladimensionenvironnementalesoitpriseencomptedans lespolitiquesdedveloppementconomiqueetsocial.LOCDEna pasdepouvoirdcisionnel:elledictedesdcisionsetdes recommandationsladressedesesmembres.Elleposegalement undiagnosticassortiderecommandationsdanslestudesquelle conduit.Cellescisontsoitdestudestransversalesconsacresun sujetdepolitiqueconomique,socialeoufinancire,soitdestudes consacres,annuellement,lasituationglobaledechaquepays membre.Lesrecommandationsdelocdenesontpascontraignantes, maisexercentuneinfluencecertainesurlaconduitedespolitiques desgouvernementsdestatsmembres.Lesinterprtationsdivergent quantaudegrdecetteinfluence:certainsestimentquelocdenest quunforumdeconcertationsanspouvoir,dautresvoientdans locdeunchevaldebatailledelultralibralismeanglosaxon,capable dorienterdanscesenslespolitiquesconomiquesdesesmembres. Parailleurs,locdepeutservirdecadrellaborationdaccords formels:parexemple,laconventiondeluttecontrelacorruption (1997).LOCDEestunesourceimportantededonnesstatistiquesen matireconomique,socialeetfinancire.Lesorganesdelocdesont :leconseil:ilsecomposedunreprsentantparpaysmembreet dunreprsentantdelaCommissioneuropenne.Ildlibrepar consensus;lesecrtariat:ilregroupeprsde2500agentschargs deconduirelestudesdelOrganisation.sattesetrouveun secrtairegnral;lescomits:aunombredenviron250,cesont descomitssectorielsquiregroupentlesreprsentantsdespays membres(issusdeladministration)pourdbattredelaction publiquedansdesdomainesprcistelsquel'conomie,l'emploi, l'ducationoulesmarchsfinanciers.LesigedelocdeestParis. Sitedelocde Organisationinternationalequiorganiseunecooprationentrela quasitotalitdespaysdumonde.LesNationsuniessontnesde lalliancedespaysenguerrecontrelAllemagne,lItalieetleJapon pendantlaSecondeguerremondiale.En1945,laconfrencedeSan Franciscoarunilesreprsentantsde50paysquiontlaborla ChartedesNationsunies.LONUatmisesurpiedle24octobre 1945,avecpourpremiremissionlemaintiendelapaixetdela scuritinternationale.Pourremplircetobjectif,lonudispose notammentdeforcesdemaintiendelapaix,constituesdeforces militairesmisesdispositionparlestatsmembrespourdesmissions spcifiques:lescasquesbleus.Lesmissionsdelonusesonttendues

Organisationdes Nationsunies (ONU)

aufildesans.En1948,lAssemblegnraledelonuaadoptla Dclarationuniverselledesdroitsdelhomme.Ledveloppement,la protectiondelenvironnement,lasant,lasauvegardedupatrimoine cultureldelhumanitsontquelquesunsdesaxesdetravaildes Nationsunies.Pourremplircesobjectifs,desinstitutionsspcifiques onttmisessurpied,tandisquedautresinstitutionsexistantes taientrattacheslonu.Lesprincipalessont:leFondsdesNations uniespourl'enfance(UNICEF);loit;lOrganisationmondialedela sant(OMS);lOrganisationdesNationsuniespourl'ducation,la scienceetlaculture(UNESCO);laBanquemondiale;leFMI; lOrganisationdesNationsuniespourlalimentationetlagriculture (FAO);lAgenceinternationaledelnergieatomique(AIEA); lOrganisationmondialedelapropritintellectuelle(OMPI).Le travailaccompliparlesinstitutionsspcialisesdelonuest considrable,etilprendlepassurlestravauxralissauseindelonu proprementdite,otantlecontexteinternational(40annesde guerrefroide)quelemodedefonctionnementdelorganisationont limitsonefficacitauniveaudelaprventionetdelarsolutiondes conflitsarms.Lesorganesdelonusont:lAssemblegnrale: touslespaysmembresysontreprsents.Lesdcisionsysontprises lamajoritsimpleoulamajoritdesdeuxtiers.LAssemble adoptedesrsolutionsquiontunegrandeforcemorale;leConseil descurit:organeresponsabledumaintiendelapaix,ilcomprend cinqmembrespermanents(Chine,tatsUnis,France,Grande BretagneetRussie)etdixmembrestemporaires(luspar lAssemble).Lesmembrespermanentsdisposentdundroitdeveto. LacompositionduConseilquirefltelasituationdumondeau lendemaindelaSecondeguerremondialeestactuellementremiseen question;lesecrtariat:organedegestiondelonu,ilestcompos defonctionnairesinternationaux,etdirigparunsecrtairegnral, lupourcinqansrenouvelablesparlAssemblegnrale.Le secrtairegnralincarnelonuauxyeuxdumonde;laCour internationaledejustice.Composede15jugeslusparlAssemble gnraleetleConseildescurit,ellesigeLaHaye.Lestatsse soumettentlibrementsonarbitrage;ilssontensuitetenusdese conformerauxdcisionsdelaCour;leConseilconomiqueetsocial etleConseildetutelle.Au1erjanvier2013,193payssontmembres delonu.Lesigedesorganesprincipauxdelonu(Assemble gnrale,Conseildescurit,secrtariat)setrouveNewYork.La sitedelonulesitedelaCourdejusticedeLaHayelesitedelunicef lesitedelunescolesitedelOrganisationdesNationsuniespour l'alimentationetl'agriculturelesitedeloms

Organisationdu Traitde lAtlantiquenord (OTAN)

AlliancemilitaireentrevingtsixpaysdEuropeetdAmriquedu Nord.Le4avril1949,dixtatsdEuropeoccidentale,lestatsUniset leCanadasignentWashingtonunaccordparlequelilssengagent organiserunedfensecommune:lOrganisationduTraitde lAtlantiqueNord(OTAN).Lalliancedevientalorslaprincipaleforce militairedelaplante,chargedeladfensedespaysdits occidentauxdurantlaguerrefroide.AprslachutedumurdeBerlin (1989),lerleetlacompositiondelotanvoluent.Lalliance intervientmilitairementdanslesguerresdesBalkansdurantles

annes1990etenAfghanistansuiteauxattentatsdu11septembre 2001,lestatsUnisayantinvoqu,pourlapremirefoisdans lhistoiredelorganisation,larticlecinqdutraitquiprvoitla solidaritencasdagression.LOTANslargitdixtatsdelancienne Europecentraleetorientaleen1999et2004.Lalliancesignedes accordsdecooprationaveclaplupartdestatseuropensnon membres.LOTANestlobjetdecritiquesquiestimentquelleestun instrumentdeladominationamricaineetquelleaperdusaraison dtreaveclafindelaguerrefroide.Laquestiondelamisesurpied dunedfenseproprel'Europeseposegalement,depuisque lUnioneuropennedveloppeunepolitiquededfenseetde scurit(PESD)danslecadredelapolitiquetrangreetdescurit commune(PESC).LOTANpossdeunedoublestructurede commandement.Lecommandementpolitiqueestassurparle ConseildelAtlantiqueNord,composdereprsentantsdetousles tatsmembres,quidcidentselonlemodeduconsensus,etparle secrtairegnraldelorganisation.Ilexistegalementune assembleparlementairedelotanquirunitrgulirementdes parlementairesdetouslestatsmembres.Lesigepolitiquede lotansetrouveBruxelles.Lecommandementmilitaireestinstall Mons.Sitedelotan

Organisation internationaledu travail(OIT)

Organisationinternationalequiapourobjectifd'laboreretde superviserlesnormesinternationalesdutravail.Fondeen1919par leTraitdeVersailles,lOrganisationinternationaledutravailest devenueuneinstitutionspcialisedusystmedesNationsunies.Au 1erjanvier2013,ellecompte185tatsmembres.LOITlaboredes conventionsinternationalesquidterminentlesnormesminimales respecterdansledomainedudroitsocial.Desprotocolessont galementlabors.Cesontdesaccordsd'ordretechniqueadopts pourprciserlesmodalitsd'applicationdecertainesconventions. L'OITmetgalementdesrecommandationsetfournitauxtats membresuneassistancetechnique.Au1erjanvier2013,l'arsenal normatifdel'oitcomprend396instruments:198conventions internationales,5protocoleset202recommandations.Les conventionsdeloitsontdestraitsinternationauxouvertsla ratificationdestatsmembres.Lesrecommandationssontdeslignes directricesnoncontraignantesquiconcernentsouventlesmmes sujetsquelesconventions.Parmilesconventionsinternationales, huitonttdsignescommefondamentalespourlesdroitsde lhomme.Cesconventionsfondamentalesdeloitconcernentla libertsyndicale,labolitiondutravailforc,lgalitetllimination dutravaildesenfants.Leurratificationparlestatsmembresest obligatoire.LOITmetenuvredesmcanismesdecontrledu respectdesconventionsratifiesparlestatsmembres.Parmiles institutionsinternationales,loitestlaseuletreorganisedefaon tripartite:gouvernements,organisationsd'employeursetde travailleursysontreprsents.Lesprincipauxorganesdeloitsont: laConfrenceinternationaledutravail,quirunitchaqueanneles dlgationsdespaysmembres.Chaquedlgationsecomposede deuxdlgusgouvernementaux,dunreprsentantdestravailleurs etdunreprsentantdesemployeurs.LaConfrenceadopteles

normesinternationalesdutravailetlitleConseildadministration; leconseildadministration,galementdecompositiontripartite,qui laborelespolitiquesdeloit.Iltientdeuxsessionsparan;le Bureauinternationaldutravail(BIT)quiestlesecrtariatpermanent deloit.Ildisposeduneadministration,etdebureauxdans40pays. sattesetrouveundirecteurgnrallupourcinqans.Lesigede loitsetrouveGenve(Suisse).Sitedel'oit

Organisation mondialedu commerce(OMC)

Organisationinternationaledictantdesrglesquirgissentle commercemondial.AprslafindelaSecondeguerremondiale,la volontdedvelopperleschangescommerciauxetdeleslibraliser pourviterunretourauprotectionnismedelavantguerreaconduit laconclusiondelAccordgnralsurlestarifsdouaniersetle commerce(GATT).Aufildecyclessuccessifsdengociations,leGATT aliunnombrecroissantdepaysetcouvertdeplusenplusde domaines.En1995,suiteauxaccordsdeMarrakech,ilsestinsr dansunenouvellestructurepermanente,lOrganisationmondialedu commerce(OMC).Audbut2013,lomccomptait159paysmembres. LOMCgrelesaccordscommerciauxexistantsetestlecadredela ngociationetdelaconclusiondenouveauxaccords.L'Organede rglementdesdiffrendsarbitrelesconflitsdenaturecommerciale entresesmembres.Lesprincipauxaccordsexistantssont:laccord gnralsurlestarifsdouaniersetlecommerce,quiconcerne essentiellementlesmarchandises(GATT);laccordgnralsurle commercedesservices(AGCS);laccordsurlesdroitsdeproprit intellectuellelisaucommerce(ADPIC);laccordsurlapplication desmesuressanitairesetphytosanitaires(accordSPS);laccordsur lesobstaclestechniquesaucommerce(OTC).Lelancementd'un nouveaucycledengociationscommercialeslorsdelaConfrence ministrielledeDoha(novembre2001)devaitconduirede nouvellesavancesenmatiredelalibralisationcommercialesurles thmesditsdeSingapour(services,propritintellectuelle, investissements,concurrence)ainsiquesurlalibralisationde l'agriculture.Maislesngociationsentrepaysdvelopps,puissances mergentesetpaysendveloppementsesoldentjusqu'prsentpar unchecretentissant.Defacto,lecycledeDohaestsuspendudepuis 2006.Parailleurs,lesrapportsdeforceentrelesmembresont changauseindesinstancesdedcisions.Lespaysenvoiede dveloppementontprogressivementprisuneplaced'acteurspart entirel'omc,tandisquelespaysmergents,dontlaChine,l'Inde ouleBrsil,sontdevenusdesacteursdontlespuissances occidentalesdoiventdsormaistenircompte.Sil'ensembledeces paysformentungroupehtroclite,tantleurssituations conomiquesdiffrent,ilspartagentdesintrtscommuns manifestesetunecertaineanalysecommunedesrapports commerciauxl'chelleinternationale.Ilspsentdavantage qu'auparavantdanslesngociationsetontacquisunecapacitde blocagequiexpliqueenpartiel'enlisementduprocessus.Ladcision estpriseselonlemodeduconsensusparlensembledes reprsentantsdespaysmembresrunisdansuneconfrence ministrielle.L'Unioneuropennetantentreautreuneunion douanire,elleestmembredel'omcaummetitrequesestats

membres.LaCommissioneuropennesexprimeaunomdestats membrespresquetouteslesrunionsdelomc.Lesdiffrends commerciauxopposentfrquemmentlestatsUnisetlUnion europenne.Laprocdurederglementdesdiffrendsenvigueur lomcsapparenteuneprocdurejudiciaireetlacondamnationdun tatpeutentranerlaprisedesanctionssongard.Lecaractre contraignantdesaccordsdelomcetdesdcisionsdel'Organede rglementdesdiffrendsfaitdelleuneautoritsupranationale.Le faitqu'existedansledomaineducommerceuneorganisation supranationalejouissantdunpouvoirtendu,etnonpasdansles domainesdesdroitsdel'hommeoudelenvironnement,est rgulirementdnoncparlesmouvementsaltermondialistesetles ONGdecooprationaudveloppement.Lesopposantsdelomc dnoncentlecaractreultralibraldesonorientationetdeses dcisions,inspiresseloneuxparlesintrtsdesgroupes dentreprisesmultinationaux.Lesdfenseursdelomcyvoientla seuleenceintedergulationducommercelchellemondiale, garantedelalibertdeschangesetdelacr

Organisationnon gouvernementale (ONG)

Associationdecitoyens,indpendantedesgouvernements,qui dfendunecausedansledomaineenvironnementalousocialou mneuneactionhumanitaire,leplussouventauniveau international.UneONGestuneorganisationsansbutlucratif, organiseparlesecteurpriv.IlexistedesONGmilitantes,quise donnentpourobjectifd'inflchirlespolitiquespubliquesdansun domainedtermin(parexempleAmnestyinternationaldansle domainedesdroitsdel'hommeetGreenpeacedansceluide l'environnement),etdesONGhumanitaires,dontl'objectifest davantageceluidusecoursimmdiat(parexemplelaCroixrougeet Mdecinssansfrontires).DenombreusesONGseconsacrentl'aide audveloppementetcombinentlafonctiondesensibilisationdu publicetdesdcideurspolitiquescelledel'apportd'aidematrielle auxpopulations.L'importancecroissantedudveloppementdesONG estaumoinspartiellementunerponseauphnomnedela mondialisation.LesONGreprsententuneformedestructurationde lasocitcivilepouragirentantquegroupedepression, particulirementauniveauinternational.Entantquetelles,lesONG onttprogressivementreconnuesparlesinstitutions internationales(Unioneuropenne,ConseildelEurope,ONU,OMC) etinvitesassisterauxdbatsquisedroulentenleursein.En Belgique,beaucoupd'ongsontsubsidiesparlespouvoirspublicset certainessontintgresdanslesprocessusdeconsultation.La lgitimitdesONGestparfoisremiseencause,traversun questionnementdeleurreprsentativitetdeleurmodedeprisede dcision.wSectionONGsurlesitedel'onuLesONGauConseilde l'Europe Organisationquisedonnepourobjectifdedfendrelesintrtsdes entreprises.Lesentreprisesontdemultiplesraisonsdepromouvoir leursintrtsensassociantdefaondurable:fairepressionsurles fournisseursdematirespremires,mettresurpieddesservices dtudesjuridiquesetconomiques,dfinirdespositionscommunes

Organisation patronale

enmatirecommercialeoufaceaupouvoirpolitiqueetaux syndicats,influencerlimagequesefaitlopinionpubliquedun secteurouduneindustrie,etc.Certainesassociationsdentreprises ontunbutpurementcommercial,commeleschambresde commerce.Dautresontencommundtredesorganisations demployeurs.cetitreellessontencontactaveclessyndicatsaux diversniveauxetdanslesdiversmcanismesdelaconcertation conomiqueetsociale.Historiquement,lapremirebasedaffiliation estlemtieroulaprofession.Maistrsvite,danslesgrandssecteurs industriels,lesorganisationsprofessionnellesdunmmesecteuront fusionn.Cestlecasparexempledanslindustriedelalaine,oles organisationsdesdiversmtiersdelaveur,cardeur,tisserand,etc. Ontfusionnpourtrereprsentsdansuneseuleassociation reprsentantlindustriedelalaine,ellemmerejoignantplustard uneassociationgnralepourtoutelindustrietextile.Danslemonde delartisanatouducommerce,ilexisteencoreungrandnombre dorganisationsprofessionnelles,ellesmmesregroupesdansdes organisationsinterprofessionnellesdeclassesmoyennes.Des organisationsexistentsurleplaninterprofessionnel,cestdire comptentespourlensembledesbranchesdactivit.Laplus importanteestlaFdrationdesentreprisesdeBelgique(FEB),qui estunefdrationdassociationssectorielles.Lesorganisations patronalesinterprofessionnellesconstituesauplandesrgions, lUnionwallonnedesentreprises(UWE),BECIUniondesentreprises deBruxelles(BECIUEB)etleVOKA)affilientquantellesdirectement lesentreprises.

Organisationpour lascuritetla cooprationen Europe(OSCE)

Organisationinternationalechargedelascuritetdelaprvention desconflitsenEurope.En1995,laConfrencepourlascuritetla cooprationenEurope(CSCE)sesttransformeenuneinstitution dotedestructurespermanentes,lOrganisationpourlascuritetla cooprationenEurope(OSCE).LOSCEregroupeactuellement56pays dEurope,dAmriqueduNordetdAsiecentrale.Elleestchargede ladtectionetdelaprventiondesconflitsarms,deleurgestionet delarhabilitationdespaysaprsrsolutiondesconflits.Les dcisionsdeloscesontprisessurbasedunconsensus.Ellesnont pasdevaleurjuridiquementcontraignante,cesontdesinstruments politiques.Lesprincipauxorganesdeloscesont:leconseil permanent,quirunitlesreprsentantsdestatsparticipantsetse runitaumoinschaquesemaine;leconseilsuprieur,quirunitdes fonctionnairesdehautrangauminimumdeuxfoisparan;leconseil ministriel,quiregroupelesministresdesAffairestrangresdes tatsparticipantsetserunitunefoisparan;lassemble parlementaire,quiestcomposedeparlementairesdestats participants.Elleaunrleconsultatifetestgalementchargedela dlgationdobservateursdesprocessuslectoraux;leforumpour lacooprationenmatiredescurit,quirunitdesreprsentants destatsmembresetserunitchaquesemaine.Ilseconsacre particulirementaucontrledesarmements.Enoutre,dessommets runissentleschefsdtatetdegouvernementdeloscetousles deuxoutroisans.Laprsidencedelosceestexerceparles ministresdesAffairestrangresdespaysparticipantsselonun

systmederotation.LOSCEdisposedunsecrtariatlatteduquel setrouveunsecrtairegnral,nommpourtroisansparleconseil ministriel.Ilexisteauseindelosceunbureaudesinstitutions dmocratiquesetdesdroitsdelhomme,chargnotammentde lobservationdesprocessuslectorauxdanslestatsmembres,etun postedehautcommissionnaireauxminoritsnationales,chargdela surveillancedestensionsentreminoritsnationales.Lesigede loscesetrouveVienne(Autriche).Sitedel'osce

Organisation professionnelle/int erprofessionnelle

Organisationdentreprisesoudetravailleursdunemmeprofession oudunemmebranchedactivit/detouteslesprofessionsou branchesdactivit.Danslemondedesclassesmoyennes,ilexisteun grandnombredorganisationsreprsentantuneseuleprofession. Cestlaspcialisationprofessionnellequicaractrisedes organisationscommelaFdrationbelgedesacupuncteurs, lAssociationflamandedesbureauxdevoyage,etc.Danslindustrieet lesservices,lesorganisationsregroupentdesprofessionsoudes mtiersdunemmebranchedactivit.Onparlealors dorganisationsprofessionnellessectorielles.Parexemple,la Fdrationbelgedelabrique(FBB),organisationpatronaleaffilie laFdrationdesentreprisesdeBelgique(FEB),reprsenteles entreprisesprsentesdanslesecteurdesbriqueteries.Quandune organisationpatronalereprsentelensembledessecteurs,ilsagit duneorganisationinterprofessionnelle.OutrelaFEB,constituesur leplannational,ilyadesorganisationspatronalesconstituessurle planrgional:lUnionwallonnedesentreprises(UWE),BECIUnion desentreprisesdeBruxelles(BECIUEB)etleVOKA.Encequi concernelessyndicats,leregroupementdestravailleursseffectue danslescentralesprofessionnelles,quiregroupentplusieurs professionsetmtiers.Parexemple,laCentralegnraledelaFGTB regroupelesouvriersduntrsgrandnombredesecteurs: agriculture,chimie,ptrole,verre,nettoyage,entreprisesde gardiennage,etc.Lessyndicatsinterprofessionnelssontdes regroupementsdecentrales:fdrationencequiconcernela FdrationgnraledutravaildeBelgique(FGTB),confdrationen cequiconcernelaConfdrationdessyndicatschrtiensdeBelgique (CSC).LaCentralegnraledessyndicatslibrauxdeBelgique(CGSLB) estunestructureuniquementinterprofessionnelle.Ladimension professionnelledelangociationsocialeestdelacomptencedes commissionsparitaires,tandisqueladimensioninterprofessionnelle estdelacomptenceduConseilnationaldutravail(CNT)etdu Groupedesdix. Organisationreconnueparuneautoritpubliquepourtreleporte paroledesintrtsquecetteorganisationentendreprsenter.Les pouvoirspublicsontdfinidescritresoudesprocdurespour slectionnerlesorganisationsreprsentativesdintrtsquils souhaitentprendreencomptedansleursdcisions.Historiquement lespremiresorganisationsreconnuecommereprsentativessontles syndicatsetlesorganisationspatronales,appelsparticiperau systmedeladcisionpolitiqueparlaconsultationetlangociation. Danscedomainedeladcisionpolitique,ilexistedenombreux

Organisation reprsentative

organesconsultatifsauseindesquelssigentdesreprsentantsde cesorganisations.Parmieux,lescommissionsparitairesetleConseil nationaldutravailoccupentuneplaceparticulirecaruneloileur attribuegalementlacapacitdeconcluredesconventions collectivesdetravail.Lareconnaissancedelareprsentativitdune organisationparlesautoritspubliquesestunenjeuquiengendre unecomptitionentreorganisations.Ductsyndicalparexemple,il existedessyndicatsquinontpasrussisefairereconnatrecomme organisationsreprsentativesparcequilsneremplissentpasles critresprvuspaslalgislation.CestlecasparexempledelUnion nationaledessyndicatsindpendants(UNSI),membreauniveau europendelaConfdrationeuropennedessyndicats indpendants(CESI).CertainescomposantesdelUNSIontnanmoins obtenucettereconnaissance,parexemplelaConfdrationnationale descadres(CNC),uneorganisationquiestreconnuedanslecadredes lectionssociales.Dansunemultitudedautresdomainesdela dcisionpolitique(thique,aideaudveloppement,sant, handicaps,personnesges,jeunesse,sports,culture,audiovisuel, amnagementduterritoire,logement,etc.),lesorganesconsultatifs comprennentdespersonneschoisiespourleurappartenanceune organisationconsidrecommereprsentativedepositionsen rapportaveclaproblmatiqueconcerne.

Organisme dintrtpublic

Organismededroitpublicindpendantdesadministrationsetcr paruneloi.LAutoritfdraleetlesentitsfdrespeuventcrer parlaloidesorganesindpendants,quinefontpaspartiede ladministrationtoutencontribuantlactiondugouvernementdont ilsdpendent.Cesorganismesontlongtempstqualifisde parastataux,expressionmoinsutilisedepuisquelescommunauts etlesrgionsenontgalementcr:onparle,pourlesorganismes dintrtpubliccrsparlescommunautsetlesrgions, dorganismesparacommunautairesetparargionaux.Les organismesdintrtpublicformentunecatgoriespcifiqueparmi lespersonnesmoralesdedroitpublic.Leurstatutestrgiparlaloidu 16mars1954relativeaucontrledecertainsorganismesdintrt public.Lesentitsfdrespeuventmodifierlaloide1954en dfinissantleurspropresnormesrelativesauxorganismesdintrt publicquidpendentdelles;ellespeuventaussicrerdespersonnes moralesdedroitpublicendehorsducadredelaloide1954(cestle casdelaRTBF).Lesorganismesdedroitpublicdoiventtrecrspar uneloi,undcretouuneordonnance,quilesrendjuridiquement distinctsdelautoritquilescre.Lesorganismesdintrtpublic sontclasssenquatrecatgories(outypes)parlaloidu16mars 1954.LesorganismesdetypeAsontsoumisaupouvoirhirarchique dunmembredugouvernementquiexercelepouvoirdegestion.Les organismesdetypeBpossdentuneautonomienettementplus importante,aussibienaupointdevueadministratifetfinancier quaupointdevuedeleurcapacitdedcisionetdegestion.Les organismesdetypeAsontsoumisaucontrledelInspectiondes finances,tandisquelecontrlefinancierdesorganismesdetypeB estassurparunoudescommissairesdugouvernementquiacr cesorganismes,lesinspecteursdesfinancespouvanttoutauplus

remettredesavissurlesoprationsfinanciresdesorganismesde typeB.LesorganismesdetypeBsontcependantsoumislatutelle dugouvernementdontilsdpendent,celuicidfinissantnotamment lecadreetlestatutdupersonnel.LacatgorieCregroupedes organismesexerantuneactivitfinancire.Ilsdisposentdunelarge autonomie,notammentenmatiredefixationdustatutdeleur personnel.LacatgorieDregroupedesorganismesactifsdansle domainedelascuritsociale,cestdirelesinstitutionspubliques descuritsociale.Leurautonomieestpluslimitequecelledes organismesdecatgorieC.Ilssontsoumislaloidu25avril1969sur lagestionparitairedesorganismesdescuritsociale.Ilexistedes organismesdintrtpublicdeniveaufdralquinappartiennent aucunedecescatgories,telsqueleConseilcentraldelconomie (CCE),leConseilnationaldutravail(CNT),leCentrepourlgalitdes chancesetlaluttecontreleracisme,ainsiquedesentreprises publiquesautonomes.

