Vous êtes sur la page 1sur 434

‫‪ ‬ﺑﺴﻢ‪ ‬ﺍﷲ‪ ‬ﺍﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ‬ﺍﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫‪ ‬ﻭﺍﻟﺼﻼﺓ‪ ‬ﻭﺍﻟﺴﻼﻡ‪ ‬ﻋﻠﻰ‪ ‬ﺳﻴﺪ‪ ‬ﺍﻟﻤﺮﺳﻠﻴﻦ‪ ‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ‬ﺃﺷﺮﻑ‪ ‬ﺍﻟﻤﺨﻠﻮﻗﻴﻦ‪ ‬ﻭﻋﻠﻰ‪ ‬ﺁﻟﻪ‪ ‬ﻭﺻﺤﺒﻪ‪ ‬ﺃﺟﻤﻌﻴﻦ‬
‫‪ ‬ﺃﻣﺎ‪ ‬ﺑﻌﺪ‪ ٬ ‬ﻓﻲ‪ ‬ﺇﻃﺎﺭ‪ ‬ﺳﻠﺴﻠﺔ‪ ‬ﺍﻟﻜﺘﺐ‪ ‬ﺍﻟﻤﺮﺗﺒﺔ‪ ‬ﻭﺍﻟﻤﻔﻬﺮﺳﺔ‪ ‬ﺍﻟﺘﻲ‪ ‬ﺟﻤﻌﺖ‪ ‬ﻣﻦ‪ ‬ﻣﻮﺍﻗﻊ‪ ‬ﺍﻷﻧﺘﺮﻧﺖ‪ ‬ﺍﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ‬
‫‪ ‬ﺃﻗﺪﻡ‪ ‬ﻫﺬﺍ‪ ‬ﺍﻟﻜﺘﺎﺏ‪ ‬ﺍﻟﺬﻱ‪ ‬ﻳﻀﻢ‪ ‬ﺩﺭﻭﺱ‪ ‬ﻭ‪ ‬ﺗ‪ ‬ﻤﺎﺭﻳﻦ‪ ‬ﻣﻌﻈﻤﻬﺎ‪ ‬ﻣﻊ‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‪ ‬ﻓﻲ‪ ‬ﻣﺎﺩﺓ‪ ‬ﺍﻟﻔﻴﺰﻳﺎء‪ ‬ﻭﺍﻟﻜﻴﻤﻴﺎء‪ ‬ﻟ‪ ‬ﻠﺴﻨﺔ‪ ‬ﺍﻟﺜﺎﻧﻴﺔ‬
‫‪ ‬ﺑﻜﺎﻟﻮﺭﻳﺎ‪ ‬ﺷﻌﺐ‪ ‬ﻋﻠﻮﻡ‪ ‬ﺭﻳﺎﺿﻴﺔ‪ ‬ﻭﻋﻠﻮﻡ‪ ‬ﺗﺠﺮﻳﺒﻴﺔ‪ ٬ ‬ﻭﺍﻟﺘﻲ‪ ‬ﺟﻤﻌﺖ‪ ‬ﻣﻦ‪ ‬ﻣﻮﻗﻊ‪ ‬ﺍﻷﺳﺘﺎﺫ‪ ‬ﻋﻼﻝ‪ ‬ﻣﺤﺪ‪ ‬ﺍﺩ‬
‫‪sciencephysique.ifrance.fr ‬‬

‫‪ ‬ﺭﺍﺟﻴﺎ‪ ‬ﻣﻦ‪ ‬ﺍﷲ‪ ‬ﺃﻥ‪ ‬ﻳﻨﻔﻊ‪ ‬ﺑﻪ‬

‫‪ ‬ﻟﺘﺼﻔﺢ‪ ‬ﺃﻱ‪ ‬ﺩﺭﺱ‪ ‬ﺇ‪ ‬ﺿﻐﻂ‪ ‬ﻋﻠﻰ‪ ‬ﻋﻨﻮﺍﻧﻪ‪ ‬ﻓﻲ‪ ‬ﺍﻟﻔﻬﺮﺱ‪ ‬ﻭﻛﺬﻟﻚ‪ ‬ﺍﻟﺘﻤﺎﺭﻳﻦ ‪ ٬ ‬ﻭﻟﻠﺮﺟ‪ ‬ﻮﻉ‪ ‬ﻟﻠﻔﻬﺮﺱ‪ ‬ﺇﺿﻐﻂ‬
‫‪ ‬ﻋﻠﻰ‪ ‬‬

‫‪ ‬ﺗﺠﻤﻴﻊ‪ ‬ﻭﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ ‬ﻭﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫‪Almohannad ‬‬

‫ﻋﻀﻮ‪ ‬ﺑﻤﻨﺘﺪﻳﺎﺕ‪ ‬ﺩﻓﺎﺗﺮ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﻔﻬﺮﺱ‬
‫‪ ‬ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ‪ ‬ﺍﻟﺘﻲ‪ ‬ﺗﻄﺮﺡ‪ ‬ﻋﻠﻰ‪ ‬ﺍﻟﻔﻴﺰﻳﺎﺋﻲ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﻤﻮﺟﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﻤﻴﻜﺎﻧﻴﻜﻴﺔ‪ ‬ﺍﻟﻤﺘﻮﺍﻟﻴﺔ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﻤﻮﺟﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﻤﻴﻜﺎﻧﻴﻜﻴﺔ‪ ‬ﺍﻟﻤﺘﻮﺍﻟﻴﺔ‪ ‬ﺍﻟﺪﻭﺭﻳﺔ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻧﺘﺸﺎﺭ‪ ‬ﻣﻮﺟﺔ‪ ‬ﺿﻮﺋﻴﺔ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺣﻴﻮﺩ‪ ‬ﺍﻟﻀﻮء‪ ‬ﺑﻮﺍﺳﻄﺔ‪ ‬ﺷﺒﻜﺔ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﺘﻨﺎﻗﺺ‪ ‬ﺍﻹﺷﻌﺎﻋﻲ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﻨﻮﻯ‪ ٬ ‬ﺍﻟﻜﺜﻠﺔ‪ ‬ﻭﺍﻟﻄﺎﻗﺔ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‪ ‬ﺗﻮﻟﻴﻔﻴﺔ‪ ‬ﺣﻮﻝ‪ ‬ﺍﻟﻔﻴﺰﻳﺎء‪ ‬ﺍﻟﻨﻮﻭﻳﺔ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ٌR‬‬
‫‪ ‬ﺛﻨﺎﺋﻲ‪ ‬ﺍﻟﻘﻄﺐ‪ُ C ‬‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺛﻨﺎﺋﻲ‪ ‬ﺍﻟﻘﻄﺐ‪RL ‬‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﺬﺑﺬﺑﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﺤﺮﺓ‪ ‬ﻓﻲ‪ ‬ﺩﺍﺭﺓ‪ ‬ﻣﺘﻮﺍﻟﻴﺔ‪RLC ‬‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﺪﺍﺭﺓ‪ ‬ﺍﻟﻤﺘﻮﺍﻟﻴﺔ‪ ‬ﻓﻲ‪ ‬ﺍﻟﻨﻈﺎﻡ‪ ‬ﺍﻟﺠﻴﺒﻲ‪ ‬ﺍﻟﻘﺴﺮﻱ‪(RLC) ‬‬
‫‪ ‬ﺍﻟﻤﻮﺟﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﻜﻬﺮﻣﻐﻨﻄﻴﺴﻲ‪ ٬ ‬ﻧﻨﻘﻞ‪ ‬ﺍﻟﻤﻌﻠﻮﻣﺎﺕ‬
‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺗﻀﻤﻴﻦ‪ ‬ﺍﻟﻮﺳﻊ‬
‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﻗﻮﺍﻧﻴﻦ‪ ‬ﻧﻴﻮﺗﻦ‬
‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﺴﻘﻮﻁ‪ ‬ﺍﻟﺮﺃﺳﻲ‪ ‬ﻟﺠﺴﻢ‪ ‬ﺻﻠﺐ‬
‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﺤﺮﻛﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﻤﺴﺘﻮﻳﺔ‬
‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻷﻗﻤﺎﺭ‪ ‬ﺍﻻﺻﻄﻨﺎﻋﻴﺔ‪ ‬ﻭﺍﻟﻜﻮﺍﻛﺐ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺣﺮﻛﺔ‪ ‬ﺩﻭﺭﺍﻥ‪ ‬ﺟﺴﻢ‪ ‬ﺣﻮﻝ‪ ‬ﻣﺤﻮﺭ‪ ‬ﺛﺎﺑﺖ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﻤﺠﻤﻮﻋﺎﺕ‪ ‬ﺍﻟﻤﻴﻜﺎﻧﻴﻜﻴﺔ‪ ‬ﺍﻟﻤﺘﺬﺑﺬﺑﺔ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﻤﻈﺎﻫﺮ‪ ‬ﺍﻟﻄﺎﻗﻴﺔ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﺬﺭﺓ‪ ‬ﻭﻣﻴﻜﺎﻧﻴﻚ‪ ‬ﻧﻴﻮﺗﻦ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻷﺳﺌﻠﺔ‪ ‬ﺍﻟﺘﻲ‪ ‬ﺗﻄﺮﺡ‪ ‬ﻋﻠﻰ‪ ‬ﺍﻟﻜﻴﻤﻴﺎﺋﻲ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﺘﺤﻮﻻﺕ‪ ‬ﺍﻟﺴﺮﻳﻌﺔ‪ ‬ﻭﺍﻟﺘﺤﻮﻻﺕ‪ ‬ﺍﻟﺒﻄﻴﺌﺔ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺤﻞ‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﺘﺘﺒﻊ‪ ‬ﺍﻟﺰﻣﻨﻲ‪ ‬ﻟﻠﺘﺤﻮﻝ ‪ ­ ‬ﺳﺮﻋﺔ‪ ‬ﺍﻟﺘﻔﺎﻋﻞ‬
‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﺘﺤﻮﻻﺕ‪ ‬ﺍﻟﻜﻴﻤﻴﺎﺋﻴﺔ‪ ‬ﺍﻟﺘﻲ‪ ‬ﺗﺤﺪﺙ‪ ‬ﻓﻲ‪ ‬ﻣﻨﺤﻴﻴﻦ‬
‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺣﺎﻟﺔ‪ ‬ﺗﻮﺍﺯﻥ‪ ‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ‪ ‬ﻛﻴﻤﻴﺎﺋﻴﺔ‬
‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﺘﺤﻮﻻﺕ‪ ‬ﺍﻟﻤﻘﺮﻭﻧﺔ‪ ‬ﺑﺎﻟﺘﻔﺎﻋﻼﺕ‪ ‬ﺣﻤﺾ‪ ‬ــ‪ ‬ﻗﺎﻋﺪﺓ‪ ‬ﻓﻲ‪ ‬ﻣﺤﻠﻮﻝ‪ ‬ﻣﺎﺋﻲ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺘﻄﻮﺭ‪ ‬ﺍﻟﺘﻠﻘﺎﺋﻲ‪ ‬ﻟﻤﺠﻤﻮﻋﺔ‪ ‬ﻛﻴﻤﻴﺎﺋﻴﺔ‬
‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺍﻟﺘﺤﻮﻻﺕ‪ ‬ﺍﻟﺘﻠﻘﺎﺋﻴﺔ‪ ‬ﻓﻲ‪ ‬ﺍﻷﻋﻤﺪﺓ‬
‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﺃﻣﺜﻠﺔ‪ ‬ﻟﺘﺤﻮﻻﺕ‪ ‬ﻗﺴﺮﻳﺔ ‪ ­ ‬ﺍﻟﻌﻠﻮﻡ‪ ‬ﺍﻟﻔﻴﺰﻳﺎﺋﻴﺔ‪ ‬ﻭﺍﻟﺮﻳﺎﺿﻴﺔ‬
‫‪ ‬ﺗﻤﺎﺭﻳﻦ‬ ‫‪ ‬ﻛﻴﻔﻴﺔ‪ ‬ﺍﻟﺘﺤﻜﻢ‪ ‬ﻓﻲ‪ ‬ﺗﻄﻮﺭ‪ ‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ‪ ‬ﻛﻴﻤﻴﺎﺋﻴﺔ‬
‫‪ ‬ﺍﻟﺘﺤﻜﻢ‪ ‬ﻓﻲ‪ ‬ﺗﻄﻮﺭ‪ ‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ‪ ‬ﺑﺘﻐﻴﻴﺮ ﻣﺘﻔﺎﻋﻞ‬
‫ات واذج
اء‬


ط و ‪:1‬‬
‫أ   ا ؟‬
‫‪#',‬از  ا واه* ‪ "#$%  &'( ،‬أه ات اء ‪ 3 .‬ه‪2‬ا ا‪&1‬د
‪0‬رد ‬
‫آ‪ ) *4‬أ(ن أ‪ ( Alain Aspect 47‬وأ‪#D‬ون ‪ " :‬اء آ‪0 K‬م ا‪&G ، H$4I‬ة ‬
‫ا‪ H#I‬ا‪ H4#‬ا ا&ت ‪. ( Galilée N ) &L 2M‬‬
‫‪ #N‬أن ء ا‪ SKM M43 ، L%‬ء ا‪R#‬ت  إ‪4‬ت ‪#4‬ه‪M‬ت ‪TLM ،‬‬
‫ا‪0‬ن ‪ 3‬إ&اد
ذج '‪4, HIG‬ت ‪ L[Z‬وذ‪ H'' T‬أو‪ L3Z‬ا‪W
X H#YM‬‬
‫ا‪. H'#‬‬
‫اد‪ #‬ا‪ H‬إ ا‪0‬ا_‪  X‬أ‪ e‬ا‪d‬آ&  ‪ c[Z‬و‪.... LZ‬‬
‫‪ # &M‬آ‪ "g‬ا‪M' H'#‬ح ‪ ،‬و‪ [h‬ا‪0M‬ذج ‪ 4i‬ورا‪2
l j ، ]7‬اك 'ب ء ‪Hn4M%‬‬
‫‪ ،‬إذ ‪ #4$‬ا‪ n4M‬إ‪&a‬ى اات ا‪ $ H77o‬اء ‪".‬‬
‫ا‪ M‬ط ا‪2 0‬‬
‫ه ‪  LM‬ا '‪M4‬ء
‪ H#Y‬أو
‪0‬ذج ‪ r4M%‬؟‬
‫ا‪ $‬ا‪
,‬ي ا‪7 ) #4K‬ن هوآ‪  S ( Stephan Hawking tM‬ه‪2‬ا ا‪G‬ؤل ‪،‬‬
‫‪: SK3‬‬
‫" ‪ 3‬اء ‪0YM  H_n  H#Y
#4$% ،‬ر أ
‪07 K % ( L‬ى ‪ L HR#3‬آ‪& #4‬د ‪#‬ات‬
‫ا ‪0%‬ا‪ W
}3‬ا‪ T% H'#‬ا‪ ، ... H#YM‬إذ ‪&a K‬وث ‪ HYab‬وا‪&a‬ة ‪$_0 Hh_M‬ت‬
‫ا‪ j41% K H#YM‬ه‪ 2‬ا‪#Do‬ة ‪&M‬ة ‪...‬‬
‫‪ 4%‬ا‪ H#YM‬ذات ‪&1‬ا_‪  H‬دا‪ c‬ارب ا&&ة ‪n%‬آ& ‪، L3 M% Y$  ، L%$_0%‬‬
‫‪ K‬أ_ ‪$%‬رض ‪#4%‬ز ‪ X  HYab‬ا‪  $ H#YM‬ا‪#h‬وري إدة ‪ \[3‬ا‪H#YM‬‬
‫‪#^%‬ه ‪ ،‬أو ا] ‪" LM‬‬
‫ا‪i7‬ر ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ  ه ‪ #ZM‬ا‪ WLM‬ا‪ 4#‬؟ ) ا‪ H H070 3 ‚[4' $7‬أو  ا‪( c
#
o‬‬
‫• ‪ HYab‬ا‪Y‬ه‪#‬ة ا‪#‬اد درا‪#ƒ X L7‬ح ‪  H0‬ا‪ L Hr7o‬ار‪4%‬ط '‪Y‬ه‪#‬ة‬
‫‪ Hr7„ H4GM' bi‬ا ‪ S‬أن ‪ La#I‬ا ‪:‬‬
‫ه اد‪ #‬ا‪ H47M‬ا ‪&' jG%‬را‪ H7‬ا‪Y‬ه‪#‬ة ؟‬
‫ ه ا‪4‬را‪#‬ات ا]ر‪ He‬ا ‪0I% 3 K[%‬ر ا‪Y‬ه‪#‬ة ؟‬
‫ه ‪0I%‬ر ا‪Y‬ه‪#‬ة ‪ X#7‬أم '‪I‬ء ؟‬
‫ه ه‪ 0‬ر‪ S%‬أم ^‪ #‬؟ ه ه‪ 0‬دوري أم ( دوري ؟‬
‫• ا‪. HR#‬‬

‪  S‬ه‪ 2‬ا‪R#3 XR0' Hr7o‬ت‬
‫• ا‪. H'#‬‬
‫ه‪ 2‬ا‪#% Ha#‬ى ']‪ #4‬وه …‪#‬ور‪d H‬آ&  ‪ HabZ‬ا‪ HR#‬أو ‪&M%‬ه ‪.‬‬
‫م '‪ H'#‬دا‪ D‬ا]‪ S #4‬أو(
‪ He2‬ا‪Y‬ه‪#‬ة ‪.‬‬
‫ا‪He2M‬‬
‫…‪0‬اه‪& \]% #‬ا
* ‪.‬‬
‫أ‪M Hi‬ذج ‪ 3‬اء ‪0
:‬ذج ا‪2‬رة ‪#‬ود‪03#‬رد ا‪0M‬ذج ا ‪G‬‬

‪0‬ذج ا[‪0‬ل ا‪ ' K‬آ ا† ‪...‬‬
‫‪ Hb H'#‬أƒ‪0‬ار ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ H‬ا‪ S#‬وا ‪ S I%‬د_‪ H‬ا‪D‬ر ا‪#4‬ا‪#‬ات ا]ر‪ He‬ا ‪3 K[%‬‬
‫ا‪Y‬ه‪#‬ة وآ‪ T2‬د_‪ H‬ا‪. HYab‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ G%‬ا‪Yab‬ت ا‪ ) H'#' H$‬درا‪ H7‬آ‪ H‬أو آ‪
4 ، H‬ت ‪ ،‬ا† ‪( ...‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪i7‬ر ا‪ WM‬ا[‪. L 1‬‬
‫• ا(‪M7‬ج ‪ H_b .‬ر‪ ' HR‬ا‪#4‬ا‪#‬ات ا]ر‪He‬‬
‫• ا‪ HabZ . $‬ا‪&$' H_b$‬د ارب وه‪2‬ا ‪0
_ HNZ  K‬ن أو ‪&4‬أ أو _&ة ‪.‬‬
‫‪i‬ل ‪&4 :‬أ ا‪01‬ر ــ ‪&4‬أ ا
[ظ آ‪ H‬ا[‪#‬آ‪ H‬ا† ‪...‬‬
‫‪2‬‬
‫ ا ( ‪M4' LM‬ء
‪0‬ذج وإ
 ‪ '' j‬ء ‪ Hn4M%‬وه ة أ‪H4GM' H77‬‬
‫‪ $‬ا ‪ .‬أ‪0_ Hi‬ا

‪ 3 %0‬ا‪ H3#$ ) T
K‬ا ‪#‬وط ا‪bƒ, H&4‬ق ‪Z‬روخ ‬
‫‪ &&[%  K%  X_0‬ا‪ 0$‬ا‪2‬ي ‪ K‬أن ‪ 1‬إ* ه‪2‬ا ا‪1‬روخ (‬
‫ا‪&4‬أ ا‪ 7 7o‬ا‪2‬ي ‪ * M4%‬ا‪ H#YM‬ا‪ Hn4M‬ه‪&4 0‬أ ا[‪ ) H‬إذا ‪#30%‬ت
‹ ا‪47o‬ب‬
‫وا ‪#‬وط ‪n‬دي '‪#h‬ورة إ
‹ ا‪ WM‬و'‪ H$4I‬ا[ل أن ‪ #^%‬ه‪ 2‬ا‪47o‬ب ‪n‬دي إ ‪#^%‬‬
‫ا‪( WM‬‬
‫‪ j41%‬ا‪ WM‬ا[‪ H4G
H‬و‪n%‬دي إ ا(‪a‬ل ‪0‬ض ا[‪. H‬‬
‫‪3‬‬
‫ا ‪#I%‬ح * ‪.‬‬
‫[&د دور اا '‪ H H1‬إ ‪ 3‬ا‪ HI
o‬ا‪ HML‬أو ‪ 3‬ل ا‪ ‚[4‬ا‪$‬‬
‫'‪ $‬ا‪& Hio‬ور ا ‪ 3‬ا‪: X‬‬
‫&ان ا‪: H_I‬‬
‫'‪ H_I H4GM‬ا‪0M‬و‪  ‚[4 H‬إد ƒ‪#‬ق وو‪7‬‬
‫‪#g‬وط ا‪ 3 HbG‬ا‪b‬ت ا‪0M‬و‪ H‬أ  ‪0G‬ى ا‪ ‚[4‬ا‪  $ $‬إد ƒ_‪H‬‬
‫'&‪[% H‬ظ  ‪0%‬ازن '‪. 7 0r‬‬
‫&ان ا‪HM1‬‬
‫‪ "] #0I%‬ا‪e00MK‬ت ا‪ 3 H$G‬ا‪M1‬ت ‪07‬اء ا]‪ LM H‬أو ا‪ Hi‬وا‪ ‚[4‬‬
‫‪e00MK%‬ت ‪&&e‬ة ‪.‬‬
‫&ان ا‪SI‬‬
‫‪ HMZ‬و‪ #0I%‬و‪ "…0%‬ا‪Leo‬ة _‪ \] % &1‬ا‪#o‬اض و‪ L$‬و' ‪ G[%‬ا‪0G‬ى‬
‫ا‪G
Ž [1‬ن‪.‬‬
‫&ان ا‪#I‬ان وا‪h‬ء‬
‫‪ HMZ‬وإƒ‪b‬ق ا‪_o‬ر ا(‪  HMIZ‬أ‪ e‬درا‪ H7‬ا‪0K‬ن و‪ #0I%‬و‪ 7‬ا(‪1%‬ل وا‪0‬ا‪Z‬‬
‫وا‪G‬ه‪ 3 H‬ا(آ ‪3‬ت ا‪. Hh‬‬
‫ا‪ M‬ط ا‪3 0‬‬
‫و‪… "Z‬ه‪#‬ة ) ا '‪(HY‬‬
‫ا '‪ HY‬ر‪ #G% HR‬اه ا&ا ‪  Hr‬ا‪M‬س ‪ ،‬و‪# \]%‬ا‪07 a‬ط ‪Y‬‬
‫‪:  3‬‬
‫• ا‪ Ha#‬ا‪o‬و ‪  :‬ا‪  R#‬ا‪#I‬ة  ار‪%‬ع ‪M‬ه ‪ jI7  4000m‬ا‪o‬رض ؛‬
‫'[‚ ]‪#[ Xh‬آ‪07 H‬ط ‪3 ، #a‬ا& ‪ 1 *#7‬إ ‪0a‬ا ‪ 200km/h‬أو  ‪0‬ق‬
‫‪ SGa ،‬و‪ *Ge XR‬أ‪M‬ء ا‪0G‬ط ‪.‬‬
‫• ا‪ Ha#‬ا‪ jI7  4#% 1000m &$'  : H
i‬ا‪o‬رض ‪ j‬ا‪ R#‬ا‪HY‬‬
‫‪ K ' *#7 \M3‬آ‪0a t4 #4‬ا ‪bD 15km/h‬ل '‪0 Xh‬ا
 ‪.‬‬
‫• ا‪ Ha#‬ا‪ H#7 LbD 4% : Hii‬ا‪. 4#% H' Y‬‬
‫• ا‪ Ha#‬ا‪#‬ا'‪
Ha# : H$‬ول ا‪03 Y‬ق ‪ jI7‬ا‪o‬رض ‪ ،‬و‪ SI%‬إن ا‪Y‬‬
‫ا‪$7‬ل أدوات ا[‪. *Y 3 K‬‬

‪ He2‬ا‪Y‬ه‪#‬ة ) ا&را‪ H7‬ا‪( H4#‬‬

‪ #4$‬ا[‪ H‬ا]‪0K% ‚a HY'  HZ‬ن ا‪ H#G‬ا‪. H&$M R# H&4‬‬
‫‪ He2M‬ا‪Y‬ه‪#‬ة ‪ 3‬ه‪ 2‬ا[‪ $G
، H‬ا‪&$‬ة ا‪ H4#‬ا‪: H‬‬
‫‪ H4‬أ‪0I7‬ا
‪ H‬ا ‪&  K‬ودة '‪0‬ا‪ HI7‬أر'‪0D H$‬ط '‪0i‬ب ‪#IG ، HM$' *1_ %‬ة &ر‪، He‬‬
‫آ‪#‬ا ر_‪07a ، H‬ب ود '‪ `
&&[ S7M
#4‬ا‪G‬ر و‪ H$‬ا‪I$‬ت‬
‫ا‪i7‬ر ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ  ƒ‪#a H$4‬آ‪ H‬ا‪bD R#‬ل ا‪ a#‬ا‪o‬و وا‪ H
i‬؟‬
‫ا‪ Ha#‬ا‪o‬و‬
‫‪#a‬آ‪#^ H‬ة ‪0K‬ن أن ا‪ #^% H#G‬و‪G‬ر‪o H‬ن ا‪% H#G‬داد ‪bD‬ل ‪. *ƒ07‬‬
‫ا‪ Ha#‬ا‪H
i‬‬
‫‪#a‬آ‪Hrƒ4 H‬‬
‫‪ 2‬ــ أذآ‪ #‬اد‪ #‬ا ‪0I% "Z0' jG%‬ر ‪#a‬آ‪ H‬ا‪ } H0‬ا‪ ، Y‬ا‪. { HY‬‬
‫ا‪ ، XR0‬ا‪ ، H#G‬ا ‪ ،‬ا‪G‬رع ‪ ،‬ا‪0‬ى ‪ ،‬ا‪ ، H_I‬آ‪ H‬ا[‪#‬آ‪ ، H‬ا† ‪...‬‬
‫‪ 3‬ــ 'ذا ‪ He2
c%‬ه‪ 2‬ا‪ H0‬؟‬
‫} ‪ H4‬أ‪0I7‬ا
‪0 ، H‬ب {‬
‫‪ 4‬ــ أذآ‪0 $' #‬ب ا‪0M‬ذج ا‪#‬ح ‪.‬‬
‫‪ : bi‬ا‪  #iK' "] 0$‬ا‪0M‬ذج ا‪#‬ح
‪ H‬دوران ا‪o‬رض‬
‫ا‪Y‬ه‪#‬ة ‪&$' %‬ة أز‪ M' HM‬ا‪0M‬ذج  ' وا‪&a‬‬
‫‪ 5‬ــ ا_‪#‬ح ƒ‪ H#‬ا‪ $‬ا‪ #ZM "…0' 4#‬ا‪&$‬ة ا‪ H4#‬ا‪2‬آ‪0‬رة أ‪#4 ، b‬زا دور آ‬
‫‪. #1M‬‬
‫…ه‪#‬ة ا(زل‬
‫هة أر‪&[% HR‬ث ‪  HM$ }ƒM 3‬ا ‪#‬ة ا‪o‬ر‪ L447 HR‬ا
ل ‪e0‬ت زا‪3 H‬‬
‫ا‪0]1‬ر‪ &$ ،‬أن ‪ L447‬ا‪ #g4‬ه‪ 0‬ا(
‪GK‬ر ا‪e‬ء ‪0]1‬ر
‪ `^h LR#$ H‬أو‬
‫&  ا‪Le,‬د ‪ 0 % 3 S4G‬ا‪0]1‬ر '‪ .#GK‬و‪ d M‬‬ ‫ا & أو آ‪n3 L‬دّي ذ‪ T‬إ ‪ّ a‬‬
‫اال ‪ Hb‬أ
‪0‬اع  ا‪e0‬ت اا‪ ، Seismic wavesH‬ه ا‪e0‬ت ا‪ HINh‬ا‪H$#G‬‬
‫ا(
 ر‪ .‬و‪0 % S4G%‬هً ‪ 3 ً
#‬ا‪0‬اد ا‪  H41‬ه‪h4
Hr‬ت ‪  H‬ا]] وا‪`^h‬‬
‫‪ 3‬ا‪ %‬ا
 ر ا‪ ، He0‬وه أو ا‪e0‬ت ا ‪ 1%‬إ أ‪Le‬ة ا‪ ،G‬و‪G%‬‬
‫ا‪e0‬ت ا‪o‬و‪ H‬و‪#[' L #‬ف ا‪
,‬ي‪ ، P‬وا‪0M‬ع ا‪ 
i‬ه‪ 0‬ا‪e0‬ت ا‪ HR#$G‬و‪S4G%‬‬
‫ذ'‪'2‬ت ‪0‬د‪  H‬ا‪ %‬ا
 ره‪ ،‬و‪e0 G%‬ت 
‪ H0‬و‪#[' L #‬ف ا‪
,‬ي ‪، S‬‬
‫وا‪0M‬ع ا‪e0 ‚i‬ت ‪  d M% H[I7‬ا
‪7K$‬ت ا‪e0‬ت اا‪ 3 H‬دا‪ D‬ا ‪#‬ة ‪#N‬‬
‫ا
‪ ،HG‬وه ‪e0‬ت '‪ ً4G
HrI‬و‪ 1%‬إ أ‪Le‬ة ‪ G%‬ا(زل '‪ &$‬ا‪e0‬ت‬
‫وا‪&]G% .H0
i‬م ‪ &Z#‬ا(زل أ‪Le‬ة ‪ G% H7Ga‬ا‪#e0G‬اف ‪Seismograph.‬‬
‫‪ b‬اال ا‪2‬ي ‪*%&g‬‬ ‫و‪%‬س ‪&g‬ة اال '‪&a0‬ات س ر‪ ،#D‬وه‪ 0‬س ‪N0‬ر‪ً i3 ،%‬‬
‫‪ '%‬و‪  %&a‬س ر‪G #D‬وي ‪ 3‬ا &ة  ‪#‬ة أ‪$R‬ف اال ا‪2‬ي * ‪&g‬ة ‪'%‬‬
‫و‪&a‬ة وا‪  `3 &a‬س ر‪ ،#D‬و&رج اس ‪  *%&g 3‬و‪&a‬ة وا‪&a‬ة إ 
‬
‫و‪&a‬ات‪.‬‬
‫و‪ d M‬اال 
‪ ƒ' 3 HI‬ا‪o‬رض ه '‪n‬رة اال ‪ Focus‬وا‪ HIM‬ا‪0‬ا_‪ H$‬أ ا‪n4‬رة‬
‫‪#g4‬ة  ‪ jI7‬ا‪o‬رض ‪03 HI
G%‬ق ا‪#‬آ‪Epicenter.‬‬
‫و‪e0 # M%‬ت ا(زل ‪' Xe 3‬ع ا‪o‬رض‪1 K ،‬دره ‪#%‬آ ‪ 3‬أآ [&ودة ‪#K‬ر ‪L3‬‬
‫‪&a‬وث ا(زل  و_‪ ،#D£ c‬وه ‪ }ƒM‬ا‪ Hao‬اا‪a &e0 .H‬ام زال ‪0a‬ل ا[`‬
‫ا‪L‬دي &  ‪ g‬إ '‪#‬و إ أ‪ K#‬ا‪ I70‬ـ ا‪ TGK‬ـ آ‪0‬ر
 ـ ‪#N‬ب آ‪&M‬ا ـ‬
‫أ(‪ K7‬ـ ا'ن ـ ا‪ 4‬ـ إ

‪ G‬و
‪0‬ز‪&M‬ا‪ .‬و  ا[ام ا‪g :
i‬ل أ‪ #3‬ـ أ‪ 
47‬ـ‬
‫إ‪ I‬ـ ا‪
0‬ن ـ ‪#%‬آ ـ إ‪#‬ان ـ ‪g‬ل ا‪ &ML‬ـ '‪0‬ر إ ا‪ . 1‬و‪ HI
}ƒM &e0%‬زاً‪،‬‬
‫‪ K‬أه‪ L‬أ_  ا[ا اا ا‪ ،77o‬و‪ # M%‬ه‪ 2‬ا‪ 3 }ƒM‬ا[`‬
‫ا& ا ‪ ،‬وا[` ا‪ Gƒo‬وا‪&ML‬ي وو‪ #47 `7‬و‪g‬ل و‪#g‬ق أ‪ .#3‬و‪&[%‬ث‬
‫ا(زل دة ‪& }ƒM 3‬م ا(‪#7‬ار ‪ 3‬ا ‪#‬ة ا‪o‬ر‪ . HR‬وا(زل _& ‪0K%‬ن ‪ ،H[R‬وه‬
‫ا ‪ &M d M%‬أق ( ‪ 7  &%‬آ‪ً#0‬ا وه أ‪ #ID‬أ
‪0‬اع ا(زل‪.‬‬

‫ا‪i7‬ر‬
‫ا_‪#‬ح
‪  K HIG' He2‬ا‪e0‬ت ‪ P‬وا‪e0‬ت ‪. S‬‬
‫أ_‪#‬ح ƒ‪ H#‬ا‪ $‬ا‪ &&[% X 4#‬ا‪&$‬ة ا‪#4 H4#‬زا دور آ ‪. #1M‬‬

‫‪HZbD‬‬
‫‪ `4%#%‬أ
‪ HI‬ا '‪&' H H1‬ان ا‪ ML‬و'ل ا‪ ‚[4‬ا‪ $‬و [&د دور ‪3‬‬
‫‪ [%‬و‪… L3‬ه‪#‬ة  ‪.‬‬
‫‪0K‬ن أن اء ‪ S$%‬دورا أ‪ 3 77‬ا‪0I‬ر ا‪ $‬وا‪07 ، e00MK‬اء  ا‪0G‬ى‬
‫ا‪#YM‬ي أو ا‪ $  ، 4I‬ا‪ $‬ا ‪G‬ه '&ور آ‪ 3 #4‬ا‪% ‚[' X‬‬
‫ه‪ 2‬ا‪G‬ه‪ 3 H‬ا(ت ا‪: H‬‬
‫ــ ال ا‪4I‬‬
‫ــ ال ا‪_I‬‬
‫ــ ال ا‪M1‬‬
‫ــ ال ا‪#I‬ا
 وا‪. h‬‬
‫و أ‪ e‬درا‪ H7‬ا‪0Y‬اه‪ #‬ا‪#I% H‬ح  ا &ة أ‪. Hr7‬‬
‫ ' ا‪ Hr7o‬ا ‪#I%‬ح  ا ه‪M‬ك  ‪ 47‬ا‪i‬ل ‪:‬‬
‫ــ  اد‪ #‬ا‪ H‬ا‪ Hb‬ا ‪&' jG%‬را‪0I% H7‬ر ا‪Y‬ه‪#‬ة ؟‬
‫ــ  ا‪#4‬ا‪#‬ات ا]ر‪ He‬ا  ‪0I% 3 K[%‬ر ه‪ 2‬ا‪Y‬ه‪#‬ة ؟‬
‫ــ ه ا‪0I‬ر ‪I' ، X#7‬ء ‪ ، #^ ، YM ،‬دوري ‪( ،‬دوري ؟‬
‫ــ ه ‪ % K‬ا‪0I‬ر '  أو أآ‪ #i‬؟‬
‫ــ  دور ا ‪#‬وط ا‪0I% 3 H&4‬ر ا‪Y‬ه‪#‬ة ؟‬
‫و ‪,‬د ‪0a‬ل ‪ * L‬ا‪ &$ Hr7o‬ا ‪ #ZM‬ا‪ WLM‬ا‪ $‬ا
‪ HYab  _bI‬ا‪Y‬ه‪#‬ة‬
‫و‪#‬ورا '‪M4‬ء و‪0
"…0%‬ذج
‪#Y‬ي أو ‪ ، 4#%‬وا
‪L‬ء '‪b]7‬ص ا‪. WM‬‬
‫ا ت ا
  اا‬
‫‪Les ondes mécaniques progressives‬‬
‫‪ I‬ــ ا ت ا
  اا‬
‫‪ 1‬ــ ا  ا
 ‬
‫ا)( ط ا&‪1 "#$%‬‬
‫'
ض ا"‪%‬رب ا" ا!    أو ام  دا ا    ا
ات از‬
‫ا&‪1 *%‬‬
‫'‪ 6 9:‬و'‪ *+, 0
8‬ا‪-‬رض ‪ ،‬و'‪ 567‬أ ‪ 0 1 2 )" ' 3 ، 0 1‬ا‪ . /‬أ‪)' *+,-‬‬
‫ا‪. ;!-‬‬

‫ا"‪2  %‬‬
‫'‪ *+, +C" D 0; 8' E8‬ا‪-‬رض و'‪ @
 *+, AB8‬ا‪;+‬ت ‪ 0 1 ?,‬و') ره‬

‫ا"‪3  %‬‬
‫'" ك ‪ K‬ة ء ‪ I ! *+, A‬ء راآ@ ‪.‬‬
‫ا!"‪ 7‬ر‬
‫‪ 1‬ــ ‪  RS‬آ  ‪ ،‬ا"‪ PQ‬ا‪ ، A!+ O 6‬واذآ ‪ 
61‬ا!‪A‬‬
‫ ا!‪A‬‬ ‫‪ 
61‬ا!‪A‬‬ ‫ا"‪ PQ‬ا‪O 6‬‬ ‫ا!‪A‬‬ ‫ا"‪ %‬‬
‫‪A!+‬‬
‫‪6+S‬‬ ‫دي "‪W‬ن ‪.‬‬ ‫‪ ,‬دي ‪*+,‬‬ ‫ا)‪6‬‬ ‫ا"‪1  %‬‬
‫ذرات أي  '‬ ‫ا!‪A‬‬
‫‪6+S‬‬ ‫دي "‪W‬ن ‪.‬‬ ‫" ‪E X‬‬ ‫ا?@‬ ‫ا"‪2  %‬‬
‫ذرات ‪'  ،‬‬ ‫ا!‪A‬‬
‫!‪+O‬‬ ‫دي "‪W‬ن ‪.‬‬ ‫‪ ,‬دي ‪*+,‬‬ ‫ا ء‬ ‫ا"‪3  %‬‬
‫[‪YZ‬ت ‪'  ،‬‬ ‫ا!‪A‬‬
‫'  ا!‪ A‬ا‪9‬ي ?"‪  Q‬ا"‪ -.* 0Q‬ا‪ (
,‬ر ‪.‬‬
‫'  ا)‪ Z‬ا‪9‬ي ا' ‪ 0? X+‬ا"‪ /#)* 0Q‬ا  ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ?‪:  % W 6‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪K 1‬رن ‪\ .‬ت ا!‪. A‬‬
‫\ت و!‪ A‬ا\'"‪Q‬ر  ا"‪%‬رب أ‪ P,‬آ‪ 0 +‬د‪ $‬و‪
%0‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬ه ‪ _C‬ا'"‪Q‬ر ا"‪ 0Q‬ا'"ل ‪ +‬دة ؟ ‪[ +,‬ا‪. 2‬‬
‫‪ .‬ل ا"‪ . P  ? ، 1  %‬و!‪ A‬ا\'"‪Q‬ر أ' ") ك أ‪?3‬ء  ور ا"‪E[  3 ،  0Q‬‬
‫إ* ‪ 
a‬ا‪ ، O 6‬و" 
ا["ز‪.  P‬‬
‫'"?"‪ c‬أ'‪ 0‬ل ا'"‪Q‬ر ا [ ‪ d‬ه?ك ا'"ل ‪ +‬دة ا" ‪W‬ن ا!‪. A‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪ "K‬ح 
; ‪ [ +‬ا ‪. W'W‬‬

=" ‪ <  
0  0‬ه‪%‬ة ا
( ر ‪ "7 8(9‬و‪ 0 -.‬دي ‪%0‬ن دون ا
‪ 4‬ل‬
‫? دة ا" ‪ 9‬ن ه>ا ا‪-.‬‬
‫‪ [  ' : f)+‬آ ا'"‪Q‬ر ‪ PQ‬دون ا'"ل ‪ +‬دة‬
‫‪ 2‬ــ ا  ا
  ا=‪ B%C‬وا  ا
  ا‪. A‬‬
‫‪1‬ــ ا  ا=‪: B%C‬‬
‫‪IH9 0I)L‬ث ‪ E$(9  0‬ا‪ &9‬ه‪ GH)0 /0 I0 C0 J‬ا
( ره
‪4‬ل أ
‪ 0 E‬‬
‫‪. B%C=0‬‬
‫‪ 2‬ــ ا  ا‪A‬‬
‫‪IH9 0I)L‬ث ‪ NO
J E$(9  0‬ا‪ GH)0 8 &9‬ا
( ر ه
‪4‬ل أ
‪M  0 E‬‬
‫‪ *+,‬ا"‪'6‬ت ا"  د ا‪ P%‬ا"‪ 0Q‬وا‪ P%‬ا\'"‪Q‬ر  ا"‪%‬رب ا‬
‫‪ . .‬ا [ت ا رو! ! ‪  ،‬د ا "
‪ ? a‬وا  ‪.‬‬

‫‪ 
61‬ا [ ‪ 1 ،‬أم "
‪a‬‬ ‫ا"‪ %‬‬
‫"
‪a‬‬ ‫ا"‪1  %‬‬
‫‪1‬‬ ‫ا"‪2  %‬‬
‫"
‪a‬‬ ‫ا"‪3  %‬‬

‫‪ 1‬ــ ‪ 3‬ا [ت ا‪C‬‬


‫أ ــ ا‪C‬ت [ ‪W'W‬‬
‫‪(   )  %‬‬
‫‪ k ; ?,‬ا‪'j‬ء ا‪ . [[Z‬ااء ‪S ;"i‬ت ا ' ‪    .‬ل ‪ *+,‬أن ا‪C‬ت \?"‪ Q‬‬
‫ا; اغ أي أ'‪") 0‬ج إ* و!‪ A‬دي  ن إذن ا‪P‬ت ‪/ "7 %()9  
0  0‬‬
‫ا‪ &9,‬ه ت ) ‪ "STS‬ا‪ C*R‬د ( و‪ / "7‬ا‪ = R‬م ا د‪ ) $‬ا= ‪ ?W‬وا‪#?P‬‬
‫وا‪ Y‬ز‪.($‬‬
‫‪(   )  %‬‬
‫‪ ?,‬ا? ‪ *+,‬ا 'ن ?‪S 0? o
6‬ت ‪n‬دي إ* ) ‪ 2‬ا‪ W‬ة   ‪ .6‬أن ا‪%‬ه ا"‪0Q‬‬
‫وا\'"‪Q‬ر [ ان ‪ *+,‬ا!" وا ة إذن ا‪P‬ت ‪. M  
0  0‬‬

‪ \?C‬ا
( ر ‪ "7 9[  0‬و‪ 0 -.‬دي * 
‪ E‬أ
‪ &
E‬ا
‪ YZ‬ط و‪I9‬د ‪-.‬‬
‫ا‪ (
,‬ر ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ـ ا  ا
  اا‬

‪%C‬ف ا_^ رة أو ا  < ه‪%‬ة ‪IH9‬ث ‪I0 "7‬ة ]‪%P‬ة ‪I‬ا ‪ a* IC
0I)L .‬ه>‪8‬‬
‫ا  أو ا_^ رة ‪%0‬ات ‪I$IL‬ة
‪0  0 G?L \PH‬ا ‪ bc P$ .‬ا
( ر ‪ 0‬‬
‫ا
‪ 4‬ل ا‪. ] A‬‬
‫أ‪\ +7‬ه"‪Z‬ازات ‪ . .ّW  'C‬ا)‪C‬ل ‪[ *+,‬ت ‪" W'W‬ا ‪.‬‬
‫ــ  آ ‪ ;q‬ة 
'  ' ) ر 
 ‪.‬‬
‫ــ  آ ‪6‬ل  آ_ ‪ 3:" Ea‬ا ح ‪.‬‬
‫ــ ‪ ' ?,‬أور ا‪ W‬ن ‪.‬‬
‫‪<H?0‬‬
‫وآ‪ "? R‬ا ‪  K‬و!‪ A‬ا\'"‪Q‬ر ؟  ه أ'اع ه‪ P9‬ا ‪ K‬؟‬
‫‪ ?,‬إ اث ‪  0Q‬ف ‪ K1 ) W'W K1 _"W 'v 6)+ S‬ا‪ B : Ea‬ا ‪Ea‬‬
‫‪ ،‬وا ‪ K‬ا) آ ( ‪. Bq Wq *+,‬‬
‫و ‪ ?,‬و‪S‬ل ا [ إ* آ '  ‪ A' .‬و!‪ A‬ا\'"‪Q‬ر 
 ';‪  d‬آ ا ?‪ S E6‬أي أ'‬
‫‪  _"W‬وره ا ‪ K‬ا ‪. S E6? + W'W‬‬
‫أي أ'‪ ?, 0‬ا'"‪Q‬ر ا [ ‪1‬ل ا)‪ 6C 6‬ا'"ل ‪. W'W K1 Wq *+, ، K1‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ L%.‬ا
( ر ‪ 
0  0‬‬
‫أ ــ ‪4 *%&9‬‬
‫‪K‬س ! ‪ ,‬ا'"‪Q‬ر [ ‪1 a
" W'W‬ل ‪ d'%" 6‬و" ‪.+ .‬‬
‫'"
 ‪ ."+‬آ ‪ B 1 ."Oa‬و ‪ d    ? C; o) B2‬و'‪5   +S‬‬
‫إ‪ "W‬و' ‪.‬‬
‫‪  ?,‬ور ا [ أم ا‪ B"Q ، B 1 +i‬ا ‪ 5‬و"‪  ?, RK‬وره أم ا‪. B2 +i‬‬
‫'‪ d‬ا ة ا‪ ∆t ?Z‬ا" "‪ K B‬ا'"‪Q‬ر ا [ ‪ B1 .‬و ‪ K R+"i  B2‬ا   ‪.d‬‬
‫')‪ *+, C‬ا?"‪ cO‬ا" ‪:‬‬
‫)‪d(m‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0,5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1,5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2,5‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪∆t(s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0,09‬‬ ‫‪0,18‬‬ ‫‪0,27‬‬ ‫‪0,36‬‬ ‫‪0,45‬‬ ‫‪0,54‬‬
‫‪ *+,‬ورق ‪ " +‬ي ' ‪d=f(∆t) 7‬‬
‫')‪ .  " *+, C‬أ‪ S‬ا )ر‪.‬‬
‫‪d‬‬
‫= ‪  o c‬ل ‪ , ! *+, c‬ا'"‪Q‬ر‬ ‫'"‪ ˆ+i‬أن ‪ E   B" d‬ا ة ا‪ ∆t ?Z‬أي أن‬
‫‪∆t‬‬
‫ا [ ‪1‬ل ا)‪. 6‬‬
‫ب ــ ا‪C‬ا‪ \0‬ا" ‪ L%. "7 %Sf9‬ا‪ (
,‬ر ‪M‬ل ا‪. \#H‬‬
‫'
 ';‪ d‬ا"‪  %‬ا ?;‪ d‬ا)‪. 6‬‬
‫')";Š ?;‪ d‬ا ل ‪ 6)+‬و';‪ d‬ا" و'‪ B‬ا!"  ا"‪ Š' 0Q‬أن ! ‪ ,‬ا'"‪Q‬ر‬
‫ا [ ‪. 7 *6‬‬
‫')";Š ?;‪ d‬ا ل و'‪  B‬ا)‪ 6‬و'‪ , ! d‬ا'"‪Q‬ر [‪W'W 0‬‬
‫'Š أ'‪ 0‬آ‪  +‬ار;‪  E‬ا)‪Z ، 6‬داد ! ‪ ,‬ا'"‪Q‬ر ا [ ‪1‬ل ا)‪6‬‬
‫?‪ d;'   .+6) 6‬ا" ‪W ،‬ن ! ‪ ,‬ا'"‪Q‬ر ا [ أ‪  BS‬ا)‪ 6‬ذي ا‪+"W‬‬
‫ا  ا‪ 6W‬ى أي أن ! ‪ ,‬ا\'"‪Q‬ر ?ˆ آ‪  +‬ازداد ‪CK‬ر و!‪ A‬ا\'"‪Q‬ر ‪.‬‬
‫‪:[Th‬‬
‫* )=‪ 0 -. #‬دي ‪ 9 N
&0‬ن ‪ L%.‬ا
( ر ‪\ ^ jL ?4=0  0‬‬
‫ا(‪ 8‬و‪ C#A* l?C9 "E7 ، J9I0 jL‬و‪ -.‬ا‪ (
,‬ر ‪%0 ac j0 [ h ،‬و
‪ J‬و‬
‫]‪P‬ر‪ ، 8‬ودر  ‪%c‬ار‪. J9‬‬
‫‪ L%. : <H?0‬ا
( ر ‪9[  0‬‬
‫ا [ ا‪1 [ C‬‬
‫ااء ‪.‬‬
‫‪ .6‬ا"‪  %‬أن ! ‪ ,‬ا'"‪Q‬ر ا‪C‬ت "
‪ 
6  X+‬و!‪ A‬ا\'"‪Q‬ر ‪.‬‬
‫! ‪ ,‬ا'"‪Q‬ر ا‪C‬ت ب ‪m/s‬‬ ‫ا!‪A‬‬
‫ا‪[-‬م ا‪6+C‬‬
‫‪6,5.103‬‬ ‫ــ ا‪[Z‬ج‬
‫‪4.103‬‬ ‫ــ ا‪ Q‬ة ا‪-‬ر‪a‬‬
‫اا‪ ?, O‬در[  ارة ‪20°C‬‬
‫‪15‬‬ ‫ا ء‬
‫‪1,53.103‬‬ ‫ء ا‪ )6‬‬
‫ا‪B‬زات ‪ ?,‬در[ ‪20°C‬‬
‫‪340.10‬‬ ‫ااء‬
‫‪1,33.103‬‬ ‫ا رو[‪.‬‬

‫‪ 4‬ــ ا‪ 4‬ر


 *‪%c j‬آ =‪ n‬وإ^ رة ‪ 
0‬‬

‫ آ [‬ ‫إ‪q‬رة ‪W'W‬‬


‫ر [ ) د‬ ‫) ث ا' ‪ E6? . K‬و ‪ .W‬أن ?"‪ Q‬‬
‫[ ‪ E‬ا\‪%‬هت‬
‫ا'"ل ا دة‬ ‫‪ ,‬م ا'"ل ا دة‬
‫?" ا‪   %‬ا; اغ أي أن‬ ‫ا [ت \?"  ا; اغ أي ! ‪,‬‬
‫! ‪  [ ,‬ا; اغ أآ‪ 0", ! . 6‬‬ ‫ا'"‪Q‬ره ?
 ?  ه أآ‪ 6‬‬
‫ا‪B‬ز‬ ‫ا‪[-‬م ا‪ . 6+C‬ا‪[-‬م ا‪+O‬‬
‫وا‪[-‬م ا‪B‬ز‬
‫)‪v(solide)>v(liquide)>v(gaz‬‬
‫! ‪ ,‬ا‪ Q X+
" %‬وط ا‪. O 6‬‬ ‫! ‪ ,‬ا'"‪Q‬ر  [ \"
‪ Q X+‬وط ا‪O 6‬‬
‫   ا!"  ‪ BS‬ة‬

‫‪ 5‬ــ ا‪ %hr‬ا‪ 


0   ")0q‬‬
‫') ث [ ‪1 W'W‬ل ‪ 6‬ا' ‪ 1 S . K‬ف ا)‪ 6‬و ‪ , ! V‬ا'"‪Q‬ر ه‪ P9‬ا [‬
‫‪1‬ل ا)‪. 6‬‬
‫'
"‪ Wq 6‬ا)‪ t1 ."œ)  6‬و ‪ . t2‬ل ه‪ P9‬ا ة ‪ 5
K‬ا [   ‪. d=M1M2‬‬
‫‪ ?,‬و‪S‬ل ا [ ا?  ‪ )""! 'v M2‬ك ?;‪ d‬ا\!"  ) آ ا ?‪. S E6‬‬
‫'  ‪ :" θ=∆t=t2-t1‬ا‪ [ + ?Z‬و'
‪ K
 ?, 6‬ا" ‪:‬‬
‫‪M 1M 2‬‬
‫=‪θ‬‬
‫‪V‬‬

‫‪ 6‬ــ ا‪u‬اص ا‪ 


0   0 C‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪ 1‬ا‪ 8 &9‬ا
( ر ‪ 0‬‬
‫?"‪ [ Q‬ا' ‪ E [  
6? . K‬ا\‪%‬هت ا "  ‪.‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪%9 2‬اآ‪. j 
0 j 0 b‬‬
‫ذا ) ث ‪ "  ?,‬اآ_ ["‪ .‬؟‬
‫‪(   )  %‬‬
‫‪ )' 6  1 *+,‬ث ["‪ ?, ، ."+" .‬ا"‪ . P  '   O‬ا)‪ " 6‬اآ‪6‬ن‬
‫و'Š ‪:‬‬
‫‪ ,‬م  وث ‪C‬دم ‪ .‬ا ["‪
  '- .‬‬
‫ا"‪ "  O‬ا'"‪Q‬ر آ ?  دون ‪ 3:‬‬
‫'‪  ., c‬اآ‪ Š;") o) ،  6‬آ [‬
‫?;‪ d‬ا œ و';‪ , ! d‬ا\'"‪Q‬ر ‪.‬‬
‫‪ X)" : <H?0‬ه‪ P9‬ا‪6? A Si‬‬
‫ [ت ذات ‪ R
a [ PQ‬أو ا!" ‬
‫ا"‪. ;
a 0Q‬‬
‫ا ت ا
  اا‬
‫ ر‬
‫ ‪  
   1‬ل
 ‪.‬‬
‫ ث  ل  وذ   ‬
‫!  وه ة ‪.‬‬
‫‪ +./‬ا ‪ +,-‬أ) ( '  ا ‪# $  %‬‬
‫‪. t %0‬‬
‫‪ 1‬ــ ه‪ +‬ا ‪ /‬ا ‪-3%/‬ة ل ‬
‫‪ 738‬أم  ‪ 0‬؟‬
‫‪ 2‬ــ <; ‪ %:‬ا (‪  ' ، t #‬ا ‪ $  %‬ا ‪ (1) =>%/‬و‪ $‬ا ‪(2) =>%/‬‬
‫‪ 3‬ــ 'د ‪ E%‬وا ‪' D‬آ ا ‪ H(I %: M >=%‬ا ‪. /‬‬
‫ ‪  2‬ب  ات ‪.‬‬
‫(‪,0 =3‬و ن ‪ M1‬و ‪  . S $>= $< KL% ! .L% < M2‬ا ‪,0/‬و ن ‪ M 1‬و ‪M2‬‬
‫‪ E(:‬ا)‪  =3‬وا'ة ‪ K‬ا ‪ KL%/‬ا ‪L ، S $I‬ان ‪ /H !:‬ا ‪. d=68cm  8/ L‬‬
‫ ا ‪ V S KL%/‬رج ا => ا ‪/‬ودة  ‪ M 1 !03>=%‬و ‪. M2‬‬
‫  ! ‪ W W E(:‬آ ‪;W‬‬
‫ا ‪[[3‬ب ا‪ WY‬رات‬
‫ا ‪ >=3(/‬ا)> ‪ M1‬و‬
‫‪ L: M2‬و)‪) $ ( 0‬‬
‫أ ‪ #‬ا ‪( +,-‬‬
‫‪ 1‬ــ ار)] ‪  0L‬ا ‪3‬آ‪\0‬‬
‫ا ‪ $L3‬ا ‪. +/38/‬‬
‫‪ 2‬ــ أ'‪ :) \8‬ا ‪ -3‬ر‬
‫ا ‪I‬ت ‪_ $‬وف ا ‪. 3‬‬
‫ ‪  3‬ا
‪ $‬ر   ل ‪"#‬‬
‫‪T‬‬
‫= ‪ :) ، v‬ا ‪ -3‬ر  ل '‪W T d0' e +L‬ة  ا ‪ +L‬و ‪µ‬‬ ‫>‪ $‬ا ‪`a‬‬
‫‪µ‬‬
‫آ‪ 3(3‬ا > ‪. 0‬‬
‫‪ 1‬ــ أ'‪ :) \8‬ا ‪ -3‬ر  ل '‪  ، +L‬‬
‫‪ d0' ℓ = 10 m‬أن آ‪=  m=1,0kg 3(3‬ة ‪ HW‬‬
‫‪ . 2,5N‬وا)‪ m3%3‬ا ‪/‬ة ا ‪ 0%l‬ا ‪ H aV L $3‬‬
‫ا ‪ /‬ا ‪ +L‬آ( ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ آ‪ 03 ;0‬ه[‪ D‬ا ‪ :8‬إذا ا)‪ n %(/3‬ا ‪+L‬‬
‫ =ة ‪ HW‬أر‪ K‬ات ‪W‬ة ا =ة ا ‪ = 8‬؟‬
‫‪ 3‬ــ  ا ‪ +L‬ا)> آ‪ /( (3‬آ‪M=160g H3(3‬‬
‫أ ‪ #‬ا ‪1 +,-‬‬
‫أ'‪ :) /0` \8‬ا ‪ -3‬ر ا ‪ /‬ل ا ‪+L‬‬
‫ ‪ L3‬أن أ د ا ‪,L‬ة ‪ . (/H‬و ‪g=10N/kg [V‬‬
‫ ‪  4‬ا
‪ $‬ر   ودر  ا'ارة‬
‫)‪ :‬ا ‪ -3‬ر ا ‪I‬ت ‪ $‬ا ‪H‬اء ‪ \) %3‬اادا ‪ K‬ا ر أ ‪ $03‬ر ا ارة ا ‪=(>/‬‬
‫ (‪H‬اء ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ L:‬ر ‪ !: 07‬ه[‪ D‬ا ‪. `a‬‬
‫‪ 2‬ــ أ'‪ :) \8‬ا ‪ -3‬ر ا ‪I‬ت ‪ $‬ا ‪H‬اء ‪ %:‬در ا ارة ‪. 25°C %: ]e ، 0°C‬‬
‫ >‪ :) $‬ا ‪I‬ت ‪ $‬ا ‪H‬اء ‪ %:‬در ا ارة ‪ 15°C‬ه‪v=340m/s $‬‬
‫‪ 5‬ا‪-.‬ل ر‪. +
# ,‬‬
‫‪ +./‬ا ‪ +,-‬ا ‪ $ 738    -3% ، ℓ = 10m   (AB) aL' $ 3‬ا (‪!03#‬‬
‫ا (‪  !03‬ر‪ t1 /Hx‬و ‪. t2‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪. 738  ; :‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ :) !0:‬ا ‪ -3‬ر ا ‪ /‬ل‬
‫ا ‪. +L‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ !0:‬ل ا ‪ /‬وا)‪ H m3%3‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ $‬أي  ر‪ z‬ا ‪ y.L‬ا ‪! /‬‬
‫ا ‪ A >=%‬؟‬
‫‪1 21
33' 6‬ط‬
‫‪. 1 4‬‬
‫‪aV‬ل م ‪ /) ] $ < :‬ع ا ‪  :‬ور ‪ +L` 14,7s‬رؤ ا ‪L‬ق ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ا'‪ \8‬ا ‪  8/‬ا <( ‪ !0‬ا ‪ >=%‬ا ‪' $3‬ث ‪ H0‬ا ‪L‬ق وا ‪. €'a/‬‬
‫ >‪ :) $‬ا ‪ -3‬ر ا ‪I‬ت ‪ $‬ا ‪H‬اء ‪ v=340m/s‬و )‪ :‬ا ‪ -3‬ر ا ء ‪ $‬ا ‪H‬اء‬
‫‪. c=3.108m/s‬‬
‫ ‪ 7‬درا   
  دا‪. 6‬‬
‫ ث ا)> ‪ /8‬ر  دا‚ ‪ >) E(:‬ا ‪ /‬ء‬
‫ ض ا ‪ /‬ت ‪ E(: +I%‬ا ‪ +,-‬ا ‪. L  !0L/‬‬
‫‪ 1‬ــ ه‪ +‬ا ‪ /‬ا ا‚ ‪ >) E(:‬ا ‪ /‬ء ‪ 738‬أم‬
‫ ‪ 0‬؟ ‪ +(:‬ا ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ =‪0 n0‬ات أ‪ W‬ا وا‚ ا ‪//‬آ‪l‬ة ‪ $‬ا ‪S KL%/‬‬
‫„  ا ‪ E(: +I%  !l‬ا ول ا ‪: $ 3‬‬
‫)‪r(m‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0,01‬‬ ‫‪0,02‬‬ ‫‪0,03‬‬ ‫‪0,04‬‬ ‫‪0,05‬‬
‫)‪t (s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0,5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1,5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2,5‬‬
‫أ ــ أ'‪ :) \8‬ا ‪ -3‬ر ا ‪. /‬‬
‫ب ــ أ'‪ W \8‬ع ا ا‚ة ‪ %:‬ا (‪ #‬ذات ا ‪ 3‬ر‪. t=3s z‬‬
‫ج ــ أ'‪ # \8‬و<ل ا ‪ /‬إ ‪ E‬ا ‪ M >=%‬ا ‪ ! d=10cm  8 E(:  $3‬ا ‪S KL%/‬‬
‫د ــ أ'‪ \8‬ا ‪ V3‬ا ‪ S !0 $%l‬و ‪. M‬‬
‫ ‪ 8‬ا‪-.‬ل ر‪+
# ,‬‬
‫ ث ‪ %:‬ا >ف ‪ +L S‬ن ‪-3% 738  ،‬‬
‫‪. v=10m/s :8‬‬
‫‪ K(>  t=0s %:‬ا‪ WY‬رة ‪ %:‬ا ‪. S KL%/‬‬
‫‪ +./‬ا ‪ E%%/‬أ) ( ‪0 ،‬ات ا)‪  >3‬ا ‪  „ KL%/‬ا ‪. t !l‬‬
‫ ‪ ! M >= L3‬ا ‪. SM=4m  8 E(:  ، +L‬‬
‫‪ 1‬ــ 'د ة ا ‪ = ! >=% ∆t -3‬ا ‪. +L‬‬
‫‪ 2‬ــ أ'‪ \8‬ا ‪ V3‬ا ‪ !0 τ $%l‬ا ‪ S !03>=%‬و ‪. M‬‬
‫‪ 3‬ــ آ‪ !,/ ;0‬ا)‪ 3%3‬ج ا)‪  >3‬ا ‪  „ M >=%‬ا ‪ !l‬ا >‪ `a‬‬
‫! ا)‪ S  >3‬؟ ‪ +.‬ا ‪. y M(t) E%%/‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ +,W +.‬ا ‪ $ +L‬ا (‪ #‬ذات ا ‪ 3‬ر‪. t=0,8s z‬‬
‫ 
ر ا ‪1‬‬
‫ا 
ت ا 
 ا ا‬
‫  ‪
 ) 2‬ب  ات (‬
‫‪ 1‬ــ   ا آ ا
ا‬

‫‪ 2‬ــ ‪#‬ب !  ار ات 


ااء‬
‫ أن ‪ M1‬ه
أ* ا)(' ‪t1=0‬‬
‫ ‪ 123‬ا‪ 0‬ون ‪ M1‬ات 
ا‪ 123 M2 67 t1 453‬ات 
ا‪ t2 453‬أي ‪ 897‬‬
‫ز(‪τ=t2-t1
6‬‬
‫و‪ #‬ا‪= 0‬ن ا‪ 89‬ا)(‪
6‬ه ‪τ=2ms‬‬
‫‪M 1M 2‬‬
‫= ‪τ‬‬ ‫و‪ @3‬أن‬
‫‪V‬‬
‫و‪=
7‬ن ‪:‬‬
‫‪M 1M 2‬‬ ‫‪MM‬‬ ‫‪d‬‬
‫= ‪τ‬‬ ‫= ‪⇒V = 1 2‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪τ‬‬ ‫‪τ‬‬
‫‪V = 340 m / s‬‬
‫  ‪3‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪#‬ب !  ار ا‪H I‬ل ا‪:  5‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪T‬‬
‫و‪
7‬‬ ‫=‪µ‬‬ ‫ا‪ 3‬ا‪  53 N‬و ‪ LM7 6‬ا ‪:‬‬ ‫‪µ‬‬ ‫= ‪ K57 V‬أن‬
‫‪l‬‬ ‫‪µ‬‬
‫‪T .l‬‬
‫= ‪V‬‬ ‫  ا  ه ‪:‬‬
‫‪m‬‬
‫‪  : T‬ا‪T=2,5N  5‬‬
‫‪H l‬ل ا‪l = 10 m  5‬‬
‫‪ m‬آ‪ 3‬ا‪m=1,0kg  5‬‬
‫‪V=5m/s‬‬
‫ا‪V‬ة ا)(‪ 6‬ا‪ H '( L X‬ف ا‪ V6 I‬ره ا‪  5‬آ‪: U3‬‬
‫‪l‬‬ ‫‪l‬‬ ‫‪d‬‬
‫= ‪V‬‬ ‫= ‪⇒ ∆t‬‬ ‫= ‪ Z57 V‬أن ‪ d = l‬و‪=
7‬ن ‪= 2 s‬‬
‫‪∆t‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪∆t‬‬
‫‪ 2‬ــ 
‪= T’=4T #‬ن ‪:‬‬
‫'‪T‬‬ ‫‪4T‬‬ ‫‪T‬‬
‫=‪V′‬‬ ‫= ‪⇒V ′‬‬ ‫‪=2‬‬ ‫‪= 2V‬‬
‫‪µ‬‬ ‫‪µ‬‬ ‫‪µ‬‬
‫ا  )داد (‪ a‬ازد د  ا‪  5‬وه_ا ^] (' ‪M8‬ل ا‪ LM‬ا‪27‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪  ! L 1‬ار ا‪H I‬ل ا‪b  #
  5‬‬
‫‪ ) 3( 307‬أ‪ 4‬ا‪( 0‬‬
‫@ ا! ‪)I‬ء (' ‪ UH  #‬وي ‪H‬ل ا‪  5‬ا‪e7‬‬
‫أي ‪ fg U‬ا‪ 30‬ا‪
 N‬ه_‪ b‬ا‪0! 5‬ن ا)ء‬
‫ا ‪Vh ،‬ة  ‪ T=Mg b‬و ] ا‪: LM‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪Mg l‬‬
‫= ‪v′′‬‬ ‫= ‪⇒ v′′‬‬ ‫‪= 4m / s‬‬
‫‪µ‬‬ ‫‪m‬‬
‫  ‪  4‬ا&
ر ‪ %‬ودر اارة‬
‫‪ 1‬ــ ا  ا ‪  
j‬ار ات 
ا اء ‪:‬‬
‫‪v=K T‬‬
‫‪ Z57‬أن ‪ T‬در‪ I‬ا‪ 5‬ارة ا‪T = 273 + θ °C 23N‬‬
‫‪ 2‬ــ !  ار ات 
ااء ‪ V6‬در‪ # I‬ارة ‪: 0°C‬‬
‫‪ 6 V‬در‪ I‬ا‪ 5‬ارة ا‪
 23N‬ه_‪ b‬ا‪  T=273K 5‬أن ‪  ! v 1‬ار ات 

‫ااء ‪ V6‬در‪ # I‬ارة ‪ 0°C‬و‪ #‬ا‪ LM‬ا‪v1 = K T1 : 6 V 27‬‬
‫و‪ # 6 V‬ا‪N‬ت أن !  ات 
ااء ‪ V6‬در‪ # I‬ارة ‪ 15°C‬ه
‪ 340m/s‬أي أن‬
‫‪ T=285°K‬و‪: K 5‬‬
‫‪v‬‬
‫‪v0 = K T0 ⇒ K = 0‬‬
‫‪T0‬‬
‫‪K = 20, 0 SI‬‬
‫و‪v1=330m/s 6 V o°C V6
7‬‬
‫و ‪ V6‬در‪ # I‬ارة ‪. v 2=345m/s 6 V 25°C‬‬
‫  ‪ 5‬ا‪,-‬ل ا* ا )
( ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ  ‪0 ( V6 : j ( I7 r‬ن (‪ s56‬اره دي ا‪ b‬ا‪. b‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪#‬ب !  ار ا‪H I‬ل ‪:  #‬‬
‫‪ #‬ا‪M8 ، 0‬ل ا‪V‬ة ا)(‪ aN2 ∆t = t2 − t1 6‬ا‪ ) 4m ( I‬ا‪1cm @3‬‬
‫ ‪ ( 1m u‬أي أن ا  ‪ V‬ه
‪:‬‬
‫‪d‬‬
‫=‪v‬‬
‫‪∆t‬‬
‫‪v = 40m / s‬‬
‫' ‪H‬ل ا‪M8 '( PQ I‬ل ا‪= 0‬ن ‪PQ=2m‬‬
‫(‪V‬ة ا‪ : I‬ه
ا‪V‬ة ا‪ H '( L X‬ف ا‪  )(  : b‬ب ‪τ‬‬
‫‪PQ‬‬
‫= ‪PQ = v.τ ⇒ τ‬‬ ‫‪= 0, 05m / s‬‬
‫‪v‬‬
‫‪ 4‬ــ ر ‪ x‬ا ت ا‪ '( I‬ا‪: A N26‬‬
‫‪ t0 6‬ه ر ‪ x‬ا ث ا‪ '( I‬ا‪ A N26‬و‪ #‬ا‪ 0‬ا_ي ‪ 4( u‬ا‪V6  5‬‬
‫‪: 0 t1=0,6s‬‬
AQ = v ( t1 − t0 ) ⇒ AQ = vt1 − vt0
AQ
t0 = t1 −
v
. t0=0s : ‫دي‬V e N
. 2 * ‫ط‬2! Ng V V5 6 ' 
N26‫' ا‬7 3*g‫ ه
ا ا‬d ‫ أن‬Z57 d = C.t1 ‫ ِرؤ  ا ق أي أن‬x ‫ ر‬t1 453‫ ا‬
#M‫ وا‬2 ‫ ا‬U K€V#
‫ا‬
d = V .t2 ‫ أي أن‬V ‫ !ع ا‬x ‫ ر‬t2 
: 6 V '27‫' ا‬LM‫ ا‬#‫∆ و‬t = t2 − t1 
d d ∆t d d
∆t = − ⇒d = ‫ أي أن‬t2 = ‫ و‬t1 =
V C 1 1 V C

V C
1 1 1 1
d = V .∆t LM‫و ] ا‬ ‫أ(م‬ ‫' إهل‬0‫أي (' ا‬ << ‫ =ن‬C>>V ‫ أن‬7
V C C V
d=5000m : ‫دي‬V e N
0‫
 دا‬% % ‫ درا‬7 
1
. I‫ ار ا‬b‫ا‬
d
V=0,02m/s ‫
=ن‬7‫ و‬V = ‫@ أن‬3 1‫ ــ‬2
∆t
d
‫ أن‬V ∆t = t − t0 = t ‫ أن‬Z57 V = LM‫ ا‬e N7 ‫ب ــ‬
∆t
d = r = V .t ⇒ r = 0, 06m
: M N26‫ ا‬s‫ إ‬I‫ و*ل ا‬45 ‫ج ــ‬
d d d
∆t = ⇒ t M = ‫ أي أن‬V =
V V ∆t
tM=5s
: M ‫ و‬S 'N26‫' ا‬7 τ
6()‫ ا‬89‫د ــ ا‬
τ = tM − tS = 5s
‫ا
ت ا   ا
ا  اور‬
‫‪Les ondes mecaniques progressives periodiques‬‬

‫‪ I‬ــ ا
 ا   ا
ا  اور‬
‫ا*)ط ا '&‪ 1 $%‬ا
ت ا‪ ,
-‬‬
‫ا را اب و ون
   ‪:‬‬
‫ــ  "!     ‪:‬‬
‫ــ  "!    ن ‪Diapason‬‬
‫‪ 1‬ــ ه‪ 2‬ه‪ 0‬ا‪ /‬ت دور
 ؟‬
‫ا‪ /‬ا‪     !"/‬دور
 و ‪ 67‬ا‪45‬ء‬
‫ "‪ /8 !9‬ا‪   !"/‬ا‪ /‬ن ‪.‬‬
‫ا‪ /‬ت ا;  ت   ا ودور
 ‪.‬‬
‫@ن ا‪ 05‬ا? ‪   2 2‬و> ا= ‪ 5‬ر
< ‪25‬‬
‫دوري ‪ B‬ا‪.  A‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ E‬رن  ا‪ /‬ا ا‪. 8;?/‬‬
‫ا‪ /‬ا‪   !"/‬ا‪ F‬ا‪    /‬ا‬
‫دور
 "‪ /‬ا‪ /‬ا‪   !"/‬ا‪ /‬ن ه‪  4‬ا‬
‫دور
  ‪@ .  %‬ن < ا‪ 05‬ه ‪ !H‬رة ‪ H‬دا ز "‬
‫ "‪. t  A8 !9‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ /8H‬أن زر ا?‪  9‬ا@ ا اب ‪ L8H >!M‬ا‪ ، 0,5ms /‬أ‪ T9U‬ا‪S‬ور ‪T‬‬
‫‪  2‬ا‪ /‬ا; وا"‪ X‬دد ا‪ /‬ا; ا‪   !"/‬ا‪ /‬ن ‪.‬‬
‫* ا‪ /‬ا; ا‪   !"/‬ا‪ F‬ا‪T=2.0,5.10 -3s=10-3s : /‬‬
‫* ا‪ /‬ا‪   !"/‬ا‪ /‬ن ‪. T=2.10 -3s :‬‬
‫ ‪S  T 4/9‬ور
 ا‪ /8 " A‬ا‪  /‬ا‪/‬ا ‪.‬‬
‫‪ II‬ــ ا
 ا   ا
ا  ا' ‪ %‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 
/ 0&1,‬ا
ا  ا' ‪ %‬‬
‫ا*)ط ا '&‪ 2 $%‬ا
ت ا   ‪
6‬ل ا‪3%4‬‬
‫?ك ‪7a‬ة ‪ ^_ `?  S‬آ\ <"‪ 6‬دد ‪
. 100Hz‬ن و> ا= ‪ 5‬ر  ‪2!U‬‬
‫ ‪S5‬ود !‪ i‬أ‪ 
\" eh SU‬ا‪75‬ة ‪ L8H BM
/" ،‬اف ا ‪ 4 4‬آ_س ‪ e‬ء‬
‫= ; ص ا‪. /‬‬
‫ ‪ 4 2/ 9‬ه‪ 0‬ا‪ \ m‬ز آ\ ‪   L/9
4l‬ض ‪:‬‬
‫\ ز إو ‪S;
4‬ر و ‪ n‬ت ‪S 4 
 lM‬د ز "   و ‪ 9‬و
 ‪ ، T e‬و
?ي ‪L8H‬‬
‫زر
‪ <  /‬و‪ >!M‬دد ا ‪ n‬ت ‪. νe‬‬
‫ ‪4n‬ء ا‪ >q‬ا ا ض و ‪ >!n‬ادد ‪ n 8 νe‬ت ‪ L8H‬أآ! ‪rUs  / /E‬‬
‫‪ t uE‬هي ‪ 4 . 2!?8‬ه ‪ e‬ا?  دد ا ‪ M‬ت ه دد ‪U‬آ ا?!‪. 2‬‬
‫ < ‪ /E‬دد ا ض ‪ νe+ε : νe /8 !9"  s8E‬و ‪νe- ε‬‬
‫‪U xUs νe+ε‬آ ‪ t‬ه
 ‪ L?" 67 4 2!?8 w‬ا ‪ 5‬ر ا‪. /‬‬
‫‪U xUs νe- ε‬آ ‪ t‬ه
 ‪ 4 2!?8 w‬ا‪ L?"/‬ا‪ /‬آ‪ L?"/ 6‬ا ‪ 5‬ر ا‪. /‬‬
‫ا‪ 7 8‬ر‬
‫‪ 1‬ــ آ‪ u‬ه ‪ 2a‬ا?!‪ y 4 2‬ب ا ض ؟‬
‫ــ ‪ xUs‬أن ‪ 2a‬ا?!‪ y ، T!n 2‬وا‪، zM‬‬
‫‪ 2‬ــ‬
‫‪  . 2!?8‬أن ‪U‬آ آ‪  M  2‬ا?!‪ ، ! /9 2‬دده ‪ 9‬و دد ا‪75‬ة‬
‫ا‪A\/‬ة ‪.‬‬
‫ــ ‪
S"H‬ن دد ا ض
‪ 9‬وي دد ‪U‬آ ا?!‪ 2‬أي دد ا‪ t uE xUs S B!"/‬هي‬
‫‪. 2!?8‬‬
‫ا‪ e S B!"/‬ا  دور
 دوره ‪، T‬أي أن ا‪S‬ا )‪ Y S=f(t‬دا !  "‪t  A8 !9‬‬
‫ ‪ 67‬ا‪45‬ء  "‪ B/m !9‬ا"> ا‪
; . 2!?8 /"/‬ل أن ا
 ا
ا   ‪ %‬‬
‫‪: 0&1,‬‬
‫ا
 ا
ا  اور ا' ‪  %‬ه‪
 
A $‬ن ا ;ار ا@ ?>‪ $‬ا ;&ون ‪=/‬‬
‫دا  ‪. CA?D %E*/  %‬‬
‫‪ 2‬ــ اور ا?‪ A‬‬
‫‪ 
D‬ا
ا  ا' ‪  %‬دور ز‪E T M  A‬وي دور ا *‪ S J%‬إي أن ‪ .TM=TS‬وه‪O‬ا‬
‫اور ‪E TS‬وي دور ا
‪A‬ض ‪. Te‬‬
‫‪ 3‬ــ اور ا  ‬
‫ــ ا‪ \r 2 /
e!  25‬ا?!‪ 89  t r? 4 2‬ا?‪. 4‬‬
‫?‪
i‬ن ‪) y=f(x) 4! 2a L8H‬دا ! (‬
‫وا‪ \r 2 / 4‬ا?!‪ A/
. t r? 4 2‬ها ا‪/ L"?"/‬ور‬
‫‪
6 S E,   A‬ل ا
 و&‪ = ?A‬ب ‪λ‬‬
‫‪4‬ــ ‪
T/ 0&1,‬ل ا
‬
‫‪
6 $ E‬ل ا
 ا ‪ VE‬ا@‪C T; C / DU‬‬
‫‪ Y@  = C  A‬ا‪&4‬آ ‪ Y@ $V‬ا
‪ . WX‬و‪&1‬ف‬
‫آ‪
6 \O‬ل ا
 ‪ VE /‬ا ‪ =1T;, $‬ا
‬
‫ا
ا  ا' ‪^_  %‬ل ‪A‬ة ز‪E,  *A‬وي دور ا
 ‪T‬‬
‫‪V‬‬
‫= ‪λ = V .T‬‬
‫‪ν‬‬
‫‪
6 : λ‬ل ا
 )‪(m‬‬
‫‪ c&8 : V‬ا )ر ا
 )‪(m/s‬‬
‫‪&, : ν‬دد ا
 )‪(Hz‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 6E‬ا‪ M1M2  9/‬و ‪ M2M3‬و ‪M1M3‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ E‬رن ا? =ت ا=ه‪A‬از
 ‪. M3 ، M2 ، M 1 >"8‬‬
‫ه‪ 0‬ا"> \ ‪ 67‬ا?آ ‪ 67 4‬ا‪. `E‬‬
‫‪ 3‬ــ أآ‪ T‬ا‪  9/‬ت ‪ M1M2‬و ‪ M2M3‬و ‪. λ =S M1M3‬‬
‫‪ M1M2=λ‬و ‪Μ1Μ3=2λ‬‬
‫;‪  H 7‬إذا آ ` ا‪  9/‬ا‪ M   2;7 4‬و ‪ N‬‬
‫ا?!‪ 9 2‬وي ‪SH‬دا ?? ل ا‪ λ /‬أي أن‬
‫‪SN − SM = k λ‬‬ ‫*‪k ∈ N‬‬
‫ˆن ا" \‪A‬ان ‪ L8H‬ا‡ ‪ 4‬ار ‪.‬‬
‫وإذا آ ` ا‪  9/‬ا‪    2;7 4‬ا?!‪ P 2‬و ‪M‬‬
‫‪ 9‬وي ‪SH‬دا د
";‪h u‬ل ا‪: /‬‬
‫‪(2k + 1)λ‬‬
‫= ‪SM − SP‬‬ ‫*‪k ∈ N‬‬
‫‪2‬‬
‫ˆن ا" \‪A‬ان ‪  L8H‬آ‪ 4 6‬ار ‪.‬‬
‫‪ III‬ــ ا‪&/i‬از ا '&‪h $%‬ه&ة ‪
g‬د ‪
A   A 
A‬ا   ‪ %‬‬
‫‪ 1‬ــ ا
 ا
ا  اا>& وا
 ا
ا  ا ‪ ; E‬‬
‫أ ــ ا
 ا
ا  ا' ‪  %‬اا>&‬
‫‪ 1‬ــ درا ‪ : !
m‬ا‪ /‬ا‪/‬ا ‪ z L8H‬ا‪ /‬ء‬
‫‪U 4‬ض ‪ /8‬ت
?ي ‪ L8H‬ء ‪، ` ^ e/‬‬
‫ ?‪S‬ث ا ‪ /9‬ر ;‪A\ 2‬از آ\ ‪U ، 4l‬آ‬
‫اه‪A‬از
 دا‪ /l‬أو ;  دده ‪ . 100Hz‬و‪ 7‬د

‫=  س ا‪ 9 /‬ا ‪ T‬ا? ض   ا‪4‬‬

‪. \;/‬‬
‫‪ 1‬ــ ذا ‪ y 4 xUs‬ب ا ض ؟‬
‫ ‪ z L8H xUs‬ا‪ /‬ء ‪ /‬ت دا‪S"H _5" 
l‬‬
‫رأس ا‪ /9/‬ر و"‪ z L8H 5‬ا‪ /‬ء ‪.‬‬
‫‪  "
S‬ت   ا ! ‪.‬‬
‫‪: j
4DA‬‬
‫_‪ m‬ا
 و‪1l‬ع ا
‬
‫• ‪ > B/U‬و> ا= ‪ 5‬ر ا‪/‬ا‪S‬ة ‪L8H‬‬
‫ ‪ 67‬ا‪S‬ا‪l‬ة \‪ . 8^ / 7 A‬ل أن‬
‫ه‪ 0‬ا"> "‪ 4/‬إ‪ >‹ 67 L‬ا‪/‬‬
‫و
‪ L/9‬ا‪ SM 9/‬ا ‪/‬دي ‪>‹ L8H‬‬
‫ا‪ a /‬ع ا‪ 0 ?" /‬ه "?‪L‬‬
‫ا ‪ 5‬ر ا‪/‬‬
‫ب ــ ا
 ا
ا  ا ‪ ; E‬‬
‫‪U 4‬ض ‪ /8‬ت
?ي ‪ L8H‬ء ‪S? ، ` ^ e/‬ث ا ‪ ?7‬أ ;‪A\ 8‬از‬
‫آ\ ‪U 4l‬آ اه‪A‬از
 دا‪ . /l‬و‪ 7‬د
=  س ا‪ 9 ، /‬ا ‪ T‬ا?ض   ‬
‫ا ; \ ‪.‬‬
‫ ‪ xUs‬أن ‪U‬آ ا;‪S? ?7‬ث ‪ z L8H‬ا‪ /‬ء ‪ /‬ت ‪ ، /9‬وها ?;‪ 2‬ا‬
‫ه‪ 0‬ا
 ‪  L8H‬ت ا ‪. /9‬‬
‫‹ط ا‪ !H /‬رة ‪ /9 H‬ت از
 ‪9 B‬ى ا;‪ ?7‬وأ‪  a‬ا‪ /‬از
 ‪ /‬‬
‫"\ و‪/H‬د
 ‪‹ L8H‬ط ا‪. /‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪j‬ه&ة ا‪
4‬د‬
‫‪ 2‬ــ ‪
g 1‬د ا
ت ا   ‪ pT8 SDc‬ا ء ‪
/‬ا‪& nU 4 V T8‬ة‬
‫‪: /&',‬‬
‫ ‪ Bn‬رأ ‪U 4‬ض ا‪ /‬ت ‪ ،‬و‪ L8H‬ا  وا‪SU‬ة ‪، 29 2a L8H ?7‬‬
‫ ‪ / 9‬دة ) ‪ E‬أو إ‪ /8  (X"7‬ت ااردة ‪ .‬و ب ا;‪x? i? ?7‬‬
‫‪H /\" ?7‬ض ا‪ ?7‬ه ‪. ℓ‬‬
‫ ?‪S‬ث ‪ z L8H‬ا‪ /‬ء ‪ ،‬ا ه‪A‬از ‪ /9  ،‬واردة از
 ‪ z9‬ا;‪. ?7‬‬

‫ ‪ rUs‬ت‬
‫ا‪ 4‬ا‪q‬و‪xUs
. ℓ >> λ : S‬‬
‫‪ S"H‬إ‪ M‬ءة ‪ z‬ا‪ /‬ء  ض ‪>!M‬‬
‫‪ L8H‬دد ا ‪ n‬ت ا‪uE \r 4‬‬
‫ا‪ /‬ت ااردة ‪ m  xUs ،‬ز‬
‫ا‪ ?7‬ا;<ة "‪ 5‬وراء‬
‫ا;‪ ?7‬ا? ‪. A‬‬
‫‪  S‬ا ‪ 5‬ر ا‪/‬‬‫ا‪ّ ? ?7‬‬
‫ا‪ 4 /9/‬ا> ا ‪L8H 4‬‬
‫‪H‬ض ا‪ . ?7‬ل إن ا‪ Tm? ?7‬ا‪ /‬ااردة ‪.‬‬
‫ا‪ 4‬ا‪ `? xUs ℓ ≈ λ :  7‬ا ض ‪  S ،‬دا‪ H 
l‬ا‪ /‬ا‪/9/‬‬
‫ااردة ‪9 L8H‬ى ا‪S! . ?7‬وا آ_ن‬
‫  دا‪ B!"   !" 
l‬وه‪S
4/‬‬
‫‪ 4‬ا‪ 4/9 : ?7‬ه‪ 0‬ا‪/‬‬
‫‪ 
/‬ا ‪ 4‬ة وه‪ 0‬ا‪! m‬ز‬
‫‪j‬ه&ة ا‪
4‬د ‪.‬‬
‫‹  ت ا‪ /‬ا‪S?/‬ة‬
‫* ا‪ uE‬ا‪ r‬هي ‪ /8‬ااردة‬
‫وا‪S?/‬ة ?` ‪M‬ء ا ض ‪S
،‬ل ‪ L8H‬أن‬
‫\‪ 6 /‬ادد ‪. N‬‬
‫* و‪ /‬أ \‪5"
/‬ان ‪ 67 4‬ا> إذن \‪ H 67 /‬ا= ‪ 5‬ر ‪ C‬و  ‪67 /\8 4‬‬
‫‪h‬ل ا‪. λ /‬‬
‫‹‪: s‬‬
‫‪4‬ث ‪
g‬د ‪ 
A‬واردة ‪
EA SDc‬ى ‪; =r&c 4 V‬رب ‪
6 3 D;/‬ل ا
‬
‫‪ 
D‬ا
اردة ‪.‬‬
‫‪ C 
D‬ا
اردة وا ‪ 4‬ة @‪ c&8 Y‬ا‪) u‬ر ‪ c‬و@‪ Y‬ا &دد ‪ N‬و@‪
6 Y‬ل‬
‫ا
 ‪λ‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪
g 2‬د ا
ت ا‪ ,
-‬‬
‫ ل ‪ != :‬ل ت وارد  ‹ رج ‪mU‬ة‬
‫ > ا?‪m‬ة و
‪A‬ى ها إ‪U L‬د ا;ت ‪ S"H‬ا ز‪ 0‬ا! ب ‪.‬‬

?‪S‬ث ‪ 4‬ا\اء ‪U‬د  ت  ا‪ n7q‬ذات ‪h‬ل ا‪ 
/‬رب ا‪λ ≈ 1m /‬‬
‫وا‪ /‬ت ا; ا‪ /‬ذات ‪h‬ل ا‪ 
/‬رب ا‪9 L8H λ ≈ 1dm /9
S‬ى‬
‫ا‪ ?7‬ت ) ا!اب وا"ا‪. ( ... S‬‬
‫أ ا‪ /‬ا; ا? دة ‪S?
s ،‬ث \ ‪U‬د ل أن ا ‪ 5‬ره ‪ . e‬ل ‪ ،‬ا‪ /‬ت ق‬
‫ا; ذات ادد أآ!  ‪. 2.1014Hz‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪j‬ه&ة ا ‪%‬د ‪Phénomène de dispersion‬‬
‫‪: /&',‬‬
‫‪U 4‬ص ‪ /8‬ت
?ي ‪ L8H‬ء ‪S? ، ` ^ e/‬ث ا ‪ /9‬ر ;‪A\ 2‬از‬
‫آ\ ‪ 4l‬ذي دد ‪U >!n8 2 E‬آ اه‪A‬از
 دا‪. /l‬‬
‫ ‪4n‬ء ‪ z‬ا‪ /‬ء  ض ‪ >!n ،‬دد و ‪ L8H e n‬دد
‪ 9‬وي دد ا\‪A‬از "?;‪L8H 2‬‬
‫‪ t uE‬هي ‪ /8‬ت ا‪/‬ا ا‪S‬ا‪. 
l‬‬
‫ ‪h 6‬ل ا‪ E u8q/ !9"  λ /‬ادد ‪ N‬و ?‪ T9‬ا‪ H V H9‬ا ‪ 5‬ر ا‪/‬‬
‫‪ z L8H‬ا‪ /‬ء ‪.‬‬
‫)‪N(Hz‬‬ ‫‪20,0‬‬ ‫‪25,0‬‬ ‫‪30,0‬‬ ‫‪35,0‬‬
‫)‪4λ(m‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3,6‬‬ ‫‪3,2‬‬ ‫‪2,8‬‬
‫)‪λ(m‬‬
‫)‪V(m/s‬‬

‫ا" ج ‪ :‬أن ‪ H V‬ا ‪ 5‬ر  ا ‪ z L8H‬ا‪ /‬ء  ‪  ‡8‬دد ‪ N‬و ه
‪ 9‬وي‬
‫دد ا‪ . B!"/‬ل أن ا> !‪S‬د ‪.‬‬
‫أ ‪@ 8‬و ط ‪S! y‬دة ‪ /8‬ت ‪:‬‬
‫• ا‪ /‬ت ا; ‪ 4 20000Hz>N>20Hz‬ا\اء ‪ 4 ،‬ه‪ 0‬ا?  ا\اء ‪S! y‬د \‪0‬‬
‫ا‪ /‬ت ‪.‬‬
‫ ‪ /8 !9"  : t?8‬ت ا; ذات و‪ B‬أآ!
;!‪ z‬ا\اء ‪ 4‬ه‪ 0‬ا?  !‪S‬د \ ‪.‬‬
‫ ‪ 67‬ا‪4 5‬ء  "‪ /8 !9‬ت ق ا; ‪.‬‬
‫ول ت ا‪ H X SH‬أن ا\اء و> !‪S‬د ‪ /8‬ت ا; ذات و‪ B‬أآ! ‪ .‬ا;ت‬
‫ا‪ H9 5"
˜7q‬أ‪  2E‬ا;ت ا? د ‪.‬‬
‫• ‪ t T 8‬هة ا!‪S‬د دور أآ! ‪ 4‬ا!;
ت ‪.‬‬
‫ا‪ /‬ت ا‪ ln‬أو ا!;
 ‪ H u8q‬ا‪ /‬ت ا‪4\  /‬‬
‫"‪ 67" 5‬ا‪ 4 H9‬ا‪7‬اغ ‪.‬‬
‫ا  ت ا

 اور‬
‫أ   ‬

‫ا ط ا ‪ 1‬ا  ت ا ‬


‫ا را اب و ون
   ‪:‬‬
‫ــ  "!     ‪:‬‬
‫ــ  "!    ن ‪Diapason‬‬
‫‪ 1‬ــ ه‪ 2‬ه‪ 0‬ا‪ /‬ت دور
 ؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 7‬رن  ا‪ /‬ا ا‪. 456/‬‬
‫‪ 3‬ــ ;‪ /4‬أن زر ا‪  ?6‬ا> ا اب =!< ;‪:4‬‬
‫ا‪ ، 0,5ms /‬أ‪ G?H‬ا‪F‬ور ‪  2 T‬ا‪ /‬ا‪5‬‬
‫وا"‪ K‬دد ا‪ /‬ا‪ 5‬ا‪   !"/‬ا‪ /‬ن ‪.‬‬
‫ا ط ا ‪ 2‬ا  ت ا

 "ل ا ‬
‫ ‪6‬ك ‪TU‬ة ‪ PQ R6  F‬آ‪ L"M N‬دد ‪. 100Hz‬‬

ن و< ا] \ ر  ‪F\ 2!H‬ود ![ أ‪
N" YZ FH‬‬
‫ا\‪T‬ة ‪ :4; b=
/" ،‬اف ا ` ` آ‪Q‬س ‪ Y‬ء‬
‫] ‪ 5‬ص ا‪. /‬‬
‫ ? ‪ ` 2/‬ه‪ 0‬ا‪ N f‬ز آ‪   :/?
`e N‬ض ‪:‬‬
‫‪ N‬ز إو `
‪F5‬ر و ‪ g‬ت =‪F ` 
 e‬د ز "  ‬
‫و ? و
 ‪ ، Te‬و
‪6‬ي ;‪ :4‬زر
‪ M  /‬و=!< دد ا ‪ g‬ت‬
‫‪. νe‬‬
‫ ‪`g‬ء ا‪ <k‬ا ا ض و ‪ <!g‬ادد ‪ g 4 νe‬ت ;‪ :4‬أآ!‬
‫‪ l m7 nHo  / /7‬هي ‪ ` . 2!64‬ه ‪ Y‬ا‪  6‬دد‬
‫ا = ت ه  دد ‪H‬آ ا‪. 2!6‬‬
‫ ‪ /7 M‬دد ا ض ‪ νe+ε : νe /4 !?"  o47‬و ‪νe- ε‬‬
‫‪H sHo νe+ε‬آ ‪ l‬ه
 ‪ ` 2!64 r‬ا‪ :6"/‬ا‪ /‬آ‪L‬‬
‫‪ :6"/‬ا \ ر ا‪. /‬‬
‫‪H sHo νe- ε‬آ ‪ l‬ه
 ‪ :6" LT ` 2!64 r‬ا \ ر‬
‫ا‪. /‬‬
‫ا‪ #$‬ر‬
‫‪ 1‬ــ آ‪ m‬ه ‪ 2U‬ا‪ t ` 2!6‬ب ا ض ؟‬
‫‪ 2‬ــ ;"‪ F‬إ= ءة ا‪   2!6‬ض و=!< دد و ‪ :4; Y g‬أآ! ‪/7‬‬
‫‪ l m7 sHo [H‬هي ‪  . 2!64‬أن ‪H‬آ آ‪ M  2‬‬
‫ا‪ ، ! /? 2!6‬دده ? و دد ا\‪T‬ة ا‪vN/‬ة ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ا\‪ Nn 2 /
Y!  2‬ا‪ 4?  t n6 ` 2!6‬ا‪. `6‬‬
‫‪
[6‬ن ;‪) y=f(x) `! 2U :4‬دا ! (‬
‫وا` ‪ Nn 2 /‬ا‪ v/
. t n6 ` 2!6‬ها ا‪% :"6"/‬ور‬
‫)
 ‪" * +‬ل ا  و)( ' ب ‪λ‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ L7‬ا‪ M1M2  ?/‬و ‪ M2M3‬و ‪M1M3‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 7‬رن ا‪] 6‬ت ا]ه‪v‬از
 ‪. M3 ، M2 ، M 1 <"4‬‬
‫‪ 3‬ــ أآ‪ G‬ا‪  ?/‬ت ‪ M1M2‬و ‪ M2M3‬و ‪. λ ]F M1M3‬‬
‫ا ط ا ‪3‬‬
‫أ ــ ا  ا ا  ا   اا‪-‬‬
‫‪ 1‬ــ درا ‪ : !
f‬ا‪ /‬ا‪/‬ا ;‪ ~ :4‬ا‪ /‬ء‬
‫` ‪H‬ض ‪ /4‬ت
‪6‬ي ;‪ :4‬ء ‪F6 ، R P Y/‬ث‬
‫ا ?‪ /‬ر ‪vN 25‬از آ‪H ، `e N‬آ اه‪v‬از
 دا‪ /e‬أو‬
‫ ‪  5‬دده ‪ . 100Hz‬و‪ T‬د
]  س ا‪ ? /‬ا ‪G‬‬
‫ا‪6‬ض   ا`
‪. N5/‬‬
‫‪ 1‬ــ ذا ‪ t ` sHo‬ب ا ض ؟‬
‫ ذا ‪`g F"; sHo‬ء ~ ا‪ /‬ء ا  و ض ‪[6‬‬
‫ ‪ <!g‬و ‪ ν+ε :4; Y g‬و ‪ ν−ε‬؟‬
‫ب ــ ا  ا ا  ا ‪ /+‬‬
‫` ‪H‬ض ‪ /4‬ت
‪6‬ي ;‪ :4‬ء ‪F6 ، R P Y/‬ث‬
‫ا ‪ 6T‬أ ‪vN 45‬از آ‪H `e N‬آ اه‪v‬از
‬
‫دا‪ . /e‬و‪ T‬د
]  س ا‪ ? ، /‬ا ‪ G‬ا‪6‬ض  ‬
‫  ا ‪. N 5‬‬
‫ ذا ‪ t ` sHo‬ب ا ض ؟‬
‫ ذا ‪`g F"; sHo‬ء ~ ا‪ /‬ء‬
‫ا و ض ‪ <!g [6‬و ‪Y g‬‬
‫;‪ ν+ε :4‬و ‪ ν−ε‬؟‬
‫ا ط ا ‪ 4 : 4‬هة‬
‫ا د‬
‫‪: %‬‬
‫ ‪ bg‬رأ ` ‪H‬ض ا‪ /‬ت ‪،‬‬
‫و;‪ :4‬ا  وا‪FH‬ة ‪:4; 6T‬‬
‫‪ / ? ، 2? 2U‬دة )‬
‫‪ 7‬أو إ‪ /4  (K"T‬ت ااردة‬
‫‪ .‬و ب ا‪; /N" 6T s6 [6 6T5‬ض ا‪ 6T‬ه ‪. ℓ‬‬
‫ ‪F6‬ث ;‪ ~ :4‬ا‪ /‬ء ‪ ،‬ا ه‪v‬از ‪/?  ،‬‬

‫ا  ا‪6‬و* ‪ . ℓ >> λ :‬ذا ‪ sHo‬؟‬


‫‪ .‬ذا ‪ sHo‬؟‬ ‫ا  ا‪ℓ ≈ λ :  #‬‬
‫‪ 7‬رن  ‪Z‬ل ا‪ /‬ااردة و‪Z‬ل ا‪ /‬ا‪F6/‬ة ‪ .‬ذا ?"‪. K‬‬
‫ا ط ا ‪ 4 : 4‬هة اد‬
‫` ‪H‬ض ‪ /4‬ت
‪6‬ي ;‪ :4‬ء ‪F6 ، R P Y/‬ث ا ?‪ /‬ر ‪vN 25‬از‬
‫آ‪ `e N‬ذي دد ‪H <!g4 2 7‬آ اه‪v‬از
 دا‪. /e‬‬
‫ ‪`g‬ء ~ ا‪ /‬ء  ض ‪ <!g ،‬دد و ‪ :4; Y g‬دد
? وي دد ا‪vN‬از "‪:4; 256‬‬
‫‪ l m7‬هي ‪ /4‬ت ا‪/‬ا ا‪F‬ا‪. 
e‬‬
‫ ‪Z L‬ل ا‪ 7 m4k/ !?"  λ /‬ادد ‪ N‬و ‪ G?6‬ا?; ‪ ; V‬ا \ ر ا‪/‬‬
‫;‪ ~ :4‬ا‪ /‬ء ‪.‬‬
‫)‪N(Hz‬‬ ‫‪20,0‬‬ ‫‪25,0‬‬ ‫‪30,0‬‬ ‫‪35,0‬‬
‫)‪4λ(m‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3,6‬‬ ‫‪3,2‬‬ ‫‪2,8‬‬
‫)‪λ(m‬‬
‫)‪V(m/s‬‬

‫ ذا ?"‪ K‬؟‬
‫ا  ا

 ا ا  اور‬
‫‪ 8+8$‬ا ر‪2 7‬‬
‫ ‪1 7‬‬
‫ ` ; ا \ ر ا‪5‬ت ` ا‪N‬اء ‪. V=340m/s‬‬
‫= ‪. ν2‬‬ ‫‪20 kHz‬‬ ‫= ‪ ν1‬و‬ ‫‪20 Hz‬‬ ‫‪ 1‬ــ
‪ M‬دد   ` ا‪N‬اء  ‪: /7‬‬
‫‪FH‬د ‪ f‬ل ‪Z M‬ل ا‪ /‬ا‪ ` λ 5‬ا‪N‬اء ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ
‪F5‬ر  ن 
" ‪ G‬ا"‪ Z‬ا‪ La 3 /‬ذات ادد ‪Z . 440Hz‬ل  ها‬
‫ا‪5‬ت ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ه‪ l b 2‬هة ا‪6‬د ‪ /4 ،‬ا‪ ` 5‬ا‪N‬اء ;! ‪` d=80cm N=; 6‬‬
‫ا‪  6‬ا  ؟‬
‫‪ν 1 = 3.10 3 Hz‬‬ ‫ــ   ذات دد‬
‫‪ν 2 = 100 Hz‬‬ ‫ــ   ذات دد‬
‫ ‪2 7‬‬
‫‪ ν‬و;‬ ‫
‪F6‬ث ه‪v‬از `  ‪ ~  S‬ا‪ /‬ء ‪  ،‬ا ! ‪ ،‬دده ‪= 200 Hz‬‬
‫ا \ ره ‪. V=12m/s‬‬
‫ !  ‪ M1‬و ‪ ~  M2‬ا‪ /‬ء ‪ ،‬د ;‪ :4‬اا` ;‪:  ? :4‬‬
‫‪ d1=SM1=9cm‬و ‪d2=SM2=18cm‬‬
‫‪ 1‬ــ ه‪ 2‬ا‪ ~ :4; /‬ا‪ /‬ء ‪ Z‬أم ? = ؟ ;‪ 24‬اŽ ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪Z G?H‬ل ا‪. λ /‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 7‬رن ‪H‬آ` ‪ M1‬و ‪H b M2‬آ ا‪. S b!"/‬‬
‫‪ 4‬ــ ` ‪  n6‬ر
‪ F t Nk‬ا" ‪b= ، N  b= R6 3mm  ? :4; M 1‬‬
‫ا" ‪ N  b=/ !?"  M2‬‬
‫ ‪3 7‬‬

‪F6‬ث اف ‪T\ S‬ة ‪vN‬ة ‪  ،‬ا ! ‪ ،‬دده ‪Z \" ν‬ل ا‪. 2!6‬‬
‫ ‪`g‬ء ا‪  2!6‬ض‪ ،‬و=!< دور و ‪ :4; Y g‬أ‪ Nn /7 M‬ا‪. S=0,04s Ff" T7 2!6‬‬

‪ 2 /‬ا\‪ 2‬أ‪ Nn ، Y4T‬ا‪2!6‬‬
‫;"‪. t n6 F‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ G?H‬دد ا‪/‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪ ; G?H‬ا \ ر ا‪/‬‬
‫‪ 3‬ــ ! أ‪ 2‬اار
 ‪F n6‬ا
‬
‫اه‪v‬از ا‪ 6 S b!"/‬ا>;‪2 . :4‬‬
‫‪ 2U‬ا‪ F"; 2!6‬ا‪: n64‬‬
‫ــ ‪t1=40ms‬‬
‫ــ ‪t2=60ms‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ <!g‬دد ا ‪ g‬ت ;‪:4‬‬
‫= ‪ . ν 2 s‬آ‪ 2U Nn
m‬ا‪` 2!6‬‬ ‫‪24 Hz‬‬ ‫و  ‪ F‬ذŽ ;‪ :4‬ا‪/‬‬ ‫‪ν 1 s = 26 Hz‬‬ ‫ا‪/‬‬
‫آ‪  H 2‬؟ ;‪ 24‬اŽ ‪.‬‬
‫ ‪4 7‬‬

‪F6‬ث ه‪v‬از !< ‪  ، S 6T5‬ا ! ?‪ ~ :4; ، /‬ا‪ /‬ء ‪6‬ض‬
‫ا‪ /‬ت ‪ <!g .‬دد ا ض ;‪ :4‬أآ! ‪  / ، /7‬ا‪56‬ل ;‪ l m7 :4‬هي ‬
‫و ‪ L‬ا‪ d  ?/‬ا‪  4 T‬ا‪ <k‬ا>ول ‪ /4‬وا‪<k‬‬ ‫‪ν s = 50 Hz‬‬ ‫ا‪ /‬ء ‪Ff" ،‬‬
‫ا‪ ، /4 L k‬ا‪4‬ان
‪F‬ان ` ‪ LT‬ا‪  6‬ا]ه‪v‬از
 "‪. d=1,6cm Ff‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ ν 7 G?H‬دد ا‪ /‬و ‪Z λ‬ل ا‪ /‬و ‪ ; V1‬ا‘ \ ر ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ;"‪F! t0=0s F‬أ ا‪ 6T5‬ا‪/‬ا‪F‬ة ;"‪ ` x=0 F‬ا]ه‪v‬از ‪ 6‬ا>‪ /4; ، 2T‬أن ا‪/‬‬
‫ا‪5‬ى ‪H b‬آ‪ N‬ه ‪. 0,2cm‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪? ` 2 1‬ى ;‪/‬دي ;‪ ~ :4‬ا‪ /‬ء ‪ ~ Nn ،‬ا‪ /‬ء ;"‪. t=0,04s F‬‬
‫  ‪ /‬ل ا?‪ :4; ) 1cm ↔ 0 , 2 cm : 4‬ارق ا‪/4/‬ي (‬
‫‪ 2‬ــ ‪ ~ Nn 2 2‬ا‪ /‬ء ;"‪ F‬ا‪ n64‬ت ‪:‬‬
‫ــ ‪t1=0,08s‬‬
‫ــ ‪t2=0,05s‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ bg‬أ م ا‪ /‬ا?  ‪v H‬ا ‪ ،‬ذا ‪FH . <!g4 2 7 ℓ N=; 6‬د ‪ 2U‬وا‪”e 5k‬‬
‫‪ F  /4 ( λ ,V ,ν ),‬ا‪ ` v 6‬ا‪:  6‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ℓ1 = 0 , 3cm 1‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ℓ 2 = 1cm 2‬‬
‫‪ ; ~!5‬ا] \ ر ‪. V’=0,15m/s‬‬ ‫‪(ν ′ > ν ) [H ν ′‬‬ ‫‪ 4‬ــ ‪ <!g‬دد ا ض ;‪/7 :4‬‬
‫‪ 7‬رن ‪ V 7‬و ’‪ . V‬ذا ?"‪ K‬؟‬
‫ ‪5 7‬‬
‫ س ; ا \ ر ` ا‪N‬اء "‪ vf‬اآ‪ G‬ا ` ‪:‬‬
‫ا‪5‬ت ا‪ !  [ !"/‬ا‪5‬ت
‪ 0 4‬و  ‪ M 1‬و ‪ A 4–F/  ! M2‬و ‪B‬‬
‫ا اب ‪F6 .‬د ا>‪ x 1 5‬و ‪ :4; x2‬اا` ‪/4‬و  ;‪6 :4‬ر  ™‬
‫‪?/4‬ة ا‪F/‬ر ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ا>‪5‬ل ‪. x1=x2=0‬‬
‫أ‪ G?H‬دد ا‪5‬ت ;‪ /4‬أن ا‪  ?6‬ا> ه` ‪. 0,1ms/div :‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪/  sT6‬ون ‪ F"; M1‬ا>‪5‬ل ‪ ، x1=0‬و ‪6‬ك ‪Z M2‬ل ا‪?/‬ة ا‪F/‬ر ‪”k4
.‬‬
‫ا‪Ff‬ول أ‪ 7 Y4T‬ا>‪5‬ل ‪/4 x 2‬ون ‪ Nn
F"; ، M2‬ا‪ /‬ن ا ن ;‪ :4‬ا™‬
‫` ار ;‪ :4‬ا\ ‪. U‬‬

‫‪N°‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬


‫)‪x2(cm‬‬ ‫‪17,0‬‬ ‫‪34,0‬‬ ‫‪51,0‬‬ ‫‪68,0‬‬ ‫‪85,0‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬ه` ‪Z /7‬ل ا‪ /‬ا`
‪ /‬ا" ‪  N‬ه‪ 0‬ا  ت ؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬ا"‪ /7 K‬ا?; ا‪54 /‬ت ` ا‪N‬اء ‪.‬‬
‫ ‪6 7‬‬
‫‪ 2 /‬ا‪` 2!H Nn Y!  P‬‬
‫‪  n6‬ر
‪. t1=45ms Nk‬‬
‫‪ 1‬ــ‪ 1‬أ;< ا ا" ‪. F‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪Z  ! ; 2‬ل ا‪λ /‬‬
‫‪ 1‬ــ‪ 3‬أ‪ ; G?H‬ا \ ر ا‪/‬‬
‫‪Z‬ل ا‪ 2!6‬وا"‪ K‬دوره ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪FH 4‬د "‪ F"; S :6‬أ‪2‬‬
‫اار
 ‪. t=0‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 7‬رن ‪H‬آ ا" ‪ S‬و ‪ S P P‬و ‪ o4 Q‬اŽ ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ /n LT ` 2‬ا‪6/‬ر
 ‪M‬ات ا ` ا" ‪ S‬و ‪. A‬‬
‫ ‪7 7‬‬
‫‪ I‬ــ ‪F6‬ث ` ‪  n6‬ر
‪  ، t=0 Nk‬ف ‪ 2!6 S‬ن إ‪ U‬رة ? = ‪ \" .‬ه‪0‬‬
‫ا‘‪ U‬رة ‪Z‬ل ‪ 2 /
. C=m/s ;? 2!H‬ا\‪ M (1) 2‬ا]  ‪ ]F S b!"/4 y S‬ا‪ v‬‬
‫‪ 1‬ــ ; ‪F‬ة ه‪ 0‬ا‘‪ U‬رة ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪Z G?H‬ل ه‪ 0‬ا‘‪ U‬رة ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ ]F  ! 2‬ا‪ ،  v‬ا]  ‪" y M‬‬
‫‪  M‬ا‪ ; F ! 2!6‬اف ‪. d=32cm  ?/ S‬‬
‫) ‪ k‬ر ‪ LT‬ا?‪ 4‬ا‪ ` 2/ ?/‬ا\‪2‬‬
‫‪ II‬ــ ‪ 2‬اف ‪vN 2!64 S‬از
‪F5‬ر  ت‬
‫ ا ! دده ‪ \" . N‬ه‪ 0‬ا‪ /‬ت ‪Z‬ل‬
‫ا‪F 2!6‬ون إ–‪ /‬د و‪F‬ون ا  س ?; ‪C=4m/s‬‬
‫ ‪ Fk‬ا‪ n64‬ا` ‪F‬أت ‪H N‬آ ا‪vN‬از أ‪o‬‬
‫‪4‬ار
 ‪. t=0‬‬

‪ 2 /‬ا\‪ Nn (2) 2‬ا‪ F"; 2!6‬ا‪ n64‬ا`  ر
‪. t 1 Nk‬‬
‫‪ 1‬ــ ; ‪Z‬ل ا‪، λ /‬‬
‫وا"‪ /7 K‬ادد ‪. N‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪FH‬د ا ر
 ‪. t1‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 7‬رن ‪H‬آ` ا" ‪ P‬و‬
‫‪  Q‬ا‪ SP=8cm [H 2!6‬و‬
‫‪ 24; . SQ=20cm‬اŽ ‪.‬‬
2 ‫ 
ر ا‬
‫ا  ا 
 ا ا ا‬
1 
: ‫ ــ ل   ل ا
ا 
 ااء‬1
1 1 1 V V V
ν1 ≤ ν ≤ ν 2 ⇒ ≤ ≤ ⇒ ≤ ≤
ν2 ν
ν1 ν 2 ν ν1
λ2 ≤ λ ≤ λ1 ⇒ 0, 017m ≤ λ ≤ 17m
: La3    ‫ن ا"ي  ر‬$‫ ــ ل 
ا‬2
V 340
λ= ⇒λ = = 0, 773m
ν 440
: ‫هة ا) د‬, ‫ ــ‬3
d=80cm
)01‫ض ا‬3‫ و‬ν 1 = 3.10 Hz : -‫و‬/‫ا)
ا‬
3

340
.
 ‫) ث < د ا
ا‬A ‫ أي‬λ1 ≪ d ‫ ?<> أن‬λ1 = = 0,113m ‫<;ب‬
3.103
d=80cm
)01‫ض ا‬3‫ و‬ν 1 = 100Hz :
$C‫ا)
ا‬
340
.
 ‫ أي ) ث < د ا
ا‬λ1 ≫ d ‫ ?<> أن‬λ2 = = 3, 40m ‫<;ب‬
100
2 
( ‫ ا رس‬K$‫
) أ‬DE0; ‫ اء‬FG -H3
‫ ــ ا‬1
:
‫ ــ <;ب ل ا‬2
V 12
λ= ⇒λ= = 0, 06m = 6cm
ν 200
: S PQ‫ ا‬P M2 ‫ و‬M1 0‫
<آ‬$‫ر‬N ‫ ــ‬3
SM 1 9 3 3λ
= = ⇒ SM 1 = ;) SM 1 = 9cm
λ 6 2 2
. ‫ر‬G‫  ا‬S‫آ‬E -H3 ‫ان‬T0 S ‫ و‬M1 ‫أي أن‬
SM 2 18
= = 3 ⇒ SM 2 = 3λ ;) SM 2 = 18cm
λ 6
. ‫ر‬G‫  ا‬U ‫ ا‬-H3 ‫ان‬T0 S ‫ و‬M2 ‫أي أن‬
: 
 
   M2 ‫ ــ
 ا‬4
$‫  ) ا‬، yM1(t)=-3mm % M1 ‫ "
ن ا'  ا‬t   ‫ "! آ  ا
ر‬#$% ‫ ('&ان‬M2 ‫ و‬M1 ‫ أن‬
$Y PD ‫ ق‬3mm
; -H3  M2
GN‫ أي أن ا‬yM2(t)=-yM1(t) : MM2 ‫"
ن ا'  ا‬
3 
:
‫ ــ <;ب دد ا‬1
‫ وا"ي‬S
 [ ‫ أ‬-H3 \GQD ] ^‫ء ] `ض < _ دور و‬D‫ إ‬3 1[0 K bQ)‫` أن ا‬
‫ن‬d 0`‫ و‬. T=TS ‫ أي أن‬S PQ‫;وي دور ا‬
1
ν= ⇒ ν = 25 Hz
TS
:
‫ر ا‬e0$‫
ا‬3 ‫ ــ <;ب‬2
V
λ= ⇒ V = λν
. ‫ أن‬fHE$
ν
: bQ)‫ ا‬K g [?G$‫) د ل ا
ا‬$
λ = 4 × 1cm = 4cm = 0, 04m
:
‫ر ا‬e0$‫
ا‬3 ‫ن‬d 0`‫و‬
V = λν
. ⇒ V = 0, 04 × 25 = 1m / s
. -H3/‫) ا‬$ S PQ‫از ا‬T0‫
` ا
اه‬K) i‫ار‬0‫ ا‬b‫ أ‬Q0E$ ‫ ــ‬3
: ‫ ا ة ه‬m"‫?ل ه‬n
‫ ا‬0EG[ 0‫ ا;
ا‬، t1=0,04s
K)H‫" ا‬3 bQ)‫ ا‬K
d1 = V .t1 ⇒ d1 = 0, 04m = 4cm
d1
= 1 ⇒ d1 = λ
λ

‫ 
ا‬N ‫ن‬d -H3/‫) ا‬$ S PQ‫از ا‬T0‫
` ا
اه‬K) ‫` أن‬
0`‫ و‬-H3/‫) ا‬$ T00‫ ز و‬np0` S
‫ <آ‬S1$ E
.
K)H‫ ا‬m"‫  ه‬bQ)‫ ا‬K ‫ن‬Y 
: t2=0,06s
K)H‫ ا‬3 bQ)‫ ا‬K
d 2 = V .t2 ⇒ d 2 = 0, 06m = 4cm

d2 λ
= 1,5 ⇒ d 2 = λ +
λ 2
: t2
K)H‫  ا‬bQ)‫ ا‬K bC$
NG‫ ا‬S1`
: bQ)H
‫ه‬K‫ ــ ا)آ
ا‬4

r G` bQ)H
‫ه‬K‫ن ا)آ
ا‬d ν 1S = 26 Hz > ν S
‫ر‬e0$A N N)‫ ا‬-)H S‫آ‬E -)  ‫وه‬
.bQ)‫ا
ل ا‬
‫ر‬e0$‫ ا‬-) S1$ 
‫ ا‬e0 _ )` bQ)H
r G`
‫ه‬,
‫?<> <آ‬$ : ν 2 S = 24 Hz < ν S
.
‫ا‬
. ‫ ا"
ر ات  ااء‬#$ ‫ &
س‬5 
b )‫ ا‬bYe‫   <; ا‬0,1ms/div : ‫
ه‬N /‫ر أن ا);
ا‬Q03` ‫ ــ <;ب دد ا ت‬1
: ‫"`"ب‬0‫ ا‬f‫
را‬ww -H3
T = 5 × 0,1.10−3 s = 5.10−4 s
1
ν= = 2kHz
T
: ‫ ت‬N‫  ول ا‬g ]00‫ ا‬gY‫ ــ ل ا
ا‬2
:   ‫ ت‬N‫<;  ول ا‬
d 2 = x2 − x1 = 17.0cm
d 3 = x3 − x1 = 34cm
.
.
d 5 = x5 − x1 = 85, 0cm
‫ر أي أن‬G‫  ا‬U ‫ ا‬-H3 ‫"`"ب‬0‫ ا‬f‫
را‬ww -H3 ‫ ان‬K
< b‫  آ‬
d i = M 1M i = k λ 1≤ k ≤ 5
d 2 = M 1M 2 = λ = 17, 0cm
d 3 = M 1M 3 = 2λ = 34, 0cm
λ = 17cm ‫ن‬d 0`‫و‬
: ‫
ت  ا
اء‬-$ 
'‫ ا‬%.‫ ا‬/0 ‫ ــ‬3
V = λν
. ⇒ V = 0,17 × 2.10 3 = 340m / s
6 
F
GN‫ ا‬f‫ ا‬1 ‫ــ‬
.
‫ 
ا‬N F
GN‫ ا‬-;
:
‫ ل ا‬g E 2 ‫ ــ‬1
λ = 40cm ‫ ن‬Q‫<; ا‬
: T ‫ر ا
وا ور‬e0$‫
ا‬3 ‫ <;ب‬3 ‫ ــ‬1
SF 90.10 −2
C= = = 20 m / s ‫ أي أن‬SF
;‫\ ا
ا‬EG[ ، t1
K)H‫ ا‬3
t1 45.10 −3
:
0‫?[
ا‬E` bQ)‫ازت ا‬T0‫ دور اه‬g3 QE
λ
T= ⇒ T = 20 ms
C
: i‫ار‬0‫ ا‬b‫ أ‬3 S
‫ <آ‬-) 4 ‫ ــ‬1
S1$ E bQ)‫ ا‬yN$ P  ‫ و` أن‬. -H3/‫) ا‬$ bN0
‫ 
ا‬N F ‫ أن‬bQ)‫ ا‬K ;< ><?$
. -H3/‫) ا‬$ ‫ن‬Y t=0 3 S
‫ <آ‬-) ‫ أن‬z00;$ ، PQ‫<آ
ا‬
: P ‫ و‬S 0‫
<آ‬$‫ر‬N ‫ ــ‬2
(2 k + 1) λ 3λ
SP = : bYw -H3 $‫ أي أ‬SP = :   $ Q‫ ا‬bYe‫<; ا‬
2 2
. ‫ر‬G‫  ا‬S‫آ‬E -H3 ‫ان‬T0 P ‫ و‬S ‫إذن‬
Q ‫ و‬S 0‫
<آ‬$‫ر‬N
-H3 ‫ان‬T0 Q ‫ و‬S ‫ن‬d  `‫و‬ SQ = k λ bYw -H3 ‫ أي‬SQ = 2λ ‫ أن‬g Q0 bYe‫?ل ا‬n g
. ‫ر‬G‫  ا‬U ‫ ا‬
: t2
K)H‫ ا‬3 bQ)‫ ا‬K b C ‫ ــ‬3

;‫ 
ا
ا‬N‫ ا‬PGN t2
K)H‫ ا‬3
SF = C.t2 = 1, 2m = 120cm
SF = 3λ
3 ‫ ه‬F ‫ و‬S g `
‫ اد أال ا‬3‫ن أ‬Y 0`‫و‬

0G0‫ ا‬b C ‫ ــ‬4


: gT‫
ا‬A ` A ‫ و‬S g 0GN‫ا‬
:
E gT‫
ا‬A ` S
G0‫ ا‬b C HG0
Q  : -)‫ ا‬bYw •
a=2cm  $ Q :
‫ ا)آ‬P‫و‬ •
T=20ms :
‫دور ا)آ‬ •
t=0 : S
‫ ` ا
<آ‬i‫ ر‬ •
. -H3/‫) ا‬$ : ]0‫
` ا
<آ‬K) S ‫ل‬N0$‫ ا‬-) •
S1$ E $d A
GNH
Q;`
‫ ور ا ة‬E` S
‫<آ‬
SA
θ= = 10 ms
C
np0` S
‫ <آ‬S1$ E A ‫أي أن‬
: S ‫
ل‬Q;` 10ms ‫ز‬

. ‫ر‬G‫  ا‬S‫آ‬E -H3 ‫ان‬T0 S ‫ و‬A


7 
‫رة‬w€‫  ة ا‬g E ‫ ــ‬I
τ = 0,01× 4 = 4.10−2 s : ‫رة ه‬w€‫[ ا‬0; 0‫
ا‬T‫ ا ة ا‬، (1) bYe‫<; ا‬
: ‫رة‬w€‫ ــ <;ب ل ا‬2
−1
ℓ = 1,6.10 m ‫أي أن‬ ℓ = C .τ :  
: gT‫
ا‬A ` yM ‫ ن‬Q b C ‫ ــ‬3
‫ أن‬P yM (t ) = yS (t − θ ) ‫  أن‬
d
np0‫ ا‬bC ‫وه‬ θ= = 8.10−2 s
C
. T‫ا‬
-)‫زا<
ا‬d`  $ Q
[?E‫ ا‬m"‫ ه‬f0$
. θ T‫ ا‬np0` yS

: N ‫ج‬00‫ وا‬λ g E 1 ‫ ــ‬II


λ = 4 × 2cm = 8.10−2 m   bYe‫<; ا‬
C C
N=50Hz ‫ن‬d 0`‫ و‬λ = ⇒ N =
[?E‫و<; ا‬
N λ
: t1 i‫ر‬0‫ ــ )  ا‬2
 ‫ ` أـ‬0‫
ا‬K)H‫ر أن ا‬Q03`‫ و‬t1 i‫ر‬0‫
ذات ا‬K)H‫  ا‬bQ)‫ ا‬K bC ‫( ا"ي‬2) bYe‫<; ا‬

;‫ ا‬PG[ ‫رة‬w€‫ ا‬PHG ‫?<> أن‬$ i‫ار‬0H ?‫از أ‬T‫<آ
ا‬
λ 5 λ 5
d = 5. = C.t1 ⇒ t1 = . ⇒ t1 = = 5.10−2 s
2 2 C 2N
Q ‫ و‬P 0‫
<آ‬$‫ر‬N ‫ ــ‬3
: λ
‫
`  ول ا‬H1‫رن ا;
ا‬N$ Q ‫ و‬P 0‫
<آ‬$‫ر‬N
λ = 8cm ‫ و‬SQ-SP=12cm  
λ 3λ
‫ و‬P ‫ أن‬z00;$ 0`‫ و‬k=1 P SQ − SP = (2k + 1) bYw -H3 SQ − SP = ‫`) _ أن‬
2 2
. ‫ر‬G‫  ا‬S‫آ‬E -H3 ‫ان‬T0 Q
‫ا
ر  ‬
‫‪Propagation d’une onde lumineux‬‬

‫‪ I‬ــ ا‪&./‬از ا" ‪


(" )*+&,‬ه&ة ‪$‬د ا"!ء‬
‫‪ 1‬ــ ‪.&,2‬‬
‫  ا آ ا 
  ‪:‬‬
‫ــ ا‪ ('-‬ا‪ (+,‬ا*)( '& ‪%‬ز ا‪$‬زر "! 
و ارق ا ي ‪.‬‬
‫ــ ‪ &' D=1,77m (8' 91 a 0 1 23 %4 (-56 ,‬ا‪D ، (3D‬ه‪ 91 C‬ه‪@A‬‬
‫ا‪ JK‬ة ا‪ GHD‬أ ‪.‬‬

‫ــ *ض ا‪ JM4 (-5N‬ى ‪ 91 GN- a/2 0 1 %!3‬ا‪ GHD‬ب‬
‫ــ ‪ S54 T5-‬ا‪ D=1,77m (8‬و‪ (5U' %V!3 W+56 G*8‬ا* ض ‪S! . a‬‬
‫‪ (-56 GH (84‬ا* ض ‪ ! L‬ا آ ( ا‪D‬ه‪C‬ة ‪ 91‬ا‪. (3D‬‬
‫‪C‬ون 
‪C‬ول ‪ YV‬آ‪ a &' G‬و ‪ 91 GN- . L‬ا ‪C‬ول ا
‪:‬‬
‫)‪a(µm‬‬ ‫‪380‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪50‬‬
‫)‪L(mm‬‬ ‫‪5,5‬‬ ‫‪8,5‬‬ ‫‪2,0‬‬ ‫‪2,5‬‬ ‫‪3,0‬‬
‫ا)ر‬
‫‪1‬‬
‫اء‬
‫‪g‬ه ة د ا ت ا‪C-" (HH‬ث ‪'C1‬‬
‫'& ‪k‬ل ا ( ا‪. (HH‬‬
‫‪ S5‬ا‪
D‬ء ‪, S54‬ء *‪ C‬و‪ 6‬إ‪   9‬ذي ‪C n6a %0 1 (-‬ا ‪ n‬ا" @‬
‫ا‪D‬ر ا‪ (*3K‬ا‪. (+,‬‬
‫‪ 2‬ــ ذآ ‪C4‬أ ا‪,
!8‬ء ‪ .‬ه‪ 2!- G‬ه‪A‬ا ا‪C‬أ ‪$J‬ل ه‪ @A‬ا ‪ (4‬؟‬
‫ ‪ D‬ا‪,‬ء 
أوط ‪ (53‬و' ‪ (8‬و‪dJ 2‬ط '‪. (!8‬‬
‫‪ C1‬و‪6‬ل ا‪,‬ء إ‪ 9‬ا‪  -‬ذي ا‪ n (-5‬ا" @ ا‪D‬ر@ و‪q
4‬ن '‪C‬أ ا‪D‬ر ا‪,‬ء‬
‫‪ s . 2!- r‬ه‪ @A‬ا‪ (*3K‬ا‪ %H (+,‬أن "‪ GN‬إ‪ 9‬أ'آ& " ‪ C‬وراء ا‪! .  -‬ل أن‬
‫ا‪,‬ء ‪t ,J‬ه ة ا‪-‬د‬
‫‪C C1‬وث‬
‫‪ ،‬و"!‪C3 G‬ة إ‪0‬ء"‪ %‬آ ا‪ &1 C*4‬ا آ و ‪ N‬ف ه ا‪ 2D‬آ ‪
+0‬وه

‫‪ 3‬ــ 'ذا ‪ &H‬ا‪ (*k uU  6$U‬ا‪,‬ء ؟‬
‫'‪C‬أ ا‪Dv‬ر ا‪,
!8‬ء ‪ 85" &' &H r‬و‪6‬ل ا‪,‬ء ‪'K‬‬
‫و‪ ' (w4‬ا ت ا‪ * (HH‬ا‪,‬ء ' ( ‪.‬‬
‫‪: 345‬‬
‫آ‪
8‬ه ا" ‪E‬ن ‪B" *@C"
.‬د  ‪ 9:; <=> 8? @ A
A‬ا"‪
8‬ء ‪)7‬‬
‫‪$‬ض ا"‪
8‬ت ‪$ J + ،‬د ا"!ء ‪. ،‬ا;‪
B 7 :‬ت ‪&G3‬ة ‪ P?Q :‬أو ‪ NO‬رأ;) أو‬
‫;‪
,‬ف ‪ voilage‬وا" ) ‪ TA8+‬ا> *
ره
‪  Y.
C‬وه‪ ، 8‬ا" )ء ا"‪X‬ي ‪U*V+‬‬
‫ا"‪ &Z‬ا"
" ‪:‬‬
‫إن ا"!ء >*
رة >‪
 T‬ت  ا" ‪ .‬و‪ <8@+‬ه‪X‬ا ا"‪ &](8‬ا"‪!=" )8‬ء ‪.‬‬
‫و!‪ G6" C‬ا*‪ Y‬ه ‪ Huygnes SH‬إ‪ 9‬ه‪ @A‬ا‪ N'
 (0 5‬ا! ن ا‪ D1 48‬‬
‫ا‪$‬دي و‪ Yw‬إ‪C4
  " %"w‬ا ( ا! ن ا ‪ D1‬ا‪$‬دي '& ‪ k‬ف ا*‪€ Y‬‬
‫‪Young‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪a b+bB2‬ل ا"‪
] T V_*C  8" 8‬ز ا"‪4‬زر ‪.‬‬
‫ــ ' ‪ 5‬ق ااوي ‪ &4‬و ا!*( ا آ ( وأول ‪ -4 (t' (*!4‬ف ‪. θ‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 5 (84 1‬ق زاوي ‪ &H ، n6‬آ‪ (4‬ا*‪ 4 θ &1 *  ، tanθ=θ (V$‬د ن ‪.‬‬
‫‪L‬‬
‫=‪θ‬‬ ‫أ‪ sw‬ا*‪: (V$‬‬
‫‪2D‬‬
‫* ‪ &1‬ا‪ 5‬ق ااوي ‪ 4 θ‬د ن ‪ &4‬و ا‪A%‬ب‬
‫ا آي وأول ه‪A‬ب '‪Yt‬‬

‫'& ‪$J‬ل ا‪:  C GHD‬‬


‫‪sin θ‬‬ ‫‪L‬‬
‫= ‪tan θ‬‬ ‫=‬
‫‪cos θ 2D‬‬
‫‪14‬ر أن ‪ n6 θ‬ة ‪C‬ا ‪q‬ن‬
‫‪L‬‬
‫= ‪tan θ ≈ θ‬‬
‫‪2D‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ G)' 2‬ا‪ 9-‬ا)‪ n G‬ات ‪(rC4 θ‬‬
‫‪a‬‬
‫)‪a(µm‬‬ ‫‪380‬‬ ‫‪250‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪50‬‬
‫)‪L(m‬‬ ‫‪5,5.10-3‬‬ ‫‪8,5.10-3‬‬ ‫‪2,0.10‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪2,5.10‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪3,0.10-2‬‬
‫)‪1/a(m-1‬‬ ‫‪2,6.103‬‬ ‫‪4,0.103‬‬ ‫‪9,1.10‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪1,1.10‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2,0.104‬‬
‫)‪θ(rad‬‬ ‫‪1,55.10-3‬‬ ‫‪2,40.10-3‬‬ ‫‪0,56.10-2‬‬ ‫‪0,71.10-2‬‬ ‫‪0,85.10-2‬‬
‫ا)‪ G‬ا
‪J4‬ر ا‪ Y8‬ا 
‪:‬‬
‫‪ (84‬ل ‪U 1/a‬ر ‪1cm ↔ 0,5.104 m −1 :‬‬
‫  ل ‪ θ‬ر ‪1cm ↔ 1.10 −3 rad :‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 3‬أ‹ ا*‪ (V$‬ا ‪ θ &4 (0‬و )‪ ' . (1/a‬ه‬
‫ا‪C‬ل ا‪ G'*
+ 5‬ا  ‪ 9-‬ا‪GN-‬‬
‫‪ 1‬؟‬
‫‪1‬‬
‫‪ θ = k .‬و '& ‪ $J‬ل اا‪ G-‬ا*‪C‬ي ‪ @A%‬ا*‪& (V$‬‬
‫‪a‬‬
‫أن ا)‪k G)" k (4‬ل ا ( ‪K‬ن و‪
 %"C‬ا*د(‬
‫‪λ‬‬
‫=‪θ‬‬ ‫ه
ا ‪ .‬و‪ θ &4 (V$*
4‬و )‪ (1/a‬ه
‪:‬‬
‫‪a‬‬
‫‪ 5‬ــ ' "‪ 1 wM‬ض ا‪ 91 a 2D‬ا* ض ‪(*! L‬‬
‫ا آ ( ؟‬
‫‪ II‬ــ ا"‪
8‬ت ا"!‬
‫‪ 1‬ــ ا
ر ا"‪
8‬ت ا"!‬
‫ا‪,‬ء ا‪
*d‬ا* '& ا‪SD‬‬
‫ ‪-‬ج  'دي ‪Dr‬ر@ ‪  $J‬ت ا‪. (HH‬‬
‫‪ & C2‬ا"‪
8‬ت ا"! ‪ )7‬ا"‪&Z‬اغ ‪.‬‬
‫
( ‪’ (84 6  Fresnel G  D 1821‬هازات ا‪14 (+,‬ره ' ت‬
‫'‪ (0 *8‬أي أ‪C'*' %‬ة ' ا" @ ا‪D‬ره ‪ -4 .‬أن ه‪ @A‬ا‪3r‬رة ه
‪1‬رة ‪ ' &1‬ل‬
‫آ‪ !'
+4 %‬ون ‪ 4‬ل '‪A
8kn‬ا ‪ 4 %8‬ت ا‪. (8dn' %H‬‬
‫ا"‪
8‬ت ا"! 
ت آ]&‪. @:CG‬‬
‫‪ )7 & C2‬ا"‪&Z‬اغ ‪. c ≈ 3.10 m/s >&@.‬‬
‫‪8‬‬

‫;&> ا
ر ا"!ء ‪ )7‬ا"‪&Z‬اغ ه) ‪c=299 792 458m/s
] 8j 8"
>  .
Q‬‬
‫‪ )7‬و;‪
 r‬دي ‪
ZO‬ف ;&> ا"!ء أ‪ )p q >&; T &G3‬ا"‪&Z‬اغ ‪ )7 .‬ا"]اء‬
‫‪
?2‬رب ;&> ‪ )7 q‬ا"‪&Z‬اغ ‪.‬‬
‫ــ ‪ u8B2‬ا"‪
8‬ت ا"! ‪ j
a <8@2 j
a‬ا‪
_O/‬ع ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ا"_‪a T. j4‬ل ا"‪ 8‬ا"! وا" &دد‬
‫‪1‬‬
‫= ‪%1 * T‬‬ ‫" '  ( ‪ (+0‬أد ( ان ‪ 4‬دده ‪ (Hz) " %4 1 * ، ν‬أو ‪C4‬ور‬
‫‪ν‬‬
‫‪. s ()4‬‬
‫• " دد ' ( ‪ (+0‬ه
‪ 
 %85‬ا‪K‬وط ا‪. (5D‬‬
‫• ‪k‬ل ا ( ‪
 λ‬ا‪ 5‬اغ )‪ G‬ا‪C‬ور ( ا‪ (H‬و ‪ &1 *" T‬ا‪C‬ور ( ا'( ‪ .‬ه‪A‬ان‬
‫ا! ‪C‬ران ' "‪d‬ن ‪ (V$*4‬ا( ‪:‬‬
‫‪λ = c.T‬‬
‫* ‪ (m) 4 λ &1‬و ‪ c &1‬ب )‪ (m/s‬و ‪ ν‬ب ا)( )‪. (s‬‬
‫ & ا ‪C‬ول ا
' ل ا ددات و‪k‬ل ا (  ت ا‪
 ( +,‬ا‪ 5‬اغ ‪:‬‬
La dispersion de la lumière ‫د ا"!ء‬b*2 ‫ ــ‬III
n ‫@
ر‬A x‫ ا‬u
_‫
ر و‬x‫ ;&> ا‬1 ‫ ــ‬3
‫ اغ‬5‫ء 
ا‬, c ‫ر‬Dr‫( ا‬1  &4 (8‫ف ه ا‬53 ‫ر و‬8H‫ ا‬G'*' :  *"
. ‫ف‬5D‫ا ا ا‬A‫ 
ه‬V @‫ر‬D‫( ا‬1 ‫و‬
c
n=
V
. ‫ة‬C‫  و‬s8 ‫ر‬8Hr‫ ا‬G'*'
: 1 ‫اء !رب‬%‫ر ا‬8H‫ ا‬G'*
4‫ و‬c ‫ "!رب‬V (1 84 D" ‫ت‬1*3v‫ ا‬G‫اء آ‬%‫
ا‬
. nair = 1,00
8
: ‫ر اء ه‬8Hr‫ ا‬G'*' ‫ أي أن‬2,3.10 m/s  !" ‫ء‬,‫( ا‬1  ‫وي‬8" ، ‫
اء‬
neau = 1,3
8"‫ل ا‬a‫@
ر و‬A x‫ ا‬u
_ 2 ‫ ــ‬3
c
λ vide = c.T = : ‫ ه‬ν ‫*ع " دد‬3v λ ( ‫ل ا‬k
ν
c
‫*ع‬3v‫ ا‬، n = @‫ر‬8H‫ ا‬G'*' ‫د‬C' ‫ف‬53 ‫
و‬
V
: (‫( ا‬V$*4 %1 * λ  ' ‫ل‬k ν ‫ذي ا دد‬
c
(!48‫( ا‬V$*‫ ا‬8 λ = V.T =
n.V
λ λ
λ = vide ⇒ n = vide
n λ
‫ر‬O :;‫ا‬. ‫د ا"!ء‬b*2 3 ‫ ــ‬3
: ‫ر‬34  *"
Y!8' 8 ‫*ن‬k! ، & ‫ & ˜ 'از‬8' &% 4 ‫ود‬C-' ‫ف‬53 ‫ر و‬3‫ا‬
‫ر‬3‫  ف ا‬98
‫ى‬8‫ ا أ
ه ا‬d!‫ى ا‬8' •
‫ ف‬-‫ ' ا‬C'*‫ا‬
G4!‫ر ه
ا  ا‬3‫ة ا‬C1V •
‫ ف‬-
(4!‫ ا‬A ( ‫ر ه
ااو‬3‫• زاو ( ا‬
. ‫ة‬C1!
š4K‫ء ا‬,‫ ا‬G-" : (4 "
s K4 4‫ا ا ا‬A‫ ه‬t‫أ‬
http://www.up.univ-
mrs.fr/~laugierj/CabriJava/0pjava60.html
2V‫ ر‬23 4 4  ، (S)
+0 ' ‫ أ'م‬,
، (* ' (!V‫( ر‬C1 (d‫ ا‬4 2!-‫ا و‬C
‫‪6 ، E (33 91‬رة ا‪ &4 , Yw ، 2D‬ا*‪ (C‬وا‪3' ، (3D‬را '& ز ج ‪53‬ف ‪.‬‬
‫'‪t$‬ت ‪:‬‬
‫• ا‪ -‬اف ا‪ ('-‬ا‪ 84 (+,‬و د ا‪3‬ر‬
‫ا‪K‬و‪ C1 9‬د‪ %J‬ا‪3‬ر وا)( ‪ J C1‬و ‪. ' %‬‬
‫• ‪ 91 T$‬ا‪ (' (+0 (*!4 E (3D‬وه‪ @A‬ا‪K‬ان '‪K (%4D‬ان ‪V‬س ‪V‬ح ‪،‬‬
‫"‪ 98‬ه‪ @A‬ا!*( ا‪ (+,‬ا( ب‪ {a‬ا"!ء ا‪y.z‬‬
‫• ‪ C1‬ا*ل ‪0‬ء أدي ان ) ا‪ 91 š$ ( K‬ا‪ Y,
+0 k (3D‬ة‬
‫وا‪C‬ة‬
‫• *‪
d‬ا‪,‬ء ا‪ 8'
+0 k š4K‬‬
‫• ا ج و '‪C‬د ‪,‬ء  '*'‪ G‬ا‪8H r‬ر *‪ 4 2‬دد ا‪1*3r‬ت ا‪(+,‬‬
‫ا‪G-‬‬
‫أ ــ ا‪ -‬اف ا‪,‬ء ا‪K‬دي ان ‪:‬‬
‫ د ‪*3‬ع ‪
+0‬أدي ان 
إ‪9‬‬
‫ا!‪ d‬ا أ
‪ 91‬و  ا‪3‬ر ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ' ه
ا‪t‬ه ة ا
"‪C-‬ث ‪ C1‬د‪J‬‬
‫ا‪3‬ر ‪ J C1 Yw ،‬و  ' ؟‬
‫ــ ‪bB2‬ث |
ه&ة ا‪
@A x‬ر &‪rC> : T2‬‬
‫د‪ )7 q"5‬ا"‪&5 bC> JQ ، I :?C‬و‪)7 q‬‬
‫ا"‪. I’ :?C‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪C‬د ‪ 91‬ا‪ GHD‬زاو ( ا‪ -r‬اف ‪SI &4 D‬‬
‫ا‪*D‬ع اارد ‪ 91‬ا‪3‬ر وا‪*D‬ع ا*‬
‫‪ J C1‬و ‪D = (SI,I 'R) : ' I’R‬‬
‫ــ ا" _
>
ن ‪ SI‬و ‪ Z
8]" " I’R‬ا‪ €
,2x‬و‪ TG7 )"
"
.‬ا"‪O8‬ر ‪ &p bj‬ا‪€
,2‬‬
‫ا"!ء ا‪
$z‬دي ا"=ن ‪ <8@2 /‬ه‪ €X‬ا"(
ه&ة ا ‪&B‬اف ا"!ء ‪.‬ا;‪O :‬ر ‪.‬‬
‫‪ : {+&_2‬زاو‪ +‬ا‪&B x‬اف ‪ D‬ه) ا"ƒاو‪ +‬ا" ) ‪
] A+‬ا‪ €
,2‬ا" _
ع ا"ارد ‪ Y SI‬ا‪€
,2‬‬
‫‪uur uuur‬‬
‫ا" _
ع ا"‪ I’R „_*C8‬أي )‪D = (SI,I 'R‬‬
‫‪ 3‬ــ أو ‪ C‬ه‪ C‬و‪V 2d4‬ا& د ‪H‬رت ‪8H$‬ر ‪ €6‬ا‪ 3‬ر ‪.‬‬

‫‪j P@$‬ا ‪ T‬د‪


A+‬رت "… ‪
@A‬ر "‪:
C+b‬‬
‫‪sini = n sinr‬‬
‫'‪n sinr ' = sin i‬‬
‫ه   ‪  :‬ا ’‪AII‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬
‫' ‪A + ( − r) + ( − r ') = π ⇒ A = r + r‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ ‪ X5E‬زاو‪
+‬ا"‪ AJI’ „=V8‬و ‪IJE‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬
‫‪A + ( − i') + (π − − i + D) = π ⇒ A − i '− i + D = 0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪D = i + i'− A‬‬
:
‫ ا‬s K4 4 ‫ ا‬t‫أ‬
http://perso.orange.fr/guy.chaumeton/animations/2dprisme1.htm
‫ء‬,‫د ا‬C" ‫ه ة‬g 4 ‫ ــ‬3
‫ر‬3' 91 š4K‫ء ا‬,‫!( '& ا‬V‫ '( ر‬G 
: (V$*‫ و* ا‬GHD‫ 
ا‬G)' ‫آ ه‬
D = i + i '− A
: T$
$‫š أن آ‬4K‫ء ا‬,‫ن ا‬H"
‫ت ا‬1*3’ (84
V 4 ، (!‫ ا‬S5 % A ‫ و‬i & ‫'& ااو‬
n ‫ر‬8Hr‫ ا‬G'*' (!4 ‫ن‬d" ' D ‫ و‬i’ & ‫ااو‬
. JK‫ا ا‬A‫*ع أي ن ه‬3r‫ل ' ( ا‬k ‫أي‬
sini = n sinr
n sinr ' = sin i'
C
n= ‫ أن‬4‫( و‬+,‫ دد ا ت ا‬4 2* ‫ر‬3‫ر ز  ج ا‬8H‫ ا‬G'*' ‫' & أن‬
V
‫د‬C' ‫ر‬3‫ا & أن ز ج ا‬A‫ دد ا ت وه‬4 ¬A‫ آ‬2*" ‫ر ا ت‬D‫( ا‬1  ‫ن‬q
‫ء‬,
‫ء‬,‫
أي ا‬85‫ ان ا‬9‫ إ‬K‫ '& ان ا‬H q ، D ‫ اف‬-r‫ ا‬9- (84
D v > D j > DR . ‫ ا‬-‫
أآ) ا‬85‫ء ا‬,‫ ا‬4 ‫ ا‬-‫ ا‬GV‫ أ‬K‫ا‬
: (6$J
‫ء‬,‫د ا‬C" ‫ه ة‬g 8 ' ‫ا‬A‫ وه‬، (+,‫ت ا‬1*3‫ دد اإ‬4 ‫ف‬53 ‫ر و‬8H‫ ا‬G'*' 2*
: (g-'
J­ 9‫ '& و إ‬G!" 'C1 n ( ‫ل ا‬k ‫ن أن‬H % ' ‫ل‬d4 (+,‫" ا ( ا‬
λ0
‫ي‬A . 85 ‫ ه‬9! ‫ ا دد‬، 4 ( ‫ر‬8Hr‫ ا‬G'*4 2* (+,‫ل ا ( ا‬k ) n =
λ
‫ء‬,‫ر ا‬D‫( ا‬1  ‫ ه‬J­ 9‫ '& و إ‬n
sin i1 n2 V1 λ1
= = = ‫ر‬8H$ ‫رت‬H ‫ن د‬V 8
sin i2 n1 V2 λ2
‫ا   ا ‪3‬‬
‫ا  ا    ر م   ‬
‫ا ر   ‬

‫!  ‪1‬‬
‫‪8‬‬
‫ ا
 ا
  ا
اغ  ‪. C=3.10 m/s‬‬
‫‪ , -‬ا
ء ا
 ‪ ( ) ،‬ددات ‪ !  #$%‬ا
"  ! ‪ ν 1 = 3, 75.10 Hz‬و ‪ν 2 = 7, 5.10 Hz‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬

‫‪ 1‬ــ ‪56‬د ‪$4%‬ل ‪ 3‬ات أ‪1‬ال ا


‪$‬ت
‪/‬ء ا
اغ ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ $/‬أن ‪ >%$?%‬ا=<;‪$‬ر
‪$,/‬ج ‪56 n=1 ,5‬د ‪$4%‬ل ‪  3‬أ‪1‬ال ا
‪$‬ت
‪/‬ء ا
 ‪.‬‬
‫!  ‪2‬‬
‫ ا
 ا
   ‪ H‬ا‪G‬و‪$F‬ط ا
 ‪  $‬ذات ‪ >%$?%‬ا=<;‪$‬ر ‪ . n‬أ‪ I‬ا
‪54‬ول‬
‫ا
‪:
$‬‬
‫ا
‪$,‬ج‬ ‫ا
‪$‬ء‬ ‫ا
اغ‬
‫‪550‬‬ ‫‪1‬ل ا
 )‪λ(nm‬‬
‫‪1,33‬‬ ‫‪ >%$?%‬ا=<;‪$‬ر ‪n‬‬
‫‪2.108‬‬ ‫‪3.108‬‬ ‫‪ F‬ا=<‪$‬ر )‪(m/s‬‬
‫ا
دد ‪ ν‬ب ‪Hz‬‬
‫ا
‪/‬ن‬
‫!  ‪ : 3‬إ ء (' & د    ‪.‬‬
‫< ء ‪ a #P QR‬ا‪P )F‬ء أ‪$6‬دي ا
‪/‬ن ا‪1 6G‬ل ‪ #%‬ا
اغ ‪. λ1=633nm‬‬
‫‪ !% D=3m  $% V/ 5 R$R V/‬ا
‪ 6 >;R !-$?< Q‬د ا
 ا
  ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ (Z‬وار‪ >;R IF‬ا
‪ Y‬د ا
‪. # / >XY‬‬
‫‪ 2‬ــ ف ‪ ،‬ا‪ <$ \ )F‬ا
ق ا
‪,‬اوي ‪_`/
θ‬ب ا
آ‪,‬ي
‪ Y/‬د ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ $%‬ه ا
?‪ θ !  ab‬وا
?ض ‪ Q/
a‬؟‬
‫‪ 4‬ــ أو‪ 5‬ا
?‪ tanθ !  ab‬وا
‪ D  $‬وا
?ض ‪ ?"\/
L‬ا
آ‪. -,‬‬
‫‪ 5‬ــ < ‪ k‬ا
‪j‬ال إذا ا\<‪ $‬أن ‪$tanθ‬وي "‪ θ $\-‬وا
 <?\ `‪
$ $‬د‪$-‬ن ‪.‬‬
‫‪ 6‬ــ أ‪ l6‬ض ا
‪ a Y‬إذا آ‪$‬ن ض ا
\"? ا
آ‪ Y/
-,‬د ‪. L=12,0cm‬‬
‫!  ‪4‬‬
‫< ء ‪ a #P QR‬ا‪P )F‬ء أ‪$6‬دي ا
‪/‬ن ا‪1 6G‬ل ‪ #%‬ا
اغ ‪In ، λ1=633nm‬‬
‫ا‪P )F‬ء أ‪1  Z‬ل ‪`4% λ #%‬ل ‪.‬‬
‫‪ !% D 5? V/ 5 ، R$R V/‬ا
‪ H$
$ !-$?< ، Q‬أ‪$;R‬ل ا
‪ Y‬د ا
‪: $` / >XY‬‬
‫ــ ‪/
\
$‬ء ا‪ 6G‬ض ا
\"? ا
آ‪ L 1=8,0cm -,‬و ‪/
\
$‬ء ا‪ .  ZG‬ض‬
‫ا
\"? ا
آ‪. L2=7,5cm -,‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ p‬ا
?‪1 !  ab‬ل ا
 ‪ λ‬و ا
ق ا
‪,‬اوي ‪ ?"\/
θ‬ا
آ‪ -,‬وض ا
‪. a Q‬‬
‫‪L‬‬
‫= )‪θ(rad‬‬ ‫‪ 2‬ــ
"\> أن‬
‫‪2D‬‬
‫‪λ‬‬
‫\"‪. $n V‬‬ ‫‪ 2‬ــ ‪ !  1‬أ<‪$`4
\
$ #‬ز ‪ ، ! ?% \-4‬ا
\‬
‫‪L‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬أ‪1 l6‬ل ا
 ‪. λ2‬‬
‫!  ‪5‬‬
‫إ‪1 ! $?R‬ل ‪ $`%‬ا
اغ ‪) λR=656,3nm‬ا‪(6G‬و ‪) λB=487,6nm‬ا‪G‬زرق( ‪.‬‬
‫‪ !-_`
\
$‬ا‪ >%$?% ! $?Rv‬ا‪$;<v‬ر
‪$,/‬ج ه ‪ V/‬ا
ا
‪ n R=1,612‬و ‪. nB=1,671‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ l6‬ا
دد ا
ا ‪ >;
Q‬إ‪$?R‬ع ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪ >;
\
$ l6‬إ‪$?R‬ع ‪:‬‬
‫أ ــ ‪ #F‬ا
‪$,‬ج‬
‫ب ــ ‪1‬ل ‪ #%‬ا
‪$,‬ج‬
‫!  ‪5\ :6‬د ا
ء ا‪R% )F‬ر‬
‫<?\ ‪R%‬را ‪ !%‬ا
‪$,‬ج ‪ #?)"%‬ا
أ‪ x/y% F‬زاو‪ XY< . A=60,00° #-‬ا
‪5‬را‪\
$ F‬‬

?‪$‬ع ‪ P‬ا
ارد ا
 إ
‪% V‬ى ا
")‪ H‬ا
أ‪ V/ F‬و‪ #‬ا
‪R‬ر‬
‫‪-‬د ‪$?R‬ع ‪ V/ P‬و‪R% #‬ر ‪,‬او‪ -‬ا
رورد ‪ >%$?% . i=45°‬ا<;‪$‬ر ا
‪R‬ر ‪\
$‬‬

~‪$?R‬ع ا
ارد ه ‪. nJ=1,660‬‬
‫‪ 1‬ــ  ! )‪ "-‬ه‪  F5‬أن زاو‪ -‬ا=<‪Y‬اف ‪ D = i + i'− A‬و ' ‪A = r + r‬‬
‫‪ 2‬ــ )\ ‪<$a Q‬ن د‪$;-‬رت
~<;‪$‬ر أ‪D j ,i',r,r ' l6‬‬
‫‪ 3‬ــ < ‪ k‬ا
‪j‬ال ‪ 
$6‬ا
 ! ا‪$6G‬دي ا
‪/‬ن ا‪G‬زرق )‪ (n B=1,673‬وا
\"‪(nO=1,655)
$‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪$% >y%‬رات ا‪ ?RG‬ا‪$6G‬د‪ -‬ا
‪/‬ن ‪ >\a‬و?‪ 5‬ا ‪$‬زه‪ $‬ا
‪R‬ر ‪ .‬ا‪ p‬ا‪ IF‬ا
„‪$‬هة ‪.‬‬
‫!  ‪7‬‬
‫د ‪ : ! $?R !% <;%  P %,6‬أ‪6‬‬
‫و ‪ 4‬د‪ V/ $-‬أ‪ 56‬أو‪R% #‬ر زا و‪A #-‬‬
‫) أ<„ ا
;> أ‪. ( #/ F‬‬
‫<?) ‪ λR = 0, 6 µm :‬و ‪λV = 0, 4 µm‬‬
‫‪ >%$?%‬ا=<;‪$‬ر ‪ nR = 1, 65 :‬و ‪. A=30°‬‬
‫‪b‬‬
‫?\ ا
?‪ >%$?%  3 ! n = a + 2 ab‬ا=<;‪$‬ر‬
‫‪λ‬‬

‪1 
=5 pF/‬ل ا
 ‪ /
λ‬ا
 ‪ a x 6‬و ‪$$n b‬ن ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ $%‬ا‪ IF‬ا
„‪$‬هة ا
 ‪5Y‬ث ؟‬
‫‪ 2‬ــ ?ف ‪ H%‬ا
?‪ V/ > /‬ا
?‪ (1) ! $‬و )‪. (2‬‬
‫‪ 3‬ــ أ‪ DR  a l6‬زاو‪ -‬ا<‪Y‬اف ا
?‪$‬ع ا‪$4= \
$ 6G‬ه‪ #‬ا
\‪. 5‬‬
‫‪ 4‬ــ <‪ H‬أ‪$%‬م ا
?‪ (1) ! $‬و )‪ $` $% . L ?4% F5 (2‬ا
\‪j‬ر‪ -‬ا
‪X‬رة ‪x Y f’=100cm‬‬
‫‪Y% Q\)-‬ره‪ $‬ا
\‪X‬ي ا
  ‪ H%‬ا
?‪$‬ع )‪; (1‬ن ا
‪ l  $‬ا
‪ !  /Z$‬ا
‪! %,Y‬‬
‫ا
‪Y‬اء وا
\ ‪  4‬ا
‪ V/ $` / >XY‬ا
‪ E R$‬ا
ا‪5‬ة ا
ى ا
\‪j‬ري ا
‪X‬رة‬

‪. l = 2, 47cm : L F5?/‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 1‬أ
 أن ) ‪l = f ' tan( DV − DR‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 2‬ا‪: I a ‹F‬‬
‫‪ : DV‬زاو‪ -‬ا<‪Y‬اف ا
?‪$‬ع ا
\ ‪\
$ 4‬‬
‫=‪$4‬ه‪ #‬ا
\‪. 5‬‬
‫‪ >%$?% : nV‬ا<;‪$‬ر ا
‪R‬ر ‪$?/
\
$‬ع‬
‫ا
\ ‪. 4‬‬
‫‪ 5‬ــ أ‪  a l6‬ا
‪ a ! $y‬و ‪. b‬‬
‫!  ‪8‬‬
‫‪b‬ل ‪ 4‬ا
‪ Y‬د <" ‪5R k‬ة إ‪$P‬ءة ا
‪$‬ت ا
  ا
‪5 Y‬ة ‪$?F$‬ل ‪"R‬ق ‪$`P‬‬
‫‪ d1=0,2mm H$
$‬و ‪ d2=0,5mm‬و ‪. d3=1mm‬‬
‫‪ >y‬ا
‪$ Y‬ت أ‪ 3 #/ F‬ات ا
‪5‬ة ‪ 
=5 I‬ا
ق ا
‪,‬اوي ‪5 ) θ‬ون ‪1 . ( I/F‬ل ‪%‬‬
‫ا
ء ا‪$6G‬دي ا
‪/‬ن ا
اغ ه ‪ ، 633nm‬و‪ F‬ا<‪$‬ر ا
`اء ه ‪C=3.10 8m/s :‬‬
‫‪1 (X< θ‬ل ا
\"? ا
آ‪. -,‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ $%‬دد ا
 ا
‪5 Y‬ة ؟‬
‫‪ 2‬ــ ا‪a‬ن آ> ‪ Q
$ VY%‬ا
ا ‪. #
Q‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ $%‬ه ض ا
\"? ا
آ‪ Y/
-,‬د ‪! D=2,5m  $ 5?\ R$R V / # / >XY%‬‬
‫ا
‪ Q‬ا
_ي ‪ d1 #P‬؟‬
‫ا
‪4‬اب ‪ν=C/λ=4,74.1014Hz :‬‬
‫ا
‪ 1 Q‬ا
‪ VY‬ا
د ا
‪pF‬‬
‫ا
‪ 2 Q‬ا
‪ VY‬ا
د ‪ V/‬ا
 !‬
‫ا
‪ 3 Q‬ا
‪ VY‬ا
د ‪ V/‬ا
‪$‬ر ‪ 3 .‬ــ ‪d=2 λD/a=1,58cm‬‬
‫ 
ر ا ‪2‬‬
‫ا  ا ا ‪3‬‬
‫  ‪1‬‬
‫‪ 1‬ــ
ل  ل 
ت اء  ااغ ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪V‬‬
‫⇒ ‪ν1 ≤ ν 0 ≤ ν 2‬‬ ‫≤‬ ‫≤‬ ‫⇒‬ ‫≤‬ ‫≤‬
‫‪ν2‬‬
‫‪ν 0 ν1 ν 2 ν 0‬‬ ‫‪ν1‬‬
‫‪λ2 ≤ λ0 ≤ λ1 ⇒ 0, 4µ m ≤ λ ≤ 0,8µ m‬‬
‫
 ا
 ‪:‬‬ ‫‪ 2‬ــ &ف 
' ا&‪
$%‬ر و!‬
‫‪C‬‬
‫‪
1‬ف ‪ .‬وآ‪  40! +,‬ااغ ه ‪:‬‬ ‫‪ 0! V = λν‬اء  و!‬
‫= ‪ n‬و&‪ ./‬آ‪ +,‬أن ‪.‬‬
‫‪V‬‬
‫‪C λ‬‬ ‫‪λ‬‬
‫= ‪ n‬و

 ‪:‬ن  أال ا‪
9‬ت ‪/‬ء ا‪  89‬ا‪
7‬ج‬ ‫=‪= ⇒n‬‬ ‫‪ C = λ0 .ν‬أي أن‬
‫‪V λ0‬‬ ‫‪λ0‬‬
‫ه ‪:‬‬
‫‪0, 4 µ m ≤ λ0 ≤ 0,8µ m‬‬
‫‪0, 4 µ m λ0 0,8µ m‬‬
‫≤‬ ‫≤‬
‫‪1,5‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪1,5‬‬
‫‪λ0‬‬
‫≤ ‪0, 27 µ m‬‬ ‫‪≤ 0,53µ m‬‬
‫‪n‬‬
‫  ‪2‬‬
‫
!‪
9‬ل ا
ت ا‪ D
$‬و

C0‬ر أن ادد @>‪ ! A/‬ا@&?
ر >‪ < =%9‬ا ;ول‬
‫ا‪
7‬ج‬ ‫ا‪
9‬ء‬ ‫ااغ‬
‫‪567‬‬ ‫‪414‬‬ ‫‪550‬‬ ‫ل ا‪λ(nm) 9‬‬
‫‪1,5‬‬ ‫‪1,33‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ 
' ا@&‪
$%‬ر ‪n‬‬
‫‪2.108‬‬ ‫‪2,3.108‬‬ ‫‪3.108‬‬ ‫!‪ 0‬ا@&?
ر )‪(m/s‬‬
‫‪5,5.1014‬‬ ‫‪5,5.1014‬‬ ‫‪5,5.1014‬‬ ‫ادد ‪ ν‬ب ‪Hz‬‬
‫أ!‬ ‫أ!‬ ‫أ!‬ ‫ا‪/‬ن‬
‫ ‪ : ST‬أن ن آ' إ‪
1‬ع أ‪
T‬دي ا‪/‬ن  ‪ C‬دد‪
9 U‬أن ادد @> 
‪/‬ن @ >‬
‫  ‪ : 3‬إ&?
ء ‪Y '%1‬د  ‪8X‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪
 >
;^0‬ز اء ا\‪
T‬دي ا‪/‬ن ا?‪ A‬ذي ا‪% aT& a
ZX0 Y‬ن أه‪,‬اب ‪` 8X‬‬
‫و ‪c> . 9/S‬ف ا?‪ A‬آ‪ 8X bC^9‬وه‪ d9$ . 9‬ه‪U,‬‬
‫ا‪
S‬هة ‪T :‬د ا‪ 9‬ا‪. 8‬‬
‫‪ 2‬ــ &‪ 9$‬اق ا‪7‬اوي ‪ θ‬ا‪7‬او> ا‪cY9‬رة = و! ا‪,‬ب‬
‫ا‪9‬آ‪7‬ي وأول ‪. 9/S D‬‬
‫‪ 3‬ــ ا = ‪ θ‬واض ‪: A?/ a‬‬
‫‪λ‬‬
‫=‪θ‬‬
‫‪a‬‬
‫‪ 4‬ــ ا = ‪ tanθ‬وا‪ D 
$9‬واض ‪,Z/ L‬ب ا‪9‬آ‪7‬ي ‪:‬‬
‫‪ k$T‬ا?‪:
^>, '%‬‬
‫‪L‬‬
‫= ‪tan θ‬‬
‫‪2D‬‬
‫‪L‬‬
‫= ‪tan θ ≈ θ ⇒ θ‬‬ ‫‪ 5‬ــ إذا ا‪
&C0‬أن‬
‫‪2D‬‬
‫‪ 6‬ــ ‪
$T‬ب ‪0‬ض ا‪: Y‬‬
λ L λ L
θ= et θ= ⇒ =
a 2D a 2D
2 D.λ
a= = 31, 7 µ m
L
4 
A
$‫>= ا‬9‫  ا‬3 ‫ال‬t$‫ ا‬S&‫ ــ أ‬1
λ
: 
o dDC C$^‫ = ا‬C> ‫
ز‬Z  C$^
 4&‫= أ‬C^ 1 ‫ ــ‬2
L
:
^>; =D
$‫ ا= ا‬k$T
λ L λ L
θ= et θ= ⇒ =
a 2D a 2D
λ a
=
L 2D

ز‬Z 
 ‫
ن‬D/> 1
?‫ وا‬7
Y‫ = ا‬/m
‫
 ا‬$9‫ ا‬D ‫ض و‬0 a >‫
د‬D9‫= أن ا‬C> ‫ = ا‬
λ a
. ‫
ز‬Z ‫ ا‬n& ‫
ل‬9!‫ ا‬. ‫
 إذا‬o ‫
ز أي أن‬Z 
 A/ C$^‫ن ا‬: 

‫و‬
L 2D
λ2 ‫
ب‬$T 2 ‫ ــ‬2
λ
‫ن‬: ‫
ز‬Z ‫ ا‬n^ C$^
 
o ‫
أن‬9
L
λ1 λ2 L
= ⇒ λ2 = 2 λ1
L1 L2 L1
λ2 = 0,937λ1
: ‫ر‬#$ %&‫*د اء 'ا‬+ 6 

( ‫ ا;رس‬S&‫^;! ) أ‬Z‫ ا‬D>p‫


ل ا‬9!‫ ــ ا‬1
: ‫
ر‬$%&r &
s‫
&ن ا‬D‫ ا‬ACp& ‫ ــ‬2
:
^>; I ‫ ارود‬pD& ;^0
sin i
sin i = n j sin r ⇒ sin r = = 0, 426
nj
r = 25°21
: I’ ‫ ارود‬pD& ;^0
A = r +r'⇒ r' = A−r
r ' = 34°79
n j sin r ' = sin i ' ⇒ sin i ' = 0,947
0, 947
i ' = 71°26
D j = i + i '− A
D j = 56°26
: ‫ن ا\زرق‬/‫
دي ا‬T\‫ء ا‬/ C$^

>‫وا‬7‫ ا‬k$Y& D>p‫ ا‬n^ ‫ ــ‬3
r = 25° r ' = 35° i ' = 73°67
DB = 58°67
: 
D C‫ن ا‬/‫
دي ا‬T\‫ء ا‬/ C$^

‫‪r = 25°29 r ' = 34°70 i ' = 70° 42‬‬
‫‪Do = 55°42‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪
$‬رات ا\‪ 1‬أ‪
T‬د> ا‪/‬ن ‪ 'C‬و;‬
‫ا
زه
ا‪19‬ر‬
‫ا!‪ .‬ا‪
S‬هة ‪;C‬د اء 
‪19‬ر ‪.‬‬
‫  ‪7‬‬
‫‪ 1‬ــ ا!‪ .‬ا‪
S‬هة  ‪;Y‬ث ‪
y :‬هة ‪;C‬د ا‪S‬ء‬
‫ا!‪1 p‬ر‬
‫‪ 2‬ــ ‪t‬دي ‪
y‬هة ‪;C‬د اء ا\‪ z‬ا!‪p‬‬
‫ ‪1‬ر إ‪ d‬ا&‪
C‬ق ~ اء ا\‪ }T z‬أن ا?
ع ا‪  $^C‬أآ‪ s‬ا&‪Y‬ا
= ا\‪ 1‬ا\|ى‬
‫و

 = ا?
ع ا\‪ 9T‬إذن ‪ k$T‬ا?‪: '%‬ن ‪:‬‬
‫)‪ 's9> (1‬ا?
ع ا‪ $^C‬‬
‫)‪ 's9> (2‬ا?
ع ا\‪. 9T‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪
$T‬ب ‪ DR 9‬زاو> ا&‪Y‬اف ا?
ع ا\‪
@ C$^
 9T‬ه‪ 4‬ا‪: 8;C‬‬
‫‪&
 k$T‬ن د>‪
%‬رت ‪:‬‬
‫‪sin i = nR sin r‬‬ ‫‪i=0‬‬
‫‪sin i‬‬
‫= ‪sin r‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪nj‬‬
‫‪r=0‬‬
‫‪A = r + r ' ⇒ r ' = A = 30°‬‬
‫‪n sin r ' = sin i ' ⇒ sin i ' = 0,825‬‬
‫‪i ' = 55°59‬‬
‫‪DR = i + i '− A ⇒ DR = 25°59‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 1‬إ‪
Co‬ت ا ) ‪ℓ = f ' tan( Dv − DR‬‬
‫‪ k$T‬ا?‪ pD& I’ '%‬ا@&‪
$%‬ر ا‪ = &
s‬ا‪19‬ر وا! ا‪Z‬اء ‪ b D
p‬ا‪tC‬رة ا‪$8‬‬
‫ا?ء ‪ !;/‬ا‪ . 9 9‬ا?
ع ا‪ b A
p  $^C‬ا‪Y9‬ر ا‪cC‬ي ا‪ $8‬أي ‪ ;^0‬ا
ز‪U‬‬
‫ا;! @ >^‪Y‬ف ‪
9^ ،‬ا?
ع ا\‪ 9T‬اارد = ا‪tC‬رة ا‪ $8‬ا?ء ! 
ز ا;! از>

‫‪Y9/‬ر ا‪cC‬ي ا‪. $8‬‬
‫و = |ل ا?‪ =C '%‬أن ‪:‬‬
‫‪ℓ‬‬
‫= ) ‪tan (δθ‬‬
‫'‪f‬‬
‫‪ℓ‬‬
‫= ) ‪δθ = Dv − DR ⇒ tan ( Dv − DR‬‬
‫'‪f‬‬
‫) ‪ℓ = f ' tan ( Dv − DR‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪2‬‬
‫&‪ 9 ^$‬زاو> ا@&‪Y‬اف ‪: Dv‬‬
 ℓ 
ℓ = f ' tan ( Dv − DR ) ⇒ Dv − DR = Arc tan  
 f '
 ℓ 
Dv = Arc tan   + DR
 f '
Dv = 26°99
Dv = i + i '− A i=0
i ' = Dv + A = 56°99
: ‫
رت‬%>‫ 
&ن د‬k$T
nv sin r ' = sin i '
A= r+r'= r'
sin ( A + Dv )
nv sin A = sin( A + Dv ) ⇒ nv = = 1, 67
sin A
b ‫ و‬a ‫
ب‬$T ‫ ــ‬5
:
^>; !‫ ا;را‬k$T
b
nR = a +
λR2
b
nv = a +
λv2
 1 1  nv − nR
nv − nR = b  2 − 2  ⇒ b = = 5, 63.10 −15 m 2
 λv λR   1 1 
 2− 2
 λv λR 
b
a = nv − 2 = 1, 634
λv
8 
: ‫;ة ه‬Y9‫ ا‬9‫ ــ دد ا‬1
C C
λ0 = ⇒ν = = 4, 74.1014 Hz
ν λ0
λ L
θ= = ⇒ L.d = 2λ D : ‫ ا‬k$T ‫ ــ‬2
d 2D
.
$%0 ‫
ن‬C!
^> d A?‫ض ا‬0‫ و‬θ ‫' ب‬%?‫'  ا‬s9 ‫> و‬7‫آ‬9‫ ا‬DC‫ ل ا‬L ‫أي أن‬
L1 > L2 > L3 ‫ أي أن‬d1 < d 2 < d 3
^>; ‫
ت‬p9‫ = |ل ا‬
Z !‫ي >;  ا‬,‫ي ه ا‬7‫ب آ‬,‫ ه‬C‫ أآ‬d/0 > ‫ي‬,‫ ا‬d^Y^9‫= أن ا‬C> '%?‫ = |ل ا‬
(1) A?‫' ا‬s9>
A?‫' ا‬s9> Z ‫
ر‬$‫ ا‬d/0 ;> ‫ي‬,‫ي ه ا‬7‫ب آ‬,‫ ه‬m‫ أ‬d/0 > ‫ي‬,‫ ا‬d^Y^9‫ا‬
(2) A?‫' ا‬s9> Z =9‫ ا‬d/0 ;> ‫ي‬,‫ ا‬d^Y^9‫وا‬
d1 A?‫ ض ا‬C$^
 D=2,5m 
$9 ;C 1
1 d/0 4/0 'cY9‫ي ا‬7‫آ‬9‫ب ا‬,Z‫ض ا‬0 ‫ ــ‬3
:
λ L 2λ D
= ⇒L= = 1,58cm : ‫ ا‬k$T
d1 2 D d1
‫ د ا ء
ا ‬
‫‪Détraction de la lumière par un réseau‬‬
‫‪ I‬ــ '&‪#$%‬‬
‫ا      ال
هة د‬
‫ا'ء ا‪  !"  #$%‬ن ار ‪ .‬وه‪  +‬رة  *)‪$‬‬
‫"  ة ‪ /‬ت د‪ /$0‬و‪.‬از ‪ 3.‬و ا‪2 3‬‬
‫‪. !4$ $2‬‬
‫‪56 78‬ة ا ‪pas d’un réseau‬‬
‫‪ 3‬ا‪5E : $ .. $/ $ 2 3‬ة ا و‪D‬‬
‫‪  G‬ف ‪. a‬‬
‫‪ D$.‬ا ‪8‬د ا‪ /‬ت ‪ +2‬و‪J‬ة ا‪5‬ل أي د‬
‫‪1‬‬
‫ا‪ /‬ت ‪ . +2‬وا‪ . J‬و‪  8‬ه‪L‬ا ا‪8‬د  ‪n = 0K8‬‬
‫‪a‬‬
‫‪ M$J‬و‪J‬ة ‪ a‬ه‪ +‬ا‪. .‬‬
‫‪  $ " N‬ا ت ‪:‬‬
‫ــ  ذات ‪ QR 2 ) J 3‬ا‪ P .3‬و‪ /."O   3‬ل ‪.‬‬
‫ــ  ذات ‪ J 3‬آ‪ QR 3‬ا‪0%‬اص ا ذي ا‪/‬اءة  ‪K‬زر و‪ 3‬‬
‫ ‪ 8"O‬س‬
‫ ‪ +2 / 400  X' : +/$5‬ا‪ . .‬ا‪5E [3J‬ة ا ‪. a‬‬
‫ ‪ . a=10-3mm !5E‬ا‪ n [3J‬د ا‪ /‬ت ‪+2‬‬
‫ا‪. .‬‬
‫‪ II‬ــ ا‪%
1‬از ا ‪ , -$%./‬د ا ء ا‪*+‬دي‬
‫ا ‪ 3‬ن
ا  ‪.‬‬
‫‪ II‬ــ ‪ 1‬ــ '‪: 
%.‬‬
‫"‪ Qb‬ا‪ !N 5b‬ز ا‪K‬زر ‪ $Pa DJ‬د‪ /$0‬أ‪ J‬د ا ن‬
‫   ‪ /."O‬ل )  ذات ‪N ( 2 ) J 3‬‬
‫أ م ‪. 8 b‬‬
‫"'‪ +2 h‬ا‪.3‬ى ا‪f‬ري ارة  ‪.   b8‬‬
‫‪ II‬ــ ‪ 2‬ــ ا‪*<=/‬ر ا ‪ 89*/:‬ا ‪$%./‬‬
‫‪ 1‬ــ *‪   7‬ه‪ j‬ا  ؟‬
‫" ه ‪ $Pa h/   3 b‬أ‪ J‬د‬
‫ا ن ‪.‬از و‪ 3.‬و ا‪ $2 2 3‬‬
‫‪ !4$‬و‪ 8/  34    .‬اآ‪. D‬‬
‫ ا‪ Xb‬ه‪ jL‬ا‪ k‬هة ؟‬

هة ا‪$‬د ‪ .‬وه‪ lR +‬ا‪8$5‬‬
‫ا‪'  $N‬ء و‪.‬ف ‪/‬ق ا آ‪ N M8 ، " n $Pa h 4‬ت ‪h$N +2 $Pa‬‬
‫ا ه ت ا‪.3‬ى ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫و‪ r 5‬إ ‪ 5‬ء ا ‪ jL! k=0‬ا‪ . 8/‬و‪ X0‬ا‪ h/‬ا‪E%‬ى ا"‪   0K5‬ر ا‪8/‬‬
‫اآ‪, D‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ $ v/ 1‬أن إ‪ a‬ءة ا‪D h u/4 h/‬ا ر! ‪.‬‬
‫‪KE  r'.‬ل ا‪ Q‬أ"‪ G‬آ  ا‪  "8.‬ا‪ 8/‬اآ‪D. D‬ا د ا[ ‪ 4$‬ا‪ aw‬ءة‬
‫‪u/4‬‬
‫‪ 3‬ــ "‪8‬ض ا ا‪0 5b‬ص ‪x‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪  1‬ذا ‪ zJK‬؟‬
‫"‪ zJK‬ة أ‪ 8‬ذات أان ‪ ) .6‬أ‪ J‬د أو {‪  7$‬ا‪%‬ان ا'ء ا‪ #$%‬و‪ GN‬ا‪/‬ص‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 2‬أ [ و‪ ha‬ا   ل ‪ $Pa h/‬؟‬
‫[ و‪ ha‬ا  ‪ +2‬ا ن ا‪L‬ي ‪ G$2 N‬ا'ء ا‪ |84‬ا‪ 5b‬ا‪/‬ص ‪.‬‬
‫ ‪ M. 4‬ا‪ 8 zJK‬ع و‪ GN‬ا‪/‬ص و}‪ $‬ا ه‪ G‬ا‪D‬اوي  ‪ jL! 34‬ا‪zJK 5/4‬‬
‫ ة أ{‪ $‬ف و‪ GN‬ا‪/‬ص  ا‪ J%‬إ ا‪. +3)4‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 3‬ه‪ Q‬ا‪/‬ص ا‪ /."O   x‬ل ؟‬
‫‪ /."O   l3$‬ل  ه   ‪ 8"w‬س ‪.‬‬
‫‪ II‬ــ ‪ 3‬ــ '‪ %AB‬و'&‪  * : ?3‬ورود ‪. -<C:D‬‬
‫‪ +2‬ه‪ jL‬ا  ن ا ‪ j‬ا‪ D‬ا'‪ $P‬ا‪5b%‬ا"‪ $‬ااردة‬
‫ ا د وه‪L‬ا ‪ +48‬أن آ‪ Q‬ا‪ /‬ت ) أو ا‪ I ( [/R‬و ’‪I‬‬
‫‪....‬‬
‫‪ h$N‬ا ه ت ا‪.3‬ى ‪/" :‬ل إن ا ‪$J +2 lb‬د ا'ء ا‪ J%‬دي ا ن ‪.‬‬
‫• ‪2‬ق ا‪$3‬‬
‫‪ .8" : 78‬ا‪ 2 ، 1 $.N‬ا‪ $.R84‬‬
‫ا‪ I $/‬و ’‪ " M$ I‬ن زاو ‪ h θ‬ا‪€6‬‬
‫ا‪ +k4‬ا ‪8" .‬ف ‪2‬ق ا‪$3‬‬
‫ا‪ H M$ I’H 2 3‬ا‪ /bw‬ط ا‪8‬دي  ‪I 5/4‬‬
‫ ا‪ [3J 2 N‬ا‪: Q‬‬
‫‪ M$ δ = d 2 − d1 = I ′H‬أن ‪ d1‬ا‪2 3‬‬
‫ا‪{   5/‬ف ا‪ 1 N‬و ‪ d2‬ا‪2 3‬‬
‫‪{   5/‬ف ا‪.2 N‬‬
‫و‪′IH ) 4‬‬
‫‪ θ = ( I‬إذن‬
‫‪I ′H I ′H‬‬
‫= ‪sinθ‬‬ ‫=‬ ‫‪⇒ I ′H = a sinθ‬‬
‫‪II ′‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪δ = a sin θ‬‬ ‫أي أن‬
‫• ‪ ha‬ا‪ €/4‬ذات اإ‪ a‬ءة ا‪/‬ى‬
‫آ‪ Q‬ا‪ N‬ت ا'‪ $P‬ا‪ J%‬د ا ن ا‪.4‬ة و‪ v2‬ا‪ O‬ه ت ‪. θ‬اآ[ ‪ !4$ $2‬ـ ‪+2‬‬
‫‪ δ‬دا‬ ‫ا‪  !"K‬ـ ‪ّ  +‬‬
‫' ) ‪5‬ل ا‪ N  λ N‬ا'‪. $P‬‬
‫‪δ = k λ avec k ∈ Z‬‬
‫‪1‬‬
‫=‪a‬‬ ‫أي أن ‪ a sin θ = k λ‬و أ"‪ 4 G‬‬
‫‪n‬‬
‫و ‪ M$ sin θ = k λn : + .‬أن ‪k ∈ Z‬‬
‫ه‪ jL‬ا‪ sin θ = k λn : 0K8‬د زوا ا"اف ا‪ O‬ه ت اا‪ a† /2‬ءة ا‪. /‬‬
‫إذا ا‪.0‬ت ارا‪ b‬ا‪ €/4‬ذات ا‪ aw‬ءة ا‪ ) /‬ا‪f‬ر ا‪ " R‬ارة ( ا‪  /‬ا‪f‬رة‬
‫ا‪ $3$P‬ارة ’‪ b8  F‬ا‪ˆ2 ، 8‬ن زاو ا‪"O‬اف ‪ θ‬ن *}‪$‬ة ‪N‬ا ‪[/. [.42 ،‬‬
‫‪/‬ل ‪:‬‬
F F′ 1′
‫ر‬f‫ ا‬2 3‫ ا‬f’ M$J sin θ ≈ tan θ =
f′
. b8  ‫ارة‬
: [." k ‫  ا‬J +2‫و‬
F F′ ′ x
sin θ ≈ tan θ = 1 = k
f′ f′
xk
≈ k λ n : ‫ " أن‬sin θ = k λn ‫و أن‬
f′
xk λ
≈ k λ n ⇒ x k = kf ′ : ‫إذن‬
f′ a
F’2 ، F’ 1 /‫ ءة ا‬aw‫€ ذات ا‬/4‫ˆن ا‬2 + . ‫و‬
. !4$ Q$2 2 3‫ و ا‬3. F’3 ،
λ
i = x k +1 − x k = f ′. : +‫ ه‬2 3‫ ا‬jL‫ه‬
a
. /‫ ءة ا‬aw‫€ ذات ا‬/4‫• د ا‬
k λn ≤ 1 [." sin θ ≤ 1 ‫ و  أن‬sin θ = k λn 0K8‫ دا ا‬. ‫ا‬
1 1
. /‫ ءة ا‬aw‫€ ذات ا‬/4‫ وه د ا‬k ∈ Z M$J − ≤k ≤ : ‫ أن‬42
λn λn
-<C:D %F ‫? *  ورود‬3&'‫ و‬%AB' ‫ ــ‬4 ‫ ــ‬II
. δ $3‫ق ا‬2 [3" . ‫ د ا ن ا‬J%‫ ا‬$P'‫ ا‬8%‫ زاو ورود ا‬θ0 .8"
4
′ − IH
δ = d 2 − d1 = I H

θ = II ′ , θ = I
H ′
IH
0

IH′ ′
IH
sin θ = = ′ = a sin θ
⇒IH
II ′ a
H ′I H ′I
sin θ0 = = ⇒ H ′I = a sin θ0
II ′ a
δ = a(sin θ − sin θ0 )
+‫ ه‬$3‫ق ا‬2 ‫ˆن  رة‬2 $P "‫ت إ‬KE‫ا‬.‫و أن ا‬
δ = k λ avec k ∈ Z :
:  .‫ي   آ‬L‫ء ا‬+‫ا‬
k λ = a(sin θ − sin θ0 )

sin θ = sin θ0 +
a
sin θ = sin θ0 + k λ n avec k ∈ Z
G
+‫ د ا ء ا‬, -$%./ ‫از ا‬%
1‫ ــ ا‬III
.  ‫
ا‬
.  ‫ ــ‬1
‫ د‬#$%‫  ا'ء ا‬$"‫ا‬5b‫ أ‬$Pa DJ Qb"
. L 2 8 b ‫ أ م‬N ‫ ل‬/."w  
‫"'‪ +2 h‬ا‪.3‬ى ا‪f‬ري ارة  ‪.   L 2 b8‬‬

‫‪ 1‬ــ *‪   7‬ه‪ j‬ا  ‪  .‬ا‪ Xb‬ا‪ k‬هة ؟‬


‫"‪ zJK‬ا 
هة د ا'ء ا‪ " M$J #$%‬ه ‪   3 b‬أ{‪ $‬ف ا'ء ا‪#$%‬‬
‫ ا ا‪ 8/‬اآ‪ '$ D‬ء‪.‬‬
‫‪ 3‬ه‪ jL‬ا‪ k‬هة ‪$‬د ا'ء ا‪ #$%‬ا‪.  5b‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪  32‬ذا ن ا‪ 8/‬اآ‪ '$ D‬ء ا ن ؟‬
‫‪.‬اآ[ ‪ h$N‬ا‪ 8%‬ا'‪ $P‬ا‪ J%‬د ا ن ‪ 8/ +58.‬آ‪ '$ D‬ء ا ن ) اآ[ ا'ء‬
‫ا‪( #$%‬‬
‫‪ 3‬ــ  ‪ 7$5  34‬ذي ا ‪: k=1‬‬
‫ــ  ا'ء ا‪%‬آ‪ R‬ا"ا‪ 2‬ا‪ J%‬أم ا‪ +3)4‬؟‬
‫ــ ا"اف ا'ء ا‪ J%‬ن أآ  ا"اف ا'ء ا‪+3)4‬‬
‫‪ 4‬ــ ه‪. Q‬ا‪ v2‬ه‪L‬ا ‪ 34  G.kJK l  h‬ر ؟‬
‫‪. O‬ا‪  34  G.kJK l  h v2‬ر ) ا'ء ا‪ +3)4‬أآ ا"اف  ا'ء‬
‫ا‪  ( J%‬ا  ‪$J‬د ود ا'ء ا‪. #$%‬‬
‫"‪ x.4.3‬أن ‪ :‬زاو‪ $‬ا‪%,I‬اف ا ء ا‪*+‬دي ا ‪ 3‬ن )‪ (θ‬ا ‪K' LM 8'*:‬د ا ء
‪ J‬دا ‬
‫'‪  $KM*P‬ل ا < ‪ N <3 λ N‬ا ‪. 9‬‬
‫‪ III‬ــ ‪ 2‬زوا‪ *$‬ا‪%,IQ‬اف ‪θ‬‬
‫‪  J‬ورود ‪: +k4‬‬
‫"‪ .8‬ا  ا‪ +.‬ن ‪ !$2‬ورود ا'ء ا‪ $k4 #$%‬‬
‫ ا ‪ r.2 θ0=0‬ا‪ 0K8‬ا‪ 8 +.‬‬
‫ا‪ aw‬ءة ا‪ /‬ه‪: +‬‬
‫‪sin θ = sin 0 + k λ n‬‬
‫‪θ0 = 0 ⇒ sin θ = k λ n‬‬
‫‪k ∈Z‬‬
‫ ‪D 34‬او ‪$}* θ‬ة ‪N‬ا ‪ r‬ه‪ jL‬ا‪: 0K8‬‬
‫‪λ‬‬
‫‪θrad = k = k λ n‬‬
‫‪a‬‬
‫ أن ا'ء ا‪. #$%‬ن  ة أ‪ 8‬أ‪ J‬د ا ن ! {ل ا‪ +.4 N‬إ ا ل‬
‫‪ˆ2 400 nm ≤ λ ≤ 800 nm‬ن زاو ا‪"O‬اف ‪ λ $/ v 8.‬أي  ن ا‪ 8w‬ع ا‪ J%‬دي ا ن ‪.‬‬
‫و‪N‬ول ا‪  +58 + .‬رات ‪'  34  sin θ‬ء ا‪ J%‬وا‪ )*%‬وا‪ +3)4‬اا‪[  /2‬‬
‫‪ k=0‬و ‪ k=1‬و ‪ ${ k=2‬ف ‪.‬‬
‫‪k=0‬‬ ‫‪k=1‬‬ ‫‪k=2‬‬
‫‪sin θ = 0 ⇒ θ = 0‬‬ ‫‪sin θR = 2 λR n‬‬ ‫‪′‬‬
‫‪sin θR = 2 λR n‬‬
‫‪.O‬د ا'ء ا‪ #$%‬اارد‬ ‫‪sin θ J = 2 λJ n‬‬ ‫‪sin θ J′ = 2 λJ n‬‬
‫ ا ‪.2‬ن ا‪8/‬‬
‫اآ‪ '$ D‬ء ا ن ‪.‬‬ ‫‪sin θV = 2 λV n‬‬ ‫‪sin θV′ = 2 λV n‬‬

‫وآ ه ا ن  ‪ €/4  34‬ذات ا‪ aw‬ءة‬


‫ا‪'  34  /‬ء ا‪ J%‬دي ا ن ‪ G"ˆ2‬‬
‫و‪ b ha‬ر‪ $"O 8 /$0‬وراء ا‬
‫‪ KR v54 M$J‬ره اي ا‪h +3$P‬‬
‫ا ‪ j‬ا'ء ا‪ 7$5  )*%‬ذي ا )‪(k=1‬‬
‫‪.$2‬ن {‪ 7$‬ا'ء ‪ +2‬ا‪.3‬ى ا‪f‬ري ارة‬
‫!‪ jL‬ا‪. b8‬‬
‫‪ III‬ــ ‪ 3‬ــ ‪%M‬ض ا ‪#‬‬
‫‪  8‬ض ا‪ 7$5‬ا'ء ا‪ +P‬ذي ا‬
‫‪ x 1R‬أ‪2‬ل ا‪ 8/‬ااء ‬ ‫‪ k=1‬ا‪ Q‬ا‪ 5b‬ا ب ‪= f ′λR n M$J x 1 R − x 1V :‬‬
‫ا‪ 7$5‬ا"‪  0K5‬ا‪ 8/‬اآ‪ D‬و ‪ x 1V = f ′λV n‬أ‪2‬ل ا‪ 8/‬ا‪ |)"  $3)4‬ا‪7$5‬‬
‫ ‪ 8/  34‬اآ‪ D‬ا‪ '$‬ء )‪(k=0,x=0‬‬
‫و ‪ˆ2 + .‬ن ) ‪x 1 R − x 1V = f n′ ( λR − λV‬‬
‫‪′ ( λR − λV‬‬
‫‪x kR − x kV = kf n‬‬ ‫'&<‪%M : S‬ض ‪ #U‬ا ء ا <‪ -9%‬ذي ا ‪ k '%‬ه ‪) :‬‬
‫ ‪KE‬ل ه‪ jL‬ا‪ $. 0K8‬أن ض ا‪ 7$5‬ذي ا ‪D k=1‬داد آ  *}ت ‪5E‬ة ا ‪a‬‬
‫‪ ،‬أي آ ‪ n‬د ا‪/‬ق ‪ +2‬ا‪ ، .‬وه‪L‬ا ‪.‬ا‪ h v2‬ا‪ 0K8‬ا‪$E%‬ة ‪ .‬و‪ $‬ه‪ jL‬ا‪ 0K8‬أ"‪G‬‬
‫ ل ض آ‪ [ ، 7$5  $‬ا‪ $.E‬ر ‪ b‬ذات ‪f 2 3‬ر ’‪ f‬آ‪$‬ة و د‬
‫‪ +2 !0/‬ا‪ .‬آ‪ $‬أ' ‪.‬‬
‫ر   ا
ء ا ‪4‬‬
‫ د اء ا ‬
‫‪2008-2007‬‬

