Bài giảng Kết cấu ô tô - ĐH Bách Khoa TP. Hồ Chí Minh - 2 PDF

ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA THAØNH PHOÁ HOÀ MINH
KHOA KYÕ THUAÄT GIAO THOÂNG

BOÄ MOÂN OÂ TOÂ – MAÙY ÑOÄNG LÖÏC
BAØI GIAÛNG KEÁT CAÁU

OÂ TOÂ
Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaùng 09 naêm 2006
http://www.ebook.edu.vn
NOÄI DUNG
Chöông 1: Toång Quan OÂ Toâ
1. Lòch Söû OÂ Toâ
2. Ñònh Nghóa – Phaân Loaïi OÂ Toâ
3. Boá Trí Chung OÂ Toâ
4. Nhöõng Tieâu Chuaån Veà OÂ Toâ
5. Caáu Taïo Toång Quaùt OÂ Toâ
Chöông 2:Ly Hôïp

1. Coâng Duïng, Phaân Loaïi, Yeâu Caàu
2. Sô Ñoà Caáu Taïo Vaø Nguyeân Lyù Laøm Vieäc Cuûa Ly Hôïp
3. Daãn Ñoäng Ly Hôïp
Chöông 3: Hoäp Soá

2.Caáu Taïo Chung Cuûa Hoäp Soá
3. Cô Caáu Ñieàu Khieån Hoäp Soá
Chöông 4: Hoäp Soá Töï Ñoäng

1. Khaùi Quaùt Veà Hoäp Soá Töï Ñoäng
2. Caùc Loaïi Hoäp Soá Töï Ñoäng
3. Caùc Boä Phaän Chính Cuûa Hoäp Soá Töï Ñoäng
Chöông 5: Hoäp Phaân Phoái

1. Khaùi Quaùt Veà Hoäp Phaân Phoái
2. Phaân Loaïi Hoäp Phaân Phoái
3. Caáu Taïo Cuûa Moät Soá Hoäp Phaân Phoái Duøng Treân OÂ Toâ Du Lòch
Chöông 6: Caùc Ñaêng

2. Caùc Ñaêng Khaùc Toác
3. Caùc Ñaêng Ñoàng Toác
4. Khôùp Noái Ñaøn Hoài
Chöông 7: Caàu Chuû Ñoäng

1. Truyeàn Löïc Chính
2. Vi Sai
3. Caáu Taïo Cuûa Moät Soá Boä Vi Sai Cuøng Truyeàn Löïc Chính
Chöông 8: Heä Thoáng Phanh
2. Caáu Taïo Chung Cuûa Heä Thoáng Phanh
3. Cô Caáu Phanh
4. Phanh Döøng
5. Daãn Ñoäng Phanh Chính Baèng Thuyû Löïc
6. Daãn Ñoäng Thuyû Löïc Hai Doøng Coù Cöôøng Hoaù Chaân Khoâng
7. Daãn Ñoäng Khí Neùn
8. Daãn Ñoäng Thuyû Khí Keát Hôïp
9. Daãn Ñoäng Thuyû Löïc Coù Ñieàu Hoaø Löïc Phanh
10. Heä Thoáng Phanh Coù Boä Choáng Haõm Cöùng Baùnh Xe (ABS)
CHÖÔNG 9: HEÄ THOÁNG TREO

2. Caáu Taïo Chung
3. Khaùi Quaùt Chung Veà Dao Ñoäng Vaø Tính EÂm Dòu Chuyeån Ñoäng
4. Boä Phaän Ñaøn Hoài
5. Boä Phaän Daãn Höôùng
6. Boä Phaän Giaûm Chaán
Chöông 10: Heä Thoáng Laùi

2. Caáu Taïo Chung Cuûa Heä Thoáng Laùi
3. Caáu Taïo Cuûa Caùc Boä Phaän Trong Heä Thoáng Laùi
4. Goùc Ñaët Baùnh Xe
5. Heä Thoáng Laùi Coù Cöôøng Hoaù
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
Keát caáu vaø tính toaùn oâtoâ maùy keùo, T1, 2, 3, Nhaø xuaát
[1] Nguyeãn Höõu Caån
baûn Boä Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp 1985
Comprehensive AUTOMECHANICS, Bennett &
[2]Hathaway and Lindebeck
McKnight Publishing Co., 1985
Automotive Encyclopedia, Goodheart-Willcox
[3] William K. Toboldt
Company, 1995
Taøi lieäu ñaøo taïo Toyota giai ñoaïn 1 vaø giai ñoaïn 2
[4] Taøi lieäu ñaøo taïo Toyota
Caáu Taïo Gaàm Xe Con, NXB Giao Thoâng Vaân Taûi,
[5] PTS.Nguyeãn Khaéc Trai
1996
Caáu taïo oâ toâ Chöông 1 – Toång quan veà oâ toâ
CHÖÔNG 1
TOÅNG QUAN VEÀ OÂ TOÂ
1. LÒCH SÖÛ OÂ TOÂ
1.1 Treân theá giôùi
OÂ toâ xuaát hieän ñaõ hôn 100 naêm. Chieác xe ñaàu tieân do Karl Benz (Ñöùc) cheá taïo naêm
1885 treân cô sôû xe ngöïa keùo, laép theâm ñoäng cô moät xy lanh coù coâng suaát töông ñöông 1 – 2
maõ löïc. OÂ toâ naøy coù ba baùnh, moät tröôùc vaø hai sau.
Cuøng naêm nay, Gottlieb Daimler, moät ngöôøi Ñöùc khaùc laép ñaët ñoäng cô leân xe ñaïp goã.
Naêm sau, 1886, oâng cheá taïo chieác xe boán baùnh ñaàu tieân.
Hai anh em Charles vaø Frank Duryea cheá taïo chieác xe ñaàu tieân taïi Myõ naêm 1893.
Cho ñeán 1895, Henry Ford, Ransom Olds vaø nhieàu ngöôøi khaùc ñaõ cheá taïo oâ toâ taïi Myõ.
Cho ñeán naêm 1900, nhieàu nhaø maùy taïi Detroit cheá taïo oâ toâ, nhöng chuùng coøn khaù ñaét.
Naêm 1908, Henry Ford xaây döïng daây chuyeàn cheá taïo oâ toâ, nhôø ñoù haï giaù thaønh xe ñaùng keå.
Kieåu xe ñaàu tieân cheá taïo treân daây chuyeàn laø Model T Ford. Trong voøng 20 naêm, 15 trieäu xe
Model T Ford ñaõ ñöôïc baùn.
Ngaøy nay, coâng nghieäp oâ toâ laø moät

trong nhöõng ngaønh coâng nghieäp lôùn nhaát treân
theá giôùi. Taïi Myõ, khoaûng 12 trieäu coâng nhaân
laøm vieäc trong ngaønh oâ toâ.
Caùc haõng oâtoâ haøng ñaàu theá giôùi laø:

GM, FORD, TOYOTA, MERCEDES,
NISSAN, RENAULT-VOLVO, FIAT,
Hình 1.1 – OÂ toâ Ford cheá taïo naêm 1896 CHRYSLER, HONDA. Caùc haõng naøy haøng
naêm saûn xuaát tôùi 35,3 trieäu chieác coù giaù trò
khoaûng 570 tyû USD (soá lieäu 2001).
ÔÛ Nhaät Baûn coù moät loaït nhaø maùy saûn xuaát xe hôi nhö: TOYOTA, NISSAN,
MITSUBISHI, MAZDA, ISUZU, HONDA, SUZUKI, DAIHATSU, SUBARU…ñang laø ñoái
thuû caïnh tranh lôùn vôùi caùc nhaø saûn xuaát oâtoâ Myõ vaø Chaâu AÂu. Chæ rieâng thò tröôøng Myõ, naêm
1991 caùc haõng oâtoâ Nhaät ñaõ baùn ñöôïc 3,1 trieäu chieác xe. Rieâng haõng TOYOTA coù nhöõng
thôøi kyø taïi nhaø maùy laép raùp xe du lòch coù hai daây chuyeàn laép raùp baùn töï ñoäng vôùi quy moâ
1,5 phuùt coù moät chieác xe xuaát xöôûng.
Boä moân OÂ toâ – ÑH Baùch khoa TPHCM http://www.ebook.edu.vn 1

Taïi Haøn Quoác coù 3 haõng lôùn laø: HYUNDAI, KIA, DAEWOO. Moãi naêm caùc haõng oâtoâ
naøy saûn xuaát 2 trieäu oâtoâ. Chính nhôø vaøo coâng nghieäp cheá taïo oâtoâ maø nöôùc naøy ñaõ trôû thaønh
moät trong nhöõng nöôùc phaùt trieån taïi khu vöïc Chaâu AÙ Thaùi Bình Döông hieän nay.
Coâng nghieäp oâtoâ ñöôïc coi laø ngaønh coâng nghieäp khoång loà, giaøu nhaát theá giôùi vôùi saûn
löôïng haøng naêm ñaït tôùi 600 tyû USD. Ñaây laø moät ngaønh coâng nghieäp toång hôïp cuõng laø nôi
taäp trung söï hoaøn thieän veà coâng ngheä vaø öùng duïng caùc tieán boä kyõ thuaät cao, coù taùc ñoäng
thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa nhieàu ngaønh coâng nghieäp khaùc nhö cô khí, ñieän töû, ñieän, ñieàu
khieån töï ñoäng, vaät lieäu kim loaïi vaø phi kim loaïi, vaät lieäu môùi, hoaù hoïc, cao su, sôn, chaát
deûo, thuyû tinh vaø xaêng daàu…
1.2. Taïi Vieät Nam:
- Giai ñoaïn 1: Giai ñoaïn cheá taïo thöû nghieäm ñôn chieác, baét ñaàu töø naêm 1960 vôùi
chieác xe 3 baùnh CHIEÁN THAÉNG vaø keát thuùc vaøo naêm 1970-1972 vôùi chieác xe
TRÖÔØNG SÔN vaø xe vaän chuyeån noâng thoân VC1 do caùc nhaø saûn xuaát trong nöôùc
thöïc hieän vaø khoâng phaùt trieån tieáp ñöôïc.
- Giai ñoaïn 2: Laép raùp vôùi caùc lieân doanh oâtoâ ñaàu tieân coù voán nöôùc ngoaøi trong
naêm 1992 vaø phaùt trieån maïnh töø naêm 1997-1998 khi maø haøng loaït lieân doanh ñöôïc
caáp giaáy pheùp cuoái naêm 1995 vaø hoaøn taát vieäc xaây döïng (11 lieân doanh). Söï coù
maët cuûa caùc lieân doanh ñaëc bieät laø lieân doanh vôùi caùc haõng lôùn Toyota, Ford… ñaõ
coù nhöõng ñoùng goùp ñaùng keå cho neàn coâng nghieäp oâtoâ Vieät Nam. Caùc nhaø maùy laép
raùp saûn xuaát oâtoâ töông töï treân theá giôùi veà nguyeân taéc, coù chaêng chæ khaùc ôû möùc ñoä
qui moâ vaø töï ñoäng hoaù. Tuy nhieân vieäc ñaàu tö cuûa caùc haõng vaøo Vieät Nam trong
coâng nghieäp oâtoâ chæ môùi döøng laïi ôû coâng ñoaïn laép raùp hoaëc coù noäi ñòa thì cuõng raát
ít. Lyù do thì raát nhieàu song caùc lyù do chính thì coù theå thaáy nhö sau:
+ Thò tröôøng nhoû phaân chia cho nhieàu nhaø saûn xuaát, saûn löôïng cuûa caùc nhaø
saûn xuaát thaáp ñieàu naøy khoâng cho pheùp ñaàu tö neáu nghó ñeán phuïc vuï thò tröôøng
trong nöôùc.
+ Caùc nhaø saûn xuaát oâtoâ lôùn haàu nhö ñaõ saép xeáp xong heä thoáng caùc nhaø cung
caáp saûn xuaát caùc linh kieän taïi caùc nöôùc laùng gieàng, vieäc ñaàu tö vaøo Vieät Nam ñeå saûn
xuaát caùc chi tieát boä phaän naøy laø khoâng kinh teá neân hoï khoâng phaùt trieån theo höôùng
naøy.
+ Haàu nhö chöa xuaát hieän caùc nhaø cung caáp ôû Vieät Nam vôùi tö caùch laø caùc
nhaø saûn xuaát ñoäc laäp.

2. ÑÒNH NGHÓA – PHAÂN LOAÏI OÂ TOÂ
2.1 Ñònh nghóa:
OÂ toâ laø phöông tieän vaän taûi ñöôøng boä chuû yeáu. Noù coù tính cô ñoäng cao vaø phaïm vi
hoaït ñoäng roäng. Do vaäy, treân toaøn theá giôùi oâ toâ hieän ñöôïc duøng vaän chuyeån haøng hoaù hoaëïc
haønh khaùch phuïc vuï cho nhu caàu phaùt trieån kinh teá quoác daân vaø an ninh quoác phoøng.
Theo TCVN 6211:2003 – Phöông tieän giao thoâng ñöôøng boä:Kieåu, thuaät ngöõ vaø ñònh
nghóa, oâ toâ ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:
OÂ toâ (Motor vehicle) laø loaïi phöông tieän giao thoâng ñöôøng boä chaïy baèng ñoäng cô coù
töø boán baùnh xe trôû leân, khoâng chaïy treân ñöôøng ray vaø thöôøng ñöôïc duøng ñeå chôû ngöôøi
vaø/hoaëc haøng hoùa; keùo caùc rô mooùc, sô mi rô mooùc; thöïc hieän caùc chöùc naêng, coâng duïng
ñaëc bieät.
OÂ toâ bao goàm caû caùc loaïi xe sau:

- Caùc xe ñöôïc noái vôùi moät ñöôøng daây daãn ñieän, ví duï oâ toâ ñieän baùnh loáp (trolley
bus).
- Caùc xe ba baùnh coù khoái löôïng baûn thaân lôùn hôn 400kg.
2.2 Phaân loaïi oâ toâ:
2.2.1 Theo taûi troïng vaø soá choã ngoài:
Theo taûi troïng vaø soá choã ngoài, oâ toâ ñöôïc chia thaønh caùc loaïi:
Hình 1.2 – Caùc daïng oâ toâ con

- Sedan: Coù voû cöùng, 2-4 cöûa
- Hardtop: Mui kim loaïi cöùng,
khoâng coù khung ñöùng giöõa 2
cöûa tröôùc vaø sau
- Hatchback: Kieåu sedan coù
khoang haønh lyù thu goïn trong
cabin, cöûa laät phía sau vaùt
thaúng töø ñeøn haäu leân noùc
cabin, baûn leà môû leân phía treân.

- OÂ toâ coù troïng taûi nhoû (haïng nheï): Troïng taûi chuyeân chôû nhoû hôn hoaëc baèng 1,5 taán
vaø oâ toâ coù soá choã ngoài ít hôn hoaëc baèng 9 choã ngoài.
- OÂ toâ coù troïng taûi trung bình (haïng vöøa): Troïng taûi chuyeân chôû lôùn hôn 1,5 taán vaø
nhoû hôn 3,5 taán hoaëc coù soá choã ngoài lôùn hôn 9 vaø nhoû hôn 30 choã.
- OÂ toâ coù troïng taûi lôùn (haïng lôùn): Troïng taûi chuyeân chôû lôùn hôn hoaëc baèng 3,5 taán
hoaëc soá choã ngoài lôùn hôn hoaëc baèng 30 choã ngoài.
- OÂ toâ coù troïng taûi raát lôùn (haïng naëng): Taûi troïng chuyeân chôû lôùn hôn 20 taán, thöôøng
ñöôïc söû duïng ôû caùc vuøng moû.
Hình 1.3 – Caùc daïng oâ toâ khaùch

1. Minibus
2. Bus
3. Trolleybus
4. Bus 2 taàng
5. Bus noái toa
2.2.2 Theo nhieân lieäu söû duïng
Duïa vaøo nhieân lieäu söû duïng, oâ toâ ñöôïc chia thaønh caùc loaïi:
- OÂ toâ chaïy xaêng;
- OÂ toâ chaïy daàu diesel;
- OÂ toâ chaïy baèng khí gas;
- OÂ toâ ña nhieân lieäu (xaêng, diesel, gas);
- OÂ toâ chaïy ñieän.

2.2.3 Theo coâng duïng
Theo coâng duïng, oâ toâ chia thaønh 03 loaïi chính (theo Tieâu chuaån ngaønh 22 TCN - 02 -
Phöông tieän giao thoâng cô giôùi ñöôøng boä – Phaân loaïi oâ toâ chôû ngöôøi, oâ toâ chôû haøng vaø oâ toâ
chuyeân duøng) :
OÂ toâ chôû ngöôøi: OÂ toâ coù keát caáu vaø trang bò chuû yeáu duøng ñeå chôû ngöôøi. OÂ toâ
chôû ngöôøi ñöôïc chia ra:
• OÂ toâ con: Coù soá choã ngoài khoâng lôùn hôn 9, keå caû choã cho ngöôøi laùi.
• OÂ toâ khaùch: Coù soá choã ngoài töø 10 trôû leân, bao goàm caû choã cho ngöôøi laùi.
• OÂ toâ chôû ngöôøi loaïi khaùc: Laø oâ toâ chôû ngöôøi nhöng khaùc vôùi caùc loaïi oâ toâ ñaõ
neâu treân, ví duï oâ toâ chôû tuø nhaân, oâ toâ tang leã, oâ toâ cöùu thöông…)
OÂ toâ chôû haøng: OÂ toâ coù keát caáu vaø trang bò chuû yeáu ñeå chôû haøng hoùa, trong cabin
coù boá trí toái ña hai haøng gheá. Coù theå phaân oâ toâ chôû haøng thaønh caùc loaïi sau:
• OÂ toâ taûi thuøng hôû
Hình 1.4 – Caùc daïng oâ toâ taûi

1. Taûi thuøng hôû 2. Taûi mui phuû baït
3. Taûi thuøng kín 4. Thuøng töï ñoå
5. Taûi caåu 6. Baûo oân
7. Ñoâng laïnh 8. Xitec (boàn)

• OÂ toâ taûi thuøng coù mui phuû
• OÂ toâ taûi thuøng kín
• OÂ toâ taûi töï ñoå
• OÂ toâ taûi coù caàn caåu
• OÂ toâ taûi baûo oân, oâ toâ chôû haøng ñoâng laïnh
• OÂ toâ xitec chôû chaát loûng ….
OÂ toâ chuyeân duøng: OÂ toâ coù keát caáu vaø trang bò ñeå thöïc hieän moät chöùc naêng,
nhieäm vuï ñaëc bieät. Ví duï:
• OÂ toâ cöùu hoûa
• OÂ toâ queùt ñöôøng
• OÂ toâ huùt buøn
• OÂ toâ troän beâ toâng
• OÂ toâ thang….
Hình 1.5 – Caùc loaïi oâ toâ chuyeân duøng
3. BOÁ TRÍ CHUNG OÂ TOÂ

Caùc thoâng soá boá trí chung cuûa oâ toâ laø nhöõng thoâng soá cô baûn ñeå xaùc ñònh caùc ñaëc tính
chung cuûa oâ toâ . Coù theå phaân caùc thoâng soá boá trí chung ra caùc nhoùm chính sau:
3.1 Coâng thöùc caáu taïo
Baùnh xe chuû ñoäng laø baùnh xe nhaän ñöôïc coâng suaát truyeàn töø ñoäng cô ñeán, khi baùnh
xe chuû ñoäng quay seõ laøm oâ toâ chuyeån ñoäng.
Neáu caùc baùnh sau laø baùnh chuû ñoäng , ta coù xe rear-wheel drive (RWD).
Neáu caùc baùnh tröôùc laø baùnh chuû ñoäng, ta coù front-wheel drive (FWD).
Neáu caû 4 baùnh ñeàu laø baùnh chuû ñoäng, ta coù four-wheel drive (4WD) hoaëc all-wheel
drive (AWD).
Neáu kyù hieäu:
a – Soá ñaàu truïc
b – Soá ñaàu truïc chuû ñoäng
thì coâng thöùc baùnh xe ñöôïc vieát laø a x b.
Hình 1.6 – Coâng thöùc caáu taïo oâ toâ
Ví duï: OÂ toâ 2 truïc, coù moät truïc chuû ñoäng coù coâng thöùc 4x2.
OÂ toâ 2 truïc, caû hai truïc chuû ñoäng coù coâng thöùc 4x4
OÂ toâ 3 truïc, seõ coù caùc coâng thöùc 6x2, 6x4, 6x6.
3.2 Caùc thoâng soá boá trí chung veà troïng löôïng

- Troïng löôïng baûn thaân (G0) : Laø troïng löôïng oâ toâ khi ñoå ñaày nhieân lieäu, daàu
nhôøn vaø nöôùc laøm maùt nhöng chöa coù taûi.
- Troïng taûi (Gh) : Laø troïng löôïng haøng maø oâ toâ coù theå chôû ñöôïc theo quy ñònh
cuûa nhaø cheá taïo.
- Troïng löôïng toaøn boä (Ga) : Ga = G0 + Gh + Gn
Gn : Troïng löôïng ngöôøi treân oâ toâ
- Troïng löôïng phaân boå leân truïc tröôùc (Ga1)
- Troïng löôïng phaân boå leân truïc sau (Ga2)
3.3 Caùc thoâng soá boá trí chung veà kích thöôùc
Hình 1.7 – Thoâng soá kích thöôùc oâ toâ
- Chieàu daøi toaøn boä (L) : Khoaûng caùch giöõa 2 maët phaúng thaúng ñöùng vuoâng goùc
vôùi maët phaúng trung tuyeán doïc oâ toâ vaø tieáp xuùc vôùi ñieåm ñaàu vaø ñieåm cuoái oâ
toâ. Taát caû caùc boä phaän cuûa oâ toâ, keå caû caùc phaàn nhoâ ra phía tröôùc vaø sau phaûi
naèm giöõa hai maët phaúng naøy.
- Chieàu roäng toaøn boä (B) : Khoaûng caùch giöõa 2 maët phaúng song song vôùi maët
phaúng trung tuyeán doïc oâ toâ vaø tieáp xuùc vôùi 2 beân oâ toâ. Taát caû caùc phaàn cuûa oâ
toâ, ñaëc bieät caùc phaàn ñöôïc laép ñaët nhoâ ra hai beân, phaûi naèm giöõa hai maët
phaúng naøy, tröø kính chieáu haäu.
- Chieàu cao toaøn boä (H) : Khoaûng caùch giöõa maët töïa cuûa oâ toâ vaø maët phaúng naèm
ngang tieáp xuùc vôùi phaàn cao nhaát cuûa oâ toâ. Taát caû caùc phaàn laép ñaët cuûa xe
phaûi naèm giöõa hai maët phaúng naøy.

- Chieàu daøi cô sôû (Lo) :Khoaûng caùch giöõa caùc maët phaúng ñi qua caùc ñöôøng taâm
cuûa baùnh tröôùc vaø baùnh sau vaø thaúng goùc vôùi maët phaúng töïa.
- Chieàu daøi ñaàu xe (L1) : Khoaûng caùch giöõa maët phaúng thaúng ñöùng ñi qua taâm
baùnh xe tröôùc vaø ñieåm ñaàu cuøng cuûa oâ toâ, bao goàm taát caû caùc boä phaän ñöôïc
laép cöùng vaøo oâ toâ.
- Chieàu daøi ñuoâi xe (L2) : Khoaûng caùch giöõa maët phaúng thaúng ñöùng ñi qua taâm
baùnh xe sau vaø ñieåm sau cuøng cuûa oâ toâ, bao goàm caû bieån soá hoaëc giaù laép ñaët
vaø taát caû caùc boä phaän ñöôïc laép cöùng vaøo oâ toâ.
- Khoaûng saùng gaàm xe (Hg) : Khoaûng caùch giöõa maët töïa cuûa oâ toâ vaû ñieåm thaáp
nhaát cuûa oâ toâ naèm giöõa 2 baùnh, tröø caùc baùnh xe.
- Goùc thoaùt tröôùc (α1): Goùc nhoû nhaát taïo bôûi beà maët töïa vaø maët phaúng tieáp
tuyeán vôùi caùc baùnh tröôùc vaø ñi qua moät ñieåm nhoâ ra naøo ñoù cuûa ñöôøng bao
tröôùc oâ toâ.
- Goùc thoaùt sau (α2): Goùc nhoû nhaát taïo bôûi beà maët töïa vaø maët phaúng tieáp tuyeán
vôùi caùc baùnh sau vaø ñi qua moät ñieåm nhoâ ra naøo ñoù cuûa ñöôøng bao sau oâ toâ.
3.4 Caùc thoâng soá ñaëc tính kyõ thuaät
Caùc thoâng soá ñaëc tính kyõ thuaät do nhaø saûn xuaát cung caáp, thöôøng ñöôïc theå hieän ñaày
ñuû trong taøi lieäu kyõ thuaät ñi keøm vôùi oâ toâ. Caùc thoâng soá kyõ thuaät chính goàm:
- Baùn kính quay voøng nhoû nhaát (Rmin): Laø khoaûng caùch töø taâm quay ñeán taâm veát
baùnh xe , trong khi quay baùnh daãn höôùng vôùi goùc lôùn nhaát.
- Toác ñoä nhanh nhaát cuûa oâ toâ (Vmax) : Laø toác ñoä oâ toâ treân maët ñöôøng naèm ngang
maø treân ñöôøng ñoù oâ toâ khoâng taêng toác ñöôïc nöõa.
- Möùc tieâu hao nhieân lieäu (l/100 km) khi thöû nghieäm.
- Caùc thoâng soá cuûa ñoäng cô:
• Kieåu, nhaõn hieäu, soá xy lanh , caùch boá trí
• Ñöôøng kính xy lanh, haønh trình piston
• Dung tích laøm vieäc
• Tyû soá neùn
• Coâng suaát cöïc ñaïi / soá voøng quay
• Moâ men quay cöïc ñaïi / soá voøng quay

- Caùc thoâng soá heä thoáng truyeàn löïc:
• Tyû soá truyeàn hoäp soá
• Tyû soá truyeàn caàu chuû ñoäng
• Kieåu heä thoáng phanh
• Kieåu heä thoáng treo
• Kieåu heä thoáng laùi
• Côõ loáp
• ……
4. NHÖÕNG TIEÂU CHUAÅN VEÅ OÂ TOÂ
4.1 Tieâu chuaån nhaän daïng VIN (Vehicle Identification Number)
Ñeå phuïc vuï cho vieäc nhaän bieát xe, heä thoáng ñaùnh soá khung theo tieâu chuaån quoác teá
VIN (Vehicle Identification Number) goàm 17 kyù töï ñöôïc aùp duïng.
Soá khung goàm 3 phaàn chính, ñöôïc taïo neân bôûi caùc soá vaø chöõ, nhöng khoâng söû duïng
chöõ I, O, Q:
- 03 kyù töï ñaàu: Khu vöïc nhaän bieát nhaø saûn xuaát. Caùc kyù töï naøy ñöôïc quy ñònh treân
toaøn theá giôùi.
Ví duï: JAA - OÂ toâ Isuzu saûn xuaát taïi Vieät Nam
KMH – OÂ toâ cuûa nhaø maùy Hyundai Motor Company’s Pass car , Korea.
- 06 kyù töï tieáp: Khu vöïc mieâu taû xe. Caùc yù nghóa cuûa caùc chöõ, soá naøy do nhaø saûn xuaát
quy ñònh, cho bieát caùc thuoäc tính chung cuûa xe.
- 08 kyù töï coøn laïi: Khu vöïc chæ thò xe. Trong ñoù kyù töï ñaàu tieân (kyù töï thöù 10 tính toång
coäng) cho bieát naêm saûn xuaát xe:
Naêm Maõ soá Naêm Maõ soá Naêm Maõ soá

1980 A 1990 L 2000 Y
1981 B 1991 M 2001 1
1982 C 1992 N 2002 2
1983 D 1993 P 2003 3
1984 E 1994 R 2004 4
1985 F 1995 S 2005 5
1986 G 1996 T 2006 6

1987 H 1997 V 2007 7

1988 J 1998 W 2008 8
1989 K 1999 X 2009 9
Ví duï 1: OÂ toâ taûi ISUZU coù VIN: JAANKR55LV7100009 coù yù nghóa
- JAA: OÂ toâ cuûa haõng ISUZU saûn xuaát taïi Vieät Nam
- N : OÂ toâ taûi nheï
- K : Toång troïng taûi
• H : 2,5 – 3,5 taán
• K : 3,3 – 5,5 taán
• P : 5,0 – 7,0 taán
• 1 : 6,0 – 8,0 taán
- R : Coâng thöùc baùnh xe (R = 4x2)
- 55 : Loaïi ñoäng cô
• 55: 4JB1
• 58: 4BE1
- L : Chieàu daøi cô sôû
• E: 2451 – 2500 mm
• E2: 2460mm
• G: 2751 – 2900 mm
• L: 3351 – 3500 mm
• P: 3801 – 3950 mm
• R: 4101 – 4250 mm
- V : Naêm saûn xuaát (V – 1997)
- 7100009: Soá thöù töï xuaát xöôûng
Ví duï 2: OÂ toâ taûi HYUNDAI coù VIN: KMFCA17CPVC123456
- K: Korea
- M: Hyundai Motor Company
- F: Kieåu xe

• B: Xe ñaàu keùo
• C: Xe chuyeân duøng
• E: Maùy keùo
• F: Xe taûi
- C: Toång troïng taûi
* A : 8 taán * J: 18 taán * S: 14 taán
* B: 8,5 taán * L: 5 taán
* C: 11 taán * M: 4,5 taán
* D: 15 taán * N: 25 taán
* E: 9,5 taán * P: 19 taán
* F: 11,5 taán * R: 25,5 taán
- A: Daïng thuøng taûi (A – Taûi)
- 1: Loaïi xe (1 – Xe thoâng duïng)
- 7: Heä thoáng phanh (7 – Phanh thuûy löïc; 8 – Phanh khí)
- C: Loaïi ñoäng cô
* A : D8AA * U: D6AU * Z: D6AZ
* B: D6AB * V: D6AV
* C: D6AC * X: D8AX
* D: 8DC9 * Y: D8AY
- P: Daïng tay laùi (P- Tay laùi beân traùi ; R – Tay laùi beân phaûi)
- V: Naêm saûn xuaát
- C: Nhaø maùy cheá taïo
• A: Nhaø maùy Asan
• B: Nhaø maùy Cheonju
• C: Nhaø maùy Ulsan
- 123456: Soá thöù töï xe saûn xuaát (Serial Number)

Ñoái vôùi ñoäng cô, soá ñöôïc ñaùnh theo quy ñònh rieâng cuûa nhaø saûn xuaát, nhöng thöôøng
goàm hai nhoùm kyù töï:
- Nhoùm thöù nhaát: Chæ maõ soá kieåu cuûa ñoäng cô
- Nhoùm thöù hai: Chæ soá thöù töï cuûa ñoäng cô
YÙ nghóa cuaû nhoùm kyù töï thöù nhaát:
Ñaëc ñieåm cuûa Kyù töï Nguyeân baûn tieáng Anh YÙ nghóa
ñoäng cô
G Gasoline Xaêng
Nhieân lieäu söû duïng
D Diesel Daàu diesel
IL In line Moät daõy
HO Horizontal Opposed Ñoái xöùng naèm ngang

Boá trí xy lanh
thaúng haøng
V V-type Kieåu chöõ V
OHC Over Head Camshaft Truïc cam ñaët phía treân
DOHC Double Over Head Hai truïc cam ñaët phía

Camshaft treân
Boá trí van
OHV Over Head Valve Van ñaët phía treân
RDV Rotary Disk Valve Ñóa van xoay
PV Piston Valve Van con ñoäi kieåu piston
C Carburetor Cheá hoaø khí
EC Electronic Carburetor Cheá hoaø khí ñieàu khieån

Heä thoáng cung caáp
ñieän töû
nhieân lieäu
FI Fuel Injection Phun xaêng
EFI Electronic Fuel Injection Phun xaêng ñieän töû
A Air cooling Baèng khoâng khí

Heä laøm maùt
W Water cooling Baèng nöôùc
Boá trí ñoäng cô F Front Boá trí phía tröôùc

R Rear Boá trí phía sau
US Under seat Boá trí döôùi choã ngoài
M Midship Boá trí ôû giöõa
S, Sg SAE Theo tieâu chuaån Myõ
D DIN Theo tieâu chuaån Ñöùc
EEC EEC Theo tieâu chuaån Chaâu

Aâu
J JIS Theo tieâu chuaån Nhaät
4.2 Tieâu chuaån Vieät nam
Khi oâ toâ hoaït ñoäng treân ñöôøng baét buoäc phaûi tuaân theo nhöõng tieâu chuaån cuaû Chính
phuû caùc nöôùc quy ñònh nhaèm taêng tính an toaøn cho ngöôøi söû duïng, taêng tính kinh teá nhieân
lieäu vaø giaûm oâ nhieãm khoâng khí do khí thaûi.
Taïi Vieät Nam, Boä Giao thoâng Vaän taûi ban haønh Tieâu chuaån ngaønh 22 TCN 307-03
ngaøy 10/07/2003 quy ñònh veà caùc yeâu caàu an toaøn chung cho oâ toâ. Moät soá ñieåm chính cuûa
tieâu chuaån naøy:
Kích thöôùc cho pheùp lôùn nhaát:
• Chieàu daøi oâ toâ : 12,2m
Vôùi oâ toâ keùo sô mi rô mooùc, keùo rô moùc, oâ toâ khaùch noái toa: 20m
• Chieàu roäng: 2,5 m
• Chieàu cao: OÂ toâ coù khoái löôïng toaøn boä treân 5 taán: 4,0 m
OÂ toâ coù khoái löôïng toaøn boä ñeán 5 taán: Hmax ≤ 1,75 Wt

Wt laø khoaûng caùch giöõa taâm veát tieáp xuùc cuûa hai baùnh xe sau vôùi maët ñöôøng tröôøng
hôïp truïc sau laép baùnh ñôn, hay laø khoaûng caùch giöõa taâm veát tieáp xuùc cuûa hai baùnh xe sau
phía ngoaøi tröôøng hôïp truïc laép baùnh ñoâi.
• Chieàu daøi ñuoâi xe: ≤ 65% chieàu daøi cô sôû (oâ toâ khaùch), 60% (oâ toâ taûi).
Hình 1.8 – Phöông phaùp xaùc ñònh giaù trò Wt
Phaân boá khoái löôïng leân truïc
• Truïc ñôn : 10 taán
• Truïc keùp: Phuï thuoäc khoaûng caùch hai taâm truïc d
- d < 1,0 m 11 taán
- 1 ≤ d ≤ 1,3m 16 taán
- d ≥ 1,3m 18 taán
• Truïc ba: Phuï thuoäc khoaûng caùch hai taâm truïc lieàn keà d
- d ≤ 1,3m 21 taán
- d > 1,3m 24 taán
Baùn kính quay voøng nhoû nhaát: Theo veät baùnh xe tröôùc phía ngoaøi ≤ 12m
Ñoäng cô vaø heä thoáng truyeàn löïc:
• Coâng suaát ñoäng cô / 1 taán khoái löôïng oâ toâ ≥ 7,35 kW
• Thôøi gian taêng toác töø luùc khôûi haønh ñeán 200m: t ≤ 20 + 0,4 G (s)
• Vmax ≥ 60 km/h

• Ñoä doác vöôït ñöôïc trong ñieàu kieän ñaày taûi: 20%
Heä thoáng laùi
• Caùc baùnh xe daãn höôùng phaûi ñaûm baûo oâ toâ coù khaû naêng duy trì höôùng chuyeån
ñoäng thaúng khi oâ toâ ñang chaïy thaúng; töï quay veà höôùng chuyeån ñoäng thaúng
khi thoâi taùc duïng löïc leân voâ laêng laùi (thoâi quay voøng).
• Caùc cô caáu chuyeån ñoäng cuûa heä thoáng laùi khi hoaït ñoäng khoâng ñöôïc va queät
vôùi baát kyø boä phaän naøo cuûa oâ toâ nhö khung, voû.
• Khoâng coù söï khaùc bieät ñaùng keå veà goùc laùi cuûa baùnh xe daãn höôùng vaø löïc taùc
ñoäng leân voâ laêng laùi veà beân traùi vaø beân phaûi khi quay.
• Ñoä rô goùc:
- OÂ toâ con, oâ toâ khaùch ñeán 12 choã, oâ toâ taûi ñeán 1500kg: ≤ 10o
- Caùc loaïi oâ toâ khaùc : ≤ 15o
Heä thoáng phanh
• Heä thoáng phanh chính vaø phanh ñoã xe phaûi daãn ñoäng ñoäc laäp vôùi nhau.
• Hieäu quaû phanh chính khi thöû treân ñöôøng: Ñöôïc ñaùnh giaù baèng moät trong hai
chæ tieâu quaõng ñöôøng phanh Sp (m) hoaëc gia toác chaäm daàn lôùn nhaát khi phanh
Jpmax (m/s2) vôùi cheá ñoä thöû laø oâ toâ khoâng taûi ôû toác ñoä 30 km/h:
Phaân nhoùm Quaõng ñöôøng phanh Sp (m) Gia toác phanh Jpmax (m/s2)
Nhoùm 1: OÂ toâ con, keå caû oâ Khoâng lôùn hôn 7,2 Khoâng nhoû hôn 5,8
toâ con chuyeân duøng
Nhoùm 2: OÂ toâ taûi vaø oâ toâ

chuyeân duøng coù khoái löôïng
toaøn boä khoâng lôùn hôn 8
Khoâng lôùn hôn 9,5 Khoâng nhoû hôn 5,0
taán, oâ toâ khaùch coù toång
chieàu daøi khoâng lôùn hôn
7,5m
Nhoùm 3: OÂ toâ taûi vaø oâ toâ

chuyeân duøng coù khoái löôïng
Khoâng lôùn hôn 11,0 Khoâng nhoû hôn 4,2
toaøn boä lôùn hôn 8 taán, oâ toâ
khaùch coù toång chieàu daøi lôùn

hôn 7,5 m vaø ñoaøn xe
Ñeøn chieáu saùng:
Loaïi ñeøn chieáu saùng Vò trí Maøu saéc Cöôøng ñoä Ghi chuù
Ñeøn chieáu saùng phía tröôùc Phía tröôùc oâ toâ, Traéng > 10000cd Chieàu daøi daûi
ñoái xöùng qua saùng ñeøn pha
(ñeøn pha vaø ñeøn coát)
mp trung tuyeán > 100m
doïc cuûa oâ toâ Chieàu daøi daûi
saùng ñeøn coát
> 50m
Ñeøn luøi Laép ôû ñuoâi xe, Traéng Phaûi baät saùng

soá löôïng khoâng khi caàn soá ôû vò
lôùn hôn 2 trí luøi
Ñeøn kích thöôùc tröôùc Gaén ñoái xöùng Traéng 2 – 60 cd

hai beân traùi, hay vaøng
phaûi xe
Ñeøn kích thöôùc sau Gaén ñoái xöùng Ñoû 1 – 12 cd

hai beân traùi,
phaûi xe
Ñeøn bieån soá Bieån soá phía Traéng 2 – 60 cd Phaûi saùng khi
sau ñeøn chieáu
saùng vaø ñeøn
kích thöôùc baät.
Ñeøn phanh Hai ñeøn phía Ñoû 20 – 100 cd Phaûi baät saùng
sau, ñoái xöùng khi taùc ñoäng
vaøo heä thoáng
phanh chính
Ñeøn baùo reõ Laép ñoái xöùng Vaøng 50 – 1050 cd Taàn soá nhaùy
hai beân traùi, töø 60 – 120 laàn

phaûi xe /phuùt
Ñeøn baùo nguy hieåm cho Taát caû caùc ñeøn

caùc xe khaùc baùo reõ phaûi
nhaùy ñoàng thôøi
vaø cuøng taàn soá
Caùc ñeøn khaùc Khoâng ñöôïc

laép ñeøn maøu
ñoû tröôùc xe,
maøu traéng sau
xe.
Giôùi haïn khí thaûi: Theo TCVN 6438:2001
Thaønh phaàn Phöông tieän laép ñoäng cô xaêng Phöông tieän laép ñoäng cô
gaây oâ nhieãm diesel
trong khí thaûi Möùc 1 Möùc 2 Möùc 3 Möùc 4 Möùc 1 Möùc 2 Möùc 3
CO (% theå tích) 6,5 6,0 4,5 3,5 - - -
HC (ppm theå
tích)
- Ñ/cô 4 kyø - 1500 1200 600 - - -
- Ñ/cô 2 kyø - 7800 7800 7800 - - -
- Ñ/ cô ñaëc - 3300 3300 3300 - - -
bieät
Ñoä khoùi (% - - - - 85 72 50
HSU)
5. CAÁU TAÏO TOÅNG QUAÙT OÂ TOÂ
5.1 Caùc cuïm – heä thoáng treân oâ toâ

Ñeå taïo thaønh chieác oâ toâ hoaøn chænh, caàn khoaûng 15000 chi tieát rieâng bieät. Caùc chi tieát
naøy ñöôïc nhoùm thaønh töøng cuïm vaø heä thoáng.
OÂ toâ tuy coù hình daùng, kích thöôùc raát ña daïng, nhöng ñeàu coù cuøng caùc heä thoáng cô
Hình 1.9 – Caùc heä thoáng cô baûn treân oâ toâ

baûn. Nhieàu loaïi xe hieän ñaïi ngaøy nay ñieàu khieån hoaït ñoäng caùc heä thoáng naøy baèng boä ñieàu
khieån ñieän töû (Electronic Control Module - ECM).
Caùc heä thoáng cô baûn treân oâ toâ goàm:
• Ñoäng cô (engine, power plant): Laø nguoàn cung caáp naêng löôïng cho oâ toâ chuyeån
ñoäng. Hieän nay treân oâ toâ söû duïng phoå bieán nhaát laø ñoäng cô ñoát trong kieåu piston 4
kyø.
• Heä thoáng truyeàn löïc (power train): Truyeàn naêng löôïng töø ñoäng cô ñeán caùc baùnh xe
chuû ñoäng.
• Heä thoáng di chuyeån, bao goàm :
- Heä thoáng phanh (braking system): Giuùp ngöôøi laùi chaïy chaäm vaø döøng oâ toâ.
- Heä thoáng treo (suspension system): Haáp thuï caùc dao ñoäng khi baùnh xe gaëp caùc
maáp moâ treân ñöôøng, giuùp oâ toâ chuyeån ñoäng eâm dòu.

- Heä thoáng laùi (steeering system): Kieåm soaùt, ñieàu khieån höôùng chuyeån ñoäng cuûa
oâ toâ.
• Heä thoáng ñieän (electrical system): Cung caáp ñieän ñeå khôûi ñoäng ñoäng cô, ñaùnh löûa,
saïc bình, ñeøn chieáu saùng vaø caùc thieát bò ñieän khaùc treân oâ toâ.
• Khung voû (Frame/body)
5.1.1 Ñoäng cô
Ñoäng cô söû duïng treân oâ toâ laø loaïi ñoäng cô ñoát trong (Internal Combustion Engine).
Trong ñoù, quaù trình chaùy xaûy ra beân trong ñoäng cô, vaø nguoàn naêng löôïng do caùc phaûn öùng
hoùa hoïc vaø nhieät (hoùa naêng, nhieät naêng) seõ ñöôïc bieán ñoåi thaønh cô naêng giuùp oâ toâ chuyeån
ñoäng.
Phaàn lôùn ñoäng cô oâ toâ ñeàu coù nhieàu xy lanh: 4, 6, 8 xy lanh, ñöôïc boá trí thaúng haøng
hoaëc chöõ V.
Ñeå hoaït ñoäng ñöôïc lieân tuïc, ngoaøi cuïm phaùt löïc (piston - truïc khuûyu – thanh truyeàn)
laø cuïm cô baûn, treân ñoäng cô coøn nhieàu heä thoáng hoã trôï khaùc nhö heä thoáng phoái khí, heä
thoáng nhieân lieäu, heä thoáng ñaùnh löûa, heä thoáng boâi trôn, heä thoáng laøm maùt. Taát caû caùc heä
thoáng naøy cuõng nhö nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ñoäng cô ñöôïc trình baøy chi tieát ôû baøi giaûng
Caáu taïo – nguyeân lyù laøm vieäc ñoäng cô ñoát trong.
5.1.2. Heä thoáng truyeàn löïc
Heä thoáng truyeàn löïc nhaän nhieäm vuï truyeàn coâng suaát töø truïc khuûyu ñoäng cô ñeán baùnh
xe chuû ñoäng, laøm cho xe coù theå chuyeån ñoäng tôùi, lui.
Caùc boä phaän cô baûn cuûa heä thoáng truyeàn löïc bao goàm ly hôïp, hoäp soá, (hoäp phaân
phoái), truïc caùc ñaêng, boä vi sai, truyeàn löïc chính, baùn truïc, baùnh xe.
Ly hôïp: Laø boä phaän naèm giöõa ñoäng cô vaø hoäp soá, coù taùc duïng noái truïc khuûyu ñoäng
cô vôùi heä thoáng truyeàn löïc, ñeå truyeàn moâmen quay ñöôïc eâm dòu vaø caét truyeàn
ñoäng ñeán heä thoáng truyeàn löïc nhanh choùng, döùt khoaùt.
Hoäp soá: Hoäp soá treân oâ toâ coù theå laø hoäp soá cô khí hoaëc hoäp soá töï ñoäng. Trong hoäp
soá töï ñoäng, vieäc gaøi soá truyeàn ñöôïc thöïc hieän töï ñoäng, ngöôøi laùi khoâng phaûi ñieàu
khieån. Coøn trong hoäp soá cô khí, muoán chuyeån soáâ, ngöôøi laùi phaûi ñaïp baøn ñaïp ly
hôïp tröôùc khi gaøi soá. Duø laø cô khí hay töï ñoäng, chuùng cuõng bao goàm nhieàu boä
truyeàn baùnh raêng vaø truïc truyeàn, ñöôïc laép trong voû hoäp soá baèng gang hoaëc nhoâm,
beân trong coù daàu boâi trôn.

Hoäp soá cung caáp nhieàu tyû soá truyeàn khaùc nhau, nhôø ñoù taêng ñöôïc löïc keùo caàn
thieát cho baùnh xe chuû ñoäng. Ngoaøi ra coøn coù soá luøi giuùp oâ toâ chuyeån ñoäng luøi, vaø
vò trí trung gian cho pheùp caét laâu daøi ñoäng cô khoûi heä thoáng truyeàn löïc khi caàn
thieát ñeå ñoäng cô chaïy khoâng.
Hình 1.10 – Caùc chi tieát chính cuûa heä thoáng truyeàn löïc
Hoäp soá phuï (hoäp phaân phoái): Treân oâ toâ nhieàu caàu chuû ñoäng, hoäp phaân phoái duøng
phaân moâmen quay ra caàu tröôùc vaø caàu sau.
Truïc caùc ñaêng: Treân oâ toâ, cuïm ñoäng cô – hoäp soá ñöôïc laép treân khung xe, coøn caàu
chuû ñoäng lieân keát vôùi khung qua heä thoáng nhíp ñaøn hoài. Do ñoù, khoaûng caùch giöõa
caàu chuû ñoäng vaø hoäp soá luoân thay ñoåi theo ñieàu kieän ñöôøng. Ñeå truyeàn ñöôïc
momen xoaén töø hoäp soá ñeán baùnh xe chuû ñoäng trong ñieàu kieän nhö vaäy, ngöôøi ta
phaûi söû duïng truyeàn ñoäng caùc ñaêng. Truyeàn ñoäng naøy cho pheùp truyeàn moâmen
xoaén giöõa caùc truïc khoâng naèm treân cuøng moät ñöôøng thaúng maø thöôøng caét nhau
döôùi goùc α naøo ñoù maø trò soá α thay ñoåi.
Boä vi sai: Ñaûm baûo cho caùc baùnh xe chuû ñoäng quay vôùi caùc vaän toác goùc khaùc
nhau khi oâ toâ quay voøng, khi kích thöôùc caùc baùnh xe traùi vaø phaûi khoâng gioáng
nhau hoaøn toaøn vaø khi ñöôøng khoâng baèng phaúng.
Truyeàn löïc chính : Laøm taêng tyû soá truyeàn chung cuûa heä thoáng vaø truyeàn moâmen
xoaén qua cô caáu phaân chia ñeán caùc baùn truïc ñaët döôùi goùc 90o ñoái vôùi truïc doïc cuûa
oâ toâ.

Baùn truïc: Truyeàn moâmen xoaén töø truyeàn löïc chính ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng.
Baùnh xe: Chòu toaøn boä troïng löôïng oâ toâ, baùnh xe laø chi tieát duy nhaát cuûa oâ toâ tieáp
xuùc vôùi ñöôøng khi chuyeån ñoäng. Baùnh xe thöïc hieän hai chöùc naêng :
- Haáp thuï caùc va ñaäp töø maët ñöôøng
- Taêng ñoä baùm, nhôø ñoù oâ toâ coù theå taêng toác, phanh, quay voøng khoâng bò tröôït.
5.1.3 Heä thoáng di chuyeån
Heä thoáng di chuyeån bao goàm heä thoáng phanh, treo vaø laùi.
Heä thoáng phanh: Khi phanh, ngöôøi laùi ñaïp leân baøn ñaïp phanh. Nhôø ñoù, daàu
vôùi aùp suaát cao (trong heä thoáng phanh daàu) taùc ñoäng leân cô caáu phanh taïi caùc
baùnh xe, eùp caùc taám ma saùt cuûa maù phanh vaøo troáng phanh. Löïc ma saùt seõ
laøm baùnh xe quay chaäm vaø döøøng laïi.
Hình 1.11 – Caùc chi tieát heä thoáng phanh
Treân oâ toâ coù hai loaïi daãn ñoäng phanh : Phanh daàu vaø phanh khí. Cô caáu phanh coù theå laø
phanh guoác hoaëc phanh dóa.
Caùc oâ toâ hieän ñaïi ñöôïc trang bò theâm heä thoáng choáng boù cöùng baùnh xe khi
phanh (ABS – Antilock Brake System). Khi phanh, neáu baùnh xe xuaát hieän hieän
töôïng boù cöùng, heä thoáng seõ töï ñoäng giaûm aùp suaát daàu cung caáp ñeán cô caáu
phanh, nhôø vaäy hieäu quaû phanh taêng leân.

Heä thoáng treo: Loø xo, giaûm chaán vaø caùc chi tieát khaùc taïo neân heä thoáng treo
cuûa oâ toâ. Loø xo treân moãi baùnh xe cho pheùp baùnh xe dòch chuyeån leân xuoáng
khi gaëp chöôùng ngaïi treân ñöôøng. Khi ñoù, loø xo seõ haáp thuï phaàn lôùn chuyeån
ñoäng, neân khung xe chæ dòch chuyeån nhoû, taïo neân ñoä eâm dòu chuyeån ñoäng.
Hình 1.12 – Heä thoáng treo treân oâ toâ

Giaûm chaán taïi moãi baùnh xe haïn cheá haønh trình cuûa loø xo.
OÂ toâ söû duïng 4 daïng loø xo: Loø xo truï, loø xo laù (nhíp), loø xo thanh xoaén vaø
ñeäm khoâng khí. Moät soá oâ toâ coù boä kieåm soaùt haønh trình ñieän töû (ERC –
Electronic ride control) , töï ñoäng thay ñoåi ñoä cöùng cuûa giaûm chaán cho phuø
hôïp ñieàu kieän ñöôøng.
Heä thoáng laùi: Cho pheùp ngöôøi laùi quay baùnh xe tröôùc theo höôùng mong
muoán, nhôø ñoù thay ñoài höôùng chuyeån ñoäng cuûa oâ toâ. Khi taùc ñoäng leân vaønh
tay laùi, thoâng qua caùc cô caáu cô khí vaø caùc ñoøn noái vôùi baùnh tröôùc, baùnh
tröôùc seõ quay sang traùi hoaëc phaûi.

Hình 1.13 – Heä thoáng laùi treân oâ toâ
5.1.4 Heä thoáng ñieän vaø ñieän töû
Ñoäng cô cung caáp naêng löôïng cho oâ toâ chuyeån ñoäng. Tuy nhieân, chính ñieän naêng laïi
laø nguoàn naêng löôïng cho nhieàu boä phaän khaùc treân oâ toâ hoaït ñoäng. Ñoäng cô khôûi ñoäng
(deùmareur) duøng naêng löôïng ñieän ñeå quay truïc khuûyu ñoäng cô. Heä thoáng ñaùnh löûa söû duïng
ñieän naêng ñeå taïo tia löûa ñieän trong xy lanh. Heä thoáng phun nhieân lieäu söû duïng ñieän ñeå vaän
haønh bôm nhieân lieäu. Ñeøn chieáu saùng, coøi, radio, heä thoáng ñieàu hoøa nhieät ñoä caàn duøng ñieän
ñeå hoaït ñoäng bình thöôøng.
Treân oâ toâ coù hai nguoàn ñieän: Bình aéc quy vaø maùy phaùt ñieän xoay chieàu. Bình aéc quy
cung caáp ñieän khi ñoäng cô khoâng hoaït ñoäng vaø khi khôûi ñoäng maùy. Sau khi ñoäng cô ñaõ khôûi
ñoäng, maùy phaùt ñieän seõ naïp ñieän cho bình aéc quy vaø cung caáp ñieän cho phuï taûi.
Ngaøy nay, ngaøy caøng nhieàu thieát bò treân oâ toâ söû duïng heä thoáng kieåm soaùt ñieän töû
nhaèm taêng tính chính xaùc vaø an toaøn khi vaän haønh. Ví duï heä thoáng ñieän töû kieåm soaùt hoaït
ñoäng cuûa hoäp soá, heä thoáng treo, heä thoáng laùi, heä thoáng phanh.

Hình 1.14 – Heä thoáng ñieän cung caáp naêng löôïng cho phaàn lôùn thieát bò treân oâ toâ
Moät heä thoáng kieåm soaùt ñieän töû goàm ba phaàn cô baûn: Thieát bò ñaàu vaøo, boä xöû lyù vaø
thieát bò ñaàu ra. Ñaàu vaøo laø caùc coâng taéc vaø caûm bieán (sensor). Chuùng cung caáp caùc thoâng
tin caàn thieát cho boä xöû lyù (ECM – Electronic control module). Boä xöû lyù seõ ra quyeát ñònh
caàn laøm gì, vaø caùc tín hieäu ñöôïc gôûi cho ñaàu ra laø caùc cô caáu chaáp haønh ñeå thöïc hieän coâng
vieäc caàn thieát.
Treân nhieàu ñoäng cô hieän ñaïi, heä thoáng EEC (Electronic engine control) kieåm soaùt heä
thoáng ñaùnh löûa vaø phun nhieân lieäu. Heä thoáng naøy thöôøng coù khaû naêng töï chaån ñoaùn, nghóa
laø coù boä nhôù löu tröõ taát caû caùc loãi vaø söï coá xaûy ra. Khi goïi laïi boä nhôù, caùc thoâng tin naøy raát
coù ích cho kyõ thuaät vieân chaån ñoaùn vaø phaùt hieän beänh cuûa ñoäng cô.
5.1.5 Khung voû
OÂ toâ coù nhieàu daïng khung voû khaùc nhau, nhöng ñeàu coù hình daïng sao cho löïc caûn gioù
leân xe laø nhoû nhaát, nghóa laø phaûi coù daïng khí ñoäng hoïc toát.
Khi oâ toâ chaïy vôùi vaän toác 145km/h, kieåm nghieäm cho bieát 75% coâng suaát ñoäng cô
duøng ñeå thaéng löïc caûn gioù. Do ñoù, oâ toâ coù heä soá caûn chính dieän Cd nhoû seõ coù tính kinh teá
nhieân lieäu toát hôn.
Vôùi oâ toâ, khung voû taïo neân khoang chöùa haønh khaùch, taïo söï tieän nghi vaø an toaøn cho
hoï. Coù ba daïng caáu taïo khung chính:
- Khung vaø thuøng rieâng (Body-and-frame)

- Khung thuøng keát hôïp (Unibody)
- Khung khoâng gian (Space frame)
Daïng ñaàu tieân thöôøng gaëp ôû caùc oâ toâ taûi.
Daïng thöù hai phoå bieán ngaøy nay cho caùc oâ toâ con, vôùi khung xe vaø thuøng laø moät, ñöôïc
cheá taïo töø taám theùp daäp ñònh hình haøn laïi vôùi nhau. Ñaùy thuøng ñöôïc taêng cöùng nhôøø caùc gaân
gia cöôøng, laøm choã laép ñoäng cô, heä thoáng treo vaø laùi.
Daïng khung khoâng gian coù khung cô sôû laøm töø caùc oáng theùp vaø theùp taám. Sau ñoù caùc
chi tieát plastic hoaëc composite laép leân khung cô sôû, taïo thaønh khung xe hoaøn chænh.
Hình 1. 15 – Daïng khung – thuøng rôøi (body/frame)

Hình 1.16 – Khung thuøng keát hôïp
Hình 1.17 – Daïng khung khoâng gian, vôùi caùc chi tieát composite
5.2 Boá trí chung caùc cuïm – heä thoáng treân oâ toâ
5.2.1 Boá trí ñoäng cô
Khoang chöùa ñoäng cô treân oâ toâ thöôøng naèm phía ñaàu xe. Khi naâng naép capoâ, ta seõ
thaáy ñoäng cô cuøng moät soá cuïm khaùc ñöôïc laép gaàn ñoù nhö maùy neùn khí cuûa heä thoáng laïnh,
maùy phaùt ñieän xoay chieàu, bôm trôï löïc tay laùi, ñoäng cô khôûi ñoäng, boä taêng aùp khí naïp, bình
aéc quy vaø bôm trôï löïc phanh. Caùc cuïm naøy keát noái vôùi nhau thoâng qua caùc daây daãn ñieän
hay oáng daãn daàu.

Tuy nhieân, tuøy thuoäc nhaø cheá taïo, ñoäng cô coù

theå boá trí tröôùc hoaëïc sau xe, boá trí doïc theo xe hoaëc
boá trí ngang.
Khi boá trí doïc, thoâng thöôøng caàu chuû ñoäng laø
caàu sau. Ñoäng cô ñöôïc laép vôùi hoäp soá, thoâng qua
truïc caùc ñaêng vaø boä vi sai, coâng suaát ñöôïc truyeàn
ñeán baùnh xe chuû ñoäng (baùnh sau). Ñaây laø coâng thöùc
(ñoäng cô) tröôùc– (caàu chuû ñoäng) sau.
Khi boá trí ngang, caàu chuû ñoäng coù theå laø caàu
tröôùc, coù theå laø caàu sau, tuyø ñoäng cô ñaët tröôùc hoaëc
sau xe. Nhö vaäy ta seõ coù coâng thöùc tröôùc – tröôùc
hoaëc sau – sau. Boá trí ngang seõ laøm cho xe goïn
hôn. Thay vì söû duïng hoäp soá ñôn giaûn
(transmission), ngöôøi ta duøng hoäp soá phöùc
Hình 1.18 – Boá trí ñoäng cô treân oâ toâ (transaxle), laø toå hôïp cuûa hoäp soá ñôn giaûn vôùi
truyeàn löïïc chính, vi sai trong cuøng moät voû hoäp.
5.2.2 Bố trí hệ thống truyền lực
Heä thoáng truyeàn löïc (HTTL) coù theå taäp hôïp caùc cuïm chöùc naêng khaùc nhau. Thoâng
thöôøng bao goàm:
* Ly hôïp, hoäp soá chính, caàu chuû ñoäng, truïc caùc ñaêng, baùnh xe;
* Ly hôïp, hoäp soá chính, hoäp phaân phoái, caàu chuû ñoäng, truïc caùc ñaêng, khôùp noái, baùnh
xe;
* Hoaëc hoäp soá cô khí thuyû löïc (hoäp soá thuyû cô), hoäp phaân phoái, caàu chuû ñoäng, truïc
caùc ñaêng, khôùp noái, baùnh xe, v.v..
Soá löôïng cuïm coù theå khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo tính naêng kyõ thuaät cuûa oâtoâ. TREÂN
hình 1.19.a vaø 1.19.b giôùi thieäu caùc sô ñoà boá trí chung thöôøng gaëp treân oâtoâ.

Hình 1.19a – Boá trí chung ñoäng cô vaø heä thoáng truyeàn löïc treân oâ toâ

Hình 1.19b – Boá trí chung ñoäng cô vaø heä thoáng truyeàn löïc treân oâ toâ
- Sô ñoà a: Ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá ñaët haøng doïc phía tröôùc ñaàu oâtoâ, caàu chuû
ñoäng ñaët sau oâtoâ, truïc caùc ñaêng noái giöõa hoäp soá vaø caàu chuû ñoäng. Chieàu daøi töø hoäp
soá ñeán caàu chuû ñoäng sau khaù lôùn neân giöõa truïc phaûi ñaët oå treo. Sô ñoà naøy thoâng
duïng vaø quen thuoäc treân nhieàu oâtoâ ñaõ gaëp.

- Sô ñoà b: Ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá chính, caàu oâtoâ naèm doïc vaø ôû phía tröôùc, taïo
neân caàu tröôùc chuû ñoäng. Toaøn boä caùc cuïm lieân keát vôùi nhau thaønh moät khoái lôùn,
goïn. Nhôø caáu truùc naøy troïng taâm xe naèm leäch haún veà phía ñaàu oâtoâ, keát hôïp vôùi caáu
taïo voû oâtoâ taïo khaû naêng oån ñònh cao khi coù löïc beân taùc ñoäng, ñoàng thôøi giaûm ñoä
nhaïy caûm vôùi gioù beân. Song khoâng gian ñaàu oâtoâ raát chaät heïp.
- Sô ñoà c: Ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá, naèm ngang ñaët tröôùc oâtoâ, caàu tröôùc chuû
ñoäng. Toaøn boä cuïm truyeàn löïc laøm lieàn khoái, troïng löôïng khoái ñoäng löïc naèm leäch
haún veà phía tröôùc ñaàu oâtoâ giaûm ñaùng keå ñoä nhaïy caûm cuûa oâtoâ vôùi löïc beân nhaèm
naâng cao khaû naêng oån ñònh ôû toác ñoä cao. Trong caàu chuû ñoäng: boä truyeàn baùnh raêng
truï thay theá cho boä truyeàn baùnh raêng coân.
Sô ñoà b, c ngaøy nay thoâng duïng, ñaët treân caùc oâtoâ con moät caàu chuû ñoäng, coù toác
ñoä cao nhaèm ñaûm baûo troïng löôïng phaân boá veà phía tröôùc lôùn (keå caû khi oâtoâ ñaày taûi)
ñieàu naøy coù lôïi cho khaû naêng ñieàu khieån oâtoâ vaø giaûm nheï coâng vieäc laép raùp trong
saûn xuaát.
- Sô ñoà d: Ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá, caàu chuû ñoäng laøm thaønh moät khoái goïn ôû
phía sau oâtoâ, caàu sau chuû ñoäng. Cuïm ñoäng cô naèm sau caàu chuû ñoäng. Caáu truùc naøy
hieän nay ít gaëp treân oâtoâ loaïi 4, 5 choã ngoài, tuy vaäy vaãn toàn taïi vì lyù do coâng ngheä
truyeàn thoáng cuûa caùc haõng saûn xuaát hoaëc thöïc hieän treân caùc loaïi oâtoâ mini bus.
- Sô ñoà e: Gioáng nhö sô ñoà d nhöng cuïm ñoäng cô naèm quay ngöôïc laïi, ñaët sau
caàu sau.
Hai daïng caáu truùc naøy raát phuø hôïp cho vieäc taêng löïc keùo cuûa xe, töùc laø ñaûm baûo
ñaûm baûo khaû naêng taêng toác cuûa oâtoâ toát, haï thaáp chieàu cao ñaàu oâtoâ, phuø hôïp vôùi vieäc taïo
daùng khí ñoäng hoïc cho oâtoâ cao toác.
- Sô ñoà g: Ñoäng cô, ly hôïp ñaët tröôùc xe, hoäp soá chính, caàu xe ñaët sau oâtoâ vaø
cuõng taïo neân moät khoái lôùn, truïc caùc ñaêng noái giöõa ly hôïp vaø hoäp soá chính. Truïc caùc
ñaêng ñaët kín trong voû boïc laøm toát vieäc baûo veä che buïi cho heä thoáng. TROÏNG löôïng
san ñeàu cho caû hai caàu.
- Sô ñoà h: Ñoäng cô, ly hôïp ñaët tröôùc, hoäp soá chính, hoäp phaân phoái ñaët doïc phía
ñaàu oâtoâ, caàu tröôùc vaø caàu sau chuû ñoäng. Noái giöõa hoäp phaân phoái vaø caùc caàu laø caùc
truïc caùc ñaêng. Sô ñoà naøy thöôøng gaëp ôû oâtoâ coù khaû naêng vieät daõ cao, oâtoâ chaïy treân
ñöôøng xaáu.
- Sô ñoà i: Ñoäng cô, hoäp soá, ly hôïp, caàu tröôùc thaønh moät khoái naèm phía ñaàu oâtoâ,
ñaùp öùng nhu caàu taêng troïng löôïng leân caàu tröôùc. Caàu sau chuû ñoäng noái vôùi hoäp soá

chính thoâng qua khôùp ma saùt, khoâng coù hoäp phaân phoái. Keát caáu ñôn giaûn vaø oâtoâ coù
tính naêng vieät daõ toát, nhaát laø khi oâtoâ hoaït ñoäng treân maët ñöôøng trôn.
6. XU HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN OÂ TOÂ TÖÔNG LAI
OÂ toâ ngaøy nay ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän nheï hôn, hình daïng mang tính khí ñoäng hoïc
toát hôn, trong khi toån hao coâng suaát cho ma saùt vaø toån thaát nhieät, toån thaát truyeàn ñoäng cô
khí ngaøy caøng giaûm xuoáng. Nhieàu oâ toâ nhoû ngaøy nay duøng ñoäng cô 3 hoaëc 4 xy lanh thay
cho ñoäng cô 6-8 xy lanh nhö ngaøy xöa, ñaõ ñaït ñöôïc möùc hao nhieân lieäu 22km/l thay vì 5-6
km/l nhö oâ toâ duøng ñoäng cô 8 xy lanh giai ñoaïn 1970.
Baèng caùch söû duïng heä thoáng EEC (Electronic engine control) kieåm soaùt heä thoáng
ñaùnh löûa vaø phun nhieân lieäu, löôïng tieâu hao nhieân lieäu vaø khí thaûi giaûm xuoáng ñaùng keå.
Nhieàu ñoäng cô duøng heä thoáng taêng aùp khí naïp (turbocharger), taêng ñöôïc löôïng hoaø khí naïp
vaøo trong xy lanh, nhôø vaäy nhöõng ñoäng cô coù kích thöôùc nhoû vaãn taïo ñöôïc coâng suaát lôùn.
Caùc oâ toâ con ngaøy nay coù kích thöôùc nhoû goïn hôn vaø hoaït ñoäng hieäu quaû hôn .
Nhieàu thaønh phoá treân theá giôùi ngaøy nay gaëp vaán naïn aùch taéc giao thoâng vaø thieáu choã
ñaäu xe . Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, heä thoáng xa loä/oâ toâ thoâng minh (IVHS – Intelligent
Vehicle/Highway Systems) ra ñôøi. Heä thoáng naøy giuùp di chuyeån baèng oâ toâ an toaøn hôn,
hieäu quaûù naêng löôïng cao hôn. Vieäc aùp duïng heä thoáng naøy laø hoaøn toaøn hieän thöïc nhôø caùc
tieán boä cuûa ngaønh maùy tính, ñieän töû vaø vieãn thoâng.
Ñeå kieåm soaùt löôïng khí thaûi, nhieàu nguoàn naêng löôïng khaùc ñaõ, ñang ñöôïc nghieân cöùu
cho ñoäng cô oâ toâ. Ñoù laø khí hoùa loûng (LPG), khí töï nhieân (CNG), daàu sinh hoïc (Bio-Diesel),
hay naêng löôïng ñieän vaø naêng löôïng maët trôøi. Caùc loaïi oâ toâ söû duïng naêng löôïng ñieän vaø maët
trôøi coøn ñöôïc goïi laø Zero emission vehicle (ZEV) vì hoaøn toaøn khoâng coù khí xaû.
Taát caû nhöõng thaønh töïu cuûa oâ toâ ñöôïc thöïc hieän trong thôøi gian daøi, treân cô sôû nhöõng
hieåu bieát ngaøy caøng saâu saéc hôn veà caáu taïo, cô cheá hoaït ñoäng cuûa caùc heä thoáng. Do ñoù.
naém vöõng keát caáu vaø nguyeân lyù laøm vieäc caùc heä thoáng treân oâ toâ laø kieán thöùc khoâng theå
thieáu cuûa taát caû nhöõng ngöôøi ñam meâ coâng ngheä oâ toâ.

Caáu taïo oâ toâ Chöông 2 – Ly hôïp
CHÖÔNG 2
LY HÔÏP
1. COÂNG DUÏNG, PHAÂN LOAÏI, YEÂU CAÀU
1.1. Coâng duïng

Trong heä thoáng truyeàn löïc cuûa oâtoâ, ly hôïp laø moät trong nhöõng cuïm chính, coù coâng
duïng :
- Noái ñoäng cô vôùi heä thoáng truyeàn löïc khi oâtoâ di chuyeån;
- Ngaét ñoäng cô ra khoûi heä thoáng truyeàn löïc trong tröôøng hôïp oâtoâ khôûi haønh hoaëc
chuyeån soá;
- Ñaûm baûo laø cô caáu an toaøn cho caùc chi tieát cuûa heä thoáng truyeàn löïc khi gaëp quaù
taûi nhö trong tröôøng hôïp phanh ñoät ngoät maø khoâng nhaû ly hôïp.
1.2. Phaân loaïi
1.2.1. Theo phöông phaùp truyeàn moâmen

Theo phöông phaùp truyeàn moâmen töø truïc khuyûu cuûa ñoäng cô ñeán heä thoáng truyeàn
löïc ngöôøi ta chia ly hôïp thaønh caùc loaïi sau:
- Ly hôïp ma saùt: Moâmen truyeàn ñoäng nhôø caùc beà maët ma saùt.
- Ly hôïp thuyû löïc: Moâmen truyeàn ñoäng nhôø naêng löôïng cuûa chaát loûng.
- Ly hôïp ñieän töø: Moâmen truyeàn ñoäng nhôø taùc duïng cuûa töø tröôøng nam chaâm ñieän.
- Ly hôïp lieân hôïp: Moâmen truyeàn ñoäng baèng caùch keát hôïp hai trong caùc loaïi keå
treân.
1.2.2. Theo traïng thaùi laøm vieäc cuûa ly hôïp
Theo traïng thaùi laøm vieäc cuûa ly hôïp ngöôøi ta chia ly hôïp ra thaønh 2 loaïi sau:
- Ly hôïp thöôøng ñoùng.
- Ly hôïp thöôøng môû.
1.2.3. Theo phöông phaùp phaùt sinh löïc eùp treân ñóa eùp
Theo phöông phaùp phaùt sinh löïc eùp treân ñóa eùp ngöôøi ta chia ra caùc loaïi ly hôïp sau:
- Loaïi loø xo (loø xo ñaët xung quanh, loø xo trung taâm, loø xo ñóa);
- Loaïi nöûa ly taâm: Löïc eùp sinh ra ngoaøi löïc eùp cuûa loø xo coøn coù löïc ly taâm cuûa
troïng khoái phuï eùp theâm vaøo;
- Loaïi ly taâm: Ly hôïp ly taâm söû duïng löïc ly taâm ñeå taïo löïc eùp ñoùng vaø môû ly hôïp.
Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM http://www.ebook.edu.vn 32

1.2.4. Theo phöông phaùp daãn ñoäng ly hôïp

Theo phöông phaùp daãn ñoäng ly hôïp ngöôøi ta chia ly hôïp ra thaønh caùc loaïi sau:
- Ly hôïp daãn ñoäng cô khí;
- Ly hôïp daãn ñoäng thuyû löïc;
- Ly hôïp daãn ñoäng coù cöôøng hoaù:
+ Ly hôïp daãn ñoäng cô khí cöôøng hoaù khí neùn;
+ Ly hôïp daãn ñoäng thuyû löïc cöôøng hoaù khí neùn.
1.3. Yeâu caàu
- Ly hôïp phaûi coù khaû naêng truyeàn heát moâmen cuûa ñoäng cô maø khoâng bò tröôït ôû baát
kyø ñieàu kieän söû duïng naøo;
- Khi ñoùng ly hôïp phaûi eâm dòu ñeå giaûm taûi troïng va ñaäp sinh ra trong caùc raêng cuûa
hoäp soá khi khôûi haønh oâtoâ vaø khi sang soá luùc oâtoâ ñang chuyeån ñoäng;
- Khi môû ly hôïp phaûi döùt khoaùt vaø nhanh choùng, taùch ñoäng cô ra khoûi heä thoáng
truyeàn löïc trong thôøi gian ngaén;
- Moâmen quaùn tính phaàn bò ñoäng cuûa ly hôïp phaûi nhoû ñeå giaûm löïc va ñaäp leân
baùnh raêng khi khôûi haønh vaø sang soá;
- Ñieàu khieån deã daøng, löïc taùc duïng leân baøn ñaïp nhoû;
- Caùc beà maët ma saùt phaûi thoaùt nhieät toát;
- Keát caáu ly hôïp phaûi ñôn giaûn, deã ñieàu chænh chaêm soùc.
2. SÔ ÑOÀ CAÁU TAÏO VAØ NGUYEÂN LYÙ LAØM VIEÄC CUÛA LY HÔÏP
Ñoái vôùi heä thoáng ly hôïp, veà maët caáu taïo ngöôøi ta chia thaønh 2 boä phaän chính:
- Cô caáu ly hôïp: laø boä phaän thöïc hieän vieäc noái vaø ngaét truyeàn ñoäng töø ñoäng cô ñeán
heä thoáng truyeàn löïc.
- Daãn ñoäng ly hôïp: laø boä phaän thöïc hieän vieäc ñieàu khieån ñoùng môû ly hôïp.
2.1. Ly hôïp ma saùt khoâ moät ñóa bò ñoäng loø xo eùp hình truï boá trí xung quanh
2.1.1. Caáu taïo
Caáu taïo chung cuûa ly hôïp ñöôïc chæ ra treân hình 2.1.a vaø 2.1.b. Hình 2.1.a theå hieän
caáu taïo cuûa ly hôïp döôùi daïng sô ñoà ñôn giaûn. Hình 2.1.b theå hieän keát caáu thöïc cuûa noù. Caáu
taïo cuûa ly hôïp coù theå chia thaønh 2 nhoùm chính sau:
- Nhoùm caùc chi tieát chuû ñoäng goàm baùnh ñaø, thaân ly hôïp, ñóa eùp, ñoøn môû vaø caùc loø
xo eùp. Khi ly hôïp môû hoaøn toaøn thì caùc chi tieát thuoäc nhoùm chuû ñoäng seõ quay

cuøng vôùi baùnh ñaø.
- Nhoùm caùc chi tieát bò ñoäng goàm ñóa bò ñoäng (ñóa ma saùt), truïc ly hôïp. Khi ly hôïp
môû hoaøn toaøn caùc chi tieát thuoäc nhoùm bò ñoäng seõ ñöùng yeân.
Hình 2.1a Sô ñoà caáu taïo ly hôïp ma saùt khoâ moät ñóa
loø xo truï boá trí xung quanh
1 – Baùnh ñaø 7 – Baøn ñaïp
2 – Ñóa ma saùt 8 – Loø xo hoài vò
3 – Ñóa eùp 9 – Ñoøn keùo
4 – Loø xo eùp 10 – Caøng môû
5 – Thaân ly hôïp 11- OÅ bi chaø (bu teâ)
6 – Baïc môû 12 – Ñoøn môû
13 – Boä giaûm chaán
Theo sô ñoà caáu taïo ôû hình 2.1.a, thaân ly hôïp 5 ñöôïc baét coá ñònh vôùi baùnh ñaø 1 baèng
caùc buloâng, ñóa eùp 3 coù theå dòch chuyeån tònh tieán trong thaân vaø coù boä phaän truyeàn moâmen
töø thaân 5 vaøo ñóa eùp. Caùc chi tieát 1, 3, 4, 5 ñöôïc goïi laø phaàn chuû ñoäng cuûa ly hôïp, chi tieát 2
ñöôïc goïi laø phaàn bò ñoäng cuûa ly hôïp. caùc chi tieát coøn laïi thuoäc boä phaän daãn ñoäng ly hôïp.
Caáu taïo thöïc teá cuûa ly hôïp ma saùt khoâ moät ñóa bò ñoäng, loø xo truï boá trí xung quanh
ñöôïc theå hieän treân hình 2.1.b. Cuõng nhö ôû sô ñoà nguyeân lyù, caáu taïo cuûa ly hôïp khoâ moät ñóa
ma saùt loø xo truï boá trí xung quanh goàm caùc boä phaän chính sau:

Nh×n theo B
Hình 2.1.b. Caáu taïo cuûa ly hôïp 1 ñóa bò ñoäng loø xo truï boá trí xung quanh
1- Truïc khuyûu; 12 - Thaân ly hôïp; 22 - Quang treo;
2,3 - Buloâng; 13 - OÅ bi chaø 23 - Caùcte ly hôïp;
4 - Baùnh ñaø; 14 - Baïc môû; 24 - Buloâng;
5 - Ñóa eùp; 15 - Loø xo hoài vò baïc môû; 25 - Choát;
6 - Taám theùp truyeàn löïc; 16 - OÁng tröôït; 26 - Bi kim;
7 - Taám ñeäm; 17 - Caøng môû; 27 - Buloâng;
8 - Buloâng; 18 - Ñoøn môû; 28 - Ñóa ma saùt;
9 - Voû ly hôïp; 19 - Ñai oác ñieàu chænh; 29 - Vuù môõ;
10 - Ñeäm caùch nhieät; 20 - Buloâng ñieàu chænh; 31 - Buloâng;
11 - Loø xo eùp 21 - Taám haõm; 32 - Taám theùp;
33 - Truïc ly hôïp;
Boä phaän chuû ñoäng bao goàm: baùnh ñaø 4, ñóa eùp 5 vaø thaân12;
Boä phaän bò ñoäng bao goàm: ñóa ma saùt 28, truïc ly hôïp 33 (vaø caùc chi tieát quay cuøng
truïc ly hôïp)
Keát caáu cuûa moät soá boä phaän chính trong ly hôïp:
+ Loø xo eùp coù daïng hình truï ñöôïc boá trí xung quanh vôùi soá löôïng 9,12 ... Vôùi caùch
boá trí naøy keát caáu nhoû goïn khoaûng khoâng gian chieám choã ít vì löïc eùp leân ñóa eùp qua nhieàu
loø xo cuøng moät luùc. Tuy nhieân noù cuõng coù nhöôïc ñieåm laø caùc loø xo khoâng ñaûm baûo ñöôïc
caùc thoâng soá gioáng nhau hoaøn toaøn, do ñoù phaûi löïa choïn thaät kyõ neáu khoâng löïc eùp treân ñóa
eùp seõ khoâng ñeàu laøm taám ma saùt moøn khoâng ñeàu.