Pacteculturel

Accordpolitiquesignparlaplupartdespartisen1972,devenuloien 1973,etdestinprotgerlesminoritsidologiqueset philosophiquesaunordetausuddupays.Danslesannes1960,le projetdecrerdescommunautsasuscitdesinquitudesquantau respectdupluralisme.Danslamesureolepoidscatholiqueserait dominantdanslafutureCommunautflamandeetlasensibilit laquedominantedanslafutureCommunautfranaise,lapolitique culturelledechaquegrandecommunautrisquaitdefavoriserune tendanceetdefaireuneplacerduiteauxminoritsidologiquesou philosophiques.Troismesuresserontprisesaudbutdesannes 1970pourlimitercerisque:lajoutdedeuxdispositionsdansla Constitution,lesarticles11et131;lacrationdunmcanisme familirementappelsonnettedalarme;langociationdunPacte culturelquidboucherasurlaloidu16juillet1973garantissantla protectiondestendancesidologiquesetphilosophiques,diteloidu Pacteculturel.LePacteculturelatngociparlestroisfamilles politiquestraditionnelles(catholique,socialisteetlibrale)etsign,le 24fvrier1972,pardesreprsentantsdespartistraditionnelsmais aussiduFDF,duRassemblementwallonetduParticommuniste(la VolksuniesoutenantgalementlePactemaisregrettantdenavoirpu lengocier).LobjectifduPactecultureletdelaloiquiendcouleest dimposerdesmcanismesquivitentlesdiscriminationsetlesabus depouvoirtouslesniveaux,descommunautsauxcommunes, comptentsdanslesmatiresculturellesattribuesaux communauts.Parmilesprincipalesdispositionsprisesencesenson retiendra:lobligationdassocierlesdiversestendances idologiquesetphilosophiqueslagestiondesinstitutionsculturelles publiquesouassimiles;ledroit,pourlesassociationsagresde toutestendancesidologiquesetphilosophiques,dutiliserles infrastructuresculturellespubliquesouassimiles;lobligation dutiliserdesprocduresobjectivesettransparentespourtout soutienfinancier;lareprsentation,proportionnellementleurs rsultatslectorauxauniveaudescommunauts,desdiffrents partisdanslesorganesdadministrationetdegestiondesinstituts publicsderadioetdetlvision;unedispositionrelativelanon

discriminationdanslapolitiquedupersonneldesinstitutions culturelles,dispositionannuleparlaCourdarbitrageen1993. PlusieursrglesduPacteculturelprotgentaussilesgroupements dusagerscestdirelesassociations.Enpratiquecependant,la protectiondesusagerssestavredifficilefauteduncritre consensuelpermettantdelesreconnatreindpendammentdes diffrentscourantspolitiques.UneCommissionnationale permanenteduPacteculturelatcrepourassurerlerespectdu Pacte.Elleaunpouvoirderecommandation,etcherchedessolutions deconsensuslorsquedesplaintessontdposesdevantelle.Sa compositionestparitaireauplanlinguistique,etproportionnelleau poidsdesdiffrentspartisdansleurparlementdecommunaut. Phnomneinhabituel,laloiduPacteculturelnajamaistmodifie depuissonadoption,quoiquellesoitcontestepardiffrentspartis flamands.EllenepourraittremodifiequeparleParlementfdral.

PactedEgmont

Accordpolitiqueconcluen1977envuedunerformedeltatet jamaisappliqu.Legouvernementconstituaulendemaindes lectionsd'avril1977avaitsonprogrammelarformedes institutions.L'accordsurunerformedel'tatenplusieurstapes, concluenmai1977parlespartissociauxchrtiens(CVPetPSC), socialiste(PSBBSP),etcommunautaires(VUetFDF),tiresonnomdu lieuoilfutngoci,lepalaisd'Egmont.Sesdispositionsprvoyaient notammentlacrationdetroisrgionsdemmestatut,etl'octroi desmmesdroitsauxfrancophonesdelapriphriebruxelloise qu'auxFlamandsdelargionbruxelloise.LePacted'Egmontdonna naissanceunautreaccordpolitiqueaudbutde1978,l'accorddu Stuyvenberg,dontlesdispositionsfurentcoulesenprojetsdeloi. CesprojetsrencontrrentuneviveoppositionenFlandre, notammentauseinduCVPetdelaVolksunie.Despartisflamands antiEgmontseconstiturent:leVlaamseVolkspartij(VVP)etle VlaamsNationaalPartij(VNP).LepremierministreLoTindemans (CVP)dmissionnaenoctobre1978suiteaurefusduParlementde votercesprojets.Lepacted'Egmontnefutjamaismisenuvre.La loidu5juillet1979cradesinstitutionscommunautaireset rgionalesprovisoires,dontlesexcutifstaientconstitusde membresdugouvernementnational.Larformedesinstitutionsde 1980,quicralesorganeslgislatifsetexcutifsdesrgionsetdes communauts,laissadectlesortdelaRgiondeBruxelles Capitaledontlesinstitutionsrgionalesfurentcresen1989. AccordadoptauConseileuropendAmsterdamen1997etquivise prvenirlesdficitsbudgtairesdespaysquiontadoptleuro.Le pactedestabilitetdecroissanceestuninstrumentdecoordination despolitiquesbudgtairesdespaysmembresdelUnioneuropenne quiontadoptleuro.Avantladoptiondelamonnaieunique,les tatsquisouhaitaientfairepartiedelUnionconomiqueet montaireavaientdrespecter,conformmentautraitde Maastrichtconcluen1992,descritresbudgtairesstricts,souvent dnommscritresdeMaastricht.Lepactedestabilitatconclu en1997pourassurerlapoursuitedecettedisciplinebudgtaireaprs lentreenvigueurdelamonnaieunique.Ilimposeenparticulieraux

Pactedestabilit

payscandidatsoumembresdeUnioneuropenne(UE)demaintenir ledficitbudgtaireannuelinfrieur3%duPIBetladettepublique endessousduseuilde60%duPIB.LeConseilEcofinpeutadresser desrecommandations,puisinfligerdessanctionsltatquine respectepascettecondition.Depuislentreenvigueurdupacte, plusieurstatsonttincapablesdemaintenirleurdficitbudgtaire endessousdeceseuilde3%,maisilsnontpasfaitlobjetde sanctions.Uncertainassouplissementdanslapplicationdupactea tdcidparleConseileuropendeBruxellesenmars2005.la suitedelacrisebudgtairesurvenueen2010,lesmcanismesprvus danslepactedestabilitonttrenforcsparlintroductiondun voletprventifuneattentionestdsormaisgalementporteaux dpensespubliquesetunautrecorrectifilvisefairediminuerla dettepubliquerythmesatisfaisant.Deplus,denouveaux mcanismesdavertissementetdesanctionontvulejour.Lepacte destabilitestcritiquparceuxquiestimentquilfreinele dveloppementconomiqueetsocialenimposantunediscipline budgtairetropstricteaunomdunethorieconomiquequinefait paslunanimitparmilesspcialistes.

Pactescolaire

Accordpolitiquesignparlestroisgrandspartisen1958,devenuloi en1959,etdestinmettreuntermelaguerrescolaireouverte entrelemondechrtienetlemondelaqueausujetde lenseignementsecondairedanslesannes1950.LePactescolaire estsignle20novembre1958parlesdirigeantsduPartisocial chrtien,duPartilibraletduPartisocialistebelge.Ilprendraforme deloiparlaloidu29mai1959,diteloiduPactescolaire.LePacte scolairemetfinprsdunedcenniededursaffrontementsentrele pilierchrtienetlepilierlaque,etentrelespartisquirelaientleurs revendications(socialchrtiendunct,libraletsocialistede lautre)etquisesontsuccdaupouvoirdanslesannes1950en adoptantdespolitiquesscolairesantagonistes.Laffrontement concernealorsprincipalementlenseignementsecondaire(coles moyennesettechniques),danslequellescatholiquessestimaient sousreprsents.Legouvernementsocialchrtienhomogne(1950 1954)ayantadoptdesloisjugesparleslaquesbeaucouptrop favorableslinfluencecatholique(forteaugmentationdes subventionsauxcoleslibresetpossibilitdinterventionde lenseignementcatholiquedanslorganisationdelenseignement officiel,notamment),legouvernementsocialistelibral(19541958) enprendlecontrepiedendiminuantdrastiquementlessubventions lenseignementlibreetendveloppantlenseignementofficiel,ce quiprovoquelacolredumondecatholique.Suiteunengociation entrelestroisgrandspartis,lePactescolaireacteuncompromisqui restaurelapaixscolaireetqui,malgrcertainesmodifications apportesdepuislaloiduPactescolaire,constitueencorelesocle delorganisationdelenseignementenBelgique.Certaines dispositionsduPactescolaireontmmetrepriseslarticle24de laConstitutionlorsquelacomptenceenmatiredenseignementa ttransfreauxcommunauts(1988).Pourlessentiel,laloidu Pactescolaire,quisappliquetouslesniveauxdenseignementhors universit:augmentelesubventionnementdescoleslibres,qui

sontsurtoutdescoleslieslglisecatholique;reconnatledroit etlobligationpourltatdecrersesproprescolesloellesfont dfaut;metfinlinfluenceduclergdanslescolescommunales; contraintlescolesofficiellesorganiserdescoursdereligion correspondantsauxdiffrentscultesreconnus,ainsiquuncoursde moralenonconfessionnelle;garantitauxparentslalibertduchoix delcoleetlagratuitdelenseignementmoyen.Toutenpacifiant largementlesquestionsscolairesetendmocratisantlaccs lcole,lePactescolaireafortementaccrulemontantdesdpenses consacreslenseignement.

Parit

Reprsentationgalededeuxgroupesauseinduneassemble, duneinstitution,etc.Laparitpeuttreuntatdefait:ilsetrouve, sanslavoirdcid,quungroupequelconquesecomposededeux catgoriesdemembresquisontennombregal(autantdefemmes quedhommes,demployeursquedetravailleurs,deFlamandsque defrancophones).Maisleplussouvent,onemploieletermede paritpourdsignerlobligationdecomposeruneassemble,un organedeconcertationoudengociation,uneinstitution,endeux partsgalesdemaniregarantirlesdroitsdechaquegroupe reprsent.Selonlespoquesetlesenjeux,lexigencedeparit concernedescatgoriesvariablesdepersonnes.Danslespaysoily aunetraditiondengociationsociale,denombreusesinstitutions sontcomposespartgaledereprsentantsdestravailleurs (syndicats)etdereprsentantsdesemployeurs(organisations patronales).Lescommissionsparitaires,entreautres,quisont organisesparbranchesdactivitconomique,runissentdes reprsentantsdesorganisationsreprsentativesdesemployeurset destravailleursdusecteurconsidr.Ilenvademmedenombreux conseilsconsultatifs,dorganesdegestionauseindelascurit sociale,etc.EnBelgique,laparitestexigedansdesinstitutionsau seindesquellesonveutgarantirlgalitentrelesFlamandsetles francophones.CestainsiqueleConseildesministresestcomposde manireparitaire,lePremierministrepouvantnepastreprisen comptepourlecalculdelaparit.LeComitdeconcertationetla Courdarbitrage,quijouentunrleimportantdanslaprventionou danslerglementdeconflitsentrelesdiffrentsniveauxdepouvoir, sontgalementcompossennombregaldeFlamandsetde francophones.Dautresinstitutionsparcontreselimitentcrerdes groupeslinguistiquesenleursein,quigarantissentlaprsencede chaquegrandecommunautmaisneleurdonnentpasunpoidsgal. Laparitpeutencoreconcernerdesfonctions,commedanslecasde laCourdarbitragecomposeennombregaldespcialistesdudroit etdanciensparlementaires,oudelacommissionparlementairede concertation,composeennombregaldedputsfdrauxetde snateurs.Laparitpeutaussitreimposedansdesenceintes internationales,commelAssembleparlementaireparitairequi runit,ennombregal,desreprsentantsdelUnioneuropenneet despaysACP(Afrique,Carabes,Pacifique).Uneformedepariten pleinessorconcernelexigencedgalitnumriqueentrehommeset femmes,quipeuttreimposeaussibienpourcomposerdes institutionspolitiquesquepourlaconfectiondeslisteslectorales.

Onparlemmededmocratieparitairepourdsignerlambition degarantirauxfemmesuneparticipationlaviepolitiquegale celledeshommestouslesniveaux,cequivaaudeldelasimple exigencedemixit.EnBelgique,lobligationdeparitexistepourles listesdecandidatstouslesniveauxdepouvoirmaispaspourla compositioneffectivedesassembles.

Parlement

Endmocratie,assemblelgislativecomposedlusreprsentant lapopulation.Cestauxxviiieetxixesiclesqueleparlement, institutioncomposedereprsentantsdelapopulation,sest rpandu.Aujourdhui,touslestatsmodernesdisposentdun parlement,maislemodedecompositiondeceluicietses prrogativesdiffrentselonletypedergimedanslequelilsetrouve. Dansunedmocratieparlementaire,leparlementestrevtudetrois pouvoirs:lepouvoirlgislatif,quiestlepouvoirdlaborerleslois;le pouvoirbudgtaire,quiestceluidevoterlescrditsncessairesau fonctionnementdeltat;etlecontrlepolitiquesurlexcutifqui estresponsabledevantlui.Legouvernementnepeutsemainteniren placequetantquiljouitdelaconfianceduparlement.Leparlement estlmanationdupeuplesouverain;ilsecomposedeses reprsentants,dsignslorsdlections.Leplussouvent,maispas toujours,lesparlementssontcompossdlusdirects.Leslusqui composentleparlementsontgnralementmembresdunparti politique,surleslistesdesquellesilssontlus.Leslusmembresdun mmeparticonstituentungroupepolitique.Ondsigne gnralementsousletermedemajoritleslusmembresdespartis quiconstituentlegouvernementetsousletermedoppositionles lusmembresdepartisquinesontpasreprsentsau gouvernement.Lerleduparlementavoluaucoursduxxesicle. Sonrleaeutendancediminueraufuretmesurequeceluidu gouvernementaugmentait.Danslaplupartdespays,leparlement sestprogressivementtransformenchambredediscussionet dadoptiondesprojetsgouvernementaux,etpeudeloissontencore doriginestrictementparlementaire.Ondistinguelesparlements monocamraux(uneseuleassemble)etlesparlementsbicamraux (deuxassembles,chambrehauteetchambrebasse,ouencoreSnat etChambre).EnBelgique,ilexisteunParlementfdralbicamralet desparlementsrgionauxetcommunautairesmonocamraux. AssembleparlementairedelaRgiondeBruxellesCapitale,dote dupouvoirlgislatifetexerantlecontrledugouvernement bruxellois.LaRgiondeBruxellesCapitaleestunedestroisrgions dontsecomposeltatfdralbelge.Sonparlementpossdeles mmesfonctionslgislativesetdecontrlepolitiquequelesautres parlementsdecommunautoudergion.Sacompositionestpar contrespcifique,ainsique,dansunecertainemesure,son fonctionnement.LaspcificitmajeureduParlementbruxelloisest quilsecomposededeuxgroupeslinguistiques.Lesdputslussur deslisteslectoralesfrancophonesconstituentlegroupelinguistique franais,lesdputslussurdeslisteslectoralesnerlandophones constituentlegroupelinguistiquenerlandais.Lescandidatsde chaquegroupelinguistiquedoiventseprsentersurdeslistes

Parlement bruxellois

spares:ilnepeutexisterdelistesbilinguespourcettelection. Depuisleslectionsrgionalesde2004,lenombredemembresde chaquegroupelinguistiqueduParlementbruxelloisestdtermin indpendammentdesrsultatsdeslections:legroupelinguistique franaiscompteobligatoirement72membresetlegroupe linguistiquenerlandais17membres,soit89dputsautotal.Cela reprsenteenviron19%dedputsrgionauxnerlandophoneset 81%defrancophones,soitunesurreprsentationdes nerlandophonesparrapportauxrsultatsdeslistes nerlandophonesllectionrgionale(environ14%).Lexistencede cesgroupeslinguistiquesrgitaussiunepartiedufonctionnementdu Parlementbruxellois.Chaquecommissionparlementairedoit compteraumoinsunreprsentantdechaquegroupelinguistique. Parailleurs,leParlementbruxelloisnepeutmodifiersonrglement qulamajoritabsoluedechaquegroupelinguistique(techniquede ladoublemajorit).Lesordonnancesrelativeslorganisationdes communesdoiventgalementobtenirlamajoritabsoluedans chaquegroupelinguistique.Danslesdeuxcastoutefois,unsecond votepeutavoirlieusurlemmeobjet,quidoitobtenirlamajorit absoluedessuffragesmaisseulementuntiersaumoinsdessuffrages danschaquegroupelinguistique.Lesautresvotesnexigentpasde doublemajorit,maisunmcanismeappelsonnettedalarme permetdeprotgerlacommunautminoritaire(flamande)contreun processuslgislatifquellejugeraitnuisiblesesintrts.Le Parlementbruxelloisdictedesordonnances,quiontforcedeloi mmesileurvaleurjuridiqueestlgrementinfrieurecelledes loisetdesdcrets(ellespeuventtresoumisesdavantagede contrlesettreplusaismentsuspenduesouannules).Voiraussi: lectionsrgionalesetcommunautairesladiffrencedautres parlementsdecommunautoudergion,leParlementbruxelloisne disposepasdelautonomieconstitutive.Lesgroupeslinguistiquesdu Parlementbruxelloiscomposentaussilesassemblesdes commissionscommunautaires.SiteduParlementbruxellois@loi spcialedu12janvier1989relativeauxinstitutionsbruxelloises@

Parlementde communautoude rgion

Assembleparlementairepossdantlepouvoirlgislatifetlamission decontrledugouvernementauniveaudunecommunautoudune rgion.Dansltatfdralbelge,chaquecommunautetchaque rgionpossdeunparlementetungouvernement,lexceptiondela Rgionflamande.Lesparlementsdescommunautsetdesrgions, quiontlongtempstappelsConseils,possdentlepouvoir lgislatifetlepouvoirdecontrlepolitiqueclassiquementattribus unparlement.Dunepart,cesparlementsjouentunrledcisifdans llaborationdestexteslgislatifs(dcretsouordonnances).Ils partagentaveclesgouvernementsledroitdinitiative(droitde prendrelinitiativedlaboreruntextelgislatif)etledroit damendement,etpossdentseulslepouvoirdadopterlestextes lgislatifsparunvote.Ilsvotentnotammentledcretou lordonnancequifixelebudgetannueldugouvernementde communautoudergioncorrespondant,etvrifientlescomptes prsentsparlegouvernement.Dautrepart,lesparlementsde communautoudergioncontrlentlactiondespouvoirsexcutif

correspondants,cestdiredugouvernementdelacommunautou delargion.Lesmembresdesassemblesparlementairesdisposent deplusieursmoyenspourexercercecontrle:questions parlementaires,interpellations,demandesdexplication,droit denquteparlementaire.Chaquegouvernementdecommunautou dergionestainsipolitiquementresponsabledevantsonparlement. Lesparlementsdecommunautoudergionjouentaussiunrle dterminantlorsdelentreenfonctiondesgouvernements,dontils lisentlesmembresetauxquelsilsaccordentleurconfianceau moyendunvote.Ilspeuventaussiprovoquerleurdmissionparla voiedunemotiondemfiance,ouenrejetantunemotionde confiancedposeparlegouvernement.Cesontlesparlementsde communautoudergionquidoiventmarquerleurassentimentaux traitsetcertainsaccordsdecooprationsignsparles gouvernementsdecommunautoudergion.Saufexception,les votesauseindesparlementsdecommunautoudergionsefont lamajoritabsolue,aussibienencommissionquensanceplnire. Lesgouvernementsdecommunautoudergionnepossdentpasle pouvoirdedissoudrelesparlementscorrespondants:ceuxcisigent jusquautermedelalgislature,cestdirejusqulaprochaine lectiondestinerenouvelerlassemble.Cestcequonappelle uneassembledelgislature.Larticle117delaConstitutiondispose quelesmembresdesparlementsdecommunautoudergionsont luspourunepriodedecinqans.moinsquuneloiadoptela majoritspcialeendcideautrement,leslectionsontlieulemme jourqueleslectionspourleParlementeuropen.Tousles parlementsdecommunautoudergionsontintgralement renouvelslorsdeslectionslgislativescorrespondantes.La compositiondesparlementsdecommunautoudergionobitdes rgleschaquefoisspcifiques,propresauParlementdela Communautfranaise,auParlementflamand,auParlementdela Communautgermanophone,auParlementwallonouauParlement bruxellois.

Parlementdela Communaut franaise

AssembleparlementairedelaCommunautfranaise,dotedu pouvoirlgislatifetexerantlecontrledugouvernementdela Communautfranaise.LaCommunautfranaiseestunedestrois communautsdontsecomposeltatfdralbelge.Sonparlement possdelesmmesfonctionslgislativesetdecontrlepolitiqueque lesautresparlementsdecommunautoudergion.Sacomposition estparcontrespcifique.LeParlementdelaCommunautfranaise secomposede94dputs.Toussontdeslusdirectsauniveaudes rgions;ilsnesontdoncquindirectementlusauParlementdela Communautfranaise.LeParlementdelaCommunautfranaisese composedes75membresduParlementwallonetde19membres francophonesduParlementbruxellois:saufcasparticuliers,tousles membresduParlementwallon,quisontaunombrede75, deviennentmembresduParlementdelaCommunautfranaise.Les casparticuliersconcernentdesmembresduParlementwallonquine peuventsigerauParlementdelaCommunautfranaiseenraison duneincompatibilit;ilssontalorsremplacsdanscedernierparun supplant.Lincompatibilitfrappenotammentlesmembresdu

Parlementwallonquiontexclusivementouenpremierlieuprt sermentenallemandauParlementwallon,manifestantainsileur appartenancelaCommunautgermanophone;leParlementdela Communautfranaisecomportegalement19membres appartenantaugroupelinguistiquefranaisduParlementbruxellois. Ces19membressontlusparetparmicegroupe.Ilsdoiventtre rpartis,entermesdappartenancepolitique,proportionnellement auxrsultatsobtenusparleslistesfrancophoneslorsdellectiondu Parlementbruxellois.LeParlementdelaCommunautfranaiseest donccomposdedputsqui,saufexception,exercentauminimum deuxmandats,unrgionaletuncommunautaire.Ilsexercentun mandatsupplmentairesilssontchoisisparleurspairspourtre snateursdecommunaut:cesteneffetleParlementquidsigne lesreprsentantsdelacommunautauSnat.LeParlementdela Communautfranaisedictedesdcrets,quiontlammevaleur juridiquequeleslois.Voiraussi:lectionsrgionaleset communautairesLeParlementdelaCommunautfranaisedispose delautonomieconstitutive,maiscelleciestlimiteparlefaitquela compositionduParlementdelaCommunautfranaisedoittenir comptedelacompositionduParlementwallon.Lesigedu ParlementdelaCommunautfranaiseestBruxelles,capitaledela Communaut.SiteduParlementdelaCommunautfranaise

Parlementdela Communaut germanophone

AssembleparlementairedelaCommunautgermanophone,dote dupouvoirlgislatifetexerantlecontrledugouvernementdela Communautgermanophone.LaCommunautgermanophoneest unedestroiscommunautsdontsecomposeltatfdralbelge.Son parlementpossdelesmmesfonctionslgislativesetdecontrle politiquequelesautresparlementsdecommunautoudergion.Sa compositionestparcontrespcifique.LeParlementdela Communautgermanophonesecomposede25dputs.Toussont deslusdirects,dsignsparleslecteursdelargiondelangue allemande.Ilsnepeuventpastresimultanmentmembresdu ParlementdelaCommunautfranaise,maisbienduParlement wallon.LeParlementdelaCommunautgermanophonedsigneun snateurdecommunaut,quireprsentelaCommunaut germanophoneauSnat.LeParlementdelaCommunaut germanophonedictedesdcrets,quiontlammevaleurjuridique queleslois.ladiffrencedesparlementsdelaCommunaut franaiseetdelaCommunautflamande,leParlementdela Communautgermanophonenedisposepasdelautonomie constitutive.LesigeduParlementdelaCommunaut germanophoneestsituEupen,capitaledelaCommunaut.Voir aussi:lectionsrgionalesetcommunautairessiteduParlementde laCommunautgermanophone AssembledlusdirectsdetouslespaysdelUnioneuropenne.Le Parlementeuropenestuneinstitutiondel'Unioneuropenne.Ilse composedemembreslusdirectementdanschacundestats membresdelUnioneuropenne.Leurnombre,prvuparleTraitde Lisbonne,estde751.Lesdputseuropenssontlesreprsentants delapopulationdelUnion,quicompteenviron500millionsde

Parlement europen

personnes.Leslectionseuropennessedroulentdanschaque pays,touslescinqansdepuis1979.LeParlementeuropenjouitde comptencesdanslestroispouvoirsquisonttraditionnellementceux dunparlement:pouvoirlgislatif,pouvoirbudgtaire,pouvoirde contrledelexcutif.Aufildutemps,ilavusonautoritrenforce. Cependant,cescomptencesrestentlimites:pouvoirlgislatif:le Parlementeuropennedisposepasdelinitiativeenmatire lgislative:cestlaCommissionquilaborelespropositions lgislatives.Deplus,touteslesmatiresnesontpasdesa comptence.Enfin,danslesmatiresoleParlementeuropenest comptent,ilpartagecettecomptenceavecleConseil;pouvoir budgtaire:leParlementetleConseilpartagentlepouvoir budgtaire.LeParlementpeuttoutefoisrejeterlebudgetpropospar laCommissionourefuserdeluiaccorderdchargepourlescomptes; contrledelexcutif:leParlementauditionnelescandidatsaux postesdecommissaireseuropensetapprouveourejettela compositiondelaCommission.LeParlementdisposedunpouvoirde censuredelaCommission,quilpeutcontraindreladmission,non poursapolitique,maispoursagestion.Cevotedoitrunirlamajorit absoluedesdputsetdesdeuxtiersdesvotesexprims.Aucune motiondecensurenatjusquprsentadopte.LeParlement peutgalementconstituerdescommissionsdenqute.Letravail parlementaireseffectueselonuneorganisationsemblablecellede laplupartdesparlements.Lesdputsserunissentencommissions ouensancesplnires.latteduParlementsetrouveun prsidentluensonseinLesdputseuropenssontpourlaplupart regroupsengroupespolitiques,selondeslignesquirefltentles clivagesrencontrssurlesscnespolitiquesnationales.Plusieursde cesgroupessontlisdespartispolitiqueseuropens.Lessances plniresduParlementsetiennentStrasbourg,etlessancesdes commissionsBruxelles.LesecrtariatduParlementsetrouve Luxembourg.SiteduParlementeuropen

Parlementfdral

Ensembleformdesdeuxassemblesparlementairesdeniveau fdral,laChambredesreprsentantsetleSnat.LeParlement fdral,quipossdetouslespouvoirsattribusauxparlementsdans lesdmocraties,formentaveclegouvernementfdrallAutorit fdrale,cestdireleniveaudepouvoircentralounationaldans ltatfdralbelge.LaConstitutionbelgede1831avaitinstallun systmeparlementairebicamral,composdedeuxassembles,la ChambredesreprsentantsetleSnat,quiavaientdescomptences semblables:ellessediffrenciaientsurtoutparlefaitqueles conditionsdligibilittaientbeaucoupplusrestrictivesauSnat. Aujourdhui,cesassemblesontunecompositionprochemaisleurs comptencessesontdiffrencies:laChambredesreprsentantsa gardtoutessescomptencesantrieures,tandisqueleSnata perduplusieurscomptencesquilpartageaitaveclaChambreeta reudesmissionsspcifiques.Lesdeuxassemblesrestentsurun pieddgalitenmatiredervisiondelaConstitutionetpour ladoptiondesloisspciales,quiportentessentiellementsurdes rformesinstitutionnellesetdesquestionslinguistiques.Ilenvade mmedansdautresmatiresimportantes:traitsinternationaux,

organisationdescoursettribunaux,duConseildtat,etc.Depuis 1993,lerlerespectifdelaChambreetduSnatdansllaboration desloisdpenddesmatiresconcernes.Outrecequiadjt voqu,onretiendraque:danscertainesmatires,dontles budgetsetlescomptesdeltat,lepouvoirlgislatifestexerc collectivementparlaChambreetleRoiseulement;danslesautres matires,laChambreetleRoiexercentcollectivementlepouvoir lgislatif,tandisqueleSnatnepossdequunpouvoirlimitet facultatifdansllaborationdeslois.Lessnateurspeuventdposer despropositionsdeloi,ainsiquedemanderexaminerlesprojetsde loiacceptsparlaChambreetproposerdesamendementsleur sujet,maiscestlaChambrequiseprononcedfinitivementsoiten adoptant,soitenrejetantentoutouenpartielespropositionsdeloi etlesamendementsduSnat.Ladiminutiondespouvoirslgislatifs duSnat,jointesanouvellecompositionquienfaitunlieude rencontreentrereprsentantsdescommunautsetdesrgions, donnentauSnatlerledunechambrederflexionpluttque duneassemblelgislativeausenspleinduterme.Legouvernement fdralnestresponsablequedevantlaChambre,quipeutseulelui accordersaconfiancelorsdesoninvestitureoudunequestionde confiance,oulaluiretirerenrefusantunemotiondeconfianceouen adoptantunemotiondemfiance.Laduredelalgislatureau niveaufdralestdequatreans.LeRoipeutdissoudrelaChambre desreprsentantsavantlafindelalgislature,maisdansdes conditionstrsprcises;ladissolutiondelaChambreentranecelle duSnat.Lacoordinationentrelesdeuxassemblesestassurepar diffrentsmcanismes,dontlacommissionparlementairede concertation.Leurtravailconjointenchambresruniessupposedes circonstancesexceptionnelles.LeParlementfdralestsitu Bruxelles,capitalebelge.

