Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
OLIVIER CASTERA
R
esum
e. Demonstration de la formule dapproximation de James
Stirling, ln(n!) n ln n n.
1
1
2
3
1. R
esultats pr
eliminaires
1.1. Fonction de Gauss.
R +
Th
eor`
eme 1.1. 0 xn ex dx = n!
OLIVIER CASTERA
ex dx
0
x +
=n! e 0
=n!
=n!
1.2. Int
egrale de Gauss.
R +
2
Th
eor`
eme 1.2. ex dx =
Demonstration.
Z +
x2
dx =
Z
x2
dx
y 2
dy
1/2
x2
dx =
Z
(x2 +y 2 )
dxdy
1/2
= cos i + sin j
OM
e =
= sin i + cos j
e =
LA FORMULE DE STIRLING
= e d
OM =
= e d
OM =
1 2
= 2 e
2
1/2
d
+ )1/2
0
2. D
emonstration de la formule de Stirling
n
1
1 + 12n
+ o n12
Th
eor`
eme 2.1. n! = 2n ne
Demonstration. Dapr`es le theor`eme (1.1) :
Z +
n! =
xn ex dx
0
OLIVIER CASTERA
n! =
n! = n
en(ln ss) ds
0
n+1
n! =n
=nn+1
x2 x3 x4
+
+ ...
2
3
4
en[ln(1+w)(1+w)] dw
1
+
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
n w w2 + w3 w4 + w5 w6 + w7 w8 + w9 w10 + w11 w12 +1w
dw
n+1
=n
=nn+1
1
Z +
1
e
=nn+1 en
e
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
2
n 1 w2 + w3 w4 + w5 w6 + w7 w8 + w9 w10 + w11 w12 +...
en e
nw7
7
nw2
2
nw8
8
nw2
2
nw7
7
nw8
8
e
e
e
nw3
3
nw9
9
nw3
3
nw9
9
e
e
e
nw4
4
nw10
10
nw4
4
nw10
10
e
e
nw5
5
nw11
11
nw5
5
e
e
nw11
11
dw
nw6
6
nw12
12
dw
nw6
6
nw12
12
dw
x2 x3 x4
+
+
+ ...
2
3!
4!
LA FORMULE DE STIRLING
n+1 n
n! = n
nw2
2
n+1 n
n! =n
nw 3 n2 w 6 n3 w 9 n4 w 12
+
+
+
+ ...
1+
3
18
162
1944
nw 4 n2 w 8 n3 w 12
1
+
+ ...
4
32
384
nw 5 n2 w 10 n3 w 15
1+
+
+
+ ...
5
50
750
nw 6 n2 w 12 n3 w 18
+
+. . .
1
6
72
1296
nw 7 n2 w 14 n3 w 21
+
+
+. . .
1+
7
98
2058
nw 8 n2 w 16 n3 w 24
1
+
+. . .
8
128
3072
nw 9 n2 w 18 n3 w 27
+
+
+. . .
1+
9
162
4374
nw 10 n2 w 20 n3 w 30
+
+. . .
1
10
200
6000
nw 11 n2 w 22 n3 w 33
+
+
+. . .
1+
11
242
7986
nw 12 n2 w 24 n3 w 36
1
+
+. . .
12
288
10368
dw
1
3
nw2
2
nw 4 nw 5 nw 6 nw 7 nw 8 nw 9
nw
+
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
2 6
2 7
2 8
nw
nw
nw
nw
nw
nw
++
+
10
11
12
18
12
32
2 9
2 9
2 10
2 10
2 10
2 8
nw
nw
nw
nw
nw
nw
+
+
+
+
15
20
18
24
21
50
n2 w 11 n2 w 11 n2 w 11 n2 w 12 n2 w 12 n2 w 12
+
+
+
30
28
24
35
32
72
3 10
3 11
3 11
3 12
3 9
nw
nw
nw
nw
nw
+
+
++
162
72
96
90
108
n4 w 12
++
+ . . . dw
1944
1+
OLIVIER CASTERA
6
+
n n2
nw 3 nw 4 nw 5
w6
n! =n e
e
+
+ +
1+
3
4
5
6
18
1
n n2
n 47n2
n 19n2
n3
7
8
+
w + +
w +
w9
+
7 12
8
480
9
180
162
2
3
2
3
n
n
459n
n
93n
31n
+ +
w 10 +
w 11
+
10
4200
72
11
840
1440
743n2
n3
n4
n
12
w + . . . dw
+
+ +
12 10080 108 1944
n+1 n
nw2
2
7/2
n n2
n n2
2
7
w =
v7
7 12
7 12
n
r
r !
8 2
2 2
=
v7
5
3
7 n
3 n
LA FORMULE DE STIRLING
n 47n2
+
8
480
n 47n2 16 8
w = +
v
8
480 n4
2
47
= 3+
v8
2
n
30n
8
9/2
n 19n2
2
n3
n3
n 19n2
9
w =
+
v9
9
180
162
9
180
162
n
r
r
r !