+ Ñóa ma saùt (ñóa bò ñoäng) cuûa ly hôïp laø moät trong nhöõng chi tieát ñaûm baûo yeâu caàu
cuûa ly hôïp laø ñoùng phaûi eâm dòu.
Keát caáu caùc chi tieát cuûa ñóa ma saùt ñöôïc theå hieän treân hình 2.2
Hình 2.2 Caáu taïo ñóa ma saùt
Ñeå taêng tính eâm dòu ngöôøi ta söû duïng ñóa bò ñoäng loaïi ñaøn hoài, ñoä ñaøn hoài cuûa ñóa bò
ñoäng ñöôïc giaûi quyeát baèng caùch keát caáu coù nhöõng hình daïng ñaëc bieät vaø coù theå duøng theâm
nhöõng chi tieát coù khaû naêng laøm giaûm ñoä cöùng cuûa ñóa. Trong keát caáu cuûa xöông ñóa bò ñoäng
goàm nhieàu chi tieát laép gheùp vôùi nhau ñeå giaûm ñoä cöùng cuûa xöông ñóa. Nhö treân hình 2.2,
xöông ñóa ñöôïc gheùp töø vaønh ñóa 5 vôùi caùc taám 3 baèng caùc ñinh taùn 4. coù xeû nhöõng raõnh
höôùng taâm hoaëc gheùp baèng nhieàu taám, caùc ñöôøng xeû naøy chia ñóa bò ñoäng ra laøm nhieàu
phaàn.
Xöông ñóa ñöôïc taùn vôùi caùc taám ma saùt 1 taïo thaønh ñóa ma saùt. Trong quaù trình laøm
vieäc cuûa ly hôïp do coù tröôït neân sinh coâng ma saùt vaø sinh nhieät neân taám ma saùt phaûi coù
nhöõng yeâu caàu ñaûm baûo heä soá ma saùt caàn thieát, coù khaû naêng choáng maøi moøn ôû nhieät ñoä
cao, coù ñoä beàn cô hoïc cao.
Giöõa xöông ñóa vaø moayô cuûa ñóa bò ñoäng coù boá trí boä giaûm chaán, ñeå traùnh cho heä
thoáng truyeàn löïc cuûa oâtoâ khoûi nhöõng dao ñoäng coäng höôûng sinh ra khi coù söï truøng hôïp moät
trong nhöõng taàn soá dao ñoäng rieâng cuûa heä thoáng truyeàn löïc vôùi taàn soá dao ñoäng cuûa löïc gaây
neân bôûi söï thay ñoåi moâmen quay cuûa ñoäng cô. Chi tieát ñaøn hoài cuûa giaûm chaán laø caùc loø xo
11 duøng ñeå giaûm ñoä cöùng cuûa heä thoáng truyeàn löïc do ñoù giaûm ñöôïc taàn soá dao ñoäng rieâng
vaø khaéc phuïc khaû naêng xuaát hieän ôû taàn soá cao. Do ñoä cöùng toái thieåu cuûa caùc chi tieát ñaøn
hoài cuûa giaûm chaán bò giôùi haïn bôûi ñieàu kieän keát caáu cuûa ly hôïp cho neân heä thoáng truyeàn löïc
cuûa oâtoâ khoâng theå traùnh khoûi coäng höôûng ôû taàn soá thaáp. Bôûi vaäy ngoaøi chi tieát ñaøn hoài ra
trong boä giaûm chaán coøn coù chi tieát ma saùt 6 vaø 9 nhaèm thu naêng löôïng cuûa caùc dao ñoäng
coäng höôûng ôû taàn soá thaáp.

+ Caùc ñoøn môû ly hôïp (thöôøng laø 3 hoaëc 4) coù daïng ñoøn baåy duøng ñeå keùo ñóa eùp khi
môû ly hôïp. Moät ñaàu ñoøn môû ñöôïc töïa treân voû ly hôïp coøn ñaàu kia noái vôùi ñóa eùp.
a. b.
Hình 2.4 Ñoøn môû ly hôïp

1 - Ñóa eùp; 4 - Buloâng treo ñoøn môû; 7 - Voû ly hôïp;
2 - Ñoøn môû; 5 - Loø xo; 10, 11 - Choát töï löïa;
3 - OÅ bi kim; 6 - Taám chaën ñaàu ñoøn môû; 12 - Quang treo ñoøn môû.
Veà maët keát caáu, ñoøn môû phaûi coù ñoä cöùng vöõng toát, nhaát laø trong maët phaúng taùc duïng
löïc. Khi môû ly hôïp, ñóa eùp dòch chuyeån tònh tieán, coøn khôùp baûn leà treân ñoøn môû laïi quay
quanh ñieåm noái ñoøn môû vôùi tai ñóa eùp neân ñeå traùnh cöôõng böùc cho ñoøn môû thì chi tieát noái
ñoøn môû vôùi voû ly hôïp phaûi coù keát caáu töï löïa.
+ Khi ñoùng ly hôïp, ñóa eùp cuøng vôùi baùnh ñaø truyeàn moâmen cho ñóa bò ñoäng cuûa ly
hôïp neân baát kyø ôû moät ly hôïp naøo cuõng phaûi coù keát caáu hoaëc chi tieát truyeàn moâmen töø thaân
ly hôïp (hoaëc baùnh ñaø) sang ñóa eùp. Nhö treân hình 2.1.b chi tieát soá 6 laø thanh ñaøn hoài ñeå
truyeàn moâmen töø thaân ly hôïp sang ñóa eùp. Treân hình 2.4.b söï truyeàn moâmen töø voû vaøo ñóa
eùp ñöôïc thöïc hieän bôûi loã treân voû vaø vaáu treân baùnh ñaø.
2.1.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng
Traïng thaùi ñoùng ly hôïp: Theo hình 2.1.a ôû traïng thaùi naøy loø xo 4 moät ñaàu töïa vaøo
thaân 5, ñaàu coøn laïi tì vaøo ñóa eùp 3 taïo löïc eùp ñeå eùp chaët ñóa bò ñoäng 2 vôùi baùnh ñaø 1 laøm
cho phaàn chuû ñoäng vaø phaàn bò ñoäng taïo thaønh moät khoái cöùng. Khi naøy moâmen töø ñoäng cô
ñöôïc truyeàn töø phaàn chuû ñoäng sang phaàn bò ñoäng cuûa ly hôïp thoâng qua caùc beà maët ma saùt

cuûa ñóa bò ñoäng 2 vôùi ñóa eùp 3 vaø baùnh ñaø 4. Tieáp ñoù moâmen ñöôïc truyeàn vaøo xöông ñóa bò
ñoäng qua boä giaûm chaán 13 ñeán moayô roài truyeàn vaøo truïc ly hôïp (truïc sô caáp hoäp soá). Luùc
naøy giöõa oå bi chaø 11 vaø ñaàu ñoøn môû 12 coù moät khe hôû töø 3-4 mm töông öùng vôùi haønh trình
töï do cuûa baøn ñaïp ly hôïp töø 30-40 mm.
Traïng thaùi môû ly hôïp: Khi caàn ngaét truyeàn ñoäng töø ñoäng cô tôùi truïc sô caáp cuûa hoäp
soá, ngöôøi ta taùc duïng moät löïc vaøo baøn ñaïp 7 thoâng qua ñoøn keùo 9 vaø caøng môû 10, baïc môû 6
mang oå bi 11 seõ dòch chuyeån sang traùi. Sau khi khaéc phuïc heát khe hôû , oå bi 11 seõ tì vaøo ñaàu
ñoøn môû 12. Nhôø coù khôùp baûn leà cuûa ñoøn môû lieân keát vôùi thaân 5 neân ñaàu kia cuûa ñoøn môû 12
seõ keùo ñóa eùp 3 neùn loø xo 4 laïi ñeå dòch chuyeån sang phaûi. Khi naøy caùc beà maët ma saùt giöõa
boä phaän chuû ñoäng vaø bò ñoäng cuûa ly hôïp ñöôïc taùch ra vaø ngaét söï truyeàn ñoäng töø ñoäng cô tôùi
truïc sô caáp cuûa hoäp soá.
2.2. Ly hôïp ma saùt khoâ hai ñóa bò ñoäng loø xo eùp hình truï boá trí xung quanh
Ñoái vôùi moät soá oâtoâ vaän taûI, khi caàn phaûi truyeàn moâmen lôùn ngöôøi ta söû duïng ly hôïp ma
saùt khoâ hai ñóa bò ñoäng. So vôùi ly hôïp ma saùt khoâ moät ñóa bò ñoäng, ly hôïp ma saùt khoâ hai ñóa
bò ñoäng coù nhöõng öu nhöôïc ñieåm sau:
Neáu cuøng moät kích thöôùc ñóa bò ñoäng vaø cuøng moät löïc eùp nhö nhau thì ly hôïp hai ñóa
truyeàn ñöôïc moâmen lôùn hôn ly hôïp moät ñóa.
Neáu phaûi truyeàn moät moâmen nhö nhau thì ly hôïp hai ñóa coù kích thöôùc nhoû goïn hôn
ly hôïp moät ñóa.
Ly hôïp hai ñóa khi ñoùng eâm dòu hôn nhöng khi môû laïi keùm döùt khoaùt hôn ly hôïp moät
ñóa.
Ly hôïp hai ñóa coù keát caáu phöùc taïp hôn ly hôïp moät ñóa.
2.2.1. Caáu taïo
Caáu taïo cuûa ly hôïp hai ñóa bò ñoäng ñöôïc theå hieän treân hình 2.5.
Nhìn chung caáu taïo cuûa ly hôïp hai ñóa cuõng bao goøm caùc boä phaän vaø caùc chi tieát cô
baûn nhö ñoái vôùi ly hôïp moät ñóa. Ñieåm khaùc bieät laø ôû ly hôïp hai ñóa coù hai ñóa bò ñoäng 4
cuøng lieân keát then hoa vôùi truïc ly hôïp 10. Vì coù hai ñóa bò ñoäng neân ngoaøi ñóa eùp 5 coøn coù
theâm ñóa eùp trung gian 3. ôû ly hôïp hai ñóa phaûi boá trí cô caáu truyeàn moâmen töø thaân hoaëc
baùnh ñaø sang ñóa eùp vaø caû ñóa trung gian.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
17 16 15 14 13 12
Hình 2.5 Sô ñoà caáu taïo ly hôïp hai ñóa

1 - Baùnh ñaø; 7 - Loø xo eùp; 13 - Thanh keùo;
2 - Loø xo ñóa bò ñoäng; 8 - Thaân ly hôïp; 14 - Caøng môû;
3 - Ñóa eùp trung gian; 9 - Baïc môû; 15 - OÅ bi chaø
4 - Ñóa bò ñoäng; 10 - Truïc ly hôïp; 16 – Ñoøn môû;
5 - Ñóa eùp; 11 - Baøn ñaïp ly hôïp; 17 - Loø xo giaûm chaán
6 - Buloâng haïn cheá; 12 - Loø xo hoài vò;
Vì nhöôïc ñieåm cuûa ly hôïp hai ñóa laø môû khoâng döùt khoaùt neân ôû nhöõng loaïi ly hôïp
naøy, ngöôøi ta phaûi boá trí cô caáu ñeå taïo ñieàu kieän cho ly hôïp khi môû ñöôïc döùt khoaùt. Nhö
treân hình 2.5 thì cô caáu naøy ñöôïc thöïc hieän bôûi loø xo 2 vaø bu loâng ñieàu chænh 6. Khi môû ly
hôïp, loø xo 2 seõ ñaåy ñóa trung gian 3 taùch khoûi ñóa bò ñoäng beân trong vaø khi ñóa trung gian 3
chaïm vaøo ñaàu buloâng ñieàu chænh 6 thì döøng laïi neân ñóa bò ñoäng beân ngoaøi (ñóa bò ñoäng soá 4)
cuõng ñöôïc töï do.

2.2.2. Keát caáu cuï theå
Hình 2.6 Caáu taïo cuûa ly hôïp hai ñóa ma saùt
2.2.3. Nguyeân lyù hoaït ñoäng
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ly hôïp hai ñóa cuõng töông töï ly hôïp moät ñóa.
Traïng thaùi ñoùng: ôû traïng thaùi ñoùng, caùc loø xo eùp 7 moät ñaàu töïa vaøo thaân ly hôïp 8,
ñaàu kia tì vaøo ñóa eùp 5 eùp chaët toaøn boä caùc ñóa ma saùt 4 vaø ñóa trung gian 3 vôùi baùnh ñaø taïo
thaønh moät khoái cöùng giöõa caùc chi tieát chuû ñoäng vaø bò ñoäng cuûa ly hôïp, moâmen ñöôïc truyeàn
töø ñoäng cô tôùi boä phaän chuû ñoäng, bò ñoäng vaø tôùi truïc ly hôïp.

Traïng thaùi môû: Khi caàn môû ly hôïp, ngöôøi laùi taùc duïng moät löïc vaøo baøn ñaïp 11 thoâng
qua ñoøn keùo 13 keùo caøng môû 14 ñaåy baïc môû 9 dòch chuyeån sang traùi. Khi khe hôû Δ giöõa oå
bi 15 vaø ñaàu ñoøn môû 16 ñöôïc khaéc phuïc thì oå bi 15 seõ eùp leân ñaàu ñoøn môû ñeå keùo ñóa eùp 5
neùn loø xo 7, laøm ñóa eùp dòch chuyeån sang phaûi taïo khe hôû giöõa caùc ñóa bò ñoäng vôùi caùc ñóa
eùp, ñóa trung gian vaø baùnh ñaø. Do ñoù truïc ly hôïp ñöôïc quay töï do ngaét ñöôøng truyeàn
moâmen töø ñoäng cô tôùi truïc ly hôïp.
2.3. Ly hôïp ma saùt khoâ moät ñóa bò ñoäng loø xo eùp hình ñóa
2.3.1. Caáu taïo
a. Traïng thaùi ñoùng b. Traïng thaùi môû

Hình 2.7 Sô ñoà caáu taïo ly hôïp ma saùt khoâ moät ñóa loø xo eùp hình ñóa
1 - Ñóa bò ñoäng; 6 - Truïc ly hôïp; 10 - Baùnh ñaø;
2 - Ñóa eùp; 7 - Caøng môû; 11 - Truïc khuyûu ñoäng cô.
3 - Voû ly hôïp; 8 - Loø xo eùp daïng ñóa;
5 - Baïc môû; 9 - Taám ma saùt;
Veà maët caáu taïo, ly hôïp ma saùt khoâ moät ñóa loø xo eùp hình ñóa cuõng goàm caùc boä phaän
vaø chi tieát töông töï nhö ôû ly hôïp ma saùt khoâ moät ñóa loø xo truï boá trí xung quanh. Ñieåm khaùc
bieät ôû ñaây laø thay vì nhöõng loø xo truï boá trí xung quanh ngöôøi ta söû duïng moät loø xo daïng ñóa
hình coân vôùi goùc coân laø raát lôùn (khoaûng 176o). Vôùi vieäc söû duïng loø xo daïng ñóa hình coân
ngöôøi ta coù theå taän duïng keát caáu naøy ñeå ñoùng môû ly hôïp maø khoâng caàn phaûi coù ñoøn môû
rieâng. Maët ñaùy cuûa ñóa eùp hình coân ñöôïc tì tröïc tieáp vaøo ñóa eùp, phaàn giöõa cuûa ñóa eùp ñöôïc
lieân keát vôùi voû 3. Maët ñænh cuûa ñóa eùp seõ ñöôïc söû duïng ñeå môû ly hôïp khi baïc môû 5 eùp leân
noù.

Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ly hôïp ma saùt khoâ moät ñóa loø xo eùp hình ñóa ñöôïc theå hieän
ôû hình 2.7. a vaø 2.7.b.
2.3.2. Nguyeân lyù laøm vieäc
Theo sô ñoà caáu taïo treân hình 2.7, nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ly hôïp ma saùt khoâ moät ñóa
loø xo eùp hình ñóa ñöôïc moâ taû nhö sau:
Traïng thaùi ñoùng: Do phaàn giöõa cuûa ñóa eùp tì vaøo thaân 3 cuûa ly hôïp neân maët ñaùy
cuûa noù tì vaøo ñóa eùp 2 eùp chaët ñóa bò ñoäng 1 vôùi baùnh ñaø, laøm cho phaàn chuû ñoäng
vaø bò ñoäng cuûa ly hôïp trôû thaønh moät khoái cöùng vaø moâmen ñöôïc truyeàn töø ñoäng
cô tôùi truïc ly hôïp.
Traïng thaùi môû: Khi caàn môû ly hôïp, ngöôøi laùi taùc duïng moät löïc vaøo cô caáu daãn
ñoäng ly hôïp. Keát quaû laø moät ñaàu cuûa caøng môû 7 seõ tì vaøo baïc môû 5 dòch chuyeån
sang beân traùi, eùp vaøo maët ñænh cuûa loø xo ñóa hình coân. Do phaàn giöõa cuûa ñóa eùp
ñöôïc lieân keát vôùi thaân 3 neân maët ñaùy cuûa ñóa eùp seõ dòch chuyeån sang phaûi keùo
ñóa eùp taùch khoûi ñóa bò ñoäng 1 laøm ñóa bò ñoäng 1 quay töï do. Luùc naøy ly hôïp ngaét
söï truyeàn moâmen töø ñoäng cô tôùi truïc ly hôïp.
Öu ñieåm cô baûn cuûa ly hôïp söû duïng loø xo ñóa hình coân khoâng nhöõng coù keát caáu ñôn
giaûn, kích thöôùc nhoû goïn, löïc eùp leân ñóa eùp ñeàu, khoâng caàn söû duïng chi tieát ñoøn môû maø coøn
coù ñaëc tính laøm vieäc toát hôn ly hôïp söû duïng loø xo truï
Ñieàu ñoù ñöôïc theå hieän treân hình 2.8. Ñoà thò naøy chæ ra quan heä giöõa löïc eùp treân ñóa
eùp vôùi söï dòch chuyeån cuûa ñóa eùp.
Hình 2.8 So saùnh ñaëc tính laøm vieäc cuûa ly hôïp loø xo ñóa vaø loø xo truï

Ñöôøng neùt lieàn laø ñaëc tính cuûa ly hôïp loø xo ñóa vaø ñöôøng neùt ñöùt laø ñöôøng ñaëc tính
cuûa ly hôïp loø xo truï. Khi aùp löïc Po cuûa ñóa eùp taïi vò trí bình thöôøng (töùc laø vò trí khi ñóa ma
saùt coøn môùi) laø baèng nhau ôû caû hai kieåu loø xo, aùp löïc ñóa eùp taïi vò trí môû ly hôïp lôùn nhaát
(ñaït ñöôïc khi baøn ñaïp ñaïp ly hôïp ñöôïc ñaïp heát) ñoái vôùi kieåu loø xo truï laø P'2, coøn ñoái vôùi
kieåu loø xo ñóa laø P2, P2 < P'2. Ñieàu naøy coù nghóa laø ñoái vôùi kieåu loø xo ñóa, löïc caàn thieát leân
baøn ñaïp ly hôïp nhoû hôn kieåu loø xo truï moät löôïng "a" nhö treân hình veõ.
Khi beà maët ñóa ma saùt moøn tôùi giaù trò tôùi haïn, aùp löïc ñóa eùp cuûa kieåu loø xo truï giaûm
xuoáng tôùi P'1, coøn aùp löïc ñóa eùp cuûa kieåu loø xo ñóa laø P1, P1 gaàn baèng giaù trò Po. Vì vaäy khaû
naêng truyeàn moâmen cuûa ly hôïp kieåu loø xo ñóa khoâng giaûm, trong khi ñoù aùp löïc ñóa eùp cuûa
ly hôïp loø xo truï trong cuøng moät ñieàu kieän gioáng vôùi kieåu loø xo ñóa giaûm xuoáng tôùi P'1 raát
nhoû, neân ly hôïp coù xu höôùng tröôït ôû cheá ñoä naøy.
2.3.3. Keát caáu cuï theå cuûa ly hôïp loø xo ñóa
Keát caáu cuûa ly hôïp loø xo ñóa ñöôïc chæ ra treân hình 2.9. Nhöõng chi tieát cô baûn cuûa noù
ñaõ ñöôïc phaân tích ôû muïc 2.3.1 treân cô sôû hình veõ 2.7 neân khoâng nhaéc laïi ôû ñaây nöõa.
Hình 2.9 Keát caáu ly hôïp moät ñóa loø xo hình ñóa
ÔÛû ñaây ta phaân tích theâm veà keát caáu cuûa cô caáu truyeàn moâmen töø voû ly hôïp sang ñóa
eùp. Ta thöôøng gaëp ba kieåu truyeàn sau:
• Kieåu truyeàn ñoäng vaáu:

ÔÛ kieåu truyeàn ñoäng naøy, moâmen xoaén ñöôïc truyeàn töø naép ly hôïp (thaân ly hôïp) sang ñóa
eùp thoâng qua caùc loã treân thaân vaø caùc vaáu treân ñóa eùp. Treân thaân cuûa ly hôïp ngöôøi ta khoeùt
moät soá loã ñöôïc goïi laø vuøng tieáp vaáu, coøn ôû treân ñóa eùp laïi boá trí moät soá vaáu töông öùng.

Hình 2.10 Kieåu truyeàn ñoäng vaáu
Trong quaù trình laøm vieäc, vaáu treân ñóa eùp luoân naèm loït trong vuøng tieáp vaáu ôû voû ly
hôïp neân ñóa eùp vaãn coù theå dòch chuyeån tònh tieán vaø nhaän moâmen truyeàn töø thaân ly hôïp sang
vaáu ñóa eùp. Trong quaù trình laøm vieäc, loã cuûa vuøng tieáp vaáu vaø vaáu coù theå bò moøn neân khe
hôû taêng do ñoù gaây oàn khi ly hôïp laøm vieäc.
* Kieåu truyeàn ñoäng baûn giaèng höôùng taâm:
Hình 2.11 Kieåu truyeàn ñoäng baûn giaèng höôùng taâm

ÔÛ kieåu naøy, naép ly hôïp (thaân ly hôïp) ñöôïc noái vaøo ñóa eùp theo höôùng taâm baèng caùc
baûn giaèng (taám theùp) thay cho vaáu. Khaùc vôùi kieåu truyeàn ñoäng vaáu, cô caáu baûn giaèng
khoâng bò moøn theo thôøi gian laøm vieäc cuûa ly hôïp neân khoâng gaây oàn khi ly hôïp laøm vieäc.
* Kieåu truyeàn ñoäng baûn giaèng höôùng truïc:

Kieåu truyeàn ñoäng naøy ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán. Caùc baûn giaèng noái thaân ly hôïp
vôùi ñóa eùp theo höôùng truïc (tieáp tuyeán) neân coù khaû naêng truyeàn moâmen töø thaân ly hôïp vaøo
ñóa eùp.

Hình 2.12 Kieåu truyeàn ñoäng baûn giaèng höôùng truïc
2.4. Ly hôïp thuyû löïc
Ngoaøi ly hôïp ma saùt, treân oâtoâ coøn söû duïng loaïi ly hôïp thuyû löïc. So vôùi ly hôïp ma
saùt, ly hôïp thuyû löïc coù nhöõng öu ñieåm sau:
- Laøm vieäc eâm dòu, haïn cheá va ñaäp khi truyeàn moâmen töø ñoäng cô xuoáng heä thoáng
truyeàn löïc;
- Coù khaû naêng tröôït laâu daøi maø khoâng gaây hao moøn nhö ôû ly hôïp ma saùt;
- Khi ñoùng ly hôïp raát eâm dòu.
2.4.1. Caáu taïo
Caáu taïo cuûa ly hôïp thuyû löïc ñöôïc theå hieän treân hình 2.13. Chi tieát chính cuûa ly hôïp
goàm coù baùnh bôm 7 vaø baùnh tuabin 9. Caùc baùnh coâng taùc naøy coù daïng nöûa hình voøng
xuyeán. ôû hình voøng xuyeán cuûa baùnh coâng taùc coù boá trí raát nhieàu caùnh daãn theo chieàu höôùng
taâm. Baùnh bôm 7 ñöôïc noái vôùi truïc khuyûu 1 cuûa ñoäng cô coøn baùnh tuabin 9 thì ñöôïc noái vôùi
truïc ly hôïp (truïc sô caáp cuûa hoäp soá). Baùnh bôm vaø baùnh tuabin ñöôïc bao boïc bôûi voû 8. Chaát
loûng coâng taùc ñöôïc ñöa vaøo khoang laøm vieäc cuûa ly hôïp thuyû löïc vaø ñieàn ñaày caùc khoang
naøy thoâng qua nuùt buloâng 10.
Ñeå ly hôïp thuyû löïc khi môû ñöôïc döùt khoaùt thì thöôøng sau ly hôïp thuyû löïc ngöôøi ta
coøn boá trí theâm moät ly hôïp ma saùt. Keát caáu vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ly hôïp ma saùt trong
ly hôïp thuyû löïc hoaøn toaøn gioáng nhö ly hôïp ma saùt moät ñóa ñaõ trình baøy ôû treân.

Hình 2.13 Caáu taïo ly hôïp thuyû löïc

1- Truïc khuyûu ñoäng cô; 13- Thaân ly hôïp ma saùt;
2- Bích truïc khuyûu ñeå baét vôùi baùnh bôm; 14- OÅ bi kim;
3- Moayô baùnh bôm; 15- Ñoøn môû;
4- Taám chaén; 16- Truïc ly hôïp;
5- Voû ngoaøi ly hôïp thuyû löïc; 17- Loø xo eùp;
6- Vaønh raêng; 18- Ñóa eùp;
7- Baùnh bôm; 19- Ñóa ma saùt;
8- Voû bao kín; 20- Loø xo eùp phôùt daàu;
9- Baùnh tuabin; 21- Phôùt daàu;
10- Nuùt daàu; 22- Caùnh taûn nhieät;
11- Moayô baùnh tuabin; 23- Caùcte ly hôïp.
12- Ñóa baùnh ñaø cuûa ly hôïp ma saùt;

Ly hôïp thuyû löïc laøm vieäc döïa treân nguyeân taéc thuyû ñoäng. Khi baùnh bôm ñöôïc truïc
khuyûu ñoäng cô daãn ñoäng quay laøm chaát loûng chöùa trong khoang coâng taùc cuûa baùnh bôm seõ
quay theo. Chaát loûng tham gia vaøo hai chuyeån ñoäng: moät chuyeån ñoäng quay theo baùnh bôm
vaø moät chuyeån ñoäng tònh tieán theo caùc maùng cuûa caùnh daãn töø phía trong ra phía ngoaøi.
Ñoäng naêng cuûa chaát loûng cuõng taêng töø trong ra ngoaøi. Khi ra khoûi baùnh bôm, chaát loûng seõ
chuyeån tieáp sang baùnh tuabin vaø ñoäng naêng cuûa doøng chaát loûng seõ laøm baùnh tuabin quay
theo. ôû baùnh tuabin, chaát loûng chuyeån ñoäng töø ngoaøi vaøo trong vaø ñoäng naêng giaûm daàn. Sau
khi ra khoûi baùnh tuabin chaát loûng tieáp tuïc ñi vaøo baùnh bôm ñeå nhaän naêng löôïng vaø thöïc
hieän caùc chu trình tieáp theo.
2.5. Ly hôïp ñieän töø
Ngoaøi ly hôïp ma saùt vaø ly hôïp thuyû löïc, ngöôøi ta coøn söû duïng loaïi ly hôïp ñieän töø.
Loaïi ly hôïp naøy khoâng nhöõng chæ boá trí treân oâtoâ maø coøn söû duïng ôû nhieàu lónh vöïc khaùc. Ly
hôïp ñieän töø cuõng coù öu ñieåm nhö ly hôïp thuyû löïc laø truyeàn ñoäng eâm, cho pheùp tröôït laâu daøi
maø khoâng aûnh höôûng ñeán hao moøn caùc chi tieát cuûa ly hôïp.
2.5.1. Caáu taïo
Caáu taïo cuûa ly hôïp ñieän töø ñöôïc chæ ra treân hình 2.14.
B
A
Hình 2.14 Caáu taïo cuûa ly hôïp ñieän töø

Caùc boä phaän chính cuûa ly hôïp ñieän töø bao goàm: Phaàn coá ñònh 14 treân ñoù coù cuoän
daây ñieän töø 15; boä phaän chuû ñoäng 13 ñöôïc noái vôùi truïc khuyûu cuûa ñoäng cô; boä phaän bò ñoäng
16 ñöôïc noái vôùi truïc ly hôïp (truïc sô caáp hoäp soá). Caùc boä phaän bò ñoäng, chuû ñoäng vaø boä phaän
coá ñònh coù theå quay trôn vôùi nhau thoâng qua caùc khe hôû A, B, C. Ñeå hieäu suaát truyeàn ñoäng

ñöôïc cao caùc khe hôû naøy phaûi nhoû. Ngoaøi ra ñeå taêng khaû naêng truyeàn moâmen töø phaàn chuû
ñoäng sang phaàn bò ñoäng ngöôøi ta boû boät saét vaøo khoang kín giöõa phaàn chuû ñoäng vaø bò ñoäng.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ly hôïp ñieän töø döïa vaøo löïc ñieän töø töông taùc giöõa phaàn chuû
ñoäng vaø bò ñoäng nhôø nam chaâm ñieän do cuoän daây 15 sinh ra.
Traïng thaùi ñoùng ly hôïp: Khi naøy cuoän daây 15 ñöôïc caáp moät doøng ñieän moät chieàu vaø
noù seõ trôû thaønh nam chaâm ñieän. Ñieän tröôøng cuûa nam chaâm seõ kheùp kín maïch töø qua caùc
boä phaän coá ñònh 14, phaàn chuû ñoäng 13, phaàn bò ñoäng 16 theo ñöôøng muõi teân treân hình veõ.
Khi naøy döôùi söï töông taùc cuûa löïc ñieän töø phaàn chuû ñoäng 13 seõ keùo phaàn bò ñoäng 16 quay
theo, moâmen ñöôïc truyeàn töø ñoäng cô sang truïc ly hôïp.
Traïng thaùi môû ly hôïp: Khi caàn môû ly hôïp ngöôøi ta ngaét doøng ñieän caáp cho cuoän daây
15. Löïc ñieän töø seõ maát, caùc chi tieát ñöôïc quay töï do, ngaét ñöôøng truyeàn moâmen töø ñoäng cô
tôùi truïc ly hôïp.
3. DAÃN ÑOÄNG LY HÔÏP
Daãn ñoäng ly hôïp coù nhieäm vuï truyeàn löïc cuûa ngöôùi laùi töø baøn ñaïp ly hôïp ñeán caùc
ñoøn môû ñeå thöïc hieän vieäc ñoùng môû ly hôïp.
Daãn ñoäng ly hôïp caàn phaûi thoaû maõn caùc yeâu caàu sau:
- Coù tæ soá truyeàn phuø hôïp ñeå vöøa baûo ñaûm ñieàu khieån nheï nhaøng, vöøa baûo ñaûm
haønh trình dòch chuyeån cuûa ñóa eùp khi môû ly hôïp;
- Hieäu suaát truyeàn ñoäng cao;
- Keát caáu ñôn giaûn, deã chaêm soùc ñieàu chænh;
- Neáu laø daãn ñoäng coù cöôøng hoaù thì phaûi baûo ñaûm tính cheùp hình cuûa cô caáu.
Daãn ñoäng ly hôïp ñöôïc phaân chia theo caùc loaïi sau:
- Daãn ñoäng cô khí;
- Daãn ñoäng thuyû löïc;
- Daãn ñoäng cô khí cöôøng hoaù khí neùn;
- Daãn ñoäng thuyû löïc cöôøng hoaù khí neùn;
- Daãn ñoäng thuyû löïc cöôøng hoaù chaân khoâng.
3.1. Daãn ñoäng cô khí

Daãn ñoäng ly hôïp baèng cô khí coù keát caáu ñôn giaûn, hieäu suaát truyeàn löïc cao, tuy
nhieân tæ soá truyeàn cô khí bò giôùi haïn neân noùi chung löïc ñieàu khieån treân baøn ñaïp lôùn. Vì vaäy
daãn ñoäng ly hôïp baèng cô khí thöôøng chæ ñöôïc boá trí ôû nhöõng oâtoâ du lòch hoaëc oâtoâ taûi nhoû,
löïc eùp cuûa loø xo ly hôïp khoâng lôùn.
Daãn ñoäng ly hôïp baèng cô khí coù theå söû duïng daïng ñoøn keùo (ñaåy) hoaëc daây caùp.
3.1.1. Daãn ñoäng cô khí kieåu ñoøn keùo (ñaåy)
Caáu taïo chung cuûa heä daãn ñoäng ly hôïp baèng cô khí ñöôïc theå hieän treân hình 2.15.
Nhöõng boä phaän chính cuûa daãn ñoäng cô khí kieåu naøy bao goàm: Baøn ñaïp 1, thanh ñaåy 3, caøng
môû 4, baïc môû 6 vaø ñoøn môû 7.
1 7
5
2 4
3
Hình 2.15 – Heä daãn ñoäng ly hôïp baèng cô khí
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa heä daãn ñoäng naøy ñöôïc thöïc hieän nhö sau:
Khi caàn môû ly hôïp, ngöôøi laùi taùc duïng moät löïc vaøo baøn ñaïp 1, qua khôùp baûn leà 2 ñaàu
döôùi cuûa baøn ñaïp seõ dòch chuyeån sang phaûi laøm thanh ñaåy 3 cuõng dòch chuyeån sang phaûi
theo. Ñaàu thanh ñaåy 3 taùc duïng vaøo caøng môû 4 laøm caøng môû 4 quay quanh ñieåm töïa 5, ñaåy
baïc môû 6 dòch chuyeån sang traùi taùc duïng leân ñaàu ñoøn môû 7 ñeå keùo ñóa eùp taùch khoûi ñóa ma
saùt thöïc hieän môû ly hôïp.
Khi thoâi môû ly hôïp, ngöôøi laùi nhaác chaân khoûi baøn ñaïp ly hôïp. Döôùi taùc duïng cuûa caùc
loø xo eùp vaø caùc loø xo hoài vò, caùc chi tieát cuûa heä thoâng daãn ñoäng ñöôïc traû veà vò trí ban ñaàu,
ly hôïp ñöôïc ñoùng.
3.1.2. Daãn ñoäng cô khí kieåu caùp
Daãn ñoäng cô khí kieåu caùp coù öu ñieåm laø keát caáu ñôn giaûn, boá trí deã daøng vì daây caùp
coù theå boá trí moät caùch töông ñoái töï do vaø khoaûng caùch töø baøn ñaïp ñeán caøng môû ly hôïp coù
theå boá trí xa.

Sô ñoà caáu taïo cuûa heä thoáng daãn ñoäng cô khí baèng daây caùp ñöôïc theå hieän treân hình
2.16
Hình 2.16 Daãn ñoäng cô khí kieåu caùp
Caáu taïo chung cuûa heä thoáng daãn ñoäng kieåu naøy cuõng bao goàm: Baøn ñaïp, caøng môû,
baïc môû vaø ñoøn môû. Khaùc vôùi kieåu daãn ñoäng cô khí baèng ñoøn keùo (ñaåy), töø sau baøn ñaïp ly
hôïp ñeán caøng môû ñöôïc thay bôûi moät daây caùp.

Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa heä daãn ñoäng naøy nhö sau:
Khi caàn môû ly hôïp ngöôøi laùi taùc duïng löïc vaøo baøn ñaïp ly hôïp, ñaàu kia cuûa baøn ñaïp
ly hôïp seõ keùo daây caùp dòch chuyeån. Do moät ñaàu cuûa daây caùp ñöôïc noái vôùi ñoøn quay neân
ñoøn quay seõ quay moät goùc laøm caøng môû (noái vôùi ñoøn quay) cuõng quay moät goùc töông öùng
taùc duïng vaøo baïc môû ñeå eùp leân caùc ñaàu ñoøn môû taùch ñóa eùp thöïc hieän môû ly hôïp.
Khi thoâi taùc duïng löïc leân baøn ñaïp, döôùi taùc duïng cuûa caùc loø xo eùp vaø caùc loø xo hoài
vò caùc chi tieát cuûa heä daãn ñoäng trôû laïi vò trí ban ñaàu, ly hôïp ñöôïc ñoùng.
3.2. Daãn ñoäng thuyû löïc
Daãn ñoäng ly hôïp baèng thuyû löïc coù öu ñieåm laø vieäc boá trí caùc chi tieát cuûa heä thoáng
daãn ñoäng khaù linh hoaït thuaän tieän, ít bò raøng buoäc bôûi khoâng gian boá trí chung, ñaëc bieät
thích hôïp ôû nhöõng oâtoâ maø ly hôïp ñaët xa ngöôøi ñieàu khieån. Tuy nhieân cuõng nhö daãn ñoäng cô
khí, tyû soá truyeàn cuûa heä daãn ñoäng thuyû löïc cuõng bò giôùi haïn neân khoâng theå giaûm nhoû löïc
ñieàu khieån. Vì vaäy heä daãn ñoäng thuyû löïc cuõng chæ thích hôïp vôùi caùc oâtoâ du lòch vaø oâtoâ taûi
nhoû.
1 4
2 3 7
Hình 2.17 Daãn ñoäng thuyû löïc

Caáu taïo cuûa heä thoáng daãn ñoäng ly hôïp baèng thuyû löïc ñöôïc theå hieän treân hình 2.17.
Ngoaøi caùc chi tieát chính nhö baøn ñaïp ly hôïp 1, caøng môû 5, baïc môû 6 vaø ñoøn môû 7, heä thoáng
coøn coù xi lanh chính 2, xi lanh coâng taùc 4 vaø oáng daãn 3.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa heä daãn ñoäng thuyû löïc nhö sau:
Khi caàn môû ly hôïp ngöôøi laùi taùc duïng moät löïc vaøo baøn ñaïp 1, thoâng qua ñieåm töïa
ñaàu döôùi cuûa baøn ñaïp taùc duïng leân ty ñaåy cuûa pittoâng xi lanh chính 2 laøm pittoâng dòch
chuyeån sang phaûi. Daàu ôû khoang beân phaûi cuûa pittoâng ñöôïc doàn eùp tôùi khoang beân traùi cuûa
xi lanh coâng taùc 4 qua oáng daãn 3. Pittoâng cuûa xi lanh coâng taùc 4 seõ dòch chuyeån sang phaûi

vaø ty ñaåy cuûa noù seõ taùc duïng leân caøng môû 5 ñaåy baïc môû 6 dòch chuyeån sang traùI, taùc duïng
vaøo caùc ñaàu ñoøn môû 7 keùo ñóa eùp taùch khoûi ñóa ma saùt thöïc hieän môû ly hôïp.
Khi thoâi taùc duïng löïc leân baøn ñaïp ly hôïp, döôùi taùc duïng cuûa caùc loø xo eùp ñaåy caøng
môû 5 dòch chuyeån theo höôùng ngöôïc laïi laøm pittoâng cuûa xi lanh coâng taùc 4 dòch chuyeån
sang traùi, ñaåy daàu trôû laïi khoang beân phaûi cuûa xi lanh chính 2. Do ñoù pittoâng cuûa xi lanh 2
seõ dòch chuyeån sang traùi cuøng vôùi loø xo hoài vò ñöa baøn ñaïp 1 trôû veà vò trí ban ñaàu. Ly hôïp
trôû veà traïng thaùi ñoùng.
Caáu taïo cuï theå cuûa heä thoáng daãn ñoäng ly hôïp baèng thuyû löïc treân oâtoâ du lòch ñöôïc
theå hieän treân hình 2.18.
Hình 2.18 – Daãn ñoäng ly hôïp baèng thuûy löïc

3.3. Daãn ñoäng cô khí cöôøng hoaù khí neùn
Daãn ñoäng cô khí cöôøng hoaù khí neùn laø söï keát hôïp giöõa daãn ñoäng cô khí vaø daãn ñoäng
khí neùn. Daãn ñoäng cô khí nhaèm thöïc hieän vieäc ñieàu khieån van phaân phoái caáp khí neùn cho xi

lanh löïc thöïc hieän daãn ñoäng khí neùn ñeå môû ly hôïp. Vì vaäy, ôû ñaây löïc môû ly hôïp chuû yeáu do
daãn ñoäng khí neùn thöïc hieän. Öu ñieåm cô baûn cuûa kieåu daãn ñoäng naøy laø coù theå taêng ñöôïc löïc
môû ly hôïp theo mong muoán. Vì vaäy kieåu daãn ñoäng naøy thöôøng ñöôïc aùp duïng treân caùc oâtoâ
khaùch hoaëc oâtoâ taûi côõ lôùn caàn löïc môû ly hôïp lôùn.
Sô ñoà caáu taïo cuûa heä daãn ñoäng cô khí cöôøng hoaù khí neùn ñöôïc theå hieän treân hình
2.19. Heä thoáng goàm caùc boä phaän cô baûn sau: Baøn ñaïp 1, cuïm van phaân phoái 3 vaø cuïm xi
lanh löïc 12.
11
12
13
10
1
2 7 8 9 K
3 4 C 5 6 D 15
Hình 2.19 – Daãn ñoäng cô khí cöôøng hoùa khí neùn

1 - Baøn ñaïp; 6 - Loø xo thaân van; 12 - Xi lanh löïc;
2 - Thanh ñaåy; 7 - Thaân van; 13 - Pittoâng;
3- Van phaân phoái; 8 - Thanh ñaåy; 14 - Taám chaën;
4 - Loø xo laép van; 9, 10 - Caøng môû; 15 - OÁng daãn khí
5 - Naép van; 11 - Baïc môû;.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa heä thoáng nhö sau:
Khi ly hôïp ñoùng, traïng thaùi cuûa van phaân phoái vaø xi lanh löïc nhö treân hình veõ. Luùc
naøy naép van 5 cuûa van phaân phoái döôùi taùc duïng cuûa loø xo 4 ñoùng söï löu thoâng khí neùn töø
cöûa C tôùi cöûa D neân xi lanh löïc 12 cuõng ôû traïng thaùi chöa laøm vieäc.
Khi môû ly hôïp, ngöôøi laùi taùc duïng moät löïc vaøo baøn ñaïp 1 laøm thanh ñaåy 2 dòch
chuyeån sang phaûi do thanh ñaåy 2 gaén vôùi voû cuûa van phaân phoái 3 neân laøm van phaân phoái 3
cuõng dòch chuyeån sang phaûi laøm caùc thanh ñaåy 8 vaø caøng môû 9 taùc duïng leân baïc môû laøm
baïc môû dòch chuyeån ñeå khaéc phuïc khe hôû giöõa baïc môû vaø ñoøn môû. Khi baïc môû ñaõ chaïm
vaøo ñoøn môû löïc caûn seõ truyeàn tôùi thanh 8 laøm pittoâng 7 cuûa van phaân phoái taïm thôøi döøng
laïi. Trong khi ñoù ngöôøi laùi tieáp tuïc taùc duïng vaøo baøn ñaïp laøm voû van 3 tieáp tuïc dòch chuyeån
sang phaûi. Khi khe hôû giöõa thaân van 7 vaø naép van 5 ñöôïc khaéc phuïc thì naép van 5 seõ môû,
khí neùn töø cöûa C thoâng qua cöûa van sang khoang B vaøo cöûa D theo oáng daãn 15 ñeán xi lanh
löïc 12. Döôùi taùc duïng cuûa khí neùn pittoâng 13 dòch chuyeån taùc duïng vaøo caøng môû 10 eùp baïc

môû dòch chuyeån sang traùi tì vaøo caùc ñaàu ñoøn môû taùch ñóa eùp ra khoûi ñóa ma saùt, ly hôïp ñöôïc
môû.
Khi thoâi taùc duïng leân baøn ñaïp ly hôïp, döôùi taùc duïng cuûa loø xo eùp vaø caùc loø xo hoài vò,
toaøn boä heä thoáng daãn ñoäng seõ trôû laïi traïng thaùi ban ñaàu. Khi naép van 5 cuûa van phaân phoái
ñöôïc ñoùng laïi thì khí neùn ngöøng cung caáp cho xi lanh 12 coøn khí neùn ôû khoang döôùi cuûa xi
lanh 12 seõ theo ñöôøng oáng 15 trôû veà cöûa D vaøo khoang B vaø thoâng qua keânh daãn a ñeå xaû ra
ngoaøi, keát thuùc quaù trình môû ly hôïp.
Khi cöôøng hoaù khí neùn bò hoûng, heä thoáng vaãn laøm vieäc ñöôïc nhôø taùc duïng cô khí töø
baøn ñaïp qua voû van 3 ñeán taám chaën 14 laøm caøng môû 9 vaø 10 taùc duïng ñeå môû ly hôïp. Tuy
nhieân luùc naøy löïc treân baøn ñaïp ly hôïp seõ raát lôùn vì khoâng coù söï trôï löïc cuûa daãn ñoäng khí
neùn.
3.4. Daãn ñoäng thuyû löïc cöôøng hoaù khí neùn
Daãn ñoäng thuyû löïc cöôøng hoaù khí neùn laø söï keát hôïp giöõa daãn ñoäng thuyû löïc vaø daãn
ñoäng khí neùn. Trong ñoù, daãn ñoäng thuyû löïc chuû yeáu laø ñeå ñieàu khieån van phaân phoái cuûa
daãn ñoäng khí neùn (khi heä thoáng laøm vieäc bình thöôøng). Daãn ñoäng khí neùn seõ taïo ra nguoàn
löïc chính ñeå thöïc hieän môû ly hôïp. Vì vaäy ngöôøi ta cuõng coù theå taïo ra löïc môû ly hôïp lôùn theo
mong muoán. Chính vì lyù do ñoù maø daãn ñoäng thuyû löïc cöôøng hoaù khí neùn cuõng ñöôïc aùp duïng
nhieàu treân caùc xe khaùch vaø xe taûi lôùn.
Sô ñoà caáu taïo cuûa heä thoáng daãn ñoäng thuyû löïc cöôøng hoaù khí neùn ñöôïc theå hieän treân
hình 2.20. Caùc chi tieát vaø teân goïi cuûa chuùng ñaõ ñöôïc chæ daãn qua hình veõ, heä thoáng goàm caùc
boä phaän chính: Xy lanh chính 3, xy lanh coâng taùc 8 (nhö daãn ñoäng thuyû löïc ñôn thuaàn), cuïm
van phaân phoái khí neùn vaø xy lanh löïc 5.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa heä thoáng ñöôïc moâ taû nhö sau:
Taïi traïng thaùi bình thöôøng (ly hôïp ñang ñoùng) van naïp 18 ñoùng ngaên khoâng cho khí
neùn töø oáng daãn 19 vaøo khoang B cuûa xi lanh löïc 5 neân heä thoáng chöa hoaït ñoäng.

Hình 2.20 – Daãn ñoäng thuûy löïc cöôøng hoùa khí neùn
Khi caàn môû ly hôïp, ngöôøi laùi taùc duïng moät löïc Q vaøo baøn ñaïp ly hôïp thoâng qua caùc
khaâu khôùp, ty ñaåy taùc duïng vaøo pittoâng cuûa xi lanh coâng taùc 3 doàn eùp daàu theo ñöôøng oáng 4
tôùi khoang C cuûa xi lanh coâng taùc 8, laøm pittoâng 9 dòch chuyeån sang phaûi, ty ñaåy 10 taùc
duïng vaøo caøng môû 11 eùp baïc môû 12 dòch chuyeån sang traùi khaéc phuïc khe hôû giöõa baïc môû
vaø caùc ñaàu ñoøn môû. Khi baïc môû chaïm vaøo ñaàu ñoøn môû, löïc caûn seõ truyeàn veà ñeán pittoâng 9
laøm noù taïm thôøi döøng laïi. Khi ngöôøi laùi tieáp tuïc taùc duïng löïc vaøo baøn ñaïp, aùp suaát daàu ôû
khoang C tieáp tuïc taêng, daãn ñeán pittoâng 14 cuûa van phaân phoái dòch chuyeån sang traùi laøm
coác 15 dòch chuyeån sang traùi theo. Sau khi coác 15 tì vaøo van xaû 17 vaø tieáp tuïc dòch chuyeån
sang traùi laøm van naïp 18 môû, khí neùn töø oáng daãn 19 ñi qua cöûa naïp ñaõ môû ñeå vaøo khoang B
cuûa xi lanh löïc. Nhôø aùp löïc cuûa khí neùn pittoâng 6 dòch chuyeån sang phaûi , ñaåy caøng môû 11
tieáp tuïc eùp baïc môû 12 leân caùc ñoøn môû ñeå taùch dóa eùp cuûa ly hôïp khoûi ñóa ma saùt vaø ly hôïp
ñöôïc môû.
Khi thoâi taùc duïng löïc leân baøn ñaïp, döôùi taùc duïng cuûa loø xo eùp caøng môû 11 bò ñaåy trôû
laïi laøm pittoâng 9 dòch chuyeån sang traùi. Do khoâng taùc duïng löïc leân baøn ñaïp neân aùp suaát daàu
trong khoang C cuõng giaûm. Do ñoù pittoâng 14, coác 15 vaø cuïm van naïp/xaû cuøng dòch chuyeån
sang phaûi. Khi van naïp 18 ñaõ ñoùng cöûa naïp thì cuïm van naïp/xaû döøng laïi coøn coác 15 vaø
pittoâng 4 tieáp tuïc dòch chuyeån sang phaûi laøm cöûa xaû môû ra, khí neùn töø khoang B cuûa xi lanh
löïc qua cöûa xaû thoaùt ra ngoaøi keát thuùc quaù trình môû ly hôïp.
Sô ñoà caáu taïo cuï theå cuûa loaïi daãn ñoäng thuyû löïc cöôøng hoaù khí neùn ñöôïc chæ ra treân
hình 2.21.

Hình 2.21 – Caáu taïo cuï theå loaïi daãn ñoäng thuûy löïc cöôøng hoaù khí neùn
Boä phaän chính ôû ñaây laø xi lanh coâng taùc 9 (ñaõ ñöôïc phoùng to); coøn xi lanh coâng taùc,
van phaân phoái khí neùn vaø xi lanh löïc ñöôïc boá trí goïn trong cuïm 5.
Cuïm van phaân phoái khí neùn vaø xi lanh löïc 5 ñöôïc theå hieän ñaày ñuû treân hình 2.22.
3.5. Daãn ñoäng thuyû löïc cöôøng hoaù chaân khoâng
Daãn ñoäng thuyû löïc cöôøng hoaù chaân khoâng taän duïng ñöôïc öu ñieåm cuûa kieåu daãn
ñoäng thuyû löïc vaø giaûm ñöôïc löïc baøn ñaïp nhôø coù cöôøng hoaù. Tuy nhieân ñoä chaân khoâng söû
duïng cho boä cöôøng hoaù khoâng lôùn neân cuõng khoâng theå taêng löïc môû nhö mong muoán. Vì lyù
do ñoù maø daãn ñoäng thuyû löïc cöôøng hoaù chaân khoâng chuû yeáu söû duïng cho oâtoâ du lòch hoaëc

oâtoâ taûi nhoû. Caáu taïo chung cuûa daãn ñoäng thuyû löïc cöôøng hoaù chaân khoâng ñöôïc chæ ra treân
hình 2.23.
Hình 2.22 – Cuïm van phaân phoái khí neùn vaø xy lanh lanh löïc
Trong heä thoáng daãn ñoäng naøy cuõng bao goàm xi lanh chính ñöôïc boá trí keát hôïp cuøng
vôùi cuïm van phaân phoái vaø boä cöôøng hoaù. Coøn xi lanh coâng taùc ñöôïc boá trí ôû cuïm ly hôïp
cuøng vôùi caøng môû nhö ôû heä thoáng daãn ñoäng thuyû löïc ñôn thuaàn.
Hình 2.23 – Daãn ñoäng thuûy löïc cöôøng hoùa chaân khoâng

Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 3 – Hoäp soá
CHÖÔNG 3
HOÄP SOÁ
1.1. Coâng duïng
Hoäp soá oâtoâ thöïc hieän caùc nhieäm vuï sau:

- Thay ñoåi löïc keùo tieáp tuyeán vaø soá voøng quay cuûa baùnh xe chuû ñoäng ñeå phuø hôïp vôùi
löïc caûn cuûa ñöôøng vaø vaän toác cuûa oâtoâ theo nhu caàu söû duïng;
- Thöïc hieän chuyeån ñoäng luøi cho oâtoâ;
- Coù theå ngaét doøng truyeàn löïc trong thôøi gian daøi khi ñoäng cô vaãn laøm vieäc.
1.2. Phaân loaïi

Tuyø theo nhöõng yeáu toá caên cöù ñeå phaân loaïi, hoäp soá ñöôïc chia ra :
- Theo traïng thaùi cuûa truïc hoäp soá trong quaù trình laøm vieäc:
+ Hoäp soá coù truïc coá ñònh;
+ Hoäp soá coù truïc di ñoäng (hoäp soá haønh tinh);
- Theo soá truïc cuûa hoäp soá (khoâng keå truïc soá luøi):
+ Hoäp soá hai truïc;
+ Hoäp soá ba truïc.
- Theo soá caáp (khoâng keå soá luøi):

+ Hoäp soá 2 caáp;
+ Hoäp soá 3 caáp;
+ Hoäp soá 4 caáp; .....
- Theo cô caáu gaøi soá:

+ Baèng baùnh raêng di tröôït;
+ Baèng boä ñoàng toác;
+ Baèng phanh vaø ly hôïp (ñoái vôùi hoäp soá thuyû cô).
- Theo phöông phaùp ñieàu khieån:

+ Ñieàu khieån baèng tay;
+ Ñieàu khieån töï ñoäng;
+ Ñieàu khieån baùn töï ñoäng.
Boä moân OÂtoâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM http://www.ebook.edu.vn 58

1.3. Yeâu caàu
Hoäp soá caàn ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau:

- Coù tæ soá truyeàn thích hôïp ñeå baûo ñaûm chaát löôïng ñoäng löïc hoïc vaø tính kinh teá
nhieân lieäu cuûa oâtoâ;
- Coù khaû naêng trích coâng suaát ra ngoaøi ñeå daãn ñoäng caùc thieát bò phuï;
- Ñieàu khieån sang soá ñôn giaûn, nheï nhaøng;
- Keát caáu ñôn giaûn, deã chaêm soùc baûo döôõng.
2. CAÁU TAÏO CHUNG CUÛA HOÄP SOÁ

2.1. Hoäp soá hai truïc
Z4
2.1.1. Sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù Z3
Z2
1 Z1
Sô ñoà caáu taïo cuûa hoäp soá hai truïc ñöôïc theå
hieän treân hình 3.1.a. Ngoaøi voû hoäp soá khoâng theå
4 3
hieän ôû ñaây, caùc boä phaän chính cuûa hoäp soá bao 2
goàm: Truïc sô caáp 1, truïc thöù caáp 2, caùc baùnh raêng

Z1, Z2, Z3, Z4, Z'1, Z'2, Z'3, Z'4, oáng gaøi 3 vaø 4. Caùc Z'4 Z'3
Z'2
baùnh raêng treân truïc sô caáp Z1, Z2, Z3, Z4 ñöôïc coá Z'1
ñònh treân truïc. Coøn caùc baùnh raêng treân truïc thöù caáp
Z'1, Z'2, Z'3, Z'4 ñöôïc quay trôn treân truïc. Caùc oáng Sè 4
gaøi 3 vaø 4 lieân keát then hoa vôùi truïc vaø coù caùc vaáu Sè 3
Sè 2
raêng ôû hai phía ñeå aên khôùp vôùi caùc baùnh raêng caàn Sè 1
gaøi. b
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp soá nhö sau: Hình 3.1 – Hoäp soá hai truïc
a. Sô ñoà caáu taïo hoäp soá hai truïc 4 caáp
Khi oáng gaøi 3 vaø 4 ôû vò trí trung gian, maëc b. Doøng truyeàn moâmen
duø caùc baùnh raêng treân truïc sô caáp vaø thöù caáp luoân
aên khôùp vôùi nhau nhöng caùc baùnh raêng treân truïc thöù caáp quay trôn vôùi truïc neân hoäp soá chöa
truyeàn moâmen (soá 0). Caùc soá truyeàn cuûa hoäp soá ñöôïc thöïc hieän nhö sau:
- Soá 1: Ñeå gaøi soá 1, ngöôøi ta ñieàu khieån oáng gaøi 3 dòch chuyeån sang phaûi cho vaáu
gaøi aên khôùp vôùi baùnh raêng Z'1 , khi ñoù doøng truyeàn moâmen töø truïc 1 → Z1 → Z'1
→ oáng gaøi 3 → truïc 2.

- Soá 2: Ñeå gaøi soá 2, ngöôøi ta ñieàu khieån oáng gaøi 3 dòch chuyeån sang traùi cho vaáu
2.1.2. Caáu taïo thöïc teá vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp soá hai truïc
Caáu taïo thöïc teá cuûa hoäp soá hai truïc ñöôïc theå hieän treân hình 3.2.
Hình 3.2 – Caáu taïo thöïc teá cuûa hoäp soá hai truïc
Veà cô baûn, caáu taïo chung cuûa hoäp soá hai truïc cuõng bao goàm caùc chi tieát nhö ñaõ trình
baøy ôû treân. Trong hình 3.2 coøn theå hieän ñaây laø hoäp soá hai truïc 5 caáp, coù caû soá luøi vaø truyeàn
löïc cuoái cuøng coù boä vi sai. Vì hoäp soá coù 5 caáp neân treân truïc sô caáp vaø thöù caáp coù 5 caëp baùnh
raêng luoân aên khôùp vôùi nhau. Trong ñoù baùnh raêng chuû ñoäng soá 1, soá 2 coá ñònh treân truïc sô
caáp. Baùnh raêng chuû ñoäng soá 3, soá 4, soá 5 quay trôn treân truïc sô caáp. Baùnh raêng bò ñoäng soá 1,
soá 2 quay trôn treân truïc thöù caáp. Baùnh raêng bò ñoäng soá 3, soá 4, soá 5 coá ñònh treân truïc thöù caáp
(thöôøng baùnh raêng quay trôn ñöôïc boá trí caïnh ñoàng toác gaøi soá). Vì coù 5 soá neân hoäp soá coù 3
oáng gaøi ñoàng toác.

Ngoaøi ra ñeå ñaûo chieàu quay cuûa truïc thöù caáp khi luøi, hoäp soá coøn coù theâm 1 baùnh
raêng soá luøi coù theå di tröôït treân truïc soá luøi ñeå aên khôùp vôùi moät baùnh raêng chuû ñoäng soá luøi
treân truïc sô caáp vaø vaønh raêng treân oáng gaøi cuûa boä ñoàng toác soá 1 vaø soá 2 ôû vò trí trung gian.
Vì hoäp soá hai truïc thöôøng boá trí ôû xe du lòch caàu tröôùc chuû ñoäng neân ngoaøi caùc boä
phaän neâu treân thì caëp baùnh raêng truyeàn löïc cuoái cuøng vaø boä vi sai cuõng ñöôïc boá trí luoân
trong cuïm hoäp soá.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp soá khi gaøi caùc soá truyeàn khaùc nhau ñöôïc theå hieän ôû caùc
hình veõ sau:
Hình 3.3 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá 1



Hình 3.8 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá luøi
2.2. Hoäp soá ba truïc
2.2.1. Sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù Z1

Z3 Z2
Z4
Sô ñoà caáu taïo cuûa hoäp soá ba truïc ñöôïc theå 1 2
hieän treân hình 3.9.a. Truïc sô caáp 1 vaø truïc thöù caáp 2
4 5
ñöôïc boá trí ñoàng truïc vôùi nhau. Ngoaøi voû hoäp soá
3
khoâng theå hieän ôû ñaây, caùc boä phaän chính cuûa hoäp
Z'1
soá bao goàm: Truïc sô caáp 1, truïc thöù caáp 2 vaø truïc Z'3
Z'2
Z'4
' '
trung gian 3, caùc baùnh raêng Z1, Z2, Z3, Z4, Z 1, Z 2, a
' '
Z 3, Z 4, oáng gaøi 4 vaø 5. Baùnh raêng Z4 ñöôïc cheá taïo
lieàn vôùi truïc sô caáp. Caùc baùnh raêng treân truïc thöù Sè 4
caáp Z1, Z2, Z3 ñöôïc quay trôn treân truïc. Coøn caùc Sè 3
Sè 2
baùnh raêng treân truïc trung gian Z'1, Z'2, Z'3, Z'4 ñöôïc
Sè 1
coá ñònh treân truïc. Caùc oáng gaøi 4 vaø 5 lieân keát then Sè 1 b
hoa vôùi truïc vaø coù caùc vaáu raêng ôû hai phía ñeå aên
Hình 3.9 – Hoäp soá ba truïc
khôùp vôùi caùc baùnh raêng caàn gaøi.
a. Sô ñoà caáu taïo hoäp soá ba truïc 4 caáp
b. Doøng truyeàn moâmen

Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp soá nhö sau:
Khi oáng gaøi 4 vaø 5 ôû vò trí trung gian, maëc duø caùc baùnh raêng treân truïc sô caáp, thöù caáp
vaø truïc trung gian luoân aên khôùp vôùi nhau nhöng do caùc baùnh raêng treân truïc thöù caáp quay
trôn vôùi truïc neân hoäp soá chöa truyeàn moâmen (soá 0).
Caùc soá truyeàn cuûa hoäp soá ñöôïc thöïc hieän nhö sau:
gaøi aên khôùp vôùi baùnh raêng Z1 khi ñoù doøng truyeàn moâmen töø truïc 1 → Z4 → Z'4 →
truïc trung gian → Z'1 → Z1 → oáng gaøi 5 → truïc 2.
gaøi aên khôùp vôùi baùnh raêng Z4 khi ñoù doøng truyeàn moâmen töø truïc 1 → Z4 oáng gaøi
4 → truïc 2 (truyeàn thaúng).
2.2.2. Caáu taïo thöïc teá vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp soá ba truïc
Caáu taïo cuûa hoäp soá ba truïc ñöôïc theå hieän treân hình 3.10
Hình 3.10 Caáu taïo thöïc teá cuûa hoäp soá ba truïc
Truïc sô caáp cuûa hoäp soá ñoàng thôøi laø truïc ly hôïp ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi baùnh raêng
luoân aên khôùp goïi laø baùnh raêng chuû ñoäng chính (soá 4).

Truïc thöù caáp ñöôïc ñaët ñoàng truïc vôùi truïc sô caáp. Moät ñaàu cuûa truïc thöù caáp ñöôïc töïa
treân oå bi naèm ôû voû hoäp soá, ñaàu coøn laïi goái vaøo oå bi kim trong phaàn roãng cuûa baùnh raêng chuû
ñoäng chính.
Truïc trung gian ñöôïc goái treân hai oå ñôõ naèm trong voû hoäp soá, ñaët song song vaø caùch
truïc sô caáp vaø thöù caáp moät khoaûng naøo ñoù.
Ñeå thöïc hieän vieäc gaøi soá, trong hoäp soá cuõng coù caùc oáng gaøi ñoàng toác. Vì hoäp soá coù 5
soá tieán neân trong hoäp soá phaûi söû duïng 3 oáng gaøi ñoàng toác. Ngoaøi ra, hoäp soá coøn coù baùnh
raêng soá luøi coù theå di tröôït treân truïc soá luøi ñeå thöïc hieän gaøi soá luøi khi luøi xe.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp soá khi gaøi caùc soá truyeàn khaùc nhau ñöôïc theå hieän ôû caùc
hình veõ sau:



Hình 3.16 – Doøng truyeàn moâmen khi gaøi soá luøi
B¸nh r¨ng gμi sè lïi
2.3. Caáu taïo cuûa moät soá hoäp soá ba truïc söû duïng treân xe taûi
Hình 3.17 - Caáu taïo hoäp soá ba truïc treân xe taûi côõ 4 taán

Hình 3.18 - Caáu taïo hoäp soá ba truïc treân xe taûi côõ 8 taán
3. CÔ CAÁU ÑIEÀU KHIEÅN HOÄP SOÁ
Cô caáu ñieàu khieån hoäp soá duøng ñeå thay ñoåi thöù töï aên khôùp cuûa caùc baùnh raêng nhaèm
taïo ra caùc tæ soá truyeàn khaùc nhau, töø ñoù taïo ra löïc keùo ôû baùnh xe chuû ñoäng phuø hôïp vôùi löïc
caûn chuyeån ñoäng. Cô caáu ñieàu khieån hoäp soá bao goàm: Caàn soá, truïc tröôït vaø naïng gaøi, oáng
gaøi hoaëc boä ñoàng toác. Ñeå baûo ñaûm giöõ nguyeân vò trí caùc soá ñaõ gaøi cuõng nhö traùnh gaøi 2 soá
ñoàng thôøi, traùnh gaøi nhaàm soá luøi khi oâtoâ ñang chaïy tieán, trong cô caáu ñieàu khieån coøn coù
theâm cô caáu ñònh vò, cô caáu khoaù haõm vaø cô caáu baùo hieäu soá luøi.
3.1. Cô caáu ñoàng toác
Ñeå gaøi soá ngöôøi ta coù theå söû duïng oáng gaøi, baùnh raêng di tröôït hoaëc ñoàng toác. Trong
caùc cô caáu treân thì cô caáu ñoàng toác cho pheùp gaøi soá eâm dòu, traùnh va ñaäp neân noù ñöôïc söû
duïng nhieàu trong caùc hoäp soá cuûa oâtoâ, ñaëc bieät trong caùc oâtoâ hieän ñaïi.
Caùc cô caáu ñoàng toác coù nguyeân lyù laøm vieäc gioáng nhau, nhöng do keát caáu khaùc nhau
neân ñöôïc chia thaønh caùc loaïi: Ñoàng toác kieåu khoaù haõm vaø ñoàng toác kieåu choát.
3.1.1. Cô caáu ñoàng toác kieåu khoaù haõm
* Caáu taïo: Boá trí chung cuûa cô caáu ñoàng toác kieåu khoaù haõm trong hoäp soá ñöôïc theå
hieän treân hình 3.19.

Hình 3.19 – Cô caáu ñoàng toác kieåu khoùa haõm
Caáu taïo chi tieát cuûa boä ñoàng toác ñöôïc chæ ra treân hình 3.20.
Hình 3.20 - Caáu taïo chi tieát cuûa boä ñoàng toác
Moãi baùnh raêng soá tieán treân truïc sô caáp luoân aên khôùp vôùi baùnh raêng treân truïc thöù caáp.
Vì caùc baùnh raêng naøy quay töï do treân truïc cuûa chuùng neân chuùng luoân quay khi ñoäng cô hoaït
ñoäng vaø ly hôïp ñang ñoùng. Caùc moayô ñoàng toác ñöôïc lieân keát vôùi truïc cuûa chuùng bôûi then
hoa. OÂng tröôït ñöôïc laép vaøo töøng moayô cuõng bôûi then hoa doïc theo maët ngoaøi cuûa moayô
vaø coù khaû naêng di tröôït theo phöông doïc truïc. Moayô ñoàng toác coù ba raõnh song song vôùi
truïc vaø coù moät khoaù haõm, coù moät phaàn loài leân khôùp vôùi taâm cuûa moãi khe. Caùc khoaù haõm
luoân ñöôïc eùp vaøo oáng tröôït baèng loø xo haõm. Khi caàn gaøi soá ôû vò trí trung gian, phaàn loài cuûa

töøng khoaù haõm naèm beân trong raõnh cuûa oáng tröôït. Voøng ñoàng toác ñaët giöõa moayô ñoàng toác
vaø phaàn coân cuûa töøng baùnh raêng soá vaø noù bò eùp vaøo moät trong caùc maët coân naøy khi gaøi soá.
Voøng ñoàng toác coøn coù ba raõnh ñeå khôùp vôùi caùc khoaù haõm.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa boä ñoàng toác kieåu khoaù haõm
Khi tay soá ôû vò trí trung gian, moãi baùnh raêng soá ñöôïc aén khôùp töông öùng vôùi baùnh raêng
bò ñoäng vaø quay töï do quanh truïc. Moayô ñoàng toác laép vôùi vaønh tröôït baèng caùc then hoa vaø
phía trong laép vôùi truïc cuõng baèng then hoa. Vaønh ñoàng toác ôû traïng thaùi töï do trong cheá ñoä
naøy.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa ñoàng toác coù theå chia thaønh ba giai ñoaïn nhö sau:
- Giai ñoaïn 1 (baét ñaàu cuûa söï ñoàng toác): Giai ñoaïn naøy ñöôïc theå hieän qua hình 3.21
Hình 3.21 – Baét ñaàu ñoàng toác

Khi caàn gaøi soá di chuyeån, caøng gaït aên khôùp vôùi raõnh treân oáng tröôït ñaåy oáng tröôït
theo höôùng ñöôïc chæ ra bôûi muõi teân A treân hình veõ. Vì vaønh tröôït vaø khoaù haõm ñöôïc aên
khôùp qua vaáu loài ôû giöõa cuûa khoaù haõm neân khi oáng tröôït di chuyeån ñaåy khoaù haõm cuøng
chuyeån ñoäng theo. Khoaù haõm tì vaøo vaønh ñoàng toác, ñaãy vaønh ñoàng toác eùp vaøo phaàn coân
cuûa baùnh raêng ñeå baét ñaàu ñoàng toác. Do söï khaùc nhau veà toác ñoä giöõa oáng tröôït vaø baùnh raêng
vaø do ma saùt giöõa vaønh ñoàng toác vaø phaàn coân cuûa baùnh raêng neân vaønh ñoàng toác chuyeån
ñoäng theo chieàu quay cuûa baùnh raêng (chieàu muõi teân treân hình veõ). Ñoä dòch chuyeån naøy

baèng vôùi söï cheânh leäch veà ñoä roäng khe vaø ñoä roäng cuûa khoaù haõm. Do vaäy caùc then beân
trong oáng tröôït vaø caùc vaáu haõm treân vaønh ñoàng toác chöa ñuùng vò trí aên khôùp vôùi nhau.
- Giai ñoaïn 2 (quaù trình ñoàng toác): Giai ñoaïn naøy ñöôïc theå hieän qua hình 3.22
Khi caàn soá tieáp tuïc di chuyeån, löïc

taùc duïng leân oáng tröôït vöôït qua löïc
cuûa loø xo khoaù haõm vaø oáng tröôït
vöôït qua phaàn vaáu loài cuûa
khoaù haõm tuy nhieân luùc naøy
do chöa ñoàng toác neân caùc
then cuûa oáng tröôït vaø vaáu
haõm treân vaønh ñoàng toác
ñang tì vaøo nhau. Vì vaäy löïc
taùc duïng leân oáng tröôït seõ aán
vaønh ñoàng toác eùp vaøo phaàn
coân cuûa baùnh raêng maïnh
hôn. Ñieàu naøy laøm cho toác
ñoä cuûa baùnh raêng soá trôû neân
ñoàng toác vôùi toác ñoä cuûa oáng
tröôït.
Hình 3.22 – Giai ñoaïn ñoàng toác
- Giai ñoaïn 3 (hoaøn toaøn ñoàng

toác): Giai ñoaïn naøy ñöôïc theå
Khi toác ñoä cuûa oáng tröôït vaø

baùnh raêng soá ñaõ baèng nhau, vaønh
ñoàng toác baét ñaàu quay töï do theo
chieàu quay. Keát quaû laø then hoa
phía trong oáng tröôït aên khôùp vôùi
vaáu haõm treân vaønh ñoàng toác ñeå ñi
vaøo aên khôùp vôùi then hoa treân Hình 3.23 – Giai ñoaïn
baùnh raêng soá. hoaøn toaøn ñoàng toác

3.1.2. Cô caáu ñoàng toác kieåu choát höôùng truïc
• Caáu taïo: Boá trí cuûa ñoàng toác trong hoäp soá vaø caáu taïo chi tieát cuûa noù ñöôïc theå hieän treân
hình 3.24.
Cô caáu ñoàng toác kieåu choát höôùng truïc goàm coù moät oáng tröôït, hai vaønh ñoàng toác,
moayô ñoàng toác, ba choát ñoàng toác (choát cöùng), ba choát daãn höôùng (choát meàm), ba loø xo vaø
bi ñònh vò oáng tröôït ñoàng toác.
Hình 3.24 – Ñoàng toác kieåu choát höôùng truïc
Caùc choát ñoàng toác giöõ caùc vaønh ñoàng toác ôû hai phía. Chuùng ñöôïc vaùt ôû giöõa moät goùc
50o vaø xuyeân qua oáng tröôït. Caùc choát daãn höôùng ñöôïc boá trí ôû vò trí ñoái dieän vôùi caùc choát

ñoàng toác, loø xo aán vieân bi vaøo raõnh ôû giöõa cuûa moãi choát ñeå ñònh vò vò trí töông ñoái giöõa oáng
tröôït vôùi caùc vaønh ñoàng toác. Hình daïng beân ngoaøi cuûa vaønh ñoàng toác coù daïng coân. Cô caáu
ñoàng toác kieåu choát höôùng truïc thöôøng duøng ôû nhöõng oâtoâ taûi lôùn.
• Nguyeân lyù laøm vieäc:
Vò trí trung gian: Taïi vò trí naøy, do oáng tröôït ñöôïc caùc choát daãn höôùng ñònh vò neân
naèm ôû vò trí trung gian. Caùc vaønh ñoàng toác cuõng ôû traïng thaùi töï do chöa tieáp xuùc vôùi caùc
maët coân cuûa baùnh raêng soá.
Khi caàn gaøi soá hoaït ñoäng, caøng gaït ñaåy oáng tröôït mang caùc vaønh ñoàng toác dòch
chuyeån sang traùi theo höôùng gaøi. Khi maët coân cuûa vaønh ñoàng toác tieáp xuùc vôùi maët coân cuûa
baùnh raêng soá, do chöa ñoàng toác neân vaønh tröôït seõ quay theo baùnh raêng soá. Do ñoù vò trí
töông ñoái giöõa vaønh tröôït vaø oáng tröôït leäch nhau moät goùc baèng khe hôû giöõa choát ñoàng toác
vaø loã treân oáng tröôït. töông öùng vôùi goùc leäch naøy, raõnh then ôû phía trong oáng tröôït khoâng
truøng vôùi vaáu then treân baùnh raêng soá neân chöa ñaåy oáng tröôït gaøi vôùi baùnh raêng soá ñöôïc.
Khi baùnh raêng soá vaø vaønh tröôït ñaõ ñoàng toác, vaønh tröôït quay töï do luùc ñoù coù theå ñaåy tieáp
oáng tröôït vaøo aên khôùp vôùi vaáu raêng cuûa caùc baùnh raêng soá. Quaù trình laøm vieäc cuûa ñoàng toác
coù theå tham khaûo theâm treân hình 3.25.
Hình 3.25 – Quaù trình ñoàng toác
3.1.3. Cô caáu ñoàng toác kieåu choát höôùng taâm
Caáu taïo cuûa cô caáu ñoàng toác kieåu choát höôùng taâm ñöôïc chæ ra treân hình 3.26
Caáu taïo cuûa boä ñoàng toác naøy cuõng bao goàm vaønh tröôït 2, oáng tröôït 4, moayô ñoàng
toác 7, boán choát ñoàng toác (choát cöùng) 5, boán caëp loø xo vaø vieân bi 8.

Hình 3.26 – Caáu taïo ñoàng toác kieåu choát höôùng taâm
Vaønh tröôït 2 ñöôïc laép vôùi caùc choát cöùng treân moayô ñoàng toác naèm ôû giöõa oáng tröôït
(caùc choát cöùng xuyeân qua raõnh 3 cuûa oáng tröôït), caùc loø xo vaø vieân bi 8 aên khôùp vôùi raõnh
loõm ôû phía trong giöõa oáng tröôït. Treân oáng tröôït 4 ôû hai maët ñaàu coù gheùp hai vaønh ñoàng toác
coù maët laøm vieäc hình coân. Moayô ñoàng toác coù then trong ñeå di tröôït treân truïc vaø hai maët
ñaàu coù then ñeå aên khôùp vôùi baùnh raêng soá.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa cô caáu ñoàng toác loaïi naøy cuõng ñöôïc giaûi thích töông töï nhö
hai cô caáu ñoàng toác ñaõ trình baøy treân.
3.2. Cô caáu chuyeån soá
Cô caáu chuyeån soá bao goàm caàn soá, caùc khaâu khôùp (caùc thanh hoaëc daây caùp), caùc
truïc tröôït, naïng gaøi.
Tuyø theo caáu taïo chung cuûa cô caáu chuyeån soá maø ngöôøi ta chia ra cô caáu chuyeån soá
tröïc tieáp töø caàn soá ñeán truïc tröôït hoaëc cô caáu chuyeån soá giaùn tieáp töø caàn soá thoâng qua caùc
khaâu khôùp trung gian môùi ñeán truïc tröôït.
3.2.1. Cô caáu chuyeån soá tröïc tieáp
Cô caáu chuyeån soá loaïi naøy coù caàn chuyeån soá ñöôïc laép ñaët tröïc tieáp ngay treân naép
hoäp soá. Loaïi naøy thöôøng ñöôïc söû duïng ôû nhöõng oâtoâ du lòch hoaëc oâtoâ taûi coù hoäp soá ñaët doïc
vaø vò trí cuûa hoäp soá gaàn vôùi vò trí cuûa ngöôøi laùi xe. Treân hình 3.27 theå hieän caáu taïo chung
cuûa cô caáu chuyeån soá loaïi naøy.
Veà caáu taïo, cô caáu chuyeån soá tröïc tieáp bao goàm caàn chuyeån soá 1 ñöôïc gheùp baèng
khôùp caàu vôùi naép phuï soá 8, caùc truïc tröôït 7 coù theå tröôït doïc truïc trong caùc loã treân naép 6.
Caùc truïc tröôït ñeàu coù laép naïng gaøi 2 vaø di chuyeån cuøng vôùi truïc tröôït.

ÔÛ moãi truïc tröôït taïi vò trí trung gian coøn laép caùc vaáu coù raõnh ñeå aên khôùp vôùi ñaàu caàn
chuyeån soá khi gaøi soá. Caùc naïng gaøi ñöôïc aên khôùp vôùi caùc raõnh treân caùc baùnh raêng di tröôït,
oáng gaøi hoaëc cô caáu ñoàng toác.
Hình 3.27 – Caáu taïo cô caáu chuyeån soá loaïi tröïc tieáp
Khi muoán gaøi soá ngöôøi ñieàu khieån chuyeån caàn soá sao cho ñaàu döôùi cuûa caàn chuyeån
soá khôùp vôùi moät raõnh cuûa vaáu gaøi treân truïc tröôït caàn gaøI, sau ñoù ñaåy caàn chuyeån soá ñeå truïc
tröôït dòch chuyeån veà phía tröôùc hoaëc phía sau thöïc hieän vieäc gaøi soá. Thoâng thöôøng moät truïc
tröôït vôùi moät naïng gaøi ñaûm nhieäm gaøi hai soá. Ngoaøi ra coøn coù caùc cô caáu ñònh vò, khoaù haõm
vaø baùo hieäu soá luøi, caùc cô caáu naøy seõ ñöôïc xem xeùt ôû caùc muïc sau.
3.2.2. Cô caáu chuyeån soá giaùn tieáp
* Caáu taïo chung cuûa cô caáu chuyeån soá giaùn tieáp ñöôïc theå hieän treân hình 3.28 . Loaïi
cô caáu chuyeån soá naøy thöôøng ñöôïc aùp duïng ôû nhöõng oâtoâ du lòch (hoaëc oâtoâ taûi) coù hoäp soá ñaët
ngang, caàu tröôùc chuû ñoäng hoaëc hoäp soá ñaët doïc nhöng ñeàu ôû xa vò trí ngöôøi laùi.