‫‪1  #‬‬
‫   أد ا ن ‪ ،‬ل  ‪)( ، λ=540nm‬د ( ' &‪ $%‬ا‪"#‬ل‬
‫‪ 1* a=4µm *+,‬أم (‪ 67 L /)0 1‬ا ‪5%‬ر ‪ >6 ?@ . f’=25cm‬ا )‪7‬ى‬
‫ا ‪5%‬ري ‪. && 1/‬‬
‫‪ 1‬ــ *)‪ θk C‬زاو ا‪K#‬اف ا‪ /&I‬ا > *‪5‬دي إ ' *‪$‬ن ا ‪ /"%‬ا @ ذات ا *‪. k %‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 1‬أو‪ a  #1N θk %/* 1‬و ‪ λ‬و ‪ >)P* k O k‬إ ' ‪. Z‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 2‬ا‪ )R S7‬ا او ‪ θ1‬ا )ا‪ /"% "6‬ا @ ذات ا *‪. k=1 %‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 3‬ه )‪ W$‬ا ‪VK‬ل ( ' ‪  /"N‬ر*‪1R %‬ره ‪ k=8‬؟ (  ا ‪0‬اب ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ x1 W$‬ا )‪ 67‬ا ^]  ‪ WN‬آي ا ‪ /"%‬ا )آ ‪ F’ 1‬وا ‪ /"%‬ذات ا *‪ . k=1 %‬أ‪`%a‬‬
‫‪λ‬‬
‫‪ . x1 = f ′‬أ‪. x1 S7‬‬
‫ا ‪: Rb/‬‬
‫‪a‬‬
‫‪ 3‬ــ ) ا ‪ K‬ا @ ا اردة ‪N‬او ‪ ' ( >)gP) %7P N θ0‬ا ‪? e%V6 ، $%f‬‬
‫آ ا ‪ /"%‬ا @ ذات ا *‪ k=4 %‬ه ‪ . F’ 1‬ا‪ )R hP‬زاو ا رود ‪θ0‬‬
‫‪2 #‬‬
‫‪5‬‬
‫@>ء ‪N‬ا‪ +‬ء أ‪ >6 "& 4.10 i@* $%& jN‬ا ) )‪ . (1m‬إذا آن ورود ا ‪K‬‬
‫ا @ ا‪+I‬ا ‪ ' ( )gP‬ا ‪ ، $%f‬أو‪: 1‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ )R‬زاو ا‪K#‬اف ‪ θ‬ا )ا‪@ "6‬ء ا‪ ia λR=0,8µm )I‬ا @ء ا ‪λV=0,4µm >07^P%‬‬
‫‪ q+ %7P N‬ذي ا *‪. k=1 %‬‬
‫‪ 2‬ــ ا ^ق ‪ WN ∆θ=θR-θV‬ا‪ W(/&u‬ا ‪ W"N7‬وا‪( hP‬ض ا ‪ q+‬ذي ا *‪  >6 k=1 %‬‬
‫ا‪)/‬ل (‪ 1‬ر‪67  # /)0 "R‬‬
‫ا ‪5%‬ر ‪ f’=30cm‬وراء ا ‪ ) $%f‬أ‪ g‬ا ‪($f‬‬
‫‪3  #‬‬
‫*د   أ‪+‬ا ‪%V W C/%P‬ح ‪vN‬ر‬
‫ا ‪)( x%‬د ( ' &‪>6 "& 400 i@* $%‬‬
‫ا ) ) ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪$‬ن ا*‪ z0‬ا‪f‬ر ا‪/&u‬ع ا‪ I‬دي ا ن‬
‫ا‪ ^]I‬ا {ي ‪ >)P‬إ ' ا ‪ q+‬ذي ا *‪ 1 %‬زاو‬
‫ا‪K#‬اف ’‪ ? θ=13°22‬ا )‪ ' ( >)gP‬ا ‪. $%f‬‬
‫ا‪ S7‬ل ا ) @ء ا‪. λJ ^]I‬‬
‫‪ 2‬ــ أو‪ iR 1‬ا وا ا‪K#‬اف ‪ θ‬ا‪,I‬ى ا > *ا‪ x6‬ا*‪0‬هت ا @ء ا‪>R% %7P N ^]I‬‬
‫ا‪ I‬ف ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ أو‪ iR 1‬زوا ا‪K#‬اف ‪ θ‬ا > *ا‪ x6‬ا*‪0‬هت ا‪u‬ءات ا "‪@ %7P N V‬ء ا‪I‬زرق ذي‬
‫ ل ا ) ‪. λB=0,436µm‬‬
‫‪4  #‬‬
‫‪6‬‬
‫*د   أ‪+‬ا ‪%V W C/%P‬ح ‪vN‬ر ا ‪V‬دم ()د ( ' &‪i@* $%‬‬
‫&" ‪ >6‬ا ) ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ذا ‪f‬ه‪ >6 1‬ا‪ θ=0 z0*#‬؟‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪$‬ن ا ‪ q+‬ذو ا *‪ba W 1 %‬ث ات ‪ PN W‬ة ]^اء و*ن )اء و‪@,‬اء أ‪R‬‬
‫إءة ‪ W‬ا ‪K‬ة ا ‪^V‬اء ‪ >+/ .‬ل ا ) &‪(/‬ت ا )ا‪: "6‬‬
‫‪λR = 0 ,615 µm , λJ = 0 , 589 µm , λV = 0 , 568 µm‬‬
‫أ‪ iR S7‬زوا ا‪K#‬اف ‪ θV‬و ‪ θJ‬و ‪ θR‬ا )ا‪ "6‬ءات ا "‪(/& V‬ت ا ‪. "N7‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ WN‬أƒ ‪ W$) #‬ا ‪VK‬ل ( ' ‪ q‬ر*‪. k=2 ƒ%‬‬
‫‪ 4‬ــ @? وراء ا ‪ 1( $%f‬ر‪ 67  # /)0 "R‬ا ‪5%‬ر ا ‪V‬رة ‪ f’=30cm‬و‪K‬ره‬
‫ا ‪V%‬ي ا ‪ z0*# xN+ >7‬ا‪f‬ر ا @ء ا‪. ^]I‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪1 1‬د ? ا ‪VK 1/ %7P N &f‬ل ( ' ‪ q‬ا @ء ا )‪ W O/%P‬ا‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 2‬أ‪( S7‬ض ا ‪. q+‬‬
‫‪5  #‬‬
‫@>ء &‪N $%‬ا‪   +‬أ‪+‬ا أد ا ن ل  ‪ λ=528µm‬و‪ x6‬زاو‬
‫ا رود ‪θ0=0‬‬
‫‪ k=2‬ه> ‪. θ=25°‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪+, S7‬ة ا ‪ $%f‬و(‪1‬د ا ‪"f‬ت ‪ >6‬ا ) ) ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ k=1‬و ‪. k=3‬‬
‫‪6  #‬‬
‫‪-3‬‬
‫@>ء &‪N a=10 mm *+, $%‬ا‪ +‬ة  ‪ ?@ . /%‬وراء ا ‪ 1( $%f‬ر‪"R‬‬
‫‪ 67  # /)0‬ا ‪5%‬ر ا ‪V‬رة ‪K f’=1,20m‬ره ا ‪V%‬ي ‪ ? xN+‬ا*‪ z0‬ا @ء‬
‫ا‪ ^]I‬و&& *‪ >6 1‬ا )‪7‬ى ا ‪5%‬ري ا ‪V‬رة ‪. 1/‬‬
‫‪ : >+/‬ل  ا @ء ا‪λR=750mm )I‬‬
‫ ل  ا @ء ا ‪λV=390mm >07^P%‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪( S7‬ض ا ‪ q+‬ذي ا *‪. k=1 %‬‬
‫‪ 2‬ــ أو‪ ? 1‬ا ‪ †"P‬ذات اإءة ا "‪ W@ V‬ا‪ )I‬وا ‪ k=1   >6 >07^P%‬و ‪k=2‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪R‬رن ا )‪ x2V W/‬و ‪x1R‬‬
4 ‫  ر ا
ء ا‬
 ‫  اء ا‬
1 
: k ∈ ℤ  K ‫ و‬a ‫ و‬λ
 θK  1 ‫ ــ‬1
δ = a sin θK :
 " ‫
ا‬#$  (2) ‫( و‬1)  ‫ ق ا   ا‬
‫ أي أن‬δ = k λ )‫
إذا آ‬-‫ت إ‬$/‫ن  ا‬12 ‫ان ا ن‬3‫ه‬

k λ = a sin θ k ⇒ sin θ k =
a
( k=1 ) θ1 ‫ ب‬2 ‫ ــ‬1
λ
sin θ1 = = 0 ,135
a
θ1 = 7 °76
K=8
 3 ‫ ــ‬1
‫ ز‬8
 ‫ ا‬A
-BC
D EF ‫ل‬BH ‫ ا‬IJJ ‫ ا‬K A ‫ إذن‬sinθ8=1,08>1 
λ
x 1 = f 1′
#$ ‫ ــ ا‬2
a
OI ‫ ا‬
x1
tan θ1 = ⇒ x 1 = f ′ tan θ1
f′
λ
tan θ1 ≈ sin θ1 =
a
λ
x1 = f ′
a
x1=3,37cm : ‫  دي‬R1
: θ0 ‫رود‬B ‫
ا‬2‫
زاو‬J# ‫ ــ‬3
: δ  ‫ ق ا‬
δ = k λ = a(sin θK − sin θ0 )
θK = θ4 = 0

sin θ4 = sin θ0 + =0
a
λ
sin θ0 = −4
a
θ0 = −32 °7
2 
θR=18,7° ‫ أي أن‬sinθR=nλR ‫ إذن‬k=1  sinθ=kλn :
 " ‫
ا‬#$ ‫ ا‬R1 ‫ ــ‬1
. θV=9,2° ‫ أي أن‬sinθV=nλV : YZ[\ ‫ء ا‬B^F
\  ‫ء‬Y ‫[_ ا‬
∆θ=θR-θV =9,5°: ‫
ا [ق‬J# ‫ ــ‬2
: d "D2e ‫ ه\ك‬g1 ‫ب ض ا‬
: "‫و‬$‫ ا‬% ‫ا‬
"I ‫ أن‬IJ2 dk ‫ة‬mn ∆θ ‫ أن‬J‫ و‬. F’ RF’V B‫ ه‬g1 ‫" أن ض ا‬2 OI ‫ل ا‬$/ A
. rad ‫ن‬2‫∆  د‬θ ‫
و‬p F
2‫ر‬q ‫
ا‬J ‫ ا‬f’  ( l=R. θ) F’RF’V=f’.∆θ : ‫ل‬BDA 2D"
9 , 2.2 π
FR′FV′ = 30.10 −2 . = 4 , 8 cm
180
:  '(‫ ا‬% ‫ا‬
:
 " ‫
ا‬#$ ‫ ا‬R1
: EF OH\ k=1  x 1R − x 1V = k .f n′ ( λR − λV )
x 1R − x 1V = f n′ ( λR − λV ) = 30.10 −2 4.10 5 .( 0 ,8 − 0 ,4 ).10 −6
x 1R − x 1V = 4 ,8 cm
3 
. λR [nt‫ء ا‬B^F
uBJ ‫ل ا‬Be ‫ ــ ب‬1
sin θ = k λ j n avec k=1 et n=4.10 5
sin θ
λJ = = 0 , 572 µm
n
: [nt‫ء ا‬B^ ‫هت ا‬Z‫ ا‬R‫ا‬B Y" ‫ ا‬2‫ ــ ب ا {او‬2
sin θ ≤ 1 :
 " ‫
ا‬#$ ‫\ ا‬2
:
D ‫
ا‬#$ ‫و ا‬
sin θ ≤ 1
−1 ≤ sin θ ≤ +1 ⇒ −1 ≤ k .λJ .n ≤ +1
1 1
− ≤k ≤+
λJ .n λ J .n
−4 , 370 ≤ k ≤ +4 , 370 : ‫  دي‬R1
: Y‫ ا اف ه‬2‫} زوا‬# ‫أي أن‬
k = ±1 θ= ± 13°22
k= ± 2 θ = ± 27°54
k= ± 3 θ= ± 43°34
k= ± 4 θ = ± 66°23
: ‫زرق‬t‫ء ا‬B^F
\ 
2BHD ‫ءات ا‬C~‫هت ا‬Z‫ ا‬R‫ا‬B Y" ‫ ا‬θ ‫ ا اف‬2‫} زوا‬# ‫ ــ‬3
:
 " ‫ ا‬-"\ ‫ ا‬E ‫ إ‬OnB"
D ‫
ا‬D21 ‫\[_ ا‬
−1 ≤ sin θ ≤ +1 ⇒ −1 ≤ k .λB .n ≤ +1
1 1
− ≤k ≤+
λB .n λB .n
−5 ,733 ≤ k ≤ +5 , 733
k = ±1 θ= ± 10°04
k= ± 2 θ = ± 20°41
k= ± 3 θ = ± 31°55
k= ± 4 θ = ± 44°23
k= ± 5 θ = ± 60°69
4 
‫[اء‬n
2{‫آ‬J ‫
ا‬D ‫ن ا‬BI Y " ‫
و‬I ‫ ا‬EF ‫ء‬B^F ‫ _ ه\ك  د‬θ=0 Z ‫ ا‬Y ‫ ــ‬1
. ‫ن‬BF ‫ا‬

ƒ‚ت‬2BHD ‫ءات ا‬Cƒ
D‫ا‬BJ ‫ ا اف ا‬2‫} زوا‬#  k=1
F
\  ‫ ــ‬2
sin θ = λ n :
 " ‫
ا‬#$ ‫ ا‬R1"
D ‫ا‬
:
D ‫ \
ƒ‚ت ا‬
sin θ R = λR n ⇒ θ R = 37 °95
sin θ J = λJ n ⇒ θ J = 36 °08
sin θV = λV n ⇒ θV = 34 °61
k=2 d"‫ ر‬ge EF ‫ل‬BH ‫ ا‬IJ2 d‫ ــ \ أ‬3

D ‫  \
ƒ‚ت ا‬d‫
أ‬#$ ‫ ا‬3‫ل ه‬$/ A „$2 sin θ = 2 λ n
#$ ‫ ا‬R1
2 d"‫ ر‬ge EF ‫ل‬BH ‫ ا‬IJ2 ‫ إذن‬IJA K ‫ا‬3‫ ه‬Y " ‫ و‬2 λ n > 1 ⇒ sin θ > 1 : \2
1 ‫ ــ‬4
. ‫رة‬BH ‫ري ا‬q ‫ى ا‬B"J ‫ ا‬A J ˆk
2ˆ ‫ ا‬A \A " ‫أن ا ع‬
1 1 1

2ˆ ‫ ا‬Y ‫ء‬Y ‫ أن ا‬J‫و‬ − =
OA ′ OA f '
OA = ∞ ⇒ OA' = f '
: g1 ‫ ب ض ا‬2 ‫ ــ‬4
:
#$ ‫ ا‬R1
x 1R − x 1V = f n′ ( λR − λV ) = 30.10 −2 .10 6 .( 0 ,615 − 0 , 568 ).10 −6
x 1R − x 1V = 1 ,41.10 −2 m = 14 ,1mm
5 
: a
I ‫ة ا‬B1/ ‫ ــ ب‬1
2λ 2λ
sin θ = ⇒a = = 2 , 5.µm
a sin θ
: "JFJ ‫ ا‬Y ‫ت‬D ‫ د ا‬
1
n = = 0 ,4.10 6 / m = 0 ,4.10 3 / mm
a
2
sin θ1 = λ n ⇒ θ1 = 12 °19 : k=1
sin θ 2 = 3 λ n ⇒ θ 2 = 39 °32 : k=2
6 
: k=1
 ‫ ذي ا‬g1 ‫ ــ ض ا‬1
x 1R − x 1V = f n′ ( λR − λV ) = 1 , 2.10 6 .( 0 ,750 − 0 , 390 ).10 −6
x 1R − x 1V = 0 ,432 m = 432 mm
: k=1
 Y Jt‫ء ا‬B^F
2BHD ‫ءة ا‬C~‫Ž ذات ا‬D\ ‫… ا‬CBA ‫ ــ‬2
x 1R
tan θR = ⇒ x 1 R = f ′ tan θR
f′
tan θ1 R ≈ sin θ1R = k λR n
x 1R = f ′.k .λR .n = 0 ,90 m
: k=1
 Y YZ[\ ‫ء ا‬B^F
2BHD ‫ءة ا‬C~‫Ž ذات ا‬D\ ‫… ا‬CBA
x 1V = f ′.k .λV .n = 0 ,468 m
k=2 ‫ \
ل‬
x2R = f ′.k .λR .n = 1 ,80 m
x 2V = f ′.k .λV .n = 0 , 936 m
: x2V ‫ و‬x 1R CBJ ‫ر
ا‬DA ‫ ــ‬3
x 2V
≈ 1 ⇒ x 2V ≈ x 1R
x 1R
: Y {\J ‫ ا [ض ا‬2J
: L
p  ‫
ا‬e ‫ ــ‬1
1 1
C= ⇒ f ' = = 0, 2m > 0 :
 " ‫
ا‬#$ ‫\ ا‬2
D#‫
ر‬p 
\  d‫} أ‬F
f' C
.
JZA
D#‫
ر‬p  ‫ن ا‬k Y " ‫و‬
:
2BHD ‫هت ا‬Z$
D‫ا‬BJ ‫ ا اف ا‬2‫} زوا‬# ‫ ــ‬2
‫هت‬Z$
D‫ا‬BJ ‫ ا اف ا‬2‫ زوا‬EF ‫ل‬BHF ‫
و‬I ‫ ا‬EF 2‫د‬BJ ‫
د‬-B^ ‫
ا‬A{ ‫ أن ا‬J
:
 " ‫
ا‬#$ ‫ ا‬RD ˆF Z2
2BHD ‫ا‬
sin θ = k λ n k ∈ ℤ
sin θ = k × 568.10−9 × 6.105 = 0,341k
k=2 θ =43°
k=-2 θ =-43°
k=1 θ =19°9
k=-1 θ =-19°9
k=0 θ =0

-Cƒ
D‫ا‬BJ ‫^
أي ا‬J ‫
ا‬-B^ ‫اب ا‬3‫ه‬t‫ ه ا‬YI :
p F
\ 
‚ ‫… ا‬CBA ‫ ــ‬3

p F ‫رة‬BH ‫ري ا‬q ‫ى ا‬B"J ‫ ا‬Y
‚ ‫ن ا‬BI ‫ أن‬Z2 ‫د‬B ‫
 ‘هة ا‬Z\ ‫ ا‬،
2BHD ‫ا‬

p  ‫"ز ا‬Z" ˆ\ J


2‫از‬B"A
-BC
‚‫
أ‬p  ‫ ا‬EF ‫ ول د‬Z ‫ ا‬2‫ زوا‬A θ
2‫ زاو‬OI
\ 
.
2BH# ‫ءة‬C‫
ذات إ‬1D Y1" ‫رة‬BH ‫ري ا‬q ‫ى ا‬B"J ‫ ا‬A
1D Y …JZ""
: θ=0 Z ‫ ا‬Y ‫ه ة‬J ‫ ا‬1 ‫ ــ‬4
‫ء‬BC O‫ن آ‬k Y " ‫ و‬. λ ‫ و‬n )‫ آ‬A g‫ آ‬k=0 ‫ أي أن‬kλn=0 ‫ أي‬sinθ=0  \ ‫ن‬BI2 θ=0 Z ‫ ا‬Y
‫ا‬3‫\"  ه‬2‫… و‬CBJ ‫ [_ ا‬Y
2BH# ‫ءة‬C‫ب ذي إ‬3‫ ه‬Y12 “t‫ء ا‬B^ ‫ ا‬ge A ‫ن‬BF ‫أدي ا‬
. “‫ب أ‬3‫ء أ“ أي ه‬BC ‫اب‬3‫ه‬t‫ ا‬3‫اآ ه‬
: k=1
 ‫ ذي ا‬g1 ‫ ض ا‬2 ‫ ــ‬4
k=1
 ‫ ذي ا‬g1F
\ 
Sinθ=λn
λR ≤ λ ≤ λv
nλR ≤ sin θ ≤ nλv
0, 234 ≤ sin θ ≤ 0, 45
13,5° ≤ θ ≤ 26,7°
∆x=XR-Xv g1 ‫ب ض ا‬
xR = f ' tan θ R
xv = f ' tan θ v : OI ‫ ا‬
∆x = f ' ( tan θ R − tan θ v )
∆x=5,3cm
‫ا 
ا‬
‫‪Décrissance radioactive‬‬
‫‪ I‬ــ ا رة ) ‪$‬آ"!(‬
‫‪ 1‬ــ ‪)*+‬ذج ا رة‬
‫ ن ا رة   اة وإوت ور ل ه  اة ‪.‬‬
‫ ن ا اة  د‪  !" #$%‬ت ‪ nucléon‬ا‪-‬و ت )‪ (p‬وا وت )‪. (n‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪"./‬ت ‪)+‬اة ا رة ‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪Z‬‬ ‫!‪  67‬اة ذرة ‪ 34‬آ!‪X 9 X 1$‬‬
‫‪ : X‬ر‪ 9‬ا‪ 34‬ا!‪1$‬‬
‫‪< : Z‬د ا‪-‬و ت و ‪< A‬د ا?> ‪.‬‬
‫<د ا وت ه ‪. N=A-Z‬‬
‫‪35‬‬
‫‪17‬‬‫‪7‬ل ‪ :‬أ "‪< C‬د ا‪-‬و ت و<د ا وت  اة ا? ر ‪Cℓ‬‬
‫‪ 3‬ــ ا )‪12‬ات ‪nucléides‬‬
‫‪  >< !K‬ا ى !‪4 9‬د ‪  4‬ا‪-‬و ت و ا وت ‪.‬‬ ‫‪ 1J‬ا‪9I‬ء ا ر> ‪ #?G‬ا‪ EF‬ا ة <?‬
‫‪4‬ف  ة ‪G<M‬ء ‪ Z‬و ‪ 126C O7 . A‬و ‪  146C‬ن ‪ 34‬ا ن ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ا ‪62!78‬‬
‫‪< SI‬د ا‪-‬و ت و‪< P  Q?R‬د ا وت‬ ‫ا‪  ، $W‬ات ‪ U‬ي <?‬
‫‪ 34 W‬ا? ر ‪.‬‬ ‫‪37‬‬
‫‪17‬‬ ‫و ‪Cℓ‬‬ ‫‪7‬ل ‪Cℓ :‬‬
‫‪35‬‬
‫‪17‬‬

‫ا );رة ا ‪ 14-Y Z?R >-" : 6""9:‬آ?‪  m X‬ن  ‪4 ،  3< $W‬ف ا ‪J‬رة ا‪θi >4-G‬‬ ‫•‬
‫= ‪ ، m‬و‪ >-" ]< -4‬ا!‪. > $‬‬ ‫‪∑ mθ‬‬ ‫‪i i‬‬ ‫‪ i W‬آ?‪ 1J mi X‬ه ا ا‪: >%O4 Z?R‬‬
‫‪. 99,276 : 238‬‬
‫‪92 U ، 0,718 :‬‬ ‫‪U ، 0,006% :‬‬
‫‪235‬‬
‫‪92‬‬
‫‪234‬‬
‫‪92‬‬‫‪7‬ل ‪ :‬ا ‪J‬رة ا‪_ >4-G‬ورا م ‪U :‬‬
‫‪ 5‬ــ آ?;‪ 6‬ا *دة ا )و‪62‬‬
‫‪ -‬ا‪K‬رب ا و> أ‪  >j ! ! X‬اة > ‪4 #?4 r ]<4i‬د ا?> ‪ A‬و‪ #J‬ا‪: >%O4‬‬
‫‪ P r = r0 A1/ 3‬أن ‪4i r0 = 1, 2.10−15 m‬ع ذرة ا]رو‪. j‬‬
‫‪mA‬‬ ‫‪3m‬‬
‫=‪ρ‬‬ ‫=‬ ‫! ا‪F‬ج ا‪ >!n‬ا‪ >?? >-n‬ا‪ ? >!KU‬اة ‪:‬‬
‫‪4 3 4π r03‬‬
‫‪πr‬‬
‫‪3‬‬
‫أن‬ ‫ا?> ا‪ ? >-n‬اة ‪  m=1,67.10-27kg :‬ن ا?> ا‪ >!KU‬ا‪ ! ρ ≈ 2.1017 kg / m3 : >-n‬ل <?‬
‫ا اة أو ا *دة ا )و‪121 62‬ة ا @?;‪. 6‬‬
‫‪ II‬ــ ا ‪B‬ط ا‬
‫‪ +‬و‪: C7D‬‬
‫‪ 1986 >F 1J‬م اآ‪ Qr‬ا‪ E4‬ا‪ 1$9I‬ا‪ Hernie Becquerel 6 1"I‬ا‪r‬ط ا‪#Y < 1<4iw‬‬
‫ا‪ ! >J3‬آن ‪ n‬م ‪Uz‬ث <?!> <? أ‪ X >4i‬ا‪ >7U‬اآ‪r‬ف أاك وذ} ‪ |4‬أ‪O‬ح اورا م ‪>4i‬‬
‫ا‪-J 26 1J ، S!r‬ا ‪ 1896‬م آن   €‪ 4J ، !$‬ر <?‪ |4 X‬ه  ا‪O‬ح ‪ >4i‬ا‪1J ]4 J ، S!r‬‬
‫درج ‪€  J ‚$Iƒ „ X-‬ا‪ " >J‬ة †‪r‬ء  ورق ‪ }!F‬أ‪ F‬د و‪. E4‬‬
‫و‪ 1J‬أول رس  ‪ SI‬ا"> ‪%‬م ‪ |!U 6‬ا‪ ‚$I3‬ا‪€  I‬ا‪]- ‰ OJ >J‬ر آ‪ -‬أ] ‪ˆz‬ة ‪ ،‬ر€‪< E‬م‬
‫‪ >4i_ ]4‬ا‪. >"!r‬‬
‫<? ƒ‪€  J ‚$I‬ا‪. >J‬‬
‫و‪F‬ن ‪ 4‬ذ}  ‰ ا‪$9I‬ن  آ ري وزو‪ Xj‬‬
‫اآ‪. 6 ]Ir‬‬
‫آŒ ه  اآ‪Jr‬ت ا‪ GR‬ة ا‪OG >FF‬ق أ‪U‬ث أى أدت إ ا‪4‬ف و‪ Q3‬ا‪ >4i‬ا!‪  >74-‬ا! اد‬
‫ا!‪ E P ، >4r‬ا‪4‬ف <? ا‪ >4i‬ا!‪  >74-‬أورا م  ‪Y‬ف ا‪!4‬ن ا‪9?Kw‬ن‬
‫‪ F }J‬دي ‪ - ،‬أ] <‪-‬رة <  ى ا]? م ا!‪ ، >z‬و‪ Œ!F‬أ‪ , α >4i‬و‪ < -4‬ه ا ا‪4-‬ث !‪4‬د> ‪:‬‬
‫→‪U‬‬
‫‪238‬‬
‫‪92‬‬
‫‪234‬‬
‫‪90‬‬ ‫‪Th + 24 He‬‬
‫ ع Š  ا‪<4iw‬ت ا و> وه ا‪4iw‬ع ‪ . β−‬وه <‪-‬رة < ا‪4-‬ث‬ ‫‪ 1900 >F 1J‬م ‪4‬ف ‪?< 6‬‬
‫→ ‪Th‬‬
‫‪234‬‬
‫‪90‬‬
‫‪234‬‬
‫‪91‬‬ ‫  ى ا‪ G‬ر م ‪ Th‬و‪ #J‬ا!‪4‬د> ا> ‪Pa + e :‬‬
‫‪0‬‬
‫‪−1‬‬
‫‪0‬‬
‫‪−1‬‬ ‫إوت ‪e‬‬
‫و‪ 4‬ذ} أز ا‪ E4‬ا‪  1"I‬ل ‪OJ‬ر و‪ j‬د ا‪ γ >4i‬وه‪-< 1‬رة <  ‪j‬ت آ]و†‪. >$ € >"Y‬‬
‫ا‪*? F‬ر ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ  ه‪ >4-Y 1‬ا‪ X >4i‬؟  ر‪% >-‬ر ‪ Y‬ل  ‪ µm ]j‬أو ‪ nm‬؟‬
‫‪ >4-Y‬ا‪<4iw‬ت ‪ X‬ه‪ 1‬إ‪<4i‬ت € ‪ . >$‬ر‪% >-‬ر ‪ Y‬ل  ‪nm ]j‬‬
‫‪0, 001nm ≤ λ ≤ 10nm‬‬
‫‪ 2‬ــ آ‪ Q‬اآ‪ 6 Qr‬أن أ‪O‬ح اور م ‪ P4-‬أ‪ >$ € >4i‬؟‬
‫< و‪ X4‬أ‪O‬ح اورا م دا‪ 6‬درج „ ƒ‪€  J ‚$I‬ا‪ >J‬و‪ X -   4‬أن ا‪ˆz ‚$I3‬ت ‪>]-i >4iz‬‬
‫‪ X >4i‬أي € ‪. >$‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ n‬آن ه ا اآ‪r‬ف ‪. >J3‬‬
‫‪ 4‬ــ  ه ا‪r‬ط ا‪ 1<4iw‬؟ آ‪ ! Q‬ا‪ < Qr‬دة ‪ >4r‬؟‬
‫ا‪r‬ط ا‪ 1<4iw‬ه ‪ U‬ل ‪  1$n? 14-Y‬اة ‪ >4r‬أي € "‪n‬ة إ  اة أى وذ} ‪4-‬ث إ‪<4i‬ت‬
‫‪. >Gr‬‬
‫! ا‪ < Qr‬دة ‪>4r‬‬
‫‪ 5‬ــ أذآ ا ا ا!‪ 4r‬ا‪ E 1‬ا‪4‬ف <?]! إ ود ‪1898 >F‬م ‪.‬‬
‫‪238‬‬
‫‪92‬‬ ‫ا‪ G‬ر م ‪90Th‬‬
‫‪ 234‬و اورا م ‪U‬‬
‫‪ 6‬ــ أذآ أ اع ا‪<4iw‬ت ا و> ا اردة ‪ 1J‬ا— و د ‪. ]4-Y‬‬
‫أ‪ α >4i‬وه‪  1‬ى ا]? م ‪ 24 He‬وا‪4iw‬ع ‪ β-‬وه‪-< 1‬رة < ا‪4-‬ث إوت ‪ e‬وا‪4iw‬ع ‪-< γ‬رة <  ‪j‬ت‬
‫‪0‬‬
‫‪−1‬‬

‫آ]و†‪.. >"Y‬‬
‫‪  #nU‬ا‪IU‬ظ آ‪<  6‬د ا?> و<د ا‪4 1J >Ur‬د‪ 1‬ا‪  U‬ا ارد ‪ 1J‬ا—‬
‫‪ 1‬ــ ‪ G2!$‬ا ‪B‬ط ا ‪.‬‬
‫ا‪r‬ط ا‪ U 1<4iw‬ل ‪ 14-Y‬و?‪ !" 1$n‬آ } ‪  >UF‬و>‪ ،‬و€ ‪ 1J Cn‬ا‪ U ، 9‬ل ‪  XO‬اة‬
‫€ "‪n‬ة "!  اة اƒ‪ 6‬إ  اة أى "!  اة  ة أو إ > إˆرة أ‪. >%Y 6%‬‬
‫و"! ا اة € ا!"‪n‬ة ‪) I‬اة ا *‪ 6B‬أو ‪)+‬اة إ"‪ 6‬ا ‪B‬ط وا‪ #$%‬ا!‪KI >74-‬ت ‪. 6:"B+‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪!Q"F L:MN‬ي ‪. (N,Z) L:MN ،‬‬
‫ا ‪B‬ط ا )‪2 C7D‬‬
‫‪ }F! "I‬ا اة  ‪ j‬د ‪ %‬ى ‪j‬ذ> ‬
‫ا ت ‪  ] .‬ا‪ n‬ى ‪i‬ة آ‪-‬ة ‪j‬ا و"!‬
‫‪ %‬ى ا‪ˆz‬ات ا‪ >-‬ا و> ‪ .‬وه‪ 1‬أآ‪7 -‬‬
‫ ا‪ˆz‬ات ا‪ >-‬ا]‪F‬آ> و‪ %‬ى ا‪K‬ذب‬
‫ا ‪ 1‬وه ا  ‪ 64K‬أن ا ى "‪n‬ة و„‬
‫ذ}  ‪  j‬ات € "‪n‬ة أي ‪ U‬ل ?‪$n‬‬
‫إ  ى أى ‪ ]74 4‬إ‪<4i‬ت ‪. >Gr‬‬
‫آ‪ ! Q‬ا‪nF “-‬ار  اة ؟‬
‫ ا‪†F ZGR >GF‬ي ! ‪ U‬ا ى‬
‫ا!"‪n‬ة وا ى ا!‪ 6ّ7! P ، >4r‬آ‪  6‬اة‬
‫!„ ƒ† أ‪< Z X 3J‬د  ت ا اة وأر‪N X-‬‬
‫<د  وت ا اة ‪ .‬و"! ا!‪K‬ل ا ي‬
‫‪ U‬ي <? ا ة ا!"‪n‬ة ) ا!‪4‬ت ا‪!U‬اء‬
‫( !‪ >nG‬ا‪nF‬ار و‪U‬د‪  X‬آ‪ >]j 6‬ا ى‬
‫€ ا!"‪n‬ة ‪.‬‬
‫ا‪*? F‬ر ‪:‬‬
‫‪ ،‬وا<‪ Z‬ا‪ A  >%O4‬و ‪ Z‬و ‪. N‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪ 1‬ــ ذآ ! ل ا‪U‬ف ‪ A‬و ‪ 1J Z‬ا!‪X 67‬‬
‫‪A‬‬
‫‪ 2‬ــ د  „ ا ى ا!"‪n‬ة "‪ >-‬ل ‪ ) Z<20‬ا ى ا‪! .( >IIR‬ذا !‪ 9‬ه  ا ى ؟ وا‪ ›F‬أن‬
‫‪Z‬‬
‫"وي ‪. -n 2‬‬
‫ا ات ا!"‪n‬ة  ‪  >-% j‬ا!"‪  9! 1]J N=Z En‬ن أن <د ا‪ -‬ت "وي <د ا وت ‪.‬‬
‫و‪< #nU‬د ا?> ‪ A‬ا‪ >%O4‬ا> ‪. -n A=2Z :‬‬
‫‪ 3‬ــ "‪ >-‬ل ‪ Z>20‬أ  ‪ j‬ه  ا ى "‪ N=Z En"!? >-‬؟ !ذا !‪ 9‬ه  ا ى ؟  ه ا‪ }jF‬؟‬
‫"‪ >-‬ل ‪  Z>20‬ن ‪ >nG‬ا‪nF‬ار ‪ J‬ق ا!"‪ En‬ذي ا!‪4‬د> ‪ Z=N‬و!‪ 9‬ه  ا ى ‪z‬ن <د ا وت‬
‫أآ‪<  -‬د ا‪-‬و ت ‪ ›" .‬أن ا‪nF‬ار ا اة ‪ 1J‬ه  ا‪ !  >U‬أن ‪ 63U‬إ إذا آن <د ا وت أآ‪-‬‬
‫ <د ا‪-‬و ت ‪.‬‬
‫‪A‬‬
‫"‪ ? >-‬ى ا‪ >?n7‬ا!"‪n‬ة أي "‪ >-‬ل ‪ Z>70‬؟‬ ‫‪4‬ــ آ‪ ‚-3 Q‬ا"‪>-‬‬
‫‪Z‬‬
‫‪A‬‬
‫"‪ ? >-‬ى ا‪. >?n7‬‬ ‫‪≈ 2,5‬‬
‫‪Z‬‬
‫‪ 137‬ه‪ 6‬ه‪n" 1‬ة ؟ ه‪ 6‬ه‪ >Gr 1‬إ‪ <4i‬؟‬ ‫‪ 5‬ــ ا اة ‪56 Ba‬‬
‫‪144‬‬
‫‪56‬‬ ‫و ‪Ba‬‬ ‫‪131‬‬
‫‪56‬‬ ‫‪ SI‬ا"“ال "‪ >-‬ل ‪Ba‬‬
‫‪ j  131‬ه  ا ى ‪ >nG 1J‬ا‪nF‬ار ‪  1]J ,‬ى "‪n‬ة ‪.‬‬
‫و ‪56 Ba‬‬
‫‪144‬‬
‫‪56‬‬ ‫و ‪Ba‬‬ ‫‪137‬‬
‫‪56‬‬ ‫‪Ba‬‬
‫و ن ‪ 1J .‬أي ‪K‬ل  ا!‪ZGR‬‬ ‫‪ 6‬ــ ‪ |U 1J‬ا‪U‬ت ‪ ،‬و‪O‬ل ‪ U‬ل  وي ?‪  ŒI ، 1$n‬ون دا‪  6‬اة إ‬
‫ ‪ j‬ه  ا ى ا‪ ] „R 1‬ا ا‪ U‬ل ؟‬
‫‪ 63U‬ه ا ا‪ U‬ل "‪ ? -‬ى € ا!"‪n‬ة و<د  و] أآ‪<  -‬د ا‪-‬و ت ‪.‬‬
‫‪: 6.U/‬‬
‫‪ 6C: N‬ا‪!C FV‬ار ‪ 69X I :‬ل ‪ Z<20‬ه ا * ‪ \N 6CI:‬ا *‪ ["C X‬ذي ا *د ‪ Z=N 6‬أي أن ‪1‬د‬
‫ا ‪!9‬و‪+)$‬ت ‪XN‬و ‪1‬د ا )‪)$‬رو‪+‬ت ‪.‬‬
‫‪ 69X I‬ل ‪ 6C: N \c)* $ Z>20‬ا‪!C FV‬ار ;)ق ا *‪ N=Z ["C X‬و‪)@2‬ن‬
‫; ه‪ f‬ا ‪1 6 e‬د ا )‪!$‬و‪+‬ت أآ‪1 dN !9‬د ا ‪!9‬و‪+)$‬ت ‪.‬‬
‫ا )ى ‪ !"g‬ا *‪!C X‬ة ‪:‬‬
‫ه ك ‪UD‬ث ‪Vi‬ت ‪:‬‬
‫ا )اة ا‪); 1n)$ ZA X l.m‬ق ‪ 6C: N‬ا‪!C FV‬ار ‪.‬‬ ‫•‬
‫‪1‬د ا )‪!$‬و‪+‬ت أآ‪1 dN !9‬د ا ‪+)$!9‬ت ; ه‪ f‬ا ‪)@$ 6 e‬ن  ‪+1‬‬
‫ا‪)+ 6 e F‬و‪)e $ r"i 6"7Cs$ 62‬ل ا ‪+)$!9‬ت إ ‪!$)+ q‬و‪+‬ت و‪ oip2‬ها‬
‫‪ q*X$‬د
‪)+ qs lpe+ r"i β − t7‬اة‬ ‫‪0‬‬
‫‪−1‬‬ ‫ا ‪)e‬ل ا‪9+‬ث إ @ !و‪+‬ت ‪e‬‬
‫‪A‬‬
‫وا  ‪! C$‬ب ‪vN dN‬ل ا‪!C FV‬ار ‪.‬‬ ‫‪1 ) N‬ة ‪Y‬‬
‫‪Z +1‬‬

‫ا )اة ا‪ 6C: N re$ 1n)$ X l.m‬ا‪!C FV‬ار ‪.‬‬ ‫‪A‬‬


‫‪Z‬‬ ‫•‬
‫‪)+ !;) $‬اة ا‪ qs l.m‬أآ‪1 !9‬د ‪ dN‬ا ‪+)$!9‬ت ‪CN‬ر‪ \N 6+‬ا )‪!$‬و‪+‬ت أي أن‬
‫ه ك ا‪)+ 6 e F‬و‪)e $ r"i 6"7Cs$ 62‬ل ا ‪+)$!9‬ت إ ‪!$)+ q‬و‪+‬ت ‪ \N‬ا‪9+‬ث‬
‫وا ‬ ‫‪)I‬ز‪!$‬و‪+‬ت ‪ q*X$ +10 e‬د
‪)+ qs lpe+ r"i β + t7‬اة ‪1 ) N‬ة ‪Y‬‬
‫‪A‬‬
‫‪Z −1‬‬

‫‪! C$‬ب إ ‪ 6C: N q‬ا‪!C FV‬ار ‪.‬‬


‫• ‪ 6 i‬ا )ى ا ?‪ ( N , Z ) 6s"C‬آ‪!"9‬ان ‪1n‬ا‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪! C$ @ A>170‬ب ‪ 6C: N dN‬ا‪!C FV‬ار ‪)+ 6?I | } $‬ى ا {"‪)"s‬م ‪He‬‬
‫‪A− 4‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ . α t7
1 I q*X$‬و‪)+ qs lpe+‬اة ‪1 ) N‬ة ‪Y‬‬
‫‪Z −2‬‬

‫; ‪ o g‬ا‪"im‬ن ‪ oip2‬ها ا ‪V)e‬ت ا‪9+‬ث إت ‪ γ 6"X"~ QN!{N‬وها ‪)@$ N1  iU2‬ن‬
‫ا )اة ا‪?N 6 i ; 6"s.m‬رة ‪ qs !;) $ r"i‬و;!ة ‪ dN‬ا ‪. 6
:‬‬
6"‫ ا‬6:B+€ 62‫ت ا )و‬V‫}ظ وا *د‬e+V‫ ا‬d"+‫ ــ
)ا‬ΙΙΙ
. α,β;γ
. ‫ ن ƒ دي‬n „R >‫دت  و‬4! ><4iw‫> ا‬Gr‫> ا‬j ! !
‚ ‫ ةآ‬Ζ 6"7I!{@ ‫ ا‬6 eB ‫} ا‬e $ ‫)وي‬+ ‫)ل‬e$ ‫ل‬U/ : ‫)ن‬+C ‫ ا‬+
. Α ‫ت‬2) s  *n‫د اإ‬1 ‫ا‬
α ‫ط ا‬B ‫ ا‬6 ‫د‬N ‫ ــ‬1
A− 4
A
Z X→ Y + 24 He
Z −2
238
92 U→ 234
90 Th + 24 He
. ‫ ن ƒ دي‬% #nU ‫ ل‬U‫ل ه ا ا‬O X‫ ‰ أ‬O
β− ‫ط ا‬B ‫ ا‬6 ‫د‬N ‫ ــ‬2
A
Z X→ A
Z +1 Y + −10 e
60
27 Co → 60
28Th + −1 e
0

. β+ ‫ط‬B ‫ ا‬6 ‫د‬N ‫ ــ‬3


A
Z X→ A
Z −1 Y + +10 e
19
10 Ne → 199 F + +10 e
γ ‫ط ا‬B ‫ ا‬6 ‫د‬N ‫ ــ‬4
+ −
، β ‫ و‬β ‫ و‬α, γ ‫ع‬4iw‫ا‬
γ‫<ت‬4i‫ إ‬P4- }‫> وذ‬%G‫ ا‬nI ]‫ان إˆر‬nI‫ > إˆرة و‬1J ‫  ن ا اة ا! ة‬P
: 1‫ ا‬6r‫ <? ا‬C γ ‫ع‬4iw‫د> ا‬4
A
ZY * → AZY + γ
16
7 N → 168 O * + −10e
16
8 O* → 168 O + γ
‫رة‬7 > 1J ‫ اة  ة‬ 16
8 O*
. >FF‫ ] ا‬1J ‫  اة  ة‬168O
. 6B* ‫ ا‬6s"p} ‫ ــ ا‬5
‫ ل إ  اة‬U ‫] وره‬MJ ، ‫ة‬n" € ‫ إذا آŒ ه  اة‬, ‫ة إ  اة أى‬n" € >?ƒ‫ ل  اة أ‬U
>?ƒ‫ ا اة ا‬SI < >K‫! ع ا ى ا‬K 1!" . >4r €‫ة و‬n" ‫ <?  اة‬63U ‫ وه ا إ أن‬، ‫أى‬
famille radioactive / >4r >?3J
: >‫ر  ا ى ا‬U >4-Y >4r 6$3J „‫ أر‬j 
232
Th, 237
90
235 238
93 Np, 92 U , 92 U

: 238 ‫")م‬+‫ورا‬m‫ ا‬6s"p; ‫?ل‬N


‫‪ VI‬ــ ا 
ا‬
‫‪ 1‬ــ ا ‪ 6Q9p‬ا ‪)B‬ا‪B s 6"7‬ط ا‬
‫ا‪r‬ط ا‪” 1<4iw‬هة <‪ r‬ا‪U >$‬ث ?‪ ، $n‬إذ  ! ا‪ >WU? “-‬ا‪U 1‬ث ‪ ]J‬ا‪ ŒI‬و ! †‬
‫ƒت ه  ا‪W‬هة ‪.‬‬
‫ا ‪B‬ط ا ‪3 92!v‬‬
‫‪  ŒI‬اة ”هة <‪ r‬ا‪ 1J >-n € >$‬ا‪ ، 9‬ذ} أ‪ !  X‬ا‪U “-‬وث ‪r‬ط إ‪  1<4i‬اة ‪>WU 1J‬‬
‫‪ € . >4‬أ‪ >J4 ! X‬ا !ل و‪O X< %‬ل ة ز> ‪. ∆t >4‬‬
‫‪ SI‬ا‪1r‬ء‬
‫‪1‬‬
‫‪.‬‬ ‫=‪p‬‬ ‫‪ >J4 ZnJ ! 6 ، O7‬ا !ل ”] ر ا ‪ (6) Xj‬وه ‬
‫‪6‬‬
‫ ا‪ % #J‬ن ا‪ —%‬ا‪ 1<4iw‬وذ} ‪< U‬د ات‬ ‫‪U‬‬ ‫! !ˆ?>  اة ‪ >4r‬د ‪ ،‬وا‪ 3U‬ل <?‬
‫ا‪ ]J ]W 1‬ا ‪(6) Xj‬‬
‫! ] ا ا†ض ا‪!4F‬ل ‪U E‬آت ر‪ 1‬ا‬
‫‪< P-‬د ادات ‪ n . N0=100‬م > او ‪<  6K"J‬د ادات ا‪ ]J ]W 1‬ا ‪ ]J (6) Xj‬ا ا‪4‬د !‪67‬‬
‫<د ا ى ا!‪O >I‬ل ا‪ >7‬او ‪ 69‬ه ا ا‪4‬د  ‪ ?< 63UJ N0‬ا‪4‬د ‪< N1‬د ا ى ا!‪ >n-‬ون ‪ŒI‬‬
‫‪ n .‬م > ا‪<  6K"J >7‬د ادات ا‪ ]J ]W 1‬ا ‪ 67! . (6) Xj‬ه ا ا‪4‬د ا ى ا!‪O >I‬ل ا‪>7‬‬
‫ا! ا> ‪ 69 .‬ا‪4‬د ‪   N2‬ا‪4‬د ‪ N1‬ا‪¥‬‬
‫‪ SI 4‬ا‪  >?!4‬ا‪ E >GF‬ا!‪U‬آ> ‪ .‬ون ا‪ 1J ›$‬ا‪K‬ول ا‪: 1‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20‬‬
‫<د‬
‫ادات‬
‫ا‪1‬‬
‫”]‬
‫‪]J‬‬
‫ا ‪Xj‬‬
‫)‪(6‬‬
‫<د‬ ‫‪100 85 73 61 54 42 38 35 27 24 21 19 14 14 11 10‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫ادات‬
‫ا!‪n-‬‬
‫>‬

‫ا‪*? F‬ر ا ‪…7‬‬


‫‪ 1‬ــ ‪ 67‬ا!‪< N(t) U‬د ادات ا!‪ > >n-‬ا‪. 9‬‬
‫ا‪ !< t1/2 1!" . Q3‬ا‪. Q3‬‬ ‫‪ 2‬ــ د ا!ة ا‪ t1/2 >9‬ا‪< ]O —?n 1‬د ادات ا!‪ >n-‬إ‬
‫‪ 3‬ــ أد‪ ›$ 6‬ا‪ ›4 E 1J >K‬ا!‪G4‬ت ) ر†"‪( 1‬‬
‫‪t1/ 2‬‬
‫و‪%‬ر] „ ‪ . ln2‬ذا "› ؟‬ ‫‪ 4‬ــ أ "‪ C‬ا"‪>-‬‬
‫‪τ‬‬
‫‪ 2‬ــ
‪)+‬ن ا 
ا‬
‫ــ ‪ U >< -4‬ي <? ‪   N0‬ى ا!‪ 1J >4r‬ا?‪ . t=0 >WU‬و‪< N(t) -4‬د ا ى ا!‪ 1J >n-‬ا?‪ t >WU‬أي‬
‫ا‪. 4 ŒI E 1‬‬
‫) ‪< N (t ) + dN (t‬د ا ى ا!‪ 1J >n-‬ا?‪ —% N(t) ! t + dt >WU‬إذن ‪ . dN(t)<0‬أي أن <د ا ى ا!‪>I‬‬
‫ ا?‪ t WU‬و ‪ t+dt‬ه ) ‪N (t ) − ( N (t ) + dN (t ) ) = −dN (t‬‬
‫‪ -‬ارا‪ >F‬ا‪ >4 >$3 w‬أن <د ا ى ا!‪< N(t) „ CF - dN(t) >I‬د ا ى ا!‪ 1J >n-‬ا‪ >4‬و ‪dt‬‬
‫ا!ة ا‪>9‬‬
‫و‪ < -4‬ه ا ر ‪: >%O4‬‬
‫) ‪dN (t‬‬
‫⇒ ‪− dN (t ) = λ N (t ).dt‬‬ ‫‪= −λ dt‬‬
‫) ‪N (t‬‬
‫ا‪ 6r‬ا‪: 1‬‬ ‫ ?] ‪?< C‬‬ ‫وه‪4 1‬د> ‪  >?I‬ار‪ >j‬او‬
‫‪U N (t ) = Ke − λt‬د ا‪ C" K >7‬ا‪r‬وط ا‪: >$-‬‬
‫‪N(t=0)=N0=K‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫= ] ‪  [ λ‬و‪MJ 1‬ن و ة ‪λ‬‬ ‫ا‪K‬اء ‪ X 4  λt‬أي أن ‪= s −1 ‬‬
‫‪‬‬ ‫] ‪[t‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ه‪s-1 1‬‬
‫‪< „R‬د ا ى )‪ N(t‬ا!‪ n >4r >< 1J >n-‬ن ا‪—%‬‬
‫ا‪ 1<4iw‬ا‪: P ، N (t ) = N 0 e − λt : 1‬‬
‫‪ >ˆ !" λ‬ا‪r‬ط ا‪ 1<4iw‬أو ˆ> ا‪ . ŒI‬وه‪9! 1‬‬
‫‪ >4-Y‬ا ة ا!‪ >4r‬و ‪< N0‬د ا ى ‪ 1J‬ا?‪. t=0 >WU‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 6 ID‬ا †‪ dN‬ــ *! ا ‪Gp‬‬
‫أ ــ ‪ 6 ID‬ا †‪τ dN‬‬
‫! ˆ> ا‪r‬ط ا‪4  λ 1<4iw‬ف ز !‪  9‬ة ‪>4r‬‬
‫‪1‬‬
‫=‪τ‬‬ ‫ˆ> ا‪ 9‬ر‪9‬ه ‪ τ‬و‪4‬ف ‪: >%O4‬‬ ‫‪!" ، >4‬‬
‫‪λ‬‬
‫‪ >4-Y 9! τ‬ا ة ا!‪ . >4r‬و ة ‪ τ‬ه‪ ) s 1‬ا‪( >7‬‬
‫‪ % ‚-3‬ن ا‪ —%‬ا‪ 1<4iw‬آ‪: 1‬‬
t

N (t ) = N 0 e − λ t = N 0 e τ

: >!n‫ ا‬N(t) z t=τ >WU?‫< ا‬


N (τ ) = N 0e −1 ⇒ N (τ ) = 0,37 N 0
. 63% >-" N0 >$-‫ <د ا ى ا‬1J 3n 67!  ‫وه‬
. t=τ ¥‫ < ار‬6ƒJ‫ ر ا‬U „n t=0 >WU?‫ < ا‬1F‫ ا‬U!? ‫رة إ أن ا!!س‬iw‫ر ا‬K‫و‬
. 6BN ‫ة‬12) t1/2 Gp ‫ب ــ *! ا‬
. >< ‫ <د  ى‬Q3 ŒI >‫ز‬O‫> ا‬9‫ ا!ة ا‬t1/2 Q3‫"! <! ا‬
N0
‫ أي أن‬N (t1/ 2 ) =  t=t1/2 <
2
N 1
N 0 e − λt1 / 2 = 0 ⇒ e − λt1 / 2 =
2 2
Ln e( )
− λ t1 / 2
= − Ln2 ⇒ λt1/ 2 = Ln2
Ln 2
t1/ 2 = = τ Ln 2
λ
t1/2=4,5.109 ans ‫ ه‬Q3‫ <!ه ا‬238 ‫  ة اورا م‬: ‫ل‬7
5600ans ‫ ه‬Q3‫ <!ه ا‬14 ‫ ة ا ن‬
30ans Q3‫ <!ه ا‬137 ‫ م‬9F ‫ ة‬
3.10-7s Q3‫ <!ه ا‬212 ‫وة    م‬
activité radioactive 6BN 6 " ‫ط‬B+ ‫ ــ‬4
G2!$ ‫أ ــ‬
: -4 . 9‫ و ة ا‬1J >I!‫> ه <د ا ى ا‬4r!‫  ا ى ا‬N(t) ‫ ي <? <د‬U a(t) >< ‫ط‬r
− dN (t )
a (t ) =
dt
(Bq) 6 1‫ ه‬a(t) ‫و ة‬
. >7‫ ا‬1J ‫ وا ا‬I 67! 1Bq
dN (t )
− dN (t ) = λ N (t )dt ⇒ a(t ) = − = λ N (t ) >%O4‫ ا‬
dt
: K N (t ) = N 0 e − λt >%O4‫ ا‬1J N(t) | 4
a0 = λ N 0 ‫ ان‬PU a (t ) = λ N 0 e − λt ⇒ a (t ) = a0 e − λt
Geigre Kj ‫ <اد‬O7 . ‫> <ادات‬GF‫  ا‬1<4iw‫ط ا‬r‫س ا‬n
6BN ‫در‬pN ‫ط‬B 6s?N‫ب ــ أ‬
7000Bq XYr 70kg X?‫ آ‬6j‫ر‬
10Bq XYr 14 ‫  ء‬
100Bq XYr }!"‫  ا‬1kg
12
2.10 Bq 1<4iw‫ ا‬XYr ‫?   م‬-‫  ا‬1kg
. 1014Bq 1<4iw‫ ا‬XYr „r 1-Y ‫ر‬3
‫ط ا‬B I ˆ2‫ ــ ا ‰ر‬V
‫ ر‬R3‫ت وا‬IU‫ أ<!ر ا‬U >I?R ‫ت‬n ‫ˆر‬ª‫ ن و<?!ء ا‬j  K‫ ا‬6!4"
. 1<4iw‫ط ا‬r‫! <? ا‬4 1‫ا‬
9‫— <ده „ ور ا‬% P >4r ‫ت <?  ات‬IU‫ ر وا‬R3‫ ي ا‬U
. ]R‫ر‬z ! >4j ‫ط <> أى‬r
-‫ أآ‬Q3 !< ‫!  ات ذات‬4 >nY ‫!ل‬4F‫ ا‬Cj‫ا و‬j ‫ا‬-‫] آ‬R‫ر‬z ‫> ا!اد‬4‫آ?! آن <! ا‬
14 ‫)ن‬I!@ I ˆ2‫ ــ ا ‰ر‬1
‫‪ E?4‬أن <‪ 3‬ا ن  ‪ J‬أ‪ ، W ?< FF‬ا ن ‪ 12‬وه "‪ n‬وا ن ‪ 14‬وه إ‪ 1<4i‬ا‪r‬ط ‪b-‬‬
‫ ‪ j‬د !ت ¬?> "‪ Q4 C-‬و‪J‬ر‪ X‬ا‪  ] j  P (0,0001%) >4-G‬ا ‪J‬رة ‪ 1J‬آ‪ 6‬آ‪ C‬آ!‪1$‬‬
‫‪ U‬ي <? ا ن ‪ 1$ˆ O7 .‬أوآ" ا ن ‪ U‬ي <? ه  ا"‪. >-‬‬
‫و‪ j‬د ه ا ا‪ W‬ه ‪  6<I >K‬ى ازوت „  وت ا‪ >4i‬ا > و‪ #J‬ا!‪4‬د> ا>‬
‫‪14‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪N + 01n → 146 C + 11H‬‬
‫آ‪ E Q‬ا‪z‬ر‪  ¥‬ن ‪ 14‬؟‬
‫‪I‬ض أ‪O X‬ل ‪ >-" >F40000‬ا ن ‪ 1J 14‬ا‪I‬ء ˆ> „ ور ا‪. 9‬‬
‫‪ E?4‬آ } أن ‪ „!j‬ا‪$‬ت ا‪- >U‬دل ا ن „ ا‪O  K‬ل ا‪ SI‬اآ‪ C‬ا ‪ 1$‬و ا† > ‪ ،‬أي أن ه ‬
‫ا"‪ >-‬ا‪ 1J j  >7‬آ‪ 6‬ا‪$‬ت ا‪ . >U‬و<  ] ‪ —%‬ه  ا"‪  ŒI C-" >-‬ى ا ن ‪ 14‬و‪#J‬‬
‫‪14‬‬
‫‪6‬‬ ‫ا!‪4‬د> ا> ‪C → 147 N + −10 e :‬‬
‫و‪ % #-G‬ن ا‪ —%‬ا‪a (t ) = a0 e − λt : 1<4iw‬‬
‫‪Ln 2‬‬
‫=‪λ‬‬ ‫<?! أن ‪C"U t1/2=5600ans‬‬
‫‪t1/ 2‬‬
‫) ‪a (t‬‬
‫⇒ ‪a (t ) = a0 e − λt‬‬ ‫‪= e − λt‬‬
‫‪a0‬‬
‫) ‪a (t‬‬ ‫‪1‬‬ ‫) ‪a (t‬‬
‫‪Ln‬‬ ‫‪= −λ t ⇒ t = − Ln‬‬
‫‪a0‬‬ ‫‪λ‬‬ ‫‪a0‬‬
‫‪t1/ 2‬‬ ‫) ‪a (t‬‬
‫‪t=−‬‬ ‫‪Ln‬‬
‫‪ln 2‬‬ ‫‪a0‬‬
‫‪n‬س ‪r‬ط )‪4 >? a(t‬و‪( O7 1g ) ><  >J‬‬
‫‪n‬س ا‪r‬ط ‪ SI a0‬ا?>  <> ‪i‬هة > ‪.‬‬
‫‪ 6!4" : 6Š)esN‬ه  ا‪ ، >nG‬ا‪z‬ر‪  ¥‬ن ‪4 >-" ZnJ ، 14‬ت <!ه أ‪ . >F 40000  6%‬وه ا‬
‫را‪  „j‬ن ا‪4‬ت ا‪ Y‬ل <!ا ‪ U‬ي <? آ!> ¬?>  ا ن ‪ 14‬و ! ‪%‬س ‪. ]Yr‬‬
‫‪ 2‬ــ ا ‰ر‪!:I ˆ2‬ق أ‪!/‬ى‬
‫ ‪Y j‬ق أى ?ر‪  ]J 6!4" ¥‬ات ‪ ]I3 !< >4r‬آ‪j -‬ا ‪ .‬و!  ‪z‬ر‪< ¥‬ت أآ‪. % 7‬‬
‫‪z ، O7‬ر‪< ¥‬ت ‪j >!%‬ا آ‪ R3‬ر ‪ 6!4" ،‬اورا م ‪ . 238‬ن <! ‪ XI3‬آ‪j -‬ا وا‪!4F‬ل ه ا ا‪W‬‬
‫‪ !< n   %‬اة ار> وه ا‪? 4,55 1‬ر ‪ >F‬و<! ‪ Q3‬ه ا ا‪. t1/2=4,468.109ans W‬‬
‫‪ : C"9:$ d2!*$‬أ‪"
q:‬س ا ‪B‬ط ا " ‪ dN 6‬ا }‪ [e‬آ ‪!g { s‬ام وا‪ ، 1i‬أ‪/‬ت ‪1
)N dN‬‬
‫‪+‬ر ‪ \n!2‬إ ‪ l9
N q‬ا ر‪ ، ˆ2‬ا ‪. a(t)=4,0.10-2Bq 6*"C‬‬
‫أ‪ !* oXi‬ا *)
‪ l9
N 1‬ا ر‪ *s ، ˆ2‬أن ‪B+‬ط ‪!g‬ام ‪ dN‬ا }‪ [e‬ا *)‪)n‬د ; ا )
| ا ‪!ce‬‬
‫‪a0=0,23Bq‬‬
‫*! ا ‪)I!@s Gp‬ن ‪ 14‬ه) ‪t1/2=5600ans‬‬
‫ا ‪)v‬اب ‪:‬‬
‫<! ا! ‪ %‬ه ‪:‬‬
‫‪− λt‬‬
‫‪a (t ) = a0 e‬‬ ‫و‪ % #-G‬ن ا‪ —%‬ا‪: 1<4iw‬‬
‫‪Ln 2‬‬
‫=‪λ‬‬ ‫<?! أن ‪ t1/2=5600ans‬‬
‫‪t1/ 2‬‬
a (t )
a (t ) = a0 e − λt ⇒ = e − λt
a0
a (t ) 1 a (t )
Ln = −λ t ⇒ t = − Ln
a0 λ a0
t1/ 2 a (t )
t=− Ln
ln 2 a0
: ‫ <دي‬#-G
5600  4.10 −2 
t=− .Ln   = 14132 Bq
Ln2  0, 23 
‫ا 
ء او‬
‫ا ‪ : 1‬ا
 ا
‬
‫ا"
!  
ر
م  
  وم ر
 ‬
‫&‪1 #$%‬‬
‫ ا  ا   ا   ا ى اة ‬
‫ا &‪ #$%‬ا ‪" #‬ورا م ‪. 238‬‬
‫‪A‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪23‬د ا‪-0‬دا ‪ /$0‬ا  ا ‪ .‬ا ‪ $ -‬ا‪X ,‬‬
‫'‪A‬‬
‫‪.‬‬ ‫'‪Z‬‬ ‫و ‪Y‬‬
‫‪ 2‬ــ أآ‪ :-‬د ‪ -‬ا ‪ III --&-‬و ‪ ، IV‬وا‪  A- -B‬ع ا ط‬
‫ا‪. D-&,  #E F 0GH‬‬
‫&‪2 #$%‬‬
‫‪ 1‬ــ ذآ ‪ LF‬ن ‪ J‬دي ‪.‬‬
‫‪12‬‬
‫‪7‬‬ ‫→‪N‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪ 2‬ــ ‪ -‬ا ‪ 0&-‬ا وي ا ‪C + az x :  -‬‬
‫أ ــ  ‪ #W‬ا ‪ X #LV2‬ا  ‪ #‬؟‬
‫‪12‬‬
‫ب ــ  ‪ #W‬ا ط ا‪ $ 0GH‬اة ‪ N‬؟‬
‫‪7‬‬

‫ج ــ ذا ]‪2‬ث إذا آ‪  D‬اة ا ‪ F‬ن ا ‪2 -‬ة  ‪ # 3‬إ‪Z‬رة‬
‫؟ واآ‪ :-‬د ‪ #‬ا ‪ 0&-‬ا وي  ه`_ ا ] ‪. #‬‬
‫&‪3 #$%‬‬
‫‪ 198 O‬أ‪23‬‬ ‫ ا ‪2d‬ول ا ‪  #$E$B Ab-  -‬ا ‪L‬‬
‫‪ % 0 bh‬اوآ‪. dE‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪40‬‬
‫)‪a(Bq‬‬ ‫‪1489‬‬ ‫‪1231‬‬ ‫‪1018‬‬ ‫‪843‬‬ ‫‪695‬‬ ‫‪570‬‬ ‫‪475‬‬ ‫‪395‬‬ ‫‪330‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪-BF‬ل ‪ #B3‬أو ‪2d‬ول ‪ ،‬أ‪ 2 0 :E3‬آ ]‪ r, t #h‬ا ط ‪23 #E F‬ة ا ‪: .‬‬
‫‪ ∆a ‬‬ ‫) ‪a ( t i+1 ) − a ( t i−1‬‬
‫= ‪ ∆t ‬‬ ‫‪t i+1 − t i−1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ti‬‬
‫‪ ∆a ‬‬
‫‪. a # t2F − ‬‬ ‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬ــ ‪   1‬‬
‫‪ ∆t ti‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ F 2‬أن د ‪ #‬ا  ] ‪ /‬ا ]‪ /$0 :-, $0 %‬ا  ا ‪:  -‬‬
‫‪ ∆a ‬‬
‫‪ ∆t  = −λa‬‬
‫‪  ti‬‬
‫أ‪ 0‬ا ‪ #L‬ا ‪2‬د‪ #‬ل ‪ λ‬وو‪. u,23‬‬
‫‪da‬‬ ‫‪ ∆a ‬‬ ‫‪da‬‬
‫‪= lim ‬‬ ‫‪‬‬ ‫ ‪ $‬ط ‪ #Vx F a‬ا ‪: # -‬‬ ‫‪ 3‬ــ ‪,‬ف ا ‪2‬ا ‪ #‬ا ‪.$ #E F #L-‬‬
‫‪dt‬‬ ‫∆‬‫‪t‬‬ ‫→‬ ‫‪0‬‬
‫‪ ∆t ‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪da‬‬
‫؟‬ ‫ ا ‪ a F #Vx‬ودا ‪ -‬ا ‪#L-‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪4‬‬
‫‪−λt‬‬
‫‪. ath = a0 e‬‬ ‫‪ 0‬دا ‪ #‬أ‪ #B‬و‪  - F‬ن ا ‪ -‬ا ‪h‬ي ‪ $‬ط ‪: :- a‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 2  1‬ل ا ‪ a0 #-F‬؟ ‪23‬د ‪ u-V‬وو‪. u,23‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 2‬أر‪ „B‬ا ‪ -‬ا  ل ‪-BF ath‬ل ‪ λ #V‬ا ]‪  u$0 %‬ا ‪…E‬ال ‪ 2‬ـ ‪. 2‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 3‬أر‪ ‡& /$0 „B‬ا ن ا ‪ †FE‬ا  ] ‪ aexp(t) /‬ا‪-0‬دا ‪ /$0‬ا ‪ Ab-‬ا ‪2‬و‪  #‬ا ‪2d‬ول‬
‫ا‪2 A- -B‬ى ‪ #3xJ‬ا  ذج ا ‪ V :L- -E‬ن ا ‪ ‰V -‬ا‪. ath = a0 e −λt : 0GH‬‬
‫‪ 5‬ــ أو‪ 0 t1/2  2‬ا ‪2 ‹%‬ة اوآ‪. 19 dE‬‬
‫‪ln 2‬‬
‫= ‪ „Z ، t1 / 2‬ا‪V t1/2 22  :E3‬رن وا‪. A- -B‬‬ ‫‪ 6‬ــ أ‪ DZ‬ا ‪#Vx‬‬
‫‪λ‬‬
‫&‪4 #$%‬‬
‫( إ‪ 0G‬ا ط ‪ h --&, 0 A-  α‬ا ‪J‬ص ‪ 0 . Pb‬ا ‪„ $ ‹%‬‬
‫‪A‬‬
‫‪Z‬‬
‫‪210‬‬
‫‪84‬‬ ‫ا ‪  $‬م ‪Po ) 210‬‬
‫‪ 210‬ه ‪. t1/2=138jours‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ‪ :-‬د ‪ #‬ا ط ا‪23 „Z ، 0GH‬د ‪ A‬و ‪ $ Z‬اة ا ‪2 -‬ة ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪ :E3‬ا ‪ #-F‬ا‪. λ #0GH‬‬
‫‪10‬‬
‫‪ 3‬ــ ط ‪  # 0‬ا   م ‪ 2 0 ، 210‬ا ‪ t=0 #h]$‬ه ‪. a0=10 Bq :‬‬
‫أ‪20 N0 :E3‬د  ‪2‬ات ا   م ‪ 210‬ا   دة  ا  ‪. #‬‬
‫‪a0‬‬
‫؟‬ ‫‪ 4‬ــ  ا ‪2‬ة ا ‪ # .‬ا ‪x‬ز‪ ’% #‬ط ا  ‪#‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ 5‬ــ أ‪ 0‬ا ‪ a0 DF #Vx‬و )‪ a(t‬ا ط ا‪ 2 0 0Gt‬ا ‪. t #h]$‬‬
‫) ‪a0 − a (t‬‬
‫= ‪ t1/2 # t2F r‬و ‪, t‬‬ ‫‪ 0 0‬ا ‪ ‰V -‬ا ‪ $ E‬ط‬
‫‪a0‬‬
‫أ‪t=1jour 2 0 r :E3‬؟‬
‫&‪5 #$%‬‬
‫‪−‬‬
‫ا ‪ F‬ن ‪ h 6 C‬إ‪ 0G‬ا ط ‪, β‬‬
‫‪14‬‬

‫‪ 1‬ــ أآ‪ :-‬د ‪ #‬ا ‪ ]-‬ل ا وي ‪2‬ة ا ‪ F‬ن ‪.‬‬


‫‪6‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ #E /L,‬ا ‪ F‬ن ‪  14‬ا &}ء ‪ | #-FZ‬ور ا ‪ ) .‬ذرة وا‪23‬ة  ا ‪ F‬ن ‪ 10  14‬ذرة‬
‫آ‪ F‬ن ‪. ( W‬‬
‫‪ 2 ,‬ه`_ ا ‪  #E‬آ ا ‪ b‬ت ا ]‪ 3  ، #‬أن ه`_ ا ‪„E  ‰V -, #E‬‬
‫‪14‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ D-&,‬ا ى ‪C‬‬
‫‪6‬‬

‫‪ 0‬ا ‪ F$ ‹%‬ن ‪ 14‬ه ‪t1/2=5600ans‬‬


‫) ‪a (t‬‬
‫‪ #E‬ا ‪ F‬ن ‪ 14‬ا ‪˜, 2 0 #L-‬ر— آ‪  " D " b‬ا ‪. t #h]$‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪a0‬‬
‫أ ــ أ‪ L‬ا ‪2d‬ول ا ‪  -‬وأ‪. ,‬‬

‫)‪t(année‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2800‬‬ ‫‪5600‬‬ ‫‪8400‬‬ ‫‪11200‬‬ ‫‪14000‬‬ ‫‪16800‬‬


‫) ‪a (t‬‬ ‫‪0,71‬‬ ‫‪0,35‬‬ ‫‪0,81‬‬
‫‪a0‬‬
‫) ‪a (t‬‬
‫‪. t # t2F‬‬ ‫ب ــ  ا  ] ‪ /‬ا  ل‬
‫‪a0‬‬
‫ا ‪ ] : „$E‬ر ا‪100ans ↔ 1cm : J‬‬
‫] ر ارا‪1 ↔ 1cm : :,‬‬
‫‪ 3‬ــ أ‪ Z‬ء ‪ Z‬ران ‪F‬آن ‪ ،‬ا‪d #Fœ D&-‬ورة  ‪ ›],‬ا‪L‬ض ‪ , .‬ا ‪  d‬ن  إ‪d‬د ‪#E #V‬‬
‫) ‪a (t‬‬
‫ا ‪ F‬ن ‪  14‬آ‪ F‬ن ‪ :‬ا‪ &3‬ري ‪= 0, 49‬‬
‫‪a0‬‬
‫‪23 /-‬ث ه`ا ا‪F‬آن ؟‬
‫ا 
ء او‬
‫ا
 ا
‬
‫  
ر ا ‪1‬‬
‫  ‪1‬‬
‫ــ  أن ‪ X‬و‪ Z   Pb‬إذن ‪  X‬ل ‪ Pb‬و ر ‪ X‬ه ‪Pb‬‬
‫ــ  أن ‪ Y‬و ‪ Z   Po‬إذن ‪  Y‬ل ‪ Po‬و ر ‪ Y‬ه ‪. Po‬‬
‫‪#‬د‪ .‬ا ‪ -‬وا‪),‬ج ع ا)(ط ا‪: "#$%‬‬
‫‪67 8‬ل ا‪ 1)2 345‬أن ‪:‬‬
‫‪210‬‬
‫‪83‬‬ ‫→ ‪Bi‬‬ ‫‪210‬‬
‫‪84‬‬ ‫‪Po +‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪−1‬‬ ‫‪e‬‬
‫‪−‬‬
‫ع ا)(ط ‪. β‬‬
‫‪67 8‬ل ا‪ 345‬آ‪ 1)2 BC‬أن ‪:‬‬
‫‪210‬‬
‫‪84‬‬ ‫→ ‪Po‬‬ ‫‪206‬‬
‫‪82‬‬ ‫‪Pb → + 42 He‬‬
‫ع ا)(ط ا‪. α "#$%‬‬
‫  ‪2‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪I‬ن ‪H‬دي ‪67 :‬ل ‪PK‬ل وي ‪M" O P)N‬د ا)‪N‬ت و"‪M‬د ا‪KL‬ت ‪. Z‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪I VL4‬ن ‪H‬دي ‪ RS" TUP‬ا)‪ .Q‬ا‪ a=0 : .‬و ‪ z=1‬أي أن ا‪L" .\IM‬رة "‪ 8‬ز‪K‬ون ‪.‬‬
‫و‪ R2K‬أ‪ ]N‬ا‪. β+ .\IM‬‬
‫‪+‬‬
‫‪ 3‬ــ _‪ .#L‬ا)(ط ا‪) "#$%‬اة ا^زوت ‪ 12‬ه ‪ :‬ا)(ط ا‪. β "#$%‬‬
‫ج ــ إذا آ‪ -‬ا)اة ا‪M‬ة ‪ .a c‬إ‪d‬رة ‪ T\)K bc‬إ‪ a R‬ا^‪#L .,,‬ث إ‪#$‬ع ‪ea γ‬‬
‫_‪ .I‬ه‪C‬ا ا‪#$%‬ع ه ا ق ‪2 8‬ى ا‪d%‬رة وا‪2‬ى ا^‪. ,,‬‬
‫‪12‬‬
‫‪6‬‬ ‫→ *‪C‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪#‬د‪ .‬ه‪C‬ا ا ‪ -‬ه ‪C → γ :‬‬
‫  ‪3‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ k‬ا‪MQ‬ول ‪#,‬ل ‪: .L,a .j‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪40‬‬
‫)‪a(Bq‬‬ ‫‪1489‬‬ ‫‪1231‬‬ ‫‪1018‬‬ ‫‪843‬‬ ‫‪695‬‬ ‫‪570‬‬ ‫‪475‬‬ ‫‪395‬‬ ‫‪330‬‬
‫‪∆a‬‬ ‫‪-47‬‬ ‫‪-39‬‬ ‫‪-32‬‬ ‫‪-27‬‬ ‫‪-22‬‬ ‫‪-17.5‬‬ ‫‪-14.5‬‬
‫‪∆t‬‬
‫‪ 2‬ا‪ Tw‬ا‪ v T#2 L‬ر‪: 2NuN‬‬
‫)‪B (Bq/s‬‬

‫‪40‬‬

‫‪30‬‬

‫‪20‬‬

‫‪10‬‬

‫‪0.2‬‬ ‫‪0.4‬‬ ‫‪0.6‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1.2‬‬


‫)‪a (10³ Bq‬‬
∆a
RS" yzK .47 .‫ دا‬− = f(a) .‫ا‬Mc ‫ إذن‬vS#‫ ا‬TH‫ أ‬8 N v\2 8" ‫رة‬L" ‫ن‬L‫ا‬
∆t
∆a
− = λa : ‫ ا‬Tz(‫ا‬
∆t
."#$%‫ ا‬.w‫ ا‬TwK ‫ وه‬λ = 3, 8.10 −2 s −1 : ‫ ه‬I λ ea
: ‫ أن‬vS# |N‫ ـــ ر‬3
da da ∆a
= −λa ‫أي أن‬ = lim = −λa
dt dt ∆t →0 ∆t
. t=0 .PS‫ ا‬c "#$%‫ ا)(ط ا‬.I ath = a0 e −λt L#‫ ا‬c a0 TwK 1 ‫ ــ‬4
. a0=1489Bq ‫ أن‬1)2 ‫ول‬MQ‫ ا‬8
: RS" TUP a0 .I‫ و‬λ .I ‫ل‬#, 2 ‫ ــ‬4
−2 dath −2
ath = 1489 × e −3.8.10 t
⇒ = −56.58e−3.8.10 t
dt
∆ath
− = f(ath ) Tw‫ول و‬MQ‫ ا‬k .I6#‫ ا‬C‫ ه‬VL4
∆t
3 ‫ ــ‬4
. .LNQ‫ ا‬1ƒ)‫ءم „ ا‬6N ath = a0 e −λt
a1/2=a0/2 =744Bq \c‫ا‬N t1/2 L ‫ ــ‬5
: "#$%‫ˆ ا‬I)S .N)‫ ا‬.I6#‫ ا‬VL4 ‫ ــ‬6
)NM t1/2 M)" ath = a0 e −λt
−λt1 / 2
ath (t1 / 2 ) = a0 / 2 = a0e
ln 2
ln 2 = λt1 / 2 ⇒ t1 / 2 = ≃ 18s
λ
4  
210
84 Po → 206
82 Pb → + He : ‫م‬LS "#$%‫ ا)(ط ا‬.‫د‬# ‫ ــ‬1
4
2

1 8N‫أ ا‬
: ."#$%‫ ا‬.w‫ب ا‬2a ‫ ــ‬2
ln 2
t1 / 2 = = 5, 81.10−8 s −1
λ
: a0 .)#‫ب (ط ا‬2a ‫ ــ‬3
a0
a0 = λN0 ⇒ N0 = = 1,72.1018 : ‫ أن‬vS#
λ
)NM a = a0 e −λt : .I6#‫ ا‬y2a ‫ ــ‬4
a0
= a0 e −λt ⇒ ln 4 = λt
4
t = 2t1 / 2 = 276 jours
‫ ــ‬5
t ln 2
a −a a − a0 e −λt −
r= 0 ⇒r= 0 ⇒ r = 1 − e 1/2
t

a0 a0
t

r =1−2
t1 / 2

. r=0,5% )NM t=1jours M)"


5  
: ‫ن‬z‫ة ا‬MN) ‫ل ا)وي‬PK .‫د‬# ‫ ــ‬1
14
6 C→ 14
7 N+ 0
−1 e
‫ ــ أ‬2
t(année) 0 2800 5600 8400 11200 14000 16800
a (t ) 1 0,71 0,50 0,35 0.25 0,18 0.12
a0
a (t )
. t .‘M ‫ ل‬Tw‫ ا‬R)P)‫ ا‬37 ‫ب ــ‬
a0
A

0.8

0.6

0.4

0.2

2 4 6 8 10 12 14 16
t (ks)
‫اى ‪ ،‬ا
 وا‬
‫‪Noyau ,masse et énergie‬‬

‫‪ I‬ــ ا
! "آ
 ــ ‪"$‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ ,-‬إ*)
('‬
‫  ا إ
  ل ا ا
 ا  ‪1905‬م إ‪ +‬أن هك &‪ $ %‬ا‪#‬‬
‫وا‪. -.‬‬
‫‪ #‬آ ‪ 3 4‬آ‪  7 8& ، m 1#‬ن ‪ -9 +  E -9 ،‬ا‪;  #‬ه ه ‪:‬‬
‫‪E = m.c 2‬‬
‫‪ 3; c ≃ 3.108 m / s‬ا> ء‬
‫‪ m‬آ‪ #‬ا‪ 13 ;  3 4‬ب ‪kg‬‬
‫‪ -9 E‬ا‪ 4$ 13 ;  3 4‬ل ‪.‬‬
‫‪ ;B C3‬آ‪ #‬ا‪ 3 4‬ب ‪ ∆m‬ل ‪ F‬ل  ‪ 
،‬ن ‪ ;B‬ا‪ -.‬ا‪ DE1 #‬ا‪ 3 4‬ه ‪:‬‬
‫‪∆E = ∆m.c 2‬‬
‫‪ IJ ) ∆m<0‬آ‪  8& 3 4 #‬ن ( ‪ 1-9 ،‬ا‪ IJ #‬آ‪123 : ∆E<0 E‬ر ا‪-./.‬‬
‫!‪ 4‬ه;‪ :‬ا‪ 78  92.3 $ 2‬ا‪6‬ر‪(Q>0) . 45‬‬
‫‪N ) ∆m>0‬داد آ‪  8& 3 4 #‬ن ( ‪ 1-9 ،‬ا‪N #‬داد آ‪ CD
3 : ∆E>0 E‬ا‪-./.‬‬
‫!‪ 4‬ه;‪ :‬ا‪ 'E $ 2‬ا‪ 78‬ا‪6‬ر‪(Q<0) . 45‬‬
‫‪ 2‬ــ و‪IJ‬ة ا
 وا‬
‫أ ــ و‪IJ‬ة ا
 ا;ر(‬
‫&‪ 8‬ا‪
NT‬ء ا و
 ‪  ،‬ن آ ا ى وا‪;B RP-C‬ة ‪CQ‬ا ‪E ،‬ا
 ; ‪C7 $ 13‬ة ‪ +  P‬و‪C7‬ة‬
‫ا‪ #‬ا‪E‬ر
 و;‪ 1 N‬ب‪u‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 'E‬آ
 ذرة ا ‪N1‬ن ‪12‬‬ ‫‪D( 1u‬وي‬
‫‪12‬‬
‫*‪ R S‬أن آ
 ‪E‬ل وا‪ 'E IJ‬ذرات ا ‪N1‬ن ‪D3 12‬وي ‪ 12.10-3kg‬و(‪
2‬ي ‪E 1‬ل ‪W -‬‬
‫‪ N=6,02.1023‬ذرة أي أن ‪:‬‬
‫‪1 12.103‬‬
‫= ‪ 1u‬و‪1u=1,66.10 kg 4
N‬‬
‫‪-27‬‬
‫‪23‬‬
‫‪= 1, 66.10−27 kg‬‬
‫‪12 6.03.10‬‬
‫‪W‬ل ‪ :‬آ‪ #‬ا ;و ن‬
‫‪m p = 1,6725.10‬‬ ‫‪−27‬‬
‫‪kg‬‬
‫‪1,6725.10 − 27‬‬
‫= ‪mp‬‬ ‫‪= 1,0073u‬‬
‫‪1,66.10 − 27‬‬
‫ب ــ و‪IJ‬ة ا ‪ :‬ا]
‪1‬ون ــ !‪7‬‬
‫&‪ 8‬ا‪
NT‬ء ا و
 ا‪ 4‬ل و‪C7‬ة \; ‪ >T
E ، -.# P‬ال ا[;ون ــ & ‪ Y‬و>‪XT3‬‬
‫آ‪ B‬إ;ون ــ & ‪. (MeV) Y‬‬
‫‪1eV = 1, 602177 ×10−19 J‬‬
‫‪1MeV = 106 eV = 1, 602177 ×10 −−13 J‬‬
‫ج ــ ا ا‪IJ ^! .‬ة ا
 ا;ر( ‪. u‬‬
‫‪ -3 a 7‬ا
 ا‪ -.‬ا‪ 1u `& 8‬ه‪: 8‬‬
E = 1, 66054 × ( 299792458)2 ) = 1492, 42 × 10−13 J
1492, 42 × 10−13
E= = 931MeV
1, 602177 × 10−13
1u = 931,5MeV / c 2
me=9,1.10-31kg ‫ أن‬eF$ E=mc2 : ‫ ا[;ون‬-9 ‫ ب‬7 : ‫ل‬W
E=0,512Mev ‫ن‬l&1eV=1,6.10-19J ‫ أن‬$‫ و‬E=9,1.10-31.9.1016J=81,9.10-15J
. me=0,512Mev/c2 : #‫ ا‬-.‫ة ا‬C7 $ ‫ ا[;ون‬#‫ أن آ‬n 
Energie de liaison 7N1‫ ا‬$ ‫ ــ‬II
. 4
‫ ا‬cd‫ ا‬1 ‫ ــ‬2
RP-C‫ ع آ ا‬4  -‫ أ‬P‫ ا اة  ن دا‬#‫ أن آ‬#‫ ر ا‬.‫ ا‬$ ‫ت‬N4‫ أ‬J-‫ت د‬-  
. 1  8‫ا‬
m( 1 H ) = 2,0109u : 1 H ‫و;
م‬C‫  اة ا‬#‫ آ‬: ‫ل‬W
2 2

N=1 ‫ و‬Z=1 ‫و;


م‬C‫ ا   اة ا‬RP-C‫ا‬
m p + m n = 2,0199u : RP-C‫ ع آ ا‬4
∆m = (m p + m n ) − m( 21 H )
8$‫و‬
= 0,0050u
. ‫ اة‬# 8#‫ ا‬IJ$ ∆m 8 
‫ ا(ت وآ
 ااة‬e
‫ع آ‬./E 'gN ‫ق‬1i‫∆ ا‬m ‫ اة‬4
‫ ا‬cd‫ ا‬4.D* : 3 Tt$
. C5E .j‫ار دا‬IdE ‫وه‬
∆m = ( Zm p + Nmn ) − m ( ZA X )
7N1‫ ا‬$ 2 ‫ ــ‬2
‫ ;  ا اة‬T
. C Fu ‫  ;وت ذات‬n‫  و‬Q  Fu ‫;و ت ذات‬$    ‫ا اة‬
. 
J‫;ات ا  ا‬xy‫ ى ا‬J$ +  ‫ة آ ;ة‬Cu ‫ ى  و
 ذات‬- ‫ د‬Q $
. Eℓ Y$;‫ ا‬-.$ +  ، -9 ‫ؤه‬.3‫ إ‬a4
‫ 
ت ا اة‬tT
‫ از‬-.‫  اة
&` ا‬8#‫ ا‬IJ‫ن ا‬l& 
{ -.‫ وا‬#‫ ا‬$ %&‫ ا‬-3 a 7‫و‬
: 1
 tT ‫ؤه‬.3‫إ‬
Zm p + ( A − Z ) mn = m( ZA X ) + Eℓ
Eℓ = ∆m.c 2 = ( Zm p + ( A − Z ) mn − m( ZA X ) ) .c 2
( lDN 7N1‫ ا‬$ 3‫ ــ‬2
Eℓ
E=
A
Mev/nucléon 8‫ ه‬E ‫ة‬C7‫و‬
. 
 . ‫ ا‬Y$;‫ ا‬-9 W 8‫وه‬
. 
#  $ Y$;‫ ا‬-9 ‫ ر‬3‫ ا‬a4
‫ة‬C
 ‫;ار‬J‫ى ا‬C +#3 F# •
. ‫
 آ ;ة‬#  $ Y$;‫ ا‬-9 €‫ آ‬#‫;ارا آ‬J‫; ا‬W‫ة أآ‬C
 ‫ ن‬ •
: 4dgl3 '(1.3
88 Ra ‫ة ا;اد
م‬C
 ; 
226

. 
   $ Y$;‫ ا‬-9 n‫ة ا;اد
م وا‬C
 Y$;‫ ا‬-9 a 7‫أ‬
‫ و‬1u = 1,66.10
−27
kg ‫ و‬m n = 1, 00867 u ‫ و‬m p = 1,00728u ‫ و‬m(Ra ) = 225,977 u : 8.
c=3.108m/c2
‫ا‪/‬اب ‪ -9 :‬ا;‪ Y$‬از ه‪ 8‬ا‪ -.‬از ‪
 tT‬ت  ‪ Q‬دة &‪  7 8‬ن ‪.‬‬
‫‪E ℓ = ∆m . c 2 = [(Zm p + Nm n ) − m( AZ X )]. c 2‬‬
‫‪ Z=88‬و ‪ N=226‬و‪l& X‬ن‬
‫‪Eℓ = ( 88. 1, 00728 + 138. 1, 00867 − 225, 977). 9. 10 = 2, 779. 10 −10 J = 1736,90MeV‬‬
‫‪16‬‬

‫‪1736,90‬‬ ‫‪Eℓ‬‬
‫=‪E‬‬ ‫= ‪ E‬و‪= 7, 68MeV / c 2 8$‬‬ ‫‪ -9‬ا;‪
   $ Y$‬‬
‫‪226‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ W2E 4‬أ‪8‬ن ‪Aston‬‬

 ‪J‬ر ا‪;J‬ار ‪ #‬ا
‪C‬ات ‪$‬ل ‪ +F‬أ‪ .‬ن ‪;B W
e7 ،‬ات ‪ -9 $J‬ا;‪Y$‬‬
‫‪ Eℓ ‬‬
‫‪‚C$  -‬‬ ‫‪C
  $‬ة ‪‬‬
‫‪ A‬‬
‫‪C3‬د ا
ت ‪ . A‬أ„; ا ‪.‬‬
‫ ل ا‪: …7 +F‬‬
‫• ‪: 20<A<195‬‬
‫‪ Eℓ ‬‬
‫‪ - 1  -‬د ‪J‬رب‬ ‫‪‬‬
‫‪ A‬‬
‫‪ 1-‬ا‪ . 8MeV/c2 J#.‬ه‪DE‬‬
‫ا‪ „ J.‬ا ى ا{آ‪;W‬‬
‫ا‪;J‬ارا ) ‪W‬ل ا‪ Fe C
CF‬ه ‬
‫ا ى ا{آ‪ ;W‬ا‪;J‬ارا ‪E‬ا
‪CQ‬‬
‫‪;& $‬ة &‪ 8‬ا‪.  .‬‬
‫• ‪ A<20‬و ‪A>195‬‬
‫‪ Eℓ ‬‬ ‫‪ Eℓ ‬‬
‫آ ;ة أي أن ‪ ‬‬ ‫‪- ‬‬
‫‪ A‬‬ ‫‪ A‬‬
‫‪;B‬ة ‪CQ‬ا و‪ -.& 8$‬ا;‪ Tˆ 
  $ Y$‬ا‪8‬ء ا‪E‬ي
 أن ه‪ DE‬ا ى \;  ‪;J‬ة‬

‪ 1‬أن ‪ F‬ل إ‪  +‬ى أآ‪ ;W‬ا‪;J‬ارا ‪.‬‬

 ‪ DE1‬أن ‪ F‬ل و&‪  3  R‬ا‪3T‬ت ا و
 ‪:‬‬
‫‪ A>19 --‬ـ ا ى ا‪ ;\ #JW‬ا ‪;J‬ة ‪ ;.‬إ‪  +‬ا ‪ . TT‬و ‪ +‬ه‪ DE‬ا‪o‬ه‪1‬ة‬
‫ا‪)*p‬ر اوي ‪.‬‬
‫ــ ‪ A<20‬ــ ا ى ا‪  8. 1$ & CF TT‬اة أآ‪ Jx ;W‬و ‪ +‬ه‪ DE‬ا‪o‬ه‪1‬ة ا‪EI*p‬ج‬
‫اوي ‪.‬‬
‫‪ . q2 E‬ا‚‪C‬ج وا‚‪.‬ر ‪3T‬ن ‪ˆّ;F‬ن ‪.‬‬
‫‪ III‬ــ ا‪)*p‬ر وا‪EI*p‬ج او(ن ‪Fusion et fission nucléaire‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪)*p‬ر اوي ‪:‬‬

  اة ‪ #Jx‬آ{ورا م أو ا ‪   #‬م ‪ W‬أن ‪C$ ،  J‬‬
‫‪;$ 1&C-‬ون ‪8.$‬ء ) ‪ X-9‬ا‪;F‬آ أ‪( 0,1MeV  -‬إ‪+‬‬
‫ ا ‪ +
. TT‬ه‪E‬ا ا‪ F‬ل ا‚‪.‬ر ا وي ‪ ،‬و ‪+‬‬
‫ا ى ا‪ #JW‬ا ى ا)رة ‪ fissile‬وا;ون ا‪: T
CJ‬‬
‫ا‪13‬ون ا‪12‬اري ‪.‬‬
‫أ ــ ‪u(1S3‬‬
‫ا‚‪.‬ر ا وي ‪  3T‬وي ‪  X  J‬اة ‪ .u #Jx‬رة ‪،‬‬
‫‪ C$‬ا‪; 1&J‬ون ‪;7‬اري إ‪  +‬ا ‪. TT‬‬
‫أ‪: #W‬‬
235
92U + 01n → 140
55 Cs + 37 Rb + 3 0 n
93 1

54 Xe + 3 0 n + γ
U + 01n → 3894 Sr + 139
235 1
92

eD D
E e-i3 ‫ب ــ‬
: ‫ر ا وي أن‬.‚‫ ا‬3 4‫
  ;وت ا‬
. 3T‫ ا‬Y‫€  و‬#T ‫ــ‬
. ‫ رة‬.u ;\ ‫  ى‬1TJ# ‫ــ أو‬
‫ إذا‬، 
;4T T$ 
C-  #  3T ‫وث‬C7 8& ‫  ه‬، ‫ر  ى أ;ى‬.‫ ا‬8& a  ‫أو‬
8& ‫ث‬CF
 ‫ا‬E‫ وه‬X. ˆ‫ و‬X& F‫ و
 ا‬. 
‫ ا و‬# J‫ ا‬8& ‫ث‬CF
 ‫ا‬E‫ وه‬، X& F ;\ ‫آن‬
. „ T$ -.‫ ا‬n
e7 
‫ت ا و‬3T‫ا‬
‫ص‬t‫;
 ا‬9 3 
‫ت ا و‬3T‫ ا‬8&  # ‫ ا‬3T‫ ا‬8& F
‫و‬
. ‫> ن  اد
م‬- .‫ ا‬$ ‫ا ;وت‬
. ‫ج اوي‬EI*p‫ ــ ا‬2
u(1S3 ‫أ ــ‬
. Jx ;W‫ 
  اة أآ‬TT ‫ ا>م  ا‬X 
3T ‫ج ا وي‬C‚‫ا‬
‫ م‬#1‫  ن ا‬1 
e7 Ž‫ج دا ا‬C‚‫ت ا‬3T J : #W‫أ‬
: 7‫ث ;ا‬x R&‫ و‬، Q‫رو‬C1‫  ا‬-.‫ا‬
1
1 H + 11H → 12 H + 10 e
2
1 H + 11H → 23 He
3
2 He + 23 He → 24 He + 11 H + 11H
‫ج اوي‬EI*p‫ ا‬vgd23 ‫وط‬1x ‫ب ــ‬
‫;ات‬xy‫ ى ا‬- +#3 a#B‫  ا‬1 -9 TT‫ ا ا‬# ‫ج ا وي إ‚ إذا آن‬C‚‫ ا‬RJF
‚
e-i
N ‫ج‬C‚‫
€ ا‬a ‫ا ا‬E1‫ و‬. 3 ‫;ارة‬7 Q‫ در‬-.‫ ا‬DE‫  &; ه‬a#.
‫ و‬. 
;&‫ا  ا‬
. ‫اري‬12‫اوي ا‬
. ‫ *وي‬e-i
 g‫ وا‬g
‫  ا‬gz2‫ ــ ا‬VI
: ES‫ ا‬2‫ ــ ا‬1
: ‫د ا‬$ X3 ‫  و
  ;ا‬3T ; 
A1
Z1 X 1 + ZA22 X 2 → A3
Z3 X 3 + ZA44 X 4
. RP-‫ أو د‬P‫; آ‬3 ‫  ى‬+#3 ‫ل‬C Xi
: 8‫ ه‬3T ‫ا‬E1$ ‫;و‬J‫ ا‬-.‫ ا‬#tF‫ا‬
 Eℓ ( X 1 ) + Eℓ ( X 2 )  =  Eℓ ( X 3 ) + Eℓ ( X 4 )  + ∆E
∆E =  Eℓ ( X 1 ) + Eℓ ( X 2 )  −  Eℓ ( X 3 ) + Eℓ ( X 4 ) 
-9 ∆E ‫ و‬. Xi J-C‫ اة أو ا‬# Y$;‫ ا‬-9 Eℓ ( X i ) e7
. 3T‫ا‬
: 
C Eℓ Y$;‫ ا‬-9 ;  a 7
∆E =  m ( X 3 ) + m ( X 4 )  .c 2 −  m ( X 1 ) + m ( X 2 )  .c 2
∆E =  m ( X 3 ) + m ( X 4 ) − m ( X 1 ) − m ( X 2 )  .c 2
∆E = ∆m.c 2 =  m ( produit ) − m ( reactifs )  .c2
: ‫م‬- ‫ *وي‬e-i
 ‫ ا‬76E : q2 E
3 4# PC ‫ ا‬-.‫ ا‬: Ei
. 3 4# P1‫ ا‬-.‫ ا‬: Ef
. ‫ ا ا‬T 3 4‫ ا‬1  8‫ ا‬-.‫ ا‬Eℓ ( X 1 ) + Eℓ ( X 2 )

. X4 ‫ و‬X3 ‫  ن ا ا‬C3 3 4‫;ره ا‬F 8‫ ا‬-.‫ ا‬−  Eℓ ( X 3 ) + Eℓ ( X 4 ) 


. ‫;ارا‬J‫; ا‬W‫ “ أآ‬t E$‫ ا وي و‬3T‫ا ا‬E1 #‫ ا‬-.‫∆ ا‬E
Q = −∆E > 0 8‫ ه‬-.# ;u 3T ‫;رة ل‬F‫ ا‬-.‫ ا‬: ” F#
'g(‫ج او‬EI*p‫*)ر و‬p‫ ا‬W - ‫ت‬dgl3 ‫ ــ‬2
: ‫*)ر اوي‬p‫أ ــ ا‬
: ‫ر ا وي ا‬.‚‫ ; د ا‬
U + 01n →
235
92 Cs + 3793Rb + 3 01n
140
55

. ‫ ا وي‬3T‫ا ا‬E‫ ه‬8& #C‫ آ ا ى ا‬8.


U
235
92 Cs
140
55 Rb
93
37 n
1
0

234,99346 u 139,88711 u 92,90174 u 1,00866 u

. ‫ة  ا{ورا م‬C7‫;ف  اة وا‬9  ‫;رة‬F‫ ا‬-.‫ ا‬a 7‫أ‬


∆E = ∆m .c 2 : -.‫; ا‬B ;  a 7 
C
‫ أن‬eF$
∆m = mf − m i
= m ( 140
55 Cs ) + m ( 3793Rb ) + 3m ( 01n )  − m ( 235
92U ) + m ( 0 n ) 
1

= m ( 140
55Cs ) + m ( 3793Rb ) + 2m ( 01n ) − m ( 235
92U ) 

=-0,18729u=-3,1100 × 10-28kg
∆E = ∆m .c 2 = −2, 7995 × 10 −11 J = −174, 699MeV

‫  وي‬Q=-∆E -9 ‫;ر‬F ‫ة  ا{ورا م‬C7‫ر  اة وا‬.‫أي أن ا‬


. 174,699MeV
‫; ا‬.‫ أ‬: ‫ر‬.‚‫ ا‬3T -.‫ ا‬Y.
‫ج اوي‬EI*p‫ب ــ ا‬
: 8‫ج ا‬C‚‫ ا‬3T ; 
H + 13H → 42He + 01n
2
1

∆E = ∆m .c 2
( )
∆m = mf − m i = m 42He + m 01n  − m 12H + m ( ) ( ) ( H )
3
1

=-0,18729u=-3,1100 × 10-28kg
∆E = ∆m .c 2 ≃ −17,585MeV
2
1H H
3
1 He
2
4
1
0n
2,01355 3,01550 4,00150 1,00866

. 
;J 200MeV ‫رب‬J -9 ‫;ر‬F
‫ر‬.‚‫ ا‬3T $ ، 18MeV ‫رب‬J -9 ‫;ر‬F
‫ج‬C‚‫ ا‬3T
X‫ 
 أي أ‬236 ‫ر ا وي‬.  $‫ 
ت و‬5 ‫ج ا وي‬C  $ ‫د ا
ت‬C   &
‫Ž ;ات‬$ ; ‫ج أآ‬C‚$ ‫;رة‬F‫ ا‬-.‫ة ا‬C7‫  
 وا‬$
( 2 
‫ ار‬# #
. gjd
‫ت او( ا‬p2
‫ ا‬W - ‫ت‬dgl3 ‫ ــ‬3
: .9E q2 E
.(Q=-∆E>0) 8Q‫ ار‬YF‫ ا‬1 
-.‫;ر ا‬F 1‫ أي أ‬-.# ‫;ة‬u 3 4‫∆  ن ا‬E < 0
( Q=∆E <0) 8Q‫ ار‬YF‫  ا‬-9 a  ) -.#  3 4‫∆  ن ا‬E > 0
+#3 -.‫ ا‬DE‫; ه‬1„‫ و‬E ‫;ف‬F$ 1 N;‫∆ و‬E < 0 P‫  ن دا‬PJ#‫ت ا و
 ا‬3T#  $
. €T‫ ل ا‬W ‫ ا‬RP-C‫ ص ا‬t‫ ا‬+#3 1  ‫;آ‬7 -9 -9 u
α 4-Sxp‫ا ــ ا)ط ا‬
: 8‫ ه‬α €T‫د ا‬
Z
A X → A −4
z −2 Y +α
: α 83u[‫;رة ل اط ا‬F‫ ا‬-.‫ا‬
E = m (α ) + m ( Az −−42Y ) − m ( AZ X )  .c 2
α ‫ اط‬3u‫  اة ا;اد
م إ‬. 226 ‫ة  ا;اد
م‬C7‫€  اة وا‬T 3 4‫ ا‬-.‫ ا‬a 7‫ أ‬: R .
: 8.
Ra
226
88 Rn
222
86
4
2 He
225,977u 221,9702 4,0015

Ra →
226
88 Rn + 24He
222
86

: 3T‫ا ا‬E1 -.‫ ا‬#tF‫ ا‬N4


E = m ( 222
86 Rn ) + m ( 2 He ) − m ( 88 Ra )  .c
4 226
 2

=  −5, 3.10−3u  .c 2
: ‫ن‬l& 8$‫ و‬1u=931,5MeV/c2 ‫ أن‬#
MeV 2
E = −5, 3.10−3 × 931, 6 .c = −4, 94MeV
c2
: 8‫ ه‬3T‫ا ا‬E‫ ه‬3 ‫;رة‬F‫ ا‬-.‫ ا‬8$‫و‬
‫;آ‬7 -9 u +#3 ;1„ 8‫ وه‬Q = −E = E C (α ) = 4, 94MeV
. α J-C‫ ص ا‬t‫ ا‬+#3 1 
. β- 4-Sx]‫ب ــ ا)ط ا‬
β- 83u[‫ط ا‬# €T‫د ا‬
Z A
A X→ Z +1 Y + 0−1 e
: β− 83u[‫ط ا‬# -.‫ ا‬#tF‫ا‬
E = m ( A
Z +1 )
Y +m ( e ) − m ( X ) .c
0
−1
Z
A
2

β+ 4-Sx]‫ج ــ ا)ط ا‬
β+ 83u[‫ط ا‬# €T‫د ا‬
Z A
A X→ Z −1 Y + 0+1 e
: 83u[‫ط ا‬# -.‫ ا‬#tF‫ا‬
E = m ( A
Z −1 )
Y +m ( e ) − m ( X ) .c
0
+1
Z
A
2

: q2 E
'- /3‫ ا‬vjI‫  ى وا‬g‫آ‬1J $ W‫ت او( إ‬,-i
‫ل ا‬,} ‫رة‬12.‫ل ا ا‬2
3
. γ ‫ت‬-Sx~ gDg$E19‫ آ‬$ W‫ل وآ;€ إ‬2
‫ه;ا ا‬
Q = −∆E = ∑ E C ( Y)
A
Z
‫‪A‬‬
‫‪ :‬اى وا‪ vjI‬ا‪ '- /3‬ا
‪2‬ل‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Y‬‬
‫‪ V‬ــ ا
‚‪1g‬ات ا‪)  g5gl‬ط ا]‪. 4-Sx‬‬
‫‪3u£‬ت ا و
 ‪  Q +#3 ;xy‬ا[ ن وذ ‪ a 7‬ا ا‪ 1t
8‬ا‪  4‬و‪  .$‬ا{‪u‬‬
‫• ا[‪3u‬ت ‪α‬‬
‫ا‪. C#4‬‬
‫• ا[‪3u‬ت ‪ β‬أآ‪T ;W‬ذ
  ‪ ، α‬و
‪N#‬م ‪C3‬دة ‪;#‬ات [
‪   . 1&J‬ه‪ DE‬ا[‪3u‬ت‬
‫‪ 4‬ا
 ا ;‪. 9‬‬
‫• ا[‪3u‬ت ‪C& γ‬ة ‪CJ$‬ر آ ; ‪ ،‬و[
‪N#
1&J‬م ‪C3‬ة ;ات  ا;ص ‪ ،‬و  &‪8‬‬
‫‪ I‬ا{;اض ‪ t$‬ر ‪.‬‬
‫  ا[‪3u‬ت ا و
 &‪ 8‬ا‪$ a.‬ت ˆ¦‪CQ #‬ا آ‪T‚ ;t‬ء و‪ I‬ا{;اض أو‬
‫‪. 14‬‬
‫آ ‪ ;x%‬ا[‪3u‬ت ا و
 ‪ +#3‬ا[ ن ؟‬
‫‪ 3T‬ا[‪3u‬ت ا و
 ذات ا‪ -.‬ا  ادة ا  ‪  4‬ا[ ن ‪ ،‬إذ
‪ 1‬ا‪N‬اع‬
‫إ;وت ذرات 
 ‪ ¨$‬ا{‪>3‬ء ‪ ¨$ xCF‬ا هت ‪ $‬آ‪. P‬‬
‫ا 
ء او‬
‫ ا
 وا‬، ‫ اى‬: 2 ‫ ا
ر‬
 
‫
"  !
ر
م 
  وم ر‬#‫ا‬
:  ‫ 
 ا
ر‬
mn = 1, 00866u, mp = 1, 00728u
m(α) = 4, 00150u, m(e) = 0, 00055u
1u = 1, 6605.10 −27 kg, 1eV = 1, 602.10 −19 J
c = 2, 9979.10 8 m / s, 1u = 931,5MeV / c 2
1 $%
Z
. A X ‫اة‬012 2 3 ‫ ا‬451 ‫ف ا‬78 ‫ ــ‬1
El ‫اة‬01 =>7 ‫ @? ا‬A ‫ف‬78 ‫ ــ‬2
‫ ب‬DE F 3
G  ‫@? ا‬HI ‫ ا‬J ‫ ــ أآ‬3
Z
. A X ‫اة‬01 =>7 ‫ @? ا‬A
‫ن‬0NO‫ أ‬P1Q1F . 2 7
G
‫ن ؟‬0NO‫ أ‬P1Q1F ST
 ‫ ذا‬F ‫ ــ‬1
‫ى‬01 ‫ ل ا‬XF P1Q1
‫ ها ا‬P28 8 ‫ ــ‬2
. ‫ة‬75 D
‫ا‬
?2> 5 ‫ ا‬P1Q1
‫ ا‬P28 ‫ى‬01 ‫ ا‬Z0G ‫ ــ أ‬3
S28 ‫ ج ؟‬FZH ?2> 5 ‫ى ا‬01 ‫ ر وا‬N\H
. ^>‫ا‬0
2 $%
‫و‬ ( C)
12
6 : ‫ ك‬1‫ن ه‬0>73 ‫ ا‬7` a > F

( C)
14
6

( C)
14
6 ‫اة‬01 ?cD1 > JDE‫ ــ أ‬1
. ∆m 2 3 ‫ ا‬451 ‫أ ــ ا‬
. Eℓ =>7 ‫ @? ا‬A ‫ب ــ‬
. ‫ل‬0X > fg MeV /nucleon‫ ب‬E ?01 ?cD1 > =>7 ‫ @? ا‬A ‫ج ــ‬
. E ′ = 7, 68MeV / nucleon ‫ه‬ ( C ) ‫اة‬012 ?01 ?cD1 > =>7 ‫ @? ا‬A ‫ ــ‬2
12
6

. ( C ) ‫ ( و‬C ) > F ‫ارا‬75 O‫ ا‬7T‫آ‬h‫اة ا‬01 ‫ ا‬i 1 O‫ا‬


14
6
12
6

: ‫ ت‬NIF
m ( C ) = 11, 99674u,m ( C ) = 13, 9999u
12
6
14
6

3 $%
F ‫ن‬03F =2 0‫ ج وه‬FZk‫ت ا‬H8 lG  ?2c5D
‫و? ا‬01 ‫ت ا‬H8 l
‫د ا‬0@‫  أن و‬E ‫
ء ا رة‬28 c1 
:  ‫ ج ه آ‬FZH ?‫و‬01 ‫ د ? ا‬I
‫ ا‬. ( H) qG‫ا‬0 (t)
3
1 ‫م‬0D7 ‫وا‬ ( H) qG‫ا‬0 (d) ‫م‬0‫ر‬0G‫و‬Z ‫ا‬
2
1

3
1 H + 21 H → 42 He + 01 n
. ‫وي‬01 ‫ ا‬S8 l ‫ ا‬8 iG 1 ‫∆ ا‬m ?2 3 ‫ ا‬7tG JDE‫ ــ أ‬1
. ‫وي‬01 ‫ ا‬S8 l ‫ ا‬8 ?XG 1 ‫ @? ا‬N ‫ ا‬JDE‫ ــ أ‬2
4
2 He ‫م‬02w ‫ ا‬F 1mol ‫ّن‬03G ‫ل‬H ‫ل‬0X > ?XG 1 ‫ @? ا‬N ‫ ا‬JDE‫ ــ أ‬3
.?@ N ‫= ا‬NxF ‫
ل‬I O > ?@ N ‫? ا‬2yQ ‫ ا‬STF ‫ ــ‬4
: NI
( ) ( )
m 21 H = 2, 01355u,m 31 H = 3, 01550u
m ( n ) = 1, 00866u,m ( He ) = 4, 00150
1
0
4
2

4 $%
: ? ‫ د ? ا‬I
> ، ‫ون‬7 1> wZ@ Z18 ، 235 ‫م‬0‫ورا‬h‫اة ا‬0 ‫ ر‬N\‫ ا‬S8 lG 8 7cI
235
92 U + 01 n → 140
54 Xe + 94
38 Sr + 3 01 n
. ‫وي‬01 ‫ ا‬S8 l ‫ ا‬8 iG 1 ‫∆ ا‬m ?2 3 ‫ ا‬7tG JDE‫ ــ أ‬1
. ‫اب‬0X ‫ ا‬S28 ‫ارة ؟‬7Q2 ‫ ص‬F ‫ارة أم‬7Q2 7  S8 l ‫ ها ا‬S‫ ه‬. S8 l ‫ ا‬8 ?XG 1 ‫ @? ا‬N ‫ ا‬i 1 O‫ ــ ا‬2
. ?@ N ‫= ا‬NxF ‫
ل‬I O > ?@ N ‫? ا‬2yQ ‫ ا‬STF ‫ ــ‬3
: NI
m ( U) = 234, 99332u,m ( Sr ) = 93, 89446u
235
92
94
38

m ( n ) = 1, 00866u,m ( Xe ) = 138, 89194u


1
0
139
54

5 $%
?
wF Z ‫ ج‬FZk‫ل ا‬H ?XG 1 ‫ @? ا‬N ‫ > أن ا‬، 5 7
‫ وا‬4 7
‫?  ا‬2yQ
‫ ا‬i` 1 ‫ل ا‬Ht O >
. ‫ ر‬N\k‫ل ا‬H ?XG 1 ‫ @? ا‬N2 ?cD1 >
6$%
. β − ‫\ ط‬1 ‫? ا‬8 I‫إ‬ ( 60
27 )
Co = >03 ‫اة ا‬0
. β − 8 Iƒ‫\ ط ا‬1 ‫ „م ا‬3F 7D . = >03 ‫اة ا‬0 ‚ l ‫وي‬01 ‫ ا‬S8 l ‫ د ? ا‬IF J ‫ ــ أآ‬1
. ( 60
27 )
Co ‫اة‬012 =>7 ‫ @? ا‬A JDE‫ ــ أ‬2
. 60 = >03 ‫ ا‬F 1g ‚ lG 8 ?XG 1 ‫ @? ا‬N ‫ ا‬JDE‫ ــ أ‬3
: NI
m ( 60
28 )
Ni = 59, 91544u, m ( 60
27 )
Co = 59, 91901u
NA = 56, 02.1023 mol−1
7$%
? ‫ د‬I
‫ ا‬JDE ‫زوت‬h‫اة ا‬01> ‫ون‬7G0 ‫ام‬ZNˆ‫ ا‬ZI> ‫ي‬0X ‫ف ا‬Ht2 2I ‫ ت ا‬5cN ‫  ا‬14 ‫ن‬0>73 ‫ن ا‬03 
14
7 N + 01 n → 14
6 C + 11 H : ? ‫ا‬
. S8 l ‫ @? ها ا‬A JDE‫ ــ أ‬1

β ‫\ ط‬1 ‫ ا‬8 I‫ إ‬14 ‫ن‬0>73 ‫ ــ ا‬2
. 14 ‫ن‬0>73 ‫ ‚ ا‬lG ? ‫ د‬IF J ‫ أآ‬1 ‫ ــ‬2
. S8 l ‫ل ها ا‬H ?XG 1 ‫ @? ا‬N ‫ ا‬JDE‫ أ‬2 ‫ ــ‬2
‫ارة ؟‬7Q2 ‫ ص‬F ‫ارة أم‬7Q2 7  S8 l ‫ ها ا‬S‫ ه‬. ?@ N ‫= ا‬NxF ‫
ل‬I O > ?@ N ‫? ا‬2yQ ‫ ا‬STF ‫ ــ‬3
. ‫اب‬0X ‫ ا‬S28
m ( C ) = 11, 99674u,m ( C ) = 13, 9999 : NI
12
6
14
6
2 ‫
 ا‬
.  ‫ااى وا وا‬
 ‫ا ا  ر م‬
1 !"#
#$% & '%( . ‫ ــ ا  ا
 ه اق  آ
 ات  ن   وآ
 ااة‬1
∆m = ( Zmp + (A − Z)mn ) − m ( X) :
A
Z
A
Z X ‫ا
 )' اة‬
. 7( 8  ‫ؤه  اة‬:‫زم إ‬$‫ ا‬#:‫ ه ا‬: El 4‫ ا‬#5 ‫ ــ‬2
E ℓ = ∆m.c 2 : 4‫ ا‬#5 ‫  @)ب‬A 
‫ ا‬#$%‫ ــ ا‬3
2 !"#
: A 
‫ د ا‬D  ') 4‫ ا‬#5 8  ‫ات‬E ‫ن‬:F‫ أ‬HI 8JA
 Eℓ 
 − A  = f(A)
 
: % #‫أ&" ا‬

3 !"#
: 
‫ ــ أ @)ب ا  ا‬1
∆m = ( 6mp + 8mn ) − m ( C)
14
6

=6, 04368 + 8, 06928 - 13, 9999 = 0,11306u


: ‫  اة‬4‫ ا‬#5 ‫ب ــ‬
E ℓ = ∆m.c = 0,11306u
2

1u = 931,5MeV / c2
E ℓ = 0,11306u = 0,11306 × 931,5MeV = 105, 32MeV
:  ') 4‫ ا‬#5 ‫ج ــ‬
E ℓ 105, 32MeV
E= = = 7,52MeV / nucleon
A 14
E'>E 2
‫
 _‪b‬ن ان ‪ 12‬ا‪a‬آ‪ J‬ا‪
F‬ار  ان ‪. 14‬‬
‫ ‪4 !"#‬‬
‫‪ 1‬ــ @)ب ‪ E‬ا
 ‪ ∆m‬ا‪  c‬ا
‪ 8‬اوي ‪:‬‬
‫)‪∆m = m( 42 He) + m(n) − m( 31 H) − m( 21 H‬‬
‫‪∆m = 4, 00150 + 1, 00866 − 3,01550 − 2,01355‬‬
‫‪∆m = −0, 01889u‬‬
‫‪∆m = −17,596MeV / c 2‬‬
‫‪ 2‬ــ @)ب ا‪ #:‬ا‪  e‬ا
‪ 8‬اوي ‪:‬‬
‫(‪ #5 f)I‬ا
‪ 8‬اوي ‪∆E = ∆m.c = −17,5960MeV :‬‬
‫‪2‬‬

‫ا‪ #:‬ا‪  e‬ا


‪ 8‬ه ‪$j Q=17,5960MeV‬ل ن (اة وا@ة‬
‫ ا‪ 7‬م ‪.‬‬
‫‪e‬ل ‪Q = 17,5960 × 1, 602.10−13 J = 28,189.10−13 J ،‬‬
‫‪ 3‬ــ  ن ‪ 1mol‬وا‪m‬ي ‪
I‬ي  ‪( NA H‬اة  ا‪ 7‬م ن ا‪ #:‬ا‪ e‬ه ‪:‬‬
‫‪Q ' = NA .Q = 169, 965.1010 J‬‬
‫‪ 4‬ــ ا‪   I‬ا‪A%
F #:‬ل ‪ 4:p‬ا‪: #:‬‬
‫ ‪5 !"#‬‬
‫‪ 1‬ــ @)ب ‪ E‬ا
 ‪: ∆m‬‬
‫‪∆m = m( 140‬‬
‫)‪54 Xe) + m( 38 Sr) + 2m(n) − m( 92 U‬‬
‫‪94‬‬ ‫‪235‬‬

‫‪∆m = 138, 89194 + 93, 89446 + 2 × 1, 00866 − 234, 99332‬‬


‫‪∆m = −0,1896u‬‬
‫‪∆m = −176, 612MeV / c2‬‬
‫‪ 2‬ــ ()

‪ c‬ا‪ #:‬ا‪  e‬ا
‪: 8‬‬
‫(‪ #5 f)I‬ا
‪∆E = ∆m.c = −176, 612MeV : 8‬‬
‫‪2‬‬

‫ا‪ #:‬ا‪  e‬ا


‪ 8‬ه ‪ A Q = −∆E = 176, 612MeV‬أن‬
‫‪b_ ∆E < 0‬ن ا
‪I  t( 8‬ارة‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 4:p‬ا‪ #:‬أ(‪ v‬ا‪. &'(u 4:pA‬‬
‫ ‪6 !"#‬‬
‫@)‪ f‬ا
‪: A‬‬
‫‪$j‬ل ا‪m(D‬ج 
' أن ‪( 5‬ت 
‪ c‬أو ‪I‬ر ‪ 17,596MeV w_ #5‬أي أن ( وا@ة ‪I‬ر‬
‫‪3,5192MeV‬‬
‫‪$j‬ل ا‪:x(D‬ر أن ‪I ( 236‬ر ‪ 176,612MeV w_ #5‬أي أن ( وا@ ‪I‬ر  ‪0,748MeV &
A#‬‬
‫‪ ' A‬أن ا‪ #:‬ا‪IA‬رة ‪$j‬ل ا‪(D‬ج أآ' ‪  J‬ا‪ #:‬ا‪IA‬رة ‪$j‬ل ا‪:x(D‬ر‬
‫ ‪7 !"#‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪%‬د ا
‪ 8‬اوي 

‪( y‬اة ا‪. 4‬‬
‫‪60‬‬
‫‪27‬‬ ‫→ ‪Co‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪28‬‬ ‫‪Ni +‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪−1‬‬ ‫‪e‬‬
‫‪−‬‬
‫) (}م ا‪x‬ط ا{‪β %t‬‬
‫ا‪x‬ط ا{‪ β− %t‬ه ا‪( I
F‬و @~ 
‪I‬ل دا‪ 8j‬ااة (ون إ‪ H‬ون ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪n → 11 p +‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪−1‬‬ ‫‪e‬‬
‫‪ 2‬ــ @)ب ‪ #5‬ا‪ 4‬اة ا‪: 4‬‬
‫‪∆m = ( 27mp + 33mn ) − m‬‬ ‫(‬ ‫‪60‬‬
‫‪27‬‬ ‫)‬
‫‪Co = 0, 56333u‬‬
‫‪ #5‬ا‪ 4‬ه‬
∆m = 0,56333 × 931, 5 = 524, 47MeV / c2
∆E = 24, 74MeV
: 4‫  ا‬1g y
  e‫ ا‬#:‫ ــ ا‬3
: 8
‫ ا‬#5 f)I( ‫ــ‬
∆E = ∆m.c 2 = m (Ni) + m ( e ) − m ( 60
27 )
Co = −0, 00301 × 931,MeV / c2
∆E = ∆m.c 2 = −2, 804MeV
Q = −∆E = 2, 804MeV ‫ ه‬4‫ (اة وا@ة  ا‬y
  e‫ ا‬#:‫ا‬
N m m
= ⇒ N = NA . : 4‫  ا‬1g _ ‫ د اات‬f)I( ، 1g ‫)' ل‬
NA M M
m
Q ' = NA . ×Q
M
1
Q ' = 6, 02.1023 × × 2, 804 × 1, 602.10−13 J = 0, 4545.1010 J
59,5
‫ر
ل ا ا وا
ى وا وا ‪.‬‬
‫ا‪ %‬ا‪
" #$‬ر  
م  ‬
‫& ‪1‬‬
‫‪+‬‬
‫ ا
ط ا ‪     β‬ى ا  ‪   .‬ا ن ‪# $%% 19‬‬
‫ا (د  ا و ا ‪:  %‬‬
‫‪19‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪Ne →19‬‬ ‫*‬
‫‪9 F +‬‬
‫‪0‬‬
‫‪−1‬‬ ‫‪e + 00 ν‬‬
‫‪19‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪F * →19‬‬
‫‪9 F + γ‬‬

‫‪ 01‬أن ‪ 00 ν‬د‪ >6 3 neutrino  23  4(3 ، 67‬ا ‪. 7‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 2‬ــ  ه ‪E‬ع ا ‪ 7‬ا (‪21‬رة ‪H‬ل ه‪M‬ا ا ‪ >%‬؟ ) ‪ 7R‬و‪ TU‬ــ ‪ SES 7R‬ــ ‪2 7R‬آ ‪ ..‬ا ‪( V‬‬
‫‪ 3‬ــ اع ‪ D  γ‬ا‪3 Z%7R Z[E‬وي ‪ ، 551KeV‬ا ‪ 7‬ا ‪21‬آ `ز‪23‬ون ‪، 0,822KeV A%(7‬‬
‫‪ >(AE‬ا ‪ 7‬ا ‪21‬آ ` اة ا (‪D %‬ة ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 1‬أ‪ 7R #‬ا ‪23‬و‪ 00 ν E‬ا (   ‪H‬ل ا ‪. >%‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪  2‬ه ‪H‬ت ه‪ cM‬ا ‪ 67D‬؟‬
‫‪m( Ne) = 18, 99639u,m( 199 F) = 18, 99346u : E‬‬
‫‪19‬‬
‫‪10‬‬

‫& ‪2‬‬
‫‪238‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪226‬‬
‫‪92‬‬ ‫و ‪ `B h Rn‬ا@ورا‪E‬م ‪U 238‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪ 2%E‬ا ‪Ra h3D‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪. 
 `B o23 p‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪DE‬ة ا ‪2‬ادم ‪1%3 
 226‬ل إ ‪DE 4‬ة ا ‪2‬ادون ‪ 0 Rn‬د‪. α qr7‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬أآ‪ #%‬د  ه‪M‬ا ا ‪. $%%‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬أ‪ #‬ا ‪ 7‬ا ‪ h s3‬ا ‪ α $%%‬اة ا ‪2‬ادون ‪ 226‬ب ‪. MeV‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 3‬أو‪ ΕCα 23 Dv‬ا ‪ 7‬ا ‪21‬آ `‪ α 67D‬ا (   ‪H‬ل ا ‪ $%%‬ا ‪ mα  D q‬آ‪ `%‬ا ‪67D‬‬
‫‪ α‬و ‪ mRn‬آ‪ `%‬ا ‪D‬ة ا (‪D %‬ة و ‪ ∆E‬ا ‪ 7‬ا ‪ h s3‬ا ‪ (` ، $%%‬أن ا ‪D‬ة ا@> ‪  B 463‬‬
‫?‪S‬ن وأن ا ‪D‬ة ا (‪D %‬ة ‪ A%  B‬ا@?? ) ‪  2y‬رة (‬
‫‪ 2‬ــ ‪ h 4‬أن ‪ ECRn‬ا ‪ 7‬ا ‪21‬آ ` ‪D‬ة ا (‪D %‬ة ‪ h 1,8% 263 > (3‬ا ‪ 7‬ا ‪21 %‬ره ا ‪>%‬‬
‫وا?‪. {% %‬‬
‫‪‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪DE‬ة أ@ورا‪E‬م ‪26% 2y 238‬ة ‪1%3‬ل ‪ h ``? 2‬ا‪[E‬ت ‪E h‬ع ‪ α‬و ‪DE % β‬ة‬
‫‪206‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪82‬‬ ‫ا ‪2‬ص ‪Pb‬‬
‫‪206‬‬ ‫‪238‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪82‬‬ ‫إ ‪Pb 4‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪ 3‬ــ ‪D 1‬د ‪D‬د ا‪[E‬ت ‪ α‬و‪D‬د ا‪[E‬ت ‪ β‬ا `‪€ hM‬دن  ‪13‬ل ‪U‬‬
‫‪238‬‬ ‫‪206‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪92‬‬ ‫  ` ‪D‬ة ‪U‬‬ ‫‪82‬‬ ‫‪ 3‬ــ ‪ #? >` 2‬ا?‪26%‬ار ا ‪D‬ة ‪Pb‬‬
‫‪m( 226 Ra) = 255, 977u,m( A Rn) = 221, 970 : E‬‬
‫& ‪3‬‬
‫`‪ 4‬إ[‪%%3 h ``? 2‬ت ‪ r6`3‬و‪h  %%‬‬ ‫‪206‬‬
‫‪82‬‬ ‫إ ‪DE 4‬ة ‪Pb‬‬ ‫‪1%3‬ل ‪DE‬ة ا@ورا‪E‬م ‪U 238‬‬
‫‪238‬‬
‫‪92‬‬

‫‪2R‬از ‪ α‬و ‪ # β‬ا (د  ا ‪: `1‬‬


‫‪238‬‬
‫‪92‬‬
‫‪U → 20682 Pb + xα + yβ −‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪23‬ف `‪ 4‬ا ‪ α h%67D‬و ‪D ƒ[ β‬د ا (`‪ x h‬و ‪. y‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪%13 ، t †1 B‬ي ‡‪2‬ة ‪ h 1g 4` (D7 ED‬ا@ورا‪E‬م ‪ 238-‬و‪h 10mg‬‬
‫ا ‪2‬ص ‪2%E ، 206-‬ض أن آ> دة ا ‪2‬ص ‪ 206-‬ا (‪%‬ا‪Dv‬ة ‪ B‬ا ‡‪2‬ة ه ‪$%3 s%E‬‬
‫ا@ورا‪E‬م ‪2 T 238-‬ور ا Œ‪ h‬ا‪D%‬اء ‪S3 †1 AU2%E t=0 †1 h‬ن ا ‡‪2‬ة ا (‪. ED‬‬
‫أو‪ 2( h   Dv‬ه‪ cM‬ا ‡‪2‬ة `( أن ا ‪D‬ور ا Žورا‪E‬م ‪. t 1/2=4,5.109ans : 238-‬‬
‫‪M(Pb)=206g/mol, M(U)=238g/mol: E‬‬
‫& ‪4‬‬
‫‪238‬‬ ‫‪235‬‬
‫آ‪7‬د (> ‪y‬ا ‪E‬و ‪.‬‬ ‫‪92‬‬ ‫واورا‪E‬م ا ‡‪U #‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪ h p`H >(%‬ا@ورا‪E‬م ا
ر ‪U‬‬
‫‪235‬‬
‫إ[‪3 2‬د‪A‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪ {% 3‬ا ‪ 7‬ا (‪2R h S`A%‬ف ا ’ا ‪ h‬ا‪
E‬ر ‪E‬وى ا@ورا‪E‬م ا
ر ‪U‬‬
‫ ‪23‬و‪E‬ت ‪ ،‬وذ “ ‪ #‬د  ا ‪ >%‬ا وي ا ‪:  %‬‬
‫‪235‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪95‬‬
‫‪92‬‬ ‫→‪U+ n‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪Xe +‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪Sr + y 01 n‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 1‬أ‪ x %(7 #‬و ‪. y‬‬
‫‪235‬‬
‫‪92‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪ 2‬أ‪ #‬ا ‪ 7‬ا (‪D %‬ة ‪ h‬ا‪
E‬ر ‪E‬اة ا@ورا‪E‬م ‪U‬‬
‫‪235‬‬
‫‪2R h‬ف ا (>‬ ‫‪92‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪ 3‬أو‪ Dv‬ا (‪D‬ة ا Œ  ا ‪ A H “`A% %‬آ‪ h m=1g `%‬ا@ورا‪E‬م ‪U‬‬
‫ا وي `’ا `( أن ‪D7‬ر‪ Z3‬ه ‪. 15MW‬‬
‫‪235‬‬
‫‪ ،‬وا ‪ ، A%2? o‡3 ƒ %‬أن ‪13‬ل‬ ‫‪92‬‬ ‫‪ 2‬ــ (‪23 ` hS‬و‪E‬ت ا (   ‪ h‬ا‪
E‬ر ا@ورا‪E‬م ‪U‬‬
‫‪239‬‬ ‫‪238‬‬
‫‪ ،‬ا ا
ط ‪ # ،‬ا (د  ا ‪:  %‬‬ ‫‪92‬‬ ‫إ ‪ 4‬أورا‪E‬م ‪U‬‬ ‫‪92‬‬ ‫ا@ورا‪E‬م ا ‡‪U #‬‬
‫‪238‬‬
‫‪92‬‬ ‫→ ‪U + 01 n‬‬ ‫‪239‬‬
‫‪92‬‬ ‫‪U‬‬
‫‪ D‬درا? ا
ط ا Žورا‪E‬م ‪ DsE ، 239‬أن ‪ Z%(7 1/8 ˜3 Z%(7‬ا ‪2 D rD‬ور ‪69‬‬
‫د‪D h 67‬ا ‪. Z%%3‬‬
‫أ‪ #‬ز‪ h‬ا ‪Ž o‬ورا‪E‬م ‪. 239‬‬
‫‪239‬‬ ‫‪239‬‬ ‫‪239‬‬
‫‪ .‬و‪ 2%‬ه‪M‬ا‬ ‫‪94‬‬ ‫ا ‪M‬ي ‪1%‬ل ‪D‬ور‪ c‬إ ‪ 4‬ا `‪E3‬م ‪Pu‬‬ ‫‪93‬‬ ‫إ ‪ 4‬ا ‪E%‬م ‪Np‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪ 3‬ــ ‪1%‬ل ا@ورا‪E‬م ‪U‬‬
‫ا@‪ 2H‬را ه اš‪ ، 2H‬آ@ورا‪E‬م ‪ # 235‬د  ا ‪ >%‬ا وي ا ‪:  %‬‬
‫‪239‬‬
‫‪94‬‬ ‫→ ‪Pu + 01 n‬‬ ‫‪102‬‬
‫‪42‬‬ ‫‪Mo +‬‬ ‫‪135‬‬
‫‪52‬‬ ‫‪Te + 3 01 n‬‬
‫‪239‬‬
‫  ‪ R‬ا ‪ qr7D‬ا (  ‬ ‫‪94‬‬ ‫‪ 3‬ــ ‪ 1‬أو‪Dv‬ا (د  ا ‪1% `1‬ل ا@ورا‪E‬م ‪ 239‬إ ‪ 4‬ا `‪E3‬م ‪Pu‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪2‬‬
‫‪235‬‬ ‫‪238‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪92‬‬ ‫أآ‪ E h 2 S 2‬ا@ورا‪E‬م ا
ر ‪U‬‬ ‫‪92‬‬ ‫‪U‬‬
‫‪235‬‬ ‫‪139‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪239‬‬
‫‪92‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪Xe‬‬ ‫‪X‬‬ ‫‪Sr‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪Pu‬‬
‫‪235,1240u‬‬ ‫‪138,9550u‬‬ ‫‪239,1344u‬‬ ‫‪94,9450u‬‬
‫& ‪5‬‬
‫‪DE $%%3‬ة ا@ورا‪E‬م ‪ % 238‬د‪ α 67‬و‪DE‬ة ا رم ‪. Th‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ‪ #%‬د  ه‪M‬ا ا ‪ >%‬ا وي‬
‫‪2‬‬
‫‪α‬‬
‫ا@‪2H‬ى ‪ A%  B‬ا@?? ‪ ،‬آ( ‪ E‬أن ‪ h ŸB‬ا ‪2 7 0 3 qr7D‬آ‬
‫‪ E C1 (α) = 4,148MeV‬و‪ ŸB‬أ‪2H‬ى ‪. E C max (α) = 4,195MeV 7 7 0 3‬‬
‫‪ Œ2E‬ب ‪ 7` E‬ا ‪E $%3 h s3‬اة وا‪D‬ة ‪ h‬ا@ورا‪E‬م ‪ ،‬و‪ Œ2E‬ب ’‪ 7` E‬إ[رة ‪E‬اة ا رم‬
‫ا (‪D %‬ة ‪ ،‬و‪ Œ2E‬ب )‪ 7` E C (α‬ا ‪21‬آ `‪. α 67D‬‬
‫‪‬‬ ‫‪m(α) ‬‬
‫‪ m(α) 0 E − E ' = E C (α) 1 +‬آ‪ `%‬ا ‪ α 67D‬و )‪ m(Th‬آ‪DE `%‬ة ا رم‬ ‫‪ 1‬ــ ‪ h 1‬أن‬
‫‪‬‬ ‫‪m(Th) ‬‬
‫ا (‪D %‬ة ‪ 2%E .‬أن ‪E‬اة أ@ورا‪E‬م ‪S?   B Dv3‬ن ‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪D 2‬د ا ‪ 2’% ∆m (6‬ا ‪ `%S‬ا ‪ h {3‬ه‪M‬ا ا ‪ c=3.10 m/s: E $%%‬و )‪m(Th)=58,8m(α‬‬
‫و ‪. 1MeV=1,6.1019J‬‬

‫ ا ر ا‬
‫ا ء ا 
و‬
1 
‫ ــ أ  ا
رس‬1
: 226 ‫ د  ا  
ة ا ادم‬1 ‫ ــ‬2
226
88 Ra → 222
86 Rn + 42 He
226 ‫ *) ا ('  
ة ا ادون‬2 ‫ ــ‬2
∆E = ∆m.c 2
( (
= m 222
86 )
Rn + m ( α ) − m ( 226
88 ))
Ra .c 2
= ( 221, 970 + 4, 00150 − 225, 977 ) .c 2
= − 0, 0055 × 931,5MeV
= − 5,12MeV
; ‫∆ ا <) ا‬E CDE ‫ أو‬Q = −∆E 9‫ أن ا (' @ ?>ارة = <) ا ; ( ا (' ه‬A
. '( ‫( ا‬
3 ‫ ــ‬2
O‫آ‬M )* R ‫ وأن ا <) ا ; >ل إ‬. '( ‫
ا‬A‫' ا (' و‬N) (; ‫آ ا‬M O‫ا>ظ آ‬
‫ و
ة ا ادون‬α TU)
‫ آ'  ا‬VNK '( ‫
ا‬A
: 
‫ ا >آ‬O‫ا>ظ آ‬
p (Ra ) = p (Rn ) + p ( α )
  
 
p (Ra ) = 0 ⇒ m (Rn ) .V (Rn ) + m ( α ) .V ( α ) = 0
  

: R?(^‫ > ا‬J_ Oz ‫ ا >ر‬R?( )I ‫ ا‬XC‫ ه‬YZ[


m (α)
m (Rn ) .V (Rn ) − m ( α ) .V ( α ) = 0 ⇒ V (Rn ) = Vα
m (Rn )
‫ ?اة ا 
ة ا ادون‬O‫آ‬M )<‫آ' ا <) ا ; >  آ‬
: α ZO)
‫وا‬
∆E = E C ( α ) + E C (Rn )
1
∆E = E C ( α ) + 2
mRn .VRn
2
m (α)
2

V =
2
Vα2
m (Rn )
Rn 2

m (α)
2
1
∆E = E C ( α ) + mRn . Vα2
m (Rn )
2
2
m (α) 1
∆E = E C ( α ) + .m ( α ) Vα2
m (Rn ) 2
 m (α )  ∆E
∆E = E C ( α )  1 +  ⇒ EC ( α ) =

 m (Rn )   m (α ) 
1 + 
 m (Rn ) 
 m (α ) 
‫ أي أن‬1,02 ‫ =;
أن‬ 1 +  N[ ‫ ا‬a[> 4 ‫ ــ‬2

 m (Rn ) 
E C ( α ) = 0, 980 ∆E ⇒ ∆E − E C ( Rn) = 0, 980 ∆E
E C (Rn ) = ∆E (1 − 0, 980 ) = 0, 02 ∆E ≃ 2% ∆E
β − ‫ت‬dNe‫ و(
د ا‬α ‫ت‬dNe‫ (
د ا‬1 ‫ ــ‬3
: β − ‫ت‬dNe‫ و(
د ا‬α ‫ت‬dNe‫ (
د ا‬y ‫ و‬x K
238
92 U→ 206
82 Pb + x 42 He + y −01 e
238 = 206 + 4x ⇒ x = 8
92 = 82 + 2 × 8 − y ⇒ y = 6
β − ‫ ت‬8 ‫ و‬α ‫ ت‬6 
( ‫ن‬KL 9  A‫و‬
: U ‫ ?
ة‬N[ A Pb ‫ار ا 
ة‬ZL‫ ا‬aNL 'O? 2 ‫ ــ‬3
N
: ‫' 
ة‬K N[ A N[ ‫رن ا‬Z
Z
N 124
= = 1,51 : 
206 ‫ص‬n ‫ 
ة ا‬N[ A
Z 82
N 146
= = 1,59 : 
238 ‫م‬O‫ 
ة ا^ورا‬N[ A
Z 92
238 206
92 U ‫ارا  ا 
ة‬ZL‫ ا‬o‫ أآ‬82 Pb ‫أي ان ا 
ة‬
N 206
Z
(
82 Pb <
Z
)
N 238
(
92 U ‫ أن‬N )
2 
4
2 He ‫م‬O?OV ‫ ا‬ZO)‫ د‬: α : β ‫ و‬α OZO)
‫ ا‬R?( ‫ ــ ا ف‬1
0
−1 e : ‫ون‬K ‫ إ‬β −
: ‫دي‬L ‫ )ن‬a[M
238 = 206 + 4x + 0 ⇒ x = 8
92 = 82 + 2x − y ⇒ y = 6
: O[ A ‫ة‬qr ‫ ــ ( ا‬2
?K ‫ ا‬XC‫م وه‬O‫  ا^ورا‬1g R?( ‫ة‬qr ‫ ا ?>  >ي ا‬9= J‫? ?(' أ‬Or> ‫ ا د  ا‬a[M
NA
‫ص‬n ‫  ا‬10mg R?( ‫ و>ي‬N = .m ‫ أي أن‬. t  >? ‫ (
ا‬OZN ‫م ا‬O‫' ى ا^ورا‬o
M (U )
NA
‫ن (
د‬y= 9  A‫ و‬N′ = .m′ ‫ أي أن‬t  >? ‫ل ا‬ID K ‫ ا ى ا‬N’ 'o ?K ‫ ا‬XC‫ ه‬، 206
M (Pb )
: 9‫ ه‬t=o  >? ‫ ا‬9= ‫ا ى ا _دة‬
NA NA
N0 = .m + .m′
M (U) M (Pb )
 m m' 
N0 = NA  +
 M(U) M (Pb ) 
 
: 9(@€‫ )ن ا ) ا‬TN< 9ZN ‫ ا‬238 ‫م‬O‫ ورا‬N[ A
 N NA 
N(t) = N0 e −λt ⇒ N(t) =  A .m + .m′  e −λt
 M (U )
 M (Pb ) 

m  m m '  −λt
= NA  +
 M(U) M (Pb ) 
NA e
M(U)  
m  m m '  −λt
= + e
M(U)  M(U) M (Pb ) 
 ln 2 
ln 2 m  m m '  − t1 / 2 t
λ= ⇒ = + e
t1 / 2 M(U)  M(U) M (Pb ) 

m  ln 2 
m
− t
M(U) t  M(U) ln 2
=e  1/2 
⇒ ln =− t
 m m'   m m'  t1 / 2
 +   + 
 M(U) M (Pb )   M(U) M (Pb ) 
  m m'  
  + 
ln 2   M(U) M (Pb )   ln 2   m ' M(U)  
t= ×  ln  ⇒t= ×  ln 1 + 
t1 / 2 m t1 / 2   m M(Pb  
 
 M(U) 
 
: ‫ (
دي‬TN<
. t=7,45.107ans
3 
. y=2 ‫ و‬x=38 : R?( 'r>= ‫دي‬n ‫ )ن‬TN< 1 ‫ ــ‬1
: ‫…<ر‬e‫ا ا‬C‫[ب ا <) ا 
ة ( ه‬M 2 ‫ ــ‬1
235
92 U + 01 n → 139
54 Xe + 95
38 Sr + 2 01 n
∆E = ( m ( Xe ) + m ( Sr ) + mn − m ( U ) ) .c 2
∆E = −200,6MeV = −3,21.10 −11 J
: 235 ‫م‬O‫  ا^ورا‬1g ?‫ آ‬V ID ‹?V[ 9 ‫ ا‬OŒ ‫[ب ا 
ة ا‬M 3 ‫ ــ‬1
W
: 9‫م وه‬O‫  أ^ورا‬1g V; 9 ‫ ا <) ا‬W ‫ أن‬O>A P = : ‫? أن‬
∆t
1g ‫ ‹ أن‬C‫ و? آ‬Q = −∆E = 200,5MeV = 3,21.10 −11 J JO)   ‫
ة‬M‫? أن 
ة وا‬
m m
W = NA . ∆E ‫ إذن‬N = NA . ‫ أن‬O>A ‫م‬O‫ 
ة  ا^ورا‬N R?( ‫>ي‬
M (U) M (U)
m
∆t = N A ∆E = 62jours16h : 9  A‫و‬
M(U).P
: 239 ‫م‬O‫• 
ة ا^ورا‬r ‫[ب ( ا‬M ‫ ــ‬2
: 
9(@€‫ )ن ا …ط ا‬a[M
‫ت‬O< ‫ ا‬a[M‫ و‬t  >? ‫م (
ا‬O‫  ا^ورا‬OZN ‫ ه (
د ا ى ا‬N ‫ أن‬O>A N = N0 e −λt
N0
: ‫ أي أن‬t=69min ‫ و‬N(t) =
8
N0
= N0 .e −λt ⇒ ln 8 = λt
8
ln 2 t
3ln 2 = t ⇒ t1 / 2 = = 23min
t1 / 2 3
4 
: ‫ ــ د  ا (' ا وي‬1
238
92 U → AZ Th + 42 He
A = 234
Z = 90
A
Z Th ≡ 234
90 Th
: A?< ‫) ا‬I ‫ ا‬ON 1 ‫ ــ‬2
‫ ا اة ا 
ة‬VN[K O‫آ‬M )* R ‫>ل إ‬238 ‫م‬O‫
ة  ا^ورا‬M‫ا <) ا ; (  اة وا‬
α ZO)
‫وا‬
'; ‫ أن‬VK 9 ‫ ا‬α TU)
? rZ ‫ ا‬O‫œ  ا <) ا >آ‬n‫ أ‬O‫آ‬M )<A N α TU)
‫ ا‬
'( ‫ا ا‬CV O)< ‫? ا‬Or> ‫ن ا‬KL‫ ا <) ( و‬Y<q  ‫ ) أ‬OLL^‫ ا‬V M 9= ‫
ة ا رم‬
: 9  ‫' ا‬K… ‫ ا‬R?( ‫ا وي‬
∆E = EC ( α ) + E′ + EC ( Th)
  
0 = mTh .VTh + mα .Vα : ‫ل ا (' ا وي‬ID ‫ ا >آ‬O‫ا>ظ آ‬
‫ه آ[ن ( أي أن‬O> ‫ن‬KOL ‫م‬O?OV ‫ ) اة ا رم واة ا‬J_ ‫ >ر‬R?( )I ‫ ا‬YZ[
0 = m Th .VTh − mα .Vα ⇒ m Th VTh = mα .Vα
2
1 1  m .V 
E C (Th) = m Th VTh
2
= m Th  α α 
2 2  m Th 
m
E C (Th) = α E C ( α )
m Th
: ZA[ ‫) ا‬I ‫ ا‬9=
m (α)
∆E = E C ( α ) + E′ + E C (α )
m ( Th )
 m (α) 
∆E = E ⇒ E − E ' = E C ( α ) 1 + 

 m ( Th ) 

)< ‫ ا‬Y<q a[M ∆m O)

> 2 ‫ ــ‬2
E ' = E C max (α) − EC1 ( α ) = 0, 047MeV
 m(α) 
E = ∆m.c 2 = EC max ( α )  1 +  +E'
 m(Th) 
=1,017 × 4,195 + 0,047 = 4,313MeV
∆m = 4,313MeV / c 2 = 1,150.10 −29 kg
‫ ـــــــــــــــــــ
 ا ‪RC‬‬
‫‪Dipole RC‬‬
‫‪ I‬ــ ا ‪Condensateur‬‬
‫('&‪ %‬ور"! ا ‪.‬‬
‫ا &‪  ، !" #$ %‬ن    ‪    ،     ،‬زل ا‬
‫)(  &‪ %‬ب‬

‫‪ 1‬ــ ‪ 4
,-‬ا‪ ./0123‬ــ ‪ +
,-‬ا‬
‫درا‪+/2%&5( +0‬‬
‫ا‪,‬ط ا*) ‪ : 1‬ا‪  /0  1"23‬ا &‪. %‬‬
‫*( ا)آ! ا & ‪ 7‬ا‪. 56  ,‬‬
‫‪ @A" BC‬ار ‪ >3‬أن <; إ‪)7‬اغ ا &‪5)  %‬‬
‫ )  أو !  >ة ‪ 1$‬وا‪>G‬ة ‪ E‬ا‪. "D‬‬
‫ا‪ 40‬ر ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ آ‪ )C %‬ا<)  ) ا &‪ %‬و‪>0‬ة ار ا ر‬
‫‪ 7‬ا>ارة ؟‬
‫ > ‪ @A" BM‬ار ‪K LG2‬ر <ر آ)‪ 7 #‬ا>ارة وأن‬
‫ا<) ‪( UAB‬داد إ‪ E‬أن <‪. UAB=E Q‬‬
‫‪ 2‬ــ أ ــ & ‪)< E‬آ! ا‪ E/ 2  ,‬ار ا )‪#‬‬
‫و‪ E/‬ال ا‪) W‬وت ‪.‬‬
‫ب ــ ا‪ X‬إ‪0‬ر< ‪ qA‬و ‪ /0 qB‬ا ‪ A‬و ‪B‬‬
‫ &‪. %‬‬
‫ > ‪ @A" BM‬ار <‪)/‬ك ا‪) W‬وت  اس ‪ / A‬اس ‪B‬‬
‫و‪6‬د زل ا <)اآ; ‪ E‬ا ‪ /, \G‬اس ‪A‬‬
‫‪ qA 16 1/,‬واس ‪qB 1 1/, B‬‬
‫‪ 3‬ــ   أن ا‪ 1/,‬ا )‪  ، L/< 1#‬ا‪ 1"23‬ا <)^ ‬
‫ا‪ qA /,‬و ‪ > qB‬آ ‪ 1_/‬؟‬
‫  أن ا‪`7 L/< 1/,‬ن ‪ qA+qB=0‬أي أن ‪qA=- qB‬‬
‫‪ qA B/< : +89:‬و ‪  /0 qB‬ا &‪ 7 ، %‬آ ‪1_/‬‬
‫ا‪. qA=- qB : 1"23‬‬
‫('&‪: %‬‬
‫‪ +
,-‬ا أو آ‪ +/‬ا‪ @&A‬ء ا>!و=‪ " < +‬ه‬
‫‪ +
,-‬ا‪123‬س ا‪ . 3 D1‬و=&"! ‪ A‬ب ‪ Q‬وو‪ A(HI‬‬
‫ا‪11‬م )‪(C‬‬
‫‪Q=+qA=-qB‬‬
‫‪ 2‬ــ ا'‪ ./@ +V9‬ا‪ +
,U‬و‪H-‬ة ا‪ /4‬ر ‪.‬‬
‫‪e‬ر ‪>, 6 E/‬ة ار ‪  f> \G‬اس ‪: A‬‬
‫ــ >  ) ار ‪ 7‬ا ‪ E/‬ا ‪e‬ر ‪`7‬ن ‪i>0‬‬
‫ــ >  ) ار ‪ 7‬ا ‪ E/‬ا ‪3‬آ‪`7 i‬ن ‪i<0‬‬
‫إن آ ‪ 1‬ا )ء <‪ 7 )C‬ا ‪ i‬ا >ار و`‪0‬ر< ‪ . e‬إذن ‪2f‬ل >ة ز‪1#(6 1‬‬
‫أي ه‪ 7 1‬ا‪ 1/0 )C< dt )C‬اس ‪ A‬ب ‪ dqA‬و‪ 1/0‬اس ‪ B‬ب ‪ \/ dqB‬أن‬
‫‪. dqA=-dqB‬‬
‫‪)3‬ف ‪>0‬ة ار )‪ i(t‬ه آ ‪ 1‬ا )ء ‪ dqA‬ا ازدادت ‪ 7‬اس ‪ E A‬ا >ة ا(‪: dt 1‬‬
‫‪dqA‬‬
‫= )‪i(t‬‬
‫‪dt‬‬
‫)‪ / 16 i(t‬اس ‪A‬‬
‫ا‪>G‬ات ‪:‬‬
‫‪  qA‬م )‪ (s) 1& t ، (C‬و )‪. (A) )D i(t‬‬
‫"‪ + I : +W1,3‬ا‪ /4‬ر ا‪/0 1G 7 : &4X‬‬
‫ا &‪ %‬ا‪ &v> 1‬ر )‪ Q< (I=Cte‬ا‪1"23‬‬
‫ ‪>0‬ة ار و‪ 1/0‬ا &‪ %‬ه ‪qA = I.∆t :‬‬
‫‪ 3‬ــ ا'‪ ./@ +V9‬ا‪ +
,U‬وا‪ : &(14‬ا‪. +'X‬‬
‫ا
‪ U‬ط ا‪2 2%&54‬‬
‫‪ 7  3‬ه{‪ z‬ا*)‪ &v > 1‬ر  ‪ 5‬أن  ‪> Q‬ارة <ر ‪. y$‬‬
‫|^ ‪>0‬ة ار ا  ‪ /‬ا > ‪ E‬ا ‪I=100µA 1‬‬
‫)غ ا &‪  )  5)  %‬أو !  >ة‬
‫‪ 1$‬وا‪>G‬ة ‪ E‬ا‪. "D‬‬
‫*( ا)آ! ا & ‪ 7‬ا‪. 56  ,‬‬
‫‪ @A" BC‬ار و‪ C,‬ا ‪. y‬‬
‫‪ i‬ا<)  ) ا &‪ >3 %‬آ ‪$10‬ان ‪ ،‬و>ون ا‪X#‬‬
‫‪ 7‬ا*>ول ا ‪:‬‬

‫)‪uAB(V‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬


‫)‪t(s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4,3‬‬ ‫‪8,6‬‬ ‫‪12,9‬‬ ‫‪17,1‬‬ ‫‪21,4‬‬
‫)‪qA(C‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0,0043‬‬ ‫‪0,0086‬‬ ‫‪0,0129‬‬ ‫‪0,0171‬‬ ‫‪0,0214‬‬
‫ا& ر ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ  ا‪ 1/0 qA  1"23‬ا &‪ %‬وا( ‪ t‬؟ أ< ; † ا*>ول ا ‪. z2‬‬
‫‪2f  qA=I.t‬ل ا; ا ‪)7‬ة *>ول   ‪G‬ب ‪. qA‬‬
‫‪ 2‬ــ & ا ‪f qA=f(uAB) E/‬ر ; ‪. ;#2‬‬
‫‪ 3‬ــ  ه ‪  0‬ا ‪ E/‬ا ‪ 5 /‬؟ أآ! ‪3‬د‪ 5‬ا)ˆ‪. 1‬‬
‫ ه ا >ل ا(‪ 3  #‬ا ‪{ 56‬ا ا ‪ E/‬؟  ه و‪ 7 5<>G‬ا_م ا‪>G  3‬ات ؟‬
‫‪  0‬ا‪ E/‬رة  ;  )  ‪3 O‬د‪ 5‬ا)ˆ‪ E ! < 1‬ا‪  ,‬ا ‪:‬‬
‫‪ K ، qA=K.uAB‬ا ‪ 3‬ا ‪56‬‬
‫)‪q (mC‬‬

‫ ; " ‪ 5‬ه ‪K=2,14mF :‬‬


‫‪25‬‬ ‫ا >ل ا(‪ 3  #‬ا ‪56‬‬
‫ & ‪ 13‬ا &‪ %‬و)(  ب ‪C‬‬
‫‪20‬‬ ‫أي أن ا‪ 1"23‬ا)ˆ‪: Q< 1‬‬
‫‪qA=C.uAB‬‬
‫‪15‬‬
‫و‪>G‬ة ‪ 7 C‬ا_م ا‪ 3‬‬
‫‪>G‬ات ه ‪ :‬اراد ‪F‬‬
‫‪10‬‬
‫أ‪(6‬اء اراد ‪:‬‬
‫‪mF=10-3F‬‬
‫‪5‬‬
‫‪µF=10-6F‬‬
‫‪nF=10-9F‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪10‬‬
‫)‪u (V‬‬
‫‪ II‬ــ (‪ ]/5‬ا\ ت ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪&4‬آ‪ `3a /‬ا‪14‬ازي‬
‫‪q = qA + qB ⇔ i = i1 + i2‬‬
‫‪q = C1UAB + C 2UAB‬‬
‫‪q = C.UAB‬‬
‫‪C = C1 + C2‬‬
‫‪n‬‬
‫و<‪ ; 3‬ه{‪ z‬ا*‪&  1 1‬ت )آ‪ E 1‬اازي   آن >ده ‪C = ∑ Ci :‬‬
‫‪i=1‬‬

‫‪>#7‬ة ا)آ! ‪ E‬اازي ‪ ;e|< :‬ا‪ . %3ˆ )<< B< > 13‬وآ{Ž   ‪%3ˆ )<< B ،‬‬
‫‪  ،‬ا‪/‬ل ‪ 1/0 E‬آ)‪ 1#‬آ)ة ">  ‪)7‬ه آ  &‪>G E %‬ة ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪&4‬آ‪ `3a /‬ا‪14‬ا‬
‫‪" B‬ن إˆ‪ 17‬ا<)ات  ‪A‬‬
‫و‪B‬‬
‫‪U AB = U AD + UDB‬‬
‫‪Q Q1 Q2‬‬
‫= ‪UAB‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬
‫‪C C1 C 2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬ ‫‪+‬‬
‫‪C C1 C 2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪1‬‬
‫∑=‬ ‫<‪ ; 3‬ه{‪ z‬ا*‪&  1 1‬ت )آ‪ E 1‬اا   آن >ده ‪:‬‬
‫‪C i=1 Ci‬‬
‫‪>#7‬ة ا)آ! ‪ E‬اا ‪    :‬ا‪/‬ل ‪)C  " 13 E‬ة ‪>6‬ا ‪)<< B< @ ،‬ا ‪>6‬‬
‫  ">  ‪ 5 /‬آ  &‪>G E %‬ة ‪ E   ،‬ا<) ا ‪  B‬آ  &‪.>3 %‬‬
‫‪ III‬ــ ا‪ 
+@ 540‬ا ‪. &(1( +2(& RC‬‬
‫‪ 1‬ــ (' ر‪%‬‬
‫‪ RC !" #$‬ه <* @ ‪ E‬اا   أو و‪ R 5‬و &‪. C 53 %‬‬
‫ر<‪ )<< 1‬ه إ‪0‬رة آ)‪ u(t) 1#‬و (  ‪:‬‬
‫ــ ر<‪>  1‬ة <) و‪3‬د ه ‪:‬‬
‫@ 
‪ +2X‬ل ‪ u(t)=0 : t≤0‬و@ 
‪ +2X‬ل ‪ u(t)=E : t>0‬ا‪1 gU‬‬
‫ــ ر<‪ 1‬ز‪ )< 1‬و‪3‬د ه ‪:‬‬
‫@ 
‪ +2X‬ل ‪ u(t)=0 : t≤0‬و@ 
‪ +2X‬ل ‪ u(t)=-E : t>0‬ا‪2 gU‬‬

‫‪ 2‬ــ ا‪H‬را‪ +0‬ا‪: +/2%&54‬‬


‫*( ا)آ! ا & ‪ 7‬ا‪ . 3  ,‬ا >‪ Y1 f‬و ‪ f>  <) Y2‬را; ا{{ب ‪@A" @| .‬‬
‫ار ‪ 7‬ا ˆ@ ‪) @| ;$ . 1‬ة أ‪)f‬ى ‪ 7‬ا ˆ@ ‪ . 2‬و‪ 7 LG2‬آ ‪  0 1G‬ا ‪ E/‬ا ‪/‬‬
‫ ‪. 5‬‬
‫ا& ر ‪:‬‬
‫‪ I‬ــ =‪ ]i V ]j‬ا‪ /4‬ر < ا‪1 ]h1‬‬
‫‪ 1‬ــ  ه ا<) ا ‪ 7 3‬ا >‪) Y1 f‬ا;‬
‫ا{{ب ؟ أآ! ‪3‬د‪. 5‬‬
‫‪ 7‬ا >‪ 3 Y1 f‬ا<)  ) ا > ا ‪&v‬‬
‫ا<) ‪uDB=E‬‬
‫‪ 2‬ــ ا' د‪ +‬ا‪: +/3h \4‬‬
‫ ه ا<) ا ‪ 7 3‬ا >‪) Y2 f‬ا; ا{{ب ؟‬
‫‪ 7‬ا >‪ 3 Y2 f‬ا<) ‪ ، uC‬ا<)  )‬
‫ا &‪%‬‬
‫ > ‪ BM‬ا>ارة ‪  ،‬ن ا &‪/, )M %‬ن ‪ ،‬أي أن‬
‫ا<)  )‪. >3 5‬‬
‫‪ BC‬ا>ارة ‪ 7‬ا‪ )3< t=0 1_/‬آ–‪ 2‬ار•‬
‫‪ E /7‬ا>ارة ا &‪ 7 1‬ا‪4  ,‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪" B 1‬ن إˆ‪ 17‬ا<)ات  أن ‪:‬‬
‫‪duC‬‬
‫‪RC‬‬ ‫‪+ uC = E‬‬
‫‪dt‬‬
‫وا < & ا ‪3‬د‪ 1‬اˆ‪ 1‬ا ‪ /‬ا<) )‪ )  uC(t‬ا &‪ 7 %‬آ ‪ 7 t 1_/‬ا>ارة‬
‫‪>  )<< 1<) 13ˆf RC‬ة ‪.‬‬
‫‪" !G‬ن إˆ‪ 17‬ا<)ات > ‪:‬‬
‫‪ \/ uR+uC=u‬أن ‪. u=E‬‬
‫‪dq‬‬
‫= )‪i(t‬‬ ‫> )‪" !G uR(t)=Ri(t‬ن أوم ‪ ،‬و> آ{Ž ‪:‬‬
‫‪dt‬‬
‫)‪du (t‬‬
‫‪i(t) = C C‬‬ ‫و )‪ q(t) = C.uC (t‬أي أن‬
‫‪dt‬‬
‫و <‪ Q‬ا ‪3‬د‪ 1‬ا‪: 1‬‬
‫‪duC‬‬
‫‪Ri(t) + uC (t) = E ⇒ RC‬‬ ‫‪+ uC = E‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ gI 2‬ا' د‪ +‬ا‪+/3h \4‬‬
‫‪ G‬ه{‪ z‬ا ‪3‬د‪ 1‬اˆ‪ 1‬ه ‪ E‬ا‪  ,‬ا ‪:‬‬
‫‪ \/ uC (t) = Ae − xt + B‬أن ‪ A‬و ‪ B‬و ‪$ x‬ا‪>>/<   y‬ه ‪.‬‬
‫‪ ˜3‬ه{ا ا‪ 7 /‬ا ‪3‬د‪ 1‬اˆ‪>G ، 1‬د ا&‪ x 1‬وا&‪. B 1‬‬
‫‪3‬ض ه{ا ا‪ 7 /‬ا ‪3‬د‪ 1‬اˆ‪: 1‬‬
‫‪duC‬‬
‫‪RC‬‬ ‫‪+ uC = E ⇒ RC.(− Axe − xt ) + Ae− xt + B = E‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪RC.x = 1 ⇒ x‬‬ ‫=‬
‫‪RC τ‬‬
‫‪E −B = 0 ⇒ B = E‬‬
‫‪t‬‬
‫‪−‬‬
‫‪uC (t) = Ae‬‬ ‫‪τ‬‬
‫و  ن ‪ G‬ا ‪3‬د‪ 1‬اˆ‪ E 1‬ا‪  ,‬ا ‪+ E :‬‬
. t (‫ ا‬1> uC(t) 1‫د‬3 ‫ ا‬X‫ وا‬. A 1&‫>د ا‬G uC(0)=0 1#>‫)وط ا‬,‫و ر ا‬
‫_ت‬/  t 1_/ ‫ أي‬7 1 1‫ وه{ا  ن ا>ا‬، uC(0)=0> z2 ‫ أ‬1#>‫)وط ا‬,‫ ر ا‬
uC(t=0+)=uC(t=0-)=0 . t=0 1_/‫ ا‬7   %& ‫ ا‬C,<
uC (0) = A + E = 0 ⇒ A = −E
t

uC (t) = E(1 − e ) τ

)_‫ ) أ‬1)*‫ل ا‬2f 5 / ‫ ا‬E/ ‫ ــ ا‬3


;< ‫ ا‬1ˆ)‫ ا‬1‫د‬3 ‫ ب (  & ا‬4  ,‫ا‬
1‫ ا‬1ˆ‫ ا‬1‫د‬3 ‫ ا‬G ، ‫ا إ‬
t

uC (t) = E(1 − e τ ) : ‫  ا‬,‫ ا‬E ‫وه‬.
: _ ‫د‬6‫ و‬E/ ‫ )ز ا‬1 ‫ ــ‬3
uC(t) )<‫ ا‬52f )C : ‫_م ا‬
. 1$ 1>G 1 " E‫ ا<) إ‬52f  : ;#‫_م دا‬
. _‫ ا ن ه{ ا‬E ‫>د‬G
t ‫ول‬v< > uC(t) 1 " uC(∞) ‫ و‬uC(0)  2 ‫ ــ‬3
y‫ و‬، RC !‫ ا‬#& (‫ ا‬1$ τ E < ‫ ــ‬4
. τ = R.C ‫ أن‬1)_‫ ا‬1‫ا>را‬
 ‫ رة‬τ ‫د  أن‬3D‫ ا‬1‫د‬3 ‫ ل‬3 1 ‫ ــ‬4
. ‫ز‬
τ=RC ."!‫ ا‬+4@
: %&  1 ‫د‬3D‫ ا‬1‫د‬3 !G
du It 
i=C ⇔ C =   
dt V 
: ‫و‬D‫   ا‬1
U
u = Ri ⇔ R =  
i
It  U
R.C =    .   = t  > ‫و‬
U i
. s 1&‫ ا‬: ‫ ه‬5<>G‫ و‬، RC !‫ ا‬#& (‫ ا‬1& 5  . ‫> ز‬3 5 τ ‫ا >ار‬
. τ ‫ <وي‬R.C ‫ ا*>اء‬1 " ‫  أن‬B/< 2 ‫ ــ‬4
. τ=33s ‫`ن‬7 ‫! ا ن‬G‫ و‬RC=33s ‫ب‬G >
. uC(t) E/ ‫ ا < & ا‬1‫) ا>ا‬3 ‫ ــ‬5
.E 1> uC(t=τ)  ) 1 ‫ ــ‬5
uC (τ) = E(1 − e −1 ) = 0, 63E
. τ >>/<   < 1 1)A X‫ ا‬2 ‫ ــ‬5
. 0,63E ‫ب‬$‫ر‬D‫ ا‬B7‫ل ا{ي ا‬7D‫ ه ا‬τ ‫أن‬
 duC 
  < 1$ 1 1)A X‫; ا‬$ ، E ‫ و‬τ 1> t=0 >   ‫ق‬0‫ )  ا‬3 ‫ ــ‬5
 dt 
. τ >>/<
 duc  E  duc 
 dt  = τ t t=0 ‫ل‬7D‫ ا‬7 uC(t) E/  ‫  س‬56 ‫ ا‬3 ‫< & ا‬  dt 
  t =0   t =0
. t=τ 1_/‫ ا‬7 ، uC=E ‫ ا رب‬t=o 1_/‫ > ا‬uC(t) E/ ‫@  س ا‬
. /,‫>ة <ر ا‬0 )3< ‫ ــ‬6
: ‫  >ة <) ه‬1<) 13ˆf RC ‫ دارة‬7 ‫ ا ر‬#) ‫>ة ار ا‬0 ‫ أن‬
E − τt
i(t) = e
R
RC ‫&@  ا ر <
 ا‬A‫ ر ا‬/4‫ة ا‬H- &/2'(
‫; أن‬3
t
− dq du
: ‫`ن‬7 τ = RC @ uC (t) = E(1 − e τ ) : ‫ و  أن‬i = = C. C
dt dt
dq du  1 − τ  E − τt
t
i= = C. C = CE(0 −  − e = e
dt dt  RC  R
2 ]h1‫ ر < ا‬/4‫] ا‬i V ]j= ‫ ــ‬II
!‫ )ا; ا{{ب ؟ أآ‬Y1 f> ‫ ا‬7 3 ‫ ــ  ه ا<) ا‬1
. 5‫د‬3
u R = Ri : ‫! "ن أوم‬G
‫ )ا; ا{{ب ؟‬Y2 f> ‫ ا‬7 3 ‫ ــ  ه ا<) ا‬2
%& ‫ ا<)  ) ا‬، uC )<‫ ا‬3 Y2 f> ‫ ا‬7
–‫ آ‬2 @ˆ ‫ ا‬7 ‫@ ار‬A" @ˆ‫ و‬7 ;< ‫ ا‬1_/‫) ا‬3
7 %& ‫\  ن ا‬G 5  ,‫ دارة ا‬E /7 (t=0) •‫ار‬
. (uC(0)=E) /, 1/‫ ا‬z{‫ه‬
: ‫ ا<)ات  أن‬17ˆ‫ "ن إ‬B 1 ‫ ــ‬2
duC
τ + uC = 0
dt
‫ ا>ارة‬7 t 1_/ ‫ آ‬7 %& ‫  ) ا‬uC(t) )<‫ ا‬/ ‫ ا‬1ˆ‫ ا‬1‫د‬3 ‫وا < & ا‬
. RC 7 5C)< ‫ل‬2f RC
: > ‫ ا<)ات‬17ˆ‫! "ن إ‬G
u R + uC = 0 ⇒ Ri + uC = 0
dq du
i= ⇒i=C C
dt dt
du
RC C + uC = 0
dt
+/3h \4‫ ا‬+‫ ا' د‬gI 2 ‫ ــ‬2
− xt
y‫ا‬$ x ‫ و‬B ‫ و‬A ‫\ أن‬/ uC (t) = Ae + B : ‫  ا‬,‫ ا‬E ‫ ه‬1ˆ‫ ا‬1‫د‬3 ‫ ا‬z{‫ ه‬G
. ‫>>ه‬/<  
. B 1&‫ وا‬x 1&‫>د ا‬G ، 1ˆ‫ ا‬1‫د‬3 ‫ ا‬7 /‫˜ ه{ا ا‬3
: 1ˆ‫ ا‬1‫د‬3 ‫ ا‬7 /‫ض ه{ا ا‬3
duC
RC + uC = 0 ⇒ RC.( − Axe − xt ) + Ae − xt + B = 0
dt
1 1
RC.x = 1 ⇒ x = =
RC τ
B=0
t

uC (t) = Ae τ
: ‫  ا‬,‫ ا‬E 1ˆ‫ ا‬1‫د‬3 ‫ ا‬G ‫و  ن‬
. t (‫ ا‬1> uC(t) 1‫د‬3 ‫ ا‬X‫ وا‬. A 1&‫>د ا‬G uC(0)=E 1#>‫)وط ا‬,‫و ر ا‬
‫_ت‬/  t 1_/ ‫ أي‬7 1 1‫ وه{ا  ن ا>ا‬، uC(0)=0> z2 ‫ أ‬1#>‫)وط ا‬,‫ ر ا‬
uC(t=0+)=uC(t=0-)=E . t=0 1_/‫ ا‬7   %& ‫ ا‬C,<
uC (0) = A = E ⇒ A = E
t

uC (t) = Ee τ

5‫د‬3 1)*‫ل ا‬2f 5 / ‫ ا‬E/ ‫ــ ا‬


t

uC (t) = k ′e τ′
: ‫  ا‬,‫ ا‬E ‫ ه‬1ˆ)‫ا‬
. τ’ ‫ و‬k’ &‫>د "  ا‬G
‫ل‬2f  ، ;#‫)ف ا_م ا وا_م ا>ا‬3< ‫ ــ‬3
. ‫ را; ا{{ب‬100 E 5 / ‫ ا‬E/ ‫ا‬
:  ;$
  E‫ إ‬t ‫ول‬v< > uC(t) 1 " uC(∞) ‫ و‬uC(0)-
. 1
E‫ إ‬uC ‫ول‬v< 1   E‫ إ‬t ‫ول‬v< > ، uC(0)=E
)‫ا‬
. k’ 1&‫ ا‬E ‫)ف‬3< ‫ــ‬
k’=E 1&‫ا‬
‫ ؟‬τ’ 1&‫ ــ ذا < & ا‬4
(‫ ا‬1< & < τ
. e ) τ’ 1&‫ ــ   ا‬5
‫ل ا{ي‬7D ‫ أو‬t=0 1_/‫ ا س > ا‬1‫ا‬
. 0,37E ‫ب‬$‫ر‬D‫ ا‬B7‫ا‬
 ) ;$ ، t=5τ’ 1_/‫ ا‬7 uC(t) !G‫ ــ أ‬6
uC (5τ′)
‫ ؟‬X< ‫ ذا‬. 1# ‫ ا‬1 1 ‫ا‬
uC (0)
uC (5τ′)
= 6, 73.10 −3 = 0, 67%
uC (0)
. )<‫>م ا‬3 t=5τ > 5‫أي أ‬
 . 3  ,‫ ا & ا‬E /7 τ’1<τ’ )C ‫ ــ‬7
‫ ؟‬RC ‫ ا>ارة‬7 %& ‫ ا‬¢)< E τ’ )$–<
. ‫ أ)ع‬%& ‫ ا‬¢)< ‫) آ  آن‬C‫ أ‬τ y‫آ  آ‬
‫‪ 8‬ــ  أن ‪>0‬ة ار ا )‪2f #‬ل <)‪%&  ¢‬‬
‫‪E − τt‬‬
‫= )‪i(t‬‬ ‫‪  7‬أو ه ‪e :‬‬
‫‪R‬‬
‫‪ ;3‬أن‬
‫‪t‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪dq‬‬ ‫‪du‬‬
‫‪@ uC (t) = Ee‬‬ ‫‪τ‬‬
‫= ‪ i‬و  أن ‪:‬‬‫‪= C. C‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪`7 τ = RC‬ن ‪:‬‬
‫‪dq‬‬ ‫‪duC‬‬ ‫‪E − τt‬‬
‫=‪i‬‬ ‫‪= C.‬‬ ‫‪=− e‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪>0‬ة ار ا )‪2f #‬ل <)‪ 7 %&  ¢‬‬
‫‪E − τt‬‬
‫‪i(t) = −‬‬
‫أو ه ‪e :‬‬
‫‪R‬‬
‫‪ IV‬ــ ا ‪ +V‬ا>!و=‪ < +‬ا ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪&@l‬از ا‪2%&54‬‬
‫‪ )3‬ا)آ! ا*) ا & ‪ 7‬ا‪: 56  ,‬‬
‫م ‪ /,‬ا &‪ %‬ا‪ > 1‬ا<) ا  ) ‪.‬‬
‫ِ)‪ @A" Q6‬ار ‪ K‬إ‪ E‬ا ˆ@ ‪: 2‬‬
‫ذا ‪ LG2‬؟‬
‫‪ LG2‬أ‪C0‬ل ا ‪)/‬ك و‪3‬د ا ‪ 1‬ا ‪ 1 3‬ا ‪13‬‬
‫ا‪ ^f 1‬ف ‪G‬ل )ود ا ‪)/‬ك ‪.‬‬
‫آ‪ ) %‬ه{‪ z‬ا ‪ 1_G2‬؟‬
‫) ‪3‬د ا ‪ 1‬ا ‪ 1 3‬واآ ‪ 1"A‬وˆ@‬
‫‪ 1$‬إ‪ E‬ا"‪ 1‬ا )‪ 1#‬ا ا‪ (f‬ا &‪%‬‬
‫أ‪$‬ء ‪. 5/0‬‬
‫‪ X‬أن ا &‪ 1"A (e<  ّ  %‬آ)‪1#‬‬
‫"> ا‪ >  3‬ا‪. 16/‬‬
‫‪ 2‬ــ ('‪ &/2‬ا ‪ +V‬ا>!و=‪ < +‬ا ‪.‬‬
‫‪dq‬‬ ‫‪du‬‬
‫= ‪ i‬و ‪`7‬ن ‪:‬‬ ‫ا>رة ا )‪ 1#‬ا ‪ %&  1G‬ه ‪ \/ P = uC .i :‬أن ‪= C C‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪du‬‬ ‫‪d 1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪P = C.uC c =  Cu2C ‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt  2‬‬ ‫‪‬‬
‫و‪ ;3‬أن ا>رة‬
‫‪dξe‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‪P‬‬ ‫‪⇒ ξe = Cu2C + K‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪2‬‬
‫ ر أن ‪  > ξe (0) = 0‬ن ا &‪/, )M %‬ن ‪`7 uC (0) = 0‬ن ‪K=0‬‬
‫و < ن ا"‪ 1‬ا )‪ 1#‬ا ‪(e‬و‪ 7 1‬ا &‪ %‬ه ‪:‬‬
‫‪1 2‬‬
‫= ‪ξe‬‬ ‫‪CuC‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ (e< 1f‬ا"‪ 1‬ا )‪ 1#‬ا‪ %&  1‬وإ ‪ 1‬ا)‪ >  6‬ا‪   < 16/‬ا‪5 3‬‬
‫‪> 7‬ة أ‪(6‬ة آ &‪ 2‬ا{اآ)ة ا )ة ا>‪/ RAM 1‬ب ‪ ،‬ا‪ 1{C‬ا )‪ 1#‬ا  )ة‬
‫وا &‪ ، 1‬ا‪(6D‬ة ا<‪)M‬ا‪  < \G 17‬ا"‪ 1‬ا ‪(e‬و‪ 7 1‬ا &‪ C,<  %‬‬
‫ ر
اء‬
‫اارة ‪RC‬‬
‫ا!  ا ر  م   وم ر ‬
‫ا ‪#‬ت‬
‫ 
‪1‬‬
‫ اا ‪  ،‬آ ‬ ‫آ!‬ ‫‪!"#$‬‬ ‫& ‪  $ %‬‬ ‫  ا ‪!& U=300V‬‬
‫‪ C1=1µF‬و ‪. C2=2µF‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪01‬د ا‪ U1 .‬و ‪. U2‬‬
‫‪ 2‬ــ  ‪ 34‬آ ا‪ Q1 !"#$‬و ‪. Q2‬‬
‫ 
‪2‬‬
‫ ‪37 !: ;< =#$ >& 6& ?@ U=100V  83 C1=2µF 6 "#$ 37‬ن ‪6 ،‬‬
‫‪. C2=0,5µF‬‬
‫‪ 1‬ــ ! ا‪ 37‬ا‪0&D‬ا‪ =#$ Q !C‬ا‪F‬ي ‪. C1 6‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪ HI1‬ا &! & آ  ا‪ 0& !"#$‬ر& ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪U1=U2=80V‬‬ ‫أ‪ 1: &J‬ــ ‪Q=2.10-4C‬‬
‫ 
‪3‬‬
‫  ‪"#$‬ت @ ‪  Q!1‬آ وا‪ 01‬ه ‪. 100µF :‬‬
‫‪ 1‬ــ آ? ‪ ،‬وآ!= ‪V3 !% $.‬ل  ‪ 5mF 6 ST$ =#$‬؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 37‬ه‪F‬ا ا‪ 34  . 40V 6!Y  83 Z!%‬ه‪F‬ا ا‪ Z!%‬و ‪ 34‬آ ‪ =#$‬؟‬
‫‪ * +‬ا)(' ‪RC‬‬
‫ 
‪1‬‬
‫  "‪ \ T C 6 =#$ [.‬أو >و‪  . R 6‬أن ا^!‬
‫‪ !7.‬إ ‪`; J !Y‬ل ه‪ _F‬ا‪. &%‬‬
‫‪ 1‬ــ و‪ 6J‬ا‪0‬ارة و‪01‬د ‪ 3‬ا!ر ا‪ C&$‬ار & ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪01‬د ا‪`\D‬ح ا‪ =#$ I& I‬وا\ ا^و ‪ ،‬واآ‪! H‬‬
‫ا &! & آ  ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ أآ‪ H‬ا`‪04 ) i !& Y‬ة ا!ر ( و ‪ ) uAB‬ا &! & ا‪. ( =#$‬‬
‫‪ 4‬ــ &! ‪ Y‬ن إ‪ !Tj‬اات ‪01‬د ا`‪ uAB !& Y‬و ‪ ?@ uFE‬ا‪ l‬اد‬
‫ا"‪ !j‬ا ‪ >>3.‬ا ‪. uAB‬‬
‫ 
‪,-
./ 2‬‬
‫ ‪`;  C=10µF 6 "#$ 37‬ل اآ!‪ H‬ا ‪:‬‬
‫‪ .Fn‬ا‪>I 0‬ة ‪m. ،‬ود ا‪0‬ارة & ‪> . E=12,0V‬و ا\‬
‫ا^و ‪. R=10kΩ‬‬
‫‪ 0‬ا‪ t=0 p3‬ا‪37 !: =#$‬ن و ‪ ZrY n‬ا!ر ‪. K‬‬
‫‪dq‬‬
‫= ‪ ، i‬و‪6J‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪ 34 qB=q $‬اس ‪Zv . =#$ B‬‬
‫‪dt‬‬
‫ ا‪0‬ارة ا!ر )‪. i(t‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ ، uBD=u Zv‬أآ‪ u D0& uAB ! H‬و \ ا‪0‬ارة ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ أآ‪ H‬اد ا"‪ !j‬ا ‪. u(t) >3‬‬
‫‪t‬‬
‫‪−‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 1‬اد ا"‪ !j‬ه  ا‪ $7‬ا ‪u(t) = A(1 − e ) :‬‬
‫‪τ‬‬

‫‪ 4‬ــ ‪01 1‬د ا&! ا‪ !T3‬ل ‪ A‬و ‪ τ‬وأ‪. !Y HI1‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪!   2‬ر ا‪i(t) 37‬‬
‫‪ 5‬ــ  ‪ 0 ، !T1‬ا‪ ?@ ، t=0 p3‬أ‪: ?!Y HI1‬‬
‫‪di‬‬ ‫‪du‬‬
‫‪i،‬و‬ ‫ــ ‪، u‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪E‬‬
‫‪.τ‬‬ ‫‪Y ?@ .‬ر  ‪ &@ Z‬ا‪m‬‬ ‫‪ 6‬ــ ‪01 1‬د ‪ t1/2 0‬ا‪ p3‬ا ‪ !T V.‬ا )‪ u(t‬إ ا>!‬
‫‪2‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬
‫؟‬ ‫@?‬ ‫‪ 6‬ــ ‪ T 2‬أ‪$ p3 .‬ن ‪ 0‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬
‫ 
‪3‬‬
‫ آ‪ T H‬ا‪0‬ارة ا‪37 !: C 6 "#$ !C&$‬ن  اا‬
‫‪ \ Z‬أو >و‪ ZrY n ?@ R 6‬ا!ر ‪ 0 K‬ا‪. t=0 p3‬‬
‫‪ 1‬ــ أو‪ 0J‬اد ا"‪ !j‬ا   ‪!n‬ات ‪ 34‬ا‪=#$‬‬
‫&‪ D0‬ا‪. m‬‬
‫‪t‬‬
‫‪−‬‬
‫‪&@ τ=RC Q!1 . q(t) = Ae‬‬ ‫‪τ‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬اد ا"‪ !j‬ه ‪+ B :‬‬
‫ا‪ m‬و ‪ A‬و ‪&@ B‬ن ‪.‬‬
‫ار ا‪0‬ارة ‪ T‬ا‪p‬م ا‪0‬ا‪ . ?C‬‬ ‫‪ 2‬ــ ‪|. 0 1‬ول ∞ → ‪$. ، t‬‬
‫‪ 34‬ا‪ T q(∞) =#$‬ه‪ _F‬ا‪ 3‬؟ ا‪ l‬ا‪. B &#‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪& 2‬ل ا‪7‬وط ا‪01 ، !C0‬د ا‪ A &#‬وا‪. q(t) ! l‬‬
‫ 
‪ 4‬ا(‪ * 1‬ا ‪,‬‬
‫  دارة آ&‪  ?v !C‬اا ‪! 0‬ر ا‪ ، I=0,2mA I‬و‪ C=400µF 6 "#$‬و‪rY‬‬
‫!ر ‪ K‬و\` أو! >و‪ . R=1kΩ 6‬ا‪" =#$‬غ &‪ T K n ، !C0‬ا‪. t=0 p3‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪01‬د ‪ 0‬ا‪ ، t=0 p3‬اات )‪ uC(0‬و )‪ uR(0‬و )‪ & !& Z&& uG(0‬ا‪ =#$‬وا\‬
‫ا^و و‪ 0‬ا!ر ا‪. I‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ =Y‬ا‪ 0 37‬ا‪ t1=10s p3‬وذ„ &"ƒ ‪ ZrY‬ا!ر ‪ .‬أ‪ T HI1‬ه‪ _F‬ا‪: p3‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬ا‪. =#$ q(t1) 37‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬ا )‪. uC(t1‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 3‬ا‪ ξε(t) Y‬ا†‪m‬و  ‪ T‬ا‪. =#$‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 1‬أ‪ HI1‬ا‪ Y‬ا‪3‬ار‪ E’ .‬ا‪0‬دة ‪ T‬ا\ ا^و ;`ل ا‪0‬ة ‪. ∆t=t1-t0‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 2‬أ‪; r HI1‬رج ‪ IY‬ا‪ !$‬ا†‪m‬و  ‪ T‬ا‪  =#$‬ا‪ Y‬ا‪ E !$‬ا ‪ 3.‬ا‪0‬‬
‫;`ل ‪0‬ة ا‪ . ∆t 37‬ذا ‪ lI‬؟‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 3‬ذا ‪03.‬ث إذا ? ا‪D‬ار ‪ 34 T‬ا‪ =#$‬دون‬
‫‪ =Y‬؟‬
‫ 
‪6‬‬
‫ ‪& ، C=22µF 6 =#$ 37‬ا ‪! #| 0‬ر‬
‫‪! .‬را ‪. I=2µA 604‬‬
‫‪ 1‬ــ   ‪ 34 qD‬اس ‪ I D0& =#$ D‬و ‪. t‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪ ، qD HI1‬إذا آ ‪0 8‬ة ا‪I 37‬وي ‪. ! @ 20‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪ T HI1‬ه‪ _F‬ا‪ 3‬ا ‪. UDF‬‬
‫‪ 4‬ــ  ا‪0‬ة ا‪ !m‬ا`ز ‪ 37‬ا‪ =#$‬آ! ؟‬
‫ا ا^‪ VY‬ا‪F‬ي ‪ 63.‬ا‪ =#$‬ه ‪. 63V‬‬
‫ ر
‪4 #‬ل ‪RC‬‬
‫ 
‪6 ( * ,- 7 # : 1‬‬
‫‪ I‬ــ ‪& C=8µF 6 "#$ 37‬ا ‪6Y 0‬‬
‫ا‪3$‬آ ‪`; E=9,0V‬ل ‪0‬ة آ‪ !T‬غ ا &!‬
‫& ا‪ =#$‬ا>! ‪.U=E‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪V‬‬‫ &Ž ا‪ =#$‬ا‪  &I‬اا ‪ T Z‬ذي إ&ة وا‪F‬ي ‪V.‬ف آ\ أو >و‪6‬‬
‫&ل آ!ا ر‪ !Y‬و‪ %‬ا‪V‬ر ا> " ‪  V3‬ا‪ lC‬ا!‬
‫)‪t(s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0.50‬‬ ‫‪1.00‬‬ ‫‪1.50‬‬ ‫‪2.00‬‬ ‫‪2.50‬‬ ‫‪3.00‬‬ ‫‪3.50‬‬ ‫‪4.00‬‬ ‫‪4.50‬‬ ‫‪5.00‬‬
‫)‪u(V‬‬ ‫‪9.00‬‬ ‫‪6.58‬‬ ‫‪4.82‬‬ ‫‪3.52‬‬ ‫‪2.58‬‬ ‫‪1.89‬‬ ‫‪1.38‬‬ ‫‪1.01‬‬ ‫‪0.74‬‬ ‫‪0.54‬‬ ‫‪0.40‬‬
‫‪ 1‬ــ ذا ? ال آ!ا ر‪ Z !Y‬ر إ‪4‬رة ا" ؟‬
‫‪ 2‬ــ أآ‪ H‬اد ا"‪ !j‬ا ‪ >>3.‬ا ‪ & !& u‬ا‪. =#$‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ !n ! ! #‬ا ‪ .‬أو‪ ! ! 0J‬ا‪ &#‬ا‪0 !m‬ارة @? ا‪. RV l‬‬
‫‪ II‬ــ ‪ &% T‬أ;ى ‪0 I‬ا |‪`#‬‬
‫‪ . I=65.0µA‬ا‪ (2) $7‬و ‪ ‘" I‬ا‪ >.‬ا‪ !!n !%I >&I‬ا ‪!  V3T‬ن‬
‫ا‪. (3) $7‬‬
‫‪ 1‬ــ أو‪ 0J‬ا`‪ !& Y‬ا‪07‬ة )‪ i(t‬وا ‪& !& u‬‬
‫ا‪. =#$‬‬
‫‪ 2‬ــ أو‪ 0J‬ا`‪04 i1(t) !& Y‬ة ا!ر ار ‪ T‬ا"‬
‫وا ‪. 6!& !& u‬‬
‫‪ 3‬ــ &ل ‪ Y‬ن ا>‪ 0‬أ@‪ 8‬اد ا"‪ !j‬ا‬
‫‪ >>3.‬ا ‪ & !& u‬ا‪. =#$‬‬
‫‪ 4‬ــ &! أن ا‪ ?. 37‬آ’ ‪& ? 6‬ا ‪6Y 0‬‬
‫ا‪3$‬آ ‪ \  E=RV.I‬أو >و‪. RV 6‬‬
‫‪ 5‬ــ ’آ‪  0‬ه‪ _F‬ا‪& lC‬ل !ن ا‪(3) $7‬‬
‫
 ر ا ء‬
RLC ‫ و‬RC ‫ و‬RL ‫اارة‬
 ‫"  ر م !   وم ر‬#‫ ا‬$%‫ا‬
‫'ت‬#‫ا‬
1 
U2 ‫ و‬U1 ‫ ــ ب ا‬1
U=U1+U2 : ‫ن ا "  "!  ه‬$% &‫  آ)  (' اا‬+,‫" أن ا‬
Q2 Q
U2 = U1 = 1
Q C2 ‫و‬ C1 ‫ أن‬1(23‫و‬
U= ‫و‬
C
Q1 Q 2
. ‫ اارة‬783 9 : &% ; 3 ‫& اارة ا
ه‬% ‫ و" أن ا ر ار‬U = + ‫أي أن‬
C1 C 2
 1 1 
‫ أي أن‬Q = Q1 = Q 2
U
U = Q + ⇒Q=
 C1 C2   1 1 
 + 
 C1 C2 
: &"‫و‬
Q1 Q
U1 = =
C1 C1
U
 1 1 
 + 
 C1 C 2  U
U1 = =
C1  1 1 
C1 .  + 
 C1 C2 
C2 . U
U1 = = 200V
C1 + C2
C1 . U
U2 = = 100V
C1 + C2
: > ?"‫ ــ  =ل ا@ال ا‬2
Q1 = Q2 = C1U1 = 2.10 −4 C
2 
;2A ، ‫ن‬B  J =K L+, &)!8" ;!"3 1M U=100V  F C1=2µF ;2A  +, B3
. C2=0,5µF
. C1 ;2A ‫ي‬S‫ ا‬L+,( Q
P‫"ا‬Q‫>
ا‬B‫ ــ  ا‬1
. !"‫ ر‬2"  +,‫  ا‬T‫ ا "  "!& آ‬U‫ ــ ا‬2
U1=U2=80V ‫ ــ‬2 Q=2.10-4C ‫ ــ‬1:
":‫أ‬
3
‫ أن‬UY ‫ أي‬L+, T,
)>" )‫; أآ‬2A Z%, L+, '( ‫ ا[ل‬3 >3‫! ت أ‬2‫ =ل ا‬
. ‫ ت (' اازي‬+,‫ ا‬U‫آ‬3
:
2‫ ^ ا‬3  ‫" أن‬
n
C
C = ∑ Ci = n . C1 ⇒ n =
i =1 C1
n = 50
: 9 Y‫ا ا‬S‫ ــ _>
ه‬2
Q = C . U = 0, 20C
: &‫ ه‬L+, T‫ــ _>
آ‬
Q1 = C1 . U = 4.10−3 C
RC ‫اارة‬
1 
: ‫& اارة‬% ‫& ار‬P",‫ ; اارة و >' ا ر ا‬: ‫ ــ‬1
) Com ‫ك‬B‫ ا‬7"‫و) ي ا‬a‫ ا‬U ‫
آ‬8b
8b ‫ أن‬1(23
T=‫ و‬U‫ ا‬U!8‫ج  ا‬h ‫ ( ه& أن ا ر‬UA U!8‫) آ‬2
‫ أي‬A ‫  ا()س‬T= % L+,(
)>" U:‫ ا‬U!8‫ ا‬
. &! Q‫? ا>' ا‬%‫ا‬
dq
i= > 0 ‫ا
إذن‬o
‫ دا‬q ‫ أن‬l " q &‫ ه‬A ‫_>
ا()س‬
dt
L+,(
)>" T)8 ‫ ا !ح‬: ‫ ه‬T2‫ !ح ا‬Q‫ ــ ا‬2
. &‫و‬a‫ ا‬T (
)>"‫و‬
: ‫)  ا "  "!  ه‬2
qA
u AB = = − u R = − Ri ( t )
C
u AB = −R .i ( t )
: ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r ?)!3 ‫ ــ‬4
u AB = − u R ⇒ u AB + u R = 0
u AB + Ri ( t ) = 0 (1)
dq du
i(t) = = C AB
dt dt
du
(1) ⇔ u AB + RC AB = 0
dt

+#, 
- 2 
: &‫ ا‬U ‫  =ل اآ‬C=10µF ;2A  +, B3
. R=10kΩ &‫و‬a‫ ا‬T ‫و
ا‬8 . E=12,0V " ‫ود اارة‬o ، ‫ة‬8 ‫
ا‬Ss
. K ‫ ا ر‬9br ?(s3‫ن و‬B  J L+,‫ ا‬t=0
w(‫ > ا‬
dq
;:‫ و‬، i = 9{3 . L+,( B ‫ _>
ا()س‬qB=q , ‫ ــ‬1
dt
. i(t) ‫ (' اارة ا ر‬
. ‫ و >  اارة‬u
Q" uAB  )2 U‫ أآ‬، uBD=u 9{3 ‫ ــ‬2
u BD = u
qB
u = u BD =
C
: €S‫و> آ‬
dq
i(t) = , u AB = Ri ( t )
dt
dq du
u AB = R. = RC
dt dt
: D ‫ و‬A  " ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r ?)!3
u AD = u AB + u BD
du
E = RC. +u
dt
. u(t) ?8 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬U‫ ــ أآ‬3
: &‫ ه‬u(t) ?8 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ا‬
du
E = RC. +u
dt
t

u(t) = A(1 − e ) : &‫ ا‬T,B‫(
ه (' ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬T ‫ ــ‬4
τ

.  r U‫ وأ‬τ ‫ و‬A ‫


ل‬%‫"  ا‬2‫ د ا‬1 ‫ ــ‬4
t

u(t) = A(1 − e ) T‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫& ا‬% ‫ض‬23
τ

E = RCA .  0 + e − t / τ  + A (1 − e − t / τ )
 1 
 τ 
 RC 
 − 1 = 0 ⇒ RC = τ
 τ 
A=E
u ( t ) = 10 (1 − exp ( − t / 0, 1) )
RC ‫ وي‬τ o‫"
ا‬M ‫آ
( و‬,‫ة ا‬8‫ 
ا‬r A
τ = RC
: ‫!) ? دي‬
τ = RC = 0, 1s ‫ و‬A=10V
i(t) B‫ )   ر ا‬2 ‫ ــ‬4
: i(t) B‫)   ر ا‬2
dq du E
i(t) = ⇒ i(t) = C ⇒ i ( t ) = exp ( − t / τ )
dt dt τ
u = 10 (1 − exp ( − t / 0, 1) ) ⇒ i ( t ) = 102 exp ( − t / 0, 1)
: 1 r U‫ أ‬1M ، t=0
w(‫ > ا‬،  % ) ‫ ــ‬5
di du
dt ‫ و‬i ، dt ، u ‫ــ‬
: > t=0 >
 du  E
  = = 10 V / s
2

  t =0
dt τ
E
i ( 0 ) = = 102 V / s
τ
di E  di  E
= − 2 exp ( − t / τ ) ⇒   = − 2
dt τ  dt  t =0 τ
u ( 0) = 0
E
. τ o‫"
ا‬M 9 3‫ر‬r 1M .
 8‫ إ' ا‬u(t) ‫  ا‬% T[ &‫
ا‬w(‫ ا‬t1/2 > ‫ د‬1 ‫ ــ‬6
2
(
u ( t1/ 2 ) = E 1 − exp ( − t1/ 2 / τ ) )
‫ن‬, t1/2 >

u ( t1/ 2 ) = = E exp ( − t1/ 2 / τ )


E
2
t1/ 2
ln 2 = ⇒ t1/ 2 = τ. ln 2
τ
E E
‫ ؟‬8 1M 4 3> ‫ن‬,
w
‫& أ‬% 2 ‫ ــ‬6
E
: '( ‫ ">)
ل‬T[3
8!‫"> ^ ا‬
4
t ' = 2τ ln2
E
8 ‫">)
ل‬
t ' = 3τ ln 2
3 
: o‫
ا‬Q" L+,‫ ات _>
ا‬s  )2 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬1
: > ‫
اات‬%qŠ ‫ن‬3r U ، K ‫ ا ر‬9br ?(J >
q
E = u R ( t ) + u ( t ) ⇒ E = Ri ( t ) +
C
dq dq q
i(t) = ⇒E=R +
dt dt C
dq
EC = RC + q
dt
t

q(t) = Ae τ
+ B ‫(
ه‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬T ‫ ــ‬2
q (∞)
L+,‫ _>
ا‬1 ‫ ــ‬2
q ( t ) = A exp ( − t / τ ) + B
q (∞) = B
. q ( ∞ ) = C. u ( ∞ ) L+,‫ _>
ا‬1P‫م اا‬w>‫& ا‬%
B = CE ‫ن‬$% &"‫ و‬، q ( ∞ ) = C. E ‫ أي أن‬E '‫ @ول إ‬u(t) ‫ن‬$% t → ∞ ‫ > @ول‬
:
P)‫وط ا‬B‫ ا‬2 ‫ ــ‬2
q ( 0 ) = A + CE = 0 ⇒ A = − CE
‫) ( أي أن‬
q 0 =0
> t=0
w(‫ > ا‬
: &‫ ا‬T,B‫ ه (' ا‬q(t)  )2% &"‫و‬
q ( t ) = C. E (1 − exp ( − t / τ ) )
+#‫ ا‬/! 01‫ ا‬4 
: > t=0
w(‫ ــ > ا‬1
q ( 0 ) = C. u ( 0 ) = 0 ⇒ u ( 0 ) = 0
‫) ( أي أن‬
q 0 =0
‫ن‬$% I0=0 ,2mA F"M  ‫ود اارة " ر‬o % ‫ ( ر‬T+@  > ;3‫" أ‬
u R ( 0 ) = R . i ( 0 ) = R . I0 = 0, 2V
uG ( 0) = uC ( 0) + u R ( 0)
‫ن‬$% ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U
t = 0, u C ( 0 ) = 0 ⇒ u G ( 0 ) = u R ( 0 ) = 0, 2V
t=10s
w(‫ > ا‬B‫ ا‬Lr3 ‫ ــ‬2
: L+,( q (t1)
>B‫ ب ا‬1 ‫ ــ‬2
: ‫& اارة ه‬% ‫> _ة ا ر ار‬
dq
I0 = ⇒ dq = I 0 dt
dt
q1 t1

∫ dq = I0 ∫ dt ⇒ q1 = I0 . t1 = 2.10 C
−3

0 0

uC(t) ‫ ا‬2 ‫ ــ‬2


q1
q1 = C . u C ( t ) ⇒ u C ( t ) = = 5V
C
: L+,‫& ا‬%
3‫و‬oh‫ ا‬ξ e ( t )
r!‫ ا‬3 ‫ ــ‬2
1
ξ e ( t1 ) = C. u C ( t1 ) = 5.10 −3 J
2

2
: &‫و‬a‫ ا‬T ‫& ا‬% ‫ل‬: ‫ل‬2 " ‫
ا)دة‬r!‫ ا‬1 ‫ ــ‬3
E ' = RI02 ∆t = 4.10−4 J
: r ‫ دود ا‬2 ‫ ــ‬3
ξ e ( t1 )
r= = 93%
ξ e ( t1 ) + E '
‫ى‬A T+ Q L 2q ‫ل‬: ‫ل‬2 "
r!‫ ع ا‬q ‫ن‬a  : T,B" 1 L+,‫أن _ ا‬
.  =a‫ا ا‬S‫ ه‬L( A Lr ‫ دون‬L+,‫& _ ا‬% ‫ار‬A‫ ا‬1 
 &% ‫ ــ‬4
6 
: t ‫ و‬I
Q" qD  )2 ‫ ــ‬1
: ‫& اارة ه‬% ‫> _ة ا ر ار‬
dq
I= ⇒ dq = Idt
dt
qD t

∫ dq = I∫ dt ⇒ q D = I .t
0 0

:
3M20 B‫ ة ا‬F3‫ إذا آ‬qD ‫ ــ ب‬2
: ‫& اارة ه‬% ‫> _ة ا ر ار‬
∆q
I0 = ⇒ ∆q D = I 0 ∆t = 4.10 −5 C
∆t
: UDF ‫ ــ ب ا‬3
q D I0 . ∆t
q D = C. u DF ⇒ u DF = = = 1, 82V
C C
: &‫ آ(  ه‬L+,‫ ا‬B
‫>
از‬o‫ ــ اة ا‬4
q D C. u DF max
q D = I 0 . ∆t ⇒ ∆t = = = 692s
I0 I0
RC ‫ل‬4  '  ‫ر‬
1
.
> 2
 r '( 8 Q ‫دة أي أن اŠ"ة‬Y‫  ا‬2‫ا‬
: L+,‫ "  "!& ا‬uC ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬2
: ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U‫ ا ر و‬9br ?(J >
u C + u V = 0 ⇒ u C + R V .i ( t ) = 0
dq du
i(t) = = C. C
dt dt
du
u C + R V .C C = 0
dt
: t o‫
ا‬Q" u ( &3 )‫ ا‬T +‫ ــ ا‬3

u (V)

d(u)/d(t)=-5.13

1 2 3 4 5
t (s)

