NAMÂZ JUM’AH ET NAMÂZ TARÂWEEH

DE BANN MADAMES EN JAMÂ’AH

DANS MASJID

Points de Vue de plusieurs ‘Ulamâ

AHLUS-SUNNAH WAL JAMÂ’AH

Préparé par
Maulana Abdul Mustwafa

Révisé par
Ustadh Qâriy Mansoor ( )

QADRI ACADEMY
Caro Lalo, Vallée des Prêtres
 NAMÂZ JUM’AH ET
NAMÂZ TARÂWEEH
DE BANN MADAMES
EN JAMÂ’AH

DANS MASJID

Points de Vue de plusieurs ‘Ulamâ

AHLUS-SUNNAH WAL JAMÂ’AH
 Dédication ‫اإلهداء‬

Mo pé dédier ça livret-là
à

Qâid-é-AhleSunnat
HAzrAt ‘ALLÂMAH MAWLANA
Shah Ahmad Noorani SiddiqUi v

Ki Allâh accorde li enn haute « Darjah » dans

Jannat-ul-Firdaws !

‫اعؔیص تمسق ہپ اینپ ےھجم انز ےہ‬

‫اقدئِ الہِتنس ںیہ رمدش رمے‬
‫دبع ایفطصمل اعؔیص‬

2
 TABLE DES MATIÈRES
INTRODUCTION ................................................................................................. 5
DEUX TYPES DE AHKÂM EN ISLÂM.................................................................... 7
EXEMPLES DE DEUX HUKM KI FINN CHANGER AVEC LE TEMPS ....................... 9
1. PREND LA PAYE POU ENSEIGNE QUR’ÂN & FIQH ET FAIRE IMÂMAT ...... 9
2. FAIRE NAMÂZ SUNNAT ET NAFL DANS MASJID ...................................... 10
LE SUJET “BANN MADAMES VINN FAIRE NAMÂZ EN JAMÂ’AH DANS MASJID”
FORME PARTIE DE BANN AHKÂM KI CHANGER .............................................. 13
1. DANS L’ÉPOQUE NABIYYÉ KAREEM  ET SAYYIDUNÂ ABOU BAKR
SIDDEEQ , BANN MADAMES TI PÉ VINN FAIRE NAMÂZ DANS MASJID ... 13
2. SAYYIDUNÃ ‘UMAR  TI METTRE RESTRICTION LORS BANN
MADAMES VINN FAIRE NAMÃZ DANS MASJID ........................................... 14
3. IMÂM ABOU HANEEFAH  (DCD 150 HIJRIY) TI PERMETTRE BANN
VIEUX MADAMES VINN FAIRE NAMÂZ FAJR, MAGHRIB & ‘ISHÂ EN
JAMÂ’AH DANS MASJID .............................................................................. 16
3. IMÂM ABOU YOUSUF  (DCD 182 HIJRIY) ET IMÂM MUHAMMAD
 (DCD 189 HIJRIY) TI PERMETTRE BANN VIEUX MADAMES VINN FAIRE
TOUS NAMÂZ EN JAMÂ’AH DANS MASJID.................................................. 17
4. BANN SAVANTS APRÈS FINN EMPÊCHE BANN MADAMES EN
GÉNÉRALE POU VINN DANS MASJID POU FAIRE NAMÂZ ET POU ÉCOUTE
CAUSERIE..................................................................................................... 18
POINTS DE VUE DE PLUSIEURS ‘ULAMÂ CONTEMPORAINS CONCERNANT
PERMISSIBILITÉ BANN MADAMES VINN FAIRE NAMÂZ EN JAMÂ’AH DANS
MASJID ............................................................................................................ 25
ROLE DE BANN MADAMES DANS LA SOCIÉTÉ FINN CHANGER .................. 26
POU PROTÈGE ‘AQEEDAH ‘AHLUS-SUNNAH WAL JAMÃ’AH ...................... 28
BANN MADAMES POU GAGNE L’OCCASION APPRENDRE ZOTT DEEN ....... 31
POU ENCOURAGE BANN MADAMES FAIRE ‘IBAADAT ................................ 32
3
MESSAGE DE MUFTI-É-A’ZAM PAKISTAN, ‘ALLÂMAH PROFESSOR MUFTI
MUNEEB-UR-RAHMÂN À BANN MUFTI, ‘ULAMÂ ET FUQAHÂ DE NOUS
L’ÉPOQUE ........................................................................................................ 33
CONDITIONS KI BIZIN RESPECTER QUAND BANN MADAMES VINN FAIRE
NAMÂZ DANS MASJID ..................................................................................... 34
QUELQUE MASÃIL IMPORTANTS .................................................................... 36
FATWÂ DE MUFTI DE L’EGYPTE, DR. SHAWKIY ‘ALLÂM (EN ARABE) .............. 40
FATWÂ DE MUFTI DE PAKISTAN, MUFTI PROFESSOR MUNEEB-UR-RAHMÂN
(EN URDU) ....................................................................................................... 53


ۡ ‫ِن مق ۡیم الصلٰوۃ وم‬ ْ ْ
ۡ ِّ ‫ن ذری‬
‫ِت ۖ٭‬ ۡ
َ ِّ ُ ِّ َ ِّ َ َ ِّ ُ ِّ ‫ب اج َع‬
‫ل‬ ِّ ‫َر‬

O Seigneur! Faire moi vinn celui ki établir

Namâz, ainsi depuis mo descendants.

‫ﷺ‬ ‫آمين بجاه سيد المرسلين‬

4
 
‫امحلد هلل رب العاملني والصلوة والسالم عىل س يدان محمد وعىل ٰاهل و أحصابه أمجعني‬

INTRODUCTION

Namâz Fardh c’est enn ‘Ibaadat ki enn musulman(e)

bizin obligatoirement accomplir li régulièrement. Pou
bann hommes, li Sunnah Muakkadah faire Namâz
Fardh en Jamâ’ah dans Masjid. Quant à bann
madames, li meilleur zott faire Namâz la caze, basant
lors Hadeeth de Rasoulullah .

Malgré ça, bann madames ti pé vinn faire Namâz en

Jamâ’ah dans Masjid dans l’époque de Nabiyyé
Kareem  et règne de Sayyidunâ Abou Bakr . Dans
l’époque de Sayyidunâ ‘Umar , certaines madames
pas ti pé respecter bann conditions imposées par
Sharee’ah quand zott ti pé vinn Masjid, alors Sayyidunâ
‘Umar  ti mettre restriction lors bann-là. Après cela,
bann ‘Ulamâ finn toujours éna Ikhtilâf (différent l’opinion)
concernant le sujet “MADAME VINN FAIRE NAMÂZ
EN JAMÂ’AH DANS MASJID”.

Dans l’époque actuelle, plusieurs grands ‘ULAMÂ

SUNNI à travers le monde, tel que MUFTI-É-A’ZAM
PAKISTAN (le plus grand Mufti Sunni de Pakistan),
5
‘ALLÂMAH PROFESSOR MUFTI MUNEEB-UR-RAHMÂN,
‘ALLÂMAH GHULÂM RASOOL SA’EEDIY (Pakistan), MUFTI
DR. SHAWKIY ‘ALLÂM (L’Egypte) et encore beaucoup les
autres ‘Ulamâ, basant lors certaines raisons solides,
finn permettre bann madames vinn faire Namâz en
Jamâ’ah dans Masjid, surtout NAMÂZ JUM’AH ET
TARÂWEEH, en respectant strictement bann
conditions imposées par Sharee’ah. À noter ki ça
permission-là (li) lors niveau de permissibilité. C’est à
dire li permissible pou bann madames participe dans
Namâz en Jamâ’ah, mais li Mustahab zott faire li à la
maison.

