Froidmont, Libert (1587-1653). Liberti Fromondi,... Labyrinthus, sive de Compositione continui liber unus.... 1631.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numriques d'oeuvres tombes dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur rutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n78-753 du 17 juillet 1978 :
*La rutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la lgislation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La rutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par rutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
labors ou de fourniture de service.
Cliquer ici pour accder aux tarifs et la licence

2/ Les contenus de Gallica sont la proprit de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code gnral de la proprit des personnes publiques.
3/ Quelques contenus sont soumis un rgime de rutilisation particulier. Il s'agit :
*des reproductions de documents protgs par un droit d'auteur appartenant un tiers. Ces documents ne peuvent tre rutiliss, sauf dans le cadre de la copie prive, sans
l'autorisation pralable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservs dans les bibliothques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signals par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invit s'informer auprs de ces bibliothques de leurs conditions de rutilisation.

4/ Gallica constitue une base de donnes, dont la BnF est le producteur, protge au sens des articles L341-1 et suivants du code de la proprit intellectuelle.
5/ Les prsentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont rgies par la loi franaise. En cas de rutilisation prvue dans un autre pays, il appartient chaque utilisateur
de vrifier la conformit de son projet avec le droit de ce pays.
6/ L'utilisateur s'engage respecter les prsentes conditions d'utilisation ainsi que la lgislation en vigueur, notamment en matire de proprit intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prvue par la loi du 17 juillet 1978.
7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute dfinition, contacter reutilisation@bnf.fr.

LIBERTI
IN

FROMONDI
ACADEMIA
S. TH.

LOVANIENSI

DOCT.

ET

PROF.

ORD.

LABYRINTHVS
S
DE

COMPOSITIONE

CONTINVI
LIBER

VNV.S.

Mathematicis,Thcologis
Ph^g^phis,
ac iucundus/
i,
*%tilis
0y

ANTVERPIiE,
EX

PLANTINIANA

OFFICINA

MORETI.

BALTHASARIS
M.

DC.

XXXI.

DOMINO

VENERANDO

DECANO
VENERABILIBVS

CETERISQ.

T
DOMINIS

ERVDITISSIMIS
CONCILII
FACVLTATIS

ARTIVM
GENERALIS

STVDII

LOVANIENSIS.

ACADEMIiE

i B.E R ifte non

rit ad

Vos

materia

DITISSIMI

eius

parte

enim

fiiper

tribunal

veftrorum
ingeniorum
fi Scholafticasexercitationes,
difcendi

docendiq^

li-

eft,

perplexiflima

inftruxit,

quse

non

y fummorum

aliudquamveftrum,ideft
lofbphorum

ERV-

VlRI.

Philofophus

difciplinas

ducente,
ET

VENERANDI

cemque

cucur-

iuit,fed

PhiSi enim

debuitdeferri.
fele&iflima

ad

acumina,

fi incredibilem
afpicio;

diligentiam
#

nihil
fimile

aut

fimile
veteres

olim

ipfo

meridie

quam

Ita

erat.
fophias

dico:

tius

atra

magnifice

bile

alte

eius

perfufa
illa Philo-

totam

particula,
Ecce

vitam
&

diuin

Vos

quam
enimdiuinusille

Academia?
vni

impendi

fuit,

largius,

mens

in intima

appellant)

quinquenniu

paullb

circumagerent,

vniuersa,infifterent.
(ita

8c

turba

luce

eius

labyrinthos
in vna
aliqua

etenim

tenebrionum,

.rauerunt,etfi

pene

cele-

plaufu

caligantium

minus

ta

ady

habuere

pauciffimos

reliqua

hy pochondria
vera
Philofophiae

quibus

per

Si

faciam,
natur^

dicam)
Orbis

publico

Athenae.

ibieximios
in

tam

ilhc,

brat#

(auda&er

fuppar

Princeps

Dialeticas

voluit,

piat.1.7.
(wlh <xrt\onpcL%omy M1dmsgecpasyvft^
&quidem
dcRep,
yvfMcLcrioic, a nihil(tlilid
vctfytjSpM Toig7rt$(V(rZ(icL
^vtcertis
agente^nifi
MY& &> exercitationibtu
bus

deinde

&

fua^Scholas

Vos

tiim
dique

iuuenibus

Dialetic#

fyctxov^vnm,

fcentes

tetnpomM<vicibiM,
corpom
<vacaret.
Adolefcenti-

&
illis

ckudit,
annos

triginta

minore,

&

inftruitis,

natk

biennij

omni
vt eruditionis

ciuitatis

viris
folifqiie
iubet
apcriri.
diligentia

non

pasnepueros,
fpinis,fed

omnibus

adole-

Diale&icis

Philofophia

tanfic vn-

miraculo,multiviri

doH

u viri
qui
&

fieri

vt

poffet,
intra

igriara,

animi

tantum

mecum

fepe

cultum,

cognitionem

fedulitas

&C ars hxc

luce

tam

viam
Hunc

dotrina?
&

illa

& follicite
celerem

profe&um

Ha>c

&alia

veftrafafnam
runt
mia

volumus)

afpirare

attentiflime

non

fit,

ratio,

vt vnus

confunditis,

nulla

de-

difcipu-

Paxlagogiorum

acuit,
ac

vni-

fed vrit,

&

Magiftroium

funt,qu#Philofbphi
&extulefparferunt,

latiflime

(fiperegrinis,

intraftudij

ad Licentiam

idgenus

quoufque

di-

Monarchica

difcipulorum
faces fubdit.

diligentiae

arla

iricitat

biennio

coercetis.

qiia omriesomnium
lois in
vnumagmen
uerforum
Princeps
admirabiles

& currentem

lafciuiam

illa in Promotione

nique

ingenij

Pa^dagogiorum

fciplina,quaiuuenilem
& fcamma
fui ftadium
&c caftigatiffime

fir-

pr^eitis.

plurimum
quatuor

veftra

titubantibus,

qui

us, clariflima

tam

comprelfa

abditif-

Sed

raperet.
eft,

rudis
fugam,

rerum

totque

folerter

deinde

ante

temporis

allucinantib

greffu,

obftupuerint,

adolefeentia

breuiflimi

fimarum

mo

olim

in tota
nec

Europa

adulantibus
Ceterae

poflit.
*

Acadecredere
enim

fere
elon-

etiam

Nam

vbi

magnse,
nomen

infra

aut

ris,reuilefcunt,
duntur.

&

celebres

e longinquo

acceffe-

deprehen-

D.Bafilius

ecce,

Athenas

SATT^CM), wwtictKuipfasolimveniens,*>nW
Naziaz, &w> roh hy$wcm ovopatuv,
efqmrebat
quodfpefibi
OratioAthenas
inmem
felicitatem
nc 10. ,finxerat,
appellans^
Nonita
de
condifcipulus.
inquitdile&usille
Academia

quicumquenon

Louanienfi:quam

fuamaioreme

limisoculisafpicit,fama

pro-

pinquodicit.
Hax
fuit

orationis

terum
Cic.i r. quibus
<icFinib. namenta

quidam^ita
fimillimam
mente,
certe,quia

M.

inquit

mentem

decet

orationem,
oportet
talem
aliter

barbarie,

paulve-

dilexiffe,

in
or-

<\ui orationis

vnicusEpicurusfuit,

nam,vt

(aut

& detersa

exemplum

neglexit,

laus

: munditiem

amauiffe,

Athenarum

feculo

amplius

Academiarum

ceterarum

lifper

iam

Louanienfis

Philofophiae

quamdam

fpurca

ab vno

etiam

effe

Tullius.

men

tis eft
Sed

cffingere.

non

aic

mundiffimam,

qux

etiam

Male.

di&ionem
potuit,

imago,

Epicurus
amauit

litteras
ne^ue
QM X*^

Epift. ad didicerat^vt
D.Hieronymoplacet)
Magnu.
(S^
TV7reiav> (c d%o ^Vw? ^ 7r0(r&)$9, ex projlibfilis
Lib. i.
audimus.
Cleomedem
mcndlcabulu
colle&a,fi
Mcteor.
Vobis

Vobis

mundi

potius

lis veftri

fimilitudo

Quin&ilianus:
i\x

&

placuit:

Quid

tiarerum>an

fcripiorum

operum
quo

Lib. 7o.
cap.i.

dubito>/cien-

quem

aneloquendifuaan <varietate
acumine,
Omnia

clarioYemputeml
fere admiranda,

imitatione

(in eloquen-

copia,

an inuentionum

uitate,

alicubi

quo

Ariftotelem

commemorem,

laudibus)

Ariftote-

elcgantis
de

quippeexae-

&meritoa

Vobis

male

coniunta,qu

pari

aliorum

olim

infirmitasdiuifit.
ctiam

Mathematicis

id eft, calce

interfperfus,

Ariftoteles
vbique
&
plumbatura,
qua

pulcherrimiaxlificijpartes
qua

veftram

Philofbphiam
omnes

ha^rentem

ideoque

gluten

inculcatis.
vt omnia

pulchra
d^ia^

honefta,Epicurus,&Philofbphiam
id eft,

^iumh^

utucL$ov dv&>$ci<rfi>2&i, arenam

pneclariflimarum
capiebat,
ret.
etiam

D.

quidem

quse

Auguftinus,

mauultis.

Quis>

ipfa

loquiturfi
magnum

inquit,

fine
mens

lucem

difciplinarum

refpuebatque

Res

illa

Fufcaenim

#/#?,nobiscondidit.

dire

male

diffutamaut

intelligitis,

neceffe,fedulb
iftud,quantum
tamen
Reiecit
hoc olim,
&

&fine

alligantur,

non

non

intellige-

dicettamen
teftem

Geometrkw

au- \Lib.de
Vtilitatc
<
litte- crcdcndi
cap.6.
ras*

* Y.ucli-rat

Archimedis

aut
legere,
magiffro
Epicuro,
contra
iUe multitm
quas
pertinaci-

f/jytamc,
opinor, difcere moluit,
diccrc
nihil eaYum,
ter,
quantum
arbitroYyinteliigens,
voluit:
namArNemo
fane,Magne
dijputabat?
Auguftine,
chimene
dcs Epi- nemoMathematicas,
Philofbphiam
qui-.
curo alifine iftis mutila
&c truncaefi^ab
illo
dem,qux
quanto
pofterior
fi fapit.
Vos certe,
V iRl
difcct,
magiftro
ifuit."
non
ERVDITISSIMI,
facitis,
quicumque
&: certiore
via ad vePeripateticorum
publica
ritatem,
tiam,

& arcanorum
luuentutem

Theologiae
Academicam

intelligendeducitis.

omnes
incedere,
porrb
Theologorum
Scholas Vos
exile
voueo,&
adhortantur,ego
non plena manu,
ad V E N Ehoc xeniolum,

qua

RANDAS

DD.

VESTRAS,

exiui,memoris&

gratianimi

vnde

nuper

teftimonium

adfero.

VENERAND.

ET

ERVDITISS.DIXVV.

deuotiflimus
LIB.FROMONDVS.

Septembr.
LouanijKaL
^.CO.IDC.XXXI.
AD

AD

LECTOREM.
A v c i s te in Hmine
ifto appellabo^ Lcflor.
Maonorum
hic in Thcolovia
nec

virorum,

mea
dijftteor,
hunc Ltbelium.

dignatiofecit
cjuam, nriln auttores,
Ujpcrtn manumFhilofoplmt
ieceram.
Mirantur
&
uanijpafiim,
eft, magnis

etiam

IIHy in-

refumendipauU
nupcrabiamLo-

huimffil?>quem
tantam
irafcuntur,

deferto oArifiotele,
iliis illuftriorisfam&

Platone,
&

Zcnone,

eruditionis

(necenimita
tnmenrefrigerari
retur^

quam

fronti^quamqftn
iamft primorc
deatur.
Id

Libello

cant,

Scholis,

fieri; cjuam, flnonfifti

fugam
vt
id
mihi placeo,
fperare
auftrn^) certe
poffe crediderunt,
hic Epicuri
fententia
vltimo
afpettu

fuo

recefiu

aliter

ijlo oftendere

&

conatus

Stox> quam Epicuri

auttoritatem
defendere.

AcademUj

id

O$\T\O

adEpicurum>inrequadamnaturali(Conv
coNTiNvifo^/J

tn-

intelligcftpenitus
non fit ftmilisfua
ftt^&tviexpeditiftima
perplexa

fum,

&

Lycei,

iftaprdationeprocul-

Sic enim
flatis

noftra expedit^ qu& vbique difTheologU

& reietfis
Spicuri atomis^ in conttnuo eAriHote*

licampartium
mam>

Scotum,

infinitudinefupponit.
Ochamum
3 ceterofy
* *

IdapudDSTho~
imo
Scholajlicos,
'D.Au-

ntbircihuius
inciD. Auguftimm^
& SS. Patres,
licet:
dit occafw, cernerepalam
illi
quos intelligerefoli
adeomm
leflionem> PeripateticA
poffunty qui
attulerint.
demica fententhfcientiam
Qma
brs funt,
menti,

Ariftotelis

vero(preti
quas
eas

partium

& Aca-

tcne-

pmipuacauffa,

infinitudo

human&

offundit

pauUiJJer

tffubludifjeliere adnifusfui>
lucemimmittere^
aliquam
flremfaltem
qua, caliganti
veritatem
cernamus
tamen.
auquidem acie,
Nift
in
tem imagtnationemfuam
coceptuinfinitiexerceant,
& quid>> ac quale iftudfit,
vtcumque
apprehendere
dtfcant Epicurei,
Eius enimexerciti/
allucinantur-,

numquamadveritatem
neg/efiu,

($ {animaduerte^

vbique

proficient.
in iftamateria
inomni

mecumdices)

in

affueti
aliquotpunRorumfuorum^qm
numerare^ decades cogitatione relabuntur,
ngy civr r
Anft. I.
SMW&CUI Siov cuTZcn, petuntcjue
quod oporteret
pro8.C.13.
bare.
Topic
iucundum
ofMathematicisetiam
erit^ Euclidem
diffutatione,

& omnium Mathematumfundamenta,

qux
fuum,
in Ariftotelem
omnibusjourecumbuntfufiimri^vtile
ac
mani ingenij> inrenatur&<>
ca/iginem
agnofcere\
difccre

in tenebrisFidei,humam

rationis

lucem

ali-

requirere.
quampertinaciternon
in Epicurumpoterant,
JNon omnia
etiam^qm
gumentnjirinxi\deleftu

^vfusfum^

&

ar-

rarofulmine^
quam

quam

malui.

densagrandinepugnare

Binc

ifta> & id
ex
magnitudo

Si
fubterhabui;
genus
non
linea
coalcfcat,
fuperqualibet
(non
pun&is
enim ea> qu& duorum tantum punfforum)
poterit
Non quadibet
linea {non
erigi.
triangulus
Jtem:
numero punttorum
enim
impari ) poterit
qtu conjiat
diuidi.
in duas partes aequales
H&c enim PoftuhxTLtantum
negationis pcrtinacia
Euclidisfunt^qm
eludere.
faci/e pofiit
crCetcrum materUperplexitas
& inextricabilis
leuiufcu/a

yneid.
etfivtcumque
6.
mihi
nos extricafte exiftimemus,
tf quantum
equidem
in ifta^quam
circumfatis,vtconquiefcam
vndique
meinofte.
videoyingenij
fufam
extra eam Epicureifunt,
quidquidipfiftbi
Neque
de luce fuaplaceant
\ imoinmedioadhuc
Labyrtntho
aliucinantes oberrant, licet exftlijffefe credant^ cum ex
ror Libello Labyrinthi

nomenfecit:

in Epicuri haram, velut ex calcaria in carbonartam, *vt dici olimfolet, transfugerunt.

Sic olim Lycei defertor,
additus
& Epktmorum
Ljceo

<*Ariftotelis, etiamperpr&tercetera
continui compdfttionem
irriderefolitus>
maiore rifu^quoniam
dcpsvfegTwatipfe digniftimus
&wv, 7zJ Koyw fjiovcd <taA6uW,aSzW TS ngy (JuvflgLM>1Lib.wf)

gregiPolymuS)
iflam
plexam

fenfum

defcrere,

eft Sc ridiculum,

&Cvni rationi
ait wtuftus

abfiirdu
indulgere,
interpres Ariflotelis.
**

2.

Reuera

Rcuera
rationisfuco

enim

Epkurea

prima

fronte

compofttio>

njiut

blandiatur^ahe

quodam
tamenin-

<videcommunemfatis
aperteferire
trojfetta^fcnfum
tur. a/Jut,finoncredunt,
arripiat a/iquis,amabo,ftirlum
miror a nemine hoc tempore
&
{quod
faHum)
in
rationes quas texuimus
dtjfoluat.
magno idfanc
con^ hac forfttan
beneficio) non in iniuria ponam:
luxobprietur
certationep/eniorveritati
}quam vaice^
amore (quid enim mihi
&ftne
improbo Ariftotelis
illo
me
BelgA cum Macedone
Stagirita?)
quxrere
profiteor.
Pacuu.
Hoc volcbam,

ncfcius

ne cjflfcs. Vale.

LIBE&-

LIBERTI

FROMONDI

LABYRINTHVS
S

DE

COMPOSITIONE

CONTINVI.
C A P V T

PRIMVM.

Leucipp/ts dtiSlor partium indiuifibilium continui,- Cetebrauit

deinde eas multis librts edttis
Bpicums.
E i. EB R E olim & nunc in Philofophorum
fcholis, dc continui partibus diflidiuni fuit.
aliis fine finc diuifibilcscascxiftimantibus, ccteriinatomis quibufdam & indiuiduis particulis, fcu micis, vt Scncca appcllat,omnem diuifioncm tandcm finicbant.
Falluntur autem qui partium iinc finc diuiduarum Anitotclcm pnmum auctorem faciunt: ^etultior quippc
ipfbfuit, &cum ipsa Matheiinata hax opinio. Nam Lacrtius
Lcucippum,qui Anaxngora: parfcV Democmo paulld maior fuit,
atomorum inucntorem facit: KdlwiGr* GHZFTO;
dnij.nc, dp%d<;
' Lcucip.
Cm^cruS. Lcncippus, inouit, primt/s atomos principiafnbiccit. Et ln
LacTantius: Vbi fttnt, ait , aut vnde ifta corpufcula? cur i//<tncmo Lib.j. Inrtit.
?
a
Dcmocr/ttts
crudittis,he-'
fomniauit
Lcncippum
prxtervnum
qno
rcditatcmflultiti&reliquit Epicttro,
Multi tamcn intra aut circa cain aitatcm pra:tcr iftos, Leucip- Lib.r.c.8.
<
pum fecuti; & Ariftoteles diicrtc fectam atomorum imponit Em- GllKMt.&
ilibi.
cum
Plutarchusillis, d /^} GvwQeoiTtAvfyf\ Lib.t.c.i4.
pedocli, iungitquc
M7tfofA.i^ vu\xdiuvKQ7fjy7roiS<n,
qttipcr accruationcm tcnuium cor-11'lacit.
pttfcttlorum mnndtimcoainiffc credunf.
A
Ncc

LIBERTIFROMONDI

Lacrrin
Ncc alia fortafle Anaxagorx mcns, qui aicbat, yjLTumpcV,^/
Aiuxagor.
oviuc, oa ^S bjujiojueoyv
ynyiAamv teypfyJav TOV
pgyecv ovvi<?ctvcu>
/AM&Voja/ud-mvTflw ovyiMK&t&&,
qnemadmodum cx mtnutifimis,
vtvocantnr, ramenlis attruw conflat; ita cxparnisfimilittmpartium
corpufcttlis vniuerfum hoccffecompofttttm.
Maximctamen omnium hanc fentcntiam celcbr.\uit,&;cditis
librislatiffimc fparfit Epicurus: vndefa&um vr.ccterarum icctarum noftcricnm
.Scntv.:\
'. vcluti atomovum nnftorcm' ycx.ioircnr.
i
o
Lib.^.c.ip.ndEpicurum:
Tc atomi, & ijlx mic.t tux fortc ac tcmere conHencfic.
qlobattcrnnt.
Dcindcjlicct antc cum Lcucippus& Democritus omnia nobis c
ifti tamcnfortaflls, vt Cap. m.diilcmicisillisctiampinfucrintj
rcmus, infinitasinquamli^betmagnitudincm
compegerunt, quas
primus finiuit, & in numcros ccrtos rcdcgit Epicurus,niii ci hicetiam pr&iucrit Empcdoclcs,vtibiofl:endemqs.
Tam vcrb audirc
atomorum au&orcupicbat Epicurus, vt glorians folitus iit iactarc
inatris fuxfelicitatem,aitPlutarchus,qubd
fontcm fudifiet,vnde
in mundtim cflufa multitudoillaimmcnia
atomorum. Sic ctiam
D. Auguitinus,D. Hicronymus, D. Bafilius ,& omnesiacri ,ptofani Scriptorcs fvpcEpicuriatomosloquuntur,&
inccfiiint.
C A P V T

II.

Pltto, Zeno Cittie/tsjalso

Epicttreis tn compofiTjtbttgoras,
tione continui cx <itomis> adiuncii. Macrobi/ts ctiam > (df
Vfel/its iis Mlritfiti. ^De Plutarcbo res dubuu
Lil\ 6.O..
iiac
Pythngorasctiam&
Zcno,inquiuntConimbriccfes,in
rj.i IMiylic.
S'Ed
tatomorum fcclafucruntjimbetiamPhiloibphorum
olnn dcus,
Lib.J.c.t,
C.xli.
Plato,qucm earc cxagitat& rcfellit,vt iblet,diicipulus Ariftotclcs.
Et dc Pythagora quidcm Lncrtius ait ccnfuiilc, ca TKC,
/upvctJbc,
InPytluTCLoriy.iict,in Ji
gor.iin. %tyog/f JlciJbi; T$ dyiQ/uyic.,c/,&J e TyJd^xOfJLCov
S\ (SUTUV
TCI<npid
^uiwTdsyguujudty^wvrdiffamffa
fftojbyi&ycx vnitate cJr indefnita dnalitatc gigni numcros, cx numcris puntta, cx punffis lineas, cs lincis fuperjhies, cs his vero corpora folida.
diflcrit PlatonisTinmis,qtii
c PyGemcllaplanciftisditfusc
thagora: fchola fuit, docetquccoiporaclementaria
eompofita cilc
cx fupcificiebus triangularibns: vndc Aril\otelesargutatur,omnia
igitur

COMPOSITIONE

CONTINVl

LIBER.

igitur corpora vltimb tandem in atomos& punclacileicfoluenda, quandoquidem nulla nvaior cauflafubiit,curcorporaconitcnt
fupcrficiebus, quam fupcrficicslincis, &linca: tandem punctis;
OTJTKtwnf Xoyn &?,&pici fjtyjcJ'h\7riihi>v
'QnmiU $\ ws
;j Lib;ci.
ovyvMoti^i
Otli.
_
rattonis
cx
$\
Q/A.
Tciu&c,
cH,
^ctfAt/av,
folida
&y/Acov}
cjuiaeittfdcm
Jitperjicicbus componi, fuperftcicscx lineis, has vero cx punftis.
Vcrtim, cui flatim, qugfo, non iiibolet aliquod myflcrium in1
doctrina illa Pythagora:, qua: codcm modo aflirmat puncta oriri cx numcris, quo lincas cx punctis ? Qui cnim illi numcri,&
particula; ,inquaspuncti iimplicitasrciblui poflit? Et dePythagora i
vis vcrbodicam ? Euclides Mathematicorum
patcr, atomorum r
hoitiscapitaliflimus, fecta Pythagoricus fuit. Conjtatenimpcr/<L>,>
tttm exVroclo intcrprctc y aitalicubi Io. Kcplerus, totam Ettclidis'Alhuii
op;.
Geometriam Tphagoricamcff^j. Itaquccompcrtiflimuin ell,ncque
Pythagoram,ncquc Platonem compofuifle mngnitudincm cx atomis. Liquct idetiam cx Mathcmatis, qux* apud Platoncm autC
aliosfpariim fuperfunt; nec vllusvctcrum hocvmquam (de Ariitotele itatimdicam)
iisimpegit. Omncscnim Leucippum, Pytlugora poflcriorem, patrem atomorum appcllant -,necea doctnna ad Platoncm , icd a Lcucippo pcr Dcmocritum ad Epicurum 1
perucnit. Platocnim a Dcmocrito & philoibphia cius tam palan l1
aucrfus,vt, niii Amyclas & Clinias Pythagoricicum tcnuiifent, >
ncqucintot Dialofcripta Dcmocriti Vulcano fucrittraditurus,
gorum libris vcl tcnui cum memoria& appellationc iit dignatus.
Qjiid ? nbnne Arittoteles,inquics(iamenim
antcaudicbamus) )
Facict
compoiitionem corporumcxfuperficiebusPlatonitribuit.;
qtiidem , fcd qttovcizoriyj v quXoo-oqco-n&vTQTOyWagis
idprotcrttc, i
quamphilofophicc, vt owncs viri boni ittdicant, ait Plutarchus in1Libconti.
iimili dc idcisPlatonicis,quas mcntidiuinaiaPlatone
non rebusj Colot.
iingularibuscreatis iniixns,vt vidcri vult Ariftoteles, tam i.rpc
iflc difcipulus pcrperam cxagitat.
Y\{MOV(^
Socrntem cnim,qticm vbiquc ferc Dialogorum loqui iubet,PIato iinitatus, doctrinam iuam non apcrtc, ied corticc aliquo cclatam tradit,quem arripit vbiquc Ariitotcles, qui matulam, matntam f
diccre amabat, ncc rationem illam Platonisperinuolucra vcrborumdoccndi (atis fcrebar. Nequc id a me vltrb confictum clt,
quodpluribus cxcmplis oitendi potcft. citmmagiflri ftti Socratis
(ait D.Augultinus de Piatonc) ancmficit in fnis voluminibtM dij-1Lib.S.c,^,
Ciuit.
rnorcm
vct
putantcm, notiftmttm
dtfitnulanda (cientix
opinionis^
A 2,
ftlA

LIBERTI

FROMONDI
ftt.eferuare affectet, quia ejr ipjt i/le mos placuit ,faclum ett ,vt etiam Vlatonis de rcbtts rnagnis fententU non faciie percipi pofint.
Alium teftem,& nobilcm Ariltotclis intcrprctcm Philoponum
laudemus.
Lib.^.c.j. Ariitotelcs alicubi in Platonem, m Tuna:o diccntcm,?/!^/-/^
Phyfic. locttm
cjfeformarumjzcrizer inuehitur; ctiamii,vt Ariitorelesipfe
non difiimulatjoj' aj(pQ/cSby/n&orv,in dogmatibns nonfcriptis &
priuatim fecus, &apertiiis iine.mctaphora docerct. Ariflotclcstamcn, ait Philoponus, vt confttcuit>ea qu&apparcnt, conftttat.
Icaquc ctim Ariitoreles in codem Timaro Platonis,corpora clcmcntorum c triangulis compoiita reperiilct, cxclamauitftatim,
praxeptorem manifeitc in principiaomniaMathefcosimpegifle:
nam iicorporain fupcrficicsproximc refbluantur, iuperftcieseadcm ratione in lineas,& lincas
poltrcmbin puncta ac atomos Leucippi & Dcmocriti diflblucndas, cunctaquc tandcm cx atomis
coaccruanda forc.
Scd confequentiam cfalfo anteccclentisintellcctu natam, finc
dubionegauinct Phito. Nam (quodimprefse animaduertcndum
cit) non docct ibiPlatonisTimxus,
matcriam,autquantitatem
Deus, inquir,
corporum fuperficicbus triangularibusconltarc,fed
materhm imnu\'\ mioxmc^rt^m' cfii^/^TtouTo olAoi H)e/fy^,
primum formis & numeris conformattit.-dcmdc tbrmas ittas,figuras
planas triangularcs rcctilineas fuiflccdilVerit.Vnde forma: ilLc,non
matcrix antcgcnita: partcs, fcd compartes,& form.c ipfa: fubltantialcsclemcntoru funt, quas triangulos, morc Pythagorico vocat:
quiaveluti triangulusomnium figurarum rcclilinearum prima citj
ita inter formas clcmcntorum, ccterarum, qux accidcntalcs funt,
fundamcntum & baiiscit forma fublhntialis. Cur cnim,quarfo,
alius fiquadranguiaribus,aut
aliastriangularibuspotius,quam
gura: fupcrficiebus, vnumquodquccorpuscomponi
oportcrct? ErLxctcir.55.
rasigitur,fed ab Ariltotelc fcdudtus, Iuli Scaliger,ctim ais, cx
non qnanto Jicri quantum, Vlatonicornm cffefomnia. Non funt.
Plotinum cnim, Ficinum, Scrranum, autquem volcs alium Platonisintcrprctcm legc,omnium hoc quod iam diximus, aut vicinum intcrprctamentum cit, ncc quifquam in fufpicioncm
compoln Timxu.(itionis continui cx atomis& indiuifibilibus vcnit. l/lud fludiose
incutcandtim%ait Serranus, Vtatoncm res natnrales minime transformaffe.in geomctricu figtiras>fedcxgcomctricarum ftgurarttm imaginihtis res naturalcsi/tujlyare votuifJLy.
Dcnu
4

DE COMPOSITIONE

CONTINV.I

LIDER,

Denique ipfe Ariitotelcs alibi Pythagoricos & Platonem pofuifle quoddam aWf^vcV 3/fe cri&i&T;,infinittim in rebt/s fcnfbili- Lib.5-c.4.
bus,\c\ clt,partescontinui feniibilis,fme fine diuiduas,difertc atVcrir. Phyiic.
Huiusetiam fententix in vtroque non obfcurum fignum elt,
Platoin
qubd dixcrinr,^cT?v widivTcZq>uo-Heivcti>nihilvacuiinrerttmnaTinuo.
tttraejfe, vt docet Pythagoricus Platonis Timarus. nam vniucrfi
atomorum farcinatores vacuum induxerunt, iinc quocorporum
condenfationcm putabant non poflc cxpediri.
Zenoncm verb, illum fcuerx Sto.c Principcm , haberi a Conimbriccniibus in ridicula Dcmocriti & Epicuri clafle, non rcfcllo
tantiim, fedirafcor: nullacnimicctaiftisinfcltior,
quam Stoicorum fuit;& duo nobilifiimi Zcnonisdifcipuli, Clcanthcs & Sphc;libris accrrimc Dcmocriti atomos
rus Bofphoranus,totis
oppu-*
gnaucrunt. Ac ,netardum Cleanthisingcnium (qui idcircb.bf^
Z*Woc, aftnm Zcnonis, & oh/uyc.TOA^C,piflil/us hcbes', acondilcipulisdictus) mihi obiiciatis, cccc vobis Chi yfippum, huius auditorcm, & Stoa: poit Zcnonem, Piincipem (qucm ingeniojiftmnm
cjr in omnigenereactitifimttm appellat Lacrtius)atomis& Epicuro
tam inimicum,quam
nobis Plutarchus& Lacrtius defcripferunt.
TOfxlw&c,Lacrt.in
Apud iitum ctiam Chryiippus cxprefsc ait, T#CV/WC,
Zcnonc-.
aoire.
Et
confentiunt
&rfi$i>cW/,materU feitionem ininftnitum
Epicnreos, qnibtts Lib.i.ihiV.
Vhilofophi ac Gcometrx, ait noiter L\\->Cn\s-,excipio
l.Phyfiol.
corpttfctila qu&damfunt indittiduajdeo dwfjioiditfaAta. vir iitc,veterumomniumicctarumfcientiflimus,a
confcnfuPhilofophorum
& ceterisStoicos
& Gcometrarum folosEpicurcbscxcipuosfaeit,
acccflifle aduerfus Epicuri grcgcm, c Scneca iuo oftendit.
Plutarchus ctiam Chryfippo& Stoicisobiicit, ex illa fna par- Lib.nf,i
tiuminfinitudineconfectancum
etle, vt gutta vini, mare iE-gauim
incidcns, per totum ipfum, & Meditcrrancum , ac Atlanticutn
poifit diftiindi : iimilibufquc aliquot exemplis ridet ( vt hodie Epicurci Pcripatcticos iblcnt) non deridiculos, & melioribus obgannit.
Nihil igitur compcrtius cit, cjuam Zcnoncm & Stoam hici
communi Academia: & Lycci confcnfionc fuiflc.
Sedfcio iam quid Conimbricenles fefellerit} legcrant nempe
fublatum a Zenonc fuiflc localcm motum,
apud Ariitotclem ,
quia cxittimarct, partcs fpatij infinitas nullo tcmporc finitopofle
Vnde putaucrunt hoc argumentum in fentcntiam
pcrtranfiri.
Ariitotclis a Zcnonc fuiflc contortum, &ficoportcrcformari:
A 3
Si

LIBERTI

FROMONDI

Si partcs in continuo funt infinita;, nulloflnitotcmporc

potcric
vel minima patticula fpatij localis pcrtraniiri: atqui hoc manifcftc falfumeit, &contra communem fenfum-, igitur.finita: funt,
noninfinita:,in quolibetfinitocontinuo
partes.
Attamcnnon fuic ittud Zcnonisratiocinium
, fed hic paralogifmus: Infinita: funt (id enim tamquam publico Philoibphorum
acGcometrarum confenfu exploratum fupponebat) in quouis continuo partcs; igitur nullus poteit cflc localis motus,quo partcs iitx
intra tcmpus iinitum valeant pertrantiri. Hoc cnim clt illud famofuni Zcnonis paradoxum, &Kiegixivncnc,t/on datttr motus: quod
Lib6.cy. ex fententiacommuni & fua per confcqucntiam mcndofam intuPhyfic. lir,vcex Ariftotelc,Themiitio, & vctcnbus
Intcrprctibusiiquct, &
cxprciseGrccus Ariftotclis commentator lib.rro%iA'TO^ p^wif/,
CaP.5. ait in hoc paradoxo Zcnoncm , vt rationcm Jcqneretitr) fcnjnm
dcfcrui(J<LJ.
Vulgbctiamfcrtur
Diogencs, ciim ncgari a Zcnoncmotum
localcm audiflet, illicb fnrrexilTe, & itu rcdittiquc aliquotics magna fcftinationc rcplicato inambulafVc; &rogatus, quis cum fubitb cnthuiiafmus pciculitVet, rcfpondiflc: Zcnoncm rcfe/lo. Nifi ha:c
fabcllacit,cx ca patet,Zcnoncm ferib motum fuituliflc,&id(fenfu quantumuis rcclamantc) maluiiVc, quamiisconfcntirc, qui m,v
gnitudincm vltimb conflant cxatomis. Tam /wTg^f,inquies,&
Arift.lib.t.ienfu communicgcntcm Zcnoncm fuifle ? Ita.Talcscnim in Phic.8. Gcnciftis olim c\ukhm yXszfy&civnsrh)ajl&imt, ^TTCL^OVTIC,
lofophis
ur.
TZS/\'oyoia?wAa08cn,qui fenfnm fttpergrcjsi, rjr ettm defjicienCWTIU!,
tcs, rationem tantitm fequcbantur.
Habeo hic tamen quod tibi aurcm vcllicem. Zcnoncm vidclicct illum Stoica: fecla: coiiditorcm, fupparcm tanttim Arittotcli,
parcm difcipulo ciusTheophraito fuifle. ltaquc viucntc AriftotcJe , ignoratus, auc ignobilis fuit, nequc apud Ariftotclcm facilc
Stoicorum mcntioncm auc nomcn rcpcrcris; vti ncquc Epicuicorum, qui vno cum Stoicis tcmporc poft Ariftotclcm ltatimcxorti.
Igitur Zcno ifte aducrfusqucm Ariftotcles lib. v i.Phylic.difccptat,mco animo,non ille Citticus & Stoicus,fcd vctuftior, Elcatcs
Italus clt, Lcucippi Eleatisquoquc, atomomm illius rnolitoris &
Vndc cxdodtrina illa inopinabili magiftri
cribratorispraxeptor.
Zcnonis,qua pcr compofitionem continui cx parttbus finc finc dicxiftimo difciiufibilibus,omncm localcm motumfifticrcdcbat,
pulum

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

7
& concin-

pulum Lcucippum ccpiflc coiifilium dc condcnda

nanda noua compofuioneex atohiis.
Hic ctiam, opinor, illc Zcno eft, aducrfus cuius fcita librum
vnum Aiiftotelemfcripfiflc,qucmqnc
dvcfyufyvcuoS&v% iv <I>/-Lactt.iti
viriim ejrin Vhilofophia & in rcpnb. nobi- Ariftot.
AQootpia^) cv 7ToAiT$icti
liftmum fuiilc Lacrtius,& Ariitotcles Spnbuo ktctteiTMn^Dialccl iCctinucntorem narrat. Scd quid circa Zcnoncm iltumtrcpidoauc
dubico? cccc cnim fe mihi necopinanti argumcntum fuggcrit,quo
non opinor, fed fcio iam paullomintis non Stoicum fiiiflc, fed
Elcatcm illum,Parmenidis difcipulum>& Leucippi praxeptorcm.
Nam dc iftoLacrtius:T^
t^yjrWictfs^vcc, Xoysv H&p-nm.Vrimtts,
ait,rationcmqua??/dam ylchil/etn appc/latut. Audi iam Ariftotelem
dcaltcni ratione,qua Zcnoillc cumquo difceptat, motum localcm oppugnabat: bSuTzye, Aoj?/,Z>iW'oc,o^Aa^uos A';^/M$oc,&Lib.6c.p.
Phyfic.
itSi7T0Tt
$TCC,0T1TQ
f&TUto<p9{l7iTCU
fi&L$dTlg$V
SiOV^ZWTidTCt^ii.SCcttnda ratio,mc\un,Zenonis,qnx vocatur Achi//es,eflh<ec,qnbdtardiits
nnmqttam currcns apprehenaetur a vclocijtimo. Videtur igitur Zcno ilte primus (qnamquam Phauorinus Parmenidi p;vccptori
cius tribuit) argumcntum infuperabile, & qualis Achilles Homcricusintcr Gra:cos,Achillem appellaile. Hunc deniquc Zenonem
Elcatcm, prxtcriam dicta, non iuiflc in fententia Lcucippi & Devtcitatim in Pythagora&Platone
mocritijcadcmconiecturaqua
bamur, oitcnderc poflumus: qubd iuvbv/w 3vcu, vacuumnon cff_j, Suidas.
aflerucrit; quod nulli olim faciunt atomornm magittri, qui inanitatcspunctis omncs intcrfcrunt, vt locum inueniant corporum
condenfationi.

Decctcrisin vcteri mcmoria,extra Epicureos ,qui magnitudialicuins farnc,

ncm cxatomis& piictisaccruaucritjvixqucmquam
vfqucad tcmpora loannis VVicleft^cettb rcpcrio, pra:tcr fortailc
Plutarchum, vt infraapparcbit. Quifpiam tamenctiam Macrobium huc pertraherc tcntaucrit. Ait cnim, Vnnttumprotrattumcf- I.ibi.c.i.
magnitudi- Somnij.
ficit lincamftdest, corptts (hoccnim nomincomnem
ncrn appcll.it) vnius dtmcnflonis. Hanc lineamfl qeminaueris, alternmmathematictim corptts cfficies,quod ditabm atmcnftonibmtflimatnr, longo latojp fedalto carct.Et hoc est qnodapnd illos (Mat hematicos) jttperflcies vocatur. pnntfis antem quattior contincttir, id
eHipcrfmgulas 1'tne.isbinis. Si vcro dnx Une&ftierint dnpticau, vt
fubieHisdiiabtts duxfnpcrponantur, adtjcietur profttnditas>cr hincfoUdtim corpns efflcictnr, qttod flnc dubio olto angulis contincbitur,
quod

LIBERTI

FROMONDI

qttod videmm in tejfcra, qtta Grxco nomine cttbm vocatttr. Ecce

cnim fatis cxplicatc aflirmat, cx duabus lineis fuperficiem, c quatcrnisvcrb (cquibusbina: fubiicianturbinisaliis) profunditatcm
totam componi cxatomis, &adienafci:quodett,quantitatcm
ctione indiuifibilisadaliud indiuiiibile,aliquoddiuiiibilcconflari.
Vcrumtamcn qui iicccnfeat,toto fcopo & ca:lo a mcnte Macrobij abcrrauerit. Hxcenimex comuni Mathematicorumimaginationc, pracftrudlim ad Platonici Timxi, &. Ciceronis,vti fatctur,intclligentiam prxmittit: tam verbTima:us, vt fupraoftcndimus, quam Gceroomnem magnitudinis patticulam infinitc difCic.Aci- fccat. Nam ctiam iftc cxcrtc ait, Matcriam intcrire,non innihi<!cm.i.
litm, fedinfuas partes, qu&inflnite fecari ac diuidi poffunt; ciimflt
nihit in rcrnm natura minimum, quoddiuidi non qncat. Satin' id cxprcfsc' & difertc ?
Dcindc, ii hoc voluiflet Macrobius, lineam ctiam primam &
fimplicillimam compingere debuic c binis cantiim punctis. ld
vcro cauct, fed ait tanttim , lineam qua: protractione puncti eflicitur, longam cffcjine laio,flne alto, & duobtts pnnctis cx vtraqttepartefoiam tongitndincm tcrminantibm contincri. In qualibct igitur
linea longitudincm duobus punctis intcricctam ac terminatain
vtrimqucagnofcit. Originem crgo trium dimcnfionum continui,
fccundum Gcomctrarum fictioncm ,& talem quidem qua: ctiam
nuiuerorum (qui ex folis vnitatibus, ccu punctis, coaceruantur)
longicudini, latitudini,profunditati competeret, voluit repr&fcntaic, non doccrc quibus partibus coalclccrct vcra magnitudo;
quod cuilibct cogitate paullijpcr cum lcgcnti apparcbit.
Lib.i.th.S. DauidFleurantius ctiam,vtiam
vidco, Pfcllum, quem circa
Elcmcnt. annum
Chrifti loro. vixifleexiftimanr,hacopinione
Epicurcum,
& lincam e pttnttis,fupe/ficiem c lincis, corpm i fuperftciebm compofnijjc, facit. Scd in Syntagmatc gcometrico Pfelli omniacontrai ia,
&ex Elcmcntis Euclidisiiimptainuenio.
DePlutarcho,in quibus
cum partibus ponam, fluctuo, nitiqubd intcr vtrafquc fbrlitan
cvvoicov,acritcr"
fuerit,&ipfcin iluctu. Nam in lib. afetffi Koivcov
abfiuda qua:dam pcrfcquitur qux cx infinitis continui partibus
cxiiterc vidcntur, aitquc Chryiippum & vulgus totum Stoicorum
ca rc, ccrebro indigerc, &in fentum communem impingere.
Lih.ilcSn- Alibi verb ait:A'TO/>C
T)Co/e^H)WOV
vdtfhc,
p^ac 3vcurpyfoA&w}
pei/litioii.
HcWAnvf/^'dfactihKASii7toici,sfio-^uyijh'i^oSuvbjj(setyiT&Jouv.
Exiflimat qttis atomos & vactium cffeprimipia vniuerft? Infalsa est
opinio>-

DE COML'OSITIONE

CONTINVILICER.

cp}nione,fcdqux ei neqne vicm, neqtte febrim, /tequc dolorcm perturbantemgignat. Ecfpariim aliubi atomos Dcmocriticas vcxantem videbis. Quam falsb auccm & inuicos D. Auguftinum &
Lincolinenfcm ad Epicurum & fc crahat VVicleffus, infra demonitrabimus.
C A P V T

III.

inter eos qui continttnm exatomis jlrttxemnt>cx

mft/iitis potitls qttam finitis compofuijfe. Upicurum tame/t
& Empedoclem finitas maluife.

Subtiliorcs,

fortafle quifpiam,quomodo Lcucippus, DcmocriMlrabitur

tus, EpicuruSjMathcmaticarum
(& duo priores,pra:fercim)
non ignari, in compoiitioncm illam cx atomis dccidcrc potucrint,
ii ea in principia & conclufioncs Mathematicas tam manifcftc,
qtiam vulgo cxiftimatur, impingat. Nam Democritus a faccrdotibus -^Egypti Geomctriam, a Chald&is Altrologiam, ab aliis alias
artcs tam callidc& fcitc didicit,vt vulgb ^STAOC, quia Nacuralia, Moralia, Mathcmatica,& vniucrfam libcralium artiumcncyclopa:diam callerct, iit dictus. ln Geomctria ctiam qtixdam, vc
<zifeX
'\duowe, yJnjw vjj^o^alo^ti decontatfu circtilicjrfphitrx, tcitc
Lacrcio, fcripiit. lntcr voluminum tamen Epicuritrccentosillos
cylindros(omnium cnim PhilofophoruniTToA^acpoTO^cum fa,niii iortaflc libcllum
citLacitius) nihil Mathematicumrcpcrio
h
cv TJTdTo/j.cdyuvias, de angttlo atomi. vndc plane apparct, Epieurns
*&} TMC
*
Mathcmaticarum ditcipiinarum modicum,aut omnino nullum ticis
(uu4
fuifle, vcrumquc hic quod dc co Clcomedcs, >&.myi?&sx>v
d
c^vctjcWmVicnlta.
Tv$\<mzsv, dcridiculum efle, nec ctarius vidijji^"
^ cicuTuXuK&v
quam tatpam.
Dc iito igitur non impcnsc mirum,in Mathcmaticorum
fcita
& axiomata fic potuiflc oflcndcre -}dc duobus vcrb aliis, & maximiratus. Scd aducrti tamcDemocrito,
magisaliquando.fum
men iamnupcr, quod largitcrmihi minuithancadmirationcm.
Omncs cnim ifti, aucccrcc m iptis acutiorcs, non cx finitis atomis
& punctis, vt VVicleffus, & hodic pleriquc, fcd cx infinita corum
congcric quamlibct magnitudincm conftituunt; & hac via plurima Mathcmaticorum argumcntacuadunt,
autcludunt. Hinc
rz 7ruvTu,y) &%,
dcLcucippo Lacrtius: H^tout cWTtS^UTrci&tiivaj
B
*W

IO

LIBERTI

FROMONDl

MA# fJUTuQcifr.tiv.Placebat,inquit,, inflnitaejfe omnia (pcr infinitarum videlicec acomorum in vnumquodquc concinuum congcriem &compoficionem) ejr infeintticem commutari. Quomodo vcrb pcr hanc punctorum infinicudincm euitaucritmoleftias
Zenonis Eleatis ,qui ex infinitatcparargumcntiprxceptorisfui,
tium fpatij, motum localem tollebac, videric ipfe. An Dcmocritusvcrbinfinicasatomos
ftatucrit,ambiinquolibetcontinuo
In Dcmo-go: nam quod Lacrtius narratcumccnfuifle,T?
drbjuyts u<&itz$t$
crit.
avaj H uiyiQtiB)*K)7&\%0@*,atomosejr magnitudinc cjr nttmero inflnittis effe, videtur dc infinitorum, quos fomniabat Dcmocritus,
mundorum, non dc cuiuflibet continui atomis intclligcndum:
quas magnitudine, non foliim numcro , infinitas diccbat jquia,
opinor,ctli in fe minima: & vere U%/J$IefVent,infinitorum tamen
mundorum molesconltitucrcnt: quoetiam modoatomosinfininon pro cuiuflibet continui
tas, pro intinitorum mundorum,
Ariflot. compoiitionc, Epicurus & Lucrctius fa:pc aflcrunt. Verumtamcn,
lib.j.c i. ctim
soi%f\u u7TGi&i,principia inflnita Dcmocritus & Anaxagoras
Phyiic.
feccrint, vcrotimilc elt in vnamquamquc ctiam rcm piincipia &
indiuiiibiles particulasinfinitas inculcafle.
Epicurus tamcn infiniti, in quo nihil ccrncrc potcrat, tcncbris
abltcrritus, numcrum finitum atomorum in quolibct continuo
hamatis quibufdam, vt loquitur, figuris, & vncis intcr fe
perplcxis
contexerc maluit,ctfi mundorum infinitudincm cum Democritonon fic reueritus. Ipfc cnim in Epiltola quadam ad Hcrodotum apcrtc ait,cWbTeg^ c-Uur&a&vT!WTou!ujTvy%cti>civ,intcrius
dinifloncm conttnui non in infinitum procedcrc-j. lu qua etiam
Lib.ic.<J.
di uoywmmy.o-fuitEmpedoclcs,qui
Phjfic. fcntentiaantcEpicurum
fjtyjMvsxprincipiis flnitis, Ariltotelc tcitc, cunctacompoiuit.Pnncipia verb ha:c fecifle, inftar Leucippi& Democriti, atoma &
indiuiiibilia, cx eodcm Ariltotele & Plutarcho didicimus. Scd
& Rhetorac
Empcdoclcs in Mathcmaticisnon
maiorEpicuro,
Tocta mclior quamPhiloibphus fuit.Nam Ariftoteles cum <ZTW
p^eot^w djffiv, primnm Rhctoricam artcm inuenijfe fcribit, & Timon forenflnmformafdremverborum
appellac. Etfi verb rcm natura: carminc dcfcripfcrit, Mathcmaticas tamen non attigit, nequcfciuilVeapparct.
hodic cx
Exquibus liquet, VVicleftum,Hufliim,&quotquot
finitaturba punctorum continuum itruunt, potiusEpicurcos,aut
Empcdocliitas,quam Lcucippianos,aut Dcmocriticos efle.
CAPVT

1>E COMPOSITIONE
CAPVT

CONTINVI

LIIiEK.

II

I V..

Sententiam

Epicuri iam obfolctam inflaurauit loam/es VVi~

a Concilio Con~
cleff/is. Dam/iata erroris in PhilofophiS
15. in quam cenfura it/a inciflantienfi. zAuttoritasfeflwnis
dtt>adfirucla.

olim cum totafcholafua

dcfiEpicurcorumiam
SEntentiam
cam rcuocauit circa annum Chrifti 13J0. Ioanncs VVicleftus
Anglus, Academiae Oxonieniis antc Thcologia: Doctor, deindc
hxreticus, & Ioannis Hufli Bohemi, Huflitarum hancticorum
antcfignani magifter. Cum enim iuucnis admodum Thefes PhiAriftotclicadcfendcre
fuflofophicas dc compotitionccontinui
eepiflet, & argumentum quo ftringcbatur,cx temporc fc pofVcdiffbluere defpcrarct ,fubitb &in arena abAriitotclc ad Epicurum
tranfcunit, & totam dcinde vicam in cadcm fententia pcrtinacitcrdurauit.
Annis poitca circitcr 18. a mortc VViclefti, videliccc Chrifti 141 f. in Concilio Conftantienti, multi cius Articuli, propu& HicronymoPragenfi
gnantibuscosIoanneHuflb
(qui paullb
aliis mollioripbil ob hancfim aConciliocremati)ha:refeos3cum
busquibufdam ccntiiris condcmnati funt. Pr.ttcr autcm Artictilos principalcs 45-. quos Concilium fefl. 8. anathcmatc fulminat,
alij z6o. cxtrapendentcs,\t Patrcs illi loquuntur, codcm fulminc
iciuntur. c^uja vcrb , inquiunt, iibris Joannis Wiccffl' diligcntcr A&a
i
Syaexaminatis pcr Dofiores, Magiflros Vnitterfltatis fludtj oxonienfls,c odi.
vltra diftos quadraginta quinqttc Articulos, ducentos fcxaginta extrapendcntcs collcgcrnnt, qt/ornm aliqtti cumfupradiftis injentcntia
coincidnnt, licct non in cadcm forma vcrborum: cy, ficuti de aliisfuperitts diftum csfquidam ijforum crant cjrfitnt hxrctici ,qitidamfiditiofl,qnidamerronci, alij temcrarij, nonnu/hl fcandalof,alijinfani, necnon omncspxnc contra bonos morcs, & Catholicam vcritatcm
fucrunt, proptcrca pcr dictam Vniucrfltatem fchoiaflice cjrdcbiie rcprobali: H<acigitur Syncdus facrojanfta cnm deliberationc qtta Jitpra,prxdiftos Articulos, &eornmqnemlibet rcprobatej? condcmnat,
prohibcns, inbcns, mandans, & dcccrncns, protit dc aliis quadragintd quinquc^j.
Poltca vcrb (cfl. 1j. lc^unturin Concilio quinquhginta fex cx
B 2.
iibs

12,

LIBERTI

FROMONDI

iftis Articulis, & rcfldttos fanfta Synodttshabnitpro /f?^;quorum

quinquagclimus ctt ifte : Lineaaliqna Mathematica contintta comfoniturcx dnobm,tribm,vcl qttatuorpunftis immediatis, atttjhlhm
ex punfl i<fimplicitcrflnitis. Vei tcmpm cH,fuit,vel erit compofltnm
cx inflantibm immeciiatisJtcmnon cHpofiibile,quin tempm ejr itnea,
ft fint,talitcr componanturiEx. fubditur proximc cenfura: Primapars
cHerror in Philofophia: fed vlitma errat circa dininam potentiam.
Hos autcm Articulos a Doctoribus & Magiltris ittidij OxoAda Syn-nicnfisexaminatos&
rcprobatos, Omncs hac fanfta Synodm, incdi.
c\uiunt, petiit examinari, cjrfiepihs rccenfcri pcr plttrcs Patres Ecclcfi.c Rom. Cardinales, Epifcopos,Abbates, Magiflros in Theoiogia, Doftores vtriufqne Inris, cjraliospittres notabiles dinerforttm cJr gcneralitimftudiorum in mttl/itudine copiosa. jQuibm Articttlis flc examinatisyfuit ejr esi repertum, atiquos cjr plurcs cx ipfis ftitfjc eJr eflc^j
notoriehxrcticos, cjrdudttma fanftis Patribmrcbrobatos, qttofdam
biaffhemos, alios erroneos, alios fcandalofos,quofdam piartim atirium
oftenftuos, nonnn/tos eorumdem temerarios cjrfeditiofos. Et propterea in nomine Domini noftri lcfn chrifli hxcfanfia Synodm prxdiftosArticulos, & coium quemtibet ,hoc pcrpcttto decrcto rcprobat cjr condemnat, inhibens omnibm cjr ftngutis Catholicis fttb anathematis intcrminatione, nede cetero diftos Articnlos,aut ipforjjmaliqnemau^
deatprxdicare, dogmatizare, cfterre, veltenercu.
Vndc patet, Articulum iftu m, Linea cx pttnfiis finitis, ey tempm
ex inftantibmimmediatiscomponitur, cflcprohibitum dogmati^ari,
non tamquam ha:reticum quidem , fed tamquam erronettm in
Philofophia: hunc vcrb, Non cHpofiibite, qttin lineaex pttnftis ftnitis, & temptts ex inftantibm immediatts componatur, grauiori ccniura,vdutir/>r/f<//V////4//^
Coneilij PatrcSjCompofitioncm
cxpartibus infinitis nullam inuoluerc contradictioucm,
ideoque fmc omnipotentia:diuina: dctractionc & iniuria negari non poilc, Dco cfle poflibilem. negabant tamen efle poflibilem VViclcffus, Huflus& Prageniis, afhrmantcs nullam poflc cfle lineam,niii ex punctis finitis, ncc vllum
tcmpus, niii cx inftantibus finitis immediatis.
Verumtamcn nullum opinioni Epicuri cx iftaConcilij definitionc ortum efle prariudicium, fic oitcndi videtur.
Primb, quia condcmnatio illa Articulorum VViclcfli incidic
in tcmpuS) quoConciliumaccphalum
& finccapice fuic. Nam
ftatim poilfeflioncmfecvindam
Ioannes XXI11.
legitimus ,,vti
vulgo

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

13

vulgb exiftimatur, Pontifcx furtim Conftantia profugerar, qnia

Patrcsformulam quamdam rcfignationisPontificia: poteftatis ci
pra:fcribcrc conabantur, quam, vt nimis abfolutam, abnucbac.
Fuga igitur ilta vifus cittotam Concilioauctoritatcmabrogafle,
&ipfum difloluifle.
tamen dcpofitionis,
Dcindcjcftonon
abrogaflet,fcntcntiam
aConcilio iefl. i2.infelatam,ttacim&antcfeflioncm
13. confirmauit, & infuper Papattit cjr ittri,flqttodin eodemflbi qttalitercum- Ab
/
Sync
odi.
quc compctierat,fett qtiodfitbi tnnc competcbat, pure, fl?nplicitcr, &
abfolnte, iiberctj; cjrftontecefiit, e*rentintianit. Similiter Grcgorius Xll.altcr
in fchifmate illo Pontifcx, fcff. 14. perCarolum
Malatcftam Arimincnfem Dominum, Papatum,ejr omneittsPapatm, titutum, eJrpoffefione/ri,quod,quemy& quam habebat, rcfignauit. lgiturieflio IJ. mdc proximciccuta nullum habuic Poncificcm & legitimum caput : nam Bcncdictus XIII. fiue Pecrus de
Luna, qui tcrtius fupcrcrat,tine dubio (ialtem plurimotum, &
meo) Pfeudo-Papafuit, nequc ctiam anctoritatccius, (imb renitentc ipfo & fpcrncntc) Goncilium conuocatum fucrat.
Ctim autcm Concilium acephalum infallibili Spiritus fancti
aftiftcntia dcititutum iit, nihil firmum abco dcccrni potuit vfquc
ad feft.41. id cft, ad Martini V. noui Pontificis clectionem.
Secundb, crrauit, vtomnino vidctur, Concilium fefV.12. anovcrum ac
gando fibiauctoritatcm dcltitucndi Ioanncm XXIII.
legitimum-vtpaflim Auctorcscrcdunt, Pontificcm: igitur ex vno
ifto adtu difccomncs.
clcTertibjMartinus V. aCardinalibus & ConcilioPaparitc
ctus,foios 4y. principalcs VViclefti Articulos, aConcilio fefl. 8.
damnatos, anathematc fulminauit, ncglcctis aliis 260. cxtrapcn^f////^Y/,interquoseftille,dccompofitionccontinui,&
tcmporis
autem alios Articulos contcmex partibusindiuifibilibus.Videtur
cctcris,
piiiVe,& infirmaiTc, quibus camdcm firmitatcm,quam
nonimpcrtiuit.
Ha:c fanc fatis pcrfpicuc vidcntur oftendcrc, dccrcta fcflionis iy.non habereculmcn illudfuprcmum auctoritatis, quod vcl
perfecutam cius approbapra:fidentiaPontificisinConcilio,vcJ
tioncm,potuiflent adipifci: nihilo mintis tantum faltem videatur
indc roboris accepiflc, quantum iblcnt, qua' a Conciliisgcncralibus lcgitimc conuocatis, finc Pontificis inftructionc,autconfirmationc deccmuntur.
13 3
Nam

14

LIBERTI

FROMONDl

Nam in primis Martinus V. indiplomatc quo Atticulos 4;.

VViclcfli,fcffionc8. damnatositcnim condcmnat, honorificcde
Concilio loquitur, & aSynodogenerali illos Articulos damnatos
cuius folius
dicit; ctfi tunc tamcn illa tellione 8. Ioanncs XXIII.
auctoritatcConcilium coactum fucrat, iam aufugiflet, & ncqucdum nouum illud auctoritatis pondusConcilioaccefliflet,
quod
antc feflionem iy. (in ipsa vidcliccc fcflionc 14.) alccr Pontifex
Gregorius X I I.adiecit.
Antcquam enim Gregorius ius Pontificattis quod hactenus
AckaSyn-pra:tendcrat, refignaret, Vtfanfta, inquit, vrito, reformatio, & h..reticA
otli.
prattitatis cxtirpatio, Deo aufiore meliorem fiortirentur effc1fttim, ejrvtfub diuerforum profefiione paftorttm difidcntes Chrijliavi,in vnitate S.Matris Ecctcfi.t cjr charitatis vinculo coritungerentur,
ifittdfacrum Conciliumgcncralc connocauit,cjr omniaper ipfum agen1(taauftorizanit ,cjr confirmattit, idqucfeflionc 14. IgiturConcilium,quodinitio nontamccrtb Generalccrat, (quiaEccIciia:pars
1
qua:Gregorio adhxrcbat,& Pontificcm non omnino improbabili
jurcnixum fcquebatur,abcrat) iam plcnam,ab hac conuocatione
Grcgorij, gcneralitatcm acccpit. De lknedicto XIII. nulla mihi fbllicitudo, cuipatlim nihil inPapatum iuristribuitur, & totics
vocatus& rogatus ad tollcndum tam longum & cxitiabilc Ecclcfi.xfchifma, vcnireaut mittcrcqucmquam
pcrtinacitcr rcnuerac,
& licet a cunftis deftitutm,fiua tamen fc pertinacia nutricbat, vc inI.con.Arct.
,
Aretinus. Igitur Concilij ftatus fub fcflioncm IJ. hic fuic.
quit
in Hifior.
iuitcmj>. Maximus vndiquc cx toto Orbc Chriftiano cb confluxcrat Pra:latorum & Doctorum coetus,initio fbltim a Ioannc XXIII.
ftudio&diligentiaSigifmundiCaiaris,pofteactiam
aGrcgorioXU.
conuocatus & confirmatus. Ante tamcn illam fefl. IJ. vtcrquc
Pontificatu fc abdicauerac , vndc Concilium cunc accphalum
erac: Generalc tamcn & lcgitimum, ac qualc co tcmporccfle poiutuit, quando adabolcndum fchifma,omnesPontificcscedcrc
ri fuo, Ecclcfia:pacinecefVarium crat. Auctoritatcm crgo, quantam Concilio
generaliritc coacto, Sede Romana vacantc, tribucre folemus, feflio illa 1y. habuit.
An verb talcConcilium,
antelegitimi Pontificis approbatiohodic inter Doctoresambigitur.
Fatcor
ncm,crrarepo(lit,ctiam
tamen plures exiftimarc probabilius, crrarc
pofle ; quia res ad dc^
:rctorium & vltimum Ecclefia: iudicium (quod a
capitc proficifci
dcbet) nondum peruenit,&cx Concilio Batilicnfi,& hoccc Conftan-

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

iy
dcfini-

ftanticnii errorum cxcmpla adfcrri folent: nam vtrumquc

uit fConcilium fupra Papam effe:cy\oc\ iam rcputatur erroncum,
LconcX. in Conpoftquam ab Eugenio IV. primiim,&dcindc
cilio Lateranenfi id rcprobatum fuit.
loquidc conciliabulo fchifmatico &a
Vcrum,aliudlongccft,
capitc fuo difcorde,aliud dc lcgitimo Concilio generali. Leo verb X. non Concilium, fed Conciliabulum Bafliienfe,pr.cfertimpoH Concil.L.itcr.icfl'.ii.
Pavam
&
EuIV. faftam, appellat.
ipic
tranfiationempcr Eugeritum
gcnius, Conctlio zdBonoritenfem cinitatcm,i\\t, iegitime tranflato,
ibidem poftmodum Bafilcjt conucritentes, vclut iocttftt acephali, cano*
nicttmfine noftris prxfidentibm non fecere Concilium.
Sed quando tranilatio hax & diflblutio Concilij facta \ inquics.
non enim videtur, qubd mox a principio, & antefcflioncm 2. in
qua decrctum illud Concil j Conftanticnfis ,dc cmincntia generalis Concilij iupra Papam, rcnouatum fuic. Fatcor, iic vidctur
vir illc magnus exiftimaftc, qui fcribit, Concilinm Bafiiienfe, fefiio- Bcllar.lU.
cap.ii.dc
cttm
communi
?/eficcunda,vria
confenfti flatuit, Concil.
Legato Pontificis,
Concilium cfle fupra Papam: qtiodccrte nnnc ittdicatiir erroneum.
& indc, Concilium generalc lcgitimum, antc Papx fufVragium,
pofle abcrrarc contcndic.
Bulla recradtationis Pij II. & EuAccnimcxActisConcilij,
gcniano ipib diplomatc dcmonftrarc mihi vidcor, ctiam antc primam feflionem,a/wy^/-^ ofto mcnfes cfflttxcrant, poflquam irit- Eugcn.IV.
tiari dcbueratfanfla Synodm,nec adhttc Bajiiex conuenerant tres Epificopi,&c. iuflu Eugenij tranflatum indc Concilium. Permanfit tamenlulianusSancti
AngeliCard. Legatus Apoftolicus &Concilij Pra:tcs, quiattdita Eugenij rettocationeprtfidentiam dimifit,tam- PiusII.fiueAcncas
Stimmo
Sed
in
dies
Ettvettet
obcdire.
chm
quam
Pontifici
augeficeret
Siluius.
vel
inuito
Concitium, ej? mtiiti exdiuerfts regioritbm Epifcopi,
gerito
ejr Regtim Legati aduentarent, Cardinaies qttoque ex Romana Cnria
profttgi in dies nonnulii concurrerent, prtfiaentiam refinmpfit, ejr atiftoritatem Concilij mirttm in tnodum extollens ,eminentiamprimA Sedis ftipprimere cwpit. En coeptam auctoritatem Concilij eleuari
fupra Papam, polt Eugenij reuocationem , tcfte jfsnea Siluio, qui
in partibus Iuliani & ichifmaticorum tnnc ibi iuucnis aderat: vnde
facilc colligas,quia reuocanti obcdirc nolcbanc, in fecunda ftatim
Concilium Ada Synfeflioncdecreuillc,
quod paullb antcConftantienfes,
odi.
immediate
a
cui
habere,
poteflatem
quiiibet cuittfcttmque^j
chriflo
flatiis vel dignitatis, etiamft Papalis cxiflat,obedire tenetur in his qtta
perti-

\6

LIBERTI

FROMONDI

pertinent adfldcm, ejr extirpationcmfchifmatis, ejrad generatem re*

formatiomm Ecclefix Dci in capitc,eyinmcmbris. Dcniquccx Aclis
2.annoChriiti
Concilij fatisinteiligitur,tcflionem
1432. iy. Cal.
factamanMartij cclebrntam.ciim tamenconftct,reuocationcm
no praxcdenti 14^ 1. iy. Cal. Ianuar.
Nonigitur a Concilio lcgitimo gcnerali, antc Pontificis apa fchifmaticoconciliabulo,
commifliiscft iltc
probationem,fcd
crror. De fcflionc illa quarta Concilij Conitanticnfis, qua:iimiliNoctu
tcrimpcgic, cantumdcm diccre poflumus, &dcbcmus.
cnim Conitantia tunc antc fcflionc 3. aufugerat Ioanncs XXIII.
qui iblus Concilium iftud conuocauerat,& tugaifta, auulfocapite
truncam Synodum rcliqucrac, dctraxcratquc lcgitimi Concilij
auctoritatcm. Qualis enim auctoritascflcpoflitacephalicorpolis, rcbellis tunc & difcordis a fuo capitc ? Ncgantetiamaliqui
Bcllar.li.i. Concilium tunc fuiflc gencralc: Citm tantiim adeffet, inquiunt,
cap.vlt.dc tertia
pars Ecclcfi&,id cft, ij fioiitm Pr.clati qni obediebant loanrit:
Concil.
nam qui obedicbant Gregorio ejr Bcncdifto, repttgnabant iis qux a,
Syr woficbant. Hic tamcn dcfcctus, vt antc monui, obijci non potclt fcilionidccimrc quintx.
In rcliquisetiam, quxadfernntur,crrantium
Conciliorum, antc Pontificis confirmationem, excmplis, aut Patrcsa Legatis Pontificiis, aut omncs a Pontificis initrudtionc difcrcpabant: cpod cciam Conciliabulo Baiilienii euenillb aflirmac Eugenius. Nam
wttltaejr grania, inquit,prtter i/ia tria,propter qua fuerat ibiprincipatiter Concilium aprincipio conflittttttm, tamquam haberet generalis Synodi, nobis etiarn contradicentibm,
poteflatem, difponere, ordiIn fum m a
nare,flatuere,fancire, declarare, ejr manaarepwjumpjtt.
igicur,nullum hactenus Concilium gencrale legitimum allatum
omniumconcordia
cit, inquo ante Pontificis approbationcm,
fufFragia a vero abcrraucrint 1-qiiod, an ex dircdtione aliqu a prarparatoria Spiritus fanct:i vcniat, fuppare illi qua adfiitic &rcgic
Poncificcm: an, quia moralicer impoflibile, coc doctiflimorum &
idcm allucinari &ca:cuprscftanciflimorum virorumoculoscirca
tirc, mcritb dubites. Quidquid idcit, Articuli a Concilio lcgitidecreci cam vcri, aucvcrilimilcsfunc,
vc
mogcncralidifputaci&
Poncifices (exemplum vidimusnuperinTridencino)
illicbcalculum adiiccre folcanc.
maximaveri (vt molliflimcdicam)
fimiliTantaigitur,idett,
moralis certicudofencencia: Ariftotelis, pra:tercctcra
tudo,imb
omnia

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

\J
Patrum

omnia argumcnta^x abundanti acccflk pcrauctoritatem

i j. feflionis Concilij Conftanticniis.
Hoc ctiam cx fuperuacuo adiiciam. Qubd ctfi feflio illa i j. legitima: Synodi non eflct, tamcn indc confici, totius Orbis Chriiliani,& humani pa:ncgeneris fcntcntiam fuifle, tnagrittudincm ejr
temptts ex indiuiflbilibm partibm non conflitrit. Qu i ta m pub! ic u s
& communis fcnfus veritatem habct, auc
probabihflimam cius
imagincm.
Visauccm Concilij frequentiam &cclcbritatcm vidcrc? Audi,
inquam,ab co qui ipfusaderat, &quidcm domcfticusacfamiliaris Ioannis XX 111. IncredibiiiPrincipum,Pr<xlatorttmg{fleqtien- Lcon.Aretin.inHift.
tia, inc\\iix,Conciiiumcelebrabatttr-,vt effent qttandofc in eo loco eqtto- fuitcnip.
rumfitpra triginta miliia: ex quo mtiltit/idinem homtnum iicet coriteftare^j. Ec aiius, Gercbantur, aic, res in Concilio qritnque nationum Platin.in
Io.XXIII.
fitffragiis, Italica, Gallic&,Gcrmanic&,Hifparitc&,AnglicA Quidquid
atttcm hartim nationumfiuflragiis decernebatur, idita rattim crat: atqucpcr j>r.tconem,atqttcf)cr 2^/Jtarittmpnbticttmpro Cttria enttntiabatur,fi omnittm confenfiupoflea confrmattim futjfet,
Veriim, quoufqueabibis cxcra olcas ? inquies. Non tam procul,
inquam,quam tu putas: & idemtidem refpicioin viam quam tcrcre inftitui. Haxcnimomniaincumulum
audtoritatisiuuantcondcmnationis fentcntia: VViclefti & Epicuri.
Sed argumctis initio allatisetiam rcponendu aliquid.Quantum
ad primum,Non infitcor Concilium temporc feflionis i y.caruiflb
capitc: fed quodnam haberc potuit, quandoinEcclefiaPontifex
vcrus,autcercus nullus erat?Ioanncs cnim &Grcgorius,Pontificatum fuum in manus Concilij abiecerant, Bcncdicti vcrb pcrtinacia
contcmnebatur,quia tam dubiusPontifex pronullo meritb rcputabatur, & pencs Ecclefia potcltas crat cogcndi gcncralis Concilij,
Bencdicto, imb duobus etia ceteris reclamantibus,vt aduerfus tam
dira fchifmata iibi prouidcret de certo & indubitato capite. ltaq;
tunc Concilium quidem acephalum fuit, fcd tamcn legitimum,
quia Pontificio capite ad Synodi gcncralis auctoritatcm in illa
tempeftatc non indiguit. Tunc enim Conciliumgeneraleconuocatore, & pra:iide per fe, auc Lcgatos fuos,Pontifice cget, quando
Sedem Apoltolicam ccrtus,& cxtracontroucrfiamPra:ful
implec.
EiufmodicamenConciliumlcgkimum
accphalum, fiquidcirca
fidem,& cxtra negotium prouifionis indubitati capitis,definiac,
fine Pontificispolteaconfirmationc,
pleniflimam auctoritatcm &
firmiG

LtBERTl

FROMONDI

gencralis, quod pradidentibus Rom. Pontificis Lcgatis,

^onC'..!J
flnc alia Scdis
Apoltolica: directione & inftructione, cclcbratum fuerit.
eit""
, vt difcrtc quod ex hiftoriis illiusanii, & Actis Concilij
edicam. Cogita, quanta ConcilijTiidcntininuper
mihtvifum,
antc confirmationcm Pij IV. fuerit auctoritas, &parcm circiter
feflioni i j.Synodi Conftantieniis dare, ne admodii formidaueris.
Ad fccundum ctiam argumcntum , facilis rcfpontio. Nam
Concilium loanncm XX111. tamquam non omnino indubitatumPontificcm,
ccterofquc duos multb magis, nc Ecclciia: ccrrum caput decflet,exauctorarc,
inquiunt Card. Bellarminus aliiIoanigitur forcaflc,illiusfcflionis
u.inqua
quc,potuit.Nullus
ncs dcpofitus, crror fuit. vcrumtamcn alius crrbr,vtantc dixi, fef.
fionc 4. qua: Concilium fupra Poiitificcm eflc decrcuit, praxcflerat. fcd Synodus tunc Ioanncm , cuius folius auctoritatccoacta
crar, idcitcaput adhuc fuum, & pra:fidcm,c Concilio fugitiuum
vndequantumad
priores illasfcfpericqucbatur &opp'Jgnabat.
fiones, id cft, a tcrtia ad decimaifi qidntarn, autccrtc ad duodccimam (quando iama Concilio dcftitutus loar^SiPontificatum
auctofuaiam,fcuEccleiix
infuperipfc refignauit,&Concilium
ritatc ftarc cccpit) plcrique dodtiores
iis auctoritatcm Icneganc
gitimi Concilij generalis: feciis verb dc fefliohc IJ. vt antca
diflcruimus.
, . Qubd vcrb Mattinus V. folos 4J. Articulos feflionis S.aduerfeflionis ij. pbftcaconfirmauerjt,
fusVViclcftum,nonalios2do.
nihil mc mouet, riam Articulos illos 4J. Epifcopis fc darc
piofidei
fiubditornm direftione cxprefsc ait: ad quam cctcros Articulos,pra>
fcrtim cam philofophosquam noftcr de ftructuracontinui,parum
tunc rcfcrrc exiitimauit. Alias fi animum adconfirmationcm
fcfiionis 1j. adieciflet, vidctiir, fi rcm hunrano more .tftimemus,iiv
o.mnes 2.60. eius Arciculps (quos ipfc Marrinus,Cardinalis
tunc
S. Gcorgij ad Vcllus aureum, cum celcberrimo mille circiter Patrum Conciliptam
folcmniter damnauerat) camdcm ccnfuram
rtcraturus fuiflc: quandbquidem
illos 4J. feflionis 8. (idcit,co.
tcmpore conditos ,quo Synodtis veritisnonerat legitima) hc apicc quidam addito aut detradto, adprobauerit. Dehiejue faccntur
fettionis iy. ccnfuram a Concivniuerii, Articulosccterosomncs
lioinflidam commercri.; vc caufla: nVnilhabcamus,cur illum, de
compo-