τ = 1, 8s ‫ =ل ا>>' )  أن‬


: RV ”>3
τ
τ = R V .C ⇒ R V = = 225kΩ
C
: L+,‫ "  "!& ا‬u ‫ وا‬i(t) ‫ة‬B‫
"  ا‬r2‫ ا‬1 ‫ ــ‬II
dq du
i(t) = = C.
dt dt
: ; !"  " u ‫& ا ! و ا‬% ‫ ار‬i1(t) &P",‫
"  _ة ا ر ا‬r2‫ ــ ا‬2
u
u = R V .i1 ( t ) ⇒ i1 ( t ) =
R V : > ‫ن أوم‬3r U
: > 82‫ن ا‬3r ?)!3 ‫ ــ‬3
du u
I = i ( t ) + i1 ( t ) ⇒ I = C . +
dt R V
du
u + R V .C
= R V .I
dt
: &‫ ا‬T,B‫(
(' ا‬q ‫د
ا‬2‫ [)• ا‬τ = R V . C ‫ و‬E = R V . I 9{3 ‫ ــ‬4
du
u+τ =E
dt
u = E (1 − exp ( − t / τ ) ) : &‫ ا‬T,B‫(
ه (' ا‬q ‫د
ا‬2‫– ا‬S‫ ه‬T ‫ أن‬1(23‫و‬
. E=RV.I ‫ أن‬l " E
‫آ‬,‫; ا‬r 
!A‫; "ا‬3—‫ آ‬1 B‫ )  أن ا‬
E=RV.I=14,625V ‫م "ب‬83 ،
Y >‫– ا‬S‫ ــ ا—آ  ه‬5
. •   J T,B‫ن ا‬, ‫ أن‬,‫  ا‬، &3 )‫ ا‬T +‫ ا‬9 ?%‫ا‬Q ‫ا‬S‫وه‬

RL 516‫ ا‬/$7
1 
: ‫ب‬S"S‫ ا‬1A‫>
(' __
را‬2‫ ــ اات ا‬1
. uL(t) ‫ و‬uR(t)
: i(t) ‫ و‬L
Q" uDF(t) ‫)  ا‬2 ‫ ــ‬2
di
u DF ( t ) = L .
dt
: [ 0ms,6ms] ‫ل‬Y‫& ا‬% o‫
ا‬Q" uDF(t)  )2 ”>3
:  ‫د‬2  i(t) [ 0ms,6ms] ‫ل‬Y‫& ا‬%‫ و‬T,B‫ ا‬U
T2‫ ا‬a1 ‫ أن‬l " i1(t)=a1t > [0ms,4ms] ‫ل‬Y‫& ا‬%
:
w>‫ ا‬T ‫ ار  أ‬1 8‫ء  ا‬oY( ;:‫ا‬
∆i 0, 7
‫ أي أن‬i1 ( t ) = 175t ‫ن‬$% &"‫ و‬a1 = = = 175A / s
∆t 4.10 −3
‫ و‬YA T=‫& ا‬% u DF ( t ) = 100. 10−3 .175 = 17, 5V
u R ( t ) = 1750t
i 2 ( t ) = a 2 t + b > [4ms,6ms ‫ل‬Y‫& ا‬%
∆i 0, 7
a2 = =− = −350A / s
∆t 2.10 −3
i 2 ( t ) = −350t + b ⇒ 0 = −350 × 6 .10 −3 + b
b = 2, 10A

‫ و‬YA T=‫& ا‬%


u DF ( t ) = −100.10−3 .350 = −35V ‫ أي أن‬i 2 ( t ) = −350t + 2 ,10
u 2 ( t ) = −3500t + 21, 0
2 
: i=1,20A ;_ &P"‫
>  "  ر آ‬2 _‫ "  "!& ا‬uL ‫ 
ا‬r ‫ ــ‬1
di di
= 0 ⇒ u L = r .i = 10 , 2V u L = ri + L
dt
"M ‫" أن _ة ا ر‬ dt
: t=0
w(‫
> ا‬2 _‫ 
ا "  "!& ا‬r ‫ ــ أ‬2
: t
w(‫& ا‬%
2 _‫ ا "  "!& ا‬U3
di
u L = ri + L = 8, 5 (1, 50 − 200t ) + 42, 2.10 −3 ( −200 )
dt
u L = 12, 75 − 1700t − 8, 440 = 4 , 31 − 1700t
t = 0 ⇒ u L = 4, 31V
: uL ‫  ا‬% ‫م‬2> &‫
ا‬w(‫ب ــ ا‬
u L = 4, 31 − 1700t
u L = 0 ⇒ t = 2, 5ms
3 
: 1P‫م اا‬w>‫& ا‬%
2 _" ‫ ــ ب _ة ا ر ار‬1
di
= 0 ‫"
أي أن‬M ‫ ه > [)• _ة ا ر‬1P‫م اا‬w>‫ا‬
dt
E di
E = Ri ⇒ i = = 60mA E = R .i + L . = Ri
R ‫ن‬$% &"‫و‬ dt : ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U >
:
2 _‫و
ا‬8 ‫& 
م إهل‬% ‫ ــ‬2
: 1P‫م اا‬w>‫& ا‬%
2 _‫& ا‬%
3oh‫
ا‬r!‫ ا‬1 ‫ ــ‬2
E
E = (R + r)i ⇒ i = : &‫ ه‬1P‫م اا‬w>‫& ا‬% ‫ن _ة ا ر‬,A
‫– ا‬S‫& ه‬%
R+r
: &‫
ه‬2 _‫& ا‬%
3oh‫
ا‬r!‫ا‬
2
1 1  E  −4
ξm = Li 2 = L   = 1, 4.10 J
2 2 R+r
: ‫ ذا —? ا[م‬2 ‫ ــ‬2

2 _‫& ا‬%
3oh‫>! 
ا‬s‫
ا‬r!" ‫ود اارة ) ا[م‬o
2 _% ‫• اارة‬% >
 =a‫ا ا‬S‫ —? ه‬A &"‫& و‬P",‫& ا>' ا)_ وه >' ا ر ا‬% U‫ا[م آ‬
:
 !>s‫
ا‬r!‫ل إ  ا‬A &‫
ا‬r!‫ل ا‬,_‫أ‬
.
2 _‫و& وا‬a‫ ا‬T ‫  ا‬T‫& آ‬% ‫ل‬: ‫ل‬2 "
‫
ار‬rb ‫ــ‬
. ‫& ا[م‬%
Pq
rb ‫ــ‬
4 
: t
w(‫
> ا‬2 _‫& ا‬%
3‫و‬oh‫
ا‬r!‫)  ا‬2 ‫ ــ‬1
1 2
ξm = Li
2
: L ‫ و‬r’ ‫ و‬r ‫ و‬E
Q" ξ m ‫ ــ‬2
2
1  E 
ξm = L   exp ( −2t / τ )
2  r + r' 
: ‫ت‬w(‫ > ا‬ξ m ‫ ــ ب‬3
τ
t=
: 2
 τ  1  E  1
2
−4  1 
ξm   = L     = 1, 8.10  
 2  2  r + r'   e  e
2
1  E  1 −4  1 
ξm ( τ ) = L   2  = 1, 8.10  2 
2  r + r'   e  e 
2
1  E   1  −4  1 
ξ m ( 5τ ) = L    10  = 1, 8.10  10  → 0
2  r + r'   e  e 
5
. ‫و‬a‫و& ه ا‬a‫ ا‬T ‫و
ا‬8 ‫ س‬r  >>, ‫ي‬S‫ز ا‬Y‫ ا‬1A‫ ــ ا‬1
u AM ( t ) = − u1 ( t ) = − R .i ( t ) : uAM ‫)   ا‬2‫ ــ ا‬2
di
u BM ( t ) = u 2 ( t ) = ri + L
dt : uBM   )2‫ا‬
di
u S ( t ) = u1 ( t ) + u 2 ( t ) = ( r − R ) . i ( t ) + L
dt : uS '(  )2‫ا‬
di
uS ( t ) = L : ?"‫)  ا‬2‫ ا‬U > R=r
‫و‬8‫ ا‬7)q > ‫ ــ‬3
dt
1
u R = − Ri ⇒ i = − u R : ‫ ه‬R &‫و‬a‫ ا‬T ‫و> ا "  "!& ا‬
R
L du R
uS ( t ) = −
R dt ‫ن‬$% &"‫و‬
: > [0ms,15ms] ‫ل‬Y‫& ا‬%‫ و‬T,B‫ ا‬U ‫ ــ‬4
u R ( t ) = at + b ⇒ u R ( t ) = −9, 33t + b
du R
= −9, 33V
dt
u S ( t ) = 1V
: €S‫> آ‬
L du R R × u s 8 ×1
uS ( t ) = − ⇒L= = = 0, 86H
R dt du R 9, 33
dt
RL ‫ل‬4  '  ‫ر‬
.
2" ‫  ات‬1 
 T
‫ وه& ر)
 ة‬F"M ( ‫ أي أن ا [ف آ‬e ( t ) = E > ، t ∈  0; ‫ل‬Y‫& ا‬% ‫ ــ‬1
 2 
. L+,‫– ا
_ ا‬S‫& ه‬% ‫ن ه>ك‬, A &"‫ و‬t>0 (
T
&"‫ و‬5τ ≤ ⇒ T ≥ 10τ = 10.RC ‫ أي أن‬t ≥ 5τ ‫ن‬, ‫ أن‬UY 1P‫م اا‬w>‫([ل (' ا‬
2
Tmin = 10.R.C ≈ 10s : &‫ ه‬T ‫)
(ور‬8‫
ا‬3‫ 
ا‬8%
T 
(
‫ز‬3
)‫ ا ر وه& ر‬9b8‫ أي أن ا [ف آ‬e ( t ) = 0 > ، t ∈  ; T  ‫ل‬Y‫& ا‬% ‫ ــ‬2
2  
. L+,‫ ا‬¤ 
‫– ا‬S‫& ه‬% ‫ن ه>ك‬, A &"‫ و‬t>0

 8% &"‫ و‬5τ ≤ T ⇒ T ≥ 5τ = 5.RC ‫ أي أن‬t ≥ 5τ ‫ن‬, ‫ أن‬UY 1P‫م اا‬w>‫([ل (' ا‬
Tmin = 5.R.C ≈ 5s : &‫ ه‬T ‫)
(ور‬8‫
ا‬3‫ا‬
‫‪ 3‬ــ ا‪ T +‬ا>) ‪: &3‬‬

‫‪ II‬ــ‬
‫‪ T‬‬
‫;‪ e ( t ) = E > ، t ∈  0‬أي أن ا [ف آ ( ‪ t>0 ( F"M‬و‪)2‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪ &%‬ا‪Y‬ل‬
‫‪ 2 ‬‬
‫آ‪
r$‬ا ر ‪ &%‬ا_ ‪
2‬وا ‪ T‬ا‪a‬و&‪.‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪L‬‬
‫≤ ‪ 5τ‬و"& ‪
 8%‬‬ ‫([ل (' ا>‪w‬م اا‪ UY 1P‬أن ‪,‬ن ‪ t ≥ 5τ‬أي أن ‪⇒ T ≥ 10τ = 10.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪L‬‬
‫ا‪
3‬ا‪(
)8‬ور ‪ T‬ه& ‪Tmin = 10. ≈ 0, 05s :‬‬
‫‪R‬‬
‫‪T ‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ &%‬ا‪Y‬ل ‪ e ( t ) = 0 > ، t ∈  ; T ‬أي أن ا [ف آ‪ 9b8‬ا ر وه& ر)
‪3‬ز
(‬
‫‪2 ‬‬
‫‪ t>0‬و"& ‪, A‬ن ه>ك ا‪23‬ام ا ر ‪ &%‬اارة ‪. RL‬‬
‫‪L‬‬
‫‪ 5τ ≤ T ⇒ T ≥ 5τ = 5.‬و"& ‪
 8%‬‬ ‫([ل (' ا>‪w‬م اا‪ UY 1P‬أن ‪,‬ن ‪ t ≥ 5τ‬أي أن‬
‫‪R‬‬
‫ا‪
3‬ا‪(
)8‬ور ‪ T‬ه& ‪:‬‬
‫‪L‬‬
‫‪Tmin = 5.‬‬ ‫‪≈ 0, 025s‬‬
‫‪R‬‬
‫ ‪ 2‬ا‪ 01‬ا‪ :‬و" !‪ /‬و‪9 -‬‬
‫‪ 1‬ــ‬
‫أ ــ > [)• ‪, A
"M I
 r‬ن ا>‪w‬م اا‪ 1P‬و"& ‪$%‬ن‬
‫‪E‬‬
‫=‪I‬‬ ‫‪= 0,1A‬‬
‫‪R‬‬
‫ب ــ ا[م آ‪ &% U‬ا>' ‪  J‬ا)_ و"& ‪• %‬‬
‫"ور ا ر ا‪ &% &P",‬اك ‪.‬‬
‫ج ــ ا!‪
r‬ا‪oh‬و‪ &%
3‬ا_ ‪:
2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ξ m = LI 2 = 0,5.10−2 J‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪∆Em = ξ m = ∆E pp − ∆EC‬‬
‫) ‪∆EC = 0 ( vi = v f = 0‬‬
‫‪ξm‬‬
‫= ‪∆Em = ξ m = ∆E pp = mgh ⇒ h‬‬ ‫‪= 0,102m = 10, 2cm‬‬
‫‪mg‬‬
‫‪ 4‬ــ ه>ك ‪ q‬ع ا!‪
r‬ا‪ &%
 !>s‬اارة " ‪2‬ل ‪:‬ل ‪ &%‬ا ت ا‪a‬و
‪.‬‬
‫ا!‪
r‬ا(‪b 
,‬ف اك ه& ‪∆E ' = mgh = 0, 343.10−2 J :‬‬
‫دود اك ه ‪:‬‬
‫‪∆E ' 0, 343.10−2‬‬
‫=‪ρ‬‬ ‫=‬ ‫‪= 67%‬‬
‫‪∆E‬‬ ‫‪0, 5.10−2‬‬

‫ا=< < ت ا
ة !‪ /‬دارة ‪=, RLC‬ا  ‪.‬‬
‫ ‪1‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪
,‬ا& ‪ " 1 A‬ر"‪ 7‬آ_‪ L‬ا‪S"S‬ب ‪: uC(t)
>2‬‬
‫أ‪ w3‬ا‪;)3: T,B‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪w3‬م ا‪"S"S‬ت _); دوري ‪a‬ن ا‪= ¥r> 9A‬ل‬
‫ا‪. t o‬‬
‫‪ 3‬ــ  _); اور  ا‪: T,B‬‬
‫‪T=4ms‬‬
‫‪ 4‬ــ  ‪ T2‬ا¦ ا‪S‬ا& ‪:
2 _( L‬‬
‫> أن _); اور وي اور ا‪h‬ص (‪"S"S‬ت ‪T0‬‬
‫‪T = T0 ⇔ T = 2π L. C‬‬
‫‪T2‬‬
‫= ‪T 2 = 4π 2 L . C ⇒ L‬‬ ‫‪= 0, 40H‬‬
‫‪4π 2 . C‬‬
‫ ‪2‬‬
‫‪ 1‬ــ ) ‪
3‬اآ ‪ U‬ا‪: &)Y‬‬
‫أ‪ w3‬ا‪T,B‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪: i(t)  )2‬‬
dq 2π  2π 
i(t) = = − Q0 sin  t
dt T  T 
:  8!" t
w(‫& ا‬% ‫(
(ارة‬,‫
ا‬r!‫ ــ ا‬3

r!‫ ا‬9Y &‫


ه‬w T‫& آ‬% ‫(
(ارة‬,‫
ا‬r!‫ن ا‬$%
+ ‫ " أن اارة‬: '‫و‬a‫
ا‬8!‫ا‬
: ‫
أي أن‬2 _‫& ا‬%
 !>s‫
ا‬r!‫ وا‬L+,‫& ا‬%
P",‫ا‬
1 q2 1 2
ξ t = ξ e + ξm = + Li
2 C 2
:
3+‫
ا‬8!‫ا‬
: ‫ أي أن‬L+,‫& ا‬%
3‫و‬oh‫[
ا‬8‫
ا‬r!‫(
(ارة ه& ا‬,‫
ا‬r!‫ا‬
1 Q 02
ξt =
2 C
3 
: uL ‫ و‬uC  T,
3 )‫ (' ا‬T +‫ ــ ا‬1
uC(t) ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬2
: ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U
uC + uL = 0
di dq
uL = L ,i = , q = u C .C
dt dt
d 2q
u L = LC 2
dt
2
dq d 2q 1
LC 2 + u C = 0 ⇒ 2 + uC = 0
dt dt L .C
 2π 
. uC (t ) = U m cos  t  ‫(
ه‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬T ‫ ــ‬3
 T0 
: T0 ‫ و‬Um 
: Um 
uC(o)=U0=Umcos0 ‫[ي أي أن‬r ; !"  " ‫ن ا‬B L+,‫ ا‬t=0
w(‫ > ا‬
Um=U0 ‫ن‬$% &"‫و‬
: T0 ‫ص‬h‫ اور ا‬
:
(q ‫د
ا‬2‫& ا‬% T‫ض ا‬23
d2uC 1
2
+ uC = 0
dt L.C
2
 2π  d 2 u C  2π   2π 
u C ( t ) = U m cos  t⇒ 2
= −   U m cos  t
 T0  dt  T0   T0 
2
 2π   2π  1  2π 
−   U m cos  t+ U m cos  t = 0
 T0   T0  L .C  T0 
 1  2π  2   2π   2π 
2
1
 −    U m cos  t = 0 ⇒   =
 L. C  T0    T0   T0  L .C
 
T0 = 2π L . C = 0, 34ms
4 
. t o‫ ا‬9 ¥r> 9A‫ن ا‬a
‫"ت ا© ه& _); دور‬S"S‫م ا‬w3 ‫ ــ‬1
: ‫"ت‬S"S‫ ــ    =د ا‬2
 % ‫
وا& ل‬2 _( r
‫و‬8‫د ا‬:‫
و‬Y 3
(,‫
ا‬r!‫ ا‬¥r> '‫"ت إ‬S"S‫  =د ا‬
. ‫ل‬: ‫ل‬2 "
‫
ار‬rb '‫[
إ‬r>‫(
ا‬,‫
ا‬r!‫ا‬
: L+,‫ "  "!& ا‬uC ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬3
: ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U
di
u L + u C = 0 ⇒ ri ( t ) + L+ uC = 0
dt
du di d 2u
i ( t ) = C C , = C 2C
dt dt dt
2
du du
rC C + LC 2C + u C = 0
dt dt
2
d u C r du C 1
2
+ + uC = 0
dt L dt LC
. T=1ms : ‫"ت ه‬S"S( T ‫  _); اور‬2 ‫ ــ‬4
:
2>
2 _( r
‫و‬8‫) ا‬23 ‫ ــ‬5
: uC ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬1 ‫ ــ‬5
di
uL + uC = 0 ⇒ L + uC = 0
dt
du di d 2u
i ( t ) = C C , = C 2C
dt dt dt
2
du
LC 2C + u C = 0
dt
2
d uC 1
2
+ uC = 0
dt LC
u c ( t ) = U m cos ( ωt + ϕ ) : &‫ ا‬T,B‫(
(' ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬T 2 ‫ ــ‬5
: Um  )2
E
u c ( 0 ) = E = U m cos ( ϕ ) ⇒ cos ϕ = : > t=0
w(‫ > ا‬
Um
:
2>
2 _‫& ا‬% ‫ن _ة ا ر‬, t=0
w(‫& ا‬%
u c ( t ) = U m cos ( ωt + ϕ )
i ( t ) = −C. ωU m sin ( ωt + ϕ ) ⇒ i ( 0 ) = −C . ωU m sin ( ϕ ) = 0
sin ϕ = 0 ⇒ ϕ = 0 ou ϕ = π
cos ϕ > 0 ⇒ ϕ = 0
Um
cos ϕ = 1 = ⇒ U m = E ‫ن‬,A &"‫و‬
E
ω 
T0 = T = 1ms : LC
+‫ص (ارة ا‬h‫ =ل ا@ال ا"? أن _); اور وي اور ا‬
: &‫ ا‬T,B‫>
(' ا‬o‫د
ا‬2‫ن ا‬,A &"‫و‬
u ( t ) = 6 cos ( 2.103 πt )
: q(t)  )2 3 ‫ ــ‬5
‫ أن‬1(23
q ( t ) = C. u c ( t ) = 1, 5.10−6 cos ( 2000πt )
: i(t)  )2
dq ( t )
i(t) = = −3π.10 −3 sin ( 2000πt )
dt
: ‫"ت‬S"S( ‫ص‬h‫)  اور ا‬2 3 ‫ ــ‬5
T0 = 2π L. C
: T0 ‫ص‬h‫
( أن _); اور وي اور ا‬2 _( L &‫ا‬S‫ ا¦ ا‬T2
 r ‫ ــ ب‬6
T = T0 = 2π L .C ⇒ T02 = 4π2 L .C
T02
L= = 0, 1H
4π2 . C
:
) : ‫"ت‬S"‫ ([ل (' ذ‬R0
‫و‬8‫ 
ا‬r ‫ ــ‬7

di 1 d 2i di 1 d 2i
u g = ri + L + ⇒ R 0 i = ri + L +
dt C dt 2 dt C dt 2
di 1 d 2i
(r − R0 )i + L + =0
dt C dt 2
'(
(q ‫د
ا‬2‫ن ا‬, ‫ أن‬UY
) : ‫"ت‬S"‫([ل (' ذ‬
: &‫ ا‬T,B‫ا‬

di 1 d 2i di 1 d 2i
(r − R0 )i + L + = 0 ⇒ R 0 = r ⇒ L + =0
dt C dt 2 dt C dt 2
5 
:
(
2 _‫و
ا‬8
 &% ‫ ــ‬1
: uC(t) ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬1 ‫ ــ‬1
di
uL + uC = 0 ⇒ L + uC = 0
dt
du C di d2u C
i(t) = C , =C 2
dt dt dt
2
du
LC 2C + u C = 0
dt
2
d uC 1
2
+ uC = 0
dt LC
: ξ t
(,‫
ا‬r!‫)  ا‬2 2 ‫ ــ‬1
1 1
ξt = Li ( t ) + Cu C ( t )
2 2

2 2
 2π 
u C ( t ) = E cos  t + ϕ
 T 
dq du 2πE  2π 
i(t) = = C. C = − C sin  t + ϕ
dt dt T  T 
1 4π2 E 2  2π  1  2π 
ξt = LC 2 2
sin 2  t + ϕ  + CE 2 cos2  t + ϕ
2 T  T  2  T 
2
T
T 2 = 4π 2 L . C ⇒ L . C = 2

1  2π  1  2π 
ξ t = CE 2 sin 2  t + ϕ  + CE 2 cos2  t + ϕ
2  T  2  T 
1   2π   2π 
ξ t = CE 2  sin 2  t + ϕ  + cos2  t + ϕ
2   T   T 
1
ξt = CE 2
2
:
(  J
2 _‫و
ا‬8
 &% ‫ ــ‬2
: uC ‫ ا‬88 &‫د
ا‬2‫ ا‬1 ‫ ــ‬2
di
u L + u C = 0 ⇒ ri ( t ) + L+ uC = 0
dt
du di d2u
i ( t ) = C C , = C 2C
dt dt dt
2
du d u
rC C + LC 2C + u C = 0
dt dt
2
d u C r du C 1
2
+ + uC = 0
dt L dt LC
dξ t
= − ri 2 ‫)  أن‬3
(q ‫د
ا‬2‫ل ا‬2A" ‫ ــ‬2
dt
1 1
ξ t = Li ( t ) + Cu C ( t )
2 2

2 2
dξ t di du C dξ t 2
2 du C d u c du
= Li ( t ) + Cu C ⇒ = LC 2
+ Cu C C
dt dt dt dt dt dt dt
dξ t du  d u 2
1 
= LC 2 C  2c + uC 
dt dt  dt LC 
d 2 u C r du C 1 d 2u c 1 r du C
2
+ + uC = 0 ⇒ 2 + uC = −
dt L dt LC dt LC L dt
dξ t
2
r  du 
= − LC2  C  = − ri 2
dt L  dt 
6 
:
>B‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬1
di q
u AM = − L >
2 _‫ و"  "!& ا‬u AM =
dt C
: L+,‫ا‬ " ‫ا‬ ‫ه‬
2 _‫ا‬ " ‫ا‬ ‫أن‬ "‫و‬
2 2
q dq dq 1
= −L 2 ⇒ 2 + q=0
C dt dt LC
: q(t)
>o‫د
ا‬2‫ ــ ا‬2
> t=0
w(‫ا‬ &% q(t ) = Q0 cos (ω 0 t + ϕ )
‫ إذن‬cos ϕ = 1 ⇒ ϕ = 0 ‫>& أن‬2 q (t ) = Q 0 = CU 0 = 1 , 2.10 −6 C
q( t ) = 1, 2.10 −6 cos (3162t )
: ‫ !) ? دي‬T0 = 2π LC ‫ص‬h‫ ــ ب اور ا‬3
T0 = 2 ms
q
u AM = = 12 cos ( 3162t ) ‫ أن‬1(23 . uAM ‫ ا‬T +
C
& (2‫ ا‬1h{‫ ا‬: U ‫& اآ‬% (1)
)‫ اآ‬1A‫ ا‬1 ‫ ــ‬4
: ;( A‫ أ‬T,B‫ ا‬U
u MN = ε − R0 i 2 = − R0 i 2
‫أن‬ ‫ أي‬u NS = u NB + u BS ‫أ=ى‬
: 
− Ri 1 = 0 − Ri 2
i 1 = i 2 = i &"‫و‬
u MN = − R0 i ‫أي أن‬

: &‫
ه‬3[ ‫"ت‬S"S‫
([ل (' ا‬3‫ 
ا‬8‫ا‬
: N ‫ و‬M  " ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U
di q
u MN = u L + uC = − L − ri −
dt C
di q
− R0 i = − L − − ri
dt C
+ + (r − R0 )i = 0
di q
L
dt C
r − R0 = 0 ⇒ R0 = r = 350Ω :
3[ ‫"ت‬S"S ‫ن ه>ك‬, &,

 ا ‪RL‬‬
‫‪Dipôle RL‬‬
‫‪ I‬ــ ا ‪la bobine :‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪!"#$‬‬
‫ا
 ‪'$" 8‬ن ‪ 6 2-‬ت ‪ 2- 3+4 2- ،‬ا
‪ 1‬س ‪ %&' %
( )* +,$- #. ،‬‬
‫‪ < =&#>( +-‬زل آ‪.  (#%‬‬
‫ر‪ @-‬ا ‪:‬‬
‫   أ ا
 ا ‪:‬‬

‫  ‪
r‬و
 ا و ‪  

L‬ا ‬


 ا‪ " #‬ا!ا  ‪ .‬و ‪ * +‬ا)(م ا & ات‬
‫ه ا‪ )-‬ي )‪. Henry (H‬‬
‫و س ‪-7 89: L‬ز
س

 ا‪ " #‬ا!ا  ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪ (#- 2( #D$‬و ‪.‬‬
‫ا
‪ G‬ط ا‪1 >"#E$‬‬
‫‪ I‬ــ )> ا آ? ا> = ا * ا‪ (1) AB‬وا!ي‬
‫‪A‬ن

 ا ا و
  وو دون اة‬
‫ا‪ -G # 

 #‬ا!ا  ‪ L=10mH‬و
و
‪ LM -‬ة ‪،‬‬
‫و
‪ M‬أو

و
‪ R=100Ω +‬وأ
=
 س ار‬
‫ا‪ P: -A‬ار * ا ارة‬
‫‪ 8* QG‬س ا ‪ 8:
:‬ا و‪ QRS T&L‬ار ‪. Κ‬‬
‫‪ VS L‬ا ‪:‬ا‪ 89‬ا  و* آ
ة ‪ U‬ا ‪ 8:
: uL‬ا وآ!‪  X‬ة ار ‪I‬‬
‫ار * ا ارة ‪.‬‬
‫*)‪ &Z [#‬ا)‪ YP‬ا ‪:‬‬
‫)‪uL(V‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0,8‬‬ ‫‪1,6‬‬ ‫‪2,4‬‬ ‫‪3,2‬‬
‫)‪I(A‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0,1‬‬ ‫‪0,2‬‬ ‫‪0,3‬‬ ‫‪0,4‬‬
‫ا‪ )I$4‬ر ا
‪: H $‬‬
‫‪ 1‬ــ
 ا)‪ d : uL )#‬ا‪ B‬ة ‪. I‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ :‬أن ا [ ف آ‪ M‬أو
 ‪.‬‬
‫ ? ا)‪ )#‬ا‪ +&Z [#‬أن ا ‪ 8:
:‬ا‬
‫)‪ ?9‬ا‪ R‬ادا
‪  Q‬ة ار ار *‪ = 
، -‬أن ا‬
‫[ ف آ‪ M‬أو

و
‪r +‬‬
‫‪ 3‬ــ د ‪
r‬و
 ا و‪S‬ر‪ : -‬ا ‪ B‬إ‪ -‬ا[‪. Q‬‬
‫‪∆UL 2, 4 − 0, 8‬‬
‫=‪r‬‬ ‫=‬ ‫‪ r‬ا
 ا‪= 8Ω : )#)& +7‬‬
‫‪∆I‬‬ ‫‪0, 3 − 0.1‬‬
‫‪ 4‬ــ ا‪ Y)9‬ا‪ uL : Sh‬و ‪ r‬و ‪. I‬‬
‫‪UL = rI‬‬
‫‪II‬‬

)‪ 8  ، GBF Gjk‬را
& دد‪ ، f=400Hz o‬و  ‪ o‬ا‪ V :  . 5V [Sr‬إ‪ A‬و‬
‫)> ا آ? ا> = ا * ا‪(2) AB‬‬
. +&Z [#‫ ا‬:!:!‫ ا‬V9 ‫& ورق
& ي ا‬Z V9 
‫) ر‬I$4‫ا‬
‫ ار * ا ارة ؟‬P: -A‫ ات  ة ار ا‬L )

‫!ب‬:!‫ ا‬xA Y2 u ‫ ا‬A ‫ ــ ذا‬1
)#)‫ ا‬، ‫ ادا‬R‫=ن ا‬9) i ‫ و‬uR ‫ أي أن‬uR = −Ri : 
‫و‬r‫ ا‬M‫ ا‬8:
: ‫  ا‬Y2
‫ ار * ا ارة‬i(t) P: -A‫ ات  ة ار ا‬L )#)‫ ا‬A Uj + +&Z [#‫ا‬
2
‫ ؟‬+ ‫
 و‬، a 
‫ ا‬S ‫ د‬1 ‫ ــ‬2
−uR a′t + b′
i(t) = = = at + b
R R
a' ∆u −10
a= = = = −100A / s
R R.∆t 100.10 −3
5
b= = 5.10 −2 A
100
i(t) = −100t + 5.10 −2
‫ ا‬S ، ‫ول
 ا ور‬r‫ ا‬x[)& =): ، Z 2 ‫ ــ‬2
uL (t)
. =)‫ ا‬Y)9‫ ا‬Vƒ ، ‫ ا‬8:
:uL(t)
di
dt
uL = 1V )  ‫!ب‬:!‫ ا‬V9‫&  را‬Z )‫ ? ا‬
uL 1
= = 10 −2 H = 10mH
di 100
dt
uL di
= L ⇒ uL = L
di dt
dt
&  ‫ " ا!ا‬#‫

 ا‬L Q
=)‫ ا‬o!‫رن ه‬S 3 ‫ ــ‬2
. &‫ا‬
di
. ‫ و‬L ‫ و‬uL : Sh‫ ا‬Y)9‫ا‬
dt
3
. h-
‫ن …ƒ ه‬A ‫=ر‬Zd‫ ا‬: 
‫ او‬o!‫! ه‬u† V : >‫ا‬
di
. ‫ و‬L ‫ و‬i(t) ‫ و‬r VG ‫ ا‬8:
: uL & 
Z ShZ ‫ ح‬S‫ا‬
dt
di
uL (t) = r.i(t) + L.
dt
: PQR
(#- 2( L #D$‫ ا‬2< #>" S>$T- ‫ح‬QPV‫ و* ا‬، W"WX ‫>  دون &اة‬T
 (
: 8Q ( ‫و‬
di
uL (t) = r.i(t) + L.
dt
. ‫ي‬#
% ( L ، ‫ ( ]وم‬r ، #>-] ( i(t) ، (V) [6 ( uL(t)
‫ا
‪ G‬ط ا‪ # aD : 2 >"#E$‬ا <‪ `+‬دارة آ‪.  (#%‬‬
‫)> ا آ? ا> = ا * ا‪(3) AB‬‬
‫‪ QRS T&L‬ار ‪. K‬‬
‫ا‪9‬ر ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 1‬ه …‪ T‬ا[=‪#‬ن ‪ L1‬و ‪ =
L2‬ة ‪ :‬إ‰‪h‬ق ا ارة ؟‬
‫‪ T… V‬ا[=‪#‬ن ‪ L1‬و ‪ L2‬و‪ Š h‬أن ا[=ح ‪ =S T… L1‬ا[=ح ‪L2‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 2‬آ‪  L x‬ة ار ار * آ
 ‪ L1‬و ‪ L2‬؟‬
‫‪  L‬ة ار * ا[=ح ‪ * ): (# L1‬ا[=ح ‪ L L2‬ر>
…‪ u‬ة ‪(#&:‬ت ‪L1 T… Z‬‬
‫‪ 2‬ــ
 …ƒ ا ‪ &Z‬إ‪ 
S‬ار ؟‬
‫ا †‪ u‬إ‪ 
S‬ار‬
‫‪ 3‬ــ
ذا ‪ #‬ث ‪ ‹* )Z‬ا ارة ؟
 …ƒ ا ‪ )Z ،‬ا ام ار ؟‬
‫‪ Uj‬ا‪ ( h‬أن ا †‪ u‬ا ام ار * ا‪ j‬ع ا!ي ‪. -G‬‬
‫‪: PQR‬‬
‫* دارة آ‪$1D  (#%‬ي <‪ `+‬و ‪ #ReD ،‬ه‪bc‬‬
‫ا]‪#R‬ة إ‪ - 8‬ا‪ $‬ر أو ا&‪W‬ام ا‪ $‬ر * ه‪ bc‬ا‪W‬ارة أي‬
‫(‪ D  * - < 6,‬وم ‪W #hD‬ة ا‪ $‬ر ا‪c‬ي ")‪#‬‬
‫‪di‬‬
‫‪. L.‬‬
‫*‪ . %‬وه‪c‬ا & ‪ # aD 2< HD‬ا‪WE‬اء‬
‫‪dt‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪Qh$4‬ل ‪ #>D‬ا‪ (#- 2( #D$‬و ‪.‬‬
‫‪ )Z‬إهل
و
 ا ‪ ‹=[ ،‬ا )‪8:
: uL(t‬‬
‫ا آ ‪:‬‬
‫)‪di(t‬‬
‫‪uL (t) = L‬‬
‫‪dt‬‬
‫* )‪ i(t‬ا  *ن ‪uL(t)>0‬‬
‫* إذا آن ‪  L‬ة ار ا‪ 7 Q 9 P: -A‬ا ) ‪ LM dt‬ة ‪ 7‬ا ‪ di ):‬آ= ة ‪ 7‬ا أي أن ا‘ق ‪+‬‬
‫‪ S‬آ= ة‬
‫‪ 7‬ا ( و‪ S !u… uL(t) :‬آ= ة ‪ 7‬ا
 †دي إ ’‪-‬ر *‪#‬ط ا‪ 8:
: #D$‬ا‬
‫‪ II‬ــ
 ا ‪RL‬‬
‫‪A‬ن ƒ)‪ P‬ا‪ M

RL ?8‬أو

و
‪
R +‬آ? ‪ &Z‬اا
‪ Q‬و
و
‪ r -‬و

‬
‫‪. L -G #‬‬
‫ او
 ا‪ P) &A‬ا‪ ?8‬ه!ا ‪. Rt=R+r‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪ 
( E$4‬ا ‪W< P >D# RL‬ة ‪. #D$+‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 1‬ا) د ا‪ +k 6$‬ا‪W %1D $‬ة ا‪ $‬ر ا) ر *‬
‫ا‪W‬ارة ‪. RL‬‬
‫= ا ارة ‪ RL‬ا& * ا‪. +=7 AB‬‬
‫‪ QRS T&L‬ار ‪ * K‬ا&‪ !u… . t=0 (#‬ا ‪ 8:
:‬ا ارة ‪RL‬‬
‫‪ (#‬ا ‪ ) E‬ر = ‪ ZM‬ة & ( ‪  i(t) .‬ة ار ا!ي  *‬
‫ا ارة ‪ )Z‬إ‪ - 8‬ا‪ $‬ر ا‪ ZM  =  :>9‬ة ‪.‬‬
‫ ? ‪S‬ن إ”* ا ات  ) ‪:‬‬
‫‪u = uAB + uR‬‬
‫‪di‬‬
‫‪ uAB = ri + L‬أي أن‬ ‫‪ #:‬أن ‪ u = E‬و )‪ uR = Ri(t‬و‬
‫‪dt‬‬
di
E=L + (R + r ) i
dt
di L di E
L + R ti = E ⇒ +i= ‫ *ن‬R+r=Rt ‫ أن‬:
dt R t dt Rt
L
‫  ة‬-# ‫”& ا‬j‫*[=‹ اد ا‬ = τ QG
Rt
: ‫ ه‬RL ‫ ار * ا ارة‬i(t) ‫ار‬
di E
τ +i =
dt Rt
. +k 6$‫ ا) د ا‬SX 2 ‫ ــ‬1
di E
τ +i= : ‫”& ا‬j‫? اد ا‬A
dt Rt
•:ƒ α ‫ و‬B ‫ و‬A  i(t) = Ae −αt + B : ‫ ا‬AB‫& ا‬Z
. ‫  ه‬# ?>
: &”j‫ * اد ا‬#‫ض ا‬

( )
τ −αAe −αt + Ae −αt + B =
E
Rt
⇒ (1 − ατ ) Ae −αt + B =
E
Rt
1
1 − ατ = 0 ⇒ α =
τ
E
B=
Rt
−t
E
i(t) = Ae τ + : ‫ ا‬AB‫& ا‬Z &”j‫ن  اد ا‬A9 :‫و‬
Rt

(# ‫ دا
[& * أي‬i(t) ‫ آن‬Z >  ‫ وه‬i(0)=0 : P =‫ وط ا‬B‫ ? ا‬A :‫  ا‬#
#: i(t) = i(t + ε) = i(t − ε) ?A ‫ أن‬A  t=0 (#&‫ ا‬X‫ * ذ‬: ‫ ا‬LB ‫(ت‬#
. j[‫ ?
 ا‬S ?7
‫ د‬Z ε ‫أن‬
E
A=− ‫ أي أن‬i(0)=A+B=0 )  ‫ ?  اد‬
Rt
E
: ‫”& ه‬j‫ن  اد ا‬A* I0 = QG
Rt
−t
 
i(t) = I0 1 + e τ 
 
. ‫( و‬#- 2( #D$‫ ا‬#>D ‫ ــ‬2
: )  ‫ن إ”* ا ات‬S ?
‫ أي أن‬u = uAB + Ri(t)

E  − 
t
uL = u − Ri(t) ⇒ uL = E − R.  1 + e τ

Rt  
: :‫ و‬Rt=R ‹=[* R 
‫
و
 ا أ
م او‬-
  − 
t

t
uL = E  1 −  1 + e   ⇒ uL = Ee
τ τ
 
  
τ 2-@‫ ا‬$( ‫ ــ‬3
E
τ= 2-@‫ ا‬$( I ‫ د ا]( د‬- 1 ‫ ــ‬3
Rt
uL V 
s   L  L 
: X!‫ و ) آ‬L = ⇒ L  = ‫ أن‬V&  =
di A   R t  R 
dt
V 
: ‫ أي أن‬R  =
A 
L   L  V s  × A 
  = s  ‫أي أن‬
 =
R t  R t  A  V 
E
 ‫ ا
 و‬:ƒ  )
‫ ز‬: - τ = ‫أي أن ا‬
Rt
. RL ?8‫ ا‬P)ƒ
τ W"W1D 6‫ آ‬2 ‫ ــ‬3
:  R ‫ه)ك‬
. i(t) )#)‫& ا‬Z -[*‫ د أ‬#‫ و‬i(τ) ‫ ب‬: ‫و وه‬r‫  ا‬8‫ــ ا‬
‫ د‬#‫ و‬t=0 (#&‫ل اس * ا‬9‫ ا‬: ‫  ا‬8‫ــ ا‬
. +=7 AB‫ أ( ا‬. E/R Q
+R 8
. RL 8 
mnD ‫ ر * دارة‬$‫ام ا‬W&‫ ــ ا‬4
j[‫ إ ا ا‬E ‫ ا
 ا‬L ، ‫ ار‬QRS ‹* )Z
. RL ‫) ر =  ز ( ل أن ه)ك ا ام ار * ا ارة‬
: ‫ ا‬Sh‫ إ ا‬M ‫ن إ”* ا ات‬S T=8
di di
‫ أن‬#: τ + i = 0 ‫ أي‬L + (R + r)i = 0
dt dt
L L
. τ= =
R + r Rt
: ‫”& ه‬j‫ اد ا‬o!‫  ه‬
t
E L −
. i(0)=I0 ‫=ر أن‬Z: I0 = ‫ و‬τ= ‫ أن‬#: i(t) = I0 e τ
Rt Rt
i(τ) = 0, 37I0 : Sh‫ ا‬T=8: 
‫ ا‬:ƒ =
‫ د‬# #‫ ا‬o!‫* ه‬
. X!‫ ة آ‬LM ‫
 وا ام ار‬S‫ ة آ& آ•
ة إ‬LM τ •‫ آ& آ‬: ’#&

: ‫ ث‬# ‫
 * ط ا ا!ي‬RL ‫  ا ارة‬7‫ * ا آ? ا> = ا[م
 أ‬
. K ‫ ار‬QRS ‹* )Z -8:

‫@و& * و‬o)‫ ا‬8 ‫ ــ ا‬III


. >"#E$‫از ا‬#(p‫ ــ ا‬1
. +=7 AB‫= ا آ? ا * ا‬
#)‫ ا آ? * ا‬P)‫ ا[م ا‬Q) . ‫ * ا‬P: -‫  ر آ‬K ‫ ار‬QRS T&‰ )Z
. ‫ ك‬#‫ * ا‬P: -‫
ور ر آ‬7#‫ا‬
. S V>‫ ا‬Qj * ‫ ك‬#‫ ا‬LB K ‫ ار‬QRS ‫) *ح‬Z
. ‫ ا(ه ة‬o!‫* ه‬
SR P: -A‫ق ا ارة ا‬h‰‫ أƒ)ء إ‬، • u‫= أن ا ا‬
)Z S8‫ ا‬o!‫ رت ه‬Vƒ ، -: œ#‫ء ا‬Gj‫ * ا‬8)L

. ‫*‹ ا ارة‬
‫@و& * و‬o)‫ ا‬8 ‫ ا‬#>D ‫ ــ‬2
: ‫ ا‬AB‫& ا‬Z &”j‫? اد ا‬A ‫ق ا ارة‬h‰‫) إ‬Z
di di
E = Ri + L ⇒ E.i = Ri2 + L .i
dt dt
1
Eidt = Ri2dt + d( Li2 )
2
: Š h ‫ اد‬o!‫ل ه‬hu 

. dt ‫ل ا ة‬hu & ‫ ا) 


 ا‬S8‫  ا‬Eidt
. ‫ل * ا‬7 ‫ل‬j: ‫ ا= دة‬S8‫ ا‬Ri2 dt
1
. ‫ ا‬- k ‫ ا‬S8‫ ا‬d( Li2 )
2
: ‫ ه‬t ‫ و‬0 (# : ‫ و * ا‬k‫ ا‬S8‫ ف ا‬
t
1 1
ξm = ∫ d( Li2 ) = Li2
0
2 2
: Mhu
: -* ‫ ار‬P: -A‫  ة ار ا‬Q:
Q
، L -G # 

، ‫ و * و‬k‫ ا‬S8‫? ا‬9)
1 2
ξm = Li
2

 ا ‪RL‬‬
‫ا
 ا   ر م   وم ر ‬
‫"!  ‪1‬‬
‫ ن ا آ
  ‪:‬‬
‫• و
    ‪ L=100mH‬و&و  ‪. $%‬‬
‫ــ * أو( &و  ‪. R=10Ω‬‬
‫• را‪ /3‬ا ‪121‬ب ‪ -. /‬آ‪: ($ %‬‬
‫ــ ا‪ 
37‬ا‪1ms/div 
&56‬‬
‫ا‪ 
37‬ا أ‪ A >?%$ 7@2 10V/div 
3‬و ‪>?%$ 7@2 2V/div‬‬
‫‪.B‬‬
‫• ? ‪
$‬ر ‪D‬ود ا?ارة ‪
2‬ر  ‪ E ?
F‬ا‪ D‬آ‪ 
 %‬ا‪
%‬ن‬
‫ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ  ا  ات ا ( @ ‪  J$K‬را‪ /3‬ا ‪121‬ب ؟‬
‫‪ 2‬ــ أ‪
 MN‬ا  )‪ L U?2 uDF(t‬و )‪ /N i(t‬ا‪ U?2 uDF
 V @ 3‬ا‪ (5 D‬ا‪X%‬ل ] ‪[ 0ms,6ms‬‬
‫‪ 3‬ــ _  ا ‪ 
%3‬ا ‪ 

2121‬ا‪. %
$K ^%‬‬
‫"!  ‪2‬‬
‫  و
    ‪ L=42,2mH‬و&و ‬
‫‪. r=8,5Ω‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ %
d 7e‬ا  ‪ (-2  
2‬ا
 ‪?@K‬‬
‫‪ X‬زه 
ر آ ‪. i=1,20A ? (f2‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ (5 %‬ا
 
ر آ ‪i=1,50-200t
F  (f2‬‬
‫)‪(A‬‬
‫أ ــ  ‪ %
d‬ا  ‪ (-2  
2‬ا
 ‪ ?@K‬ا‪j$‬‬
‫‪ t=0‬؟‬
‫ب ــ ‪ (5‬أي ‪?@ t1 j‬م ا  ‪ (-2  
2‬ا
 ؟‬
‫"!  ‪3‬‬
‫@‪ DX‬ا آ
ا ‪ (f2‬ا‪ (5 _%%‬ا‪% 32  m‬ل ? ‪ d‬ا  آ‬
‫أو( &و  ‪ R=100Ω‬وو
    ‪ L=100mH‬و*‪%‬م‬
‫ ‪ op‬آ ‪ o$F . 
f2‬ا?ارة ‪ ?@K‬ا‪. t=0 j$‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ ?@K‬إه‪%‬ل &و ا
 ‪ ،‬أ‪? 7e‬ة ا
ر ا‪%‬ر ‪(5 
2‬‬
‫ا@‪j‬م ا?ا‪. /f‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪?K e (5‬م إه‪%‬ل &و ا
 ‪. r=15,0Ω‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ %
d  1‬ا‪ d-‬ا‪Ds%‬و ‪ (5‬ا
 ‪ o& ?@K‬ا@‪j‬م ا?ا‪ /f‬؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪ Etd u v 2‬ا
ر ‪ op ze{@5 K‬ا^‪%‬م ‪ 75 ،‬ذ‪  . x‬ا‪6‬ل‬
‫ا‪ 
d-‬ا (  ل إ
 ا‪ d-‬ا‪Ds%‬و ‪ (5‬ا
 ‪.‬‬
‫"!  ‪4‬‬
‫ ي دارة آ ‪  
f2‬ا
 ‪ d ? J$K‬ا  آ ‪ ، E=6V‬و* أو( &و  ‪r’=300Ω‬‬
‫وو
    ‪ L=1H‬و&و  ‪ ، r=10Ω‬و‪ Etd‬ا
ر ‪?
 . K‬ة ا
ر ا‪%‬ر ‪ (5‬ا?ارة‬
‫‪E‬‬
‫=‪i‬‬ ‫‪ Etd u 5 ?@K‬ا
ر ه ‪e− t / τ :‬‬
‫'‪r +r‬‬
‫‪ 1‬ــ  
ا‪ d-‬ا‪Ds%‬و ‪ (5‬ا
 ‪ ?@K‬ا‪ t j$‬؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪ E U?2 ξm K K‬و ‪ r‬و ’‪ r‬و ‪. L‬‬
‫‪τ‬‬
‫= ‪ t‬و ‪ t = τ‬و ‪ . t = 5τ‬ذا ‪ V @ 7‬؟‬ ‫‪ 3‬ــ أ‪ ?@K ξm 7e‬ا‪j$‬ت ‪:‬‬
‫‪2‬‬
5 !"
. r  ‫ 
 &و‬L   ‫ ? ??  ا‬
. r=8Ω ?X@5 
‫&
€ &و ا‬
‫ &و‬. ?2 $v3‫ أ‬m‫( ا‬5 _%%‫ ا آ
ا‬DX@
. R=1KΩ %
&‫ ا‬J$K ?%‫ا‬
. (_$_  2 ‫ ا?ارة‬GBF ‫ود‬D
 ‫@ ا‬% ‫ب‬121 ‫ ƒ ا‬ADD ‫ر‬D‫ ا‬J$K F
. YB >?%‫( ا‬5 uS=u1+u2
‫ &و‬r ‫
س‬d  @@% ‫ي‬1‫ز ا‬X‫ ا‬/3‫ ــ  ا‬1
‫ا
 ؟‬
. uS ‫ و‬uBM ‫ و‬uAM ‫ ا  ات‬K L ‫ و‬R ‫ و‬r ‫ و‬i U?2 K ‫ ــ‬2
^ R=r %
&‫ ا‬J$K ?%‫ &و ا‬. ?@K ‫ ــ‬3
(- . $v3‫ أ‬m‫( ا‬5 _%%‫( ا‬2121 ‫ ا‬/3 ‫ ا‬J$K
: YA >?%‫ ا‬، 5ms/div 
3‫
 ا أ‬37‫ ا‬:
. 0,5V/div : YB >?%‫ ا‬، 20mV/div
L du1
uS = − ‫‰ ا‬1‫( ه‬5 ‫
 أن‬2
R dt
. (2121 ‫ ا‬/3 ‫ل ا‬% 32 L ‫?د‬e ‫ ــ‬4
RL ‫"! ر "* )ل‬
. + , ‫" ات‬. /, 1  !"
 3 ƒ_ J$K 5  
f2 ‫ي دارة آ‬1F ‫ ــ‬I

2  ‫ ? ذي  ات‬-3‫ا‬2 R=3,0Ω  ‫ * أو( &و‬E (‫ ا ا‬J$K ‫  آ‬C=0,33mF
. E=6,0V ‫ و‬T ‫دوره‬

.  v 
f?2 ƒ_%‫ و ن ا‬o$F ‫ ا
ر‬Etd t=0 j$‫@? ا‬K

 T
2X 3‫@? ا‬K ƒ_  3‫   آ?را‬uC(t)  ‫ ا‬3‫ذا أن درا‬% 75 ، t ∈  0; ‫ ل‬7@2 ‫ ــ‬1
 2 
.  $ ‫?ة‬K*   RC -d (f@N
.   ‫ >{ل‬/f‫م ا?ا‬j@‫
Ž ^ ا‬e T ‫ ا? ا & 
 ل‬%
&‫ ا‬7e‫ا‬
T 
. ‫ غ‬v ƒ_%‫ ر أن ا‬K2 o27‫ال ا‬7‫€ ا‬v J$K ‫ أ‬، t ∈  ; T  ‫ ل‬7@2 ‫ ــ‬2
2  
t ∈ [ 0;3T ] ‫ل‬X%‫( ا‬5 i(t) ‫ و‬uC(t) ‫‰ ا‬1‫( ه‬5 _ ‫ ــ‬3
Ž
2 $%  ‫ و&و‬L =250mH    
2 ƒ_%‫ ض ا‬o27‫( ا آ
ا‬5 ‫ ــ‬II
. E=6,0V ‫ و‬R=50,0Ω (‫و‬6‫* ا‬%‫أن &و ا‬
‫‪ (5‬ا‪ Etd o$F t=0 j$‬ا
ر و  أن ا
 ‪ 
5 % U 
f?2‬أي 
ر آ ‪. (f2‬‬
‫‪ T‬‬
‫;‪% 75 ، t ∈  0‬ذا أن درا‪ 3‬ا  )‪   i(t‬آ?را‪ 3‬إ‪ d‬ا
ر ‪ (5‬ا?ارة ‪RL‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪ 7@2‬ل‬
‫‪ 2 ‬‬
‫‪ ?@K‬ا‪X 3‬ب‪?K*   jih‬ة ‪.  $‬‬
‫ا‪ 7e‬ا&
‪ %‬ا? ا & 
 ل ‪ ^ Ž
e T‬ا@‪j‬م ا?ا‪{> /f‬ل   ‪.‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 7@2‬ل ‪ ، t ∈  ; T ‬أ ‪ €v J$K‬ا‪7‬ال ا‪ K2 o27‬ر أن ا?ارة ‪?U Es‬ام ا
ر ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫] ‪ t ∈ [ 0;3T‬إذا ا‪   K‬أن ‪. T=0,10s‬‬ ‫‪ 3‬ــ _ ‪ (5‬ه‪ ‰1‬ا )‪ uC(t‬و )‪ (5 i(t‬ا‪X%‬ل‬
‫"!  ‪ 2‬ا ‪ 3‬ا!‪2‬و  و‪+1‬‬
‫ آ ?ا ‪ d‬ا  آ ‪ ، E‬و&و  ا?ا>‪ (-2  
2 ، r 
$‬و
    ا‪1‬ا( ‪L‬‬
‫و&و  ا?ا>‪  ، r’ 
$‬آ ‪ J$K‬ا ازي ‪%* E‬م ‪ ، (f@N‬و ك آ‪ (5 %‬ا‪ m‬أ‪. $v3‬‬
‫‪ ، R=r+r’=90Ω ، E=9,0V (-‬و ‪. L=1,0H‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ Etd o$ ?@K‬ا
ر ‪? 1>p ، K‬ة ا
ر ا ‪ (f2‬ا‪%‬ر ‪(5‬‬
‫ا?ارة ‪? ?2‬ة ز@
 ‪. I  2N %
d‬‬
‫أ ــ أ‪. I 7e‬‬
‫ب ــ ه ‪ F m‬ا‪ %‬ك ؟ ‪%‬ذا ؟‬
‫ج ــ أ‪ 7e‬ا‪ d-‬ا‪Ds%‬و ‪ (5‬ا
 ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ Etd u v‬ا
ر ‪ F m
5 ، K‬ا‪ %‬ك ‪ Ev  ،‬آ ‪%$ $‬‬
‫‪v$ 2 &$ m=5,0g‬ف ‪e‬ل  ود ا‪ %‬ك ‪ .‬أ‪ 7e‬ا‪U‬ر‪v‬ع‬
‫‪ $ $ h‬ا‪. g=9,8N/kg 1>p . %$%‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ (5‬ا&
& ار‪v‬ع ا ‪ $‬ا‪ %$%‬ه ‪. h’=7,0cm‬‬
‫أ ــ ‪% 75‬ذا ؟‬
‫ب ــ أ‪  7e‬دود ا‪ %‬ك ‪.‬‬
‫
 ر ا ء‬
RLC ‫ و‬RC ‫ و‬RL ‫اارة‬
 ‫"  ر م !   وم ر‬#‫ ا‬$%‫ا‬
‫'ت‬#‫ا‬
1 
U2 ‫ و‬U1 ‫ ــ ب ا‬1
U=U1+U2 : ‫ن ا "  "!  ه‬$% &‫  آ)  (' اا‬+,‫" أن ا‬
Q2 Q
U2 = U1 = 1
Q C2 ‫و‬ C1 ‫ أن‬1(23‫و‬
U= ‫و‬
C
Q1 Q 2
. ‫ اارة‬783 9 : &% ; 3 ‫& اارة ا
ه‬% ‫ و" أن ا ر ار‬U = + ‫أي أن‬
C1 C 2
 1 1 
‫ أي أن‬Q = Q1 = Q 2
U
U = Q + ⇒Q=
 C1 C2   1 1 
 + 
 C1 C2 
: &"‫و‬
Q1 Q
U1 = =
C1 C1
U
 1 1 
 + 
 C1 C 2  U
U1 = =
C1  1 1 
C1 .  + 
 C1 C2 
C2 . U
U1 = = 200V
C1 + C2
C1 . U
U2 = = 100V
C1 + C2
: > ?"‫ ــ  =ل ا@ال ا‬2
Q1 = Q2 = C1U1 = 2.10 −4 C
2 
;2A ، ‫ن‬B  J =K L+, &)!8" ;!"3 1M U=100V  F C1=2µF ;2A  +, B3
. C2=0,5µF
. C1 ;2A ‫ي‬S‫ ا‬L+,( Q
P‫"ا‬Q‫>
ا‬B‫ ــ  ا‬1
. !"‫ ر‬2"  +,‫  ا‬T‫ ا "  "!& آ‬U‫ ــ ا‬2
U1=U2=80V ‫ ــ‬2 Q=2.10-4C ‫ ــ‬1:
":‫أ‬
3
‫ أن‬UY ‫ أي‬L+, T,
)>" )‫; أآ‬2A Z%, L+, '( ‫ ا[ل‬3 >3‫! ت أ‬2‫ =ل ا‬
. ‫ ت (' اازي‬+,‫ ا‬U‫آ‬3
:
2‫ ^ ا‬3  ‫" أن‬
n
C
C = ∑ Ci = n . C1 ⇒ n =
i =1 C1
n = 50
: 9 Y‫ا ا‬S‫ ــ _>
ه‬2
Q = C . U = 0, 20C
: &‫ ه‬L+, T‫ــ _>
آ‬
Q1 = C1 . U = 4.10−3 C
RC ‫اارة‬
1 
: ‫& اارة‬% ‫& ار‬P",‫ ; اارة و >' ا ر ا‬: ‫ ــ‬1
) Com ‫ك‬B‫ ا‬7"‫و) ي ا‬a‫ ا‬U ‫
آ‬8b
8b ‫ أن‬1(23
T=‫ و‬U‫ ا‬U!8‫ج  ا‬h ‫ ( ه& أن ا ر‬UA U!8‫) آ‬2
‫ أي‬A ‫  ا()س‬T= % L+,(
)>" U:‫ ا‬U!8‫ ا‬
. &! Q‫? ا>' ا‬%‫ا‬
dq
i= > 0 ‫ا
إذن‬o
‫ دا‬q ‫ أن‬l " q &‫ ه‬A ‫_>
ا()س‬
dt
L+,(
)>" T)8 ‫ ا !ح‬: ‫ ه‬T2‫ !ح ا‬Q‫ ــ ا‬2
. &‫و‬a‫ ا‬T (
)>"‫و‬
: ‫)  ا "  "!  ه‬2
qA
u AB = = − u R = − Ri ( t )
C
u AB = −R .i ( t )
: ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r ?)!3 ‫ ــ‬4
u AB = − u R ⇒ u AB + u R = 0
u AB + Ri ( t ) = 0 (1)
dq du
i(t) = = C AB
dt dt
du
(1) ⇔ u AB + RC AB = 0
dt

+#, 
- 2 
: &‫ ا‬U ‫  =ل اآ‬C=10µF ;2A  +, B3
. R=10kΩ &‫و‬a‫ ا‬T ‫و
ا‬8 . E=12,0V " ‫ود اارة‬o ، ‫ة‬8 ‫
ا‬Ss
. K ‫ ا ر‬9br ?(s3‫ن و‬B  J L+,‫ ا‬t=0
w(‫ > ا‬
dq
;:‫ و‬، i = 9{3 . L+,( B ‫ _>
ا()س‬qB=q , ‫ ــ‬1
dt
. i(t) ‫ (' اارة ا ر‬
. ‫ و >  اارة‬u
Q" uAB  )2 U‫ أآ‬، uBD=u 9{3 ‫ ــ‬2
u BD = u
qB
u = u BD =
C
: €S‫و> آ‬
dq
i(t) = , u AB = Ri ( t )
dt
dq du
u AB = R. = RC
dt dt
: D ‫ و‬A  " ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r ?)!3
u AD = u AB + u BD
du
E = RC. +u
dt
. u(t) ?8 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬U‫ ــ أآ‬3
: &‫ ه‬u(t) ?8 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ا‬
du
E = RC. +u
dt
t

u(t) = A(1 − e ) : &‫ ا‬T,B‫(
ه (' ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬T ‫ ــ‬4
τ

.  r U‫ وأ‬τ ‫ و‬A ‫


ل‬%‫"  ا‬2‫ د ا‬1 ‫ ــ‬4
t

u(t) = A(1 − e ) T‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫& ا‬% ‫ض‬23
τ

E = RCA .  0 + e − t / τ  + A (1 − e − t / τ )
 1 
 τ 
 RC 
 − 1 = 0 ⇒ RC = τ
 τ 
A=E
u ( t ) = 10 (1 − exp ( − t / 0, 1) )
RC ‫ وي‬τ o‫"
ا‬M ‫آ
( و‬,‫ة ا‬8‫ 
ا‬r A
τ = RC
: ‫!) ? دي‬
τ = RC = 0, 1s ‫ و‬A=10V
i(t) B‫ )   ر ا‬2 ‫ ــ‬4
: i(t) B‫)   ر ا‬2
dq du E
i(t) = ⇒ i(t) = C ⇒ i ( t ) = exp ( − t / τ )
dt dt τ
u = 10 (1 − exp ( − t / 0, 1) ) ⇒ i ( t ) = 102 exp ( − t / 0, 1)
: 1 r U‫ أ‬1M ، t=0
w(‫ > ا‬،  % ) ‫ ــ‬5
di du
dt ‫ و‬i ، dt ، u ‫ــ‬
: > t=0 >
 du  E
  = = 10 V / s
2

  t =0
dt τ
E
i ( 0 ) = = 102 V / s
τ
di E  di  E
= − 2 exp ( − t / τ ) ⇒   = − 2
dt τ  dt  t =0 τ
u ( 0) = 0
E
. τ o‫"
ا‬M 9 3‫ر‬r 1M .
 8‫ إ' ا‬u(t) ‫  ا‬% T[ &‫
ا‬w(‫ ا‬t1/2 > ‫ د‬1 ‫ ــ‬6
2
(
u ( t1/ 2 ) = E 1 − exp ( − t1/ 2 / τ ) )
‫ن‬, t1/2 >

u ( t1/ 2 ) = = E exp ( − t1/ 2 / τ )


E
2
t1/ 2
ln 2 = ⇒ t1/ 2 = τ. ln 2
τ
E E
‫ ؟‬8 1M 4 3> ‫ن‬,
w
‫& أ‬% 2 ‫ ــ‬6
E
: '( ‫ ">)
ل‬T[3
8!‫"> ^ ا‬
4
t ' = 2τ ln2
E
8 ‫">)
ل‬
t ' = 3τ ln 2
3 
: o‫
ا‬Q" L+,‫ ات _>
ا‬s  )2 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬1
: > ‫
اات‬%qŠ ‫ن‬3r U ، K ‫ ا ر‬9br ?(J >
q
E = u R ( t ) + u ( t ) ⇒ E = Ri ( t ) +
C
dq dq q
i(t) = ⇒E=R +
dt dt C
dq
EC = RC + q
dt
t

q(t) = Ae τ
+ B ‫(
ه‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬T ‫ ــ‬2
q (∞)
L+,‫ _>
ا‬1 ‫ ــ‬2
q ( t ) = A exp ( − t / τ ) + B
q (∞) = B
. q ( ∞ ) = C. u ( ∞ ) L+,‫ _>
ا‬1P‫م اا‬w>‫& ا‬%
B = CE ‫ن‬$% &"‫ و‬، q ( ∞ ) = C. E ‫ أي أن‬E '‫ @ول إ‬u(t) ‫ن‬$% t → ∞ ‫ > @ول‬
:
P)‫وط ا‬B‫ ا‬2 ‫ ــ‬2
q ( 0 ) = A + CE = 0 ⇒ A = − CE
‫) ( أي أن‬
q 0 =0
> t=0
w(‫ > ا‬
: &‫ ا‬T,B‫ ه (' ا‬q(t)  )2% &"‫و‬
q ( t ) = C. E (1 − exp ( − t / τ ) )
+#‫ ا‬/! 01‫ ا‬4 
: > t=0
w(‫ ــ > ا‬1
q ( 0 ) = C. u ( 0 ) = 0 ⇒ u ( 0 ) = 0
‫) ( أي أن‬
q 0 =0
‫ن‬$% I0=0 ,2mA F"M  ‫ود اارة " ر‬o % ‫ ( ر‬T+@  > ;3‫" أ‬
u R ( 0 ) = R . i ( 0 ) = R . I0 = 0, 2V
uG ( 0) = uC ( 0) + u R ( 0)
‫ن‬$% ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U
t = 0, u C ( 0 ) = 0 ⇒ u G ( 0 ) = u R ( 0 ) = 0, 2V
t=10s
w(‫ > ا‬B‫ ا‬Lr3 ‫ ــ‬2
: L+,( q (t1)
>B‫ ب ا‬1 ‫ ــ‬2
: ‫& اارة ه‬% ‫> _ة ا ر ار‬
dq
I0 = ⇒ dq = I 0 dt
dt
q1 t1

∫ dq = I0 ∫ dt ⇒ q1 = I0 . t1 = 2.10 C
−3

0 0

uC(t) ‫ ا‬2 ‫ ــ‬2


q1
q1 = C . u C ( t ) ⇒ u C ( t ) = = 5V
C
: L+,‫& ا‬%
3‫و‬oh‫ ا‬ξ e ( t )
r!‫ ا‬3 ‫ ــ‬2
1
ξ e ( t1 ) = C. u C ( t1 ) = 5.10 −3 J
2

2
: &‫و‬a‫ ا‬T ‫& ا‬% ‫ل‬: ‫ل‬2 " ‫
ا)دة‬r!‫ ا‬1 ‫ ــ‬3
E ' = RI02 ∆t = 4.10−4 J
: r ‫ دود ا‬2 ‫ ــ‬3
ξ e ( t1 )
r= = 93%
ξ e ( t1 ) + E '
‫ى‬A T+ Q L 2q ‫ل‬: ‫ل‬2 "
r!‫ ع ا‬q ‫ن‬a  : T,B" 1 L+,‫أن _ ا‬
.  =a‫ا ا‬S‫ ه‬L( A Lr ‫ دون‬L+,‫& _ ا‬% ‫ار‬A‫ ا‬1 
 &% ‫ ــ‬4
6 
: t ‫ و‬I
Q" qD  )2 ‫ ــ‬1
: ‫& اارة ه‬% ‫> _ة ا ر ار‬
dq
I= ⇒ dq = Idt
dt
qD t

∫ dq = I∫ dt ⇒ q D = I .t
0 0

:
3M20 B‫ ة ا‬F3‫ إذا آ‬qD ‫ ــ ب‬2
: ‫& اارة ه‬% ‫> _ة ا ر ار‬
∆q
I0 = ⇒ ∆q D = I 0 ∆t = 4.10 −5 C
∆t
: UDF ‫ ــ ب ا‬3
q D I0 . ∆t
q D = C. u DF ⇒ u DF = = = 1, 82V
C C
: &‫ آ(  ه‬L+,‫ ا‬B
‫>
از‬o‫ ــ اة ا‬4
q D C. u DF max
q D = I 0 . ∆t ⇒ ∆t = = = 692s
I0 I0
RC ‫ل‬4  '  ‫ر‬
1
.
> 2
 r '( 8 Q ‫دة أي أن اŠ"ة‬Y‫  ا‬2‫ا‬
: L+,‫ "  "!& ا‬uC ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬2
: ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U‫ ا ر و‬9br ?(J >
u C + u V = 0 ⇒ u C + R V .i ( t ) = 0
dq du
i(t) = = C. C
dt dt
du
u C + R V .C C = 0
dt
: t o‫
ا‬Q" u ( &3 )‫ ا‬T +‫ ــ ا‬3

u (V)

d(u)/d(t)=-5.13

1 2 3 4 5
t (s)

τ = 1, 8s ‫ =ل ا>>' )  أن‬


: RV ”>3
τ
τ = R V .C ⇒ R V = = 225kΩ
C
: L+,‫ "  "!& ا‬u ‫ وا‬i(t) ‫ة‬B‫
"  ا‬r2‫ ا‬1 ‫ ــ‬II
dq du
i(t) = = C.
dt dt
: ; !"  " u ‫& ا ! و ا‬% ‫ ار‬i1(t) &P",‫
"  _ة ا ر ا‬r2‫ ــ ا‬2
u
u = R V .i1 ( t ) ⇒ i1 ( t ) =
R V : > ‫ن أوم‬3r U
: > 82‫ن ا‬3r ?)!3 ‫ ــ‬3
du u
I = i ( t ) + i1 ( t ) ⇒ I = C . +
dt R V
du
u + R V .C
= R V .I
dt
: &‫ ا‬T,B‫(
(' ا‬q ‫د
ا‬2‫ [)• ا‬τ = R V . C ‫ و‬E = R V . I 9{3 ‫ ــ‬4
du
u+τ =E
dt
u = E (1 − exp ( − t / τ ) ) : &‫ ا‬T,B‫(
ه (' ا‬q ‫د
ا‬2‫– ا‬S‫ ه‬T ‫ أن‬1(23‫و‬
. E=RV.I ‫ أن‬l " E
‫آ‬,‫; ا‬r 
!A‫; "ا‬3—‫ آ‬1 B‫ )  أن ا‬
E=RV.I=14,625V ‫م "ب‬83 ،
Y >‫– ا‬S‫ ــ ا—آ  ه‬5
. •   J T,B‫ن ا‬, ‫ أن‬,‫  ا‬، &3 )‫ ا‬T +‫ ا‬9 ?%‫ا‬Q ‫ا‬S‫وه‬

RL 516‫ ا‬/$7
1 
: ‫ب‬S"S‫ ا‬1A‫>
(' __
را‬2‫ ــ اات ا‬1
. uL(t) ‫ و‬uR(t)
: i(t) ‫ و‬L
Q" uDF(t) ‫)  ا‬2 ‫ ــ‬2
di
u DF ( t ) = L .
dt
: [ 0ms,6ms] ‫ل‬Y‫& ا‬% o‫
ا‬Q" uDF(t)  )2 ”>3
:  ‫د‬2  i(t) [ 0ms,6ms] ‫ل‬Y‫& ا‬%‫ و‬T,B‫ ا‬U
T2‫ ا‬a1 ‫ أن‬l " i1(t)=a1t > [0ms,4ms] ‫ل‬Y‫& ا‬%
:
w>‫ ا‬T ‫ ار  أ‬1 8‫ء  ا‬oY( ;:‫ا‬
∆i 0, 7
‫ أي أن‬i1 ( t ) = 175t ‫ن‬$% &"‫ و‬a1 = = = 175A / s
∆t 4.10 −3
‫ و‬YA T=‫& ا‬% u DF ( t ) = 100. 10−3 .175 = 17, 5V
u R ( t ) = 1750t
i 2 ( t ) = a 2 t + b > [4ms,6ms ‫ل‬Y‫& ا‬%
∆i 0, 7
a2 = =− = −350A / s
∆t 2.10 −3
i 2 ( t ) = −350t + b ⇒ 0 = −350 × 6 .10 −3 + b
b = 2, 10A

‫ و‬YA T=‫& ا‬%


u DF ( t ) = −100.10−3 .350 = −35V ‫ أي أن‬i 2 ( t ) = −350t + 2 ,10
u 2 ( t ) = −3500t + 21, 0
2 
: i=1,20A ;_ &P"‫
>  "  ر آ‬2 _‫ "  "!& ا‬uL ‫ 
ا‬r ‫ ــ‬1
di di
= 0 ⇒ u L = r .i = 10 , 2V u L = ri + L
dt
"M ‫" أن _ة ا ر‬ dt
: t=0
w(‫
> ا‬2 _‫ 
ا "  "!& ا‬r ‫ ــ أ‬2
: t
w(‫& ا‬%
2 _‫ ا "  "!& ا‬U3
di
u L = ri + L = 8, 5 (1, 50 − 200t ) + 42, 2.10 −3 ( −200 )
dt
u L = 12, 75 − 1700t − 8, 440 = 4 , 31 − 1700t
t = 0 ⇒ u L = 4, 31V
: uL ‫  ا‬% ‫م‬2> &‫
ا‬w(‫ب ــ ا‬
u L = 4, 31 − 1700t
u L = 0 ⇒ t = 2, 5ms
3 
: 1P‫م اا‬w>‫& ا‬%
2 _" ‫ ــ ب _ة ا ر ار‬1
di
= 0 ‫"
أي أن‬M ‫ ه > [)• _ة ا ر‬1P‫م اا‬w>‫ا‬
dt
E di
E = Ri ⇒ i = = 60mA E = R .i + L . = Ri
R ‫ن‬$% &"‫و‬ dt : ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U >
:
2 _‫و
ا‬8 ‫& 
م إهل‬% ‫ ــ‬2
: 1P‫م اا‬w>‫& ا‬%
2 _‫& ا‬%
3oh‫
ا‬r!‫ ا‬1 ‫ ــ‬2
E
E = (R + r)i ⇒ i = : &‫ ه‬1P‫م اا‬w>‫& ا‬% ‫ن _ة ا ر‬,A
‫– ا‬S‫& ه‬%
R+r
: &‫
ه‬2 _‫& ا‬%
3oh‫
ا‬r!‫ا‬
2
1 1  E  −4
ξm = Li 2 = L   = 1, 4.10 J
2 2 R+r
: ‫ ذا —? ا[م‬2 ‫ ــ‬2

2 _‫& ا‬%
3oh‫>! 
ا‬s‫
ا‬r!" ‫ود اارة ) ا[م‬o
2 _% ‫• اارة‬% >
 =a‫ا ا‬S‫ —? ه‬A &"‫& و‬P",‫& ا>' ا)_ وه >' ا ر ا‬% U‫ا[م آ‬
:
 !>s‫
ا‬r!‫ل إ  ا‬A &‫
ا‬r!‫ل ا‬,_‫أ‬
.
2 _‫و& وا‬a‫ ا‬T ‫  ا‬T‫& آ‬% ‫ل‬: ‫ل‬2 "
‫
ار‬rb ‫ــ‬
. ‫& ا[م‬%
Pq
rb ‫ــ‬
4 
: t
w(‫
> ا‬2 _‫& ا‬%
3‫و‬oh‫
ا‬r!‫)  ا‬2 ‫ ــ‬1
1 2
ξm = Li
2
: L ‫ و‬r’ ‫ و‬r ‫ و‬E
Q" ξ m ‫ ــ‬2
2
1  E 
ξm = L   exp ( −2t / τ )
2  r + r' 
: ‫ت‬w(‫ > ا‬ξ m ‫ ــ ب‬3
τ
t=
: 2
 τ  1  E  1
2
−4  1 
ξm   = L     = 1, 8.10  
 2  2  r + r'   e  e
2
1  E  1 −4  1 
ξm ( τ ) = L   2  = 1, 8.10  2 
2  r + r'   e  e 
2
1  E   1  −4  1 
ξ m ( 5τ ) = L    10  = 1, 8.10  10  → 0
2  r + r'   e  e 
5
. ‫و‬a‫و& ه ا‬a‫ ا‬T ‫و
ا‬8 ‫ س‬r  >>, ‫ي‬S‫ز ا‬Y‫ ا‬1A‫ ــ ا‬1
u AM ( t ) = − u1 ( t ) = − R .i ( t ) : uAM ‫)   ا‬2‫ ــ ا‬2
di
u BM ( t ) = u 2 ( t ) = ri + L
dt : uBM   )2‫ا‬
di
u S ( t ) = u1 ( t ) + u 2 ( t ) = ( r − R ) . i ( t ) + L
dt : uS '(  )2‫ا‬
di
uS ( t ) = L : ?"‫)  ا‬2‫ ا‬U > R=r
‫و‬8‫ ا‬7)q > ‫ ــ‬3
dt
1
u R = − Ri ⇒ i = − u R : ‫ ه‬R &‫و‬a‫ ا‬T ‫و> ا "  "!& ا‬
R
L du R
uS ( t ) = −
R dt ‫ن‬$% &"‫و‬
: > [0ms,15ms] ‫ل‬Y‫& ا‬%‫ و‬T,B‫ ا‬U ‫ ــ‬4
u R ( t ) = at + b ⇒ u R ( t ) = −9, 33t + b
du R
= −9, 33V
dt
u S ( t ) = 1V
: €S‫> آ‬
L du R R × u s 8 ×1
uS ( t ) = − ⇒L= = = 0, 86H
R dt du R 9, 33
dt
RL ‫ل‬4  '  ‫ر‬
.
2" ‫  ات‬1 
 T
‫ وه& ر)
 ة‬F"M ( ‫ أي أن ا [ف آ‬e ( t ) = E > ، t ∈  0; ‫ل‬Y‫& ا‬% ‫ ــ‬1
 2 
. L+,‫– ا
_ ا‬S‫& ه‬% ‫ن ه>ك‬, A &"‫ و‬t>0 (
T
&"‫ و‬5τ ≤ ⇒ T ≥ 10τ = 10.RC ‫ أي أن‬t ≥ 5τ ‫ن‬, ‫ أن‬UY 1P‫م اا‬w>‫([ل (' ا‬
2
Tmin = 10.R.C ≈ 10s : &‫ ه‬T ‫)
(ور‬8‫
ا‬3‫ 
ا‬8%
T 
(
‫ز‬3
)‫ ا ر وه& ر‬9b8‫ أي أن ا [ف آ‬e ( t ) = 0 > ، t ∈  ; T  ‫ل‬Y‫& ا‬% ‫ ــ‬2
2  
. L+,‫ ا‬¤ 
‫– ا‬S‫& ه‬% ‫ن ه>ك‬, A &"‫ و‬t>0

 8% &"‫ و‬5τ ≤ T ⇒ T ≥ 5τ = 5.RC ‫ أي أن‬t ≥ 5τ ‫ن‬, ‫ أن‬UY 1P‫م اا‬w>‫([ل (' ا‬
Tmin = 5.R.C ≈ 5s : &‫ ه‬T ‫)
(ور‬8‫
ا‬3‫ا‬
‫‪ 3‬ــ ا‪ T +‬ا>) ‪: &3‬‬

‫‪ II‬ــ‬
‫‪ T‬‬
‫;‪ e ( t ) = E > ، t ∈  0‬أي أن ا [ف آ ( ‪ t>0 ( F"M‬و‪)2‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪ &%‬ا‪Y‬ل‬
‫‪ 2 ‬‬
‫آ‪
r$‬ا ر ‪ &%‬ا_ ‪
2‬وا ‪ T‬ا‪a‬و&‪.‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪L‬‬
‫≤ ‪ 5τ‬و"& ‪
 8%‬‬ ‫([ل (' ا>‪w‬م اا‪ UY 1P‬أن ‪,‬ن ‪ t ≥ 5τ‬أي أن ‪⇒ T ≥ 10τ = 10.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪L‬‬
‫ا‪
3‬ا‪(
)8‬ور ‪ T‬ه& ‪Tmin = 10. ≈ 0, 05s :‬‬
‫‪R‬‬
‫‪T ‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ &%‬ا‪Y‬ل ‪ e ( t ) = 0 > ، t ∈  ; T ‬أي أن ا [ف آ‪ 9b8‬ا ر وه& ر)
‪3‬ز
(‬
‫‪2 ‬‬
‫‪ t>0‬و"& ‪, A‬ن ه>ك ا‪23‬ام ا ر ‪ &%‬اارة ‪. RL‬‬
‫‪L‬‬
‫‪ 5τ ≤ T ⇒ T ≥ 5τ = 5.‬و"& ‪
 8%‬‬ ‫([ل (' ا>‪w‬م اا‪ UY 1P‬أن ‪,‬ن ‪ t ≥ 5τ‬أي أن‬
‫‪R‬‬
‫ا‪
3‬ا‪(
)8‬ور ‪ T‬ه& ‪:‬‬
‫‪L‬‬
‫‪Tmin = 5.‬‬ ‫‪≈ 0, 025s‬‬
‫‪R‬‬
‫ ‪ 2‬ا‪ 01‬ا‪ :‬و" !‪ /‬و‪9 -‬‬
‫‪ 1‬ــ‬
‫أ ــ > [)• ‪, A
"M I
 r‬ن ا>‪w‬م اا‪ 1P‬و"& ‪$%‬ن‬
‫‪E‬‬
‫=‪I‬‬ ‫‪= 0,1A‬‬
‫‪R‬‬
‫ب ــ ا[م آ‪ &% U‬ا>' ‪  J‬ا)_ و"& ‪• %‬‬
‫"ور ا ر ا‪ &% &P",‬اك ‪.‬‬
‫ج ــ ا!‪
r‬ا‪oh‬و‪ &%
3‬ا_ ‪:
2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ξ m = LI 2 = 0,5.10−2 J‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪∆Em = ξ m = ∆E pp − ∆EC‬‬
‫) ‪∆EC = 0 ( vi = v f = 0‬‬
‫‪ξm‬‬
‫= ‪∆Em = ξ m = ∆E pp = mgh ⇒ h‬‬ ‫‪= 0,102m = 10, 2cm‬‬
‫‪mg‬‬
‫‪ 4‬ــ ه>ك ‪ q‬ع ا!‪
r‬ا‪ &%
 !>s‬اارة " ‪2‬ل ‪:‬ل ‪ &%‬ا ت ا‪a‬و
‪.‬‬
‫ا!‪
r‬ا(‪b 
,‬ف اك ه& ‪∆E ' = mgh = 0, 343.10−2 J :‬‬
‫دود اك ه ‪:‬‬
‫‪∆E ' 0, 343.10−2‬‬
‫=‪ρ‬‬ ‫=‬ ‫‪= 67%‬‬
‫‪∆E‬‬ ‫‪0, 5.10−2‬‬

‫ا=< < ت ا
ة !‪ /‬دارة ‪=, RLC‬ا  ‪.‬‬
‫ ‪1‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪
,‬ا& ‪ " 1 A‬ر"‪ 7‬آ_‪ L‬ا‪S"S‬ب ‪: uC(t)
>2‬‬
‫أ‪ w3‬ا‪;)3: T,B‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪w3‬م ا‪"S"S‬ت _); دوري ‪a‬ن ا‪= ¥r> 9A‬ل‬
‫ا‪. t o‬‬
‫‪ 3‬ــ  _); اور  ا‪: T,B‬‬
‫‪T=4ms‬‬
‫‪ 4‬ــ  ‪ T2‬ا¦ ا‪S‬ا& ‪:
2 _( L‬‬
‫> أن _); اور وي اور ا‪h‬ص (‪"S"S‬ت ‪T0‬‬
‫‪T = T0 ⇔ T = 2π L. C‬‬
‫‪T2‬‬
‫= ‪T 2 = 4π 2 L . C ⇒ L‬‬ ‫‪= 0, 40H‬‬
‫‪4π 2 . C‬‬
‫ ‪2‬‬
‫‪ 1‬ــ ) ‪
3‬اآ ‪ U‬ا‪: &)Y‬‬
‫أ‪ w3‬ا‪T,B‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪: i(t)  )2‬‬
dq 2π  2π 
i(t) = = − Q0 sin  t
dt T  T 
:  8!" t
w(‫& ا‬% ‫(
(ارة‬,‫
ا‬r!‫ ــ ا‬3

r!‫ ا‬9Y &‫


ه‬w T‫& آ‬% ‫(
(ارة‬,‫
ا‬r!‫ن ا‬$%
+ ‫ " أن اارة‬: '‫و‬a‫
ا‬8!‫ا‬
: ‫
أي أن‬2 _‫& ا‬%
 !>s‫
ا‬r!‫ وا‬L+,‫& ا‬%
P",‫ا‬
1 q2 1 2
ξ t = ξ e + ξm = + Li
2 C 2
:
3+‫
ا‬8!‫ا‬
: ‫ أي أن‬L+,‫& ا‬%
3‫و‬oh‫[
ا‬8‫
ا‬r!‫(
(ارة ه& ا‬,‫
ا‬r!‫ا‬
1 Q 02
ξt =
2 C
3 
: uL ‫ و‬uC  T,
3 )‫ (' ا‬T +‫ ــ ا‬1
uC(t) ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬2
: ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U
uC + uL = 0
di dq
uL = L ,i = , q = u C .C
dt dt
d 2q
u L = LC 2
dt
2
dq d 2q 1
LC 2 + u C = 0 ⇒ 2 + uC = 0
dt dt L .C
 2π 
. uC (t ) = U m cos  t  ‫(
ه‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬T ‫ ــ‬3
 T0 
: T0 ‫ و‬Um 
: Um 
uC(o)=U0=Umcos0 ‫[ي أي أن‬r ; !"  " ‫ن ا‬B L+,‫ ا‬t=0
w(‫ > ا‬
Um=U0 ‫ن‬$% &"‫و‬
: T0 ‫ص‬h‫ اور ا‬
:
(q ‫د
ا‬2‫& ا‬% T‫ض ا‬23
d2uC 1
2
+ uC = 0
dt L.C
2
 2π  d 2 u C  2π   2π 
u C ( t ) = U m cos  t⇒ 2
= −   U m cos  t
 T0  dt  T0   T0 
2
 2π   2π  1  2π 
−   U m cos  t+ U m cos  t = 0
 T0   T0  L .C  T0 
 1  2π  2   2π   2π 
2
1
 −    U m cos  t = 0 ⇒   =
 L. C  T0    T0   T0  L .C
 
T0 = 2π L . C = 0, 34ms
4 
. t o‫ ا‬9 ¥r> 9A‫ن ا‬a
‫"ت ا© ه& _); دور‬S"S‫م ا‬w3 ‫ ــ‬1
: ‫"ت‬S"S‫ ــ    =د ا‬2
 % ‫
وا& ل‬2 _( r
‫و‬8‫د ا‬:‫
و‬Y 3
(,‫
ا‬r!‫ ا‬¥r> '‫"ت إ‬S"S‫  =د ا‬
. ‫ل‬: ‫ل‬2 "
‫
ار‬rb '‫[
إ‬r>‫(
ا‬,‫
ا‬r!‫ا‬
: L+,‫ "  "!& ا‬uC ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬3
: ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U
di
u L + u C = 0 ⇒ ri ( t ) + L+ uC = 0
dt
du di d2u
i ( t ) = C C , = C 2C
dt dt dt
2
du du
rC C + LC 2C + u C = 0
dt dt
2
d u C r du C 1
2
+ + uC = 0
dt L dt LC
. T=1ms : ‫"ت ه‬S"S( T ‫  _); اور‬2 ‫ ــ‬4
:
2>
2 _( r
‫و‬8‫) ا‬23 ‫ ــ‬5
: uC ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬1 ‫ ــ‬5
di
uL + uC = 0 ⇒ L + uC = 0
dt
du di d2u
i ( t ) = C C , = C 2C
dt dt dt
2
du
LC 2C + u C = 0
dt
2
d uC 1
2
+ uC = 0
dt LC
u c ( t ) = U m cos ( ωt + ϕ ) : &‫ ا‬T,B‫(
(' ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬T 2 ‫ ــ‬5
: Um  )2
E
u c ( 0 ) = E = U m cos ( ϕ ) ⇒ cos ϕ = : > t=0
w(‫ > ا‬
Um
:
2>
2 _‫& ا‬% ‫ن _ة ا ر‬, t=0
w(‫& ا‬%
u c ( t ) = U m cos ( ωt + ϕ )
i ( t ) = −C. ωU m sin ( ωt + ϕ ) ⇒ i ( 0 ) = −C. ωU m sin ( ϕ ) = 0
sin ϕ = 0 ⇒ ϕ = 0 ou ϕ = π
cos ϕ > 0 ⇒ ϕ = 0
Um
cos ϕ = 1 = ⇒ U m = E ‫ن‬,A &"‫و‬
E
ω 
T0 = T = 1ms : LC
+‫ص (ارة ا‬h‫ =ل ا@ال ا"? أن _); اور وي اور ا‬
: &‫ ا‬T,B‫>
(' ا‬o‫د
ا‬2‫ن ا‬,A &"‫و‬
u ( t ) = 6 cos ( 2.103 πt )
: q(t)  )2 3 ‫ ــ‬5
‫ أن‬1(23
q ( t ) = C. u c ( t ) = 1, 5.10−6 cos ( 2000πt )
: i(t)  )2
dq ( t )
i(t) = = −3π.10 −3 sin ( 2000πt )
dt
: ‫"ت‬S"S( ‫ص‬h‫)  اور ا‬2 3 ‫ ــ‬5
T0 = 2π L. C
: T0 ‫ص‬h‫
( أن _); اور وي اور ا‬2 _( L &‫ا‬S‫ ا¦ ا‬T2
 r ‫ ــ ب‬6
T = T0 = 2π L .C ⇒ T02 = 4π2 L .C
T02
L= = 0, 1H
4π2 . C
:
) : ‫"ت‬S"‫ ([ل (' ذ‬R0
‫و‬8‫ 
ا‬r ‫ ــ‬7

di 1 d 2i di 1 d 2i
u g = ri + L + ⇒ R 0 i = ri + L +
dt C dt 2 dt C dt 2
di 1 d 2i
(r − R0 )i + L + =0
dt C dt 2
'(
(q ‫د
ا‬2‫ن ا‬, ‫ أن‬UY
) : ‫"ت‬S"‫([ل (' ذ‬
: &‫ ا‬T,B‫ا‬

di 1 d 2i di 1 d 2i
(r − R0 )i + L + = 0 ⇒ R 0 = r ⇒ L + =0
dt C dt 2 dt C dt 2
5 
:
(
2 _‫و
ا‬8
 &% ‫ ــ‬1
: uC(t) ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬1 ‫ ــ‬1
di
uL + uC = 0 ⇒ L + uC = 0
dt
du C di d2u C
i(t) = C , =C 2
dt dt dt
2
du
LC 2C + u C = 0
dt
2
d uC 1
2
+ uC = 0
dt LC
: ξ t
(,‫
ا‬r!‫)  ا‬2 2 ‫ ــ‬1
1 1
ξt = Li ( t ) + Cu C ( t )
2 2

2 2
 2π 
u C ( t ) = E cos  t + ϕ
 T 
dq du 2πE  2π 
i(t) = = C. C = − C sin  t + ϕ
dt dt T  T 
1 4π2 E 2  2π  1  2π 
ξt = LC 2 2
sin 2  t + ϕ  + CE 2 cos2  t + ϕ
2 T  T  2  T 
2
T
T 2 = 4π 2 L . C ⇒ L . C = 2

1  2π  1  2π 
ξ t = CE 2 sin 2  t + ϕ  + CE 2 cos2  t + ϕ
2  T  2  T 
1   2π   2π 
ξ t = CE 2  sin 2  t + ϕ  + cos2  t + ϕ
2   T   T 
1
ξt = CE 2
2
:
(  J
2 _‫و
ا‬8
 &% ‫ ــ‬2
: uC ‫ ا‬88 &‫د
ا‬2‫ ا‬1 ‫ ــ‬2
di
u L + u C = 0 ⇒ ri ( t ) + L+ uC = 0
dt
du di d2u
i ( t ) = C C , = C 2C
dt dt dt
2
du d u
rC C + LC 2C + u C = 0
dt dt
2
d u C r du C 1
2
+ + uC = 0
dt L dt LC
dξ t
= − ri 2 ‫)  أن‬3
(q ‫د
ا‬2‫ل ا‬2A" ‫ ــ‬2
dt
1 1
ξ t = Li ( t ) + Cu C ( t )
2 2

2 2
dξ t di du C dξ t 2
2 du C d u c du
= Li ( t ) + Cu C ⇒ = LC 2
+ Cu C C
dt dt dt dt dt dt dt
dξ t du  d u 2
1 
= LC 2 C  2c + uC 
dt dt  dt LC 
d 2 u C r du C 1 d 2u c 1 r du C
2
+ + uC = 0 ⇒ 2 + uC = −
dt L dt LC dt LC L dt
dξ t
2
r  du 
= − LC2  C  = − ri 2
dt L  dt 
6 
:
>B‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬1
di q
u AM = − L >
2 _‫ و"  "!& ا‬u AM =
dt C
: L+,‫ا‬ " ‫ا‬ ‫ه‬
2 _‫ا‬ " ‫ا‬ ‫أن‬ "‫و‬
2 2
q dq dq 1
= −L 2 ⇒ 2 + q=0
C dt dt LC
: q(t)
>o‫د
ا‬2‫ ــ ا‬2
> t=0
w(‫ا‬ &% q(t ) = Q0 cos (ω 0 t + ϕ )
‫ إذن‬cos ϕ = 1 ⇒ ϕ = 0 ‫>& أن‬2 q (t ) = Q 0 = CU 0 = 1 , 2.10 −6 C
q( t ) = 1, 2.10 −6 cos (3162t )
: ‫ !) ? دي‬T0 = 2π LC ‫ص‬h‫ ــ ب اور ا‬3
T0 = 2 ms
q
u AM = = 12 cos ( 3162t ) ‫ أن‬1(23 . uAM ‫ ا‬T +
C
& (2‫ ا‬1h{‫ ا‬: U ‫& اآ‬% (1)
)‫ اآ‬1A‫ ا‬1 ‫ ــ‬4
: ;( A‫ أ‬T,B‫ ا‬U
u MN = ε − R0 i 2 = − R0 i 2
‫أن‬ ‫ أي‬u NS = u NB + u BS ‫أ=ى‬
: 
− Ri 1 = 0 − Ri 2
i 1 = i 2 = i &"‫و‬
u MN = − R0 i ‫أي أن‬

: &‫
ه‬3[ ‫"ت‬S"S‫
([ل (' ا‬3‫ 
ا‬8‫ا‬
: N ‫ و‬M  " ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U
di q
u MN = u L + uC = − L − ri −
dt C
di q
− R0 i = − L − − ri
dt C
+ + (r − R0 )i = 0
di q
L
dt C
r − R0 = 0 ⇒ R0 = r = 350Ω :
3[ ‫"ت‬S"S ‫ن ه>ك‬, &,
‫ات ا ة
دارة ‪ RLC‬ا‬

‫‪ I‬ــ "!  


و‬
‫‪1‬ــ ا('ط ا‪1
$ %‬‬
‫  ا آ ا ا   
 و‬
‫‪ "#!$#‬و !ب و ‪ )* +‬ا(ت أو را‪ +‬ا ‪,,‬ب‬
‫ذاآا" ‪.‬‬
‫‪ 6 +‬ا !" ا
 ا‪,‬ي *( ا!‪ 2$3 4‬ا‪01‬‬
‫‪E=3V‬و‪1#‬و‪ 0#‬ا!< ا;و‪r’=0Ω 2$3 #‬‬
‫‪F +‬ر‪ @CD E‬ا ر إ‪ 2‬ا!‪4 (1) @A‬ة ز‪ 0#‬آ‪JKL 0M‬‬
‫ا‪ P‬آ‪. $‬‬
‫‪F +‬ر‪ @CD E‬ا ر إ‪ 2‬ا!‪ 2$3 SKM (2) @A‬دارة ‪! # RLC‬ا‪1# 0‬و‪  #‬ا‪r  R=r+r’ 0$‬‬
‫‪1#‬و‪ 0#‬ا! ‪. 0W‬‬
‫‪ J* +‬ا !" )‪ (# J uC(t‬ا‪P‬‬
‫‪ 4 +‬ا ‪43 0‬ة ‪#‬ات ‪ @M‬ا‪1‬و‪r’ 0#‬‬
‫ا(*) ‪:‬‬

‫ا‪,-.‬ر‪:‬‬
‫‪1‬ــ * ا‪ +‬ا ‪ ,,‬ا ‪!$‬ن ا\زرق ‪ M‬ا‪! (2) L‬ذ ‪ 2K$‬ا‪$3 SK‬‬
‫
‪r’=0 0‬‬
‫‪ 1-1‬آ‪ _ * P‬و@ ا !" )‪ uc(t‬؟ ه )‪ uc(t‬دا‪ 0‬دور*‪ 0‬؟‬
‫‪ 43‬و‪ M K @A‬ا!‪ JKL* (1) @A‬ا‪ P‬و‪ 43‬و‪ M A‬ا!‪ 2$3 SK (2) @A‬دارة ‪! # RLC‬ا‪0‬‬
‫  ‪ M‬ه‪ f,‬ا‪e* 0K‬غ ا‪ M P‬ا!‪. 0W‬‬
‫و*!ن ا !" )‪ (# J uc(t‬ا‪ # P‬و ‪4 g
 uc(t) .‬ا‪ 0‬دور*‪. 0‬‬
‫‪-‬و@ ا !" )‪ @# hD * uc(t‬ا‪!1 t J#‬ل أن ات ‪1,2‬ة‬
‫ أن ا‪,,‬ت " ‪ +‬دون أن ود ا‪4‬ارة ‪ l 0D( RLC‬ا(‪ 0D‬ا‪k‬و ‪ M 0‬ا‪!1 ، P‬ل أن‬
‫ات ‪ 3‬ة ‪.‬‬
‫‪: 567‬‬
‫‪:‬دي "!   ‪ ' ،‬ن ‪
،‬و دارة ‪ RLC‬ا ‪ ،‬إ= <;ر "ت ‪ 3‬ة‬
‫و‪1,2‬ة ‪.‬‬
‫‪@A‬ل أن ا‪1‬ارة ‪ RLC‬ا‪,‬ا "ن  آ; * ‪ 3‬ا و‪1,2‬ا ‪.‬‬
‫أ‪ ,CA‬ات ا ة ‪:‬‬
‫‪ W 
2-1‬ا‪4‬ور ‪T‬ا‪4‬ة ا‪ 0#‬ا‪T  # J3.uc(t) "! $ J # J *!SD J D J 0$<e‬‬
‫‪no J#‬ل ان *‪ J‬أن ‪ W J‬ا‪4‬ور وه! ا‪4‬ة ا‪ 0#‬ا‪J  # J *!SD J D J 0$<e‬‬
‫‪. uc(t) "! $‬‬
‫ــ "  '‪ D$‬ا‪1‬ور ‪T‬‬
‫‪ D$
,FA‬ا‪1‬ور ‪T‬ا‪1,‬ة ا‪ (K‬ا!‪.uc(t) "G H H IJ H,J H G5‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ pq" #‬ا‪1‬و‪: 2$3 R 0#‬‬
‫‪ 1-2‬و@ ا ‪,,‬ت ؟‬
‫‪ _ #43‬ا‪1‬و‪ 0#‬ا‪4$ 0$‬ارة * _ و@ ا‪,,‬ت‪.‬‬
‫‪ W 2-2‬ا‪4‬ور ‪ T‬؟‬
‫
‪ +1 0‬ا‪1‬و‪_< 0#‬ة ‪4‬ا *‪ t n‬أن ‪ W‬ا‪4‬ور ; * ‪R 01 s$‬‬
‫‪ ,oq" #43-3‬ا‪1‬و‪ 0D r’ 0#‬آة ‪4‬ا ‪ :‬ه ا !" )‪ uc(t‬ا*‪ ,," J‬؟‬
‫‪ +D R ,oq" #43‬آة ‪4‬ا )‪ ,," l "!" uc(t‬أي أن ا‪,,‬ت "ول *!ن ‪!o *4‬د ‪. +#‬‬
‫‪ +D 
-4‬ا‪1‬و‪ 0#‬ا‪4$ R 0$‬ارة ‪ *" t n* RLC‬و!د ‪,,$ J#v‬ت ‪v :‬م ‪ W‬دوري‬
‫و ‪v‬م ; دوري ‪.‬‬
‫"ف ‪ 2$3‬هذ*‪ J‬ا‪no J# J#v‬ل ا‪2 L‬‬
‫ا‪v‬م ‪ W‬ا‪4‬وري *‪4K‬ث إذا آ ‪ 0D g‬ا‪1‬و‪_< R 0#‬ة ‪.‬‬
‫ا‪v‬م ; دوري ‪!" #43‬ن ‪ R‬آة ‪4‬ا  "ول ا‪,,‬ت ‪v‬ا !!د ‪!o‬د ‪. +#‬‬
‫‪ 2$3 r’ 4*4 J# 6 -5‬ا‪0 01‬‬
‫‪ 0$ # M‬أو‪ L=11mH ,oq 2‬و ‪ C=1µF‬و ‪ W 1‬ا‪4‬ور ‪. T‬‬
‫‪ L=11mH ,oq : 0 p 0$ # M‬و ‪ C=0,22µF‬و ‪. T 1‬‬
‫ه * ‪ W s$‬ا‪4‬ور  ‪ L J#‬و ‪ C‬؟‬
‫ ‪ W s$ * +‬ا‪4‬ور ‪ L +1‬و ‪ C‬و; * ‪R +1 s$‬‬
‫ــ أ‪ ,CA‬ات ا ة‬

 ‪1#‬و‪ 0#‬ا‪4‬ارة ‪ 0pnp 2$3 SK RLC‬أ ‪0v‬‬
‫أ‪CA-‬م ‪ D$‬دوري‬
‫‪_< R‬ة ‪ 2$3 SK‬ذ‪,‬ت * ‪ hD‬و "‪4‬ر* ‪ @#‬ا‪J#‬‬

‫ب‪CA -‬م ‪ .‬دوري‬


‫‪ R‬آة ‪4‬ا = "ول ا‪,,‬ت ‪v‬ا !!د ‪!o‬د ‪ +#‬و
 ه‪4‬ا ا‪v‬م ‪v‬م ; دوري‬
‫ ج‬3 ‫م‬CA -‫ج‬

0#‫و‬1# ‫ وه‬0 0#‫و‬1# 2


"‫ و‬RC ‫  ب‬# 0#‫و‬1$ 0# 0D 4!" ‫ة‬K‫ت ا‬,,‫ ا‬M
M‫ج و‬K‫م ا‬v 0K‫ ا‬f4‫ ه‬M ‫م‬v‫ دوري و
 ا‬n‫م ا‬v‫وري وا‬4‫ ا‬W ‫م‬v‫ ا‬J Se"
. L ‫ و‬C ‫ ب‬RC s$ "‫ب و‬,," ‫ ودون‬03
 e< 2‫ إ‬uc(t) "! ‫ *@ ا‬0K‫ ا‬f4‫ه‬
. ‫ ا‬RLC ‫ارة‬1 GV!‫د ا‬,‫ ــ ا‬2
:   L‫ ا‬M 0$‫ ا‬0‫ارة ا !ا‬4‫   ا‬
: 4M D ‫ و‬F J ‫ ا !"ات‬0MA‫ !ن إ‬D s(
uc + u R + u L = 0 (1)
di du
u R = r '.i u L = ri + L i = C. C
dt dt
2
duc du d u
u R = r '.C u L = rC C + LC 2C
dt dt dt
(1) 0‫ اد‬M ‫ !ض‬

duc duC d 2uC


uc + r '.C + rC + LC 2 = 0
dt dt dt
2
d u du
LC 2C + (r + r ')C C + uC = 0
dt dt
r+r'= R
d 2uC du
LC 2
+ RC C + uC = 0
dt dt
2
d uC R duC 1
2
+ + uC = 0 (2)
dt L dt LC
: ‫ ه‬P‫( ا‬# J uC(t) "! ‫ ا‬11K*  ‫ ا‬0‫ !ا‬# RLC ‫ارة‬4 0$Ae ‫ ا‬0‫اد‬
d 2uC R duC 1
2
+ + uC = 0 (2)
dt L dt LC
R duC
. ‫ت‬,,‫ ا‬f,‫م ه‬v R +D 
‫د‬4K*‫ و‬، ‫ت‬,,‫!د ا‬o ‫ „هة‬J3 ‫ار‬41‫* ا‬
L dt
. LC  ‫ة
دارة‬1,2,‫ ا‬W ‫ ــ ات‬II
q0 04‫  ا‬KW‫ و‬C   P# J# ‫ارة‬4‫" !ن ا‬
0K ; 0 ‫ارة‬4‫ ا‬f,‫ " ه‬. 0$# ‫ و  ه‬r 0$o‫ا‬4‫  ا‬#‫و‬1#‫ و‬L 6*K" ## 0W‫وو‬
. 0$o‫ دا‬0#‫و‬1# 2$3 M! " ‫ت‬W!‫ "* !ن أن آ ا‬11K"
. uC(t) "‫ ا
@@; ا‬GV!‫د ا‬,‫ ــ ا‬1
: *4 ‫ ا !"ات‬0MA‫ !ن إ‬D 

uc + u L = 0 (1)
di du
uL = L i = C. C
dt dt
2
d uC
u L = LC
dt 2
(1) 0‫ اد‬M ‫ !ض‬
d 2 uC
LC + uC = 0
dt 2
d 2 uC 1
2
+ uC = 0 (2)
dt LC
0‫ اد‬P‫( ا‬# J uC(t) "! ‫ ا‬s1K* ، LC ‫ارة‬4 ‫ة‬4k‫ ا‬l ‫ة‬K‫ ا‬0‫ت ا‬,,‫ل ا‬no
: 0 ‫ ا‬0$Ae ‫ا‬
d 2 uC 1
2
+ uC = 0
dt LC
: GV!‫د ا‬,‫ ا‬X3 ‫ ــ‬2
2
d uC 1
2$3  * $ A*‫ ر‬، 0 ‫ ا‬0‫ر‬4‫ ا‬J# 0(o 0‫د‬# 2
+ uC = 0 0$Ae ‫ ا‬0‫اد‬
dt LC
:  ‫ ا‬L‫ا‬
 2π 
uC (t ) = U m cos  t +ϕ 
 T0 
. ‫ت‬,,‫ و@ ا‬Um ‫ــ‬
 2π 
. t ‡*‫ ذات ا ر‬0vK$‫ ا‬M ‫ ا(!ر‬ + ϕ  ‫ــ‬
 T0 
. ‫ت‬,,$ ‫ص‬k‫ور ا‬4‫ ا‬: T0
(t=0) ‡*‫ أ< ا !ار‬43 ‫ ا(!ر‬: ϕ
: ‫ص‬2‫ور ا‬1‫ ا‬$" 1 1 " ‫أ ــ‬
 2π 
: 0$Ae ‫ ا‬0‫ ف اد‬uC (t ) = U m cos  t + ϕ  K‫ !ض ا‬
 T0 
2 2
d 2uC  2π   2π   2π 
2
= −U m   cos  t +ϕ  = −  uC ( t )
dt  T0   T0   T0 
2
 2π  1
−  uC ( t ) = − uC ( t )
 T0  LC
2
 2π  1
  = ⇒ T0 = 2π LC
 T0  LC
: C P‫ ا‬0
‫ و‬L ‰*K ‫ ا‬# ‫ة‬4k‫ ا‬l ‫ة‬K‫ت ا‬,,$ ‫ص‬k‫ور ا‬4‫ ا‬s$ *
T0 = 2π LC
(s) . 0 ‫ات ه ا‬4K$ ‫م ا‬v‫ ا‬M T0 ‫ص‬k‫ور ا‬4‫ة ا‬4 ‫و‬
:
@$Z" H ,"
. A‫ ه
ا‬T0 ‫ة‬13‫ل د ا[د أن و‬67 H H
: Um ‫ و‬ϕ 1 1 " ‫ب ــ‬
J*‫ار‬41‫ ا‬J3  ‫ أي‬. 0W!‫ ا‬M P‫*‹ ا‬e" 43 04‫وط ا‬L‫د ا‬4K Um ‫ و‬ϕ +D 4*4K 
. t g ‫ آ‬# P‫ آ‬J $S # J ‫ا‬4‫ ا‬J"‫ ر أن ه‬3 t=0 0vK$‫ ا‬M i(t) ‫ و‬uC(t)
du 2π  2π 
i(t ) = C. ⇒ i(t ) = − .C.sin  t + ϕ  *4
dt T0  T0 
‫ أي "ر آ‬M * ; 0W!‫ ا‬i(0)=0 *4 t=0 0vK$‫ ا‬43

i (0) = − .C.sin (ϕ ) = 0 ⇒ sin ϕ = 0 ⇒ ϕ = 0 ou ϕ = π
T0
. uC(0)=E : ‫!ن‬KL# P‫ ا‬0KW 0*‫ا‬4‫ ا‬M
cos (ϕ ) > 0 ⇒ ϕ = 0 ‫ن‬M Um>0 ‫ و‬E>0 ‫ و أن‬uC (0) = U m cos (ϕ ) = E
: ‫ن‬M  ‫و‬
 2π 
uC (t ) = E cos  t
 T0 
. i(t) ‫ و‬q(t) ( '‫ ا‬$" ‫ج ــ‬
: ‫ ه‬P‫ ا‬0KW ‫ أن‬+$
 2π   2π 
q(t ) = C.uC (t ) = CU m cos  t + ϕ  = qm cos  t +ϕ 
 T0   T0 
qm = CU m
: ‫ة ا ر ا‬4W
dq 2π
i (t ) = = − q m ω 0 sin( t + ϕ )
dt T0
2π 2π π 2π π
= qm cos( t + ϕ + ) = I m cos( t + ϕ + )
T0 T0 2 T0 2

π
u(t) ‫ و‬q(t) ‫ ل‬0
 ‫ ا(!ر ب‬M 0#41 # i(t)
2
‫ ا(!ر‬M @" 2$3 q(t) ‫ و‬u(t) ‫!ل أن‬1
u(t)‫ و‬q(t) ‫ا  ا  ل‬
ϕ = 0 ‫ و‬q=Qm  43 t=0 0vK$‫ ا‬M

q (t ) = Qm cos t
T0
2π π
i (t ) = I m cos( t+ )
T0 2
. 0#4# ‫ة ا ر ا‬4W ‫ "!ن‬0*!SD P‫ ا‬0KW ‫ "!ن‬#43 : 0A!K$#
. ‫ وا‬,‫ ا‬H JZ‫ت ا‬.@A‫ ــ ا‬III
1 2
’,‫ آ‬0W!‫ وأن ا‬ξ e = CuC 0‫ آ‬0DC ‫ن‬k* ‫  أن‬# P‫ أن ا‬01
‫روس ا‬4‫ ا‬M $<!"
2
1
. ξ m = Li 2 0
(_# 0DC ‫ن‬k" ‫  أن‬#
2
:  LC ‫ارة‬1‫
ا‬JZ‫ ــ ا‬1
.  RL ‫
دارة‬HK‫ ا‬.1 ξt , ξ e , ξ m ‫ت‬JZ‫ ا‬b" ‫ ( (ت‬-‫درا‬
P‫ ا‬M 0‫ ا‬0D(‫!ع ا‬# 0vK ‫ آ‬M ‫ ه‬LC ‫ارة‬4‫ ا‬M 0 ‫و‬k‫ ا‬M 0$‫ ا‬0D(‫ا‬
1 2 1
. ξm = Li 0W!‫ ا‬M 0 ‫و‬k‫ ا‬0D(‫ وا‬ξ e = CuC2
2 2
1 1
ξ t = ξ e + ξ m = CuC2 + Li 2
2 2
0;4 ξt , ξ e , ξ m ‫   "_ات‬L‫" ا‬
. J#‫ا‬
h1" #43 ξ m 0D(‫ " _ ا‬P‫ ــ آ‬1
‫ ؟‬P‫ ا‬M 0 ‫و‬k‫ ا‬0D(‫ا‬
h1" #43 ξe 0D(‫ " _ ا‬P‫ ــ آ‬2
‫ ؟‬0W!‫ ا‬M 0 ‫و‬k‫ ا‬0D(‫ا‬
 ‫ ؟ أآ‬ξt 0$‫ ا‬0D(‫ " _ ا‬P‫ ــ آ‬3
. J 1*( 0$‫ ا‬0D(‫" ا‬
0‫ ا ل  اد‬، J 1*( . t J#‫ل ا‬no 0 p LC 0# ‫ارة‬4 0$‫ ا‬0D(‫ أن ا‬A*‫ ر‬gp‫ ــ أ‬4
. ‫ة‬W# 0$Ae ‫ ا‬0‫ وا ل اد‬0$Ae ‫ا‬
: 0<no

A‫و‬K2,‫* ا‬1$‫ ا‬JZ‫وي ا‬F"‫ و‬HK‫ل ا‬67 c LC  ‫ارة‬1 G‫ ا‬JZ‫"ن ا‬
. ,‫ا‬

FZ(b Jd =‫ إ‬,‫ ا; *


ا‬JZ‫ة " ل ا‬1,2,‫ ا‬W ‫ل ات‬67
. e 5 f‫ا وا‬
1 1 1 1
ξt = ξ e + ξ m = CuC2 + Li 2 = CU m2 = Lim2
2 2 2 2
. ‫ا‬,‫ ا‬RLC ‫ارة‬1‫
ا‬JZ‫ ــ ا‬2

‫ ا‬RLC
HK‫ ا‬.1 ξt , ξ e , ξ m JZ‫ ا‬b" ‫ ( (ت‬-‫درا‬
+n# ‫ ز‬0(‫ !ا‬J* 0#4# l R 0$‫ ا‬0#‫و‬1‫  ا‬0‫ !ا‬# RLC ‫ارة‬4 0*" 0‫ل درا‬no
L‫ ا‬M 0$‫ت ا‬K‫ ا‬2$3 SKM J#‫ ا‬0;4 ξt , ξ e , ξ m 0D(‫ت "_ات ا‬K# ‫ا ا_ض‬,
:  
‫ ؟‬ξ m 4*‫ "ا‬43 ξe 0D(‫ " _ ا‬P‫ ــ آ‬1
‫ذا "
 ) ؟‬# . ξ m hD" 43 ‫ال‬F
‫ ا‬e
‫ أي أن هك "دل‬. EK< ‫ وا‬0W!‫ ا‬M 0 ‫و‬k‫ ا‬0D(‫ "داد ا‬P‫ ا‬M 0D(‫ ا‬h1" #43
0W!‫ وا‬P‫ ا‬J DC
‫ ؟‬J#‫ ا‬0;4 ‫ارة‬4‫ ا‬M 0 ‫و‬k‫ ا‬ξt 0$‫ ا‬0D(‫ ا‬0#3 0eS _ " P‫ ــ آ‬2
. R 0#‫و‬1‫ و!د ا‬0 0$‫ ا‬0D(‫ ا‬hD " 0W!‫ وا‬P‫ ا‬J DC ‫ل آ "دل‬no ‫ أن‬t n*
‫ا ا _ ؟‬,‫ ه‬J3 0‫و‬F
‫هة ا‬v‫ ا‬# ‫ ــ‬2
. 0*‫ ار‬0DC 2‫!ل !ل إ‬e 0$‫ ا‬0D(‫ ا‬J# ‫!ل ء‬K" 0 ‫!د‬o ‫„هة‬
‫ة ؟‬4k# l ‫ت‬,‫ ذ‬2$3 ‫!ل‬SK‫!ل دون ا‬K* ‫ي‬,‫ار ا‬41‫ ا‬# ‫ ــ‬4
1 q2 1 2
ξt = ξ e + ξ m =
+ Li
2C 2
dξt di q dq  d 2 q q 
= Li + . = i  L 2 + 
dt dt C dt  dt C
d 2q q dq
L 2
+ = −R
dt C dt
dξt
= − Ri 2
dt
: 0SD" 0$‫ ا‬0D(‫ أن ا‬J * 0 ‫ ا‬f,‫ل ه‬no J#
dξt
. R 0#‫و‬1‫ و!د ا‬2‫ إ‬hD ‫ا ا‬,‫و*ى ه‬ = − Ri 2 < 0
dt
: 0<no
h$F % ‫ر‬1" ‫ ا‬RLC ‫ارة‬1 G‫ ا‬JZ‫ ا‬gJ("
. ‫ل‬i ‫!ل‬
. ‫ ات‬A5 ‫ ــ‬VI
0 ‫ آ‬J* 0vK ‫ آ‬M

u AM = u AB + uBM
di q
ki = Ri + L +
dt c
dq du
i= = C et u = u BM
dt dt
2
d u du
LC 2 + ( R − k )C +u = 0
dt dt
0$Ae ‫ ا‬0‫ اد‬2$3 SK k=R‫ ل‬0

d 2u 1
‫ اة‬0‫وه اد‬ 2
+ u = 0 0 ‫ا‬
dt LC
. 0$# l 0#‫و‬1# ‫( ذي‬L,C) ‫ب‬,, $
‫ت‬,, ‫ ا‬0 < J# J* ‫روس‬4‫ آ ا‬M ‫إذن‬
.
G 4!‫إ ز ا‬
‫م‬v‫ ا‬M _ L*‫ و‬n#‫" آ‬$‫ ا‬+k6‫ا‬
. (k‫ا‬
uAB=0 ‫ و‬i-=i+=0
u g = u AM = u AS + uSB + u BM
= − R1i + R1i '+ R0i '
u AS = u AB + u BS
− R1i = 0 − R1i ' ⇔ i = i '
u g = R0i ⇔ u g = ki
k = R0
G 4!‫  ا‬4!* ‫ي‬,‫( ا‬L,C) ‫ارة‬4‫ ا‬P# (# J "! ‫ ا‬0*#
: t n P# (# J "! ‫ ا‬0*# 43
‫ت‬,," ‫ ;"!ن هك‬R0 <R
0 ; ‫ت‬,," ‫ "!ن هك‬R0>R
0 ‫ت‬,, ‫ "!ن ا‬R J# $1 ‫ أآ‬R0
‫ا
  ت ا
ة  دارة ‪ RLC‬ا
 ‪.‬‬
‫ا
‪ #$‬ا
" !
ر م   وم ر  ‪.‬‬
‫'&‪1 %‬‬
‫ آ  

   ‪ . RL‬ا )‪. (1‬‬
‫!  ا )‪ &# (2‬ات ا‪ 

uC(t) #$‬ا * ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪ +‬ا )‪ (1‬و
 ‪ 456‬آ‪ -‬ر
‪ 2‬آ‪ *1‬ا‪0
0$‬ب  ‪ -!.‬ا‪. uC(t) #$‬‬
‫‪ 2‬ــ  ه ‪:‬م ا‪
0
0$‬ت ؟‬
‫‪ 3‬ــ @=د ‪ 4>1‬ا=ور ‪. T‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪  56‬أن ‪ -.D‬ا * ا ‪  .$C‬ه ‪=@ C=1µF‬د ‪  .‬ا‪ J! $‬ا‪0‬ا‪ >$. . -.15 #‬أن‬
‫‪ 4>1‬ا=ور ‪C! T‬وي ا=ور ا‪L‬ص ‪.‬‬

‫'&‪2 %‬‬
‫‪ >$.‬ا=ارة ا ‪ C 4$.D * -‬وو‪ OP! #  . -.1‬ا‪0‬ا‪ L #‬و‪ QR‬ا‪$‬ر ‪ . K‬ا ‪+‬و ‪-‬‬
‫ا‪=5 -5‬ارة ‪  . - =.‬ا *
‪  ! U‬أ@= >‪ 4D‬آ ‪ -‬ا‪
O‬ء ‪ QR X5& Y Q0‬ا‪$‬ر‬
‫‪.K‬‬
‫‪ 1‬ــ أر‪ -># YD‬ا‪ $‬آ ا‪. >! Z$‬‬
‫‪ 2π‬‬ ‫‪‬‬
‫‪q (t ) = Q0 cos ‬‬ ‫‪ 2‬ــ @=د ‪  56 i(t) >.#‬أن ‪t  /‬‬
‫‪ T‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 6 >6‬ا‪ -‬ا‪=5 -5‬ارة ‪ =6‬ا‪. $+! 
t -:5‬‬
‫'&‪3 %‬‬
‫‪ $C ## `# +>C  C=47,0nF 4$.D  >$.‬‬
‫‪ 
d . U0=6,0V‬ا *
‪ OP! #  . -.1‬ا‪0‬ا‪#‬‬
‫‪ L=65mH‬و ‪+‬و ‪ ، -5 O O$‬ا ‪ i‬ا ‪  h‬ور ا‪$‬ر‬
‫ا‪ k  
O‬ا أ‪: 45D‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ +‬ا‪ ->$‬و  ‪ O56‬ا‪ 

uC(t) #$‬ا *‬
‫وا‪ 

uL(t) #$‬ا‪ k -.1‬ا‪nop‬ح ‪. >+$C‬‬
‫‪ 2‬ــ او‪ =h‬ا ‪.‬د‪ -‬ا‪ -5q$‬ا‪ O++! $‬ا‪. uC(t) #$‬‬
‫‪ 2π ‬‬
‫‪=@ . uC (t ) = U m cos ‬د‬ ‫‪ 3‬ــ @ ا ‪.‬د‪ -‬ا‪ -5q$‬ه ‪t ‬‬
‫‪ T0 ‬‬
‫ ‪ Um $‬و ‪. T0‬‬
‫'&‪4 %‬‬
‫  ‪
C=0,25µF 4$.D‬ا‪ 4# = -D‬ا‪  O‬آ‪-‬‬
‫‪ ، E=6,0V‬و آ>‪ =6 4‬ا‪ 

t=0 -:5‬و‪ . -.1‬‬
‫‪ OP! #‬ا‪0‬ا‪ L #‬و ‪+‬و ‪. r O$‬‬
‫‪
!.‬ا‪ -D‬را‪ YD‬ا‪0
0$‬ب ‪ &#‬ات ا‪

uC(t) #$‬‬
‫ا * ‪ i56 dk ،‬ا أ‪: 45D‬‬
‫ــ  ‪:‬م ا‪
0
0‬ت ا ‪ t@n‬؟‬ ‫‪1‬‬
‫ــ آ* ‪ v C#‬د ه‪ u0‬ا‪
0
0‬ت ؟‬ ‫‪2‬‬
‫ــ أو‪ =h‬ا ‪.‬د‪ -‬ا‪ -5q$‬ا‪ O++! $‬ا‪ 

uC #$‬ا * ‪.‬‬ ‫‪3‬‬
‫ــ ‪ 4>1 > 6‬ا=ور ‪
0
05 T‬ت ‪.‬‬ ‫‪4‬‬
‫ــ ‪ >$.‬ا ‪+‬و ‪. - =. r -‬‬ ‫‪5‬‬
‫ــ ‪ 1‬أآ‪ k $‬ه‪ u0‬ا‪ -‬ا ‪.‬د‪ -‬ا‪ -5q$‬ا‪ O++! $‬ا‪. uC #$‬‬ ‫‪5‬‬
‫ــ ‪ @ 2‬ه‪ u0‬ا ‪.‬د‪ -‬ه ‪ >.#  . uC (t ) = U m cos(α t + ϕ ) :‬آ ‪ U m , ϕ , α‬؟‬ ‫‪5‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪ 3‬ا‪ >.# w$$D‬آ ا‪ * 5 q(t) -‬و‪=1‬ة ا‪$‬ر )‪ i(t‬ا ر ‪ k‬ا=ارة ‪.‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪ 4‬أ‪ >.# 26‬ا=ور ا‪L‬ص ‪
0
05 T0‬ت ‪.‬‬
‫‪ 6‬ــ أ@‪  . -  C‬ا‪ J! $‬ا‪0‬ا‪  56 ، -.15 L #‬أن ‪ 4>1‬ا=ور ‪C! T‬وي ‪ 4>1‬ا=ور ا‪L‬ص‬
‫‪. T0‬‬
‫‪ 7‬ــ ‪d‬ت ا‪
0
0‬ت ‪  ،‬آ ‪ i56‬ا‪$‬ا ‪ k‬ا=ارة ‪y! = RLC‬وده
‪. ug=R0i #$‬‬
‫   ‪ -‬ا ‪+‬و ‪ R0 -‬ا‪  # $‬ا‪d‬ل ‪ i56‬ذ
‪
0‬ت ‪ ->h‬؟‬
‫'&‪5 %‬‬
‫‪. E ## `#  C 4$.D  >$.‬‬
‫‪ =6‬ا‪ 2
 t=0 -:5‬ا *
‪ OP! #  . -.1‬ا‪0‬ا‪ L #‬و ‪+‬و ‪. r O$‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪+ >$.‬و ‪ -‬ا‪. -5 O -.1‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 1‬أو‪ =h‬ا ‪.‬د‪ -‬ا‪ -5q$‬ا‪ O++! $‬ا‪ 

uC #$‬ا * ‪.‬‬
‫‪2π‬‬
‫(‪ . uC (t ) = E cos‬أو‪ >.# =h‬ا‪ -‬ا‪ ξt -5‬و
 أ‪. -$
 O‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪ @ 2‬ه‪ u0‬ا ‪.‬د‪ -‬ه ‪t + ϕ ) :‬‬
‫‪T‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ k‬ا‪+ ، -++‬و ‪ -‬ا‪. -5 O } r -.1‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬أو‪ k ، =h‬ه‪ u0‬ا‪ ، -‬ا ‪.‬د‪ -‬ا‪ -5q$‬ا‪ O++! $‬ا‪. uC(t) #$‬‬
‫‪dξt‬‬
‫@‪ ξt : U‬ا‪ -‬ا‪=5 -5‬ارة ‪ =6‬ا‪ t -:5‬و ‪i‬‬ ‫‪ 2‬ــ ‪ .$D
2‬ل ه‪ u0‬ا ‪.‬د‪ 
-‬أن ‪= − ri 2 :‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪=1‬ة ا‪$‬ر ا ر ‪ k‬ا=ارة ‪ =6‬ا‪ . t -:5‬ذا ‪ w$$C#‬؟‬
‫'&‪6 %‬‬
‫ * ‪  Y# U0=12V ## `# C=0.1µF 4$.D‬آ>‪4‬‬
‫‪ =6‬ا‪ 

t=0 -:5‬و‪ -.1‬ذات ‪J! #  .‬‬
‫‪ L=1.0H‬و ‪+‬و ‪ $ -‬ض أ‪.-5 O O‬‬
‫‪ 1‬ــ ا >` ا ‪.‬د‪ -‬ا‪ -5q$‬ا‪ -1 O++# $‬ا * ‪q) q‬‬
‫‪ -1‬ا‪>5‬س ا ‪( A -+
2>#‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 6 >6‬ا‪ -p=
q -‬ا‪t y‬‬
‫‪ 3‬ــ ا@‪ C‬ا=ور ا‪L‬ص ‪  Y T0‬ا‪ -p=
uAM #$‬ا‪k y‬‬
‫‪Z‬ل ] ‪[0ms , 6ms‬‬ ‫ا‬
‫‪ 4‬ــ ‪ k‬ه‪ u0‬ا‪ .
0v‚ -‬ا‪>$6p‬ر ‪+‬و ‪ -‬ا‪-.1‬‬

‪ r=350Ω O$  U‬و‪ -d‬ا‪
0
0$‬ت ‪ yZ‬ا‪ $‬آ‬
‫ا‪: $‬‬
‫أ ــ  ا‪ YD‬ا آ>‪ k (1) -‬ه‪0‬ا ا‪ $‬آ ؟‬
‫ب ـ
‪>$6‬ر أن ا ‪ YLP‬ا‪ #5 .‬آ ‪ 
n‬أن ‪. uMN=-R0i‬‬
‫  ه ا‪ - +‬ا=!‪d5 -‬ل ‪
0
0# i56‬ت ‪ -d‬؟‬
‫'&‪7 %‬‬
‫‪ >$.‬ا‪ $‬آ ا  ‪ k‬ا أ‪45D‬‬
‫@‪ L=0,8H U‬و ‪ C=0,4µF‬و ‪. U0=12V‬‬
‫‪ QR+
t$‬ا‪$‬ر ‪ @$ K2‬و&‪ QR X5‬ا‪$‬ر ‪: =.
4$ Y K1‬ت ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ أ@‪ C‬ا‪ -‬ا‪d+‬ى ‪ * 5‬و‪ i56 6‬ا‪ ->$‬ا‪>5‬س ا‪0‬ي !  ا‪ -‬ا ‪. ->h‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ =6‬ا‪ QR ‡$ t=0 -:5‬ا‪$‬ر ‪ K1‬و&‪ QR X5‬ا‪$‬ر ‪. K2‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪=@ 1‬د ‪ =6‬ا‪ -  t=0 -:5‬ا‪ uAB #$5 u0 #$‬و ‪ -‬ا=ة ‪$5 i0‬ر ‪ k‬ا=ارة ‪. LC‬‬
‫‪d 2u‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬أ >` ا ‪.‬د‪ -‬ا‪=5 -5q$‬ارة ‪.u = 0 :‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪LC‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ X+# 3‬أن @ ه‪ u0‬ا ‪.‬د‪ i56 $! -‬ا‬
‫ا‪ . uC (t ) = U m cos(ω0t + ϕ ) : $‬أ@‪. ϕ , U m C‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪=@ 4‬د  ‪ -‬ا=ور ا‪L‬ص ‪ T0‬وا@‪ =6 C‬ا‪:5‬ت‬
‫‪3T0 T0 T0‬‬
‫‪T0 ,‬‬ ‫‪, , ,0‬‬
‫‪4 2 4‬‬
‫أ ــ ‪>5 q -1‬س ‪. A‬‬
‫ب ــ ا=ة ‪$5 i‬ر ‪ k‬ا‪. -.1‬‬
‫ج ــ  ‪ ‰ k‬ا >ن )‪ i(t‬و )‪. q(t‬‬
‫‪ -p=
ξ m‬ا‪. t y‬‬ ‫‪ 2‬ــ ‪ 6 >6 5‬ا‪ -‬ا‪D O‬آ‪ ξe -‬وا‪ -‬ا &‪-C‬‬
‫  ‪ ‰ k‬ا >ن ‪ ξe‬و ‪ i56 X56 ξ m‬ا  ‪.‬‬
‫
 ر ا ء‬
RLC ‫ و‬RC ‫ و‬RL ‫اارة‬
 ‫"  ر م !   وم ر‬#‫ ا‬$%‫ا‬
‫'ت‬#‫ا‬
1 
U2 ‫ و‬U1 ‫ ــ ب ا‬1
U=U1+U2 : ‫ن ا "  "!  ه‬$% &‫  آ)  (' اا‬+,‫" أن ا‬
Q2 Q
U2 = U1 = 1
Q C2 ‫و‬ C1 ‫ أن‬1(23‫و‬
U= ‫و‬
C
Q1 Q 2
. ‫ اارة‬783 9 : &% ; 3 ‫& اارة ا
ه‬% ‫ و" أن ا ر ار‬U = + ‫أي أن‬
C1 C 2
 1 1 
‫ أي أن‬Q = Q1 = Q 2
U
U = Q + ⇒Q=
 C1 C2   1 1 
 + 
 C1 C2 
: &"‫و‬
Q1 Q
U1 = =
C1 C1
U
 1 1 
 + 
 C1 C 2  U
U1 = =
C1  1 1 
C1 .  + 
 C1 C2 
C2 . U
U1 = = 200V
C1 + C2
C1 . U
U2 = = 100V
C1 + C2
: > ?"‫ ــ  =ل ا@ال ا‬2
Q1 = Q2 = C1U1 = 2.10 −4 C
2 
;2A ، ‫ن‬B  J =K L+, &)!8" ;!"3 1M U=100V  F C1=2µF ;2A  +, B3
. C2=0,5µF
. C1 ;2A ‫ي‬S‫ ا‬L+,( Q
P‫"ا‬Q‫>
ا‬B‫ ــ  ا‬1
. !"‫ ر‬2"  +,‫  ا‬T‫ ا "  "!& آ‬U‫ ــ ا‬2
U1=U2=80V ‫ ــ‬2 Q=2.10-4C ‫ ــ‬1:
":‫أ‬
3
‫ أن‬UY ‫ أي‬L+, T,
)>" )‫; أآ‬2A Z%, L+, '( ‫ ا[ل‬3 >3‫! ت أ‬2‫ =ل ا‬
. ‫ ت (' اازي‬+,‫ ا‬U‫آ‬3
:
2‫ ^ ا‬3  ‫" أن‬
n
C
C = ∑ Ci = n . C1 ⇒ n =
i =1 C1
n = 50
: 9 Y‫ا ا‬S‫ ــ _>
ه‬2
Q = C . U = 0, 20C
: &‫ ه‬L+, T‫ــ _>
آ‬
Q1 = C1 . U = 4.10−3 C
RC ‫اارة‬
1 
: ‫& اارة‬% ‫& ار‬P",‫ ; اارة و >' ا ر ا‬: ‫ ــ‬1
) Com ‫ك‬B‫ ا‬7"‫و) ي ا‬a‫ ا‬U ‫
آ‬8b
8b ‫ أن‬1(23
T=‫ و‬U‫ ا‬U!8‫ج  ا‬h ‫ ( ه& أن ا ر‬UA U!8‫) آ‬2
‫ أي‬A ‫  ا()س‬T= % L+,(
)>" U:‫ ا‬U!8‫ ا‬
. &! Q‫? ا>' ا‬%‫ا‬
dq
i= > 0 ‫ا
إذن‬o
‫ دا‬q ‫ أن‬l " q &‫ ه‬A ‫_>
ا()س‬
dt
L+,(
)>" T)8 ‫ ا !ح‬: ‫ ه‬T2‫ !ح ا‬Q‫ ــ ا‬2
. &‫و‬a‫ ا‬T (
)>"‫و‬
: ‫)  ا "  "!  ه‬2
qA
u AB = = − u R = − Ri ( t )
C
u AB = −R .i ( t )
: ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r ?)!3 ‫ ــ‬4
u AB = − u R ⇒ u AB + u R = 0
u AB + Ri ( t ) = 0 (1)
dq du
i(t) = = C AB
dt dt
du
(1) ⇔ u AB + RC AB = 0
dt

+#, 
- 2 
: &‫ ا‬U ‫  =ل اآ‬C=10µF ;2A  +, B3
. R=10kΩ &‫و‬a‫ ا‬T ‫و
ا‬8 . E=12,0V " ‫ود اارة‬o ، ‫ة‬8 ‫
ا‬Ss
. K ‫ ا ر‬9br ?(s3‫ن و‬B  J L+,‫ ا‬t=0
w(‫ > ا‬
dq
;:‫ و‬، i = 9{3 . L+,( B ‫ _>
ا()س‬qB=q , ‫ ــ‬1
dt
. i(t) ‫ (' اارة ا ر‬
. ‫ و >  اارة‬u
Q" uAB  )2 U‫ أآ‬، uBD=u 9{3 ‫ ــ‬2
u BD = u
qB
u = u BD =
C
: €S‫و> آ‬
dq
i(t) = , u AB = Ri ( t )
dt
dq du
u AB = R. = RC
dt dt
: D ‫ و‬A  " ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r ?)!3
u AD = u AB + u BD
du
E = RC. +u
dt
. u(t) ?8 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬U‫ ــ أآ‬3
: &‫ ه‬u(t) ?8 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ا‬
du
E = RC. +u
dt
t

u(t) = A(1 − e ) : &‫ ا‬T,B‫(
ه (' ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬T ‫ ــ‬4
τ

.  r U‫ وأ‬τ ‫ و‬A ‫


ل‬%‫"  ا‬2‫ د ا‬1 ‫ ــ‬4
t

u(t) = A(1 − e ) T‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫& ا‬% ‫ض‬23
τ

E = RCA .  0 + e − t / τ  + A (1 − e − t / τ )
 1 
 τ 
 RC 
 − 1 = 0 ⇒ RC = τ
 τ 
A=E
u ( t ) = 10 (1 − exp ( − t / 0, 1) )
RC ‫ وي‬τ o‫"
ا‬M ‫آ
( و‬,‫ة ا‬8‫ 
ا‬r A
τ = RC
: ‫!) ? دي‬
τ = RC = 0, 1s ‫ و‬A=10V
i(t) B‫ )   ر ا‬2 ‫ ــ‬4
: i(t) B‫)   ر ا‬2
dq du E
i(t) = ⇒ i(t) = C ⇒ i ( t ) = exp ( − t / τ )
dt dt τ
u = 10 (1 − exp ( − t / 0, 1) ) ⇒ i ( t ) = 102 exp ( − t / 0, 1)
: 1 r U‫ أ‬1M ، t=0
w(‫ > ا‬،  % ) ‫ ــ‬5
di du
dt ‫ و‬i ، dt ، u ‫ــ‬
: > t=0 >
 du  E
  = = 10 V / s
2

  t =0
dt τ
E
i ( 0 ) = = 102 V / s
τ
di E  di  E
= − 2 exp ( − t / τ ) ⇒   = − 2
dt τ  dt  t =0 τ
u ( 0) = 0
E
. τ o‫"
ا‬M 9 3‫ر‬r 1M .
 8‫ إ' ا‬u(t) ‫  ا‬% T[ &‫
ا‬w(‫ ا‬t1/2 > ‫ د‬1 ‫ ــ‬6
2
(
u ( t1/ 2 ) = E 1 − exp ( − t1/ 2 / τ ) )
‫ن‬, t1/2 >

u ( t1/ 2 ) = = E exp ( − t1/ 2 / τ )


E
2
t1/ 2
ln 2 = ⇒ t1/ 2 = τ. ln 2
τ
E E
‫ ؟‬8 1M 4 3> ‫ن‬,
w
‫& أ‬% 2 ‫ ــ‬6
E
: '( ‫ ">)
ل‬T[3
8!‫"> ^ ا‬
4
t ' = 2τ ln2
E
8 ‫">)
ل‬
t ' = 3τ ln 2
3 
: o‫
ا‬Q" L+,‫ ات _>
ا‬s  )2 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬1
: > ‫
اات‬%qŠ ‫ن‬3r U ، K ‫ ا ر‬9br ?(J >
q
E = u R ( t ) + u ( t ) ⇒ E = Ri ( t ) +
C
dq dq q
i(t) = ⇒E=R +
dt dt C
dq
EC = RC + q
dt
t

q(t) = Ae τ
+ B ‫(
ه‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬T ‫ ــ‬2
q (∞)
L+,‫ _>
ا‬1 ‫ ــ‬2
q ( t ) = A exp ( − t / τ ) + B
q (∞) = B
. q ( ∞ ) = C. u ( ∞ ) L+,‫ _>
ا‬1P‫م اا‬w>‫& ا‬%
B = CE ‫ن‬$% &"‫ و‬، q ( ∞ ) = C. E ‫ أي أن‬E '‫ @ول إ‬u(t) ‫ن‬$% t → ∞ ‫ > @ول‬
:
P)‫وط ا‬B‫ ا‬2 ‫ ــ‬2
q ( 0 ) = A + CE = 0 ⇒ A = − CE
‫) ( أي أن‬
q 0 =0
> t=0
w(‫ > ا‬
: &‫ ا‬T,B‫ ه (' ا‬q(t)  )2% &"‫و‬
q ( t ) = C. E (1 − exp ( − t / τ ) )
+#‫ ا‬/! 01‫ ا‬4 
: > t=0
w(‫ ــ > ا‬1
q ( 0 ) = C. u ( 0 ) = 0 ⇒ u ( 0 ) = 0
‫) ( أي أن‬
q 0 =0
‫ن‬$% I0=0 ,2mA F"M  ‫ود اارة " ر‬o % ‫ ( ر‬T+@  > ;3‫" أ‬
u R ( 0 ) = R . i ( 0 ) = R . I0 = 0, 2V
uG ( 0) = uC ( 0) + u R ( 0)
‫ن‬$% ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U
t = 0, u C ( 0 ) = 0 ⇒ u G ( 0 ) = u R ( 0 ) = 0, 2V
t=10s
w(‫ > ا‬B‫ ا‬Lr3 ‫ ــ‬2
: L+,( q (t1)
>B‫ ب ا‬1 ‫ ــ‬2
: ‫& اارة ه‬% ‫> _ة ا ر ار‬
dq
I0 = ⇒ dq = I 0 dt
dt
q1 t1

∫ dq = I0 ∫ dt ⇒ q1 = I0 . t1 = 2.10 C
−3

0 0

uC(t) ‫ ا‬2 ‫ ــ‬2


q1
q1 = C . u C ( t ) ⇒ u C ( t ) = = 5V
C
: L+,‫& ا‬%
3‫و‬oh‫ ا‬ξ e ( t )
r!‫ ا‬3 ‫ ــ‬2
1
ξ e ( t1 ) = C. u C ( t1 ) = 5.10 −3 J
2

2
: &‫و‬a‫ ا‬T ‫& ا‬% ‫ل‬: ‫ل‬2 " ‫
ا)دة‬r!‫ ا‬1 ‫ ــ‬3
E ' = RI02 ∆t = 4.10−4 J
: r ‫ دود ا‬2 ‫ ــ‬3
ξ e ( t1 )
r= = 93%
ξ e ( t1 ) + E '
‫ى‬A T+ Q L 2q ‫ل‬: ‫ل‬2 "
r!‫ ع ا‬q ‫ن‬a  : T,B" 1 L+,‫أن _ ا‬
.  =a‫ا ا‬S‫ ه‬L( A Lr ‫ دون‬L+,‫& _ ا‬% ‫ار‬A‫ ا‬1 
 &% ‫ ــ‬4
6 
: t ‫ و‬I
Q" qD  )2 ‫ ــ‬1
: ‫& اارة ه‬% ‫> _ة ا ر ار‬
dq
I= ⇒ dq = Idt
dt
qD t

∫ dq = I∫ dt ⇒ q D = I .t
0 0

:
3M20 B‫ ة ا‬F3‫ إذا آ‬qD ‫ ــ ب‬2
: ‫& اارة ه‬% ‫> _ة ا ر ار‬
∆q
I0 = ⇒ ∆q D = I 0 ∆t = 4.10 −5 C
∆t
: UDF ‫ ــ ب ا‬3
q D I0 . ∆t
q D = C. u DF ⇒ u DF = = = 1, 82V
C C
: &‫ آ(  ه‬L+,‫ ا‬B
‫>
از‬o‫ ــ اة ا‬4
q D C. u DF max
q D = I 0 . ∆t ⇒ ∆t = = = 692s
I0 I0
RC ‫ل‬4  '  ‫ر‬
1
.
> 2
 r '( 8 Q ‫دة أي أن اŠ"ة‬Y‫  ا‬2‫ا‬
: L+,‫ "  "!& ا‬uC ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬2
: ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U‫ ا ر و‬9br ?(J >
u C + u V = 0 ⇒ u C + R V .i ( t ) = 0
dq du
i(t) = = C. C
dt dt
du
u C + R V .C C = 0
dt
: t o‫
ا‬Q" u ( &3 )‫ ا‬T +‫ ــ ا‬3

u (V)

d(u)/d(t)=-5.13

1 2 3 4 5
t (s)

τ = 1, 8s ‫ =ل ا>>' )  أن‬


: RV ”>3
τ
τ = R V .C ⇒ R V = = 225kΩ
C
: L+,‫ "  "!& ا‬u ‫ وا‬i(t) ‫ة‬B‫
"  ا‬r2‫ ا‬1 ‫ ــ‬II
dq du
i(t) = = C.
dt dt
: ; !"  " u ‫& ا ! و ا‬% ‫ ار‬i1(t) &P",‫
"  _ة ا ر ا‬r2‫ ــ ا‬2
u
u = R V .i1 ( t ) ⇒ i1 ( t ) =
R V : > ‫ن أوم‬3r U
: > 82‫ن ا‬3r ?)!3 ‫ ــ‬3
du u
I = i ( t ) + i1 ( t ) ⇒ I = C . +
dt R V
du
u + R V .C
= R V .I
dt
: &‫ ا‬T,B‫(
(' ا‬q ‫د
ا‬2‫ [)• ا‬τ = R V . C ‫ و‬E = R V . I 9{3 ‫ ــ‬4
du
u+τ =E
dt
u = E (1 − exp ( − t / τ ) ) : &‫ ا‬T,B‫(
ه (' ا‬q ‫د
ا‬2‫– ا‬S‫ ه‬T ‫ أن‬1(23‫و‬
. E=RV.I ‫ أن‬l " E
‫آ‬,‫; ا‬r 
!A‫; "ا‬3—‫ آ‬1 B‫ )  أن ا‬
E=RV.I=14,625V ‫م "ب‬83 ،
Y >‫– ا‬S‫ ــ ا—آ  ه‬5
. •   J T,B‫ن ا‬, ‫ أن‬,‫  ا‬، &3 )‫ ا‬T +‫ ا‬9 ?%‫ا‬Q ‫ا‬S‫وه‬

RL 516‫ ا‬/$7
1 
: ‫ب‬S"S‫ ا‬1A‫>
(' __
را‬2‫ ــ اات ا‬1
. uL(t) ‫ و‬uR(t)
: i(t) ‫ و‬L
Q" uDF(t) ‫)  ا‬2 ‫ ــ‬2
di
u DF ( t ) = L .
dt
: [ 0ms,6ms] ‫ل‬Y‫& ا‬% o‫
ا‬Q" uDF(t)  )2 ”>3
:  ‫د‬2  i(t) [ 0ms,6ms] ‫ل‬Y‫& ا‬%‫ و‬T,B‫ ا‬U
T2‫ ا‬a1 ‫ أن‬l " i1(t)=a1t > [0ms,4ms] ‫ل‬Y‫& ا‬%
:
w>‫ ا‬T ‫ ار  أ‬1 8‫ء  ا‬oY( ;:‫ا‬
∆i 0, 7
‫ أي أن‬i1 ( t ) = 175t ‫ن‬$% &"‫ و‬a1 = = = 175A / s
∆t 4.10 −3
‫ و‬YA T=‫& ا‬% u DF ( t ) = 100. 10−3 .175 = 17, 5V
u R ( t ) = 1750t
i 2 ( t ) = a 2 t + b > [4ms,6ms ‫ل‬Y‫& ا‬%
∆i 0, 7
a2 = =− = −350A / s
∆t 2.10 −3
i 2 ( t ) = −350t + b ⇒ 0 = −350 × 6 .10 −3 + b
b = 2, 10A

‫ و‬YA T=‫& ا‬%


u DF ( t ) = −100.10−3 .350 = −35V ‫ أي أن‬i 2 ( t ) = −350t + 2 ,10
u 2 ( t ) = −3500t + 21, 0
2 
: i=1,20A ;_ &P"‫
>  "  ر آ‬2 _‫ "  "!& ا‬uL ‫ 
ا‬r ‫ ــ‬1
di di
= 0 ⇒ u L = r .i = 10 , 2V u L = ri + L
dt
"M ‫" أن _ة ا ر‬ dt
: t=0
w(‫
> ا‬2 _‫ 
ا "  "!& ا‬r ‫ ــ أ‬2
: t
w(‫& ا‬%
2 _‫ ا "  "!& ا‬U3
di
u L = ri + L = 8, 5 (1, 50 − 200t ) + 42, 2.10 −3 ( −200 )
dt
u L = 12, 75 − 1700t − 8, 440 = 4 , 31 − 1700t
t = 0 ⇒ u L = 4, 31V
: uL ‫  ا‬% ‫م‬2> &‫
ا‬w(‫ب ــ ا‬
u L = 4, 31 − 1700t
u L = 0 ⇒ t = 2, 5ms
3 
: 1P‫م اا‬w>‫& ا‬%
2 _" ‫ ــ ب _ة ا ر ار‬1
di
= 0 ‫"
أي أن‬M ‫ ه > [)• _ة ا ر‬1P‫م اا‬w>‫ا‬
dt
E di
E = Ri ⇒ i = = 60mA E = R .i + L . = Ri
R ‫ن‬$% &"‫و‬ dt : ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U >
:
2 _‫و
ا‬8 ‫& 
م إهل‬% ‫ ــ‬2
: 1P‫م اا‬w>‫& ا‬%
2 _‫& ا‬%
3oh‫
ا‬r!‫ ا‬1 ‫ ــ‬2
E
E = (R + r)i ⇒ i = : &‫ ه‬1P‫م اا‬w>‫& ا‬% ‫ن _ة ا ر‬,A
‫– ا‬S‫& ه‬%
R+r
: &‫
ه‬2 _‫& ا‬%
3oh‫
ا‬r!‫ا‬
2
1 1  E  −4
ξm = Li 2 = L   = 1, 4.10 J
2 2 R+r
: ‫ ذا —? ا[م‬2 ‫ ــ‬2

2 _‫& ا‬%
3oh‫>! 
ا‬s‫
ا‬r!" ‫ود اارة ) ا[م‬o
2 _% ‫• اارة‬% >
 =a‫ا ا‬S‫ —? ه‬A &"‫& و‬P",‫& ا>' ا)_ وه >' ا ر ا‬% U‫ا[م آ‬
:
 !>s‫
ا‬r!‫ل إ  ا‬A &‫
ا‬r!‫ل ا‬,_‫أ‬
.
2 _‫و& وا‬a‫ ا‬T ‫  ا‬T‫& آ‬% ‫ل‬: ‫ل‬2 "
‫
ار‬rb ‫ــ‬
. ‫& ا[م‬%
Pq
rb ‫ــ‬
4 
: t
w(‫
> ا‬2 _‫& ا‬%
3‫و‬oh‫
ا‬r!‫)  ا‬2 ‫ ــ‬1
1 2
ξm = Li
2
: L ‫ و‬r’ ‫ و‬r ‫ و‬E
Q" ξ m ‫ ــ‬2
2
1  E 
ξm = L   exp ( −2t / τ )
2  r + r' 
: ‫ت‬w(‫ > ا‬ξ m ‫ ــ ب‬3
τ
t=
: 2
 τ  1  E  1
2
−4  1 
ξm   = L     = 1, 8.10  
 2  2  r + r'   e  e
2
1  E  1 −4  1 
ξm ( τ ) = L   2  = 1, 8.10  2 
2  r + r'   e  e 
2
1  E   1  −4  1 
ξ m ( 5τ ) = L    10  = 1, 8.10  10  → 0
2  r + r'   e  e 
5
. ‫و‬a‫و& ه ا‬a‫ ا‬T ‫و
ا‬8 ‫ س‬r  >>, ‫ي‬S‫ز ا‬Y‫ ا‬1A‫ ــ ا‬1
u AM ( t ) = − u1 ( t ) = − R .i ( t ) : uAM ‫)   ا‬2‫ ــ ا‬2
di
u BM ( t ) = u 2 ( t ) = ri + L
dt : uBM   )2‫ا‬
di
u S ( t ) = u1 ( t ) + u 2 ( t ) = ( r − R ) . i ( t ) + L
dt : uS '(  )2‫ا‬
di
uS ( t ) = L : ?"‫)  ا‬2‫ ا‬U > R=r
‫و‬8‫ ا‬7)q > ‫ ــ‬3
dt
1
u R = − Ri ⇒ i = − u R : ‫ ه‬R &‫و‬a‫ ا‬T ‫و> ا "  "!& ا‬
R
L du R
uS ( t ) = −
R dt ‫ن‬$% &"‫و‬
: > [0ms,15ms] ‫ل‬Y‫& ا‬%‫ و‬T,B‫ ا‬U ‫ ــ‬4
u R ( t ) = at + b ⇒ u R ( t ) = −9, 33t + b
du R
= −9, 33V
dt
u S ( t ) = 1V
: €S‫> آ‬
L du R R × u s 8 ×1
uS ( t ) = − ⇒L= = = 0, 86H
R dt du R 9, 33
dt
RL ‫ل‬4  '  ‫ر‬
.
2" ‫  ات‬1 
 T
‫ وه& ر)
 ة‬F"M ( ‫ أي أن ا [ف آ‬e ( t ) = E > ، t ∈  0; ‫ل‬Y‫& ا‬% ‫ ــ‬1
 2 
. L+,‫– ا
_ ا‬S‫& ه‬% ‫ن ه>ك‬, A &"‫ و‬t>0 (
T
&"‫ و‬5τ ≤ ⇒ T ≥ 10τ = 10.RC ‫ أي أن‬t ≥ 5τ ‫ن‬, ‫ أن‬UY 1P‫م اا‬w>‫([ل (' ا‬
2
Tmin = 10.R.C ≈ 10s : &‫ ه‬T ‫)
(ور‬8‫
ا‬3‫ 
ا‬8%
T 
(
‫ز‬3
)‫ ا ر وه& ر‬9b8‫ أي أن ا [ف آ‬e ( t ) = 0 > ، t ∈  ; T  ‫ل‬Y‫& ا‬% ‫ ــ‬2
2  
. L+,‫ ا‬¤ 
‫– ا‬S‫& ه‬% ‫ن ه>ك‬, A &"‫ و‬t>0

 8% &"‫ و‬5τ ≤ T ⇒ T ≥ 5τ = 5.RC ‫ أي أن‬t ≥ 5τ ‫ن‬, ‫ أن‬UY 1P‫م اا‬w>‫([ل (' ا‬
Tmin = 5.R.C ≈ 5s : &‫ ه‬T ‫)
(ور‬8‫
ا‬3‫ا‬
‫‪ 3‬ــ ا‪ T +‬ا>) ‪: &3‬‬

‫‪ II‬ــ‬
‫‪ T‬‬
‫;‪ e ( t ) = E > ، t ∈  0‬أي أن ا [ف آ ( ‪ t>0 ( F"M‬و‪)2‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪ &%‬ا‪Y‬ل‬
‫‪ 2 ‬‬
‫آ‪
r$‬ا ر ‪ &%‬ا_ ‪
2‬وا ‪ T‬ا‪a‬و&‪.‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪L‬‬
‫≤ ‪ 5τ‬و"& ‪
 8%‬‬ ‫([ل (' ا>‪w‬م اا‪ UY 1P‬أن ‪,‬ن ‪ t ≥ 5τ‬أي أن ‪⇒ T ≥ 10τ = 10.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪L‬‬
‫ا‪
3‬ا‪(
)8‬ور ‪ T‬ه& ‪Tmin = 10. ≈ 0, 05s :‬‬
‫‪R‬‬
‫‪T ‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ &%‬ا‪Y‬ل ‪ e ( t ) = 0 > ، t ∈  ; T ‬أي أن ا [ف آ‪ 9b8‬ا ر وه& ر)
‪3‬ز
(‬
‫‪2 ‬‬
‫‪ t>0‬و"& ‪, A‬ن ه>ك ا‪23‬ام ا ر ‪ &%‬اارة ‪. RL‬‬
‫‪L‬‬
‫‪ 5τ ≤ T ⇒ T ≥ 5τ = 5.‬و"& ‪
 8%‬‬ ‫([ل (' ا>‪w‬م اا‪ UY 1P‬أن ‪,‬ن ‪ t ≥ 5τ‬أي أن‬
‫‪R‬‬
‫ا‪
3‬ا‪(
)8‬ور ‪ T‬ه& ‪:‬‬
‫‪L‬‬
‫‪Tmin = 5.‬‬ ‫‪≈ 0, 025s‬‬
‫‪R‬‬
‫ ‪ 2‬ا‪ 01‬ا‪ :‬و" !‪ /‬و‪9 -‬‬
‫‪ 1‬ــ‬
‫أ ــ > [)• ‪, A
"M I
 r‬ن ا>‪w‬م اا‪ 1P‬و"& ‪$%‬ن‬
‫‪E‬‬
‫=‪I‬‬ ‫‪= 0,1A‬‬
‫‪R‬‬
‫ب ــ ا[م آ‪ &% U‬ا>' ‪  J‬ا)_ و"& ‪• %‬‬
‫"ور ا ر ا‪ &% &P",‬اك ‪.‬‬
‫ج ــ ا!‪
r‬ا‪oh‬و‪ &%
3‬ا_ ‪:
2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ξ m = LI 2 = 0,5.10−2 J‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪∆Em = ξ m = ∆E pp − ∆EC‬‬
‫) ‪∆EC = 0 ( vi = v f = 0‬‬
‫‪ξm‬‬
‫= ‪∆Em = ξ m = ∆E pp = mgh ⇒ h‬‬ ‫‪= 0,102m = 10, 2cm‬‬
‫‪mg‬‬
‫‪ 4‬ــ ه>ك ‪ q‬ع ا!‪
r‬ا‪ &%
 !>s‬اارة " ‪2‬ل ‪:‬ل ‪ &%‬ا ت ا‪a‬و
‪.‬‬
‫ا!‪
r‬ا(‪b 
,‬ف اك ه& ‪∆E ' = mgh = 0, 343.10−2 J :‬‬
‫دود اك ه ‪:‬‬
‫‪∆E ' 0, 343.10−2‬‬
‫=‪ρ‬‬ ‫=‬ ‫‪= 67%‬‬
‫‪∆E‬‬ ‫‪0, 5.10−2‬‬

‫ا=< < ت ا
ة !‪ /‬دارة ‪=, RLC‬ا  ‪.‬‬
‫ ‪1‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪
,‬ا& ‪ " 1 A‬ر"‪ 7‬آ_‪ L‬ا‪S"S‬ب ‪: uC(t)
>2‬‬
‫أ‪ w3‬ا‪;)3: T,B‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪w3‬م ا‪"S"S‬ت _); دوري ‪a‬ن ا‪= ¥r> 9A‬ل‬
‫ا‪. t o‬‬
‫‪ 3‬ــ  _); اور  ا‪: T,B‬‬
‫‪T=4ms‬‬
‫‪ 4‬ــ  ‪ T2‬ا¦ ا‪S‬ا& ‪:
2 _( L‬‬
‫> أن _); اور وي اور ا‪h‬ص (‪"S"S‬ت ‪T0‬‬
‫‪T = T0 ⇔ T = 2π L. C‬‬
‫‪T2‬‬
‫= ‪T 2 = 4π 2 L . C ⇒ L‬‬ ‫‪= 0, 40H‬‬
‫‪4π 2 . C‬‬
‫ ‪2‬‬
‫‪ 1‬ــ ) ‪
3‬اآ ‪ U‬ا‪: &)Y‬‬
‫أ‪ w3‬ا‪T,B‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪: i(t)  )2‬‬
dq 2π  2π 
i(t) = = − Q0 sin  t
dt T  T 
:  8!" t
w(‫& ا‬% ‫(
(ارة‬,‫
ا‬r!‫ ــ ا‬3

r!‫ ا‬9Y &‫


ه‬w T‫& آ‬% ‫(
(ارة‬,‫
ا‬r!‫ن ا‬$%
+ ‫ " أن اارة‬: '‫و‬a‫
ا‬8!‫ا‬
: ‫
أي أن‬2 _‫& ا‬%
 !>s‫
ا‬r!‫ وا‬L+,‫& ا‬%
P",‫ا‬
1 q2 1 2
ξ t = ξ e + ξm = + Li
2 C 2
:
3+‫
ا‬8!‫ا‬
: ‫ أي أن‬L+,‫& ا‬%
3‫و‬oh‫[
ا‬8‫
ا‬r!‫(
(ارة ه& ا‬,‫
ا‬r!‫ا‬
1 Q 02
ξt =
2 C
3 
: uL ‫ و‬uC  T,
3 )‫ (' ا‬T +‫ ــ ا‬1
uC(t) ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬2
: ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U
uC + uL = 0
di dq
uL = L ,i = , q = u C .C
dt dt
d 2q
u L = LC 2
dt
2
dq d 2q 1
LC 2 + u C = 0 ⇒ 2 + uC = 0
dt dt L .C
 2π 
. uC (t ) = U m cos  t  ‫(
ه‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬T ‫ ــ‬3
 T0 
: T0 ‫ و‬Um 
: Um 
uC(o)=U0=Umcos0 ‫[ي أي أن‬r ; !"  " ‫ن ا‬B L+,‫ ا‬t=0
w(‫ > ا‬
Um=U0 ‫ن‬$% &"‫و‬
: T0 ‫ص‬h‫ اور ا‬
:
(q ‫د
ا‬2‫& ا‬% T‫ض ا‬23
d2uC 1
2
+ uC = 0
dt L.C
2
 2π  d 2 u C  2π   2π 
u C ( t ) = U m cos  t⇒ 2
= −   U m cos  t
 T0  dt  T0   T0 
2
 2π   2π  1  2π 
−   U m cos  t+ U m cos  t = 0
 T0   T0  L .C  T0 
 1  2π  2   2π   2π 
2
1
 −    U m cos  t = 0 ⇒   =
 L. C  T0    T0   T0  L .C
 
T0 = 2π L . C = 0, 34ms
4 
. t o‫ ا‬9 ¥r> 9A‫ن ا‬a
‫"ت ا© ه& _); دور‬S"S‫م ا‬w3 ‫ ــ‬1
: ‫"ت‬S"S‫ ــ    =د ا‬2
 % ‫
وا& ل‬2 _( r
‫و‬8‫د ا‬:‫
و‬Y 3
(,‫
ا‬r!‫ ا‬¥r> '‫"ت إ‬S"S‫  =د ا‬
. ‫ل‬: ‫ل‬2 "
‫
ار‬rb '‫[
إ‬r>‫(
ا‬,‫
ا‬r!‫ا‬
: L+,‫ "  "!& ا‬uC ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬3
: ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U
di
u L + u C = 0 ⇒ ri ( t ) + L+ uC = 0
dt
du di d2u
i ( t ) = C C , = C 2C
dt dt dt
2
du du
rC C + LC 2C + u C = 0
dt dt
2
d u C r du C 1
2
+ + uC = 0
dt L dt LC
. T=1ms : ‫"ت ه‬S"S( T ‫  _); اور‬2 ‫ ــ‬4
:
2>
2 _( r
‫و‬8‫) ا‬23 ‫ ــ‬5
: uC ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬1 ‫ ــ‬5
di
uL + uC = 0 ⇒ L + uC = 0
dt
du di d2u
i ( t ) = C C , = C 2C
dt dt dt
2
du
LC 2C + u C = 0
dt
2
d uC 1
2
+ uC = 0
dt LC
u c ( t ) = U m cos ( ωt + ϕ ) : &‫ ا‬T,B‫(
(' ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬T 2 ‫ ــ‬5
: Um  )2
E
u c ( 0 ) = E = U m cos ( ϕ ) ⇒ cos ϕ = : > t=0
w(‫ > ا‬
Um
:
2>
2 _‫& ا‬% ‫ن _ة ا ر‬, t=0
w(‫& ا‬%
u c ( t ) = U m cos ( ωt + ϕ )
i ( t ) = −C. ωU m sin ( ωt + ϕ ) ⇒ i ( 0 ) = −C. ωU m sin ( ϕ ) = 0
sin ϕ = 0 ⇒ ϕ = 0 ou ϕ = π
cos ϕ > 0 ⇒ ϕ = 0
Um
cos ϕ = 1 = ⇒ U m = E ‫ن‬,A &"‫و‬
E
ω 
T0 = T = 1ms : LC
+‫ص (ارة ا‬h‫ =ل ا@ال ا"? أن _); اور وي اور ا‬
: &‫ ا‬T,B‫>
(' ا‬o‫د
ا‬2‫ن ا‬,A &"‫و‬
u ( t ) = 6 cos ( 2.103 πt )
: q(t)  )2 3 ‫ ــ‬5
‫ أن‬1(23
q ( t ) = C. u c ( t ) = 1, 5.10−6 cos ( 2000πt )
: i(t)  )2
dq ( t )
i(t) = = −3π.10 −3 sin ( 2000πt )
dt
: ‫"ت‬S"S( ‫ص‬h‫)  اور ا‬2 3 ‫ ــ‬5
T0 = 2π L. C
: T0 ‫ص‬h‫
( أن _); اور وي اور ا‬2 _( L &‫ا‬S‫ ا¦ ا‬T2
 r ‫ ــ ب‬6
T = T0 = 2π L .C ⇒ T02 = 4π2 L .C
T02
L= = 0, 1H
4π2 . C
:
) : ‫"ت‬S"‫ ([ل (' ذ‬R0
‫و‬8‫ 
ا‬r ‫ ــ‬7

di 1 d 2i di 1 d 2i
u g = ri + L + ⇒ R 0 i = ri + L +
dt C dt 2 dt C dt 2
di 1 d 2i
(r − R0 )i + L + =0
dt C dt 2
'(
(q ‫د
ا‬2‫ن ا‬, ‫ أن‬UY
) : ‫"ت‬S"‫([ل (' ذ‬
: &‫ ا‬T,B‫ا‬

di 1 d 2i di 1 d 2i
(r − R0 )i + L + = 0 ⇒ R 0 = r ⇒ L + =0
dt C dt 2 dt C dt 2
5 
:
(
2 _‫و
ا‬8
 &% ‫ ــ‬1
: uC(t) ‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ا‬1 ‫ ــ‬1
di
uL + uC = 0 ⇒ L + uC = 0
dt
du C di d2u C
i(t) = C , =C 2
dt dt dt
2
du
LC 2C + u C = 0
dt
2
d uC 1
2
+ uC = 0
dt LC
: ξ t
(,‫
ا‬r!‫)  ا‬2 2 ‫ ــ‬1
1 1
ξt = Li ( t ) + Cu C ( t )
2 2

2 2
 2π 
u C ( t ) = E cos  t + ϕ
 T 
dq du 2πE  2π 
i(t) = = C. C = − C sin  t + ϕ
dt dt T  T 
1 4π2 E 2  2π  1  2π 
ξt = LC 2 2
sin 2  t + ϕ  + CE 2 cos2  t + ϕ
2 T  T  2  T 
2
T
T 2 = 4π 2 L . C ⇒ L . C = 2

1  2π  1  2π 
ξ t = CE 2 sin 2  t + ϕ  + CE 2 cos2  t + ϕ
2  T  2  T 
1   2π   2π 
ξ t = CE 2  sin 2  t + ϕ  + cos2  t + ϕ
2   T   T 
1
ξt = CE 2
2
:
(  J
2 _‫و
ا‬8
 &% ‫ ــ‬2
: uC ‫ ا‬88 &‫د
ا‬2‫ ا‬1 ‫ ــ‬2
di
u L + u C = 0 ⇒ ri ( t ) + L+ uC = 0
dt
du di d2u
i ( t ) = C C , = C 2C
dt dt dt
2
du d u
rC C + LC 2C + u C = 0
dt dt
2
d u C r du C 1
2
+ + uC = 0
dt L dt LC
dξ t
= − ri 2 ‫)  أن‬3
(q ‫د
ا‬2‫ل ا‬2A" ‫ ــ‬2
dt
1 1
ξ t = Li ( t ) + Cu C ( t )
2 2

2 2
dξ t di du C dξ t 2
2 du C d u c du
= Li ( t ) + Cu C ⇒ = LC 2
+ Cu C C
dt dt dt dt dt dt dt
dξ t du  d u 2
1 
= LC 2 C  2c + uC 
dt dt  dt LC 
d 2 u C r du C 1 d 2u c 1 r du C
2
+ + uC = 0 ⇒ 2 + uC = −
dt L dt LC dt LC L dt
dξ t
2
r  du 
= − LC2  C  = − ri 2
dt L  dt 
6 
:
>B‫ ا‬88 &‫(
ا‬q ‫د
ا‬2‫ ــ ا‬1
di q
u AM = − L >
2 _‫ و"  "!& ا‬u AM =
dt C
: L+,‫ا‬ " ‫ا‬ ‫ه‬
2 _‫ا‬ " ‫ا‬ ‫أن‬ "‫و‬
2 2
q dq dq 1
= −L 2 ⇒ 2 + q=0
C dt dt LC
: q(t)
>o‫د
ا‬2‫ ــ ا‬2
> t=0
w(‫ا‬ &% q(t ) = Q0 cos (ω 0 t + ϕ )
‫ إذن‬cos ϕ = 1 ⇒ ϕ = 0 ‫>& أن‬2 q (t ) = Q 0 = CU 0 = 1 , 2.10 −6 C
q( t ) = 1, 2.10 −6 cos (3162t )
: ‫ !) ? دي‬T0 = 2π LC ‫ص‬h‫ ــ ب اور ا‬3
T0 = 2 ms
q
u AM = = 12 cos ( 3162t ) ‫ أن‬1(23 . uAM ‫ ا‬T +
C
& (2‫ ا‬1h{‫ ا‬: U ‫& اآ‬% (1)
)‫ اآ‬1A‫ ا‬1 ‫ ــ‬4
: ;( A‫ أ‬T,B‫ ا‬U
u MN = ε − R0 i 2 = − R0 i 2
‫أن‬ ‫ أي‬u NS = u NB + u BS ‫أ=ى‬
: 
− Ri 1 = 0 − Ri 2
i 1 = i 2 = i &"‫و‬
u MN = − R0 i ‫أي أن‬

: &‫
ه‬3[ ‫"ت‬S"S‫
([ل (' ا‬3‫ 
ا‬8‫ا‬
: N ‫ و‬M  " ‫
اات‬%q‫ن إ‬3r U
di q
u MN = u L + uC = − L − ri −
dt C
di q
− R0 i = − L − − ri
dt C
+ + (r − R0 )i = 0
di q
L
dt C
r − R0 = 0 ⇒ R0 = r = 350Ω :
3[ ‫"ت‬S"S ‫ن ه>ك‬, &,
. ‫( اا  ام ا واي‬R,L,C) ‫اارة‬
Circuit (R,L,C)en série en régime sinusoïdal forcé

!"# $‫ آ‬% ‫  إ' &  آ‬# . ‫ اا ن   آ  ا‬RLC ‫رأ
أن اارة‬

ل‬1 ، %*+ ‫ م  وب‬61 ‫"! ا ب‬# ‫ض‬4 01‫ أي أ‬%*+ ‫وده   وب‬/‫ إ! اارة و‬%‫اا‬
. ‫ي‬2 3 ‫م‬1 %& + RLC ‫أن اارة‬
‫ ــ ام اوب ا‬I
‫ة ار اوب ا‬8 ‫ ــ‬1
i ( t ) = I m cos (ω .t + ϕi )
. ‫ ا < أو ;ة ا
>ى " ر‬Im

ω = 2πN = ‫*@ ا ر‬1 : ω
T
. t 6A"‫ ا‬%& ‫ر ا ر‬B : (ω .t + ϕi )
D‫ ا ر‬EF‫ أ‬%& ‫ر‬G‫ ا‬: ϕi
%  ‫ و‬cosϕi = 1 ⇒ ϕi = 0 ‫ أي أن‬i(t)=Im >K ‫ ;ة ا ر‬t=0 D‫ اار‬EF‫  أ‬# : ‫ ل‬H
i (t ) = I m cos ω . t
: ‫ " ر‬I  O4‫ة ا‬P‫ا‬
: KRO‫>ى " ر ا‬4‫ة ا‬P G ‫* و‬S‫ ز ا‬+ G ‫ " ر ا‬I  O4‫ة ا‬P‫
س ا‬
Im
I=
2
‫ اوب ا‬:‫ ــ ا‬2
u(t) %6A"‫ا ا‬
: V/" *+ ‫ دا‬%*W‫ا ا وب ا‬
u ( t ) = U m cos (ω .t + ϕ2 )
. ‫ ا ب‬Y ‫ ز را‬+ G ‫ 
س ا‬%‫ وه‬u(t) " ‫ة ا
>ى‬P‫ ا‬Um

ω = 2πN = u(t) %6A"‫*@ ا ا‬1 : ω
T
. t 6A"‫ ا‬%& ‫ر ا‬B : (ω .t + ϕu )
t=0 D‫ ا ر‬EF‫ أ‬%& ‫ر‬G‫ ا‬: ϕu
ϕu = 0 ‫ أن‬%  ‫ و‬u(t)=Um=Umcos ϕu 1 # t=0 D‫ اار‬EF‫  أ‬# ‫ ل‬H
u(t ) = U m cos ω . t
U ‫ ل‬O4‫ا ا‬
: KRO‫>! ا‬KS‫  ا‬0G ‫ و‬، G4‫ ز ا‬+ G ‫ ا‬U ‫ ل‬O4‫
س ا ا‬
Um
U=
2
‫ ــ ?>=م ا<ر‬3
: V*W‫ ا‬V ‫ ا و‬V‫* ا
ار‬O 
u ( t ) = U m cos (ω .t + ϕu ) ‫ و‬i ( t ) = I m cos (ω .t + ϕi )
ϕu / i = ϕu − ϕi : i (t ) ‫  ]* "ا‬u(t ) ‫ر اا‬B %]1
ϕi / u = ϕi − ϕu : u(t ) ‫  ]* "ا‬i (t ) ‫ر اا‬B‫و‬
( )
i (t ) *]  u(t ) ‫ر اا‬B ^_‫ 
` 
م و‬ϕ i / u ‫ و‬ϕ u / i
. ‫ د ن‬0 # *O1‫و‬
i (t ) !"# ‫ر‬G‫ ا‬%& 
 u(t ) ‫
ل أن‬1 ϕ u / i > 0
i (t ) !"# ‫ر‬G‫ ا‬%& ‫ _^ة‬u(t ) ‫
ل أن‬1 ϕ u / i < 0
π
`41‫ و‬. ‫ر‬G‫ ا‬%& <  !"# i (t ) ‫ و‬u(t ) ‫
ل أن‬1 ϕ u / i =
2
π
ϕu/ i = −
*]  ‫ء‬%P‫ا‬
2
. ‫ر‬G‫ ا‬%& `‫ آ‬O !"# i (t ) ‫ و‬u(t ) ‫
ل أن‬1 ϕ u / i = π
‫ ؟‬ϕ K ‫د‬A1 b‫آ‬
‫ و‬i (t ) = I m cos ωt KRO‫ ا‬e*>& ϕ = ϕu ‫ أي أن‬ϕi = 0 ‫ ر‬1  ‫ ارا‬d]*
  ϕ 
u ( t ) = U m cos (ωt + ϕ ) ⇒ u ( t ) = U m cos  ω  t +   = U m cos (ω ( t + τ ) )
  ω 
ϕ
τ= gh . τ  /‫ اة ا‬، i(t) ‫  ]* " ر‬u(t) " ϕ = ϕu ‫ر‬G‫ ا‬f&‫ا‬
ω
. i(t) ‫ و‬u(t) % A  V % /‫ق ا‬4‫ ا‬τ !]
V ‫ ا ب‬Y ‫"! ; ; را‬# τ ‫ س‬K Vّ
. ϕ ‫ر‬G" 
"G‫ ا
 ا‬A
‫م‬1  ‫ ?ا‬RLC ‫ دارة‬A‫ ــ درا‬II
. ‫ي‬2 3
u(t) :‫ ا‬BF? : 1 B‫ط ا‬D‫ ــ ا‬1
. H?I‫ ا‬JG i(t) ‫ و‬RLC ‫< اارة‬G? HG
 d*k1 gh ، 0*1 + % ‫ ا‬$‫ اآ‬/W 1
0K %*+ ‫"!   وب‬# @4 ‫ادد ا‬
. N=100Hz ‫"! ادد‬#‫ و‬Um=2V ‫ا
>ى‬
V uR(t) ‫ ا ب ا‬Y ‫ را‬G ‫ ا‬V O1
%G  V u(t) ‫ وا‬، %‫و‬S‫ ا‬EF‫ ا‬%G 
. RLC ‫اارة‬
‫ " ر ا ر‬I  O4‫ة ا‬P‫ أ*  ا‬G ‫
` ا‬1
. RLC ‫ اارة‬%G  V U ‫ ل‬O4‫ ا ا‬G& G ‫
` ا‬1‫ و‬، ‫ اارة‬%&
: ‫ ر‬H ‫ا‬
: %*+ ‫ اا   وب‬RLC ‫ اارة‬GBF ‫ود ا‬/
u ( t ) = U m cos (ω .t + ϕu )
‫  اارة‬W ‫ ا‬i(t) ‫ ا ر‬EH i (t ) = I m cos ωt 0; % ‫ اا  ر آ‬RLC ‫ اارة‬%& 6&
. @4  ‫' ا ذي دد‬4 %‫ رة ا‬vw ‫ اا‬RLC
L‫ن وا ا‬1‫ اا ا‬RLC ‫ اارة‬%]1
u(t) ‫ وا‬%‫و‬S‫ ا‬EF‫ ا‬%G  V uR(t) ‫   ا‬O V ‫ ا ب‬Y ‫ ا‬Y2 ‫ و‬Y1 ‫ن‬R^‫ ا‬V
. RLC ‫ اارة‬%G  V f*G‫ا‬
. i(t) 6A"‫   {ات ;ة ا ر ا‬O V uR(t) ‫   ا‬O V ‫ ــ &]  ذا‬1
1
!"# VO‫ ! ا‬A ‫"! أن ا‬# ‫  ل‬u R ( t ) = Ri ( t ) ⇒ i ( t ) = u ( t )  ‫ن أوم‬1 K $]h
R
. i(t) < ‫ادا‬B‫ ا‬$  Y1 E^‫ا‬
Im
.I = KRO‫ ا‬V f
A Yv ، Im ‫ ;ة ا ر ا
>ى‬$]h‫ ــ أ‬2
2
V f
A Yv ، u(t) " Um ‫ ا
 ا
>ى‬V# ‫ ــ‬3
Um
U= : KRO‫ا‬
2
: %  ‫ ا‬Y ‫ ا‬% A  E‫ ــ ه‬4
‫ر ؟‬G‫` ا‬41 ‫` ادد ؟‬41 ‫` ا < ؟‬41 ‫ــ‬
‫ &] ذ~ ؟‬، ‫]ي‬K ‫ م‬61 %& + ‫
ل أن اارة‬1 ‫ــ‬
i(t) ‫ و‬u(t) ‫ ا‬% A  V % /‫ق ا‬4" /1 ‫ ــ‬5
. τ ‫ف‬A
‫ة ا ر‬P *]  u(t) " ϕ ‫ر‬G‫* ا‬O ‫ أن‬V 1 ‫ ــ‬5
τ
ϕ = 2π : %  ‫ آ‬$ i(t)
T
. i(t) ‫ و‬u(t) V*W‫ ا‬V‫ ا
ار‬V E‫ ه دور آ‬T gh
@A‫ ا‬E O : ‫ أن ا
د‬V *W f
A 2 ‫ ــ‬5
. τ % /‫ق ا‬4‫ ا‬%& v‚ GBF " N ‫ وادد‬، C bH‫ ا‬O ‫ و‬O;" L %‫اا‬
. O1 ‫م ا‬4 ‫ ــ‬2
I  O4‫ة ا‬P‫ „ ا‬U ‫ ل‬O4‫{ ا ا‬1‫  و‬v ‫ƒ دد‬4A1 f ]‫ ا‬% ‫ ا‬$‫ اآ‬%& : G:
: % ‫ول ا‬W‫"! ا‬# E>A &
U(V) 0 0,5 1 1,5 2 2,5
I(mA) 0 0,60 1,20 1,85 2,50 3,15

. ‫ادا‬B‫  * ن ا‬I ‫ و‬U ‫ول أن‬W‫ل ا‬R^ V ‰ ]1


U = ZI
‫ م‬6 ‫ ا‬%&  # *O‫ اارة و‬O1  Z  H‫]! ا‬
Ω ‫وم‬S ‫ات‬h" % O‫ا‬
RLC ‫ اارة‬MNO ‫ ادد‬PQ:
‫ƒ ؟‬hR1 ‫  ذا‬N’=500Hz 
]‫  ا‬W‫ ا‬%& ‫{ ادد‬1
. Z O1 ‫ر { وآ~ ا‬G‫ƒ أن ا‬hR1 ‫{ ادد‬1  #
‫(  ام‬R,L,C) ‫ ارة‬B‫ ا‬A‫ ــ ارا‬2
. ‫ا واي‬
: ‫ارة‬N NR>‫د ا‬F‫ ــ ا‬1 ‫ ــ‬2
‫ و‬i (t ) = I m cos ωt : %  ‫ آ‬6A"‫ة ا‬P‫* ا‬O ‫ ن‬gh D‫ اار‬EF‫ ر أ‬1
u(t ) = U m cos(ωt + ϕu )
. i ‫ة‬P" *]  ‫ر ا‬B ϕ
u = u AE = u AB + uBD + uDE : ‫ن إ' & اات‬1 K f*G1
: ‫ن أوم‬1 K f*G
: %‫و‬S‫ ا‬EF‫"! ا‬# *
u AB = Ri
: L kA E O‫ 
 اا^" " و‬O;" *]  *
di
u DE = L
dt
: C 0O bH" *]  *
dq q
‫م‬O  %‫ ا‬i ‫ة ا ر‬P "F‫ دا أ‬u ‫ &ن‬i = ‫ و  أن‬uBD =
dt C
: t=0  #
t
t 1
q (t ) = ∫ idt ⇔ uDE = ∫ idt
0 c0
di 1 t
dt c ∫0
u = Ri + L + idt : (R,L,C) ‫ '" "ارة‬4‫ د ا‬O‫] ‰ ا‬1

. @* ‫` ا‬41  i ‫ و‬u ‫ &ن‬ω=2πN ‫ و  أن‬N ‫` ادد‬41 ‫ ه‬# i ‫ و‬u


i = I m cos ωt
u = U m cos(ωt + ϕ )
di d (cos ωt )
= Im = −ωI m sin ωt
dt dt
t t Im
∫ idt = I m ∫ cos ωtdt = sin ωt
0 0 ω
:
"# E>A‫ '" ا‬4‫ د ا‬O‫ ا‬%&
π I π
u = RI m cos ωt + LωI m cos(ωt + ) + m cos(ωt − )
2 Cω 2
E & ‫ ء‬P1‫ '" ــ إ‬4‫ د ا‬O‫ ا‬Eh 2 ‫ ــ‬2
3 ‫ ار‬SB SL: ‫أ ــ‬
x (t ) = a cos (ωt + ϕ ) : % ‫ ا‬%*W‫* ا
ار ا‬O1
(i , U ) = ωt + ϕ ( )
‫ و‬U = a 1 # O , i , j Y"O %& gA x (t ) ‫ ا‬U W‫
ن ا‬1
   

x (t ) = a cos (ωt + ϕ ) : Ox !"# U ‫  إ


ط‬# . ωt ‫ زاو‬#] O G
‫ل ا‬h ‫ ور‬W‫ا‬


. Ox ‫ر‬A‫"! ا‬# U W‫*ي ‘
ط ا‬W‫ ا
 س ا‬f G x %*W‫ƒ أن ا
ار ا‬hR1
. ω ‫ زاو‬#] ‫ ور‬W x (t ) = a cos (ωt + ϕ ) *+ ‫ أو دا‬%*+ ‫ 
ار‬E‫ان آ‬K‫ إ‬V ‫إذن‬
‫او‬/‫ ا‬#]" ‫ ] و‬0k*1 %*+ ‫ دوارة 
ار‬W E‫
ن آ‬1 ‫ أن‬V : ~‫ آ‬eAF `O‫آ أن ا‬
. E & W !] *W‫ ا ا‬1‫ ا
و‬W‫ ا‬. ‫"وران‬
. U‫ ا‬V>1 = H3 H‫ب ــ ?ع دا‬
‫ و‬x 1 (t ) = a 1 cos ω t : V ‫ ا‬V*W‫ ا‬V‫* اا‬O1
 π
a 1 = a 2 = a ‫ أن‬gA x 2 = a 2 cos  ωt + 
 2
. E & W ‫ ل‬O x = x 1 + x 2 ‫ع‬W‫ ا‬+‫أو‬

t=0 6A"‫  ا‬# ‫ره‬B ‫ و‬U 1 = a 1 ‫ أن‬gA U 1 W x 1 ‫


ن‬1
 

ϕ 1 = 0 ‫ه‬
π
ϕ2 = ‫ ه‬t=0 6A"‫ ا‬%& ‫ره‬B‫ و‬U 2 = a 2 ‫ أن‬gA U 2 W x 2 ‫
ن‬1‫و‬
 
2
U = U1 + U2
  

a 2 6  U W‫ا‬
π
ϕ= ‫ ه‬t=0 6A"‫  ا‬# ‫ره‬B‫و‬
4
tan ϕ = 1 ‫ن‬S
 π
x (t ) = a 2 cos  ωt +  ‫إذن‬
 4
. ‫ث‬ZL‫ت ا‬J‫ ?ع اا‬MNO ‫^]ل‬N SB ‫ء‬D1‫ج ــ إ‬
!"# ‫>ل‬A‫ ا‬V ‫او‬/‫ ا‬Y & g"H‫ ا‬%& ‫ ت‬KRO‫ وا‬%  ‫ ء ا‬P1‘‫"! ا‬# ‫ دا‬#‫ا‬
Um U 1 2
‫ أي أن‬Z = = O1 ‫] ‰ ا‬1 ‫ ه‬V U m = R + ( Lω −
2
) Im
Im I Cω
1 2
Z = R 2 + ( Lω − )

1
Lω −
cos ϕ =
RI m R
= ~‫ أو آ‬tgϕ = Cω $]A1 ϕ ‫ر‬G‫ا‬
Um Z R

. aG=b‫ ا‬H1‫هة ا‬d ‫ ــ‬III


: B‫ ا‬A‫ ــ ارا‬1
@4 ‫  ا ا‬%GO gh 0*1 + EH‫ ا‬%*W‫ ا‬$‫ اآ‬/W 1
. d*k" ‫ن‬R K N “‫ ودد‬U  O4‫ ا‬0K ‫ ا  و‬GBF
. ‫{ة‬F r ‫ و
و‬L=0,95H %‫ اا‬kA E O O;‫ــ ا‬
C=0,5µF 0O bH ‫ــ‬
!"# R=r+r’ "‫ وا
و ا‬U=2V 
‫"! ا‬# U ‫ ل‬O4‫*— ا ا‬H1 ‫ــ‬
. R1=40Ω 
‫ا‬
. ‫ " ر‬I  O4‫ة ا‬P‫
` ا‬1 ‫ ة‬E‫ آ‬%&‫ " و‬N ‫{ ادد‬1 ‫ــ‬
{ ~‫ وذ‬R2=100Ω 
‫"! ا‬# ‫ "ارة‬R "‫ ا
و ا‬d*k1 ‫ــ‬
. 
]‫  ا‬W‫ ا‬O1‫ و‬، %‫و‬S‫ ا‬EF" r’ ‫ا
و‬
: % ‫ول ا‬W‫ ا‬%& ‰  ‫ون ا‬1
:  ‫"! ا  ‰ ا‬# E>A & ، %‫و‬S‫ ا‬EF" r’ ‫ "ارة { ا
و‬R ‫{ ا
و‬1
N(Hz) 100 120 130 140 150 155 158 160 161 166 170 180 200
R1=40Ω,I(mA) 2 3,12 4,37 6,25 11,25 16,6 22,5 25 25,75 23,12 16 9,37 53,7
R2=100Ω,I(mA 2 3,75 4,37 6,25 10 12,5 14,5 14, 14,87 14,5 12, 8,25 4,75
75 5
‫ا ‪ H‬ر ا  ‰ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ `41 %& EH‬ا‪ ، Y"O‬ا ‪
" *]  N „ I V A‬و‪ V‬ا"‪ R1 V‬و ‪" R2‬ارة ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ f"G‬ا ‪ Y‬ا‪ 1‬ن ‪ !"#‬ا ب ‪ RLC‬وا ‪ Y‬ا‪  !"# H‬ادد ا ‪. GBF @4‬‬
‫‪ ^_  #‬ادد ‪ ] K H" N‬و "دد ا ص ‪ 1" N0‬ن ‪ e*> ،‬ا‪P‬ة ا‪ "  O4‬ر ا ر &‪%‬‬
‫اارة ‪>K‬ى ‪
1 ،‬ل &‪ %‬ه“ ا‪  A‬إن اارة ‪ RLC‬ا ا &‪  h %‬ر‪. V1‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪h 1‬د  ]* ‪: ! A  E‬‬
‫ــ ادد ‪  # N0‬ا‪. V1‬‬
‫ــ ا‪P‬ة ا‪  # I0  O4‬ا‪. V1‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬أ‪ O1  Z1 $]h‬اارة ‪  #‬ا‪ K Yv ، V1‬ر‪
 1‬و ا" ‪" R1‬ارة ‪.‬‬
‫آ‪> b‬ف اارة ‪  # RLC‬ا‪ V1‬؟‬
‫‪ 3‬ــ ا ‪ 
G‬اّرة ذات ـ ‪ 3dB‬ــ ‪ 3décibel‬ارة ‪ RLC‬ا ه‪ W %‬ل اددات ]‪" [ N1,N2‬‬
‫‪I0‬‬
‫≥‪. I‬‬ ‫‪ f
A gh‬ا‪P‬ة ا‪ " I  O4‬ر ا‪: KRO‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ V# 1‬آ‪ N1 V R‬و ‪ ! A " *]  N2‬اا&‪ f‬ل ‪. R1‬‬
‫‪R‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 2‬أ‪ $]h‬ا‪O‬ض ‪ 
G " ∆N = N 2 − N1‬ارة ‪ K Yv‬ر‪ < 01‬ا
 ا ‪  ، ∆N = 1 6‬ذا‬
‫‪2π L‬‬
‫] ‰ ؟‬
‫‪ 3‬ــ ‪ v_  3‬ا
و ا" "ارة ‪# !"#‬ض ا ‪ 
G‬ارة ؟‬
‫‪ 4‬ــ ‪ d*k1‬دد ا‪ !"# H‬ا
 ‪. N0‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 1‬آ‪ $W b‬ر ‪ d‬آ ;‪ b‬ا ب ‪   O‬ا‪ u(t) V‬و )‪ uR(t‬؟‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 2‬ه‪ E‬اان )‪ u(t‬و )‪ !"# uR(t‬ا&‪ %& f‬ا‪G‬ر ؟ ‪ E"#‬إ‪. ~ +‬‬
‫‪ 2‬ــ درا‪^? A‬ت ر‪ H1‬ا‪D‬ة‬
‫أ ــ ‪: 2‬دد ا‪H1‬‬
‫‪ $]h‬ا ‪  A‬ت ‪:ƒhR1‬‬
‫ــ أ‪ >K K !"# & 1‬ا&‪ `41 f‬ا
 وا‪ ] %‬وي ‪" *]  N=160Hz‬ارة آ‪ 4‬آ ‪—1‬‬
‫‪.R‬‬
‫ــ ‪ ]h‬ب ادد ا ص ‪" N0‬ارة ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫= ‪N0‬‬
‫‪2π LC‬‬
‫‪N 0 ≅ 604 Hz‬‬
‫‪ ‰ ]1‬أن ‪
1 N=N0‬ل أن ه ك ر‪. 1‬‬
‫‪^:‬ث ‪d‬هة ا‪bB ?O H1‬ن ادد ‪ :N N‬ا<‪? h‬و‪N B‬دد ا‪g‬ص ‪N N0‬ارة‬
‫‪N=N0‬‬
‫ب ــ دور ?و? ا‪N Nb‬ارة‬
‫‪R^ V ƒhR‬ل ا ‪  A‬ت ا„ ‪:  W‬‬
‫ آ ‪ —1‬ا
و ‪" R‬ارة ‪{F‬ة ن ;ة ا ر ا‪  O4‬ا
> ‪  #‬ا‪ V1‬آ*ة ون ا‪V1‬‬
‫‪ h‬دا ‪.‬‬
‫‪  #‬ن ‪ R‬آ*ة ‪/‬ول ا‪
1 ، V1‬ل أن ا‪ V1‬أ‪.  *' e*F‬‬
‫‪ 3‬ــ ارا‪ A‬ا‪ B‬هة ا‪: H1‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ k2‬اد‪ B‬ا‪I‬ة‬
‫أ ــ ادد ‪ O‬ا‪H1‬‬
ω = 2πN I = f(N)
I = f(ω )
U U
I= =
Z 1 2
R 2 + ( Lω − )

1
Lω − =0 ‫ أي‬1‫ د‬Z O1 ‫  ن ا‬# >K ‫ ن‬I

LCω 2 = 1
1
ω = ω0 =
LC
1
N = N0 =
2π LC
.*W‫ < ا  ‰ ا‬f G ‫ وها‬N=N0 *]  >K I
H1‫ ا‬O ‫ اارة‬F1? ‫ب ــ‬
1
. ‫ و] وي ا
و ا" "ارة‬1‫ اارة د‬O1  ‫ أي ن‬Lω = ⇔ Z = R V1‫  ا‬#

U U
I0 = ⇔I= ⇔ Z = R : I  O4‫ة ا‬P" I0 >
‫ون ا
 ا‬
R Z

ϕ=0: ‫  ا<ر‬h‫ا‬: MNO u(t) ‫ و‬i(t) ‫ن‬b: H1‫ ا‬O ‫ج ــ‬

" 3db‫ " ذات‬.‫ ــ ا< اّرة‬2


‫ ن‬gh " [N1 , N 2 ] ‫ ل اددات‬W %& (R,L,C) ‫ "ارة‬3db‫ " ذات‬. ‫
 ارة‬G ‫ ا‬:qBF: *
I0
( V1‫  ا‬# ‫  " ر‬O4‫ة ا‬P‫ ا‬EH I0 ) ‫ ] وي‬EKS‫"! ا‬# ‫ أآ* أو‬I  W „‫ا‬
2

 ارة‬G ‫ض ا‬# ∆N = N 2 − N1
:‫
 ارة‬G ‫ ا‬A ‫ــ‬
، ‫
 ارة‬G ‫ان ا‬A V"‫ ا‬ω2 ‫ و‬ω1 V
‫ ا‬V# gA* 
I0
'# ‫ ون‬I ≥  W „‫ ن ا‬gh
2
∆ω = ω2 − ω1 ‫∆ و‬N = N 2 − N1
ω2 ω1
∆N = −
2π 2π
2π∆N = ∆ω
‫ أو‬rad/s 1 H‫"! ا‬# ‫
 ارة اد ن‬G ‫ض ا‬# V# *O
. /
:‫
 ارة‬G ‫ض ا‬# ‫] ب‬h
U
I=
1
R 2 + ( Lω − )

U
I0 = V1‫  ا‬# K
R
0& f
A ‫ ل اي‬W‫
 ارة أي ا‬G ‫دان ا‬A V"‫ ا‬ω2 ‫ و‬ωı VK V# gA*1
I0 U 1
I = ⇔ I=
2 R 2
U 1 U
=
1 2 2 R
R 2 + ( Lω − )

U 1 1 2 1
= ⇔ 2 R 2 = R 2 + ( Lω − ) ⇔ Lω − = ±R
R + ( Lω −
2 1
) 2
2
C ω C ω
2R

LCω 21 − 1 = − RCω1 ‫و‬LC ω2 − 1 = + RCω2
LC (ω 2 2 − ω1 ) = RC (ω2 + ω1 )
2

R
LC (ω2 − ω1 ) = RC ⇔ ∆ω = ω2 − ω1 =
L
∆ω R
∆N = =
2π 2πL
. R < ‫ادا‬B‫ ا‬$ ‫ و‬L ‫و‬R ‫ إ„ ب‬f"O „ ‫
 ارة‬G ‫ض ا‬# •
. ‫{ة‬F ~‫∆ آ‬N ‫ دا أي أن‬h V1‫ا ن ا‬+ ‫{ة‬F R & ‫ ن‬%‫  ا‬A‫ ا‬%& •
‫ ادة‬S?F? ‫ ــ‬3
:  ‫ ا‬KRO ‫دة‬W‫ ا‬E O ‫ف‬O
N0 ω
Q= = 0
∆N ∆ω
L Lω 0
∆ω = ⇔ Q =
R R
. V1‫ة ا‬h / ‫ة و‬h‫ ون و‬0 # *O1 ‫
 ارة‬G ‫ض ا‬# < ]# $  ‫دة‬W‫ ا‬E O Q
. ‫ آ*ة‬Q K —1 ‫ دا آ" آ‬h V1‫ آ" آ ن ا‬،
. ‫— اارة ة‬1 ‫{ة آ" آ‬F Q —1 ‫آ" آ‬
Lω0 1 1 L 1
Q= = = ‫أي‬ Lω0= V1‫  ا‬#
R RCω0 R C Cω 0
V1‫  ا‬# E & ‫ ء‬P1‫إ‬
. :‫ ط ا‬S?F? ~‫دة آ‬W‫ ا‬E O %]1
: V1‫  ا‬# O;‫ وا‬bH‫ ا‬%G  V ‫*ي ا‬O
I0
U L = Lω0 I 0 ‫و‬U c =
Cω0
I0
U c = U L ⇔ Lω0 I 0 =
Cω0
U = R .I0
I0 U
UC = = = Q. U
Cω0 RCω0
Lω0 U
U L = Lω0 I 0 = = Q. U
R
UC QL
Q= =
U U
01‫"! أ‬# ‫  ل‬U L > U ‫ و‬UC > U ‫ أن‬% O ‫ وها‬. ‫ آ*ة‬Q ‫ دا ن‬h V1‫  ن ا‬# 01‫ƒ أ‬hR
. ‫ اارة‬F # ‫ف‬R‫ ‚دي إ! إ‬K B ‫@ ا‬O EP ‫ ¨ هة‬%‫ وه‬. ‫ &ط ا‬6 V1‫  ا‬#
. ‫ ــ ارة  ام اوب ا‬VI
^N‫ ــ ارة ا‬1
‫ ار ا‬s
W=U I ∆ t: %‫ ه‬X $G
‫ ا‬% v ‫ف‬B V *]‫ ا‬K G‫∆ ن ا‬t ‫ل اة‬R^
I
P = UI  ‫وا
رة ا‬
A B %*W‫ م ا وب ا‬6 ‫ ا‬%&

U=VA-VB i = I 2 cos ωt
u = U 2 cos(ωt + ϕ )
p=ui 6A"‫  ن ا
رة ا‬A‫ ه“ ا‬%&
p = 2UI cos ωt. cos(ωt + ϕ )
1
cos ωt. cos(ωt + ϕ ) = (cos( 2ωt + ϕ ) + cos ϕ )
2
p = UI [cos( 2ωt + ϕ ) + cos ϕ ]
%& d
& V* %& $G
‫ ا‬% v ‫ف‬B V *]‫ ا‬K G‫>" ا‬h Y
 V V „ ‫ه“ ا
رة‬
‫ ا
رة‬bO ‫وري‬k‫ ا‬V& ‫ ا‬p<0 ‫
ه‬4 ‫ أو‬p>0 K B $] $G
‫ ا‬% v ‫   إذا آ ن‬O 6A
. G ‫ا‬
<A‫ ــ ارة ا‬2
: T ‫ل اور‬R^ $G
‫ ا‬% v ‫ف‬B V *]‫ ا  ا‬K G‫ا‬
dE
p=
dt
p = 2UI [cos( 2ωt + ϕ ) + cos ϕ ]
E = UI ∫ [cos( 2ωt + ϕ ) + cos ϕ ]dt = UI cos ϕ ∫ dt + UI ∫ cos( 2ωt + ϕ )dt
t T T

0 0 0

E = UIT cos ϕ + 0 = UIT cos ϕ


E
P = ⇔ P = UI cos ϕ
T
‫ ا
رة‬E O Cosϕ
‫ ه‬6‫ا
رة ا‬
S = UI
P = UI cos ϕ
P
cos ϕ =
S
‫ ا
رة‬E O
U = ZI
R
cosϕ =
Z
R
P = UI cos ϕ = ZI 2
Z
P = RI 2
‫ل‬+ ‫ل‬O4 R ‫ف ا
و‬B V „‫ إ‬G ‫ اا „ ]"~ ا
رة ا  ا‬RLC ‫ اارة‬%&
P=RI2 ‫و] وي ه“ ا
رة‬

‫ ارة‬S?F? ‫ أه‬: d^N?