Li important pou garde en tête ki ça sujet-là c’est enn

Mass’alah de Fiqh lors ki bann ‘Ulamâ finn toujours éna
Ikhtilâf. Donc si nous pas partage la même opinion, ça
pas bizin vinn enn raison de désaccord et division
dans Ahlus-Sunnah Wal Jamâ’ah.

Ki Allâh accorde nous compréhension de So Deen, et

Li donne nous Tawfeeq pou travaille ensemble pou
l’unité et progrès Ahlus-Sunnah Wal Jamâ’ah.

‘Abdul Mustwafâ
mosbally786@yahoo.com
Shawwâl 1440 Hijriy

6
 DEUX TYPES DE AHKÂM EN ISLÂM

Bann Ahkâm (pl. du mot “Hukm” ki signifie “ruling”,

jugement, la loi) de Sharee’ah (zott) divisé en deux types,
comme suit:
1. Certains Ahkâm (zott) pas changer jamais avec
changement l’époque et dans aucaine circonstance.
Par exemple, bann Ahkâm concernant l’heure de bann
Namâz, nombre de bann Rak’ât dans Namâz, l’ordre de
bann actions dans Namâz, Nisaab de Zakaat, etc...

2. Certains Ahkâm (zott) changer avec changement

l’époque et dans certaine circonstance.

Le grand savant Hanafiy, IMÂM IBN ‘ÂBIDEEN SHAMIY v

(dcd 1252 Hijriy) écrire:
‫كثري من األحكام ختتلف ابختالف الزمان لتغري عرف أهله أو حلدوث ضرورة أو لفساد‬
‫ وخلالف‬،‫ للزم املشقة والضرر ابلناس‬،ً‫ حبيث لو بقي احلكم على ما كان أوال‬،‫أهل الزمان‬
‫قواعد الشريعة املبنية على التخفيف والتيسري ودفع الضرر والفساد‬
Beaucoup de bann Ahkâm changer quand l’époque changer,
acause changement dans coutume de bann dimounes de (ça
l’époque-là), oubien enn nécessité ki surgir, oubien
dégénération de bann dimounes de ça l’époque-là de sorte que
si le jugement reste couma li ti été avant, ça pou cause
difficulté et du-tort à bann dimounes, et acause li contredire

7
bann règles du Sharee’ah ki basé lors l’allégement, accorde
faciliter et repousse du-tort et le mal.
Ref: Rasâil Ibn ‘Ãbideen Vol 2 pg 125

IMAM AHMAD RAZA KHAN v expliquer ki les six raisons

suivantes capave change certains Ahkâm avec
changement l’époque:
‫)وکیئ امہ تحلصم سج یک لیصحت ولطمت‬۵(‫) اعتلم‬۴( ‫) رعف‬۳(‫) رحج‬۲(‫) رضورت‬۱(
‫) وکیئ بڑا دسفم ہ سج اک اراہل ولطمت ےہ‬۶( ‫ےہ‬
1. Nécessité
2. Difficulté
3. Coutume
4. Pratique de bann musulmans
5. Pou obtenir enn bénéfice important (dans Deen)
6. Pou enlève enn grand du-tort
Ref: Fatâwâ Razviyyah Vol 1 pg 126

8
 EXEMPLES DE DEUX HUKM KI FINN
CHANGER AVEC LE TEMPS

1. PREND LA PAYE POU ENSEIGNE QUR’ÂN &

FIQH ET FAIRE IMÂMAT

Au début bann ‘Ulamâ ti pé donne Fatwâ ki li pas permissible

pou prend la paye pou enseigne Qur’ân et Fiqh à bann
dimounes et pou faire Imâmat. Mais après quand bann
‘Ulamâ finn constater ki si pas permettre prend la paye pou
enseigne Qur’ân & Fiqh et pou faire Imâmat, alors pou éna
enn manque de bann personnes ki faire ça travail important-
là, alors zott finn donne permission.

Le savant Hanafiy, IMÂM BADRUDDEEN ‘AYNIY v (dcd

855 Hijriy) écrire:
‫ وكذلك‬،‫وألنه أجرة على الطاعة وهي غري جائزة‬... )‫(ويكره للمؤذن األجرة‬
‫ ولكن املتأخرين جوزوا‬،‫أخذ األجرة على احلج واإلمامة وتعليم القرآن والفقه‬
‫ وظهور التواين يف األمور‬،‫على التعليم واإلمامة يف زماننا حلاجة الناس إليه‬
.‫ وعليه الفتوى‬،‫ وكسل الناس يف االحتساب‬،‫الدينية‬
(Li Makrouh pou enn Muazzin prend la paye pou donne Azân), car
ça c’est prend la paye pou accomplir enn acte d’obéissance
(‘Ibaadat) et li pas permissible. Même affaire concernant

9
prend la paye pou Hajj, faire Imâmat, enseigne Qur’ân et
Fiqh (li pas permissible pou prend la paye pou faire zott).
Mais bann savants après finn permettre prend la paye pou
enseigner et faire Imâmat dans nous l’époque, acause bann
dimounes (zott) en besoin de ça, et finn commence éna manque
d’intérêt dans bann affaires de Deen, et dimounes finn vinn
paresse pou gagne Sawaab. Et Fatwâ (maintenant) li lors là (ki
li permissible pou prend la paye pou enseigne
Qur’ân et faire Imâmat).
Ref: Minhat-us-Sulook pg 96

NOTE: A’lâhazrat Imâm Ahmad Raza Khan v aussi

finn explique changement de ça Hukm-là dans Fatâwâ
Razviyyah Vol 19 pg 539.

2. FAIRE NAMÂZ SUNNAT ET NAFL DANS MASJID

Dans plusieurs Hadeeth, Nabiyyé Kareem  finn ordonne

bann hommes pou faire Namâz Sunnat et Nafl à la maison, et
Li  finn dire ki ça (li) meilleur. Mais quand bann ‘Ulamâ finn
constater ki avec le temps finn commence éna enn certaine
négligence dans l’accomplissement Namâz Sunnah et Nafl à la
maison, alors zott finn donne Fatwâ pou faire li dans Masjid
même.