Hình 3.28 - Cô caáu chuyeån soá giaùn tieáp
Vì hoäp soá ñaët xa vò trí ngöôøi laùi neân töø caàn chuyeån soá boá trí caïnh ngöôøi laùi (treân saøn
xe hoaëc treân truï laùi) ñeán naép hoäp soá phaûi coù caùc daãn ñoäng trung gian. Daãn ñoäng trung gian
naøy coù theå baèng caùc
thanh ñieàu khieån cô khí
hoaëc baèng daây caùp.
Nguyeân taéc chung khi
gaøi soá laø caàn phaûi taïo ra
hai chuyeån ñoäng: Moät
chuyeån ñoäng choïn truïc
tröôït vaø moät chuyeån
ñoäng ñaåy truïc tröôït thöïc
hieän gaøi soá. Vì vaäy daãn
ñoäng trung gian töø sau
caàn chuyeån soá ñeán naép
hoäp soá thöôøng coù hai
ñöôøng truyeàn ñoäng.
Ñeå laøm saùng toû

nguyeân lyù laøm vieäc cuûa
cô caáu chuyeån soá loaïi
naøy coù theå tham khaûo
theâm caáu taïo qua hình
3.29.
Hình 3.29 – Cô caáu chuyeån soá giaùn tieáp Thao taùc ñaàu

tieân treân caàn soá seõ taïo ra chuyeån ñoäng ñeå di chuyeån truïc caàn chuyeån vaø choïn soá. Thao taùc
tieáp theo cuûa caàn soá laø quay truïc caàn chuyeån vaø choïn soá ñeå ñaåy truïc tröôït mang naïng gaøi
thöïc hieän vieäc gaøi soá.
3.3. Cô caáu ñònh vò vaø khoaù haõm traùnh gaøi hai soá ñoàng thôøi
Ñeå truïc tröôït mang naïng gaøi coù theå duy trì ñöôïc caùc baùnh raêng cuûa hoäp soá ôû traïng
thaùi trung gian (soá 0) hoaëc ôû caùc vò trí gaøi soá thì trong heä thoáng ñieàu khieån cuûa hoäp soá phaûi
coù cô caáu ñònh vò. Ngoaøi ra ñeå choáng gaøi hai soá ñoàng thôøi, traùnh gaây hö hoûng cho hoäp soá thì
trong heä thoáng ñieàu khieån hoäp soá coøn coù theâm cô caáu khoaù haõm choáng gaøi hai soá ñoàng thôøi.
Vôùi cuøng moät muïc ñích nhö nhau nhöng veà keát caáu chuùng ta coù theå gaëp nhieàu daïng
khaùc nhau.
3.3.1. Cô caáu ñònh vò baèng loø xo bi vaø khoaù haõm baèng choát
Cô caáu ñònh vò baèng loø xo bi vaø khoaù haõm baèng choát ñöôïc theå hieän treân hình 3.30.
c
a
Hình 3.30 - Cô caáu ñònh vò baèng loø xo bi vaø khoaù haõm baèng choát
Trong keát caáu naøy, cô caáu ñònh vò ñöôïc thöïc hieän baèng caùch treân moãi truïc tröôït coù
laøm caùc loã khuyeát hình choûm caàu. Soá loã vaø vò trí töông quan giöõa caùc loã phuï thuoäc vaøo
haønh trình vaø vò trí cuûa truïc tröôït töông öùng vôùi vò trí trung gian vaø vò trí gaøi soá. Taïi caùc vò
trí naøy loø xo seõ eùp vieân bi vaøo raõnh loõm treân truïc, nhôø ñoù truïc tröôït ñöôïc ñònh vò taïi vò trí
ñoù.

Cô caáu khoaù haõm ñöôïc theå hieän treân hình 3.30.a. Trong phaàn thaân cuûa naép hoäp soá
ñaët truïc tröôït ngöôøi ta khoan thoâng caùc vaùch ngaên giöõa caùc truïc tröôït. Truïc tröôït naèm ôû vò
trí giöõa cuõng ñöôïc khoan moät loã xuyeân ngang, hai truïc tröôït hai beân ñöôïc gia coâng caùc loã
khuyeát hình choûm caàu. Trong loã khoan ngang treân truïc tröôït ôû giöõa ngöôøi ta ñaët choát 1, coøn
treân loã khoan ôû vaùch ngaên ñöôïc ñaët hai choát 2. Ñoä daøi cuûa caùc choát ñöôïc tính toaùn sao cho
khi moät truïc tröôït ñaõ dòch chuyeån khoûi vò trí trung gian (vò trí gaøi soá) thì hai truïc coøn laïi bò
caùc choát khoaù cöùng.
Nguyeân lyù ñoù ñöôïc theå hieän qua ba sô ñoà cuûa hình 3.30.a. Taïi sô ñoà thöù nhaát. khi
truïc giöõa ñaõ dòch chuyeån khoûi vò trí trung gian seõ eùp hai choát 2 veà hai phía khôùp vôùi loã hình
choûm caàu cuûa hai truïc coøn laïi neân hai truïc naøy khoâng coù khaû naêng di chuyeån.
ÔÛ sô ñoà thöù hai vaø thöù ba, khi moät trong hai truïc phía ngoaøi dòch chuyeån seõ ñaåy choát
2 eùp vaøo loã hình choûm caàu cuûa truïc giöõa, thoâng qua choát 1 eùp tieáp leân choát 2 ôû phía ñoái
dieän ñeå tì vaøo loã hình choûm caàu cuûa truïc ngoaøi ñoái dieän, do ñoù hai truïc naøy cuõng khoâng coù
khaû naêng di chuyeån.
3.3.2. Cô caáu khoaù haõm baèng taám khoaù
Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa loaïi naøy ñöôïc theå hieän treân caùc hình 3.31.
b c
Hình 3.31 - Cô caáu khoaù haõm baèng taám khoaù
Khaùc vôùi cô caáu khoaù haõm duøng choát, trong cô caáu naøy taám khoaù caøng chuyeån soá
luoân ñöôïc cheøn vaøo hai trong ba raõnh treân phaàn ñaàu caøng chuyeån soá do ñoù khoaù taát caû caùc
caøng chuyeån soá, tröø moät caøng ñang ñöôïc gaøi.

Ví duï ôû hình 3.31.b, khi ñaõ choïn truïc gaøi soá 3 vaø soá 4 thì taám khoaù cheøn vaø giöõ hai
truïc chuyeån soá 1/ soá 2 vaø truïc chuyeån soá 5/ soá luøi khoâng coù khaû naêng di chuyeån. Khe hôû
cuûa taám khoaù luùc naøy truøng vôùi vò trí di chuyeån cuûa ñaàu caàn ñeå thao taùc gaøi soá 3 hoaëc soá 4.
Nhö vaäy ôû vò trí naøy chæ coù moät truïc tröôït gaøi soá 3/ soá 4 coù theå di chuyeån coøn laïi hai truïc kia
bò khoaù cöùng.
Töông töï nhö vaäy treân hình 3.31.c khi ñaõ choïn truïc gaøi soá 1/ soá 2 thì taám khoaù cheøn
vaø giöõ hai truïc coøn laïi. Vì vaäy ôû vò trí naøy cuõng chæ coù moät truïc gaøi soá 1/ soá 2 coù theå di
chuyeån coøn hai truïc gaøi soá 3/soá 4 vaø soá 5/soá luøi bò khoaù cöùng.
3.4. Cô caáu baûo hieåm khi gaøi soá luøi
Khi xe ñang chuyeån ñoäng tieán, duø ôû baát kyø tay soá naøo neáu luùc ñoù thao taùc chuyeån soá
nhaàm vaøo vò trí soá luøi thì seõ gaây cöôõng böùc, va ñaäp trong caùc baùnh raêng cuûa hoäp soá, thaäm
chí coù theå gaõy vôõ baùnh raêng vaø caùc chi tieát khaùc cuûa hoäp soá. Vì vaäy vieäc baûo hieåm ñoái vôùi
thao taùc khi gaøi soá luøi laø heát söùc caàn thieát.
Vieäc baûo hieåm khi gaøi soá luøi ñöôïc theå hieän ôû caùc khía caïnh sau:
- Cô caáu baùo hieäu khi gaøi soá luøi;
- Cô caáu choáng gaøi nhaàm soá luøi.
5 4 3 2 1 3.4.1. Cô caáu baùo hieäu khi gaøi soá luøi
Cô caáu baùo hieäu khi gaøi soá luøi döïa theo nguyeân
taéc khi muoán ñöa ñaàu caàn gaøi soá vaøo vaáu gaøi soá luøi
thì ngöôøi laùi phaûi taïo moät löïc ñeå thaéng söùc caêng
cuûa loø xo.
Caáu taïo cuûa cô caáu naøy ñöôïc theå hieän treân hình
3.32. Boä phaän baùo hieäu soá luøi bao goàm moät ñoøn
quay soá 3 moät ñaàu quay quanh choát coá ñònh treân
naép hoäp soá, ñaàu coøn laïi aên khôùp vôùi raõnh vaáu gaøi
Hình 3.32 – Cô caáu baùo hieäu
khi gaøi soá luøi soá luøi. Giöõa ñoøn quay coù boá trí moät choát 4 vaø loø xo
5. Choát naøy haïn cheá ñaàu caàn soá ñi vaøo raõnh vaáu
gaøi soá luøi.
Khi muoán gaøi soá luøi ngöôøi laùi xe phaûi taùc duïng leân caàn soá ñeå eùp choát 4, neùn loø xo
laïi ñöa ñaàu döôùi caàn chuyeån soá vaøo raõnh cuûa vaáu gaøi soá luøi, sau ñoù môùi ñaåy caàn soá ñeå ñöa
truïc tröôït di chuyeån theo höôùng gaøi soá luøi.

Ngoaøi keát caáu nhö ôû hình 3.32 chuùng ta coù theå gaëp cô caáu baùo hieäu khi gaøi soá luøi coù
keát caáu khaùc, tuy nhieân nguyeân lyù chung vaãn nhö ôû cô caáu treân.
3.4.2. Cô caáu choáng gaøi nhaàm soá luøi
Khi truïc gaøi soá luøi ñöôïc keát hôïp ñeå gaøi moät soá khaùc nöõa (ví duï soá 5) thì sau khi ra
khoûi soá naøy ñeå ñöa truïc gaøi soá veà vò trí trung gian raát deã xaûy ra tröôøng hôïp truïc gaøi soá tieáp
tuïc vaøo vò trí gaøi soá luøi gaây nguy hieåm cho hoäp soá. Vì vaäy trong tröôøng hôïp naøy ngöôøi ta
phaûi boá trí cô caáu baùo hieäu soá luøi keát hôïp vôùi cô caáu choáng gaøi nhaàm soá luøi. Caáu taïo vaø
nguyeân lyù laøm vieäc cuûa cô caáu naøy ñöôïc theå hieän treân caùc hình 3.33.
a c
b d
Hình 3.33 - Cô caáu choáng gaøi nhaàm soá luøi
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa cô caáu naøy ñöôïc moâ taû nhö sau:
* Khi caàn chuyeån soá ñöôïc di chuyeån tôùi vò trí choïn soá 5/ soá luøi (töùc laø vò trí trung
gian giöõa soá 5 vaø soá luøi), thì caàn chuyeån soá beân trong No.2 chuyeån ñoäng theo höôùng muõi
teân "soá 5/ soá luøi", xoay choát baùo hieäu soá luøi theo chieàu muõi teân A treân hình 3.33.a.

* Khi hoäp soá ñöôïc gaøi vaøo soá 5, caàn chuyeån soá beân trong No.2 quay theo chieàu muõi
teân B treân hình 3.33.b, nhaû choát baùo hieäu soá luøi ra. Keát quaû laø choát baùo hieäu soá luøi trôû veà vò
trí ban ñaàu nhôø loø xo hoài vò.
* Khi chuyeån caàn soá töø vò trí soá 5 veà vò trí trung gian theo chieàu muõi teân C treân hình
3.33.c. Neáu ngöôøi laùi coù voâ tình hoaëc höõu yù ñaåy caàn soá qua vò trí trung gian theo höôùng gaøi
soá luøi thì luùc naøy caàn chuyeån soá beân trong No.2 bò chaën bôûi choát haïn cheá soá luøi traùnh khoâng
cho gaøi vaøo soá luøi.
Sau khi caàn soá ñaõ chuyeån veà vò trí trung gian, neáu ngöôøi laùi xe muoán gaøi soá luøi thì
caàn chuyeån soá beân trong No.2 cuõng chuyeån ñoäng theo höôùng muõi teân D treân hình 3.33.d vaø
choát baùo hieäu soá luøi cuõng bò eùp laïi theo höôùng muõi teân treân hình veõ. Sau ñoù ñeå gaøi soá luøi thì
caàn chuyeån soá beân trong No.2 chuyeån ñoäng theo höôùng muõi teân E treân hình veõ maø khoâng
co baát cöù söï ngaên caûn naøo töø choát baùo hieäu soá luøi.

Caáu taïo oâ toâ toâ Chöông 4 – Hoäp soá töï ñoäng
CHÖÔNG 4
HOÄP SOÁ TÖÏ ÑOÄNG
1. KHAÙI QUAÙT VEÀ HOÄP SOÁ TÖÏ ÑOÄNG
ÔÛû phaàn hoäp soá thöôøng, chuùng ta ñaõ bieát coâng duïng cuûa hoäp soá laø ñeå thay ñoåi löïc
keùo tieáp tuyeán ôû baùnh xe chuû ñoäng cho phuø hôïp vôùi löïc caûn toång coäng cuûa ñöôøng. Ñaëc tính
keùo cuûa oâtoâ coù hoäp soá thöôøng ñöôïc theå hieän treân hình 4.1.
Hình 4.1 - Ñaëc tính keùo cuûa oâtoâ coù hoäp soá thöôøng
Moãi tay soá seõ cho moät ñöôøng ñaëc tính theå hieän moái quan heä giöõa löïc keùo tieáp tuyeán
ôû baùnh xe chuû ñoäng vôùi toác ñoä cuûa xe. Ñaëc tính treân theå hieän cho oâtoâ coù laép hoäp soá cô khí
ba caáp. Vôùi ñaëc tính naøy, ngay caû khi ngöôøi laùi xe choïn ñieåm laøm vieäc cuûa tay soá phuø hôïp
vôùi löïc caûn chuyeån ñoäng cuûa ñöôøng thì keát quaû laø ñieåm laøm vieäc cuõng chöa phaûi laø toái öu.
Ñieåm laøm vieäc ñöôïc coi laø toái öu khi noù naèm treân ñöôøng cong A laø tieáp tuyeán vôùi taát caû caùc
ñöôøng ñaëc tính cuûa hoäp soá cô khí ba caáp, ñöôøng cong ñoù goïi laø ñöôøng ñaëc tính lyù töôûng.
Ñöôøng cong lyù töôûng coù ñöôïc chæ khi söû duïng hoäp soá voâ caáp. Vaø khi ñoù chuùng ta seõ traùnh
ñöôïc nhöõng maát maùt coâng suaát so vôùi söû duïng hoäp soá coù caáp theå hieän treân phaàn dieän tích
gaïch cheùo.
Hoäp soá töï ñoäng duøng treân oâtoâ chöa cho ñöôøng ñaëc tính keùo truøng vôùi ñöôøng ñaëc tính
lyù töôûng nhöng cuõng cho ra ñöôïc ñöôøng ñaëc tính gaàn truøng vôùi ñöôøng ñaëc tính lyù töôûng. Vôùi
hoäp soá töï ñoäng vieäc gaøi caùc soá truyeàn ñöôïc thöïc hieän moät caùch töï ñoäng tuyø thuoäc vaøo cheá
ñoä cuûa ñoäng cô vaø söùc caûn cuûa maët ñöôøng. Vì vaäy noù luoân tìm ñöôïc moät ñieåm laøm vieäc
treân ñöôøng ñaëc tính phuø hôïp vôùi söùc caûn chuyeån ñoäng baûo ñaûm ñöôïc chaát löôïng ñoäng löïc

hoïc vaø tính kinh teá nhieân lieäu cuûa oâtoâ.
2. CAÙC LOAÏI HOÄP SOÁ TÖÏ ÑOÄNG
Thoâng thöôøng hoäp soá töï ñoäng coù theå chia laøm hai loaïi:
- Loaïi hoäp soá söû duïng treân oâtoâ FF (ñoäng cô ñaët tröôùc, caàu tröôùc chuû ñoäng);
- Loaïi hoäp soá söû duïng treân oâtoâ FR (ñoäng cô ñaët tröôùc, caàu sau chuû ñoäng).
Caùc hoäp soá söû duïng treân oâtoâ FF ñöôïc thieát keá goïn nheï hôn so vôùi loaïi söû duïng treân
oâtoâ FR do chuùng ñöôïc laép ñaët cuøng moät khoái vôùi ñoäng cô.
Caùc hoäp soá söû duïng cho oâtoâ FR coù boä truyeàn ñoäng baùnh raêng cuoái cuøng vôùi vi sai
laép ôû beân ngoaøi. Coøn caùc hoäp soá söû duïng treân oâtoâ FF coù boä truyeàn baùnh raêng cuoái cuøng vôùi
vi sai laép ôû beân trong, vì vaäy loaïi hoäp soá töï ñoäng söû duïng treân oâtoâ FF coøn goïi laø "hoäp soá coù
vi sai". Hai loaïi hoäp soá töï ñoäng noùi treân ñöôïc theå hieän treân hình 4.2.
Hình 4.2 - Caùc hoäp soá söû duïng cho oâtoâ FR vaø oâtoâ FF
3. CAÙC BOÄ PHAÄN CHÍNH CUÛA HOÄP SOÁ TÖÏ ÑOÄNG
Hieän nay coù nhieàu loaïi hoäp soá töï ñoäng khaùc nhau, chuùng ñöôïc caáu taïo theo moät vaøi
caùch khaùc nhau nhöng caùc chöùc naêng cô baûn vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa chuùng laø gioáng
nhau.
Hoäp soá töï ñoäng bao goàm moät soá boä phaän chính sau:

- Boä bieán moâ thuyû löïc;

- Boä baùnh raêng haønh tinh;
- Boä ñieàu khieån thuyû löïc;
- Boä truyeàn ñoäng baùnh raêng cuoái cuøng (ñoái vôùi hoäp soá töï ñoäng söû duïng treân oâtoâ
FF);
- Caùc thanh ñieàu khieån;
- Daàu hoäp soá töï ñoäng.
Caùc boä phaän chính cuûa hoäp soá töï ñoäng ñöôïc theå hieän treân hình 4.3.
Hình 4.3 - Caùc boä phaän chính cuûa hoäp soá töï ñoäng
Sau ñaây chuùng ta seõ nghieân cöùu töøng boä phaän cuûa hoäp soá töï ñoäng.
3.1. Bieán moâ thuyû löïc
Boä bieán moâ thuûy löïc trong hoäp soá töï ñoäng nhaèm thöïc hieän caùc chöùc naêng sau:
- Taêng moâmen do ñoäng cô taïo ra;
- Ñoùng vai troø nhö moät ly hôïp thuyû löïc ñeå truyeàn (hay khoâng truyeàn) moâmen töø
ñoäng cô ñeán hoäp soá;

- Haáp thuï caùc dao ñoäng xoaén cuûa ñoäng cô vaø heä thoáng truyeàn löïc;
- Coù taùc duïng nhö moät baùnh ñaø ñeå laøm ñoàng ñeàu chuyeån ñoäng quay cuûa ñoäng cô;
- Daãn ñoäng bôm daàu cuûa heä thoáng ñieàu khieån thuyû löïc.
Sô ñoà caáu taïo vaø keát caáu cuï theå cuûa bieán moâ thuyû löïc ñöôïc chæ ra treân hình 4.4.
Hình 4.4.a Sô ñoà caáu taïo cuûa bieán moâ thuyû löïc
Veà caáu taïo, bieán moâ bao goàm: caùnh bôm, roâto tuabin, stato, khôùp moät chieàu vaø ly
hôïp khoaù bieán moâ.
3.1.1. Caùnh bôm
Caùnh bôm ñöôïc gaén lieàn vôùi voû bieán moâ, coù raát nhieàu caùnh coù bieân daïng cong ñöôïc
boá trí theo höôùng kính ôû beân trong. Vaønh daãn höôùng ñöôïc boá trí treân caïnh trong cuûa caùnh
bôm ñeå daãn höôùng cho doøng chaûy cuûa daàu. Voû bieán moâ ñöôïc noái vôùi truïc khuyûu cuûa ñoäng
cô qua taám daãn ñoäng (xem hình 4.5).

Hình 4.4. b- Caáu taïo cuï theå cuûa bieán moâ thuyû löïc
Hình 4.5 - Caáu taïo voû bieán moâ

3.1.2. Roâto tuabin
Cuõng nhö caùnh bôm, roâto tuabin coù raát nhieàu caùnh daãn ñöôïc boá trí beân trong roâto
tuabin. Höôùng cong cuûa caùc caùnh daãn naøy ngöôïc chieàu vôùi caùnh daãn treân caùnh bôm. Roâto
tuabin ñöôïc laép vôùi truïc sô caáp cuûa hoäp soá. Caáu taïo cuûa roâto tuabin ñöôïc chæ ra treân hình
4.6.
Hình 4.6 - Caáu taïo cuûa roâto tuabin
3.1.3. Stato vaø khôùp moät chieàu
Stato ñöôïc ñaët giöõa caùnh bôm vaø roâto tuabin. Noù ñöôïc laép treân truïc stato, truïc naøy
laép coá ñònh vaøo voû hoäp soá qua khôùp moät chieàu. Caùc caùnh daãn cuûa stato nhaän doøng daàu khi
noù ñi ra khoûi roâto tuabin vaø höôùng cho noù ñaäp vaøo maët sau cuûa caùnh daãn treân caùnh bôm
laøm cho caùnh bôm ñöôïc cöôøng hoaù.
Hình 4.7 - Caáu taïo cuûa stato vaø khôùp moät chieàu

Khôùp moät chieàu cho pheùp stato quay cuøng chieàu vôùi truïc khuyûu ñoäng cô. Tuy nhieân
neáu stato coù xu höôùng quay theo chieàu ngöôïc laïi, khôùp moät chieàu seõ khoaù stato laïi vaø
khoâng cho noù quay. Do vaäy stato quay hay bò khoaù phuï thuoäc vaøo höôùng cuûa doøng daàu ñaäp
vaøo caùc caùnh daãn cuûa noù. Sô ñoà caáu taïo cuûa stato vaø khôùp moät chieàu ñöôïc theå hieän treân
hình 4.7.a vaø 4.7.b.
Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa khôùp moät chieàu ñöôïc theå hieän treân hình 4.7.c
vaø 4.7.d.
Khi vaønh ngoaøi cuûa khôùp moät chieàu quay theo höôùng muõi teân A ôû hình 4.7.c noù seõ
eùp vaøo phaàn ñaàu cuûa caùc con laên. Do khoaûng caùch l1 ngaén hôn l neân con laên bò nghieâng ñi
cho pheùp vaønh ngoaøi quay.
Khi vaønh ngoaøi quay theo chieàu ngöôïc laïi theo höôùng muõi teân B ôû hình 4.7.d, con
laên khoâng theå nghieâng ñi do khoaûng caùch l2 daøi hôn l. Keát quaû laøm cho con laên coù taùc duïng
nhö moät mieáng cheâm khoaù vaønh ngoaøi vaø giöõ khoâng cho noù quay. Loø xo giöõ ñöôïc laép theâm
ñeå trôï giuùp cho con laên, noù giöõ cho caùc con laên luoân nghieâng moät chuùt theo höôùng khoaù
vaønh ngoaøi.
3.1.4. Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa bieán moâ thuyû löïc
• Nguyeân lyù truyeàn coâng suaát
Sô ñoà theå hieän nguyeân lyù truyeàn coâng suaát töø caùnh bôm sang roâto tuabin ñöôïc theå
Hình 4.8 - Sô ñoà nguyeân lyù truyeàn coâng suaát
Khi caùnh bôm ñöôïc daãn ñoäng quay töø truïc khuyûu cuûa ñoäng cô, daàu trong caùnh bôm
seõ quay cuøng vôùi caùnh bôm. Khi toác ñoä cuûa caùnh bôm taêng leân, löïc ly taâm laøm cho daàu baét
ñaàu vaêng ra vaø chaûy töø trong ra phía ngoaøi doïc theo caùc beà maët cuûa caùc caùnh daãn. Khi toác

ñoä cuûa caùnh bôm taêng leân nöõa, daàu seõ bò ñaåy ra khoûi caùnh bôm vaø ñaäp vaøo caùc caùnh daãn
cuûa roâto tuabin laøm cho roâto tuabin baét ñaàu quay cuøng moät höôùng vôùi caùnh bôm. Sau khi
daàu giaûm naêng löôïng do va ñaäp vaøo caùc caùnh daãn cuûa roâto tuabin, noù tieáp tuïc chaûy doïc
theo maùng caùnh daãn cuûa roâto tuabin töø ngoaøi vaøo trong ñeå laïi chaûy ngöôïc trôû veà caùnh bôm
vaø moät chu kyø môùi laïi baét ñaàu. Nguyeân lyù treân töông töï nhö ôû ly hôïp thuyû löïc.
• Nguyeân lyù khueách ñaïi moâmen
Vieäc khueách ñaïi moâmen baèng bieán moâ ñöôïc thöïc hieän baèng caùch trong caáu taïo cuûa
bieán moâ ngoaøi caùnh bôm vaø roâto tuabin coøn coù stato.
Vôùi caáu taïo vaø caùch boá trí caùc baùnh coâng taùc nhö vaäy thì doøng daàu thuyû löïc sau khi
ra khoûi roâto tuabin seõ ñi qua caùc caùnh daãn cuûa stato. Do goùc nghieâng cuûa caùnh daãn stato
ñöôïc boá trí sao cho doøng daàu ra khoûi caùnh daãn stato seõ coù höôùng truøng vôùi höôùng quay cuûa
caùnh bôm. Vì vaäy caùnh bôm khoâng nhöõng chæ ñöôïc truyeàn moâmen töø ñoäng cô maø noù coøn
ñöôïc boå sung moät löôïng moâmen cuûa chaát loûng töø stato taùc duïng vaøo. Ñieàu ñoù coù nghóa laø
caùnh bôm ñaõ ñöôïc cöôøng hoaù vaø seõ khuyeách ñaïi moâmen ñaàu vaøo ñeå truyeàn ñeán roâto
tuabin, xem hình 4.9.
Hình 4.9 - Nguyeân lyù khueách ñaïi moâmen

• Chöùc naêng cuûa khôùp moät chieàu stato
Khi toác ñoä quay cuûa baùnh bôm vaø roâto tuabin coù söï cheânh leäch töông ñoái lôùn (toác ñoä
caùnh bôm lôùn hôn toác ñoä roâto tuabin) thì doøng daàu sau khi ra khoûi roâto tuabin vaøo caùnh daãn
cuûa stato seõ taùc duïng leân stato moät moâmen coù xu höôùng laøm stato quay theo höôùng ngöôïc
vôùi caùnh bôm (xem hình 4.10).
Ñeå taïo ra höôùng doøng daàu sau khi ra khoûi caùnh daãn cuûa stato taùc duïng leân caùnh daãn
cuûa baùnh bôm theo ñuùng chieàu quay cuûa caùnh bôm thì khi naøy stato phaûi ñöôïc coá ñònh
(khôùp moät chieàu khoaù).
Hình 4.10 - Chöùc naêng cuûa khôùp moät chieàu stato
Khi toác ñoä quay cuûa roâto tuabin ñaït gaàn ñeán toác ñoä cuûa caùnh bôm, luùc naøy toác ñoä
quay cuûa doøng daàu sau khi ra khoûi roâto tuabin taùc duïng leân caùnh daãn cuûa stato coù xu höôùng
laøm stato quay theo höôùng cuøng chieàu caùnh bôm (xem hình 4.11). Vì vaäy neáu stato vaãn ôû
traïng thaùi coá ñònh thì khoâng nhöõng khoâng coù taùc duïng cöôøng hoaù cho caùnh bôm maø coøn gaây
caûn trôû söï chuyeån ñoäng cuûa doøng chaát loûng gaây toån thaát taêng. Vì vaäy ôû cheá ñoä naøy stato
ñöôïc giaûi phoùng ñeå quay cuøng vôùi roâto tuabin vaø caùnh bôm (khôùp moät chieàu môû). Khi naøy
bieán moâ laøm vieäc nhö moät ly hôïp thuyû löïc vôùi muïc ñích taêng hieäu suaát cho bieán moâ.

Hình 4.11 - Stato ñöôïc giaûi phoùng ñeå quay cuøng vôùi roâto
3.1.5. Moät soá thoâng soá vaø ñaëc tính cuûa bieán moâ
• Tæ soá truyeàn cuûa bieán moâ
Tæ soá truyeàn cuûa bieán moâ ñöôïc kyù hieäu e vaø ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
Toác ñoä cuûa roâto tuabin (nT)

Tæ soá truyeàn (e) =
Toác ñoä cuûa caùnh bôm (nB)
• Heä soá bieán ñoåi moâmen
Heä soá bieán ñoåi moâmen ñöôïc kyù hieäu K vaø ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
Moâmen cuûa roâto tuabin (MT)

Heä soá bieán ñoåi moâmen (K) =
Moâmen cuûa caùnh bôm (MB)

• Hieäu suaát cuûa bieán moâ
Hieäu suaát cuûa bieán moâ ñöôïc kyù hieäu η vaø ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
M T nT
Hieäu suaát bieán moâ (η) = = Ke
M B nB
• Ñaëc tính cuûa bieán moâ coù daïng chæ ra treân hình 4.12.
Hình 4.12 – Ñaëc tính cuûa bieán moâ
3.1.6. Cô caáu ly hôïp khoaù bieán moâ
Khi oâtoâ chuyeån ñoäng treân ñöôøng toát, vaän toác cuûa oâtoâ khaù cao, khi naøy moâmen caûn
chuyeån ñoäng nhoû neân soá voøng quay cuûa baùnh tuabin xaáp xæ baèng soá voøng quay cuûa baùnh
bôm. Bieán moâ ñaõ laøm vieäc ôû cheá ñoä ly hôïp (stato ñöôïc giaûi phoùng) nhöng hieäu suaát coøn
nhoû hôn 1 (töø 0,8 ñeán 0,9). Ñeå hieäu suaát truyeàn ñoäng cuûa bieán moâ ñaït giaù trò cao nhaát, ôû
cheá ñoä naøy ngöôøi ta söû duïng moät ly hôïp ñeå khoaù cöùng bieán moâ. Töùc laø ñöôøng truyeàn
moâmen töø ñoäng cô tôùi hoäp soá ñöôïc thöïc hieän tröïc tieáp thoâng qua ly hôïp khoaù bieán moâ nhö
truyeàn qua moät ly hôïp ma saùt bình thöôøng vaø luùc ñoù hieäu suaát truyeàn baèng 1.
Keát caáu vaø nguyeân lyù cuûa ly hôïp khoaù bieán moâ ñöôïc theå hieän treân hình 4.13.

Hình 4.13 – Nguyeân lyù cuûa ly hôïp khoùa bieán moâ
Ly hôïp khoùa bieán moâ ñöôïc laép treân moayô cuûa roâto tuabin vaø naèm ôû phía tröôùc cuûa
roâto tuabin. Trong ly hôïp khoùa bieán moâ cuõng boá trí loø xo giaûm chaán ñeå khi ly hôïp truyeàn
moâmen ñöôïc eâm dòu, khoâng gaây va ñaäp. Vaät lieäu ma saùt ôû ly hôïp naøy cuõng gioáng nhö vaät
lieäu ma saùt söû duïng cho phanh vaø ñóa ly hôïp. Khi ly hôïp khoaù bieán moâ hoaït ñoäng, noù seõ
quay cuøng vôùi caùnh bôm vaø roâto tuabin. Vieäc ñoùng vaø môû cuûa ly hôïp khoaù bieán moâ ñöôïc
quyeát ñònh bôûi söï thay ñoåi cuûa höôùng doøng daàu thuûy löïc trong bieán moâ.

• Traïng thaùi môû ly hôïp: Khi oâ toâ chaïy ôû toác ñoä thaáp hoaëc moâmen caûn lôùn, bieán moâ
thuûy löïc laøm vieäc ôû cheá ñoä bieán moâ. Khi naøy nhôø cô caáu ñieàu khieån thuûy löïc, daàu coù aùp
suaát chaûy ñeán phía tröôùc cuûa ly hôïp khoaù bieán moâ, do aùp suaát ôû phía tröôùc vaø phía sau cuûa
ly hôïp baèng nhau neân ly hôïp ôû traïng thaùi môû (xem hình 4.13a).
• Traïng thaùi ñoùng ly hôïp: Khi oâ toâ chaïy ôû toác ñoä cao, öùng vôùi moâmen caûn nhoû khi naøy
caùc van ñieàu khieån thuûy löïc hoaït ñoäng, höôùng doøng daàu thuûy löïc coù aùp suaát chaûy ñeán phaàn
phía sau cuûa ly hôïp. Do vaäy píttoâng eùp ly hôïp vaøo voû bieán moâ, keát quaû laø bieán moâ ñöôïc
khoùa vaø voû tröôùc cuûa bieán moâ quay cuøng vôùi caùnh bôm vaø roâtoâ tuabin (xem hình 4.13b)
Nhôø coù ly hôïp khoùa cöùng bieán moâ maø ñaëc tính cuûa noù ñöôïc theå hieän treân hình 4.14.
Hình 4.14 – Ñaëc tính cuûa bieán moâ
3.2. Boä baùnh raêng haønh tinh
Boä baùnh raêng haønh tinh trong hoäp soá töï ñoäng coù caùc chöùc naêng sau:
- Cung caáp moät soá tæ soá truyeàn ñeå thay ñoåi moâmen vaø toác ñoä cuûa baùnh xe chuû
ñoäng phuø hôïp vôùi söùc caûn cuûa ñöôøng vaø nhu caàu söû duïng toác ñoä cuûa oâtoâ;
- Ñaûo chieàu quay cuûa truïc ra ñeå thöïc hieän luøi xe;
- Taïo vò trí trung gian cho pheùp xe döøng laâu daøi khi ñoäng cô vaãn hoaït ñoäng.
3.2.1. Caáu taïo chung cuûa boä baùnh raêng haønh tinh
Moät boä caùc baùnh raêng haønh tinh laø moät loaït caùc baùnh raêng aên khôùp vôùi nhau theo sô
ñoà chæ ra treân hình 4.15.

Hình 4.15 - Caáu taïo chung boä baùnh raêng haønh tinh
Trong ñoù bao goàm: Baùnh raêng maët trôøi, baùnh raêng bao, caùc baùnh raêng haønh tinh vaø
caàn daãn. Baùnh raêng maët trôøi coù vaønh raêng ngoaøi vaø ñöôïc ñaët treân moät truïc quay. Baùnh raêng
maët bao coù vaønh raêng trong vaø cuõng ñöôïc ñaët treân moät truïc quay khaùc ñoàng truïc vôùi baùnh
raêng maët trôøi. Caùc baùnh raêng haønh tinh naèm giöõa vaø aên khôùp vôùi baùnh raêng maët trôøi vaø
baùnh raêng bao. Truïc cuûa caùc baùnh raêng haønh tinh ñöôïc lieân keát vôùi moät caàn daãn cuõng coù
truïc quay ñoàng truïc vôùi baùnh raêng bao vaø baùnh raêng maët trôøi.
Nhö vaäy ba truïc coù cuøng ñöôøng taâm quay ôû daïng truïc loàng vaø ñöôïc goïi laø ñöôøng
taâm truïc cuûa cô caáu haønh tinh. Caùc truïc ñeàu coù theå quay töông ñoái vôùi nhau. Soá löôïng baùnh
raêng haønh tinh coù theå laø 2, 3, 4 tuyø thuoäc vaøo caáu truùc cuûa chuùng. Caùc baùnh raêng haønh tinh
vöøa quay xung quanh truïc cuûa noù vöøa quay xung quanh truïc cuûa cô caáu haønh tinh.
3.2.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa cô caáu haønh tinh
Moät cô caáu haønh tinh bao goàm ba loaïi baùnh raêng: Moät baùnh raêng maët trôøi, moät baùnh
raêng bao vaø moät soá baùnh raêng haønh tinh laép treân moät caàn daãn.
Cô caáu haønh tinh laø cô caáu ba baäc töï do töông öùng vôùi ba chuyeån ñoäng cuûa caùc truïc
baùnh raêng maët trôøi, baùnh raêng bao vaø caàn daãn. Vì vaäy ñeå coù moät chuyeån ñoäng töø ñaàu vaøo
ñeán ñaàu ra thì moät trong ba baäc töï do treân phaûi ñöôïc haïn cheá.

Nguyeân lyù truyeàn ñoäng cuûa cô caáu haønh tinh ñöôïc theå hieän qua ba tröôøng hôïp sau
ñaây:
* Giaûm toác:
ÔÛû cheá ñoä naøy, traïng thaùi vaø teân goïi cuûa caùc phaàn töû trong cô caáu haønh tinh ñöôïc theå
hieän nhö sau:
Baùnh raêng bao: Phaàn töû chuû ñoäng
Baùnh raêng maët trôøi: Coá ñònh
Caàn daãn: Phaàn töû bò ñoäng
Khi baùnh raêng bao quay theo chieàu kim ñoàng hoà, caùc baùnh raêng haønh tinh seõ quay
xung quanh baùnh raêng maët trôøi trong khi cuõng quay quanh truïc cuûa noù theo chieàu kim ñoàng
hoà. Ñieàu ñoù laøm cho toác ñoä quay cuûa caàn daãn giaûm xuoáng tuyø thuoäc soá raêng cuûa baùnh raêng
bao vaø baùnh raêng maët trôøi (hình 4.16.a).
Hình 4.16a – Cheá ñoä giaûm toác
* Taêng toác:
ÔÛû cheá ñoä naøy, traïng thaùi vaø teân goïi cuûa caùc phaàn töû trong cô caáu haønh tinh ñöôïc theå
hieän nhö sau:
Baùnh raêng bao: Phaàn töû bò ñoäng
Baùnh raêng maët trôøi: Coá ñònh
Caàn daãn: Phaàn töû chuû ñoäng
Khi caàn daãn quay theo chieàu kim ñoàng hoà, caùc baùnh raêng haønh tinh seõ quay xung
quanh baùnh raêng maët trôøi trong khi chuùng cuõng quay quanh truïc cuûa noù theo chieàu kim
ñoàng hoà. Ñieàu ñoù laøm cho baùnh raêng bao taêng toác tuyø thuoäc soá raêng cuûa baùnh raêng bao vaø
baùnh raêng maët trôøi (hình 4.16.b).

H×nh 4.16b - ChÕ ®é t¨ng tèc

* Ñaûo chieàu:
ÔÛ cheá ñoä naøy, traïng thaùi vaø teân goïi cuûa caù phaàn töû trong cô caáu haønh tinh ñöôïc theå
hieän nhö sau:
Baùnh raêng bao: Phaàn töû bò ñoäng
Baùnh raêng maët trôøi: Phaàn töû chuû ñoäng
Caàn daãn: Coá ñònh
Khi baùnh raêng maët trôøi quay theo chieàu kim
ñoàng hoà, caùc baùnh raêng haønh tinh luùc naøy do caàn
daãn bò coá ñònh neân töï quay quanh truïc cuûa noù theo
chieàu ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà. Ñieàu ñoù laøm cho
baùnh raêng bao cuõng quay ngöôïc chieàu kim ñoàng
hoà. Luùc naøy baùnh raêng bao giaûm toác phuï thuoäc vaøo
soá raêng cuûa baùnh raêng bao vaø baùnh raêng maët trôøi
(hình 4.16c).
Hình 4.16c – Cheá ñoä ñaûo chieàu
* Toác ñoä vaø chieàu quay cuûa boä truyeàn haønh tinh ñöôõc toùm taét trong baûng sau:

Coá ñònh Phaàn töû daãn ñoäng Phaàn töû bò ñoäng Toác ñoä quay Chieàu quay
Baùnh raêng maët trôøi Caàn daãn Giaûm toác Cuøng höôùng vôùi
Baùnh raêng bao
Caàn daãn Baùnh raêng maë trôøi Taêng toác BR chuû ñoäng
Baùnh raêng bao Caàn daãn Giaûm toác Cuøng höôùng vôùi
Baùnh raêng maët trôøi
Caàn daãn Baùnh raêng bao Taêng toác BR chuû ñoäng
Baùnh raêng maët trôøi Baùnh raêng bao Giaûm toác Ñaûo chieàu BR
Caàn daãn
Baùnh raêng bao Baùnh raêng maët trôøi Taêng toác chuû ñoäng
* Tæ soá truyeàn
Tæ soá truyeàn cuûa boä truyeàn baùnh raêng haønh tinh ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
Soá raêng cuûa phaàn töû bò ñoäng

Tæ soá truyeàn =
Soá raêng cuûa phaàn töû chuû ñoäng
Löu yù: Do caùc baùnh raêng haønh tinh luoân hoaït ñoäng nhö caùc baùnh raêng trung gian
neân soá raêng cuûa chuùng khoâng lieân quan tôùi tæ soá truyeàn cuûa boä truyeàn haønh tinh. Trong boä
truyeàn baùnh raêng haønh tinh, ñeå xaùc ñònh tæ soá truyeàn caàn xaùc ñònh soá raêng cuûa baùnh raêng
bao, baùnh raêng maët trôøi vaø "soá raêng" cuûa caàn daãn. Do caàn daãn khoâng phaûi laø baùnh raêng vaø
khoâng coù raêng neân ta söû duïng soá raêng töôïng tröng. Soá raêng cuûa caàn daãn ñöôïc tính toaùn
baèng coâng thöùc sau:
ZC = ZB + ZM
Trong ñoù:
ZC: soá raêng caàn daãn
ZB: soá raêng cuûa baùnh raêng bao
ZM: soá raêng cuûa baùnh raêng maët trôøi
* Trong hoäp soá töï ñoäng khoâng phaûi chæ coù moät boä truyeàn haønh tinh maø coù theå hai
hoaëc nhieàu hôn. Vì vaäy ñeå coù ñöôïc caùc tæ soá truyeàn khaùc nhau, töùc laø ñeå coá ñònh hoaëc giaûi
phoùng moät phaàn töû trong cô caáu haønh tinh ngöôøi ta phaûi söû duïng caùc phanh hoaëc ly hôïp.
3.2.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa phanh haõm vaø ly hôïp
* Phanh haõm (hình 4.17):
Phanh haõm giöõ coá ñònh moät trong caùc boä phaän cuûa boä truyeàn haønh tinh ñeå ñaït ñöôïc
tæ soá truyeàn caàn thieát.
Hình 4.17 - Phanh haõm
Coù hai loaïi phanh:
- Phanh nhieàu ñóa loaïi öôùt: ÔÛû loaïi phanh naøy caùc ñóa theùp ñöôïc laép coá ñònh vôùi voû hoäp soá
vaø ñóa ma saùt quay cuøng moät khoái vôùi töøng boä phaän cuûa boä truyeàn haønh tinh. Khi caàn
phanh, chuùng bò eùp vaøo nhau ñeå giöõ cho moät trong caùc boä phaän cuûa boä truyeàn haønh tinh
coá ñònh.
- Phanh daûi: ÔÛ loaïi naøy, moät daûi phanh ñöôïc bao quanh troáng phanh, troáng naøy ñöôïc gaén
vôùi moät trong caùc boä phaän cuûa boä truyeàn haønh tinh. Khi phanh, daûi phanh coá ñònh seõ
xieát vaøo troáng phanh ñeå giöõ coá ñònh boä phaän ñoù cuûa boä truyeàn haønh tinh.
* Ly hôïp vaø khôùp moät chieàu (hình 4.18):
Hình 4.18 - Ly hôïp vaø khôùp moät chieàu
Ly hôïp duøng ñeå noái truyeàn ñoäng töø bieán moâ ñeán caùc boä truyeàn haønh tinh. Ly hôïp
nhieàu ñóa loaïi öôùt thöôøng ñöôïc söû duïng trong hoäp soá töï ñoäng. Noù bao goàm moät soá ñóa theùp
vaø moät soá ñóa ma saùt ñöôïc boá trí xen keõ vôùi nhau. Ñeå ñieàu khieån ñoùng môû ly hôïp ngöôøi ta
söû duïng aùp suaát thuyû löïc.
Khôùp moät chieàu trong boä truyeàn haønh tinh coù caáu taïo vaø nguyeân lyù töông töï nhö
khôùp moät chieàu cuûa stato trong bieán moâ.
3.3. Heä thoáng ñieàu khieån hoäp soá töï ñoäng
Heä thoáng ñieàu khieån hoäp soá töï ñoäng nhaèm muïc ñích chuyeån hoaù tín hieäu möùc taûi
ñoäng cô vaø toác ñoä oâtoâ thaønh tín hieäu thuyû löïc, treân cô sôû ñoù heä thoáng ñieàu khieån thuyû löïc seõ
thöïc hieän vieäc ñoùng môû caùc ly hôïp vaø phanh cuûa boä truyeàn haønh tinh ñeå töï ñoäng thay ñoåi tæ
soá truyeàn cuûa hoäp soá phuø hôïp vôùi caùc cheá ñoä hoaït ñoäng cuûa oâtoâ.
Sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù cuûa heä thoáng ñieàu khieån ñöôïc moâ taû treân hình 4.19.
Hình 4.19 - Sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù cuûa heä thoáng ñieàu khieån
Heä thoáng ñieàu khieån hoäp soá töï ñoäng bao goàm heä thoáng ñieàu khieån thuyû löïc, trong
ñoù goàm coù caùcte daàu, bôm daàu ñeå taïo ra aùp suaát thuyû löïc, caùc loaïi van coù chöùc naêng khaùc
nhau, caùc khoang vaø oáng daãn daàu ñeå ñöa daàu ñeán caùc ly hôïp vaø phanh trong boä truyeàn
haønh tinh. Haàu heát caùc van trong heä thoáng ñieàu khieån thuyû löïc ñöôïc boá trí chung trong boä
thaân van naèm beân döôùi boä truyeàn haønh tinh (Hydraulic Control Unit). Ñaây ñöôïc coi laø boä
phaän chaáp haønh cuûa heä thoáng ñieàu khieån. Ñeå ñieàu khieån boä phaän chaáp haønh hoaït ñoäng, heä
ñieàu khieån hoäp soá töï ñoäng caàn coù hai tín hieäu ñöôïc coi laø tín hieäu goác, ñoù laø:
- Tín hieäu möùc taûi ñoäng cô: Theo ñoä môû cuûa böôùm ga tín hieäu möùc taûi cuûa ñoäng cô
taïo ra aùp suaát thuyû löïc (coøn goïi laø aùp suaát böôùm ga) ñöa ñeán boä ñieàu khieån thuyû löïc;
- Tín hieäu toác ñoä cuûa oâtoâ: Tín hieäu naøy ñöôïc laáy töø van ly taâm ñöôïc daãn ñoäng töø truïc
thöù caáp cuûa hoäp soá. Tuyø theo toác ñoä cuûa oâtoâ, van ly taâm taïo ra aùp suaát thuyû löïc (coøn
goïi laø aùp suaát ly taâm) cuõng ñöôïc ñöa ñeán boä ñieàu khieån thuyû löïc.
AÙp suaát ly taâm vaø aùp suaát böôùm ga laøm cho caùc van chuyeån soá trong boä ñieàu khieån
thuyû löïc hoaït ñoäng. Ñoä lôùn cuûa caùc aùp suaát naøy ñieàu khieån ñoä dòch chuyeån cuûa caùc van vaø
töø ñoù, chuùng ñieàu khieån ñöôïc aùp suaát thuyû löïc daãn tôùi caùc ly hôïp vaø phanh trong boä truyeàn
haønh tinh ñeå thöïc hieän chuyeån soá trong hoäp soá.
Vôùi hai tín hieäu goác treân, hoäp soá töï ñoäng coù theå hoaøn toaøn töï ñoäng choïn tæ soá truyeàn
cuûa hoäp soá cho phuø hôïp vôùi ñieàu kieän söû duïng moät caùch toái öu. Tuy nhieân, neáu söùc caûn cuûa
maët ñöôøng lieân tuïc thay ñoåi ñoät ngoät trong moät phaïm vi heïp, khi ñoù heä ñieàu khieån seõ laøm
vieäc lieân tuïc ñeå thay ñoåi tæ soá truyeàn cuûa hoäp soá. Ñieàu ñoù khoâng caàn thieát vaø khoâng coù lôïi.
Vì vaäy, söï hoaït ñoäng cuûa caùc van trong heä ñieàu khieån thuyû löïc coøn phuï thuoäc vaøo söï lieân
keát ñieàu khieån baèng tay. Lieân keát naøy bao goàm caàn vaø caùp choïn soá. Muïc ñích cuûa lieân keát
ñieàu khieån baèng tay laø ñeå hoäp soá töï ñoäng thay ñoåi tæ soá truyeàn trong moät daûi heïp phuï thuoäc
vaøo möùc ñaët cuûa caàn chuyeån soá.
Caàn choïn cheá ñoä ñöôïc ñaët ôû vò trí töông öùng vôùi caàn chuyeån soá ôû hoäp soá thöôøng. Noù
ñöôïc noái vôùi hoäp soá thoâng qua caùp hay thanh noái. Tuyø theo ñieàu kieän ñöôøng xaù, laùi xe coù
theå choïn cheá ñoä bình thöôøng, tieán hay luøi, soá trung gian hay ñoã xe baèng caùch ñaët caàn choïn
cheá ñoä töông öùng vôùi caùc vò trí naøy. Thoâng thöôøng coù caùc cheá ñoä sau:
"D" (DRIVE): cheá ñoä bình thöôøng
"2" (Second): daûi toác ñoä thöù hai
"L" (Low): daûi toác ñoä thaáp
"N" (Neutral): vò trí trung gian (soá 0)
"P" (Park): ñoã xe
Sô ñoà caáu taïo cuûa lieân keát ñieàu khieån baèng tay ñöôïc theå hieän treân hình 4.20.
Hình 4.20- Sô ñoà caáu taïo cuûa lieân keát ñieàu khieån baèng tay
Heä thoáng ñie u khieån thuyû löïc cuûa hoäp soá töï ñoäng khaù phöùc
taïp, nhaát laø boä thaân van. Sô ño caáu taïo cuûa boä thaân van ñöôïc theå
Hình 4.21 - Caáu taïo cuûa boä thaân van
Veà caáu taïo, thaân van bao goàm moät thaân treân, moät thaân döôùi vaø moät thaân van daãn
ñoäng baèng tay. Trong caùc thaân van coù boá trí raát nhieàu van vaø caùc ñöôøng daàu lieân heä giöõa
caùc van vaø ñöôøng daàu daãn ñeán ly hôïp vaø phanh trong boä truyeàn haønh tinh.
Sô ñoà khoái cuûa toaøn boä heä thoáng ñieàu khieån thuyû löïc ñöôïc moâ taû treân hình 4.22.
Hình 4.22 Sô ñoà khoái heä thoáng ñieàu khieån thuyû löïc
Chöùc naêng cuûa caùc van chính trong sô ñoà treân nhö sau:
- Van ñieàu aùp sô caáp: Ñieàu chænh aùp suaát thuyû löïc do bôm daàu taïo ra, taïo moät aùp suaát
chuaån laøm cô sôû cho caùc aùp suaát khaùc nhö: aùp suaát ly taâm, aùp suaát boâi trôn, aùp suaát
böôùm ga;
- Van ñieàu aùp thöù caáp: Taïo ra aùp suaát bieán moâ vaø aùp suaát boâi trôn;
- Van ñieàu khieån baèng tay ñöôïc daãn ñoäng baèng caàn choïn cheá ñoä, noù môû khoang daàu
ñeán van thích hôïp cho töøng tay soá;
- Van böôùm ga taïo ra aùp suaát böôùm ga töông öùng vôùi goùc môû cuûa böôùm ga;
- Van ñieàu bieán böôùm ga: Khi aùp suaát böôùm ga taêng leân vöôït quaù moät giaù trò xaùc
ñònh, van naøy laøm giaûm aùp suaát chuaån do van ñieàu aùp sô caáp taïo ra;
- Van ñieàu khieån ly taâm: Taïo ra aùp suaát ly taâm töông öùng vôùi toác ñoä oâtoâ;
- Van caét giaûm aùp: Neáu aùp suaát ly taâm trôû neân cao hôn so vôùi aùp suaát böôùm ga, van
naøy laøm giaûm aùp suaát böôùm ga (do van böôùm ga taïo ra) moät löôïng nhaát ñònh;
- Caùc van chuyeån soá (1-2, 2-3, 3-4): Löïa choïn caùc khoang (soá 1-2), (soá 2-3), (soá 3-
OD) ñeå cho aùp suaát chuaån taùc ñoäng leân boä truyeàn baùnh raêng haønh tinh;
- Van tín hieäu khoaù bieán moâ (chæ coù ôû moät soá oâtoâ): quyeát ñònh thôøi ñieåm ñoùng môû
khoaù bieán moâ vaø truyeàn keát quaû ñoù ñeán van rôle khoaù bieán moâ;
- Van rôle khoaù bieán moâ (chæ coù ôû moät soá oâtoâ): Choïn caùc khoang chaân khoâng cho aùp
suaát bieán moâ, noù baät hay taét ly hôïp khoaù bieán moâ;
- Caùc boä tích naêng: Laøm giaûm va ñaäp khi caùc pittoâng ñoùng môû caùc ly hôïp hoaëc phanh
hoaït ñoäng.
Caáu taïo oâ toâ Chöông 5 – Hoäp phaân phoái
CHÖÔNG 5
HOÄP PHAÂN PHOÁI
1. KHAÙI QUAÙT VEÀ HOÄP PHAÂN PHOÁI
Hoäp phaân phoái chæ duøng treân xe coù nhieàu caàu chuû ñoäng. Coâng duïng cuûa noù ñeå phaân
phoái moâmen töø ñoäng cô ñeán caùc caàu chuû ñoäng. Trong hoäp phaân phoái thöôøng boá trí theâm
moät soá truyeàn nhaèm taêng löïc keùo cho baùnh xe chuû ñoäng khi caàn thieát.
Hình 5.1 - Boá trí hoäp phaân phoái treân oâtoâ
Caùc loaïi oâtoâ nhieàu caàu chuû ñoäng noùi chung coù khaû naêng hoaït ñoäng treân ñöôøng xaáu,
nhaèm ñaûm baûo tính naêng cô ñoäng caàn thieát cuûa oâtoâ. Ñoái vôùi oâtoâ du lòch, chæ moät soá loaïi
nhaát ñònh hoaït ñoäng treân ñòa hình ñöôøng xaáu cuõng boá trí nhieàu caàu chuû ñoäng, coøn laïi chuû
yeáu hoaït ñoäng treân ñöôøng toát neân chæ coù moät caàu chuû ñoäng.
Hoäp phaân phoái coù theå ñaët lieàn ngay sau hoäp soá hoaëc coù theå ñaët taùch rôøi rieâng bieät
sau hoäp soá thoâng qua boä truyeàn caùc ñaêng.
2. PHAÂN LOAÏI HOÄP PHAÂN PHOÁI
Tuyø theo caùc yeáu toá caên cöù ñeå phaân loaïi, hoäp phaân phoái coù theå phaân loaïi nhö sau:
2.1. Theo caáp soá truyeàn
Döïa vaøo caáp soá truyeàn cuûa hoäp phaân phoái ngöôøi ta chia ra hai loaïi sau:
• Hoäp phaân phoái moät caáp soá truyeàn (xem hình 5.2)
Boä moân OÂ toâ http://www.ebook.edu.vn 109

Hình 5.2 - Caùc daïng sô ñoà caáu taïo hoäp phaân phoái moät caáp
a. Daïng moät caáp coù khôùp gaøi; b. Daïng moät caáp coù vi sai coân;
c. Daïng moät caáp coù vi sai truï.
* Hoäp phaân phoái hai caáp soá truyeàn
Trong hoäp phaân phoái hai caáp soá truyeàn, thöôøng boá trí moät caáp soá truyeàn thaúng coù tæ
soá truyeàn i = 1 vaø moät caáp soá truyeàn thaáp coù tæ soá truyeàn i > 1. Sô ñoà caáu taïo cuûa hoäp phaân
phoái loaïi naøy ñöôïc theå hieän treân hình 5.3.
a b c
Hình 5.3 - Sô ñoà caáu taïo caùc daïng hoäp phaân phoái hai caáp
2.2. Theo tæ leä phaân chia moâmen ra caùc caàu
Tuyø theo tính chaát söû duïng cuûa moãi loaïi oâtoâ maø tæ leä phaân chia moâmen coù theå thay
ñoåi nhö sau:
• Tæ leä phaân chia baèng 1: Loaïi naøy thöôøng söû duïng cho oâtoâ du lòch vôùi cô caáu baùnh
raêng coù kích thöôùc hình hoïc nhö nhau, hay vi sai baùnh raêng coân ñoái xöùng.
• Tæ leä phaân chia khaùc 1: Loaïi naøy söû duïng cho caùc oâtoâ vôùi cô caáu vi sai baùnh raêng
truï kieåu cô caáu haønh tinh hay vi sai baùnh raêng coân khoâng ñoái xöùng.

2.3. Theo daïng ñieàu khieån gaøi caàu
• Daïng ñieàu khieån baèng tay: Vieäc ñieàu khieån gaøi caàu ñöôïc thöïc hieän baèng tay, thoâng
qua caùc cô caáu cô khí.
• Daïng ñieàu khieån baèng ñieän töø: Ñöôïc thöïc hieän baèng rôle ñieän töø, ñieàu khieån ñoùng
ngaét doøng ñieän baèng coâng taéc.
• Daïng ñieàu khieån baèng khí neùn: Loaïi naøy thöôøng söû duïng ôû oâtoâ taûi, löïc ñieàu khieån
gaøi caàu ñöôïc thöïc hieän baèng moät caëp pittoâng xi lanh khí neùn.
• Daïng ñieàu khieån töï ñoäng: Loaïi naøy thöôøng söû duïng ôû caùc oâtoâ du lòch hieän ñaïi.
3. CAÁU TAÏO CUÛA MOÄT SOÁ HOÄP PHAÂN PHOÁI DUØNG TREÂN OÂTOÂ DU LÒCH
3.1. Hoäp phaân phoái treân oâtoâ Toyota Land Cruiser 4WD
Sô ñoà vaø caáu taïo cuûa hoäp phaân phoái treân oâtoâ Toyota Land Cruiser 4WD ñöôïc theå
Hình 5.4 - Hoäp phaân phoái treân oâtoâ Toyota Land Cruiser 4WD
Trong hoäp phaân phoái ngoaøi vieäc phaân chia moâmen tôùi caùc caàu coøn boá trí boä vi sai
giöõa caùc caàu.
Truïc chuû ñoäng cuûa hoäp phaân phoái coù boá trí theâm moät baùnh raêng thaúng coù gaén then
hoa vôùi truïc ñeå daãn ñoäng truïc trích coâng suaát cho cuïm tôøi.

Truïc trung gian mang theo moät baùnh raêng lôùn lieân keát coá ñònh vôùi truïc vaø quay treân
voû, coøn baùnh raêng nhoû naèm phía sau duøng ñeå daãn ñoäng truïc thöù caáp, noù ñöôïc quay loàng
khoâng treân truïc. Baùnh raêng nhoû chæ noái vôùi truïc thoâng qua oáng gaøi. Khi oáng gaøi naèm ôû phía
tröôùc (vò trí H), baùnh raêng nhoû quay khoâng taûi. Khi oáng gaøi naèm ôû phía sau (vò trí L), baùnh
raêng nhoû truyeàn taûi. oáng gaøi ñöôïc daãn ñoäng nhôø naïng gaøi keùp nhaèm thöïc hieän gaøi soá truyeàn
ñoàng thôøi treân truïc trung gian vaø truïc thöù caáp.
Treân truïc thöù caáp coù boä vi sai baùnh raêng coân doái xöùng. Boä vi sai ñaët beân caïnh baùnh
raêng nghieâng lôùn. Hai baùnh raêng lôùn vaø nhoû taïo neân hai soá truyeàn. Giöõa hai baùnh raêng laø
oáng gaøi ñoàng toác coù ba vò trí L - N - H.
Boä vi sai goàm hai baùnh raêng maët trôøi ñeå truyeàn moâmen ra caùc truïc caàu xe, hai baùnh
raêng haønh tinh quay treân moät truïc haønh tinh. Voû hoäp vi sai laø giaù ñôõ truïc haønh tinh, noù ñöôïc
gheùp baèng buloâng vôùi baùnh raêng lôùn (baùnh raêng truyeàn soá thaáp). Hai baùnh raêng maët trôøi
moät noái vôùi truïc caàu sau, moät noái vôùi truïc caàu tröôùc. Voû vi sai noái vôùi truïc loàng khoâng vaø
ñöôïc gaøi cuøng vôùi khi gaøi soá truyeàn thaáp hoaëc soá truyeàn cao.
3.2. Hoäp phaân phoái treân oâtoâ Mitsubishi Pajero 4WD
OÂtoâ Mitsubishi Pajero 4WD coù nhieàu loaïi khaùc nhau, trong ñoù ñieån hình laø loaïi söû
duïng hoäp phaân phoái hai caáp coù boä truyeàn xích noái vôùi caàu tröôùc. Hoäp phaân phoái naøy coù boá
trí boä vi sai trung taâm. Sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù cuûa hoäp phaân phoái naøy ñöôïc theå hieän
treân hình 5.5.
Caáu taïo cuûa hoäp phaân phoái naøy bao goàm hai khoái: Khoái taïo hai caáp soá truyeàn vaø
khoái vi sai trung taâm coù boä truyeàn xích noái vôùi daãn ñoäng caàu tröôùc.
Khoái taïo hai caáp soá truyeàn goàm moät hoäp giaûm toác thuoäc loaïi ba truïc, coù caáu truùc
nhö ôû sô ñoà hình 5.5.b. Trong ñoù, truïc chuû ñoäng cuûa hoäp phaân phoái noái vôùi truïc bò ñoäng cuûa
hoäp soá ôû daïng coâng xoân treân oå ñôõ hai daõy. Baùnh raêng lieàn truïc chuû ñoäng ñoàng thôøi ñoùng vai
troø laø oå ñôõ truïc thöù caáp. Truïc trung gian laép coá ñònh treân voû, coøn baùnh raêng ñöôïc quay loàng
khoâng treân truïc (coù 2 baùnh raêng). Truïc thöù caáp mang theo moät oáng gaøi soá, moät baùnh raêng
loàng khoâng treân truïc. OÁng gaøi coù ba vò trí tính töø ñaàu xe laïi: Vò trí 1 - soá truyeàn thaúng (i =
1), vò trí 2 - laø vò trí trung gian, vò trí 3 - soá truyeàn thaáp (i > 1). Truïc thöù caáp noái thaúng ra
phía sau vaø gheùp then hoa vôùi truïc cuûa baùnh raêng vi sai.
Khoái vi sai vaø boä truyeàn xích daãn ñoäng caàu tröôùc bao goàm moät boä vi sai ñoái xöùng
baùnh raêng coân. Voû cuûa boä vi sai ñöôïc daãn ñoäng thoâng qua truïc baùnh raêng vi sai. Caùc baùnh
raêng maët trôøi noái vôùi truïc daãn ñoäng hai caàu tröôùc vaø sau.

Hình 5.5 - Sô ñoà caáu taïo hoäp phaân phoái cuûa oâtoâ Mitsubishi Pajero 4WD
3.3. Hoäp phaân phoái treân oâtoâ Lancia
Hoäp phaân phoái treân oâtoâ Lancia coù vi sai truï, ly hôïp ma saùt vaø boä truyeàn xích. Caáu
taïo cuûa hoäp phaân phoái naøy ñöôïc chæ ra treân hình 5.6.
M T 36
Hoäp phaân phoái naøy coù tæ leä phaân boá moâmen ra caùc caàu theo quan heä =
M S 64
Trong ñoù:
MT, MS: moâmen phaân ra caàu tröôùc vaø caàu sau.

Hình 5.6 Hoäp phaân phoái treân oâtoâ Lancia
Hình 5.6 – Hoäp phaân phoái treân oâ toâ Lancia
Khoaù vi sai baèng ly hôïp ma saùt, laøm vieäc tuyø theo söï cheânh leäch löïc baùm thöïc teá treân
caùc caàu. Ly hôïp khoâng coù khaû naêng ñieàu chænh löïc ma saùt vaø thuoäc loaïi ly hôïp nhieàu ñóa
laøm vieäc trong daàu. Hoäp phaân phoái coù moät caáp soá truyeàn. Boä truyeàn xích duøng ñeå truyeàn
moâmen ra truïc daãn ñoäng caàu tröôùc. Hoäp phaân phoái thuoäc loaïi toaøn boä thôøi gian laøm vieäc ôû
cheá ñoä hai caàu chuû ñoäng.
4. CAÁU TAÏO CUÛA MOÄT SOÁ HOÄP PHAÂN PHOÁI DUØNG TREÂN OÂTOÂ TAÛI
4.1. Hoäp phaân phoái hai caáp khoâng thöôøng xuyeân gaøi caàu tröôùc
Hoäp phaân phoái hai caáp loaïi naøy bao goàm boán truïc vaø naêm baùnh raêng. Truïc
chuû ñoäng 1 cuûa hoäp phaân phoái ñöôïc goái moät ñaàu leân voû vaø moät ñaàu trong hoác roãng cuûa truïc
bò ñoäng soá 3 baèng caùc oå bi. Treân truïc coù moät baùnh raêng 2 aên khôùp baèng then hoa vaø coù theå
di tröôït treân truïc. Truïc bò ñoäng daãn ñoäng caàu sau 3 ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi baùnh raêng 4 vaø
ñöôïc goái treân voû baèng hai oå bi. Truïc trung gian 5 cuõng ñöôïc goái treân voû baèng hai oå bi. Treân
truïc coù laép hai baùnh raêng, moät baùnh raêng nhoû soá 6 di tröôït baèng then hoa vôùi truïc, moät baùnh
raêng lôùn soá 7 coá ñònh treân truïc baèng then hoa (khoâng di tröôït). Truïc bò ñoäng daãn ñoäng caàu
tröôùc soá 8 cuõng ñöôïc goái treân voû baèng hai oå bi. TREÂN ñoù coù baùnh raêng soá 9, baùnh raêng naøy
aên khôùp baèng then vôùi truïc vaø coá ñònh khoâng di tröôït treân truïc.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp phaân phoái naøy ñöôïc moâ taû nhö sau:

1 2 4 3
7 5
6
Hình 5.7 - Hoäp phaân phoái hai caáp khoâng thöôøng xuyeân gaøi caàu tröôùc
• Caáp nhanh: Khi naøy neáu chæ chaïy moät caàu chuû ñoäng phía sau thì baùnh raêng di tröôït soá 2
treân truïc 1 ñöôïc gaït sang phaûi ñeå aên khôùp vôùi raêng trong cuûa baùnh raêng soá 4 lieàn truïc bò
ñoäng 3. Luùc ñoù moâmen ñöôïc truyeàn thaúng töø truïc 1 sang truïc 3 ñeán caàu chuû ñoäng phía
sau.
Khi baùnh raêng di tröôït soá 6 naèm ôû vò trí trung gian thì truïc bò ñoäng 8 daãn ñoäng caàu
tröôùc chöa ñöôïc truyeàn moâmen. Neáu muoán gaøi caàu tröôùc, ngöôøi ta gaït baùnh raêng di
tröôït soá 6 dòch chuyeån sang phaûi aên khôùp vôùi baùnh raêng 4 vaø baùnh raêng 9. Khi naøy
moâmen ñöôïc truyeàn ñeán truïc bò ñoäng 8 ñeå daãn ñoäng caàu tröôùc.
• Caáp chaäm: Trong tröôøng hôïp caàn taêng löïc keùo ôû caùc caàu chuû ñoäng, ngöôøi ta coù theå söû
duïng caáp soá truyeàn thaáp.
Ô caáp soá truyeàn naøy, baùnh raêng di tröôït soá 2 treân truïc chuû ñoäng 1 ñöôïc gaït sang
beân traùi aên khôùp vôùi baùnh raêng soá 7, coøn baùnh raêng di tröôït soá 6 treân truïc trung gian
ñöôïc gaït sang beân phaûi aên khôùp vôùi baùnh raêng soá 4 vaø soá 9. Khi naøy ñöôøng truyeàn
moâmen töø truïc chuû ñoäng 1 ñeán baùnh raêng 7, ñeán truïc 5, ñeán baùnh raêng 6, ñeán caùc baùnh

raêng 4 vaø 9 cuoái cuøng ñeán caùc truïc bò ñoäng 3 vaø 8 ñeå daãn ñoäng caû caàu sau vaø caàu tröôùc.
Nhö vaäy ôû soá truyeàn thaáp hoäp phaân phoái luoân daãn ñoäng caû hai caàu sau vaø tröôùc chuû
ñoäng.
4.2. Hoäp phaân phoái hai caáp gaøi hai caàu thöôøng xuyeân coù vi sai giöõa caùc caàu
Hình 5.8 - Hoäp phaân phoái hai caáp gaøi thöôøng xuyeân coù vi sai giöõa caùc caàu
Hoäp phaân phoái naøy coù boán truïc: Truïc chuû ñoäng 1, truïc trung gian 5, truïc bò ñoäng daãn
ñoäng caàu sau 6 vaø truïc bò ñoäng daãn ñoäng caàu tröôùc 9; naêm baùnh raêng truï; moät boä vi sai coân
ñoái xöùng; hai oáng gaøi.
Truïc chuû ñoäng soá 1 ñöôïc goái treân voû baèng hai oå bi treân ñoù hai phía cuûa truïc coù laép
hai baùnh raêng: baùnh nhoû 4 vaø baùnh lôùn 2. Hai baùnh raêng naøy quay trôn treân truïc. Giöõa hai
baùnh raêng coù boá trí oáng gaøi 3 vôùi muïc ñích ñeå truyeàn moâmen töø truïc tôùi moät trong hai baùnh
raêng quay trôn noùi treân.
Truïc trung gian 5 ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi hai baùnh raêng (moät nhoû, moät lôùn) vaø ñöôïc
goái treân voû baèng caùc oå bi.
Boä vi sai vaø hai nöûa truïc bò ñoäng ñöôïc boá trí thaønh moät khoái ñoàng truïc vaø ñöôïc goái
treân voû baèng caùc oå bi. Voû vi sai ñöôïc laép vôùi baùnh raêng truï 8 baèng caùc buloâng, baùnh raêng

naøy aên khôùp thöôøng xuyeân vôùi baùnh raêng nhoû treân truïc trung gian. Vì hai caàu chuû ñoäng
thöôøng xuyeân ñöôïc daãn ñoäng neân hoäp phaân phoái phaûi boá trí boä vi sai. Trong boä vi sai naøy
coøn coù cô caáu khoaù vi sai nhôø oáng gaøi soá 10.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa hoäp phaân phoái naøy ñöôïc moâ taû nhö sau:
• Caáp nhanh: Khi hoäp phaân phoái söû duïng ôû caáp nhanh, luùc ñoù oáng gaøi 3 ñöôïc gaït sang
phía traùi ñeå truyeàn moâmen töø truïc chuû ñoäng sang baùnh raêng lôùn soá 2. Töø baùnh raêng soá
2, moâmen ñöôïc truyeàn sang baùnh raêng voû vi sai 8 thoâng qua baùnh raêng nhoû treân truïc
trung gian 5. Moâmen ñöôïc truyeàn ñeán voû vi sai, ñeán caùc baùnh raêng haønh tinh, ñeán caùc
baùnh raêng maët trôøi 7, ñeán hai nöûa truïc bò ñoäng 6 vaø 9 ñeå daãn ñoäng caùc caàu.
• Caáp chaäm: Khi hoäp phaân phoái söû duïng ôû caáp chaäm, luùc ñoù oáng gaøi 3 ñöôïc gaït sang phía
phaûi ñeå truyeàn moâmen töø truïc chuû ñoäng sang baùnh raêng nhoû soá 4. Töø baùnh raêng soá 4
moâmen ñöôïc truyeàn sang baùnh raêng voû vi sai 8 thoâng qua baùnh raêng lôùn vaø nhoû treân
truïc trung gian 5. Moâmen ñöôïc truyeàn ñeán voû vi sai, ñeán caùc baùnh raêng haønh tinh, ñeán
caùc baùnh raêng maët trôøi 7, ñeán hai nöûa truïc bò ñoäng 6 vaø 9 ñeå daãn ñoäng caùc caàu.
Boä vi sai boá trí giöõa caùc caàu nhaèm muïc ñích cho pheùp hai nöûa truïc bò ñoäng 6 vaø 9
daãn ñeán caùc caàu chuû ñoäng coù theå quay sai khaùc nhau trong tröôøng hôïp vì lyù do naøo ñoù maø
caùc baùnh xe treân caùc caàu chuû ñoäng coù soá voøng quay khaùc nhau.
Do nguyeân lyù laøm vieäc cuûa boä vi sai ñoái xöùng neân neáu moät trong hai caàu giaûm khaû
naêng baùm hoaëc bò tröôït thì moâmen daãn ñeán caùc caàu ñeàu giaûm. Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm
naøy, trong boä vi sai coù boä cöùng cô caáu khoaù cöùng vi sai. Cô caáu naøy goàm oáng khoaù 10 aên
khôùp baèng then hoa trong vôùi voû vi sai, coøn treân nöûa truïc bò ñoäng 9 coù vaønh raêng ngoaøi.
Khi muoán gaøi cöùng vi sai ngöôøi ta gaït oáng khoaù 10 dòch chuyeån sang traùi aên khôùp vôùi vaønh
raêng ngoaøi treân nöûa truïc 9. Trong tröôøng hôïp naøy voû vi sai vaø baùn truïc 9 ñöôïc noái cöùng do
ñoù nöûa truïc 6 cuõng bò khoaù cöùng so vôùi voû vi sai.

Caáu taïo oâ toâ Chöông 6 – Caùc ñaêng
CHÖÔNG 6
CAÙC ÑAÊNG
1.1. Coâng duïng
Caùc ñaêng vaø khôùp noái laø cô caáu noái vaø truyeàn moâmen. Noù ñöôïc söû duïng ñeå truyeàn
moâmen giöõa caùc cuïm khoâng coá ñònh treân cuøng moät ñöôøng truïc vaø caùc cuïm naøy coù theå bò
thay ñoåi vò trí töông ñoái trong qua trình laøm vieäc. Ví duï trong heä thoáng truyeàn löïc cuûa oâtoâ,
caùc ñaêng ñöôïc duøng ñeå noái giöõa hoäp soá vôùi caàu chuû ñoäng (hình 6.1.a) hoaëc ñeå noái giöõa caàu
chuû ñoäng vôùi baùnh xe ôû heä thoáng treo ñoäc laäp (hình 6.1.b)
a b
Hình 6.1- Sô ñoà boá trí truyeàn ñoäng caùc ñaêng
Vì ñaëc ñieåm treân neân truyeàn ñoäng caùc ñaêng khoâng nhöõng phaûi baûo ñaûm ñoäng hoïc
giöõa ñaàu vaøo vaø ñaàu ra maø coøn phaûi coù khaû naêng dòch chuyeån doïc truïc ñeå thay ñoåi ñoä daøi
cuûa truïc caùc ñaêng.
Ngoaøi ra, ñeå truyeàn moâmen vôùi khoaûng caùch lôùn, thaân truïc caùc ñaêng coù theå ñöôïc
cheá taïo thaønh hai phaàn: Moät phaàn gaén leân thaân xe, phaàn coøn laïi gaén vôùi caàu xe. Giöõa caùc
ñoaïn thaân coù theå laø khôùp noái.
1.2. Phaân loaïi
Caùc ñaêng coù theå phaân loaïi theo coâng duïng, ñaëc ñieåm ñoäng hoïc hoaëc keát caáu.
1.2.1. Theo coâng duïng
Theo coâng duïng cuûa caùc ñaêng, ngöôøi ta chia thaønh caùc loaïi sau:
- Caùc ñaêng noái giöõa hoäp soá vôùi caàu chuû ñoäng;
- Caùc ñaêng noái giöõa caàu chuû ñoäng vôùi baùnh xe chuû ñoäng;
- Caùc ñaêng noái giöõa hoäp soá vôùi caùc thieát bò phuï: bôm thuyû löïc, tôøi keùo…

1.2.2. Theo ñaëc ñieåm ñoäng hoïc
Theo ñaëc ñieåm ñoäng hoïc cuûa caùc ñaêng, ngöôøi ta chia thaønh caùc loaïi sau:
- Caùc ñaêng khaùc toác: Toác ñoä quay cuûa truïc chuû ñoäng vaø bò ñoäng qua moät khôùp caùc
ñaêng laø khaùc nhau;
- Caùc ñaêng ñoàng toác: Toác ñoä quay cuûa truïc chuû ñoäng vaø bò ñoäng qua moät khôùp caùc
ñaêng laø baèng nhau;
- Khôùp noái: Khôùp noái khaùc caùc ñaêng laø khaû naêng truyeàn moâmen giöõa truïc chuû ñoäng
vaø bò ñoäng qua khôùp noái giôùi haïn trong khoaûng 3o - 6o.
1.2.3. Theo keát caáu
Theo keát caáu cuûa caùc ñaêng ngöôøi ta chia thaønh caùc loaïi sau:
- Caùc ñaêng coù truïc chöõ thaäp;
- Caùc ñaêng bi;
- Khôùp noái ñaøn hoài, cho pheùp laøm vieäc ôû goùc truyeàn giôùi haïn.
1.3. Yeâu caàu

- ÔÛ baát kyø soá voøng quay naøo, truïc caùc ñaêng cuõng khoâng bò voõng vaø va ñaäp, caàn phaûi giaûm
taûi troïng ñoäng do moâmen quaùn tính sinh ra ñeán moät trò soá ñaûm baûo an toaøn;
- Caùc truïc caùc ñaêng phaûi ñaûm baûo quay ñeàu vaø khoâng sinh ra taûi troïng ñoäng;
- Ñoái vôùi caùc ñaêng ñoàng toác phaûi ñaûm baûo chính xaùc veà ñoäng hoïc trong quaù trình laøm
vieäc khi truïc chuû ñoäng vaø bò ñoäng leäch vôùi nhau moät goùc baát kyø ñeå ñaûm baûo hai truïc
quay cuøng toác ñoä;
- Keát caáu ñôn giaûn, deã cheá taïo, coù ñoä beàn vöõng cao, hieäu suaát truyeàn ñoäng cao.
2. CAÙC ÑAÊNG KHAÙC TOÁC
2.1. Sô ñoà caáu taïo vaø ñoäng hoïc
• Sô ñoà caáu taïo
Caáu taïo cuûa caùc ñaêng khaùc toác bao

goàm naïng chuû ñoäng 5, naïng bò ñoäng 6 vaø
chaïc chöõ thaäp 3. Naïng chuû ñoäng 5 ñöôïc noái
vôùi truïc 1 baèng then hoa vaø coù hai loã 2.
Naïng bò ñoäng 6 cuõng ñöôïc noái vôùi truïc bò Hình 6.2 Sô ñoà caáu taïo caùc ñaêng khaùc toác
ñoäng 4 baèng then hoa vaø cuõng coù hai loã 2.