DE C0MPOSITI0NE

CONTINVI

LIBER.

l<>

compofitiontcontinui, vnicc ojporteat excipere(vt fit,parcemia vulanfer inter olores) niii quiavidetur
gari,coruusintercygnos,aut
nobis intellectu nimis perplexus &diflicilis. Alias de totoCoii*
ftantienfi Concilio , audite Card. Bellarminifententiam: f)uan- Lib.1.c.7.
tttm ad vttimasfieftones, inquit, &ea omritaqtt&probciuitMarti- dcConcil.
ntts v. ab omnibus Catholicis rccipitttr. Quin vero inter vltimas
fefiiones, noftram decimam quintam habear ,haudequidem ambigo: excuius cciam alibi audtoritate prcbat Pontificem Rom. cfle
Lib.i.c.15,
caput Ecclefix, quia ConciiiumConflantienfe,^\x,fiefiione ir. dam- dc
Con.il.
nauit h&rcfitm loannis Hus dicentis, nonejfe PapamcaptttEcctefi*.
Ecceteripaflim Articulos huius fcflionis ir. tamquam legitima:
Synodi,in fidei & morum dccrccis folent citare. Falfumigitureft,
Marcinum V. quando feflionis 8. Articulos 45*.confirmauit,cetca Concilio habebanc nondetrarosiutirmafVe: roburenimquod
xit, fcd fohim non addidit nouum.
extra locum, a me fparfane miHax verbdiftuiius,&fortafle
rere: cxaminanda cnim penitus feflionis illius 1j. Concihj Conftanticnfis auctoritas fuit,vt intclligcrcmus, quantum hinc pondcris fencentia: Ariftotclis valucrit adiici.
C A P V t
!J\onfalsb

V.

imperitifiime D. Auguftinum a VVttraln.D. Bafilium etEpicunifententiam

tantum^fied

cleffiotn fuamffi
tam, e^ SS. Patres pafiim in Mathemattcorum

($r Artflo-

teiisfenfiufiutffie.
difptttare amant h*retici,fed quoqtto modo impudentifiima jLi.13.cu.
cont.Iauit.
NOn peruicaciafitiperare, ait D. Auguitinus. Eccc cnim V VicleftUs <
non cantiim rationibus, fed Augultinietiam auctoritateopprimere vult Ariitotelem. Non foliim Democritus,inquit,Plato,&
Lin-' Tho.Walcolincnfis, fed etiam D.Auguftinus magnitudinem& tempusex' dcnfistom.
i.lib.i.a.i.
ptuis punctis flnitiscompofuit. En autemomnesquos fciuic Phi- cC.13..4.
lofophia: fua: auctores, auc pacronos. fcd acaluo,vc dicitur,ad caluum, & vniuerfim fallitur , in Auguftino camen perperam &
turpiflimc.
Epicurum enim auc Empcdoclem (vti Cap. iii.oftendi)
pro
Dcmocrito verius capere dcbuit. de Platone, vanumetiam cfle
ex Cap. xi. patet: Lincolincnfem (cuiusPhilofophiaringcns olim
C 1
apud

20

LIBERTI

FROMONDI

apud Britannos auctoritas) in media Ariftotelis fentcntia fuiflc

Thomas Waldcnfis demonftrauit.
De Auguftinoigitur,idcft,
ingeniorum humani gencris, vtcxi(timo,aquila, & verticc,paulifpervideamus.
Innic. Ratto, mquir, docetmtLib.n.cap. Sentcntia cius nlultriscltlib.de
xo.Trinit.
ntttifiima etiamcorpufictita infinitc diritdi. ciimtamen adeas tennitates vel minutias perttentttm ftterit,quas vifias memiritmm, exiltores
mintttioreffyphantafias iam nonpoffumm inttieri,qttamtiis ratio non
deftnat perjequi acdiniderc^. Satin'hoc difcrtc, VViclcfte, & Epicure ? Ecce Auguftini mente, ratio diuidere iine fine pergit, vbi
imaginatioftac necpoteft fequi, quia minucije quadam funtad
quas ifta non valet defccndere.
LibLC.4. Iterum ahbi, Mathematici,aut
rattone
vhno\oph\Jubtittjsjma
Gcn,ad
perfiuadent, ait, ntilium effequamlibet exiguttm corpttfcttlttm, in qno
littcr.
dtuifiofiritatur,fed infiritie omrita diuidi: quia omnispars corporis
corpm eH, ejr omne corpm habeat necejfeeH dimidium quantitatisfiua.
En non, fuadcnt,tantum,
inquit, fed perfitadent.
Et nocte litteras Ncbridij fui,qui Auguftinum beatum
appellaEpift.151.uerat, in lcctulo fuo,vt ait, ruminaris, Vbi elt, inquit,i/?<* beata viad Ncbrid.ta ? vbi ?
vbinam ? Ofi ipfa ejfet, repelteret atomos Epictiri. O fi ipfit
ejfet,ficiret rithil deorfumeffe pr.tter mundttm. ofi ipfa ejfet, nofiet
extrema fth&rt tarditts rotariquam medittm,ejy
aliafimiliaqudfitniliter nouimm. Nunc verb quomodo, vel qttalificttmque beatmfitm,
qrit nefiio,cur tantm mttndmfit, citmrationes figurarumper qnas eH,
tithil prohibeant ejfequantb qttis voluerit ampliorem ? Aut qttomodo
non mihi diceretur,imb non cogeremur
confiteri,corpora ininfinitumfiecari, vt a certa vettttbaft in quantitate certam certm corpnficulorttm numermfurgeret ? JJluare citm corpm ntiilum miritmttmejfe
firiitttr,quopafio finamm efjeampIifiimttm,qtfo amplimcjfe rio pofiit?
ii beacus eflec, cogeretur
Igitur audiftisiamconfitentem^qubd
(ab cuidcncia vidclicec obiecti,quod ei iam erat certum,fed tamen
in nebula) confiteri,corpora'm infinitufecari.Quodweto
fequitur:
vt a certa velitt bafi,&.c. obfcurum eit} habec tamen,opinor, hunc
intellectum. Liccc cumulus aliquis corpufculorum (puta,arcnacorum certum continear,
rum) bafim, & culraen,numerumque
Indicnt ipfe,infra. Senfibilis nntamenininfinitumfecaripoteft.
tnertts^w, (nam quid eft aiiud fienflbiiis numerm,nifi corptreorttm,
velcorporttm quantitas?) minui quideminfiniie,fedinfiniti crefiere^j
neqmt t ideb, addix,fortafle meriib Phiiofophi in rebm wtetligibir
libm

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

11

libm diuitias ponunt, in fienfibilibits egeflatem. qritd eritm arumnofim

quamminm atque minm Jemper pojfefieri? Ac paulluhim inde:
Vnttm illud mnlttim mouebat, qttba infinife
corporafiecarentnr.
Vis aliud? Nec ipfas atomos effc,tix.ad Diotcoru m ,vtlo modo con~
Epilr.f*.
ccdendttmeH, qttod, omifia fubtilitate, qtt&de diuifione corporum a adDiofcor.
dofiis traditur ,vide qtfamfacite fecunditm ipforttm (Epicureorum)
opinionempofiitoflendii&c.Vbifi animaducrtifti, diuiiionem corporum inhnitam a doctis tradi dixit, nec vmquam ad aromos pofic pcrueniri. Ec mox de acomis iftis Epicuri: Sed iampudet meifla
refeiiere, citm eosnon pndueritifla fentire^s. Ctim verb anfi C*t et- AtonnEiam defendere, non iam eorttm, Jed ipfim generis httmani m. intdet, ificHnorum
cttim aureshac ferre potuerunt. Citm igitnr tantaftt cxcitasmen- Augujltno
forimtofi.
tium per ingluuiempeccatorum amoremg^carnis, vt etiamiftafentent/arum portenta,otia Doftorumcontereredtjptttando potjterint, dubU
tabis tu Dioficore,&c.
Ire nunc Wicleffifta: & Huflita:, & Auguftinum in portcnta
Epicuri,qua: iic abhorret, ii poteftis, pertrahite.
Si verb ha?c etiam non fufficianc, en plauftrum totum benc dimenfumaccipite. Dialogus eft Auguftini Soliloquiorum, in quo
'Aitgttfiinm & Ratio interfantur. Ha:c abillo quxrit.Ri.Erg0 lineam Libix.\.
inauas tineas ter longttm fcindi maritfefiumtibieH nttllomodo pofi S.Solilor^
fie? A. Manifeftum. R. guid tranftterfim? A. )uid, ritfitinfiniie
fiecari poffe? Dc fjphxra deinde feu pila quxdam, & alia complufcula Ratio Auguftinum,tamquam difcipulum interrogitaf.ac denique R.Sed reftonde qnomodo hac acceperis,vtprobabilia, an vt vera? A. Piarievtprobalilia, ejr injpem,qtiodfiatendumeJL maiorem
fiurrexi: namprater itta duo de iinea, ejrpila, rithit abs te atftum elt,
qtsod mefcireaudeam dicere^j. Coniunge ha:c prioribus, intelliges
Auguftinum non camquam probabile opinari, fcdficire,ac fibi
manifieftum effe,lineam tranfitterfim(ic\eft,veluti cul tro cranfucriim,
ducto) infinite fiecari pojfcjj. Ec ne
nonfecundiimlongicudinem
mulcicudo ifta & paritasinfaftidiumveniac j finiocum Dialogorum iftorum libro z. R. Clamat ratio innttmerabiles (Iineas a cir- Libx.c.Ylr.
cumferenciacirculi ad centrum) poffedttci,nicfifiein illisincredibi- Solikxj,
iibm angufiiis,ritfi centro poftecjntingere, itavt in omrii earttm interttallo ficribietiam circulm pofiit. Adhunccamen rationis clamorem
Epicurcbs, Wicleffiitas, Hufliras obfurdefcere necefleeft, vc
infra ciemonftrabimus.
Non vnius porrb Auguftini,fedomniuiri SS, Patrum, qui vmC 5
quam

11

LIBERTI

FROMONDI

quam aut vencrunc,autincidcruntin

huiusreicogitationcm,eamdcm eflefententiam,non difticilc foret,nifi fuperuacuumoftcndero.. rc. Piofideribus cunctis A/@^ cVtt?&.<jv/,fiolinterfidera, (vti conEj>i/T.
difcipulus olim Athenis, & tamiliaris D. Nazianzenus appellat)
nobis fufliciac S.Baiilius.Philofophus enim fuminus & Mathcmaticus fuit, id eit,eiusin re quam lam expendimusauctoritas infinitis aliis,qui in ha*c auc numquam,auc non admodum alte fe dcmifcrunr, prarponderare debet.
Is verb non vno loco Epicure'as atomos odio
capitali inceflic.
Homil.r., Quidam,inquir,aro/b& & d/u*pn
<&o&tt ffwA%m
GeSjL&Tu,^ojxuc.
Hc.x.im. TIW
r 6g^5^r e$avTd&nauv,indiuifibiiia
<po<nv
ejrimpartibilia corpora,
itcrn acerttoseorti,eJ?meatm natura
omritumvtJibiliH cotinereimaginatifiunt.ac deinde tam tenuia natur^ principia irrideSj/s-Wc^^^,
xj d\um?a&v;;ftamen araneorti,& resftne cffentia ejr hypofiafi vocar.
Ac ncputcs fortuitum foliim acomorum
concurtum,autpcrmixcam,opinioneEpicuri,inaniracem
Bafiliodifpliccre,ccmpus
mox cx infinicis particulis componit, ncgatque difertc momcntum cflb partcm cemporis,idelt,concinuum
perroanenscxinrlnitispartibus ctiam conitituit j ciim omncsfciant,&infrademonftrabimuSjinfinitudinc
partium tcmporisex infinitudine parcium
fpacij refulcare, ncc vnam fine alcera defcndi vlla rationc pofle.
C A P V T
Admirabdis

maxtmorum

V I.

omnium totim

humani

niorwnconfienfiits in infimtttdine fartmm

generisingeconttnm.

vbi, Lipfium noftrum quatuor iftos, HoMEmini,nefcio

Ariftocelem, Iul. Scaligcrum inculmerum,Hippocratem,
minc ingcniorum humani generis collocafle,& a
viromagnoin
i
laudatione funebri Lipfium ipfum (&demus hoc
patria: noftra:)
Lib.itf. (quinrum iftis adicctum fuiflc. Cardanus vcrb alium ingeniorum
SubtiJ. ,cenfum
facit, & ad duodecim excendic.
Archimc- i Primusihgcnio i&:;fummusei ab omni rctrbmcmoria,
Archidcs.
medes,in Mcchanicis, & cota Mathematica non tamprimt/s attfior,inquit, quamiritmitabilis. Et profettb diuinum eius ir.genium
lib.i.
Ciim Archhncdes,.i\i,lHna,
M.Tullius,&omnesolim
appellant.
Tnfcul.
fiolis, quinque errantium motm infpharam itiigauit,cffeci/ idem quod
iiile qui in Tim&o mtindum^dificauit Vtatonis Dem, vt tarditate ejr
ccie-

CoNTINVI
DE COMPOSITIONE
LIBER.
7.}
celeritate difiimiiiimos tnotm vna regeret contterflo. gfibd fit in hoc
mttndofieri fine Deo non poteH, ne injphara qtitdcm eojdem motus
Archimcdes fitne diuino ingeritopotutffet imitari.
Teftimonia alia a Liuio , Plutarcho, Valerio (& a quonon?)
fubterhabeo,ne in rc nota ex fupcruacuo tcmpus abutar.
V
Proximam Ptolemxo ingeni) laudem dat Cardanus: quia tatn Ptolcmc.us.
ctarasfiderumrationes,inc\\}\t, vtinaternum fiufficerent, excogita/tit :fo!ufqf ditiini opijicij modttm & fubtiiitatem exprimere attfm cfi,
vt inuentffe nondicam.
A
Detertiolococompugnanc
apud eum, Ariftorelcs,Euciidcs, Ariftotclc*.
IoannesDuns Scotus,Ioannes Suifler,vulgbCalculator dictus.Donac camcn Ariftoccli: quia ciim in ftnguiis difcipliritsfcripficrit, air,
qiiodproUretnr, error tamen confpicttm in toijkculis in ittimficriptis
deprehendi nonpotttit.
Euclidem antiquitate ejr vftt ccteris duobus, quarto loco antc- Euclidcs.
E
ponit. im vero, inquit, du&pr&chndt lattdes: inconcuffadogmatttm
firmitas, libri Elcmentorum, pcrfefiioij, adeo abfoluta, vt nuiittm
opm inre htitc altttd comparare audeas.quibmfi/ vt adeo veritatis Ittx
in eo refttigeat, vt foli hi in arduis quafiioritbm videantur poffea
faifo verttm difc^rnere, qui Euelidem habcnt familiarem.
sScotus,
fucccdit
loannes
Scotus,
Doftoris,
Quintus
inquit,
quifubtiiis
obdoftrinam par% vbifc acumen merito meruit.
C
Sextus Calculator, eiufdem, ait Cardanus, infltlx accola. Ex qtto Calculator,
handdttbittmeffereor, barbaros ( fic ltali nos, & Britannos appcllant) ingerito nobis haud effcinferiores: quandoquidemftib brum&
calo diuifia toto Orbe Britannia dttostamclari ingentjviros emifierit.
*
Elementis
libros
oftode
comicis
jApollon.
Septimus Apollonius Pergeus,^///
iPcrgcus.
egregiosficripfit.
i
Odtauus Archiras Tarentinus, quipr.Her liqneam cotumbamvo- - Architas.
lantem,quam confiruxiffefertur, veram dcmonftrationem duasitneas s
interduas aliaspropojttas in continuaproportione coIiocandi,inuenit. >
MahomcNonus Mahometus Moyiisfilius, Arabs,algebrxinuentor.
tus.
"
Decimus Alchindus, Arabs, atifior libeiii deratione ficx quanti- Alchindus.
tatttm,quo rithilingcniofim.
Vndecimus Gcber, Hifyznus,ciarifiimo inuento: citmeritm Pio--Gcber.
iemamexquinqttequantitatibmmaximo
laborefextam qu&rat,hic inn
ijjdetn c/tm tribm quartam.multa etiam in meliits mntatitt,qux adfta-\tttm ctlipertincbant: vtfacile inteliigas imulio minhs &flm maximos>$
fi-irtpribm geiidis obeffeingenijs.
Vlti-i-

*4
Gilcnus.

LIBRRTI

FROMONDI

Vltitnus fubtilitate, fiedctarifiimm arte Galcnus.

Nccaduerlarius Cardani Iul. Scaliger hunc ordincm multum
F.xcrcir. pcrtuibat} niii qubd indignctur (quam immeritb l) fabrttm [ fic
,U4.
Archimedem percontcmptum vocat) i^frifioteli antelatnm,non
triwhs iiiis ipfisartibm erndito, cjr Joant/i Scoto, qtti iimajhit veritatis, ac loanni Suiffer Calcttlatori, qui parie tnodum excefiit ingcnij
hnmani. JVtipddetnde poH Archimcdemftatucrit Euclidem, quafittimcn polt laternam. Sed falliturprofectbScaliger,
ii Archimedem
fblam Mcchanicam,& non vniuerfas Mathematicas, fummo ingcnio,&omnium ftuporc putcctractauifle. fcd parcendum Philoibpho dyatitTeJTtf) & qucm vix eft vt exiftimem vmquam Archimedcm vidiiVe. Iraicitur deindc, necadcb iniuria, Scaligcr parcntcm Nominalium Ochamum a Cardano pra'tcritum efle: cuim
tamen,inc\\\it,ingeniumingeniaomrita
veterafubttertit,nottaadinuifias infaritas, ob incomprehcnftbiles fttbtilitatesfabricauit, atqtte^j
Carconformariit. Quid verb tamenhic einoninfcitcrcpoiueiic
danus, non attinet iam dicere.
Veriim quid tibi viscum ifthoclongo ingcniorum dclectu ? inquics. Hocvolo: omncs illos fubtilitacis&humaniingenij
apiccs
de infinicudine parcium concinui nihil dubitaflc. De Homero
tamen, aut Hippocrate fortafle non liquct, de ceteris, qui aut profeflionc Mathcmatici, aut in ca artecgregic callidi,aut palam PeLib.i.dif- ripatetici,reseft compertiflima.Nam & Lipfiusnofter(ii eum pla'
fcrt.i.Phy
cet hic aftimarc) Stoicis fuis adhxiit, & Galenus alibi a me lcctus
Ilol.
eft atomos Epicuri exerccrc.
Nifi longum etiamcflet, ego alium, maximc e SS. Patribus, &
aliisquia Chriftiana fidc plus aliquantoluminis acceperunt, ingeniorum catalogum,in quo mihi pra:irent Auguftinus,Bafilius,Nazianzcnus, Chryfoilomus, &c. inftituerem. Ad familias dcinde
tres Scholafticorum defccnderem, quarum
Thomas angecapita,
licus, Scotus fubtilis, Ocham venerabilis: quibus difcipuli & acumine fuppares, aut pares quandoque, Capreolus eximius, Caieta*
nus ingeniofus, Mayronius illuminatus, Aureolusargumenrator,
&quid ceteroscomemoMarfiliusclariflimus,Gabrielegrcgius:
rc? Debinc cxtra familias iftas,Hcnricus nofter folemnis, Albertus
Magnus, Alexandcr irrefragabilis, Richardus folidus, Durandus
refolutiflimus, alijque fine fine recenferi poflunt, qui vniuerfi omnes pcrpenfis"vtrimque rationum momentis,in Ariftotelis& Mathematicorum fcntcntiam non defcenderunt,fedcoacti pra:cipitcs
abiue-

DE COMP051TIONE

C0NTINVI

LIBER.

1$
abiuerunt. Vnum tamen Ioanncm Maiorem oporrcc numcro ilto
cximerc,qui non in Epicurum camen, fcd in Democricum elapfus,
cx
punctis folis, fed infinitis,concinnat nobiscontinuum: non linee
difhdentia camcn. nam vbifacisdiu punctacim finxic &refinxicic
fuum opus jdcnormac totum hac vlcima lacinia: Valcat hocpara-Mm.dz.
q.I.
doxttm qttantum valere poteft.
Cctenim, (i quis iam ingenij & humani intcllcctus ifta luminaa
cum obfcuro Epicurcorum grcgc,VViclcfl'o,& Huflocomponac,
e
quis a nodtuis iftis acuciiis, quam ab illis aquilis confpcctam fuiiVe
credac vericatem ? Quis duos atrae mentis hancticos ca:lcltibuss
SS.Patrum,&Scholalticorum
tocingeniisaudcacantefcrre?
Quiss
ram vecors, vt Acadcmia, Lycco, Stoa neglecta, in gancis & luitrisis
Nihilominiis tamcnquia in gregcc
Epicurivcrumputetinucnirc?
cbriorum quandoquc cft ingcniofum aliquem reperirc, dc Epicuri ingcnio non inutilc, auc iniucundum cric, longiiis aliquidt
fcifcitari.
C A P V T

VII.

Jguale ingenium Epicuri, ($r eortm qtti 7Tavcanptuiav

atomorum repererunt.
in vrbc Athcnienfi,aut circa cam fucruntolim PhiQVatuor
lofophorumfchola:, Acadcmia Platonis,Lyccum Ariltotclis, Stoa Zcnonis,Viridarium Epicuri.De Platonis,Ariftotclis,Zenonis ingcnio, quod Salluftiusde'Carthaginc,y//^
meiimputo, >
quarnpartimdicere. fuperuacuumctiam iit, ctim tota perftrepat,&
i
adpro me loquatur antiquitas. Quis enim fapientix Principem (ita i Lib.i.
. ucrf.Iouio.
diuinnm,
profundum, nccaitiuenitibm^ Plutarch.
D.Hieronymusappellat)
ingeniJsinteItigenati?nVhzonc\y\,fincm humarit intelieftm Arifto-AAucrr.
tclem nonaudiuit? Subtiliflimus illc Acadcmix noua: conditor
Carncades in tantum Zenonis ingcnium extimuit, vr aduerfus
f
cum fcripcurus cerebrum hellcboro aliquoties purgauerit, ne
qttid
cxcorruptis inflomacho httmoribm addomicilia vfljs aritmi redunda-*
ret, & conflantiam vigoremij^mentis labcfafiaret: tanta cura, tanto/js
apparattt vir ingerito praflanti ad refellenda, qu&fcrijferat Zeno,
L
.
Li.17.c15
aggreffus, inquic Agellius.
Dc Epicuri ingcnio,in rcram naturx,quam morum, contraria
&Iatiflimc difcordantia inuenio.Lucretius qui libris fex Phyiicam
D
Epi-

16

LIBERTI

FROMONDI

Epicuri Romanis carminc vulgauit, Diogcnes Lacrtius, &omncs

vniucrtim Epicurci magiftrum in omni Philofophiaimmensiim
cxtollnnt. Audite de eo Lucretium:
Lib.j.
Tupatcr, cjr rertim inttentor, tti patria nobis
Sttppcditas prxccpta, tritfij{cx inclute chartis,
Tlorifcris v/ apes in faltibm omrita iimant,
Omritanos itidem dcpafcimnr aurea difia,
\^Aurca,pcrpctita fempcr digritfiima vita.
I.i EpicuEc Lacrtius, Prxfiantiameimfatis oflcndit,inquit,perpetua fcho10.
i<eciiisfuccefiio,qtt cc/cris fernie omriibmdejicicntibm,
fola perfifli/,
difiipnlis perpcttiofibi intticcmfiucccdcntibm.
Tantivcrb difcipuli Epicuium faciebant, aitPlinius, vt natali
Lil>35.c..
cit/s, vigefima luna, facrificarcnt, fcriajj, omrit mcnfe ..rflodircnt,
qtt.ts c-Viif^a^vocabant. Solum enim cum vcram fclicr.. .,m, & m
rc naturali vcritatem reperifle iactabant, vnicum cum Philofophum,cetcros cmiuc,uio3sw,ccuvmbrasvolar<LJ. Tanti etiamipfe
Lib.CGntia
tiipcrcilij erat, inquit Plutarchus, vt netrimcm, prxterfe vnum, doFplutr. cittm ejrfapicntcm cffediccrct ,ant tos qtti cx fichota fuaprodijfjent.
Clarus quippc conceptibus mcntis, & clocutione crat: qualcs
iibi mirificc placcrc folent,ac diflicultcr fe ab eo auelli
finunr,quod
oaihs pa:ne viderccxiftimant,ctiamti
ncxus,quibus cosaducrlarij
impcditos tencnt, diflbluerc non valeanr.
rj^
ht%a Y.ve/q HSHTU
lalipicur. Epicurus,aitEpicurcusLacrtius,xs^>iraf
c^iv, A^scpcuwc. 6 Y&t[AfAdTiKO<;
'Grejtjy.zr&v, w,oTLt<ficcTUTtt
alTtUTcu,
diftione vtitur propria ejr rcbm accommodata, qnam, quiafimplicifiima cjr piarie vernacttla eH, Arifiophanes Grammaticm rcprehendit.
pilt. ad Et huc fortaflc oculos coniccit S. Hieronymus, quando ait EpicttMagnum.rumlittcras nondidicifJL^. Stilum cnim nonfcholafticaexercitaLib.i.Mc-tione,fcd"^TO yJitmc,*&&TdL%iie,,emediamendicorumprofieucha,ait
teor.
Clcomcdcs,& verba e luto iibi formauerat.
Scd aliorum de totoEpicuri ingenio lentcntias ctiam audiamus*
Lib.3.Inft.Epicttri difiiplina, inquit Lactantius, mtttio cclebrior fiemper finit,
qttam cc/crorum, non quia veri aliquidajferat,fedqttia muitospoptttarc nomen voluptatis inuitat: nemo eritm non in vitia pronm est.
Acde quibufdam Lucrctij verfibus in laudesEpicurieftufis:
Qnigcnm humanitmingeniofiuperauit,eJr omnes
Reftinxitfteiias, exortns vti xtherem fiol:
Hos equidcm verfim, inquit, numquamfinerifii legere poJfttm.Non
tritm de Socrate,attt Platone hoc fialtem diccbat, quivelttt reges habentur

DE CO M P O SI T I O N E CONTINVI.LIBER.

1J

bentur Phiiofophortim, ficd de hotritne, quofano ejr vigcnte ntilitts <tgcy

ineptius dcltrauit. ltaquc Pocta inaritfitmns lconis laudibus mttrem
7/on ornatiit, fed obmit ejr obtriuit.
Ahcubictiam D. Auguftinus, HocdidicitiiY\c\uiz, ab Epicuro,'> PAl 7;.
nefcio qtto deliro Philofopho, vetpotihs amatore vanitatis,non fapienti.e: qitcmipfictiam Phiiofophiporcttm nominancrunt, qtita voluptatem corporisfummttm bonum dixit,hunc Phiiofiophumporcttm v.ominauerunt voiutantem in cecnocamali.
Vciiim,ne in moribus tantiimdcliraflc putcs, quam fanusm 1
Philofophia naturali fucrit, non a SS. Patnbus, ne odij,aut nimijj
fortaflis in cum zcli fufpcctcntur, fcd a Philofopho Clcomcdc potitisditcamus. Dc Dialcctica cius, & acuta illa acarguta Philotbphia: parte, nihil dico,quam omnino nullam habuit. Epicure, ait
Lacrtius, TS>
&iutex,Tizm,<H nuillccftiifitTimusEpicurilaudator
QihKiSOUV
$t/0l%t*g%t>P^V& r*<>^
, ~$7tVJh.l[AU(lii<n'
UpKCiV
$ TH<,
^s^yfxuTuv (^OoyFisi;,
T>ialcfticam,tamquampcnicrtentcm, rcpudiant:
Lib.1.dc
Phyjicis eritmfimplicia rerumvocabitla fttfficcreaittnt. EtCiceroali-] Nat.uYor.
cubi Epicurum pcflimum Dialccticum tuiflb, & ncgatVcaltcram
contradictoriarum debcrc cfle veram, afliimac. Tottimhoc,inquir,
attt etiam,aut non, negattit cffencccffarium: quo quiddici poteH ob/ttfim? Et ebdematpexit D. Hicronymus, dumabhac Dialcctica:
ignorantia, inimicum fuum Rufliuum, Epicurcum racit. *)ttpritam, inquit, Stoici Logicamfibi vindicant, ejr tn httim fcicn/ix dctiramenta contcmnis, in hacpartc Epicttrcm es.
Quantus igitur in Phyficis,in quibus h/m(& vj\ >FT*UVTY\V
dXQciciv
&e2P7nav
3Joim ejr primtis omritttm mortaiium
Xfysii&v
vcritatem reperijfe, iactabatur a ditcipulis, infpiciamus.
vcritatum vnicum & incorruptibiInprimis,fentum,omnium
lcm iudicem conftituit. Timtitt Epicttrm, ait M. Tullius, nefii Ibid.
vnttm
nultttm effct vcrum: omncs fcnfi/ts vcri
vijitm effct falfum ,
nttntios aixit eftL^. Hinc docuit, folem, lunam , cctcraquc aftra
tantula rcucracife,quantula nobis apparent. Auditeiftum c fchola
eius rudentem :
iLucrcr.
2{ccnimiofolis maior rota, nccminor ardor
M
iib.3.
Ejfe potefl, noflris qttamfenftbm cffe videtur.
Et mox de luna:
Lunaj^flue nothofertur loca litmine lufirans,
Sinejnam proprio iaftat de corpore tttccm,
Qnidquid id cfl, rithiiofcrtnr maiore figttra,
D 2.
Slifatn

28

L I BERT I

F R OMON D I

ham nofiris octilis qttam ccrritmm, effevidctur.

Lib.i.Mc-Hinc, inquit Cleomcdcs, fatcbantur Epicurci folcm in exortu
tcor.
maiorcm rcucracfle, quam in mcridic,quiaita oculi rcnuntiant..
vndc, ctim eodcmtcmporis momcnto,ait, quibufdam oriatur,&
aliis in mcridie lit, contcctaneum cft, vt bipedalis tantiim . ac tanien timul etiam tripcdalis diametri tir, Siv ZfrvutoyoJ-n&v,qno
rithil efl, inquit, fittpidim.
Sccundb, cxiitimauic Epicurus, aic idcm , folem cottidic manc
accendi,vcfpcri cxtinguioceaniaquis. ciim igituromni tcmporis
puncto alicubi oriatuiy&alibioccidat,
vbiqucperpctubiimul acccndi & cxtingui oportebit: quod non niti a 7myjoip*JLU>
,craffo corio, & pinguiflima Mincrua vcnit.
Dcniquc vt alia ridenda,qua: ibiextibilat Cleomedes, filcam,
animam immortalem,diuinam prouidentiam,&omncm funditus
CVGTUVTI
onn/A/u^Tt
rcligionem intcrfccit, &,vt illcait, TOVWUOXOV
in omni confldcratione
ucaruXdYMV
Hj!.T>x7iiAv7$f
TvQKQTi&SfprorJits
niagis omriibttstalpiscxctttittit. Ncque id mirandum,inquit,qtiia
^TTC
K&TUVI/J&
uyawbv
vcrirasafobriis&ticcis,8^)
aupxX$<6j$u!h%
rmv,rionfiaginamcorporisawantibtts,\>\dcri te tinit.Homcrico Theriit;v deindecum componit,iactabundo fupra modum,ciim tamen
caudcx & tui pifiimus elVet,& verc ad cum Vlytles:
Oy $ \yco riio qtipt)xpaoTi&v fi&Tovufcov
Non cquidcm noni qrit tcfitt turpior aitcr.
De Lcucippo vcrb, & Democrito,a quibus atomos fuas accepit
Lib.deIiii Epicurus, & illo quidcm clamat Lactantius: <^Anfolm Lcttcippm
Dci.
ocnlos habuit?fiolm mentcm? qtit profeftojblmomnium c.tct/sejr ex~
corsfui/, qtti ca loqueretur, qu.e nec xgcr quifquam dclirarc, nec dornitcnspojiit fiomritarc-j. Jguatnor elcmcntis confiare omrita Philofiophi vctcrcs diffcrcbant, ilie noluit, nc alicnis vcfligijs videretur inftflcrc; fcd ipfornm cicmcntorumalia voltitt ejjejrimordia, qn&ncc
vidcri pofiiiit, ncc tangi, ncc vlta
corporisp.xrte(cntiri. Tam minuta
funt,inqttittvt nutta ftt aciesfierritam fub/ilis,qua fecariac dittidi
pofiint: vndc iiiis nomcn impojhit atomorun/.
Dcmocritum vero (quem Mctrodorus&alij Epicurei fatentur
ad vcram Philofophiam, & fundamcnta natura: viam apcruiflc
Epicuro)lhiltiti;c, & tactaeius hvpochondria, iniimulat. Dcmacriiusy\\K,qttafitin putcoqttodam fic alto, vt fttndmfit nutius, vcritatcm
iaccredcmcrfvn qttcritnr: mmirumfiniic, vt cctcra.
Prxtcr.

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

2.9
Pra:tcr alios deniquc finc fineerrorcs, animam noftram mortalcm,&ex ignitis atomis, fimilesillis quospulmonibus refpiramus,
aceruatam & malc colmentem,exiltimauit:
quod ante ctiam fccerat magitter cius Lcucippus, tecutufque deinde vtrumque Epictirus. Atquc hanc intimamcauflam fuiflereor,cur Dcmocriti lialiam
bros in igneminiiciendi impctum Platoceperit^quidquid
I
InDcmopnvtexat Democrito honorificam Lacrtius. Ex his, opinor, facile crit.
intclligimus, atomorum & punctorum illam, vt Dcmocritus ap-Cl
pcllabat, 7iuvcmp[Aiw,omnifeminarium a paucis,ncc magni & illuitris ingenij auc fama: Philoibphis, lcd qui ad captum fuum &anguftias vulgi conati aliquid diccrc,fuifle rcpcrtam.
Itaque ii auctoritatc res agitur, S. Auguttinus, & tot illa SS. Patrum columina, cum tribusThomiltarum,Scotiftarum,
Nomifparfim, parillud hxrcticorum,
naliumfcholis,aliitqucextracas
V Viclcftiim & Huftum, trcs Athcnarum fcholx, Acadcmia, Lyccum, Stoa, Epicurum immcnsum cxccdunt, & fi componantur,
opprimcnt.Scci dcfcrta auctoritatc, ad rationes, fcio,prouocabunt.
De iftiscrgo potthac arbitrcmur:quasin Mathematicas,& Phyficasdiftingucmus. Ec primiim quidcm compofitioncm continui
pcrmanentis , fiuc magnitudinis , deindc tcmporis & mottis
tractabimus.
C A P V T

V 1 1 1.

nArgumcntum primum Geomeiricum, quo demonfiriitur, manon compom ^vlttmb ex fiolis

gnitudmem
punftis firiitis:
Non a quouis punFio circumferentiti rciia duct poterit ad
centrum.
i
tota faftio, aquo fcmpcr crrore a vcrodcnia,eJritta Lib.i.ct..
5Soninij.
EPicurcorum
vc
Macrobius,
inquic
argumcnexifiimans ridcndaqua ncfciat,
ita fempcr abhorta ifta c Mathcti irridcbit,aquibusditciplinis
iuit,vt in fummis laudibus, nefciocuiusPhilotbphi
Apcllisolim
ab adoicfccntia fua contamina-) I.ib.contra
potucrit ,ait Plutarchus, nnmquam
Epicur.
ilta:
Mathcmaticis.
fblida:]
ncmpc
pecudcs
plus
tttmfttijfe difciplinis
fclicitatis in caponc vno bclle atlo, quam omnibus Mathcmaticorum libris conttituebant. Scd ad fanos,a hypochondriacis iftisappcllo & transfero iudicium.
Mathcmatici,qubdfidcfcribanturduoItaqucinprimisdoccnt
D 3
circuli

,
LIBERTI
FROMONDI
30
circuli conccntrici, omncslinex recta:,ducta:a quolibet puncto circumferentia: maioris ad ccntrum, debcant neccflarib tranfire pcr
aliud&aliud fempercircumfcrcntia: minoris pundtum, & numquam dua: per idem. Cuius ratioclt, quia fi plurcs linca: adiueriis
punctis circumfcrcntia: maioris dcfccndcntes tranfircnt pcridem
punctum circumfcrcntia: minoris, concurrcrent inter te antequam peruenirent ad centrum >,quod cft impoftibilc, cum fupponantur cflcrccta:.
Data vcrb hac demonftrationc, fequitur cuidentcr, circumfcrcntias illorum circulorum cx punctis finitis non componi. Fac
cnim circumfcrcntiam ABCD.in
fcgmcnto arcus A D. con-

tincre mille puncta, & arcum minoris circumfcrcntia: E H. ci rcfpondentiscontinere dimidium numcrum, id eft,puncta quingcnta. Ducanturiam ii 1000. punctis fegmenti A D. totidcm linca:
Si tranfcant finguhc per aliud & aliud punredt.xadccntruml.
ctum fegmcnti E H.
igitur in ifto icgmento E H. crunt ctiam
1000. puncta localitcrcxtra mutttum
iitumcxpanfa, idcft, dimidiiuncritajquale fuo toti, & numcrus ;oo. axjuabitur 1000. &
totus

DE COMPOSITIONE

CONTlNVt

LIBER.

51
totus circulus A B C D.no crit maior circulociinfcriptoE F G H.
quodcit manifcftum impoflibile. Hac demonftrationeaducrfus
In 1.d.i.
fcd
vtitur
Scotus.
Epicuruni,
paullbaliter conccpta,
Duo tamcn, quantum vidco, pofliint rcfpondcre.
Primb, Ariftotclcm rcfpcrgcnt eadein abfurditate, diccntquc
ncc fentcntiam ciuspoflc defendi, nifi totidem in minori, quot in
maiori circulo, tint ptincta, & vtcrquc circulus par fit. Scd incafsiim nituntur.nam tidepunctisrcalibus,idcft,Phyficis&
diuifibilibns, rcstit: totidcm in minori circulo fiint; fed minora, quam in
maiori, vt infra mox oftcndemus. ii de punctis Mathcmaticis&
imaginariis,pro vnoquoquc puncto maioris circulialitid fcmpcr
nouum incirculo minorici rcfpondcns, cum fundamcnto in rc
imnginari pofliimus j quia,ciim infinita fint,non poiTunt aliquando dcficere. Puncta verb Mathematica rcalia, lineafquc omnes, &
flipcificics realesCap. xxx11. continuo cxpungimus.
Secundb (& tic qui hodic Louanij in fcntcntia Epicuri, fcrc folcnt) aflirmabunc plurcs lineas fegmenti maioris A D. deduci
ad ccntrum I.cadcm via, ac per idcm punctum fcgmcnti minoris E H.
Subtilitas Scoti tamcn oppotitum tam putauitcuidens, vtdi- In i.d.i.
. cj.p.nu.i1.
cat: Ojiodminor circumfcrentia nonficcctttr in vno eodcmpunfio,fl
ficcctur a duabtts lincis, non opor/ct probare, nifi proptcr protcrttiam
adncrfiarij: quiafiatis cH mariifcflum, qtiodcadcm linca,fi protrahatnr
(a centro) /// continnum ejr dircfinm, nnmquam tcrminabitur cx cadcmparte (incircumferentia circuli maions) addttopunfia: ita vidclicct,vtlinca vnicaaccntro I. adpunctum minoriscirculiL. dircctc protracta, diuidatur dcinde in duas,qua: tcrminentur ad duo
punctacircumfcrentia: maioris M.& N.autcertc adtria M.O.N.
cflc tanVeiiimquiapropinquitaspunctorum
M.O.N.potcft
ta, vt iudicio tcnfusvideantur cfle vnum punctum , ac proindc linca: M I. & N I. cflcca:dem cum linca rcct.a O I. vndc linca: M I.
& Nl. vidcbunturctiam in dircctum protracta:;idcircbfinganius
circumferentiam ABCD.
cfle longc ampliorcm circumfcrcntia E FG H. vtexemplicaufla,fit illa circumfercntiafupremica:li,luvc verb globi tcrrcftris. Quia igitur vna altcram in immcnfumquodammodbfupcrat,
pone dccics ccntena millia punctolumcircumfcrentia: maioris rcfpondcrevnico pundto minoris,&
confcqucntcr totidcm lincas a circumfcrcntia maiori per punctum L.circuliminoris
trantircad centrum I.Ergo iam omnes
linea:

Lib.i.

LIBERTI
FROMONDI
$2,
linea: magni tandcm & notabilis fcgmenti circuli maioris, non rccta, fcdinfigni inftcxione & curuatura,ncccflarib traiici dcbebunt
pcrptinctum L.adccntrum I.acproindc falfumerit hocMathcmaticum principium,^ quoiibe/pnnfto circnmjercntix.poffc lincam
rcffamadccntrttmdttci.de gcncraliter, falfumquod tamquamluminc natura: rationalis cuidcns, poltulat fibi iinc dcmonltrationc
conccdi Euclidcs', '%TO
aruv ovuitov dfjQitavygct/n7mvT0t;miiucJii'^9n
yjw dyxy&v, a quotibct pnnffo ad quodttbet aiiud pttnftttm tineam
rcfiampojfe ^///.Duplicitcr tamcn hoc eludere poilunt Epicurci.
Primo, poitulet quantum volet, inquicnt, id fibi dari Euclides,
niii tamcn demonitrct,vltrb ci non dabimus.
ei quod pctit. fcdomncs
Sccundb,alijlibcraliores,conccdunt
illa: linea:,ctfi pcr idcm punctum circuli minoris dcfcendancad
ccncrum , funt tamcn recta:, inquiunt ,quia rcctiori via trahi nequcunt. Vnde fatentur lineam M I. cfle rcucrarectam. Quomodo.3inquics. nbnnc linea rcdta eft,qua: inter duo aliqua pun&a cft
breuiflima? lincaautcm O I. finc dubio (fenfuscnim id oftcndic)
brcuior cft,quam M I.atic N I. Rcfpondcnt,verumidcfle}linca
tamcn M I. cft etiam, aiunt, hoc fenfu breuiflima, quia a puncto M.non potcft breuiori tramitc,quam per punclum L.ad centrum I. (incedcndopcr quantitatem&fpatium vcrum)dcfccndi.
Attamen quantum ad primum, diflicilc non crit Euclidi quod
poftulat demonitrarc. Ciim cnim aliqua puncta fic in dircctum
difponi poflint,vclineam rcctifllmam,qualiscft I O.in prxxcdcntc hgura, conficiant; fiat cx talibus rcgula, cgoquibufcumquc afomnino
iignatis a tcpunctiseam intcrponam,&ficbreuiflimum
dimctiar quod intcriacet fpatium , oftendamquc vcrum hoccfle,
K_Aquolibct punfio adquodlibct alind punfium iineam omrimo reftam pojfe dttci, ac talcm cflc lineam fpatij, cui rcgula illa fupcrponitur.
Itaquc linea IO. cxactc & mathcmaticc rccta, transfcratur
in M. oltendct manifcfte intcr M. & I. cflebrcuius & dircctius
fpatium, quam illud quod iam mctiturlinca I M.qua: torquetfc
& a rccto tramitc deuiatcranfeundopcr L. ciim pcr punctum P.
cflcccicrantcundum.
Ex quo ctiam vanitas fecunda: rcfponfionis ftatimapparct. Si
cnim linca IO. ad M. transfcrri poflit, igitur fcries aliqua punctorum intcr M-& I.qua: pcr punctum P.tranfit, dircctior & brcuior
cll, cjuam illa qua: pcr L. dcfcendit. ha:c crgo cvit linca M PI. cui
rcgula

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

35

illalinca MPI.cx punregula fimilislincx 10.fupcrponctur.Nec

,fed etiam rcalibus, vc loquimur, contcxta
ctisimaginariistantdm
totum vndequaqucfpatium imaginarium vccritjquandoquidcm
ris punctis veraquc quantitatc plcnum fit, ncc in vlla vcl minima
particula dchifcat aut vaccc.
duas lineasa duobuspunEx hiscrgo,opinor,liquet,numquam
ctiscircumtcrcntixmaioris
ad ccntrum defccndentcs, pcr idcm
punctum circumfcrentia: minoris traniirc , fcd fcmpcr pcr aliud
aliudque: quod facilc dcprehcndi potctt,fi linea 10. vfquc ad A.
namomni momcnto quo fiiprcmum ciuspuncircumducatur.
ctum O. in circtimicrcntia maiori locum mutabit, ctiam mcdium
punctum L. feiuata proportionc mutaucrit. vndecum O. tranficrit in M. ctiam L. in P. migrauerit,atquc ita dcirtccps vfquc ad A.
Id autcm vt ficri poflit , totidcm puncta in fcgmcnto minori E H. quot in maiori A D. efle oportct, fi vtriulquccirculi circumfcrentiam cx puris punctis Mathcmaticis finitis conftituas.
cft: igiturinIftud autcm abfurdum,impoflibilc,&contrafenfum
finitcc partcs in circumfercntia minoii,ctfi minorcs quam in maiori,compingcnd;\: fiint, vc quocics punctumO. fe mouctperfcgnicntum A D. maius, punctumquoqucL.inucniat
infegmcnto
minori EH. aliquod fpatium,qub fc (liccttardius,quam
O. in
fegmento maiori) promoucat. Quod dcmonftrandtim fuit.
Atquc ha:c dodtrina Pcripatetica codem & firmo fatis pedc inccdct, fiue pcr puncta& lincas Phylicas, fiuc pcr Mathematicas&
imaginarias cxpcdirc vclis. Nam linca: Phylica: funt vcra fcgmcnta circuli, in fumma periphcria vndc incipiunt, latiora, & dcindc
paullatim vcrfusccntrum dcfccndcndo, anguftiora. Talcs atitcm
m quolibct circtilo (ii is in fcgmenta proportionalia diuidatur) infinita:,& rcctiflima: iiint, repcriuntque iingula: in circuio minori
conccntrico noua puncta per qua: ad centrum tranfcant, quia hax
puncta non Mathcmaticaac omninoindiuifibilia, icd naturalia &
diuiiibilia funt,acproindc
incirctimfcrcntiacirculi
minoristantb
minora, quantb circulus ipfc ctt anguftior maiori circulo, quo
includitur.
Nihil igitur mirum infentcntia Pcripatctica,omncslineasnaturales infinitasa punctis naturalibuscircuferentie^ maioris A B C D.
cductas,traniirc pcr alia femper puncta naturaliacircumfcrcntix
minoris E F G H. quia paullatim in dcfccnfu gracilcfcunt & cuncantur ,vcluti ctiam in icgmento AI M. cerncre licct, quod in
tinnma
E

L I B E RT I F R O M O N D I
34
fummacircumferentia latiflimum elt,& incercipit arcum A M.at
verb in circulo minori,folummodb arcum E L. & pcrpetub fc reftringic donec perucniac ad ccncrum I. Sic igicur rcs fchabetin
qualibet, ac quantumlibet gracili linea naturali, qua: rcueratcnue
quoddam circuli fegmentum cft,quod non codcm filo, fed fentim
gracilefcente (vt in ariltis, aut batbx etiam noitrx piiis vidcmus)
a circumferentia defccndit ad cencrum.
Singuliscrgo partibus diuifibilibus circuh maioris tocidcm in
circulo minori refpondenc,fed minores,per quas proindelineaniaturalcs in defcenfu fe perpccub extenuantes, facile tranfmittuntur
rectaadcentrum, ciim punctum naturale, fiue particulam minoiit punctum ilrem circuli minorisin traniitu intercipiant,quam
lud naturale in circumferentia circuli maioris, vnde incipiunt.In
continuo verbEpicuri,quod exmeris punctis Mathematicis finitis
componitur,omnes linee; pari filo,& craflitudinc,vt iic dicam,vbique punctuali,ad centrum decurrunt-.vnde ii redta: finr,neceflc ctt,
vtfingulaniouum
punctum in peripheria circuli minoris inccrcipianc, eiufdem moliscum pundtocirculi maioris,qubd clt earum
linearum principium.&hinc plancconfectaneumelt,tocidcm
in
ambicu vtriufcjtie eirculi punctaciufdem moliseftc, ac circulos ipfos a:qualem haberc peripneriam.
Putabunc fortaileeadem,quanos,
viaelabi, per lincas nempe
Phyiicas & diuifibiles perpctub deorfum fecuncantes& aditringcntcs: fcd fallentur. Namfacinfchcmatefnperiori,lincam
Phyiicam Epicuri extribuspunctis MON.
inlatumdifpotitiscraffcfcere, ftatim ecce deorfum feextenuando, ad duo puncta craflitieseius veniet, & deindc mox advnum , &dehinccodem vnius
ideit,linea illa Phyficarepundti filopcrgetvfqueadcentrum:
ncc vniformis craflitici fic, ncc
ucraredtaeiVenonpoterit,cum
vnifomiiccr decrcfcat vfquc ad finem . vnde, vtcx dcmonftratione fupcriori patet,linea:ifta:extrema: M L.& N L. qua: tcrminant
vtrimqucctafliticm lincicPhyfica:, nulla redta via poflbntperueniread centrum I.
Pr.xtcr autcm lineas noftras Phyficas, Mathematici alias imaginarias infinitas ad ccntrum deducunt. Binas inprimis, qux
vtrimque linca; Phyfica:latcra cingant, dcindc alias iine finc quac
intralincamiftam Phyficam,a fummo dcorfum adcentrum decurrant. Cumcnim iuxta circuli maioris circumfcrentiam latiiis
a fl*mutubdiftcnt,& pi)ullatim ic cuin linca Phyiica reitringant,
doncc

DE COMPOSITIONECONTINVI

LIBER.

$|

dbhecconcurrant iiiccntrum, Mathcmatici imaginantur peranguftias illius particula: circuli minoris, qiiam linca Phytica intcrcipic, cotidcm lincas Mathcmaticas pouc traniirc,quot a pundtis imaginariis maioris circumfcrcntix poflunt inchoari. nam
duo punctain maioii
qua:cumque & quantumcumquepropinqua
circulodciignaucris, intereacftparslinca:,
qua: in infinitumdccrcfccrc potctt; ac proinde fi a pundtis illis linca: duaevcrfusccntrum dcducantur,fpatium inter easperpeuibreitringcturacdecrefcct, atquc vbi ad minoris circuli ciraimfcrcmiam
linca:pcrucncrinc, eam in duobus pundtis propinquioribus fecabunr,quam fucrinc illa duo pundtaincircumferentia
maioris circuli, a quibus incocpta: funt. Quocquot igitur lineas Mathematicas imaginarias a
cotidem pcr arcum
punctisarcus A O. imaginationoltrainchoat,
minorcm E L. ad ccntrum I. dcducit. Scciis vcrbcftet, ti linea: parallela:, fiue a:quidiftantcs trahcrentur. nameocafu nonomncs
inchoata:.\ punctis arctis A O. incidcrent in aliquod pundtum arciis E L. fcd tanttim ca: quac inchoarcntur a partc arcus A O. tanta,quantuscft arcus E L.vt fcicnti quid linca parallcla,& paullifpcr
cogitanti facilc liquct.
Anigiturtotidem in arcu minori E L.pundta funt,atqucin arcu
maiori A O J inquics. Rcfp. Pundta vcra & realia ncc plura, ncc
pauciora, ncc axjuali numero funt, quia punctaciufmocli,cum lincisfuis,& fupcrficicbusrealibus Cap. xxxn. vniuerfim concinuocxpellimus. Partcstamcn in vtroqucarcuinfinita:funt,licct
plurcsinmaiori,quam in minori. Vt tamen omnes linea: apunctis
imaginaTiis circuli maioris rcdta perueniant ad centrum, iatis eft
quaslinea: imainfinitudoqua:libct partium circuiiminoris,inter
ginaria: indiuiiibili tramitc, ac finc vlla fpatij cxtra parccs illas
occupationc, fcd ipfis implicita:, imaginacione noftra in ccncrum
traiiciunt. Atquc ita hxx infinitudo paitium minoris circuli dat
Mathcmaticis fufficiens fundamentum imaginandi redtitudincm
imaginaria: liiicse, a quocumquc pundto imaginario maioris circuPoteft tali,cogitatione fuacam voluerintdcduccrcadcentrum.
mcn id ctiam dc pundtis& lincisPhyficisintclligi,
quasdiximus
/nitib latiorcs eflb, deindc pcdetcntim acccflii adccntrum rcitrintramitcdegi. Talcsenim infinita: rcdto, fcdpaullatimanguftiori
fccndunt ad centrum.

CAPVT

t,6

LXBERTI
CAPVT

^irgumentum
Tot eruntin

FROMONDI
IX.

fecundum Geomctricum idem demonftransi

Diametro punffa, qttot in totofiemicirculo.

fentcntia Epicuri iteriim hocuJbfyv & impoflibilc fequiEX cur, Tot effepracise in diametro circuli
pttnfta, qttot in tota cir
Icmicirculus ABC. cucttmfierentiafemicircuIi.DcfcribatmQmm
ius diamcter fit A C. Si circumfcrentia fiue linea A B C. finitonumcro punctorum conftat, aio non pluribus, quam diametrum fiuc lincam A C. conftare. id cft, dua: linea: inter cadem duo cxtrc-

ma pundta A. & C. quarum vna cit rcdta, & ahcracurua, erunt

a:qualcs,ciimcumdcm
pundtorumcxcra mutuum iitumcxpanforum numerum contineant. Qji^a: rcs non verbis^ fcd flagriscft
digniflima.
Sic autcm oftenditur. A fingulis pundtiscircumfcrcntia:.duci
poflimt lincx redta: perpendicularcs, qua: pcr alia acalia fcmpcr
diametri pundta tranfcant,qualcs funt M N. & 1 L. &c. igitur toc
|>r&'cisccruntpundtain arcufcmicirculi A B C. quoc indiamccro
AC. Namalias aliquoc linea: neceflarib pcridenipundtumdiamctritraniirc debcrcnt. vt,cxempli caufsa,linea a pundto M. nulla
polletin pundtum N. pcrpcndicularitcr, fcu ad angulosrcdtos dclinea IL. necciVatibdebcrcc
duci,fcdinpundtumL.fortaiVecum
adangulos obliquosincidere,
nccpotlcc dircdtitispcr aliudpunitum diamctrum intcifccarc.
Hoc vcrb itatim ridiculum apparct. Cur cnim magis potcft
L in

DE COMUOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

37

I. iiiL.rcctiflimc&pcrpcndiculariter,quam
M. in N. protrahi?
Iam cnim Cap.
hoc Euclidis
praxedenti oftendimus,veriflimum
pronuntiatum cile, intcr qua:libet duopundta rcdtam omnino &
Mathematicc lincam poflb duci. Igitur inter M.&N.cxtrema
pundta tam valct rcdtiflima linca, quam intcr 1. & L. aut intcr B.
& D. &c. intcriacerc.
In fcntcntia vcrb Ariftotclis & Mathcmaticorum,
fuflicit in
diamctropundta,auc
partes infinitas eflc, liccc in circumfcrcntia
fcmicirculi plurcs inucniantur: vnum quippeinfinitum alio maius
cflb nihil vccacjqucmadmodum in numcro hominum poflibiliuni
infinito, nontantum vnitates, fcd ccntenarij infinitifunt,ccflvnicatcs,quam ccntcnarij, plurcs finc.
C A P V T
Argumentum

tcrtitm

Gcometrtctm

X.
idem demonftrans.

in lincis rcdtis
IDcm
facilc poccft oftcdi. Sit
cnjm triangulus A B C.
cuius bafis B C. contineatqucmcumque
pundtorum numerum. Habcac igitur IO.VCin paruo
numcrorcs coca faciliiis
capiatur: latcra verb fingula habcant duplum,id
cit, pundta 20. criccjuc
totus triangulus ifofccles,fiue a:quicrurus,cuius
latcra duplo longiora
bafi. Ducatur dcindc a
pundto proximo (ii tale
aliquodcft) fupraangulum B. linca rcdta ad
pundtum ex aducrfo poiitum,proximc fupra anculiiC "atqilincaDE.
quam,quiaintra

triangulum

cadit,manifcftum cftcflc brcuiofcm

bafi
E 3

L I BE R T I
F R O MON D I
58
bail B C. Nam cum latcra triangulipcrpetub comprimantur,doncc tandem inconum A.ooncurram, ficri non potclt, quin linca:
bati paralhla:, triangulo flcmfcripta:,fcanfim
iiirfum pergendo,
BC.vno,
Igitur linca DE.brcuiorcritbaii
pcrpcuibucctutentur.
vt miniimim, pundto.minor cnim meDfur.ii,quam puncti indiuifibilisdari nequic. Itaquc D E.noucm punctorum erir. proximc
dcindc fcqucns octopundtorum, & itadcinceps fuTfum cundo,&
vnicum fcmpcr pimctumcarpendo,decimam
lincam FG.vnins
tanttiin puncticflc inuenics:&tamenduriidiam
fohvmarea: rriangulipartcm lineisinfcriptam &occupatam vidcs. Qua igitur mavfqueadconum A. infcribenda:
gnitudinefupcriorcsdecemlinea:
conftabunt? Ccrtc cnim fpatium illud non magis cit vacuum,
quam infcrius. Hoc igitut fatcri Epicuruoportet: lincas fiipra F G.
infcribendascflc minores linea F G, pundtuali,&proinde
pundto
cflbaliquid minus:vndc pundtum ciVediuifibiIe,ncc eflb pundtum,
& ciufmodi tanta alia delirare,vt nemoMcdicustam
tardus fiCjqui
ad cucurbitasftatim non decurrat,aucHippocracicisvinculisligatum in Anticyranamnaucm
noniniiciar. Ha:c verb demonftraInz.d. i. tio antc mc ctiam Grcgorij Ariminenfiseft, cuiolim eum clariflimamihi vidcrctur, & tenebrastamen aliquasin gratiam Epicuri,
offunderc ftudcrem,nihil aliud poft longam muginationem cxprimcrc valui , quam
triangulum ifofcclem,
chima'raeflb, & rem
impoflibilem.Ec vc incellcdtum mcum in
hanc fidem cogcrcm,
& fucum ci aliquem
non omnino improbabilem faccrcm, cgo
fupcrficiem cx ptidtis,
ccu pauimentum cx
teflcllisjiic ftcrncbam,
vt vnumquodq; pundtum quatcma alia
proxime cingerent ,
hoc modo:
Ex qua pundtorum
acie conitrui quidcrn vides

quadrangulum

ABCD.

lnclufum
quatuor

DE COMPOSITIONECONTINVI

LIBER.

yj

nequaquam poteit.
quacuor lineisperfedte redtis,fedtriangulum
AC. & CD. pro
NamlicetduolateraredTa;
vtexempligratia,
triangulo fumi poflint,tcrtium tamen latus,videlicct A D.quod eft
diameter quadranguli, perfedte &Mathematice
redtumeflbncquic. Cum enim quodlibet pundtum quacernis folummodb aliis,
furfum, dcorfum,& ad vtruq; latus proximc ambiacur, nulla linea
rcdta ab eo pundto fic inclutb exire poceft, niii per aliquod ex quaD.
tiiorillis punctis ipfum ambientibus. lgicur apundtoextremo
(quodquia in vltimo angulocft, a duobustamum
pundtisquadranguli cingitur) redta linea folumduci potcftveriusC. &vcrfus B. non autcm verfus A.per mediam diamctrum area: quadranguli; icd oportcc lincam ferpentinam & delirantem,hoc quo ibi
ccrnis padto,aD.vcrfus A.contorqucre. Et hax eft \incaredtiflima
(aut ccrtc alia hac non corrcdtior) qua: a D. in A. protrahi per puncta intcrmedia potcft, fi totaareacontextacft
ex meris pundtis.
Ne nimis cftiisetamen rideas,lineailla D A.adibnfumrecTacft,
quia paucula proxima &contiguapundta
pcr qua: a redtitudinc
efficiunt quantitatcm qua: oculiscerni
Mathematicadcuiat,non
poflit: ctiamii in pra:fcnti figura, vbi pundta cuminteruallis ad
diftinctionem depidta funt, euidens flexus & deliratio linea:
appareac.
Curautem nonfufticit,inquies,vtpervniusfokimpundtilatitudincm cxtra viamrcdtam vbiquc fcdetorqueat ? Rcfp. quia fic
numquam lincam tuam a D. vlque ad A.deduccrcpotcris,fed
ncceiTaribfinieturin E.decimopundtolatcris;itavidclicct,vtCD.
& C E. (duo trianguli quod inde rcfultabit latera)fmt linea:a:quales.PcriclitarCjii vis,ita rem habereinucnies,&ex
Capitis x11.dcmonftrationc patebit.
Sic igitur ego olim pro Epicuro papyrum meam difpungcbam.
Sedbonafide, c^ltneexcufarehoc^an accufare ? qualis enim eft ifte
Epicureustriangulus A D C.quam ridiculus ? lnfaniet, ii videat,
non irafcetur EucM&es,&fton/em ciamabit perijfe de rebm.
Incredibile enim nimis eft, a D. in A. lincamdircdtiorcm&
brcuiorcm iita non poflb pertrahi. Nam fumatur linea A C. qua:
additionc prolongata (diamerectiflimaeft,&aliquotpundtorum
ter enim quadtanguli D A.clt aliquantblongior,quam
latus A C)
D.& A. interponatur: iam diametri illius
intcrpunctaexttema
longitudincm perpctua & duectiflima pundtorum fuorum fcric
mcttctur, pundtaque cius m tqtidcm arc;c pundta cadent,ctim
nullibi

LIBERTI
FR0M0NDI
40
nullibi vacuum fit;vndediamcter D A.cam rcdta,quam latus A C.
crit: quod tamcn ficrincquic, ficota areacompoiitaficcx
puris pundtis.
A D C cft criangulus,ciim multa: linex baDcindc,quomodo
fi C D. parailcla: trianguloitti admirabili inicripta:,fint intcr fc xhoccnimcft maniqualcs, fupcriores fciliccccuminfcrioribus?
fcftum impoflibile; nam calcs linca:, furfum vcrfus conum crianguli fcandendo, pcrpecub contrahuntur & fiunc brcuiorcs,& infcrior femper elt longior proxima fuperiorc: idquc iudicio ctiam
fenfiisintclligi poteit. Finio igitur,& aio: fi triangulus vllus ifbfcclcs, fcu cuius baiis brcuiorclt latcribus,auc ii vllain mundo perfccta pyramis eflc potcft, manifcftc deprehcnfiis cft iinc cfliigio, ncc
fbltim a rationc, fcdctiam afcnfibus ipfis quorum iudicium tanti
facit Epicurus.
Ncgarevcibpcrfcdtumifofcclcm
poflcficri, eit vna opcra vniucrfas flguras redlilincasconturbarc &cucrtcrc: cur cnim aliarum
potitis figurarumarca: rcctis lineis omnibus claudi pofliint, quam
arcatalis trianguli ? Non ncgabitur faltcm, fpero, Deum trcs lincas
ifofcclis cx punctis dircctiflimc & Mathcmaticc compotitispoflb
iis conclutam vcra & rcali quantitatc totam
concinnarc,arcamquc
complerc. Hoc vcrb ii dctur, fatiscft: omnia cnim illicb fcquunturabfurda, & impoflibiliaquxantcdcmonftrauimus.
C A P V T
Argumtntum

XI.

quartum Geomctricum,
idem demonfirat.

quo Ariflotclcs

Lib. ro.
paflim &Euclidcs demonftrant, ttm tf&/u*T$vrjj
projwlt. GEomctra:
7ir\<sij(yiv
dov/AtAiT$iG
iivaj, diametrum ejr cofiam
TiTcytywii fAyiKtt
quadrati longitttdine incommenfurabilcs cJJLs. Hoc autcm falfuni
mcris punctt,inquit Ariftotcles, fi quadratumcomponaturcx
In .ci.t. ctis. Antcccdcnsex Euclicfc fcitc dcmonitratfubtilisScotus.
Si
cnim diamctcr &cofta (idcft latus) quadrati intcr fe commcnfurabilcscfVcnt (hoc cft, ii pars aliquotaaflignari poflct, qux forec
vtriufquclinea:) fcquerctur hoc
communismcnfuralongicudinis
impoflibilc: numcrum aliqucm parem cflb xqualcm impari.
Namfidiamctcr&
cofta longitudinc commcnfurabilesfunr,
habcnt intcr fe proportionem, qualcm numcrus vnus ad alium
numc-

DE C0MPOSITI0NE

CONTINVI

LIBER.

41

numerum, vc olim dcmonftrauic Euclides,ac infupcrquadrata Lib. 10.

linearum camdem habebunc proportioncm quam numcri qua- prop.5.
draci,gcniti cx ductu & multiplicationc iftorum numerorum
in feiptbs.

Sic cnim linea AB. triumpcdum,&altcra

CD. quatuorpc& camdem produm. funtigiturcommcnfurabilcslongittidine,
portioncm habcnt quam numcrus tcrnarius ad quaternarium. igitur & quadrata illarum lincarum, vt cx Euclide& Geometria ctt
ccrtum, proportioncm camdcm, quam quadrata numcrorum,
feruabunt. Nam vt in ichcmatehicappicto
ccrnis,quadratum linca: A B. qua:ctttriumpedum,oecupat
noucmpcdesin quadra*
nam tertriaconfito, qui numerus ctiam ctt quadratustcmarij,
ciuntnouem. quadratum vcrbtincse C D. quatuorpcdum,
diffundit fead iedeeim pcdes in quadrum , quinumcrusquoquccft
quadratus quaternarij; quatcr cnim quatuor colligunt fedccim.
Vides igitur eamdem clle proportioncm inter maius quadratum lincif C D. & quadratum minus linea: A B. qua: ett inter 16. & v
fiucintcr numcrum quadratum quaternarij,&quadratu
tcrnarij.
Id fi ita ctt,& proportio talis, aut qtuvcumque alia intcr diamctrtim quadrati&coitam
cius iit, cxpnmaturilla aliquonumero
eofdcin
quocumquctandem.
lgiturad vitandamconfuiioncm,
numcros rctineamus, & quoniam diametcr longior aliquantb cft,
quam cotta, tit diamctcr vt 4. & coita vt 3. vndc itatim conficitur,
\6. camdcm habcic proquadratum niimerumquatcrnarij,iJeft
habet quadraportioncm ad yqui clt quadratustcrnaiij,quam
tum diamctri, tiuc linca: C D.ad quadratucofta:, tiuc linc;c A B.
Hocautcmcftmanifeltum
impoflibilc: nam alias oportcret nuF
merum

L I BE R T I F R 0 M O N D I
41
merum j/.quicftimpar,a:qualcm
cflb S.quiparcft.quodfic
oftenLil.1.
ditur. Euclidcsquippe,& antccum Pythagoras dcmonftrauit,quaprop.47. dratum diametri
cuiufcumquc quadrati pra:cisc dtiplum ctVc ad~
quadratumcoftx.
qux dcmonitratio ii fdfa, nx cgrcgic fruftra
fuit Pythagoras, qui cius inucntionctam impotentcrkrtatuscft,
vt illicb bouem vnum (alij I^TO/X^ILUcentum bottes) quamquam
non oppidbdiucs, & Jttx.TvM6y/\d<pu,annnlorumfeutptorisfilius efiec, dicatur Mufisimmolafle. Vcrtim , ctti fadTo iltoipfc delirus,
noncamendeliracciusdemonftratio:
quod, nifi longum &extra
fcamma iam id foret, faeile cflbt oftcndere. fcd apud Euclidem,&
cius commentatorcs potcs viderc.
Si vcrb quadratum diamctri duplum prxcisc cftad quadratum
coftx,&camdcm proportionc m\mcrus c]uadratus itf.ad numcrii
quadratum </.habet;igiturnumcrus p. clt xqualis 8. quia \6.ad 8.
tanttim dupli proportionem obtinct. Quod ciim abfurdum tit,diccndum clt, numerumquadratii
itf.noncamdcm haberc proportioncm ad <?.quam quadratum diamctri ad quadratum cotta:, ac
proinde(argumcnto ab oppoiito confcqucntis ad oppoiitil antccedentis) di.imetrum & coltam quadrati noneflb lineaslongitudinc commenfurabilcs. Sparfa iam igitur iic colligamus in nodum:
Quoticfcumquc dux linea: iiint longitudine commcnfurabilcs,quadrata numcrorum quibuscarum proportio cxprimitur,habcntcam intcr fcproportioncm,
quam quadrataillarum linearum,&contra:
Scd nullorum numerorum quadrata pofliint habcreillam proportionem (vidclicctdupli addimidium) quam diamctri & cotta:
quadrata habcnt:
Isitur diamctcr &cofta lonGjitudinc comcnfurabiles non funt.
Vt autcm minor intelligatur,reccnfc omncs numcros quadratos in infinitum (vt ^.cuius radix eft i. deindc <?.cuius radix eft 3.
poftca 16. cuius radix cfl 4. Itcm 1 j. cuius radix eft j. & ita fcandcndo iiue finc) numquam duos ieperics,quorum vnus fit altcrius
duplum , id elt, qui obtincat proportioncm quadrati diamctriad
cott;vquadratum.
Anteccdcnteigitur hoc ftahilito (diameter & cofta quadrati incommcnfurabiles tunt)infertur cuidenter: igitur dua: ifta: linea: ex
puris punctis finitis non componuntur. Ciim cnim omnes numcri
eadcm parte (videlicctvnicacc, vc
finiticommcnfurabilcsfint,&
minimum ) tamquam mcnfura communi poflimus cos metiri,
quo-

DF. CO MPOS ITI0NE

CONTINVI

L I B E R.

43
quocumquc nunicro iinito pundtorum diametcr quadrati conttiac proindc quadratanuterit, fcmpcr eritcommenfurabiiiscolta:,
mcroru pundtorum diamctri &cofte habcbunt intcr te proportioncmdupli ad dimidium,quam
quadrata (vttotiesiamdiximus)
diamctri &coftx obtincnt;quod omnino cfl aJbtyv &impoflibile.
Hax tam diftusc diflbruimus ad lucem & intclligcntiam dcmonftrationis Scoti, qua: breuitatcfuaquibufdam
foriitan fuica
vidcbitur. Nc tamcn hic ctiam aliqui tcncbras Machefeos accufcnt,alia via rcm ebdem deduccmui, tam clara & illuitri, vt talpx*
etiam in ea videant. Hac cadem tandem ctiam Scotus & Gregorius Arimineniis inceflcrc, fed diucrtunt tamen paullifper, & tcncbras c Mathefi itcriim mifccnt.
C A P V T
oArgumentum

XII.

idem aliter, ac magis dilucide propofitum.