‫ "]"~ ا‬Vk #‫ف ]"~ &ن ا‚ ] از‬B V  ‫ آ‬K B ‫ك‬R ‫  ا‬#
%& “^_ ‫ أو‬0
‫" و‬F‫* ا‬P‫ط ا‬G^ %& i(t) % ‫ ور  ر آ‬0"
 ‫ك‬R „‫أي أن ها ا‬
. "O]‫ة ا  ا‬/+S‫ ع ا‬f"O ϕ ‫ر‬G‫ا‬
P
~‫د آ‬A Icosϕ ‫دة ن‬A P ‫  ]* 
رة‬I cos ϕ = ‫]ج‬1 P = UI cos ϕ KRO‫ ا‬V
U
‫ادا‬B‫ ا‬$  *P‫ط ا‬G^ %& ‫ل‬+ ‫ل‬O4 ‫ و  أن‬. cosϕ ‫ ا
رة‬E O {F "‫ * آ‬I %  ‫و‬
I2 <
0.8 V# E
„ # ‫"! ا]"~ وه‬# 0'4‫ا
رة و‬
‫اارة ‪ RLC‬اا  ام ا ا ي ‪.‬‬
‫ر‬
‫  ‪1‬‬
‫ 
 و)‪
 (r=10Ω,L=0.1H‬ا  ‪:‬‬
‫‪u = 10 2 cos100 π t‬‬
‫‪ 1‬ـ أ‪ ( )*+‬ه&‪ %‬ا‪#$‬ارة ‪.‬‬
‫‪2‬ـ  ه ‪/‬ر ‪ ϕi / u‬ا‪#3$‬ة ا‪ u (t)
62$ *7$ i (t) 012$‬؟‬
‫‪ 3‬ــ أو‪
 #‬ا‪#3$‬ة ا‪. i(t) 012$‬‬
‫  ‪2‬‬
‫=(
< دارة )‪ B2C (R ,L,C‬ا‪6$‬ا‪ $‬ر ‪76‬وب  ‪ @#‬ا‪) 012$‬ب‪: ( mA‬‬
‫‪i(t)=13.5cos300t‬‬
‫و ‪ L=250mH‬و ‪C=12µF‬‬ ‫‪ R=110 Ω‬‬ ‫‬
‫ ‪(6C‬دك ‪ B2C‬إ‪3‬ء <
=‪ O7‬ا‪ %&M$ )N7($‬ا‪#$‬ارة ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪ )*+‬ا‪
6$‬ا‪V$‬ل 
 ‪ T7‬ا‪. (R ,L,C) )S$‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪/ )*+‬ر ‪#‬ة ا‪6$‬ر ‪. ϕi / u
62$ *7$‬‬
‫  ‪3‬‬
‫‪ I‬ــ ‪ O(63‬دارة آ‪ B2C T
M‬ا‪
($‬آت ا‪: $6$‬‬
‫ــ ‪ OZ‬أو  ‪S‬و ‪. R=24Ω @6‬‬
‫ــ ^]\ ‪. C @6N‬‬
‫ــ و  ‪ L M_=
1 O‬و ‪S‬و ‪ M6‬ا‪#$‬ا`‪. r 2‬‬
‫‪#c‬ي ا‪ C(a($‬ا‪ T
M^$‬ا‪
($‬آ ‪ B2C‬ا‪6$‬ا‪76
6 GBF #$( $‬وب  ‪u(t)=Umcos2πNt‬‬
‫ ‪ i1‬أن ‪ Um=10V‬وا‪
6$‬دد ‪. k_2$ O l N‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫ا‪#3$‬ة ا‪62$ 012$‬ر ا‪ T
M^$‬ه ‪i(t ) = I 2 cos 2πNt + ϕ i / u‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪ N‬را‪ nN‬ا‪& &6$‬ب ذي ‪ < = 2`#‬ا‪ Y1 O`#($‬ا‪ u(t)
6$‬و< ا‪ Y2 O`#($‬ا‪uR(t)
6$‬‬
‫ 
 ا‪ OZ($‬ا‪p‬و  ‪.‬‬
‫‪  B2C‬وا‪  1q‬ا‪ V^$‬ا‪ M n6= 6$‬ر ‪ k‬را‪nN‬‬
‫ا‪& &6$‬ب ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ kq #7C‬ا‪
6$‬دد ‪ B2C‬ا‪B2C s+t N=202Hz (S$‬‬
‫ را‪ nN‬ا‪& &6$‬ب ا‪717($‬ن )‪ (1‬و )‪ < (2‬ا‪O^3$‬‬
‫@ ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪  1‬أن ا‪ O](= (1) B717($‬ا‪ u(t)
6$‬وا‪u676N‬‬
‫‪ /‬ا‪#$‬ارة ) ‪ ، _=
1‬آ]< أو ^<‪ OZ($ v‬أو  (‬
‫‪ 2‬ــ ‪#+ 2‬د ا‪ (S$‬ا‪62$ $V$‬ر ا‪ I T
M^$‬و ا‪$‬ر ‪ϕ i / u‬‬
‫‪2‬‬
‫↔ ‪ 1cm‬أو‪#‬‬ ‫‪ 3‬ــ ‪3x‬ء <
=‪ O7‬و `‪6‬ر ‪Volt n2N‬‬
‫‪2‬‬
‫‪S (l‬و  ا‪ r $‬و‪ N‬ا‪C \]^($‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ sV61‬ب ‪ 6  Um‬و‪
c‬ا‪
6$‬دد ‪ B2C‬أ‪N‬س ا‪y1$‬ل‬
‫‪ B2C‬ا< < ا‪$‬ر  )‪ u(t‬و )‪uR(t‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪  1‬ا‪ nN‬ا‪0$‬ه
ة ا‪ M2C Oy1($‬؟‬
‫‪ 4‬ــ ‪ S16$ 2‬ه&‪ %‬ا‪0$‬ه
ة ه‪S O‬م ‪={$‬دة ‪ N (S$‬أو ‪ MyS7‬؟ ‪ O2C‬ا‪a$‬اب ‪.‬‬
‫ ‪4‬‬
‫‪ O(63‬دارة آ‪ B2C T
M‬ا‪
Z7$‬ا‪$6$‬‬

آ ‪ B2C‬ا‪6$‬ا‪: $‬‬
‫ ^]\ ‪ C=5µF @6N‬و و  ‪O‬‬
‫‪ L=0,5H M_=
1‬و ‪S‬و ‪ M6‬ا‪#$‬ا`‪2(M 2‬‬
‫و ‪ OZ‬أو  ‪S‬و ‪ R=10Ω @6‬وأ 

6‬‬
‫ ‪S‬و ‪. 2(M M6‬‬
‫‪#c‬ي ا‪#$‬ارة ‪
6‬آ‪76 T
M‬وب ‬
‫‪
6($< . u (t ) = 20 cos 2πNt‬ذي ‪S‬و  آ
ة ‪#‬ا
آ 
 )‪. (C,L‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪
c  #7C‬ا‪
6$‬دد ‪ N‬و_@ ‪ B2C‬ا‪ s+t N0 (S$‬أن ا‪
3
6($V$‬إ‪  #7 (l B$‬أي أن‬
‫ا‪.  #7
6$‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪
*< 1‬إرة ا‪ .
6($V$‬وا‪ (l u676N‬ا‪
6$‬دد ‪. N0‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 2‬أ‪
 kC‬ي ا‪ q(t) 713$‬وا‪#3$‬ة )‪ *7$ i(t‬ل ‪. N=N0‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 3‬أ‪
 kC‬ا‪ l$‬ا‪& &6(2$ E 2^$‬ب )‪
6$ *7$ t 01$ < ( R,L,C‬دد ‪. N‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪  4‬أن ا‪ l$‬ا‪ *7$ 6  E 2^$‬ل ‪ N=N0‬وا‪ %&M$ *7$ E )*+‬ا‪. (N0) (S$‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪
C 5‬ف وا‪< O  )*+‬ق ا‪ #7C
6$‬ا‪ %&M$ *7$ 
$‬ا‪#$‬ارة ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ _‪ k‬ا‪
6$‬دد ‪
 . N1 =90Hz(l B2C N‬ا‪#3$‬ة ا‪62$ 012$‬ر ا‪ T
M^$‬ا‪($‬ر < ا‪#$‬ارة ه ‪:‬‬
‫)‪i(t ) = I cos(ω1 t + ϕ‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪(6N 1‬ل إ‪3‬ء <
=‪#+ ، O7‬د ا‪#3$‬ة ‪ I‬و ا‪$‬ر ‪ . ϕ‬ه‪ O‬ا‪#$‬ارة آ]< أم ‪ _=
1‬؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬أ‪ O  )*+‬ا‪#S$‬رة ‪ %#M$‬ا‪#$‬ارة وا‪#S$‬رة ا‪ N6($‬ا‪. N1 (S2$ *7$ ^2M6*($‬‬
‫  ‪5‬‬
‫‪^6‬ن ا‪#$‬ارة ا‪ T
M^$‬ا‪ < 2](($‬ا‪: 1 O^3$‬‬
‫ ‪ OZ‬أو  ‪S‬و ‪. k_2$ 2 l R @6‬‬ ‫•‬
‫‪ ^(= ƒ @7^$ , $Ma @6/ D )l T7‬أن =^ن إƒ‬ ‫•‬
‫ ^]‪ V‬أو و ‪S‬و ‪. 2(M M6‬‬
‫ ‪ #$‬ذي 
دد ‪{= G.B.F „V…7‬ود ا‪#$‬ارة ‪6‬ر آ‪T
M‬‬ ‫•‬
‫‪.‬‬ ‫ ‪76‬وب  ‪ @#‬ا‪i(t)=I m cos ωt : 012$‬‬
‫‪ 1‬ــ = ا‪ N‬را‪ nN‬ا‪& &6$‬ب ا‪
 u 1(t)
6$‬‬
‫ا‪ OZ($‬ا‪p‬و  وا‪ T7 
 u2(t)
6$‬ا‪. D )S$‬‬
‫<‪ B2C Oy17‬ا‪ nN
$‬ا‪ < ($‬ا‪ O^3$‬أ‪. @2VN‬‬
‫وذ‪ kq # ‡$‬ا‪ †*^$‬ا‪B2C S<p‬‬
‫‪ 5.10-3s/div.‬و ا‪ N*1$‬ا‪
$‬أ‪B2C N‬‬
‫‪. 1V/div.‬‬
‫‪ 1‬ــ‪#+ 1‬د  ‪:‬‬
‫أ ــ ا‪ 6(S$‬ا‪ U 1m 6=yS$‬و ‪ u1 =
62$ U2m‬و‬
‫‪, u2‬‬
‫ب ــ ‪/‬ر ‪ *7$ u2‬ل )‪ n i(t‬ا‪/ u676N‬‬
‫‪ T7‬ا‪. D )S$‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 2‬أو‪ (l #‬ا‪#S($‬ار ا‪ T={V$‬ا‪&$‬ي =({‬
‫‪ T7‬ا‪D )S$‬‬
‫‪ (2C‬أن ‪. R=300Ω‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪ u676N‬ا‪. i(t) , u 1(t) ,u2(t)
6$‬‬
‫  ‪6‬‬
‫‪#c‬ي ‪ T7‬ا‪
6 AB )S$‬‬
‫‪u (t ) = 40 2 cos100πt‬‬
‫=‪^6‬ن ‪ T7‬ا‪T7]$ Œ(a AB )S$‬ت ا‪ D 1 )S$‬و ‪: D2‬‬
‫‪ OZ D1‬أو  ‪S‬و ‪. R1=7Ω @6‬‬
‫‪ D2‬و  ‪ L M_=
1 O‬و ‪S‬و ‪ M6‬ا‪#$‬ا`‪. R 2 2‬‬
‫‪
3‬ا‪
  #7C
6($V$‬آ‪ D 1 
 M‬إ‪ B$‬ا‪
6$‬ا‪V$‬ل ‪ U1=14V‬و‪
  #7C‬آ‪  M‬‬

 ‪
3 D2‬إ‪. U2=30V B$‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ )*+‬ا‪#3$‬ة ا‪ 62$ $V$‬ر ا‪&$‬ي =(
< ‪ T7‬ا‪. AB )S$‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪ )*+‬ا‪ 2$ Z2 (($‬وا‪ T7]$ Z (($‬ا‪. AB )S$‬‬
‫‪ 3‬ــ أ‪ kC‬إ‪3‬ء <
=‪ %&M$ *7$ O7‬ا‪(($‬ت ‪ .‬وا‪ L nl )*+‬و‪. R 2‬‬
‫ ‪#32$ *7$‬ة )‪. i(t‬‬ ‫‪u
62$‬‬
‫‪2‬‬ ‫ا‪$‬ر‪ϕ2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 4‬ــ ا‪
< )*+‬ق‬
‫‪ 5‬ــ أ‪
< )*+‬ق ا‪$‬ر ‪ T7 

62$ ϕı‬ا‪#32$ *7$ AB )S$‬ة )‪. i(t‬‬
. ‫ اا  ام ا ا ي‬RLC ‫اارة‬
‫ر‬
1  
:  ‫( 
ا‬r=10Ω,L=0.1H)‫ 
 و‬
u = 10 2 cos100 π t
. ‫ارة‬#$‫ ا‬%&‫*) ( ه‬+‫ـ أ‬1
‫ ؟‬u (t)
62$ *7$ i (t) 012$‫ة ا‬#3$‫ ا‬ϕi / u ‫ر‬/ ‫ـ  ه‬2
. i(t) 012$‫ة ا‬#3$‫ 
ا‬#‫ ــ أو‬3
: ‫<اب‬$‫ا‬
‫ارة‬#$‫ ــ ( ا‬1
di
BC u(t ) = ri (t ) + L $‫ 
 ا‬7=#$ >7=
? ‫ء‬3‫*) إ‬+
dt
i (t ) = I m cos (100πt + ϕ )
 π
10 2 cos 100πt = rI m cos (100πt + ϕ ) + LωI m cos  100πt + ϕ + 
 2

r = 10 Ω , L = 0 , 1 H ‫ و‬ω = 100π ‫ أن‬E1 Z = r 2 + ( Lω )


2

Z = 104, 8Ω
ϕ = −ϕ i / u : ‫ ه‬u
62$ *7$ i 012$‫ة ا‬#3$‫ر ا‬/ ‫ ــ‬2
Lω 0 , 1.100π
‫ أو‬ϕ = 72 , 34° ‫ أي أن‬tan ϕ = = =π
r 10

ϕ= rad
5

ϕi/ u = − rad
5
: ‫ ه‬i 012$‫ة ا‬#3$‫ ــ 
ا‬3
Um
: $6$ ‫ و‬U m = ZI m ⇒ I m = = 0, 13 A IJ$‫  ا‬. Im )*1
Z
 2π 
i ( t ) = 0, 13 cos  100π t − 
 5 
2  
i(t)=13.5cos300t : ( mA‫ )ب‬012$‫ ا‬N#  ‫وب‬76 ‫ ر‬$‫ا‬6$‫ ا‬O2P (R ,L,C) ‫=(
? دارة‬
C=12µF ‫ و‬L=250mH ‫و‬  R=110 Ω 
: ‫ارة‬#$‫ ا‬%&Y$ )Z7($‫> ا‬7=
? ‫ء‬3‫ إ‬O2P ‫(دك‬6P
. (R ,L,C) )\$‫] ا‬7 
 ‫_ل‬$‫
ا‬6$‫*) ا‬+‫ ــ ا‬1
. ϕi / u
62$ *7$ ‫ر‬6$‫ة ا‬# ‫ر‬/ )*+‫ ــ ا‬2
: ‫<اب‬$‫ا‬
R,L,C ‫ارة‬#2$ >7=
? ‫ء‬3‫إ‬
1
ω=300rad/s ‫ أن‬E1 ‫ و‬Lω  ‫ \رن‬$1$‫ ا‬%&‫` أم آ`? ؟ ? ه‬+ ‫ارة‬#$‫ه> ا‬

1 1
?`‫ارة آ‬#$‫أي أن ا‬ > Lω $6$ ‫و‬ = 277, 7 ‫ و‬Lω = 75
Cω Cω
: $6$‫> ا‬f3$‫ ا‬O2P ‫ن‬fZ >7=
? ‫ء‬3‫وإ‬
R,L,C )\$‫] ا‬7 
 ‫_ل‬$‫
ا‬6$‫*ب ا‬+ ‫ ــ‬1
: $6$‫ ا‬IJ$‫ ا‬
U m = ZIm ⇒ U = ZI
2
 1 
Z = R +2
− Lω  = 230, 7Ω
 Cω 
U = 2, 2V $6$ ‫ و‬I=9,54mA 7=#$‫و‬
:
62$ *7$ ‫ر‬6$‫ة ا‬# ‫ر‬/ ‫*ب‬+ ‫ ــ‬2
R
ϕ i / u = 0,37 π ‫ أي أن‬cos ϕ = = 0, 40
Z
3  
: $6$‫(
آت ا‬$‫ ا‬O2P ]
Y‫(> دارة آ‬63 ‫ ــ‬I
. R=24Ω N6 ‫> أو  \و‬j ‫ــ‬
. C N6Z k`f ‫ــ‬
. r 2l‫ا‬#$‫ ا‬Y6 ‫ و \و‬L =1HYC=
1 >  ‫ــ و‬
u(t)=Umcos2πNt  ‫وب‬76
6 GBF #$( $‫ا‬6$‫ ا‬O2P ‫(
آ‬$‫
] ا‬Yf$‫ ا‬P(<($‫ي ا‬#m
. sC2$ > I N ‫
دد‬6$‫ وا‬Um=10V ‫ أن‬E1
i(t ) = I 2 cos(2πNt + ϕ i / u ) ‫
] ه‬Yf$‫ر ا‬62$ 012$‫ة ا‬#3$‫ا‬
uR(t)
6$‫ ا‬Y2 >l#($‫ و? ا‬u(t)
6$‫ ا‬Y1 >l#($‫ = ? ا‬2l# ‫& &ب ذي‬6$‫ ا‬uZ‫ را‬Z‫ ــ ا‬1
.  ‫و‬w‫> ا‬j($‫ 
 ا‬
uZ‫ را‬s ‫ ر‬Y u6= 6$‫_ ا‬f$‫  ا‬1x‫  وا‬O2P
. ‫& &ب‬6$‫ا‬
O2P z+J N=202Hz (\$‫ ا‬O2P ‫
دد‬6$‫ ا‬sx #7P ‫ ــ‬2
>f3$‫( ? ا‬2) ‫( و‬1) ‫ن‬717($‫& &ب ا‬6$‫ ا‬uZ‫ را‬
. N
{676Z‫ وا‬u(t)
6$‫( =(`> ا‬1) O717($‫  أن ا‬1 ‫ ــ‬2
(  ‫> أو‬j($ }?f ‫ آ`? أو‬، C=
1 ) ‫ارة‬#$‫ ا‬/
ϕ i / u ‫ر‬$‫ و ا‬I ]
Yf$‫ر ا‬62$ $_$‫\( ا‬$‫د ا‬#+ 2 ‫ ــ‬2
2
#‫ أو‬1cm ↔ Volt u2Z ‫ر‬6l ‫> و‬7=
? ‫ء‬3~ ‫ ــ‬3
2
C k`f($‫ ا‬Z‫ و‬r $‫( \و  ا‬I
uR(t) ‫ و‬u(t)  ‫ر‬$‫ ا? ? ا‬O2P ‫ل‬1$‫س ا‬Z‫ أ‬O2P ‫
دد‬6$‫
ا‬m‫ و‬6  Um ‫ ب‬z_61 ‫ ــ‬4
‫ ؟‬Y2P >1($‫ه
ة ا‬0$‫ ا‬uZ‫  ا‬1 ‫ ــ‬4
. ‫<اب‬$‫> ا‬2P ‫ ؟‬Y\7 ‫ أو‬N (\$ ‫=دة‬$ ‫ه
ة ه> \م‬0$‫ ا‬%&‫\ ه‬16$ 2 ‫ ــ‬4
: ‫<اب‬$‫ا‬
. N >f3$‫
ا‬0‫ أ‬. ‫& &ب‬6$‫ ا‬uZ‫ را‬s ‫<
= وآ_ ر‬6$‫
آ) ا‬6$‫ ــ  ا‬1
: ‫ارة‬#$‫

 ا‬6$‫ ا‬u(t)
6$‫( =(`> ا‬1) O717($‫ أن ا‬7$ ‫ ــ‬1 ‫ ــ‬2
Y1 >l#($‫ ? ا‬# 6$‫ ا‬u(t) ‫ و‬Y2 >l#($‫ ? ا‬# 6$‫ ا‬uR(t) >f$ =\$‫
= ا‬6$‫\رن ا‬
2
 1 
U = ZI m = (R + r) +  Lω −  . I m ‫ و‬U mR = RI m : 7=#$ ‫ن أوم‬I )*+
2

 Cω 
‫ و‬U mR < U ‫ أي أن‬R < Z ‫ أن‬6= Z B R ‫و (\ر‬

‫آ‬w‫\ي ا‬$‫
ا‬6$‫ ذي ا‬O717($‫ أن ا‬6= 717($‫ل ا‬Jl
. u(t) >`(= (1) O717($‫ ?~ن ا‬$6$ ‫( و‬1) O717($‫ه ا‬
‫ ( ?~ن‬uR(t) ) i(t) O2P ‫ر‬$‫  ? ا‬#\6 u(t) ‫ ( أن‬
1
. Lω > C=
1 ‫ارة‬#$‫{ أن ا‬676* ، ϕu / i > 0

: I ]
Yf$‫ر ا‬62$ $_$‫\( ا‬$‫ ا‬2 ‫ ــ‬2
7=#$ (2) O717($‫ل ا‬Jl
U mR = R . Im ⇒ U Rm = RI 2
U Rm
I=
R 2
4 2
I= = 0, 17A : ‫دي‬#P 
24 2
2πτ
ϕu / i = 7=#$ 717($‫ل ا‬Jl ‫ و‬ϕi / u = −ϕu / i ‫ر‬$‫ا‬
T
π 2πτ 0, 6 × 2π π
ϕi / u = − ‫ ?~ن‬$6$ ‫ و‬ϕu / i = = =
4 T 4, 8 4
2
1cm ↔ V u2*$‫ر ا‬6l >7=
? ‫ء‬3‫ ــ إ‬3
2
: (Y ‫ت‬0+J
π
Z‫ ا‬N2P >1($‫> ا‬f3$‫ن ا‬fZ ϕu / i = (
4
=‫او‬$‫ ا‬u]I‫ع و‬Jxw‫*وي ا‬6 E2` >7=J? ‫ء‬3‫إ‬
7=#$ „$&‫ وآ‬. >f3$‫
ا‬0‫أ‬
 1 
tan ϕi / u = 1 ⇒  Lω − =R+r
 Cω 
: u2*2$ *7$
10
U = ZI = V
2

( R + r ) I =  Lω −
1 
I
 Cω 
: r  ‫(\و‬$‫{ ا‬676* ‫أ ــ‬
R+r
cos ϕu / i = ⇒ r = Z cos ϕ − R )*1 >f3$‫ل ا‬Jl
Z
r = 30 − 24 = 6Ω : ‫دي‬#P 
: C k`f($‫ ا‬Z ‫ب ــ‬

( R + r ) =  Lω −
1  1
⇒ = Lω − ( R + r )
 Cω  Cω
1 1
Cω = ⇒C=
Lω − ( R + r ) ω ( Lω − ( R + r ) )
‫‪1‬‬
‫=‪C‬‬ ‫ ‪#P‬دي ‪= 0, 6µF :‬‬
‫) ) ‪ω ( Lω − ( R + r‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 1‬ــ ( )‪ u(t‬و )‪ O2P uR(t‬ا? ? ا‪$‬ر ?‪0$‬ه
ة ا‪ 0+J($‬ه …ه
ة ا‪. 
$‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫‪  Lω1 −‬و ‪6P‬ر‬ ‫‪ 4‬ــ ‪ ( 2‬أن ا‪#$‬ارة ‪> 0 ⇒ LCω21 > 1 ⇒ LCω21 > LCω02 ⇒ ω1 > ω0  C=
1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Cω1‬‬ ‫‪‬‬
‫أن ‪ N0‬ا‪
6$‬دد ‪ #7P‬ا‪~? 
$‬ن ‪ N1>N0‬أي أ‪12$ N‬ل ‪… O2P‬ه
ة ا‪ )<= 
$‬أن ‪ ‡\7‬ا‪
6$‬دد ‪.‬‬
‫ ‪4‬‬
‫‪ >(63‬دارة آ‪ O2P ]
Y‬ا‪
j7$‬ا‪
$6$‬آ ‪ O2P‬ا‪6$‬ا‪: $‬‬
‫ ‪ C=5µF N6Z k`f‬و و  > ‪ L=0,5H YC=
1‬و \و ‪ Y6‬ا‪#$‬ا‪ 2(Y 2l‬و ‪ >j‬أو ‬
‫ \و ‪ R=10Ω N6‬وأ 
‪\
6‬و ‪. 2(Y Y6‬‬
‫‪#m‬ي ا‪#$‬ارة ‪
6‬آ‪76 ]
Y‬وب  ‪
6($? . u (t ) = 20 cos 2πNt‬ذي \و  آ
ة ‪#‬ا
آ‬
‫ 
 )‪. (C,L‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪
m  #7P‬ا‪
6$‬دد ‪ N‬و‪ O2P NC‬ا‪ z+J N0 (\$‬أن ا‪
3
6($_$‬إ‪  #7 (I O$‬أي أن‬
‫ا‪.  #7
6$‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪
*? 1‬إرة ا‪ .
6($_$‬وا‪ (I {676Z‬ا‪
6$‬دد ‪. N0‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 2‬أ‪
 sP‬ي ا‪ q(t) 713$‬وا‪#3$‬ة )‪ *7$ i(t‬ل ‪. N=N0‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 3‬أ‪
 sP‬ا‪ I$‬ا‪& &6(2$ E 2f$‬ب )‪
6$ *7$ t 01$ ? ( R,L,C‬دد ‪. N‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪  4‬أن ا‪ I$‬ا‪ *7$ 6  E 2f$‬ل ‪N=N0‬‬
‫وا‪ %&Y$ *7$ E )*+‬ا‪. (N0) (\$‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪
P 5‬ف وا‪? >  )*+‬ق ا‪ #7P
6$‬ا‪ 
$‬‬
‫ ‪ %&Y$ *7$‬ا‪#$‬ارة ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ sC‬ا‪
6$‬دد ‪
 . N1 =90Hz(I O2P N‬‬
‫ا‪#3$‬ة ا‪62$ 012$‬ر ا‪ ]
Yf$‬ا‪($‬ر ? ا‪#$‬ارة ه ‪:‬‬
‫)‪i(t ) = I cos(ω1 t + ϕ‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪(6Z 1‬ل إ‪3‬ء ?
=‪#+ ، >7‬د ا‪#3$‬ة ‪ I‬و ا‪$‬ر ‪ . ϕ‬ه> ا‪#$‬ارة آ`? أم ‪ C=
1‬؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬أ‪ >  )*+‬ا‪#\$‬رة ‪ %#Y$‬ا‪#$‬ارة وا‪#\$‬رة ا‪ Z6($‬ا‪. N1 (\2$ *7$ f2Y6*($‬‬
‫ااب ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ _*
إرة ا‪:
6($_$‬‬
‫ 
 ا‪ $‬وا‪I )*+ 7=#$ k`f($‬ن إ‪ ?x‬ا‪
6$‬ات )‪1(t)=uL(t)+uC(t‬‬
‫‪1‬‬
‫‪Z1 = Lω −‬‬ ‫‪
6‬أن ‪ ( Z1‬ه&ا ا‪<$‬ء ا‪#$‬ارة ‪ E1 U1=Z1I ،‬أن‬
‫‪Cω‬‬
‫و ( ان ا‪
6$‬ا‪3($‬ر إ‪
/ N$‬ف ا‪#7
6($_$‬م ?~ن‬
‫‪‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪U1 = Z1I =  Lω −‬‬ ‫= ‪ . I = 0 ⇒ Lω‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Cω ‬‬ ‫‪Cω‬‬
‫و ‪f6Z $6$‬ن ا‪#$‬ارة \
ا ‪0$‬ه
ة ا‪ N=N0 #7P 
$‬أي أن ا‪#‬ام ا‪
6$‬ه ‪0$ <6‬ه
ة ا‪. 
$‬‬
‫*‪: N0 (I {676‬‬
‫‪1‬‬
‫= ‪N0‬‬ ‫‪= 100Hz‬‬
‫‪2π L .C‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪
 2‬ي ا‪ q(t) 713$‬و )‪ *7$ i(t‬ل ‪: N=N0‬‬
‫‪ u2‬أن ) ‪i ( t ) = I 2 cos (100πt + ϕi / u‬‬
‫ ( أن ا‪#$‬ارة ? ‪ $+‬ا‪ϕi / u = 0 : 
$‬‬
U U 2
I= = m = A = 0, 707A : $6$ ‫ و‬U=RI ‫ أي أن‬Z=R ‫„ أن‬$&‫ آ‬7=#$
R R 2 2
i ( t ) = 2 cos ( 200πt ) ‫إذن‬
: q(t) {676*
‫ أن‬u2
t
dq
i(t) = ⇒ dq = ∫ i ( t )
dt 0
t t
q ( t ) = ∫ i ( t )dt = ∫ cos ( 200πt )dt
0 0

2
q (t) = sin ( 200πt )
200π
: N ‫
دد‬6$‫ ا‬#7P ‫& &ب‬6(2$ E 2f$‫ ا‬I$‫ 
ا‬3 ‫ ــ‬1
1 q(t)
2
1
ξ t = ξm + ξe ⇒ ξ t = Li ( t ) +
2

2 2 C
: 
$‫ ا‬#7P 6  2f$‫ ا‬I$‫ أن ا‬7$ 4 ‫ ــ‬1
1 q(t)
2
1
ξ t = ξm + ξe ⇒ ξ t = Li ( t ) +
2

2 2 C
Im
i ( t ) = I m cos ( ω0 t ) , q ( t ) = − sin ( ω0 t )
ω0
1 1
ω0 = ⇒ ω02 =
LC LC
1 sin ( ω0 t )
2
1 2
ξt = LI m cos2 ( ω0 t ) + Im2
2 2 Cω02

⇒ ξ t = LI m2 ( cos2 ( ω0 t ) + sin 2 ( ω0 t ) )
1 1
L=
Cω02
2
1 2
ξt = LI m
2
: ‫دي‬#P 
ξt = 1J
ω0 Lω0
Q= = : ‫
ه‬6$‫<دة أو  > ?ق ا‬$‫  > ا‬5 ‫ ــ‬1
∆ω R
Lω0
Q= = 31, 4 : ‫<دة‬$‫*ب  > ا‬+
R
: N<N0 ‫ أي أن‬N=90Hz O2P
6$‫ ا‬sC ‫ ــ‬2
: $6$‫(\د=
ا‬$‫*) ا‬1 1 ‫ ــ‬2
1 1
Lω1 = 283, = 354 ⇒ > Lω1
Cω1 Cω1
. N >f3$‫
ا‬0‫> أ‬7=
? ‫ء‬3‫إ‬
: I ‫*ب‬+
U = Z. I
 1 
Z = R2 +  − Lω1  = 71, 7Ω : $6$‫ ا‬IJ$‫ ا‬7=#$
 Cω1 
U
I = = 0, 2A
Z
ϕi / u ‫*ب‬+
 1 
 − Lω1 
Cω1
tan ϕi / u =   = 7, 1
R
ϕi / u = 82° = 1, 43rad
1
. ?`‫ارة آ‬#$‫?~ن ا‬ > Lω1 ‫ ( أن‬
Cω1
cos ϕ = 0, 94 : ‫رة‬#\$‫ آ> ا‬2 ‫ ـ‬2
Pm =RI 2 = 10 × 0, 04 = 0, 4J : ‫ارة‬#$‫
ف ا‬/ f2Y6*($‫ ا‬Z6($‫رة ا‬#\$‫ا‬
5  
: 1 >f3$‫ ? ا‬2`(($‫
] ا‬Yf$‫ارة ا‬#$‫ن ا‬f6
. sC2$ 2 I R N6 ‫> أو  \و‬j •
_`f ‫ن إ‬f= ‫ أن‬f(=  N7f$ , $Y< N6/ D )I ]7 •
. 2(Y Y6 ‫أو و \و‬
‫وب‬76 ]
Y‫ر آ‬6 ‫ارة‬#$‫ =ود ا‬G.B.F _‘7 ‫ ذي 
دد‬#$ •
. i(t)=Im cos ωt : 012$‫ ا‬N# 

 u1(t)
6$‫& &ب ا‬6$‫ ا‬uZ‫ را‬Z‫ ــ = ا‬1
. D )\$‫] ا‬7 
 u2(t)
6$‫و  وا‬w‫> ا‬j($‫ا‬
. N2_Z‫> أ‬f3$‫( ? ا‬$‫ ا‬uZ
$‫ ا‬O2P >17?
O2P \?w‫*’ ا‬f$‫ ا‬sx # „$‫وذ‬
O2P Z‫
أ‬$‫ ا‬Z*1$‫ و ا‬5.10-3s/div.
. 1V/div.
:  ‫د‬#+ 1‫ ــ‬1
, u2 ‫ و‬u1 =
62$ U2m ‫ و‬U1m 6=\$‫ ا‬6(\$‫أ ــ ا‬
]7 / {676Z‫ ا‬u i(t) ‫* ل‬7$ u2 ‫ر‬/ ‫ب ــ‬
. D )\$‫ا‬
]7 (= ‫&ي‬$‫_=] ا‬$‫ار ا‬#\($‫( ا‬I #‫ أو‬2 ‫ ــ‬1
D )\$‫ا‬
. R=300Ω ‫( أن‬2P
. i(t) , u1(t) ,u2(t)
6$‫{ ا‬676Z‫ ــ ا‬2
: ‫<اب‬$‫ا‬
U1m =\$‫\( ا‬$‫ ــ ا‬1
U 1m = S y . y 1
= 1 × 3V
U2m =\$‫\( ا‬$‫ا‬
U 2m = Sy . y 2
= 1 × 2V = 2 V
i(t)‫* ل‬7$ u2 ‫ر‬$‫ ــ ا‬2
π
u1(t)=- „$&‫ آ‬7=&$‫ و‬ϕ u 2 / u1 =‫ أن‬E1 u1(t) O2P ‫ر‬$‫  ? ا‬#\6 u2(t) ‫ أن‬z+J= >f3$‫*) ا‬+
2
π
k`f ‫ ه‬D )\$‫] ا‬7 / ‫ أن‬$6$ ‫ و‬ϕ u 2 / i = −ϕ u 2 / u1 = − ‫ أي أن‬Ri(t)
2
: D )\$‫] ا‬7 (= ‫&ي‬$‫ار ا‬#\($‫ ــ ا‬3
U1 U1
U 2 = ZCI ⇒ U 2 = ⇒C= = 16µF
RCω U 2 Rω
u2(t) ‫ و‬u1(t) ‫ و‬i(t) ‫ة‬#3$‫ ــ 
ا‬4
1
u 1 (t ) = −Ri(t ) ⇒ i(t ) = − u 1 (t )
R

T = K x . x ‫ ?~ن‬O717($‫*) ا‬+‫ و‬ω = ‫ أن‬E1 u 1 (t ) = U 1m cos ωt O717($‫> ا‬f O2P ‫ءا‬7
T
x=4div ‫ و‬Kx=5.10-3s/div ’*f$‫ ا‬P
Z ‫?\ أو‬w‫ ا‬Z*1$‫ ا‬Kx ‫ أن‬E1
2π.10 3
ω= = 100πrad / s $6$ ‫ و‬T = 20.10 −3 s ‫أي أن‬
20
i(t ) = −10 cos100πt N7 ‫ و‬u 1 (t ) = 3 cos100πt ‫ ?~ن‬$6$ ‫ و‬U1m=3V ‫و‬
−2

 π
u 2 (t ) = 2 cos100πt −  ‫* ل‬7$
 2
6  
u (t ) = 40 2 cos100πt 
6 AB )\$‫] ا‬7 ‫ي‬#m
: D2 ‫ و‬D1 )\$‫]ت ا‬7`$ B(< AB )\$‫] ا‬7 ‫ن‬f6=
. R1=7Ω N6 ‫> أو  \و‬j D1
. R2 2l‫ا‬#$‫ ا‬Y6 ‫ و \و‬L YC=
1 >  ‫ و‬D2
D2 
 Y‫  
آ‬#7P‫ و‬U1=14V ‫_ل‬$‫
ا‬6$‫ ا‬O$‫ إ‬D1 
 Y‫  
آ‬#7P
6($_$‫
ا‬3
. U2=30V O$‫
إ‬3
. AB )\$‫] ا‬7 ?
(= ‫&ي‬$‫ر ا‬62$ $_$‫ة ا‬#3$‫*) ا‬+‫ ــ أ‬1
. AB )\$‫] ا‬7`$ Z (($‫ وا‬2$ Z2 (($‫*) ا‬+‫ ــ أ‬2
. R2‫ و‬L uI )*+‫ وا‬. ‫((ت‬$‫ ا‬%&Y$ *7$ >7=
? ‫ء‬3‫ إ‬sP‫ ــ أ‬3
. i(t) ‫ة‬#32$ *7$ u
62$
2 ϕ
 2‫ر‬$‫*) ?
ق ا‬+‫ ــ ا‬4
. i(t) ‫ة‬#32$ *7$ AB )\$‫] ا‬7 

62$ ϕı ‫ر‬$‫*) ?
ق ا‬+‫ ــ أ‬5
: ‫<اب‬$‫ا‬
: AB )\$‫] ا‬7 ?
(= ‫&ي‬$‫ر ا‬62$ $_$‫ة ا‬#3$‫ ــ ا‬1
)*+ 7=#$ R=7 N6 ‫> أو  \و‬j ‫ وه‬D1 )\$‫] ا‬7 

6($_$‫ 
آ) ا‬#7P
U1
.I = = 2A ‫ر‬62$ $_$‫ة ا‬#3$‫ ا‬I ‫ أن‬E1 U 1 = R 1 I ‫ن أوم‬I
R1
: $6$‫ آ‬IJ$‫ن ا‬f $‫

 ا‬6($_$‫  
آ) ا‬#7P : 2$ Z2 (($‫*ب ا‬+ ‫ ــ‬2
U2
Z2 = = 15Ω ‫ أي أن‬U 2 = Z 2 I
I
]7 
 ($‫_ل ا‬$‫
ا‬6$‫(ت ا‬$‫*) ا‬+ . AB )\$‫] ا‬7`$ Z ((2$ *7$
‫ن أوم‬I )*+‫( و‬u(t)‫ ل‬7 $‫ا‬$‫(د‬$‫ ا‬IJ‫ ) ا‬U = 40V ‫ ه‬AB )\$‫ا‬
U
U = ZI ⇒ Z = = 20Ω
I
: ‫ارة‬#$‫((ت ا‬$ *7$ >7=
? ‫ء‬3‫ ــ إ‬3
$6$‫> ا‬f3$‫ ا‬O2P ‫ ه‬2x_6$‫ ا‬$‫(د‬$‫ا‬
ZI m cos(100πt ) = R 1I m cos(100πt + ϕi / u ) + Z 2 I m cos(100πt + ϕ′)
ZIm B 6 ‫ار‬/w‫> ا‬j‫ر أ‬6‘ >7=
? ‫ء‬3š *7$
R2 ‫ و‬L u\$‫*ب ا‬+
Z 2 = (R 1 + R 2 ) + (Lω) (1)
2 2

Z 2 = R 2 + (Lω) (2 )
2 2 2

O2P >1 (1)-(2)


Z2 − Z2 − R 1
2 2

Z − Z 2 = R 1 + 2 R 1R 2 ⇒ R 2 =
2 2 2

2R 1
R2=9Ω : ‫دي‬#P 
: L =
16$‫  > ا‬O2P >1 (2) $‫(د‬$‫و ا‬
1
L2 ω 2 = Z 2 − R 2 ⇒ L = Z2 − R 2
2 2 2 2

ω
L= 0,0382H: ‫دي‬#P 
i(t) ‫ة‬#32$ *7$ u2
62$ ϕ2 ‫ر‬$‫ ــ ?
ق ا‬4

tan ϕ 2 = )*1
R2
ϕ2=0,93rad ‫دي‬#P 
>7=
? >`( )*+ ϕ1 = ϕ u / i ‫ر‬$‫ ــ ?
ق ا‬5

tan ϕ1 = = 0, 75 ⇒ ϕ1 = 0,64rad
R1 + R 2
‫ا ت ا
‬
‫ ا ت‬
‫‪ $‬ا‪#‬ت " ا! ر ا ‪  ،‬ات ا  ذات ددات  ‬
‫ ه' ا ا  ؟ وآ) *) (' ‪  # $‬؟‬
‫‪ I‬ــ  ر‬
‫‪1‬ط و‪: '$./‬‬
‫‪ "4‬ا‪ '.456‬ا!' ه ‪ 3‬ه ‪ 5‬أول < أ‪ :‬ز ‪ "4 8‬ود ات ا  وآ‪7‬ا ا‪1‬ره‬
‫(' ااء ‪ .‬و  أ‪ B# C#D‬ه‪ A7‬ات ا@? ات ا ‪  . 45‬اآ‪ )1‬أن ات‬
‫ا  ذات ددات  آ" ة ‪ <4‬إر@ إ‪( B‬ت ‪:‬ة و(' آ ا ‪8‬هت‬
‫‪ 1‬ــ  ه' ت ‪ I:‬ت ه ‪5‬‬
‫وآ‪7‬ا ‪ #"$‬؟ و ا( ا'‬
‫ ه‪ A7‬ات ؟‬
‫‪ 2‬ـ  و‪L‬ة ا دد ؟ و ر‪5‬ه ؟‬
‫‪ 3‬ــ  ا@? ا? ا‪ '4O‬ا‪7‬ي أ‪58‬‬
‫أول ا ‪R‬ل  @‪PQ# : '#‬‬
‫ا!‪: '#D‬ا@ ات ا ‪. 45‬‬
‫و(' أي @ ؟‬
‫‪ 4‬ــ  ‪8‬ل ددات ت ا اد‪ 4‬؟‬
‫‪ II‬ــ  ا ‬
‫ا‪1‬ط ا‪2 '"4 8‬‬
‫‪ 58‬ا آ‪ U‬ا‪ '"4 8‬أ@‪ T#6‬و‪R‬ر‬
‫  أم ا و(ن و‪ V‬ا‪R‬ت <‬
‫" ا‪R‬ت ‪.‬‬
‫ا دد‬ ‫‪:‬‬ ‫ا و(ن‬ ‫ض‬
‫ا‪  B# P"_ GBF Y6Z‬وب‬
‫"' دد‪ A‬ع و ‪. 440Hz T‬‬
‫‪ dd B# <4‬را@? ا‪7:7‬ب‬
‫ا‪dO‬ر < ؛ ا"‪ < e‬ز ‪GBF‬‬
‫وا‪ D < #"$‬ف " ا‪R‬ت ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ  إ'رة ‪%‬ا‪ ! "# $‬‬
‫ا‪R‬ت ا‪Q‬ث أم ا و(ن ه ا‪ #‬ا اد إر@ ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪L 1‬د اور ا‪7‬ي ‪ T"#4‬آ < ا و(ن و " ا‪R‬ت ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪  2‬دور ا‪ )#‬ا"‪ R‬ي ؟‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 3‬رن ‪ '#d <:‬ودوري وو@' ا‪dO‬رة ا"‪ GBF < e‬وا‪dO‬رة ا' ‪ " #"$4‬ا‪R‬ت‬
‫‪ 2‬ــ ا‪'+‬رة وا  ا ‬
‫ ‪ B‬ا‪ 5Q‬ا‪ .i‬ا‪ 1‬ة دا‪ j‬ا‪ )#‬ا"‪ R‬ي ‪ :‬ا‪ Q ! ، #Q‬ا‪ #‬ا اد‬
‫إر@ ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ "D  1‬ا ا‪ #Q‬؟ و ر " ر @  ا‪1‬ره ؟‬
‫ ؟‬
‫ُ ؟ و ا‪dO‬رة ا‪m i‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪  2‬ا‪dO‬رة ا‪ٌ i‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 3‬أ‪ # 64  P‬ا‪. <i‬‬
‫‪ ,5- 46‬إ'رة إ‪4#‬ى "ات ا  ا  ‪ 2‬ه‪ /0‬ا  ا ‪,-.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪: nj‬‬
‫ا ا‪ #Q‬ه' ا‪ Q‬ا‪7‬ي ‪: ?4‬ا@‪ $ T‬ا‪ "  '( ، #‬دده  ‪V6‬‬
‫ ‪oQ‬ل ا‪ #‬إ‪ B‬إ‪d‬رة آ ‪ .:‬ذات دد ‪  . Y6Z‬ا ا‪ UL #Q‬ا‪dO‬رة ا ‪.:‬‬
‫ا اد ‪$ ، #$‬ل أن ا ا‪ oi #Q‬أو أن ا‪dO‬رة ‪L! ّْi‬‬
‫‪ # <4‬ا‪ #Q‬أن ن  _‪ .‬أو  ه ‪ ) 45‬ا اد‪ ، 4‬ا ) ا‪Q‬ل إ‪( ..... t‬‬
‫ ا@‪"$‬ل ‪ R( U84‬ا‪dO‬رة < ا ا‪ B #Q‬ه‪ A7‬ا‪v: #‬زا ا‪. <i‬‬
‫‪ II‬ــ ا ت ا
 ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬إر‪$‬ل وا‪:.$‬ل  آ
 ‪.‬‬
‫ا >ط ا ‪3 ;: <.‬‬

‫‪ 58‬ا آ‪ U‬ا‪ '"4 8‬ا‪ e‬أ‪. An‬‬


‫‪7‬ي ا‪ w#‬ا ‪: E '.:‬ا@  ا دد ا‪ '"  B# P"_ GBF Y6Z‬و@‪Um=5V T‬‬
‫و دد‪. f=20kHz A‬‬
‫‪ dd B# <4‬را@? ا‪7:7‬ب ا ‪ GBF ':  <:‬وا ا‪7‬ي ‪ T#"$4‬ا‪ w#‬ا ‪. R '.:‬‬
‫‪ 1‬ــ  دور آ < ا‪ <#‬ا ‪ E <.:‬و ‪ R‬؟‬
‫‪ 2‬ــ رن ‪ <:‬ا ‪ <4‬ا‪1‬ه‪ dd B# <4‬را@? ا‪7:7‬ب ‪ .‬ذا  ؟‬
‫‪ 3‬ــ  ‪ "D‬ا ا‪ 1‬ة ‪ <:‬ا‪ E <#‬و ‪ R‬؟ و @  ا‪1‬ره ؟‬
‫‪ 4‬ــ ه هك ا‪$‬ل ‪#‬دة ‪ E <:‬و ‪ R‬؟‬
‫‪: @AB‬‬
‫‪ $ ?4‬ا‪#‬ت ‪:‬ا@  آ  ‪:‬ون ‪# $‬دة وإ ‪ $:‬ا ‬
‫‪ "$4‬اا‪ '.‬ا"‪ E I‬إ‪d‬رة آ ‪ ، .:‬و‪  ƒ"4‬آ  ‪ # .‬ا ‬
‫ا @‪ < #‬ها‪ „6 I: '.‬دد ا‪dO‬رة ا ‪ .:‬ا' ‪. #"$4‬‬
‫‪ #‬ا  ااردة ‪ B#‬ها‪ "$ '.‬وا‪dO‬رة ا ‪ .:‬ا ‪ „6  8‬ا دد‬
‫‪ 2‬ــ ‪" 2‬ات ا  ا
 ‪.‬‬
‫ا ا  ه' آ‪8 U‬ل ' و‪8‬ل آ ‪. '.:‬‬
‫ ‪ 1‬ات ا  (' و@‪ „8 P‬وزل و(‪ C‬ر ‪ V '( '$‬ا ‪8‬هت‬
‫‪ ،‬و „ ‪ B#‬اح ا‪ „ . #‬ات ا ‪v( ،‬ن ات ا  ‪ 1‬‬
‫آ‪ '( w7‬ا‪ 6‬اغ ‪  :‬ا‪i‬ء ‪. c=3.108m/s‬‬
‫‪C‬‬
‫= ‪ T IL λ = C. T‬دور‬ ‫ ‪ 5‬ا ا  ‪ :‬دده ‪ ، f‬و ‪: T:‬ل ا ‪ λ‬ا‪:  n‬‬
‫‪f‬‬
‫ا ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 3‬ا‪.$‬ل ا ت ا
‬
‫ــ ‪ $‬ات ا  إ‪d‬رة ‪( # ?i‬ت آ" ة ا ‪ ،‬دون ا‪$‬ل ادة و‪ :‬‬
‫ا ا  وه‪  @ U‬ا‪i‬ء ‪.‬‬
‫ــ آ‪ #‬آن دد ا  آ‪ ƒ #‬ا ( أآ" وه‪7‬ا  ‪ 84‬ا@ دا‬
‫ــ ‪8 4‬ل ا ددات ا‪ i6Z‬وا@ وا ‪#‬ت ا  ا ‪$ '( 45‬‬
‫ت ا اد‪ 4‬أ ‪8‬ل ا ددات ا ا ‪ $ '( ( ،‬ا‪#‬ت " ا! ر ا ‪.‬‬
‫‪ III‬ــ ‪. ;:  ,-‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 1‬ــ ! ورة ‪ 6‬ا ‪. ,-.‬‬
‫ا‪#‬ت ا' ‪ $‬ه' إ‪d‬رات) @‪ ، B$‬ت ‪ ،‬رة ‪( ... ،‬ذات ددات ‪ < BF Œ6Z‬ر "‬
‫ر آ‪#‬ه ‪ ، 5‬إ أن ه‪ A7‬ا‪dO‬رات  ‪ <4‬أن ‪ $‬وه‪7‬ا را‪"@ V‬ب ا ‪:‬‬
‫ــ أ‪:‬د اا‪ '.‬ا‪ U84   "$‬أن ‪$‬رب ‪D )R‬ل ا‬
‫‪C 3.108‬‬
‫= ‪ λ‬وه‪7‬ا  ‪8Ž :‬ز Œ ا ل ا ا" ا ‪.‬‬ ‫=‬ ‫‪3‬‬
‫‪= 3.105 m = 300km‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪10‬‬
‫ــ ‪8‬ل ا ددات ا‪ i6Z‬ه  _‪ 84  C‬ا‪  "$‬در ‪ B#‬ا‪)#Z <: 5‬‬
‫ا‪O‬ر@ت ‪.‬‬
‫ــ ا‪dO‬رات ‪D V Z BF‬ل ا( ‪.‬‬
‫وه‪7‬ا ‪ '4‬أن ‪ $ ?4‬ا‪8 '( #‬ل ددات  ‪ ،‬ا‪'1‬ء‬
‫ا‪7‬ي ‪5#4‬م ا@ل  ‪ #L‬ذات دد ل ‪ Q ،‬ا‪dO‬رة ‪BF‬‬
‫‪. oi  d B#‬‬
‫‪ $‬إ‪d‬رة ذات دد ‪ #L  <i U84 ، Y6Z‬دده ل‬
‫‪ A7:‬ا‪dO‬رة ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 2‬ا ‪ .‬ا <‪: ;:‬‬
‫ا" ا ‪ '" u(t)  '_4‬ه ‪u ( t ) = U m cos ( 2πft + ϕ ) :‬‬
‫‪ : U m‬ا@‪(V) P6: V‬‬
‫‪ : f‬ا دد ‪(Hz) 5 :‬‬
‫‪ : ϕ‬ار  أ اار‪. t4‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 3‬ا د ا  ‪. 
- ,‬‬
‫ا ا‪ #Q‬ه' "رة <  "' ‪ ،‬وا‪$‬د‪ 4‬ا< ‪i‬‬
‫ه' ا@‪ Um V‬وا دد ‪ f‬وار ‪  ϕ‬أ اار‪. t4‬‬
‫ــ ‪ <i‬ا@‪M.A V‬‬
‫و@‪ V‬ا ا‪ UL 4 #Q‬ا‪dO‬رة ا‪ " ، ”i‬ا ‬
‫ا‪ <i‬ا@‪ V‬ه ‪:‬‬
‫) ‪u ( t ) = U m ( t ) cos ( 2πft + ϕ‬‬
‫‪ ϕ IL‬و ‪:/ f‬ن ‪.‬‬
‫ــ ‪ <i‬ا دد‬
‫ د ا ا‪ UL 4 #Q‬ا‪dO‬رة ا‪ " ، ”i‬ا ا‪<i‬‬
‫ا دد ه ‪:‬‬
u ( t ) = U m cos ( 2πf ( t ) t + ϕ)
. ‫ن‬:/ Um ‫ و‬ϕ IL
‫< ار‬i ‫ــ‬
‫ر ه‬# <i‫ " ا ا‬، ”i‫رة ا‬dO‫ ا‬UL 4 #Q‫ر ا ا‬D
u ( t ) = U m cos ( 2πft + ϕ ( t ) )
. ‫ن‬:/ f ‫ و‬Um IL

 ا‬
‫‪Modulation d’amplitude‬‬
‫‪ I‬ــ أ
 ا‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 1‬ا'&"از ا‪!"#$‬‬
‫أ ــ اارة ا ‪ -)./$‬ا ‪+#,‬ة )‪#‬اء ‪AD633‬‬

  دا )‪ s(t‬و )‪ s(t)   p(t‬ا‪!"#‬رة ا  ا
 و )‪ p(t)=Pmcos(2πFP.t‬ا‪,‬‬
‫ا‪. !-‬‬
‫ ‪2‬م ‪ 
0‬ا‪ s(t)+p(t) ./‬و‪ 
0‬ا‪5/‬اء )‪. s(t).p(t‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪  >2-‬أن ‪ 8‬ا‪5/‬اء ;  ا‪:-‬ل ‪ 78‬دا )‪ u(t‬ذات و‪ . BC .D‬ا‪A‬‬
‫)‪. u(t)=Um(t)cos(2πFp.t‬‬
‫! ا‪ D‬ه‪ IJ‬ا
 ؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪2‬م ا‪5‬ارة ا;‪ L!0M‬ا;! ‪!/ U0 AD633‬ز ‪5,‬اء دا ‪ ،‬وه ‪! 8‬رة ‪D  8 8‬داء ‪7R‬‬
‫‪ 20‬إ;و  ‪  !\ 78 ] ، Bus‬ا‪ C ، [0‬ا
ف ‪0 !M8‬ا‪ 5, X8 YD‬أ‪ 78‬ا‪5‬ارة‬
‫و‪ X8 785‬ا^ ‪.‬‬
‫ `_‪ J‬ا‪5‬ارة ا;! ‪; -0 AD633‬ن ‪ X8‬ا^ إ‪ 7‬أ‪ ، 78‬و ^ اا‪ [0‬ا!   ا^ ‪1‬‬
‫إ‪ 7‬ا^ ‪ ] ، 8‬ا‪ 7-e‬ا
!آ‪!2
 c‬رب ا‪. 8!R‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪5 1‬د أر^!م اا‪ [0‬ا! ‪ :‬ا‪X_5‬ن ‪ E1‬و ‪ ، E2‬ا‪ _5‬ا‪J‬ي ‪ i/C‬ر‪-15V  !D CJB0 hY0‬‬
‫وا‪ _5‬ا‪J‬ي ‪ i/C‬ر‪ +15V  , CJB0 hY0‬وا‪o‬ج ‪. S‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬آ‪ i/C q‬ر‪ [0‬اا‪ 2 [0‬و ‪ 4‬و ‪ 6‬؟‬

‫‪: -675‬‬
‫ ‪ /‬اارة ا ‪  AD633 -)./$‬ا?>ل <‪ B)< S .9:"; ,‬دا‪ H.,$ us(t) -‬ا‪"FG‬ادا‬
‫ ‪:‬اء اا‪ u1(t) $‬و )‪ u2(t‬ا ‪ E1 . 9)5 ,< KF‬و ‪. E2‬‬
‫)‪ -$&.V k PQ us(t)=k. u2(t). u1(t‬ا‪ H.,$‬وه ‪.& S)T$‬ارة ا‪ -R.&"9/‬ا ‪. -)./$‬‬
‫ب ــ ا'&"از ا‪ 
$ !"#$‬ا‬
‫‪.YZ‬ط ‪ : 1 !"#‬إ‪.#Z‬ز
 ا‬
‫ ‪ A/e‬اآ‪ i‬ا‪:  h !,  C/‬‬
‫* ‪ ] GBF1 5 > YC‬ا‪. s(t)+U0  E1 _5‬‬
‫)‪ s(t‬إ"!رة ‪  ,‬و‪ Sm=2V !M
D‬ودده! ‪ f=100Hz‬و ‪0 [ y R  U0‬ا‪ 78 GBF1 YD‬ا‪2‬‬
‫‪U0=3V>Um‬‬

!‪ "!" 78 C‬را‪ D‬ا‪J0J‬ب و] ا‪ Y1 _5‬ا ‪ 78 :-e] ، s(t)+U0‬ا‪!"#‬رة ) ا|; ‪( 1‬‬
( FP>10f ) FP=1,2kHz I‫ ودد‬Pm=4V h
D‫ و‬p(t)  ,  GBF2 YD‫ا‬0 ، E2 _5‫ > ] ا‬Y *
(2) ;|‫ ا‬78 :-e] ‫ب‬J0J‫ ا‬D‫ ا‬Y2 _5‫ ] ا‬p(t) C!

(3) ;|‫ ا‬78 :-e] us(t) ‫وج‬o‫ب  ا‬J0J‫ ا‬D‫ "!" را‬78 C!

. ‫وج‬o‫ ا‬5e8 :-‫ ا‬us(t) ‫ ا‬q ‫ ــ‬1


. s(t) 
‫"!رة ا  ا‬#‫ ا‬. us(t) ‫ف ا‬X€ ‫ ــ ^!رن‬2
‫! ؟ و! ا ا ؟‬-‫ ــ ! ا ا‬5
: -675
‫  " 
\ ا‬، ‫اء‬#) ‫ة‬+#, ‫ ا‬-)./$ ‫ ;"ج اارة ا‬,< _\>? ‫ " ا‬$‫ا‬
. _.?‫ " ا‬$‫ ا‬B e! ‫ي‬g‫ وا‬.T‫"دد ا‬$‫ " ذا ا‬$‫` و ا‬a;, ‫"دد ا‬$‫ " ذو ا‬$‫!
ّْ ا‬
\
‫ " ا‬$‫" ا‬T 2 ‫ ــ‬1
‫ة  و‬R‫ اآ  ا‬U0 ‫ أن‬. s(t)+U0 !eC5 ، !;‫ارة ا‬5 E1 _5‫ ا‬5e8
. s(t)=Smcos(2πfst)
p(t)=Pmcos(2πFPt) : ‫ ه‬E2 _5‫ ا‬5e8 > Y‫وا ا‬
us(t)=k.p(t).[s(t)+U0] ‫! ا‬eC5 S ‫ج‬o‫ ا‬5e8
u s ( t ) = k × Pm × ( s ( t ) + U0 ) . cos ( 2πFP t )
‫ن‬U] u ( t ) = U m . cos ( 2πFP t ) : ‫ ه‬.D‫
 أن ا
 ا
!م  „ ا‬
U m ( t ) = k × Pm × ( s ( t ) + U 0 )
b = U 0 ‫ و‬a = k × Pm .
(
ّ ‫ دا ‰ˆ  ا‬8 ‫ !رة‬8 ‫ أي‬U m ( t ) = a × s ( t ) + b : .D‫ … ا‬:]
.D‫ ا‬Um(t) ‫ و‬. s(t) ْ )
s(t) ‫ات‬B 5
C h ‫ا„ أي أ‬
. : ّْ
 "  -.Q 3 ‫ ــ‬1
„:‫ ا‬.D‫ … ا‬:C s ( t ) = Sm cos ( 2πfs t ) : !‫ ا|; ا‬78  , ‫
  أن ا اّْ دا‬
: ‫ه‬
 S  
U m ( t ) = k . Pm × ( Sm cos ( 2πf s t ) + U 0 ) ⇒ U m ( t ) = k . Pm . U 0   m  cos ( 2 πf s t ) + 1 
 U 
 0  
S
: !‫ ا|; ا‬78 ^X
‫ … ا‬:] ، m = m ‫ و‬A = k . Pm . U 0 : .
U0
U m ( t ) = A ( m cos ( 2πf s t ) + 1)
le taux de modulation ‫  ا‬R m R
0 BC „‫ ا‬.D‫  أن ا‬C ^X
‫ل ا‬X_ 
: ^

‫ و‬U m max = A ( m + 1) ‫ و‬U m min = A ( −m + 1)
^X
!0 Um min ‫ و‬Um max ‘50 ‫  ا‬R 8
: !‫ا‬
U m max − U m
m= min

U m max + U m min

: SF
‫ ؟‬3 ;|‫! ^ دد ا اّْ ا ] ا‬
1
fs = ≃ 430Hz
2, 3.10−3
1V/div ‫ ه‬D‫ اأ‬D!R-‫ ا‬: Y
‫  ا‬R iR‫ ــ أ‬2
U m max − U m min 3 − 1
m= = = 0, 5
U m max + U m min 3 + 1

$‫دة ا‬: 4 ‫ ــ‬1
. ) : 
B)< ‫"وط ا?>ل‬i : 2 !"#$‫ط ا‬.Y,‫ا‬
‫ ا|!" ا‬78 5‫ |!ه‬. U0<Sm ‫ ;ن‬-0 Sm ‫ و‬U0 [  ‫> و‬0!R‫ ا‬L!0M;‫ ا‬i‫!آ‬0 ”ˆ-
4 ;|‫ ا‬. us(t)

78 …R;‫ب و  [ زر ا‬J0J‫ ا‬D‫ ا‬Y _5!0 us(t) „‫ وا ا‬X _5!0 –‫[ ا ا‬0
. h8 :-‫ ا‬0J0J‫ ا‬D ,‫ ذ‬6 ;|‫ وا‬5 ;|‫ ا‬C . XY ‫˜!م‬e‫ا‬
‫‪ 1‬ــ ^!رن €‪X‬ف ا )‪ . us(t‬ا‪!"#‬رة )‪ . s(t‬ه  ا‪ ] .D‬ه‪ IJ‬ا‪ 5, !-‬؟‬
‫‪2‬‬
‫"; " ‪-e h‬ف ؟‬
‫‪ 3‬ــ
‪ 5‬ا‪ U0 [ y 5
0 0/‬و ‪. U0>Sm  Sm‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 1‬ه  ا‪ ] .D‬ه‪ IJ‬ا‪ 5, !-‬؟ ‪, 8‬ا‪. ™0‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪` 2‬آ‪  5‬ا‪:-‬ل ‪ 78‬ر‪ 0J0J D‬ذي "; " ‪-e h‬‬
‫ا‪J0J‬ب ‪ 78‬ا‪!˜e‬م ‪. XY‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ ”ˆ-‬ب ‪ U0>Sm‬و ‪ ^ B‬ادد‪ Fp C‬و ‪!
D!0 . fs‬ل š‪ h " 2C‬ا‪-e‬ف ‪  >2- ،‬أن‬
‫ ا‪;C .D‬ن ذا ‪,‬دة ‪ !8‬إذا آ!ن ادد ‪ FP‬أآ  ‪. fs  ;0‬‬
‫‪: -675‬‬
‫)‪n$‬آ  ا?>ل <)‪ 
B‬و ‪ li -K!"m _ T$eZ :‬ا ‪"?,‬ف وه آ‪.$.‬‬
‫ــ ر&‪ o‬ا‪ " $‬ا
ّ )‪" X _5 .& s(t‬ا‪ q‬ا‪g&g$‬ب ‪.‬‬
‫ــ ر&‪ o‬ا‪ " $‬ا
\ )‪. Y _5 .& us(t‬‬
‫ــ إزا‪ -‬ا‪" se/‬ا‪ q‬ا‪g&g$‬ب ) ا‪.u,‬م ‪. ( XY‬‬
‫‪"?, li _/i B)< _>?,v‬ف <)‪ -i.i B‬را‪ q‬ا‪g&g$‬ب ‪.‬‬
‫‪"i‬وط ا?>ل <)‪: ) : 
B‬‬
‫)?>ل <)‪ )  B‬ذي ‪:‬دة ‪:‬ة !‪ H#‬أن ‪:‬‬
‫ــ !‪/‬ن ا‪ U0 " $‬أآ"  ‪ ( U0>Sm) Sm‬أي أن ‪ -eZ‬ا‪/ 
$‬ن ‪m<1‬‬
‫‪Sm‬‬
‫⇒ ‪Sm < U 0‬‬ ‫‪<1⇒ m <1‬‬
‫‪U0‬‬
‫!‪/‬ن "دد  " ا?‪ FP _.‬أآ" &‪"  "~/‬دد ا‪ " $‬ا > ّْ ‪ B)< ( FP>>fs ) fs‬ا€_‬
‫‪. FP>10fs‬‬
‫‪ II‬ــ إزا‪ -‬ا‪Démodulation . 
$‬‬
‫‪ 1‬ــ ا "‪.?i‬ت ‪RC‬‬
‫ا‪.Y,‬ط ا‪4 !"#$‬‬
‫ا ‪.,‬و‪1 -‬‬
‫ ‪ A/e‬اآ  ا‪  C/‬ا ] ا|; )‪ 78 RC ) (1‬اا (وا|; )‪(2‬‬
‫) ‪ 78 RC‬اازي ( وا;   ‪ 5‬دد ا‪ ˆoe‬و‪X‬ن أو!ن ‪ C!^ R p = 1kΩ‬و‬
‫‪ R = 100Ω‬و;‪ C=5µF h
D q‬ورا‪ D‬ا‪J0J‬ب ر^ و!‪D‬ب ‪A‬ود ‪. LX   0‬‬
‫  [ ا‪  ,  78 5‬و‪. Ÿ0!\ Um=100V h
D‬‬

‫ ‪ B‬ادد ‪  f‬ا‪ 10Hz 2‬إ‪ 1kHz 7‬و] آ ة ‪0 c2‬ا‪ YD‬را‪ D‬ا‪J0J‬ب ا‪ Ums .D‬‬
‫ا‪o‬وج )‪ ;  Re!0 us(t‬آ‪. i‬‬
‫  ‪B‬ات ا‪ ‘50 UmS .D‬ادد ‪ 78 :-e] f‬ا‪ e-e‬ذي ا|; )‪ (3‬اا]> آ‪RC i‬‬
‫‪ 78‬اا و )‪C (4‬ا]> اآ‪ 78 RC i‬اازي ‪.‬‬

‫‪ 1‬ــ ‪5‬د ‪ ^ 7e-e ;  Re!0‬ا‪ 5e8 UmS .D‬اددات ا


! ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ …" R‬ر ا‪!"#‬رات ذات ددات ا‪ (filtre passe-bas) ˆoe‬ا‪5‬ارة ا;‪ L!0M‬ا‬
‫‪0 …R‬ور إ"!رات ذات ددات ‪ …" R . ˆoe‬ر ا‪!"#‬رات ذات ددات ا
!‬
‫)‪ (filtre passe-haut‬ا‪5‬ارة ا;‪ L!0M‬ا ‪0 …R‬ور إ"!رات ذات ددات ‪. !8‬‬
‫
ف ‪ L!e\ 78‬ا‪ RC iY2‬ا‪J‬ي ‪ i
C‬دور ا"… ار ددات ا‪ ، ˆoe‬و‪!e\ 78‬ئ ا‪iY2‬‬
‫‪ RC‬ا‪J‬ي ‪ i
C‬دور ا"… ار ددات ا
! ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬م ‪50‬ا™ ؟ ‪, 8‬ا‪. ™0‬‬
‫ا ‪.,‬و‪ : 2 -‬آ‪ ‡i.‬ا†‪7‬ف‬
‫‪:-‬ل ‪ 78‬ا‪!"#‬رة ا
 ا ا‪!"#‬رة ا„‪ i/C us(t) e‬ا‪!
D‬ل آ|‪X€ q‬ف ا‪!"#‬رة‬
‫ا„‪ 7R ، e‬ه‪ IJ‬ا
 ‪U0‬زا ا ‪JM‬ا ا‪B‬ض ‪ A/e‬اآ‪ i‬ا;‪ L!0M‬وه ‪! 8‬رة ‪8‬‬
‫ر‪; iY^ 8!0‬ن  !م \‪ L!e‬ودارة از‪> Y . RC C‬‬
‫] ‪ _5‬ه‪J‬ا اآ‪ i‬ا „ ا‪X:- ، ue(t) .D‬‬
‫‪0‬ا‪ YD‬دارة ;! ا‪A/e‬ة ‪5/‬اء ‪.‬‬

!‪0 C‬ا‪ YD‬را‪ D‬ا‪J0J‬ب  ا‪_5‬ل )‪ ue(t‬و ا‪o‬وج‬
‫)‪ C . us(t‬ا|; ‪ 5‬ا‪ D‬ا‪ 0J0J‬ا‪0 :-‬ا‪YD‬‬
‫إ"!رة آ‪.  , L!0M‬‬
‫‪ 1‬ــ آ‪:C q‬ف ا‪!:‬م ا‪ DEL L!e‬وا‪J‬ي
 ‪] !! I‬‬
‫دارة آ‪ L!0M‬؟‬

‫‪ 2‬ــ ^!رن ‪ 0‬ا )‪ us(t‬و€‪X‬ف ا ا„ )‪\` ! . ue(t‬‬


‫ا‪!:‬م ا`> آ‪ 78 !L!0M‬ا‪!"#‬رة )‪ ue(t‬؟‬
‫‪ 3‬ــ ‪  >2-‬أن آ|‪X€ q‬ف ا ا„ )‪ˆ;0 C ue(t‬‬
‫‪5,‬ة ‪ ،‬إذا آ!ن ‪ Tp  ، Tp << R 1C1 < Ts‬دور ا ا‪ !-‬و‬
‫‪ Ts‬دور ا‪!"#‬رة ا„‪. e‬‬
‫‪: -675‬‬
‫‪"i‬وط ا?>ل <)‪ B‬آ‪7ˆ ‡Y‬ف ‪ :‬ه ‪:‬‬
‫ــ أن !‪/‬ن ا‪"; v " $‬ج دارة آ‪ ‡i.‬ا†‪7‬ف ذا‬

‫ ‪.:‬ت ‪"†6‬ة و ‪ -a/& $‬أ‪ _/i eQ‬ا'‪.i‬رة‬


‫ا
ّْ‪. -,‬‬
‫و!‪ SK?$‬ه‪g‬ا إذا آ‪ -$&.V ‰Z.‬ا‪SK? τ = RC +‬‬
‫ا ‪"$‬ا‪ -?:‬ا‪: -.$‬‬
‫‪1‬‬
‫< ‪Tp ≪ τ < Ts ⇒ f s‬‬ ‫‪≪ Fp‬‬
‫‪τ‬‬
‫‪ TP‬دور ا‪ " $‬ا?‪ _.‬و ‪ Ts‬دور ا'‪.i‬رة ا
ّْ‪. -,‬‬

‫ا ‪.,‬و‪ : 3 -‬إ‪.#Z‬ز إزا‪ 


-‬ا ‪.‬‬
‫ ‪ q‬آ‪ i‬ا‪. R2C2 iY^ L!e\ >0!R‬‬

!‪0 C‬ا‪ YD‬را‪ D‬ا‪J0J‬ب  ا‪_5‬ل )‪ ue(t‬و ا‪o‬وج‬
‫)‪. u’s(t‬‬
‫‪ 1‬ــ ! ا‪ L!e\ D‬ا‪ R2C2 iY2‬ا‪ 
R‬؟ ! ا‪5‬ور ا‪J‬ي‬
‫‪ L!e\ h
C‬ا‪ ] R2C2 iY2‬ه‪ IJ‬ا‪ 0/‬؟‬
‫‪ 2‬ــ أ ــ أذآ ‪ qo‬ا ‪ 8‬إزا  ا‪.D‬‬
‫‪: -675‬‬
‫ــ 'زا‪ \
 "  
-‬ا !‪: H#‬‬
‫آ‪7ˆ ‡Y‬ف ا‪ " $‬ا
\ &ا‪. 6 -F‬م ‪ R.,V‬و "‪",) si‬ددات ا ‪ ، -
a;,‬و!‪/‬ن ه‪g‬ا‬
‫ا‪: ‡Y/‬ا إذا ?‪ SK‬ا‪"Y‬ط ‪. Tp ≪ τ = RC < Ts :‬‬
‫ــ ‪gQ‬ف ا "آ‪ -‬ا ‪" $e‬ة )‪& " $‬ا‪"$) si" -F‬ددات ا‪. -.T‬‬
‫ب ــ أر‪   -y  !  D‬ه‪ IJ‬اا ‪.‬‬
‫&‪ 
$‬ا ‪.‬‬ ‫‪ III‬ــ إ‪.#Z‬ز ‪.9:‬ز !‪ P& _K$e‬إذا<‬
‫‪ 1‬ــ درا‪ -‬اارة ا ‪$‬از!‪"  si" : LC -‬ر ) ‪passe – bande -KF,‬‬
‫ ‪ A/e‬اآ‪ i‬ا;‪ h !, L!0M‬وا‪J‬ي ‪;C‬ن  ;‪ C=10µF h
D q‬وو"
 آ  ‪ 78‬اازي ‪.‬‬
‫ا;‪ !MC- !
 q‬ا‪J‬ا ‪ L=1H‬و أو‬
‫‪!2‬و‪. R=1kΩ h‬‬
‫‪ 5 > YC‬ادد ا‪ ˆoe‬ا ‪ ! ,‬و‪. Ÿ0!\ 1V h
D‬‬
‫ ‪ B‬ادد ‪ ، GBF 5 f‬و] آ ة ‪0 c2‬ا‪YD‬‬
‫را‪ D‬ا‪J0J‬ب ا‪  Ums .D‬ا‪o‬وج )‪. us(t‬‬
‫ ‪5‬ون ا‪5, ] ©L!e‬ول و ‪ [o‬ا‪ 7e-e‬ا ‪B‬ات ‪Ums‬‬
‫‪ 78 :-e] ، f ‘50‬ا|; ‪. h !,‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 7e-e q‬ا‘‪ f ‘50 Ums 0!/D‬ادد ا‪. „:-‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪! 8‬ذا ‪ 7R‬ا‪5‬ارة ااز‪ !-" LC C‬را ‪. 2Ye‬‬
‫‪1‬‬
‫= ‪ . f 0‬آ‪;C q‬‬ ‫‪ 3‬ــ ‪5‬د  ! ! ادد اا]> ‪ 2‬ا‪:2‬ى ‪!^  ، Ums .D‬ر ‪. h‬‬
‫‪2π LC‬‬
‫ا ‪!2‬ء إ"!رة ذات دد 
 ‪. f0‬‬
‫‪ 2‬ــ أ ا‪.†$i‬ل "‪"  si‬ر ا ‪. -KF,‬‬
‫‪ 5e8‬ر‪ [0‬ا‪5‬ارة ااز‪M0 LC C‬ا‪!,  2R L‬ت ا;‪ RYeBM‬ا ‪ !MD‬ا‪!Y-‬ت ا‪#‬ذا‪8‬‬
‫‪  `|eC ،‬آ‪ ] L!0M‬ه‪J‬ا ا‪M‬ا‪ . L‬و‪!2 #‬ء إر‪!D‬ل وا‪ 5‬أو ‪ Y-‬وا‪5‬ة ‪AC‬م ا]> ‪ 0‬ادد‬
‫ا‪!o‬ص ‪5 f0‬ارة ااز‪ LC C‬ودد ا‪ ,‬ا‪  
e‬ا‪ ، Y-‬و‪ C‬ذ™ ‪ !
 [ 0‬ا‪C-‬‬
‫ا‪J‬ا ‪ L‬أو ‪ 
D‬ا;‪. C q‬‬
‫‪ 3‬ــ إ‪.#Z‬ز ‪.9:‬ز ‪ _K$e‬راد! &‪. oe‬‬

ض ] اآ‪ i‬ا;‪ L!0M‬ا‪ 5 >0!R‬ادد ا‪M0 ، ˆoe‬ا‪! 2D¬ L‬ل و ‪ 
R‬و"
‬
‫
! ‪ !MC-‬ا‪J‬ا ‪ q . [  0!^ L‬آ ! ‪  !o‬ودارة إزا ا ‪.‬‬
‫ ‪ A/e‬اآ‪ i‬ا;‪ L!0M‬ا‪  C/‬أ‪ IX8‬و ‪ !
 B‬ا‪ C-‬ا‪J‬ا ‪:- L‬ل ‪ 0 78‬إذا‪. 8‬‬

!‪0 C‬ا‪ YD‬را‪ D‬ا‪J0J‬ب اات ‪X_ ، u4 ، u3 ، u2 ، u1‬ل ا"‪!B‬ل اآ‪. i‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 7R‬ا‪5‬ارة ااز‪ LC C‬دارة اا]> ‪!/ ! . circuit d’accord‬ل اددات ا; آ‪h-R‬‬
‫‪0‬ا‪ YD‬ه‪ IJ‬ا‪5‬ارة ؟‬
‫‪ 2‬ــ ^!رن ‪ 0‬اات ا‪ ˜X‬واآ‪. !M !2
 i‬‬
‫‪. -675‬‬
‫ ‪/‬ن ا‪" $‬ات ا‪ .9FK$)! $‬ا‪9‬ا‪: -aTG R‬ا ‪g‬ا !‪ _€ .9 ;
H#‬إزا‪.9,
-‬‬
‫ا ‪5‬أ ‪:‬‬

‫‪;C‬ن ا‪ "  2R‬ااد‪:  " AM C‬‬


‫ــ ها‪!, [2C L‬ت ااد‪. C‬‬
‫ــ \‪ 2eC LC iY^ L!e‬ا‪ ˜-‬ا€ب ]‪. !M‬‬
‫ــ ‪ o‬ا ا„ ا‪ 72e‬؛‬
‫ــ دارة إزا  ا‪!,D!0 …R .D‬ع ا‪!"#‬رة اّْ‪ ، e‬وه ;   دارة آ!"‪ q‬ا‪XB‬ف‬
‫و"… ر ددات ا
! ‪.‬‬
‫ ر ل
 ا‬

‫  ‪:1‬‬
‫  ا )‪  g(t‬آ ة ‪ U0‬ا ‬
‫ا!    ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪:   $%‬‬
‫ا)ور ‪ T‬وا ا‪ u(t) 0 Um +,-.‬وا ‪0‬آ‬
‫اة ‪. U0‬‬
‫‪ 2‬ــ أآ‪  4‬ا )‪. g(t‬‬
‫  ‪2‬‬
‫   )‪ $:; us(t‬ا‪ +0% 7 89‬ا!  ا ‪:‬‬
‫) ‪u S ( t ) = ( Sm cos ( 2πf . t ) + U 0 ) cos ( 2. π. F. t‬‬
‫> ا!    =ات )‪ A) uS(t‬ا@‪: $‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪:   $%‬‬
‫أ ــ ا ا‪ 0B‬و دد ا ا‪ F 0B‬و دد‬
‫ا‪GH‬رة ا;‪.f EF‬‬
‫ب ــ ا‪ $J‬ا‪ Us (max) $>)B‬و )‪. Us (min‬‬
‫‪ 2‬ــ أو)  )‪ Us(max‬و )‪ Sm A) US(min‬و‪ 89‬‬
‫ا‪GH‬رة ا‪ 0َ9‬و ‪ U0‬اآ اة ‪. 0‬‬
‫‪ 3‬ــ أآ‪  m  4‬ا;‪ Us(max) A) $‬و‬
‫)‪ . US(min‬أ‪. m - 4R‬‬
‫‪ 4‬ــ أ‪ 4R‬اددات ا ‪ +0% XY‬رؤوس ‪TU‬‬
‫اددات ‪ 0‬ا;‪. EZ‬‬
‫>‪ 3 $‬إزا ا;‪$‬‬
‫ ن دارة إزا ا;‪Xa $‬ز ااد> ‪` $‬م ^‪]E‬‬
‫وآ‪de TG‬ف ‪  RC‬ن ‪ ` $‬أو ‪J‬و ‪ R‬و ‪ i9 . C=10nF 9 T‬دد ات‬
‫ا‪ ,‬ه ‪ 1kHz‬و>‪ J iJ0‬ت ااد> ت دده ‪. 164kHz‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ $‬أن ا‪)a‬اء ‪ $% > RC‬ا@‪. $‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ $ $‬ا‪J‬وت ا ‪)R ،‬د ‪,B0 R -‬ل‬
‫‪ +0%‬ت ` ذات دة )ة ‪.‬‬
‫‪200kΩ, 20kΩ,1kΩ,100Ω‬‬
‫>‪4 $‬‬
‫ ا‪ s t‬إ ‪a‬ز آ‪ 4‬ا;‪ $‬ا   ‪.‬‬
‫ا‪)X‬ف ‪ YRd E‬ا>‪ $‬ا;‪ $F‬وا‪. B‬‬
‫>‪ E‬هذ>‪ $‬ا>‪ s $‬ا‪9‬ل ‪9R‬ب ‪ +0% E0,B‬ا‪EBE‬ت ا‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ i%‬ا‪ s9‬اآ ا‪  0‬ه‪u‬ا اآ‪4‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪)R‬د ‪ +0%‬ا  ا)‪ X $0v‬و ‪E> Y‬‬
‫ا>‪ $‬ا;‪ $F‬وا‪. B‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪)R‬د   دور ودد ا>‪ $‬وا‪yE9‬‬
‫‪ 0% . XU‬ا‪. z‬‬
‫‪ 4‬ــ  ‪ -‬اآ اة ‪ U0 0‬؟‬
‫>‪5 $‬‬
‫ ‪ @aE‬دارة ا;‪9 $‬ل >‪ $ $‬ودارة آ‪@aE ]X‬ة ‪)a‬اءه ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ }  آ   )‪ A‬ا@‪ u (t ) = 0,5.cos(2π .100t ) $‬و ) ‪p(t ) = 4.cos(2π .2000t‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ U $% 1‬آ  ) ا‪ B‬وا;‪( $F‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 0 T; 2‬ا;‪ $F‬آ ة ‪ ، U0=1,5V 0‬أآ‪  4‬ا ا‪ $% s(t) yE‬ه‪7u‬‬
‫ا‪. €H‬‬
‫‪ 2‬ــ } ا)ارة ا‪@aE‬ة ‪)a0‬اء ‪ Xt )E%‬ا )‪) 8 49E> us(t‬اء ا>‪ $‬ا‪ B‬و )‪ . s(t‬أو)‬
‫ا ا‪)a0 B‬اء )‪ 0% us(t‬أن  ا‪ 49E‬ه ‪. k‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪ $ yE9‬ا ا ا)وال ا‪ a‬ا   ل )‪ $% s^ us(t‬دده ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ  ‪ TU‬اددات €‪% B‬ض ا‪. J}E‬‬
‫‪ 5‬ــ  ‪ ƒ„ +0%‬ان =ات ا ا‪ B‬وا ا‪ A) $F,‬ا@‪ 10ms E . $‬أ‪) +,-‬ة‬
‫‪B +0%‬ر ا@‪. $‬‬
‫‪ 6‬ــ  ‪ +0%‬ن …‪ +EBE  G v‬آ ‪ s(t) $‬و )‪  . us(t‬ا„])ة ‪  $‬ا‪ƒ„ +0% $EBE‬‬
‫ان ؟‬
‫‪ 7‬ــ  ‪e  us(t) +EBE  G‬ب اآ اة ‪ U0 0‬؟  ا‪ s9‬ا‪Y‬هة ؟  ا! ‬
‫ا‪u‬ي >‪)B‬ث ‪ )E%‬ا‪J9A‬ل ؟‬
‫‪ 8‬ــ > ن ‪X‬ز ا‪J9A‬ل ‪ $‬دارة ‪)9‬ادة ‪ LC‬وآ‪d=0 TG‬ف ‪.‬‬
‫‪-6‬‬
‫‪.‬‬ ‫أ ــ  ا)ارة ا)ادة ^‪ s‬ا‪  - 4R‬ا‪F } ، G0 ‹>B‬‬
‫ب ــ  دارة إزا ا;‪ ) $‬دارة آ‪ TG‬ا=‪d‬ف ( ^‪ s‬ا‪-‬ح ‪  >J -‬ا ‪uvŽ . T‬‬
‫‪. R=1KΩ‬‬
‫ا ‬

‫‪ I‬ــ  ا ا  ــ  ارع ا


‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ آ ‪.‬‬
‫* اآ ‪  :‬ن   آ ؟‬
‫ آ ا ا ه  أي  ‪ #$‬ا"!

‫ا‪$‬ي ا)( 'را‪ %‬ه‪ #$‬اآ ‪.‬‬
‫'را‪ %‬آ  ‪  .‬أن ‪./,‬ر   و‪#  +,‬‬
‫ )(ء و ‪ #‬ا‪ #$ 0(1+  %‬ا"!
‪.‬‬
‫   ‪ ،‬ن   آ ‪23 (4 .'56‬‬
‫‪:) ;1<,‬ل ا‪08‬‬
‫* ‪ <,‬درا‪ %‬آ     ‪6 .‬‬
‫ آ آ‪+ %‬ر* ‪ G‬وا >‪/   0 .55‬آ‪ .‬ا‪. "!-‬‬
‫* ‪ 1<, >,‬آ ‪?   0‬ا‪  1%‬ا"‪. 01‬‬
‫‬
‫‪ :A‬آ آ‪@ 8‬ر ا )‪ F(? OG : E>.? .E>>,(S‬أن‬
‫  ‬
‫إ 'ا‪ .E .(H‬ا> ا>‪ '.‬وا>>‪ R (O, i , j , k ) G5‬ه ‪:‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪OG (t ) = x(t )i + y (t ) j + z (t ) k‬‬
‫>ع ا>ا‪ 23‬ا>‪ (.‬ا ‪ .E4J‬ا‪:) G 1<5‬ل ا‪M 08‬ن‬
‫ر ه‪ #$‬ا‪. 1<5‬‬
‫‪ 2‬ــ  ا ا ‬
‫أ ــ  ‪: 34‬‬
‫‪ 23 G(t1) +,‬آ‪@ 8‬ر ا>ك ‪ '56‬ا‪ t1 G‬و )‪23G(t2‬‬
‫آ‪ 8‬ا<ر >ك ‪ '56‬ا‪ t2 G‬و )‪ 23 G(t3‬آ‪ 8‬ا<ر‬
‫‪ '56‬ا‪, ، t3 = t1 + ∆t G‬ف ‪ E‬ا‪ '56 6‬ا‪t2 G‬‬
‫?‪ @:.‬ا‪: (.‬‬
‫‬ ‫‬
‫‬ ‫) ‪G ( t3 ) G ( t1‬‬ ‫) ‪G ( t3 ) G ( t1‬‬
‫= ) ‪v (t 2‬‬ ‫=‬
‫‪t3 − t1‬‬ ‫‪∆t‬‬
‫‪.U @:6 +1,‬ل ا‪.(3.‬ت ‪:‬‬
‫     ‬
‫) ‪G (t1 )G ( t3 ) = G (t1 )O + OG ( t3 ) = OG ( t3 ) − OG ( t1 ) = ∆OG ( t2‬‬
‫‬
‫‬ ‫∆‬ ‫) ‪OG ( t2‬‬
‫= ) ‪v (t2‬‬
‫‪∆t‬‬
‫>‪ 0‬أن ‪ >,‬ه‪ #$‬ا‪ 6 (5‬ا‪ VJ‬ا‪: .‬‬
‫‬
‫‬ ‫) ‪∆OG ( t‬‬
‫= ) ‪v (t‬‬
‫‪∆t‬‬
‫ه‪ #$‬ا‪ <1.? > <1‬ا‪ . V> (WX‬أن ا‪ ti G‬ن [‪W‬ة ‪W 0‬ف ‪0(G‬‬
‫‪ ti+1‬و ‪.< ' ti-1‬ر?(‪. 0‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪d OG‬‬ ‫) ‪∆OG ( t‬‬
‫‪[ .'56‬ول ‪ ∆t → 0‬أي أن ‪:‬‬ ‫[ول إ ا>‪ <J‬ا^و‬ ‫ر‪+, .(3.‬ه‪ 6 0‬أن‬
‫‪dt‬‬ ‫‪∆t‬‬
 
 dOG ∆OG
vG = = lim
dt ∆t → 0 ∆t

: ‫ات  ا‬%"


.E‫ آ‬5 E‫ و‬1<5‫ ا‬#$‫ر ه‬.> %.> 5( 1<, 6‫ ا‬E ‫ن‬
1<5‫ ا‬#$‫ر ه‬. 2 ?.1 6‫ ا‬E #. ‫ آ <(>( ن ا‬.
m/s ‫  'ات ه‬.‫م ا‬.G5‫ ا‬6‫و 'ة ا‬
. %‫ي  (; ا'را‬$‫ ا> ا‬.? 6‫ ا‬E  : 8 

‫ر‬94‫ د‬# 
; ‫=ا<ت  ا‬/‫ب ــ إ‬
  
: ‫( ه‬G‫ ا‬6‫ت ا‬.(H‫ر ( إ 'ا‬.‫ )  د‬R (O, i , j , k ) G5>‫' و‬. 

     dOG dxG  dyG  dzG       
OG = xG i + yG j + zG k ⇒ vG ( t ) = = i+ j+ k = vx i + vy j + vz k = xɺG i + yɺG j + zɺG k
dt dt dt dt

:
4 4"
: 0(?? ‫<م‬, (e‫'ة ها‬c5 6 ‫ ذا‬V. ‫ @ر‬8‫ آ آ‬%‫'را‬
0 ‫ا‬$‫ ا‬V.‫ ا‬1, . < ^‫ >ى ا‬+5.? α = 20° ‫او‬8? ‫'ة‬c5>‫ ا‬V(>, ‫ا? ا^و‬
‫و‬.‫( و‬. (5‫ل 'د ز‬:) G #‫ @ر‬8‫ آ‬23‫ ا‬V,‫( و‬e'? 6% ‫'ة ?'ون‬c5>‫ ا‬6‫أ‬
. (‫ )أ‬V(‫ ا‬6 V5 τ = 40ms
' ‫ أ‬F( ‫'اد‬h‫ ا‬V?.@ (i j(/? ‫ا‬$‫ ا‬V.‫ ا‬j?,‫ ا^ < و‬.E3‫'ة إ و‬c5>‫(' ا‬, : (,.A‫ا? ا‬
#‫ @ر‬8‫ آ‬23‫ ا‬V, . <1? #,‫ا و‬$‫ ا‬V..? j+  )l‫ف ا‬1‫ وا‬k?.H V.? k+A ;( W
. (‫ )ب‬V(‫ ا‬6 V5 . τ = 40ms ‫و‬.‫( و‬. (5‫ل 'د ز‬:) G

: ‫@"ر‬A‫ا‬
‫ اا‬6 ‫ا‬$‫ ا‬V.‫ @ر ا‬8‫ آ‬G .6% v4 ‫ و‬v2 V( V +5.?  ‫ ــ أ‬1
. G4 ‫ و‬G2 0(3>‫ا‬
 
‫ل‬.>%.? v4 ‫ و‬v2 0(E>‫ ا‬V( V‫ آ‬6 VA ‫ ــ‬2
E>‫ ا‬V( V‫ آ‬0 G3 VA . e: %
 
. ( v4 − v2 )
.
‫ ــ  ارع ا‬3
34  ‫أ ــ‬
 
v (t3 ) ‫ و‬t1 G‫ ا‬6‫ ا‬E v (t1 ) 0

aG (t2 ) ‫رع‬.‫ ا‬E ‫ف‬, t3 = t1 + ∆t G‫ا‬
: (.‫@ ا‬:.?
  
 v ( t3 ) − v ( t 2 ) ∆v ( t2 )
aG (t2 ) = =
t3 − t2 ∆t

 ∆v (t )
a (t ) = : ‫ ه‬t G ‫رع‬.‫ ا‬E  .6 q?
∆t
. 0(?‫ر‬.< ' ti-1 ‫ و‬ti+1 0(G? ‫ة‬W[ ti G‫ أن ا‬. @:‫ ا‬#$‫ ه‬V>,

 ∆vG
: ‫ أن‬F(? aG ( t ) ‫رع‬.‫ ا‬E , ‫ه ا><'ار‬.5 ، q‫ ا‬, ∆t ‫ه‬.5 .'56
∆t
 
  ∆vG  dvG
aG (t ) = lim  =
∆t → 0
 ∆t  dt
. m/s2 ‫>  'ات ه‬.‫م ا‬.G5‫رع ا‬.‫و 'ة ا‬
. %‫ي  (; ا'را‬$‫ ا> ا‬.? ‫رع‬.‫ ا‬E  : 8 
: CD

. %.5 % ‫ل‬.>%.? .EA‫ و‬. a3 E>‫?< ا‬.‫( ا‬+‫ ا‬%‫ 'را‬+5.?  ‫ ــ ا‬3
‫=ا<ت  ارع‬/‫ب ــ إ‬
  
: R (O, i , j , k ) ‫ر‬.‫رع  د‬.‫ ا‬E ‫ت‬.(H‫* إ 'ا‬

 dv dv  dv  dv  d 2 xG  d 2 yG  d 2 zG    
aG ( t ) = G = x i + y j + z k = 2
i + G2 j +G 2 k = ɺɺxi + ɺɺ
y j + ɺɺz k
dt dt dt dt dt dt dt
: EF ‫ت‬G/
 
r+ R  ? j+  ‫ر‬.‫(  د‬O, i , j ) ‫ ى‬6  G ‫ آ‬k,.‫إذا آ‬
 : ..‫ت آ‬.@:‫ا‬
       
OG = xi + yj , vG = xi
ɺ + yj
ɺ , aG = ɺɺ
xi + ɺɺ
yj
vG = vx2 + v y2 , aG = ax2 + a y2

: ..‫ت ه آ‬.@:‫ن ا‬s (O, i ) ‫ آ <(>(  و  ا>ر‬G ‫ آ‬k,.‫إذا آ‬
     
OG = xi , vG = xi
ɺ , aG = ɺɺ
xi
.
I4; ‫س‬A‫=ا< ارع ;
أ‬/‫* إ‬
:
I4; ‫س‬AK$ 34 
j+  (i ‫ط‬.<%u ‫س‬.%‫ ه أ‬,( ‫س‬.%‫أ‬
. 2>.?
 
G5>‫' و‬.  ( M , u , n ) 5 
F( ، ‫ ا>آ‬1<5‫ ا‬23 2 ;‫ أ‬+15

E‫ر و‬.> %.> u ' ‫; اا‬E
 
u 2 ‫'ة‬. n ;E‫ و‬، ‫ اآ‬5
. ‫ر‬.>‫ء ا‬.5,‫ ا‬V)‫ دا‬E‫و‬

، 5 ‫س‬.%‫ أ‬aG ‫رع‬.‫ ا‬E 06 +,
: ..‫ آ  آ‬+5.?
  
: ‫ أن‬F(? aG = aT .u + aN .n
dvG 
aT = ‫ أن‬F(? %.>>‫رع ا‬.‫ ا‬E aT
dt
v2 
. M 23>‫ر ا‬.>‫ء ا‬.5,‫ع ا‬.U ‫ ه‬ρ ‫ أن‬F(? aN = >G5>‫رع ا‬.‫ ا‬E a N
ρ
 
: ‫( اآ‬+W '' .5 0> v ‫ و‬a 0(E> >‫ل ا'اء ا‬:) 0 : 8 
  
a.v = a.v.cos(a, v )
  
α = (a, v ) ‫او‬8.? a.v ‫رة ا'اء‬.U‫ إ‬

yW.+ ‫ ن اآ‬a .v < 0

6‫ر‬. ‫ ن اآ‬a.v > 0

. >G5 (>(< ‫ ن اآ‬a.v = 0
‫‪ II‬ــ ا ‬
‫‪ 1‬ــ ا‪N‬ة ا=ا‪  F‬ــ ا‪N‬ة ا‪L‬ر! ‪.‬‬
‫<(‪.‬م ?'را‪ ''  ((,.( %‬ا>>‪ 6‬ا>'رو‪ %‬وه ن ‪  0‬وا ' أو أآ‪A‬‬
‫>‪ z(5? r‬ا<ى ا><و‪(HX.? ,‬ات ا>(‪ .E ., 0(? ((,.‬إ @ى دا)( و@ى )‪.‬ر(‬
‫ا<ة ا‪./‬ر( ه آ‪ V‬ا‪(HX‬ات ا>(‪ ((,.‬ا>‪ 6 <+1‬ا>>‪ 0 6‬أ‪.‬م ‪h‬‬
‫ا<ى ا'ا)( ه ا‪(HX‬ات ا>(‪ ((,.‬ا>‪W 0 <+1‬ف ا^ ‪.‬م ا>‪6>> (>5‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪<, ∑ F‬ل أن ه‪ #$‬ا>>‪8 ;+U 6‬و‬ ‫‪ext‬‬ ‫ ‪ : 8‬إذا آ‪.‬ن >ع ا<ى ا‪./‬ر( ‪= 0 .'5‬‬
‫(‪. .((,.‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪N‬ن ا‪P‬ول ‪ I‬أو =أ ا‪+N‬ر‬
‫;
!‪ ،
X 0‬إذا آن "ع ا‪N‬ى ا‪L‬ر! ا"‪4 S E #! T  ND‬وي‬
‫‪(∑ F‬‬ ‫)‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪Y; ،‬ن  ا ‪" vG‬آ‪ %‬ا‪+N‬ر ‪ #  G‬ا‪9 S +‬ن‬ ‫‪ext‬‬ ‫ ‪= 0 = I‬‬
‫<‪ . $‬و;
ا"‪ ، [$N‬إذا آ‪  Z‬ا "آ‪ %‬ا‪+N‬ر ‪ #  G‬ا‪Y; ، $< S +‬ن‬
‫"ع ا‪N‬ى ا‪L‬ر! ا"‪ T  ND‬ا‪" #‬ع ‪= I‬م ‪.‬‬
‫ ‪: 8‬‬
‫>‪ 0M‬آ‪ 8‬ا<ر ‪ 0‬ا>((‪ 0(? 8‬ا‪ ((.i 2‬وا‪ : ((.i (i 2‬ا>ا‪ 2‬ا‪ ((.4‬ه ا‪2‬‬
‫< (‪'+ .E‬أ ا<ر ‪.‬‬
‫ا>‪ 2‬ا>آ‪8‬ي ا‪ 2 ) >J‬آ?‪ ( {(,‬آ‪ #8‬ا‪ }>J‬وا>‪.‬ور ا‪:A‬ث ‪, H:H , E‬م‬
‫‪ . ?.H‬أ ‪. (.i 2 Vc‬‬
‫ا>‪ 2‬ا>آ‪8‬ي ا^ر‪ : 3‬آ‪ #8‬ا^رض ‪' e:‬را‪ %‬آ‪.‬ت ا^‪.‬م ا ك ل ا^رض )‬
‫ا‪e.1‬ات وا^@>‪.‬ر ا‪ 5>.? (.i 2>? }( ( .. (6.51h‬ا'@( ‪.‬‬
‫ا>‪ 2‬ا^ر‪ : 3‬آ‪ r1? j+    V‬ا^رض >‪ 0‬ا‪.+6‬ر‪ . #‬أر‪.A . .(3‬ل ‪ :‬ا>‪. +/‬‬
‫و>‪' V‬را‪ 2(> %‬ا^‪.‬م ا ك ‪ r1% 6‬ا^رض أو ‪ 6‬ار ‪.q‬ع ‪;5 V(y3‬‬
‫?>‪ 5>.? .((.i .‬ا'@( ‪.‬‬
‫?‪ +5.‬اآ‪.‬ت ا<(ة ا>'ة >‪ 0‬ا‪.+6‬ر ه‪ 0$‬ا>(‪. 0(((.i 0‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪N‬ن ا@
‪ ) I‬ا‪N‬ن ا‪( ^4  
AAP‬‬
‫‬
‫‬ ‫‪∆vG‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 1‬ا ` ‪ ∆t $‬و ‪∑ Fext‬‬
‫ا‪bI‬ط ا‪2
4‬‬
‫‬
‫‬ ‫‪∆vG‬‬
‫ا ‪ CN‬ا‪ 
4‬ا ` ‪∑ Fext = m ∆t‬‬
‫‪ j+c,‬ا>‪'c5‬ة أ <(‪ ، .‬و‪ 2c,‬ا‪ V.‬ا‪$‬ا @‪.E? ;1?, H ، .E‬ز ‪@ +1‬ة ‪? j+c ?.@ ?.H‬ا‪1%‬‬
‫)(‪ V?.@ (i j‬ا‪'h‬اد وآ; ‪, . >E‬ك ا‪ V.‬ا‪$‬ا ا ‪ #.‬ر أ‪+,‬ب ا‪.E‬ز  (‬
‫ا‪ j(/‬از‪ r1 .‬ا>‪'c5‬ة ‪ ،‬و‪% . ;(<+,‬ن ‪ V4J, .‬ا‪.E‬ز (‪ 85‬ا‪ V.‬ا‪$‬ا ق‬
‫‬
‫ا>‪'c5‬ة ?‪ Vq‬ا<ة ‪ F‬ا ‪ ;(6 .E<+1‬ا‪ ، ( F = 0, 27 N ) j(/‬و ‪ }q,‬ا@‪ V, k‬ا>ا‪23‬‬
‫ا ‪ G .E‬آ‪@ 8‬ر ا‪ V.‬ا‪$‬ا 'د ‪ (.‬و‪.‬و ‪ 6 V5 τ = 80ms‬ا(‪V‬‬
‫)أ( أ‪ G,‬ا(‪ V‬أ‪. ;q%‬‬
‫‪ }q, '(,‬ا? ‪ 2‬ا‪.q h‬ظ ?‪ }q5‬ا‪'J‬ة ‪? 0 F‬د ‪ (+ ‚<,‬ا‪E‬اء ا>‪q 0 F+5‬‬
‫‪ souflerie‬ا‪ V.‬ا‪$‬ا ‪ 6 V, .‬ا(‪) V‬ب(‬
‫‪ 1‬ــ أد ا<ى ا>‪ 6 <+1‬ا‪ V.‬ا‪$‬ا أ‪.5H‬ء آ; ا? أ^و ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪ k+H‬أن ) ‪( ∑ F‬‬
‫‬
‫>ع ا<ى ا‪./‬ر( ا>‪ 6 <+1‬ا‪ V.‬ا‪$‬ا أ‪.5H‬ء آ; ‪ ‰ .‬ا<ة‬ ‫‪ext‬‬
‫‬
‫‪:) F‬ل ا? أ^و ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ أو' ?‪:4%.‬ل ا(‪ G 6% (4 ∆vG >(@ V‬ا‪h.‬ت ا‪: (.‬‬
‫د ــ ?(‪ G2 0‬و ‪. . G6‬ذا ‪  :‬؟‬ ‫ج ــ ?(‪ G2 0‬و ‪G5‬‬ ‫أ ــ ?(‪ G1 0‬و ‪ G3‬ب ــ ?(‪ G2 0‬و ‪G4‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪(4 VA‬ات ‪ ∆t h'? ∆vG‬ا>'ة ا‪ (58‬ا>ا < ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫‬
‫‬ ‫‪∆vG‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪. ∑ Fext = m‬‬ ‫‪ m ،‬ه آ ا‪ V.‬ا‪$‬ا ‪ 0 < . m=450g :‬ا‪@:‬‬ ‫ا<>‬
‫‪∆t‬‬ ‫‪m‬‬
‫‬
‫‪f‬‬ ‫‪ 6‬ــ ‪ +,‬أن @ة ا‪ h‬‬
‫از >‪.‬ر ‪ G‬و‪.5‬ه‪ . G 5 }6 .‬أ  ‪'U f‬ة ه‪ #$‬ا<ة ‪.‬‬
‫‬
‫‬ ‫‪∆vG‬‬
‫‪ ، ∑ Fext = m‬ا@ح ‪ ‚,‬ه‪$‬ا ا<‪,.‬ن ‪،‬‬ ‫‪ 7‬ــ إذا ‪ k>6‬أن ا<‪,.‬ن ا‪ #' 0 (5 ,.A‬ا‪@:‬‬
‫‪∆t‬‬
‫‪+‬زا ا‪'e.q‬ة ‪. ;5‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ c 2‬ا‪N‬ن ا@
‪. I‬‬
‫‬
‫‬ ‫‪∆v‬‬
‫‪.5 .'56‬ه ‪ , ∆t‬ا‪.5 q‬ه )‪.‬رج ا<> ‪ E , G‬ا‪.‬رع ‪ r+ ، aG‬ا‪@:‬‬
‫‪∆t‬‬
‫‬
‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‪∆vG‬‬
‫‪,.@ ?.>? ∑ Fext = m ∆t‬ن ‪ ، G‬وه ا<‪,.‬ن ا‪∑ Fext = m.aG 0 (5 ,.A‬‬
‫‪ c‬ن ‪:‬‬
‫;
!‪4 ،
X 0‬وي "ع ا‪N‬ى ا‪L‬ر! ا"‪=! S E #! T  ND‬اء آ ‬
‫ها ا‪ #‬و ارع "آ‪+ %‬ر* ‪: G‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪∑F‬‬ ‫‪ext‬‬ ‫‪= maG‬‬

‫ ‪ +1 h : 8‬ا<‪,.‬ن ا‪ 0 (5 ,.A‬إ‪ h‬ا>ا‪ 2‬ا‪. ((.4‬‬


‫‪ (+1‬ل ‪ (+1‬ا<‪,.‬ن ا‪ 0 (5 ,.A‬ا>ا‪ 2‬ا‪: ((.4‬‬
‫‪' 85‬ورة أ‪.‬ب آ دوران ‪ ، G5‬ل ر ‪ 2 ، k?.H‬أر‪ . 3‬أ)‪ $‬ا‪ Vq1‬أ >' <'‪#‬‬
‫ ه‪ #$‬ا>'ورة ‪ } +, .‬ا‪ ، Vq1‬ا><' { ا>>‪ 6‬ا>'رو‪ %‬و‪ ,‬ه‪ #$‬ا>>‪>? 6‬آ‪8‬‬
‫@ره‪ F( ، G .‬آ‪. M .E‬‬
‫‪ 1‬ــ اد ا<ى ا>‪ 6 <+1‬ا>>‪:) 6‬ل آ دورا‪ . .E,‬و‪'? .EA‬ون ‪ %‬آ‪@ 8‬ر‬
‫ا>>‪. 6‬‬
‫‬
‫ــ وزن ا>>‪P 6‬‬
‫‬
‫ــ ‪ (HX‬ا‪ 6 V+‬ا>>‪F 6‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ +,‬ا ا> '‪'>.? j+  R‬ورة وا‬
‫ا> ا^ر‪. R 3‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪' 1‬د ا‪ .‬ا>(‪ R 6>> ((,.‬و '‪ . R‬وا‪•5%‬‬
‫‪.‬ر‪ .E6‬ا>‪. R' 2‬‬
‫ ا ا> '‪ R‬ا> ‪'>.? j+‬ورة ا>>‪. 6‬‬
‫‪%‬ن‬
‫ ا ا> ‪ R‬آ دوران ‪. G5‬‬
‫‬ ‫‬
‫ــ ‪.‬رع ا>>‪'5 R' 6‬م ‪aG = 0‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ +W 2‬ا<‪,.‬ن ا‪ R 0 (5 ,.A‬و '‪. . R‬ذا ‪ •5‬؟‬
‫ ‬ ‫‬
‫‪ +1,‬ا<‪,.‬ن ا‪P + F = M .aG : R 0 (5 ,.A‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪ +1,‬ا<‪,.‬ن ا‪ .>? R' 0 (5 ,.A‬أن ‪s aG = 0‬ن ‪ V(A>  0 ∑ Fext = 0‬ا<ى ‪  :‬أن‬
‫‬ ‫‬
‫‪∑ Fext ≠ 0‬‬
‫‪ 4‬ــ ا‪N‬ن ا@‪I f‬‬
‫‪ c‬ا‪N‬ن ‪= :‬أ ا‪<K‬ات ا"د ‪.‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ A 0(> +,‬و ‪ A / B 0 ، 5(? (HX B‬ا<ة ا ‪ B 6 A .E<+1‬و ‪ B / A‬ا<ة ا ‪.E<+1‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫‪. A 6 B‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪%‬اء آ‪.‬ن ا>‪.‬ن آ أو ‪%‬ن ‪s‬ن ا< (‪ FA / B 0‬و ‪.<< FB / A‬ن ا>‪.‬و ‪:‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪FA/ B = − FB / A‬‬
‫‪ +1‬ه‪$‬ا ا<‪,.‬ن ?‪< +5.‬ى ا>‪.‬س وآ‪< +5.? {$‬ى ‪. '? 06‬‬

‫‪ III‬ــ ‪/ : CD‬آ !‪ T  S E #‬ى أ;‪


N‬و ‪ T‬ى‬
‫‪. [g‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ (S) .+ .> +,‬آ; ‪ .63 ، M=200g‬ق ى أ < ?(‪  F‬ا>‪.‬س ?(‪'? .>E5‬ون‬
‫‬
‫‪ F=0.5N .E 'U‬و >‪ 6 ;? r‬ا>ى ا^ < ‪(HX j) .‬‬ ‫‪F‬‬ ‫ا ‪.‬ك ‪@ +1, .‬ة أ <( ‪?.H‬‬
‫‬
‫ازي >ى ا^ < ‪.‬‬ ‫‪F‬‬ ‫ا<ة‬
‫?‪ (+1‬ا<‪,.‬ن ا‪ 6 0 (5 ,.A‬ا ا )‪ (S‬أ‪.5H‬ء آ آ‪@ 8‬ر‪ 0(? ، G #‬أن ‪ (+W‬آ‬
‫آ‪@ 8‬ر‪ #‬آ <(>( ‪(4‬ة ?‪.G,.‬م ‪ .‬أ  @(> ا‪.‬رع ‪> aG‬آ‪@ 8‬ر‪. #‬‬
‫ااب ‪:‬‬
‫‪ (+1‬ا<‪,.‬ن ا‪', 0 (5 ,.A‬د ا>>‪6‬‬
‫ا>'رو‪ . (S) : %‬و‪./,‬ر ‪ .((.i .‬وه‬
‫ا>‪ 2‬ا^ر‪. 3‬‬
‫‪<,‬م ?د ا<ى ا>‪ 6 <+1‬ا>>‪6‬‬
‫ا>'رو‪(S) : %‬‬
‫‬
‫‪ P‬وزن ا )‪(S‬‬
‫‬
‫‪ F‬ا<ة ا^ <( ا‪. ?.A‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ (HX‬ا‪.(i . (S) 6 r1‬ب ا‪. h‬ك ?(‪ 0‬ا وا‪ r1‬ن ا>‪>6 E‬د ‪6‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫ا‪ r1‬ا^ < ‪.‬‬
‫‪ +1,‬ا<‪,.‬ن ا‪ ، 0 (5 ,.A‬ا<‪,.‬ن ا^‪{ %.%‬‬
‫  ‬ ‫‬
‫‪P + F + R = m.aG‬‬
‫إ‪.<%‬ط ا‪ @:‬ا>‪ 6 (E‬ا> ا>‪ '.‬ا>>‪G5‬‬
‫ ‬
‫) ‪R (O, i , j‬‬
‫‪(1) Px + Rx + Fx = m.a1 ⇒ F = m.a1‬‬ ‫‪: .5' Ox6‬‬
‫‬
‫‪.(i Py + Fy + Ry = 0 .5' Oy 6‬ب اآ ‪ 6‬ا>ر‬
‫‪ Oy‬أي أن ‪R − P = 0 ⇒ R = P = mg‬‬
‫ آ آ‪@ 8‬ر ا )‪ (S‬آ <(>( ^ن ‪.‬ر آ‪@ 8‬ر ا <(> ‪.‬‬
‫‪F‬‬
‫=‪a‬‬ ‫‪:) 0‬ل ا‪ 0+( (1) @:‬أن ا‪.‬رع ‪> a‬آ‪@ 8‬ر ا ‪  k?.H‬ا‪ (+‬ا‪: .‬‬
‫‪m‬‬
‫و?‪ ..‬آ آ‪@ 8‬ر ا )‪ (S‬آ <(>( ‪(4‬ة ?‪.G,.‬م ‪.‬‬
‫ ‪.‬ب ا‪.‬رع ‪a1 = 2,5m / s 2 : a‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 06 '+ ، B 1<,‬ا‪ 23 A 1<5‬ا‪'? ;@:1,‬ون ‪' ، l=30cm  .>? (e'? 6%‬‬
‫‬
‫‪<+1‬‬ ‫‪F‬‬ ‫ا )‪ (S‬ى ‪> +5.? :e.‬ى ا^ < ?‪8‬او ‪ }q, <+ F( α = 45°‬ا<ة‬
‫‪(HX j) ، ;(6‬ه‪ .‬ازي >ى ا>‪ +, . Ve.‬أن ا>‪.‬س ?(‪ 0‬ا>ى ا>‪ Ve.‬وا )‪ (S‬‬
‫?‪. h.‬ك وأن ‪ V.‬ا‪. h‬ك ه‪ #$‬ا‪ .‬ه ‪. k=0,1‬‬
‫‪ .‬ه ‪ (+W‬آ آ‪@ 8‬ر ا )‪:) (S‬ل آ; ‪ 6‬ا>ى ا>‪ Ve.‬؟‬
‫أ  ا>‪  .‬ا'‪ ,‬ا >‪ 0‬أن <‪ .E1‬ا @‪. ;q@ V+‬‬
‫ااب ‪:‬‬
‫‪ +1,‬ا<‪,.‬ن ا‪ 6 0 (5 ,.A‬ا )‪ (S‬ا‪8‬ء ا‪. 0 ,.A‬ر‪ #‬وه ا>ى ا>‪. Ve.‬‬
‫‪./,‬ر ‪ }q,‬ا>‪ 2‬ا‪ ?.‬وه ا>‪ 2‬ا^ر‪ 3‬وا‪$‬ي ‪ .((.i . # +,‬و‪'. >? ;1?,‬‬
‫ ‬
‫و>‪R (O, i , j ) G5‬‬
‫د ا<ى ا>‪: (S) 6 <+1‬‬
‫‬
‫وزن ا )‪(S‬‬ ‫‪P‬‬
‫‬
‫‪ F‬ا<ة ا‪ F( ?.A‬ا ‪.‬ه‪ .E‬ازي >ى ا>‪. Ve.‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ (HX R‬ا‪ . (S) 6 r1‬ود ا‪. h‬ك ?(‪ 0‬ا وا‪ r1‬ن ا>‪j/ +5.? e. R E‬‬
‫ا>‪ 6 >G5‬ا>ى ا>‪8? Ve.‬او ‪8? > ϕ‬او ا‪. h‬ك و‪.5‬ه‪ 5 }6 .‬آ ا‬
‫‬ ‫‪RT‬‬
‫= ‪ F(? k = tan ϕ‬أن ‪ T‬ا>آ‪ +‬ا>>‪(%.‬‬
‫‪R‬‬ ‫)‪, . (S‬ف ‪ V.‬ا‪. h‬ك ?‪ @:.‬ا‪: (.‬‬
‫‪RN‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫>‪ R E‬وه ا <‪.‬وم آ ا > ?<ة ا‪. h‬ك و‪ .E 8,‬ب ‪ f‬و ‪ RN‬ا>آ‪+‬‬
‫‬
‫ا>‪ 6 (>G5‬ا>ى ا>‪R E> Ve.‬‬
‫‪ +1,‬ا<‪,.‬ن ا‪ ، 0 (5 ,.A‬ا<‪,.‬ن ا^‪{ %.%‬‬
‫  ‬ ‫‬
‫‪P + F + R = m.aG‬‬
‫ ‬
‫إ‪.<%‬ط ا‪ @:‬ا>‪ 6 (E‬ا> ا>‪ '.‬ا>>‪R (O, i , j ) G5‬‬
‫‪Px + Rx + Fx = m.a2 ⇒ −mg sin α − RT + F = m.a2 : .5' Ox6‬‬
‫)‪(1‬‬
‫‬
‫‪.(i Py + Fy + Ry = 0 .5' Oy 6‬ب اآ ‪ 6‬ا>ر ‪ Oy‬أي أن‬
‫‪RN − mg cos α = 0 ⇒ RN = mg cos α‬‬
‫‪RT‬‬
‫= ‪ 0 k‬ا‪ •5, (1) @:‬أن‬ ‫'‪⇒ RT = k .RN = k .mg cos α .5‬‬
‫‪RN‬‬
F 
− mg sin α − kmg cos α + F = m.a2 ⇒ a2 =  − ( g sin α + kg cos α ) 
m 
a2 = a1 − ( g sin α + kg cos α )
. Ve.>‫{ ا>ى ا‬$‫ت وآ‬.‫آ‬. h‫ا د ا‬G, a1 0 4‫? وأ‬.H a2 ‫( أن‬+‫ل ا‬:) 0  :
. ‫م‬.G,.? ‫(ة‬4 (>(< ‫ء ه آ‬8‫ا ا‬$‫( ه‬S) ‫ @ر ا‬8‫إذن آ آ‬
a2 = −5,1m / s 2 : ‫ ه‬a2 ‫رع‬.‫@(> ا‬
: ;q@ V+@ ‫ ا‬.E1< ‫ ا  أن‬,'‫  ا‬.>‫ ا‬,
vB 6? ‫ ا ا>  ا^و‬.E(‫ إ‬V(% ‫ ا‬B 1<5‫ ا‬0(? (‫@ اآ‬.1‫ ا‬5‫ه‬+ +1,
. (S) ‫ ا‬.E( z@(% ‫ ا‬1<5‫وا‬
: B 1<5‫ إ و; إ ا‬A 1<5‫ ا‬0 ;@:1,‫' ا‬5 (‫@ اآ‬.1‫ ا‬5‫ه‬+ {$‫ آ‬+1, vB ‫ب‬.

( )
1 2 1 2  1
mvB − mvA = W F ⇒ mvB2 = F .ℓ = m.a1.ℓ
2 2 A→ B 2
vB = 2.a1.ℓ = 1, 22m / s
: ;q@ V+@ ‫ ا‬.E1<(% ‫  ا‬.>‫ ا‬d ‫ب‬. (‫@ اآ‬.1‫ ا‬5‫ه‬+ +1,

( ) ( ) ( )
1 2 1 2   
mv f − mvB = W P + W R + W F
2 2 B→ f B→ f B→ f

1 1  F
− mvB2 = − mgd sin α − RT .d + F .d ⇒ − mvB2 = m.d  − g sin α − kg.cos α + 
2 2  m
1
− mvB2 = m.a2 .d
2
v2
d = − B = 0,15m
2a2

‫ م‬$ ‫ة‬i"‫" ا‬N"‫ ــ ا آ ا‬IV


34  ‫ ــ‬1
‫ وإذا‬.(>(< G ‫ر‬. ‫ن‬.‫ إذا آ‬، ‫م‬.G,.? ‫(ة‬4 (>(< ‫   آ‬G ‫ ا<ر‬8‫ن >آ‬

. ‫ل اآ‬:) ?.H G 1<5 ‫رع‬.‫ ا‬E aG k,.‫آ‬
‫  آ‬I%‫ ــ ا" د ا‬2

G #‫ @ر‬8‫> آ‬, R (O, i ) ‫ر‬.‫  د‬، >(<
 ‫ر‬. 6 ‫ ك‬S .> ‫ أن‬+
  
. vG = vG .i ‫ ه‬G 1<5 6‫ ا‬E ‫ أي أم‬OG = x.i 23>‫ ا‬E>? t G V‫ آ‬
. vG = v0 ‫ و‬x = x0 .5' t0 = 0 G‫' ا‬56 : (.‫( ا‬e'+‫وط ا‬J‫ ا‬+,
‫ أن‬,
dv
a= ⇒ v = at + C
dt
t = 0 ⇒ v = v0 ⇒ C = v0
v = at + v0
dx 1
v= = at + v0 ⇒ x = at 2 + v0t + C '
dt 2
t = 0 ⇒ x = x0 ⇒ C ' = x0
1 2
x= at + v0t + x0
2

. (e'+‫وط ا‬J.?  ‫( آ وه‬58‫د ا‬.>‫ ا‬VA> x(t )


‫ ر 
ل ا ‬

‫  ‪1‬‬
‫  ‬
‫إا ت
آ ار ‪
  G‬ك   د ر ) ‪ R (O, i , j , k‬ه آ   ‪:‬‬
‫‪x(t ) = 9t + 3 , y (t ) = 0 , z (t ) = 6t 2 + 4t − 3‬‬
‫ ‬ ‫‬
‫‪ 1‬ــ أو) إا ت ('‪ $‬ا&
‪  vG $%‬ا  ) ‪ R (O, i , j , k‬وا&‪  ' -. /‬ا‪. t=2s $-‬‬
‫‬
‫  ‬
‫‪R‬‬
‫‬
‫وا&‪. ' 6 /‬‬ ‫(‬‫‪O‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪ 2‬ــ أو) إا ت ('‪ $‬ا& رع ‪  aG‬ا  ) ‪, j , k‬‬
‫  ‪2‬‬
‫‪ ) $76 8  $96 $. :‬آ' ‪. m=20kg‬‬
‫‪ 1‬ــ أ)
د اى ا ‪ $76 ?% $@7‬ا( ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ ذا  ‪ K‬أن ‪M‬ل ‪ K%‬ا
)‪ K‬ا& ‪ KD‬؟‬
‫‪ 3‬ــ ‪ J7.‬ا‪ $76 J. $. C‬ا( إ? اراء ‪
& ،‬ا‪ -‬ه
ة ا ‪ C‬هة ) ‪
@M‬ا‪ T‬آ ت‬
‫ ' ‪( $‬‬
‫  ‪3‬‬
‫‪ (.‬ورة أ ب 
آ‪ $‬دوران ‪ ، -.‬ل ر  ‪ F)
 ، WD‬أر‪ . H‬أ‪ YZ‬ا‪ 897‬أ  ‪X‬‬
‫ ه‪ XY‬ا ورة ‪ }
@M .‬ا‪ ، 897‬ا  {‬
‫ا ( ‪ $%‬ا رو]‪ $‬و‪ &(M‬ه‪ XY‬ا ( ‪$%‬‬
‫‪
D‬آ ‪6‬ره ‪ ^ ، G‬آ' ‪. M‬‬
‫‪ 1‬ــ ا)
د اى ا ‪ ?% $@7‬ا ( ‪$%‬‬
‫‪aZ‬ل 
آ‪ $‬دورا‪ . `M‬و ‪D 'b‬ون ] ‬

آ ‪6‬ر ا ( ‪. $%‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪
@M‬ا(& ا
) '‪E@
R‬‬
‫‪  D‬ورة وا(& ا
) ا‪I‬ر‪. R H‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬د ا ‪ $‬ا  ‪ $% (  $M‬‬
‫‪ R‬و '‪ . R‬وا]‪ & c.‬ر‪  '%‬ا
)‪F‬‬
‫'‪. R‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ J@d 2‬ا ‪M‬ن ا‪ R  K. M b‬و‬
‫'‪ . R‬ذا &‪ c.‬؟‬
‫  ‪4‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ (S) @e &)
@M‬آ` ‪، M=200g‬‬
‫‬
‫ ‪ %H‬ق &ى أ ‪  ^D‬ا س ‪D '.D‬ون ا ك ‪6 J@7M .‬ة أ‪ ': F $D  $‬‬
‫‬
‫‪ F=0.5N‬و & ‪ ?% `
D l‬ا &ى ا‪
m EZ . I‬اة ‪ F‬ازي  &ى ا‪. I‬‬
‫‪ J@7D‬ا ‪M‬ن ا‪ ?% K. M b‬ا(& ا‪ (S) /‬أ‪ .‬ء 
آ‪
$‬آ ‪6‬ر‪ KD ، G X‬أن ‪
 $@d‬آ‪$‬‬

آ ‪6‬ر‪
 X‬آ‪
q $ & $‬ة ‪ -M D‬م ‪ .‬أ&‪ $ 6 /‬ا& رع ‪
 aG‬آ ‪6‬ر‪. X‬‬
‫‪ 2‬ــ  ‪ K% @ ، B $7M‬ا‪FH A $7.‬‬
‫ا‪D `6a7M‬ون ]
‪، l=30cm $ & D $tD $%‬‬
‫ ا(& )‪& (S‬ى ‪$@&. D at‬‬
‫ &ى ا‪D I‬او‪?@ ^ α = 5° $‬‬
‫‬
‫‪F‬‬
‫‪ v9M‬اة ‪
m EZ ، `% $@7‬ه ازي‬
‫ &ى ا ‪
@M . 8t‬أن ا س ‪KD‬‬
‫ا &ى ا ‪ 8t‬وا(& )‪ T D  (S‬ك وأن‬
‫  ‪ 8‬ا‪ T‬ك  ه‪ XY‬ا ‪ $‬ه ‪. k=0,1‬‬
‫ ه ‪
 $@d‬آ‪
$‬آ ‪6‬ر ا(& )‪aZ (S‬ل 
آ` ‪ ?%‬ا &ى ا ‪ 8t‬؟‬
‫أ&‪ /‬ا & ‪ $‬ا‪ $M‬ا  ‪ K‬أن ‪ '7‬ا(& ‪. `96 8@6‬‬
‫  ‪5‬‬
‫‪ v9M % @ J@7M‬اة ا‪ ': F $I‬‬
‫‬

‫‪ K  ?% F = 0, 2 N‬ذا‪ (S1) K‬و )‪ (S2‬و‪ H‬‬


‫ق ‪x.‬ة ها‪ $t‬أ‪ 8b  . $‬ا ‪ ..‬ن ) ‪`@M‬‬
‫‪ G1 %
]
q‬و ‪
G2‬آي ‪6‬ر )‪ (S1‬و )‪. (S2‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ a1  6 M @ Kّ%‬و ‪ & a2‬ر‪ G1 %‬و ‪. G2‬‬
‫‪ 2‬ــ أ&‪ m1 /‬آ‪ S1 $‬و ‪ m2‬آ‪. S2 $‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪9‬ل آ‪ 8  $‬ذا ‪ & ?%‬رع
آ‬
‫‪6‬ر‪ X‬؟ ‪) 8%‬ا‪. {D‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪6 S1 ?% ) K J@7M‬ة أ‪F $D  $‬‬
‫‬

‫‪ J. F = 0,14 N ':‬ق ا ‪x.‬ة ا'ا‪$t‬‬


‫ا ) دا‪  t‬و‪ FH‬أ ‪.‬‬
‫ ‪
q ?.. 8b‬ات ]
‪ $TD G1 $%‬ا ‪  vG=0
@M . t K‬ا‪. t=0 $-‬‬
‫ ‪6‬‬
‫&
] رة ]@ ق ‪ 250km/h $%
&D‬و‪ & J‬ر &  أ ‪m( .‬ة 
‪ F‬ا& ‪ Jt‬ر)` ‪?%‬‬
‫ا &
اع &
ا ‪ $‬ا ‪ & $7‬رع ‪
G‬آ ‪6‬ر ا& رة  ‪. 10m/s2‬‬
‫‬
‫‪6
@M‬ى ا‪ T‬ك  € ‪6‬ة وة ‪. $D  f‬‬
‫‪ 1‬ــ ا&‪
D G $%
] /‬ور  ‪ KM‬ا‪D‬اء ‪ $- K‬ر‪ F‬ا& ‪ Jt‬ر)` ‪ K%‬ا &
اع ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ د ا( ‪ ، X‬و ‪ ، ?.‬و ‪ ( -.‬ع اى ا ر)‪ $‬ا ‪ ?% $@7‬ا ( ‪$%‬‬
‫}ا& ‪ ،Jt‬ا& رة {  ه‪ XY‬ا
‪. $‬‬
‫‬
‫‪v9M  ،‬‬ ‫‪∑F‬‬ ‫‪ 3‬ــ ‪D ، 8b‬ون ] ‪ ،‬آ‪ $'( aG K a‬ا& رع ‪ ، G‬و ‪ G $%
] $'( vG‬و‬
‫‬ ‫‬
‫‪ext‬‬

‫ا‪aZ t $-‬ل ه‪ XY‬ا


‪. $‬‬
‫  ‪7‬‬
‫‪ $7.D ` M @e &) FxM‬د‪ (S) $‬آ' ‪  m‬ا ‪
A $‬ة ‪ . R = 1m '% :‬‬
‫‪
M‬آ' ‪ 'H K%‬ا@‪ J. ، $ . `@: $%
&D A t‬ا‪$7.‬‬
‫ا د‪D $‬ون ا ك ‪ ?%‬ا
ة ‪M‬د ‪ D FH‬اوي ‪θ‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪
@ J@7D‬ه‪ $.‬ا‪ $6 7‬ا
آ‪ ، $‬أو) @
('‪ $‬ا&
‪ $%‬ل ‪S‬‬
‫‪ 8@6 θ $TD‬أن ‪ q‬در ا
ة‬
‫‪ 2‬ــ ‪ J@7D‬ا ‪M‬ن ا‪  K. M b‬أ] س 
‪ .‬أو) @
‪:‬ة‬
‫اة ا ‪
d K $@7‬ف ا
ة ‪. θ $TD (S) ?%‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ $ 6 c.&M‬ااو‪  θ $‬ا‪ $-‬ا 
ك ' )‪ (S‬ا
ة ‪.‬‬
‫اط ا أ
 ‬

‫‪ I‬ــ ل ا‬


‫ ‬
‫آ  د   ارض أو ا  ا   ‪* !"#$‬ة ‪&' ( )*+‬ف ارض‬
‫‬
‫‪ 2‬زن ا ‪ /‬و‪  &.‬ب ‪ . P‬ه‪ 89‬ا *ة ه ‪ ( )/2.‬ا ‪/‬ل ا ‪5‬ث ( '&ف ارض‬
‫‬
‫‪/ $‬ل ا ;* ) و‪ : &.‬ب ‪g‬‬
‫‬ ‫ ‪1‬‬ ‫‬ ‫‬
‫= ‪ m @A g‬آ‪ )C‬ا ‪. /‬‬ ‫ا >=<) ( ‪ P‬و ‪ g‬ه ‪P :‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ +‬ات ‪/ )/C‬ل ا ;* ) ‪:‬‬
‫ــ ا‪ : 8/2E‬ا &أ ا ر ( &آ <‪G‬ر ا ‪. /‬‬
‫ــ ا ‪ . : H‬ارض‬
‫‪-1‬‬
‫ــ ا ‪5J : IH‬ة ‪/‬ل ا ;* ) و‪5A  H &+>.‬ة ‪N/kg‬‬
‫ ‪5J S>C2 :‬ة ‪/‬ل ا ;* ) ‪E‬ر‪R2‬ع و‪ #‬ا >&ض ‪.‬‬
‫‪ II‬ــ اى ا&‪ " # $%‬ف   ‪.‬‬
‫‪1‬ــ ‪/‬ى ا‪+,-.‬ك ا& ‬
‫آ  ‪&A‬آ) دا‪!T U‬‬
‫‪ \ W2‬ه‪ 85‬ا *ى ا ‪&' ( )*+‬ف ا ‪  !T‬ا ‪ /‬ا ‪&C‬ك ‪< ،‬ة و‪5A‬ة ‪< 2‬ة‬
‫ا ‪!T‬‬
‫ ات <ة ا‪WCAE‬ك ا ‪: !T‬‬
‫ا] ‪& :‬آ <‪G‬ر ا ‪/‬‬
‫‪&^_2 U‬ه ه ا‪& )& )C 8/2‬آ ا *‪G‬ر ‪/ G‬‬
‫ا ‪& )/C H aW : H‬آ ‪G‬ر ا ‪/‬‬
‫ا ‪5b‬ة ‪:‬‬
‫ا ‪&C‬ك  ‪. !T )+H‬‬
‫‪9H.‬ج ‪ )<=>  25J‬ا ‪ )>+ S>C2 )C^ k @A f = k .vGn : ) C‬ا ‪ !T‬و‪ Wb‬ا ‪ /‬ا ‪eG‬‬
‫‪ +C ، vG = v !".‬ا >=<) ‪. f = k .v n‬‬
‫ ‪W2 5H :‬ن <) ا &) ]‪&f‬ة ‪ +GC ، n=1 9U_. ،‬ا >=<) ا *) آ‪، f = k .v : 2‬‬
‫ ه‪ 89‬ا  ) ‪  k S>C2‬و) ا ‪. !T‬‬
‫‪W2 5H‬ن <) ا &) ‪ v‬آ‪&+‬ة ‪ +G2 n=2 9U_. ،‬ا >=<) ا *) ‪ f = k .v‬ه‪ 89‬ا  ) ‪،‬‬
‫‪2‬‬

‫‪  k S>C2E‬و) ا ‪ :CCW S>C2  ، !T‬ا ‪.)/‬‬


‫‪ 2‬ــ دا‪ 6‬أر‪23&4‬س‬
‫‪ !"#$‬آ  ‪f‬ر آ أو  ‪* !T T‬ى ‪2‬س ‪   )*+ )Ikl‬ا ‪، /‬‬
‫‪/ $‬ع ه‪ 89‬ا *ى ‪5‬ا >) أر‪5U‬س ‪.‬‬
‫ ا‪ 2‬ه ‪:‬‬
‫ــ ‪&^_2 )*.‬ه ‪& :‬آ ^* ا ‪ !T‬ا  اح‬
‫ــ ا‪ : 8/.E‬ا ‪ #‬ا &أ ‬
‫ــ ا ‪ . : H‬ا‬
‫‬ ‫‬
‫ــ ا ‪5b‬ة ‪2 :‬وي ‪5J‬ة وزن ا ‪ /‬ا  اح ‪FA = − ρ f .V .g : !T‬‬
‫@ أن ‪ ρ f‬ا ‪ )CW‬ا ‪ !T )/‬ب ‪kg/m3‬‬
‫‪ V‬ا ‪ /‬ا  اح ‪(m3) !T‬‬
‫‪2‬‬
‫‪5J : g‬ة ‪/‬ل ا ;* ) )‪ (N/kg‬أو ‪m/s‬‬
‫‪5J FA‬ة دا >) أر‪5U‬س )‪(N‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪ Pf ، FA = − Pf : )w‬ه وزن ا ‪ /‬ا  اح ‪.‬‬
‫‬
‫‪FA ρ f‬‬
‫=  ‪ Ps @A‬ه وزن ا ‪ /‬ا ‪ eG‬ا ‪f‬ر ا ‪ !T‬و ‪ ρ s‬آ‪ :CC‬ا ‪. )/‬‬ ‫‪ (+.‬أن‬
‫‪Ps‬‬ ‫‪ρs‬‬
‫أذا آ‪ ρ f y.‬أ]‪_ ρ s ( &;W &f‬ن ‪ Ps ( &;W &fG2 FA‬ه‪ 89‬ا  ) ‪5/.‬ه ‪W$ 5H‬ن ا ‪. $ k !T‬‬
‫‪ III‬ــ اط ا أ
‪+,-8‬ك‬
‫ا‪9:‬ط ا‪ $ ,‬‬
‫ا ‪5‬ف ( ا ‪&A )9. : )&/C‬آ) *ط آ&‪ )*$& !T )$‬أو &‬
‫ا >‪5‬ة ا ‪+# : )+$&/C‬ر ‪5‬رج ( |) ‪ . 1l‬ل ا ‪&f‬ول ا ‪ }R#‬آ‪ :CC‬ا ‪)/‬‬
‫‪ ، ρ f = 1, 07 g / mℓ‬آ&‪E )$‬ذ‪ )$‬آ‪ mb=6,88g CC‬و‪&A /. R=5,9mm >J‬آ) ا ‪ )$&W‬‬
‫ا ‪ T‬ا) آ&ا ر<) و‪ …R.‬ا ‪ $&b‬ا ‪& /‬آ) ا ‪. ( } )$&W‬ع‬
‫‪ .& >C.‬أ ‪ 5$52 )> Avimeca W‬ا‪ !l‬ا ‪ *H‬ا ا *) ا‪& G !l‬آ <‪G‬ر ا ‪=U )$&W‬ل‬
‫*' ! ا‪CU‬ر ر رأ ‪ . :‬ا‪ < eCWH R‬ازواج )‪. (t,y‬‬
‫‪5 &.‬ول ا *س إ  &‪ .‬ا ‪5/‬ول ورا ا ‪HH‬ت ‪ ، regressi‬و>‪ }$&>2 5‬إ‪5A‬ا^) ‪)/C‬‬
‫‪dy‬‬ ‫‬
‫= ‪*$ ، v‬م ا ‪ .&+‬ب < ‪ ^ v‬ر ‪&f2 HH‬ات ‪ ) E5 v‬ا ( ‪ t‬‬ ‫ا &) ‪ vG‬وه ‬
‫‪dt‬‬
‫ا ‪ …R. ^ ، )Jb‬ا } ‪.‬‬

‫ا‪;C‬ر‬
‫‪ 1‬ــ ا‪=fC‬ل ا ‪v=f(t) HH‬‬
‫أ ــ ‪&+$‬ز ا ‪ HH‬ود ‪5A ، (I.‬د ‪ .+‬ا ‪/‬ل ا ‪I. W H‬م ‪&+‬زا '‪&A )>+‬آ)‬
‫ا ‪ )$&W‬آ ‪I.‬م ‪.‬‬
‫‬
‫ب ــ ه ‪ C2‬ا‪ 5$‬أم ‪ )/C <HC2‬ا ‪C‬رع ‪& aG‬آ <‪G‬ر ا ‪=U )$&W‬ل ا &آ) ؟  ا‪. c‬‬
‫ج ــ ;  ا ‪ Wb‬ا ‪ #‬ا *رب ‪. HH‬‬
‫‪ !'*2 )*. ;$‬ه‪9‬ا ا ‪ ! #‬ر ا &ت <) ا &) ا ‪5A . vℓ )$5‬د <) ‪. vℓ‬‬
‫د ــ ; ‪ aR.‬ا ‪ ، HH‬ا س ‪ 5H HH‬ا] ‪ !'*C$ . O‬ه‪9‬ا ا س  ا ‪#‬‬
‫ا *رب ‪ )*.‬أ ‪ :. τ  G‬ا ( ا  ‪. τ )< ( .‬‬
‫‬
‫‪ 8‬ــ  <) ‪5A’ a0‬ا^) ‪  a0‬ا ر ا &أس ‪ 5H‬ا ‪ t=0 )I‬؟‬
‫‪ 2‬ــ ا ‪5‬را) ا ‪)$&IH‬‬
‫أ ــ أذآ& &> ‪ (W$‬ا‪C‬د‪ 8‬درا) ‪&A‬آ) ‪& G‬آ <‪G‬ر ا ‪. )$&W‬‬
‫ب ــ أ^‪* H‬ط ا ‪  ، )$&W‬ه ا *ى ا ‪5A .  )*+‬د  ات آ ا *ى ا ‪  )*+‬ا ‪. )$&W‬‬
‫‪5A‬د ( ( ا *ى ا ;=ث ‪ ،‬ا *ة ا ‪=U 25J &fC2 C‬ل ا ‪IH‬م ا ‪. T5+‬‬
‫ج ــ ‪ S+C‬ا *‪.‬ن ا ;‪  (2H .‬ا ‪ )$&W‬أ^‪H‬ء *' ا &أ ا ‪52 !& !T‬د‪، 8‬‬
‫أآ‪ eC‬ا >=<) ا ‪/ ( &2 C‬ع ا *ى ا ‪#‬ر) ا ‪  )*+‬ا ‪ )$&W‬و‪ m‬آ‪ )C‬ا ‪ )$&W‬و‪)/C‬‬
‫‬
‫ا ‪C‬رع &آ <‪G‬ر ا ‪. aG /‬‬
‫‬
‫د ــ ‪*Z‬ط ه‪ 89‬ا >=<)  ا ر ) ‪ (O, k‬ا &أ ا ‪ . :‬ا‪ ، R‬أ^‪ y+‬ا >=<) ا ‪: ) C‬‬
‫‪dv‬‬
‫)‪ A ( &+ . (1‬و ‪ m ) E5 B‬و ‪ k‬و ‪ FA‬و ‪5J g‬ة ا ;* ) ‪.‬‬ ‫‪= A − Bv n‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪ 8‬ــ ( أن &) ‪ ، vℓ )$5A )< –+2 G‬وا ‪ A ) E5 vℓ &+>2‬و ‪ B‬و ‪. n‬‬

‫‪dv‬‬ ‫‪  v n ‬‬


‫)‪(2‬‬ ‫و ــ أ^‪ y+‬أن ا >=<) )‪  eCW2 (1‬ا ‪ H‬ا ‪= A 1 −    : C‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪  vℓ  ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‬ ‫‬
‫ز ــ أو‪ 5‬ا ‪ &+>C‬ا & —‪5A‬ا^) ‪ )/C a‬ا ‪C‬رع ‪  aG‬ا ر ) ‪ (O, k‬ا ‪t=0 )I‬‬
‫‪ 1‬ــ ا&د ا‪  3<=,‬آ‬
‫‪ ρbille‬‬ ‫درا) ‪&A‬آ) آ&‪ )$‬آ‪ m CC‬و ‪ V /A‬وآ‪ CC‬ا ‪)/‬‬
‫‪ !T‬آ‪ :CC‬ا ‪W ) A ρ fluide )/‬ن  ‪/ )+H‬‬
‫ا &> ار‪. l‬‬
‫ أم ‪&A‬آ) ا ‪ )$&W‬رأ) و‪ . 8H‬ا‪C#. ، R‬ر آ>‬
‫‬
‫‪ 5>C‬و ‪ . : IH‬ا‪. (O , k ) R‬‬
‫ــ ا ‪ )/‬ا ‪5‬رو) ‪ :‬ا ‪)$&W‬‬
‫ــ &د ا *ى ا ‪ )*+‬ا ‪#‬ر) ‪=A‬ل *' ‪:‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪ : P‬وزن ا ‪P = m.g ، )$&W‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪ : FA‬دا >) أر‪5U‬س ‪FA = − m f .g = − ρ f .V .g :‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪< : f‬ة ا‪WCAE‬ك ا ‪f = −k .v n .k : !T‬‬
‫ــ ‪ S+.‬ا *‪.‬ن ا ;‪: (2H .‬‬
‫‬ ‫‬ ‫  ‬ ‫‬
‫‪ @A P + F + f = mbille .aG‬أن ‪ )/C aG = a‬ا ‪C‬رع &آ <‪G‬ر ا ‪)$&W‬‬
‫‬
‫‪ *.‬ا >=<) ا ‪  )/C‬ا ر ) ‪  G. ، (O , k‬ا ‪C‬و‪ )$‬ا ‪: ) C‬‬
mbille g − m f g − kv n = mbille .a
dv
(mb − m f ) g − kv n = mb .
dt
(mb − m f ) k
A= g B=
mb mb
dv
= A − Bv n
dt
T ‫=ل ا *ط ا &أ ا‬U )$&W ‫ر ا‬G< ‫ &آ‬G )‫) &آ‬lRC ‫ ا >د ) ا‬، ) ‫ ا >د‬85‫; ه‬2
‫?ة  آ‬3&&‫ ا&د ا‬22 ‫ ــ‬2
 + 2‫ ا‬B ‫ ا‬:  ‫ا‬2‫م ا‬A:‫أ ــ ا‬
vℓ ‫&) أن‬/C ‫( ا‬+2
dv
= 0 : ‫) أي أن‬ICH )*C )‫&آ‬A )$&W ‫&آ) ا‬A +G2 @
dt
: ˜CHC. )‫) &آ‬lRC ‫ ا >د ) ا‬
1
 A n
A − Bv = 0 ⇒ vℓ =  
n

B
1
g n
vℓ =  ( mb − m f ) 
k 
 ‫ا‬2‫م ا‬A:‫ ا‬$ ‫م‬I.  ‫ إ‬G )‫&آ‬A !"#2 vℓ )$5 ‫) ا &) ا‬$&W ‫*رب &) ا‬2 5H ‫ــ‬
. )& ‫ت ا‬+; C$‫و‬
2$‫م ا‬A:‫ب ــ ا‬
. ‫م‬5>H / ‫"! إ  <ى‬#2  )$&W ‫& ا‬$&2 +<
t0=0 )I ‫ ا‬
‫ر‬C2 c ‫ ذ‬5> 2$‫م ا‬A:8 )A& ‫ ا‬89‫ ه‬2 : ‫ره‬G< ‫) &آ‬C& 5$‫ ا‬C2‫) و‬$&W ‫ا &أ‬
 
∑ ext : ‫م‬5>H ‫&ى‬U‫) &ة أ‬$&W ‫*) ى ا‬+ ‫ع ا *ة ا‬/ : +G$ T‫م دا‬I. . G )‫&آ‬A
F = 0
. a=0 ‫أي أن‬
 dv 
‫ ه‬a0 ‫ @ أن‬aG (t0 = 0) = aO =   H$5 t0 =0 )I ‫ ا‬5H ، )lRC ‫ ا >د ) ا‬
 dt t0 = 0
 
f = 0 c 9‫ آ‬H$5 . )$&W G ‫ر‬G* ‫ &آ ا‬T5+ ‫رع ا‬C ‫ا‬
(mb − m f ) g
(mb − m f ) g = mb .a0 ⇒ a0 =
mb
HH ‫ س‬: ‫ <) ا > ا‬T5+ ‫رع ا‬C ‫وي <) ا‬2 ، .+
. t0=0
)‫ج ــ ا ( ا  &آ‬
:. τ  G ‫*) أ‬. HH ‫ ا *رب‬# ‫ ! ا‬v=f(t) HH ‫ ا س‬# ‫*'! ا‬C$
‫?  آ‬3&&‫ ا‬#?‫ا‬
vℓ = a0τ : )<=>  τ )< ‫د‬52
. T5+ ‫م ا‬IH ‫ة ا‬5 ‫ر‬5< )+2‫ ( إء ر‬τ )< (W2 : 
Euler 3‫ "  أو‬F3$%,8 ‫  آ‬3<=,‫ ا&د ا‬G- ‫ ــ‬3
 %‫أ ا‬2$ ‫أ ــ‬
š$>C )‫) &آ‬lRC ‫ >د ) ا‬+$&*2  ]C ‫*) أو & ( ا‬$&' (W2 ‫ــ‬
‫> أن‬. @
v ( t + ∆t ) − v ( t )  dv  v ( t + ∆t ) − v (t )
a(t ) = lim ⇒ a(t ) =   ≈
∆t →0 ∆t  dt  ∆t
v ( t + ∆t ) = v ( t ) + a ( t ) .∆t (1)
)*$& R]‫ و‬. ‫ا‬9 )$‫&ار‬W2 )RG ‫زه‬/.‫ إ‬e/$ C ‫( ( ا ب ا‬CA& )*$& ‫ ا‬89‫"( ه‬C2
C ‫ وا‬t )I ‫ر‬G* ‫ >& ) &) &آ ا‬eC$ )*$& ‫ ا‬89‫>ل ه‬C‫ آ أن ا‬. )$‫&ار‬W2 )<‫ر‬
. t=0 )I ‫ ا‬v0 )T5+ ‫ن ه ا &) ا‬A‫ ا‬e k ‫ن‬W2 
:  ‫) او‬A& ‫ا‬
‫ @ أن‬v ( ti +1 ) = v ( ti ) + a ( ti ) .∆t : C ‫ ا‬Wb ‫  ا‬CC‫( آ‬W$ C ‫( وا‬1) )<=> ‫=ل ا‬U (
ai = A − B.vin
a0 = A − Bv0n H$5 t=0 )I ‫ ا‬5H
: ).; ‫) ا‬A& ‫ ا‬
v1 = v0 + a0 v0n ∆t e.
‫ة ا ب‬U 2 ∆t
)*$& ‫ ا‬aRH ( ‫رع وا &) ا ا‬C ‫ب ا‬A 5>.‫و‬
! & ‫*) أو‬$&' ‫>ل‬C )G ‫) ا‬$&IH ‫ ا * ا‬S2 ( (W2 C ‫ ا‬B ‫ و‬A ‫ و‬n < ( @+. ^
. (HH ‫ ا‬S2 ‫) أي‬+$&/C ‫ا * ا‬
. ‫ ــ اط ا أ
ا‬VI
  ‫ ــ‬1
/ ‫"! ا‬#$ 5H l‫ &! أر‬/ ‫ا ا‬9‫ر ه‬G* ‫&آ) &آ ا‬A ‫ ه‬e] / & ‫ا *ط ا‬
. * ) *; ‫ *ة ا‬
، ‫&اغ‬R ‫ < ا‬2 ‫&ا إذا‬A ‫ن ا *ط‬W$ $&I.
. ) *; ‫ل ا‬/ ‫ودة‬5 :'* )*H‫ و‬، .‫ ا‬:WJ‫ ) و‬
. ‫ر‬G* ‫ &آ ا‬aG ‫رع‬C ‫) ا‬/C ‫ ــ‬2
:.‫_^& وز‬2 5$ / ‫ أي أن ا‬. l‫ل ا ;* ) و &! أر‬/ e] / & ‫& ا *ط ا‬+C>.
. *
    
g = aG ‫ أي أن‬P = m.g = maG : (2H .; ‫ن ا‬.* ‫ ا‬S+.
)‫) &آ‬H ‫ ــ ا >د ) ا‬3

:  GH )<=> ‫* ا‬. R‫ ا‬. : ‫( ا‬O , k ) > ‫ ا‬
dvz
‫ أن‬t0=0 )I ‫ ا‬5H 9A_. . )T5+ ‫&وط ا‬b  C )C; ‫د ا‬5. az = g ⇒ = g ⇒ vz = gt + C
dt
. )U )H‫ دا ) ز‬G )& ‫˜ أن‬CHC.‫ و‬vz = gt ‫ أي أن‬vG (t = 0) = v0 = 0
: z(t) ( @+. )*$& ‫ ا‬aRH
dz 1
‫ أن‬t=0 )I ‫ ا‬5H 9U_. . )T5+ ‫&وط ا‬b  C’ )C; ‫ ا‬c 9‫د آ‬5. ، vz = = gt ⇒ z (t ) = gt 2 + C '
dt 2
)& ‫ون‬5 eG ‫ ا‬/ & ‫) &آ) ا *ط ا‬H ‫ أي أن ا >د ) ا‬C’=0 ‫ن‬Z C ‫ و‬z(0)=z0=0
1 2
. z (t ) = gt : ‫ره آ_] > ا ( ه‬CU‫ ا‬2 O )*H ‫) و( ا‬T5
2
&A ‫) *ط‬T5 )& ‫ون‬5 S2 C ‫) ا‬+G ‫! ام ا‬/ )+H  >. ) ‫ ا >د‬89‫وه‬
. ‫م‬A,N8 ‫ ة‬3O, 3&3, ‫ آ‬- ، )‫ ا &آ‬aRH *2 .‫أي أ‬
‫‪: 1 *+2 ($&2‬‬
‫‪ I‬ــ ‪ *2‬آ&ة رأ ‪5‬ون &) ‪ &+C>. . )T5‬ا *ط ‪&A‬ا و‪*.‬م ‪5‬را‪ 5>C > :C‬و‪IH‬‬
‫‬ ‫  ‬
‫) ‪ R (O, i , j , k‬ر‪ (O, k ) 8‬رأ و‪ . :‬ا‪. R‬‬
‫‪ 1‬ــ  '‪ )>+‬ر ‪& G‬آ <‪G‬ر ا ‪&W‬ة ؟‬
‫‪ 2‬ــ أ&د ا *ى ا ‪  )*+‬ا ‪&W‬ة أ^‪H‬ء *' ‪  .‬ا *ى ا ‪ . C‬أم وزن ا ‪ /‬؟ و ه ‬
‫ا ‪&b‬وط ‪*. W‬م ‪9‬ا ا’هل ؟‬
‫‪ 3‬ــ ‪ ) E5 &+‬ا ( ‪ ( t‬ا‪.‬ب ‪. G )*H z‬‬
‫‪ 4‬ــ أ‪ eA‬ا &) ا ‪  GC C‬ا ‪&W‬ة إ  ارض ‪. h=2m >. .‬‬
‫‪ II‬ــ ا &) ا ‪ )T5+‬ا ‪& t=0 )I‬آ <‪G‬ر ا ‪&W‬ة أر‪ y‬رأ ‪ .‬ا ‪2‬وي ‪v0=15,0m/s‬‬
‫‬
‫‪ 1‬ــ ا ‪ &+>2‬ا’‪5A‬ا^) ‪ )/C v‬ا &) &آ ا *‪G‬ر ا ‪&W‬ة ر رأ ) ‪ . : (O, k‬ا‬
‫  ‬
‫ > ا ‪ 5>C‬وا ‪. R (O, i , j , k ) IH‬‬
‫‪ 2‬ــ أو‪2 tM &+>2 5‬ر‪ £$‬ا ‪ )I‬ا ا *) =ر‪R2‬ع ا<‪ ، G )*H zM G‬وا‪. :C< eA‬‬
‫‪ 3‬ــ أ‪. zM )< eA‬‬
‫ر ل اط ا أ
 ‬
‫(ص &م ا ‪ %‬وام ا‪ ! " #‬ام ا‬
‫  
 ا
ر  ‪:‬‬
‫‪#$ g = 9,81m / s 2‬ة ! ل ا   ‪ ،‬ا   ا 
 اء ‪ ρ air = 1,3kg / m :‬ا   ا 
 
ء ‪:‬‬
‫‪3‬‬

‫‪4‬‬
‫‪ () . ρeau = 1, 0.103 kg / m3‬آ&ة ‪V = π r 3 :‬‬
‫‪3‬‬
‫  ‪ 1‬اط ا‪ ! ,‬ة أ( ى‬
‫‪ 4+‬آ&ة ‪#‬ون ‪ . /# 0&1‬أ ‪ #0 20m * ! +,‬ا   ! ;‪ :‬ا‪&9‬ة ! ‪. 81‬‬
‫ ‪ & B . g=10m/s2‬أن ا ط )&ا ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ! ه‪#! D‬ة ‪ 81‬؟‬
‫‪ 2‬ــ أ)‪ 0&1 H‬ا & ‪G‬ل ;‪. 10m * ! B+‬‬
‫‪3‬ــ ا)‪ #0  0&1 H‬و‪  N‬إ ‪ K+1 L‬ا‪9‬رض ‪,‬‬
‫  ‪2‬‬
‫&‪  :1‬ا‪ v01 = 30m / s /# 0& L09‬آ&ة ‪ ،‬و‪ :1&(1s)  P #B‬آ&ة أ&ى *‪ TU D‬ا‪S ,‬‬
‫ا &ة ا‪9‬و ‪  ، L‬ا‪#) v02 = 40m / s /# 0& ، L09‬د ا ‪ t W‬وا
‪ z Z‬ا ي ‪\* D  1‬‬
‫ا &‪ ,‬ن ‪.‬‬

‫  ‪
3‬ط !‪ 1‬واز!‪/‬‬
‫‪ Da! bU‬و از!\ ! ‪&/ 8‬ة ‪ L0 #_,‬ار‪ U,‬ع ‪ K+1 ! h‬ا‪9‬رض ‪ .‬آ  ا
‪ Da‬و از!\ ‪ m‬و‬
‫;
 ‪#$‬ة ! ل ا   ‪. g=9,81m/s2‬‬
‫‪ :‬أن !
ع ا ى ا
‪&8 ! +‬ف ا اء ‪ L0‬ا
‪  _
 
 DW‬ة ا‪  )g‬ك ‪f = k .v 2‬‬
‫‪ .‬أن ‪. k = 0, 78SI‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ B! ! ;G+‬د  ا‪ B9‬د )‪#‬د و)‪#‬ة ا    ‪ D* k‬ا ‪ W‬م ا ‪#) D
B‬ات )‪. ( SI‬‬
‫‬
‫‪ 2‬ــ أو_‪ #‬ا
‪ B‬د  ا ‪G Z U‬ل ‪1‬ط ا
‪ DW‬و از!\  ‪  0‬ر ا
ر ا &أ‪ (O , k ) D1‬و!_ ‬
‫ا‪ :
 . :U19‬دا*‪ B‬أر
‪#‬س ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ &o, ##‬ا &‪G 0‬ل ا ‪ &8 :
B  t !b‬أو & )‪ q .‬ر ‪+‬ة ا  ب ‪. ∆t = 0,5s‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ vn  1‬ا &‪ D* 0‬ا ‪ t n W‬و ‪ vn +1‬ا &‪ D* 0‬ا ‪  ، tn +1 = tn + ∆t W‬أن ا
‪ B‬د ‬
‫ا ‪ Z U‬ا   
 أن ‪ L0 H ,‬ا ‪ :r‬ا ‪: D‬‬
‫‪ A = 4,9SI .) vn +1 = vn + A − B.vn2‬و‬
‫‪. B = 1,95.10 −3 SI‬‬
‫)‪#‬د ‪ ;#‬و)‪#‬ة ا    ‪ A‬و ‪ D* B‬ا ‪ W‬م ا ‪D
B‬‬
‫ )‪#‬ات ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪
B 1  2‬ل ا
 ن _ \ وا ي 
‪&o, :‬ات‬
‫ا &‪  g# v 0‬ا ‪ t !b‬ا ‪  ) (, D‬ا‪+1‬‬
‫ا ‪ ;GB‬ا   ‪: 0 ،‬‬
‫أ ــ ر‪#; ,‬ر ا
‪#‬ة ا ‪G‬ز! ‪ :u‬ا
‪ DW‬و از!\ إ ‪L‬‬
‫ا &‪ 0‬ا ‪، #‬‬
‫ب ــ ;
 ا &‪ 0‬ا ‪ ، #‬و‪#)  0 &0‬ة ‪km / h‬‬
‫ج ــ ;
 ا ‪ !b‬ا

‪& b‬آ‬
‫  ‪ ! 85 : 4‬ا‪7‬اء ‪4"! 5‬‬
‫*‪ z0 = −3, 0m .) K! 4
0 D‬أ)‪#‬ث ‪ +w‬س * ‪&oN 0‬ة ! ا اء ‪ #0‬ا ‪: . t = 0 s W‬‬
‫أن ا ‪ 0 U‬آ&و ا ‪. :r‬‬
‫‪ /#‬ن ‪ B$‬ع ا ‪. r ( z0 ) = r0 = 0,50mm 0 U‬‬
‫در_ )&ارة ا
ء وا اء ا
_د *‪ D‬ا ‪. T0 = 300 K :   P 0 U‬‬
‫‪ yoZ‬ا
ء *‪) D‬ض ا
‪ ! &o  K‬ا ‪G ! z 4
B‬ل ا ‪ ;GB‬ا  ‪peau ( z ) = patm − ρ gz :‬‬
‫‪ patm = 1, 0.105 Pa‬ا ‪ K+1 L0 yoa‬ا
ء ‪z=0‬‬
‫‪ ρ = 1, 0.103 kg / m3‬ا   ا 
 
ء ‪،‬‬
‫‪#$ g = 9,8m / s 2‬ة ! ل ا   ‪.‬‬
‫‪ yoZ‬ا اء ا
_د *‪ D‬ا ‪  0 U‬وي ‪ yoZ‬ا
ء *‪D‬‬
‫ا ‪ \U 4
B‬أي أن ) ‪. pair ( z ) = peau ( z‬‬
‫‪   P D+B‬ا ‪ o‬زات ا  ! ‪. R = 8,314S .I :‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪& U‬ض أن ا اء ا
_د *‪ D‬ا ‪ w 0 U‬ز آ !‪ ، :‬أو_‪#‬‬
‫‪ B$ &B,‬ع ا ‪  g# r ( z ) 0 U‬ا ‪. z 4
B‬‬
‫‪ 2‬ــ أ)‪ H‬آ
 ! دة ا اء ا
_دة *‪ D‬ا ‪. nair 0 U‬‬
‫‪ 3‬ــ أ)‪ B$ H‬ع ا ‪ #0 0 U‬و‪  N‬إ ‪ K+1 L‬ا
ء ‪.‬‬
‫
‪ B$ &o, :‬ع ا ‪ ، 0 U‬إذا آ ن ا ‪ &o‬أ‪) 10% ! &oN‬‬
‫ 
 ا
‪ ! ( +‬ا 
 ا ‪. /#‬‬
‫ه‪ 
 :‬إه
\ ؟‬
‫‪ 4‬ــ إذا آ } ا   ا
  اء ‪ ، M (air ) = 29 g / mol‬أ)‪ H‬ا   ‪ (P 0 U m‬أ‪b
! y0‬ات‬
‫‬
‫ا
 ‪ P‬وزن ا ‪. 0 U‬‬
‫‬
‫‪ 5‬ــ أ‪b
! y0‬ات دا*‪ B‬أر
‪#‬س ‪ FA‬ا ‪ aq, D‬إ  ا ‪  g# 0 U‬ا ‪ Br‬ع ‪. r0‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ 6‬ــ ‪ aq,‬ا ‪ 0 U‬آ € إ ‪; L‬ة ا‪ € )g‬ا
‪ /‬وه‪ L0 H , D‬ا ‪ :r‬ا ‪f = −6π .η.r0 .v : D‬‬
‫‬
‫} أن ‪b η = 1, 0.10−3 Pa.s‬و_ ا
ء و ‪ B$ r0‬ع ا ‪ 0 U‬و ‪.  0&1  ! v‬‬
‫‪ 6‬ــ ‪  , L0 :! 1‬ا ى ا
‪ L0 +‬ا ‪# ) . 0 U‬ون ‪( (1‬‬
‫‪ 6‬ــ ‪2‬‬
‫ ‪  g# 0 U‬ا ‪. !b‬‬
‫(‬
‫‪v (t ) = vℓ 1 − e − t /τ‬‬ ‫)‬ ‫‪ 7‬ــ )‪ :‬ا
‪ B‬د  ا ‪ Z U‬ه آ ‪: D‬‬

‫ ‪  0‬ر أن ‪ x (   !#B! A + Be‬إذا آ } ‪#) ، A = B = 0‬د ;( ا


 د& ا  ‪:‬‬
‫‪x‬‬

‫‪ vℓ‬و ‪  0  τ‬ر أن ) ‪ B
 G) v(t‬د  ا ‪. Z U‬‬
‫‪ 8‬ــ )‪#‬د ا &‪ 0‬ا ‪. 0 U u‬‬

‫ اآت ا‬: ‫ت‬
Application M mouvements plans

%‫
*) ('ل ا‬+ ,-
‫آ‬. ‫ ــ‬I

  # $%# ‫ أن‬$( v0    ‫" !  آ    إر   ا رض‬
. ‫ا رض‬
*+‫آ‬, ‫ أي‬.%/ *"‫ز‬1 234 %‫ أن ا‬#+2"‫ و‬، ‫اء‬1*‫ ا‬8 ‫ك‬:+,;‫ى ا‬1 !*" ، ‫@ل ه= ارا‬4
. , ‫ط‬1%

ا رع‬3' ( ‫ ــ‬1

8 α ‫ن زاو‬1: *"‫ٍا أي أ‬I v0    m (+‫  ) آ ( ذات آ‬O %"  "
. L+M %N‫ل ا‬O ‫ أن‬#+2" .‫ف‬%‫او ا‬J α ‫او‬J‫ا‬ ! " ، Oxy %/ ‫ى ا‬1+ !‫ا‬
‫آ‬ / %‫ر ا‬1T J‫ آ‬G 83‫ا‬1 (2!" PQ ، (I =#+2" 3‫ أر‬8 / %‫آ ا‬, ‫"رس‬
  
. 3‫ ا ر‬8! .# R (O, i , j , k ) LM!‫ و‬2+ (2 / *U‫ا‬,V LQ
: 1M "N‫ن ا‬1"%‫ ا‬W#"
   
(1) aG = g M‫ و‬P = m.aG ‫ أي أن‬.%/ *"‫ وز‬$‫ إ‬%‫ ا‬8YZ
   
: R (O, i , j , k ) (2!‫ ا‬/ aG ‫ت‬U‫ا‬,‫إ‬

ax = 0 M (O, i ) ‫ر‬1Q!‫ ا‬$(

a y = 0 M (O, j ) ‫ر‬1Q!‫ ا‬$(

az = − g M (O, k ) ‫ر‬1Q!‫ ا‬$(

1Q" $( ‫ه  ا‬QM ‫ رأ‬aG ‫ رع‬+‫* ا‬O+ ‫أي أن‬

. g %N‫* ا‬O+ LM ‫!*  وي د‬LM‫ا  و‬

5‫
ا‬3' ( ‫ ــ‬2
: ‫ رع‬+‫* ا‬O+ ^ , M
 dvx
 dt = 0
  vx = C1
 dv y 
 = 0 ⇒  v y = C2
 dt 
 dvz vz = − gt + C3
 dt = − g

. #‫د ا"@  ا_وط ا‬Q `‫ا‬1U C1 , C2 , C3
(Oyz ) ‫ى‬1+ !‫ا‬ / 1 #‫* ا  ا‬O+ ‫أن‬
: M t0 = 0 LQ(‫ ا‬M
 v0 x = 0
 
‫ن‬1:+ +‫ و‬v0 v0 y = v0 cos α
 v = v sin α
 0z 0
  
: ‫ ه‬R (O, i , j , k ) (2!‫ا‬ /  ‫* ا‬O+ ‫ت‬U‫ا‬,‫أي أن إ‬
 vx = 0
 
(2) vG  v y = v0 cos α
v = − gt + v sin α
 z 0

:
‫آ‬7
8(9‫ت ا‬:‫ ــ ا<د‬3
: M
 dx
 vx = =0 
dt  x = C4

 dy 
 vy = = v0 cos α ⇒  y = ( v0 cos α ) t + C5
 dt  1
 dz  z = − gt 2 + ( v0 sin α ) t + C6
vz = dt = − gt + v0 sin α  2

: M t0 = 0 LQ(‫ا‬ / "‫ أي أ‬#‫ه ا"@  ا_وط ا‬Q ^O P‫ا‬1 C4 , C5 , C6 ‫ أن‬PQ
C4 = 0 0
  
C5 = 0 ‫ن‬V/ +‫ و‬OG0 0
C = 0 0
 6 
  
: +‫آ‬ ‫ ه‬R (O, i , j , k ) (2!‫ا‬ / t LQ(‫ا‬ / G %M‫ت ا‬U‫ا‬,‫ن إ‬1: +‫و‬

 x=0
 
OG  y = (v0 cos α )t (1)
 1
 z = − gt 2 + ( v0 sin α ) t (2)
 2

‫ل أن اآ‬1%" (Oyz ) ‫ى اأ‬1+ !‫ا‬ / + G ‫آ‬, ‫ أن‬#+ ‫ت‬c‫د‬2!‫@ل ه= ا‬4 

(

!L+M !%+  ‫آ‬, G ‫آ‬, ، (O, j ) ‫ر‬1Q!‫ ا‬$( ‫ــ‬

. ‫م‬L+" ‫ة‬g+ !%+  ‫آ‬, ، (O, k ) ‫ر‬1Q!‫ ا‬$( ‫ــ‬
‫ ــ (<د
ار‬4
t g+!‫ء ا‬TV *( TQ"‫ و‬G ‫آ‬Q+!‫ ا‬%M‫ا‬ +U‫ا‬,‫  إ‬8!O +‫@ ا‬2‫د ا! ر ه ا‬2
. z ‫ و‬y 
: $( TQ" (2) ‫( و‬1) +MJ‫ ا‬+‫د‬2!‫ ا‬
y
y = ( v0 cos α ) t ⇒ t =
v0 cos α
1
z = − gt 2 + ( v0 sin α ) t
2
: ‫د ا! ر ه‬2 ‫أي أن‬
g
z=− y 2 + y tan α
2v sin 2 α
2
0

%N‫ل ا‬O / ‫ رأ‬I v0    , ‫ط‬1% /  ‫ر‬1T J‫ أن  ر آ‬j+M+ "

. v0 *O+!‫ ا‬$( ‫ي‬1+Q ‫اي‬ ‫ى اأ‬1+ !‫ ا‬$‫إ‬ !+M O(k  ‫ء‬J 1‫ ه‬L+M
‫ات ار‬9( ?<@ ‫ ــ‬5
. %‫ر ا‬1T J‫ إ* آ‬T %" $(‫أ‬ ‫( ه‬la flèche) : ‫
ار‬- ‫أ ــ‬
M ‫ن‬1: F ‫ ! ا! ر‬$‫ إ‬%‫ر ا‬1T J‫ل آ‬1s‫ و‬M
dz
y = yF ‫ ل‬# M =0
dt
: $( TQ" (2) ‫د‬2!‫@ل ا‬4 
dz v sin α
= − gt F + v0 sin α = 0 ⇒ tF = 0
dt g
(1) ‫د‬2!‫ا‬ / t F ‫ض‬12"
v02 cos α sin α v 2 sin 2α
yF = ⇒ yF = 0
g 2g
v02 sin 2 α
zF =
2g
‫! ا! ر إذا آن‬% ! $T‫ أ‬$( TQ" : u1Q(
π
. $( ‫ ا‬1Q" ‫ إرل  رأ‬, / ‫ أي‬α =
2
la portée ‫ى‬C‫ب ــ ا‬
‫ط‬1% ‫ء‬MU‫ أ‬G %M( P 831!‫ ا"@* وا‬LQ %‫ر ا‬1T J‫ !آ‬G0 831!‫  ا‬/ !‫ ا‬1‫ه‬
. G0 !_ ‫اي‬ %/ ‫ر ا‬1Q!‫ ا‬$‫ إ‬P !+M PQ %‫ا‬
zP = 0 : M ، P %M‫ ا‬+U‫ا‬,‫ إ‬z P ‫ و‬yP :+
‫أي أن‬
 yp = 0

 g   ou
yP  − 2 y p + tan α  = 0 ⇒ 
 2v0 cos α  y = v0 sin 2α
2

 p
 g

. GH 8( I‫آ‬J3‫
*) ('ل آ‬K L(
-‫آ
د‬. ‫ ــ‬II
I‫آ‬J3N‫ ــ ا'ل ا‬1
%" MQk ‫ف‬x  ‫ث‬Q!‫*آ ا‬:‫ل ا‬O!‫أ ــ ا‬
+*O+ M %" / M‫ آ*آ‬cO ، ‫  ااغ‬O %" / 1 q *+MQk "1Q_ %‫ث د‬Q

: ‫ أن‬PQ E ( M )

 F (M )
E (M ) =
q
(C) ‫م‬11: q MQ_‫  ا‬#2"
N 1M‫ة ا‬,1 F ‫و‬
(N / C) ‫*آ ب‬:‫ل ا‬O!‫ة ا‬k E ‫و‬
: u1Q(
q > 0 ‫ أن‬, / F = qE ‫ــ‬
q < 0 , / F = q E ‫ــ‬
‫ة‬1 $‫ إ‬8YZ P, %M‫( ا‬ / "1Q_ %‫ د‬831  %" / ‫ل آ*آ‬O ‫د‬1‫ز و‬# ‫ــ‬
. M‫آ*آ‬
‫ل‬O!‫ط ا‬14 ‫ب ــ‬
‫" ! ‪ .4‬ا!‪O‬ل ا‪*:‬آ آ ‪ ) $MQM‬أو  ‪1: ( %+‬ن ‪*O+‬‬
‫‪O‬ل ا‪*:‬آ !  ‪ /‬آ "‪. %"  %‬‬
‫ج ــ ا!‪O‬ل ا‪*:‬آ ا!‪L+‬‬
‫‬
‫آ "‪ %‬‬ ‫‪1:‬ن ا!‪O‬ل آ*آ ‪ !L+M‬إذا آن !‪/ ، E +*O+‬‬
‫"‪ ƒ" ، %‬ا‪ =Oc‬و"ƒ ا!‪ $QM‬و"ƒ ا!‪. LM‬‬
‫إذا آن ا!‪O‬ل ا‪*:‬آ ‪1: !L+M‬ن ‪14‬ط ا!‪O‬ل ‪#‬رة ‬
‫ ‪!%+‬ت ‪1+‬از ‪.‬‬
‫‪ W%Q+‬ا!‪O‬ل ا‪*:‬آ ا!‪ `U !+  1 W#+ L+M‬‬
‫‪1+ +J(/ +Qs‬از‪ !* +‬أ‪2‬د أآ‪  N: #‬ا! ‪ d /‬ا‪+‬‬
‫‪. !*(T‬‬
‫‪ ^ , M‬ا_‪U = VP1 − VP2 > 0 : #" :‬‬
‫ ‪ !* +J(/ +Qs $( U !+‬أ‪2‬د أآ‪#‬‬ ‫‪ 1 W# M‬آ*‬
‫‬
‫‪1: !*(T‬ن ‪ *O+‬ا!‪O‬ل ا‪*:‬آ ‪E‬‬ ‫‪  N:‬ا! ‪ d /‬ا‪+‬‬
‫‪ ، +U‬و!‪1‬د (‪ $‬ا‪ ، +QT‬و‪ 1Q" *1‬ا‪1*O‬د ا‪ TM+‬و‪*!LM‬‬
‫‪U‬‬
‫= ‪ PQ E‬أن ‪:‬‬
‫ه‪: 1‬‬
‫‪d‬‬
‫‪ U‬ا‪ 1+‬ا!‪  W#‬ا‪(V) .1 +QT‬‬
‫‪ d‬ا! ‪ /‬ا‪  (s‬ا‪. +QT‬‬
‫‪k E‬ة ا!‪O‬ل ا‪*:‬آ "‪V / m M #2‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪.‬آ
د‪'( )*
-‬ل آ‪J3‬آ‪GH 8( I‬‬
‫‪O‬ل‬ ‫"‪ #+2‬د‪ ، "1Q_ %‬ذات آ‪ m (+‬و‪ PQ q MQk‬أن )‪ @N (q < 0‬إ‪+:‬ون ‪/ 1 ،‬‬
‫آ*آ ‪. L+M‬‬
‫د ا‪1%‬ى ا!‪ $( %#‬ا‪: %‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪ F‬ا‪1%‬ة ا‪*:‬آ‪ PQ M‬أن ‪ F = qE‬وإ‪ $‬وز"* ‪ P‬اي "*! ‪ k‬أم ‪. F‬‬
‫‪(2‬‬ ‫‪ $( 1M‬ا‪ %‬أ‪MU‬ء ‪,‬آ‪/ *+‬‬ ‫‪#+‬ر ‪ 8‬أر‪ 3‬آ!‪ W#" (I 2‬ا‪1"%‬ن ا‪"N‬‬
‫‪ 8! .#‬ا ر‪: 3‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪  *O+ a P, F = m.a‬رع ا‪. %‬‬
‫‬
‫‪  W(2+‬ر ا‪ *O+ v0 =O %‬ا  ا‪LQ %( #‬‬
‫‬
‫د‪ *14‬ا!‪O‬ل ا‪*:‬آ ا!‪: E =Oc # M ، L+M‬‬
‫‬ ‫‬
‫ا
ا‪Q‬و‪ ( v0 : O‬از
(‪E R‬‬
‫‬
‫ا‪/ O %M‬‬ ‫‪ 4‬د‪ (q < 0) "1Q_ %‬ا!‪O‬ل ا‪*:‬آ ‪/ E‬‬
‫‬ ‫‬
‫ا(‪1+ v0   t0 = 0 LQ‬از ‪. E 8‬‬
‫‬
‫‪ F‬‬ ‫ ‪ q‬‬
‫‪ M‬ا‪a = ⇒ a = E : @2‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪m‬‬
‫ا!‪ (2‬ا!‪ 2+‬وا!!‪ LM‬ا!‪8! .#‬‬ ‫" ‪ .%‬ه= ا‪/ @2‬‬
‫  ‬
‫‪ $( TQM/ (O, i , j , k ) ،‬إ‪,‬ا‪U‬ت ‪ *O+‬ا‪ +‬رع و‪*O+‬‬ ‫ا ر‪3‬‬
‫ا  و‪ *O+‬ا!‪#+ ، 831‬ر ا_وط ا‪ #‬ا‪: +‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪v0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬
‫‪ v0  0‬و ‪O 0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
 1 qE 2  qE  qE
 xM = − 2 m t + v0t vx = − m t + v0  ax = − m
   
OM  yM = 0 ‫ و‬v vy = 0 ‫ و‬a  ay = 0
 zM = 0  vz = 0  a =0
   z
  
‫آ‬, +  (Oz ) ‫( و‬Oy) ‫ر‬1Q!‫ ا‬$( ‫آ‬, ‫ك‬M‫ت أ"  ` ه‬c‫د‬2!‫@ل ه= ا‬4  j+M+ "
. ‫م‬L+" ‫ة‬g+ !%+  ‫ر‬1Q!‫ ها ا‬$( %‫آ ا‬, ‫ن‬V/ +‫( و‬Ox) ‫ر‬1Q!‫ ا‬$( %‫ا‬
‫ˆ ؟‬x#+ ‫ ر أم‬+ ‫آ‬Q‫ه ه= ا‬

. ‫ ر‬+ !%+  ‫آ‬Q/ +‫ و‬a.v > 0 : +‫اء ا (! ا‬O‫ ا‬Q+
. T‫رب ا‬%‫ون *!( و‬+:Š v0 #‫ن ا  ا‬1: P, ‫و"ت‬+:‰‫ ا‬8/ :
TU
.
: ‫ون ه‬+:‰‫آ ا‬, ‫ت‬c‫د‬2 ‫ن‬1: Q‫ه= ا‬ /
eE 2 eE eE
x= t , vx = t , ax =
2m m m
$( ‫آ‬Q‫ ا ا‬M‫ه‬# W#+ ‫ وذ‬T ^%N‫ون ا‬+:‰‫در * ا‬g +‫ ب ا  ا‬, :!
: T ‫ و‬O  ‫ون‬+:‰‫ا‬

( )
 1
T
O∆EC = W F ⇒ mv 2 = eU AC
O →T 2
1
U AC = E.d ⇒ mv 2 = eE .d
2
2e.E.d
=‫Œ أن ه‬,@"‫ن ه= ا    و‬1:‫ و‬v = : ‫ون ه‬+:‰‫ن  ا‬1: +‫و‬
m

‫ف آع‬T+ ‫*آ‬:‫ل ا‬O!‫ل أن ا‬1%" ، E ‫*آ‬:‫ل ا‬O!‫ة ا‬k ‫ات‬J !(‫ آ‬#:  ‫ا‬
.
-C7
 
E O75
‫ د‬5 v0 :
K%‫ا
ا‬

‫ل‬O!‫* ا‬O+ $( ‫د‬1! v0   t0 = 0 LQ(‫ا‬ / (q < 0) "1Q_ %‫ د‬4

.O %M‫ا‬ / E L+M!‫*آ ا‬:‫ا‬
: ‫ رع‬+‫* ا‬O+ ‫أ ــ‬

 qE 
. 3‫ أر‬8 / a = : ‫ ه‬E ‫ل‬O!‫ ا‬/ %( ‫ رع‬+‫* ا‬O+
m
    
E = − Ej P, (O, i , j , k ) LM!!‫ وا‬2+!‫( ا‬2!‫ ا‬/ @2‫ ا‬.% "
 ax = 0
 ax  0
  qE  
a a y = − ‫ أن‬1M "N‫ن ا‬1"%‫@ل ا‬4  j+M+ "‫ و‬a a y ‫ و‬E − E
 m a  0
 az = 0  z 
MJ‫ت ا‬c‫د‬2!‫ب ــ ا‬
: +‫ ا‬#‫ر ا_وط ا‬#+
 vx = v0
v0 0
  qE    
MJ‫ت ا‬c‫د‬2!‫ ا‬$(‫ و‬v v y = − t :  ‫* ا‬O+ ‫ت‬U‫ا‬,‫ إ‬$( TQ" v0  0 ‫ و‬OM 0 0
 m 0 0
 vz = 0  

 x = v0t
  qE 2   
OM  y = − t ‫( أي أن‬O, i , j , k ) (2!‫ ا‬/
 m
 z = 0

+ ، v0 #‫* ا  ا‬O+ $( ‫دي‬1! L+M ‫ل آ*آ‬O / %‫آ ا‬, ‫ أن‬j+M+ "
. 1+  ‫آ‬, */ ‫( إذن‬Oxy ) ‫ى‬1+ !‫ا‬ /

!L+M !%+  ‫آ‬, (O, i ) ‫ر‬1Q!‫ ا‬$(

. ‫م‬L+" ‫ة‬g+ !%+  ‫آ‬, (O, j ) ‫ر‬1Q!‫ ا‬$(
، ‫د ا! ر‬2 ‫ج ــ‬
: y(t) ‫ و‬x(t) +MJ‫ ا‬+‫د‬2!‫  ا‬t J‫ء ا‬TV ‫د ا! ر‬2 $( TQ"
qE 2 x
. q < 0 ‫ أن‬PQ y = − x : M y(t) MJ‫د ا‬2!‫ا‬ / t=
2mv02 v0

‫رة‬# v0 #‫* ا  ا‬O+ $( ‫دي‬1! L+M ‫ل آ*آ‬O / "1Q_!‫ ا‬%‫ ر ا‬
. O(k  ‫ء‬J 
: ‫*آ‬:‫ل ا‬O!‫و*  ا‬4 LQ %‫د ــ  ا‬
: !‫*آ ه‬:‫ل ا‬O!‫  ا‬%‫وج ا‬4 %" S U‫ا‬,‫ أ@= أن إ‬:_‫ ^ ا‬, M
 xs = ℓ
ℓ 
TQ"  ‫ت ا‬c‫د‬2!‫ا‬ / tS = LQ(‫ ا‬M S %M‫ا‬ / %‫ ا‬1‫ و‬S  qE 2
v0  y S = − ℓ
 2mv02
 vSx = v0
 
vS  qE  ℓ  : $(
vSy = − m  v 
  0

‫ أن‬PQ ‫اوي‬9‫اف ا‬K:‫ ا‬$!  α ‫زاو‬ %/ ‫= ا‬Oc‫ ا‬8 vS *O+!‫ن ا‬1:
vSy qE
tan α = =−
vSx mv02
: ‫*آ‬:‫اف ا‬Q"c‫= ــ ا‬
: ‫*آ‬:‫ل ا‬O!‫در* ا‬g M %‫آ ا‬, 2#x
‫أ‬# ^ , ، !‫ه‬V‫ و‬.%/ *"‫وز‬ ‫ (* ه‬%#!‫ى ا‬1%/ ‫*آ‬:‫ل ا‬O!‫و*  ا‬4 M

‫د‬1! 22_+  k_ ‫م‬T+/ . vS *+ !L+M !%+  %‫آ ا‬, ‫ن‬1: ‫ر‬1T%‫ا‬

%‫ ا"@ق ا‬%" O %M‫ وا‬k_‫(  ا‬s‫ ا‬/ !‫ ا‬OA ' = L 2" . (O, i ) ‫ر‬1Q!‫ ا‬$(
‫ل‬O!‫ب ا‬I / ‫ام‬s‫ ا‬%" A’ %M‫  ا‬/ !‫ ا‬1‫) وه‬X@3N‫اف ا‬K:‫ ا‬De ! "
: M :_‫@ل ا‬4  . ‫*آ‬:‫ل ا‬O!‫د ا‬11 ‫ام‬s‫ ا‬%" A ‫*آ و‬:‫ا‬
AH
De = ys + ( L − ℓ ) tan α ‫ أي أن‬tan α = ‫ و‬A ' H = ys ‫ أن‬PQ De = A ' A = A ' H + HA
L−ℓ
: M % ‫@ت ا‬2‫ ^ ا‬,
 ℓ  qU ℓ U  ℓ  qE ℓ
$( ^+: +‫ وا‬De = −  L −  2
: @2‫ ا‬#T E = ‫ و! أن‬De = −  L − 
 2  mdv0 d  2  mv02
 ℓ  qℓ
K = − L −  ‫ ه‬K PQ De = K .U : +‫ ا‬:_‫ا‬
 2  mdv02
+QT‫  ا‬W#!‫ ا‬1+‫ ا‬8 ‫ادا‬x‫^ ا‬M+ ‫*آ‬:‫اف ا‬Q"c‫ أن ا‬j+M+ "
1+‫ ا‬8 ‫اف اأ‬Q"c‫^ ا‬M+ P, ، ‫ب‬+‫ل را ا‬g+k‫أ ا‬# / sZ‫ ه= ا‬g+ ‫و‬
+‫ اأ‬+QT‫ ا‬$( W#!‫ ا‬1+‫ ا‬8 %/ ‫اف ا‬Q"c‫ وا‬+%/ ‫ ا‬+QT‫ ا‬$( W#!‫ا‬
: ) I 

. v0 = 107 m / s ، %/‫ أ‬v0    ‫ ا ب‬+%/‫ أ‬+J(/ +Qs  ‫ون‬+:‫ إ‬j(
‫ل آ‬1x‫ و‬d = 4cm +QT‫(  ا‬s‫ ا‬/ !‫ ؛ ا‬U = VP − VN = 40V +QT‫  ا‬1+‫ا‬
. ℓ = 6cm !*M

E ‫*آ‬:‫ل ا‬O!‫در* ا‬g M ‫ون‬+:Š ‫ل اأ‬%+"c‫ ا‬N! +‫ ا‬AH / !‫ ^ ا‬,‫ ــ أ‬1
. A %M‫ ا‬/ ‫ون‬+:‰‫*  ا‬O+ ‫ات‬J! ‫د‬, ‫ ــ‬2
O %M‫ وا‬22_+ !‫ ا‬k_‫(  ا‬s‫ ا‬/ !‫ ا‬. De *:‫اف ا‬Q"c‫ ^ ! ا‬,‫ ــ أ‬3
L = 50cm ‫ه‬
‫  ه‬v0 = 10 m / s #‫ون   ا‬+:‰‫ ا‬j(
7
:
De #2 ‫! ؟ أو‬2+‫^ ا‬O +‫ ا‬U’ 8 +‫ ا‬1 !
U’ ‫ و‬U c
: 1 ‫ا‬
%/ ‫ ا‬.Z‫ ا‬8 α ≃ 6° ‫ ــ‬2 AH ≃ 3, 2.10 −3 m ‫ ــ‬1
v0  ‫ ا‬#% ‫وا   وي‬
U ' = 282,5V ‫ و‬De ≃ 5cm ‫ ــ‬3
‫‪ III‬ــ ‪.‬آ
د‪'( )*
K L(
-‬ل (‪. GH 8( )8Y‬‬
‫‪ 1‬ــ —‪O U‬ل ‪  J, $( Mg‬إ‪+:‬و"ت‬
‫‪  ƒMg ^% M : O‬أ"‪1#‬ب غ "@‪ Œ,‬ا"‪Q‬اف ا‪ JQ‬ا‰‪+:‬و" ‪ ƒ" .‬ا!@‪M L,‬‬
‫‪ / ! #1 ˜( ^%‬ر آ* ‪ $QM g+ .‬ا‪Q"c‬اف ‪ # 231 ƒ: M‬ا!‪ƒMg‬‬
‫أو ‪ $QM ƒ:2‬ا‪+‬ر ا‪ *:‬ا!ر ‪ /‬ا!(˜ ا(‪. #1‬‬
‫" ‪: j+M+‬‬
‫‪ J, $( :":‬ا‰‪+:‬و"ت دا‪ 4‬ا‪1#M‬ب ا!غ  ا*‪1‬اء ‪%" .‬ن ها ا‪ U—+‬ا!‪1% :":‬ة‬
‫ !‪ $‬ا‪1%‬ة ا!‪  .  Mg‬ه !‪J‬ا* ؟‬
‫‪ 2‬ــ ا‪1%‬ة ا!‪،  M2‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪1 @ 1‬ر"‪J+‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪B +*O+‬‬ ‫‪ 8YZ‬د‪ ، "1Q_ %‬ذات ‪Q+ q MQk‬ك   ‪ v *+*O+‬دا‪O 4‬ل ‪ Mg‬‬
‫‬ ‫ ‬ ‫‬
‫إ‪1 $‬ة ‪1 $!  F  Mg‬ة ‪1‬ر"‪Q J+‬ده ا‪ @2‬ا!‪ *O+‬ا‪F = qE ∧ B : +‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪J! /2‬ات ا!‪ qv +*O+‬و ‪  :! B‬ا‪+M+‬ج !‪J‬ات ا‪1%‬ة ‪. F‬‬
‫‪*( W#‬‬ ‫‪@4‬ل ه= ارا "*! وزن ا‪ %‬ا!_‪ "1Q‬أم ا‪1%‬ة ا!‪  Mg‬ا‪+‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪J! 2‬ات ا‪1%‬ة ا!‪ Mg‬‬
‫!‪J‬ات ‪1‬ة ‪1‬ر"‪ J+‬ه ‪:‬‬
‫ــ "‪ %‬ا‪ U—+‬ا‪#+ * " %‬ره "‪ %‬د ‪.‬‬
‫‬ ‫‬ ‫ ‬
‫ــ ‪ .4‬ا‪ : U—+‬ا‪1!2‬دي (‪ $‬ا! ‪1+‬ى ا!‪Q‬د ‪1‬ا ) ‪ (v , B‬؛ ‪1! F‬د (‪ $‬ا!‪ v *O+‬و(‪$‬‬
‫‬
‫ا!‪. B *O+‬‬
‫  ‬
‫ا‪k# (qv , B, F ) 1‬ا ‪.‬‬ ‫ــ ا!‪ : $QM‬ه‪ 1‬ا!‪1: PQ $QM‬ن ‪U@U‬‬
‫ــ ا_ة ‪F = qvB sin α :‬‬
‫‪ MQk : q‬ا‪ %‬ب )‪(C‬‬
‫‪  : v‬ا‪ %‬ب ‪m/s‬‬
‫)‪(T‬‬ ‫‪k : B‬ة ا!‪O‬ل ا!‪ Mg‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ α‬ا‪J‬او ا‪+‬‬
‫‪B 8 v *"1:‬‬
‫‪k : F‬ة ‪1‬ة ‪1‬ر"‪(N) J+‬‬
‫(‪: u1Q‬‬
‫‪ ^ , g+ F $QM‬إ‪k‬رة ‪1TQ( (! . q‬ل (‪ $QM $‬ا!‪ W#" F *O+‬إ‪,‬ى ا‪1%‬ا ‪.‬‬
‫ــ ة ا ‪ 8s‬ا‪@N‬ث ( ا!‪ . $M‬ا‰*م ‪ . qv‬ا ‪. B : #‬‬
‫ا‪F: $1‬‬
‫ــ ة  ا‪I#‬‬
‫ــ ة ا ا!‪$M‬‬
‫ا‪cQ‬ت ا‪2M +‬م ‪ */‬ا‪1%‬ة ا!‪:  xMg‬‬
‫‪ q=0‬د‪Q %‬ة آ*‬ ‫•‬
‫ ‬
‫‪ v = 0‬د‪1+ %‬‬ ‫•‬
‫‬ ‫‬
‫‪I B = 0‬ب ا!‪O‬ل ا!‪ Mg‬‬ ‫•‬
‫‪ α = 0‬أو ‪ α = π‬أي ‪ v‬و ‪ $( B‬ا‪ %+‬وا‪,‬ة ‪.‬‬ ‫•‬
‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪He 2 +‬‬ ‫ ‪ I(
(9. \UCK : ) I‬د‪ [X-‬ا‪ 73‬م‬
‫(‬ ‫‬
‫)‬
‫@‪ 75 . B=2.10-3T `Ca b8Y( :'( v0=103m/s
5‬أن ‪ N v 0 , B‬ن زاو
‪، 60°‬‬
‫أ‪Ca n.‬ة ا ة ا‪
b8Y‬ا ) ‪ Rkl‬إ‪ 3‬ا‪ [X-C‬ا‪ 73‬م ‪ .‬و(‪ \%‬ا '‪3‬ت ‪ B‬و ‪v0‬‬
‫و ‪ )*
K O75 F‬ا ‪ I‬ا  ‪ (v , B ) = 60° : I‬و ‪(B , v ) = 60°‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫ا\ ‪1 @ ^ , :‬ر"‪ ^ , F = qv 0 ∧ B : J+‬ا!‪2‬ت ‪ q = +2e "M‬و ‪ v0 = 10 m / s‬و‬
‫‪3‬‬

‫‪B = 2.10 −3 T‬‬


‫‪V/ F = qvB sin α‬ن ‪F = 3 , 2.10 −19 N‬‬ ‫! أن ‪k‬ة ا‪1%‬ة ‪ F‬ه‬

‫‪3‬ــ ‪.‬آ
د‪'( )*
K L(
-‬ل (‪GH 8( )b8Y‬‬
‫"رس ‪,‬آ د‪ $( *!!2"  %‬ا‪ JQ‬ا‰‪+:‬و" ‪#+‬ر أن !‪ 8‬ا‪ / (U! W‬ا‪Q‬آ‬
‫"‪ #+2‬د‪ q *+MQk %‬وآ‪1! v0    B !L+M  Mg cO j( m *+(+‬د (‪. B $‬‬
‫أ ــ ‪.
<b‬آ
ا‪
(9‬ا‪ No‬و‪
K‬دا‪ \U‬ا'ل ا‪. B )b8Y‬‬
‫ــ "‪ #‬أن  ر ا‰‪+:‬ون  ر  ‪ 1+‬ي‬
‫"‪ W#‬ا‪1"%‬ن ا‪ $( 1M "N‬ا‪ / %‬ا(‪، t LQ‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪ !*" P + F = ma‬وزن ا‪ %‬أم ا_ة ا‪1%‬ة ا!‪ #T+/  xMg‬ا‪ @2‬ا!‪ *O+‬ا ‪$( %‬‬
‫ ‪ q‬‬
‫=‪a‬‬
‫‪m‬‬
‫(‬ ‫‬
‫)‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫ا_‪ :‬ا‪ F = m . a : +‬و! أن ‪ F = qv 0 ∧ B‬إذن ‪ qv 0 ∧ B = m . a‬أي أن ‪v0 ∧ B‬‬
‫‬
‫(‬ ‫  ‬
‫)‬
‫‪ M/ (2 /‬اي  ا‪+4‬ر= ‪ /‬ا_‪ M u , n , k :‬أن ) ‪ M2 a ( 0, an , 0‬أن ‪ a z = 0‬و‪M‬‬
‫ ‬
‫‪ # ! z = g (t ) = 0‬أن ‪,‬آ ا‪ / + %‬ا! ‪1+‬ى ) ‪ (u , n‬و‪Q/ +‬آ ا‪, %‬آ‬
‫ ‪. 1+‬‬
‫ب ــ ( ه ‪ \Na‬ار ؟‬
‫‪dv‬‬
‫= ‪ at‬أي أن‬ ‫‪=0‬‬ ‫‪M/ (2‬‬ ‫‪ ^ ,‬ا‪ (Q+‬ا ‪ W‬و‪/‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪v = cte = v0‬‬
‫‪2‬‬
‫ ‬ ‫‬ ‫‬ ‫‪v0‬‬
‫‪a = an + at = an‬‬ ‫‪M/ (2‬‬ ‫= ‪ a n‬و"‪ (2‬أ" ‪/‬‬ ‫وآاك‬
‫‪ρ‬‬ ‫‪n‬‬

‫‪2‬‬
‫‪m.v 0‬‬ ‫‪q‬‬ ‫‪v‬‬
‫=‪ρ‬‬ ‫إذن ‪ j+M+ " a = an ⇒ v0 B = 0‬أن ‪= Cte = R‬‬
‫‪q .B‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪ρ‬‬
‫إذن  ر ا‪ %‬ه‪  1‬ر داي ‪.‬‬
‫ج ــ ‪
TrU‬‬
‫‪.‬آ
د‪
-‬ذات ‪ q
8a‬وآ ‪ C85 m
7‬و ‪v0
XC@
5@ B H 8( b8Y( :'( 3v‬‬
‫( <(‪C‬ة (‪. ، B R‬آ
دا‪.
H 8(
X‬‬
‫ــ (ره ‪ ) 8‬إ‪ O‬ا ى ا< دي ‪ O75‬ا'ل ‪.‬‬
‫‪m.v0‬‬
‫= ‪(1) R‬‬ ‫ــ ‪ 35<a‬وي ‪:‬‬
‫‪q .B‬‬
‫د ــ ا‪C‬را‪
J‬ا‪
-‬‬
‫* ‪C-‬رة ا ة ا‪
b8Y‬‬
‫ ‬
‫(‬
‫‪P = F .v ⇔ P = q v ∧ B .v = 0‬‬ ‫)‬
‫ ‬

‫رة ا‪1%‬ة ا!‪  xMg‬دا! ‪1: 2M‬ن أن ه= ا‪1%‬ة دا! !‪1‬د (‪ $‬ا ‬
‫"‪# W#‬ه‪ M‬ا ا‪Q‬آ (‪ $‬ا‪ M %‬ا"‪@4 *%+‬ل ة ز‪: ∆ t M‬‬
1
2

mv 2 = Cte ⇒ v = cte = v 0 ‫ إذن‬E C = Cte ‫∆ أي أن‬E C = W F = 0 ( )
.
K L(
-C
‫
اآ‬-‫ ا‬Y : )b8Y‫ ا'ل ا‬:
TrU
)b8Y‫اف ا‬Ko‫ ا‬: 4
O' P = D m / !‫ا‬ xMg!‫اف ا‬Q"c‫ا‬ ! " : z <
 L+M xMg ‫ل‬O! 8YZ P, ℓ 1x ‫ا‬J, v0  ‫ و‬O %M‫  ا‬W‫ د‬J, j(
. #‫* ا  ا‬O+ 8 2+
mv 0
R= *2k‫ و‬C ‫ه‬J‫س  داة آ‬1  ‫رة‬# 1‫ه‬ xMg!‫ل ا‬O!‫ا‬ / %‫ ر آ د‬
q .B
.