Chaïc chöõ thaäp 3 goàm hai choát ñaët vuoâng goùc vaø coá ñònh vôùi nhau thaønh hình chöõ thaäp. Caùc
choát cuûa chaïc chöõ thaäp ñöôïc laép gheùp vôùi caùc loã 2 cuûa naïng chuû ñoäng 5 vaø naïng bò ñoäng 6.
• Ñoäng hoïc
Ñoäng hoïc cuûa caùc ñaêng khaùc toác ñöôïc moâ taû treân hình 6.3.
Khi truïc chuû ñoäng A cuûa khôùp caùc ñaêng quay ñöôïc moät voøng thì truïc bò ñoäng B cuõng
quay ñöôïc moät voøng. Baùn kính quay cuûa khôùp lôùn nhaát (r2) khi truïc chöõ thaäp vuoâng goùc vôùi
truïc chuû ñoäng (öùng vôùi caùc goùc quay 90o, 270o). Baùn kính beù hôn (r1) khi truïc chöõ thaäp
khoâng vuoâng goùc vôùi truïc chuû ñoäng (öùng vôùi caùc goùc 0o, 180o hoaëc 360o). Vì vaän toác daøi
naïng khôùp caùc ñaêng cuûa truïc bò ñoäng thay ñoåi moãi khi quay qua goùc 90o, neân noù sinh ra söï
thay ñoåi veà vaän toác goùc töông ñoái so vôùi truïc chuû ñoäng. Söï thay ñoåi naøy caøng lôùn neáu goùc α
hôïp bôûi giöõa truïc chuû ñoäng vaø bò ñoäng caøng lôùn.
α = 30o
Hình 6.3 - Ñoäng hoïc cuûa caùc ñaêng khaùc toác
Lôïi duïng tính chaát ñoäng hoïc treân neáu boä truyeàn caùc ñaêng söû duïng hai khôùp caùc ñaêng
ñöôïc boá trí theo sô ñoà nhö hình 6.4.b.

α1
α2
b c
Hình 6.4 - Boä truyeàn caùc ñaêng hai khôùp chöõ thaäp
Theo sô ñoà naøy thì truïc bò ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng phía tröôùc laïi laø truïc chuû ñoäng
cuûa khôùp caùc ñaêng phía sau, coøn truïc bò ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng phía sau cuõng laø truïc bò
ñoäng cuûa boä truyeàn caùc ñaêng. Höôùng cuûa hai naïng treân truïc trung gian phaûi truøng nhau
trong moät maët phaúng. Goùc hôïp bôûi truïc chuû ñoäng vôùi truïc trung gian phaûi baèng goùc hôïp bôûi
truïc trung gian vôùi truïc bò ñoäng (α1 = α2).
Vôùi caáu taïo nhö treân, khi truïc chuû ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng tröôùc quay vôùi vaän toác
goùc ñeàu thì truïc bò ñoäng cuûa noù laø truïc trung gian cuûa boä truyeàn seõ quay khoâng ñeàu. Nhöng
truïc trung gian laïi laø truïc chuû ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng phía sau neân khi noù quay khoâng ñeàu
nhöng laïi cho truïc bò ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng phía sau quay ñeàu. Coù nghóa laø neáu truïc chuû
ñoäng vaø bò ñoäng cuûa boä truyeàn caùc ñaêng coù vaän toác goùc laø ω1 vaø ω2 thì ω1 = ω2. Ñieàu ñoù
ñöôïc minh hoaï theâm treân hình 6.4.a.
Ñeå baûo ñaûm toác ñoä goùc cuûa truïc chuû ñoäng vaø truïc bò ñoäng cuûa boä truyeàn caùc ñaêng
hai khôùp chöõ thaäp thì ngoaøi ñieàu kieän goùc α1 = α2 thì caùc naïng treân truïc trung gian phaûi coù
höôùng truøng nhau trong moät maët phaúng. Vì vaäy khi laép raùp hai nöûa cuûa truïc trung gian coù
then hoa di tröôït caàn chuù yù ñaëc ñieåm naøy. Chuù yù naøy ñöôïc chæ ra treân hình 6.4.c.
2.2. Caáu taïo
Caáu taïo chung cuûa truïc caùc ñaêng bao goàm thaân truïc caùc ñaêng vaø khôùp caùc ñaêng.
Thoâng thöôøng ngöôøi ta söû duïng loaïi truïc caùc ñaêng coù hai khôùp noái (hình 6.4.a).

a. Trôc çc ®¨ng hai khíp
b. Trôc çc ®¨ng ba khíp

Hình 6.5 - Caáu taïo chung cuûa truïc caùc ñaêng
Trong tröôøng hôïp khoaûng caùch truyeàn töông ñoái xa, khi toác ñoä quay cuûa truïc caùc
ñaêng khaù lôùn, truïc coù xu höôùng bò voõng vaø rung ñoäng nhieàu thì ngöôøi ta söû duïng truïc caùc
ñaêng hai thaân ba khôùp vaø coù oå ñôõ trung gian (hình 6.4.b). Vôùi caáu taïo nhö vaäy chieàu daøi
cuûa moãi ñoaïn caùc ñaêng seõ ngaén hôn laøm ñoä cöùng vöõng taêng leân neân ít bò voõng vaø rung ñoäng
khi laøm vieäc ôû toác ñoä cao.
Boä phaän chính cuûa boä truyeàn caùc ñaêng laø khôùp caùc ñaêng, noù ñöôïc moâ taû treân hình
6.6.
Hình 6.6 - Caáu taïo cuûa khôùp caùc ñaêng
Khôùp caùc ñaêng bao goàm moät truïc chöõ thaäp vaø hai naïng gaén lieàn vôùi truïc chuû ñoäng
vaø truïc bò ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng. Truïc chöõ thaäp ñöôïc lieân keát vôùi caùc loã treân hai naïng

thoâng qua caùc oå bi kim. Voøng bi kim ñöôïc laép vaøo trong naép vaø naép ñöôïc eùp vaøo loã treân
naïng. Ñeå ngaên khoâng cho voøng bi dòch chuyeån ra ngoaøi khi truïc caùc ñaêng laøm vieäc ôû toác ñoä
cao thì ngöôøi ta söû duïng voøng haõm hoaëc taám haõm ñeå coá ñònh naép voøng bi trong loã treân caùc
naïng. Caùc chi tieát cuûa noù ñöôïc chæ ra treân hình 6.6.
Thaân truïc caùc ñaêng duøng ñeå noái hai khôùp caùc ñaêng vôùi nhau (hình 6.7). Thaân truïc
thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng oáng theùp hình truï roãng nhaèm giaûm khoái löôïng, taêng ñoä cöùng
vöõng vaø taêng khaû naêng truyeàn moâmen xoaén.
Hình 6.7 - Caáu taïo thaân truïc caùc ñaêng
Ngoaøi ra vì trong quaù trình laøm vieäc khoaûng caùch giöõa hai khôùp caùc ñaêng luoân thay
ñoåi neân thaân truïc caùc ñaêng thöôøng ñöôïc cheá taïo hai nöûa vaø lieân keát vôùi nhau baèng then
hoa. Do khi laép raùp coù theå laøm hai naïng treân thaân truïc khoâng truøng treân moät maët phaúng neân
treân hai nöûa thaân truïc thöôøng coù ñaùnh daáu laép raùp.
3. caùc ñaêng ñoàng toác
3.1. Nguyeân lyù hình thaønh caùc ñaêng ñoàng toác kieåu bi
Nguyeân lyù hình thaønh caùc ñaêng bi coù theå xem xeùt treân cô sôû boä truyeàn baùnh raêng
coân aên khôùp coù kích thöôùc hình hoïc gioáng nhau hoaøn toaøn nhö treân hình 6.8.a.
Hình 6.8 Nguyeân lyù hình thaønh caùc ñaêng ñoàng toác kieåu bi
a. Boä truyeàn baùnh raêng coân coù kích thöôùc hình hoïc gioáng nhau
b. Boä truyeàn thay ñoåi goùc truyeàn löïc baèng aên khôùp bi
c. Caùc ñaêng ñoác toác bi töï ñònh vò
d. Caùc ñaêng ñoàng toác bi coù voøng ñònh vò

Khi goùc giöõa hai ñöôøng taâm truïc thay ñoåi, töùc laø khi thay ñoåi goùc nghieâng truyeàn
moâmen giöõa hai truïc chuû ñoäng vaø bò ñoäng, ñieàu kieän ñoàng toác ñöôïc thöïc hieän neáu:
- Giöõ nguyeân khoaûng caùch töø ñieåm truyeàn löïc ñeán ñieåm giao nhau cuûa hai ñöôøng taâm
truïc;
- Ñieåm truyeàn löïc luoân luoân naèm treân maët phaúng phaân giaùc cuûa goùc taïo neân giöõa hai
ñöôøng taâm truïc.
Trong tröôøng hôïp boä truyeàn aên khôùp bi thì caùc vieân bi phaûi naèm giöõa treân maët phaúng
phaân giaùc cuûa goùc taïo bôûi hai ñöôøng taâm truïc (hình 6.8.b).
Ñeå giöõ cho caùc vieân bi truyeàn löïc luoân naèm treân maët phaúng phaân giaùc trong keát caáu
cuï theå coù theå thöïc hieän theo caùc kieåu khaùc nhau:
- Töï ñònh vò treân caùc raõnh cong (hình 6.8.c);
- Duøng caùc voøng ñònh vò (hình 6.8.d).
Thoâng thöôøng, caùc ñaêng ñoàng toác ñöôïc söû duïng ñeå truyeàn löïc cho baùnh xe chuû ñoäng
ôû caàu daãn höôùng chuû ñoäng, vì goùc quay cuûa baùnh daãn höôùng veà hai phía coù theå leân tôùi 30o -
40o.
Caùc daïng caùc ñaêng ñoàng toác tieâu bieåu duøng treân oâtoâ du lòch goàm coù:
- Caùc ñaêng ñoàng toác bi kieåu Veise;

- Caùc ñaêng ñoàng toác bi kieåu Rzeppa;
- Caùc ñaêng ñoàng toác kieåu Tripod;
- Caùc ñaêng ñoàng toác kieåu chöõ thaäp keùp.
3.2. Caùc ñaêng ñoàng toác bi kieåu Veise
Hình 6.9 - Caáu taïo caùcñaêng ñoàng toác bi kieåu Veise
Treân caàu tröôùc daãn höôùng, chuû ñoäng coù daàm caàu cöùng, heä thoáng treo phuï thuoäc
thöôøng boá trí loaïi caùc ñaêng ñoàng toác kieåu naøy.

Truïc chuû ñoäng coù naïng chöõ C. Hai beân cuûa moät ñaàu naïng coù caùc raõnh troøn ñeå chöùa
caùc vieân bi truyeàn löïc. Caùc raõnh troøn naøy ñöôïc taïo vôùi raõnh cong troøn coù taâm laø taâm cuûa
khôùp vôùi cung cong cho pheùp vieân bi di chuyeån treân noù xaáp xæ 30o. Trong khôùp coù boán vieân
bi naèm ngoaøi coù nhieäm vuï truyeàn löïc.
Truïc bò ñoäng coù caáu taïo töông töï nhöng laép ñoái dieän vôùi caùc vieân bi vaø taïo neân moät
raõnh oâm hai maët vôùi vieân bi.
Moät vieân bi thöù 5 naèm giöõa taâm khôùp, hai phía ñöôïc tì vaøo hai nöûa truïc truyeàn nhôø
raõnh loõm hình choûm caàu.
3.3. Caùc ñaêng ñoàng toác bi kieåu Rzeppa
Loaïi caùc ñaêng ñoàng toác kieåu naøy ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán treân oâtoâ du lòch caû vôùi
caàu chuû ñoäng daàm lieàn vaø vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp. Caáu taïo cuûa chuùng ñöôïc moâ taû treân
hình 6.10.
Truïc chuû ñoäng cuûa caùc ñaêng moät ñaàu noái vôùi baùnh raêng baùn truïc cuûa boä vi sai vaø
ñaàu coøn laïi laép then hoa vôùi moät phaàn quaû caàu, treân beà maët ngoaøi coù saùu nöûa raõnh troøn.
Hình 6.10 - Caáu taïo caùc ñaêng ñoàng toác bi kieåu Rzeppa
Truïc bò ñoäng laø moät hoác caàu coù saùu nöûa raõnh troøn trong, chöùa caùc vieân bi. Caùc vieân
bi naèm trong raõnh troøn giöõa caùc nöûa raõnh trong vaø ngoaøi vaø ñöôïc ñònh vò baèng voøng ñònh vò

daïng caàu. Voøng ñònh vò naèm saùt vôùi vaùch caàu cuûa truïc chuû ñoäng, ñoùng vai troø taïo maët
phaúng phaân giaùc chöùa caùc vieân bi. Goùc leäch toái ña cho pheùp giöõa hai ñöôøng taâm truïc
khoaûng 40o.
Ñeå thay ñoåi chieàu daøi cuûa caùc ñaêng trong quaù trình laøm vieäc thì truïc chuû ñoäng ñöôïc
gheùp then hoa vôùi quaû caàu trong cuûa caùc ñaêng. Khôùp ñöôïc boâi trôn baøng môõ vaø ñöôïc bao
boïc bôûi voû cao su daïng xeáp.
3.4. Caùc ñaêng ñoàng toác kieåu Tripod
Caáu taïo cuûa caùc ñaêng Tripod (xem hình 6.11) goàm moät thaân bao hình truï, treân ñoù xeû
ba raõnh doïc theo ñöôøng sinh. Thaân bao hình truï noái vôùi truïc chuû ñoäng baèng then hoa. Truïc
bò ñoäng laép then hoa vôùi moät chaïc ba vaø ñöôïc coá ñònh treân truïc baèng hai vaønh haõm. Treân
caùc ñaàu truïc cuûa chaïc ba coù boá trí caùc con laên vôùi hình bao ngoaøi daïng maët caàu. Con laên
vöøa quay treân truïc vöøa coù theå di chuyeån doïc treân truïc cuûa noù. Caùc con laên bò haïn cheá khoâng
chaïy ra ngoaøi bôûi gôø cao treân raõnh cuûa thaân bao hình truï. Toaøn boä khôùp caùc ñaêng ñöôïc boïc
trong moät voû boïc cao su ñaøn hoài.
Hình 6.11 - Caáu taïo caùc ñaêng ñoàng toác kieåu Tripod
Khôùp caùc ñaêng loaïi naøy coù khaû naêng truyeàn löïc vôùi goùc leäch giöõa hai ñöôøng taâm
truïc tôùi 25o vaø coù khaû naêng di chuyeån doïc truïc lôùn. Vôùi caùc goùc truyeàn lôùn hôn 25o khoâng
coù khaû naêng giöõ ñieåm truyeàn löïc trong maët phaúng phaân giaùc vì vaäy khoù ñaûm baûo khaû naêng
ñoàng toác. Tuy vaäy so vôùi caùc kieåu caùc ñaêng ñoàng toác khaùc, loaïi caùc ñaêng naøy coù coâng ngheä
cheá taïo ñôn giaûn vaø giaù thaønh thaáp hôn. Chuùng thöôøng ñöôïc boá trí treân caùc oâtoâ mini buyùt
hay pick-up cuøng vôùi daïng caùc ñaêng ñoàng toác bi khaùc ñeå taïo neân truïc truyeàn vôùi hai ñaàu laø
hai loaïi khôùp caùc ñaêng khaùc nhau, ñöôïc duøng ôû heä thoáng treo ñoäc laäp.

Treân hình 6.12 laø caáu taïo cuûa caùc ñaêng loaïi keát hôïp ñöôïc söû duïng treân oâtoâ Toyota
Crown. Moät ñaàu laø khôùp caùc ñaêng kieåu Tripod vaø moät ñaàu laø khôùp caùc ñaêng kieåu Rzeppa.
Ñaàu coù caáu taïo kieåu Tripod ñaët ôû phía ngoaøi taïo ñieàu kieän lieân keát vôùi truï ñöùng trong heä
treo ñoäc laäp ñoàng thôøi coù khaû naêng di chuyeån doïc truïc lôùn ñeå buø chieàu daøi khi baùnh xe dao
ñoäng theo phöông thaúng ñöùng.
Hình 6.12 - Caáu taïo caùc ñaêng ñoàng toác keát hôïp (treân oâtoâ Toyota Crown)
3.5. Caùc ñaêng ñoàng toác kieåu chöõ thaäp keùp
Hình 6.13 - Caáu taïo caùc ñaêng ñoàng toác kieåu chöõ thaäp keùp
Caùc ñaêng ñoàng toác kieåu chöõ thaäp keùp thöïc chaát laø söï bieán hình cuûa caùc ñaêng khaùc
toác keùp, khi maø chieàu daøi cuûa ñoaïn thaân truïc noái giöõa hai khôùp caùc ñaêng giaûm baèng 0. Caáu
taïo cuûa khôùp caùc ñaêng ñoàng toác keùp ñöôïc moâ taû treân hình 6.13.

Loaïi caùc ñaêng naøy thöôøng thaáy treân caàu daãn höôùng chuû ñoäng coù daàm caàu lieàn cuûa
oâtoâ du lòch toác ñoä thaáp, caùc loaïi oâtoâ cao toác khoâng duøng.
Treân ñoaïn giöõa cuûa caùc ñaêng ñaët hai boä oå, hai truïc chöõ thaäp lieàn keà nhau chieàu daøi
ñoaïn giöõa coøn vöøa ñuû ñeå noái hai truïc chöõ thaäp.
4. KHÔÙP NOÁI ÑAØN HOÀI
Khi moâmen truyeàn khoâng lôùn vaø khi goùc giöõa hai ñöôøng taâm truïc cuûa truïc chuû ñoäng
vaø truïc bò ñoäng cuûa boä truyeàn khoâng lôùn thì ngöôøi ta coù theå söû duïng khôùp noái ñaøn hoài.
Khôùp noái ñaøn hoài thöôøng ñöôïc söû duïng trong heä thoáng truyeàn löïc cuûa moät soá oâtoâ du lòch.
Caáu taïo cuûa moät soá daïng khôùp noái ñaøn hoài ñöôïc moâ taû treân hình 6.14.
Hình 6.14 - Caáu taïo moät soá daïng khôùp noái ñaøn hoài
Caùc khôùp noái ñaøn hoài coù khaû naêng giaûm giaät, haïn cheá tieáng oàn, keát caáu ñôn giaûn
cho pheùp truyeàn löïc vôùi goùc thay ñoåi nhoû, khi bò hö hoûng deã daøng thay theá.
Coù hai daïng khôùp noái ñaøn hoài:
- Daïng ñóa: Caáu taïo cuûa khôùp daïng naøy bao goàm moät ñóa theùp treân ñoù coù boá trí moät
soá loã (boán hoaëc saùu) trong loã ñoù coù ñaët caùc voøng ñaøn hoài baèng cao su. Hai truïc chuû
ñoäng vaø bò ñoäng coù boá trí maët bích daïng hai naïng hoaëc ba naïng, caùc naïng naøy lieân
keát vôùi ñóa thoâng qua moät buloâng, moät ñaàu baét vôùi naïng coøn thaân naèm trong voøng
ñaøn hoài;
- Khôùp cao su ñaõ thay theá keát caáu daïng ñóa. Khôùp cao su cheá taïo lieàn khoái treân ñoù coù
ñeå caùc loã ñeå phaàn thaân cuûa caùc choát buloâng cuûa hai naïng chuû ñoäng vaø bò ñoäng lieân
keát vôùi khôùp cao su.

Keát caáu ñoäng cô ñoát trong vaø oâ toâ
6.7. Caùc Ñaêng

6.7.1. Coâng Duïng, Phaân Loaïi, Yeâu Caàu
6.7.1.1. Coâng duïng
Caùc ñaêng vaø khôùp noái laø cô caáu noái vaø truyeàn moâmen. Noù ñöôïc söû duïng ñeå
truyeàn moâmen giöõa caùc cuïm khoâng coá ñònh treân cuøng moät ñöôøng truïc vaø caùc cuïm naøy
coù theå bò thay ñoåi vò trí töông ñoái trong qua trình laøm vieäc. Ví duï trong heä thoáng truyeàn
löïc cuûa oâtoâ, caùc ñaêng ñöôïc duøng ñeå noái giöõa hoäp soá vôùi caàu chuû ñoäng (hình 6.73.a)
hoaëc ñeå noái giöõa caàu chuû ñoäng vôùi baùnh xe ôû heä thoáng treo ñoäc laäp (hình 6.73.b)
a b
Hình 6.73- Sô ñoà boá trí truyeàn ñoäng caùc ñaêng
Vì ñaëc ñieåm treân neân truyeàn ñoäng caùc ñaêng khoâng nhöõng phaûi baûo ñaûm ñoäng
hoïc giöõa ñaàu vaøo vaø ñaàu ra maø coøn phaûi coù khaû naêng dòch chuyeån doïc truïc ñeå thay ñoåi
ñoä daøi cuûa truïc caùc ñaêng.
Ngoaøi ra, ñeå truyeàn moâmen vôùi khoaûng caùch lôùn, thaân truïc caùc ñaêng coù theå
ñöôïc cheá taïo thaønh hai phaàn: Moät phaàn gaén leân thaân xe, phaàn coøn laïi gaén vôùi caàu xe.
Giöõa caùc ñoaïn thaân coù theå laø khôùp noái.
6.7.1.2. Phaân loaïi
Caùc ñaêng coù theå phaân loaïi theo coâng duïng, ñaëc ñieåm ñoäng hoïc hoaëc keát caáu.
1. Theo coâng duïng
Theo coâng duïng cuûa caùc ñaêng, ngöôøi ta chia thaønh caùc loaïi sau:
- Caùc ñaêng noái giöõa hoäp soá vôùi caàu chuû ñoäng;
- Caùc ñaêng noái giöõa caàu chuû ñoäng vôùi baùnh xe chuû ñoäng;
- Caùc ñaêng noái giöõa hoäp soá vôùi caùc thieát bò phuï: bôm thuyû löïc, tôøi keùo…
2. Theo ñaëc ñieåm ñoäng hoïc
Theo ñaëc ñieåm ñoäng hoïc cuûa caùc ñaêng, ngöôøi ta chia thaønh caùc loaïi sau:
- Caùc ñaêng khaùc toác: Toác ñoä quay cuûa truïc chuû ñoäng vaø bò ñoäng qua moät khôùp
caùc ñaêng laø khaùc nhau;
- Caùc ñaêng ñoàng toác: Toác ñoä quay cuûa truïc chuû ñoäng vaø bò ñoäng qua moät khôùp
caùc ñaêng laø baèng nhau;
- Khôùp noái: Khôùp noái khaùc caùc ñaêng laø khaû naêng truyeàn moâmen giöõa truïc chuû
ñoäng vaø bò ñoäng qua khôùp noái giôùi haïn trong khoaûng 3o - 6o.
http://www.ebook.edu.vn 76
3. Theo keát caáu

Theo keát caáu cuûa caùc ñaêng ngöôøi ta chia thaønh caùc loaïi sau:
- Caùc ñaêng coù truïc chöõ thaäp;
- Caùc ñaêng bi;
- Khôùp noái ñaøn hoài, cho pheùp laøm vieäc ôû goùc truyeàn giôùi haïn.
6.7.1.3. Yeâu caàu
- ÔÛ baát kyø soá voøng quay naøo, truïc caùc ñaêng cuõng khoâng bò voõng vaø va ñaäp, caàn phaûi
giaûm taûi troïng ñoäng do moâmen quaùn tính sinh ra ñeán moät trò soá ñaûm baûo an toaøn;
- Caùc truïc caùc ñaêng phaûi ñaûm baûo quay ñeàu vaø khoâng sinh ra taûi troïng ñoäng;
- Ñoái vôùi caùc ñaêng ñoàng toác phaûi ñaûm baûo chính xaùc veà ñoäng hoïc trong quaù trình
laøm vieäc khi truïc chuû ñoäng vaø bò ñoäng leäch vôùi nhau moät goùc baát kyø ñeå ñaûm baûo
hai truïc quay cuøng toác ñoä;
- Keát caáu ñôn giaûn, deã cheá taïo, coù ñoä beàn vöõng cao, hieäu suaát truyeàn ñoäng cao.
6.7.2. CAÙC ÑAÊNG KHAÙC TOÁC
6.7.2.1. Sô ñoà caáu taïo vaø ñoäng hoïc
• Sô ñoà caáu taïo
Caáu taïo cuûa caùc ñaêng khaùc toác bao
goàm naïng chuû ñoäng 5, naïng bò ñoäng 6 vaø
chaïc chöõ thaäp 3. Naïng chuû ñoäng 5 ñöôïc noái
vôùi truïc 1 baèng then hoa vaø coù hai loã 2.
Naïng bò ñoäng 6 cuõng ñöôïc noái vôùi truïc bò
ñoäng 4 baèng then hoa vaø cuõng coù hai loã 2.
Chaïc chöõ thaäp 3 goàm hai choát ñaët vuoâng
goùc vaø coá ñònh vôùi nhau thaønh hình chöõ Hình 6.74: Sô ñoà caáu taïo caùc ñaêng khaùc toác
thaäp. Caùc choát cuûa chaïc chöõ thaäp ñöôïc laép
gheùp vôùi caùc loã 2 cuûa naïng chuû ñoäng 5 vaø
naïng bò ñoäng 6.
• Ñoäng hoïc
Ñoäng hoïc cuûa caùc ñaêng khaùc toác ñöôïc moâ taû treân hình 6.75.
Khi truïc chuû ñoäng A cuûa khôùp caùc ñaêng quay ñöôïc moät voøng thì truïc bò ñoäng B
cuõng quay ñöôïc moät voøng. Baùn kính quay cuûa khôùp lôùn nhaát (r2) khi truïc chöõ thaäp
vuoâng goùc vôùi truïc chuû ñoäng (öùng vôùi caùc goùc quay 90o, 270o). Baùn kính beù hôn (r1)
khi truïc chöõ thaäp khoâng vuoâng goùc vôùi truïc chuû ñoäng (öùng vôùi caùc goùc 0o, 180o hoaëc
360o). Vì vaän toác daøi naïng khôùp caùc ñaêng cuûa truïc bò ñoäng thay ñoåi moãi khi quay qua
goùc 90o, neân noù sinh ra söï thay ñoåi veà vaän toác goùc töông ñoái so vôùi truïc chuû ñoäng. Söï
thay ñoåi naøy caøng lôùn neáu goùc α hôïp bôûi giöõa truïc chuû ñoäng vaø bò ñoäng caøng lôùn.
α = 30o
Hình 6.75 - Ñoäng hoïc cuûa caùc ñaêng khaùc toác
Lôïi duïng tính chaát ñoäng hoïc treân neáu boä truyeàn caùc ñaêng söû duïng hai khôùp caùc
ñaêng ñöôïc boá trí theo sô ñoà nhö hình 6.76.b.
α1
α2
b c
Hình 6.76 - Boä truyeàn caùc ñaêng hai khôùp chöõ thaäp
Theo sô ñoà naøy thì truïc bò ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng phía tröôùc laïi laø truïc chuû
ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng phía sau, coøn truïc bò ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng phía sau cuõng
laø truïc bò ñoäng cuûa boä truyeàn caùc ñaêng. Höôùng cuûa hai naïng treân truïc trung gian phaûi
truøng nhau trong moät maët phaúng. Goùc hôïp bôûi truïc chuû ñoäng vôùi truïc trung gian phaûi
baèng goùc hôïp bôûi truïc trung gian vôùi truïc bò ñoäng (α1 = α2).
Vôùi caáu taïo nhö treân, khi truïc chuû ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng tröôùc quay vôùi vaän
toác goùc ñeàu thì truïc bò ñoäng cuûa noù laø truïc trung gian cuûa boä truyeàn seõ quay khoâng
ñeàu. Nhöng truïc trung gian laïi laø truïc chuû ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng phía sau neân khi noù
quay khoâng ñeàu nhöng laïi cho truïc bò ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng phía sau quay ñeàu. Coù
nghóa laø neáu truïc chuû ñoäng vaø bò ñoäng cuûa boä truyeàn caùc ñaêng coù vaän toác goùc laø ω1 vaø
ω2 thì ω1 = ω2. Ñieàu ñoù ñöôïc minh hoaï theâm treân hình 6.4.a.
Ñeå baûo ñaûm toác ñoä goùc cuûa truïc chuû ñoäng vaø truïc bò ñoäng cuûa boä truyeàn caùc
ñaêng hai khôùp chöõ thaäp thì ngoaøi ñieàu kieän goùc α1 = α2 thì caùc naïng treân truïc trung
gian phaûi coù höôùng truøng nhau trong moät maët phaúng. Vì vaäy khi laép raùp hai nöûa cuûa
truïc trung gian coù then hoa di tröôït caàn chuù yù ñaëc ñieåm naøy. Chuù yù naøy ñöôïc chæ ra
treân hình 6.76.c.
6.7.2.2. Caáu taïo
Caáu taïo chung cuûa truïc caùc ñaêng bao goàm thaân truïc caùc ñaêng vaø khôùp caùc
ñaêng. Thoâng thöôøng ngöôøi ta söû duïng loaïi truïc caùc ñaêng coù hai khôùp noái (hình 6.76.a).
a. Trôc çc ®¨ng hai khíp
b. Trôc çc ®¨ng ba khíp

Hình 6.77 - Caáu taïo chung cuûa truïc caùc ñaêng
Trong tröôøng hôïp khoaûng caùch truyeàn töông ñoái xa, khi toác ñoä quay cuûa truïc
caùc ñaêng khaù lôùn, truïc coù xu höôùng bò voõng vaø rung ñoäng nhieàu thì ngöôøi ta söû duïng
truïc caùc ñaêng hai thaân ba khôùp vaø coù oå ñôõ trung gian (hình 6.76.b). Vôùi caáu taïo nhö
vaäy chieàu daøi cuûa moãi ñoaïn caùc ñaêng seõ ngaén hôn laøm ñoä cöùng vöõng taêng leân neân ít bò
voõng vaø rung ñoäng khi laøm vieäc ôû toác ñoä cao.
Boä phaän chính cuûa boä truyeàn caùc ñaêng laø khôùp caùc ñaêng, noù ñöôïc moâ taû treân
hình 6.78.
Hình 6.78 - Caáu taïo cuûa khôùp caùc ñaêng
Khôùp caùc ñaêng bao goàm moät truïc chöõ thaäp vaø hai naïng gaén lieàn vôùi truïc chuû
ñoäng vaø truïc bò ñoäng cuûa khôùp caùc ñaêng. Truïc chöõ thaäp ñöôïc lieân keát vôùi caùc loã treân
hai naïng thoâng qua caùc oå bi kim. Voøng bi kim ñöôïc laép vaøo trong naép vaø naép ñöôïc eùp
vaøo loã treân naïng. Ñeå ngaên khoâng cho voøng bi dòch chuyeån ra ngoaøi khi truïc caùc ñaêng
laøm vieäc ôû toác ñoä cao thì ngöôøi ta söû duïng voøng haõm hoaëc taám haõm ñeå coá ñònh naép
voøng bi trong loã treân caùc naïng. Caùc chi tieát cuûa noù ñöôïc chæ ra treân hình 6.78.
Thaân truïc caùc ñaêng duøng ñeå noái hai khôùp caùc ñaêng vôùi nhau (hình 6.79). Thaân
truïc thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng oáng theùp hình truï roãng nhaèm giaûm khoái löôïng, taêng ñoä
cöùng vöõng vaø taêng khaû naêng truyeàn moâmen xoaén.
Hình 6.79 - Caáu taïo thaân truïc caùc ñaêng
Ngoaøi ra vì trong quaù trình laøm vieäc khoaûng caùch giöõa hai khôùp caùc ñaêng luoân
thay ñoåi neân thaân truïc caùc ñaêng thöôøng ñöôïc cheá taïo hai nöûa vaø lieân keát vôùi nhau
baèng then hoa. Do khi laép raùp coù theå laøm hai naïng treân thaân truïc khoâng truøng treân moät
maët phaúng neân treân hai nöûa thaân truïc thöôøng coù ñaùnh daáu laép raùp.
6.7.3. Caùc ñaêng ñoàng toác
6.7.3.1. Nguyeân lyù hình thaønh caùc ñaêng ñoàng toác kieåu bi
Nguyeân lyù hình thaønh caùc ñaêng bi coù theå xem xeùt treân cô sôû boä truyeàn baùnh
raêng coân aên khôùp coù kích thöôùc hình hoïc gioáng nhau hoaøn toaøn nhö treân hình 6.8.a.
Hình 6.80 Nguyeân lyù hình thaønh caùc ñaêng ñoàng toác kieåu bi
a. Boä truyeàn baùnh raêng coân coù kích thöôùc hình hoïc gioáng nhau
b. Boä truyeàn thay ñoåi goùc truyeàn löïc baèng aên khôùp bi
c. Caùc ñaêng ñoác toác bi töï ñònh vò
d. Caùc ñaêng ñoàng toác bi coù voøng ñònh vò
Khi goùc giöõa hai ñöôøng taâm truïc thay ñoåi, töùc laø khi thay ñoåi goùc nghieâng
truyeàn moâmen giöõa hai truïc chuû ñoäng vaø bò ñoäng, ñieàu kieän ñoàng toác ñöôïc thöïc hieän
neáu:
- Giöõ nguyeân khoaûng caùch töø ñieåm truyeàn löïc ñeán ñieåm giao nhau cuûa hai ñöôøng
taâm truïc;
- Ñieåm truyeàn löïc luoân luoân naèm treân maët phaúng phaân giaùc cuûa goùc taïo neân giöõa
hai ñöôøng taâm truïc.
Trong tröôøng hôïp boä truyeàn aên khôùp bi thì caùc vieân bi phaûi naèm giöõa treân maët
phaúng phaân giaùc cuûa goùc taïo bôûi hai ñöôøng taâm truïc (hình 6.80.b).
Ñeå giöõ cho caùc vieân bi truyeàn löïc luoân naèm treân maët phaúng phaân giaùc trong keát
caáu cuï theå coù theå thöïc hieän theo caùc kieåu khaùc nhau:
- Töï ñònh vò treân caùc raõnh cong (hình 6.8.c);
- Duøng caùc voøng ñònh vò (hình 6.8.d).
Thoâng thöôøng, caùc ñaêng ñoàng toác ñöôïc söû duïng ñeå truyeàn löïc cho baùnh xe chuû
ñoäng ôû caàu daãn höôùng chuû ñoäng, vì goùc quay cuûa baùnh daãn höôùng veà hai phía coù theå
leân tôùi 30o - 40o.
Caùc daïng caùc ñaêng ñoàng toác tieâu bieåu duøng treân oâtoâ du lòch goàm coù:
- Caùc ñaêng ñoàng toác bi kieåu Veise;
- Caùc ñaêng ñoàng toác bi kieåu Rzeppa;
- Caùc ñaêng ñoàng toác kieåu Tripod;
- Caùc ñaêng ñoàng toác kieåu chöõ thaäp keùp.
6.7.3.2. Caùc ñaêng ñoàng toác bi kieåu Veise
Hình 6.81 - Caáu taïo caùcñaêng ñoàng toác bi kieåu Veise
Treân caàu tröôùc daãn höôùng, chuû ñoäng coù daàm caàu cöùng, heä thoáng treo phuï thuoäc
thöôøng boá trí loaïi caùc ñaêng ñoàng toác kieåu naøy.
Truïc chuû ñoäng coù naïng chöõ C. Hai beân cuûa moät ñaàu naïng coù caùc raõnh troøn ñeå
chöùa caùc vieân bi truyeàn löïc. Caùc raõnh troøn naøy ñöôïc taïo vôùi raõnh cong troøn coù taâm laø
taâm cuûa khôùp vôùi cung cong cho pheùp vieân bi di chuyeån treân noù xaáp xæ 30o. Trong
khôùp coù boán vieân bi naèm ngoaøi coù nhieäm vuï truyeàn löïc.
Truïc bò ñoäng coù caáu taïo töông töï nhöng laép ñoái dieän vôùi caùc vieân bi vaø taïo neân
moät raõnh oâm hai maët vôùi vieân bi.
Moät vieân bi thöù 5 naèm giöõa taâm khôùp, hai phía ñöôïc tì vaøo hai nöûa truïc truyeàn
nhôø raõnh loõm hình choûm caàu.
6.7.3.3. Caùc ñaêng ñoàng toác bi kieåu Rzeppa

Loaïi caùc ñaêng ñoàng toác kieåu naøy ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán treân oâtoâ du lòch
caû vôùi caàu chuû ñoäng daàm lieàn vaø vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp. Caáu taïo cuûa chuùng ñöôïc
moâ taû treân hình 6.82.
Truïc chuû ñoäng cuûa caùc ñaêng moät ñaàu noái vôùi baùnh raêng baùn truïc cuûa boä vi sai
vaø ñaàu coøn laïi laép then hoa vôùi moät phaàn quaû caàu, treân beà maët ngoaøi coù saùu nöûa raõnh
troøn.
Hình 6.82 - Caáu taïo caùc ñaêng ñoàng toác bi kieåu Rzeppa
Truïc bò ñoäng laø moät hoác caàu coù saùu nöûa raõnh troøn trong, chöùa caùc vieân bi. Caùc
vieân bi naèm trong raõnh troøn giöõa caùc nöûa raõnh trong vaø ngoaøi vaø ñöôïc ñònh vò baèng
voøng ñònh vò daïng caàu. Voøng ñònh vò naèm saùt vôùi vaùch caàu cuûa truïc chuû ñoäng, ñoùng
vai troø taïo maët phaúng phaân giaùc chöùa caùc vieân bi. Goùc leäch toái ña cho pheùp giöõa hai
ñöôøng taâm truïc khoaûng 40o.
Ñeå thay ñoåi chieàu daøi cuûa caùc ñaêng trong quaù trình laøm vieäc thì truïc chuû ñoäng
ñöôïc gheùp then hoa vôùi quaû caàu trong cuûa caùc ñaêng. Khôùp ñöôïc boâi trôn baøng môõ vaø
ñöôïc bao boïc bôûi voû cao su daïng xeáp.
6.7.3.4. Caùc ñaêng ñoàng toác kieåu Tripod
Caáu taïo cuûa caùc ñaêng Tripod goàm moät thaân bao hình truï, treân ñoù xeû ba raõnh
doïc theo ñöôøng sinh. Thaân bao hình truï noái vôùi truïc chuû ñoäng baèng then hoa. Truïc bò
ñoäng laép then hoa vôùi moät chaïc ba vaø ñöôïc coá ñònh treân truïc baèng hai vaønh haõm. Treân
caùc ñaàu truïc cuûa chaïc ba coù boá trí caùc con laên vôùi hình bao ngoaøi daïng maët caàu. Con
laên vöøa quay treân truïc vöøa coù theå di chuyeån doïc treân truïc cuûa noù. Caùc con laên bò haïn
cheá khoâng chaïy ra ngoaøi bôûi gôø cao treân raõnh cuûa thaân bao hình truï. Toaøn boä khôùp caùc
ñaêng ñöôïc boïc trong moät voû boïc cao su ñaøn hoài.
Hình 6.83 - Caáu taïo caùc ñaêng ñoàng toác kieåu Tripod
Khôùp caùc ñaêng loaïi naøy coù khaû naêng truyeàn löïc vôùi goùc leäch giöõa hai ñöôøng
taâm truïc tôùi 25o vaø coù khaû naêng di chuyeån doïc truïc lôùn. Vôùi caùc goùc truyeàn lôùn hôn
25o khoâng coù khaû naêng giöõ ñieåm truyeàn löïc trong maët phaúng phaân giaùc vì vaäy khoù
ñaûm baûo khaû naêng ñoàng toác. Tuy vaäy so vôùi caùc kieåu caùc ñaêng ñoàng toác khaùc, loaïi caùc
ñaêng naøy coù coâng ngheä cheá taïo ñôn giaûn vaø giaù thaønh thaáp hôn. Chuùng thöôøng ñöôïc
boá trí treân caùc oâtoâ mini buyùt hay pick-up cuøng vôùi daïng caùc ñaêng ñoàng toác bi khaùc ñeå
taïo neân truïc truyeàn vôùi hai ñaàu laø hai loaïi khôùp caùc ñaêng khaùc nhau, ñöôïc duøng ôû heä
thoáng treo ñoäc laäp.
Treân hình 6.84 laø caáu taïo cuûa caùc ñaêng loaïi keát hôïp ñöôïc söû duïng treân oâtoâ
Toyota Crown. Moät ñaàu laø khôùp caùc ñaêng kieåu Tripod vaø moät ñaàu laø khôùp caùc ñaêng
kieåu Rzeppa. Ñaàu coù caáu taïo kieåu Tripod ñaët ôû phía ngoaøi taïo ñieàu kieän lieân keát vôùi
truï ñöùng trong heä treo ñoäc laäp ñoàng thôøi coù khaû naêng di chuyeån doïc truïc lôùn ñeå buø
chieàu daøi khi baùnh xe dao ñoäng theo phöông thaúng ñöùng.
Hình 6.84 - Caáu taïo caùc ñaêng ñoàng toác keát hôïp (treân oâtoâ Toyota Crown)
6.7.3.5. Caùc ñaêng ñoàng toác kieåu chöõ thaäp keùp
Hình 6.85 - Caáu taïo caùc ñaêng ñoàng toác kieåu chöõ thaäp keùp
Caùc ñaêng ñoàng toác kieåu chöõ thaäp keùp thöïc chaát laø söï bieán hình cuûa caùc ñaêng
khaùc toác keùp, khi maø chieàu daøi cuûa ñoaïn thaân truïc noái giöõa hai khôùp caùc ñaêng giaûm
baèng 0. Caáu taïo cuûa khôùp caùc ñaêng ñoàng toác keùp ñöôïc moâ taû treân hình 6.85.
Loaïi caùc ñaêng naøy thöôøng thaáy treân caàu daãn höôùng chuû ñoäng coù daàm caàu lieàn
cuûa oâtoâ du lòch toác ñoä thaáp, caùc loaïi oâtoâ cao toác khoâng duøng.
Treân ñoaïn giöõa cuûa caùc ñaêng ñaët hai boä oå, hai truïc chöõ thaäp lieàn keà nhau chieàu
daøi ñoaïn giöõa coøn vöøa ñuû ñeå noái hai truïc chöõ thaäp.
6.7.4. Khôùp Noái Ñaøn Hoài
Khi moâmen truyeàn khoâng lôùn vaø khi goùc giöõa hai ñöôøng taâm truïc cuûa truïc chuû
ñoäng vaø truïc bò ñoäng cuûa boä truyeàn khoâng lôùn thì ngöôøi ta coù theå söû duïng khôùp noái
ñaøn hoài. Khôùp noái ñaøn hoài thöôøng ñöôïc söû duïng trong heä thoáng truyeàn löïc cuûa moät soá
oâtoâ du lòch. Caáu taïo cuûa moät soá daïng khôùp noái ñaøn hoài ñöôïc moâ taû treân hình 6.86
Hình 6.86 - Caáu taïo moät soá daïng khôùp noái ñaøn hoài
Caùc khôùp noái ñaøn hoài coù khaû naêng giaûm giaät, haïn cheá tieáng oàn, keát caáu ñôn
giaûn cho pheùp truyeàn löïc vôùi goùc thay ñoåi nhoû, khi bò hö hoûng deã daøng thay theá.
Coù hai daïng khôùp noái ñaøn hoài:
- Daïng ñóa: Caáu taïo cuûa khôùp daïng naøy bao goàm moät ñóa theùp treân ñoù coù boá trí
moät soá loã (boán hoaëc saùu) trong loã ñoù coù ñaët caùc voøng ñaøn hoài baèng cao su. Hai
truïc chuû ñoäng vaø bò ñoäng coù boá trí maët bích daïng hai naïng hoaëc ba naïng, caùc
naïng naøy lieân keát vôùi ñóa thoâng qua moät buloâng, moät ñaàu baét vôùi naïng coøn
thaân naèm trong voøng ñaøn hoài;
- Khôùp cao su ñaõ thay theá keát caáu daïng ñóa. Khôùp cao su cheá taïo lieàn khoái treân
ñoù coù ñeå caùc loã ñeå phaàn thaân cuûa caùc choát buloâng cuûa hai naïng chuû ñoäng vaø bò
ñoäng lieân keát vôùi khôùp cao su.
6.8. Caàu Chuû Ñoäng

Caàu chuû ñoäng cuûa oâtoâ bao goàm caùc boä phaän nhö truyeàn löïc chính, vi sai,
truyeàn löïc caïnh vaø voû caàu. ÔÛ loaïi daàm caàu cöùng, voû caàu ñoùng vai troø laø daàm caàu. Coøn
ôû heä thoáng treo ñoäc laäp, hoäp voû caàu laø moät khoái rieâng ñöôïc laép ñaët treân khung, treân
daàm ngang saøn xe hay lieàn khoái vôùi hoäp soá vaø ñoäng cô.
6.8.1. Truyeàn Löïc Chính
1. Coâng duïng
Duøng ñeå taêng moâmen vaø truyeàn moâmen quay töø truïc caùc ñaêng ñeán caùc baùnh
xe chuû ñoäng cuûa oâtoâ.
2. Phaân loaïi
Truyeàn löïc chính ñöôïc phaân loaïi nhö sau:
• Theo soá caëp baùnh raêng:
- Loaïi ñôn: Goàm moät caëp baùnh raêng aên khôùp, thöôøng söû duïng treân oâtoâ du
lòch, oâtoâ taûi nhoû vaø trung bình;
- Loaïi keùp: Goàm hai caëp baùnh raêng aên khôùp, thöôøng söû duïng ôû oâtoâ vaän
taûi trung bình vaø lôùn.
• Theo loaïi baùnh raêng:
- Loaïi baùnh raêng coân raêng thaúng (ít duøng);
- Loaïi baùnh raêng coân raêng xoaén;
- Loaïi baùnh raêng hypoit;

- Loaïi truïc vít baùnh vít.
Truyeàn löïc chính thöôøng ñöôïc boá trí cuøng vôùi boä vi sai, vì vaäy phaàn caáu taïo
cuûa noù chuùng ta seõ nghieân cöùu keát hôïp cuøng vôùi boä vi sai.
3. Yeâu caàu
- Phaûi coù tæ soá truyeàn caàn thieát ñeå phuø hôïp vôùi chaát löôïng keùo vaø tính kinh teá
nhieân lieäu cuûa oâtoâ;
- Coù kích thöôùc nhoû goïn ñeå taêng khoaûng saùng gaàm xe;
- Ñaûm baûo coù ñoä cöùng vöõng toát, laøm vieäc khoâng oàn, tuoåi thoï cao;
- Troïng löôïng caàu (troïng löôïng phaàn khoâng ñöôïc treo) phaûi nhoû.
6.8.2. VI SAI
1. Coâng duïng
Boä vi sai ñaûm baûo cho caùc baùnh xe chuû ñoäng quay vôùi toác ñoä goùc khaùc nhau
khi oâtoâ quay voøng hoaëc khi ñi treân ñöôøng khoâng baèng phaúng.
2. Phaân loaïi
Tuyø theo caùc yeáu toá caên cöù phaân loaïi, vi sai ñöôïc phaân loaïi nhö sau:
• Theo coâng duïng:
- Vi sai giöõa caùc baùnh xe;
- Vi sai giöõa caùc caàu.
• Theo keát caáu:
- Vi sai vôùi caùc baùnh raêng coân;
- Vi sai vôùi caùc baùnh raêng truï;
- Vi sai taêng ma saùt.
• Theo ñaëc tính phaân phoái moâmen xoaén:
- Vi sai ñoái xöùng: Moâmen xoaén phaân phoái ñeàu ra caùc truïc;
- Vi sai khoâng ñoái xöùng: Moâmen xoaén phaân phoái khoâng ñeàu ra caùc truïc.
3. Yeâu caàu
- Phaân phoái moâmen xoaén giöõa caùc baùnh xe hay giöõa caùc truïc theo tæ leä ñaûm
baûo söû duïng troïng löôïng baùm cuûa oâtoâ laø toát nhaát;
- Kích thöôùc truyeàn ñoäng phaûi nhoû goïn;
- Coù hieäu suaát truyeàn ñoäng cao.
4. Sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa vi sai
Caáu taïo cuûa truyeàn löïc chính vaø boä vi sai ñöôïc theå hieän treân hình 7.1.
Ñaây laø truyeàn löïc chính moät caáp, baùnh raêng coân xoaén. Truyeàn löïc chính bao
goàm baùnh raêng chuû ñoäng 2 (coøn goïi laø baùnh raêng quaû döùa) vaø baùnh raêng bò ñoäng 1
(coøn goïi laø baùnh raêng vaønh chaäu). Baùnh raêng chuû ñoäng cuûa truyeàn löïc chính ñöôïc cheá
taïo lieàn truïc vaø goái treân voû baèng caùc oå ñôõ. Baùnh raêng bò ñoäng thöôøng ñöôïc gheùp vôùi
voû boä vi sai vaø cuõng ñöôïc goái treân voû baèng hai oå ñôõ. Voû boä vi sai (ñöôïc gheùp vôùi baùnh
raêng bò ñoäng baèng caùc buloâng) coù caùc loã ñeå ñaët truïc cuûa caùc baùnh raêng haønh tinh. Truïc
cuûa baùnh raêng haønh tinh coù theå laø daïng ñôn, daïng ba traïc hoaëc chöõ thaäp tuyø theo soá
löôïng baùnh raêng haønh tinh cuûa boä vi sai laø hai, ba hoaëc boán. Hai baùnh raêng maët trôøi
(baùnh raêng baùn truïc) ñöôïc laép ñaët ñeå coù theå quay töông ñoái trong voû vi sai. Hai baùnh
raêng maët trôøi aên khôùp thöôøng xuyeân vôùi caùc baùnh raêng haønh tinh. ôû giöõa cuûa hai baùnh
raêng maët trôøi laø loã coù then hoa ñeå aên khôùp vôùi then hoa cuûa hai baùn truïc.
a b
Hình 6.87: Sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa truyeàn löïc chính vaø boä vi sai
Nguyeân lyù laøm vieäc:
- Khi oâtoâ chuyeån ñoäng thaúng (hình 6.87a)
Moâmen töø truïc caùc ñaêng truyeàn tôùi truïc chuû ñoäng sang baùnh raêng bò ñoäng cuûa
truyeàn löïc chính ñeán voû boä vi sai. Khi oâtoâ chuyeån ñoäng thaúng treân ñöôøng baèng phaúng,
söùc caûn ôû hai baùnh xe chuû ñoäng laø nhö nhau baùn kính laên cuûa hai baùnh xe chuû ñoäng laø
nhö nhau. Khi naøy caùc baùnh raêng haønh tinh khoâng quay quanh truïc cuûa noù maø chæ
ñoùng vai troø nhö moät vaáu truyeàn ñeå truyeàn moâmen töø voû vi sai ñeán hai baùnh raêng maët
trôøi ôû hai phía vôùi cuøng moâmen vaø soá voøng quay nhö nhau ñeán hai baùnh xe chuû ñoäng.
- Khi oâtoâ quay voøng (hình 6.87b)
Giaû söû oâtoâ dang chuyeån ñoäng quay voøng sang phaûi, luùc naøy toác ñoä goùc cuûa hai
baùnh xe laø khaùc nhau. Baùnh xe beân traùi naèm xa taâm quay voøng neân coù toác ñoä goùc lôùn
hôn baùnh xe beân phaûi naèm gaàn taâm quay voøng. Thoâng qua baùn truïc laøm hai baùnh raêng
maët trôøi ôû phía traùi vaø phía phaûi cuõng coù toác ñoä goùc khaùc nhau. Trong tröôøng hôïp cuï
theå naøy baùnh raêng maët trôøi beân traùi quay nhanh hôn baùnh raêng maët trôøi beân phaûi. Luùc
naøy caùc baùnh raêng veä tinh vöøa quay theo voû boä vi sai vöøa quay quanh truïc cuûa noù baûo
ñaûm cho hai baùnh raêng maët trôøi quay vôùi toác ñoä goùc khaùc nhau phuø hôïp vôùi toác ñoä
quay khaùc nhau cuûa caùc baùnh xe chuû ñoäng.
Ghi nhôù:
Veà ñoäng hoïc vaø ñoäng löïc hoïc cuûa boä vi sai caàn ghi nhôù hai coâng thöùc sau:
n1 + n2 = 2no
M1 = M2 + MMS
Trong ñoù:
n1, n2 : soá voøng quay cuûa baùn truïc beân traùi vaø beân phaûi.
M1, M2 : moâmen quay ôû baùn truïc beân traùi vaø beân phaûi.
no : soá voøng quay cuûa voû vi sai.

MMS : moâmen ma saùt trong boä vi sai.
6.8.3. Caáu Taïo Cuûa Moät Soá Boä Vi Sai Cuøng Truyeàn Löïc Chính
6.8.3.1. Truyeàn löïc chính moät caáp baùnh raêng coân - vi sai thöôøng
Hình 6.88: Caáu taïo cuûa truyeàn löïc chính moät caáp - vi sai thöôøng
Loaïi naøy thöôøng ñöôïc söû duïng treân oâtoâ du lòch coù caàu sau chuû ñoäng, caáu taïo cuûa
noù ñöôïc chæ ra treân hình 6.88.
Phaàn truyeàn löïc chính bao goàm moät caëp baùnh raêng coân xoaén. Truïc chuû ñoäng cheá
taïo lieàn vôùi baùnh raêng coân xoaén chuû ñoäng vaø ñöôïc goái treân voû baèng hai oå bi coân.
Khoaûng caùch vaø caùch boá tri hai oå coân coù aûnh höôûng ñeán ñoä cöùng vöõng cuûa truïc chuû
ñoäng. Thoâng thöôøng hai oå bi coân ñöôïc boá trí theo chieàu nhö treân hình veõ sao cho
khoaûng caùch giöõa hai taâm chòu löïc thöïc teá laø lôùn. Baùnh raêng bò ñoäng ñöôïc gheùp cuøng
vôùi voû boä vi sai baèng caùc buloâng. Trong voû boä vi sai coù laép ñaët caùc truïc vaø baùnh raêng
haønh tinh, hai baùnh raêng maët trôøi, caùc ñeäm töïa cho caùc baùnh raêng maët trôøi.
Nguyeân lyù laøm vieäc chung cuûa truyeàn löïc chính vaø vi sai gioáng nhö ñaõ ñöôïc trình
baøy ôû treân.
6.8.3.2. Truyeàn löïc chính moät caáp baùnh raêng truï - vi sai thöôøng
Loaïi naøy thöôøng ñöôïc söû duïng treân caùc oâtoâ du lòch ñoäng cô ñaët tröôùc vaø caàu
tröôùc chuû ñoäng (thöôøng cheá taïo lieàn moät cuïm vôùi ñoäng cô vaø hoäp soá). Caáu taïo cuûa loaïi
naøy ñöôïc moâ taû treân hình 6.89.
Truyeàn löïc chính vaø vi sai ñöôïc boá trí keát hôïp vôùi hoäp soá vaø ñoäng cô thaønh moät
khoái. Vì ñoäng cô ñaët ngang neân taâm truïc hoäp soá song song vôùi taâm truïc caàu tröôùc coù
nghóa laø höôùng truyeàn löïc töø truïc ra hoäp soá ñeán truïc vaøo cuûa truyeàn löïc chính laø song
song vôùi nhau neân truyeàn löïc chính söû duïng caëp baùnh raêng truï. Baùnh raêng truï chuû
ñoäng ñöôïc laép treân truïc thöù caáp cuûa hoäp soá coøn baùnh raêng truï bò ñoäng ñöôïc laép vôùi voû
boä vi sai. TRONG voû vi sai cuõng coù caùc truïc vaø baùnh raêng haønh tinh, caùc baùnh raêng
maët trôøi vaø caùc ñeäm ñieàu chænh nhö ôû boä vi sai coù truyeàn löïc chính baùnh raêng coân ñaõ
trình baøy ôû treân.
Hình 6.89 - Caáu taïo truyeàn löïc chính moät caáp baùnh raêng truï - vi sai thöôøng
6.8.3.3. Truyeàn löïc chính moät caáp baùnh raêng coân - vi sai taêng ma saùt
Ñaët vaán ñeà:
Nhö chuùng ta ñaõ bieát, ñoái vôùi boä vi sai thöôøng veà maët truyeàn moâmen chuùng
luoân coù moái quan heä M1 = M2 + MMS. Tröôøng hôïp moät beân baùnh xe cuûa caàu chuû ñoäng
bò tröôït do ñi vaøo vuøng coù heä soá baùm raát thaáp nhö buøn laày hoaëc tuyeát v.v…. Khi ñoù
theo coâng thöùc treân thì moâmen truyeàn ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng coù giaù trò lôùn nhaát
cuõng chæ baèng moâmen baùm ôû baùnh xe bò tröôït. Giaû söû moät baùnh xe bò tröôït quay hoaøn
toaøn thì moâmen truyeàn tôùi baùnh xe coøn laïi cuõng chæ lôùn hôn moâmen cuûa baùnh xe bò
tröôït quay moät löôïng baèng moâmen ma saùt trong boä vi sai. Ñoái vôùi boä vi sai thöôøng
moâmen ma saùt trong laø raát nhoû vì vaäy ñeå taêng moâmen truyeàn ñeán baùnh xe coøn baùm
treân ñöôøng toát thì phaûi taêng moâmen ma saùt trong boä vi sai. Coù nhö vaäy xe môùi coù cô
hoäi ñeå vöôït ra khoûi vuøng buøn laày hoaëc tuyeát.
Caáu taïo vaø nguyeân lyù:
Caáu taïo chung vaø caùc chi tieát cuï theå cuûa vi sai taêng ma saùt ñöôïc moâ taû treân
hình 6.90. Trong boä vi sai loaïi naøy ngöôøi ta boá trí theâm hai boä ly hôïp ma saùt ôû hai phía
cuûa boä vi sai, naèm sau baùnh raêng baùn truïc. Boä ly hôïp goàm hai loaïi ñóa: moät ñóa goïi laø
ñeäm chaën coù boán vaáu loài phía ngoaøi ñöôïc laép vaøo caùc raõnh daãn höôùng treân voû boä vi
sai; moät ñóa khaùc goïi laø ñóa ly hôïp coù then hoa phía trong ñeå aên khôùp vôùi then hoa treân
moayô baùnh raêng baùn truïc. Moät loø xo neùn ñöôïc laép giöõa caùc baùnh raêng baùn truïc beân
traùi vaø beân phaûi ñeå taïo löïc eùp eùp caùc ñeäm chaën vaøo ñóa ly hôïp qua ñeá vaø baùnh raêng
baùn truïc.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa vi sai taêng ma saùt nhö sau:
- Khi oâtoâ ñi treân ñöôøng thaúng vaø heä soá baùm cuûa baùnh xe vôùi maët ñöôøng ôû hai phía laø
nhö nhau neân caùc baùnh xe beân traùi vaø beân phaûi quay cuøng toác ñoä gioáng nhau. Khi naøy
voû vi sai, caùc baùnh raêng baùn truïc, caùc baùnh raêng vi sai, caùc ñeäm chaën, caùc ñóa ly hôïp,
ñeá vaø loø xo neùn quay cuøng nhau trong moät khoái gioáng nhö ôû boä vi sai thoâng thöôøng;
- Khi moät beân baùnh xe rôi vaøo vuøng heä soá baùm thaáp, baùnh xe naøy seõ tröôït quay. Khi
ñoù seõ coù söï sai leäch lôùn giöõa toác ñoä quay cuûa caùc baùnh xe vaø boä vi sai baét ñaàu laøm
vieäc. ôû boä vi sai taêng ma saùt khi vi sai laøm vieäc coù söï quay töông ñoái giöõa baùn truïc vôùi
voû vi sai coù nghóa laø coù söï tröôït töông ñoái giöõa caùc ñeäm chaën vaø caùc ñóa ly hôïp cuûa boä
ly hôïp ma saùt. Do caùc ñóa cuûa boä ly hôïp bò eùp bôûi löïc loø xo neân khi tröôït töông ñoái vôùi
nhau seõ xuaát hieän moâmen ma saùt. Moâmen ma saùt naøy lôùn hôn nhieàu so vôùi moâmen ma
saùt cuûa vi sai thöôøng neân laøm taêng moâmen truyeàn ñeán baùnh xe coøn baùm treân ñöôøng
toát taïo ñieàu kieän ñeå oâtoâ coù theå vöôït leân ñöôïc.
Hình 6.90 - Caáu taïo truyeàn löïc chính moät caáp baùnh raêng coân - vi sai taêng ma saùt
Ñoä lôùn cuûa moâmen ma saùt phuï thuoäc vaøo söùc caêng cuûa loø xo. Ñoä cöùng loø xo
caøng lôùn thì moâmen ma saùt caøng lôùn.
6.8.3.4. Truyeàn löïc chính moät caáp - vi sai thöôøng coù boä khoaù vi sai
Ñeå taêng moâmen cho caàu chuû ñoäng khi moät baùnh xe bò rôi vaøo vuøng heä soá baùm
thaáp thì ngöôøi ta ñaõ söû duïng loaïi vi sai taêng ma saùt. Tuy nhieân giaù trò moâmen ma saùt
naøy coù giôùi haïn, phuï thuoäc vaøo löïc eùp laø loø xo. Moâmen ma saùt lôùn nhaát ñaït ñöôïc khi
baùn truïc vaø voû vi sai ñöôïc haõm cöùng. Ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän ôû nhöõng vi sai coù cô
caáu khoaù cöùng vi sai nhö chæ ra treân hình 6.91.
Ñeå khoaù cöùng vi sai caàn phaûi khoaù cöùng baùn truïc vôùi voû vi sai. Vì vaäy treân
moayô cuûa voû vi sai ngöôøi ta laøm then ngoaøi treân ñoù laép khôùp gaøi vi sai coù then trong.
Khôùp gaøi coù theå di tröôït doïc theo caùc raõnh then. Treân baùn truïc cuõng ñöôïc cheá taïo moät
phaàn coù then ngoaøi coù caùc kích thöôùc vaø thoâng soá nhö then ngoaøi treân moayô cuûa voû
vi sai, vì vaäy khôùp gaøi vi sai coù theå aên khôùp caû vôùi moayô voû vi sai vaø baùn truïc.
Hình 6.91 - Caáu taïo truyeàn löïc chính moät caáp - vi sai thöôøng coù boä khoaù vi sai
Khi oâtoâ hoaït ñoäng treân ñöôøng toát bình thöôøng thì khôùp gaøi vi sai ñöôïc gaët sang
phía beân phaûi, baùn truïc vaø voû vi sai quay töï do vôùi nhau, boä vi sai hoaït ñoäng bình
thöôøng.
Khi moät baùnh xe cuûa caàu chuû ñoäng rôi vaøo vuøng heä soá baùm thaáp, oâtoâ khoâng coù
khaû naêng vöôït ra ñöôïc thì luùc naøy caàn phaûi khoaù vi sai. Khôùp vi sai ñöôïc gaït sang traùi
ñeå cuøng aên khôùp vôùi then treân baùn truïc. Luùc naøy baùn truïc vaø voû vi sai bò khoaù cöùng
bôûi khôùp gaøi vi sai neân boä vi sai maát taùc duïng, moâmen töø voû vi sai seõ truyeàn tôùi baùnh
xe coøn baùm treân ñöôøng toát ñeå xe coù khaû naêng vöôït leân ñöôïc.
Ñeå ñieàu khieån khôùp gaøi vi sai coù theå thöïc hieän baèng tay, baèng ñieän, baèng khí
neùn hoaëc töï ñoäng vaø baùn töï ñoäng.
Trong caùc tröôøng hôïp ñieàu khieån baèng tay, baèng ñieän, baèng khí neùn thì chæ gaøi
khoaù vi sai khi moät baùnh xe cuûa caàu chuû ñoäng rôi vaøo ñöôøng trôn laày. Coøn khi oâtoâ
vöôït khoûi vuøng trôn laày hoaëc ñi treân ñöôøng bình thöôøng thì nhaát thieát phaûi môû khoaù vi
sai.
6.6.3.5. Truyeàn löïc chính hai caáp - vi sai thöôøng duøng treân xe taûi
ÔÛû moät soá oâtoâ taûi caàn coù tæ soá truyeàn cuûa truyeàn löïc chính lôùn, ngöôøi ta söû duïng
truyeàn löïc chính loaïi hai caáp.
Caáu taïo cuûa truyeàn löïc chính loaïi naøy ñöôïc moâ taû treân hình 7.6.
Caáp thöù nhaát bao goàm caëp baùnh raêng coân coù caáu taïo nhö trong caùc truyeàn löïc
chính moät caáp baùnh raêng coân ñaõ trình baøy. Trong keát caáu naøy baùnh raêng coân bò ñoäng
khoâng laép leân voû vi sai maø ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi moät baùnh raêng truï nhoû. Truïc mang
baùnh raêng coân bò ñoäng vaø baùnh raêng truï nhoû ñöôïc goái treân voû caàu baêng hai oå bi.
Hình 6.92: Caáu taïo truyeàn löïc chính hai caáp - vi sai thöôøng duøng treân xe taûi
Caáp thöù hai bao goàm moät caëp baùnh raêng truï: baùnh raêng truï nhoû ñöôïc cheá taïo
lieàn truïc vôùi truïc baùnh raêng coân bò ñoäng; baùnh raêng truï lôùn ñöôïc laép vôùi voû vi sai baèng
caùc buloâng.
Boä vi sai trong keát caáu naøy cuõng coù caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc töông töï
nhö caùc boä vi sai thöôøng ñaõ trình baøy ôû caùc muïc treân.
3.6. Truyeàn löïc chính hai caáp phaân chia - vi sai thöôøng duøng treân xe taûi
Khi caàn tæ soá truyeàn cuûa truyeàn löïc chính lôùn ngöôøi ta coù theå duøng truyeàn löïc
chính hai caáp (taäp trung) nhö ñaõ trình baøy trong muïc 3.5 hoaëc söû duïng truyeàn löïc chính
hai caáp phaân chia nhö treân hình 6.93. Thöïc chaát cuûa truyeàn löïc chính hai caáp phaân
chia bao goàm hai boä truyeàn: boä truyeàn thöù nhaát hoaøn toaøn gioáng nhö truyeàn löïc chính
moät caáp baùnh raêng coân - vi sai thöôøng; boä truyeàn thöù hai laø moät caép baùnh raêng truï
ñöôïc boá trí caïnh baùnh xe chuû ñoäng (neân coøn goïi laø truyeàn löïc caïnh). Boä truyeàn thöù hai
(truyeàn löïc caïnh) coù theå laø boä truyeàn baùnh raêng truï thoâng thöôøng hoaëc coù theå laø boä
truyeàn baùnh raêng truï daïng haønh tinh.
Hình 6.93: Truyeàn löïc chính hai caáp phaân chia - vi sai thöôøng duøng treân xe taûi
6.8.3.7. Khoaù ñaàu truïc baùnh xe

Treân oâtoâ du lòch hai caàu chuû ñoäng thì töø caùc truïc ra cuûa hoäp phaân phoái ñöôïc
daãn ñoäng ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng baèng truïc caùc ñaêng, truyeàn löïc chính, boä vi sai,
baùn truïc. Phaàn lôùn thôøi gian oâtoâ chæ söû duïng moät caàu chuû ñoäng (thöôøng laø phía sau),
chæ tröôøng hôïp ñi treân ñöôøng xaáu caàn taêng löïc baùm thì môùi gaøi caàu coøn laïi (thöôøng laø
caàu tröôùc) baèng cô caáu gaøi trong hoäp phaân phoái. Khi khoâng gaøi caàu tröôùc nhöng do caùc
cô caáu daãn ñoäng: truïc caùc ñaêng, truyeàn löïc chính, vi sai, baùn truïc vaãn nhaän ñöôïc
chuyeån ñoäng töø caùc baùnh xe tröôùc truyeàn trôû laïi neân chuùng quay khoâng taûi. Ñeå giaûm
hao moøn, giaûm toån thaát coâng suaát cho caùc chi tieát quay khoâng noùi treân ngöôøi ta söû
duïng cô caáu khoaù ñaàu truïc baùnh xe ñeå coù theå ngaét hoaëc gaøi doøng truyeàn löïc khi caàn
thieát. Nhö vaäy neáu khi khoâng gaøi caàu tröôùc vaø ngaét khoaù ñaàu truïc baùnh xe thì toaøn boä
caùc chi tieát daãn ñoäng töï hoäp phaân phoái ñeán baùnh xe chuû ñoäng phía tröôùc seõ ñöùng yeân
khoâng quay.
Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa moät loaïi khôùp noái ñaàu truïc baùnh xe ñöôïc
moâ taû treân hình 6.94.
Hình 6.94: Caáu taïo cuûa cô caáu khoaù ñaàu truïc baùnh xe
Cô caáu naøy goàm caùc chi tieát chính sau:
- OÁng raêng coá ñònh coù then trong ñeå aên khôùp vôùi then cuûa baùn truïc vaø coù then
ngoaøi ñeå aên khôùp vôùi oáng gaøi.
- Moayô baùnh xe coù then trong ñeå aên khôùp vôùi then ngoaøi cuûa oáng gaøi.
- oáng gaøi coù then trong ñeå aên khôùp vôùi oáng raêng coá ñònh vaø then ngoaøi ñeå aên
khôùp vôùi then trong cuûa moayô baùnh xe.
- Boä phaän ñieàu khieån bao goàm vaønh cam vôùi ba raõnh cam; naép ñieàu khieån treân
ñoù coù ba choát cam vaø ba choát khoaù.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa cô caáu nhö sau:
- Khi gaøi khoaù phaûi döøng xe, thaùo ba choát khoaù vaø quay naép ñieàu khieån theo
chieàu ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà (muõi teân keøm chöõ ENGAGE treân hình veõ).
Luùc naøy caùc choát cam seõ tröôït treân vaønh cam ñeå ñöa naép ñieàu khieån ñi ra
mang theo oáng gaøi ñi ra gaøi oáng raêng coá ñònh vôùi moayô baùnh xe, cô caáu
ñöôïc gaøi.
- Khi môû khoùa thì cuõng phaûi döøng xe vaø laøm caùc thao taùc nhö treân chæ khaùc laø
naép ñieàu khieån ñöôïc xoay theo chieàu kim ñoàng hoà (muõi teân keøm theo
DISENGAGE).
Chöông 7: HEÄ THOÁNG DI CHUYEÅN
7.1. HEÄ THOÁNG PHANH

7.1.1. Coâng Duïng, Phaân Loaïi, Yeâu Caàu
- Heä thoáng phanh duøng ñeå giaûm toác ñoä cuûa oâtoâ ñeán moät giaù trò caàn thieát naøo ñaáy hoaëc
döøng haún oâtoâ;
- Giöõ oâtoâ döøng hoaëc ñoã treân caùc ñöôøng doác.
1. Theo coâng duïng
Theo coâng duïng heä thoáng phanh ñöôïc chia thaønh caùc loaïi sau:
- Heä thoáng phanh chính (phanh chaân);
- Heä thoáng phanh döøng (phanh tay);
2. Theo keát caáu cuûa cô caáu phanh
Theo keát caáu cuûa cô caáu phanh, heä thoáng phanh ñöôïc chia thaønh ba loaïi sau:
- Heä thoáng phanh vôùi cô caáu phanh guoác;
- Heä thoáng phanh vôùi cô caáu phanh ñóa.
- Heä thoáng phanh vôùi cô caáu phanh daûi.
3. Theo daãn ñoäng phanh
Theo daãn ñoäng phanh heä thoáng phanh ñöôïc chia ra:
- Heä thoáng phanh daãn ñoäng cô khí;
- Heä thoáng phanh daãn ñoäng thuyû löïc;
- Heä thoáng phanh daãn ñoäng khí neùn;
- Heä thoáng phanh daãn ñoäng keát hôïp khí neùn - thuyû löïc;
- Heä thoáng phanh daãn ñoäng coù cöôøng hoaù.
4. Theo khaû naêng ñieàu chænh moâmen phanh ôû cô caáu phanh
Theo khaû naêng ñieàu chænh moâmen phanh ôû cô caáu phanh, chuùng ta coù heä thoáng phanh
vôùi boä ñieàu hoaø löïc phanh
5. Theo khaû naêng choáng boù cöùng baùnh xe khi phanh
Theo khaû naêng choáng boù cöùng baùnh xe khi phanh, chuùng ta coù heä thoáng phanh vôùi boä
choáng haõm cöùng baùnh xe (heä thoáng phanh ABS).
Heä thoáng phanh treân oâtoâ caàn ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau:
- Coù hieäu quaû phanh cao nhaát ôû taát caû caùc baùnh xe nghóa laø ñaûm baûo quaõng ñöôøng
phanh ngaén nhaát khi phanh ñoät ngoät trong tröôøng hôïp nguy hieåm;
- Phanh eâm dòu trong moïi tröôøng hôïp ñeå ñaûm baûo söï oån ñònh chuyeån ñoäng cuûa oâtoâ;
- Ñieàu khieån nheï nhaøng, nghóa laø löïc taùc duïng leân baøn ñaïp hay ñoøn ñieàu khieån khoâng
lôùn;
- Daãn ñoäng phanh coù ñoä nhaïy cao;
- Ñaûm baûo vieäc phaân boá moâmen phanh treân caùc baùnh xe phaûi theo quan heä ñeå söû
duïng hoaøn toaøn troïng löôïng baùm khi phanh ôû nhöõng cöôøng ñoä khaùc nhau;
- Khoâng coù hieän töôïng töï xieát khi phanh;
- Cô caáu phanh thoaùt nhieät toát;
- Coù heä soá ma saùt giöõa troáng phanh vaø maù phanh cao vaø oån ñònh trong ñieàu kieän söû
duïng;
- Giöõ ñöôïc tæ leä thuaän giöõa löïc treân baøn ñaïp vôùi löïc phanh treân baùnh xe;
- Coù khaû naêng phanh oâtoâ khi ñöùng trong thôøi gian daøi.
7.1.2. CAÁU TAÏO CHUNG CUÛA HEÄ THOÁNG PHANH

Caáu taïo chung cuûa heä thoáng phanh treân oâtoâ
Hình 7.1 - Heä thoáng phanh treân oâtoâ
Nhìn vaøo sô ñoà caáu taïo, chuùng ta thaáy heä thoáng phanh bao goàm hai phaàn chính:
- Cô caáu phanh:
Cô caáu phanh ñöôïc boá trí ôû caùc baùnh xe nhaèm taïo ra moâmen haõm treân baùnh xe khi phanh oâtoâ.
- Daãn ñoäng phanh:
Daãn ñoäng phanh duøng ñeå truyeàn vaø khueách ñaïi löïc ñieàu khieån töø baøn ñaïp phanh ñeán
cô caáu phanh. Tuyø theo daïng daãn ñoäng laø cô khí, thuyû löïc, khí neùn hay keát hôïp maø trong daãn
ñoäng phanh coù theå bao goàm caùc phaàn töû khaùc nhau. Ví duï neáu laø daãn ñoäng cô khí thì daãn
ñoäng phanh bao goàm baøn ñaïp vaø caùc thanh, ñoøn cô khí. Neáu laø daãn ñoäng thuyû löïc thì daãn
ñoäng phanh bao goàm baøn ñaïp, xi lanh chính (toång phanh), xi lanh coâng taùc (xi lanh baùnh xe)
vaø caùc oáng daãn.
7.1.3. CÔ CAÁU PHANH

7.1.3.1. Cô caáu phanh guoác (phanh troáng)
1. Cô caáu phanh guoác ñoái xöùng qua truïc
a b
Hình 7.2 - Cô caáu phanh guoác ñoái xöùng qua truïc

a. Cô caáu phanh ñoái xöùng qua truïc môû guoác phanh baèng cam
1 - Guoác phanh; 2 -Loø xo phanh; 3 - Baàu phanh; 4 - Giaù ñôõ baàu phanh; 5 - Ñoøn truïc cam;
6 - Cam eùp; 7 - Loø xo laù; 8 - Maù phanh; 9 - Troáng phanh; 10 - Choát guoác phanh.
b. Cô caáu phanh ñoái xöùng qua truïc môû guoác phanh baèng xi lanh thuyû löïc
1 - Chuïp cao su chaén buïi; 2- Xi lanh; 3 - Maâm phanh; 4 - Loø xo; 5 - Taám keïp; 6 - Guoác phanh;
7 - Maù phanh; 8 - Buloâng ñieàu chænh; 9 - Ñeäm; 10 - Loø xo; 11 - Cam leäch taâm; 12 - Taám ñôõ;
13 - Baïc leäch taâm; 14 - Buloâng ñieàu chænh; 15 - Ñai oác; 16 - Ñeäm veânh.
Cô caáu phanh ñoái xöùng qua truïc (coù nghóa goàm hai guoác phanh boá trí ñoái xöùng qua
ñöôøng truïc thaúng ñöùng) ñöôïc theå hieän treân hình 7.2. Trong ñoù sô ñoà hình 8.2.a laø loaïi söû duïng
cam eùp ñeå eùp guoác phanh vaøo troáng phanh, loaïi naøy hay söû duïng treân oâtoâ taûi lôùn; coøn sô ñoà
hình 8.2.b laø loaïi söû duïng xi lanh thuyû löïc ñeå eùp guoác phanh vaøo troáng phanh, loaïi naøy
thöôøng söû duïng treân oâtoâ du lòch vaø oâtoâ taûi nhoû.
Caáu taïo chung cuûa cô caáu phanh loaïi naøy bao goàm moät maâm phanh ñöôïc baét coá ñònh
treân daàm caàu. Treân maâm phanh coù laép hai choát coá ñònh ñeå laép raùp ñaàu döôùi cuûa hai guoác
phanh. Hai choát coá ñònh naøy coù theå coù boá trí baïc leäch taâm ñeå ñieàu chænh khe hôû giöõa maù
phanh vaø troáng phanh phía döôùi. Ñaàu treân cuûa hai guoác phanh ñöôïc loø xo guoác phanh keùo
vaøo eùp saùt vôùi cam eùp (hình 7.2.a) hoaëc vôùi pittoâng xi lanh (hình 7.2.b). Khe hôû phía treân cuûa
maù phanh vaø troáng phanh ñöôïc ñieàu chænh baèng truïc cam eùp (hình 8.2.a) hoaëc baèng hai cam
leäch taâm 11 (hình 7.2.b).
Treân hai guoác phanh coù taùn (hoaëc daùn) caùc taám ma saùt. Caùc taám naøy coù theå daøi lieân
tuïc (hình 7.2.b) hoaëc phaân chia thaønh moät soá ñoaïn (hình 7.2.a).
Treân hình 7.2.b troáng phanh quay theo chieàu ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà vaø guoác phanh
beân traùi laø guoác xieát, coøn guoác beân phaûi laø guoác nhaû. Vì vaäy maù phanh beân guoác xieát daøi hôn
maù phanh beân guoác nhaû vôùi muïc ñích ñeå hai maù phanh coù söï hao moøn nhö nhau trong quaù
trình söû duïng do maù xieát chòu löïc lôùn hôn.
2. Cô caáu phanh ñoái xöùng qua taâm
Hình 7.3 - Cô caáu phanh ñoái xöùng qua taâm