Epicurcum c puris pundtis finicis quadracum A B C D. aio

Flat iam in lfto, concra manifcftam Euclidis dcmonftrationcm,
imb ipfi aut axjualcm
diamecrumcflbcommenfurabilcmcofta:,
F z
eflb,

44

L I B E R T X F R O MON D I

ellc, auc duplo maioreni; quorum vcrtimq; refellitur cuidcnti iudicio oculorum : nam menfura fcntibilis tibi dicct, diamctrum aliquanto fohim eflbcofta longiorem. Ducantur cnim linea: rccTa: a
pundtisomnibus vnius cotta: in omnia puncta altcriusex aduerfo
tranfibuntpcr mcdiam diamctrum. Vt a
oppofita,qtia:ncccflarib
pundto E. ducatur redta ad punctum F. a pundto G. in punctii H.
& itaporrb tota arcacompleatur
lineis,qua: vniuertacius pundta,
B D.
nullocxcepto,intcrcipiat,
tranfeantqjomnesperdiamctrum
Vcl igitur dux proxim^ linca:,edudta: a duobus proximis & con(ciualesiinc E F.
tiguispunctis vniuscoftxinduoproximaalterius
& G H.) inccrcipiunc vbiquc duo proxima puncta diametri, nullo
intermcdio relicto,vcl intcr duas quafque lincas vnum faltem diametri pundtum intactum alincis manet. Si primum:igitur tot func
praxisc in diametro puncTa,quoc in tingula quacjuc colta,& proindccoitacft^diamctro
fccundtim longitudincm xqualis. Siiccundum: igiturdiametcr duplo plurapuncta, quamcoitacontinct,atqucitaeft dupla ad ipfam.
Quid ad nxc reponerct Epicurus, cquidem nefcio, hoc tamen
pro co olim fum muginacus. Deformabam quadratum A B C D.

puncta-

D E COMPOSITIOKE

CONTINVI

LIDER,

4f
diamctrum rcdtifli-

vidcs. Dcindc cumcernercm

pundtatim,vt
jnam non poflcduci, delirando hac illac,vt hicconfpicis,ab angulo C. ad angulum B. intlar
ferpentis acramcntum confpirabam.
Vbi li.xc diamcter C B. cft tam rcdta quam ctfc
potctt, punctis ab
vnacofta in aliam fecundiim abfblutam & Mathematicam rccTitudincm ordinatis.Quiacnim
aquolibet punctononnifipcrqu.v
tuor vias rcctiflimc exirc licet, idcircb in
figura perfccTc quadrara,
vbi omnia latcra a:que multa
ptincta habent , pcr vnius falrem
vt a C.
vbiquc puncti tlexti lincam diamctralem torqucrcoponct,
ad B. pcrucniat. Si autem figura non pcrfedte quadrata, fed altcra
partclongior cflct,maiori flcxu & plurium punctorum dcuiationc,
vt ab imoanguload
fummumoppotitum
pertingi poflct,opusfo& perieurct,vt Cap.x. dicebamus: & nifi credis,capccalamum,
lum facito, mentior, auc tic inucnics.
Qnid igitur pro Epicuro hic rcfpondendum ? Hoc fanc, vcl
tacehdum crit. Diametruin C B. duplo plura puncTa , vt ibi
nec tamcncflb duplo
ccmis, quam latus AC.aut BD.habcrc.
Jongiorcm, quia puncta citis non in dircdtum ab angulo C. ad
angulum B. ordinantur, fedcx quatiis iinca a latcrc AC.in latusBD.dircdtc
producta diameter duo puncta rapit: atquc ita
non dirccto itincrc, abvnoquadrati
angulo vcrfiis altcrum oppofitum, proficit, ied fc confpirat & torquct. Vcrumtamcn quam
ha:c infirmitcr dicantur, indc patct. Cur cnim diametcr pcr mcnfiiram rcdtam tantb apparct longior, quam latus, ii non rccta ,fcd
in fingulis lincis arcc; fc pcr vnius pundti fpatium dctorqucndo,verfusangulum oppofitum fc promouct ? Debcrctcnimfaitem menfura recTa, fi non obliqua, lateri cfle xqualis.
Deindc, qubd diamctcr C B. nequeat cflb tam rccta quam
A C. aut quoduis aliud quadrati latus, tolerari vix potcft. nam recTiflimalinca, qualia funt latera quadrati, longicudinem diamctri meciri poflumus , ica vc pundta mcnfurae in totidcm diamctri pundta , & cadem diredtiflima ferie difpofita , caderc
oportcat.
Deniqueex latercquadrati cuiufcumque potcft fieri diamctcr,
fiei aliudquadratum circumfcribas:igitur iicuti,cum officiolatclispriorisquadrati fungebatur,linea Mathcmaticc redtiflima crat;
diamctri alifaiamcric,ctim eadem immota mancnsadoflicium
tcrius quadrati aflumitur. Si verb diamctcr cft tam redta ,quam
latus
fiue
'
" cofta, iteriim in mcdiam diflicultatem retrahimur, nec
facis
F 3

LIBERTIFROMONDI
4<J
iatis extricarcnospoflt.muSjquin
vcldiamcterduploplurapuncTa
in diredTum difpolita contineat , quam cofta , vcl a:quc praccise muka , ii omnia fua pundta a lincis qUvCiptam fecant , fuffurctur.
Im.d.i,
Occaiionc porro huius argumcnti concludit Scotus: Generalttcr
tottts dccimns iibcr Euclidis dcfiruit iftam compoptiorie line.e expnnftis,quia ntttta cffct omrimo iinea irrationaiisftue furda,ciim tamcprincipalttcr traftct ibi deirr.itionalibtts. Imb vcrb omnitim pxnc lidiflbluta tcxturailla quantitatis&
brorum Mathematacorruunt,
fundamentijCui plcraque omnia innituntunvt non immcritb AriLib3.C.I. itotelcs alicubi pronunciarit
,corporaex fupcrficicbus componerc^j,
Cacli. vmvavTiov
%l; /t&Qyi/i&w,oJ%'m7w\H$^is \$(\v,aduerfari difcipiinis
Matbematicis\faciieftatim primo ajfcfiu cfje videre. Hinc Polyxnus
vbi in Epicuri & voluntatis fcholam transfugir,
Philofophus,
omncs protinus Mathcmaticas,
ccu fatuas & delirantcs , abiurare debuir.
C A P V T
Argumentum

quintum

XIII.

Geometricum.

Circulum nulium ex

punclis Bpicuri ficri poffie.

x. omnes
figuras redtilincasa pundtis Epicuticonturbari
CAp.& diflolui oflendimus, idem nunccirculo facicmus; licct in
primo & fecundo Afgumento, tamquam fenfu notum , fuppofucrimus circulum poflbdari. Cum enim attentitis pundtorum iftam
in plano aciem oculis circumluitro, circulum nullum omnino cx
ipiis concinnari pofle animaducrto. Rem cnim iftam (quia paraaoxorum tarda iblcteflb fides) vtcredas, imb videas, ad difpundtionem voccmus.
Ex quadrato igitur ABCD.
exfcindcre circulumtentemus.
viasab vnoquoque pundto
Acinprimis, quia pcrquatuorfoliim
cxire (incedendo per fpatia pundtorum rcalia) licct, minimus circulus 12.. pundtorum in ambitu crit,talis qualcmhic in medio
Periclitare enim, ex paucioribuspundTis defcriquadrativides.
berc nullum potcs, nili cum per ccntrum fuum cifcumducas, id
eft,centrum inter circumfcrentia: fua: pundta enormiter & turpiciim quatuorlatcterponas. Circulus verbifte ii.pundtorum,
ribus conftet, quorum
a tribus pundtis in livnumquodquc
neam

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

47

neam rectam conformatis conficitur, reuera non circulus, fed

quadratum cft. Dcinde circuli omnes alij maiores ci concenccrnis, nil aliud, quam maiorum
trici,quosetiaminfchcmate
funt, & longius a circuli vcra rotunperpctublaterumquadrata
ditate recedunt.
Hoc verb abfurdum, & contra fenfiim eft. Sumatur enim
circinus bene firmus , & circulus co circumfcribatur , ccrtum
eft , pcdem qui circumducitur , numquam fecundum linea:
redhciegmentum incedcre, nec quadratum poflb ab co defcribi, cum linea quam dcfcribic, vbique a:qualiter rcmoueatur a
pedc altero qui elt defixus in ccntro. Auc cerce, ciim nulla fic cauffhjCtir pes illecencrum circumambulans, pociiisvnolocoquam
alio lineam rcdtam pro circulari dcfcribac, cocuscirculuslinea vna
lcdtaeric.
Idemeciam racione ifta,licet fenfum non habercmus, potcft;
oftcndi.
Sit globus aliquis, fiue circulus, fi poteft dari, tangens lincam
perfcctc plani ia vnico pundto. Ctim fpatium intcr circumfetentiam

L I BER T I F R 0 M O N D I
4&
rentiam circuli & lineam plani finitum fic & admodum angufturn, ac quanca eft diftantia infcrioris fcgmchti circuli A B C D.

a linca E F. quam in pundto C.tangic,fi circulus

paullb maioris circumferenric. fiar,ftacim no in ptincto vnico amplius,fed in dtiobus,
auttribus, & pluribusquo ampliorconficicturcirculus,
cangec, ac
brcui rocum circuli fegmentum a$. coextendcturlinex^cT.
ita
vcpunctum u. i\\pundtum y. &/3.ineT.cadat. Amplia iam circuli
tuicircumferentiam
vfque ad luna:,aut firmamenti concauum:
quam ingentcmplani lineam circulus ille Epicurcus in omnibus
pundtis fiiis tanget,fequc illi fccundtim cxadtiflimam eius rcdtitudinem conformabit ? Itaquc tota caeli concauitas planiflima &
redtifiimacrit,acquidemtam
rigidc& contumacitcr, vt nc Dci
quidcm omnipotcns manus cam inflcctcre, & in perfe(Stum, circa
terrxccntrum, orbem incuruarc valeac.
Hoc vcrb, quia vaniflimum eflb vidctur
(potcft cnim Deus tantum circinum fabricarc, cuiuspes vnus in ccntro tcrra:, alter in
con-

DE COMPOSITIONE

C0NTINVI

LIBER.

49
concauo lunic variciisconfiitat) cuidentiflimc, ii quid vidco, hinc
Epicurusrcfcllitur. quia, inquam,Deuscirculosfincfincampliores
cilicerc potcft, qui planum numquam contingant, nili m folo
pundto ( qtuxcnim ratio minimicircini &circuli, cadcm eft omnium ctiam maximorum) idcircbimpoftibilcomnino
ctt, dittantiaminter inferiorcm arcum circuli, & lincamcontingenria: (id
T.)cx finitapuncTorum multitudicft,fpatium uy.&fpatium/S
nc contcxtam cflb, fcd ccrtiflimum ctt,infinitudine partium proportionalium indigcrc.
Si ctiam latusinfcriuscirculi fccundtim redtitudincm lincxcontingcntix E F. cxtcndatur: igitur totuscirculus (rideant Epicurci
quantum vclint)linca rcdtiflima crit.Cur enim noncflct,cum vna
omnium fcgmentorum ratio fit, & omnibus circuli pundtis linca
aliqua contingcntia: extrinfecus ad contadtum admoueri pofflt ? Fiat igitur ,& illicb videbis, nequidcm vnicum cilbin toto
circuli iftius chim.xrici ambitu puncTum , quod alicui linea:
redta: contingcntia: conformatum , & in longum porrcdtum
non iit.
Itaquc fi vllum vmquam circuli, aut globi fcniiim habucrunc
Epicurei, opinionem & intcllecTumcorum oculi corrigant; auc
fioculis, camcjuam Pyrrhonij, non crcdanc, tadtu (beato fcilicct& vero illofenfu, cuiipiiculmcn fux fclicitatis imponunc)
rcm pcriclicencur. annihil inmundo iic,inquam, quodtacTus ittdicet efle globum.
tam acucus,fortaflb inquienr,
Quis,mahim,etiamPeripatcticus
qui Machemacicum ,a vulgari comacorum noitrorum globo valcac fcnfu difcernere ?
Scd Mathematicum nilcnro, vulgarem tanttim qucm centies
vidcrunt, & manu volucrunc, globum volo. Hunc cnim,cx difci& vniuerfos, qui
plina illa bclla Epicuri,fuperficiem planifiimam,
redtiflimas ctVeproglobi rocundicaccm cingunc, circulos, lineas
nuntio. Addo deinde, omncs figuras columnarcs , pyramidalcs,
& quidquid vfpiam inaliquam ctiam rudem rotunditatcm fe coldcbere invniformem &cxaligic, fubiturahocfatum,&rcdirc
fciatiflimam planiticm. Quo cnim atgumento id dc circulo &
ac
globb oftendimus ,etiam dc cylindrofeu columna iaccntc,
in lineaplanum tangente, & vniucrfim de figuris omnibus rotundis , demonftrare nullo ncgotio pofliimus. Si enim cylindrus gracilis & tenuiflimus planum in longitudine lincari conG
tingitj

LIBERTI

jO

FROMONDI

& craflior ftatim in fuperficic fe*

tingit ; igitur paullo plenior
cundum latitudincm diuifibili tanget; atquc ita paullatim fi craffcfcat & dilatctur, ad fubicdTi plani formam latiflimc fc complanabit.
fufliccre poterant, netot excmplorum fiHaxcxGeomctria
militudo abiret in faftidium ; fed hoc tamcn etiam addendum
quod iam incidit, & ctt illuftrc.
Quia igitur oculorum &tadTusnon femper fallunturEpicurei, darc nobis debent aliquem faltcm rudem & cutc exafperataglobum ,qualiseft, excmpli caufla,orbis terrx. Hunc crgo
afliimamus.
C A P V T
Argumentttm
Luna integrtm

njndique
illuminabit,

XIV.

fcxtttm Geometricum.
tcrrai globum, fiol nibil omnino etiti
t/ififaiiitur

Epicur/ts.

ac in Optica fcnfuetiamcogniCOmpertuminGeometria,
:um eft: fi luminans rotundum a:quale fitopaco rocundo,
mediam circumcisc opaci fupcrficicm , ex quacumque diftantia
illuminandam eflb: fi verb luminans iit maiusopaco (qualis fol
rcfpedtu terra:) vltra medictatem opaci (ex quocumque itidcm
interuallo) exibunt extremi radij illuminantes: ii denique luminanscft minus&anguftiusopaco
( qualis cft luna comparationc
orbis terra:) non totam opaci mcdietatcm iiue hemifphxrium
radiis fuis ampledti poterit. Qub tamen longiori interuallo vnum abaltcroremouetur,
eblatnis& latiiisdiftunditurbaiis
pyramidis illuminacionis infuperficie opaci, id eit,luna,
exempli
gratia, ampliorem ccrra: parcem illuftrac, qubab eacftdiftantior, minorcm, qub propinquior. numquam tamen in tantum
rcmoucri potcft, vt totum vnum tcrra: hcmifphxrium illuminct. Ec hinc dicunt vulgb
Optici, vmbram sequalis opaci cfle
columnarem & vniformi crafhtudine , vmbram minoris opaci pyramidalem , initio crafliflimam , ac dcinde paullatim in
conum & cufpidem gracilcfcere, vmbram denique opacimaioris, pyramidem inuerfam eflb,cuius tcnuiflima parsopaco proxima eft , dcin pcrpctub fe inflat & craflbfcit. Id fi quis non
crc-

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

JI
credac* experiatur, res non eft in cxperimcnto diflicili: & fchcmatifmi eti3m ifti eum docebunt.

Sit A. luminans,opacum eiaxnialc B.luminans maius C.opacum minus D. luminans minus E. opacum maius F.
Primum illuminatpraxise hemifphasrium opaci, adeb vt exiremi radij G H.& I L.deftringant & radantextrema puncta diametri M N.
Secundum illuminat plus hemifpha:rio, caduntquc extremi radij vltra polos diametri.
Tertium illuminat minushemifpha:rio.
Hocctiamaddendum
maiusrcceditab
:qublongitisluminans
opaco,eb magis retrahit extremos radios, & minorem opaci partem illuminat: contra vcrb luminans minus longinquiorc rcccflii
dilatat orbcm illuminationis, & maioremopaci partcm lumine
perfundit; itatamen vt numquam ad totum opaci hcmifpha:rium
illuminatio perucniat, multb minus vltra ipfum diftiindi pofiit. Hxx vniucrfim compertiflima funt, & fenfus rcfutarc neG 2,
gantcm

fl

LIBERTI

gantcm potcft, ctiamti ratio&

valerct.

FR0M0NDI
dcmonftratio

cuidens non fatis

nifi vanus Epicurus. Singula

Attamcnomniavaniflimafunt,
pcrfequi nil attinet, cxtrcmum fchema, vbi luminanseft minus,
accipiamus.
Igitur luminans minus E. fit
maius F. ticcerra.
luna,opacuiYi
Dico, fi fuperficies cerra: componictir ex finitis pundtis, terram illuminari poflb aluna vltra hcmifphxrium, quodcum cxpericntiapugnat. Namii E. lunaproximc admoueatur F. terra:, illuminabit iniigncm ciuspartem,citra tamen dimiditr.radij ergo cius
cxtremi cadant iii extrema puncta lincx C D. deinde pcr vnicum ctiam folum pundtum fpatij rcccdat E. longius ab F. cccc
ftatim circulus illuminationis in
fuperficic terrx crefcet, & vt minimum, ad vnius punctilatitudincm (fic cnim iam cum Epicuro loqui & balbutireoportet) vndiqucin orbcm proficict. Remoueatur itcrum,alcero fpatij puncto, E,. at> r. circuitis uiuminationis nouam m iuperhcic terra:
punctorum circumferentiam occupabit, & pcrget fe promouerc
verfus circulum cerra: maximum,qui
cam in duo hemifphxria
a:qualia diuidit. & ciim tot pundtis retroccflbrit E. ab F. fiue luna
a terra, quot inter C. & A. item D. & B. in fuperficie terra: interiaccnt, tunc totum tcrra: hemifphxrium vfque ab A B. illuminatumerit. Si vcrb etiam pcrgat rctrocedendo luna atcrra, radius
cius vltra diambtri polos pertinget, & cxtrema pundtalinc;e G H.
radct. Deindq, quia perpctuo illo receflu certum cft augericirculum illuminationis, tandcm radij cxtrcmi ctiam ad pundta I. &
L. pcrtingcnt,ac tandem intcgrum globum, vfquead M. & N. &
vltra, pcrfundcnt.
Stultum ideft, inquicnt, quia tcrra: vndique in orbem tumor,
&gib-

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

L I BE R.

J$
&gibbusperpctuus cam praxingens, impcdit ne circumfercntia
circuli illuminationis peruenirc poflitvfquc ad circulum in ccrra
maximum.
Fatcor, in fentcntia Aviftotclis, & Gcometria cft ftultiftimum,
Epicurus tamc pro ftulto haberc non poteft,ni!i opinionem fuam,
vndc manifcftc id fcquitur, vclit ctiam aTtimaretalem. Sicnim
pcrpctubpcr finitos circulos incrcfcerc oportcat baiimiliuminationis ifto illuminantis reccflii, ncc vmquam itct & finiatur incrcmcntum , vt ratio conuincit, & cxpcrimur; tandem, & quidcm
brcui, circuli illi cx quibus tcrra: fuperficics fccundtim Epicuri Philofophiam contexitur, finientur, &antequam luna a tcrrafuperficie ad ca:lum in quo eft, imaginationc noftra retroceflbrit,totum
tcrra: ambitum, radiis fuis contra naturam, in pundta G H. itcm
I L. & M N. inflexis, lumincinuoluct,atqucitaciim
ipfa antipofiionos afpergcrccx illooppodas noftrosilluccbir,lumincetiam
fito hemifphauio valcbit: quod apcrtc fatuum clt, & cucurbitulas qtuxrit. Argumentum ctiam foli, tiuclumiuanti maiori rcfpedtu opaci minoris, admoucri, & pcr cadem aut paria abfurda dcduci potcft.
Conuersa enim imaginatione, puta in fchcmate praxcdcnti, folcm eflb F. tcrram E. iblc minorcm. Experimento autcm coneb minorem
itat, qub luminansmaiusabopacolongitisreccdit,
parrem illuftrare,& ad fingula recefliium momenta, lumen in fuperficic opaci contrahi ac minui.
Solem igitur iuxta tcrram primum ftatue, aliquantb amplius
hcmifpha:rio, non tamcn totam vndique illuminarc poterit. Ita- *
que reducendo fe a tcria inaltum ,ftatim circulum illuminationis
vfquc ad circulum in tcrra maximum retrahcc, id cft,dimidiacam
terra: fuperficiem prxcisc illuftrabir. Eleuecur deinde porrb, &
retroccdatacerrapcrcocidem
fpatij folum pundta, quot func in
id clt, apundto O. adpun<5tum
quarca parcclongicudinisccrra:,
fiet. ccce autem iam cxtrcmi radij folis
Q^uod fpatio breuiflimo
radentcs polos diametri terra: O P. retrahcntur in pundtum Q. &
illud vnicuctota tcrra:fuperficie fol illuminabir,fifuperficicsterrccconfutacft cxcirculis fecundiim latitudincm indiuifibihbus, vc
Epicuro placct. Reducatur dcnique fol in ca:lum fuum, vndc cum
iam ctiam e pundto Q. radios quos
imaginatio noitra deduxerat,
&nc hilum quidem aut pundtum latum
in cocollegcrat,rccipiet,
c tota terri fuperficic, luminc concingcc.
G 5
Quo-

J4

LTBERTI

FROMONDI

Quomodotam
infignem & illuftrem abfurditatcm dcmbftras?
inquics.Facilceft,
inquam,cxiftisqua:
proximc dc lunadiflbrcbamus. Ctim enim numeruscirculorum
in fiipcrficic terra:apunctis O & P. perpetub dccrefcentium vfque ad punctum QJit finilumcn folis circulatim per eos etiam detus,vt crcditEpicurus,
a tcrra retrocedic, brcui in pundtum
crefcendodum
Q^neccflarib fe contrahet, & longiori folis a tcrra reccflu, omnino e terra
cuanefcec. Vndc radius cius, in tanta iam a terra diftantia, huc vfquc pertingere non poterit, ncc qnifquamvmquam
mortalium,
niii in cadum ipfum fcandat, folemoculis (qui luminc abco dclunamintelapfb adiuuari debent)videbit.
Vcriflimumigitureft,
&hincinalterohegrum cerra:globum vndiqueilluminaturam,
mifphxrio luccntcm a nobis efle vidcndam; folcm verb nihil eius
illuminaturum,
nequeclaro etiam meridieccrnendum,niti
Epicurifchola allucinatur in tcxtura illa fua fuperficiei terra:ex meris
punctorum atomis.
LitM.c.,4
Quam igitur fcirc & meditatc Ariftotcles, ciim ait, aro^ WC.vli.
/4&Tu/\iy>v'(slc,,indifiifibiiia corpufiiilaafiruentes, non tantiim ^wayg&l TCUI;hluSiifwnY.oue,'fki^uutc,, a'Ma K}wMa T^fJbr^o^m yj\
TIWcu&ticnvdvcupSv, pugnare cum dificiplinisMa7$? qcuvofjfyjcovHJ}
tbematicis, fcd mttita etiam communi Jcntentia recepta, ejr qtujenSi igiturEpicurocrcdimus,
fittmferiunt,defiruere^j.
Horat.
JSfii intra eii oleam, riti extra cft in nuce dttri.
Putaueram hic Mathcmatica finire, fednon tempcro, quin ctiam
ifthoc adiiciam.
C A P V T

XV.

Geomctricum.
aArgumtntim
feptimtm
Sotem d t/obis. tanttm <~uidendum certis
qutbufdam
non m omni
ctrculi.
pun cltofiut

interuatiisy

tamcn, fcdofculocolpaullifper minuamus,ridcamus

Rlfuriiledtiori. Dixi iam folcm numquam vidcndum in fentencia
Epicuri, oftendam hic videndum foliim faltuatim, & quibufdam
tanttim horaruminteruallis,etiamfi
meridies fit,& nubilaomnia
deterfcris.
Ctim cnim fol in paralleli, id eft, circuli alicuius circumfcrentia terram citcumcat (rcs tamcn cbdcm ibit, fi cum Copernico
tcrram

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

JJ
terram immoto fole moueas,) confideremus circulum iftum fuab ortu in occafum , vfque ad viam
per tcrra:, id cit, fuo ccntro,
fbliscrectum cflb. Quia verb, vt Cap. xin. diximus,& pictura
a
pundtoru fatis oftcndit, fingulis punctis alicuius area: per quatuor
circuli
fblum proxima puncta, viarcdTa cxireadcircumferentiam
licct, ducantur quatuor femidiametri redta: A B. A C. A D. A E.

Vcl.neexiltimcntnosincertum
aflumere,&putent myftcrium
aliquod, aut fraudem in tam paucis viis redtis delitcfccre, quaterredtas arbicremur. auc certe
nasalias fcmidiamecrosaddamus,&
numerum alium quemcumque femidiamecrorum,modbfinicum,
nobis afligncnc, ineafdem prorfusabfurdicateshac,
&omnibus
pra:ccdentibus demonltrationibus (vt paullifpcrattente* meditanti ftatimliquet) ebsimpellemus.
Sint igitur femidiamecri AF. AG. AH. A I. etiam redTa:. Sol
aftrum per circumferentiam BCDE.
deinde,aucaliudquoduis
fpatio 14. horarti circumcurrat. Poneetiamoculum
fpcdtatorein
centrp A. aut alibi in fupcrficie terra:,vbi volesmil ad rem attinet.
Aio

LIBERTI

$6

FROMONDI

Aio iam folcm in pundtis B F, C. &c. quac terminant rcdtas dia.mccrosa ccntro A. in circumferentiam cdudtas, vidcndum aboculo cx ccntro A. furfum fpectante,non tamen intotoarcu intermcdio B F. JICCin arcu F C. aut C G. &c.
Ctim cnim cx ccncro A. nulla: linea: rcdTa:ad pundTa inccr B.
& F. mcdiapcrucnircvalcanCjVC ipfictiam adfatcntur, & patet cx
Cap.vin.&fidus(nifi
pcrrcfradTioncm)debcac
primoargumcnto
per lineam rcctam ac brcuiftimam vidcri, palam cft ,inccruallis
B F. item F C. &c. non poflb cx A. confpici. Itaquc in pundto B.
iubitbcmerget, dcindc in toto ibgmcnto fequcnti vfqtic ad F. condctur. in F. itcrum momcnto cmicabit, ac ftatim denubexoculis
cuancfcct vfquc ad C. & tales porrb inimicos & ridiculos lufus cxcrccbit circa tottim orbem.
Si inquiant pltircs longe fcmidiamctros rcctas ad pundTa alia
intcr B. & F. aut intcr F. & C. &c. media polle deduci, demtis id
fancgratia: Epicuri, & numcrum qucm volct cligat. poltulet centum, poftulet millc, poftulct milliacentuiii ,cgo intamamplo,
quantus cit parallelus folaris ,aut ttclla: fixa: ,cnculo , ltatim deduas tales fcmidiametros
monfttauero,
interquailibetproximas
multa milliaria in circumfcrcntia intcriici, pcr qtuc motum iidtis,
fcmoto omni alio impcdimento, nequibit a nobis adfpici. Igitur ii
h.xc duoprincipia,qua:f;uiscxpcita
Soiin
funr, minimcdelirant,
quolibet ptinfto fui circnti potcH dircftc vidcri, &, Adiifioncm qua
rcs direfte infuo loco, non extra enm reftatie adfpicitnrjptts cHJfccie
viftbili pcr lincam Matbcmatice rcftam adocnlum traicfia, iudicenc
Mcdici dc Epicuri fincipitc.
CAPVT

XVI.

primum Vhyficum.
credimtts, numquam
AdrajliyfiEpicuro
Argumcntum

Equi/s

tefiudinem
vt honcftiori

curfn

afficqiictur.

cos nominc compcllem,

EmpcEPicurci,vcl,
non ccfVant Arittotelcin
noftriLouanienfes,
docliitxquidam
v Mathematicis ad Phylicam cuocare. Vincat Ai ittotelcs,vincant
omncs Mathcmatici,inquiunt,
in mclancholico & a tcnfibus abftradtoEuclidis fui tribunali ,ad Phyiicum prouocamus, vbi iine
dubio victorcs fumus. Ha:c apud tlifcipulorum iicqucntiflimas
claflbs

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

L I B E R.

J7
claflcs magna audtoritatc, non fine fplcnc mco & rifu, flcpc audiui
proclamari.
Igitur dcferatur appejlationi, fcquatur cos Ariitotclcs, & fceuiv
dtim Phyficum tribunal lis ifta detur. Zcno olim paralogifmo
Arilliib.fJ.
infinittidinc
continui,intulit,
fi&fvTeesvJV
quodam,cx
partium
C.9Phj'fic.
7xm Ky.TuX^Yioif)&iov-um TSTztyj7'6,vclocifitmum nnmquam poffc
ajfcqtit id quodtardtfjtmofertnr motn. Ncc alatus Adralti cqtius, ait
de- Lib.Kenut
Plutarchus,adipifcctur tardigradam tettudinem:tcd idcm vera
ino>ut.
monttrationc potcrat cx iinitudinc atomorum Epicuri.
Tottis igitur campus,in quo tcftudo Adratti cqutim , vcl Pcgafum Bcllcrophontis, aut illum Martisqui apud poctam
^Ante notos %epbyrumcj{
volat>
ViiRii.
ad ccrtamenprouocauerit,
TempundtisEpicurcisinttratusfit.
pusctiam (quod inde plane confequcns) fuistantum momentis,
dcinnullis partibusin infinitum diuifibihbus,decurrat.Prxcedat
detettudovno
faltem paflii (quid cnim alatuscquus mintisconccdere poteft mifera: beftia:,domo fua, fupcllcdtilc, & tota fatnilia
onufta:?) Incipiant iam dato iigno, & mifta a Prajtorc mappa
currerc.Kidc quantum lubct,aio teftudinem vidtriccm,& vnotoco
paflu, a carccribus ad mccam vfquc, pcrpctub ante cquum forc.
Nam primo temporis momento qtiodlibct tcftudinis pundtum
mutabit puncTum fpatij cui infidebat,& cmoucbicfc ad pundtum
fequens. tcctindo momentotantumdcm
perget, & itaad mctam
vfquc, fingulis tcmporis momcntis nouum iemper occupabit fpanon fcgnitis, qtiamequus moticbitur. Quid
tij puncTum,idcft,
cnim ifte amplius potett ? Nullum enim tcmporis momcntum
otiofum teftudo tinit abire ,omnibus,inquam
,fe mouet,idcm
cquusfacit, ncc vnumquodquc cius puncTum pluspundtofpatij,
momcnto vno temporis (alias totum cquicorpus in varia loca
adajquata, pcr replicationcm difltlirct) conficere valec.
Sinc igitur ( ne numcro nimis prolixo rci claritatcm infufcemille tcmporis momcntis
nius) millc pundta fpatijdccurrenda,
tcftudo ca peragvauerit; fedtotidem ctiam omninocquus,
nec
plura poterit,quantumcumqucpedibus
pcnnifque curfum incitaucrit. Tam manifeftbdeprchcnfus Epicurus,tnbus,quantulum
profpicio, viis potcft fugam moliri.
Primb, fi tcftudinis puncTum omni momcnto temporisgrcffum qtiidem promoueredicat, fcd non pcr totum fpatij pundtum.
inclt, quiacumpunctuni
Vcrumtamcnhxcfugaimptobabilis
H
diuifi-

LIBERTI
FROMONDI
j8
diuifibile & impers fit, non potcft pars vna cius fine alia pertranfiri. minima igitur particula, qua: pundto tcmporisa pundto
mobiliconfici poceit,cftpundtumfpatij.
noftris EmLouanienfibus
Duplex igiturvia rcitat,vtraquca
pcdocliftis vfitata iam & trita.
Aut cnim rcmoranda cftccrtis temporum momcntis tcftudo,
vt eam equus motu pranicrtat interea dum ipta quiefcic, aut certc
advnius pundTilongitupcrgcntc pcr fingula momcntatcmporis
dincm tcitudinc,cquus
duo triavcfpatij pundta debct traniilirc.
Vtroquccnim modo cquus cititis,quam teitudo,potcrit ad mctam
pertingcrc.
Scd diflicilc non cft hanc ctiarn vtramquc
aufpiccmur a poftcriori.
CAPVT
Vanafuga

viam obitrucre;&

XVII.

corum> qtit mobtle accelerauom

mofus tenfent replicari.

pundtum vnum volantis cqui duo vcl tria campi pundta vnico
SI tcmporis momcnto pcruolat; igitur totus iam equtis rcplicatus
indiuerfislocis
illomomcnto
, & duplo atit triplo, imb ecntuploquandoquc,
longior apparebit. Ec dcmonftraciocftinpromptu,&facili.
Hoc cnim
tcmporis momcnto quicfcat punctum
teltudinis A.
inpundtofpatij B. & punctu Pegafi C.
in puncTo tpatij D. deindc fcqucnti proxiiimiliterconquicfcat
mo momcnto A. ex B. tranfcatin pundtum E. & C. (quia vclocitis duplo mouetur) eodem tempons momcnto ,faltu quodam
pcr F. pcrucniat in G. Dicoiatn, hoc codem momcnto C. cftb fimulin punctis F. & G. Namctim a primo pundtoD.ad
tcrtiti G.
tinc tianfitu pcr fccundtim F. tranfilue non poflic,& momcntum
temporis partes priores & poiteriorcs nullas habcat,ncccflb prorfus
ctt,vt

D E C O M VO S IT I O N E C O N T I N VI IIRHK.

Jo

cft,vc vno ccmporis indiuifibili pundto in F.& G. fiinul fir,puncTaqueiftacangac, &iisinfiftac: quod aliud nihil cft, qtiam rcplicain pluribusloeis.
tumeflb (vciamloquunturPhilofophi)
Intendat iam curfum Pcgafus illc, & centuplo, aut millecuplo
(quod facile potcft) vclociiis fcratur, quam reftudo: ccce nunc
pundtum cius C. per lincam millc puncTorum fc eiVundct, & ab F.
vfqne ad V.&longc vltra,ad millelimuiu fpatij puncTum atifugifl
fc,& tamen in omnibus intcrmediis iimul eflb apparebit. Ciim vcrb non vnicum equi pundTum, (ed omnia pari impetu volcnt, totum cqtium in mille iimul locis adxquatis ,codem momcnto diiperfum videbimus. quandoenim reialictiius motum oculo tequirem illam,& vna
mur,nullum tcmporis momcntumclabitur,quo
fitum eius ac prxicntiam qtiam ad partes fpatij habet, non intucamur: igitur ii in tot prxTcntias vno momcntofc induit, iiil cautlaj
non
cft, curfubomnibtisillisoculusillo
momcnrofpcdtatorcam
adfpiciat,aducrtatquc. Itaquc hanc incclcri curfti pundtorum corporis rcplicacioncm iudicium oculorum manifcftb refcliit.
Addc iam, fublimi D.Thoma: ingenio tam diflicilcm
&impcditam, circumfcriptiuam ciufdcm corporis in diucrfa loca ad.c qtiata rcplicationcm vifam cflb, vt virtute etiam diuina poflb acciocre ncgaucrit. Hinc ii vctcrum Philoibphorum dogmata mcmoria rcpetis, qui vacuumin munduin , quipenetrationcmcorpoium, & idgenus falta admiferunt,facilc rcperies, neminem (ant
cui rcplicatiocorporum vmquani in mentcm invaldcmentior)
ciderit. & vercad Soiiam ftium Amphitruoillc ridiculus:
Tn me njcrbcroaudcs bcrom ludificaricr.?
JM.mt.Amphir.ad.i.
Tttriid dicere audcs, quodncmo vntqttam bomo antcdbac
Ic.r.
Vidit, ncc potcst ficri, tcmpore vno
Homo cidcm duobt/s iocis vt fimitti ftet ?
Vistamcn diuina hoc,&longc mitabiliorapotcft. Ego oliin,vt
huic corporum rcplicationi fuctim ialtemaliquem lcnitcr &
pci
iocum allincrem,cxemplum votif, qua reltioncs noltri fuos funes,
atit fvminx pcnfatorqucnt, oftcrcbam. Sienim rotulaiiiaincitctur,radij rcplicari,&ftiaintcruallaicplere
iicvidcimir, vt ncqucas
ctiam in puerili lufu,quotitioa pueainpliiistranfpiccre.Similccft
riscirciimadtttsvidcturin tot locadiflilirc, vt impleat totum ignitum qucmdam circulum.
Scd pucrilia, vana,& ludibria oculorum hx'c (unr,
qti;v libri uc
.mimacxplicant. Nam ii radij rot;c, cclcri vcrtiginc rcplicantur,
H i
quouf-

6o

LIBERTI

FROMONDI

radiis ipfis vcrc complcantur,

accclerctur
quoufqucintctfuallaa
dcinde motus,qubnam,amabb,iam
radij,omnibus interuallis plcnis,cuadcnt? ad qua: loca feciicicnt & rcplicabunt? nulla alia func,
niii muctib fc pcnctrcnt & peruadant, qua: mcrillima a:groti veteris fbmnia funt.
Deindc,fi res in motu plura loca, quam in quietc occupat,quovbi
modofuperficics continenscapcrc
potclt corpuscontentum,
hoc incipit intra cam circumagi ? quomodo fuperficicsconcaua
cxli primi moEmpyrei non dirumpitur tam incrcdibiliccleritate
bilis,fi fecundtim mcnfuram ccleritatis, corporum replicatio crcbrefcit & augetur ? lic enim oportcat fuperficiem conuexam primi
mobilisinimmenfuminflarij&infinitiespropcmodum
plusfpatij,
in finefaxuli) occuparc.Vt aliud
quam ii conqtiicfceret (quod fiet
dicam inagisfamiliare: quis vmquam cxpcrtus, piftillum quo in
mortario iinapi teritur, minorem loctim , dttm quiefcit, implcrc,
quam dum in orbcm rotatur ?
Fallaciam dcnique fenfus, clongatio oculia re qtiannouetur,
manifcltc dctcgit. nam ii mediusinter vtrumque fcopum confiftas,& iagittam antcoculos volantcm adfpicias, non vnicam, fcd
binas, autternas ,omncs fimillimis pennis alatas vidcrc exiftimabisjieccdc vcrb indc longiufculc,vnicam
tantum,(inc congeminatione iamvidebis. Sicii quifpiatn c propinquoincitatifiimum
illum iblisraptuminfpiciat,non
vnumiblcm,
fedaliquot myriades,
longifiima catcnationc fe ccrnerc crcdct; ctim tamcn nos hinc
vnicum & fblitarium intcrualloccli &terra:allucinationem(quod
alibi dcmonltramus) dctergcnte,afpiciamus.
Hocctiam inopinabilc & deridictilum in illa replicationc cueniet. Nam non tanttim rcplicabuntur
in paullb celeriori motu
vntucrta pundtacorporis mobilis,fcdpleraqueetiam
omnia intra
nuituum iitum pcr penctrationc dimenfionum compingentur. Si
cnim tocatagittajexempligratia^extratceiicij&antele
ita rcplicari
iinc antcfpictilum fcucaputfequcudcbct^vtpcnna^pr^cedcntis
fic
totam f.igittx
tis,oportct pcnnas,vtfpiculum
pra*currercnt,pcr
fnic haftilis longitudinis penetrallb & tranfitile antc fpiculum.
Qjiod alitcr iic demonttrari poteft:
Si C.inpriorinoftrocxcmplo,tit
primum puncTumequivolantis, & vnico momento per oninia fpatij pundta vfqtie in V. replicaur, ciim ptindtum iltudnon tit auultiim accteris, ted omnia pari
ccleritatc iiibfequantur ; igitur pundTum fecundum codcm mo*
mcnto

DE COMP OSI-TIONE

CONTINVI

LIBER.

6\

mcnto vfquc in T. pcrucnict, tcrtium vfque in S. & ita dc ccteris.

id cft, primtim punctum mobilis cum fccundo,in
punctofpatij T.
primum cum fccundo,& tcrtio in S. primum cum fecundo,tcrtio,
& quarto in R. & ita porrb per
penctrationem crit. Vel, vc planids
ha:c percipias:
capuc Pegafi cum collo in T. capuc & collum cuni
pcdTorcin S.caput,collum, pedTus,vcntcr in R. caput,colliim, pccTus,vcntcr,coxcndicesinQ.
deniquccaput,collum,pedTus,vcnin P.colligettir,
ter,coxendices, cauda, id clt totacquilongitudo
rcdibitquc nobis chaos antiquum, & confuiio illa partium,ac
oftpiouipe-tciAnaxagcra:.
Altcrum iamccccaWcy hoc etiam in mcntcm venit. Ctim Pcinaliud Vbi per replicationem eicdTus& dur
gafusnottercxtrafe
plicatus fuerit,qua,obfecro,via itertim ad vnitate (vt ficdicam)&
intra fc rcdibit ? Qijomodoidfiat
in Angclis, aut anima rationali
rcplicatis, & in fphxram anguftiorcm ib quodammodb retrahetibus, rcs facilcexpcdiri potcft, qtibd fpiritalcs fubftatix fint ac line
partibus: cquus vcrb partcs natura fua loco impcnetrabilcs habcr,
necin corporciam rcplicato ita interfe
componi poftunc, quin
fcmpcr du.xaliqua: diftindtx concurranc& icfeinuiccm contingant, ac ita abcodem iltu fe cxpcllant, pcrindc videlicec atqttcin
corporc non rcplicato facere iblent.
Sic Catholicorum Philofophorum fcrc dodtrina eft : qubd fl
homo virtutc diuinacircumfcriptiuc rcplicatus fibi obuius fucrit,
non illicb fc in vnicam pr.xfentiam, altcra abicdta,rccipcrc
pofiit,
fcd cxtra fccmanlinus tir,doncc nouo mhauilo fecunda cum
pr;cfcntia Dcusexuat.
Qjiid ii aflirmcm,inquics, Dctim ftatuiflbduas,trcs,autetiam
darccuilibcc mobili
centiimprafentias ,pro meniiiraceleritatis,
quamdiu mouetur, Itatim vcrb acqtie quicfccrccocperic, vnica
oportcrc cflb contentum ? Dicam tc homincm optimi ftomachi,
quihoctamrancidumpoflisdigcrerc.
Nonopus diutius (etfi totum ctiain dicm poflim) hic tectim rixari, fcnfus cxperimenta, &
alia qua: antc cumttlauimusafTattm rctundtinttuam
iltam fubtilitatcm.
Fixum igitttr ratumqtic (i\ quid intota naturali Philofophia)
fitjicplicationcm corporis, nifi infolcnti, magno,& diuino miractilo fieri non portbj ac proindceos qui accclerationem corporum
percam cxpcdirc conantur,valdc fruftra cfle.
Hancctiam mantiflam qux' cxciderat,inctimulum coniicio. Si
H 3
cclcri-

61

UBERTI

FROMONDl

cclcficas motus replicat mobilc-, crgo nullo non motu ( cxccpto

folo tardiflimo) rcplicatur mobile. ld verb ii ita cft, omnis, ctiam
non admodum fcltina, ambulationos rcplicabit, & in duo, tria,
momcntis quibtis mouemur,difpluravc loca ada:quata,omnibus
perget: quod ncmo ( niii forte ttrabo, cui omnia etiam in quiete
Etenim ambulationcctiam
tibi,opinor,credet.
congeminantur)
lentifiima & teltudinca atlignari tardior aliquis (puta , gnomonis
hbrologij, auc alius iimilis) motus continuus potett. Hoc vcrb,
quem tardiflimum appcllas,fingulistcmporum
momcntisfingula
fpatij pundta a mobili percrrantur (id cnitn neccflc cft,vt fit continuus,non interruptus;) igitur, fi minimum accclcrctur, vno momento pundtum quodquc mobilis pcr duo pundta fpatij
grcffum factec; quod iinc replicacionc,inilta
fcntcntia ficri ncquir.
& quodttis mobilc in
Pra:clusaigiturhacfuga,qua:Pcgafum
motu ccleri replicat,infpiciamtts
iam , an fiftendo faltcm fubinde
teftudinis motum, fpatium tcmporis dari non poflit, vt cam in ridiculo ifto ccrtaminc Pegatus aftcquatur & pra:tcruolet.
C A P V T

X V 1 I I.

Fuga aliorum occlufit, qui m motu quoltbct

moras (djr paufias intcrfieminant.

tardtore

hic Louanij, &pauci qttidam in Hifpania, vt iam intclPLures

ligo,ab Atiftotclead Epicurum transfuga:, fittcrctettudincm
inalunt, qtiam Pcgatiim replicarc. Id clt, inomni motu tardo
pautas & morulas quafdam intcriiciunt quibus mobile quiefcat,
qux in motu cetcriori complcntui*; vt mirum non fit,tardum a vcotiatur,
locipra:uerti,quia
momentisquibufdam
tcmporisitat&
dum altcrum pergit & ncgotiatur.
Ha:c fuga probabilior in fpeciem vidctur, quam altcrajquia
fortc fenfusfacilitis rcplicationis in motticclcri falfitatcm, qtiiim
morarum in motu tardo deprchcndit.
Stemus igitur paullifper ( aut faltcm fimulcmus) a partibuscorum,& filum vtriufqucmotus
lcgamus quod tcxunc cettudo &
Pegafus.
Ctim itaquc mifla teflbra
currcrcincipitint,
primo momcnto
temporis vterquc punctum vnicum fp.uij peragret. tccundo vcrb
niomcnto, vt Pegafus antcucrterc tcftudincm occipiat, pcrgat ipfc
(e mo-

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

6}
fc mouere ad fequcns fpatij pundtum , ipfa vcrb in fuo pundto immota confittat. tertio ponb momento promoucat fb itenim ad
tcrtium fpatij punctum cquus, & teftudo ad fccundum. quarto
morefuo Pegafus, teftudoautemiteriim
momentopergat
quicfcat& halitum refumat. Brcuiter, moucat fepcrpetub omnibus
tbltim altcrnis.Hinc cnim ficr,vt ille dumomcntiscquus,teftudo
dimidiatahoraad
mctam perueniar,
ploccleriiisprogrcdiatur,&
vbi iita totam horam impcndcrcdebcbit.
Verumtamcn, quoniam non duplo tantum, fcd millecuplo, &
cderitatc vincit,quid facimus.- Nil ahud
vltra,Pegafustcttudinem
poiTttmus,quam ittud.
Poft primum momentum motus,nonfolum
vnico momcnto,
vtproximc dicebamus, fed intcgra catcna millc momentorum
tcltudo interquicfcat, quibus fc mouec cqtius: ac deinde iftisclapfis, rcfumac ipfa impecum , &ad fecundum fpatij pundtum crepat: vbi itcium millc momcnta otiofa pra:tcrlabi finct, Pegafb
intctim minimedormitante,
fedviam pcrpctub profcqucntCi &
lcgcm iftam ferucnc vtquead finem mottis. Ita fcrc Valefius, etfi Lib.3c.S.
Comroucr.
&
cx
infinitis
cum
Ariftotclc
magnitudinem
tcmpus
componar,
morastamcn&
manjinncuias, vt vocat, motuitardointcrfpergit,
tiii, imb Zenonis& vetcrum Stoicorum fcntencamqueGalcni
tiam tiiiilb crcdit.fed vndique largiter tallitur.
Et inprimis qiuxroex ipfo & Epicurcis, qturnam cft iita caufla,
qua: tcltudincm proportionem illam feruare docct, vt poft vnumqtiodquc momentum mottis, millcfempcr momcntisinterquicfcat? quis lapidem molarcm per acra maximo impetu deciduum,
ntinc mouet, nuncfiftit ?hoccnim ctiam ficridebct ,ctim motus
iftc tardus ctiam fit, ii comparctur cum motu fblis, auc primi
mobilis.
Diccnccrcdo,qubdfolum
pofliintacaufla prima vidclicct fic
f ramari & rcgi illas caullas moucntes,vt niic cxcant in acttim, nunc
ccrtis,qua: ipla dcterminat, intcruallis fufpcndantur & quicfcant.
Scd cccc,cui nou ttatim hic fuctis& taltitas fubolct, ctim videt
illicb tam procul, & vfquc adcauflhm primam cos aufugcrc ? Lapidcm autcm in acre libero, qui cafurtts alias omnibus momcntis,
vt pendulusaliqua.ndiu
ibi hafitct, a Dco fubindcpcrccita intcrualla momcntorum frarnari ? Q_uis, iteriiniinquam , nonfcntic
fubctlb fucum, & illud imaginarium fmunn irangcrcimpetum
illum,quocaullb naturaliter agcntcs ruunt laxis habenisincflbdtus
fuos,

6<\

LIEERTI

FROMONDI

fuos, vbi omnia ad udtioncm pr.xrcquifita cascircumftant? Rcpomomentis, quibus lanent,fcio,nonadcftcomniapra'rcquifitaillis

pisin acrc fufpcnditur; quia pnvparatio diuini concurfus dcclt,iinc
qua,in omnium fentcntia,caufla fccunda ncquitagcre.
Refponfio dac aliquid , fed non facisfacic. Non cnim folct
Deus alia agcntia naturalia, vt infcflor cquum, iic regcrc,ncc habenas adducir,vbi poilunt,quantum cft cx partc fua, plcnocurfu currerc. Non habcnt,inquiunt,paratum
Deiconproillomomcnto,
curfum : fcddcbercnt,inquam
cgo, habcrc. hoc cnim conditio
corum naturalis flagitat, & eftiamis modus agcndi. Nam omnibus indiflbrcntci momcntis agerc poflunt, neqttc pcr vllam conditionem crcatam ttat qub mintis agant , igitur ncc Dcus (ni(i proptcrcauflas cxtraordinarias & fincs fiipcriores, vtfadtum inignc
Babylonico)actioncmcorum
prolibitu, hocautillotemporismoAliud forct, fi non ommcntoconnattiralitcrpoteftfufpenderc.
nibus momcntis agcrc poiVent, & opus cflbt aliqua cledtione, quam
diuina prouidcntia pro agcntibus illis brutis & deligendi ignaris
dcbcrct faccre.
Deindc cum appetitus tcftudinis omnibus momentisimpcrcc
localcm, quid caufla:cft, ctir non
potcntix'progrcftiuxmotum
obcdiat fcmpcr ? Motus cnim illc fcqtiiturpcrnaturalem
fympathiam potentiarum , quam in aliis a motu localicftbdtibus irnpc*.
ditcnonafliicuitcaufla
prima (omnicnim momcntoquovoluntas intelledtui, auc appetitusinferiorphantafucimpcrat,
illico &
pcrpetubinadtioncm
impcrioj) curin
impclluntur,&obediunt
motu locali aliam legcm lequatur ? Quam videtur id mihi dcridiculum:voluntatcm
mcam,ctim
impellit potcntiam locomotiuam vt moticatmanum,ctiam
qtiam porclt celcrrimc,non poflc
tamcn cfliccrc,vtomnibus momentiscftbdtus fcquatur jimbconmotierc, potcntracxprefliim ciusimpcrium,quoomnibusvcHct
tia tamcn motiua a Deo frametur nc pto toto tcmpore, fed quandoqucfoltim obediat, & morulis vbiquc interiedtis, rcdcat poftca
tandcm ad motum &obcdicntiam.
Refcrrc ctiam hic lubet, qtiid his annis a Philofophononexigui nominis Anglo, fed ItudioSalmanticenii audiuerim,dum Spad<cfortc intcr hydropotas verfor. Epicurcus in re naturali crat,qub
alios quofdam iam in Hifpania aicbat ctiam prolapfbs,aut inclinare. Loci illius amanitatibus Mutarum etiam dclicias &iocos pcrinifcebamu!,,& in Labyrinthum compoiitioniscontinui icmel dclapfi,

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

6f
lapfi, quidcaufla:eflbc, exquircbam,cur lapis ex alto dccidcns, tot
ftationibus & morisintcrpcllaret fuum motum ? Ipfe nihil (tamquicquam in rcfacili&certa)cucTatus:
Quia,inquit,facigacur,&
rc intcrmcdia vircs mouendicum oportct repararc. Ctim hxc valdc feribj&cxcmplo animalium aitirmarct,qua: curfu fatignntur,&
pigriora fiunt ad motum: Putafne igitur, inquam, lapides & faxa
eflcanimalium qtioddam durum genus,qu;c diflipatis motu fpiritibus qtiibus ncrui& mufculi intcnduntur, flaccetcant,&adviriuminltaurationem
quiete indigeant ? Ctim ncgarcteflbanimalia,inftartamen animalium laflitudinem perfctierarettribuercjRcs
itta Medicaeft, inquam ,& iurifdidtioncm huic ^Etculapij filio,
vicinicollis molli(Mcdicusforte magna: cruditionispcrcliuum
Adfentitur, adimus. Auditcrinambulansfubibat)permittamus.
tis partibtis: Ita,inquit,oportcbit
pofthacculcitas&ledtoslapidibtis fublterncre,in quibus lallitudincm dcponant a motu: .xgrotabuntetiam tandem , & ad cxplorandum febricitantium pulfum
vocabimur. & fic intcr hunc, aliofqtic rifusj Philofophi verb nihilomintis pcrtinaciam & refponfitationcs, inttitutam ambulationcm continuabamus.
Hinc autcm vides,qubnam ingcnium humanum abcat, vbi femcl cxtraoleas & vcium abcrraiecccpir.
fortaftb fcnfu ipfodeprehendenius
Infpiciamus ctiamattcntc,
vanitatem iltarum patifarum in motu tardiori.
moramaliquam tcmporis minimam
Etinprimisfupponamus,
&primam etTe,intraquam tcnfuspoflitquictem
corporisaduertcrc, ita vt fi tninori tcmporc intcrquiefcat, putetur perpctub m.oueri. Sit ergo, cxcmpli caufl*a,tempus illud dcccm millium momentorttm.
Secundb fupponatur ctiam, minimam lincain,iiucquantitatem fpatij feniibilem totidempundtorumcflb,ita
vcminorfeorfim abaliisinfpecTacftbgiacfcnfum:
vndc corpus cum prinuim
mutaflblocum videbitur,ciimpertranfierit
minimaiii illam,iiuc
primamfenfibilcm
fpatijparticttlam. namcitra, etii thoucrctur,
non tamcn apparcbat, qtiia quantitas pcragrata nondum crac
fcnfibilis.
Itaquc rcuocataiam tcftudinc, aio quietemcius fore manifcfhun,iitot momcntis motuscius inteirumpitur.
tcftudinemad vnum punDicebamuscnim,primomomcnto
cTum fpatij prorcpcrc. Dcindc, cjuia Pegafttsmillecuplo&tupra
moucretur cclcritis, cam millc momentis intcrquiefccre. polt qua:
I
clapfa,

66

LIBERTI

FROMONDI

clapfa,itenim motum priori fimilem repeccre,& ad fecundum fpaVbidcnub abrumpit,&

rcdit ad quietcm
tij pundtumpergerc.
millc momcntoruni;
& ica porrb alcernatim. Iam verb funie in
manuscalculum, rcperics tcftudinem poft dcccm millia &dcna
momcnta (id cft,tcmpus quod iam cccpit eflc fcnfibilc) fblti m dcfub fenfumcadunc)confcciflb,
ccm fpatij pundta(qua:nondum
ac
proindctempore
quod morafua notarivaleac, vidcbicurcodem
loco immobilis adhxrefcerc. imb vcrb longo pbil ccmporc ibidem
ad decies millepcrtinaciter apparcbit conquicfccre,donccfcilicet
iimumcircitcr fpatij pundtum pcruenericj qtiia quancitatcm decem millium pundtorumfccimusintcr
fcnfibilcsminimam.
VltrA etiam progrcdior,& intrcpidc aflbuero, Pegafi, imb vclociflimx fagitta:, aut globi tormenti volatum pauiis&manfiunculis Valefij fic interpolandum , vc quies manifcfta in oculos
vcniac.
motus^quinodtialis
Caufraremotanoneft:quia
primi mobilis,
quo metimurnoftrum
tcmpus,cft infinicb propcmodum velocior,
quam globi volatus. Expertumcnim elt, globum tormcnti maibris,vno hore. minuto,nondum tria milliaria Icalica,fiuc vnum Bclgictim cranfiiolarc: igitur tcrtia partc minuti, id cit, viginti fcrupulis fecundis (quosum vnumquodqtic creditur ada:quare circitcr
moram pulfus arteriic humanx*) milliare vnum Italicum conficier,
ac vnofcrupulo vicciimam partcm Italici milliaris. Hocautem
tib-4 Epit.eodcm temporis fcrupulo, iecundum nouam Kepleri Aftronomiam, pundtum vnum axuiinodtialis firmamcntiteptuagicsquinquicsccntcna millia milliarium Gcrmanicorum
(quorum quodquc ltalicac|uatuorcomprchcndit)
percrrar. Statuciam fupra firmamcntum,vt Ptolcmaici & Aftronomi vulgb faciunt, duas trcTvcalias fpha:ras immanisfpiflitudinis
mobiles, rapiditas axjuinodtialis fpha:r;v prinuc mobilis, &cxceflusccleritatisquomotum
vix potcrir.
globi vincit,cnarrari,autcogitari
Si igitur puncTum illud ,/Equatoris iinc rcplicatione(quam Cap.
tanta rapidipra:cedenti euidentcr, ii quid video,confutatiimus)
tatc moucri potclt, numquamvno
temporis vcriaut imaginarij
momcnto duo puncta fpatij peruolar,fed tingulo quoque momento tanttim fmgvla. Sit tamcn motus ifte, fi vultis, tam celer,vt cclcrior ntillus eiie valcat,citra mobilis rcplicationcm. fic cnim om
nia momcnta tcmporisimaginarij
aliqua parte indiuifibili, fitic
*/!'w^7iillius motits occupabuntur,.id ciTj omni omnino inltanti
imagi-

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

6j
tale mobile
imaginario, fine vllavel minim&inccrmediaquiete,
mouebitur. Accipiteiam calculum,& videte,quot millia momentorum otiofbrum inter duo quadibet momenta quibusfcglobus
mouet, oporteat intercurrere,vt interca temporis Aquaror ic promoueac,vc cam ingcnti celeritatis menfura poflit globum anteirc.
qu^uis momenta motus, oporteacglo
Itaquecuminterduo
bum cancoagmine momencorum interlabentium quicfccre, intcrruptio in motu manifefte prodetur , vt antca oftcndimus in
teftudinc. Nectegi (quodfortcquifquam
putet) ha:c intcrruptio
poterit, fi non poft iingula momcnta mottis, fed pofl duo, tria,aut
plura quibus perpctub mobile fc moueat, moracillxotioforum
momentorum interueniant;
quia tunc multb plura momenta
otiofa continuanda crunt, qua: alias medio aliquo momcnto quo
mobile pergcbat, diitinguebantur: vnde hac rationc detcgctur fa
ciliiis intcrruptio motus,non obtegetur.
Aliis argumentis dctrahi hax larua,&morarum motui tardoinfperfirum vanitas oftendi poteft:& quia omnes ferc hodieEpicui ci
Cjaturalcs, deferta rcplicationc, pcr iitas morasclabi conantur,pluribuseas vrgebimus. ii enimobftrucrc haslacunas pofllmus,& dcmonftrarc motum ctiam tardum, eflbcontinuum, non morulis &
manfiunculisintcrpolatum,
fuga omnis qua cuadant Epicurci occlufa eft,redirc ad Ariftotclcm compclluntur/&telam
illam malc
ex atomis fuis contextam diflbluere.
C A P V T

XIX.

aArgumcntum fiecundum Vhyftcumt

Pucr ferreos rota radws minimo mfii incurttabit.
vctuftas ingcnium Archimcdis, qui helicc fabricaMlrataeit
ta,non magnonifu vrbcm,vcritis quam nauem rcgis Hieronis, attraxit in marc : fed tamcn puer iam nulla hclicc adiutus,
fimplicc manu tantumdc & amplius potctt,fi vcra fentctia Epicuri.
Faccnimferreis,autadamantinis
(quinulla malleornmvi infledti valeant) radiis, axe facili & vcrfiitili fufpcnfam cflc rotam,
quam pucr circumagere poflit: aio radios iftos,cuiufcumqucdtiritiei tandcm & rigoris fucrint, infigniter,etiam letiiflima pueri manuincuruandosefie.
Ctim enini parsradiorum axi propinquiortarditis,
rcmotior
I z
vclo-

68

LIBERTI

FROMONDI

momentis quibufdam tcmporiscircumvelocitiscircumagatur,

ferentia rota: & pars radiorum ci infixa inorbem mouentur, ctim
intcrea pars propinquaaxi ftat ac moratur; quod iincpartis fuperioris flexu & incuruationc fieri nequit. Nam , vt alicubi verc Ariftotclcs, linca rcdta non potcftnifipcr fe primb, fiuc fccundiim
omncsfuas partcsfimul moueri. fienim pars vna moucatur altcra
iinmobili, ncceflbeftcam inflcdti &redtitudinem amittcrc. Sic ii
arbufcula: rcdta:cacumcn vclis in latusinclinarc,oportet
rectitudinem eius neccflarib dcprauarc, ti pars in terram defixa non fcquatur, fed immota permanear.
radiis cuiufcumque rota: cuenict, minimo ad
Itaigiturctiam
circumagendum conatu. Nccidfoltim in hac fcntcntia qua: motum tardiorcm quietc intcrpolat, fed in altera ctiam qtia: mobilc
pcr motum celeriorem replicari mauult: nam rcplicatio &cicdtio
partis fupcrioris radiorum in fpatium antcccdens , non rcplicata
nequit iinc fuperioris parcotifqucpartcinfcriore,accidcrcctiam
tisinflcxione.
iam ridiculi hic in mcntem vcnit. Eqtius,
Sedecccquidctiam
inquam, crahcns currum , mouebic rota: axcm (pcr axem enim
modiolo infertum rotam circumagit) &indeproximccircumfcrentiam , non mouendo modiolum intermedium, cui axis tamcn
eft contiguus.nam quiefcit,aiunt,aliquo tcmpore modiolus,& partcs radiorum ei vicina:, qua: brcuiori & tardiori gyro aguntur, ctim
intcrca circumfcrentia circuit.
inorbcmroDeinde,cum quifpiam brachio cxtentogladium
brachium ,quod
(quia moucturceleriusquam
tar,cxtremacufpis
centro illitis orbiscit propinquius) aliquo tcmpore nccctlarib rapiturquiefcentcbrachio,
quod tamcn gladium &cufpidemagitat:
motum proximcinglaquaii vcrbanima,non motoantcbrachio,
dium transfundcre poflir.
partcm rota: vicinam ccntro,
Scdcurmagismiraris,inqttiunt,
aliquanto tcmpore intciquielcere, quam ccntrum eius, inic cenmouctrtim globi intra eadem fua vcfligia circumacTi,numquam
& cuidens eflc difcrimcn. nam ccntrum
ri? Refp. tamcn,latum
nullum habct tpatium,circa quod inorbcm vcrti poflit,quemadmodum omncs partes dilTin^l^r a ccntro habcnt. ncc poteit ctiam
ccntrum in loco fuo manens intra fe, vt iic dicam,conucrti }quia
intclligi non poteit, qua rationc pundtum centrale, quod partibus
valeat codcm loco pcrmanens inorbcm
mcdiis &cxtremiscarct,
ambu-

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

^69

]1'lat.In
anibulare: J $\ fArw uwa \M\TIjut&v 'Z2&an%&,T)Sfjm^av^, THTD
at/xAw 7TOT\j&iTQ/jjio-isctiffiictf, ctti enim neqtte mcdittm v/tum ne-] ParmcniJ.
qttepars v/Ia competit,quifieri potelt,vt itittd in orbcm circa mcdiitm
feratur? Dcindc nullum in Philofbphia mea ccntrum autptindtum pofitiuum rcale cft, quod fufcipere motum poftic , vc
Cap. xxxn.
pcrfuadcre ctiam aliis conabimur. vnde quidquid
in globo reale poiitiuum efl,circa imaginarium ccntrum ambulat.
C A P V T

. X X.

Argumentum tertium Pbyficum:

Trocht/s acn fiagetlo tn orbem aSit/s, tongifiimo tamen
tempore quieficet.
cnim lincam redtam a centro,feu axc trochi in vlIMagincmur
timam vfque mundi fupcrficicm cxtendi, quam rcuolutionc fui
vna circumagat trochus. Extremum huitts linea: puncTum tam
citb vniuerfum mundiambitum
,quam punctum aliquod fiiperficiei trochi,circcllum fuum circatrochi axcm,abfoluet.Ctim
iginon replicctur, vc Cap. xvn. dctur cxtrcmumilludpundTum
monftrauimus,fingulisccmpotismoincntisvnicum,vcfumnuim,
fpatijpundtum pererrabit, totidemque momentain vna reuolutionc trochi, quot funt in vltimo mundi circulo pundta,inipcndcrcdcbcbit. funtautcm in iftocirculoinfiniticspropcmodum
plura pundta,quam incircello qui trochuni cingit.Si igitur pcr pundta
circclli tantb paucioranon cititis fercuoluit trochus, quam extrcmumillitis linca: pundtum pertotum ambitumcaTi, diutiflime
intcrquiefcercdcbct,&
prolixiflimum iiucromncs vbique partes
motus,momentorum
agmeuotiofum tranfmitterc: nam alias ii
omnibus, atit multis tcmporismomcntismoucrctur,
longc brcquam vltimum illudpunctum , circuitum fuum,
uioritcmporc,
tnntb brcuiorcm, abfolucrct. Qubd autcm trochus in vna ftii tam
manirapid.t rcuolutionc toties & tam diu iiuerquiefcat,eftcontra
feftum ittdicinm ienfiis.
ab octilofumerc pofliimus, qui vnicacapitis
Aliudcxemplum
extrcmum linca: vifualis punctum, circatonoftricircumactione,
tam mundi fuperficicm vnacireumferre potclt. Exquibus,&aliis
idgcnuscxcniplisfacilcquis
intelligit, modum rcpcricndum cflb,
quo duo mobilia, tinc quictc tardioris, aut rcplicationccelerioris,
I 3
conti-

FROMONDI
LIBERTI
yo
continub fic moueri valeant, vt a:qualitempore fpatium conficiant inacquale. Modus vcrb omnis alius fruftra tentabicur, pra:
ter vnicum qui in fpatio anguitiori, partium infinitudinem, pcrindc atquc in ampliori, compingit.
XXI.

CAPVT
Argumentum

quartum

Pbyficum:
non proijcietur

Vmbra gnomonis horologij jolaris

plam direcle auerfam

m partem

afiole.

& Mathematica ac praxifa omnis dimcnfio dicit, vmbram gnomonis, fiuc itili erecti in horologio folari, diredte
SEnftfs,
fempcr vcrfari in parte aticrsa aIble, numquam contra folcm, aut
in latus proiici. Sit,inquam,fol nobis in mcridie, vmbra ltili in pooccafum dirigi polum aquilonarcm, non in meridicm,ortum,vcl
tcft. Falfum tamcn hoc cft, fi vcrus Epicurus.
circaftilum
Ctim cnimvmbra, proptcr anguftiascircelliqucm
defcribit, mulcbcarditis, qtiam fol moucacur, pcrgence & circtimcuncc pcr fac mulca momtnca ccmporisfolc,
ipfaincodemiitu
dcfixa quicfccrc debebit; vnde ctim fbl non cumdem iitumin
principio & fine quietis vmbra: obtincat,palhm cit vmbram,fi initio c regione folis fucrit, in finc alium rctpcdtum habituram, &in
latus dctorqueri oporterc.
Quod hocctiam padto demonftrari potcft:
Si Itilus tam longus ciVet, vc vmbram vfque incaTum fblis proiiccrcvalercc, vcrtex axis vmbra:inpundtuincaTicregionccentri
ibliscadcrct, ac pari cumccntro iftoccleritatc inorbcmcircuirct,
paullatim vcrb a vcrticc vmbra: vfquc adtcrram & ipfum itili
ftilum tardiflimus motus
contadtum,celcritasdecrcfccrct,&iuxta
ctVct. Hoc autemcucntu,vt
cxCap. xix. & xx. patcc,ncccflbcft
longicudincm vmbmn arcum curuari ,ctim fuptema pars citifliicratur: vndc conmc, media:aliquantblentius,infimalcntiflimc
fequcnsplane elt, vt fi vcrtcx vmbrx pari cum folc paflu c rcgionc
obambulct, ima pars cius cjua: ad ftilum eft , rctrb dcfcr.uur, &
in aliam partcm rcflcxa tit; quod nemo hadtenus vidit, nemo fando accepit.
Et vidc quid ctiam iam occurrit:
Non in nodis, iiuc capite aut cauda draconis cuenicnt luna;
cclipfes,

DE

COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER,

yi
cclipfesjcum videlicct in eadem mundi diametrocoftiteric vtrumque iidus. nam,ctfi quando fol clt incapitc,vcrtcx vmbra: ternr, fi
in cauda iiuc intcrfcdtioncquam
in
adcaTumfoliscxtendererur,
caTo folis imaginamur, forct; tamcn incalo luna:, vbi lunariscclipfisaccidit, vmbra a puncTo intcrfcdtionis oppofita: ccntro folis
largiter deflcdtet, quandoquidcm vmbra: pars qua: lunam attingit, maximo interuallo dcpreflior,& terra: vicinior fit,quam culnicn vmbra: qua: caflum vfquc fblis fe porrigeret: vndc & fcgnitis
multo per caTi lunxambitum
cam inccdcre neceflb clt,quam culmcn illud vmbra' pcr orbitam caTi folis, e rcgionc centri folis incedcrct. Igitur vmbra tcrrx incaTo luna: nccjuaquam c rcgionc
folis, fed rctrb aliquantum fcmpcr cric. Deniqucctim fol ad pundtum Mcridiani mcdia: nodtispertigerit, nondum media noxnobiscrit,nequein
axcipfovmbrxtellurisverfabimur^quiavidcliccc
axis vmbrx iuxta fupcrficiem terra: non obambulat e regionc ccnante diximus, rclinqui debebir.
trifblis, fcd retrbncccflarib,vt
Qua: otunia falfa, fine dubio, & fcnfus iptc communis rcuincit.
CAPVT
tArgumcntum
Oculi/s rempuptttd

XXII.
quintum

Phyficum:

fiudmatorem ftmul diJiinEteMon videbit,

inucnto quadrato latcris trianguli quod angulo

PYthagovas,
rcdto iiibtcnditur ,a'quali duobus reliquorum latcrum quadratis, repentc latitiacftiitus dicitur boucm Mufis vidTimaflb: cgo
vitulum faltcm bcnc pingucm fcciflbm, fi pcr Chriftianas legcs limihi primiimincuiflctjvbi pertubumin
Belgio nuperintientum
cidttqttod iam dicam.
Si continui planitics cx meris punctorum atomis ftcrnitur, oculus numquam fimul diftindtc vidcrc potcrit rcm pupilla fiia, aut
minimomcovnguiculoampliorcm.
Q^iific? inquics. Quia,innos, ad perfcdtam& diftindtam rct vifioquam,tubttsillcdocuit
nctn opus efle, vt omncs partcsobicdti vifibilisin fundooculi cxtra mtituum iitum, pcr fpecics fuas dcpingantur: id verb impoflibileett,fi obicdtum latiustit fundoillo, fiuetabula tunica: retiformis, in qua dcpingi ipfum oportct, fi fuperficies obicdti amplioris,
& fuperficics tabula: rctiformis compadtx tintex folispuncTis. Eac
cnimfupctficiem vifibilcm conftarc nnlle ,, tabulam verb fbltim
ccntum

FROMONDI
LIBERTI
yi
ccntum pundtis in orbcm difpofitis. vbiccntum obicdTi puncTa tabula, iinc confutionc& cxtra mutuum iitum, imprcflcris,vniucrfa tabula pundTaoccupaueris;rcljquaigiturnongetuaobicdtipundta finepidtura compctentrerunt.
vbi enim pidluram eam collocabis? nam fi pidturam pidtura: intra idem fpatium fuperfundas,
nil niii confufum chaos o
omnia obiedti lincamcntaconfundcs,&
cultis ille videbit. Igictir vt pundta rcliqua nongenta invnam vifio
nem diftindtam cumaliisccntum
alium int.;.admittantur,locum
bellailla oculircperiredebent,quodnon
poflunt,quia tabcllacentum tanttim puncTorum planiticm habct. Nongcntorum
crgo
ticc
ptinctorum obicdti pidlura competcns & dittindtacxciudetur,
vidciifimuldittindtccum
aliisccntum,poflibilecric.
Accurrcnc illicb,fcio,& cx veteri fua Philofophia reponcnt pundtorum patroni:nonopuscflb
pidturam in oculo cxtcndi ,fcdad
dittindtifllmamctiam
vifioncm fat ctlb,fi oculusomnium partium
obicdti fpccics,intra vnius ctiam pundti anguftias confufas rccipiat.
Scd profedlb nihil intelligo, vel naturam & ingenium vitionis non
intelligunt ifti.Diflimulcmus hoc iam tamcn,& a veris ad ciyttallinos oculos,ad lentcs, inquam,dioptrarum
noftratium,litcm tranfiudicio
fcramus, &oculorum fuorum (niti aperircdcdignantur)
cos confutcmus.
LenSjfiuc vitrum conncxum, quod ad obicdtum fpcdtat in Bclgicisdioptris, tunicarum & humorum anteriorum oculi noitri vefpatio imaginem fic
raimago,ampliftimiobiedTiincxiguop.ipyri
afVabrc & diftindtc cxprimit, vt omnium pidturas partium oculis
ipfisvidcrc & diltinguerc poflimus. Excmpli caufla, excipiatur in
poteris: auc
papyrum fpccics arboris,omnia folia numcrareetiam
ii vaftusageradmittatur,
capita confefpicasillasinnumerabiles
ictucs, & vcnto agitari in papyro miraberis. Numcra iam toc
fpicarum inntimcrabilium lnnumcrabiliflima puncTa,ti potcs,& in
illis papyri angtiftiisnumcrum
pundTorum repcrias in quibtis omnia extra muttium titum depingas. Non faciet Callicratesipfe, qui
complufculos verfusHomcri in granovno milij infculperead oftentationcm folitus. Q^iomodo autcm Ariltoteics tuus, inquics,
Afiica mefli,imb hemifphafpatium ibitotfpicis,anltis,&totius
natura:
riotam ingcntis cali inueniet ? maximum ,nondiflitcor,
miracnlum cft,tamcn (poftea dicemus) inueniec.

CAPVT

DE COMPOSITIONE
CAPVT

CONTINVI

LJBER.

7$

XXIII.

Argumentum fiextum Phyficum;

Vluuiits nutl/is poterit namgart.
pleriquc omnesmolli, aut ptacipiti inclinationcalue i
FLutiij
In lcni aquarumagmine, ex Alcunt, aut fcrunturinmarc.
berto Magno, & Gcometris docct Daniei Barbarus, in iingtt- Lib.S.c.tf.
Ja aluci milliaria Italica , iiuc millcnos Gcomctricos pailus: 1Vitru.
fuflicerc detiergeiuiam vnius pedis, id cft , vt alucivs ita perpetub inclinctur & dcuergac, vt in termino ltalici milliaris, vnc
pcdc propinquior centro tcrra* iit , quam in principio. Eluuij
vcrb rapidiores 5. 4. nuc ctiam j. pedum deucxitatcm habenr.
qui vcrb ad fcxttim aut (eptimum pedcm dcucrgunt , pracipitio & violentia aquarum intracTabilcs , & nauium impaticntes funr.
Si autem aluci pundtis Epicurcis ftrati fuiu,fluuios omnes,talcs,
& longe magis praxipiti vnda futuros, imb poft fingula milliaria
vno ctiam toto milliari (quod mirum, imb ridiculum ) deprcfliolesfiiturosaflirmo.
Facilc in fenfum huius rci hac cogitationc tc dcducam. Iimginarc tanttim vnius milliaris continuam cx pundtishncam , cuius
(ccundum pundtum fit dcprcflius primo, & tertium fccundo, &
Ctim cnim fccundum non
iteriimquartum tcrtio, &itaporrb.
poflit efledemifliusprimo, minori cxcctlu quarn punctuali ,&fi,o
de quolibct pundto fcquenti ,compnrato cum proxime piwcedentijcrit igitur tertium punctum duobus pundtis ,quartum tnbus
piindtiS;& ita deinceps,depreflius,quam primum;& tandcm cxtrcnuim totius milliaris punctum tot,quot in toto millian tiuu,punctis,propiiis adtcrr.Tccntrum acccdct,quam primum. Vndc hoc
admirabileaccidct.
vt, inquam, fluuius (quahsiermc Nilus) qui
pcrfcxtam circuh maximi in tcrra partcuvpcrpctua &mv>lliiiimii deucxitatc dccturcrct, in finc, tiuc inoilioiiio, ccntrum terottia igitur Nili&yEgyptus in ccntro cerra'contingercdcbcat.
r.vctunr.
Hmc ponb fict, vt nulli atjuaductus commodi dcduci, nulJi canalcs, niti pracipitcs, & aquarum incoiuincntcs ; iiub vt
K
nullus

LIBERTIFROMONDI
74
nnllus baculus ( quod cftufiflimc rideas ) aliter pbflic verfus
ccncrum ccrra: inclinari , quin
pars ima canco intcruallo fic
ccncro ccrra: propinquior parcc fuprema , quanta cft totius baculi longitudo. Hoc , nc forte non intclligas, volo. Vidifti
quandoquc Gcrmanos militcs haitas illas decumanas humero
geftantcs ? fpiculum quod rctrb eft, aliquantulo tanttim clatiuscft, quhm pars antcrior & imaqua:terra'folet
defigi.fi Epicuro tamen credis , fpiculum , dum hafta iic in humcio iacct, tantb cft a centro tcrra: remotius partc alccra qtia: antc
cft , quantb, fi hac pars antcnor tcrra: dcfixa cflbt , &
fpiculum redta in caTum fpcdtaret : nam in vtroque hafta' fittt
pars fuperior cft tota longitudinc hafta: elcuatior a ccntro tcrra*, quam ima. Vcl, fi hoc cit familiarius : dum iaccs in lccto , corporc a capite ad
pedes mollitcr decliui, fic vt caput
vno palmo iit , quam pedcs , clatius, non nhnori intcruallo
capuc fuperac diftantiam pcdum a ccntro tcrra:, quam fi corpus in pcdes credtum forec: id cft , palmus vnicus clt xqtialis longitudini fcx pcdum , fi corpus tuum (ex
pcdibus longuin iit,
Nec tanttim dicis & ristis crgo hxc a mc dicuntur. rcucra
cnim opinioni Epicuri omnia hax euidenti fequela adluTrent,
& cadem dcmonftrationc , qua inaluco fluminisvfiiam fumus,.
manifcftari pofliinr.
CAPVT

XXIV.