) !L+M !%+  *+‫آ‬, #T PQ v 0   xMg!‫ل ا‬O!‫ ا‬%‫در ا‬g S %M‫ ا‬M
( ‫ر‬1T%‫أ ا‬#

‫ وآ‬sin α = ‫ أن‬PQ ‫اوي‬J‫اف ا‬Q"c $!  α = (OC , OS ) ‫او‬J‫ا‬
R
O' P Dm
tan α = =
OO' − OI L − OI
) ℓ << L ‫ة ا وآ‬gs α (!2+ !‫ة ا‬J* ‫ ا‬/ ‫و! أن‬
( sin α = tan α
q . B . L. ℓ ℓ Dm
Dm = ‫أي أن‬ =
m.v0 R L
xMg!‫اف ا‬Q"c‫وا‬ *:‫اف ا‬Q"c‫ر"  ا‬%!‫ ا‬:
{ 7(
q . B . L. ℓ q E . L. ℓ
Dm = ‫ و‬De = 2
m.v0 m . v0
*:‫اف ا‬Q"c‫  ا‬: N‫أآ‬ xMg!‫اف ا‬Q"c‫Œ أن أ‬,@
1
. ‫(ز‬+‫ب ا‬1#"‫أ‬ / !2+  ‫ *ا‬. 8 ‫ادا‬x‫^ ا‬M+ "
v0
: ‫ ت‬VI
‫ ون‬7N‫ ــ ا‬1
˜T" :k $( D2 ‫ و‬D1 +(s1 +#(  ‫ون‬1(: ‫ن‬1:+ ، W‫ون *ز  ع ا‬1(: ‫ا‬
. !*2k ‫ة أم‬gs  /  !*M T +I +"‫ا‬1‫أ‬
. B =0.14T k B L+M Mg ‫ل‬O #( ‫ آ‬4‫ دا‬1
‫"ت‬1‫و‬#‫  ا‬J, W(M . #1‫ و‬N U ‫ا‬1 +#(2‫  ا‬W#" ‫ ــ‬1
‫ن  آ‬1: P, ، D1 #(2‫ ا‬1Q" *  +/ ، S 8#M!‫ ا‬
v1=4.38.105m/s : ‫ ه‬A %M‫ ا‬1s‫ و‬M ‫ن‬1‫و‬
‫ع ا! ر‬2k ، R1 ! ‫ أو‬1M "N‫ن ا‬1"%‫ ا‬W#+ 2 ‫ ــ‬1
. D1 4‫ن دا‬1‫و‬#( ‫ااي‬
  .# c T ‫  أن‬. ‫ن‬1‫و‬#‫آ ا‬Q T ‫ أو ! اور‬2 ‫ ــ‬1
. =‫ع  ر‬2_ c‫ن و‬1‫و‬#‫ا‬
، U 1+‫رة ا‬k‫ه إ‬M g+ +‫ ا‬LQ(‫ ا‬/ B1 $‫ن إ‬1‫و‬#‫ ا‬T ‫ ــ‬2
D2 #(2‫ ا‬1Q" ،   ، ‫ن‬1‫و‬#‫ ع ا‬+/
M ‫ن‬1‫و‬#( v2  ‫ أو ا‬، ‫آ‬Q‫ ا ا‬M‫ه‬# W#+ 1 ‫ ـ‬2
. v2 ‫ و‬v1 ‫ رن‬U =-2kV ‫ (! أن‬، A2 %M‫ا‬
‫‪ 2‬ــ‪2k R2 : 2‬ع  ر ا‪#‬و‪1‬ن دا‪ 4‬ا‪ D2 #(2‬ه (‪ $‬أن ‪. R2>R1‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ M 3‬و‪1s‬ل ا‪#‬و‪1‬ن إ‪ $‬ا‪ g+ ، B2 %M‬إ‪k‬رة ا‪, ˜s .   1+‬آ ا‪#‬و‪1‬ن ‪ 2‬و‪1s‬‬
‫إ‪ . B2 $‬ا‪ j+M+‬و‪ u‬ا ‪1(:‬ون ‪ ،‬إذا (!` أن إ‪k‬رة ‪ g+ U‬دور ‪.‬‬
‫"‪ 2‬آ‪ (+‬ا‪#‬و‪1‬ن ‪m=1.67.10-27kg‬‬
‫‪ MQk‬ا‪#‬و‪1‬ن ‪e = 1.6.10-19C‬‬
‫‪ 2‬ــ را‪ zb GJ‬ا‪
7 N‬‬
‫را ‪ ˜x‬ا‪* (+:‬ز !‪/  :‬ز أ‪"1‬ت ذات آ‪ +‬أو ‪ ، (+Z Qk‬وذ ‪!2+‬ل ‪O‬ل‬
‫آ*آ و‪O‬ل ‪. Mg‬‬
‫‪1:+‬ن را ا˜ (‪1"  (+:‬ع د‪:  (Dempster) + #‬‬
‫‪O,‬ة ا‪ j+M P, —+‬ا ‪"1‬ت ؛‬
‫‬
‫‪E‬‬ ‫‪O,‬ة ا‪ 4 P, 8 +‬ا ‪"1‬ت   ‪:‬د ‪1:‬ن ‪ + 2M‬ع‬
‫‪Q‬ث ‪1‬ا ‪. U 1‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2+ 3‬‬ ‫‪2+‬‬
‫‪O‬ل‬ ‫" ‪/‬ز ا ‪"1‬ت ‪ 2 He ,2 He‬آ‪+(+‬ه! إ‪ m3= 5.10-27kg #‬و ‪ 4" m4=6.7.10-27‬ا ‪"1‬ت ‪/‬‬
‫آ*آ ‪Q L+M‬ث ‪1‬ا ‪ +Qs  W# U 1‬رأ‪ P1 +‬و ‪ !*2 + P2‬إ‪ $‬ا‪%M‬‬
‫‪.A‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2+ 3‬‬ ‫‪2+‬‬
‫‪  2 He ,2 He‬ا‪$( A %M‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪Z‬ج ا ‪"1‬ت‬
‫ا‪ v1 +  8++‬و‪ !*" v2‬ا ‪ M +‬ا‪O %M‬‬
‫‪  # .‬ا ‪ v1 +‬و ‪2 c v2‬ت ا‪. ¬M‬‬
‫أ‪ v1 ^ ,‬و‪. v2‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 4‬ا ‪"1‬ت ‪ M ،‬ا‪ xMg cO ، A %M‬‬
‫‪1! B !L+M‬د (‪ +*O+ $‬ا ‪ v1 +‬و‪ v2‬و‪T‬‬
‫إ‪ %M $‬ا‰‪#%+‬ل ‪ MP‬ا!‪ $( M2‬ا_‪. :‬‬
‫ا‪ ^ ,‬ا! ‪ MP /‬ا‪ P  (s‬و ‪ +%" M‬و‪8‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2+ 3‬‬ ‫‪2+‬‬
‫‪U‬‬ ‫ا ‪"1‬ت ‪ %M $( 2 He ,2 He‬ا‪#%+‬ل ‪2" .‬‬
‫‪ =104V‬و ‪B=0.5T‬‬
‫ا آت ا 
 ر‬
‫ ‪1‬‬
‫"!        رأ   واز  
 ا ‪%" . d = 10cm‬ث ‬
‫ا   ا آ  &  ا ‪ )* +!  U AB = VA − VB = 2.104 V‬آ آ
 
( ‬
‫ا   ‪.‬‬
‫‬
‫‪ 1‬ــ أ‪  01‬ات *  ا*ل ا‪ -‬آ ‪ 71 89 E‬ا " ‪45 6‬ط ا*ل ‪.‬‬
‫‬
‫‪ 2‬ــ "‪ 5%‬أ"ت ا‪ -‬ر ‪  S 2 −‬ا
;‪%! v0   * 1 O 4‬ة ‪ 6‬ا  ‪A‬‬
‫و?   ‪. v0 = 4,5.105 m / s‬‬
‫ ‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬أو‪ @ %A‬ا!‪ (O, i , j ) +‬ا!د)ت ا
 آ أن ا‪ -‬ر ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪E ! F  2‬آ  ؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪  3‬ه@ ا ا@  ;‪  !4‬ا‪I‬ن ‪E 7
  H @-‬آ‪ 8‬؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪  L 4 4‬ه
 ا‪ ?4‬اآ  أو‪  ! %A‬ا‪I v ' 1‬ن ا ر ‪ %
1‬ور‪ M‬‬
‫ا
;‪ O 4‬ة ‪ .  "N‬أ‪ PE‬ه‪ MO‬ا‪ e = 1, 6.10−19 C : @4!" . 1‬وآ ا‪I‬ن‬
‫) (‬
‫‪M S 2 − = 5, 23.10−26 kg‬‬
‫ ‪2‬‬
‫"!‪ @ @4‬ا‪ -S‬ا‪ @

 8‬ا‪%ER‬ا‪ vx   N‬و ‪  * v y‬ا‪ 1‬آ ا;ر ‪G‬‬
‫;‪ 6A 0  +! @ O‬أر‪ + ، @W‬ا إ   ‪T5‬ل درا * ‬

‫‪ 1‬ــ ه ‪  H‬ا‪%ER‬ا‪  N‬ا‪ )% vx  ;I‬ا ؟  ?   ؟‬


‫‬
‫‪ 2‬ــ ا
‪ X‬ا‪%ER‬ا‪  N‬ا‪  * a x  ;I‬ارع ‪ aG‬آ ?ر ‪. O; G‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 1  1‬ا‪%ER‬ا‪  N‬اأ  ‪ )% v y‬ا ‪.‬‬
‫‬
‫‪ 4‬ــ  ?  ‪ v0 y‬إ‪%E‬ا‪  * v0  N‬ا‪ 1‬ا ‪ G 4;
  &%‬؟‬
‫‬
‫‪ 5‬ــ ‪%E‬د ?  ‪ a y‬إ‪%E‬ا‪  * aG  N‬ارع 
;‪ . G 4‬ذا ‪-‬ن ?  ‪   a y‬؟‬
‫‬ ‫‬
‫‪ 6‬ــ أ‪ PE‬زاو ا;‪O‬ف ‪ α‬ا@ ‪ 6 v0  "-‬ار ا‪ v0  ?  . (O, i ) @;I‬؟‬
‫‪3‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪T5‬ل 
ورة ‪  E‬ك ‪&F‬ة ‪ @ + ; 05 71  E‬ى رأ@‬
‫‪. V0‬‬ ‫‪ d4  H = 7840m‬ا‪I‬رض ‪= 450km / h  N 1‬‬
‫‪ ،‬و ";‪ A 4‬ا@ ‪ f" 71 %A‬ا‪0e‬‬ ‫‪ %
1‬ا( ‪t A = 0‬‬
‫* ‬ ‫اأ@ ار  ‪ B %? 0; ، O‬آ  ‪mB = 10kg‬‬
‫‪OC‬‬ ‫ه‪%‬ف ‪ d4 71 %A C‬ا‪I‬رض و !‪  %‬ا
;‪ O 4‬‬
‫)أ"( ا‪( -S‬‬
‫ب‬ ‫‪ 1‬ــ ‪  1‬ه@ ‪E ! F‬آ ا‪&4‬ة ؟ و‪  ? 1  1‬ا‪V0 1‬‬
‫‪. m/ s‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪  2‬ه@ ا‪%‬ة ا
 ا@ ‪  ?H‬ا;‪  O‬أ‪ A‬إ ‬
‫ا ‪%‬ف ‪ C‬؟‬
‫‪1‬ــ ‪  3‬ه@ ا ا@ ?‪  !4‬ا‪&4‬ة ا"‪  ?T4‬ا
;‪ A 4‬؟‬
‫ا
‪  ? X‬ا ‪. OC‬‬
‫‪d4  H 2‬‬ ‫‪ 2‬ــ "ض أن ا‪&4‬ة ك ‪ 71‬ارع ‪= 1960m‬‬
‫ا‪I‬رض ‪.‬‬
‫ ا
;‪ O 4‬؟ ه ه‪ MO‬ا‪  1‬؟‬ ‫‪R = 200m‬‬ ‫ ‪ 0‬دا&ة ‪ 1!l‬‬
‫ ‪d4‬‬ ‫‪ 3‬ــ "ض أن ‪ 1‬ا‪&4‬ة @ ه‪ MO‬ا ‪ 71 . V0′ = 360km / h‬أي ارع ‪H 3‬‬
‫ا‪I‬رض ‪-o‬ن ا‪&4‬ة إ;ط ا;‪ O‬وه@ @ ‪ F‬ان ا";‪- x E (vol piqué) @Wn‬ن ‪ 6‬ا‪0e‬‬
‫اأ@ زاو ‪ P  @- 9°‬ا;‪ O‬ه‪71 %A %‬‬
‫ ‪ 0‬دا&ة ‪  1!l‬أ‪ 156m  H‬؟‬
‫‪T5‬ل ه‪ MO‬ا‪%‬را "  {‪  N‬ا اء و"{‪O5‬‬
‫‪- ) . g = 9 , 8m / s‬ر "  (‬
‫ ‪4‬‬
‫"!  ‪ (S)  4;" A‬آ‪ m=5g 8‬و ‪
l‬‬
‫آ  &  ‪ L4" . q‬ا*‪% O 4;"  (S) +‬ون ‪1‬‬
‫ ‪   E @  &%‬ا‪n‬ء ‪ )* +! x E‬آ آ‬
‫‬ ‫‬
‫
(‪ WR E +‬إ‪* 7‬ل ا‪. g ;9‬‬
‫‪ 64; %
1‬ا*‪ +‬ا)رع ‪ ) B 4;"   h‬أ"(‬
‫ا‪( -S‬‬
‫‪ 1‬ــ  ه@ إ‪l‬رة ‪ 
l‬ا*‪(S) +‬‬
‫‬
‫‪ 2‬ــ ?رن ‪%l‬ة وزن )‪ (S‬و‪%l‬ة ا;ة ا‪ F  &  -‬ا‪ . 8 1 ; 4‬ذا 
‪ X‬؟‬
‫‪ 3‬ــ  أن ا*ع ا;ى ا‪ 71 ; 4‬ا*‪ .  N (S) +‬وا
‪E ! F X‬آ )‪. (S‬‬
‫ ‬
‫‪ 4‬ــ أو‪! %A‬د ر ‪E‬آ )‪ @ (S‬ا!‪  . R (O, i , j ) +‬ه@ ‪ 8! F‬؟‬
‫‪ 5‬ــ أو‪ %A‬ا!  ا@ ‪%ER‬ا‪ @ N‬ا
;‪ . B 4‬وا‪.   ? PE‬‬
‫"!‪g = 10m / s 2 , h = 0,5m, q = 4.10−7 C , E = 104 V / m : @4‬‬
‫ ‪5‬‬
‫"!  وزن ا‪-R‬ون  ‪;  
 T‬ى ا‪5I‬ى ‪.‬‬
‫‪-‬ن ‪ 6%‬إ‪-‬و"ت   ‚ و  ‪ . P ;N  P‬ا ‚  !‪ 1 %‬ا  ‪d = 3cm  P‬‬
‫ !‪ x‬ا ‚ ا‪ 5‬إ‪-‬و"ت ‪%‬ون ‪ 6ne  &% 1‬إ‪ 7‬ق ا* ‪VP − VN = 300V %‬‬
‫‬
‫‪   1‬ات ا*  ‪* E‬ل ا‪ -‬آ ا
(‪ +‬ا‪A‬د  ‪ F‬و ‪. P‬‬ ‫ــ‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬أ‪ PE‬ا‪-† v 1‬و"ت ‪ %
1‬و  إ‪. P 7‬‬ ‫ــ‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 2‬ا‪ PE‬رع ا‪-R‬و"ت  ‪ F‬و ‪. P‬‬ ‫ــ‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 3‬أ‪ PE‬ا‪%‬ة ا
 ا@ ‪  ?H‬ور ا‪-R‬ون  ‪ F‬إ‪. P 7‬‬ ‫ــ‬ ‫‪2‬‬
‫‪E‬آ ا‪-R‬ون  ‪ P‬إ‪E O 7‬آ ;   
( ‪ ،‬و‪ %
1‬ول ا‪-R‬و"ت إ‪ 5% ، O 7‬‬ ‫ــ‬ ‫‪3‬‬
‫‬
‫‪ E‬ا ‪1 B 8 * +(
 @ 4
H )* 8 %A‬د ‪ 71‬اى ‪ π‬ا‪O‬ي ";ن ‪ 8‬ا!‪+‬‬
‫ ‬
‫) ‪ . (O, i , j‬وه‪O-‬ا ‪-R‬و"ت ا@ ‪ 5%‬‬
‫‬
‫ا*ل ا‪v0   * ، v0 1 @ 4
H‬‬
‫& او ‪  
 α‬ر ' ‪@;? OO‬‬
‫ ‪O‬ا ار  ‪ @ %%A‬ا
;‪@4!" . O’ 4‬‬
‫‪OO ' = 5cm‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪  1‬ر ا‪-R‬و"ت  ‪ O‬و ’‪ O‬؟‬
‫‬
‫‪ 2‬ــ ‪%E‬د ‪ 8 A‬ا*  ‪* B‬ل‬
‫ا‪. @ 4
H‬‬
‫أ‪!l PE‬ع ار وا
‪%l X‬ة ا*ل‬
‫ا‪. @ 4
H‬‬
‫"!‪ 
l @4‬ا‪-R‬ون ‪e = 1, 6.10−19 C :‬‬
‫وآ ا‪-R‬ون ‪m = 9.10 −31 kg :‬‬
‫ ‪6‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪+‬‬
‫" ‪ A 71‬ز ‪  -‬إ"ج أ"ت ‪ Li‬و أ"ت ‪ @ Li‬ااغ ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪H‬در ه‪ MO‬ا‪"I‬ت ا
;‪ +N .    &% 1 C 4‬ع  ا   ‪ P1‬و ‪  N{  P2‬‬
‫‬
‫‪* @ 5% U‬ل ‪% M E +(
 B @ 4
H‬ود @  ‪1 8 * ، ℓ = 2cm  F‬د‬
‫‪ 71‬ا‪ -S‬و‪B = 6.102 T 8%l‬‬
‫‪ 1‬ــ  إ‪l‬رة ا ‪* @- U‬وز ا‪"I‬ت ا‪ T P;9‬؟ ‪A 1‬ا ‚ ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬ــ ‪ 1‬أو‪  ! %A‬ا‪"I v1 1‬ت ‪ %
1 36 Li +‬وره ‪  1‬ا‪ )% T P;9‬آ  ‪ m1‬و‪q  
l‬‬
‫و ا ‪ . U‬أ‪. v1 PE‬‬
‫"!‪ : @4‬ا‪ 
S‬ا) ‪%‬ا&  ‪e = 1, 6.10−19 C :‬‬
‫آ ا ون ‪ m p‬وي ;  آ ا
ون ‪. mn‬‬

‫‪m p ≃ mn = 1, 67.10−27 kg‬‬


‫ا ا‪U = 100V @&  -‬‬
‫‪+‬‬
‫ا‪ f
T ' P;9‬ا‪ v1 1‬ا ‪ %
1 8 1‬ا‪. T P;9‬‬ ‫‪ 36‬إ‪7‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬ا‪l‬ح ذا  ا‪"I‬ت ‪Li‬‬
‫‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 3‬ــ ‪E ! F  1‬آ ا‪"I‬ت ‪ @ 36 Li +‬ا  ا‪O‬ي ‪ 8  %A‬ا*ل ‪ B‬؟ ‪A 1‬ا ‚‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 2‬أو‪  ! %A‬ا‪!S‬ع ‪ 7

 R1‬ر أ"ت ‪ B )% 36 Li +‬و ‪ e‬و ‪ m1‬و ‪ . U‬أ‪. R1 PE‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 3‬أ‪ PE‬زاو ا)"اف ‪"I α1‬ت ‪. 36 Li +‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 4‬أ‪ PE‬ا‪I‬رب ‪ 4;
 y1‬ا‪%4R‬ام ‪ 71‬ا‪"I ( E ) lS‬ت ‪. 36 Li +‬‬
‫"!‪D = 5cm : @4‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪ 4‬ــ @ ا; ; ه
ك ران  
ن ‪ m2 - .‬آ ا‪"I‬ت ‪ Li‬و ‪!l R2‬ع ره ‪.‬‬
‫‪3‬‬

‫) ‪ (" ( 36 Li + , 3A Li +‬ان   "‪ f‬ا‪ q 


S‬وآ  ‪e‬ن ) ‪. (m1 ≠ m2‬‬
‫‪sin α1‬‬
‫) !‪ L‬إ) ‪ m1  -‬و ‪ α 2 9 x E m2‬زاو ا)"اف ‪"I‬ت‬ ‫‪ 4‬ــ ‪{  1‬ن ا!‪?T‬‬
‫‪sin α 2‬‬
‫‪. 3A Li +‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 2‬أ‪%1 PE‬د ا‪"I A -‬ت ‪ 1 3A Li +‬أن‬
‫' ‪α 2 = 18°27‬‬
‫‬
‫‪ 5‬ــ "‪%‬ث *) آ آ
 ‪ (
 E‬ورأ  @‬
‫‬
‫ا  ا‪%‬ث  ‪ B 8‬ا‪ M    4‬و ‪N‬‬
‫ازن وأ; ن ‪. U MN  
L 4‬‬
‫  أ"‪- U MN  
!  ;  
 8‬‬
‫ا;ط أ"ت ‪ %
1‬ا
;‪ 71 O 4‬ا‪. (E) lS‬‬
‫‪  ? U1 = 120V -‬ا ‪ U MN‬ا@ ‪ -‬‬
‫ا;ط أ"ت ‪ %
1 36 Li +‬ا
;‪. O 4‬‬
‫ ا;  ‪ U MN  U 2‬ا@ ‪  -‬ا;ط أ"ت ‪ %
1 3A Li +‬ا
;‪ O 4‬؟‬
‫آ ا ر ا
وااآ‬
‫' ص ‪ %‬م ا ‪
$‬وام ا‪ 
!"#‬ام ا
 

‫‪ I‬ــ ا‪.‬ا‪ ,
-‬ا‪Kepler !
 )*+‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪ 9:‬اآي ا‪67‬‬
‫ا
ا ا را آ ا اآ  ل ا ه ا
اآي‬
‫ا ‪.‬‬
‫  ‬
‫را آ ا اآ  ل ا )(' ‪ #%&# %#‬و‪( S , i , j , k ) !"#‬‬
‫(
اآي ا ‪# /‬آ‪ .‬ا و‪*#‬ور‪ .‬ا‪ *) +
# ,-‬‬
‫‪ 3) ,,‬م (‪%‬ة
ا )‪0&%‬ه ‪. &(,‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪ ,
-‬آ
! ‪:‬‬
‫أ ــ ا‪- .‬ن اول أو  ‪-‬ن ا@ارات ا>ه
"
‪.‬‬
‫‪*4‬د ه;ا ا‪ ):‬ن (‪# %08 6‬رات ‪#‬اآ ‪ 56‬ر ا اآ ‪.‬‬
‫‪ E-‬ا‪- .‬ن ‪  :‬ر آ ‪I‬ر آآ ‪ 6H ،‬ا‪ 9:‬اآي ار‪ ، 6$‬إه
‪ J7 K‬آ‬
‫ا‪ P7‬إ@ى ‪N%‬ر‪. L
M‬‬

‫ا‪F‬ه‪ 4 / ، &# >"*"# E‬ن ‪ 3#‬ع ا‪ ?&C‬ا&? ‪5AB‬ن )‪ ?# # @:‬ه;ا ا"*"> ‪،‬‬
‫‪ HB . &(, G 3# ، ?&&(, ?&@:"( ، G0B‬ا"‪&@:‬ن ‪ F‬و ’‪K( F‬ر‪ B‬ا‪F‬ه‪. E‬‬
‫&? ا"‪ ?# M @:‬ا‪F‬ه‪MF + MF ' = Cte = 2a : "4 E‬‬
‫‪ 8 P5) a‬ل ا* ر ا‪O 0‬ه‪. E‬‬
‫‪-#‬ل ‪# :‬ار ا‪S‬رض  ل ا ه ‪0G‬رة ‪ ?G‬إه‪>4 ، E‬‬
‫‪ UC‬ا‪0‬وج ‪# &"4 /*( l’éliptique‬آ ا إ> ‪ &#‬ى‬
‫ه;ا اار ‪.‬‬
‫ب ــ ا‪- .‬ن ا‪ 6- +‬أو  ‪-‬ن ا  ت ‪.‬‬
‫)‪ 0&%‬آ آ‪# 0‬آ ‪ 56‬ر‪ C P .‬آ  ل ا ‪` .‬ل اة‬
‫ا‪ ?# P H:&"4 ∆t = t2 − t1 "#‬ا ‪ P1 a‬إ> ا ‪ . P2 a‬أي‬
‫أن `ل ه;ا ا‪:&)d‬ل ‪ B‬آ‪ A1 # c‬وه ا*‪ 5‬رة (?‬

‫] ‪ [ SP1‬و ] ‪ [ SP2‬وا‪1 2 @:‬‬


‫‪ PP‬ر ‪. P‬‬
‫`ل )‪ A‬اة ا‪ P3 ?# P H:&"4 ∆t = t4 − t3 "#‬إ> ‪P4‬‬
‫أي أ)‪` e‬ل ه;ا ا‪:&)d‬ل ‪ B‬آ‪ c‬ا ‪A1 = A2 / A2‬‬
‫‪ E-‬ا‪- .‬ن ‪ RM :‬ا‪ [ SP ] .‬ا‪ S%M 6#‬آ ا‪% P7‬آ اآ   ت‬
‫‪@ 6H  .#‬د ز
‪ #‬و ‪.‬‬
‫‪ 
&4‬ه;ا ا‪ ):‬ن ‪ !#‬آ‪ 0‬وا& ‪KB‬آ أن ا اآ ‪B‬ور‬
‫ ل ا (‪ &(, h G‬؛ أي أن ا ب آ ا‪&6‬ب ‪?#‬‬
‫ا زادت ‪ e&G‬وا‪. c*i %‬‬
‫‪ B‬ن ‪ G‬ا آ ‪ 56‬ى ‪ &4 #"G‬ا
 ‪#‬آ ‪ 56‬ر‪@:"( .‬‬
‫‪ A‬ا‪6S‬ب ‪# ?#‬آ ا ؛‬
‫و‪ B‬ن ‪ G‬ا آ د) ‪ &4 #"G‬ا
 ‪#‬آ ‪ 56‬ر‪@:"( .‬‬
‫’‪ A‬ا‪# ?# %(S‬آ ا ‪.‬‬
‫ج ــ ا‪- .‬ن ا‪ W +‬أو  ‪-‬ن ادوار ؛‬
‫اورة ا‪ : A‬ه آ آ آ ‪# ?( #‬ور‪?&&# ?4‬‬
‫آ‪ A) ?# P .‬ا"‪# ?# @:‬ار‪  .‬ل ا ‪.‬‬
‫اور ااري ‪  T‬آ ه اة ا‪ "#‬ا& ‪+6&4‬‬
‫‪#‬ز‪3)F .‬ز دورة ‪ C‬آ‪. #‬‬
‫‪ E-‬ا‪- .‬ن ‪ 9% \ # :‬ا@ور ا@اري ا‪Z‬ادا ‪Z [I-  9‬ل ا‪Y‬ر ا!
‬
‫]ه
‪. K‬‬
‫‪T2‬‬
‫و‪ , !-‬ه^ا ا ‪ * % E‬ا‪= k :
 #‬‬
‫‪a3‬‬
‫‪ /‬أن ‪ T‬اور ااري ب )‪(s‬‬
‫‪ 8 P5) a‬ل ا* ر ا‪O 0‬ه‪ (m) &( E‬؛‬
‫‪ ( r%&B d &(, K‬آ ‪ ،‬و‪m 2 / s 3 +B‬‬
‫‪ k 6‬ه )‪ 3 0"( +A‬آ اآ ا"!م ا ‪.‬‬
‫‪ _Y‬ت ‪  0"( :‬اآ ا& ‪ ?4‬ا‪0&G‬ر أن ‪#‬ارا‪ +B‬دا‪r +G%t 4‬‬
‫‪T2‬‬
‫‪ &4‬ا‪ ):‬ن ا‪= k : 0 /-‬‬
‫‪r3‬‬
‫)@‪ )6 r0‬ن آ‪ 0‬أ‪ >G v4‬ا‪6S‬ر ا‪ G"@id‬ا& ‪B‬ور  ل آ آ ‪ C . #‬ه;‪ .‬ا* ‪# H4‬آ‬
‫‪T2‬‬
‫ه )‪ 3 0"( eA‬‬ ‫ا آ إى (‪K‬ر‪ B‬ا‪F‬ه‪ ، E‬آ أ)‪w 0"( e‬رج ا‪= k ′ :‬‬
‫‪a3‬‬
‫ا‪6S‬ر ا& ‪B‬ور  ل )‪ A‬ا آ ‪ &( k’ 6 r%&B .‬ا آ ‪.‬‬
‫‪ II‬ــ ا‪Y‬آ ا@ا ا ‪ `#‬‬
‫"‪ C 5&:‬درا آ ا‪6S‬ر وا اآ ‪  >G‬واة ‪ 4 /‬ن اار دا‪4‬‬
‫‪ 6 r0@B‬ا)? آ‪ 0‬ا‪iw‬ت & ‪:‬‬
‫ــ ‪#‬ار ا آ داي ‪#‬آ‪ .‬ا ‬
‫ــ ‪# P G‬آ ا آ ‪ &(,‬أي أن ا*آ دا‪!&"# 4‬‬
‫‪T2‬‬
‫‪ r ،‬ه ‪%t‬ع ار ااي ‪.‬‬ ‫ــ ‪ )6‬ن ا‪S‬دوار ‪ c054‬ه ‪= k :‬‬
‫‪r3‬‬
‫‪ 1‬ــ ' 
ت ا‪Y‬آ ا@ا ا ‪ `#‬‬
‫أ ــ ‪[M‬‬
‫‪ B‬ن آ )‪ @:‬دا‪ !&"# 4‬إذا آن ‪#‬ر ه;‪ .‬ا"‪ @:‬دا‪4‬‬
‫وإذا آ)‪. &(, +&G 6 z‬‬
‫ب ــ ‪ a"#‬ا ‬
‫)‪ C M @:) 0&%‬آ دا‪# . ?%# %# C !&"# 4‬ر ‪M‬‬
‫داي ‪#‬آ‪ ، C .‬و‪ >*"# C 0
# e
# ، r eG%t‬ا*آ ‪ C M a # %) .‬ا& ى‬
‫ ‬
‫) ‪( (C , i , j‬او‪ θ 4‬ه ا‪ 5CS‬ل ااوي ‪.‬‬
‫`‪ i‬آ دا‪: !&"# 4‬‬
‫‪dθ‬‬
‫= ‪ω = θɺ‬‬
‫ــ ا‪ G‬ااو‪= cte : &(, 4‬‬
‫‪dt‬‬
‫ ‬ ‫‬ ‫‬
‫ــ ‪ +3&#‬ا‪ # v G‬ر ااي ‪ ،‬و‪*"#‬ه ه ‪ >*"#‬ا*آ ‪ v = r .ωu :‬؛ ‪+3&# u‬‬
‫وا‪ # 4‬ر‪.‬‬
‫‪2π‬‬ ‫‪2π r‬‬
‫=‪. T‬‬ ‫=‬ ‫ــ دور ا*آ ه ‪#‬ة دورة آ‪: #‬‬
‫‪ω‬‬ ‫‪v‬‬
‫وة ا‪ 5A‬ل ااوي ه ااد‪4‬ن ‪ rad‬ووة ا‪ G‬ااو‪ ω 4‬ه ‪rad / s‬‬
‫ج ــ ‪ a"#‬ا‪ #‬رع‬
‫‪ C‬ا*آ اا‪ 4‬ا"&! ‪ &4‬ا‪ +3&# .3B‬ا‪0&G( ، G‬ر‬
‫‬ ‫ ‪dv  v 2‬‬
‫= ‪ a‬و)‪ %‬أ)‪* 0"( e‬آ اا‪4‬‬ ‫أس ‪}C "4C‬ن ‪u + n‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪r‬‬
‫ ‪ v2‬‬ ‫‪dv‬‬
‫⇒ ‪ v = cte‬أي أن ‪a = n‬‬ ‫ا"&! ‪= 0‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪dt‬‬
‫و(& ‪}C‬ن ‪ +3&#‬ا&رع ‪ #%"# h‬و‪8 ?#  *#‬ف ا&‪+3‬‬
‫‬
‫ا"! ‪ n‬أي ‪# *) e
#‬آ ااة ‪.‬‬
‫‪Y !  %‬آ دا ‪ a"# ، `#‬ا‪ #‬رع آ ‬
‫ا‪^"-‬ا‪
!M ،
%‬ه ه ‪:‬‬
‫‬ ‫‬ ‫ ‪ v2‬‬
‫‪ a = n‬و‪ %‬أن ‪cH v = r .ω‬ن ‪a = rω 2 n‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ ω‬ا ااو ‪ a !-‬ب ‪ rad / s‬و ‪ d r‬ع ا ر ا@اي و‪v ، # % L !-‬‬
‫‬
‫
 ا و‪ m / s a !-‬و ‪ 
 a‬ا‪ #‬رع و‪ a !-‬ب ‪ m / s 2‬و ‪ n‬ا‪ a"#‬‬
‫اا@ ا `
‪ Y- a:‬اآ ‪. C‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪ Z7‬ن ا\ \
ن ‪IY‬ل ‪ f‬آ دا ‪. `#‬‬
‫)‪ 0i 
0&%‬آ&&‪ ، m e‬وآ ‪#‬آ ‪ 56‬ر‪ .‬دا‪. h %# C !&"# 4‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪∑F‬‬ ‫)@‪ r0‬ا‪ ):‬ن ا‪ >G ?B " )-‬آ ه;ا ا‪= m . aG : 3‬‬
‫‪ex‬‬
‫‬ ‫‬
‫(*‪ /‬أن ‪ 3# ∑ Fext = F‬ع ا‪ :‬ى ا@‪ >G :0‬ا‪ 3‬ا‪. 5‬‬
‫‬
‫*‪ 5‬ل ‪ >G‬آ دا‪ 34 !&"# 4‬أن ‪ B‬ن ‪ +3&#‬ا&رع ‪aG‬‬
‫آ ‪ 56‬ر ا‪ 3‬ا)‪;3‬ا( ‪#‬آ‪ z(, +!"# 4‬و‪4 +!"#‬وي ‪:‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‪v2‬‬
‫آ^ آ ا‪^"-‬ا‪
%‬‬ ‫‪∑ ext‬‬
‫‪F‬‬ ‫=‬ ‫‪F‬‬ ‫‪M‬ن‬ ‫أن‬ ‫‪34‬‬ ‫و(&‬ ‫‪a‬‬ ‫=‬
‫‪r‬‬
‫‪mv 2‬‬
‫=‪. F‬‬
‫و `‪ a‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ III‬ــ  ‪-‬ن ‪ "# ,M
-‬ذب ا‪6-‬‬
‫‪ E-‬ا‪- .‬ن ‪:‬‬
‫‪@Y‬ث ‪ (A) ,

.- ,
: ,
%‬و )‪ (B‬آ‪ m A a##‬و ‪ ، mB‬و‪، AB H  a
% JIM‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ "M‬ذب آ‪ m M 6-‬ه ‪ FA/ B‬و ‪ W
Y% FB / A‬أن ‪:‬‬
‫‬ ‫‬ ‫ ‪G . m A . mB‬‬
‫‪FA/ B = − FB / A = −‬‬ ‫‪u AB‬‬
‫‪AB 2‬‬
‫‪ #% ) : G‬ا‪ "#‬ذب ا‪G = 6, 67.10 −11 m3 . kg −1 . s −2 : 6-‬‬
‫‬
‫‪ a"# u AB‬وا@ ‪. B Y- A , a:‬‬
‫‪ r0@4‬ه;ا ا‪ ):‬ن آ;‪ >G U‬ا‪
S‬م ‪ C @:) h‬ا*&? ا&&? ‪:‬‬
‫ــ أ
م ذات ‪ H,B‬آوي & ز‪ 4‬ا& ‪.‬‬
‫ــ أ
م ‪ +‬أ(‪%‬د ‪ +#‬أ‪#‬م ا‪ C‬ا‪. +"( iA‬‬

‫‪ IV‬ــ ا‪Y‬آ ا@ار اآ‬


‫)‪&w‬ر آ
را آ آ آ  ل ا ا
اآي ا ‪ .‬و)‪ ?0‬أن آ ه;ا‬
‫ا آ  ل ا آ ‪ !&"#‬و)*د ‪#‬ات ه;‪ .‬ا*آ ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ o
!M‬ا‪- .‬ن ا‪: ,M
 6- +‬‬
‫)‪ 0&%‬آ آ‪ 0‬آ&&‪ m e‬و‪#‬آ‪ P .‬ا;ي ‪# # r(@&4‬آ ‪ 56‬ر‪ C .‬آ  ل ا ذات آ& ‪mS‬‬
‫و‪#‬آه ‪. S‬‬

‫‬ ‫ ‪m.m‬‬
‫‪ vw4‬ا آ إ> ‪ 6‬ة ا&‪3‬ذب ا ) ‪FS / P = −G 2 S u SP :‬‬
‫‪r‬‬
‫‬ ‫ ‪m. m‬‬ ‫‬ ‫‬ ‫ ‪m‬‬
‫‪FS / P‬‬ ‫و ا‪ ):‬ن ا‪= −G 2 S uSP = m . a p ⇒ a p = −G 2S u SP : "4 ?B " )-‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪` ?# 4‬ل ا‪ 6%‬أن ‪ a p‬و ‪ A) + uSP‬ا‪ "%4 .3Bd‬أن ا&رع ا)‪;3‬ا( ‪#‬آي و(& ‪}C‬ن‬
‫آ ا آ ‪ P‬آ دا‪. !&"# 4‬‬
‫و( أن ‪ 6‬ة ا&‪3‬ذب ا ) ‪ 6‬ة ا)‪;3‬ا( ‪#‬آ‪}C 4‬ن ‪:‬‬
‫‬ ‫ ‪v2‬‬ ‫‪v2‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪G . mS‬‬
‫⇒ ‪ FS / P = −m. uSP‬و(& ‪ r:*&4‬اط ا‪. )-‬‬ ‫= ‪= G 2S ⇒ v‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪#
# C‬آي أر‪ B a‬ن آ آ آ  ل ا ‬
‫‪G . mS‬‬
‫=‪v‬‬ ‫‪( ، r‬ط أن ‪ e&G r:*B‬ا‪: 6%‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 
!M‬ا@ور ا@اري ‪ T‬؛‬
‫اور ااري ‪T‬‬
‫‪T2‬‬ ‫‪4π 2‬‬ ‫‪2π r‬‬ ‫‪r3‬‬
‫=‬ ‫‪:‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ا‪/-‬‬ ‫ا‪ ):‬ن‬ ‫‪>G‬‬ ‫)*‪H5‬‬ ‫ا‪6%‬‬ ‫ه;‪.‬‬ ‫‪?#‬‬ ‫‪T‬‬ ‫=‬ ‫⇒‬ ‫‪T‬‬ ‫=‬ ‫‪2‬‬‫‪π‬‬ ‫‪"4‬‬
‫‪r 3 G . mS‬‬ ‫‪v‬‬ ‫‪G . mS‬‬
‫‪T2‬‬
‫و(& ‪ &( r%&B d 3‬ا آ اروس ‪.‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ V‬ــ ا‪Y‬آ ا@ار ‪ r‬ر ا
‪r‬رض ‪.‬‬
‫را أ‪6‬ر ا‪S‬رض )‪&w‬ر آ‪ %
# 3‬ا‪ 9:‬اآي ار‪6$‬‬
‫) ‪6‬ا آ‪ C 
H‬آ ‪#‬ار‪  4‬ل آ آ ‪.‬‬
‫‪-#‬ل ‪ H4 :‬ا‪6 (la lune) :‬ا ‪… %08‬رض ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪
!M‬ا ا وا@ور ا@اري ‪.‬‬
‫‪ B‬ن آ ‪ 6‬ا‪  G"@i‬ل ا‪S‬رض آ دا‪ r:*&4 #"G !&"# 4‬ا‪8‬ن‬
‫ــ ا‪ :‬ة ا@‪8 ?# :0‬ف ا‪S‬رض ‪ T‬ذات ا& ‪ mT‬وا‪%‬ع ‪rT‬‬

‫(‬ ‫‪)S‬‬
‫‬
‫‪ FT / S‬ا)‪;3‬ا( ‪#‬آ‪. 4‬‬ ‫‪ >G‬ا‪ :‬ا‪G"@id‬‬

‫‪mv 2‬‬
‫= ‪ FT / S‬أي أن‬ ‫ــ ‪ ، z(, FT / S +!"#‬و‪ r:*4‬ا‪6%‬‬
‫‪r‬‬
‫‪v2‬‬
‫=‪a‬‬ ‫ا&رع‬
‫‪r‬‬
‫و(&@‪ r0‬ا‪ ):‬ن ا‪ 
4: ?B " )-‬ا‪ :‬ا‪,†B z*B G"@id‬‬
‫(‬ ‫ا‪ :‬ة )‬
‫‬
‫‪ FT / S‬ا‪ :‬ة ا@‪8 ?# :0‬ف ا‪S‬رض ‪ >G‬ا‪:‬‬

‫ا‪: G"@id‬‬
‫‬ ‫ ‪mT . mS‬‬ ‫ ‪mS v 2‬‬
‫‪FT / S = −G‬‬ ‫‪uTS = −‬‬ ‫‪uTS‬‬
‫‪r2‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪GmT‬‬ ‫‪GmT‬‬
‫= ‪v2‬‬ ‫=‪⇒v‬‬
‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫(*‪ /‬أن ‪ r = rT + z‬و ‪ z‬ه ار‪AB‬ع ا‪ :‬ا‪… 0"( G"@i‬رض و ‪%t rT‬ع ا‪S‬رض ‪.‬‬

‫) ‪( rT + z‬‬
‫‪3‬‬
‫‪r3‬‬
‫‪T = 2π‬‬ ‫‪= 2π‬‬ ‫اور ااري ‪* T‬آ ا‪ :‬ا‪ G"@i‬ه ‪:‬‬
‫‪G . mT‬‬ ‫‪G . mT‬‬
‫‪ G v r%&Bd : ‡ *#‬دوران ا‪ :‬ا‪ G"@id‬واور ااري ‪ &( T‬ا‪ :‬ا‪H( G"@id‬‬
‫‪( r%&B‬ر‪ c@ 0"( z eGAB‬ا‪S‬رض ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ا\‪ .#‬ر ‪satellisation‬‬
‫‪: [M‬‬
‫ا‪:&d‬ر ه و‪ 6 a‬ا‪# C G"@i‬ار‪  .‬ل ا‪S‬رض وإ‪@G‬ؤ‪ G .‬آ‪ wB C‬ل ‪ e‬آ دا‪4‬‬
‫‪  !&"#‬ل ا‪S‬رض ‪.‬‬
‫‪ &B‬ه;‪ .‬ا‪ ( %‬ا@ ‪#‬آ‪ vC 0‬وا& ‪ :B‬م (ور ‪#‬دوج ‪:‬‬
‫ــ ‪ H‬ا‪ :‬ا‪ G"@id‬إ> ار‪AB‬ع ‪ A4‬ق  ا ‪ / 200km‬اف ا‪ 3‬ي ا‪S‬ر‪%"# 04:B a‬م ‪.‬‬
‫ــ ‪ c"#‬ا‪ :‬ا‪# C >:04 e%3B G G"@id‬ار داي  ل ا‪S‬رض (*‪ B /‬ن ‪ +3&#‬ا‪G‬‬
‫‬
‫ا‪ G 0‬د‪ +3&# >G 4‬ا ‪ TS a‬و‪r:*4 +!"#‬‬
‫‪G . mT‬‬
‫=‪v‬‬ ‫ا‪: 6%‬‬
‫) ‪( rT + z‬‬
‫)‪ 0&%‬أن ا‪ :‬ا‪ : %a` G"@id‬ة ا&‪3‬ذب ا‪S‬ر‪':C a‬‬
‫و)‪ H+‬ا‪&d‬آت ا&‪. 3( :%‬‬
‫‪ 3‬ــ ا ر ا
ا آ ‪r !  %‬رض ‪.‬‬
‫‪ 4‬ن ا‪ :‬ا‪ G"@id‬آ" ("‪… 0‬رض إذا (ا دو‪#‬‬
‫‪*&# h‬ك ("‪ c@ >G  0‬ا‪S‬رض ‪.‬‬
‫اوط  ‪ 4‬ن ا‪ :‬ا‪ G"@id‬آ" ("‪… 0‬رض ‪:‬‬
‫‪ C‬ا
اآي ا‪S‬ر‪B ، a‬ور ا‪S‬رض  ل ‪ *#‬ره‬
‫ا‪ ، 0@:‬و‪4‬وي اور ‪;+ T‬ا اوران ا‪w‬ص ‪( G 24 ) C # 4‬‬
‫ ‪ +!4‬ا‪ :‬ا‪ G"@id‬آ" ("‪… 0‬رض ‪: 34‬‬
‫ــ أن ‪4‬ور ‪ >*"# C‬دوران ا‪S‬رض  ل ‪ *#‬ر ‪. +0@6‬‬
‫ــ ‪4‬وي دور‪ .‬ااري ‪ T‬دور آ اوران ا‪… iw‬رض  ل ‪ *#‬ره ا‪. 0@:‬‬
‫ــ ‪# 
4‬ار‪ .‬ااي ‪ &# C‬ى `' ا‪ &d‬اء …رض ‪.‬‬
‫‪ ، z 6 4*B ?# T 6 ?B‬أي أن ‪ T = 23h56 min = 84164 s‬أي أن ا‪d‬ر‪AB‬ع ‪ c@ ?G z‬ا‪S‬رض‬

‫) ‪(r + z‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ T 2 .G . mT ‬‬
‫=‪T‬‬ ‫‪⇒ z =‬‬ ‫‪ − rT‬‬ ‫ه ‪:‬‬
‫‪ 4π‬‬
‫‪2‬‬
‫‪G . mT‬‬ ‫‪‬‬
‫‪G r0@B‬دي ‪:‬‬
‫‪z ≃ 36000km‬‬
‫آ ا ر ا
وااآ‬
‫ ر‬

‫ ‪1‬‬
‫
ا )‪  ( S‬آ دا  
 ل آآ ) ‪ ! ، ( P‬ع ا
ر اا ي ‪ . R S = 6, 7.10 km‬اور‬
‫‪5‬‬

‫ا
اري ‪ '0
. 1 2 . TS = 3j13h14 min‬ا‪./‬م ‪ )*
+ ,‬آ وي ز' ا&‪. %‬‬
‫‪ 1‬ــ أ ا  ‪
7% v‬ا‪. 6‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ G 69 : ; < 1‬و ‪ R S‬وآ‪ %‬ا&آ ‪M P ، P‬‬
‫‪ 3‬ــ ا;‪ C‬آ‪ %‬ا&آ و‪ +‬ف ‪ :0%‬إن أ&< ذ> ‪.‬‬
‫ ‪2‬‬
‫‪ 2, 49.108 km‬و ‪2, 06.108 km‬‬ ‫ا
‪K‬ن ا‪J7‬ى وا‪& 02‬آ ا
‪
 19 H‬آ ا‪ F
G‬ه
 ‪ D%‬اا‬
‫‪ 1‬ــ  ‪  01O‬ار آآ ا
‪ H‬ل ا‪ F
G‬؟ ذا 
‪ )M‬ا
آ ‪
% 19 S‬ار ؟‬
‫‪ 2‬ــ أ ‪O‬ل ‪ SJ2‬ا
‪R‬ر ا‪/‬آ‪Q, 1‬ا ا
ار ؟‬
‫‪ 3‬ــ أ‪2 U2 V‬ن ا
ت ‪ K .‬أي ‪ < 72‬ا
ار ‪&+‬ن ;  ا
‪J H‬ى ؟ و‪ K‬أي ‪&+ 72‬ن د‪ 02‬؟‬
‫ ‪** 3‬‬
‫‪  01O W% +‬ا
ر ‪
7‬ا ‪ 
079‬ا  ‪ v 0‬ا أ‪ O < Z  R+  : [0‬ف ا
آ‪ 1‬ا‪0XY‬‬
‫ا ‪^ :%72‬رج ا
ل ا ي ا‪/‬ر\ ‪.‬‬
‫هك ‪
0‬ن ^ن ‪ 72 K  %‬ا‪6 19 'K‬ر‪Y+‬ع  ‪ `; < <0‬ا‪/‬رض‬
‫ــ ;  ا‪
7;6‬ر اا ي و‪. vS  9 , 1 2‬‬
‫ــ ;  ا‪  R‬و‪v L  9 , 1 2‬‬
‫ــ ‪ vS = v0‬ار دا ي ‪.‬‬
‫ــ ‪ : vS < v 0 < v L‬ار إه‪  )&G  %0%‬آ ا‪/‬رض إى ‪b9‬ر‪. :0+‬‬
‫ــ ‪ v 0 ≥ v L‬ار !‪ 
%‬أو ه )‪ (hyperpole‬إذ ‪R6‬ث أي ا;‪
7‬ر ‪& l0R9‬ن ا‪
7‬ا‪1 6‬را‬
‫‪. 0XK‬‬
‫  ا ول أ;‪ vS n0 :%Y‬و ‪6 19 v L‬ر‪Y+‬ت ‪: Y%o‬‬
‫‪vL‬‬ ‫‪vS‬‬ ‫ا‪6‬ر‪Y+‬ع‬
‫‪39640km / h‬‬ ‫‪25000km / h‬‬ ‫‪200km‬‬
‫‪37940km / h‬‬ ‫‪26800km / h‬‬ ‫‪800km‬‬
‫‪15620km / h‬‬ ‫‪11040km / h‬‬ ‫‪36000km‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ +‬ف ‪ S%o D%‬ا\ ‪0‬ت ‪ K‬ا‪ )&G‬أ;‪:%Y‬‬
‫‪ 2‬ــ أو‪  ; .‬ا‪
7;6‬ر ‪ 69‬ار‪Y+‬ع ‪ 72‬ا‪.  R‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ < 09 W7R+‬ا‪ n07‬ا
‪ K 7‬ا ول أ‪. Zp‬‬
‫‪ 4‬ــ أ ار‪Y+‬ت ‪ 72‬ا‪  R‬ا‪ WK‬ار‪Y+‬ع
ا ;آ< ‪r 19‬رض ‪.‬‬
‫‪ <0‬ه‪Q‬ا ا‪6‬ر‪Y+‬ع ود ا‪ G‬وط ا ‪ K+ s1‬ه & &ن ه‪Q‬ا ا‪
7‬ا‪6‬‬
‫;آ ‪r 19‬رض ‪  2.‬آ‪ %‬ا‪/‬رض ‪. m T = 5, 98.10 24 kg‬‬
‫ ‪4‬‬
‫‪
1 2‬ا ا‪6J+p 0‬ت آ‪ . m :%‬ار‪ Z‬اا ي ‪ K‬ى ^‪ V‬ا‪;6‬اء ا‪Q‬ي  ‪ 1‬ارا ‪
r‬ر‬
‫ا‪ 06‬اآ ‪r 19‬رض ‪+ ،‬رس  آ ه‪Q‬ا ا‪
7‬ا‪ K 6‬ا
‪ '.‬ا
آ ي ا‪/‬ر\‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 1‬ــ ‪ 1‬أ‪ S + V‬ا
‪ '.‬ا
آ ي ا‪/‬ر\ ‪.‬‬
‫ اور ا
اري ‪r‬رض ؟ و اور ا‪o‬ص ‪ R‬آ ا‪/‬رض ؟‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 2‬ــ د ا  ا او ‪ R‬آ ا‪
7‬ا‪19 6‬ر‪; Z‬آ ‪r 19‬رض ‪.‬‬
‫‪/ 19‬ي  ‪ , '.‬ا‪
7‬ا‪; 6‬آ ؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬ــ ‪ . 1‬ا‪
7‬ا‪ D% 6‬ار‪Y+‬ع ‪ . z = 35800km‬أ ا‪ G‬ع ‪
 r‬ر  آ‪ . :‬أ‪ 0
 V‬ات‬
‫‬
‫ ‪ ,‬ا  ‪
 v‬آ ‪J‬ر‪. Z‬‬
‫‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬ــ د ا‪ Z +‬و‪ ,  DR‬ارع ‪ a‬وأ‪ r , v 69 a 01 + V‬وا ‪. ,
0‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 3‬ـ ‪1‬‬
‫ا ذب ا ‪ ,71+‬ا‪/‬رض ‪ 1 2 .‬أن آ‪ %‬ا‪/‬رض ‪ m T‬ز  ‪71O‬ت  ‪ 2‬وآ و ا‪. )&G‬‬
‫أ‪ 69 v 01 + V‬ا‪ G‬ع ‪ r‬وا اء ‪ 9* G l0 G . m T‬ا ذب ا&‪. 2‬‬
‫ا;‪ 01 + C‬ا‪27‬ن ا‪. %10& lM‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 2‬أ ‪ 
0‬ا اء ‪. G . m T‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ < W7R+ 3‬ا‪ 
07‬ا
‪ 
% %JR‬أن !ة  ل ا‪ `; D% 7M‬ا‪/‬رض ه ‪g 0 = 9, 81m / s 2 :‬‬
‫‪4‬‬
‫‪P 79 z P = 200km‬‬ ‫ا
ار إه‪ )M
+  0%0%‬ا‪/‬رض إى ‪b9‬ر‪ l0 :0+‬ا‪6‬ر‪Y+‬ع ا‬
‫وار‪ :Y+‬ا‪J7‬ي ‪ A 79 z A‬ه 
ار  آ
ا‪ 6‬اآ< ‪r 19‬رض ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ )M 1‬ار  آ ا‪
7‬ا‪ 6‬ل ا‪/‬رض ‪ 1‬زا ا‪ P <07‬و ‪. A‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ K 2‬أي ‪ < 72‬ا
ار ‪&+‬ن ;  ا‪
7‬ا‪ 6‬د‪. 2‬‬
‫‪4‬ــ ‪ 3‬أ‪ 01 + V‬اور ا
اري ‪
7% TA‬ا‪ . 6‬أ ‪ TA‬وا
ة ا‪p‬ز 
ور ا‪ <
7‬ا‪ P 7‬إ‪D‬‬
‫ا‪. A 7‬‬
‫ آ دوران   ل ر ‬
‫‪ I‬ــ ا"! ل ااوي ــ ا ااو ) &‪%‬آ‪( $‬‬
‫‪  ،    ،‬آ دوران ل ر  ) ∆ ( إذا آ( ‪&'( )*$‬‬ ‫‪%‬ن ‪! "#$‬‬
‫ آ دا‪* 8‬آ‪7‬ة ‪ 45‬ه‪2‬ا ا*ر ‪-01‬ء ا‪ .'-‬ا*‪* *-‬ر ) ∆ ( ‪.‬‬
‫(‪B‬د >) ('& آ ‪ A‬ا@‪ )$  ، "#‬أر> (=<;   ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ ا"! ل ااوي‬
‫ا‪EF‬ل ا‪7‬اوي ‪ &'-‬ا*آ ‪"#$ A M‬‬
‫!  آ دوران ل ر  ) ∆ ( ه‬

‫(‬ ‫)‬
‫‬
‫ا‪7‬او ا*‪J θ = Ox ,OM :  θ H$‬‬
‫‬
‫أن ‪ Ox‬را ‪ ) =$‬أ! ا‪LF‬ار (‬
‫وا*‪#‬ر ا‪B‬ا‪8‬ي ‪ &'-‬ا*آ ‪ H$‬‬
‫ ‪ 4-‬اآ وا‪2‬ي (=<; ‪. <$‬‬
‫و ‪B‬ة ا‪EF‬ل ا‪7‬اوي  ا‪:-‬م ا=*  ‪B‬ات‬
‫ه ادن ‪. rad‬‬
‫‪ST‬ل آ دوران ا@‪ "#‬ا‪ E‬ل ا*ر‬
‫) ∆ ( ‪ U‬ا‪EF‬ل ا‪7‬اوي ) ا‪ t A 7‬أي أ( دا‬
‫ز ‪. θ ( t ) -‬‬
‫‪ 2‬ــ ا ااو ‪θɺ‬‬
‫(=< أ( ‪ST‬ل آ دوران ا@‪ "#‬ا‪ E‬ل‬
‫ا*ر ) ∆ ( ‪ ،‬أ(  ا‪ W t i :‬ا‪ M &'-‬ا*>) ‪. M i‬‬
‫(=< ‪' B$ A:‬ر‪ t i +1 A‬و ‪LXW t i −1‬ان ا‪  ، t i :‬ه‪ ;2‬ا ‪#W‬وي ا‪ 5#‬ا‪7‬او‬
‫‪  M &'-‬ا‪ t i :‬ا‪ 5#‬ا*‪ A M &'- &1‬ا‪ t i +1 A:‬و ‪ t i −1‬وه ‪:‬‬
‫) ‪θ ( t i +1 ) − θ ( t i −1‬‬
‫= ‪θɺ‬‬
‫‪t i +1 − t i −1‬‬
‫) ‪ θ ( t i +1‬ا‪EF‬ل ا‪7‬اوي ‪  M &'-‬ا‪t i +1 :‬‬
‫) ‪ θ ( t i −1‬ا‪EF‬ل ا‪7‬اوي ‪  M &'-‬ا‪t i −1 :‬‬
‫(‪ ∆θ = θ ( t i +1 ) − θ ( t i −1 ) )Y‬و ‪∆t = t i +1 − t i −1‬‬
‫إذا آ( ‪ t i +1‬و ‪' B$ t i −1‬ر‪Z ، A‬ن ‪-W ∆t‬ه‪4‬‬
‫( ا‪ [E‬و ‪%1‬ن ‪: (B-5‬‬
‫‪ ∆θ  dθ‬‬
‫‪lim ‬‬
‫‪∆t → 0 ∆t‬‬
‫=‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ dt‬‬
‫‪dθ‬‬
‫ا*' ا‪F‬و‪E\ A 7 <#- 4‬ل ا‪7‬اوي‬
‫‪dt‬‬
‫ ا‪.t1 :‬‬
‫و ‪B‬ة ا‪ 5#‬ا‪7‬او  ا‪:-‬م ا=*  ‪B‬ات‬
‫ه ‪rad / s‬‬
‫‪ .<W‬ا‪EF‬ل ا‪7‬اوي وا‪EF‬ل ا*‪  s ( t ) --‬آ ‪ S= :‬ا ‪s ( t ) = r . θ ( t ) :‬‬
‫و ‪ ^-#( -‬ا=‪ A S‬ا‪ 5#‬ا‪ ) v ( t ) = sɺ ( t ) M &'- :‬ا‪ 5#‬ا_& ( وا‪ 5#‬ا‪7‬او‬

‫) ‪v ( t ) = rθɺ ( t ) : θɺ ( t‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪,‬رع ااوي ) ‪θ ( t‬‬
‫‪ɺɺ‬‬
‫أ ــ &‪-.‬‬
‫ آ دوران ل ر   ‪t i :‬‬ ‫‪ θɺ ( t i ) A%‬ا‪ 5#‬ا‪7‬او ‪! "#$ A M &'-‬‬

‫ ‪LX‬ة ‪' B$ A:‬ر‪ t i +1 A‬و ‪ J t i −1‬أن ) ‪ θɺ ( t i +1‬ا‪ 5#‬ا‪7‬او ‪ M &'-‬‬

‫ا‪ t i +1 :‬و ) ‪ θɺ ( t i −1‬ا‪ 5#‬ا‪7‬او ‪  M &'-‬ا‪t i −1 :‬‬


‫) ‪θɺ ( t i +1 ) − θɺ ( t i −1‬‬ ‫‪∆θɺ‬‬
‫إ‪ 4‬ا*'‬ ‫=‬ ‫‪-W  B-5‬ه‪ ( ∆t = t i +1 − t i −1 4‬ا‪- [E‬ه‪T 4‬رج ا'‪*#‬‬
‫‪t i +1 − t i −1‬‬ ‫‪∆t‬‬
‫‪ 5# A 7 <#-‬ا‪7‬او أي أن ‪:‬‬
‫) ‪θɺ ( t i +1 ) − θɺ ( t i −1‬‬ ‫‪dθɺ ɺɺ‬‬
‫‪lim‬‬ ‫=‬ ‫) ‪= θ ( ti‬‬
‫‪∆t → 0‬‬ ‫‪t i +1 − t i −1‬‬ ‫‪dt‬‬
‫و ‪B‬ة ا‪#‬رع ا‪7‬اوي  ا‪:-‬م ا=*  ‪B‬ات ه ‪rad / s 2‬‬
‫&‪: 01$23& 45‬‬
‫ دوران ل ر  ه ‪. θɺ = 10rad / s‬‬ ‫‪ 1‬ــ ا‪ 5#‬ا‪7‬او ‪ &'-‬آ ‪! "#$ A M‬‬
‫أ ــ أ ‪ #‬ا‪#‬رع ا‪7‬اوي ‪θ‬‬
‫‪ ;2H ɺɺ‬ا‪. &'-‬‬
‫ب ــ  ‪ =<L‬آ ا‪ M &'-‬؟‬
‫ج ــ أآ ‪ <=W‬ا‪EF‬ل ا‪7‬اوي ‪ eB θ‬ا‪ *5 t A 7‬أن ا‪EF‬ل ا‪7‬اوي ‪ B-5‬أ! اار‪ f‬ه‬
‫‪. θ0 = 2rad‬‬
‫ دوران ل ر  ه ‪:‬‬ ‫‪ 2‬ــ ‪ <=W‬ا‪EF‬ل ا‪7‬اوي ‪! "#$ A N &'-‬‬
‫‪ (s) (0 t J θ ( t ) = 10t + 40t + 6‬و ‪ θ‬دن )‪(rad‬‬
‫‪2‬‬

‫أ ــ أو‪ <=W B$‬ا‪ 5#‬ا‪7‬او ‪ eB‬ا‪. A 7‬‬


‫ب ــ أو‪ <=W B$‬ا‪#‬رع ا‪7‬اوي ‪ eB‬ا‪. A 7‬‬
‫ج ــ  ‪ =<L‬آ ا‪ N &'-‬؟‬
‫ب ــ ا‪5‬آ‪,2‬ن ‪ a N‬و ‪ 0! a T‬أ‪:‬س !‪. 08‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪  -B‬أ‪1‬س ‪ J a = a T . u + a N . n : -‬أن‬
‫‪v2‬‬ ‫‪dv‬‬
‫= ‪an‬‬ ‫= ‪ aT‬و‬
‫‪ρ‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪ds‬‬
‫=‪v‬‬ ‫‪ s‬ا‪EF‬ل ا*‪ t :  M &'- --‬و‬
‫‪dt‬‬
‫ا‪ 5#‬ا_& ‪  M &'-‬ا‪ t :‬و ‪=k ρ‬ع‬
‫ا(‪-‬ء ا*‪#‬ر  ا‪. t :‬‬
‫ ‪ l=W #‬ا‪B‬وران @‪ ! "#‬ل ر  ‪،‬‬
‫‪Z‬ن ‪#‬ر آ ('& آ ‪ A‬ا@‪ "#‬دا‪* 8‬آ‪7‬ا‬
‫‪ 45‬ر ا‪B‬وران و ‪%‬ن ا‪ ;@W‬ا*@‪H‬‬
‫‬
‫اا ‪ ( n B‬ا‪ O &'-‬آ‪ 7‬ا‪B‬ا‪8‬ة و‪%‬ن ‪=k‬ع‬
‫ا‪-(e‬ء ‪#‬و =ع ا‪B‬ا‪8‬ة ‪. r‬‬
‫(=" أن ‪ s = r. θ‬وأ‪ sɺ = rθɺ Y‬و ‪Z -‬ن‬
‫‪dv‬‬ ‫‪dθ‬‬
‫= ‪aT‬‬ ‫‪= r.‬‬ ‫‪= r .θɺ‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪dt‬‬
‫) ‪( rθɺ‬‬
‫‪2‬‬

‫)(‬
‫‪2‬‬
‫‪aN‬‬ ‫=‬ ‫‪= r θɺ‬‬ ‫و‪ -B‬آ‪ ρ = r n2‬أي أن‬
‫‪r‬‬
‫‪ II‬ــ ا‪ =>.‬ا"‪  0! <,  $::‬دوران  ل ر  ‪.‬‬
‫‪o )>T‬ات ‪  %(%‬دوران ل ر ‬ ‫‪ p_W‬ه‪ ;2‬ا=‪ S‬آ ‪! "#$‬‬
‫‪ 1‬ــ @? ا‪=>.‬‬
‫ =" (<‪ =$ "#@ .‬أر> ‪* <#- ،‬ر ‬
‫‬ ‫) ∆ ( ‪#‬وي @*ع ‪75‬وم ا'ى ا*&<' ‪! "#$ 45‬‬

‫دوران ل ر  ) ∆ (  آ ‪B$ ، :‬اء ‪75‬م ا'‪E‬ر ∆ ‪J‬‬


‫وا‪#‬رع ا‪7‬اوي ‪θ‬‬
‫‪  "#@ ɺɺ‬ا‪ :‬ا*=‪: -‬‬

‫‪∑ M (F ) = J‬‬
‫‬
‫∆‬ ‫‪i‬‬ ‫∆‬ ‫‪θ‬‬
‫‪.ɺɺ‬‬

‫) ‪∑ M (F‬‬
‫‬
‫ @*ع ا=‪7‬وم ‪* <#-‬ر ∆ 'ى ا*&<'‬ ‫∆‬ ‫‪i‬‬

‫) ‪( N. m‬‬ ‫‪ 45‬ا@‪ "#‬ا‪E‬‬

‫‪* <#-‬ر ) ∆ ( (=< ‪ -5‬ب‬ ‫∆ ‪75 J‬م ‪E‬ر ا@‪ "#‬ا‪E‬‬


‫‪kg . m 2‬‬
‫‪θ‬‬
‫‪ ɺɺ‬ا‪#‬رع ا‪7‬اوي (=< ‪ -5‬ب ‪rad / s 2‬‬
‫‪ 2‬ــ &‪ $.‬م ا‪ 1‬ر "م ‪ @E,‬ذات أ‪AB‬ل‬
‫ه‪. 3$ $:G8‬‬
‫)∆(‬ ‫*‪ 7‬آ دوران ا@‪ "#‬ل ا*ر‬ ‫‪75‬م ‪E‬ر ∆ ‪! "#@ J‬‬

‫ ن ‪!T‬ن ‪:‬‬


‫ ل ا*ر ∆ آ دورا( ‪. *:-‬‬ ‫إذا آن ا‪#‬رع ا‪7‬اوي ‪θ = 0  B=-‬‬
‫‪Z ɺɺ‬ن آ ا@‪ "#‬ا‪E‬‬
‫ ل ا*ر ∆ آ دورا( ‪U‬ة (‪:‬م ‪.‬‬ ‫إذا آن ا‪#‬رع ا‪7‬اوي  ‪%W‬ن آ ا@‪ "#‬ا‪E‬‬
‫‪ III‬ــ &‪ : I$23‬آ ‪  0! $A$@A$ 5E‬إزا  ودوران ل ر  ‪.‬‬
‫@‪ 2,.‬أ‪3:‬ا@ ‪ r = 10cm L.B @E,‬وآ‪ L8A5 m = 1kg L, ,‬ا‪G‬وران ل ر‬
‫ ) ∆ ( ‪5 5 N$‬آه ‪:‬ق ‪ 4$$31@ 4$5 P$!Q 0! 2 T‬آ‪5L, ,‬‬
‫‪ G ، m1 = m 2 = 0 , 5kg‬آ = ره‪RS@ T  5‬‬
‫ا‪ 4 ℓ = 50cm !5‬ا‪5‬ر ) ∆ ( ‪ V5& .‬ا"‪3:‬ا@‬
‫‪ (S) 5‬آ‪ ، m ' = 10kg P, ,‬ا‪S V2 3:‬ف ‪L‬‬
‫@‪ V= $Z [2,.‬ا‪G, Y‬اد وآ‪. 5L P, ,‬‬
‫@‪,‬ك ا‪G 5E5‬ون ‪ 5  ، $\G :‬أن ا‪A, Y‬آت‬
‫ ‪  5L‬وآ‪ <%‬آ‪  ,‬اق ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ أو‪ G‬ا‪,‬رع ‪ (S) E  a‬و&& ا‪ V2‬أ‪8‬ء اآ‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 4$‬ا ااو ‪3:a‬ا@ ‪ `31  G8‬ا‪E‬‬
‫ ! ‪g = 10m / s 2 03.@ . h = 5m‬‬
‫‪3 A*W‬‬
‫(‪ ، #(@ ! B‬آ ‪ m = 10kg‬و‪، r = 10cm 5=k‬‬
‫ ل ر; إ‪ 4‬أن ‪ 51 EW‬دورا( ‪ 400‬دورة  ا‪، 'B‬‬
‫‪( "W‬آ‬
‫(‪ v S‬أن ا'ص ‪ A5 l‬ا‪B‬وران =‪S B‬ث د‪oW JW s8‬‬
‫ا‪% e‬ك ا‪2‬ي ('ن  ‪7‬دو‪.  H 75 <=( ، $‬‬
‫‪ 1‬ــ أ ‪ #‬ا‪#‬رع ا‪7‬اوي 'ص ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪75 ^-1‬م ا*‪7‬دو‪ $‬ا‬
‫ا@اب ‪:‬‬
‫‪2π× 400‬‬
‫= ‪ω0‬‬ ‫‪ 1‬ــ ('م ‪B‬را‪ 1‬آ ا'ص ا(&‪ 45 E A S‬ا‪ 5#‬ا‪7‬او ‪= 41, 8rad / s‬‬
‫‪60‬‬
‫إ‪ 4‬أن ‪ l‬أي أن ‪ 51‬ا‪7‬او ‪ .  B=-‬آ ا'ص  ه‪ ;2‬ا*  آ دا‪U 8‬ة‬
‫(‪:‬م ‪ A%* ،‬أن (<‪ A‬ذ‪ s<& n‬ا=‪ S‬ا‪: n 11F‬‬

‫‪∑ M ( F) = J‬‬
‫‬ ‫‪M‬‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫‪θ ⇒ MC =J ∆ .ɺɺ‬‬
‫‪.ɺɺ‬‬ ‫‪θ ⇒ ɺɺ‬‬
‫‪θ = C = cte‬‬
‫∆‪J‬‬
‫‪1 ɺɺ 2‬‬
‫= ) ‪ θ ( t‬و =د ا‪ 5#‬آ‪ n2‬ه ‪:‬‬ ‫أي أن ا*=د ا‪ ;2H - 7‬اآ ه ‪θt + ω0 t :‬‬
‫‪2‬‬
‫‪θɺ ( t ) = ɺɺ‬‬
‫‪θt + ω‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪ω‬‬
‫‪θt + ω0 = 0 ⇒ ɺɺ‬‬
‫‪ɺɺ‬‬ ‫‪ B-5‬ا(=‪B‬ام ا‪ 5#‬ا‪7‬او ‪θ = − 0 : -B‬‬
‫‪t‬‬
‫‪ω‬‬ ‫‪41, 8‬‬
‫‪θ=− 0 =−‬‬
‫‪ɺɺ‬‬ ‫‪B5 s<&W‬دي ‪= −0, 23rad / s 2 :‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪3 × 60‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪#‬ب ‪75‬م ا*‪7‬دو‪ $‬ا*'و  ‪:‬‬
‫‪1 2‬‬
‫= ∆ ‪ J‬و ‪Z‬ن ‪MC = −0, 0115N . m‬‬ ‫‪ J MC = J ∆ .ɺɺ‬أن ‪mr = 0 , 05kg . m 2‬‬
‫‪θ‬‬
‫‪2‬‬
‫ ‪#‬ب ‪B5‬د ا‪B‬ورات ا*‪7@-‬ة < ‪F‬ن ‪: l‬‬
‫‪θ = −0, 23 (180 ) + 41, 8 (180 ) = 72rad -B θ = −0, 23t 2 + 41, 8t‬‬
‫‪2‬‬

‫‪θ‬‬
‫= ‪θ = 2πn ⇒ n‬‬ ‫و(=" أن ‪= 11, 5‬‬
‫‪2π‬‬
‫ر ل آ دوران   ل ر ‬

‫‪,-‬م ‪*+‬ر ‪ '()%‬ام ا‪ #$!%‬و "!  ال ‪.‬‬

‫ ‪1‬‬
‫ ا
آت و ‪g = 9, 8m / s‬‬
‫‪2‬‬

‫‪  ! " # $‬ا    ا  اد وذي‬


‫آ ‪ )% % %‬ف ل أ ا آ ‪ %‬‬
‫‪ m C = 250g‬و‪. r = 6cm !*+‬‬
‫ا‪ 0‬ا ‪4‬ور ل ‪ 3‬ره ا‪  -./0‬ا‬
‫‪3‬ك ‪6 7%! 89$‬دو" ذات !‪6‬م ‪. ;< M‬‬
‫ا=* ‪ / " 4‬ق @ ى > =‪6‬او‪α = 30° $‬‬
‫=‪ C%= 9@D‬ا‪ . OA = 2m 7= B -./0‬آ ‪%‬‬
‫ا=* ه‪. mS = 400g -‬‬
‫‪ 1‬ــ أ @‪+ I‬ة  ة ا=‪ FD= G‬ا=* ‪@4‬ر!‬
‫‪a = 0, 5m / s‬‬
‫‪ 2‬ــ أآ ‪ I‬ا=*د= ا=‪3= D6‬آ ‪ G‬آ‪ M 6‬ر‬
‫ا=* !‪ %‬أن ! ‪ 7‬ا=‪ D! *D >9‬أ‪ N‬ا=*‪. R #%‬‬
‫‪ 3‬ــ !‪ Q%‬أي @‪ R OB /‬ا=‪ IG$ O .D‬ف  ة ا=‪ D! *D G ! M4 -
= G‬ا=‪ A .D‬؟‬
‫‪ 4‬ــ أ @‪6! J ∆ I‬م ‪ M‬ر ا‪ 0‬ا ‪ ،‬وا ‪. M  W D‬‬
‫ ‪2‬‬
‫‪−2‬‬
‫* ‪ -/ N 9‬دوران ل ‪ 3‬ر <; ∆ ورأ‪6! . -‬م ‪ M‬ر ا=‪.‬ص ‪J ∆ = 6.10 kg .m‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ 1‬ــ ‪ Z$‬ا=‪ C 79" QD3D‬ا=@! ا=‪6‬او‪3= $‬آ ‪ R r=0,1m * Q%! " 4 M .‬ا=‪ 3‬ر ∆ ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪  1‬ه‪ *9B -‬آ ‪ M‬؟ !‪ %‬ا=‪ G‬اب‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 2‬د  ا= @رع ا=‪6‬اوي ‪ θɺɺ‬واآ ‪* I‬د= ا=@! ا=‪6‬او‪θɺ = f ( t ) $‬‬
‫‪ 2‬ــ !‪ %‬أن ا‪ M/0‬ل ا=‪6‬اوي ‪*D‬م !‪ D‬أ‪ N‬ا= ار‪. c$‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬اآ ‪ I‬ا=*د= ا=‪3%= D6‬آ ) ‪θ = f ( t‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬ا @‪! I‬د ا=ورات ا=‪6GD‬ة ‪B R‬ف ا=‪.‬ص ‪ R‬ا= ر‪ t 1 = 4 ,0 s RC$‬و ‪t 2 = 5 ,2 s‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 9 * 3‬ا=‪ d3%‬ذات ا= ر‪ . t=2s c$‬ا @‪ -/ I‬ه‪ g‬ا=‪ -  d3%‬ا= @رع ا=‪ at -‬وا= @رع‬
‫أ=‪ M .D%= an -dD‬وا ‪ #dD W D‬ا= @رع ‪θ‬‬
‫‪. ɺɺ‬‬
‫‪ 3‬ــ ا @‪ G I‬ع !‪6‬م ا=‪ .‬ى ا=‪ Q%! .9‬ا=‪.‬ص =‪ 3%= 9@D‬ر ∆ ‪.‬‬

‫ ‪3‬‬
‫‪ (S) #@" 8=6D$‬آ ‪ B Q%! m = 70 kg 7 %‬ل  أآ‪ @=  9‬ى > ‪6‬او‪9@D= α = 30° $‬‬
‫=‪ @%‬ى ا‪ G . -./0‬ا=‪  #@G‬ا ‪r . (C) 9‬ل آ "@‪ Q%! (S) #‬ا=@ ى ا=> ‪ 89$‬ها‬
‫‪1‬‬
‫وزن ا=‪#@G‬‬ ‫ا‪  0‬ى ا
آت ‪  s/
4‬ة ‪  f‬از‪ @%= $‬ى و‪3D‬ه !
‪ Q3D t‬ا=‪3‬آ و‪4+‬‬
‫‪10‬‬
‫‬ ‫ ‪1‬‬
‫= ‪( f‬‬ ‫) ‪P‬‬
‫‪10‬‬
‫‪r -1‬ل ا= ‪ %‬ا‪0‬و=‪ 89$ ,Q‬ا=‪ Q%! 93‬ا=‪  #@G‬ة <  ‪  F‬از‪ @%= $‬ى ا=> ‪8%D$ w3 ,‬‬
‫ا=‪ #@G‬ون ! > ‪ R‬ا=‪ M= A .D‬إ=‪ Q‬ا=‪ B .D‬ا= ‪!@ 5m /@ D! *94 -‬‬
‫‪. vB = 5 m / s‬‬
‫‪r‬ل ا= ‪ %‬ا=‪ Z‬و!‪ D‬ا=‪ 4 ، B .D‬ا=‪ .‬ة ‪$"  F‬ة ‪ F9M4 w3‬آ )‪ B Q%! d D (S‬ل‬
‫ا=@‪. BD=25m w BD /‬‬
‫‪ -‬أ @‪r I‬ل آ  ‪+ %‬ة ا=‪ .‬ة ‪. F‬‬
‫‪ * -2‬أن | ا=‪ |.D$ , 30 m #@G‬ا=‪. 93‬‬
‫ ه‪ *9B -‬آ ا=‪ #@G‬؟ أ ‪ W D‬ا=ة‬
‫ا=‪ D6‬ا= ‪ -‬ا } ‪ D‬ا‪ R 7r‬ا=‪.D‬‬
‫‪ A‬إ=‪ R Q‬ر" !‪. D 7‬‬
‫‪.%= -3‬م ‪ g‬ا= ‪G‬رب @ * ا=‪G‬ز ا= =‪-‬‬
‫‪:‬‬
‫ا=‪ )% 93‬ف !‪ Q%‬أ ا ‪R = !*+ . P‬‬
‫‪ 25cm‬أ ا < ‪ Q%!  9Z P1‬أ‪ 0‬ا‬
‫ا‪0‬و=‪PQ‬‬
‫و‪ t) = ، R1= 50cm !*+‬ا=‪ 3‬ر)∆( ‪.‬‬
‫‪ 7/B -/ w94 w C’ ‚ 9 ƒ%‬ا=‪3‬‬
‫"@ )’‪ 7= (S‬آ رأ و‪ .$‬م ‪G‬‬
‫ا=‪ 3 ! G‬ا‪. )0‬‬
‫!‪6‬م ‪ M‬ر ا=‪J ∆ = 1.375 kg .m 2 (P1 ,P) ! G‬‬
‫! دك !‪ Q%‬ا= ‪ R %‬ا=‪ ;4 R %‬ا†‪+‬رة إ= ‪ -/‬ا=@…ال )‪ . (1‬أ @‪r I‬ل آ  ‪: %‬‬
‫أ‪ -‬ا=@‪ /‬ا=‪B R ! .‬ف ’‪. S‬‬
‫ب‪ 4 4 -‬ا=‪. C’ 93‬‬
‫ج‪  -‬ا=
‪m1 %‬‬
‫وأآ ‪ I‬ا=*د= ا=‪3= D6‬آ )’‪r (S‬ل آ  ‪. %‬‬
‫‪ -4‬أو" ا=@! ا=‪6‬او‪ ˆ= θɺ $‬ا !‪ D‬ا‪.‬ع ا=‪ C 93‬و آ=‰ أو" ا=@! ا=‪6‬او‪ ˆ= $‬ا وا=@!‬
‫ا=‪ D! S’ #@G%= C‬ا=‪ d3%‬ا= ‪ / $ -‬ا=‪ R S #@G‬ا=‪. A .D‬‬
‫ ‪4‬‬
‫* ‪ ( S1 ) 9%N @" 9‬آ ‪ 6r=  m1 = 1kg 7 %‬ق !‪ 
 Q%‬أ‪ ( S2 ) #@G 94 ( S1 ) . ./‬آ ‪7 %‬‬

‫‪  m 2‬ا   ود ‪ ،‬آ ‪G -/ $ ، % 7 %‬ى 


ة ) ‪% r = 4cm !*+ @G  ( B‬‬

‫=‪%‬وران ون ا
ك ل ‪ 3‬ر ) ∆ ( أ‪ R $ ;< -./‬آ‪6‬ه ‪r .‬ل ا=‪3‬آ ‪ 8=6D$‬ا=‪ Q%! C‬ا=‪
9‬ة‬

‫)‪. ( B‬‬

‫!‪6‬م ‪ M‬ر ) ‪ 3%= 9@D= ( B‬ر ) ∆ ( ه ∆ ‪. J‬‬

‫‪3‬ر ا=‪ ! G‬ا=


 ‪ ( S1 ) R R‬و ) ‪ ( S2‬و ) ‪ ( B‬ون ! > !‪ D‬ا=‪ d3%‬ذات ا= ر‪. t 0 = 0 c$‬‬

‫‪ Z$‬ا=‪ QD3D‬ا=‪ -/ Z‬ا=Š


 )‪}4 (2‬ات ا=@! ا=‪6‬او‪
9%= θɺ ( t ) $‬ة ‪.‬‬

‫‪ 1‬ــ أو" ‪* 9‬د= ا=@! ا=‪6‬او‪. θɺ ( t ) $‬‬

‫‪ 2‬ــ د *‪ " r%‬ا‰ ‪ *9B ،‬آ ) ‪. ( B‬‬

‫‪ 3‬ــ أو" ‪! n 9*4‬د ا=ورات ا=‪6GD‬ة ‪B R‬ف ) ‪ D! ( B‬ا=‪ =  t d3%‬ا=‪ t R6‬و ‪θ‬‬
‫‪ ɺɺ‬ا= @رع ا=‪6‬اوي‬

‫=‪3‬آ ) ‪ . ( B‬أ @‪ D! n I‬ا=‪. t = 1, 25s d3%‬‬

‫‪ 4‬ــ د ‪ " r%* ،‬ا‰ ‪ *9B ،‬آ آ ‪ ( S1 ) R‬و ) ‪ #< ، ( S2‬أ @‪@4  I‬ر! ‪. a‬‬

‫‪ 5‬ــ ‪ # $‬ا= س ‪ ( S1 ) R‬وا=@


 
ك ‪ ϕ w‬زاو‪ $‬ا
ك ‪ 89  .‬ا=*‪ r‬ا‪Q%! ‰$3 %= 0‬‬

‫آ ‪ ( S1 ) R‬و ) ‪ ( S2‬و ) ‪ R ، ( B‬أن ‪ 9*4‬ا= @رع ‪ Q%! I


$ a‬ا=Š
 ا= =‪: -‬‬
‫‪( m 2 − m1 . k ) g‬‬
‫=‪a‬‬
‫∆‪J‬‬
‫‪m1 + m 2 +‬‬
‫‪r2‬‬
‫ ‪@4 g w‬رع ا=‪ =.Z‬و ‪ * k = tan ϕ‬ا
ك ‪.‬‬
‫‪ 6‬ــ ‪ R‬أن آ ) ‪ # 4 ( S1‬إ إذا آ; ‪ m 2‬آ ‪ ( S2 ) %‬أآ‪$34 IG$  R 9‬ه ز ‪Q*$‬‬
‫‪k = tan ϕ = 0 , 16‬‬
‫ ‪*** 5‬‬
‫‪2‬‬
‫ "| ا
آت و ‪g=10m/s‬‬
‫* ‪ 9‬ا=‪ (S) ! G‬ا=‪ -/ %Z‬ا=Š
 )‪ (1‬وا=
 ‪: R‬‬
‫ــ 
ة  ‪3 % r=5cm !*+ @G‬‬
‫@ق ‪ 8 $ MN=2L=40cm = B‬آ‪6‬‬
‫‪ M‬ره | ا=آ‪
9%= G 6‬ة ‪ .‬ا=‪! G‬‬
‫}ا=@ق ‪ ،‬ا=‪
9‬ة { ‪%= %‬وران ‪ -/‬ا=@ ى‬
‫ا=أ‪ -‬ل ‪ 3‬ر أ‪R $ ;< ∆ -./‬‬
‫ا=آ‪6! . G 6‬م ‪ M‬ر ا=‪9@D= ! G‬‬
‫=‪ 3%‬ر ∆ ه ∆‪. J‬‬
‫ــ  ‪  f‬ود آ ‪ )% % 7 %‬ف ل‬
‫‪G‬ى ا=‪
9‬ة و<‪ ;9‬أ  ‪S1 I%N #@G 7/B‬‬
‫آ ‪ m=0,8kg 7 %‬وآ‪ M 6‬ر‪ . G1 g‬ا=‪S1 #@G‬‬
‫‪ 6r= $‬ق !‪ @ Q%‬ى > ‪6‬او‪ @%= 9@D= α=30° $‬ى‬
‫ا‪ -./0‬و‪ 8/‬ا=‪ C‬ا‪0‬آ‪. r 9‬‬
‫* ‪ 9‬أن ا=‪G Q%! 8=6D$ f C‬ى ا=‪
9‬ة أ<‪D‬ء ا=‪3‬آ ‪.‬‬
‫‪3‬ر ا=‪ (S) ! G‬ون ! > !‪
$ w t=0 d3= D‬ن ‪G1‬‬
‫‬
‫‪ | .9D‬ا‪ D! #%* . (O, i ) #%*%= O N0‬آ =‪G1 |–  d3‬‬
‫‪ M/0‬ل ‪. x‬‬
‫‪ 1‬ــ أو" ا! دا !‪ Q%‬ا=را ا= ‪ 9*4 ، 
$3‬ا= @رع ‪3= a‬آ‬
‫ا=‪ α ، J∆ ، r ، m =  S1 #@G‬و ‪. g‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ QD3D Z$‬ا=Š
 )‪}4 (2‬ات | ا=@! =‪. (v =f(x)) x =  (S) #@G%‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬د  ‪ a‬وا ‪  W D‬ا= @رع ا=‪6‬اوي ‪} ! G%= θɺɺ‬ا=@ق ‪ ،‬ا=‪
9‬ة { ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ M)D$ 2‬ا=‪ R! S1 #@G‬ا=‪ d3= C‬ور‪ B .D= g‬ذات ا‪ M/0‬ل ‪Q%! I D! .@/ xB=0,8m‬‬
‫ا=@ ى ا‪ (π) -./0‬ا=ي ‪ R h=1m /@ Q%! " $‬ا=‪. B .D‬‬
‫ ‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬ــ ‪ 1‬أو" إ ا<‪ -‬ا=‪ -/ I .D‬ا=*‪. ( BX , BY ) #%‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬ـ ‪ 2‬أ @‪ I‬ا=@! ا=‪%= C‬ف ‪@%= M‬ق * ا)‪M‬ل ا=‪ R! S1 #@G‬ا=‪. C‬‬
‫  ر  ل آ دوران    ل  ر
‬

‫ ‪1‬‬
‫ ا
آت و ‪g = 9, 8m / s‬‬
‫‪2‬‬

‫‪  ! " # $‬ا    ا  اد وذي‬


‫آ ‪ )% % %‬ف ل أ ا آ ‪ %‬‬
‫‪ m C = 250g‬و‪. r = 6cm !*+‬‬
‫ا‪ 0‬ا ‪4‬ور ل ‪ 3‬ره ا‪  -./0‬ا‬
‫‪3‬ك ‪6 7%! 89$‬دو" ذات !‪6‬م ‪. ;< M‬‬
‫ا=* ‪ / " 4‬ق @ ى > =‪6‬او‪α = 30° $‬‬
‫=‪ C%= 9@D‬ا‪ . OA = 2m 7= B -./0‬آ ‪%‬‬
‫ا=* ه‪. mS = 400g -‬‬
‫‪ 1‬ــ أ @‪+ I‬ة  ة ا=‪ FD= G‬ا=* ‪@4‬ر!‬
‫‪a = 0, 5m / s‬‬
‫‪ 2‬ــ أآ ‪ I‬ا=*د= ا=‪3= D6‬آ ‪ G‬آ‪ M 6‬ر‬
‫ا=* !‪ %‬أن ! ‪ 7‬ا=‪ D! *D >9‬أ‪ N‬ا=*‪. R #%‬‬
‫‪ 3‬ــ !‪ Q%‬أي @‪ R OB /‬ا=‪ IG$ O .D‬ف  ة ا=‪ D! *D G ! M4 -
= G‬ا=‪ A .D‬؟‬
‫‪ 4‬ــ أ @‪6! J ∆ I‬م ‪ M‬ر ا‪ 0‬ا ‪ ،‬وا ‪. M  W D‬‬
‫ا=‪ G‬اب ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ @ب  ة ا=‪: T G‬‬
‫  ‬
‫(‬ ‫‪ C‬ر "@‪0 94 -*" #‬رض و*‪ *  #%‬و‪ 3 R(O, i , j, k) #\D‬ر^ )‬
‫‬
‫‪  O , i‬از =‪ @%‬ى‬

‫ا=> و "‪ Q3D `) -/ 7‬آ ا=* و ) ‪ ! ( O , j‬دي !‪ Q%‬ا=@ ى ا=> و "‪3 7‬‬
‫‬
‫ا‪. Q%!0‬‬

‫أ\ ا=‪
a‬‬
‫درا آ ا=* ‪: S‬‬
‫  ‬
‫ا=‪ .‬ى ا=‪ Q%! .9‬ا=* )‪ (S‬آ‪ ! G‬رو ‪PS , R S , T :‬‬
‫ @‪ I‬ا=‪ .‬ن ا=‪D$= R4 D= -e‬‬
‫ ‬ ‫‬ ‫‬
‫‪PS + R S + T = mSa G‬‬

‫(‬ ‫@‪ .‬ا=*‪ Q%! f‬ا=‪ 3‬ر )‬


‫‬
‫‪: GD/ O , i‬‬

‫‪PSx + R Sx + Tx = mS . a‬‬ ‫)‪(ax = a‬‬

‫‪− mSg sin α + T = mS . a‬‬


‫‪ R
4‬ه^ ا=*‪@ R f‬ب ‪+‬ة ‪ 4 4‬ا=‪C‬‬
‫‪ g3 T‬أن‬
‫‪T = ms a + mSg sin α‬‬
‫) ‪T = mS ( a + g sin α‬‬
‫‪! 894‬دي ‪T = 2, 16N :‬‬
‫‪ 2‬ــ ا=*د= ا=‪3= D6‬آ ‪ G‬آ‪ M 6‬ر ا=* ! ‪9‬ر أن ا=@! ا=‪ D! *D >9‬أ‪ N‬ا=*‪: #%‬‬
‫ ن ا= @رع <; إذن ‪3/‬آ آ‪ M 6‬ر ا=* @ ‪h  .‬ة  \م *د=  ا=‪Q%! I
4 D6‬‬
‫ا=‪ 
a‬ا= =‪: -‬‬
1 2
-‫ ه‬D6=‫ن ا=*د= ا‬n/ -= =‫ و‬v 0 = 0 ‫ و‬x 0 = 0 D$= (t=0) #%*=‫ ا‬N‫ أ‬D! x = at + v 0 t + x 0
2
x = 0, 25t 2
: *D !@ A .D=‫ ا‬Q=‫ إ‬M$ -
= G=‫ه ف  ة ا‬D! IG$ - =‫ ا‬OB /@=‫ ــ ا‬3
: R %  Q=‫ @ر ا=* إ‬#@.
v = 0, 5t ‫ و‬x = 0, 25t 2 : ‫ة  \م‬h  . @ ‫ أن آ ا=* آ‬g OB -‫ وه‬Q=‫و‬0‫ ا‬% =‫ا‬
‫ أن‬g3 v B = 5t B : -‫
ن ! ا=* ه‬4 B .D=‫ ا‬D!
2
v v 
t B = B ⇒ x B = OB = 0, 25 ×  B 
0, 5  0, 5 
( 0, 5 )
2

v 2
B = × OB ⇒ v 2B = OB
0, 25
: ‫آ‬3=‫ ا= ا‬D‫ه‬9 89 ، BA /@=‫ ا=* ا‬p.4 D! -‫ ه‬e=‫ ا‬% =‫ا‬

( ) ( )
1 1  
mS v 2A − mS v 2B = W PS + W R S
2 2 B→ A B→ A

‫ل‬.  ‫ ا‬G  Q%! $‫ ! د‬R S ‫ وأن‬v A = 0 ‫ أي أن‬A .D=‫ ا‬-/ q  *=‫ ا=*ن أن ا‬I@ D$=
: -= =‫ و‬. ‫*م‬D %h+ ‫أي أن‬

( )
1 
− mS v 2B = W PS ⇒ v 2B = 2gBA sin α
2 B→ A

OB = 2g ( −OB + OA ) sin α
2gOA sin α
OB (1 + 2g sin α ) = 2gOA sin α ⇒ OB = = 1, 82m
(1 + 2g sin α )
: ‫ ا ه‬0‫ ر ا‬M ‫م‬6! ‫ ــ‬4
1
J∆ = mC r 2 = 4, 5.10−4 kg. m 2
2
: M  W D @D=
: C ‫ ا‬r=‫درا آ ا‬
: ‫ ا‬0‫ ا‬Q%! t$3 %= 0‫ ا‬f*=‫ ا‬89
: -‫ ا ه‬0‫ ا‬Q%! .9=‫ ى ا‬.=‫ا‬
( )
    
T ′ ، PC , R C , M F, F′
a ɺɺ
‫ن‬n/ -= =‫و‬ θ ‫ أن‬g3 M∆ = J ∆ .ɺɺ
= θ ‫ أي أن‬. % 7 % ‫   ا  اد وآ‬C=‫ =
ن أن ا‬a = rɺɺ θ
r
a
M∆ = J ∆ . + T′. r = 0, 13N. m
r
2 
−2
J ∆ = 6.10 kg .m ‫ص‬.=‫ ر ا‬M ‫م‬6! . -‫ ر <; ∆ ورأ‬3 ‫ دوران ل‬-/ N 9 *
2

. ∆ ‫ ر‬3=‫ ا‬R r=0,1m * Q%! " 4 M . ‫آ‬3= $‫او‬6=‫ ا=@! ا‬C 79" QD3D=‫ ا‬e$ ‫ ــ‬1
‫ اب‬G=‫ ا‬%! ‫ ؟‬M ‫* آ‬9B -‫  ه‬1 ‫ ــ‬1
θɺ = f ( t ) $‫او‬6=‫ *د= ا=@! ا‬I ‫ واآ‬θɺɺ ‫اوي‬6=‫ د  ا= @رع ا‬2 ‫ ــ‬1
. z$‫ ا= ار‬N‫ أ‬D! ‫*م‬D ‫اوي‬6=‫ ل ا‬M/0‫ أن ا‬%! ‫ ــ‬2
θ = f ( t ) ‫آ‬3%= D6=‫ ا=*د= ا‬I ‫ اآ‬1 ‫ ــ‬2
t 2 = 5 ,2 s ‫ و‬t 1 = 4 ,0 s RC$‫ ا= ر‬R ‫ص‬.=‫ف ا‬B R ‫ة‬6GD=‫ !د ا=ورات ا‬I@ ‫ ا‬2 ‫ ــ‬2
‫ وا= @رع‬at -=‫ ا= @رع ا‬-  \3%=‫ ه^ ا‬-/ I@ ‫ ا‬. t=2s z$‫\ ذات ا= ر‬3%=‫ ا‬9 * 3 ‫ ــ‬2
θ ‫ ا= @رع‬#\D W D ‫ وا‬M .D%= an -\D=‫أ‬
. ɺɺ
. ∆ ‫ ر‬3%= 9@D= ‫ص‬.=‫ ا‬Q%! .9=‫ ى ا‬.=‫م ا‬6! ‫ ع‬G I@ ‫ ــ ا‬3

:  "0‫ا‬
: M ‫* آ‬9B 1 ‫ ــ‬1
‫ة  \م‬h  $>‫ آ دا‬M .D=‫ا‬
‫اوي‬6=‫  ا= @رع ا‬2‫ ــ‬1
∆ω
θɺɺ = = 0 ,75 rad / s 2
∆t
ω( t ) = θɺɺt + θɺ0
ω( t ) = 0 ,75t + 2 (rad/s)
θ ( t ) = 0 ,375t 2 + 2t (rad) M ‫آ‬3%= D6=‫ ا=*د= ا‬1 ‫ ــ‬2
t2‫ و‬t1 R \3%=‫ ا‬R ‫ص‬.=‫ !د ا=ورات ا‬2‫ ــ‬2
ω2 2 − ω12
n = 1 ‫ أي أن‬n =
4π ( t 2 − t 1 )
-\D=‫ ا= @رع ا=س وا= @رع أ‬-  3 ‫ ــ‬2
at = rθɺɺ ⇒ at = 75.10 −3 rad / s 2
a = rθɺ 2 ⇒ a = 1,225rad / s 2
n n

‫ ا= @رع ه‬G  #\D


a = an + at
2 2

a = 1,227 rad / s 2
∆ ‫ ر‬3%= 9@D= ‫ص‬.=‫ ا‬Q%! .9=‫ ى ا‬.=‫م ا‬6! ‫ ع‬G ‫ ــ‬3

∑ ∆ ) = J ∆θɺɺ
M ( F
= 45.10 -3 N .m
3
9@D= α = 30° $‫او‬6 > ‫  =@ ى‬9‫ ل  أآ‬B Q%! m = 70 kg 7 % ‫( آ‬S) #@" 8=6D$
‫ ها‬89$ >=‫ ا=@ ى ا‬Q%! (S) #@" ‫ل آ‬f . (C) 9 ‫  ا‬#@G=‫ ا‬G . -./0‫@ ى ا‬%=
$‫  از‬f ‫„  ة‬/
4 ‫  ى ا
آت‬0‫ا‬
‫آ‬3=‫ ا‬Q3D `
! ‫ه‬3D‫@ ى و‬%=
 1  1
( f = P ) #@G=‫وزن ا‬ 4+‫و‬
10 10
93=‫ ا‬89$ ,Q=‫و‬0‫ ا‬% =‫ل ا‬f -1
‫@ ى‬%= $‫  از‬F  < ‫  ة‬#@G=‫ ا‬Q%!
! ‫ ون‬#@G=‫ ا‬8%D$ g3 , >=‫ا‬
B .D=‫ ا‬Q=‫ إ‬M= A .D=‫ ا‬R >
!@ 5m /@ D! *94 - =‫ا‬
. vB = 5 m / s
، B .D=‫ ا‬D!‫ و‬e=‫ ا‬% =‫ل ا‬f
F9M4 g3 ‫ة‬$"  F ‫ ة‬.=‫ ا‬4
BD /@=‫ ل ا‬B Q%! \ D (S) ‫ آ‬
. BD=25m g
. F ‫ ة‬.=‫ة ا‬+ %  ‫ل آ‬f I@ ‫ أ‬-
- =‫ ا‬D6=‫ ا=ة ا‬W D ‫ ؟ أ‬#@G=‫* آ ا‬9B -‫  ه‬. 93=‫ ا‬p.D$ , 30 m #@G=‫ ا‬p ‫ * أن‬-2
. D 7! "‫ ر‬R Q=‫ إ‬A .D=‫ ا‬R 7f‫ ا‬D h ‫ا‬
: -= =‫ز ا‬G=‫رب @ * ا‬G =‫م ^ ا‬.%= -3
PQ=‫و‬0‫ ا ا‬0‫ أ‬Q%!  9e P1 < ‫ أ ا‬R = 25cm !*+ . P ‫ أ ا‬Q%! ‫) ف‬% 93=‫ا‬
. (∆)‫ ر‬3=‫ = )` ا‬، R1= 50cm !*+‫و‬
. )0‫ ا‬3 ! G=‫ ا‬G ‫ م‬.$‫ آ رأ و‬7= (S’) @" 3=‫ ا‬7/B -/ g94 g C’ ‹ 9 q%
J ∆ = 1.375 kg .m 2 (P1 ,P) ! G=‫ ر ا‬M ‫م‬6!
: %  ‫ل آ‬f I@ ‫ أ‬. (1) ‫ ا=@ال‬-/ =‫رة إ‬+Ž‫; ا‬4 R %=‫ ا‬R % =‫ ا‬Q%! ‫! دك‬
. S’ ‫ف‬B R ! .=‫ ا‬/@=‫ ا‬-‫أ‬
. C’ 93=‫ ا‬4 4 -‫ب‬
m1 %
=‫  ا‬-‫ج‬
. %  ‫ل آ‬f (S’) ‫آ‬3= D6=‫ ا=*د= ا‬I ‫وأآ‬
!@=‫ ا وا‬r= $‫او‬6=‫ أو" ا=@! ا‬t=‫ و آ‬C 93=‫ع ا‬.‫ ا‬D! ‫ ا‬r= θɺ $‫او‬6=‫ أو" ا=@! ا‬-4
. A .D=‫ ا‬R S #@G=‫ ا‬/ $ - =‫\ ا‬3%=‫ ا‬D! S’ #@G%= C=‫ا‬
: ‫ اب‬G=‫ا‬
: #$‫و‬%‫ ا‬$‫ ــ '& ا‬1

: Q=‫و‬0‫ ا‬% =‫ ا‬-/ ‫آ‬3=‫ ا= ا‬D‫ه‬9 89

1 2 mg
mvB = F .ℓ − ℓ − mg ℓ sin α
2 10
mv 2 mg
F= B+ + mg sin α
2ℓ 10
F = 595 N
‫ ر ؛‬M.=‫أ ا‬9 I@ a=0 e=‫ ا‬% =‫ا‬
     
∑F =0⇒ F +R+P = 0
ext

( O, i ) Q%! f*=‫ ا‬.@
mg
F = 420 N ‫ !دي‬894 F = mg sin α +
10
: *+$‫ ع ا‬-./‫ ا‬012 ‫ ــ‬2
  
P + R = ma ′ : R4 D= -e=‫ ن ا‬.=‫ ا‬89

( O, i ) Q%! ‫ط‬. ‫ا‬
1
a′ = − g(sin α + ) ⇒ a′ = −6m / s 2
10
‫ة  \م‬h  . @ ‫آ‬3=‫* ا‬9B
. =‫ ا=" ع إ‬R Q=‫ إ‬A .D=‫ ا‬R #@G=‫ق ا‬f‫ ا‬D h @=‫ ا‬D6=‫ا=ة ا‬
t = t1 + t 2 + t3 + t 4
∆V
∆V = a .∆t ⇒ ∆t = = t1 AB /@=‫ ا‬p.= h @=‫ ا=ة ا‬t1
a
t1 = 2s ‫إذن‬
BD
∆x = V B t 2 ⇒ t 2 = = 5 s : 93=‫ ا‬/ p.‫ ا‬- =‫ ا‬% =‫ل ا‬f h @=‫ ا‬D6=‫ا=ة ا‬
VB
t3
، ’B9  -‫ة  \م وه‬h  . @ ‫آ‬3=‫ أن ا‬
vB
∆v = a ' ∆t ⇒ ∆t = − = 0,83s
a'
1 2
DE = a ' t + vBt = 2, 08m : -‫ ه‬#@G=‫* ا‬.$ - =‫ ا‬/@=‫وا‬
2
‫ ا=" ع‬%  ‫ل‬f h @=‫ ا‬D6=‫ا=ة ا‬
: ‫ @ب ا= @رع‬
mg
mg sin α − = ma " ⇒ a " = g (sin α − 0,1) = 3, 92m / s 2
10
1 2 EA
EA = a " t 2 ⇒ t4 = = 4, 04 s : t=‫ آ‬z$‫ ا= ار‬N‫ وأ‬E ‫ ه‬#%*=‫ ا‬N‫ أن أ‬9 *
2 a"
t = 11,87 s ‫إذن‬
+34$‫ ا‬5‫را‬0$‫ ــ ا‬3
: R .@=‫ ا‬R % =‫ل ا‬f ! .=‫ ا‬/@=‫ @ب ا‬
t \3%=‫ )` ا‬-/ S’ #@G=‫ ا‬p–  z‫ و‬t 3= -/ #@G=‫ ا‬p–  x ‫ أن‬g3 z‫ و‬x R f*=‫ا‬
Q%! ‫ ق‬6 ‫   ا‬93=‫ أن ا‬9 * . θ ‫ ا ه‬r= ‫اوي‬6=‫ ل ا‬M/0‫ أن ا‬t \3%=‫ )` ا‬-/ 7‫ أ‬9 *
x z
z = 2 xf*=‫ ه^ ا‬R W D @ R1=2R‫و أن‬ = ‫ أي أن‬z = R1θ ‫ و‬x = Rθ ‫ ا‬0‫ا‬
R R1
z=10m ‫ن‬n/ AB=5m ‫ و أن‬x=AB Q=‫و‬0‫ ا‬% =‫ ا‬-/ *
z=50m ‫ن‬n/ BD=25m‫ و‬x=BD e=‫ ا‬% =‫ ا‬-/ *
T1 4 =‫ @ب ا‬
: (1) ‫ @ * *ت ا=@ال‬Q=‫و‬0‫ ا‬% =‫ ا‬-/ ‫@ب ا= @رع‬3= S Q%! R4 D= -e=‫ ن ا‬.=‫ ا‬89
   
P + R + F = ma

: ( O, i ) Q%! ‫ط‬.Ž‫ا‬
F − mg sin α − f
F − mg sin α − f = ma ⇒ a =
m
a = 2,5m / s 2

: $$G=‫= ا‬3=‫ ا‬-/ ! G=‫درا ا‬


: ( S ) #@G=‫ ا‬Q%! ‫ة‬$G=‫= ا‬3=‫ ا‬-/ R4 D= -e=‫ ن ا‬.=‫ ا‬89
   
P + T + R = ma

( O, i ) Q%! f*=‫ط ا‬.‫إ‬
mg
(1) T = mg sin α + + ma
10
(2) T1 R1 − TR = J ∆θɺɺ ‫
ة‬9=‫ ا‬Q%! t$3 %= 0‫ ا‬f*=‫ ا‬89
(3) T1 = m 1 ( g − a 1 ) S’ Q%! R4 D= -e=‫ ن ا‬.=‫ ا‬89
W D @ (2) f*=‫( وا‬1) f*=‫ ا‬R
J∆a R J a R
T1 = +T et T = F ⇒ T1 = ∆ + F
R.R1 R1 R.R1 R1
T1=325N : Q=‫و‬0‫ ا‬% =‫ ا‬-/
T1=210N a=0 e=‫ ا‬% =‫ ا‬-/
(3) f*=‫ ا‬89 : R % =‫ ا‬-/ %
=‫ @ب ا‬
T1 = m 1 ( g − a 1 )
z = 2 x ⇔ ɺzɺ = 2 ɺxɺ
a1 = 2a
T1
m1 = ‫ أي أن‬T1 = m1 ( g − 2a )
g − 2a
m1=65g : Q=‫و‬0‫ ا‬% =‫ ا‬-/
#@G=‫ه ا‬$ ‫ أن‬IG$ - =‫ ا‬%
=‫ ا‬m1 ) m1=21g e=‫ ا‬% =‫ ا‬-/
( 2 % =‫ ا‬-/ ‫)ت ا=آ رة‬N‫ آ = ا‬Q%! ‫ ل‬M3%= S’
: D6=‫ا=*د ت ا‬
z = 2 ,5 t 2 Q=‫و‬0‫ ا‬% =‫* ا‬
z = 10 t + 10 e=‫ ا‬% =‫* ا‬
. *+$‫ ا‬7-.1 012 ‫ ــ‬4
x = Rθ ⇔ xɺ = Rθɺ : ‫ ا‬r= $‫او‬6=‫ا=@! ا‬
V
θɺ = D
R
θɺ = 20 rad / s : ‫ !دي‬894
: S’ #@G%= C=‫ ا وا=@! ا‬r= $‫او‬6=‫@ب ا=@! ا‬3=
A  @‫ور‬$ S ‫ف‬:  ;<4$‫ ا‬1 =$‫ة ا‬0$‫ ا‬/ ‫ــ‬
2 ‫ أ\ ا=@ال‬t = 4,87 s : *+$‫ ا‬7-.1 012
*+$‫ ع ا‬-./‫ ا‬012 { S’ + /‫ ا‬-5‫ } أ‬2 3$ B 10$‫ ا‬5‫را‬0$‫ــ ا‬
  
P + T = m 1 a S’ #@G=‫ ا‬Q%! R4 D= -e=‫ ن ا‬.=‫ ا‬89
P − T = m1 a 2 Oz Q%! ‫ط‬. ‫ا‬
T ′ .R1 = J ∆θɺɺ′ : ‫
ة‬9=‫ ا‬Q%! t$3 %= 0‫ ا‬f*=‫ ا‬89
W D @ T=T’
( m 1 g − m 1 R1θɺɺ′ )R1 = J ∆θɺɺ′
m 1 gR1
θɺɺ′ = ⇒ θɺɺ′ = 15 ,85 rad / s 2
m 1 R1 + J ∆
-‫ ا ه‬r= $‫او‬6=‫ ا=@! ا‬t=3,9s\3%=‫ ا‬D! ‫ة  \م‬h  ‫
ة آ دورا‬9=‫ آ ا‬
θɺ = 15.85t + 20 ⇒ θɺ = 97, 2rad / s
‫و! ا=‪ S’ #@G‬ه‪V = R1θɺ ⇒ V = 48, 6m / s -‬‬
‫‪4‬‬
‫* ‪ ( S1 ) 9%N @" 9‬آ ‪ 6f=  m1 = 1kg 7 %‬ق !‪ 
 Q%‬أ‪ ( S2 ) #@G 94 ( S1 ) . ./‬آ ‪7 %‬‬

‫‪  m 2‬ا   ود ‪ ،‬آ ‪G -/ $ ، % 7 %‬ى 


ة ) ‪% r = 4cm !*+ @G  ( B‬‬

‫=‪%‬وران ون ا
ك ل ‪ 3‬ر ) ∆ ( أ‪ R $ ;< -./‬آ‪6‬ه ‪f .‬ل ا=‪3‬آ ‪ 8=6D$‬ا=‪ Q%! C‬ا=‪
9‬ة‬

‫)‪. ( B‬‬

‫!‪6‬م ‪ M‬ر ) ‪ 3%= 9@D= ( B‬ر ) ∆ ( ه ∆ ‪. J‬‬

‫‪3‬ر ا=‪ ! G‬ا=


 ‪ ( S1 ) R R‬و ) ‪ ( S2‬و ) ‪ ( B‬ون ! > !‪ D‬ا=‪ \3%‬ذات ا= ر‪. t 0 = 0 z$‬‬

‫‪ e$‬ا=‪ QD3D‬ا=‪ -/ e‬ا=‪h4 (2) 


a‬ات ا=@! ا=‪6‬او‪
9%= θɺ ( t ) $‬ة ‪.‬‬

‫‪ 1‬ــ أو" ‪* 9‬د= ا=@! ا=‪6‬او‪. θɺ ( t ) $‬‬

‫‪ 2‬ــ د *‪ " f%‬ا‪ *9B ، t‬آ ) ‪. ( B‬‬

‫‪ 3‬ــ أو" ‪! n 9*4‬د ا=ورات ا=‪6GD‬ة ‪B R‬ف ) ‪ D! ( B‬ا=‪ =  t \3%‬ا=‪ t R6‬و ‪θ‬‬
‫‪ ɺɺ‬ا= @رع ا=‪6‬اوي‬

‫=‪3‬آ ) ‪ . ( B‬أ @‪ D! n I‬ا=‪. t = 1, 25s \3%‬‬

‫‪ 4‬ــ د ‪ " f%* ،‬ا‪ *9B ، t‬آ آ ‪ ( S1 ) R‬و ) ‪ #< ، ( S2‬أ @‪@4  I‬ر! ‪. a‬‬

‫‪ 5‬ــ ‪ # $‬ا= س ‪ ( S1 ) R‬وا=@


 
ك ‪ ϕ g‬زاو‪ $‬ا
ك ‪ 89  .‬ا=‪ .‬ن ا=‪ Q%! R4 D= -e‬آ‬

‫‪ ( S1 ) R‬و ) ‪ ( S2‬و ا=*‪ f‬ا‪ R ، ( B ) Q%! t$3 %= 0‬أن ‪ 9*4‬ا= @رع ‪ Q%! I
$ a‬ا=‪ 
a‬ا= =‪-‬‬
‫‪( m 2 − m1 . k ) g‬‬
‫=‪a‬‬
‫∆‪J‬‬
‫‪m1 + m 2 +‬‬
‫‪r2‬‬
‫ ‪@4 g g‬رع ا=‪ =.e‬و ‪ * k = tan ϕ‬ا
ك ‪.‬‬
‫‪ 6‬ــ ‪ R‬أن آ ) ‪ # 4 ( S1‬إ إذا آ; ‪ m 2‬آ ‪ ( S2 ) %‬أآ‪$34 IG$  R 9‬ه ‪Q* .‬‬
‫‪k = tan ϕ = 0, 16‬‬

‫ا‪ 3$‬اب ‪:‬‬


: θɺ ( t ) ‫=او‬$‫ ا‬2$‫ ا‬/ + ‫ د‬3‫ ــ إ‬1

: ‫ ه‬7" =‫ ا‬%* #%*=‫ ا‬N‫ أ‬R 4  =‫ دا‬-‫ ه‬θɺ ( t ) ‫ أن‬R9 $ ‫ن‬9=‫ل ا‬f R

∆θɺ
θɺ ( t ) = 40t : -= =‫
 ا‬a=‫ ا‬Q%! I
4 =‫=*د‬/ -= =‫ و‬a = = 40rad / s 2
∆t
: ( B ) ‫* آ‬9B ‫ ــ‬2

dθɺ
‫آ‬3/ -= =‫و‬ = 40rad / s 2 = cte ‫ أي أن‬θɺ ( t ) = θɺɺt 
+ Q%!  =‫ دا‬R! ‫رة‬9! $‫او‬6=‫ا=@! ا‬
dt
. θɺɺ = 40rad / s 2 ‫اوي‬6=‫@ر! ا‬4 ‫ة  \م‬h  ‫ آ دورا‬: ‫
ة‬9=‫ا‬
: t \3%=‫ ا‬D! ‫
ة‬9=‫ !د ا=ورات ا‬n 9*4 ‫ ــ‬3

4 D6=‫ن *د=  ا‬n/ ‫ة  \م‬h  ‫آ دورا‬3=‫ أن ا‬
1
θ ( t ) = θɺɺt 2 ⇒ θ ( t ) = 20t 2
2
θ (t )
θ ( t ) = 2π n ⇒ n = : ‫ ه‬t \3%=‫ل ا‬f ‫ أن !د ا=ورات‬#%*‫و‬

20t 2 10t 2
=n= : ‫أي أن‬
2π π
n = 4, 97 ≃ 5 : ‫
ن !د ا=ورات ه‬$ t = 1, 25s D!
: S 2 ‫ و‬S1 R ‫* آ‬9B ‫ ــ‬4

-‫ ( ه‬O, i ) Q%! S1 #@G=‫  ا‬. D$ - =‫ ا‬x1 /@=‫ن ا‬n/ ‫
ة و ود‬9=‫ ا‬Q%! 8=6D$ C=‫ أن ا‬

. D  ‫ ا=ي‬sB ‫ س‬.=‫ ل ا‬B `)‫ ( و‬O, j ) ‫ ر‬3=‫ ا‬Q%! S 2 #@G=‫  ا‬. D - =‫ ا‬y1 /@=‫)` ا‬

‫ أي أن‬sB = rθ D$=‫ و‬x1 = y1 = s B ‫


ة أي أن‬9=‫ى ا‬G Q%! . 7
x1 = y1 = rθ ⇒ v1 = v2 = rθɺ ⇒ a1 = a2 = rθɺɺ
S 2 ‫ و‬S1 ‫ أن‬W D @
. ‫ة  \م‬h  . @ ‫ آ‬-‫ه‬
a = rθɺɺ = 1, 6m / s 2 !‫@ر‬4  ‫ @ب‬
( m 2 − m1 . k ) g
a= : = =‫ ا‬f*=‫; ا‬9eD= ‫ ــ‬5
J∆
m1 + m 2 +
r2
: S 2 ‫ و‬S1 R ‫ آ‬Q%! R4 D= -e=‫ ن ا‬.=‫ ا‬89
  
P2 + T2 = m.a : S1 Q%!

: ( O, j ) Q%! f*=‫ ا‬.@
m2 g − T2 = m2 a ⇒ T2 = m2 g − m2a
   
P2 + R + T2 = m1.a : S1 Q%!

: ( O, i ) Q%! ‫ط‬.Ž‫ا‬

− f + T2 = m2 a

RN − m1 g = 0 ⇒ RN = m1 g : ( O, j ) Q%!
f
k = tan ϕ = ⇒ f = m1 gk ‫ أن‬#%*
RN
T2 = km1 g + m1a : Q=‫و‬0‫ ا‬f*=‫ ا‬-/
B Q%! t$3 %= 0‫ ا‬f*=‫ ا‬89

( ) ( )
  a
M∆ T1 + M∆ T2 = J ∆θɺɺ ⇒ −T1 .r + T2 r = J ∆ .
r
J∆
T2 − T1 = 2
r
: . 7%! M3=‫ ا‬$9*  T2 ‫ و‬T1 ‫* ض‬

 J  g ( m2 − km1 )
a  m1 + m2 + 2∆  = m2 g − km1 g ⇒ a =
 r  J
m1 + m2 + 2∆
r
‫ أي أن‬a > 0 ‫
ن ا= @رع‬$ ‫ أن‬IG$ S1 ‫ آ‬# 4 -
=
g ( m2 − km1 )
a= > 0 ⇒ m2 − km1 > 0
J
m1 + m2 + 2∆
r
m2 > km1 ⇒ m2 > 0.16kg

5
2
g=10m/s ‫ ا
آت و‬p" 
(1) 
a=‫ ا‬-/ %e=‫( ا‬S) ! G=‫ ا‬9 *
: R 
=‫وا‬
3 % r=5cm !*+ @G  ‫ــ 
ة‬
6‫ آ‬8 $ MN=2L=40cm = B ‫@ق‬
! G=‫ ا‬. ‫
ة‬9%= G 6‫ ا=آ‬p ‫ ره‬M
‫ ا=@ ى‬-/ ‫وران‬%= % { ‫
ة‬9=‫ ا‬، ‫}ا=@ق‬
R $ ;< ∆ -./‫ ر أ‬3 ‫ ل‬-‫ا=أ‬
9@D= ! G=‫ ر ا‬M ‫م‬6! . G 6‫ا=آ‬
. J∆ ‫ ر ∆ ه‬3%=
‫) ف ل‬% % 7 % ‫  ود آ‬f  ‫ــ‬
‫ ق‬6f= $ S1 #@G=‫ ا‬. G1 ^‫ ر‬M 6‫ وآ‬m=0,8kg 7 % ‫ آ‬S1 I%N #@G 7/B  ‫; أ‬9<‫
ة و‬9=‫ى ا‬G
8/‫ و‬-./0‫@ ى ا‬%= 9@D= α=30° $‫او‬6 > ‫ @ ى‬Q%!
. f 9‫آ‬0‫ ا‬C=‫ا‬
. ‫آ‬3=‫ء ا‬D<‫
ة أ‬9=‫ى ا‬G Q%! 8=6D$ f C=‫ أن ا‬9 *

ن‬$ g t=0 \3= D! > ! ‫( ون‬S) ! G=‫ر ا‬3

\3= ‫ آ‬D! #%* . (O, i ) #%*%= O N0‫ ا‬p .9D G1
. x ‫ ل‬M/0 G1 p– 
‫آ‬3= a ‫ ا= @رع‬9*4 ، 
$3 =‫ ا=را ا‬Q%! ‫ ــ أو" ا! دا‬1
. g ‫ و‬α ، J∆ ، r ، m =  S1 #@G=‫ا‬
2
. (v =f(x)) x =  (S) #@G%= !@=‫ ا‬p ‫ات‬h4 (2) 
a=‫ ا‬QD3D e$ ‫ ــ‬2
. { ‫
ة‬9=‫ ا‬، ‫ ! }ا=@ق‬G%= θɺɺ ‫اوي‬6=‫  ا= @رع ا‬W D ‫ وا‬a  ‫ د‬1 ‫ ــ‬2
Q%! I D! .@/ xB=0,8m ‫ ل‬M/0‫ ذات ا‬B .D= ^‫\ ور‬3= C=‫ ا‬R! S1 #@G=‫ ا‬M)D$ 2 ‫ ــ‬2
. B .D=‫ ا‬R h=1m /@ Q%! " $ ‫( ا=ي‬π) -./0‫ا=@ ى ا‬
 
. ( BX , BY ) #%*=‫ ا‬-/ I .D=‫ ا‬-<‫ أو" إ ا‬1 ‫ ــ‬2 ‫ ــ‬2
. C=‫ ا‬R! S1 #@G=‫ل ا‬M)‫@ق * ا‬%= M ‫ف‬%= C=‫ ا=@! ا‬I@ ‫ أ‬2 ‫ ـ‬2 ‫ ــ‬2
: ‫ اب‬G=‫ا‬
: (S1 ) #@G%= 
$3 =‫ا=را ا‬
(S1 ) #@G=‫ ا‬: ‫ ! ا=رو‬G=‫ا‬
%= 9 *$ ‫رض و‬0 94 : #%*=‫ا‬
( f ) C=‫< ا‬4 ، R
 
. T F@=‫< ا‬4 ، P1 #@G=‫ وزن ا‬: ‫ ى‬.=‫"د ا‬
 
: 7D ‫و‬ ∑F ext = m1.a : R4 D= -e=‫ ن ا‬.=‫ ا‬894
   
. P1 + R + T = m1 .a
( )

M3 O; i ‫ ر‬3=‫ ا‬Q%! G =‫ ا‬f*=‫ط ا‬.‫إ‬
: -= = ‫و‬ m1 .g. sin α − T = m1 .a : Q%!
(1) T = m1 g sin α − m1a
: ‫
ة‬9=‫ ا‬Q%! t$3 %= 0‫ ا‬f*=‫ ا‬89

ة‬9=‫ ا‬: ‫ ! ا=رو‬G=‫ا‬
%= 9 *$ ‫رض و‬0 94 : #%*=‫ا‬
 
، R′ ‫ ر ا=وران‬3 <4 ، P′ ‫
ة‬9=‫ وزن ا‬: ‫ ى‬.=‫"د ا‬
( )

. T ′ f C=‫< ا‬4
( ) ( ) ( )= J
 
( ) ( ) ( )
   
M ∆ P′ = M ∆ R ′ = 0 p M∆ P′ + M∆ R′ + M∆ T ′ = J ∆ .θɺɺ : 7D ‫و‬ ∑ M F
∆ app ∆ .θɺɺ
(2) T ′.r = J ∆ .θɺɺ : = =‫ ا=*د= ا‬Q%! M3 -= = ‫و‬
: ‫ن‬/ ‫
ة‬9=‫ى ا‬G Q%! 8=6D$ ‫ " أى‬R ‫و‬ T ′ = T : ‫ن‬/ % 7 % ‫  ود و آ‬C=‫ أن ا‬
m. sin α a
: g #@G=‫@رع ا‬4 9*4 W D @ (2 ) ‫( و‬1) R =‫ ا=*د‬R . θɺɺ =
x
a = g. : 7D ‫ و‬θ =
J r r
m + 2∆
r
7" =‫ ا=* ا‬e$ a p v 2 = b.x :  =‫ دا=  *د‬V 2 = f ( x ) ‫ أن‬R9 $ ‫ن‬9=‫ل ا‬f R – 1 – 2
dv
: 7D ‫ و‬2.v. = b.v : Q%! R6%= 9@D= =‫ق ه^ ا=*د‬. + M3 ، QD3D%=
dt
b 1 ∆ v
. a= = .
2
( )
= 2.5m.s −2
2 2 ∆ ( x)
a 2 .5
. θɺɺ =
= −2
= 50rad .s − 2 : ! G%= ‫اوي‬6=‫ @ب ا= @رع ا‬
r 5.10
: I .D=‫ ا‬-e<‫ – إ ا‬1 – 2 – 2
vB !@=‫ @ب ا‬
: D R6=‫ء ا‬M‫ وإ‬، B Q=‫ إ‬A R #@G=‫ل ا‬. ‫ ا‬D! v(t ) ‫ و‬x(t ) ‫آ‬3%= D6=‫ *ل ا=*د= ا‬
1
xB − x A = at 2
2
vB − v A = at
VB = 2.a.x B = 2m.s −1
: R D6=‫ ا‬R =‫ا=*د‬

 x = VB . cos(α ).t
x 
t= R6=‫ء ا‬M‫ * إ‬
V B . cos(α ) 
 y = .g .t 2 + VB . sin (α ).t
1
 2
‫ *د= ا=@ر‬Q%! M3

.x I2 + tan (α ).x I : 7D ‫ و‬y = .x 2 + tan (α ).x


g g
Q%! M3 -= = ‫ و‬y I = h =
2.V . cos (α )
B
2 2
2.V B . cos 2 (α )
2

.x I2 + tan (α ).x I − h = 0 : e=‫ ا=ر" ا‬R =‫*د‬


g
: -= =‫
 ا‬a=‫ ا‬Q%! 49 ‫ آ‬R
$ - =‫ا‬
2.V . cos 2 (α )
B
2

x I = 0.62m = %  ‫ و أ‬1.66.x I + 0.577.x I − 1 = 0


x I = 0.62m

 I .D=‫ ا‬- <‫إ ا‬
y I = 1m 
: #@G=‫ل ا‬M)‫ * ا‬M ‫ف‬%= C=‫ – ا=@! ا‬2 – 2 – 2
V B VM
= : G ¨$ * =‫ و ا‬θɺB = θɺM
r L
L
. VM = V B = 8m.s −1 : -= = ‫و‬
r
‫ا  ا

 ا‬
‫‪Système mecanique oscillant‬‬
‫‪ I‬ــ &‪  "#$%‬ت

 ‬

‫‪ 1‬ــ &‪    )#*+‬ا



 ا‬
‫ا  ا ! !  ه    آ دور  ل    از
ا‬
‫(آ  '&‪ %‬ا‪$‬آ ا‪#‬ور ‪ :‬ه آ !ر  ‪*+
, -.‬ل ‪#‬د ز   و ‪.‬‬
‫أ ــ ا‪/‬اس اازن‬
‫ا اس ا ازن ه آ‪
!2' 3 4- -' 5  6   7‬إ  ز آ ('('   ل ‪ $‬ر ‪/$ 0' .‬‬
‫‪  .:‬وز
‪.‬‬
‫; ل ‪ :‬ر‪ 5‬ص =  <‪#‬ار ‪:‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ #‬آ ا‪ 5‬ص ‪ BC ،‬إ‪ A‬ا ى ا   ‪ P :‬وزن ا‪ 5‬ص ‪  .: R .‬ا‪ $‬ر ) ∆ ( ‪ $‬ر ا‪#‬وران ‪.‬‬
‫‬
‫ا ى ا 
‪ &,‬ل ‪ A-‬آ ا‪ 5‬ص ه وز ‪
 H  R  ' ، DE 3‬أي ‪ &,‬ل ‪ A-‬آ‬
‫ا‪ 5‬ص ‪.‬‬
‫ب ــ ا‪/‬اس ا‪1 23‬‬
‫ا اس ا‪ DL‬ه آ‪  K 7‬د ‪:‬ر<‪ $ I ' . E  A- J‬ر أ‪0' . E‬‬
‫‪ R$- -‬ل ‪ A-‬اس ' ‪  NO P< Q-& D‬آ; ‪K'    #< 3E‬ف ‪ D +‬آ‪ -
 3-‬و‪7' 5  6‬‬
‫ا‪#T‬اد و ‪ #4‬ا‪K‬ف ا‪. 0' . 7 $' +S‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ #‬آ ا اس ا‪ - BC
E D L‬ى ا   ‪ P :‬وزن ا‪ P‬و ‪  .: F‬ا‪ A- D C‬ا‪. P‬‬
‫‬
‫ا ة ا  ‪#‬ة ا 
‪ &,‬ل ‪ A-‬آ ا اس ا‪ D L‬ه وز ‪ .: D+ F  ' ، DE 3‬ه  ‪V‬‬
‫ ‪ $‬ر ا‪#‬وران و'    ‪ &,
 H‬ل ‪ A-‬آ‪. 3‬‬
‫‪ : W $-‬أ'& د ا‪ NO #< P‬ة أ ‪ V‬ل ا‪ I! ( r ≪ ℓ ) D C‬ا‪ L‬ر ‪ E‬ه(‪ X‬ا‪  $‬أن ا‪P‬‬
‫ ‪ K‬وا اس ا‪  ; ! !  '('( D L‬و  ‪ - O +‬اس ا ازن ‪.‬‬
‫ج ــ اس ا‪56‬‬
‫ اس ا‪
< -‬ز ! ن ‪-E Z-= I‬ي ‪ 0L.‬أ‪ 3 EV #‬إ‪ ، 7  A‬و‪I Q-& H  Y B5 I‬‬
‫آ ‪ R5‬ر‪K ' X‬ف ا;  ‪. Z--‬‬
‫‪ #‬إدارة ا‪ Y B‬أ‪' E‬او ‪  θ‬ل ا‪ $‬ر ) ∆ ( ا‪2E ، Z- ' P‬ن ا‪ - Z-‬ي ‪A& E ،‬‬
‫‪ &-‬دة إ‪ 3  A‬ا‪،  [#L‬‬
‫وه دو< ار‪#‬اد ‪  Couple de rappel‬وم ا اء ا‪ Z-‬و'   ‪#$‬ث آ ('('  ‪  Y B-‬ل‬
‫   از ‪ 3‬ا ‪.‬‬
‫د ــ ا‪/‬اس ا*ن‬
‫! ن ا اس ان ‪K' Q-& Y-O P< I‬ف '‪ k‬ذي ‪ ,‬ت ‪ -R  6‬وآ‪-
 -‬‬
‫ا;  ‪. 0' . 7 $' 0L; k' -‬‬
‫‪ 3 4 #‬ا '‪ k‬و‪ l* X$‬أن  آ ('('   ل    از ‪ 3‬ا ‪& ،‬ى ه(‪ X‬ا‪$‬آ‬
‫إ‪ A‬ا ة ا‪V I LK‬ف ا '‪ A- k‬ا‪ P‬وا &‪  $' Q-‬ا '‪ k‬إذا آ ن ‪ T K‬أو !‪ = L‬أو‬
‫‪ V NB‬إذ  وم ه(‪ X‬ا ة ‪ X 4‬ا '‪ ' A Z( ، k‬ة ا‪T‬ر‪#‬اد ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ا>*آ ا  و  ;ا&‪. :‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪)#*+& 1‬‬
‫ا‪$‬آ ا('('  ه آ ده ب وإ ب  ل   & ‪ ، I‬وه آ   ا('(' ت ا ! ! ‬
‫ه ك ‪ .*.‬أ اع ‪$-‬آ ا('('  ‪:‬‬
‫ـــ ا‪$‬آ ا('('  ا‪$‬ة ‪ :‬ه ا ه ('(ب  ! ! دون اآ ب ‪ I  5 V‬ا‪D $‬‬
‫ا‪ C‬ر< '&‪ #‬إ‪#‬اث آ‪. 3‬‬
‫ــ ا‪$‬آ ا('('  ا‪ :  R‬ه ا ه ا('(ب وذ‪ k &' Z‬ا‪ 5 K‬ا‪ ,‬دة ‪*+‬ل ا('(' ت‬
‫' ا=‪
< K‬ز ‪ +‬ر< ‪ ; .‬ل ا  ا‪.  K[ $‬‬
‫ا‪$‬آ ا('  ا ‪, # :‬ض    ! ! ‪  ; ' A‬دد ('(' ت ‪ A-‬ا ‬
‫ا('(' وا ‪  ' A‬ن ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪;  2‬ات ا>*آ ا ‬
‫أ ــ ‪ @A‬اازن ا‪*%2‬‬
‫آ‪('( 7‬ب  ! !  ‪ 3! T‬أن  آ‪ 3‬ا('('  إ‪  T‬ل    از ‪ 3‬ا‬
‫ب ــ و‪ @B‬ا>*آ‬
‫و= ا‪$‬آ ('(ب  ! !  و‪ #C  6‬ه ا  ا‪ R‬ى ا <‪ L‬ا ‪(+:‬ه ا‪#‬ار ا(ي‬
‫&‪# I L‬ى ا'& د أو ا ‪$‬اف ا('(ب ‪    I‬از ‪ 3‬ا ‪.‬‬
‫' ‪ - L‬اس ا ازن وا اس ا‪ D L‬و اس ا‪ 7& -‬ا‪ REr‬ل ااوي ‪. θ‬‬
‫' ‪ - L‬اس ان ‪ 7& ،‬ا‪ REr‬ل ا‪ ) $‬آ إزا‬
‫   (‬
‫; ل ‪:‬‬
‫• ا‪/‬اس اازن‬
‫‪ #‬إزا ا اس ا ازن ‪    I‬از ‪ 3‬ا ‪$ P. ،‬ر‪، X‬‬
‫ ذ'(' ت ة ‪ E‬ا ى اأ= ا(ي ‪ $‬ي ‪A-‬‬
‫ا  ا‪ [#L‬و‪   A-‬ا ازن ا آ ‪ R5‬ر‪. G X‬‬
‫ا‪ REr‬ل ااوي  اس وازن ) أو ' ‪ ( D‬ه ااو ا <
 ) ‪θ ( t‬‬
‫'‪: / $‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫ ‬
‫) ‪ # G   G ( éq‬ا ازن ا‬ ‫) ‪، θ ( t ) = OG ( eq ) , OG ( t‬‬

‫و ) ‪ G ( t‬ه   ‪ # G‬ا‪. t v$-‬‬


‫أ‪ .‬ء ا‪$‬آ ‪ (+:‬ا‪ REr‬ل ااوي ‪ L<   5 θ‬و‪. L =  5‬‬
‫و'‪2‬ه ل ا‪ C‬د ' ‪ '('(- L‬ت ا‪r‬و‪ 5 I ' θ  N ، A‬‬
‫‪ R5‬ى ‪ θm‬و‪  5‬د ) ‪ ( −θ‬و‪ A‬ا  ا‪I 
 -K‬‬
‫ا  ‪ I‬و= ا‪$‬آ ‪ -‬اس ا ازن ا‪ $‬و‪  6‬ا‪. #C‬‬
‫• ا‪/‬اس ا*ن‬
‫‪ #‬إزا ا‪    I P‬از ‪ 3‬ا و‪ QE‬ا ‪ $ X‬ر ا '‪ k‬و‪  3 2E ، X$‬آ ('(' ‬
‫(‬ ‫)‬
‫  ‬
‫ة  ل ه(ا ا  ‪  P-& .‬ا آ ‪ R5‬ر ا اس ان ‪ E‬ا&‪# & R O , i , j , k P-‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫و‪ $ Pv‬ر‪ O , i X‬رأ= و <‪ $ 3‬ا‪ REr ' 7,=r‬ل ) ‪ / $' x ( t‬أن ‪G éq G = x ( t ) i‬‬
‫‪ # G   G éq‬ا ازن ا ‪.‬‬
‫أ‪ .‬ا‪$‬آ ا‪$‬ة و‪  6‬ا‪#C‬ة ‪ -‬اس ‪ L<   5 x (+: ،‬أآ‪L‬ه ‬
‫‪ x m‬و‪ L =  5‬أ‪NO‬ه ‪ x m  ، − x m‬و= ا‪$‬آ ‪ -‬اس‬
‫ان ‪.‬‬
‫ج ــ ا‪$‬ور ا‪ D‬ص‬
‫ا‪#‬ور ا‪ C‬ص ‪('( T0‬ب  ! !  و‪ #C  6‬ه ا‪#‬ة ا ‬
‫ا‪ I ' -O ,‬ور‪('(- I   I‬ب ‪    I‬از ‪ 3‬ا ‪E‬‬
‫ ‪ H,‬ا‪ ، A$‬و‪ E 3#‬ا‪ v‬م ا&  ‪# -‬ات ه ا;  )‪( s‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪G 3‬د ا ت ا

‬
‫أ ــ ‪ J‬ه*ة ا‪D‬د‬
‫' ‪:‬‬
‫‪ #‬إزا ('(ب  ! ! ) ;* اس وازن( ‪    I‬از ‪ 3‬ا و‪  3 2E ، X$‬ذ'(' ت‬
‫ة  ‪ x5‬و=&
‪#‬ر  ا‪ ، I‬إ‪ A‬أن  ‪    # %5‬از ‪ 3‬ا ‪ A ،‬ه(‪ X‬ا‪ v‬هة‬
‫‪ W‬هة ا‪ C‬د ا ! ! ‪.‬‬
‫&ى ه(‪ X‬ا‪ v‬هة إ‪ A‬ا‪ !T‬آ ت وا !‪ 3, R I‬إ‪: I  A‬‬
‫ــ ا! آ ت ‪ L-O‬وا \ 
‪ +‬د ‪ '('(- Y-O‬ت ‪.‬‬
‫ــ ا! آ ت  [& وا \ 
‪ +‬د  [ ‪ '('(-‬ت ‪.‬‬
‫ب ــ أ ‪ + v‬د ا('(' ت ا ! !  ‪.‬‬
‫ا‪ C‬د ' ‪ !T‬آ ت ا [& ‪:‬‬
‫درا= ‪:  L‬‬
‫  اآ ‪ Y‬ا‪ L‬ا‪ E I L‬ا‪ /  (1) 7!4‬ا‪ C‬ل ‪    E‬ازن ‪ E‬ق ‪ #B‬ه ا[ أ‪، E‬‬
‫'‪ ! / $‬ن ا '‪ B‬ن ‪. I  K‬‬

‫ ‪ 7N4‬ا&‪ ,R‬و ‪ J‬ا‪ C‬ل ‪    I‬از ‪$ P. ، 3‬ر‪#' X‬ون = '‪ A- 7R$E .  [#‬ا‪(2) 7!4‬‬
‫ ;‪ A- 0L‬ا‪ C‬ل ‪ I &K5‬ا رق ا ى و & ‪ H, #‬ا' ‪ A- 7R$E‬ا‪ A$‬ا‪7!4‬‬

‫‪ 1‬ــ  ‪ & LV‬ذ'(' ت ا‪ C‬ل ‪ 7 N4 #‬ا&‪  ,R‬إه ل ا‪ !T‬آ ت ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪#‬د ‪ %O‬ا‪ C‬د و ‪ v‬م ا}‪ N‬ل ا('(ب ‪ E‬آ‪.   7‬‬
‫‪3‬‬
‫‪: KLG‬‬
‫ــ   ا‪ C‬د ا‪ : % &B‬ا‪ v‬م }‪ 3L‬ا‪#‬وري ‪.‬‬
‫‪ E‬ه(‪ X‬ا‪   $‬ا('(ب ا ! !‬
‫   از ‪ 3‬ا ‪.‬‬
‫آ أ ‪ E 3‬ه(‪ X‬ا‪  $‬أن آ ا('(ب  ‪ 0‬دور  ل إ
}‪ 3L‬دور ودوره ‬
‫ا‪ C‬ص ‪('(- T0‬ب ‪ 3L} T  . ( T0 < T )   .‬ا‪#‬ور ‪.‬‬
‫}‪ 3L‬ا‪#‬ور ' ‪('( L‬ب  ! ! ‪ +‬د‪ % & X‬ه ا‪#‬ة ا ‬
‫ور‪('(- I   I‬ب ‪    I‬از ‪ 3‬ا ‪ H, E‬ا‪. A$‬‬
‫‪ : W $-‬آ‪ -‬آ ن ‪ +‬د ا('(ب & ‪ ، ,‬آ‪  -‬ه‪ 3L} A‬ا‪#‬ور ‪ $ T‬ا‪#‬ور ا‪ C‬ص ‪. T0‬‬
‫آ‪ O -‬ر ا‪ C‬د 
 ‪ ،‬آ‪ x5  -‬و= ا‪$‬آ '‪#4‬ة إ‪ A‬أن &‪#‬م ‪*+‬ل ‪E‬ة ز  و< ة‬
‫ب ــ ‪  N‬ا‪D‬د ا> د ‪ :‬ا‪ Q/‬م ا‪L‬دوري ‪.‬‬
‫‪ E‬ه(‪ X‬ا‪ !  $‬ن آ ا('(ب ‪  6‬دور ‪  ،‬ل أ
‪ T‬دور‬
‫‪ A-‬ا‪T $‬ت ا   ‪:‬‬
‫ــ ا‪ v‬م ‪ 0$‬ا‪$‬ج ‪  :‬ا('(ب ذ'(' وا‪#‬ة ‪ 7L5‬أن  ‪. %5‬‬
‫ــ ا‪ v‬م ا‪$‬ج ‪ & /  :‬د ا('(ب إ‪    A‬از ‪ 3‬ا دون أن ('(ب ‪.‬‬
‫ــ ا‪ v‬م ‪ E‬ق ا‪$‬ج ‪:‬‬
‫('(ب ‪.‬‬
‫‪  R : W $-‬آ ('('  ‪ k&' %W‬ا‪
<r‬ة ا ! ! !‪ I‬و‪ & E
, W‬‬
‫ا‪#L‬دة ‪ E‬آ‪ 7‬دور ‪ ; .‬ل ‪  O :‬ذ'(' ت }‪,‬ة هاز ' ا=‪ K‬آ
‪. H KN‬‬
‫ج ــ ا‪D‬د  ‪
NS‬آ ت ا‪36R‬‬
‫; ل ا اس ا ازن‬
‫! ن ا‪ !T‬آ ت ‪  A-‬ى ‪ $‬ر ا‪#‬وران " ا‪ ! " L-R‬ن‬
‫‪ E‬ه(‪ X‬ا‪  $‬ذ'(' ت ا اس }‪ 3L‬دور و ‪ x5‬و=&

‫'! ‪ .  K+  ,‬و وي }‪ 3L‬ا‪#‬ور ‪ '('(-‬ت ا‪#‬ور ا‪ C‬ص‬
‫‪('(-‬ب إذا آ ن ا و‪. #C  6‬‬
‫‪ II‬ــ درا‪ B‬ذ ت ا  } ‪ V6K "2W‬ـ‬
‫ ‪{ X‬‬
‫‪ 1‬ــ [ة ا‪S‬ر&‪$‬اد ا‪. X :%3Z# 5‬‬
‫ا‪$‬را‪ B‬ا*‪:  3#‬‬
‫ &‪ B' 7 $ ' Q-‬ذا ‪ 3 V ، k '*O‬ا‪ℓ 0 -Or‬‬
‫ &‪K ' Q-‬ف ‪ k'  A‬آ‪ K E ، m -& -‬ل ا '‪/  k‬‬
‫‪ 3EV 7 / $' ℓ 3 V JLR‬ا‪A0 Aéq E  ' $‬‬
‫‪ 1‬ــ ذآ ' ‪ K‬ا&‪ '*O I &  -‬ا '‪. k‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪#}  L& ، ℓ, ℓ 0 , k T#' D‬ة ا ة ا‪V I LK‬ف ا '‪ A- k‬ا!‪ -‬ا&‪ ، -‬وا=\‬
‫‬ ‫‬
‫&‪ k T#' F  L‬وا
 ‪. A0 Aéq‬‬
‫ &‪ L‬ا=  ‪ E‬و أ‪ ! # ، E‬ن ا '‪ k‬ا ‪  3=  K 7$‬ا‪ P‬ا  ‪، A0‬‬
‫! ن ‪ E‬ه(‪ X‬ا‪ A0  $‬و ‪. I ' K Aéq‬‬
‫‪ ! #‬ن ا '‪ 7$ ( V NB ) T K k‬ه(‪ X‬ا‪ K‬ا  ‪. A‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 1‬ا‪%‬ى ا‪ \6 %3Z‬ا‪"2‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪ P‬وزن ا‪ P‬و ‪  .: R‬ا‪ A- JK‬ا‪ 6 ) P‬ب ا‪ !T‬ك ( ‪ F ،‬ا ة ا‪V I LK‬ف ا '‪k‬‬
‫‪ A-‬ا‪ P‬وه ‪ 5‬ة ار‪#‬اد &‪ A‬إ‪ A‬إر< ع ا‪ P‬إ‪ 3&  A‬ا‪. [#L‬‬
‫اد‬$&‫ر‬S‫  ;ات [ة ا‬2‫ ــ‬1
. k' ‫ وا‬P‫ ا س ا‬K :  .:‫ ا‬K
k' ‫ ر ا‬$ :  .:‫ ا‬D+
E 3<‫ ر‬+ ‫ أو‬، T K k' ‫   ا‬E k' ‫ ا‬7+‫ دا‬$ 3<  : A$‫ا‬
. ‫ ط‬NB
3 V ℓ ، [#L‫ ا‬3 V ℓ 0 ‫ '  و‬3 V‫∆ إ‬ℓ ‫ و‬k' ‫*' ا‬O k /  F = k ∆ℓ = k ( ℓ − ℓ 0 ) : ‫ة‬#4‫ا‬
. [
‫ا‬
  
. F = −k A0 A ‫ أن‬/ $' A K‫ وه 
 ا  ل ا‬A0 A 
‫∆ ا‬ℓ k' ‫  ا‬V2' ‫ أن ن‬I!

 6A ^‫ د ا‬+‫ ــ ا‬2


. ‫ة‬#C  6‫ ( ذ'(' ت ة و‬S ) Y-R‫ ا‬P‫  ا‬/ $' E‫ ا= أ‬L&
  
X‫ ر‬$ Pv‫ و‬# & R (O, i , j , k ) P-& E x ‫ ل‬REr ' Y-R‫ ا‬P‫ ر ا‬R5 ‫ آ‬G P-&
  
. OG = xi : ‫ ا ازن‬# G   G0 3-O‫ أ‬Q' K E‫( أ‬O, i )
X‫ ر‬L ' ‫ '< أر‬DL R P-&‫ا‬
I   ;‫ ا ن ا‬QLK /  -  6
. 3‫ ء آ‬.‫ ( أ‬S ) P‫ ا‬A-

‫ ( ذو‬S ) P‫ ا‬: =‫رو‬#‫ا  ا‬


. m -‫آ‬

‫ و‬3 ‫ وز‬P : P‫ ا‬A- LK‫ا ى ا‬
 
‫ أن‬/ $' P‫ ا‬A- k' ‫
ا‬LK ‫اد ا‬#‫ر‬T‫ ة ا‬5 F ‫ و‬P‫ ا‬A- Er‫  ا ى ا‬.: R
   
A0 A = G0G ‫ آ إزا‬E P‫ ' أن ا‬. F = −k A0 A
 
F = −kxi ‫ن‬2E 3‫و‬
   
P + R + F = m.a : I   ;‫ ا ن ا‬Y
    
F = m.a   '‫ ( و‬O, j ) ‫ ر‬$‫ ا‬A- ‫آ‬$‫ ب ا‬N P + R = 0 #

   
xi ‫ أي أن‬t v$-‫ ا‬# G   x ‫ أن‬/ $' F = − kxi : ( O, i ) A- ‫ا~= ط‬
. − kxi = ɺɺ
k
kx + mxɺɺ = 0 ⇒ ɺɺ
x+ x = 0 : ' ‫ ا‬5*&‫ ا‬I  - ,‫ \ ا& د ا‬
m
k
x + x = 0 : 5*&‫ا‬
. ‫ اس ان‬-  - ,‫ ا& د ا‬7; ɺɺ
m
1  LK‫ ا‬I‫ ا‬v ‫ أ‬. =‫ اس ان اأ‬- L '
‫ إ‬7O ‫ ا‬I! ‫ ا& د‬H, : W $-
:  6A ^‫ د ا‬+‫_ ا‬N ‫ ــ‬3

: /  x (t ) = xm cos( t + ϕ ) :  ‫ ا‬7!4‫ ا‬A- ‫   ه‬,R'
-  K+  - , ‫ & د‬#
T0

. rad 3#‫ و‬t v$-‫ ا‬# ‫ ر ا('(' ت‬V : ( t +ϕ)
T0
. rad ‫ ب‬3 L& t=0 v$-‫ ا‬# ‫ ر ا('(' ت‬V ϕ
(m)  ' ‫آ‬$‫ و= ا‬xm
s ‫('(' ت ب‬- ‫ ص‬C‫ور ا‬#‫ ا‬T0

x (t ) = xm cos( t + ϕ ) : ‫  دا
ا  ه‬L <    P- G ‫ ر‬R‫ & آ آ ا‬LV
T0
.  [#L‫وط ا‬4‫ ا‬I 5*K ‫ ا‬ϕ ‫ و‬xm  5 ‫د‬#$ ‫ــ‬
 2π 
−1 ≤ cos  t + ϕ  ≤ +1 ⇒ − xm ≤ x(t ) ≤ + xm : # ‫ــ‬
 T0 
‫ ص‬D‫ور ا‬$‫ * ا‬3+& ‫ ــ‬4
! XE  NL ‫ط ا(ي‬4‫ ا‬I 0$L / $'  - ,‫ ا& د ا‬I 5*K ‫ ص ا‬C‫ور ا‬#‫  ا‬L& ‫د‬#$

: ' ‫  ا‬- ,‫& د ا‬- * x (t ) = xm cos( t + ϕ ) ‫ا‬#‫! ن ا‬
T0
4π 2  2π  2π  2π 
x(t ) = − 2 xm cos 
ɺɺ t + ϕ  Z(‫ و آ‬xɺ (t ) = − xm sin  t + ϕ  #
T0  T0  T0  T0 
:  - ,‫ ا& د ا‬E
4π 2
 2π  k  2π 
− 2
xm cos  t + ϕ  + xm cos  t +ϕ  = 0
T0  T0  m  T0 
 2π  k 4π 2 
xm cos  t + ϕ  − 2  = 0
 T0  m T0 
 k 4π 2  m
 − 2  = 0 ⇒ T0 = 2π ‫ أي أن‬t 0 ‫
 آ‬
 m T0  k
‫ اس ان‬- ‫ ص‬C‫ور ا‬#‫ ا‬T0 ‫ أن‬/ $'
( N / m) ‫ ب‬k' ‫*' ا‬O k ‫ و‬kg ‫ ( ب‬S ) P‫ ا‬-‫ آ‬m

1 1 k
f0 = = :   ‫ ا‬5*& ' ‫('(' ت‬- ‫ ص‬C‫ ادد ا‬I Z(‫ آ‬L&
T0 2π m
‫و‪#‬ة ادد ‪ E‬ا‪ v‬م ا&  ‪# -‬ات ه ا
 ‪(Hz) .‬‬

‫‪m‬‬
‫‪T0 = 2π‬‬ ‫درا‪ :  3#*& B‬ا>‪ a b%‬ا‪[L+‬‬
‫‪k‬‬
‫ &‪ Q-‬آ‪ ، k' ' -& -‬و &‪   P-‬ا‪ # A K‬ا ازن ‪. Aéq‬‬
‫ ‪ J‬ا!‪ -‬ا&‪ -‬رأ= ‪ $‬ا‪ xm =  ' 7,=r‬و ‪$‬ره '‪#‬ون = '‪ ' .  [#‬ا=‪# /  K‬وي‬
‫  ‪# H‬ة ‪ 10‬ذ'(' ت ‪.‬‬
‫ & ‪ #‬ا' ‪ 3‬ات '‪ E / $‬آ‪ 7‬ة ‪. xm  5‬‬
‫ & ‪ #‬ا' ‪ 3‬ات  ‪  N‬ا!‪ E -‬آ‪ 7‬ة  ا‪ ,T‬ض '‪ H,‬ا '‪. k‬‬
‫ & ‪ #‬ا' ‪ 3‬ات  ‪  N‬ا '‪ E k‬آ‪ 7‬ة وا=& ل ‪ H,‬ا!‪ -‬ا&‪. -‬‬
‫‪ 1‬ــ  ذا ‪} L H  T‬ة ذ'(' وا‪#‬ة ؟ ه‪ Q-& 7‬ا‪#‬ور ا‪ C‬ص ' = ا‪$‬آ ؟‬
‫‪ 2‬ــ  ‪  .:‬آ‪ I 7‬آ‪ -‬ا‪ P‬ا&‪ Q-‬و ‪ '*O‬ا '‪ A- k‬ا‪#‬ور ا‪ C‬ص ؟‬
‫‪ 3‬ــ ه‪ 7‬ه(‪ X‬ا   ا‪  QE‬ا&*‪ 5‬ا ‪ P‬ا ‪ 7O‬إ
‪ E‬ا‪#‬را= ا‪ v‬؟‬
‫‪ III‬ــ درا‪ B‬ذ ت اس ا‪56‬‬
‫‪ 1‬ــ ;دو‪ W‬ا‪S‬ر&‪$‬اد ا‪*e a %3Z‬ف ‪ c6B‬ا‪. 56‬‬
‫‪ Q LK #‬دو< ‪2E ، Z-' Q-& Y B5 A- I  5‬ن ه(ا ا‪ -  +r‬ي ‪ .‬و‪( #‬ف ادو< ‪، I‬‬
‫& د ا‪ Z-‬إ‪    A‬از ‪ 5 7&,' 3‬ة ا‪T‬ر‪#‬اد ا ‪# 
LK‬ات ا‪ A- Z-‬ا‪ Y B‬و < ع ه(‪X‬‬
‫ا ى ! ن دو< ‪' A‬دو< ا‪ -‬و  
ب ‪. MC‬‬
‫م ه(‪ X‬ادو< ‪ I 7‬ا‪ $‬ر و &‪ 5*& ' 3 L‬ا   ‪MC = −C.θ :‬‬
‫'‪ / $‬أن ‪  ' . C‬ا‪ Z-‬و‪
#‬ه ‪ N .m.rad −1‬و ‪ θ‬زاو ا‪ -‬ب ‪rad‬‬
‫&‪ ' . Q-‬ا‪ K' -‬ل ا‪ Z-‬و'‪ 3&K‬و'  ‪. 3‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪ +‬د ا^ ‪*>  6A‬آ ا‪ "2‬ا‪ V6R‬و‪. :6N‬‬
‫ &‪ L‬اس ا‪  E -‬از ‪ 3‬ا ‪ # .‬ا‪  I Y B‬‬
‫ از ‪ ' 3‬او ‪ ، θ m‬و ‪$‬ر‪#' X‬ون = '‪  E ،  [#‬ا‪Y B‬‬
‫آ ('('  ة  ل    از ‪ 3‬ا ‪.‬‬
‫ &‪ L‬ا‪ !T‬آ ت 
‪ J ∆ . -‬م ‪ R5‬ر ا‪ $- L ' Y R‬ر‬
‫) ∆ ( ا‪ . Z- ' #‬و ‪ ' . C‬ا‪.Z-- -‬‬
‫ ‪#‬رس آ ا‪r ' DL < E Y B‬رض وا(ي &‪ &< XL‬‬
‫‪ ، -  6‬و &‪   P-‬ا‪ 3 RE:' Y B‬ااوي ‪ θ‬وا(ي  ‪3‬‬
‫' ‪ &< X T L‬وه ا ‪ X‬ا‪ # Y B‬ا ازن ‪.‬‬
‫‬ ‫‬
‫<د ا ى ا‪ A- LK‬ا‪ P : Y B‬وزن ا‪ .: R ، Y B‬‬
‫ا‪ A- Z-‬ا‪ ، Y B‬ودو< ا‪ -‬و
ه ‪. MC = −C .θ‬‬
‫‪ Q LK‬ا&*‪ 5‬ا‪ A- Z$-  = =r‬ا‪:Y B‬‬
‫) (‬ ‫) (‬
‫‬ ‫‬
‫‪M∆ P + M∆ R + MC = J ∆ .θɺɺ‬‬
‫‬ ‫‬
‫' أن ‪  .: D+‬ا  ‪ P I‬و ‪ LK R‬ن ‪ $‬ر ا‪#‬وران ‪ - 
 &,E‬دوران ا‪#& Y B‬م أي أن‬
‫
 &‪#‬م ‪.‬‬
‫‪MC = J ∆ .θɺɺ ⇒ −Cθ = J ∆ .θɺɺ‬‬
‫‪C‬‬
‫‪θɺɺ +‬‬ ‫و'   ! ن ا& د ا‪$  - ,‬آ ا‪ Y B‬ه ‪θ = 0 :‬‬
‫∆‪J‬‬
‫‪ 7‬ا& د ا‪:  - ,‬‬
‫ا& د ا‪   I 
L}  - ,‬ا‪ & ' 7!4‬د ا‪  - ,‬ا ‪ P‬ا ‪ 7O‬إ
' ‪ - L‬اس‬
‫‪ 2π‬‬ ‫‪‬‬
‫‪θ ( t ) = θ m cos ‬‬ ‫ان و‪ A- = 5‬ذ‪2E Z‬ن ‪ ! =
-‬ن ‪ A-‬ا‪ 7!4‬ا  ‪t + ϕ  :‬‬
‫‪ T0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ θ m‬و ‪ -& ϕ‬ن ' ‪4‬وط ا‪$-  [#L‬آ ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪$‬ور ا‪ D‬ص ‪:‬‬
‫'& ‪ 7 k‬ا‪ E 3 - 7R$‬ا& د ا‪ A- 7R$  - ,‬ا‪#‬ور ا‪ C‬ص ‪ -‬اس ا‪ -‬ا‪ $‬وه ‬
‫‪ A-‬ا‪ 7!4‬ا  ‪:‬‬
‫∆‪J‬‬
‫‪ J ∆ /  T0 = 2π‬م ‪ R5‬ر ا‪ ) Y B‬ا‪ P‬ا‪ $- L ' ( Y-R‬ر ) ∆ ( &‪ kg .m 2 3 L‬و‬
‫‪C‬‬
‫‪ ' . C‬ا‪. N .m.rad −1
 L& Z-- -‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪C‬‬
‫= ‪f0‬‬ ‫=‬ ‫ادد ا‪ C‬ص  اس ا‪ -‬ه ‪:‬‬
‫‪T0 2π‬‬ ‫∆‪J‬‬

‫∆‪J‬‬
‫‪T0 = 2π‬‬ ‫درا= ‪ :  L‬ا‪ Q$‬ا‪ I L‬ا&*‪5‬‬
‫‪C‬‬
‫ا‪ :‬ز ا*‪53#‬‬
‫  اآ ‪ Y‬ا‪ L‬ا;‪ E 7‬ا‪ 3L < 7!4‬وا! ن ‪L-. I !-= I‬‬
‫
 ‪ A-‬ا ا ‪ C1‬و ‪ / $' C2‬أن ‪ ' .‬ا‪ -‬ا! ‪ I !-- E‬ه‬
‫‪C = C1 + C2‬‬
‫و &‪ P-‬أن ‪ ' .‬ا‪ K' Q-& -‬ل ا‪ ℓ Z-‬وه  =‪  ! Y‬ا‪ K‬ل ‪ℓ‬‬
‫‪ I $= 3 EV E 7$ H   #& Y B5‬آ‪ -‬آ‪ 7‬وا‪#‬ة 
 ه‬
‫‪ m‬م ‪ R5‬ر‪ X‬ه ‪ J ∆ /  J ∆′ = J ∆ + 2 md 2‬م ‪ R5‬ر ا‪Y B‬‬
‫ ‪ J‬ا‪    I Y B‬از ‪ ' 3‬او ‪ θm‬و ‪#' 3-K‬ون = '‪.  [#‬‬
‫ *‪  : l‬ا‪ Y B‬آ ('('  دورا   ل    از ‪ E 3‬ا ى‬
‫ا& ‪  #‬ا‪Y B‬‬
‫‪ 1‬ــ &‪; * gh‬م [‪R‬ر ا‪V f%‬‬
‫‪′‬‬
‫' ‪ C 3  ' . Z-= (+: :‬و ‪  N‬م ‪ R5‬ر‪J ∆ X‬‬
‫‪J ∆′ = J ∆ + 2 md 2‬‬
‫∆ ‪ J‬م ‪ R5‬ر ا‪ m . Y B‬آ‪ -‬ا‪ $‬أو ا‪ P‬ا;‪ A- 0L‬ا‪Y B‬‬
‫‪ d‬ا ‪ I ' E‬ا‪ $‬ر ) ∆ ( وا‪. $‬‬
‫ ‪  N‬ا ‪ d E‬و  ‪ H‬ا‪#‬ور ا‪ C‬ص ‪ ' T0‬ا=‪  -+ K‬آ
  [ ‬
‫‪  ' KL‬ت إ!و  ‪.‬‬
‫  رن ‪ T0 P 5‬و ‪  J ∆′‬ذا *‪ l‬؟‬
‫آ‪ 6‬ازدادت ‪ d‬ازدادت آ‪ T0 c‬أي آ‪ 6‬ازدادت ‪ J ∆′‬ازدادت ‪T0‬‬
‫ا= ج ‪ J ∆′ :‬و ‪ L=  T0‬ن أ‪V‬ادا ‪.‬‬

‫∆'‪T0 = k J‬‬
‫‪ 2‬ــ &‪  g * gh‬ا‪. c626 56‬‬
‫ ;‪ 0L‬م ‪ R5‬ر ا‪ J ∆′ Y B‬و ‪  N‬ا‪ Z-‬ـ ‪ 3 V‬أو ‪ 3& LV‬ـ‬
‫  رن ‪ T0 P 5‬و ‪  C‬ذا *‪ l‬؟‬
‫ ‪ : lNL‬أ ‪ n‬آ‪ 6‬ازدادت ‪  g‬ا‪ m[ /# c626 56‬ا‪$‬ور ا‪ D‬ص ‪T0‬‬
‫'‪k‬‬
‫= ‪T0‬‬ ‫أي أن ‪ T0‬و‪ 3B /# C‬ن
‪ 2‬وا‪$‬را‪ B‬ا
  &‪ a 3‬أن ‪:‬‬
‫‪C‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ IV‬ــ درا‪ B‬ذ ت ا‪/‬اس اازن ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪ +‬د ا^ ‪*>  6A‬آ ا‪/‬اس اازن و‪. :6N‬‬
‫ا  ا‪#‬رو= ‪ :‬ا‪ ( S ) P‬آ‪ m 3-‬وم ‪ R5‬ر‪X‬‬

‫' ‪ $ L‬ر ا‪#‬وران ) ∆ ( ا‪. J ∆ Er‬‬


‫ا&‪r ' DL : P-‬رض‪ ،‬ا< ا‪r‬ر و &‪. -  6 XL‬‬
‫‪ E‬آ‪   P-& v$ 7‬ا اس ‪ REr ' G‬ل ااوي ) ‪θ ( t‬‬
‫<د ا ى ا‪ A- LK‬ا  ‪:‬‬
‫‬
‫ــ وز
‪P‬‬
‫‬
‫ــ ‪  .:‬ا‪ $‬ر ) ∆ ( ‪ A-‬ا  ‪. R‬‬
‫ ‪ QLK‬ا&*‪ 5‬ا‪ A- Z$-  =r‬ا  ‪   E‬ا‪#‬وران‬
‫) (‬ ‫) (‬
‫‬ ‫‬
‫ ل ا‪ $‬ر ) ∆ ( ‪M∆ P + M∆ R = J ∆ .θɺɺ :‬‬
‫‬
‫' أن ‪  .: D+‬ا ة ‪ $  V  R‬ر ا‪#‬وران ) ∆ ( ‪2E‬ن 

‫) (‬
‫‬
‫&‪#‬م ' ‪(
 L‬ا ا‪ $‬ر ‪M∆ R = 0 :‬‬

‫) (‬
‫‬
‫و'   ‪M∆ P = J ∆ .θɺɺ :‬‬

‫‪( P ) = −mgd sin θ‬‬


‫‪mgd‬‬ ‫‬
‫‪− mgd sin θ = J ∆ .θɺɺ ⇒ θɺɺ +‬‬ ‫‪sin θ = 0‬‬ ‫∆‪ M‬أي أن )‪(1‬‬ ‫‪: #‬‬
‫∆‪J‬‬
‫ا&*‪ 5‬ا ‪ P‬ا ‪ 7O‬إ
ه ا& د ا‪$  - ,‬آ ا اس ا ازن وه ‪  K+  6‬و'  ‬
‫‪. L < H 
-$E‬‬
‫‪  N‬ا ت ذات و‪. * qK @B‬‬
‫&‪ L‬ا('(' ت ذات و= ‪  NO‬إذا آ ‪ &' θ ≤ 15° 0‬أن ‪ E θ ≤ 0, 26rad‬ه(‪ X‬ا‪ !  $‬ن‬
‫‪mgd‬‬
‫‪θɺɺ +‬‬ ‫‪θ =0‬‬ ‫‪ sin θ ≈ θ‬و‪ JLR‬ا& د ا‪(2)  - ,‬‬
‫∆‪J‬‬
‫‪ 7L QL=   = 5‬أن ‪ 7‬ه(‪ X‬ا& د ا‪  - ,‬ه ‪ A-‬ا‪ 7!4‬ا  ‪:‬‬
‫‪ 2π‬‬ ‫‪‬‬
‫‪θ ( t ) = θ m cos ‬‬ ‫‪t +ϕ ‬‬
‫‪ T0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪$‬ور ا‪ D‬ص ‪/‬اس وازن ‪ ;/#‬ذ ت ‪*N‬ة و‪$D * r‬ة وذات و‪. * qK @B‬‬
‫ا‪#‬ور ا‪ C‬ص  اس وازن  ذ'(' ت ة و‪#C  6‬ة وذات و= ‪: NO‬‬
‫∆‪J‬‬
‫‪T0 = 2π‬‬
‫‪mgd‬‬
‫) ∆ ( &‪ 3 L‬ب ) ‪( kg.m‬‬
‫‪2‬‬
‫∆ ‪ J‬م ‪ R5‬ر ا‪ $- L ' P‬ر‬

‫)‪( m‬‬ ‫‪ d‬ا ‪ E‬ا‪ I ' -O ,‬ا‪ $‬ر ) ∆ ( وآ ‪ R5‬ر ا  ا('(' ‪ .‬ب‬

‫) ‪( kg‬‬ ‫‪ m‬آ‪ -‬ا  و &‪


 L‬ب‬
‫(‬
‫‪. m / s2‬‬ ‫}‪#‬ة ا;  )‬ ‫‪g‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪mgd‬‬
‫= ‪f0‬‬ ‫&‪  L‬ادد ا‪ C‬ص ‪  f 0‬اس وازن  ذ'(' ت ة ‪#C  6‬ة وذات و= ‪:  NO‬‬
‫‪2π‬‬ ‫∆‪J‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪/‬اس ا‪1 23‬‬
‫ا اس ا‪ D L‬ه  ذج ;  ‪('(-‬ب  ! ! ‪ .‬وه   ‪ - O +‬اس ا ازن  ‪: /‬‬
‫‪ d = ℓ‬و ‪ E . J ∆ = mℓ 2‬ه(‪ X‬ا‪ !  $‬ن ا& د ا‪ A-  - ,‬ا‪ 7!4‬ا  ‪:‬‬
‫‪g‬‬
‫‪θɺɺ + θ = 0‬‬
‫‪ℓ‬‬
‫‪ 2π‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ θ ( t ) = θ m cos ‬و;‪ 7‬ا& د ا ‬ ‫و‪ 7L‬ه(‪ X‬ا& د آ‪t + ϕ  :
 *$‬‬
‫‪ T0‬‬ ‫‪‬‬
‫‪$‬آ ا اس ا‪. D L‬‬
‫‪ℓ‬‬
‫‪ V ℓ /  T0 = 2π‬ل ا اس ا‪ D L‬ب‬ ‫&‪  L‬ا‪#‬ور ا‪ C‬ص ‪ -‬اس ا‪: D L‬‬
‫‪g‬‬
‫(‬
‫‪. m / s2‬‬ ‫}‪#‬ة  ل ا;  )‬ ‫)‪ ( m‬و ‪g‬‬
‫‪ V‬ل ا اس ا‪ D L‬ا ا‪  05‬ا اس ا‪: D L‬‬
‫  ل أن ا اس ا‪  D L‬ا‪  05‬ا اس ا ازن إذا آ ن 
 ‪ H,‬ا‪#‬ور‬
‫أي أن دور ا اس ا‪= D L‬دور ا اس ا ازن ‪.‬‬
‫‪ℓ‬‬ ‫∆‪J‬‬ ‫‪J‬‬
‫‪2π‬‬ ‫‪= 2π‬‬ ‫∆ =‪⇒ℓ‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪mgd‬‬ ‫‪md‬‬
‫‪ V‬ــ ‪ J‬ه*ة ا* ‪ a‬ا

‪5‬‬
‫‪ 1‬ــ ا ت ا‪#*2%‬‬
‫‪ E‬ا ا‪ .Ž 5‬ا‪ !T‬آ ت ‪ A-‬آ ا('(' ت ا ! !  وا Žدي إ‪ + A‬د آ
 ا‪I‬‬
‫‪ k & P P    E‬ا‪ 5 K‬ا‪ ,‬دة ‪V I‬ف ا‪ D $‬ا‪ C‬ر< ‪ H! .‬ذ‪ ! Z‬ن آ‬
‫ا('(ب ‪ R$- .  R‬ل ‪ A-‬ه(ا ا ع ‪ I‬ا('(' ت ‪   P‬ا('(ب ا ! !  <
ز‬
‫‪ 3$‬ا‪ 5 K‬ا*ز ‪ A .‬ه(ا ا‪  ; '  +r‬وه   ذات آ < ‪,  L‬ض دوره ‪A- Te‬‬
‫ا  ا('(' وا ‪  ' A‬ن ‪ JLRE ،‬ه(‪ X‬ا‪ +r‬ة  ذ'(' ت ‪ 5‬دوره ‪. T0 = Te‬‬
‫‪ 2‬ــ &*‪
 ) 53#*& a#‬ر‪*R ( Ile de La Réunion 2003  #  2 *t #‬ف‬
‫ (ج ا ا'‪ k‬أو ا‪#C‬ات )‪ (les amortisseurs‬ا ‪ 7$‬ا رة ' '‪ k‬ذي ‪ ,‬ت ‪ -R  6‬آ‪3-‬‬
‫
‪ -‬و‪ ) K = 40 N / m 3'*O‬ا  ا‪ 4‬ر إ
‪V I‬ف ا‪(  R‬‬
‫‪ I‬ــ درا‪  N B‬اازن‬
‫‪:-‬آ‪ '*O  5 I #‬ا '‪ H  ، k‬ا‪ K‬ل ا‪ ' E ، P. ، ℓ 0 = 10, 0cm k' - -Or‬أ‪+‬ى‬
‫ &‪ 3EK' Q-‬ا‪ P< $‬آ‪ V JLR E ، m = 100 g 3-‬ل ا '‪ k‬ا
[ ‪K& . ℓ = 12, 4cm‬‬
‫‪. g = 10m / s 2‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 1‬أ‪ '*O Y‬ا '‪. K ' k‬‬
‫درا=  ازن ا‪ P‬ا&‪: k'  ' Q-‬‬
‫‬ ‫‬
‫<د ا ى ا‪ A- LK‬ا‪ P : P‬وزن ا‪   F ، P‬ا '‪k‬‬
‫ ‪ V} QLK‬ا ازن ' ‪ I    + P L‬و‪    E‬ازن أن 
 ‪ I‬ا  ‪ H, I‬ا‪#4‬ة‬
‫‪mg‬‬
‫=‪K‬‬ ‫‪ F = P ⇒ mg = K ∆ℓ‬و'   ‪2E‬ن ‪= 42 N / m‬‬
‫‪∆ℓ‬‬
‫‪ K‬ا‪ 4‬ر‬ ‫‪ 1‬ــ ‪2‬‬
‫إ ‪V I 3‬ف ا‪.  R‬‬
‫‪X exp − X th‬‬
‫ (آ '‪:‬ن ا‪ :KC‬ا‪# L‬ار ‪ X‬ه ‬
‫‪X th‬‬
‫‪42 − 40‬‬
‫‪ Y‬ا&*‪ 5‬ا‪ :KC‬ا‪ L‬ه ‪= 0, 05 = 5% :‬‬
‫‪42‬‬
‫‪ II‬ــ ا‪$‬را‪ B‬ا>*‪
#‬‬
‫‪#‬را= آ ا  } ا '‪ + k‬ا‪ 7& { P‬ا ‬
‫ا;‪ E -‬ا‪ (1) 7!4‬وا ! ن ‪ I‬إ!ود‪ A I‬و ‪E I L; ، B‬‬
‫‪ -$‬ل ‪ ، S‬و‪ #  (+5V , −5V ) I LK ' I KL‬ا  ا ‪.‬‬
‫‪-E Y B5‬ي ‪ ! t‬ا آ‪ &' -‬زل و;‪L E 3EV . m -& -!' 0L‬‬
‫آ ا!‪ -‬ا&‪. m -‬‬
‫!ّ‪ 5 I‬س ا  ' ‪ I‬ا‪ O K‬وا‪ I # - 0V YK‬آ‪  %4‬‬
‫ا‪ I!  . E K‬آ(‪   E& I Z‬ا!‪*+ m -‬ل ا‪$‬آ ا('('  ‪.‬‬
‫ه(‪ X‬ا  ‪
' KL‬ز ‪ 7L‬ا&‪ K‬ت و' ا=‪ R$-
 & I! P[* P ' K‬ل ‪A-‬‬
‫‪ N A$‬ات ا‪ REr‬ل ‪ T#' m -!- x‬ا‪ t I‬وذ‪ #&' Z‬أن إزا ا!‪    I m -‬از
‪ $‬‬
‫ا‪ 7,=r‬ب ‪1cm‬‬
‫و‪$‬ه '‪#‬ون‬
‫= '‪.  [#‬‬
‫ ‪7R$ /‬‬
‫‪ A-‬ذ'(' ت ة‬
‫و‪#C  6‬ة ‪.‬‬
‫أ ‪ v‬ا‪. 2 7!4‬‬

‫‪ 1‬ــ ‪#‬د ا‪#‬ور ا‪ C‬ص ‪$‬آ ا('(ب ‪ .‬ه‪ 7‬ه(‪ X‬ا   ا‪ QE‬ا  ا‪#- v‬ور ا‪ C‬ص ؟‬
‫‪*+ I‬ل ا‪ L‬ن ‪ A- 7R$‬ا  ا‪#-  L‬ور ا‪ C-‬ص ‪('(-‬ب ان ‪. T0exp = 0,33s‬‬

‫‪m‬‬
‫‪  QE  T0th = 2π‬ا  ا‪.  L‬‬ ‫ ب ا  ا‪#- v‬ور ا‪ C‬ص ‪= 0,314s :‬‬
‫‪K‬‬
‫‪ 2‬ــ ' =& ل & د ا‪ &'r‬د ‪ I ' ،‬أن و‪#‬ة ا‪#‬ور ا‪ C‬ص ه ا; ‪.‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ P-& T = 2π‬أن ‪#' 2π‬ون و‪#‬ة و و‪#‬ة ا!‪ -‬ه ‪ kg‬و و‪#‬ة ‪ '*O‬ا '‪N / m k‬‬
‫‪K‬‬
‫وأن ا ‪ I‬ه ‪kg .m / s 2‬‬
‫!‪ & Y‬د ا‪ &'r‬د ‪#-‬ور ا‪ C‬ص ‪ A- T0‬ا‪ 7!4‬ا  ‪:‬‬
‫‪1/2‬‬
‫‪ [ M ] .[ L ] .[T ]2 ‬‬
‫‪ [T0 ] = ‬أي أن و‪#‬ة ا‪#‬ور ا‪ C‬ص ه ا;  ) ‪. ( s‬‬ ‫‪‬‬ ‫] ‪= [T‬‬
‫‪ [ M ] .[ L ] ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 3‬ــ & ض ا‪ -$‬ل ) ‪ -$' ( S‬ل •‪ +‬و<‪ 3‬أآ‪ 7!} D+ . L‬ا‪ A$‬ا‪ E  - 7R$‬ه(‪ X‬ا‪ $‬‬
‫‪.‬‬

‫}!‪7‬‬
‫ا‪A$‬‬
‫‪:‬‬ ‫ا‪3 - 7R$‬‬

‫‪ III‬ــ درا‪ B‬ذ ت [‪#*2‬‬


‫  اآ ‪ Y‬ا‪ L‬ا  ا‪ ' /  ، 3 7!4‬ا=‪7' 5  6 D + K‬‬
‫ا‪#T‬اد وآ‪ I  -
 3-‬ى '!ة ;‪V D' ، L‬ف ا '‪$' k‬ك‬
‫آ
' [ ‪#$‬ث ص آ دوران ‪  Pv‬ل ‪ $‬ر ‪7 N4 # . 0' .‬‬
‫ا‪$‬ك ‪#$‬ث ا
ز } ا‪$‬ك ‪ ،‬اص ‪ ،‬ا‪ - { D C‬اس ان آ‬
‫('('  دده  =‪ Y‬ا‪V‬ادا  = دوران اص ‪#  .‬ة  *ت‬
‫‪ = %-C‬ت دوران اص ا‪$ ' DL‬ك  ‪ /‬دد‪. 
 ' f X‬‬
‫و ‪ N 7‬ات و= آ‪ T#' 7  7‬ادد ‪ A- 7R$E f‬ا‪#‬ول‬
‫ا  ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪#‬د ‪*+ I‬ل ه(‪X‬‬ ‫) ‪f ( Hz‬‬ ‫‪1,5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2,5‬‬ ‫‪2,8‬‬ ‫‪3,1‬‬ ‫‪3,2‬‬ ‫‪3,3‬‬ ‫‪3,6‬‬ ‫‪4 4,5‬‬
‫ا' ا  ا‬ ‫)‪xmax (cm‬‬ ‫‪0,4 0,6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1,5‬‬ ‫‪2,1‬‬ ‫‪2,3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1,5‬‬ ‫‪1 0,7‬‬
‫‪ Y&-‬دور ا; ‬
‫وا  ا ‪ Y&-‬دور ا ن ‪.‬‬
‫&‪ 

  ;/‬ذ ت [‪*^# $/ #*2‬ض ‪ * z‬دور‪ \6 y‬ه‪ y‬ا  ا‪5‬‬
‫&‪ *  \2‬ن‬
‫‪ 2‬ــ ;‪ A- 7‬ورق ‪ -‬ي ) ‪ &= ' xm = g ( f‬ل ا‪ 1cm ↔ 0,5 Hz : P-‬و ‪1cm ↔ 0, 5cm‬‬
‫‪ 3‬ــ  ا=‪ P‬ا‪ v‬هة ا‪ f = 3, 2 Hz # -R$‬؟ ا=\ ‪ E‬ه(‪ X‬ا‪  $‬دور ا('(' ت ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 5‬رن ه(ا ا‪#‬ور  دور ا('(' ت ا‪$‬ة ‪  6‬ا‪#C‬ة ‪.‬‬
‫‪ 5‬ــ  ا‪ N‬ات ا*‪ # v‬ا=& ل ‪ -$‬ل ) ‪ ( S‬ذي و<‬
‫أآ‪ L‬؟‬
‫‪ -$ 7& #‬ل و<‪ 3‬أآ‪= L‬داد ا‪ !T‬آ ت و'  ‬
‫=  ‪ x5‬و= ا('(' ت وآ(‪ Z‬دوره ‪ #‬ا ‪. I‬‬
‫&‪ * gh‬ا‪D‬د ‪ \6‬ا* ‪: a‬‬
‫‪  N 5t‬ا‪D‬د ا‪ *6 ) +f‬ن ‪ Gh# ،‬و‪ @B‬ا ت‬
‫ا‪ $/ #*2%‬ا* ‪  [ a‬آ‪* 3‬ة ‪% ،‬ل أن ا* ‪ N a‬دا ‪.‬‬
‫‪  N 5t‬ا‪D‬د ا‪%‬ي ‪ *6‬ن ‪ Gh# ،‬و‪ @B‬ا ت‬
‫ا‪ $/ #*2%‬ا* ‪% ، * qK  [ a‬ل إن ا* ‪5 3A a‬‬
‫‪ IV‬ــ ا  ‪ b  +‬ا‪ 2‬رة‬
‫! ن ا  &  ‪ Q‬ا رة ‪ I‬ا'‪ k‬و‪#C‬ات ‪ ! .‬ن‬
‫ا رة ا  ا('(' دده ا‪ C‬ص ‪. f 0‬‬
‫‪#$‬ت ا ح ‪ A-‬ر ل ا‪$R‬اء ات  < ‪  K ' A‬ا <‬
‫‪ $ 
E‬ي ‪ '# A-‬ت    و‪ k&' ) L E 
 ' 7R, v‬ا&‪4‬ات ‪ I‬ا ات (‬
‫' ‪ BC ، vR  L‬ا رة ('(' ت ذات و= ‪ 5‬ي وا ‪ P T A
L Y‬إ*ف‬
‫ا رة ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ E‬ه(‪ X‬ا‪ v‬هة  ‪ $‬دور اات ا < ‪.‬‬
‫ (ج &  ‪ Q‬ا رة '('(ب  ! ! دد ا‪ C‬ص ‪ 3 f 0‬دور ا ن ‪ # ،‬وره ‪ <  I‬ت أو‬
‫‪ '#‬ت ‬
‫ا;  ‪   E‬ه(ا ادد  وي دد ا ن ‪ != f 0‬ن ‪ W #‬هة ا ‪ I‬و'   =‪ %-‬ا رة‬
‫‪ 2‬ــ ‪ I L‬ا ‪ f 0 T#' vR‬و ‪. L‬‬
‫‪L‬‬
‫= ‪ ∆t‬وه ;‪ 7‬دور ا;  أي أن‬ ‫ا‪#‬ة ا  ا‪*+ 5N‬ل ور ا رة ‪ I '# I‬ه‬
‫‪vR‬‬
‫‪1 vR‬‬
‫= ‪ ' f e‬أ ‪ # 3‬ا ‪2E f e = f 0 I‬ن ‪. vR = L. f 0‬‬ ‫=‬ ‫دد‪ X‬ه ‪:‬‬
‫‪Te L‬‬
‫‪# Q LK‬دي ‪vR = 14, 4km / h :‬‬
‫ا ا ا   و
ه ا‬
‫ر‬
1 
g=10m/s2 ‫  ا
آت و‬
:  
  ‫ رأ‬#  ‫ ا‬#$ %
. 7( 8$9 K=40N/m ' ()*‫ و‬+, ' , ‫ وآ‬+,-  #. '/01 2( ‫ــ‬
2(B,1 #71‫ف ا‬#D1( 8$9 G ?@‫آ‬#‫ و‬m=100g ' , ‫ آ‬S ;,* <= ‫ــ‬
∆ ℓ ;= ‫ وا‬g,K,m +1 G( ‫ ازن‬1‫ ا‬GBJ ∆ ℓ 2(B1‫ ا‬+1E‫ إ‬G‫ ــ أو‬1
‫ء‬P01‫< ا‬,%1‫  ا‬Q$DB1‫از' ا‬/ R J ، 0 T‫ ا‬7  ‫ رأ‬S <=L1‫ ا‬MN@ ‫ ــ‬2
، Oz
. \N‫ ار‬,1 *‫ ^ ره آ‬+Z71 GBJ +[G( +J# ‫ون‬G( ?‫ر‬#7‫ و‬Zm=4cm +W=(
+‫آ‬#7,1 ‫@ة‬1‫ ا‬+,R0 1‫ ا‬+1‫د‬%1‫ ا‬+
N#7 1‫ ا‬+ ‫را‬G1‫ ا‬a,J ‫ دك‬J( G‫ أو‬1 ‫ ــ‬2
.  %$E c B ‫وا‬
. z=f(t) +‫آ‬#7,1 +B@1‫ ا‬+1‫د‬%1‫ أآ ; ا‬2 ‫ ــ‬2
;
/ '‫از‬/ R  ‫ة‬# ‫ور? أول‬# +Z71 S <=L1‫ ا‬+J# ‫ ( أن‬3 ‫ ــ‬2
K
V1 = − Z m
m
. V1 ;= ‫أ‬

+B@1‫ ا‬+1‫د‬%1‫ ا‬#$%/ G‫ أو‬. k a7B kW '‫از‬/ R  ?‫ور‬# +Z71 2(B1‫ ا‬J <=L1‫ ا‬-0BN ‫ ــ‬3
. \N‫ ار‬,1 *‫ آ‬2(B1‫ ا‬J S ‫ل‬-0‫ ا‬+Z71 ‫ ^ ر‬. Oz <,%1‫ ا‬kW S +‫آ‬#71 z=f(t)
2 
1 +=L  ‫ق‬ ‫ و‬m = 100 g  , ‫ وآ‬R J%l +=L  ‫ة‬#‫  آ‬+
 ( S ) +JL #$ %

+,(p ( S ) +JL1‫ ا‬. A +DoB1‫ ا‬GBJ ‫ة‬#


1( <7, 0 T‫ ا‬W#E ℓ = 10R 1E‫ و‬+, 1‫ ا‬n0

‫ر ) ∆ ( ه‬7,1 +$=B1( ( S ) +JL1‫ر ا‬-p ‫@م‬J . 8(q‫ و‬koW‫ر ) ∆ ( أ‬7 ‫وران ل‬G,1
. J ∆ = 10−2 kg .m 2
+Z7,1‫ ا‬kW +[G( +J# ‫ون‬G( ‫ره‬#7 <q ، θ m = 10° +N‫ (@او‬#o =1‫از ا‬/ R J +JL1‫ ا‬MN@
. +, ‫ ا
آت‬#$ % . t = 0
. ( S ) +JL1‫ ا‬+‫آ‬#71 +,R0 1‫ ا‬+1‫د‬%1‫ ا‬G‫ ــ او‬1
.  ‫آ‬#71 +B@1‫ ا‬+1‫د‬%1‫^ص واآ ; ا‬1‫ ودوره ا‬+‫آ‬#71‫ ا‬+%$E ‫د‬G ‫ ــ‬2
R=2.5cm, g=9.8m/s2 : kD%
 p ‫د‬G ‫( و‬S) +JL,1 +‫آ‬#71‫ ا‬+pD1‫ ا‬#$%/ ، @1‫ ا‬+1 G( xJ‫ ــ أ‬3
.+N-o1‫ا‬
.(S) +JL,1 +1o91‫ ا‬R1‫ ا‬+pE #$%/ ، @1‫ ا‬+1 G( c B ‫ ــ أ‬4
3 
‫ره‬-p @‫آ‬#‫ و‬L=0,6m 1E‫ و‬M=0,25Kg  , ‫ آ‬AB +=L  p #$ %
W#E  #N 8(q koW‫ر ∆ أ‬7 ‫ ل‬+1o91‫ل ا‬L kW ‫وران‬G1‫ (~
 ا‬، G
. θ (t) ‫@اوي‬1‫ل ا‬-WT( +Z71 ‫ آ‬kW ‫=ق‬1‫ر ا‬-p @‫آ‬# R <,% . A
∆ ‫ر‬7,1 +$=B1( ‫=ق‬1‫ر ا‬-p ‫@م‬J kD%‫و‬
1
g= 10m/s2 ‫ و‬J ∆ = 3 ML
2

.+ ‫را‬G1‫  ا
آت )ل ه? ا‬
.+
N#7 1‫ ا‬+ ‫را‬G1‫ ــ ا‬I
a7B1‫ ا‬kW θm +N‫از (@او‬/ R J ‫=ق‬1‫ ا‬MN@
t=0 +Z7,1‫ ا‬GBJ +[G( +J# ‫ون‬G( ‫ره‬#7 <q ;1‫ا‬
k‫  ه‬.‫=ق‬1‫ ا‬+‫آ‬#71 +,R0 1‫ ا‬+1‫د‬%1‫ ا‬#$%/ G‫ ــ أو‬1
‫ ؟‬+‫آ‬#71‫ ا‬+%$E
 ‫ ((ت ذات و‬1‫ ا‬+1 kW +,R0 1‫ ا‬+1‫د‬%,1  G‫ ــ أو‬2
π
θm = rad #ƒ*
30
.T0 ‫ور‬G1‫ ا‬+p ;= ‫ ــ أ‬3
+pD1‫ ا‬+ ‫را‬G1‫ ــ ا‬II
+JL,1 +1o91‫ ا‬R1‫ ا‬+pE ‫ات‬#ƒ/ '$ 
…1‫ ا‬9N
. +1o91‫ ا‬R1‫ ا‬+pD1 %# G0  ‫ر‬1‫ ا‬koWT‫= ى ا‬1‫ ا‬#$ % . θ +N‫@او‬1‫ ا‬+1 G(
( 1 − cos θ )
E p = MgL : +1 1‫ ا‬+p)%1( BJ #$% ‫
 أن‬N ‫=ق‬,1 R1‫ ا‬+pE ‫ ــ ( أن‬1
2


…1‫ ا‬kW  ,9 1‫ وا‬+

1‫ ا‬+pD,1  p ‫ء‬DJ‫
 إ‬N ∆ ‫ر‬71‫=ق ل ا‬1‫ ا‬+‫آ‬# ‫)ل‬
.D 2‫ و‬D1 o =1(
.+JL,1 +

1‫ ا‬+pD1‫ ا‬D1 9N :a1‫و‬T‫ ا‬+171‫ا‬
.;1‫ ا‬a7B1‫ ا‬kW ‫ ازن‬1‫ ا‬R( ‫وره‬# ‫ء‬Bq‫=ق أ‬,1 +N‫@او‬1‫ ا‬+J#=1‫ ا‬J ‫أ ــ‬
+pD1‫ ا‬+p W ‫
ن‬/ k 1‫=ق ا‬1‫ ا‬R‫ أو ا‬R aB7B1‫  )ل ا‬J ‫ب ــ‬
EC = 0, 25J +‫آ‬#71‫ا‬
G ‫ر‬-o1‫آ@ ا‬# ‫
 =ر‬l ‫  ه‬. +JL,1 ‫ة‬GNGL1‫ ا‬+