1 – OÁng noái; 2 - Vít xaû khí; 3 - Xi lanh baùnh xe; 4 - Maù phanh; 5 - Phôùt laøm kín;
6 - Pittoâng; 7 - Loø xo guoác phanh; 8 - Taám chaën; 9 - Choát guoác phanh; 10 - Maâm phanh.
Cô caáu phanh guoác loaïi ñoái xöùng qua taâm ñöôïc theå hieän treân hình 7.3. Söï ñoái xöùng
qua taâm ôû ñaây ñöôïc theå hieän treân maâm phanh 10 cuõng boá trí hai choát guoác phanh, hai xi lanh
baùnh xe, hai guoác phanh hoaøn toaøn gioáng nhau vaø chuùng ñoái xöùng vôùi nhau qua taâm.
Moãi guoác phanh ñöôïc laép treân moät choát coá ñònh ôû maâm phanh vaø cuõng coù baïc leäch
taâm ñeå ñieàu chænh khe hôû phía döôùi cuûa maù phanh vôùi troáng phanh. Moät phía cuûa guoác phanh
luoân tì vaøo pittoâng cuûa xi lanh baùnh xe nhôø loø xo guoác phanh. Khe hôû phía treân giöõa maù
phanh vaø troáng phanh ñöôïc ñieàu chænh bôûi cô caáu töï ñoäng ñieàu chænh khe hôû laép trong pittoâng
cuûa xi lanh baùnh xe. Cô caáu phanh loaïi ñoái xöùng qua taâm thöôøng coù daãn ñoäng baèng thuyû löïc
vaø ñöôïc boá trí ôû caàu tröôùc cuûa oâtoâ du lòch hoaëc oâtoâ taûi nhoû. Ngöôøi ta boá trí sao cho khi oâtoâ
chuyeån ñoäng tieán thì caû hai guoác phanh ñeàu laø guoác xieát coøn khi luøi thì laïi trôû thaønh hai guoác
nhaû. Nhö vaäy hieäu quaû phanh khi tieán thì lôùn coøn khi luøi thì nhoû. Tuy nhieân thôøi gian luøi oâtoâ
raát ít vaø toác ñoä raát chaäm neân khoâng caàn hieäu quaû phanh cao.
3. Cô caáu phanh guoác loaïi bôi
Hình 7.4 - Cô caáu phanh guoác loaïi bôi

Cô caáu phanh loaïi bôi coù nghóa laø guoác phanh khoâng töïa treân moät choát quay coá ñònh
maø caû hai ñaàu ñeàu töïa treân maët töïa di tröôït (xem hình 7.4).
Coù hai loaïi cô caáu phanh bôi: Loaïi hai maët töïa taùc duïng ñôn (hình 7.4.a), loaïi hai maët
töïa taùc duïng keùp (hình 7.4.b).
A. Loaïi hai maët töïa taùc duïng ñôn (hình 8.4.a):
ÔÛ loaïi naøy, moät ñaàu cuûa guoác phanh ñöôïc töïa treân maët töïa di tröôït treân phaàn voû xi
lanh, ñaàu coøn laïi töïa vaøo maët töïa di tröôït cuûa pittoâng. ÔÛ traïng thaùi bình thöôøng, döôùi taùc duïng
cuûa hai loø xo guoác phanh, caùc guoác phanh eùp saùt vaøo caùc maët töïa taïo khe hôû giöõa maù phanh
vaø troáng phanh. Khi laøm vieäc, tröôùc heát moät ñaàu cuûa guoác phanh ñöôïc pittoâng ñaåy ra eùp saùt
vaøo troáng phanh vaø cuoán theo chieàu quay cuûa troáng phanh, laøm ñaàu coøn laïi cuûa guoác phanh
tröôït treân maët töïa ñeå khaéc phuïc heát khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh vaø trôû thaønh ñieåm
töïa coá ñònh. Loaïi naøy, neáu troáng phanh quay theo chieàu muõi teân thì hai guoác phanh ñeàu laø
guoác xieát (öùng vôùi chieàu tieán oâtoâ). Khi troáng phanh quay theo chieàu ngöôïc laïi (öùng vôùi chieàu
luøi oâtoâ) thì hai guoác phanh trôû thaønh hai guoác nhaû. Nhö vaäy coù nghóa laø hieäu quaû phanh khi
tieán cuõng lôùn hôn hieäu quaû phanh khi luøi. Loaïi naøy cuõng thöôøng ñöôïc boá trí ôû baùnh xe tröôùc
cuûa oâtoâ du lòch hoaëc oâtoâ taûi nhoû.
B. Loaïi hai maët töïa taùc duïng keùp:
ÔÛû loaïi naøy trong moãi xi lanh baùnh xe coù hai pittoâng vaø caû hai ñaàu cuûa moãi guoác phanh
ñeàu töïa treân hai maët töïa di tröôït cuûa hai pittoâng. Khi laøm vieäc guoác phanh ñöôïc ñaåy ra eùp saùt
vaøo troáng phanh ôû caû hai ñaàu guoác phanh neân thôøi gian khaéc phuïc khe hôû giöõa maù phanh vaø
troáng phanh ngaén hôn nghóa laø thôøi gian chaäm taùc duïng giaûm. ÔÛ loaïi naøy hieäu quaû phanh khi
tieán vaø luøi laø nhö nhau vì trong caû hai tröôøng hôïp hai guoác phanh ñeàu laø guoác xieát. Cô caáu
phanh loaïi naøy thöôøng ñöôïc boá trí ôû caùc baùnh xe sau cuûa oâtoâ du lòch vaø oâtoâ taûi nhoû.
4. Cô caáu phanh guoác loaïi töï cöôøng hoaù
Hình 7.5 - Cô caáu phanh guoác loaïi töï cöôøng hoaù

Cô caáu phanh guoác loaïi töï cöôøng hoaù coù nghóa laø khi phanh baùnh xe thì guoác phanh
thöù nhaát seõ taêng cöôøng löïc taùc duïng leân guoác phanh thöù hai.
Caáu taïo vaø nguyeân lyù cuûa cô caáu phanh töï cöôøng hoaù ñöôïc moâ taû treân hình 7.5.
Coù hai loaïi cô caáu phanh töï cöôøng hoaù: Cô caáu phanh töï cöôøng hoaù taùc duïng ñôn (hình
7.5.a); cô caáu phanh töï cöôøng hoaù taùc duïng keùp (hình 7.5.b).
- Cô caáu phanh töï cöôøng hoaù taùc duïng ñôn (hình 7.5.a):
Caáu taïo cuûa cô caáu phanh loaïi naøy khaùc bieät vôùi caùc cô caáu phanh keå treân ôû choã hai
ñaàu cuûa hai guoác phanh ñöôïc lieân keát vôùi nhau qua hai maët töïa di tröôït cuûa moät cô caáu ñieàu
chænh di ñoäng. Hai ñaàu coøn laïi cuûa hai guoác phanh thì moät ñöôïc töïa vaøo maët töïa di tröôït treân
voû xi lanh baùnh xe coøn moät thì töïa vaøo maët töïa di tröôït cuûa pittoâng xi lanh baùnh xe. Cô caáu
ñieàu chænh duøng ñeå ñieàu chænh khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh cuûa caû hai guoác phanh.
Luùc chöa laøm vieäc, caû hai guoác phanh ñöôïc caùc loø xo guoác phanh keùo eùp saùt vaøo caùc maët töïa
taïo khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh. Khi laøm vieäc, moät ñaàu cuûa guoác phanh ñöôïc
pittoâng ñaåy ra eùp saùt vaøo troáng phanh vaø cuoán theo chieàu quay cuûa troáng phanh, thoâng qua cô
caáu ñieàu chænh taùc duïng leân guoác phanh coøn laïi vaø khi ñaõ khaéc phuïc heát khe hôû caû hai guoác
phanh cuøng coù ñieåm töïa coá ñònh laø maët töïa treân voû xi lanh. Nhö vaäy khoâng nhöõng caû hai guoác
phanh ñeàu laø guoác xieát maø guoác thöù hai coøn ñöôïc guoác thöù nhaát cöôøng hoaù moät löïc thoâng qua
cô caáu ñieàu chænh.
Cô caáu phanh töï cöôøng hoaù taùc duïng ñôn coù hieäu quaû phanh theo chieàu quay cuûa troáng
phanh ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà (öùng vôùi chieàu tieán oâtoâ) laø lôùn, coøn chieàu quay ngöôïc laïi
(öùng vôùi chieàu luøi oâtoâ) laø nhoû. Cô caáu phanh loaïi naøy thöôøng ñöôïc boá trí ôû caùc baùnh xe phía
tröôùc cuûa oâtoâ du lòch vaø oâtoâ taûi nhoû ñeán trung bình.
- Cô caáu phanh töï cöôøng hoaù taùc duïng keùp (hình 7.5.b):
Khaùc vôùi loaïi treân, loaïi cô caáu phanh töï cöôøng hoaù taùc duïng keùp coù hai ñaàu cuûa hai
guoác phanh töïa treân hai maët töïa di tröôït cuûa hai pittoâng trong moät xi lanh baùnh xe. Vì vaäy
hieän töôïng töï cöôøng hoaù vaø hieäu quaû phanh ôû caû hai chieàu quay cuûa troáng phanh ñeàu nhö
nhau. Cô caáu phanh loaïi naøy ñöôïc söû duïng ôû caùc baùnh xe sau cuûa oâtoâ du lòch vaø oâtoâ taûi nhoû
ñeán trung bình.
5. Vaán ñeà ñieàu chænh khe hôû maù phanh vaø troáng phanh
Khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh coù aûnh höôûng lôùn ñeán hieäu quaû phanh. Khe hôû
khoâng ñuùng khoâng nhöõng chæ aûnh höôûng ñeán thôøi gian chaäm taùc duïng maø coøn laøm giaûm
moâmen phanh do cô caáu phanh sinh ra, vì khe hôû ñieàu chænh khoâng ñuùng thì dieän tích tieáp xuùc
giöõa maù phanh vaø troáng phanh bò giaûm do ñoù moâmen phanh cuõng giaûm theo.
Ñeå ñieàu chænh khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh coù theå thöïc hieän baèng tay hoaëc
töï ñoäng.
a. Ñieàu chænh baèng tay
Ñeå ñieàu chænh khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh ngöôøi ta thöôøng boá trí cô caáu
ñieàu chænh ôû hai vò trí: Vò trí thöù nhaát treân choát quay coá ñònh cuûa guoác phanh; vò trí thöù hai
naèm saùt phaàn treân cuûa guoác phanh (hình 8.6, chi tieát 13 vaø 11).
Moät baïc leäch taâm ñöôïc boá trí treân choát coá ñònh duøng ñeå ñieàu chænh khe hôû phía döôùi
cuûa maù phanh vaø troáng phanh. Baïc leäch taâm ñöôïc aên khôùp trong baèng maët vaùt vôùi choát ñeå coù
khaû naêng quay cuøng choát khi ñieàu chænh vaø maët ngoaøi vôùi loã treân guoác phanh. Khi ñieàu chænh,
ngöôøi ta quay choát 14 laøm baïc leäch taâm quay theo, mang phaàn döôùi guoác phanh dòch chuyeån
laøm khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh thay ñoåi.
Khe hôû phía treân giöõa maù phanh vaø troáng phanh ñöôïc ñieàu chænh bôûi cam leäch taâm 11,
bieân daïng cam luoân tì vaøo maët cong cuûa guoác phanh neân khi quay cam leäch taâm, guoác phanh
cuõng dòch chuyeån theo laøm thay ñoåi khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh.
Khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh ôû phía döôùi vaø phía treân laø khaùc nhau. Thöôøng
khe hôû phía döôùi nhoû hôn khe hôû phía treân, vì khi guoác phanh ñi ra eùp saùt vaøo troáng phanh
phaûi quay quanh choát neân phaàn treân seõ dòch chuyeån nhieàu hôn phaàn döôùi.
Hình 7.6 - Ñieàu chænh khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh
b. Ñieàu chænh töï ñoäng

Vieäc ñieàu chænh baèng tay ñoâi khi thieáu chính xaùc vì phuï thuoäc vaøo trình ñoä cuûa ngöôøi
thôï ñieàu chænh, hôn nöõa vieäc ñieàu chænh nhieàu khi khoâng kòp thôøi neân khe hôû taêng quaù tieâu
chuaån, ñieàu ñoù laøm giaûm hieäu quaû phanh.
Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm treân, hieän nay ôû moät soá oâtoâ ngöôøi ta söû duïng cô caáu töï
ñoäng ñieàu chænh khe hôû maù phanh vaø troáng phanh. Chuùng ta thöôøng gaëp moät soá cô caáu töï
ñoäng ñieàu chænh nhö sau:
* Ñieàu chænh baèng daãn ñoäng phanh chaân
Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa cô caáu töï ñoäng ñieàu chænh baèng daãn ñoäng phanh
chaân ñöôïc moâ taû treân hình 7.7.
Trong pittoâng cuûa xi lanh baùnh xe, ngöôøi ta laép moät buloâng ñieàu chænh. Buloâng naøy aên
ren vôùi loõi pittoâng, ñaàu coøn laïi coù raõnh ñeå tì vaøo ñaàu guoác phanh (hình 7.7.a). Moät cô caáu töï
ñoäng ñieàu chænh bao goàm moät baùnh xe ñieàu chænh, moät thanh noái, moät caàn ñieàu chænh vaø moät
choát quay. Toaøn boä caùc chi tieát naøy ñöôïc gaù treân voû xi lanh baùnh xe (hình 7.7.b). Vò trí khoâng
phanh gôø ngoaøi cuûa pittoâng luoân töïa vaøo maët ñaàu cuûa xi lanh. Caàn ñieàu chænh coù theå quay
quanh moät choát coá ñònh treân voû xi lanh. Moät ñaàu caàn ñieàu chænh aên khôùp vôùi raêng treân baùnh
xe ñieàu chænh coøn moät ñaàu lieân keát vôùi thanh noái. Thanh noái ñöôïc noái töø caàn ñieàu chænh tôùi
maët ñaàu cuûa pittoâng. Moät loø xo keùo luoân giöõ thanh noái vôùi caàn ñieàu chænh.
Moãi laàn ñaïp phanh, pittoâng dòch chuyeån ñi ra tì vaøo thanh noái keùo caàn ñieàu khieån
quay moät goùc naøo ñoù quanh choát.
Khi khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh coøn naèm trong giôùi haïn cho pheùp thì goùc
quay cuûa caàn ñieàu chænh chöa ñuû haønh trình ñeå taùc duïng laøm baùnh xe ñieàu chænh quay neân
pittoâng chöa quay.
Khi khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh lôùn hôn giôùi haïn cho pheùp thì goùc quay cuûa
caàn ñieàu chænh ñuû haønh trình ñeå taùc duïng laøm baùnh xe ñieàu chænh quay moät goùc töông öùng vôùi
moät böôùc raêng neân pittoâng seõ quay moät goùc töông öùng. Do raõnh cuûa buloâng ñieàu chænh bò giöõ
bôûi guoác phanh (khoâng xoay) neân khi pittoâng xoay seõ laøm buloâng ñi ra moät löôïng khaéc phuïc
löôïng khe hôû vöôït quaù tieâu chuaån (hình 8.7.c).
CÇn ®iÒu chØnh

B¸nh ®iÒu chØnh
Pitt«ng
Bul«ng ®iÒu chØnh
a
CÇn ®iÒu chØnh tù ®éng
B¸nh ®iÒu chØnh

CÇn ®iÒu èng ¨n khíp víi
chØnh tù ®éng pitt«ng Tay ®ßn
Lß xo
Tay ®ßn vµ lß xo
Chèt
Chèt
b c
Hình 7.7 - Cô caáu töï ñoäng ñieàu chænh
* Ñieàu chænh baèng daãn ñoäng phanh tay

ÔÛ moät soá oâtoâ, vieäc töï ñoäng ñieàu chænh khe hôû maù phanh troáng phanh ñöôïc thöïc hieän
baèng cô caáu daãn ñoäng phanh tay (hình 7.8).
VÝt ®iÒu chØnh

CÇn ®iÒu chØnh
§ßn
phanh
tay
Çp kÐo phanh tay

a
b c
Hình 7..8 - Ñieàu chænh baèng daãn ñoäng phanh tay
Ngöôøi ta lôïi duïng caøng phanh tay vaø thanh noái giöõa caøng phanh tay vôùi guoác phanh
coøn laïi laøm cô caáu ñieàu chænh. Treân thanh noái ngöôøi ta boá trí moät baùnh xe ñieàu chænh lieàn vôùi
buloâng ñieàu chænh treân thanh noái. Treân caøng phanh tay laép theâm moät caàn ñieàu chænh.
Moãi laàn keùo phanh tay, caøng phanh tay vaø caàn ñieàu chænh seõ xoay moät goùc naøo ñoù.
Khi khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh coøn naèm trong giaù trò cho pheùp thì goùc quay
cuûa caàn ñieàu chænh coøn nhoû hôn böôùc raêng cuûa baùnh xe ñieàu chænh neân sau khi nhaû phanh tay,
caàn ñieàu chænh khoâng gaït leân raêng neân baùnh xe ñieàu chænh khoâng xoay (hình 7.8.b).
Khi khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh lôùn hôn giaù trò cho pheùp thì goùc quay cuûa
caàn ñieàu chænh lôùn hôn böôùc raêng cuûa baùnh xe ñieàu chænh. Do ñoù khi keùo phanh tay, caàn ñieàu
chænh seõ aên khôùp vôùi moät raêng keá tieáp cuûa baùnh xe ñieàu chænh vaø khi nhaû phanh tay, caàn ñieàu
chænh seõ gaït leân raêng laøm baùnh xe ñieàu chænh xoay moät goùc töông öùng. Keát quaû laø buloâng
ñieàu chænh cuûa thanh noái cuõng quay moät goùc töông öùng, ñaåy hai guoác phanh ñi ra moät khoaûng
buø laïi khe hôû taêng leân giöõa maù phanh vaø troáng phanh (hình 7.8.c).
7.1.3.2. Cô caáu phanh ñóa
1. Caáu taïo chung
Caáu taïo cuûa cô caáu phanh ñóa ñöôïc theå hieän treân hình 7.9. Caùc boä phaän chính cuûa cô
caáu phanh ñóa bao goàm:
- Moät ñóa phanh ñöôïc laép vôùi moayô cuûa baùnh xe vaø quay cuøng baùnh xe;
- Moät giaù ñôõ coá ñònh treân daàm caàu trong ñoù coù ñaët caùc xi lanh baùnh xe;
- Hai maù phanh daïng phaúng ñöôïc ñaët ôû hai beân cuûa ñóa phanh vaø ñöôïc daãn ñoäng bôûi
caùc pittoâng cuûa xi lanh baùnh xe;
Coù hai loaïi cô caáu phanh ñóa: Loaïi giaù ñôõ coá ñònh vaø loaïi giaù ñôõ di ñoäng.
* Loaïi giaù ñôõ coá ñònh (hình 7.9.a):
¸p suÊt thuû lùc
Gi¸ cè ®Þnh
Gi¸ b¾t
Pitt«ng M¸ phanh
§Üa phanh
Hình 7.9.a - Cô caáu phanh ñóa loaïi giaù ñôõ coá ñònh
Loaïi naøy, giaù ñôõ ñöôïc baét coá ñònh treân daàm caàu. Treân giaù ñôõ boá trí hai xi lanh baùnh xe
ôû hai phía cuûa ñóa phanh. Trong caùc xi lanh coù pittoâng, maø moät ñaàu cuûa noù luoân tì vaøo caùc maù
phanh. Moät ñöôøng daàu töø xi lanh chính ñöôïc daãn ñeán caû hai xi lanh baùnh xe.
Khi ñaïp phanh, daàu töø xi lanh chính qua oáng daãn ñeán caùc xi lanh baùnh xe, ñaåy pittoâng
mang caùc maù phanh eùp vaøo hai phía cuûa ñóa phanh thöïc hieän phanh baùnh xe.
Khi thoâi phanh, döôùi taùc duïng cuûa loø xo hoài vò, baøn ñaïp phanh ñöôïc traû veà vò trí ban
ñaàu, daàu töø xi lanh baùnh xe seõ hoài trôû veà xi lanh chính, taùch maù phanh khoûi ñóa phanh keát
thuùc quaù trình phanh.
* Loaïi giaù ñôõ di ñoäng (hình 7.9.b):
ÔÛ loaïi naøy, giaù ñôõ khoâng baét coá ñònh maø coù theå di tröôït ngang ñöôïc treân moät soá choát
baét coá ñònh vôùi daàm caàu. Trong giaù ñôõ di ñoäng ngöôøi ta chæ boá trí moät xi lanh baùnh xe vôùi moät
pittoâng tì vaøo moät maù phanh. Maù phanh ôû phía ñoái dieän ñöôïc gaù tröïc tieáp treân giaù ñôõ.
ChuyÓn ®éng
Gi¸ di ®éng
M¸ phanh Pitt«ng
Gi¸ dÉn h−íng

§Üa phanh
Hình 7.9.b - Cô caáu phanh ñóa loaïi giaù ñôõ di ñoäng
Bình thöôøng khi chöa phanh, do giaù ñôõ coù theå di tröôït ngang treân choát neân noù töï löïa
ñeå choïn moät vò trí sao cho khe hôû giöõa caùc maù phanh vôùi ñóa phanh hai beân laø nhö nhau.
Khi ñaïp phanh, daàu töø xi lanh chính theo oáng daãn vaøo xi lanh baùnh xe. Pittoâng seõ dòch
chuyeån ñeå ñaåy maù phanh eùp vaøo ñóa phanh. Do tính chaát cuûa löïc vaø phaûn löïc keát hôïp vôùi keát
caáu töï löïa cuûa giaù ñôõ neân giaù ñôõ mang maù phanh coøn laïi cuõng taùc duïng moät löïc leân ñóa phanh
theo höôùng ngöôïc vôùi löïc cuûa maù phanh do pittoâng taùc duïng. Keát quaû laø ñóa phanh ñöôïc eùp
bôûi caû hai maù phanh vaø quaù trình phanh baùnh xe ñöôïc thöïc hieän.
2. Caáu taïo cuûa ñóa phanh vaø maù phanh
Caáu taïo cuûa ñóa phanh vaø maù phanh ñöôïc chæ ra treân hình 7.10.
a b
M¸ phanh
M¸ phanh
R·nh
§Öm m¸
phanh §Öm m¸ phanh
c d
Hình 7.10 - Caáu taïo cuûa ñóa phanh vaø maù phanh
* Caáu taïo ñóa phanh:
Ñóa phanh thöôøng ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi moayô baùnh xe. Coù hai loaïi ñóa phanh: Ñóa
phanh ñaëc (hình 7.10.a) vaø ñóa phanh coù loã roãng (hình 7.10.b).
Ñóa phanh coù loã roãng, do dieän tích tieáp xuùc vôùi khoâng khí nhieàu hôn neân khaû naêng
thoaùt nhieät toát hôn so vôùi ñóa phanh ñaëc.
* Caáu taïo maù phanh:
Maù phanh cuûa cô caáu phanh ñóa coù daïng taám phaúng hình chöõ nhaät. Noù ñöôïc caáu taïo
bôûi moät xöông phanh baèng moät taám theùp coù chieàu daøy khoaûng 4-5 mm vaø moät taám maù phanh
baèng vaät lieäu ma saùt. Maù phanh vaø xöông phanh ñöôïc daùn vôùi nhau baèng moät loaïi keo ñaëc
bieät. Coù hai loaïi maù phanh: Loaïi taám lieàn nhö hình 8.10.c vaø loaïi taám coù phaân chia bôûi caùc
raõnh nhö hình 7.10.d. ÔÛû moät soá oâtoâ, pittoâng khoâng taùc duïng tröïc tieáp vaøo xöông cuûa maù
phanh maø thoâng qua moät taám loùt.
3. Caáu taïo cuï theå cuûa cô caáu phanh ñóa

Caáu taïo cuï theå cuûa cô caáu phanh ñóa ñöôïc theå hieän treân caùc hình 7.11 vaø 7.12.
Hình 7.11.a vaø 7.11.b laø keát caáu cuûa cô caáu phanh ñóa vôùi giaù ñôõ coá ñònh.
§Öm §Öm
Gi¸ Gi¸ ®ì
Pitt«ng
§Üa
M¸
a b
Hình 7.11 - Caáu taïo cuûa cô caáu phanh ñóa
Mµng ch¾n Gi¸ ®ì
Lç l¾p ®Üa ®ì §Öm pitt«ng
Chèt
PhÝa ngoµi Gi¸ ®ì
Chèt
Pitt«ng
M¸ phanh
§Üa phanh
a b
Hình 7.12 - Caáu taïo cuûa cô caáu phanh ñóa vôùi giaù ñôõ di ñoäng
4. PHANH DÖØNG
Phanh döøng ñöôïc duøng ñeå döøng xe (ñoã xe) treân ñöôøng doác hoaëc ñöôøng baèng. Noùi
chung heä thoáng phanh naøy ñöôïc söû duïng trong tröôøng hôïp oâtoâ ñöùng yeân khoâng di chuyeån treân
caùc loaïi ñöôøng khaùc nhau.
Veà caáu taïo, phanh döøng cuõng bao goàm hai boä phaän chính laø cô caáu phanh vaø daãn ñoäng
phanh.
- Cô caáu phanh coù theå boá trí keát hôïp vôùi cô caáu phanh cuûa caùc baùnh xe phía sau hoaëc
boá trí treân truïc ra cuûa hoäp soá.
- Daãn ñoäng phanh cuûa heä thoáng phanh döøng haàu heát laø daãn ñoäng cô khí ñöôïc boá trí
vaø hoaït ñoäng ñoäc laäp vôùi daãn ñoäng phanh chính vaø ñöôïc ñieàu khieån baèng tay, vì vaäy
coøn goïi laø phanh tay.
Sô ñoà boá trí chung cuûa phanh döøng.
Hình 7.13 - Sô ñoà boá trí chung cuûa phanh döøng
7.1.4.1. Phanh döøng boá trí treân truïc ra cuûa hoäp soá
Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa loaïi phanh döøng naøy ñöôïc moâ taû treân hình 7.14.
Treân voû cuûa hoäp soá coù baét maâm phanh coá ñònh 17 maø treân ñoù laép choát guoác phanh 7
vaø truïc cam eùp 16. Hai guoác phanh ñöôïc laép treân choát coá ñònh vaø ñöôïc ñieàu khieån baèng cam
phanh gioáng nhö cô caáu phanh ñoái xöùng qua truïc ñaõ trình baøy ô treân. Treân maët bích cuûa truïc
thöù caáp hoäp soá coù laép troáng phanh 2 (bích naøy ñöôïc gheùp vôùi maët bích cuûa truïc caùc ñaêng).
Phaàn daãn ñoäng bao goàm caàn phanh tay 29, cô caáu haõm bao goàm tay ñieàu khieån 30,
thanh keùo 28 vaø coùc haõm 27. Caàn phanh tay 29 ñöôïc quay quanh moät choát baûn leà coá ñònh vaø
ñaàu döôùi lieân keát vôùi thanh keùo 19 vaø ñoøn quay 18. Moät ñaàu cuûa ñoøn quay 18 ñöôïc laép coá
ñònh vôùi ñaàu truïc cam eùp 16.
Khi keùo caàn phanh 29 veà phía sau, thoâng qua caùc khaâu khôùp daãn ñoäng laøm ñoøn quay
18 daãn ñoäng cam eùp quay moät goùc. Cam eùp, eùp leân hai ñaàu cuûa hai guoác phanh laøm hai guoác
phanh bung ra oâm saùt vaøo troáng phanh, laøm troáng phanh coá ñònh. Do troáng phanh laép coá ñònh
vôùi truïc caùc ñaêng neân toaøn boä truïc caùc ñaêng, truyeàn löïc chính, baùn truïc vaø caùc baùnh xe cuõng
ñöôïc haõm cöùng.
Khi nhaû phanh tay phaûi boùp tay ñieàu khieån 30 ñeå nhaû coùc haõm vaø ñaåy caàn phanh 29
trôû veà vò trí ban ñaàu. Luùc ñoù cam eùp trôû veà vò trí trung gian, caùc guoác phanh ñöôïc loø xo co laïi
taïo khe hôû giöõa maù phanh vaø troáng phanh, troáng phanh ñöôïc quay töï do.
Hình 7.14 - Caáu taïo cuûa loaïi phanh döøng
7.1.4.2. Phanh döøng boá trí ôû caùc baùnh xe phía sau

Treân moät soá oâtoâ, nhaát laø ñoái vôùi oâtoâ du lòch ngöôøi ta söû duïng cô caáu phanh ôû caùc baùnh
xe phía sau laøm phanh döøng.
ÔÛ cô caáu phanh, ngoaøi phaàn daãn ñoäng baèng thuyû löïc cuûa phanh chaân coøn coù theâm caùc
chi tieát cuûa cô caáu phanh döøng (hình 7.15).
Hình 7.15 - Cô caáu phanh döøng

Ñoøn quay 1 moät ñaàu ñöôïc lieân keát baûn leà vôùi phía treân cuûa moät guoác phanh, ñaàu döôùi
lieân keát vôùi caùp daãn ñoäng 3. Thanh noái 2 lieân keát moät ñaàu vôùi ñoøn quay 1 moät ñaàu vôùi guoác
phanh coøn laïi.
Khi ñieàu khieån phanh tay thoâng qua heä thoáng daãn ñoäng, caùp 3 keùo moät ñaàu cuûa ñoøn
quay quay quanh lieân keát baûn leà vôùi phía treân cuûa guoác phanh beân traùi. Thoâng qua thanh noái
2 maø löïc keùo ôû ñaàu daây caùp 3 seõ chuyeån thaønh löïc ñaåy töø choát baûn leà cuûa ñoøn quay vaøo guoác
phanh beân traùi vaø löïc ñaåy töø thanh keùo vaøo ñieåm töïa cuûa noù treân guoác phanh beân phaûi. Do ñoù
hai guoác phanh ñöôïc bung ra oâm saùt troáng phanh thöïc hieän phanh baùnh xe.
Ñeå ñieàu khieån cô caáu phanh hoaït ñoäng cuõng caàn phaûi coù heä thoáng daãn ñoäng. Heä thoáng
daãn ñoäng cuûa cô caáu phanh döøng loaïi naøy thoâng thöôøng bao goàm: moät caàn keùo hoaëc tay keùo
(hình 7.16.a vaø 7.16.b); caùc daây caùp vaø caùc ñoøn trung gian (7.16.c).
b c
Hình 8.16 - Daãn ñoäng cuûa cô caáu phanh döøng
7.1.5. DAÃN ÑOÄNG PHANH CHÍNH BAÈNG THUYÛ LÖÏC

7.1.5.1. Caáu taïo chung
Sô ñoà caáu taïo heä thoáng daãn ñoäng phanh chính baèng thuyû löïc.
Hình 7.17 - Daãn ñoäng phanh chính baèng thuyû löïc

Caáu taïo chung cuûa heä thoáng phanh daãn ñoäng baèng thuyû löïc bao goàm: Baøn ñaïp phanh,
xi lanh chính (toång phanh), caùc oáng daãn, caùc xi lanh coâng taùc (xi lanh baùnh xe).
Daãn ñoäng phanh daàu coù öu ñieåm phanh eâm dòu, deã boá trí, ñoä nhaïy cao (do daàu khoâng
bò neùn). Tuy nhieân noù cuõng coù nhöôïc ñieåm laø tæ soá truyeàn cuûa daãn ñoäng daàu khoâng lôùn neân
khoâng theå taêng löïc ñieàu khieån treân cô caáu phanh. Vì vaäy, heä thoáng phanh daãn ñoäng thuyû löïc
thöôøng ñöôïc söû duïng treân oâtoâ du lòch hoaëc oâtoâ taûi nhoû.
Trong heä thoáng phanh daãn ñoäng phanh baèng thuyû löïc, tuyø theo sô ñoà cuûa maïch daãn
ñoäng ngöôøi ta chia ra daãn ñoäng moät doøng vaø daãn ñoäng hai doøng.
Daãn ñoäng moät doøng (hình 7.17)
Daãn ñoäng moät doøng coù nghóa laø töø ñaàu ra cuûa xi lanh chính chæ coù moät ñöôøng daàu duy
nhaát daãn ñeán taát caû caùc xi lanh coâng taùc cuûa caùc baùnh xe. Daãn ñoäng moät doøng coù keát caáu ñôn
giaûn nhöng ñoä an toaøn khoâng cao. Vì moät lyù do naøo ñoù, baát kyø moät ñöôøng oáng daãn daàu naøo
ñeán caùc xi lanh baùnh xe bò roø ræ thì daàu trong heä thoáng bò maát aùp suaát vaø taát caû caùc baùnh xe
ñeàu bò maát phanh. Vì vaäy trong thöïc teá ngöôøi ta hay söû duïng daãn ñoäng thuyû löïc hai doøng.
Daãn ñoäng hai doøng (hình 7.18).
Daãn ñoäng hai doøng coù nghóa laø töø ñaàu ra cuûa xi lanh chính coù hai ñöôøng daàu ñoäc laäp daãn
ñeán caùc baùnh xe cuûa oâtoâ. Ñeå coù hai ñaàu ra ñoäc laäp, ngöôøi ta coù theå söû duïng moät xi lanh chính
ñôn keát hôïp vôùi moät boä chia doøng hoaëc söû duïng xi lanh chính keùp (loaïi "taêng ñem").
Coù nhieàu phöông aùn boá trí hai doøng ñoäc laäp ñeán caùc baùnh xe, ôû ñaây giôùi thieäu hai phöông
aùn tieâu bieåu thöôøng ñöôïc söû duïng hôn caû, ñoù laø sô ñoà treân hình 7.18.a vaø 7.18.b.
a b
Hình 7.18 - Daãn ñoäng hai doøng
ÔÛ sô ñoà hình 7.18.a, moät doøng ñöôïc daãn ñoäng ra hai baùnh xe caàu tröôùc, coøn moät doøng
ñöôïc daãn ñoäng ra hai baùnh xe caàu sau. Vôùi caùch boá trí naøy, moät trong hai doøng bò roø ræ doøng
coøn laïi vaãn coù taùc duïng. Ví duï treân hình veõ khi doøng daàu ra caàu tröôùc bò roø ræ thì doøng daãn ra
caàu sau vaãn coù taùc duïng vaø löïc phanh vaãn xuaát hieän ôû hai baùnh sau khi phanh.
ÔÛ sô ñoà hình 7.18.b, moät doøng ñöôïc daãn tôùi moät baùnh xe phía tröôùc vaø moät baùnh xe
phía sau so le nhau, coøn moät doøng ñöôïc daãn tôùi hai baùnh xe so le coøn laïi.Trong tröôøng hôïp
naøy, khi moät doøng bò roø ræ thì doøng coøn laïi vaãn coù taùc duïng vaø löïc phanh vaãn sinh ra ôû hai
baùnh xe so le tröôùc vaø sau.
7.1.5.2. Daãn ñoäng thuyû löïc moät doøng
Caáu taïo cuûa heä thoáng daãn ñoäng phanh baèng thuyû löïc moät doøng ñöôc giôùi thieä ôû hình
7.19
Caáu taïo chung cuûa heä thoáng daãn ñoäng moät doøng bao goàm:
- Baøn ñaïp phanh;
- Xi lanh chính;
- Xi lanh baùnh xe;
- Cô caáu phanh;
- Caùc oáng daãn daàu.
Phaàn cô caáu phanh ñaõ ñöôïc xem xeùt ôû muïc 1 neân trong phaàn naøy seõ khoâng nhaéc laïi.
Trong phaàn naøy chuùng ta seõ taäp trung nghieân cöùu caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa xi lanh
chính vaø xi lanh baùnh xe.
Hình .19 - Daãn ñoäng thuyû löïc moät doøng

1 - Baøn ñaïp phanh; 2 - Xi lanh chính; 3 - Xi lanh baùnh xe;
4 - Guoác phanh; 5 - OÁng daãn.
1. Caáu taïo cuûa xi lanh chính

Treân hình 7.20 caáu taïo cuûa xi lanh chính loaïi ñôn.
Hình 7.20 - Caáu taïo cuûa xi lanh chính

A - loã naïp daàu; B - loã buø daàu;
1 - Baøn ñaïp; 2 - Ñai oác haõm; 3 - Ty ñaåy; 4 - Naép; 5 - Taám chaén daàu; 6 - Van moät chieàu keùp;
7 - Loø xo hoài vò; 8 - Coác loø xo; 9 - Phôùt daàu; 10 - Taám chaén hình sao; 11 - Pittoâng;
12 - Voøng chaën; 13 - Voøng haõm; 14 - Voû cao su chaén buïi.
Caáu taïo cuûa xi lanh chính goàm coù voû xi lanh ñöôïc chia laøm hai khoang: Khoang döôùi
laø khoang laøm vieäc coù tieát dieän daïng hình troøn, khoang treân laø khoang chöùa daàu. Hai khoang
naøy ñöôïc thoâng vôùi nhau bôûi hai loã A vaø B goïi laø loã naïp daàu vaø loã buø daàu.
Trong khoang laøm vieäc cuûa xi lanh coù laép ñaët pittoâng 11, ôû maët ñaàu cuûa pittoâng 11 nôi
tieáp xuùc vôùi ñeá cuûa phôùt laøm kín coù laøm 6 loã nhoû vaø ñöôïc che kín bôûi taám chaén hình sao saùu
caïnh baèng theùp laù raát moûng. Taïi cöûa ra cuûa xi lanh chính ngöôøi ta boá trí van moät chieàu keùp.
Loø xo 7 vöøa coù taùc duïng hoài vò cho pittoâng 11, vöøa coù taùc duïng giöõ van moät chieàu keùp ñeå taïo
moät aùp suaát dö cuûa daàu trong ñöôøng oáng töø sau xi lanh chính ñeán caùc xi lanh baùnh xe. Pittoâng
ñöôïc giöõ trong xi lanh bôûi voøng chaën 12 vaø voøng haõm 13. Ty ñaåy 3 coù theå ñieàu chænh ñöôïc ñoä
daøI, lieân keát moät ñaàu vôùi pittoâng baèng khôùp caàu vaø moät ñaàu vôùi baøn ñaïp 1 baèng khôùp baûn leà.
2. Caáu taïo cuûa xi lanh baùnh xe

Xi lanh baùnh xe coù hai loaïi: Moät loaïi taùc duïng keùp, coù hai pittoâng trong moät xi lanh,
thöôøng duøng ôû cô caáu phanh guoác ñoái xöùng qua truïc (hình 7.21.a) vaø loaïi taùc duïng ñôn, coù
moät pittoâng trong xi lanh, thöôøng duøng ôû cô caáu phanh guoác ñoái xöùng qua taâm (hình 7.21.b).
Hình 7.21 - Caáu taïo cuûa xi lanh baùnh xe

Xi lanh baùnh xe coù beà maët laøm vieäc phía trong daïng hình truï. Thoâng töø phía ngoaøi vaøo
trong xi lanh ngöôøi ta boá trí hai loã daàu: Moät loã daãn daàu töø xi lanh chính ñeán vaø moät loã ñeå xaû
khí trong daàu. Caùc pittoâng ñöôïc ñaët trong xi lanh keøm theo phôùt laøm kín vaø loø xo. Ngoaøi ra
coøn coù theâm caùc choát tì ñeå lieân keát pittoâng vôùi ñaàu guoác phanh vaø chuïp cao su chaén buïi
3. Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa heä thoáng
Nguyeân lyù laøm vieäc ñöôïc theå hieän keát hôïp vôùi hình 7.22.
- Khi ñaïp phanh: Thoâng qua baøn ñaïp phanh, ñaàu döôùi cuûa baøn ñaïp ñaåy ty ñaåy sang
phaûi do ñoù laøm pittoâng dòch chuyeån sang phaûi theo. Sau khi phôùt laøm kín ñaõ ñi qua loã buø daàu
B thì aùp suaát daàu trong xi lanh ôû phía tröôùc pittoâng seõ taêng daàn leân. Daàu seõ ñaåy van moät
chieàu thöù nhaát ñeå ñi ra khoûi xi lanh ñeán ñöôøng oáng daãn vaø tôùi xi lanh baùnh xe. Taïi xi lanh
baùnh xe daàu ñi vaøo giöõa hai pittoâng neân ñaåy hai pittoâng ra hai phía taùc duïng leân hai guoác
phanh bung ra eùp saùt vaøo troáng phanh, thöïc hieän phanh caùc baùnh xe.
- Khi nhaû phanh: Khi nhaû phanh, ngöôøi laùi nhaác chaân khoûi baøn ñaïp phanh. Döôùi taùc duïng
cuûa loø xo hoài vò, ty ñaåy pittoâng dòch chuyeån sang traùi trôû veà vò trí ban ñaàu. Döôùi taùc duïng
cuûa loø xo cô caáu phanh, hai guoác phanh ñöôïc keùo trôû laïi eùp hai pittoâng ñaåy daàu ôû khoang
giöõa cuûa xi lanh baùnh xe theo ñöôøng oáng ñeå trôû veà xi lanh chính. Luùc naøy van moät chieàu
thöù nhaát ñoùng laïi daàu phaûi eùp van moät chieàu thöù hai neùn loø xo ñeå môû cho daàu thoâng trôû
veà khoang tröôùc pittoâng. Khi aùp suaát daàu phía sau xi lanh chính caân baèng vôùi löïc caêng loø
xo taùc duïng leân van moät chieàu thì van baét ñaàu ñoùng laïi, taïo moät aùp suaát dö phía sau xi
lanh chính. Khi pittoâng ñaõ trôû veà vò trí ban ñaàu loã buø daàu thoâng vôùi khoang tröôùc cuûa
pittoâng duy trì aùp suaát cuûa khoang naøy caân baèng vôùi aùp suaát khí quyeån.
Hình 7.22 - Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa daãn ñoäng phanh baèng thuyû löïc
7.1.6. DAÃN ÑOÄNG THUYÛ LÖÏC HAI DOØNG COÙ CÖÔØNG HOAÙ CHAÂN KHOÂNG
7.1.6.1. Caáu taïo chung
Sô ñoà caáu taïo chung cuûa heä thoáng phanh daãn ñoäng thuyû löïc hai doøng coù cöôøng hoaù
chaân khoâng ñöôïc moâ taû treân hình 7.23.
Hình 7.23 - Caáu taïo cuûa heä thoáng phanh daãn ñoäng thuyû löïc hai doøng
coù cöôøng hoaù chaân khoâng
Heä thoáng bao goàm:
- Moät xi lanh chính loaïi "taêng ñem";
- Moät boä cöôøng hoaù chaân khoâng;
- Caùc xi lanh baùnh xe;
- Caùc cô caáu phanh (phía sau laø cô caáu phanh guoác, phía tröôùc laø cô caáu phanh ñóa);
- Caùc ñöôøng oáng daãn daàu.
Boä cöôøng hoaù vaø xi lanh chính ñöôïc gheùp vôùi nhau thaønh moät khoái. Ty ñaåy cuûa baøn
ñaïp phanh tröôùc khi taùc duïng vaøo pittoâng trong xi lanh chính coù lieân heä vôùi van phaân phoái
cuûa boä cöôøng hoaù neân khi phanh, löïc taùc duïng leân pittoâng xi lanh chính bao goàm caû löïc cuûa
ngöôøi laùi vaø löïc cuûa boä cöôøng hoaù.
7.1.6.2. Caáu taïo xi lanh chính loaïi "taêng ñem"
1. Caáu taïo
Caáu taïo cuûa xi lanh chính loaïi "taêng ñem" ñöôïc theå hieän treân hình 7.24.
Hình 7.24 - Caáu taïo cuûa xi lanh chính loaïi "taêng ñem"
Trong xi lanh chính cuûa loaïi naøy boá trí hai pittoâng: Pittoâng soá 1 (coøn goïi laø pittoâng sô
caáp), pittoâng soá 2 (coøn goïi laø pittoâng thöù caáp). öùng vôùi moãi khoang cuûa pittoâng treân xi lanh
ñeàu coù hai loã daàu: Moät loã buø daàu vaø moät loã naïp daàu, nhö ñoái vôùi xi lanh chính loaïi ñôn ñaõ xeùt
ôû muïc 5.2.1. Moät bình chöùa daàu chung ñaët treân xi lanh chính vaø coù hai ñöôøng daãn tôùi hai
khoang laøm vieäc cuûa hai pittoâng. Hai loø xo hoài vò soá 1 vaø soá 2 coù taùc duïng ñaåy pittoâng veà vò
trí taän cuøng beân phaûi khi ôû traïng thaùi chöa laøm vieäc. Pittoâng soá 1 ñöôïc chaën bôûi voøng chaën vaø
voøng haõm, coøn pittoâng soá 2 ñöôïc chaën bôûi buloâng baét töø voû xi lanh. Ñeå ñaûm baûo söï hoaït ñoäng
chính xaùc cuûa heä thoáng phanh hai doøng maïch cheùo, aùp suaát daàu phaûi ñöôïc taïo ra nhö nhau ôû
caû hai pittoâng soá 1 vaø soá 2. Ñeå ñaït ñöôïc ñieàu naøy thöôøng loø xo hoài vò pittoâng soá 1 ñöôïc ñôõ bôûi
coác chaën loø xo, coác naøy ñöôïc baét vaøo pittoâng qua moät buloâng noái goïi laø caàn ñaåy (hình 7.24.b).
Sôû dó phaûi coù caáu taïo nhö vaäy bôûi vì loø xo cuûa pittoâng soá 1 yeâu caàu ñoä cöùng laép gheùp lôùn hôn
loø xo pittoâng soá 2 ñeå thaéng ñöôïc söùc caûn ma saùt lôùn hôn cuûa pittoâng soá 2.
2. Nguyeân lyù laøm vieäc
ÔÛ traïng thaùi chöa laøm vieäc, caû pittoâng soá 1 vaø soá 2 ñeàu naèm ôû vò trí taän cuøng phía beân
phaûi, luùc naøy caùc loã buø daàu vaø naïp daàu cuûa caû hai pittoâng ñeàu thoâng vôùi caùc khoang tröôùc vaø
sau cuûa moãi pittoâng.
Khi ñaïp phanh, tröôùc heát pittoâng soá 1 dòch chuyeån sang traùi khi ñaõ ñi qua loã buø daàu thì
aùp suaát daàu ôû khoang phía tröôùc cuûa pittoâng soá 1 seõ taêng ñeå cuøng loø xo hoài vò soá 1 taùc duïng
leân pittoâng thöù caáp soá 2 cuøng dòch chuyeån sang traùi. Khi pittoâng soá 2 ñi qua loã buø daàu thì
khoang phía tröôùc cuûa pittoâng soá 2 cuõng ñöôïc laøm kín neân aùp suaát baét ñaàu taêng. Töø hai cöûa ra
cuûa xi lanh chính, daàu ñöôïc daãn tôùi caùc xi lanh baùnh xe. Sau khi caùc pittoâng trong caùc xi lanh
baùnh xe ñaõ ñaåy caùc guoác phanh khaéc phuïc khe hôû ñeå aùp saùt vaøo troáng phanh thì aùp suaát daàu
trong heä thoáng baét ñaàu taêng ñeå taïo ra löïc phanh ôû caùc guoác phanh.
Khi nhaû baøn ñaïp phanh döôùi taùc duïng cuûa caùc loø xo hoài vò ôû cô caáu phanh, ôû baøn ñaïp
phanh vaø caùc loø xo hoài vò pittoâng trong xi lanh chính thì caùc pittoâng 1 vaø 2 ñöôïc ñaåy traû veà vò
trí ban ñaàu. Daàu töø xi lanh baùnh xe ñöôïc hoài veà xi lanh chính, keát thuùc quaù trình phanh.
Ñoái vôùi xi lanh chính daãn ñoäng hai doøng loaïi "taêng ñem", neáu moät doøng bò roø ræ thì
doøng coøn laïi vaãn coù khaû naêng laøm vieäc ñeå thöïc hieän phanh caùc baùnh xe cuûa doøng coøn laïi.
Ví duï doøng thöù hai (ñöôïc taïo aùp suaát bôûi pittoâng soá 2) bò roø ræ, khi ñoù pittoâng soá 2 seõ
ñöôïc pittoâng soá 1 taùc duïng ñeå chaïy khoâng sang traùi. Khi ñuoâi pittoâng soá 2 bò chaën bôûi voû xi
lanh thì döøng laïi luùc ñoù pittoâng soá 1 tieáp tuïc dòch chuyeån vaø daàu ôû khoang tröôùc cuûa pittoâng
soá 1 vaãn ñöôïc bao kín vaø taêng aùp suaát ñeå daãn ñeán caùc xi lanh baùnh xe. Nhö vaäy moâmen
phanh vaãn ñöôïc thöïc hieän ôû caùc baùnh xe naøy tuy nhieân hieäu quaû phanh chung cuûa oâtoâ seõ
giaûm.
Ngöôïc laïi, neáu doøng daàu thöù nhaát (ñöôïc taïo aùp suaát bôûi pittoâng soá 1) bò roø ræ thì
pittoâng soá 1 seõ chaïy khoâng ñeán khi caàn ñaåy chaïm vaøo pittoâng soá 2 seõ tieáp tuïc ñaåy pittoâng soá
2 laøm vieäc. Daàu ôû khoang tröôùc cuûa pittoâng soá 2 tieáp tuïc taêng aùp suaát ñeå daãn ñeán caùc baùnh xe
cuûa nhaùnh naøy thöïc hieän phanh caùc baùnh xe.
7.1.6.3. Caáu taïo cuûa boä cöôøng hoaù chaân khoâng
1. Caáu taïo
Caáu taïo cuûa boä cöôøng hoaù chaân khoâng ñöôïc theå hieän treân hình 7.25.
Hình 7.25 - Caáu taïo boä cöôøng hoaù chaân khoâng
Boä cöôøng hoaù bao goàm hai phaàn chính: Boä trôï löïc vaø van phaân phoái.
- Boä trôï löïc ñöôïc bao kín bôûi hai nöûa voû 2, 4 vaø chia thaønh hai phaàn bôûi pittoâng 22 vaø
maøng cao su 23. Moät phaàn goïi laø buoàng aùp suaát khoâng ñoåi A vaø moät phaàn goïi laø buoàng aùp
suaát thay ñoåi E. Voøng trong cuûa maøng ñöôïc gaén leân pittoâng trôï löïc ñoàng thôøi laø thaân van phaân
phoái. Pittoâng trôï löïc vaø thaân van ñöôïc loø xo coân 24 ñaåy sang beân phaûi. Treân thaân pittoâng coøn
coù caùc ñöôøng daãn B vaø C.
Buoàng aùp suaát khoâng ñoåi A ñöôïc noái vôùi ñöôøng oáng naïp (hoaëc bôm chaân khoâng ôû
ñoäng cô diezel) qua van moät chieàu 30. Van moät chieàu ñöôïc thieát keá vôùi muïc ñích chæ cho
khoâng khí ñi töø trôï löïc phanh vaøo ñoäng cô chuù khoâng theå ñi ngöôïc laïi vì vaäy noù ñaûm baûo ñoä
chaân khoâng lôùn nhaát trong trôï löïc phanh.
- Van phaân phoái bao goàm thaân van laø moät phaàn cuûa pittoâng trôï löïc vaø van ñieàu khieån
9, caùc loø xo van vaø moät soá chi tieát khaùc.
Boä cöôøng hoaù ñöôïc gheùp vôùi xi lanh chính baèng caùc buloâng 26. Treân pittoâng trôï löïc
cuûa boä cöôøng hoaù coù moät ty ñaåy 3 coù ñai oác ñieàu chænh 28 tì vaøo pittoâng sô caáp cuûa xi lanh
chính. Ty ñaåy 14 moät ñaàu ñöôïc lieân keát baûn leà vôùi baøn ñaïp phanh ñaàu coøn laïi lieân keát vôùi
pittoâng nhoû 5 ñöôïc goïi laø van khoâng khí.
2. Nguyeân lyù laøm vieäc
- Khi chöa ñaïp phanh:
ÔÛ traïng thaùi naøy, do ty ñaåy 14 bò loø xo hoài vò baøn ñaïp keùo veà vò trí ban ñaàu neân ñeá van
khoâng khí soá 5 aùp saùt van ñieàu khieån 9 vaø cöûa van khoâng khí bò ñoùng laïi. Trong khi ñoù van
ñieàu khieån 9 vaø ñeá van chaân khoâng taùch rôøi nhau coù nghóa laø cöûa van chaân khoâng ñang môû
laøm buoàng A thoâng qua keânh daãn B thoâng qua cöûa van chaân khoâng môû, qua keânh daãn C
thoâng vôùi buoàng E. Caû hai buoàng naøy ñeàu coù aùp suaát khoâng ñoåi ñoù laø aùp suaát chaân khoâng
trong hoïng huùt cuûa ñoäng cô. Do ñoù khoâng coù ñoä cheânh leäch aùp suaát giöõa hai phía cuûa pittoâng
trôï löïc neân boä cöôøng hoaù chöa laøm vieäc.
- Khi ñaïp phanh:
Khi ñaïp phanh, ty ñaåy 14 seõ taùc duïng leân ñeá van khoâng khí 5 dòch chuyeån sang traùi.
Van ñieàu khieån 9 bò caùc loø xo 17 taùc duïng neân cuõng dòch chuyeån sang traùi theo. Khi naép van
ñieàu khieån 9 aùp saùt ñeá van chaân khoâng thì cöûa van chaân khoâng ñöôïc ñoùng laïi. Caàn 14 tieáp tuïc
di chuyeån laøm ñeá van khoâng khí tieáp tuïc di chuyeån sang traùi. Trong khi ñoù naép van ñieàu
khieån 9 ñaõ döøng laïi neân ñeá van khoâng khí taùch khoûi naép van ñieàu khieån 9, laøm cöûa van khoâng
khí môû. Khi ñoù khoâng khí töø ngoaøi seõ qua boä loïc khí 15 qua van khoâng khí, theo keânh daãn C
ñeå thoâng vôùi buoàng E. Khi naøy beân buoàng A laø aùp suaát chaân khoâng, coøn beân buoàng E laø aùp
suaát khí trôøi, do ñoù coù ñoä cheânh leäch aùp suaát giöõa hai phía cuûa pittoâng trôï löïc neân pittoâng trôï
löïc seõ dòch chuyeån sang traùi. Ty ñaåy soá 3, maø moät ñaàu lieân keát vôùi pittoâng trôï löïc cuõng di
chuyeån sang traùi ñaåy vaøo pittoâng soá 1 cuûa xi lanh chính ñeå thöïc hieän quaù trình phanh.
- Khi nhaû phanh:
Khi nhaû phanh, ngöôøi laùi thoâi taùc duïng löïc leân baøn ñaïp phanh, döôùi taùc duïng cuûa loø xo
hoài vò baøn ñaïp seõ keùo ty ñaåy 14 dòch chuyeån sang phaûi ñeå trôû veà vò trí ban ñaàu. Khi dòch
chuyeån sang phaûi ty ñaåy 14 mang ñeá van khoâng khí 5 dòch chuyeån theo. Tröôùc heát ñeá van
khoâng khí seõ eùp saùt vaøo naép van ñieàu khieån 9 ñeå ñoùng cöûa van khoâng khí sau ñoù naép van 9
ñöôïc taùch khoûi ñeá van chaân khoâng ñeå môû cöûa van chaân khoâng. PITTOÂNG trôï löïc vaø van ñieàu
khieån laïi trôû veà traïng thaùi nhö khi chöa phanh.
7.1.7. DAÃN ÑOÄNG KHÍ NEÙN
Daãn ñoäng phanh baèng thuyû löïc coù öu ñieåm eâm dòu, deã boá trí, ñoä nhaïy cao nhöng löïc
ñieàu khieån treân baøn ñaïp khoâng theå giaûm nhoû do tæ soá truyeàn cuûa daãn ñoäng thuyû löïc coù giôùi
haïn.
Ñeå giaûm löïc ñieàu khieån treân baøn ñaïp, ñoái vôùi oâtoâ taûi trung bình vaø lôùn ngöôøi ta thöôøng
söû duïng daãn ñoäng phanh baèng khí neùn. Trong daãn ñoäng phanh baèng khí neùn löïc ñieàu khieån
treân baøn ñaïp chuû yeáu duøng ñeå ñieàu khieån van phaân phoái coøn löïc taùc duïng leân cô caáu phanh
do aùp suaát khí neùn taùc duïng leân baàu phanh thöïc hieän.
Daãn ñoäng phanh khí neùn coù öu ñieåm giaûm ñöôïc löïc ñieàu khieån treân baøn ñaïp phanh,
khoâng phaûi söû duïng daàu phanh nhöng laïi coù nhöôïc ñieåm laø ñoä nhaïy keùm (thôøi gian chaäm taùc
duïng lôùn) do khoâng khí bò neùn khi chòu löïc.
7.1.7.1. Sô ñoà caáu taïo chung
Sô ñoà caáu taïo chung cuûa daãn ñoäng phanh khí neùn
Hình 7.26 - Caáu taïo chung cuûa daãn ñoäng phanh khí neùn
1 - Maùy neùn khí; 2 - Baàu loïc khí; 3 - Boä ñieàu chænh aùp suaát; 4 - Ñoàng hoà aùp suaát;
5 - Baøn ñaïp phanh; 6 - Van an toaøn; 7 - Bình chöùa khí; 8 - Van phaân phoái (toång phanh);
9 - Baàu phanh; 10 - Cam phanh; 11 - Loø xo cô caáu phanh; 12 - Guoác phanh.
Qua sô ñoà caáu taïo cuûa daãn ñoäng phanh khí neùn, chuùng ta thaáy heä thoáng bao goàm caùc phaàn
töû chính sau:
- Maùy neùn khí, van aùp suaát vaø caùc bình chöùa khí: laø boä phaän cung caáp nguoàn khí neùn coù aùp
suaát cao (6-7 KG/cm2) ñeå heä thoáng phanh hoaït ñoäng;
- Van phaân phoái: Laø cô caáu phaân phoái khí neùn töø caùc bình chöùa khí ñeán caùc baàu phanh ñeå
taïo löïc taùc duïng leân cam eùp thöïc hieän phanh caùc baùnh xe;
- Baàu phanh: thöïc chaát laø moät boä pittoâng xi lanh khí neùn, noù laø cô caáu chaáp haønh coù nhieäm
vuï bieán aùp suaát khí neùn thaønh löïc cô hoïc taùc duïng leân cam eùp ñeå thöïc hieän quaù trình phanh.
7.1.7.2. Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa van phaân phoái
Van phaân phoái duøng trong daãn ñoäng phanh khí, tuyø thuoäc vaøo daãn ñoäng moät doøng, hai
doøng hoaëc coù phanh rômooùc maø keát caáu cuûa chuùng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc nhau.
Sau ñaây chuùng ta seõ nghieân cöùu hai loaïi van phaân phoái söû duïng trong heä thoáng daãn
ñoäng khí neùn moät doøng vaø hai doøng.
Van phaân phoái daãn ñoäng moät doøng:
Caáu taïo chung vaø caùc chi tieát cuûa cuïm van phaân phoái daãn ñoäng moät doøng ñöôïc moâ taû
vaø chæ daãn treân hình 7.27.
Hình 7.27 - Van phaân phoái daãn ñoäng moät doøng

1 - Ñoøn daãn ñoäng; 2 - Chuïp cao su chaén buïi; 3 - Naép; 4 - Ñoøn quay; 5 - Loø xo; 6 - Coác eùp;
7 - Voû van; 8, 15 - Ñeá van; 9 - Maøng; 10, 12 - Loø xo; 11 - Van xaû; 13 - Oáng noái; 14 - Van naïp;
16 - Coâng taéc ñeøn phanh; 17 - Löôùi chaén buïi; 18 - Buloâng ñieàu chænh.
ÔÛ traïng thaùi chöa phanh, coác eùp 6 bò loø xo 10 thoâng qua maøng 9 vaø ñeá van xaû ñaåy
sang vò trí taän cuøng beân traùi. Khi naøy van naïp 14 ñöôïc loø xo 12 giöõ ôû traïng thaùi tì vaøo ñeá van
naïp 15 neân cöûa van naïp ñoùng. Khí neùn töø bình chöùa tôùi cöûa C cuûa van vaø thöôøng tröïc taïi ñoù.
Khi phanh, ñoøn keùo 1 seõ taùc duïng laøm ñoøn quay 4 quay quanh taâm, moät ñaàu taùc duïng
leân coác eùp 6 ñaåy noù sang beân phaûi. Coác eùp ñaåy tieáp ñeá van xaû 8 neùn loø xo 10 ñeå dòch chuyeån
sang phaûi, khi ñeá van xaû tieáp xuùc vôùi van xaû 11 thì cöûa xaû ñoùng laïi. Neáu tieáp tuïc ñaïp phanh
coác eùp seõ ñaåy tieáp laøm van naïp 14 taùch khoûi ñeá van naïp 15 vaø cöûa van naïp môû ra. Luùc naøy
khí neùn töø cöûa C qua van naïp ñeán cöûa A theo ñöôøng oáng daãn ñeán caùc baàu phanh ñeå thöïc hieän
phanh baùnh xe.
Khi thoâi phanh, ñoøn keùo 1 ñöôïc loø xo hoài vò traû veà vò trí ban ñaàu. Do ñoù coác eùp 6 vaø ñeá
van xaû 8 cuõng dòch chuyeån sang traùi döôùi taùc duïng cuûa loø xo hoài vò 10. Khi van naïp 14 tieáp
xuùc vôùi ñeá 15 thì cöûa naïp ñoùng laïi ngaét doøng khí neùn. Sau ñoù ñeán löôït van xaû môû ra, khí neùn
töø baàu phanh theo cöûa A qua cöûa van xaû, qua loã ôû ñeá van xaû ñeå xaû ra ngoaøi qua löôùi chaén 17.
• Van phaân phoái daãn ñoäng hai doøng:
Ñeå taêng tính an toaøn cho heä thoáng phanh thì ñoái vôùi daãn ñoäng khí neùn cuõng söû duïng
loaïi daãn ñoäng hai doøng. Coù nghóa laø coù hai doøng ñoäc laäp töø bình chöùa khí qua van phaân phoái
ñeán caùc baàu phanh baùnh xe. Trong tröôøng hôïp ñoù ngöôøi ta phaûi söû duïng van phaân phoái keùp.
Caáu taïo cuûa van phaân phoái keùp ñöôïc moâ taû treân hình 8.28.
Caáu taïo chung vaø teân goïi caùc chi tieát cuûa van phaân phoái keùp ñöôïc moâ taû vaø chæ daãn
treân hình 8.28.
Van coù hai ngaên ñöôïc goïi laø ngaên treân vaø ngaên döôùi. Trong moãi ngaên ñeàu coù caùc van
naïp, van xaû vaø caùc pittoâng ñieàu khieån.
- Khi chöa phanh, loø xo 13 vaø 24 giöõ cho van cuûa ngaên treân vaø ngaên döôùi ñoùng cöûa
naïp neân khí neùn töø bình chöùa tôùi caùc cöûa I, II bò chaën laïi vaø thöôøng tröïc ôû ñoù.
- Khi phanh, ñoøn môû 1 quay quanh choát coá ñònh eùp con laên 5 tì leân coác eùp 6 laøm coác
eùp 6 ñi xuoáng. Khi ñaõ khaéc phuïc xong khe hôû töï do giöõa coác eùp vaø bích chaën 9 thì bích chaën
eùp phaàn töû ñaøn hoài 31 tì vaøo pittoâng tuyø ñoäng 30 laøm pittoâng ñi xuoáng. Khi ñeá van xaû (naèm
treân pittoâng tuyø ñoäng) ñi heát khe hôû giöõa noù vôùi naép van thì van xaû ñoùng laïi vaø van naïp treân
baét ñaàu môû.
Khi naøy ôû ngaên treân khí neùn töø cöûa II qua van naïp ngaên treân thoâng sang cöûa III ñeå daãn
ñeán caùc baàu phanh baùnh xe. Ñoàng thôøi vôùi quaù trình naøy do ôû cöûa III coù moät loã A thoâng vôùi
khoang B (phía treân pittoâng lôùn 28) neân moät doøng khí coù aùp suaát seõ taùc duïng leân maët treân cuûa
pittoâng lôùn 28 laøm noù ñaåy pittoâng nhoû ñi xuoáng. Khi khe hôû giöõa ñeá van xaû vaø naép van ñöôïc
khaéc phuïc thì van naïp döôùi baét ñaàu ñöôïc môû ra. Khí neùn töø cöûa I qua van naïp ngaên döôùi
thoâng sang cöûa IV ñeå daãn tôùi caùc baàu phanh baùnh xeNhö vaäy cô caáu cô khí tröïc tieáp ñieàu
khieån van naïp cuûa ngaên treân coøn van naïp ngaên döôùi laø do khí neùn ñieàu khieån sau khi van naïp
ngaên treân ñaõ môû. Nhö vaäy coù nghóa laø doøng noái vôùi ngaên treân seõ coù taùc duïng tröôùc so vôùi
doøng noái vôùi ngaên döôùi. Vì vaäy doøng noái vôùi ngaên treân thöôøng ñöôïc daãn tôùi caùc baàu phanh
cuûa baùnh xe phía sau nhaêm muïc ñích giöõ oån ñònh cho oâtoâ khi phanh.
Hình 7.28 - Van phaân phoái daãn ñoäng hai doøng

1 - Ñoøn môû; 2 - Vít chænh; 3 - Chuïp cao su; 4 - Choát; 5 - Con laên; 6 - Coác eùp; 7 - Naép;
8 - Ñai oác; 9 - Bích chaën; 10, 16, 19, 27 - Phôùt laøm kín; 11 - Buloâng ñieàu chænh; 12 - Loø xo
pittoâng tuyø ñoäng; 13, 24 - Loø xo van; 14, 20 - Taám baïc loùt; 15 - Pittoâng nhoû; 17 - Van döôùi;
18 - Ty ñaåy pittoâng nhoû; 21 - Cöûa xaû; 22 - Voøng haõm; 23 - Voû van xaû; 25 - Voû ngaên döôùi;
26 - Loø xo pittoâng nhoû; 28 - Pittoâng lôùn; 29 - Oáng van; 30 - Pittoâng tuyø ñoäng; 31 - Phaàn töû ñaøn
hoài; 32 - Voû ngaên treân; 33 - Maët bích; I, II - Cöûa vaøo (töø bình chöùa khí tôùi); III, IV - Cöûa ra
(tôùi caùc baàu phanh).
- Khi thoâi phanh, döôùi taùc duïng cuûa caùc loø xo hoài vò coác eùp 6, bích chaën 9, pittoâng tuyø
ñoäng 30 seõ ñi leân. Van naïp treân ñöôïc ñoùng laïi vaø van xaû treân môû ra. Khí neùn töø bình chöùa
ngöøng cung caáp coøn khí neùn töø caùc baàu phanh seõ töø cöûa III qua cöûa xaû theo ñöôøng thoaùt xaû ra
ngoaøi. Coøn ngaên döôùi do khoang B maát aùp suaát neân pittoâng lôùn 28 vaø pittoâng nhoû 15 bò loø xo
hoài vò 26 ñaåy veà vò trí phía treân. Van naïp ngaên döôùi ñöôïc ñoùng laïi vaø van xaû ngaên döôùi ñöôïc
môû ra, ngaét khí neùn töø bình chöùa vaø thoaùt khí neùn töø baàu phanh theo ñöôøng thoaùt ra ngoaøi.
7.1.7.3. Caáu taïo baàu phanh
1. Sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc
• Caáu taïo
Caáu taïo cuûa baàu phanh coù hai loaïi: baàu phanh ñôn (hình 7.29.a) vaø baàu phanh keùp
(hình 7.29.b).
- Baàu phanh ñôn: caáu taïo cuûa baàu phanh ñôn goàm coù voû 2 ñöôïc gheùp baèng hai nöûa giöõa
hai nöûa coù maøng 1, chia baàu phanh thaønh hai khoang. Khoang beân traùi coù cöûa daãn khí neùn
töø van phaân phoái ñeán, coøn khoang beân phaûi thoâng vôùi khí trôøi. Maët döôùi cuûa maøng ngaên
phía thoâng vôùi khí trôøi coù taám chaën 5 noái lieàn vôùi thanh ñaåy 4. Loø xo hoài vò 3 coù taùc duïng
ñaåy maøng ngaên veà vò trí ban ñaàu. Sau thanh ñaåy 4 laø ñoøn quay gaén lieàn vôùi truïc cam eùp
ñeå ñoùng môû cô caáu phanh.
a b
Hình 7.29 - Caáu taïo cuûa baàu phanh

Khi van phaân phoái hoaït ñoäng, khí neùn coù aùp suaát cao ñöôïc daãn tôùi khoang beân traùi cuûa
baàu phanh. aùp löïc cuûa khí neùn taùc duïng leân maøng ngaên eùp leân taám chaën 5 vaø ñaåy thanh ñaåy 4
quay truïc cam eùp thöïc hieän phanh baùnh xe. Khi thoâi phanh khí neùn ôû khoang beân traùi theo
ñöôøng oáng qua cöûa xaû trong van phaân phoái thoaùt ra ngoaøi. Döôùi taùc duïng cuûa loø xo hoài vò 3,
maøng phanh keùo thanh ñaåy 4 trôû veà vò trí ban ñaàu keát thuùc quaù trình phanh.
- Baàu phanh keùp: Baàu phanh keùp coù hai baàu phanh ñöôïc gheùp noái tieáp vôùi nhau, moät
baàu phanh chính vaø moät baàu phanh döï phoøng (keát hôïp cuøng phanh tay). Baàu phanh chính
naèm phía döôùi, coù caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc hoaøn toaøn gioáng nhö baàu phanh ñôn ñaõ
trình baøy ôû treân.
Baàu phanh döï phoøng daïng xi lanh pittoâng khí cuõng ñöôïc pittoâng chia xi lanh laøm hai
khoang, khoang beân traùi thoâng vôùi khí trôøi coøn khoang beân phaûi thoâng vôùi van phaân phoái döï
phoøng (van phanh tay) qua cöûa 9. Pittoâng 7 gaén lieàn vôùi thanh ñaåy 8. Loø xo tích naêng 6 coù xu
höôùng eùp pittoâng 7 vaø thanh ñaåy 8 tì leân maøng ngaên vaø taám chaën cuûa baàu phanh chính ñaåy
thanh 4 quay cam eùp thöïc hieän phanh baèng naêng löôïng cuûa loø xo khi maát khí neùn. Vì vaäy khi
heä thoáng phanh hoaït ñoäng bình thöôøng thì van phaân phoái döï phoøng phaûi caáp khí neùn tôùi cöûa 9
ñeå pittoâng 7 neùn loø xo laïi laøm cho thanh ñaåy 8 khoâng tì vaøo maøng ngaên vaø taám chaën cuûa baàu
phanh chính. Khi phanh chaân hoaït ñoäng baàu phanh chính laøm vieäc bình thöôøng.
Vì lyù do naøo ñoù khi xe ñang chuyeån ñoäng hoaëc ñöùng treân ñöôøng doác maø maát khí neùn
thì laäp töùc loø xo 6 seõ eùp leân pittoâng 7 ñeå ñaåy thanh ñaåy 4 quay cam eùp, thöïc hieän phanh baùnh
xe.
Treân ñaây laø sô ñoà nguyeân lyù, coøn caáu taïo cuï theå cuûa hai loaïi baàu phanh ñôn vaø keùp
ñöôïc theå hieän treân hình 7.30.
a b
Hình 7.30 - Caáu taïo baàu phanh ñôn vaø baàu phanh keùp
7.1.7.4. Caáu taïo maùy neùn khí
Maùy neùn khí duøng trong heä thoáng phanh daãn ñoäng khí neùn haàu heát laø loaïi maùy pittoâng
vaø thöôøng söû duïng hai pittoâng (hình 7.31).
Caáu taïo chung cuûa maùy neùn khí gaàn gioáng vôùi caáu taïo chung cuûa ñoäng cô ñoát trong.
Chuùng cuõng goàm moät truïc khuyûu, ñöôïc goái treân loác maùy baèng caùc oå ñôõ. Treân truïc khuyûu coù
thanh truyeàn noái vôùi pittoâng baèng caùc choát pittoâng. Ñeå laøm kín ôû phaàn ñænh cuûa pittoâng cuõng
ñaët moät soá xeùcmaêng. Phaàn naép maùy coù ñaët caùc van naïp vaø van xaû daïng caùc van moät chieàu.
Ñeå daãn ñoäng maùy neùn khí laøm vieäc treân truïc khuyûu coù gaén moät puli, puli naøy ñöôïc daãn ñoäng
töø truïc khuyûu ñoäng cô baèng daây ñai. Ñeå boâi trôn maùy neùn khí, moät ñöôøng daàu trích töø ñöôøng
daàu boâi trôn chính cuûa ñoäng cô ñöa ñeán naép sau cuûa maùy neùn khí vaø ñöôïc daãn vaøo truïc khuyûu
ñeå boâi trôn coå khuyûu vôùi ñaàu to thanh truyeàn sau ñoù ñöôøng daàu theo loã trong thaân thanh
truyeàn leân boâi trôn choát pittoâng. Moät loã nhoû beân caïnh thanh truyeàn seõ phun daàu ñeå boâi trôn
beà maët laøm vieäc cuûa pittoâng vôùi xi lanh. Trong quaù trình laøm vieäc maùy neùn khí bò noùng, ñeå
laøm maùt maùy neùn khí moät ñöôøng nöôùc töø heä thoáng laøm maùt cuûa ñoäng cô ñöôïc daãn tôùi khoang
roãng treân loác xi lanh cuûa maùy neùn khí.
b
Hình78.31 - Caáu taïo maùy neùn khí
1- Caùcte; 2 - Naép tröôùc; 3 - Puli; 4 - Phôùt laøm kín; 5 - Oå bi; 6 - Loác xi lanh; 7 - Thanh
truyeàn; 8 - Pittoâng; 9 - Choát pittoâng; 10 - Naép maùy; 11 - Nuùt van xaû; 12 -Loø xo van xaû; 13
- Van xaû; 14 - Ñeá van xaû; 15 - Ñai oác haõm; 16 - Naép sau; 17 - Phôùt; 18 - Truïc khuyûu; 19 -
Ñaùy caùcte; 20 - Choát haïn cheá môû van xaû; 21 - Van naïp; 22 - Ty ñaåy van naïp; 23 - Ñoøn
gaùnh vaø loø xo hoài vò con tröôït pittoâng; 24 - Con tröôït pittoâng.
Khi truïc khuyûu ñöôïc daãn ñoäng quay, caùc pittoâng seõ tònh tieán leân xuoáng trong xi lanh ñeå
thöïc hieän quaù trình huùt, neùn vaø naïp khí tôùi bình chöùa khí qua caùc van naïp vaø xaû.
ÔÛ maùy neùn khí coøn boá trí hai loaïi van: Van ñieàu aùp (hình 7.32.a) vaø van an toaøn (hình
7.32.b).
• Van ñieàu aùp coù taùc duïng duy trì aùp suaát cuûa khí neùn ôû moät giaù trò nhaát ñònh. Khi
aùp suaát trong heä thoáng vöôït quaù giaù trò naøy van ñieàu aùp seõ hoaït ñoäng vaø coù taùc
ñoäng phaûn hoài ñeå luùc ñoù maùy neùn khí laøm vieäc ôû cheá ñoä khoâng taûi. Ñeå thöïc hieän
chöùc naêng naøy ngoaøi van ñieàu aùp treân maùy neùn khí coøn coù cô caáu giaûm aùp (hình
7.31.b)
a b
Hình 7.32 - Caáu taïo van ñieàu aùp vaø van an toaøn
1 - Naép ñieàu chænh aùp suaát coù ren; 2 - Bi tì; 3 - Thanh ñaåy; 4 - Nuùt; 5 - Ñeäm ñieàu chænh;
6 - Van bi xaû; 7 - Van bi naïp; 8 - Nuùt; 9 - Ñeäm laøm kín; 10 - Thanh kieåm tra cuûa van an
toaøn; 11 - Vít ñieàu chænh; 12 - Ñai oác; 13 - Loø xo; 14 - Van bi; 15 - Voû van; 16 - Ñeá van.
Cöûa döôùi (cöûa naïp) cuûa van ñieàu aùp ñöôïc noái vôùi bình chöùa khí, coøn cöûa treân beân phaûi
(cöûa xaû) ñöôïc noái tôùi cô caáu giaûm aùp. Khi aùp suaát khí neùn trong bình chöùa lôùn hôn giaù trò cho
pheùp thì aùp löïc taùc duïng leân van bi 7 lôùn hôn löïc caêng cuûa loø xo 1. Do ñoù van bi 7 bò nhaác leân
môû cöûa naïp, eùp van bi 6 ñoùng cöûa xaû. Khi ñoù khí coù aùp suaát töø bình chöùa qua cöûa naïp cuûa van
an toaøn sang cöûa xaû ñeán cô caáu giaûm aùp. Döôùi taùc duïng cuûa aùp suaát khí neùn caùc con tröôït
pittoâng 24 neùn loø xo 23 ñeå ñi leân môû lieân tuïc van naïp cuûa maùy neùn khí. Do van naïp lieân tuïc
môû neân maùy neùn khí seõ laøm vieäc ôû cheá ñoä khoâng taûi.
* Van an toaøn ñöôïc laép ñaët trong heä thoáng ñeå baûo ñaûm cho heä thoáng khoâng bò quaù taûi
vì moät lyù do naøo ñoù maø aùp suaát khí neùn taêng cao hôn giaù trò cho pheùp.
Caáu taïo cuûa van an toaøn cuõng bao goàm moät van bi, moät loø xo eùp van bi, voû van vaø caùc
chi tieát ñieàu chænh (hình 7.32.b).
7.1.8. DAÃN ÑOÄNG THUYÛ KHÍ KEÁT HÔÏP