Argumentum ficptimum Thyficum:

'Pleraquc, aut omnia a:dtficia corruerent.
, & praccdcntia aliquot argumenta Mathcmaticis
HOc acccnfcri, fcd camcn ctiam Phyiicis pofliint, quia in matcria fcnfibili vcrfantur.
Vt autem adificia firmiter & cxtra pcriculum lapfus coniiftant, ad perpendiculi normam ficri, id cft, linca rcdta in ccntrumtcrra' fpedtarc dcbcnt: vndeturrcs, nccadant, oportctangulis rcdtis fupcrficiei tcrra: infidcant. Id autcm in plerifque
aidificiis feruari nulla rationc potcrit , niii vana: funt atomi Epicuri. Nam retradta huc Gapitis vni. figura, iit A B C D.
terra:

DE COMPOSITIONB

CONTINVI

tlBER.

7f

M. fit turris aliqua imponcnda.Dico

tcrra:fuperficies,&pundto
ruituram, quia axis cius non linea rcdta, fed curua, & ab axc horizontis imaginario dcflcxa rcfpicit tcrrac ccntrum: linca, inqtiam,
M LI. Nam a pundto M. vt ipii adfatcntur, non potcft brcuiori
& dircdtiori via ad ccntrum tcrra: I. pcr vcram & rcalem punctoinccdcndo, pcrueniri, quam dcfccndcndo pcr
rumquantitatem
pundtum L. id cft, pcr lineam rcuera obliquam.
Itaque ttirris in pundto A.aut B.aut C. aut D.ad pcrpcndiculum
excitata,in dircdtohorizontis axc,&extra
ruina:periculumcrit}
quia a quatuorillis pundtis linca: rectifllma^ad ccntrum tcrra: I.
dccurrunt, ncmpc A EI. B FI. &c. fcd omnibus aliis pundtis
impotita minabitur ruinam.
Diximuscnim Cap. xv. quatuor fohim viis Mathcmaticercdtis,iuxta Epicurum , a ccntro cxiri poflb adcirculicircumfcrcntiam,aut ccrtc, fi aliquantb plutcs (vt cxcmpligratia,ctiam I L O.
& trcsalia, quaMcliquostrescirculi
qtiadrantcsin duaspartcs:cqualcs iimiliter feccnt;) pauca: tamcn comparatione curuarttm
crunt. cctcrx cnim omncs lincx a ccntro I. in quodtiis pundtum
K 2.

LIBERTI
FROMONDI
y6
dtum
fcgmenti AO. icem OD. &c. cdudta:, rcctas nullatenus
cflb poflunc.
Igicur fl dcmus odto icineribus redta a ccncro circuli ad circumfcrcntiam trantiri, vt in fchematc Cap. xv. vides cflb conccflum,
odto fbliim turres in circumfercntia tali cxtrui potcrunc ad Mathcmaticum
perpcndiculum. imb iftarum odto nonomncslincar,
fccjpfcedia tanttim, iiueaxisri verticein mcdiam bafim dccurrens,
crit perpendicularis ad
ccrraefupcrficiem, reliqu^ vcrb linca* circu mftantcs,partc fua inferiorc vcrfus axem dcclinabunt,vt ctim eo
in idcm pundtum
concurrcrepofllnr,
antequam ad ccntrum tcrra:
pcrtingant: ficuti in pra:fenti fchemate lineam ML. obliquam
ctim redta O L. cernis concurrcrc. Hinc ergo ctiam carum odto
currium laccra pcndebunc excra Jvlathcmaticum &
praxifum pcrpendiculum.
Hoc quoqucadrifum
adiicio. Nullibiintotocirculi
tcrra*ambitu crecTi finc inclinatione itarc valcbimus, niii-in illis
pundtis
tcrminant.
In
odto, qua: rcdtas a centro ad circumferentiain
A O D. &c. igiturcrcdti, & in Mathematico horizontisaxcconfiftcre poterimus,at
ncquaquam in M N. &c. fcd lncuruari ncccflarib nos oportebit,cum difcrimineneinnafum
dccidamus.
.C A P V T

X X V.

oSiauum ^Vhyfictm:
cArgumcntum
Continuum contexi ex indiuifibilib/is fine <z>acuo
interieclo non poteft.
cum curaanimaducrti.
Plcrofqueomnesvctcrum,qui
HOc magnitudinem
ex atomis compcgerunt , ctiam vacttum
quoddam fingulisintertcxuiflb. ita cnim dcLeucippo, Democrinarrat Lacrtius. & profedtbacutiiis &pcnitiiis mihi
to,Epicuro
vidcntur tcxturam illam introfpexiflc, quam ij qui hodic finc
mixtura inanitatis continuum iuum agglutinant cx immcdiatis
& pcipctuis atomis. rcucracnim magis confcqucntcr philotbpharcntur,ii proximis duobus quibuflibct pundtis modicam fiilteui
vbiqtic iiuanitatem interiiccrent. Quod dcmonttrari hac Ariitotelis rationc poteft.
Pundtum punftoproximc
additum,vel ipfumtangic,vclnon.
Si non cangit; igiturvacuum inccr vtrumquc intcrccdit, ciim partes alias

CONTINVILIBER.
DE COMPOSITIONE
JJ
tesalias quantitatis rcalis mcdias,qua:puncTanon
fint, harc fcnx
tcntia refpuar.
Si vcrb puncTum vnum altcrum tangit; igttur ei illabitur,& penctrat, nequccxtenfiusaliquidcumco,
quam fineeodemfacit.
Hoc cit, quod Ariftotclcs totics itcrat: indiiitfibile proxitne additum indiutfibili dittifibile extenfittsfacere ncquit.
Non ignoro hanc Ariltotclus racioncm vulgbconccmni abaducrfariis. Nbnnc,inquiunt,duo
pundta aliquid amplius funt,quam
vnum ? Sane, fed nonfuit tam obtufus, vt hocctiam non videric
fi numcrum fpedtes,
Ariftotcles. aliquid,fincdubioampliusfunt,
fed-hon idcircb ftatim faciunt vnum continuum extcnfius. nam
incompoficionc Phyiica, anima &corpus plurafunc , quamfolum corpus,& camcn fic vniuntur,vc non conftituantcompoiitum
maiotiscxtcnfionis; quia vidclicct pars vna collabitur in fitum fuce
Hoc autcm idem cuenturum duobtis proximis puncompartis.
cTis,tic oftcndi potcft.
Pundtum rcs omnino indiuifibilis cft fecundtim cxtenfioncm}
crgo, ti nullo inani, auc pleno inccrpofico, vnum ad concactum altciiusadmoucas,impoflibilccft,vtcxtraiicumciuscmancat:nam
pcr fb primb tangcre ipfum dcbcc ,ciim omni cxccntionc partium
aliud cxtra
caicat,nccfccundtitn
aliquid fiii tangcrc,&fccundtim
iitum cius rcmanerc poftit.
Hic clamant, & fatigant fe admirando noftram & Ariftotclis
allucinationcm, qui concipcrc mcntc non valcamtts, quomodo
duoindiuitibilia pcr fe primb fcfc tangant, & tamcnextra mtitutim iitum in diucrfisimmcdiatis fpatiis fint.
Iam intelligo profcdtb, quam vcrc illc apud Auguftinum : Non Lib.dc
Qunntir.
adbuc
ntittam
latitudinem
poffum longttudinemiqu&
aJfumpJerit,coqi- aninictc.6.
tare.fi cnimfilttm aranexin animo conflitucro quo nihit exiiius folevms videre, occurrit mibi ctiam in co tamen ejr longitttdoperfie, ejr latitudo, cjr altitudo: qn<equalefcumqueftnt, effetamen ncgare nonpofi
humano intellecTui icnfibus affttm. Diflicillimum,inquam,cflc
fticfacToaliquidindiuifibilc,&prafcrtim
pundtum, vndiquccircumcififlimum,cogitarc. Loqucrc fubtiliflimc Nominalium:!)//^ Grcgor.
Ariin.in1..
ne
dicam
ficiltimttm cst,
impofiibitcjmaginaripttnffttm.
d.L.<].2..
Nam quia ftipcrquolibctobicdtovifibili(atomoctiam
in radio art.i.
&imafolisobcrrantc) baiim vifualcm diuifibilcmconftituimus,
ginatioac iiuelledUis,quamdiu corporiimmcrfus, viftim maxiinc
intcr fenfus imitari in conccptibus iiiisconfucuerunt; idcircb licet
miniK 3

LIBERTIFRO
M O N D I
78
minimum quid apprehcndamus, aliquam ci magnitudinem darc
fblcmus, & mcnte eam concidendo,particulas quidcm toto minorcsjfed tamen extcnfionis alicuiusctiam rctincntcs facimus,ac difficillima prorfus ,aut nulla vmquam fortc mentis analyti ad punctum vndique impcrs & indiuitibiicrem illam dcducimus. Pcriclitctur quifque fecum, valde tallar, aut fubtilitati fua:nimis impensc blanditur, niii fic expcriri fe affirmet.
cam facilc pundtum pundto proximum
Itaqucexiftimo,iftosqui
concipiunc, veram pundtiimaginem perdidiflb ,quam Ariftocclcs
forcatlis habuit, & pro Mathemacicaacomo,
Phyiicam fiibfticuerc,qualem in radiis pcr fcncilram illapfis ludcntem fa:pc confpicimus. Talisigitur Phyiica & vulgaris vna atomus tam alteri proximc dcinceps, qtiam globulus prccarius globulo in rotariis noftris,
eflb potclt; Mathcmatica vcrb & omnino indiuifibilis atomus non
potcrt: quod acute intellcctum a Lettcippo,Democrito,
Epicuro,
&illisvctcribus,
idcoquenon atomum atomo immcdiatc, fcd
modica intericcta inanitatcconfucrunr.
Non pofluntergo duopundta fe totisextramutuosfitus
in diueriis fpatiis immcdiatis cflb; quia (itertim dico) ii contigua funt,&
lincinteruallo fc prcmant,inuiccm confimdcntur, ctim profunditate, & omni cxtcniionc,qua vntim a fitu alterius rcccdat,carcant.
Non intrant mutuum fpatium, tcd capitclla canciimconfcrunc,
inquienr.
Vere pundta fua camquam rotundula qua'dam capitclla &gldbtilos cum omnibusfuis dimcnfionibus fibi dcformant, qui fic
cogitant. Alias ii imaginatione fua capita duo plana inprimis & fuperficialia iibi concinncnt, ac dcindcimmcdiatc coniungant, nifl
phantatia mc mea decipit, penetrabunt fe,ac mutuos fitus confundcnc, quia finc profundicace vtrimquc funt, qua fe repellant. Ec
idcm cucniec, li auarum linearum latcra ( vt iic dicam ) aut
cufpidcs pundtorum inter fcproxime &cumcontadtucomponantur.
itenim inquient: fcd piindtum tangit pundtum,
Noneuenict,
&nihiltaincn
quia&extrafitumciuseft,
fpatij imaginarij intcriacct, cuivcl quanticas pundtualis inferi poftit, idcoquc fincvlla
intcrmediainanitatc,&
penetrationc eftci proximum.Q^uodcnim
abfurdum, aut difticile, duorurn puncTorum praTentias ad dtio
proxima pundta imaginaria, non ad idcm,mentc concipcrc ?
Nefcioquid iptis iit, ccrte elt diflicillimum mihi: & mcntior,
moauripti icerumallucinantur,quia
fpatium imaginarium,ad
dum

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LI3ER.

JtJ
dum Epicuieicoiuinui,cfoIisimaginariis
punctisconfarcinanr, &
id tamquam fundamentum, aut cxcmplar quoddam, ad cuiusinftar rcale continuum contcxant.
Vcrtim,quandoquidcm
imaginarium fpatium, imaginarium
tantiim,id cit, rcttcra fit nihil,ncc magispundtis, aut aliis partibus,
quam chimara capirc &cauda, conttcr, non oporcec fpatium rcalc ipfi, fcd ipfiim fpatio reali conformarc: iic cnim cntia rationis
ad rcalium imagincm folcmusfingcrc.
Igitur inquirendum antcomniadc textura rcalis continui, &
dcindc iuxta filum ac ftarncn citis, concinuitatcm fpatij imaginarij
oportct confucre.
Dico itaque falfum eos fundamcntum fupponcrc, & pcrpcram
duaduo proximaimaginaria pundtain fpatio imaginario,quaa
bus rcalium pundtorum praTentiis refpiciantur, ftatucrc. Ex infinitiscnim partibus contortum fpatiumilludchimaricum
imaginarioportct, non pundtatim teiVcUatum, vt continuumEpicuri.
Intcrcrgodtiorum
punctorum rcalium prafcntias,, qua'diltindta
fpatij imaginarij pundta rcfpiciant, cxtcnfio imaginaria ncccflarib
intcrccdit, nec ad mutuum contadtum (vt fa:pc iam rcpctitum)
duo rcalia pundta vcnirc pofliinr, nifi fc pcnctrcnt, &in vnum fpatij imaginarij pundtum collabantur; quia totis fctangcrc dcbent,
ncc fccundum vnam partcm incontacTu, &fccuncium altcrair.
cxtraipfumcflb valenr, quandoquidcm partibus carcanr. Itaque
proptcr fummam ftiam tcnuitatcm pundta, &omnia indiuifibilia
diitatim atqucleuifiimo contadtu immcdiato in mutua,vtfic
vt
cam, ofcula pcruenerint, ita fc inuiccm quodammodbrapiunt,
cxtra fc confittcrc amplius non poflinr.
Sapicnt crgo VVicleftiis, Hufliis, & alij in Epicuri fequela hodic, ii non faltuatim cum vno pede, fed vtroquc gradatim fequantur, & atomis M&V, vacuumeius pcrmifccant: ideft, rem ab Atiomnium occififlimam deftotcle&bonisomnibusPhilofophis
nub rcfufcitcnt. Et hoc quidem argumcnto non tantiim pura
Ioan- In i.d. J..
Lcticippi,Democriti,&nouiflimc
punctafinitaEpicuri,fcd
nis Maioris inhnita confutantur.

CAPVT

8o

L I BE RT I
CAPVT
Argumentum

F R O MON D I
XXVI.
nonum

Phyficum:
Sine-uacuo > <~uctpartium
aut replicatione
penetratione,
propriam condenfationem corporum expedire non poffuntEpicurei.
omncs atomorum

hyperafpifta* vacuitatcs pcr vniVEtcrcs

uerfa corpora diflbminaucrunt,
quarum dilatationc &ampliori hiatu ipfa rarefccrcnt, aut conflridtione dcnfarcntur. Ita cx
Lib.s.q.3. difcipliiui Epicuri Boethusapud Piutarchum vcnuftcfatis (ii tam
SyjH^ok
yerc) modum cxplicat, qtioaer frigore nocturno intra pororum
fiiorum inanitates contrahitur,
& mane radio folis ictiis, itci tim
dehifcic & cxpandttur. Sinc talibusenim
inanitatibus, aut partium penetrationc,
aut ccrtc rcplicationc condenfationem
nou
poflc cxplicari intclligcbant. Elegerunt vcrb potiftinuim vacuitatem, quia dtiriflimum & incrcdibile exiitimabant,
corporum
partes, quas tam pcrtinaciter inuiccmrcfiftcre cxpcrimui, intra
ldem fpatium naturaliterpoflbcompclli.
Replicatio ctiam corporum rcs infolcntiflima cft, extra omncm expcricntiam, & vircs
natura\ In aliquam tamcn cx tribus iftis viis difccdcndum cflc,
ficoftenditur.
Vel cnim intcr pundtavacuitates funt, qtia: rarcfadtionc diduvel ccrtc omnia continua &
cantur, & condentationeconniucant,
Si imincdiatcconnexa
& conimmediatcintetfeconncxafunt.
trahi debeant,aliter profcdtbnon pofliint,quam fi vnum pundtum
in corporc illo rariori
fpatium altcrius proximi intrct, auc niii
pra:fcncia: pcrcondcnfationcm
pundtarcplicaca fucrint,quorum
codem modo conminuantur, &dicatur corpuscondcntationc
maiorcm fpharam rcplicatus,actrahi,quoangclus,quandointra
cifis pra:fcntiis fuis rcdigit fead minorcm.
Sit cnim acr vnius palmi,aut,ii mauis,fit millc pundtorum continuus,& finc mifccla vacui, dico , niii pundta antca rcplicata fuc, fiucadfpatiumminus
redigi finc pcrint,nonpoflbcondcnfari
nctrationc nuttua corum. Nam fi millc puncTacontinua crant,
totidemctiam pundta imaginaria (ficcnimconcinimus,&loquimur)contiiuia implebant. redigantur crgoiam adquingcntorum
fpatium,id fanc fieri non potcrit, nifi
pundtorumimaginariorum
invno-

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER."

8l

in vnoquoquc pundto imaginario bina pundta rcalia compingantur.Dcbetcnim pcr condenfationempuncTum vnum loco fc mouere,& in proximum fpatium pundtualc tranlirc,in quo aliud pundtum inucnit,ncc tameninde expcllit, nc omnia fimul pundta fuos
ante & poft conlocositadcferant,vtfpatiumaqualcoccupcnt
dcnfationcm; qucmadmodum cucnit dum linca millc ptindtorum iinc condcnfatione aut rarcfadtionc loco cransfcrtur.
Quifpiam fortaflb exiftimabic hac cciam contra Ariftotclis
fententiam valcre,nec poflb in ca,condcnfationcm finc vacuo, aut
penetrationc, aut rcplicationc partiumcxpcdiri: fcd falleturiftc,
ncc formauitquam debec, infinitudinis in partibus continui imaginenu Vertim hoc poftea , nunc difpiciamus qua probabilicacc
pcr vacuum,pcnctracionem,vcl rcplicacioncm Epicureidcfcndere
poflinc corporum condenfacionem. Et primtim dc iis, qui defperantcs poflcomnia abfurdatrium iftarum viarum pcrrumpi, omnem propriam & Philofbphicam condcnfationcm refpuunc,contcntiiblavulgari.
CAPVT
Frufira

XXVII.

euadere tentant > negando quidquam, nifi ^vulgart

condenfatione^poffe t/aturaliter condenfari.

citb fc & vnico faltu ,condcnfationis hocLabyrintho cxpcdiuntjid eft, propriam condcnfationem ncgant.
QVidam
de qtta paftim Ariltotcli& Philpfophis fermo,
Propriamvoco,
perquam corpusfubcadcm
partium multitudincminus fpatium
occupat.
Prater hanc verb cft alia vulgaris, qua: fit pcr cxprcflioncm
corporis tcnuioris cx porisaltcrittscraflioris. fic condentatur fpongia,quando compreflionc mantis, aqua vcl acr intra poros ciusdclitcfccnscxpcllitur.
Vcrtim hac condcnfationcvulgari
partes fpongia: non minus
fpatium ,quam antc occupant, quiafpatium intra latcra pororum
non partcs fpongia* antca occupabant. Vndccum
aquavclacr,
iimplici
cxpreflaaquapartes fpongia' in locttm cius fubintrant,
motti locali fpatium vnum dcfcrunt, &inuadunt altcrum , ncc
magis propric & Philofbphice condcntantur, quam acics militans
qux pcr milliarc pritis expanta, ad dimidium millians fe contrahu.
L

8i

L I BE R T I

FR O M O N D I

trahir. fectisvcrb forcr,ii antcfpongix coirprcflioncm,porieflbnt

occUifi,&rotum
fpongix fuperficiem
fpatium intracxtrcmam
non alio corporepernnxtim,
comprchcnfum,partibusfpongia:>
opplctum cflbt: tunc cnim finepropriacondcntationeadminus
fpatium redigi fpongianon poflbt.
C^damigiturnonEpicurcttantum,f:dctiamPcripatctici,difiicultate abltcrriti,negant aliter vmquam corpora condcnfari,quam
vulgaritcr, & pcrcxprcifioncm corporis rarioris cx mcatibus &
poris alrcrius dcniioris.
Scd diflicilc non cft cosrefcllerc.Nam
inprimis, raritas & dcniitaSjOmniumfentcntia,
difpofitioncs quccdam func ad formas
fubftaiuialcs: dici vcrb ncquit, formam aliquam efle,qua corpus
alterius fpecici partibus matcria fua: intcriici poltulet; necenim
formaterrx,
autaliaquautis flagitat mixturam altcrius corporis,
ctiamfi aqua terra: permifceatur in codcm luto. Omnis ramen
in iita fcntcntia , pratcr
forma ciufmodi mixtioncmpoftulabic,
cam ctiius matcria cit omnium , citra partium pcnetrationcm,
ibidem tric madcnfiffima: nam vbicumquc minimacftraritas,
tcria' pcr alicuius altcrius corporis intcriccTioncm interfcdtio. vndc
net,vt omncs forma', qtux aliquam raritatcm, fitte dcnfitatem non
fummam flagitant, (qualcsomnium animalium,plantaruin,lapiforma: fiuu) matcria'
dum & metallorum,praucrfortaflbaurum,
ftux difcontinuationem natura fua poftulcnt. & quandoquidem
nulla vnius potior, quam alterius paitis (.prafertim in metallis, &
inanimatis homogenijs) iit ratio; omnium vniucrfim partiumin
vltimas atomos iuas & pundta diflbTutioncm, & (vt Chymici loAlia igitureftraritas,
quuntur) calcinationcm naturalitercxigent.
&dcnfitas, pratcrvulgarem
qua: matcria continuationcm non
diflbluunt, fcd modi quidam matcria: funt, quibus partcs omnes
( nulloaliorariori,
tnterfcproximc
autdcnfioricorporeintcrtcxto) deuindta', nunc ad maioris, nunc adminoris
fpatij menfutali cnim partiumdenlitatc,
autraritatc forramcompoiuintnr.
ma: quadam fubttantialcs , ad obeundas ritc fuas fundtioncs,
x
indigcnr.
Sccundb, incredibile eft, nulltim in vniucrfocorpuscflb purum
& finccrum,cxcepto vnicocorporc dentiflimo. Cur enim vnus falccm puri acris, in toto elcmcnto tam vafto, palmus non potcft inucniri? at(]iicis frigorc potcft dcnfari, nequetamcn pcr altcrius
corporis interpofiti cxpreflionem , ctim fit acr fincerus, nec poris
vilis

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

L 1 Bt R.

S$

vllis pctforatus ,qui altcrius cxtranci intra fe mixturam rccipianr.

Tcrtib,nullum
aliascorpus vniformitcr rarum, nifi in partcs
omnes fiuasvtquead vltima puncTa ditledtum,aflignari poflet. vndc tot
tereteflb ptincta incciiectacorporis akerius fpefcmpcr opoi
ciei,quoc ftinc ptinctacoipons vniformitcr rari. Cuiufnam autciii,
obfecro, fpecici funt tot llla ptincta fingulis acris, aut aqu,r vniformitcrrarapunctis intcrtcxta? Aquam tancquandoq;puriflimam,
ac ftimma paitittm
vnitatcperfpicuam & homogcniamcernimus,
dcnfitatemeft adepta , fcdraritaqtux tamciifummamnondum
tem adhuc aliquam , & quidcm vniformcm habct: quis verb ibi
fcnfus, qua: apparentia alicuius altcrius corporis non aquei, quod
fingula aqua: ptincTa a proximis abfcindar, & corum vbiquc continuitate interpellet ? Omnisaqua, quam iinccriflimacxiitimamus,
impuriflimacrit & valetudini maximcinimica,fi rcs ita habct.
conftat,aquam,aut acrem incra vas
Quartb,expcrimcntoccrto
vndiqucconclufum, ad fpatium anguftius, non pcrcxprcflionem
partium hctcrogeniarum alius corporis, concrahi. fic enim hieme
lagcna:,&alia vafa,conelaciaco intus humorc, obmetum vactii
rumpuntur: quod haud dubienon fierer, ii parteshumori pcrmixtaein proximum tanttim fpatiumcxprimcrentur. opcrculatocnim
vndiquc vafe cruinpcre forasncqueunt. intra vafis igiturcapacitatcm permancrcnt, & totam, perindc atquc antc conglaciationcm,
finc periculo vacui implcrcnt.
Aliud illuftrc & manifcftiflimumcxemplumnupcra
Pfychrologiorum inuentio nobis fuggeflit. Fiftula vitrca capitata, inftar
longi vrinalis inuerfi,eft, qux aqua infernc non tota rcplctur; fuperioraenim & globum capitisacrcomplct.Hacfiftulaintcnfioncni
& rcmiflloncm frigoris hicmc mctinuir. Si acritis gelet,aqua in tubo metu vacui afccndit, quiaacr in fupcriori fiftula' partc frigorc
contrahitur: ii frigusrcmittit,acrc ibrelaxante,aqua dciidit.Ciim
autem in fupcriore fiftula' cauitatc,vbi cft acr, nulltim fit foramen,
quo fiftula rcfpiret, dici non poteft, acrcm, percxprcftionem altcriuscorporisintcrmixti,adminus
fpatium tiigorccontrahi jquia
nullaeltvia,
quacxcrafiftulam cpidquam foras cxprimi valear.
Idem igicur omnino acr, nullius alteriuscorporis acceflu, auc deccflu nunc maius, nunc minusoccupat fpatium.

L 1

CAPVT

$4

L I B E RT I

F R O M O N D X

C A P V T

X X V 1 I I.

Afij cum Veteribnspcrnjxaiitatcsfiftulofiufiugammoliuntur:

tan/cn non efl difjicile obfiruerc.
quam
aliique olim atomorum aduocati,
magno
confcnfu pcr vacuitates quafdam corpoi ibus vbique pcrmixVEtcresEpicurei,
tas condcnfationis difhciiltates eiVugcre conati funt. htiic enim fini
TO(&ClVsdft\UaCt)f{&'(si:
cfiCt)Aiift.lib.i. AdJ>U7Kff@*'JC/fA(W0^^T^fAVOVMyJtC,
i. 7. Cacli.
ejLcr/dfyj*wcd, Lcucipp/ts cjr Dcmocrittts vniucrfnm non cffe conti
ejfe dixerunt.
nttnmjfedcorpora vactto interiefiodifiinfta
Potcram vero hanc vacuiconfutationem
, vt iatis proculolim
ab Academia, Lyceo, Stoa rcicdti,protritiquc,
prcererircyiiii quofcernercm.
dam hodie itertim ininaniaitta pronos&labentcs
Pioblcm.
Denfari ejr coire aqna nufi.%atia rationc poteH, inquit CafmanM.ninx\.6.nus, cx
difciplina magiftn fui Patritij, pr.ttcrqnam qtiod vel acrem
per atomosfibi intermiftnm in alias impeliat partcs, rjnde jpumafit:
vcl in atomos vacuiftbi intermiftos intcrim rcftdcat, qttos dilatata cjr
rariorfafta mox aperiat. Id ciT,vel niilla alia,prater vulgarcm,condefendi non pocclt, nili pcrvacui
dcnfuiocffcpoteit,vclccrce
bcneficium.
Galiorum cruditiflimus AdrianusTurnebus,fuftincnslumcn
fcb.dc
Calorc.
corpufculorum quoddam flumcn eflb: Nec vcrendum eft, ait, nc^>
penetrando, corpns corporisalterius locum obftdcat. Sunt cnim inaniiates qujdam interpofitd,per qttas radij eiabttntur.ncc enim fittmma rerttm ita confcrta eft, vt non crebra inanitates intcricft.efint. ld declaratacr qtti tnodo laxus remijfufij{ esi, modojbijjtts eJr contrafitts.Eius
enimiaxitas & raritas,quid aiutdefi obficcro^.quhnforaminum citts
ditatatio ?cius contrafiio, qttam foraminum comprefiio, vt mintttiora
fint qnampriits ? alioqtti citm fe laxat acr, ecqnocltandcm corptts vactta eins Jpatia imptet? cttmje denfiat, nbnne in eadcm refidit ? jd adeo
fttb oculos ab Hcrone in Pneumaticis fubiicitttr, vt netno qui Icgcrit,
Hcronem tamenlcgi,&
adhucconcontradiccrequidquampoftit.
cradico,Turnebc.
Qiue cnim illa tam inuicta Heronisargumenta?
-,::
EademplancquxTurnebi.
acncqucat, quomodolumenper
QjLibdfcilicctalitcrintelligi
rem immotum,aut vitrum pcnetret: qubd ii vasaere vndique,finc
pcrmixtis inanitatibus, plenum fit,concipi non poflit,qua ratione,
vel

DF. COMP0SITI0NE

CONTINVI

L I B E R.

Sj
& alia

vclminimaalcerius
corporis particula ei infcrciri valeat:
ciufdem cotnmatis.
cflb corpus. Eft eniin
Scdprimum foluitur, ncgandolumcn
accidcns, quod in codem fpatio cum fubiedto fuo cflb potcft,
imb deber.
inhacmateriamaxtmamconSecundum, quoddifticulcatcm
liucr, cxplicabitttr infracum fententia Ariltotelis. Sed experimcntum etiam manifcfta',vt putat,vacuitatis Hero,& cxco Turncbus
hoc nobis obiicir.
Si pilam vitreampcrforaitcris, ejr per foramenfiphitncutim in eam
immijcrisjdiligentcrq, adforamcn aapltimbancris,ore interiore acrcm
clicics, wagnajf inttts rclinquettir inanitas: cuins argumentum boc
fttcrit. Si enim prinfiqttam extcrnttsfttbeat acr,fipboncm digito opercniaucris, ejrin aqttaminuerteris,amoto digitobttmor Jttccedetffiurfitimcj.inpitxfitnttm ferctur. Sanc facict; tcd nonquia vacuum in
pila illa vitrca, fcd acr admodum rarefadtus fuit, qtti frigorc aqux
fubitb inhorrefcit& fccomrahic, aquamqtte mecu vacui furfum
inuitat.
Ealluntur igitur Hero & Turncbus,cxiftimantcsfiphonc
iilo
vniuerfum acrcmc pila cxfugi. pars cnim vnafoltim cxtrahicur,
remanct altcra,rariortamen&
extenuatior, vc cotum illudpila:
fpatitim valeacimplere. Cum enim pertinax contiguitas acris ad
iiiperficicm concauam pila:-, non finatacrem auelli, & tamen fipho vi attradtricc oris, aliquam partem cxfugat, acrin pilarcliduus ifta attradtionc violcnta cxpanditur, quoufquc pilam totam
denfitatcin fblo motti locacomplcre poftic. Raritatcmenim,&
ii, finealtcrationc prauia,induci poflb, ctt ctiam alibi in comperto.
Alia quxdam vacuitatis argumenta (vt vaiis, quod cinere imferri candcntis, quocl
plctum tantumdem aqtux videturcaperc,
fubftantiam ignisinanibus quibufdam poris vidctur combibere)
pucrilia fcrc iam funt,& nemo trium dierum Peripatcticuseft,
qui nefciat rcfpondcrc.
Cetcrum, vacuum nullum innatura rerume(Tc,infinitis exemquam obruere eos pofliimus. Quis nefcic
plisnontamprobare,
plurima organa hidraulica, & fonccs arcificiales non alia dc caufla,
quam ad propulfandum vacui periculum, flucre ? qux ancilla ignorat, liquorem,extradto infcrne cpiftomio, ti vas fupernc non refpirct, ftare tamquam congclatum, ncc eftbndi ? quis pucr adeb
puerilium ncfcius, vt corio illo fuo orbicnlari iiliccs platcarum
L 3
non

LIBERTI

FROMONDI

non attraxerit,autattrahiabaliis,
ctun admirationc nonconfpcxcric? quis ncfcic, vafa anca ingcntis fpiflltudinis,inftar
vitrcorum , frigorc dirumpi ? quisaquam per quantxuis capacitatis ii& pleno tubofponte
phoncm, cxfucto acre, magnaabundantia
iiibire^ Atqui hac ,& fine iine alia plura opcratur vnicus mctus vactii.
Curvcrb natura tam accuratc contiguitatcm intcr corporum
fuperficies conferuct,caufla eft, vt influentia caTi pcr omncs vfqucquaquc mundi angulos & fpatiatraiici poflit, quod intcrpofito
vacuo fieri nequiret. vacutim cnim adTionis continuitatcm , &
pcrpetuam illam ab agente vfquc ad paticns catenam abrumpeIn Zcno- rct. Pulchrcde
Stoicis Laertius. Doccnt, inquit, cv TZSnocrfAcp
ne.
ts)v&vcuXAVOV,
T& $ dvayKa'd&it,TIUJ'ffitityitlcovz&gss
fivcoS^OUJTOV'
Ta 'fhiyia cru/A7itoM,in mttndo nibti ejje
omnia intcrje
vacuttm,fed
colttqata: boc enim necejfarium effe ad caleftiumeyterrcftriitm
confenjum ac concordiam.
Scd iniigncm foltim vacuitatcm,inquiunt,non
paruam&anguftamnaturarcfugit.
Quod enim tam incolerandum vniucrfo
malum, ii alicubi coiicinuicas cius paullifper dchifcat, vt rarcfidtioni & condcnfationi corporum locus aliquis cflb po.Tit ? VacttiUb. de tatcs
ait Turncbus, omnibuscorporibus infeuit nattira, nefijbiflas,
Calorc.
lidttatecontinttata conftarent omnia, excittfb iumineejrcatore (qua:
nibit hicrcrum gerere
corporacum ftiisdimenfionibuscflbcredit)
&
pojfet. fed probabilius neccflitatcmtalisvacuiadrarcfacTioncm
condenfationcm
induccndam rcfeiemus. Vcrtim ncc fic longe
cuadit Turnebus. nam ipfc mox fubdit. ^Altera cli inanitas vafta
quxdam latcfy patens, quamrefugit natnra , cititis cattjfa miracuta
motitur, ejr grattia fiurfium peliit; qttA tamen effici poteH. Ecce,
quomodo poilquam tencltram fohim aperuiflcc , iam oftium
tocum pandit.
Ait enim iam vaftam etiam vacuitatcm poflb
eftici , & artcm id efficiendi per vitream pilam & immiffum
fiphunculum ex Herone nos docet, quam iam paullb antc rciecimus.
Igitur afllrmo, paruas illas vacuitatcs quibus corpora perforarentur, ruptis parietibus coituras fa:pe in magnaslacunas, valde
noxiasvniuerfo. nam fiaqua,cxempligratia,cot
pufillis inanitacum in ccntuplomaius
tibusforaminofaeit,
fpatium perrarefadtionem naturalitercxpandi
poflit; eadem etiam natura centuplo
maiores inanitatcs xquo animo tolerabit.
Dein-

D E C O M l>O S I T I O N E C 0 N T I N V I L I B E R.

Sy
Deindc innumera' illx vacuitates in vno corpore tam anguftis parietibus diitindTa', cxleitcs, & ceterbrum agentium influxus notabilitcr intcrpellarent, dittorqucrent, diminucrentquc.
Tcrtib,maximactiam
fpatia quandoquc nacuralicereuacuanda
fore, fic poceft ottendi.
Corporaqtuxdamfunc
qtux rarcfadtione in maximam amplitudinem cxtenduntur,
vc aqua vic.x, pyrius pultiis, &c. nam
flammam grani vnius , centies vicies quinquies millics maius njcco,
fpatium , quam granum ipfum, occuparc SneJKus cxpertum fc
dicit. Igitur vacuitates qux in grano pulucris adftridta* crant, toties largitis diduci poffunt, & ingentibus tandem foraminibus
dchifcere. Poteft enim aliquo artificio pultiis vafe iicincludi,vt
flamma cius totum acrem vafc cxpellat,& alium nullum,ad complcndos flammx hiattts, admittat.
craflitudincm intcrdtios quotlibcc
Denique,quotpundtorum
grani pulueris inancs poros intcriiccre placct ? Sanc cum puluis vbique eiufdcm ficraricacis, & a'quc fiftulofus,plurimospcr
cocum ipfum vacttos meacusdifcurrcnccsfacerieft neccflb; vndc
&paucorum pundtorum inceruallo cflb difcrecos. Ciim autem
per rarefadtioncm inflentur & tumefcantinanes illi meatus, oportcc parieccs inceriedtos cendi & exccnuari: & quandoquidcm hi
paucorum pundtorum crafliciem habeanc , modica flacim rarefacTionead fuperficici cenuicacem , fiue pundti vnitts craflicudincm rcdigentur , qux audtararcfictioncdirumpetur,
&ficomnium foraminum inanitatulx, vc licdicam , in vnam iniigncm
inanitatcm rcfcindcntur, ac vniuerfa grani pulueris puncta ciicientur in flammx circumfcrentiam . Computenc enim Epicurci , non fufficient omnia pulueris pundta ad cexcndam cam
magni ambicus flammx cxcimam fupcrficiem. Vndc fequicur
hoc abfurdum & deridiculum : cocam flammam cflb vnam
tantum fine corporc fuperficiem , & totiim fpatium inter latera eius tam turgida , cflb vacuum. Quod verb de grano vnicopulucris dcmonftramus,
potcft de modio, & menfura quacumque.

CAPVT

SS

L I BE R T I

F R O M O N D I

C A P V T
Sed neque per pcnetrationem

XXIX.
parftum

quantitatis

effiugere pojfunt.
dudum obfoktis,plutimi
igiturvacuicacibusiftisiam
REiecTis
hodicad penctrationem partium decurrunt.
ln condenfatione, inquiunc, parces corporis qux ante cxtra
nuituum litum crant, pcrillam
compreflionem lncipiuntfcingrcdi& penetrarc, qtux inrarcfidtionecicijubcxtrahuntur,
& cxpandunturin ordincadlocum.
Cogitacultrumitjui
vagina fuanunc
conditur, nunc cximitur, & rudem huitis Philofophix habcs imagincm: ficcnim ferc vna pars continui intra aliam feinlinuat(cum
pcnetratione dimenfionum tamen, quod cultro & vaginx non accid\) ac deindc fc cducit.
Hxc tamcn pcnctrationis, ad cxpcdicndam condenfationcm,
via vctultis illis in mcntcm nonvcnit,
quia nimiscontumacitcr
corpora inter fe confligi, & ab eodem fpatio inuiccm fe rcpellcrc,
ac plurima naturx miracula,pcnetrationisfugaexifterc
ccrncbanc.
Pulueris noftri pyrij nccdum tamen vires & turias in pcnetrationis
metu confpcxcrant. E maxima bombarda,quamduplicem cartoam
vocant, globus ferret/s adobliqunm cn-JJm, intrr. dtto nitnuta temporis vix motu fijftts terram pertingit, vt llotbmannt/s Principem
futtm(VVilhelmum Haftix Lantgrauium) aiiqttandopcrtctilumfecijfemibi indicabat, ait alicu bi Tycho.
Igitur ad duo circitcr milliaria Belgica globus expuicur antcminuto,ideft,
quam dccidatintcriam,cum
finguloquoc|uehorx
iiue milliarc fcre Bclgipartchorx fexageiima, 3ooo.pailuum,
cum prxteruolet. Hittorix etiam cum ingenti admiratione bafilifcum illum Mahometis I I.Turcarum
Principis loquuntur, qui
montcsetiam
700. libratum fphxram tanco curbineexcutiebat,vt
totos,aiunt, paucis idtibuscomminuerer.
Qtiasetiam tcmpcltates incuniculis fubterrancis puluisifteexLib.4. p.
?. C
citct, liupcr in Mctcorol. noftris diximus. Et breuitcr, formidandi
ylt.a.y. ;illi fulminum
fugam pcnctratioimpetus,tcrrarumqueagitationes
Inisctiam procauila luibcnc.
Vidctur igitur nimis longc natura pcnetrationcm refugcrc,quam
vc tantii cam facilitatc admitcncin omnicondenfatione.Duo
cnim
maxi-

D E COMPOSITIONF.

COKTINVI

L I BE R.

S<?

artium quantitatis pcnctratiomaxima naturxodia,vacuum,&

ncni,ab cxperientibus, ncc inituia vocantur, proptcr quoriim fugam nulla non molitur & patrac miracula. Ariltotclcsetiam nullo
fbrtioriargumcnto,
lumennoncflbcorpusoltcndit;
quamqubd
acrcm penetret: S\ $ Suo cdf^cfSt ufje/LJbvuTov v TCShjjTc^ii.ou,Lib.i.c/.
Anijii*.
duo enim corpora, ait, nonpoffttnt in codemftrnul CJJLJ.
D. Thomas ctiam, Scotus, & vniueriim Theologi dotem fiib- I1i4.ci.44
corporum fotiiitatiscorporisgloriofi
cxplicantcs,penctrationem
la Dci virtutc fiipernaturali poflbinduci aflirmant,idcoquc
beneficium illudfupra naturx debitum cfle. imbacutiflimum Durandi
ingenium ita hic hxiit,vt ncgaucrit ctiam virtutc diuina penctrationem iftam poflbficri. SS. Patrcs deindcingrefliun Chritti Domini ad difcipulos ianuis claufis, cgrcftum cx vtcro& fcpulchro,
pcnetrationcm in maximisdiuinxomnicaTorumqjinatccntionc
Si corptts erat, aic Auguftinus, fi hoc .Scrm.it,:.
potentix miraculisponunt.
Jurrexitcfepntcbro qitodpependit in itgno, quomodo per ofiia ctattfa
intrarepottut ? Si comprebendis modttm, inquit, non est miracultim:
vbi deficitratio, ibi eft fidci xdificatio. Eadcm aut iinnlia Grcgorius, alijquc Patres paflim. Et reucra difliciliscft imaginatio, quomodo corptis vnum cum naturali partium cxtcniionc pcr altcrius
foliditatcm,ad modum fpiritiis fc transf iindat.
Rcfpondent tamen vulgb,diftindtorum
corporum penctratiohcm, non tamen partium ciufdcm corporis,naturalitcreflb
impoffibilem.Quaii dicas,aes:aquam penctrarenequit,acris tamcn partcs fe penctrant, fi frigorc condenfentur.
Vertim tam leui&paratx
rcfponfioni numquam potui firmitcracquicfccrc.
Cur enim continuicas illa, fitic vnioincegralis partium continui
tancas vircs habcc,vc clauttra nacurx quodammodb aperiac,& parccs incra mucuum iicum admiccac, qux inccr fe difcontinuatx pcrloco fcrcpcllunc? Quidiiillavnio(quxfbntinaciflimcabcodcm
& valdc probabilis) nihil rcalc cxcremis
ccncia Nominaliumcft,
fuis fupcraddac ?
Sed vnio ifta, inquiunt, non propria alicpa virtute, fed Dei manu id facit, qui occaiione vnionis partium, vnam partcm aliam
ingredi pcrmittit, non fadturus alias, fi non eflbnt pcrvnionem
colligacx.
Vertim lcgem iftam diuinamnullareuclacione,
auc firma raticne probant.
Nam
M

<)0

LIBBRTI

FROMONDI

Nam inprimisjfiexperientiam
acris partcs
attendimus,vcluti
condenfatione videntur fe aliquoufque pcnetrarc;ita vapor acri pcrnon continuitatemcumeo
hamixtus,quicontiguitatcmfohim,
bet,pari omnino modo in eamdem cum ipfo maftam,& in fpatium
anguttiiiSjViribus condcnfationis compingitur, nec fcctis vapor acrem,& acr vaporcm, quam aer acrem, vapor vapbrem apparet ingredi. Igitur, fi qub diiccre nos videtur cxpcricntia condcntationis,fcqui volumus, non foliim eiufdcm, fed ctiamdiuerforum
in eumcorporum partes naturaliter fe penetrare valebuntjvtciim
dem vtrcm, acrem noftrum tot exhalationibus & vaporibus impurum infercimus.
Deinde,Parteseiufdcmcorporiscontinux,quantumexperimur,
difcontinua,fibi inuicem reiiftunr,
paricontumacia,atquccorpora
& abcodem fitu depellunt.
foltim pcnctrationem diftindtorum corporum, fed
Tertib,Non
etiam partium eiufdem (vt accidit mcmbris Chrifti Domini in
niyfterio Euchariftixfe
penetrantibus) in ingenti & fupernaturali
miraculo ponunt SS. Patres & omncs Theologi : igiturnon facilcin quauiscondenfacione
admiccendacalis parcium penecracio.
Scd aliquoc folummodb, non omnium ( ficut in illo myiterio)
fit pcnetratio, inquiunt; idcoque vnum
partium incondcnfatione
cft miraculum fupra naturam, & rarum, alterum verb res naturx,
& cottidiana.
At facile eft eos ex hac fuga rctrahcre.
Si cnim tot pundta auri, quot funt in grano vno milij, fe pcnemiliUm jcurnon omtrantin auro, quodtantbdeniiuseft,quam
niactiam milij punctaredigipoteruntadpundti
fpatium ? Qubd
enimpundta auri habeant continuitatcm cum aliis auri pundtis,
lionadiuuac pcnecrandifacilicacem,vc
paullb ancediximus; ficuci
neccam impcdic difconcinuicas, qua granum vnum milij circumcifum cft &feparatumabaliis.
Tota igitur milij qiiaiititas compelli potcrit naturalitcr in fuum centrum, &in puncto fpatij colligijatqueita per vires agentisnaturalis illicorpori fiec,quod Chrifti Domini in Euchariftia: qi.od profedtb duriflimum eil>& omninorciiciendum.
Idem aliaviaconfici
poccft. Abradaturenimforteramencum
pundtuale auri,in quo pundtaauri fortaflis millc fc penetrant: ecce
iam totum fadtum eft, quod anteaaurierat pars, & integrum cor*
pus,iinc vlla partium cxtcnfionelocali,nacTi fumus.
Deinde,

D E COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBEK.

<jI

Dcindc, ii punctum vnum ints.; fpatium fuum, rccipit primum

non ctiam centeiimum,milaltcrum,& fecundum,&tcrtiimi;cur
lciimiim,&omniavniucriim
integri alicuius corporispunctaadmirtit ? rcucra cnim vna , aut par omnium cft ratio. Vnde, vcluti
Cap. prxcedenti ex nuiltis partiis inanicatibus grande vacuum
poilbinfcrri oftendimus; itahicex paucorum pundtorum penetratione ,omnium totiuscorporis penetrationem conficcrc poflumus. Illactiam extractiopundtorum cxtra mutuos fitus,inqua
raretadtionem confiltcre exittimant, finc traniitu quatuitatum per
mutua fpatia fieri ncquit: & quantulum vcrb hoc a miraculo
Chrifti diftat, quo pcrclaufas fores inefTabili modo addifcipulos
penctrauit ?
Denique penccrationcm iftam partium fimiliargumento,quo
Seneca permixtas corporibusraris vacuitatcs, rcfellcrc pofliunus.
Aerem,m<\\xii, quidam exdiftantibtts corptifculis,vt pniuerem ftruunt Lib.i.c.6.
(EpicurcT vidclicec) plurimtimqs a vero recedunt. nnmquam etitm
contexti niftper vtittatem (conc.nuicaccm, auc immediacam conciguicaccm ) corporis nifus eH, citm partcs confientire ad intenfionem
debeant, ejr conferre vires.aer atttem, fi in aiotnos diuiditur,fparfius
ett: teneri vero difiefia nonpoffttnt.
Quemadmodiiin,
inquam, cx condenfatione & intenfione acris, qua partes eius in vcre inflato fc inuiccm prcuumr, & rcuTiunt
fi relaxetur locus,dcmonftrac atomos illas nullis intercifas cflb inanitatibus, quibus arccantur a mutuo immcdiato contadtu; ica codem excmplo aduerfus penctrationcm vti poflumus. Si enim partcs acris in condenfatione fe penetrat, non premunt fc,nec rcfilient
laxato obicc,ciim refultus fiatmetu penetrationis,cuius
periculum inilla partium comprcilioncnatura quodammodb formidar.
non enim tanto impetu penetrationem rciicerct, quam iamadmiiiflet: quod manifefte in corporibiis dcnfis & fimul duris (vtin
mctallis) apparct. lbienim,ctii partcs plurimx, eorum opinione,
fc
non conantur a mutua penetratione refilirc tamcn,
pcnetrenc,
fcd finc nifu in ea conquiefcunt;idquc idcb, qubd non cum pcriculo aliquo penetrationis fe prcmanr.
Sic igitur partibus aeris etiam euenict, ii quis in inflato vtre bina
femper proxima pundtaacris ineodem puncto imaginario iiccontineat , vt tertium pundtum in idem fpatium punctualc compingere , & duobus aliis aggregare non conccndat. Hac enim
ratione pars vna acris rcucra altcram non prcmet , ncc cauffam
M 2

91

LIBERTI

FROMONDI

fam habcnc,cur pcrforaco vcre,canco impecu for^s fc cxplodant.

Scio quam relponfionem parcnc. ncmpc,
penctrationcm illam
formaciusfubftanpartium ciib contra acris naturam,ideoquea
riali ilhcb, tamquam noxtam
rcpelli, vbi licuit per cftiactos carccres & fnblatum linpedimcntum. Nbnnccnim aqua,inquient,contra naturx inclinationem calefacta
,cxpellit, qttantum potcft, calorcm iimtil atqtic rcmota fttcric a contrario agcntc ? Sic
igitur forma acris, fublato obicc,
rapit illicb occaiionem, pcnctrationem
illam pattium difloluendi, & refundendi fc motu locali in naturalem fiiam raritatem.
Prima frontc fiuis probabilihxcftatim
occurrunt; fcd tentemus laruam.
Nam inprimis forma aeris refultum partium, & rarcfadtioncm
illam tamquam naturalem, non cfTTcit;ctim
vaporis, aut cxhalationis partcs comprcflx, codem modo & impeci,quo
parccs aeris,
refilianc: & camen forma aqux in vapore, & formaccrrx in cxhalationc non raritatcm illam aercam,ted aqueam, auc ccrream denfitacem pocitis cxpccanc. Siigicnrvcnci auc cxhalacionis refulcus,
adtio naturalis rcfiilcantix non eft, magno fanc argumcnto tantumdcm exiftimarc debemus dc refultu tali partium aeris. Eftbdtus
cnim tam vndiquc fimiles,fimilc in vtroque corpore,acre,inquam,
&cxhalatione vidcntur habcrecauflam. ibd in exhalationecomprefsa nb fit rcfultus a forma terr^; igitur nec in acrc a formaacris,
fed alia caufla eft vtriq; communis, quam alibi diftuse cxplicamus.
Tandcm igitur huc, vt video, delabentur,vt dicant a quantitatcficri hunc rcfultum, quiapenetratioeftcontranaturam
partium
quantitatis. Sed vcluti tamcn calor, inquiunt, in aquam contra anaturalis (id eft,fine
quxnaturaIeminclinationem,virtuteagentis
miraculo fupemacurali) induci poccft; ica penecracioncm parcium
quancicacis,concra propriam inclinacionem & renifum cauflaconvalet. Vbi tamen impedimcndcnfans,citramiraculumcfticere
tum , quod partcs intra idem fpatium cum pcnctratione mutua
innaturalem libertaconcincbaCjfcmocum fucric,abfiliuncillx,&
tcm fcexpcdiunt;qucmadmodum
aquacalorem ignis coadta accipere,cum abfentc igne illicbcontrario frigorc pugnat cxcuterc,
quantum maximcvalet.
Sic olim,fateor,Epicuro paullb pronior, ctiam rcfponfabam,&
nihildum video,quid in hac fentcntia poflic probabilius.Iam non
probo ramcn^imb omnino difplircc.
Sic

C O NT I N V I L I B E R.
DE COMPOSITI0NE
9$
Sic cnim matcrix primx quantitas, imb matcria ipfa prima
(cuius proprictas nacuralis, ett quancicas, auc certc ctiam,qttx fortc cadem eft cttm fua quantitatc) fub omnium animalium, planvniucriim corporum natarum,lapidum,metallorum,&omnium
turalium formis (vno fortallls ignc rariflimocxcepto) contra naturam fuam confifterct. omncsenim illxformx aliquam in matcria fuadentitatcm flagitant, qux fi iine partittm,quam ita materixquantitas rcfugic, pcnccracionc habcri non potcit,formis bcnc
cflb ncquit, nifi quantitati & materix malc iic. Id eft, nacura hxc
rerum a condicorc pcflime conftituta cft, ctim vniuerforum corporurn matcriaad formarum fufceptioncm naturaliter ordinctur,
quastamcnnon
poceft nacuraliccr, & finc nacuralis propriccacis
eft, matcrix primx mcliiis&
iadtiua,fufciperc. Incredibilccciam
connacuralitiscflb fub formaignis (fi hxc forte maximam finc vlla
dcnfitatc raritatcm poftulaucrit) quain fub forma auri, auc cciam
illam finc nacuralis impenctrabilitatis difpenhominisjcbqubd
ad
dio,has cum penetrationc parcium,ncceflaria
(vticredunt)
denfitatcm recipiat.Vndccum
homincs,cxli,& clementain xternum duratttra finc, maccria prima fub corum formis in ftatti violento &contra naturam pcr totam xtcrnitatcm erit. Igiturlonge
fipientitis videtur fidturus fuiftb conditor,fi materiam talcm creaucrit, quxficuti omncs formas iine difcrimincappctit; ita naturalcs proprietates eiufmodi habcat, quas fiib onnubus rctinerepofiit. alias cnim non omncs indiftbrcnter appeterct, fcd magis cas
qux ei permittunt feruare partcm cxtra partcm,id cft,qux nullam,
aut minorcm deniitatem flagitanc. Ec hinc cnam frigus & difpofitioncsqux dcnfitatcm cum illa penctratione induccrcnt, abliorrccalorem & quxraricacemcfticcrenc:
ciim
ret,amarecverbfokim
camen perinde atquc calorc rarcfieri ,.ita frigore finat fe condcnfainclinationcm in calorem&raritatem,
ri,nccmaiorcm
quam in
frigus & denfitatem oftendat. Nam alias maceria fub forma aqux
conarecur a dcnficacc fe expedirc, & in aeream auc ignca raricaccm
ic diflbluere : neceam mollis & fluxaaqux (qux cam paruo igne
funditttr &liquefcit) conditio impcdire valerer. Imb fl perpcndinuis vires quibus materiaaccenfi puluerisfe rarefacic, &penccrationcm partium (vt volunt) abrumpit; ctiam metallorum duritics
non tam dura & fortia vincula matcrixfux iniicicc, quin ipfa tali
impctu & conatu, quo fe diftcndcrc pugnar,flicilc diftringere pofiit":& iic brcui tcrram, lapidcs, metalla, homines ipfos, inftar pulM 3
ueris

LIBERTI
.F R O M 0 N D I
5)4
ueris pyrij, in igneam raricatem diflilire & diflblui, id eft maximas
pugaSjVidebimus.
in denfitatc partium cflb pcnetratioConcludoigitur,nullam
ncm ,neque materiam auri,&ccterorum
metalIorum,quantumuis fuerit denfa,conatum vllum adhibere,vt partcs extra mutuum
ctim nullx eius partes ineofitum,&dcniitatisnodoscxpediat,
dcm iint iitu,& tam paticntcrdeniitatem,
quam raritatcm earum
rolcret.Video tamcn adhuc aduerfarios breui hac fuga poflb elabi.
fine vllo renifu pati denfitatem & pencDiccnt,inquam,materiam
trationem partium , ii ca pcr alterationem aliquam (cxcmpli gratia frigcfacTioncm)fiat, non autem ii per mcrum localem motum;
Hi nccrgo tam cbtumaciter in follcm luforium iam vento tumcntcm alius aer infpirari & inferciri poteft; quia vidcliccc mcro motu
localicondenfationem
,quam partcs maccrix aeris refugiunc, hic
fieri oporccc: vbi vcrb materia trigore condcnfatur, obediunt illicb iinc rcnifu partes, & fpontanea penctratione confluuuc in idcm
fpacium.
Vcrumcamcn cx hac eciam
fuga facile rcprehcndi pofliinc.
Nam perinde hoc cft, acii dicas,calorcm produdtum ab ignc,non
tamen productum afole,cflb contrariuni aqux: quod ncmo non
fic. Quidcnim rcferca qua caufsa qualitas
videc,quamabfurdum
illa efticiatur, ctim tota
iic noxia cali fubiecto ? Igicur fi parfpccics
tibus materiximpenetrabilitas,&
iituum diftinctiocftconnaturalis, penetracio & confufio fitiis eft contra naturam, & eam abhorrebunt, a quacumque caufsa efticiente proucniat. vnde partcs aerisnon tantum fibi inuicem refiftent, cum intra follem fyringe &
merolocali motu,fcd etiamquando frigore hiemis condcnfabunHoctamcn pugnat
tur, & a fe refilire fummis viribusconnitentur.
cum cxpcricntia: nam fi partesaeris frigufculo aliquo contradti
tanto conatu fe rarcfaccre niterentur,facilccauflam
illam condenfantcm vincercnt; quandoquidem motuslocalis hauddifticultcr
cam vincac, ctim videlicec acr flagello diuerberacus, non obftancc
frigore rarefctr.
Stct igiturfixum,nullam in condcnfatione,partium
penetrationem accidcrc, fed eam tam eflb materix detcftabilem, vt ipfam
fiue ab alteratione, fiue a folo
omnino, & a quacumquecaufsa,
aiotu locali vcniat, naturaliter excludat, ncc nifi manu fortiori &
djuina ac per ingcns miraculum poflb induci.
CAPVT

DE COMPOSITIONE
C A P V T

CONTINVI

LIBER.

.pJ

XXX.

5\Vc condenfittio explicari potcfi per diminutionem replicationis> qudfingula puntta rcplicata effieaiunt in corpore raro.
poftquam vacuicas, auc penccratio partium quantiTAndem
catisnon fat fclicicer ad condcntanda corpora Epicure"is fucccflir,quidam eb prolapfi funt,vcaffirment,per rarefadtionem punduas treTve, aut centum
dtamaterixreplicarij&vnumquodquc
prxfentias occupare ? ciim verbcorpus percondcnfacionemcontrahicur, carpi & minui iingulorum prxfencias opinancur,donee ad
vnicam venianc: quofadTo fi incerpundta nihilalccrius corporis
inccriedtum fic, fcd inuicem proxime concinuencur, maxima in
eo corpore futura eft denfitas, qux naturaliter & iinc partium penctratione,eiTe potcft.
Scd vara fequitur vibiam j vt cafci illi loquebantur. Tam cnim
reuera hxc fuga improbabilis & abfurda,aut magis, quam ii fieret
per vacuum aut partium penctrationcm.
Primb, Quia ii in rarefadtione omiiia pundta feplicahtur, igitur
totum corpus eft in diucrfis locis: quod quale hoc fit, patet ex
Capitexvii.
SecundbjRarcfadtio plerumquenon fict fine penctratione plurimarum partium quantitatis,quam tamen illi Philofophi conantur
pcr rcplicationcm iftameuitare. Nam certumcftcaloreignispartes aqux in orbcm vndique (niii acorpore contincnte prohibcantur) rarefccre; igitur duo proxiiDa pundta verfus fe mutuo rarcfccnt, & in muttia fpatia fe penetrabunt.
Tertib, Adtio pcr tarefadtionem agentis non rclanguefcct & reroburacintcnfionem
mittetur,fed
accipiet; quod experimcnto
in igne, cum
conftateflb falfum. Nam punctumvnumcaloris
pundto materix cui inhxrct, rcplicatum , viribus agendi ,pluribus
alicer vis agendi augebicur,
pundtiscaloris xquiualec. Vnde non
qUam fi totidem alia pundta caloris, in pari delifitatc prionbus
rarcfadtione addcrentur.imb pundta illa per rarcfactiopiindtisfliie
nemamplibresvires,quam
per additioncm nouorum ,acquircnt}
quiaplurima replicandofcinorbcm,fcic,vtftatimdiximus,pcnetrant,&ad agendum magis& prcfiiiis,penctrationciita,adiuuanr.
Hinc ctiam agcncis rarcfacti iphxra adtiuicatis ampliabicur; cum
camen

$6

t I BBRT I

VR 0 M O N D I

carboncm viuum,quam
tenuem &ratamenexperientiaclamet,
riflimam aqux vitaj fTammam , longius & acriorcm fpargere
adtionem.
pcr rarefadtibncm corporiscoloresdifcingi
Quartb,Expcrimur
ac remitti, auc ctiam quandoque ih nlium colorem dilui,
quia opacitasdcnfitatis fxpecomcs, vna cum deniitatc minuitur: idauccm
rarcfadtio fiac per pundTorum rcplicacioncm.
numquamcucniec,fi
fingulorum cnim pundtorum prxferitix cam comprefsc fpacium
maius poft rarcfadtionem implcnt, quamprxfencix
pauciores ancc
rarctadtioncm fpatium minus occupabant.
Vndc ctiam colorcs
feu replicatione fubiedti magis incitabuntur,
& lonrarcfactione,
gius radios iaculabuntur,quam
fiiingula pundta per condenfationcmadvnicam
;.
prxfentiamrcdiiftbnt.
aliam
Quintb, Quifpiam vinum igne rarcfadTum,atitcalidam
forbitioncm hauriat: eccc duo, triavc fortaflb ptindTa fcuccllam
cius& venciiculum rcplebunc,quxvbiad
vnicam prxfcnciam condcnfacioncrcdadta
fucrinc,faturumiftum
cgregic dclufuminanicace fola pafccnc, nccciufmodicxcibotam
plcnamcorpusalicuram inucniec,qtu\m cxpcriinur.
.'

fi rcsalibircplicata
Sextb, Scotu&probabilisPhilofophiaelt:
& vbicuniquccrit,interiturani;
intcrimatur,hic,
quiafubitantia rei
verc dcftrudta trahit fecum oninia accidetia,& prxfentias vbicumquefuerint,in
ergo pundtuscaloris incxinteritum.cxtinguatur
trcmoigne,,eccc
per totum fpatium, quod etiam in profundo
ignis occupac, inccribir,& magna parsignis videbitur cxtingui.
Alia huc vndiquccumularcpoflbm,
lcd quidopus ? Quis vmdixit membra Chrilti Domini inEuchariftia,
quamThcologus
aut altcrius hominis rcplicati > rarefieri ? Plciiquc omnes
vbiquxrunt, quomodo cx tantilla coftx Adami matciia niulier ioitx plciiitudinisformari
modos. Primus pcr rarcpotticritjtrcsaflerunc
fadtionem coftx: altcr pcr multiplicationcm coftx in fc, id.cft, per
rcplicationcm,vt iam loquimur: tcrtius, pcr altcrius materix additionem. Magiltcr fccundum modumcttamplexus,&ciconfcnIn t,A. i$. ticns Gabriel,
^uando tnodica matcria,m}jincj/ti multipltcationcLJ
tttnc indttccrct raritatcm; fied
(rcplicatione) mnlttimextcndcrctur,
informatiomcorporis tta matcriacoft.i injcipsa multiplicatacft9(J?
pcrboc corptts u& noncarutt debita denjitatcy. Non nccrcdo ci,
coi pus Eux cx tbla cofta rcplicata cfVecontextum; hoc tamcn ccnfuit vcriflimc,corpus
aliqupd, & omniacius mcmbra in fua denfitate.

D E C0 M P O S I T I 0 N E C0NTINVI

LlBER.

$7
fitate,ac (inc vlla omnino rarcradtione poflb rcplicari. Igitur Iongiflimc diftat rarefacTio a rcplicatione.
dixi,tribusfoltim viis,
Finioitaquc,&rcpetoquodCap.xxvi.
'
pcrvacuitatcm, penetrationcm vcl icplicationcm partium corporis, propriam condenlationem & rarcfactioncm explicarc poflunc
Epicurci: fed omncs,vt oftciidimus,improbabilcs funt,& in aperta
abfiirda deducunt; igitur ex iftis femitis in publicam & Ariftotelis
viam cft rcdcundum. qtiam antcquam tamen cxpliccmus,circumfpicicndum,an nulla alia fupcrfit;tiuc,an defcrto Epicuro,ncccflarib ad Ariftotelem iit tranfeundum.
.CAPVT

XXXI.

Frufira quidam conati ir/ter Arifiotclem & Epicurum medij

tncedere, negando vlias cffe in continuo partes, attt afierendo
infimttiS) fed indiuifibiies.
nupcr admhabili inuento litcm hancintcr Arittotclem &Epicurum noiicompofuerunt,fcdabiupciunt.
Ncc
QVidam
finitx, ncc infinitx, inquiunt, in continuo partcs, (ed nullx omni110funt. Continuum cnim,aiunt,efttaleens
vndecxfcindi partcs
poflunt, fed in quo tamen, priufquam cxfcindas, non contincntur. Sic fcrcgallinisnoftiisoua
excidunt: in exitu cnim formantur, ventrcm iiapcrias, omnia infoimia, & nccdum otiarepcrienttir.
Sed in continuo tamcn profcdtb rcs habet alitcr: in quo niil
non magis indeeximi
partesformatx &formalitcrcontincntur,
potcrtint,quam pecunia cxcrumena inani.
icd ridicula mihi vidctur lixc
Itaqucnonimprobabilistaiuiim,
imaginatio. Non cnim primuhim fit&producitur,inftaroui,linca pcdaliscum cx bipcdaliextcinditur,
fcd fbluiturlbltim vnio
intcgralis,qua fux comparti alligabattir.Igitur hac via non pofliint
medij intcr Ariltocelern & Epicurum diu inccdcre , icd Itatimin
mcdiam rixam retraheiitur, fiquxras, anea (liuc partcs, fiucquoctimqucalionomine
placct appcllarc) quxlinca bipcdalicxfcinduntur, multittidinc finita aut infinita tint. Nam foluin poteftdc
niodo loqucndietVccoiittoucrfia, an quanidiuintotolinu,
partcs
vocari dcbeant. ipti vidcntur ncgare, cgo aftirmo ;imb iiumquain
ali.is partes poflb appcllari, quandoquidcm ratio fundandi relatioN
nem

LI BER T I F R O M O N D I
:>8
ncm parcis, iit vnio cum coco, quam perdunt illicb vbi a toto rcuclluntur.
Aliatamenvia
cftqux mcdia intcr Ariftotclcm & Epicurum
tcndit,&ab
vtroquc ahquid accipit: nam partcs continuiindiuifcd cartim infinitudincm
ab AriftoiibilcscumEpicuroftatuit,
tcle capit.
Hxc fentcntia Lcucippi & Dcmoci iti fortaflb, vt Cap.i 11. conIni.d. t..
iedtabam,olim ftiit, quam dudum intcrmortuam Ioanncs Maior,
i.
..[.
e fchola Nominalium Scriptor non ignobilis, a ccntum iam circitcrannisrurfum excicauic.
Huius tamen antc ctiin opinionis mcminit Grcgorius ArimiJn i.d.i. nenfis, & rcfcllit:
quia magnitudo cx puris punctis ic proximc fcqucntibusiiifinitis compofita}f//f/ inftnita fecnnditm cxtenfionem:
qnoddc fafiofuppono cffcfalfium. Confequcntia patet: nam habcret in
fepartcs inuicem xqtiates ficcundum magnitudincm, inpnitasmttltiittdine (vtpote inftnitaspartcs,
qttarum quxlibet cffct cxqnatuor inditttfibitibtfSjVct dcccm indiuifibilibt/s confiitttta:) qttoniam in injinita miiltitudineindiuifibiitttm effent inftniti qttaternarij, cjrquiltbet
quatcrnarius cffct cnitibct attj quaternario aquaiis tnagnitndinis.
ctt fanc optima.
Ncc militat
Qux ratio, fibcncperpendatur,
(quod quis fortccxiitimare poftit) contra fententiam Ariftotclis:
quiacfii paitesinfinitas, & fortafiis indiuifibilia continuantia infinita continuo infcrciat, nullas camen cxccniiones inccr fcxqualcs,
nunicro infinitasadmittic.
Ex fentcntiactiam Maioris fequitur, quodlibcttcmpus,infinitorum momcntorum pcrpctuum agtuen cflc, acproindc nuniqtiam poflbtotum clabi ;Contincbit quippc partcs qtiatuoraut deccm momcntorum ib proximc fequcntium xquales infinitas, qux
nbn magisomncs fucccfliuc, quam infiniti dics, clabi poflunt.
Argtimcntum prxcipuum Maioris condendi talem magnitudincm & temptis, fuit; qubd non inteHigcrct, c]iiomodo pundtum
globi,autangclus ad fpatium pundti redadtus,contiiuib per lincam
nioucri poflct, niii perpetuam pundtorum fcricm numcrando,
&
ab vno immediatc ad altcrum , iinc alius partis intcricdtione,
tranfeundo.
Venim hanc charybdim vitando Maior in aliam incidit fcyllam : nempc,vt nullumdiuifibilc
fpatium a c]tiouis mobili vmquam poftit pcrtraniiri, & vt nulltim diuiiibilc tcnipus valcat
cffluerc , ctim tam fp.uium , quam tcmpus parvmquamtotum
tibus

DE COMPOSITIONE

LIBER.
CONTINVI
vt cgrcgicGrcgoriusitatim

'99
dc-

tibtis xqualibus conftecinfinitis,

monftrauir.
Pr.xter alia ctiam, qux facile cogitari pofliint, Maiorcm confutac axioma illud Ariitotelis: Indiiitfibile immcdiaic additum indiuifibili, diuifibilc facerc ncquit: quod quam vcrtim fit, Cap. xxv.
oitcndimus.
Itcm , fi ratio quam Ariftotelcs a grauitatc corporum accc- Lib.j.c.i,
Cali.
pit,- aliquid in Epicurum valet, iifdcm viribus contra Maiorcm
pugnabit.
Si corpus,inquit,confticuicur cx acomis,grauicaccm nullam habere poteric nam cam a partibtis fuis acciperc dcbec, atoivii verb
fiuc pundta funt expcrtia grauitatis.
Si autcm primum punctuni grauitatc carct, fccundum ctiam,
& tcrtium,& ccntefimutn eadcm rationccarcbit; atque itatota
magnitttdo cx iis conflata neceflarib grauicatis cxpers erit.
Hoc tamcn tcltim (ctfi a magna,& Ariltotelis manu, necfpcrncndtim) in fupcrioribus ncglexi, quia videbam non magno nifu
ab aducrfariis poftb cludi.
Mcritbiguur Ioanncs Maior cum fludtu,&c^///,inquit,yf/^lafiicxdijputaitonis opinioncm iftam aflbriiit, & difputationem fii\\cus,valcat ,w,hocparadoxon, quantum valcrcpotcst. QJLUTvcrb
ibi in Ariftotclem iacit, infracumcetcris rcucllcnius.
CAPVT

XXXII.