IMÂM IBN ‘ÂBIDEEN SHÂMIY v (dcd 1252 Hijriy) écrire:

10
 ‫ ( َيَشل ما ب ع َد الأ َف يريض ية وما قَب لَها يحل يد ي‬....‫يح الأمأن يزُل‬
‫يث‬ َ َ ‫َ ََ أ‬ ‫َ َ َأ‬ ََّ ‫ض ُل ييف النَّ أف يل َغ أيري‬
َ ‫الَّتا يو ي‬ َ ‫) َو أاألَفأ‬
»َ‫ص ََل ية ال َْم ْريء يِف بَ ْيتي يه َّإَّل ال َْم ْكتُوبَة‬ ‫ي‬
َ ‫الص ََل َة يِف بُيُوت ُك ْم فَيإ َّن َخ ْ َْي‬
َّ ‫ْي « َعلَْي ُك ْم‬ ‫يح أ ي‬ ‫َّ ي‬
َ ‫الصح‬
‫ص ََلتييه يِف َم ْس يج يدي َه َذا َّإَّل‬ ‫وأَخرج أَبو داود «ص ََلةُ الْمريء يِف ب يتي يه أَفْ َ ي‬
َ ‫ض ُل م ْن‬ َْ َْ َ ُ َ ُ َ َ‫َ أ‬
...»َ‫ال َْم ْكتُوبَة‬
‫ أ أَو َكا َن‬،‫ب ليبَ أيتي يه‬
َ ‫ف ُش أغ ٍل َعأن َها لَ أو َذ َه‬ ُ ‫اعى َما ََلأ يَألَزأم يمأنهُ َخ أو‬ َ ‫ث َكا َن َه َذا أَفأ‬
َ ‫ض َل يَُر‬ ُ ‫َو َحأي‬
‫وع‬ ‫َن أاعتيبَ َار أ‬
‫اخلُ ُش ي‬ َّ ‫صلي َيها يحينَئي ٍذ ييف الأ َم أس يج يد يأل‬
َ ُ‫ فَي‬،ُ‫وعه‬
‫ي‬ ‫يي‬
َ ‫ييف بَأيته َما يَ أشغَ ُل َابلَهُ َويُ َقل ُل ُخ ُش‬
.‫أ أَر َج ُح‬
(Li meilleur faire “‫[ ”النَّ أف يل‬Namâz Sunnat et Nafl] apart Namâz
Tarâweeh à la maison) Ça inclure bann Namâz (Sunnat & Nafl)
ki faire avant et après Namâz Fardh, basant lors Hadeeth de
Swaheeh Bukhâriy et Swaheeh Muslim suivant:

Rasoulullâh  dire: “Faire zott Namâz dans zott la caze, car

meilleur place pou enn homme faire Namâz c’est so la caze,
apart Namâz Fardh.” 1

Imâm Abou Dâwood finn rapporte le Hadeeth (ki Rasoulullâh

 dire:) “Li meilleur pou enn homme faire Namâz à la maison
ki dans Mo Masjid, apart Namâz Fardh.”2
Cela (li) meilleur seulement quand péna risque quitte zott
(Namâz Sunnah & Nafl) quand l’homme retourne la maison,
oubien dans so la caze, éna bann choses ki préoccupe li et
diminuer so concentration. Sinon, li faire Namâz Sunnat & Nafl

1
Swaheeh Bukhâriy HNo 6113
2
Sunan Abee Dâwood HNo 1044
11
dans Masjid même, parceki c’est (la place cott capave éna plus
de) concentration ki préférable.
Ref: Radd-ul-Muhtâr Vol 2 pg 464

Imâm Ahmad Raza Khan v dire:

،‫ اور یہی روسل اﷲ یلص اﷲ اعتیٰل ہیلع وملس یک اعدت ہبیط‬،‫ننس وونالف اکرھگںیم ڑپانھ الضف‬
‫رگمات اعم لمع الہ اسالم ننس ےک اسمجد یہ ںیم ڑپ ھنے‬... ‫اور وضحر ےن وییہن ںیمہ مکح فرامیا‬
‫رپےہ اور اس ںیم اصمحل ںیہ ہک ان ںیم وہ اانیمطن مک وہیاےہ وجاسمجد ںیم ےہ اور اعدت وقم‬
‫یک اخمتفل ومجب نعط و اتشگن امنیئ وایتشار ونظن وحتف یات تبیغ وہیت ےہ اور مکح رصف‬
‫استحبایب اھت وت ان اصمحل یک راعبت اس رپرمحج ےہ‬
Li meilleur (pou bann hommes) faire Namâz Sunnat et Nafl
dans la caze et ça même ti principe de Nabiyyé Kareem  et
Li  finn ordonne pour faire ça...
Mais maintenant la pratique courant de bann musulmans c’est
ki zott faire Namâz Sunnat dans Masjid et ça so bénéfices
c’est ki zott plus à l’aise dans Masjid ki à la maison (pou faire
Namâz là). (Deuxièmement) quand pou alle en l’encontre de
l’habitude de bann dimounes, alors pou éna critique, mauvais
pensé et la porte gheebat pou ouvert. Donc quand le Hukm
(faire Namâz Sunnah/Nafl à la maison li seulement Mustahab),
li préférable faire li dans Masjid en considérant ça bann
bénéfices-là.
Ref: Fatâwâ Razviyyah Vol 7 pg 417

12
 LE SUJET “BANN MADAMES VINN FAIRE NAMÂZ
EN JAMÂ’AH DANS MASJID ” FORME PARTIE DE
BANN AHKÂM KI CHANGER

Tous bann savants d’accord lors le point ki le sujet “bann

madames vinn faire Namâz en Jamâ’ah dans Masjid” (li)
forme partie de bann Ahkâm ki finn changer selon nécessité
de l’époque. Voici couma so Hukm ti été dans différent
l’époque:

1. DANS L’ÉPOQUE NABIYYÉ KAREEM  ET

SAYYIDUNÂ ABOU BAKR SIDDEEQ , BANN
MADAMES TI PÉ VINN FAIRE NAMÂZ DANS MASJID

Nabiyyé Kareem  ti permettre bann madames vinn faire

Namâz Fardh et Jum’ah en Jamâ’ah dans Masjid, malgré Li 
ti dire ki li meilleur pou bann madames faire Namâz la caze.

Sayyidah Umm Salamah d dire:

ِ ‫الل عَلَي ِه وسلَم إِذَا سلَم قَام ال ِنَساء ِح يق ِض‬ َ ِ َ ‫«كَان رسول‬
‫ث‬َ ‫ َو َم َك‬،‫يم ُه‬ َ ‫ني َ ْ ي تَ ْسل‬ َ ُ َ َ َ َ َ َ َ ْ ُُ ‫اّلل َصّل‬ ُ َُ َ
‫اّلل أَعْل َ ُم أ َ َن ُم ْكث َ ُه ل ِ َك ْي يَن ْ ُف َذ ال ِنَ َس ُاء‬ ُ ٍ َ‫وم»ُقَا َل ابْن ِشه‬
ُ َ ‫ «فَأ َرى َو‬:‫اب‬ ُ َُ ‫ي َ ِسريًا قَب ْ َل أ َ ْن ي َ ُق‬
»‫قَب ْ َل أ َ ْن يُ ْد ِر َك ُه َن َمنِ ا ُن ْ َص َر َف ِم َن القَ ْو ُِم‬
Quand Nabiyyé Kareem  ti pé faire Salâm (pou termine
Namâz), alors bann madames ti pé débouter... Li  ti pé reste
dans so place enn ti moment avant ki Li  débouter.
13
(Imâm Zuhriy ) dire: Allâh conne mieux! Nous penser ki ça ti
ainsi afin ki bann madames capave sorti avant ki bann hommes
(sorti et) joindre zott.
Ref: Swaheeh Bukhâriy HNo 837

Le Mufti de Jâmi’ah Ashrafiyyah Mubaarakpur, MUFTI

NIZÂMUDDEEN RAZVI écrire:

Dans l’époque de Nabiyyé Kareem , bann madames ti éna

permission pou participe dans Namâz Jum’ah et Jamâ’ah.
Ref: Fiqh Hanafi mein Hâlât-é-Zamâné ki ri’ayat pg 23

2. SAYYIDUNÃ ‘UMAR  TI METTRE

RESTRICTION LORS BANN MADAMES VINN FAIRE
NAMÃZ DANS MASJID

Sayyidunâ ‘Umar  ti mettre restriction lors bann madames

vinn faire Namâz dans Masjid pendant so règne, acause li ti
trouve certaines madames pas pé respecter bann conditions
imposées par Sharee’ah.