Parlementflamand

AssembleparlementairedelaCommunautflamande,dotedu pouvoirlgislatifetexerantlecontrledugouvernementflamand. LaCommunautflamandeestunedestroiscommunautsdontse composeltatfdralbelge.Sonparlementpossdelesmmes fonctionslgislativesetdecontrlepolitiquequelesautres parlementsdecommunautoudergion.Sacompositionestpar contrespcifique,ainsiquesescomptences.Sescomptencessont pluslargesquecellesdesautresparlementsdecommunautcarle Parlementflamandexerce,aveclegouvernementflamand,les comptencesdelaRgionflamande,quinapasdinstitutions politiquespropres.LeParlementflamandsecomposede124 dputs.Depuis2004,toussontdeslusdirects.Ilssedcomposent endeuxensembles:118membressontdomicilisetlusdansla Rgionflamande;6membressontdomicilisdanslaRgionde BruxellesCapitale;ilssontluspartouteslespersonnesparticipant llectionrgionalebruxelloisequiyontchoisidesefaireprsenter leslistesdecandidatsappartenantaugroupelinguistique nerlandais.Silonpeuttrecandidatsimultanmentdanslesdeux assembles,uneincompatibilitempchedesigersimultanment dansluneetlautre:lecandidatquiauraittludanslesdeux assemblesdoitdmissionnerdelunedelles.Touslesmembresdu

Parlementflamandparticipentauxvotesquiconcernentles comptencesdelaCommunautflamande.Parcontre,seulsles118 membreslusenRgionflamandeparticipentauxvotesqui concernentlescomptencesdelaRgionflamande.Lesdcrets relevantdescomptencesdelaCommunautflamandesappliquent danslargiondelanguenerlandaiseetdanslargionbilinguede BruxellesCapitale,tandisquelesdcretsrelevantdescomptences delaRgionflamandenesappliquentquedanscelleci.Lesdputs duParlementflamandexercentunmandatsupplmentairesilssont choisisparleurspairspourtresnateursdecommunaut:cesten effetleParlementquidsignelesreprsentantsdelacommunaut auSnat.LeParlementflamanddictedesdcrets,quiontlamme valeurjuridiquequeleslois.LesigeduParlementflamandestsitu Bruxelles,capitaledelaCommunautflamande.Voiraussi:lections rgionalesetcommunautairessiteduParlementflamand

Parlementwallon

AssembleparlementairedelaRgionwallonne,dotedupouvoir lgislatifetexerantlecontrledugouvernementwallon.LaRgion wallonneestunedestroisrgionsdontsecomposeltatfdral belge.Sonparlementpossdelesmmesfonctionslgislativesetde contrlepolitiquequelesautresparlementsdecommunautoude rgion.Sacompositionestparcontrespcifique.LeParlementwallon secomposede75dputs,quisonttousdeslusdirects.Saufcas particuliers,touslesmembresduParlementwallondeviennenten outreautomatiquementmembresduParlementdelaCommunaut franaise.LescasparticuliersconcernentdesmembresduParlement wallonquiyontexclusivementouenpremierlieuprtsermenten allemand,manifestantainsileurappartenancelaCommunaut germanophone(dontleterritoire,cestdirelargiondelangue allemande,estunepartieduterritoiredelaRgionwallonne).Ces membresgermanophonesduParlementwallonnepeuventparticiper auxvotesrelatifsauxcomptencestransfresparlaCommunaut franaiselaRgionwallonne.LeParlementwallondictedes dcrets,quiontlammevaleurjuridiquequeleslois.Lorsqueces dcretsportentsurdescomptencestransfreslaRgion wallonneparlaCommunautfranaise,ousurdescomptences transfresparlaRgionwallonnelaCommunautgermanophone, ilsnesappliquentquedanslargiondelanguefranaise.Le Parlementwallondisposedelautonomieconstitutive,maisildoit lexercerentenantcomptedufaitquesacompositionretentitsur celleduParlementdelaCommunautfranaise.Lesigedu ParlementwallonestsituNamur,capitaledelaRgionwallonne. Voiraussi:lectionsrgionalesetcommunautairessiteduParlement wallon Groupementdefaitrassemblantdescitoyensunispardesliens doctrinaux,etayantcommeobjectifdassurerlaparticipation politiquedescitoyensetdexercerlepouvoir.Cettedfinitionsera bienttmiseenligne. Groupementdepersonnesdotduneexistencejuridiquepropre (socit,association,etc.)Cettedfinitionserabienttmiseenligne.

Partipolitique

Personnemorale

Ptition

Expressionduneopinion,duneplainteoudunerequte,transmise parcritparuneouplusieurspersonnesuneautorit.Cette dfinitionserabienttmiseenligne. Ensembledorganisationsquiontuneidologiecommuneetqui veillentsoninfluencedanslorganisationdelasocit.Nous entendonsicipilierausens,deprovenancehollandaise,dezuil.En cesens,unpilierestunensembledorganisationsquipartagentune mmetendanceidologique:demanireplusoumoinscomplte selonlescas,unpilierpeutsecomposerdunsyndicat,duneoude plusieursmutualits,dorganisationsprofessionnellesdeclasses moyennesoudagriculteurs,demouvementsdejeunesseet dducationpermanente,dcolesprivesoupubliques, dassociationsculturelles,sociales,etc.Parleuractionetparleurs revendications,cesorganisationssefforcentdejouerunrledansle fonctionnementdelasocitcivile,danslesprocduresde consultationetdeconcertation,dansllaborationdesloisetdansla luttepourlepouvoirpolitique.Onparledepilarisationdela socit(verzuiling,ennerlandais)pourdsignercephnomnequi sestdvelopppendantplusdunsicleauxPaysBasetenBelgique. Auseindechaquepilier,ilpeutexisterunpartipolitique,maisce derniernestquunecomposanteparmidautresdupilier:cesontles forcesluvredanslasocitquisontloriginedespiliersetnon lespartis.Duncaslautreetdunepoquelautre,linfluencedu partisurlesautrescomposantesdupiliervariefortement. Historiquement,cesontpluttlespiliersquiontinfluenc,pntr oucrlespartis,danslesquelsilsvoyaientunecourroiede transmissionefficacepourladfensedeleurspriorits.EnBelgique, lesprincipauxpilierscorrespondentauxtroispartispolitiques traditionnels(chrtien,libral,socialiste),quisontlinguistiquement ddoublsdepuisplusieursdcenniessansque,pourautant,les syndicatsoulesmutuellessesoientscindssurunebaselinguistique. Ilyadautantmoinsdecorrespondancestricteentreunpilieretun partiquilexistedenombreuxpartissanspilier(extrmedroitepar exemple),etdespartisquircusentlaconstitutiondunpilieralors quilssontnsdunenbuleusedassociationsdiverses(cologistes parexemple).Enoutre,unpilierpeuttretraverspardefortes nuancesinternes,voirepardestensions:lepilierchrtien,par exemple,estloindtrehomogneenmatiresocioconomique voirereligieuse.Lesorganisationsquicomposentunpilier entretiennenttraditionnellementdesrelationsentreelles,etont tendanceconsidrerlesautrespilierscommedesadversaires potentiels,cequiaconduitcesdiffrentsmondesuncertain cloisonnement.Lecloisonnementataccruparlacrationde mcanismeslgauxassurantunereprsentativitcertaines tendancesdansdesprocessusdeconsultationoudeconcertation,ou garantissantlepluralismedecertainsorganes.Lesorganisationsdun pilierpeuventsedpilariser,souvrirplusoumoinslargement unediversitidologiquejusquelnonreconnue,commelafaitle Mouvementouvrierchrtien(MOC)depuis1972.Lamultiplication, depuislesannes1970,dorganisationspluralistes,rassemblantdes

Pilier

membressansrapportavecunpilierouappartenantdespiliers diffrents,acontribulapertedinfluencedespiliers:ilsne constituentplusunmodedestructurationdelasocitaussi dterminantqueparlepass.

Pilier(scurit sociale)

Mcanismedelaprotectionsocialeenmatiredepension.Cestdans labranchedespensionsderetraitequelonparledepiliers.Ony distinguetroispiliers,quisediffrencientselonletypedesolidarit quilsmettentenuvre.Lepremierpilierestceluidurgime obligatoiredelapensionlgale,quifonctionnesurlabasedes cotisationsprlevessurlesrevenusdutravailleursalarioudu travailleurindpendantetdessubsidesdeltat.Ledeuximepilier estfacultatif.Ilestconstituparlessystmesquioctroientdes complmentsdepensiondanslecadredesentreprisesoudans certainssecteurs.Pourchaquetravailleur,lentrepriseoulesecteur peuventcapitalisercertainsmontantsquiluiserontverssau momentdesaretraite.Letroisimepilier,galementfacultatif,ne faitpaspartiedelascuritsocialeausensstrictcarilestconstitu parleffortconsentiindividuellementparlespersonnesqui souscriventvolontairementauprsdunebanqueoudune compagniedassurancedesformesdpargnelongtermeenvue duncomplmentdepension.Lesdeuximeettroisimepiliers bnficientdunsoutiendeltatsouslaformedavantagesfiscaux accordsauxentreprises(deuximepilier)etauxpersonnes (troisimepilier).Cestenvertudecesoutienquelonrangecesdeux piliersdanslaprotectionsociale. UndestroisdomainesdactiondelUnioneuropenne.LeTraitde Maastricht(1992)puisleTraitdAmsterdam(1999)ontorganisles politiquesdelUnioneuropenneentroispiliers,correspondantdes degrsdiffrentsdintgration.Cespilierssedistinguaient essentiellementparleurmodedeprisededcision.Lepremierpilier comprenaitlespolitiquesd'intgrationconomique.Ledeuximeet letroisimepiliers,consacrsrespectivementlaPolitiquetrangre etdescuritcommune(PESC)etlacooprationenmatirede JusticeetdAffairesintrieures(JAI),n'taientpasconfisaux institutionseuropennesmaisrelevaientdeladcision intergouvernementale.Ladistinctiondestroispiliersadisparulorsde l'entreenvigueurduTraitdeLisbonneen2009.Auseindel'Union, laplupartdesdcisionssontdsormaisprisesselonlaprocduredite communautaire,appeleprocdurelgislativeordinaire.Les dcisionsenmatiredePolitiquetrangreetdescuritcommune restentsoumiseslamthodeintergouvernementale,demmeque certainesmatireslieslacooprationpolicireetjudiciaireen matirepnale. Coexistencepacifique,dansunpays,unergion,ungroupe,une institution,depersonnesayantdesconvictionspolitiquesou religieusesdivergentes.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Forcepubliquechargedumaintiendelascurit,comptentesur lensembleduterritoirebelge.Lesdysfonctionnementsentrepolice

Pilier(UE)

Pluralisme

Policefdrale

judiciaireetgendarmerieconstatsen1996l'occasiondes enlvementsd'enfantsetd'adolescentsperptrsparMarcDutroux dbouchentsurunevolontpolitiquedemettreenuvrelarforme desservicesdepolicedontlesprmicesremontentauxannes1980 (notammentlestueriesduBrabantentre1982et1985,etledrame duHeyselen1985).Parmilesrecommandations,publiesen1997, delacommissiond'enquteparlementairesurlamaniredont l'enqute,danssesvoletspoliciersetjudiciairesatmenedans l'affaireDutrouxNihouletconsorts,figurel'intgrationdelapolice communale,delapolicejudiciaireetdelagendarmerie.D'autres rapportsvontdanslemmesens.Le24mai1998estconcluun accordentrehuitpartisd'olenomd'accordoctopusqui dbouchesurunerformedelapoliceetsurunerformedumonde judiciaire.Laloidu7dcembre1998organisantunservicedepolice intgr,structurdeuxniveaux,estlabasedel'actuelle organisationdelapolice.Ceservicecomprendleniveaudelapolice fdraleetleniveaudes196policeslocales.Cesdeuxniveaux dpendentd'autoritsdistinctes,maisentretiennententreeuxdes liensfonctionnels(transmissiond'informations,assistancemutuelle, etc.).Cetterformeaentranladisparitiondelagendarmerie,des policescommunalesetdelapolicejudiciaireentantquecorps autonomes.Lapolicefdraleestchargedunesriedetches spcifiquesetdunemissionplusgnraledappuiauxpoliceslocales. Sestchesspcifiquescomprennentdesmissionsdepolice administrative:policedesautoroutesetvoiesassimiles,policedes cheminsdefer,desgares,desvoiesnavigablesetdesaroports, contrleauxfrontiresdel'EspaceSchengen,missionsspcialisesde protection(parexemplelespalaisroyaux),escortedetransportsde fonds,dedtenusdangereux,etc.Ellescomprennentgalementdes missionsdepolicejudiciaire,pourtoutcequiconcernelacriminalit supralocaleetorganise:volsorganiss,terrorisme,drogues,trafic dtreshumains,blanchimentdargent,traficdarmes,crimescontre lenvironnement,etc.Lamissiondappuiauxpoliceslocalessexerce notammentdanslaideaumaintiendelordrepublic(manifestations, comptitionssportives)etdanslaralisationdanalysescriminelleset deformations.Lappuipeutseralisereneffectifs,enmatrieleten expertise.Alattedelapolicefdralesetrouveuncommissaire gnral.Lapolicefdraleestdiviseentroisdirectionsgnrales: laDirectiongnraledelapoliceadministrative;laDirection gnraledelapolicejudiciairefdrale;laDirectiongnralede l'appuietdelagestion.Lapolicefdraleestdcentralise, notammentdanssonvoletjudiciaire.Larecherchejudiciaire s'effectuedanslesdirectionsdconcentrestabliesdansles arrondissementsjudiciaires.Lapolicefdraleestplacesous lautoritduministredelIntrieuretduministredelaJustice.Elle estsoumiseaucontrleduComitpermanentdecontrledes servicesdepolice(ComitP).Sitedelapolicefdrale

Policelocale

Forcepubliquechargedumaintiendelascuritdansunterritoire dfini.Lesdysfonctionnementsentrepolicejudiciaireetgendarmerie constatsen1996l'occasiondesenlvementsd'enfantset d'adolescentsperptrsparMarcDutrouxdbouchentsurune

volontpolitiquedemettreenuvrelarformedesservicesde policedontlesprmicesremontentauxannes1980(notammentles tueriesduBrabantentre1982et1985,etledrameduHeyselen 1985).Parmilesrecommandations,publiesen1997,dela commissiond'enquteparlementairesurlamaniredontl'enqute, danssesvoletspoliciersetjudicairesatmenedansl'affaire DutrouxNihouletconsorts,figurel'intgrationdelapolice communale,delapolicejudiciaireetdelagendarmerie.D'autres rapportsvontdanslemmesens.Le24mai1998estconcluun accordentrehuitpartisd'olenomd'accordoctopusqui dbouchesurunerformedelapoliceetsurunerformedumonde judiciaireLaloidu7dcembre1998organisantunservicedepolice intgr,structurdeuxniveaux,estlabasedel'actuelle organisationdelapolice.Ceservicecomprendleniveaudelapolice fdraleetleniveaudes196policeslocales.Cesdeuxniveaux dpendentd'autoritsdistinctesmaisentretiennententreeuxdes liensfonctionnels(transmissiond'informations,assistancemutuelle, etc.).Cetterformeaentranladisparitiondelagendarmerie,des policescommunalesetdelapolicejudiciaireentantquecorps autonomes.Chaquepolicelocaleestcomptentepourunezonede police.Lazonecouvreuneouplusieurscommunes.Lapolicelocale estchargedelascuritsurleterritoiredesacomptence: prvention,assistance,maintiendelordre,interventionsenmatire decirculation,devolsetautresdlits,enqutessurlesfaitsde criminalitlocale,permanencedanslesbureauxlocaux, enregistrementdesplaintes,etc.Ellepeutgalementtrechargede certainesmissionsparlapolicefdrale.Chaquecorpsdepolice localeestplacsouslautoritdunchefdecorps,luimmeplac souslautoritdubourgmestre(dansleszonesunicommunales)ou ducollgedepolice(dansleszonespluricommunales)constitudes bourgmestresdescommunescomposantlazone.UneCommission permanentedelapolicelocaleatinstitueafindereprsenterles corpsdepolicelocaleauprsduministredel'Intrieur.Elleaune missiond'avis,soninitiativeoulademandeduministrede l'Intrieur,surlesquestionsd'organisationetdefonctionnementde lapolicelocale.LapolicelocaleestsoumiseaucontrleduComit permanentdecontrledesservicesdepolice(ComitP).Sitedela policelocale

Politiquetrangre etdescurit commune(PESC)

Cooprationintergouvernementaleentrelestatsmembresde lUnioneuropennevisantdfinirdesorientationsdepolitique trangre.CreparleTraitdeMaastricht(1992),laPESCcouvre touslesdomainesdelapolitiquetrangreainsiquelensembledes questionsrelativeslascuritdelUnion,ycomprisladfinition progressivedunepolitiquededfensecommune,quipeutconduire unedfensecommune.Elleestdfinieetmiseenuvreparle ConseileuropenetparleConseil,dontlesdcisionssontprises lunanimit.Cettepolitiqueestexcuteparlehautreprsentantde lUnionpourlesaffairestrangresetlapolitiquedescurit.Celuici estmembredelaCommissioneuropenne(etl'undessesquatre viceprsidents).IlprsideleConseillorsqueceluiciestcomposdes ministresdesAffairestrangres.Danslecadredesapolitiquede

scuritetdedfense,l'Unionmnedesmissionsdegestionde crisesenengageantsoitdesmoyensmilitaires,soitdesmoyenscivils (policiers,juges,administrateurspublics).

Politisation

Actiondefaireentrerunenjeudansledomainedeladcision politique.Prisededcisionfaisantprimerlintrtdespartisoudes acteurspolitiquessurlintrtgnral.Ladcisionpolitiqueportesur ungrandnombrededomaines,dontlesrelationssociales,lallocation etlusagedesressources,larelationdupouvoirpolitiqueavecles personnessurlesquellesilsexerce,etc.Unenjeufranchitleseuil depolitisationdsquilcommencetreprisencompteparles partispolitiques,quiexercentunquasimonopoledanslecontrle desrouagesdeladcisionpolitique.Lapriseencomptedesenjeux sanscesserenouvelsdelavieensocitsupposeunlargissement constantdelazonedinterventiondespouvoirspublics,cestdire delapolitisationdecesenjeux.Onparlegalementdepolitisation lorsquelespartisexercentuneinfluenceleurseulprofitsurles dcisionsousurlesinstitutionspolitiques,parexemplelorsquils influencentladcisionpolitiquedansunsensfavorableaux organisationsdeleurpilier.Lespartispolitiquesconsolidentleur emprisesurlepouvoirpolitiqueenfavorisantlanominationdes postesdeladministrationdepersonnesquileursontproches.Cest lemmetermequipeutcaractriserlactiondespartislorsquilsfont voterdesloisquileursontfavorablesdupointdevuefinancierou lectoraloulorsquilsaboutissentdescompromispolitiques contrenatureouartificiels. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Autoritresponsabledesactivitsducativesmenesdansunou plusieurstablissementsscolairesdontelleassumel'organisation.Le pouvoirorganisateurd'untablissementscolairepeuttreuneou plusieurspersonnesphysiquesoumorales,publiquesouprives.Les pouvoirsorganisateursbnficientd'unegrandeautonomiemaisles tablissementsscolairesqu'ilsorganisentdoiventrpondredes critresetobjectifsfixsparlesautoritspubliquess'ilssouhaitent bnficierdessubventions.Danschaquecole,lepouvoir organisateurconfielagestionjournalireundirecteur.Unmme pouvoirorganisateurpeutgreruneouplusieurscoles.Lescoles del'enseignementofficielsecaractrisentpardespouvoirs organisateurspublics,savoir,pourl'enseignementfrancophone,la Communautfranaise,lesprovinces,lescommunes,et,dansla RgiondeBruxellesCapitale,laCommissioncommunautaire.Les tablissementsscolairesdel'enseignementlibreontunpouvoir organisateurpriv,tablilaplupartdutempssouslaformed'une associationsansbutlucratif(asbl).Danslecasdel'enseignementlibre confessionnel,lepouvoirorganisateurestuneasblorganisantun

Pouvoirexcutif Pouvoirjudiciaire Pouvoirlgislatif Pouvoir organisateur

enseignementinspird'unedoctrinereligieuse.Lescoleslesplus nombreusessontcellesquitrouventleursourcedanslatraditionde l'enseignementcatholique(asblfondesl'initiatived'unvchou d'unecongrgationreligieuse).Ilexistegalementdespouvoirs organisateursissusdesmondesislamiqueetisralite.Danslerseau denseignementlibrenonconfessionnel,lespouvoirsorganisateurs s'inspirentdesprincipesdumouvementlaqueoudeconceptions pdagogiquesparticulires(Decroly,Montessori,Freinet,Steiner, etc.).

Pouvoir subordonn(ou dcentralis) Pouvoirslocaux Premierministre

Institutionnepouvantagirquesouslecontrleetlatutelledun pouvoirsuprieur.Organeautonomeagissantpourlecomptedun pouvoirsuprieur.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Chefdugouvernementfdral.Cetermeestapparuen1918.Son apparitionaconcidaveclentredanslredesgouvernementsde coalition.Auxixesicle,cestlexpressionchefducabinetqui dsignaitceluiquitaitlepremierdesministres.Trssouvent,le formateurdugouvernementdevientPremierministre.Ilendirigeet coordonnelaction.Ilestauprsdespartisdelacoalitionlegarantde lapplicationdelaccorddegouvernement.LePremierministrerdige ladclarationgouvernementalequillitdevantlaChambredes reprsentantsaulendemaindelaformationdugouvernement.Parsa participationauxrunionsduConseileuropen,lePremierministre assumeaussiaujourdhuiunrlenonngligeablesurleplan international.Auniveaudechaquegouvernementdecommunaut oudergion,leministreprsidentexerceunrlesimilaireceluidu Premierministre. Cessiondesinvestisseursprivsdentreprisesquiappartenaientaux pouvoirspublics.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. EnsembledessujetssurlesquelslesFlamandsetlesfrancophones ontdespositionsantagonistesquiprovoquentdevivestensions. Lexpressiondeproblmescommautairessestimposepour dsignerlensembledesproblmessurlesquelslesdeuxgrandes partiesdelapopulationetdesmandatairespolitiques,lesFlamands etlesfrancophones,saffrontentdemanireviveoudurable. lusage,onobservequelexpression,quiaremplaccelle,plus ancienne,dequestionslinguistiques,dsignequatregrandstypes deconflits.1.Lesproblmespossparlemploideslangues,quiont joulerleleplusimportantdanslacontestationdeltatunitaireet officiellementunilinguecren18301831,etdanslamorcedu processusdefdralisationdelaBelgique.Cesproblmessont aujourdhuimoinsnombreuxmaisrestenttrssensibles,commelont montrparexemplelesfortestensionsautourdelacirconscription lectoraledeBruxellesHalVilvorde.Denombreusesquestions linguistiquesonttrgles,ftcedemanirecontroverse,pardes etparlafixationdergionslinguistiques.2.Lesproblmesposspar

Privatisation Problmes communautaires

lastructuredesinstitutions,quinontpasttotalementrglsparla transformationdelaBelgiqueenuntatfdral.Deuxsujets daffrontementaumoinsrestenttrssensibles:ledegr dautonomieaccorderauxcommunautsetauxrgionsau dtrimentdescomptencesdelAutoritfdraleetdecertains mcanismesdesolidarit;lestatutdeBruxelles,quiconstitueune rgionpartentireselonlaConstitutionmaisquunepartiedu mondepolitiqueflamandsouhaitesoumettre,plusoumoins largement,latutelleoulautoritconjointedesdeuxgrandes communauts.3.Lesproblmesposspardiffrentsdossierssur lesquelslescommunautsetsurtoutlesrgionsontdesintrts divergentspourdesmotifsconomiques,financiersou gographiques,cestdiredesproblmesquinerelventnide lemploideslanguesnidequestionsinstitutionnelles,maisquifont surgirdefortestensionsentreFlamandsetfrancophones.Onpeut citerlinfluencedesrgionsdanslaSNCBoulventuellescissionde celleci,larpartitiondesnuisancessonoresautourdelaroport internationaldeZaventem(qui,selonlesplansdevol,touche davantagedespopulationsflamandesoudespopulations francophones),etc.4.Lesproblmesposspardesdossiersdans lesquelslescommunautsetlesrgionsnontpasdintrts particuliersdfendre,maisquisontabordsdemaniretrs diffrenteparlespartisflamandsetparlespartisfrancophones,qui saffrontentsurcesdossierspartirdeprincipesetdevaleurs antagonistes.Cesproblmes,quitendentsemultiplier,traduisent unedivergencecroissanteentrelesopinionspubliques,lesrsultats lectorauxetlespaysagespolitiquesdunordetdusuddupays.Un mmedossierpeutengendrersimultanmentplusieurstypesde problmescommunautaires,commecestlecasdelascission ventuelledecertainesbranchesdelascuritsociale.