1‫ ا‬+pD1‫ ا‬D2 9N : +91‫ ا‬+171‫ا‬
. ‫اب‬L1‫ ا‬,J ‫=ق ؟‬,1
;1‫ ا‬a7B1‫ ا‬kW ‫ور‬G/ B θɺ2 +N-o1‫  ا‬p‫=ق و‬,1 θɺ1 +N‫@او‬1‫ ا‬+J#=,1 +NG1‫ ا‬+o1‫أ =; ا‬
4 
. g = 10m / s ‫  ا
آت و‬
2

 ‫ ذات‬P +0‫ آ‬a,J ‫ع‬R m1 = 100 g ' , ‫ آ‬+N‫ د‬+DoB‫? آ‬#$ % ( S ) <= '$ 
…1‫ ا‬9N
+, +, ‫ وآ‬+,-  #. ‫ت‬01 ‫ ذي‬R 2( ‫ف‬#E O ‫آ@ه‬# GBJ 8$9 . m2 = 200 g  , ‫ا وآ‬G #ƒ*
. 8(q koW‫ = ى أ‬a,J 8$9 #T‫ف ا‬#D1‫ ا‬k ‫ رأ‬R‫ و‬kW GN k = 300 N / m ' ()* ،
*‫ أ‬O  ‫ر‬1‫ ا‬koWT‫ ا‬x^1‫ ا‬n0 a1‫ إ‬G ‫ره‬-p @‫آ‬# k BN Ž ‫ازن‬/ +1 kW +JL1‫ ا‬G/
( ) 8(q <,%

. O, k
. ∆ℓ ;= ‫ أ‬. k ‫ و‬g ‫ و‬m2 ‫ و‬m1 +1 G( 2(B,1 ∆ℓ ‫ƒط‬P ‫ ا‬G‫ ــ أو‬1
0, 2m ‫ ب‬0 T‫ ا‬7 { S , P } +JL1‫ ا‬xƒP( ‫م‬o t = 0 +Z7,1‫ ا‬GBJ ‫ ــ‬2

، v0 = 1, 2m / s ' p‫ و‬0 T‫ ا‬7 + v0 +[G( +J# [DJ~( 1‫وذ‬
. + ‫ رأ‬+((/ +‫آ‬# a,J -7BW
+1‫د‬%1‫ ا‬G‫ او‬، { S , P } +JL1‫ ا‬a,J /B1 k91‫ن ا‬o1‫ ا‬Q$D ( 1 ‫ ــ‬2
. G +‫آ‬#71 +,R0 1‫ا‬

‫ور‬G1‫ ا‬c B ‫ ا‬، z (t ) = zm cos( t + ϕ ) 1 ) +,R0 1‫ ا‬+1‫د‬%1‫ ا‬$o/ 2 ‫ ــ‬2
T0
. ϕ ‫ و‬zm ‫د‬G ‫ و‬+‫آ‬#7,1 ‫^ص‬1‫ا‬
+pD1‫ ا‬+ ‫را‬G1‫ ــ ا‬3
( )
+#1‫ ا‬R1‫ ا‬+pE‫ و‬E pp = 0 +1o91‫ ا‬R1‫ ا‬+pD1 #‫< آ‬,%1‫^ ر أ* ا‬

(
. E pe = 0 )
+,R0 1‫ ا‬+1‫د‬%1‫ ا‬c B ‫ وا‬+JL,1 +

1‫ ا‬+pD1‫ ا‬#$%/ G‫ أو‬1 ‫ ــ‬3
. ‫ (ب‬1‫ ا‬+‫آ‬#71
‫ة‬# ‫ول‬T O +DoB1‫ {  ا‬S , P } +JL1‫ور ا‬# GBJ v +J#=1‫ أ =; ا‬2 ‫ ــ‬3
.
( P) +0
1‫ ( ا‬S ) <=L1‫ƒدر ا‬N ‫ دون أن‬z  #$‫ أآ‬zi  ( ‫(ب‬/ ‫ 
 أن‬+JL1‫ ( أن ا‬3 ‫ ــ‬3
‫  ؟‬B ‫  ه ا‬. zmax ;= ‫ أ‬. zmax +N-p +p ‫وز‬L / <1 zi +p ‫ أن‬1E
. +0
1‫ ا‬J ( S ) <=L1‫ ا‬-0BN ‫ة‬#l$ O +DoB1‫  ا‬+JL1‫ ا‬#/ GBJ $N#L/ ‫ ــ‬4

z = 0 ‫ و‬+0
1‫ ا‬J -0BN ( S ) <=L1‫ ا‬z > 0 ‫ و‬+0
1( o- , ao$N ( S ) <=L1‫ ا‬z < 0 ‫ أن‬$o
. v +J#=1‫ ا‬n0 1 ( P ) +0
1‫ ( و ا‬S ) <=L1‫ا‬


N ‫ي‬1‫ي ا‬-o1‫ع ا‬0/‫ ا ر‬Z max ‫ ( و‬S ) <=L1‫' ا‬1‫ إ‬-N ‫
 أن‬N ‫ي‬1‫ي ا‬-o1‫ع ا‬0/‫ ا ر‬zmax P
. Z max ‫ و‬zmax ‫ي‬#$%/ G‫ أو‬. 2(B1‫ وا‬+0
1‫' ا‬,. -/ ‫أن‬
5 
∆ ‫ر‬7,1 +$=B1( ?‫ر‬-p ‫@م‬J ‫ص‬#p Q,% ( k1 ‫@ اس‬LB
‫ف‬#‫ـ‬D1‫ ا‬. L = 0,50m '‫ـ‬1E k ‫@ي رأ‬,W , ‫ف‬#D( J ∆ = 5.10−5 kg .m 2
,‫=ـ‬1‫ـري دوران ا‬7 ‫
ـن‬N Ž‫ـ‬7( O1 +‫ـ‬DoB1‫ ا‬k‫ـ‬W 8‫ـ‬$9 ,‫=ـ‬,1 #“‫ا‬
. koW‫ = ى أ‬kW ‫ص‬#o1‫ ا‬GN . o$DB ‫ص‬#o1‫وا‬
. T0 ‫^ص‬1‫ دور? ا‬#$%/ xJ‫ص وأ‬#o1‫ ا‬+‫آ‬# +%$E G‫ ــ أو‬1
. T0 = 0, 92 s ‫ إذا آن‬,=1‫ ا‬k1 + (q ;= ‫ ــ ا‬2
.O2‫ و‬O1  DoB1‫ ا‬kW  ‫ رأ‬ao$N ‫ي‬1‫ ا‬,=1‫ ا‬kW#E ‫ ا“ن‬8$9 ‫ ــ‬3
,=,1 O2 k,0=1‫ف ا‬#D1‫  ا‬z +W=1‫ ا‬a,J ‫ص‬#o1‫ر ا‬-p @‫آ‬# GN
. z ‫ ل‬+$=B1( ‫ص‬#o1‫  ا‬
z ‫ و‬L ‫ و‬T0 +1 G( T0′ ?‫ دور‬#$%/ xJ‫ وأ‬GNGL1‫اس ا‬B1‫ ا‬+‫آ‬# +%$E G‫أ ــ أو‬
. '1E  =
J ; B / ,=1‫ ا‬k1 + (q ‫ أن‬,J
 L
 z =  kD% T0′ ;= ‫ب ــ أ‬
 3
′ c B ‫ وا‬zm ;= ‫ ا‬zm +B% +p z / GBJ Tmax
. Tmax ′ +N-p +p •,$N T0′ ‫ور‬G1‫ج ــ ( أن ا‬
6 
-5 -1
. C=4.10 N.m.rad '1 + (q ,=1 q +J=1 k‫@و‬,71‫ ا‬2(B1‫ا‬
‫ره‬71 +$=B1( ‫ره‬-p ‫@م‬J ، +,LJ 
l '1 *p‫ ر‬2(B1‫ ها ا‬#NGN
J∆ =4.10-6kg.m‫ ه‬8(91‫ا‬
α=30°+N‫' (@او‬/‫^ (~دار‬/# 2(B1‫
ن ا‬N Ž '‫از‬/ R J ‫ص‬p#1‫ ا‬G%$
. +[G( +J# ‫ون‬G( 'o,D‫و‬
. ‫ص‬p#,1 +N-o1‫ ا‬+N‫@او‬1‫ ا‬+J#=1‫ ا‬J ‫ ــ‬1
+1D ‫ ا‬/ GBJ ‫اس‬B,1 R1‫ ا‬+pE‫ و‬+‫آ‬#71‫ ا‬+pD1‫ ــ أ =; ا‬2
θm
+o1‫ ا‬θ +N‫@او‬1‫ا‬
2
7 
+Do ?‫ر‬$ J‫
 ا‬N Ž7( m=10g ' , ‫( آ‬A) $,* = l=40cm '1E ;Pp G ‫ أ‬kW 8$9
.+N‫د‬
 #N 8(q‫ و‬koW‫ر ∆ أ‬7 ‫ ل‬،‫ون ا
ك‬G( k ‫ = ى رأ‬kW ‫ور‬GN ‫; أن‬Po,1 
N
. O +DoB1‫ا‬
‫ر‬7,1 +$=B1( ?‫ر‬-p ‫@م‬J ‫ اس‬a,J -7BW (A) <=L1‫ ا‬+,
1 +$=B1( ;Po1‫ ا‬+, ‫ آ‬
J ∆ = mℓ 2 ‫∆ ه‬
‫ون‬G( 'o,D <q θm +N‫ (@او‬k ‫أ‬#1‫از' ا‬/ R J ;Po1‫ ا‬MN@ ‫ ــ‬1
. +[G( +J#
(A) <=L1‫ ا‬+‫آ‬# ‫ أن‬a,J ‫ه‬#( , N#7 ,1 +  T‫ ا‬+p)%1‫ ا‬Q$D ( ‫أ ـ‬
. œ%P1‫  ا‬1‫ ((ت ذات ا‬1‫ ا‬+1 kW +$ +N#[‫دا‬
. T +p ;= ‫ وا‬. ‫اس‬B1‫ا ا‬1 T ‫ور‬G1‫ ا‬#$%/ xJ‫ب ـ أ‬
.{‫رض‬T‫ ا‬،;Po1‫( ـ ا‬A) <=L1‫ }ا‬+JL1‫ ا‬#$ % ‫ ــ‬2
+‫آ‬#71‫ ا‬+pD1‫=وي ا‬/ +JL,1 +‫آ‬#71‫ ا‬+pD1‫ أن ا‬a,J ‫ه‬#( ‫أ ـ‬
.(A) <=L,1
. ;Po,1 θ +N‫@او‬1‫ ا‬+J#=1‫ وا‬m, l +1 G( +pD1‫ ه? ا‬#$%/ xJ‫ب ـ أ‬
ɺ
. g‫ و‬θ‫ و‬l‫ و‬m +1 G( +JL,1 +1o91‫ ا‬R1‫ ا‬+pE #$%/ G‫ج ـ أو‬
. k ‫أ‬#1‫' ا‬%R‫;  و‬Po1‫اف ا‬#7‫ ا‬+N‫ زاو‬: θ
.;Po1‫ازن ا‬/ +1 kW (A)  ‫ر‬1‫ ا‬koWT‫= ى ا‬1‫ ا‬R1‫ ا‬+pD1 #‫^ ر آ‬
. θm‫ و‬g‫ و‬l‫ و‬m +1 G( +JL,1 +

1‫ ا‬+pD1‫ ا‬#$%/ J ‫د ـ‬
+J# (A) <=L,1 kD% ,( #o =1‫ ازن ا‬1‫ ) ا‬k ‫أ‬#1‫' ا‬%R‫ و‬kW ;Po1‫ ا‬GNG  #$ % ‫ ــ‬3
.2m/s ZB VA +oW‫ أ‬+[G(
'%R1 +$=B1( ;Po1‫اف ا‬#7 +N-o1‫ ا‬+N‫@او‬1‫ ا‬G‫ أو‬+‫آ‬#71‫ ا‬+pD1‫ ا‬+B‫ه‬#$ Q$D ( ‫أ ـ‬
. k ‫أ‬#1‫ا‬
#. '‫از‬/ R‫ و‬a1‫; إ‬Po1‫ ا‬-N k
1 (A) <=L,1 ‫ؤه‬DJ‫; ا‬LN k 1‫ ا‬+NG1‫ ا‬+J#=1‫ـ  ا‬
. #o =1‫ا‬
2
g=10m/s : kD% . +NG1‫ ا‬+J#=1‫ ه? ا‬+p V A +J#=1‫ ا‬8pW ‫ (ب إذا‬1‫ ا‬+‫آ‬# œ* ‫ـ‬
 ‫ا ت ا

 ا و ه ا‬
‫  ا ر‬
1 
  
mg − K∆ℓ = 0 Oz  ‫ اط‬P + F = 0 ‫ ∆  ا ازن‬ℓ  1 ‫ ــ‬1
mg
∆ℓ = 2 ,5 cm ‫∆   دي‬ℓ = ‫إذن‬
K
"#$ ‫د " ا‬%& ‫  ا‬1‫ ــ‬2
  
 "./% ‫ إط ا‬P + F ′ = ma ,( "-‫" ا‬./% ‫  ا‬+‫ و‬1 2 '%&‫ آ‬Oz '%( ‫* ر‬+
Oz
∆ℓ′ = ∆ℓ + z t "7 ‫  ا‬86 ‫ " ا‬9‫ ∆ إ‬ℓ ′ ‫ أن‬56 mg − K∆ℓ ′ = mɺzɺ
‫ أي‬− Kz = mɺzɺ ‫ إذن‬mg − K∆ℓ = 0 ‫ ا ازن‬
K
ɺzɺ + z = 0 1‫" <آ" ه‬#$ ‫د " ا‬%& ‫أن ا‬
m
K
ɺzɺ + ω 0 2 z = 0 " ‫د‬%& ‫ و@? ا‬ω 0 2 = =>+
m
: ‫ ا *ص ه‬B>+ "C "& D( "‫ <آ‬E ‫إذن‬
K
ω0 =
m
"‫(" <آ‬G ‫د " ا‬%& ‫ ا‬2 ‫ ــ‬2
‫ أن‬56 z = Z m cos( ω 0 t + ϕ )
"7 ‫ و  ا‬ω 0 = 20 rad / s ‫ و‬Z m = 4.10 −2 m
cos ϕ = 1 ⇒ ϕ = 0 ‫ أي أن‬z=Zm + t=0
1  ‫ ا‬LMN ‫  ا‬O M "(G ‫د " ا‬%& ‫ا‬
z = 4.10 −2 cos( 20 t )
K
V1 = − Z m ‫ أن‬Q+ 3 ‫ ــ‬2
m
v = − Z m ω 0 sin( ω 0 t + ϕ ) z(t) ‫ ق‬S6 , ‫ وذ‬t "7 ‫ ا‬1E "<D ‫د ا‬+
<& V+‫& أ‬6‫ و‬V 1 = ± Z m ω 0 " @. V <D " & ‫ ن ا &" ا‬M V+‫=  از‬# ( Q( 'DW ‫ (<ور ا‬

K  K 
V1 = − Z m ‫ أي أن‬V1 = − Z m k ‫ أي أن‬k "BW & ‫ ا‬XM "<D ‫ ن ( ا‬MDE ‫ول (<ة‬-
m m
V1=0,8m/s ‫  دي‬
3
‫ اء‬B ‫ا‬
V0=-V1 "k ‫<" ا‬D ‫ وا‬z0=0 ija+‫ و‬a=g ‫' ه‬DW ‫رع ا‬D
z = 5 t 2 + 0 ,8t
2 
(S ) " &W& ‫" <آ" ا‬#$ ‫د " ا‬%& ‫ ــ ا‬1

∆ ‫ ل ا & ر‬d ‫" وران‬6. ( S ) " &W& ‫ا‬


.  2 m< %+ 1#‫' أر‬%( 1E ( S ) " &W& ‫  ا‬,<  "-‫" ا‬./% ‫  ا‬+

: ( S ) " &W& ‫<د ا  ى ا & "  ا‬C


 
. ( S ) 'DW ‫`< ا & ر  ا‬a R ‫ و‬P

( ) ( )
 
M∆ P + M∆ R = J ∆ .θɺɺ

( ) ( )
 
M∆ R = 0 ⇒ M∆ P = J ∆ .θɺɺ
‫ أن‬Q  LMN ‫ل ا‬/j Q(
( )

M∆ P = −2mg.OH
OH = OG sin θ
: ( S ) " &W& ‫"  ا‬C<& ‫" ا‬./% ‫  ا‬6 OG ‫ د‬
 
 mOG + mOG
‫<ة ز‬M ‫@ ر ا‬. G‫ (<آ‬G2 ‫ق و‬D ‫@ ر ا‬. G‫ (<آ‬G1 ‫ أن‬56 OG = 1 2
2m
   
OG2 = 11Ri ‫ و‬OG1 = 5Ri ‫ أي أن‬. ∆ ‫" (= ا & ر‬6 ( O ‫* ر‬+‫و‬
 16 R  
OG = 8R ‫ن‬pE 1  6‫ و‬OG = i = 8 Ri
2
( ) ( )
 
M∆ P = −2mg .OG sin θ ⇒ M∆ P = −16mgR sin θ
16mgR
16mgR sin θ + J ∆θɺɺ = 0 ⇒ θɺɺ + sin θ = 0 : 1  6‫و‬
J∆
16mgR
θɺɺ + θ = 0 ‫ أي أن‬sin θ ≈ θ ‫ن‬pE θ m = 10° ‫& أن‬6
J∆
LMN ‫د " ذات ا‬%& ‫ ا‬B /d L "#$ ‫د " ا‬%& ‫ ا‬56 "C "+‫& " دورا‬W& ‫<آ" ا‬d "%9
 2π 
. θ ( t ) = θ m cos  t + ϕ  1  ‫ا‬
 T0 
J∆
T0 = 2π = 1s : 1  ‫ ا‬LMN ‫  ا‬O M ‫دوره ا *ص‬
16mgR
: 1‫ ( ه‬S ) " &W& ‫(" <آ" ا‬G ‫د " ا‬%& ‫ ــ ا‬2

π  2π 
θ m = 10° = rad ‫ أن‬56 θ ( t ) = θ m cos  t +ϕ 
18  T0 
θ ( 0 ) = θm = θ m cos ϕ ⇒ cos ϕ = 1 ⇒ ϕ = 0  t = 0 "7 ‫ ا‬
π
θ (t ) = cos ( 2π t )
18
t "‫ ا‬#$ %  ‫ ــ ا  اآ‬5
1 ɺ2 1
EC = J ∆θ ⇒ EC = J ∆ω0 2θ m 2 sin 2 ( 2π )
2 2
" @. EC ". ‫ ن ا‬M

Page 2
−1 ≤ sin(2π t ) ≤ 1 ⇒ sin 2 ( 2π t ) ≤ 1
1 1
J ∆ω0 2θ m 2 sin 2 (2π t ) ≤ J ∆ω0 2θ m 2
2 2
1
EC ≤ J ∆ω0 2θ m 2
2
1
EC = J ∆ω0 2θ m 2 : 1‫" ا <آ" ه‬.  " @ ‫إذن ا &" ا‬
2
ECmax=6.10-3J : ‫  دي‬
: S %   *‫ ا‬+,‫  ا‬-  ./ 012 ‫ ــ‬6
<& ‫ي‬i ‫= ا ازن ا‬# & ‫ وه& ا‬Q%# ( Q6 "M+M& ‫" ا‬. ‫ظ ا‬$+‫  ا‬+ "&B( ‫آت‬M dx‫& أن ا‬6
1
< %+‫ و‬EC max = J ∆ω0 2θ m 2 " @. "M+M& ‫" ا‬. ‫@ " أي أن ا‬. "<D ‫ ن ه ا‬M‫& " و‬W& ‫ ا‬V(
2
1
". ‫ أي أن ا‬t "7 ‫ ا‬1E 1+` =# ( ‫ و‬. Em = J ∆ω0 2θ m 2 ‫(" أي أن‬%( =# ‫" ا‬.9 ‫أن‬
2
1
Em = J ∆ω0 2θ m 2 sin 2 (ω0t ) + E p 1‫" ه‬M+M& ‫ا‬
2
1 1
J ∆ω0 2θ m 2 sin 2 (ω0t ) + E p = J ∆ω0 2θ m 2 "M+M& ‫" ا‬. ‫ظ ا‬$+‫ا‬
2 2
1
(
E p = J ∆ω0 2θ m 2 1 − sin 2 (ω0t )
2
)
E p = EC max cos 2 ( 2π t )
3 
"M< ‫ ـ ا را" ا‬I
"#$ ‫د " ا‬%& ‫ ــ ا‬1
R ‫ و‬P ‫ق‬D ‫ا  ى ا & "  ا‬
: ‫ق‬D ‫  ا‬,<  "-‫" ا‬./% ‫  ا‬+
 
M∆ ( P) + M∆ ( R) = J ∆θɺɺ
L
− Mg sin θ = J ∆θɺɺ
2
MgL
θɺɺ + sin θ = 0
2J∆
‫ق‬D ‫<آ" ا‬E ‫ " إذن‬j cD 1BE "#$ ‫د " ا‬%& ‫ ا‬LMS ODd
"6i6i "‫<آ‬d
‫ ن‬+. ODd <z{ =‫ت ذات و‬6i6i " d 1E "#$ ‫د " ا‬%& ‫ ـ ا‬2
‫ت‬6i6i ‫ " ا‬d 1E ‫ت‬6i6i ‫ = ا‬6 ‫<آ" ا  اس‬d ‫ دور‬%  x ) c.‫ا ا‬
( <z{ =‫ذات و‬
π
sin θ ≈ θ ‫ < أن‬%+ θ m = rad <z{ =‫ت ذات و‬6i6i " d 1E
10
: 1  ‫ ا‬LMN ‫"  ا‬#$ ‫د " ا‬%& ‫و@? ا‬
3g 1 MgL
θɺɺ + θ = 0 1‫" ه‬#$ ‫د " ا‬%& E ‫ إذن‬J ∆ = ML2 ‫& أن‬6 θɺɺ + θ =0
2L 3 2J∆

Page 3
: ‫&" ا ور‬. ‫ب‬Dd ‫ ـ‬3
"C "6i6i "‫<آ‬d ‫<آ" ا  اس‬d ‫ن‬pE <z{ =‫ت ذات و‬6i6i ‫ " ا‬d 1E "#$ ‫د " ا‬%& ‫ ا‬ODd
2L
T0 = 1, 26 s : ‫   دي‬T0 = 2π ‫دوره ا *ص‬
3g
". ‫ ـ ا را" ا‬II
"./% ‫ ا‬Q+ ‫ ـ‬1
" ~ ‫= ا‬# ‫" ا‬. "%C<& ‫ ا  " ا‬ODd E p = Mgz + C : 1‫= ا ~ " ه‬# ‫" ا‬.9 ‫' أن‬%+
V+C LMN ‫ ا‬ODd‫و‬
‫ أن‬56 E p = Mgz 1  ‫ ا‬LMN ‫  ا‬O M =# ‫" ا‬.9‫ و‬C = 0 ‫ إذن‬z = 0 "D 6 E p = 0
L
z= (1 − cos θ )
2
MgL (1 − cos θ )
Ep = V(‫و‬
2
‫ـأ‬2
‫ و‬E m = E C = 0 ,5 J ‫ و‬θ = 0 LMN ‫ ا‬ODE . B+‫=  از‬# ( Q( ‫ق‬D ‫  (<ور ا‬:  ‫و‬-‫ا  " ا‬
Ep = 0
1 ɺ 2 2 × 0 ,5
J ∆θ m = 0 ,5 ⇒ θɺm = = 5 ,77 rad / s
2 J∆
‫ أي أن‬E C = 0 ,25 J ‫ ن‬M ( ‫ق‬D ‫= ا‬# ( ‫ب ـ‬
π
θ =± rad LMN ‫ ا‬ODE Em = E p + EC ⇒ EP = Em − EC = 0,5 − 0, 25 = 0, 25 J
3
: "+~ ‫ا  " ا‬
. ∆ ‫ ل ا & ر‬d ‫ق  ور‬D ‫ أي أن ا‬t c+‫& آ‬B( E m > E p ⇒ E c ≠ 0 ‫ ن‬M (
θɺ "‫او‬G ‫<" ا‬D " + ‫ا &" ا @ " وا &" ا‬ •
‫ ن‬M 5d EC max ‫ ب‬B G(<+‫@ " و‬. EC "‫" ا <آ‬. ‫ ن ا‬M ( " @. "‫او‬G ‫<" ا‬D ‫ ن ا‬M
mi‫ ه‬1E‫ و‬E p min = 0 ‫ أي‬θ = 0 ‫ ن‬M ( " + ‫= ا‬# ‫" ا‬.9 ‫ ا &ن أن‬ODd‫ " و‬+‫= ذ‬# ‫" ا‬.9

1 ɺ2 2 Em
Em = EC max = J ∆θ max ⇒ θɺmax = "  ‫ا‬
2 J∆
1
Em = 1,5 J : 1‫ ه‬LMN ‫ ا‬ODd Em ‫ وأن‬J ∆ = ML2 = 3.10−2 kg .m2 
3
2 Em
θɺmax = = 10,8rad / s
J∆
mi‫ ه‬1E‫@ " و‬. =# ‫" ا‬.9 ‫ ن‬M‫ و‬EC min " +‫" ا <آ" د‬. ‫ ن ا‬M ( " +‫او" د‬G ‫<" ا‬D ‫ ن ا‬M
"  ‫ا‬
Em = Ec min + E p max ⇒ EC min = Em − E p max

1 ɺ2 2 ( Em − E p max )
J ∆θ min = Em − E p max ⇒ θɺmin = ‫أي أن‬
2 J∆

Page 4
:  ‫ ا &ن‬ODd
2 ( Em − E p max )
θɺmin = = 4, 08rad / s : 1  6‫ و‬E p max = 1,5 J ‫ و‬Em = 1, 75 J
J∆
4 
'DW ‫= ا‬#‫  و‬ℓ 0 ‫ ه‬V 9 ‫ أن‬P "$M ‫ ا‬V. E C ‫ س و‬M( x‫ ( ل و‬x ‫ ن‬M ( 86 ‫ < أن ا‬%+
L{‫ أ‬m< %+ 5d < D& ‫= ا ازن ا‬# ( =# & ‫ا ا‬i‫ < ه‬%‫ و‬ℓ1 86 ‫ ل ا‬9 ?@ "$M ‫ ق ا‬E ( S )

( ) 1‫ا & ر ا <أ‬



. -‫ ا‬+ VC ( O, k
‫ ا‬7% *.‫ اازن ا*ى ا‬$1 ‫ ــ‬1
 
G G‫ ا &<آ‬1E ‫<ط ا ازن‬S  + F ‫ و‬P
  
Oz ‫"  ا & ر‬./% ‫ ا‬mi‫ ه‬bD+‫ و‬P + F = 0
  
P − kG0Geq = 0
− ( m1 + m2 ) g + k ∆ℓ = 0
( m1 + m2 ) g
∆ℓ =
K
∆ℓ = 1cm
: "‫" <آ‬#$ ‫د " ا‬%& ‫ ا‬1‫ ــ‬2
" &W& ‫  ا‬,( "-‫" ا‬./% ‫  ا‬+
  
F + P = ( m1 + m2 )a

( )
      
− kG0G + P = ( m1 + m2 ) a ⇒ − k G0 Geq + Geq G + P = ( m1 + m2 ) a
   
− kG0Geq − kGeq G + P = ( m1 + m2 ) a
  
P − kG0Geq = 0  6D ‫€ال ا‬D ‫ ا‬ODd
 
− kGeq G = ( m1 + m2 ) a ‫أي أن‬
− kz = ( m1 + m2 )ɺɺ
z : Oz  "BW & ‫" ا‬./% ‫ ا‬mi‫ ه‬bD+
k
z+
ɺɺ z = 0 : 1‫& " ه‬W& ‫" <آ" ا‬#$ ‫د " ا‬%& ‫إذن ا‬
m1 + m2
( m1 + m2 )
T0 = 2π : "‫   ا ور ا *ص <آ‬D+
k
: T0 ‫ب‬Dd
T0 = 0, 2 s
: ‫  آ ا‬1"‫ د ا‬/‫ ا‬2 ‫ ــ‬2

Page 5
: 1‫" ه‬6D ‫" ا‬#$ ‫د " ا‬%& Ld 1‫ ه‬1 ‫(" وا‬G ‫ ا‬B ‫د‬%&E "6i6i "‫<آ‬d G "‫<آ‬d

t=0 "  ‫ ا ر  ا‬


z (0) = Z m cos ϕ ⇒ 0, 2 = Z m cos ϕ
t=0 "7 ‫<"  ا‬D "D 6

zɺ( t ) = − Z m sin(ω 0 t + ϕ )
T0

t = 0 ⇔ zɺ(0) = − Z m sin ϕ
T0

zɺ ( 0 ) = −1, 2 = − Z m sin ϕ ‫ إذن‬zɺ(0) < 0 ‫ ت أن‬%& ‫ ا‬ODd‫و‬
T0
:   D+ Q ‫د‬%& ‫ ا‬Q(
 0, 2
 = cos ϕ
 0, 2 = Z m cos ϕ  Zm
 ⇒
1, 2 = Z m10π sin ϕ  1, 2 = sin ϕ
10π Z m
0, 200 π
cos ϕ = ⇒ ϕ = 10° = rad ‫" ل‬D 6 ‫ و‬Z m = 0, 203m
0, 203 18
π
z( t ) = 0, 2cos(10π t + )
18
:   *<‫ ا‬+,‫   ا‬+=‫> آ‬%/ ?@‫ ر أ‬B ‫ ــ‬3

' "%C<& ‫ ا  " ا‬V+‫& أ‬6 E p ( t ) = ( m1 + m2 ) gz ( t ) + C ‫ إذن‬-‫ ا‬+ VC ( Oz ‫ ر‬j‫@د ا‬6 Q+
C = 0 ‫ن‬pE z = 0 5d ‫ ى‬D& ‫ ا‬1E ‫ ره‬j‫ا‬
1
86 ‫ " ا‬9‫ إ‬a 5d E p = ka 2 + Cte ‚<% ‫ ا‬ODd "+<& ‫= ا‬# ‫" ا‬.9
2
1 1
0 = k ∆ℓ 2 + Cte ⇒ Cte = − k ∆ℓ 2 ‫ إذن‬z=0 "%C<( " ‫* ر آ‬+‫ و‬a = ∆ℓ − z ‫ أن‬56
2 2
1 1 1
E p ( t ) = kz 2 − k ∆ℓ z  L@+ "./% ‫ ا‬mi‫< ه‬N+  E p ( t ) = k ( ∆ℓ − z )2 − k ∆ℓ 2
2 2 2
: 1‫& " ه‬W& "M+M& ‫" ا‬. ‫إذن ا‬
E m ( t ) = E p ( t ) + Ec ( t )
. " &W& "‫" ا <آ‬. ‫ ا‬Ec ( t ) ‫& " و‬W& "M ‫= ا‬# ‫" ا‬.9 E p ( t )
1 2 1
Em ( t ) = kz − k ∆ℓ z + (m1 + m2 ) gz + (m1 + m 2 )zɺ 2
2 2
− ( m1 + m2 ) g + k ∆ℓ = 0 ‫  ا ازن‬V+‫' أ‬%+
1 2 1
Em ( t ) = kz + ( m1 + m2 )zɺ 2 ‫إذن‬
2 2

Page 6
". ‫ظ ا‬$+‫ك إذن هك ا‬M d‫ون ا‬6 '  "‫' أن ا <آ‬%+ "‫" <آ‬#$ ‫د " ا‬%& ‫   ا‬D+
"M+M& ‫ا‬
dE m ( t )
= 0 ⇒ ( m1 + m2 )ɺɺ
z + kz = 0
dt
k
z=−
ɺɺ z
( m1 + m2 )
k
z+
ɺɺ z=0
( m1 + m2 )
. ‫ول ة‬J O *1‫ ا  ا‬D E F‫ ا‬V 2‫ ا‬2 ‫ ــ‬3
z=0 ‫ و‬z= m ‫ ب‬D+-‫= ذي ا‬# & ‫ ا‬Q( 'DW ‫ ل ا‬+‫"  ا‬M+M& ‫" ا‬. ‫ط ا‬$+‫  (ا ا‬+
1 1
kZ m 2 + 0 = (m1 + m 2 )V 2 + 0
2 2
kZ m 2
V=1,2m/s ‫   دي‬V = ‫ أن‬1%
m1 + m2
: "$M ‫' ا‬DW ‫در ا‬z ‫ دون أن‬zi>z = 6 ‫ب‬i6i  ‫ أن‬QM&( " &W& ‫ أن ا‬Q+
  
P + R = ( m1 + m2 )a "$M ‫ ع  ا‬# & ‫ ا‬S 'DW ‫  ا‬Q  1+~ ‫ ا‬1+~ ‫ ن ا‬+ ‫  ا‬+
"6D ‫ ا را" ا‬ODd − ( m1 + m2 ) g + R = ( m1 + m2 )ɺɺ
z Oz  "./% ‫إط ا‬
k
z=−
ɺɺ z
m1 + m2
"./% ‫ ا‬1E ɺzɺ ‫ ض‬%+
k
−( m1 + m2 ) g + R = −( m1 + m2 )
m1 + m2
R = ( m1 + m2 ) g − kz
( m1 + m2 ) g
zi < ‫ أن‬1% ‫ا‬i‫ ه‬R > 0 ‫ ن‬M ‫ أن‬OW "$M ‫' ا‬DW ‫در ا‬zx 1M
k
( m + m2 ) g
zi < Z m ⇒ zi < 1cm OW O ‫ ل‬d ‫ب‬i6i "‫<آ‬d 1E 'DW ‫  ا‬1M Z m = 1 =>+
k
1+~ ‫ء ا‬GW ‫ ا‬1E V ‫ا (  <ق إ‬i‫ وه‬1<W ‫ ( ه‬E‫ أن  ا‬QM&x "<7 ‫ أن درا  ا‬Q &(
zmax ‫ و‬Zmax ‫<ي‬% ‫ ــ‬4
. ‫@ل‬$+x‫ ا‬%6‫@ل و‬$+x‫ ا‬L. "M+M& ‫" ا‬. ‫ض ا‬$*+‫  ا‬+
1
Em = m1V 2 + 0 : ‫@ل‬$+x‫ ا‬L. : 'DW "D 6
2
Em′ = 0 + m1 gzmax : ‫@ل‬$+x‫ ا‬%6
V2
zmax=7,2cm ‫   دي‬E m = E m′ ⇒ zmax =
2g
"$M ‫ وا‬86 "D 6
1
Em = m2V 2 + 0 + 0 : ‫@ل‬$+‫ ا‬L. ‫<ة‬S(
2

Page 7
1
Em′ = kZmax 2 + m2 gZ max ‫@ل‬$+x‫ ا‬%6
2
E m = E m′ ⇒ Z max 2 + 2 m2 gZ max − m2V 2 = 0
Z m 2 + 4 Z m − 0, 29 = 0 "+~ ‫" ا‬C‫ ا ر‬Q( " ‫د‬%(
Z max = 0, 07 m OC & ‫ ا‬L 6 Œ$ +
5 
: ‫<آ" ا <ص‬d "%9 ‫ ــ‬1
,D ‫ ا‬mDW ‫ ل ( ر‬d ‫<آ" دوران‬d V ‫  ا <ص‬,<  "-‫" ا‬./% ‫  ا‬+
: ,D ‫<د ا  ى ا & "  ا‬C
 
. ,D ‫<ف ا‬9 Q( " & ‫ ا‬1 ‫" ا‬C‫دو‬G( ، ‫  ا <ص‬,D ‫`< ا‬a R ، ‫ وزن ا <ص‬P
( ) ( ) ( ) ( )
   
MC = J ∆θɺɺ ⇒ −Cθ = J ∆θɺɺ ‫ أي أن‬M∆ R = 0 ‫ و‬M∆ P = 0  M∆ P + M∆ R + MC = J ∆θɺɺ
C
"‫ـ‬% E 1 ‫ ـ‬6‫ و‬1‫ـ‬C ‫ـ‬Bd "‫ ـ‬j θɺɺ + θ = 0 : "‫" ا  ـ‬#$ ‫د " ا‬%& ‫  ا‬L@+ 1  6‫و‬
J∆
. "C "+‫<آ" دورا‬d ‫<آ" ا <ص‬d
J∆
T0 = 2π : ‫دوره ه‬
C
: T0 = 0, 92 s ‫" ل‬D 6 1 ‫ " ا‬6` ‫ب‬Dd ‫ ــ‬2
J∆ 4π 2 J ∆
T02 = 4π 2 ⇒C = 2
= 0, 233.10 −2 N .m.rad −1
C T0
: W ‫<آ" ا  اس ا‬d "%9 ‫ ــ‬3
: W ‫  ا  اس ا‬,<  "-‫" ا‬./% ‫  ا‬+
: W ‫<د ا  ى ا & "  ا  اس ا‬C
 
Q‫ ا & ـ" (ـ‬1 ‫" ا‬C‫دو‬G( ، ‫  ا <ص‬,D ‫`< ا‬a R ، ‫ وزن ا <ص‬P
. (2) ,D ‫<ف ا‬9 Q( " & ‫ ا‬1 ‫" ا‬C‫دو‬G(‫( و‬1) ,D ‫<ف ا‬9
( ) ( ) ( )
  
‫ و‬M∆ P = 0 ‫&ـــــــــــــــ أن‬6‫ و‬M∆ P + M∆ R + MC1 + MC2 = J ∆θɺɺ

( )

MC1 + MC2 = J ∆θɺɺ ‫ن‬pE M∆ R = 0
. MC 2 = −C2 .θ ‫ و‬MC1 = −C1θ ‫ أن‬56
K K
‫ أي أن‬C2 = ‫ و‬C1 = ‫ أي أن‬، ,‫ـ‬D ‫ ل ا‬9 =( DM O  C1 ‫ ت  أن‬%& ‫ ا‬ODd
z L−z
K
C= : ‫ (= ا ل‬DM O  , i‫ آ‬L V 9 ‫ي‬i ‫ ا‬,D 1 ‫ " ا‬6`
L
 1 1
−K  +  θ = J ∆θɺɺ " ‫د‬%& ‫ ا‬1E C2 ‫ و‬C1 ‫ ض‬%+ −C1θ − C2θ = J ∆θɺɺ ⇒ − ( C1 + C2 ) θ = J ∆θɺɺ
 L−z z
‫ أي‬K = C.L : , i‫  آ‬
 1 1 L2
− C .L  +  θ = J ∆θɺɺ ⇒ − C = J ∆θɺɺ
 L−z z  z (L − z)
L2 .C
θɺɺ + θ =0
z ( L − z ) .J ∆
: T0′ ‫< ا ور‬% ‫ب ــ‬

Page 8
z ( L − z ) .J ∆ T0
T0′ = 2π 2
z (L − z)
=
L .C L
L
z = " d 1E T0′ ‫ب‬Dd
3
T0L  2 L  T0
T0′ =  = 2 = 0, 43s
L 3 3  3
z = zmax ‫" ل‬D 6 " @. "&. ija T0′ ‫ أن‬Q ‫ج ــ‬
: T0′ ‫و  ل‬-‫ " ا‬N& ‫ ا‬OD+
L dT0′ T ( L − 2z )
z= ‫" ل‬D 6 " @. "&. ija T0′ ‫ن‬pE 1  6‫و‬ = 0 = 0 ⇒ L − 2z = 0
2 dt 2L z ( L − z )
T0
T0′max = = 0, 46 s ‫ ن‬M "  ‫ ا‬mi‫ ه‬1E
2
6
: ‫ص‬.< " @ ‫او" ا‬G ‫<" ا‬D ‫ ــ ا‬1
1
‫* ر‬+ E p = Cθ 2 + Cte 1+‫و‬G ‫ ا‬86 "D 6 1 =# ‫" ا‬.9
2
=# (  ، m N( <2 86 ‫ ا‬BE ‫ ن‬M 1 ‫" ا  " ا‬%C<( " ‫آ‬
‫ و‬Cte = 0 ‫ أي أن‬E p = 0 m N( <2 86 ‫ ن ا‬M θ = 0 ‫ا ازن‬
1
Ep = Cθ 2
2
‫ظ‬$+‫<آ" ا  اس هك ا‬d  V+‫ آ& أ‬. V+‫=  از‬# &6 m‫@ "  (<ور‬. "< ija ‫ص‬.< ‫' أن ا‬%+
". ‫ ا‬E m ( 0 ) = E p ( 0 ) + E C ( 0 ) ‫ أن‬56 E m ( 0 ) = E m ( equilibre ) : ‫" أي‬M+M& ‫" ا‬. ‫ا‬
1
‫ أن‬1% E p ( 0 ) = Cθ m ‫ و‬E C ( 0 ) = 0 "k6 "< ‫ون‬6 ‫ص‬.< ‫ق ا‬/ +‫"  ا‬M+M& ‫ا‬
2

2
1
(1) E m = Cθ m
2

1 1
(2) E m = J ∆θɺmax ‫ أن‬1% E C = J ∆θɺ 2 max ‫ و‬E p = 0 V+‫=  از‬# ( Q( m‫ (<ور‬
2

2 2

1 1 C
Cθ m = J ∆θɺ 2 max ⇒ θɺmax = θ m
2
  D+ (2)‫( و‬1) Q ./% ‫ ا‬Q(
2 2 J∆

θɺmax = 1 ,66 rad / s : ‫  دي‬


‫" ا <آ"  اس‬. ‫= وا‬# ‫" ا‬.9 ‫ب‬Dd ‫ ــ‬2
"7 ‫ ا‬1E =# (‫= ا ازن و‬# ( Q( m‫  (<ور‬/~( Q%# ( Q6 "M+M& ‫" ا‬. ‫ظ ا‬$+‫  ا‬+
Cθ m
2
1 1 1
J ∆θɺmax = Cθ 2 + E C ( t ) ⇒ E C ( t ) = Cθ m −
2 2

2 2 2 8
3C θ m
2

EC ( t ) =
8

Cθ m
2
1
Ep = Cθ 2 ⇒ E p = : =# ‫" ا‬.9 ‫ب‬Dd
2 8

E p = 0 ,014.10 −4 J ‫ و‬E C = 0 ,042.10 −4 J : ‫  دي‬


7 

∑ M ∆ ( Fi ) = J ∆θɺɺ : A >2‫ ا‬7%  E EJ‫ ا‬L/‫ ا‬M. ‫ ــ أ ـ‬1
: A 'DW ‫<د ا  ى ا & "  ا‬C
A 'DW ‫ وزن ا‬P
O> ‫  < ا‬T
. O> ‫`< ا & ر  ا‬a R
  
<`a bj ‫& أن‬6‫ و‬M ∆ ( P ) + M ∆ ( R ) + M ∆ ( T ) = J ∆θɺɺ
&B(G ‫ن‬pE ∆ ‫ (= ا & ر‬%9  R ‫ وا  ة‬T ‫ا  ة‬

M ∆ ( P ) = J ∆θɺɺ ‫ أي أن‬. ‫م‬%(

‫ إذن‬d = l sinθ ‫ أن‬56 M ∆ ( P ) = − mgd
− mgℓ sin θ = J ∆θɺɺ
A 'DW ‫" <آ" ا‬#$ ‫د " ا‬%& ‫   ا‬D+‫و‬
mgℓ
= ‫ت ذات ا‬6i6i ‫ " ا‬d 1E θɺɺ + sin θ = 0
J∆
= 6 %  x ‫ ا  " ا ور ا *ص‬mi‫ ه‬1E <z{
sin θ ≈ θ : ‫ت‬6i6i ‫ا‬
: 1  ‫ ا‬LMN ‫"  ا‬#$ ‫د " ا‬%& ‫و@? ا‬
mgℓ g
θɺɺ + 2
θ = 0 ⇒ θɺɺ + θ = 0
mℓ ℓ
"<k‫<آ" دا‬d A "‫<آ‬d ‫" أن‬#$ ‫د " ا‬%& ‫ ا‬Q( Q 
. "C

T0 = 0, 4π s = 1, 26 s : T ‫ب ا ور‬Dd T0 = 2π : ‫ا ا  اس‬iB T0 ‫< ا ور‬% ‫ب ــ‬
g
: O> "‫" ا <آ‬. ‫وي ا‬D " &W& "‫" ا <آ‬. ‫ ــ أ ا <هن  أن ا‬2
EC = EC ( tige ) + EC ( A ) + E C ( terre )
1 1
EC = J ∆′ θɺ 2 + J ∆θɺ 2 + 0
2 2
" ‫ن آ‬- "  ‫ ا‬mi‫ ه‬1E ‫م‬%( m‫@ ر‬. ‫م‬G%E ‫' إذن‬DW ‫ " ا‬M "D 6 "&B( O> ‫' أن آ " ا‬%+
E C = E C ( A ) : " &W& "‫" ا <آ‬. ‫ إذن ا‬A 'DW ‫ ا‬1E ‫ة‬G‫& " (<آ‬W& ‫ا‬
1 1
EC = J ∆θɺ 2 ⇒ E C = mℓ 2θɺ 2 : " &W& "‫" ا <آ‬. ‫< ا‬% ‫ب ــ‬
2 2
: %   *<‫ ا‬+,‫  ا‬- ‫ج ــ‬
‫ أي أن‬-‫ ا‬+ VC ( Oz ‫* ر‬+ E p = mgz + cte : " ~ ‫= ا‬# ‫" ا‬.9 ‚<% ODd
z = 0 ⇒ E p = 0 ⇒ cte = 0
θ2
"  ‫ ا‬mi‫ ه‬1E‫ و‬cos θ = 1 − ‫ن‬pE <z{ = ‫ت ذات ا‬6i6i ‫ " ا‬d 1E E p = mgℓ(1 − cos θ )
2
: 1  ‫ ا‬LMN ‫=  ا‬# ‫" ا‬.9 ‫ ن‬M
θ2
E p = mg ℓ
2
: " &W& "M+M& ‫" ا‬. ‫د ــ ا‬
Em = Ec + E p
1  ‫ ا‬LMN ‫  ا‬O M "(G ‫ ا‬B ‫د‬%( ‫ن‬pE "C "6i6i "‫<آ‬d ‫@د‬6 +‫& أ‬6
 2π 
θ = θ m cos  t +φ 
 T0 
2π  2π 
θɺ = − θ m sin  t + φ 
T0  T0 
: "M+M& ‫" ا‬.  " ‫د‬%& ‫ ا‬1E ‫ ض‬%+
1 2 ɺ2 1
Em = ml θ + mglθ 2
2 2
2
1 2  2π  2 2  2π  1  2π 
= ml   θ m sin  t + φ  + mglθ m 2 cos 2  t +φ 
2  T0   T0  2  T0 
g
ω 0 2 = + "#$ ‫د " ا‬%& ‫ ا‬ODd
l
1 g  2π  1  2π 
Em = ml 2 θ m 2 sin 2  t + φ  + mglθ m 2 cos 2  t +φ 
2 l  T0  2  T0 
1  2π  2π 
= mlθ m 2  sin 2 ( t + φ ) + cos 2  t +φ 
2  T0 
  T0 
1
Em = mlθ m 2
2

E m = Cte ‫ن‬- ‫<ا‬7+ "M+M& ‫" ا‬. ‫ظ ا‬$+‫  أن هك ا‬D+
‫ ا"او‬P Q ‫ 
ن‬F‫ ا‬+,‫* وا‬2‫ ا‬+,‫ ا  اآ    ا‬1‫ه‬. M. ‫ ـ‬1 ‫ ــ‬3
αm 
mv A = − mgl (1 − cos α m )
1

2

2
mv A = 2 mgl − 2 mgl cos α m
2

2
vA
cos α m = 1 −
2 gl
π
αm = W+ ‫  دي‬
3
 V P ‫ از‬+,‫ و‬7‫ إ‬U W*‫ ? ا‬F
 A >2% ‫ إ ؤه‬U F‫  ا‬$‫ ا‬2‫أ ــ ا‬
: *2‫ا‬
v′A = 2 gl ‫ أن‬1% cos α m = −1 ‫ أي أن‬α m = π : < D& ‫< ا‬2 ‫= ا ازن‬#‫و‬
v′A = 4 m / s ‫  دي‬
‫<ي‬k‫ر دا‬D( ‫<ة‬M ‫ر ا‬D( ‫ ل ا & ر ∆ أي‬d "+ ‫<آ" دورا‬d "  ‫ ا‬mi‫ ه‬1E ‫ ن‬M  O> ‫<آ" ا‬d ‫ب ــ‬
. ∆ ‫ ا & ر‬B( <& 1 ‫ ا  " ا‬mG‫(<آ‬
‫ا ه ا‬
‫‪ I‬ــ  ة‬
‫‪ 1‬ــ  ة  ) آ (‬
‫‬
‫ 
ة  ‪  F‬ال  ه  ‪ A‬إ  ‪  ! B‬ا ‪:‬‬
‫ ‬
‫) (‬
‫‬
‫‪W F = F . AB = F . AB.cos α‬‬
‫‪A→ B‬‬
‫‬ ‫‬
‫&‪ %‬أن ‪ α‬ا)او'  ‪ F‬و ‪AB‬‬
‫‪ AB‬ا‪ -./‬ا‪  *+,‬ا ‪ A‬و ا ‪1 /. B‬ل و ‪(m) / 0‬‬
‫‪ F‬ة اة ب ) ‪( N‬‬

‫) (‬
‫‬ ‫‬
‫‪
W F‬اة ‪ F‬و ‪6 7‬ل ) ‪( J‬‬
‫‪A→ B‬‬

‫* ‪
=*' 1‬ة  ‪./‬ر ا‪:  ;/‬ف  ا‬
‫‪ 2‬ــ ا‪ $‬ا‪ !"#‬ة  ‬
‫‬
‫ ة ‪  B F‬و ه 
 ‪ A‬إ ‪. B‬‬
‫‬ ‫‬
‫&‪.‬ب
‪)6  B‬ء ا‪./‬ر إ ‪.‬رات ‪ δ ℓ ?)C‬ه ‪ >-‬ا‪ F/.  G‬ر ‪F‬‬
‫ ‪ >-‬آ
‪. 0‬‬
‫ ‬ ‫‬
‫) (‬
‫‬ ‫‬
‫ ا‪
I‬ا‪* >?)6‬ة ‪!J F‬ل ا‪1‬ل ا‪ δ ℓ >?)6‬ه ‪δ W F = F .δ ℓ :‬‬
‫‬
‫ا‪
I‬ا‪* >*K‬ة ا‪ /‬ة ‪ F‬ه ‪/6‬ع ا‪ L‬ل ا‪: ?)6‬‬
‫  ‪B‬‬
‫) (‬ ‫) (‬
‫‬ ‫‬
‫‪W F = ∑ A δ W F = ∑ A F .δ ℓ‬‬
‫‪B‬‬

‫‪A→ B‬‬

‫‪ 3‬ــ  اة ا‪/‬ر‪ -‬ا ‪ ) *+ ,‬ف '&‬


‫ ‪ R N‬ذا ‪,‬ت ‪ k 7!+ *G B‬وآ*‪ >- ، */0 7‬و@; أ‪. * >-‬ى أ‪. >-‬‬
‫‪ RT‬أ‪. R
& 7-: S‬‬
‫‬
‫= * ا‪ 7-:  U‬ا& ‪ M‬ة ‪، F ′‬‬
‫‪-‬ل ا‪
 %& U‬ا ‪/ M‬ار‬
‫‬ ‫‬
‫‪. OM = xi‬‬
‫‪
T/‬ا ‪ >- M ;@ O‬ا& ا?‬
‫*‪. U‬‬
‫‪ V.S‬ان ا‪ ،  %T‬ن اات‬
‫‬
‫ا‪/‬د ‪X- ،‬ن ا‪ =' U‬ة ‪ * F‬ا‪6/‬ب‬
‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫وه> ة اراد ‪ %& F = − F ′‬أن ‪ F = −kxi‬أي‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫أن ‪ F ′ = kxi‬أي أن ‪G-L =* F ′‬ل ‪ x‬إذن‬
‫‪.  B >0-‬‬
‫‬
‫
اة ‪:
'  F ′‬ف ا‪ A  U‬إ ‪B‬‬
‫  ‪B‬‬
‫) (‬ ‫) (‬
‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪W F ′ = ∑ A δ W F ′ = ∑ A F ′.δ ℓ = ∑ A kxi .δ x.i‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪A→ B‬‬

‫'‪ K/‬ا[‪/‬ل ‪ '& ':‬ه‪Z‬ا ا‪/6/‬ع ‪:‬‬


‫أ ــ ا ‪ 0‬ا ‪: ',‬‬
‫‪& /\ >-‬ر' ‪ 
T/‬ات ‪ 1 F‬ا‪G-L‬ل ‪ x‬وه> إ‪ :‬ا‪ F = kx . U‬أي أ‪ 0‬دا ‪J‬‬
‫‪  /‬أ‪
+‬ا\‪. /‬‬
‫) (‬
‫‬
‫'ا‪ =-‬ا‪
I‬ا‪ S. δ W F ′ = k .x.δ x >?)6‬ا‪
./‬ا‪[L >?)6‬د ا‪ >- /‬ا‪
KI‬‬

‫‪. 7C‬‬
، xB 0G-‫ أ‬B ‫ إ‬x A 0G-‫ أ‬A  M ‫ ال ا‬

‫ت‬S. ‫ع‬/6 7-‫ 'ا‬F ′ ‫*> *ة‬K‫
ا‬I‫ن ا‬X-
‫&ف‬/‫ ا‬7 S. ‫وي‬.'‫)? و‬6‫!ت ا‬./‫ا‬
CDEF
( )

W F ′ = ACDEF = AOEH − AOCD
A→ B

( F ′) = 12 kx
 1
W 2
B − kx A2
A→ B 2
223‫ ا‬0 ‫ب ــ ا‬


K ∑ ‫ع‬/6/‫ ا‬.‫> ا!  ا‬- ‫ض‬
*
G&- dx >*@,‫ار ا‬/‫ ب ا‬δ ℓ >?)6‫ل ا‬1‫و‬
: ‫ا!  ا‬
xB

( )
 xB 1 
W F ′ = ∫ kxdx =  kx 2 
A→ B xA
2  xA

( )
 1 1
W F ′ = kxB2 − kx A2
A→ B 2 2
: 567
;@ ‫ إ‬A ;@ 
' 7*6' U &‫ب * اف ا‬6 ‫ف‬:  /‫
ة ا‬

( F ′) = 12 kx
1
. W − kx A2 : ‫ ه‬xB ‫ و‬x A >‫ * اا‬/0G-‫ أ‬B
2
B
A→ B 2

( )
 1 1  
W F = kx A2 − kxB2 : ‫ ه‬U‫ف ا‬:  /‫راد ا‬1‫ن
ة ا‬X- F = − F ′ ‫ أن‬/‫و‬
A→ B 2 2

. `.6‫ر ا‬G )‫آ‬/ >?0‫@; ا‬/‫@; ا?> وا‬/ F ‫راد‬1‫'*=
ة ا‬
' ‫ ا‬9:‫ ــ ) ا‬II
;@‫  ا‬: /. 7‫ه‬I & a  : ‫)ن‬b' ‫)ن‬b' 7X- 1 ‫ أو‬: N U‫ن ا‬K' 
. /‫ا‬

0G-‫ أ‬A ‫ 
 ا‬c 
6 U* &‫ * اف ا‬F ′ ‫ب ة‬6/‫ '= ا‬
V.S 7X- ، ‫ن‬K[ S >- dZ‫ آ‬C %S xB 0G-‫ أ‬B ‫ن إ ا‬K[ S >- x A
: ' ‫ه ا  ا&آ‬

( ) ( ) ( ) ( )
1 2 1 2    
mvB − mv A = W F + W F ′ = 0 ⇒ W F = − W F ′
2 2 A→ B A→ B A→ B A→ B

( )
 1 1
W F = kx A2 − kxB2
A→ B 2 2
 ‫ل ا‬K ‫
 أ‬K   ‫وي‬.' U‫ف ا‬: * ‫ب‬6/‫ف ا‬:  =/‫
ا‬I‫أي أن ا‬
.  ;@‫  و‬: >‫ { وه‬U‫ ا‬، ‫ب‬6/‫ } ا‬/6/*
( )

W F = EPe ( A ) − E Pe ( B ) ‫; أن‬N
A→ B

>‫> ه> ا  ا‬-‫> و@; أ‬- { U ‫` ــ‬.C }  K /6/ /‫  ا@; ا‬: ‫ف‬
1 2
. E pe = kx + C : ‫` وه ه‬.6‫ ا‬7'I ‫اء‬C  /6/‫ ا‬cZ‫ ه‬7)b
2
. /‫   ا@; ا‬C/‫  &د ا!   ا& ا‬C
(C = 0) %S x = 0 ‫ل‬G-h =-‫ا‬/‫@; ا‬/‫> ا‬-  /‫  ا@; ا‬: ‫ر‬b  ,G‫و‬
1 2
‫ و‬. ‫ل‬6‫ات ه> ا‬S* >/‫> ا\م ا‬- 0S‫ و‬E pe = kx : ‫ ه‬/‫  ا@; ا‬:  ‫ن‬K-
2
. 7!+ k ‫ و‬U‫ ا‬:‫ إ‬x
( )

A ∆E pe = − W F : j&*
B
A→ B

9:‫و‬ E { &' ، @25 AB- } ; # 2 ‫ ــ ا=را< ا‬III


. E‫أ‬
. ; # 2 ‫ آ‬3‫ ــ ا ا‬1
* ،  ;C/ . S‫> إزا‬- v 7[‫ و‬m 7*‫ آ‬7'I*
 B V*G‫` ا‬.6‫ ا‬-'
1 2
. ‫ل‬6‫ات ه> ا‬S* >/‫> ا\م ا‬- EC ‫ة‬S‫ و‬EC = mv %& EC ‫آ‬S  :
2
c‫ر‬G )‫ ه> [ آ‬V*G‫` ا‬.6‫ن [ ا‬X- ، S‫آ إزا‬S >- `.6‫ أن ا‬/
V*G‫` ا‬.6* ‫ب ه> ا  ا&آ‬ZZ/‫ا ا‬Z0 ‫ ا  ا&آ‬، ‫ب ن‬ZZ/ .
 2π  1 1
x = xm cos  t + ϕ  ‫ أن‬%& EC = mv 2 = mxɺ 2
 T0  2 2
. ; # 2 G'G ‫ ــ ا ا‬2
: G'G ‫  ا‬H0 I
;@‫  ا‬:‫ع ا  ا&آ و‬/6 >‫ ه‬t \& >-  /6/ KK/‫;  ا  ا‬C >-
. /6/‫ ا‬cZ0
EP = E pp + EPe /‫ا‬ 7@‫و‬  :‫و‬ T‫ا‬ 7@‫و‬  : ‫ع‬/6 >‫ه‬ >-‫أ‬ ‫ن‬ ‫ب‬ZZ/ ;@‫  ا‬:
‫ر‬G )‫ آ‬G  ‫ر‬/‫> ا‬-L‫ى ا‬./‫  ; ا‬T‫   ا@; ا‬C/‫ر ا& ا‬b
`.C  K /6/ KK/‫ أي أن  ا  ا‬EP = EPe *
G& ( EPP = 0 ) ‫ب‬ZZ/‫ا‬
1 2 1 2
Em = mv + kx + C : ‫> ه‬-‫ أ‬U‫ و‬V*+
2 2
‫
* ا‬G& x = 0 ‫  اازن أي ان‬E pe = 0 : >‫ وه‬/‫   ا@; ا‬C S ‫ر‬J
1 2 1 2
Em = mv + kx : >‫ا‬
2 2
‫آت‬GKL‫ إه ل ا‬K ‫أ ــ‬
‫ن‬K- ، T0 ‫ص‬b‫ ا‬c‫
* \م دوري دور‬G&- ،  xm ‫ت‬ZZ‫ ا& ' و[; ا‬cZ‫> ه‬-
1 1
v ‫ و‬x ` R‫ آ‬/0 Em = mv 2 + kx 2 . /6/* KK/‫ظ ا  ا‬,&‫ ا‬
2 2
1
Em = kxm2 KK/‫ن ا  ا‬X- xm 'G‫ ا‬0/ [1‫ ا‬ZJ  ‫ــ‬
2
1 1 1
7‫ و‬Em = kxm2 = mvm2 ‫ن‬X- >‫ و‬Em = mvm2 ‫ن‬X- x = 0  [1‫ن ا‬K / ‫ــ‬
2 2 2
k
vm = xm :  !‫ ا‬n.
m
*/ ‫ أي‬KK/‫ب ا!   ا  ا‬ZZ/* *@,‫د ا‬/‫
* ا‬G& ‫ أن‬K/' dZ‫آ‬
: )* . 0  ‫ا‬
dEm
= kxxɺ + mxx
ɺɺɺ = 0 ⇒ mxɺɺ + kx = 0
dt
: >-L‫ن ا‬/‫ت ا  *اس ا‬b
Em ُ ‫ و‬EC ‫ و‬EPe /\‫ ا‬p, *
T/

. S‫> و‬-‫ اس ن أ‬KK/‫ ا  ا‬r,& ‫آت‬KS1‫ب ا‬B >- : 567
. 2 O+  ‫آت‬GK‫ ا‬K ‫ب ــ‬
‫ دوري‬1 ‫ دوري أو‬7 ‫
* \م‬G&- ، t )‫ ; ا‬6'‫ت ر‬ZZ‫ و[; ا‬s ' &‫ ا‬cZ‫> ه‬-
. /0 ‫آت‬KS‫ ا‬S >-
( ‫آت‬KS1‫د ا‬C‫ل ا&اري ) و‬1‫ إ ا‬t )‫ ; ا‬/6/* KK/‫ ا  ا‬s  ‫')ى‬
: )‫ ا‬1 Em ‫ و‬EC ‫ و‬E pe ‫
&  ات‬K
. 2‫اس ا‬R ‫ ــ ا=را< ا‬IV
. ; # 2 ‫ آ‬3‫ ــ ا ا‬1
{ d*.‫ ـ ا‬VN‫ ه> } ا‬ZZ/‫ ا‬/6/‫ا‬
/‫ و‬، VN* ‫> ا  ا&آ‬- G& >*‫ن ا  ا&آ اس ا‬X- */0 7*‫ آ‬d*.‫ أن ا‬/
: >‫
ا‬KI‫ن  ا  ا&آ * ا‬K[ ( ∆ ) R ‫ل &ر‬S ‫آ دوران‬S >- 7‫أ‬
1
θɺ ‫ و‬d*.‫ف ا‬:  .6/‫&ر ) ∆ ( ا‬/* . VN‫ر ا‬G ‫ )م‬J ∆ %S EC = J ∆θɺ 2
2
. VN‫ ا)وا' وران ا‬.‫ا‬
. ; # ‫ ا‬2 9:‫ ــ ) ا‬2
VN‫ر ا‬G ‫ )م‬، d*.‫ ا‬c.6' ( ∆ ) ‫ل &ر‬S ZZ ‫آ‬S >- C 7  > ‫ اس‬

@  /6/‫ ا‬cZ‫ = ه ا  ا&آ * ه‬. J ∆ ‫&ر ) ∆ ( ه‬/* .
. θ 2 ‫ و‬θ1 :  ‫ ا)اوي‬/0G-‫أ‬
 
‫ وإ‬R VN‫ * ا‬d*.‫ و ا‬VN‫ وزن ا‬P : 7‫آ‬S ‫ أء‬VN‫ * ا‬/‫د اى ا‬C
، MC = −C.θ 0) >*‫ ا‬C‫)دو‬

( ) ( )
  1 1  
‫ن‬:' R ‫ و‬P ‫  ا‬aJ ‫ أن‬/ J ∆θ 22 − J ∆θ12 = W P + W R + WC : ‫ه‬/‫= ا‬
2 2
1 ɺ2 1 ɺ2
J ∆θ 2 − J ∆θ1 = WC ‫ م أي أن‬/0* ‫ن‬X- ( ∆ ) ‫&ر‬/‫; ا‬
2 2
 2π 
θ = θ m cos  t  : >‫
ا‬KI‫ ه> * ا‬ZZ/‫ ا‬/6/‫د ا) &آ ا‬/‫*` أن ا‬
 T0 
. .&‫*ت ا‬/‫ ا‬a. ϕ = 0 ZJ
2π  2π   2π   2π 
‫ و‬θɺ1 = −θ m sin  t1  ‫ أي أن‬θ 2 = θ m cos  t2  ‫ و‬θ1 = θ m cos  t1 
T0  T0   T0   T0 
1 1 2π  2π 
WC = Cθ12 − Cθ 22 (1)  !‫> ا‬- ‫ ا‬cZ‫ ه‬U'‫ و‬θɺ2 = −θ m sin  t2 
2 2 T0  T0 

‫ أي أن‬. θ 2 ‫ إ‬θ1  ‫ل ا)اوي‬G-L‫ ا*>  '  ا‬C‫

)دو‬T/  !‫ ا‬cZ‫ه‬
;@‫  ا‬: >‫ { وه‬d*.‫ ـ ا‬VN‫ } ا‬/6/*  ‫ل ا‬K ‫
 أ‬K   ‫وي‬.' >*‫ ا‬C‫)دو‬
1 1
;@‫  ا‬: ‫ و> ف‬E pt (2) = Cθ 22 ‫ و‬E pt (1) = Cθ12 ‫ أن‬%& WC = E pt (1) − E pt ( 2 ) . >*
2 2
1
?‫وط ا‬I‫ ا‬c‫ و&د‬C/‫  *= & ا‬Cte ، E pt = Cθ 2 + Cte : >‫ار ا‬/ >*
2
. ; # 2 G'G ‫ ــ ا ا‬3
1 ɺ2 1
. Em = J ∆θ + Cθ 2 + Cte : ‫ اس ا*> ه‬KK/‫ ا  ا‬
2 2
. 2 O+ ‫آت‬GK‫ ا‬K E ‫أ ــ‬
. J ∆θɺɺ + Cθ = 0 *@,‫ ا‬7‫ة د‬/b B S > ‫و اس‬L‫ت ا‬ZZ‫ أن ا‬
d‫ وذ‬/6/* KK/‫ظ ا  ا‬,&‫ أن  أن هك ا‬K/' KK/‫ا!    ا  ا‬
: )* . Em  ‫ ق‬
dEm
dt
= J ∆θθ
ɺɺɺ + Cθθ ( )
ɺ = θɺ J θɺɺ + Cθ = 0 ⇒ E = cte
∆ m

. r,& KK/‫أي أن ا  ا‬


 2π 
: >‫ ه‬T‫ ا‬cZ‫ أن ه‬θ = θ m cos  t  )‫د ا‬/‫ ا!   ا‬dZ‫ أن  آ‬K/'‫و‬
 T0 
1
Em = Cθ m2 = cte
2
1
Em = Cθ m2 = cte : /b B‫ و‬S > ‫ س‬KK/‫ ا  ا‬r,& : 567
2
: >‫
ا‬KI‫ت ا  ه> * ا‬b

 ‫ة اس > &ل ا‬/b/‫> ا‬B ‫ت ا&ة‬ZZ‫!ل ا‬J 7‫ت ا  ' أ‬b ‫!ل‬J 
. F&+ pK‫  و@; وا‬: ‫ا&آ إ‬
‫ك‬GKL‫د ا‬-‫ و‬K E ‫ب ــ‬
. '‫ار‬S  : ‫ &ل إ‬%& >*‫ *اس ا‬KK/‫ ا  ا‬s 
‫اس اازن‬R2 ‫ ــ ا=را< ا‬V
‫آ‬S `*/‫ و‬S `.6‫ر ا‬G ‫ )م‬J ∆ ‫ أن‬%& { S `.6‫ ااس اازن }ا&
ـ ا‬/6/‫ ا‬
. >@‫; أر‬C/ a `*/ . t \&
‫  آ‬θ ‫ل ا)اوي‬G-L c‫ر‬G )‫آ‬

: ‫رض‬L a/‫; ا‬C/‫> ا‬- ‫آ‬S  : * ‫ ااس اازن‬-' : ; # 2 ‫ آ‬3‫ــ ا ا‬
1 ɺ2
EC = J ∆θ
2
; # 2 W‫ ا‬9:‫ــ ) ا‬
: ‫ ه‬T‫ل ا‬6 >- ‫ اس وازن‬T‫  ا@; ا‬: 
‫ب‬.‫ أ‬z ‫ و‬S `.6‫ آ* ا‬m %S E pp = mgz + cte
  
`\/‫  و‬R (O, i , j , k ) `*/‫> ا‬- c‫ر‬G )‫آ‬

‫ ة‬g ‫ و‬، *L‫ & ا‬7C‫( رأ[> و‬O , k ) c‫&ر‬
. T‫ا‬
. C/‫ &د ا!   ا& ا‬cte T‫ا‬
.‫اس اازن‬R2 G'G ‫ــ ا ا‬
Em = EC + E pp
a `* >- ‫ اس وازن‬KK/‫ ا  ا‬
: ‫; أر@> ه‬C/

1 ɺ2
Em = mgz + J ∆θ + cte
2
: ‫ل‬W+
‫ أن‬%& z = z0 + h :
KI‫ ا‬V.S
O′G = d ;N h = O ' G − O ' G cosθ
z = z0 + d (1 − cosθ )
: C/‫ ا!   ا& ا‬cte T‫ &' ا‬K/'
cte = − mgz0 ‫ أي أن‬z = z0  E pp = 0
1 ɺ2
 Em = mgd (1 − cos θ ) + J ∆θ
2
dEm
= mgθɺ sin θ + J ∆θθ
ɺɺɺ
dt
(
= θɺ mgd sin θ + J ∆θɺɺ = 0 )
Em = cte
‫ *اس‬KK/‫آت  ا  ا‬KS! ‫ب‬B >-
‫اس اازن‬R‫ إذن ا‬.  T‫ل ا‬6 >- ‫اازن‬
Y E3+ ; #+
‫ت ا‬/+ ‫ــ‬
+I‫ ا‬3‫أ ــ ا‬
. z ‫ب‬.L‫ ا‬1 T‫  ا@; ا‬: ‫>  ات‬/‫
ا‬T/‫* ا‬
E pp = mgz
Em = g ( z ) = cte
Em − E pp = Ec
. ‫ أو‬C ‫ا  ا&آ إ‬
EC = 0 ‫ و‬E pp = mgzM M ‫> ا‬-
Em = E pp = mgzM
z < zM ‫ '> أن‬zM ‫وز‬6 ‫ أن‬0K/'1 z ‫أي أن‬
1 2
EC = Em = mvmax ‫ و‬E pp = 0 : O ‫> ا‬-
2
`.6‫ ~ ا‬- z = zm FG ‫ إ أن‬E pp ;@‫  ا‬: ‫ ة)داد‬EC ‫ ا  ا&آ‬s z ‫ )داد‬
EC = 0 ‫أي أن‬
‫اس اازن‬R‫ ا‬K ‫ب ــ‬
&‫ ا‬cZ‫> ه‬- z=z0 . E pp = 0 C &‫ر آ‬b ‫ *اس اازن‬T‫  ا@; ا‬: ‫ــ‬
E pp = mgd (1 − cos θ )
 ‫ت ا‬b ‫ــ‬
‫ *اس اازن‬.  >‫ وه‬KK/‫ ا  ا‬Em = E pp + EC
E pp = f (θ ) T‫  ا@; ا‬: E pp = mgd (1 − cos θ )
E pp (θ ) ‫ب  ات‬.S
dE
= mgdθɺ sin θ = 0 ⇔ sin θ = 0

θ = π ‫ أو‬θ = −π
−π ≤ θ ≤ π
0 ≤ E pp ≤ 2mgd
:Z‫ ا[و‬3‫ــ‬
EC > 0 ‫ أي أن‬Em = E pp + EC ‫ و‬Em > 2mgd
(∆) ‫&ر‬/‫ل ا‬S ‫ ان 'ور‬7K/'‫' ~ و‬1 ‫اس اازن‬- >‫و‬
: 'W‫ ا‬3‫ــ ا‬
‫ ا& م ا  ا&آ *اس‬cZ‫> ه‬- EC ≥ 0 ‫ أن‬/‫ و‬EC = Em − E pp ‫ أي أن‬Em < 2mgd
&‫ ا‬cZ‫> ه‬- −θ m ‫ و‬θ m / . ‫اازن‬
0!J ‫ة &ل‬/  B‫ة و‬S ZZ ‫آ‬S /6/*
. ∆EC = −∆E pp  ;@‫  و‬: ‫ا  ا&آ إ‬
‫ و‬sinθ ≅θ sin θ ≈ θ  + ;[‫ت ذات و‬Z‫ ذ‬S >-
θ2
cos θ ≅ 1 −
2
 θ  2
θ2
EP = mgd 1 − 1 +  = mgd
 2  2
‫ر ل درس
ه ا ‪.‬‬
‫ ‪1‬‬
‫ف آ
ة  ر آ
 آ ‪# m = 55 g‬ا!    ذي ت 
 وآ  و ‬
‫‪ k = 14 N / m‬و&‪#‬ل أو ‪. ℓ 0 = 12cm‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪4 564‬ف ا‪
2‬ة ‪#2* ،‬ن ا‪)* +#& , - &#./  0‬وي ‪ . ℓ 0 / 2‬أ‪ ; <)-‬ه‪ 9‬ا‪EPe 8‬‬
‫&‪ 4‬ا‪ AB#‬ا
 ا@?و ; ا‪ =0>  0‬ا‪. +&./‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪0F‬ء ‪4‬ف ا‪
2‬ة *‪ D0‬ا‪ +4&  0‬ا@?و آ  ‪ 52G  .‬ا ‪ 4‬ا اآ)‪ 6‬ا‪
2‬ة ؟‬
‫‪ 3‬ــ ا!‪ L0‬ا)
> ا‪#‬ى ‪J‬ر!ل ا‪
2‬ة ‪.‬‬
‫ ‪2‬‬
‫‪  N‬أ!‪ +‬ا@ ‪#0 θ = f (t ) M‬اس  ‪#2*
-‬ن ‪ P! O‬و‪ θ , - ، O *?; < /; O‬ه‪#‬‬
‫ا‪#;R‬ل ا?اوي ‪  F .‬ا )‪)S P‬وي ‪. C = 2.10−5 N .m / rad‬‬

‫‪ 1‬ــ > ‪ O‬ا=ور ا@ص ‪ ، T0‬وا!‪?> J ∆  4 L0‬م ‪#4‬ر ا‪. < /‬‬
‫‪ 2‬ــ ه‪ 5‬ا‪2-W‬آت  أ‪0F‬ء =ة ا)‪ 5 V‬؟‬
‫‪ 3‬ــ أ‪ <)-‬ا ‪ 4‬ا‪
8‬آ  ‪#0‬اس >‪
 =0‬ور ا‪#S AB# O < /‬از‪. +‬‬
‫‪ 4‬ــ أ‪ 4& <)-‬ا‪ E pt  AB#‬وا ‪ 4‬ا‪
8‬آ  ‪#0 EC‬اس >‪ θ Z[S 0‬ا  ‪. θ = 0,8rad‬‬

‫(‬
‫‪ . EC + E pt‬ذا ‪ ^@0)S‬؟‬ ‫‪ 5‬ــ أ‪ <)-‬ا‪#V‬ع )‬
‫ ‪3‬‬
‫‪#
6N‬ا! واز ‪ ( S ) < _)` O #2‬آ‪ * m = 1,3kg +‬ب ; )‪#‬ى رأ! ‪#-‬ل ‪#8‬ر‬

‫أ; ) ∆ ( ‪.‬‬

‫>?م ‪#4‬ر ا‪ _)V‬ا< ‪#8 6)0‬ر ) ∆ ( ه‪ ، J ∆ = 0, 24kg .m 2 #‬وا); ‪


 G O‬آ? ‪#4‬ر‬

‫) ‪ ( S‬وا‪#8‬ر ) ∆ ( ‪)S‬وي ‪ 5 . d = 18cm‬ا‪2-W‬آت ‪.‬‬


‫‪ 1‬ــ أ‪ <)-‬دور ا  ت ا‪
.‬ة ا ا‪#0‬اس ‪#;b 6)0‬ل ا?اوي ‪θ < 10° , 8‬‬
‫‪ 2‬ــ أ>‪ m W= M‬و ‪ d‬و ‪ θ‬و ‪=G g‬ة ا‪ 4& E pp
6NS d‬ا‪ AB#‬ا‪#0  d‬اس ‪E pp = 0 Z[ .‬‬
‫; ا)‪#‬ى ا‪ ;R‬ار ‪ =0> G AB# O‬ا‪#‬ازن ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ أ‪ θɺmax <)-‬ا)
> ا?او* ا‪#‬ى  ب ‪ > ،‬أن ‪g = 9.8m / s 2  N E pp = 7,5mJ‬‬
‫ ‪4‬‬
‫‪E pp‬‬ ‫‪=S‬م ا‪  F#‬أ!‪# S +‬رات‬
‫&‪ 4‬ا‪ AB#‬ا‪ ،  d‬و ‪ EC‬ا ‪4‬‬
‫ا‪
8‬آ  و ‪ Em‬ا ‪ 4‬ا ‪ 2 2‬‬
‫ =‪ W‬ا?‪  O‬ب وازن أز*‪O> D‬‬
‫‪#S AB#‬از‪ +‬ا)
وأ&‪= e‬ون‬
‫!
> =  ; ‪. t = 0 f8‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪=-‬د ‪#` N ،‬ا ‪ P‬ا‪g080‬‬
‫ا‪#‬ا;‪ O 52G 52 e‬أ‪2G‬ل‬
‫ا ‪. 4‬‬
‫‪ 2‬ــ  ‪  4‬ا=ور ‪
8 T0‬آ ا‪#0‬اس‬
‫ا‪#‬ازن ؟‬
‫‪ 3‬ــ أ ــ آ_ ! ‪#2‬ن &‪#‬ل ‪#‬اس ) ‪ h + M‬ا=ور ا@ص ‪ T0‬؟‬
‫آ ا‪#0‬اس ا‪m = 220 g M )6‬‬
‫ب ــ أو`= ‪ 4&
6NS‬ا‪ AB#‬ا‪  d‬ا‪#‬ى ‪#0‬اس ‪.‬‬
‫ج ــ ‪[S‬آ= ‪ O‬أن ا
*< ا)‪? 6)0 5N‬او* ا‪
.‬ة *‪. e8‬‬
‫ ‪5‬‬
‫*‪#2‬ن  ب 
ن ‪ < _)` O‬ذي آ ‪=j m = 250 g‬ود
ف   ‪، 
 +S‬‬
‫وآ‪ ،  +‬و ‪. k = 10 N / m +‬‬
‫*‪ _)V O2‬أن * ب أ;  ;‪#‬ق !ق ‪.‬‬
‫=رس ‪
-‬آ ‪
 G‬آ? ‪#4‬ر ‪g> _)`S‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫  ‬ ‫‬
‫ا‪#8‬ر ا‪R O, i , j , k _N ( O, i ) ;R‬‬
‫‪ =N‬و‪ _f0‬و
‪ A`
 M6S‬أر‪ ، B‬و‪_N‬‬
‫‪#;R +NB#‬ل ‪ e6 0S . x‬ا‪ =0> G AB# G0 A O  0‬ا‪#‬ازن ‪.‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬
‫ا‪2-W‬آت 
 ‪ ،‬إذ ‪
6N‬أن ‪#4‬ى ا‪2-W‬ك ‪# l;2‬ة و‪= -‬ة ‪>
! V v , - f = − µ v‬‬
‫‪ G‬و ‪. <`# 5N µ‬‬
‫‪ 1‬ــ !‪N‬ل ا‪O > (1)  F#‬‬
‫‪ +6G‬ا=ور ‪   T‬ت و‪4‬ر‪+‬‬
‫‪ T0 A‬ا=ور ا@ص ‪#0‬اس ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ذا *‪ 5d‬ا‪ 080‬ن )أ( و‬
‫)ب( ; ا‪  F#‬ا‪R‬و‪ g‬؟‬
‫‪ 3‬ــ آ ‪ ^40S
)S q‬ا ‪4‬‬
‫ا ‪  Em  2 2‬ب ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ أ ــ  !
> ‪=0> G‬‬
‫ا‪ t1 O f8‬و ‪ t 2‬؟ >‪5‬‬
‫`‪#‬ا ‪. P‬‬
‫ب ــ ا!‪  4 L0‬ا‪=j‬ة ‪f‬‬
‫>‪ =0‬ه‪ O S‬ا‪. O f8‬‬
‫ج ــ >‪ 52G 5‬ا‪. Em g080‬‬
‫ ‪6‬‬
‫‪ A ` 5‬ا‪2-W‬آت و[‪g = 10m / s Z‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ I‬ــ ‪
6N‬ا
آ < ا‪ 6*
V‬ا‪ ; 5d‬ا‪ 52j‬أ!‪ +‬وا‪#2‬ن ‪: O‬‬
‫ــ   ‪ ، 
 +S R‬و‪  +‬و ‪k +‬‬
‫ــ `)_ < ‪ S1‬آ‪. m1 +‬‬
‫?*‪ D‬ا‪#S AB# O> S1 _)V‬از‪ ; ، +‬ا‪g80‬‬
‫ا‪
8 _F x0 ;) ، <`#‬ر‪= 9‬ون !
> = ‬
‫; ا‪@ . t = 0 f8‬ر آ
`‪ 4  A‬ا‪AB#‬‬
‫ا
 ‪ ،‬ا‪ AB#‬اي *‪#2‬ن ; ‪ +‬ا‪9#j
  0‬‬
‫و
`‪ 4  N‬ا‪ AB#‬ا‪  d‬ا)‪#‬ى ا‪ ;R‬ار‬
‫‪. G O‬‬
‫‪ 1‬ــ أ>‪
6NS M‬ا ‪ 4‬ا‪
8‬آ  ‪} >#V‬ا‪_)V‬‬
‫‪ ، S1‬ا‪. {  0‬‬
‫‪ 2‬أ>‪ 4&
6NS M‬ا‪} >#V AB#‬ا‪ ، S1 _)V‬ا‪ . {  0‬وا!‪ 4&
6NS L0‬ا ‪;  2 2‬‬
‫‪ k W= t f8‬و ‪ x‬و ‪. xɺ‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ II‬ــ ‪ w6d‬ا ب ا
ن ا‪ ;R‬ا) ‪e‬‬
‫‪
،‬ف ‪ 5 4
 M Z‬ا‪=W‬اد وآ‪+‬‬
‫)‪( P‬‬ ‫ *
دون ا?‪W‬ق ‪
V‬ى ‪
2‬ة‬
‫‪ r >NG‬وآ ‪ ، M‬و‪
 eN‬ف‬
‫ا‪ ( S2 ) 6 )`
Zx‬آ‪+‬‬
‫‪ ) m2 = m1 = m‬أ‪
f‬ا‪( 52j‬‬
‫>?م ‪#4‬ر ا‪
26‬ة ∆ ‪#8 6)0 J‬ر‬
‫‪1‬‬
‫= ∆‪J‬‬ ‫ا‪ ;R‬ار ‪
 O‬آ?ه ه‪Mr 2 #‬‬
‫‪2‬‬
‫‪. M = 2m , -‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪=-‬د =‪ W‬اد*
از إ&‬
‫ا‪ =0>  0‬ا‪#‬ازن ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ?*‪ D‬ا‪ #8 ( S2 ) _)V‬ا‪
8 _F zm ;) 5!R‬ر‪= 9‬ون !
> =  >‪ =0‬ا‪5d* . t = 0 f8‬‬
‫ا‪ 52j‬أ!‪
- 5 V)S +‬آ   ‪ _) S1 O‬ا‪Z ،  8‬ل =د ز‪)  0‬و* و ‬
‫‪. τ = 40ms‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ O > 1‬ا=ور ‪  T0‬ب ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ O > 2‬ا‪
8 xm A!#‬آ ‪. S1‬‬
‫‪ 3‬ــ >دك >‪ g‬ا‪ 4N‬ا‪P*
8  !!R‬‬
‫ ‪ O‬أن ا‪N‬د ا‪
8  B‬آ ا‪S1 _)V‬‬
‫‪1k‬‬
‫‪x+‬‬
‫‪ɺɺ‬‬ ‫‪ g> <2S‬ا‪ 52j‬ا ‪x = 0 :‬‬
‫‪3m‬‬
‫) ‪ x‬أ;‪#‬ل 
آ? ‪#4‬ر ا‪ =0> S1 _)V‬ا‪f8‬‬
‫‪(t‬‬
‫‪ 4‬ــ أآ< ا‪N‬د ا?‪
8  0‬آ ‪. S1‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪=-‬د   ا‪ > k  0‬أن ‪m = 200 g‬‬
‫ ‪7‬‬
‫*‪#2‬ن ‪#‬اس ا ‪W#; P! O‬دي رأ! ‪ +;
& O w6d C +   F‬ا‪ ، 5- ; g>R‬و*‪; 58‬‬
‫&
;‪ +‬ا‪?> ، ℓ = 2cm +#& ، AB )V 6 /4 5!R‬م ‪#4‬ر‪#8 6)0 9‬ر رأ! ه‪#‬‬
‫‪. J ∆ = 4.10−4 kg .m 2‬‬
‫=*
ا‪ AB < /‬أ;  ‪#-‬ل ا‪#8‬ر ) ∆ ( ; ا‪ g80‬ا‪? <`#‬او* ‪θ m‬‬
‫ا ‪#S AB# O 4‬از‪
8 _F ، +‬ر‪= 9‬ون !
> =  ; ا‪ f8‬ذات ار*‪y‬‬
‫‪. t =0‬‬
‫‪ AB# _N‬ا‪ ; < /‬آ‪ +#;[ f8 5‬ا?اوي ‪ . θ‬اي  )‪+‬‬
‫ ‪ AB# 6)0‬ا‪#‬ازن ‪ A ` 5 .‬ا‪2-W‬آت و[‪. π 2 = 10 Z‬‬
‫‪ 1‬ــ  ‪ e 6‬ا‪ 4N‬ا‪ ، P*
8  !!R‬أو`= ا‪N‬د ا‪
8  B‬آ‬
‫ا‪ ، < /‬وا!‪
6NS L0‬ا=ور ا@ص ‪ J ∆ W= T0‬و ‪. C‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ Z‬ر ‪ AB#‬ا‪#‬ازن ا‪ 4  N`
 < /‬ا‪ ،  AB#‬أو`= ‪
6NS‬‬
‫ا ‪ 4‬ا ‪ J ∆ W= { < /4 ، P! ، 5- } >#V  2 2‬و ‪C‬‬
‫وا‪#;R‬ل ا?اوي ‪ θ‬وا)
> ا?او* ‪. θɺ‬‬
‫‪ 3‬ــ *‪ 5d‬ا‪ 6‬ن أ!‪  @ +‬ا ‪ 4‬ا ‪  2 2‬و&‪ 4‬و‪ AB‬ا ‪. >#V‬‬
‫ >دك >‪ g‬ها ا‪ 6‬ن أو`= ‪:‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 1‬ا  ا‪#‬ى  ‪ 4‬ا‪.  AB#‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 2‬ا‪θ m A!#‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪  F 3‬ا )‪. C P‬‬
‫‪ 4‬ــ أ>‪ M‬ا‪N‬د ا?‪
8  0‬آ ا‪. < /‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪ g> w6d‬ا‪ < /‬و>‪ h g‬ا); ‪O d = ℓ / 4‬‬
‫ا‪#8‬ر ) ∆ ( !‪ O F O 8‬آ  ‪ . m1 = m2 = m‬و?*‪D‬‬
‫ا‪#S AB# O> < /‬از‪ h0 +‬ا?او* ‪ θ m‬و‪
8‬ر‪= 9‬ون !
>‬
‫ =  ‪.‬‬
‫أ‪ <)-‬ا‪ > ، m 2‬أن ا ب *‪10 ?V0‬ذ  ت ‪Z‬ل =و ‪. ∆t = 15s‬‬
‫‪?> J ∆′ = J ∆ + 2 md 2  N‬م ‪#4‬ر ا‪ } >#V‬ا‪ ، < /‬ا)‪#8 6)0 { O 8‬ر ∆ ‪.‬‬
‫  ر ل درس  ه ا
 ‪.‬‬
‫  ‪1‬‬
‫‪ 1‬ــ ب  ا ا او  ا 
ا ‪:‬‬
‫*‪ -.‬ا‪ ,‬ا‪ ) $*+‬ا ا
‪'( #‬ن ا  ‪: !"# $%‬‬
‫‪1 2‬‬
‫= ‪  E pe‬ا‪ ,‬ا‪ x = 0
E pe = 0 : $*+‬أي أن ‪ Cte = 0‬و‪ ) .‬ا‬ ‫‪kx + Cte‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1 2‬‬
‫= ‪E pe‬‬ ‫ا  ه‪ !2‬ا‪ ,‬ه ‪kx :‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2 6-‬ف ا'ة ('ن ا  ‪(  3$ #‬وي ‪ ℓ 0 / 2‬أي أن ‪ 789:‬ا  ه‬
‫‪1‬‬ ‫‪ℓ‬‬ ‫‪ℓ‬‬
‫‪ x = 0 − ℓ 0 = 0‬و‪; .‬ن ‪E pe = k ℓ 20 = 6, 3.10−3 J‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 2‬ــ ?'‪ 6‬ا) ا‪ .‬اآ‪ =.-.‬ا'ة ‪  :‬آ‪$‬‬
‫ا  ا‪C (D9‬ر‪A‬ل ا'ة ‪:‬‬

‪#‬ور ا'ة وا  ‪ E#‬ا ‪': O )9‬ن ‪'8‬ة ‪#
(D  A‬ور! ‪: # E#‬از ‪ 3$‬أ‬
‫‪ I‬ا*)‪$‬ت آ‪  6‬ا ا ‪ =-.':‬ا'ة ‪  6'? G8‬آ‪: $‬‬
‫‪1 2‬‬ ‫‪2 E pe‬‬
‫= ‪E pe‬‬ ‫= ‪mvmax ⇒ vmax‬‬ ‫‪= 0,36m / s‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪m‬‬
‫  ‪2‬‬
‫‪ E$$*:‬ا
ور اص ‪ E#‬ا‪$-‬ن ‪T0 = 0,5s :‬‬
‫ ‪ M. .‬م ‪D‬ر اق ‪:‬‬
‫‪PQ E#‬ل ا ‪ E$-.( G ,‬أن آ ا اس ‪ $-$+ $22:‬و‪PQ  8R:‬ل ا
رس أن دوره اص ه‬
‫∆‪J‬‬ ‫‪J‬‬
‫‪T0 = 2π‬‬ ‫∆ ‪⇒ T02 = 4π 2‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪C.T02‬‬
‫= ∆‪J‬‬ ‫‪= 1, 25.10−7 kg .m2‬‬
‫‪4π‬‬ ‫‪2‬‬

‫(‪ SP‬أن ه‪ !2‬ا‪$R $9‬ة ‪


+‬ا ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ا‪. 6$X.‬‬
‫‪ 3‬ــ ب ا) ا‪,‬آ‪ 8 $‬اس
‪#‬ور! ‪: # E#‬از ‪:‬‬
‫‪ #‬ا‪.‬ازن ‪':‬ن ‪  A‬ا اس ‪ (D‬و‪':‬ن ‪θ = 0‬‬
‫ أن ا‪'.U‬آت ‪ ) 8=#‬ا‪': $'$'$‬ن ‪PQ Z[, #‬ل آ ا اس و‪$-*:‬ه ('ن

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ θ = θ m‬ه ‪ Em = Cθ m2 + 0 = Cθ m2‬و
‪ #‬ا‪.‬ازن ‪':‬ن ‪ θ = 0‬و ‪ θɺ = θɺm‬أي أن ‪ A‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 ɺ2‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪Em‬‬ ‫ا اس ‪':‬ن ‪ (D‬و‪J ∆θ m + 0 = J ∆θɺm2 .‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1 ɺ2 1 2‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪J ∆θ m = Cθ m ⇒ θɺm = θ m‬‬ ‫ا‪[,‬ظ ا) ا‪\'( $'$'$‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫∆‪J‬‬
‫‪
^$-):‬دي ‪:‬‬
‫‪π‬‬
‫= ‪θ m = 10°‬‬ ‫‪rad‬‬
‫‪18‬‬
‫‪θɺm = 2, 02rad / s‬‬
θ = 0,8rad
‫ اس‬8 EC $‫آ‬,‫ وا) ا‬E pt 8‫ ــ ب  ا ا‬4
π
θ m = 10° = = 0,174rad < 0,8rad ‫آ ه‬,‫! ا‬2= (D9‫ ا‬$9‫ `ن ا‬E'( U
18
θ = 0, 08rad = 4,5° ‫ر‬-.  E(.‫ا ا‬2‫  ه‬6#*. ‫ ان‬E'(
1
9.‫از ا‬:   I$9‫= ا‬$ ‫ ('ن‬.‫ ا‬$*+‫ ا‬,‫ر ا‬. E pt = Cθ 2 + Cte ‫ أن‬a8*
2
1
E pt = Cθ 2 ‫ أي أن‬Cte = 0 .b .‫ و‬θ = 0 3$
2
E pt = 0,64.10−7 J : ‫^
دي‬$-):
: ‫ اس ه‬8 $‫آ‬,‫ا) ا‬
: ‫ اس ه‬8 $'$'$‫ ا) ا‬،‫ أ‬a8*
Em = E pt + EC ⇒ EC = Em − E pt
1
( )
EC = C θ m2 − θ 2 = 0, 024.10−5 J
2

3  
: ‫ة‬$D‫ت ا‬22‫ ــ دور ا‬1
J∆
T0 = 2π
mgd
T0 = 2, 01s : ‫^
دي‬$-):
: ‫ اس اازن‬8 $9b‫  ا ا‬$-*: ‫ ــ‬2

9).# O ‫ و‬G8 `‫ ا‬, +# (O , k ) ‫ر‬,‫ر ا‬.  ‫ أي أ‬z = 0
E pp = 0 $*+‫ ا‬,‫ ا‬2Qd
E pp = mgz + Cte ‫ ;ن‬.‫ و‬G ‫ازن‬.‫ ا‬# #
‫ أن‬3$, E pp = mgz ‫ أي أن‬E pp = 0 = 0 + Cte ⇒ Cte = 0 :  (
 $*+‫ ا‬,‫ ا‬

E pp = mgd (1 − cos θ ) ‫ ;ن‬.‫ و‬z = d (1 − cos θ )


1 θ2
E pp = mgdθ 2 ‫ أي أن‬1 − cos θ = ‫ ;ن‬$R A‫ت ذات و‬22‫ر أن ا‬-. 
2 2
‫ب‬22.8 ‫ى‬D9‫ ا  ااو( ا‬θɺmax ‫ ــ ب‬3
E pp min = 0 ‫ أي أن‬θ = 0 ‫از أي‬: # E# !‫ور‬#
‫ى‬D (‫  زاو‬A ‫ اس اازن‬8 ‫'ن‬:
1 ɺ2
Em = J ∆θ max ‫ ه‬,‫! ا‬2‫  ه‬$'$'$‫وا) ا‬
2

‫ اس‬8 $'$'$‫ أي أن ا) ا‬$'$'$‫[ظ ا) ا‬,‫ ;ن ه ك ا‬8=# ‫'آت‬.U‫ أن ا‬
E# !‫ور‬#
‫ اس‬8 '$'$‫وي ا) ا‬: Em = E pp max + EC min = E pp max + 0 = E pp max θ = θ max
: ‫از أي أن‬: #
1 ɺ2 2 E pp max
E pp max = J ∆θ max ⇒ θɺmax =
2 J∆
θɺmax = 0, 25rad
4  
‫‪ 1‬ــ ‪
(
,:‬ا ‪ G ,‬اا^ '‪ E# 6'? 6‬أ?'ل ا) ‪ :‬أ‪ Z‬ا"'‪-+ 6‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ $‬ا
ور ‪, T0‬آ ا اس اازن ‪:‬‬
‫‪T0‬‬
‫= ‪ T‬أي أن ‪T0 = 2T‬‬ ‫(‪PQ E# SP‬ل ا ‪$ ,‬ت ‪ E pp‬أو ‪ EC‬دا‪ E$.‬دور‪ E$:‬دور آ‪ = # 6‬ه‬
‫‪2‬‬
‫و‪ I‬ا"'‪; 6‬ن ‪T = 1s ⇒ T0 = 2s‬‬
‫‪ 3‬ــ أ ــ ل ا اس ا‪ i$-‬ا‪2‬ي  [‪ h‬ا
ور اص ‪: T0‬‬

‫‪ℓ‬‬
‫‪' T0 = 2π‬‬ ‫*‪ a8‬أن دور ا اس ا‪: i$-‬‬
‫‪g‬‬
‫('ن ‪.#‬ا‪ # V‬ا اس اازن ا‪2‬ي دور! ‪T0 = 2s‬‬
‫‪ℓ‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪4 = 4π 2‬‬ ‫ه آ‪⇒ ℓ = 2 = 1m : .‬‬
‫‪g‬‬ ‫‪π‬‬
‫ب ــ ‪  $-*:‬ا ا‪ $9b‬ا‪D9‬ى ‪ 8‬اس‬
‫ا‪E pp = mg ℓ (1 − cos θ ) : i$-‬‬
‫ ‪

 -‬ت ذات و‪ (
 $R A‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪θ2‬‬
‫= ‪E pp‬‬ ‫= ‪ 1 − cos θ‬أي أن ‪mg ℓθ 2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ج ــ  ‪d.‬آ
‪ E#‬أن ا‪ I(9.‬ا‪8 -  6*.‬وا(‬
‫ا‪$D‬ة (‪ ^9,.‬أي ن ا‪.‬ا‪E# θ max I, V‬‬
‫‪1‬‬
‫= ‪-.  E pp max‬ر أن ‪ 8‬اس ا‪ h[ i$-‬ا) ا‪
X $'$'$‬أن‬ ‫‪mg ℓθ max‬‬
‫‪2‬‬
‫‪PQ‬ل ا*د ا‪:$.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2 E pp max‬‬
‫= ‪θ max‬‬ ‫‪= 0, 226rad = 13°‬‬
‫‪mg ℓ‬‬
‫  ‪5‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ -?
(
,:‬ا
ور ‪ T‬ا)‪ E# P‬ا ‪  G ,‬ا‪: -+ 9$W‬‬
‫‪PQ E#‬ل ا"'‪ E$-.( 6‬أن ?‪ -‬ا
ور ه ‪T = 1s :‬‬
‫ا
ور اص ‪ 8‬اس ه ‪:‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ E$-( # T0 = 2π‬أن ?‪ -‬ا
ور وا
ور اص ‪.# -(9: I22.8‬و(ن ‪.‬‬ ‫‪= 1s‬‬
‫‪k‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪
(
,:‬ا ‪$ ,‬ن )أ( و )ب( ‪:‬‬
‫‪1 2‬‬
‫= ‪EC‬‬ ‫)أ( ا) ا‪,‬آ‪22.8 $‬ب ‪mxɺ :‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫و )ب(  ا ا ‪E pe = kx 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 3‬ــ ([ ‪ 7 :‬ا) ا‪ X$. Em $'$'$‬و‪+‬د ى ا‪'.U‬ك ا‪m‬و ‪
-: E‬د ا) ‪G8‬‬
‫?'‪  6‬ار( ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ أ ‪
G  A‬ا‪: t1 Z,8‬‬
)9 ‫! ا‬2‫ ;ن ا   ه‬.‫از= و‬: # E# : G ‫ أي أن‬x = 0  (
 t1 Z,8‫
ا‬
$'$'$‫ ) ا‬.‫ أي د( و‬#
* # ‫( و ا‬D $‫آ‬,‫( أي أن ا) ا‬D
1 2
Em ( t1 ) = EC max ( t1 ) ⇒ mxɺmax = Em ( t1 )
2
2 Em ( t1 ) 2 × 1, 6.10 −3
xɺmax = = = 0,113m / s
m 0, 25
EC ( t2 ) = 0 ⇒ v ( t2 ) = 0 ‫ د( أي‬$‫آ‬,‫'ن ا) ا‬: t 2 Z,8‫
ا‬

: E$.Z,8‫ ا‬E$:‫
ه‬f ‫ ا"
ة‬$ ‫ب ــ‬
f max = µ .xɺmax (D n2‫'ن آ‬.A f = µ v ‫ة‬9‫( أي أن ?
ة ا‬D  ‫'ن ا‬: t1 Z,8‫
ا‬

. n2‫ آ‬#
* # ‫'ن‬.A f ‫ة‬9‫ "
ة ا‬.‫ و‬#
* #  ‫'ن ا‬: t 2 Z,8‫
ا‬
Em G , ‫ ا‬6'? 6$8*: ‫ج ــ‬
G , ‫'ن ا‬$A‫ و‬S[, : $'$'$‫ ( ;ن ا) ا‬t 2 Pb# ) #
* # ‫'ك‬.U‫'ن ?
ة ة ا‬: #

. 79 : $'$'$‫ة أي أن ا) ا‬9‫داد ?
ة ا‬:
*‫( و‬palier ) $9‫ أ‬-. E# ‫ء‬+ E ‫رة‬- Em
. .W $% ‫'ك‬.U‫ أن ى ا‬E M: 6'"‫ا ا‬2‫وه‬
6  
{  ‫ ا‬، I8D‫ ا‬aX‫  } ا‬X8 $‫آ‬,‫ ا) ا‬$-*: ‫ ــ‬1
EC = EC ( S1 ) + EC ( R )
$‫آ‬,‫ ;ن ا) ا‬.‫ و‬EC ( R) = 0 #
* # $‫آ‬,‫ ا‬. ‫ ;ن‬8=#  ‫ ا‬8.‫ أن آ‬
1 2
EC = mxɺ : ‫  ه‬X8
2
:  X8 ‫  ا‬$-*: ‫ ــ‬2
‫ت أن‬$)*‫ ا‬I ` #
* # ‫ وه‬aX8 $9b‫  ا ا‬E pp ‫ أن‬3$, E P = E pp + E pe
‫  ا‬E pe ‫ ( و‬z = 0 ‫ ;ن‬.‫ و‬$9‫ أ‬G ‫ ) آ‬G E# ( ‫ي‬2‫ى ا‬.‫  ا‬E pp = 0
1 2
‫∆ `ن‬ℓ 0 = 0 ‫ 'ن أن‬t Z,8‫ إ ا 
ا‬x 6b: E pe = kx + Cte : ‫  وه‬8 ‫ا‬
2
. 9‫ا  أ‬
1 2
Ep = kx ‫ ;ن‬.‫ و‬Cte = 0 ‫ أي أن‬x = 0
E pe = 0 ‫ أن‬$*+‫ ا‬,‫ ا‬I
2
:  X8 $'$'$‫ ا) ا‬M. .
1 2 1 2
Em = mxɺ + kx
2 2
: ‫ب ان‬22.‫آ ا‬, $8[.‫ ــ ا*د ا‬3
dEm
: ‫ ;ن‬.‫و‬ = 0 ‫ أي أن‬S[, : $'$$'$‫ ;ن ا) ا‬8=# ‫'آت‬.U‫ أن ا‬
dt
kxxɺ + mxx
ɺɺɺ = 0 ⇒ kx + mxɺɺ = 0 ( xɺ ≠ 0)
k
x+
ɺɺ x=0
m
‫‪ II‬ــ ‪ 1‬إ ا 
ا‪.‬ازن ‪:‬‬
‫‪PQ E#‬ل ا‪ ، $-.‬و‪ ? ^$-).‬ا‪.‬ازن ‪G8‬‬
‫آ‪ E# 6‬ا‪ S1 aX‬و ا‪  S 2 aX‬آ إزا‬
‫وا‪'-‬ة وه  آ دوران ‪: G8 6D,‬‬
‫درا‪: A‬ازن ا‪: S1 aX‬‬
‫‬ ‫‬
‫ا‪9‬ى ا)‪ P1 : S1 G8 9-‬وزن ا‪ aX‬و ‪R‬‬
‫‬ ‫‬
‫‪ $Wd:‬ا)‪ z‬ا`‪ 9‬و ‪ :: T1‬ا‪ i$‬و ‪ F‬ة‬
‫ار‪
:‬اد ا  ‪.‬‬
‫    ‬
‫‪P1 + T1 + R + F = 0‬‬
‫‬
‫(‬
‫‪: O, i‬‬ ‫‪ i9‬ه‪ !2‬ا*‪) G8 P‬‬
‫‪(1) − k ∆ℓ 0 + T1 = 0‬‬
‫درا‪: A‬ازن ا‪: S 2 aX‬‬
‫‬
‫ا‪9‬ى ا)‪ G8 9-‬ا‪ P2 : S 2 aX‬وزن‬
‫‬
‫ا‪ :: T2 ، S 2 aX‬ا‪. i$‬‬
‫  ‬
‫‪P2 + T2 = 0‬‬

‫(‬ ‫)‬
‫‬
‫إ‪9A‬ط ا*‪(2) mg − T2 = 0 : O, k G8 P‬‬

‫درا‪: A‬ازن ا‪'-‬ة ) ‪


8 8‬وران ل ‪,#‬ر ‪( VW‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫ا‪9‬ى ا)‪ G8 9-‬ا‪'-‬ة ‪ P :‬وزن ا‪'-‬ة ‪ $Wd: R′ ،‬ا‪,‬ر ‪ G8‬ا‪'-‬ة ‪ :: T1′ ،‬ا‪ i$‬و ‪:: T2′‬‬
‫ا‪. i$‬‬
‫) (‬ ‫) (‬ ‫) (‬ ‫) (‬
‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫‪M∆ P + M∆ R′ + M∆ T1′ + M∆ T2′ = 0‬‬

‫) (‬ ‫) (‬
‫‬ ‫‬
‫‪ M∆ P = 0‬و ‪' M∆ R′ = 0‬ن ‪$Wd: )Q‬ه ( ‪X# E#‬ى ا‪'-‬ة ‪.‬‬

‫) (‬ ‫) (‬
‫‬ ‫‬
‫‪M∆ T1′ + M∆ T2′ = 0 ⇒ −T1′.r + T2′.r = 0‬‬
‫‪T1′ = T2′‬‬
‫و أن ا‪ 6 $% i$‬ا‪
.#U‬اد وآ‪ T1′ = T1 : 8=# .8.‬و ‪ T2′ = T2‬و‪; .‬ن ‪T1 = T2‬‬
‫‪mg‬‬
‫= ‪− k ∆ℓ 0 + mg = 0 ⇒ ∆ℓ 0‬‬ ‫و‪ E#‬ا*‪ (1) E$.P‬و )‪ M. . (2‬أن‬
‫‪k‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬ا
ور ‪22.8 T0‬ب وه ‪ I‬ا‪T0 = 30.∆t = 1, 2 s  (
 6$X.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬ا‪ A‬ه ‪ I‬ا‪$-‬ن ‪xm = 2cm = 2.10−2 m :‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 1‬ا*د ا‪, $8[.‬آ ا‪S1 aX‬‬
‫درا‪ A‬آ ا‪ S1 aX‬وه  آ إزا ‪:‬‬
‫‬ ‫‬ ‫‬ ‫‬
‫ا‪9‬ى ا)‪ P1 : S1 G8 9-‬وزن ا‪ aX‬و ‪ $Wd: R‬ا)‪ z‬ا`‪ 9‬و ‪ :: T1‬ا‪ i$‬و ‪ F‬ة ار‪
:‬اد‬
‫ا  ‪.‬‬
‫)‪ ^-‬ا‪9‬ن ا‪` i-:# +#  E:$  b‬رض *‪: $8$% !-.‬‬
‫   ‬ ‫‬
‫‪P1 + T1 + R + F = m.a‬‬

x : ( O, i ) G8 P*‫! ا‬2‫ ه‬i9
t Z,8‫∆ ه إ ا 
ا‬ℓ ‫ أن‬3$, − k ∆ℓ + T1 = m1.ɺɺ
: 6'"‫ ا‬I ‫وه‬
−k ( ∆ℓ 0 + x ) + T1 = m1.ɺɺ
x : z-D: 9‫ ا‬P*‫∆ أي أن ا‬ℓ = ∆ℓ 0 + x
: S 2 aX‫ آ ا‬A‫درا‬
: S 2 aX‫ ا‬G8 9-)‫ى ا‬9‫ا‬
 
i$‫ ا‬:: T2 ، S 2 aX‫ وزن ا‬P2
.
 E:$  b‫ن ا‬9‫^ ا‬-)
: $8$% !-.* ‫ `رض‬i-:# +#
  
P2 + T2 = m2 a

( ) G8 P*‫ط ا‬9A‫إ‬

: O, k

(2) m2 g − T2 = m2 ɺɺ
z
( VW ‫ر‬,# ‫'ة ) آ دوران ل‬-‫ آ ا‬A‫درا‬
   
:: T2′ ‫ و‬i$‫ ا‬:: T1′ ، ‫'ة‬-‫ ا‬G8 ‫ر‬,‫ ا‬$Wd: R′ ، ‫'ة‬-‫ وزن ا‬P : ‫'ة‬-‫ ا‬G8 9-)‫ى ا‬9‫ا‬
. i$‫ا‬
: $8$% !-.* ‫ `رض‬i-:# +#  n(,.8 $AA`‫ ا‬P*‫^ ا‬-)
( ) ( ) ( ) ( )
   
M∆ P + M∆ R′ + M∆ T1′ + M∆ T2′ = J ∆ .θɺɺ

( ) ( )
 
. ‫'ة‬-‫ى ا‬X# E# ( ‫ه‬$Wd: )Q ‫ 'ن‬M∆ R′ = 0 ‫ و‬M∆ P = 0

( ) ( )
 
M∆ T1′ + M∆ T2′ = J ∆ .θɺɺ ⇒ −T1.′.r + T2′.r = J ∆ .θɺɺ
ɺɺ
x
z = rθɺɺ ⇒ θɺɺ = ‫'ة ;ن‬-‫ى ا‬X# G8 ‫ق‬UU‫ ا‬6 $% i$‫ أن ا‬
x = ɺɺ
ɺɺ
r
ɺɺ
x
−T1.′ + T2′ = J ∆ 2
r
ɺɺ
x
(3) −T1 + T2 = J ∆ T2′ = T2 ‫ و‬T1′ = T1 : 8=# .8.‫
اد وآ‬.#U‫ ا‬6 $% i$‫و أن ا‬
r 2 .
‫ أن‬M. . (3) P*‫(  ا‬2) ‫( و‬1) E$.P*‫*ض ا‬

− ( m1.ɺɺ
x + k ( ∆ℓ 0 + x ) ) + ( m2 g − m2 ɺɺ
ɺɺ
x
x) = J∆
r2
 J 
x  m1 + m2 + ∆2  − m2 g + k ∆ℓ 0 + kx = 0
ɺɺ
 r 
 J 
− m2 g + k ∆ℓ 0 = 0 ⇒ ɺɺ
x  m1 + m2 + ∆2  + kx = 0
 r 
m1 = m2 = m
1
J∆ = Mr 2 = mr 2
2
k
3mxɺɺ + kx = 0 ⇒ ɺɺ
x+ x=0
3m
: ‫ب‬22.‫آ ا‬, $ #‫ ا*د ا‬2 ‫ ــ‬3
.‫ ا‬6'"‫ ا‬G8 $-$+ P 6-9: =; $b‫ ا‬+‫ ا
ر‬E#‫ و‬$)Q $8[.‫ أن ا*د ا‬
 2π 
x ( t ) = xm cos  t +ϕ 
 T0 
−2
xm = 2.10 m ‫ و‬T0 = 1, 2 s ‫ أن‬3$,
 (
 t = 0 Z,8‫
ا‬، ϕ
(
,:
x(0) = xm = xm cos ϕ ⇒ cos ϕ = 1
ϕ =0
:  ‫ ا‬PR ‫ ــ‬5
: ‫ ه‬S1 ‫آ‬, ‫ ;ن ا
ور اص‬$8[.‫ل ا*د ا‬PQ E#

3m 12π 2 .m
T0 = 2π ⇒k= = 16, 7 N / m
k T02
7  
: I$9‫آ ا‬, $8[.‫ ــ ا*د ا‬1
$.‫ ا‬$8[.‫ ا*د ا‬G‫ إ‬6R. 9‫ ا‬E(‫ر‬.‫*  ا‬-.‫ ا‬9()‫ ا‬h[ 
C
θɺɺ + θ = 0
J∆
2
1 2
‫ ;ن‬$*+‫ ا‬,‫ ا‬I‫ و‬EP = E pt = Cθ + Cte : ‫ ه‬n8A‫ و‬I$  X8 ‫ ا‬
2
: ‫ ه‬I$98 $'$'$‫ أي أن ا) ا‬Cte = 0
1 1
Em = J ∆θɺ 2 + Cθ 2
2 2
−3
EPt max = 3.10 J : 8‫ى ) ا ا‬D9‫ ا‬$9‫ ا‬1 ‫ ــ‬3
π
θm = rad A‫ ا‬2 ‫ ــ‬3
4
: n88 8‫ ا‬.W 3 ‫ ــ‬3
1 2 2 EPt max
EPt max = Cθ max ⇒C = 9, 72.10 −3 N .m / rad
2 θ max
2

π  2π 
θ= cos  t + ϕ  : I$9‫آ ا‬, $ #‫ ــ ا*د ا‬4
4  T0 
J∆ 4.10−4
T0 = 2π = 2π = 1,3s : ‫ب‬22.8 ‫ ا
ور اص‬I,
C 9, 7.10−3
θ ( 0 ) = θm = θ m cos ϕ ⇒ ϕ = 0  (
 t = 0 Z,8‫ أ
ا‬$~
-‫ ا"وط ا‬I, ϕ ‫ ل‬- 
π
θ= cos ( 5t ) : ‫ ه‬$ #‫ *د ا‬.‫و‬
4
5
$8[.‫ ا‬.‫*د‬# 3$ 8‫' وه اس ا‬$'$# ‫ب‬22.# ‫'ن‬: =$8 6D,‫  ا‬X‫ ;ن ا‬I$9‫ا‬
C
‫ت‬$)*‫ ا‬I ‫  وه‬X‫ر ا‬D ‫ م‬J ∆′ ‫ أن‬3$, θɺɺ + θ = 0 : .‫ ا‬6'"‫ ا‬G8
J ∆′
2
ℓ
: .‫ ا‬6'"‫ ا‬G8 -D: $8[.‫ أي أن ا*د ا‬J ∆′ = J ∆ + 2m  
4
C C
θɺɺ + 2
θ = 0 ⇒ θɺɺ + θ =0
ℓ mℓ 2
J ∆ + 2m   J∆ +
4 8

mℓ 2 2 mℓ 2 
J∆ + 4π J
 ∆ + 
8  8  mℓ 2
T0′ = 2π ⇒ T0′ =
2
⇒ CT0′2 = 4π 2 J ∆ + 4π 2
C C 8
2CT0′ 8 J ∆
2
m= − 2 = 2,9kg
10ℓ ℓ
‫ارة و
 ‬
‫‪Atome et mecanique de Newton‬‬
‫‪/‬ص ‪%&-‬م ا)!‪ ,‬وا&‪%‬م ا‪ %'
(!)*+‬ا&‪%‬م ا‪ !"#‬‬
‫‪ I‬ــ ‪23‬ود
  ‬
‫‪ 1‬ــ ‪9‬ن  و‪9‬ن آ‪6‬‬
‫أ ــ ‪9‬ن  ‪ :‬ا‪ )?@+‬ا(>< ا‪*+‬ذ‪<-‬‬

ن ن ‪ A‬آ ‪ m A‬و ‪ B‬آ ‪  mB‬اا ‬
‫* ) ا('& ‪%‬ة ذب آ! ا ه ه ا  ار  ‪ A‬و‬
‫‪ ، B‬و‪0‬ه ‪ 0‬ا  ا‪ ، &./‬و‪  ,‬وي ‪:‬‬
‫‪m A .mB‬‬
‫‪FA/ B = FB / A = G‬‬
‫) ‪( AB‬‬
‫‪2‬‬

‫‪ G 203‬ه! ‪ 5 3.‬ا ذب ا‪G = 6, 67.10−11 N .m 2 .kg −2 . !4‬‬


‫ ‪m m‬‬
‫‪FA/ B = −G A B2 u AB‬‬
‫‬
‫) ‪( AB‬‬
‫ب ــ ‪9‬ن آ‪%‬م‬

ن ن ‪ q A 0, A‬و ‪ qB 0, B‬‬
‫آ‪9‬ه * ) ا('& ‪%‬ة ذب أو ‪ &7‬ا ه ه‬
‫ا  ار  ‪ A‬و ‪ ، B‬و‪0‬ه  ;  ‪,:3‬ر !‬
‫‪q A .qB‬‬
‫‪FA/ B = FB / A = k‬‬ ‫‪ q A‬و ‪ ، qB‬و‪  ,‬وي ‪:‬‬
‫) ‪( AB‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫= ‪ ε 0 2 k‬ه! ‪ 5 3.‬ا;?ل ‪ !7‬ا=&اغ‬ ‫‪ 203‬أن‬
‫‪4πε 0‬‬
‫‪k = 9.109 N .m 2 .C −2‬‬
‫ ‪q .q‬‬
‫‪FA/ B = k A B2 u AB‬‬
‫‬
‫) ‪( AB‬‬
‫ ‪ : 5@0‬ا ‪ &.B‬ا! ا ذ‪ !7 !3‬ا‪E‬رة ‪ D‬أم ا ‪ &.B‬ا! ا‪A&4‬آ ‪.‬‬
‫‪ 5 !7 9F‬ذرة ارو
  ‪:‬‬
‫‪Fg‬‬ ‫‪Gme .m p‬‬
‫=‬ ‫‪2‬‬
‫‪≈ 4, 4.10−40‬‬
‫‪Fe‬‬ ‫‪k .e‬‬
‫‪ 2‬ــ ا>‪D‬ذج ا آ(< ‪%‬رة‬
‫‪; A3‬ل ا‪% 3 5 .‬ى ا ‪ &.B‬ا! ا ذ‪ !3‬ا‪ ، !4‬و‪%‬ى ا! ا‪A&4‬آ ‪ ،‬ا‬
‫روذر‪7‬رد ‪ J  !7‬ا&ن ا;‪ " &I‬ذ
 آآ "  ‪E‬رة ‪E 2‬ج ااة ‪43‬آ‪  N‬و‪E‬ج‬
‫ا‪& 4R‬وت ‪%B3‬ر ه‪E‬ا ‪4‬آ‪ N‬ز و‪% 40  F‬ى ا ‪ &.B‬ا! ا ذ‪& !7 !3‬آ‪ 5‬ا‪%O‬ر ل‬
‫ا‪4‬آ‪% 40 ، N‬ى ا ‪ &.B‬ا! ا‪A&4‬آ ‪& !7‬آ‪ 5‬ا‪& 4R‬وت ل ااة ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪23‬ود
  ‬
‫‪ 5* 5 3‬آآ‪ ) 5‬أرض ــ ‪ &%‬ا‪ 54:3 / 3   Y4 Z ، 9F ( !*T‬و‪JX‬‬
‫ا& ا[‪ !7 !*T‬ار ل ا‪O‬رض‬
‫‪ Y &` 4‬ا‪&I‬وط ا]‪:7 ، 5‬ن ‪;,‬ع ار ا& ا[‪ *3 ) !*T‬ر‪ a‬دا]& ( ‪ 4‬أن ‪E'B‬‬

‪ J‬ا ا‪. 54‬‬
‫‪ *3‬ر ذرة ارو
 و ‪  d‬أن إ‪& 4‬ون ا‪E‬رة ‪& !7‬آ‪ 5‬دا]&‪ 5b  5‬ل ا‬
‫‪;I 4   Y4‬ع ار ا‪& 4R‬ون أن ‪ J
E'B‬ا ا‪ ، 54‬و‪:7 ! 3‬ن ذر !‬
‫هرو
 ‪4A‬ن  ن ‪= d‬ن  ‪;, N‬ع اار وه‪E‬ا ‪O Z0T &e‬ن ذر ! هرو
‬
‫ =‪ f‬ا‪ 0‬و‪ J
5* 5=g3‬ذرات ارو
  =‪ f‬ا?ات ‪ .‬وه‪E‬ا  ;‪Y4 D‬‬
‫  ;? * = &‪. a‬‬
‫[‪   Y4 4‬أن = & ا‪b‬اه& ا=?]‪ 5‬ا ! ‪0‬ث * )  ى ا‪E‬رات أو ا?‪h‬ت‬
‫ ‪ 3‬ه‪ aE‬ا‪b‬اه& ا=?]‪ ، 5‬ا د[ت ا‪ !3 5%‬ادة وإ‪;,‬ع ‪ !]X‬وا ! &زه أ\ف ا‪E‬رات‬
‫‪ II‬ــ  ‪ D‬ا‪(+‬د‪H‬ت ا‪9F‬‬
‫‪0‬ث دل ا‪5%‬‬
‫ــ * ا‪T‬ام ذرة ‪ 5%3‬د‪5‬‬
‫ــ * ‪0‬ث ‪ 3 !3 &.B‬ا‪E‬رة وإ‪;,‬ع ‪. !]X‬‬
‫‪1900 5A‬م و‪ JX‬ا=?]! ا‪ !O‬آ‪ : 5X&7 Y93 f‬ادة وا‪o‬ء [ ‪ 4‬أن  د[ ا‪5%‬‬
‫إ[ ‪43‬ت =‪ ) 5 g‬آ‪D‬ت ا‪. 9F‬‬
‫ا‪ 5%‬ا د‪ 3 Eech 5‬ادة وإ‪;,‬ع ‪ 4 [ !]X‬أن ‪ E'B‬إ[ ‪0 %‬دة و=‪ ، 5 g‬ل أن‬
‫ه‪ aE‬ا‪ 5%‬ا د‪4 5‬ة ‪.‬‬
‫و ‪ N‬أ ا‪=0‬ظ ا‪:7 ، 5%‬ن ا‪ 5%‬ا د‪&\  5‬ف ذرة وي `& \‪ E1  % 3  %‬و‬
‫‪ E2‬أي أن ‪. ∆E = E2 − E1‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪D‬ذج ا‪#‬ن‬
‫\ر إ‪ 5X&7  I‬آ‪Y93 f‬‬
‫* ) ‪ D4,‬آت ا‪ ، 5%‬وذ‪.:3 Y‬ت أن آت ا‪ 5%‬ه ‪  0‬د‪#- ) ]%‬ت ‪.‬‬
‫ ه ا= ن ؟‬
‫ا= ن د‪  r  5%‬آ ‪ ، 5‬و‪ !7 D  ، 50I &e‬ا=&اغ ‪ 5*& 3‬ا‪o‬ء ‪. c = 3, 00.108 m / s :‬‬
‫ ‪4‬ن 
‪ 5‬آ&` ‪& 5‬دده ‪ ، ν‬و\ل 
 ‪ !7‬ا=&اغ ‪ 7  λ‬ت ‪.‬‬
‫‪c‬‬
‫‪. E = h.ν = h‬‬ ‫\‪ 5%‬آ‪ 7 D‬ن ‪:‬‬
‫‪λ‬‬
‫‪& ν‬دد ا
‪ 5‬ب ‪ Hz‬و ‪\ λ‬ل ا
‪ 5‬ب ا & ‪ m‬و ‪ ( J .s ) Y93 5 3. h‬و ‪ 5%\ E‬ا= ن ب ‪. J‬‬
‫ ;& * \‪ 5%‬ا= ن  ;‪ e D‬ا‪& 4R‬ون ــ ‪1eV = 1, 60.10 −19 J : s7‬‬
‫‪: <J(F !)D‬‬
‫أ ‪3 N‬ل ‪& 4R3 . ،‬ون ‪ 7 5%\ ، s7‬ن &ون ‪;,u3‬ع ا‪t &O‬‬
‫ وي ‪ 5*&A : !; . 657nm‬ا‪o‬ء ‪ !7‬ا=&اغ ‪ c = 3, 00.108 m / s :‬و ‪Y93 5 3.‬‬
‫‪h = 6, 626.10 −34 J .s‬‬
‫‪h.c‬‬
‫= ‪E = h.ν‬‬ ‫ااب ‪ 5%\ :‬ا= ن ه! ‪:‬‬
‫‪λ‬‬
‫‪6, 626.10 −34 × 3.108‬‬
‫=‪E‬‬ ‫‪−9‬‬
‫ ب \‪ 5%‬ا= ن ‪3‬ل ‪= 3, 03.10 −19 J :‬‬
‫‪656.10‬‬
‫ ب \‪ 5%‬ا= ن ب ‪E = 1,89eV : eV‬‬
‫‪ 2‬ــ
‪L,‬ت ‪-‬ه)‬
‫ ارا‪ 5A‬ا &‪ t 5‬ا[;ث ‪E‬رة ارو
 ‪ !7‬ال‬
‫ا&]! أ  ‪4‬ن  *ة ?ات  ‪ 5‬ا‪ 7‬آ‪  D‬إ‪; *;,‬‬
‫أدي ا ن ‪ ،‬وه  ‪4‬ن  أر‪? J3‬ات \ل 
  ه آ ! ‪:‬‬
‫‪ λ1 = 411nm‬و ‪ λ2 = 435nm‬و ‪ λ3 = 487nm‬و ‪. λ4 = 657nm‬‬
‫ = & ه‪ aE‬ا‪b‬ه&ة و‪ JX‬ا; ا=?]! ارآ!  ‪3 f‬ه&‬
‫‪*X‬ت ‪ D0‬ا‪: A‬‬
‫* `&ات ا‪E 5%‬رة `&ات ‪4‬ة ‪.‬‬
‫*‬
‫*   ا;ث ‪ 7‬ن &دد‪ D  * ν a‬ا‪E‬رة   ى \‪ E p !%‬إ)  ى \‪ En !%‬أ‪D%‬‬
‫‪E p − En = hν : 203‬‬
‫‪ III‬ــ  ‪!+'
D‬ت ا‪. 9F‬‬
‫‪ 1‬ــ  ‪!+'
D‬ت ا‪ <M 9F‬ارات‬
‫اذج ا‪E‬ي و‪3 ;X‬ه&  ‪ NA‬وا‪47O‬ر اة  ‪ DF  ، 54‬ه‪E‬ا اذج ‪ !7‬آن \‪ 5%‬ا‪E‬رة‬
‫‪4‬ة أي [ ‪A E'B‬ى ‪ w;3‬ا ا=‪ 5 g‬وا‪0‬دة )
'‪!+‬ت ا‪ . 9F‬أي أن آ‪D‬‬
‫ ى \‪ 5; 5%\ 5 !%‬و?ه ‪;3‬د ‪2&- )  n‬د ا ‪ ، <D‬وا‪E‬ي ‪ E'B‬ا‪*O‬اد ‪ 1‬و ‪ 2‬و‬
‫‪..... 3‬‬
‫ــ  ى ا‪;  5 3 5%‬د ا‪ )  n = 1 !4‬ا ى‬
‫ا‪ !AAO‬وه ا‪ 7‬ا ى ذا ا‪ 5%‬ا‪ ) &`TO‬ا‪ 50‬ا &ة‬
‫ ‪E‬رة (‬
‫ــ  ت ا‪ 5%‬ذات ا;د ا‪ n > 1 !4‬ا‪ 7‬ا ت ا‪F‬رة‬
‫‪.‬‬
‫ــ ا ى ا‪ !%‬دو ا;د ا‪ n = ∞ !4‬ا‪ 7‬ا‪E∞ = 0 5%‬‬
‫‪ 2‬ا‪& 4R‬ون ‪3 s & &e‬اة ‪ .‬إن ه‪E‬ا ا[‪9T‬ح  
‪ N‬أن ‪4‬ن‬
‫‪ D4‬ا ت ا‪&'B 5%‬ى \‪. 5A 5%‬‬

‪!+'
PFQ‬ت ا‪ 9F‬رة ا‪2O‬رو‪. N‬‬
‫‪e !7‬ب أي ا‪&X‬اب 'ر
! ‪ ،‬إذا آ‪ r‬ا‪ 50‬ا‪E 5AAO‬رة ه!‬
‫  ا]‪:7 ، 5‬ن ا‪E‬رة ) ‪ !7‬ه‪ aE‬ا‪. 50‬‬
‫* ‪ N 4‬ذرة \‪' 5%‬ر
‪    D  :7 ، 5‬ا‪5AAO‬‬
‫إ) إى ا‪[0‬ت ا‪F‬رة وا ! ‪4‬ن ‪ !7‬ا`‪&  &e N‬ة ‪4 ،‬‬
‫‪*&A‬ن  ;د إ) إى [  ذات  ى \‪ !%‬أ‪ ، D%‬وذ‪Y‬‬
‫‪=3‬ان \‪4 5%‬ن ‪4‬ة ‪.‬‬
‫ا‪J+H‬ل ه ا‪)D‬ور
 ‪ 3‬إ‪ T‬أ‪)/‬ى ذات
'‪+‬ى ‪ <9R‬أآ() ) إ?رة ( أو ذات
'‪+‬ى‬
‫‪ <9R‬أ‪2JM) Y9‬ان ا‪?H‬رة (‬
‫‪: <J(F !)D‬‬
‫‪; A3‬ل ‪  sd‬ت ا‪E 5%‬رة ارو
 ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫ا‪. 5AAO‬‬
‫‪ 2‬ــ  ه! أآ& ‪ 5% 54 5%‬ا[ ل ‪      3‬؟‬
‫ااب ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ‬
‫‪E4 − E1 = −0,85 − (−13, 6) = 12,75 eV‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪ 0‬ن ا  ن ا ن ;ان أآ‪ o;3 * &F‬ا;‪ w‬ه ا‪ 50‬ا‪ 5AAO‬وا‪ 50‬ا‪F‬رة‬
‫ا‪O‬و) ‪:‬‬
‫‪E2 − E1 = 10, 2eV‬‬
‫‪ 2‬ــ  ‪!+'
D‬ت ا‪ <M 9F‬ا*"!‪Z‬ت‬
‫ ‪4‬ن ا?‪h‬ت  ذرات ‪*  &F4  ، !3 &.B !7‬د  ت ا‪ 5%‬و‪;A‬‬
‫‪4‬ة أ‪ ، o‬وه! ;  ‪& 4R3‬وت ‪ ،‬و‪3‬ه ?ازات ا?‪ 5h‬ل &آ? ا‪ ، 5 4‬و‪3‬ورا‬
‫‪ 3‬ــ  ‪!+'
D‬ت ا‪ <M 9F‬ا>ى ‪.‬‬
‫إن \‪ 5%‬ااة ‪4‬ة آ‪ 203 ، YE‬أن‬
‫وذ‪=3 Y‬ان \‪ 5%‬أو ‪3‬آ ‪ . 3‬آ ‪  4‬اة أن ‪F‬ر ‪ D;=3‬ا‪T‬ا ‪ J‬د‪ 5%‬د‪ 5* 5‬ا‪5%‬‬
‫ ‪ &7‬ا‪E‬رات وا?‪h‬ت واى * )  ت ا‪4 5%‬ة ‪.‬‬
‫* دل ه‪ aE‬ا*ت \‪ J 5%‬ا‪ sA‬ا‪d‬ر
! ‪   D  :7 ،‬ى \‪ EP !%‬إ)‬
‫ ى \‪ En !%‬أو ا;‪. f4‬‬
‫ه‪ aE‬ا‪ 5%‬ا د‪3 5%9* 40 5‬ه& ‪ r03 ∆E = E p − En :‬أن ‪EP > En‬‬
‫‪ VI‬ــ ‪J(F‬ت ‪ T%L‬ا]‪R‬ف ‪.‬‬
‫&)!^ ‪, ^F-‬ء‬
‫ ! \‪X t‬ء ع ا‪*;,R‬ت ا !  ‪4‬ن  ه‪E‬ا ا‪o‬ء ‪ ،‬و ? آ‪ D‬إ‪;,‬ع  ‪3‬ل ا
‪5‬‬
‫‪ !7‬ا=&اغ ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪R‬ف ارات‬

‫‪http://www.unice.fr/lasi/pagesperso‬‬
‫‪/golebiowski/cours.htm‬‬
‫‪ DF‬ا‪ 5.‬أ*‪? t\ a9‬ات ا[ ‪g‬ص و\‪? t‬ات ا[;ث ‪E‬رة ا‪g‬دم و‪ {9‬أن ا‪?0‬ات‬
‫ا‪ f= D 0 5 b‬ا‪? JX‬ات ا[;ث ‪.‬‬
‫*  ‪ D‬ذرة   ى \‪ EP !%‬إ) ‪ &'z‬ذي \‪ En 5%‬أ‪D4, ) * F; 5%\ = :7 D%‬‬
‫إ‪;,‬ع &دد‪ 203 ، ν a‬أن ‪∆E = E p − En = hν‬‬
‫* آ  آن ا=&ق ‪ ∆E‬آ&ا آ  آن ا &دد ‪.  ν‬‬
‫* &ددات ا‪*;,R‬ت ا;‪0 5F‬ده  ت ا‪ 5%‬؛ ‪t\ !=7‬‬
‫ا[;ث ا‪E‬ري ‪ ،‬آ‪? D‬ة أد‪ 5‬ا ن ) أد‪\ 5‬ل ا
‪ ( 5‬ا‪7‬‬
‫ا [ ‪. 5%    3‬‬
‫* [ ;   ت ا‪E 5%‬رة إ[ ‪ 5;3‬ا‪E‬رة ‪ .‬ه‪ aE‬ا‪&'O‬ة ;‪2‬‬
‫إ‪*;,‬ت ?ه وا ! ‪4‬ن ‪%‬درة * ) ا ‪ Tg‬أ‪ o‬؛ إن \‪t‬‬
‫ا[;ت ‪E‬رة ? ا‪E‬رة ‪ !7 B,‬ذ‪B, Y‬ن  ت ا‪. 5%‬‬
‫و* إ‪X‬ءة ذرات ‪3‬ا‪X 5A‬ء أدي \ل ا
‪ !7 5‬ا=&اغ &دد‪، ν a‬‬
‫ ‪ D‬ا‪E‬رة   ى \‪ En !%‬إ)  ى \‪J ( n < p ) EP !%‬‬
‫ا ‪g‬ص ا‪;,R‬ع إذا آ‪hν = E p − En r‬‬
‫إذا آ‪hν r‬‬
‫ا‪&X‬اب ‪.‬‬
‫*  ‪ D‬ذرة   ى \‪ En !%‬إ)  ى \‪ EP !%‬أآ& ‪   :7‬إ‪& *;,‬دد‪ν a‬‬
‫‪ 203‬أن ‪. ∆E = E p − En = hν‬‬

`ل ‪b‬ط *)!(< ‪ :‬درا‪"3 ^R c‬ات ا‪2O‬رو‪N‬‬
‫&‪: 53‬‬
‫‪X  2;7‬ءا ا‪E‬ي ‪4‬ن \‪ t‬ا[;ث ‪E‬رة ارو
 ‪ .‬وا‪E‬ي ‪3 ; 4‬ا‪ 5A‬ف ‪.‬‬
‫‪: {9‬‬
‫ــ \‪. J  t‬‬
‫ــ ‪ 0‬ي * ) ?ات \=‪ 5‬أه ا‪O‬ر‪ J3‬ا ‪: 5‬‬
‫‪ 487nm‬أزرق ‪! =3 411nm !  435nm‬‬ ‫‪ 657nm‬أ&‬

‫‪www2.ac-lyon.fr/lyc69/herriot/SPC/2nde/cours/PHYSIQUE/chapP4.pdf‬‬
‫‪ 1908 5A !7‬م ا‪& %‬ح ر ? *‪ 5%9‬ر‪   4 5X‬ب أ\ال ا
‪ t 5‬ا[;ث ‪E‬رة‬
‫ارو
 ‪ !7‬ا[ت ا&]! ‪ ،‬و‪7‬ق ا= ! ‪ ،‬و ‪ r0‬ا‪ ، &O‬و &‪ s3‬ه‪ aE‬ا;‪ 5%9‬أ\ال ا
‪5‬‬
‫‪;3 λnp‬د \; ‪ n‬و ‪ n = 1 2 p‬أو ‪ n = 2‬أو ‪ ... n = 3‬و ‪ p > n‬وه! ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪ 1‬‬ ‫‪1 ‬‬


‫‪ 203‬أن ‪ 5 3. RH‬ر‪&3‬ك ‪RH = 1, 09737320.107 m −1 : Rhydberg‬‬ ‫‪= RH  2 − 2 ‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫‪λnp‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪p ‬‬
‫ا‪; 5; 5%  %9‬د ‪  4 n‬ب  ‪  5‬ا‪?0‬ات وذ‪ &` 3 Y‬ا;د ‪. p‬‬
‫ــ  ‪ &3 5‬ا‪ n = 2 7‬و ;! ا\ال ا
‪O 5‬ر‪? J3‬ات &]‪ 5‬ا‪ 7‬آ‪? D‬ة ‪5; 5%‬‬
‫;د ‪. p‬‬
‫ــ  ‪;  5 3  * Dg0 ,3 5‬د ‪ n = 3‬و ‪p > 3‬‬
‫ ‪ 5‬ن ‪;  5 3  * Dg0‬د ‪ n = 1‬و ‪p > 1‬‬
‫ــ  ‪&3 5‬اآ‪;  5 3  * Dg0 r‬د ‪ n = 4‬و ‪p > 4‬‬
‫‪1913 5A !7‬‬
‫‪13, 6‬‬
‫‪ En = − 2‬؛ ‪* n 2‬د ‪N
 Z0T‬‬ ‫) ‪( eV‬‬ ‫‪ DT‬إ) آن \‪ 5%‬ذرة هرو
 ;?و‪ 5‬ه! ‪:‬‬
‫‪n‬‬
‫ ) ا;د ا‪ !4‬ا&] ! ‪   d  .‬ه‪E‬ا أن \‪ 5%‬ذرة ارو
 ‪4‬ة ‪ E'B [ 203‬إ[‬
‫‪0 %‬دة ‪? ،‬ه ا;د ‪. n‬‬
‫ا‪F A‬ر ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 50T  0‬ا;‪ 03 (1) 5%9‬ب أ\ال ا
‪?0  5‬ات ا&]‪% . ، &3 5  5‬رن‬
‫ا ا‪; J 5 g0‬ت ا‪. 5.‬‬
‫‪ 2‬ــ أ ــ أ ‪ N‬ا &ددات ‪?0  ν np‬ات ا‪O‬ر‪ J3‬ا‪O‬و)  ‪9‬ت ا =‪ 5‬ا‪E‬آ& ‪.‬‬
‫ب ــ أ‪ % D‬ا &ددات ‪0 ) * ν np‬ر رأ‪&  !A‬ددات ‪ 9F ،‬آ‪? D‬ة ‪ sd3‬أ‪ ، !7‬و& ‪? D43‬ة‬
‫ا;د ‪ n‬و ‪ p‬اا‪. 7‬‬
‫ ;‪ D‬ا  ‪1cm ↔ 2.1014 Hz‬‬
‫(‬
‫‪ E p − En‬ا ! ا‪ 7‬ا د[ت ا‪5%‬‬ ‫)‬ ‫‪ 3‬ــ أ ــ ‪ 3‬أ إذا آ‪ 5%\ r‬ا‪E‬رة ‪4‬ة ‪:7 ،‬ن `&ات ا‪5%‬‬
‫‪ J‬ا‪ sA‬ا‪d‬ر
! ه! `&ات ‪4‬ة أ‪. o‬‬
‫(‬
‫‪. E p − En‬‬ ‫)‬ ‫ب ــ أ‪ r.‬ا;‪ 5%9‬ا ! ‪   4‬ب ا=&ق‬
‫‪ 2‬ــ أ‪R‬ف ا*"!‪Z‬ت ‪:‬‬
‫ ‪4‬ن \‪ t‬ا[ ‪g‬ص ?‪?  5h‬ات و [ت ا[ ‪g‬ص ‪ w=d 2 ،‬ا‪I‬ة ا‪;,R 5]o‬ع‬
‫  ‪B7‬ة ‪ 2 ،‬ا‪ 7‬آ‪& 53  5% D‬دد ا‪;,R‬ع ا  ‪.‬‬
‫ر ‪% 5‬ر إ‪;,‬ع   ه! ‪  ، 5h? 5 3 1011 Hz‬ل * ) أن [ت ا[ ‪g‬ص 
 ‪e‬‬
‫‪ !7‬ال ‪ r0‬ا‪ ، &O‬و‪ ، 5]& &e !7 ! 3‬و  `!   ‪; A3‬ل ‪=F4‬ت ذات‬
‫ ‪ aE 5A‬ا‪*;,R‬ت ‪.‬‬
‫إن ‪ t\ D 0‬ا[ ‪g‬ص ?‪  4 5h‬ا ;&ف * ) ه‪ aE‬ا?‪ ، 5h‬آ م ; ت *‬
‫ا*‪ 5‬ا@=‪ 5‬و* ا&وا‪ s3‬ا ! ‪ 0‬ي *  ا?‪. 5h‬‬
‫‪: <J(F !)D‬‬
‫‪ !7‬ا‪4‬ء ا;‪   5o‬ا*ت ا?ة إ‪*;,‬ت آ&` ‪  4 5‬ا ;&ف * )‬

‫= ‪ ، σ‬م ‪ !7‬اول ا ! أ‪:  5 F‬‬


‫‪λ‬‬
‫‪1‬‬
‫ ? ه‪ aE‬ا[ ‪Tg‬ت ‪;3‬د ا
‪( cm ) 5‬‬
‫‪−1‬‬
‫ا?‪h‬ت ‪،‬‬

‫‪C =C‬‬ ‫‪O−H‬‬ ‫‪C =O‬‬ ‫ا*‪ 5‬ا?ة‬


‫‪1650‬‬ ‫‪3350‬‬ ‫‪1700‬‬
‫=‪σ‬‬
‫‪1‬‬
‫‪λ‬‬
‫) ‪( cm‬‬
‫‪−1‬‬

‫‪ 1‬ــ أ ‪3 N‬ة ) ‪%\ ( eV‬ت ا‪*;,R‬ت ا ‪&\  5g‬ف ا*ت ا?ة ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ذا  Ž  '‪9‬ل و
د ‪&,‬ا]‪ s‬ا[ ‪g‬ص ‪gd3‬ص \‪ 5%‬ا?‪ 5h‬؟‬
‫‪ 3‬ــ ; & ا?‪ 5h‬ا ن ــ ‪ 2‬ــ أون و‪ w‬ا‪ YFR‬أآ ‪ N‬ا‪ tg 5`g‬ا‪I‬رة   ا?‪.  h‬‬
‫أ‪&%‬ن ‪  D43‬ا= ا  ا?‪ 5h‬اا‪. 57‬‬
‫‪ 3‬ــ أ‪R‬ف ا>ى‬
‫\‪ 5%‬ااة ه! أ‪4 o‬ة ‪ !=7 ،‬ا‪I‬ط ا‪4 ، !*;,R‬ن اى ا ‪ r = * 5‬إ‪ !*;,‬ى‬
‫‪F‬رة ‪7 .‬ان ا‪.R‬رة ‪ aE‬اى ‪ g‬ا;ث ‪ 7‬ت ذات \‪ ) 5* 5%‬إ‪ 5*;,‬ا‪I‬ط ‪? ( γ‬‬
‫اى ا*‪. 5F‬‬
‫ر ‪% 5‬ر `&ات ا‪ !7 5%‬ااة ه? ا`إ‪& 4‬ون ـ ‪. ( MeV ) s7‬‬
‫‪: <J(F !)D‬‬
‫;!

و ‪ :‬اول )‪ (1‬م ا ا ‪ !*;I 5A‬اري ‪ &%‬ا‪ *T‬و‪;,‬ع‬
‫ار ا& ‪ .‬و;! اول )‪ (2‬ا‪*;I‬ت ا‪E‬ر‪  5* 5‬ا;‪ &T‬ا‪. 5]4‬‬
‫اول )‪(1‬‬
‫‪;,‬ع اار ب ) ‪( km‬‬ ‫أ‪%‬ر ا‪O‬رض‬

‫‪6, 0.10 2‬‬ ‫ه‪Huble D3‬‬


‫‪8,3.10 2‬‬ ‫‪A‬ت ‪spot 5 5‬‬
‫‪3,83.10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ا& ‪La lune‬‬
‫اول )‪(2‬‬
‫‪U‬‬ ‫‪Fe‬‬ ‫‪H‬‬ ‫ا;‪ &g‬ا‪!]4‬‬
‫‪175‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪25‬‬ ‫) ‪( pm‬‬ ‫ا‪;I‬ع ا‪E‬ري‬
‫‪ 1‬ــ درا‪ 5* 5A‬اول )‪(1‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪1‬‬
‫ا ; ‪. 5‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪2‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 3‬ا‪& 5*&A J3& v 2 &; Ž  A‬آ? ‪g%‬ر ا& ا[‪;, r 5[3 !*T‬ع ار‪ a‬ا‪E‬ي ; &‪a‬‬
‫دا]& ‪.‬‬
‫‪mM T‬‬
‫‪2 ، E pp = −G‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪ D 4‬أن ;& \‪ 5%‬ا‪ JX‬ا‪ &  5F‬ا[‪ !*T‬ذي ا‪ m 5 4‬ه ‪:‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ M T‬آ ‪ 5‬ا‪O‬رض ‪ ،‬و ‪ 5 3. G‬ا ذب ا‪ !4‬و ‪;, r‬ع ار ا& ا[‪. !*T‬‬
‫أو
 ;& ا‪ 5%‬ا‪ &  Em 544‬ا[‪ . !*T‬ه‪ Em D‬دا‪  5‬ا‪ r 5[3 5 T‬؟‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 5‬أ*‪ & 3 s‬ر ‪% 5‬ر ‪;,‬ع ار آ‪  
D‬ا‪
O‬م ااردة ‪ !7‬اول )‪. (1‬‬
‫ه‪ D‬ر   ‪%‬ر ‪ !*;,‬اري ا& ا[‪ 3% *T‬ن  ر‪ J 5‬ر ‪% 5‬ر ‪;,‬ع ار ا& ؟‬
‫‪ 2‬ــ درا‪ 5* 5A‬اول )‪(2‬‬
‫و ‪U‬‬
‫‪238‬‬
‫‪92‬‬
‫‪56‬‬
‫‪28‬‬ ‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬أ*‪& s‬آ‪ N‬ا‪E‬رات ‪ 11H‬و ‪Fe‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬د ر ‪% 5‬ر ا‪;I‬ع ا‪E‬ري ‪ . &g* D4‬ه‪ D‬ر ‪ N‬ار ه ‪  5 3%‬ر‪ 3 7 5‬؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪ & 7 3‬ذا ذرات =‪ f‬ا;‪ &g‬ا‪ f=  !]4‬ا‪;I‬ع ا‪E‬ري ؟‬
‫ه‪ & ; D‬ا‪ 3 5 .‬ا*ت ‪ } :‬أرض ــ أ‪%‬ر ا‪ 5
 { 5*T‬وا*‪ 5‬ا‪E‬ر‪ } 5‬اة ــ‬
‫إ‪& 4‬وت { 
‪&I 5 . 5. 5‬و*‪ 5‬؟  ‪  d‬؟‬
‫ارة و
  ‬
‫ر‬
‫ ‪ 1eV = 1, 60.10 −19 C‬و ‪ h = 6, 62.10 −34 J .s‬و ‪c = 3, 00.108 m / s‬‬
‫ ‪1‬‬
‫)∞ = ‪( n‬‬ ‫ى ا  اآ‬ ‫   ا  رة ا  رو  ‪ .‬ا !‬
‫)‪ )*+  $ ,-‬ا رة ‪ ،‬و' ا&‪.  " # $%‬‬
‫ا ! ى ‪) n = 1‬ا‪ ,-‬ا ‪  /‬ا‪ . ..‬أ ‪ 7/'# 8‬أو ‪ 234 *5‬ا‪1‬ا‪$‬ت‬
‫ا   ‪ %3 .‬ا‪. 9#‬‬
‫‪ 1‬ــ  )ت ا  ذات ا‪ 4‬اد  ‪ n = 2‬إ ‪+ n = 6 2‬ا‪1$ ,-‬ت ?رة رة‬
‫ا  رو  ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ا ! ى ذو ‪  " C‬ه اآ? ا‪A.‬ارا ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ EA"+  "4‬ا رة  ا ! ى ‪ n = 3‬إ ‪ 2‬ا ! ى ‪F+  G- n = 2‬‬
‫إ‪. H 4I‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ F+‬ا رة إ‪K!3 !") 4I‬ل ‪-‬ق ا "‪  EA"+  "4 K L‬ا ! ى‬
‫‪ n = 1‬إ ‪ 2‬ا ! ى ‪n = 3‬‬
‫‪ 5‬ــ )!‪ R‬رة ه رو  ‪   $ - +‬ا‪ ..‬أن ‪. 3, 39eV C +- P!+‬‬
‫ ‪2‬‬
‫ !‪  E‬ا  رة ا  رو  أ‪. S%4‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ 8 $‬ا  ا  )"‪  /" T‬رة ا  رو  ا  ‪  $ - +‬‬
‫ا‪. )*+ R ..‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪C‬ل ا !  ‪ -‬ا ‪L‬اغ ‪IW‬ع "‪%5 F‬ل ا‪A‬ل   ى ‪ C‬إ ‪5U 2‬‬
‫) وي ‪ $ . 661nm‬د هذ) ا ! ) ‪.‬‬
‫ ‪3‬‬
‫)!?‪  E‬ا   ' ! )ت ا  رة ا 'د)م ‪:‬‬
‫) ‪ E3/+‬ا _ء ا !"‪'  F‬ح ‪'3 LC‬د)م ‪+‬ا ‪\$‬ة ‪C‬ل   ‬
‫‪. 589nm‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ C 8 $‬ا ‪+L‬ن ا !‪ A#‬ا ا‪IW‬ع ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ $‬د ا‪A1‬ل ا !‪ ,#‬ا ا‪1‬ث ‪.‬‬
‫ ‪4‬‬
‫‪13, 6‬‬
‫)ت ا  رة ا  رو  ‪ 4 n F$‬د‬ ‫‪ En = −‬ب ) ‪ ( eV‬‬ ‫‪ +‬ا ‪%‬‬
‫‪n2‬‬
‫&‪ 7/‬و ‪. n ≥ 1 8‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 1‬ــ ‪ 1‬أ‪ 8 $‬ا  ا !‪  ER A#‬ا ‪  /‬ا‪ ..‬وا ‪1/‬ن ا ?‪%‬ث او ‪ 2‬ا !?رة و‪  $‬ا *)‬
‫‪ 1‬ــ ‪ E? 2‬ه‪ S‬ا ! )ت ‪. 3  234‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ #‬أم ذرة ا  رو  ‪   $ -‬ا‪ R!) ..‬أن ‪+- P!+‬ت ‪ 10, 2eV  C‬و ‪ 12,8eV‬و‬
‫‪  "R!) 1‬ا'ص ‪+-‬ن ‪. 5, 2eV  C‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪  $ -‬ا‪'1‬ص ‪:‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ E? 1‬ا‪1A1‬ت ا !!‪ 234 "R‬ا ! ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 2‬أ‪+ 8 $‬دد و‪C‬ل   ا‪IW‬ع ا !‪+L # +‬ت ذات ا  ‪. 10, 2eV‬‬
‫‪ $ 3‬د ‪ cd‬ها ا‪IW‬ع ‪ 234‬ا ‪. e‬‬ ‫ــ‬ ‫‪3‬‬
‫ه‪ R!) E‬إ‪f‬رة ذرة ا  رو  ‪'+ "4‬د  ‪:‬‬ ‫ــ‬ ‫‪4‬‬
‫‪ 1‬إ ‪R‬ون ‪ C‬ا ‪/‬آ ‪ 5eV‬؟‬ ‫ــ‬ ‫‪4‬‬
‫‪ c 2‬إ ‪R‬ون ‪ C‬ا ‪/‬آ ‪. 12eV‬‬ ‫ــ‬ ‫‪4‬‬
‫اؤت ا ح
ا‬

‫‪ I‬ــ ت اء وأ ا‬


‫‪ 1‬ــ ت اء‬
‫ــ اء ا"! ‬
‫ 
اد آ
"ت آ ة و آ
و  إ   ‪:‬‬
‫اء ا&‪ : #$%‬رت ه‪ 34‬ا"ء آ‪1+‬ف ا ‪+‬ول ‪*+, -.‬ج ( '&‪$%‬ت‬
‫ا=<س ‪ 9‬ا‪9‬ن وا‪9%:‬ن و‪ 9%:‬وا &ن ا‪ ... 7‬وا‪ C+, @+‬آ<‪?  @A B‬‬
‫ا ‪'+‬ت ا‪
%EC‬آاد ا ‪
"+<D‬وا=ف ا  
ا‪.... 7‬‬
‫اء ا&' ‪+FG H+I @IA :‬ج اآ ت ا‪
FM C‬ا=<<
‪ K. 9 ،‬ا" ‪J+%‬‬
‫‪ H2SO4‬و ا= ‪F‬ك ‪ NH3‬وادا ‪ NaOH‬و‪ @ W‬ا"ر ‪ Cl2‬و‪F9%:‬ل ‪ C2H5OH‬إ‪.... 7‬‬
‫ــ اء ا'(!‬
‫‪ H+I‬ا"ء ا‪$%&' E^+
]M‬ت ‪M]C‬ة  \‪M [%‬ة  ‪D‬ت آ
‪+‬ا

‫'&‪$%‬ت ا=دو‪ ،
%‬ا‪F‬ت ا_‪4‬ا
وا‪%C‬ت إ‪.... 7‬‬

‫اء ا‪$‬از‪#‬‬
‫‪ C+,‬ا"‬
‫وا ‪
f‬وا ‪ [F‬واق إ‪.... 7‬‬
‫‪ 2‬ــ أ ا‬
‫  ه@ ا=‪
1F‬ا‪]% @+‬م ‪ I‬ا"@ ‪ +* @A‬ه‪ 34‬ا‪ib‬ت ؟‬
‫أ ــ ا‪ ,-.‬وا‪+‬‬
‫] ت ا ‪:‬‬
‫ا‪ /0‬أ‪ "%
 B,‬أن ‪]%‬م ‪ I‬ا"@  ‪  F‬آ ‪.‬‬
‫ ‪9‬ل ‪ M :‬إ‪^
Ak‬ل ادا إ ^ل آ ‪+%‬ت ا ^س‬
‫أزرق ه‪M‬روآ‪ M,‬ا ^س ‪^ II‬ل  ه‪4‬ا ا ع ا"@ ‪]F‬م ‪
C‬ا‪H no+‬‬
‫ا‪. b+‬‬
‫ا‪23‬اج ‪ :‬ه ك ‪M‬ة ] ت ‪*+<D‬اج ‪  I‬ا*ص ا‪*+<i‬اج <‪C+‬ل ‪q%4‬‬
‫وا‪*+<i‬اج ‪ ]+‬ا@ ‪.‬‬
‫ا‪ , 6‬او‪5$‬ا‪4‬‬
‫ا‪ ^+‬ا"و ‪f‬ا‪
] \  @A‬ر]

‫ا‪M‬را<
ا‪
 %b+‬ل‪C.C.M‬‬
‫ ‪
.‬ا‪: E^+‬‬
‫* ‪" (C.C .M)
^ 
C 4„F‬ن ار ا‪ …9‬و‪ „ I H<F‬و‪  ?EF‬ا*‪B‬‬
‫ة  ا&‪ …%‬ا‪ F‬ااد ^‪ I‬و‪b‬اره ة  ا‪ F‬ا‪b+‬ري‬
‫ه‪ 34‬ا‪
b‬ار ا‪^+‬ك ‪.‬‬
‫* ‪ 4„F‬آس و‪ (A ?EF‬آ

 ‪ D9 q%4‬ا‪",‬ه"‪,‬ن و‪F‬‬
‫‪ @A‬و‪ ?k‬رأ<@ ^‪" -‬ن ا]ة ‪_ f‬رة ‪ @A‬ا‪ ,‬ا‪. q%4‬‬
‫*‬
‫و‪F" 'I‬ت ا] ‪ ^F‬ا= ‬
‫* ‪*F‬ج ا^
 ا"س ‪
I '   M‬ا‪. 
]  q%4‬‬
‫آ آن ا ع ا"@ أآ‪ 9‬ذو‪ @A
F‬ار ا‪^+‬ك ه' أآ‪ ^F 9‬ا=  ‪.‬‬
‫ ‪
.‬ا"‪ 1‬ا"و ‪f‬ا‪@A‬‬
‫ه‪ 34‬ا‪  "
.‬إŒ‪I‬ر *‪ +‬ا ]? اا‪F‹
]A‬اع ا"
ا"‪f B*
F‬‬
‫ا‪  ^F -^
F‬ر<‪ H‬ا‪ ^+‬ا"و ‪f‬ا‪ @ A‬و‪_ ,%‬و ‪f‬ام ‪ .‬وذ‪J‬‬
‫<‪C+‬ل إ‪M.‬ى ا‪ ]+‬ت ا‪:
+‬‬
‫ـــ ا‪IŒ:‬ر ا<
^ل  _ ت ا <م‬
‫ــ ا‪IŒ:‬ر ا<
*ر ‪ @ W‬اد وه ا‪4‬ي ‪F"  1" (C+,F‬ت ز‪ …%‬زهة‬
‫ا*&ا  ‪.‬‬
‫ــ ا‪IŒ:‬ر ا<
ا=‪A
Co‬ق ا ‪.
b,‬‬
‫آ
ا<‪D_+‬ل ا_و ‪f‬ام‬
‫ا‪ 89‬ا‪78‬‬
‫‪ @,F‬ا ‪
,‬ا‪ 
I b‬ع آ@ ا]‪M‬ار ‪:‬‬
‫‪h‬‬
‫= ‪Rf‬‬
‫‪H‬‬
‫‪ : h‬ا‪
A,‬ا]
 \ف ا ع ا"@‬
‫‪ : H‬ا‪
A,‬ا]
 \ف ا‪D„ q%4‬ل ‪F‬‬
‫ا‪M‬ة ا& 

‫ ‪c.D‬ت ‪ :‬آ آ‪
 …F‬ا ‪
,‬ا‪ 
I b‬ع‬
‫آ@ آ ة آن ا ع ا"@ أآ‪ 9‬ذو‪@A
F‬‬
‫ا‪ q%4‬ا‪. C+,‬‬
‫إذا و'‪M‬ت ]?  ‪ F‬ا‪i‬رع  „‪ B‬ا‪DFi‬ق ‪،‬‬
‫‪"+ IFGA‬ن  ‪ F‬ا ع ا"@ ‪.‬‬
‫ا‪$< +‬ا‪ 3‬ا‪$2‬اص ا‪#:.‬‬
‫" ‪F‬ع آ@ „ ت ‪ 3&
%& A‬و‪
 "1‬ه‪ . (+%‬و‪  []^+‬ه‪F
%‬ع‬
‫آ@ ‪ bF‬إ ]ر‪ ( „
F‬ا&‪ ?
%‬ا* ت ا&‪F‹
%‬اع آ
‪C‬و‪
A‬‬
‫   ا*اص ا&‪
%‬ه ك در'
‪.‬ارة ا‪IFi‬ر ودر'
‪.‬ارة ا_ن وا"‪
A9‬وان‬
‫وا‪4‬و‪
F‬و ‪  C‬ا‪ ,"Fi‬ر وا ‪
,‬ا‪
I b‬ا‪... 7‬‬
‫ب ــ ا‪=9-‬‬
‫أ ^… ا"ء ‪] .‬م ‪M ? +‬د ه  ا‪$%&b‬ت ا‪M%Mb‬ة  '‪, IC‬ه‪"1 H‬‬
‫آ  ‪ @A‬ر ‪M‬ة ‪ib‬ت آ‪
.D‬وا‪ q‬وا‪
M‬وا‪
k%‬ا‪... 7‬‬
‫ ‪9‬ل ‪ ?  :‬ا ا<‪ +‬ل ‪ paracétamol‬ا‪  DF‬أ‪MF‬ر‪ M%‬ا‪ J%F9%:‬وا اأ  ‪ A‬ل‬
‫‪para-aminophenol‬‬
‫‪
 @A C+,%   f‬ا‪
 ] ? +‬ا‪i *,+‬ر‪M‬اد ‪.‬‬
‫ج ــ ا‪analyse , 6‬‬
‫‪ "%‬ا‪  ^+‬ا
'دة ا‪I‬اء واء وااد ا_‪4‬ا
وا ‪'+‬ت ا  
وا"‪ 1‬‬
‫ا= اض ا‪... 7‬‬
‫‪ @A  C+,‬ا‪M ^+‬ة ] ت ‪: I‬‬
‫ا‪%C‬ات ا*
) أآ‪M,‬ة ــ ا„‪&+‬ال ‪ K. ،‬ــ  ‪M‬ة (‬
‫ا‪%C‬ات ‪ f‬ا*
) س اا 
وا‪ ^+‬ا_و ‪f‬ا‪( @A‬‬
‫د ــ ا‪Recyclage  3‬‬
‫د‪+ %‬ث ا ‪*
$‬ت ا ‪'+‬ت ا  
 '‪
I‬و‪F‬د ااد ا=و
 '‪
FW
I‬‬
‫أ ‪  n‬ا‪E‬وري ا‪ @A "+‬ر<"
ااد ا‪.
C+,‬‬
‫ر<"
ااد ا ‪k (
"+<D‬ورة ا‪+‬د‪
%‬ووا'‪
%^ q‬ا ‪ 
$‬ا‪+‬ث ‪.‬‬
‫‪ I‬ــ ا‪!9‬‬
‫ا‪1F
] +‬ط ‪D„  C,%‬‬
‫ ‪9‬ل ‪:‬‬
‫‪ @A‬ا"ء ا‪ " :
%EC‬إ دة ا‪ +‬ر   ]
ا='‪,‬م ا

‫‪ @A‬ا"ء ا‪ "% :
FMC‬ا‪ ^+‬ا"‪F= @I‬د ا]
‪4‬ون   ]
ا&ات ‪.‬‬
‫‪ II‬ــ و(= اء
‪ 9K‬ا‪ $‬و
<‪. 9J‬‬
‫‪ 1‬ــ و(= اء
‪ 9K‬ا‪. $‬‬
‫أ ــ اء ‪ 4‬ا‪ 4M9‬وا‪6-‬‬
‫]‪MIo M‬ت ااد ا*
 ‪
Ac‬وا^
را آ ا ? ا‪
DF‬ا"ء ‪ @A‬ا]ن ا‪%1C‬‬
‫‪ .‬و‪4F‬آ  <  ا‪9‬ل ‪:‬‬
‫ــ ااد ا‪ @A
C‬ا=دو‪
%‬‬
‫ــ ااد ا^
) ‪M‬ات ا^‪1‬ات و ‪M‬ات ا ‪ ،‬ا‪( .... 7‬‬
‫ــ ا‪Ic‬ات‬
‫ــ ا‪C‬ر‬
‫ب ــ اء ‪ 4‬ا‪ ,!9‬و‪$‬اد ا‪98‬ء‬
‫ــ ا‪\:‬رات اءة ‪I‬اء ا‪_E‬ط‬
‫ــ ا ‪
f‬‬
‫ــ ا^وت‬
‫ج ــ اء ‪ 4‬ا‪#NO‬‬
‫ــ ا‪%C‬ت‬
‫ــ ا‪F‬ت‬
‫ــ ‪E‬دات ا‪+‬آ‪ " ) M,‬ا=\‪ 
C‬ا^ظ  „ ‪M I‬ة أ\ل (‬
‫ــ ^ ا=‪+
%4f‬آ‪  M‬أ‪+^ i IF‬ي  ا آ‪ %+‬و‪ @ W‬ا=وآ‪ b,‬و ا ‪+‬ات وا‪C‬دن‬
‫ا‪
]9‬ا‪... 7‬‬
‫‪ 2‬ــ و(= ا
ا‪J8‬‬
‫]‪ M‬أ ‪  n‬ا"@ ‪k‬ور‪ @A %‬ا ‪
$‬وذ‪ J‬‬
‫أو‪%‬ت ا‪  A ، ?+b‬اه‪ @A (+ +‬ه‪4‬ا ا‪b‬ل ‪:‬‬
‫ــ ‪
bC‬ا‪ 3‬ا^
‪1‬ب‬
‫ــ ‪
bC‬ا‪ 3‬ا‪ @A
"I+,‬ا‪E ?F‬ن ‪M‬م ث ا<‪ B‬ا‪4‬ي ‪(A q‬‬
‫ــ ^ ‪ 3‬ا ^ات وا=‪IF‬ر وا ^ر ‪E‬ن ‪M‬م „ر‪ I‬‬
‫ــ ^ ا‪I‬اء ا
وا‪ ( +‬إ ث ا_‪D‬ف ا‪b‬ي وا^‪Œ  M‬هة ا‪ +.i‬س ا^اري‬
‫‪ III‬ــ اؤت ا ح
ا‬
‫]‪ H M‬ا‪+‬ق ‪] @A‬رات ا‪ ,‬ات ا‪
],‬إ ا‪i^+‬ت ا"
ا‪
C%,‬وا‪ @+‬‬
‫‪ IA‬ا‪D +‬ت إ ا‪M]+‬م ا= ‪ ،‬إ‪ i‬أن ا‪i^+‬ت ‪
C%< IC' …,‬و‪IA  i‬‬
‫ا‪D +‬ت دا إ ا‪M]+‬م ا= وه‪4‬ا  < ‪+‬ق إ( „‪D‬ل ا‪
,‬ا*‪
 +‬وذ‪ J‬إ'

‫  ا=<‪
$‬ا‪:
+‬‬
‫ــ ه‪$6 ,‬ل ‪  $‬آ ‪$#‬ن دا ‪ &#3‬؟‬
‫ــ ه‪$6 ,‬ل ‪  $‬آ ‪$#‬ن دا آ  ؟‬
‫ــ ه‪$
69 =($ V# ,‬ر ‪  $‬آ ؟‬
‫ــ ه‪ W V# ,‬ا‪
69‬ا ! ‪$‬ر ‪  $‬آ ؟‬
‫ــ آ‪ Y6# +‬ا ‪$6 4‬ل ادة ؟‬
‫< "‪ @A 1+‬ا ‪M‬ا‪
%‬ا‪c‬ه ا‪ )
]C‬ا ‪B‬ء ‪ ،‬ا^‪M‬ود‪ KC  (
%‬ا‪i^+‬ت ‪ ،‬و‪ MC‬ذ‪J‬‬
‫< ى آ ا<‪+‬ع ا"@ ا‪ ، I q_+‬وآ ا<‪+‬ع أن ‪ @A H"^+%‬ا‪i^+‬ت‬
‫و‪  ?A IC%,‬دوده أو *‪W  M^ I+ < K‬ه ‪ ،‬آ < ى آ أ ‪n‬‬
‫‪" G‬ن ا"@ _ ا ^ ا‪ KC  @]+‬ا‪i^+‬ت ^ل  ا
‪ ،‬وآ أ ‪n‬‬
‫‪ (F" G‬ا<‪C+‬ل ‪D +‬ت ‪
C  +
%M‬إ ا ا‪. I,F l‬‬
‫‪ V#‬اء ‪ :‬ا‪23‬اج و‪ =9-‬أ‪3‬ت ا[‪:#‬وأ‪. ,‬‬
‫ا=وآ ‪+‬س ‪bo Eucalyptus‬ة  أ  أ<‪+‬ا@ ‪"+ .‬ن أورا‪ I‬أ<<  دة آ

‫‪= ,‬وآ ‪+‬ل ‪ @A C+,% Eucalyptol‬ا 
ا‪cF
M‬ا &ا( ا‪E‬دة‬
‫‹ اض ا 
‪  +‬آ ‪. D9‬‬
‫‪ I‬ــ ا‪23‬اج ا‪ ]#:‬ا\‪. 33‬‬
‫‪  10g „MF 50mℓ 
'. @A‬ورق ا=وآ ‪+‬س ‪ …+‬و ‪  50mℓ‬اء ‪*,F .‬‬
‫ا*‪M B‬ة ‪ %1‬د]
<‪C+‬ل 
ا‪i *,+‬ر‪M‬اد ‪ .‬و‪+F‬ك ا*‪ % B‬د ‪H ،‬‬
‫‪  ^ A (^oF‬ر‪. filtrat
.o‬‬
‫‪ ?EF‬ا‪ @A
.o‬أ‪ F‬ب ا‪ [+‬و‪ EF‬إ‪*+<i HD q%4 I‬اج ا&‪ …%‬ا=<<
‬
‫ا=وآ ‪+‬س ‪\  ^ A‬ر‪\ %‬ر @ و\ر ‪E‬ي ‪.A‬‬
‫‪+„i‬ر ‪ @CF q< q%4‬ا‪Mb‬ول ا‪: @+‬‬
‫ا‪F9%:‬ل‬ ‫ا‪",‬ه"‪,‬ن‬ ‫ا‪%+‬‬ ‫ا‪q%4‬‬
‫‪&+%‬ج ? اء‬ ‫‪&+% i‬ج ? اء‬ ‫‪&+%i‬ج ? اء‬ ‫ا‪&+ i‬اج ? اء‬
‫'‪M‬ة '‪M‬ا‬ ‫'‪M‬ة '‪M‬ا‬ ‫‪
Ck‬‬ ‫ذو‪
F‬ا=وآ ‪+‬ل‬
‫‪0,81‬‬ ‫‪0,78‬‬ ‫‪0,87‬‬ ‫ا"‪
A9‬‬
‫‪ 1‬ــ أ ‪
C
,
F  B‬ا‪: *,+‬ر‪M‬اد‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ  ه ا‪ H,b‬ا‪ q%4‬ا‪
 @A HD‬ا‪ [+‬؟  'ا‪J‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ 4‬ــ  ذا ‪"+%‬ن ار ا‪EC‬ي ؟ آ ‪ H+%‬ا‪  •*+‬ا‪ q%4‬؟‬
‫‪ II‬ــ   ‪ =9-‬ا\‪3‬ت ا[‪:#‬وأ‪Acétate d’isoamyle ,‬‬
‫‪ ?  "%‬دة ا=<‪+‬ت ا‪&%:‬وأ  وذ‪  5mℓ B* J‬آ^ل إ‪&%‬وأ ‪ C5 H12O J‬و ‪8mℓ‬‬
‫  ‪ K.‬ا‪
'. @A C 2 H 4 O 2 J%F+%:‬و‪ EF‬إ ا*‪ KC B‬ات  ‪ K.‬ا" ‪J+%‬‬
‫ آ&  أ' ‪ ?%,‬ا‪ *, MC .  +‬ا*‪M B‬ة ‪C+<
C‬ل 
ا‪*,+‬‬
‫‪i‬ر‪M‬اد ‪  ^F‬أ<‪+‬ت ا=زوأ  ‪ C 7H14O2‬و اء ‪ F .H2O‬ة أ„ى <‪C+‬ل‬
‫ 
ا‪ MC [+‬إ‪  50mℓ
Ak‬اء ا‪ n‬ار ا‪EC‬ي  ار ا@ ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ‪C q+‬د
ا‪  +‬ا"@ „‪D‬ل ه‪ 34‬ا‪
C‬؟‬
‫‪ 2‬ــ ه أ<‪+‬ت ا=زوأ  دة \ ‪
C‬أم  ‪
C‬؟  'ا‪. J‬‬
‫‪ III‬ــ   ا‪ , 6< +‬ا‪O‬و‪5$‬ا‪. 4‬‬
‫‪
AC‬ا=‪F‬اع ا"
ا‪+^ @+‬ي ‪ I‬ادة ا‪]F A
%EC‬م ‪bFG‬ز ^‬
‫‪f‬و ‪f‬ا‪
] \  @A‬ر]
<‪C+‬ل آ‪  B„ q%4‬ا‪",‬ه"‪,‬ن وأ<‪+‬ت ا‪9%:‬‬
‫‪  ^ A .‬ا_و ‪f‬ام ا‪@+‬‬

‫‪ 1‬ــ ‪M.‬د ار ا‪^+‬ك وار ا‪D„ …9‬ل 


ا‪ ^+‬ا_و ‪f‬ا‪@A‬‬
‫‪ 4‬ــ أ‪ H‬ا_و ‪f‬ام ‪ ?k‬ا‪ H<i‬ا <‪ q‬أ م آ ر‪. H‬‬
‫‪ 3‬ــ آ‪  F H‬آ ^‪+‬ي 
ادة ا"
‪ A‬؟  ا‪b‬اب ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ه ‪ ?  H‬دة أ<‪+‬ت ا=زوأ  ‪DCA‬؟  ا‪b‬اب ‪.‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪M.‬د ا ع أو ا=‪F‬اع ا"
ا‪+^ @+‬ي ‪. A I‬‬
‫‪A‬ض ^وس ‪2006‬ــ‪2007‬‬
‫ 
اء ‪ :‬ا اج و  أت ا
وأ ‪.‬‬
‫ا وآس ‪ Eucalyptus‬ة  أ أا ‪-% .‬ن أورا*) أ  دة آ‪"#$% &'#‬‬
‫‪ /‬وآل ‪Eucalyptol‬‬
‫آ‪. BC /‬‬
‫‪ I‬ــ ا اج ا
ا ‪.‬‬
‫? ‪  10g G<; 50mℓ  &DEF‬ورق ا وآس ‪ K2‬و ‪  50mℓ‬ا‪#‬ء ‪ O$; .‬ا‪<# NDO‬ة‬
‫>‪ AR‬د*‪#@/ &Q‬ل >‪ &D#‬ا‪P/ O$‬ر‪<%‬اد ‪ .‬و;ك ا‪A NDO‬د ‪ "D> =S3? 8S ; T% ،‬ر ‪&F‬‬
‫‪. filtrat‬‬
‫;‪ a7‬ا ‪ ? &F‬أ;ب ا=‪ _2‬و;‪ ^7‬إ) \‪OP T'B [A‬اج ا‪ KA9‬ا &  ا وآس‬
‫?‪c "D> =S3‬ر‪c A‬ر ' و‪c‬ر >‪7‬ي ‪.A‬‬
‫‪GP‬ر \‪ 4@; [3 [A‬ا<ول ا ‪:‬‬
‫ا‪;CAg‬ل‬ ‫ا‪D-$‬ه‪$-‬ن‬ ‫ا‪A‬‬ ‫ا‪[A\#‬‬
‫‪9#A‬ج ‪ a‬ا‪#‬ء‬ ‫‪9#A P‬ج ‪ a‬ا‪#‬ء‬ ‫‪9#AP‬ج ‪ a‬ا‪#‬ء‬ ‫ا‪9P‬اج ‪ a‬ا‪#‬ء‬
‫‪<E‬ة ‪<E‬ا‬ ‫‪<E‬ة ‪<E‬ا‬ ‫‪&2@i‬‬ ‫ذو‪ &;/‬ا وآل‬
‫‪0,81‬‬ ‫‪0,78‬‬ ‫‪0,87‬‬ ‫ا‪&?C-‬‬
‫‪ 1‬ــ أ>‪ &D#@ &4$/ &;% N‬ا‪g/ O$‬ر‪<%‬اد‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ  ه ا‪ T$‬ا‪ [A\#‬ا‪ &D#> ? T'B#‬ا=‪ _2‬؟ >‪E D‬ا‪o/‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ 4‬ــ  ذا ‪-A‬ن ا‪4‬ر ا@‪7‬ي ؟ آ^ ‪ TA‬ا‪  sDO‬ا‪ [A\#‬؟‬
‫‪ II‬ــ ‪  "#‬ات ا
وأ ‪Acétate d’isoamyle‬‬
‫‪ a3=% -#A‬دة ا ت ا‪9Ag‬وأ وذ‪  5mℓ NDO/ o‬آ‪S‬ل إ‪9A‬وأ‪ C5 H12O oD‬و ‪u#F  8mℓ‬‬
‫ا‪C 2 H 4 O 2 oA;Ag‬‬
‫ا‪ O$% <@/ . >2‬ا‪<# NDO‬ة @‪/ &3‬‬
‫ا‪g‬زوأ ‪ C7H14O2‬و ا‪#‬ء ‪ =2; .H2O‬ة أ‪G‬ى ‪#@/‬ل >‪ &D#‬ا=‪ <@/ _2‬إ‪  50mℓ &?i‬ا‪#‬ء ا‪{#‬‬
‫ا‪4‬ر ا@‪7‬ي > ا‪4‬ر ا‪. '#‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ[ @د& ا‪ >2‬ا‪BG '#-‬ل ه\| ا@‪ &D#‬؟‬
‫‪ 2‬ــ ه أت ا‪ g‬زوأ دة ‪ &@c‬أم =‪ &@3‬؟ >‪E D‬ا‪. o/‬‬
‫‪ III‬ــ ‪ "#‬ا‪ "78 9:‬ا‪ 6‬و ‪ 45‬ا‪. 23‬‬
‫‪ &?@#‬ا ;اع ا‪ &'#-‬ا ‪S%‬ي >‪ )D‬ا‪#‬دة ا@‪Q; A &A7‬م ‪;€/‬ز ‪ DS%‬و‪%‬ا? >‪&Qc "D‬‬
‫ر*‪#@/ &Q‬ل آ‪  NDG [A\#‬ا‪D-$‬ه‪$-‬ن وأت ا‪ "D> =S3? . CAg‬او‪%‬ام ا ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪<F‬د ا‪4‬ر ا‪S#‬ك وا‪4‬ر ا‪BG K/C‬ل‬
‫>‪ &D#‬ا‪ DS‬او‪%‬ا?‬
‫‪ 4‬ــ أ‪ T#%‬او‪%‬ام ‪ ai/‬ا‪TP‬‬
‫ا‪ [3#‬أم آ ر*‪. T‬‬
‫‪ 3‬ــ آ‪ >; T‬آ‪S% '#‬ي >‪ &D‬ا‪#‬دة‬
‫ا‪ A &'#-‬؟ >‪ D‬ااب ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ه ‪ a3=% T%‬دة أت ا‪ g‬زوأ‬
‫?@‪B‬؟ >‪ D‬ااب ‪.‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪<F‬د ا‪3‬ع أو ا ;اع ا‪ &'#-‬ا‬
‫‪S%‬ي >‪. A)D‬‬
‫ا
ت ا وا
ت ا‬
‫ا ا ا آ‬

‫‪ I‬ــ آ دوت  ل ‪$/‬آ‪. #‬‬


‫‪+‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪,‬ل  ‪ *+‬أآ‪#‬ة ـ ا' ال ‪ : .‬ا ‪ 0 *+‬ا ‪/‬ت ا‪ Ag (aq) .+‬و‪89‬‬
‫ا; س ‪. Cu‬‬
‫ا‪#‬را? ا > ‪:‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬
‫ أ ب ا ر ‪ ،‬ي  ‪  5 m l‬ل ات ا ) ‪Ag ( aq ) + NO 3 ( aq‬‬
‫‪  +, -. /‬ا* س ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ا<‪ 28‬ا ‪ /:;  +‬ا‪ 2.9‬ا‪ 7. *8‬أ م آ‪  . 23. 4‬ه ‪ ?< ,@A‬؟‬

‫‪ 2‬ــ آ‪ F< G+‬ه‪ DE‬ا‪ ,@A8‬ت ؟‬


‫‪3N‬ر <‪ /:‬ذي ; ‪J L‬ي @ل ا‪JK‬ء ا‪8H8‬ر  ‪ ?.‬ا* س ‪ .‬إ‪ J O‬ا ‪.‬‬
‫<‪-‬ن ‪ J‬ا @‪ GS 7F‬ا‪ R8‬د ا ‪: +‬‬
‫) ‪Ag + ( aq ) + 1e − = Ag ( s‬‬
‫* ‪ YZ‬ا‪8‬ل  أزرق ‪E 8‬ل  <‪-‬ن أ  ت ا* س ‪ II‬وه  <‪Z<  K‬آ‪EF‬‬
‫ا* س @‪ GS 7F‬ا‪ R8‬د ا ‪: +‬‬
‫‪Cu ( s ) = Cu ++ ( aq ) + 2e−‬‬
‫‪ 3‬ــ @‪E‬د ا*ع ا‪ ^ +8+-‬ا‪Y‬ي ‪ 7R‬دور ا‪]8‬آ‪ EF‬و ا*ع ا‪ ^ +8+-‬ا‪Y‬ي ‪ 7R‬دور ا‪J`8‬ل ‪.‬‬
‫و ا‪ b*.‬ا‪J8‬دو‪ a‬ت `‪J‬ل ‪]/‬آ‪ EF‬ا‪E8‬ا  ه‪Y‬ا ا ‪. 4‬‬
‫ا*ع ا‪ ^ +8+-‬ا‪Y‬ي ‪ 7R‬دور ا‪]8‬آ‪ EF‬ه ‪ :‬أ ن ا )‪ O- Ag +(aq‬اآ‪ 7F‬إ‪-‬و ‬
‫وا@‪E‬ا ‪A‬ل ه‪Y‬ا ال ‪.‬‬
‫ا*ع ا‪ ^ +8+-‬ا‪Y‬ي ‪ 7R‬دور ا‪J`8‬ل ه ‪ J :‬ا* س )‪ Eh O- Cu(s‬إ‪-‬و وا@‪E‬ا ‪A‬ل‬
‫ه‪Y‬ا ال ‪.‬‬
‫ا‪J8‬دو‪J` +a‬ل ‪] /‬آ‪ Ag + ( aq ) / Ag ( s ) : EF‬و ) ‪Cu ++ ( aq ) / Cu ( s‬‬
‫‪ 4‬ــ ا‪ R b*.‬د ا ‪ +; 4‬ا  ت ا و ‪ J+‬ا* س‬
‫‪S‬ل  ا‪ R8‬د ا‪ JK* 4  +S‬ا‪8K8‬ع ا  ‪:‬‬
( ×2 ) Ag + ( aq ) + 1e− = Ag ( s )
(×1) Cu ( s ) = Cu ++ ( aq ) + 2e−
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
2Ag + ( aq ) + Cu ( s ) → 2Ag ( s ) + Cu 2+ ( aq )

B ‫ ـ ر‬2 ‫ ــ‬I
‫ ا; ع‬G‫ و‬, ,‫ ون او اآ‬E‫ اآ ب ا‬G8* ‫در‬H IJ‫ ع آ‬/ ‫ ه‬#‫آ‬$‫* ا‬
oxydant+ne = réducteur . O9‫ ا ل اا‬,N ;‫ا‬
,N ;‫ ا; ع ا‬G‫ و‬,,‫ ون او اآ‬E‫ ;[ ا‬G8* ‫در‬H IJ‫ ع آ‬/ ‫* ا ل ه‬
reducteur=ne-+oxydant O9‫ اا‬#‫آ‬$‫ا‬
.0]9‫ و ل ا‬#‫آ‬$ 0 ‫ ن‬E ‫ زوج‬0* ‫ *رة‬I‫ ه‬#‫آ‬$ /‫*ادو  ل‬
:‫ة ــ  ل‬#‫ اد اآ‬B`; #‫آ‬$/ ‫  ادو  ل‬
Ox+ne-=Red
‫و ت‬-9‫ ل ا‬h‫ث ا‬E l+@ EF‫]آ‬/ ‫ل‬J` ‫ ن‬a‫دو‬J 4E< ‫ال‬J‫ة ــ ا‬EF‫ اآ‬4 < ‫ل‬A
‫ و‬Ox1 / Red1 ‫ل‬J` ‫ـ‬EF‫ ن ]آ‬a‫دو‬J ‫ رك‬n< ‫ال‬J‫ة ا‬EF‫ أآ‬4 < ‫ل‬A ،   S;
. ‫ى‬p‫ ا‬a‫دو‬J8‫ل ا‬J` / ‫ ت‬a‫دو‬J8‫ى ا‬E@‫ إ‬EF‫ ]آ‬4  l+@ . Ox 2 / Red 2
‫ل‬S . ‫ن‬A  Red2 ‫ و‬Ox1 ‫ اي ان‬Red 2 ‫ل‬J`8‫ ا‬/ Ox1 EF‫]آ‬8‫ ا‬4 < E* Aq
‫ ا‬JK*‫ و‬+‫و‬-v‫ د ا‬R8‫ ا‬S 7- ، 4  +S‫ د ا‬R8‫ ا‬
n 2 × ( Ox1 + n1e − = Red1 )
n1 × ( Red 2 = Ox 2 + n 2e − )
n 2Ox1 + n1Red 2 → n 2 Red1 + n 1Ox 2
## ‫ت ا‬/ ‫;ت وا‬c;‫ت ا‬/ ‫ ا‬0 ‫ة ــ ا' ال‬#‫* ا
آ‬+ ‫ د‬d ‫ اآ‬: ‫ل‬,
. I.e f?‫ و‬I9( II)
3+ 2+ − 2+
‫ ا* ن‬. Feaq / Feaq ‫ و‬MnO4aq / Mn aq +a‫دو‬J8‫ ا‬+; ‫ال‬J‫ة ــ ا‬EF‫ أآ‬4 < ‫ث‬E

( Fe ) ‫ل‬J`8‫ وا‬MnO ( aq ) EF‫]آ‬8‫ ا‬8‫ن ه‬A 8‫ا‬


2+
aq

4

: +a‫دو‬J8‫ ا‬+< 3 +h‫ا‬8‫ال ا‬J‫ة ــ ا‬EF‫آ‬9‫ د ا‬R S 7-


− 2+
: MnO 4aq / Mn aq a‫دو‬J8  F* ;
: + ‫ات ا‬w`‫ ا‬/  ‫ د‬R8‫ ا‬DY‫ ; ه‬-
MnO 4− ( aq ) = Mn 2+ ( aq ) *
MnO −4 ( aq ) = Mn 2+ ( aq ) . ‫ل‬J`8‫ وا‬EF‫]آ‬8‫ ا‬+; J+*H*8‫ ا‬S* ‫* <ازن‬
MnO 24− ( aq ) = Mn 2+ ( aq ) + 4H 2O ( l ) : ‫ ء‬8‫ ت ا‬x Ja  :y; +K+F‫وآ‬p‫ ا‬S* ‫* <ازن‬
‫* ت إ‬H* ‫ن ال  أ  ت ا‬p ) +a‫رو‬E+3‫  أ  ت ا‬:y; +a‫رو‬E+3‫ ا‬S* ‫* <ازن‬
( +8@ ‫ل‬8‫ن ا‬- ‫ أي‬H
+
( aq ) ‫ أ  ت‬O+ 2‫ ه‬F< ‫ ان‬8 E +*H*8‫أ  ت ا‬
MnO 24− ( aq ) + 8H + ( aq ) = Mn 2+ ( aq ) + 4H 2O ( l )
‫* <ازن ا‪ n‬ا‪  :y; +^ ;3-‬ا‪-v‬و ت ‪:‬‬
‫‪MnO‬‬ ‫‪2−‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪( aq ) + 8H ( aq ) + 5e‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬
‫) ‪= Mn 2+ ( aq ) + 4H 2O ( l‬‬
‫‪3+‬‬ ‫‪2+‬‬
‫; *‪J8  F‬دو‪: Feaq / Feaq a‬‬
‫‪Fe2aq+ = Fe3aq+ + 1e −‬‬
‫‪ JK* 2z‬ا‪8K8‬ع ا  ‪:‬‬
‫)‪(×1‬‬ ‫) ‪MnO 24− ( aq ) + 8H + ( aq ) + 5e − = Mn 2+ ( aq ) + 4H 2O ( l‬‬
‫) ‪( ×5‬‬ ‫‪Feaq2+ = Fe3aq+ + 1e −‬‬
‫ا‪ R8‬د ا‪ 4  +S‬ه ‪:‬‬
‫) ‪MnO 4 aq + 5Fe aq + 8H aq → Mn aq + 5Fe aq + 4H 2O ( l‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪2+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪2+‬‬ ‫‪3+‬‬

‫‪ II‬ــ ا
ت ا ا
ت ا‬
‫‪ 1‬ــ ا
ت ا‬
‫أ ــ ‪,‬ل ‪ :‬ا ‪ 0 *+‬ا ‪/‬ت ا‪#g‬روآ‪ #‬وا ‪/‬ت ا; س)‪(II‬‬
‫‪  7S‬أ ب ا ر ‪  5ml‬ل آ   ت ا* س )‪ (II‬و‪ G+‬إ‪w{ O+‬ات  ل‬
‫ا‪S‬دا ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ  ذا <‪ |@A‬؟  ا‪ 2.‬ا‪8‬آ‪ 7‬ا* <‪ b‬؟‬
‫<‪ O 7} 2Fa 7.‬أزرق ‪ .‬ل ه‪E+‬روآ‪ E+F‬ا* س ‪Cu(OH) 2(s) OH+} II‬‬
‫‪ 2‬ــ اآ‪ R 7‬د ا ‪ 4‬ا <‪E‬ث  ا‪ p‬ب‬
‫) ‪Cu 2+ ( aq ) + OH − ( aq ) → Cu ( OH )2 ( s‬‬
‫‪ 3‬ــ  ه ر<  {‪E‬ر ا‪E8‬ة ا‪ +*J‬ا ‪E‬ث ‪ 3+‬ا ‪ 4‬؟ ه ا‪ ?a *.‬؟‬
‫أ{‪Ja  4‬ء ا‪ -8 9 + q‬أن  ‪ +R ; OR‬ا‪K8‬دة إذن ‪< 3‬ل ‪. / .‬‬
‫ب ــ ‪B‬‬
‫ا
ت ا ه‪ I‬ا
ت ا ‪# I‬ث ‪# I9‬ة وة أي
‪h 0E‬‬
‫ ره ‪ 0‬ا>دة أو ‪gk‬ة ا]س ا دة و ا ‪9‬ة ‪ I9‬ا ‬
‫‪ II‬ــ ا
ت ا‬
‫‪2−‬‬
‫‪ I9 S2 O 3‬و?‪I.e f‬‬ ‫أ ــ ‪,‬ل ‪ *+ :‬أآ‪#‬ة ــ ا' ال ذا 
 ‪/‬ت ‪ l‬آ ت‬
‫‪J8‬ج  آ‪Z‬س ‪  10ml‬ل @‪ €8‬ا‪-‬ر ‪E‬ر ? <آ‪ 1.0mol / l DJ+‬و ‪  50ml‬ل‬
‫‪−1‬‬
‫‪+z‬آ   ت ا‪S‬د م <آ‪. 1, 0.10 mol / l DJ+‬‬
‫‪  J@ F‬اء ا‪ 7 a  €+;p‬ا‪Z-‬س و‪ |@A‬ا‪. D‬‬
‫ ‪ YZ‬ى ا‪Z-‬س ;‪ , ER‬ت ن ‪ 4+8‬إ ا‪p‬زرق ‪ ƒ S 2z‬ا} و ‪+@ ER; O+ ‚ Eh‬‬
‫‪ 1‬ــ   ذا ‪E‬ل ا‪w‬ر ا‪E‬ر ‪ +` K‬ا  ؟‬
‫‪A‬ل ه‪Y‬ا ال <*‪ b‬د{ ^‪   } L‬ا‪  h  „  -‬ا‪8‬ل ;‪a‬د اء ‪ „n‬ه‪Y‬ا‬
‫ا‪ }  +p‬اء ذا ا‪ a8‬ا‪8‬ا‪ h‬ء ا‪p‬زرق ‪ z -< E* .‬آ‪ +8‬ا‪ „  -‬ا* <‪Eh b‬‬
‫ا`‪ O+ ‚ +‬و ‪ O ƒ S‬أ} ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ  ه ر<  {‪E‬ر ا‪E8‬ة ا‪ +*J‬ا ‪E‬ث ‪ 3+‬ا ‪ 4‬؟ ه ا‪ ?a *.‬؟‬
‫<‪Eh‬ر ا‪E8‬ة ا‪ +*J‬ا‪A {HF8‬ل ه‪Y‬ا ال ;‪ b*F h< h+{E‬أن ا ‪w; 4‬ء ‪ *-‬‬
‫ ‪; OR < -8‬ا‪ w.‬ا‪ +R‬ا‪K8‬دة ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ أ< „ ‪ R‬د ا ‪ 4‬أآ‪EF‬ة ــ ا‪J‬ال ا‪Y‬ي <‪ O+ 4E‬ا‪J8‬دو‪ a‬ن‬
. SO 2 ( aq ) / S2O 3 ( aq ) ‫ و‬S2 O 3 ( aq ) / S ( s )
2− 2−

: 4  +S‫ د ا‬R8‫ ت ا‬z‫إ‬


S2 O3 ( aq ) / S ( s ) : a‫دو‬J8  F* ;
2−

S2 O32− ( aq ) + 6H + ( aq ) + 4e − = 2S ( s ) + 3H2 O
SO 2 ( aq ) / S2O 32− ( aq ) a‫دو‬J8  F* ;
2SO 2 ( aq ) + 2H + ( aq ) + 4e − = S2O 32− ( aq ) + H 2O ( l )
‫ ال‬+a‫ ; زدوا‬O+8F  ‫ل وه‬J`8‫ وا‬EF‫]آ‬8‫آ   ت دور ا‬+z ‫ أ ن‬7R< ‫ا ال‬Y‫ ه‬
dismutation <‫ا‬Y‫أو ال ا‬
:  ‫ع ا‬8K8‫ ا‬JK* ‫ا ال‬Y3 +S‫ د ا‬R8‫ل  ا‬S
S2 O32− ( aq ) + 6H + ( aq ) + 4e− = 2S( s ) + 3H2 O
S2 O32− ( aq ) + H 2 O ( l ) = 2SO2 ( aq ) + 2H+ ( aq ) + 4e−
−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−
2S2 O32− ( aq ) + 4H + ( aq ) → 2S( s ) + 2SO2 ( aq ) + 2H2 O ( l )
B ‫ب ــ‬
0E n  ‫ة ?*ت‬#* G‫ إ‬I/‫ ا‬l ‫ة‬#* 0 ‫ق‬c  I ‫ ا‬I‫ا
ت ا ه‬
 ‫ ا‬I9 ‫ة‬9 ‫ة ا]س ا‬gk ‫ أو‬0 ‫  ره‬h
I] 0
‫ول‬#>‫ ا‬I9  ‫
ت ? و
ت‬G‫ ا  ا‬JE‫ ا
ت ا‬B;q
: r8+?‫ا‬
‫أ‬ES‫ن ا‬-<
‫ آرور ا‬7.‫ن را‬-<
‫ ن‬+8‫ا@اق ا‬
?J‫ ا‬/ ? ‫ر‬E ‫ر‬-‫€ ا‬8@ 4 <
‫دا‬S‫ر ? و ا‬E ‫ر‬-‫€ ا‬8@ +; 4 ‫ا‬
‫ آ‬8`<
‫ة‬.9‫ا‬
(II) ‫? وا  ت ا* س‬J‫ ا‬+; ‫ال‬J‫ة ــ ا‬EF‫آ‬9‫ ا‬4 <
R F‫ت ا‬9‫ا‬ x+w ‫ت ا‬9‫ا‬
‫ آرور ا‬7.‫ن را‬-< ‫أ‬ES‫ن ا‬-<
‫دا‬S‫ر ? و ا‬E ‫ر‬-‫€ ا‬8@ +; 4 ‫ا‬ ‫? وا  ت‬J‫ ا‬+; ‫ال‬J‫ة ــ ا‬EF‫آ‬9‫ ا‬4 <
(II) ‫ا* س‬
?J‫ ا‬/ ? ‫ر‬E ‫ر‬-‫€ ا‬8@ 4 < ‫ آ‬8`<