VerutS) nulla mcontinuo reperiripofitiuatndiuifibilia

partes in infinitum diuiduas.

prxter

continui indiuifibilcsfinitas,aut
infinitasopHAdtcnuspartes
pugnauimtis,&, ii expugnauimus,ad Ariftotclcm (quodloltim fupereft) rcdircDemocriticos &Epicurcospcrpulinius.Pofthactamen dctutandoctiam
Ariftotclc, qtiein aducrfarij nonimpigrc profcdtb aftiliunt, tbllicitos nos cflb oportcbit. Primtim tamcn difpiciamus , an prxter partcs proportionalcs infinitas, etiam infinita indiuifibilia continuantia partibtts intcrfcicrc debcamus.
Si quis PhilofophosPcripateticos,fi quis Mathenuuicos PVVndta,
lincasjfuperficics fuas vbiquc concrcpantcs audiat. non dubitabit,prxter partcs, continuo tcrniinosquofdair. aiios pofitiuos inN z
terfper-

100

LIBERTI

FROMONDI

intcrroges, quidtermini
cerfpcrgcrc. Sitamcn nonpaucoscorum
illi iint, rcfpondcbunc, nil rcale , fcd negationcs foliim quafdam
vlterioris extcnfionis: linguam tamcn fe conformarc mcnti, &
ramquam de rebus poiitiuis loqui, quia fic folent concipi a nobis.
Nam eccc Ariltocclcs, quiin Logica & Metaphyfica lineam & fuCateo;or. pcrficicm intcr fpecics quantitatis recenfet, qui styyh ^uy.y.Y.c,KOIQinnt.
vh o&v s&zsc w TU (j.ozjictouuTiiCj
avydiifc-i,pnnftum linc.e commttt/em
termimtm c(fe,quopartes eius in/crfi copttIantur,a([ak; alibi tamen
Lib. 3.C.6.aif,

t&ucni JiaJpitTi;,^ TQ^TUC,d^toupaov, CAJATCW,

siyjtiy),
coaxnp
^
Aniai.x.
<r\pntnc,,punftum,ejr omnis dititfio, ejr co modo mdiuiftbilc (linea, &
fupcrficicsqux quatcnustcrmini, ctiam indiuifibilesfunt) wanifeLib.j.c.44.
vt priuatio. quod cxponcns Themiftius Hermolai, Intcticflatur,
Anima*.
ftt/Sy iuquir, cognoficit illa dcfinitj^ non prinato adorttt, attt dircfto in
ca incitbitn (qttia nnllamformam a fe obtincnt cuipofiit incnmbcrc^j)
fcd fieqttcftrando, cjr pr.mdendo dimcnfitm cjr magnitudincm. Vbi
<
forinam, fitic, vt opinor ,cflbiitiam poiitiuam .idiuiiibilibusiftis
Ecaddic Ariftocclcsea ab
ncgac ,cui pollit intcllcctusincumbcrc.
intellcdtu cognofci, znfcoc,
TOitj/yibv,TOjmifi&v,
VJJTGSajavTicp^qttomodomalttm, aut nigrum, ac perfuum contrarium. maltim vcrb oriuationcm fignificat,&denigro(quidquid
alij tothodicrepugnenr)
multis alibi argumcntis oftcndimus.
Sciotaiucn hxc Philofophi vcrba aliorfum pofle &folercdcalibi dc
ibhabeant,
numquamqux
torqueri: fed vtcumqueilta
aberrorc grandiliberabunt,
niiicfLib.rf.cxo.puiidtiimmobilitatcdiflerit,
Phyfic. lenttam punctiin ncgationequadam
conltituant. EamdcnicxiftiLib.i.c.4. mo fuitle Commentatoris mentcm, dutn ait: Secunditm confideraCcrli.
tionctn Geomctrarnm,fupcrJicics cjr Jpbarapojjitntfe contingcrcfiuper
pttnftttm ifcd citmfneri/it in corpore naturali, non poftitnt Jc tangcre,
diccrc,Gconififupcr partcm diuifibitcm. Imaginantur,opinor,vult
fphxrx ftix, a matcria
mctrxpuncTum aliquodincirctimfercntia
tame ticonfentibili abltradtcin quo tangatur abeaplaiitim;ciim
fiderctur,vtrcuerain
corporc naturali tadtus ilUexcrcetur,potiiis
fiar in parte diuiiibili,ca rationc qux infra a nobiscxplicabitur.
Idem Platonis fenfus, cx cuiusdifciplma M. Varro aptid CiccLib.t.Aca-ronem ait, Nibit omnino in rcmm na/ura cfje minimttm,
quoddinidi
dcm.
ncqucat. Jgua autcm mottcuitur, omnia intcruallis motteri, qttx inOrdt.34. tcrttatlaitcminfiniic diuidipojsint. D. Nazianzcnus etiani in camdem fcnttnttam deducipotett.
ri&/'@* tiuzAciJ)); ijuijuii<ruTOTuvS,
XX,fcW/5, <&KUUVCOV
dy TOJLC,
TUUC,
tfAqiAO&tycov
^JoSci^icn;
^UIAIACUC,
cquis

Dli COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

IOI

JEcqnisuclides,\nc\i\'\t, bac imi/a/ione cxpreffcrit, de iincispbilofopbans nufiquam cxtantibt/s, ejr anxie defttdans in dcmonfirationibm ?
Eccclineas(& idem dececcrisindiuiiibilibusiudicium)
nufquam
aflirmaccxtare. Faucr quoquc nonnumquam (ctfiahbi^ictur
aliter)D. Augtiftinus. Vmqttamne,w, oculisifits corporcis, vcitalo_j Lib. dc
Qn.intic.
vei
talcm
vei
taicm
iatitudinem
?
R.
omniiincam,
vidifii
pttnfiitm,
Anmi.c.ij.
'//onttmqnam. noncnimfiunt ifiacorporea. Ac dcinde colligit, aninitim noftrum eflcincorporcum , qtioccrnuntur illa incorporea.
qux colledtio nulla,aut valdeinibecillis crit, fi indiuifibilia itta.
cntia rcalia politiua iinc: fic cnim matcrialia, & rcucra corporca
futura funt, id eft, depcndentia a fubiecto corporali. Ncgationcs
vcib,ticutipropric non funt,ita ncque propriccorporex (etiamii
in corporc a nobiscogitentur)
dicidebcnt; neque alia potcntia
cognitina, quani intcUccTu fpiritali, cognofci pollunt. Alitis tanicn,fatcor,vcrborum
Auguftini fenfuseiVepotclt, ctiius in finc
Capitishuius mcntionem habes.
In eadcm fententia Iul. Scaligcrutii primultim iam vidco. Ipfc
eniui aducrfus Cardanum, Naturatis fttperficics, inquit,pati potcH Excrcit.tfy.
dittifioncm,Matbematica non: cs~tenim imaginaria, ex qna corpttsntttlum confiitttittir. Et infra probat,cx indiuiiibiliuiiiiuperricierum
coitionenon componi corpus, quiatnbilexpriuationeattt exncgationc, tatnqttamexmateria, conficripotcfi. Et tamcn hic ett, opinionum Ariltotclis tam pcrtinax illc Scaligcr, vtdccoalibi
Franc.
Patricius: Scaliger virfnitfuieacutt/s,
fcdqni pro Arifio/cle con/ra
tnanififtam vcritatem etiampcicrare litbcnsfufttnuerit.
Nominaiiumctiam opiniocftjiiccaliter,
Hxcomniumpaftim
vt opinor> Euclides, & plerique Mathcmaticorum, ii interrogcniur,cenfcaiu. nam reuera figtirx & Mathemataeorum
pundtis,
ltncis, fupcrficicbus pofuiuis rcalibus non magis indigcnt, quam
Logicichimxris&
hippoccntauris quadrupcdibus, quibus tam
niulta vcra explicant. Hac (cntcntia mihiqtioqueolim allubuit;
qubdcerncicm percam multa , qux in Ariftoteletn iaciuntur, in
irritumcadcrc. Etecce etiamdum hxc fcriptito,coniinodtimiiicictoin libros Reucrcdifiimi D.Paulli Arcfij Epifcopi Dcrthonenin Ariftotclcm dcGencratione cruditiflifis, quiintcrceteraqux
ilta potitiua cgrcgicconuclnicconimcntatur,etianiiiidiuilibilia
lit; etii non omnia placcant,& qtixdam videam quxin partcsinfinitas Ari|toaTis facile poftint rctorqucri.
dttplicis gcneris cflc: qux.^^otVvci^tndiuitibiliaincoiuiiuio
N 3
dam
i'.p) M<:.. 's\

101

LIBERTI

FK O M O N D I

dam cnim tcrnhnant, aliacontinuant & copulant partcs continui.

Indiuifibilia tcriiiinantia reiicit Durandus,quia inutiliafunc^quandoquidem linca iinc finience ptincTo, fupcrhcics finclinea, corpus
iine^Jiperficie, habicura nilnlominiis finc aliqucm finem vltra
Ini.ili. iqucm noncxcurrant. Fatuumenimest,'mquk,imaginari,qiiod
nift
cffentpttnfia terminantia tineam, iinea exvtraqtteparte cffiucret in
infmitum. Non cnim puucta continent vtrimque linex fluxtim,
Hollandix
qtiemadmodum
aggercs frcmcntcm & crupturttm
Occani impetum,aut veluticpittomium
vasobftruit, ne cftundac
!fuum vintini.
Verumtamen,nifi finis lincx tigilletur putidto pofitiuo,tantumctim tamenpoiitiuam
modb crit negatiuetcrminata,inquitint;
Sn.ir.to.J. tcrminationcm fccnndhm connaturatcm modum effendi requirat: ti1l.40.fcct
y. ccttamen
rcpttgnantia (addtint) nonvideaturtamclara,qttinprobaMctaph.
biliterdicipofiit, confernari pojfc a Dco Hneamfinepnnfto terminant<L-j. Sed vndc connaturalis iftecftbndi modtiscolligitur ? Quia
alias, 'w\opi\wx\\,corpitscarcns intrinfieco termino non effet aptumad
Tbyficttm contatinm cumaliis corporibtts,ncque ad figtiram,ejraiia
fimitia accidet/tia.
in promptu , quam paullifpcr tamendiftbro.
Scdrefponfioeil
Nunc vcrbbreuitcr ncccflitas illa tcrmiiiorumpofitiuorum
cncruattir: quiaqtialitatcsmatcrialcscodem
modo tecundiim intcnfioncm & cxtcniionem,quo
quantitatcs,componuntur:
fcdqualitatcs terminis poiitiuis naturalitcr carcrc pofliint; igitur & qtiantiAntecedcns patct in qualitatibus rcpugnaiitibus.
tatespotertttu.
nam ii fuinmus calor ccrmino fuo poiitiuo occupaucritpunctum
lincx, aut qucmcumquc qttantitatistcrminum
, ab ifto termino
quantitatisarccbit
pofitiuumtcrminumcontrarij
frigoris, vtipfi
ctiam adfatcntur: vndc frigus fohim negatiuc, pcr ncgationcm
vltcrioris cxtcnlioniserit tcrminatum.
Eodcm modo, ii veitis aliqua iit bicolor, linca pannfqux cft in
confinio vtriufquccoloris,non
potcft rubcdinis, cxcmpli gratia, &
ciim rcpugnantitim formavircdinis poiitiuostcrminosrccipere,
rum termini ctiam rcpugncnt : igitur alter, auc vccrquc color
fincccrmino pofitiuocrit ab illa parte. Non cftvcrbpotior vnius
quam altcrius ratio; vbi prxfcrtim agentia qux vtrumquc contrariumproducunt,iimul&viribusxqualibus
agcrc incipiunt. Cttr
cnim cocafu vnumcontr:rium
potitis, quamaltcrum,pofitiuum
quantitatis terminum in mcdio vtriulque pofitum occupet ?
Si qua-

DE COMPOSITIONE

CONTINVl

LIBER.

10}
Si qualitasautem pofitiuc interminatacflb potcft, nihil omnino
bonx cauflx cft (quidquid alij cauflificcntur) curquantitas ctiam
eflb non poflit. Nam & color vnustalis alterum cangic, &figuram
fuam habec,etffterminum pofitiuum non habeat.
Deinde, cui bonovfui fupcrficies iUa conuexa globum inftar
mcmbranx inuolucns? an pcriculum cft,necorpus globi finc ea, vc
vinum rupto vtrc,eftundatur ?
Non,fcdquia figuram fincca rcciperc non potctt,inquicnt.Scd
exfpolict Deus globum fuperficic , & partcs incodem iitu contineat, crcdiintne non habituras figuram , &eamdem omnino quidem,quam, cum fuperficie inuolucrcntur ? Figuraenim a fitu partium cxtrcmarumin nullodiftinguicur, fiueillx tcrmino pofitiuo,
f fohim negatiuoambiantur.
Nam detur nobisglobus, cuius
.uim hemifphxrium , tam in conucxo quam in profundo, tit alalbutn, &altcrumnigrum,
horizonfiucfuperficicsnicdiaqux
bum a nigro fcparat, ncutrius, aut faltem altcrius tanttim colons,
vtantcdicebanuis,tcrminumpofitiuum
rccipiet. Recipiat igitur
fitic dimidij
nigiedinis: cccc iam a partc illa planahcmifphxrij,
fuo poiitiuo finitur, & tamenproglobi, albcdonullotcrmino
priam figuram cxca ctiam parte habet, aquantitatis figura dittcrfam,& quam rcfcruarcpotcft, fi Deusalbcdincmfuftincatcxtia
omncm quantitatcm & tiibicdtuni. Quomodo ctiam globus finc
talifupcrficie tangcrcplanutn,aut qtiodcuinqticaliud contiguum,
pofiit,mox Cap.xxxi v. oftendetur.
Quam ctiam fallaturGabr. Vafqucz, dumait, defiiperficie_j Tom.%.
extrema citiufiqttecorporis baflentts nemincm dnbitajfe, dicet ei Du- i.p.d.191.
C.2.
randus. Sicttt ptinftus dicitur tcrminus lincx, ita Itncajitperficiei, cj? Ini.d.i.
fuperficies corporis. ejr tnnc in corpore rotttndo eftet imaginanda q-4.
fuperjicics inaiuiftbilis quoadprofiinditatem}diffcrens realitera corpore, ejr inttoluens ipfttm tamquam tcrminits extrinject/s: quod eft
abfittrdum.
Ecccpundta, &lineaspolitiuas refcllit, quia eadcm opera ftipcrficies in globo admittcnda cftet, quod tam etiidcnter abfurdum rcputat, vt iinc probationc id aflirmct. Scd Fonfcca, & rccentiores qtiidam Vatquium , opinor, fefellcrunt, cjui pundtis, &
lineis rcicdtis,cxtremas foliim corporum fuperficics rctincnt.Alias
Nominalcs fupeificiciiicum omnibus vniuerfimtcrminis pofiti, GrcgAriuisacorporc rcfecant. Auditc intcreosfacilcfubtiliftimum.D/V^
min.in1.
entitas
indicxtra
animam
in
qtiodnutta
cfi magnitudine fimpliciter
d.i.(j.i.a.i,
uiftbi-

104

LIBERTI

F R O M O K D I

uiftbitis, qttatem cxijiimant pttnfittm ; ncc aliqua dinifibilis tat/J

titm fccttndttm vnam
dimenftonem, qualem dicttnt cffe lineam ncc
aliqtta dittiftbilis tantiim fccundum dttas, qttaiem opinantttr cfJLj
fitperjicicm.
Jndiuifibilium
continuantium
inutilitas ctiam facilcoftcnditur. Cur cnim non
poflunt partes lincx proximc vniri iinc puncto, partcs fiipcrficici iinc linca, partescorporis iincfuperficicintcricdta ? Nam iicuti
punctum liueam terminans Dcusauferrepotcft, aufetac ctiam continuans: cur partes lincx in eodem titu
permancntes(idelt,
immcdiatx, &nullo fpatioimaginario vel minimointerhiante)
nequcunc integralitercopulari?
anima&corpus
vniuiuur: c.ur dux
proximc fine tali indiuifibiliintcrcopulante,
partcs lincx niiiuis poflint ?
Quia proxima cxtrcma vnionis penetrarc fe dcbent,inquitint,
parsautem lincx vnaalrerani noiipcnctrat,ctfi penctrct punctum.
Vcrtini,etfi ad vnioncm cflcntialcm,& intcgralcminteniiuam
neccflaria fortaflbiit cxtremorum
penetratio, nullaeit catiiVa , cur
cam ctiam rcquiramtis ad vnioncm cxtenfiuam ; fufticere enim
finc pcnctratione.
Et vide,quid hic abfurdi fcpotcftcontiguitas,
quatur, fipunctum pcnetret extrcmaslincx
partcs, quasinterfe
committit. ncmpc, partcs iftx videntur etiam inuiccm te
pcnctrarc. nam
titu cum aliquo tcrtio,funtccquxcumquc funtineodeni
iatnintcrlb.
Dux igittir partes extrcmx pcnctrantcs punctum,
ctiam fc pcnetrant: qttod nattiralitcreft
impoflibile, fiuepcnetratio in partc dctcrminata,
iiuc indetcrminata fiat, modb fiat
inparte.
Eodcmctiam
tcrminantia rcargumcnto omniaindiuiiibilia
uclli pofliint. nam
locatum cxtrcnhs fuis ftipcrlicorpuslocans&
ficiebus fc pcnctranc,
&fupcrficies in codcm fitti fint ctim partibus corporex
profunditatis quas terminant, igittir & iftx partcs fc
in codem fpatio ctini iupcrficiebusfc
penctrabunt,quandoquidem
pcnctrantibusiiiu.
Vndcindiuiiibilitim
vidcntur ipfii
pofitiuoruniPatronircuera
tcrniinant fitutn imaginari: qtiati fuperficies,
cxtrapaitiutnquas
initar menibranx cuiufdani tcnuis qux parumpcr cxtct,
globum
inuoltiat, aut punctum articulus quidam in, vel plumbatura, qua
vc vtriqttc intcriaccat, fitquccxtra
ferrumincntur,
partcslincxita
vtriufqucfpatium.
Scd conigciida

ctt imaginatio.

nam alias indiuitibilc parti cui

addi-

t>E COMPOSITIONE

CONTINVI

LII3ER.

IOJ

ndditur addcrecctiam cxtcniioncm , & indiuifibile facerct magis

diuifibilc extenfiuc; quod in fchola Atiftotclis omnino falfum.
Cogitemus igitur omnia linex puncta a Deo, mancntibus parillis
tibus, dcftrui, lincahilobrcuior noncrit ,quamciiminfinitis
puncTorum myriadibus cflet intcrpundta. Et hinc itertini magis
patct coTtim inutilitas. ouod, inquam, nullam linex extcntioncm
addant, & alias ad officium tcrminandi, & copulandi, vt oitcndinius, vfum nullum bonum habeant.
Scd impoflibilc eft,aitSuarcz ,Dcum vnitierfa lincx puncta,
partibusfaluis,dcftrucrc.cum cnim omnis parscoiuinui tit vltcritis
compofita, ncccftarib pundta includitquibus partcs cius copulantur. Sed fruftra.
Fateorcnini, fidevnioncpartiuni
agatur,non pofliint omncs
vt partcs fupcrftitcspermancant;
ctir tamen
vnioncsficdcrtrui,
non omnia pundta poflint, nonduni vidco. Partcsenim ftint condittindtx ab otnnibus puncTis,ii ipfic confidcrentur prxcise compofitxcxvnioncintegrali,
&partibus in vnionem proxime (finc
intcriccTu pundti) coiuieiiientibus. talioquippc vniocontradidtionem nullam implicar. vndc licct fupponeremus omncs partcs
ad vnioncm concurrcrc; pofproximcin pundtumintermcdium
fct tamcn Dcusomnibus pundtisvniuerfim abolitis, aliud vnionis gcnus
partibus immcdiatc intcriiccre, & fic iine pundToruiii fupcrfluis iitis vinculis confcruarc.
Quidni igitur iam potitis id faciat? fufliciunt continuo partcs proportionalcs infinitx , qtiid opus puncTorum , lincaiuni,
fuperficierum infinitudinc cx fiiperuacuo ipfiim oncrarc ? Omnibuscnim rationibus,quibus
pundta a lineisrepclluntur,linex
a fupcrficicbus,& fupcrficies a corporibus poflunt.
Nequaquam, fortc tamen inquicnt: nam linca apunftonullam accipit dimentioncm,
fupcrficiesvcrba linea fumitfu/tm longitudincm, & corpus afupcrhcie latitudincm.
Sedab imaginationcvara &avcrodetortahxc
dicuntur. nulIxcnim partcs fuperftciciloiigxfuntpcrlongitudineni
lincxqttx
inter ipfas intcriicitur, fcd propriam & libi inhxrcntcm dinicniioncm (quaquaucrfum pcr cam extendantur) habcnt. Sicuti
cnim a linea diftindtx funt; ita proprium & pcculiare Vbi, &
cxtcnfioncm tani in longum, quam in latum obtinent. Chiid
igitur linea confert fupcrficiei ? inquies. Hoc tbliim, vt tcrminata
vtrimquc, & intcrcopulata inter partcs fuas lituion autcm cxtcndic
O
cam

106*

LIBERTI

FROMONDI

eam inordine adlocum. id clt, rcucrainutilis eft,cum partcstcrniinari feipfis, &copulari fatis valcant.
Negligere etiam non oportcc hoc RcuercndinTmi Arcfij arguLib.i.d.i. mcntum. Sequeretur,inc\u'\z, tot ejfepunfta in circulo pedati, qttot
alo: quod cst abfttrdnm. Proba/ur confiequentia:
funtin
fiuprcmo
fccl.^.Gcncrat.
jQuiafi pona/nr circulm pcdalis circa centmm tnttndi, citm cx quotibetpunfto cxli dcdtici pofiint linea ad centrnm, ej? qti&libet linea debeat tranfire perpunftum circuii pedalis diucrfttm, platie cfficitur, vt
nullnmpofiit afiignari pnnftttm in CAto,ctit etiam reftondcns afiignari non pofiit in circtilo pcdali. Hocautcmeffe inconucniens fatis pcr
fe confiat. Natn rcucra non poflunccflb plura ptindta in circello
fincin vnico ibgmcnco cxli, pcdaliscciam lonillopcdali,quam
gitudinis. cum igitur itinumcrabilia pxnc iint in toto cxli ambitu fcgmenta pedalia, pundta etiam in circulo cxlcfti, iinc finc pluracrunt,
cjtiam in circcllo pcdali. Itaque lincx & ptindta
itta realiatocam circulorum fabricam perturbare videntur. qttod
ne vltra faciant, cxpcllantur & rcicula funto.
Nodos quofdam qui hic mcnti fortaflis occurrunt , Cahunc intcr cctcros: Quo(reuife) tibidiftoltiet.ac
put VIII.
inodo a quolibet pundto maioriscirculi rcdta linea ad ccntrum,
pcr circulum minorem poflit trahi. c]tiod dc linea Pliyiica , rcapfb
vcriftimum, de imaginaria ctiam, ex imaginatione haud abfurda
ctiam habct veritatem.
Mathcmaticoruin,fuam
Omitto alia iltorum indiuiiibilium incommoda.
vt, qubd
pcr maccrix diuiiionem infinita puiidTa , lincx , & fuperficics
fiibftantiales continuantcs percant, & noux tcrminantcs inpartibus vtrimque refultcjit a matcria pcr impctum & rcfultantiam
naturalcm , vt paftim doccnt. Hxc cnim difliciliacrcditu ttint,
quia hoccft matcrix (qux tamen cns cft tam incfticax & otiofum) donare fcrc crcandi virtutcm ; ctim matcrix indiuifibilia fubttantialia propric a nullo fubiedto dcpcnderc ipfi fateantur, ac proindc ncc pcr adTionem verc edudtiuani eftici. Oportcbit ctiam infinitos terminos tcmpori , & omnibus qtialitatibus corporcis, imb fpiritalibus inteniiuis infcrerc, id eft , naSic igitur ccnfco.
turas rcrtim multis fupcruacuis prxgrauarc.
Nihil eft in toto continuo indiuiiibile, fed quidquid cx co fumpfcris, fecundiim omnem dimenlioncm diuidi potcft, &rcucra clt coipus.
latum iinc latitudinc?
Eftncigitur longum finelongitudinc,
inquics r

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LlBER.

I07

inquies: nam longicudoclt linea, latitudo fuperficies. Vcrtim,

fi tollatur xquiuocatio , refponfio cft facilis. Si longitudo fic
a parte rei in latum & profunquxdam
apcitudinalis
cjuantitas
dum indiuifibilis, corpus fine ca longum cflb potcft; quia in
rerum natura talis quantitasrcueracftnulla;
ncc, ii clVcc,confcrrcc ci cxtcnfioncm in longum, fcd cam partes corporis a fc
habent.
Si longitudo autcm fumatur pro cxtenfione actnali in londat
gum, fine illa nequic corpus cflb adtu longum , fed cam 11011
eilinea, vc ftacim diccbam, fed parccs corporis a fe immcdiatc
cft longitudo
habent, qubd cam rccipcrc poflint. Inftabis. 11011
actualis iinc aptitudinali (adtus cnim fupponit aptitudincm ad ipfunij) igiturcorpus non potcftcflb adtu iongum,nifiinuoluatlineam, qux ctt longitudo aptitudinalis.
Rcfp. in longitudinc aptitudinali itcrtim eflb xquiuocationcm.
Nam, vcl cft quantitasapta folum in longum, 11011inlatum
&profundum ,cxtendi. & talis nulla ncceftaria corpori. Vcl cft
quantitas apta in longtim ( non cxcludendo alias dtias dimenfiones) expandi.&ciufmodi lineam corpus inuoluit: ciim nihil
fit aliud , quam corporca quantitas inadxquatc conccpta , &
prout vnius dnncniionis capax cflb potcft, iinc cxclutionc cetcrarum. Etficmodum iam inucninius rctincndi tres fpecics magnitudinis Logicas, lincam ,fuperficiem, & corpus, quas non re,
fed rationc faltcm (quod ad Logicam & prxdicamcnta fuflicit)
per conceptus inadxquatos diitinguimus. Eadetn rcs, inquam,
ctt linea, cjuatcnusrccipcre potcitcxtcnfionem inlongum,non
rcmouetido tamen, fcd fupprimcndo tanttim, id ctt, non reprxfcntando codem conccptu exprcfsc capacitatcm ad extcnlioncs in
latuni & proftindum. Dcindc ctt fuperficics , quatcnus capax
cxtcndi in longuni & latum. Deniquccorpus, quatenus in trcs dimcnfionesdiduci potctt.
Atqttc hanc efle D. Auguftini fcntcntiam cxifttmat Gregorius
Ariminenti.s, vir, fiinvctultis illis fcholafticis quifpiam , Icdtionis
D. Auguftinidiligcns,& fcnfuuni pcrlpicax rinuuor. Sola longi-1.I.ib.dc
^Qo^iuu.
tudo, ait Auguttinus,;/^;;////? intctitgi aniwopotcsl, in corporc^j amm.c.tf.
inucnirinonpotcH. Ac paullo pbtt: fiam .ongititdincmmcram &ar
fimpliccm,fi tibi placct,tincam voccmus: boc cnim nominc a dotiis
multis appettarifolct.
Etin
O 2

IOS

LIBERTI

FROMONDI

Et in huncfenfum verba, qux initio

Capitiscitauimus,duci pofliint. vt vidclicet,
colligat Auguftinus animum noftrum
cflb incorporcum , quia longitudincm a latitudinc &
profunditate prxlcindcrc valcc, quod corporei fenftis non
pofliinc. Intcrpretamcntum tamcn hoc , vt vcrtim confitcar, ccrtum non
cft: nam fortaflb fohim vult, longitudincm
numquam reapfc,
fcd fola mentis prxcifionc, fcparan a corporc, ctfi
reapfe ab co
modiftinguatur. Quomodo verb nullaetiamtemporipoficiua
menta intcrfeminanda, iiifcriiis ottcndctur.
CAPVT

XXXIII.

nArgumenta quibt/s indiuiftbilia > tam continuantia,

terminantia > quantitati
yidcntur infiri.

qua/n

qux pundta,lincas,&
fupcrfictcscntia ncgatiuacflb
3 p.q.75. SEiuetuia
aflirmat,r//,^/
exifiimoftn pbilofopbia vatde fatfa, aitFrana. z.d. 51.
fca. 3. cifcusSuarez. Et Gabric 1.Vafqucz, Oltatbematica, h\c[uk,demon3.P.4.76. ftrationcoftcndimtts,inquantitate
(cx tadtu
eftepunftaindiuifibiiia
a.4.
vidclicctglobi & piani in pundto; j ex qno fequitur,cffc ctiamfupcrficics ejf iincas.
Lib.6Phy-" Murcia fcntentixnoftrxnefcire
fe t\\ck,qttod
atiudfundameniic.d.i.q.4.ttim cjfc
potncrit, nifit qtiod indiuifibiie , vt nomcn fonat, idcmeH
qttod non diuifibiie. fcd non diuifibilc carcntiam dicit : crgo. Hoc
tamcn fundamcntnmfiatis frinoittm cft. & meo quidcm ctiam confcnfu, bone & dodte Murcia. friuoli eiiim & mifeii cflbmus,fi tam
imbccillo tibicine nitercmur.
Lib.tf.c.i. ModeftiusConimbriccnfcs,qui
fcntcntiam Fonfccx, omnia
ij.i.a.4. indiuiiibilia
poiitiua, prxter fupcrficies corporum cxtrcmas, dePhyfic.
itruentis,/w/ minits probabilem, quam cam quxvniuerfa admittit,eflb.ilfirmant.
Scd vidcamus Mathematicasiftas
demonftrationcs,inquibus
fic triuniphant.
Globus planum in pundto tangit, inquiunt; igitur in fupcrficic
in quibtis tadttis excrccglobi& plani pundta dtio potitiuafunt,
ttti. Tadtum autem fieri in pundto , non in parte diuifibili, patet;
planx iit plana,pars ftiquiacumoiiinisparsdiuiiibilisfupcrficiei
perficici globi non potcft eam tangcrc & ciadxquari ac conformari, nili ctiam induat aliquam planiticni; qttod cft contra rationem

DE COMPOSITIOKE

CONTINVI

LIBER.

\op

tioncm fuperficiei corporis pcrfcctc globofi , cuius omnis

pars
curua eft & conuexa, nulla plana.

Vr. in fccundo fchcmate Cap. xi 11. fi globus A B C D. tangcrctplanum E F. plufqtuun in ptindto C. oporterctpartcm illam
infcriorcm globi compianari, & rctrudi verfus globi ccntrum.
Scctindb, cylindrus fiuc columna perfcdte rotunda tangit planum
in fola linea; igitur pofitiux lincx vtrimquc fuiit, tam in fupcrficic cylindri ctirua, qtiam in planafubiedti corporis plani. Anteccdcns probatur cadcm rationc , qua contadtus globi in pundto:
quia nulla pars fuperficiei conucxx cylindri cft plana , fcd curua ; igittir nulla potcft fc confornuuc & adxqtiare parti planx
in fubicdta fuperficie, qucmadmodum rcquiiitur adcontadtum ;
fcd linca vnica cylindri iaccntis in plano , incumbct vnicx lincx plani.
Tcrtib, Duo corpora fimilium figurarum tangunt fc in fupcrficicbus , fccundiim profunditatcm indiuifibilibus , qualcs
dux fupcrficics planx , itcm concaua loci, & conucxa locati:
O 3
igitur

110

LIBERTI

FROM0NDI

faltem corporum
igiturfuperficiespofitiux,quxextremas
partes
Antcced.oftcnditur:
inuoluant,conftitucndxfunt.
quia ii corfe tangcrcnt,
poratccundtim
profunditatem
partcs aiiqux profe pcnctrarcnt; quod pcr naturam
fundxneceflarib
impoflibilc
demonitrauimns
fe,&
Cap. xxix. Solxcrgofupcrficicstangunt
intrantin idcm fpatium, corpora vcrb ipfa fccundiim
totamprofiinditatcni cxtra fe niancnt.
Quartb, fi nulla fint in acrciiidiuifibilia pofuiua, non poterit
vnifornutcr diftbrmitcr actio aliqua pcrcum diftundi. Nam lumcn, excmpli gratia, non potclt ab odtauo vfquead quartum graduni paullifpcrdccrcfccrc,
niti aliquid in aere fignari pofiit, in
quofitlumenquatuor
graduum : hoc autem pars aeris diuifibilis
ctlc nequit; qttia hxc in duas alias partcs diuidi poflbt, qtiarum vna
propinquior , altera rcmotior ab agcnte , qux habercnt lumen
xqualis intcnlionis ; quod repugnat conditioni adtioni vniformitcr diflormis.
Et quod olim mc maximc follicitum habuit. coloQuintb,
rcs corporum, quiinfupcrficicbus
corum hxrcnt, fohim ccrnimus (pcr profunda cnim & opaca non pcnetrat viftis;) igitur corpora inuoluunturcxtrcmisquibufdam
potitiuis fupcrficicbtis;nam
color in ncgationem rccipi non potcft. Sic ltimcn tiiperficicm opaci, non eius profundum pro fubicdTo habct.
Sextb, Aiigelus, aut anima rationalis in pundTo fpatij indiuiiibili cflb, itcm in linca fola,aut fupcrficie rcplicari potcft: non poffet autcm, Ciniilla ciufmodi indiuifibilia in f patio cilbnt.
Scptimb, Momcnta funt in tcmpore, qux adtiones inftantaneas mctiuntur; crgo & pundta, cctcraquc indiuifibilia in continuo : nam inftantia temporis oriuntur cx indiuitibilibus
fpatij pcr quod mobilc traniit. ficuc cnim partc motus fuccefbua
& temporanca pars fpatij diuifibilis pertranlitur ; ita nuitatoeflb ( fic vulgb appellant) inftantanco mottis, mobilc fpatij indiuifibilc pcragrat.
alia cumulari poflbnt, fcd minoris moincnti func,
Quxdam
necnodi diflicilis. Qualc iftud: Radiumcflb lumcn linearc, ac
illum infe fufciproindealiquameflbinacrclincam,quxradium
piac. Sed fufflaminc hicnullo optis, cx ccmporc acde plano Prin ccps
Yitell.li.i.
Opticorum refpondcat. Jn iinea radiaii,inquic,
fecunditm
prop.j.
quamfit diffufioluminis, eft aliqna latitttdo, proptcr quam ineft ei
ficnfibiiitas ,eJrinmcdioilitus itncA eft iinea Matbcmatica imaginabilis,

I)E COMPOSITIONE

CONTINVI

L I BE U.

III

bilis, cui omnesalit Hnex Mathematicx in i/Ia,Hnea naturali tquidijiantcs erttnt. Qux fic accipio,vthnea luminis naturalis, id eir,
vcra &:rcalis, fit diuiiibilis fecundiim latitudincm, Mathematica
vcro, qua: tah latitudinccareat, iit imaginaria tantum.
C A P V T

XXXIV.

[ixolobiyCylwdrijLwortimcontiiclti^
pojitmas corporeccquautitati perperam a/Jhi,
humanx mcntis vaiios modos, quibus argumcnta
SVbtilitas
iftaeliderct,aut cludcrct inucnit.
Reuerendiflimus Paullus Avcliuscito fca primo &:fecundo ex- Libi.d. i.
pcdit. negat cnim corpus pcrfc&e iphxricum ctiam a Dco poflc
ricri. quodctiamcenfet Alexander Picolominarus, & ex noJlris>lcc\.7.dc
Gcncrat.inquit Arciius,principiis^ quibuspttntla ncgamtts, manifcjleconfiat^
qtiiafinc centro ejr circttmjercntia indittijibiiibus perjcttc flhxricum
conjlarenequit.
Sed falluuv profcclo, nam ccntrum imaginavium, &:circumfercntia ctia talis globo fufficit. Aufcvat cnim Dcus a globo ccntrum
rcalc (ii vllum cfl:talc) &circumfcrcntiam qua: cum inuoluic, cctcrisomnibusin eodcm iitu pcrmancntibus ,globus, globus eflb
perieuerabit, & omnes lincx a ccntro imaginario ad iupcrficicm
imaginariam tradu&a: crunt arqualcs ; ciim cxtrcma fuperficics
rcalis detra&a, a iingulis lincis vnicum foliim punftum finicntcm aufcrat,qui lincarum extcniioncm non augebat: nec, ii augcrct,referrctquidquam-, quiaii ab omnibus xqualibus partcm a:qualem auferas, qux rcmancnt crunt irerum axjualia.
Scd adhuc vatidioribm #?///;, inquit Areiius ,hoc Jfhdricttm in
pr&ccpsimpellamm. Si darctnr perfefte fph.tricum planttm in pttnBo tangcns, vt volunt adtterfari/,Jequerentttr dtto maxima abfurda
contra ipforumjententiam* Priuseit,quod pars lincac,qua: immediate iequitur pun&um in fphxrico dillarct a plano fohim pcr vnicum punclum ; vndc pun&um occuparct locum, & cflct quantum. Poftcrius (quodtamenaprioriYix,autnihil
diflcrt) quod
eflet.
punctum diuiiibilc
fed diftantia inter parScd profe&oneutvumiterumfequitur;
tes fphxra?,& plani proximas pun&is contac~tus,extcnditur pei
infinitas partcs acris proportionalcs, fi .fphasra & planumin acrc
fc con-

112,

LIBERTI

FR0M0NDI

fccontingant: ac tota illa Rcucrcndiflimi Paulli Arcilj imnginacio

oritur ex prauo intcllcdu pvop. xv. lib. 111. Euclidis, quam infra
Cap. xxx IX. cxphcamus, vbiangulum contingnntia: lincxrcclx
6v civculi, ctii dicatur minoraliqoo fenfu omnibus angulis re&iliinfinitum diuiiibilcm demonftramus.
ncis,cflctamcnin
Qjjod etiam idcirco cxlovum iblidas fpharras diflringat Arefius, ne pcrfecle rotundas efle admittat, fcro de Planetarum orbibus (quosetiam imaginariosefle cum vniueriis ccccntricis&cpi&: cmpyrco non
cyclis aliquando oitendimus) de firmamento,
poiTum.
Dcmusigituv id potentix diuinx*, vt circinarc poflit corpus pcrfcclc fplmicum, & talem efle fixavum orbem ,aut ctiani fortaile
folisglobum.
Xalis autcm tangit planum in puncto, nontamcn aliquoreali,
fcd tangit non adxquatcin pavtc diuiiibili.
Scd contaclus eft vealis,clamant; cvgo in alic]uo rcali (quod iit
pun61um,vcl pavs) dcbctcxcrccri.
Fatcov,contac"tus fit in aliqua partc,quia nil cft aliud,quam ccrta rcalis propinquitasglobi
8c plani, fundata in ccvtis Vbi vtriufquccxtremi.
Igitur parsilla globicontingcns planum,cftplana,inquient.
id fequi: quianulla vcl minima particula globi
Vcrumncgo
adazquatur vcl conformatur parti plani, ciimnulla aflignari vaplanum attingat: nam quamcumqucaflumlcat,qua?pcrfcprim6
pfcvis, rciblui poterit in duas aliar. partcs, quarum vna propinquior,
altcva rcmotiovcila plano.& hoccredo voluiflc illos Nominales,
qui dixeruht planum a globo in partc indctcrminata tangi: quia,
inquam, nullapars detevniinaripoteft,
qux per fe pvimd (cilet
cnim indiuiiibilis) iic plano proxima. Vnde non magno mcrito
Tom i. cos iic vidct
Vafqucz. Quod nonnttlli, inquit, dicttnt tatfum illttm
i.p.d.ipr.
c.i.
feriper aliquam partem non dctcrminatam, ridicuinm cH-.quia ciim
tacius rcalis ejr detcrmwatus ftt, ejr non Jiat Jccunditm totum corp/ts,
debet Jieri aliquo eius determinato. Scd racilc rcponi eia Nominalipotefl: taltumcflcrcalcm,
quiacftvealisvelatio
propinquitatis
tanta^quantaintevifta
covporafaluis figuvis, & ilnc.penetrationc,
eflc potcft. Eftetiam dcterminatus ,quia certa& detcrminaca extvcma illa rclatio habet. Licct enim ccvtam pavtcm globi (vt excmplicaufsa,inferius
hcmifphxrium)
dciignare, quxccrtam plani
partcm contingat, nullam tamcnqua: pcr fc primo (id eft, fecundiim

DE COMPOSITIOKE

CONTIKVI

LIBER.

113
diim omnes fuas particulas) proxima fir. Si vero id adconta&um
detcrminatum requirant, negotalcm conta&um dcterminatum
dcbcreefle; imo non potcft. nam in fententia Ariftotelis compcrtiflimum cft, nullam partemglobi effe, quxper feprimoplano viciniflima iir.
mifcros
Etvidetc, amabd, quomodototatcmpeftasquamin
Nominalesexcitant,incaputeorum
repluat.
Tanganr igitur (e (quandoquidem tamvaldevolunt)
globus
& planum in reali
punclo, & per imaginationem paullifpcr partes
lincascurua: ingk>DO,&re&a:in plano,qua: vtrimquc pun&ocontactus proxima: funt, infpiciamus. Talcsautemin hoe fchemate

funtlinea: et C.& /3 C. in globo, item yC. 6c <TC. in plano,

qua:vtrimqueaflident punclo contactiis C.
Quxro iam ab iis, an in linea,exempli gratia a C. fit aliqua pars
pcr fe primo proxima pun&o conta&us C. Negaredebent,fi Peripatetici (int, quiaillam partem oporterct indiuiiibilem efle. In
qua igiturparte fua linea ifla contingit planum? Rcfpondebunc
P
fine

L I BE R T I F K O M O N D I
114
fine dubio, In nulla per fe primd, icc\ contaclus (it in puncTo C.
incumbit plano. Sed dcftruat Deuspun&umC.
quodproximc
(vel potiiisduo pun&a, vnumglobi,alterum
plani,qua:concur.
runt ad conta&um, & pcnctrant fe in
fpatio pun&uali C.) & globum planumque rclinquat in priori iltu: inquo iam fietcontaclus ? Ncgarcenimnon
po(Vunt,quin aliqua fe rationccontinganr,
ciim ineadcm quaantea propinquitatcpermaneant.
pun&aenun
icd
vtrimque cxtra giobi & plani fupcrficies nihil omninocxtant,
intra partesvtriufquedemcrfafunt:
vndefiue inferantur,(iueeximantur, globus & planum in pari & eadem omnino propinquitate perfeucrant. Igiturqucmadmodum,
deftru&is punctis illis,partesfe tangerent, iic fe iam tangere aflerimus, qui nulla inter partcs
puncla poiitiua infcrimus. id eft, globus &planum , vtantc diccbam, tam propinquafunt,
quam ciTe poflunt faluis vtriufque figuris,& iinepcnetratione.
Scd tamcn reucra non tangunt fe, inquies; quia aer totum cirambit, &etiamvbique
cumcircaglobum
feiniinuatintcripfum
Tom. i. & planum. Hoc verb, inquit Suarcz, tarn
<vt
estper
feincredibiie,
A\l\\40.
^nullaindigeat reftttatione: namquid potetf impedire realem contaJiMt.j.Mc
tfum ? Itcmyfijph&ra ejfet grauis,impediretttr a plano m defeenderet,
TJph.
vel ft ipfa 'vinceret pondere, fecum deferret plamtm: quomodo atttem
hxc pojjimtferifme reali contatfu?
Scd fplcndide mentior, niii ha:cimaginatiopunc"tumaIiquod
bcnc craflulum & vcntrofum intcr planum &globum interponat.
Q^uarfo, etiam atque etiam cogitcnt, quid iit pun&um , & illico
videbunt, quam imaginationis fallantur. Nam in corum etiam
fententia omnino necefle eft, vt acr vndique circumfundatur gloQuidcnim
boquiinplanoiacct.
impediet? punlumilKid contactus ? Vixiine rifu cogitationem meam intcrglobum
iftum tam
celebrcm, & planum infero. Reuera enim ridiculam allucinationem me videre exiftimo. Nam punftum illud circumfufionein
aeris interrumperc non poterir. quotam enim partemaeris excludet, ne intcr globum & planum fe iniinuet ? Nullam partem , inquient,fed vnicum foliim aeris pun&um excludet.Sed tamenneque tantillum facict: nam veluti pun&us plani punclum globi
cum penetratione in cumdem iitumadmittit;
ita neque vterque
puncTum aetis continuantem refpuet. Itaque partesacris globum
circumflucntes concurrent, & iine interruptione continuabuntur
qui in fpatium indiuifibile pun&orumcontacKis
pun&oaereo,
intra-

DE COMPOSITIONU

COKTINVI

LIBER.

I iy

fiuc ponantur,
intrabit.Vnde, llue punclaiftacontacliistollantur,
perinde aer totum vndic]ue globum exambit.
Sed linea qux e profundo corporis plani vfque ad fuperficicm
fuftinct diameafccndit, &in pundoipfocontaclusterminatur,
trum globi,inquicnt, fiue lineam re&amqua:a fummoglobi punclo, per centrum, ad punclum conta&us dcfcendit,& in eo terminatur,atque ita dua: lineseobuiamquodammodoiibioccurrunt
in pun&ocontadus, & linea globi linea: plani incumbit, & abea
fuftentatur.neglobus defcendere poflit: cui nihil (imile reperire
eft, ii pun&a conta&uscum iineisquasterminant extvahas ;quod
nos facimus, qui tam lineas reales, quam puncla realia a tbntinuo
reiicimus. In quo cnim tunc pedem figet globus ? manebit profe&oin acre pendulus, nec vmquamad planiconta&umveniet.
Hax vtcumquc prima fronte aperta videntur ; fed infpiciamus, an
larua tamen aliquafrons ifta amicla non fit.
Qwcro enim,an linea globi,autctiam pun&um fupraproximas
fuperficiei giobi partes emineat.Negare oportetmam globusaiias,
nec globus, nec vndique circumcifus eflet. Dcinde pun&um non
magis eft extra fitum partium quas copulat, quam nuda vnio ininrcr partes linea: fine punclo interiedo,contegralis,qu proxime
fifteret: fed vnio integraiis lupra partes vnitascmicare non poteft;
igitur neque pundhim poterit: nam alias propviam exteniionem
extra partcs obtineret. Si vero pun&um illud contaclus in globo
nonextat j igitur vicinarum circumcirca partiumdcfcenfumnon
impedit, fcd hx tam propinqua: plano funr, quam ii pun&umibi
nullum eflet: vndedcftru&o pun&o, & liiK. iiue diametro globi
quam terminat, partes globi non fublident, nec fient plano propinquiores.
Hincftarim apparct, falfum efle, qudd fi punfta contacrtus,& lineae globi ac plani, in conta&u fibi occurrentes deftruantur, globus magis pendeat inacre quam ante. quia, inquam,linea:& pun&a illadefcenfum partium circumiaccntium globi non impedicbant,ciim fuprapartesfuperficici globi pvoximaspunclumglobi
non emineret,nec procurreret fokim,aut cum linea fua in planum,
vt alij imaginari videntur.
Im6,procurrit,fortaflis inquient,quia omnes partes globi a punlo contacKis vndique furfum refurgunt, & refugiunta planoj
punclum vero conta&us id non facit, fcd delibat & ofculatur planum in punclo.
P 2.
Scd

l\6

LIBERTI

F R M O N D I

Scd pvofec"to,li argumentum valet quantum videtur, efriciet vt

punctum contaclus i.n globo, fitum mcdium ita intcv partes proxivt cxtva
cavum poiitum&extricatumfk;
masobtincat,
ijpatium
quod apud Aviftotelem nevi non poteft : quia ii cxtra partcs quas
& ad fitum inter vtrafquc mcdium ferctrahir,
vnitcxlpatiatur,
aliquam iis extcniloncm neceflario addit, ciim tamcn indiuiiibilc
indiuiiibiii aut diuiiibili adiectum cxteniionem davc aut augerc
non poflit. nam vnit puntfumpartes line& indiitifibiitterfefc totum
vniens vtriqtte, nonadh&rens toti alictti parti dittifibiii determinatc,
fcdquajiintime afitfendo vtriqucparti, vc inquit Suarcz.illa autem
afliftentia fucumintimoingreflu
infpatium vtriufque partis,etiamii neutri adaxjuatcadiaceat,
ciim indiuiiibile parti diuiiibili
ada:quari non poflic.
Sivcro punclum ita partibus quascopulac implicicum fic,fupra
cas nec emincc, nec
ipfx hinc inde abco ita vcccdunc, vt fpatiolum
intcvmediumconccdant
in quoplanumcontingat,
quidquid imaginatio noftra, puncla nimiiim pinguu & craflula fingcre aifuera,
aliud nobis imponat. Imo vero, ii pun&um intra fpatium vtriufque partis fe immcrgic, vix potcft id iine eius replicatione inin quitclligi,ciim
pavtes diucrfa per fe primooccupcntfpatia,
bus punclum (imul cflb oportec, ii vcrique parti intimc afliilit.
Quid igitur hic eueniec ? Hoc nempe, vc vcraquc pars pyntum ad ferapiat, nec in fitu illo quem mcdium imaginamur, vclinquat, yc ibi fcorfim a pavcibus & diftincle tangcve planum
poflit.
Ex quototo difcurfu fatis, opinor, apparct, quam punclum illud adconta&um
plani inutile, imo ad copulandas partcs incommodum fit, quandoquidcm fine fui replicatione officio ifto vix
fungi poflit.
contaItaque fat firmiter,vt equidcm exiftimo,concludamus:
clum globi inaliqua partcciusdiuifibili
f.cri, fed nullam poffeafiignari qu.xpcr fe primo plano proximafit, ciim omnis quam dabimus, duas partcs habeat, quarum vna propiiisad planum quam
altcra accedat. Ec nonne flmile prorfus philoibphantur, dum aiunc
partcm linea: nuflam efle per fe primo pvoximam punclo quod
cam copulac, auc terminat ? Quod tandcm aducvtcns Suavcz, Fa.
teor, inquit, hoc argumentum non parmn eneruat rationem fuperiiis
fatfamde tatfn globi inpttntfo , antplani injuperjicie^. imo non
eneruat, fed plane (quidquid ipfc diflimu!cc)intcrimit.
Sed

DE COMPOSITIONE

CONTINVI-

LIDER.

117

Scd quarc globus acrcm inter. fe & planum interccptum pondere fuo non cxprimit ? inquiunt.
Non poteft, inquam go, quia ctiamfi in vacuo globus plano
fupcrponeretur, non propiiisaccederct j vctat cnim difformitas illa
figuravum, quarumvna pevfe&c plana,alteravniformitercurua
eit, & a plano vndiquc iic refugit, vt nec in minima particula ci
adaptavi & confovmari vclit. Vnde aer interpoiitus non pvcmituv a
globo, vt clidi poflit,fcd a latcribus globi vndique vfquead contactum dcfcendcdoitadecrefcit &cxtenuatur, vtin punclum quoddam fuum negatiuum definat, quod in idcm fpatium puncluale
cum puncto ncgaciuoglobi, & plani incidic. In eodcm enim fpatio, in c]uo pun&us ncgatiuus globi, pun&um plani ncgatiuum,
imaginatione noftra, pcnetrat, pun&umaliquodaerisnegatiuum
cft, a quo vndic]uc in orbem partcs acris intcv globum & planum
diifunduntuv,tenuiflimccivca punftum illud,deindc magisac magis craflefcunt, quo abco rcceannt longiiis. Scd an igitur globus
fevrcusin planum vitrcum incidens ipfum non confringct ? Dico,
confringetjiiam non ab co acre,fcd a plano fuftentatur,haud fecus,
quam in vacuo.
Quxrcs,cur non potiiis in punclo globi & plani ncgatiuo,quam
in partc diuifibili,dicatur ficricontadlus.
Rcfp. id poflc dici: nam rcuera ifta indiuifibilia negatiua funt illa extrcma,qua: Ariftotelcs dicit cflc iimul,ciii.i aliqua fecontin- Lib.5.C.J.
Phylic.
gunt. icd tamcn, quia contiguitatcm per modun prxfcntix localis,aut propinc]uitatis poiitiua:concipimus,qu9ini:ntc negatiuoinharvercnon. potcft, idcirco eam potiiis in par:e globi & plani poiitiua pofuimus, qua: quidem pun6lo illi i.cgatiuo proxima, nontamcn pcr fc primo,fit.
Omnia vcro qua: dc ta6lu globi & plani di6ta,ad cylindri & plani contaclum poiTunc cransferri. nam oblonga illa cylindri rocunditas, ita vidctur vndiquc a plano in quo iacct, rcfugerc, vt vnicam
folum lincam ei obuertac, in qua fiac contaclus. Scd reuera linea
ifta tantiim ncgatiua eft, id cft, non cft pars vlla cylindri in latum
diuiiibilis.Partes tamen diuiiibiles,qux in iftam lincam negatiuam
alateribuscylindridcfccndunt,proxima:
funtillilinea:,&perconfcqucns, plano, ideocjuc poflunt dicipofitiuc ipfum tangere. nulla
tamen parscftpcr fcprimo ciproximaj ciim omnisfic ininfinitum diuifibilis, &induas mcdictatcs, quarum vna vicinior eft, altcra rcmotior a plano &ab i!la linea ncgatiua conta6tus. Atquc ita
P 3
pvimo

IlS

LIBERTI

FROMOKDI

primo & fecundo argumento fuperioris Capitis fa&um fatis. Ncc

maior ctiam in tertio, fedeadem prorfus diflicultas, quidquid tamcn cam Suarez magnificet.
non poffuntfc tangere nifi
Dno
inquit,
planafolida &perfetfa,
in re indiuifibili Jccunaum profunditatem. Ettnhoccivdentifiinic,
mea fententia, refellitur rcjponfio dc tatfti indeterminato; qttia HU
in profunditaie
corporanon pofftmtfepenetrareinaliquaparte,Jiuc
non pojfunt autemfe tangerc fecundeterminatajhteinaetcrminata.
ditm aliquamprofunditatem,
nififcpenetrent.
Vcriim fortiiis in eum retorqueri poteft argumentum.
Dua:
planorum fe tangentium realesfuperficies fe penetrant: fedifta: fucpas tcrminantj
pcrficiesfuntiniitupartiumprofunditatis
igitur
ctiam partes profunditatis kCc penctrabunt:
qua: cnim in fitu fe
pcnetrantium funt, etiam fe penctrant. Refpondebit Suarcz, fuperficicm nulli parti profunditatisdererminata:adha:rere,eamc]ue
pcnetrare.
Sed rcponam illicdci, quodipfeai.tc
nobis: nempe , in nulla
parte profunditatis , fluc detcrminaca, fiue indeterminata, pofle
corpora tangentia fc penetrarc. Siautem fuperficicsvnaiit in iitu
debec fealicuiuspartisindeterminata:,
ha.cpars indcterminata
cundum profunditatem
fuam indeterminatam,
penetrarepartem
nltcrius corporis indetcrminatam,
cui fuperficies alia tangens indeterminate coha:ret. Si enim dux partes indeterminatx
iint in
fuarum
iftx fuperficics in mutuo
fuperficierum fpatioj crgo voi
duas etiam partes fuas indeccrminatas fecontaclu le penetrant,
cum attrahunt,ac in idem fpatium per pcnetratione compingunt.
Vel certc quacumquc tandem ratione nitcntur oftendere, omncs
partes duorum illorum corporum confiftere cxtra mutuum iietiamviuvenietad
tum,eanobis,
iinedubio,
dcmonftrandum,
fc tangentium proxima: inuicem ita
quomodo partesplanorum
cflepofliht, vt fefe non penetrent, etiamfi nulla reali fuperficie inuoiuantur.
Deuscnim exuat vtrumque planumiftispenetrantibus fc fuperficiebus: eccc corpora nullo intericclo vcl minimo hiatu (fuperficies enim eorum non prominebant, fcd intra fpatia partiumretrata:&
implicita: rant) proxima remanent,&illomodo,quem iam dcfendimus, fecontingunt. Id cft, prima pars vnius
cft proxime extra primam partem altcrius, perinde atque fi intecflent. nulla tamen pars vnius eftada:gralitcr vnitse&continua:
cum omnis pvirsprofunda, conftec
quatc pvoxima partialterius,
fempei

tlBER.
DE COMPOSITIONE
CONTINVI
l\}>
(cmper duabus aliis partibus, quarum vnalongiiis reccdit in prociim
fundum, quam altera. Ethoc(blum,credo,volebatSuarez,
diccret, fuperficiemcorporisplani nulli partiprofundxdeterminatc (ideft, adxquate, (eu per fe primo) adha:rere. Nam licct pars
prima a facie extcriori (quareft (uperficies imaginaria corpus fuo
modo inuoluens) certum limitcm habeat,veriusprofunctum
tamen infiniti limites ftatui poflunt, nec partem tam propinquam
detcrminare valemus,quin adhuc propinquiorem finefine.Sienim
ccpcro partem vno pcde profundam , poflum deinde profundam
pede dimidiato,dcinde iterum dimidia parte minorem, ac ita in
infinitum.
Stet igitur, cx tactuglobi,cylindri,&planorumindiuifibilia
magnitudini non poflc inftrui.
CAPVT

XXXV.

oAd explicandam atiioncm ^vnformiter dijformem^ non cffe

?ieccfjaria indiutfibdia tcrminantia^ aut coptdantia in mcdio3
per quodafliojiextcndit.
argumentum cx falsa imaginatione diiformis extcniionis actionis per medium, natum fuit. Nam etiamii
QVartum
induuiibilia pofuiua conftituantur inillo corpore mcdio, fuperficies aerisfiniens diminutionem illuminationisvfquead quartum
gradum inclufiue,nonrecipittotum
qv^vtum gradum luminis,
fcd terminum folummodo indiuifibilem li minis,qui quinti gradusdecrementum terminat, &quarto gradui vltimum indiuiiibile complementum donat.Eft enimhoc indiuifibile(fi afinefpha:rse actiuitatis, vcrfus agens progrediamur) fummus apex quarti
gradus, & ima bafis quinti: eft enim in confinio vtriufque gvadus,
quemadmodum fupeinciesaeris, qua:eftfubie6turnilliusfuperfiduarum partium integralium
cialisluminis,eftlimes&confinium
aeris, quas inter fe copulat.
Veluti etiam fuperficies (& idem de linea & punctoiudicium
efto) quantitatis aerisaion eft eiufdem omnino rationiscum parte
omnes dimeniiones
corporea: quantitatisininfinitum:fecundum
diuifibili j ita lumen fuperficiale incam fuperficiem rcceptum, diuerfa: rationis dcbet efle a luminequod in corporeamquantitatem recipitur,& fecundum eius dimepfiones cft in longum,latum,
&pro-

120

LIDERTI

FROMONDI

& profundum diuiiibilc. Quemadmodum

cnim, ex do&rinaconim , partcs& indiuiiibilia materia: primgcamdcm
intcr fe propovcioncm obfcruant, quam pavtcs acindiuiiibilia quantitatis} ita
videlicet vt puncta, lincx, & fuperficics matcvix inuiccm, & a partibus materix* covpoveis difterant fpccie (quia parces naturafua
poftulantomnesdimcniioncs,indiuiiibilia
non:)licnulia cft vatio,
cur iimilis pvoportiointcr
pavtcs qualitatis in fubicclo covporeo
cxtcnfa: non intcrccdat. Itaque fuperficicsquantitatisacrisvcluti
niii infupcrficicm materixproximcrccipi;
itanon
noncftnata,
niii ibpeificialelumen(ideft,incptum
natuvafiia vtquantitaticorpovcxMmmediatc inhxrcat, & accipiat cxteniioncm inpvofundum) aptacftvccipeve.
Hinc inteniio luminis qux in talifupevficie acris fic, non eft
corporei, fed fuperficialistantum luminis, fitquc adicclio fupcrficiei luminisad
iuperficiem, fecundiim menfuram corporei luminis,c]uod vtrimqucinpartibus
corporea: quantitatis ctiam intendicur. quo enim lumen abvtvaqucvcl alterutra parte ilhusfuperficiei acris fuevit intcnfius, eo etiam gradus cius pluribusterminis
extcniiuis (non tantum inteniiuis) indigcnt,ac proindc fmguli gradus corporci luminis iingulas luminis fuperficies fccum afterunt,&
in vicinam fempcr quantitatis aeris fupcrficicmconiiciunc,&
ifta
accumulacionc lumcniftud fupevficiale incendunr.
Hinc ftatim fcprodicimbecillitas
huiusavgumenti:
Stur.to.t.
i/Inminat cxlnm fibipropinqtmm, necefje etf vt tnjuperDnmfol
difp.40.
fc<St5. ficie comtexa c&li contigui determinatm gradm luminis recipiatury
num.ztf. quod vniformiter difformiter minuiturin toto illocxlo vfqtte adfuperjiciem concanam, ejr in ea vttimafuperficie concana neceffarib erit
Ittmen in aiio tninorigradu determinato. Sit ergo prior gradm ittminis vt otfo,pofterior vt qttatuor. lam itltid lumen continua ejr vnifc.
tni dijformitate minititur ab otfattogradu vfque ad quartum: non potest autem contintie tranfire ab vno gradit ad alittm extremum,nifi
permedium, alioqui non ejfet diminntio vniformiter difformis. Ergo
ncceffe eH, vt inaliqttojubietfo intermedio fit lumenvt fex, ejrvt
qttinque, &c. hoc atitem cffepoteH, nifi in Jitbietfo indtttifibili, qttia
alias atfio non effet vniformiter difformis. Si enim in pavte diuiiibiiieflet lumcn vt fex (ciim hacc parsconftcc aliis parcibus quarum vna cft propior, altcra remotior abilluminante)
lumcn iji
cfleceiufdcm incenfionis, nec vniforpartcpropinqua&remoca
micer decvcfccret pro menfura elongationis ab agente.
Pro-

DE COMPOSITIONE

CONTINV^I

LIDER.

Il

Proditur, inquam,huius difcurfus infirmitas, quia intcr puncla,

lincas/uperficics luminis,& corporeum ipfura lumen, nihil diftinguit; quaii idcm & eiuidcm prorfus rationis lumen per omnia
ciim tamen
punta,lincas,iiipcrficies,&corpusca:lifol difpcrgeret:
itafubieclo tali ie accommodct, vt fecundiim vniuicuiufquecapacitatem aut punctuale, auc lincare,auc fuperficialc corporciimvc lumen indiuiiibilibus ac partibus quanticacis carli aut acris
diftribuat.
Itaqucargumentum foliim videtur cfle follicitum, quomodo
intcniioiuperficicrum luminis, a conuexafuperficicc&liadconcauam, vniformitcr diftormitcr, pcromnesca:li fupcrficicscontinuantcs , dccrefcat, non quomodo corporeum lumcn dccrc*
fccrectiam poflitj quod tamcnnonminiisvniformiterdifFormiter, quamfupcrficies luminofa:,aut qu.xuis alia luminis indiuiiibilia,a iblc pcr corporcam cxlohimcraffiticm defccndit.
Qua:ro igicurab iftis,qua rationc corporeum lumen , quod in
millotcrmino indiuiiibilica:li,fed in molcipsacorporcaproximc
inha:rct,vniformiter diffovmiter minui poflit. Quidquid dcdcrint,
illico arripicmus, quia nobisid ad dccrctioncm luminis vniformifuflicict. c]iiandoquidcm pra:tcvdiflormcmcxplicandamctiam
ter corporcum & feaindiim trcs dimcniiones diuilibilc lumen,
nullum aliud diuerfx rationis vel puncluale, vel linearc,vcl fuperficialcagnofcamus: vti ctiam ncc iimilia in lubftantialcm matevia:
molem indiuiiibilia fubftantialia inculcavc debcmus. Sublatis
euim fcmcl aquantitatc otioiisiftis, imopartium vnioncm perturbantibus (quod fupra oftcndiflcputo)tcrminis, materia quantitatifubieta,& c]ualitatcs quantitati inieclxnonindigcntampliiis
fimilibus indiuiiibilibus. Igitur vniformitcr diflbrmem illuminantis aclioncm iic explicamus.
Lumcn iic a ccntro fphxra' acliuitatis cftiinditur, vt in qualibcc
partc mcdij viciniori ccntro, iic intcniius quam in rcmotiori, & id
pvoportionc tali: vt quantb pavsfccunda habct rcmiflius lumen
quam pvima, ranto pavs tcvtia rcmifliusquam (ecunda habcat, fi
tantum alccunda,quantum
fecundah pvimadiftct.
Finitur autem dccvcmcntum quintigvadus luminis yfque ad
lumen fupcrhciale, quod (itquintigvaquartum,nonperaliquod
diis quafi baiis, & quarticulmcn, lcd fcipfo, vcl pcr fupcrficiefn
imaginariam eamdcm,quaipfa:ctiam partcsquantitatisin quibus
lumen quinti & quarti gradus cxtenduntur. Vcluti enim pavtcs
corpoQ^,

1X2,

UBERTI

FROMONDI

(quavum vnaquxquc, cxcmpli gratia, vnius

corporcxquanticatis
milliaris habcat longitudincm) ad mcdiam aliquam vnionem, feipfis iinc reali iupcihcic intetiecta, finiuntur, & ab inuiccm diftinguuntur,in qua tamcn vnionefuperficicm invaginariam,ad vtriufc]uc quantitatis difccrniculum, folemus interponerc jita q^ahtatcs
duorum graduum per illas duasquantitatcs cxtcnfa:,(cip(is in vnionem quamdam intcgralem mcdiam proximc iinc rcali fupcrficie
qualitatis nirerpoiita concurrunt, & icipfisad illam vnionem immediate vtrimquefiniuntur j aut ccrtc fupcrficie quadam imagiimMathcmatici,vtilitcv
adfuasdemonftvationcs,
naria,quam
mittevc folcnt. Pavi modo,vbicumquctotafubiecticxteniio
ieipsa, &iinc vnione cum parte vlla (cqucntc, tcrminatur,qualitas
ci coextenfa, finem ctiam ieipsa accipit, vel non pcr rcalem (altem
fummiim ,pcr Mathcmaticam & imaginafuperficiem,fed,vc
riam, qux tam extenfioni (ubicctj, qiiam qualitatis imponat fincm
extriniecum . Eadcm enim iuperficic imaginaria , c]tui Gcometra:corpulentiamglobiinuoluuntfiniuntc]ue,
potcft ctiam globi
albcdo inuolui & finiri.
Scd (i lumcnquatuor gvaduum in partc diuiiibili mcdij producitur,in partc propinquiori mcdij & rcmotiori crit aiquale lumen
quatuov gvaduum, inquiunt, nec fiet vnifovmc decvcmentum. Vt,
cxempli cauffa,ii fol in fupevficic conucxa vitrci globi inciperec
*productioncm luminisquatuor gvaduum,lumcn ineadem intenfionc pcnetrarcdcbccintra
ii
aliquantam globi profunditatcm,
nulla iit rcalis (itpcriicies conucxa, c]ux' ftatim in fumma globi
cutc,vt iic dicam ,totam luminisquatuov gvaduum intcniioncm
cxcipiat.
Vcriim nodus iftc non cft tam, quam apparet, diflicilis. Nam
lumen fiipcrficici,vt ante oftcndi, in ifta fententia debct cifc fupcvficialctantum, & altcrius rationisa corporeo: non (bhim autem
Jumcn (uperficiale, fcdetiam corporeum, vniformitcr diftbrmitcr
minuiturj& tamcn lumen corpovcum quatuor graduum non producitur totum iimul in aliqua iupcvficic,vel in alio quantitatisterlumen talepoftulct natura fuaquantitatem
minoindiuiiibili,ciim
corpoveam pro immcdiato fubiecto, &cxtendi ineofecundum
omncs fuas dimcniiones.
Signumigiturert,advniformiterdifformemluminiscuiufcumquc remiflionem non requiri, vt omnescerta: intenfionis gradus in
aliquoindiuiiibih medij,toti iimul producantur.
Dcin-

DH COMPOSITIONE

CONTINVI

LlBER.

12 J

omninoefle ratioDcindc, dennislumenfupcrficialeeiufdcm

niscum corpoveo,oftcndcvctamcn
pofl'umus,ad vnifovmcmillam
globi inutilemcflc. Qiuero enim,an
diftbvmitatcm,fupcvficicm
fuperficies conuexa vitrei globi longiiis diftet a iole, quam pars
profunditatis,qux
proximccam fcquitur. Ncgabunt hauddubic:
ii enim fuperhcies fovct foli propar cnimcft vtiiufquediftantia.
pinquior quam tota profunditas, oportcret eam fupra profunditatcm cmincre , & augcrceius cxtcnlioncm j quod non poteft. Si
crgo axiualiinteruallo afolediftant, arqualisctiam intcniionis lumen rccipient,atc]ue ita non inibla fupcvficie, fcd ctiam in profuudo lumcn quatuov graduum pvoducetuv; & fubinde, fvuftva eft illa
fubic&olccundum profuniupcrficics adlumec]uatuorgraduiiin
ditatcm indiuifibili totum iimul colligcndunv.nam ctiam in proxima pvofunditatecftciufdcm
intcnfionisu.mcn.
Igiturilla fupcvfi
cics fohim potcrit eflc vtilis, (i lumcn fuperficiale iit alterius rationis a covpovco, & poftulec pvo fubiecto folam mcdij (iipevficicm.
tunc cnim ncceflarue crunt fupcrficics partibus profunditatis intertcxta:, qua: lumina fuperficialia luminibus corporeis iimiliter
intcrtcxta rccipianr,& pcr quas faltuatim quodammodb (nam intci duas quaflibetiupcriicicsinteriaccc
pars pvofunditatis) lumen
fupcvficialcjvna cum covpovco,vniformiter
diflbrmitcrpcrmcdium vcmittatur.
Lumcn vcro corpovcum quatuor graduum intra globi profunditatcm iic dccvcicit, (ctiamincorum,
ii benc philofophcntuv,
fentcntia) vt nulla pavs eius aflignavi valeat,qux' pcv (e pvimoquatuov gvadus inteniionis habeat. Ciim enim qu&Hbet pars profunditatis duas alias partcs contincat, quarum vna (oli vicinior
quamaltcvafit,ncccfleeft,vtinpavtcviciniovcplusluminis((iicm
Mathcmatica
praxifione xftimcs) quam in vcmotiovc (it: hoc
cnim poftulat vniformis illadirTormitascorporei
luminis inprofundumextcnii.
Nccidvlla prorfusadmiratione
dignuvn. nam
ii qualitatem octo graduum ineodem etiamindiuiiibiii iubieclo
tantuvt fic dicam, otauigradus,nullam
coniideresjinculmine,
lam particulam intenfiuam fumerc licct, qua: pev fe pvimb iit al,liceat in duas alias partitiflima,cum quamcumqucdeccrpferis
culas intcniiuas iteriim refoluere ,quarum vna iit altiov & propinfinicnti octauum gradum. Si igitui
quiorfummoapiciindiuiiibili
ralcs partcs inteniiux per magnitudincm iic cxpandantur, vt gradus cjualitatis intenliui fupva cxteniiuos i"patij,cum tali proporcionc
Q z

U4

LIBERTl

FROMONDl

cum principio fpatij

tionecadant,
vtmaximaqualitatisintenfio
&fcniimdcindc
decrcfcat j plane intclligimus
tovporciincipiat,
modum quo lumen covporcum quatuor graduum vniformitcr
globi pvofundum. Nam vti inludiftbrmitcrminuiturpervitrci
minequatuorgraduuuvnonpotcftfignari
pars inteniiua, qua:pcr
(e primo altiflima iic in quarto illo gradu jita nulia pavs pvofunditatisglobi dari potcft, qua: per fc primb rccipiacaltiifimam particulam inteniiuam c]uarti gradus: nam quantulacumquc pars pvo*
funditatis accepta,conftatalia
pavtc viciniorc fupcrficieiconucxa;
alglobi,c]tia:altiorvm partem quartigradiisluminisrecipit,c]tiam
tcra fua parsquaecft profundior.. Quando igitur intenlio qualir
tatis itaextcnlionifpatij
congruit, non magiscft mirum,non poile
aflignari partem profunditatis pcr fc pvimo luminofam vc quatuor,quam
nonpofle deiignavipartcm profunditatis, qux pcrfe
omninoconucxa:
fuperficici globi:
primoiitprima,.&proxima
aut, quam non pofle accipi fupremnm partcm quavti gradiis, .qua)
pev ic primb (it fuprcma, nccin partcm altiorcm & interiorcm rc*
iblui pollit. Nam reuera nulla cltpars ciuiinodi: debcret enim eflc
ncccflario inteniiucindiuiiibilis; cum camen in fententia Ariftotclis,qualitates pcrindcconftcnt gradibus inteniiuis propoitionalu
businiinitis,atqucquantitasinfinitispartibuscxteniiuis..
Ex quibus liquet ,cxteniioncm luminis pcv cotpoveam profun*
ditatcm, codcm modo,tam iis qui quantitati indiuifibilia poiitiua.
cfle, iblumquc
ingci unt, quam illis qui ca.adimunt,explicandam
inter nosipibfquc difcvimen hoc intereflc : c]ubd fupcriicic poiitU
ua, & luvninc itipcrficiali globum illum vitrcum ipii amiciant,nos
ci vcftcm iftam vtramq; detrahamus,& nudum foli cxponamus.Et
ccrte,li iic vcftituscft,cxuat eumDcus,& in ipfiim agcrcfolem pcrmittat:ccce profunditasilla iam fuperlicic fua fupcrne nudata, radium vnifoi mitcr difformiter tvanfmittct illo modo, qucm maxU
mc,& vnicum efle, iam probauimus..
Denic]ue,etiamli haftenus de quantitatxyvt rc amateria diftin*
&a locuti fimus j ii tamcn cam fola vationc diftinguas, & partes ci
totus hfdcivj.
ac indiuiiibilia poiitiua fubftantialiatribuas,difcurfus
omnino vbique vivibus proccdit,

CAPVT

DE COMPOSITIONE
GAPVT

CONTINVI

L I B E R.

11%

XXXVI.