Processusde Bologne

Processusquivisetablirunespaceeuropendelenseignement suprieur.LancparladclarationdeBolognedu19juin1999,ce processussecomposedesixactions:unsystmedegrades acadmiqueslisiblesetcomparables,avecnotammentlacration dunsupplmentaudiplme,cestdireundocumentquiestjoint audiplmeetassuresatransfrabilitinternationale;une organisationdestudessuprieures(universitairesetnon universitaires)endeuxcyclescorrespondantaugradedebachelor (licence)etdemaster;unsystmedaccumulationetdetransfert decrditsdheuresdenseignement;lamobilitdestudiants, chercheursetenseignants;lacooprationenmatirede vrificationdelaqualit;ladimensioneuropennede lenseignementsuprieur.LeprocessusdeBolognenestpaslimit lUnioneuropenne:actuellement40tatsyparticipent.Une premiretapeseracltureds2005,aveclentreenvigueur obligatoiredusystmeendeuxcycles,deladlivrancedu supplmentaudiplmeetdudbutdelamiseenplacedusystme dassurancedequalit.EnCommunautfranaise,leprocessusde Bologneatconcrtisparledcretdu31mars2004.Cedcret Bologneharmoniselastructuredestudes(cycledetroisans conduisantaudiplmedebachelier,secondcyclededeuxans(sauf

exceptions)conduisantaudiplmedemaster)conformmentaux dcisionsprisesBologne.Enoutre,ilprvoitgalementde nouvellesrglesdefinancementetleregroupementdesinstitutions universitairessousformedacadmies.Troisacadmiessesont constitues:lAcadmieuniversitaireWallonieBruxellesqui regroupelUniversitlibredeBruxelles,lUniversitdeMonsHainaut etlaFacultpolytechniquedeMons;lAcadmieuniversitaire LouvainquiregroupelUniversitcatholiquedeLouvain,les FacultsNotreDamedelaPaixNamur,lesFacultsuniversitaires SaintLouisetlaFacultuniversitairecatholiquedeMons; lAcadmieuniversitaireWallonieEuropequiregroupe lUniversitdeLige,laFacultuniversitairedessciences agronomiquesdeGemblouxetlaFondationuniversitaire luxembourgeoise.SiteofficieldusuividuprocessusdeBolognesite delaCommunautfranaiseconsacrauprocessusdeBologne

Produitintrieur brut(PIB)

Agrgatquimesurelerevenuprovenantdelaproductiondansun paysouunergiondonnsaucoursdunepriodedonne.LePIB permetdapprcierlarichessecredansunpaysetleniveaudevie deseshabitants.Schmatiquement,ilpeutsecalculeren additionnanttousleslmentsderevenusalaires,intrts, bnfices,loyersou,aucontraire,dedpenseconsommation, investissement,dpensespubliques,exportationsnettes (exportationsmoinsimportations)duneconomie.Unetroisime maniredecalculerlePIBconsisteadditionnerlesvaleursajoutes cresparlesacteursconomiquesdunterritoire,laTVAetlesdroits dedouaneperus,etsoustrairedecettesommelessubventions versesparlespouvoirspublics.Pourtablircecalcul,nesontprisen comptequelesbiensetservicesfinaux,lexclusiondesbiens intermdiairesdeproduction,pourviterlesdoublescomptes.En Belgique,lePIBestcalculparlInstitutdescomptesnationaux depuis1994.En2011,lePIBdelaBelgiquetaitde368304millions deuros,loinderrirelestroispremiersduclassementtabliparle Fondsmontaireinternational(FMI),savoirlestatsUnis,laChine etleJapon,notammentenraisonlapetitetailledupays.LePIBpar habitant(cestdirelePIBdupaysrapportlapopulationtotale, agrgatquidonneuneindicationdupouvoirdachat)taitluide29 700euros,situantlepaysau8erangdelUnioneuropenneetau 16erangmondial,leLuxembourgoccupantlapremireplacedece classement.LePIBestapparu,demmequeplusieursautres agrgatscommeleproduitnationalbrut(PNB),auxtatsUnisdans lesannes1930,puisenEuropeaprslaSecondeGuerremondiale, dansuncontextefordiste(caractrisparuneproductionetune consommationdemassedebiensstandardiss)olamacroconomie etlescomptabilitsnationalesconnaissaientunrelessor.LePIB sestimposdepuislorsparsarelativesimplicitdecalcul.Sontaux decroissanceestlargementperucommeunindiceessentielde russite.LesvariationsduPIBsurunepriodedonnesontle principalindicateurdecroissanceconomique:onestime gnralementquunpaysestenrcessionaprsdeuxtrimestres successifsdereculduPIB.LePIBestunagrgatquimesurela richessecre,cestdireunflux.Ilfautdistinguerrichessecreet

richessepossde,cestdireunstock;cestlepatrimoinequi mesurelarichessepossde.IlestdoncfauxdedirequelePIB mesurelarichessedunpays.Demme,lePIBnedonnepas dindicationparrapportladistributiondesrichessesauseindune population.Entantquindicateurdeprogrsduniveaudevie,lePIB apparatpourcertainscommedpassaujourdhuicarilnetientpas comptedesactivitsquichappentauxchangesconomiques(dont laproductiondomestiqueetlebnvolat)etnestpascorrigdes activitspolluantesounuisiblescommelconomiesouterraine.Avec lesannes1990,denouvellesformesdemesuresdelarichessesont apparuesauniveaumondial.AinsileProgrammedesNationsunies pourledveloppement(PNUD)acrlindicededveloppement humain(IDH),quiintgrelesprancedevie,leniveaudinstructionet lepouvoirdachatdanssoncalcul.LIDHpermetainsidevrifiersiles richessesproduitesprofitenttous,etpermettentuneamlioration desconditionsdevie.Ilexistegalementdespropositionsdagrgats (PIBvert,produitintrieurnet)quitententdecorrigerlePIBen intgrantleseffetsdudveloppementconomiquesur lenvironnementetnotammentlaconsommationducapitalnaturel.

Produitnational brut(PNB)

Agrgatquimesurelerevenuprovenantdelaproductiondesacteurs conomiquesdunpaysdonnaucoursduneanne.LePNBpermet dapprcierlarichessecredansunpaysetleniveaudeviedeses habitants.IlsedistingueduPIBparcequilestnational,encesens quilrefltelavaleurajouteproduiteparlesrsidentsdunpays donnmaisilnestpasintrieurparcequecettecettevaleurajoute peuttoutaussibientreproduiteltrangerpourautantquellesoit produiteparunressortissantdupays(lePIBestluibassurle principedeterritorialit).Endautrestermes,lePNBdelaBelgique mesurelerevenuprovenantdelaproductiondesagents conomiques(citoyens,socits)belgesimplants,quilssoient rsidentsenBelgiqueoultranger.PourobtenirlavaleurduPNB, onfaitlasommedelargentdpenspourlaproductionfinalede biensetdeservices,oulasommedurevenudetouslescitoyensdun pays,ycomprislerevenudesfacteursdeproductionutiliss ltranger.EnBelgique,lePNBestcalculparlaBanqueNationalede Belgique.En2005,lePNB/habitant(cestdirelePNBdivisparle nombredhabitants)delaBelgiquetaitde35712dollarssoitle 17mePNBaumonde.LeLuxembourg,laNorvgeetlaSuisse occupantlestroispremiresplacesdececlassement.LePNBest apparu,demmequeplusieursautresagrgatscommelePIB,aprs laSecondeGuerremondiale,dansuncontextefordiste(caractris paruneproductionetuneconsommationdemassedebiens standardiss)olamacroconomieetlescomptabilitsnationales connaissaientunrelessor.LetauxdecroissanceduPNBtaitperu commeunindiceessentielderussite,sonaccroissementsemblait signifieruneavanceversunemeilleuresatisfactiondesbesoinsde chacun.Entantquindicateurdeprogrsduniveaudevie,lePNB apparatpourcertainsdpassaujourdhuicarilnetientpascompte delaproductiondomestiqueetnestpascorrigdesactivits polluanteset/ounuisiblescommelconomiesouterraine.Avecles annes1990,denouvellesformesdemesuresdelarichessesesont

imposesauniveaumondial.AinsilePNUD(ProgrammedesNations uniespourledveloppement)acrunindicateurdedveloppement humain,lIDH,quiintgrelesprancedevie,leniveaudinstruction etlepouvoirdachatdanssoncalcul.LIDHpermetainsidevrifiersi lesrichessesproduitesprofitenttous,etpermettentune amliorationdesconditionsdevie.

Projetdeloi,de dcretou dordonnance

Initiativelgislativemanantdupouvoirexcutifenvuedeladoption duneloi,dundcretouduneordonnance.LeRoi(enpratique,le gouvernementfdral),lesgouvernementsdecommunautoude rgionainsiquelecollgedelaCommissioncommunautairefranaise etlecollgerunidelaCommissioncommunautairecommune disposentdudroitdinitiative.Ilspeuventsoumettreuntexte lassembledevantlaquelleilssontresponsablesafinquecelleci adopteunenouvellelgislation.Lorsquunministresouhaitefaire adopterunenouvellelgislation,ilprsentesescollguesde gouvernementoudecollgeunavantprojetdeloi,dedcretou dordonnance.Aprsaccorddugouvernement,cetexteestenvoy auConseildtatdontlasectiondelgislationremetunavissurla qualitjuridiquedutexteetsursaconformitlalgislation existante.Lecaschant,dautresorganismespeuventtre consults.Lorsquecesavissonttransmisauministrecomptent, celuiciprsenteletexteetcesavissescollguesdugouvernement ouducollgepourunesecondelecture.Letexteapprouven secondelectureparlegouvernementoulecollgeportelasignature dunoudeplusieursministresetprendlenomdeprojetdeloi,de dcretoudordonnance.Silsagitdunprojetdeloi,letexteest dposdevantlaChambredesreprsentants.Letexteindiquesila procdurerequiseestmonocamraleoubicamrale(voirloi).Sil sagitdunprojetdedcretoudordonnance,letexteestdposau parlementdecommunautoudergionoulassembledela commissioncommunautairedevantlequellegouvernementoule collgeestresponsable.Lesprojetsdeloietlesprojetsdordonnance sontprsentsenfranaisetennerlandais.Leprojetdeloi,de dcretoudordonnanceestaccompagndelavisremisparleConseil dtatainsiquedelexposdesmotifsdanslequellegouvernement indiquelesraisonsquilamnentvouloirlgifreretlesobjectifsde sontexte.Cesdocumentssonttransmislacommission parlementairecomptente.Cellecientendleministreresponsable duprojet,quisynthtiselexposdesmotifs.Lacommissionexamine, adopte,amendeourejetteletexteenvotantsurchacundeses articlespuisenprocdantunvotesurletextedanssonensemble. Letexteestensuitemislagendadelasanceplnire.Celleci examineletextelalumiredurapporttabliparlacommissionqui enadiscut.Letexteestadopt,amendourejetparunvotesur chacundesesarticlespuisparunvotesurletextedansson ensemble.Unefoisadopt,letexteestprsentauRoisilsagitdun projetdeloi,ouaugouvernementdecommunautoudergionou aucollgedelacommissioncommunautairedanslecasdunprojet dedcretoudordonnance.LeRoi,legouvernementoulecollge sanctionneetpromulguelaloi,ledcretoulordonnance.Letexte estensuitepubliauMoniteurbelge.Lanouvellelgislationentreen

vigueurlejourdtermindansletexteou,dfaut,dixjoursaprssa publication.Onappellegalementprojetdeloiunepropositiondeloi quiatapprouveensanceplnireparlaChambreouleSnat. Laccordinstitutionnelpourlasiximerformedeltatdu11 octobre2011,nonencoretraduitentermeslgaux,prvoitune profondetransformationduSnat.IldeviendraunSnatdesentits fdreslorsdeslectionsde2014.Ilseracomposde50lus indirects(29nerlandophones,20francophonesetun germanophone)etde10coopts(6nerlandophoneset4 francophones).LesmissionslgislativesduSnatserontlimitesaux loisspciales.

Promulgation

Acteparlequellepouvoirexcutifattestelexistencedelaloi,du dcretoudelordonnanceetenordonnelexcutionetlapublication auMoniteurbelge.Enprocdantlapromulgation,lepouvoir excutif(soitleRoi,soitlegouvernementdecommunautoude rgion)constatequelaprocdurelgislativeatmeneson terme,attestequeletextelgislatifatadoptdanslesrgles,et, enconsquence,enordonnelapplication.Lapromulgationconfre lanormeadopteuncaractreauthentique.Ellenestpasune conditiondexistencemaisuneconditiondapplicationdelanorme. Ellerendaussiexcutoirelanormeadopte:lesagentsdelautorit etdelaforcepubliquessontdslorstenusdeprterleurassistance pourassurersonapplication.LapublicationauMoniteurbelgeest lactematrielparlequellanormeadopteestportela connaissancedupublicetquilarendobligatoiredansledlailgal. Faisantcorpsaveccelledelasanction,laformuledelapromulgation delaloifdraleestlasuivante:Promulguonslaprsenteloi, ordonnonsquellesoitrevtuedusceaudeltatetpublieparle Moniteurbelge.Lesmmessignaturescouvrentlasanctionetla promulgation.Laprocdureetlasignificationdelapromulgationdes dcretsoudesordonnancesauniveaudescommunautsetdes rgionssontidentiquescellesdelaloiauniveaufdral.La promulgationyappartientaugouvernement(etnonauRoi). Initiativelgislativemanantdunouplusieursparlementairesenvue deladoptiondunenouvelleloi,dunnouveaudcretoudune nouvelleordonnance.LesmembresduParlementfdral,ceuxdes parlementsdecommunautoudergionetlesmembresde lAssembledelaCommissioncommunautairefranaise(COCOF)ou delAssembleruniedelaCommissioncommunautairecommune (COCOM)disposentdudroitdinitiative.Ilspeuventsoumettreun texteleurassembleafinquecelleciadopteunenouvelle lgislation.Chaquegouvernement,ainsiquelecollgedela Commissioncommunautairefranaiseetlecollgerunidela Commissioncommunautairecommunedisposentgalementdudroit dinitiative.Lestextesquungouvernementouundecescollges dposeportentlenomdeprojetdeloi,dedcretoudordonnance. Danslalimitedescomptencesexercesparleurassemble,les dputsfdrauxetlessnateurspeuventdposeruneproposition deloi,lesmembresduParlementflamand,duParlementwallon,du ParlementdelaCommunautfranaise,duParlementdela

Propositiondeloi, dedcret, dordonnance

CommunautgermanophoneetceuxdelAssembledela Commissioncommunautairefranaisepeuventdposerune propositiondedcret,etlesmembresduParlementbruxelloisetde lAssembleruniedelaCommissioncommunautairecommune peuventdposerunepropositiondordonnance.Unetelle propositionpeuttredposeparplusieursparlementaires, provenantdummegroupepolitiqueounon,membresdela majoritet/oudelopposition.Letexteestdpossurlebureaudu prsidentdelassembledanslaquelleestintroduitelaproposition. Celuicidcidesilapropositionpeuttredveloppe,traduite(dans lecasdunepropositiondeloioudunepropositiondordonnance), imprimeetdistribue.Lauteurdelapropositiondoitensuite demanderlapriseenconsidrationdesontexteparlassemble parlementairedontilestmembre.Engnral,cettedmarcheest uneformalitetsopresansdiscussionaucoursdelasance plnire.Ilpeutcependantarriverquunvotesoitorganispourse prononcersurunepriseenconsidration.Lerejetduneproposition deloi,dedcretoudordonnancecestadeesttrsrare.Ilintervient essentiellementsilauteurdunepropositiondeloi,dedcretou dordonnancedemandelurgenceetquesescollguesestimentcette demandeinfonde.Certainespropositionsdeloiintroduitesparle VlaamsBelangdemandantparexemplelafindelaBelgiquefont galementlobjetdunrejetcestadedelaprocdure.Aprsavoir tpriseenconsidration,lapropositiondeloi,dedcretou dordonnanceesttransmiselacommissionparlementaire comptente.Celleciexamine,adopte,amendeourejetteletexteen votantsurchacundesesarticlespuisenprocdantunvotesurle textedanssonensemble.Lauteurdelapropositionpeutensuite demanderlexamendesontexteensanceplnire.Celleciexamine letextelalumiredurapporttabliparlacommissionquiena discut.Letexteestadopt,amendourejetparunvotesurchacun desesarticlespuisparunvotesurletextedanssonensemble.Au Parlementfdral,unepropositiondeloiadopteparlunedesdeux assemblesestappeleprojetdeloi.ladiffrencedunavant projetdeloi,dedcretoudordonnance,unepropositiondeloi,de dcretoudordonnancenedoitpastresoumisepouravisauConseil dtatpralablementsondpt.toutmomentdelaprocdure cependant,leprsidentdelassemblepeutdemanderuntelavis. Unefoisadopt,letexteestsoumisaugouvernementde communautoudergionouaucollgedelacommission communautairequilesanctionneetlepromulguesilsagitdun dcretouduneordonnance.Silsagitduneloi,letexteadoptest transmislautreassembleduParlementfdralsilaprocdurele prvoit.Sinon,ilestdirectementtransmisauRoiafinqueceluici sanctionneetpromulguelaloi.Laccordinstitutionnel

ProtocoledeKyoto

Traitinternationalayantpourobjectifderduirelesmissionsde gazeffetdeserrepourlimiterleschangementsclimatiques entransparlapollution.LeProtocoledeKyotoestissudela conventioncadredesNationsuniessurleschangementsclimatiques (CCNUCC),adopteausommetdelaterreRioen1992.Cesommet agalementconsacrlobjectifdudveloppementdurable.La

conventioncadreviseprincipalementstabiliserlesconcentrations degazeffetdeserredanslatmosphreunniveauquinentrane pasdemodificationsdangereusesduclimat.Autermededeuxansde ngociation,unprotocoledapplicationdelaconventionatadopt Kyotoendcembre1997par159pays.Ilprvoitunebaisseglobale delmissiondesgazeffetdeserreentre2008et2012.Leffortest fournirpar38paysindustrialiss;ceuxcipeuventnanmoins acheterdespermisdepolluerauxpaysmoinsdveloppsqui nutiliseraientpascompltementleurquotadmission.Ladcision destatsUnis,signatairesduprotocole,denepasleratifier, confirmeparleprsidentBushen2001,aaffaiblilaportedutexte. SuivantlapositiondelUnioneuropenne,laplupartdesautrespays signatairesontnanmoinsdciddemettreenoeuvreleprotocole sanslestatsUnis.Lesobligationsdestatsayantratifileprotocole onttoutefoistrduitesausommetdeMarrakech(octobre2001). LeprotocoledeKyotoestentrenvigueurle16fvrier2005.ce moment,destudesfonttatduneaggravationdelmissionde certainsgazetprvoientquelesobjectifs,mmerviss,deKyotone serontpasatteints.SitedelaconventioncadredesNationsuniessur leschangementsclimatiques

Province

Subdivisionduterritoirenationaldotedinstitutionspolitiques (conseilprovincial,dputationpermanenteoucollgeprovincialen Rgionwallonne,gouverneur).Cettedfinitionserabienttmiseen ligne. Projetdetraitralisantlasynthsedesdiffrentstraitseuropens etmodifiantlefonctionnementdesinstitutionsdelUnion europenne.En2001,lasignatureduTraitdeNice,dontlobjectif taitdemoderniserlefonctionnementdelUnioneuropennedansla perspectivedesonlargissement25membresetplus,avaitlaiss denombreusesquestionsnonrsoluesetdulespartisansdune intgrationeuropennerenforce.Le12dcembre2001,Laeken,le ConseileuropendcidaitdeconvoqueruneConventionsurl'avenir del'Europe.Celleciremitletexted'unProjetdetraittablissant uneConstitutionpourlEuropeauprsidentduConseileuropen runiRomele18juillet2003.Ceprojetdetraitfutsignparles chefsdtatetdegouvernementdes25paysmembresdelUnion Romele29octobre2004.Letexteavaitdjtratifipartreize tatsmembreslorsqu'ilfutrejetlorsdesrfrendumsorganissen France(le29mai2005)etauxPaysBas(le1erjuin2005).Les principalesinnovationsduprojetdetraittaientlextensiondela prisededcisionlamajoritqualifiepluttqulunanimit,une pluslargeapplicationdelaprocduredecodcisionenmatire lgislative(extensiondesprrogativesduParlement),lintgrationde laChartedesdroitsfondamentauxdansledroitdelUnion,des modificationsdanslefonctionnementetlacompositionduConseilet delaCommission,avecnotammentllectionduprsidentduConseil etlalimitationdunombredemembresdelaCommission,lacration dupostedeministredesAffairestrangresdelUnionetla simplificationdesinstrumentslgislatifsetrglementairesdelUnion. Uneconfrenceintergouvernementale(CIG)tenueen2007repritune

Projetdetrait tablissantune Constitutionpour lEurope

grandepartiedesdispositionsduprojetdetraitconstitutionneldans leTraitdeLisbonne,entrenvigueurle1erdcembre2009.

Question parlementaire Questionroyale Quorum

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Proportiondeprsencesoudevoixncessairepourquunedcision puissetreprise.Lequorumdeprsenceestlenombreminimumde membresquiestexigpourquunedcisionsoitadopte valablement.Ainsi,laConstitutiondisposeque:Aucunedesdeux Chambresnepeutprendrededcisionquautantquelamajoritde sesmembressetrouverunie(art.53).Lequorumdevoixoude votesestlenombreoulaproportiondevoixrequisepourquela dcisionsoitadopte.Leplussouvent,lamajoritabsolueestrequise pourladoptionduneloiainsiquelarticle53delaConstitutionle spcifiepourlesdeuxChambresfdrales.Ladoptionduneloi spcialeparlaChambredesreprsentantsetleSnatrequiertde runirlafoisunquorumdeprsenceetdeuxquorumsdevoix:une loispcialeestadoptelamajoritdessuffragesdanschaque groupelinguistique[premierquorumdevote]dechacunedes Chambres,laconditionquelamajoritdesmembresdechaque groupesetrouverunie[quorumdeprsence]etpourautantquele totaldesvotespositifsmisdanslesdeuxgroupeslinguistiques atteignelesdeuxtiersdessuffragesexprims[secondquorumde vote](Constitution,art.4).Unmembreprsentmaisquisabstient devoterintervientdanslecalculduquorumdeprsencemaisson abstentionnintervientpaspourvrifierquelonaatteintlamajorit requise,cestdirelequorumdevote.Letermedequorumest galementutilispourdsignerlequotientlectoralquedoit atteindreunelistelectoraledansaumoinsunecirconscription lectoraleafindeparticiperladvolutiondessigesparlebiaisde lapparentementprovincial.Lequorumestfix0,33pourllection delaChambredesreprsentantset0,66pourllectiondu Parlementwallon,cequirevientdirequelersultatdeladivision duchiffrelectoraldelaliste(sonnombredevoix)parlediviseur lectoraldoitsleverselonlecasminimum33%ou66%dansau moinsunecirconscriptiondelaprovince.Ilestnoterquelaccord institutionnelsurlasiximerformedeltatdu11octobre2011 prvoitlasuppressiondelapparentementpourleslectionsla Chambredesreprsentantsconscutivementlascission,effective en2014,delacirconscriptionlectoraledeBruxellesHalVilvorde. Cettedfinitionserabienttmiseenligne Entreprisepubliqueautonomecaractrecultureldela Communautfranaise.Organismeparastatalsacration,laRTBF estdevenueuneentreprisepubliqueautonomecaractreculturel enapplicationdudu14juillet1997portantstatutdelaRTBF,modifi

Questionde confiance Radiotlvision belgedela

Communaut franaise(RTBF)

le2dcembre2005.LaRTBFestrgieparuncontratdegestion, conclutouslescinqansaveclaCommunautfranaise,quiluiassigne unesriedemissions.LaRTBFsedoitainsidoffriraupublicdela Communautfranaiseunservicequivaloriselinformation,le dveloppementcultureletlacrationaudiovisuelle,lducation permanenteetledivertissement.LaRTBFdoitgalementveillerce quelaqualitetladiversitdesesmissionspermettentde rassemblerlespublicslespluslargespossiblesetdtreunfacteurde cohsionsociale,toutenrpondantauxattentesdesminorits socioculturelles.LaRTBFcomprendsixchanesderadioetquatre chanesdetlvision.Depuis2007,laRTBFtravaillegalementsur sonoffrenumriqueetdeprogrammesinteractifs.Ledcretdu19 dcembre2002ainstaurlanotiondunitsdeproduction spcialisesdanslesdiffrentssitesdeproductiondelaRTBF, Bruxelles,Namur,Lige,CharleroietMons.LaRTBFestenoutre prsenteVerviers,ArlonetWavre.Encontrepartiedesamissionde servicepublic,laRTBFreoitunedotationdelaCommunaut franaise(actuellement75%desesressources),lesoldedeson budgetprovenantpourunmaximumde30%delapublicitet dautresrecettescommerciales.Unquartdecesrecettesdoittre consacrausoutiendelaproductionaudiovisuelleindpendante. Pourfairefacelacrise,laCommunautfranaiseademandla RTBFdoprercertainesrestrictionsconomiquestraduitesdansle Plantriennaldesolidarit(PTS)portantsurlesannes2010,2011et 2012.Afinquecesconomiessoientralisesdansuncontextelgal stable,lecontratdegestion20072011sestvuprolongdune anne.LeconseildadministrationdelaRTBFestdsignparle ParlementdelaCommunautfranaise,selonlarpartitionpolitique desmembresdecedernier,enapplicationduPacteculturelconclu en1973.Ilsecomposedetreizemembresordinaires,auxquels sajoutentdeuxcommissairesdugouvernement.Cesdernierssont chargsdeveilleraurespectdelintrtgnral,deslois,dcrets, ordonnancesetarrts,delamissiondeservicepublic,ducontratde gestionetdelquilibrefinancierdelentreprise.Leprsidentetles deuxviceprsidentsduconseildadministrationdelaRTBF constituent,avecladministrateurgnral,lecomitpermanent. Ladministrateurgnral,fonctionnairedsignparlegouvernement delaCommunautfranaisepoursixans,assurelagestion quotidiennedelentreprise.LeConseilsuprieurdelaudiovisuel (CSA)effectuelecontrleannueldesobligationsdelaRTBFetaenla matireunpouvoirdesanction.ceteffet,laRTBFesttenuedelui remettreunrapportannueldtailldesesactivits.LaRTBFaconclu diversesalliancesavecdeschanestrangres,quiluipermettent dlargirsonaudience(TV5,Arte,Euronews).Elledtientdes participationsdansunesriedesocitsprivesdontlesactivits sontvoisinesoucomplmentairesauxsiennes(parexemplelaRgie Mdiabelgedansledomainedelapublicit).Voiraussi:mdiasSite delaRTBF Cettedfinitionserabienttmiseenligne.

Rattachisme

Recours Rfrendum

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Mcanismedevoteparlequelondemandelapopulationde prendreunedcisionsurunsujetdonn.Lerfrendumestun mcanismededmocratiedirecte:lapopulationestinvitevoter directementsuruneoudesquestionsbiendterminesafin dexprimersavolont.Lesrsultatssemesurentennombredevotes enfaveurdechaqueoption,cequipermetdetrancherlalternative propose(pouroucontreleprojetdeConstitutioneuropenne, etc.).Encasderfrendum,lapopulationimposesonchoix,quidoit obligatoirementtremisenpratiqueparlesautorits.Parcontre,un mcanismeprocheappelconsistedemandersimplementlavisde lapopulationetnonlexpressiondesavolont:lesautoritssont alorslibresdesuivrecetavisounon.Lerfrendumntantpas prvuparlaConstitution,quidfinitlamaniredontlespouvoirs sexercent,onconsidrequilestinterditenBelgique,ladiffrence delaconsultationpopulairequiestautorisecertainsniveauxde pouvoir.Certainspaysrecourentrgulirementaurfrendum,le plusconnutantlaSuisse(olonparledevotation).Le rfrendumpeuttrenational,outreorganisauniveaudune entitfdreouauniveaulocal.Onpeutdistinguerlesrfrendums selonleurobjet:ilpeutsagirdeseprononcersurunprojetde ConstitutionousurunervisiondelaConstitution(rfrendum constitutionnel),deconfirmer,demodifieroudabrogeruneloi,de dciderdelimplantationduneinfrastructure,etc.Ladcision dorganiserunrfrendumpeuttreconfieuneassemble politique,unpouvoirexcutifoulapopulationellemme.Dansce derniercas,ilfautquunnombredtermindecitoyensdemandele recoursauvotedanstelleoutellematire,lautoritconcernetant contraintedorganiserlaprocduredevotesileseuilfixestatteint. IlnestpasrarequelaConstitutionoulaloiinterdisedorganiserun rfrendumsurcertainssujets:ratificationdetraitsinternationaux; questionsfiscales,comptes,budgetsoutaxes;rtablissementdela peinedemort;droitsfondamentauxLessujetscarts,lorsquilen existe,sontconsidrscommetropfondamentauxpourtremisen jeu,oucommesusceptiblesdenourrirunvotedeprotestationouune campagneciblantcertainespersonnesoucertainsgroupes.Les conditionsimposesauxcitoyenspourpouvoirparticiperun rfrendumpeuventtreplussouplesquelesconditionspermettant debnficierdudroitdevote,parexempleenmatiredge minimumetdeconditionsdenationalit. PriodedurantlaquelleunepersonnelueparlesChambresrunies exercetemporairementlespouvoirsconstitutionnelsduroi.Comme pourl'exercicenormaldelafonctionroyale,lergentn'entreen fonctionqu'aprsavoirprtlesermentprvuparl'article91dela Constitution.LaConstitutionnoncetroiscasdanslesquelsilfaut instituerunergence:laminoritdusuccesseurautrne(art.92), l'impossibilitdergnerduroi(art.93)etlavacancedutrne(art. 95).Danslesdeuxpremierscas,ilestpourvulargenceetla tutelleparlesChambresrunies.Dansletroisimecas,lesChambres

Rgence

runiespourvoientprovisoirementlargencejusqu'laruniondes Chambresintgralementrenouveles,runiontenirauplustard danslesdeuxmois;lesChambresnouvellespourvoientalors dfinitivementlavacance.Largencesetermineaveclaprestation desermentd'unnouveauroiouparlafindel'impossibilitdergner duroi.L'histoirebelgeaconnutroiscasdergencedepuis1830.du 23fvrier1831au21juillet1831:pendantcettergence,quis'est drouleentrel'checduchoixduducdeNemourscommeroides BelgesetlaprestationdesermentdeLopoldIer,lergentdu royaume,lebaronSurletdeChokier,n'avaitpaslespouvoirsduroien matirelgislative:ceuxcirestaiententirementauCongrsnational (dcretduCongrsnationaldu24fvrier1831);du20septembre 1944au20juillet1950:vul'impossibilitdergnerduroiLopoldIII, lesChambresrunieschoisirentleprinceCharlescommergent,le 20septembre1944.Envertudelaloidu19juillet1945,cette rgencenepritfinqu'aveclareconnaissanceen1950parles Chambresruniesdelafindel'impossibilitdergnerdeLopoldIII. L'articleuniquedelaloidu19juillet1945disposequelorsqu'ilat faitapplicationdel'article82delaConstitution,leRoinereprend l'exercicedesespouvoirsconstitutionnelsqu'aprsunedlibration desChambresruniesconstatantquel'impossibilitdergnerapris fin;du11aot1950au16juillet1951:dufaitdesvnements quisuivirentleretourduroiLopoldIII,lesChambresrunies attriburentpardcretlespouvoirsconstitutionnelsduroisonfils Baudouin,surbased'uneloivotelaveilleenaccordavecleroi.Le futurroiBaudouinayantprtlesermentconstitutionneladslors exercpendantprsd'unanlespouvoirsd'unrgentsousletitrede princeroyal.Aucunchangementnepeuttreapportla Constitutiondurantl'exerciced'unergence.