Sayyidah ‘Âishah d dire:

‫الل عَلَي ْ ِه َو َسل َ َم َما أ َ ْح َد َث ال ِنَ َس ُاء ََلَنَعَ ُه َن كَ َما ُم ِنعَ ْت نِ َس ُاء ب َ ِِن‬ َ ‫ك رسول َ ِ ص‬
ُ ‫اّلل َ ّل‬
َ
ُ ُ َ َ ‫ل َ ْو أدْ َر‬
ُ َ ‫إِ ْس َر ِائ‬
ُ ‫يل‬

14
Si Rasoulullâh  ti trouve céki bann madames finn commence
faire, alors Li  ti pou empêche zott (vinn Masjid), pareil couma
bann madames de Banou Isrâiyl ti être empêchées.
Ref: Swaheeh Bukhâriy HNo 869

ُُ ‫( ” َما أ َ ْح َد َث ال ِنَ َس‬céki bann madames

En commentant la phrase “‫اء‬
finn commence faire) de Sayyidah ‘Âishah d, Imâm
Badruddeen ‘Ayniy v (dcd 855 Hijriy) écrire:
‫وها‬ ‫ي‬ ‫َما أحدثت من ي‬
َ ‫الزينَة َوالطيب َوحسن الثيَاب َوَأَن‬
Céki zott finn commence faire en termes d’embellir zott même,
servi parfum, porte bann jolies vêtements, etc...
Ref: ‘Umdat-ul-Qâriy Vol 6 pg 227

Mais li important pou noter ki malgré Sayyidunâ

‘Umar  ti empêche bann madames vinn faire Namâz
dans Masjid, Sayyidunâ ‘Umar  so propre épouse ti
pé vinn faire Namâz Fajr et ‘Ishâ en Jamâ’ah dans
Masjid.

Le fils de Sayyidunâ ‘Umar , Sayyidunâ ‘Abdullâh ibn

‘Umar  dire:

َ ِ‫ فَق‬،‫كَان َ ِت ا ْم َرأ َ ٌة ل ِ ُع َم َر تَ ُْشهَ ُُد َصالَةَ ا َُلصب ْ ِح َوالعِ َشاءِ ِِف اجل َ َماعَ ِة ِِف اَل َ ْس ِج ِد‬
‫ ل ِ َم‬:‫يل ََلَا‬
:‫ال‬َ َ‫ َو َما ََيْن َ ُع ُه أ َ ْن يَنْهَ ِاِن؟ ق‬:‫ك َويَغ َ ُار؟ قَال َ ْت‬َ ِ ‫ني أ َ َن ُع َم َر يَك َْر ُه ذَل‬ ِ
َ ‫ني َوقَ ْد تَعْلَم‬ َ ‫ََتْ ُر ِج‬
ُِ َ ‫اّلل َم َسا ِج َد‬
ُ »‫اّلل‬ ِ َ ‫ «ال َ ََتْن َ ُعوا إِماء‬:‫الل ُع َل َ ُي ِه وسلَم‬ َ ‫ول َ ِ ص‬ ِ ‫ََيْن َ ُع ُه قَ ْو ُل َر ُس‬
َ َ َ َ َ ْ ُُ ‫اّلل َ ّل‬
Enn épouse de Sayyidunâ ‘Umar  ti habituer faire Namâz Fajr
et ‘Ishâ en Jamâ’ah dans Masjid.
15
Kikène finn demande avec li: “Kifer ou sorti (pou alle faire
Namâz en Jamâ’ah dans Masjid) malgré ki ou conner ki ‘Umar 
pas content ça et li éna ghayrah?”
L’épouse de Sayyidunâ ‘Umar  finn répondre: “Alors ki
kitchose ki empêche li (‘Umar ) interdire moi?”
Li finn dire: “Céki empêche li c’est parole de Rasoulullah : ‘Pas
empêche bann servantes de Allâh vinn dans bann Masjid !’”
Ref: Swaheeh Bukhâriy HNo 900

3. IMÂM ABOU HANEEFAH  (DCD 150 HIJRIY) TI

PERMETTRE BANN VIEUX MADAMES VINN FAIRE
NAMÂZ FAJR, MAGHRIB & ‘ISHÂ EN JAMÂ’AH DANS
MASJID

IMÂM QUDOORIY v (dcd 428 Hijriy) écrire:

‫ب َوالأعي َش ياء يعأن َد أيَِب َحنيي َف َة‬
‫وز ييف الأ َف أج ير والأم أغ ير ي‬
َ َ َ ‫َوَال ََبأ‬
ُ ‫س أَ أن َختأُر َج الأ َع ُج‬
Li pas enn problème pou enn vieux madame sorti pou alle faire
Namâz Fajr, Maghrib, ‘Ishâ (en Jamâ’ah) auprès de Imâm Abou
Haneefah .
Ref: Mukhtasar-ul-Qudooriy pg 87

Le Mufti de Jâmi’ah Ashrafiyyah Mubaarakpur, MUFTI

NIZAMUDDEEN RAZVI écrire:

16
Dans l’époque de bann Tâbi’iyn, bann Fuqahâ de Mazhab
Hanafiy, spécialement Imâm Abou Haneefah  ti permettre
bann vieux madames vinn faire Namâz ‘Ishâ et Fajr, parceki ça
l’heure-là bann dimounes immorale (zott) occupé dans manger
et dormi. Donc éna moins possibilité de Fitnah, surtout pou
bann vieux madames.
Ref: Fiqh Hanafi mein Hâlât-é-Zamâné ki ri’ayat pg 25

NOTE: Certains ‘Ulamâ finn mentioner ki Imâm

Abou Haneefah  ti permettre bann madames vinn faire
Namâz Jum’ah aussi dans Masjid en Jamâ’ah. Vérifiez Al-
Jawharah An-Nayyirah Vol 1 pg 164.

3. IMÂM ABOU YOUSUF  (DCD 182 HIJRIY) ET

IMÂM MUHAMMAD  (DCD 189 HIJRIY) TI
PERMETTRE BANN VIEUX MADAMES VINN FAIRE
TOUS NAMÂZ EN JAMÂ’AH DANS MASJID

IMÂM QUDOORIY v (dcd 428 Hijriy) écrire:

‫وقال أبو يوسف وحممد جيوز خروج العجوز يف كل صالة‬
Imâm Abou Yousuf  et Imâm Muhammad  dire ki li
permissible pou enn vieux madame alle faire tous Namâz (en
Jamâ’ah).
Ref: Mukhtasar-ul-Qudooriy pg 87

MAWLANA KHÂLIL AHMAD QADRI écrire:

17
Auprès de Swahibayn (Imâm Abou Yousuf  et Imâm Muhammad
) bann (vieux) madames capave sorti (pou alle faire tous
Namâz dans Masjid), car bann hommes (zott) moins attiré vers
zott. Ainsi zott éna permission (pou alle faire tous Namâz dans
Masjid) couma zott éna pou (alle faire) Namâz ‘Iyd.
Ref: Zeenat-ul-Qudooriy pg 143

4. BANN SAVANTS APRÈS FINN EMPÊCHE BANN

MADAMES EN GÉNÉRALE POU VINN DANS MASJID
POU FAIRE NAMÂZ ET POU ÉCOUTE CAUSERIE

Bann ‘Ulamâ, ki finn vinn après Imâm Abou Haneefah ,

Imâm Abou Yousuf et Imâm Muhammad , finn constater ki
dans zott époque, éna beaucoup Fitna et danger pou bann
madames vinn faire Namâz en Jamâ’ah dans Masjid, alors zott
finn empêche bann madames en générale vinn faire Namâz
en Jamâ’ah dans Masjid, et aussi pou vinn dans bann MEHFIL
WA’EZ (causerie). Cela parceki ça ti nécessité de zott époque.