\n fupcrficicbns corporum opacorum dkitur con(Jnciy

Colorqui
aut lumcn ab iis rcflefti> nibil cos qui fujerficics rcalcs fa~
bricantur^ adiuuant.
avgumcntnm Capitis xxxi M. mc olim tcrruit; fccl
larua tanttim fuit,quam iamiam ci exucmus.
QVintum
v.
obiicitttr vifui,nonterminat> Tom.
T
alba,
inquit
Suarcz,/>w//
Snperficics
lifp.40.
ctiamindetcrminatam
,
vifionemfecundhmaliquamprofunditatem
j.[J
fcft.j.nu
RKT.Il.
ergo
c fecundnm foiam fupcrfuiem.
Mcuph.
Conatus tamcn olim cft Grcgorius Arimincnfis difcrimine fa- N
tisingcnioforefpondcvc
h A.1.
Duptex, ait, poteH effefenfmanteccdentis. Vnuselt,qtiodaliqtta. Ini.
<\ x.a. 1.
res qu& elt lata & non profnnda videtur. & ijte Jcnfus cH fatftts. q.
^AtimcH, quodcorpusipfum videtur Jccunditm quod cH taium,&
non fccnnditm quod ejilprofundum: id efi, vifione qttamediante cognofcitttr qtiodipftim eft latum, eynon cognofcitttr ipfnm effeprofundttm. cjrin hocjenfn contingit antecedens effeverum: fed nonfeqnU
tnr^qtiod alia res ejtfnperjicies,ejr aliaprofttnditas. Acutc,fed tenuitcr nimis,nccimplet mentcm.
Diccnt cnim aduerfarij: vcrum quidcm cflc, qubd intcllccTusoccafionc vilionis albedinis- in parictc dctcrminctuv, vt pavictcm
fccundum latitudinem,non fccundum profunditatcm cognoicat;
fcd tamcn in quo pva'cise fubicclo veiidec illa pars albedinis,qua:
refpcftum cflcntialcm vilionisad albcdincm pavictis tcrminat ? Si
& rcalcm fupcrficicminucnciniblafuperficic j iamtriumphant,
runt: ii inaliquantulacovpovis
profunditate; evgo viiio intrat&
fcrutatur profundum opacij quod fieri nequit, iicovpusomnino
cft opacum.Quis non iuret hoc argumcntum inuiclum cffe?Vinci
tamcn nec difhcultcr potcft, fi antc infpiciamus ,quidalios opottcat dcilla colorata iiiperficic philofophari..
albcdincm ccrncrc fcputcntin
Inprimis qua:roabiftis,quam
aduerfo pariete. Dicent,albcdinem
fuperficialem, noncorpoream,
id eft,cam qua: in fupcrficicm,non quac in corporis profunclitatem,
nata cftrccipi. Igitur nonniii terminum indiuiiibilcmalbcdinis,
ntillam autcm partem integvalem eius vident; ciim tamcn indiuifcnfibilium,tam
inteniiua, quam extcnfiua
iibiliaillaqualitatum
(>
<0

116

LIBERTI

FROMOMDI

(id cft, qua: partcs intenfiuas aut cxtenfiuas carum tcrminant auc
copulant) non vidcantur eifc fcnfibilia per fc, fed tanttim gratia
pavtium qualitatis quas afliciunt. Vcluti cnim vniones partium
albcdinisnon mittunt in oculos fui fpecicm, pcr quam proxime videri poflint, fcd folum ofticio vinculorum funguntuv intcv illas
p.utcs, qua: fpcciem iaculantur'; ita puncta, linex, fuperficicsqua:
copulant partesalbcdinis , non vidcntur ad alium viiim rcperra;,
cjuam vtcflent medij quidam articuli, ad quos appcllercnt & tcrminarcnturadftantium
mavtrimqueDartium vniones.Vndenon
fui fpccicm viiibilem iacugis,quam ipfa: vnioncs,vidcnturvTlam
lari. Si vcrd fupeificies colorumcopulantcs
pcr fc vidcvi non pofj cum ciufdcm prorfunr,ncquefuperficiesterminantcspotcrunt
fus cum iiiperficiebus copulantibus rationis iint.
Dcindc iupcificicsalbcdinis,li fpccicm fui mittit,ha:c ctiam
fpecics rantiimcrit fuperficialis,ideit,incptaaliterquam
in longum
& latum, fincprofunditatc diffundi; quodtamcnomnino
faliiim,
&acvis mcquia fpccics albedinisparietis in pvoiunditatcmoculi
dij rccipitur, & dilatationc fui vcrfus omncm dimcnfionem, cam
implct. Si vcrb contcndnnt, colorcm fupcrficmlcm cffc ciufdem
fpccici cum partibus quas (ccundiim cxtenfioncm copulac aut tcvminat, dcmusid ipfis iam, ct(i perpcvam &inconfequcntcv philofophcntuv. Nam,vtnupcv aiebam,iic fe habent indiuilibilia ifta ad
fuam qua!itatem,c]uomodo
puncla, linex, & fupcvficics ad corporcam quantitatcm , & matcria:prima: indiuiflbilia ad fubftantialcm matcria: molem. vndc ncgavc fuperficicm colovis efle diucrfa:
cft rcucra talia indiuiiibiliacc]ualitatirationisa partibuscoloris,
bus cxpungcre. Scd tamcn diflimulemus iam.
Vidcnt crgoipii foliim, Vt aiunt,fuperficicm vnicam albedinis,
id elKcolorem omnium quos imaginavi cpiis potcft,tcnuiflimum,
& in fubic&oquidem diaphano (nam primaopacilupcrficies
dianonrecipcret lumen:) vndc
phanacft, inc]uiunt, nonopaca;alias
totus.llccolor
pclluccbit,& iuperficies illapavictis, ex partc medij
diaphani fpeciem viiibilem tvanfmittcntis, potitis (etcnebit,quam
cx partc obiccli vifioncm terminantis: vcluti ctiam iuperficics acris
contigui, qua:(upcrficicm illam parietis penetrat, piopter (imilcm
ad medium tvanipavcns, non ad obieclum
fuampcrfpicuitatcm,
vifibile fpeclat. Itaque tam tentiis, & diaphana pavictis fupci ficies
iiftcrc, vt iicdicam, in fe viilim non poterit, fed tvanfmittet v(que
ad corpus, quod tcnuiflimo & pellucidiflimo vclutiavancarum
ftaminc

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

ElBER.

VJ

ftaniine inuoluit. Quod hinc etiam oftcndi potcft: quia fupevficies

pavictis non protuberat fupra pvoximas profunditatis partes,fed intrafitumearum
rcccdit (namaliasextenfionem
proftinditatisauad ocugcret;) vndc ii fpecicsviiibilisafupevficicparictiscmicarc
lum potcft, ctiama partc profunditatis detcrminata vclindctcvnam a:quaminatapoterit;intvac]uam
iupevficicsillafeabfcondit:
omnino mcciium fupeificics&talis parsaboculo
litcr,&peridem
rcmouentuv;ac confequentcvcx quo interuallo vna fpeciem iaculattir,altera,nullo opaco maiori occurvcte, iaculavi poterit: atit fi pars
opaco aliquo prohibcatur, ctia fupcrficiesparti implicita& inculcata,per ciufdem opaci obftaculum traiiccvc fpcciem non valebit.
Vnde, iives ifta (atisalte infpiciatuv, fupcrficiespariccisnihil
confcrt omninoad viiionem cius. nam, vt iamoftencii, iine partc
nliquapvofunditatisviderinon
poteft.Si autem pars immediatc
videvi poflit, detrahat Dcus parieti fupcrficiem, pcr quam pars ifta
cum albedinc fua
profundi tralucct, corpus nihilominiisparictis
corporea immcdiatc viiibilc remancbit.
Dcinde fpcciem aliquam vcnirc etiam cx profundb, pvobatuv
manifeftius cx coloribus mcdiis. Nam ifti quamdam opacitatis
-mixturam, quxtanttim in profundo,non in iiimma iuperficie, rcpevitur, habcnt: vndc non color medius fupcrficiei (imb in fuperficic nullus vidctur ineflc color medius ,ciim ibi opacitas non (it,
coloribusmediis in codem fpatio & fubicclo
vtdixi,qua:debct
permifceri,) (ed profunditatis colorfpecicm viroris, rubedinis,&c.
iaculatur, & per cam ab oculoconfpicitur.
Itaquc falfumcft, inc]Uocunic]uc opaco viiibili, folam coloris
Aviftofupcrficicm vidcri: & quicumquc id aflerunr,loquuntur(vt
tcles non vavb) dc fupcrficic non Mathcmatica,(ed vulgari; vulgus
enim fupcrficicm vocat tenuem, (ed diuifibilemtamcn in pvofundum, reialicuius fummam cutcm. imb IC. arboies & plantas, iLij.D.De
qua: fuper foli faciem nafcuntur, appellant foli fupcrficicmj& vitis[fcruit.picd.
luilic.
vincx, fcges arui eft itipcrficics. Kt pvofectb , ii Philofophi vogcntur, quid concipiant profupcrficic illa colorata, (i in fe redeant, &
ex intimo feniii loquantur, dicentfe tenuem aliquam velut mcmbvanulam,& fuprcmam corporiscutcm,qua:ceterispavtibus
paullifpcr cmineat, appvchcndere, & alia addent, qua: fatis (ignifica.
bunt, cos non Mathcmatica',ied pinguicula: alicuius alterius fuhabcrc.
perficieiconccptum
noftros diceic hic oportct? nanv
Quidcrgonosjaducviariofciuc
idem

liS

L I B E RT I

'

F R 0 M O N.D I

idem proifusonus vtrifqueincumbic,

ad videnquandoquidcm
tiumaliquod
corpus, inutilcm cfle fupcrficicm Mathcmaticam,
ftatimoftenderimus.
Qui in hanc rcm valdc pcnetrarc conatus
iit, ncmincm vmquam mcmini lcgere ; nifi qubd Ludouicus Coronellusacentum
ampliusannis, maximo mcndacio, quolyncem
aflivmat, ad veper mcdij montiscrafliticm,vifumtvaiicevepoiTe
i'um,vtopinov,mihi in pavtepvjeiuevit.
Lib. 3.
Lumcn, inqtut, productnm a corpore lumtnofo tn corporc opaco
VUyiic. non tran/parcnte, non elt tantumfuperficiate; imo cHprofundnm, &
partcs interiores corporis opaci iiluminantnr. nec cfi pofibilc darc^
atiqnod corpm ita opacttm, cttius fttperficies illttminctur,quin partes
ctiaminteriores lumenfufcipiant: qtita & per poros lumen diffundi
potcft, cjrquando porinon ponercntnr, deberct tamcn Jicri interior
iiiuminatio. necaamittttur, qiiod fit corpm aliqttod ita Jolidttm vel
denjnm, quinlumcn pofitpcr partes interioresdifjundi. Et inde est,
q/iod tynx cx alteraparte montisnjijtbite pofitttm potcnscjtviderc_j>
quandoqttidcm vijibileper intcriores partes montis iltuminatas, vfijtte
adoc/ttum lynctsproducii fpecics vifilites.
fct Io. Bapt. benedittusadcvuditum
quemdam: NeqnetctgnoEpift.nd
PMibcrr. rare
voto,\i)(\u'n ,Jnmina refiexa colorata,non rejlctfi apttrisproprijffy
Fiogoniu.
fttpcrficiebmcorpornm coloratornm, eo qtiod pauca corpora tam opaca
rcperiantur, vt immediaic htmcn a Juperficie proprie rcjlctfant, fed
lumen penetral aliquantultim ditfa corpora, & ita iliorum cotorc^
afficitur: vbi vcro nonpenctrat, non co!oratur<olore corporis iiiim.
Hanc autcm penctvationem & colovationem luminis,adco
ncccflaviam ad viiione coloris exiftimat, vt pcrfetfifimornm qttorttmdam Jlecttlorum fuperficics non cernanturffi Uttigata cypolitajintfecttndnm continnitatem Juarum partium, radio tamc nonprofundante.
Et profeclo, ii cogitcmus, qubd minima profunditas, vt,cxempli gvatia, tcnuiflima: arnncoli tclar, lic intenuiorcs & tcnuiorcs
alias membranulas iinc finediuiiibilis, non mirabimuv, ii folisauc
quodcumque aliud lumen, mctalli ctiam alicuius cutcm,qua: centies forte millcfmiam partcm pvofunditatis avanca: nondum ada:(quodnaquat, valeat penctrarc. Quoci manifeiliiisapparcbir,ii
turxconfultiilimi
probant) opacitascovporum qua: vcipuunt luintcriorum &ina:quabilipoiitione,
inqua
men,exccrtapartium
radius nimis flvpe oifenfat, nafcatuv; ita vc opacitasin profundo,
codem pa:nc modo vadios hangat & diflipct, quemadmodum
af])Ciitas infuperficic.
Id

DE [COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

11$
Id enim,(i ita eft, facile intelligi poteft, quomodo tenuiflimam
faltem aliquam profunditatis laminam irrumpcre, & ibi mox,
fran(plurimarumin angufto partium compofiturainxqualicum
fcobem,& qucmuis
gente)deficercradius
poflir. ltaenimniuem,
pulucrem,ob fimilem quodammodo pavticularum fitum,&internam veluti afperitatcm, maximeopacumeflc,
&contumaciflime
refpuerc traic&um luminis videmus. ldcm in glaciccomminuta
vfu venic. nam integra & continua, ob a:quabilem partium pofituranijtota pelluccr, confvacta verb & iavinulcnta radium ad intcriora non admittit, fcd rcflectitinnumeris paruis fupcrficiebus
quas in ambitu habct & foli obiicit: & dchinc cft ifte farina: caudor,qui in integra glacie niillus apparec.
Itaquc iam in autecclfum aflirmo , quod alibi pluribus dcmonftramus , nulltim corporis colorcm (ccundtim profunditatciu omnino indiuiiibilem, pofle humano oculo videvi. Quid
fi crgo corpus tam conftvidttim & opacum fucric , vt a" fronte
ftatim prima lumen cxcludat, inquics, anconfpici fortaflenon
*
potcrit ?
Sane non potcrit. nam (i nulla vcl minima profunditas lumcn
tcnui
(nam inomniquantumuis
accipit,parscolorisprofundior
colovc, particulavnamagis
inprofundtim , quam altcra rcccdit)
fpecicm pcr opacum traiiccve ad octilum ncquibir.
Sed hoc manifefto cxpcrimcnto rcfclli potcft, inclamabunt:
quis enim vmquam covpus aliquod ob nimiam opacitatem, in
?
fummafupcvficicinuifibileeftcxpertus
Dicam vbi tu ipfus iiscxpcrtus, nc alio tcftc fic opus. Campanarum noitrarum .TS,in fuperficie fua cincritij ferc coloris, facilc vides, fpcculi vcrb cx co fadi fupcrficicm colovatam non vides, led
lumcn tantiim rcflcxum atali ipcculo: iectis vidclicctatquc in vi(c
in quovumpvofunditatem
tveis,autcvyftallinisnoftvisfpcculis,
immevgit vadius,& internumvitri colorem incitavc& iutiarc ad
Igituvaio,a:s illud, iiuc
(pccicmc profundoiaculandumpotcft.
aliudcjuodcumque
covpus ita opacum vt nihilluminis admittac
(quamuis talia pauca iint,vt ftatim diccbat nobis Bcnediclus) non
forc colore fuo & iibiinha:rente viiibilc, ied (bltim circumfufum
ei extcrnum lumcn afpici.
Color ergo campana:, antcquam limam & polituram fcnfevir,
facile confpicitur, qtiia fumma cius cutis paullo tbngoiior eft> & in
(Iiltcm atciquibufdam vcluti a*ris rccrcmcntislumentciuiiflimc
K
pit:

JJO

LIBERTI

F R O M O N D I

eft infpeculum,
colorille aefeus euapic: vbiverbfaciesdetrita
ncfcit, nec amplitis afpici valer.
Diccs, faltcm lumcn in fpcculo tali infufum confpici: fed illtid
non penetrat in eius profunclitatem ; ergo hasret foltim in ftimma
omnino& Mathcmatica fupcrficie.
'
At pvofcclb non facit, fed ii tanta cft & tam movofli fpeculi
opacitas, vt nc hilum luminis admittat, totum lumcn,iine dubio,
cxtva fpcculum incircumfufo aerc rcmancbit.
vefle&i poteft,inquient,ciim
lunicnrencxum,
Qupmodoigitur
abco quod iiiperficici fpcculi inha:rct,.produci dcbeat ?
Reip.Nullum fpeculum potcntius lumen refleterc,quam omninoopacum. hinc cnfm chalybca & mctallicafpccula omniuna
optimafunc; quia nihil, vcl minimum luminisintraic forbcnt,fcd
Lumcn verb vcflexumnonaluminefpccutoin*totumregerunt.
lmente, (eda folc & agcnte ipfo principalieflicitur,
quod dircclam aclioriis fuae cxtenfioncm , ab occurrcnte opaco intcrpcllatam,aclione reflcxa nkitur compcnfarc. Quod vel cx lcge ipsa rcflexionis liquet qua: fit femper ad angulos parcsangulis incidentiiv. id cft,ii vadius divc&us angulo vecto in opacum incidat, vcflexus in ipiiim rccurrit, & eodem angulo refilic verfus illuminans-:
fi obliquc incidac,oblic]tiatur ctiam vcflexio,& cum (upcvficie opaci pavem angulum aperic ,cum anguloquo vadius divcclus inciaerat. vndc appavct vnius & eiufdem agentis efle opus, nec vlla ratio
fupevcflc videtuv, cuv lumcn fupevriciei fpeculi, non vndique po^
aclioncm fuam adangulum illtim
tiusinovbemradiavct,quam
reftringcret, & fele iic conformarct ingcnio agcntis duccti.
aut bona rationecxtovqucripotefl;,
Nulloigituvcxpevimento,
aut colorcm,aut lumen quod in corporibus ccrni mus,fiiftentari ab
aliquafecundtim
pvofunditatcm omnino & Mathcmatice indiuifibilifupcvficic. Neccctcra qua; dccorpovibus nigiis,qua:opaciflima forte omnium funt, &alia paucaqtuvobiici poflunt, me
valde moucnt, & in promptu cftconfutatio.
Sedcur potitis non dicimus (putct quifpiam) colorem corporis
opaci e" profundo in aerem proximum illuminatum a&ioncm
fuam inchoare, ctiamii nihil luminis intrcc profundum opaci?
Nam licctnullaiitpars
colorisquinduabus
aliisconftcc,c]iiaruiu
vna iit profundiov quam altcva,& pvoinde fit intva opacum fcpulta; poteft tamen qua:libct poftcviov partcm antcccdentcm in produccnda fpccic vilibili fortc adiuuavc, nullam a&ioncmin mcdio
opaco

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LlBEll.

I$I
opaco vfq; ad acrem exercendo,fcd incipicrtdo proximc a&ioncm
nam hoc pacto
fuamforis,inaereipfocovpoviopacocivcumftifo.
partesignis intcriorcs extciiovibus, in calefacicndoacrc vicino,
calovis proopitulantuv, etiamfi in partcs ignis intermediasnihil
ducant, ne iimilc in gvadti agat in iimile.
H.TCvidevi pofliint non incptc dicla, fcd mihi difplicenr. nam
iftarationc, totiuscraflitudinis parictis colorcm fcmpcrafpiccrenuis,,quandoquicicm nulla pars albcdinisin profundo parictis de~
mcria, tam longc a prima, quam vidcmus, diftet, quin facilc eam
in actione& productione fpccici poflic iuuare. ii auccm fpccieni
ipsa, quamuis coopcrante primaalbedinc, iaculatur,potcritper
eamconfpici; nam fpecics oculum ad vifioncmcius coloris detcrminat, a quo ipfa producitur. Quod etiam affertur deigne, cft
ambigutim. ccrtc,vt vt (it, in colorc non inuenit locum; ciim omnibus cxpcrimcntis probari poflir, nullam coloris particulam mictcrc vmquam fpccicm fui pcr opacum , aut proxime trans opacum
aclioncm fuam in diftansinchoarc. aliascnim homo foris in luminefolis ftaiu, cx cubiculopcr meditim nuuum pofletconfpici,&
ipfc fpecicm fui inctibiculum iaculavi.
CAPVT

XXXVI

I.

Angeli, aut ammx rauonalis indiuijibde> uonfmit

TrofterVbi
infucnda magnitudini pofitiua indiuifibilia. Sine inditiifibifi cttam termino motus> njelfom> rctincri & exfi/icari potcB
Vbyfica cffictentiagratta in Sacramcntis.
avgumentum Capitis xxxin.contcndit,
Angelum &
SExtum
animam vationalcm pofle exiftcve in puncTo; igitur puntta aliquacifeincontinuo.
Sed ncgant idquotqttot ptin&a & indiuifibilia vcfpuunt, ncc
pauci ctiam , qui ca admittunt, alij veio fentcntia: ambigui funt.
T< i.
fUtis enimfcircpotcH, inquit Valc\ucz, anmodmi/tc (pra:ientia:an- Tom
'i.p.d.in.
habere
debcat
1
natnram
timitatam
corporis
dittifibigclica:)
adpartem
c.i.
Icm, fjr ci folitm fitbfiantia Angcli vniat,vct vnirc etia pofit pttntfo?Ci
Itaqueii vcsifta abcxiftentia puncTorum,linearum, (uperficierum rcalium dcpcndcat, prarfentiam angclicam iftis pofteapplinccenim magis iis pr&lens Angclus
cari,ncgarc omninooportet:
uia: nufquam cxiilit.
cfle potcft,quamchii\iaTa'
R 2.
Nihilo-

131

L I B E R T I

F R O M 0 N .D I

Nihilominus,
prcfentiam omnino indiuifiiamfupponamus
inuoluere, fcntcntia D. Thoma:
fibilem,nullam contradictionem
& communior facilc fuftinetur, fi inter partcscorporca: molis Angclum , non in realibus, (cc\ imaginariis indiuifibilibus conftituamtis.
Si igitur Angclus nunc fpatium diuifibili pra:fentia occuparc,
nunc iiib pratfcntiaindiuiiibilicifc
potcft, numquamtamcn
pcr
indiuiiibilem pvaifcntiam reale punclum, fed imaginarium tanttim iniidet: quod pluribus in Mctaphyfica diflevcve opovtet.
Scptimum avgumcntumex
momcntistempovis,punc~ta
magnitudini infuebat.
Sa\ vna omnium cft vatio,& momenta ifta infcvius tempqri ctiam expungcmus,ncc actio momentanca in vcale,fed imaginavium
momcntum
inciderc debct, vt in fequcntibuslongitis
profcquenuir. mutata-cfle, vt noitri,fcu atijn^S, vt Ariftotclcs appellat,nihilctiam realc poiitiuum pavtibus motus adiiciunt. alias enim momenta poiitiua intcrfcvcre tempovi etiam opovtcvet: nam veluti
duiatio pavtis mottts,eft pavs tcmporis;ita duratio indiuiiibilis w
MjL&ScciTet futura momcntum tempovis.
locumvocct finem contiAliac]ua.'damex Aviftotclc,vtc]tibd
ncntis,& id genus nonnulla obiiciunt, qux' de linc, (iue fupcvficie
imaginaria (vndc,vt qtiidam putant,locum fincm immobilem diaccicit,ciimtamenomnis
fnpcvficicsvcalis locotransfevvipoflit)
non fccundtim rcm,
pi nihil vctat,aut de corpove ipfocontinente,
fcd (ecundiim pra:cifionem mcntis, vt longum &latum , non vc
profundum confidcrato.
Atc]tic ha'cfententia qux indiuifibilia magnitudinis,temporis,
motus vnitieriim vefpuit, vidctur mihi vcvo pvopior; fictamcn vc
altern,qua: D.Thoma: & Scoti audtovitatc nixa videtuv,fua vetineat
probabilitatem.
InTheologiaetiam
magnumhabetvftim,
quammaiorifacilitate
quamtamenctiamomnia
p;rne,cadem,aut
pcr
indiuiiibilia imaginaria expcdiri poilint.
iam occurrit, quod indiuifibile reale videtuv
Vnicumtamcn
Docent enimTheologi
pofttilarr ,ncc ei fufficiat imaginaritim.
iam non pauci,Sjcramentn
nouc; legis Phyiicc,vt inftrumentaDci,
forma: prolata:, aut
cfriccvegvatiam, & inipfo indiuiiibilitcrmino
npplicationis matcria: gratiam iftam , totam iimul in inftanti pvoduci.Si vcrb in fuccefliua vcrbovum prolatione,aut matcria: motu
noncft tcrminusaliquisindiui(ibilispoiitiuu.s,c]uod
agmen pavtiti
fucce-

CONTINVI
LIBER.
DE COMPOSITIO^NE
I35
fuccedentium claudat, nihil in fine abfolur ''srramenti reperire
,xv 5producTionem:
erit,quod a Deo cleuari poterit ad Phyficair
terminusenim imaginarius,cumnihil
iit,adeft\ ftumPhyficum
nequiteleuari.
Vcriim plurimietiam negant hanc Phyficam Sacramentorum
cfficientiam: & pvofccTo res dcbiliflimo pede fulcitur, ii non niii
pcr indiuifibilia ifta pofitiua valeat coniiftcrc.
Nam inprimis inccrtum eft, anmotus localis iit resquacdam
diftincTa a mobili& fpatio: omnesenim Theologi Nominalcsid
ncgant. Quod ii vcrum elTcr, nulla indiuifibilia realia, imonulla?
funditus partes fuccefliua:crunt in matcrix Sacramentorum loca~
li applicationc; hax quippe applicatio motus quidam localis cft,
Si igitur verba formx Baptifmi,cxempli caufsa, ante ablutionem
in termino vltimo ablutionis,elcuabitur ad graabibluantur,quid
tia: producTioncm, fi fovtc Nominalium fcholanon fallatur, &
motus ablutionis non fic accidens rcipsa diucrfum ab aqua & fpatio in quo exevcccur ablutio ?
Ne igituv Phyiica Sacramentorum cflicicntia (fi talis aliqua in
& difficulter
ipfiseft)inter ipinasiftasPhilofophicasadha:refcat,
extricettir,magis cum aliisquibuidam inclino,aut labor,vt dicam,
aqtiam ipiam qtia: cft matcriarcmota Baptifmi,Chrifma, quod eft
matcria rcmota Confirmationis,&c.in
primo inftanti imaginario
extrinfeco iminediate poftabfolutum Sacramentum, producere
gratiam,matcria: vero motum & applicationcm(qua: materia procflc cauflam talis producTionis fme qtia non,
ximafolecappellari)
non autem Phyficam. Rcmota:cnimSacramentoium
matcria:,
no cius applicationi, vim ablucndi aniinam,& gvatiam infundcndi paflim tvibuunt SS. Patvcs. Vulgatum cnim cft iftud Auguftini:
Vnde ifia virtm aqux, vt corpus tangat, & cor ablttat ? Et hoc Nasdanzeni: Lufiralcs aqua, extergenai facuttatc byjfopttm fuperant.
Vbi aquae ipii, non motui eam baptizandis apphcanti,vis illadiuinatribuitur.
Deinde acTio illa naturalisqux'circacorpusexcrcetur,&fupcrnaturalcm alteram fignificat,quaSacvamcntum
in.animagratiam

TrAftSo>
inloan.
Orat.de
Kaptiim.

operatur,ab aqua,aut oleo,&c iit(aquaenim corpusabluit,olcuni

emollit) non abcius motu & applicationc, nifitamc]iiam acaufsa"
fmequanon. igiturveriiimile eft, ab codcm principio acTioncm
egvedi. Quod ctiam
fupcrnaturalcmqtia:adgratiamtermiuatur,
indicat D.Thomas,vbiait,
AquamRaptifmi abttiendo corpmjccnn- a. i.
K 3
dhm

L I B ER T I F R O M O N D I
I34
ditm propriam virtutem,abtucre animam^ in quanttmetf
infirnmen-,
tttm virtntisdiuinA.
. Si vcro fucccltiua materix applicatio ante vltimorum verborum forma: pronuntiationem
abioluatuv, plerique vcrba ipfa tcrSacramcntum cvedunc affumiad gvaminantia&confummantia
tia: producTioncm. Quomodo autem poflimt, inquics,nifi in fine
fiue, mutatum-cfTc pofitiuum,
pronuntiationisfit
aliquodx/wj^,
Dei ?
quod cflc poflit Phyiicum inftrumentum
nam voxnonficcft
in
Kcfpondeo camcn, id noncflcnecefle.
localis motus,cuius partcs intcr (e
pcrpctuo fluxu, qucmadmodura
rcpugnant, ncc dua: vmquam fe mutuo expecTant.Probabilcenim
foni fuccefliue pvoducTas intva idem bveuc
cft,particulasaliquas
temptis cumulavi pofle &inuiccm expccTavc. vnde finita tota ver-bortun forma: pronuntiationc,
primoinftantiimaginariocxtrinfeco,reliquix aliqua: fbni fupcrftitcs adhuc funt, qux a Dco adefficicndam gratiam clcuari poflimt; vt proindeopus non iic ccrminuin foni indiuifibilcm ad hunc efrccTum quarrcrc,.vbi forii habemtis pavtcm. Quod eodcmavgumcnto
oftendi potcft, quo Suaiftovum accrnmus propugnatov, totam fonorum
rcz,tciminovum
fcricm aliqtio tcrmino indiuiiibili concludi contcndit.
*. p.q. 61. forma Sacramentt, air, cH oratto
reddtt tntcgrum
altqua,quatcnm
d8.fcd.t.
& perfctfum Jenfum, quifenfusin attqtto injtanti inirinfece confummatttr pcraliqucm fonum,qui in co inftanti additttr, cjr reatiter exfiftit, tamquam realis tcrtntnus totim foni pr&cedcntis. Cuimfignum
ift, inquit, qtita in co inflanti ita conjitmmatur oratio, vt in eo multiflicentur fett efficiantur fpccics inaudttu: ergoduratin itto infianti
itliqttid rci, pcrtinens ad complcmentttm verborum feu orationis.
terminum indiuiiibilcm,fed
Qtke ratio, ii quid valcr,nontanttim
partcm (bni co inftantifupereifc &exifterc pvobat. nam a foloindiuiiibili termino fpccics foni ad auditnm non potcft multiplicari.
fui iaculantur, non tcrmini inp.irtes cnim foni funt,qua:fpeciem
diuiiibiles. nam alias tcrmiui ifti foli, & fcoviim a partibus audiri
non magis (inc
in fentcntiaPcvipatcticovum
poifent;cumtamcn
retiera ibni(etfi Suarcz ftatim licappellauerit)quam
puncTti quanxxxvi. fblam
titatisiitquanticas.
Argumentactiam,quibusCap.
coloi isfuperficiem videri poflc ncgauimus, huc cx parte vetvahi &
Suarcz ahbi difeitc,
hic
adh:vrefco?Ipfe
c]tiid
applicari
poflimt.Sed
T^i. i.
in fucccftone conftftens\namrehabct
Sonm,m.inon
cffe
fuitm
propric
l:lj>50.
ikU.Mc- ttera pturcspartes cimjimulinancnt)&
aliquamdiu pcrmancnt in effe.
Deni<
t.j>h.

LIBER.
CONTINVI
DE COMPOSITIONE
l)f
Denique imprqbari folide non poteft, Sacramenta per particulam fuam vltimam fuccefliuam,producere gratiam non in inftanti*
fedfucccfliue & in breuiflimo tempore. Duas enim pra:cipue ob
rationes negant multi id ficri.
habec contrarium pofitiuum expcllenPrimb,quiagvatianon
dum ab anima, & Deuscft infinita: virtutis agcns, quod tcmpore
noneget ad agendum.
Sed reponi facilcpotcft, fucceflioncm producTionisgratix, cx
((bprouenire, quodcftcnsfuccefliuum
partcfoliusinftrumenti
ntis {cilicctoJ:A,;';s,,aut motus) neceflbcTum fuum aliter produccvc
pars
potcft,quan: \ ; rticulatim,& ita vt particauifxinftvumcntalis
cffecTus rcfpondcat, & toti totus. ctim enim nulla pars cntis fucceiliui intva inftans tempovis'.vcvum vel imaginarium cxiftat,
Phyficc ctiam aliquid in illo inftanti cflicevc non valetjcaufla cnim
eflicicns Phyiica eftccTuifuo neceflluib debec cocxiftcve.
Secundo tamen,Verba Sacramentorum,inc]tiiunt,non
opcrantur, niii poftcomplctam fuam iignificationcm ,hanc autcm non
claudic totius prohabent, niiiiivtermino vltimoindiuiiibili,qui
nuntiationis agmcn.
Vcviim oftendimusantc,voccm
atitfyllabam nouiflimam,finita pronuntiationc & iignificatione tota, brcuiilimo tcmpovc fortaflein aercpcrmaneve (quod foriitancx reliquiisfonitus campaaudirc perfeucramus
na: probari potcft, quasaliquantulotcmporc
campana quicfcente)hunc igitur fonum intcniiuc & cxtcnfitic diuiiibilcm (nonterminum foniindiuiiibilcm,qtiinullus
cft)poteft
Deus pro Phyiico inftrumento avriperc.
Si tamcnfonus (it ens tamfucccfliuum , quctm motus localis,
ncc vlla; vel minimx in eo patticulx' icinuicem expecTcnt, Dcus
ftatim ab initio vltima: fyllab;c (qux ctiam fonus ditiifibilis & fucccfliuuscft) gvatix pvodticTioncm potcrit inchoarc, & fyllaba ifta,
tamquam inftrumcnto fucccfliua: acTionis vti, fimul temporc quidcm quo vltima fyllaba & fenfus otationis pevficitur,fed poftcrius
natuva jcdm pvius iit fyllaba: fonum pronuntiari, quam ad aliquid
cfficicnduin afliimi. Durabit autcm ifta fucccfliua gratix* produdTioquamditi Deo placcbit: nam aliasqux'libct minima fucccfliua
cius convltima:fyllaba: paiticulafufticit adotiationcm&fenfum
fummandum.Vtenimoratio
plenitudincm fignificationisfuiv habeat^cft impcrtincns,vtrtim vltima cius fyllaba bretiitis abrumpatur,anlongius producatuv, per continuam partium fuccefliuorum
(oni

FROMOMDt
IIBERTI
13^
foni eiufdem fpecici multiplicationem.
Poteft igitur Deus minore & minore finefine, parte integrali fucceffiua, vltimse fyllaba: vti,quiain ipsa orationis fenfus fatis plenus& abfolutus eft,
vt opus non fit partibus eiufdem fpeciei fequentibus, qua: prolibitu pronuntiantis poifunt in breue* aucinlongum extendi.
Atqui hac ratione, magna verifimilitudine potcft.eorum opinio fuitincri, qui gratiam a Sacramentis iftis fuccefliuis cxiftimanc fuccefliue produci. Sed in characTeris tamen Baptifmi,
Confirmationis,
Ordinis, producTione difficultatcm maiorem
prouideo. nam gratiam omnes Theologi ex gradibus quibufdam inteniiuis, qui fuccefliuc efrici
non
poflint, componunt,
pauci verb characTercm intcnfiue inaiuifibilem faciunt : vnde
confcquens eft, vt indiuifibiliter & ininftanti poftulet produci.
Vcriim maxima vavietate & inccvtitudine Thomiftarum
, Sco& Neutvalium fchola: vcntilant hunc
tiftavum, Nominalium,
habeatne gvadus quofdam
characTevem,& in valdeambiguoeft,
intcniiuos, an non. Si enim in intellccTu pvoxime refidet, vt crein vckintatc, vt mauult Scqjus, fortaflenaditD.Thomas,aut
turam habituum fupcinatuvalium qui in iftis potentiis funt, &
eorum inteniionem imitatuv. fiverbin cffcntia anima: proximc
defixtiscft, rcseft magis ambigua.
Si tamcn gradus nullos intenfiuos habcat, non producitur
ab inftvumcnto fucccfliuo, & in tempovc, fed a pcrmancnte, &
in inftanti, vt ab aqua, Cluifmate,&c. aut vocibus finitii pronuntiatione paullifper inaere hsefitantibus. Quod etiam tranfliibftantiationi accommodaripoteft,
fiexiftimeturindeccns,vtcorpus Chrilti acTione iiicccfliua fub diuerfis accidentium panis &
vini partibus conftituattir: potcft , inquam , tranflubttantiatio
ficti tota fimul in vltimo inftanti prolationis vcrborum, vtdovertim non a termino aliquo poiitiuo foni,
J.p.q.75. cet D. Thomas;
1-7.
fcdab cxtrcmis & fugitiuis verbovum reliquiis, qua: finitaprolationc, minimo temporc fuperfunr, & illico difpevguntuv.

CAPVT

DE

COMPOSITIONE
C A P V T

L I B E R.

137

XXXVIII.

in infinitum diuiftbdibiis^fine
infiantium mtxturd componi.

Tcmptts ctiam cx partibtts

pofitiuorum

CONTINVI

v//a

magnitudinem pavtibus finc fine diuiHAcTcnusoftendimus

iibihbusconftave, nec vlla iis indiuifibilia copulantia interde motuiuctexenda,auctcrminantia
adtexendaefle;idemnunc
cclliuo, & tempore oportct dcmonftrarc.
De motulocali iic potcftoftendi:
Si fpatij c]tiod pertvanfituvmagnitudo
habcc parces pvopovcionalcs infinicas, quavtim vna pviov eft, alteva poftcrior} igitur corpus
quod iinc rcplicationc pcr tale fpatium mouetiir,debctinfinitas
partcs tranfirc, vnam poft altcram,partcfquc in co motu fuccefliuxerunt ctiam iniinita::nam vnicuique partifpatij permancntis,
fua pars mottis fucccflitli rcfpondet.
Idcm dcmonitvavi poteftin motibus fucccfliuis,qui ad qualitates intcniibilcs aut cxtcniibiles tcrminantur. tcrminienim corum
motutim pavtes infinitas continent,vnde & pcv infinitas pavtes fucccfliuas mottis debent acquivi.
Si vcrb motus in partibus fucccfliuisinfinituscft,
igitur&tcmpus (quodaliud nihil eft,quam partium fuccefliuarum mottisduratio) iimilcm infinitudincm contrahit, vt vccTc olim Aviftotclcs
oftcndit. Ex-puncTis ctiam emagnitudinc pofitiuis fupcrficicbus,
nec in eius tcmporc
lineis,& punctis,nulla in motu locali v.ivv/u&G:>
momcnta/cu inftantia pofitiua poilunt rcmancrc.
Katio cftqtiia ii nihil cft in covpove mobili, aut in fpatio, quod
non iitdiuiiibile in infinitum; igituvnihil ctiam cft, quod indiuifibilitcr&finc fucccflionc atali mobilitvanfcatur: nam omnis diuifibilis pars fpatij a partc ditiifibili mobilis per partcm motus fccundtim fucccflionem diuiiibilem pcvtraniitur. Si crgo fint aliqui
tranfitus fecundtim fucccflioncm indiuiiibilcs, fiue inftantanci,
debcnt ncceflario cflc tranfitus, quibtis indiuifibilia corporis mobilis tranliliunt indiuiiibiliafpatij.
iicpuncTum mobilis tranfitin
inftanti puncTum fpatij, linca lincam, ftipcrficics fupcrficicm 5ii lineatamcn in latum,iupevficicm in profuncium,idcft,
vctfusillam
dimcnfioncm , fccundtim quam iunt indiuiiibilcs,
moucantur.
Nam vt linca tianfuerfim iiue in latum mota, linea: alterius tranfS
uerfa-

LIBERTl
FROMONDl
I3S
ucrialislatitudinem
(quam habetnullam) tranfiliar,itcm vtfuperficies fuperficiei profunditatcm (quxetiam nulla cftjpcnctrct, non
indigct tcmporc. Omnis verb traniitus fpatij diuiiibilis a mobili diuifibili, aut fpatij indiuifibilis a mobili diuifibili, aut fpaiij diuiiibilisa mobili indiuilibili (id cft, fi altcrutrum,vel
fpatium , vcl
mobilc lit diuifibile) fitin tempore. Igitur ad indiuiiibilem tranfitumrequiriturindiuifibilitasvtiimque,tam
ipfiusmobilis,quam
fpatij.vndc fi mobili& fpationulla intcrtcxta (unt indiuiiibilia,
nullactiam inmotu x/;/<^S, nulla in tcmporc poiitiua inftantia
poteruntcflc.
Simili modo, niii in qualitatibus,vt calorc, cxempli caufla, iint
tcrmini quidam indiuiiibiles, qui graduum intcnfioncm autextcniioncm copulcnt, vel tcrminent, nulla etiam in motu altcrationis x/p^t7a>aucincius
inftantia crit repcrirc.
intrinfecotemporc
nam omncs partcscalorisdiuilibiles
acc]iiiruntur per alterationcm
fucccfliuc,nullx ininftanti.
Pofliuu ctiam inftantia copulantia tcmpovis iifdem fcrcargumentis,quibus fimilia magnitudinis indiuiiibilia rcfclli.
Nam ii partes tcmporis ptxteritx & futtirx concurrant &
vniantur ad inftans,vt partcs linex ad puncTum, vt paflim doccnr,
codem modo inftans partibus cxtremis tcmporis intimc afliflct,
quomodo puncTum copulans lincx partibus afliftir, id cft,cxtcnfioncm fucccfliuam nullam
partibus prxteritis & futuris addct,
earum (uccciliuam vtrimqucfc retrahet, &
fedintradurationem
dupliciduracionc^vna intra pvxtcritum,altcra uura futurum,quodammodo replicabituv; vti Capitc xxxiv. puncTum intrapartcs linca: quascopulat,
rcplicandum diccbamus. vnde momcniimul prxteritum &futurum
tum,quod vocamusprafcns,vcuew
potitis crir.
Reponent nobis,inftans prxfens intcr prxtcritum ccmpus & futtirtim cflemedium,
& cxtra vtrumque confiitere. nullas cnim
,ciim omnis omnino, etiam minutiffipartcsfuccefliuascontinct
matemporis pars, prius & polterius habeat.
Vcrum hxcimaginatio
gemella &(imillimaeft
illi,qux intet
partes lincx, &cxtra ipias,ita puncTum abiungit,vt fpatium rcucra
mcdium obtincat. quod ii foret,nulla fiipcreftcaufla >curtempus
meris inftantibus,vti & lincaex purispundis.
noncomponaturcx
Si cnim inftansdnvationcm
habct,
intcvpavtcs tcmpovismcdiam
fakcm indiuiiibilem,tcmigituvaliquam maioremexteniioncm,
pori

D E COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBCR.

I Jp

poriaddic, & indiuifibilediuiiibiii (&confequcntcr cciamindiuiiibili alceri) additum,aliquid maius&exteniius faciet.

Corrigcnda igitur hxc imaginatiotam circa momentum pvxfens,quam circa puncTum cft,niiifcntentiam Ariftotelisinatomos
Epicuri funditus velimus diflblucrc.
Aliccr crgo refpondcc Hurcadus. Momcntum prxfens non
diftvahi a prxtcrito & futuro,fed potitispixteritum & futurum actrahi ad prxfcns a momento. Si lnferas, fequi inde, partcs aliquas
tcmporis prxteriti & futuriiibi cocxiftere, & intra momentum
prxienscolligi, quod cft mipoflibilc, quia omnes partcs tcmporis
(iint iiiccefliux-, refpondcbit: NultampartcmdetcrminatampofJLj Dlf ,,.
fcd. 5.
totam
cffe,ratione fucccftonis,ficutiratione impcnetrabilitatis: fubfctt.r.
Jimul
nut/A poffunt efje ftmul incodemloco: at vcio partes indefi minatas jrhyflc.
pojjc cocxijiere, cjrje tangcr<Lj.
Sed iruftra nititur. nam omnes, (inc vllacxccptione, temporis
partcs (vocctdeterminatas, vocct indcterminatas, aut quomodocumquelubct) fuccefliuxfunt, ncc patiuntur lctcneri intraauguftias momenti; vti nec vllxomnino lincx partcs naturalitcrredigi poflimt intralpatium pundTi.
Deinde,momentum copulans vidctur inutilc & incptum ad ofcium ad quod folct deftinavi, videhccr, ad copulandas vera & rcali
continuitatecxtrcmasvtrimquc
tcmporis partes. Quandoenim
momentum prxfensexiftit, nullx ci vtvimquecoexiilunt pavtes
tempovis; prxteritx cnim iam claplx funt, futurx nondum appulcrunt: igitur momcntUm vtrimquc a partibus abiciifum in medio
velinquctuv,cum vcs cxiftcnscxtvcma non-cxiftcntia rcalitcr vnire
non poflir.
Vevtim,boc etf rttdis ingenij, inquit Hurtadus,difficttltatibm ita
fuccumbcrc, vt apcrie oftendant itlis cfje impares vires, nec Jc poJJL^
contincnsfiUtm dcdttccrc,fedc&mcntafcrrc, tapidis, ejr arenamfinc__j
calcc. nam propter dtfficttltates componendi tc;npmt ilittd rettnqnis
fatis incompic incompofitum. Quvbus igituvargnmcntovumtibicinibus, Hurtadc>hanc difticultatum molem fuftines ?
Vyinio, inquit, tcmpus babet veram cjr realem compofitionem,&
ctfvna cntitasper fc, ejr non aggregatio ex pluribm, qttia motm quo
cxlum mouettir efi vnm ; fed non ejt vnmfimplex, ergo compofittfc.
Sed petit principium: nam dc motu cxli par cft omnino, imb cadcm diflicultas.
Secnndo, ait, probatur, quia continuum permancns habct compofi
S z
tionem

FROMONDI
L1BERTI
140
itonem reatemper vnionem difiintfam a partibm,ergo dr contimum
fnccefiuum. Sed latiflimum cft difcvimcn : nam partcs continui
vt poflint reah continuatiopermancntis ftant,& iimulcocxiftunt
ne inter fe coniungi, partcs vcro temporis in pcrpctua fuga funt,
ncc vna alteram cxpecTat, vt poflic a fequcntc apprchcndi, & ad
rcalcm copulam venirc. Vcritis igitur cum arcna line calce, quam
cum continuo filo tempus comparaflet.
Itaque quahfcumque ineuadet Gvegovij Avimigcnij fucrit Hurtadus,numquam,opinor,
Iii i,(U,
hunc rifum & dentem. Qupdaddunt, inquit, dc^>
ncniisantiquum
tj. i.a. i. continttatione
partittm temperis adinflans qttod atfu etf,non etf intettigibiie: qttoniam qnod omnino nihil ctf, ntt/iicnti vct non cnti
continuari aut copularipotetf: alioqui vna longa chorea pojfetjieri de
hirco-ceruis , & tragelaphis, & chim<tris-, quod abjitrdtfiimum etf.
Et ctim DocTor quidam ci rcfpondiflet, qtiod ens,qnodnttmquam
ftiit ens, ncc vmquam erit ens, nniii copnletur; tamcn non ens, qttod
aliquando ftitt attt erit ens, pofiitatictticoputari, optimc ci rcpoiiiit:
Secundttm hoc fequerctnr, quodpofiibilc ejfet, albedincm corrttptatii
vct annihilatam, cjr vnam cattjjandam continttari, &copularialictiiy
cjr ejfe vnam albedinem nttmero, quod nttitm diccret.
ltaque difticultcr omnino vcra continuitas & vnio partium cwrctineri porcft. Siiufcumquccntisfuccefliui
(quiciquidconcntur)
namus igituvid nobiscxtovqucvi;
nam adcxplicandum
Pcvipatcticum tempus, talichimxvica
pavtium fluentium vnionc&cacft opus.
tcnationcnon
Momcnta etiam inchoantia, & tcvminantia partcs tcmpovis finc vfu vllo bono ftmt: nam, vti magnitudinis pavtcs a feipiis initium & fincm habcnt, ita poffunt pavtcs motus & tcmpovis. Ilcfcindatcnim Dcus primum & vltimuminftanstemporis,
non idcircd covripietur, aut longitis cftluct; quemadmodum
rcuuliis
vtrimque a linca puncTis, ipia nec breuius ncc longius fpatium occupabit. Tempusigitur momcnto terminari nihi! cft aliud, quain
ncgatione vlterioris extcnfionis iuccefliux vtrimqne finiri.
Argumentis pluribus rem iftamonerare poflbm, fed nihil opus,
tencbris aliorum lucem infufcare. Deni& vcrcor quorumdam
diflbluendo avguquc totam fcntentiamnoftramcxplicabimus,
menta qux aduerfus Aviftotelem & Stoicos texunc Epicuvci &
Plutavchus.

CAPVT

DE COMP0SITI0NE
CAPVT
oArgumentum

prmum

CONTINVI

LIDER.

141

XXXIX.
Geometricum,

quo Arifiotelem

oppugnare poteU Epicurtts.

qui indiuifibilia, aut fola, aut partibus permixta, magnituEOs dini ac tempori inculcabant,hacTcnus oppugnauimus, (cd
Cxdimm ,injj vicemprabemm crurajagittis.
Rcpugnanr,inc]uam,ipii acritcr,& non crura tantiim, fed iugulum
etiam Ariftorelis pccunt, quem iam protegcrcfacagemus. Machinascamen Archimedis,auc Mathematicas (licctiisipii totieslaccfiiti) quibus reliftercnt,nullas adhuc ab Epicureis vidi. nc tamen nimis imparibusarmis nobifcum compugnenc, cormentum etiam
aliquod calenos ipfi incapuc noftrum c: Mathefi fabricabimur.
intcr rccTam lincam contingentix circu- Lib.j.
Euclidcsdcmonftrauit,
li & circulum non pofle rccTam aliam,qux angulum contingentie prop.jtf.
diuidat, intcrponi igitur angulus illccontingentix eft indiuiiibilis,
ac proinde potcft inter duas lineas in angulum concurrentes,fpatiii
fohim puncTualc intcriici. vnde tria puncTa iibi proxima & immcdiataerunt in tali continuo:fcilicet duo vtrimquc puncTa linearum
concurrcntium in angulum, & mcdium in cxtrcmo anguli iinu
pundtum , quod
linex
vtriufque
puncTa inter fe
connccTit. Scd res
iftaoculis, qtiam
intcllecTu folo,ccrni matiulc.
Sic crgo recTa
B C. cangcns circulum AEDH.
in pucTo A. quod
eft cxcrcmti diamctri D A. Demonftrac Euclidcs aliam recTam
non poifc intcrferi inter lineam
contingenti^ B C.

LIBERTI
FROMONDX
14^
& circulum A E D H. quin intracirculum cadat, ac proindc angulum contingcntix B A E. pernullam lincam rccTam pofle diuidi,idcoque illum angulum cfte minovcm quocumquc angulo acuto rccTilineo, fcu c]ui duabus lineis recTiscontinctur. Nam quantufine in
lumcumqucacutumrecTilincumacccperis,
isfcmperiine
angulos minoves vccTilineos pcr lineas rccTas intcrpoiitas diuidi potcrit. Vc iit actitus rcctilineus F A C. potent diuidi
pev lineam rcctam A D.
item A E. & ita defccndcndo, & inclinando alias recTas vcrfus A F. iine finc.
Ctim igitur poflit angulus acutus recTilincus in infinitum angultior & anguftior davi , nec tamcn vllus
pcvueniac ad anguftias &
pavuicacem anguli contacTus B A E. in fchcmatc pvecedcnti, fignum cft , illitts
& ime quantitate cile , id eit, vnicum
anguliangiutiasinhnitas
puncTum intev lineam B A. & fcgmcntum civculi A E. in cxtremo
contacTus A. intcriaccrc.
nngulojiuxtapuncTum
ita olim Iacobum Peletavium nobilem GeoHocargumcntum
vt diceret:
metram, & Euclidiscommcntarovem
conturbauit,
Commcnt.OMihi fane in mentem fttbtjt prima Jpccie, Gcometriam non fatis
inio adeo repugnantia infe admittercs. Vrimitm emm
fibi
confiare,
Eulib.j.
did.
etf,vt tnter qttantitatesminimadari
extrainte/iigentiam
pofit,qua~
lem hoc loco angtilttm,quem dicunt contingcntiafcu rettius,cpntatfus,
minorem omni acuto pofitimm. Necaliam euadendi viam reperit,
quam, vt dicamm, inquit, lineam retfamqua circutum tangit, citm
B AE. mit/o modo
peripherianngulumnonefficcrc:fciticetangutum
angulum dici debere. Ornnis enim angultts infctfione confifiit, non
in con/atfu.
Sed hoc profcccb eluderecft,
non diflblucre diflicultatis nodtim. Nam inprimisomncsalij
Gcometrxtalem
angulum conre->
tingentie,vocancrcuciaangulum,necad
anguliconftitutionem
fcd fufficitconquiriturncccflarioduavumlineavttminterfccTio,
ta6tus,qualis eft incev lineam recTam & civculum.
Dein-

DR COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

145
Deindc, non vocecur angulus, ncgari tamcn neqtiit, quin inter
interuallum aliquodiit,
lineamtalem&circulum
quod vidctur
Et hxc fuit cauffa,
vltraindiuiiibilcpuncTi
fpatiumnonextcndi.
xxxiv. Rqucrendiflimus D.Paullus AreiiusnecurnupcvCapite
garet, virttitcctiamdiuina
poffecorptisperfccTe fphxricum fabricari: quia,inquam, inter ipiiim & plantim qtiod tangeret,fpatium
iuxta puncTum contacTusvtrimqueinterpofitum,
non excedcrcc
latitudinem vnius ptincTi; qubd cum Aviftotclc & omnibus MaQuidquid cnim iam dc tacTu lithematicisvcputatimpoflibilc.
ncx vecTx & civculi philofophamuv,
incontacTu ctiam fphxrx&
plani habct locum: nam fphxra per lineam fuam aliquam circtilarcm tangit hneam rccTam cxtcniam in plano.
Vcrtim,cvvovis & allucinationis hxc fient manifcfta,fi angulum
contingentix,non
qtiidcm pcrlineam rccTam(quod rccTe demonfttauit Euclides) fed pcrcuvtiam accivculavcm diuidi poflecogitemus. Nam inpvimafiguva, linea BC. cumomnibuscivculisfibi
fubiccTis, tam pavuis qtiam magnis, angulum contingcntix,quiper
lincam rccTam diuidi non potclt, conltituit, & tamcn citculus fuperior feu maiovdiuidit angulum contingcntixcivculi minovis, eftqueparscius. Vtangulus B A G. cft tam pcr lineam vecTam indiuifibilis, quam angulus B A F. aut angulus BAE. licec maior iic
& abipiis diuidatur. Namduocirculi
quamipii,
iuperiores ducunturpevidcm
ptmcTum contacTtis A. acpvoindencceflavio diuidunt angulum B AG. civculi infeviovis. roflunt etiam alijfine
fine civculi maiovcs civculo A E D H. dcfcribi, quiomncspcr puncftum contacTus A.tranfcant, diuidantc]tie in infinitum angtilum
illum contacTus. Ex quibus liqucc,angulum
contingentix non
icd (bltim quod
contincrcfpatium puncTualc abfoluteindiuifibilc,
pcrtalem lineam,vidclicct rccTam,diuidi non poflit;qucmadmodum potcftomnis,quantumcumque
paruus,angulus acuttis rccTilincus. Vt in (ecundo fchcmate, non tanttim angulus recTilincns
FAB. qui rccTus eft , fed ctiam angtili rccTilinei acuti FAC.
F A D. F A E. finc fine in angulos acutos minorcs, per lineas recTas, a puncTo A. educTas, queunt diuidi.
Scd cur etiam angulus contingcntix, inquies,,non poteft pcr lincam recTam diuidi? Refpodeo,quiainter
lincam rccTam & circulavcm continetuv, Nam linea civcularrs gibbo illo quo intva anguli
aream extubevat & procurrir,cft cauiTa,cur linca vecTa,qux a punA. in fchemacc priori, cduccrcturinfva lincam
cToextremoanguli
contin-

144

LIDERTI

FROMONDI

contingcntixBC.
(qux iit, cxempligratia, linea A N.) tangevec
cjrculum in aliquo alio puncto prxtcv puncTum A. ac pvoindc circulum fecarct, vndc nec angulum B A E. diuidct, (cdextra aream
cius (quxintev lineam B A. &civculum concludituv) intvacivcuLib. j.
lum cxcidct. Linca enim recTa,cxdi(ciplina
Euclidis, qux duo
rrp.i.
citculum traniit.Curpcvipherix puncTacontingit,neccifari6intra
uitas vero (ecundi circuli a gibbo prioris circuli non
impcditur,
ctim iimilis gibbicuvuitatc afliivgac, & pviovis contacTum,
pvxtcvquam in puncTo A. euitet, vnde & angulum cius diuidevc potcft.
Falfum igitur eft, angulum contingcntix puncTualem tanttim,
Ludouicus
necquantumeflcjVtcxiftimatPcletaniiSj&iccTcolim
Coroncl.
lib.8.Phy-. Covoncllus, ac nouiilimc Chviftophovus Clauius demonftrauit.
Cic.
Nam aliaspuncTum vcuevaaliquam cxtcniioncm quantitati addcChu.ad
rct,ctim angulus contingcntix angulo femicivciili adiccTus angu\6.
prop
lib.j.Eu- lum vccTum abfoluat; quo tamen angulo recTo angulus fcmicirClid.
fi eiangulum contingentix dcmas. Vt angulus fcculieftminor,
micivculi D A E. minoveft angulo rccTo D A B. folo angulo contingcntix E A B. qucm ii ei adiicias, angtilum recTum D A B. adxquabit; rc5tus enim exangulofemicivculi&angulocontingcnSicrgo angulus contingcntix angulum
tixadxquatecomponitur.
femicirculi augeat, igitur quantus eft; nam quanttim non quanto,
cx omnium Geometrarum & ipfius Peletarij fententia, augerinon
poteft.
C A P V T

X L.

alterum Geomctricum 3 ex pracedentts folttaArgumentum

ttone natum, qttod EpicurttJ in Artflotelem iterum arripcre poteH.
fed incidimusiam in fcyllam, vt quifVltauimuscharybdin,
piam acutulus vidcre fe exiftimabir.
Si enim angulus contingentix per circulos maiores maiorefquc
ininfinitumeft
Ariftodiuifibilis, vt plane fatenduminfencencia
telis;igitur inbreuiillo interlineam contingentix &circulum fpatiolo,infinitx partes non tanttim proportionales, fed certx alicui
xqualcs, nec inter fe communicantes
erunt;quod pal^m eft impoflibile; ciim tale fpatium linea recTI mctiamur,- qux infinitas
partes

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBUft.

T45

pavtes non comnumicantes, alicui aflignatx xquales, iine dubio,

ncquit contincrc: taliscnim linca ininfinitum finc vllo tcvmino
debevet cxcuvvcve. Spatium autcm illud, futuvum infinitum, rcfumpto fupcviovis Capitis fchematc, iic oftenditur.
Poflimt,vtfatemur , defcvibi
jnfiniticirculimaioves & maioves
finciine, quiomncs dimdanc angulum cotingcntix B A G. ncc
vmquamtammagnus potcric fieti,
quilineamBC.in
pluribus puncTis,
quam in pucTo A.
valcaccontingevc.
Dcfcvibatuvpviinbigituvcivcultis
centro I. deinde
centro L. tcrtio
ita progvcdicndo ficencro M. xqualibtis intcr fe intcruallis,&
nc fine.
Horum circulorum pcripherix, ab capartequa maxime diftant, xquali fcmpev intcruallo inuiccm vemoucntuv (tanta cnim
cftintcv O. & P. quanta intcv P. & D. diftantia;) igituv &iuxta
ftint ,pavicciam omnesinpuncTumcontacTus A. vbi viciniflimx
tcvuallodiftabunt.vndc
fcquivideturjintcv
puncta Q^6c C. diftantiam fore abfolOtc infinitam,& tot partesintev fc xqualcs confunt intcrualla periphcviavum, idcft, infinicas. Ec
" tinevc, quot
\linc eueniec illud, qtiod a fc repcrcum gloriatur Peletarius, miraculum: vidclicet, lineam aliquam verius recTam altcram inclinatam , poife fine finc produci, & acccdcre, & tamen numquam
cum ea concurrere. Linea cnim Q^R. pcrcirculorum infinitorum
xqualia intcrualla producTa, numquam ad puncTurn Cperuciiiet,
circulus tvaniicns pcr punquia ntillus vmquam tam amplus
cTum A, defcribetuv, cuius pcriphevia valeac ad puncTum C. pcrtingcre. Similietiam miraculo linea,quam Nicomcdesconchilem
T >
vocat,

146*

LIBERTI

PROMONDl

vocat, in infinitum ad rccTam altcvam pauUatim accedit, nec Vmquam eo vfque pertingerc valcr.
Deindc Capite x i v. docuimus,corpus
fphxvicum luminofum,
mintis opaco, maiovem in infinitum partem opaci illuminare,
fi ab co iine iinc rccedac, & tamcnnumquampolTctam
procul
rctroccdere , vt cx illa diftantia hcmifphxrium
opaci totum
illuminec.
Vc in poftrcmofchematc
Capitis xiv. luminofumcorpusE.
minus opacoF. extremis fuis
radiis
diftinguit
opacum
fphxricum maius in C. & D.
puncTis. Ec qub longitis E.
eb radij
ab F. retrocciferic,
PG. & OH. maiorcm partem opaci amplccTcncur; &
in iniinitum rcccftamen,ii
ad contaferit , numquam
cTum puncTorum cxtrcmorum diametri A B. pcrtingent , id eft , numquam dimidiam pavtem fphxvx iftius
opacx maiovis illuminabunt.
Igitur fpatium circumferentix a puncTo C. ad puncTum A. debec eflc ablblute infinicum ; quia (i receflus
Juminoii E. ab opaco F. per
fpacia xqualia fiat, etiam radius P G. pev portiones xquales a puncTo C. verfus punctum A. paullatim in iuperhcicopnciierper.
Vcrumtamcn hxc & id genus pluraMathefcos
miracula, (etfi
prima fronte aliter ) diiigenter tamcn introfpccTa , nil amplitis
quam partes proportionales continui infinitas affirmant. nos vcrb
talesin omniomninocontinui
libenter &vltrbdamus,
particulainfinitascumulari.
exemplo, falfum afliimitur. Nam etficentra
Itaqueinprimo
omniumcirculorum,
puncTum contadTiis A. fecantium paribus
pcrpctub intcruallis a fe diftent, non tamen fpatium intcrcirculum

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LUER.

14/
BC. circuli illi difcin-

lum AGOQ1&"
lineam contingentix
dunt in partcs, alicui certx xquales infinitas; quiacivcumfercntixcirculorum ftiperiorum, minori & minori perpetuo intcruallo,
iuxrapuncTumcontacTiis A. a fe nuitub dilhnt. Nec vlla bona
confequentiacolligi potcft, circumfercntias xqualibus fpatiisiuxta puncTum A. a iereccdcre, qiiia inoppoiitacirculorumparte,
quantum D. a P. tantum P. ab O. diftat. Igitur cx xquali trium
centrorum I. L. M. inuiccm diftantia, fequiturtantum ctiam inter D. & P. quantum intcr P. & O. eifc intcruallum , non tamtn
intcr earumdem circumferentiarum parces puncto A. vicinas: hx
vccedunt, icd pvopovtionaliquippe non xqualibtisafeinteruailis
bus,adcb, vc c]iio propuis civcumfeventia aliquaad lineam contingcntix B C. accefterit, eb miiuis a pvoxime infeviovicivcumfcrcntia abiccdar.
conficit: intev puncTa
Hoccvgo, & nihilvltva,argumcnttim
Q^& C. pavtcs perpetuo iinc finc minovcs pofle numcrari, idcoque lineam Q R. ii pedetcntim pcr circulovum illorumincrcmenta producatuv, numquamadpuncTumC.peruenturam
; quia per
partcs propoitionales, non pcr xquales, proccdit, id ctt, nihil in
Matheii magnimiri accidit: olim ienim eciamaCalculacorc,&
BenedicTo demonftratum eft, fuper lineam recTam finitam , mo-1lo. Papt.
Birncd.
tum infinitum,tardiiis perpctub perpartcs
proportionalcsprogvc- ](
tiifp.c.xp.
heri.
diendo, pofle
Ponecnim lineam vecTam bipcdalem, pev cam poccvic fovmica
tcmpovc abibluce infinito iic incedeve.Piima hova vnum pcde perflgvct: (ecunda hora dimidium cius,motu videlicct duplo tardiovi:
tertia hora dimidium pcdis dimidiati, & iic (ine fine. Si id fiat, infinitashorasconfumet
antcquam pevueniatad vltimum puncTum
lincx bipcdalis,ii in ea iint pavtes pvopovtionalcs pevpetuo minorcs
finc fine.
Lineactiam conchilis Diomcdis non amplitis cuincir, quam
partitim propovtionalium infinitudincm. .
Uluminatio dcniquc covporisfphxrici opaci maioris afphxvico
minove ilkiminante (vt puta,tcrvx a luna) hocctiam, & nc hilum
vltva, cxcovc]iicvepotcft. Nam etii vcceflus luminoii ab opaco per
fpatia xqualiafiac,luminiscamcnincrcmencum
per pavccsfpatij
propovtionalestanttim
paullatim vepit. Itaque in (chematc iilo
Capuis xiv. pev recefliis xquales Iuminoii E. ab opaco F. punc?cum luminis inpuncTocircumfercntix
C. opacum tangcns,lenT 2,
tiflimo

LIBERTI

K}S

F R O M 0 N D I

fed per proportionales, &

tiflimogradu , non perpartcsxquales,
continuo minovcs, veviiis puncTum A. pvorepic, nec in xternum
ipiiim attingitjVt per figuras varias,cuilibct promptum eft,pcriculum faccre.
Hxc admirationis fat plena funt.non difliteor;fcd vcra tamcn,
nifi inabfurditatcsillas,quasCapitc
xiv<
opinovj&confitcnda,
oftendimus, mauelis tcpvxcipitcmdarc.
C A P V T
lArguwentum

tcrtium

contiguas

X L I.

Gcomctricum3 quo ftpcrfictcs

Vmpateticis obijcmnt Epicurci.

c&hrum

qui olim piq Epicuvo fupcrficics cxlovum contiMEminigtias mihi, vclut gvandis tovmcnti tclum , obicctaucrir.
vt innoxium, & nullius momenti, nifi
Negligerc camenpotui,
Rcuevendiflinuis Paullus Arciius, nupcr mihi fortelecTus,ad cius
Lib. i.
difp.ij. ctiam
rcfpecTum mc inuitaflct. Igitur, fuperficies conuexa orbis
lU\. j. dc
Cciiuat. Saturni, inquiunc, immcdiatc cxtraiitum iupcrficiei concaux firmamenti eft ; vnde fecpitur , indiuiiibile indiuifibili immediatum cife , & cum eo quantum & cxtenlionem
aliquam conftituerc.
Similc de lineis avgumcntum poteft contcxi. Cogitcmus enim
arbovis tmncum in aqua partim, partim in acre. In hoc aeris &
acjtix circa arbovcm contacTu, vna linea circularis in acre, altera in
etiam duasin truncoarboris
aqua cft,c]tix,c]uia immediatxiunt,
fibi refpondentes immcdiatasrefpicicnr;
vnde fiet, vt tota trunci.
fuperficics cx perpctuis lineiscircularibus (ibi proximis & immediatiscontextafic.
Hoc argumentunv non alitcr pofle diffolui credic Avefius,
quam lineas, & vniuevfa concinui indiuifibilia vepudiando. Sed
reucra poteft. Nam Alhazenus & Vitcllo diferte aftirmanc vhicam eile in crunco arboris lineam, quam dux, vnaaevis,&alia
aqux,circumliganc:
iiuepotiiis, trcshic funt lincx civculares (e
pcnetrantcs, & in camdcm pcvipheriam imaginaviam incidentes,
linea acris,aqux, & ligni; Veluti cnim fuperficies acris contigua
aquxfupcrficicm aqueam penetrac (auc, veritis loquendo , vna in
icalincacirculaiis extremaaerisqux
cruncum
fpacioalteriuseft;)
arboris

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

145?
arboris cingit, cft in eodem omnino fpatio cum fumma lincii
aqux, qux in aeiis confinio lignum etiam idcmambit.vndebinx iam fimul&coniuncTiminfpatium
tcrtixlincx,
quxeftin
igitur,& contra omncm Gcoligniliiperficie,feiniinuant.Falfum
mctviam aflumitur, ctimduobus
acris & aqux civculis duo in
tvunco avboris circuli vefpondeve aflevuntuv. Idcm penitusin cxlovum fupcificiebus cucnit. In eamdcm cnim iiipcvficicm imaginaviam cadunt,ncc fpatio vlla vatione diuelli pouiint ,ctim omni
Vnde linea per cxlovum fphxras tvaniicns,
pvofunditacccareanr.
vnico puncTo fuperficiem vtriufqtic cxli contigui perforar,neccas
vlla parte fua diuiiibili tangit. Verc Cardanus: Ouomodo cxliiun-1 Lib.j.
s<
Subtii.
?
etf
conuexa
cjr
infecattaJuperioris,
tfifitnt
namfivna
fuperficies
rioris, quomodo in dincrfts p.irtcsfuperitts & inferins c.tlttm moucri
poterunt ? Si du&Jhnt, indinifibile ab indiuifibili tangttur. Sed dnas
effe neceffe, non tamen quantitatem confiitnnnt: hoc antem Jiifficit
Arifioteti, ne contimttim ex non continuis componattir.
Quantitatem verb nonconftittiunt,
quia non coextcnduntuv,
fcd ncccflavibcoUabuntur in cumdcm indiuiiibilcm, (ccundtim
loci & locatietiam vniprofunditatcm,(itum:quodfupcriicicbus
ucriim accidit.
Sed linca illa ligni, inquit Avcfius, vel erit in aqua & in aer<Ls,
vel in neutro, vel in attero tantitm. Trimttm cjrfeciindnmfnnt contraexperienfiam: namvidcmns,nihil
ligni cjfcftmutin aqtia &in
aerc, ejrmultb minits, cxtra vtrumqnc^. Tertium verb ab ipfis (qui
poiitiuas lineas & indiuifibilia parcibus in continuo permifcent)
admitti non potest; quia tunc rcjpondebit vni tantitm linesi, & ni>n
dnabtts. Vitari igitur non potetf, quin fint ditx line.t immediatA, cjr
confequenter,qtiinJuperficicsexlineiscomponatttr.
Scd profecTb poteftfacillimc. Ecextricorniillo
dilcmmate, altcrutrum priorum cornuum poflumusarvipevc, id cft, lincam ligni, vcl in aqua & acve fmuil, vel in ncutvo cfle! Si cnim 1n aliquo
illud cfle dicatur, quodaliqtio tcrminocius indiuiiibili tangitur,.
etiinulla eiusparteambiatur;
linea trunci,inac]ua &aerc, ideft,.
in vtriufque elementi termino aliquo poficiuoeft ( fitales termini
in contintto admittantur-,) ncc tamen in diuerfis locis rcplicata:
eft,quia aqux & aeiislineares illi tcrmini fe penetrant,& incodcm
Si vevb id tanttim dicamus in
fpatioimaginavioconfundtintuv.
aliquo cflc, quod pavtealiquacius integrali ambituv, linea ligni
nec in aqua nccin acre, fedin termino& limite vtriufquc cft.Nec
T 3
vllus

IVO

L I BE RT I

FROMONDI

vllus omnium mortalium tam lynccuseft ,qui immenfam illam

puncTortim, lincarum , fupcvficierum tenuitatcm a corpovibus fuis
poflit vifu difcerncrc, & indc intelligere, an lignea illa linea,aquea,
anaercaalteralinca
prxcisc circnmligetur. Solaratio, nonoculus
aut vllus fenfus, poteit in minutiasiftasdcfcendcrc.
Itaqucctiamii tcrminos poiitiuos indiuiiibilcs partibus continui petmifcercmus ( quod non facimus) non fequituv, ex talibus
(blis & immediatis truncum aiboris, aut quantitatem cxlorum
compoiitam eifc. Multb miiuis in fentcntia noftra c]tii tcrminos
illos vniueriim rcipuimus.
CAPVT

XLII.