Rgion

Entitfdrepossdantlepouvoirlgislatifetexcutifdansune sriededomaineslisauterritoireetlconomie.Lestroisrgions sont,aveclestroiscommunauts,lescomposantesdeltatfdral belge.Lestroisrgionssont:laRgionwallonne,laRgionflamande etlaRgiondeBruxellesCapitale.Chacunedecesrgionspossde sonterritoire:lescinqprovinceswallonnes,lescinqprovinces flamandesetles19communesdelarrondissementadministratifde BruxellesCapitale.Lescomptencesdesrgionssontfixespar larticle6delaloispcialederformesinstitutionnellesdu8aot 1980.Enrsum,lesrgionssontcomptentespour:lesmatires liesauterritoire(amnagementduterritoire,urbanisme); lenvironnement,ycomprislapolitiquedesdchetsetlagestionde leau;lagriculture,lesforts,lachasseetlapche;lestravaux publics;lestransports(lexceptiondelaSNCBetdelaroportde Zaventem);lelogement;denombreuxaspectsdelapolitique conomique(dontlecommerceextrieur),delapolitiquedelemploi etdelapolitiquedelnergie;lorganisationetlatutelledes pouvoirslocaux.Danslaplupartdecesmatires,lescomptencesdes rgionsconnaissentdesexceptionsaubnficedelAutorit fdrale.Unedestroisrgionsprsentelaparticularitdenepas disposerdinstitutionspolitiquespropres:ilsagitdelaRgion flamande,dontlescomptencessontexercesparlaCommunaut

flamande.LaRgionwallonneetlaRgiondeBruxellesCapitale disposentchacunedunparlement,dungouvernement,dune administrationetdunfinancement.Leurpouvoirlgislatifsexerce pardesdcretsoudesordonnances,etsaccompagnede comptencesauxiliaires.Lesrgionsntantenoutrepassoumises unetutelledelAutoritfdrale(saufexceptionspourlaRgionde BruxellesCapitale),ellespossdentunepleineautonomiedansleurs domainesdecomptence.Lesorganeslgislatifsetexcutifs rgionauxsont:leParlementwallonetlegouvernementwallon; leParlementbruxelloisetlegouvernementbruxellois.ladiffrence duniveaufdral,ilnyaquuneassemblelgislativepourchaque rgion,etlesmembresdesgouvernementsdergionnesontpas nommsourvoqusparleRoi.

Rgionde BruxellesCapitale

Unedestroisrgionscomposantltatfdral,dontleterritoire correspondaux19communesdelarrondissementadministratifde BruxellesCapitale.LaRgiondeBruxellesCapitaleestlaseulergion belgeorganisedemanirebilingue,laseuleaussidontleterritoire nestpasfixparlaConstitution,maisparlaloispcialedu12janvier 1989relativeauxinstitutionsbruxelloises.Ceterritoireestceluide l(arrondissement(administratifdeBruxellesCapitale,quicorrespond largionbilinguedeBruxellesCapitale.LaRgiondeBruxelles Capitale,aussiappeleRgionbruxelloise,exercesursonterritoirele pouvoirlgislatifetlepouvoirexcutifdanslesmatiresattribues auxrgions.Sonpouvoirlgislatifsexercepardesordonnancesqui ontforcedeloi,mmesileurvaleurjuridiqueestlgrement infrieurecelledesloisetdesdcrets.Uneautreparticularitdela Rgionbruxelloiseestquellebnficiedunmcanismede cooprationaveclAutoritfdraleetestsoumiselatutellede cellecidansquatrematiresliesaurleinternationaletla fonctiondecapitaledeBruxelles(urbanisme,amnagementdu territoire,travauxpublics,transports).Parmilesautresspcificitsde cettergion,citonslefaitquellenebnficiepasdelautonomie constitutive,quelleexercelescomptencesdelAgglomrationde Bruxelles,quellepossdesursonterritoiredescommissions communautairesdotesdecomptencesdanslesmatiresdes communauts,etquellesestvuattribuercertainescomptencesde lancienneprovincedeBrabant,aucuneprovincenexistantplussur leterritoiredelaRgion.LescomptencesdelaRgiondeBruxelles CapitalesontexercesparleParlementbruxellois,dontla compositiongarantitlareprsentationdelaminoritflamande,et parlegouvernementbruxellois.Legouvernementestcomposde cinqministres,quiserpartissentenpratiqueentroisministres francophonesetdeuxnerlandophones;ilssontassistspartrois secrtairesdtatrgionaux,quiserpartissentenpratiqueendeux francophonesetunnerlandophone.Legouvernementdisposedune administrationorganiseenunministreunique.Lessecrtaires dtatrgionauxnefontpaspartiedugouvernementetnepeuvent participersesdlibrations(ilsysontadjointsunministre).Ils sigentparcontreaucollgedeleurcommissioncommunautaire, avecvoixdlibrative.LeParlementbruxelloislitlesmembresdu gouvernementbruxellois,pasncessairementensonsein.Le

gouvernementparticipeaupouvoirlgislatif(ilpeutlaborerdes projetsdordonnanceetdposerdesamendements),etexercele pouvoirexcutifenadoptantdesrglementsainsiquelesarrts ncessaireslapplicationdesordonnances.Legouvernementest responsabledevantleparlement.LaRgiondeBruxellesCapitale disposedunfinancementdoriginefdrale,dunpouvoirfiscaletde comptencesauxiliairesquiluidonnentlesmoyensdesapolitique. Elleestdoncautonomedanslesdomainesdesacomptence.Sitede laRgiondeBruxellesCapitale

Rgionflamande

Unedestroisrgionscomposantltatfdral,dontleterritoire correspondauxcinqprovincesflamandes.LaConstitutiondispose quelaRgionflamandecomprendlescinqprovincessuivantes: Anvers,Brabantflamand,Flandreoccidentale,Flandreorientaleet Limbourg.Ceterritoirecorrespondceluidunergionlinguistique: largiondelanguenerlandaise.LaRgionflamandeest comptente,surtoutsonterritoire,pourtouteslesmatires attribuesauxrgions.Cependant,enapplicationdunmcanisme prvuparlarticle137delaConstitution,lescomptencesdela Rgionflamandesontexerces,depuislacrationdelaRgion,par lesorganespolitiques(parlementetgouvernement)dela Communautflamande.Ilnyaainsiquunseulparlementetunseul gouvernementflamands,comptentspourlesmatiresattribues auxrgionscommepourlesmatiresattribuesauxcommunauts. Lorsquillgifredanslesmatiresattribuesauxrgions,le Parlementflamandlefaitpardesdcretsquisappliquentsurtoutle territoiredelaRgionflamandeetseulementsurceterritoire(alors quelesdcretsflamandsportantsurlesmatiresattribuesaux communautssappliquentgalementdanslargionbilinguede BruxellesCapitale).Pourlammeraison,lorsdetoutvoterelatifaux matiresrgionales,seulsles118membresduParlementflamand lusdanslaRgionflamandeparticipentauscrutin,lexclusiondonc deleurscollgueslusBruxelles.LaRgionflamandedisposedun financementdoriginefdrale,ainsiquedunpouvoirfiscal(quiest exercparleParlementflamandetlegouvernementflamandsurle seulterritoiredelaRgionflamande).Cefinancementdorigine fdraleetlesrendementsdecepouvoirfiscalsajoutentau financementdontbnficielaCommunautflamandepouralimenter lebudgetdontdisposelegouvernementflamand.Lesrgionstant mieuxfinancesquelescommunauts,cebudgetuniquepermet dutiliserdesmoyensrgionauxpourfinancerdespolitiquesdela Communautflamande.SitedelaCommunautflamande Territoireosappliquentdesrglesuniformessurlemploides langues,etquisertdfinirleszonesdecomptencesdes communauts.Lemploideslanguesdanslesrelationsavecles autoritspubliques,enmatiredadministration,dejustice, denseignementetencequiconcernelesrelationssocialesdansles entreprisesestrgiparlaloi.Acertainesexceptionsprs,lesrgles sonthomogneslintrieurdunergionlinguistique.Ilyaen Belgiquequatrergionslinguistiques,numreslarticle4dela Constitution:largiondelanguefranaise;largiondelangue

Rgionlinguistique

nerlandaise;largiondelangueallemande;largionbilingue (franaisnerlandais)deBruxellesCapitale.Lesfrontiresdeces rgionsonttdlimitesparlaloien1962.Chaquecommune appartientunergionlinguistique.Certainescommunes, cependant,ontunstatutspcial:desrglesparticuliressy appliquentenmatiredemploideslangues.Onappelleces communesdescommunesfacilits.Lesrgionslinguistiques dterminentlesterritoiresolescommunautssontcomptentes: laCommunautfranaiseestcomptentedanslargiondelangue franaiseetdanslargionbilinguedeBruxellesCapitale;la Communautflamandeestcomptentedanslargiondelangue nerlandaiseetdanslargionbilinguedeBruxellesCapitale;la Communautgermanophoneestcomptentedanslargionde langueallemande.Ilnefautpasconfondrelesrgionslinguistiques, subdivisionsterritoriales,aveclesrgions(Rgionwallonne,Rgion flamande,RgiondeBruxellesCapitale)quisontdesentits politiques.

Rgionwallonne

Unedestroisrgionscomposantltatfdral,dontleterritoire correspondauxcinqprovinceswallonnes.LaConstitutiondisposeque laRgionwallonnecomprendlescinqprovincessuivantes:Brabant wallon,Hainaut,Lige,LuxembourgetNamur.ladiffrencedes deuxautresrgions,ceterritoirerecouvredeuxrgionslinguistiques: largiondelanguefranaiseetlargiondelangueallemande.La Rgionwallonneexerce,surtoutsonterritoire,lepouvoirlgislatifet lepouvoirexcutifdanslesmatiresattribuesauxrgions.Cette rglenevautcependantpaspourlesquelquesmatirestransfres parlaRgionwallonnelaCommunautgermanophone,quiles prendenchargedanslargiondelangueallemande.Dautrepart,la Rgionwallonneestcomptente,danslargiondelanguefranaise, pourlesmatiresquiluiontttransfresparlaCommunaut franaise,matiresquirelventdelapolitiquedelasantetdelaide auxpersonnes.Parconsquent,lepouvoirlgislatifdelaRgion wallonnesexercepardesdcretsquisappliquentsurtoutle territoiredelaRgion,saufdanslesmatirestransfresla Communautgermanophoneetdanslesmatirestransfresparla Communautfranaise:danscesdeuxdernierscas,lesdcretsdela Rgionwallonnenesappliquentquedanslargiondelangue franaise.LescomptencesdelaRgionwallonnesontexercespar leParlementwallonetparlegouvernementwallon,cedernier disposantduneadministrationorganiseendeuxministres:le MinistrewallondelquipementetdesTransports(MET)etle MinistredelaRgionwallonne.LeParlementwallonlitles membresdugouvernementwallon,pasncessairementensonsein. TousdeuxsontinstallsNamur,capitaledelaRgionwallonne.Le gouvernementwallonparticipeaupouvoirlgislatif(ilpeutlaborer desprojetsdedcretetdposerdesamendements),etexercele pouvoirexcutifenadoptantlesarrtsncessaireslapplication desdcrets.Legouvernementestresponsabledevantleparlement. LaRgionwallonnedisposedunfinancementdoriginefdrale,dun pouvoirfiscaletdecomptencesauxiliairesquiluidonnentles

moyensdesapolitique.Elleestdoncpleinementautonomedansles domainesdesacomptence.SitedelaRgionwallonne

Registrenational

Banquededonnesdanslaquellesontenregistrstousleshabitants deBelgique.LeRegistrenationalestgrparleServicepublicfdral Intrieur.Ilreprendlesdonnesd'identificationetdelocalisationdes personnesinscritesauxregistresdelapopulationtenusparles communesainsiqu'auxregistresconsulairesreprenantlesBelges immatriculsauprsd'unposteconsulaireoud'unemission diplomatiquebelgesl'tranger,savoir:nometprnoms;lieu etdatedenaissance;ventuellementlieuetdatededcs;sexe; nationalit;rsidenceprincipale;profession;tatcivil; compositiondumnage;mentionduregistrepourpersonnes inscritesauregistredattente;situationadministrativedes personnesinscritesauregistredattente.Chaquepersonneesten outreidentifieparunnumroindividueluniquede11chiffres,le numrodidentificationnational.Cenumrofigureobligatoirement aurectodelacarteSIS(cartedescuritsociale),et,facultativement, auversodelacartedidentit.Lesservicespublics,dontles organismesdescuritsociale,utilisentlenumrodidentification nationalpouridentifierlespersonnes.Souscertainesconditions,ces servicespeuventgalementavoiraccsauxinformationsdtenues parleregistrenational.Laloiprcisestrictementquelserviceadroit queltypedaccsauRegistrenational.Lesautorisationsdaccs sontcontrlesparlaCommissionpourlaprotectiondelavieprive. LeRegistrenationalestorganisparlaloidu8aot1983,organisant unRegistrenationaldespersonnesphysiques,loiplusieursfois modifiedepuislors.SiteduregistrenationalsitedelaCommission deprotectiondelavieprive Normeadopteparunpouvoirexcutifpourappliquerunenorme lgislative;dispositionadopteparunpouvoirlocal(province, commune)ouparunecommissioncommunautairedanslaRgionde BruxellesCapitale;normelgislativedelUnioneuropenneCette dfinitionserabienttmiseenligne. Dispositionadopteparleconseilcommunaldanslesmatires dintrtcommunal.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Dispositionadopteparleconseilprovincialdanslesmatires dintrtprovincial.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Capacitduneorganisationdtreleporteparoledunecatgorie socialeouprofessionnelleoudintrtsparticuliers.loriginedela dmocratiereprsentativeprvalaituneconceptionabstraitedela reprsentativitdeslus.Selonlarticle42delaConstitution,Les membresdesdeuxChambresreprsententlaNation,etnon uniquementceuxquilesontlus.Lareconnaissancedurledes partisdanslaviepolitiquecorrespondlareconnaissancedeleur capacitdfendreduneouplusieurscatgoriessocialesdontils cherchentreprsenterlesintrts.Leslectionsserventdoncaussi

Rglement

Rglement communal Rglement provincial Reprsentativit

mesurerlareprsentativitdespartispolitiques.Cette reprsentativitdespartisestencoredavantagereconnuedslors quelacompositiondediversorganesdegestiondorganismes publics,commeleconseildadministrationdesinstitutsderadioetde tlvision,tientcomptedelimportancerespectivedestendances politiques.Parailleurs,nombreusessontlescatgoriessocialeset professionnellesetnombreuxsontlesintrtsmatrielsoumoraux trereprsents,nonparunparti,maisparuneorganisation,que celleciprennelaformeduneassociationdefaitouduneassociation sansbutlucratif.Bonnombredentrecesorganisationscherchent sefaireentendreparlespouvoirspublicspourfairevaloirleurs intrtsouleursvaleurs.Lespouvoirspublicsontprislhabitude dclairerleurdcisionparlaconsultationdecesorganisations, auxquellesilsattribuentunecapacitreprsentative.La reprsentativitduneorganisationreposesoitsurlesimplefait quunpouvoirpubliclaconsidrecommeinterlocutricedansson processusdedcision(parexempleunecommuneprendencompte lavisduncomitdequartierdansunedcisiondamnagementdu territoire),soitsurdescritresformelsdfinisparunelgislationou unerglementation(parexempleuneloidfinitlescritresque doiventremplirlesorganisationsreprsentativesdestravailleurspour sigerauConseilnationaldutravail).Enneseproccupantpasdela reprsentativitdungroupementdintrts,lautoritpublique courtlerisquedavoirfaireunsimplelobbyquinereprsente aucunintrtgnral.Laproblmatiquedesrapportsentrelepouvoir politiqueetlasocitcivilepeuttrevue,entreautres,commeune gnralisationdelaproblmatiquedelareprsentativit.

Rseau denseignement

Ensembledtablissementsscolairesayantunpouvoirorganisateur demmenature,publiqueouprive,etunmmetypedeprojet philosophique.Pourcomprendrecommentcesrseaux d'tablissementsscolairessontns,ilfautremonterdansl'histoire, unmomentol'glisecatholiqueacessd'treseulecrerdes colesetolemouvementlaqueacontrcettehgmonieen promouvantl'enseignementpublic.Unpremierrseauregroupeles tablissementsdontlepouvoirorganisateurtaitl'tatetest transfrdepuis1989auxcommunauts.Undeuximerseauest celuidel'enseignementofficielsubventionn,quiregroupeles tablissementsdontlepouvoirorganisateurestuneprovince,une communeou,danslaRgiondeBruxellesCapitale,laCommission communautaire.Cesdeuxrseauxconstituentensemble l'enseignementofficiel.Untroisimerseauregroupeles tablissementsdel'enseignementlibresubventionn,dontlepouvoir organisateurestpriv.Ondistingueauseindecetroisimerseau dessousensemblesgalementsouventappelsrseaux: l'enseignementlibreconfessionnel,majoritairementcatholique,et l'enseignementlibrenonconfessionnel.EnCommunautfranaise, lespouvoirsorganisateursappartenantaurseauofficiel subventionnsontreprsentsparleConseildel'enseignementdes communesetdesprovinces(CECP)etparleConseildespouvoirs organisateursdel'enseignementofficielneutresubventionn (CPEONS).Lespouvoirsorganisateursdurseaulibreconfessionnel

sontrunisauseinduSecrtariatgnraldel'enseignement catholique(SEGEC)etceuxdestablissementslibresnon confessionnelssontregroupsauseindelaFdrationdes tablissementslibressubventionnsindpendants(FELSI).Les parentsd'lvesdel'enseignementofficieletdel'enseignementlibre confessionnelsontreprsentspardesassociationsdistinctes.Il existe,endehorsdecesrseaux,descolesprivesquinesontpas subventionnesparlaCommunautfranaise.Pourobtenirun diplmedemmevaleurqueceuxobtenusdanslescolesorganises ousubventionnesparlaCommunautfranaise,leslvesdeces colesdoiventseprsenteraujurycentralorganisparla Communautfranaiseetyrussirlesexamens.

Responsabilit politique Rtroactivit

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Faitquunedispositionlgaleourglementairecommenceproduire seseffetsunedateantrieurecelledesonadoption(enprincipe, uneloinepeutpasavoirdeffetrtroactif).Cettedfinitionsera bienttmiseenligne. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Procdurepermettant,danslerespectdesrglesprvues,de modifierletextedelaConstitutionduntat.Cettedfinitionsera bienttmiseenligne. Chefdtatdansunrgimemonarchique.SelonlaConstitutionbelge, leroiestleroidesBelgesetnonleroideBelgique.Leroin'accde safonctionqu'enprtantlesermentconstitutionnel:Jejure d'observerlaConstitutionetlesloisdupeuplebelge,demaintenir l'indpendancenationaleetl'intgritduterritoire(article91dela Constitution).Formellement,leroiexercelepouvoirexcutifet participel'exercicedupouvoirlgislatif:entantquepouvoir excutifauniveaufdral,ilpromulguelesloisetsignelesarrts royaux.Ilnommeetrvoquelesministres.Entantquebranchedu pouvoirlgislatiffdral,ilsignelesprojetsdeloietsanctionneles lois.ParmilesarticlesdelaConstitutionquidfinissentles attributionsetlesfonctionsduroi,l'article106revtuneimportance historiqueparticulire.Ildisposequ'aucunacteduroinepeutavoir d'effets'iln'estcontresignparunministrequi,parcelaseul,s'en rendresponsable.Ceprincipedelaresponsabilitministrielle limitelespouvoirsduroi,quinepeutagirseuldansledomaine politique.IlavaitfigurparmilesrevendicationsdesBelges,avantla proclamationdel'indpendance.LerefusopposparleroidesPays Bascetterevendicationavaitcomptparmilesraisonsdela rupture.Touslesautresarticlesrelatifsauroidoiventselirela lumiredecetexte,dontleprincipejouedanschaquecas.Lergime constitutionneldelaBelgiqueexclutdonclapossibilitpourleroi d'exercerunquelconquepouvoirpersonnel.EnBelgique,leroiexerce lafoisunefonctionpolitiqueetunefonctionreprsentative.

Runionisme Rvisiondela Constitution Roi

L'exercicedelafonctionroyaleasubienBelgiqueuneprofonde volutiondepuissoninstitutionen1831.Lapratiquedelacoalition gouvernementalearduitcertainesmanifestationsdelafonction politiqueduroi,quineprononceplusdediscoursdutrne,quine prsideplusleConseildesministres.Lesrformesinstitutionnelles quionttransformlaBelgiqueenuntatfdralontentrande mmeunecertainerosiondelafonctionpolitiqueduroi.Alorsque lafonctionpolitiquedurois'exercegnralementdanslaplusgrande discrtion,l'exercicedesafonctionreprsentativerequiertau contrairetoujourslapublicit.Lareineetlesautresmembresdela familleroyalenejouissentd'aucunstatutparticulier.Ilssont nanmoinsassocislafonctionreprsentative.Encelaaussi,le contrasteestgrandavecl'exercicedelafonctionpolitique.

Sanction

ActeparlequelleRoi(auniveaufdral)oulegouvernement(au niveaucommunautaireourgional),agissantentantquebranchedu pouvoirlgislatif,accordesonassentimentuneloi,undcretou uneordonnance.Lasanctionattestelaparticipationdu gouvernementlexercicedelafonctionlgislative.Cette participationpeutprendredautresformes;ainsi,encertainscas, linitiativedesloisoudesdcrets.Lasanctionenestuneforme ncessaire:cestuneconditiondexistencedelaloi.Encequi concernelaloifdrale,laformuledelasanctionestlasuivante: AlbertII,roidesBelges,Atous,prsentsetvenir,Salut.Les ChambresontadoptetNoussanctionnonscequisuit.La signatureduroiestaccompagnedelasignatured'unoudeplusieurs ministres.Laprocdureetlasignificationdelasanctiondesdcrets oudesordonnnancesauniveaudescommunautsetdesrgions sontidentiquescellesdesloisauniveaufdral.Lasanctiony appartientaugouvernement(etnonauroi). Termepratiquementsynonymedlection,maisquidsigneplus prcismentlensembledesrglesquirgissentlorganisationdun voteoudunelectionetlattributiondessiges.Lesdeuxprincipaux modesdescrutinsontlescrutinmajoritaireetlareprsentation proportionnelle.EnBelgique,cestcettesecondemthodequiest dapplicationdepuis1899,tandisquelescrutinmajoritaireprvalait jusqualors.Lescrutinmajoritairepeuttredenaturediverse (uninominalouplurinominal,untouroudeuxtours).Dans certainscas,onutiliseunmodlequiassociescrutinmajoritaireet scrutinproportionnel,modlequelonqualifiedemixte.Dautres modesdescrutinexistent,maissontmoinspratiqus,commelevote prfrentiel,levoteparapprobation,lesmthodesdeCondorcet,le voteuniquetransfrable,lescrutinprfrentiel,proportionnelet acirconscriptif(sanscirconscription).Ondistingueaussilescrutin uninominal(oilnyaquuncandidatlire)etlescrutindeliste(o leslecteursvotentpourunelistedecandidats).Avecpossibilitdans cederniercasdavoirunelistebloque,ouaucontraireuneliste panachequellecteurpeutmodifierenrayantlenomdecertains candidatsouenajoutantlenomdecandidatsfigurantsurdautres listes.Lescrutinpeuttremainleveousecret.EnBelgique,les lectionsenvuedurenouvellementdesassemblesontlieuau

Scrutin

scrutinsecret.Maisilpeutarriverquuneassemble,parexemple pourdsignerlesmembreschargsdoccupertelleoutellefonction, procdeparscrutinmainleve.