IMÂM HASKAFIY v (dcd 1088 Hijriy) écrire:

‫(علَى‬ ٍ ٍ‫ي ٍ ي‬
َ ‫وزا لَأي ًال‬
ً ‫(مطألَ ًقا) َولَ أو َع ُج‬
ُ ‫اعةَ) َولَ أو ْلُ ُم َعة َوعيد َوَو أعظ‬
َ ‫اْلَ َم‬
‫ورُه َّن أ‬
ُ‫ض‬ ُ ‫(ويُكَأرهُ ُح‬َ
‫الزم ي‬
‫ان‬ ‫يي ي ي‬ ‫الأم أذ َه ي‬
ََّ ‫ب) الأ ُم أف ََت به ل َف َساد‬ َ
Li Makrouh pou bann madames alle faire Namâz en Jamâ’ah,
même pou Jum’ah, ‘Iyd et (alle écoute) causerie,
18
catégoriquement, et même pou enn vieux madame le soir selon
l’opinion lors ki éna Fatwâ, acause la dégénération de l’époque.
Ref: Durr-ul-Mukhtâr pg 77

IMÂM AHMAD RAZA KHAN v écrire:

‫ایامجتعجنپاگہنایسلجموظعاقلطموعرتاک‬،‫ہعمجوہایدیع‬،‫وعرتوجانوہایوبڑیھ‬،‫راتوہایدن‬
‫اجانعنمےہ‬
Li catégoriquement empêcher pou enn madame, que ce soit li
jeune oubien li vieux, pou alle faire les 5 Namâz, Jum’ah et ‘Iyd
en Jamâ’ah et pou alle dans MEHFIL WA’EZ (causerie), que ce
soit le soir ou pendant la journée.
Ref: Fatâwâ Razviyyah Vol 1 pg 129

‘ALLAMAH AMJAD ‘ALIY v écrire:

،‫ہعمجوہایدیعنی‬،‫دنیکامنزوہایراتیک‬،‫وعروتںوکیسکامنزںیمامجتعیکاحرضیاجزئںیہن‬
‫ویںیہوظعیکاجمسلںیمیھباجاناناجزئےہ۔‬،‫وخاہوہوجانوہںایڑبایھں‬
Li catégoriquement empêcher pou enn madame, que ce soit li
jeune oubien li vieux, pou alle faire les 5 Namâz, Jum’ah et ‘Iyd
en Jamâ’ah et pou alle écoute causerie, que ce soit le soir ou
pendant la journée.
Ref: Bahâr-é-Sharee’at Vol 1 pg 584

19
➢ ENN ÉCLAIRCISSEMENT IMPORTANT

Quand nous analyse textes de nous bann ‘Ulamâ, nous

trouver ki quand zott finn empêche bann madames alle
dans Masjid pou faire Namâz en Jamâ’ah, alors en
même temps, zott finn empêche bann madames alle
dans bann program WA’EZ (causerie) aussi. Donc ça
prouvé ki l’empêchement ti concernant SORTI DEPI LA
CAZE POU ALLE dans Masjid oubien causerie, acause ti
éna danger pou bann madames, surtout lors chemin,
dans ça l’époque-là.

Quant à la question madame faire Namâz en Jamâ’ah

derrière enn Imâm (homme) en respectant bann
conditions, à la maison oubien dans enn autre place,
sans ki madame-là bizin SORTI POU ALLE MASJID, alors
tous bann ‘Ulamâ d’accord ki ça (li) permissible. Li
totalement faux pou penser ki bann madames pas
gagne droit faire Namâz derrière Imâm (homme)
catégoriquement !

Dans bann livres de Fiqh, la plupart de bann ‘Ulamâ

Hanafiy, incluant bann ki finn dire ki li Makrouh pou bann
madames vinn faire Namâz en Jamâ’ah dans Masjid, finn
expliquer couma Saff bizin été quand faire Namâz en
Jamâ’ah, comme suit:

1. IMÂM QUDOORIY v (dcd 428 Hijriy) écrire:

‫ويصف الرجال مث الصبيان مث النساء‬
20
(Dans Namâz en Jama’âh, devant) bann hommes faire zott
Saff, ensuite bann enfants, ensuite bann madames.
Ref: Mukhtasar-ul-Qudooriy pg 86

2. IMÂM MARGHEENÂNIY HANAFIY v (dcd 593 Hijriy)

écrire:
‫ويصف الرجال مث الصبيان مث النساء‬
(Dans Namâz en Jama’âh, devant) bann hommes faire zott
Saff, ensuite bann enfants, ensuite bann madames.
Ref: Al-Hidâyah Vol 1 pg 239

3. IMÂM ZAINUDDEEN RÂZIY v (dcd 666 Hijriy) écrire:

‫الر َجال مثَّ الصبيان مثَّ اخلناثى مثَّ الني َساء‬ ُّ ‫تَ أرتييب‬
‫الص ُفوف ويصف ي‬
L’ordre de bann Saff c’est bann hommes faire zott Saff,
ensuite bann enfants, ensuite bann hermaphrodites, ensuite
bann madames.
Ref: Tuhfat-ul-Mulook pg 89

4. IMÂM MAWSWILIY v (dcd 683 Hijriy) écrire:

‫ي‬ ‫ال ُمثَّ ي‬ ‫ف ي‬
ُ‫اخلَنَاثَى ُمثَّ الن َساء‬
‫الصأب يَا ُن ُمثَّ أ‬ ُ ‫الر َج‬ ُّ ‫ص‬
َ ُ‫َوي‬
(Dans Namâz en Jama’âh, devant) bann hommes faire zott
Saff, ensuite bann enfants, ensuite bann hermaphrodites,
ensuite bann madames.
Ref: Al-Ikhtiyâr Vol 1 pg 58

5. IMÂM ZAYLA’IY v (dcd 743 Hijriy) écrire:

21
 ‫ي‬ ‫ي‬ ‫ف ي‬
ُ‫ ُمثَّ الن َساء‬،‫ ُمثَّ الصأب يَا ُن‬،‫ال‬
ُ ‫الر َج‬ ُّ ‫ص‬
ُ َ‫َوي‬
(Dans Namâz en Jama’âh, devant) bann hommes faire zott
Saff, ensuite bann enfants, ensuite bann madames.
Ref: Tabyeen-ul-Haqâiq Vol 1 pg 136

6. IMÂM ZABEEDIY v (dcd 800 Hijriy) écrire:

‫ي‬ ‫ي‬ ‫ف ي‬
ُ‫ال ُمثَّ الصأب يَا َن ُمثَّ الن َساء‬
َ ‫الر َج‬ ُّ ‫ص‬
ُ َ‫َوي‬
(Dans Namâz en Jama’âh, devant) bann hommes faire zott
Saff, ensuite bann enfants, ensuite bann madames.
Ref: Al-Jawharah An-Nayyirah Vol 1 pg 163

7. IMÂM BADRUDDEEN ‘AYNIY v (dcd 855 Hijriy) écrire:

‫ مث النساء‬،‫ مث الصبيان‬،‫ويصف الرجال‬
(Dans Namâz en Jama’âh, devant) bann hommes faire zott
Saff, ensuite bann enfants, ensuite bann madames.
Ref: Al-Binâyah Vol 2 pg 345