Chuùng ta ñaõ bieát daãn ñoäng baèng thuyû löïc coù öu ñieåm ñoä nhaïy cao nhöng haïn cheá laø
löïc ñieàu khieån treân baøn ñaïp coøn lôùn. Ngöôïc laïi ñoái vôùi daãn ñoäng baèng khí neùn laïi coù öu ñieåm
laø löïc ñieàu khieån treân baøn ñaïp nhoû nhöng ñoä nhaïy keùm (thôøi gian chaäm taùc duïng lôùn do khí
bò neùn khi chòu aùp suaát).
Ñeå taän duïng öu ñieåm cuûa hai loaïi daãn ñoäng treân ngöôøi ta söû duïng heä thoáng daãn ñoäng
phoái hôïp giöõa thuyû löïc vaø khí neùn (hình 7.33).
Loaïi daãn ñoäng naøy thöôøng ñöôïc aùp duïng treân caùc oâtoâ taûi trung bình vaø lôùn.
Van phanh
B×nh khÝ
X¶ ra ngoµi
B×nh
chøa dÇu
Xi lanh chÝnh B×nh M¸y nÐn khÝ

chøa dÇu
Xi lanh b¸nh xe Xi lanh b¸nh xe

Trèng Trèng
phanh phanh
Xi lanh chÝnh
§−êng khÝ
Guèc Guèc
phanh §−êng dÇu phanh
B¸nh xe tr−íc B¸nh xe sau
Hình 7.33 - Sô ñoà heä thoáng daãn ñoäng thuyû khí keát hôïp
Sô ñoà caáu taïo chung cuûa heä thoáng bao goàm hai phaàn daãn ñoäng:
- Daãn ñoäng thuyû löïc: Coù hai xi lanh chính daãn hai doøng daàu ñeán caùc xi lanh baùnh xe
phía tröôùc vaø phía sau;
- Daãn ñoäng khí neùn: Bao goàm töø maùy neùn khí, bình chöùa khí, van phaân phoái khí vaø caùc
xi lanh khí neùn.
Phaàn maùy neùn khí vaø van phaân phoái hoaøn toaøn coù caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc nhö
trong heä thoáng daãn ñoäng baèng khí neùn.
Phaàn xi lanh chính loaïi ñôn vaø caùc xi lanh baùnh xe coù keát caáu vaø nguyeân lyù laøm vieäc
nhö trong heä thoáng daãn ñoäng thuyû löïc. Vì vaäy ôû ñaây khoâng moâ taû laïi hai phaàn vöøa neâu treân.
Ñaây laø daãn ñoäng thuyû khí keát hôïp hai doøng neân van phaân phoái khí laø loaïi van keùp, coù
hai xi lanh chính vaø hai xi lanh khí.
Trong phaàn naøy chuùng ta chæ quan taâm vaø moâ taû nguyeân lyù laøm vieäc cuûa cuïm xi lanh
chính cuûa daãn ñoäng thuyû löïc keát hôïp vôùi xi lanh khí cuûa daãn ñoäng khí neùn.
Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa cuïm naøy ñöôïc moâ taû treân hình 7.34.
Tõ b×nh khÝ
a
Tõ van phanh khÝ
Tõ b×nh khÝ
Tíi xi lanh b¸nh xe

a. Traïng thaùi chöa phanh; b. Traïng thaùi khi phanh

Hình 7.34 - Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc
Trong cuïm naøy coù ba phaàn chính:
- Xi lanh chính (daãn ñoäng thuyû löïc);
- Xi lanh khí neùn (daãn ñoäng khí neùn);
- Van ñieàu khieån.
Xi lanh khí neùn cuõng ñöôïc pittoâng chia laøm hai khoang: Khoang coâng taùc beân traùi
ñöôïc noái tôùi van ñieàu khieån; coøn khoang beân phaûi thoâng vôùi khí trôøi.
Van ñieàu khieån coù ba cöûa: moät cöûa lôùn noái töø bình chöùa khí tôùi; moät cöûa lôùn noái tôùi
khoang coâng taùc cuûa xi lanh khí; moät cöûa nhoû (cöûa ñieàu khieån) ñöôïc noái töø van phaân phoái khí
neùn ñeán.
Nhö vaäy khí neùn töø bình chöùa luoân thöôøng tröïc taïi moät cöûa lôùn cuûa van ñieàu khieån, khi
van ñieàu khieån nhaän ñöôïc doøng khí neùn ñieàu khieån töø van phaân phoái thì van ñieàu khieån seõ
môû thoâng hai cöûa lôùn vaøo vaø ra ñeå khí neùn töø bình chöùa qua van ñieàu khieån ñeán khoang coâng
taùc cuûa xi lanh khí thöïc hieän ñaåy pittoâng khí neùn, thanh noái vaø pittoâng thuûy löïc cuûa xi lanh
chính sang phaûi. Do ñoù daàu ôû phía tröôùc cuûa pittoâng xi lanh chính ñöôïc eùp taêng aùp suaát ñeå
daãn tôùi caùc xi lanh baùnh xe.
Sôû dó phaûi duøng van ñieàu khieån ñeå caáp doøng khí neùn tôùi khoang coâng taùc cuûa xi lanh
khí maø khoâng laáy doøng khí neùn tröïc tieáp töø van phaân phoái khí laø ñeå nhaèm muïc ñích giaûm toån
thaát taêng ñoä nhaïy cho phaàn daãn ñoäng khí neùn (giaûm thôøi gian chaäm taùc duïng).
Ngoaøi ra, cuõng nhaèm muïc ñích giaûm toån thaát vaø taêng ñoä nhaïy cho heä thoáng thuyû khí
keát hôïp thì caùc cuïm cuûa heä thoáng ñöôïc boá trí theo nguyeân taéc sau: phaàn daãn ñoäng khí neùn keå
töø xi lanh khí neùn phaûi ñöôïc boá trí gaàn vôùi van phaân phoái, nhaèm muïc ñích giaûm toån thaát vaø
giaûm thôøi gian chaäm taùc duïng cuûa daãn ñoäng khí neùn. Coøn töø xi lanh chính ñeán caùc xi lanh
baùnh xe coù theå boá trí xa, vì daàu khoâng chòu neùn neân ít aûnh höôûng ñeán thôøi gian chaäm taùc
duïng.
7.1.9. DAÃN ÑOÄNG THUYÛ LÖÏC COÙ ÑIEÀU HOAØ LÖÏC PHANH
7.1.9.1. Ñaët vaán ñeà
Chöùc naêng cuûa heä thoáng phanh laø ñeå giaûm toác ñoä hay döøng haún xe baèng caùch söû duïng
hai loaïi löïc caûn. Loaïi thöù nhaát laø löïc caûn giöõa maù phanh vaø troáng phanh (hoaëc ñóa phanh); vaø
loaïi thöù hai laø löïc caûn giöõa loáp vaø maët ñöôøng.
Chuùng ta ñaõ bieát raèng löïc caûn giöõa loáp vaø maët ñöôøng chính laø löïc baùm sinh ra ôû baùnh
xe khi phanh ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc: Pϕ = ϕ Gϕ (1)
Trong ñoù:
ϕ - heä soá baùm giöõa baùnh xe vôùi maët ñöôøng;
Gϕ - troïng löôïng baùm.
Chaát löôïng phanh ñöôïc baûo ñaûm (hieäu quaû phanh cao, oâtoâ oån ñònh khi phanh) neáu moái
lieân heä giöõa löïc caûn trong cô caáu phanh vaø löïc caûn giöõa loáp vôùi maët ñöôøng thoaû maõn ñieàu
kieän:
Löïc caûn trong cô caáu phanh - Löïc caûn giöõa loáp vaø maët ñöôøng(2)
Theo coâng thöùc (1) thì löïc baùm sinh ra ôû baùnh xe vôùi maët ñöôøng phuï thuoäc vaøo taûi
troïng phaân boá leân oâtoâ khi phanh. Cuï theå khi phanh, do quaùn tính cuûa khoái löôïng toaøn boä oâtoâ
neân troïng taâm seõ bò dòch chuyeån veà phía tröôùc (hình 7.35).
Hình 7.35 - Phaân boá laïi troïng taâm khi phanh

Do troïng taâm dòch chuyeån veà phía tröôùc neân taûi troïng phaân boá leân caàu tröôùc taêng, coøn
taûi troïng phaân boá leân caàu sau giaûm. Coù nghóa laø löïc caûn do cô caáu phanh ôû baùnh sau sinh ra
cuõng phaûi giaûm theo thì môùi thoaû maõn ñieàu kieän (2) ñeå baûo ñaûm phanh hieäu quaû vaø oån ñònh.
Ñoái vôùi heä thoáng phanh daãn ñoäng thuyû löïc thoâng thöôøng thì aùp suaát daàu khi phanh ôû xi
lanh baùnh xe tröôùc vaø sau laø nhö nhau neân khoâng giaûm ñöôïc löïc caûn ôû cô caáu phanh sau tæ leä
vôùi söï giaûm taûi troïng theo yeâu caàu.
Muoán taïo ra aùp suaát daàu daãn ñoäng ñeán caùc baùnh xe caàu sau giaûm tæ leä vôùi söï giaûm taûi
troïng leân caàu sau thì treân doøng daàu daãn ra caùc baùnh xe caàu sau ngöôøi ta boá trí moät cô caáu
ñieàu chænh, cô caáu ñoù goïi laø boä ñieàu hoaø (hình 7.36.a)
Nhôø coù boä ñieàu hoaø löïc phanh neân khi phanh, aùp suaát daãn ñeán xi lanh baùnh xe tröôùc
baèng vôùi aùp suaát cuûa xi lanh chính nhöng aùp suaát sau boä ñieàu hoaø, töùc laø aùp suaát ôû caùc xi lanh
baùnh xe sau ñaõ ñöôïc ñieàu chænh. Treân hình 8.36.b theå hieän ñaëc tính cuûa boä ñieàu hoaø löïc
phanh.
Ñöôøng neùt ñöùt theå hieän moái quan heä giöõa aùp suaát trong xi lanh baùnh xe tröôùc vaø sau
khi khoâng coù boä ñieàu hoaø (baèng nhau).
Kh«ng cã bé §H
¸p suÊt xi lanh b¸nh sau

Cã bé §H
Bé ®iÒu hoµ lùc phanh
¸p suÊt xi lanh b¸nh tr−íc
a b
a - Sô ñoà boá trí boä ñieàu hoaø löïc phanh; b - Ñaëc tính boä ñieàu hoaø löïc phanh
Hình 7.36 - Sô ñoà boá trí vaø ñaëc tính cuûa boä ñieàu hoaø löïc phanh
.
Ñöôøng cong lieân tuïc laø ñöôøng theå hieän moái quan heä giöõa aùp suaát trong xi lanh baùnh xe
tröôùc vaø sau ôû ñieàu kieän lyù töôûng (toái öu).
Ñöôøng gaõy khuùc laø ñaëc tính theå hieän moái quan heä giöõa aùp suaát trong xi lanh baùnh xe
tröôùc vaø sau khi coù boä ñieàu hoaø löïc phanh. Ñöôøng naøy chöa truøng vôùi ñöôøng ñaëc tính lyù töôûng
nhöng ñaõ baùm khaù saùt ñöôøng lyù töôûng neân hieäu quaû phanh ñaõ ñöôïc caûi thieän.
7.1.9.2. Caáu taïo cuûa boä ñieàu hoaø löïc phanh
Trong heä thoáng daãn ñoäng thuyû löïc coù boä ñieàu hoaø löïc phanh, caáu taïo caùc phaàn khaùc
hoaøn toaøn gioáng nhö nhöõng heä thoáng phanh daãn ñoäng thuyû löïc ñaõ ñöôïc trình baøy ôû caùc muïc
treân. Vì vaäy trong phaàn naøy chuû yeáu giôùi thieäu caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa boä ñieàu
hoaø löïc phanh.
Ngay caû boä ñieàu hoaø löïc phanh cuõng coù nhieàu loaïi khaùc nhau, nhöng do giôùi haïn cuûa
chöông trình neân ôû ñaây cuõng chæ giôùi thieäu moät boä ñieàu hoaø tieâu bieåu, ñoù laø boä ñieàu hoaø hai
thoâng soá (boä ñieàu hoaø phuï thuoäc vaøo aùp suaát vaø taûi).
Sô ñoà boá trí chung vaø caáu taïo cuûa boä ñieàu hoaø ñöôïc moâ taû treân hình 7.37.
Töø xi lanh chính hai doøng loaïi "taêng ñem" moät doøng daãn ñoäng tröïc tieáp ra caùc xi lanh
baùnh xe caàu tröôùc coøn moät doøng daãn ñoäng qua boä ñieàu hoaø tôùi caùc xi lanh baùnh xe caàu sau.
Boä ñieàu hoaø bao goàm thaân 11 trong ñoù coù laép pittoâng 3 vôùi caùc loø xo, baïc ñôõ chaën,
phôùt laøm kín vaø ñöôïc ñaäy bôûi naép 4. Treân thaân boä ñieàu hoaø coù hai loã töông öùng vôùi hai cöûa
vaøo vaø ra cuûa boä ñieàu hoaø. Pittoâng 3 ñöôïc loø xo 9 luoân eùp saùt leân phía treân taïo ñöôøng löu
thoâng daàu töø cöûa vaøo sang cöûa ra. Ngoaøi ra pittoâng 3 coøn chòu moät löïc do thanh ñaøn hoài 1 taùc
duïng leân. Löïc naøy tuyø thuoäc vaøo möùc taûi cuûa oâtoâ.
Hình 7.37 - Caáu taïo cuûa boä ñieàu hoaø

1 - Thanh ñaøn hoài truyeàn tín hieäu taûi troïng; 2, 6 - Ñaàu noái; 3 - Pittoâng boä ñieàu hoaø;
4 - Naép; 5 - Oáng chaën; 7 - Phôùt laøm kín; 8 - Baïc ñôõ chaën; 9 - Loø xo; 10 - Phôùt laøm kín;
11 - Thaân boä ñieàu hoaø; 12 - Xi lanh baùnh xe sau; 13 - Baøn ñaïp phanh; 14 - Xi lanh chính;
15 - Xi lanh baùnh xe tröôùc.
Thaân boä ñieàu hoaø ñöôïc laép coá ñònh treân khung hoaëc saøn oâtoâ, coøn moät ñaàu cuûa thanh
ñaøn hoài 1 ñöôïc laép treân daàm caàu sau oâtoâ. Khi möùc taûi thay ñoåi coù nghóa laø ñoä voõng tónh cuûa
heä thoáng treo sau thay ñoåi do ñoù thanh ñaøn hoài 1 seõ thay ñoåi löïc taùc duïng leân pittoâng 3.
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa boä ñieàu hoaø ñöôïc moâ taû nhö sau:
Giaû söû ôû moät möùc taûi naøo ñoù, pittoâng 3 bò ñaåy leân treân bôûi löïc caêng cuûa caû loø xo 9 vaø
thanh ñaøn hoài 1. Khi ñoù phaàn taùn daày treân ñænh pittoâng 3 taùch khoûi phôùt 7.
Khi tieán haønh phanh, daàu töø xi lanh chính theo oáng daãn ñeán cöûa vaøo qua khe a cuûa
phaàn taùn moûng pittoâng sang cöûa ra ñeå daãn ñeán caùc xe lanh baùnh xe sau. Do coù cheânh leäch
ñöôøng kính cuûa taùn daày phía treân laø D vaø ñöôøng kính thaân döôùi pittoâng laø d neân dieän tích chòu
aùp suaát ôû phía treân lôùn hôn dieän tích ôû phía döôùi. Vì vaäy ôû moät giaù trò aùp suaát naøo ñoù, pittoâng
3 seõ chòu aùp löïc toång coäng cuûa daàu taùc duïng theo xu höôùng ñaåy pittoâng xuoáng döôùi ñeå caân
baèng vôùi löïc ñaåy caû caùc loø xo. Khi aùp suaát daàu trong heä thoáng taêng daàn leân ñeán moät giaù trò
naøo ñoù thì aùp löïc toång coäng cuûa daàu taùc duïng leân pittoâng seõ thaéng ñöôïc söùc caêng cuûa loø xo 9
vaø thanh ñaøn hoài 1 laøm pittoâng ñi xuoáng. Khi pittoâng ñi xuoáng taùn daày treân ñænh pittoâng cuøng
vôùi phôùt 7 giaûm khe hôû löu thoâng daàu töø cöûa vaøo sang cöûa ra neân gaây toån thaát veà aùp suaát do
ñoù aùp suaát ôû ñaàu ra cuûa boä ñieàu hoaø (töùc laø aùp suaát ôû caùc xi lanh baùnh xe sau) giaûm moät
löôïng so vôùi aùp suaát ñaàu vaøo (aùp suaát caùc xi lanh baùnh xe tröôùc).
Khi möùc taûi cuûa oâtoâ caøng lôùn thì löïc töø thanh ñaøn hoài 1 taùc duïng leân pittoâng caøng lôùn
neân thôøi ñieåm laøm vieäc cuûa ñieàu hoaø cuõng seõ chaäm hôn.
7.1.10. HEÄ THOÁNG PHANH COÙ BOÄ CHOÁNG HAÕM CÖÙNG BAÙNH XE (ABS)
7.1.10.1. Ñaët vaán ñeà
Trong phaàn heä thoáng phanh daãn ñoäng thuyû löïc coù boä ñieàu hoaø chuùng ta ñaõ ñöa ra ñieàu
kieän phanh coù hieäu quaû vaø oån ñònh laø:
Löïc caûn trong cô caáu phanh < Löïc caûn giöõa loáp vaø maët ñöôøng(2)
Vaø chuùng ta cuõng ñaõ xaùc ñònh löïc caûn giöõa loáp vaø maët ñöôøng (töùc laø löïc baùm) phuï
thuoäc vaøo troïng löôïng baùm Gϕ vaø heä soá baùm ϕ.
Khi phanh, neáu baùnh xe bò boù cöùng coù nghóa laø heä soá tröôït giöõa baùnh xe vôùi maët
ñöôøng laø 100%. Khi heä soá tröôït laø 100% thì heä soá baùm doïc giöõa baùnh xe vôùi maët ñöôøng giaûm
xuoáng raát thaáp. Ngoaøi ra khi baùnh xe bò boù cöùng töùc laø heä soá tröôït taêng thì heä soá baùm ngang
cuûa baùnh xe vôùi maët ñöôøng cuõng bò giaûm. Ñieàu ñoù daãn ñeán khoâng nhöng hieäu quaû phanh
giaûm maø tính oån ñònh cuûa oâtoâ khi phanh cuõng giaûm. Coù nghóa laø oâtoâ coù theå bò leäch höôùng
chuyeån ñoäng hoaëc quay ngang. Ñieàu ñoù ñöôïc theå hieän treân ñoà thò hình 7.38.
Kho¶ng lµm viÖc ABS

: HÖ sè b¸m däc
: HÖ sè b¸m ngang
HÖ sè b¸m ngang
HÖ sè b¸m däc
Hình 7.38 - Ñoà thò quan heä giöõa heä soá baùm vôùi heä soá tröôït
Qua ñoà thò chuùng ta thaáy khi heä soá tröôït naèm trong khoaûng töø 10%-30% thì seõ cho heä
soá baùm doïc vaø heä soá baùm ngang ñeàu lôùn coøn khi heä soá tröôït taêng leân töø 30%-100% thì caû heä
soá baùm doïc vaø heä soá baùm ngang ñeàu giaûm maïnh.
Muïc ñích cuûa boä choáng haõm cöùng baùnh xe laø duy trì heä soá tröôït giöõa baùnh xe vôùi maët
ñöôøng khi phanh trong moïi ñieàu kieän naèm trong khoaûng 10%-30% ñeå baûo ñaûm heä soá baùm
doïc vaø ngang ñeàu cao. Do ñoù baûo ñaûm ñöôïc hieäu quaû phanh vaø tính oån ñònh khi phanh cao.
7.1.10.2. Sô ñoà vaø nguyeân lyù cô baûn cuûa heä thoáng phanh ABS
Ngoaøi boä cöôøng hoaù chaân khoâng vaø xi lanh chính heä thoáng phanh ABS coøn coù theâm
caùc boä phaän sau: caùc caûm bieán toác ñoä baùnh xe, boä ABS-ECU, boä chaáp haønh ABS (hình 7.39).
Hình 7.39 - Sô ñoà nguyeân lyù heä thoáng phanh ABS
Chöùc naêng cuûa caùc boä phaän nhö sau:

- Caûm bieán toác ñoä baùnh xe nhaèm phaùt hieän toác ñoä goùc cuûa baùnh xe vaø göûi tín hieäu ñeán
boä ABS-ECU;
- ABS-ECU theo doõi tình traïng caùc baùnh xe baèng caùch tính toác ñoä oâtoâ vaø söï thay ñoåi
toác ñoä cuûa baùnh xe töø toác ñoä goùc cuûa baùnh xe. Khi phanh ABS-ECU ñieàu khieån caùc boä chaáp
haønh ñeå cung caáp aùp suaát toái öu cho moãi xi lanh baùnh xe;
- Boä chaáp haønh ABS (cuïm ñieàu khieån thuyû löïc) hoaït ñoäng theo meänh leänh töø ECU ñeå
taêng, giaûm hay giöõ nguyeân aùp suaát daàu caàn thieát ñaûm baûo heä soá tröôït toát nhaát (10%-30%)
traùnh boù cöùng baùnh xe.
7.1.10.3. Caùc boä phaän cuûa ABS
Caùc boä phaän vaø boá trí chung cuûa heä thoáng phanh ABS ñöôïc chæ ra treân hình 7.40. Vaø
ñaõ ñöôïc trình baøy trong phaàn sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù cô baûn.
Döôùi ñaây seõ phaân tích caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa caùc boä phaän chính.
Hình 7.40 - Caùc boä phaän cuûa heä thoáng phanh ABS
1. Caûm bieán toác ñoä baùnh xe
* Caáu taïo: Caûm bieán toác ñoä baùnh xe (tröôùc vaø sau) bao goàm moät nam chaâm vónh cöûu
gaén vôùi moät loõi theùp töø, treân loõi theùp coù cuoän daây tín hieäu. Moät roâto caûm bieán daïng baùnh xe
raêng, soá löôïng cuûa caùc vaáu raêng treân baùnh xe tuyø thuoäc vaøo töøng kieåu xe. Treân hình 7.41.a vaø
7.41.b theå hieän caáu taïo vaø boá trí chung cuûa boä caûm bieán toác ñoä baùnh xe.
a c
b d
Hình 7.41 - Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa caûm bieán toác ñoä baùnh xe
* Nguyeân lyù laøm vieäc: Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa caûm bieán toác ñoä baùnh xe ñöôïc
chæ ra treân hình 7.41.c. Giöõa loõi theùp töø vaø caùc vaáu raêng cuûa roâto coù khoaûng caùch A. Khi roâto
caûm bieán gaén cuøng baùnh xe oâtoâ quay seõ laøm cho maïch töø cuûa nam chaâm vónh cöûu kheùp kín
qua loõi theùp vaø cuoän daây luoân thay ñoåi veà chieàu vaø giaù trò. Vì vaäy phaùt sinh trong cuoän daây
moät söùc ñieän ñoäng xoay chieàu coù ñaëc tính theå hieän treân hình 7.41.c. Tín hieäu ñieän aùp naøy seõ
ñöôïc göûi veà ABS-ECU ñeå phaân tích vaø xaùc ñònh traïng thaùi cuûa baùnh xe oâtoâ khi phanh.
2. Boä chaáp haønh ABS

Boä chaáp haønh ABS coù nhieäm vuï caáp hay ngaét daàu coù aùp suaát töø xi lanh phanh chính
ñeán moãi xi lanh phanh baùnh xe theo tín hieäu töø boä ABS-ECU ñeå ñieàu khieån toác ñoä baùnh xe
oâtoâ khi phanh.
Coù nhieàu kieåu boä chaáp haønh ABS khaùc nhau, ôû ñaây chuùng ta seõ chæ moâ taû moät boä chaáp
haønh ABS ñieån hình loaïi boán van ñieän töø ba vò trí.
Caáu taïo chung vaø hình daùng beân ngoaøi cuûa boä chaáp haønh ABS ñöôïc theå hieän treân hình
7.42.a.
Hình 7.42.a - Caáu taïo chung cuûa boä chaáp haønh ABS
Ñeå coù theå deã daøng nhaän bieát sô ñoà caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa boä chaáp haønh
ABS, chuùng ta seõ phaân tích treân hình 7.42.b.
Boä chaáp haønh ABS loaïi naøy coù hai van ñeå ñieàu khieån baùnh xe tröôùc beân phaûi vaø beân
traùi moät caùch ñoäc laäp vôùi nhau trong khi ñoù hai van coøn laïi ñieàu khieån ñoàng thôøi baùnh xe sau
beân phaûi vaø beân traùi. Vì vaäy heä thoáng naøy ñöôïc goïi laø heä thoáng ba keânh.
Hình 7.42.b - Sô ñoà nguyeân lyù cuûa boä chaáp haønh ABS
Hoaït ñoäng cuûa boä chaáp haønh ABS coù theå ñöôïc moâ taû nhö sau:
* Khi phanh bình thöôøng - ABS khoâng hoaït ñoäng (hình 8.43):
Khi phanh bình thöôøng, töùc laø löïc caûn trong cô caáu phanh coøn nhoû chöa coù nguy cô
laøm baùnh xe bò tröôït, khi naøy ABS khoâng hoaït ñoäng. ABS-ECU khoâng göûi tín hieäu baèng doøng
ñieän ñeán cuoän daây cuûa van do ñoù van ba vò trí bò aán xuoáng bôûi loø xo hoài vò vaø cöûa "A" môû coøn
cöûa "B" ñoùng.
Khi ñaïp phanh, aùp suaát daàu trong xi lanh phanh chính taêng daàu phanh seõ ñi töø cöûa "A"
ñeán cöûa "C" trong van ñieän töø ba vò trí roài tôùi xi lanh baùnh xe.
Daàu phanh khoâng vaøo ñöôïc bôm bôûi van moät chieàu soá 1 gaén trong maïch bôm.
Khi thoâi phanh, daàu phanh hoài töø xi lanh baùnh xe veà xi lanh chính qua cöûa "C" ñeán
cöûa "A" vaø van moät chieàu soá 3 trong van ñieän töø ba vò trí.
Hình 8.43 - Nguyeân lyù cuûa boä chaáp haønh ABS khi phanh bình thöôøng
ÔÛ cheá ñoä naøy traïng thaùi cuûa boä chaáp haønh ABS ñöôïc toùm taét trong baûng sau:
Teân chi tieát Hoaït ñoäng
Cöûa "A" môû

Van ñieän töø ba vò trí
Cöûa "B" ñoùng
Moâtô bôm Khoâng hoaït ñoäng
* Khi phanh ngaët - ABS coù hoaït ñoäng (hình 7.44):

Khi phanh ngaët neáu coù baát kyø baùnh xe naøo gaàn bò boù cöùng thì boä chaáp haønh ABS ñieàu
khieån aùp suaát daàu phanh taùc duïng leân xi lanh baùnh xe ñoù theo tín hieäu töø ECU vì vaäy baùnh xe
khoâng bò boù cöùng.
Khi boä chaáp haønh ABS hoaït ñoäng coù theå chia thaønh ba cheá ñoä sau:
- Cheá ñoä "giaûm aùp" (hình 7.44):
Hình 7.44 - Nguyeân lyù cuûa boä chaáp haønh ABS - cheá ñoä "giaûm aùp"
Khi moät baùnh xe gaàn bò boù cöùng, ECU göûi doøng ñieän (5 A) ñeán cuoän daây cuûa van ñieän
töø taïo ra moät löïc töø maïnh. Van ba vò trí chuyeån ñoäng leân phía treân, cöûa "A" ñoùng laïi, cöûa "B"
môû. Daàu phanh töø xi lanh baùnh xe qua cöûa "C" tôùi cöûa "B" ñeå chaûy veà bình chöùa. Cuøng luùc
ñoù, moâtô bôm hoaït ñoäng nhôø tín hieäu töø ECU, daàu phanh ñöôïc bôm traû veà xi lanh phanh
chính töø bình chöùa. Maët khaùc cöûa "A" ñoùng ngaên khoâng cho daàu phanh töø xi lanh chính vaøo
van ñieän töø ba vò trí, van moät chieàu soá 1 vaø soá 3. Keát quaû laø aùp suaát daàu trong xi lanh baùnh xe
giaûm xuoáng laøm löïc caûn trong cô caáu phanh giaûm xuoáng ngaên khoâng cho baùnh xe bò boù cöùng.
Möùc ñoä giaûm aùp suaát daàu ñöôïc ñieàu chænh baèng caùch laëp laïi caùc cheá ñoä "giaûm aùp" vaø "giöõ".
Cheá ñoä giaûm aùp coù theå ñöôïc toùm taét trong baûng sau:
Cöûa "A" ñoùng

Cöûa "B" môû
Moâtô bôm Hoaït ñoäng
- Cheá ñoä "giöõ" (hình 7.45):
Hình 7.45 - Nguyeân lyù cuûa boä chaáp haønh ABS - cheá ñoä "giöõ"
Khi aùp suaát beân trong xi lanh baùnh xe giaûm hay taêng laøm toác ñoä baùnh xe thay ñoåi,
caûm bieán toác ñoä göûi tín hieäu baùo raèng toác ñoä baùnh xe ñaït ñeán giaù trò mong muoán. Khi naøy
ECU caáp doøng ñieän (2 A) ñeán cuoän daây cuûa van ñieän töø ñeå giöõ aùp suaát trong xi lanh baùnh xe
khoâng ñoåi.
Khi doøng ñieän caáp cho cuoän daây cuûa van ñieän töø bò giaûm töø 5 A (ôû cheá ñoä giaûm aùp)
xuoáng coøn 2 A (ôû cheá ñoä giöõ), löïc ñieän töø sinh ra trong cuoän daây cuõng giaûm. Keát quaû van
ñieän töø ba vò trí dòch chuyeån xuoáng vò trí giöõa nhôø löïc cuûa loø xo hoài vò laøm ñoùng cöûa "B".
Cheá ñoä giöõ coù theå ñöôïc toùm taét trong baûng sau:
Cöûa "A" ñoùng

Cöûa "B" ñoùng
* Cheá ñoä "taêng aùp" (hình 7.46):
Khi caàn taêng aùp suaát trong xi lanh baùnh xe ñeå taïo löïc phanh lôùn, ECU ngaét doøng ñieän
caáp cho van ñieän töø. Vì vaäy cöûa "A" cuûa van ñieän töø ba vò trí môû vaø cöûa "B" ñoùng. Noù cho
pheùp daàu trong xi lanh phanh chính ñi qua cöûa "C" trong van ñieän töø ba vò trí ñeå ñeán xi lanh
baùnh xe. Möùc ñoä taêng aùp suaát daàu ñöôïc ñieàu khieån nhôø laëp laïi caùc cheá ñoä "taêng aùp" vaø "giöõ".
Hình 7.46 - Nguyeân lyù cuûa boä chaáp haønh ABS - cheá ñoä "taêng aùp"
Cheá ñoä taêng aùp coù theå ñöôïc toùm taét trong baûng sau:
Cöûa "A" môû

Cöûa "B" ñoùng
7.2. HEÄ THOÁNG LAÙI

7.2.1. COÂNG DUÏNG, PHAÂN LOAÏI, YEÂU CAÀU
Heä thoáng laùi cuûa oâtoâ duøng ñeå thay ñoåi höôùng chuyeån ñoäng hoaëc giöõ cho oâtoâ chuyeån
ñoäng theo moät quyõ ñaïo xaùc ñònh naøo ñoù.
Tuyø thuoäc vaøo yeáu toá caên cöù ñeå phaân loaïi, heä thoáng laùi ñöôïc chia thaønh caùc loaïi sau:
* Theo caùch boá trí vaønh laùi
- Heä thoáng laùi vôùi vaønh laùi boá trí beân traùi (theo chieàu chuyeån ñoäng cuûa oâtoâ) ñöôïc duøng
treân oâtoâ cuûa caùc nöôùc coù luaät ñi ñöôøng beân phaûi nhö ôû Vieät nam vaø moät soá caùc nöôùc khaùc;
- Heä thoáng laùi vôùi vaønh laùi boá trí beân phaûi (theo chieàu chuyeån ñoäng cuûa oâtoâ) ñöôïc
duøng treân oâtoâ cuûa caùc nöôùc coù luaät ñi ñöôøng beân traùi nhö ôû Anh, Nhaät, Thuî Ñieån, ...
* Theo soá löôïng caàu daãn höôùng
- Heä thoáng laùi vôùi caùc baùnh daãn höôùng ôû caàu tröôùc;
- Heä thoáng laùi vôùi caùc baùnh daãn höôùng ôû caàu sau;
- Heä thoáng laùi vôùi caùc baùnh daãn höôùng ôû taát caû caùc caàu.
* Theo keát caáu cuûa cô caáu laùi
- Cô caáu laùi loaïi truïc vít - baùnh vít;
- Cô caáu laùi loaïi truïc vít - cung raêng;
- Cô caáu laùi loaïi truïc vít - con laên;
- Cô caáu laùi loaïi truïc vít choát quay;
- Cô caáu laùi loaïi lieân hôïp (goàm truïc vít, eâcu, cung raêng);
- Cô caáu laùi loaïi baùnh raêng truï - thanh raêng.
* Theo keát caáu vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa boä cöôøng hoaù
- Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù thuyû löïc;
- Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù khí neùn;
- Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù lieân hôïp.
Heä thoáng laùi phaûi baûo ñaûm caùc yeâu caàu sau:
- Quay voøng oâtoâ thaät ngoaët trong moät thôøi gian raát ngaén treân moät dieän tích raát beù;
- Ñieàu khieån laùi phaûi nheï nhaøng thuaän tieän;
- Ñoäng hoïc quay voøng phaûi ñuùng ñeå caùc baùnh xe khoâng bò tröôït khi quay voøng;
- Traùnh ñöôïc caùc va ñaäp töø baùnh daãn höôùng truyeàn leân vaønh laùi;
- Giöõ ñöôïc chuyeån ñoäng thaúng oån ñònh.
7.2.2. CAÁU TAÏO CHUNG CUÛA HEÄ THOÁNG LAÙI

7.2.2.1. Heä thoáng laùi vôùi caàu daãn höôùng loaïi lieàn (heä thoáng treo phuï thuoäc)
Boá trí chung cuûa heä thoáng laùi loaïi naøy ñöôïc chæ ra treân hình 7.47.
Hình 7.47 - Heä thoáng laùi vôùi caàu daãn höôùng loaïi lieàn
1 - Vaønh laùi; 2 - Truï laùi; 3 - Truïc vít; 4 - Cung raêng; 5 - Ñoøn quay ñöùng; 6 - Ñoøn keùo doïc;
7 - Cam quay; 8, 9, 10 - Hình thang laùi; 11 - Truïc baùnh xe.
Heä thoáng laùi naøy thöôøng ñöôïc boá trí treân oâtoâ taûi nhoû vaø trung bình.
Heä thoáng bao goàm caùc boä phaän chính nhö sau:
- Vaønh laùi: Vaønh laùi cuøng vôùi truïc laùi coù nhieäm vuï truyeàn löïc quay voøng cuûa ngöôøi laùi
töø vaønh laùi ñeán truïc vít cuûa cô caáu laùi.
- Cô caáu laùi: Cô caáu laùi ôû sô ñoà treân goàm truïc vít 3 vaø cung raêng 4. Noù coù nhieäm vuï
bieán chuyeån ñoäng quay cuûa truïc laùi thaønh chuyeån ñoäng goùc cuûa ñoøn quay ñöùng vaø khuyeách
ñaïi löïc ñieàu khieån treân vaønh laùi.
- Daãn ñoäng laùi: daãn ñoäng laùi bao goàm ñoøn quay ñöùng 5, thanh keùo doïc 6, cam quay 7.
Noù coù nhieäm vuï bieán chuyeån ñoäng goùc cuûa ñoøn quay ñöùng 5 thaønh chuyeån ñoäng goùc cuûa truïc
baùnh xe daãn höôùng.
- Hình thang laùi: hình thang laùi bao goàm caùc ñoøn 8, 9 vaø 10. Ba khaâu naøy hôïp vôùi daàm
caàu daãn höôùng taïo thaønh boán khaâu daïng hình thang neân goïi laø hình thang laùi.
Hình thang laùi coù nhieäm vuï taïo chuyeån ñoäng goùc cuûa hai baùnh xe daãn höôùng theo moät
quan heä xaùc ñònh baûo ñaûm caùc baùnh xe khoâng bò tröôït khi quay voøng.
7.2.2.2. Heä thoáng laùi vôùi baùnh daãn höôùng trong heä thoáng treo ñoäc laäp
ÔÛ heä thoáng laùi caàu lieàn (heä thoáng treo phuï thuoäc), khi oâtoâ hoaëc caàu dao ñoäng thì toaøn
boä caùc chi tieát cuûa hình thang laùi dao ñoäng cuøng moät khoái vôùi caàu daãn höôùng. Nhöng ôû heä
thoáng laùi vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp (hình 10.2), caùc baùnh xe daãn höôùng beân traùi hoaëc beân
phaûi coù theå dao ñoäng ñoäc laäp vôùi nhau neân caáu taïo cuûa daãn ñoäng laùi vaø hình thang laùi coù
khaùc so vôùi loaïi caàu lieàn. Ñoù laø thanh ngang cuûa hình thang laùi khoâng theå laøm lieàn maø phaûi
caét rôøi thaønh nhieàu ñoaïn vaø lieân keát vôùi nhau baèng caùc khôùp caàu.
Coøn laïi caùc boä phaän khaùc nhö vaønh laùi, truïc laùi, cô caáu laùi cuõng coù caáu taïo vaø nguyeân
lyù laøm vieäc nhö ñaõ moâ taû phía treân.
Hình 7.48: Heä thoáng laùi vôùi baùnh daãn höôùng trong heä thoáng treo ñoäc laäp
7.2.2.3. Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù
So vôùi heä thoáng laùi khoâng coù cöôøng hoaù ñaõ trình baøy ôû treân, caáu taïo chung cuûa heä
thoáng laùi coù cöôøng hoaù goàm hai phaàn chính: phaàn laùi cô khí coù caáu taïo vaø nguyeân lyù gioáng
nhö caùc tröôøng hôïp ñaõ trình baøy treân; phaàn cöôøng hoaù vôùi caùc boä phaän chính sau:
Hình 7.49 - Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù

- Nguoàn naêng löôïng cuûa boä cöôøng hoaù, trong sô ñoà hình 7.49 laø bôm thuyû löïc;
- Van phaân phoái (van ñieàu khieån);
- Cô caáu chaáp haønh (xi lanh löïc).
7.2.3. CAÁU TAÏO CUÛA CAÙC BOÄ PHAÄN TRONG HEÄ THOÁNG LAÙI
7.2.3.1. Truïc laùi
Truïc laùi coù hai loaïi: Loaïi coá ñònh khoâng thay ñoåi ñöôïc goùc nghieâng (hình 7.50.a) vaø
loaïi thay ñoåi ñöôïc goùc nghieâng (hình 7.50b).
Ñoái vôùi loaïi khoâng thay ñoåi ñöôïc goùc nghieâng thì truïc laùi goàm moät thanh theùp hình truï
roãng. Ñaàu treân cuûa truïc laùi ñöôïc laép baèng then hoa vôùi moayô cuûa vaønh laùi (voâ laêng) coøn ñaàu
döôùi ñöôïc laép cuõng baèng then hoa vôùi khôùp caùc ñaêng. Truïc chính ñöôïc ñôõ trong oáng truïc laùi
baèng caùc oå bi. oáng truïc laùi ñöôïc coá ñònh treân voû cabin baèng caùc giaù ñôõ. Vaønh laùi coù daïng moät
thanh theùp hình troøn vôùi moät soá nan hoa (hai hoaëc ba) noái vaønh theùp vôùi moayô vaønh laùi cuõng
baèng kim loaïi. Moayô coù laøm loã vôùi caùc then hoa ñeå aên khôùp then vôùi ñaàu treân cuûa truïc laùi.
a b
Hình 7.50 - Caáu taïo truïc laùi
Ñoái vôùi loaïi truïc laùi thay ñoåi ñöôïc goùc nghieâng thì ngoaøi nhöõng chi tieát keå treân, truïc
chính khoâng phaûi laø moät thanh lieân tuïc maø ñöôïc chia thaønh hai phaàn coù theå chuyeån ñoäng
töông ñoái vôùi nhau trong moät goùc ñoä nhaát ñònh nhôø keát caáu ñaëc bieät cuûa khôùp noái (hình
7.50b). Tuyø thuoäc vaøo tö theá vaø khuoân khoå cuûa ngöôøi laùi maø vaùnh laùi coù theå ñöôïc ñieàu chænh
vôùi goùc nghieâng phuø hôïp.
7.2.3.2. Cô caáu laùi
Cô caáu laùi laø hoäp giaûm toác ñaûm baûo taêng moâmen quay cuûa ngöôøi laùi töø vaønh laùi tôùi
caùc baùnh xe daãn höôùng.
Cô caáu laùi coù caùc thoâng soá ñaëc tröng cho tính naêng kyõ thuaät sau:
* Tæ soá truyeàn ic:
dθ ω θ
ic = =
dΩ ω Ω
Trong ñoù:
dθ, dΩ - laø caùc goùc quay nguyeân toá töông öùng cuûa vaùnh laùi vaø truïc ñoøn quay ñöùng;
ωθ, ωΩ - goùc quay töông öùng cuûa vaønh laùi vaø truïc ñoøn quay ñöùng.
Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi coù theå thay ñoåi hoaëc khoâng thay ñoåi. Tæ soá truyeàn cô caáu
laùi coù phaïm vi thay ñoåi roäng, cao ôû vuøng vò trí trung gian vaø thaáp ôû caùc vò trí rìa thöôøng ñöôïc
duøng ôû heä thoáng laùi khoâng coù cöôøng hoaù.
* Hieäu suaát thuaän:
Hieäu suaát thuaän laø hieäu suaát tính theo löïc truyeàn töø treân truïc laùi xuoáng. Hieäu suaát
thuaän caøng cao thì laùi caøng nheï. Vì vaäy noùi chung khi thieát keá cô caáu laùi yeâu caàu phaûi coù hieäu
suaát thuaän cao.
* Hieäu suaát nghòch:
Hieäu suaát nghòch laø hieäu suaát tính theo löïc truyeàn töø döôùi ñoøn quay ñöùng leân truïc laùi.
Thoâng thöôøng yeâu caàu hieäu suaát nghòch phaûi coù trò soá beù hôn hieäu suaát thuaän. Neáu hieäu suaát
nghòch raát beù thì caùc löïc va ñaäp taùc duïng leân heä thoáng chuyeån ñoäng cuûa oâtoâ seõ khoâng truyeàn
ñeán vaønh laùi ñöôïc vì chuùng bò trieät tieâu bôûi ma saùt trong cô caáu laùi. Ñaây laø moät tính chaát raát
quyù cuûa cô caáu laùi. Tuy nhieân khoâng theå ñöa hieäu suaát nghòch xuoáng quaù thaáp vì luùc ñoù baùnh
xe daãn höôùng seõ khoâng töï traû laïi ñöôïc veà vò trí ban ñaàu döôùi taùc duïng cuûa caùc moâmen oån
ñònh. Vì vaäy ñeå ñaûm baûo khaû naêng töï traû baùnh xe daãn höôùng töø vò trí ñaõ quay veà vò trí ban
ñaàu vaø ñeå haïn cheá caùc va ñaäp töø ñöôøng leân vaønh laùi trong moät phaïm vi naøo ñaáy thì cô caáu laùi
ñöôïc thieát keá vôùi moät hieäu suaát nghòch nhaát ñònh.
1. Cô caáu laùi loaïi truïc vít cung raêng
Cô caáu laùi loaïi truïc vít cung raêng coù öu ñieåm laø giaûm ñöôïc troïng löôïng vaø kích thöôùc
so vôùi loaïi truïc vít baùnh raêng. Cung raêng coù theå laø cung raêng thöôøng (hình 10.5.a) hoaëc cung
raêng beân (hình 10.5.b). Cung raêng beân coù öu ñieåm laø tieáp xuùc theo toaøn boä chieàu daøi raêng, do
ñoù giaûm ñöôïc öùng suaát tieáp xuùc vaø raêng ít hao moøn cho neân thöôøng duøng ôû oâtoâ taûi côõ lôùn. Tæ
soá truyeàn cuûa cô caáu laùi truïc vít cung raêng ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
2Π ro
ic =
t
Trong ñoù:
ro - baùn kính voøng troøn cô sôû cuûa cung raêng;
t - böôùc truïc vít.
Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi loaïi naøy coù giaù trò khoâng ñoåi. Hieäu suaát thuaän khoaûng 0,5
coøn hieäu suaát nghòch khoaûng 0,4.
Hìnha7.51 - Cô caáu laùi loaïi truïc vít cung

b raêng
2. Cô caáu laùi loaïi truïc vít con laên
Cô caáu laùi loaïi truïc vít con laên coù nhöõng öu ñieåm sau:
- Nhôø truïc vít coù daïng gloâboâít cho neân maëc duø chieàu daøi truïc vít khoâng lôùn nhöng söï
tieáp xuùc cuûa caùc raêng aên khôùp ñöôïc laâu hôn vaø treân dieän roäng hôn, coù nghóa laø giaûm ñöôïc
kích thöôùc chung vaø giaûm öùng suaát tieáp xuùc cuûa caùc raêng;
- Taûi troïng taùc duïng leân chi tieát tieáp xuùc vôùi nhau ñöôïc phaân taùn, tuyø theo loaïi oâtoâ maø
coù theå laøm con laên coù töø hai ñeán boán voøng ren;
- Toån thaát do ma saùt ít hôn nhôø thay ma saùt tröôït baèng ma saùt laên;
- Coù khaû naêng ñieàu chænh khe hôû aên khôùp cuûa caùc baùnh raêng.
Ñöôøng truïc cuûa con laên naèm leäch vôùi ñöôøng truïc cuûa truïc vít moät khoaûng e = 5 - 7
mm. Ñieàu naøy cho pheùp ñieàu chænh laïi khe hôû aên khôùp sau moät thôøi gian laøm vieäc caùc chi tieát
bò hao moøn.
Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi truïc vít con laên taïi vò trí trung gian xaùc ñònh theo coâng
thöùc:
2Π r2
ic =
tz1
Trong ñoù:
r2 - baùn kính voøng troøn ban ñaàu cuûa hình gloâboâít cuûa truïc vít;
t - böôùc cuûa truïc vít;
z1 - soá moái ren cuûa truïc vít.
Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi loaïi naøy seõ taêng leân töø vò trí giöõa ñeán vò trí rìa khoaûng töø 5-
7% nhöng söï taêng naøy khoâng ñaùng keå neân coù theå boû qua vaø coi nhö tæ soá truyeàn khoâng thay
ñoåi.
Hieäu suaát thuaän vaøo khoaûng 0,65 vaø hieäu suaát nghòch khoaûng 0,5.
Cô caáu laùi loaïi naøy ñöôïc söû duïng roäng raõi trong caùc loaïi oâtoâ khaùc nhau.
Hình 7.52 - Cô caáu laùi loaïi truïc vít con laên

3. Cô caáu laùi loaïi truïc vít choát quay

Cô caáu laùi loaïi naøy coù öu ñieåm cô baûn laø coù theå thieát keá tæ soá truyeàn thay ñoåi theo caùc
quy luaät khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo yeâu caàu söû duïng.
Neáu böôùc cuûa truïc vít t khoâng ñoåi thì tæ soá truyeàn ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
2Π r2
ic = cos Ω
t
Trong ñoù:
Ω - goùc quay cuûa ñoøn quay ñöùng;
r2 - baùn kính töø choát quay ñeán truïc ñoøn quay.
Hieäu suaát thuaän vaø hieäu suaát nghòch cuûa cô caáu laùi loaïi naøy ñeàu vaøo khoaûng 0,7. Cô
caáu laùi loaïi naøy thöôøng ñöôïc söû duïng ôû heä thoáng laùi khoâng coù cöôøng hoaù treân oâtoâ taûi vaø oâtoâ
khaùch.
Hình 7.53 - Cô caáu laùi loaïi truïc vít choát quay

4. Cô caáu laùi loaïi truïc vít eâcu bi cung raêng
Hai ñaàu truïc vít ñöôïc ñôõ baèng oå bi ñôõ chaën, moät ñai oác bi chaïy treân truïc vít nhôø raát
nhieàu caùc vieân bi ôû trong caùc raõnh xoaén treân truïc vít vaø beân trong ñai oác. Caùc vieân bi laên
trong caùc raõnh naøy, caùc raõnh ñöôïc thieát keá ñeå cho pheùp caùc vieân bi tuaàn hoaøn moät caùch lieân
tuïc.
Moät truïc vôùi baùnh raêng reû quaït ñöôïc laép trong hoäp cô caáu laùi baèng caùc oå bi kim. Phaàn
raêng reû quaït aên khôùp vôùi raêng cuûa ñai oác bi. Khi truïc vít quay ñai oác bi chaïy doïc truïc vít,
chuyeån ñoäng tònh tieán naøy laøm cung raêng reû quaït quay daãn ñeán truïc ñoøn quay ñöùng quay.
Hình 7.54 - Cô caáu

laùi loaïi truïc vít eâcu bi
cung raêng
Öu ñieåm cuûa cô caáu laùi loaïi truïc vít eâcu bi cung raêng laø toån thaát ma saùt giöõa truïc vít vaø
truïc reû quaït raát nhoû nhôø bieán ma saùt tröôït thaønh ma saùt laên.
Cô caáu laùi loaïi truïc vít eâcu bi cung raêng coù theå thieát keá vôùi tæ soá truyeàn khoâng ñoåi
(hình 7.55.a) hoaëc tæ soá truyeàn thay ñoåi (hình 7.55.b).
Ñaëc ñieåm cuûa cô caáu laùi coù tæ soá truyeàn khoâng ñoåi laø caùc baùn kính aên khôùp C1, C2, C3
cuûa caùc raêng truïc reû quaït laø baèng nhau vaø caùc baùn kính aên khôùp D1, D2, D3 cuûa caùc raêng ñai
oác cuõng baèng nhau.
Ñoái vôùi cô caáu laùi coù tæ soá truyeàn thay ñoåi ñöôïc thieát keá sao cho baùn kính aên khôùp cuûa
caùc raêng truïc reû quaït giaûm daàn veà phía taâm (C1 > C2 > C3). Maët khaùc baùn kính aên khôùp cuûa
caùc raêng ñai oác laïi taêng daàn veà phía taâm (D1 < D2 < D3).
Nhôø vaäy maø tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi ñöôïc thay ñoåi theo quy luaät chæ ra treân hình
7.55.
a. Lo¹i tØ sè truyÒn kh«ng ®æi b. Lo¹i tØ sè truyÒn thay ®æi
Hình 7.55 - Cô caáu laùi loaïi truïc vít eâcu bi cung raêng
3.2.5. Cô caáu laùi loaïi baùnh raêng truï thanh raêng

Baùnh raêng truï ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi truïc laùi neân coøn goïi laø truïc raêng. Khi quay vaønh
laùi, truïc raêng quay laøm thanh raêng dòch chuyeån sang phaûi hoaëc sang traùi. Söï dòch chuyeån cuûa
thanh raêng ñöôïc truyeàn tôùi cam quay qua caùc ñaàu thanh raêng vaø khôùp caàu.
Cô caáu loaïi truïc raêng thanh raêng coù caùc öu ñieåm sau:
- Caáu truùc ñôn giaûn, goïn nheï do cô caáu laùi nhoû vaø baûn thaân thanh raêng coù taùc duïng
nhö thanh daãn ñoäng laùi neân khoâng caàn caùc thanh ngang nhö ôû cô caáu laùi khaùc;
- AÊn khôùp raêng tröïc tieáp neân ñoä nhaïy cao;
- Ma saùt tröôït vaø laên nhoû keát hôïp vôùi söï truyeàn moâmen toát neân löïc ñieàu khieån treân
vaønh laùi nheï;
- Cô caáu laùi ñöôïc bao kín hoaøn toaøn neân ít phaûi chaêm soùc baûo döôõng.
b
Hình 7.56 - Cô caáu laùi loaïi baùnh raêng truï thanh raêng
7.2.3.3. Daãn ñoäng laùi

1. Ñoøn quay
Ñoøn quay coù nhieäm vuï truyeàn moâmen töø truïc ñoøn quay cuûa cô caáu laùi tôùi caùc ñoøn keùo
doïc hoaëc keùo ngang ñöôïc noái vôùi cam quay cuûa baùnh xe daãn höôùng.
Caáu taïo cuûa ñoøn quay coù daïng thanh goàm thaân ñoøn quay, ñaàu to vaø ñaàu nhoû. Ñaàu to laø
loã hình truï hoaëc coân coù then hoa beân trong ñeå aên khôùp then hoa vôùi ñaàu truïc ñoøn quay. Ñaàu
nhoû ñoøn quay cuõng coù loã trôn hình coân ñeå baét vôùi roâtuyn. Thaân ñoøn quay coù tieát dieän nhoû daàn
töø ñaàu to ñeán ñaàu nhoû vaø hình daïng tieát dieän phuø hôïp vôùi phöông chòu löïc. Tuyø theo loaïi cô
caáu laùi vaø daãn ñoäng laùi maø ñoøn quay coù theå quay trong maët phaúng ñöùng (hình 7.57.b) hoaëc
maët phaúng ngang (hình 7.57a).
a b
Hình 7.57 - Ñoøn quay
2. Ñoøn keùo
Ñoøn keùo ñöôïc duøng ñeå truyeàn löïc töø ñoøn quay cuûa cô caáu laùi ñeán cam quay baùnh xe
daãn höôùng. Tuyø theo phöông ñaët ñoøn keùo maø ngöôøi ta coù theå goïi ñoøn keùo doïc hoaëc ñoøn keùo
ngang. Ñoøn keùo cuõng ñöôïc söû duïng noái vaø truyeàn löïc giöõa hai cam quay cuûa hai baùnh xe daãn
höôùng. Noù laø khaâu thöù ba (tröø daàm caàu daãn höôùng) trong hình thang laùi neân coøn ñöôïc goïi laø
thanh "ba ngang".
Caáu taïo chung cuûa ñoøn keùo goàm moät thanh theùp hình truï roãng hai ñaàu coù boá trí caùc
roâtuyn vôùi lieân keát caàu. Vì trong quaù trình laøm vieäc vò trí cuûa caùc ñoøn keùo coù theå thay ñoåi
trong khoâng gian neân caùc ñieåm noái giöõa caùc ñoøn keùo phaûi laø lieân keát caàu ñeå traùnh cöôõng böùc
(hình 7.58).
Hình 7.58 - Ñoøn keùo

Lieân keát caàu bao goàm moät roâtuyn vôùi moät ñaàu coù daïng caàu vaø caùc baùt roâtuyn coù beà
maët laép gheùp laø moät phaàn choûm caàu loõm ñöôïc laép raùp vôùi maët caàu cuûa roâtuyn. Moät yeâu caàu
ñoái vôùi daãn ñoäng laùi laø phaûi chính xaùc, khoâng coù ñoä dô, ñoàng thôøi ñeå daäp taét caùc löïc va ñaäp
truyeàn qua daãn ñoäng laùi neân haàu heát caùc khôùp roâtuyn ñeàu duøng loø xo ñeå eùp baùt roâtuyn vôùi
maët caàu cuûa roâtuyn. Löïc eùp cuûa caùc loø xo naøy leân roâtuyn ñöôïc ñieàu chænh baèng caùc nuùt tì coù
ren. Ñeå boâi trôn caùc beà maët laøm vieäc cuûa roâtuyn vaø baùt roâtuyn thì ngöôøi ta thöôøng boá trí moät
vuù môõ vaø caùc ñöôøng daãn môõ töø vuù môõ tôùi caùc roâtuyn. Treân moät ñoøn keùo coù hai roâtuyn thì vieäc
boá trí loø xo ôû caùc ñaàu roâtuyn naøy phaûi baûo ñaûm sao cho khi löïc truyeàn töø choát roâtuyn naøy ñeán
choát roâtuyn kia chæ coù moät trong hai loø xo laøm vieäc.
3. Hình thang laùi
* Ñaët vaán ñeà
Chuùng ta xeùt söï quay voøng cuûa moät oâtoâ hai caàu vôùi caàu tröôùc laø caàu daãn höôùng (hình
7.59).
Khi muoán thöïc hieän quay voøng oâtoâ ngöôøi laùi phaûi thoâng qua heä thoáng laùi ñeå ñieàu
khieån caùc baùnh xe daãn höôùng quay moät goùc naøo ñoù theo höôùng quay voøng. Ñoäng hoïc quay
voøng ñuùng xaûy ra khi taát caû caùc baùnh xe ñeàu quay quanh moät taâm quay töùc thôøi (ñieåm O treân
hình 10.13.a). Neáu baûo ñaûm ñöôïc ñieàu kieän naøy thì caùc baùnh xe seõ chuyeån ñoäng laên maø
khoâng coù söï tröôït xaûy ra. Muoán vaäy goùc quay cuûa baùnh xe daãn höôùng beân traùi vaø beân phaûi laø
khaùc nhau (α < β).
1 2
a b
Hình 7.59 - Ñoäng hoïc quay voøng oâtoâ

Chuùng ta xeùt tröôøng hôïp neáu hai baùnh xe daãn höôùng quay cuøng moät goùc nhö nhau (α =
β), khi ñoù baùnh xe phía ngoaøi coù xu höôùng quay quanh taâm O1 coøn baùnh xe phía trong coù xu
höôùng quay quanh taâm O2. Khi naøy quyõ ñaïo cuûa baùnh xe phía ngoaøi seõ theo ñöôøng cong 1
coøn quyõ ñaïo cuûa baùnh xe phía trong seõ theo ñöôøng cong 2. Maët khaùc neáu baûo ñaûm ñoäng hoïc
quay voøng ñuùng thì baùnh xe phía trong cuõng phaûi quay quanh taâm O1 coù nghóa quyõ ñaïo cuûa
noù phaûi laø ñöôøng cong 3. Giaû söû baùnh xe daãn höôùng phía ngoaøi baùm toát khoâng bò tröôït thì
baùnh xe phía trong seõ bò tröôït maø veät tröôït cuûa noù taïo thaønh dieän tích boâi ñen giöõa hai ñöôøng
cong 2 vaø 3.
Qua nghieân cöùu hai ví duï treân chuùng ta thaáy ñeå baûo ñaûm oâtoâ quay voøng ñuùng thì baùnh
xe phía trong bao giôø cuõng phaûi quay moät goùc lôùn hôn. Noùi moät caùch chính xaùc hôn, muoán
ñaûm baûo ñoäng hoïc quay voøng ñuùng thì goùc quay cuûa baùnh xe beân trong vaø beân ngoaøi phaûi
tuaân theo moät quan heä xaùc ñònh, quan heä naøy do hình thang laùi ñaûm nhaän.
* Caáu taïo cuûa hình thang laùi
Hình thang laùi thöïc chaát laø moät hình töù giaùc goàm boán khaâu (hình 7.60): Daàm caàu,
thanh laùi ngang vaø hai thanh beân (caùnh baûn leà). ÔÛ vò trí trung gian, töù giaùc naøy coù daïng hình
thang neân ñöôïc goïi laø hình thang laùi. Tröø daàm caàu ra, caùc khaâu coøn laïi cuûa hình thang laùi coù
caáu taïo nhö caùc ñoøn keùo ñaõ nghieân cöùu ôû treân. Vì vaäy ôû ñaây chuùng ta khoâng xeùt theâm veà maët
caáu taïo maø chuû yeáu ñöa ra hình daïng vaø kích thöôùc cuûa hình thang laùi. Ñeå baûo ñaûm quan heä
giöõa goùc quay cuûa baùnh xe beân trong vaø baùnh xe beân ngoaøi ñeå caùc baùnh xe cuøng quay treân
moät taâm quay töùc thôøi thì kích thöôùc cuûa caùc thanh laùi ngang, caùnh baûn leà vaø goùc θ phaûi coù
nhöõng giaù trò xaùc ñònh.
Hình 7.60 - Hình thang laùi
ÔÛ moät soá oâtoâ, do keát caáu cuûa heä thoáng treo vaø heä thoáng laùi khaùc nhau neân hình thang
laùi cuõng ñöôïc suy bieán theo.
Treân hình 7.61, heä thoáng treo phuï thuoäc daàm caàu lieàn neân caùc chi tieát vaø hình daïng
cuûa hình thang laùi töông töï nhö ôû sô ñoà hình 7.60. Trong hình thang laùi, kích thöôùc cuûa daàm
lieàn vaø hai caùnh baûn leà beân laø coá ñònh. Vì vaäy ñeå ñieàu chænh ñöôïc goùc θ baûo ñaûm moái quan
heä giöõa goùc quay cuûa baùnh xe ngoaøi vaø baùnh xe trong thì thanh laùi ngang coù keát caáu sao cho
coù theå ñieàu chænh ñöôïc kích thöôùc cuûa noù.
Tay khuûu
C¬ cÊu l¸i
Thanh ngang
§ßn kÐo däc

Tay pitman
§Çu thanh ngang
Hình 7.61 - Keát caáu hình thang laùi caàu tröôùc phuï thuoäc
Treân oâtoâ maø heä thoáng treo tröôùc laø loaïi ñoäc laäp thì hình thang laùi coù daïng nhö ôû hình
7.62
Hình 7.62 - Keát caáu hình thang laùi caàu tröôùc ñoäc laäp
Coøn treân oâtoâ heä thoáng treo tröôùc ñoäc laäp vaø cô caáu laùi loaïi truïc raêng thanh raêng thì coù
theå keát hôïp thanh raêng laøm luoân chöùc naêng cuûa thanh laùi ngang trong hình thang laùi (hình
7.63).
§Çu thanh ngang
C¬ cÊu l¸i
§Çu thanh r¨ng
Cam quay
Hình 7.63 - Heä thoáng laùi coù thanh raêng keát hôïp laøm thanh laùi ngang
7.2..4. GOÙC ÑAËT BAÙNH XE

Caùc goùc ñaët cuûa baùnh xe vaø truï quay ñöùng nhaèm caùc muïc ñích sau:
- Giaûm löïc caûn quay voøng ôû caùc baùnh xe daãn höôùng;
- Taïo ñoä oån ñònh cuûa baùnh xe daãn höôùng, coù nghóa laø khi baùnh xe daãn höôùng leäch khoûi
vò trí trung gian thì noù coù khaû naêng töï ñoäng quay trôû laïi.
Caùc goùc naøy bao goàm goùc nghieâng ngang cuûa baùnh xe (camber), goùc nghieâng doïc cuûa
truï quay ñöùng (caster), goùc nghieâng ngang cuûa truï quay ñöùng (kingpin) vaø ñoä chuïm cuûa baùnh
xe.
7.2.4.1. Goùc nghieâng ngang cuûa baùnh xe (camber)
Goùc nghieâng ngang cuûa baùnh xe ñöôïc laép ñaët vôùi phía treân nghieâng ra ngoaøi hay
nghieâng vaøo trong. Goùc naøy coøn goïi laø goùc "camber" vaø ñöôïc ño baèng ñoä nghieâng so vôùi
phöông thaúng ñöùng. Khi phía treân baùnh xe nghieâng ra ngoaøi, thì goïi laø "camber döông".
Ngöôïc laïi khi nghieâng vaøo trong thì goïi laø "camber aâm".
Hình 7.64 - Goùc nghieâng ngang cuûa baùnh xe (camber)

Chöùc naêng cuûa camber:
ÔÛ nhöõng oâtoâ tröôùc kia, caùc baùnh xe ñöôïc ñaët camber döông ñeå caûi thieän ñoä beàn caàu
tröôùc vaø ñeå caùc loáp tieáp xuùc vuoâng goùc vôùi maët ñöôøng nhaèm ngaên caûn söï moøn khoâng ñeàu cuûa
loáp treân loaïi ñöôøng coù phaàn giöõa cao hôn hai meùp. ôû nhöõng oâtoâ hieän nay, heä thoáng treo vaø
caàu cöùng vöõng hôn maët khaùc keát caáu maët ñöôøng cuõng baèng phaúng vì vaäy ít caàn camber
döông, thaäm chí ôû moät vaøi loaïi oâtoâ goùc camber coù theå baèng 0. Moät vaøi loaïi oâtoâ boá trí coù
camber aâm ñeå caûi thieän ñieàu kieän chòu löïc khi oâtoâ quay voøng.
Döôùi ñaây chuùng ta seõ xeùt coâng duïng cuûa caùc goùc camber khaùc nhau:
* Camber döông
Camber döông coù caùc taùc duïng nhö sau:
- Giaûm taûi theo phöông thaúng ñöùng (hình 7.64.a): Neáu camber baèng 0, phaûn löïc taùc
duïng leân truïc seõ ñaët vaøo giao ñieåm giöõa ñöôøng taâm loáp vaø truïc, kyù hieäu löïc F' treân hình veõ.
Noù deã laøm truïc hay cam quay bò cong ñi. Vieäc ñaët camber döông seõ laøm phaûn löïc taùc duïng
vaøo phía trong cuûa truïc, löïc F treân hình veõ, seõ giaûm moâmen taùc duïng leân truïc baùnh xe vaø cam
quay.
a b
Hình 7.64 - Camber döông

- Ngaên caûn söï tuoät baùnh xe (hình 7.64.b): Phaûn löïc F töø ñöôøng taùc duïng leân baùnh xe coù
theå chuyeån veà truïc baùnh xe. Löïc naøy ñöôïc phaân thaønh hai löïc thaønh phaàn: löïc F1 vuoâng goùc
vôùi truïc baùnh xe; löïc F2 song song vôùi truïc baùnh xe. Löïc F2 coù xu höôùng ñaåy baùnh xe vaøo
trong ngaên caûn baùnh xe tuoät ra khoûi truïc. Vì vaäy thöôøng oå bi trong ñöôïc choïn lôùn hôn oå bi
ngoaøi ñeå chòu taûi troïng naøy.
- Giaûm moâmen caûn quay voøng: Khi quay voøng baùnh xe daãn höôùng seõ quay quanh taâm
laø giao ñieåm cuûa ñöôøng truïc truï quay ñöùng keùo daøi vôùi maët ñöôøng. Khi boá trí goùc camber
döông thì khoaûng caùch giöõa taâm baùnh xe vôùi taâm quay seõ nhoû neân giaûm moâmen caûn quay
voøng.
* Camber 0
Lyù do chính ñaët camber 0 laø ñeå ngaên caûn söï moøn khoâng ñeàu cuûa loáp.
Neáu baùnh xe ñöôïc ñaët camber döông, phía ngoaøi loáp seõ quay vôùi baùn kính nhoû hôn
phía trong (hình 7.65). Do vaäy toác ñoä daøi cuûa loáp taïi khu vöïc tieáp xuùc vôùi maët ñöôøng ôû phía
trong seõ lôùn hôn ôû phía ngoaøi, neân phía ngoaøi seõ bò tröôït treân maët ñöôøng vaø seõ bò moøn nhieàu
hôn. Neáu camber baèng 0 thì hieän töôïng treân seõ ñöôïc khaéc phuïc.
Hình 7.65 - Lyù do ñeå boá trí Camber 0
* Camber aâm
ÔÛ oâtoâ coù camber döông, khi oâtoâ quay voøng xuaát hieän löïc ly taâm coù xu höôùng laøm
camber döông taêng theâm neân bieán daïng chung cuûa caû loáp vaø heä thoáng treo laøm thaân oâtoâ
nghieâng nhieàu hôn.
Ñoái vôùi oâtoâ coù camber aâm, khi oâtoâ quay voøng xuaát hieän löïc ly taâm, löïc ly taâm naøy coù
xu höôùng laøm giaûm camber aâm vaø baùnh xe coù theå trôû veà traïng thaùi camber 0 hoaëc döông. Vì
vaäy giaûm söï bieán daïng cuûa baùnh xe vaø heä thoáng treo neân thaân oâtoâ bò nghieâng ít hôn .
Hình 7.66 - Camber aâm

7.2.4.2. Goùc nghieâng doïc cuûa truï quay ñöùng (caster)
Caster laø söï nghieâng veà phía tröôùc hoaëc phía sau cuûa truï quay ñöùng. Caster ñöôïc ño
baèng ñoä giöõa truï quay ñöùng vaø phöông thaúng ñöùng khi nhìn töø caïnh xe. Neáu nghieâng veà phía
sau thì goïi laø caster döông, neáu nghieâng veà phía tröôùc goïi laø caster aâm.
Hình 7.66 - Goùc nghieâng doïc

cuûa truï quay ñöùng (caster)
Khoaûng caùch töø giao ñieåm cuûa ñöôøng taâm truï quay ñöùng vôùi maët ñaát ñeán taâm vuøng
tieáp xuùc giöõa loáp vôùi ñöôøng ñöôïc goïi laø khoaûng caùch caster.
Caster coù coâng duïng hoài vò baùnh xe do khoaûng caster.
Ñeå giaûi thích coâng duïng naøy chuùng ta döïa vaøo sô ñoà hình 7.67.a. Khi khoaûng caster
döông coù nghóa laø truï quay ñöùng (a) cuûa moãi baùnh xe ôû phía tröôùc taâm vuøng tieáp xuùc giöõa loáp
vaø ñöôøng. Nhö vaäy coù theå thaáy raèng caùc baùnh xe bò keùo ôû phía sau truï quay ñöùng khi oâtoâ
chuyeån ñoäng, gioáng nhö caùc baùnh xe con cuûa caùc xe ñaåy bò keùo veà phía sau ñöôøng taâm caùc
truïc xoay cuûa baùnh xe.
Hình 7.67 - Caster coù caùc coâng duïng hoài vò baùnh xe
a b
Söï hoài vò naøy laø do moâmen sinh ra quanh truïc xoay ñöùng a vaø a' (7.67.b) khi caùc baùnh
xe quay khoûi vò trí trung gian. Giaû söû khi quay voøng sang traùi, löïc keùo chuû ñoäng laø P vaø P' taùc
duïng taïi ñieåm a vaø a' coøn löïc caûn leân baùnh xe daãn höôùng taùc duïng taïi taâm O vaø O' cuûa vuøng
tieáp xuùc giöõa loáp vôùi ñöôøng ñoù laø caùc löïc F vaø F'. Phaûn löïc F ñöôïc phaân thaønh hai thaønh phaàn
F1 vaø F2 coøn F' ñöôïc phaân thaønh F'1 vaø F'2. Thaønh phaàn F2 vaø F'2 taïo ra moâmen T vaø T' coù xu
höôùng laøm baùnh xe quay trôû veà vò trí trung gian quanh truïc a vaø a'. Nhöõng moâmen naøy chính
laø moâmen hoài vò baùnh xe.
7.2.4.3. Goùc nghieâng ngang cuûa truï quay ñöùng (kingpin)

Goùc kingpin laø goùc nghieâng cuûa truï quay ñöùng trong maët phaúng ngang vaøo phía trong
so vôùi ñöôøng thaúng ñöùng (hình 7.68).
a b c
Hình 7.68 – Goùc kingpin

a) Goùc kingpin ôû heä thoáng treo MACPHERSON
b) Goùc kingpin ôû heä thoáng treo phuï thuoäc
c) Goùc kingpin ôû heä thoáng treo ñoäc laäp hai ñoøn ngang
Khoaûng caùch l töø giao ñieåm cuûa truï quay ñöùng vôùi maët ñöôøng ñeán taâm veát tieáp xuùc
giöõa baùnh xe vôùi maët ñöôøng goïi laø ñoä leäch.
Coâng duïng cuûa goùc kingpin:
- Giaûm moâmen caûn quay voøng: Khi quay voøng, moâmen caûn taïo ra taïi baùnh daãn höôùng
baèng tích soá cuûa löïc caûn ñaët taïi taâm veát tieáp xuùc giöõa baùnh xe vôùi maët ñöôøng vôùi ñoä leäch
taâm. Neáu goùc camber baèng 0 vaø goùc kingpin cuõng baèng 0 (hình 7.69.a) thì khoaûng leäch naøy laø
lôùn neân moâmen caûn quay voøng cuõng lôùn. Ñeå giaûm moâmen caûn quay voøng ngöôøi ta giaûm ñoä
leäch baèng caùch taïo goùc camber döông cuûa baùnh xe vaø taïo goùc kingpin cuûa truï quay ñöùng
(hình 7.69.b). Do coù hai goùc naøy neân ñoä leäch taâm raát nhoû vì vaäy moâmen caûn quay voøng giaûm
ñaùng keå.
a b
Hình 7.69 - Goùc kingpin laøm giaûm moâmen caûn quay voøng
- Caûi thieän tính oån ñònh khi oâtoâ chaïy thaúng: Khi quay khoûi vò trí trung gian, baùnh xe coù
xu höôùng quay quanh ñöôøng taâm truï quay ñöùng. Neáu truïc truï quay ñöùng laø coá ñònh thì baùnh
xe bò luùn saâu xuoáng maët ñöôøng. Tuy nhieân thöïc teá truï quay ñöùng khoâng coá ñònh vaø baùnh xe
khoâng theå luùn saâu xuoáng maët ñöôøng neân truï quay ñöùng mang daàm caàu seõ bò naâng leân moät
ñoaïn töông öùng. Chính troïng löôïng cuûa thaân oâtoâ ñöôïc naâng leân seõ coù xu höôùng ñaåy cam quay
dòch xuoáng phía döôùi vì vaäy truïc baùnh xe coù xu höôùng quay veà vò trí chuyeån ñoäng thaúng ban
ñaàu cuûa noù.
7.2..4.4. Ñoä chuïm (ñoä môû) baùnh xe
Khi nhìn töø treân xuoáng, neáu phía tröôùc cuûa caùc baùnh xe gaàn nhau hôn phía sau thì goïi
laø ñoä chuïm. Coøn neáu boá trí ngöôïc laïi thì goïi laø ñoä môû.
Ñoä chuïm thöôøng ñöôïc theå hieän baèng caùc khoaûng caùch B vaø A vaø giaù trò cuûa ñoä chuïm
ñöôïc tính baèng B - A (hình 7.70.a).
Taùc duïng cuûa ñoä chuïm laø ñeå khöû löïc camber sinh ra khi coù camber döông. Ñieàu ñoù
ñöôïc giaûi thích qua hình 10.26.b.
Khi baùnh xe boá trí goùc camber döông töùc laø baùnh xe bò nghieâng ra phía ngoaøi neân noù
coù xu höôùng quay quanh taâm laø giao ñieåm cuûa taâm truïc baùnh xe vôùi maët ñöôøng. Nhö vaäy taïi
vuøng tieáp xuùc giöõa baùnh xe vôùi maët ñöôøng coù hai thaønh phaàn vaän toác: moät thaønh phaàn coù
phöông truøng vôùi phöông chuyeån ñoäng thaúng cuûa oâtoâ; moät thaønh phaàn coù phöông nghieâng ra
phía ngoaøi theo höôùng quay cuûa baùnh xe do coù goùc camber döông. Hieän töôïng naøy seõ laøm
moøn nhanh loáp xe. Ñeå khaéc phuïc hieän töôïng noùi treân ngöôøi ta boá trí ñoä chuïm cuûa caùc baùnh
xe daãn höôùng nhaèm khöû thaønh phaàn vaän toác coù phöông nghieâng ra phía ngoaøi. Khi ñoù taïi
vuøng tieáp xuùc giöõa baùnh xe vôùi maët ñöôøng chæ coøn laïi thaønh phaàn vaän toác theo phöông thaúng.
§é chôm: A < B
§é më: A>B
a
Hình 7.70 - Ñoä chuïm (ñoä môû) baùnh xe
Hieän nay do phaàn lôùn treân oâtoâ coù goùc camber gaàn baèng 0 neân ñoä chuïm cuûa baùnh xe
cuõng trôû neân nhoû hôn thaäm chí ôû moät vaøi loaïi xe ñoä chuïm baèng 0.
7.2.5. HEÄ THOÁNG LAÙI COÙ CÖÔØNG HOAÙ

7.2.5.1. Coâng duïng, phaân loaïi, yeâu caàu
1. Coâng duïng
Heä thoáng cöôøng hoaù laùi tröôùc heát coù nhieäm vuï laøm giaûm löïc ñieàu khieån treân vaønh tay
laùi ñeå giaûm cöôøng ñoä lao ñoäng cho ngöôøi laùi vaø sau nöõa laø ñeå taêng tính an toaøn cuûa heä thoáng
ñieàu khieån laùi.
2. Phaân loaïi
* Döïa vaøo keát caáu vaø nguyeân lyù cuûa van phaân phoái:
- Heä thoáng laùi cöôøng hoaù vôùi kieåu van truï tònh tieán;
- Heä thoáng laùi cöôøng hoaù vôùi kieåu van truï xoay;
- Heä thoáng laùi cöôøng hoaù vôùi kieåu van caùnh.
* Döïa vaøo vò trí cuûa van phaân phoái vaø xi lanh löïc:
- Heä thoáng laùi cöôøng hoaù kieåu van phaân phoái vaø xi lanh löïc keát hôïp trong cô caáu laùi;
- Heä thoáng laùi cöôøng hoaù kieåu van phaân phoái vaø xi lanh löïc keát hôïp trong ñoøn keùo;
- Heä thoáng laùi cöôøng hoaù kieåu van phaân phoái vaø xi lanh löïc boá trí rieâng reõ.
3. Yeâu caàu
- Boä cöôøng hoaù phaûi coù löïc ñieàu khieån treân vaønh tay laùi ñuû nhoû ñeå giaûm cöôøng ñoä lao
ñoäng nhöng cuõng ñuû gaây caûm giaùc ñieàu khieån cho ngöôøi laùi;
- Khi heä thoáng cöôøng hoaù hoûng thì heä thoáng laùi vaãn ñieàu khieån ñöôïc nhö heä thoáng laùi
cô khí thoâng thöôøng;
- Keát caáu boä cöôøng hoaù phaûi ñôn giaûn, deã chaêm soùc baûo döôõng.
7.2.5.2. Caùc sô ñoà heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù tieâu bieåu
Sô ñoà boá trí chung cuûa heä thoáng cöôøng hoaù laùi tuy coù khaùc nhau nhöng chuùng ñeàu goàm
ba boä phaän chính sau: Bôm daàu, van phaân phoái vaø xi lanh löïc. Vì bôm daàu trong caùc heä thoáng
cöôøng hoaù laùi ñeàu gioáng nhau neân seõ ñöôïc nghieân cöùu trong moät muïc ñoäc laäp sau.
1. Loaïi van phaân phoái vaø xi lanh löïc boá chí chung trong cô caáu laùi
* Caáu taïo
Caáu taïo cuûa heä thoáng laùi cöôøng hoaù loaïi naøy bao goàm hai phaàn chính:
- Van phaân phoái: Goàm coù voû van 17 vaø con tröôït phaân phoái 16. Voû van ñöôïc baét coá
ñònh vôùi voû cô caáu laùi coøn con tröôït phaân phoái daïng pittoâng baäc ñöôïc ñieàu khieån bôûi phaàn
treân cuûa truïc vít thoâng qua oå chaën 13. Töø van phaân phoái coù caùc cöûa daàu noái töø bôm tôùi vaø caùc
keânh daãn daàu ñeán caùc khoang laøm vieäc cuûa pittoâng xi lanh;
- Cô caáu pittoâng xi lanh: Ñaây laø cô caáu chaáp haønh, nhaèm taïo löïc ñeå cöôøng hoaù khi laùi.
Noù goàm moät xi lanh vaø moät pittoâng. Xi lanh 4 chính laø voû cuûa cô caáu laùi, coøn pittoâng 5 ñoàng
thôøi cuõng laø eâcu bi coù raêng aên khôùp vôùi cung raêng reû quaït 23.
* Nguyeân lyù laøm vieäc

Nguyeân lyù laøm vieäc ñöôïc moâ taû treân hình 7.72, ñöôïc chia thaønh ba traïng thaùi sau:
ÔÛ vò trí trung gian: Khi oâtoâ chuyeån ñoäng thaúng, vaønh laùi ôû vò trí trung gian thì van phaân phoái
cuõng ôû traïng thaùi trung gian chöa laøm vieäc. Khi naøy daàu töø bôm ñeán cöûa vaøo van phaân phoái
thoâng vôùi caùc khoang cuûa pittoâng vaø thoâng vôùi ñöôøng ra cuûa van phaân phoái ñeå hoài veà bình
chöùa daàu. Vì aùp suaát trong heä thoáng laø aùp suaát ñöôøng daàu hoài neân khoâng coù söï cheânh leäch aùp
suaát giöõa hai phía pittoâng neân heä thoáng cöôøng hoaù khoâng laøm vieäc.
Hình 7.77 - Caáu taïo van phaân phoái vaø xi lanh löïc
1 - naép; 2 - ñeäm laøm kín; 3 - naép; 4 - voû cô caáu laùi; 5 - pittoâng; 6 - voøng haõm; 7 - truïc vít;
8, 19 - ñai oác; 9 - oáng daãn bi; 10 - bi; 11 - xeùc maêng; 12 - naép tröôùc; 13 - oå bi chaën;
14 - gioaêng laøm kín; 15 - cöûa daàu; 16 - con tröôït phaân phoái; 17 - voû van phaân phoái;
18 - ñeäm; 20 - naép treân; 21 - cô caáu phaûn öùng; 22 - keânh daãn daàu; 23 - cung raêng reû quaït; 24 -
ñoøn quay ñöùng; 25 - truïc ñoøn quay; 26 - choát ñònh vò; 27 - ñeäm chaën; 28 - vít ñieàu chænh; 29 -
buloâng; 30, 31 - phôùt laøm kín; 32 - gioaêng laøm kín; 33 - nuùt thaùo daàu.
- Khi quay voøng phaûi: Khi vaønh laùi quay sang phaûi truïc vít coù xu höôùng ñaåy pittoâng
sang phía traùi. Nhöng luùc naøy do pittoâng aên khôùp vôùi cung raêng ñoøn quay, bò moâmen caûn
quay voøng giöõ laïi neân pittoâng ñöùng yeân coøn truïc vít bò tònh tieán theo höôùng ngöôïc laïi sang
beân phaûi. Do phaàn treân cuûa truïc vít mang con tröôït phaân phoái neân con tröôït phaân phoái cuõng
dòch chuyeån sang phaûi so vôùi voû van phaân phoái. Keát quaû laø van phaân phoái môû cöûa daàu caáp
ñeán khoang phaûi cuûa pittoâng laøm pittoâng dòch chuyeån sang traùi thöïc hieän trôï löïc ñeå quay ñoøn
quay ñöùng vaø qua daãn ñoäng laùi ñeå quay baùnh xe daãn höôùng sang phaûi. Daàu ôû khoang phía
traùi cuûa pittoâng theo ñöôøng daãn qua van phaân phoái ñeå trôû veà bình chöùa.
- Khi quay voøng traùi: Khi quay voøng sang traùi töø vò trí trung gian hoaëc töø vò trí ñaõ quay
voøng sang phaûi thì quaù trình seõ dieãn ra ngöôïc laïi vôùi khi quay voøng sang phaûi. Luùc naøy truïc
vít 8 seõ bò dòch chuyeån sang traùi mang theo caû van phaân phoái dòch chuyeån sang traùi theo. Van
phaân phoái seõ môû cöûa daàu caáp ñeán khoang beân traùi cuûa pittoâng laøm pittoâng dòch chuyeån sang
phaûi keùo ñoøn quay ñöùng vaø qua daãn ñoäng laùi laøm caùc baùnh xe daãn höôùng quay sang traùi. Daàu
ôû khoang beân phaûi cuûa pittoâng seõ theo ñöôøng daãn trôû veà van phaân phoái roài trôû veà bình chöùa.
VÞ trÝ trung gian
Quay vßng ph¶i
Quay vßng tr¸i
Hình 7.72 - Nguyeân lyù laøm vieäc

1 - roâto bôm caùnh gaït; 2 - van löu löôïng; 3 - vieân bi; 4 - loã daãn daàu; 5, 6 - tieát löu;
7 - pittoâng; 8 - truïc vít; 9 - van moät chieàu; 10 - loø xo; 11 - cô caáu phaûn öùng;
12 - con tröôït phaân phoái; 13 - voû van phaân phoái.
2. Loaïi van phaân phoái vaø xi lanh löïc boá trí chung trong ñoøn keùo
* Caáu taïo
Caáu taïo cuûa heä thoáng cöôøng hoaù loaïi naøy ñöôïc moâ taû treân hình 7.73.
Heä thoáng cöôøng hoaù cuõng bao goàm hai phaàn chính:
- Van phaân phoái: Van phaân phoái goàm voû van 1 noái lieàn khoái vôùi caùc khôùp roâtuyn vaø
voû xi lanh löïc; con tröôït phaân phoái daïng pittoâng baäc ñöôïc lieân keát vôùi oáng daãn ñoäng 3 baèng
moät buloâng. oáng daãn ñoäng 3 ñöôïc noái vôùi roâtuyn cuûa ñoøn quay ñöùng;
- Cô caáu pittoâng xi lanh: Voû xi lanh 5 ñöôïc noái lieàn vôùi voû van phaân phoái 1, coøn
pittoâng 6 ñöôïc noái vôùi caàn pittoâng. Moät ñaàu caàn pittoâng ñöôïc coá ñònh treân khung hoaëc daàm
caàu. Voû xi lanh 5 cuõng coù roâtuyn 8 ñeå noái vôùi ñoøn keùo doïc 7.
Hình 7.73 - Caáu taïo cuûa heä thoáng cöôøng hoaù van phaân phoái vaø xi lanh löïc
boá trí chung trong ñoøn keùo
1 - voû van phaân phoái; 2 - con tröôït phaân phoái; 3 - oáng daãn ñoäng con tröôït phaân phoái;
4 - voû roâtuyn; 5 - xi lanh; 6 - pittoâng; 7 - ñoøn keùo doïc; 8 - roâtuyn ñoøn keùo doïc;
9 - roâtuyn ñoøn quay ñöùng.

Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa heä thoáng cuõng ñöôïc chia thaønh ba traïng thaùi:
- Traïng thaùi I - vò trí trung gian: ÔÛ vò trí naøy do baùnh laùi ôû vò trí trung gian neân con
tröôït phaân phoái döôùi taùc duïng cuûa loø xo ñònh taâm cuõng ôû vò trí trung gian so vôùi voû phaân phoái.
Vì vaäy daàu töø bôm ñeán van phaân phoái ñöôïc thoâng vôùi hai khoang cuûa pittoâng vaø thoâng vôùi
ñöôøng daàu hoài ñeå trôû veà bình chöùa. Do ñoù heä thoáng cöôøng hoaù chöa laøm vieäc.
- Traïng thaùi II - quay voøng traùi: Khi vaønh laùi quay sang traùi, thoâng qua cô caáu laùi ñoøn
quay ñöùng taùc ñoäng laøm roâtuyn 9 dòch chuyeån sang traùi (theo höôùng cuûa baûn veõ). Do voû xi
lanh vaø voû phaân phoái ñöôïc noái vôùi ñoøn keùo doïc 7 baèng roâtuyn 8, luùc naøy ñang coù söùc caûn
quay voøng töø cam quay neân coøn ñöùng yeân. Do ñoù roâtuyn 9 mang oáng daãn 3 seõ neùn loø xo ñònh
taâm ñeå dòch chuyeån sang traùi. Do oáng 3 lieân keát vôùi con tröôït phaân phoái baèng buloâng neân con
tröôït phaân phoái cuõng dòch chuyeån sang traùi. Keát quaû van phaân phoái môû cöûa daàu töø bôm daãn
tôùi khoang beân traùi cuûa pittoâng. Khi naøy aùp suaát cuûa daàu seõ taùc duïng leân pittoâng vaø do ñaàu
caàn pittoâng ñaõ coá ñònh neân voû xi lanh seõ dòch chuyeån sang traùi. Khi xi lanh dòch chuyeån sang
traùi seõ keùo ñoøn keùo doïc 7 dòch chuyeån theo trôï löïc cho löïc quay voøng cuûa ngöôøi laùi. Coøn daàu
ôû khoang beân phaûi cuûa pittoâng seõ theo ñöôøng oáng veà van phaân phoái ñeå theo cöûa hoài veà bình
chöùa.
- Traïng thaùi III - quay voøng phaûi: Khi quay voøng sang phaûi töø vò trí trung gian hoaëc töø
vò trí ñaõ quay voøng sang traùi thì quaù trình seõ dieãn ra ngöôïc laïi vôùi traïng thaùi II.
3. Loaïi van phaân phoái vaø xi lanh löïc boá trí rieâng reõ
* Caáu taïo
Caáu taïo chung cuûa heä thoáng laùi cöôøng hoaù loaïi naøy cuõng bao goàm bôm daàu, van phaân
phoái vaø xi lanh löïc.
Van phaân phoái ñöôïc ñaët ôû ñaàu ñoøn keùo doïc coù keát caáu töông töï nhö ôû loaïi van phaân
phoái boá trí chung vôùi xi lanh löïc trong ñoøn keùo. Voû van 4 ñöôïc noái coá ñònh vôùi ñoøn keùo doïc 6
coøn con tröôït phaân phoái 3 ñöôïc noái vôùi oáng daãn ñoäng 7 baèng buloâng 2. oáng daãn ñoäng 7 ñöôïc
ñieàu khieån baèng roâtuyn 8 cuûa ñoøn quay ñöùng. Con tröôït phaân phoái coù theå dòch chuyeån töông
ñoái trong voû van.
Xi lanh löïc boá trí ñoäc laäp neân noù coù keát caáu nhö moät xi lanh bình thöôøng: goàm voû xi
lanh, pittoâng vaø caàn pittoâng. Moät ñaàu voû xi lanh ñöôïc noái vôùi daàm caàu coøn moät ñaàu caàn
pittoâng ñöôïc noái vôùi thanh laùi ngang.
Boá trí chung cuûa caû heä thoáng ñöôïc theå hieän treân hình 7.74.b.
c
Hình 7.74 - Caáu taïo cöôøng hoaù coù van phaân phoái vaø xi lanh löïc boá trí rieâng reõ
a - van phaân phoái; b - sô ñoà daãn ñoäng laùi coù cöôøng hoaù; c - xi lanh löïc
1 - naép van phaân phoái; 2- buloâng; 3 - con tröôït phaân phoái; 4 - voû van phaân phoái; 5 - ñai oác; 6 -
ñoøn keùo doïc; 7 - oáng daãn ñoäng; 8 - roâtuyn; 9, 15 - ñoøn quay ñöùng; 10 - taám chaën;
11 - bôm daàu; 12 - vaønh laùi; 13 - khôùp caùc ñaêng; 14 - cô caáu laùi; 16 - van phaân phoái;
17 - ñoøn keùo doïc; 18 - cam quay; 19 - ñaàu noái cuûa voû xi lanh vôùi daàm caàu; 20 - thanh laùi
ngang; 21 - xi lanh löïc; 22 - ñaàu noái cuûa caàn pittoâng vôùi thanh laùi ngang; 23, 28 - oáng noái; 24,
29 - boä phaän haïn cheá haønh trình pittoâng; 25 - pittoâng; 26 - caàn pittoâng; 27 - voû xi lanh.
* Nguyeân lyù laøm vieäc:
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa heä thoáng ñöôïc moâ taû treân hình7.75.
- Traïng thaùi trung gian (ñi thaúng), hình 7.75.a: Khi oâtoâ chuyeån ñoäng thaúng, vaønh laùi ôû
vò trí trung gian, do ñoù con tröôït döôùi taùc ñoäng cuûa loø xo ñònh taâm cuõng naèm ôû vò trí trung gian
so vôùi voû van. Khi naøy daàu töø bôm ñeán van phaân phoái seõ thoâng vôùi caùc khoang cuûa xi lanh
löïc vaø thoâng vôùi ñöôøng hoài daãn veà bình chöùa daàu do ñoù heä thoáng cöôøng hoaù chöa laøm vieäc.
- Traïng thaùi quay voøng phaûi, hình 7.75.b: Khi vaønh laùi quay sang phaûi, thoâng qua cô
caáu laùi ñoøn quay ñöùng dòch chuyeån xuoáng phía döôùi (theo höôùng hình veõ). Luùc naøy do voû van
phaân phoái noái lieàn vôùi ñoøn keùo doïc ñang chòu löïc caûn quay voøng neân coøn ñöùng yeân. Do ñoù
ñoøn quay ñöùng mang oáng daãn ñoäng seõ keùo con tröôït phaân phoái chuyeån ñoäng töông ñoái xuoáng
döôùi so vôùi voû van. Keát quaû van phaân phoái môû cöûa daàu töø bôm daãn tôùi khoang beân phaûi cuûa
pittoâng laøm pittoâng dòch chuyeån sang traùi keùo theo thanh laùi ngang keùo cam quay laøm baùnh
xe quay sang phaûi trôï löïc cho löïc quay voøng cuûa ngöôøi laùi. Daàu ôû khoang beân traùi cuûa pittoâng
theo ñöôøng daãn qua van phaân phoái hoài veà bình chöùa.
Khi quay voøng sang traùi quaù trình dieãn ra ngöôïc laïi.
a
b
Hình 7.75 - Nguyeân lyù hoaït ñoäng

a - Traïng thaùi trung gian (ñi thaúng);
b - Traïng thaùi quay voøng phaûi
1 - Con tröôït phaân phoái; 2 - Voû van phaân phoái; 3
- Bôm daàu; 4 - Ñoøn quay ñöùng; 5 - Ñoøn keùo doïc;
6 - Thanh laùi ngang; 7 - Xi lanh löïc.
4. Loaïi van phaân phoái kieåu xoay

* Sô ñoà caáu taïo chung
Heä thoáng laùi cöôøng hoaù loaïi van phaân phoái kieåu xoay ñöôïc boá trí ôû nhieàu heä thoáng laùi
vôùi cô caáu laùi khaùc nhau. Tuy nhieân chuùng ñeàu goàm caùc boä phaän cô baûn: bôm daàu, van phaân
phoái vaø xi lanh löïc. Trong phaàn naøy chuùng ta laáy moät ví duï heä thoáng laùi cöôøng hoaù trong cô
caáu loaïi truïc raêng thanh raêng (hình 7.76).
Hình 7.76 - Caáu taïo cöôøng hoaù coù van phaân phoái kieåu xoay
Van phaân phoái ñöôïc boá trí trong cô caáu laùi cuøng vôùi truïc raêng. Xi lanh löïc ñöôïc boá trí
keát hôïp vôùi thanh raêng coù nghóa laø keát hôïp trong ñoøn laùi ngang.
* Caáu taïo cuûa van phaân phoái
Caáu taïo cuûa van phaân phoái kieåu xoay ñöôïc moâ taû treân hình 7.77.
Treân hình 7.77.a cho thaáy truïc van phaân phoái (truïc van ñieàu khieån) vaø truïc raêng ñöôïc
noái vôùi nhau baèng moät thanh xoaén. Thanh xoaén coù vai troø nhö loø xo ñònh taâm trong van phaân
phoái kieåu tònh tieán. Voû van phaân phoái (van quay) ñöôïc noái vôùi truïc raêng baèng moät choát ñònh
vò, coù nghóa laø van quay vaø truïc raêng luoân chuyeån ñoäng cuøng vôùi nhau. Qua hình 7.77.c cho
thaáy truïc van phaân phoái vaø truïc raêng ngoaøi vieäc gheùp baèng thanh xoaén coøn ñöôïc khôùp vôùi
nhau bôûi mieáng haõm truïc raêng nhöng coù khe hôû. Treân hình7.77.b cho ta thaáy keát caáu vaø vò trí
töông ñoái giöõa caùc cöûa van ñöôïc taïo bôûi truïc van ñieàu khieån vaø van quay.
b c
Hình 7.77 - Van phaân phoái kieåu xoay
- Vò trí trung gian: Khi oâtoâ chuyeån ñoäng thaúng, vaønh laùi ôû vò trí trung gian neân truïc van
ñieàu khieån cuõng ôû vò trí trung gian so vôùi van quay. Do vaäy daàu töø bôm ñeán cöûa A cuûa van
phaân phoái ñöôïc thoâng vôùi caùc khoang cuûa xi lanh löïc vaø thoâng vôùi cöûa D vaø khoang D ñeå trôû
veà bình chöùa. DO khoâng coù söï cheânh leäch aùp suaát giöõa hai phía cuûa pittoâng neân cöôøng hoaù
chöa laøm vieäc.
Hình 7.78 - Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa van phaân phoái kieåu xoay
- Quay voøng phaûi: Khi quay voøng phaûi, vaønh laùi ñöôïc ñaùnh sang phaûi. Do truïc raêng bò
caûn laïi bôûi söùc caûn cuûa moâmen caûn quay voøng neân truïc raêng taïm ñöùng yeân. Maët khaùc truïc
raêng noái vôùi truïc ñieàu khieån baèng thanh xoaén vaø moâmen caûn quay voøng treân truïc raêng lôùn
hôn moâmen khaùng xoaén cuûa thanh xoaén neân thanh xoaén bò bieán daïng. Do ñoù coù söï chuyeån
ñoäng töông ñoái giöõa truïc van ñieàu khieån vaø van quay. Daàu töø bôm bò caûn bôûi cöûa X vaø Y cuûa
caïnh van ñieàu khieån neân ngaét doøng daàu vaøo cöûa C vaø D. Coøn daàu töø cöûa B theo oáng B vaø sau
ñoù ñeán buoàng xi lanh beân phaûi laøm pittoâng gaén lieàn vôùi thanh raêng dòch chuyeån sang beân traùi
taïo ra trôï löïc laùi laøm quay baùnh xe daãn höôùng. Ñoàng thôøi daàu ôû buoàng xi lanh beân traùi qua
oáng C tôùi cöûa C, tôùi cöûa D, tôùi buoàng D ñeå hoài veà bình chöùa.
- Quay voøng traùi: Töông töï nhö khi oâtoâ quay voøng phaûi, khi quay voøng traùi thanh xoaén
bò bieán daïng goùc vaø xoay sang traùi do ñoù coù söï chuyeån ñoäng töông ñoái giöõa truïc van ñieàu
khieån vaø van quay. Luùc naøy daàu töø bôm bò caûn bôûi cöûa X' vaø Y' cuûa caïnh van ñieàu khieån ñeå
caét doøng daàu vaøo cöûa B vaø D. COØN daàu töø cöûa C vaøo oáng C vaø sau ñoù daãn tôùi buoàng xi lanh
beân traùi cuûa pittoâng gaén lieán vôùi thanh raêng laøm thanh raêng dòch chuyeån sang phaûi taïo ra söï
trôï löïc laùi laøm quay caùc baùnh xe. Ñoàng thôøi daàu ôû buoàng xi lanh beân phaûi qua oáng B tôùi cöûa
B, tôùi cöûa D, tôùi buoàng D ñeå hoài veà bình chöùa.
5. Loaïi van phaân phoái kieåu caùnh

* Caáu taïo
Caáu taïo cuûa heä thoáng laùi cöôøng hoaù vôùi van phaân phoái kieåu caùnh ñöôïc moâ taû treân hình
7.81. Trong ñoù hình 7.81.a laø caáu taïo chung coøn hình7.81.b laø sô ñoà nguyeân lyù.
ÔÛû loaïi naøy, van phaân phoái vaø xi lanh löïc cuõng ñöôïc boá trí chung trong cô caáu laùi. Van
phaân phoái goàm truïc ñieàu khieån treân ñoù coù caùc van caùnh. Truïc van ñieàu khieån cuõng ñöôïc noái
vôùi truïc vít qua thanh xoaén. Giöõa truïc van ñieàu khieån vaø truïc vít ngoaøi lieân keát baèng thanh
xoaén cuõng khôùp vôùi nhau baèng maët haõm coù khe hôû.
Pittoâng cuûa xi lanh löïc cuõng ñoàng thôøi laø eâcu bi, aên khôùp vôùi truïc vít baèng caùc bi tuaàn
hoaøn. Maët döôùi cuûa pittoâng coù daïng thanh raêng ñeå aên khôùp vôùi cung raêng reû quaït cuûa truïc
ñoøn quay ñöùng.
Theo sô ñoà nguyeân lyù hình 7.81.b thì:
- Caùc van V1 vaø V2 cuûa caùnh soá 1 ñoùng vai troø nhö van ñieàu khieån höôùng ñeå löïa choïn
doøng daàu hoaëc: P - A - T hoaëc P - B - T tuyø thuoäc vaøo söï quay cuûa vaønh laùi.
- Van V3 vaø V4 cuûa caùnh soá 2 ñoùng vai troø nhö van ñieàu khieån löu löôïng ñeå ñieàu khieån
aùp suaát taïi ñieåm A vaø B phuï thuoäc vaøo löïc quay voøng treân vaønh laùi. ôû vò trí trung gian taát caû
caùc van V1, V2, V3, V4 ñeàu môû do ñoù khoâng coù söï cheânh leäch aùp suaát giöõa ñieåm A vaø ñieåm B.
Hình 10.37 Caáu taïo cuûa heä thoáng laùi cöôøng hoaù vôùi van phaân phoái kieåu caùnh
b
Hình 7.81 – Caáu taïo cuûa heä thoáng laùi cöôøng hoùa vôùi va nphaân phoái kieåu caùnh
- Vò trí trung gian (hình 7.82): Khi oâtoâ chuyeån ñoäng thaúng, vaønh laùi ôû vò trí trung gian
neân caùc caùnh van cuõng ôû vò trí trung gian. Do vaäy daàu töø bôm tôùi van phaân phoái seõ qua caùc
cöûa van V1, V2, V3, V4 ñeå trôû veà bình chöùa. Khi naøy caùc ñieåm A vaø B ñeàu coù ñöôøng daàu
thoâng vôùi hai khoang cuûa pittoâng nhöng do khoâng coù cheânh leäch aùp suaát neân heä thoáng chöa
laøm vieäc.
Hình 7.82 - Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa cöôøng hoaù vôùi van phaân phoái kieåu caùnh
khi ñi thaúng
- Quay voøng phaûi (hình 7.83): Khi vaønh laùi ñaùnh sang phaûi truïc ñieàu khieån thoâng qua
thanh xoaén laøm quay truïc vít. Nhöng do pittoâng (ñoàng thôøi laø eâcu bi) ñang aên khôùp vôùi cung
raêng reû quaït neân chòu söùc caûn cuûa moâmen caûn quay voøng do ñoù thanh xoaén seõ bò bieán daïng
goùc. Khi thanh xoaén bieán daïng truïc ñieàu khieån mang caùc caùnh van seõ ñoùng môû caùc cöûa van.
Traïng thaùi cuï theå cuûa caùc cöûa van nhö sau: V1 ñoùng; V2 môû; V3 môû; V4 môû moät phaàn (tuyø
thuoäc löïc ñaùnh treân vaønh laùi). Khi naøy aùp suaát taïi cöûa B seõ taêng do ñoù pittoâng dòch chuyeån
sang traùi thöïc hieän söï trôï löïc. Ñoàng thôøi daàu ôû khoang beân traùi cuûa pittoâng seõ theo cöûa van V3
ñeå hoài veà bình chöùa.
khi quay voøng phaûi
- Quay voøng traùi (hình 7.84): Khi ñaùnh vaønh laùi sang traùi, sau khi gaëp söùc caûn taïi truïc vít,
thanh xoaén bieán daïng goùc vaø truïc ñieàu khieån mang caùnh van baét ñaàu ñoùng môû caùc cöûa
daàu. Cuï theå caùc van ôû traïng thaùi sau: V1 môû; V2 ñoùng; V3 môû moät phaàn; V4 môû. Do ñoù aùp
suaát taïi ñieåm A seõ taêng laøm pittoâng dòch chuyeån sang phaûi thöïc hieän quaù trình trôï löïc.
Ñoàng thôøi daàu ôû khoang beân phaûi cuûa pittoâng qua cöûa van V4 ñeå hoài veà bình chöùa.
khi quay voøng traùi
Caáu taïo oâ toâ Chöông 9 – Heä thoáng treo
CHÖÔNG 9
HEÄ THOÁNG TREO
1.1. Coâng duïng
Heä thoáng treo duøng ñeå noái ñaøn hoài khung hoaëc voû cuûa oâtoâ vôùi heä thoáng chuyeån
ñoäng. Nhieäm vuï chuû yeáu cuûa heä thoáng treo laø giaûm caùc va ñaäp laøm oâtoâ chuyeån ñoäng eâm
dòu khi ñi qua caùc maët ñöôøng goà gheà khoâng baèng phaúng.
1.2. Phaân loaïi
Tuyø theo caùc yeáu toá caên cöù ñeå phaân loaïi, heä thoáng treo ñöôïc phaân chia nhö sau:
* Theo moái lieân heä giöõa baùnh xe beân traùi vaø beân phaûi:
- Heä thoáng treo phuï thuoäc;
- Heä thoáng treo ñoäc laäp.
* Theo phaàn töû ñaøn hoài:

- Heä thoáng treo loaïi nhíp;
- Heä thoáng treo loaïi loø xo;
- Heä thoáng treo loaïi thanh xoaén;
- Heä thoáng treo loaïi khí;
- Heä thoáng treo loaïi thuyû khí keát hôïp.
1.3. Yeâu caàu

- Coù taàn soá dao ñoäng rieâng thích hôïp vôùi töøng loaïi oâtoâ ñeå ñaûm baûo ñoä eâm dòu caàn thieát;
- Coù ñoä voõng ñoäng ñuû ñeå khoâng sinh ra va ñaäp leân caùc uï ñôõ;
- Coù heä soá caûn thích hôïp ñeå daäp taét dao ñoäng giöõa voû xe vaø caàu xe;
- Khi quay voøng hoaëc khi phanh thì voû oâtoâ khoâng bò nghieâng quaù giôùi haïn cho pheùp;
- Ñaûm baûo söï töông öùng giöõa ñoäng hoïc cuûa caùc baùnh xe vôùi ñoäng hoïc cuûa daãn ñoäng laùi.
2. CAÁU TAÏO CHUNG
Caáu taïo vaø boá trí chung cuûa heä thoáng treo ñöôïc theå hieän treân hình 9.1.
Maëc duø coù nhieàu chi tieát, nhöng caáu taïo chung cuûa heä thoáng treo ñöôïc quy thaønh ba
boä phaän chính sau:
Boä moân OÂ toâ - Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM http://www.ebook.edu.vn 190
- Boä phaän höôùng: Duøng ñeå xaùc ñònh ñoäng hoïc vaø tính chaát dòch chuyeån töông ñoái
cuûa caùc baùnh xe vôùi khung hay voû oâtoâ. Boä phaän höôùng duøng ñeå truyeàn caùc löïc doïc, löïc
ngang cuõng nhö caùc moâmen töø baùnh xe leân khung hay voû oâtoâ. Ñoái vôùi sô ñoà boá trí chung ôû
hình 9.1 thì boä phaän höôùng bao goàm ñoøn treo, thanh giaèng.
- Boä phaän ñaøn hoài: Duøng ñeå truyeàn caùc löïc thaúng ñöùng vaø giaûm taûi troïng ñoäng khi
oâtoâ chuyeån ñoäng treân ñöôøng khoâng baèng phaúng nhaèm ñaûm baûo ñoä eâm dòu caàn thieát. Ôû hình
9.1 boä phaän ñaøn hoài laø caùc loø xo truï.
Hình 9.1 - Heä thoáng treo vôùi boä phaän ñaøn hoài laø caùc loø xo truï
- Boä phaän giaûm chaán: cuøng vôùi ma saùt ôû heä thoáng treo (goàm ma saùt giöõa caùc laù nhíp
vaø caùc khôùp noái) sinh ra löïc caûn ñeå daäp taét dao ñoäng cuûa oâtoâ. ÔÛ hình 9.1 boä phaän giaûm
chaán laø caùc giaûm chaán oáng thuyû löïc ñaët trong loø xo truï.
3. KHAÙI QUAÙT CHUNG VEÀ DAO ÑOÄNG VAØ TÍNH EÂM DÒU CHUYEÅN ÑOÄNG
3.1. Khoái löôïng ñöôïc treo vaø khoái löôïng khoâng ñöôïc treo
Qua hình 9.2 chuùng ta thaáy thaân oâtoâ vaø caùc caàu mang baùnh xe ñöôïc lieân keát vôùi
nhau bôûi caùc loø xo. Khoái löôïng cuûa thaân oâtoâ, ñöôïc ñôõ bôûi caùc loø xo goïi laø khoái löôïng ñöôïc
treo. Khoái löôïng cuûa caàu mang baùnh xe vaø moät soá chi tieát khaùc khoâng ñöôïc ñôõ bôûi caùc loø
xo goïi laø khoái löôïng khoâng ñöôïc treo.
Thoâng thöôøng ngöôøi ta mong muoán khoái löôïng ñöôïc treo lôùn coøn khoái löôïng khoâng
ñöôïc treo phaûi nhoû. Bôûi vì khi khoái löôïng ñöôïc treo lôùn vaø khoái löôïng khoâng ñöôïc treo nhoû
thì va ñaäp giaûm vaø ñoä eâm dòu taêng khi oâtoâ chuyeån ñoäng qua maët ñöôøng goà gheà. Ngöôïc laïi
neáu khoái löôïng ñöôïc treo nhoû coøn khoái löôïng khoâng ñöôïc treo lôùn thì ñoä eâm dòu cuûa thaân
oâtoâ keùm (hình 9.3).
Khoái löôïng
ñöôï t
Khoái löôïng khoâng

ñöôïctreo
Hình 9.2 - Khaùi quaùt veà heä thoáng treo
Hình 9.3 – Aûnh höôûng khoái löôïng treo
3.2. Söï dao ñoäng cuûa khoái löôïng ñöôïc treo
Khi chuyeån ñoäng, thaân oâtoâ coù theå coù caùc dao ñoäng theo caùc truïc toaï ñoä nhö moâ taû
treân hình 9.4.
Hình 9.4 - Dao ñoäng cuûa oâtoâ
Caùc dao ñoäng ñoù laø:
- Dao ñoäng leân xuoáng (söï nhuùn) theo truïc thaúng ñöùng: Laø söï chuyeån ñoäng leân xuoáng
cuûa toaøn boä thaân xe, xuaát hieän khi oâtoâ chuyeån ñoäng treân maët ñöôøng khoâng baèng phaúng.
- Dao ñoäng xoay quanh truïc thaúng ñöùng (söï xoay ñöùng): Laø söï di chuyeån xoay cuûa
thaân xe sang beân traùi hoaëc beân phaûi quanh truïc thaúng ñöùng khi oâtoâ chuyeån ñoäng.
- Dao ñoäng xoay quanh truïc doïc (söï laéc ngang): Laø chuyeån ñoäng laéc cuûa oâtoâ quanh
truïc doïc khi oâtoâ ñi qua maët ñöôøng maø moät beân baùnh xe bò rôi xuoáng oå gaø hoaëc qua nhöõng
maáp moâ.
- Dao ñoäng xoay quanh truïc ngang (söï laéc doïc): Laø dao ñoäng leân xuoáng cuûa phaàn
tröôùc hay sau oâtoâ quanh truïc ngang ñi qua troïng taâm cuûa noù. Dao ñoäng naøy xaûy ra khi caû
hai baùnh xe cuûa oâtoâ cuøng ñi qua veát loõm hay choã loài treân ñöôøng.
4. BOÄ PHAÄN ÑAØN HOÀI
4.1. Ñaëc ñieåm chung
4.1.1. Tính ñaøn hoài
Khi taùc duïng moät löïc leân moät vaät laøm baèng nhöõng vaät lieäu nhö cao su, noù seõ taïo ra
bieán daïng cuûa vaät ñoù (taïo ra öùng suaát trong vaät ñoù). Khi thoâi taùc duïng löïc, öùng suaát seõ maát
vaø vaät seõ trôû laïi hình daïng ban ñaàu. Ngöôøi ta goïi tính chaát ñoù laø tính chaát ñaøn hoài cuûa vaät.
Caùc phaàn töû ñaøn hoài trong heä thoáng treo cuûa oâtoâ cuõng söû duïng nguyeân lyù ñaøn hoài ñeå giaûm
va ñaäp töø maët ñöôøng taùc duïng leân, baûo ñaûm söï eâm dòu cho haønh khaùch vaø haøng hoaù treân
thaân oâtoâ. Caùc phaàn töû ñaøn hoài naøy seõ bò bieán daïng uoán (ñoái vôùi nhíp) hoaëc bieán daïng xoaén
(ñoái vôùi loø xo truï vaø thanh xoaén) khi chòu taûi. Naêng löôïng ñaøn hoài seõ ñöôïc giaûi phoùng khi
thoâi taùc duïng löïc vaø caùc phaàn töû ñaøn hoài trôû laïi traïng thaùi bình thöôøng.
4.1.2. Ñoä cöùng cuûa phaàn töû ñaøn hoài
Ñoä cöùng cuûa phaàn töû ñaøn hoài coù tính chaát vaø coâng thöùc xaùc ñònh gioáng nhau. Vì vaäy
ñeå ñôn giaûn ôû ñaây chuùng ta seõ duøng phaàn töû ñaøn hoài laø loø xo truï laøm ví duï.
Hình 9.5 - Ñoä cöùng cuûa loø xo truï

Söï bieán daïng cuûa loø xo tæ leä vôùi löïc (taûi) taùc duïng leân noù (hình 9.5). Do ñoù tæ soá giöõa
löïc (w) vôùi bieán daïng cuûa loø xo (a) laø khoâng ñoåi vaø ñöôïc goïi laø ñoä cöùng (k) cuûa loø xo: .
w1 w 2 w 3 w
k= = = =
a1 a2 a3 a
Trong ñoù:
w - ngoaïi löïc (N)
a - bieán daïng cuûa loø xo (mm)
k - ñoä cöùng cuûa loø xo (N/mm)
4.1.3. Söï dao ñoäng cuûa phaàn töû ñaøn hoài

Ta laáy ví duï söï dao ñoäng cuûa phaàn töû ñaøn hoài laø loø xo truï ñöôïc moâ taû treân hình 9.6.
Hình 9.6 - Söï dao ñoäng cuûa phaàn töû ñaøn hoài
Khi baùnh xe ñi qua maáp moâ, loø xo cuûa heä thoáng treo bò neùn laïi raát nhanh. Do loø xo
coù xu höôùng ngay laäp töùc trôû veà chieàu daøi coù taûi ban ñaàu cuûa noù neân noù seõ giaõn ra, naâng
thaân oâtoâ leân phía treân. Tuy nhieân, do loø xo tích luyõ naêng löôïng trong quaù trình neùn neân noù
phaûi giaõn ra vöôït quaù chieàu daøi bình thöôøng cuûa noù ñeå giaûi phoùng naêng löôïng. Chuyeån
ñoäng leân phía treân cuûa thaân oâtoâ cuõng giuùp loø xo vöôït quaù chieàu daøi ban ñaàu cuûa noù. Khi
thaân oâtoâ dòch chuyeån xuoáng noù aán loø xo neùn laïi quaù chieàu cao chòu taûi bình thöôøng, vì vaäy
loø xo taùc duïng trôû laïi baèng caùch ñaåy thaân oâtoâ leân phía treân.
Quaù trình naøy laëp ñi laëp laïi vaø ñöôïc goïi laø söï dao ñoäng cuûa loø xo. Bieân ñoä cuûa moãi
laàn dao ñoäng ñeàu nhoû hôn laàn tröôùc, cuoái cuøng daäp taét haún dao ñoäng leân xuoáng cuûa oâtoâ
(hình 9.6).
4.2. Caùc daïng phaàn töû ñaøn hoài
Trong heä thoáng treo cuûa oâtoâ, ngöôøi ta coù theå söû duïng caùc phaàn töû ñaøn hoài sau:
- Loø xo laù daïng nhíp;
- Loø xo truï;
- Thanh xoaén;
- Vaáu cao su;
- Ñeäm khí.
4.2.1. Nhíp
4.2.1.1. Nhíp chính
Taûi troïng Bieán daïng
b
Hình 9.7 - Nhíp chính
Nhíp ñöôïc laøm töø caùc laù theùp cong, goïi laø nhíp, saép xeáp laïi vôùi nhau theo thöù töï töø
ngaén ñeán daøi. Cuïm nhíp ñöôïc keïp chaët laïi vôùi nhau ôû vò trí giöõa baèng moät buloâng ñònh taâm.
Ñeå giöõ caùc laù nhíp khoâng bò tröôït ra khoûi vò trí, ngöôøi ta duøng taám keïp ôû moät vaøi ñieåm ñeå
keïp chuùng laïi vôùi nhau. Hai ñaàu cuûa laù nhíp daøi nhaát (laù nhíp chính) ñöôïc uoán cong taïo
thaønh tai nhíp (maét nhíp), ñöôïc söû duïng ñeå gaén nhíp vaøo khung hay vaøo moät daàm naøo ñoù
thoâng qua moõ nhíp vaø choát nhíp.
Ñoä cong cuûa moãi laù nhíp ñöôïc goïi laø ñoä voõng. Do laù nhíp ngaén coù ñoä voõng lôùn hôn,
neân ñoä cong cuûa noù lôùn hôn caùc laù nhíp daøi. Khi buloâng ñònh taâm ñöôïc xieát chaët caùc laù nhíp
bò giaûm ñoä voõng moät chuùt (hình 9.7.a) laøm cho hai ñaàu laù phía döôùi eùp chaët vaøo laù phía
treân.
Ñaëc tính cuûa phaàn töû ñaøn hoài laø nhíp ñöôïc theå hieän treân hình 9.7.c. Khi taûi troïng taùc
duïng leân nhíp taêng thì bieán daïng cuûa nhíp cuõng taêng theo quy luaät tuyeán tính.
Nhöng khi dieãn bieán ngöôïc laïi thì ñöôøng ñaëc tính khoâng truøng vôùi ñöôøng cuõ. Sôû dó
coù söï khaùc nhau nhö vaäy laø trong boù nhíp toàn taïi noäi ma saùt giöõa caùc laù nhíp vôùi nhau. Khi
noäi ma saùt taêng thì tính eâm dòu chuyeån ñoäng cuûa oâtoâ giaûm. Vì vaäy trong thöïc teá ñeå giaûm ma
saùt giöõa caùc laù nhíp ngöôøi ta thöôøng söû duïng moät soá bieän phaùp sau:
- Boâi môõ chì leân caùc laù nhíp tröôùc khi laép gheùp vôùi nhau;
- Ñaët caùc taám ñeäm vaøo ñaàu moãi laù nhíp ñeå giaûm ma saùt tröôït khi chuùng chuyeån
ñoäng töông ñoái vôùi nhau;
- ÔÛ moãi ñaàu cuûa moät laù nhíp ñöôïc vuoát thon ñeå chuùng taïo ra moät aùp suaát thích hôïp
khi tieáp xuùc vôùi nhau.
4.2.1.2. Nhíp phuï
Nhíp phuï thöôøng ñöôïc söû duïng ôû xe taûi vaø moät soá xe khaùc khi coù söï thay ñoåi lôùn veà
taûi troïng, vôùi muïc ñích vöøa baûo ñaûm caû tính eâm dòu vaø ñoä beàn cuûa nhíp. Khi khoâng taûi hoaëc
taûi nhoû thì chæ coù nhíp chính laøm vieäc, nhö vaäy ñoä eâm dòu seõ taêng. Khi ñuû taûi luùc ñoù nhíp
phuï môùi laøm vieäc cuøng nhíp chính. Khi naøy do taûi troïng lôn hôn neân caû nhíp chính vaø nhíp
phuï cuøng laøm vieäc ñeå giaûm öùng suaát treân moãi laù nhíp baûo ñaûm ñoä beàn cuûa nhíp.
Caáu taïo cuûa nhíp chính keát hôïp vôùi nhíp phuï vaø ñaëc tính cuûa noù ñöôïc moâ taû treân hình 9.8.
Taûi troïng
Bieán daïng
a b
Hình 9.8 - Nhíp phuï
4.2.1.3. Ñaëc ñieåm
- Do baûn thaân nhíp ñuû ñoä cöùng vöõng ñeå giöõ caàu xe ôû vò trí xaùc ñònh neân khoâng caàn
söû duïng caùc thanh noái (ñaûm nhieäm luoân chöùc naêng boä phaän höôùng);
- Do noäi ma saùt trong nhíp lôùn neân nhíp khoù haáp thuï nhöõng dao ñoäng nhoû töø maët
ñöôøng. Vì vaäy, nhíp thöôøng ñöôïc söû duïng cho nhöõng oâtoâ thöông maïi lôùn, taûi naëng vaø caàn ñoä
beàn cao.
4.2.2. Loø xo
4.2.2.1 Loø xo thöôøng
Loø xo ñöôïc laøm töø daây theùp loø xo, laø moät loaïi theùp ñaëc bieät, ñöôïc quaán thaønh hình
oáng (hình 9.9). Khi ñaët taûi leân loø xo, daây loø xo seõ bò xoaén do oáng loø xo bò neùn. Luùc naøy
naêng löôïng ngoaïi löïc ñöôïc döï tröõ trong loø xo vaø va ñaäp ñöôïc giaûm bôùt.
Hình 9.9 - Loø xo thöôøng
4.2.2.2. Loø xo caûi tieán
Khi loø xo ñöôïc laøm töø daây theùp coù ñöôøng kính khoâng ñoåi thì bieán daïng cuûa loø xo seõ
thay ñoåi tæ leä thuaän vôùi löïc taùc duïng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø neáu duøng loø xo meàm, noù seõ khoâng
ñuû cöùng ñeå chòu taûi lôùn vaø ngöôïc laïi neáu duøng loø xo cöùng ñeå chòu taûi lôùn thì noù laïi giaûm
tính eâm dòu chuyeån ñoäng khi taûi nhoû.
Lß xo cã ®−êng kÝnh d©y kh¸c nhau Lß xo cã b−íc Lß xo c«n

kh¸c nhau
Hình 9.10 - Loø xo caûi tieán
Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm naøy ngöôøi ta coù theå saûn xuaát caùc loaïi loø xo caûi tieán (hình
9.10)
Ví duï ñoái vôùi loaïi loø xo coù ñöôøng kính daây ôû hai ñaàu nhoû thì ñoä cöùng ôû hai phaàn ñaàu
loø xo seõ thaáp hôn ôû phaàn giöõa. Do ñoù khi taûi nheï thì hai ñaàu loø xo seõ bò neùn laïi vaø haáp thuï
naêng löôïng va ñaäp. Maët khaùc phaàn giöõa loø xo coù ñoä cöùng lôùn hôn seõ ñuû cöùng ñeå chòu taûi
lôùn.
Caùc loø xo böôùc khoâng ñeàu hoaëc loø xo coân cuõng coù hieäu quaû töông töï.
Ñaëc tính cuûa loø xo thöôøng vaø loø xo caûi tieán ñöôïc moâ taû treân hình 9.11.
Taûi troïng
Bieán daïng
Hình 9.11 - Ñaëc tính cuûa loø xo thöôøng vaø loø xo caûi tieán
- Möùc ñoä haáp thuï naêng löôïng treân moät ñôn vò khoái löôïng laø lôùn hôn so vôùi nhíp;
- Do khoâng coù noäi ma saùt nhö trong nhíp neân loø xo thöôøng phaûi boá trí giaûm chaán
keøm theo ñeå daäp taét nhanh dao ñoäng;
- Do khoâng coù khaû naêng chòu löïc ngang neân caàn phaûi coù caùc thanh lieân keát (ñoøn
treo, thanh ngang, thanh giaèng, ...) ñeå ñôõ caàu xe.
4.2.3. Thanh xoaén
4.2.3.1. Caáu taïo vaø nguyeân lyù
Thanh xoaén laø moät thanh baèng theùp loø xo, duøng tính ñaøn hoài xoaén cuûa noù ñeå caûn laïi
söï xoaén. Moät ñaàu thanh xoaén ñöôïc ngaøm chaët vaøo khung hay moät daàm naøo ñoù cuûa thaân
oâtoâ, ñaàu kia ñöôïc gaén vaøo moät keát caáu chòu taûi xoaén cuûa heä thoáng treo (hình 9.12).

- Do möùc ñoä haáp thuï naêng löôïng treân moät ñôn vò khoái löôïng lôùn hôn so vôùi nhíp vaø
loø xo neân heä thoáng treo loaïi thanh xoaén coù keát caáu nhoû goïn;
- Caùch boá trí heä thoáng treo ñôn giaûn, thuaän tieän;
- Thanh xoaén cuõng khoâng coù noäi ma saùt neân cuõng thöôøng phaûi laép keøm giaûm chaán
ñeå daäp taét nhanh dao ñoäng.
Hình 9.12 - Thanh xoaén

4.2.4. Vaáu cao su
Vaáu cao su haáp thuï naêng löôïng dao ñoäng nhôø sinh ra noäi ma saùt khi noù bò bieán daïng
döôùi taùc duïng cuûa ngoaïi löïc.
Hình 9.13 - Vaáu cao su

Vaáu cao su coù nhöõng öu ñieåm sau:
- Noù coù theå ñöôïc laøm vôùi moïi hình daïng khaùc nhau;
- Khoâng coù tieáng oàn khi laøm vieäc;
- Khoâng caàn phaûi boâi trôn.
Tuy nhieân vaáu cao su khoâng thích hôïp khi taûi troïng lôùn. Vì vaäy vaáu cao su chuû yeáu
ñöôïc söû duïng nhö moät boä phaän ñaøn hoài phuï hay moät baïc ñeäm, vaáu giaûm chaán, vaáu chaën
hay moät soá cô caáu khaùc trong heä thoáng treo (hình 9.13).
4.2.5. Ñeäm khí
Phaàn töû ñaøn hoài söû duïng ñeäm khí döïa treân nguyeân taéc khoâng khí coù tính ñaøn hoài khi
bò neùn. Trong heä thoáng treo söû duïng phaàn töû ñaøn hoài laø ñeäm khí thöôøng ñöôïc keát hôïp vôùi
giaûm chaán thuyû löïc trong moät keát caáu (hình 9.14).
Trong heä thoáng treo söû duïng phaàn töû ñaøn hoài laø ñeäm khí thì aùp suaát khí neùn ñöôïc töï
ñoäng ñieàu chænh cho phuø hôïp vôùi möùc taûi neân phaàn töû ñaøn hoài coù ñaëc tính raát toát. Ñeäm khí
coù nhöõng öu ñieåm sau:
- Noù khaù meàm khi oâtoâ khoâng coù taûi nhöng ñoä cöùng coù theå taêng khi taêng taûi baèng
caùch taêng aùp suaát khoâng khí beân trong khoang khí. Noù taïo ra ñoä eâm dòu chuyeån ñoäng toái öu
nhaát vôùi baát kyø möùc taûi naøo;
- Ñoä cao gaàm xe cuõng ñöôïc giöõ khoâng ñoåi ngay caû khi taûi thay ñoåi baèng caùch ñieàu
chænh aùp suaát khoâng khí.
Tuy nhieân heä thoáng treo duøng ñeäm khí caàn moät soá nhöõng thieát bò nhö maùy neùn khí,
cô caáu ñieàu khieån aùp suaát, ... neân heä thoáng trôû neân phöùc taïp do ñoù phaïm vi söû duïng coøn
heïp.
Hình 9.14 - Heä thoáng treo coù phaàn töû ñaøn hoài laø ñeäm khí
5. BOÄ PHAÄN DAÃN HÖÔÙNG
Boä phaän daãn höôùng coù nhieäm vuï truyeàn caùc löïc doïc, löïc ngang vaø caùc moâmen töø
baùnh xe leân khung hoaëc thaân oâtoâ. Noù coù theå coù nhöõng chi tieát khaùc nhau tuyø thuoäc heä thoáng
treo phuï thuoäc hay ñoäc laäp, phaàn töû ñaøn hoài laø nhíp, loø xo hay thanh xoaén. Noù gaén lieàn vôùi
caùc daïng heä thoáng treo neân ôû ñaây chuùng ta seõ xem xeùt boä phaän daãn höôùng gaén lieàn vôùi caùc
daïng heä thoáng treo cuï theå maø khoâng nghieân cöùu boä phaän daãn höôùng moät caùch rieâng reõ.
5.1. Heä thoáng treo phuï thuoäc, phaàn töû ñaøn hoài laø nhíp
Heä thoáng treo phuï thuoäc phaàn töû ñaøn hoài laø nhíp coù theå ñöôïc boá trí ôû truïc bò ñoäng
(truïc daãn höôùng) nhö treân hình 9.15.a hoaëc boá trí ôû caàu chuû ñoäng nhö treân hình 9.15.b.
Giaûm
h á Khung xe
uï
h ë
Quang treo
Phía
t öôù
Buloâng chöõ
Laù nhíp U Caàu tröôùc
Giaûm
uï h á
h ë
Khung xe
Voû caàu
Quang treo
Hình 9.15 Heä thoáng treo phuï thuoäc phaàn töø ñaøn hoài laø nhíp
Moùc treo nhíp
Laù nhíp
b
Hình 9.15 - Heä thoáng treo phuï thuoäc phaàn töø ñaøn hoài laø nhíp
Trong caû hai tröôøng hôïp treân, nhíp vöøa laø phaàn töû ñaøn hoài ñoàng thôøi laøm luoân boä
phaän daãn höôùng. Vôùi chöùc naêng laø boä phaän daãn höôùng, nhíp coù theå truyeàn ñöôïc löïc doïc (löïc
keùo hoaëc löïc phanh) vaø löïc ngang töø baùnh xe qua caàu xe leân khung. Ngoaøi ra nhíp cuõng coù
khaû naêng truyeàn caùc moâmen töø baùnh xe leân khung, ñoù laø moâmen keùo hoaëc moâmen phanh.
Vì nhíp laøm luoân boä phaän höôùng neân ôû caùc sô ñoà naøy chuùng ta khoâng thaáy caùc ñoøn treo vaø
thanh giaèng.
Trong quaù trình bieán daïng, chieàu daøi cuûa nhíp thay ñoåi neân hai tai nhíp baét leân
khung hoaëc daàm coù moät ñaàu coá ñònh coøn moät ñaàu di ñoäng. Ñoái vôùi nhíp sau thöôøng ñaàu coá
ñònh ôû phía tröôùc coøn ñaàu di ñoäng ôû phía sau ñeå phuø hôïp vôùi khaû naêng chòu löïc ñaåy (löïc
keùo tieáp tuyeán) vaø löïc keùo (löïc phanh) taùc duïng töø baùnh xe qua caàu xe leân nöûa nhíp phía
tröôùc coù ñaàu coá ñònh. Ñoái vôùi nhíp tröôùc ñaàu coá ñònh ôû phía tröôùc hay phía sau coøn phuï
thuoäc vaøo vò trí ñaët cô caáu laùi ñeå phoái hôïp ñuùng ñoäng hoïc giöõa heä thoáng treo vaø heä thoáng
laùi.
5.2. Heä thoáng treo phuï thuoäc, phaàn töû ñaøn hoài laø loø xo truï
Heä thoáng treo phuï thuoäc, phaàn töû ñaøn hoài laø loø xo truï cuõng coù theå ñöôïc boá trí ôû truïc
bò ñoäng (hình 9.16.a) hoaëc ôû caàu chuû ñoäng (hình 9.16.b). Vì loø xo truï chæ coù khaû naêng chòu
löïc theo phöông thaúng ñöùng neân ngoaøi loø xo truï phaûi boá trí caùc phaàn töû cuûa boä phaän daãn
höôùng.
Giaù ñôõ phía

treân
Thanh oån
Loø xo truï
Daàm
Caàn ñieàu khieån

Phía
tröôùc
a Ñoøn treo
Loø xo Giaûm chaán

Ñoøn ñieàu khieån
Voû
Caàn ñieàu khieån
uï chaën
Thanh oån
Ñoøn ñieàu khieån
b
Hình 9.16 - Heä thoáng treo phuï thuoäc, phaàn töû ñaøn hoài laø loø xo truï
Ñoái vôùi keát caáu ôû hình 9.16.a hai ñoøn treo doïc cuøng vôùi thanh giaèng ngang laø caùc
phaàn töû cuûa boä phaän daãn höôùng. Noù coù nhieäm vuï truyeàn caùc löïc doïc, löïc ngang vaø caùc
moâmen töø baùnh xe qua daàm caàu, qua caùc phaàn töû cuûa boä phaän höôùng leân khung oâtoâ.
Ñoái vôùi keát caáu ôû hình 9.16.b laø loaïi söû duïng boán thanh giaèng doïc vaø moät thanh
giaèng ngang laøm caùc phaàn töû cuûa boä phaän daãn höôùng. Caùc thanh giaèng naøy ñeàu coù moät ñaàu
baét vôùi caàu xe baèng caùc khôùp baûn leà coù cao su vaø moät ñaàu coøn laïi baét vôùi khung cuõng baèng
caùc khôùp baûn leà coù cao su.
Ngoaøi caùc thanh giaèng cuûa boä phaän höôùng noùi treân coøn boá trí thanh oån ñònh vôùi muïc
ñích giaûm söï bieán daïng cheânh leäch lôùn giöõa caùc phaàn töû ñaøn hoài hai beân baùnh xe baûo ñaûm
oån ñònh cho thaân oâtoâ.
5.3. Heä thoáng treo ñoäc laäp, phaàn töû ñaøn hoài loø xo, ñoøn treo doïc
Heä thoáng treo ñoøn doïc coù nghóa laø caùc thanh lieân keát cuûa phaàn töû daãn höôùng giöõa
baùnh xe (hoaëc caàu xe) vôùi khung oâtoâ baèng caùc ñoøn doïc. Caùc ñoøn doïc thöôøng ñöôïc boá trí
song song saùt hai beân baùnh xe. Soá löôïng ñoøn doïc coù theå laø hai hoaëc boán vaø coù theå boá trí caû
ôû heä thoáng treo phuï thuoäc (hình 9.16) hoaëc heä thoáng treo ñoäc laäp (hình 9.17).
a b
Hình 9.17 - Heä thoáng treo ñoäc laäp phaàn töû ñaøn hoài laø loø xo vôùi ñoøn treo doïc
1 - Khung oâtoâ; 2 - Phaàn töû ñaøn hoài loø xo; 3 - Giaûm chaán oáng thuyû löïc;
Neáu ñoøn doïc laø nhöõng thanh nhoû chæ coù khaû naêng chòu keùo hoaëc neùn thì trong boä
4 - Baùnh xe; 5 - Ñoøn treo doïc; 6 - Khôùp baûn leà.
phaän höôùng phaûi coù theâm moät ñoøn ngang (hình 9.16).
Treân hình 9.17 laø sô ñoà vaø caáu taïo cuûa heä thoáng treo ñoäc laäp phaàn töû ñaøn hoài laø loø
xo vôùi ñoøn treo doïc. Loaïi naøy chæ boá trí hai ñoøn treo doïc phía döôùi. Ñeå caùc ñoøn treo coù theå
chòu ñöôïc caùc löïc doïc, löïc ngang vaø moâmen thì caùc ñoøn treo naøy phaûi coù caáu taïo sao cho ñoä
cöùng vöõng lôùn. Thöôøng thì ñoøn treo loaïi naøy coù keát caáu daïng hoäp vôùi tieát dieän töông ñoái
lôùn. Moät ñaàu ñoøn treo ñöôïc coá ñònh vôùi moayô baùnh xe, ñaàu coøn laïi ñöôïc lieân keát baûn leà
vôùi khung hoaëc daàm oâtoâ. Khôùp baûn leà coù chieàu daøi töông ñoái lôùn nhaèm muïc ñích ñeå caùc
ñoøn doïc coù theå chòu ñöôïc löïc ngang hoaëc moâmen theo caùc höôùng khaùc nhau.
Vì loø xo coù daïng hình truï roãng neân ngöôøi ta taän duïng khoâng gian beân trong loø xo ñeå
boá trí giaûm chaán. Do nhöõng ñaëc ñieåm caáu taïo treân neân heä thoáng treo ñoøn doïc coù keát caáu
nhoû goïn, troïng löôïng phaàn khoâng ñöôïc treo nhoû.
5.4. Heä thoáng treo ñoäc laäp, phaàn töû ñaøn hoài loø xo, hai ñoøn ngang
Heä thoáng treo vôùi hai ñoøn ngang coù caáu taïo nhö sau:
a b
c
MoHình
ät ñoøn9.18
phía- Heä
treânthoá
vaøngmoä
treo
t ñoøñoä
n cphía
laäp,döôù
phaàin(htöûình
ñaø9.18.a).
n hoài loø Moã
xo,ihai
moäñoø n nngang
t ñoø khoâng phaûi chæ
laø moät thanh maø thöôøng coù caáu taïo daïng khung hình tam giaùc hoaëc hình thang. Caáu taïo nhö
vaäy cho pheùp caùc ñoøn ngang laøm ñöôïc chöùc naêng cuûa boä phaän höôùng. Ñaàu trong cuûa moãi
ñoøn ngang ñöôïc lieân keát baûn leà vôùi khung hoaëc daàm oâtoâ. Ñaàu coøn laïi ñöôïc lieân keát vôùi ñoøn
ñöùng bôûi caùc khôùp caàu. Baùnh xe ñöôïc coá ñònh vôùi ñoøn ñöùng. Neáu laø baùnh xe daãn höôùng thì
baùnh xe cuøng ñoøn ñöùng coù theå quay quanh moät truï ñeå quay baùnh xe khi oâtoâ quay voøng.
Neáu chieàu daøi cuûa ñoøn ngang treân vaø ñoøn ngang döôùi baèng nhau thì hai ñoøn ngang
nhö hai caïnh cuûa moät hình bình haønh. Do ñoù khi baùnh xe dao ñoäng leân xuoáng thì baùnh xe
coøn bò tröôït ngang do khoaûng caùch giöõa hai baùnh xe thay ñoåi (hình 9.18.a), ñieàu naøy seõ laøm
loáp baùnh xe choùng moøn. Vì vaäy ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm naøy thì ngöôøi ta thöôøng boá trí
ñoøn ngang treân coù kích thöôùc ngaén hôn ñoøn ngang döôùi vaø khi ñoù hai ñoøn ngang nhö hai
caïnh cuûa moät hình thang vuoâng (hình 9.18.b). Nhôø boá trí nhö vaäy neân khi baùnh xe dao ñoäng
leân xuoáng thì khoaûng caùch giöõa hai baùnh xe thay ñoåi khoâng daùng keå, haïn cheá maøi moøn loáp
baùnh xe.
Caáu taïo cuï theå cuûa heä thoáng treo hai ñoøn ngang ñöôïc moâ taû treân hình 9.18.c.
Ñoøn treo treân coù daïng hình tam giaùc hai ñaàu phía trong ñöôïc lieân keát baûn leà hoaëc
caàu vôùi khung hoaëc daàm oâtoâ. Ñaàu ngoaøi ñöôïc lieân keát baèng khôùp caàu vôùi ñoøn xoay ñöùng
treân ñoù laép baùnh daãn höôùng. Ñoøn döôùi daïng thanh ñôn coù moät ñaàu lieân keát baûn leà hoaëc
khôùp caàu vôùi khung hoaëc daàm oâtoâ, ñaàu coøn laïi lieân keát vôùi truï xoay ñöùng. Ñeå taêng cöôøng
khaû naêng truyeàn löïc doïc, löïc ngang vaø moâmen trong boä phaän höôùng coøn boá trí theâm thanh
giaèng. Thöïc chaát thanh giaèng cuøng vôùi ñoøn treo döôùi cuõng hôïp thaønh moät hình tam giaùc.
Phaàn töû ñaøn hoài laø loø xo truï boá trí keát hôïp vôùi giaûm chaán oáng thuyû löïc coù ñaàu treân
lieân keát vôùi goái töïa treân khung hoaëc voû oâtoâ, ñaàu döôùi lieân keát baûn leà hoaëc caàu vôùi ñoøn treo
döôùi. Moät thanh oån ñònh hai ñaàu lieân keát vôùi hai giaù baùnh xe vaø ñöôïc giöõ treân khung hoaëc
daàm oâtoâ baèng hai khôùp baûn leà. Thanh oån ñònh coù taùc duïng haïn cheá bieán daïng quaù möùc cuûa
moät beân baùnh xe nhaèm giöõ cho thaân oâtoâ ñöôïc oån ñònh.
5.5. Heä thoáng treo ñoäc laäp, phaàn töû ñaøn hoài loø xo loaïi Macpherson
Neáu kích thöôùc ñoøn treân cuûa heä thoáng treo ñoäc laäp hai ñoøn ngang giaûm veà baèng 0
thì ta coù keát caáu môùi ñöôïc goïi laø heä thoáng treo loaïi Macpherson (hình 9.19.a).
Caáu taïo cuï theå cuûa heä thoáng treo Macpherson ñöôïc moâ taû chi tieát treân hình 9.19.b.
Gi¸ ®ì phÝa trªn
§ßn dÉn h−íng
Lß xo trô
DÇm cÇu
Côm
Gi¶m chÊn
§ßn treo d−íi
PhÝa tr−íc Thanh æn ®Þnh
Thanh gi»ng Khíp nèi cÇu

b
Hình 9.19 - Heä thoáng treo Macpherson
Caáu taïo cuûa heä thoáng treo loaïi Macpherson bao goàm moät ñoøn treo döôùi 3. Ñaàu trong
cuûa ñoøn treo döôùi ñöôïc lieân keát baûn leà vôùi khung hoaëc daàm oâtoâ, ñaàu ngoaøi lieân keát vôùi
thanh xoay ñöùng ñoàng thôøi laø voû cuûa giaûm chaán oáng thuyû löïc. Ñaàu treân cuûa giaûm chaán oáng
thuyû löïc ñöôïc lieân keát vôùi goái töïa treân khung hoaëc voû oâtoâ. Phaàn töû ñaøn hoài laø loø xo 4 ñöôïc
ñaët moät ñaàu tì vaøo taám chaën treân voû giaûm chaán coøn moät daàu tì vaøo goái töïa treân khung hoaëc
voû oâtoâ. Truïc baùnh xe ñöôïc laép coá ñònh vôùi truï xoay ñöùng (voû giaûm chaán).
Trong keát caáu cuï theå naøy vì ñoøn treo döôùi chæ goàm moät thanh neân coù boá trí theâm
moät thanh giaèng. Ngoaøi ra ñaây laø baùnh xe daãn höôùng neân truï xoay ñöùng laø voû giaûm chaán coù
theå quay quanh truïc cuûa noù khi baùnh xe quay voøng. Ñeå taêng oån ñònh cuûa phaàn thaân voû oâtoâ
trong heä thoáng treo naøy cuõng boá trí moät thanh oån ñònh.
5.6. Heä thoáng treo ñoäc laäp, phaàn töû ñaøn hoài loø xo, ñoøn cheùo
§ßn treo
Trôc quay cña

®ßn treo
B¸n trôc Khíp nèi

§−êng t©m däc xe çc ®¨ng
Gi¶m chÊn
§Öm çch
Lß xo trô
Thanh æn ®Þnh
B¸n trôc
§ßn treo Gi¸ ®ì vi sai
ô chÆn
DÇm ®ì
b
Hình 9.20 - Heä thoáng treo ñoäc laäp, phaàn töû ñaøn hoài loø xo, ñoøn cheùo
Ñaây laø loaïi heä thoáng treo ñoäc laäp ñöôïc thieát keá vôùi muïc ñích taêng ñoä cöùng vöõng ñeå
taêng khaû naêng chòu löïc ngang ñoàng thôøi giaûm thieåu söï thay ñoåi cuûa goùc ñaët baùnh xe (ñoä
chuïm, veát baùnh xe vaø goùc nghieâng ngang cuûa truï ñöùng) xaûy ra do baùnh xe dao ñoäng trong
phöông thaúng ñöùng. Do keát caáu ñôn giaûn vaø chieám ít khoâng gian neân thöôøng ñöôïc söû duïng
treân heä thoáng treo sau cuûa oâtoâ du lòch.
Caáu taïo vaø boá trí chung cuûa heä thoáng treo ñoøn cheùo ñöôïc moâ taû treân hình 9.20.
Ñeå deã hình dung chuùng ta coù theå phaân tích keát caáu cuûa ñoøn cheùo treân hình 9.20.a.
Ñoøn treo döôùi cuûa heä thoáng treo loaïi naøy coù vai troø nhö ñoøn treo ngang döôùi cuûa heä
thoáng treo Macpherson. Tuy nhieân keát caáu cuûa ñoøn treo coù daïng taám vôùi kích thöôùc khaù
lôùn; maët khaùc ñaàu trong cuûa ñoøn treo ñöôïc lieân keát vôùi khung hoaëc daàm oâtoâ baèng hai khôùp
baûn leà vôùi khoaûng caùch xa nhau nhaèm taêng khaû naêng chòu löïc. Ñoøn treo döôùi khoâng song
song vôùi truïc doïc cuûa oâtoâ nhö ôû loaïi ñoøn treo doïc vaø cuõng khoâng vuoâng goùc vôùi truïc doïc
oâtoâ nhö ôû loaïi ñoøn treo ngang maø ñöôïc boá trí ôû vò trí trung gian giöõa hai phöông naøy taïo vôùi
truïc doïc cuûa oâtoâ moät goùc naøo ñoù vì vaäy goïi laø loaïi ñoøn cheùo.
Caáu taïo cuï theå cuûa heä thoáng treo ñoøn cheùo laép treân oâtoâ coù caàu sau chuû ñoäng ñöôïc
moâ taû chi tieát treân hình 9.20.b.
5.7. Heä thoáng treo ñoäc laäp, phaàn töû ñaøn hoài thanh xoaén
Trong heä thoáng treo vôùi phaàn töû ñaøn hoài laø thanh xoaén coù öu ñieåm laø keát caáu, kích
thöôùc vaø troïng löôïng cuûa phaàn töû ñaøn hoài nhoû, khoâng gian chieám choã ít, boá trí thuaän tieän.
Vì vaäy loaïi heä thoáng treo phaàn töû ñaøn hoài thanh xoaén ñöôïc söû duïng khoâng nhöõng oâtoâ du
lòch maø caû treân oâtoâ taûi.
Ñoái vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp hai ñoøn ngang thì thanh xoaén thöôøng ñöôïc boá trí doïc
theo thaân oâtoâ. Moät ñaàu cuûa thanh xoaén ñöôïc ngaøm coá ñònh treân khung hoaëc daàm, ñaàu coøn
laïi ñöôïc lieân keát coá ñònh baèng then hoa vôùi ñaàu trong cuûa ñoøn treo treân (hình 9.21) hoaëc
ñoøn treo döôùi.
Nhö vaäy khi chòu taûi, thoâng qua caùc ñoøn treo, thanh xoaén seõ chòu moät moâmen xoaén
vaø bieán daïng goùc.
Qua caáu taïo cuûa heä thoáng treo loaïi thanh xoaén theå hieän treân hình 9.21, moät laàn nöõa
cho chuùng ta thaáy boä phaän höôùng cuûa heä thoáng treo loaïi naøy cuõng laø loaïi hai ñoøn treo
ngang.
Phía tröôùc
Ñoøn ngang phía
t â Thanh xoaén
TAY Ñoøn giöõ
â
Thanh oån ñònh

Buloâng ñieàu chænh ñoøn
giöõ
Giaûm
h á Then hoa
Ñoøn ngang phía
döôùi
Baïc Thanh xoaén

Tay moâmen
Ñoøn ngang phía

t â
Hình 9.21 - Heä thoáng treo ñoäc laäp, phaàn töû ñaøn hoài thanh xoaén
6. BOÄ PHAÄN GIAÛM CHAÁN
6.1. Coâng duïng cuûa giaûm chaán
Ñeå thaáy roõ ñöôïc coâng duïng cuûa giaûm chaán chuùng ta haõy nghieân cöùu moâ hình dao
ñoäng cuûa oâtoâ vaø ñaëc tính cuûa noù treân hình 9.22.
a b
Hình 9.22 - Coâng duïng cuûa giaûm chaán
Treân hình 9.22.a khi oâtoâ ñi qua ñöôøng maáp moâ, loø xo bò neùn laïi vaø naêng löôïng ñaøn
hoài ñöôïc tích luyõ trong loø xo. Sau khi ra khoûi maáp moâ naêng löôïng loø xo seõ ñöôïc giaûi phoùng.
Coù nghóa laø thaân oâtoâ seõ dao ñoäng vôùi moät taàn soá vaø bieân ñoä naøo ñaáy. Neáu naêng löôïng dao
ñoäng khoâng bò daäp taét bôûi baát kyø söùc caûn naøo thì noù seõ dao ñoäng vôùi thôøi gian raát daøi. Ñieàu
naøy laø khoâng mong muoán bôûi noù laøm giaûm tính eâm dòu chuyeån ñoäng cuûa oâtoâ. Muoán oâtoâ
chuyeån ñoäng ñöôïc eâm dòu thì sau khi qua maáp moâ thaân oâtoâ bò dao ñoäng thì dao ñoäng naøy
phaûi nhanh choùng ñöôïc daäp taét. Giaûm chaán trong heä thoáng treo cuûa oâtoâ coù chöùc naêng taïo ra
söùc caûn ñeå daäp taét nhanh choùng dao ñoäng cuûa oâtoâ. Ñaëc tính dao ñoäng cuûa heä thoáng treo
khoâng coù giaûm chaán vaø coù giaûm chaán ñöôïc theå hieän treân hình 9.22.b.
6.2. Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa giaûm chaán
Giaûm chaán söû duïng treân oâtoâ döïa theo nguyeân taéc taïo ra söùc caûn nhôùt vaø söùc caûn
quaùn tính cuûa chaát loûng coâng taùc khi ñi qua loã tieát löu nhoû ñeå haáp thuï naêng löôïng dao ñoäng
do phaàn töû ñaøn hoài gaây ra. Nguyeân lyù ñoù ñöôïc theå hieän qua sô ñoà hình 9.23.
Hình 9.23 - Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa giaûm chaán
Ñeå thöïc hieän nguyeân lyù naøy, caáu taïo cuûa giaûm chaán goàm moät oáng xi lanh vaø moät
pittoâng. Treân thaân pittoâng coù laøm caùc loã nhoû ñeå thoâng hai khoang ôû hai phía pittoâng vôùi
nhau. Trong caùc khoang chöùa cuûa xi lanh ngöôøi ta ñoå daàu ñaëc bieät goïi laø daàu giaûm chaán.
Trong heä thoáng treo moät ñaàu cuûa voû xi lanh ñöôïc noái vôùi phaàn khoâng ñöôïc treo (caàu oâtoâ),
moät ñaàu cuûa caàn pittoâng ñöôïc noái vôùi phaàn ñöôïc treo (thaân oâtoâ). Khi thaân oâtoâ dao ñoäng
khoaûng caùch giöõa caàu vaø thaân oâtoâ thay ñoåi do ñoù pittoâng cuûa giaûm chaán seõ dòch chuyeån
töông ñoái trong xi lanh vôùi taàn soá vaø bieân ñoä cuûa dao ñoäng. Khi pittoâng dòch chuyeån seõ neùn
daàu ôû moät khoang vaø daàu coù aùp suaát seõ phaûi ñi qua loã tieát löu ñeå sang khoang beân kia. Do
coù söùc caûn ôû loã tieát löu neân naêng löôïng dao ñoäng cuûa heä thoáng treo ñöôïc giaûm chaán haáp thuï
bieán thaønh nhieät naêng vaø toaû ra moâi tröôøng xung quanh.
6.3. Caùc loaïi giaûm chaán
Giaûm chaán ñöôïc phaân loaïi tuyø thuoäc vaøo keát caáu, chieàu hoaït ñoäng cuûa giaûm chaán
vaø dung moâi laøm vieäc cuûa giaûm chaán.
6.3.1. Phaân loaïi theo hoaït ñoäng
6.3.1.1. Giaûm chaán taùc duïng ñôn (hình 9.24)
Giaûm chaán taùc duïng ñôn coù nghóa laø trong hai haønh trình (neùn vaø traû) thì chæ coù moät
haønh trình giaûm chaán coù taùc duïng. Thoâng thöôøng neáu giaûm chaán taùc duïng ñôn thì ngöôøi ta
thieát keá ñeå giaûm chaán coù taùc duïng ôû haønh trình traû. Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích treân, caáu taïo cuûa
pittoâng giaûm chaán goàm hai loã. Moät loã nhoû ñoùng vai troø laø loã tieát löu, coøn moät loã lôùn vôùi van
moät chieàu ñeå loaïi boû taùc duïng cuûa giaûm chaán ôû haønh trình neùn.
Hình 9.24 - Giaûm chaán taùc duïng ñôn
6.3.1.2. Giaûm chaán taùc duïng hai chieàu (hình 9.25)
Giaûm chaán hai chieàu coù taùc duïng caû ôû haønh

trình neùn vaø haønh trình traû. Caáu taïo cuûa pittoâng giaûm
chaán loaïi naøy bao goàm hai loã vôùi hai naép van (daïng
van moät chieàu) vôùi kích thöôùc loã khaùc nhau. Loã nhoû
coù taùc duïng ôû haønh trình traû coøn loã lôùn coù taùc duïng ôû
haønh trình neùn. Nhö vaäy löïc caûn cuûa giaûm chaán ôû
haønh trình traû seõ lôùn hôn ôû haønh trình neùn, phuø hôïp
vôùi yeâu caàu laøm vieäc cuûa heä thoáng treo. Hieän nay
haàu heát treân oâtoâ söû duïng loaïi giaûm chaán taùc duïng hai
Hình 9.25 - Giaûm chaán taùc duïng hai chieàu
chieàu.
6.3.2. Phaân loaïi theo keát caáu
6.3.2.1. Giaûm chaán loaïi moät oáng loàng (hình 9.26.a)
Loaïi giaûm chaán naøy chæ coù moät xi lanh vôùi khoang laøm vieäc maø khoâng coù khoang
chöùa
a b
Hình 9.26 - Giaûm chaán loaïi moät oáng loàng
6.3.2.2. Giaûm chaán loaïi hai oáng loàng (hình 9.26.b)
Ôû loaïi giaûm chaán naøy xi lanh ñöôïc chia laøm hai khoang: xi lanh trong (khoang laøm
vieäc) vaø xi lanh ngoaøi (khoang chöùa).
6.3.3. Phaân loaïi theo dung moâi laøm vieäc
6.3.3.1. Giaûm chaán loaïi thuyû löïc (hình 9.27.a)
Ñaây laø loaïi giaûm chaán söû duïng dung moâi coâng taùc laø loaïi daàu thuyû löïc, noù coù caáu
taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc thoâng thöôøng nhö caùc giaûm chaán ñaõ trình baøy ôû treân.
a b
6.3.3.2. Giaû
Hình m9.27
chaán- loaï
Giaûi m
thuyû
chaálöï
n cloaï
coùi naï p khí
thuyû löïc(hình 9.27.b)
vaø thuyû löïc coù naïp khí
Ñaây laø loaïi giaûm chaán söû duïng hai loaïi dung moâi coâng taùc: Moät laø daàu thuyû löïc coøn
moät laø chaát khí. Loaïi khí thöôøng söû duïng laø khí nitô ñöôïc neùn laïi döôùi aùp suaát thaáp 3-6
KG/cm2 hoaëc cao 20-30 KG/cm2.
6.4. Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa moät loaïi giaûm chaán cuï theå
6.4.1. Caáu taïo
a b c
Hình 9.28 - Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa moät loaïi giaûm chaán
1 - Tai giaûm chaán; 2 - Naép coù ren; 3, 4 - Gioaêng laøm kín; 5 - Van laù; 6 - Loã tieát löu van neùn;
7 - Van laù; 8 - Loø xo van traû maïnh; 9 - Van laù; 10 - Van neùn maïnh; 11 - Loø xo van neùn
maïnh; 12 - Eâcu ñieàu chænh; 13 - Loã tieát löu khi traû; 14 - Pittoâng giaûm chaán; 15 - Loã tieát löu
khi traû; 16 - Phôùt laøm kín; 17 - OÁng xi lanh ngoaøi; 18 - OÁng xi lanh trong; 19 - Caàn pittoâng;
20 - Baïc daãn höôùng; 21 - Phôùt laøm kín; 22 - Loø xo; 23 - Naép chaën; 24 - Phôùt laøm kín.
Caáu taïo chung cuûa giaûm chaán oáng thuyû löïc hai oáng xi lanh, taùc duïng hai chieàu vaø
chæ daãn caùc chi tieát ñöôïc moâ taû treân hình 9.28.a.
OÁng xi lanh trong vôùi khoang laøm vieäc chính coù boá trí moät pittoâng 14 noái lieàn vôùi
caàn pittoâng giaûm chaán 19. Treân pittoâng 14 coù hai daõy loã tieát löu öùng vôùi caùc haønh trình neùn
vaø traû. Trong ñoù daõy loã ngoaøi 6 laø caùc loã tieát löu haønh trình neùn; coøn daõy loã trong 15 laø caùc
loã tieát löu haønh trình traû. Caùc daõy loã naøy ñeàu coù naép van laù coù taùc duïng nhö van moät chieàu.
ôû pittoâng giaûm chaán coøn boá trí loø xo van traû maïnh. Giöõa khoang laøm vieäc cuûa xi lanh trong
vôùi khoang chöùa cuûa xi lanh ngoaøi cuõng coù boá trí moät ñeá ngaên. ôû ñeá ngaên cuõng coù boá trí
moät daõy loã tieát löu vaø moät van neùn maïnh. Caàn 19 mang pittoâng giaûm chaán 14 ñöôïc coá ñònh
vôùi tai treân cuûa giaûm chaán. Coøn laïi oáng xi lanh trong, ngoaøi cuøng vôùi ñeá ngaên caùch ñöôïc
noái coá ñònh vôùi tai döôùi cuûa giaûm chaán. Do tai treân vaø tai döôùi ñöôïc noái vôùi phaàn ñöôïc treo
vaø khoâng ñöôïc treo neân khi heä thoáng treo laøm vieäc khoaûng caùch giöõa hai tai giaûm chaán seõ
thay ñoåi. Coù nghóa laø coù söï chuyeån ñoäng töông ñoái giöõa pittoâng vôùi xi lanh trong cuûa giaûm
chaán.
6.4.21. Haønh trình neùn (hình 9.28.b)
* Neùn nheï:
Haønh trình neùn nheï töông öùng vôùi khi pittoâng giaûm chaán ñi xuoáng. Khi pittoâng giaûm
chaán ñi xuoáng, aùp suaát daàu trong khoang laøm vieäc phía döôùi pittoâng seõ taêng coøn aùp suaát
daàu trong khoang phía treân pittoâng seõ giaûm. Do ñoù daàu seõ löu thoâng töø khoang döôùi leân
khoang treân qua daõy loã tieát löu 6. Khi naøy naép van laù 5 keânh leân ñeå daàu ñi qua. Khi pittoâng
ñi xuoáng, caàn pittoâng chieám choã moät phaàn theå tích cuûa khoang beân döôùi neân löôïng daàu ôû
khoang beân döôùi neáu chæ löu thoâng leân khoang treân seõ bò thöøa ra moät löôïng (baèng theå tích
caàn pittoâng ñi xuoáng). Do vaäy moät phaàn daàu seõ ñi qua loã tieát löu trong van neùn maïnh ñeå ñi
sang khoang chöùa naèm giöõa oáng xi lanh trong vaø oáng xi lanh ngoaøi.
* Neùn maïnh:
Khi vaän toác töông ñoái cuûa pittoâng ôû haønh trình neùn taêng ñeán moät giaù trò giôùi haïn, thì
aùp suaát ôû khoang döôùi pittoâng cuõng taêng ñeán giaù trò giôùi haïn. Ñieàu naøy khoâng coù lôïi cho
giaûm chaán noùi rieâng vaø ñaëc tính cuûa heä thoáng treo noùi chung. Vì vaäy khi ñaït giaù trò aùp suaát
tôùi haïn van giaûm taûi khi neùn seõ eùp loø xo van ñeå môû roäng cöûa löu thoâng cuûa daàu töø khoang
laøm vieäc phía döôùi pittoâng sang khoang chöùa. Keát quaû laøm giaûm toác ñoä gia taêng cuûa aùp
suaát daàu coù nghóa laø laøm giaûm toác ñoä gia taêng löïc caûn neùn khi neùn maïnh.
6.4.2.2. Haønh trình traû (hình 9.28.c)
* Traû nheï:
Haønh trình traû nheï töông öùng vôùi khi pittoâng giaûm chaán ñi leân. Khi pittoâng giaûm
chaán ñi leân, aùp suaát daàu trong khoang laøm vieäc phía treân pittoâng seõ taêng coøn aùp suaát daàu
trong khoang phía döôùi pittoâng seõ giaûm. Do ñoù daàu seõ löu thoâng töø khoang treân xuoáng
khoang döôùi qua daõy loã tieát löu 15. Khi naøy naép van laù cuûa van giaûm taûi khi traû keânh leân ñeå
daàu ñi qua. Khi pittoâng ñi leân, caàn pittoâng chieám choã seõ ñi ra khoûi khoang phía döôùi
pittoâng, neân phaûi coù löôïng daàu buø vaøo theå tích naøy. Ñieàu ñoù ñöôïc thöïc hieän baèng moät phaàn
daàu töø khoang chöùa ñi qua daõy loã tieát löu ôû ñeá ngaên caùch ñeå buø vaøo khoang phía döôùi
pittoâng.
* Traû maïnh:
Khi vaän toác töông ñoái cuûa pittoâng ôû haønh trình traû taêng ñeán moät giaù trò giôùi haïn, thì
aùp suaát ôû khoang treân pittoâng cuõng taêng ñeán giaù trò giôùi haïn. Ñieàu naøy khoâng coù lôïi cho
giaûm chaán noùi rieâng vaø ñaëc tính cuûa heä thoáng treo noùi chung. Vì vaäy khi ñaït giaù trò aùp suaát
tôùi haïn van giaûm taûi khi traû seõ eùp loø xo van ñeå môû roäng cöûa löu thoâng cuûa daàu töø khoang
laøm vieäc phía treân pittoâng sang khoang phía döôùi pittoâng. Keát quaû laøm giaûm toác ñoä gia taêng
cuûa aùp suaát daàu coù nghóa laø laøm giaûm toác ñoä gia taêng löïc caûn traû khi traû maïnh.
Caáu taïo oâ toâ Chöông 10 – Heä thoáng laùi
CHÖÔNG 10
HEÄ THOÁNG LAÙI
1.1. Coâng duïng
Heä thoáng laùi cuûa oâtoâ duøng ñeå thay ñoåi höôùng chuyeån ñoäng hoaëc giöõ cho oâtoâ chuyeån
ñoäng theo moät quyõ ñaïo xaùc ñònh naøo ñoù.
1.2. Phaân loaïi
Tuyø thuoäc vaøo yeáu toá caên cöù ñeå phaân loaïi, heä thoáng laùi ñöôïc chia thaønh caùc loaïi
sau:
* Theo caùch boá trí vaønh laùi
- Heä thoáng laùi vôùi vaønh laùi boá trí beân traùi (theo chieàu chuyeån ñoäng cuûa oâtoâ) ñöôïc
duøng treân oâtoâ cuûa caùc nöôùc coù luaät ñi ñöôøng beân phaûi nhö ôû Vieät nam vaø moät soá caùc nöôùc
khaùc;
- Heä thoáng laùi vôùi vaønh laùi boá trí beân phaûi (theo chieàu chuyeån ñoäng cuûa oâtoâ) ñöôïc
duøng treân oâtoâ cuûa caùc nöôùc coù luaät ñi ñöôøng beân traùi nhö ôû Anh, Nhaät, Thuî Ñieån, ...
* Theo soá löôïng caàu daãn höôùng

- Heä thoáng laùi vôùi caùc baùnh daãn höôùng ôû caàu tröôùc;
- Heä thoáng laùi vôùi caùc baùnh daãn höôùng ôû caàu sau;
- Heä thoáng laùi vôùi caùc baùnh daãn höôùng ôû taát caû caùc caàu.
* Theo keát caáu cuûa cô caáu laùi

- Cô caáu laùi loaïi truïc vít - baùnh vít;
- Cô caáu laùi loaïi truïc vít - cung raêng;
- Cô caáu laùi loaïi truïc vít - con laên;
- Cô caáu laùi loaïi truïc vít choát quay;
- Cô caáu laùi loaïi lieân hôïp (goàm truïc vít, eâcu, cung raêng);
- Cô caáu laùi loaïi baùnh raêng truï - thanh raêng.
* Theo keát caáu vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa boä cöôøng hoaù
- Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù thuyû löïc;
- Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù khí neùn;
- Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù lieân hôïp.
Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM http://www.ebook.edu.vn

216
1.3. Yeâu caàu
Heä thoáng laùi phaûi baûo ñaûm caùc yeâu caàu sau:
- Quay voøng oâtoâ thaät ngoaët trong moät thôøi gian raát ngaén treân moät dieän tích raát beù;
- Ñieàu khieån laùi phaûi nheï nhaøng thuaän tieän;
- Ñoäng hoïc quay voøng phaûi ñuùng ñeå caùc baùnh xe khoâng bò tröôït khi quay voøng;
- Traùnh ñöôïc caùc va ñaäp töø baùnh daãn höôùng truyeàn leân vaønh laùi;
- Giöõ ñöôïc chuyeån ñoäng thaúng oån ñònh.
2. CAÁU TAÏO CHUNG CUÛA HEÄ THOÁNG LAÙI
2.1. Heä thoáng laùi vôùi caàu daãn höôùng loaïi lieàn (heä thoáng treo phuï thuoäc)
Hình 10.1 - Heä thoáng laùi vôùi caàu daãn höôùng loaïi lieàn
1 - Vaønh laùi; 2 - Truï laùi; 3 - Truïc vít; 4 - Cung raêng; 5 - Ñoøn quay ñöùng; 6 - Ñoøn keùo doïc;
7 - Cam quay; 8, 9, 10 - Hình thang laùi; 11 - Truïc baùnh xe.
Heä thoáng laùi naøy thöôøng ñöôïc boá trí treân oâtoâ taûi nhoû vaø trung bình.
Heä thoáng bao goàm caùc boä phaän chính nhö sau:
- Vaønh laùi: Vaønh laùi cuøng vôùi truïc laùi coù nhieäm vuï truyeàn löïc quay voøng cuûa ngöôøi
laùi töø vaønh laùi ñeán truïc vít cuûa cô caáu laùi.
- Cô caáu laùi: Cô caáu laùi ôû sô ñoà treân goàm truïc vít 3 vaø cung raêng 4. Noù coù nhieäm vuï
bieán chuyeån ñoäng quay cuûa truïc laùi thaønh chuyeån ñoäng goùc cuûa ñoøn quay ñöùng vaø khuyeách
ñaïi löïc ñieàu khieån treân vaønh laùi.