Scrutinmajoritaire

Danslecadredunelection,systmedattributiondessigesqui favoriselescandidatsouleslistesquiontobtenuleplusdevoixetqui dgageainsidesmajoritsfortes.Cesystmeestopposerauscrutin proportionnelquiviseattribuerlessigesproportionnellementau nombredevoixrecueilliesparchaquelistedecandidats.Dansle scrutinmajoritaireuntour,lamajoritrelativedesvoixdansune circonscriptionassurellection.AuRoyaumeUni,parexemple,le dputquireprsenteunecirconscriptionestceluiquiaobtenuplus devoixquetoussesconcurrents,quelquesoitsonscore.Unparti dontlescandidatsarrivententtedansseptcirconscriptionssurdix obtiendraainsi70%dessiges,alorsquilpeutnavoirobtenu,en moyenne,que40%desvoix,leresteserpartissantentreplusieurs listes.Cesystmedattributiondessigesfavorisecequonappellele bipartisme:deuxgrandspartis(oudeuxgrandsblocsdepartis) saffrontentchaquelection,lespetitspartisisolsnayantpresque aucunechancedobtenirdessiges.Danslescrutinmajoritaire deuxtours,lamajoritabsoluedesvoixestrequisepourtreluau premiertour.Siellenestpasatteinteaupremiertour,unscrutin deballottagealieuetlorsdecesecondscrutinlamajoritrelative suffitpouremporterllection(exemple:France).Lescrutin majoritairedeuxtoursfavorisecequonappellelabipolarisation, quisopregnralementselonleclivagedroite/gauche:despetits partisdedroiteetdegauchepeuventobtenirdessigesenpassant desaccordsaveclepartidominantauseinduplededroiteoudu pledegauche,envuedefairelireunmaximumdecandidatsde droiteoudegaucheensoutenant,ausecondtour,lescandidatsles mieuxplacsauseindechaqueple.Outreladistinctionentre scrutinmajoritaireuntouroudeuxtours,ondistingueaussientre scrutinmajoritaireuninominaletplurinominal.Danslescrutin majoritaireuninominal,ilnyaquunsigepourvoirpar circonscriptionetlevainqueurestlecandidatquirecueilleleplus grandnombredevoix,quilsagissedunscrutinunoudeuxtours. Danslescrutinmajoritaireplurinominal,ilyaplusieurscandidats lireparcirconscriptionetgnralementchaquelecteurreoitun nombredevoixquicorrespondaunombredesigesattribuer,sans tretenudelesutilisertoutes. Danslecadredunelection,systmedattributiondessigesquivise donnerchaquelisteunnombredesigesproportionnelson nombredevoix.Cesystmesopposeauscrutinmajoritairequiest unsystmededvolutiondessigesselonlequellessigespourvoir sontattribusauxcandidatsquiobtiennentleplusdevoix.En Belgique,lesystmedelareprsentationproportionnelleest appliqudepuis1899envertudesarticles62et68delaConstitution pourlaChambredesreprsentantsetpourleSnat.Danslesdeux cas,laConstitutionrenvoiedesdispositionslgales(lecode lectoralenloccurrence)pourdterminerlesystmedela reprsentationproportionnelleappliquer.Cesystmeestrenforc

Scrutin proportionnel

parlapplicationdelapparentementtellequelleestprvuedansle codelectoral.Maisilestaltrparlinstaurationdunseuillectoral de5%:unelistedoitobtenirauminimum5%desvotesvalables danslacirconscriptionpourpouvoirparticiperladvolutiondes sigesdanscettecirconscription.Desloisspcialesetdeslois lectoralesimposentlesystmeproportionnelauxautresniveauxde pouvoir.Pourleslectionslgislatives,quellessoientfdrales, rgionalesoucommunautaires,demmequepourleslections europennes,onutiliselesystmedecalculproportionnelimagin parleprofesseurDHondtdeluniversitdeGand.Lenombredevoix obtenuparchaquelisteestsuccessivementdivispar1,2,3,etc.On considrelesquotientsainsiobtenus,parordredegrandeur dcroissantejusquconcurrencedunombredesigespourvoir,le dernierquotientquelleaobtenutantlediviseurlectoral.Chaque listeobtientautantdesigesqueletotaldesvoixrecueillies comprendcediviseur.Pourleslectionscommunales,onutiliseun systmesimilaire,lesystmeImperiali,quiconsistediviserle nombredevoixobtenuespar2,3,4,etc.(maispaspar1),etclasser lesquotientsparordredimportancedcroissant.Comparau systmeDHondt,lesystmeImperialifavoriseleslistesayantobtenu leplusgrandnombredevoix.Lesystmedelareprsentation proportionnelle,contrairementauscrutinmajoritaire,favorisele multipartismeetlafragmentationdesassemblesendenombreuses formationspolitiques.Illustrationdelapplicationdessystmes DHondtetImperiali

Secrtairedtat Secteurnon marchand

Membredungouvernementadjointunministre.Cettedfinition serabienttmiseenligne. Branchedactivitdontlesorganisationsfournissentdesbienset serviceslacollectivitsansbutdelucreetsontfinances principalementpardessubsidespublics.Lesecteurnonmarchand recouvreunevaritdactivitsetdeservicesquivontduculturella sant,enpassantparlesocialetlenvironnement.Cesactivitssont organises,pourlaplupart,souslaformejuridiquedelassociation sansbutlucratif.Lesautresformesjuridiquesprsentesdansle secteursontlacooprative,lafondation,lasocitfinalitsociale etlamutualit.Unegrandepartiedecesorganisationsontun pouvoirorganisateurquelonpeutrattacherlundespiliersissus desclivagesquitraversentlasocitbelge.Cespiliers,toujoursbien prsentsdansdesdomainescommelenseignementoulasant,ont tendancesestompercommeporteursdunedynamiquepolitique globale.Cependant,lesorganisationsactivesdanslessecteurssocial etmdicosocialontuneappartenancequiresteencoresouvent identifiabledupointdevuedelapilarisation.Cesorganisationssont reprsentespardenombreusesassociationssectoriellesquisesont regroupesenassociationsinterprofessionnellespluralistesfdrales, envuedunereprsentationauConseilnationaldutravailetau Conseilcentraldelconomie,etrgionalesoucommunautaires,en vuedunereprsentationauniveaudesentitsfdres.Les conomistesidentifientlesecteurnonmarchandparsasituation distinctedusecteurcapitalisteetdusecteurpublic.Lorsquilsparlent

dconomiesociale,parrfrencelexpriencehistoriquedes cooprativespopulairesetouvriresdelafinduxixesicle,ils dsignentunchampdactivitsquinerecouvrecependantquen partielesecteurnonmarchand.Ladfinitiondelentreprisenon marchanderetenueparunarrtroyaldu14fvrier2008,quidfinit lechampdecomptencedelacommissionparitairepourlesecteur nonmarchand(CP337),estlasuivante:Parorganisationdusecteur nonmarchand,onentendtouteorganisationprivequivisefournir desservicessesmembresoulacollectivitsanspoursuivredebut delucreetdontlefinancementprovientprincipalementdesubsides, dedons,decotisationsdemembresoudubnvolat.Lesecteur nonmarchandalargementtprisencompteparlespolitiques socialeetdelemploi.Ilaparexempletlerceptacledesemplois crsdanslecadredesprogrammesdersorptionduchmage.Il couvredenombreusesactivitsquirpondentdesbesoins collectifs,quelespouvoirspublicsreconnaissentetdcidentde soutenirenlesconfiantlinitiativeprive.Laplupartdutempsles servicesdusecteurnonmarchandsontfinancslafoisparune subsidiationdespouvoirspublicsetparuneparticipationfinancire desusagersquifontappelcesservices.Lemploidusecteurnon marchandabnficidunsoutienparticulierdugouvernement fdral(diminutiondecotisationsdescuritsocialeduesparles employeurs).lafindesannes1990,lesecteuratinvestiparun mouvementsocialquiacontribuluidonnersonidentitpropreet quiadbouchsurunensembledaccordsnonmarchands concluspartirde2000entrelesorganisationssyndicaleset patronalesetlesgouvernementsauniveaufdraletceluides entitsfdres.

Scuritsociale

Systmecollectifdeprotectioncontrecertainsrisqueslisautravail. Lascuritsocialeaccordedesrevenusderemplacementaux travailleursencasdechmageetencasdemaladieetdinvalidit.Le risquedeseretrouversansressourcelgedelaretraiteestcouvert parlesystmedespensions.Pourcesquatrecasdefigure,lascurit socialeorganiseunesolidaritobligatoireentrelesactifsetles inactifs.Lesdifficultsdefairefacecertainesdpensespourles soinsdesantetpourlducationdesenfantssontaussiprisesen compteparlascuritsociale.Lassurancesoinsdesantrembourse unepartiedesfraismdicaux,tandisquelesallocationsfamiliales formentuncomplmentderevenusaubnficedespersonnesqui ontdesenfantscharge.Rcemmentestvenusajouterleversement dindemnitspendantlecongdematernit.EnBelgique,lechoixa tfaittrsttdorganisercettesolidaritparunrgime dassurancessociales,linstardusystmemisenplaceen AllemagnedslexixesiclesousBismarck.Cesassurancessociales sontfinancespardescotisationsdutravailleuretdelemployeur calculesenpourcentagedusalairebrut.AulendemaindelaSeconde Guerremondiale,aumomentdegnraliserlaprotectionsocialeet delarendreobligatoire,cesystmeatamplifi,alorsquecertains voulaientleremplacerparunsystmebassurlimptcommecelui quiavaittmisenplaceenAngleterreenapplicationduplan laborparLordBeveridge.Leprojetdaccorddesolidaritsociale

laborclandestinementpendantlaSecondeGuerremondialejette lesbasesdusystmeactueletlarrtdurgentdu28dcembre 1944concernantlascuritsocialedestravailleurslemeten applicationencrantlOfficenationaldescuritsociale(ONSS).Les organisationssyndicalesetlesorganisationspatronalesparticipent lagestionparitaireauseindesinstitutionspubliquesdescurit sociale.Lescotisationssocialesdessalaris,quifinancentlessentiel deleurrgimedescuritsociale,sontverseslONSS.LAutorit fdraleverseaussilONSSunequotepart,quireprsenteenviron 12%dubudgettotaldelascuritsociale.Lebudgetdelascurit socialefaitlobjetduneconcertationentrelessyndicats,les organisationspatronalesetlegouvernementfdral.Lesrisques professionnelsspcifiquesaccidentsdutravailetmaladies professionnellessontcouvertspardescotisationschargedes employeurs.Cesdeuxbranchesnefontpaspartiedelascurit socialeausensstrict.Lestravailleursindpendantsontleurpropre rgimedassurancessociales,dontlorganismecentralestlInstitut nationaldassurancessocialespourtravailleursindpendants (INASTI).QuantauxagentsdelaFonctionpublique,ilsnesontpas couvertscontrelerisquedepertedemploi.Pourlesautresrisques sociaux,ilssontcouvertsparunsystmequileurestgalement propre.Siteportailscuritsociale

Selor

Administrationfdralepourlerecrutementdesagentsdela fonctionpublique.Anciennementdnommsecrtariatpermanent derecrutement(SPR),leBureaudeslectiondelAdminsitration fdrale,enabrgSelor,estunservicedeltatgestionspare, intgrauServicepublicfdralPersonneletOrganisation,chargdu recrutementdesfonctionnaires.Lesfonctionnairesstatutairessont recrutsdirectementparleSelor,quiorganiselespreuvesde slection.Lesfonctionnairescontractuelssontgnralementrecruts parlesservicespublicsconcerns,souscontrleduSelor.LeSelorest galementchargdorganiserlesexamenslinguistiques.LeSelor organisedesexamensderecrutementpourladministrationfdrale, ainsiquepourlesadministrationsrgionalesetcommunautaireset pourlesorganismesdintrtpublic.LecomitdegestionduSelor estcomposdunadministrateurdlguetdefonctionnaires dlgusparlesministresfdrauxetparlesgouvernements rgionauxetcommunautaires.SiteinternetduSelor Assemblelgislativefdrale,auxcomptencesplusrduitesque cellesdelaChambredesreprsentants,etchargedavantagedun rlederflexion.LaConstitutionbelgede1831prvoitquele Parlementestbicamral.IlsecomposedelaChambredes reprsentantsetduSnat,deuxassemblesauxpouvoirsidentiques (bicamralismestrict)maislacompositiondiffrenteparlenombre, parlemodededsignationetparlgedeleursmembres.lorigine, leSnatntaitaccessiblequdesmembresgsde40ansau moins,etlescandidatsdevaientpayerunquotadimpt(cens)plus levquepourtrelecteur.partirde1893,unepartiedes snateursestlueindirectement.Lergimedebicamralismestrict seradapplicationjusquen1993.Aprslarformeconstitutionnelle

Snat

de1993quiconsacrelecaractrefdraldeltatbelge,le bicamralismesubsiste(ilyatoujoursdeuxchambresauniveau fdral),maislesdeuxassemblesquicomposentleParlement fdralnesontplussurpieddgalit.Lerleetlacompositiondu Snatonttprofondmentmodifis.Ilaperduunepartiedeses comptencesantrieuresetestdevenuunechambrederflexionen matiredelgislationdebase;ilestgalementlelieuderencontre privilgientrelautoritfdrale,lescommunautsetlesrgions.Il aunecomptencepourlerglementdeconflitsdintrtsentre assembles,ainsiquepourlafixationdesadotationde fonctionnement.Outrelescomptencespartages(article77dela Constitution),dontlarvisiondelaConstitutionetleslois institutionnelles,spcialesouordinaires,etlescomptencesexerces enalternanceaveclaChambre,leSnataundroitdvocationdans lesmatiresquinesontpasdelacomptenceexclusivedela Chambre,lepouvoirduderniermotrestantcettedernire.LeSnat estcomposde:40snateurslusdirectement:25snateurslus parlecollgelectoralnerlandais;15snateurslusparlecollge lectoralfranais;21snateursdecommunautdsignsparet parmilesparlementsdecommunaut:10snateursdsignsparet parmileParlementflamand;10snateursdsignsparetparmile ParlementdelaCommunautfranaise;1snateurdsignparet parmileParlementdelaCommunautgermanophone;10 snateurscoopts,dsignsparlessnateurslusdirectementetles snateursdsignsparetparmilesparlementsdecommunaut:6 snateursappartenantaugroupelinguistiquenerlandaisduSnat; 4snateursappartenantaugroupelinguistiquefranaisduSnat.En outre,lesenfantsduRoiou,leurdfaut,lesdescendantsbelgesde labranchedelafamilleroyaleappelergner,sontdedroit snateurslgede18ans.Ilsnontvoixdlibrativequlgede21 ans.Ilsnesontpasprisencomptepourladterminationduquorum desprsences.Laccordinstitutionnelpourlasiximerformede ltatdu11octobre2011,nonencoretraduitentermeslgaux, prvoituneprofondetransformationduSnat.IldeviendraunSnat desentitsfdreslorsdeslectionsde2014.Ilseracomposde50 lusindirects(29nerlandophones,20francophonesetun germanophone)etde10coopts(6nerlandophoneset4 francophones).LesmissionsduSnatserontlimites:ladclaration dervisiondelaConstitution,lesrvisionsconstitutionnelles,leslois spciales,lassociationdesentitsfdrescertainesdsignations (Courconstitutionnelle,Conseildtat,Conseilsuprieurdela justice),laprocduredeconflitdintrtsetventuellement lassentimentcertainstraitsmixtesavecdroitdvocationdes entitsfdres.

Snateur

Membredelasecondeassemblelgislativefdrale,leSnat,lu directement(renouvellementtouslesquatreans)ouindirectement (snateurdecommunautetsnateurcoopt),oumembrededroit. Cettedfinitionserabienttmiseenligne.

Sparationdes pouvoirs Sparatisme Servicepublic fdral(SPF)

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Administrationfdraleanciennementappeleministre.partirde 1999,unerformedeladministrationatentrepriseauniveau fdral,connuesouslappellationderformeCopernic.Lunedes ralisationsdecetterformeatdetransformerlesministresen servicespublicsfdrauxparlarrtroyaldu7novembre2000 portantcrationetcompositiondesorganescommunschaque servicepublicfdral.Lesorganesdedirectiondesservicespublics fdrauxsontleconseilstratgique,lecomitdedirectionetla cellulestratgique.Leconseilstratgiqueestcomposduministre, ventuellementdusecrtairedtat,duprsidentducomitde direction,dudirecteurdusecrtariatpermanentduministre,du responsabledescellulesstratgiquesduministreetventuellement dusecrtairedtatetdexpertsexternes.Ilestlerelaisentre lautoritpubliqueetladministration.Ilfixelesdirectivesgnrales pourlexcutiondesdcisionspolitiques.Lecomitdedirectionest composdunprsident,desresponsablesdesservicesoprationnels duservicepublicfdral,desdirecteursfonctionnelsdesservices dencadrementBudgetetcontrledelagestion,Personnelet organisationetTechnologiedelinformationetdela communicationduservicepublicfdral,etduresponsabledela cellulestratgique.Ilestchargdelagestionquotidienneet oprationnelleduservicepublicfdral.Lacellulestratgique remplacelanciencabinetministriel.Elleestcomposede techniciensquimettentleursconnaissancesetleurexprienceau serviceducomitstratgiqueetducomitdedirection.Satailleetsa compositionsontdterminesparleministreoulesecrtairedtat audbutdechaquelgislature.lexceptionduMinistredela Dfense,touslesministresontttransformsenservicespublics fdraux.Lalisteenestlasuivante:SPFChancellerieduPremier Ministre;SPFBudgetetContrledelagestion;SPFconomie, PME,Classesmoyennes,nergie;SPFAffairestrangres, CommerceextrieuretCooprationaudveloppement;SPF Intrieur;SPFPersonneletOrganisation;SPFMobilitet Transports;SPFEmploi,TravailetConcertationsociale;SPF Finances;SPFJustice;SPFScuritsociale;SPFSantpublique, Scuritdelachanealimentaire,Environnement;SPFTechnologie delinformationetdelacommunication.Enoutre,desservices publicsdeprogrammation(SPP)sontcrspourladuredela lgislature.Lalisteenestlasuivante:SPPIntgrationsociale,Lutte contrelapauvretetconomiesociale;SPPDveloppement durable;SPPPolitiquescientifiquefdrale;SPPProtectiondes consommateurs;SPPgalitdeschances;SPP Tlcommunications.Chaqueservicepublicdeprogrammationaun conseilstratgiqueetunecellulestratgique.Audbutdechaque lgislature,leConseildesministresdcidedansquelsservicespublics

deprogrammationuncomitdedirectionseraintgr.Siteportail fdral

Serviceuniversel

Servicedintrtgnraldontlaloiimposequilsoitassurde manirecontinueauprofitdetoutelapopulation.Cettedfinition serabienttmiseenligne. Rsultatatteindrepournepastreexcludelattributiondessiges danslecadredellectionduneassemble.Leseuillectoralestune conditionremplirpourquunelistedecandidatspuisseparticiper ladistributiondessigesdansuncadredonn(circonscription, collgelectoralougroupelinguistique).Lounseuillectoral existe,unelistedoitatteindreceseuilpouravoirunechancede dcrocherdessiges,maislefaitquellefranchisseleseuillectoral negarantitpasquelleobtiendraunouplusieurssiges:celalui permetsimplementdenepastrecartedeladvolutiondes sigesdanslecadreconsidr.LeseuillectoralestfixenBelgique auniveaude5%desvotesvalables.Ilnestpasenvigueurpour toutesleslections,etlecadredanslequelilsappliquevariedune lectionlautre:pourllectiondelaChambredesreprsentants, leseuildoittreatteintauniveaudelacirconscriptionpourquune listeparticipeladvolutiondessigesdanscettecirconscription.Si leslistesdunmmepartipolitiquerestentendessousduseuil lectoraldanscertainescirconscriptionsetatteignentleseuildans dautres,ellesparticipentladvolutiondessigesdanslesseules circonscriptionsoellesontatteintleseuil;lemmemcanisme (seuilatteindredanslecadredelacirconcription)vautpour llectionduParlementwallon,duParlementflamandetdu ParlementdelaCommunautgermanophone(cettedernirelection sedrouledansuneseulecirconscription);pourllectiondu Parlementwallon,oilexisteunsystmedapparentemententre listesdposesdansdiffrentescirconscriptionslchelledes provinces,leslistesquisegroupentdoiventatteindreleseuilau niveaudelensembledesvotesvalablementmisdanslaprovince pourparticiperlarpartitionsupplmentairedessiges;pour llectionduSnat,leseuildoittreatteintauseinducollge lectoral(franaisounerlandais)devantlequelseprsentelaliste; pourllectionduParlementbruxellois,leseuildoittreatteintau seindugroupelinguistiquefranaisounerlandais,selonlerle linguistiquedelaliste.Danscertainscas,linstaurationduseuil lectoralestsanseffetcarlenombredesigesattribuerauseinde lacirconscriptionouducollgelectoralesttellementrduitquune listedoitdetoutefaonobtenirnettementplusde5%desvoixpour dcrocherunpremiersige.Dansdescadresplusvastesenrevanche, limpactduseuillectoralpeuttreimportantpourcertainspartis, cartsparexempledetoutereprsentationdanslegroupe linguistiquenerlandaisduSnatlorsdeslectionslgislativesde 2003.LeseuillectoralestutilisenBelgiquepourviterquune assembleluelaproportionnellecomportedesreprsentantsde nombreuxpartis,cequifragmentelepaysagepolitique.Pourses adversaires,ilsertsurtoutcarterartificiellementcertainspartisdes assembles,voirelespousserfusionneravecdespartisplus

Seuillectoral

importantsouprsenterdescandidatssurleslistesdespartis importants(listesdecartel).

Socitanonyme

Socitcommercialedanslaquellelaresponsabilitdesassocisest limiteleurapportpersonnel.Cettedfinitionserabienttmiseen ligne. Expressiondsignantaujourdhuilautoorganisationdescitoyens indpendammentdeltatetdespartispolitiques.Lanotionde socitcivileesttrsancienneetsonsensafortementvariaucours dessicles.DanslAntiquitgrecqueetlatine,lasocitciviledsigne touteslescommunautsnaturelles,delafamillelacit,quidoivent conduireaubienvivre:lasocitcivilesedistingueainsidelasphre conomique.lpoquemoderne,lasocitcivileestoppose ltatquiestalorsencoursddification,etnonpluslasphre conomiqueprive:elledsigneaucontrairelasphreconomique etlasphredelacitoyennet,cestdirelensembledespratiques quidevraientchapperlemprisedeltat.Aujourdhuilanotionde socitciviledsignelautoorganisationdescitoyensendehorsde ltat,dumondepolitiqueetdumondeconomique.Lexpression taitpeuutiliseenBelgiquejusquauxannes1990:onparlaitde mondeassociatifoudassociationspourdsignerlesgroupementsde citoyensdetoutenature,oudepilierspourdsignerplus spcifiquementlesorganisationsappartenantauxmondes idologiquesstructursautourdesgrandsclivages.Lirruptionen Belgiquedelanotiondesocitcivilesembledue,entreautres,la critiquedusystmedespiliersetlafocalisationdesmdiassurle typeparticulierdactionquincarnentlesorganisationsnon gouvernementales(ONG).Davantagequelanotiondassociationeta fortioridepilier,lasocitcivileestcensedsignerdes organisationscitoyennesjalousesdeleurindpendancelgardde ltatetdespartisetattentiveslimplicationconcrtedeleurs membres.Lesmouvementsaltermondialistesfontencesenspartie delasocitcivile,mmesilssesontdotsduneautre dnominationetrevendiquentuneplacepartenraisondeleur oppositionrsoluelamondialisation.Laquestiondelappartenance ounondessyndicatslasocitcivileestundeslmentslesplus vifsdudbatsurcettenotion,demmequelarticulationventuelle delasocitcivileaveclesglises.Unautrelmentdedbatestle degrdorganisationquelasocitciviledoitatteindrepourtre efficace,sansperdrepourautantsaspcificit.L'mergenced'une socitcivileauplaninternationalaconduitdegrandesorganisations internationalescommel'Unioneuropenne,l'Organisationdes Nationsunies(ONU)ouleConseildel'Europe,reconnatredes ONGinternationalesuneformedereprsentativitdansdes processusconsultatifs. Socitanonymededroitpublicayantpourmissionderegrouperet degrerlesparticipationsdelAutoritfdraledansledomaine conomique.LaSocitfdraledeparticipationsavaittcreen vuedellargissement,endcembre1994,delamissiondelasocit CGERHoldingladtentiondetoutesparticipationsdansdes

Socitcivile

Socitfdralede participationset dinvestissement (SFPI)

socitsfinancires,industriellesoucommercialesdontlesactivits relevaientdelacomptencedelAutoritfdrale.CGERHolding avaitellemmetcreenoctobre1992,aveclestatutdeholding bancaire.Elletaitalorschargeexclusivementdemettreenuvre lundesdeuxplesbancairespublicsautourdelaCaissegnrale dpargneetderetraite(CGER),aveclInstitutnationaldecrdit agricole(INCA)etlaCaissenationaledecrditprofessionnel(CNCP). Ellereutfinalementdugouvernementdelpoquelamission dorganiserlaprivatisationdelaCGER.Suitelvolutiondes missionsconfieslasocitdanslecadredelaprivatisationdela Socitnationaledinvestissement(SNI)raliseen1994,lestatutde lasocitfutmodifienceluidecompagniefinancire.Unanplus tard,loccasiondelatransformationdeBelgacomensocit anonyme,lesmissionsdelasocit,devenuelaSocitfdralede participations,furentencorelargiesparlaloidu12dcembre1994. ParalllementtaitcresafilialelaSocitfdrale dinvestissement(SFI)pourrecevoirlesparticipationsdtenues lpoquedansunesriedentreprises,dontlaSabena.Dansle secteurbancaire,laplupartdesparticipationsfurentcdesdes actionnairesprivs.Danslesautressecteursdactivits,laSFP,qui avaitreuleproduitdelaventedelaSNI,avaitparticipds1995la restructurationdelaSabena,puisavaittchargedemettreen uvrelacessiondunepartiedelaparticipationdeltatdans Belgacom,puisdeLaPoste.Elleparticipaaussilaugmentationdes moyensfinanciersdeLaPosteetdelaSNCB,lacrationdela Socitpatrimonialeimmobilire(Sopima)chargedesoprationsde saleandleasebackdesbureauxissusdudomainepublic,ainsiqula miseenventedunepartieducapitaldeBIAC(actuellementBrussels Airport).Le1ernovembre2006,laSFPafusionnaveclaSFIpour formerlaSocitfdraledeparticipationsetdinvestissement (SFPI).LesautoritsfdralessontluniqueactionnairedelaSocit fdraledeparticipationsetdinvestissement.Lesactivitsdecelleci sontdetroisordres:favoriser,comptetenudelapolitique industrielledeltat,lacration,larorganisationoulextension dentreprisesdusecteurpublicoupriv;promouvoirlinitiative conomiquepublique;contribuerlamiseenuvredelapolitique conomiquedeltat(oprationsenmissiondlguepourcompte delAutoritfdrale).Enfin,legouvernementfdralpeutsolliciter lavisdelaSFPIsurlesprojetspotentielsdeconstitutionde personnesmorales,delarformeoudelaparticipationdanscellesci parltat,paruneentreprisepubliquefdraleouparuneinstitution publiquefdrale.ParmilesparticipationsdtenuesparlaSFPI, citonsbpost,laLoterienationale,lePalaisdescongrs,lePalaisdes BeauxArts,laSopimaouencoreBrusselsAirportHolding.Sitedela SFPIVoiraussi:entreprisepubliqueautonome(EPA)

Socitde dveloppement rgional(SDR)

Organedtudeetdexcutiondelapolitiqueconomiquergionale. Dslesannes19611965,lideavaittlanceparleministredes AffairesconomiquesSpinoydecrerdesinstitutionscontribuantau dveloppementrgionalwallon.Aucoursdecesannes,alorsquun consensussedgageaitductflamandpourrevendiquerdes rformesenmatirelinguistiqueetculturelle,lesrevendications

wallonnes,dansuncontextedecriseconomique,concernaient surtoutlaplanification,ladcentralisationconomiqueetla rgionalisation.Lessocitsdedveloppementrgional(SDR)furent cresparlaloidu15juillet1970portantorganisationdela planificationetdeladcentralisationconomique,diteloiTerwagne. Institutionsdedroitpublicdotesdelapersonnalitjuridiquedans lesquellessigentdesreprsentantsdusecteurpublicetdusecteur priv,lesSDRontpourmissiondecontribueraurenforcementetau dveloppementdelespacesocioconomiquedeleurressort, savoirlesprovinces.Leurstchescomportentlapromotiondu dveloppementsocioconomiqueparltudeetlexcutiondela politiqueconomiquergionale,encecomprislamiseenuvrede projetsindustrielsencasdecarencedusecteurpriv.Leurconseil dadministrationestcompos,pourlesecteurpublic,des reprsentantsdelaprovince,descommunesetdesassociations intercommunaleset,pourlesecteurpriv,desreprsentantsdes organisationspatronalesdelindustrie,desclassesmoyennesetde lagriculture,etdesorganisationssyndicales.LaFlandrecomptecinq SDRtandisquelaWallonieetBruxellesontoptpourlaformule duneseuleSDR.LaSocitdedveloppementrgionalpourla Wallonie(SDRW),creen1973,nefutactivequpartirde1977. Creen1979,laSocitrgionaledinvestissementdeWallonie (SRIW)aensuitereprislafonctiondefinancementdelaSDRW.Celle cifutalorsdissouteen1980etsesservicesfurentintgrs ladministrationdelaRgionwallonne.Constitueen1974,laSocit dedveloppementpourlaRgiondeBruxellesCapitale(SDRB)est activedansdeuxdomaines,prcissparuneordonnancebruxelloise du20mai1999:lexpansionconomiqueetlarnovationurbaine. Danslecadredesapremiremission,laSDRBseconcentre principalementsurlesinfrastructuresdaccueilpourentreprises, notammentlesparcsindustrielsetscientifiquesetlesbtimentspour entreprises.Danslecadredesamissiondernovationurbaine,la SDRBproduit,enpartenariataveclesecteurpriv,deslogements pourdeshabitantsrevenusmoyens,envuedemainteniroude ramenerdeshabitantsdanslaRgion.EnFlandre,lescinqSDR (RegionaleOntwikkelingsmaatschappijen)sontdevenuesen2006des socitsdedveloppementprovincial(Provinciale Ontwikkelingsmaatschappijen),Lorganisationetlesmissionsdescinq POMflamandessontprcisesparundcretflamanddu7mai2004. Sefondantsurunecollaborationentresecteurpublicetsecteurpriv, prsentsdansleursorganesdegestion,ellesjouissentdunelarge autonomiedansleurpolitiquededveloppementsocioconomique etdepromotiondesentreprisessitedelaSDRBsitedelaProvinciale OntwikkelingsmaatschappijAntwerpensitedelaProvinciale OntwikkelingsmaatschappijLimburgsitedelaProvinciale OntwikkelingsmaatschappijOostVlaanderensitedelaProvinciale OntwikkelingsmaatschappijWestVlaanderensitedelaProvinciale OntwikkelingsmaatschappijVlaamsBrabant

Sondage

Techniquedenquteparquestionnaireauprsdunchantillon reprsentatifdelensembledunepopulationobserve.Dans lenquteparsondage,unrseaudenquteursinterrogedes

individuschoisispourleuraptitudefairepartiedunchantillon reprsentatifdelensembledelapopulationdontonsouhaite connatrelopinionouunecaractristique.Lessondagesdopinion sonteffectuspardesinstitutsspcialisslademandedunmdia, dunpartipolitique,dungouvernement,duneentreprise,dun secteurconomique,etc.Sidanslepremiercasonpeutsupposerque lemdiacommandelesondagepourenpublierlesrsultats,dansles deuxdernierscaslesrsultatsdusondagenesontpas ncessairementrenduspublics.Lessondagespeuventportersurun grandnombredesujets.Onpeutciterlapopularitdesresponsables politiques,ledegrdapprobationdunedcisionpolitiquepriseou, leplussouvent,envisage,leshabitudesdeconsommation, lapprciationdeproduits,etc.Lessondagesprlectorauxsont effectuslapprochedeslectionsenvuedeconnatreles intentionsdevotedeslecteurs.Ilssontunlmentdestimulation delaconcurrenceentrelesformationspolitiquesquiseprsentent auxlections.Certainssondagessonteffectuslasortiedes bureauxdevotepourconnatrelescaractristiquesdes comportementslectorauxetlimportancedesmouvementsdevoix entreleslistes,lesrsultatslectorauxnedonnantjamaisqueles soldesdecesmouvementsdevoix.Lapublicationdecessondagesest censeobircertainesobligations,maiscellescisontdemoinsen moinsrespectes.Linterprtationdesrsultatsdunsondageest toujoursdlicate.Lecontenudelopinionmesuredpend troitementdelamaniredontsontformuleslesquestions,dela faondontlequestionnaireestadministr(enfaceface,par tlphone,etc.)Etdelareprsentativitdelchantillon.Dans chaquecas,lesrsultatscomportentunemargederreur.Ilest importantdentenircomptesiloncomparedeuxsondagesdemme naturefaitsdesdatesdiffrentes.