8. IMÂM IBN NUJAYM v (dcd 970 Hijriy) écrire:

‫ي‬ ‫ي‬ ‫ف ي‬
ُ‫ال ُمثَّ الصأب يَا َن ُمثَّ الن َساء‬
َ ‫الر َج‬ ُّ ‫ص‬
ُ َ‫َوي‬
(Dans Namâz en Jama’âh, devant) bann hommes faire zott
Saff, ensuite bann enfants, ensuite bann madames.
Ref: Al-Bahr-ur-Râiq Vol 1 pg 617

9. IMÂM SHURUMBULÂLIY v (dcd 1069 Hijriy) écrire:

.‫ويصف الرجال مث الصبيان مث اخلناثى مث النساء‬

22
(Dans Namâz en Jama’âh, devant) bann hommes faire zott
Saff, ensuite bann enfants, ensuite bann hermaphrodites,
ensuite bann madames.
Ref: Noor-ul-Iydwâh pg 32

10. ‘ALLÂMAH AMJAD ‘ALIY v (dcd 1367 Hijriy) écrire:

‫رمد اور ےچب اور ٰیثنخ اور وعرںیت عمج وہن وت وفصن یک رتبیت ہی ےہ ہک ےلہپ رمدون یک فص وہ‬
‫رھپ وچبن یک رھپ ٰیثنخ یک رھپ وعروتن یک‬
Si bann hommes, enfants, hermaphrodites et madames reuni
(pou faire Namâz), alors l’ordre de bann Saff pou comme suit;
en premier pou éna Saff de bann hommes, ensuite Saff de bann
enfants, ensuite (Saff) de bann hermaphrodites, ensuite
(Saff) de bann madames.
Ref: Bahâr-é-Sharee’at Vol 1 pg 586

11. ‘ALLÂMAH QÂDWIY SHAMSUDDEEN RAZVI v (dcd

1401 Hijriy) écrire:

L’ordre de bann Saff bizin ainsi ki d’abord c’est Saff de bann

hommes, ensuite (Saff) de bann garçons (enfants) et à la fin
(Saff) de bann madames.
Ref: Qânoon-é-Shari’at pg 193

23
Li logique ki le fait ki bann ‘Ulamâ finn explique cott Saff de
bann madames bizin été pendant Namâz en Jamâ’ah, indiquer
clairement ki zott d’accord lors permissibilité madames faire
Namâz en Jamâ’ah! Sinon zott pas ti pou inclure Saff de bann
madames dans zott explication à propos l’ordre de bann Saff.

C’est basant lors ça permissibilité-là même ki ‘ALLAMAH

AMJAD ‘ALIY v finn explique Mass’alah suivant:
‫ اہن ارگ ان‬،‫ اس ںیم رمد وک ان یک اِاممب یااجبڑ ےہ‬،‫سج رھگ ںیم وعرںیت یہ وعرںیت وہن‬
‫ وت یااجبڑ ںیہن۔‬،‫وعروتن ںیم اس یک یبسن احمرم وہن یا یب یب یا واہن وکیئ رمد یھب وہ‬
Dans enn la caze cott éna seulement madames, alors li pas
permissible pou enn homme faire Imâm pou bann-là. Oui, si
parmi ça bann madames-là, éna (Imâm-là) so bann proches
Mahram, oubien éna so épouse, oubien éna encore quique homme
là-bas, alors li pas Na-Jaiz (c’est-à-dire li permissible).
Ref: Bahâr-é-Sharee’at Vol 1 pg 584

24
 POINTS DE VUE DE PLUSIEURS ‘ULAMÂ
CONTEMPORAINS CONCERNANT PERMISSIBILITÉ
BANN MADAMES VINN FAIRE NAMÂZ EN
JAMÂ’AH DANS MASJID

Jusqu’à l’heure, nous finn étudier couma dans

différent l’époque, bann ‘Ulamâ finn donne différent
Fatwâ concernant le sujet “MADAME VINN FAIRE NAMÂZ
EN JAMÂ’AH DANS MASJID” selon nécessité de zott
l’époque.
Dans l’époque actuelle, basant lors plusieurs raisons,
plusieurs ‘ULÂMA SUNNI à travers le monde finn donne
permission à bann madames vinn faire Namâz dans
Masjid. Voici noms de certains parmi zott:
1. MUFTI AHMAD YAAR KHAN NA’EEMIY
ASHRAFIY v
2. ENSEIGNANT DE PLUSIEURS ‘ULAMÂ
LOCALES, ‘ALLÂMAH GHULÂM RASOOL
SA’EEDIY v
3. LE MUFTI-E-A’ZAM (plus grand Mufti) de
PAKISTAN, ‘ALLÂMAH PROFESSOR MUFTI
MUNEEB-UR-RAHMÂN
4. LE MUFTI DE L’EGYPTE, DR. SHAWKIY ‘ALLÂM
5. MUFTI RAFEEQ-UL-HASSANIY
6. MUFTI MUHAMMAD KHAN
25
 7. PROFESSOR DOCTOR SHAHTÂZ
8. MUFTI ASHRAF-UL-QADRI
9. MUFTI AKMAL QADRI

Ça bann savants-là finn base lors bann raisons suivantes:

1. ROLE DE BANN MADAMES DANS LA SOCIÉTÉ
FINN CHANGER
Longtemps la plupart bann madames ti pé reste la
caze. Mais de nos jours, la plupart bann madames
sorti pou alle l’école, collège, université, écoute
causerie, etc... Malheureusement certaines madames
musulmane (comme c’est le cas pou certains hommes aussi)
alle dans bann place Harâm aussi. Donc quand bann
madames déjà enn certaine liberté pou sorti, kifer
nous empêche zott vinn dans Masjid.

MUFTI AHMAD YAAR KHAN NA’EEMIY v écrire:

‫ویکہکن ات‬،‫ات یف رامہن وعروتن وک یارپدہ دجسم ون ںیم ا ےن اور علتٰحدہ ےنھٹیب ےس ہن رواک اجےئ‬
‫ دجسمون ںیم ا رک ھچک دنی ےک ااکحم نس‬،‫یارارون ںیم اجےن ےس وت ریتک ںیہن‬،‫وعرںیت امنیسون‬
‫دہع افرویق ںیم وعروتن وک مطلقًا رھگ ےس نکلنے یک مماتعن یھت۔‬،‫ںیل یگ‬
Dans nous l’époque, pas bizin empêche bann madames
vinn dans Masjid Ba-Pardah et assize dans enn place
separée de bann hommes, car maintenant (certaines)
madames alle cinema, zott alle Bazar, alors quand zott
pou vinn dans Masjid, zott pou apprendre impé Ahkâm
26
‫‪de‬‬ ‫‪Deen.‬‬ ‫‪Dans‬‬ ‫‪l’époque‬‬ ‫‪de‬‬ ‫‪Sayyidunâ‬‬ ‫‪‘Umar,‬‬ ‫‪bann‬‬
‫‪madames catégoriquement pas ti gagne droit sorti.‬‬
‫‪Ref: Mir’ât-ul-Manâjeeh Vol 2 pg 153‬‬