217
- Daãn ñoäng laùi: daãn ñoäng laùi bao goàm ñoøn quay ñöùng 5, thanh keùo doïc 6, cam quay
7. Noù coù nhieäm vuï bieán chuyeån ñoäng goùc cuûa ñoøn quay ñöùng 5 thaønh chuyeån ñoäng goùc cuûa
truïc baùnh xe daãn höôùng.
- Hình thang laùi: hình thang laùi bao goàm caùc ñoøn 8, 9 vaø 10. Ba khaâu naøy hôïp vôùi
daàm caàu daãn höôùng taïo thaønh boán khaâu daïng hình thang neân goïi laø hình thang laùi.
Hình thang laùi coù nhieäm vuï taïo chuyeån ñoäng goùc cuûa hai baùnh xe daãn höôùng theo
moät quan heä xaùc ñònh baûo ñaûm caùc baùnh xe khoâng bò tröôït khi quay voøng.
2.2. Heä thoáng laùi vôùi baùnh daãn höôùng trong heä thoáng treo ñoäc laäp
Hình 10.2 - Heä thoáng laùi vôùi baùnh daãn höôùng trong heä thoáng treo ñoäc laäp
ÔÛ heä thoáng laùi caàu lieàn (heä thoáng treo phuï thuoäc), khi oâtoâ hoaëc caàu dao ñoäng thì
toaøn boä caùc chi tieát cuûa hình thang laùi dao ñoäng cuøng moät khoái vôùi caàu daãn höôùng. Nhöng ôû
heä thoáng laùi vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp (hình 10.2), caùc baùnh xe daãn höôùng beân traùi hoaëc
beân phaûi coù theå dao ñoäng ñoäc laäp vôùi nhau neân caáu taïo cuûa daãn ñoäng laùi vaø hình thang laùi
coù khaùc so vôùi loaïi caàu lieàn. Ñoù laø thanh ngang cuûa hình thang laùi khoâng theå laøm lieàn maø
phaûi caét rôøi thaønh nhieàu ñoaïn vaø lieân keát vôùi nhau baèng caùc khôùp caàu.
Coøn laïi caùc boä phaän khaùc nhö vaønh laùi, truïc laùi, cô caáu laùi cuõng coù caáu taïo vaø
nguyeân lyù laøm vieäc nhö ñaõ moâ taû trong muïc 2.1.
2.3. Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù
So vôùi heä thoáng laùi khoâng coù cöôøng hoaù ñaõ trình baøy ôû treân, caáu taïo chung cuûa heä
thoáng laùi coù cöôøng hoaù goàm hai phaàn chính: phaàn laùi cô khí coù caáu taïo vaø nguyeân lyù gioáng
nhö caùc tröôøng hôïp ñaõ trình baøy treân; phaàn cöôøng hoaù vôùi caùc boä phaän chính sau:

218
Hình 10.3 - Heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù
- Nguoàn naêng löôïng cuûa boä cöôøng hoaù, trong sô ñoà hình 10.3 laø bôm thuyû löïc;
- Van phaân phoái (van ñieàu khieån);
- Cô caáu chaáp haønh (xi lanh löïc).
3. CAÁU TAÏO CUÛA CAÙC BOÄ PHAÄN TRONG HEÄ THOÁNG LAÙI
3.1. Truïc laùi
Truïc laùi coù hai loaïi: Loaïi coá ñònh khoâng thay ñoåi ñöôïc goùc nghieâng (hình 10.4.a) vaø
loaïi thay ñoåi ñöôïc goùc nghieâng (hình 10.4.b).
Ñoái vôùi loaïi khoâng thay ñoåi ñöôïc goùc nghieâng thì truïc laùi goàm moät thanh theùp hình
truï roãng. Ñaàu treân cuûa truïc laùi ñöôïc laép baèng then hoa vôùi moayô cuûa vaønh laùi (voâ laêng)
coøn ñaàu döôùi ñöôïc laép cuõng baèng then hoa vôùi khôùp caùc ñaêng. Truïc chính ñöôïc ñôõ trong
oáng truïc laùi baèng caùc oå bi. oáng truïc laùi ñöôïc coá ñònh treân voû cabin baèng caùc giaù ñôõ. Vaønh
laùi coù daïng moät thanh theùp hình troøn vôùi moät soá nan hoa (hai hoaëc ba) noái vaønh theùp vôùi

219
moayô vaønh laùi cuõng baèng kim loaïi. Moayô coù laøm loã vôùi caùc then hoa ñeå aên khôùp then vôùi
ñaàu treân cuûa truïc laùi.
a b
Hình 10.4 - Caáu taïo truïc laùi
Ñoái vôùi loaïi truïc laùi thay ñoåi ñöôïc goùc nghieâng thì ngoaøi nhöõng chi tieát keå treân, truïc
chính khoâng phaûi laø moät thanh lieân tuïc maø ñöôïc chia thaønh hai phaàn coù theå chuyeån ñoäng
töông ñoái vôùi nhau trong moät goùc ñoä nhaát ñònh nhôø keát caáu ñaëc bieät cuûa khôùp noái (hình
10.4.b). Tuyø thuoäc vaøo tö theá vaø khuoân khoå cuûa ngöôøi laùi maø vaùnh laùi coù theå ñöôïc ñieàu
chænh vôùi goùc nghieâng phuø hôïp.
3.2. Cô caáu laùi
Cô caáu laùi laø hoäp giaûm toác ñaûm baûo taêng moâmen quay cuûa ngöôøi laùi töø vaønh laùi tôùi
caùc baùnh xe daãn höôùng.
Cô caáu laùi coù caùc thoâng soá ñaëc tröng cho tính naêng kyõ thuaät sau:
* Tæ soá truyeàn ic:

dθ ωθ
ic = =
dΩ ωΩ
Trong ñoù:
dθ, dΩ - laø caùc goùc quay nguyeân toá töông öùng cuûa vaùnh laùi vaø truïc ñoøn quay
ñöùng;
ωθ, ωΩ - goùc quay töông öùng cuûa vaønh laùi vaø truïc ñoøn quay ñöùng.

220
Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi coù theå thay ñoåi hoaëc khoâng thay ñoåi. Tæ soá truyeàn cô caáu
laùi coù phaïm vi thay ñoåi roäng, cao ôû vuøng vò trí trung gian vaø thaáp ôû caùc vò trí rìa thöôøng
ñöôïc duøng ôû heä thoáng laùi khoâng coù cöôøng hoaù.
* Hieäu suaát thuaän:
Hieäu suaát thuaän laø hieäu suaát tính theo löïc truyeàn töø treân truïc laùi xuoáng. Hieäu suaát
thuaän caøng cao thì laùi caøng nheï. Vì vaäy noùi chung khi thieát keá cô caáu laùi yeâu caàu phaûi coù
hieäu suaát thuaän cao.
* Hieäu suaát nghòch:
Hieäu suaát nghòch laø hieäu suaát tính theo löïc truyeàn töø döôùi ñoøn quay ñöùng leân truïc
laùi. Thoâng thöôøng yeâu caàu hieäu suaát nghòch phaûi coù trò soá beù hôn hieäu suaát thuaän. Neáu hieäu
suaát nghòch raát beù thì caùc löïc va ñaäp taùc duïng leân heä thoáng chuyeån ñoäng cuûa oâtoâ seõ khoâng
truyeàn ñeán vaønh laùi ñöôïc vì chuùng bò trieät tieâu bôûi ma saùt trong cô caáu laùi. Ñaây laø moät tính
chaát raát quyù cuûa cô caáu laùi. Tuy nhieân khoâng theå ñöa hieäu suaát nghòch xuoáng quaù thaáp vì
luùc ñoù baùnh xe daãn höôùng seõ khoâng töï traû laïi ñöôïc veà vò trí ban ñaàu döôùi taùc duïng cuûa caùc
moâmen oån ñònh. Vì vaäy ñeå ñaûm baûo khaû naêng töï traû baùnh xe daãn höôùng töø vò trí ñaõ quay veà
vò trí ban ñaàu vaø ñeå haïn cheá caùc va ñaäp töø ñöôøng leân vaønh laùi trong moät phaïm vi naøo ñaáy
thì cô caáu laùi ñöôïc thieát keá vôùi moät hieäu suaát nghòch nhaát ñònh.
3.2.1. Cô caáu laùi loaïi truïc vít cung raêng (hình 10.5)
Cô caáu laùi loaïi truïc vít cung raêng coù öu ñieåm laø giaûm ñöôïc troïng löôïng vaø kích
thöôùc so vôùi loaïi truïc vít baùnh raêng. Cung raêng coù theå laø cung raêng thöôøng (hình 10.5.a)
hoaëc cung raêng beân (hình 10.5.b). Cung raêng beân coù öu ñieåm laø tieáp xuùc theo toaøn boä chieàu
daøi raêng, do ñoù giaûm ñöôïc öùng suaát tieáp xuùc vaø raêng ít hao moøn cho neân thöôøng duøng ôû oâtoâ
taûi côõ lôùn. Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi truïc vít cung raêng ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
2Πro
ic =
t
Trong ñoù:
ro - baùn kính voøng troøn cô sôû cuûa cung raêng;
t - böôùc truïc vít.
Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi loaïi naøy coù giaù trò khoâng ñoåi. Hieäu suaát thuaän khoaûng
0,5 coøn hieäu suaát nghòch khoaûng 0,4.

221
a b
Hình 10.5 - Cô caáu laùi loaïi truïc vít cung raêng
3.2.2. Cô caáu laùi loaïi truïc vít con laên (hình 10.6)
Cô caáu laùi loaïi truïc vít con laên coù nhöõng öu ñieåm sau:
- Nhôø truïc vít coù daïng gloâboâít cho neân maëc duø chieàu daøi truïc vít khoâng lôùn nhöng söï
tieáp xuùc cuûa caùc raêng aên khôùp ñöôïc laâu hôn vaø treân dieän roäng hôn, coù nghóa laø giaûm ñöôïc
kích thöôùc chung vaø giaûm öùng suaát tieáp xuùc cuûa caùc raêng;
- Taûi troïng taùc duïng leân chi tieát tieáp xuùc vôùi nhau ñöôïc phaân taùn, tuyø theo loaïi oâtoâ
maø coù theå laøm con laên coù töø hai ñeán boán voøng ren;
- Toån thaát do ma saùt ít hôn nhôø thay ma saùt tröôït baèng ma saùt laên;
- Coù khaû naêng ñieàu chænh khe hôû aên khôùp cuûa caùc baùnh raêng.
Ñöôøng truïc cuûa con laên naèm leäch vôùi ñöôøng truïc cuûa truïc vít moät khoaûng e = 5 - 7
mm. Ñieàu naøy cho pheùp ñieàu chænh laïi khe hôû aên khôùp sau moät thôøi gian laøm vieäc caùc chi
tieát bò hao moøn.
Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi truïc vít con laên taïi vò trí trung gian xaùc ñònh theo coâng
thöùc:
2Πr2
ic =
tz1
Trong ñoù:
r2 - baùn kính voøng troøn ban ñaàu cuûa hình gloâboâít cuûa truïc vít;
t - böôùc cuûa truïc vít;
z1 - soá moái ren cuûa truïc vít.
Tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi loaïi naøy seõ taêng leân töø vò trí giöõa ñeán vò trí rìa khoaûng töø
5-7% nhöng söï taêng naøy khoâng ñaùng keå neân coù theå boû qua vaø coi nhö tæ soá truyeàn khoâng
thay ñoåi.
Hieäu suaát thuaän vaøo khoaûng 0,65 vaø hieäu suaát nghòch khoaûng 0,5.
222
Cô caáu laùi loaïi naøy ñöôïc söû duïng roäng raõi trong caùc loaïi oâtoâ khaùc nhau.
Hình 10.6 - Cô caáu laùi loaïi truïc vít con laên
3.2.3. Cô caáu laùi loaïi truïc vít choát quay (hình 10.7)
Cô caáu laùi loaïi naøy coù öu ñieåm cô baûn laø coù theå thieát keá tæ soá truyeàn thay ñoåi theo
caùc quy luaät khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo yeâu caàu söû duïng.
Neáu böôùc cuûa truïc vít t khoâng ñoåi thì tæ soá truyeàn ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
2Πr2
ic = cos Ω
t
Trong ñoù:
Ω - goùc quay cuûa ñoøn quay ñöùng;
r2 - baùn kính töø choát quay ñeán truïc ñoøn quay.
Hieäu suaát thuaän vaø hieäu suaát nghòch cuûa cô caáu laùi loaïi naøy ñeàu vaøo khoaûng 0,7. Cô
caáu laùi loaïi naøy thöôøng ñöôïc söû duïng ôû heä thoáng laùi khoâng coù cöôøng hoaù treân oâtoâ taûi vaø oâtoâ
khaùch.
Hình 10.7 - Cô caáu laùi loaïi truïc vít choát quay
3.2.4. Cô caáu laùi loaïi truïc vít eâcu bi cung raêng (hình 10.8)

223
Hai ñaàu truïc vít ñöôïc ñôõ baèng oå bi ñôõ chaën, moät ñai oác bi chaïy treân truïc vít nhôø raát
nhieàu caùc vieân bi ôû trong caùc raõnh xoaén treân truïc vít vaø beân trong ñai oác. Caùc vieân bi laên
trong caùc raõnh naøy, caùc raõnh ñöôïc thieát keá ñeå cho pheùp caùc vieân bi tuaàn hoaøn moät caùch lieân
tuïc.
Moät truïc vôùi baùnh raêng reû quaït ñöôïc laép trong hoäp cô caáu laùi baèng caùc oå bi kim.
Phaàn raêng reû quaït aên khôùp vôùi raêng cuûa ñai oác bi. Khi truïc vít quay ñai oác bi chaïy doïc truïc
vít, chuyeån ñoäng tònh tieán naøy laøm cung raêng reû quaït quay daãn ñeán truïc ñoøn quay ñöùng
quay.
Öu ñieåm cuûa cô caáu laùi loaïi truïc vít eâcu bi cung raêng laø toån thaát ma saùt giöõa truïc vít
vaø truïc reû quaït raát nhoû nhôø bieán ma saùt tröôït thaønh ma saùt laên.
Cô caáu laùi loaïi truïc vít eâcu bi cung raêng coù theå thieát keá vôùi tæ soá truyeàn khoâng ñoåi
(hình 10.9.a) hoaëc tæ soá truyeàn thay ñoåi (hình 10.9.b).
Ñaëc ñieåm cuûa cô caáu laùi coù tæ soá truyeàn khoâng ñoåi laø caùc baùn kính aên khôùp C1, C2,
C3 cuûa caùc raêng truïc reû quaït laø baèng nhau vaø caùc baùn kính aên khôùp D1, D2, D3 cuûa caùc raêng
ñai oác cuõng baèng nhau.
Ñoái vôùi cô caáu laùi coù tæ soá truyeàn thay ñoåi ñöôïc thieát keá sao cho baùn kính aên khôùp
cuûa caùc raêng truïc reû quaït giaûm daàn veà phía taâm (C1 > C2 > C3). Maët khaùc baùn kính aên khôùp
cuûa caùc raêng ñai oác laïi taêng daàn veà phía taâm (D1 < D2 < D3).
Nhôø vaäy maø tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi ñöôïc thay ñoåi theo quy luaät chæ ra treân hình
10.9.

224
a. Lo¹i tØ sè truyÒn kh«ng ®æi b. Lo¹i tØ sè truyÒn thay ®æi
3.2.5. Cô caáu laùi loaïi baùnh raêng truï thanh raêng (hình 10.10)
Baùnh raêng truï ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi truïc laùi neân coøn goïi laø truïc raêng. Khi quay vaønh
laùi, truïc raêng quay laøm thanh raêng dòch chuyeån sang phaûi hoaëc sang traùi. Söï dòch chuyeån
cuûa thanh raêng ñöôïc truyeàn tôùi cam quay qua caùc ñaàu thanh raêng vaø khôùp caàu.
b
Hình 10.10 - Cô caáu laùi loaïi baùnh raêng truï thanh raêng

225
Cô caáu loaïi truïc raêng thanh raêng coù caùc öu ñieåm sau:
- Caáu truùc ñôn giaûn, goïn nheï do cô caáu laùi nhoû vaø baûn thaân thanh raêng coù taùc duïng
nhö thanh daãn ñoäng laùi neân khoâng caàn caùc thanh ngang nhö ôû cô caáu laùi khaùc;
- AÊn khôùp raêng tröïc tieáp neân ñoä nhaïy cao;
- Ma saùt tröôït vaø laên nhoû keát hôïp vôùi söï truyeàn moâmen toát neân löïc ñieàu khieån treân
vaønh laùi nheï;
- Cô caáu laùi ñöôïc bao kín hoaøn toaøn neân ít phaûi chaêm soùc baûo döôõng.
3.3. Daãn ñoäng laùi
3.3.1. Ñoøn quay
Ñoøn quay coù nhieäm vuï truyeàn moâmen töø truïc ñoøn quay cuûa cô caáu laùi tôùi caùc ñoøn
keùo doïc hoaëc keùo ngang ñöôïc noái vôùi cam quay cuûa baùnh xe daãn höôùng.
Caáu taïo cuûa ñoøn quay coù daïng thanh goàm thaân ñoøn quay, ñaàu to vaø ñaàu nhoû. Ñaàu to
laø loã hình truï hoaëc coân coù then hoa beân trong ñeå aên khôùp then hoa vôùi ñaàu truïc ñoøn quay.
Ñaàu nhoû ñoøn quay cuõng coù loã trôn hình coân ñeå baét vôùi roâtuyn. Thaân ñoøn quay coù tieát dieän
nhoû daàn töø ñaàu to ñeán ñaàu nhoû vaø hình daïng tieát dieän phuø hôïp vôùi phöông chòu löïc. Tuyø
theo loaïi cô caáu laùi vaø daãn ñoäng laùi maø ñoøn quay coù theå quay trong maët phaúng ñöùng (hình
10.11.b) hoaëc maët phaúng ngang (hình 10.11.a).
a b
Hình 10.11 - Ñoøn quay
3.3.2. Ñoøn keùo
Ñoøn keùo ñöôïc duøng ñeå truyeàn löïc töø ñoøn quay cuûa cô caáu laùi ñeán cam quay baùnh xe
daãn höôùng. Tuyø theo phöông ñaët ñoøn keùo maø ngöôøi ta coù theå goïi ñoøn keùo doïc hoaëc ñoøn keùo
ngang. Ñoøn keùo cuõng ñöôïc söû duïng noái vaø truyeàn löïc giöõa hai cam quay cuûa hai baùnh xe
daãn höôùng. Noù laø khaâu thöù ba (tröø daàm caàu daãn höôùng) trong hình thang laùi neân coøn ñöôïc
goïi laø thanh "ba ngang".
226
Caáu taïo chung cuûa ñoøn keùo goàm moät thanh theùp hình truï roãng hai ñaàu coù boá trí caùc
roâtuyn vôùi lieân keát caàu. Vì trong quaù trình laøm vieäc vò trí cuûa caùc ñoøn keùo coù theå thay ñoåi
trong khoâng gian neân caùc ñieåm noái giöõa caùc ñoøn keùo phaûi laø lieân keát caàu ñeå traùnh cöôõng
böùc (hình 10.12).
Hình 10.12 - Ñoøn keùo
Lieân keát caàu bao goàm moät roâtuyn vôùi moät ñaàu coù daïng caàu vaø caùc baùt roâtuyn coù beà
maët laép gheùp laø moät phaàn choûm caàu loõm ñöôïc laép raùp vôùi maët caàu cuûa roâtuyn. Moät yeâu caàu
ñoái vôùi daãn ñoäng laùi laø phaûi chính xaùc, khoâng coù ñoä dô, ñoàng thôøi ñeå daäp taét caùc löïc va ñaäp
truyeàn qua daãn ñoäng laùi neân haàu heát caùc khôùp roâtuyn ñeàu duøng loø xo ñeå eùp baùt roâtuyn vôùi
maët caàu cuûa roâtuyn. Löïc eùp cuûa caùc loø xo naøy leân roâtuyn ñöôïc ñieàu chænh baèng caùc nuùt tì
coù ren. Ñeå boâi trôn caùc beà maët laøm vieäc cuûa roâtuyn vaø baùt roâtuyn thì ngöôøi ta thöôøng boá trí
moät vuù môõ vaø caùc ñöôøng daãn môõ töø vuù môõ tôùi caùc roâtuyn. Treân moät ñoøn keùo coù hai roâtuyn
thì vieäc boá trí loø xo ôû caùc ñaàu roâtuyn naøy phaûi baûo ñaûm sao cho khi löïc truyeàn töø choát
roâtuyn naøy ñeán choát roâtuyn kia chæ coù moät trong hai loø xo laøm vieäc.
3.3.3. Hình thang laùi
* Ñaët vaán ñeà
Chuùng ta xeùt söï quay voøng cuûa moät oâtoâ hai caàu vôùi caàu tröôùc laø caàu daãn höôùng
(hình 10.13).
Khi muoán thöïc hieän quay voøng oâtoâ ngöôøi laùi phaûi thoâng qua heä thoáng laùi ñeå ñieàu
khieån caùc baùnh xe daãn höôùng quay moät goùc naøo ñoù theo höôùng quay voøng. Ñoäng hoïc quay
voøng ñuùng xaûy ra khi taát caû caùc baùnh xe ñeàu quay quanh moät taâm quay töùc thôøi (ñieåm O
treân hình 10.13.a). Neáu baûo ñaûm ñöôïc ñieàu kieän naøy thì caùc baùnh xe seõ chuyeån ñoäng laên
227
maø khoâng coù söï tröôït xaûy ra. Muoán vaäy goùc quay cuûa baùnh xe daãn höôùng beân traùi vaø beân
phaûi laø khaùc nhau (α < β).
1 2
a b
Hình 10.13 - Ñoäng hoïc quay voøng oâtoâ

Chuùng ta xeùt tröôøng hôïp neáu hai baùnh xe daãn höôùng quay cuøng moät goùc nhö nhau
(α = β), khi ñoù baùnh xe phía ngoaøi coù xu höôùng quay quanh taâm O1 coøn baùnh xe phía trong
coù xu höôùng quay quanh taâm O2. Khi naøy quyõ ñaïo cuûa baùnh xe phía ngoaøi seõ theo ñöôøng
cong 1 coøn quyõ ñaïo cuûa baùnh xe phía trong seõ theo ñöôøng cong 2. Maët khaùc neáu baûo ñaûm
ñoäng hoïc quay voøng ñuùng thì baùnh xe phía trong cuõng phaûi quay quanh taâm O1 coù nghóa
quyõ ñaïo cuûa noù phaûi laø ñöôøng cong 3. Giaû söû baùnh xe daãn höôùng phía ngoaøi baùm toát khoâng
bò tröôït thì baùnh xe phía trong seõ bò tröôït maø veät tröôït cuûa noù taïo thaønh dieän tích boâi ñen
giöõa hai ñöôøng cong 2 vaø 3.
Qua nghieân cöùu hai ví duï treân chuùng ta thaáy ñeå baûo ñaûm oâtoâ quay voøng ñuùng thì
baùnh xe phía trong bao giôø cuõng phaûi quay moät goùc lôùn hôn. Noùi moät caùch chính xaùc hôn,
muoán ñaûm baûo ñoäng hoïc quay voøng ñuùng thì goùc quay cuûa baùnh xe beân trong vaø beân ngoaøi
phaûi tuaân theo moät quan heä xaùc ñònh, quan heä naøy do hình thang laùi ñaûm nhaän.
* Caáu taïo cuûa hình thang laùi
Hình thang laùi thöïc chaát laø moät hình töù giaùc goàm boán khaâu (hình 10.14): Daàm caàu,
thanh laùi ngang vaø hai thanh beân (caùnh baûn leà). ÔÛ vò trí trung gian, töù giaùc naøy coù daïng hình
thang neân ñöôïc goïi laø hình thang laùi. Tröø daàm caàu ra, caùc khaâu coøn laïi cuûa hình thang laùi
coù caáu taïo nhö caùc ñoøn keùo ñaõ nghieân cöùu ôû treân. Vì vaäy ôû ñaây chuùng ta khoâng xeùt theâm
veà maët caáu taïo maø chuû yeáu ñöa ra hình daïng vaø kích thöôùc cuûa hình thang laùi. Ñeå baûo ñaûm
quan heä giöõa goùc quay cuûa baùnh xe beân trong vaø baùnh xe beân ngoaøi ñeå caùc baùnh xe cuøng

228
quay treân moät taâm quay töùc thôøi thì kích thöôùc cuûa caùc thanh laùi ngang, caùnh baûn leà vaø goùc
θ phaûi coù nhöõng giaù trò xaùc ñònh.
Hình 10.14 - Hình thang laùi
ÔÛ moät soá oâtoâ, do keát caáu cuûa heä thoáng treo vaø heä thoáng laùi khaùc nhau neân hình
thang laùi cuõng ñöôïc suy bieán theo.
Treân hình 10.15, heä thoáng treo phuï thuoäc daàm caàu lieàn neân caùc chi tieát vaø hình daïng
cuûa hình thang laùi töông töï nhö ôû sô ñoà hình 10.14. Trong hình thang laùi, kích thöôùc cuûa
daàm lieàn vaø hai caùnh baûn leà beân laø coá ñònh. Vì vaäy ñeå ñieàu chænh ñöôïc goùc θ baûo ñaûm moái
quan heä giöõa goùc quay cuûa baùnh xe ngoaøi vaø baùnh xe trong thì thanh laùi ngang coù keát caáu
sao cho coù theå ñieàu chænh ñöôïc kích thöôùc cuûa noù.
Tay khuûu
C¬ cÊu l¸i
Thanh ngang
§ßn kÐo däc

Tay pitman
§Çu thanh ngang
Hình 10.15 - Keát caáu hình thang laùi caàu tröôùc phuï thuoäc
Treân oâtoâ maø heä thoáng treo tröôùc laø loaïi ñoäc laäp thì hình thang laùi coù daïng nhö ôû
hình 10.16.

229
Hình 10.16 - Keát caáu hình thang laùi caàu tröôùc ñoäc laäp
Coøn treân oâtoâ heä thoáng treo tröôùc ñoäc laäp vaø cô caáu laùi loaïi truïc raêng thanh raêng thì
coù theå keát hôïp thanh raêng laøm luoân chöùc naêng cuûa thanh laùi ngang trong hình thang laùi
(hình 10.17).
§Çu thanh ngang
C¬ cÊu l¸i
§Çu thanh r¨ng
Cam quay
Hình 10.17 - Heä thoáng laùi coù thanh raêng keát hôïp laøm thanh laùi ngang
4. GOÙC ÑAËT BAÙNH XE

Caùc goùc ñaët cuûa baùnh xe vaø truï quay ñöùng nhaèm caùc muïc ñích sau:

230
- Giaûm löïc caûn quay voøng ôû caùc baùnh xe daãn höôùng;

- Taïo ñoä oån ñònh cuûa baùnh xe daãn höôùng, coù nghóa laø khi baùnh xe daãn höôùng leäch
khoûi vò trí trung gian thì noù coù khaû naêng töï ñoäng quay trôû laïi.
Caùc goùc naøy bao goàm goùc nghieâng ngang cuûa baùnh xe (camber), goùc nghieâng doïc
cuûa truï quay ñöùng (caster), goùc nghieâng ngang cuûa truï quay ñöùng (kingpin) vaø ñoä chuïm cuûa
baùnh xe.
4.1. Goùc nghieâng ngang cuûa baùnh xe (camber)
Goùc nghieâng ngang cuûa baùnh xe ñöôïc laép ñaët vôùi phía treân nghieâng ra ngoaøi hay
nghieâng vaøo trong. Goùc naøy coøn goïi laø goùc "camber" vaø ñöôïc ño baèng ñoä nghieâng so vôùi
phöông thaúng ñöùng. Khi phía treân baùnh xe nghieâng ra ngoaøi, thì goïi laø "camber döông".
Ngöôïc laïi khi nghieâng vaøo trong thì goïi laø "camber aâm" (hình 10.18).
Hình 10.18 - Goùc nghieâng ngang cuûa baùnh xe (camber)

Chöùc naêng cuûa camber:
ÔÛ nhöõng oâtoâ tröôùc kia, caùc baùnh xe ñöôïc ñaët camber döông ñeå caûi thieän ñoä beàn caàu
tröôùc vaø ñeå caùc loáp tieáp xuùc vuoâng goùc vôùi maët ñöôøng nhaèm ngaên caûn söï moøn khoâng ñeàu
cuûa loáp treân loaïi ñöôøng coù phaàn giöõa cao hôn hai meùp. ôû nhöõng oâtoâ hieän nay, heä thoáng treo
vaø caàu cöùng vöõng hôn maët khaùc keát caáu maët ñöôøng cuõng baèng phaúng vì vaäy ít caàn camber
döông, thaäm chí ôû moät vaøi loaïi oâtoâ goùc camber coù theå baèng 0. Moät vaøi loaïi oâtoâ boá trí coù
camber aâm ñeå caûi thieän ñieàu kieän chòu löïc khi oâtoâ quay voøng.
Döôùi ñaây chuùng ta seõ xeùt coâng duïng cuûa caùc goùc camber khaùc nhau:

231
* Camber döông
Camber döông coù caùc taùc duïng nhö sau:
- Giaûm taûi theo phöông thaúng ñöùng (hình 10.19.a): Neáu camber baèng 0, phaûn löïc taùc
duïng leân truïc seõ ñaët vaøo giao ñieåm giöõa ñöôøng taâm loáp vaø truïc, kyù hieäu löïc F' treân hình veõ.
Noù deã laøm truïc hay cam quay bò cong ñi. Vieäc ñaët camber döông seõ laøm phaûn löïc taùc duïng
vaøo phía trong cuûa truïc, löïc F treân hình veõ, seõ giaûm moâmen taùc duïng leân truïc baùnh xe vaø
cam quay.
a b
Hình 10.19 - Camber döông
- Ngaên caûn söï tuoät baùnh xe (hình 10.19.b): Phaûn löïc F töø ñöôøng taùc duïng leân baùnh
xe coù theå chuyeån veà truïc baùnh xe. Löïc naøy ñöôïc phaân thaønh hai löïc thaønh phaàn: löïc F1
vuoâng goùc vôùi truïc baùnh xe; löïc F2 song song vôùi truïc baùnh xe. Löïc F2 coù xu höôùng ñaåy
baùnh xe vaøo trong ngaên caûn baùnh xe tuoät ra khoûi truïc. Vì vaäy thöôøng oå bi trong ñöôïc choïn
lôùn hôn oå bi ngoaøi ñeå chòu taûi troïng naøy.
- Giaûm moâmen caûn quay voøng: Khi quay voøng baùnh xe daãn höôùng seõ quay quanh
taâm laø giao ñieåm cuûa ñöôøng truïc truï quay ñöùng keùo daøi vôùi maët ñöôøng. Khi boá trí goùc
camber döông thì khoaûng caùch giöõa taâm baùnh xe vôùi taâm quay seõ nhoû neân giaûm moâmen
caûn quay voøng.
* Camber 0
Lyù do chính ñaët camber 0 laø ñeå ngaên caûn söï moøn khoâng ñeàu cuûa loáp.
Neáu baùnh xe ñöôïc ñaët camber döông, phía ngoaøi loáp seõ quay vôùi baùn kính nhoû hôn
phía trong (hình 10.20). Do vaäy toác ñoä daøi cuûa loáp taïi khu vöïc tieáp xuùc vôùi maët ñöôøng ôû
phía trong seõ lôùn hôn ôû phía ngoaøi, neân phía ngoaøi seõ bò tröôït treân maët ñöôøng vaø seõ bò moøn
nhieàu hôn. Neáu camber baèng 0 thì hieän töôïng treân seõ ñöôïc khaéc phuïc.

232
Hình 10.20 - Lyù do ñeå boá trí Camber 0

* Camber aâm
ÔÛ oâtoâ coù camber döông, khi oâtoâ quay voøng xuaát hieän löïc ly taâm coù xu höôùng laøm
camber döông taêng theâm neân bieán daïng chung cuûa caû loáp vaø heä thoáng treo laøm thaân oâtoâ
nghieâng nhieàu hôn.
Ñoái vôùi oâtoâ coù camber aâm, khi oâtoâ quay voøng xuaát hieän löïc ly taâm, löïc ly taâm naøy
coù xu höôùng laøm giaûm camber aâm vaø baùnh xe coù theå trôû veà traïng thaùi camber 0 hoaëc
döông. Vì vaäy giaûm söï bieán daïng cuûa baùnh xe vaø heä thoáng treo neân thaân oâtoâ bò nghieâng ít
hôn (hình 10.21).
Hình 10.21 - Camber aâm

4.2. Goùc nghieâng doïc cuûa truï quay ñöùng (caster)

233
Caster laø söï nghieâng veà phía tröôùc hoaëc phía sau cuûa truï quay ñöùng. Caster ñöôïc ño
baèng ñoä giöõa truï quay ñöùng vaø phöông thaúng ñöùng khi nhìn töø caïnh xe. Neáu nghieâng veà
phía sau thì goïi laø caster döông, neáu nghieâng veà phía tröôùc goïi laø caster aâm (hình 10.22).
Hình 10.22 - Goùc nghieâng doïc cuûa truï quay ñöùng (caster)
Khoaûng caùch töø giao ñieåm cuûa ñöôøng taâm truï quay ñöùng vôùi maët ñaát ñeán taâm vuøng
tieáp xuùc giöõa loáp vôùi ñöôøng ñöôïc goïi laø khoaûng caùch caster.
Caster coù coâng duïng hoài vò baùnh xe do khoaûng caster.
Ñeå giaûi thích coâng duïng naøy chuùng ta döïa vaøo sô ñoà hình 10.23.a. Khi khoaûng caster
döông coù nghóa laø truï quay ñöùng (a) cuûa moãi baùnh xe ôû phía tröôùc taâm vuøng tieáp xuùc giöõa
loáp vaø ñöôøng. Nhö vaäy coù theå thaáy raèng caùc baùnh xe bò keùo ôû phía sau truï quay ñöùng khi
oâtoâ chuyeån ñoäng, gioáng nhö caùc baùnh xe con cuûa caùc xe ñaåy bò keùo veà phía sau ñöôøng taâm
caùc truïc xoay cuûa baùnh xe.
a b
Hình 10.23 - Caster coù caùc coâng duïng hoài vò baùnh xe
Söï hoài vò naøy laø do moâmen sinh ra quanh truïc xoay ñöùng a vaø a' (hình 10.23.b) khi
caùc baùnh xe quay khoûi vò trí trung gian. Giaû söû khi quay voøng sang traùi, löïc keùo chuû ñoäng laø
234
P vaø P' taùc duïng taïi ñieåm a vaø a' coøn löïc caûn leân baùnh xe daãn höôùng taùc duïng taïi taâm O vaø
O' cuûa vuøng tieáp xuùc giöõa loáp vôùi ñöôøng ñoù laø caùc löïc F vaø F'. Phaûn löïc F ñöôïc phaân thaønh
hai thaønh phaàn F1 vaø F2 coøn F' ñöôïc phaân thaønh F'1 vaø F'2. Thaønh phaàn F2 vaø F'2 taïo ra
moâmen T vaø T' coù xu höôùng laøm baùnh xe quay trôû veà vò trí trung gian quanh truïc a vaø a'.
Nhöõng moâmen naøy chính laø moâmen hoài vò baùnh xe.
4.3. Goùc nghieâng ngang cuûa truï quay ñöùng (kingpin)
Goùc kingpin laø goùc nghieâng cuûa truï quay ñöùng trong maët phaúng ngang vaøo phía
trong so vôùi ñöôøng thaúng ñöùng (hình 10.24).
a b c
Hình 10.24 - Goùc kingpin
a) Goùc kingpin ôû heä thoáng treo MACPHERSON
b) Goùc kingpin ôû heä thoáng treo phuï thuoäc
c) Goùc kingpin ôû heä thoáng treo ñoäc laäp hai ñoøn ngang
Khoaûng caùch l töø giao ñieåm cuûa truï quay ñöùng vôùi maët ñöôøng ñeán taâm veát tieáp xuùc
giöõa baùnh xe vôùi maët ñöôøng goïi laø ñoä leäch.
Coâng duïng cuûa goùc kingpin:
- Giaûm moâmen caûn quay voøng: Khi quay voøng, moâmen caûn taïo ra taïi baùnh daãn
höôùng baèng tích soá cuûa löïc caûn ñaët taïi taâm veát tieáp xuùc giöõa baùnh xe vôùi maët ñöôøng vôùi ñoä
leäch taâm. Neáu goùc camber baèng 0 vaø goùc kingpin cuõng baèng 0 (hình 10.25.a) thì khoaûng
leäch naøy laø lôùn neân moâmen caûn quay voøng cuõng lôùn. Ñeå giaûm moâmen caûn quay voøng
ngöôøi ta giaûm ñoä leäch baèng caùch taïo goùc camber döông cuûa baùnh xe vaø taïo goùc kingpin cuûa

235
truï quay ñöùng (hình 10.25.b). Do coù hai goùc naøy neân ñoä leäch taâm raát nhoû vì vaäy moâmen caûn
quay voøng giaûm ñaùng keå.
a b
Hình 10.25 - Goùc kingpin laøm giaûm moâmen caûn quay voøng
- Caûi thieän tính oån ñònh khi oâtoâ chaïy thaúng: Khi quay khoûi vò trí trung gian, baùnh xe
coù xu höôùng quay quanh ñöôøng taâm truï quay ñöùng. Neáu truïc truï quay ñöùng laø coá ñònh thì
baùnh xe bò luùn saâu xuoáng maët ñöôøng. Tuy nhieân thöïc teá truï quay ñöùng khoâng coá ñònh vaø
baùnh xe khoâng theå luùn saâu xuoáng maët ñöôøng neân truï quay ñöùng mang daàm caàu seõ bò naâng
leân moät ñoaïn töông öùng. Chính troïng löôïng cuûa thaân oâtoâ ñöôïc naâng leân seõ coù xu höôùng ñaåy
cam quay dòch xuoáng phía döôùi vì vaäy truïc baùnh xe coù xu höôùng quay veà vò trí chuyeån ñoäng
thaúng ban ñaàu cuûa noù.
4.4. Ñoä chuïm (ñoä môû) baùnh xe
Khi nhìn töø treân xuoáng, neáu phía tröôùc cuûa caùc baùnh xe gaàn nhau hôn phía sau thì
goïi laø ñoä chuïm. Coøn neáu boá trí ngöôïc laïi thì goïi laø ñoä môû.
Ñoä chuïm thöôøng ñöôïc theå hieän baèng caùc khoaûng caùch B vaø A vaø giaù trò cuûa ñoä
chuïm ñöôïc tính baèng B - A (hình 10.26.a).
Taùc duïng cuûa ñoä chuïm laø ñeå khöû löïc camber sinh ra khi coù camber döông. Ñieàu ñoù
ñöôïc giaûi thích qua hình 10.26.b.
Khi baùnh xe boá trí goùc camber döông töùc laø baùnh xe bò nghieâng ra phía ngoaøi neân noù
coù xu höôùng quay quanh taâm laø giao ñieåm cuûa taâm truïc baùnh xe vôùi maët ñöôøng. Nhö vaäy
taïi vuøng tieáp xuùc giöõa baùnh xe vôùi maët ñöôøng coù hai thaønh phaàn vaän toác: moät thaønh phaàn
coù phöông truøng vôùi phöông chuyeån ñoäng thaúng cuûa oâtoâ; moät thaønh phaàn coù phöông
236
nghieâng ra phía ngoaøi theo höôùng quay cuûa baùnh xe do coù goùc camber döông. Hieän töôïng
naøy seõ laøm moøn nhanh loáp xe. Ñeå khaéc phuïc hieän töôïng noùi treân ngöôøi ta boá trí ñoä chuïm
cuûa caùc baùnh xe daãn höôùng nhaèm khöû thaønh phaàn vaän toác coù phöông nghieâng ra phía ngoaøi.
Khi ñoù taïi vuøng tieáp xuùc giöõa baùnh xe vôùi maët ñöôøng chæ coøn laïi thaønh phaàn vaän toác theo
phöông thaúng.
§é chôm: A < B
§é më: A>B
a
Hình 10. 26 - Ñoä chuïm (ñoä môû) baùnh xe
Hieän nay do phaàn lôùn treân oâtoâ coù goùc camber gaàn baèng 0 neân ñoä chuïm cuûa baùnh xe
cuõng trôû neân nhoû hôn thaäm chí ôû moät vaøi loaïi xe ñoä chuïm baèng 0.
5. HEÄ THOÁNG LAÙI COÙ CÖÔØNG HOAÙ
5.1. Coâng duïng, phaân loaïi, yeâu caàu
5.1.1. Coâng duïng
Heä thoáng cöôøng hoaù laùi tröôùc heát coù nhieäm vuï laøm giaûm löïc ñieàu khieån treân vaønh
tay laùi ñeå giaûm cöôøng ñoä lao ñoäng cho ngöôøi laùi vaø sau nöõa laø ñeå taêng tính an toaøn cuûa heä
thoáng ñieàu khieån laùi.
5.1.2. Phaân loaïi
* Döïa vaøo keát caáu vaø nguyeân lyù cuûa van phaân phoái:
- Heä thoáng laùi cöôøng hoaù vôùi kieåu van truï tònh tieán;
- Heä thoáng laùi cöôøng hoaù vôùi kieåu van truï xoay;
- Heä thoáng laùi cöôøng hoaù vôùi kieåu van caùnh.
* Döïa vaøo vò trí cuûa van phaân phoái vaø xi lanh löïc:
- Heä thoáng laùi cöôøng hoaù kieåu van phaân phoái vaø xi lanh löïc keát hôïp trong cô caáu laùi;

237
- Heä thoáng laùi cöôøng hoaù kieåu van phaân phoái vaø xi lanh löïc keát hôïp trong ñoøn keùo;
- Heä thoáng laùi cöôøng hoaù kieåu van phaân phoái vaø xi lanh löïc boá trí rieâng reõ.
5.1.3. Yeâu caàu

- Boä cöôøng hoaù phaûi coù löïc ñieàu khieån treân vaønh tay laùi ñuû nhoû ñeå giaûm cöôøng ñoä
lao ñoäng nhöng cuõng ñuû gaây caûm giaùc ñieàu khieån cho ngöôøi laùi;
- Khi heä thoáng cöôøng hoaù hoûng thì heä thoáng laùi vaãn ñieàu khieån ñöôïc nhö heä thoáng
laùi cô khí thoâng thöôøng;
- Keát caáu boä cöôøng hoaù phaûi ñôn giaûn, deã chaêm soùc baûo döôõng.
5.2. Caùc sô ñoà heä thoáng laùi coù cöôøng hoaù tieâu bieåu
Sô ñoà boá trí chung cuûa heä thoáng cöôøng hoaù laùi tuy coù khaùc nhau nhöng chuùng ñeàu
goàm ba boä phaän chính sau: Bôm daàu, van phaân phoái vaø xi lanh löïc. Vì bôm daàu trong caùc
heä thoáng cöôøng hoaù laùi ñeàu gioáng nhau neân seõ ñöôïc nghieân cöùu trong moät muïc ñoäc laäp sau.
5.2.1. Loaïi van phaân phoái vaø xi lanh löïc boá chí chung trong cô caáu laùi
* Caáu taïo
Caáu taïo cuûa heä thoáng laùi cöôøng hoaù loaïi naøy bao goàm hai phaàn chính:
- Van phaân phoái: Goàm coù voû van 17 vaø con tröôït phaân phoái 16. Voû van ñöôïc baét coá
ñònh vôùi voû cô caáu laùi coøn con tröôït phaân phoái daïng pittoâng baäc ñöôïc ñieàu khieån bôûi phaàn
treân cuûa truïc vít thoâng qua oå chaën 13. Töø van phaân phoái coù caùc cöûa daàu noái töø bôm tôùi vaø
caùc keânh daãn daàu ñeán caùc khoang laøm vieäc cuûa pittoâng xi lanh;
- Cô caáu pittoâng xi lanh: Ñaây laø cô caáu chaáp haønh, nhaèm taïo löïc ñeå cöôøng hoaù khi
laùi. Noù goàm moät xi lanh vaø moät pittoâng. Xi lanh 4 chính laø voû cuûa cô caáu laùi, coøn pittoâng 5
ñoàng thôøi cuõng laø eâcu bi coù raêng aên khôùp vôùi cung raêng reû quaït 23.
Nguyeân lyù laøm vieäc ñöôïc moâ taû treân hình 10.28, ñöôïc chia thaønh ba traïng thaùi sau:
- ÔÛ vò trí trung gian: Khi oâtoâ chuyeån ñoäng thaúng, vaønh laùi ôû vò trí trung gian
thì van phaân phoái cuõng ôû traïng thaùi trung gian chöa laøm vieäc. Khi naøy daàu
töø bôm ñeán cöûa vaøo van phaân phoái thoâng vôùi caùc khoang cuûa pittoâng vaø
thoâng vôùi ñöôøng ra cuûa van phaân phoái ñeå hoài veà bình chöùa daàu. Vì aùp suaát
trong heä thoáng laø aùp suaát ñöôøng daàu hoài neân khoâng coù söï cheânh leäch aùp
suaát giöõa hai phía pittoâng neân heä thoáng cöôøng hoaù khoâng laøm vieäc.

238
Hình 10.27 - Caáu taïo van phaân phoái vaø xi lanh löïc
1 - naép; 2 - ñeäm laøm kín; 3 - naép; 4 - voû cô caáu laùi; 5 - pittoâng; 6 - voøng haõm; 7 - truïc vít;
8, 19 - ñai oác; 9 - oáng daãn bi; 10 - bi; 11 - xeùc maêng; 12 - naép tröôùc; 13 - oå bi chaën;
14 - gioaêng laøm kín; 15 - cöûa daàu; 16 - con tröôït phaân phoái; 17 - voû van phaân phoái;
18 - ñeäm; 20 - naép treân; 21 - cô caáu phaûn öùng; 22 - keânh daãn daàu; 23 - cung raêng reû quaït; 24
- ñoøn quay ñöùng; 25 - truïc ñoøn quay; 26 - choát ñònh vò; 27 - ñeäm chaën; 28 - vít ñieàu chænh;
29 - buloâng; 30, 31 - phôùt laøm kín; 32 - gioaêng laøm kín; 33 - nuùt thaùo daàu.
- Khi quay voøng phaûi: Khi vaønh laùi quay sang phaûi truïc vít coù xu höôùng ñaåy pittoâng
sang phía traùi. Nhöng luùc naøy do pittoâng aên khôùp vôùi cung raêng ñoøn quay, bò moâmen caûn
quay voøng giöõ laïi neân pittoâng ñöùng yeân coøn truïc vít bò tònh tieán theo höôùng ngöôïc laïi sang
beân phaûi. Do phaàn treân cuûa truïc vít mang con tröôït phaân phoái neân con tröôït phaân phoái cuõng
dòch chuyeån sang phaûi so vôùi voû van phaân phoái. Keát quaû laø van phaân phoái môû cöûa daàu caáp
ñeán khoang phaûi cuûa pittoâng laøm pittoâng dòch chuyeån sang traùi thöïc hieän trôï löïc ñeå quay
ñoøn quay ñöùng vaø qua daãn ñoäng laùi ñeå quay baùnh xe daãn höôùng sang phaûi. Daàu ôû khoang
phía traùi cuûa pittoâng theo ñöôøng daãn qua van phaân phoái ñeå trôû veà bình chöùa.
- Khi quay voøng traùi: Khi quay voøng sang traùi töø vò trí trung gian hoaëc töø vò trí ñaõ
quay voøng sang phaûi thì quaù trình seõ dieãn ra ngöôïc laïi vôùi khi quay voøng sang phaûi. Luùc
naøy truïc vít 8 seõ bò dòch chuyeån sang traùi mang theo caû van phaân phoái dòch chuyeån sang traùi
theo. Van phaân phoái seõ môû cöûa daàu caáp ñeán khoang beân traùi cuûa pittoâng laøm pittoâng dòch
chuyeån sang phaûi keùo ñoøn quay ñöùng vaø qua daãn ñoäng laùi laøm caùc baùnh xe daãn höôùng quay
sang traùi. Daàu ôû khoang beân phaûi cuûa pittoâng seõ theo ñöôøng daãn trôû veà van phaân phoái roài
trôû veà bình chöùa.
239
VÞ trÝ trung gian
Quay vßng ph¶i
Quay vßng tr¸i
Hình 10.28 - Nguyeân lyù laøm vieäc

1 - roâto bôm caùnh gaït; 2 - van löu löôïng; 3 - vieân bi; 4 - loã daãn daàu; 5, 6 - tieát löu;
7 - pittoâng; 8 - truïc vít; 9 - van moät chieàu; 10 - loø xo; 11 - cô caáu phaûn öùng;
12 - con tröôït phaân phoái; 13 - voû van phaân phoái.
5.2.2. Loaïi van phaân phoái vaø xi lanh löïc boá trí chung trong ñoøn keùo
* Caáu taïo
240
Caáu taïo cuûa heä thoáng cöôøng hoaù loaïi naøy ñöôïc moâ taû treân hình 10.29.
Heä thoáng cöôøng hoaù cuõng bao goàm hai phaàn chính:
- Van phaân phoái: Van phaân phoái goàm voû van 1 noái lieàn khoái vôùi caùc khôùp roâtuyn vaø
voû xi lanh löïc; con tröôït phaân phoái daïng pittoâng baäc ñöôïc lieân keát vôùi oáng daãn ñoäng 3 baèng
moät buloâng. oáng daãn ñoäng 3 ñöôïc noái vôùi roâtuyn cuûa ñoøn quay ñöùng;
- Cô caáu pittoâng xi lanh: Voû xi lanh 5 ñöôïc noái lieàn vôùi voû van phaân phoái 1, coøn
pittoâng 6 ñöôïc noái vôùi caàn pittoâng. Moät ñaàu caàn pittoâng ñöôïc coá ñònh treân khung hoaëc daàm
caàu. Voû xi lanh 5 cuõng coù roâtuyn 8 ñeå noái vôùi ñoøn keùo doïc 7.
Hình 10.29 - Caáu taïo cuûa heä thoáng cöôøng hoaù van phaân phoái vaø xi lanh löïc
boá trí chung trong ñoøn keùo
1 - voû van phaân phoái; 2 - con tröôït phaân phoái; 3 - oáng daãn ñoäng con tröôït phaân phoái;
4 - voû roâtuyn; 5 - xi lanh; 6 - pittoâng; 7 - ñoøn keùo doïc; 8 - roâtuyn ñoøn keùo doïc;
9 - roâtuyn ñoøn quay ñöùng.

Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa heä thoáng cuõng ñöôïc chia thaønh ba traïng thaùi:
- Traïng thaùi I - vò trí trung gian: ÔÛ vò trí naøy do baùnh laùi ôû vò trí trung gian neân con
tröôït phaân phoái döôùi taùc duïng cuûa loø xo ñònh taâm cuõng ôû vò trí trung gian so vôùi voû phaân
phoái. Vì vaäy daàu töø bôm ñeán van phaân phoái ñöôïc thoâng vôùi hai khoang cuûa pittoâng vaø
thoâng vôùi ñöôøng daàu hoài ñeå trôû veà bình chöùa. Do ñoù heä thoáng cöôøng hoaù chöa laøm vieäc.

241
- Traïng thaùi II - quay voøng traùi: Khi vaønh laùi quay sang traùi, thoâng qua cô caáu laùi
ñoøn quay ñöùng taùc ñoäng laøm roâtuyn 9 dòch chuyeån sang traùi (theo höôùng cuûa baûn veõ). Do
voû xi lanh vaø voû phaân phoái ñöôïc noái vôùi ñoøn keùo doïc 7 baèng roâtuyn 8, luùc naøy ñang coù söùc
caûn quay voøng töø cam quay neân coøn ñöùng yeân. Do ñoù roâtuyn 9 mang oáng daãn 3 seõ neùn loø
xo ñònh taâm ñeå dòch chuyeån sang traùi. Do oáng 3 lieân keát vôùi con tröôït phaân phoái baèng
buloâng neân con tröôït phaân phoái cuõng dòch chuyeån sang traùi. Keát quaû van phaân phoái môû cöûa
daàu töø bôm daãn tôùi khoang beân traùi cuûa pittoâng. Khi naøy aùp suaát cuûa daàu seõ taùc duïng leân
pittoâng vaø do ñaàu caàn pittoâng ñaõ coá ñònh neân voû xi lanh seõ dòch chuyeån sang traùi. Khi xi
lanh dòch chuyeån sang traùi seõ keùo ñoøn keùo doïc 7 dòch chuyeån theo trôï löïc cho löïc quay
voøng cuûa ngöôøi laùi. Coøn daàu ôû khoang beân phaûi cuûa pittoâng seõ theo ñöôøng oáng veà van phaân
phoái ñeå theo cöûa hoài veà bình chöùa.
- Traïng thaùi III - quay voøng phaûi: Khi quay voøng sang phaûi töø vò trí trung gian hoaëc
töø vò trí ñaõ quay voøng sang traùi thì quaù trình seõ dieãn ra ngöôïc laïi vôùi traïng thaùi II.
5.2.3. Loaïi van phaân phoái vaø xi lanh löïc boá trí rieâng reõ
* Caáu taïo
Caáu taïo chung cuûa heä thoáng laùi cöôøng hoaù loaïi naøy cuõng bao goàm bôm daàu, van
phaân phoái vaø xi lanh löïc.
Van phaân phoái ñöôïc ñaët ôû ñaàu ñoøn keùo doïc coù keát caáu töông töï nhö ôû loaïi van phaân
phoái boá trí chung vôùi xi lanh löïc trong ñoøn keùo. Voû van 4 ñöôïc noái coá ñònh vôùi ñoøn keùo doïc
6 coøn con tröôït phaân phoái 3 ñöôïc noái vôùi oáng daãn ñoäng 7 baèng buloâng 2. oáng daãn ñoäng 7
ñöôïc ñieàu khieån baèng roâtuyn 8 cuûa ñoøn quay ñöùng. Con tröôït phaân phoái coù theå dòch chuyeån
töông ñoái trong voû van.
Xi lanh löïc boá trí ñoäc laäp neân noù coù keát caáu nhö moät xi lanh bình thöôøng: goàm voû xi
lanh, pittoâng vaø caàn pittoâng. Moät ñaàu voû xi lanh ñöôïc noái vôùi daàm caàu coøn moät ñaàu caàn
pittoâng ñöôïc noái vôùi thanh laùi ngang.
Boá trí chung cuûa caû heä thoáng ñöôïc theå hieän treân hình 10.30.b.

242
c
Hình 10.30 - Caáu taïo cöôøng hoaù coù van phaân phoái vaø xi lanh löïc boá trí rieâng reõ
a - van phaân phoái; b - sô ñoà daãn ñoäng laùi coù cöôøng hoaù; c - xi lanh löïc
1 - naép van phaân phoái; 2- buloâng; 3 - con tröôït phaân phoái; 4 - voû van phaân phoái; 5 - ñai oác; 6
- ñoøn keùo doïc; 7 - oáng daãn ñoäng; 8 - roâtuyn; 9, 15 - ñoøn quay ñöùng; 10 - taám chaën;
11 - bôm daàu; 12 - vaønh laùi; 13 - khôùp caùc ñaêng; 14 - cô caáu laùi; 16 - van phaân phoái;
17 - ñoøn keùo doïc; 18 - cam quay; 19 - ñaàu noái cuûa voû xi lanh vôùi daàm caàu; 20 - thanh laùi
ngang; 21 - xi lanh löïc; 22 - ñaàu noái cuûa caàn pittoâng vôùi thanh laùi ngang; 23, 28 - oáng noái;
24, 29 - boä phaän haïn cheá haønh trình pittoâng; 25 - pittoâng; 26 - caàn pittoâng; 27 - voû xi lanh.
* Nguyeân lyù laøm vieäc:
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa heä thoáng ñöôïc moâ taû treân hình 10.31.
- Traïng thaùi trung gian (ñi thaúng), hình 10.31.a: Khi oâtoâ chuyeån ñoäng thaúng, vaønh laùi
ôû vò trí trung gian, do ñoù con tröôït döôùi taùc ñoäng cuûa loø xo ñònh taâm cuõng naèm ôû vò trí trung
gian so vôùi voû van. Khi naøy daàu töø bôm ñeán van phaân phoái seõ thoâng vôùi caùc khoang cuûa xi
lanh löïc vaø thoâng vôùi ñöôøng hoài daãn veà bình chöùa daàu do ñoù heä thoáng cöôøng hoaù chöa laøm
vieäc.
- Traïng thaùi quay voøng phaûi, hình 10.31.b: Khi vaønh laùi quay sang phaûi, thoâng qua
cô caáu laùi ñoøn quay ñöùng dòch chuyeån xuoáng phía döôùi (theo höôùng hình veõ). Luùc naøy do
voû van phaân phoái noái lieàn vôùi ñoøn keùo doïc ñang chòu löïc caûn quay voøng neân coøn ñöùng yeân.
243
Do ñoù ñoøn quay ñöùng mang oáng daãn ñoäng seõ keùo con tröôït phaân phoái chuyeån ñoäng töông
ñoái xuoáng döôùi so vôùi voû van. Keát quaû van phaân phoái môû cöûa daàu töø bôm daãn tôùi khoang
beân phaûi cuûa pittoâng laøm pittoâng dòch chuyeån sang traùi keùo theo thanh laùi ngang keùo cam
quay laøm baùnh xe quay sang phaûi trôï löïc cho löïc quay voøng cuûa ngöôøi laùi. Daàu ôû khoang
beân traùi cuûa pittoâng theo ñöôøng daãn qua van phaân phoái hoài veà bình chöùa.
Khi quay voøng sang traùi quaù trình dieãn ra ngöôïc laïi.
Hình 10.31 - Nguyeân lyù hoaït ñoäng

a - Traïng thaùi trung gian (ñi thaúng);
b - Traïng thaùi quay voøng phaûi
1 - Con tröôït phaân phoái; 2 - Voû van phaân phoái; 3 -
Bôm daàu; 4 - Ñoøn quay ñöùng; 5 - Ñoøn keùo doïc; 6
- Thanh laùi ngang; 7 - Xi lanh löïc.
b

244
5.2.4. Loaïi van phaân phoái kieåu xoay
* Sô ñoà caáu taïo chung
Heä thoáng laùi cöôøng hoaù loaïi van phaân phoái kieåu xoay ñöôïc boá trí ôû nhieàu heä thoáng
laùi vôùi cô caáu laùi khaùc nhau. Tuy nhieân chuùng ñeàu goàm caùc boä phaän cô baûn: bôm daàu, van
phaân phoái vaø xi lanh löïc. Trong phaàn naøy chuùng ta laáy moät ví duï heä thoáng laùi cöôøng hoaù
trong cô caáu loaïi truïc raêng thanh raêng (hình 10.320).
Hình 10.32 - Caáu taïo cöôøng hoaù coù van phaân phoái kieåu xoay
Van phaân phoái ñöôïc boá trí trong cô caáu laùi cuøng vôùi truïc raêng. Xi lanh löïc ñöôïc boá
trí keát hôïp vôùi thanh raêng coù nghóa laø keát hôïp trong ñoøn laùi ngang.
* Caáu taïo cuûa van phaân phoái
Caáu taïo cuûa van phaân phoái kieåu xoay ñöôïc moâ taû treân hình 10.33.
Treân hình 10.33.a cho thaáy truïc van phaân phoái (truïc van ñieàu khieån) vaø truïc raêng
ñöôïc noái vôùi nhau baèng moät thanh xoaén. Thanh xoaén coù vai troø nhö loø xo ñònh taâm trong
van phaân phoái kieåu tònh tieán. Voû van phaân phoái (van quay) ñöôïc noái vôùi truïc raêng baèng moät
choát ñònh vò, coù nghóa laø van quay vaø truïc raêng luoân chuyeån ñoäng cuøng vôùi nhau. Qua hình
10.33.c cho thaáy truïc van phaân phoái vaø truïc raêng ngoaøi vieäc gheùp baèng thanh xoaén coøn

245
ñöôïc khôùp vôùi nhau bôûi mieáng haõm truïc raêng nhöng coù khe hôû. Treân hình 10.33.b cho ta
thaáy keát caáu vaø vò trí töông ñoái giöõa caùc cöûa van ñöôïc taïo bôûi truïc van ñieàu khieån vaø van
quay.
b c
Hình 10.33 - Van phaân phoái kieåu xoay
- Vò trí trung gian: Khi oâtoâ chuyeån ñoäng thaúng, vaønh laùi ôû vò trí trung gian neân truïc
van ñieàu khieån cuõng ôû vò trí trung gian so vôùi van quay. Do vaäy daàu töø bôm ñeán cöûa A cuûa
van phaân phoái ñöôïc thoâng vôùi caùc khoang cuûa xi lanh löïc vaø thoâng vôùi cöûa D vaø khoang D
ñeå trôû veà bình chöùa. DO khoâng coù söï cheânh leäch aùp suaát giöõa hai phía cuûa pittoâng neân
cöôøng hoaù chöa laøm vieäc.

246
- Quay voøng phaûi: Khi quay voøng phaûi, vaønh laùi ñöôïc ñaùnh sang phaûi. Do truïc raêng
bò caûn laïi bôûi söùc caûn cuûa moâmen caûn quay voøng neân truïc raêng taïm ñöùng yeân. Maët khaùc
truïc raêng noái vôùi truïc ñieàu khieån baèng thanh xoaén vaø moâmen caûn quay voøng treân truïc raêng
lôùn hôn moâmen khaùng xoaén cuûa thanh xoaén neân thanh xoaén bò bieán daïng. Do ñoù coù söï
chuyeån ñoäng töông ñoái giöõa truïc van ñieàu khieån vaø van quay. Daàu töø bôm bò caûn bôûi cöûa X
vaø Y cuûa caïnh van ñieàu khieån neân ngaét doøng daàu vaøo cöûa C vaø D. Coøn daàu töø cöûa B theo
oáng B vaø sau ñoù ñeán buoàng xi lanh beân phaûi laøm pittoâng gaén lieàn vôùi thanh raêng dòch
chuyeån sang beân traùi taïo ra trôï löïc laùi laøm quay baùnh xe daãn höôùng. Ñoàng thôøi daàu ôû buoàng
xi lanh beân traùi qua oáng C tôùi cöûa C, tôùi cöûa D, tôùi buoàng D ñeå hoài veà bình chöùa.
- Quay voøng traùi: Töông töï nhö khi oâtoâ quay voøng phaûi, khi quay voøng traùi thanh
xoaén bò bieán daïng goùc vaø xoay sang traùi do ñoù coù söï chuyeån ñoäng töông ñoái giöõa truïc van
ñieàu khieån vaø van quay. Luùc naøy daàu töø bôm bò caûn bôûi cöûa X' vaø Y' cuûa caïnh van ñieàu
khieån ñeå caét doøng daàu vaøo cöûa B vaø D. COØN daàu töø cöûa C vaøo oáng C vaø sau ñoù daãn tôùi
247
buoàng xi lanh beân traùi cuûa pittoâng gaén lieán vôùi thanh raêng laøm thanh raêng dòch chuyeån sang
phaûi taïo ra söï trôï löïc laùi laøm quay caùc baùnh xe. Ñoàng thôøi daàu ôû buoàng xi lanh beân phaûi
qua oáng B tôùi cöûa B, tôùi cöûa D, tôùi buoàng D ñeå hoài veà bình chöùa.
5.2.5. Loaïi van phaân phoái kieåu caùnh
* Caáu taïo
Caáu taïo cuûa heä thoáng laùi cöôøng hoaù vôùi van phaân phoái kieåu caùnh ñöôïc moâ taû treân
hình 10.37. Trong ñoù hình 10.37.a laø caáu taïo chung coøn hình 10.37.b laø sô ñoà nguyeân lyù.
ÔÛû loaïi naøy, van phaân phoái vaø xi lanh löïc cuõng ñöôïc boá trí chung trong cô caáu laùi.
Van phaân phoái goàm truïc ñieàu khieån treân ñoù coù caùc van caùnh. Truïc van ñieàu khieån cuõng
ñöôïc noái vôùi truïc vít qua thanh xoaén. Giöõa truïc van ñieàu khieån vaø truïc vít ngoaøi lieân keát
baèng thanh xoaén cuõng khôùp vôùi nhau baèng maët haõm coù khe hôû.

248
Pittoâng cuûa xi lanh löïc cuõng ñoàng thôøi laø eâcu bi, aên khôùp vôùi truïc vít baèng caùc bi
tuaàn hoaøn. Maët döôùi cuûa pittoâng coù daïng thanh raêng ñeå aên khôùp vôùi cung raêng reû quaït cuûa
truïc ñoøn quay ñöùng.
Theo sô ñoà nguyeân lyù hình 10.37.b thì:
- Caùc van V1 vaø V2 cuûa caùnh soá 1 ñoùng vai troø nhö van ñieàu khieån höôùng ñeå löïa
choïn doøng daàu hoaëc: P - A - T hoaëc P - B - T tuyø thuoäc vaøo söï quay cuûa vaønh laùi.
- Van V3 vaø V4 cuûa caùnh soá 2 ñoùng vai troø nhö van ñieàu khieån löu löôïng ñeå ñieàu
khieån aùp suaát taïi ñieåm A vaø B phuï thuoäc vaøo löïc quay voøng treân vaønh laùi. ôû vò trí trung gian
taát caû caùc van V1, V2, V3, V4 ñeàu môû do ñoù khoâng coù söï cheânh leäch aùp suaát giöõa ñieåm A vaø
ñieåm B.
Hình 10.37 Caáu taïo cuûa heä thoáng laùi cöôøng hoaù vôùi van phaân phoái kieåu caùnh

249
b
Hình 10.37 – Caáu taïo cuûa heä thoáng laùi cöôøng hoùa vôùi va nphaân phoái kieåu caùnh
- Vò trí trung gian (hình 10.38): Khi oâtoâ chuyeån ñoäng thaúng, vaønh laùi ôû vò trí trung
gian neân caùc caùnh van cuõng ôû vò trí trung gian. Do vaäy daàu töø bôm tôùi van phaân phoái seõ qua
caùc cöûa van V1, V2, V3, V4 ñeå trôû veà bình chöùa. Khi naøy caùc ñieåm A vaø B ñeàu coù ñöôøng daàu
thoâng vôùi hai khoang cuûa pittoâng nhöng do khoâng coù cheânh leäch aùp suaát neân heä thoáng chöa
laøm vieäc.

250
khi ñi thaúng
- Quay voøng phaûi (hình 10.39): Khi vaønh laùi ñaùnh sang phaûi truïc ñieàu khieån thoâng
qua thanh xoaén laøm quay truïc vít. Nhöng do pittoâng (ñoàng thôøi laø eâcu bi) ñang aên khôùp vôùi
cung raêng reû quaït neân chòu söùc caûn cuûa moâmen caûn quay voøng do ñoù thanh xoaén seõ bò bieán
daïng goùc. Khi thanh xoaén bieán daïng truïc ñieàu khieån mang caùc caùnh van seõ ñoùng môû caùc
cöûa van. Traïng thaùi cuï theå cuûa caùc cöûa van nhö sau: V1 ñoùng; V2 môû; V3 môû; V4 môû moät
phaàn (tuyø thuoäc löïc ñaùnh treân vaønh laùi). Khi naøy aùp suaát taïi cöûa B seõ taêng do ñoù pittoâng

251
dòch chuyeån sang traùi thöïc hieän söï trôï löïc. Ñoàng thôøi daàu ôû khoang beân traùi cuûa pittoâng seõ
theo cöûa van V3 ñeå hoài veà bình chöùa.
khi quay voøng phaûi
- Quay voøng traùi (hình 10.40): Khi ñaùnh vaønh laùi sang traùi, sau khi gaëp söùc
caûn taïi truïc vít, thanh xoaén bieán daïng goùc vaø truïc ñieàu khieån mang caùnh
van baét ñaàu ñoùng môû caùc cöûa daàu. Cuï theå caùc van ôû traïng thaùi sau: V1 môû;
V2 ñoùng; V3 môû moät phaàn; V4 môû. Do ñoù aùp suaát taïi ñieåm A seõ taêng laøm
pittoâng dòch chuyeån sang phaûi thöïc hieän quaù trình trôï löïc. Ñoàng thôøi daàu ôû
khoang beân phaûi cuûa pittoâng qua cöûa van V4 ñeå hoài veà bình chöùa.
-
252
khi quay voøng traùi

253

Bài giảng Kết cấu ô tô - ĐH Bách Khoa TP. Hồ Chí Minh - 2 PDF

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Bài giảng Kết cấu ô tô - ĐH Bách Khoa TP. Hồ Chí Minh - 2 PDF

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA THAØNH PHOÁ HOÀ MINH

KHOA KYÕ THUAÄT GIAO THOÂNG

BAØI GIAÛNG KEÁT CAÁU

Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaùng 09 naêm 2006

Chöông 2:Ly Hôïp

Chöông 3: Hoäp Soá

Chöông 4: Hoäp Soá Töï Ñoäng

Chöông 5: Hoäp Phaân Phoái

Chöông 6: Caùc Ñaêng

Chöông 7: Caàu Chuû Ñoäng

CHÖÔNG 9: HEÄ THOÁNG TREO

Chöông 10: Heä Thoáng Laùi

TOÅNG QUAN VEÀ OÂ TOÂ

1. LÒCH SÖÛ OÂ TOÂ

1.1 Treân theá giôùi

Ngaøy nay, coâng nghieäp oâ toâ laø moät

Caùc haõng oâtoâ haøng ñaàu theá giôùi laø:

Boä moân OÂ toâ – ÑH Baùch khoa TPHCM http://www.ebook.edu.vn 1

1.2. Taïi Vieät Nam:

Boä moân OÂ toâ – ÑH Baùch khoa TPHCM http://www.ebook.edu.vn 2

2. ÑÒNH NGHÓA – PHAÂN LOAÏI OÂ TOÂ

2.1 Ñònh nghóa:

OÂ toâ bao goàm caû caùc loaïi xe sau:

2.2 Phaân loaïi oâ toâ:

2.2.1 Theo taûi troïng vaø soá choã ngoài:

Hình 1.2 – Caùc daïng oâ toâ con

Boä moân OÂ toâ – ÑH Baùch khoa TPHCM http://www.ebook.edu.vn 3

Hình 1.3 – Caùc daïng oâ toâ khaùch

2.2.2 Theo nhieân lieäu söû duïng

- OÂ toâ chaïy xaêng;

- OÂ toâ chaïy daàu diesel;

- OÂ toâ chaïy baèng khí gas;

- OÂ toâ ña nhieân lieäu (xaêng, diesel, gas);

- OÂ toâ chaïy ñieän.

Boä moân OÂ toâ – ÑH Baùch khoa TPHCM http://www.ebook.edu.vn 4

2.2.3 Theo coâng duïng

• OÂ toâ taûi thuøng hôû

Hình 1.4 – Caùc daïng oâ toâ taûi

Boä moân OÂ toâ – ÑH Baùch khoa TPHCM http://www.ebook.edu.vn 5

• OÂ toâ taûi thuøng coù mui phuû

• OÂ toâ taûi thuøng kín

• OÂ toâ taûi töï ñoå

• OÂ toâ taûi coù caàn caåu

• OÂ toâ taûi baûo oân, oâ toâ chôû haøng ñoâng laïnh

• OÂ toâ xitec chôû chaát loûng ….

• OÂ toâ cöùu hoûa

• OÂ toâ queùt ñöôøng

• OÂ toâ huùt buøn

• OÂ toâ troän beâ toâng

Hình 1.5 – Caùc loaïi oâ toâ chuyeân duøng

3. BOÁ TRÍ CHUNG OÂ TOÂ

Boä moân OÂ toâ – ÑH Baùch khoa TPHCM http://www.ebook.edu.vn 6

3.1 Coâng thöùc caáu taïo

Neáu kyù hieäu:

a – Soá ñaàu truïc

b – Soá ñaàu truïc chuû ñoäng

thì coâng thöùc baùnh xe ñöôïc vieát laø a x b.

Hình 1.6 – Coâng thöùc caáu taïo oâ toâ

Boä moân OÂ toâ – ÑH Baùch khoa TPHCM http://www.ebook.edu.vn 7

- Troïng löôïng toaøn boä (Ga) : Ga = G0 + Gh + Gn

Gn : Troïng löôïng ngöôøi treân oâ toâ

- Troïng löôïng phaân boå leân truïc tröôùc (Ga1)

- Troïng löôïng phaân boå leân truïc sau (Ga2)