Sonnettedalarme

Mcanismepermettantdesuspendreladoptiondunelgislation portantatteinteauxintrtsdunecommunautlinguistiqueou duneminoritidologiqueetphilosophique.Lexpressionfamilire desonnettedalarmedsigneavanttoutunmcanismeinstitu parlarticle54delaConstitutionafinnotammentdeprotgerla minoritfrancophoneauParlementfdral.Cemcanismepermet dedposerunemotionmotive,signeparlestroisquartsaumoins desmembresdundesgroupeslinguistiquesdelaChambredes reprsentantsouduSnat,quidclarequelesdispositionsdun projetoudunepropositiondeloiportentgravementatteinteaux relationsentrelescommunauts.Ledptdecettemotionentrane lasuspensiondelaprocdureparlementaire,lamotiontant envoyepouravisauConseildesministres,quia30jourspourse prononceretdontlacompositionbilingueetparitairepermet chaquecommunautdetravaillerdgagerunconsensus. Lassemblesaisiedudptdelamotionestensuiteinvitese prononcer,soitsurlavisduConseildesministres,soitsurleprojetou lapropositionconteste,etventuellementamende.Cette procdurenepeuttreappliquequuneseulefoisparlesmembres dungroupelinguistiquelgarddunmmeprojetoudunemme propositiondeloi.Ellenepeuttreappliqueniauxbudgets,niaux

projetsdeloispciale.Ledptdelamotionmotivenepeut intervenirquaprsledptdurapportetavantlevotefinalen sanceplniresurleprojetoulapropositionenjeu,doncau momentoletravailencommissionestachev.Cemcanisme permetdviterquuneloisoitadopteparlamajorit nerlandophoneduParlementfdralcontrelavolontdela minoritfrancophone:lesreprsentantsdesdeuxgrandes communautssontcontraintsdedgagerunaccordauseindu gouvernementfdral,fautedequoiceluicirisquedeconnatreune crisemajeureconduisantsadmissionetladissolutiondes Chambres.Lemcanismeasurtoutuneffetdissuasif:ildoit dcouragerlesparlementairesetlegouvernementfdraldlaborer uneloidommageablepourunedesdeuxcommunauts.Ilnat utilisqudeuxreprises.En1985,lesfrancophonesontainsi protestcontreunprojetdeloivisantintgrerunehautecole flamandeauCentreuniversitaireduLimbourg;leConseildes ministresaretirsonprojetdeloi.En2010,lesfrancophonesont utiliscetteprocdurepourviterlamiselagendadelasance plniredelaChambrededeuxpropositionsdeloiscindantla circonscriptionlectoraledeBruxellesHalVilvorde.Lesarticles31et 54delaloispcialedu12janvier1989relativeauxinstitutions bruxelloisesinstituentunmcanismeidentiqueauseinduParlement bruxellois,quipermetdesuspendreunprojetouuneproposition dordonnance(danslesmatiresrgionales)ouderglement(dans lescomptencesdelAgglomrationbruxelloise)portantgravement atteinteauxrelationsentrelescommunautsdanslaRgion bruxelloise.Ilexistegalementunesonnettedalarmedite idologique.Uneloidu3juillet1971garantitlaprotectiondes minoritsidologiquesetphilosophiquesendonnantauxmembres desparlementsdecommunautlapossibilitdesuspendreun processuslgislatifsilsestimentquunprojetouunepropositionde dcretinduitunediscrimination.

Subsidiarit

Principeselonlequellexercicedescomptencesnedoitsefaireun chelonsuprieurquesilpeutytremenavecplusdefficacit.Le principedesubsidiaritimpliquequelapolitiquedoittreconduite enprioritauniveauleplusprocheducitoyen.Cenestque lorsquunepolitiquepeuttremeneavecplusdefficacitun chelonsuprieurquesacomptencedoittreconfieune institutionplusloigneducitoyen.DanslUnioneuropenne,ce principeatintroduitparleTraitdeMaastricht:lUnion europennenedoitagirquedanslesdomainesolactionde lcheloninfrieur,cestdirelestatsmembres,estconsidre moinsefficace.Lestatsmembresconserventlescomptencesquils sontcapablesdegrerefficacementeuxmmesetdlguent lUnioneuropennecellesquiserontmieuxgresencommun.Le TraitdeLisbonneconsacreceprincipecommetantunprincipe fondamentaldelUnion.Leprincipedesubsidiaritdoittrerespect danstouslesprojetsdacteslgislatifs.Lesparlementsnationaux exercentuncontrledurespectdeceprincipedanslespropositions lgislativesdelaCommissioneuropenne:lademanded'untiers deceuxci,laCommissionestinvitereconsidrersaproposition.La

propositionpeuttremaintenue,modifieouretireparla CommissionoubloqueparleParlementeuropenouparleConseil. Encasdeviolationduprincipedesubsidiarit,leComitdesrgions peutgalementsaisirdirectementlaCourdejusticedelUnion europenne.Leprincipedesubsidiaritestappliqupourdterminer lechampdactionrespectifdestatsmembresetdelUniondansles domainesquisontdescomptencespartages(parexemplela protectiondelenvironnement).Ilnesappliquepasauxcomptences exclusivesdelUnion(parexemplelapolitiquemontaire)oupour cellesquirestententirementauxtatsmembres(parexempleles rglesquirgissentloctroidelanationalit).

Subvention/ subsides Suffrage Suffrageuniversel

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Expressiondunvote,valable(votepouroucontre)ounon(vote blancounul).Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Systmelectoraldanslequeltouslescitoyensengedevoter participentauscrutin.LaBelgiqueaadoptlesuffrageuniverselen 1893suitedesrevendicationsvisantoctroyertousledroitde votequitaitrservjusqualorsceuxquipayaientunimpt minimum(lecens),etquiavaittlargien1883,pourleslections communalesetprovinciales,ceuxquiavaientatteintuncertain niveaudinstructionouoccupaientcertainesfonctions(cequon appelaitdescapacits).Lesuffrageuniverselsopposeainsiau suffragecensitaireetausuffragecapacitaire.Enrgimedesuffrage universel,nesontexclusdudroitdevotequelespersonnesjuges inapteslexercercorrectement:lesmineursdge,lespersonnes frappesdunesanctionjudiciairelesprivantdeleursdroits politiquesenraisondesdlitsquellesontcommis,etlespersonnes dcrtesincapablesdevoterpourraisonspsychiatriques.Onestime gnralementquonpeutparlerdesuffrageuniversellorsquela lgislationcarteparailleursdudroitdesuffrageceuxquinontpas lanationalitdupaysosexerceledroitdevote.Lesuffrage universelnatoutefoisdabordconcernqueleshommes,etat assortidunvoteplural:certainslecteursdisposaientdune deuximeoudunetroisimevoix(voireunequatrimeauxlections communales)parcequilstaientcapacitaires,taientchefdefamille ourunissaientdautrescritres.Onparlaitalorsdesuffrage universeltemprparlevoteplural.Lesuffrageuniverselpuret simpleatpratiqupourlapremirefoislorsdeslections lgislativesde1919,soitavantquelaConstitutionlinstaureen1921. Leshommes(ainsiquelesveuvesdeguerreetlesmresdesoldats mortsdurantleconflit)disposaientdsormaisduneetuneseule voix.Ilfaudraattendre1948pourquelesfemmespuissentparticiper auxlectionslgislatives,ledroitdesuffrageleurtantoctroyds 1921pourlesscrutinscommunaux.Lecaractreuniverseldusuffrage sestencoreaccruparlabaissementdelgepartirduquelilest permisdevoter:25ansen1831,21ansen1921,18ansen1981 pourleslectionslgislatives.Lecorpslectoralsestencorelargi

plusrcemmentparloctroidudroitdevoteauxtrangers,dabord auxseulsressortissantsduntatmembredelUnioneuropenne, pourleslectionseuropennesetcommunales,puisauxautres trangerspourlesseuleslectionscommunales.

Supplant Syndicat

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Organisationquisedonnepourobjectifdedfendrelesintrtsdes travailleursauprsdeschefsdentreprise,desorganisations patronalesetdespouvoirspublics.Lhistoiredessyndicatsest insparabledelhistoiredutravailsalari.Lespremierssyndicatssont nsaveclesdbutsdelindustrialisation.Bienquelalibert dassociationsoitlunedeslibertsfondamentalesinscritesdansla Constitution,lessyndicatsontluttjusquen1866pourpouvoir existerouvertement(abolitiondudlitdecoalition)etcenestqu partirde1921quelexercicedudroitdegrvenefutplusentravpar lecodepnal.Paralllementlatransformationdesmodesde productionetdesconditionsdetravail,lessyndicatssesontdabord structurssurunebaseprofessionnelleetsectorielle,daborddans lesbassinsindustriels,puislchelledupays.Ensuiteestintervenue unestructurationsurunebaseinterprofessionnelleendes organisationsregroupantlesdiffrentesbranchesdactivit. Aujourdhuilessyndicatssontdesorganisationscomplexesprsentes lafoisdanslesentreprises,auplansousrgionaletrgionaletau plannational.Leuractionseprolongeauniveauinternational.Les troisprincipalesorganisationssyndicalessontlaConfdrationdes syndicatschrtiensdeBelgique(CSC),laFdrationgnraledu travaildeBelgique(FGTB)etlaCentralegnraledessyndicats librauxdeBelgique(CGSLB).Ensemblelestroisgrandes organisationssyndicalesdclarentplusde3millionsdaffilis,parmi lesquelsoncompteuneforteproportiondechmeurs,de prpensionnsetdepensionns.Letauxglobaldesyndicalisationdes travailleursoccupsdanslesentreprisesestestimenviron60%.Il variefortementselonlabranchedactivitetlatailledelentreprise. Lessyndicatscitssontdesacteursimportantsdansllaborationde lapolitiquesocialeetdecertainsaspectsdelapolitiqueconomique. Ilsparticipenttouslesdeuxanslangociationdunaccord interprofessionnel,pralablementlangociationdesconventions collectivesdetravaildanslesdiffrentssecteursdactivit.Ilssigent danslescomitsdegestiondesorganesparastauxdelascurit sociale.Outrelestroisorganisationscites,ilexistedautressyndicats quiaffilientdestravailleursdecatgoriesprofessionnelles particulires(cadres,pilotesdavion,conducteursdetrain, fonctionnaires,policiers,etc.).Ilsnesontpaslisauxtroisgrands syndicats.Danslesecteurpriv,ceuxcijouissentseulsdela reconnaissanceofficielledeleurreprsentativit,envertudelaquelle ilssigentdanslesorganesofficielsdeconsultationetdengociation, principalementlescommissionsparitaires,leConseilnationaldu travail(CNT)etleConseilcentraldelconomie(CCE).La Confdrationnationaledescadres(CNC)estreconnuecomme organisationreprsentativedanslecadredelalgislationsurles lectionssociales.Danslesystmeparticulierdeconcertationsociale

delafonctionpublique,certainesorganisationscatgoriellesnon liesauxtroisgrandssyndicatssontreconnuescomme reprsentatives.SitedelaCSCsitedelaFGTBsitedelaCGSLBsitede laCNC

Trait

Accordentreaumoinsdeuxparties,tatsouorganisations internationales,consignparcritetrgiparledroitinternational. Untraitestunengagementjuridiquequiengagelestatsoules organisationsetnonpaslessignataires.Lestraitssontrgisparla ConventiondeViennedu23mai1969surledroitdestraitsence quiconcernelestraitsentretatsetparlaConventiondeViennedu 21mars1986encequiconcernelestraitsentretatset organisationsinternationalesouentreorganisationsinternationales. Cesconventionsrgissentlaconclusion,lavalidit,leffetetladure destraits.Ilyadestraitsbilatraux(entredeuxtatsouentreun tatetuneorganisationinternationale)etdestraitsmultilatraux (entreplusieurstatsouorganisationsinternationales).Ilexistedes traitsdecooprationpolitique,conomiqueouculturelle,des traitsquimettentfinunconflitarm(traitsdepaix),destraits quitablissentlestatutdorganisationsinternationales,etc.Les traitssontngocis,conclusetsignsparlepouvoirexcutif (gouvernementsouchefsdtat)puisratifissoitviauneprocdure parlementairesoitviaunrfrendum.Dansuntatfdral,les entitsfdresnedisposentgnralementpasdupouvoirde concluredestraits.LaBelgiqueconstitueuneexceptioncetgard, puisquelescommunautsetlesrgions(etdeuxdestrois commissionscommunautaires)peuventconcluredestraitspourles matiresquisontdeleurcomptence.Lunificationeuropennesest construiteparlavoiedetraitssuccessifs.Voir:TraitdeParis,Trait deRome,TraitdeMaastricht,TraitdAmsterdam,TraitdeNice, TraitdeLisbonne. TraitsignparlesquinzemembresdelUnioneuropenne Amsterdamle2octobre1997.Entrenvigueurle1ermai1999,le TraitdAmsterdamapprofonditlintgrationeuropenne:ilrenforce lacooprationjudiciaireetlesaffairesextrieuresdanslecadred'un espacedecommundelibert,descuritetdejustice,etfaitpasser danslepiliercommunautairelesmatiresd'immigration,devisas,de droitd'asileetdecooprationjudiciaireenmatirecivile,la cooprationenmatirepnalecontinuantdereleverd'une procdureintergouvernementale.LaConventiondeSchengenest intgredansletrait.Lapolitiquesocialedevientgalementune politiquedelUnion.Uncadrepourladoptiondelignesdirectricesen matiredepolitiquedelemploiestprvu.Parailleurs,letrait comprenddesdispositionsprotgeantlesdroitsfondamentauxdes citoyenseuropens:galithommefemme,interdictiondes discriminations,dfensedesconsommateursetrespectde lenvironnement.LaPolitiquetrangreetdescuritcommune (PESC)estdotedenouveauxinstruments;lafonctiondehaut reprsentantdelaPESCestcre.Letraitprvoitlemcanismedes cooprationsrenforces,permettantungroupedepaysdavancer plusvitedanslintgrationsurunematiredonne.Letraita

Trait dAmsterdam

renforclepoidsduParlementeuropenentendantlesmatires soumiseslaprocduredecodcisionduConseiletduParlement europen(aujourd'huiprocdurelgislativeordinaire),etaaugment lenombredematiresolaprisededcisionauConseilnerequiert pluslunanimit.Ilnacependantpassuffisammentavancdansla rformedesinstitutionseuropennesenvuedellargissementaux paysdEuropecentraleetorientale.Ceciseralunedesraisonsdtre duTraitdeNice,puisduTraitdeLisbonne.TexteduTrait d'Amsterdam

TraitdeLisbonne

TraitsignLisbonnele13dcembre2007parles27chefsd'tatet degouvernementdel'Unioneuropenneetentrenvigueurle1er dcembre2009.LeslargissementssuccessifsdelUnioneuropenne ontrenduncessaireuneadaptationdufonctionnementdes institutionsetlesmodalitsdelaprisededcisioneuropenne.Une tentativederformedestraitsavaitchousuitelanon ratificationparlaFranceetlesPaysBasduProjetdetraittablissant uneConstitutionpourlEurope.LeTraitdeLisbonne,dontl'intitul officielestTraitmodifiantleTraitsurl'Unioneuropenneetle TraitinstituantlaCommunauteuropenne,inclutpresquetoutes lesinnovationsqu'avaitapportesleprojetdetraitconstitutionnel. Illefaitcependantsousuneautreforme,cequiadesconsquences surleplansymboliqueetpolitique.L'ided'une constitutionnalisationdel'Europeestabandonneetledroit europenrestetablipardestraitsinternationaux.LeTraitde Maastricht(1992)puisleTraitdAmsterdam(1999)avaientlabor unearchitectureeuropenneenpiliers,quicorrespondaientdes degrsdiffrentsdintgration.Lepremierpiliercomprenaitles politiquesetinstitutionshritesdescommunautsfondatrices (CECA,Communautconomiqueeuropenne,Euratom)etpour lesquelleslestatsmembresonttransfrunepartimportantede leurscomptenceslUnion.Ledeuximepiliercomprenaitla Politiquetrangreetdescuritcommune(PESC).Letroisime piliertaitceluidelacooprationenmatiredeJusticeetdAffaires intrieures.LesprincipalesrformesapportesparleTraitde Lisbonnesontlessuivantes:ilsupprimel'organisationdel'Union europenneentroispiliers,maisconservetoutefoisladiversitdes procduresdedcision;ilmodifiel'architectureinstitutionnellede l'Unioneuropenne.LeConseileuropen,nonprvul'origine, devientuneinstitutioneuropennepartentire.Deplus,ilestdot d'unprsidentstable,luparluipourunedurededeuxansetdemi ;ilsupprimel'anciensystmedepondrationdesvoixauseindu ConseildelUnioneuropenneetprocdeunenouvelledfinition delamajoritqualifiepourlevotedesdcisions;ilrenforceles comptencesduhautreprsentantpourlaPolitiquetrangreetde scuritcommune.Celuicidevientl'undescinqviceprsidentsdela CommissioneuropenneetprsideleConseildesaffairestrangres ;ilrenforcelespouvoirsduParlementeuropendanslesdomaines lgislatifsetbudgtaires,ainsiquesurleplandesaccords internationaux.Ilfixe751lenombredesigesdecetteassemble. Lesdputseuropenssontappelsdonnerleurconsentementaux accordsinternationauxngocisparl'Unioneuropenne;iltend

denouveauxdomaineslaprocdureoleConseiletleParlement europeninterviennenttouslesdeuxpouradopterunactelgislatif (procdureappeledsormaisprocdurelgislativeordinaire);il apportedeschangementslaprocduredervisiondestraits;il dresseunelisteplusclairedescomptencesdel'Union;ilaccordela personnalitjuridiquel'Unioneuropenne,quidevientunsujetde droitinternationalcapabledengocieretdeconcluredesaccords internationauxensonnompropreavecunpaystiersouune organisationinternationale;ilfacilitelamiseenplacedes cooprationsrenforcesentrelestatsmembres.Textedestraits modifisparleTraitdeLisbonne

Traitde Maastricht

TraitinstaurantlUnioneuropenne,signparlesmembresdela CommunautconomiqueeuropenneMaastrichtle7fvrier1992. Entrenvigueurle1ernovembre1993,leTraitsurl'Union europenne,appelcourammentTraitdeMaastricht,reprsente unetapedcisivedanslaconstructioneuropenne.Ilinstaure lUnioneuropenne,quienglobelesCommunautsprexistantes sanslessupprimer.Dunepart,dpassantlecadrestrictement conomiqueduTraitdeRome,ilcontientdeslmentsdunionqui renforcentlesinstitutionseuropennes,crantdescomptencesnon conomiques,dontlaPolitiquetrangreetdescuritcommunes (PESC).Dautrepart,ildcidelacrationdunespaceconomique unique,lemarchunique,etduneunionconomiqueetmontaire ayantpourobjectifladoptiondunemonnaieunique,leuro.Les lmentslesplusimportantsdutraitenmatirepolitiquesont:la crationdunecitoyenneteuropenne,comprenantnotammentle droitdersidencedanstouslespaysdelUnionetledroitdevoteet dligibilitauxlectionseuropennesetmunicipalesdanslepaysde rsidence;lextensiondescomptencesdelUniondenouveaux domaines,telsquelducation,laprotectionsociale(danscertaines limites),laculture,lasantpublique,laprotectiondes consommateurs,selonleprincipedesubsidiarit;lamiseenplace dunePolitiquetrangreetdescuritcommune(PESC),quipermet deprendredesdcisionscommunesencettematire,lunanimit; linstaurationdecooprationsenmatiredescuritetdejustice, galementsoumiseslapprobationunanimedestatsmembres.Les grandestapesdelUnionconomiqueetmontaireprvuesparle traitsont:lalibrecirculationdescapitaux;lacoordinationdes politiquesconomiquesetmontairesetlamiseenplacedelInstitut montaireeuropen;lacrationdunemonnaieuniqueetdela Banquecentraleeuropenne(BCE);lamiseencirculationdela monnaieunique.Lespolitiquescommunesdfiniesparletraitsont rassemblesentroispiliers.LeTraitdeMaastrichtaentran labandondunepartiedelasouverainetdestatsmembres, ncessitantdesmodificationsdeleurConstitution.Leprocessusde ratificationduTraitasuscitdelongsdbatsetuneforte opposition,particulirementdanslespaysoletexteatsoumis rfrendum.TexteduTrait(lienexterne) Traitsignparles15paysmembresdelUnioneuropenneNicele 26fvrier2001.Entrenvigueurle1erfvrier2003,leTraitdeNice

TraitdeNice

apourobjectifprincipalderformerlesinstitutionsetlemodede fonctionnementdelUnioneuropennepourlesadapteruneUnion largie.LetraitarenforclerleduParlementeuropenen tendantlaprocduredelacodcision.Ilenaparailleursfixle nombremaximaldesiges732.Laprocdurededcisionla majoritqualifieattenduelaluttecontreladiscrimination,la cooprationjudiciaire,lapolitiquecommerciale,lacohsion conomiqueetsociale(ycomprislesfondsstructurelspartirde 2007),etlanominationdesmembresdelaCommissioneuropenne etduhautreprsentantpourlaPolitiquetrangreetdescurit commune(PESC).Lapondrationdesvoixpourdterminercette majoritqualifieauseinduConseilatmodifieenprvisionde llargissement.Lamajoritqualifieestgalementredfinie.La Commissioneuropennecomprenddepuis2004unseulcommissaire partat.Letraitprvoitqu'l'avenirlenombredecommissaires serainfrieuraunombred'tatsetquunsystmederotationsera misenplace.Letraitprvoitgalementunassouplissementdes conditionspourtablirunecooprationrenforcetellequeprvue parleTraitdAmsterdam.LangociationduTraitdeNiceat difficileetlesrsultatsonttjugsinsuffisantspardenombreux paysmembres,notammentfaceaudfiquereprsentaitlefutur largissementdel'Europe.Cestengrandepartiepourpoursuivrela rformedesinstitutionsqueladclarationdeLaeken,endcembre 2001,amissurpieduneConventionchargederdigerunprojetde ConstitutionpourlEurope.TexteduTraitsurlesitedel'Union europenne

TraitdeParis

TraitinstaurantlaCommunauteuropenneducharbonetde lacier(CECA),signParisle18avril1951.LeTraitdeParis,nom courantduTraitinstituantuneCommunauteuropennedu charbonetdel'acier,amisenplaceunmarchcommunducharbon etdelacierentresixpays:laBelgique,laFrance,lItalie,le Luxembourg,lesPaysBasetlaRpubliquefdraleallemande.Ila tngocietconclusuitelappellancparleministrefranaisdes Affairestrangres,RobertSchuman,le9mai1950.Depuislafinde laSecondeGuerremondiale,lesprojetsdunificationdelEuropese multipliaientsansparvenirvaincrelesrticencesdesdiffrentspays abandonnerunepartiedeleursouverainetnationale.LePlan Schumanarussidanssonapprochepragmatique,basesurune intgrationconomiqueetnonpluspolitique.LeTraitdeParisest entrenvigueurle23juillet1952,pouruneduredecinquanteans. LaCECAapermisuneintensificationdelaproductionetunerelative modernisationdecelleci.Elleacependanttimpuissantejuguler lacrisequifrappalesecteur.Elleaconstitunanmoinsunpremier exempledintgrationeuropennesectoriellerussieetinspirles fondateursdelaCommunautconomiqueeuropenne.Les institutionsdelaCECAontprfigurcellesdelaCommunaut conomiqueeuropenneaprslasignatureduTraitdeRome:le pouvoirexcutifytaitconfiuneHauteAutoritcomposede neufmembresluspoursixansetindpendantsdesgouvernements nationaux.LaHauteAutoritdelaCECAjouissaitdepouvoirstendus etvritablementsupranationauxcontrairementceuxdela

CommissioneuropennedaprsleTraitdeRome.Lacoordination delapolitiquegnraleappartenaitunConseilrunissantles ministresdessixpaysconcerns,quidonnaitunavisconforme auxdcisionsimportantesdelaHauteAutorit.Uneassemble communede78dputsdisposaitdunpouvoirrestreint.UneCour dejusticetranchaitleslitiges.En1967,lesinstitutionsdelaCECAont fusionnaveclesinstitutionsdelaCommunautconomique europenne(CEE)etdelaCommunauteuropennedel'nergie atomique(Euratom).LeTraitdeParisayanttconclupourune duredecinquanteans,lexistencedelaCECAaprisfinen2002.