‫‪Le Mufti de L’Egypte, DR. SHAWKIY ALLÂM écrire:‬‬

‫اعتماده يف‬
‫ُ‬ ‫ومع تغري األعراف والعادات فالذي تقتضيه قواعد املذهب احلنفي وينبغي‬
‫هذا الزمان هو العودة ابحلكم إىل األصل الذي كان عليه يف زمن النيب صلى هللا عليه وآله‬
‫وسلم من إابحة خروج النساء للمساجد مطل ًقا‪ ،‬خاص ًة يف بالد غري املسلمْي؛ حيث‬
‫جيددن فيها إمياهنن ويلتقْي فيها َبخواهتن‪ ،‬ويتعلمن فيها أمور دينهن‪ .‬هذا كلُّه ما َل يُ َؤيد‬
‫ذلك إىل فتنة هبن أو خوف عليهن‪ ،‬وما َل يُ َؤيد إىل إخالل حبق األسرة من تضيي ٍع حلقوق‬
‫أزواجهن أو أوالدهن؛ وذلك ألن غالب النساء قد خرجن فعالً من بيوهتن للمشاركة يف‬
‫فعال فال معىن ملنعهن من دخول بيوت هللا‬‫جماالت احلياة املختلفة‪ ،‬وما دمن قد خرجن ً‬
‫تعاىل إذا أردن ذلك‪ ،‬مع التنبيه يف ذلك كله أن صالة املرأة يف بيتها خري هلا من صالهتا‬
‫يف املسجد ما َل يكن ذلك لغرض آخر غري الصالة ال يتم إال يف املسجد كمعرفة أحكام‬
‫ٍ‬
‫حينئذ أفضل؛ هلذا املعىن ال جملرد‬ ‫دينها اليت ال تتيسر هلا إال فيه‪ ،‬فذهاهبا إىل املسجد‬
‫الصالة‬
‫‪Avec changement ki finn arriver dans coutume et l’habitude,‬‬
‫‪kitchose ki bann règles de Mazhab Hanafiy nécessiter et céki‬‬
‫‪approprié pou base lors là dans ça l’époque-là, c’est retourne le‬‬
‫‪jugement à céki li ti été dans l’époque de Nabiyyé Kareem ,‬‬
‫‪c’est à dire permissibilité pou bann madames vinn dans Masjid‬‬
‫‪catégoriquement. Ceci spécialement dans bann pays non-‬‬
‫‪Islamique, cott bann madames pou capave consolide zott Iymân‬‬

‫‪27‬‬
dans ça bann Masjid-là, zott capave regroupe avec zott bann
soeurs (pou faire ‘Ibaadat) et zott apprendre zott Deen là-bas.
Tous ça à condition ki péna aucaine risque de Fitnah et danger
pou zott, et zott pas néglige zott obligation vis-à-vis la famille
et zott devoirs vis-à-vis zott époux et enfants. Cela parceki la
plupart bann madames (de nos jours) zott sorti en personne
depi zott la caze pou participe dans bann différents travaux
de la vie. Alors aussi longtemps ki zott pé sorti, pas capave
empêche zott pou vinn dans bann maisons (honoré par) Allâh
(c.à.d. Masjid), quand zott éna l’intention vini. Tous ça, en
prenant en considération, ki Namâz de bann madames (li)
meilleur à la maison ki dans Masjid, aussi longtemps ki zott pas
faire ça avec enn autre l’intention apart Namâz. Par exemple,
si zott vinn dans Masjid pou apprendre Deen, et ça li disponible
seulement dans Masjid, donc à ce moment vinn dans Masjid li
meilleur dans ça sens-là, et non-pas seulement pou faire Namâz.
Ref: Fatâwâ Dâr-ul-Iftâ Al-Misriyyah3

NOTE: Nous finn présente le Fatwâ complet (en Arabe)

de Dr. Mufti Shawkiy ‘Allâm à la fin de ça document-là

2. POU PROTÈGE ‘AQEEDAH ‘AHLUS-SUNNAH

WAL JAMÃ’AH
Dans plusieurs pays, y compris Maurice, bann
Wahhâbiy et les autres sectes égarés finn prend
disposition pou accueillir bann madames dans bann

3
http://www.dar-alifta.org/ar/ViewFatwa.aspx?ID=11630&LangID=1&MuftiType=0.
28
Namâz couma Jum’ah, etc... dans zott bann Masjid.
Malheureusement certaines madames Ahlus-Sunnah
Wal Jamâ’ah aussi finn commence fréquente Masjid
de bann égarés, acause Ahlus Sunnah Wal Jamâ’ah
pas donne bann facilités coumça dans zott Masjid.
Ainsi ça bann madames, ki ti Ahlus Sunnah Wal
Jamâ’ah avant, zott ‘Aqeedah finn changer. Pas
seulement ça, mais quand ça bann madames-là
retourne la caze, zott “brainwash” zott époux et zott
bann enfants, et en fin de compte, plusieurs familles
finn tombe dans l’égarement!

MUFTI AHMAD YAAR KHAN NA’EEMIY v écrire:

‫ریقف اک ہی وتفی ےہ ہک اب وعروتں وک ابرپدہ دجسموں ںیم آےن ےس ہن رووک۔ ارگ مہ اںیہن روںیک‬
‫ےگ وت ہی واہویبں رمزاویئں دویدنبویں یک اسمدج ںیم یتچنہپ ںیہ اسیج ہک رجتہب وہا ان ولوگں ےن‬
‫وعروتںےکےئلڑبےڑبےااظتنامتاینپاینپدجسموںںیمےئکوہےئںیہوعروتںوکرمگاہرکےک‬
‫انےکاخودنوںاوروچبںوکاکہبےتںیہ‬
Mo Fatwâ c’est ki maintenant pas bizin empêche bann madames
vinn dans Masjid Ba-Pardah. Si nous pou empêche bann-là, alors
zott pou alle dans Masjid de bann Wahhâbiy, Déobandiy et
Qadianiy, couma li prouvé par expérience. Bann-là (Wahhâbiy,
Déobandiy et Qadianiy) finn prend grand disposition pou bann
madames dans zott bann Masjid, et zott égare bann madames-
là, et ensuite zott égare époux et enfants de ça bann madames-
là.

29
 Ref: Mir’ât-ul-Manâjeeh Vol 2 pg 323

MUFTI MUNEEB-UR-RAHMÂN écrire:

‫نکیلابدنچدنیداروعروتںےکالعوہاعموعرںیتمیلعتروزاگرابزاروںامسیجرقتابیتاورروزرمہ‬
‫اعمالمتںیمالبروکوٹکرشیعاجحبےکریغبوھگیتمرھپیتںیہ' وترھپرصفدجسمایابوصخلصدینی‬
‫اجمسلےسویکںرواک اجےئبجہکدجسمںیمامنزےکےئلایوعروتںےکےئلوصخمصیغیلبتاامتجاعت‬
‫ںیم آےن وایل وخانیت رشیع اجحب ےک اسھت آیت ںیہ اور اںیہن دینی اسملئ ےننس اک ومعق یھب اتلم‬
‫ےہسج یک وہج ےس دینی ذوق رےنھک وایل اتنسلہ یک وخانیت ےئلیک بج اےنپ کلسم ےک اطمقب اس‬
‫رطح ےک ااظتنامت ںیہن وہےت وت وہ ان اجمسل ںیم اجیت ںیہ اور ملع یک یمک یک وہج ےس ان ےک اقعدئ و‬
‫رظنایتدبتلیوہاجےتںیہ‬
De nos jours, apart certaines madames religieux, bann
madames sorti pou alle l’école, travail, dans bann fonction et
faire zott travail quotidiens sans Hijaab. Donc kifer bizin
empêche bann madames vinn dans Masjid et dans bann program
Islamique seulement, surtout quand zott pé vinn faire Namâz
dans Masjid oubien dans bann program Islamique avec Hijâb
Shar’iy et zott gagne l’occasion apprendre bann Masâil de Deen.
Quand bann madames Ahlus Sunnah, ki content apprendre
Deen, pas finn gagne facilité pou vinn (faire Namâz et
apprendre Deen) dans Masjid Ahlus Sunnah, alors zott alle dans
Masjid de bann égarés, et par manque de connaissance, zott
‘Aqeedah changer.
Ref: Tafheem-ul-Masâil Vol 5 pg 101