Argumentum quartum > quo ofiendere conantur > qmntltatcm

ex infinitis partibttsproportionalibt/s
confutdmy nul/is finibttspojje contmeri: fed conantur tantum.
ridcre folent,dcftituti,ad
Phyficas aut
AMathematicis,qtias
curiii Epicurci, &
Metaphyiicasrationesdccurruntcifuib
his armiscredunt Ariftotclem fe iinc remcdio iugulaifc.
Si partcs proportionalcs non-communicantcs,
in quotiis continuoinfinitxfunc,inquiunc,impoflibilceft,
quin iftudfic infininulliscerminis valeaccontineri. PritumacTu,&itaextcnium,vc
ma enim pars proportionalishabet
aliquam cxtenfionem , fecunda non-communicans,
iiue ab ca condiftincTa, ctiam habet fuam,
fme fine: igitur infinitx partcs extcniiones infinitas
&itaporrb
confluentes, neccfaflereht,qux vniucrfim in vnamcxteniionem
iario eam acTuinfinitam efficient,& omnes terminos & limites talis quantitatis eftiingenc
Ance refponfionem, voccs aliquoc in hac materia,in frcquenti
vfu, cxplicandxfunr.
Partes communicantes vocantur, qux aliquid idcm includunt:
vtquantitas ped,alis, & dimidium cius. hx cnim diftincTx, (G<\non
condiftincTx funt. Partcs non-communicantes
ftinc, qux nihil
commune vtrique includunt,fcd abfciflx prorfus,& inuicem condiftincTx funt: quales dux quantitates pedales, c]ux fe confcquunturin eadcm lincacentumpcdali.
qux eamdem habitudinem
Partesproportionalcsappellamus,
fcvuant

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LlBER,

Ifi

feruantad fuum totum. Vt fivna fueritdimidiumfuitotius,alaltcra qtioquc fui totius tcvtia iic.
teraetiam fit; fi tertia
totius,
pars
Propovtio enim in Pnilofophia & Mathcii, nihil aliud quam
plurium habitudinum iimilitudo eft. Meritb itaquc partcs illx
pvoportionales vocantur, qux pvoportionum, feu habitudinom,
c]uibus tota fua refpiciunt, fimilitudincm cuftoditint.
Pavtcs itaquccommunicantcs,
in fententia Aviltotclis& Mathematicovum, in quolibet continuo,omnesinter
fexquales, infinitxfiint. Vt exempligratia, in linea bipcdali,pcdesinfinitos,fed
communicances,licetde(ignarc.
inaliquapartccadem
Sitcnim A B. lincaduovum pcdum,in qua pvimuspcs (ignc-

tur A C. fecundusD E.tcrtiusFG. quartusH I. &itaprogrcdicndofempcr, vt intcrinitium prioris & pofterioris pedis, ipatium
perpetubrelinquaturduploanguftius.
Spatiumenim D F.eftduplo minus fpatio A D. & F H. duplo mintis D F. Sic vcrb per partes proportionalcs in figcndis initiis pedum proccdendo , numquam poterit ad puncTum Cperucniri:vndenec
vmquam ad eum
pedem pertingemus, qui vltimus fic,id eft, ctiius initium in C. &
finisin B.vlcimumlinexbipcdalis
puncTum cadat. Sed pcdesilli
funt communicantcs,non condiftincTi,c]iiia A C.& D E. commiinicant in D C. qux cft pars vtvique pcdi communis.
Contra verb, partcs
inter fe inxqualcs, conproportionales,
diftincTasinquauis magnituainc, infinitas licetinuenire. Nam in
linca fupcriori, ab A. verfus C. pergendo, fi partes cbndiftincTx
fumantuv pcrpctub duplominorespate
prxccdcnte (vtDF.eft
duplo minor A D. & F H. duplo minorD F.) numquam perueniemus ad puncTum C. qui cft terminus linex pedalis.
Partes ergo in ca linea proportionalesfunt D F.& F H. nam ficut D F.cft dimidium A D. ita F H. eft dimidiumipiitis D F.
inter puncTa A.
contcndit,cxteniionem
Itaqueargumentum
fi inter ipfa intcviaccant pavtes pvo&C. forcabibluteinfinitam,
Vcrtim , fi rales partcs forent
portionalescondiftincTxinfinitx.
alicui ccrtx & dctcrminatx patti ( quantumuis minima aflignarctur)vt,excmpli gratia,parti F H. xquales, extenfio procul dubio
excurrerec in infinicum: iam verb,cum partcs proportionales ciufmodifumantur, vt fequ.Tis femper iit duplo minor prxcedentc,
infini-

L I B E RT I FROMONDr
lyi
infinitudo illa non paflibus xquis, aut maioribus,fed
minoribus
non afcendit verfus
acvcrfus minimum defcendit,
progreditur,
maximum. Talevcrb genus infinitudinis, terminis fc claudi patitur: quia, iicuti partes fine fine accumulat, ita eas fine finc accidit& diminuit, vt proindc vna infinitudo altcram caftigct, & iutra finitos limites cohibcac
cft infinitudo, vna partium quantitatis, alDuplcx,inquam,hic
tcra perpctui dccrcmcnti carum. Si illa fola finc hac cilct, in infinitum fe quantitas cftiindcrct, quia pcr partcsxqualcs,
aut etiam
maiorcs, incrementa cius pvoccdcrent: nunc vcrb fecunda infinitiido priorem coeicct, facitqtic vt deorfura, veifus indiuiiibilc (vt
iic dicam) dccurrcndo,ita
terperpetub partescoi)fumantur,vtad
minum tandcm aliqticm appellant,ncc vltracffundantur.
Quod
Fac alic]uam quantitatcm cflc acTu
iftocxemplointclligipotcit.
infinitam: ex infinitis pedibtis quoscontinct, liccbit aliam magnitudincm concinnavc, qux ad vnius pedis extcniioncm numquam
dimidium fumas,ex fccundo
pcrucniat. nempc, fiexpvimopede
dimidij dimidium, iiue quattam pcdis pavtem, cx tertio ocTauam,
& itapotrbpcr propovtionalia dccrcmcnta finc finc pcrgas. fi cnim
vniucrfas iftas particulas in vnam quantitatcm coniicias, vnum
pedcm nonimplcbis.
Itaquc tota, aut maxima faltcm difticultas, quam intcllccTus
noftcr expcrittir in rcdigcndo infinitaj partcs intra tcrminos finitos,cx co proucnit,qUod quantitatem in partcs xqualcs, aut notabilisextcniionisconcidat:
infinitas cnim illasparticulartim
minutias, quia imaginatioctim
fecjuinon potcft, vix concipit. Vbi
verb rclicTa rctrb imaginationc, iatiocomminucre
pavtcs iine finc
pcrgit, ncfcio quid mihi continub lucis oftiindituv, vt videvc,aut
(ulpicarilaltemfacile
poflim,noncfleneccflc,
vtpavticulx tales
infinitum Ipatium occnpent (qucmadmodum
iniinitxpavtcs xqualesintci fe faciunt) iedcapi ac tcnerifinibus ccvtis poife. Ec
licct lux ifta tam clava & digeita non iir,quin iniinitudo illa(quam
idcbvbique humanus intellecTus rcformidat)
nebulamalic]tiam
adhuc pvxtexat; tamcn, quamdiu nulla cuidens implicantia contvadicTtonis inucnituv, talis compofitio
diuinx
omnipotcntix
ncgavi non debec. Si vcib fievi a Deo potcft, ccvtum cft, facTam
cllc, vt tot ante aduciTusEpicuvum argumcntis oftcndimus. Scd
implicat nvanifcftamcontvadidtioncm,inqtiiunt:
c]tiia talccontiintcr lecriam xcjualibusinfinitisncccifuibdcnuumexpartibus
bebit

DE

COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

irj
bcbit conftitui. Dcmccnim abomnibus maiovibus cxccifum iu
quo minores cxccdunt, iam omnes intcr fc xqualcs rcmancbunc.
Quid cuidentius ? quid manifcftius? inclamant. Etfancpvimo
occurfu argumencumtcrrovem
habct. Sed /^p^pAux^op eft, (i inCcvtctamcn plus imnctus&
fpicias,& pucrile terriculamcntum.
fovmidinis habeve opovtcat,vt me in fugam coniiciat, & rctvoagac
inomnes illas, c]uaspertranliuimus, Epicuvi abfurditaccs,& manifefta prxcipitia.
Hoc autcm mccum, fi voles, animaduertcs: cosin omnibusrationibus fuis, inlinitudinis partium proportionaiium obliuifci, &
faciliorcm & cui af.
fempcr numcrum aliqucm finitum,conccptu
fueuerunt, prx octilis habcrc.
Itaque, (i numerus pavtium inxqualium cflet finitus, avgumenttimeiVet infolubilc, quod fponteiam fe diflbluit, vbi cogitopartes iftasinxquales fme iineconiumi &decvcfcevc. Hoccnim infinitum decremcntumnon
iinitvllam pavtem quantumlibet paruam fumi,cui rcliqux omncs poflint xquales rcm.anere,cum denfinefinc minoresipsa. Hinc nullusccrtusexccfliis
turalixfemper
cft,qui abomnibus partibtis poflit demi, vt rcliquum manens, in
omnibusfitxqualc.
Negabunt itcrtim , fcio , fc hxc affcqui &caperc. fed ideb hoc
eticnit, quiainfinitus illc pavtium dccuvvcntium & fe minucntiiiin
numcrus antc intcllecTiimeovum quodammodbfugit,ncc
abeo
finit fc tcncvi & compvchcndi. vndc omnis intejlecTus noitvi acies
& iaclus inccvtum femper& dcfinitumnumcrum
partiumcadit.
CATVT
cArgumentum

XLIII.

quo Zenomotum
compulftts eU ncgare.
qutntum>

localem

cft illc Achillcs, qui Zcnonem Elcatcm pcrpulit, vt, fcnHIc fuquamuis rcclamantc, motum localcm ncgaret, vt Capitc ii. diximus.
Si in fpatio continuo, inquicbat, funt partcs infinitx (c]tiod ipfe
crcdcbat) impoifibile cft,cas vllo vmquam motu pcrtraniirijigitur
mottis localis nullus eft. Ita vir iftc eruditus maluit tam euidentcr
inienfum communemimpingerc,
quam compofitioncm continui cx partibus iniinitis diflblucrc. Et licct diflicile creditu fit,
motum
V

LIBERTI
FROMONDI
IJ4
motum fcribabeo fublattun fuiflc; crcdidit tamcn fcrib facTum
Ariftotclcs, credidit antiquus Commentator
cius, qui ctim dixifLib.dcLin.fec, ridiculnm & fatuum effe, rclitfo fenfu rationcm fctfari, pro
inlctt.c. 5.
excmplo attulit iftud Zenonis, a i& y/mioi;, non ctf ?notm.
Vtebatur vevb Zeno pavadigmatc rotarum in ftadio currenThcmiftius.
Si rotAcurrtiitm, qu.t
narratHcrmolai
tiumtali,vt
Lib 6.
Ihy/ic. conttotuuntur ifiadio jiihil rclinqnunt fi adij, qnod non dimetiantttr
cjrdiuidant, citm dittijio it/afit infinita, <jr partcs diuificfint ctiam
injinitA, qtti fieri potctf, vt finito tempore pcrcttrrantur ? Kcfponcife ibphifticum,&
dent Aviitoteles&Thcmiftius,ar>timentum
infinitum potcntia diuiiionc ccpiftc pvo iniinito acTu. Itaquc ii ftadiumcfletinfinitum
acTu, & iniinitos votxcivcuitus contincrcr,
nullo vmc]tiam temporc vota ipiiim cmetivi poflet: nunc vcvb foliim potcntiainfinitum cft; nam etii in partcs iine iine minovcs ditamen terminosquibus
includitur habet: talc
uiiibilciit,ccrtos
autem infinitum potcll finito tempore pcrtranfiri. Itaquc ii rcs
paullb altitis infpiciatur ynon cft magis mirum hocinfinitum tempore finito traniiliri, quam infinitas eitis pavtcs intva fpatium finitum pofle vcdigi.
Kcm totam quam pvoximc potcrimus cx tencbris fuis in afpccTum protvahamus.
Inpvimis ii fpatium tali motu dcbcrct pcrtraniiri, quiin (ingulis
movam tvahevec (vc ii in
partibus fpatijpropoitionalibusparcm
vno pcdc hovaconfumat,& in fcqucnti pcdisdimidio tantumdcm,
ac dcindcin quavta pedis partc, & iic iinc finc cundo pcr iingulas
partcspvoportionales vna hova) proculdubionumquamcitifmodi
motti 1'patium bipcdalcexhauvivi poifet. Katiocft,c]tibdiictiti
pavtcs proportionalesgvadatim
in iniinitum dccvcfcunt; ita pavi paflii
rcmittituv & decrcicitcclcvitas talis motiis,ciim
in qualibct pavte
in pvxcedentc,iit.
proportionali fcqtientc,duplotavdiov,quam
vtceleritas motiisficrelaxata
& ravefaVnde cbnfequenseft,
cla, vt itadicam, per lingulasfpati) permanentis partictilas, fpatio
ac pvoindc vt numquam moiucccfliuo vnitis horxcocxtcndattiv,
tus abibluatur,
quia infinitx tcmporis horx numquam poflimt
omnes clabi.
Si verb celeritas motiis non ita proportionalitcr cum fpatij partibus dccreicat, fcd vel cadem pcrmancat, vcl alia legc diminuattif
iteitim tantnmdcm
(vt fi iccundahoradimidium
pcdis,&tcrtia
pevagict)duabushoris;auttiibus,nut
pluribus (fi maiusdccvemcntum

DE COMPOSITIONE

CONTIKVI

LIBER.

IJJ

tum ccleritatis fucrit)finitistamcn,fpatiiim

totum bipcdalcemenftim cvit. Vcluci cnim pvima celcvitas per fpatium vnius pcdis, horx fpatio, mobile tranftulit; ita dimidium cius cclcvitatis, pcr dimidium fpatij, arquali hotx vnius fpacio ipilim transferct, & ii itcrum vcpctatur , pevducec candcm cevtia hova ad fincm fecundi pedis.
Sedquomodopvimus
pcs pevogvari potuit? qua via mobilein
ipfum intrauit ? qua fcmita exitum ex hoc labyrintho rcperire potuit ? Hx vcpvcs& fenticetafunt, in quibus Zcno adhxiit.
fuiifc introitum repcrirc,quia fpatium
Rcfpondeotamcn,facilc
illud pedalc principium aliquod habct, quo inin poflit,etiamii nullacius pars per fc primo prima iit. Suflicit tamen fpatium illtid fiainccxtrinfeco tcrminatumcflc,
&cxteniioneinalic]tiampofle
(ignavi, vltva qtiam non excuvrit, vc mottls valcatabeo cevmino inchoari.
in labyvintho) non eft difticilc hic
lgituv (qucinadmodum
oftium inucnive, icdcxitum pcr partes infinitas expcdirc,
A
Acnoid.tf.
Hic labor it/e domits, & incxtricabilis error.
Si cnim partesiniinitx,
quomodo motu iiniri & pertraniivipofrauim vfque,Zcno.
(imt ? rccinct nobisidemtidcm,&ad
Vcrumtamen,c]uiatransillam
partium infinicudincm finem aliqucm pvxuideo, (pcs cft ex huiuslabyrinthi ambagibus motum
tandein poilc extricari, & ad fincm illum appcllerc. Itaquc vcluti
partes fpatij pcrmancntis infinitx funt ;ita partcs mottis (ucccflitix
iimilcm infinitudincm habcnt. Itcm (icuti partcs fpatij, licet infinitXjper infinita tamcn pvoportionalia dccrcmenta intra fincm aliquem (e reftringi patiuntuvj itainfinitx partes mottis,iimilibtisdecremcntis acciix, tandem ad tcrminum aiiqucm appellunt, ibiquc
conquiefcunc.
Kcm iitam adhuc pcnititis, &in cxemplo inipiciamtis. Spatitim
horx pcrtraniitur; igitur dimipcdale, inquicbamus, motu vnius
cliatuspes, motu dimidiatx horx, & quarta pars pcdis, qiiarta itidcm pavtc hovx, & iiciinc fincpartes motusconciclcndo&eadem proportionc diminucndo ctimpavtibtis fpatij. Vnde(quemadmodum ftatim dicebam) non eft maiovi admirationc dignum,
finitocfftuerc. quam
paitcstales ihfinitas moctis omncstcmporc
intvafinitoslimitescontinevi.
partes fpatij
Imb, fovtnifeinquiet Zeno: quia partcsfpatij petmanentisnon
flutint, iicuti partcsfuccclliux motus; iniinitaiumvcrbpartium
V 2,
fluxus

1J6'

LIBERTI

FROMONDI

potcft ; vcluti etiam infinitum aquafluxusnumqtiamcxhauriri

rum agmen nullo vmquam tcmporc finito , tottim prxterlabi valct.
Sed fallitur. nom.enim iile vnius horx motus debcccomparavi
cum infinitisaqux pedibus,qui numquam aluco fluminiscfliuere
poflcntjfed cum vnico potitis aqux pede,qui infinitas partcs aqua;
tamcn omncs fucccfliuc bvcuiflimo tcpvoportionalcscontinct,&
Sicevgoetiam in motu hovario parpore ripam prxtcrlabuntur.
tcs infinitx, fed non inter fe xquales, fcd proportionales & fempev
minorcs iinc finc,iibi fucccdunt,& cum pavtibus fpatij pevmanentis finiuntur, ac cfliuunt. Si enim per illam partium proportionaitaconfumituvextenfio
fpatij perliumperpctuamdecret'onem,
codem modointelamancns.,vtarcTiflimisfinibusconcludatur;cur
liginon potcft extcniio fucccfliua pcv pavticulas pvopovtionales
pevpctub iicaccidiac pvxcipitari, vt infimtailla pavtium feries tandem concidat & tota emoviatuv ?
Sed altev.ictiam via rem hanc aggvcdiamur,& in alias fpiras mie>;
feium intellccTum humanumtorqueamus,vtvalcatvtcumqtte
hoc fe labyrintho euolucre. Cogitemus, inquanijmobilc
prima
fuiparteingredi primam partem ipatij: ccce nullam tam paruam
quin pcv infinitarum pavtium minorum
partcm dclibarcpoterit,
contacTumtranficvit.
Licctautem traiecTusille iniinitus iit fecundtim partcs propovtionalcs, eit tamen iimul iccundum pattes intev fe xcpales bvcuiftimus. Item,licct/i in omnibtis pavtibus xqualcm movam mobiletrahcvct,
numquam cx illis anguftiis cxtrahi
poflet; iam tamen, quia in maioribtis diutitis, in minoribus mituis
morxctiam
decrcmenta,
movatuv,&fecundtini
partiumfpatij
decvcfcunt, & bveuiorcs fiunt linc fine ,ecce lux alic]tia mihi oboritur, qua vtcumqtic fufpicari iam valcam , totam illam moram cx
omnibtis movisconflatam, finiri polfccodem modo, quo ipia cxteniio fpatij, quam moris fucceiliuis perambulat mobile. Ctim
enim feifa imnginatione,inteUecTtis folus pevgit moras,c]uas fupcr
pavtibus fpatij mobilc tvahit, in particulasfucceiliuas pavuitatc fua
miinimaginabiles,& iine fine ie dimintientesconcidevc,dccvefcit
hi in immcnfum prima mea admiratio, qtiahxiitabam
iiupidus,
quomodo omnes illx movulx lnfmitx poftent alic]tiando finem
accipere. Nam veluticolovin quantitatc pedaliexteni"us,abill^
quantitate infinitudinem partium proportionalitim, & tamen vni
ifinem vtrimc]tte accipit; na morx c]iubus mobile itipcv partibus
quan-

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

L I BE R.

IJ/

in partibus fuccefliuisproquantitatis fpatij h^fitat,infinitudinem

portionalibus contrahunt, &(imul intra terminos reftringuntur
vltra quos non efrltiant. Solum in eo cft difcrimen , qubd partes
coloris permanentes , motiis vcrb partcs fucceftiux iint, item
color quantitati fpatij, vtfubiccTo inhxrcat, motusautem mobili, non fpatio.
Poflumus dcnique tcmpore imaginario imaginationem noftram hic iuuare. Vidclicec qubd iicuti in fpatio imaginario pcrmanente capacitas quxdam eft (fic cum fundamcnto in reimaginamur) qux anguftiftimo fpatio pcrmancntc infinitas partes proita intcmpore imaginaportionalcs magnitudinispoftitrcciperc;
rio,eadcm ratione capacitatcm concipimus,qux brcuiflimo ipatio
fuccefliuo iniinitas pavces pvoporcionales fucccfliuas motus, auc
tcmporis rcalis valcat compvehendere.
Sed tamen rcucra, pritis oportct oftendeve, nullam in infinitudine illapartium rcalium pcvmancntium & fuccefliuarumconcradicTionem inuolui, quam poflimus concipercin fpatij pcrmanentis & temporis imaginarij capacitatcm poife infinitudincm partitim lealium rccipi. Sienimnulla
continui compofitio, prxter
Epicurcam .cflet poflibilis, opovtcrct infpatio imaginario tam per~
nianentequam
fluentc,imaginari tanttim capacitatem adcapienda realia continua^compoiita cx folis atomis, non ex partibus infinitis,quia talia in rcrum ratione nulla exiftere poifent.
CAPVT

XLIV.

Ex traftu globiJitperplanum,
aArgumentum fextumi
tufuis rci indiuijibdis motu col/tgunty magnitudmem
indiuifibilibus

compofitam cffc: fed mtuntur

autcuex filif

jruflriu

hoc vcputaturvulgbvnumexmoleftiflimis.
ARgumentum
iphxva planum in puncTo, & ita per ipTangatjinqtiiunt,
idem fphxrx puncTum lineam
motti trahatur,vt
fumcontinuo
in plano delcnbat: Linea lfta neccflanb ex meris pundTis contcxituv. nam iicuti, ctim puncTum fphxrx quielceret, tangebac planum in puncTo iibi adxc]uato; ita toco tcmpore motus, perpetub
pev puncTacatenatim mccdit,ctim pei petub tangat lincam, nec vllibi in parte diui(ibili,(ed vbic]tic in (blo puncTo, tangeve poilit.VcV 3
nimta-

TfS

LIBERTI

FROMONDI

rumtamcn, quam in fcntcntia Epicuri hoc argumentum inutile fir,

liquetcx iis qux Capitc xni. diximus: nam nulla apud Epicurcbs
potcft cffe pcrfecTa fphxra, atit pevfccTus civculus, qui planum in
puncTo tantumcontingere
poflit. Et Plutarchus in rc ifta omniLib.Keiiu
,no,aut proximcEpicurciis,clamat,B
Jbvcubv, *S\ Sfyvwrw 3wu,
'ffawtSv /^f om&ioy
impofiibile cjr inimagtnabile effc,o-n })a^cu^iy
wVJ> qtiod fptjAraptanum in pttntfo tangat, & grauiter de Stoicis
conqucritur, quiTaTtf/S/acV) vo&vrijuu<;,voIunt nospcr vim co~
Probat autcm planum in
gere,vtidimaginemtir&intetfigamu<s.
parte diuifibili tangi, quiali fphxra purpuvea pcv planum tvahatuv,
lineamin co puvpuveam defcvibet, cjtiam apuncTo indiuiiibili&
incorporco fieri poflc negai.quia dawiAciTcpTtvpHofyo-a/ip,<^^.th
hvom &J,re incorporea purpurari corptts, ctf contra rationem. Itcm,
quiafphxravitrcacadcnsin
lapidcum planum, diflilircc & fvanvc fvangatur
geretur; cft vcrb, inquit, contraicnftimcommunem,
pcr puncTum.Ex quo, non vt cx vnguc lconcm, fed vt cx caucia \iin Mathematicetagnofcereouiculam,&
quampartimcallidus
cis fucvit Plutavchtis, ncimpensc mivcmuv,in veifta continui pvopiovcm Epicuvo fuifle,quam Pcvipateticis,
Igitur qui hodiccontacTum fphxvx & plani contra Aviftotelem aiTunuint, fupponunt in antcccdentc icntentiam Aviftotclis,
quam dcftvucrcvoluntpcr
coniequcns. vndc virtute fic argutantuv. Continuum cx partibus infinitisconftac (id cnim ncceflarium
eft,vt dari poilic corpus perfecTe fphxricum,
quod planum tanttim in puncTo tangat;) crgo vltimbcomponitur
ex mcris puncTis
linitis.idcft,aftirmatitic
proccdunt a repugnantibus hac fimili
forma: igniscftcalidtis,
relccrgo cft frigidus. Si noncvcdant,
diiTcvtiinnis.
gant, qtixfb,quxCapitexni.
Itacjue fuppofito,quod fphxva planum in puncTo tangat,non potcft, iine dtibio, infervi continuum coalefccve cx mcris puncTis, ied
: vevam efle vidcliccc Ariftotclis &omnium
omninooppoiitum
Mathcmaticoi um fentcntiam,quia contacTus illc hanc ncccifavib
pvo fundamcnto fuo fupponit.
Qtjid vcvb Aviftotelem & Mathcmaticos vcfpondcvc oportcar,
rcs faris videtuv perplexa.
Nostamcn vnicoictti hunc nodtim cxdimus, negando vllain
continuo cife poficiua puncTa, quod Capitc xxxi i. iatisdilfuse o(~
tendimus. Nullum,inquam,
in fphxvicocovporccftpoiitiuum
&
realcpuncTu,c]uod poiitiuo plani puncTo incumbatjvndc ncc motu
(vio

LIBER.
CONTINVI
DE COMPOSITIONE
l$9
fuolincam ex pofititiis puncTiscatenatam in plano defcribit. PuncTum vcrbnegatiuum , fiue negatio vlteriorisextcnfionis in longum, ctim nihil iir, non poteft vcro & ftio motu deloco in locum
tvaniivCjfed tanttim pevaccidcns dicituv moucri,vtcxcitas ad motumhominis cxci. quod autemtantum iicmouetuv, nccvllum
omnino motum in te fufcipit, pcr motum alicnum rci diuilibilis,
quofolo dicituv moueri,veram lincam cx puris punctisindiuiiibilibtis defcribcre aut deiignarc nequit.
J
TOt\b.6xlO*
Hxc vidctuv mens Aviftotclis, vbi aitfoltim ;<?tovu&i&iKcx;
1'hyfic.
is]
moneri:
accidcns
c]tiomodo
d/Asp); js/i'fi, per
indittijibitcpoffc
fuo (etiamii tamc etiam fuum
qtu in naui elt,mouctur,inquit,non
intrinfecum motum habeat; in quo a cxcitatc, & indiuiiibili negatiuodiifevt) fed vzro r/ic 78 Tfofautyo&c., ipfo nanigijmotti, quiei
cft cxtrinfectis. Liquct id paullomintis cx vationc quam adfcvt.
Nam impoftbite ctf, inquit, vt id quod mouetttr, fpatiummains f<L->
tranfeat,ntfipriits aut <zqualefibi,ant minusfpatium tranfierit. J.ndititjibile atttcm fpatittm minus Je tranfirc neqttit; igitttr xqualc^j
tranftbit. vnde crittota linea cx puntfis. c-i $ fcbjj KIVOV$U,rfo
fuxcLo-av
^ct/A/jJjj)siytj.n tisfQ}JL^))7t\,fempcr enim per aqttale tranfi
cttndojpttntfum totamtincam menfitrabit.Quid chiertitis dici potuic?
Torqucnt tamen miiere hunc locum, qui ptincTa &alia indiuifibilia poiitiua continuo intcrfcrunt. cur cnim puncTum qtiod eft
ccntrum in globo,volando per acrcm, lincam cx puris puncTis non
deicribit? Quia centrum per accidcnstantiim mouctur ad motum globi, reipondent quidam,non vcrb per fe.
1
Sed optime cos rcfelJit Scotus: jVuja quamnis, inc\c\\x.,parsin to- Ini.d.z.
to moncatnr per acciden.', tamcnfemper cst in fi>atioftbi aqttali, &'
pcrtranfiundo il(a,dcjcribit totttmfpatium. Similitcv naticleriis inxcpialia fucccfliuc motu naiidensnaui,nonalitcrpcrfpatiaiibi
uis aufcvtuv,quam ii pedibus inccdcrct, ac per fe moticrctuv. igittiv
ctiamccntrum globi lineam, motu aglobo (ibicommunicatodefaibet.eodem modo atquc (icxtva globum Angclusaut Dctisipfiim -rontinue dcferrct.
Conimbriccnics aitint,puncTum moucri continuc pcraccidcns L\b.6.c.to.
& gratia globi, ctiius motuscft diuiiibilis & cor inuus, fecundtitn q.l.n. 3.
f c verb non coritinuc, ied per motus difcretos. vnde ctfi, incjuiunt, Ph>l'.c.
globm exparteinfcriori qtta interucnttt fotttts punctiptanttm tangit,
non ccffet pergcre; baitd tamcn idcirco refpcctn einjdcm partis , &
comparatione ptaui contimic moueri. ideo critm dicitttrnon ccffare-j,
qtita

*6

LIBERTI

FROMONDI

contatfm difcretos ,nec vllum pratertt temporis

qttia nonintermittit
PuncTum igitur iftud
momentum, ctitfumcontatfmnonrejpondeat.
globi faltuatim per puncTa plani mouctur, nec partem linex quas
pvoxima cft puncto tvanfit, ied tvanfilit (ine tacTu.
Vcrtimiftudvideturnon
pofle intclligi, (inetfanfituomnium
puncTorum globi, & cuiufuis covporis mobilis, ab cxtrcmo (patij
incxtremum
finc medio. Si enimnon continiicmoucntur,ccf.
fant vbiadpartcmlincx
(ine
fpatij appulevint5&eamtran(iliunt
tranfitu per ipfam, vt ad contacTum alterius
puncTi pcrueniant.
Saltus verb rci corporcx ab cxtremo in cxtrcmum iinc traniitu
diflicillimus cft, & apud omnescerpermedium,imaginationc
tum eft, pernaturam
non poffe faltari. Et augccdifHctiltatcm,
faltareiinc iimili faltu
qubd puncTa globinonvidcanturficpofie
partium globi quibus continuanttir.
Igitur iimpliciflima & optima Ariftotelis intcrpvetatio cft, (i
pucTa & indiuiiibili,' 1cetcracontintii ncgationes quaidam cife conftituamus, qux mcvc pcr accidens, & nullo vcro iiio motu dc loco
in locum dicantur tvansfcvvi. taliacnim nulltim
aliummotum,
quam totius continui, inquo concipiuntuv,
habcnt; pcvipfum
veibcontinuum,non
lincam, fcd magnitudincm covporcain potitis defcribunt.
SQC\qtiid intevim
Angclo facimus, qui indiuifibiliscft,& in vni& continuc dcinde moucri ? cuvifto
copuncTofparijcflcpotcft,
motu , lineam cx mcris
puncTis non defcribet (argumcnio Avifto?
tehi) quiapevfpatiaiibiadxcjuatapevpetubtvaniit
In i.d.i,
Joannes Maior hoccxcmplo
dixit continuum cx Cooppveifus,
q.l.
iis puncTis
compoiitum eflc, fed inhnitis; qtiem Capite xxxi. reiecinuis. Plurimiverb alij negant, Angelumautanimam
rationalem poife naturahtcr in
puncTum colligi, fcd omncm eius prxientiam ncccflarib eife ad
fpatium diuiiibilc; qtiod pleriqtic omnes
cenfcnt, qui nulla indiuiiibilia poiitiua continuo intermifccnt,
& potcft iic dcmonftrari.
magna iane vcriiimilitudinc:
Capite xxxiv. diccbamus, vix pofle vitari
rcplicationcm puncTi, fi intimc vtriqtie parti lincx quam copulat, ailiftat, intrctc]tie fpatia cxvcvb Angclo potclt applicari.
tremorumjidcm
Ponc enim Angelum in ccntro globi,qub
infinitx linex vnvidetut non pofte prxfentia
conctirrunt,
dique acircumfcrcntia
eitisad fblum ccntrum indiuiiibilc imaginarium tcrminari, fcd
jncccilaao ad partcs aliquas omnium lincavum in oibcm debevc .
eifundi.

DE COMPOS'ITIONE

CONTINVI

LIBER.

\Cl

cffundi. Nam veluti, fipuncTum ibialiquod centralcpotitiuuni

cifet, opovtcret ipfum (iicCapitc xxxiv. videbatuv nobis) intra
omnium linearum quas terminat, fpatiafcretrahcvc ; ica Angelus
ineodemcentroconftitutus,
quiapari modo omnium hnearum
cxtrcmitatibusintime
&cum quadampcnctrationcafliftit
(puncTum cnim,iiucaliud inditiifibile,cxtra parteslinex cxtarc necjuir,
alias faccret cocxteniioncm) omnibusvndiqueetiam
aliquoufque
intimc pvxfens cric, idcoquc prxfcntiam habebic non fimpliciilimam &indiui(ibilem,fcdad
fpatium diuifibilcdiftiiiam.
Angclus verb pcr prxfcntiamininfinitum vndiquc diuifibilcm
fic rcplicatus, corpori continuo infinitc diuifibili xquiualcc: vnde
ii (e moucat, non lincare aliquod fpatium,aut fuperficiale, d:d corporcum & in omnem dimcniionem diuiiibilc,imnginationc noftra, deicviber.
Scd denuis tamcn,Angclum poflc conftitui in fp.uioindiuifibili:
dicet tameii fortaflis Anitotcles, forc tunceum immobilem fueccfliuc, niii antc in fpatio diuiiibili fe replicaucrit: poifenihilominiis ialtuatim ab extrcmo in extrcmum iine medio, c puncTo, inc]uam, in puncTum fubiilivc; quodplurimihodiedocenc
Thcologi.
Si vcibdcniqucprxfentiam
indiuifibilemhaberc; & continuc
mobilem cflc dcderimus, modus tamen adhttc fupcreft, ctii pauilb impcditlor, c]tio Angelus lincam continuam , non tamen ex iblis puncTis coniutam, delcribat. Eum nobisindicat Scotus. Dico, Ini.d, i,
inquit) qtiod fcmpcr, idetf, in qnolibet indittijibiti,est injpatiojibi'
Aqttati, non autcmjcmper^idetf, inqtialibct partetemporis. Itaqtie
ab vnopunclofpatij
(concedamuscnim iampuncT.ircalia in fpatio: pcv hxc cnim perrumpere ctiam diflicultatcm iftam
poiliimus) non ialit immediatc adaltcrum, niii pcr partcmintermec!iam,fed pcr iftam non in infhnti, lcd tempore inter duo inftantia
lncdiotvaniit.
Sedquid in c.ipavtc tangit ? inquics. Rcfpondco, Intcmporc
partein,in initanti puncTum tar.git.
Scd numquam poteft niii puncTum tangcrc,clamant.
Refpondco, Si numc]uam idcm iit ac nulloinftanti, vcrum dicunt: uullo
cnim inftantipartcin,(ed
quolibctpuncTum (bhim tangit; tamcn
iu tcmpore medio interdtto inftantia, ait Scotus,
jtttit fupcr mcdimn
continttttm intcr it/aextrcma. Necadeb diilicilis & impcdita eft huius fluxus & traniitus imnginatio, niii
quia momcntum uiomcnto
X
in tem-

162.

LIBERTI

FROMONDI

intcmpovc immediatum,
blandimentofacillimxcogicationisin& Epicurca dc compoficionc remporis fcntenuitatijconcipimus,
tia nobis ipiisimponiimis,fupponimuiqueiddcquo
totacontroucriia cft: tempus videticec componi cx inftantibus immcdiatis.
RciecTa vero hac Epiciue.i cogitatione, rem totam iicexpcdio.
Cogiramecum attcntc paullifper (puncTa , res tcnuiflimx funt, &
collecTis feniibtis infpici debent) quomodo puncTum intimc aififtat parci linex quam finit, aut continuat. ita enim ei intime pvxfenscftjVtnullam
adxquatc particulam ciustangat: indiuifibilc
cnim, niii vcplicetur, diuiiibili adxquavi non poteft. fic de Angclo
In quolibec
fubindiuiiibili prxicntiacollccTocxiftimarcoportet.
inftanti,inquam,
puncto fpatij iniidct,in temporc infinitcdiuiiibili
pcr partcm infinitc diuiiibilem incedit,eamquc non in puncto, fcd
in partc aliqua,vertim inadxquatc, tangit
Qtvod vt planitis intclligas, fac , Deum vniucrfa fpatij realia
puncta, partibus immcdiatc inter ic vnitis, deftrucrc: Angelus tamcn iine replicationc, cas pavtcs motu fuo pcrforare, ac per eas inccdcrc poterit; nullam nihilomintis adxc]uatc,ied omnes pcr quas
traniibit,inadxquatc
contingct.
Qux rcfponiio tota ad motum globi fupev planum tvacTitranf.
fcrri potcft. Nam iingulis tcmporis momentis planum inalio&
alio iempcr pundlotangit,
tcmporc verb poft momentum immcdiatc fcquenti, noninptincTo (piincTum cnim nullum cft altcvi
fed in pavtc lincx plani inadxc]tiatctangit r
puncTo immediatum)
co modo, quo vbiquc ipiiim tangcvct, ii vclicTo ibltim globi punSi ncgcnt Epicurci ie
6lo,DcusomniaplanipuncTadeftrueret*
hxc intclligere,ideb,opinor,accidit,
qubdin fentcncixPcripatcticx &communis
tcncbvas, intcTlecTumfcvibnumc]uamdemcr(crint, maluerintque fcmpcr igniculum illum Epictiri fattium per
deuia & prxcipitia coniecTari,quam via publica & certa,in hac nocie inccderc. Ego ingenij mei acicm non iacTo, fatcor tamen mc
non obtuiiflime ifta cevnere, & pluvima in rebus naturalibuscirtcrebrave.
4
cumfpicere,c]ux miiuis valeam
pcvmifceamus, (iue
Itac]tie,iiue puncTa &indiuifibiliacontinuo
omnia (cpiod nosantc fecinnis)abolcamus: item, (itic Angclus, &
anima rationalis fpatium tanttim ditiiiibilc occupavc, fiuc etiam ad
iic fe continub mouerc poilinr,
&
fc
vnicum
rcuocarc,
puncTum
numquam cuincoc Epicurus magnicudinem coalcfccre ex puris
indiuiiibilibus
Hinc

DE COMP0SITI0NE

CONTINVI

LIBER.

l6$

Hinc ctiam intclligitur argumcncum Ariftotclis, quocxmotti

iriex meris inpcr ferci indiuifibilis colligir, fpatiumcompoiitum
diuiiibilibus, topicum folum, nec fivmiftimum cife: & quisci
tam obftinatc addicTus, qui omnia ab co aflcvta pavis firmicudinis
vclitcife? Vndc magiftcvcius Plato, aquo videtur iftam dc immobilitatc rci indiuifibilis docTrinam acccpiifc , argumcntum iftud r.umcniJ,
ctiam vfus Aviftotcles:qubd vcsqtix
ncgligit,contcntusaltcvo,quo
inco qui acquirimouetuvpartim inlocoquidcferitur,&partim
tur,clfe debeat; id vcrb rci indiuifibili, qux impcvs cft, compctcrc
non poflit. Q^uxdocTrinaPlatonisplane
intclligcnda vidctur dc
inotu locali propriiflimcdicTo, quiadlocum
diuifibilcm &civdebectcvminari: ad talem cnimlocum
cumiciiptiucambientem
moucri non potcftindiuilibilc. Patec vcrb criam indc: qubd dicac
to iv vnnm (itaenim vocat indiuifibile) Hdk/jjv e?io/,nutiibi cffc_j,
quianccin ie cft, ciimnondiftinguattir
afeipfo, nccalio, GTICV
/V\<w01,KvxKoidvtzfe/i^citg v-v CJJMIH
CVG>at Hn, qttiafi in alio cjjct,
circuto quodam abeo in qttoeffct comprcbenderctnr. id vcrb, inquir,
ftcri non potetf, citmindiuifibilc in mnltis in orbcm partibus tangt neqtteat k circulo.
Loqucndo verb gcncraliusdc locali motu ,qui ad Vbi mobili
rcs
intriniecum,iiucdiuifibile,iiue
indiuiiibileterminatur,poteft
indiuiiibilis moticri ficuti ctiam dciinitiue, vt loquimur, (etii non
Nonellctiam
necelfc, vt talc indicircumfcriptiue).efl'einloco.
intcrmino adqucm
tcrminoac]uo,&partim
uiiibilcpartimiitin
<lum mouctur; vti nec vt tranfcundo, pedem vbique& pcrpetub
figatin fpatio rcali iibi xcpali.
C A P V T

X L V.

i/lrgnmentmn fcptinutm > qtto pcrpcrhn crcclunt, in fententid Artf/otelis, f])b<craw aclittitatts nullum fincm bttbiturttm cffe.
fphxraacTiuitatisin infinitumabibit,inquiunt,
iimagnituSEddo, &tempus ex partibus infinitis componantur. nam oporrebit c]tiamlibct c]ualitatcmintcniibilemex
totidcm etiam partibus
inteniiuisinfinitisconftitutam
aifcrcre. ii enim infinitistcmporis
partibtis qualitas aliqua intenditur, igitur & infinitx pattcs inteniiuxineafunt,
c]uarum vnahac parte tcmporis, altcra ifta produX z
citur.

LIBERTI
FR0M0NDI
1^4
cituv. Ex illa vcrb partium intcnfiuarum infinitudinc vidcciir
agens
polfc cxccndcrc fphxram fux acTiuitatisin infinitum. Nam vbi cumqtic finiescorporisluminofi,cxcmpli
gratia, fphxram, lumcn
in cxtvcmx circumferentix limbo, infinitam
partium proportionalium intcniiuarum mtiltitudincmadluic
habct, quxlongitisfe
Cur cnim infinitx
pvopngarc, &iibi iimilcproduccrcpotcrunt.
illx partes intcnfiux,in fubiccTo diaphano,& nullacontrariaqualitatc imbuto, (ibi iimilcm crfecTum produccrenequcant ? in icntcntia vcrbEpicuri, ctim qualitas vniformitcr diftbrmiter vfquc
ad indiuifibilem partem intcniiuam decrcuerit, ibi meritb fphxrx
limeseftfigendus.
Vertim cjuxro ab iftis, cur qualkas intcnfiuc indiuifibilis, qux
cinfdem fpccieictim qualitatc intcniiflimaeft, tam infoccunda lir,
vtne quidemalteram etiam indiuifibilcm valeat cfticerc? Qjaid
cnim hic aliud refponderc polfunt, quam tale cifc partis indituiibilisingenium , vtuihil ibla, auc etiam adiuta ab agente principali quod retro in ccncro iphxrx cft, vcl a partibus qualitatis
aliis centro& civcumfcvcntix fphxrx interfuiis,valea't produccrc?
Eccc autem idem aut iimileomninoipfis rcponcre poiliim: imb
.l.*.q.5. faciatpvo me D. Thomas. Non omniaqtt.t fttnt ittuminata, ant calea.yidi.
fatfafpoffunt atia itlttminare & calcfacerc :Jic euim iltuminatio cjr caiefatfio cjfent vjquc adinjinitum.
Ad Ciim itaqueluminis particulam intcnfiuam, vniformiillo
pcr meditim decremcnto,tandem
pertienituv, qux vivcsfe vlterius
menfura
propngandiamittat. Itaqucadagcndumcertainteniionis
ncceflaria cit, ad quam lumen in extrema circumfercntia iphxrx
acTiuitatisnc)npcrtingir.autcerte,liccttaliluniini,c]iiantunuiiscxtenuato, non deiint vires ad producTionem altcvius vcmifliovis vltra limitesiphxrx acTitiitatis, tamcn non producit,quia ipfum cft
tninimum naturalequoadintenfioncm
, nec vllum lumen ea realtetiusintcniioris exiniilius, pcrnaturam,cxtracompoiitioncm
fiiterc puteft. fi vcrb aliud producetet, deberet ipib cife remiflius,
ac proincie minimo naturali eifc minus. Ita Optici quidamdoLib.5. cenr. AjJerimttSyinquit Aguilonius, tnmcn non fttbqttocnmqtte /;/pop.15.
moduio poffe fuapte vi jblitarie esijlcre, fedaliqttcmefje^j
tenjionis
OiHic.
pan/itatis terrmnttm, vltra qticm progredi diuidcndo non liccat citra
intcritmn, qttcm proinde miuimttm natnratcm non incongrtie poffitm;ts appc//ar*LJ. ft atucm maiori tuwini alittd minus adiungatnr,
qnautumuis cxigtittm, nil 'vclat qttin boc iltitts opc qtieat fuften*
tari.

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

l<$f

Uri, dummodo vtntmqttefimnl mtnimum natttrale ftltem attingat.

Si dicas, lumcn produccndum cxtra limites fphxrx acTiuitatis,
eontinuandum cflc cum eo quod intra eofdem limitcscft, & proindc non futurum folitarium, & ab omni alio fcovfim; vefponiio
eftinpvomptu. cx parte quidem continuationis extenfiux nihil
obftavcqub mimis exiftcrc poftic , (ed pcriculum tottim exdcfe^
cTuintcniionis, &coniuncTioniscum alio gradu incenfiuo proue^;
nirc: dari cnim minimum naturale non tanttim fecundiim cxtcniioncm,(edetiam (ectindtim intcnfioncm,ac talccflclumenquod
cxtremum margincm fphxrxacTiuitatis infedit. vndc fialiudremiflius vltva luinc marginem eftiinderet, iftud eflct remifliflimo,
quod naturalitcr fcorlim ab aliis eile potcft, rcmiilius*
Hxc in fcntcntia D. Thomx, cpi rebus etiam inanimatistcrminum paruitatis ab intrinfeco figit,magnam habent ipccicm probabilitatis,quam Opticictiam vetuitioves vidcntuvoppoiitxScoti fcntentix antetuhflc.naindeminimonaturali,
faltcm quoad
cxteniioncm,pcrfpicue V\rf.\\o\Jnminima tttce, ait, qrt.cfwni potetf, lib. z.'
etf latitudo: quoniammimmam ittcemdicimus ,qttM fi diuidatnr,non prop.3.
babct ampliiis atfumlucis, quia non crit vifibilis, 'fcd vtraqne pars Optic.
cxtinguctur, quianctttraparscitis erit tttx, neqtte apparebit Jcnfiti.
Siverbin lumiiic,&rcbusinanimatisminimum
nullum naturaledatur,c]tiod fortitev,& multorum aflcniii, allirmat Scotus,
retinenda prior refponiio, quam a D. Thoma iumebamus: quia I112.d.2%
ad acTionem qualitatum taliumintenlibilium , non iuflicit quantulacumque meniiira intcniiua qualitatis, ied certx magnitudinis requiritur, ctiam vta qualitatibus qux a tergo funt, ad pro^ngandum clfccTum vltra terminos fphxrx acliuitntis , poilinc
adiun.ui.
Scd heus adeflevos iam Epicurci,& vidcte,vt telum iftudfphxrx nclitiitatis in caput vcftvum vedue poflit.
Vos conquerimini (phxram noltram (iituvam niniis longam,
& finefincjiiqualitasquchbetcx
partibusintenliui', iniinitiscompofita litj ego aflirmo vefttam nimis fore breuem , ii ex finitis indiuiiibihbus. Luculam cnim illam pallentem putrcfccntium liruborem lunx,tempognoruii), ii placer, autetiamteiuiemillum
leeclipiis in vmbra terrx cxfpirantis accipiamm. Qjaot, quxib,
pavtcs iudiuiiibiles inteniiuas in lucetam rcunKi & ctianida nobis d ius ? Si totidcm , quot funt in vno pcde fpai:j puncla, nimis,
ckcdo,libcralcseiitis: nam vnicus magnitudinis pe^, ctii (inita, inX s
nunic

166

UBERTI

FROMONDI

Epicurusveftcr
numerabiliatamcnpuncTacompvchenderc;etiam
non ncgat. Demus tamcn tot, quot in toto milliari poflunt conmoribunda lunxdelinqucntincri. Radictigiturdcorfumltixilla
tis. SiacTio vniformitet decrefcit, fingula fpatij puncTa, a luna
dcorfum rcccdcndo , perpetua (cric amittcnt vnam fempcv particulam indiuifibilem intenfiuam qualitatis. quia vcrb non plurcs
Juminis lunariseiufluht (vt ntinc fupponimus) in totaintenfionc
modi particule-,quam qttot in longitudinc milliaris puncTa, ncccflc
crit, vltimum milliaris puncTum indiuifibilcm foltim luminisparticulam rccipcrc , ibique totam luminis lunaris radiationcm &
acTionem finiri. Hinc nemo vmquam c tcrra, totcentcnis milliaribusa luna diftante,lunx
cclipiin potcrit ccrnerc; quandoquidem oculuscxtra hmites fphxrx aciiuitatiscitis tam longcfummotus radium,aut fpccicm viiibilcm luculx illius non pofiic excipcvc. Infinitaigituv, cpoad pavtcs faltcm pvoportionales, iit opovtet pvimx lucis, qux lunx inhxvct, intcniio, vtcxteniioni qux ad
nosvfquc pcvtingat,poflit fuflicevc.
Viuiehoctclumc]uoinnoxicnos
pctunt, poifumusctim noxa
in Epicurum rcgcrcrc.
CAPVT

XLVI.

nArgumentum oBauuWy quo contcndunt^fine n>Acuo> penctr.tttonCy aut replicatione, condcnjationcm <ib Artfiotclc cxpltcmnonpojjc.
grandc piaculum,qubd iinc vaOBiccimusanteEpictire'is,ccu
cuo, aut partium quantitatis penctrationc (vtroquc, naturx
dctcftabili malo) nequcant corporum condcnfationcm expedirc:
ccce iam eodc icclcrc Arirtotelem fuis calide rcfpergunt, & tantA
profcdTbin fpccicm probabilitate, vt etiam Pevipatctici hicvacillcnt,aut quidam planclabantuv,vt exiftimcnt alitcr ficti non pofle.
Nam li totum fpatium intra vasconclufum,inc]tiiunt,alic]uocovpovccontinuo, & nulhbiintcrhiantccit
plenum , concipi nccjuir,
quomodo vel minima corporis altcrius particula intra vas idem
compingi poflit, niii aut aliqux loco ccdant & vafc cxpcllautuv (quo caiii nulla fiet condcnfatio) aut parsaducnicnsccteraruin
autcercevacuum
cjtixinerant, per pcnetrationcm locumintvct,
aliquod intermixtum fuifle oportuit, cjuod a partibus fe inuicein
compri-

DE

COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

\6j
intva vas idcm coniccTo
comprimcntibus rcpleri poflit, vtcovpori
locum faceve valeant.
Vctcrcstamcn Scholaftici, quia penetrationem dimenfionum,
& rationibus Aca& EpicurcasinanitateSjOmnibuscxpcvimentis,
dcmix ac lycci vcfutatiflimas cflc credcbant, alia via feie cxpcdire
ex hoc labyrintho conati funt. Marfilius noiter (ncfcio quid in IiM.q.?.
mcntem quibuidam venerit, hunc Anglum facerc,nam vctuftifli-;
in Gcrmaniaminma fcripticiusin Magiftrum cxcmplariacum
fcriorcm , & diccceiim TraiecTinam veuocant) imaginatur ,duni
covpus condcnfatuv, totam vetcrcm quanticacem maiorem abijci,
& nouam minorem acquivi. Sed etii vulgb id ei impingatur, attentc tamen lecTus dubitim me reliquit,an dcquantitate acTuali
Si
(quamixpc
appcllatcxtcniionem)
andeaptitudinaliloc]uatur.
nouam in vavcfadcacTuali, rcsapud mc in compertocit,totam
cTionc,& condcniatione acquivi: nam omncs parteslocum nuitant, & cxteniioncm acTualem varinnt. Scoti fubtilitas rem iitam
d.l
penctrarc non valuit, ii Hugoni Cauellocredimus.
Scotusproble- I114.
maticus efi, inquit, vcl magis ,nibit refolttiffc vidctur. Pailim tamcn
cxiitimatur, putauiilc nouxialtcm partis c]iiantitatis acceflii corpus vave(cere,& abfceflu condenfari. Aitcnim difertc : ad minus
aliqttam partcm qttantitatis nonam (iu ravcihcTionc) oportct omnes
poucrc; atioqui non cffet nttuc maitts, quam priits.
Scd diiliculter id proiecTb dcfendi poteft, ii de c]tiantitate aptitudinali ( qux proprie eft quantitas) accipi debct. Ctim cnim in
ravefadione aciis non creetuv noua matciix pavs, quodnam, obfecvo, fubiccTum noua ifta pavsquantitatis habct? non enim in mahxc fuam quantitatem
ceriam antiquam inculcari poteft,ctim
liabeat, qux ab aliain eodem fubiccTo penetrari neqtiit. Itcm cciamii id iiinc fiat,uon idcircb tamen vel hilo rarlor,fed potitis dciu
fiorcrir^certctamen
nonamplius,quamante,fpatiumoccupabit.
S\ etiam in condeniationc, pars quantitatis deciditur: vci pars matcrix vn.i decerpetur (& ita dccrctio magis, quam condenfatio
crit) vel materix parsqux quantitatem abeuntem fuftcutabat,inexuta fua, fe
tra alias partes lc vctrahct,& ineavum'qpantitatcm,
induet: quodctiam fieri non potcft,niiicadcm forma accidcntaria
(qux tamen non iit duortim cxtrcmorlim viuculum & vnio) conftituatur in dtiobtis iubiecTisnon fiibordinacis:cadcm,inc]uam,
quantitas in duabtis ciufdcm matcrix partibus integrahbus.
Dclndc id contvanatuvam & iinem quantitatis-cit, cjtu cft,
partes

FROM0NDX
I6S
LIBERTI
tes matcrixextra fe euoluere, & impcnctrabiles loco rcddcre. huic
enim fini neceflavium cft, iingulas matcrix partcs, peculiarcs fuas
vna altcram ab codcm ipatio rcpellat.
quantitatcsobtinere,quarum
Scotus iatis probabilcm cauflam
Dcnique nec Mariilius,ncc
dare poflunt, qux vnam quantitaccm apticudinalem deftruac, &
alccram inducar. nam dux fovmx iblo numcro diftincTx , non ita
lblent intcr ic rcpugnarc, vc vna alteri immcdiatc fucccdat ,eamiubiccTo. Dcinde quantitas potitis amatcriacui
qucdcpcllarfuo
iniidet, & cuius proprictas eft , quam ab agcntc crcato cxtrinieco,
in gencrccauflx ciiicientis dependet. igiturigniscalcfacicns
non
porcft aqux nouam quanritaccm aptitudinalcm darc, fcd eapotitis c viiecribus materixprimxaqux
rclultare debet: nulla veib
caufla cftjcur matcria vetercm quantitatem abijciat,& aliam ciuidem fpccici immcdiatc pbft in fe ciliciar.
Adde,valdc eflc pvobabile,quantitatem
aptitudinalcm fola rationc a materia clfcdiucrlam :,m qua fcntcntia, nec Marfilij :icc
Scoti docirina poteil habcrc loctim. (ic cnim linc noux matcria:
acceilioneaut deccflione, quantitas maior accederc autdecedeic
Su.wfc
fuflicit dixifle, dcnfttatcm confttfcrc in proprictatn
Alijs
nequibit.
tom.i.
I M.
sjuadam, & talimodo fchabcudi, rationc cttitis multamatcriapotcfb
enim & raritatem credunt
fccVj.Mc-cjjefttbparttisdtmcnfiouibns.Dcniitatem
t.i^b.
vtiiib
vcrasc]ualitatesefle,ac]uibusc]uantitasaptitudinalishabet,
cadcm pattium iuaium & materix multitudine, minovciw aui*
maiovem locum occupet.
Sed,vt hxc veva eflent,altius tamcn resinfpicicnda cft,& modus
reperiendus, quo fmc penetrationc partium , aut vacuitatcincericcTa, ici ficri poflit.
Omnes omnino gcmunt fuboncvchuiusdiflicultatis.
Commttnis, cy D> Tbonhtfcntcntia (camdem (cilicet in condenfatione , &
ravefacTionequantitatcm
pcrmanere) proculdubio vcra efi, inquir,
Arcfius, qua?uis ingcntibus ipftquoqtteprcmatttr difficuttatibm. Ec
Mb.j.J.4. Hurtadus ingcu/ie fatcrifc ait, continercdijjicultatcm fcrc incxpli*
i|. jtf.
locnm aliquemibhdc plcnum
fc-il.j. cabitcm. Et fanc, dumquis totum
CJciKUt. cfle cogitat, quomodofierc non defperct, fpatium prxtevea inco
tamcn fimulcorpus
poflereperiri,quod
null;rpartec-iecTa,aliud
iinc penetratione rccipiat? Dcinde omnes partes incorpore raro
via pcvcondcnlationetn
propiiis
proximccontinuantui'iquaigitur
admoueri pbilunt? nihil enim propius eflc potcft proximo & immcdiato.
In

I) E COMPOSITJONE

CONTlNVl

1. ! 11E K.

I Cp

'"

Jn corpovc dcnfo ctiam, iingulx partes pvopvinm & diftincTum

Vbiiiabcnt,& omncscxtva mutua fpatia explicatx funt ;quiscrgo
intclligat,quomodo finc nouarum partium acccifu, autccrtc vctertim vcplicationc (quam nupev tam longc vcfutabamus) maius
fpatium , pcv varcfacTioncm valcant occuparc f Quam verc olim
diuina Sapientia i Difficile <cftimamusqtu in tena fitnt; &qusiinStSip.9.
projpetfii, inucnimuscttm laborc^j. 1'pfacit, qux diuino iuoingenio
ndmirabilia iita texturxcontintii ftamina & iiibtcmina intvicauit,
ncc alia cxtricarc nobis poteft. Hanc igitur (quod in re naturali
Li dc
& iimillim.i feciflc olim inuenio magnum Auguirinum ) dc- Lib.
"
Quant.
prcccmur.
^Anim.c.?.
mihi fpcsaliqua ,tcnuisfalDuoautcmalongeprouidcOjVnde
tem, affulgct,rcm iftam nonomnino inextricabilcm cfle.
Prinuim, qtiia Capitc vi n. diccbamus, a nullo puncTo circumfcventix maioris civculi A B C D. lincam rccTam ad ccntrum I.

dcduci, quin lempcr per aliud & aliud puncTum minoviscirculi

E E G H. dcbcat tvanflve: vndc confcqticns vidctur, totidem
qtiodammodbpuncTa &partcs in civculo minori, atquc in circulo
maiori
Y

LIBERTI
FROMONDI
I70
maiori contincri. Qubd fi hoc vfquequaque verum elTer,multum
circulus maiorfpatium&
dccrcfcerctadmiratio,
quomodototus
intrare. nam quomodo intrauitin
nnguftiascirculiminorispoflet
has anguftias quantitas circiTi minovis, qux tor.idcm ncc
pauciorcs
haberct partcs?
Scd proculdubib,plurcs
incirculo maiori,quam in minori paircs funt, ctii in ifto ctiam fint infinitx. Scd tamcn, quia infinitx
funt,fpatiumctiam
occupant codcm modoinfinitumj&
hincfpcs
adhuc fupereft intva ipfum partcs infinitas civculi ctiam maiovis
pofle citva penetvationem compingi.
fabvica oculi humani
vSccundb,Capitc xx 1 i.afleuevabamuscx
ex lcntecoiuicx.i tcldcopij
&omniumanimalium,itcm
Bclgici,
cflc, ampliflimovum obiecTortim picTuvas, omcompcvtiflimum
nes vniueiiimcxtva pvopviosiituspavtcscxpvimcntes,
intva angtiftiflimum oculi hominis,nuivis,aiiiculx,aut
mufcx fpatiolum poffe contincri. lta, inquarn, pro certo, & dcmonitrato admirabilifiimum quod iam dicam , habeo: totam concauam cxli fupctftcicm, (inc vllapartium confu(ionc,&picTurarum
penctratione,intra bretiiflimum vnius vnguiculifpatium,
beneficio lentis Batauicx pofle depingi.
Ciim igitur lingulxpartcscxli
fpccicm &picTuram pcculiarcm
habeant, & infinities pmic fpatio vnguiculi ampliores (int, quoinodo in illas anguftias, citraconfuiionem
& mutuam pcnctrationem (c adduci patiuntur ? faciunt tamen, & niii credant Epictirci,
chartam qua
facilecftpcriculum.
Lentem,inquam,tele(copij,&
fovamcn conclauis obffpccicm cxli,aut reialtcriusmaximxpcr
cuvati cxcipiant, in manum iiunant, oculovum (idc ad ailenium
cogi poflunt. Si vcvb omnium pavtitim , & puncTovum cxli imahabitavc qucantjcuv non
gines tam angufte iinccompcnctvatione
& totum ipiimi pvototypum , fiticquantitascxleftis
hcmiiphxrij,
,finc pcnctratione, ad caidem anpotcft ctiam pcrcomprcilioncm
guftiasvcnire?
Sed nimis hoc cftadmirabile,
inquiunt. Ita cft: & idcb diuinus
vtnimium quantum admirarcmur.
(Tuaii vcib
Artifexficfccit,
totus hic mundus plcniflimus non fit admivationc, ncc mcritb
Rcx iftc cxtaticus cx.c\aimt:MnIta fcrifii tu Domine Dettsmcus mirabilia tua, & cogitationibus tuis non ctf qnifimilis fit tibi. Et itertim,ac ipilliilime: Mirabitia opera ttta, cjranimameacognofcct nimis. Cognoicantctiam,&
eum admirentur ac laudcnt qui in re ifta
totius

DE C0MP0SITI0NE

CONTINVI

LIBER.

171

totius naturx ingcniofiflima , & fapicntiflimo ac omnipotcntc

Opifice digniflima, funt increduli.
Porvb tota difticultas noftvx imaginationis exignovantia vei infinitx pvoucnit: hxccnim partium fuavum multitudinc intellecTum noftvum obruit. alias ii naturameius&omncsconditioncs
clarcccrncremus,illicb tota qux noscivcumucnit perplcxitasfolucrctur & cuaneiccrct,
Cogitcmtiscrgo(ct(i in dcnsa fuis, non diftitcor,nebula) in numcro partium continui infinito, non cantum infinitas vnitates, fcd
ccntcnarios,millcnarios (&qucmcumquc finitum numcrum capics)contincri infinitos. fi enim millenarij finititantiim cflcnt,finc
dubio oporteret & vnitatcs cfle finitas, ac totum numcrum tandcm aliquando finiri. Ncc hoc tantiim,fcd oportet vnitatcs,itcm
ccntcnarios, millenavios,&c. infinitics cflc infinitos.Patct, qtiiain
qualibet partc continui funt alix partictilx minorc? infinitx,&
fingulx comprchcndunt infinitas aliarum partium vnitatcs,&c.
igituv in quauis pavtc funt particula: alix infinitics infinitx. Qux
omnia ccrtiflimb & cuidenter (cqutintur pofita illa admirabili partium infinitudinc. Denic]tic in numero infinito ntilla poteft fumi vnitas , quin ci infiniti refpondcant ccntcnarij , infialias, vi: antc di6tiimcft,totusiuimcrusviiinitimillenarij.nam
tatum eflct finitus. Hac numeri infiniti quamuis ncbulosa cofortaftis aliqua alluccbit , qtia allugitationc inftrucTis fcintilla
cinantes ialccm & morosc nos patillatim cx hoc labyrintho
cxtvahamus.
Itaqtic ctiamfi locus aliquis aevc mcnfurx pcdalis plenus fit,capcvc tamcn adhucalic]uidpotcft , qtiia locusillcinfinitiesinfinitas
& in vnum ciusangulum quietiam
partes propovtionales habcc,
infinitus cit, acv pedalis le vccvahit,vt altcri ctiam loctim faciat.
Sed angulus iftc antca pavtc vna acvis ctiam plenus crat ,inqtiiunt.
Rcfpondeo, ita cflc: fed comprcflione partium locati, plcnior,
vtfic dicam,eflc potcrat.
(maltim) partcs illxretrahcvcpofliint,itcVerumtamenqubie
vtim inftant,cumomnia fintplen 1 ?
Rcttcra difficillimumctf,&foric impofibilecxplicare, aitRcucrcndiflimus D. Arciius,ncgatapenctrationc,&vacuo.
laxitascft,vt omncsillx
Scdnoncft:c]uiaininiinitoiatm.igna
maxima cnim pars diflicultatis naiciturex
rccipi.
pollint
pavtes
Y 2,
Epicu-

\J%

Ouitl.
Mct.j.

LIBERTI

FR0M0NDI

Epicurca imaginatione, qua loci capacitatem, vc continuum, ex

atomis finitis contcximus. Fuganda igituranteomniahxccogiac infinita loculamcnta invnoquoquc
tatiocft, &infinitianguli,
locati compveftionibus conlocodifponcndafunt,
quxpartium
ftipaii& amplitis capcve valeanc, licctlaxo& ravo aliquo locato
omniactiam plcna fint.
Ciim tamcn acr pcdalisintra fpatium dimidij pcdis fecontrahit,(ingularum partium extcnfioncscx partcfpatij bicuioiesfiuntj
& hinc cft, vt infpatium imaginavium
duplo anguftius vecondi
valcant. Spatium cnim imaginavium non (ccundtim mcnfuram
niltitudinis partium fubftantix, aut quantitatis aptitudinalis,qux
in co contincntur,
fcd fecundiim menfuram fpatij vealis, a nobis
fingitur. fpatium verb realc nihil aliud cfle, quam localcm cxtcniioncm, difccve poflumus vcl cx hoc vnico Poetx ingcniofi vcrfti:
Dmnfpattum vttfor vttft confiderat hofiis.
dc Cadmocnim loquituv, longitudincm & cxtenfioncm intcrfecTi
a fe ferpcntis coniidcrantc.
Quia igiturcxdcm fubftantix&quantitatis
aptitudinalis partcs varium rcalc fpatium & cxteniionem haberc poifunt, ldcbiinc
additionc atit detvaciione, in maius fpatium imaginavium cxpan(idi,autintramintis
quod in iententiaEpicun,
comprimivalcnt:
ne vactio, aut penctratione, proculdubib, explicari non potcft,
poteft verb & debct in docTrina Ariftotelis & Mathematicovum:
& poflibilitas ifta cevtb ( apud mc cquidcm) dclitcfcic in tcnebrosa ill.i iniinitudincpavtium
loci & locati proportionalium.
Scd ctiamii,inquiunt,partes
loci iniinitx iint, pavtcs tamcn locati, ctiam raviftimi, fimilem infinitudincm habcntj cvgo quolibcc
covpovc vaviftimo ita opplebituv locus, vc nullas pvxtcvca pavtes
valeat compvchendcve. Sed (blutio cx iam dictiscftin promptu.
nam locatum non
Itaquc refpondeo negandoconlbqucntiam:
commcnftivatuv locolecundtim
multitudincm pavtium fubftantix, aut quantitatisaptitudinalis
( poteftcnim concincnscffc denfed fecundtim cxtcniioncm
acTualcm.
fius,aiitvaviuscontento)
vndc a quocumqtie covpovc liuc denib, fiuc raro, modb par fit lomodototus
caliscxtcniio,locuscodem
vepletur. Si igittir partes
mcnfuvam cxteniiolongc pluvcs qtiam in co lococontincntuv,ad
niscius vedigi poflinc,omnes
intvaipfiim vecondi potcrunt. Sic
glai.s plumbea totaintrat fovmam cui liquatum plnmbtim iniimditur, ctiamii numcro partium lubftaiuix
longiifimc excedat
acvcm,

DE C0MP0SITI0NE

CONTINVI

LIBER.

175
aeiem, qui implct etiam totam illam formx cauitatem jideb tantvim,c]uiaacTualis cxtcniioplumbi, & acris formxincluii pareft.
Sed in covpove raro continuo partcs pvoximx & immcdiatx
funt, quomodo igituv pvopiovcs pcv condcnfationem ficvi pofliint?
inclamant.
Partcs condenfando ?no- Lib40.15
Rcfpondcatantiquus &cvuditusSaxo.
ttcntur verfus intitcem. ejr hoc intci/igendum cfi dc partibus mediatis: Phyfic.
partcs euim qtt&fiwt immediat.e, nonpoffunt cffepropinquiorcs .& pcr
confequcnsnonpojfuntmotieriadinuicem. Quod tamcn fovtaiie ralfum cit, niii molli cxphcationc ad vevum deducas. Nam quxlibct
pars rctiera loco fe mouet,& altcri,ctiam immctiiatx,magis proximat. Quomocio? qui ficri poteft? fucclamantcsaudio. Sed auditc
ctiam ipii ,&in antrumhocTvophonij
,aut avcanaSibyllinamc
fcqtiimini, li placct. In cxemplum autcm afpiciamusaquam, vcl
acvcm,verfus fundum vafis, hibcrnofrigovc (c vetvahcntcm. Aqua
illa antc condenfationcm tangebac immediacc fundum fuivafis,
& tamcnomnescius pavtcs,a(iimma fupcvficic vfquead fundum,
conglaciationc (ingulasadder.fantc (id cnim iam fupponojctfi glaciem aqua flucntc nihilo deniiovcm non patici crcdant) magis fundo appropinc]uaiu,& fublidunt dcorfum.Ratio (atis maniicfta cft:
qtiia cjuxlibet pars profunditatis dtiabtis mcdictatibus conftat,
vemotiorafundo. quandoc]tiidem
quarum vnaviciniovcft,altcra
igituromnis pars diftans a fundo,vcvfusipfum fc vctvahat,quxhbcc
ncceflarib (e rctrahet; quia quxlibec ab eo diftat, gratia partis illius
qux longitis quani altcra, a tiindo (urfum vecedit. An evgoetiam
ea pavs qux pvoflrna fundoeft, inquient, fe vctvahit, & deorfum
fubfidit? Rcipondeo, Etiam,iubiidit. nam nullaomnino parscft,
c]tix per fe primb proxima (it: vndcqtixhbct pars particulam ftmdo alciorcm verfiisipfum decrahicpevcondcniationem.
Scd ntillum cft, iterum inquies, intcv fundi & aqux fupcvficicin
intcvuallumvncans, quo aquafundopvoximans
ferecipcrepoifir,
niii pcnctrct fundtim. Rcfponcico, Nullum fiincibi fp.uitim vacarc,fed plentim aqtiarariorc, non tamen plcniflimum cflc.vnde pcr
condcnfationcm alic]uidadhucintraidem
fpatium poteil compin& pavtem loci
gi,ii partcs qtix premunturinadxquatcvcccdant,
iis conccdant, a c]tiibus premuntur.
Itaque licet veccifus partium vcifus fundum , finem cxtrinfefundi iuperficicm ,tamcn finem intriufecumhabcat,videliccc
cum, vt iic dicam,nullum habet, qyia pars pvoxima&attigua
Y 3
fundo

LIBERTI
FROMONDI
174
fundo intra fe in infinitum fe
recipere & addenfare poteft; cum in
fpacio proximo fundo vafis, quoct pars illa aqux occupac, iinc infinica receptacula, in qux particulas fuas infinitas pvoportionalcs
infinitics infinitarum
rcciperc valet. nam quodlibct fpatiolum,
cft capax,modb illx(quod
partium,finc mutuacompcnetratione,
poifunt)ad modulum cxtenfionis acTualis ciusfe rcftringant & accommodcnc. nifienim hoceflet,locusplenusacrc,
non poflet,expulfo ctiam indeacie , corporc alio denfiovi veplcvi: quiacovpus
denlius fub pavi dimenfione pluvcs partcs intva locum infcrcir,
qux fpatium ibi ntillum inucnire poflcnt, fi locus illc ita acre
rcplctus fuiflet, vc nihil prxcerca poflec pcr condenfiuionem
rccipere.
Diccs (fcio) tc pcrindcatquc folia Sibyilx hxc intelligere. Sed
iam in antcccflbm, arcanaSibyllinacfle
pvxdixl, in qtiibusnon
omncs tamacutcccrnevcpoiliinc,
& omnium pcflimcEpicurei,
habcnt. Hxc vevb Pevipatctici codem
quioculosatomisplcnos
oculo, qtio continui ac fpatij infinitudincm, afpiciunt: nam intva
infinitarum pavtium pcvplcxitatcs omnia hxc miractila implicitadclitcfcunt.
Quodvevbdiximusde
aqtiavcrfus fundum vafisfcvctrahente,poifumus parti cuilibct refpccTu pvoximx compartis eiuldem
continui applicarc. nam verfus cam ic intra feipfam contvahcrc
potcft,etiam(i comparsilla, inftavfundi vafis ,immobilis pcvmancvet j nuiltb magis quando ipfa etiam vna condcniatuv,&parti
pvoximx loco inadxc]tiate decedit. In vavefacTione atitcm quxlibct pars, ctiam pvoxima& immcdiata, longitiflfeeiioitiit, gvatia
aliavum pavtium vcmotiovti (quibus vnaquxque pavs icmpevconftatj) vt ptoindcncccflc non iitabvumperc
pvoximx compartis
vnioncm aut contacTum. Nulla cnim pavs aqua: cft pcvfc pvimb
contigua fundo vaiis; vndc quxlibct pcvvavctacTioncm abcoiiirfum rcccdcve potcft, gvatiapartium
quibus fundumnonimmcdiatc contingit, & vn.i tamcn icvuavecontacTum. In fpatio cnim
illo abyifus quxdam infinita, iinc intvinfeco fundocll (ctli ipfa extvinicctis ad fundum vaiis tcvminetuv) in quam infinitx partcs, per
condcniationem
demcvgi poftimt, & infinitxpervarefacTioncni
f empcv & finc finc extvahi.
Scd numcrus parrium non augetur, itenim inquicnt,qitoinodo
cxteniio mcrcmcntum accipcrc potcit,ctim iingulx pavtcs citra vciiuc pvxfentiam localem?
phcationc, vnicam habcantcxteniione,
Refpon-

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

IJf

Refpondco, pcr folam partium infinitudinem itcnim hoc poflc

cxtricari.ad luincquippefincm,
&alios pluvimos iftainfinitudo
fuitomnino nccciTavia.