TraitdeRome

TraitinstaurantlaCommunautconomiqueeuropenne(CEE), signRomele25mars1957.LeTraitinstituantlaCommunaut conomiqueeuropenne(CEE),courammentappeldeRome,est l'originedelagrandeorganisationinternationalequ'estaujourd'hui lUnioneuropenne.Sixpaysentaientlessignataires:lAllemagne, laBelgique,laFrance,lItalie,leLuxembourgetlesPaysBas.LeTrait deRomemetenplacelesinstitutionssuivantes:laCommission,le Conseil,leParlement,laCourdejusticeetleConseilconomiqueet social.Ilestentrenvigueurle1erjanvier1958.Lobjectifprincipal delaCEEestalorsledveloppementconomique,vialtablissement dunmarchcommun.Celasupposenotammentlaformationdune uniondouanire,ltablissementdelalibrecirculationdes marchandises,descapitaux,desservicesetdespersonnes,le dveloppementdepolitiquescommunesenmatiredecommerce, detransportetdagriculture.Letraitprvoyaitunepriodede transition(applicationprogressive)dedouzeans.LeTraitdeRome constitueletextefondateurdelintgrationeuropenne.Cestsur cettebasequeserontadoptsnotammentlesTraitsdeMaastricht, dAmsterdam,deNiceetdeLisbonne.noterquelemmejour,les mmespaysontsignRomeleTraitinstituantlaCommunaut europennedelnergieatomique(Euratom).TexteduTraitde Rome McanismeparlequellaCommunautfranaiseoulaRgion wallonnetransfrentlexercicedecertainesdeleurscomptences dautresentitsfdres.Ausensdfiniici,lexpressionde transfertdecomptencesnevisepaslattributiondecomptences auxcommunautsetauxrgions,cestdireleprocessusde fdralisationdeltatbelge:nousrservonslexpressionaux transfertsoprsentreentitsfdres.AuNorddupays,le gouvernementetleparlementdelaCommunautflamandeexercent lescomptencesdelaRgionflamande:ilyaunseulpouvoir politiqueetunseulbudget,cequiapermisdefaireglisserdes moyensbudgtairesdelaRgionverslaCommunaut.Duct francophone,olesespritstaientdivissentreceuxquisouhaitaient lespluslargespouvoirspourlaRgionwallonneetceuxqui souhaitaientlespluslargespouvoirspourlaCommunautfranaise, cesdeuxinstitutionsontreudesorganespolitiquesautonomes. LorsquelaCommunautfranaise,ds1990,aconnudegrandes difficultsfinancires,ilnadoncpastpossibledelaiderenjouant surunbudgetcommunavecceluidelaRgionwallonne.Pour

Transfertde comptences

soutenirfinancirementlaCommunautfranaise,unmcanismede transfertdecomptencesverslaRgionwallonneetversla Commissioncommunautairefranaise(COCOF)atdcidlorsde laccorddelaSaintMichel.Lalistedesmatirestransfresetles dtailsdumcanismedetransfertonttdcidslorsdelaccordde laSaintQuentin.Unmcanismedecegenreavaittrevendiquau congrsdAnsdesfdrationswallonnesduPartisocialiste(8fvrier 1991),cettefoisafinderenforcerlepouvoirdelaRgionwallonneau dtrimentdelaCommunautfranaise.Concrtement,depuis1993 larticle138delaConstitutionpermetquedescomptencesdela Communautfranaisesoientexerces,entoutouenpartie,parla Rgionwallonnedanslargiondelanguefranaise,etparla Commissioncommunautairefranaisedanslargionbilinguede BruxellesCapitale(laCommissionrecevantainsiunpouvoirdcrtal pourlescomptencesdontlexerciceluiesttransfr).Ilfautnoter queseullexercice,cestdirelamiseenoeuvredes comptencesdelaCommunautfranaise,estvisparlarticle138 delaConstitution.Lescomptencesellesmmesrestent,endroit, attribueslaCommunautfranaise,carlaConstitutioninterdit quunergionsevoieattribuerlescomptencesdunecommunaut (art.39).Letransfertdelexercicedecomptencesdela Communautfranaiseatorganisparunesriededcrets adoptsenjuillet1993etatopr,pourlessentiel,le1erjanvier 1994.Lesmatirestransfresconcernentsurtoutlaidesocialeetla politiquedesant.Lemcanismedetransfertdecomptences permetdesoulagerlebudgetdelaCommunautfranaise:ilnya, chaqueanne,quuntransfertpartieldesmoyensanciennement consacrsparlaCommunautlexercicedescomptences transfres,laCommunautconservantenvironuncinquimedes budgetsquelleconsacraitauxmatirestransfres.Parailleurs, larticle139delaConstitutionorganiseunmcanismesimilairemais ensensinverse:cetarticlepermetlaRgionwallonnedetransfrer lexercicedecertainesdesescomptenceslaCommunaut germanophone,afinquecellecilesexercedanslargiondelangue allemande.Plusieurstransfertsdecetypeonttoprsentreles deuxentits,enrponsedesdemandesdelaCommunaut germanophonequisouhaitaitdisposerdecomptencesaccrues.

Tribunaldutravail

Juridictioncomptentepourtrancherenpremireinstancelaplupart descontestationsrelevantdelalgislationsocialeLechampde comptencedutribunaldutravailestdlimitparlesarticles578 583duCodejudiciaire.Ilcomprend:leslitigesd'ordreindividuel entreemployeursettravailleurssalaris(contratsdetravailsousses diversesformes,apprentissage,etc.),danslesecteurprivoupublic; parcontre,iln'estpascomptentenmatiredestatutsdedroit public;certainslitigescollectifsdutravail(lectionssociales, fonctionnementduconseildentrepriseetducomitpourla prventionetlaprotectionautravail,etc.);leslitigesconcernantla rparationdesaccidentsdutravailetdesmaladiesprofessionnelles; lascuritsocialedestravailleurssalarisetdesindpendants (assujettissement,assurancemaladie,allocationsfamiliale,chmage, pensions,etc.),ycomprislesprestationscomplmentairesoffertes

parlesmutualitsetlesfondsdescuritd'existenceetycomprisles prestationsd'assistanceintgreslascuritsociale(allocations familialesgaranties,garantiederevenuauxpersonnesges);par contre,iln'estpascomptentenmatiredepensionsde fonctionnaires;lesrgimesd'assistance(allocationsetreclassement socialdespersonneshandicapes,revenud'intgrationsociale,aide socialedesCPAS);lerglementcollectifdedettes.Letribunaldu travailn'estpascomptentpourprononcerdessanctionspnales: lespeinesprvuesenmatiresocialesontduressortdestribunaux correctionnels.Parcontre,letribunaldutravailconnatdesrecours enmatired'amendesadministrativesprononcesparlesservices d'inspectionsocialedanscertainesmatiresrelevantdelalgislation dutravail.Letribunaldutravailn'apasnonplusunecomptence gnraleenmatiredeconflitscollectifsdutravail.Parexemple,il n'estpascomptentpourstatuersurlesdemandesderparation basessurledroitcivil,pourledommagesubiparsuited'unegrve oud'unlockout.Ilestparcontrecomptentpourstatuersurles effetsindividuelsd'unconflitcollectif,parexemplelefaitdesavoirsi participerunegrvereprsenteunmotifgravedelicenciement. L'appeldesjugementsdutribunaldutravailrelvedelacourdu travail.Lesarrtsdelacourdutravailpeuventtreattaqusdevant laCourdecassation.Saufdanscertainesmatires(parexemplele rglementcollectifdedettes),letribunaletlacourdutravailsont compossd'unmagistratprofessionnel,quiprsidelachambre,et d'assesseurs(jugesouconseillerssociaux),nommspourunedure decinqanspararrtroyalcontresignparleministredel'Emploi(et nonleministredelaJustice)surprsentationdesorganisations reprsentativesdetravailleurs,d'employeursoudetravailleurs indpendants.Leministrepublicdutribunaldutravailestlauditorat dutravail,dontlechefestlauditeurdutravail.

Tutelle UniondelEurope occidentale(UEO)

Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Organisationeuropennedecooprationenmatirededfense. LUniondelEuropeoccidentaletrouvesonoriginedansleTraitde Bruxelles,concluen1948parlaBelgique,laFrance,leLuxembourg, lesPaysBasetleRoyaumeUni,pourorganisercollectivementla dfensedelEuropeoccidentaledanslecontextedelaguerrefroide. LeTrait,revuparlesaccordsdeParis(1954)quiyfirententrer lItalieetlaRpubliquefdraledAllemagne,prvoyaitgalement unecooprationenmatireconomique,socialeetculturelle. Lorganisationmilitairedelueofutrapidementintgrelotan. Danslesautresdomaines,leConseildelEurope,lOrganisation europennedecooprationconomique(prcurseurdelocde)etla Communautconomiqueeuropenneexercrentprogressivement lescomptencesdelueo.Lorganisationfutcependantrelance durantlesannes1980,pourpermettrelacoordinationdepositions dedfensecommuneenEuropedanslecontextedelacourseaux armementsentrelestatsUnisetlUnionsovitique,etvu lincapacitdelaCommunautconomiqueeuropenneprogresser surlavoiedunecooprationenmatirededfense.En1984,la dclarationdeRomefixalobjectifduneidentitdescurit

europenneetlharmonisationprogressivedespolitiquesdestats membresenlamatire.EnapplicationdesdcisionsprisesRome,le Conseildesministresdelueoserunitdornavantdeuxfoisparan. En1987,leConseiladoptalaplateformedeLaHayeappelantla constructionduneunioneuropennetroiteycomprisenmatirede dfenseetdescurit.UnedclarationannexeauTraitde Maastricht(1992)chargealueodemettreenoeuvrelesdcisionsde lUnioneuropenneenmatirededfense.LUEOmenades oprationssurleterraindansleGolfePersique(19881990)etdans lesBalkans(19922001).Audbutdesannes1990,lEspagne,le PortugaletlaGrcerejoignirentlueo.Cependant,ledveloppement delapolitiquetrangreetdescuritcommune(PESC)aenlev lueosaraisondtre.DepuisleTraitdeNice,lesfonctionsde gestiondescrisesontttransfreslUnioneuropenne,tandis queladfensecollectiveestdsormaisduressortexclusifdelotan. L'UEOaformellementcessd'existerle30juin2011.Sitedel'ueo

Uniondes Entreprisesde Bruxelles(UEB) Unionconomique belgo luxembourgeoise (UEBL)

AnciennomdeBECIUniondesentreprisesdeBruxelles.Voir:BECI UniondesentreprisesdeBruxelles(BECIUEB) UnionconomiqueentrelaBelgiqueetleGrandDuchde Luxembourginstitueen1922.LUEBLatcreparune conventionngocieentrelesdeuxpaysaprslaPremireguerre mondiale,conclueen1921etentreenvigueurlannesuivante.La dissolutionduZollverein(uniondouanireentreleGrandDuchde LuxembourgetlAllemagne)en1918avaiteneffetpoussle Luxembourgsetrouverunnouveaupartenaireconomique.Dans unpremiertemps,elleavaitpourbutdelibrerleschanges commerciaux.Elleatcompltepardautresaccordssignsen 1935,relatifslamonnaie,larglementationdesimportationset desexportations,auxdouanesetauxaccises.Parmilesdispositions importantesdeluebl,citonsladoptiondufrancbelgecomme monnaiecommunedelUnion,etlacapacitdelaBelgique concluredesaccordsdecommerceavecdespaystiersaunomde lUnion.LorganepermanentdelueblestlaCommission administrativebelgoluxembourgeoise(CABL).Depuis1963,ilexiste galementunConseildesministres,composparitairement,quise runitdefaoninformelle.LUEBLavaittconcluepourunepriode de50ans.Depuis1972,elleatreconduiteautomatiquementtous lesdixans.Endcembre2002,unenouvelleconventionUEBLat signepourremplacercellede1922.Lenouveautextevise notammentaccorderlesdispositionsdelueblcellesdelUnion europenne,maisaussiprendreencomptelanouvellerpartition descomptencesdansltatfdralbelge.Lanouvelleconvention largitaussilechampdelententebelgoluxembourgeoiseaudeldu seulobjectifconomique:elleprvoitunecooprationrenforceau seindesinstitutionsinternationales,etlintensificationdesrelations enmatiredaideaudveloppement,dedfenseetdemaintiendela paix.

Unioneuropenne

Organisationinternationalerassemblant28tatseuropensquilui transfrentunepartiedeleursouverainetenvuedeleurintgration conomique.AprslaSecondeGuerremondiale,lareconstruction conomique,lavolontdecrerunenvironnementpolitiquement stableetfavorablelapaix,lesdbutsdelaguerrefroideetla volontamricainedevoirseconstituerunblocdepaysoccidentaux ontconduitsixpays(laBelgique,laRpubliquefdraledAllemagne, laFrance,lItalie,leGrandDuchdeLuxembourgetlesPaysBas) fonderlaCommunautconomiqueducharbonetdelacier(CECA) parleTraitdeParis(1951)puislaCommunautconomique europenne(CEE)parlepremierTraitdeRome(1957)etla Communauteuropennepourlnergieatomique(Euratom)parun secondTraitdeRome,galementen1957.LeTraitdeMaastricht (1992)instituel'Unioneuropenne.Lestroiscommunauts conomiquessontalorsenglobesdanslUnioneuropenne,qui reposesurtroispiliers:lepiliercommunautaire,lepilierPolitique trangreetdescuritcommune(PESC)etlepilierJusticeet Affairesintrieure(JAI).LaCommunauteuropenneducharbonet del'acierestdissouteen2002.L'Euratomconservesapersonnalit juridiquepropre,distinctedecelledel'Unioneuropenne,maisses comptencessontexercespaslesinstitutionsdel'Union europenne.LadistinctiondestroispiliersdisparataprsleTraitde Lisbonneen2009.Aujourd'huil'Unioneuropennereposesurdeux traitsdebase:leTraitsurl'Unioneuropenne(TUE)etleTraitsur lefonctionnementdel'Unioneuropenne(TFUE),nouveaunomdu TraitinstituantlaCommunautconomiqueeuropenne,ouTrait deRome.Lintgrationeuropenneaconnuunedoubledynamique dlargissementetdapprofondissement,desrythmesvariables.En cequiconcernellargissementdenouveauxmembres,le Danemark,lIrlandeetleRoyaumeUnisontdevenusmembresdela CEEen1973,laGrceen1981,lEspagneetlePortugalen1986, lAutriche,laFinlandeetlaSudeen1995.Lafindesrgimes communistesenEuropecentraleetorientaleaouvertlavoie lextensiondanscettedirection:lEstonie,laHongrie,laLettonie,la Lituanie,laPologne,laSlovaquie,laSlovnieetlaRpublique tchquesontdevenuesmembresdelUnioneuropenneenmai 2004.lammeoccasion,lesdeuxlesmditerranennesdeChypre etdeMalteontgalementrejointlUnion.LaBulgarieetlaRoumanie ontrejointlUnionle1erjanvier2007.Ledernierlargissement concernelaCroatie,quirejointl'Unioneuropennele1erjuillet2013. Lespayscandidatsactuellementsontl'Islande,l'ancienneRpublique yougoslavedeMacdoine,leMontngro,laSerbieetlaTurquie.En cequiconcernelapprofondissement,lescomptencesdela Communauteuropenneonttlimitesaudomaineconomique pendantlesdeuxpremiresdcenniesdesonexistence.En1986,la conclusiondelActeuniqueaprogrammlaralisationdumarch unique(libralisationdelacirculationdesbiens,services,personnes etcapitaux),objectiffondamentaldutraitdeRome,quiat acheveen1992.Graduellement,descomptencesenmatirede droitsfondamentauxoudenvironnementonttoctroyesla CommunautpuislUnion.L'Acteuniqueaaussidonnunebase

juridiquelacooprationenmatiredePolitiquetrangre,quiavait tamorceen1970.LeTraitdeMaastrichtaccentuel'intgration europenneeninstaurantl'unionconomiqueetmontaire,dontle programmeprvoitlacrationd'unemonnaieunique.Lazoneeuro quienrsulteraen1999necomprendcependantpastouslespays membresdel'Unioneuropenne.Lemmetraitprvoitle dveloppementdeladimensionsocialedel'Unionetrenforcela dimensionpolitiqueeninstituantunePolitiquetrangreetde scuritcommune.LesTraitsdAmsterdam(1997)etdeNice(2001) ontapprofondilintgrationeuropenne,notammentenaugmentant

Unionwallonne desentreprises (UWE)

OrganisationreprsentativedesentreprisesdelaRgionwallonne. LUnionwallonnedesentreprises(UWE)atcreen1968pour organiserlareprsentationdesentreprisessituesenWalloniedans lecadredelapolitiqueconomiquergionale.Elleaprislaforme juridiquedelasbl.AprslacrationdelaRgionwallonne,lUWEa treconnueparlesautoritsrgionalescommeorganisation reprsentativedesentreprisesdansunesriedorganesconsultatifs rgionaux.LUWEsigefaceauxorganisationssyndicalesauseindu ConseilconomiqueetsocialdelaRgionwallonneauxctsde lEntentewallonnedesclassesmoyennes,delaFdrationwallonne delagricultureetdelUnionfrancophonedesentreprisesnon marchandes.LUWEestprsentegalementauseindelAgence wallonnelexportationetauxinvestissementstrangers(AWEX),du Conseilwallondelenvironnementpourledveloppementdurable, duComitdelnergie,delaCommissionrgionaledamnagement duterritoire,duFOREM,etc.LUWEestgalementpartenairedes autresorganisationspatronalesrgionales,leVOKAetlUniondes entreprisesdeBruxelles(UEB),ainsiquedelaFdrationdes entreprisesdeBelgique(FEB),auseinduncomitdecoordinationet decontactdontlobjectifestdefavoriserlacohrencedespositions patronalesauniveaufdraletauniveaudesrgions.SitedelUWE VolontdertabliruntatunitaireenBelgique,ousouciduneunit nationalefortedanslecadrefdralbelge.Lanotiondunitarismeest apparueenBelgiqueenractionauprocessusdefdralisationde ltatdontlapremiregrandetapeestlarvisionconstitutionnelle de19701971.Lesensdelanotionvarieselonlecontexteet lintention:ellepeutdsignerunvritableprojetpolitiquede restaurationdelunitdeltat,doncdeliquidationdufdralisme, ouauminimumunenostalgiedelancienordreinstitutionnelbelge; enunsensmoinsprcisetmoinsradical,ellepeutdsignerunsouci delunitnationale,delasauvegardedelanationbelgeetdela cohsionentrelescommunautsetentrelesrgions,enractionce quiestperucommeunfdralismecentrifuge;quonlemploieau sensfortouenunsensmoinsradical,lanotionpeuttrerevendique avecfiert,outreaucontraireutilisepourcritiqueruneposition jugepassisteoudpasse,unersistanceunmouvementjug inluctable.Ilexistetrspeudepartisouvertementunitaristesen Belgiqueetleuraudiencelectoraleesttrsfaible,mmesides sondagesontconduitconclureaumaintiendesentiments unitaristesdansunepluslargepartiedelopinionpublique.La

Unitarisme

revendicationdunitarisme,ouaucontrairelacritiquede lunitarisme,estparfoisrelielapprobationoulacritiquedela monarchie.

Vicegouverneur

DanslaRgiondeBruxellesCapitale,adjointdugouverneur particulirementchargdeveilleraurespectdelalgislation linguistique.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Ministrequiestlechefdefiledesmembresdugouvernementfdral appartenantsonpartiauseindelacoalition.Lafonctiondevice Premierministretrouvesonoriginedansunerglecoutumirequi sestprogressivementconfirmepartirde1925.Onaainsireconnu, dansuncontextedegouvernementsconstitusdedeuxpartis,des qualitsreprsentativesparticuliresauchefdefiledesministres appartenantaupartidelacoalitionalliceluiduPremierministre. Largleatappliquedefaonconstantepartirde19581961.Le nombredesvicePremiersministressestaccrudufaitdelascission linguistiquedespartis,quiaentranuneaugmentationdunombre departisdanslacoalition.Ilarrivequunmmepartidisposelafois dupostedePremierministreetdunpostedevicePremierministre. Ilestarrivaussiquunpartireprsentaugouvernementfdralny disposepasdunpostedevicePremierministre.LesvicePremiers ministrescumulentgnralementcettefonctionavecladirection dundpartementministrielouservicepublicfdral.Lesvice Premiersministresdisposentgnralementdedeuxcabinetsou cellulesstratgiques:luncomptentpourlesmatiresdeleur dpartementpropre,lautrepourlensembledesautresmatiressur lesquellesilssontamenssexprimerentantquechefdefiledes ministresdeleurtendance.Ilyaaussiunehirarchiedesvice Premiersministres,quireposesurlesquilibresinternesdela coalition.Lepremierdentreeuxestappel,lecaschant,exercer lintrimdelafonctiondePremierministre.LesvicePremiers ministresreoiventlammermunrationquelePremierministre. Unefonctioncomparableestapparuedanslesgouvernementsde communautetdergion:onparlealorsdevicePrsident. Expressiondunchoixentreplusieurscandidatsouplusieurs propositions.Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Distinctionentredeuxtypesdemandats,selonquelapersonnequi sigepeutounonparticiperauxvotessurlesdcisionsprendre dansuneassemblequelconque.Cettedfinitionserabienttmise enligne. OrganisationreprsentativedesentreprisesdelaRgionflamande. VOKAestlenouveaunomduVEV,leVlaamsEconomischVerbond.Le VlaamsEconomischVerbondfutcren1926danslamouvancedu mouvementflamandpourstimulerlesintrtsconomiques flamandsetfavoriserlaflamandisationdumondedesaffairesen Flandre.AprslacrationdelaRgionflamande,leVlaams EconomischVerbondatreconnuparlesautoritsflamandes commeorganisationreprsentativedesentreprisesinstallesen

VicePremier ministre

Voix Voixdlibrative/ consultative Uniondes entreprises flamandes(VOKA)

Flandre.Ilestreprsentdansunesriedorganesconsultatifs flamands,parmilesquelsleSociaalenEconomischRaadvan Vlaanderen(SERV),FlandersInvestmentandTrade(FIT),leVlaamse DienstvoorArbeidsbemiddelingenBeroepsopleiding(VDAB),le MilieuenNatuurraadvanVlaanderen(MINARaad),etc.Le1er janvier2004,lasblVlaamsEconomischVerbondchangesa dnominationenVOKAVlaamsEconomischVerbond.AvecleVOKA KamersvanKoophandel,quirunitleshuitchambresdecommerce flamandes,ilformeleVOKAVlaamsnetwerkvanondernemingen (Rseauflamanddesentreprises).LeVOKAVlaamsEconomisch Verbondestgalementpartenairedesautresorganisations demployeursrgionales,lUnionwallonnedesentreprises(UWE)et lUniondesentreprisesdeBruxelles(UEB),ainsiquedelaFdration desentreprisesdeBelgique(FEB),auseinduncomitde coordinationetdecontactdontlobjectifestdefavoriserla cohrencedespositionspatronalesauniveaufdraletauniveau desrgions.SiteduVOKA

Vote

Acteparlequelleslecteurschoisissentleursreprsentants,oupar lequellesmembresduneassembleprennentdesdcisionset lisentleursmembresappelsexercercertainesfonctions. LlectiondesreprsentantsseffectueenBelgiqueausuffrage universeldirectselonlemodedelareprsentationproportionnelle. Depuis1893,laparticipationllectionestobligatoireetlevoteest secret.Lobligationdevoternimpliquepascelledevoter valablement.Ainsi,danslisoloir,llecteurestlibre:dmettreun votevalable,quiestsoitexprimprfrentiellementpourunou plusieurscandidatsdunemmelistelectorale(votedeprfrence), soitmisencasedette;oudmettreunvotenonvalable,cest direunvoteblancouunvotenul.Unvoteestblancsillecteurna choisiaucuncandidatniaucuneliste,cequisetraduitsoitparla remisedunbulletinblancencasdevotesursupportpapier,soitpar lavalidationdunvoteblancencasdevotelectronique.Unvoteest considrcommenulquandlebulletinatdtrior,oulorsque llecteuryaapportdesinscriptionsprohibes,quilsagissedun actevolontaireounon.Levotenul,quiestdevenuquasiimpossible aveclevotelectronique,peuttreinvolontairesi,parignorance, llecteurpanachesonbulletinpapier,cestdiresilvoteenfaveur deplusieurscandidatsappartenantdeslistesdiffrentes,ousil apposeunemarquesurlebulletindevoteouledtrioresansen avoirlintentionousanssenapercevoir.Auseindesassembles,les dcisionsseprennentaumoyendevotesparassisetlevoudevotes voixhautesurappelnominal.Levotesurlensembledune propositionoudunprojetdeloiestnominatif.Parcontrelevotesur lesamendementsetsurchacundesarticlessparmentalieupar assisetlev.Quandlersultatdunvoteparassisetlevestdouteux oulorsquuncertainnombredemembresenfontlademande,le prsidentfaitprocderunvotenominatif.Aujourdhui,lesvotes nominatifsauseindesassemblessefontdemanirelectronique, chaquemembredisposantdunbotiermunidunboutonPour, dunContreetduntroisimedestinindiquerlabstention,les votessaffichantsuruntableaulumineux.Quantilsagitdechoisir

entredescandidatsunmandat,llectionsefaitauscrutinsecret. Encommission,lesvotessefontmainleve.Quecesoitdansle cadredunelectionoudansceluiduneprisededcisionausein duneassemble,lerefusdeportersonchoixsuruncandidatoude seprononcersurunepropositionsappellelabstentionou labstentionnisme.Pardfinition,labstentionestunactepospar deslecteursoudesreprsentantsprsentsaumomentduvote,et quisontprisencomptelecaschantdanslequorumdesprsences.

Votelectronique

Voteopraumoyendunordinateuretduncrayonoptique,etnon dunefeuilledepapieretduncrayonmine.Levotelectronique, quonappelleofficiellementvoteautomatis,consistepourllecteur mettresonsuffrageaumoyendunordinateuretduncrayon optiqueetdposerlacartemagntiquesurlaquellesonvoteest enregistrdansuneurnelectronique.Lorganisationduvoteau moyendesystmesautomatissattestelapremirefoisdans deuxcantons(VerlaineetWaarschoot)loccasiondeslections lgislativesetprovincialesdenovembre1991.Undeuximetestaeu lieuen1994eten1995danslescirconscriptionslectoralesdeLige etdAnvers,dansquatrecantonsbruxellois,danslescantonsde VerlaineetdeWaarschootetdansceuxdEupenetdeSaintVith.Le voteautomatisaencorettendupourleslectionsdu13juin 1999.Actuellement,autotal,environ3200000lecteurs,soit44% dellectorat,sontactuellementconcernsparlevoteautomatis. Leurrpartitionparrgionestcependanttrsingale:environ540 000danslaRgiondeBruxellesCapitale(soitlatotalitdes lecteurs),environ500000enRgionwallonneetenviron2160000 enRgionflamande.Uneexpriencedeticketingconsistanten limpressionduvoteautomatissurunsupportpapieretpermettant llecteurdevrifierlaconformitduvoteenregistravecsonchoix aeulieudansdeuxcantonsen2003maisnapastreconduite.Par ailleurs,desexpriencesdecomptageetdedpouillementoptique ontgalementtmenesdansdeuxcantonslectoraux(Chimayet Zonnebeke)loccasiondeslectionsde1999,2000et2003.Dans cescas,llecteurmettaitsonvotesurunbulletinpapier traditionneletseulsledpouillementetlecomptagesefaisaient lectroniquementaumoyendunappareildelectureoptique.Ilat dciden2005dabandonnerdfinitivementcesystme.Ilavait pourtantlaprfrencedecertainsparcequleursyeuxiloffrait davantagedegarantiescontrelamanipulationdesrsultatsquele systmelectronique.Lescritiquesadressesauxsystmesdevote automatisontconduitladoptionduncertainnombredemesures visantrenforcerlecontrledmocratiquesurlebon fonctionnementdecessystmes. Cettedfinitionserabienttmiseenligne. Territoireconstituduneoudeplusieurscommunespourlequelun mmecorpsdepolicelocaleestresponsabledelascurit.Chaque corpsdepolicelocaleestplacsousladirectiondunchefdecorpset estcomptentpourunezonedepolice.Ilya50zonesdepolice correspondantuneseulecommune,et146zonesdepolice

Wallonie Zonedepolice

correspondantplusieurscommunes.Dansleszones unicommunales,cesontlebourgmestreetleconseilcommunalqui exercentleurscomptencesdepolice.Lacommunetablitson proprebudgetetgresescomptes.Dansleszonespluricommunales, ladirectionestassureparlecollgedepolice,quiestcomposde lensembledesbourgmestresdelazoneetquidfinitlapolitiquede scurit.Lesbourgmestressontresponsablesdevantleconseilde police,dontlescomptencessontcomparablescellesduconseil communal,maislimitesauxmatirespoliciresdanslazone.Le conseildepolicesecomposedesmembresducollgedepoliceetde conseillerscommunaux,dsignsauseindesconseilscommunauxde lazoneennombreproportionnelleurtaille.Leconseildepolice adoptelebudgetetlesrglementsdepolicedelazone.Danschaque zonedepoliceestgalementinstaurunconseilzonaldescuritau seinduquelleoulesbourgmestres,leprocureurduRoi,lechefde corpsdelapolicelocaleetledirecteurcoordonnateuradministratif delapolicefdraleousondlguseconcertentsur:leplanzonal descurit;lacoordinationdesmissionsdepoliceadministrativeet judiciaire;lvaluationduplanzonaldescurit.Sitedespolices locales

Vous aimerez peut-être aussi