16 2
76 2
8
2
=
+
v9
9 n7 45 n5 81 n3
n
459n2 n3
459n2 n3 32 10
n
10
w = +
v
+
10
4200
72
10
4200
72 n5
16
612
4
= 4+
2 v 10
3
5n
175n
9n
11/2
n 93n2 31n3
2
93n2 31n3
n
11
w =
+
v 11
11
840
1440
9
840
1440
n
r
r
r !
744 2
31 2
16 2
=
v 11
+
9
7
5
9 n
210 n
45 n
n
743n2
n3
n4
+
w 12
+
12 10080 108 1944
64
743n2
n3
n4
n
6 v 12
+
= +
12 10080 108 1944
n
16
1486
16
8
= 5+
v 12
+
4
3
3n
315n
27n
243n2
r Z +
2
2
n! = nn+1 en
ev
n n2
r
2 3 v4 4 2 5
v
+
v
n
n
5 n3
r
4v 6
4v 6 2 2 7 47v 8
+
2
v +
9n
3n
3 n3
30n2
!
r
8
8v 12
2 9 4v 10
+
v
+
+ . . . dv
81 n3
9n2
243n2
2
1+
3
OLIVIER CASTERA
o`
u les termes suivants sont en nk avec k > 2.
r Z
n n Z + v2
2 2 + 3 v2
n! = 2n
e dv + 3 n n v e dv
e
2
n
2
r Z +
Z +
1
4 2
2
5 v2
v 4 ev dv +
v
e dv
n n2
5 n3 n2
Z +
Z +
4
4
2
6 v2
+
v e dv 2 v 6 ev dv
9n n2
3n n2
r Z +
Z +
47
2 2
2
7 v2
v e dv +
v 8 ev dv
3
2
n
n
3 n 2
30n 2
r Z +
Z +
8
4
2
9 v2
10 v2
+
v
e
dv
v
e dv
81 n3 n2
9n2 n2
!
Z +
8
2
+
v 12 ev dv + . . .
243n2 n2
de la forme,
n n
(1 I1 + 2 I2 + 3 I3 + 4 I4 + 5 I5 + 6 I6
n! = 2n
e
+7 I7 + 8 I8 + 9 I9 + 10 I10 + 11 I11 + . . . )
avec,
r
2
1
4 2
1 = 1,
, 3 = , 4 =
,
n
n
5 n3
r
4
4
2 2
47
5 =
, 6 = 2 , 7 =
, 8 =
,
3
9n
3n
3 n
30n2
r
2
8
4
8
9 =
,
=
10
11
81 n3
9n2
243n2
On calcule chaque integrale en faisant tendre n vers linfini. Pour la
premi`ere on utilise le theor`eme (1.2) :
Z +
2
I1 = ev dv
2
2 =
3
n
2
ev dv
=
I2 =
=0
v 3 ev dv
LA FORMULE DE STIRLING
Z
3 + 2 v2
=
v e dv
2
On int`egre de nouveau par parties :
2
2
y = v, y = 1, z = vev , z = 21 ev ,
(
)
+
Z
1 + v2
1 v2
3
+
I3 =
ve
e dv
2
2
2
3
=
4
I5 =
v 6 ev dv
5 3
=
2 4
15
=
8
I6 =
v 6 ev dv
I8 =
15
v 8 ev dv
OLIVIER CASTERA
10
(
1
2
v 7 ev
2
+
7
+
2
Z
7 + 6 v2
=
v e dv
2
7 15
=
2
8
105
=
16
I10 =
v2
v6e
dv
v 10 ev dv
(
+
9
+
2
1
2
v 9 ev
2
Z
9 + 8 v2
=
v e dv
2
9 105
=
2
16
945
=
32
I11 =
v2
v8e
dv
v 12 ev dv
(
)
+
Z
1 11 v2
11 + 10 v2
v e
=
+
v e dv
2
2
Z
11 + 10 v2
v e dv
=
2
11 945
=
2
32
10395
=
64
LA FORMULE DE STIRLING
11
Par consequent,
n n
n! = 2n
(1 I1 + 3 I3 + 5 I5 + 6 I6
e
+8 I8 + 10 I10 + 11 I11 + . . . )
n n
15
15
1 3
4
4
+
2
= 2n
e
n 4
9n
8
3n
8
47
105
945
10395
4
8
+
2
+
+ ...
30n2
16
9n
32
243n2
64
n n
3
5
5
329
105
385
1
+
+
+ ...
= 2n
e
4n 6n 2n2 32n2 8n2 72n2
n n
1
1
1+
+
+ ...
= 2n
e
12n 288n2
n n
1
1
1
= 2n
1+
+o
avec lim o
=0
2
n
e
12n
n
n2
Ce qui ach`eve la demonstration.
A partir du theor`eme (2.1) nous obtenons directement la formule de
Stirling :
n
2n + n ln
ln(n!) ln
e
1
ln(2n) + n ln n n ln e
2
n ln n n
E-mail address: olivier.castera@gmail.com
URL: http://o.castera.free.fr/