Itaquc quia pavtcs in aevc pedali infinitx funt, poteft locus amad fe vepliftimus tantumdemexeo
cumuIoaccipcvc,quanttim
prxplendum fueritneccfle. Illaverb replctio fitdandopartibus
fentiam localem altcvius rationis , quam habuerant antc . hxc
cnim pvxfentia magis cxplicat & elongat a le omncs pavccs, qux
pev aliquam intermcdiam diftabanc. Nec peviculum cft, ne partes
&finc
hanctandenic:vtcniioncm
deftituant j quiainfinitxiiint,
fine alix & alix fumi & etiolui poflunt.
Si hxcitertim inuoluta,& tenebrola Epicurci clamcnt (quod,
Pfaltxfimul acclament: Dens metts illn- \pfai.17.
finedubio,facient)Regio
mina tcnebras mcas, Solus enim illc infinitus cft, qui clavam vci infinitx infundcrc debct & potcftcognitioncm.
Similitev pcv condeniationcm infinitx pavtcsquantitatis intva
fpatium anguftius, pcv bieuiovcm cxteniionem compclli poifunt,
quia in quantulalibet cxtcnfionc pavtesextcniionis etiam infinitx
(iint,quibusinfinitxillxpartes
quantitatisindui poflinc.-^bi cniin
infinitudocft nonpoteft veftiscife nimisbrctiis. Qui hxc non crcdcr, negarc etiam fuftincbit, a quolibctpuncTo maioriscivculi, lincam poflcad ccntrum duci qtix tranicat pcr aliud pcrpetub puncTtim circuli minorisconccntrici, id cft, Mathcmaticis,imbicnfui
cfte. Hxc
communi, vt Capitc vi 11. dcmonftrauimus,ridiculus
enimeiufcicmferc gencris fimt.namtjui fat multas partcs in circulo minori inucncrit adomnes lineas vecTasimaginavias civculi
maiovis tranfmittcndas ad cornmunc ccntvum, iacile etiam in
cxtenfionc minovi vcpcvict, quo omncs
fubftantix & quanpavtes
titatis,qux antea maitis ipatium occupabant,pcv condcnfationcm
poflit indticve.
in motu locali oftcndi poQuodetiam
avgumcntovclocitatis
tcft.nam vclocitascft quxdam veluti partium iiiccefliuarum compvcfliojiimillima cjtiantitatis pevmancntis condcniationi.
In velocitate,inquam,partcs
qux in motu tardiorilaxiiis (nullis
tamcn pauiis intcriccTis, vt Capite xv 111. oftendimus) fibi fuccedunt,pvcifnis ita icqtiuntuv& agmen dcniant, vc camcn fe in codcm tcmpove non pcnctvcnt; alias cnim non partes iiiccciliux,fcd
cocxifteiueseflent,&cum
per diucviaspavtcs fpatij moucant, neceflarib, vt Capitcxv11. diifercbamus,mobilc
replicarent. Si igitur in-

1- K O M O N D I
*7<*
UBUTI
tur intclligi poteft, quomodo continuus mottis tardioris fluxus
poflicaccclevavi,nec
impo(fibiliscnitaliquisintcllecTus,quoquantitascontinua
rariov compvimi valeat &denfavi (inc pcnetrationc.
Si dcnique
intcllcciuconcipivalec
,quodoculisip(iscapinuis:
qua ncmpe rationc vniuerfx & fingulx partcs maxitni obiccTi,imb
totius hcmifphxrij cxleftis, in minimo papyri fpatiolo, pcr vitri
conucxi bcneficium,cxtra
muttium (itum depingantur: ac infupcr
quomodo eadcm omnium pavtium continua picTura,proutvitrum
magnx atir parux conucxitatis fucrit, nunc amplietur,& qtiodammodo rave(cat,nunc vcftvingatuv,& quafi condcnfetuvjpvofccTb intclligcntia confequi potcvimus, qua via cxctindum (it cx hoc condcnlationis & ravcfactionis labyrintho.PicTurx
enim illius contracTio & dilatatiocft vcriflima codcniationis & rarefacTionis imago.
Poftrcmbtamcn,(i,
quia rcsiftain apcrtam luccmcxtrahiingcnio humano
nonpoteft, pcrtinaxin diflenfu peifetiercs, facfanc
pcrScoti, Mar(ilij,aut etiam Epicuri (immifsavidelicetinterpavtescorpovis vari aliqua vacuitate, vel potitisadmifsa
partium denii aliquanta penciratione) vcl per aliam quamcumquc viam,quantitatem rtrcfceve & conclenfari; nihil hoc continui ex partibusinhinc iiidifloluit,ied vnicum tanttim,quod
(initiscompofitionem
mimtis contvaEpicuvum ,avgumentum inutilc efliciet. facilis vcrb eft vnius iacTura,vbi tot aha viribus maiora iiipevfunt.
C

A P

V T

L V

I I.

nonum, quo ex replicdtione Angcli > autanim&

oArgwnentum
rationalis Epicurum tucriconantur:Jcd
incafitm.
fux opinionis pvxfidium
MAgnumetiaminhocargumento
ponunt. Animx vationalis pcr covpus fuum, aut Angeli per
localesindiuiiibilcs
fpatium diuifibilc vcplicati omnes pvxfcntix
funtjigiturtam corpus,quam fpatium cx mcrisindiuiiibilibtispuncTisconcvctum cftmam pvxfcntix intcvcifx nb funt,(ed continux;
filiascnim anima & Angclus vcplicati,fcmpcv in locis pundTualibus
dilcontinuis cifent, & animatanttim
puncia, non partcs ipfas matciix informaret.
Sed antcccdcns quod pro tam ccvto aifumnnt, faiftim eft. Aduerte igituv,Angclum,cum
vnicum ipatij pucTum vcrum,autimaginariumoccupat,altcriusrationisinducreprix;femiam,vtTheologorum

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

177

gorum docTiflimi doccnt, abca, quapevfpatium diuifibile rcplicatur. llla enim (imiliseft fubftantix Angelicx, id cft, in pavtcs intcgvalcs indiuiiibilisjic^c naturam induit continui pcr cjuod cxpandituv, & diuidi potclt iine finc.
Scd impoflibilecft,clamaur,vt
vesindiuiiibilisaliam prxfentiam
Jiabcat, quam puncTualem,autin puncTuales ialtem vltimb diuiflbilem.
Sic vidctuviis, qui nil nifi ptmcTa fomniant, alitcr vcrb D. Au& columiiubus illis Thcologovum
guftino, D. Thomx,Scoto,
olim hacTcnusvifum.
Sed pvxicntia Angcli,inquiutu,cft
autcm
eiusaccidcns,debct
accidens fuo fubiecTo confovmavi,
Refpondco , (i velint, accidcns opovtevc tam iudiuifibilc cflc
quam fubiecTum , aflumunt omnino falfum. nam poteft accidens
intcniiuc faltcm diuiubilcefleyfubiecTo pvoifusindiuiiibili: talis
cnim eft fcicntia in intcllecTu Angclico, aut luimano. Addo,faciIe
ab omnibiisctiam intclligi, c]uomodo accidcns intenliue in infinittim diuiiibile rccipipoilic in iiibiccTum indiuiiibile : igiturnon
tam ditiicilc & intvicatum vidcri dcbct,fi accidens exteniiue etiani
in infinitiim diuiiibilc a fubiecToindiuiiibili poflitcapi; prxfertim
vbi ferc omnes ,qui inteniionem per additioncm pavtisqualitatis
ad partem ficl'iexiitimant,eaidem partcscx intcniiuis tranlire poffe in cxtenfiuas, doceant, ii cxcodem ipatio in quo ie intcndunt,
curenim eocafii fubiccTuminperfpatiumdiuiiibilceuoluantur.
diuilibile, perreplicationem laltem non poterit fuaspartesfcqui,
& partium extcniiuarum iieri iani fubiccTum , quod antea cratinteniiuarum ? tallorenim, authxceos fiillit imaginatio.
Angelumconiiderantlubindiui(ibiliprxientia,incentro,cxcmfux. Deinde,ii
plicaufsa ,iphxrxrcplicationis
fequatur immefubprxfentia
cliatcparsfpati) ininimitumdiuifibilis,imaginancur
tliuifibili peream partem fpatij extcnsa .indiuiiibtlem Angeli fub(tanciam non poile coniiftcrc, idcoque prxfentiam iftam diuiiibilcm pcr modum pontis,vt iic dicam,pcndcre iine fubiccTo, donec
aliam intandem in fccjuenti alic]tio puncTo fpatij inpixicntiam
fub
diuiiibilem terminctur, cuiitcrum fupponaturindiuiiibilis
itantia Anj;cli.
Sedvavaeft imaginatio . noncnimfubduobus
tantiimextrc
vtrimquc fulcris,ied (iib toto
mispuncTis,acvelutipontisiltius
pontc,&tot,'i
vfqucquaquc prxientia diuiiibilt intcrmcdia AnZ
gelus

J7S

t I DER T I

F R O M O N D I*

geltis finc finc eft rcplicatus, vniucrfamque prxfentiam fuftentatv

ncc tantiim in puncTisp.utisillius intermedix
me pun(imoapud
cta intotaquantitaterealianullafunt)
fcdin particulis diuiiibilibus illius partisita, ac tam densc ,.vt iic dicam , rcplicatus cft, vc
ininfinitum diuiiibilemvaleatfuftinere.
prxlcntiamtotam
Veriim j fumatur-femel, inquicnt ,.Angelusin fphxra fu.i (ic rcfub prxfenplicatus j.nbnne vbicumque hoc fiet,dcprchendetur
ti.i vnic.i indiuiiibili ?
Refpondeo, noirpofle femelfiinu, ideft,fub prxfenti.i indiuifibili; qtiia talc iam gcnus prxfcntix fuftentat,jcuius omnis pars ehV
diuiiibilisiinc fiiie..Si tamcn incontinuo prxtcr partes iint indiuiiibilia vcalia , pvxicntiaifta Angchca tcvmmos fuos indiuiiibilcs ijs
rcfpondenteshabcbit,
fubquibusetiamfubftantia
Angelicric, atl'ib'6.A.l: queita femcl fubea prxfenna fumi poterit j ita tamcn vt fubilta
qnait.vlt.
vt acutc vidit Murcia, quin JirnnZ'
pttntfbpr&fcntixcffe
nonpofiit;
PJiyfic.
quia (icut puntftm'
jitinftatiodiuifibtli
per prxjentiamdiuifibitem:
naturatiter nonpoteft fcparari a linea, ita neqtte puntfum indiuijibik
An~
Aliotamenmodo,iv\c\uh,potell
pr.<fentixhprtjcntiadiuifibili;
gclm efie infolopuntfo per quamdam prxjentiam indiuifibtiem^amcn.
tiAtttraftta completam.
Itacjuevtfiniam : etiamii demus puncTa realia intcrptingentiav.
anima ratiofpatij parrcs,,nontamcn
inijs folis cit Angelus,aut
nalis/fedctiam in fubltantia partium pev pvxfentiam in infinituni
fevecxiftentia vci fuccciliue indiuifidiuiiibilcmjqtiemadmodum
cocxiftic. ncc
biliSjtotaiimul pavtibustemporisprxtciiabcntibus
ctiam vnioanimxad
adpartes ctianv
puncTa ibhim matcrix,ied
infinitamdiuiii-ditiiiibilesproxime tcrminatur,&abijscontrahit
bilitatcm. Ncc noiium,autmirum
cft, vem iinc fincdiuiduam veindiuiiibilc. iiccnim vnio hypoftatica,,
fpiccvcaltevumcxtrenuim
Jiumanitati Ghvifti Domini coextenfa,cx adueiib rcfpicitindiuifibile Verbum: ficomncsgradusinteniiuiconcepttisintcTlecTiialiS'
refpiciunt idcm indiuiiibile obiecTum : fic deniqueomncspartes.
prxientixlocaliscxtenfiux
refpiciunt eamdem animam rationaJem,aut Angelum rcplicatunii etiam tamquam fubiecTuni..
Si negas, accrcdemustibi, vbiexplicaucvis nobisin (ciuentianoftr.i contvadictionis implicantiam. Nec tamcn idcircbetiam deflncmusiniinitatem
tavn.
partiumcontinui
propugnarcjcpiiarcsifta
mifclta non cft, vt tota rcdierit ad hanc reiticulam.
GAPVT

DE COMPOSITIONE
C A P V T

CONTINVI

LIBEli.

l?9

XLV.III.

: Temptts
Argumentum decimum
ejfe perpctuum momcntorum
agmen, cx quo continuum permanens etiam cx meris punSlis
concmnant: vtrumquefalsb.
reftim iam totam nobis torquent, & Ariftoteli, vti putant,
SEdmanifcftum fufpcndium.
xtvnTcmpus&motus,inquiunt,ex
puris putismomcntis&
1/X$tcn
coinponunturjigiturcxmcrisctiam
puncTiscoaleicitpcrmancns continuum. Nec abnuo fanc conicqucntiam.
Probantvcrbantcccdcns,quia
intcmporcnihil cxiftcrc potcft
nifi prxfcns. prxtcritum cnim deiiit, futurum nondum eft. prxfens vcibnil niii momcntum,qucd
indiuiiibilceft,nec paitem habctpriorcm &pofteriorem. Eleganter,&cx difciplina Stoicorum
Seneca: Prxfens tempus breuifiimum cft, adeo vt quibujdam nttllum De
t Btcuit.
> c.10.
videatur. Dt cttrfincnimjemper cfi,fiuit, ejrprxcipitatur: ante defi- vic.
?itt,quam vcnit.
Deiincre tamcn rcucra antc non potcft, inquitmt, fed a futtiro pcr prxfens traijci debet in prxteritum. Itacjuc omncs eius
partcs pcr has prxfentis anguitias tranfire debent: niliil vcrb antc
oculos noftrosprxteiiahi
vidcmus,niii momentunij igitur omncs temporis partcs pura momenta funt, qux agmine quodam &
pcrpecu.i catcna per prxfens inprxteritum iluunr. Qms vir.quam
iluminis lapfum contcmplattis, non ftatim ilta tam concinna iimilicudinenonabripiaturinconieniiim?
Sed audiamus ctiam magnum Auguftinum. Jpfa vna bora, in-1I.tb.u.
c.t j. Coaaqitatnr.
^njdquidcius anotattit,pr.tteritumc- fclK
c\nk,fugititiis particulis
c
citts
St
ctf,qnidquid
rcftat ,ftituruw.
qtiidintetiigitur temporis,quod
in nuiiasiam, veiin minutijUmas momcntorum partcs diuidi pofiit,
idfolttm etf, quodprxfens dicitur: quod tamen ita raptim a fttturo in
vt nuila mornia extendatur. nam ft extcnprxteritttmtranfiiolat,
ditur/iiniditttr inprxteritttm ejrfnturum: prxfensantcm nuittim babetftatium.
momcnto immcdiatum
Viavniirigituvexiftimarc,momcntum
cflc, & contincnti agminc omnia de ftituvo pcv pvxfens in prxtcritum tranfcurrerc. Et profecTb vidcturnoncflcdiflicileintcHecTu,
quomodo inditiilibilc fucccfliuum proximc additum indiuifibili
Z 2.
cxten-

iSo

LIBERTI

FROMONDI

exteniionem fucccfliuam faccre valeat, ii vnumquodquc

momcntum pvxfens civcumcifum exiftat iine prxteriti & futuri temVndc recTe aduertic olim fubtilis Scoporisvtrimquccxiftcntia.
Im.^.t. n\s,?nagis cnidens & manifcflum cffe,qticd indiuifibilia permanenij.y.nu.io.' tia nen faciant maius, quhn de
indittifibilibus Jibi inuicem Jiicccdeutibus.
Hoc vcrb idebaccidit,
quiaimnginatio noftra nimis inhxrct
limilitudini fluminis, credimufque iatis fimplicitcr Pocrx:
Ouid.
Jpfiiquoqtte afidtto tabuntur tempora mottt,
T^onfecits ac flumen.
hxc rccTa decuvvcvet,c]iix tamcn vtvoqticr
quafi,inquam,iimilitudo
pede tuvpitev claudicat. Nonenim ,vt vnda fupcruenit vndam<
in illo fluminis fltixu j ita momentum vnum pvoxime altcrum trtidit, & tcmpus futurum impcllit prxicnsin prxtevitum: nec vll.i vamomcntum aliquod pvxfcns cxtva pvxtcvitioneputandumcft,
tum & futuvum cxiftcre j in quo cardmc omnis crvov& allucinatio mihi vidctuv vcvfavi. litfi cnim in hanc cgo , & omnes imaginacionem proniflimcdelabamuv>vationetamen
vetinendi &covrigendi fumus,niii cauiiam Aviftotclis & publicam pvodcvc,ac omNam iimomentum
mcdium inter pvxteriniaperdercvclimus.
tum & futurum temptis ita fluat,vt cxtva cxiftentiascorum cadar,
cum iis exteniionem fucccfliuam facit, & indiuiflbilc iuccciliuum
diuiiibili additum, ipfum extcniius & niaiuseflicit. Hmc deindierit: nempc ptincTum
iiiiibilipermanentcidemphiloiophandum
continuanspartcs
fpatij, cas cocxtcndeve , & cxtva iitumcavuni
cmincre. nam momento temporis,puncTum
ipatij pcrtranfiturr
quod momcntum, fi dcfuncTo prxtcvito, & nondum nato futuvo
intcv vtrumquc exiftit, plane etiam arguit, puncTum fpatij quod
intraipiiim peragratuv, extra pavtes vcrimquc fparij pvomineve,,
futuvo ,ante & poft illud inilanspcvqux tempovcpvxtevito&
tvanfeuntuv. Si autcm inditiifibilc extva diuiiibile pvominct, & ei
cocxtcndituv, nihil cftcauflx, cuv ctiam non noflic immcdiatuni:
cile altcri indiuiiibili, & ci ita cocxtcndi vt faciat maius.
Itacjuc, itertim inculco, covvigendus, aurinterpretandus
publicusloqucndi &imaginandi modus,quo (vt palpabili,in retam recondita,fimilitudinc
vtamur) dicerc & ringerc folemus, momenttim cflc inftar frcti intcr duo maria : ac vcluti marc meditevvaneu,,
cxcmpli gratia, perfrcti Herculei fauces in Obcanum fe exoncrat; ita tempus futurum pcr momenti pvxfentis anguftias, in. pvxtericum

]DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIDER.

iSl

tcvitum transfundi. Vtrumque cnim in rigore falfum eft: tam

fcilicet momcntum intev futuvum & pvxtcritum , mcdiuin interefle, quam futuvum pevpvxfens in pvxtcritum clabi. Tempus
& illicb atcrgo
quippe non propric labitur, fed pcrpctubnaicitur,
denaicicur,ncc transfcrcur dc loco in locum , imb nec detemporc
quidem vnoimaginario in aliudtempus imaginarium. Quia verb
mobilequod motu iiio tempus cfticit,labitur & locum mucat, id*
circb iimilcm lapliim tribuimus rempovi.
Si vero momentum pvxfens nullum cft, quod ctiam inftantance inter tempus futurum & pvxtcvitum duvct, nullus eft viiis
inteviuendi momcnta vcalia tcmpori, vt Capitcxxxviu.doccbamus, vbi omnia indiuiiibilia exflucnte contmue,
iiuetempore
expunximus..
Quomodo igituv, autquando tcmpusexiftit? inclamant. Nam
Sottis, Tolctus, aliiquc pltives in hoc ic coniolantur, cjubdtemjuis
pev inftans realc prxfens faltcm cxiftat (nam quomodo pcrpartcs,.
qux aut pvxteritx funt, aut futuvx, exiftcrc poftit, non vident:)
nos vcvb iam inftantiarcalia cxpungimus, id cft, nihilomnino rcliqui facimus, in quo poftk mifclla & macra illatcmpovis cxifientiavtcumque fuftcntari.
Non infitcov, olim etiam mihiiftx allucitx ante oculos volicabant,quasiam abcgi,& meam allucinationemvideo. Similisctiam
caligo Gvcgovio Anminenii obovta olim fecit, vt aiiivmavet, im- ln z.d.x.
plicare manifeftam contradicTionem , vllum motum , aut cns fuccefliuum,qualccft tcmpus,in rerum natura cxiftcrc: vndecum cetevisNominalibus iiusccnfet, motum nihil pofleeilc diftincTum
a mobili & fpatio. Simotu-s, inquit, effet aliqua huinfmodi res (fuc->
ccfliua,& diftincTa a mobili) feqtteretur qtiodcffet aliqua rcsextra
animam confiitnta cxpariibus, quarttm nutla ctf, vcleffe potetf in re^
rttm natura: ejrfic aliqua vcra res cfjct confiituta cx tmpofiibilibus ;
quam abjitrditatem non conccdcrct aliquis fanx mentis.
Vevum cum AviftotcTc, D.Thoma, Seoto,-& comnumilongc
vcrius, imbccrtum, cxiftimo, mottim diftinctum a mobili,& alias
ves iiicccfliuas,c]uavum duratio vocatuvtcmpus, poflceciam naturalitcv cxiftevc.
Nam inpvimis poteft fincdiflicultatcintclligi,
quomodo producTio alicuius rci iit fiicceffiua, (i partes acTionis & tcrmini priorcs
cxjKcTent pofterioves, & hx illis ita accumulcntur,vt iimul permancant. iiccnim Solc mane paullatim afcendcnr.c, partcs luminis in
Z
3
oppo-

l8t

'L I B E R T I

F R O M0 N D I

Et licet
oppofito paviete fucccfliuc intcnduntuv& accunuilantur.
res eiufmodi abfolutc iiicccfliua non lic; videtuv tamcn pofle etiam
facilc comprehcndi, iicripoife, vt lumen pritis productunv, iimul
( pcvinducTionem fuccefliuam opacunvproducTionepoftcrioris
citatis, vclalia dccaufla) dclinat,ncc pars pofterior vmquam affequatuv & deprehcndat priorcm : quo cafu illud cns pvopriam fucceflioncm habcbit.
Item, licet motus localis nihil cffct realcmobili intvinfece fuperadditum j negavi tamen ncquit, quin mobilc continuc, & iine
intoriecTis movis, aliam & aliam cum pattibtis fpatij (quidcjuid illa
iit) coexiftcntiam habcrc poflit: cur igitur Dcus, ad lcgem fluentium qtiocuniquc modo iftavum coexiftcntiartim, non poflic fie
acTioncm fuam attempcrare,vtlumen,aut
albedinem paripaflii
iftis fluentem producat,id eft,vt iimulcum parcumcoexiftentijs
tispofteriorisfuccefliua
producTione, priorem partem dcftrnat, &
cuancfcere perpetubatcrgo
faciat? Siverbhoc faciat, lumen,auc
iam motuiloalbedoillatalemfticccflione.n
adipifcetur,qualem
cali a mobili diftincTo, & t-cmpori qtiod eft duratio eius,donamus.
Scd quando tale cns fuccciliuum (itcriim inclamant) exiitit?
Refpondeo, in nullo inftanti, fcd in tcmpore vero, vcl imaginario.
vt aliquid cxiftat,niii ccrto
Vevtim, inimaginabilecft,inquiunt,
inftanti valeat deeo vere dici, Hoc iam exiftit.
Refpondeo, hanc imaginationem cfle qtixeos ludificat,& me
olim ludos fecic.
Noca igitur,qubd ficuti pra:fcntia localis alicuius reinon ncceffnb in vnicum puncTum fpatij pcrmancntis cadit, fcd in partem
m loco
((ic enim homonaturalitcr
\[ ..iij diuiiibilcmcadevepoteft
\r.\ exiftcntia rei non neceflavio
diuifibili,noninpuncToexiftitj)
intva momentum indiuiiibile fpatij fuccefliui collecTa efle debcat,
fed per partcm diuilibilem (hcccfliuam cxtendi & difpergi poflit.
Cur cnim pavs hominis pavti fpatij pcvmancntis, & totus toti rcfponderc valeat, non \ cvb pars cxiftentix parti fpatij fuccefliui, &
totatoti (imilitcrpoflic? Itaqucfalfum omninoeft ( ncc vmqtiam
fuas pohic Ariftotelcs fcvupulum inucnit:) id quodcxtracauflas
nittir,dcbcrcininftans
aliquod tcmporis, totum iimul inciderc,
fed potcft particulatim ita jiroduci, vt ntillaeius pars in iniians, fed
omnesin tcmpus diuiiibilc cadant, cui fecundiim fucceflioncm
cocxtendantuv.
Qux cnim contradicTio hic fe implicat& permifcet? Hinccrgoambulatio.,
quaLouanium '*" Bruxella hefterno
"""
dic

DF. COMPOSITICNE

CONT^NVI

LIBER,

lS$'

dic vediui, ncctota ,necjxutim vlloinftanti tcmporiscomprehcnla fnitjfed inrva tempuscjuatuor horarum quas in(iimpli,fluxit.
Sed debuit,aiunt, heri fuifle verum, Ambulatio ntinc citjialtcm
fecundiim aliquam partem.
Rcfp. Si nunc infians iignificer, falluntur,&
pctunt principium: hoc cnim cft, quod perncgamus. Et gcmellum eft huic : ii
vmum eft in vaicylebet totum,veHahem parseius aliqua totaconbreuc
Si vcrb nunc tcmpusadmodum
traciacfleinpuncTovaiis.
aliquod in vicinotempore imaginariofluit,fignificct,ver'meft:
quaenim particula ambulationis in eofiebat, & ci commenfui;^
batur,fed illa mcnfura nonfuit indiuiiibilis^
ifta inprxteritum
Qua via igitur, itertim inftant,ambulatio
traniliolauit ?
rhetovicx Philofophicam vevitatem fxRcfp. Metaphorxiftx
ridiculum
pcobnubilant.
Itaqtic in vcvo rigorenontranfuolauit.
totam quatuor horarum ambulationcm, per
enimcft,imaginari
primum inftans prxfensquo inccpit ita fluxifle in prxteritum,
meditcrraneum per anguftias freti Hcvculci,vc
quemadmodum
Oceanum influit, aliasenim ambulatio, qux abancedicebam,in
hora pvima pomevidiana ad quartamduratiit,
in qtiatuov horas
alias antcmevidianas vctvoecdeve, & vcluti aqua ex vno alueo in altevum tvansfundi ctcbuiflet. Itaqueambulatioifta
noftradetcmpore vnoin aliud per frccum inftantis prxfentis non tvansfluxit,fed
fuccefliue per
cjuatuor horis pomeridianis fluxic,ideft,f;icTaeft
?.6Tionem qux aliqua analogiaimitatur acjux fluxum. pars enim
eiusin vnapartctemponspvoducTacft,
& totaintoto. vnde tempovcillo finitocciam fincm accepjt, &eftiuxiifeeius nihileftaliud,
quam cxiftcntiam totam amiiille. Et hinc, opinov, vides, vt euancfcat quxftio quam inexplicabilcm multi dicunt:quomodo tcmpus futuvtim fiat prxteritum,nifi per iuftansaliqtlod, pvxfens fiar.
nam talcs a metaphora & vulgari modo loquendi feducTi,opinanturtempus futurum in prxteritum perinftans prxfens,veluti motu locali,oportcretraijci:
qtiod longiftimcabcrrac a vcro..
Scd vt vem totam magisin apertum protvahamus, contemplare
mecum at]ux motum pcr. fuum-alucum dccuvvencis: & vnum
aqux palmum accipiamus,qui fmgulos fundi palmos motu fuo
metitu v, & fucccfliuc contingit.
Paltuus ifte aqtix, poitquam primum fundi
fluminispalmum
ad iecundii fundi palmum,
traniiuit,c]tiia aquaeftenspcrmanens,
&tci>

IIBEMI
FROMONDf
184
& tevtium, & ita dcinccps dcfluit;motus vcvb (&cadem ratioc(T
de ccmpore ei intrinfcco) quo per longitudincm primi palmi cranfnec cum aqu.i ad fectiniuitjvlcva primum palmumnonduvat,
dum palmumcftiuit,fedincxitu
primipalmicxfpirattotus.
Acjua
ctiam perprimum palmum fl uendo, rnuccs in coproportion.ile.-3
infinitas tvan(iuit,*&ita quidem , vt principium aquei palmi,aliam
& aliam perpctuo palmi aluei partcm tctigcvit,nec
vllo inftanti
duas vllibi (imul infedcvit.
Ctimvcvb adiingulas palmi aluei particulas, notiam
prxfentiam localem habeat,fcquicur,
prxientias infinitasfucccfliuc pvoducTas& illicb ftatimaceigo (vc iic dicam) corruptasfuifle,quando ad iinem illius palmi peruenic. Vndc ctiam
tempus, iiucdtivationem pvxfeniijsiliis, autctiam cavum pvodticTionibus intvinfecft, inhnitispavticulis
cam,totidcm,id
pvopovtionahbusconftavc
dilcrimcn aliquod eft, qubd partes infinitx
opovtet. Inhocvcrb
palmialuci permanentcs iint,& iimul inter fe colligatxcoexiftant,
pavtcsautem pvxfcntiavum fuccefliuavum, iiuc motiis nullibi ie
exfpecTent, fed vna nafccnte, alteva denafcitur, & inuicem fuccedunt. &hincnupevdicebamus,
nullaveva & phyiica vnionc ininftav fibulx movdicus
tcgvali, quxvtrtimqueextrcmum
apprchendat,intcvfejx)fle
colligavi. talis cnim vnioniscxtvcmavidentur coexiflentiam vtviuique exigeve.
Quia dcinde vnaquxque palmi pavs in particulasalias fine fine
quxlibcc illis refpondentes,
diuiiibilisertjidcircoeciampvxfencix
& quibusipfx tranfctintuv, particulaslucccfliuas
infinitas habenc,
necvlla magis indiuiiibilis cflc potcft iccundiim fucccflioncm ,
quam parspalmi talis fccundum cxtenfionem permancntcm.
Scd ftatim ecce cmicat noua difticultas:quomodo
(ingulx illx
fucceflitix prxfentix indiuifibilcs non (inc, ctim vniri, dcfecTu
cocxiftentix, vt vnacx infinitis componatur , non poflint. Erunt
igicurinftar accrui infinicavum .fircnavum, auc atomovum fine
vnde totaiam cccecontinui expartivnioneintegvalifluentium.
bus fine fihc diuifibilibus, quam tam fedulb & diu confuinuis,textuva videtuvdiflblui.
Si cnim motus&tcmpusex
atomis fluentibus texuntur, ncceife cft, magnitudinemcx
atomis pevmanentibusetiam contcxi. Quis non putet nos, vt imperitos, aut infcliccs "iadiatoves, vltima hactandcm
manu fuccumbcve? Et proccTo tcvvuic mehocavgumentumaliquando.*
fec! ;am planc con. tcmno.
Nam

DE COMVOS1TIONE

CONTI^v.

L I V.

vfliux^
Namcxeo,
nr,
qubdnullx dux prxfci
foltim conficitur,eas non habere vn
',, .Iquam Ph)iicam,
extremum vuumque iiuvmfece aflidiftincTamabextvcmis,c]ux
fucciat, fedlocoeiusimmediatam,
&nullaquieteintevpolatam
ccflioncm, ac veluti contacTum quemdam^ vt iic dicam, fucccfliutim, pvo veracontinuitate (quxerat impoflibilis) acccpifle. vnde
ifta iuccefliuovum talis qualis vnio , iimilis cft vnioni intcgvali
quam Nominalcs intcrponunt partibus magnitudinis : putant
cnim noneflcmodumaliqucmrealem,
reapfe diftincTumab ex-.
tremis: neque hacTenus quiiquam ad compoiitionem continui
Pcvipatetici ex partibus infinitis, putauit neceftariam vnioncm
partiumdiftincTam rcalitcr aut modalitcr abextremis. Nec indc
euincitur, prxfentiam vllam fucccftiuam eife indiuifibilem. nam
nulla (ic in ftanti, fed omnis omnino (iipcr partem diuiiibilcm
vnde fume pvxJentiam
fpatij fluit, < i fuo modococxtenditur.
:s, ntillam in toto agmine repevies, qux (blum
quamcun
cd omnis pavtcs pviores & pofteriorcs duratioper inftans t
ne habet, quitv
lobile partem priorcm fpatij primb&deindc
pofteriovcm tranfiuu. mi cum in qualibet parte fpati alcs particulx,priovcs & poftcriorcs inueniantur,nullam ctiam . rtcm motus qua pars ipatij pcragratur, eft reperire, quxparcc fucccftiua
pviovi & pofteviovi cavear.
Hxccine eciamcapis? inquictis. Ex afluctudinc, inquam, videor mihi manu pxnc rangcre,& cernerc oculis: afluefcas & tu,faccre cancumdem&forccampliiis
poccs. In hocvcrbimaginacio
aliorum, &mcaolim ludificabacur, qubd prxfenciam aliquam
mobilisad fpatium conabamur intra indiuiiibiletemporis initans
nullatalis cfle poflit,quandoquidem
comprehcnderejcumtamen
in cempore inftans realenullum fic: & liccc eifec, camen illud excra
docuimus, extarc non popartestemporis vtrimque,vtfatisante
teft : vnde confcqucntcr, ncquetalisprxfentiainftancanea,extra
prxientias quas mobile in partibus temporis vtrimque proximis
habctjobtincvi feovfim poflet,fed eodem modo prxfentiis pvxteriti & futuri tcmporis, intricanda eflct, quo inftans partibus tcmneextra casin meporibus ( quas in fentcntiaaliovumcopulac)
clium procurrac, implicarc oporter. vnde profecTb eiufmodi prxfentia inutilis foret j quia mobile intra partestcmporis per prxfentiamillam fluentcm, &iniqfinitum
fuccefliuc diuiiioilem , fatis
locari potcft. Igitur quamcuiuquc prxfentiam arripueris (iam
Aa
antc

l8<?

L I B F. R T I

F R O M O N D I

ante dixi) fcmpcr fucccfliuc diuiiibilis crit, & talis, vt mobilc pcr
cam, partem ipatij diuiiibilcm pertraniierit.
Dicet fortaife cjuifpiam pcriuncToric aut conniuenti oculo hxc
adipiciens: Igitur pvxfentix quas perpctub acquivit mobile dum
cft in motu, neceilanb altcrius rationisfuntabca
quam habet &
retinct inquietc.
prcjfenciafub qua palRcipondco ncgandoconfcquentiammam
mus aqux quieicit,cft etiam iine fine,(ecundiim diuifione fubiccTi
a prejentia fluctediftinguitur,quam
fui &fpatij diuiiibilis,nccalitcr
qubd parteseafdem rctincac, &cempori prxterlabenti iine carum
fluxu exponat; ctim tamen prxfentiaqux intempore per motum
acquirituv, fimilespartesfecundtim
tcmpovis fucceflionem ita exr
pandat,vt pavs vna cum pavte prima temporis,& alteva cum fecunda, fluxti planc (imillimo fluat. Quando tamen res indiuilibilis
iine replicationc mouetur (ii hoc
pcr (patium diuiiibdefucccfliuc
potcil) fortafte per prxfcntias tranfit diuerfx racionis ab ea quam
in vnico jnincTo quieicendo habet, vt nuper dicebamusj quia hxc
illx omnes ex partc faltem fpatij funt diomnino indiiuiibihs,
uiiibilcs.
filum hoc abfcindam, fi tibi idnimis perplexum
Deniquc,vt
(tint quxme quancioque longe
videtur ( mihi(ancnon,&muIta
difliciliiis irrctiunt) ncgacum Gregorio Aviminenfi,j^ofle produci
aDco rcale ens vere tiiccefliuum,& motum localem ac tempus explica pernudas cocxiftcntias fuccefliuasmobilisaddiuerfasfpatij
partcs. lam enim,facileeft imaginari, mobilc per fpatiuin,exemnihil funt a
pligratia,vniuspalmiprouecTum,cocxiftentias(qux
mobili& fpatio diftincTum) infinitasfuccefliuc habuiife, ii partes
in fpatio iunt infinitx. nam veluti retrocedendo veriiis initium
fine;ita
palmi,partes proportionales minorcs & minovesfuntfine
coexiftentix mobilisad eas numctari pofliint breuiores& breuiot
res in infinitum.
Quia tamen difficillima eft imaginatio, qua ratione mobile
transferri valeatper fpatium fine aliquo fuperaddito, dic, fi luber,
localem non
Ludouico Coronello,mocum
cumveteri&acuco
lib.j.
cfleensfuccefiiuum,fedcfle
accidensmobiliimpreffumintenfibii<L~>
I'hy(ic. cjr
ciim intenfttm etf,
remifiibite, quod,
vocarefolemm impetum. Vidco unen rcmora* in ifta via plures,quam ego dicam.
f, c eciam fcre eftugerac.Immeritp valde Chryfippum & Stoicos a, iutarcho derilos, qui dicerent tempus efle iimilc aqux,
quas

DE COMPOSITIONE

CO.NTINVI

L 1i; .'. :<..

iV'

ehdittir, vt nihil in niedic

quxmanuftringitur,
&itavtrimquc
pugno pcrmaneat. rcucraenim tcmpus totum in prxtcritum &
fiiturum repcllittir, prxfcns vcrb aut nihil e(t,autceite ntilla tcmporis cft pars. Scd ecce tamenjabcuutem etiam intcrrogatione ifta
lctrahcs.Nullanc igitur eft acTioinftantanea,inquics,fi inftans prc^fensreale nullumiit?
Quidam ncgant vllam efle: cgo non aufim.
Itaquc gcncratio fubftantialis, illuminatio, acTus voluntatis &
intcllccTtis poifint faneelici in inftanti: fcd innullum tamen inftans reale cadunt , fed indiuifibilitcr ac inadxquatc in partem
tcmporis j co modo, quo Angelus in parre fpatij rcalis non replicatus cxiftere potcft , etiamfi in toto fpatio nullum reale puncTum fit.
Ergo.inquics, njhil etiam vetat, effe aliquod rcalc inftans prxfcns, partcm nouiffimam prxteriti tcmporiscum primafuturi copulans,& inter vtramque interfluens.
inftans vtram
RefpondconcgandoconfequentianuTalcenim
quc partcm fimul intrinfece afficcre deberct: quod tamcn non
poteil, quia quando futuri tempovisquxcumquc
pavs fluit, nulla
omnino prxtcriti fupcrftes manet, qux ci pcr inftans iungi & adfibulari poflit. AcTioverbinftantanea,vt,exemplicatifla,illuminatio hon fungitur officio copulandi intcr fe partes temporis,nec vllo modoin partcm vllam prxtcrititemporiscadic
,fed foltim principio fucuri temporis inferiturj ita tamen vt nulli partieius toti
adxquctur & refpondeat: alias enim non tota fimul, fcd fuccefliuc, & pars poft tJavtcm fievet. Vidit hoc olim ante me dodTus Buridanus: Mutationemcfic infiantaneam, inquit, ctffieriin ntt/lo toto Lib.t.q.lj.
Anitt>.
cohxret
cum
iis
docTrina
hacTenus
de
planc
qux
tcwporc-j. Qux
indiuiiibilibus,& totahacmateria
differiiimus,& vnicam viam
eifc exiftimo, qua fententix Ariftotelis & veritati firmiter fuccurri poflic.
CAPYT

XLIX.

conantur
SyluuU alui argumentorum, quibtts Ariftoielem
obruere: fied nequidquam.
etfi caflb, hacTcnus, grandirte iam tantiim pugnanr,
Inz.d. t.
icTu
diflilit.
FVlmine,
Pottusaqux <qualiterfortis,aquapienus, q.i.
ipfo
qux
Aa i
hieme

188

LIBERTI

FKOMONDI

hieme fiangctur in omnesfiuaspartes, inquit Ioanncs Maior: igitur

pavtes vltimx continui fiint indiuiiibiles,
Refpondeo, cafum moraliter cife impoflibilem j quia vnapars
poculiiemper eftcetevis imbecillior ,aut ccvtc gcluaciiiis vnam
pavtem quam altcram premit.illac igicur poculum rumpctur,non
vniucrfim in omncs fuas parccs.
Scd detur corpus vitreum, inftac itQnuw, fiuper quoddirttfc cadat
granc in/initx grauitatis ,frangetur dentio in omnesfuas partes-, qnia
ntilla fiatis rcjifierepotctf.
cafum i! m euenivc pofle j qv .a ntillum eft in
Rcipondeo,Nec
Scd cadac camcninvitrum
lamundocorpusinfinitxgrauicatis.
pis molariSjinquies.
Reipondco, Nifi Angclus,auc Dcus fpeciali
illum divigat,invnamaliquam
vitvi partem pondus
curalapfum
&illac frangercinftituct.
Verum, dirilapidis valditisincumbet,
vitri xqualitcrvvgcatlapis.
gat Deus,&omncspavtcs
Refpodeo,In
iiullam partcm frangendum vitrum (vti nec poculum, ii omnos
partes xquc iirmas xquale vndicjucgclu mordcatj) aucccrtecaufiimilicauflx
(ccundxindirfcn6nnealibicenties,in
faprima(&
rcntia, ad eam rccurri folet ?) determinare & iignare partem debet,quam frangi oportcar.
Alij magis Mctaphyiice : In omni compofito, inquiunt, debct
aliquid efle condiftmctum abaggregato omnium vnionum} hoc
autcmcftindiuiiibilc:
fienimvnionemintcrfuaspartcsincluderer,
non cflet condiftincTu m ab omnibus vnionibus. Rcfpondeo, Pcti
& fupponi nullam aliam compoiitionem
continui,
principium,
prxtcr Epicuream, a Deo pofle fieri. Aio itaque falfum aflumi.
nam in compofito,cuius omncs partes adhuc compoiitx func, cft
quidem aliquid diftincTum, fed non condiftincTumabomnibus
vnionibus. quxlibcc enim talis pars,quia compoiitionem,
idco
ctiam vnionemaliquaminterparcesfuasinuoluic
j namcompofitio nil aliud,quam parcium vnio cft. ContradicTionem crgo in tali compoiitioncalia
via oftendere oportct: quod hacTenus, quidquid conati,nemo homo faccre potuit.
Eiufdem com matis & monetx cft ctiam iftud.Tollat Dcus vnirelicTis feorfim partibus (nam potcft
uerfasvnioncsaconcinuo,
Deus, inquiunt, fcruare modificata deftrucTis modis,) parccs illx
ncccflarib erunc indiuiiibiles.
fimilisfrontis & formx.Tollat
Dcus omRcfpondco,Hoccffe
ncs vniones ab homine,relicTo tamc viuo & incolumi hominc,&c.
Nam

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBElt.

lEj>

Nam omiiis pavscontinuicft continua, & tam compofita

integraJitevcxpavtibusvnicis,
quam homo Phyfice. Potcft igitur Detis
tollcrc fortafle omnes modos a modificatis condiftincTos, faluis
modificatis (vtquamlibct
vnionem integralcm abcxtremis
qux
inter fe coniungic, faluis illisextrcTnis) fed tolleve a modificatis
quovtim fubftantiam modi illi ingvcdiuntuv, cft palam impoflibilc. Quia igituv intra fubftantiam vniutcuiuiquc partis continui alimanifeftum eft, non pofte fubftanqua vniointcgralisinuoluitiii,
tiam talis partisincolumempcrmancrc,
dcftrucTa omni omnino
vnionc. Non qtiia continuum nihil aliud contincat, quam
puras
putas vnioncs iinc aliis cxtremis (vtipii ctiam in nos iacTant;) fed
etiamfi aliud prxcer eam habeac.
qtiianuilaparseftfmcvnionc,
Imb vcvb valde mihi pvobabilis hiccft fcntcntia Ochami,
Grcgorij, &paflim Nominalium,vnioncm
partium continui non efle
modum realcm,diftincTum cx natura rci ab cxtremis,fcd cxcrema,
immediate omninointcr fecohxrepoiicisccrtisdifpoiitionibus,
rc. Nam iicuti Dcus non niii talium difpoiitionum orcafione
vnioncm diftincTam apartibus, in fentcntia fcre iam communi,
iifdeni difpoiitioniconfcruatjita pcvmanentibtis,&exigentibus
bus (qualesfunt duvities, vifcofitas, &c.) poteft immcdiatc
pavtcs
inter (econtinuas rctineve: quemadmodum
etiam contiguas,&
veluti firmiflimo vinculo colligatas retinct in pericnlo vacui. Vndepatcc, cantumabefle,vc omniafinc vnionum modi cxquibus
continuum coalefcit, vt etiam ne vnica quidem talis vnio in toto
continuo iit. Hinc ctiam ivritus veddituvaltcvius teli iacTus.
In omni compoiito, inquiunt,dcbet aliquid cflc,quod per fcprimb terminec vnionem.Sic enim ica forcaife,de vnionequxeft modus diftincTus ab cxtrcmisjiuilla tamc ciufmodi ncccflitas cft,(i extvcma pvoximc cohxrcant (inc modo vnionismam veluti dtio corpora proxime fc tangcre po(Ttmt,ctiamfi conftent partibus proportionaiibus infinitisj ita ctiam intcgvaliter proxime vnivi. Si tamcn
admittcnda eflec vnio diftincTa ab cxtrcmis, diccre oportet, in
nullam partem pcr fc pvimb vecipi, nec ad vllam pcr fc primb tcvminari. Quod fortafle maius mivum non eft, qtiam nullam partem cfte, qux alteri per fe primb proxima (ic: diuidi cnim quxlibec in duas alias pavticulas potcft, quavum vna vicinior quam altcra iit.
Autcertcyfi talis vnio concipimcnce factlr; nequic, magnum
omnino argumencum eft (quod paullb antc cenfebam ) nOn efle
Aa 3
modum

1.90

LlBErcTI

F R O M O N D I

rei diuerfum ab cxtvcmis. Vel deniqtie,

modumaliqucmaparte
fingulx vniones in particula aliqua diuilibili (vt puta, in minimo
natural, vt vocant) per fe primb collocanda fovcc: &quia vbique
minimum aliqtiod natuvalc incipit, idcivcb vnionesciufmodi iinc
fine multiplicavc oportct,lici?t in qualibct quantitatc minima naturaliacondiftincTa ccrto numcro finc compvehcnfa.
lit,inccrti(fima hxc & nupevrimxinuentioDcniqucquidquid
nis, de puris iitis vnionum modis, docTrina,fat virium habcrc ne& expcriquit ad fcntentiam Ariftotclis,tot firmiflimisrationum
mentorum fulcrisnixam & ftantcm,euertendam.
C A P V T

L.

denique quibufdam pueros (&r natur* impcritos ab

cs* naturt
cAriftotelc auertunt > <~uirose> mirabiliumDei

Miraculis

conficios nonpoffunt.
machinx omnes ad clidendam vcritatcm fruftra fucCVm runt, rifu fandem & admirationc volunt eluderc. Narrat
Lib.wig* enim Plutarchus olim, Qpu^oju^ov cv ncut, fy&TjiGcu<;
A'pmoi^dis
miiX* fj$ yi"Km%* , cclebratumin Jcholis ( Hpicureorum) crus
t^sfrcefilaicum rifiufuijje, qui forte dixcrat,crus in mare proiccTum
& putrefacTum, couique poflc rarcficri & aqux marinx pcrmifceri, vt nonfolttm in co clafiis Antigoni pofifetnanigare, fied etiam mii/c
ducentx naites Xerxis, ejr trecentx Grxcorum triremcs nattalepwlium
inires.
vcritusnon cft, cyathum,aut etiam
ImbChryiippusafHrmarc
guttam vini, qua, tndre Acgaum incidijfet ,pofifehatfenus extcndi, vt
totum mcditerrahcttm vfiqtte ad oceanum,nec tantiim fiecunditm fiuperficicm , fcd etiam totam qnaquauerfus profiunditatcm pojfet pe~
netrarc^.
Ncmpe quia ex infinitudinc partium proportionalium continui
confequcns cxiftimabac, vc quxlibec particula poflcc in infinitum
rarcfcerc. Si cnim quantitasvnius palmi, finc antecedcnti partium
aut fme vlla parpenctratione,fineinteriecTointcrpartcsvacuo,
tiumreplicationc,locum
duplo maiorem poteftoccupare,quod
ratioad locumtriplo,
antcetiam oftendimusjcadem
quadvtiplo,
& deinccps (ine fine maiovem, fi non virtutc naturali, faltem diuina, poteric ampliare.
Erra-

DE COMPO SITIONE

CONTINVI

LIBER.

Ipl"

Errauit tamen Arceiiiaus, errauit Chryiippus, ii cruris, autguttx vini quahtitatem , crediderint pcr tam vafti maris amplitudiAnncm naturalitet potuiifc diftimdi. Veriflime enimTheologix
D
gclus: ^Qtioddicnnt de rarefatfione corporis in infinitttm, propter D.Thom.
l.p.q.68.
hoc,qtiod corpiis cfi in injtnitnm dinifibile, vanttmefi. non cnimcor- .1.1.
*J
pus naturale ( manens tale, & formam fuam retincns) in infmitttmdiitiditttr fcrcditcnim dari,ctiam in inanimatishomogcnijs,
mmimum alicjuodnaturalc) aut rarefit, fied vfiquead ccrtnmtermintim. Quin tamen diuina virtute vltra hunc tcrminum extcndi,
& iine fine, rarefacho poflit, non dubitauit. Nam & ex hac partium infinitudine,ingenij humaniculmen
D. Auguftinuscolhgir,
>Lih.i.c.4.
cxlum
iltttd
eftb
cxiftimat)
quoti
fttbtime
(
liquidum
finper
poffclGcncC.
cfje aqttas ,per itlas minutias, per qttas ctiamfitper hocfpatium aeris
cfiepotuerunt. Jpfi qttippe, ;>it, Jitbtiiifima rationc perfuadent, nulttim cfjcqttamlibet exiguttm corpujcutum in qtto diuijio finiatur ,Jed
infintte ommadiuidi: qttia omnispars corporis corpus efi,ejr omne corpushabeat necejjeejidimidium quantttatis fitix . ac per hoc , fi poteft
aquayficut videmus , ad tant>is guttarum minutiaspcruenire, vt fttqttinatnra tenior eftaquis: cnr
perifittmacremvaporattterferatur,
nonpofit &fnper itiud leuius cxlum minutioribus guttis cjr lcuioribus
immanare vaporibus ?
*
En vc aquam vkranubium tcnuitatcm, in infinitum propcmodtimravcfieri pofle pcrfuaium habuit, vc iupra liquidum eciam
(vcicrcdidic) &altiilimum iiimamentum vapor propviii leuitate
fcandcre & coniiftere valuerit. Si vltcritis nih.lominus vavetucTio
iftacendatur,vltvamenfuvam
diipoiitionis neccilarix adretincndam formam aqux in maccria, candcm pcvuenier, & aquam corrumpcr. Dcuscamcn materiam illam iine fovma,auccum
ipsA
contra naturam confcruata , potcft fme fine rarefacerc. Qt^iod
etiam exemplo tarditatis in motu poftiimus declararc : tardicas
cnim in fuccefliuiseft quxdam pavcium laxitas, iimillima raritati
in permancntibus.
Tarditas autem motiis fine finc rclaxavi, & mobile vcmorari in
continuemoueatuv.
infinitumpoteft,etiamii
qubd iic pofiunuis
demonftvave.
ieu induem hovologij,nd conucxum vfquc
Ponegnomoncm
cxli primi mobilis cxtendi: infima parseius, vti nunc, totam tabulam&numcrosomncs
horologij pcrevvabit fpatio Z4. horarum,
fummavcvb pars immanem illum cxli civcuitumpcvcurrct codcm
tcmpo-

Ifl

tlBERTl

FROMONDI

tempore.Faciam
primum mobile aDeoin diftantiam aterraduplo maiorem furfum attolli, & indicem hovologij eb etiam vfquc
protendi j ita tamen , vt primum mobilc non celeritis moueatur, quam ctim effec in fpacio quo iam cft, duplo videliccc cerrxviciniori: abfoluecigituriamcircuitum
fuum duplo maiorem
horis 48. & indcx
horologij eodem temporc, id eft, duplo tarditis quam nunc, tabulam horariam circuibit. Fac deinde adhuc
mobilc a Deocleuari, nectamcnvclocitis
duploaltiusprimurn
quam nunc moucri: ecceiteriim index eouique cxtcnfus, y6. foliim horis circuitum ctimdem pcrficiet. & ita porvb fialtitis &
altius fine fine primum mobilc cuehatur , pcrmanentc
fcmpcr
cidem velocitace motus, indcx in infinitum tarditis tardiufquc
horarix continub incedcc. Curenim vllo
pcrfupcrficiemtabulx
vraquam cemporc quiefcat, ciim fuprcmam cius cufpidem primum mobilctam rapido motu circumducat ?
Sed nimiiquam mirabiliftima funt ifta,inquiunt,& quis tam fatuus,aut fimplex, vt crcdat ?
Talia funt pleraquc opeva Dci, nec millcfimam corum profunditatis partcmacic pcnctramus,vbi nos maxime lynccos vcputamus. Credibilia funt tamcn a mcntibtis cvuditis & bene
qux cogitant infinitudinem potcntix & fapientix
compofitis,
Opificis.
Et profccTb ncmo vmquam vctcvis, aut noftrx mcmorix Mathcmaticorum remiftam in inccvtopofuit: & cccc Pvinccpscorum Archimcdes , cjui inucnta machina Chariftio pancratico,
Regi Hieroni cxclamauit^eTos /u$i (& <rd, *$ HivciHtdvydv}da mihi
vbi confifiam, & terram mottebo, quotannortim, putatis, continuo
niotu, ad altitudine vnius pediscentro fe pondtis iftud emoturtim
totum
fperauit? Steuinusnoftcr nupcr dcmonftvatiit,conftitiicndo
tcrrx pondus efte 2 I400I ooo|ooo|
000] ooo|ooo|ooo|ooo.
librarum, ab homine qui iingulis horisqtiatcr millies manubrium
Chariitij veuolueret, iugi cteccm continuorumannorummotu,
l
10*f
tcrram
vnius pedisfua fedccmotum
2 4 oooo b o O OOC5
o o o oo0 o
ivi. Et qnamnk, ait,
Lib.j.
qttantitas ifia nec ccmi ncc notaripofiit,poteuprop.10. tiatamcn
(machinx) infinita nobis ita demonflratttr cjr animoconPr.uis
ilatic.
cipitur, qttx mttltis annortimfixculis continnata motum ocitlisquoque
notabilcm produccrct.
Siigitur mobilc mulcis fxculispcr fpatium vnitis,autdimidij
pcdis

DE *COMPOSITI.ONE

CONTINVI

L I B E R.

1^3

pediscontinub moueri poflit ,quis negetparccsinfpatiotamangufto infinitascfte,& motum quo mobile per casinccdit, fine fine
langucfccrc ac retardari poffc? Si enim finitispuncTis fpatium illud
pedalc ftratum eflct, totidem tcmporis momcntis continuato
Motus
motu, id cftjbrcuiifimotcmporc.ncceflaribabfoluevctur.
verb continuitas negari non potcit, quia manus continub manubrium machinx veriat,ncceit cauifa,cur vnotcmporc potitis moueat, & alio ccflec.
Veltiti autcm cxtarditatc motus infinita ravcfacTionem polTc
finc fine pvoccdere oftendituv,ita cxvelocitate mottis,quxcciam
ininfinitum incrcfcerc poteft ( cur enim Deus cxlcftcs fphxras
ampliovcs & ampliovcs line fine cvcare ncqtteat,qux omnes Z4.I10rarum fpatiorcuoluantur?) oftendcrepofliimus,condcnfatiOnem,
fiad vivtutem diuinamcomparcmus,nullum
habcvc finein. Ncc
aducvfus ifta (vti neque contra diuiiionetn vnius grani milij ,aut
arcnulx in infinitum : & id gcnus cetcra ) vlluin validum argumcnti gcnus oftendcre,fed nudavefohim viiii dentem poifunt,auc
iaccre in nos,vicctcTi,iiiam admivationem: inqtia pavia cumipfis
fiicimus,&adhxc,aliaqtic
plura diuini Opificis opcra frontcm
cum filcntio, iinc rifu, aiicucramus,ftamu(que etiam nos maxima
defixi admivatione.
PAR;ENES)S

AD

PHILOSOPHOS.

licct tcncbvx reliqux hic finc,nccin fundum vfquc pofITaquc

fumus deipiccvc, cogitate, 6 Philo(bphi,cum aliis multisicf ifti
rei eflc commune. Cttntfx rcs difficiles, nonpotcfi cas homo cxpiica- Ecclc.i,
rcfermonc. Et: Qnpmodo ignoras qttxjit via fpiritus, & qtta ratione Ibid.u.
compingantur offain ventre prxgnantis >,ficnefcis opera Dei yquifabricator efi omnittm.
Dum oculos, inquam,per naturam circumfcrimus, quid, quxfo,eft quod nonpcrcatigincm adipicimus? Magncticasvivtutes,
&occultas medicamentovum vircs ,& infinita alia nil attinctrecenfere: eccc lumcn, colores, &ipfa ifta qux nobiliflimo& maxime penctrabili oculorum fcnfu haurirc dicimur , quam parum
comprehendimus! Vbi altiflimc acies noftra pcnctrat,in iiimma
tamencutchxvct.
Quxnamcnimcolorum,aut
ipiius lucisfunditusnatura fit, vcticra ignoramus.
Iam in nobis ipiis, qtiam admiranda nattux arcana Dcus occu13b
luit/

FR0MONDI
T. IBERTI
j4
luiti Quis volubilium noftravum cogitationum,quosipfi
facimus
& tot ibi fabricatanobis, cnarrabit flexus? quis oflicinxcevebri,
vcramanatomiamdabit?
quisanimxnoitrx
rumimaginationum
Vcre quidicet, quid ipfa in fenfuum externorumludatorganis?
dam dixit, humanam animam fabro xrario limillimam cfle, cjui
claufa vndiquc& tenebroia orTicinaincudemfuamtundens,
nec
fatis gnarus quid agat, cxerto c feneftella fuliginoib capite, .i prxtereuntibus icifcitatuv,in quanam rcgiohc vevietuv,&quid lbiagitct. Nam reucra mifcila anima,fui fuavumque functionum ignara,
abanalogia quadam& nialc cxpvcfsa limilitudinc rerum quas foiui cogni&ncbulofamtantumaliquam
riscircumipicitj.tcnuem
tionem cmcndicat. Cur igitur qui alibi tam nocTux, hic aquilx
eile, & tam acuttim in re obicuviflimacevnevc pofcimus? Sufticic
etii hanc in fe minimc
alibi nobis, ex eftecTu cauflamconcluiifle,
infpiccve valcamus.lic Deum,tam abditum & inu5iibilem,excrcaiic marini xftus cauftuvarum conditione & regiminecoliigimus:
fam in lunaefle coniccTamus,licct qualisac quxnam iic illa, ncfci
rcomncs fateamuv.Sit igitur ctiam nobis tatis,admivabilem iilani
ex pavribus iinc fine diuiiibilibus continui comrpofitioncm, tot cxperimcntis & indicijs qux toto hoc libcllo fparfimusdeprehenfam efle, etli comprchenderenon
valcamus. Quid mirum? omniumintcilecTuum angultiflimus humanuseft, &infinitudine illa
partitim obrui poteft, caperecam non poteft.
Et de compofitionis iititlsfi.de quid tricatur, & delicias ficit
Epicurus? Dicat, ii poteft, quomodo poma concrcicant in arboriin alueolis : quahbus
c.iietis in fi(cellis,butyrum
bus,quomodo
lib z.ail- mercibus omncs librosjitosrcpleuit, vcaic D. Hieronymus. Numucrf.iouin.
ratione conctctiones iiix
quam nobis, inquam, iatis cdicet,qua
hant: quavi.icafci, operachyli animalium,adcoagulum
illtid vcniant,c]tiomodo butyrum agitatione & calovc lacTis concrefcat, &
tamen lgnis minimo arH itu mox colliqucfcat. Ecce, quibus in rcbusinfeitum & j->enetrabilcilludeius retundaturacumen.
Nuper etiam vir eruditus& piudens mihi (uggcrebar Drunv
in hac compofitionv ccr.ciiuii voltiifle aliquod infinitatis lux vcftigium eilc, quo mundi iapientes in iui reipccTum attrahcret & adHh.tf.c.-j. mirationcm. Etrcuera, inqtiit D. Auguftinus,hxcefivtilitasocculoiftiaIul. torttm
opcrnm Dei, ne proptcrca vilejcant, ne comprehenfa mira ejfe
eiufmodiintota
n;iturarerum,opevacfle
definant. Ettammuita
ccnier,vt luliano animosereicribat:
Nififiermonis longitudinenollem

DE COMPOSITIONE

CONTINVI

LIBER.

Ir

lcm fatigarc Lctforcm, iam te ?niitcrcrum gcncribus, qitarum incomprehenfwilis cfi ratio, contra vfitatas naturx vias, qnafipcrdcjcrts.
opaca obruerem.
Per tenebras ctiam iftas nattirx prxpavat Deus mcntesiapienttim luiitisfxculi (quicontumaciflimc
ad Chriflum,D.Hierony- '- ln Ion.
vt obedientitis Fideicaliginem incrcnr,r,cj.
motcftc,attrahiiblcnt)
qui pev eam , intcv humanasctiam difciplinasambuhifle memincrunt. Vcvc cnim dc difciplinis iflis M.Tullius: Omniscoqmtiomul Lib.^
tis cfi obflrutfa difficuitatibus, eag;cficjr inipfis rcbus obfcuritas, &\. Acad
in iudicijs notfris
infirmitas, vt non fine canfa ejr dotf'fiiwi,cj? antiquifiimi inuenire Je poffc, quod cuperent, diffifi fint. Hinc licjucr,3
quanti, in hac rerum omnium obicuritate ,antecedentium vefticcrte in nocTefecuvius.ymgia&aucToiitatcmoportcatxftimarc.
*
bulat, qui viapublica, & in turba peritorum gvadituv ,quam quii
fblus (cmitas, aut intcv paucos luicitiofos cjuxrit.
cft,tvium pvinQuanti porrbaudtovc$Plato,Aviftoteles,Zeno,id
cipum Givecix fcholarum Principes, nil attinct diccrc, & Grxcia r
tota, imb tcrrarum Orbis iam & olirn pcrftrepit corum l.uidibus.
Grxcos,vt fauorisnimios,autfufpccTosomittamus;dc
Ariftotele, >
J iS.
quid ais Plini? Aritfotelesvir cfi, inquit, immcnfx fitbtilitatis. EtCJ.ib
c
Auervoes: Ariflotclesefi httmani ingenijfinis. Altius tamen etiam
Grxcus iite ( Philopontiseft)
eucxic: Arifiotclcs httmanum iugcnittm excefit.
Et ianc m vcterihusScholafticisnoftrislegeremcmini,
aflluni i
oportere hanc a nobis menfuram, vbi perichtari volumus, an propoiitio alicjua ditiinx Fidci fujicrct verciccm humani intellecTus:
ylriftotctes ifiitd fidei dogma non intcl/exit; igitur excedit natttrate
tttmcn humanxmcntis. Adduntc]uc,ingcnium illudin anteceifunv"
a Deo Eccleiix Catholicx prxparatum,ac vcluti facuiam acccnfam, qux paullifpcr tcncbras molliret, vt nox noftra pvomptius &.
facilnis diuinum Fidcilumcncxcipcvet.
Hic tamcn humani ingenij apex , fcntcntix fux &communis
,Lil>.j c*.
tam fccurusfuit ,vtalictibi dicat: %tMvrlv dnhiiv tdc, UTO/WJ^1Phj/ic.
lic
non
ttneas
enim
ye?fA,udc.>
efie difficile deflrucrc
indiuifibilcs:
Et alibiait,
{>uncta,qux ahj pavteslincavum faciebant,appcilat.
Democviticos i-ftosu.ty&t y.iviivffi MctSmwnttoVf res maximas Ma-1Lif.t.C.J.
Cali.
thematicorttm monerCi & cucrtcvc. id eft, gcntts if/nd difciplinarum,c
l dc
\oc\u\w\) certifiima: Lib
qttodadfcrt argiimcta,nififa//or{D.Au^ui\\n\\s
Quanr.
non
nifi impudcntcm ^anim.c.ij.'
qnibus quod fueritinnentum atque confctfttm,
13b z
habeai

\$)6 LIBERTl FR0M0MDT DE COMPOS. CONTINVI LIBER.

habeat dtibitationem, quantnmhomini taiiavefiigare permiffttmetf.
JnSophilt. Si verum etiam iitud diuini Platonis: To of49><oy\w <sfei/3A~.
TJ0ij',xuyLco-n&v>)ro 'Zc^i yjieJYM, qtiod a mctioribus conceditnr,
maiorem vimautforitatcmfy habere, qttam qtioda detcrioribus: quis
dubitct, ab Academicis, Penpateticis, Stoicis, vinci Epicurum,
tcecoviuv,
T&ifjLfj&d)<faoKa}\i$lw,dxayAy>&79V
Grammatices dotforem, diffoUitifiimnm mortaliitm,
vtolim incum cecmitTimon?
quis dubitet, tot SS.Patrum , &
Scholafticoium aucToritatcopprimi
Ioannem VVicleffum, loannem Huflum,&Hieronymum
Pragenfem ?
omnibusDcniquetantorum
ingeniorum in rc difticillima,&
qtiibus nunc tclis aut pluribus olim oppugnata, confcnfus tantani
veriiimilitudincm
habet,vt poflim hic, quod in
&argumcntum
Scrm 3. rcdiflimili S.Bernavdus:
hoc pcrfuaderi generibngJuomodopotuit
Vic.il Namano,vnittcrfio Orbiterrarum?Et tamen tam facilcjam potcnter perliuic.
fiuajum etf,vt mihi credibite faciat credentium ?nuttitudo. In hac ctiam liuiltitudinc aui & maiovcs noftri Louanienfcs, quos ccnfere
vniucrfos nihil opus: pro omnibuseruditus
& nobilis Philofophtis
Lib.5.c.4. Ioanncs Beucrus poteft \oQu\.Certifiimumetf,mc\im,magnitudincm
lJh)/!C.
quatibct iu infinitum diuidipojfe: qtita omnis magnitttdo efi continua
Eccc,vt nonfimplici , led maximaid aftivmec certitudine. &
profecTbtantam faccvevidentur vniueriim avgumenta, quibus iaNiii eniin
tis, nifi falloVjdiiiecimus Epicuvi atomos & 7ravcaripfAiouf.
mngnitudo in infinitum diuidi poflit, oculis pxnc ipiis cevno,
nullum motum localem futuvum, nili inconditum &dcfovmem^
inanitatibus deinde . penetrationibus,
replicationibuscorporum,
natura abhorret, r)cituibandam&
cetcrifqueaquibustantopere
confundendam
Vniucrfi harmoniam.
Vndc pcrfecTionis diuini huiusoperis interfuit, talcm ab OpifTce continui compofttioncm
eligi, qua hiice incommodis irctur
obuiam , ideft, ex partibtis fine fine diuiiibilibus,
modb camcn
nullam impliccc contradicTioncm : cjuam ncmo hacTcnus often-(
dit, & (licet vatcs non fim) auiim aflererc, olimoftendet nemo.
Itacjue rcditc in maiovum vcftvorum difciplinam & Philofophiam, 6 Louanicnfes. ncquc iniinitudo illapartium vosobftupetotnatufaciat.cogitatcenim
Opificem magisinfinitum,&inter
rx mirabilia,mifcrrimum
argumenti gcnuscfle, Admirationem.

INDEX

INDEX

CAPITVM.
i.

Lciicippin auflor partitim indiuifibilium contintit. Celebrauit deinde cas mtdtis libris cditis EpiCAP.
curits.
Pag'!'
C A P. II.
Tlato >Zeno Citietts,falso
JifiicuTjtbagoras,
reis in compofitione contimu ex atomis> adiuncit. 3\iacrobitis cttam, c> Tfelltts iis abfiraclt.
^De Vltitarcho rcs
dubia.
i.
CAP.
III.
Sukiliores> intcr eos qtucontintiumcxatomis
firuxcrttnt,ex
ivfinitis potiits quamfinitis compofmffc. Epicttrtim tamen @* Empedoclemfinitas maltttffe.
9.
CAP.
IV. Seutentiam Epicttri iam obfoictam wflattrauit
a
loxnncs VVidcJftts. Damnata erroris in Philofophia
Concibo Confiantiettfi. AttHoritas fiejfionis 15. inquamccn11.
Jttra il/a incidit, adfirttcla.
D. Aiiguftinum
C A P. v. Nonjalsb tantum^jcd.imperttijfime
d Wiclejfo infiiam & Eptcttnfententtam trahi.D.Bafiiium
ctiam, @r SS. l^atrcs pajfim in Mathcmaticornm (efr Artfio'
'
iptcltsjcnfujuiffc.
C A P. vi. Admirabilis maximorttm omniumtotitts humani
gcncris ingeniorum confenftts in iufinitudwe parttum conti~
nui.
2/1.
C A p. v 11.
Jgualcingenittm Epicttri> (gr corum qtu nuvoanp~
(M*vatomorum rcpererttnt.
2.5.
C A p. v 111. e/Jrgttmcntum primtim Geomctrtcttm,
dcquo
mn compom vltimb cxjolispunr
monfi.ratur)magmttidutem
f/isfiuitis : Non dqtwnispvnclo circumfcrcntiAi rcetfa duci
19.
potcrit adccutrum.
CAP. IX. t/lrgtunentum fectmdtimGcomctricum
idcm de~
monflrans: Tot erunt in f)iawctro puncla, qttot in toto fcmicirctdo.
$6.
CAP.
Bb 3

INDEX
C AP. x.

a/irgumentum

C A P I f V M.
tertium

Geometricumidemdemon^

Jlrans.
C A p. xi.

$j.
aArgumentum quartum Geometricum > quo AriJlotcles idem demonflrat.
4 o.
C A p. XII.
idem alitery ac magis
Argumentum
dilucidepro4 3r
pofittm..
C A p. XII r.
Argumentutn quintum Gtometricum: Circulum tmllum
4 6"..
expuncltis Epicttrifieri pofft.

CA P. xiv.

Argumentum fcxium Geometricum: Lunaintegrum "pndtque terrec globum^fol mbtlomnino ewsilluminabit, nififaititur Epicumr..
50.
G A P xv.
Argumentum fieptinnitn Geoinetricum: Solem a
nobis tantim Videndumcertis quibufidaminteruatlis^
non in
circuli..
$4*
onwipunSlofui
C AP. X v 1. Argume?itum primum Vhyficum: Equtis Adracredimt/Sy numquam curfu tefludmem afijefiiyfiEptcuro
roV
quetur..
CAp.

XVIK

Vanafttgaeorum,quimobileaccelerationemo~

tits cenjeritrepltcari.
C A P. xvil
1. Fugaaliorum

58.
occlttfia,qui inmotuquolibet

tardwre mora$& pattfas interfeminant.

CA p. Xix.
Argumentumfiecundum
Vhyficum:
reos rota radws mxnimo ntfiu incuruabtt>

61*
Puerfer6 j.

aArgumentum tertium Tbyficum : Trocbtts

acriflagello inorbem acJtts, longifftmo tamen tempore quie~
69*
fiet*
: Vmbra
CAP.
XXI.
Argumentum
quartum
Vhyficum
'
gnomonis horologijfiolaris non proiicietur in partem plam di~
recle auerfitm afiole.
jo,
x X 1 1. Argumcntum qttintum Vbyftcum:
Ocu~
CAP,
CAP.

xx.

Itts rem pufiilla fiud maiorem fimtd

bit.

diflmcle

non njide71.
CAP

INDEX
C A P. XXiil.

CAPITYM,

Argumentum

fiextum Vbyficum : Fluuitu

nuiltts poterit nauigari.

CAP. X X I v. Argumentumfieptimum

73.
Vhyficum:

Vleraquey
74.
automnixteciificiacorruercnt.
CAP.
xxv.
oArgtmentum oEtauum Vbyficum : Continttum contexi ex mdiuifibdibtts fine <-vacuo intcriecio non

potesl.
C A p. xxvi.

j6.
Sine nua~

nonum Vbyficum:
attt replicatwne
pemtratwne,

Argnmentum

cuo y <~velpartium

pro-

prtam condenfiattoncm corporum expedire non pojjunt Eptcurct.

80.
C A P. X x v 11. Fruflra euadere tentant,
negando quidquam^niflvulgari
condenfatione^pojfe naturafiter conden8r.

fari.
CAP.XXVIII.

AlijcumVeteribuspervacuitatesfiftulofas
tamen non ett dijficde obftruere. 84
fugam moliuntur- jttam
C A p. X x 1 x. Sed neque per penetrationem partium
quan~

titatis ejfttgere pojfunt.

8 8.
C A P. xxx.
Ncc condenfiatw explicaripoteU per diminu^
tionem rcplicatwnis^ quafingula punffareplicata
efje aiunt
in corpore raro>
oy^
C A P. xxxi.
Frufira qutdam conati inter Arifiotelem 5*
Epicurum medij incedcrc^tegandovI/-ts
ejje in conimuo par~
tes> aut afferendo infimtas, fed indiuipbdes.
pj.
C A P. X x x 11 Veriusy nulla in continuo repenri pofitiua9?.
indiutfibilia pncter partes in infinitum diuiduas.
CAP.

XXXIII.

continuaniia
feri.
CAP.

XXX

punfta,

Argumenta
qtubttJ indiuifibilia , tam
> qttam terminantia > quanittaii videniurin108.

I v.

Ex ojobi> cylindri)

pltnorum

contafitu,

Imeas^fiupcrficies pofitiuas corporc<cquantttaii

peram ajfut^
Db

perm.
CAP.

INDEX

CAPITVM.

Ad explicandam aSiwncm vniformiter

C A P. XXXv.
df
aut
Jbrmcm y non ejfe ncccjfaria indiuifibilia terwinantia,
j i <?.
copulantia m medio> per quod aihojc cxtcndit.
Color qiu in fupcrficiebtts corporum opaC A P. XXXVI.
corum dicitur conffici> attt Iumen ab iis reficiii,
nilnl eos *
adiuuant.
12.5.
qtufiipcrficicsrealesfabricantur,
C A p. xxxvii.
Vroptcr Vbt Angcli, aut anima rationalis indiuifibile, nonfttnt injucnda magnitudini pofitnu mSinc indiuifibth etiam termino moius> -uel foni>
diiufibdia.
rcitmri e> cxplicartpoteft
Vhyfica ejficieniia gratia tn Sa~
crameutis.
CAP.

131.

xxxviil.

Temptts

ctiam cx pariibus

tn infini-

t/tm diuifibilibus> fim vlidpofitttmuminflantiummixtura

componi.
C A P. x X x 1 X.
Ariflotelem
C A p. X L.

157.
Argumentum

primum

Gcomctricum> quo
141.

oppugnare potcft Epicurtts.

Argumentum altcrum Gcometricum>

dentisfioluiwnc
arripcrcpotcfi..
C A P. x L 1.

natum> quodEpiatrtts

cxprxccin Arifiotdem iterum

144.

tcriium Gcomctrtcum > quo

Argumcntum
obttciunt Epifuperficies c<elorum coniiguas rVcripataicis
curet,
14C.
co~
C A P. X L II.
Argttmentum quartum > quo oficnderc
cx tnfinitis partibtts proportionaltbnx
nantur> quautitatem
: Jcd conantur
confiutam> nuilis fimbtts poffe contmcri
tantum.
150.
C A P. x L 11 I. Argumentum qutntum> qtto Zcnomotum
localem compulftts eft negitrc
155.
Extratlu
globtfupcr
Argttmcntumfcxtum:
rct indimjibdis motucoUt<ytnt> m.t^mplanum> aut cutujuis
tudtnem cxfilis tndiuifibdibiis compofitam cfjc : fid mtuntiir jruflra*
157
C A v.

C A P. x L 1 v.

INDEX

CAPITVM.

X L V. Argumentum feptimum> quo perperdm credunt> in fentenitd Ariflotelis > fpharam aUiuitatis nullum
163*
finem habituram ejfe.
C A P. x L v 1. Argumentum oSiauum> quo contendunt>fine

CAP.

ajacuo > penctratwne > attt replicaitone > condenfaiwnem ab

166.
Arijlotele cxplicari nonpojfe.
CAP. XLVII.
aArgumentum nonum> quo ex replicaiwne Angeh > aut anima rationalts Epicttrum tueri conantur:
17 6.

fied incafium.
CAP.
XLVIII.

Argumentumdecimum:Tempttsejfeperpctuum momentorum agmcn, ex quo continuum permanens

etiam ex mcrispuniiis concmnant: vtrumquefalsb.
ijp.
C AP. x L 1 X. Siiuula
aitaargumentorum > quibtis Anflotelem conantur obruerc :
187.
fiednequidquam.
CAP.
L. Miraculis denique
qutbufdam pueros ffi naturaj
impcritos ab Ariflotele auertunt > viros (djrmirabdmm Dei
@jr natura confcws non poffunt.
i5>o.
Tartnefis ad Vhdofopbos.
193.
F

S-

APPROBATIO.
Veri
CVRTOSA
extcndit,cuius

filum
indagine
ope infinitudincm

in continuiLabyrintho
tutb
A6t, Louanij
z. 06t.1630.

incurras

Lumcenim

ofMart.

Fromondus
paitium
&Cexcurras.

SSTheol.L.&

ProfOrdin.A^oftolicm
gim Librorum
fcenfor.
PRIVILEGII.

SVMMA
IV.

Hifpaniarum
ac Potentifiimus

PHILIPPVS
Rex Catholicus,
Princeps,
Fromondi

fuoianciuit,

diplomate
S.Th.Dotforis

nicnfi Profefforis
continui Librum,

ac Re-

&

&C Indiarum
Belgarum
Libcrti
nequis

in Acadcmta

Loua-

de Compofttione
Morcti
volun-

Labyrinthum^fue
prcetcr Balthafaris

tatem

vllomodointrafexcnniiunimprimat,
in Germanix
alibi terramm
impreflum
ris ditiones
habcat.Qiu
importet,venalemve
&C aliagraui

faxit,confiicationelibrorum,
mul6tabitur,
xclla:

vti

v 1. Fcbruarij

in
patet
lit^&i^ft?
,I
M. D C. X x X r^'v

latiiis

*'s~*'

ignat\<>
\

Sticnlfyyfcj.

aut
Infcriofccus
pocna
Bru'^A
.'v/