‫ ن‬+8‫ا@اق ا‬ ‫ة‬.9‫ا‬
. ‫ ا ا آ‬8 I> ‫از ا‬s‫ ــ ا‬III
: B
+^ +8+‫ آ‬8K ‫ر‬w< . ++H<  -8 ‫ار‬Eh 4‫ آ‬، +^ +8+‫ آ‬+‫ @آ‬A  8F
‫ت‬A 8‫ ا‬J+‫ <اآ‬+zZ< ‫ ــ‬1
: ;K<
‫م‬+. < ‫دور ا‬+ €8 ‫م `  ل‬K@  ‫ث آ]وس <ي‬Az  
. 0,2mol/l J+‫ ذي <آ‬K+(aq)+I-(aq)
‫* ذي‬+K+F‫وآ‬p‫ ء ا‬8‫  ل ا‬20ml ,‫]وس و  Ž ا‬-‫ ا‬DY‫  ه‬4‫  آ‬7S
4‫  آ‬+`‫ر ن ا‬w< |@A‫ و‬، ‫س‬Z‫ آ‬4‫ ى آ‬F; ‫ ك‬. 5.10-2mol/l  J+‫<آ‬
. ‫س‬Z‫آ‬
 ‫ول ا‬EK‫ ــ ا ا‬1
(3) (2) (1) 2{‫س ا‬Z‫آ‬
40ml 20ml 10ml ‫دور‬+‫ ل ا‬2K@
‫م‬+. < ‫ا‬
10ml 10ml 10ml ?+  -‫€ ا‬8@ 2K@
30ml 50ml 60 wh8‫ ء ا‬8‫ ا‬2K@
20 20 20 ‫ ء‬8‫ ا‬2K@
*+K+F‫وآ‬p‫ا‬
100ml 100ml 100ml +`‫ ا‬2K@
 ‫ا‬
-
0,08mol/l 0,04mol/l 0,02mol/l [I ]0 ^E ‫ ا‬J+‫اآ‬
0,1mol/l 0,1mol/l 0,1mol/l [H+]0 ^E ‫ ا‬J+‫اآ‬
0,01mol/l 0,01mol/l 0,01mol/l ^E ‫ ا‬J+‫اآ‬
[H2O2]0
+*J‫ة ا‬E8‫ا‬
‫ت‬A 8 ^E ‫ ا‬J+‫ ب اآ‬F@
: ‫ت‬A 8 ^E ‫ ا‬J+‫ ب اآ‬F@
[I-]0 *
C .V0
I − 0 = 0
VT
‫م‬+. < ‫ل دور ا‬8 ^E ‫ ا‬2K‫ ا‬V 0 ‫م و‬+. < ‫ل دور ا‬8 ^E ‫ ا‬J+‫ اآ‬C0
[H2O2]0 *
C .V1
H 2O 2 0 = 1
VT
‫ ء‬8‫ل ا‬8 ^E ‫ ا‬2K‫ ا‬V 1 ‫* و‬+K+F‫وآ‬p‫ ء اا‬8‫ل ا‬8 ^E ‫ ا‬J+‫ اآ‬C1
. *+K+F‫وآ‬p‫ا‬
I 2 aq / I −aq ‫و‬ H 2O 2 aq / H 2O( l ) +a‫دو‬J8 ; +‫و‬h8‫ د ا‬R8‫ ا‬S 7‫ ــ أآ‬2
. ‫س‬Z-‫ال  ا‬J‫ة ـ ا‬EF‫ أآ‬4 ‫ د ا‬R b*.‫ ا‬2z
. 4 ‫ا ا‬Y‫ل  ه‬J`8‫ وا‬EF‫]آ‬8‫د ا‬E@
H 2O 2 ( aq ) / H 2O ( l ) : a‫دو‬J8  F* ;
‫)‪H 2 O 2 ( aq ) + 2H + ( aq ) + 2e − = 2H 2O( l‬‬
‫; *‪J8  F‬دو‪I 2 ( aq ) / I − ( aq ) a‬‬
‫‪2I − ( aq ) = I 2 ( aq ) + 2e −‬‬
‫ ه‪Y‬ا ال ‪ 7R‬ا‪ 8‬ء ا‪p‬وآ‪ *+K+F‬دور ا‪]8‬آ‪ EF‬وأ  ت ا‪E+‬ور دور ا‪J`8‬ل ‪.‬‬
‫‪S‬ل  ا‪ R8‬د ا‪Y3 +S‬ا ال *‪ JK‬ا‪8K8‬ع ا  ‪:‬‬
‫) ‪H 2 O2 ( aq ) + 2H + ( aq ) + 2e− = 2H2 O(l‬‬
‫‪2I − ( aq ) = I2 ( aq ) + 2e−‬‬
‫‪−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−−‬‬
‫) ‪2I − ( aq ) + H 2 O2 ( aq ) + 2H + (aq) → I2 ( s ) + 2H2 O ( l‬‬
‫ ا‪، 4+ 8‬‬ ‫‪I −aq‬‬ ‫‪ 3‬ــ ;‪ h8‬ر ا‪ ,‬ت ‪ t3 ، t2 ، t1‬ور;‪ / 3w‬ااآ‪ J+‬ا ‪   +^E‬ت‬
‫ا‪ +zZ< b*.‬ه‪ DY‬ااآ‪ .  J+‬ال ‪.‬‬
‫‪ |@A‬أن ‪ b*F t1<t2<t3‬أن اآ‪ J+‬ا ‪A 8 ^E‬ت ‪w<  +<Z< O‬ر <ل آ‪. ^ +8+‬‬
‫آ‪ 8‬آ ن اآ‪ J+‬ا ‪ 4 8 ^E‬أآ  ‪ ،‬آ‪ 8‬آ ن <‪w‬ر ال أ‪.‬ع‬
‫‪ II‬ــ ‪ lk‬در ا ارة‬
‫> ‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫‪  R‬دا^‪ 4 < 8‬أآ‪EF‬ة ا‪  p‬ت ا‪+‬دور ‪ 8 ; I‬ء ا‪p‬وآ‪: H2O2 *+K+F‬‬
‫) ‪2I − ( aq ) + H 2 O 2 ( aq ) + 2H + (aq) → I 2 (s ) + 2H 2O ( l‬‬
‫ ‪ <Az‬أ ;‪ 7+‬ا ر ‪ ،‬ي آ‪ 4‬وا@‪  5ml  3* E‬ل ‪+ €8‬دور‬
‫ا < ‪+.‬م ذي اآ‪ J+‬ا‪ / . 0,2mol/l 8‬ا‪ p‬ب ا‪p‬ول  ا‪Z-‬س )‪ (1‬ا <ي ‬
‫‪  +‬ا‪ 8‬ء وا‪ (0°C) bq‬وا‪ p‬ب ا‪   q‬ا‪Z-‬س )‪ (2‬ا <ي   ء در‪@ a‬ار<‪O‬‬
‫ا‪ +‬د  ‪ 20°C‬وا‪  l q‬ا‪Z-‬س )‪ (3‬ا <ي  ا‪ 8‬ء ا‪ E*  F‬در‪ a‬اارة ‪60°C‬‬
‫‪ Ž  .‬ا{„ ‪  5ml G+‬ا‪ 8‬ء ا‪p‬وآ‪ *K+F‬ذي اآ‪ J+‬ا‪ 5.10 -2mol/l 8‬إ آ‪4‬‬
‫أ ب ا ر ‪ 2< ،‬ك ا`‪. F; +‬‬

‫ <‪ +zZ‬در‪ a‬اارة  ‪E‬ة <‪w‬ر ه‪Y‬ا ا ‪ 4‬؟‬


‫آ‪ 8‬آ „ در‪@ a‬ارة ا‪ .‬ا  <‪ R‬آ‪ 2< 8‬ا}‪ 4‬إ ا  ا*‪ +^ 3‬ل‬
‫‪A‬ل ‪E‬ة أ{‪. 4‬‬
‫<]‪ z‬در‪ a‬اارة  ا‪9‬ت ا‪: +h w; +^ +8+-‬‬
‫• ‪ h‬أو إ‪tu‬ق ل ‪ h9‬در ا ارة ‪.‬‬
‫أ‪9< / F q‬ت آ‪: +^ +8+‬‬
‫<‪ /+*S‬ا‪ +p‬ك < ‪w; 4‬ء *‪ E‬در‪ a‬اارة ا‪ +9‬د  ‪  .‬أ‪ / F< 4a‬ه‪Y‬ا ال ‪2‬‬
‫إ‪ K‬ز‪ E* D‬در‪@ a‬ارة <‪. R‬‬
‫}*  ا‪ E F< : E E‬در‪ a‬اارة ا‪  R<8‬ا‪p‬ان ا‪(100°C) Haut Fournaux + R‬‬
‫ <‪ / F‬ا‪J‬ال أوآ‪ E+F‬ا‪ E E‬إ ‪ J‬ا‪. E E‬‬
‫š‪ 3‬ا‪8‬اد ا‪EH‬ا^‪K*š 48RF : +‬ة ا‪ / F H‬ال ا‪Y‬ي ‪E‬ث ;‪ +‬ا‪8‬اد‬
‫ا‪  8RF8‬ا‪. 3w‬‬
‫• إء أو ‪ BH‬ل ‪ v+‬در ا ارة‬
‫أ‪: q‬‬
‫إ;‪ w‬ء < ‪A‬ت ا‪ 7 F; 4‬ا‪K‬ا‪8 microorganisme 2+z‬اد ا‪YH‬ا^‪ +‬وذ? ;‪ 3,‬‬
‫در‪@ a‬ارة ‪. `* Ea‬‬
‫<{‪< G+‬ل آ‪  : ^ +8+‬ج  ` ات ا‪ +8+-‬ء إ <‪< 4+‬آ‪*+R , E*  7+‬‬
‫و;‪ 8‬أن ا`‪ +‬ه  @  <ل آ‪ , E* O+{< 7K ، 8F ^ +8‬إ‪ K‬ز ا‪ . +h‬ت‬
‫‪-‬ن ا‪A+‬ت }‪  . +‬ه‪ DY‬ا  ‪h‬م ; ‪ ŽwH‬ا‪ trempe ^ +8+-‬وه ‪ 8‬ا`‪+‬‬
‫ <? ا‪ 8@  ,‬م  ا‪ (0°C) b‬و {‪ G‬ا ‪. 4‬‬
‫ ‪ -8‬آ‪ ?Y‬إ‪ K‬ز ا‪ ŽwH‬ا‪ :y; ، ^ +8+-‬‬
‫‪p‬ن <`‪< |+‬اآ‪ J+‬ا‪A 8‬ت ‪ 4RK ،‬ال ‪w; Ea‬ء ‪.‬‬
‫ ر
اء‬
2008‫ــ‬2007 
‫ا ا ر‬
‫ وا! ت ا‬#
$‫ا! ت ا‬
‫آ‬$ ‫ا'& ا‬#‫ا‬
1
$

 اع‬، ‫ة ـ ا ال او  دو  ادوت ا‬#‫آ‬%‫أآ) (' &د ا‬
. ‫ل‬+‫ واع ا‬#‫آ‬,‫ا‬
Cr 2O72 − aq / Cr 3 + aq (milieu acide) S 2O8 2 − aq / SO42 − aq
S 4O62 − aq / S 2O 32 − aq H 2O 2 ( aq ) / H 2O( l )
C l 2aq / C l − aq CO 2 (aq ) / H 2C 2 H 4 ( aq )
Fe 3 + aq / Fe s SO42- ( aq ) / SO 2 ( aq )
2
$
VW X WY
‫ ث‬T ، R#‫ا‬ Br2 ( l ) ‫ وم‬P‫ ا‬QRS QT Al (s) ‫ م‬%‫ة  ورق ا‬KL &MN  
. Br −( aq ) ‫ و‬Al3( aq+ ) ‫ت‬%‫ م ان  ا‬%‫و ر ا‬
‫ ؟‬WY‫ ه_ا ا‬QT ‫ ا `ن‬#‫آ‬, / ‫ل‬+ ‫ ادون‬Q‫ ــ  ه‬1
. WY‫_ا ا‬a R‫ ــ أآ) ا&د ا‬2
. ‫وم‬P‫ ا‬QRS  2 m l WY
Q‫ م ا‬b ‫) ا` ا(ى‬#d‫ ــ أ‬3
. M(Al)=27g/mol ‫ و‬M(Br)=80g/mol ‫ و‬d=3,1 ‫وم‬P‫ ا‬QRS Te‫ آ‬QM&
3
$
Ql#‫وآ‬%‫رو أو اء ا‬a‫ ا‬#‫ق أوآ‬T WY
n`W ‫ة‬S,‫ ا&ا  ا آ ا‬o& p‫را‬
: ‫ ا‬RP‫وف ا‬r‫) ا‬#d ‫رب‬l
‫ث‬tS l Qud vp‫ و‬QT ‫أت ادور‬
I 2 i = 0 ,05 mol / l ‫ و‬H 2O 2 i = 0 ,05 mol / l ‫ و‬25°C ‫ در ا ارة‬: (1) l‫ا‬
I 2 i = 0 ,10 mol / l ‫ و‬H 2O 2 i = 0 ,10 mol / l ‫ و‬25°C ‫ در ا ارة‬: 2 l‫ا‬
I 2 i = 0 ,10 mol / l ‫ و‬H 2O 2 i = 0 ,10 mol / l ‫ و‬50°C ‫ در ا ارة‬: (3) l‫ا‬
| ‫ ان‬I 2 ‫ اد‬QRS ‫ر
آ‬M
n  V`Yp‫ ا{ أ‬P
l
 P#  ‫ا‬
‫ة ـ ا ال  ادو‬#‫آ‬%‫ ا‬WY
‫ ــ أآ) &د‬1
I 2 ( aq ) / I (−aq ) ‫ و‬H 2O 2 ( aq ) / H 2O( l )
. ~‫` أ‬W . l
 }T‫ اا‬n ‫ ا‬W ‫ ــ‬2
4
$
‫ت‬L H 2O2(l) ‫رو‬a‫ ا‬#‫ق أوآ‬T ‫ أو‬Ql#‫وآ‬%‫`ء ا‬
‫ة ـ‬#‫ أآ‬WY
)#d ~Y aT ، d‫ ن وا‬QT ‫ل‬+ ‫ ــ‬#‫آ‬,
dismutation . Q
‫ا ال ذا‬
O 2 ( g ) / H 2O 2 ( aq ) ‫ و‬H 2O 2 ( aq ) / H 2O( l ) ‫`ن ه‬WY‫ادون ا‬
. Ql#‫وآ‬%‫~ اء ا‬Y
‫ء‬S‫ أ‬L ‫ةـ ا ال ا‬#‫ أآ‬WY
‫ ــ أآ) &د‬1
‫ ؟‬Q
‫ة ـ ا ال ذا‬#‫ أآ‬WY n# ‫ ــ ذا‬2
3
‫ا ؟‬
* 5
$
‫
 ا‪ P#‬ا` ‪%‬وآ‪ #‬ا( ‪& QT SnO 2(s) II‬ن  `( ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ˆ _ ‪ W‬آ`‪  m=0,44g a‬ه_ا ا&ن ‪ V p & ،‬و &‪ QT Vl‬و‪ Qud vp‬و‪ p‬‬
‫ا‪ # Mp‬ق ا‪L‬ص )‪T Pb(s‬ة ‪` n`W ( T ،‬ل ‪ S‬ن أ‪  pp‬أت ا(‪II‬‬
‫وأت ا‪L‬ص ‪. II‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪1‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪2‬‬
‫ا&د ا‪ R‬ا (` ‪  .‬ه اور ا_ي `&‪ VP‬ا‪L‬ص ؟ ) ‪,‬آ‪ #‬أم ‪+‬ل (‬
‫‪ 2‬ــ &‪ P‬أن ا‪L‬ص | ‪ WY‬إ| أوآ‪ #‬ا( ‪ II‬اا ‪ QT‬ا& ‪ a W .‬ا‪ WY‬م‬
‫&ل ا‪ †#l‬ا(`) ا‪ QP‬و&
‪ VYu VYr‬إ‪ n‬ا `ل ‪. S‬‬

آŒ‬ ‫‪(2 K‬‬ ‫‪+‬‬
‫) ‪( aq‬‬
‫& ا `ل ‪ S‬ا ( ‪ V`W‬ا‪` Mp‬ل ‪ QRS‬آو ت ا‪p
P‬م ) ) ‪+ Cr 2O 72 − ( aq‬‬
‫‪t .‬ل
‪ WY‬ا&ة  ل ‪ (W‬ا( إ‪ n‬أوآ‪ #‬ا( ‪II‬‬ ‫‪C = 0 ,020 mol / l‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪  1‬ه ا‪ †#l‬ا(`) ا‪ QP‬وا_ي
‘ إ‪ VT‬إ‪ n‬ا `ل ‪ S‬؟ ذا ؟‬
‫‪.‬‬ ‫‪ 2‬ــ ‪ 2‬أ‪ '( ‘PS‬ا&د أآ‪#‬ة ــ ا ال `دو ‪Cr2O 72 − aq / Cr 3 + aq‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 3‬ا‪ Xp‬ا&د ا‪ R‬ا (` `‪t WY‬ل &ة ا `ل ‪ S‬ا‪` Mp‬ل ‪ QRS‬آو ت‬
‫ا‪p
P‬م ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ 3‬ــ  ( ‪ n`W‬ا‪ †
 W ، ,T‬إ‪`  V E=21,7cm †ld T‬ل ‪ QRS‬آو ت ا‪p
P‬م ‪.‬‬
‫) ‪n i ( Si 2 +‬‬
‫= ‪C .V E‬‬ ‫‪ 3‬ــ ‪  1‬أ‪ M W V‬ا‪  ,T‬ا&‪ Nt‬ا ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫) ‪ n i ( Si‬آ ادة ا‪% RP‬ت ا( ‪. II‬‬
‫‪2‬‬‫‪+‬‬

‫‪ 3‬ــ ‪ 2‬ا‪ Xp‬ا‪ P#‬ا` ‪%‬وآ‪ #‬ا( ‪ QT II‬ا&ن اروس ‪.‬‬


‫&‪M(Sn)=118,7g/mol QM‬‬
‫ ‪* 6
$‬‬
‫&‪ P‬ا‪%‬آ‪#‬ة ا‪ o  •MP‬ا‪%‬وآ‪ H 2C2O4(aq) ~#‬ا‪ Mp‬أت ا‪K P‬ت )‪. MnO4(aq‬‬
‫‪ W‬ا` ‪ ، t=0 r‬ج ‪`  V0 = 25 m l‬ل  ‪K‬ت ا‪p
P‬م
آŒ ‪C 0 = 1 ,0.10 −2 mol / l‬‬
‫و‪ od  V r = 20 m l †ld‬ا‪%‬وآ‪
~#‬آŒ ‪ C r = 1 ,0.10 −1 mol / l‬و‪V = 5 ,0 m l 'u‬‬
‫  ‪ od‬ا‪ &l ~P‬ا‪ vp‬ا‪. Qud Q`WY‬‬
‫‪1‬‬
‫وا‪ Xp‬ا&د ا‪ R‬ا (` ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أذآ اع ا‪ QR‬ا‪,‬آ‪ #‬واع ا‪ QR‬ا‪+‬ل ‪t‬ل ه_ا ا ل ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ أ‪ )#d‬آ ادة ا‪tWY` RP‬ت اا ` ‪ QT‬ه_ا ا‪. WY‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪d‬د ا‪ WY‬ا  ‪.‬‬
‫‪ 5‬ــ أو ا (` ا‪ Ra‬إذا ا‪ PW‬أن ه_ا ا‪
WY‬م ‪ .‬وا‪
Xp‬آ أت ا‪ a W K‬ا‪WY‬‬
‫‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫† إاز
‪M‬ر ه_ا ا ل ا‪. QR‬‬
‫ اء‬1 ‫
 ا‬
‫ا ت ا‬
1 
: ‫  اد اآة واال ا و 
 دو‬
*
2− 3+
Cr2O7 (aq ) / Cr (aq )
Cr2O72− (aq ) + 14 H + (aq ) + 6e − = 2Cr 3+ (aq ) + 7 H 2O(ℓ)
*
2− 2−
‫ت‬% '‫!ن ("! آ‬%‫ أ‬S 2O ( aq ) ‫"! ت و‬#‫ ا‬# ‫!ن‬%‫ أ‬: S 4 O ( aq )
3 6

S4O62− (aq ) / S 2O32− (aq )


S4O62− (aq ) + 2e− = 2S 2O32− (aq )
*

C ℓ 2 ( g ) / C ℓ (aq )
C ℓ 2 ( g ) + 2e − = 2C ℓ − (aq)
*
3+
Fe (aq ) / Fe(s )
Fe3+ (aq ) + 3e − = Fe( s )
‫ت‬% '‫*) آ‬+( !‫!ن
" وآ‬%‫ أ‬: S 2 O82 − ( aq )
S2O82− (aq ) / SO42− (aq )
S2O82− (aq ) + 2e− = 2SO42− (aq )
*
H 2O2 (aq ) / H 2O (ℓ)
H 2O2 (aq ) + 2 H + (aq ) + 2e − = 2 H 2O ( ℓ)
*
2−
SO (aq) / SO2 (aq )
4

SO42− (aq) + 4 H + (aq) + 2e − = SO2 (aq ) + 2 H 2O


*
CO2 (aq) / H 2C2O4( aq )
2CO2 + 2 H + (aq) + 2e − = H 2C2O4 (aq )
2 
: -.‫) ا‬/ ‫ن‬0‫ ــ ادون ا‬1
‫ و‬Br2 ( g ) / Br − ( aq )
: -.0 "*"" ‫ ــ اد ا‬2
. Br 2 ‫) ا' وم‬80+(‫ و‬Al : ‫ ه‬4"0-.‫ا‬
×3 Br2 (aq ) + 2e − = 2 Br − (aq )
×2 Aℓ( s ) = Aℓ3+ (aq ) + 3e −
−−−−−−−−−−−−−−−−
2 Aℓ( s ) + 3Br2 (aq ) = 6 Br − (aq ) + 2 Aℓ3+ (aq )
: ‫"!م‬+!= ‫ ا !ي‬0 ‫ ـ @ب ا‬3
: ‫*) ا' وم‬+A "*'‫ آ" ادة ا‬BC
m ( Br2 )
n0 ( Br2 ) =
M ( Br2 )
m
d=ρ= ⇒ m = ρ .V
V
ρ .V
n0 ( Br2 ) = = 0, 039mol
M ( Br2 )
: x -.‫ م ا‬# ‫ل‬D
-.0 ).E!‫ول ا‬F‫ا‬
2Al 3Br2 2(AlBr3) ‫ا م‬
n0(Al) n0(Br2) 0 0 -.‫ ا‬%‫
ا‬
n0(Al)-2x 0,039-3x 2x x -.‫ل ا‬L
n0(Al)-2xmax 0,039-3xmax 2xmax xmax -.‫ ا‬%P

‫) آ‬.S# ‫ أن‬BF% ‫*) ا' وم‬+( T -.‫"!م ا‬+!= ‫ ا !ى‬0 ‫ ا‬V0- ‫!ل‬C0
: % !" D ‫ وي ا!ت أو‬-.‫ !ن ا‬% ‫ أن‬BF% ‫ت أي‬L-.‫ا‬
0, 039 − 3 xmax = 0 ‫ و‬n0 ( Al ) − 2 xmax = 0
‫ن‬Y/ )
‫ و‬xmax = 0, 013mol ‫ أن‬W+ " A‫ ا‬XL‫ ا‬4
n0 ( Al ) − 2.0, 013 = 0 ⇒ n0 ( Al ) = 0, 026mol
m ( Al )
n0 ( Al ) = ⇒ m( Al ) = 0, 69 g
M ( Al )
3 
: "*"" ‫ ــ اد ا‬1
-
: I ‫! ت ا"!دور‬%‫) و أ‬+"F"‫ ه اء اوآ‬4"0-.‫ ا\"ت ا‬B@
H 2O2 ( aq ) + 2 H + ( aq ) + 2e− = 2 H 2 O (ℓ )
2 I − ( aq ) = I 2 ( g ) + 2e−
: )‫ ه‬-.‫د ا‬
+ −
H 2O2 ( aq ) + 2 H ( aq ) + 2 I ( aq ) → 2 H 2 O + I2 ( aq)
VC+‫) ا‬/ "‫ ارة و^"  ا آ‬C‫_ در ا‬. V0- +`/@ (2) ‫( و‬1) 
F‫ل ا‬L ‫ ــ‬2
(1) 'X -.‫ ا‬%P V‫" إ‬D (2) 
F‫) ا‬/ ‫ !ن ا"!د‬# ‫ي أي أن‬%‫اا‬
VC+‫) ا‬/ ‫ ارة‬C‫( و^"  در ا‬2) 
F‫) ا‬/ b. !‫ت ه‬L-.‫ آ" ا‬# ‫ أن‬3 
F‫) ا‬/
‫ !ن ا"!د‬# ‫ أآ' أي أن‬-.‫\!ر ا‬# - D ‫ !ن‬# ‫ ارة‬C‫ در ا‬d.#‫ ار‬0‫ آ‬b ‫ أ‬c0 ‫ي و‬%‫اا‬
(‫ )ب‬VC+‫( وا‬3) 
F‫ ا‬A% (‫ )أ‬VC+/ )
‫( و‬2) 4 ‫ ع‬D‫" !ن أ‬D (3) 
F‫) ا‬/
. (1) 
F‫ ا‬A% (‫ )ج‬VC+‫( وا‬2) 
F‫ ا‬A%
4 
: ‫ اء‬g .# ‫ء‬+(‫ أ‬EC‫ اآة ـ اال ا‬-.‫ ــ د ا‬1
H 2O2 (aq) + 2 H + (aq) + 2e− = 2 H 2O(ℓ)
H 2O2 (aq) = O2 ( aq) + 2 H + ( aq) + 2e−
 ‫ـــــــــــــ‬
2 H 2O2 (aq) → O2 (ℓ) + 2 H 2O(ℓ)
2
3
. ‫
\)ء ا‬-.‫ا ا‬l‫ !ن ه‬% %‫"د‬-‫ وط ا‬n‫) ا‬/
5 
: 
!‫ ا‬E+-
: 2 ‫ ــ‬1
SnO2 ( s) + 4 H + (aq) + 2e− = Sn2+ ( aq) + 2 H 2O
Pb( s ) = Pb 2+ (aq) + 2e−
. C‫ ا‬-.‫ ه! ا‬% ‫ أوآ" ا‬V '% )  ‫!ل‬0C‫ ا‬V‫ إ‬p" . ‫ص‬E ‫ ا‬1 ‫ ــ‬2
CrO72 − (aq ) + 2 H + + 3Sn 2− ( aq) → 2Cr 3+ ( aq) + 3SnO2 ( s ) + H 2 O 3 ‫ ــ‬2
1 ‫ ــ‬3
. ‫ا!ت‬
%(SnO2)=45% : 2 ‫ ــ‬3
‫ا  ا  
ل آ‬
‫ ا  ‪.‬‬
‫‪ I‬ــ ا !ق ا    ا
آ ا ‬
‫‪ 1‬ــ ا '&ف ‪ $‬ا
آ ا ‬
‫"ف ا آ ا  إ  ر  ل آ  ‪ ،‬و
  ام ‪ '
x‬ا&‪t $%‬‬
‫‪5" . x=f(t) :‬ا ا‪ 4‬ض ‪ 1 2‬ق ‪  &/‬وآ  ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ا !ق ا ) ‪:‬‬
‫‪ A2BC‬ا  ا‪ %?@  &:‬ن إ=ى ا د ا‪  &:‬ا
‪ 9 9‬س ‪ /‬ا‪67‬‬
‫ا‪ 
J92 9@ :‬آ&
‪ I2‬ا‪CH‬اع ا  ا‪F‬دة ‪ /‬ه‪5‬ا ا‪. 67‬‬
‫ــ ‪ K‬س اا ‪ ) 9‬ا‪ 67‬ا‪  9@ :‬ي @‪ 9‬أ‪ C‬ت ‪  MN‬ل (‬
‫ــ ‪ K‬س ‪ ) pH‬ا‪ 67‬ا‪  9@ :‬ي @‪ 9‬أ‪ C‬ت ا‪H‬آ‪CB‬م ‪  MN H 3O+‬ل =‪W‬‬
‫‪ K XB‬س ‪   
pH‬آ& ه‪ Y5‬ا‪ CH‬ت (‬
‫ــ ‪ K‬س ا [‪ Z‬وا‪ ( 64M‬إذا آ ن ا‪ _? A@ :‬أو ‪ ] ^9"B‬زات (‬
‫ــ ‪ K‬س ا‪ a‬ا‪ %?@ A2B (spectrophotométrie) M‬ن أ= ا‪CH‬اع ا‪ 9‬‬
‫‪. Cّ9%‬‬
‫‪ 3‬ــ ا !ق ا ‬
‫ & ا ق ا  @‪  2% 9‬ة أ= ا‪CH‬اع ا  ‪l‬ل ا‪ . A@ :‬وه ‪ 9"7  1‬‬
‫] أ‪? "C‬ي @‪ I2
9‬ا‪2‬ب ‪:‬‬
‫ــ [‪ n‬أن ن ‪ A@ :‬ا‪  2‬ة ‪  7‬أ‪ %‬م ا ل ا  اروس ‪.‬‬
‫ــ ?[& ارا‪. 2% :o
7‬‬
‫ــ ‪ Z‬ا‪ ?@ 9@ 92‬ت ‪ $% 5p‬ا‪ 67‬ا‪. 9@ :‬‬
‫‪ q9NBC‬أن‬
‫ا  ‪l‬ل ا&‪. $%‬‬
‫‪ II‬ــ ‪  /‬ا ! ر ا   ‪  -‬آ ‪ ,‬ا! ا )ة ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ&ة أ) ‪5‬ت ا  دور ‪ ,‬ا! ا ء ا‪1‬وآ‪.  -‬‬
‫‪85‬ط ا ‪1 )-‬‬
‫ا  و  ‪:‬‬
‫‪ 5pC‬أر
‪ 2‬آ‪r‬وس ‪ 100ml Z[= $%‬و‪ / noC‬آ‪ A‬وا= ‪ $% 20ml "?%‬ا ء ا‪ _9w‬و‪ "2MC‬‬
‫‪ = /‬م  ي @‪ $% 69 9‬ا ء وا‪. _9w‬‬
‫‪ 5pC‬آ‪p‬س ‪ 200ml Z[= $%‬و‪9 % $% V 1=50,0ml "/ noC‬ل ا ء ا‪H‬وآ‪  ?[B‬آ&‪Y‬‬
‫‪ C1=5,4.10-2mol/l‬و‪ I= $% 2ml‬ا ^ و‪9 % $% 50,0ml‬ل دور ا ‪7‬م  آ&‪Y‬‬
‫‪ % ، C2=1,0.10-1mol/l‬إƒ ‪ ‚ $% l9K /‬ا?‪ p‬و ‪ A4C‬ا‪ W‬و‪ C‬ك ا‪ 69N‬ا‪. 9@ :‬‬
‫@? ا‪ $% 10,0ml [= 5pC ، t1=2min „ 9‬ا‪ 69N‬ا‪ 9@ :‬و‪ / †oC‬إ=ى ا‪r‬وس‬
‫ا  ي @‪ 9‬ا ء ا‪. _9w‬‬
‫ــ ‪  ?‡  2C‬اد ان ‪ / I 2‬ا‪ ?2‬ا‪p‬دة ‪
،‬ا‪ 7‬ا ‪9‬ل ا‪w   2‬آ  ت‬
‫ا‪o‬دم ‪.‬‬
‫‪ Z[= VE BC‬ا ‪9‬ل ا‪  2‬ا‪ M‬ف ‪o 9‬ل @‪ 9‬ا ‪ 4 ) r/‬ن ا‪( 69N‬‬
‫ــ ‪ VE K A[BC‬و‪C‬و‪F / "C‬ول ا ‪ 7‬ت ‪.‬‬
‫ــ ‪ Š:C 2C‬ا‪ „  ?@ 92‬ت ‪ :9N% t‬آ ƒ‪ X‬ا[ول أ‪: †9:7‬‬
t(min) 2,0 6,0 10,0 15,0 20,0 30,050,0 40,0
60,0
VE(ml) 1,2 2,7 3,5 4,2 4,7 5,1 5,4 5,3
5,4
n(I2)mol 0,6 1,3 1,7 2,1 2,3 2,5 2,7 2,6
2,7
x(mol) 0,6 1,3 1,7 2,1 2,3 2,5 2,7 2,6
2,7
. : ‫ا ;ر ا‬
‫  ة ؟‬2% A‫ آ‬AK _9w‫ ا ء ا‬/ 9@ :‫ ا‬69N‫ ا‬$% ?2‫ ا‬noC ‫ ــ  ذا‬1
92
B‫ وا  و‬a:N‫ ا‬، $ 1 ‫ ل‬27
A@ :‫ ا‬aK 92‫ ا‬Y5"
‫م‬C
. Š4‫ا‬
‫ ت ‡آ  ت و‡?  اد‬C‫ أ‬A@ : ‫ول ام‬F ŽC‫ ــ أ‬2
: ‫ ه‬A@ :‫ا ا‬5‫ ه‬/ ‫ ن‬9‫ ن ا‬F‫ا&دو‬

I2 (aq) / I (aq)
I2 (aq) + 2e − = 2I −aq)
S 4 O62 − (aq) / S 2 O32 − (aq)
S 4 O62 − (aq) + 2e − = S 2O 32− (aq)
‫ ء اد‬:‫?  ا‬% / A@ :‫ ث ا‬7 ‫ اد‬% ‫ ت ‡آ  ت‬C‫ أ‬A@ : ‫  ة‬2‫ل ا‬l
: ‫  ة ه‬2‫ ا‬A@ :  ‫ د ا‬2 /  
‫و‬
I2 (aq) + 2e − = 2I− ( aq )
S2 O23− (aq) = S 4 O26− (aq) + 2e −
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـ‬
I2 (aq) + S2 O23− (aq) → 2I− (aq) + S 4 O26− (aq)
: ‫  ة‬2‫ل ا‬l A@ :9 ‫ول ام‬F

C ‫ وا آ& ا‬VE Ž/ ‫ ا‬Z[ ‫


' ا‬n(I2) C‫ دة ‡?  اد ا‬% ‫ آ‬$@ @ ‫ ــ‬3
. ‫دم‬o‫ل ‡آ  ت ا‬9 
: ? r/ ‫† @? ا‬C‫ أ‬Z92C

 xE = C.V2 E C.VE
{ C.VE − 2xE = 0
n(I2 ) − xE = 0 ⇒  n(I2 ) = xE ⇒ n(I2 ) =
2

 ?‡ ‫ دة‬% ‫ آ‬$@ x ‫ا ا ل و@
' ام‬5" J/‫ اا‬A@ :‫ول م ا‬F ŽC‫ ــ أ‬4
. t ‫ „ ت‬9‫ @? ا‬C‫ ا‬n(I2) ‫اد‬
H2 O2 ( aq) / H2 O ( ℓ ) ‫ و‬I2 ( aq) / I ( aq) : ‫ ن‬F‫ ا&دو‬A A@ :‫ا ا‬5‫ ه‬/

: F‫&دو‬% A ‫ د‬2‫ ا‬aoC


I2 ( aq) + 2e = 2I− ( aq)

H2 O2 ( aq) + 2H+ ( aq) + 2e − = 2H2 O ( ℓ )


‫ا‪l@ :‬ت ‪ /‬ه‪5‬ا ا‪ A@ :‬ه أن ادور وا ء ا‪H‬وآ‪: ?[B‬‬
‫) ‪H2 O2 ( aq) + 2H+ ( aq) + 2e − = 2H2 O ( ℓ‬‬
‫‪2I− ( aq ) = I2 ( aq) + 2e −‬‬
‫ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـ‬
‫ــــــــــــــــــــــ‬
‫) ‪H2 O2 ( aq) + 2I− ( aq) + 2H+ ( aq) → I2 ( aq) + 2H2 O ( ℓ‬‬

‫‪F‬ول م ا‪: A@ :‬‬

‫‪ “=lC‬أن ‪ 2‬آ ‪ %‬دة ‡?  اد ا‪ ?@ C‬ا‪ t „ 9‬ه ‪n(I2)=xi :‬‬
‫‪C.VE‬‬ ‫‪C.VE‬‬
‫= ‪xi‬‬ ‫= ) ‪ _?BC n(I2‬أن‬ ‫‪ $%‬ا‪ n(I2)=xi $Kl2‬و‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ 5‬ــ أ=‪ ?@ x nB‬آ‪ $% 100ml / „  A‬ا‪ 69N‬ا‪ . 9@ :‬ا‪ Z‬ا[ول ا‪ J
B‬وا‪_?7‬‬
‫ام ا‪. xmax oKH‬‬
‫‪C.VE‬‬
‫= ) ‪ $2 $% $ n(I2‬آ ‪ %‬دة )‪ $% 10ml ) i ?@ / n(I2‬ا‪69N‬‬ ‫ا‪ Kl2‬‬
‫‪2‬‬
‫ا‪. t „  ?@ ( 9@ :‬‬
‫و
 أن ا‪ 69N‬ن ‪ ?@ 10 $%‬ت ‪”/ ،‬ن آ ‪ %‬دة ‡?  اد ا‪ / 9‬ا‪ ?@ 69N‬آ‪A‬‬
‫ „ ‪ t‬ه ‪:‬‬
‫)‪ nt(I2)=10n(I2‬و‪”/ †?%‬ن ‪ nt(I2)=5.C.VE‬أي أن ‪. x=5C.VE‬‬
‫)‪t(min‬‬ ‫‪2,0‬‬ ‫‪6,0‬‬ ‫‪10,0‬‬ ‫‪15,0‬‬ ‫‪20,0‬‬ ‫‪30,0‬‬ ‫‪40,0‬‬ ‫‪50,0‬‬ ‫‪60,0‬‬
‫)‪VE(ml‬‬ ‫‪1,2‬‬ ‫‪2,7‬‬ ‫‪3,5‬‬ ‫‪4,2‬‬ ‫‪4,7‬‬ ‫‪5,1‬‬ ‫‪5,3‬‬ ‫‪5,4‬‬ ‫‪5,4‬‬
‫‪n(I2)mmol‬‬ ‫‪0,6‬‬ ‫‪1,3‬‬ ‫‪1,7‬‬ ‫‪2,1‬‬ ‫‪2,3‬‬ ‫‪2,5‬‬ ‫‪2,6‬‬ ‫‪2,7‬‬ ‫‪2,7‬‬
‫)‪x(mmol‬‬ ‫‪0,6‬‬ ‫‪1,3‬‬ ‫‪1,7‬‬ ‫‪2,1‬‬ ‫‪2,3‬‬ ‫‪2,5‬‬ ‫‪2,6‬‬ ‫‪2,7‬‬ ‫‪2,7‬‬
‫‪l $%‬ل ا[ول ‪ $‬أن ام ا‪ oKH‬ه‬
‫‪xmax=2,7mmol‬‬
‫‪ 6‬ــ ‪ 6‬ا‪ Aw‬ا ‪ 
x=f(t) C‬ر ‪Zl% Z97‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ 7‬ــ =د ‪ C %‬ز‪ aoC $%‬ا‪ t1/2 A@ :‬ا‪5‬ي ا‪J/‬‬
‫‪ B %‬وي ‪ aoC‬ام ا‪. oKH‬‬
‫‪ 8‬ــ ‪ 6‬ا ‪ ?@ x=f(t) ? ?9 $7‬ا‪$„ 9‬‬
‫‪ t=0‬و ‪ .t=30min‬آ‪ a‬ر ا‪ A% 2‬ا‪$" †F‬‬
‫ا ‪ . $7‬؟‬
‫‪ III‬ــ ‪
/  /‬ل آ ‪>,‬س ا  < ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪@/‬آ ‪ ,‬ا< ?ء ‪ 
 $‬ل ‪:‬‬
‫‪S‬‬
‫‪G = ρ.‬‬ ‫‪% $@ 2C‬ا ‪&F 9‬ء ‪9 % $%‬ل أ‪ S †2% ، C‬و‪ Kl2
L †1‬ا  ‪:‬‬
‫‪L‬‬
‫‪ BC‬ا‪ 9 
σ A% 2‬ا ‪9‬ل و‪ "?@ 2‬ب ‪. S/m‬‬
‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬
‫=‪ K‬وه ‪ 2
p
J92‬د‬ ‫‪ 
w
B‬ا‪ 9N‬‬ ‫واار‬
‫‪L‬‬ ‫‪L‬‬
‫ا‪. 9N‬‬
‫‪5‬آ
 ‪ 9‬ا ™‪ C‬ت ‪:‬‬
‫& آ‪ A‬أن ‪9 % /‬ل
‪ (taille) Y‬وš ?† و=  "†‬
‫وه‪5‬ا ا& [‪ K
$@ a9N †92‬ا‪CH‬اع ا‪ CH‬ا‪ H‬ى‬
‫ا‪F‬دة ‪ /‬ا ‪9‬ل ‪K W= $% ،‬ر† @‪ A  9‬ا ر‬
‫ا"
 ‪.‬‬
‫‪ $@ 2C‬ه‪ Y5‬ارة
ار ‪ 9 
B  &/‬ا ا‪ CH‬وا  ‪ &%‬ب‬
‫@?"
=ة ‪. S.m2.mol-1‬‬
‫ا‪ 9 % $
Kl2‬ا ‪9‬ل وا ت ا ا‪: CH‬‬
‫‪9 % /‬ل أ‪   % C‬ي @‪C n 9‬ع ‪ $%‬أ‪ CH‬ت ‪ Xi‬ا‪ =H‬د ا ? ‪ B ،‬ه‪ Z‬آ‪C A‬ع‬
‫‪ $%‬ا‪ CH‬ت ‪ /‬ا ‪ 9‬ا‪9 9  F‬ل
ار  ص
† ه ‪n ž= ، σi = λ i [ X i ] :‬‬
‫‪ 9 %‬ا ‪9‬ل آ   ‪:‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫] ‪σ = ∑ σi = ∑ λ i [ X i‬‬
‫‪i =1‬‬ ‫‪i =1‬‬

‫) ‪( S. m‬‬
‫‪−1‬‬
‫‪ : σ‬ا ‪ 9‬ا‪9 9  F‬ل ‪ "?@ 2C‬‬
‫] ‪ [ Xi‬ا آ& ا ‪?9‬ع ا  ا‪ Xi CH‬و‪ †?@ 2C‬ب ‪mol / ℓ‬‬
‫‪ λi‬ا ‪ 9‬ا ا‪?9 CH‬ع ا  ‪ Xi‬و‪ "?@ 2‬ب ‪S.m 2 .mol−1‬‬
‫‪: >!/ $)/‬‬
‫‪−2‬‬
‫=د ‪9 % 9 %‬ل ‪9  %‬ر ا‪o‬دم ذي  آ& ‪ ?@ C = 10 mol / ℓ‬در‪25°C F‬‬

‪ 27‬ل ‪ ZK‬ا ‪ 9‬ت ا ا‪ CH‬ا‪F‬دة ‪ /‬ا[ول ‪.‬‬
‫ا ‪: A‬‬
‫? ‪:‬‬
+
σ = λ Na +  Na aq  + λ Cℓ− Cℓ −aq 
+
 Na aq  = Cℓ −aq  = 10−2 mol / ℓ = 10mol / m 3
λ Na + = 5 , 0.10−3 S.m 2 .mol −1
λ Cℓ− = 7 , 6.10−3 S.m .mol −1
σ = 126.10−3 S.m −1

<  ‫>س ا‬, ‫


ل آ‬/  / ‫ ــ‬2
2 )- ‫ط ا‬8 ‫ا‬
‫ ق‬:‫" ا‬l ‫ت ا ن‬l@ :9 B?
9 ‫   ل آ 
 س ا‬$ •
. "% ‫ت‬l@ :9 ‫ ا‬9 ‫?ا_ وا‬9 ‫ ا‬9 ‫ ا‬$

nB= ‫ ا ء وا ل‬$% 69 / ‫ ا ء‬% ‫


و
ن‬Aw% 2 ‫رو ــ‬9‫ ــ آ‬2 A@ : : ‫ ل‬w%
:  ‫ د ا‬2‫ا‬
C 4H9 Cℓ(ℓ) + 2H2 O ( ℓ ) → C 4H9 OH ( aq) + H3 O ( aq) + Cℓ − ( aq)
+

. ‫ا‬F Z"% "?


‫ ق‬:‫ ا‬λH O+ = 349, 8.10 −4 S.m2 .mol−1 ‫ و‬λ Cℓ− = 76,3.10 −4 S.m2 .mol−1
3

,-/
Z % ‫ = م‬/ ‫س‬p‫ ا‬MC‫ و‬، ‫ ا ل‬$% 25ml ‫ ا ء ا و‬$% 50ml ‫س‬p‫ آ‬/ noC
. 20°C †‫ = ار‬F‫در‬
A4 „  t=0 ?@ ‫س‬p‫ ا‬/ †oC‫
و
ن و‬Aw% 2 ‫رو ــ‬9‫ ــ آ‬2 $% V=1,0ml [= 5pC
. ž‫ا‬
BC [% Xo †  2
69N‫ ا‬/ ‫ ا س‬9 4C‫ و‬9 ‫ س اا‬% 2C
:  ‫ ا[ول ا‬9@ Ao C‫ل و‬9 9 σ(t) 9 ‫ ا‬200s A‫ آ‬2
A[BC
t(s) 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600
-1
S.m ) 0 0,489 0,977 1,270 1,466 1,661 1,759 1,856 1,905

1800 2000
1,955 1,955
: _ ?‫ ر ا‬w7‫ا‬
.  ‫ ا‬n‫ا ا آ‬5" ‫ ا?رة‬aoC 4o‫ ا‬n‫ ــ أآ‬1

2
. ‫ل ا ل‬l ‫ل‬9 ‫ ا‬9 %
. ‫رور‬9‫ ت ا‬C‫م وأ‬CB‫وآ‬H‫ ت ا‬CH‫ا‬
. A ‫ ا‬A@ :9 ‫ول ام‬F ŽC‫ ــ أ‬3

. K ‫ و‬H3 O +  ‫ و‬λCℓ− ‫ و‬λH O+ '


9 ‫ اا‬2 _?7‫ ــ ا‬4
3

S
‫ أن‬W
G = K.σ ‫ أو‬G = σ. 9 ‫ اا‬2 ?
L
σ = σH O+ + σ Cℓ− = λH O+ H3O +  + λ Cℓ− Cℓ − 
3 3

(
G = K λH O+ H3O +  + λ Cℓ− Cℓ − 
3
)
:  
‫ و‬H3 O +  = Cℓ −  ? ‫ول ام‬F nB=‫و‬

(
G = K λH O+ H3O +  + λ Cℓ − Cℓ − 
3
)
(
G = K. H3O +  λH O+ + λ Cℓ−
3
)
:  ‫ ا‬Kl2
"?@ 2‫ ا‬$ ‫ل‬9 ‫ ا‬9 % ‫?_ أن‬7‫ ــ ا‬5
x (t )
σ ( t ) = σf .
x max

(
σ ( t ) = H3O +  λH O+ + λ Cℓ−
3
) : ? 
B‫ ا‬Kl2‫ ا‬nB=
x (t)
‫ أي أن‬. 
‡ ‫ل‬9 ‫ ا‬Z[=  H3O +  = Cℓ −  = ? ‫ول ام‬F nB=‫و‬
V
x (t)
σ (t) =
V
λH O+ + λ Cℓ −
3
( )
x f = x max = n0 : ?  "?‫ ا ل إ ا  ا‬Ao %?@

σf =
x max
V
(
λH O+ + λ Cℓ− ‫أي أن‬
3
)
: $Kl2‫ ا‬$%
σ (t) x (t) x (t)
= ⇒ σ ( t ) = σf .
σf x max x max
. xmax oKH‫?_ ام ا‬7‫ وا‬. n0 nB=‫ ــ أ‬6
‫‪ : 2C‬ا‪ 9‬ا ل ‪ 2‬ــ آ‪9‬رو ــ ‪
Aw% 2‬و
ن ‪ ، M=92,0g/mol‬آ‪ †9‬ا [ ‬
‫‪ρ = 0, 85g / cm3‬‬
‫‪m‬‬
‫= ‪n0‬‬ ‫آ ا دة ا ل ‪ 2‬ــ آ‪9‬رو ـ ‪
Aw% 2‬و
ن ه ‪:‬‬
‫‪M‬‬
‫‪ρ.V‬‬
‫= ‪. n0‬‬ ‫
‪ W‬أن ‪ m = ρ.V‬و
  ‪”/‬ن‬
‫‪M‬‬
‫‪@ J‬دي ‪n0=9,1.10-3mol :‬‬
‫=‪F nB‬ول ام ام ا‪. xmax=n0=9,2.10-3mol oKH‬‬
‫‪ 7‬ــ ا‪ _?7‬م ا‪ ?@ x(t) A@ :‬آ‪ „  $% t „  A‬ت ا س ‪ ،‬و‪ Aw%‬ا? ? )‪x=f(t‬‬
‫@‪ 9‬ورق ‪ 9%‬ي ‪.‬‬
‫‪l $%‬ل ا[ول ا‪ 9 % J
B‬ا‪ 69N‬ا‪ 9] Ao %?@ 9@ :‬ا  ا?"  ‬
‫‪ρf = 1, 955S.m−1‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1600‬‬
‫)‪x (mmol‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2,40‬‬ ‫‪4,60‬‬ ‫‪5,98‬‬ ‫‪6,90‬‬ ‫‪7,82‬‬ ‫‪8,62‬‬ ‫‪8,73‬‬ ‫‪8,96‬‬

‫‪1800‬‬ ‫‪2000‬‬
‫‪9,20‬‬ ‫‪9,20‬‬

‫‪ Aw‬ا? ? )‪ 9@ x=f(t‬ورق ‪ 9%‬ي ‪:‬‬

‫‪ VI‬ــ  ا  وز‪ BC5 $‬ا  ‪.‬‬


‫‪ 1‬ــ  ا  ‪.‬‬
‫& ا ل ا  ‪ @ B
،‬ا  ث
" ا‪. A@ :‬‬
‫آ‪ C a‬د ‪ @ 7‬ا‪ A@ :‬ا  ؟‬
‫‪ 1‬ــ
?‪ ? ?9 B‬ا‪ 4 Aw‬ات ام )‪ '
x=f(t‬ا&‪ / ، $%‬ا[
ا‪H‬و ‪6 ،‬‬
‫ا ‪ ?@ ? ?9 $7‬ا‪ t=0 $„ 9‬و ‪ .t=30min‬آ‪ a‬ر ا‪ A% 2‬ا‪$" †F‬‬
‫ا ‪ . $7‬؟‬


?‪ 9 B‬س ‪: T1‬‬
‫ا‪ A% 2‬ا‪5" †F‬ا ا س ه ‪:‬‬
‫‪∆x ( 2,5 − 0 ) .10‬‬
‫‪−3‬‬

‫= ‪K1‬‬ ‫=‬ ‫‪= 2,5.10−4 mol / min‬‬


‫‪∆t‬‬ ‫‪10 − 0‬‬
: T2 ‫ ل‬B?

: ‫ا ا س ه‬5" †F‫ ا‬A% 2‫ا‬


∆x ( 2,5 − 2, 3 ) .10
−3

K2 = = = 0, 07.10−4 mol / min


∆t 30 − 0
A% 2‫ ا‬% n7 ? A@ :‫ @ ا‬7 ‫ أن‬9@ ‫ ــ‬2
t "o/‫ أ‬C ?@ x=f(t) ? ?‫†  س ا‬F‫ا‬
‫ ؟‬$%&‫ل ا‬l qK ? ‫ &ا أم‬A@ :‫ @ ا‬7 A‫ه‬
A@ :‫ @ ا‬7 ‫ أن‬$ J
B‫ ب ا‬B ‫ل ا‬l $%
. $%&‫
' ا‬qK ?
@ B‫ ف ا‬2C :   -
‫  ا‬, B)/
Z[= A‫  ث دا‬A@ : t „ 9‫ @? ا‬v [ ‫ا‬
B?
A@ :9 x ‫ ام‬% 
، V ž
‡
: V Z[ ‫ ا‬9@ %B% ، t „ 9‫ @? ا‬$%&9
1 dx
v=
V dt
. nF% ‫ار‬% A@ :9 [ ‫ @ ا‬B‫ا‬
3 -3 -1
. ‫
ل‬x ‫ و‬m ‫ ب‬V $@ 2 W= mol.m .s : ‫&ات‬E    ‫م ا‬G ‫'  ا‬/&E‫و‬
. mol.l-1.min : lw% 9@ ‫ه? ك و=ات‬
 ‫ ?ع آ‬92:‫
' ا آ& ا‬A@ :9 [ ‫ @ ا‬B‫ ا‬$@ 2‫^ ا‬5‫ آ‬$
: J
. I2 ‫?  اد‬w 92:‫ا‬
 n(I ) 
d 2 
1 dn(I2 ) V  d I2 
v= =  =
V dt dt dt
.   -

&)&  ا  ا‬/ ‫ق‬H
‫ا‬5" †F‫ ا‬A% 2‫ ب ا‬B=‫ و‬x=f(t) ? ?9 ‫ ا س‬Z7‫ ر‬n9 : 5 ‫ــ ا !)> ا‬
. ‫ل ا ل‬l ž
‡  ‫ي‬5‫ل ا‬9 ‫ ا‬Z[= 9@ †BC Z‡ . ‫ا س‬
. xi ‫ و‬ti ‫ و‬V Z‫ ا‬$% KlC‫ ا‬v i @ B‫ ب ا‬B= $% ‫ š ة‬% $ ‫[ول‬% ‫ ل‬27
‫ــ‬
. $ ‫ل ا‬IJ  ‫! ر  ا‬/
@ B‫ ب ا‬B= ‫ل‬l $% ^5‫آ آ‬pC ‫ أن‬$
C w‫ ا? ط ا[  ا‬/ ‫ ل‬9 [ ‫ا‬
‫ل‬l qK ? A@ :‫ @ ا‬7 ‫ إ أن‬A C‫و‬
‫ر ا ل‬
: ‫ أن‬q9NBC % @ :o
‫إذن‬
 ‫ل ا ل ا‬l qK ? A@ :‫ @ ا‬7
.
.  ‫ ا‬BC5 $‫ ــ ز‬2
‫? ا‬%&‫ ه اة ا‬، t1/2 A@ :‫ ا‬aoC $%‫ز‬
 "?‫† ا‬K aoC x ‫" ام‬/ Ao
x
( x = f ) xf
2
‫إذا آ ن ا ل آ‪ Z W= ) 9‬ا‪l"7‬ك ا‪= 9‬ى ا‪l@ :‬ت ( ا‪ J/‬ام ا?"  ‪x f‬‬
‫‪x‬‬
‫ام ا‪ ، x max oKH‬أي أ‪ t1/2 ?@ †C‬ن ‪x = max‬‬
‫‪2‬‬
‫أه ز‪ BC5 $‬ا  ‪ Z $% $ :‬اة ا&‪ ?%‬ا‪l‬ز‪ "C' %‬ء ا ل ا ‬
‫اروس وه‪5‬ا ‪r‬دي إ ‪ A2F‬ا[ ب ‪ N‬ر ا  ا‪  l‬ر ا ل اروس‬
‫;ل ‪:‬‬
‫ا‪  2‬ة ‪% n9‬ة ز‪. ?2% ?%‬‬
‫‪ $/‬ز‪ BC5 $‬ا  ‪:‬‬
‫‪ /‬ا? ط ا[  ا‪H‬ول ‪= ،‬د ‪ C %‬ز‪ aoC $%‬ا‪ t 1/2 A@ :‬ا‪5‬ي ا‪ B % J/‬وي‬
‫‪ aoC‬ام ا‪. oKH‬‬
‫‪x max‬‬
‫‪ _?BC xmax=2,7mmol nB C‬أن ‪= 1, 35mmol‬‬
‫‪2‬‬
‫‪x max‬‬
‫@‪ 9‬ا ن ‪ t 1/2 $@ W C‬اا‪= 1, 35mmol 9 /‬‬
‫‪2‬‬
‫‪t1/2=0,6min C % [C‬‬
‫‪ V‬ــ ا  ا و ‪,‬‬
‫‪ 1‬ــ ا‪N‬ر‪-/‬ج ا
اري‬
‫ا‪ C‬ت ا  اا‪F‬ة ‪   % /‬ك
‪ @ B‬و
‪ :o‬دا و@ا ‪ "92[ % ،‬‬
‫‪ o‬دم ‪ 
"?
/‬دد ‪ . : %‬آ‪ 9‬ار‪ ž2:‬در‪ F‬ا ارة أي ار[ ج د‪K  K‬ي ‪ ،‬آ‪ 9‬زادت‬
‫‪ @ 7 ZK‬ت ه‪ Y5‬ا‪ C‬ت و دد ‪ o‬د‪. "%‬‬
‫;ل ‪ 69 :‬ن ‪ ª&F $%‬ت ‪ A 2‬و ‪ $ B2‬ا‪ o‬د‪ %‬ت ‪ A  $%‬ه‪ Y5‬ا[&‪ ª‬ت إ ‪ ª&F‬ت‬
‫‪. AB‬‬
‫ ن ا‪ o‬دم ‪ n[ ' 2/‬آ‪ B‬ا ا
 ‪ A-A‬وا ا
 ‪ B-B‬ن را
‪ A-B $‬وه‪5‬ا ‪&9B‬م‬
‫‪ /‬آ ‪ $%‬ا ‪ K‬آ ‪  /‬ن ه? ك ‪ o‬دم ‪ 2/‬ل ‪.‬‬

‫‪ 2‬ــ ا  ا ا
آ‬
‫‪ @ 7 J92‬ا‪ =
A@ :‬ل =وث ‪ o‬دم ‪ 2/‬ل
‪ $‬ا‪ C‬ت ا  ا‪l 9@ :‬ل ‪%‬ة‬
‫ز‪ . ?2% ?%‬آ‪ 9‬آ ن ه‪5‬ا ا'= ل آ ا آ‪ 9‬آ ‪ @ 7 žC‬ا‪. 2: % A@ :‬‬
‫• ‪ OP/‬ا آ ا &‬
‫&  دد ا‪ o‬د‪ %‬ت @?‪@ & %‬د ا‪ C‬ت اا‪F‬ة ‪ $2% Z[= /‬و
 ‬
‫=وث ‪ o‬دم ‪ 2/‬ل ‪.‬‬
‫آ‪ 9‬آ ن  آ& ا‪l@ :‬ت ‪ 2: %‬آ‪ 9‬آ ‪ @ 7 žC‬ا‪ A@ :‬آ ة ‪.‬‬
‫• ‪ OP/‬در? ا
ارة‬
‫ار‪ :‬ع در‪ F‬ا ارة ‪r‬دي إ ار‪ :‬ع ا'ر[ ج ا اري ‪r %‬دي إ ا& دة ‪  /‬دد‬
‫ا‪ o‬د‪ %‬ت
‪ $‬ا‪ C‬ت ا 
ƒ ‪ /‬إ ار‪ :‬ع ‪ "@ 7‬أي ا& دة ‪ "K 1 /‬ا آ ‬
‫اŽ ا‪5‬ي ‪r‬دي إ ا& دة ‪ /‬ا= ل =وث ‪ o‬د‪ %‬ت ‪ .  2/‬و
  ‪ 9/‬آ ‪ žC‬در‪ F‬‬
‫ا ارة ‪ 2: %‬آ‪ 9‬آ ‪ @ 7 žC‬ا‪ A@ :‬آ ة ‪.‬‬
‫
ر ا
ء ا ‪2‬‬
‫ا ا ل ـ  ا‬
‫ا‪ "  #$‬ر  م   ‬
‫‪ 2007‬ــ ‪2008‬‬
‫
 ‪  1‬ل آ
‪ *
" +‬ة‬
‫ ع ل اء اوآ
  ات و
 آ ‪ .‬إن اء اوآ
  ‪# $‬ء ‪ ،‬‬
‫‪ 01‬اوآ
‪ -
. /‬ا ‪ +,‬ذي اد' )‪. 2 H 2O2 (aq ) → O2 ( g ) + 2 H 2O (ℓ‬‬
‫را‪. '7‬آ' ‪ 6‬اء اوآ
 ‪  45‬آ‪3‬س ‪ / V=100,0ml .‬ل اء اوآ
 ‪6 ،‬آ‪@A‬‬
‫‪. t=0 + C=6,0.10-2mol/l‬‬
‫  اول أ‪JK ' L0 5 '+ M,7‬ل ا ‪: '$‬‬
‫)‪t(min‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬
‫]‪[H2O2‬‬ ‫‪6,0‬‬ ‫‪4,7‬‬ ‫‪3,8‬‬ ‫‪3,0‬‬ ‫‪2,3‬‬ ‫‪1,8‬‬ ‫‪1,5‬‬ ‫‪0,90‬‬ ‫‪0,28‬‬
‫‪(10-2mol/l‬‬

‫‪ 1‬ــ أ‪` ab5‬ول ‪6‬ر ‪I6‬م ا ‪ ، +,‬وا‪ ni(H2O2) /$ '^J+ L  7‬آ' دة اء اوآ
 ‪ t=0 +‬و‬
‫)‪ n(H2O2‬آ' دة اء اوآ
 ‪ +‬ا‪ t 'e‬وا ‪I‬م ‪. x‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪ g h '
$ x -
.‬ا‪e‬ت ا
'  `ول ا‪7I‬ت ‪.‬‬
‫‪5 min ↔ 1cm‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ #K‬ا ن ا‪ i‬ا' )‪ 7$ x=f(t‬ل ا
‪: k‬‬
‫‪0, 5mol ↔ 1cm‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪.‬د  ‪ 5‬ا
‪ '+‬ا'  ‪ + +,‬ا‪ t=5min / e‬و ‪ . t=30min‬ذا ‪ L 
6‬؟‬
‫‪ 5‬ــ ‪ /+‬ز‪ g5 /‬ا ‪ + ، +,‬أن ه‪m‬ا ا ‪ +,‬آ ‪.‬‬
‫
 ‪2‬‬
‫ ‪ +,‬آ‪5$‬ت ا‪
p‬م ‪ t CaCO3‬ل ‪ s.‬ا‪p‬ر ر ‪ -
. r‬اد' ‪:‬‬
‫)‪CaCO3 ( s ) + 2 H 3O + ( aq) → CO2 ( g ) + 3 H 2 O (ℓ ) + Ca2 + ( aq‬‬
‫‪A=100ml‬‬ ‫را‪. '7‬آ' ه‪m‬ا ا ‪ 6 ، '`.  -5 ، +,‬ي ‪ u+‬آ' واة ‪ /‬آ‪5$‬ت ا‪
p‬م ‪. ،‬‬
‫‪ /‬ل ‪ s.‬ا‪p‬ر ر ‪ r‬ذي ا آ‪. C=0,10mol/l A‬‬
‫‪ 01 #y{ |I5‬أوآ
 ا‪$p‬ن ا‪$ L6‬ا‪$ '`$ # 6 ، #y4 ^ #^z '7‬ا‪ '7‬أ‪ 5‬ب ‪w‬‬
‫ ‪ yb‬ا‪y‬ز ‪ + V = 1ℓ  $1 .‬در`' اارة ‪ θ = 25°C‬أي ‪. 298K‬‬
‫  اول أ‪ M,7‬ا ‪ L0‬ا' ‪.‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪100‬‬
‫)‪P(CO2)(hPa‬‬ ‫‪12,5‬‬ ‫‪22,8‬‬ ‫‪33,2‬‬ ‫‪41,2‬‬ ‫‪48,8‬‬ ‫‪55,6‬‬ ‫‪60,9‬‬ ‫‪65,4‬‬ ‫‪69,4 714,7‬‬
‫‪ +‬آ ‪. 'e‬‬ ‫‪ 1‬ــ ‪ '^J+   $‬ا‪y‬زات ا‪ ، 'p‬أ‪ -
.‬آ' دة ‪ 01‬أوآ
 ا‪$p‬ن )‪2‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪` ab5‬ول ‪6‬ر ا ل ‪ ،‬وا‪ L  7‬ا‪ /$ '^J‬ا ‪I‬م ‪ x‬و )‪. n(CO2‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ #K‬ا ن ا‪y  i‬ات ا ‪I‬م ‪ 'z$ x‬ا‪. /A‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ /+‬ا
‪ '+‬ا'  ‪ + +,‬ا‪ t=0 / e‬و ‪ . t=50s‬ذا ‪ L 
6‬؟‬
‫‪ 5‬ــ ‪ +‬أن ا ‪ +,‬آ وأن ا ‪5‬ت )‪p6 H3O+(aq‬ن ا ‪ +,‬ا ‪: /+ ،‬‬
‫أ ــ ا ‪I‬م ا^‪xmax u‬‬
‫ب ــ ز‪ g5 /‬ا ‪. t1/2 +,‬‬
‫‪ 6‬ــ ا^ ح ‪ 'I w‬أ‪K‬ى ‪6 t 6 / /p6‬ر ه‪m‬ا ا ‪ + . +,‬ااب‬
‫
 ‪3‬‬
‫ــ ‪  5‬إ‪5‬ز و' ‪ s S1 z - 6‬اوآ
‪6 r‬آ‪   5 . 60mmol/l @A‬ا‪A u+  h‬ان ذي د^'‬
‫‪ '+‬واوا‪ 5‬ا‪ '``A‬ا‪J‬ز' ‪.‬ااد ا‪ '0p‬ا ' ‪ s. :‬اوآ
‪$ pˆ u+ r‬رات ‡‪M y‬‬
‫) ‪ ( H 2C2O4 , 2 H 2 O‬و‪ s.‬ا‪ r  p‬اآ‪ A‬واء ا‪ I‬ول ‪ 0i s‬آوت ا ‪76‬م ‪6‬آ‪@A‬‬
‫‪. 16,7mmol/l‬‬
‫‪ 1‬ــ  ه آ ' ‪$‬رات ‪ s.‬اوآ
‪ r‬ا‪J‬ز'  ‪ / 100ml 4‬ال ‪ S1‬؟‬
‫‡‪ 'I w g‬ا  ‪ 4‬ال ‪. S1‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪5‬رس ا ر ‪ 'z$ ،‬ا‪p #h ، /A‬ن ‪ / 50ml / 0$‬ال ‪ S1‬و ‪ / 50ml‬ل ‪ 01‬آوت‬
‫ا ‪76‬م ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬أآ ‪ -‬د' ا ‪ /$ +,‬ا‪A‬دو` ‪: /‬‬
‫) ‪Cr2O72− (aq ) / Cr 3+ (aq‬‬
‫‪CO2 / H 2C2O4‬‬
‫‪$ ‰, 5‬ر`' اارة ‪ ، ' $1‬و‪6 t 5‬آ‪ A‬ا ‪5‬ت ‪Cr 3+‬‬
‫ا‪ /+ '6‬ا ‪ u+  ، +,‬ا‪ u‬ا  ‪:‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪+ 2‬ف ا
‪ '+‬ا' ‪m V‬ا ا ‪. +,‬‬
‫‪d Cr 3+ ‬‬
‫؟‬ ‫ ه ا‪ '^J‬ا  ‪ V #$6‬ب‬
‫‪dt‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪. 3‬د ه‪ @m‬ا
‪ + '+‬ا‪ t=0 / e‬و ‪. t=50s‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪  4‬ه ا ا‪m‬ي ‹ول إ‪6 M‬آ‪ A‬ا ‪5‬ت ‪ Cr 3+‬؟‬
‫ا‪ L  7‬ز‪ g5 /‬ا ‪. +,‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 
 5‬آ‪y6 ، ,‬ات ا
‪ '+‬ا' ‪m‬ا‬
‫ا ‪JK +,‬ل ا‪. /A‬‬
‫
 ‪ " ) 4‬ر  ‪(  #‬‬
‫ إ‪w‬ر ‪b‬وع  د ا‪ Kz‬ص ‪.‬ل {ع  ‪ k$‬ا‪bp 7‬ف ا‪y‬رات ‪^ .‬ر ‪ mJ6‬ا
' ا‪r7 / '5i‬‬
‫‪p$‬ر  ا‪I‬م ‪bp 7z '+ '.$‬ف ‪y‬رة وا  ‪ /‬ا‪ /p‬أن د ‪ '$7‬ز ‪ 01‬أوآ
 ا‪$p‬ن‬
‫‪p6 +‬ن ‪‹ ',6 ` M
5‬دي ‪ ،‬دا‪ K‬ا‪y‬رة إ‪Ž u‬‬
‫ا‪$p‬ن ‪ 136 /+‬ا@ ار ' ا‪ u+ '4‬آ‪5$‬ت ا‪
p‬م ‪ CaCO3‬ا`د  ا‪h‬ر ا‪ / . '
p‬أ`‬
‫ا ف أآ‪ u+ i‬ه‪m‬ا ا ‪ +,‬ا^ ح أ‪ 7‬ذ ا‪p‬ء ‪ M6mJ6 u+‬درا‪ '7‬ه‪m‬ا ا ‪+,‬‬
‫ت ‪:‬‬
‫ــ در`' ‪.‬ارة ا‪JK  h‬ل ا ‪25°C '$‬‬
‫ــ ا‪ #y4‬اي ‪Patm = 1, 020.105 Pa :‬‬
‫ــ ‪ '^J+‬ا‪y‬ز ا‪PV=nRT : p‬‬
‫ــ ‪ ' $1‬ا‪y‬زات ا‪R=8,31SI 'p‬‬
‫ــ ا‪  p‬ا' ار ' ‪M (C ) = 12 g / mol , M ( H )1g / mol , M (O ) = 16 g / mol , M (Ca ) = 40 g / mol :‬‬
‫‪M‬‬
‫= ‪ “$ d‬أن ‪ M‬ا‪ ' p‬ا' ‪y‬ز ‪.‬‬ ‫ــ آ‪ 'i‬ز ‪ '
$‬اء ‪:‬‬
‫‪29‬‬
‫‪$‬ا‪ A5 ، '`. K‬ا ‪ /$ +,‬آ‪5$‬ت ا‪
p‬م و‪ s.‬ا‪p‬ر ر ‪p6 t 5 . r‬ن ‪ 01‬أوآ
 ا‪$p‬ن‬
‫‪$‬ا‪ '7‬ا‪I 5‬ل اء دا‪ h K‬ر رج ‪.‬‬
‫‪ s. / VS=100ml . '`.  -5‬ا‪p‬ر ر ‪6 r‬آ‪ + .0,1mol/l @A‬ا‪ '+
$ K5 t=o 'e‬‬
‫ا`' ‪ / 2,0g‬آ‪5$‬ت ا‪
p‬م )‪ CaCO3(s‬و‪ |,5  yb5‬ا^— ا‪$ 
5 . —I‬ول ا‪7I‬ت ^‪k‬‬
‫‪ 01 k.‬أوآ
 ا‪$p‬ن ا ‪JK M+‬ل آ ‪ #y{ . t 'e‬ا‪y‬ز
وي ا‪ #y4‬اي ‪.‬‬
‫)‪t(s‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪160‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪220‬‬
‫)‪V(CO2)(ml‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪79‬‬ ‫‪84‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪93‬‬ ‫‪97‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪103‬‬

‫)‪t(s‬‬ ‫‪240‬‬ ‫‪260‬‬ ‫‪280‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪320 340 360 380 400 420 440‬‬
‫)‪V(CO2)(ml‬‬ ‫‪106‬‬ ‫‪109‬‬ ‫‪111‬‬ ‫‪113‬‬ ‫‪115 117 118 119 120 120 121‬‬
‫ ‪ '`m5 /p‬ا ل ا‪ '$ 0p‬ا‪ '0p‬ا ' ‪:‬‬
‫) ‪CaCO3 ( s ) + 2 H 3O + ( aq ) → CO2 ( g ) + 3 H 2O (ℓ ) + Ca 2 + ( aq‬‬
‫ــ أ‪ -
.‬آ‪ 'i‬ز ‪ 01‬أوآ
 ا‪$p‬ن ‪ '
$‬اء ‪  .‬أي `‪A‬ء ‪ /‬ا‪y‬رة ‪m /p‬ا ا‪y‬ز أن ‪ t‬؟‬ ‫‪1‬‬
‫ــ أ‪ -
.‬آ' ادة ا ‪ p '0‬ا ‪J+,‬ت ‪.‬‬ ‫‪2‬‬
‫ــ أ‪` ab5‬ول ا ‪I‬م ا ‪ . +,‬وا‪ L  7‬ا ‪I‬م ا^‪  . xmax u‬ه ا ‪ +,‬ا ؟‬ ‫‪3‬‬
‫ــ ‪ 1‬أو` ‪  6‬ا ‪I‬م ‪ + x‬ا‪ VCO2 'z$ t 'e‬و ‪ T‬و ‪ Patm‬و ‪ . R‬أ‪ + M ^ -
.‬ا‪t=20s 'e‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 2‬أ‪ -
.‬ا‪ k‬ا‪I‬ي ا‪ /p‬ال ‪ˆ  M+‬وط ا ‪ . '$‬ه ه‪m‬ا ا ‪ +,‬آ ؟‬
‫‪ 5‬ــ ‪
. k6‬ب ^‪ x k‬و‪ u+ .‬ا ‪ i‬ا ‪ 5‬ل )‪ x=f(t‬أ‪ e5‬ا ن ‪1‬‬

‫‪ 5‬ــ ‪ 1‬أ‪  6 #+‬ا


‪ '+‬ا'  ‪ 'z$ +,‬ا ‪I‬م ‪ x‬وا‪ VS k‬ل ‪ .‬آ‪ y 6 g‬ا
‪ '+‬ا' ‪JK‬ل‬
‫ا‪ /A‬؟ ‪ +‬ااب ‪JK /‬ل ا ن ‪.‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪+ 2‬ف ز‪ g5 /‬ا ‪. . t1/2 +,‬د  ‪. M ^ 5‬‬
‫‪ 6‬ــ در`' ‪.‬ارة ا‪y‬رة ااد ا‪ bp 7‬أ‡‪25°C / y‬‬
‫‪ 6‬ــ ‪  1‬ه ‪ 136‬ا‪,h5‬ظ در`' اارة ‪ u+‬ا
‪ '+‬ا'  ‪ + +,‬ا‪. t=0 'e‬‬
‫‪ 6‬ــ ‪ pˆ i 2‬ا‪6 u‬ر ا ‪I‬م ‪  x‬ه‪ @m‬ا' ‪.‬‬
‫‪ 7‬ــ ‪ t 6 /p‬ه‪m‬ا ا ر ‪I$‬س ا‡' ‪ σ‬ل ‪ 'z$‬ا‪. /A‬‬
‫‪ 7‬ــ ‪ 1‬أ`د ا ‪5‬ت ا ا`ة  ال ‪. .‬د ا ن ا‪m‬ي ‪  K z‬ا ‪ +,‬و‪6‬آ‪—$1 uI @A‬‬
‫‪ 7‬ــ ‪JK / ‰.J5 2‬ل ا ‪ š^6 '$‬ا‡' ‪$ b .‬ون ‪
.‬ب ه‪ @m‬ا‪ + 'e.J‬أن ا‡' ا ‪'5‬‬
‫ا' › ‪5‬ت ‪: 25°C +‬‬
‫‪λH O = 35, 0mS .m2 .mol −1‬‬
‫‪+‬‬
‫‪3‬‬

‫‪λCa = 12, 0mS .m2 .mol −1‬‬


‫‪2+‬‬

‫‪λCℓ = 7, 5mS .m2 .mol −1‬‬


‫‪−‬‬

‫‪ 7‬ــ ‪ 3‬أ‪ -
.‬ا‡' ‪ σ‬ل ‪. t=0 +‬‬
‫‪ 7‬ــ ‪ /$ 4‬أن ا‡' ‪I $ ' 6‬م ‪ '^J$ x‬ا ' ‪σ = 4, 25 − 580x :‬‬
‫‪ 7‬ــ ‪ 5‬أ‪ '‡ -
.‬ال ‪I  '
$‬م ا^‪. u‬‬
‫  ر
اء‬
‫ا ‪2‬‬
‫ا‪ #$‬ا"!  ل آ ـ  ا‬
‫ 
‪1‬‬
‫‪ 1‬ــ  ول ر م ا ‪:‬‬

‫‪ -.‬ا‪ () *+,‬آ" ا"ء ا وآ ا' & وآ" ‪%‬دة ا"ء ا وآ  ا‬
‫‪  23‬ول ار ا م  ‪+0 1‬ل ا ‪: t‬‬
‫‪1‬‬
‫= ‪n (H 2O 2 ) = CV − 2x ⇒ x‬‬ ‫) ) ‪(CV − n (H 2O 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪n (H 2O 2 ) = H 2O 2 .V‬‬

‫= ‪x‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪(CV − H 2O 2 .V‬‬ ‫)‬
‫‪ 2‬ــ ‪3‬ب ‪ CD" ') x‬ات ا" ‪  B‬ول ا ‪A‬ت ‪:‬‬

‫)‪t(min‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪X(mol).10-3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0,65‬‬ ‫‪1,1‬‬ ‫‪1,5‬‬ ‫‪1,85‬‬ ‫‪2,1‬‬ ‫‪2,25‬‬ ‫‪2,55‬‬ ‫‪2,86‬‬
‫‪3‬ــ ا"'ن ‪:‬‬
‫أ‪ T.‬ا‪(1) RS‬‬

‫‪ 4‬ــ ‪ 3‬د ‪ .'%‬ا‪ T‬ا"   ا( ‪ t=5min‬و ‪t=30min‬‬


‫‪ Y".‬ا""س "‪  x=f(t) W‬ا ‪ t=5min‬و‪ 2.‬ا"‪ %,‬ا"^ ]\ا ا""س ‪[B‬‬
‫‪: W‬‬
v (t = 5min) = 0, 925mmol / ℓ.s : ‫ ا"  ه‬T‫ن ا‬R t=5min ‫ ا‬
v (t = 30 min) = 0, 323mmol / ℓ.s : ‫ ا"  ه‬T‫ن ا‬R t=30min ‫ ا‬
. "‫ل ر ا"" ا‬+0 d*  "‫ ا‬T‫ أن ا‬-.
: ‫ ا‬C[. (%‫ ــ ز‬5
^"* C[ 1‫و‬% x ‫ ا م‬f'[1 R 1‫ور‬Tg‫ ا" ة ا‬t1/2 ‫ ا ه‬C[. (%‫ أن ز‬C1T,‫ ا‬23
: &]‫ا‬
xf
= 1, 45mmol ⇒ t 1 / 2 = 12,5 min ‫ أي أن‬xf=2,9mmol 1  RS‫ ا‬23
2
2

:  ‫  آ‬n(CO2) ‫)ن‬TR‫& أوآ ا‬i ‫دة‬% "‫ ب آ‬%R‫زات ا‬j‫* ا‬+ k'. ‫ ــ‬1
P .V
P .V = n (CO 2 ).R .T ⇒ n (CO 2 ) =
R .T
10 −3.P
n (CO 2 ) =
2476, 38
t(s) 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
n(CO2)mmol 0,50 0,92 1,34 1,66 1,97 2,25 2,46 2,64 2,80 2,89

: ‫ ــ  ول ر ال‬2

: ‫ن ا ول آ‬RA )‫ و‬n(CO2)=x ‫'( أن‬1 ‫ل ا ول‬+0 (%

t(s) 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
n(CO2)mmol 0,50 0,92 1,34 1,66 1,97 2,25 2,46 2,64 2,80 2,89
x(mmol) 0,50 0,92 1,34 1,66 1,97 2,25 2,46 2,64 2,80 2,89

x=f(t) ‫ ا"'ن‬p0 ‫ ــ‬3


t=50s ‫ و‬t=0s (‫ ا"   ا‬T‫( ا‬, ‫ ــ‬4
‫ ا"^ ]\ا ا""س‬%,"‫ ا‬2.‫ و‬t=50s ‫ و‬t=0s ‫  ا‬x=f(t) W" ‫ ا""س‬Y".
: W [B
v (t = 0s ) = 0,0525mmol / ℓ.s : ‫ ا"  ه‬T‫ن ا‬R t=0s ‫ ا‬
v (t = 50s ) = 0,039mmol / ℓ.s : ‫ ا"  ه‬T‫ن ا‬R t=50s ‫ ا‬
. "‫ل ر ا"" ا‬+0 d*  "‫ ا‬T‫ أن ا‬-.
: ‫  م‬r‫  ول ا‬23 ^.sB H3O+ ‫ أن ا آ وأن ا" ا" ه‬3 B ‫ ــ‬5
C AV A
C AV A − 2x max = 0 ⇒ x max = = 5.10−3 mol
2
‫ ا م ا]& و)" أن ا م‬C[ 1‫و‬% ‫ ا م‬f'[1 %  ^ [. ‫ ا‬C[. (%‫ز‬
x max
W [. .'"‫ ا‬Y"‫ ا‬B‫و‬ = 2.5mmol : W[* ‫ ا م ا‬C[. ‫وي‬1 ]B
2
t 1 / 2 = 72s
6
. (%w‫ ا‬v% Tj1 ‫م‬R‫ن ا‬1 ‫ا م‬
3

: S1 ‫( ا"ل‬% 100mL Tg %‫ز‬+‫ ا‬x‫ ا وآ‬y"3 ‫ ــ آ )رات‬1
: ‫ وآ" ا"دة ه‬w‫آ‬T‫ )( ا‬p)T ‫* ا‬+ ‫| أن‬,.
n
S1 ‫( ا"ل‬% V=100mL Tg ‫( أ‬% x‫ ا وآ‬y"3 ‫ 'رات‬%‫ز‬+‫ ا‬R‫ أي أن ا‬C 1 =
V
:‫ه‬
m
n = C 1 .V ⇒ = C 1V
M (H 2C 2O 4 , 2H 2O )
m = C 1 .V .M (H 2C 2O 4 , 2H 2O )
. m=0,756g : ‫  دي‬k'
: (‫دو‬w"‫د ا )( ا‬,% 1 ‫ ــ‬2
Cr2O72− (aq ) / Cr 3+ (aq )
Cr2O72− (aq ) + 14 H + (aq ) + 6e − = 2Cr 3+ (aq ) + 7 H 2O(ℓ)
CO2 (aq) / H 2C2O4( aq )
2CO2 + 2 H + (aq) + 2e − = H 2C2O4 (aq )
×3 H 2C2O4 (aq ) = 2CO2 + 2 H + (aq ) + 2e −
Cr2O72 − (aq ) + 14 H + (aq ) + 6e − = 2Cr 3+ (aq ) + 7 H 2O ( ℓ )
 ‫ــــــــــــــــــــــــ‬
3H 2C2O4 (aq ) + Cr2O72− (aq ) + 12 H + (aq ) → 6CO2 (aq ) + 2Cr 3+ (aq ) + 7 H 2O ( ℓ )
:  "‫ ا‬T‫ ا‬C1T, 2 ‫ ــ‬2
1 dx
v= : ‫* ا‬+,) ‫ ا" ]\ا ا‬T‫ف ا‬T,.
V dt
. ‫ م ا‬x ‫)€ أن‬
3+
d Cr 
: ‫ ا"  و‬T‫ ا‬v () p)T ‫* ا‬+,‫ا‬
dt
: 1  ‫د ا و ول ار ]\ا ا‬,"‫ ا‬23
n(Cr 3+ )
n(Cr 3+ ) = 2 x ⇒ x =
2
3+
1 dx d  n(Cr 3+ )  1 d Cr 
v= ⇒v=  ⇒v=
V dt dt  2V  2 dt
: ‫وي‬1 ‫ ا"^ وه‬%,"‫ و)ب ا‬W" ‫ت‬A""‫  ا‬1T A‫ )ا‬3 ‫ ــ‬2
: t=0s ‫)' ل‬
∆ Cr 3+   d Cr 3+  
K= =   = 0, 75mmol / ℓ.s
∆t  dt 
 t = 0 s
K
v= = 0,375mmol / ℓ.s
2
: t=50s ‫)' ل‬
∆ Cr 3+   d Cr 3+  
K'= =   = 0,126mmol / ℓ.s
∆t  dt 
 t =50 s
K′
v= = 0, 063mmol / ℓ.s
2
: ‫  م ا‬r‫ل ا ول ا‬+0 (% 4 ‫ ــ‬2
‫د ا‬,% 3H 2C2O4 (aq) + Cr2O (aq) + 12 H + (aq) → 6CO2 (aq) + 2Cr 3+ ( aq) + 7 H 2 O ( ℓ )
2−
7

‫ا‬ ‫ا م‬ mmol ‫آ"ت ا"دة ب‬


& '‫ا‬ 0 3 0,835 0 0
j‫ل ا‬+0 x 3-3x 0,835-x 6x 2x
&]‫ا‬ xmax 3-3xmax 0,835-xmax 6xmax 2xmax
: ,‫ ا‬. ‫ت‬%‫و‬T‫& آ‬i ‫ت‬.1‫ ه\ا ا ه أ‬B "‫‚ أن ا" ا‬3+1
0,825mmol < 1mmol
−3 −3
0,835.10 − xmax = 0 ⇒ xmax = 0,835.10 mol : ‫ ه‬W[* ‫ن ا م ا‬sB )‫و‬
‫أي أن‬
3+ −3
n(Cr ) = 2 xmax = 1, 67.10 mol
3+ n(Cr 3+ )
Cr  = ⇒ Cr 3+  = 16, 7 mmol / ℓ
V
&i ‫ت‬.1‫ ه ا ا\ي „ول إ^ أ‬w‫آ‬T‫وه\ا ا‬
. ‫ت‬%‫و‬TR‫ا‬
: ‫ ا‬C[. (%‫ ز‬-.
‫وي‬1 x ‫ ا م‬v'[1 %  ‫ ا ه‬C[. (%‫ز‬
‫ ه\… ا‬B ‫وي‬1 ‫ ا م ا]& وه‬C[.
: ‫ أي‬W[* ‫ا م ا‬
3+
xmax Cr  max
= = 8,35mmol / ℓ.s
2 2
t1/2=35s W [. ‫ل ا"'ن‬+0 (%
4

: ‫)ن‬TR‫& أوآ ا‬i ‫ †ز‬BY‫ب آ‬3 ‫ ــ‬1
M (CO 2 )
d = ⇒ d = 1,52
29
(‫آ‬% ‫ ا‬v"A ^.‫( ا]اء أي أ‬% BY‫ آ‬TY‫)ن أآ‬TR‫& أوآ ا‬i ‫'( أن †ز‬1 ‫ل ه\… ا‬+0 (%
. ‫رة‬j" W‫ا‬
: ‫ت‬+"‫دة ا‬% "‫ب آ‬3 ‫ ــ‬2
: ‫م‬.‫ت ا وآ‬.1‫دة أ‬% "‫آ‬
n 0 (H 3O + ) = CV s = 10 −2 mol
: ‫م‬R‫ت ا‬.)T‫دة آ‬% "‫آ‬
m
n 0 (CaCO 3 ) = = 2,0.10−2 mol
M (CaCO 3 )
:  ‫ ــ  ول ا م‬3

‫د ا‬,% CaCO 3 (s ) + 2H 3O + (aq ) → Ca 2+ (aq ) + CO 2 (aq ) + 3H 2O (ℓ )


‫ا‬ ‫ا م‬ (mol) ‫آ"ت ا"دة‬
-2 -2
& '‫ا‬ 0 2,0.10 1.10 0 0
‫ل ا‬+0 x 2,0.10-2-x 1.10-2-2x x x
&]‫ا‬ xmax 2.0.10-2-xmax -2
1.10 -2xmax xmax xmax

n 0 (H 3O + ) n 0 (CaCO 3 )
"‫م ه ا‬.1‫ت ا و‬.1‫ أن أ‬-B ‫و‬ ‫ رن‬. : "‫ا" ا‬
2 1
: W[* ‫ ا م ا‬-. ^%‫ و‬. "‫ا‬
−2
1.10 − 2x max = 0 ⇒ x max = 5.10 −3 mol
1 ‫ ــ‬4
: 2R. ‫( أن‬R"1 ‫ اي‬pjg‫وي ا‬1 ^j‰‫ل ه\ا ا و‬+0 ‫ن‬R"‫ا‬
Patm .Vco = n (CO 2 ) .R .T
2

‫ن  ا‬R"‫)ن ا‬TR‫& أوآ ا‬i ‫دة †ز‬% "‫ن آ‬sB ‫  ول م ا‬23‫و‬
n (CO 2 ) = x
Patm .VCO
Patm .VCO = x .R .T ⇒ x = 2
: %R‫زات ا‬j‫* ا‬+ B ‫ض‬,.
2
R .T
VCO 2
= 29m ℓ = 29.10 −6 m 3 ‫ت‬A ‫  ول ا‬23 1  t=20s ‫ ا‬

1, 020.105 × 29.10−6
x = = 1, 2.10−3 mol :  )‫* ا‬+,‫ ا‬B
8,31 × 298
: )T‫ ه\… ا‬B ^ ‫( ا[ل‬R""‫ ا| ا [ي ا‬2 ‫ ــ‬4
x max .R .T
VCO max = ⇒ VCO max = 1, 21.10−4 m 3 = 121m ℓ
2
Patm 2

. ‫ م‬B )‫ و‬VCO2 max = VCO2final = 121m ℓ ‫ت أن‬A ‫ل  ول ا‬+0 (% ‚3+1

1 dx
v = :  "‫ ا‬T‫ ا‬T', 1 ‫ ــ‬5
V dt
dx
. x=f(t) W"‫ ا"^ ""س ا‬%,"‫ ا‬Y"
dt
(%w‫ ا‬v% d*1 ^"‫^ ا‬%,% ‫'( أن‬1 D% ‫ ت‬B ‫ ا""س‬Y" ‫ل‬+0 (%
. t (%w‫ ا‬v% d*  "‫ ا‬T‫ا‬
. &]‫ *"^ ا‬C[. W‫] ا م إ‬B [1 ‫ ا‬%w‫ ه ا" ة ا‬: ‫ ا‬C[. (%‫ ز‬C1T, 2 ‫ ــ‬5
x max
x (t 1 / 2 ) = = 2,5.10 −3 mol ⇒ t 1 / 2 = 57s : ‫'( أن‬1 W"‫ل ا‬+0 (%
2
*‫ن أ‬RA t=0 ‫ ا"   ا‬T‫ ا‬yDA ‫ارة‬T‫ض در ا‬D.‫  ا‬1 ‫ ــ‬6
. (25°C) W‫( ا ا و‬%
(1) W"‫ ا‬: RS‫ ا‬T.‫ ــ أ‬2 ‫ ــ‬6
H 3O + (aq ),Ca 2+ (aq ),C ℓ − (aq ) : ‫ ا"ل‬B ‫ت ا"ا ة‬.1 ‫د ا‬T 1 ‫ ــ‬7
. ‫رور‬R‫ن ا‬1‫ ا ه أ‬B 0 1  ‫ن ا\ي‬1 ‫ا‬
: ‫ "ل‬r"‫ ا‬d* T 2 ‫ ــ‬7
‫م‬.‫ت ا آ‬.1‫( أ‬% (.1‫ أ‬D ‫ أن‬21 ‫ن آم‬1‫( أ‬1R ^.‫‚ أ‬3+. ‫د ا‬,% ‫ل‬+0 (%
‫م‬R‫ت ا‬.1 ') ‫]"  ا‬% ‫م‬.‫ت ا وآ‬.1 "‫ ا‬r"‫ت أن ا‬,"‫ ا‬23‫و‬
. d A ‫ ا"ل‬r"B )‫و‬
t=0  ‫ ا"ل‬r% ‫ب‬3 3 ‫ ــ‬7
. ‫ ا‬pD‫ ا‬B ‫م‬R‫ت ا‬.1‫   أ‬t=0 ‫  ا‬: 3+%
σ 0 = λH O H 3O +  + λC ℓ C ℓ − 
+ −
3

H 3O +  = C ℓ −  = C
0

σ 0 = C (λH O + + λC ℓ− )
3

σ 0 = 4, 25S .m −1
4 ‫ ــ‬7
σ = 4, 25 − 580 x : ‫* ا‬+,‫'( ا‬
: ‫ ه‬t ‫ ا‬B ‫ ا"ل‬r%
σ = λH O H 3O +  + λC ℓ C ℓ −  + λCa Ca 2+ 
+ − 2+
3

CV s − 2x x
σ = λH O + + λC ℓ C + λCa − 2+
3
Vs Vs

(
σ = λH O + λC ℓ × C +
3
+
x
V s Ca
− )
λ − 2λH O ( 2+
3
+ )
σ = σ0 +
x
λ − 2λH O
V s Ca
( 2+
3
+ )
σ = 4, 25 − 580 x
m3 ‫ ة‬3) |‫ أن ا‬: 3+%
σ max = 4, 25 − 580 x max = 1, 35S .m −1 : W[* ‫ ا"ل )'  م ا‬r% ‫ب‬3 5 ‫ ــ‬7
. ‫ات ا ا  ث
ا‬
Transformation chimique s’effectuant dans les deux sens

( 4‫آ‬6 ) ‫ ة‬,- ‫ ــ‬/0 ‫ت‬1,2‫ ــ ا‬I


/0/ ‫ ة‬,- ‫ت‬8‫ ــ ا;دو‬1
: =>4?
+
% ‫ ('ل‬H ‫ آ ع آ در 
ان ون‬،
  ! "!  
. ‫آ‬
+
. ‫ آ‬% ‫ ('ل‬H ‫ آ ع آ در  اآ ب ون‬، ‫  
ة‬
. ‫ ـ 
ة‬3! ,;‫د‬1;‫ ( >=< ا‬BH+/B ‫ أو‬HA/A - ) 3!/‫ 
ة‬,-‫دو‬./ ‫ف‬1
BH+ = B + H+ ‫ أو‬HA = A − + H+
: ABC >4
: ,;;‫ ا‬3!/‫ت 
ة‬-‫دو‬.; ,;‫د‬1;‫أآ =< ا‬
H3O + (aq) / H2 O(ℓ) HCO3− ( aq ) / CO32− (aq)
H3O + (aq) = H+ + H2 O ( ℓ ) HCO3− ( aq ) = H+ + CO3− (aq)
H2 O ( ℓ ) / HO − ( aq ) CO2,H2 O(aq) / HCO3− (aq)
H2 O ( ℓ ) = H+ + HO − ( aq ) CO2 (aq) + H2 O(aq) = H+ + HCO 3− (aq)
. ‫;ت‬%/‫ أ‬K  L;M; . 3J‫ رة =ف آ 
ة ورة =ف آ‬HCO3− ‫ و‬H2O ‫ أن‬H!'I : DEF
. ‫ ة‬,- ‫ ـ‬/0 ‫ ــ ال‬2
‫" وا;>ع‬J;‫ ا;>ع ا‬N ‫ ا ل ت‬O;'( ‫
ث‬JI ‫ل آ‬J ‫ ـ 
ة آ‬3! % ‫ف‬1
. ‫ا; 
ي‬
: ABC >4
: N ‫
ث‬J ‫ أن‬NRI ;‫ ـ 
ة ا‬3! %;‫ ا‬,;‫د‬1/ ‫ ــ أآ‬1
NH+4 (aq) / NH3 (aq) ,-‫دو‬.;‫ و 
ة ا‬H3 O + (aq) / H2 O(ℓ ) ,-‫دو‬.;‫ ا‬3! ‫أ ــ‬
NH+4 (aq) / NH3 (aq) ,-‫دو‬.;‫ و 
ة ا‬H2 O ( ℓ ) / HO− ( aq) ,-‫دو‬.;‫ ا‬3! ‫ب ــ‬
HCO3− ( aq) / CO23− (aq) ,-‫دو‬.;‫ و 
ة ا‬CH3 COOH(aq) / CH3 COO− (aq) ,-‫دو‬.;‫ ا‬3! ‫ج ــ‬
: %;‫ن ا;
(ن  ا‬-‫دو‬.;‫ ــ !
د ا‬2
HCO3− (aq) + HO− (aq) → CO23 − (aq) + H2 O(ℓ )
. F ‫ل‬EF pH ‫س‬-‫>= و‬4? ‫ ــ‬II
. F ‫ل‬EF pH =>4? ‫ ــ‬1
. ‫ل‬J;‫
ة  ا‬-‫ ا;ا‬H3O+ ‫ت‬IV‫ ا‬.‫ آ‬W1 / ‫ل‬J; ,I
 ;‫ أو ا‬,"J;‫ت ا‬XY;‫ا‬
10−14 mol / l 〈 H3O + 〈1mol / l
. pH ‫
ار‬/ ‫ ] إدراج‬M; .‫^ة ا;آ‬X
- KR; ‫ل‬1Z[‫ ا‬,\1X ,I‫
د‬1;‫ أ ن ا; ] ا‬H!'
-1?R H3 O +  ≤ 5.10 −2 mol/ ℓ ، 2?O‫اآ; ا‬4‫ ا ذات ا‬QE BR pH ‫ف‬4?>

‫ت‬Y>Z ‫آ; ا‬4‫[ ا‬A> ‫ي‬6‫ ا? د ا‬H3 O +  QX ، pH = − log H3 O +  : ‫ا‬
. mol/ ℓ : ‫ ة‬0R ], 4B?Y‫ و‬، ‫م‬Y_‫وآ‬Z‫ا‬
pH = − log H3 O +  ⇔ H3 O +  = 10 − pH
log10 = 1
log1 = 0
>4`E‫ت ا ا ا‬ab /?B 4‫آ‬6
loga.b = loga + logb : ABC >4
a (D) ‫( و‬C) ‫( و‬B) ‫( و‬A) ,/ ;J/ ,1‫   أر‬
log = loga − logb
b : ‫( \ ه‬B) ‫( و‬A) N;J;‫وآ م   ا‬V‫ت ا‬I‫ أ‬.‫آ‬
log10x = xlog10 = x H3O+  = 5,1.10 −5 mol / ℓ ‫ و‬H3 O+  = 2,0.10−3 mol / ℓ
B A

y = 10x ⇔ x = logy . pHD=8,9 ‫ و‬pHC=2,8 : ‫( \ ه‬D) ‫( و‬C) N;J;‫ ا‬pH
. (B) ‫( و‬A) N;J;‫ ا‬pH  !‫ ــ أ‬1
pHB=4,3 ‫ و‬pHA=2,7 ,\ZJ;‫ ا‬,;l‫ ا‬1 
. (D) ‫( و‬C) N;J;‫  ا‬H3 O +  ‫ت‬IV‫ ا‬.‫ آ‬,  !‫ ــ أ‬2
( 10x) ,\ZJ;‫ ا‬,;l‫ ا‬1 
H3O+  ≃ 1,3.10−9 mol / ℓ ‫ و‬H3O+  ≃ 1, 6.10−3 mol / ℓ
D C

‫ ؟‬pH
I‫ا‬.
> H3O + ‫ت‬I‫ أ‬.‫^ آ‬I <‫ ــ آ‬3
. rJX sR1;‫ وا‬، H3O + ‫ت‬IV‫ ا‬.‫ آ‬q>I pH‫ ال‬,
I‫ا‬.
>
: ‫ا;\هن‬
+ + + +
H3O  > H3O  ‫ أن‬tJ H3 O  ‫ و‬H3O  ‫ه‬.‫ن آ‬/ ‫[ن‬J/ B ‫ و‬A NR;
A B B A

: ,  ;‫ ا‬,I‫و‬ ;‫ ا‬N/ >I


;
log H3 O +  > log H3O + 
A B

− log H3 O +  < − log H3O + 


A B

pHA < pHB


. F ‫ل‬EF pH ‫س‬- ‫ ــ‬2
+
,K>;‫ ا‬,;J;‫ ا‬L;M‫ وآ‬H3 O  ‫م‬ ‫وآ‬V‫ت ا‬I‫ أ‬.‫
آ‬I
J N/ / ‫ل‬J/ pH ‫ س‬NRI
. ‫ آ‬%;
: / ‫ل‬J/ pH ‫ ن ; س‬Iw 1  
YE‫= ا‬c‫?ل اا‬d‫أ ــ ا‬
‫وآ م أي‬V‫ت ا‬I‫ أ‬.‫ آ‬O ^I xZ‫ و‬K;1Z‫ >
ا‬,I" ‫اد‬/ ,;‫< ا‬y‫ا‬R;‫ا‬
. ‫ {ح‬K; ^I
‫ ; أن‬H!' ( pH>7,6 ،6,0<pH<7,6 ، pH<6,0) <Y/ pH ‫; ذات‬J/ ,}'} M(~ : R4f
. ‫ أزرق‬، "(‫ أ‬، %X‫ أ‬: ,;;‫;ان ا‬V‫ ا‬M(~I BBT ‫ل‬/‫< ا;ن أزرق ا;\و‬yR;‫ا‬
. ‫ل‬/‫< ا;ن أزرق ا;\و‬yR;‫‰ف ا‬1‫ ا‬, ‰>/ [ 6,0 ;7,6] ‫  ا;…ل‬I
. ( "(V‫ ) ا;ن ا‬,Z J;‫ ا‬,>I; ‫ا ا;…ل‬M‫ل  ه‬J;‫Š ا‬M(~I ‫ي‬M;‫  ا;ن ا‬I‫و‬
Š^ t! ,;‫< ا‬y‫ا‬R; \/ ‫ وه ورق‬pH ‫ ; س‬pH ‫ ورق‬1  ‫ أن‬L;M‫ آ‬NRI
‫ ;رق‬W ‫ ا;ا‬,>I;‫  ] ا‬K‹I ‫ي‬M;‫ و رن ا;ن ا‬OZ ‫ل ا;اد‬J;‫  ا‬
. ‫رق و!
ة‬% pH ,
I
J N/ pH ‫ ورق‬NRI
. 4F ‫ـ‬pH ‫?ل‬d‫ب ــ ا‬
: 4F ‫ ــ‬pH ‫ أ ال‬BF
NI‫ود‬R;‫ إ‬N/ ,\‫آ‬/ ، ‫ود‬R;‫ إ‬N ‫!ن \رة‬V‫ن  Œ; ا‬RI s…/ N/ / ‫ ــ‬pH ‫ن ال‬RI
. ‫ود ; س‬R;‫
} وإ‬K- ‫ ذات‬,1-/ ‫ود‬R;‫ إ‬،
‫‪ NRI‬ق ا;…‪
K‬ا;‪ U=a-b.pH KR‬ا; س ‪ N‬ه‪ NIM‬اإ;‪R‬ود‪ N/ NI‬س ‪J/ pH‬ل‬
‫‪ ,‰Iy /‬أن ‪ 1I‬ا;…‪K‬ز ‪ M( ~;  \ /‬ال‪ pH‬ــ ‪ N1 /‬ا[\ر  ا;‪ a N‰Z‬و ‪. b‬‬
‫وا; ‪
 W1‬ر‪ ,-‬ا;‪J‬ارة و‰\‪ ,1‬ا;‪R‬ود‪. NI‬‬
‫
ر د‪ ,‬ا; س ا‪ ,‰Z‬ال ‪ pH‬ــ ‪ \I  /‬ب ‪ 0,1‬و!
ة ‪ ،‬و‪R‬ن ه‪ ŠM‬ا;
‪ N/ ,‬ر\‪0,05 ,‬‬
‫;> \‪.K-’; ,‬ة ا‪V‬آ‘ د‪. ,‬‬
‫آ‪ 2‬ا‪?d‬ل ‪ pH‬ــ ‪: 4F‬‬
‫ــ ‪ \ …I‬إ…ز أي س Œ  ا;‪R‬ود ا;آ\‪; ,‬ء ا; ‰ و‪ KJ /‬رق ف‬
‫ــ ‪K- 1 …I‬ز ال ‪ pH‬ــ ‪ /‬ا‪ N;J/ ,‰Z‬ر‪1/ pH K; NI‬وف ‪.‬‬
‫* ا;"\‪ x‬ا‪V‬ول ‪ …I‬أن ‪RI‬ن ا‪J/ ,‰Z‬ل ر ذي ‪pH=7‬‬
‫* ا;"\‪ x‬ا;‘ ‪ …I‬أن ‪RI‬ن ب ‪ pH=4‬إذا آن ا;‪J‬ل ا;
روس !" أو ب ‪ pH=9‬إذا آن‬
‫ا;‪J‬ل ا;
روس 
‪. I‬‬
‫ــ ‪
1‬ا[‪K‬ء ‪ N/‬ا; ‪Z‬ت ‪  Œ …I‬ا;‪R‬ود ;ء ا; ‰ وو{‪
Œ  K1‬ه ا;‬
‫ج ــ د‪- -‬س ال ‪. pH‬‬
‫ ‪: >4‬‬
‫;>‪ ‰1I t! ، / [J/ \1‬س ‪ pH‬ا;‪J‬ل ا; ‪  ! 3,20 ,‬ه‪ ŠM‬اإ‪y‬رة ‪R‬ن د‪,‬‬
‫س ال ‪ N/ pH‬ر\‪ >1I 0,05 ,‬أن ‪3,15 ≤ pH ≤ 3, 25‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ /‬ه ~‪ w‬آ‪ .‬أ‪IV‬ت ‪ H3O +‬؟‬
‫‪10 − 3,25 ≤ 10 −pH ≤ 10 −3,15‬‬
‫‪10 − 3,25 ≤ H3O +  ≤ 10 − 3,15‬‬
‫‪5, 623.10 −4 mol / ℓ ≤ H3O +  ≤ 7,079.10 −4 mol / ℓ‬‬
‫! ب ا[رب ا;‰‪: : W‬‬
‫‪−4‬‬ ‫‪−4‬‬
‫‪7, 079.10 mol / ℓ − 5, 623.10 mol / ℓ −‬‬
‫= ‪∆ H3O + ‬‬ ‫‪= 0, 7.10 4 mol / ℓ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪H3O +  = 6,3 ± 0, 7.10 −4 mol / ℓ‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ /‬ه د‪
I
J ,‬آ‪ .‬ا‪IV‬ت ‪ H3O +‬؟‬
‫\ ‪:‬‬ ‫ب د‪ ,‬ا; س أو ا[رب ا;>‬ ‫!‬
‫‪+‬‬
‫‪∆ H3O ‬‬ ‫‪7.10 −5‬‬
‫=‬ ‫‪= 0,11‬‬
‫‪H3O + ‬‬ ‫‪6, 3.10−4‬‬
‫‪ III‬ــ ات ا‪ E‬و`‪ 4‬ا‪. E‬‬
‫‪ 1‬ــ إ‪4R‬از ل `‪ 4‬آ‪. E‬‬
‫ا‪n‬ط ا‪1 B>4f‬‬
‫=  !‪1/ ,-‬ة ‪V 0=500,0ml K1Z‬‬
‫‪/‬ءة ;ء ا; ‰ ‪N/ V=1,00ml …! ،‬‬
‫!‪ 3‬ا‪ CH3COOH LI‘I‬ا;‪-‬د ‬
‫>>‪ J K =; ,‬ا;‪/1‬ت ا;‪-‬دة‬
‫ ا;} ‪. O\- ,‬‬
‫‪ s…
1‬ا;‪J‬ل ا;‪ pH s  O =J‬ا;‪J‬ل ا;‪ O =J‬ا‪K- ,‰Z‬ز ‪ pH‬ــ ‪، /‬‬
‫‪  =J‬ا;>…‪ ,‬ا;;‪. pH=3,10 : ,‬‬
‫‪ 1‬ــ اآ ‪1/‬د;‪ ,‬ا;‪ 3! %‬ــ 
ة ا;‪M‬ي ‪
JI‬ث ‪ 3! N‬ا ‪ LI‘I‬وا;ء ‪.‬‬
,-‫دو‬.;‫ ا‬3! N/ ‫
ث ا ل ا;\وت‬JI %;‫ا ا‬M‫('ل ه‬
. H3 O (aq) / H2 O(ℓ) ,-‫دو‬.;‫ إ; 
ة ا‬CH3 COOH(aq) / CH3 COO− (aq)
+

: ;;‫ آ‬%;‫ ا‬,;‫د‬1/


CH3 COOH(aq) + H2 O(ℓ) → CH3 COO− (aq) + H3 O+ (aq)
. 1 ;‫ ا‬LI‘I‫ ا‬3J; ,
\;‫ ا;دة ا‬,‫ ــ أ!  آ‬2
: ‫ ه‬LI‘I‫ ا‬3J; ,
\;‫ ا;دة ا‬,‫> آ‬I
;
mi
‫ أن‬tJ ni =
M
ρacide
d= ⇒ ρacide = d.ρeau
ρeau
m
ρacide = ⇒ mi = ρacide .V = d.ρeau.V
V
d.ρeau .V
ni =
M
1, 05 × 1 × 103 × 1 × 10 −3
ni = = 1, 75.10 −2 mol
60
. ,R;‫ ا‬,…;‫ ;‰ر ا‬%X;‫ ــ أ ا;…
ول ا‬3
. %; K>;‫ !
د ا;
م ا‬pH , N/ '‰‫ا‬

. ‫
 ة‬-I ‫ن ا;ء دا‬V LI‘I‫ اإ‬3! ‫
ه‬J;‫ ا‬%;‫ــ ا‬
: =V‫ــ ا;
م ا‬
ni − x max = 0 ⇒ 1, 75.10 −2 − x max = 0 ⇒ x max = 1, 75.10 −2 mol / ℓ
‫ أي أن‬,K>;‫ ا‬K;! 
- ,…;‫
ل  أن ا‬I 1‫ة‬3 , ;‫  ا‬%;‫ ا‬xY;‫ ا‬pH ‫ ار‬Z‫ا‬
: ‫ ه‬,;J;‫Š ا‬M‫  ه‬H3O +  ‫ت‬IV‫ ا‬.‫آ‬

H3O +  = 10 −pH ⇒ H3O +  = 10 −3,1 ≃ 7, 9.10 −4 mol / ℓ

: ‫ ه‬%; K>;‫ žن ا;


م ا‬H3O +  = x : ‫
ول ا;
م أن‬-  !

( )
n H3O + = x f ⇒ x f = H3O +  × Vf
x f = 1,7.10 −2 × 500.10 −3 = 4, 0.10 −4 mol
‫‪ 3‬ــ رن ا;
م ا;>‪ K‬وا;
م ا‪/ . =V‬ذا  >‪  ‬؟‬
‫‪ x f < x max‬ا;
م ا;>‪ K‬أ‪ N/ ^X‬ا;
م ا‪ =V‬‬
‫و‪R‬ن آ‪ 3! ,‬ا‪  LI‘I‬ا;‪ ,;J‬ا;>‪ ,K‬ه ‪:‬‬
‫‪nf (CH3 COOH) = ni − x f ⇒ nf (CH3 COOH) = 1, 71.10−2 mol‬‬
‫ >‪  ‬أن ا;‪ %‬ا;‪ <YI ];
J‬آ و;; ;‪J‬ل ا;
روس ;‪ s‬آ ‪ R ،‬ا;‪'%‬ت‬
‫وا;>ا‪  ‬ا‪  1/
-‬ا;‪ ,;J‬ا;>‪. ,K‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ B_Y‬ا‪ A‬م ا‪. o‬‬
‫; ر‪ ,‬ا;
م ا;>‪ O/
 / %; K‬ا‪1 =V‬ف ‪
/‬ار ‪ B_Y  I‬ا‪ A‬م ا‪%; o‬‬
‫‪xf‬‬
‫=‪. τ‬‬ ‫و‪J; O; ./‬ف ‪t! τ‬‬
‫‪x max‬‬
‫\‪. ,I/ ,‬‬ ‫وه ‪
/‬ار 
ون و!
ة ‪ 0 < τ < 1 .‬و‪ NRI‬أ‪> O> \1 ،‬‬
‫‪ τ = 1 ,;!  : DEF‬أي أن ‪ >1I x f = x max‬أن ا;‪ %‬آ ‪.‬‬
‫‪. W‬‬ ‫\‪ ,‬ا;
م ا;>‪  K‬ا;>ط ا;‬ ‫‬ ‫‪ 4‬ــ أ!‬
‫‪−4‬‬
‫‪xf‬‬ ‫‪4,0.10‬‬
‫=‪τ‬‬ ‫=‬ ‫‪= 2, 3.10 −2 = 2, 3%‬‬ ‫ ا;‪: ,'1‬‬ ‫;
‪! >I‬‬
‫‪x max‬‬ ‫‪0,0175‬‬
‫وه‪M‬ا ‪
I‬ل  أن ‪ 3J; ,£I.-100 N N/ 2.3‬اإ‪ LI‘I‬ه ا; ‪ / %‬ا;ء ‪ .‬أي أن ا;‪%‬‬
‫‪
J/‬ود ) Œ آ (‬
‫‪ 3‬ــ ‪C F‬ر ل آ ‪.‬‬
‫او ‪
2‬ا‪n‬ط ا‪1 B>4f‬‬
‫"< !ا; ‪ N/ 0,50g‬رات ا‪‘I‬ات ا;=د‪I‬م ‪ H!'> CH3COONa‬أن ‪. 5,10 , M(~I pH‬‬
‫‪ 1‬ــ آ< ‰رت ‪ pH ,‬؟‬
‫‪pH2 > pH1 ⇒ H3O +  < H3O + ‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ 2‬ــ  أي ‪‰ J>/‬رت ا;…‪ ,‬ا;‪ ,R‬؟‬


‫‪+‬‬
‫‪
I /‬ل  أن ا;…‪‰ ,‬رت  ‪ q> J>/‬ا‪IV‬ت ‪ ، H3O‬أي  ا;>‪ Œ J‬ا;\‪y‬‬
‫;‪1‬د;‪ ,‬ا;‪. %‬‬
‫‪ 3‬ــ رن ‪ J>/‬ا;‰ر  ا;‪. N;J‬‬
‫‰رت ا;…‪ J>/  ,‬ا(‪%‬ء ا‪IV‬ت ‪V H3O +‬ن ا;‪ ، \I  }   ]…J‬و;; žن‬
‫ا;…‪‰ ,‬رت  ا;>‪ Œ J‬ا;\‪1; y‬د;‪ ,‬ا;‪. %‬‬

‫ >‪  ‬أن ا;‪ %‬ا;‪


JI XJ‬ث  ‪  NJ>/‬ل أن ه‪M‬ا ا‪ F Q,2‬ود و>‪1; O-M‬د;‪,‬‬
‫ا;‪ ,R‬ا;;‪ / ,‬ا‪1Z‬ل ا‪y‬رة ا;;‪⇌ : ,‬‬
‫و‪ ]1‬ه‪ ŠM‬ا;>…‪'% …; ,\ >; ,‬ت !‪ 3‬ــ 
ة  ا;‪ R‬ا;; ‪:‬‬
‫> ث ‪1b‬ل ‪ Q,2‬آ `‪ 4‬آ‪
Q,2 ، E‬ا ‪ ) .‬ا‪ 4cB‬و`‪ 4‬ا‪4cB‬‬
‫?د ا‪( Q,2‬‬
‫‪ IV‬ــ ‪ 0‬ازن ‪ ,fF‬آ ‪.‬‬
‫ ?‪ 0 =>4‬ازن ‪ ,fF‬آ‬
‫‪XF‬ل ‪:‬‬
‫‪ 3J; (S) [J/ "J‬ا;‘‪ž HCOOH LI‬ذا‪ 3! N/ ni = 5, 00.10 −3 mol ,‬ا;‘‪ LI‬‬
‫ا;ء ا;‪=J; q;Y‬ل  ‪J/ N/ 1l‬ل )‪. (S‬‬
‫‪R‬ن ا;…‪ ,‬ا;‪J  / ,=J‬ل آ >‪1/ % O-M‬د;‪: O‬‬
‫)‪HCOOH(aq) + H2 O(ℓ) ⇌ HCO2 − (aq) + H3 O+ (aq‬‬
‫‪ N\I‬س ‪ pH‬ا;‪J‬ل )‪ (S‬أن ا;
م ا;>‪ %; K‬ه ‪x f = 0, 86.10 −3 mol :‬‬
‫‪ /‬آ ا;…‪  ,‬ا;‪ ,;J‬ا;>‪ ,K‬؟‬
‫> ‪
-‬ول ا;
م ;‰ر ا;…‪ ,‬ا;‪: ,R‬‬

‫ ‪
-‬ول ا;
م ;
‪: >I‬‬ ‫  ا;‪ ,;J‬ا;>‪ ,K‬و!‬
‫‪nf (HCOO ) = nf (H3 O ) = x f = 0, 86.10−3 mol‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪+‬‬

‫\‪ 3J; ,‬ا;‘‪: >I


; LI‬‬ ‫و;>‬
‫‪−3‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪−3‬‬
‫‪nf (HCOOH) = ni − x f = 5, 00.10‬‬ ‫‪− 0, 86.10‬‬ ‫‪= 4,14.10 mol‬‬
‫‪ H!'I‬أن ا;…‪  ,‬ا;‪ ,;J‬ا;>‪R ,K‬ن ‪ N/‬ا;‪'%‬ت وا;>ا‪  ‬ا; \ آ‪/ ,‬د‪,\} K‬‬
‫('ل ا;‪ N/.‬أي أن ا;…‪ ,‬ا;‪ ,;!  ,R‬ازن آ ‪.‬‬
‫‪ ]1‬ه‪ ŠM‬ا;>…‪: ,‬‬
‫> ‪1b‬ل ال ا ‪ /?B‬ا‪,f‬ت ‪ ،‬أن ‪ 0 sE, QtY‬ا‪o
8‬‬
‫ا‪1,2‬ت واا ‪ s_ . Ru v_R ?F w‬ه‪ x6‬ا ا‪ 0 ، o‬اازن‬
‫ا >‪. F‬‬
‫‪ V‬ــ ا‪ 4_2‬ا‪4‬و‪  Rd‬اازن ا >‪. F‬‬
‫‪R‬ن ‪ ,…/‬آ‪ ,;!  ,‬ازن آ ‪ ،‬إذا   در‪ ,-‬ا;‪J‬ارة وا;"^‪ x‬واآ‪ .‬ا;‪'%‬ت‬
‫وا;>ا‪'( ,}  ‬ل ا;‪. N/.‬‬
‫آ< ‪R/  %‬و‪ RZ‬ه‪M‬ا ا;'‰ر ؟ و‪;
/ /‬ل ا;ازن ا;‪ N/ R‬و‪ ,K-‬ا;>‹ ا;‪R‬و‪ ,RZ‬؟‬
‫‪ \1‬ا;…‪ ,‬ا;‪ ,R‬ا;;‪A + B ⇌ C + D : ,‬‬
‫‪/‬ذا ‪
J >1‬وث ‪ A N %‬و ‪ B‬؟ ‪ >1I‬أن =د‪¥I K/‬دي إ; ‪R‬ن ن آن ‪C‬و‪ D‬وذ;‪L‬‬
‫…‪ ,‬ا;=د‪/‬ت ا;‪ ,;1%‬وا; ‪¥‬دي إ; ‪  R‬ا;وا‪ NJ x‬ه>ك =د‪/‬ت Œ ‪ ^ [ ,;1‬ا;وا‪x‬‬
‫ ‪ R‬آن اآ‪ .‬ا‪V‬اع ا;‪ ,R‬آ\ة ‪ ،‬آن ا!ل ا[; ء وا;=د‪/‬ت ا;‪ ,;1%‬آ\ا و;; ‪R‬ن‬
‫‪ ,Z‬ا;‪ %‬أآ\ ‪.‬‬
‫إذا آ ا;…‪  ,‬ا;‪ ,;J‬ا;\
‪ ]" ,‬ا;>‪ A N‬و ‪ž B‬ن ا;‪
JI %‬ث 
  ا;>‪ J‬ا;\‪y‬‬
‫)‪A + B → C + D . v1 ,  (1‬‬
‫‪. N  >I‬ا‪

I‬م ه‪M‬ا ا;‪'( ، %‬ل ا;‪: N/.‬‬
‫• >‪ q‬آ ا;>‪ A N‬و ‪ B‬و;; >‪
 q‬د ا;=د‪/‬ت ا;‪¥I / K> ,;1%‬دي إ; ‬
‫>‪ q‬ا; ‪. v1 ,‬‬
‫• ‪.‬ا‪
I‬آ ا;>‪ C N‬و ‪ D‬و;; ‪.‬ا‪

I‬د ا;=د‪/‬ت ا;‪¥I / K> ,;1%‬دي إ; ‪.‬ا‪
I‬‬
‫ا; ‪  v2 ,‬ا;>‪ Œ J‬ا;\‪C + D → A + B y‬‬
‫>
 وي ا; ‪ v1 N‬و ‪ž v2‬ن آ‪/ ,‬دة ا;‪ A %‬ا; ‪ KRK I‬ا;‪ %‬ا;\‪  y‬وي‬
‫آ‪ O‬ا;‪'( ,R‬ل ا;‪  %‬ا;>‪ Œ J‬ا;\‪ . y‬أي أن ا;اآ‪ .‬ا;;‪,} \ ,…; ,‬‬
‫('ل ا;‪/  NR; . N/.‬‬
‫ا;‪J‬ارة وا;"^‪ x‬و ‪. ^[ pH‬‬
‫ ر
اء‬
‫ا ت ا ا ث    ‪.‬‬
‫ا ‪1‬‬
‫ا ا‪# $%‬ر
 م "
 و م ر
‬
‫ &
‪* 1‬‬
‫إذا   ا  ا    ا ء  آ ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ‪!" #‬د  ها ا  ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ '‪   -" 0,63g #‬ا   ا ء ا ‪ -" 1l ./0 12‬ا ‪40‬ل ا ‪. / 0‬‬
‫أ‪ pH #5‬ها ا ‪40‬ل ‪.‬‬
‫'!‪. M(N)=14g/mol ، M(H)=1g/mol ، M(O)=16g/mol : 1‬‬
‫ &
‪* 2‬‬
‫‪-3‬‬
‫أ‪.F G1‬س ‪40" pH‬ل   ا‪ ، 4'JK‬آ‪ C=2,0.10 mol/l : HI.‬و ‪. pH=3,7‬‬
‫‪ 1‬ــ ه ا  ‪   -.‬ا‪ 4'JK‬وا ء آ أم ‪ .R‬آ ؟  ‪4P‬ا ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪U‬د ا ‪I‬دو‪UF -.P‬ة ‪  /‬ا ‪ -.‬واآ‪!" #‬د  ا  ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪U‬د '‪ X5‬ا ‪U2‬م ا ‪V WV‬ا ا  ‪.‬‬
‫ &
‪* 3‬‬
‫‪ !Y‬ل "‪.2‬س ‪  0 ، pH‬إ]رة ا ['‪.2 ، ∆pH = 0, 05 Z‬س ‪40" pH‬ل  ‪G [ /‬‬
‫‪. pH=3,90‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ #5‬آ‪ I.‬أ‪'4‬ت ا`وآ‪4.'45‬م  ا ‪40‬ل ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪ b.F c‬آ‪ I.‬أ‪'4‬ت ا`وآ‪4.'45‬م ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪ fY‬ا‪e‬ر ‪.‬ب ‪ ∆ H3 O + ‬ا ي ار ‪.F  #g‬س آ‪ I.‬أ‪'4‬ت ا`وآ‪4.'45‬م ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ أ‪ #5‬ا ‪ UU0  FU‬آ‪ I.‬أ‪'4‬ت ا`وآ‪4.'45‬م ‪.‬‬
‫ &
‪* 4‬‬
‫'‪ kc - /0‬ا ‪  0 V  i j.‬ا‪ CH3COOH(aq) 4'JK‬آ‪. C=0,10mol/l HI.‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ‪!" #‬د  ا  ‪   -.‬ا‪ 4'JK‬وا ء ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪5‬وي "‪ .o4‬ا ‪40‬ل ا ‪ ، σ = 4, 9mS.m−1 [0‬أ‪ #5‬آ‪ j" I.‬ا`‪'4‬ت ا ‪4‬ا‪UP‬ة ‬
‫ا ‪40‬ل ‪λ CH COO− = 4,1mS.m2 .mol−1 , λH O+ = 35mS.m2 .mol−1 : 1!' .‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪ 3‬ــ أ‪ X5' #5‬ا ‪U2‬م ا ‪ 0"  τ WV‬ا‪ 4'JK‬وا ء ‪.‬‬
‫"ذا ‪4[ f5‬ص "‪I.‬ة ها ا  ؟‬
‫‪ 4‬ــ أ‪ pH #5‬ا ‪40‬ل ‪.‬‬
‫ &
‪5‬‬
‫‪-2‬‬ ‫‪2+‬‬ ‫‪-‬‬
‫' ‪I‬ج ‪40" -" V=5ml  i‬ل 'ات ا ‪o‬ص )‪ Pb (aq)+2NO 3(aq‬آ‪ CA=2,0.10 mol/l HI.‬و‪ i‬‬
‫‪40" -" VA=50ml‬ل ‪4‬دور ا ‪4.Y 4X‬م )‪ (K+(aq)+I-(aq‬آ‪4g {| ، CB=4,0.10-2mol/l HI.‬ن را‪ #Y‬أ‪o‬‬
‫ ‪4.‬دور ا ‪o‬ص )‪. PbI2(s‬‬
‫']€ ا ‪ .‬و‪ 5R Z‬و ‪ j.i‬ا ا‪U0' ، #Y‬د آ~ ‪. m=0,41g Ui ،‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ‪!" #‬د  ا ‪. #Y‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪ #5‬آ ‪" .‬دة آ "‪ -‬أ‪'4‬ت ا ‪o‬ص وأ‪'4‬ت ا ‪4.‬دور  ا ‪  0‬ا ‪" . .WUX‬ذا '|{ [‪4‬ص آ‪#.‬‬
‫ها ا ‪ .‬؟‬
‫‪ 3‬ــ " ه‪ 4‬ا ‪U2‬م ا`‪  G[F‬ا ‪ #Y‬؟‬
‫‪ 4‬ــ أ‪ X5' #5‬ا ‪U2‬م ا ‪" .  WV‬ذا ‪ f5‬؟‬
‫‪ 5‬ــ " ه‪ 4‬آ‪ #.‬ا ‪4  ، 4 i‬ل ‪  ،‬ا ‪  0‬ا ‪ .WV‬؟‬
‫ &
‪* 6‬‬
‫‪-3‬‬
‫'‪40" G 4‬ل "‪  0 SA W‬ا ‪4g‬ر‪U‬ر آ‪ -" HI.‬ا اب ا ‪ CA=2,0.10 mol/l  !5‬و"‪40‬ل‬
‫"‪40 SB W‬ل ه‪U.‬روآ‪ U.5‬ا [‪4‬د‪4‬م آ‪ -" HI.‬ا اب ا ‪I ' . CB=1,2.10-3mol/l  !5‬ج ‪ i‬‬
‫‪ -" VA=100ml‬ا ‪40‬ل ‪ SA‬و‪ -" VB=150ml  i‬ا ‪40‬ل ‪. SB‬‬
‫'‪0‬ك ا ‪ {| .‬ار ع در‪ P‬ا ‪0‬ارة ‪.‬‬
‫!‪ U‬ا ‪4P‬ع إ ‪ G‬در‪ P‬ا ‪0‬ارة ا ‪.F 1! .WUX‬س ‪ pH‬ا ‪. pH=4,1 : .‬‬
‫‪ 1‬ــ أ ا`دوات ا ‪/‬ور ‪.2‬س ‪ pH‬ا ‪. .‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪P‬د ا`'‪4‬اع ا ‪ .W. .g‬ا ‪4‬ا‪UP‬ة  آ "‪ SA -‬و ‪. SB‬‬
‫‪3‬‬
‫ا ‪U.V‬روآ‪. U.5‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 1‬أ‪ #5‬آ ‪ .‬ا دة ا ‪ ni(H3O ) -..WUX‬و ) ‪  ni(OH‬ا ‪. .‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 2‬أ'‡† ا ‪Ui‬ول ا ‪40 o4‬ل ‪ !Y‬ل ا ‪U2‬م ‪. x‬‬
‫‪ 5‬ــ أ‪ #5‬ا آ‪ I.‬ي ‪  [ H3O+] f‬ا ‪ U .‬ا ‪  0‬ا ‪ ، .WV‬وا‪  .F fY‬ا ‪U2‬م ا ‪. WV‬‬
‫‪ 6‬ــ أو‪ X5' UP‬ا ‪U2‬م ا ‪" . WV‬ذا ‪ f5‬؟‬
‫ &
‪*7‬‬
‫‪-2‬‬
‫'‪ S1 -. 40" G 4‬و ‪ Œ'  V ، -../  S2‬ا آ‪. C=5,0.10 mol/l : I.‬‬
‫‪40" S1‬ل ا ‪X‬و"‪U.‬ر أو و"‪4‬ر ا ‪U.V‬رو‪ -.P‬ذو ‪. pH=1,3‬‬
‫‪40" S2‬ل   ا`‪4gY‬ر‪ ( C -.". ) .‬ذو ‪. pH=2,7‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ‪ #‬ا !د  ا !"  ‪ AH ~.o   -.‬و ا ء ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أ'‡† ا ‪Ui‬ول ا ‪41 o4‬ر ا ‪ 4 i‬ا ‪ !Y .W. .g‬ل ا ‪U2‬م "‪ Z‬ا‪X‬ر ‪ AH‬آ‪ I.‬ا اب ‪AH‬‬
‫ا ‪  !5‬و ‪ bi V‬ا ‪40‬ل ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪|Y‬ل ا ‪Ui‬ول ا ‪: o4‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ -. 1‬أن ‪40‬ل   ا ‪U."X‬ر  ا ء ‪40‬ل آ ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 2‬أآ‪!" #‬د  ا  ا ي  ج ها ا ‪40‬ل ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪|Y‬ل ا ‪Ui‬ول ا ‪: o4‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 1‬أو‪ X5' UP‬ا ‪U2‬م ا ‪   -.  WV‬ا`‪4gY‬ر‪ .‬وا ء ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪" 2‬ذا ‪ f5‬؟ أآ‪ #‬إذن "!د  ها ا  ‪.‬‬
‫‪ 5‬ــ Žدي ا ‪40‬ل ا ‪U‬رورس  ا ‪Ž5‬ال ‪ 4‬إ ‪4 G‬ازن آ‪. W. .‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪ 1‬أ‪P‬د ا`'‪4‬اع ا ‪ .W. .g‬ا ‪4P4‬دة  ا ‪40‬ل ‪ ،. S2‬وا‪ #5‬اآ‪I.‬ه ‪.‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪ Vi" 5 2‬آ‪   k20 j.‬ا ‪4‬ازن ‪ .‬و ذا '‪4 ~. 5‬ازن آ‪ W. .‬د"‪ g.‬؟‬
‫"!‪.1‬ت ‪C 6H8 O6 (aq) / C6H7 O6− (aq),HBr(aq) / Br− (aq) :‬‬
‫  ر ا
 ء‬
.   ‫ا ت ا
  ا  ث‬
1  ‫ا‬
 ‫ و"م ر‬$ ‫
 ر "م‬% &' ‫ا  ا‬
1 ( 
. ‫إذا   ا  ا    ا ء  آ‬
.  ‫ "!د  ها ا‬#‫ ــ أآ‬1
. . / ‫ل ا‬4/ ‫ ا‬2" 1l -./ 01 ‫   ا   ا ء ا‬2" 0,63g #' ‫ ــ‬2
. ‫ل‬4/ ‫ ها ا‬pH #5‫أ‬
. M(N)=14g/mol ، M(H)=1g/mol ، M(O)=16g/mol : 0!'
: ‫اب‬4F ‫ا‬
 ‫ ــ "!د  ا‬1
HNO3 (ℓ) + H 2O ( ℓ ) → NO3− ( aq) + H 3O+ ( aq)
: ‫ل‬4/ ‫ ا‬pH ‫ب‬5 ‫ ــ‬2
pH = − log  H 3O +  ‫ أن‬H!'
: H3O+ ‫'ت‬4J  4 ‫ ا‬K-‫ ا آ‬#5/'
:  M4 ‫ول ا‬OF ‫ل ا‬PQ 2"
 / ‫ا‬ ‫م‬O1 ‫ا‬ HNO3 (ℓ) + H 2O ( ℓ ) → NO3− (aq) + H 3O+ (aq )
-TOU ‫ا‬ 0 n0 -‫و‬ 0 0
 ‫ل ا‬PQ x n0-x -‫و‬ x x
 ‫ ا‬Y' xmax n0-xmax -‫و‬ xmax xmax
:  ‫  ا‬/ -TOU ‫ ا دة ا‬- ‫ب آ‬5
m
.  ‫   ا‬: 4‫ ه‬O/ ‫ [ن ا  ا‬-‫ و  أن ا ء و‬n0 = = 0,1mol
M ( HNO3 )
 H 3O +  =  NO3−  = n0 / V = 0,1mol / ℓ ‫ و   [ن‬xmax = n0 = 0,1mol ‫أي أن‬
pH=1 ‫أي أن‬
2 ( 
-3
. pH=3,7 ‫ و‬C=2,0.10 mol/l : `K-‫ آ‬، 4'ab‫ل   ا‬4/" pH ‫س‬-^ _0‫أ‬
. ‫ا‬4e  ‫ آ ؟‬-g ‫ وا ء آ أم‬4'ab‫   ا‬2-  ‫ ــ ه ا‬1
.  ‫ "!د  ا‬#‫ واآ‬2- ‫  ا‬/ ‫ة‬O^ 2-e‫دو‬K ‫د ا‬O ‫ ــ‬2
.  ‫ا ا‬Y TY ‫م ا‬O1 ‫ ا‬U5' ‫د‬O ‫ ــ‬3
: ‫اب‬4F ‫ا‬
. -‫ آ‬-i h'‫  أي أ‬/ ‫ ا‬4‫ ه‬O ‫ن ا  ا‬J pH=-logC ‫  آ‬U5  h'‫ أ‬H!' ‫ ــ‬1
pH = − log C = 2, 69 : ‫ أن ا  آ‬j‫ اا‬، ‫ل‬4/ ‫ ا‬K-‫ آ‬2" ^P0'‫ ا‬pH #5/'
. ‫ آ‬-g  ‫ وأن ا‬lmQ ‫اض‬o   ‫ و‬Y- p/ ‫ ا‬pH  -^ k   -1 ‫وه` ا‬
CH 3COOH / CH 3COO − , H 3 O + / H 2 O : 2- ‫ ا‬2-e‫دو‬K ‫ ــ ا‬2
:  ‫"!د  ا‬
CH 3COOH ( aq) + H 2 O(ℓ ) ⇌ CH 3 COO ( aq) + H3 O+ ( aq)

:  TY ‫م ا‬O1 ‫ ا‬U5' ‫ ــ‬3


xf n( H 3O + )  H 3O + 
τ= = =
xmax n0 (CH 3COOH ) C
 H 3O +  = 10 − pH = 1,99.10 −4 mol / ℓ
x 1,99.10 −4
τ= f = = 9,95.10 −2 = 9,95%
xmax 2.10−3
3 ( 
_ p .  ‫ل‬4/" pH ‫س‬-1 ، ∆pH = 0, 05 q'p ‫رة ا‬s‫  إ‬/ ، pH ‫س‬-1" ‫! ل‬i
. pH=3,90
. ‫ل‬4/ ‫م  ا‬4-'45‫وآ‬J‫'ت ا‬4‫ أ‬K-‫ آ‬#5‫ ــ أ‬1
. ‫م‬4-'45‫وآ‬J‫'ت ا‬4‫ أ‬K-‫ آ‬H-^ m‫ ــ أ‬2
. ‫م‬4-'45‫وآ‬J‫'ت ا‬4‫ أ‬K-‫س آ‬-^  #w ‫ ∆ ا ي ار‬H3 O +  ‫ب‬- ‫ر‬o‫ ا‬vi‫ ــ ا‬3
. ‫م‬4-'45‫وآ‬J‫'ت ا‬4‫ أ‬K-‫ آ‬OO/  ^O ‫ ا‬#5‫ ــ أ‬4
4 ( 
. C=0,10mol/l `K-‫ آ‬CH3COOH(aq) 4'ab‫  ا‬/ V  F k- ‫ ا‬xm 2 ./'
. ‫ وا ء‬4'ab‫   ا‬2-  ‫ "!د  ا‬#‫ ــ أآ‬1
 ‫ة‬Oe‫ا‬4 ‫'ت ا‬4J‫ ا‬k" K-‫ آ‬#5‫ أ‬، σ = 4, 9mS.m−1 p/ ‫ل ا‬4/ ‫ ا‬-M4" ‫وي‬5 ‫ ــ‬2
λ CH COO− = 4,1mS.m2 .mol−1 , λH O+ = 35mS.m2 .mol−1 : 0!' . ‫ل‬4/ ‫ا‬
3 3

. ‫ وا ء‬4'ab‫ ا‬/"  τ TY ‫م ا‬O1 ‫ ا‬U5' #5‫ ــ أ‬3


‫ة ها ا  ؟‬K-" ‫ص‬4p v5 ‫"ذا‬
. ‫ل‬4/ ‫ ا‬pH #5‫ ــ أ‬4
: ‫اب‬4F ‫ا‬
:  ‫ ــ "!د  ا‬1
CH 3COOH ( aq) + H 2 O(ℓ ) ⇌ CH 3 COO− ( aq) + H3 O+ ( aq)
: ‫ل‬4/ ‫ة  ا‬Oe‫ا‬4 ‫'ت ا‬4J‫ ا‬K-‫ آ‬k" ‫ب‬5 ‫ ــ‬2
:  M4 ‫ول ا‬OF ‫ ا‬l}'
 / ‫ا‬ ‫م‬O1 ‫ا‬ CH 3COOH ( aq) + H 2 O (ℓ ) ⇌ CH 3COO− ( aq ) + H3 O+ (aq )
-TOU ‫ا‬ 0 n0 -‫و‬ 0 0
 ‫ل ا‬PQ x n0-x -‫و‬ x x
 ‫ ا‬Y' xf n0-xf -‫و‬ xf xf

n( H 3O + ) = n(CH 3COO− ) = x f O  ‫ ا‬Y' O  ‫ ا !د‬#5


σ = λH O  H 3O +  + λCH COO CH 3COO −  :  ‫ ا‬Y' O ‫ل‬4/ ‫ ا‬-M4"
+ −
3 3

+ −
‫ أي أن‬n( H 3O ) = n(CH 3COO ) = x f O  ‫ ا‬Y' O
x
 H 3O +  = CH 3COO −  = f
V
(
σ =  H 3O +  λH O + λCH COO
3
+
3
− )
σ 4,9.10 −3
 H 3O +  = = − 3
= 0,125mol / m = 0,125.10 3 mol / ℓ
(λ H 3O +
+ λCH COO−
3
) 39,1.10 −3

 H 3O +  = CH 3COO −  = 0,125.10 −3 mol / ℓ

[CH 3COOH ] = C −  H 3O +  = 0,10 − 0,125.10 −3 = 0, 0998mol / ℓ

: ‫م‬O1 ‫ ا‬U5' ‫ب‬5 ‫ ــ‬3


+
xf  H 3O 
τ= = = 0,125.10 −2 = 0,125%
xmax C
. sU ‫_ ا‬/ ‫ود  ا‬O/" Oe  ‫ أن ها ا‬v5'
: ‫ل‬4/ ‫ ا‬pH ‫ب‬5 ‫ ــ‬4
pH = − log  H 3O +  ⇒ pH = 3,9
5 ( 
-2 2+ -
 F‫ و‬CA=2,0.10 mol/l `K-‫ آ‬Pb (aq)+2NO 3(aq) ‫ص‬M ‫ل 'ات ا‬4/" 2" V=50ml  F ‫ج‬K '
M‫ أ‬#i‫ن را‬4w †P ، CB=4,0.10-2mol/l `K-‫( آ‬K+(aq)+I-(aq) ‫م‬4-i 4U ‫دور ا‬4 ‫ل‬4/" 2" VA=50ml
. PbI2(s) ‫ص‬M ‫دور ا‬4-
. m=0,41g OF ، h‫د آ‬O/' ، #i‫ ا ا‬k-F ‫ و‬5g q‫ˆ و‬- ‫‰ ا‬s'
. #i ‫ "!د  ا‬#‫ ــ أآ‬1
#-‫ص آ‬4p †P' ‫ "ذا‬. -TOU ‫  ا‬/ ‫دور  ا‬4- ‫'ت ا‬4‫ص وأ‬M ‫'ت ا‬4‫ أ‬2" ‫ "دة آ‬- ‫ آ‬#5‫ ــ أ‬2
‫ˆ ؟‬- ‫ها ا‬
‫ ؟‬#i ‫_  ا‬p^J‫م ا‬O1 ‫ ا‬4‫ ــ " ه‬3
‫ ؟‬v5 ‫ "ذا‬.  TY ‫م ا‬O1 ‫ ا‬U5' #5‫ ــ أ‬4
‫ ؟‬-TY ‫  ا‬/ ‫  ا‬، ‫ل‬4  ، 4 F ‫ ا‬#-‫ آ‬4‫ ــ " ه‬5
: ‫اب‬4F ‫ا‬
Pb 2 + ( aq ) + 2 I − ( aq ) → PbI 2 ( s ) : #i ‫ ــ "!د  ا‬1
: -TOU ‫  ا‬/ ‫دور  ا‬4- ‫'ت ا‬4‫ص وأ‬M ‫'ت ا‬4‫ "دة أ‬- ‫ب آ‬5 ‫ ــ‬2
n0 ( Pb 2 + ) = C AVA = 1mmol
n0 ( I − ) = CBVB = 2 mmol
‫"ي‬4-‫آ‬4i ˆ- ‫ أي أن ا‬-Ui ‫ت ا‬P"! ‫ ا‬q" #i ‫ت‬P  -TOU ‫ ا دة ا‬- ‫† أن آ‬P'
:  M4 ‫ول ا‬OF ‫ ــ ا‬3
 ‫"!د  ا‬ Pb ( aq )
2 +
+ 2 I ( aq )

→ PbI 2 ( s )
-TOU ‫  ا‬/ ‫ا‬ 0 n0(Pb2+) n0(I-) 0
2+ -
 ‫ل ا‬PQ x n0(Pb )-x n0(I )-2x x
-TY ‫  ا‬/ ‫ا‬ xmax n0(Pb2+)-xmax n0(I-)-2xmax xmax
‫ ا  ؛ أي أن‬Y' O  ‫ت‬P ‫"ي [ن آ ا‬4-‫آ‬4i ˆ- ‫  أن ا‬
n0 ( Pb 2+ ) − xmax = 0 ⇒ xmax = C AVA = 1mmol

n0 ( I − ) − 2 xmax = 0 ⇒ xmax =
CBVB
= 1mmol
2
xmax = 1mmol : 4‫_ ه‬p^J‫م ا‬O1    ‫و‬
: ‫ ه‬TY ‫م ا‬O1 ‫ ا‬U5'
xf xmax
τ= = =1
xmax xmax
. ‫ أن ا  آ‬v5'
: -TY ‫  ا‬/ ‫  ا‬4 F ‫ ا‬#-‫ آ‬
n ( Pb 2+ ) = n ( I − ) = 0
n ( NO3− ) = 2C AVA = 2mmol
n ( K + ) = CBVB = 2mmol
n ( PbI 2 ) = 1mmol
6 ( 
‫ل‬4/"‫ و‬CA=2,0.10-3mol/l  !5 ‫ ا اب ا‬2" `K-‫ر آ‬O‫ر‬4w ‫  ا‬/ SA T" ‫ل‬4/" _ 4'
 F ‫ج‬K ' . CB=1,2.10-3mol/l  !5 ‫ ا اب ا‬2" `K-‫م آ‬4‫د‬4p ‫ ا‬O-5‫روآ‬O-‫ل ه‬4/ SB T"
. SB ‫ل‬4/ ‫ ا‬2" VB=150ml  F‫ و‬SA ‫ل‬4/ ‫ ا‬2" VA=100ml
. ‫ارة‬/ ‫ ا‬e‫† ار ع در‬P ˆ- ‫ك ا‬/'
. pH=4,1 : ˆ- ‫ ا‬pH ‫س‬-^ 0! -TOU ‫ارة ا‬/ ‫ ا‬e‫ع إ _ در‬4e ‫ ا‬O!
. ˆ- ‫ ا‬pH ‫س‬-1 ‫ور‬. ‫دوات ا‬J‫ ــ أˆ ا‬1
. SB ‫ و‬SA 2" ‫ة  آ‬Oe‫ا‬4 ‫ ا‬-T- -w ‫اع ا‬4'J‫د ا‬e‫ ــ أ‬2
3
. O-5‫روآ‬O-Y ‫ا‬
. ˆ- ‫  ا‬ni(OH-) ‫ و‬ni(H3O+) 2--TOU ‫ ا دة ا‬- ‫ آ‬#5‫ أ‬1 ‫ ــ‬4
. x ‫م‬O1 ‫! ل ا‬i ‫ل‬4/ M4 ‫ول ا‬OF ‫ ا‬l}'‫ أ‬2 ‫ ــ‬4
. TY ‫م ا‬O1 ‫  ا‬-^ vi‫ وا‬، -TY ‫  ا‬/ ‫ ا‬O ˆ- ‫ [  ا‬H3O+] f ‫ ي‬K-‫ ا آ‬#5‫ ــ أ‬5
‫ ؟‬v5 ‫ "ذا‬. TY ‫م ا‬O1 ‫ ا‬U5' Oe‫ ــ أو‬6
: ‫اب‬4F ‫ا‬
: pH ‫س‬-1 ‫ور‬. ‫دوات ا‬J‫ ــ ا‬1
" pH ‫ز‬Ye ‫ــ‬
pH=4 ‫ و‬pH=7 ‫ر‬- ‫ل‬4/" ‫ــ‬
. 01" ‫ــ "ء‬
Na + , HO − , H 2O : SB ‫ل‬4/ ‫  ا‬C ℓ − , H 3O + , H 2O : SA  ‫ة‬Oe‫ا‬4 ‫ ا‬-T- -w ‫اع ا‬4'J‫ ــ ا‬2
:  -T- -w ‫ ــ ا !د  ا‬3
H 3O +
( aq ) + HO − ( aq ) → 2 H 2 O ( ℓ )
: O-5‫روآ‬O-Y ‫'ت ا‬4‫م وأ‬4-'45‫وآ‬J‫'ت ا‬4J 2--TOU ‫ ا دة ا‬- ‫ب آ‬5 1 ‫ ــ‬4
ni ( H 3O + ) = C AVA = 0, 2mmol
ni ( HO − ) = CBVB = 0, 18mmol
:  M4 ‫ول ا‬OF ‫ ــ ا‬3

 ‫"!د  ا‬ H 3O + ( aq ) + HO − ( aq ) → 2 H2 O ( ℓ )
-TOU ‫  ا‬/ ‫ا‬ 0 CAVA CBVB 0
 ‫ل ا‬PQ x CAVA -x CBVB -x 2x
-TY ‫  ا‬/ ‫ا‬ xf CAVA –xf CBVB –xf 2xf
: ‫م‬4-'45‫وآ‬J‫ت ا‬J TY ‫ ا‬K-‫ ــ ا آ‬5
pH = 4, 1 ⇒  H 3O +  = 10−4 ,1 = 7 , 9.10−5 mol / ℓ
f

: TY ‫م ا‬O1 ‫  ا‬-^

n ( H 3O + ) = C AVA − x f ⇒  H 3O +  = A A −
CV xf
f f VA + VB VA + VB
⇒ x f = C AVA − (VA + VB )  H 3O +  ≃ 018mmol
f

: TY ‫م ا‬O1 ‫ ا‬U5' ‫ ــ‬6


‫'ت‬4‫ أ‬4‫ ه‬O/ ‫ أن ا  ا‬2-U ‫ت‬P  -TOU ‫ ا دة ا‬- ‫ل آ‬PQ 2" : _p^J‫م ا‬O1 ‫ب ا‬5
CBVB − xmax = 0 ⇒ xmax = CBVB = 0, 18mmol : O-5‫روآ‬O-Y ‫ا‬
xf 0, 18
τ= = =1
xmax 0, 18
: ‫و   [ن ا  آ‬
7 ( 
-2
. C=5,0.10 mol/l : K-‫  '“ ا آ‬Y ، 2--.  S2 ‫ و‬S1 2- 4/" _ 4'
. pH=1,3 ‫ ذو‬2-e‫رو‬O-Y ‫ر ا‬4"‫ر أو و‬O-"‫و‬U ‫ل ا‬4/" S1
. pH=2,7 ‫ ( ذو‬C 2-"- ) -‫ر‬4wiJ‫ل   ا‬4/" S2
. ‫ و ا ء‬AH h”-M   2-  "! ‫ ا !د  ا‬#‫ ــ أآ‬1
AH ‫ ا اب‬K-‫ آ‬CAH ‫ر‬U‫ ا‬q" ‫م‬O1 ‫! ل ا‬i -T- -w ‫ ا‬4 F ‫ر ا‬40 M4 ‫ول ا‬OF ‫ ا‬l}'‫ ــ أ‬2
. ‫ل‬4/ ‫ ا‬HF V ‫!  و‬5 ‫ا‬
: M4 ‫ول ا‬OF ‫ل ا‬P”i ‫ ــ‬3
. ‫ل آ‬4/ ‫ر  ا ء‬O-"U ‫ل   ا‬4/ ‫ أن‬2- 1 ‫ ــ‬3
. ‫ل‬4/ ‫ "!د  ا  ا ي  ج ها ا‬#‫ أآ‬2 ‫ ــ‬3
: M4 ‫ول ا‬OF ‫ل ا‬P”i ‫ ــ‬4
. ‫ وا ء‬-‫ر‬4wiJ‫   ا‬2-  TY ‫م ا‬O1 ‫ ا‬U5' Oe‫ أو‬1 ‫ ــ‬4
.  ‫ إذن "!د  ها ا‬#‫ ؟ أآ‬v5 ‫ "ذا‬2 ‫ ــ‬4
. T- -‫ازن آ‬4 _ ‫ إ‬4 ‫•ال‬5 ‫رورس  ا‬O ‫ل ا‬4/ ‫ ــ •دي ا‬5
. ‫ه‬K-‫ اآ‬#5‫ وا‬،. S2 ‫ل‬4/ ‫دة  ا‬4e4 ‫ ا‬-T- -w ‫اع ا‬4'J‫د ا‬e‫ أ‬1 ‫ ــ‬5
‫ ؟‬w-"‫ د‬T- -‫ازن آ‬4 h- 5' ‫ و ذا‬. ‫ازن‬4 ‫   ا‬x1/ k-‫ آ‬YF" 5 2 ‫ ــ‬5
C 6H8 O6 (aq) / C6H7 O6− (aq),HBr(aq) / Br− (aq) : ‫ت‬-0!"
‫  ازن
  آ‬
Etat d’équilibre d’un système chimique
. Qr '()‫رج ا‬, ‫ ــ‬I
‫ را  
  آ "! ار  ا  ل ا   آ   رج‬
. Qr ‫ ب‬$  %"‫ا ' و‬
. 1‫ا‬2 ‫ اع‬4‫ أ‬67 89: ‫ ــ 
  <) ي‬1
:  ‫ !د  ا‬, $-./" ‫  ل آ‬0123 ‫
  آ‬%4!"
aA(aq) + bB(aq) ⇌ cC(aq) + dD(aq)
‫ أو‬4/ ‫ت ا‬G ! d ‫ و‬c ‫ و‬b ‫ و‬a .  ‫ ل‬D  ,‫ا‬. D ‫ و‬C ‫ و‬B ‫ و‬A C ‫" اع ا‬B‫ا‬
. % ‫ا  آ‬
< FG=1 @HF‫ ا‬6<=‫( ا‬1) 6<=‫> ا‬: '()1 ‫@ون‬9‫رج ا)(' ا‬, ‫@ف‬BC
: IJB1 K‫
  ا‬7 =B
c d
C  . D
Qr =   a  b
 A  .B 
 >: mol/l ‫ ب‬Z= @FB4 X ‫= ع‬7 >7B(‫ ا > ا‬T‫ ا)@آ‬U9C ‫ي‬2‫د ا‬WB‫' ا‬XC [ X]
[ X]   ‫ أو‬ X f  `4  ‫ أو‬X i  W1 <‫] ا‬2‫ ن ه‬K ‫_ أن‬KC . 
7 =B
. ‫ ره‬b ‫=ء‬d‫ أ‬B

1 >9Fb _C@
S2O32-(aq) ‫ت‬%4 3 ‫اب  ا ء و أ "ت‬. ‫ ا‬I2(aq) ‫ ا  د‬/H I, ' ‫ ا‬%4!"
I2 (aq) + 2S 2 O23− (aq) ⇌ 2I− (aq) + S4 O26 − (aq) : ‫ !د  ا ' ه‬
: ‫ ه‬,‫ا‬. ‫ ا‬C ‫" اع ا‬B‫اآ ا‬%3 ‫ ن‬C3 ، t D ‫ ا‬
I2  = 1, 0.10 −3 mol / ℓ
S 2 O23−  = 2, 0.10 −3 mol / ℓ
I−  = 5, 0.10 −2 mol / ℓ
S 4 O26−  = 2,0.10−4 mol / ℓ
‫(؟‬1) %_4 ‫ ا‬/ ‫  ل ا   ا‬, ‫ون‬%  ‫أ ` رج ا ' ا‬
 ‫  ل ا‬, ‫ون‬%  ‫ ا‬t D ‫ ا‬/ ، ' ‫ إذن رج ا‬، ‫  ا ء‬,‫ا‬. C ‫" اع ا‬B‫ ا‬0-
: ‫ ه‬%_4 ‫ ا‬/ ‫ ا‬
2
I−  . S 4 O62− 
Qr = 2
= 125
2−

I2 . S 2 O3 
. ‫!د دون و ة‬, ' ‫ رج ا‬I %4!
2 >9Fb _C@
:   ‫ !د  ا‬, $-./" ‫ وا ء‬e "fg‫ ا‬h I, ' ‫ ا‬%4!"
CH3COOH(aq) + H2 O ( ℓ ) ⇌ CH3 COO− (aq) + H3 O+ (aq)
.(1) %_4 ‫ ا‬/ ‫  ل  ا‬, ‫ون‬%  ‫ رج ا ' ا‬%4!3 j‫ ــ أ‬1
CH3COO −  . H3O + 
Qr =
CH3COOH
: t D ‫ ــ "
  ا‬2
‫‪CH3 COO−  = H3 O+  = 1, 2.10−4 mol / ℓ‬‬
‫‪t‬‬ ‫‪t‬‬

‫‪CH3COOHt = 9, 6.10−4 mol / ℓ‬‬


‫أ ` رج ه‪.‬ا ا '  ا ‪t D‬‬
‫‪Qr = 1,5.10−5‬‬
‫ ‪: f <7‬‬
‫‪ I‬رج ا ' ‪,‬ون و ة ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ 
  <) ي ‪ 67‬أ‪Gi‬م ‪. F7g‬‬
‫"!‪ '3 %4‬أآة ‪ D‬ا ‪/‬س ‪" q,‬ت ا '‪ ` Ag+(aq) 1‬ا !د  ا   ‪:‬‬
‫)‪Cu(s) + 2Ag+ (aq) ⇌ Cu2+ (aq) + 2Ag(s‬‬
‫ا 
  ‪ w13 o" C "
 %x‬أ‪. 4D  -‬‬
‫‪2+‬‬ ‫‪+‬‬
‫  ‪ w13 t‬ا 
  آ ‪ I‬ا ‪ I /‬ا ‪ IC‬ا ‪.‬ا‪ Ag I,‬و ‪ Cu‬وآ‪ e .‬ا '‪ Ag ID‬و ‪. Cu‬‬
‫‪%3‬آ ا
‪ w‬ا {‪%! %x `D‬وف ‪.‬ا "! ‪! , $y‬د ‪  1‬رج ا ' ‪ /‬ا ‪ ، t D‬و‪ C   ,‬ن‬
‫رج ا ' ه ‪:‬‬
‫‪Cu2+ ‬‬
‫= ‪Qr‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ Ag+ ‬‬
‫ا‪Jbg‬ح ‪:‬‬
‫@‪3 >9Fb _C‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ` !د‪p‬ت ‪ `%3‬آ‪ D‬رور ا '‪ AgCl 1‬وآ‪%4‬ت ا '‪ ، Ag2SO4 1‬و !د  دو‪,‬ن  'ت ا '‪1‬‬
‫‪. Ag3PO4‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪  j‬آ   ‪ %4!3 ،‬رج ا ' ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪,‬رج ا)(' =‪  W‬ا) ازن‬
‫‪ 1‬ــ ‪: pC@B‬‬
‫" رج ا ' ‪ /‬ا  ازن ‪ Qr.eq‬ا  ا  ‪.q‬ه رج ا ' ‪ C3  /‬ن ا 
 ‬
‫ا رو    ا  ازن ‪.‬‬
‫‪ {3  /‬ا 
  إ    ا  ازن ‪  43 ،‬ا ‪%‬اآ ا   ا '!‪ D2 D‬ا‪ "B‬اع ا ‪C‬‬
‫ا ‪ .o " C‬ا 
  ‪G ,H‬ل ا  ‪ ، I‬و‪3 IC /! [X]eq € .q3‬ه ‪%†,‬ق ‪Gf 'D2‬‬
‫€س ا  ا‪ D‬أو ) ا  ‪( D‬‬
‫‪r4‬ط 
@‪, I WCW< : >FC‬رج ا)(' ‪91‬س ا ‪. 7g‬‬
‫‪-3‬‬
‫"‡‪€ D %‬س 
‪ D V w‬ل ‪ h S‬ا‪%3 e "fg‬آ ‪€ 
/ ، C=1,0.10 mol/l‬‬
‫ ‪ D‬ا ‪ D‬ل ‪ 25°C /‬ه ‪. σ = 5, 2mS.m−1 :‬‬
‫‪ 1‬ــ د    ا  ازن ا ‪%‬اآ ا   ا '!‪ "‹ D‬اع ا ‪ C‬ا ‪.‬ا‪. ,‬‬
‫"!† ‪ /‬در‪ -‬ا ‪%‬ارة ‪: 25°C‬‬
‫‪λH O+ = 35, 0mS.m2 .mol−1‬‬
‫‪3‬‬

‫‪λ CH COO− = 4, 09mS.m2 .mol−1‬‬


‫‪3‬‬

‫‪ 2‬ــ ا‪ € Œ/‬رج ا ' ‪ / ، Qr ,éq‬ا  ازن ‪.‬‬


‫‪ II‬ــ ‪ )1d‬ا) ازن ا‪@9‬و‪ <)1 4‬ل آ> ‪.‬‬
‫ه' )‪, I v7B‬رج ا)(' ‪   >: ،‬ازن
  ‪ <1‬ا‪ WF‬؟‬
‫‪r4‬ط 
@‪ @dw : 2 >FC‬ا< ا‪, 67 WF‬رج ا)(' ‪  >:‬ا) ازن ‪.‬‬
‫" Ž ا  ‪ h   σ D‬ا‪ e "fg‬ذات ‪%3‬اآ  ‪ / 'D2‬در‪ -‬ا ‪%‬ارة ‪ 25°C‬و"ون‬
‫ا ‪  Œ/‬ا
ول ا   ‪:‬‬
C(mol/l) 1,0.10-2 5,0.10-3 2,0.10-31,0.10-3
σ(S.m-1) 16,2.10-3 11,4.10-3 6,9.10-34,9.10-3
1
. ‫ ل‬D C 4/ , ، ‫ ا  ازن‬/ Qr,éq ' ‫ا‬
: †!"
λH O+ = 35, 0mS.m2 .mol−1
3

λ CH COO− = 4, 09mS.m2 .mol−1


3

‫Œ ؟‬/" ‫ ــ ذا‬2


: gJ,
WF‫ ا< ا‬x4‫ آ‬C‫) أ‬1d ‫ ا) ازن‬W= '()‫رج ا‬, ‫ ن‬KC ، =B ‫ @ارة‬i‫ در‬W=
.  
7
‫) ا) ازن‬1d pC@B ‫ ــ‬1
K ‫) ا) ازن‬1d 6G ; Qr,éq I ‫ ا) ازن‬W= '()‫رج ا‬, 2,wC ، _B '() FG=1
. ‫ ا<@ارة‬i‫ر‬W1 l‫ إ‬v7B)l‫و‬
‫د‬B1 ‫ج‬2= ، > ‫ ل‬7< >: '() FG=1 ، ‫) ا) ازن‬1d })K
aA(aq) + bB(aq) ⇌ cC(aq) + dD(aq)
c d
C éq . D éq
K = Qr ,éq = a b
: >)‫' ا‬Kr‫ ا‬67
 A éq .B éq
. ‫ون و ة‬, ‫!د‬, ‫ ا  ازن‬,H I %4! :  D
>7‫) ا) ازن )< ل آ‬1d ‫ ــ‬2
‫ة أي‬%‡ - €  ‫!  أو ’ول إ‬/ 4% 3  ‫آ ا ' ا‬%3 ‫ ن‬C  / D‫ أن ا ' آ‬%4!"
. (K>104) ‫ا‬- ‫ة‬%4‫ آ‬K ‫ ن‬C3 "/
. D{ ‫دا  ا !د  ا‬%'/ o !"   ‫ ا‬.‫ ه‬
: >7‫' آ‬: ‫_ ~ اء‬i‫رو‬W`‫ رور ا‬7‫ (' آ‬: ‫ل‬X
HCℓ (g) + H2 O(ℓ ) → Cℓ − (aq) + H3 O+ (aq)
@HF‫ ‚@ ا‬6<=‫> ا‬: ‫) ا) ازن‬1d ‫ ــ‬3
: (2) ‫( و‬1) I/ ‫ن  ا‬H I.D ‫ ا‬ID' ‫ ا‬%4!"
aA(aq) + bB(aq) → cC(aq) + dD(aq) K1
cC(aq) + dD(aq) → aA(aq) + bB(aq) K2
‫ ا  ازن‬/ ' ‫ رج ا‬%4!3 ‫' ه‬3 C 4/ , ‫ ا  ازن‬,H %4!3 ‫ ن‬C ‫ ا  ازن‬/
c d
C éq . D éq
K 1 = Qr1,éq = a b
 A éq . B éq
a b
 A éq . B éq
K 2 = Qr2 ,éq = c d
C éq . Déq
1
K1 = : ‫Œ أن‬/" I€G! ‫ ا‬I
K2
3 >9Fb _C@
10
1' ‫ رور ا‬D‫ن آ‬,‫' ذو‬3 /, . K1=5,5.10 ‫ ه‬$"‫ از‬3 ,H n 1' ‫ رور ا‬D‫` آ‬%3 '3 %4!"
. K2=1,8.10-10 $"‫ از‬3 ,H ‫ ا ء‬
. ‫ ل‬D ‫ دة  آ‬-  ‫ ا‬Cl- ‫ و‬Ag+ " B‫" اع ا‬B‫اآ ا‬%3 ` ‫ ــ أ‬1
‫Œ ؟‬/3 ‫ ــ ذا‬2
‫ رور‬D‫ن آ‬,‫ أي ذو‬%_4 ‫ ا‬%x / ‫  ا‬/, . D‫' آ‬3 ‫ ه‬%_4 ‫ ا‬/ ‫أن ا '  ا‬
. ‫ ود‬- '3 ‫  ا ء ه‬1' ‫ا‬
>`=‫م ا‬W9)‫ ا‬FG4 67 ‫@ة‬dƒ‫ ا‬8„ ‫ ــ ا‬III
. >`=‫م ا‬W9)‫ ا‬FG4 67 WF‫@ ا< ا‬dw ‫ ــ‬1
3 >FC@
 ‫ط‬r4
{"‫ و‬D‫ ا† س ا  ا‬, 'D2 ‫اآ‬%3 ‫ ذات‬e "fg‫ ا‬h   !,‫ أر‬D Ž "
:   ‫ ا
ول ا‬D
-2 -3 -3
C(mol/l) 1,0.10 5,0.10 2,0.10 1,0.10-3
σ(S.m )
-1
16,2.10 -3
11,4.10 -3
6,9.10-3
4,9.10-3
  C 4/ , o/ ‫ ا  م ا‬4" ` ‫ ــ أ‬1
‫Œ ؟‬/3 ‫ ــ ذا‬2
: gJ,
، ‫…@ة‬g T‫ ا)@اآ‬x4‫ آ‬7K: ،  
7 WF‫< ا‬1 >`=‫م ا‬W9)‫ ا‬FG4 I v7B)
. ‫@ة‬F‫م ا=`> آ‬W9)‫ ا‬FG4 x4‫آ‬
. >`=‫م ا‬W9)‫ ا‬FG4 67 ‫) ا) ازن‬1d @dw ‫ ــ‬2
‫ ' ؟‬o/ ‫ ا  م ا‬4" 0€ 3 I C ‫ ا  ازن ا‬,H IC3 ‫آ‬
. _7() >`=‫م ا‬W9)‫ ا‬FG4 4‫ر‬9 : 4 >FC@
 ‫ط‬r4
. C=1,0.10-2mol/l ‫آ‬% ‫ "'Ž ا‬o I1 I D .q"
. e " ‫ ا‬h ‫ ل‬D S2 ‫ ل‬D ‫ و‬e "fg‫ ا‬h ‫ ل‬D S1 ‫ ل‬D
K1=1,6.10-5 : ‫ ا ء‬0 e "fg‫ ا‬h ' ‫ ا  ازن‬,H
. K2=1,6.10-4 : ‫ ا ء‬0 e "f ‫ ا‬h ' ‫ ا  ازن‬,H
: 43 
/ S2 ‫ و‬S1 I D ‫ ا‬D Ž "
σ2 = 510µS.cm−1 ‫ و‬σ1 = 153µS.cm−1
‫ ؟‬S2 ‫و‬ 1 1
‫' ؟‬3 C o/ ‫ ا  م ا‬4" ‫ ــ د‬2
λH O+ = 35, 0mS.m2 .mol−1
3

λ CH COO− = 4, 09mS.m2 .mol−1


3

λHCOO− = 5, 46mS.m2 .mol−1


: gJ,
. B(@ >`=‫م ا‬W9)‫ ا‬FG4 x4‫ آ‬، ‫@ة‬F‫) ا) ازن آ‬1d x4‫ آ‬7‫آ‬
‫  ازن
  آ‬
‫ا ‪2‬‬
‫ ‪  1‬ا!   ـ ة آ ‪* .‬‬
‫‪. σ = 0, 43S.m‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-2‬‬
‫
   ‪ S‬رور ارو 
آ ‪ +, . C=1,0.10 mol/l‬ا* ل‬
‫‪ 1‬ــ أآ ‪  5‬د‪ 123 +‬آرور ارو ‪ 0‬ا*ء ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪
  82‬ا*‪ * σ +,‬ل ?‪ +‬ا*‪,‬ت ا*‪ +‬ا>=‪ +‬و
اآ ا>=ت ا* اة ‪9:‬‬
‫ا* ل ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪B‬د 
اآ ه@ ا>=ت ‪ 9:‬ا* ل ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ  ه ا‪@ + DE? F E G‬ا ا ‪ 123‬؟‬
‫ ‪ E2 λH O+ = 35, 0mS.m2 .mol−1 , λ Cℓ − = 7, 63mS.m2 .mol−1 : 9H‬در‪
B +‬ارة ‪. 25°C‬‬
‫‪3‬‬

‫ ‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪? QR‬ا‪[ (S=1,0cm ;L=1,0cm) +P +HG‬س ا*ا‪ ، +,‬ا‪  +,‬ل ‪ X*  9‬ا ‪E‬و=‪F‬‬
‫
آ ‪. G=2,03.10-4S : \E: C=5,0.10-4mol/l‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ ‪  5‬د‪ +‬ا ‪ 123‬ا@ي ‪B‬ث ‪ 9:‬ه@ا ا* ل ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪B‬د 
آ ا>اع ا*‪ +‬ا>=‪ +‬ا* `‪ 9: +‬ه@ا ا ‪. 123‬‬
‫‪ 3‬ــ أ‪ + D 5DB‬ا ‪R‬م ا‪@ 9E‬ا ا ‪. 123‬‬
‫‪ 4‬ــ أ‪ + ?e 5DB‬ا ازن ‪ K‬ا*‪
R‬و‪ *? +‬د‪ +‬ه@ا ا ‪. 123‬‬
‫ ‪λH O+ = 35, 0mS.m2 .mol−1 , λ C H COO − = 3, 23mS.m2 .mol−1 : 9H‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪6 5‬‬

‫ ‪** 3‬‬


‫‪ 1‬ــ أآ ‪  5‬د‪ X*B 123 +‬ا*‪ 0 F=g‬ا*ء ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أآ ‪ + ?e
  5‬ا ازن ‪ K‬ا*‪
R‬و‪ *? +‬د‪ +‬ه@ا ا ‪. 123‬‬
‫‪ 3‬ــ 
\*‪ +2‬آ*‪ V=100ml h*\B +‬و
آه ? *‪ X‬ا*‪ F=g‬ا*‪Pk‬ذ ه ‪C=0,010mol/l :‬‬
‫‪ *2‬أ‪ + ?e ،‬ا ازن ‪ +B 9: K=1,6.10-4‬ا ازن ‪  lR  ، ،‬أن ‪R‬م ا ‪ +B 9: 123‬ا ازن ه ‪:‬‬
‫‪. 1,2.10-4mol‬‬
‫‪ 4‬ــ  ا
اآ ا‪ n `* + 3‬ا>اع *‪ +B 9: +‬ا ازن ؟ ا‪ pH m E G‬ا* ل ‪.‬‬
‫ ‪*4‬‬
‫‪-2‬‬
‫ ‪ X*  S  
q‬ا*‪
 HCOOH F=g‬آ ‪ * 9  n3` ? C=1,0.10 mol/l‬ل \ري‬
‫@ا ا *‪ X‬آ‪ ، d=1,22 h :g‬وا‪ + DE‬ا ‪ * +‬ل ‪ 9:‬ا *‪ X‬ا \ري ‪D‬وي ‪QR . p=80%‬‬
‫ا‪ +,‬ا* ل ‪? S‬ا‪R +HG‬س *ا‪. G=5,4.10-3S \E: k=1,0.10-2m-1 h P + ?e +,‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ 5DB‬ا \‪ * V0 v‬ل ا \ري ا@ي =\‪ 5‬أ‪   V=1,0l
q  @P‬ل ‪
 S0‬آ‬
‫‪. C0=1,0.10-1mol/l‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ n,‬ا‪ +R=
H‬ا* ‪  V’=100ml
q  +‬ا* ل ‪ S‬ا‪  [xH‬ا* ل ‪. S0‬‬
‫‪ 3‬ــ أآ ‪  5‬د‪ +‬ا ‪ X*B ? 123‬ا*‪ F=g‬وا*ء ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ?‪ * + DE‬ل ‪: S‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x max ‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 1‬أ|{ ول ‪H‬ر ا ل ‪ ،‬وا‪ m E G‬ا ‪R‬م ا \*‪ 9‬ا>[‪ x V max = V  xVmax yz‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 2‬أ‪ 5DB‬ا ‪R‬م ا \*‪ E2 9‬ا ازن و‪ + D‬ا ‪R‬م ا‪ . 9E‬ذا ‪ m E D‬؟‬
‫‪ 5‬ــ أ‪ pH 5DB‬ا* ل ‪. S‬‬
‫‪ 6‬ــ أ‪P
  82‬رج ا ‪ 123‬وا‪ + ?g + =
\ +*[ m E G‬ا ا‬
‫‪ρeau = 1g / cm3‬‬ ‫ ‪H‬ت ‪ :‬ا ‪ +‬ا \*‪* +‬ء‬
‫ا ‪ +‬ا*‪ X*  +‬ا*‪ M(HCOOH) = 46g / mol : F=g‬ا*‪ +,‬ا*‪ +‬ا>=‪ E2 +‬در‪+‬‬
‫‪
B‬ارة ‪λH O+ = 35, 0mS.m2 .mol−1 , λHCOO − = 5, 46mS.m2 .mol−1 : 25°C‬‬
‫‪3‬‬
‫  ازن
  آ‬
2 ‫ ا‬
* . ‫" ! ـ ة آ‬#$‫  ا‬1 
. σ = 0, 43S.m -1 -2
‫ ا* ل‬+, . C=1,0.10 mol/l ‫ رور ارو 
آ‬S   

. ‫ ا*ء‬0 ‫ آرور ارو‬123 +‫  د‬5 ‫ ــ أآ‬1
9: ‫ و
اآ ا>=ت ا* اة‬+=>‫ ا‬+*‫ت ا‬,*‫ ا‬+? ‫ * ل‬σ +,*‫  
ا‬82‫ ــ أ‬2
. ‫ا* ل‬
. ‫ ا* ل‬9: ‫د 
اآ ه@ ا>=ت‬B ‫ ــ‬3
‫ ؟‬123 ‫ @ا ا‬+ DE? F E G‫ ــ  ه ا‬4
. 25°C ‫
ارة‬B +‫ در‬E2 λH O+ = 35, 0mS.m2 .mol−1 , λ Cℓ − = 7, 63mS.m2 .mol−1 : 9H 
3

: ‫اب‬Q‫ا‬
: 123 ‫ ا‬+‫ ــ  د‬1
HC ℓ ( g ) + H 2 O ( ℓ ) → H 3O + ( aq ) + Cℓ − ( aq )
σ +,‫ ــ  
ا*ا‬2
: 123  93,‫ول ا‬Q‫ا‬
: 123  93,‫ول ا‬Q‫ ا‬RSE
+ ‫ا‬ ‫م‬U ‫ا‬ HC ℓ ( g ) + H 2O ( ℓ ) → H 3O + ( aq ) + Cℓ − ( aq )
+ ‫ا‬ 0 CAVA
:‫و‬ 0 0
‫ل‬YZ x CAVA -x
:‫و‬ x x
123 ‫ا‬
+= xf CAVA -xf
:‫و‬ xf xf
123 ‫ا‬

: E= 123 ‫ ا‬+= E2

x f = n f ( H 3O + ) = n f ( C ℓ − ) ⇒  H 3O +  = C ℓ −  = f
x
f f V

3
− (
σ =  H 3O +  f . λH O + C ℓ −  f . λCℓ ⇒ σ =  H 3O +  f λH O + λCℓ
+
3
+ − )
: ‫ ا* ل‬9: ‫ ــ  = 
اآ ا>=ت‬3

( )
σ =  H 3O +  f λH O + λCℓ ⇒  H 3O +  f =
σ
= 10mol / m3 = 10 −2 mol / ℓ
(λ )
+ −
3

H 3O +
+ λCℓ−

C ℓ −  =  H 3O +  = 10−2 mol / ℓ


f f

. 9‫ آ‬123 ‫]ن ا‬:  H 3O +  = C A ‫?* أن‬


f

2 
2
F=‫و‬E ‫ ا‬d*  9 ‫  ل‬+,‫ ا‬، +,‫س ا*ا‬g (S=1,0cm ;L=1,0cm) +Z +HG‫^ ?ا‬U
. G=2,03.10-4S : QE: C=5,0.10-4mol/l ‫
آ‬
. ‫ ه@ا ا* ل‬9: ‫ث‬B ‫ ا@ي‬123 ‫ ا‬+‫  د‬5 ‫ ــ أآ‬1
. 123 ‫ ه@ا ا‬9: +Z *‫ ا‬+=>‫ ا‬+*‫د 
آ ا>اع ا‬B ‫ ــ‬2
. 123 ‫ @ا ا‬9E‫م ا‬U ‫ ا‬+ D 5DB‫ ــ أ‬3
. 123 ‫ ه@ا ا‬+‫ ?* د‬+‫
و‬U*‫ ا‬K ‫ ا ازن‬+ ?m 5DB‫ ــ أ‬4
λH O+ = 35, 0mS.m2 .mol−1 , λ C H COO − = 3, 23mS.m2 .mol−1 : 9H 
3 6 5
: ‫اب‬Q‫ا‬
: 123 ‫ ا‬+‫ ــ  د‬1
C6 H 5COOH ( aq ) + H 2 O ( ℓ ) ⇌ C6 H 5 COO− ( aq ) + H3 O+ ( aq )
: 123 ‫ ا‬9: +Z *‫ ا‬+=>‫ أ‬+*‫ ــ 
اآ ا>اع ا‬2
: 123 ‫ ا‬9: +Z *‫ ا‬+=>‫ا>اع ا‬
H 3O + ‫ و‬C6 H 5 COO −
: 123  93,‫ول ا‬Q‫ ا‬RSE
+ ‫ا‬ ‫م‬U ‫ا‬ C6 H 5COOH ( aq ) + H 2 O ( ℓ ) ⇌ C6 H 5 COO− ( aq ) + H3 O+ ( aq )
+ ‫ا‬ 0 CAVA
:‫و‬ 0 0
123 ‫ل ا‬YZ x CAVA -x
:‫و‬ x x
123 ‫ ا‬+= xf CAVA -xf
:‫و‬ xf xf

: E= 123 ‫ ا‬+= E2

x f = n f ( H 3O + ) = n f ( C ℓ − ) ⇒  H 3O +  = C6 H 5COO −  = f
x
f f V
σ =  H 3O +  f .λH O + C6 H 5COO −  f . λC H COO ⇒ σ =  H 3O +  f λH O + λC H COO
3
+
6 5
− ( 3
+
6 5
− )
+ σ −3
 H 3O  f = = 0, 53.10 mol / ℓ
(λ H 3O + + λC H COO −
6 5
)
C6 H 5COO −  =  H 3O +  = 0, 53.10−3 mol / ℓ
f f

: 9E‫م ا‬U ‫ ا‬+ D ‫ ــ‬3


xf
τ=
xmax
x f =  H 3O +  .V
f

xmax = C .V
 H 3O + 
τ= f
= 0, 11 = 11%
C
: 123 ‫ ه@ا ا‬+‫ ?* د‬+‫
و‬U*‫ ا‬K ‫ ا ازن‬+ ?m ‫ ــ‬4
2
 H 3O  . C6 H 5COO − 
+
 H 3O + 
K= = = 6, 28.10−5
f f f

[C6 H 5COOH ] f C −  H 3O +


f

** 3 
. ‫ ا*ء‬0 F=o*‫ ا‬d*B 123 +‫  د‬5 ‫ ــ أآ‬1
. 123 ‫ ه@ا ا‬+‫ ?* د‬+‫
و‬U*‫ ا‬K ‫ ا ازن‬+ ?m
  5 ‫ ــ أآ‬2
C=0,010mol/l : ‫ذ ه‬Zr*‫ ا‬F=o*‫ ا‬d* ? ‫ و
آه‬V=100ml p*QB +*‫ آ‬+2*Q
 ‫ ــ‬3
: ‫ ا ازن ه‬+B 9: 123 ‫م ا‬U ‫  أن‬sU  ، ، ‫ ا ازن‬+B 9: K=1,6.10-4 ‫ ا ازن‬+ ?m ،‫* أ‬2
. 1,2.10-4mol
. ‫ ا* ل‬pH t E G‫ ا ازن ؟ ا‬+B 9: +* ‫ ا>اع‬u v* + 3‫ ــ  ا
اآ ا‬4
: ‫اب‬Q‫ا‬
: 123 ‫ ا‬+‫ ــ  د‬1
HCOOH ( aq ) + H 2 O ( ℓ ) ⇌ HCOO − ( aq ) + H3 O+ ( aq )
: 123 ‫ ه@ا ا‬+‫ ?* د‬+‫
و‬U*‫ ا ازن ا‬+ ?m
  ‫ ــ‬2
2
 H 3O +  .  HCOO −   H 3O + 
K= =
f f f

[ HCOOH ] f C −  H 3O +
f

: ‫ ا ازن ه‬+B 9: 123 ‫م ا‬U ،‫  أ‬sU ‫ ــ ا‬3


: 123  93,‫ول ا‬Q‫ا‬
: 123  93,‫ول ا‬Q‫ ا‬RSE
+ ‫ا‬ ‫م‬U ‫ا‬ HCOOH ( aq ) + H 2O ( ℓ ) ⇌ HCOO − ( aq ) + H 3 O + ( aq )
+ ‫ا‬ 0 CAVA
:‫و‬ 0 0
123 ‫ل ا‬YZ x CAVA -x
:‫و‬ x x
123 ‫ ا‬+= xf CAVA -xf
:‫و‬ xf xf

: E= 123 ‫ ا‬+= E2


x
 H 3O +  =  HCOO −  = eq
eq eq V
2
xeq
2 xeq2
K= V ⇒K=
x C .V 2 − xeq .V
C − eq
V
xeq + K .V . xeq − K .C .V 2 = 0
2

− K .V ± K 2V 2 + 4C . K .V 2
xeq =
2
− K .V + K 2V 2 + 4CKV 2
xeq = = 1, 2.10−4 mol ‫ أي أن‬5*‫ ا‬1 ‫ ر ا‬v
2
: ‫ ا* ل‬9: ‫ ا>=ت ا*دة‬1 v* + 3‫ ــ 
اآ ا‬4
x
 H 3O +  =  HCOO −  = eq = 1, 2.10−3 mol / ℓ
eq eq V
[ HCOOH ]eq = C −  H 3O  = 0, 0088mol / ℓ
+
eq
+
pH = − log  H 3O  = 2, 92
eq

*4 
-2
‫ري‬Q ‫ * ل‬9  u3v ? C=1,0.10 mol/l ‫ 
آ‬HCOOH F=o*‫ ا‬d*  S  
y 
^U . p=80% ‫وي‬D ‫ري‬Q ‫ ا‬d* ‫ ا‬9: ‫ * ل‬+ ‫ ا‬+ DE‫ وا‬، d=1,22 p :o‫ آ‬d* ‫@ا ا‬
. G=5,4S QE: k=1,0.10-2m-1 p Z + ?m +,‫س *ا‬U +HG‫ ?ا‬S ‫ ا* ل‬+,‫ا‬
‫ 
آ‬S0 ‫   ل‬V=1,0l
y  @Z‫ أ‬5Q= ‫ري ا@ي‬Q ‫ * ل ا‬V0 ~Q ‫ ا‬5DB‫ ــ أ‬1
. C0=1,0.10-1mol/l
. S0 ‫  ا* ل‬gYH‫ ا‬S ‫  ا* ل‬V’=100ml
y  + *‫ ا‬+U=
H‫ ا‬u, ‫ ــ‬2
. ‫ وا*ء‬F=o*‫ ا‬d*B ? 123 ‫ ا‬+‫  د‬5 ‫ ــ أآ‬3
: S ‫ * ل‬+ DE? ‫ ــ‬4
 x max 
 x V max = V '  xVmax €g>‫ ا‬9*Q ‫م ا‬U ‫ ا‬t E G‫ وا‬، ‫ر ا ل‬H ‫ ول‬RS‫ أ‬1 ‫ ــ‬4
 
‫ ؟‬t E D ‫ ذا‬. 9E‫م ا‬U ‫ ا‬+ D‫ ا ازن و‬E2 9*Q ‫م ا‬U ‫ ا‬5DB‫ أ‬2 ‫ ــ‬4
. S ‫ ا* ل‬pH 5DB‫ ــ أ‬5
6
ρeau = 1g / cm3 ‫ *ء‬+*Q ‫ ا‬+ ‫ ا‬: ‫ت‬H 
+‫ در‬E2 +=>‫ ا‬+*‫ ا‬+,*‫ ا‬M(HCOOH) = 46g / mol : F=o*‫ ا‬d*  +*‫ ا‬+ ‫ا‬
λH O+ = 35, 0mS.m2 .mol−1 , λHCOO − = 5, 46mS.m2 .mol−1 : 25°C ‫
ارة‬B
3

: ‫اب‬Q‫ا‬
‫  ل‬p + ‫ ا‬p D‫ و‬d p : ‫ آ‬S0 ‫@  ا* ل‬Z‫ أ‬5Q= ‫ري ا@ي‬Q ‫* ل ا‬V ~Q ‫ب ا‬DB
. V0 p*QB‫ و‬C0 ‫€  ل 
آ‬2
: ‫ ه‬p2 ‫ * ل ا*
اد ا ل‬C0 ‫ ~ أن ا
آ‬
n ( HCOOH )
C0 =
V0

 ‫دة‬Zr*‫ ا‬+ ‫ أي أن ا‬V0 ~Q ‫ ا‬9: ‫‰ ا*د‬v‫ ا‬F=o=Š‫ ا‬d*B ‫ دة‬+*‫ آ‬n ( HCOOH )
: 9‫ ه‬S0 ‫ا* ل‬
m ( HCOOH )
n ( HCOOH ) = ⇒ m ( HCOOH ) = n ( HCOOH ) . M ( HCOOH )
M ( HCOOH )
m ( HCOOH )
C0 =
M ( HCOOH ) .V0
: V 9: ‫‰ ا*دة‬v‫ ا‬F=o=Š‫ ا‬d*B + ‫ب آ‬DB
: 9‫ ه‬+EU‫ذة  ا‬Zr*‫ري ا‬Q ‫ ا* ل ا‬+ ‫* آ‬
ρ HCOOH
d= ⇒ ρ HCOOH = d × ρeau
ρeau
m ' ( HCOOH )
= d × ρeau ⇒ m ' ( HCOOH ) = d × ρeauV
V
d*  + ‫ ا‬+ DE‫ ا‬9‫ ه‬p ‫ و ~ أن‬. ‫ري‬Q ‫ذة  ا* ل ا‬Zr*‫ ا‬+ ‫~ ه@ ا‬QB V ‫و‬
: 9‫ ه‬V 9: ‫ ا*دة‬+v‫ ا‬F=o*‫ ا‬d*B + ‫ أي أن آ‬F=o*‫ا‬
m(HCOOH) €2 ‫  ي‬d × ρeauV ‫‰ إذن ف‬Z HCOOH  80g €2 ‫  ا* ل  ي‬100g
. +Z
: ‫]ن‬: 9 ?‫ و‬m( HCOOH ) = p . d × ρeauV
m ( HCOOH ) p . d × ρeau × V
C0 = =
M ( HCOOH ) .V0 M ( HCOOH ) .V0
C0 × M ( HCOOH ) .V
V= = 4, 7mℓ
p . d × ρeau
: S0 ‫  ا* ل‬gYH‫ ا‬S ‫  ا* ل‬V’=100ml
y  + *‫ ا‬+U=
H‫ ا‬u,‫ ــ و‬2
s H ‫ ؛‬C ‫ و
آ‬V p*QB S ‫€  ل‬2 ‫  ل‬S0 ‫@  ا* ل‬Z‫ أ‬5Q= ‫ ا@ي‬v ~Q ‫ ا‬5D  *
: u3v ‫ ا‬+gY2
C
C .V ' = C0 . v ⇒ v = V ' = 10 mℓ
C0
. 10ml +:  +, +HG‫~ ?ا‬Q ‫@ ه@ ا‬Zr *
. 100ml +:  +=‫  ر‬+B 9:  y *
. ‫ ا* ري‬8v‫ل إ€ ا‬,‫ ا‬1 g ‫
و
ك‬HU*‫ ا*ء ا‬uy *
*
: 123 ‫ ا‬+‫ ــ  د‬3
HCOOH ( aq ) + H 2O ( ℓ ) ⇌ HCOO − ( aq ) + H 3 O + ( aq )
: ‫  ل‬93,‫ ول ا‬1 ‫ ــ‬4
+ ‫ا‬ ‫م‬U ‫ا‬ HCOOH ( aq ) + H 2O ( ℓ ) ⇌ HCOO − ( aq ) + H 3 O + ( aq )
+ ‫ا‬ 0 CAVA
:‫و‬ 0 0
123 ‫ل ا‬YZ x CAVA -x
:‫و‬ x x
123 ‫ ا‬+= xf CAVA -xf
:‫و‬ xf xf

: €g>‫ ا‬9*Q ‫م ا‬U ‫ب ا‬DB


xmax C .V '
xV max = = = C = 1, 0.10 −2 mol / ℓ
V' V'
xeq  H 3O +  .V '
xVeq = = =  H 3O +  : ‫ ا ازن‬E2 9*Q ‫م ا‬U ‫ب ا‬DB 2 ‫ ــ‬4
V' V'
: 9‫ ا ازن ه‬E2 ‫ ا* ل‬+, ‫ت أن‬H *‫ ا‬5DB
xV eq =  H 3O  =  HCOO − 
+
eq eq

σ =  H 3O +  f . λH O +  HCOO −  f . λHCOO ⇒ σ =  H 3O +  f λH O + λHCOO


3
+ −
3
( + − )
σ 5, 4 ×10−2
 H 3O +  = = mol / m3 = 1,−33.10 3 mol / ℓ
f
(λ H 3O +
+ λHCOO− ) 40, 46.10 −3

xVeq = 1, 33.10−3 mol / ℓ


xVeq
τ= = 13% : 9E‫م ا‬U ‫ ا‬+ D
xV max
.
‘ *‫ € ا‬E*‫ ا‬9: ‫   ود‬123 ‫ أن ا‬t E D
pH = − log  H 3O +  = 2 , 9 ‫ ــ‬5
: K ‫ ا ازن‬+ ?m ‫ب‬DB ‫ ــ‬6
2
 H 3O +  .  HCOO −   H 3O + 
K= = = 1, 8.10 −4
eq eq eq

[ HCOOH ]eq C −  H 3O 
 +

eq
‫ا ت او  ت  ـ  ة
  ل  ‪.‬‬

‫‪ I‬ــ ا‪ %‬اء ا‪ #$‬ء‬


‫‪ 1‬ــ ا * ا)و' ا(ا' ء ‪.‬‬
‫‪,‬ط ‪1‬‬
‫ا ‪#‬ء ا ‪ ()#‬ا ‪ $%# &#'#‬ا
‪ #‬ء !    ي   أوآ ا
ن و آا‬
‫'‪ .‬ااع ‪ +,‬ات ‪ $%# 3 .‬ات ا ‪ 1%#‬ه ا ‪ 6‬ة ا  ‪  34‬ا ‪ '#‬ات ا ‪ 0‬ور‪ 0 1‬‬
‫ا ‪#‬ء ا ‪. 8 %‬‬
‫‪ σ H 2O = 5, 5.10 S . m‬و ‪. pH = 7 , 0‬‬
‫‪−6‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪ ; #  )4‬ا ‪#‬ء ا ‪  8 %‬در‪ 19‬ا  ارة ‪1 @# 25°C‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ +
# &C3 ، σ Cu = 5 , 9 .10 S . m‬و@‪ E‬ا ‪#‬ء ا ‪' 8 %‬زل 
‪ C‬ء أم ‪ &@,‬رديء ‪ ،‬أم ‪ 9 &@,‬؟‬ ‫‪7‬‬ ‫‪−1‬‬

‫‪ 2‬ــ ا ‪#‬ء ‪ H2O‬ه ‪ N‬ة ا ‪;#‬دو‪ H 3O + ( aq ) / H 2 O ( ℓ ) 19‬و‪ .#6‬ا ‪;#‬دو‪. H 2 O ( ℓ ) / HO − ( aq ) 19‬‬


‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬أآ‪', P‬د ‪ 1‬ا ‪ +  &O‬ا ‪ H2O .#‬و ا ) ة ‪H2O‬‬
‫ا ‪#‬ء ع أ‪ P' Q 6 ،  O,‬دور ا ‪ 3 .#‬ا ‪;#‬دو‪ H 2 O ( ℓ ) / HO ( aq ) 19‬ودور ا ) ة ‪3‬‬
‫‪−‬‬

‫ا ‪;#‬دو‪ H 3O + ( aq ) / H 2 O ( ℓ ) 19‬و    ث دا & ا ‪#‬ء ‪ N .#6 &O4‬ة  ‪ .#6 +‬ا ‪;#‬دو‪19‬‬
‫او  و‪ N‬ة ا ‪;#‬دو‪ 19‬ا ‪ P6 ، 1 S‬ا ‪'#‬د ‪ 1‬ا  ‪: 1‬‬
‫) ‪H 2 O ( ℓ ) + H 2 O ( ℓ ) ⇌ H 3O + ( aq ) + HO − ( aq‬‬
‫‪ .0#‬ا *
 ا‪ . /‬ا)‪ *  -‬ا)' ء‬
‫‪ 2‬ــ ‪4 & 2‬ا‪ 9‬أت اوآ م ‪ H 3O +‬وأت ا ‪ C‬روآ ‪ 3 HO-‬ا ‪#‬ء ا ‪. 8 %‬‬
‫‪ D44‬أت اوآ م وأت ا ‪ C‬روآ ‪ 3‬ا ‪#‬ء ا ‪ 1D  8 %‬ا & ا ‪ $‬و‪ 4‬ا ا‪# 4‬ء‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 6 3‬د  ‪ +, V=1l WD 1$  25°C‬ا ‪#‬ء ا ‪ )4 ، 8 %‬م ا ‪  &O‬ا ازن وا ) م‬
‫ا‪ . N‬ا[‪ 1$ Z‬ا ) م ا ‪C C‬ا ا ‪. &O‬‬
‫'( ‪ :‬ا
‪ 1‬ا ‪# 1 #D‬ء ‪ρ eau = 1g / cm 3‬‬
‫]\ ‪ 9‬ول ا @‪ ) O‬م ‪:‬‬
‫ا  ‪1‬‬ ‫ا ) م‬ ‫) ‪2 H 2O ( ℓ‬‬ ‫⇌‬ ‫) ‪H 3O + ( aq‬‬ ‫‪+‬‬ ‫) ‪HO − ( aq‬‬
‫ا ‪1  $‬‬ ‫‪0‬‬ ‫)‪ni(H2O‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪d‬ل ا ‪&O‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪ni(H2O)-x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫ ا ازن‬ ‫‪xeq‬‬ ‫‪ni(H2O)-xeq‬‬ ‫‪xeq‬‬ ‫‪xeq‬‬

‫‪ P6‬ا ‪ D‬ول ا @‪   O‬ا ازن ‪:‬‬


‫‪ )4‬م ا ‪: 25°C  &O‬‬
‫‪xéq = néq ( H 3O + ) =  H 3O +  .V‬‬
‫‪xéq = 10− pH .V = 10−7 mol / ℓ‬‬
‫ا ) م ا‪ N‬ه ‪:‬‬
‫ ‪ O‬ض أن ا ‪ &O‬آ أي أن ا ‪ &O#‬ا ‪ #‬ه ا ‪#‬ء ‪:‬‬
‫‪ni‬‬
‫= ‪ni ( H 2O ) − 2 xmax = 0 ⇒ xmax‬‬
‫‪2‬‬
‫) ‪m ( H 2O‬‬ ‫‪ρeau .V‬‬
‫= ‪xmax‬‬ ‫=‬ ‫‪= 28mol‬‬
‫) ‪2. M ( H 2O ) 2 M ( H 2 O‬‬
‫‪ 1$‬ا ) م ا ‪ C‬ه ‪:‬‬
xéq
τ= = 3, 6.10−9
xmax

‫ت‬h;9  [[‫ي أ‬% 8 % ‫ء ا‬# ‫ أي ا‬i$# ‫ ا‬# ‫ ا‬3 ‫ ود‬, 9 &O ‫ أن ا‬+ $ #,
. ‫ روآ‬C ‫ أت اوآ م وأت ا‬+, 1O 'j 9 1 #‫ء وآ‬# ‫ا‬
. ‫  ود‬2 * ' ، ‫ا * او' ا(ا' ء‬
‫ ؟‬25°C  C# N , . &O ‫ا ا‬C 1‫) و‬# ‫ ا ازن ا‬1 $'4 l‫ أ‬4 ‫ ــ‬2
: ‫ء ه‬# 4‫ ا ا‬4‫ و‬$ ‫ ا & ا‬1 ‫'د‬# 1‫) و‬# ‫ ا ازن ا‬1
K e =  H 3O +  .  HO − 
éq éq

. ‫ء‬# ‫ اء ا‬D  #4


: 4 5‫* ا‬5  )0/ ‫ ء‬#$‫ اء ا‬%‫ف ا‬4
K e =  H 3O +  .  HO − 
éq éq

. ‫ ارة ا ل‬2‫  ر‬Ke 8‫ ا‬94'


Ke=1,0.10-14 8‫( ا‬AB' 25°C /
pKe=-logKe 8‫ ا‬H(‫* آ‬40
. ‫ ا ارة‬2‫ در‬#‫ا‬N Ke 8‫ ا‬5 #‫ا‬N'
: 5)O' P#'
. 25°C ‫ ا  ارة‬19‫  در‬B ‫ و‬A + ,  3
pH = 9, 2 ‫ ه‬B ‫ل‬# ‫ ا‬pH ‫ و‬ HO −  = 4 , 3.10 −4 mol / ℓ : ‫ ه‬A ‫ل‬# ‫ ا‬3 HO- ‫ آ ; ات‬4
A

. A ‫ل‬# ‫ ا‬pH P6‫أ‬ ‫ ــ‬1


. B ‫ل‬# ‫ ا‬3 HO- ‫ روآ‬C ‫ آ ; أت ا‬4 P6‫أ‬ ‫ ــ‬2
. 1 ) ‫ ة وا‬# ‫ وا‬1 0# ‫ & ا‬# ‫ا‬ ‫ ــ‬2
: Z ‫ء‬# ‫ اء ا‬D ‫ل ا‬d +,
pH = pK e ‫ و‬HO−  = H3O+  , ‫ل‬, 3 ‫
ن‬
1
pH < pK e ‫ و‬HO−  <  H3O+  : 0#6 ‫ل‬, 3 ‫
ن‬
2
1
pH > pK e ‫ و‬HO−  > H3O+  : ‫ ي‬N ‫ل‬, ‫
ن‬
2
/ ‫  ة‬2‫دو‬N 5Q ‫ ا‬R ‫ ــ‬II
T#4' ‫ ــ‬1
:   ‫ء  ا ]
& ا‬# ‫ ا‬3 HA .# ‫& ا ي  ث  ذون ا‬O ‫ ا‬1 ‫'د‬, P
4
HA ( aq ) + H 2 O ( ℓ ) ⇌ A− ( aq ) + H 3 O + ( aq )
1  ‫ ا‬1Nd'  C $'‫ و‬1 0# ‫ ا‬1S &O ‫ا ا‬C 1‫) و‬# ‫ ا ازن ا‬1 #4
 A−  .  H 3O + 
KA =
[ AH ]
. ‫ ا  ارة‬19‫  ر‬q‫ إ‬1 0# ‫ ا‬1 s'4 q
( )
0°C ‫ ارة‬6 19‫  در‬K A NH 4+ / NH 3 = 8, 0.10−11 : ‫ل‬S,

( )
5°C ‫ ارة‬6 19‫  در‬K A NH 4+ / NH 3 = 6, 3.10−10

(
50°C ‫ ارة‬6 19‫  در‬K A NH 4+ / NH 3 = 3, 1.10−9 )
pK A = − log K A 1Nd'  AH/A- 19‫;دو‬# pKA 1S ‫' ف ا‬

2‫دو‬N‫ ا‬VW‫ا‬ pKA 2‫دو‬N‫ا‬


‫أن اوآ م‬ 0 H 3O + / H 2 O
‫ ت‬$‫ آ‬9‫أن ه رو‬ 1,9 HSO4− ( aq) / SO42− ( aq)
y‫ر‬O[O ‫ ا‬.#6 2, 1 H 3 PO4 ( aq ) / H 2 PO4− ( aq )
y  ‫ ر‬O ‫ ا‬.#6 3,5 HF ( aq ) / F − ( aq )
yS # ‫ ا‬.#6 3,8 HCOOH ( aq) / HCOO − ( aq)
y‫;و‬$ ‫ ا‬.#6 4,2 C 6 H 5 COOH ( aq ) / C6 H 5 COO − ( aq )
yS{‫ ا‬.#6 4,8 CH 3COOH ( aq ) / CH 3 COO − ( aq )
‫  أوآ ا
ن‬.#6 6,4 CO2 , H 2 O / HCO3− ( aq )
‫ م‬,‫أن ا‬ 9,2 NH 4+ ( aq ) / NH 3 ( aq )
‫ آ ت‬9‫أن ه رو‬ 10,3 HCO3− ( aq ) / CO32 − ( aq )
‫ء‬# ‫ا‬ 14,0 H 2O( ℓ) / HO − ( aq )

: X 
+ +
:   ‫ء  ا ]
& ا‬# ‫~ ا‬, BH .# ‫& ا‬O4 1 ‫'د‬, P
4 BH /B 19‫;دو‬# ‫ ا‬1 6 3
BH + ( aq ) + H 2 O ( ℓ ) ⇌ B ( aq ) + H 3 O + ( aq )
: ‫ ه‬BH+/B 19‫;دو‬# 1 0# ‫ ا‬1S ‫ ا‬$'4
[ B ] .  H 3O + 
KA =
 BH + 
. KA 5Q ‫ ا‬R ‫ و‬pH P5 4‫ ــ ا‬2
: P
 ‫ أن‬+
 A/B 19‫;دو‬, &
1$ 
[ B ]  H 3O + 
pK A = − log K A = − log
[ A]
pK A = − log  H 3O +  − log
[ B ] ⇒ pH = pK + log [ B ]
[ A] A
[ A]
. ‫) ء‬0/ 5Q ‫ ا‬R ‫ ــ‬3
: .#6/ ‫ ة‬N + 9‫;دو‬, 3 &   O,‫ء ع أ‬# ‫ا‬
H 3O + ( aq ) / H 2 O ( ℓ ) 2‫دو‬N )0/ ‫أ ــ‬
~, H 3O + .# ‫ ا‬1 ‫'د‬# 1‫) و‬# ‫ ا‬1 0# ‫ ا‬1S ‫ ه ا‬H 3O + / H 2 O 19‫;دو‬# KA 1 0# ‫ ا‬1
. ‫ء‬# ‫ا‬
H 3O ( aq ) + H 2 O ( ℓ ) ⇌ H 2 O ( ℓ ) + H 3 O ( aq )
+ +

 H 3O + 
K A1 = = 1 ⇒ pK A1 = 0 : 1  ‫ ا‬1Nd'  KA1 1 0# ‫ ا‬1S ‫ ا‬+ $'
 H 3O + 
H 2 O ( ℓ ) / HO − ( aq ) 2‫دو‬N )0/ ‫ب ــ‬
.# ‫ ا‬1 ‫'د‬# 1‫) و‬# ‫ ا‬1 0# ‫ ا‬1S ‫ ه ا‬H 2 O ( ℓ ) / HO − ( aq ) 19‫;دو‬# KA 1 0# ‫ ا‬1
. ‫ء‬# ‫~ ا‬, H 2 O
H 2 O ( ℓ ) + H 2 O ( ℓ ) ⇌ HO −
( aq ) + H 3 O + ( aq )
K A 2 =  H 3O +  .  HO −  = K e ⇒ pK A 2 = pK e : 1  ‫ ا‬1Nd' KA2 1 0# ‫ ا‬1S ‫ ا‬+ $'

K A 2 =  H 3O +  .  HO −  = 10−14 ⇒ pK A 2 = 14  25°C ‫ ارة‬6 19‫أي  در‬


. ‫ اازن او  *  ــ  ة‬R ‫ ــ‬4
19‫;دو‬# 1 ## ‫ ا‬B2 ‫ وا ) ة‬A1/B1 19‫;دو‬# ## ‫ ا‬A1 .# ‫ ا‬+  ‫ ة‬N ‫ ــ‬.#6 &O ‫ ا‬$'
: A2/B2
A1 ( aq ) + B2 ( aq ) ⇌ B1 ( aq ) + A2 ( aq )
: ‫& ب‬O ‫ ها ا‬1 ‫'د‬# 1‫) و‬# ‫ ا ازن ا‬1 + $'
[ B1 ][ A2 ] [ B1 ] .  H 3O +  [ A2 ]
K= ⇒K= ×
[ A1 ][ B2 ] [ A1 ] [ B2 ] .  H 3O + 
K1 10− pK1
K= = − pK2 = 10( 2 − 1 )
pK pK

K 2 10
.  ‫ض واا
  ل‬$‫ك ا‬W ‫ ــ ر‬III
.  ‫ض
  ل‬$‫ك ا‬W ‫ ــ ر‬1
2 )#%' ‫ط‬,
S2 ‫ و‬S1 + , $'
-2 -
pH = 3.4 CA = 10 mol/l KA(CH3COOH/CH3COO ) yS{‫ ا‬.#6 ‫ل‬,
-5
1.8 .10 ( CH3COOH ) S1
-2 -
pH = 2.9 CA = 10 mol/l KA(HCOOH/HCOO ) yS$# ‫ ا‬.#6 ‫ل‬,
1.8.10-4 ( HCOOH ) S2
. ‫ء‬# ‫ ا‬3 HA .# ‫ ا‬1‫& ا ي  إذا‬O ‫ ا‬1 ‫'د‬, P‫ ــ أآ‬1
HA ( aq ) + H 2 O ( ℓ ) ⇌ A− ( aq ) + H 3 O + ( aq )
. ‫„ ذ‬# ‫اب ا‬# C ; ‫ وا  آ‬pH 1 q  &O ‫ا ا‬C C ‫ ا ) م ا‬1$ $'4 l‫ ــ أ‬2
1  ‫ا‬ ‫ ا ) م‬HA ( aq ) + H 2O ( ℓ ) ⇌ A − ( aq ) + H 3 O + ( aq )
1  $ ‫ ا‬1  ‫ا‬ 0 CV 3‫و‬ 0 0
&O ‫ل ا‬d x CV-x 3‫و‬ x x
‫ ا ازن‬1 6 xéq CV-xéq 3‫و‬ xéq xéq
: C ‫ ا ) م ا‬1$ P
 ‫ ا ازن‬
xéq  H 3O +  10 − pH
τ= = =
xmax C C
:   ‫ ول ا‬D ‫ ا‬W#4‫ ــ أ‬3
yS # ‫ ا‬.#6 yS{‫ ا‬.#6 .# ‫ا‬
2,9 3,4 pH
12,6% 4% τ
1.8.10-4 1,8.10-5 KA
3,74 4,75 pKA
‫ ؟‬O ; ‫ ا  آ‬C 1 0#6 & , pH 1 q  C ‫ ا ) م ا‬1$ ˆ4 E ‫ ــ آ‬4
pH ‫ آن‬#‫آ‬
‫ ؟‬C ‫ ا ) م ا‬1$ 1 KA 1 0# ‫ ا‬1S ‫ ا‬1# N „4 , ‫ ــ‬5
1$  $‫ أآ‬1 0# ‫ ا‬1 ‰‫ آ‬#‫ آ‬1'O4 , ‫
ن‬4 C ‫ ا ) م ا‬1$ ‫ أن‬+ $ ‫ ول‬D ‫ل ا‬d +,
. O ; ‫ ا  آ‬C 1 0#6 & #
: aA
‫) ا م‬0 ، e0 N5‫) آ‬0/ ، f‫ إذا آ‬، A2  P ‫ أى‬A1  ‫ن‬b#
( τ 1 > τ 2 ) )‫ اء أآ‬e i  j/‫ا‬
. 0#6 ‫ل‬, 1 6 3 &O C ‫ ا ) م ا‬1$ τ 1 q  KA $'4 P‫ ــ أآ‬6
: ‫ أن‬Z O@ ‫ ول ا‬D ‫ل ا‬d +,
x
 H 3O +  =  A−  = éq
éq éq V
x
[ AH ]éq = C − éq
V
+
 H 3O 
τ= éq
⇒  H 3O +  = τ .C
C éq

2
 H 3O + 
(τ .C ) τ 2 .C
2

KA = éq
⇒ KA = ⇒ KA =
C −  H 3O +  C − τ .C 1−τ
éq

pK A1 < pK A 2   ‫ و‬K A1 > K A 2 ‫Šن‬3 τ 1 > τ 2 : ‰‫Šذا آ‬3   ‫ و‬τ ‫ ل‬1 4 1 ‫ دا‬KA
: aA
: ‫ إذا‬، ‫ى‬N‫ أ‬.#6 ‫ 
ن‬، ; ‫! ا  آ‬O C 1 , & , 3 ‫ض‬#6 1$ 
. O 'j ‫ل‬# ‫ ا‬pH ‫ــ آن‬
. ‫ @ˆ ة‬pKA 1S ‫ أي أن ا‬، ‫ ة‬$‫ آ‬1 # ‫ ا‬19‫;دو‬# KA 1 0# ‫ ا‬1 ‰‫ــ آ‬
 ‫ك اا
  ل‬W ‫ ــ ر‬2
3 )#%' ‫ط‬,
-2
. 25°C  ، C=1,0.10 mol/l ; ‫! ا  آ‬O #C S2 ‫ و‬S1 + , $'
KA1=6,3.10-10 ‫ ك‬,‫ل ا‬, : S1
KA2=2.10-11 + ,‫ & أ‬S, ‫ل‬, : S2
. pH2=11,4 ‫ و‬pH1=10,6 $4 D3 ، 25°C  + # ‫ ا‬+‫ ه‬pH ! )
. ‫ء‬# ‫ ا‬3 B ‫ ا ) ة‬1‫& ا ي  ث  إذا‬O ‫ ا‬1 ‫'د‬, P‫ ــ أآ‬1
B ( aq ) + H 2 O ( ℓ ) ⇌ BH + ( aq ) + HO − ( aq )
. ‫„ ذ‬# ‫ ا‬C ‫اب‬# ; ‫ وا  آ‬pH 1 q  &O ‫ا ا‬C C ‫ ا ) م ا‬1$ $'4 l‫ ــ أ‬2
n ( HO − )  HO −  10 pH − pK e
τ= = =
éq

n i ( B) C C
‫! ا  آ ; ؟‬O C 1 N & , pH 1 q  τ C ‫ ا ) م ا‬1$ ˆ4 E ‫ ــ آ‬3
C 1 N & # 1$  $‫ أآ‬τ ‰‫ آ‬، $‫ أآ‬pH ‫ آن‬#‫ أ آ‬pH 1 q  τ ‫ ل‬$' ‫ ا‬+, + $
. ; ‫! ا  آ‬O
+ ,‫ & أ‬S, ‫ ك‬,‫ا‬ ‫ا ) ة‬
11,4 10,6 pH
25% 4% τ
-11 -10
2,0.10 6,3.10 KA
10,7 9,2 pKA

. KA 1 q  τ ˆ4 E ‫ آ‬1  ‫ ه ا‬3 ‫ د‬6 ‫ ــ‬4


$‫ أآ‬pKA ‫ أ@ˆ وال‬KA ‫
ن‬4 $‫ أآ‬τ ‰‫ آ‬#‫ أ آ‬Z ‫ ا‬+ $4
1  ‫ا‬ ‫ا ) م‬ B ( aq ) + H 2 O ( ℓ ) ⇌ BH + ( aq ) + HO − ( aq )
1  $ ‫ ا‬1  ‫ا‬ 0 ni(B) 3‫و‬ 0 0
&O ‫ل ا‬d x ni(B)-x 3‫و‬ x x
‫ ا ازن‬1 6 xéq ni(B)-xéq 3‫و‬ xéq xéq

: ‫& ه‬O ‫ ا‬1 ‫'د‬# 1‫) و‬# ‫ ا ازن ا‬1 


 BH +   HO −   H 3O + 
K= ×
éq éq

[ B]éq  H 3O + 
 BH +   H 3O +  1
K= ×  HO −  ×  H 3O +  =
éq
.Ke
[ B]éq éq KA
Ke
K=
KA
:   ‫ آ‬C ‫ ا ) م ا‬1$ 1 q  K ‫ ا ازن‬1 + $' ‫ ا‬+
#
x éq
x max = C. V ‫ أن‬Q 6 τ = ‫ [ و‬B]i = C 
x max
 BH +   HO−  ( Cτ )
2
Cτ2
K= éq éq
= =
[ B]éq C (1 − τ ) 1 − τ
K e Cτ2 1− τ
K= = ⇒ KA = 2 .Ke
KA 1− τ Cτ
τ ‫ ل‬1 4 1 ‫ ا ازن دا‬1 ‫أي أن‬
τ ‫ ل‬1 ‫ز‬4 1 ‫ دا‬KA ‫وأن‬
: aA
: ‫ إذا‬، ( ‫ة‬5)‫ آ‬τ ) ‫ن  ة أى‬b' ، N5‫ اآ‬l/ )0/
. ‫ا‬5)‫ ا ل آ‬pH ‫ــ آن‬
. ‫ة‬5)‫ آ‬pKA 8‫ة أي ا‬5oa A ‫ ا‬2‫دو‬N KA 5Q ‫ ا‬R f‫ــ آ‬
. e#‫ واز‬/5j‫ت ا‬OOq IV
/5j‫ت ا‬OOq ‫ ــ‬1
: 1  ‫ ا‬1Nd' ‫ ا‬s)4 , ‫ل‬, 3 A(aq)/B(aq) ‫ ة‬N ‫ ــ‬.#6 19‫;دو‬# 1$ 

pH = pK A + log
[ B]
[A]
: ‫ أن‬1Nd' ‫ل ه ا‬d +, Z

‫ 
ن‬log
[ B] = 0 ‫ أي أن‬pH = pK A ‫إذا آن‬
[A ]
#C 1)3‫ ا‬# ‫ ا‬4 N‫ و‬.# ‫ [ 
ن‬A ] = [ B]
. +  ‫ ا‬+, ‫ أي‬+# C q‫ و‬. ; ‫! ا  آ‬O

‫
ن‬، log
[ B] > 0 ‫ أي أن‬pH > pK A ‫إذا آن‬
[A ]
. B ‫ ا ) ة‬+# C4 [ A ] < [ B]

A .# ‫ ا‬+# C [ A ] > [ B] ‫


ن‬، log
[ B] < 0 ‫ أي أن‬pH < pK A ‫إذا آن‬
[A]
(' NH4+/NH3 19‫;دو‬# ‫ ة ا‬N‫ و‬.#6  3 +# C ‫ ا ي‬pH ‫ل‬D, ‫ د‬6 : ) $(4 + #4
. pKA( NH4+/NH3 )=9,2
. e#‫ت از‬OOq ‫ ــ‬2
. B 1)3‫ ا‬# ‫ ا‬4 N‫ و‬A .# ‫ ي  ا‬،  , q, $'

‫ل‬# ‫ ا‬3 ‫ ا ) ة‬1$ y ‫ وآ‬α ( A ) =


[A] ‫) ار‬# ‫ل ا‬, 3 .# ‫ ا‬1$ #
[ A ] + [ B]
α ( B) =
[ B] : ‫) ار‬# ‫ا‬
[ A ] + [ B]
 $9 &
] ‫ ا‬3 ~‫ ا ز‬l(%, &S#
+ $ ‫(ر ا‬4 CH 3 COOH / CH 3 COO − 19‫;دو‬# ‫ا‬
، ‫ل‬# ‫ ا‬pH 1 q  ‫ وا ) ة‬.# + h# ‫ا‬
. ‫ ا  ارة‬19‫! در‬O 
‫ إذن‬α ( B ) = α ( A ) ‫ 
ن‬+ # ‫)~ ا‬4 
. pH = pK A ‫ [ أي ان‬A ] = [ B]
‫ ا‬T-‫ا‬b‫ ــ ا‬3
T#4' ‫ا ــ‬
‫ ة‬N ‫ أو‬E 'j ‫ي‬0 .#6 ‫ن‬# ‫ ا‬Ei
‫ا‬
.# ‫Šن  ا‬3 , ‫ل‬, 3 9‫ إ ذا و‬1O 'j
. + O%, 1)3‫ ا‬# ‫ ا‬4 N‫و‬
‫ ان
 اء‬T-b‫ ا‬P#B' ‫ب ــ‬
Hind ‫ن ب‬# ‫ ا‬Ei
 1,' ‫ ا‬1ˆ  ;, 
+„ 1  ‫ ا‬1 ‫'د‬# ‫ا‬

HInd + H2O H 3O+ + Ind-

‫ن‬# ‫ ا‬Ei
 1 ) ‫ ا‬1ˆ  ‫ ا‬Ind- ‫ن‬# ‫ ا‬Ei
 1 0# ‫ ا‬1ˆ  ‫ ا‬Hind ‫ء‬# ‫ ا‬3 ‫ن‬# ‫ ا‬Ei
‫ا‬

KA =
[H O ][Ind ]
3
+ -
: KA 1 0#6 1S ‫ ; ها ا ازن‬#
[HInd ]
:   ‫  ا ]
& ا‬C‫ آ‬+
#  ‫وا‬

pH = pK Ai + log
[Ind ] −

[HInd ]
: ‫ت‬q6 ‫ث‬d ; #4 +
# Q 6
-
[Ind ]e >> [HInd] e . .‫و‬$‫ــ ا  ا‬
[Ind ] ≥ 10 1  ‫ ه ا‬O3, ( 4  ‫ ه ا‬Ei
 1 ) ‫ ا‬1ˆ  ‫ا‬

[HInd ]
pH ≥ pKAi + 1 ‫ إذن‬pH- pKAi ≥ 1 ‫أي أن‬ log
[Ind ] ≥ 1

[HInd ]
-
[Ind ]e<< [HInd] e : 58‫ا  ا‬
‫ا  ˆ‪ 1‬ا ‪ Ei
 1 0#‬ه ا  ‪ O3 ( 4‬ه ا  ‪:   1‬‬
‫‪ [HInd ] ≤ 10‬أي أن ‪[Ind ] ≤ −1‬‬
‫‪−‬‬
‫‪log‬‬
‫] ‪[ HInd‬‬ ‫] ‪[Ind‬‬‫‪−‬‬

‫‪pH ≤ pKAi- 1‬‬ ‫‪ pH - pKAi ≤ - 1‬إذن‬


‫]‪[Ind-] = [HInd‬‬ ‫ا  ا‪: 88‬‬
‫‪-‬‬
‫‪ ( 4 q‬أي @ ˆ‪ +, 1‬ا  ˆ ‪ +‬و‪Š3 ,‬ن ن ا ‪#‬ل ه ‪ Ind  s(4‬و‪ HInd‬ا ي ˜دي إ ‬
‫‪ 1)(,‬ا‪('q‬ف ‪ .‬و‪ #4‬ا ‪ 1‬ا ‪ . 1[6 1 C  &#‬و‪ 3‬ه ا  ‪
4 1‬ن]‪KA= [H3O+‬‬
‫و ‪pKA= pH‬‬
‫و‪ pH 1)(,‬ا ‪#‬رة  ‪ pKAi- 1 +‬و ‪ 1)(# #4 pKAi + 1‬ا‪('q‬ف‬

‫‪ V‬ــ ا‪#4‬ة  ــ  ة‬


‫‪ 1‬ــ '‪T#4‬‬
‫‪ ',‬ة ‪,‬ل ‪ ) .#6‬أو ‪ N‬ة ( ه ‪ 4 + '4‬آ ; ا ‪ .#‬ا ‪ ) &#'#‬أو ا ) ة ا ‪3 ( 1#'#‬‬
‫ها ا ‪#‬ل ‪ ،‬وذ ‪DŠ y‬ز ‪ .#6 &O4‬ــ ‪ N‬ة ‪ &O #‬ا ‪ '#‬ة ‪.‬‬
‫‪ i‬وط ‪ &O4‬ا ‪ '#‬ة ‪:‬‬
‫‪ PD‬أن 
ن ‪ &O4‬ا ‪ '#‬ة ‪:‬‬
‫ــ آ  ‪  3 yC :‬ا ‪ &O#‬ا ‪ #‬آ  ‪.‬‬
‫ــ [ ' ‪  š C :‬أو' ‪ ,‬ة ‪ N‬ة ‪.‬‬
‫ــ ا)  ‪ &O q :‬ا ع ا ‪ ِ'#‬ا ‪%#‬ر إ‪ ~, q‬ا ع ا ‪. َ'#‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ #r‬ا‪#4‬ة‬
‫ا ‪ '#‬ة ا ‪#‬ا ‪ 1‬وه ‪ ˆ4  #'4‬ن ا ‪d l %‬ل ا ‪. &O‬‬
‫ا ‪ '#‬ة ) س ا ‪#‬ا@‪ : 1‬وه ‪(4 ~$4  #'4‬ر ‪ 1 @,‬ا ‪d l %‬ل ا ‪.&O‬‬
‫ا ‪ '#‬ة ) س ‪ pH‬وه ‪(4 ~$4  #'4‬ر ‪ pH‬ا ‪d l %‬ل ا ‪. &O‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪s
b‬‬
‫)‪ s‬ا 
‪d ˜3‬ل ‪ ',‬ة ‪ .#6‬ــ ‪ N‬ة ‪  ،‬ا ‪O‬ء ا ‪ ) + O#‬ا ‪ َ'#‬وا ‪ P6 ( ِ'#‬ا ‪P‬‬
‫ا آ ‪ 1 ,‬أي ‪4 P‬ا‪ s3‬ا ‪d,'#‬ت ا [‪ 1 $‬ا ‪#‬ا‪ &O4 1 '# 1)3‬ا ‪ '#‬ة‬
‫‪ dS,‬أء ‪ ',‬ة ‪,‬ل ‪# A1H .# ,‬ل ‪ ) ,‬ة ‪  A2-‬ث ‪ .#6 +  &O4‬ا ‪;#‬دو‪19‬‬
‫‪ A1H/A1-‬و‪ N‬ة ا ‪;#‬دو‪ P6 A2H/A2- 19‬ا ‪'#‬د ‪ 1‬ا  ‪: 1‬‬
‫) ‪A1 H ( aq ) + A 2− ( aq ) → A 2 H ( aq ) + A1− ( aq‬‬
‫ ا 
‪n ( A1H ) = n ( A 2− ) :  ˜3‬‬
‫ ‪ : X‬أ‪/R‬ء ا‪#4‬ة '‪ 45)r 5o‬ا * ا  * ‪:‬‬
‫ــ )* ا‪b# ، s
b‬ن ا‪    ِ#4‬ا  * ‪.‬‬
‫ــ ‪ 4‬ا‪b# s
b‬ن ا‪    َ#4‬ا  * ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 4‬ا‪s
b‬‬
‫‪ W'#‬ا 
‪ ˆ  ˜3‬ا ‪; ## \9O#‬ة ا ‪ 1 ; O‬ا ‪ ˆ#‬ة ‪d‬ل ا ‪ ) &O‬ن ا ‪#‬ل ‪، pH ،‬‬
‫ا ‪. ( 1  @#‬‬
‫ ا 
‪
4 ، ˜3‬ن آ‪  #‬ا ‪ ) + O#‬ا ‪ َ'#‬وا ‪ ، 1, ', $i ( ِ'#‬و‪ WD6 #‬ا ‪#‬ل ا ‪ ِ'#‬‬
‫ا ‪0#‬ف ‪ WD6 ،‬ا 
‪ ˜3‬و ‪  ;,‬ب ‪. VE‬‬
‫‪ VI‬ــ ا‪#4‬ة ‪5‬س ‪pH‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ #r‬ا‪. *4‬‬
‫ ‪ '#‬ة ‪ ) A .#6‬ة ‪ ) B‬س ‪ ~$ pH‬ا ‪(%‬ات ا  ‪: 1‬‬
‫ـــ ' ‪ +‬ا[(‪ +, VA  ', #D6 1@, 1‬ا ‪#‬ل ا ‪ َ'#‬ذي‬
‫‪ 4‬آ ; ‪CD,‬ل ‪ dS,‬و‪ 3 $‬آ„س ‪.‬‬
‫ـــ ‪ E 0‬إ  ‪,‬ى ا
„س ‪ +, d N‬ا ‪#‬ء ا ‪ ()#‬وˆ‪ 3 #‬‬
‫‪C9 !D,‬ز ‪ pH‬ــ ‪ ($j ' ,‬ا[(‪  & , 1‬ر‪W ،1‬‬
‫]ˆ& ا ‪ #‬اك ا ‪ &'D  (ˆ#‬ا ‪. D, l %‬‬
‫ــ ‪ ž#‬ا ‪ 16‬ا ‪ #‬ر‪#  19‬ل ا ‪ ِ'#‬ذي ‪ 4‬آ ; ‪ ',‬وف ‪.‬‬
‫ــ ‪ 4 P‬ر‪  D‬ا[(‪ 1‬ا ‪, ، 16‬ل ا ‪ ِ'#‬و) ! ‪pH‬‬
‫ا ‪  l %‬آ& إ‪. 13j‬‬
‫ــ  ون ‪ 9 3‬ول ‪ ،‬ا ‪ WD‬ا ‪0#‬ف ‪ +, VB‬ا ‪#‬ل ا ‪ ِ'#‬و ‪pH‬‬
‫ا ‪  l %‬آ& إ‪ l% W ، 13j‬ا ‪. pH=f(VB) #‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪#4‬ة   ة‬
‫ا ]ط ا ‪ ', :4 $ D‬ة ‪,‬ل ‪ .#6‬ا{‪ yS‬ا[(‪1‬‬
‫‪,‬ل ه روآ ا دم ‪.‬‬
‫‪ 3 : 1 D4‬آ„س ي  ‪, +, Va=20ml‬ل ‪ .#6‬ا{‪ 4 yS‬آ ; ‪P ، Ca=10-2mol/l‬‬
‫‪ 4‬ر‪  D‬ا[(‪, 16[ 1‬ل ا دا ‪ 4‬آ ; ‪ Cb=10-2‬و) ! ‪ pH‬ا ‪  l %‬آ& إ‪  . 13j‬ون ا ‪Z‬‬
‫ا ‪ 3 C  &#‬ا ‪ D‬ول ا   ‪:‬‬

‫أ ــ ‪4‬د ' * ا‪#4‬ة ‪:‬‬


‫) ‪CH3COOH ( aq ) + HO ( aq ) → CH3COO− ( aq ) + H 2 O ( ℓ‬‬
‫‪−‬‬

‫)‪pH = f(Vb‬‬ ‫ب ــ ‪: pH 5o' . /‬‬


: ‫;اء‬9‫ أ‬1d +, ‫&   
ن‬# ‫ ا‬# ‫ــ ا‬
. # ‫& ا‬O# ‫ ه ا‬HO .  ‫ آ‬O%4 HO- ‫ ن‬d N pH ˆ 0<VB<11ml : MN ‫;ء‬D ‫* ا‬
-

‫;ء‬D ‫ ها ا‬3 94 . # ‫& ا‬O# ‫ˆ ا‬4 s3‫ ا‬pH ‫\ ل‬9O, ˆ4 11ml<VB<13ml NB ‫;ء‬D ‫* ا‬
. ˜3
 ‫ ا‬1() s(4 E ‫ ا'(ف‬1()
-
 # ‫ل آ‬4 ' W ‫ و‬HO ‰$@‫ أ‬1 6 1# N  ‫ وه إ‬d N pH ˆ VB>13ml BQ ‫;ء‬D ‫* ا‬
. yS{‫ ا‬.#6 ‫ ه‬# ‫& ا‬O# ‫و@ر ا‬
*
:  & ˜3
 ‫' ة  ا‬# ‫ا‬
n ( CH 3 COOH ) = n ( HO − ) ⇒ CA VA = CB VB
. s
b‫ ا‬O # ' 55‫ج ــ آ‬
: ‫[ت‬## ‫ ا‬1)  *
T2 ‫ و‬T1 + [#, l #'4 1 [ ‫ ه‬1) ( 1 ) ‫ ا‬1 0# ‫' ة ا‬# E ˜3
 ‫ ا‬1()  4 +
#
T W )# ‫ ا‬l W ، ˜3
 ‫ ا‬1() W04  ‫ ا‬1)(# ‫ ا‬C9 +, + ‫از‬, pH=f(VB) #
. #C  13# ‫! ا‬O  9‫ و‬+ [## ‫ازي‬# ‫ا‬

. ‫)ق‬iq‫ ا‬1)  *
dpH
1 ‫ ا ا‬1)], = g ( Vb ) # ‫ ا‬l ، ‫ ول‬D, ‫ل‬#'[‫ ا‬y ‫ آ‬+
# ˜3
 ‫ ا‬1()  
dVb
. Vb ‫ف‬0# ‫ ا‬WD 1$  pH=f(Vb)
dpH
= g ( Vb ) ,‫ ا‬5 ‫ن‬b' ، s
b‫ ا‬/ ِ#4‫ ا ل ا‬V% ، VbE ‫ل‬z
$‫ ا‬/
dVb
( 5‫ى أو د‬z 5 ) 
‫ا‬O
dpH
pH ‫ و‬، VE=VbE=12ml ‫ل‬3‫ى  ا‬N 1# N  „ = g ( Vb ) ‫ أن‬d‫ ا ]
& أ‬3 ¦6d
dVb
. 8,3 ‫˜ وي‬3
 ‫  ا‬l % ‫ا‬
‫‪ V‬ــ ا‪#4‬ة اا‪5‬‬
‫‪ 1‬ــ ) أ ا‪#4‬ة اا‪. 5‬‬
‫‪ WD6  4 +
#‬ا 
‪ '# VE ˜3‬ة ‪ 1 0#6‬ــ ‪#'[ 1 N‬ل آ‪, Ei‬ن ‪ '# P[,‬ة ‪.‬‬
‫أ‪/R‬ء ا‪#4‬ة اا‪ 4 V' 5‬ا‪ 55o s
b‬ن ا‪ T-b‬ان ا‪Q‬ف إ‪ .‬ا ل‬
‫ا‪. َ#4‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪5A‬ر ا‪ T-b‬ان ‪#4‬ة ‪ 5Q‬ــ  ‪. #‬‬
‫   ا
‪ Ei‬ا ‪#‬ن ا ‪, & S#4 PD P[#‬‬
‫‪ WD6 V &S#‬ا ‪#‬ل ا ‪ ِ'#‬ا ‪0#‬ف ‪.‬‬
‫‪S,‬ل ‪d :‬ل ‪ ',‬ة ‪ .#6‬ا{‪# yS‬ل ه روآ ا دم‬

‫‪d +, ¦6d‬ل ا ‪: #‬‬


‫ــ أ‪ ،‬ا ‪ +, C +   C‬ا‪('q‬ف  ‪N1‬‬
‫ــ أزرق ا ‪ $‬و‪# 4,‬ل ‪ $‬أ ‪ 3‬ا‪('q‬ف  ا )(‪ M2 1‬و‪('q +, C‬ف  ا )(‪. N2 1‬‬
‫ــ ا ‪ O‬ل ا ‪ $ + O‬أ ‪ 3‬ا‪('q‬ف  ا )(‪ M3 1‬و‪  C‬ا )(‪ N3 1‬وأن ‪ 1)(,‬ا'(‪3‬‬
‫)‪ 1() W04(8,2-10,0‬ا 
‪ pHE=8,3 ˜3‬أي أ ‪ +
#‬ا['‪#‬ل ها ا
‪ Ei‬ا ‪#‬ن ‪ '#‬ة ‪.‬‬
‫‪: 1@d‬‬
‫‪b#‬ن آ‪ T-‬ن ‪#4 )W/‬ة ‪ 5Q‬ــ  ‪ ، #‬إذا '‪ O/ f/Q‬ا‪5 i
O4‬‬
‫‪ O‬ا‪. s
b‬‬
‫‪ IV‬ــ ')‪#4 e‬ة  ــ  ة ‪5‬س ا‪. 5a‬‬
‫ ‪ ', ~$‬ة ‪ .#6‬ــ ‪ N‬ة ) س ا ‪ W[  ، 1 @#‬ا ‪ $#‬ن‬
‫) ‪ σ = f ( V‬ا ي ‪(4 &S#‬ر ا ‪ 1 q  σ 1 @#‬ا ‪# V WD‬ل‬
‫ا ‪0#‬ف ‪.‬‬
‫ا‪ s3‬ا 
‪ ~)4 ˜3‬ا ‪ + ;D‬ا ‪C + # )#‬ا ا ‪. #‬‬
‫‪ VII‬ــ ‪ )0‬ا م ا‪ *  j/‬ا‪#4‬ة ا ‪ 5Q‬ــ‬
‫ا ‪. #‬‬
‫'‪ &O4 $‬ا ‪ '#‬ة ا ‪ 1 0#‬ــ ا ) ‪ .# 1‬ا{‪# yS‬ل ا دا ) ا ‪ 1 D‬ا )‪( 1‬‬
CH3COOH ( aq ) + HO− ( aq ) → CH3COO− ( aq ) + H 2 O ( ℓ ) : &O ‫ ا‬1 ‫'د‬,
: &O ‫ (ر ا‬O@ ‫ ول ا‬9

1  ‫ا‬ ‫ ا ) م‬CH3COOH ( aq ) + HO− ( aq ) → CH3COO− ( aq ) + H 2O ( ℓ )

1  $ ‫ا‬ 0 CAVA CBVB 0 3‫و‬


‫ل‬d xf CAVA – xf CBVB - xf xf 3‫و‬
&O ‫ا‬

VB<VBE ‫ف‬0# ‫ل ه روآ ا دم ا‬, WD6 VB +



-
‫ ) م‬3   ‫و‬ ‫ روآ‬C ‫ أي أت ا‬، ٍ'# ‫& ا‬O# ‫ ه ا‬# ‫& ا‬O# ‫ ا‬1  ‫ ه ا‬3
x max = CB VB : ‫ ه‬1  ‫ ه ا‬3 N‫ا‬
(
: n f HO − ) ‫دة‬, 1 #‫ وا[ج آ‬ HO −
 ; ‫  ا  آ‬4 +, O ‫ ا‬l % ‫ ا‬pH ‫ س‬N +
# *

: O@ ‫ ول ا‬D ‫ ا‬P6 ‫ و‬Ke =  H 3O +   HO −  ‫ و‬pH = − log  H 3 O + 


C V − xf
 HO −  = B B ⇒ x f = C B VB − ( VA + VB ) .10( pH − pKe )
VA + VB
: ‫ ه‬C ‫ ا ) م ا‬1$ ‫Šن‬3   ‫و‬
CB VB − ( VA + VB ) .10( pH −pK e )
τ =f
CB VB
τ ≃ 1  & VBe +, ˆ@‫ وأ‬1O%, VB ‫م‬D 1$  ‫' ة‬# ‫& ا‬O ‫ ا ) م‬1$ ‫ب‬6 
. ‫ل آ‬4 1 ) ‫ ا‬1 0# ‫' ة ــ ا‬# ‫& ا‬O ‫) ون‬# ‫أي أن ا ل‬
 ‫ا ت او  ت  ــ  ة
  ل‬
!‫ار‬
. #$!‫ ور‬#!%#
‫ )( 'ر! م‬#*‫ ا‬+,‫ا‬
1 !.
. ‫آ" أ  آ  اةن  اء‬# C6H5ONa ‫ 
ت ادم‬
. ‫*) ذو &  اء‬+, -‫د‬.# "/‫ ــ أآ‬1
-
. ‫< اء‬# C6H5O ‫ن‬2‫*) ا‬+, -‫د‬.# ‫ل‬./4 ، )6‫ل ا‬767 -8*9‫ة ا‬: ‫) ا‬7* ‫ ــ‬2
. pH=11,3 8@ ‫ل 
ت ادم‬76# pH > 9 ‫ ــ‬3
‫ل ؟‬76‫  ها ا‬C6H5OH/C6H5O- -C‫دو‬:7 D E‫ ه ا ع ا‬# ‫أ ــ‬
 C 6 H 5 O − 
-JK ‫" ا‬KL‫ب ــ أ‬
[C6 H 5OH ]
. 25°C 8 * )*+/‫ ها ا‬-‫د‬. - ‫و‬9‫ازن ا‬/‫ ا‬-/O - P ‫د‬8L ‫ج ــ‬
( )
Ke = 10 −14 ‫ و‬pK A C6 H5OH / C6 H 5O− = 10, 0 S.
2 !.
 .‫ ا‬T‫ر‬7‫آ‬J E‫ن أن ا‬V W L ‫ ادم‬T‫ر‬7‫آ‬J ‫رور ادم وه‬7V X# ‫ل‬76# D* ‫رة‬J* ) C ‫ء‬#
‫  اء‬9/K‫  ا‬Y ‫رو‬7‫آ‬J E‫ ا‬Z6 -9 ‫ة اا‬8*9‫ل وه ا‬.+‫ ا‬X  V‫ا‬
‫ ؟‬. ) C ‫ء‬#  ‫ل‬.+‫  ا‬.‫ ا‬E ‫ إ‬/  /‫ ا‬ZL/‫ة‬8*P -C‫دو‬:‫ ه ا‬# ‫ ــ‬1
. ‫) ا@اب‬7* ‫ ؟‬D E# ) C ‫ء‬#  ‫ل‬.+‫  ا‬.‫ر أن ا‬J/*‫ ا‬DV pH ‫ أي‬D# P]S ‫ ــ ا‬2
CℓO − 
. pH=7,5 ‫ ل‬-JK  -JK ‫" ا‬KL‫ ــ أ‬3
éq

[ CℓOH ]éq
( b+c‫ ) ا‬C ‫ء‬# D# ‫ات‬SP & ‫ إ‬T+ d‫ أ‬ef ‫ء‬# pH) - 9‫ ه` ا‬a ‫ا‬,)
4
CO 2 , H 2 O / HCO3− ( aq ) -C‫دو‬:‫ ا‬ZL ‫ن ااب‬V‫ ا‬8 K‫ أوآ‬X O ‫ّن‬V
. &/‫د‬.# "/‫*) ؟ أآ‬+/‫)  ها ا‬f8/‫*) ا‬+/‫ ا‬# 1 ‫ ــ‬4
K A2 ‫ و‬K A1 -
8 )*+/‫ ها ا‬-‫د‬. - ‫و‬9‫ ا‬K ‫ازن‬/‫ ا‬-/O ‫د‬8L 2 ‫ ــ‬4

pK A2 ( CO 2 , H 2O / HCO3− ( aq ) ) = 6 , 4 ‫ و‬pK A1 ( HCℓO ( aq ) / CℓO − ( aq ) ) = 7 , 3 :S.


3 !.
ZL <‫ز‬, pSc# &J C )Vo‫ ا‬D J ‫ ــ‬1
HCℓO ( aq ) ‫روز‬7V‫ ا‬T6, ‫رو أو‬7‫آ‬J E‫ا‬
T‫ر‬7V‫ ا‬T6, ‫ أن‬-9 ‫& اا‬,8*P‫و‬
. HCℓ − ( aq )
-C‫دو‬:7 pKA -/‫   ا‬J# ‫د‬8L 1 ‫ ــ‬1
HCℓO ( aq ) / CℓO−
‫ ــ‬1 -C‫دو‬:‫ ه` ا‬-  ‫ ه‬pSc# r/ /4‫ ا‬2 ‫ ــ‬1
‫ أن‬a ‫)أ( و )ب( ا‬D 6 ‫ ا‬D# ‫ أي‬3
‫ ؟‬T‫ر‬7‫آ‬J E‫ا‬
<# HCℓO ( aq ) )*+, -‫د‬.# "/‫ أآ‬4 ‫ ــ‬1
. ‫اء‬
-2
y@L <# C1=1,0.10 mol/l `: ‫آ‬, ‫روز‬7V‫ ا‬T6, ZL D# S1 X# ‫ل‬76# D# V1=20ml @L ‫ج‬: ‫ ــ‬2
. pH=7,3 8@ p 7c‫ ا‬pH > 9 . C2=C1 `: ‫آ‬, ‫ ادم‬8 K‫روآ‬8 E S2 ‫ل‬76# D# V2=10ml
( )
. pK A1 HCℓO ( aq ) / CℓO − ( aq ) = 7 , 3 fz
. 8 K‫روآ‬8 E‫< أ ت ا‬# ‫روز‬7V‫ ا‬T6, ZL )*+, -‫د‬.# "/‫ أآ‬1 ‫ ــ‬2
CℓO − 
. p 7c‫  ا‬ ){6‫" ا‬KL‫ أ‬2 ‫ ــ‬2
éq

[ CℓOH ]éq
‫ل‬6/‫ا ا‬E XE ‫م ا‬89/‫د ا‬8L yO ){6‫ ا‬X  V‫ل ا‬6/‫ر ا‬S, ‫ول‬8C |o ‫ أ‬3 ‫ ــ‬2
4 ‫ ــ‬2
-C‫دو‬:7 - ~6‫ ا‬-/O KA ‫ و‬Ke -
8 HO <# HCℓO ( aq ) )*+/ - ‫و‬9‫ ا‬K ‫ازن‬/‫ ا‬-/O D* J* 5 ‫ ــ‬2
-

‫ ؟‬2 4 ‫ال‬jK‫ج ا‬/ /4‫< ا‬# a ‫ا‬/, -@ / ‫ ه) ا‬، K "KL‫ ا‬yO ، HCℓO ( aq ) / CℓO −
. Ke=1,0.10-14 : S.
4 !.
‫ ادم‬8 K‫روآ‬8 ‫ل ه‬76 CA `: ‫آ‬, C6 H 5COOH ( aq ) ‫و‬: J‫ ا‬ZL ‫ل‬76# D# VA=10,0ml @L .
p 7c‫ ا‬pH / P )@K ‫ و‬، َ.‫ل ا‬76‫ ا‬i‫ِ إ‬.‫ل ا‬76‫ر@  ا‬8, b ~ . CB = 1, 0.10 −1 mol / ℓ `: ‫آ‬,
)Vo‫ )  ا‬. - d‫ آ) إ‬8 * VB ‫ ا~ف‬y@6‫وا‬
dpH
. = g ( VB ) ‫ و‬pH=f(VB) D 6 ‫& ا‬7+4‫أ‬
dVB
. ‫ة‬.‫*) ا‬+, -‫د‬.# "/‫ ــ أآ‬1
. E j V/‫ ا‬-S9 / O‫ا‬8L‫   إ‬J# ‫د‬8L ‫ ــ‬2
- P r/ /4‫ ؟ ا‬VB ‫ و‬VA ‫ و‬CB ‫ و‬CA D  -P].‫ ا‬# ‫ ــ‬3
. CA : ‫آ‬/‫ا‬
pH - P ‫د‬8L ، pH=f(VB) i 6 ‫ل ا‬./4 ‫ ــ‬4
: ‫آ‬, r/ /4‫ ا‬، VB=4,0ml y@6‫ ا‬- d‫ إ‬8 * p 7c‫ا‬
‫س‬zV‫  ا‬- 9J/‫ ا‬HO- 8 K‫روآ‬8 E‫أ ت ا‬
. E,‫د‬# - ‫ آ‬yO
‫ ل‬-JK  ‫ة‬.‫*) ا‬+/7 XE ‫م ا‬89/‫ ا‬-JK ‫د‬8L
. r/ /4‫ ا‬. VB=4,0ml
y  D# ‫ة‬.‫  ‡ @ز ه` ا‬7# +ˆ‫ح آ‬/P‫ ــ ا‬5
. ‫ ر‬/f
‫) ها ا‬7* . ‫رس‬8‫  ا‬-C‫ر‬8‫ ا‬bˆ‫ا‬V‫ا‬
. Ke=10-14 : ‫ء‬7  2‫اء ا‬8@‫ ا‬S.
5 !.
yK@‫&  ا‬9 ، &‫~ و اآ‬f ‫ة‬8*  8C . J‹ ‫ل‬:/c# C D #/ + ‫وف‬.‫ ا‬C6H8O6  ‫ر‬V42‫ ا‬ZL
" ‫ ا‡ˆرة‬E/J7* )6, ‫اص‬P‫) أ‬Vˆ i7* -8 ‫`  ا‬8@ . scorbut +6‫اء ا‬8 -{‡‫ ا‬i‫ إ‬eco‫ض ا‬.
" C1000 ‫ أو‬C 500 D #/
-2
& ‫ إ‬b ~ ‫ و‬، CA=1,00.10 mol/l `: ‫آ‬, ،  ‫ر‬V42‫ ا‬ZL ‫ل‬76# D# VA=20,0ml @L ، ‫س‬z‫  آ‬fz ‫ ــ‬I
. CB=2,00.10-2mol/l `: ‫آ‬, ‫ ادم‬8 K‫روآ‬8 ‫ل ه‬76# D# VB @L
. ){6‫*) ا‬+/‫ ا‬-‫د‬.# "/‫ ــ أآ‬1
  H3O +  : ‫آ‬/‫ ا‬r/ /4‫ ا‬. 4,0 )*+/‫ ا‬p 7c‫ ا‬pH ‫وي‬K‫ و‬5,0ml ‫ ا~ف‬VB y@6‫وي ا‬K 25°C 8 * ‫ ــ‬2
. p 7c‫ا‬
. - XE ‫& ا‬/L  p 7c‫  ا‬nf(HO-) ‫ ادة‬- ‫ آ‬r/ /4‫ وا‬p 7c‫  ا‬ HO −  : ‫آ‬/‫" ا‬KL‫ ــ أ‬3
‫ ؟‬r/ /K, ‫ذا‬# . )*+/7 xf XE ‫م ا‬89/‫" ا‬KL‫*) وا‬+/‫ر ها ا‬S, ‫ول‬8C |o ‫ ــ أ‬4
)ّ6‫ ا‬r, ‫ ~< ا‬. S9‫ اء ا‬D# ) 7P  ‫ق‬6K‫ و " ا‬-P8#  C500 D #/ +‫ ا‬D# {P a6K ‫ ــ‬II
D# VA10,0ml @L fz . S ‫ل‬76# i7* )6 ‫ا‬8 C p7c ‫ و‬S9‫( و ™` ء ا‬100ml) ‫ ري‬.# ‫  دورق‬
‫ن‬7# bˆ‫ل آ‬./4 . CB=2,00.10-2mol/l & ‫ ااب‬: ‫آ‬, ‫ ادم‬8 K‫روآ‬8 ‫ل ه‬76 `. ‫ و‬S ‫ل‬76‫ا‬
. .‫ل ا‬76‫ ا‬D# VBE=14,4ml y@L - d‫ إ‬8 * j V/‫ ا‬i7* )6 ، "4 #
1
2
‫ول‬:V‫ ا‬L‫أ‬ ‫ ل‬O#‫و‬J‫أزرق ا‬ ) ‫ ا‬L‫أ‬ ‫ن‬7‫ ا‬bˆV‫ا‬
8,8-7,2 7,6-6.0 6,2-4,2 ‫ف‬S.
‫ ا‬-9S #
. .‫ل ا‬76‫ ا‬D# 100ml   ‫ر‬V42‫ ا‬ZL ‫دة‬# - ‫" آ‬KL‫ ــ أ‬3
‫ ‡ˆرة‬-9S# -@ / ‫ ه) ه` ا‬. C500 D #/ +‫ ا‬D# ‫ص‬P   ‫ر‬V42‫ ا‬ZL -7/‫ آ‬، mg ‫ ب‬r/ /4‫ ــ ا‬4
‫اص ؟‬P2‫ ا‬-J7* i7* < ‫ا‬
M(O)=16g/mol, M(C)=12,0g/mol , M(H)=1g/mol : - ‫) ا‬/V‫ ت ا‬S.#
6 !.
Z ‫" أ‬7{ yKC ) D #‫ ) أ‬# D# m -7/‫" آ‬
25°C 8 * S9‫  اء ا‬CH3NH2(s) &/œ {
V=500ml &@L SB ‫ل‬76# i7* ‫ل‬67
. CB ‫` ااب‬: ‫آ‬,‫و‬
VB=50,0ml E@L - * SB ‫ل‬76‫ ا‬D# fz
‫ر‬8‫ر‬7V‫ ا‬Z6 SA ‫ل‬76# -S4‫ه ا‬. ‫و‬
 H3O+  = 1, 0.10−1 mol / ℓ ‫` ا‬: ‫آ‬,
A

. - d‫ آ) إ‬8. pH ‫ س ال‬P -S4‫وذ ا‬


i 6 ‫ ا‬pf D# -76‫ ا‬rX/ ‫ ا‬DV,
: /‫ ا‬pH = f ( VA )
‫ة ؟‬8*P D #‫ ) أ‬# ‫ أن‬i7* ‫ل‬8 ‫ اي‬# ‫ ــ‬1
. ‫ة‬.‫*) ا‬+/ - X  V‫ ا‬-‫د‬.‫" ا‬/‫ ــ أآ‬2
)*+, ‫< اء‬# D #‫ ) أ‬# )*+, ‫ أن‬i‫  إ‬o
. E j V/‫ ا‬-S9 / O‫ا‬8L‫د إ‬8L 1 ‫ ــ‬3 7‫  آ‬Y
- P "KL‫ أ‬yO CB : ‫آ‬/‫ ا‬- P r/ /4‫ ا‬2 ‫ ــ‬3
.m
. 7‫  آ‬Y )*+, ‫< اء‬# D #‫ ) أ‬# )*+, ‫ أن‬SB ‫ل‬76‫ ا‬pH - P -S4‫ ا‬a96, ‫ ـ‬4
. VA=10ml y@6‫ ا‬- d‫ إ‬8 * ‫ة‬.‫*) ا‬+/ xmax iP2‫م ا‬89/‫د ا‬8L 1 ‫ ــ‬5
[CH3 NH 2 ]f
`‫ ه‬D* J* yO VA=10,0ml y@6‫ ا‬- d‫ إ‬8 * D: ‫آ‬/‫ ا‬-JK D* pH - P -
8 J* 2 ‫ ــ‬5
CH 3 NH 3+ 
f

.xf - P r/ /4‫ وا‬xf -


8 -JK ‫ا‬
. VA=10,0ml y@67 -JK  ‫ة‬.‫*) ا‬+/ xf XE ‫م ا‬89/‫ ا‬-JK "KL‫ أ‬3 ‫ ــ‬5
‫ ؟‬aK‫ال ا‬jK‫اب ا‬C E/ P a ‫ا‬, )‫ ه‬. ‫ة‬.‫*) ا‬+/ ‫ازن‬/‫ ا‬-/O "KL‫ أ‬4 ‫ ــ‬5
. j V/‫ ا‬8 * ‫ل‬76‫ة  ا‬8C‫ا‬/‫ ا‬- X  V‫ اع ا‬2‫ ه ا‬# 1 ‫ ــ‬6
[CH3 NH2 ]E
. j V/‫ ا‬8 * -JK ‫" ا‬KL‫ أ‬2 ‫ ــ‬6
CH3 NH3+ 
E

‫ ؟‬aK‫ال ا‬jK‫اب ا‬C -@ / ‫ ا‬a ‫ا‬, )‫ه‬


25°C 8 * : S.
pK A ( CH 3 NH3+ / CH 3 NH 2 ) = 10, 7 , pK e = 14 M ( H ) = 1g / mol , M ( N ) = 14g / mol , M (C ) = 12g / mol
‫ا  ر ا   
  آ‬
 ‫ ــ آ رج ا‬I
 ‫ ــ   رج ا‬1
:  ‫"!  ل آ     د ا    ا‬#$ T ‫   آ   
در ارة‬
aA(aq) + bB(aq)  cC ( aq) + dD( aq)
:  ‫ون د ا) ( '& ا‬,‫رج ا) ( ا‬. / 
[ C ] .[ D ]
c d

Qr =
[ A] . [ B ]
a b

. mol / ℓ ‫ [ ب‬X ] 0 ‫ اآ‬/ 


. ( )‫رج ا‬.  $ 5 678‫ وا‬49‫( ا اع ا    ا‬.
$ ; : 3 4

‫ ا‬6 ‫ آ‬,4  @  & Qr ( )‫رج ا‬. 8.<7   ‫ازن آ‬$ 5  ‫ن ا‬$ 

K ‫ اازن‬A  & ، C 4#4
[C ]eq .[ D ]eq
c d

K = Qr ,eq =
[ A]eq .[ B ]eq
a b

. ‫ ا  ازن‬$%  ‫ ــ & رج ا‬2


1  ()
‫ت‬7‫ آ‬A ‫ت‬7‫ وأ‬I − (aq ) ‫ت ا دور‬7‫ وأ‬I 2 (aq ) ‫  ا د‬A F4 ‫ ي‬7 V   ‫ل‬4   7

. S 4O62 − ( aq ) ‫ ت‬A  ‫ت ر‬7‫ وأ‬S 2O32 − ( aq )
: ‫ا ) ( آ   د ه‬,  ‫ ا‬K8‫ن ه‬$ ‫ أن‬/7
I 2 ( aq ) + 2 S 2O32 − ( aq )  2 I − ( aq ) + S 4 O62− ( aq )
:  ‫ ا‬K8‫ ه‬5 ‫اع ا   ادة‬L  
‫ ا‬0 ‫ااآ‬
 S 2O32−  = 0,30mol / ℓ
0
[ I 2 ]0 = 0, 20mol / ℓ
 S4O62−  = 0, 020mol / ℓ  I −  = 0,50mol / ℓ
0 0

.   ‫ون د ا) ( ا‬,‫رج ا) ( ا‬.  $ C ‫ ــ أ‬1


: ( )‫رج ا‬. 6 ، O7‫ ا‬6P
2
 I −   S 4O62− 
Qr =   
[ I 2 ]  S2O32− 
2

 & 6P‫ ــ أ‬2


:  
‫ ا  ا‬5 *
2
 I −   S 4O62−  (0,5) 2 0, 02
Qr = 0 0
= = 0, 28
[ I 2 ]0  S2O32−  0
2
0, 2.(0,3) 2

[ I 2 ]t = 0,15mol / ℓ U  t S 4‫*
ا‬
: ‫ال‬0.‫
ة ــ ا‬P‫) ( اآ‬$ 7 ‫ي‬8‫
ا ا) ( وا‬V ‫
م‬,‫ر ا‬X )Y‫ا
ول ا‬
( )‫د ا‬ I 2 (aq ) + 2S 2O32− (aq )  2 I − (aq ) + S 4O62− (aq )
  ‫ا‬
 ‫
م ا‬,‫ا‬  4)‫ ا  ا‬0 ‫ااآ‬
7‫
ا‬ 0 0, 20 0,30 0,50 0,02
( )‫ا‬
‫'ل‬. x x 2x 2x x
( )‫ا‬ 0, 20 − 0,30 − 0,50 + 0, 02 +
V V V V V
: ‫ [ ه‬I 2 ]t = 0,15mol / ℓ U  t S 4‫رج ا) (
ا‬.  &
2
 2x   x
 0,50 +   0, 02 + 
Qr ,t = 
V   V
2
 x 2x 
 0, 20 −  .  0,30 − 
 V V 
x x
[ I 2 ]t = 0, 20 − = 0,15mol / ℓ ⇒ = 0, 05mol  7
 ، t S 4‫
ا‬
V V
Qr ,t = 4, 2 Z P
‫  ر *
  آ‬+&  ‫ ــ‬II
 
* ‫  ر‬-.%* $)$. :  ()

‫ اء‬5 HCOOH (aq ) / HCOO (aq ) ‫ و‬CH 3COOH (aq ) / CH 3COO − (aq ) ‫دون‬0‫) ( ا‬$
:  ‫ اد ا    ا‬6P
− −
CH 3COO (aq ) + HCOOH (aq )  CH 3COOH (aq ) + HCOO (aq )
K A1 ( HCOOH / HCOO − ) = 1, 6.10 −4
K A 2 (CH 3COOH / CH 3COO − ) = 1, 6.10 −5
K A1
K= = 10 ‫ ه‬25°C
   ‫ا اد ا‬8V ‫و‬,‫ اازن ا‬A  &
K A2
d ‫ل‬4 ‫م و‬7‫د‬9‫ات ا‬e7‫ل إ‬4 ‫ و‬g7e7h‫ ا‬d ‫ل‬4  C ‫ و‬B ‫ و‬A ‫'ث آ`وس‬A 5 ‫ج‬0
‫ ا م‬6P g‫ وذ‬C = 1, 0.10 −1 mol / ℓ P) 0 ‫ اآ‬V ‫م‬7‫د‬9‫ات ا‬e  ‫ل‬4 ‫ و‬g7e ‫ا‬
: ‫ ا
ول ا‬5  ‫ا‬
C B A ‫ا<س‬
1,0 5,0 10,0 V1(ml) d ‫ل‬4 
g7e ‫ا‬
1,0 10,0 10.0 V2(ml) ‫ات‬e  ‫ل‬4 
‫م‬7‫د‬9‫ا‬
10,0 20,0 10,0 V3 (mℓ) d ‫ل‬4 
g7e7h‫ا‬
1,0 1,0 10,0 V4 (mℓ) ‫ات‬e7h ‫ل‬4 
‫م‬7‫د‬9‫ا‬
3,8 3,7 4,2
C 4#‫ ا‬pH
‫اازن‬
1 2 1  HCOO − 
i

[ HCOOH ]i
0,1 0,05 1 CH 3COO − 
i

[CH 3COOH ]i
10 40 1 Qr,i
1 0,8 2,5 −
 HCOO 
eq

[ HCOOH ]eq
0,1 0,08 0,25 CH 3COO − 
eq

[CH 3COOH ]eq


10 10 10 Qr ,eq
: ‫ر‬/0‫ا‬
− −
 HCOO  CH 3COO 
i i
. Qr,i v & Z w‫وا‬ ‫و‬ / P ‫ ا  ا
  &  ا‬5 6P‫ ــ أ‬1
[ HCOOH ]i [ 3 CH COOH ]i
V = V1 + V2 + V3 + V4 : ‫ (   ه‬P  C 4#‫ ا‬v ‫ أن‬6
: ‫ آ(   ه‬5    ‫اع ا‬L 
‫ ا‬0 ‫  اآ‬7

C.V1 C.V2
[ HCOOH ]i = ,  HCOO −  =
V i V
C.V C.V
[CH 3COOH ]i = 3 , CH 3COO − i = 4
V V
− −
 HCOO  V CH 3COO  V
i
= 2, i
= 4
[ HCOOH ]i 1 [ 3
V CH COOH ]i V3
: Qr,i  & Z P
[CH 3COOH ]i .  HCOO −  i V3 V2
Qr ,i = = .
CH 3COO −  [ HCOOH ]i V4 V1
i

‫ ا
ول‬S‫ أ‬: Z ‫ا‬
− −
 HCOO  CH 3COO 
eq eq
‫و‬ / P ‫ ا‬/ ، ‫
اازن‬،  ‫ ــ‬2
[ HCOOH ]eq [CH 3COOH ]eq
/ P ‫ ا‬/ $‫ ه‬6P‫ أ‬. KA ‫ و‬ H 3O +  ;


‫  أن‬7
 HCOOH / HCOO ‫دو‬04 P 
  HCOO −    HCOO − 
  eq ⇒ 
pH = pK A1 + log  = 10 pH − pK A1
eq

 [ HCOOH ]eq  [ HCOOH ]eq


 
 CH 3COO −   CH 3COO − 
  eq
pH = pK A 2 + log  ⇒ = 10 pH − pK A 2
eq

 [CH 3COOH ]eq  [CH 3COOH ]eq


 
.  V ‫ ا  ا‬5 ( )‫رج ا‬.  & Z w‫ ــ ا‬3
[CH 3COOH ]eq .  HCOO −  eq K A1
Qr ,i = = = 10
CH 3COO −  [ HCOOH ]eq K A2
eq

‫ر ا  ؟‬X$ ‫ص‬9# K ‫ اازن‬A ! Qr ,i  & ‫ر‬, / Z P ‫ أن‬/7 ‫ ــ ذا‬4
F  !&$ /   ‫و د ا) ( ا‬,‫ ا‬K ‫ اازن‬A ! Qr ,i ( )‫رج ا‬. ‫ر‬, /$
. C 4. (‫ آ‬5  4 ,4‫ر ا‬X‫ا‬
: Qr ,i = 1 < K : A ‫س‬23 ‫ ا‬4

 HCOO −   HCOO −   HCOO − 


>
eq i
.
7‫ا‬0$ P ‫أي أن ا‬  7

[ HCOOH ] [ HCOOH ]eq [ HCOOH ]i
CH 3COO −  CH 3COO −  CH 3COO − 
<
eq i
( )5 ‫و‬ P ‫ ا‬z& $ ‫أي‬ g8‫  آ‬7

[CH 3COOH ] [CH 3COOH ]eq [CH 3COOH ]i
. g7e7h‫ ا‬d‫ات و‬e ‫ت ا‬7‫ن أ‬$ F  5 ‫
ث‬7
. ‫د‬4 {‫ ا‬F ‫ ا‬5 ‫رت‬X$ A ‫ ا<س‬5  ‫أي أن ا‬
Qr ,i = 40 > K B ‫س‬23 ‫ ا‬4

 HCOO −   HCOO −   HCOO − 


<
eq i
z& $ P ‫أي أن ا‬ ‫ ا
ول أن‬6P  7

[ HCOOH ] [ HCOOH ]eq [ HCOOH ]i
CH 3COO −  CH 3COO −  CH 3COO − 
>
eq i
( )5 ‫و‬ P ‫
ا‬7‫ا‬0$ ‫أي‬ g8‫  آ‬7

[CH 3COOH ] [CH 3COOH ]eq [CH 3COOH ]i
 @ F ‫ ا‬5 ‫ر‬$ B  ‫ات أي أن ا‬e7h‫ت ا‬7‫ وأ‬g7e ‫ ا‬d ‫ن‬$ F  5 ‫
ث‬7
.    ‫د ا‬4 {‫ا‬
Qr ,i = 10 = K C ‫س‬23 ‫ ا‬4
CH 3COO −  CH 3COO −   HCOO −   HCOO − 
= =
eq i eq i
g8‫و آ‬ ‫ ا
ول أن‬6P  7

[CH 3COOH ]eq [CH 3COOH ]i [ HCOOH ]eq [ HCOOH ]i
. ‫ر‬X$ ;  ‫ ا|اع ا    أي أن ا‬0 ‫اآ‬$  }$ ;  ‫ ا‬K8‫ ه‬5
: 89
‫ ا  ازن‬: .; ‫ ا ي )
 رج ا  )>ول‬-.% ‫@ ا‬4‫ ر *
  آ و‬
‫ ا   
  آ ؟‬-.% ‫ ا‬$)$. (3) C‫آ‬
. K ‫ ا  ازن‬: +* D;‫ و; ر‬$ ‫  ا‬. ‫ ا‬4  ‫ رج ا‬EF.;
: ‫ت‬HI ‫ث‬9: %)$ ‫ ن‬3
Qr ,i < K ‫ــ إذا آن‬
. N ‫ ا‬O -.% ‫ ا‬4    
 ‫  ر ا‬Qr ,i > K ‫ــ إذا آن‬
( ‫ك  ر‬%‫ ه‬S ) ‫  ازن آ‬4  
 ‫ ن ا‬3 Qr ,i = K ‫ــ إذا آن‬
‫ا  ر ا   
  آ‬
‫أ ور‬
1  

‫ وأ ت  آ! ت‬I (aq ) ‫ وأ ت ا دور‬I 2 (aq ) ‫   ي    ا د‬V   ‫ ل‬
. S 4O62 − ( aq ) ‫  ت‬#‫ وأ ت ر‬S 2O32 − ( aq )
: ‫ ا * ) ا (' آ &د ه‬+,‫ ن ه‬./ ‫ أن‬0.
I 2 ( aq ) + 2 S 2O32 − ( aq )  2 I − ( aq ) + S 4 O62− ( aq )
: * ‫ ا‬+,‫ ه‬2 ‫ دة‬4 ‫* ا‬.‫ اع ا‬6 *!‫ ا‬7‫ا اآ‬
 S2O32−  = 0,30mol / ℓ
0
[ I 2 ]0 = 0, 20mol / ℓ
 S4O62−  = 0, 020mol / ℓ  I −  = 0,50mol / ℓ
0 0

. .‫&د* ا(' ا‬# ‫رج ا(' ا) ون‬: !&/ ;‫ ــ أ‬1
> ?@‫ ــ أ‬2
*!‫ ا * ا‬2 1 ‫ ــ‬2
[ I 2 ]t = 0,15mol / ℓ C t *A ‫  ا‬2 ‫ ــ‬2
 
 ‫ ر‬ !" ##! :2  

‫ اء‬2 HCOOH (aq ) / HCOO (aq ) ‫ و‬CH 3COOH (aq ) / CH 3COO − ( aq ) ‫ن‬4‫دو‬7‫(' ا‬/
: *‫* ا‬.‫@? ا&د* ا‬
− −
CH 3COO ( aq ) + HCOOH ( aq )  CH 3COOH ( aq) + HCOO ( aq)
K A1 ( HCOOH / HCOO − ) = 1, 6.10 −4
K A2 (CH 3COOH / CH 3COO − ) = 1, 6.10 −5
K A1
K= = 10 ‫ ه‬25°C  *.‫ا ا&د* ا‬,E# *‫* ا ازن ا) و‬# *>
K A2
P ‫ د م و ل‬R‫ ات ا‬S‫ و ل إ‬U SV‫ ا‬P ‫ ل‬C ‫ و‬B ‫ و‬A ‫وس‬K‫ث آ‬M 2 ‫ج‬7
‫ @? ا  م‬U‫ وذ‬C = 1, 0.10−1 mol / ℓ @( 7‫ ا آ‬E ‫ د م‬R‫ ات ا‬S ‫ و ل‬U S‫ا‬
: ‫ اول ا‬2 *!‫ا‬
C B A ‫س‬X.‫ا‬
1,0 5,0 10,0 V1(ml) P ‫ ل‬
U S‫ا‬
1,0 10,0 10.0 V2(ml) ‫ ات‬S ‫ ل‬
‫ د م‬R‫ا‬
10,0 20,0 10,0 V3 (mℓ) P ‫ ل‬
U SV‫ا‬
1,0 1,0 10,0 V4 (mℓ) ‫ ات‬SV ‫ ل‬
‫ د م‬R‫ا‬
3,8 3,7 4,2  ; `‫ ا‬pH
‫ا ازن‬
 HCOO − 
i

[ HCOOH ]i
CH 3COO − 
i

[CH 3COOH ]i
Qr,i

 HCOO 
eq

[ HCOOH ]eq
CH 3COO − 
eq

[CH 3COOH ]eq


Qr ,eq
: ‫ر‬$%‫ا‬
− −
 HCOO  CH 3COO 
i i
. Qr,i h> ij‫وا‬ ‫و‬ 0!@‫ ا * ا!* > ا‬2 ?@‫ ــ أ‬1
[ HCOOH ]i [ 3 CH COOH ]i
V = V1 + V2 + V3 + V4 : ‫'  * ه‬. *!@# ; `‫ ا‬h ‫&! أن‬
 HCOO −  CH 3COO − 
eq eq
‫و‬ 0!@‫ ا‬0 ، ‫  ا ازن‬، ! ‫ ــ‬2
[ HCOOH ]eq [CH 3COOH ]eq
0!@‫ ا‬0/‫ أ@? ه‬. KA ‫ و‬ H 3O +  *l#
. *E‫ ا * ا‬2 '(‫رج ا‬: *> ij‫ ــ ا‬3
‫ ر ا * ؟‬p/ ‫ ص‬R`# K ‫* ا ازن‬# n Qr ,i *> *‫ )ر‬0 i@ ‫ أن‬0. ‫ ــ ذا‬4
3 
2+
7‫ آ‬# Zn U7‫ وأ ت ا‬، Aℓ ‫  م‬t‫ وا‬Zn U7‫ ا‬0 ‫ ن‬./ *‫&!  * آ‬
−3
. C ' = 2.10 mol / ℓ 7‫ آ‬# Aℓ3+ ‫  م‬t‫ وأ ت ا‬C = 0,15mol / ℓ
: ‫ال &د‬7:‫(' أآ@ة وا‬/ ‫ أن  ث‬0.
2 Aℓ( s) + 3Zn 2+ (aq )  2 Aℓ3+ (aq) + 3Zn( s)
. K = 4.10 '(‫ا ا‬,E ‫* ا ازن‬#
93

. *‫  &د‬u2‫رج ا(' ا ا‬: !&/ ;‫ ــ أ‬1


U#‫ ا‬4 '  ‫ ) ؟‬/ * ‫ ر ا‬pj v‫ ــ آ‬2
C ' = 1, 0mol / ℓ ‫ و‬C = 2.10−8 mol / ℓ * 2 ‫ال‬K@‫ ا‬w( ‫ ــ‬3
4 
: ‫ج‬7# * R ‫ ا‬، *‫* ا‬.‫ ا * ا‬0.
C1 = 0,15mol / ℓ +7‫ آ‬/ HCOO − (aq ) ‫ ل   ي   أ ت ا( ر ت‬0 V1 = 15, 0mℓ ‫ــ‬
C2 = 0, 20mol / ℓ +7‫ آ‬/ HNO2 ‫ ا وز‬P ‫ ل‬0 V2 = 15,0mℓ ‫ــ‬
C3 = 0,10mol / ℓ +7‫ آ‬/ HCOOH U ‫ ا( ر‬P ‫ ل‬0 V3 = 10, 0mℓ ‫ــ‬
C4 = 0,10mol / ℓ ‫ه‬7‫ آ‬/ NO2− x ‫ ل   ي   أ ت ا‬0 V4 = 10, 0mℓ ‫ــ‬
: *‫ ــ >ة ا‬P '(‫&! &د* ا‬
HCOO (aq ) + HNO2 (aq )  HCOOH (aq ) + NO2− (aq )

. ‫ ر‬p‫ا* ا‬# '!> ; `‫ ا‬2 ‫ة‬4‫ اع ا ا‬6 *!‫ ا‬7‫ ــ د ا اآ‬1
: > ?@‫ أ‬. '(‫ `رج ا‬2 ‫&! ا‬/ ;‫ ــ أ‬2
*!‫ ا * ا‬2 1 ‫ ــ‬2
 HCOO −  = 0, 020mol / ℓ y!R   ‫ ر‬p‫ أء ا‬2 ‫ ــ‬2
‫ ر ا * ؟‬p/   ‫ أي‬2 3 ‫ ــ‬2
‫ ‪5‬‬
‫@&' ‪ P‬ا‪ .‬رر‪ 2 U‬ا@‪ ;!z y#‬ال ‪ ، pH‬أ  ‪ x /‬آ ر‪ x‬ا‪ R‬د م ‪'&@ E2‬‬
‫آ‪. EA‬‬
‫‪ j# h/‬ار ا>!* ‪ pH‬ء ا@!‪ # y‬ا‪ w *pj‬و‪ p!| h‬أو‪ {z# ./ /‬ا ج ا‪، y R‬‬
‫‪ @ 2 pH )! C #‬ا‪ +‬ا&دي )‪. (7, 2 − 7, 6‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪M:‬ل ا>!* ال ‪> pH‬س ا‪ w‬ا)* ‪K/ ، pH = 8,5‬دي ه‪ +,‬ا)* إ ا‪E‬ب ا&‪. 0‬‬
‫‪−‬‬
‫‪ 2 0‬ه‪ +,‬ا * ا ع ا‪7  *!@# 0E‬دو‪. HC ℓO / C ℓO *4‬‬
‫‪C ℓO − ‬‬
‫‪i‬‬
‫ ‪ *A‬ه‪ +,‬ا ا>!* ‪.‬‬ ‫‪ 2‬ــ أ@? ا`رج‬
‫‪[ HC ℓO ]i‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪V‬ر‪4‬ع ‪ pH‬إ > ا&د* ‪ P 0 0,10mol {| h/‬ا‪ .‬رر‪ 2 U‬ء ا@!‪& . y‬د*‬
‫ا(' ا ~' ه ‪:‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪+‬‬
‫)‪C ℓO (aq ) + H 3O (aq )  HC ℓO (aq ) + H 2O (ℓ‬‬
‫أ@? ‪ *#‬ا ازن ا) و* ‪,E#‬ا ا(' ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ا * ا!*   * ه آ ‪:‬‬
‫ــ ‪ h‬ء ا@!‪، V = 1, 0.105 ℓ y‬‬
‫ــ   ي ء ا@!‪ 0 0,10mol   y‬أ ت ا‪t‬وآ@  م ‪H 3O +‬‬
‫‪C ℓO − ‬‬
‫‪i‬‬
‫ه ا‪,‬ي ‪ 2 #@ h/‬ا@‪K‬ال ـ ‪ 2‬ـ‬ ‫ــ ا`رج‬
‫‪[ HC ℓO ]i‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 1‬أ@? ‪:‬رج ا(' ‪ 2‬ا * ا!*‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 2‬د   ‪ p/‬ر ا * ‪& u!p#‬ر ا‪ p‬ر ا ) ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 0# 3‬أن ‪ pH‬ء ا@!‪. > y‬‬
‫ات ا
 اة‬
‫‪ I‬ــ ا ل ا  و ت‬
‫‪ 1‬ــ ا ل ا  و ت & ‪ %‬أاع آ 
! 
‪.‬‬
‫ــ ارا‪
+‬ا*)(
‪:‬‬

ج  آس ‪:‬‬
‫ــ ‪  V = 20mℓ‬ل    ت ا س ‪! II‬آ  ا  ‪C = 1, 0mol / ℓ‬‬
‫ــ ‪  V ' = 20mℓ‬ل    ت ا
" ‪! II‬آ  ا  ‪C ' = 1, 0mol / ℓ‬‬

‪   ,‬ا‪  ' () * +‬ا س وأ‪$‬ى  ا
"‬
‫‪ 1‬ــ  ذا
‪ /01‬؟‬
‫!>=  ا س <; )( ' ا
" وا‪ ($‬ء !‪9‬ر‪ 8‬ن ا‪6‬زرق  ل ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ه‪ /01  E‬ا‪ ; = D‬ا‪C‬ر ا‪  B‬ا ‪ =A‬؟‬

‪ N‬أ
‪ M‬ف ا ‪ K‬د' ا ا‪  'B‬دو‪  0‬ا‪6‬آ‪9I‬ة وا‪$‬ال ‪،‬‬
‫‪Cu 2+ / Cu‬‬ ‫) ‪Cu 2+ (aq ) + 2e − = Cu (aq‬‬
‫‪ 2+‬‬
‫‪ Zn / Zn‬‬ ‫‪Zn( s ) = Zn 2+ (aq ) + 2e −‬‬
‫ا ‪ K‬د' ا‪OP ' M‬ا ا( <‪Cu 2+ (aq) + Zn( s)  Zn2+ (aq) + Cu ( s ) : E‬‬
‫‪ S Q‬أن ‪ 'Q R‬اازن ا ‪B‬و
' ‪OPQ‬ا ا( <‪K = 4.1036 : E‬‬
‫) ‪ni ( Zn 2+‬‬
‫‪ Zn 2+ ‬‬
‫= ‪ Qr ,i‬و‪T   Q‬ن‬ ‫‪i‬‬
‫=‬ ‫!‪ $  K‬رج ا( <‪9Q 9< E‬ا' ا( <‪V + V ' = C 'V ' = 1 : E‬‬
‫‪Cu 2+ ‬‬ ‫) ‪ni (Cu 2+‬‬ ‫‪CV‬‬
‫‪i‬‬
‫' ‪V +V‬‬
‫‪Qr ,i < K‬‬
‫!>= ا س و!ن أ
ت ا
" وه‪O‬ا  !‪W‬آ‪ 9‬ا‪. 'Q8‬‬
‫‪ 3‬ــ أ ‪9‬ث ا
‪ B‬ل ا‪Y‬و
ت ‪1$‬ل ه‪O‬ا ا( <‪[ E‬آ‪9I‬ة ــ ا‪$‬ال ؟‬
‫‪9‬ث ه‪O‬ا ا^
‪ B‬ل 
(] ا‪ * +‬ا \د  اس أي أن ه ك ! س ‪  Q‬ا‪
6‬اع ا  '  ‬
‫‪ EK8‬ا
‪ B‬ل ا‪Y‬و
ت   ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ا ل ا  و ت & ‪ %‬أاع آ 
!‪.
/01‬‬
‫ه‪   E‬إ
‪ 8‬ز ا
‪ B‬ل ا‪Y‬و
ت ‪W  Q‬آ‪ 9I‬و‪+‬ل دون أن 
 ! س  ‪V‬ة ؟‬
‫ا‪ 31‬ط ا*)( ‪ 7 08 : 2‬أآ‪6‬ة ــ ا‪45‬ال & ‪ %‬أاع آ 
!‪.
/01‬‬

‪  ' ()  ,‬ا س  آس ي <; ‪  V = 20mℓ‬ل    ت ا س ‪II‬‬
‫!آ  ا  ‪. C = 1, 0mol / ℓ‬‬
‫ آس ‪ 
R‬ي <; ‪ V ′ = 20mℓ‬ل‬
‫   ت ا
" ‪! II‬آ  ‪، C ' = 1, 0mol / ℓ‬‬

‪  ' ()  ,‬ا
" ‪.‬‬

‪ EM‬ا   ‪  *cQ‬ورق ا‪E b V‬‬
‫‪ Q‬ل آرور ا! ‪ e‬م ) ‪K + (aq ) + C ℓ − (aq‬‬

‪ EM‬ا‪   (M‬ا( !  ‪8Q‬ء دارة !ي <;‬
‫ ‪   g‬و)‪ E‬أو ‪ B‬و‪R = 10Ω f‬‬
‫و‪ =h A‬ا ر ‪ .‬أ
‪ j‬ا‪ =h A D,
iR ، Ec‬ا ر ‪.‬‬
‫ا‪ ke‬ر ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪90‬د ‪1 0‬ت ا‪ 'c‬ا‪ '  QP‬ا ‪WI‬و' <‬
‫ور ا ر ا‪   QP‬ه‪ O‬ا‪9‬ارة ؟‬
‫‪1 0‬ت ا‪ 'c‬ا ‪WI‬و' < ور ا ر  ه‪ O‬ا‪9‬ارة ه ‪:‬‬
‫ـــ ا‪6Y‬آو
ت  ا‪   (M‬و أ‪1e‬ك ا‪ *Q‬وا )‪ E‬ا‪6‬و وا  ‪.   g‬‬
‫ــ ا‪
6‬ت ا ‪90‬ة  ا   ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪90‬د ; ا ر ا‪  QP‬ا ‪ c‬ر  ‪h‬ف ا  ‪.   g‬‬
‫ا ر ا‪ $     QP‬رج ا    )( ' ا س
 )( ' ا‪.99‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪ ; me‬ا
‪ B‬ل ‪ ' 0 l+‬ا‪ 'c‬ا‪. '  QP‬‬
‫!‪ EB‬ا‪Y‬و
ت ‪ $‬رج ا    ا ; ا ‪ K‬آ]  ; ا ر ا‪  QP‬أي  )( ' ا
"‬

 )( ' ا س ‪ .‬و!‪ EB‬ا‪
6‬ت  ا   آ   ‪:‬‬
‫!‪ EB‬ا‪
6‬ت ‪ ;  Cu 2 + , Zn 2 + , K +‬ا ر ا‪.  QP‬‬
‫!‪ EB‬ا‪
6‬ت ‪  C ℓ − , SO42 −‬ا ; ا ‪ K‬آ]  ; ا ر ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ  ذا ‪9‬ث <; ‪I‬ى ا س  ــ ل  ا‪   (M‬؟‬
‫<; ‪I‬ى ا س ‪  Q‬ا(‬
‫<; ا‪ Ec‬ا  ‪:‬‬
‫ــ <; ‪I‬ى )( ' ا
" ‪! ،‬ر‬
‫‪ lM
NI0‬ا ‪ K‬د' ا  ' ‪Zn( s ) = Zn 2+ (aq ) + 2e − :‬‬
‫ــ <; ‪I‬ى )( ' ا س !‪ "PI‬ا‪Y‬و
ت
 ‪ '8‬ا‪$‬ال أن ا س‬
‫ا ‪ K‬د' ا  ' ‪Cu 2+ (aq ) + 2e − = Cu ( s ) :‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪ A‬رن ا‪C‬ر ا‪ OP  B‬ا ‪C! = '< 8‬ر ا ‪  '< 8‬ا‪ c‬ط ا‪6‬ول ‪.‬‬

(] ا‪C‬ر ا‪ DQ I‬أي
‪ ;< EM‬ا ‪ K‬د' ا  ' ‪:‬‬
‫) ‪Cu 2+ (aq ) + Zn( s ) → Cu ( s ) + Zn 2+ (aq‬‬
‫‪ /01‬أ
‪90 f‬ث ‪ 1K‬ا
‪ B‬ل ا‪Y‬و
ت ‬
‫ ا
" إ; أ
ت ا س ‪ II‬وه ‬
‫‪ !  q‬س  ‪ ،V‬وا‪ "I‬اا‪ Q *Q‬‬
‫ا(  ه ا‪O‬ي ‪ B
Q b e‬ل ا‪Y‬و
ت‬
‫‪.‬‬
‫‪ 6‬ــ  ه دور ا‪CB‬ة ا‪ '
6‬؟‬
‫دور ا‪CB‬ة ا‪ '
6‬ه ‪ EM‬ا ( < ‬
‫= ا‪ I‬ح ‪8PQ‬ة ا‪
6‬ت ‪ s‬ن ا د‬
‫ا‪   QP‬ل وور ا ر ا‪.  QP‬‬
‫!(‪ 9< :  I‬ور ا ر ا‪!  QP‬داد‬
‫ا‪
6‬ت ‪  Zn 2 +‬ا ل )‪NI0 (1‬‬

‪ lM‬ا ‪ K‬د' ا  ' ‪:‬‬
‫‪wB!  Q ، Zn( s ) = Zn 2 + (aq ) + 2e −‬‬
‫أ
ت ‪  Cu 2 +‬ا ل )‪  (2‬ن‬
‫ه ك !ازن <; ‪I‬ى ا‪\ P! c‬‬
‫ا‪
6‬ت ‪  SO42 −‬ا ل )‪
(2‬‬
‫ا ل )‪(1‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪:
:;5‬‬
‫  أن ‪9‬ث ا
‪ B‬ل !‪x  B‬و
ت ‪  Q‬ا‪
6‬اع ا  '  دو\  ‪+‬ل‬
‫(‪ 9< ) 'M‬ر‪ *Q‬ا(  ‪ E) Q‬آ‪  QP‬وو)‪ E‬ا   ‪CBQ P Q A‬ة أ
' (‬
‫‪ II‬ــ ‪ %)8‬وا>= ل د‬
‫‪ 1‬ــ ‪ %)8‬د‬
‫ن < د ‪:  ،  < ،‬‬
‫ــ )(      ‪ M 1‬و ‪ M 2‬ا‪6‬و; ‪ ,‬رة  ل ي <; ا ! ن ا ا‪، M 1n1 + D‬‬
‫وا‪ , '
k‬رة  ل ي <;‬
‫ا ! ن ا ا‪. M 2n2 + D‬‬
‫ــ ‪CA‬ة أ
' ‪ EM! ،‬ا    ‪. P Q‬‬

‪ M 1  I‬و ‪ M 2‬ا‪Y‬ودان ا‪O‬ان 
ن‬
‫‪ CA‬ا‪ K‬د ‪ .‬و‪  e‬ا ^ن ا  ن‬
‫<; ا ! 
ت ‪ M 1n1 +‬و ‪   Q M 2n2 +‬‬
‫ا‪Y‬و   ‪.‬‬
‫‪ ; I‬ا‪ K‬د ز
" ــ
 س ‪ KQ‬د دا
‪E‬‬

‪ 'I‬إ; ‪John Daniell . f<+‬‬
‫‪ 2‬ــ ا>= ل ا?د‬
‫ا دو\ ن ا ‪ $9‬ن ‪1$‬ل ا‪ ,V‬ل ا‪ K‬د‬
‫ه ‪ M 1n1 + / M 1 :‬و ‪ M 1 S 0 M 2n2 + / M 2‬و‬
‫‪ K M 2‬ن دور ا ‪+‬ل ‪.‬‬
‫ــ ‪ M 1‬ا ن ‪ NCB‬ا‪ N I‬آ‪ 9I‬إ; أ
ت ‪ lM
NI0 M 1n1 +‬ا ‪ K‬د' ‪M 1 = M 1n1 + + n1e − :‬‬
‫ه‪ O‬ا‪6‬آ‪9I‬ة ه ا ! ‪ b‬ا‪Y‬و
ت إ; ا‪9‬ارة ا‪ +‬ر\ ' ‪.‬‬
‫ــ ا ! ن ‪ M 2n2 +‬ا \دة  ا ل ا‪O‬ي ‪ f   q‬ا( ا ن ‪ NCB‬ا \‪+ ، M 2 N‬ل‬
‫‪ lM
NI0‬ا ‪ K‬د' ا  ' ‪:‬‬
‫‪M 2n2 + + n2 e − = M 2‬‬
‫‪! S 0‬د ا‪Y‬و
ت ا‪1‬ز' ‪OP‬ا ا^‪$‬ال ‬
‫ا‪9‬ارة ا‪ +‬ر\ ' أي أ
‪1$ f‬ل ا‪ ,V‬ل ا‪ K‬د‬
‫‪9‬ث !( <‪ E‬أآ‪9I‬ة وا‪$‬ال
 ‪O‬ج ‪ K‬د‪f‬‬
‫ا  ' <; ا‪ Ec‬ا  ‪:‬‬
‫‪n2 M 1 + n1 M 2n2 + → n1 M 2 + n2 M1n1 +‬‬
‫ ‪ Ek‬ه‪O‬ا ا‪ K‬د ‪ '
 Q‬ا)‪ ' 01C‬ا  ' ‪:‬‬
‫⊕ ) ‪⊙ M 1 ( s ) M 1n1 + ( aq )⋮⋮ M 2n2 + ( aq ) M 2 ( s‬‬
‫)‪ @6‬ا‪E‬ود ا‪ D 6‬ا‪C‬ي ‪8‬ث @‬
‫!‪6‬ا‪ F‬أآ‪6‬ة ا‪ ، M 1 40‬اد ‪.‬‬
‫)‪ @6‬ا‪E‬ود ا‪ DH‬ا‪C‬ي ‪8‬ث @‬
‫!‪6‬ا‪ F‬ا‪45‬ال ا ‪ J‬ن ‪ ، M 2n2 +‬ا ‪J‬د‬
‫!‪ ; I‬ا ‪MB‬رة ا !ي <; ا( وا ! ن ا ا‪ lMQ f D‬ا‪ K‬د ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ! ‪4‬ات د‬
‫  ا‪ K‬د ‪ Ek‬آ‪  Q 9 E‬ات ا  ' ‪:‬‬
‫ــ ‪ ، NCA  R‬أي  <; ‪ (P) N\ NCA‬و‪(N) N e NCA‬‬
‫ــ ‪A‬ة آ‪P‬آ' ‪ E‬و‪*( Q P< K‬‬
‫ــ ‪ B‬و' دا‪r ' $‬‬
‫‪
A DC‬ن أوم ‪ CQ  Q‬ا‪ K‬د ‪U PN = E − rI‬‬
‫*
‪9‬د ‪ ' CA‬ا‪ K‬د و‪9V‬ة ا ر ا‪Q  QP‬ا‪ 'Ce‬أ  ) ا‪ c‬ط ا‪ 8‬ا‪   
k‬‬
‫‪ A‬س ‪9V‬ة ا ر ا‪  QP‬ا ر  ا‪ K‬د ‪( I‬‬
‫*
‪9‬د ‪ ' CA‬ا‪ K‬د وا‪B‬ة ا‪P‬آ' ‪Q‬ا‪:  CA 'Ce‬‬

‪ ] B‬ا! ‪ CQ  Q‬ا‪ K‬د <‪ f    ^ 9‬أي ! ر آ‪ Q U = E − rI ،  QP‬أن ‪T I = 0‬ن‬
‫‪ U = E‬و‪ NI0‬إ‪ V‬رة ا! ا ‪ B‬س    !‪ ' CA 99‬ا‪ K‬د ‪.‬‬
‫*   آ‪ 99! "O‬ا‪B‬ة ا‪P‬آ' ‪ E‬وا ‪ B‬و' ا‪9‬ا‪ K ' $‬د  ‪1$‬ل  !‪ ) f‬أ
‪ j‬ا‪9\ 'I‬ع‬
‫<م ‪c‬ك (‬
‫‪ III‬ــ ار ا  *
!
?د ‪.‬‬
‫‪ i! 9B‬ا)‪  E‬ا‪ c‬ط ا‪ (2) 8‬أن ‪ K‬د' ا‪ ,V‬ل ا‪ K‬د !‪ ;< N‬ا‪ Ec‬ا  ‪:‬‬
‫) ‪Cu 2+ (aq ) + Zn( s ) → Cu ( s ) + Zn 2+ (aq‬‬
‫‪ 'Q R ' A‬اازن ا ‪B‬و
' ‪OPQ‬ا ا( <‪ E‬ه ‪K = 4, 0.1036 :‬‬
‫‪ Zn2+ (aq) ‬‬ ‫'‪C‬‬
‫= ‪Qr ,i‬‬ ‫‪2+‬‬
‫‪i‬‬
‫=‬ ‫
‪ $ NI‬رج ا( <‪  E‬ا ' ا‪= 1 : ' 9‬‬
‫‪Cu (aq) ‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪i‬‬

‫‪ Q‬أن ‪Qr ,i < K‬‬


‫ا‪ '  QP‬و‪C‬ر ه‪O‬ا ا( <‪ E‬إ; أن ‪ EM‬إ; ‪ ' 0‬اازن ‪. Qr ,i = K S 0‬‬
‫ ˆ ; ا‪C‬ر ا ‪ ; 'K  =A‬ا( <  ا   <; ‪I‬ى ا‪Y‬ود ‪'I Q‬‬
‫‪9‬ار‪ 'e‬ا ‪: PQ  A‬‬
‫
‪ lM‬ا‪ K‬د ‪Cu 2 + + 2e − = Cu : Cu 2 + / Cu‬‬
‫
‪ lM‬ا‪ K‬د ‪Zn = Zn 2 + + 2e − : Zn 2 + / Zn‬‬
‫أي !‪ EB‬ا‪Y‬و
ت ‪ $‬رج ا‪ K‬د  إود ا
"
 إود ا س ‪ .‬و‪ mI
f‬أن ; ا ر‬
‫ا ر دا‪ E$‬و‪ $‬رج ا‪ K‬د ‪.‬‬
‫‪: ')1$‬‬
‫ن ا‪ K‬د أ‪ R‬ء ا^‪ ,V‬ل ‪ ' 0  q  '< 8 ،‬اازن ‪ ) .‬ا‪9B‬م ‪ x‬داد ‪ ،‬و‪ $‬رج ا( <‪ Qr E‬داد‬
‫آ‪ "O‬و ‪( I ≠ 0‬‬
‫!‪C‬ر ا ‪ K NI0 '< 8‬ر ا‪C‬ر ا‪ B‬‬
‫<‪ 9‬اازن ن ا‪ K‬د ‪ َPI‬أي  ] ‪ f
TQ‬إ
 ج أو ! ‪ 9‬ا ر ا‪ x = xeq )  QP‬و‬
‫‪ Qr , eq = K‬أي أن ‪( I = 0‬‬
‫‪:  (8 %)8‬‬

‪ 8‬ا‪ K‬د ا ‪: f
\ Ek‬‬
‫ل آرور ا(‪ V = 50, 0mℓ f 80 's‬و!آ  ا ‬
‫‪ C = 0, 20mol / ℓ‬؛ ل آرور ا‪f 80 II 99‬‬
‫‪ V ' = 50, 0mℓ‬و!آ  ا  ‪. C ' = 0,10mol / ℓ‬‬
‫ا‪CB‬ة ا‪ '
6‬ا  '  ل   ات‬
‫ا! ‪ e‬م ) ‪  c ، K + ( aq ) + NO3− ( aq‬ا(‪  C‬إ;‬
‫!! ‪. N e‬‬
‫‪ 1‬ــ أ<* ا
' ا^)‪OP ' 01C‬ا ا‪ K‬د ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أآ‪ K N‬د ا( <  ا‪ R9 O‬ن <; ‪I‬ى‬
‫ا‪6Y‬آود ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪90‬د ; ا
‪ B‬ل ‪ ' 0 l+‬ا‪ c‬ا‪'  QP‬‬
‫‪ 4‬ــ  ه دور ا‪CB‬ة ا‪ '
6‬؟‬
‫‪5‬‬
‫‪ IV‬ــ ارا‪
+‬ا
?د ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ آ
ا‪ &Q‬ء ا‪/‬ى ا‪)8 %‬ه !‪M %‬ف د ‪.‬‬
‫‪: R)?8‬‬
‫!‪ I‬وي آ ' ا‪ QP‬ء ا‪MB‬ى ‪ ، Qmax‬ا ‪1$ '$9‬ل ا‪ ,V‬ل ‪ 9‬آ‪P‬آ  ‪ ،‬ا‪ ' B‬ا ‪'BC‬‬
‫‪ 'c‬ا ' ‪x‬و
ت ا ‪. 'B‬‬
‫‪Qmax = n(e− ).N A . −e = n(e− ).F‬‬

‪K‬ف ا‪ ' B‬ا ‪ 'c 'BC‬ل وا‪  90‬ا‪Y‬و
ت ‪( Q‬ادي و
 ‪ f‬ب ‪ F‬أي أن ‪1F = N A . −e‬‬
‫‪F = 6, 02.10 23 ×1.6.10 −19 = 9, 65.10 4.C.mol −1‬‬
‫) !‪O‬آ  ‪ iK
:‬أ
‪1$ f‬ل ا ‪9‬ة ا ' ‪    ∆t‬ا ‪ E)  S =CB‬آ‪ ! f     QP‬ر آ‪ QP‬‬
‫‪ N ،  I‬إون ‪ 'V .‬آ‪ E‬إون ه ‪ 8 . −e‬ع ا‪ c‬ا !‪ 8‬ز ا ‪ S =CB‬ه ‪:‬‬
‫)‪K
، N .(−e‬ف آ ' ا‪ QP‬ء ا‪ 'MB‬ا !‪ 8‬ز ا ‪1$ S =CB‬ل ا ‪9‬ة ا ' ا‪∆tmax 'MB‬‬
‫‪ 'A1K Q‬ا  ' ‪Qmax = N . ( −e ) = N .e :‬‬
‫إذا ا
‪ n(e − ) B‬ل إون ‪1$‬ل ‪T ∆tmax‬ن آ ' ا‪ QP‬ء  ه‪ O‬ا ' ‪e‬ن ‪:‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪N‬‬
‫= ) ‪ n(e−‬و‪I   Q‬ن ا‪ 'A1K‬ه ‪( Qmax = n(e ).N A . −e = n(e ).F :‬‬ ‫‪⇒ N = n(e− ).N A‬‬
‫‪NA‬‬
‫و‪9V lK! NI0‬ة ا ر ا‪  QP‬ا‪O‬ي ‪ f8‬ا‪ K‬د ‪1$‬ل ا ‪9‬ة ا ' ‪Qmax = I .∆tmax ، ∆tmax‬‬
‫!‪ Qmax ; I‬آ‪
?+ "O‬ا?د‬
‫‪ 2‬ــ ‪.  4H S)08
 T‬‬
‫ا‪ K‬د ‪$‬ان ‪ 'A C‬ا‪   '  QP‬أن !‪ "PI‬ه‪ O‬ا‪ 'A C‬د‪ 'K‬وا‪90‬ة أو  أ‪ Nq‬ا ^ت !‪"PI‬‬
‫\ <‪  9‬ر ا‪ K‬د ‪ 'V‬آ‪ < '  QP‬ا‪9‬ارة ‪1$‬ل ‪9‬ة ز ' ‪ ، ∆t‬دون أن ‪ EM‬إ; ‪ ' 0‬اازن‬
‫أي أن ا ‪9 EK‬ث ‪9BQ‬م ‪ x < x f‬و
‪  K‬ه‪ O‬ا ' < آ ' ا‪ QP‬ء ا رة ‪1$‬ل ا ‪9‬ة ‪∆t‬‬
‫‪Q = I .∆t = n(e − ).F : 'A1K Q‬‬
‫‪ 3‬ــ آ ت ا دة ا‪.
5‬‬
‫ه‪   E‬ر‪ *Q‬آ ت ا دة [
اع ا ‪  '$9‬ا‪ K‬د وآ ' ا‪ QP‬ء ا  ره ؟‬
‫!  !‪: B C‬‬
‫‪ 9‬ا‪ K‬د ذو ا
' ا^)‪ ' 01C‬ا  ' ‪:‬‬

‫‪C! S Q‬ر ا ‪  '< 8‬ا ; ا  ‪ K  V‬د' ‪:‬‬


‫) ‪2 Ag + ( aq ) + Cu ( s ) → Ag ( s ) + Cu 2+ ( aq‬‬
‫‪ 9‬ا‪ K‬د ‪1$‬ل ا ‪9‬ة ‪ ! ، ∆t = 1,5 min‬را ‪I = 86, 0mA f!9V‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪ NI0‬آ ' ا‪ QP‬ء ا ‪1$ '$9‬ل ه‪ O‬ا ‪9‬ة ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪  ,! NI0‬آ ' أ
ت ا س ‪ II‬و!‪  ,‬آ '  دة أ
ت ا(‪1$ 's‬ل ا ‪9‬ة
(‪. PI‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪  ,! me‬آ' ا(‪ 's‬ا ‪ ;< Pje‬إود ا(‪. 's‬‬
‫ا  ل ا  ي 
  آ‬
‫ص   م ا  وا  م ا ‬
‫‪ I‬ــ ا  !ت ا  ‬
‫‪ 1‬ــ ا  !ت ا  ) &‪%‬آ (‬
‫" ث ا ل ا  آ     ر ا ا      دون إ أي‬
‫(' & ا ‪ %‬ا‪$‬ر‪ . #‬أي ن ا ‪ , - . /‬اازن ور   & ا  ا* ‬
‫‪ ,  4‬اازن و‪. Qr = K '012 3 -*14‬‬
‫‪+,‬ل &*)( ‪:‬‬
‫‪  & 2 89 -*14‬ل ‪ 7‬ا*‪-‬وم ) ‪ Br2 (aq‬و‪ ;/‬ا س ) ‪ 3 =" > , Cu ( s‬أ"‪4‬ت ا س ‪ II‬و‬
‫أ"‪4‬ت ا*‪-‬وم ) ‪ @A, Br − (aq‬ا‪1‬د ا  ‪:‬‬
‫)‪Cu ( s ) + Br2 ( aq ) → Cu 2 + ( aq) + 2 Br − ( aq‬‬
‫‪ 27‬اازن ‪B‬ا ا‪K = 1, 25.10 25 : 89‬‬
‫‪ 1‬ــ أ‪E @A,‬رج ا‪ / 89‬ا  ا*  ‪ .‬ذا ‪ =A‬؟‬
‫‪2‬‬
‫‪Cu 2+  .  Br − ‬‬
‫= ‪Qr ,i‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬
‫‪E‬رج ا‪  89‬ا  ا*  ه ‪= 0 :‬‬
‫‪[ 2 ]i‬‬
‫‪Br‬‬
‫أي أن ‪ Qr ,i < K‬و‪K / 2‬ر ‪ /‬ا ‪ J‬ا*‪ J  ، -L‬ن ) ‪ Br − (aq‬و‬
‫) ‪. Cu 2+ (aq‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪  , /‬ا*‪-*   O  4-‬ور ا س ‪ " / II‬ي ‪ J‬أ"‪4‬ت ا س ‪ Cu 2+ (aq ) II‬و‬
‫أ"‪4‬ت ا*‪-‬ور ) ‪، Br − (aq‬ن ‪1‬د ا‪ 89‬ا'‪: 1‬‬
‫)‪Cu 2 + ( aq ) + 2 Br − ( aq ) → Cu ( s) + Br2 ( aq‬‬
‫أ‪ 27 @A,‬اازن ’‪ / K‬ه‪ RB‬ا  ‪ .‬ذا ‪ =A‬؟‬
‫‪1‬‬
‫= ' ‪ K‬أي أن ‪ 27‬اازن ‪- UV‬ة ‪#‬ا و‪A‬وي ‪ *"-‬ا‪ -9S‬أي أن‬ ‫‪ 27‬اازن ه ‪= 8, 3.10 −26 ≃ 0‬‬
‫‪K‬‬
‫ا ‪ , / #‬ازن ‪ .‬و‪ O 4W/ 2‬ر   ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ا  !ت ا   ‪.‬‬
‫آ ‪ &" X‬أن ‪ -*4‬أو ‪  -A4‬آ    ‪ J‬ار ‪ /‬ا ‪ J‬ا‪1‬آ‪ J  Y‬ره‬
‫ا ؟‬
‫أ ــ ارا‪ K‬ا‪ :  *"-‬ا  ‪ 8‬ا‪. 2-‬‬
‫‪ ;4‬ا‪-‬آ @ ا‪ @"-‬ا[‪ 3*4# 8‬وان & أ‪*4‬ب ‪ " U 8L J‬ي ‪& 4 O  J‬‬
‫‪  & 10mℓ‬ل ‪ 7‬ا*‪-‬وم ) ‪- Br2 (aq‬آ ;‪ 10mmol / ℓ R‬و ‪  & 20mℓ‬ل ‪-2‬ور ا*‪ K‬م‬
‫‪-‬آ ;‪ 1, 0mol / ℓ R‬و ‪  & 20mℓ‬ل آ*‪"-‬ت ا س ‪-‬آ ;‪ -/ / -U4 . 1, 0mol / ℓ R‬ا]‪*4‬ب‬
‫إ‪-‬ودان ‪ ،‬ا]ول & ا‪-U‬ا‪ ^ /‬وا[‪ & 4‬ا س ) ‪-E‬ا( ا س ( ‪ 8S4 .‬ا‪-a‬ود"& ‪ *2‬‬
‫‪ -‬ا‪- 1,5V -A‬آ@ ‪ J‬اا ‪ b‬أ* ‪" > 2 - -‬ن ا@ ا‪*-  @A‬‬
‫‪-W2‬ود ا س وا‪-W2 %*- com %2-‬ود ا‪-U‬ا‪. ^ /‬‬
‫‪ 1‬ــ  &  ‪ J‬ا ر ا‪ 2-‬ا‪B‬ي "‪ 3f-9‬ا ‪.‬‬
‫"‪-9‬ض ا  را "‪ -* -‬ا]* ‪ & - -‬إ‪-‬ود ا س ‪  4‬إ‪-‬ود ا‪-U‬ا‪. ^ /‬‬
‫‪ 2‬ــ ا‪ , J  =K‬ا‪ h‬ت ا‪ 2-‬‬
‫ا‪-a‬و‪4‬ت ‪-  :‬ك ‪ /‬أ‪0K‬ك ا‪ %2-‬و‪ /‬ا‪-a‬ود"& و‪ j/‬ا ‪ J‬ا‪1‬آ‪ J  Y‬ا ر ا‪2-‬‬
‫أي & إ‪-‬ود ا‪-U‬ا‪  4 ^ /‬إ‪-‬ود ا س‬
‫ا]"‪4‬ت ‪-  :‬ك ‪ /‬ا ل ‪ 3# > 2‬ا ‪4‬ت ) ) ‪  4 ( K + ( aq ), Cu 2+ (aq‬اد ا‪%*-‬‬
‫‪ @2‬ا‪ ،  @A‬و‪ 3#‬ا]‪4 4‬ت )) ‪  4 ( SO42 − ( aq ), Br − ( aq‬ا]‪4‬د ا‪ @2 %*-‬ا‪@#‬‬
‫ ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ آ ‪ X‬ر ا ‬
‫‪-‬ور  ر آ‪ 2-‬ا‪-9‬وض &‬
‫(‪-‬ف ا ؟‬
‫‪ bf m,04‬ا س وا‪9E‬ء ان‬
‫ا]زرق ‪ J‬إ‪-‬ود ا‪-U‬ا‪^ /‬‬
‫اد ‪ -A94 ،‬ذ‪ 2 p‬وث‬
‫ا‪;E‬ال ا ‪4‬ت ) ‪Cu 2+ (aq‬‬
‫وذ‪2 p‬آ‪A‬ب إ‪-‬و‪4‬ت ‪:‬‬
‫‪Cu 2+ (aq ) + 2e − = Cu‬‬
‫‪2‬ار إ‪-‬ود ا س ا]‪4‬د‬
‫‪ m,04‬ا‪-9V‬ار ا ل ‪> ,‬‬
‫‪q‬آ‪A‬ت ا]‪4 4‬ت ) ‪ Br − (aq‬وذ‪p‬‬
‫‪  2‬ا‪-a‬و‪4‬ت إ‪ J‬إ‪-‬ود‬
‫ا‪-U‬ا‪ @A, ^ /‬ا‪1‬د ا  ‪:‬‬
‫‪2 Br − ( aq ) = Br2 ( aq) + 2e−‬‬
‫و‪W/ 2‬ن ا‪ 89‬ا ث ‬
‫‪-‬ور ا ر ا‪: 2-‬‬
‫)‪Cu 2 + ( aq ) + 2 Br − ( aq ) → Cu ( s) + Br2 ( aq‬‬
‫ ا 
  ‪ /‬ا * ر ‪ (1‬ا ‪ /0‬ا ‬ ‫َ‬ ‫أي أن ا  ‪ &  7‬ا  أ‪ )6‬أو َ‬
‫‪َ 4‬‬
‫ ‪ *& /0‬ره ا ( ‪ / .‬ه‪%‬ا ا  ل ا  ي  < ا ;‪. ( :‬‬
‫‪ II‬ــ ا ‪7‬را= ا ; < ا ;‪: ( :‬‬
‫أ‪7‬ء ا  ‪ 8‬ا‪0E 8 2-‬ل اة ‪ ∆t‬آ  ا‪2-‬ء ‪ & Q‬إ‪-‬ود إ‪ J‬أ‪-E‬ى ‪2‬ا‪ K‬ا‬
‫ا‪. 2-‬‬
‫إذا آ‪L ^4‬ة ا ر ا‪ 2-‬ارة ‪ /‬ا ‪0E 27 I 8‬ل ‪W/ ∆t‬ن ‪. Q = I .∆t‬‬
‫‪ s14‬أن آ  ا‪2-‬ء ‪  2 *-‬دة ا‪-a‬و‪4‬ت ا & إ‪-‬ود إ‪ J‬أ‪-E‬ى *‪ -‬ا‬
‫‪I .∆t‬‬
‫= ) ‪. n (e −‬‬ ‫‪ '012‬ا  ‪ Q = n(e − ).F :‬أي أن‬
‫‪F‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ /‬ا‪h‬ط ا‪ *"-‬ا‪ j2A‬أو‪ - *1 #‬آ ا س ا‪0E 4‬ل ا  ‪ 8‬ا‪0E 2-‬ل‬
‫اة ‪ -*14 ، ∆t‬أ‪0E 34‬ل اة ا;  ‪ / -" ∆t‬اارة  ر ‪. 27 I 3L‬‬
‫‪ vh4‬اول ا‪: 89 9V‬‬
‫‪ Cu ( aq ) +‬ا‪ 89‬ا  ‬
‫‪2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬
‫)‪2 Br ( aq ) → Cu ( s) + Br2 ( aq‬‬
‫‪ ,‬ا‬ ‫ام‬ ‫آ ت ادة‬ ‫) ‪n (e −‬‬
‫ا* ‬ ‫‪0‬‬ ‫‪CV‬‬ ‫' ‪C 'V‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪∆t‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪CV − x‬‬ ‫‪C 'V '− x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪2x‬‬
‫‪−‬‬
‫‪n(e ) I .∆t‬‬
‫= ‪n(Cu ) = x‬‬ ‫=‬ ‫‪# @A,‬ول ام "‬
‫‪2‬‬ ‫‪2.F‬‬
‫و‪W/ 2‬ن آ ا س ان‪:‬‬
‫‪I .∆t‬‬
‫= ) ‪m(Cu ) = n(Cu ).M (Cu‬‬ ‫) ‪M (Cu‬‬
‫‪2F‬‬
‫‪ III‬ــ ا < ا ;‪  ( :‬ل آ رور ا @ د م‬
‫آ ‪-14 X‬ف ‪ J 01/‬اا= ا‪  4‬إ‪4‬ز   ‪ 8‬آ‪ 2-‬؟‬
‫ا ‪B0‬ط ا 
)( ‪2‬‬
‫‪ x4‬أ‪ 2 U 8L J 2*4‬ل آرور ا‪S‬د"م ‪،‬‬
‫‪ / -U4‬آ‪-( 8‬ف ‪*4x‬ب إ‪-‬ودا & ا‪-U‬ا‪^ /‬‬
‫و‪ 8S4‬ا‪-a‬ود"& ‪ -  *2‬ا‪-A‬‬
‫) ‪ / ، (3, 5V‬ث ر '‪-A‬ي ‪.‬‬
‫‪- 12‬ور ‪ by2‬د'‪ & "-L 8E4 ، j‬ارق *‪0‬‬
‫‪ / "4]2‬ا‪-9‬ع ا‪B‬ي "‪ 3 / #‬ا]‪4‬د ‪m,0/ ،‬‬
‫ا‪9E‬ء ن ا]‪ / BEq4 s7 ، "4‬أ‪*4‬ب ا‪*E‬ر ' ‪0‬‬
‫& ا ل ا‪#‬د ‪-/ /‬ع اد و‪ X y4‬إ ‪3‬‬
‫'‪-‬ات & ا‪ 9‬ل ا‪ m,0/ ، & 9‬أن ‪{*S" 34‬‬
‫ورد" ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ & ‪0E‬ل ‪-#‬د ا]‪4‬اع ا   اا‪#‬ة ‪/‬‬
‫ا ل وادا ‪ J‬ا;دو‪#‬ت ‪;$‬ل‪}/‬آ‪A‬‬
‫ا  ‪,‬د ا‪09‬ت ا& ‪,‬و‪  7‬آ‪8‬‬
‫إ‪-‬ود ؟‬
‫) ‪O2 ( g ) / H 2O (ℓ ), C ℓ 2 ( g ) / C ℓ − (aq‬‬
‫) ‪H 2O (ℓ) / H 2 ( g ), Na + ( aq ) / Na ( s‬‬
‫ ه ا]‪4‬اع اا‪#‬ة ‪ /‬ا ل ؟‬
‫‪−‬‬ ‫‪+‬‬
‫ا‪-U‬ا‪ ، ( 89" O ) ^ /‬اء ‪ ،‬أ"‪4‬ت ا‪S‬د"م ‪ ، Na‬أ"‪4‬ت ارور ‪C ℓ‬‬
‫‪ s14‬أ‪  34‬ا]‪4‬د  ث أآ‪A‬ة ‪ ،‬ا]‪4‬اع ا    ا "& أن ‪ @1‬دور ا‪;$‬ل ه ‪O;$‬ت‬
‫ا;دو‪#‬ت ا  ‪O2 ( g ) / H 2O (ℓ ), C ℓ 2 ( g ) / C ℓ − (aq ) :‬‬
‫ا]آ‪A‬ن ا& ‪,‬و‪  7‬ا]‪4‬د ه ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪H 2O ( ℓ ) = O2 ( g ) + 2 H + ( aq) + 2e−‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2C ℓ (aq) = C ℓ 2 ( g ) + 2e−‬‬
‫‪−‬‬

‫‪ s14‬أ‪ 34‬‬
‫ا;دو‪#‬ت ا  ‪:‬‬
‫) ‪H 2O (ℓ) / H 2 ( g ), Na + ( aq ) / Na ( s‬‬
‫ا‪O;EO‬ن ا& ‪,‬و‪  7‬اد ه ‪:‬‬
‫) ‪Na + (aq ) + e − = Na ( s‬‬
‫)‪2 H 2O(ℓ) + 2e − = H 2 ( g ) + 2 HO − (aq‬‬
‫‪ 2‬ــ & ا‪-‬وا; ا;ة ‪ ،‬ا‪ =K‬اا= ا‪0E 01/ 4‬ل ه‪B‬ا ا  ‪. 8‬‬
‫& ‪0E‬ل ا‪ &*" ~,0‬أ‪ J 34‬آ‪ 8‬إ‪-‬ود"& ا‪04‬ق ‪.‬ز ‪.‬‬
‫‪A J‬ى ا]‪4‬د و‪ @A,‬ا‪-‬ا; أزرق ا]‪ "4‬أن ا‪U‬ز ا‪ 9" j‬ن ه‪B‬ا ا‪-‬ا; أي أن ا‪U‬ز ه‬
‫‪ 7‬ار ‪ Cℓ 2‬أي أن ا‪ 89‬ا ث ه ‪2C ℓ − ( aq ) = C ℓ 2 ( g ) + 2e− :‬‬
‫ اد "‪. j‬ز ‪ 7‬ا رو‪ H 2 & #‬و"ل ر ان اردي ‪ 9‬ل ا‪ J & 9‬ن أ"‪4‬ت‬
‫ا روآ‪  A‬و‪ 89/ 2‬ا ث ه ‪2 H 2O (ℓ) + 2e − = H 2 ( g ) + 2 HO − ( aq ) :‬‬
‫‪ 3‬ــ أ‪ ^*7‬ا‪1‬د ا ‪B  S‬ا ا  ‪ 8‬ا‪. 2-‬‬
‫) ‪2 H 2O (ℓ) + 2C ℓ − ( aq ) → H 2 ( g ) + 2 HO − ( aq ) + Cℓ 2 ( g‬‬
‫‪)*& IV‬ت ا < ا ;‪( :‬‬
‫ــ  ‪ - y‬و  ا‪ & "1‬ا‪;9‬ات‬
‫ــ  ‪ €12 - y‬ااد آء ‪ 8 /#‬وأ"‪4‬ت ا*‪U-‬ت واء ا]وآ‪   A‬و‪ 7‬ار و‪7‬‬
‫ا رو‪ & #‬إ ‪...‬‬
‫ــ إدة ‪ & L‬ا*ر"ت ا‪ A‬رات واا‪ X‬ا ‬
‫‪ 1‬ــ ا  آ‪ E‬ا ‪(DD‬‬
‫"ن ا‪-‬آ‪ s‬ا‪ & VV-‬إ‪-‬ود"& & ا‪V-‬ص ‪ .‬أ‪,‬ه ‪ [2 JU‬أوآ‪  A‬ا‪V-‬ص ‪.‬‬
‫ا ل ا‪]a‬آ‪-‬و  ا‪B‬ي "‪ 3 / -U‬ه‪B‬ان ا‪-a‬ودان ه ‪ €, & % E‬ا*‪p "-‬‬
‫) ‪ 2 H + ( aq ) + SO42− ( aq‬وآ*‪"-‬ت ا‪V-‬ص ‪. PbSO4 ( s ) II‬‬
‫"& ‪-‬آ‪ s‬أن "‪ 8Uh‬آ ‪ {" > , ،‬ا' ا‪  2-‬إ‪ J‬دارة ‪E‬ر‪  #‬وذ‪ p‬أ‪7‬ء ار‬
‫ا ‪4 ،‬ل أن ا‪-‬آ‪-9" s‬غ ‪.‬‬
‫"& ‪-‬آ‪ s‬أن "‪ 8Uh‬آ‪-4  8*A‬آ@ ‪ 3 2- & 2‬ا "‪-9‬ض  ‪  3‬را  ‪1 R‬‬
‫ ‪  J‬ر ا‪4 ، „"-9‬ل أن ا‪-‬آ‪. & h" s‬‬
‫‪1‬د ا‪ 89‬ا  ث ‪- /‬آ‪ s‬ر‪: VV‬‬
‫‪ ,‬ا‪ULO‬ل آ ‪:‬‬
‫ ا@ ا‪- @#‬آ‪ " s‬ث ا‪;EO‬ال ذو ا‪1‬د ا  ‪:‬‬
‫) ‪PbO2 ( s ) + SO42 − ( aq ) + 4 H + ( aq ) + 2e− = PbSO4 ( s) + 2 H 2 O(ℓ‬‬
‫ ا@ ا‪- @A‬آ‪  s‬ث أآ‪A‬ة ‪:‬‬
‫‪Pb( s ) + SO42 − ( aq) = PbSO4 ( s) + 2e−‬‬
‫ر ا ‪ @A,‬ا ‪ J‬ا*‪1 -L‬د ا‪: 89‬‬
‫) ‪PbO2 ( s ) + 2 SO42 − ( aq ) + 4 H + ( aq ) + Pb( s ) → 2 PbSO4 ( s ) + 2 H 2 O(ℓ‬‬
‫‪ , /‬ا‪ULO‬ل آ‪: 8*A‬‬
‫‪ „"-9 , /‬ا‪-‬آ‪ 3 L &" s‬وذ‪-2 p‬آ *‪ -  b 3‬ا‪-9" -A‬ض  را ‪ /‬ا ‪J‬‬
‫ا‪1‬آ‪ Y‬ا‪ m,0‬أ‪7‬ء ا‪ / . „"-9‬ه‪ RB‬ا  "ن ا‪-‬آ‪* s‬رة &  ‪ 8‬آ‪ 8*A" 2-‬ا'‬
‫‪/‬ر ا ‪  4‬ا ‪ J‬ا‪1‬آ‪ J  Y‬ار ا ‪.‬‬
‫)‪2 PbSO4 ( s ) + 2 H 2 O (ℓ ) → PbO2 ( s ) + 2 SO42 − ( aq) + 4 H + ( aq) + Pb( s‬‬
‫  ‪:‬‬
‫‪ 2‬ــ ا  !ت ا  وا  !ت ا   ‪ E  (1‬ا‪GH‬ء‬
‫ــ ا ل ا ا‪-‬ا‪. Y9 j/‬‬
‫أ‪- K 34‬ورة ‪1  # 2‬ة ‪  ،‬ث ‪ 0E‬ة  ‪O‬ت   "‪ 7  / 8E‬ا]وآ‪&  A‬‬
‫ا‪0K‬ك ا‪ U‬ز ‪ /‬و‪ , %K‬ا و‪ j/‬ا‪ 89‬ذي ا‪1‬د ‪:‬‬
‫)‪C6 H12O6 (aq ) + 6O2 ( g ) → 6CO2 ( g ) + 6 H 2O ( ℓ‬‬
‫وه  ل  ‪ /‬ا ‪ J‬ا*‪-  -L4 ، -L‬ارة و"‪A‬ه‪ / VE s‬ا ‪9‬ظ ‪ J‬در‪-, #‬ارة‬
‫‪ sA#‬ا‪A4O‬ن ‪, /‬ود ‪ ، 37°C‬وذ‪ 2 p‬ل ا' ا‪-/‬ة ‪ /‬ا‪1‬م إ‪ J‬ا' ا‪0‬ز  م‬
‫ا‪2 392 sA‬ا‪ 89 K‬آ   " ‪ / 8S‬آ‪ &  E 8‬ا‪sA‬‬
‫‪ s /‬ا]‪ ,‬ء ‪.‬‬
‫ــ ا ل ا‪-A‬ي ا‪-‬ا‪- j/‬آ @ ا‪. y‬‬
‫"ّْ& ا‪-‬آ @ ا‪ / y‬ا*ت ار‪ & ،   /‬إ‪4‬ج ا‪"-A‬ت و‪ 7‬ا]وآ‪ &  A‬ا‪& '04‬‬
‫‪ 7‬أوآ‪  A‬ا‪2-‬ن واء ا‪ / &"-/‬ا‪0U‬ف اي ‪ .‬و"‪ s‬ذ‪ p‬و‪-A' 89 j/‬ي ‪ 8y92‬ا'‬
‫ااردة & أ‪ 1L‬ا‪. Yh‬‬
‫) ‪6CO2 ( g ) + 6 H 2O (ℓ) → C6 H 12O6 (aq ) + 6O2 ( g‬‬
‫ا  ت ا   اة وا  ت ا   
  آ‬
‫ا ر ‬
‫  ‪1‬‬

آس  ‪  V1‬ل آت اس ‪ II‬و ‪  !"# $!
%‬اس و
آس ‬
‫ ‪  V2‬ل ات ا‪#‬ص و ‪  !"# $!
%‬ا‪#‬ص ‪ ,- .‬ا! ‪)*+‬ة ! ات‬
‫ا‪! /‬م )) ‪. ( NH 4+ ( aq ) + NO3− ( aq‬‬
‫‪ 1‬ــ أر‪ !4 56‬ا‪3‬د ‪،‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ ,-‬إ<ود ا‪#‬ص ‪ com ;++‬وإ<ود اس ‪ ;++‬ا‪ !D!
، )" E‬ه‪B‬ا ا‪ !/‬إ‪A‬‬
‫ا*! ‪H . U = +0, 48V‬د ‪ !)G‬ا‪3‬د و‪ $4G‬ا<‪F‬آ ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ا‪ P6‬ا"‪ ,O‬ا‪B‬ي ‪H‬ث ‪+‬ار آ‪ ,‬إ<ود أ‪L‬ء ا‪%J‬ل ا‪3‬د ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ أآ‪3 T‬د ا‪/‬آ‪HS‬ة ــ ا‪R‬ال ا*و ‪+‬‬
‫) ‪Pb 2+ (aq ) / Pb( s ) , Cu 2+ (aq ) / Cu ( s‬‬ ‫‪!)3‬ت ‪ :‬ا‪R‬دو‪W‬ن ا"‪O‬ن ‪:‬‬
‫  ‪2‬‬
‫‪2+‬‬ ‫‪2+‬‬
‫) ‪ ، Sn (aq ) / Sn( s‬آ‪,‬‬ ‫‪,‬‬ ‫ <ن ‪O‬د ‪ Y! H-G /HH‬ا‪R‬دو‪W‬ن ا"‪O‬ن ه ‪Fe (aq ) / Fe( s ) :‬‬
‫ ‪O Z-‬د ي ‪  V = 200mℓ 5 AO‬ال ا‪4 /‬آ!‪S [R‬وي ‪C = 5, 0.10 mol / ℓ :‬‬
‫‪2‬‬

‫وإ<ود آ‪ ,- m = 10 g F‬إ<ود ا‪<\+ HH‬ود ا*‪+ H-‬ا‪ )6‬أ! ‪ A‬و‪ ,#‬أو *و‪، R $‬‬

!
!‪!4 $‬ر آ‪H I = 30mA $4HJ ^+F‬ة ‪. ∆t = 20h‬‬
‫‪!)3‬ت ‪ :‬ا<‪ ,‬ا! ‪M ( Sn) = 118, 7 g / mol ، M ( Fe) = 55,8 g / mol :‬‬
‫ا‪ D‬ا_‪H+‬ا^! ‪، e = 1, 6.10−19 C :‬‬
‫‪ +L‬أ
آدرو ‪N A = 6, 02.1023 mol −1‬‬
‫‪1‬‬
‫ا‪3‬د ‪ O ،‬أن ا‪ HH‬آ‪` HS‬ل ا‪%J‬ل ا‪3‬د ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ أ‪ ;O‬ا‪ ,!a‬ا_‪. H3 `)#‬‬
‫‪ 3‬ــ أ‪ TS‬آ! ا<‪+F‬ء ‪ Q‬ا `ل ‪H‬ة ا_‪%J‬ل ‪. ∆t‬‬
‫‪ 4‬ــ أ ‪ cD‬ا‪H‬ول ا‪) "#‬ر ال ! ا ا‪ !^H‬وا ا‪. !^F‬‬
‫‪ 5‬ــ أ‪ !%4 TS‬آ‪  ,‬ا‪<e‬ود ‪< O‬ن ا*‪H‬م أ‪. A-G‬‬
‫  ‪3‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪O 3‬د آ` ‪ Y! D‬ي ‪)G AO‬ة ! <رور ا‪! /‬م ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪1‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 2‬ه‪O ,‬د آ` ‪  D‬أم ‪ ^`G‬؟‬
‫‪2‬‬
‫) ‪ MnO2 ( s ) / MnO (OH )( s‬و ) ‪ !k . Zn 2 + (aq ) / Zn( s‬أن ا‪<e‬و!‪O j‬ض ‪+‬ل ‪HOG‬ي ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬أآ‪ Z- T‬ا‪3‬د ا*و ‪R ,<+‬دو‪ O W‬أ  ‪ AO ,-‬ا‪R‬دو‪MnO2 ( s ) / MnO(OH )( s ) W‬‬

و‪HOG ;6‬ي ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ ,- 2‬إ<ود ا‪ )" com ;++ l R‬وإ<ود ا<‪+‬ن ا‪%‬ر
ل ‪/ ^L‬وآ‪H!S‬‬
‫ا‪R!%‬م ‪ ;++ MnO2‬ا‪ !D!
، )" E‬إ‪. TW 44 A‬‬
‫أ‪ ;O‬ا‪ ,!a‬ا_‪3 `)#‬د ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 3‬أ‪L‬ء ‪H‬ة ا‪%J‬ل ا‪3‬د ‪ R
 20g ,O"4‬ا‪ ^L  0,97g  l R‬أوآ‪ H!S‬ا‪. R!%‬‬
‫أ ‪ cD‬ا‪H‬ول ا‪) "#‬ر ال ‪ .‬أ‪ TS‬ا*‪H‬م ا‪. A-G/‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 4‬أ‪HO TS‬د ا‪<e‬و ت اد أ‪L‬ء ‪H‬ة ا_‪%J‬ل ‪ .‬أ‪H TS‬ة ا‪%J‬ل ا‪3‬د ‪ O ،‬أن ا‪3‬د‬
‫‪!4 )3‬را ‪I = 50mA $4HJ‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ )3‬ا‪3‬د ‪!4‬را ‪` I = 50mA $4HJ‬ل ‪H‬ة ‪  ∆t = 1h30 min‬ا_‪%J‬ل ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 1‬أ‪<+ TS‬م و‪!/+‬ــ‪ OS‬آ! ا<‪+F‬ء ‪ Q‬ا ‪
4‬ا‪H‬ارة ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 2‬ا‪ !%4 P6‬آ ا‪. l R‬‬
‫‪!)3‬ت ‪ :‬ا<‪ ,‬ا! ‪:‬‬
‫‪M ( Zn) = 65, 4 g / mol , M ( Mn) = 54,9 g / mol , M (o ) = 16 g / mol , M ( H ) = 1g / mol‬‬
‫ا‪ D‬ا_‪H+‬ا^! ‪ +L ، e = 1, 6.10−19 C :‬أ
آدرو ‪ N A = 6, 02.1023 mol −1‬ا"ردي ‪1F = 96500C / mol :‬‬
‫  ‪4‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪2+‬‬
‫ ‪ R‬ا‪3‬د ز ‪
/l‬ا‪  Zn‬ا‪R‬دو‪ Zn (aq ) / Zn( s ) !W‬و ) ‪ 5 Y! ، Ag (aq ) / Ag ( s‬ال‬
‫ا‪
/‬آ‪O Z- ,‬د ه ‪ 100mℓ‬واآ!‪R‬ان ا‪!^H‬ن ‪ o‬ت ) ‪ Ag + (aq‬و ) ‪S Zn 2 + (aq‬ون ‪:‬‬
‫‪ Zn 2+  =  Ag +  = 0, 20mol / ℓ‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬

‫آ ا‪R‬ء ا‪%‬ر  إ<ود ا‪


l R‬ال ه ‪ mi ( Zn) = 2, 0 g :‬أ‪L‬ء ا‪%J‬ل ا‪3‬د ‪R
p ،‬‬
‫ا" ‪ AO‬إ<ود ا" ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ ;O/‬ا‪ ,!a‬ا_‪3 `)#‬د ز ‪.
/ l‬‬
‫‪2‬‬
‫ا‪. $%J‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪S4‬وي ‪ +L‬ه‪B‬ا ا"‪K = 1, 0.1052 ,O‬‬
‫‪!3 q!)+‬ر ا)ر ا*^ ‪ A  q*4 ،‬ا)ر ا‪
,#‬ا‪3‬د ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 4‬ــ ‪ 1‬آ!‪4 !% Z‬آ!‪ R‬آ‪  ,‬ا‪ /‬ت ‪ Zn 2 +‬و ‪ Ag +‬أ‪L‬ء ا‪%J‬ل ا‪3‬د ؟‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 2‬آ!‪ 5 Z‬ا"ظ ‪ AO‬ا!د ا<‪ Z- 
^+F‬ا‪3‬د ؟‬
‫‪ 5‬ــ ‪ 5‬ــ ‪ 1‬أ ‪ cD‬ا‪H‬ول ا‪) "#‬ر ال ‪.‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪ 2‬أ‪ TS‬ا*‪H‬م ا‪ xmax A-G/‬وا‪ P6‬ا"‪ ,O‬ا‪. H‬‬
‫‪ 6‬ــ < ‪3‬د أن ‪!4 )3‬را آ‪` I = 0,15 A !^+F‬ل ‪H‬ة ‪. ∆t‬‬
‫‪ xmax‬وا"ردي ‪ F‬و ‪. I‬‬ ‫‪ 6‬ــ ‪ 1‬أو‪_H+ ∆t !34 HW‬‬
‫‪ 6‬ــ ‪ 2‬أ‪ ∆t TS‬وا‪ P6‬آ! ا<‪+F‬ء ا*‪-‬ى ‪3‬د ‪.‬‬
‫ا & ا ‪+ : # $%‬ص ‪ ) #‬م ا ‪ .‬وا ) م ا ‪.  ,-‬‬
‫  ‪5‬‬
‫ ‪ R‬ا!‪ ,‬ا<‪ ^+F‬ل ^ <ت ا‪. Zn 2+ ( aq ) + SO42 − ( aq ) l R‬‬
‫‪ F HO‬ا!‪ ,‬ا‪B‬ي دام ‪R4 54 Y! ، 35, 0 min‬و‪! [H‬ر ‪R4 ، I = 0 , 63A $4HJ‬ا‪H‬ت آ ا<‪4‬د ب‬
‫‪. ∆m = 448mg‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ‪3 T‬د ا_‪R‬ال ا<‪L‬دي‬
‫‪ 2‬ــ أ‪ F HO x $H*4 TS‬ا!‪. ,‬‬
‫)‪. l R M ( Zn‬‬ ‫‪ 3‬ــ أآ‪ T‬ا‪ G`3‬ا ‪ x !+ ;+4‬و ‪ ∆m‬وا< ا!‬
‫)‪. M ( Zn‬‬ ‫‪ 4‬ــ ا‪!G P6‬‬
‫  ‪6‬‬
‫ آ‪ AO T‬اا ! آ‪ !!^+F‬ا‪/‬ول ي ‪  200mℓ AO‬ل ات ا" ‬
‫) ‪4 Ag + ( aq ) + NO3− ( aq‬آ!‪ C1 = 0,1mol / ℓ [R‬وا‪ a‬ي ‪  150mℓ AO‬ل آت اس ‪II‬‬
‫) ‪4 Cu 2+ ( aq ) + SO42 − ( aq‬آ!‪. C2 = 0,10mol / ℓ [R‬‬
‫ا‪<e‬ودات ا‪D4 _ 3S‬رك
ه‪B‬ا ا!‪ ,‬ا<‪. ^+F‬‬
‫‪ 1‬ــ أر‪ 56‬اآ!‪ T‬ا ‪ e‬ز ه‪B‬ا ا!‪ ,‬ا<‪. ^+F‬‬
‫‪ 2‬ــ أآ‪3 T‬د ا"‪ ,O‬ا‪B‬ي ‪H‬ث ‪ HO‬آ‪L‬د آ‪. , ,‬‬
‫‪ 3‬ــ `ل ‪H‬ة ا!‪ ,‬وا دا‪R4 15 min j‬ا‪H‬ت آ آ‪L‬د ا‪ ,‬ا‪/‬ول ب ‪ . 1, 2g‬أ‪HJ TS‬ة ا!ر‬
‫ا<‪
^+F‬ا‪H‬ارة ‪.‬‬
<‫ ا‬xG4 ‫ أم‬H‫ا‬R4 O ‫رة‬O !%‫ا ا‬B‫ ه‬,‫ ه‬. ,!‫ة ا‬H ‫ `ل‬a‫ ا‬,‫د ا‬L‫! آ آ‬%4 P6‫ ــ ا‬4
. a‫ ا‬,‫ول وا‬/‫ ا‬,‫ اا
ا‬AO Cu 2 + (aq ) ‫ و‬Ag + (aq )  ,< !!^F‫ ا‬R!‫د اآ‬H ‫ ــ‬5
M (Cu ) = 63,5 g / mol , M ( Ag ) = 108 g / mol : ‫)!ت‬3
‫ت ا
ة واة‬
‫‪Réaction d’estérification et d’hydrolyse‬‬
‫‪ I‬ــ ا‪/*,‬ت وا ‪.‬ض ا‪*+
,‬آ(''&‬
‫‪ 1‬ــ ا‪/*,‬ت‬
‫ــ   ا
ت ا
 اة ‪ 
   −OH‬أ ‪.‬‬
‫ا‪ #$‬ا"! 
ل ه ‪ ' R − OH :‬أن ‪) R −‬ر أ ‪.‬‬
‫ه‪!,‬ك ‪ ./.‬أ‪!,-‬ف * ا
ت ‪:‬‬
‫ا
ل ا‪2‬و ‪R − CH 2 − OH :‬‬
‫ا
ل ا‪
4!5‬ي ‪R − CR′H − OH :‬‬
‫ا
ل ا‪R − CR′R′′ − OH : 5!5‬‬
‫ــ ‪ 6‬ا
ل ‪ A6 :‬ا
ل !@? ا‪!2‬ن ا
ا‪ < = >9‬إ‪ 9!:‬ا‪ 78/‬ــ أول )‪ (-ol‬إ‪A‬‬
‫‪ !J4‬ا @? ‪) ?I I
6‬ل ‪ <:
 A‬ا
ن ا
‪ 9  GH‬ا‪ 66‬ا
‪. 4‬‬
‫
‪: 23'45 67‬‬

‫‪ M,-‬ا
ت ا! وا ‪ L‬أ@!‪: !JK‬‬
‫‪ 2‬ــ ا ‪.‬ض ا‪*+
,‬آ(''&‬
‫
ي ا‪ O‬ا
آ‪ A 6‬ا 
 اة ‪−COOH‬‬
‫ا‪ #$‬ا"! ‪ O‬آ
آ‪ 6‬ه ‪R − COOH‬‬
‫‪ 6‬ا‪!82‬ض ا
آ‪ : 6‬آ‪ Q‬ا@? ‪ O8‬آ
آ‪ * 6‬آ ‪
 O8‬‬
‫!@? ا‪!2‬ن ا‪U‬ي = ‪ TG4‬ا‪ SJ‬ا
‪ < 4‬إ‪ 9!:‬ا‪ 78/‬و‪(oique) R‬إ‪ !J4 A‬ا @? ‪.‬‬
‫
‪2 23'45 67‬‬
‫أ ‪ L‬أ@!ء ا‪!82‬ض ا
آ‪ 6‬ا! ‪:‬‬

‫‪ II‬ــ أ><ر‪<7‬ات ا; ــ ا‪


:‬ات ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ أ><ر‪ <7‬ا;‬
‫
ي  أ‪)4‬ر) ا‪ A O‬ا 
 اة ‪−CO − O − CO − :‬‬
‫ا‪ #$‬ا"! ‪)42‬ر) ا‪ O‬ه ‪R − CO − O − CO − R :‬‬
‫آ‪ G‬ا‪
$‬ل ‪ A‬أ‪)4‬ر) ا‪: O‬‬
‫‪ *]6‬ا‪ O‬ا
آ‪ ), ، 6‬در اارة ‪ 700°C‬و

د ‪
I S‬ي‬
‫!ء ) أوآ‪ )6‬ا‪
G@
G‬ر ( ‪ A S$4‬أ‪)4‬ر) ا‪ ، O‬و? ه‪U‬ا ا‪S !G‬‬
‫‪U‬ف  ا!ء * * ‪ O‬ا
آ‪. 6‬‬
‫"!د ا‪ A ! G$ Q S !G‬ا^‪ S‬ا! ‪:‬‬

‫‪ 6‬أ‪)4‬ر)ات ا‪: O‬‬


‫‪ A6‬أ‪)4‬ر) ا‪ ?@! O‬ا‪ O‬ا
آ‪ 6‬ا
ا‪ O
" < ، >9‬آ ‪ O8‬‬
‫أ‪)4‬ر) ‪.‬‬
‫
‪: 23'45 67‬‬
‫أ ‪ L‬أ@!ء ا‪)4‬ر)ات ا‪ O‬ا! ‪:‬‬

‫‪ 2‬ــ ا‪
:‬ات‬
‫`?  ا_@ ا 
 اة ‪:‬‬

‫ا‪ #$‬ا"! ‪ @a‬ه ‪:‬‬

‫‪ 
  R '8‬أ أو ذرة ه)رو* و‪ 
  !"I R ′ S5‬أ ‪.‬‬
‫‪ 6‬ا @ات ‪:‬‬
‫آ‪ Q‬ا@? ا @ * ‪: *K‬‬
‫ا ء ا‪2‬ول ^> * ا@? ا‪ O‬ا
آ‪ O
" 6‬ا‪" 78/‬و‪" 78/! "R‬وات"‬
‫ا ء ا‪
 4!5‬ا‪ >9‬ا 
 ا‪ 2‬ا )رة ا‪2‬وآ‪. * 6‬‬
‫
‪: 23'45 67‬‬

‫‪ 3‬ــ ‪ B'CD‬ا‪
/‬ات‬
‫‪@a‬ات دور آ ‪ *
 9‬ا"
ر ‪ !J42 ،‬آ!ت ذات را‪" K‬ة و‪! !64 !I‬‬
‫درا & ‪ B'CD : &'47
E‬إ‪*>I7‬ات ا‪. G'H:‬‬
‫‪ 9 Q$4‬دورق ‪ O8 * 50mℓ‬ا_‪ R
4!5‬و ‪ * 5mℓ‬ا_‪
4!5‬ل و‪ M`4‬إ= "‪I O‬ات *‬
‫‪ O8‬ا‪U R‬ر ‪.‬‬
‫‪ )64‬ا)ورق د ه
ا‪ ، K‬و‪!8 9 ="`4‬م ? در ‪8‬ار= ‪) 80°C‬ة ^ د‪>K!I‬‬
‫‪. !7‬‬
‫‪
 Q$4‬ى ا)ورق ‪ 9‬آ‪i‬س ]و‪
 ، g‬ي ‪! A‬ء !‪ ?^,9 ، f‬را‪* ? K‬‬
‫

دة ‪ l‬ج ا‪ ، * !G‬و‪U S!I n k!4 Jl‬و!ن ‪ 9‬ا!ء ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ‪ Q‬ا‪ M$4 p$‬ا‪
^,‬رة وأ ‪ L‬ا! ا

 ‪ O8 * S‬ا_‪ R
4!5‬وا_‪
,5‬ل ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫"!د= ا!‪. K‬‬
‫‪)8 )7‬ث ‪ S !G‬آ!‪ K‬أدى إ‪U S!I n k!4 A‬و!ن ‪ 9‬ا!ء ا!‪ f‬وذي را‪ K‬ة‬
‫‪@a‬ات إذن ‪
J9‬إ@ ا@= _‪
4!5‬ات ا_‪ S5‬ا‪ S !G A6 S !G‬ا‪@2‬ة ‪.‬‬
‫‪!" Q‬د= ا!‪: K‬‬
‫‪ ، ! G$‬ا‪@2‬ة ه ا‪ O8 * S !G‬آ
آ‪ 6‬وآ
ل و‪u‬دي إ‪
 A‬ن إ@‬
‫وا!ء ‪.‬‬

‫‪ 4‬ــ ‪.‬ة إ

‫>‪M‬ط ا ‪*,O Q'R 6'S( : 2 247
E‬ن ‪ 6O‬إ‪*>H‬ات ا‪ G'H:‬واء ‪.‬‬
‫‪#- 
8 9 Q$4‬ة ‪ * 10mℓ ،‬ا!ء ا‪ ، 7‬و‪ M`4‬إ= ‪ * 10mℓ‬إ‪
4!5‬ات ا_‪ S5‬و"‪O‬‬
‫‪I‬ات ‪ O8‬ا‪. R‬‬
‫") ‪ R‬ا]‪ ) ,9 pH T74 L‬أن ‪ v54 pH = 7‬دا رأ@! ‪
9 A‬ه ا
 ‪?. ،‬‬
‫‪ <`4‬ه‪ xU‬ا‪w2‬ة ‪ *]6 9‬ا
‬
‫") ) ا]‪ y8/4 ، L‬أن ‪. pH = 5‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪! A‬ذا )ل )ل ‪ #‬ال ‪ pH‬ا‪ y8/‬؟‬
‫‪pH‬‬
‫‪ 2‬ــ ! ه
ا‪ S !G‬ا‪U‬ي ‪)8‬ث * ا!ء و ا_@ ؟‬
‫ه‪!,‬ك ‪ * S !G‬إ‪
4!5‬ات ا_‪) S5‬إ@ ( وا!ء و‪ k!4‬ه‪U‬ا ا‪ S !G‬ه
‪ O8‬اإ‪Q68 R
4!5‬‬
‫ا"!د ا!‪ K‬ا! ‪:‬‬

‫‪ A6‬ه‪U‬ا ا‪ S !G‬ا"!آ‪ S !G T‬ا‪@2‬ة ‪ S !G ،‬ا‪i‬ة ‪.‬‬


‫‪i8 S !G * " ! G$‬ة إ@ !"!د ‪:‬‬

‫‪ III‬ــ ا<را & ا ‪* & &'47


E‬ازن ا
ة واة‬
‫‪ 1‬ــ ‪U'O‬ات ‪ G‬ا
ة‬
‫>‪M‬ط ‪ : 3 247
E‬إ‪
+‬از ‪U'O‬ات ‪ G‬ا
ة‬
‫‪ 9‬أوا‪ w‬ا‪7‬ن ا!@< ^ ‪!I‬م ا"!? 

و‪! xU‬ن دو!ن ‪S‬‬
‫)را@ ‪ S !G‬أ@ة ]‪ M‬ا‪!82‬ض وا
ت ‪.‬‬
‫‪ 1862 ,@ 9‬م ‪!I‬م 

)را@ ‪ O8 * S !G  J,‬ا_‪ R
4!5‬وا_‪
4!5‬ل ‪ ،‬وأز *‬
‫‪
 !J/w‬ا) ‪u *@
 * !G‬د!ن إ‪
 A‬ازن آ!‪. K‬‬
‫‪4  !9‬ض و‪) M-‬أ ا !رب ا‪ ,‬ة * ‪g‬ف 

و‪. xU‬‬
‫ــ إ‪! 4‬ز ‪!6 Lw‬وي ا
ت ‪ O‬ا_‪ R
4!5‬وا_‪
4!5‬ل ‪.‬‬
‫ــ 
ز< ا]‪! L‬ت ‪!6‬و ‪) A‬ة ‪ !!8‬ت ) أ‪  Q!4‬ا‪ ( )6‬وو‪!8 9 !J":‬م‬
‫? در ‪8‬ار= ‪ ), ، 20°C‬ا‪. t = 0 l‬‬
‫ــ إ‪w‬اج ‪ ), ،‬ا‪ !8 ، t l‬و)ه! و"!ة 
اه! 
ا@ 
ل ه)روآ‪)6‬‬
‫ا‪
$‬د
م 

د ‪
,9‬ل ا‪ ، *!G‬وذ‪ )) R‬آ ا‪ O‬ا‪. 7‬‬
‫" ا )ول ا! ا‪ kK!,‬ا ‪

 = S$8‬و!ن دو@!ن ‪: S‬‬
‫ا)ة ‪t ( jours ) :‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪128 154 277 386‬‬
‫‪ 64‬ا‪ O‬ا‪@u‬‬ ‫‪10,0‬‬ ‫‪14,0 37,3‬‬ ‫‪46,8 48,1 53,7 55,0‬‬
‫ا ‪I‬ر‬
‫أآ‪!" Q‬د ‪ S !G‬ا‪@2‬ة ا‪U‬ي أ‪

 x 4‬ز‪. xU‬‬

‫‪ 2‬ــ أر@? ا!ن ا‪ 6, S5‬ا


 ‪ O‬اِ‪  ) 6‬ا* ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ! ه ات ‪ S !G‬ا‪@2‬ة ؟‬
‫ــ ا‪@2‬ة ‪ S !G‬ء‬
‫ــ ‪u‬ول ا‪ 6,‬ا
 ‪O‬‬
‫ا‪ )8 I
4 @u‬أ‪* #-‬‬
‫‪ 100%‬أي ‪2‬ن ‪ S !G‬ا‪@2‬ة ‪،‬‬
‫‪) S !G‬ود ) ‪ n‬آ (‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪UO‬ات ‪ G‬اة‬
‫>‪M‬ط ‪ : 4 247
E‬إ‪
+‬از ‪U'O‬ات‬
‫‪ G‬اة‬
‫)را@ ‪ S !G‬ا‪i‬ة ا<‬
‫ا!‪!K‬ن ‪ TG4‬او
ل ا ‬
‫ا‪: >!6‬‬
‫ــ ` ‪
 Lw‬ن * 
ل وا‪)8‬‬
‫* ‪,‬وات ا_‪ C6 H 5COOC2 H 5 S5‬و‬
‫‪ *
 83‬ا!ء ‪.‬‬
‫ــ 
ز< ا]‪! L‬ت ‪!6‬و ‪) A‬ة ‪ !!8‬ت ) أ‪  Q!4‬ا‪ ( )6‬وو‪!8 9 !J":‬م‬
‫? در ‪8‬ار= ‪ ), ، 20°C‬ا‪. t = 0 l‬‬
‫ــ إ‪w‬اج ‪ ), ،‬ا‪ !8 ، t l‬و)ه! و"!ة 
اه! 
ا@ 
ل ه)روآ‪)6‬‬
‫ا‪
$‬د
م 

د ‪
,9‬ل ا‪ ، *!G‬وذ‪ )) R‬آ ا‪ O‬ا
ن ‪/w‬ل ا‪i‬ة‬
‫" ا )ول ا‪ 6,‬ا
 ‪ @a‬ا‪  ) 200°C ), i‬ا* ‪:‬‬
‫)‪ t (h‬ا)ة‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪ @a %‬ا‪i‬‬ ‫‪18,2‬‬ ‫‪47,0‬‬ ‫‪88,8‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ‪!" Q‬د ‪i8 S !G‬ة ‪,‬وات ا_‪. C6 H 5COOC2 H 5 S.‬‬

‫‪ 2‬ــ ‪
 S5‬ا@ ا]‪ L‬ا`" ‪ ،‬ا‪ 6,‬ا
 ‪ @a‬ا‪  ) i‬ا*‬
‫‪ S5‬ا]‪ L‬ا`"‬
‫ا‪ 6,‬ا
 ‪ @a‬ا‪i‬‬
‫ ‪ ),‬در ‪8‬ارة ‪200°C‬‬
‫‪ 3‬ــ ! ه ات ‪S !G‬‬
‫ا‪i‬ة ؟‬
‫ــ ‪ S !G‬ا‪i‬ة ‪ S !G‬ء ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪)8‬د ‪ 64‬ا‪)7‬م ا‪K!J,‬‬
‫‪ S !G τ‬ا‪i‬ة ‪.‬‬
‫
ي ا]‪ 9 L‬ا!‬
‫ا)ء ‪, * 1mol A‬وات‬
‫ا_‪ S5‬و ‪ * 83mol‬ا!ء ‪،‬‬
‫ا‪)7‬م ا‪ S !G A$I2‬ه
‪:‬‬
‫‪ * xmax = 1mol‬ا_@‬
‫ا‪!  ? i‬وز ‪ 88,8%‬أي‬
‫أن ‪ 64‬ا‪)7‬م ه ‪:‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪0,888‬‬
‫= ‪τ= f‬‬ ‫‪= 0,888‬‬
‫‪xmax‬‬ ‫‪1‬‬
‫أي أن ‪ S !G‬ا‪i‬ة ‪ n S !G‬آ ‪)
J9‬ود ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ا *ازن أ
ة ــ ‪.‬ة‬
‫‪ *,‬أن ‪ S !G‬ا‪@2‬ة و‪ S !G‬ا‪i‬ة ‪u‬د!ن إ‪
 A‬ازن آ!‪: K‬‬
‫‪ S !G‬ا‪@2‬ة ‪
 :‬ن @  ا‪ 9 S !G‬ا)ا آة )ا ‪2‬ن آي ا‪ * !G‬آان‬
‫‪/w‬ل ا‪ zI!, S !G‬ا‪  4  6‬ا@‪/J‬ك ا‪* !G‬‬
‫وا!ء ا
‪  6 *4‬ا) )ر ! ‪  4‬ا) آي ا!ء وا @ ا
‪ *4‬إ‪ A‬أن‬
‫‪f$‬‬
‫‪: &VR‬‬
‫ــ ‪ S !G‬ا‪@2‬ة و‪ S !G‬ا‪i‬ة ‪/ !G‬ن ا‪!,‬ن )‪!.‬ن ‪!" *, 9‬آ‪ *6‬و‪u‬د!ن "!‬
‫إ‪
 !8 A‬ازن آ!‪. K‬‬
‫‪R − COOH + R′ − OH  R − COO − R′ + H 2O‬‬
‫ــ ‪@Ž f$ !),‬ة وا‪i‬ة ‪ ،‬ا‪
 ، !J6G4  6‬ن ا 
 ‪
 7‬ازن آ!‪ K‬‬
‫!‪: !5‬‬
‫‪[ RCOOR′]éq [ H 2O ]éq‬‬
‫=‪K‬‬
‫‪[ RCOOH ]éq [ R′OH ]éq‬‬
‫‪
4 ]7 / : &W*O‬اء \‪ 2‬ت ا
ة واء آ‪ Y7Z‬وه‪Z‬ا ‪ YE7 O‬ا‪X4 >/‬‬
‫إ'‪R a‬ل ‪(.‬ب ‪R‬رج ا ‪. G‬‬
‫‪ 4‬ــ ا ‪ G 2\ b,‬ا
ة واة‬
‫‪ S !G‬ا‪@2‬ة و‪ S !G‬ا‪i‬ة ‪/ !G‬ن * ‪ ! .‬ه ا"
ا‪ S‬ا ? ‪ !J @ 9‬؟‬
‫‪ 4‬ــ ‪
'H 1‬در‪ &c‬ا
ارة‬
‫>‪M‬ط ‪
'H : 5 247
E‬در‪ &c‬ا
ارة ‪.‬‬
‫* ا? ‪ S !G  @ 9‬آ‪ * S‬ا @ة وا‪i‬ة ‪ #‬در ‪8‬ارة ا]‪ L‬ا‪ !G‬‬
‫‪ ), !  <4‬در ‪8‬ارة ]‪ θ1 = 30°C *G‬و ‪θ 2 = 80°C‬‬
‫
ر ‪!6 Lw‬وي ا
ت ‪ O‬ا_‪ R
4!5‬وا_‪
4!5‬ل ) ‪
 n0‬ل * ا‪ O‬و ‪ * n0‬ا
ل‬
‫( ‪ A S$,9‬ا!ن )‪ A ) .(1‬ا‪!6‬ر(‬
‫
ر ‪!6 Lw‬وي ا
ت _‪
4!5‬ات ا_‪ S.‬وا!ء ‪ A# S$,9‬ا!ن )‪ A ) (2‬ا* (‬

‫ــ * ‪/w‬ل ا!‪ ! *4‬ه


‪ .i‬در اارة ‪  @ A‬ا‪ S !G‬؟‬
‫ــ ‪ y8/4‬أ‪/w =4‬ل ار‪!G‬ع در اارة  "‪ S‬ا 
 ‪ S$‬إ‪ !8 A‬ا
ازن ‪/w‬ل )ة أ‪$I‬‬
‫ـــ ‪ y8/4‬أن ا‪!,,‬ت ا‪2‬ر< ‪u‬ول إ‪ TG4 A‬ا‪)7‬م ا‪ K!J,‬أ! آ!‪ v4‬در ‪8‬ارة ا
@‪L‬‬
‫ا‪ .  !G‬و‪ k,64‬أن ار‪!G‬ع در اارة ‪ # ،‬آ‪ Q‬ا 
 ‪ ),‬ا
ازن ‪.‬‬
‫‪: -/w‬‬
‫* ار‪!G‬ع در اارة * و‪
-‬ل ‪ )8‬ا
ازن أ@ة ــ ‪i8‬ة ‪  6‬أآ دون ‪ #‬ه‪U‬ا‬
‫ا) ‪.‬‬
‫‪ <9 ! : &W*O‬در ‪8‬ارة ا
@‪  !G L‬أي ا!دة ‪  @ 9‬ا‪ ,4 S !G‬‬
‫ا‪!"@! S !G‬ل آ‪ Q‬ا‪ ! *]6‬ر)اد ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪
'H 2‬از‬
‫]
‪: e7‬‬
‫ا‪! G‬ز ‪
4‬ع آ!‪  @ <9 K‬ا‪ S !G‬دون أن )‪!" 9 Sw‬د ا‪. S !G‬‬
‫ا‪MC‬ط ا ‪
'H : 6 247
E‬از ‪ &
g‬ا ‪. G‬‬
‫‪ S !G  ,4‬ا‪@2‬ة وا‪i‬ة ]‪!6 L‬وي ا
ت ‪:‬‬
‫ــ ‪ O‬ا_‪ R
4!5‬ة_‪
4!5‬ل )ون إ‪ O8 9!:‬ا‪I O" 9!: ?. ، R‬ات ‪O8‬‬
‫ا‪ A S$,9 R‬ا!ن )‪(1‬‬
‫ــ ‪
4!5a‬ات ا_‪ S.‬وا!ء‬
‫‪ A S$,9‬ا!ن )‪(2‬‬

‫ا@‪ k,‬دور أ
‪!4‬ت ‪/w H +‬ل ‪ S !G‬ا‪@2‬ة وا‪i‬ة * ‪/w‬ل ‪ S‬ا‪. *,,‬‬
‫ــ ‪ y8/4‬أن ا‪!4
2‬ت ‪ H +‬ا`!‪ 9‬إ‪ A‬ا
@‪ L‬ا‪ Q"  !G‬دور ا‪!G‬ز !‪* S 6,‬‬
‫‪ S !G‬ا‪@2‬ة و‪ S !G‬ا‪i‬ة ‪
 .‬ن أن ا 
 ‪ S$‬إ‪ !8 A‬ا
ازن ‪) 9‬ة ز‪ ,‬أ‪$I‬‬
‫‪!7‬ر‪ < 4‬ا 
 ا ? ? ‪ !J9‬إ‪. H + 9!:‬‬
‫ــ ‪ O8/4‬أن ا‪!G‬ز ّ* * ‪ #‬آ‪ !8 Q‬ا
ازن ‪.‬‬
‫‪: &VR‬‬
‫ّ* ا‪!G‬ز * ‪ <6‬ا‪ S !G‬دون ‪ #‬آ‪ Q‬ا 
 ‪ ),‬ا
ازن ‪.‬‬
‫‪ VI‬ــ ا ‪ 2\ b,‬ا& ا‪ &*E &'ijC‬آ''‪. &'i‬‬
‫* ‪/w‬ل ا)را@ ا‪ * 7!6‬أن ‪ S !G‬ا‪@2‬ة و‪ S !G‬ا‪i‬ة ‪/ !G‬ن ‪ n‬آ!ن و‪u‬د!ن‬
‫إ‪
 A‬ازن آ!‪ '8 K‬أن ‪ 64‬ا‪)7‬م ا‪ !"9 ?7 * RU x f < xmax K!J,‬ا‪)7‬م‬
‫"‪ M‬دود‪. x‬‬
‫‪ 1‬ــ ]

O e7‬دود *ل آ''‪. 2i‬‬
‫‪ nexp‬ا‪ A !  $‬آ‬ ‫‪!6‬وي ادود ‪ S !G ، r‬آ!‪!w K‬رج آ ا!دة‬
‫ا!دة ‪ nmax‬ا‪ l,‬ا‪
$‬ل ‪. !J‬‬
‫‪nexp‬‬
‫=‪r‬‬
‫‪nmax‬‬
‫
‪: 23'45 67‬‬
‫‪/w‬ل ‪ S !G‬ا‪@2‬ة وا‪i‬ة * ‪ O8 * 1, 0mol‬ا_‪ R
4!5‬و ‪ * 1, 0mol‬ا_‪
4!5‬ل ‪
 ،‬ن‬
‫دود ه‪U‬ا ا‪ S !G‬ه
‪. 60%‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ‪ Q‬ا"!د ا!‪UJ K‬ا ا‪. S !G‬‬
‫‪CH 3 − CH 2 − OH + CH 3COOH → CH 3 − COOCH 2 − CH 3 + H 2O‬‬
‫‪ 2‬ــ أو) آ ا]‪ 9 L‬ا! ا‪. K!J,‬‬
S !G‫"!د ا‬ CH 3 − CH 2 − OH + CH 3COOH → CH 3 − COOCH 2 − CH 3 + H 2O
!‫ا‬ ‫)م‬7‫ا‬ ‫آ!ت ا!دة‬
K)‫ا‬ 0 0,1 0,1 0 0
‫ل‬/w x 0,1 − x 0,1 − x x x
S !G‫ا‬
‫) ا
ازن‬, xéq 0,1 − xéq 0,1 − xéq xéq xéq
nexp xf
), L]‫آ ا‬9 !!‫ و‬r = = = 0, 6 ⇒ x f = 0, 6mol :
‫ ه‬S !G‫"? أن دود ا‬4
nmax xmax
: ‫ا
ازن ه‬
n( alcool ) = n( acide) = 0, 4mol
n(ester ) = n(eau ) = 0, 6mol
: ‫دة ا ت‬O ‫'ت‬, &'i<4‫ ا‬Y(C‫'
ا‬H ‫ ــ‬2
‫*\
ة‬+ ‫< ا ت‬.‫ ا ]ل أ‬: 7 247
E ‫ط ا‬MC‫ا‬
* !I/4‫@ة ( ا‬2‫ ا‬S !G ) ‫
ل‬4!5_‫ < ا‬R
4!5_‫ ا‬O8 S !G ‫  !رب‬Tw  ,4
!‫ ا )ول ا‬9 $‫ ا‬kK!,‫)ون ا‬4‫ و‬، G] K)‫ اآه! ا‬K!‫ 
!ت آ‬
3 1 2 1 1 O‫ا‬ Q‫اآ‬
1 3 1 2 1 ‫ا
ل‬ K)‫ا‬

 
90 90 84 84 67 K!J,‫)م ا‬7‫ ا‬64
%
‫ ا  ؟‬xU‫ ه‬kK!4 S * k,6 ‫!ذا‬
K!J,‫)م ا‬7‫ ا‬64 A .i !J ‫
ل‬4!5_‫ وا‬R
4!5_‫ ا‬O K)‫ أن آ!ت ا!دة ا‬y8/
‫ أآ‬K!J,‫)م ا‬7‫ ا‬64 v4!‫ آ‬، ‫ة‬9
 /"6 * !G‫) ا‬8‫! آ!ن أ‬9 ، S !G
. K!7‫)م ا‬7‫!ج 
ا@ "!ر ا‬,@ ‫ ا‬TG4 A‫ إ‬S-
‫ ا‬RU‫* آ‬
: ‫
ل‬4!5_‫ وا‬R
4!5_‫ ا‬O ‫ ا @ة‬S !G /5
CH 3 − CH 2 − OH + CH 3COOH → CH 3 − COOCH 2 − CH 3 + H 2 O
: !‫ ا‬I/"! ‫) ا
ازن‬, S !G‫!رج ا‬w * "
[CH 3COOC2 H 5 ]éq [ H 2O ]éq
Qr ,éq =
[C2 H 5OH ]éq [CH 3COOH ]éq
9 ‫ أي أن ا 
 @
ر‬Qr < Qr ,éq = K ‫ة @
ن‬9
 * !G‫) ا‬8‫) ا@"!ل أ‬,
. ”!‫ ا‬A,‫ا‬
. ‫ة‬9
 /"6 ‫ت‬/ !G‫) ا‬8‫"! آ! آ!ن أ‬G ‫@ة‬2‫ 
ن دود ا‬: &VR
* ، S"6‫ ا‬6‫ ا
آ‬O‫ " ا‬K!J,‫)م ا‬7‫ ا‬64 >" : &W*O
. S"6‫ ا
ل ا‬M,$ >" S!7!
K!J,‫)م ا‬7‫ ا‬64 ‫ ا
ل‬M,-
67% ‫آ
ل او‬
60% ‫
ي‬4!. ‫آ
ل‬
5% 5!. ‫آ
ل‬
l‫*ا‬C‫< ا‬.‫ ــ إزا& أ‬3
‫_ن ‪ S !G‬ا‪i‬ة ه
ا‪U‬ي ) * ‪ S !G‬ا‪@2‬ة ‪9 ،‬ذا و‪! <I‬س * ا!ء وا @ ا
ن‬
‫‪9‬ن ‪ S !G‬ا‪i‬ة )ث و‪!G‬دي ه‪U‬ا ا‪ Q  S !G‬إزا ا!ء أو اإ@ * ا
@‪ L‬ا‪ !G‬‬
‫‪!w f$ A8‬رج ا‪
9 Qr < K S !G‬ر ا 
 ‪ 9‬ا‪ A,‬ا!” ‪.‬‬
‫ا‪ 7‬ا" _زا ا_@ ‪ !8 9 :‬در ‪8‬ارة ‪!n‬ن ا_@ أ‪ * #-‬در ‪8‬ارة‬
‫ا
‪!4‬ت ا‪w2‬ى  
 ‪ * =49‬أن ‪ S4‬ا_@ * ا 
 !‪ 7‬ا أ‬
‫ا‪ 7‬ا" _زا ا!ء ‪ * :‬إزا ا!ء )ر ! أ‪!,.‬ء 
‪ 9!: =4‬إ‪ A‬ا
@‪ L‬ا ‪ !G‬‬
‫!دة "^ !ء و‪ < S !G !I n‬ا
‪!4‬ت ا‪w2‬ى  
 ‪!5‬ل ‪ :‬آ
‪!4‬ت‬
‫ا
!@
م ا‪. K!/‬‬
‫‪u -/w‬دي إزا ا!ء أو ا_@ * ا
@‪ L‬ا‪ ،  !G‬إ‪
 A‬ر ا 
 ‪ 9‬ا‪A,‬‬
‫ا!”)
ّن ا @ ( و‪ *6‬دود ا‪@2‬ة ‪.‬‬
‫ت ا
ة واة‬
‫‪Réaction d’estérification et d’hydrolyse‬‬
‫
&‪1 %‬‬
‫ ات ا وا  أ‬

‫
&‪2 %‬‬
‫أ  أء اض اآ  ا ‪:‬‬

‫
&‪3 %‬‬
‫أ  أء ا&‪#‬ر‪#$‬ات ا" ا ‪:‬‬

‫
&‪4 %‬‬
‫أ  أء اات ا ‬
‫
&‪5 %‬‬
‫‪./‬ل ‪ * +,‬اة وا)ة  ' ‪ " '3 1, 0mol‬ا‪ 0$&1$2‬و ‪ '3 1, 0mol‬ا‪&1$2‬ل ‪$ ،‬ن‬
‫‪3‬دود ه‪7‬ا ا‪ * +‬ه ‪. 60%‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ< ا;د ا   ‪7‬ا ا‪. * +‬‬
‫‪ 2‬ــ أو‪, #C‬آ ‪ B‬ا‪ ?@  A‬ا ا ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪  D),‬ا< ا‪  #B‬ت ‪3‬دة ا‪. +‬ت ‪:‬‬
‫
&‪6 %‬‬
‫&;‪ * +, B‬أة  ' " آآ ?  ‪ R − COOH EF‬وآل  ‪R′ − CH 2 − OH EF‬‬
‫ ‪ #‬ا‪ '3 0, 20mol / H, t = 0 G‬ا" و ‪ '3 0, 20mol‬ال ‪ IJ& .‬ه‪7‬ا ا‪* +‬‬
‫‪C‬د " ا‪ 0 $B‬وا‪ K‬ا‪ ' A‬ر‪#,‬اد ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ< ا;د ا   ‪ * +‬اة ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ &;ف ا‪#M‬م ‪3  * + x‬دة ا ان ‪./‬ل ا‪ . '3I‬أ‪ H,‬ا‪#J‬ول ا‪?+‬‬
‫‪: * +‬‬
‫‪;3 acide‬د ا‪* +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪alcool‬‬ ‫→‬ ‫‪ester‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪eau‬‬
‫ا ‬ ‫ا‪#M‬م‬ ‫آ ت ادة‬
‫ا‪ #B‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0,20‬‬ ‫‪0,20‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪./‬ل ا‪* +‬‬ ‫‪x‬‬
‫ ‪ #‬اازن‬ ‫‪xéq‬‬
‫‪ 3‬ــ أ< ا‪#M‬م ا‪ * + WXY‬اة إذا ا@‪ T‬أن ا‪ * +‬آ? ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ ?K;,‬ا‪ J‬ا‪#M‬م ‪ #‬اازن [ ‪، xéq = 0,13mol‬‬
‫‪ 1‬أ‪ H,‬ا‪#J‬ول ا‪* + ?+‬‬ ‫ــ‬ ‫‪4‬‬
‫‪ 2‬أ< ‪3‬دود ه‪7‬ا ال‬ ‫ــ‬ ‫‪4‬‬
‫‪ 3 3‬ه ‪ W 0M ;,‬ه‪ ]7‬ا‪  M‬؟‬ ‫ــ‬ ‫‪4‬‬
‫&;ض ال ‪ R′ − CH 2 − OH‬ب ‪R1 − CHOH − R2‬‬ ‫ــ‬ ‫‪5‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪ 1‬أ  ا‪ X& F X‬ا‪a‬رة [ ا‪ `,‬و‪#‬د  ال ا;*‬
‫‪ 5‬ــ ‪  2‬أن ‪3‬دود ه‪7‬ا ال ا‪ #$#J‬ه ‪ ، 60%‬أ< ا‪  M‬ا‪#$#J‬ة ‪#M‬م ‪ #‬اازن‬
‫‪ 5‬ــ ‪ 3‬ا` ‪ D  Y‬اازن ;ل ه‪ 7‬ال ا‪#$#J‬‬
‫
&‪7 %‬‬
‫‪ K *;$‬ا ا‪IA‬ا‪ W3‬أو أ ت   * ‪  K; Acétate de Linalyle‬ا‪X‬ن ‪ ،‬وه‬
‫&ع آ  ? ‪ ?@ #C$‬ا ا‪ ?@ ] o, '$ . W3IA ; BK‬ا‪ BA‬ا&‪'3 Y.K‬‬
‫ا‪ " '  * +‬ا‪ 0$&1$2‬وا ل ‪. Linalol‬‬
‫ ‪ #‬در‪ C‬اارة ا;د‪ #C$ $‬ا ل آ* ‪ H$#‬ان و‪ X& E;  ، K;3‬ا‪a‬رة‬
‫ه? ‪:‬‬

‫‪ 1‬ــ‪ 1‬ا&‪ *M‬إ‪ W‬ور‪ 0Y‬ا‪ X& F X‬ا‪a‬رة  ل و‪ qT‬داة ل ا‪ J‬ا ‪I‬ة‬
‫ل ‪.‬‬
‫‪ 1‬ــ ‪ 2‬ــ ‪#‬د  ه‪7‬ا ال ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 3‬ه? ا‪ J‬ا   ا? ‪ ?,‬إ  أ ت   * ‪ . Acétate de Linalyle‬؟‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 1‬ــ ;ل ا‪ X& r X‬ا‪a‬رة أآ< ‪;3‬د ا‪ * +‬ا ? ا‪M‬ون ‪ o‬‬
‫أ ت   * ‪. Acétate de Linalyle‬‬
‫‪ 3‬ــ‪ 2‬ــ ‪ 3‬ه? ‪I 3‬ات ه‪7‬ا ال ا  ? ؟‬
‫‪ 4‬ــ &;* ‪3 K /‬وي ات ‪ '3‬ا ل و" ا‪C 0$&1$2‬د " را‪' ,‬‬
‫ا‪ acide paratoluéne sulfonique 0 &$B‬وا‪7‬ي ‪ <;$‬دور ا‪+‬ز ‪ 3 .‬ه دور ا‪+‬ز ؟‬
‫‪ 5‬ــ &;‪ D ?K‬اازن ‪7‬ا ال ‪. K = 3 × 10−3 :‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪ 1‬أآ< ‪/  B;,‬رج ا‪# # Qr ,i * +‬ا‪ $‬ا‪. * +‬‬
‫‪ 5‬ــ ‪ W3 * 1‬ا‪K‬ر ا‪. J ?M‬‬
‫‪ 6‬ــ ‪ $& #‬ال و;‪ #‬ا‪M& #$B‬م ‪ *X+‬أ ت   * ‪ KM Acétate de Linalyle‬‬
‫‪ '3 2,5mℓ W X.‬أ ت   * ‪ Acétate de Linalyle‬ا&‪  40mℓ '3 Y.K‬ل ‪.‬‬
‫‪ 6‬ــ ‪ 3 1‬ه ‪ " HJ‬ا‪ 0$&1$2‬ا;* ؟‬
‫‪ 6‬ــ ‪ 2‬ف دود ا‪ * +‬وا< ‪3‬دود ه‪7‬ا اآ < ‪.‬‬
‫‪ 6‬ــ ‪ 3‬ه* ه‪ ]7‬ا ‪ |C+3 J‬؟‬
‫‪ 7‬ــ ادود @? ه‪ ]7‬ا‪a‬وط ا‪ B$J‬رديء ‪~@ *M ' ،‬ن ا ل ه ‪3‬دة ه‪ o‬‬
‫ا‪. '1‬‬
‫‪ 7‬ــ ‪ 1‬ا‪Y‬ح €‪ '3 ', M$‬ا@‪ '3 q‬ادود دون ‪  F,‬ا‪J‬ز ا;*‬
‫‪ 7‬ــ ‪ 3 2‬ه ا‪J‬ز ا‚‪ /‬ا‪7‬ي ‪ '3 '$‬ا@‪3 '3 q‬دود ا‪ * +‬؟‬
‫ا‪ H‬اع ا  ?‬ ‫أ ت   *‬ ‫" ا‪0$&1$2‬‬ ‫ا ل ‪Linalol‬‬
‫‪Acétate de Linalyle‬‬
‫ا‪ @1‬‬ ‫‪0,89‬‬ ‫‪1,05‬‬ ‫‪0,87‬‬
‫در‪ C‬ارة‬ ‫‪220‬‬ ‫‪118‬‬ ‫‪199‬‬
‫ا‪ F‬ن)‪(°C‬‬
‫ا ا ‪g/mol‬‬ ‫‪196‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪154‬‬

‫
&‪ 8 %‬ــ ‪ 0123‬إ
) <;رة ‪( 2002 6178
9‬‬
‫&;‪ ?K‬ا* ا ا‪7‬ر‪ ; $‬ا   ا ‪ M ( H ) = 1g / mol :‬و ‪M (C ) = 12 g / mol‬‬
‫و ‪. M (O ) = 16 g / mol‬‬
‫&‪ q X, #$‬إ ا&‪ " * +, '3 Y.K‬ا‪ 0$&1$2‬و ' ــ ‪ 1‬ــ أول ‪pentan – 1 ol‬‬
‫‪ 1‬ــ أآ< ;ل ا‪ X& r X‬ا‪a‬رة ا;د ا‪7  X‬ا ا‪ * +‬ا  ? ‪.‬‬
‫أ  ا‪ H‬ا ا‪ . `,‬واذآ ‪ ' /‬أ  ' ‪7‬ا ا‪. * +‬‬
‫‪ 2‬ــ او ‬
‫ــ ا او‪ ' '3 V1 = 22mℓ J C ?@ */#& : W‬ــ ‪ 1‬ــ أول ‪pentan – 1 ol‬‬
‫و‪ " '3 V2 J‬ا‪ . 0$&1$2‬و&‪ " '3 1mℓ  o‬ا‪3 0 $B‬آ‪ I‬و;" ‪WX '3‬‬
‫ا‪+A‬ف ‪ 'A& HD pierres ponces‬ا‪  A‬ر‪#,‬اد ‪#3‬ة ‪. 30 min‬‬
‫ــ ا ا‪ #; : &1‬ا‪3 <X& #$B‬ى ا‪ B ?@ C‬ا‪ampoule à décanter  +X‬‬
‫وا? ‪,‬ي ‪ '3 50mℓ W‬اء ا‪ q3 `1‬ا‪+‬ظ ‪ WX‬ا‪+A‬ف ‪ #; .‬ا‪ 0$‬وا‪ +X‬‬
‫&‪I3. ' BY  ‘ ' MB€ W W *X‬اج ‪ non miscible‬إ‪#‬اه ‪,‬ي ‪ W‬ا ‪.‬‬
‫;‪ #‬ا‪ 0$‬وا;‪ '3 17g W *X& J‬ا ‪.‬‬
‫‪ K;3‬ت ‪:‬‬
‫ا‪ H‬اع ا  ?‬ ‫' ــ ‪ 1‬ــ أول‬ ‫" ا‪0$&1$2‬‬ ‫ا ا‪o‬‬
‫‪Pentan -1 - ol‬‬
‫ا ا‪# J‬‬ ‫‪0,81‬‬ ‫‪1,05‬‬ ‫‪0,87‬‬
‫‪ 20°C‬ب )‪( g / mℓ‬‬
‫ا‪7‬و& @? اء‬ ‫‪ + ;T‬‬ ‫‪# C‬ة‬ ‫‪ + ;T‬‬
‫ا ا ‪g/mol‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪130‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 3 1‬ه دور ا‪ ' A‬؟ و‪ 3‬ه دور ا;ل ا‪ ' A‬ر‪#,‬اد ؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪  @ T3 & B, qT 2‬ا‪IC‬ة ا; @?  ا‪ ' A‬ر‪#,‬اد ‪.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 3 3‬ه دور " ا‪ 0 $B‬اآ‪ I‬؟ ‪ 3‬ه دور ‪ WX‬ا‪+A‬ف ؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 4‬أو‪ # #C‬ا;‪ K‬ت ا;‪  B‬ا@? ‪ " V2 HJ‬ا‪ 0$&1$2‬ا;* ? ‪$‬ن‬
‫ا‪  A‬ا‪3 ?#B‬وي ات ‪ .‬أ< ‪. E Y‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 3 5‬ه ا‪ * +‬ا‪a‬ش ا‪7‬ي ‪ '$‬أن ‪./ *X$‬ل  ا‪#  ?@  +X‬م‬
‫ا;ل اء ا‪ `1‬؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪ ; & B, qT 6‬ا‪ T3  +X‬و‪ ;T‬و ا‪ H‬ا‪K‬ر‪ 3 . '$‬ه? ا €ت ا?‬
‫‪ <J$‬ا;*  ‪./‬ل ا‪  ?@ 0$‬ا‪  +X‬؟‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 7‬ا< ‪3‬دود ه‪7‬ا ا‪. q X‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪K,‬ر ال ‪.‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ W *13 1‬ار‪ *– Y‬ا‪ W‬ا‪ F *1‬ات آ ‪3‬دة ا ان ‪ #‬ا‪'3I‬‬
‫‪. t‬‬
‫‪ 3‬ــ ‪ 3 2‬ه? ا‪ F‬ات ا? ‪K‬أ ‪ W‬ه‪7‬ا ا‪ ?@ W‬ات ا ‪:‬‬
‫أ ــ ‪ #‬ا@‪ '3 q‬در‪ C‬اارة‬
‫ب ــ ‪# #‬م ا;ل " ا‪ 0 $B‬اآ‪I‬‬
‫ج ــ ‪ #‬ا;* " ا‪@ 0$&1$2‬ة ‪ B‬ل ‪.‬‬
‫‪ 4‬ــ &‪ #$‬أن &‪ o‬ه‪7‬ا ا دود ‪. # C‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 1‬أ  ا‪ H‬وا‪ X& F X‬ا‪a‬رة ‪ * +‬ا' ا;‪ E‬ض " ا‪0$&1$2‬‬
‫‪ 4‬ــ ‪ 2‬أآ< ا;د ا‪7  X‬ا ا‪ * +‬وأذآ ‪. E, /‬‬
‫آ ا   ر ا  ت ا‬
‫‪ I‬ــ ذا  ا  ؟‬
‫&‪ $%‬ا ‪#‬ت ا " ! ا و ت اة   آآ
 وآل و
ة ا‬
‫‪ *+‬و)(ودة ‪ .‬و‪ ) 23  4%5& " 5‬در‪ 1‬ا ارة و‪ %‬ل ز ‪ ،‬و )ودوده‬
‫‪ %‬ل أ ( ا ت ‪3‬ة أو ‪9‬زا  أ ( ا ‪7‬ا&‪. 6‬‬
‫" ه=< ا ‪+‬ا!; &‪) :
4‬‬
‫) أ‪ G& H1‬ه=< ا "
 در ا " !ن إ ‪ A‬ا ‪?  D$‬ا!; أ‪C‬ى &‪ A
 ( %‬ا‪ %‬ل‬
‫)ت أ‪C‬ى ‪ L5‬ا‪C‬ره ‪(& # D‬ث ا ‪#‬ت ا ‪%‬آ و&‪ I$J‬ا ‪#‬ت آ
‬
‫‪ M& L5 N"3‬ا‪#‬ات دون &"ن ا ء ‪ 4&
P7Q‬؟‬
‫و‪ 3‬أي ‪T‬وف ‪ " 5‬إ‪Q‬ز
ة إ )‪& P7Q& 2‬ا‪ (1‬ا   ا "آ
 )‪ 2‬ا "ل ؟‬
‫‪ II‬ــ ‪ ,-.‬إ* ا‪ &' ()$‬أ‪"$‬ر‪ "#‬ا! وآ ل ‪.‬‬
‫&‪ L‬ا(ر‪(5‬ات ا   
‪%& D ، 4‬ض ا ض ا "آ
 ‪( 3‬ة &ت ‪VJC‬‬
‫)‪ 47‬ا ‪
G 
%‬‬
‫‪ 1‬ــ   أ‪"$‬ر‪ "#‬ا! '‪ ,‬آ ل‬
‫‪3$‬ط  ‪1 1#‬‬
‫‪ 3 PJ‬أ‪$‬ب ا‪$C‬ر ‪ ) 8mℓ‬ا "ل ا‪[5‬و)
 ) ‪ 3‬ــ )@‪& H‬ن ــ ‪ 1‬ــ أول ( ‪ ،‬و‪) 7mℓ NM‬‬
‫أ(ر‪ (5‬ا‪ ، :5@5‬ك و‪ 2M‬ا ‪ 2M$ b
G‬د>!; ‪ 3‬م )‪ (7 L5‬ا ارة ‪. 50°C‬‬
‫غ ا ى ‪ 3‬آس ‪) f‬ء ) ‪ ، I‬وك ‪ Le ،‬ك ا ‪"& d 73 "5 b
G‬ن ?ر !‪ H‬ز‪5‬‬
‫‪ b5X k l‬ورق ا ‪ 3 IX‬ا ‪+‬ر ا ‪
%‬ي و‪ Li‬ا ا! ا ‪ f$i& f7) @%$7‬را! ا ز وا ص‬
‫&(ل 
‪"& A‬ن إ وه إ‪@5‬ات ‪3‬ــ )@‪ H‬ا ‪. H&$‬‬

‫‪ 1‬ــ أآ‪ P‬ا ‪ NJ nJ‬ا ‪i7‬رة "‪ 3 ) H‬ــ )@‪& H‬ن ــ ‪ 1‬ــ أول و  ا‪ :5@5‬و إ‪@5‬ات ‪3‬ــ )@‪H‬‬
‫ا ‪H&$‬‬

‫‪ 2‬ــ ا‪%) 67‬د  ه=ا ا ‪. H‬‬


‫‪ 3‬ــ ) ا =ي ‪ [ 5‬ه=ا ا ‪  H‬اة ا  &‪ L‬ا ‪+‬ق إ ‪  4‬؟‬
‫‪ [ 5‬ه=ا ا ‪ f  H‬أ‪ 25 f‬وآ
 ‪"5 D‬ن ا (م ا ‪. 5J> H
!47‬‬
‫‪ 4‬ــ ذا ‪(&#‬ث
ة ا ا ‪ 6&7‬؟‬
‫ن &"ن ا ‪ 3‬و‪. 7" ) r f&
H%Q5 !) # b‬‬
‫‪: ) J‬‬
‫  أ‪"$‬ر‪ "#‬ا! '‪ ,‬آ ل   آ< و*‪ 9# :; ,#‬إ*ا ‪ ،‬و‪ #‬ن ‪ 6‬ا‪"5‬م‬
‫ا‪ # .(  < =-‬أي 'دود أ(‪. >.‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪51‬ت ‪ D :‬ا‪&#1*C‬‬
‫ا‪ 5$‬أو  ا


‪ :‬دواء آ@ ا‪ %#‬ل آ " ‪ L t‬و)وم
 ‪A‬‬
‫‪ M5‬ا‪  ) >+‬ا 

‪  ) :‬ا ‪JJ‬ف( وأ(ر‪ (5‬ا‪J
:5@5‬ل 
‪) A‬دود أ>‪: AJ‬‬

‫‪ III‬ــ ا<‪G‬ة ا‪*E #" 5‬ات ‪ :‬ا‪&1.‬‬


‫‪ 1‬ــ   إ* '‪ ,‬ا‪$ #C‬ت ) ‪HO − (aq‬‬
‫رأ‪ 3 75‬ا (رس ا ; أن
ة إ  ء ه &‪+ H‬ء و)(ود ‪.‬‬
‫‪=4 " 5‬ا ا ل أن ‪"5‬ن آ
 إذا &‪ L‬إ‪Q‬ز ا ل ‪1‬د >(ة )آ[ة )@‪ H‬ه(روآ( ا ‪J‬د‪5‬م أو‬
‫ه(روآ( ا ‪&$‬م ‪.‬‬
‫‪3$‬ط  ‪2 1#‬‬
‫‪[7 ) 5mℓ 
1 3 PJ‬وات ا‪ He‬و‪ AJ ) 
> NM‬ا ‪G‬ف و‪( NM‬ر ‪) 25mℓ‬‬
‫)
ل ه(روآ( ا ‪J‬د‪5‬م ‪.‬‬
‫‪& [Q7‬آ‪ P‬ا ‪# G‬ر&(اد و‪( G‬ة ‪ i‬د>!; ‪ .‬ك ا ‪$5 b
G‬د ‪ ،‬و‪ 3 fr‬آس ‪4‬‬
‫>‪(& NM Le ، 6
e 2+‬ر‪ ، Q5‬و(ر ‪ 2) ،‬ا ‪  ) 
> :5‬ا "
ر‪(5‬ر‪. :5‬‬
‫ا@ ر ‪:‬‬
‫‪ 1‬ــ ار‪ $& L‬ا آ‪ P‬ا ‪# G
$5Q‬ر&(اد ‪Q‬ز ه=ا ا ‪. H‬‬
‫)‪$) : (1‬د )‪ G) (3) 
1 (2‬آ‪C (4) !4‬وج )ء‬
‫دا‪ (5) *3‬د‪C‬ل ا ء رد )‪ (6‬ا ‪ b
G‬ا 
‬
‫‪ 2‬ــ 
‪) A‬ذا ‪ 3 HJ‬ا "س ؟‬
‫‪ 3 HJ‬ا "س 
‪ A‬أ‪5‬ت ‪[7‬وات ‪[7 H& Q‬وات ا‪H@5‬‬
‫)‪ 2‬أ‪5‬ت ا ‪(4‬روآ( ) ‪HO − (aq‬‬
‫‪ 3‬ــ ) ا ‪7‬ع ا " ! ا =ي &‪ H 3O + ( aq ) 2) H‬إ‪+‬ء ‬
‫ا ‪[7$‬و‪ :5‬؟‬
‫ا ‪7‬ع ا " ! ا =ي &‪ 2) H‬أ‪5‬ت اوآم إ‪+‬ء ‬
‫ا ‪[7$‬و‪ :5‬ه أ‪5‬ن ا ‪[7$‬وات ا ‪ H&  6&7‬أ‪5‬ت ه(روآ( )‪2‬‬
‫‪[7‬وات ا‪. H@5‬‬
‫) ‪C6 H 5COO − ( aq ) + H 3O + ( aq) → C6 H 5 COOH ( s) + H 2 O(ℓ‬‬
‫‪4‬‬
‫)‪C6 H 5COOC2 H 5 ( ℓ ) + HO ( aq ) → C6 H5COO ( aq) + C2 H5 − OH (ℓ‬‬
‫‪−‬‬ ‫‪−‬‬

‫‪ 5‬ــ >رن ه=< ا 


ة )‪
2‬ة ا ا  &‪ L‬ا ‪+‬ق إ ‪ 3 4‬ا (رس ا ; ‪.‬‬
‫ا 
ة ‪1‬د >(ة )آ[ة &دي إ ‪ H& A‬آ
 و‪. 25‬‬
‫‪: H)I‬‬
‫‪ L %& " 5‬ه=< ا ‪ 2 1 A
 6!7‬ا‪#‬ات ‪5 D ،‬ل ا &‪ e& y‬أ‪5‬ت ه(روآ(‬
‫) ‪ HO − (aq‬إ ‪ A‬أ‪5‬ت آآت وآل ‪ A(5 ،‬ه=ا ا ل &‪Y5 f" ) . 7$J‬دي إ ‪M& A‬‬
‫ا ‪J‬ن ا‪) ) >+‬اد ده‪.( 7‬‬
‫‪ 3‬و‪(> b‬ي ‪"5‬ن ا   ا "آ
 أ>
 وا ‪7‬ع اآ@ي ه ا (ة ا ا‪ ، 3‬أ‪5‬ن‬
‫آآت ‪ ، RCOO −‬ا =ي ‪ 2) H5 #‬ا "ل ‪ .‬و   ‪ " 5 #‬أن ‪(5‬ث &‪ H‬أة ‪،‬‬
‫و‪(& A
 HJ‬م ا ‪ H‬ا ‪) !47‬و
(م ا>‪ AJ‬أي &‪ H‬آ
 ‪.‬‬
‫‪Y& ، ) J‬دي ا 
ة ا (‪ ) 5‬أو ا ‪  ( $J‬إ ‪"& A‬ن أ‪5‬ن آآت وآل و‪& ;3‬ل‬
‫‪ 25‬وآ
 ‪%) P" .‬د  ا ‪: H‬‬
‫‪R − COO − R '+ HO − → R − COO − + R '− OH‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪51‬ت  ‪ &1.‬ا‪KLC‬م ا"ه‪. -‬‬
‫‪ M& L5‬ا ‪J‬ن ‪ $J‬ا‪1‬م ا (ه‪ 7‬ا  &ي 
‪A‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ 1‬ا‪KLC‬م ا"ه‪-‬‬
‫ا‪1‬م ا (ه‪ 7‬ا !
 أو ا ‪ H@) ، $
J‬ا [‪5‬ت وا [(ة وا (هن‬
‫‪) ،‬آ‪$‬ت ‪ &$ ، %$? 5M‬و ا &"ن أ )‬
‫‪ (5
r ee‬وه ‪ ee‬إ &‪ H&  6‬أة ‬
‫ا ‪$‬ون ــ ‪ ee1،2،3‬أول ) أو ا ‪
l‬ول ( وا ض ا (ه‪. 7‬‬
‫ا ض ا (ه‪ 7‬أ ض آآ
 ذات 

 آ‬
‫?‪& ) r 
5‬ي 
‪( A‬د زو‪ ) 1‬ذرات ا "ن ‪.‬‬
‫أ)@
 ‪  :‬ا
ر‪ ( C11 H 23COOH ) Acide laurique :5‬و  او ‪Acide oleique :‬‬

‫) ‪( C17 H 33COOH‬‬
‫‪ 2‬ــ ‪ D 2‬ا‪ M.‬ن‬
‫(‬ ‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬
‫)‬
‫‪ $J& L5‬ا‪1‬م ا (ه‪ 7‬ا‪
) +‬ل ه(روآ( ا ‪J‬د‪5‬م ) ‪ Na ( aq ) + HO ( aq‬أو‬

‫‪(K‬‬ ‫‪+‬‬
‫)‬
‫ه(روآ( ا ‪&$‬م ) ‪( aq ) + HO − ( aq‬‬
‫‪ 3 L5‬ه=ا ا ‪ H& $J‬ا ‪ Q‬ت ا [ة ا @ث إ
‪ 2) (5
l‬ا‪5‬ت ‪"5 D HO −‬ن‬
‫ا ‪
l‬ول و‪e‬ث أ‪5‬ت آآت ‪.‬‬
‫‪ 675‬ا ‪J‬ن  &‪ ee $J‬ا ‪ . (5
l‬وه ‪$‬رة  آآت ا ‪J‬د‪5‬م أو ا ‪&$‬م ‪ ،‬ا ا(‬
‫ا ا‪ t 3‬ض ا (ه‪ 7‬ذات ‪ 10  
5? H‬إ ‪ 20 A‬ذرة آن ‪.‬‬

‫‪ 2‬ــ ‪HI 3‬ت ا‪ M.‬ن‬


‫أ ــ ا‪ M.‬ن  اء‬
‫ا =و ‪:‬‬
‫‪=5‬وب ا ‪J‬ن ‪ 3‬ا ء ا ‪ +‬إ ‪( A‬ود ‪ ، 100 g / ℓ‬وه >
‪ H‬ا =ون ‪ 3‬ا ء ا  ‪ I‬أو ا ء ا =ي‬
‫‪5‬ي 
‪ A‬أ‪5‬ت ا " م ) ‪ Ca 2+ (aq‬أو أ‪5‬ت ا ‪5[7l‬م ) ‪ 3 P5 D Mg 2+ (aq‬ه=<‬
‫ا  ‪.H‬‬
‫ــ ‪5‬ي أ‪5‬ن آآت ذو 

 آ ?‪ 
5‬ا ا‪(1‬ة ‪ 3‬ا ‪J‬ن 
‪[1 A‬أ‪: 5‬‬
‫ا ‪[Q‬ء اول ه ‪$‬رة  )‪  Q‬آآت ا‪ COO − 5‬ا ا‪ 3 (1‬رأس ا 

 ‪ ،‬وه‬
‫>‪=
H‬ون ‪ 3‬ا ء و‪ A(5‬ا ‪[Q‬ء ا ‪(4‬رو‪
P) ) Hydrophphyle 
3‬ء(‬
‫ا ‪[Q‬ء ا @ ‪ ،‬ه ‪$‬رة  

 آ ?‪=

> r 
5‬ون ‪ 3‬ا ء و‪ A(5‬ا ‪[Q‬ء‬
‫ا ‪(4‬رو‪ ) hydrophobie 3‬آر<
ء(‬
‫ــ ‪ [ 5‬ا ‪[Q‬ء ا ‪(4‬رو‪(% 3‬م >
‪=
f‬ون ‪ 3‬ا ء ‪،‬‬
‫إ‪ #‬أ‪ H$5 f‬ا  س )‪ 2‬ا [‪ y5‬ن ‪ 7 f$i& f7‬ا‪1‬م‬
‫ا =ه‪= ، 7‬ا ‪ A 5‬ا ‪[Q‬ء ا
‪P) ) Lipophylie 
3$‬‬

(هن (‬
‫ــ ‪
) 3‬ل )! &"ن أ‪5‬ت آآت  )‬
‫ا ‪% Q‬ت ‪:‬‬
‫* ‪"5‬ن 
‪ I+ A‬ا 
ل ‪V b5X‬ن أو >‪i‬ة ) ا ‪J‬ن‪،‬‬
‫* و&"ن ‪ 3‬ا 
ل )‪ Q‬ت ) ‪) A(& 
e‬ت ‪ ،‬أو‬
‫ذرات "  ‪ 2 Q& .‬ا 
ت ا " ا ‪(4‬رو‪ 3‬دا‪HC‬‬
‫ا ت ‪"&  7‬ن )‪ Q‬ت آآت )‪. 4+‬‬
‫ب ــ ‪HI‬ت ا‪QD-‬‬
‫‪  G+
) e 2M )(7‬دة ده‪ H@) ، 7‬ا [‪ y5‬ا ‪) 3 ، &$7‬ء‬
‫‪ L‡& ، V‬ا ت 
‪ A‬ا ‪ 2$‬ا (ه‪ A
 7‬ا ‪2$‬‬
‫ا (ه‪ ، 7‬و   &&‪ b$‬ا‪[1‬اء ا ‪(4‬رو‪ 2) 3‬ا اد ا (ه‪، 7‬‬
‫و ك &‪ 2$ HJ7‬ا (ه‪  7‬ا @ب )‪ $‬دا‪HC‬‬
‫ا ت ‪ 3‬ا 
ل ‪.‬‬
‫&‪ 37‬ا ت "‪5 ?) 4‬ت ‪ Na +‬أو ‪ K +‬و&‪ 3 yi‬ا ء ‪.‬‬

Vous aimerez peut-être aussi