30
3. BANN MADAMES POU GAGNE L’OCCASION
APPRENDRE ZOTT DEEN

MUFTI MUHAMMAD KHAN écrire:

‫رضورتےہاسابتیکہکیسکہن یسکذرہعیےسوخانیتوکوھبالوہاقبسایددالایاجےئ۔اسےک‬
‫ ہعمج اور دیعنی ںیم رشتک یک ااجزت دی اجےئ اتہک وہ دینی ولعم ےس‬،‫ےئل فلتخم دینی اامتجاعت‬
‫رہبہوروہںیکس‬
Li important pou enseigne bann madames la connaissance de
Deen ki zott finn oublier. Ainsi bizin donne zott permission pou
participe dans bann program Islamique, Jum’ah, les deux ‘Iyd,
afin ki zott capave apprendre la connaissance de Deen.
Ref: Aurat ki Imâmat ka Mass’alah pg 7

‘ALLÂMAH GHULÂM RASOOL SA’EEDIY écrire:

‫دنچ اہللےسڈرےنوایلوخانیترضوردجسمںیمہعمجیکامنزڑپےنھایراضمنےکےنیہمںیمرتاوحییک‬
‫امنزڑپےنھاجیتںیہاہجںانیکامنزےکےئل ابرپدہہگجانبیئاجیتںیہ وس وجوخانیترپدہیکدحودو‬
‫ویقد ےس دجسموں ںیم اجںیئ اتہک وہ درسرقآن و دحثی وظع اور تحیصن نس ںیکس وت ریمی راےئ‬
‫ےہ ہک ان وک عنم ںیہن رکان اچےئہ ہکبج اامم امظع اوب ہفینح ریض اہلل ہنع ےک اکی وقل ںیم اس یک‬
‫اجنگشئیھبےہ‬
Définitivement, certaines madames pieuses alle faire Namâz
Jum’ah et Namâz Tarâweeh dans Masjid, cott finn arrange enn
place voilée (Bâ-parda) pou zott faire Namâz. Ainsi bann
madames ki alle dans Masjid, en respectant strictement la loi

31
Sharee’ah concernant zott l’habillement, afin ki zott capave
écoute leçon Qur’ân, Hadeeth, causerie et conseils, alors selon
mo l’opinion, pas bizin empêche bann-là, surtout quand éna ça
facilité-là selon enn parole de Imâm Abou Haneefah .
Ref: Ni’mat-ul-Baariy Vol 2 pg 798

De nos jours, certains Masjid Ahlus-Sunnah Wal

Jamâ’ah broadcast zott Jum’ah live. Alors bann sœurs
ki confortable avec suivre la causerie live lors FB
oubien youtube à la maison, li préférable zott faire ça.
Mais au cas zott préfère alle Masjid pou écoute
causerie pou gagne la connaissance de Deen, alors
zott gagne droit faire li en respectant tous bann
conditions.

4. POU ENCOURAGE BANN MADAMES FAIRE

‘IBAADAT
De nos jours, certaines sœurs trouve li difficile pou
faire 20 Rak’ât Namâz Tarâweeh complètement dans
tous bann nuits du mois Ramadwân surtout avec
bann différentes distractions ki éna la maison, tel que
télévision, internet, Facebook, etc.... Par contre, si
zott reunit dans enn place, derrière enn Imâm pou
faire Namâz Tarâweeh, zott accomplir li facilement.
Alors dans ce cas, dans place pas faire Namâz
Tarâweeh à la maison, plutôt zott vinn faire li dans
Masjid.

32
 MESSAGE DE MUFTI-É-A’ZAM PAKISTAN, ‘ALLÂMAH
PROFESSOR MUFTI MUNEEB-UR-RAHMÂN À BANN MUFTI,
‘ULAMÂ ET FUQAHÂ DE NOUS L’ÉPOQUE
MUFTI MUNEEB-UR-RAHMÂN dire:

Auprès de moi, dans nous l’époque, prend

disposition pou bann madames participe dans
NAMAZ JUM’AH, NAMAZ TARAWEEH et BANN
LEÇONS ISLAMIQUES DANS BANN MASJID, en
respectant strictement tous bann conditions
imposées par Sharee’at, FINN SORTI DEPI LORS
NIVEAU DE PERMISSIBILITÉ ET LI FINN ARRIVE
LORS NIVEAU DE NECESSITÉ. Acause ça, moi mo
supporte ça (point de vue-là) et mo reste explique
bann ‘Ulamâ, Fuqahâ et Mufti de nous l’époque
concernant l’importance de ça.
O Allâh! Montrer nous la vérité couma vérité et faire nous
suivre li, et montrer nous fausseté couma fausseté et faire
nous éloigner de li.
Ref: Tafheem-ul-Masâil Vol 5 pg 101,102
33
NOTE: Nous finn présente le Fatwâ complet (en Urdu)
de Mufti Muneeb-ur-Rahmân à la fin de ça document-là.


CONDITIONS KI BIZIN RESPECTER QUAND
BANN MADAMES VINN FAIRE NAMÂZ
DANS MASJID

Bizin respecter tous bann conditions suivantes,

quand bann madames vinn faire Namâz dans
Masjid:

1. L’habillement de bann madames bizin strictement

d’après Sharee’ah, ki couvert au minimum céki
obligatoire pou enn madames couvert (c.à.d entier
zott le-corps excepté visage, la main et li-pied). En sus
de ça, l’habillement-là bizin pas transparent et li
pas bizin coller avec le corps, de sorte que forme
le-corps paraitre.
2. Zott pas servi parfum.
3. Zott pas embellir zott-même.
4. Zott prend permission avec zott époux (oubien si
zott pas mariée, avec la personne ki responsable de zott)

34
5. Chemin ki zott prend pou alle Masjid bizin sans
danger.
6. Dans Masjid, bizin éna enn l’entré séparé pou
bann madames.
7. Place cott bann madames faire Namâz dans
Masjid, li bizin séparé de place cott bann hommes
faire Namâz, et bann hommes bizin pas gagne
accès là-bas.
8. Bizin évite la mixité entre bann hommes et
madames à tout prix, que ce soit dans Masjid
oubien lors chemin. Si par exemple, éna deux
chemins pou alle Masjid, alors bann hommes servi
enn chemin et bann madames servi enn deuxième
chemin. Oubien si éna enn seul chemin, alors
bann madames sorti avant, et après quelque
minutes, bann hommes sorti.
9. Bann madames (ainsi que bann hommes) vinn faire
‘Ibaadat dans Masjid avec sincérité, et évite faire
bann péchés tel que Gheebat, cause bann paroles
mondaines, etc...

35
 QUELQUE MASÃIL IMPORTANTS

MASS’ALAH NO. 1
Dans Mazhab Hanafiy, enn homme/madame, ki pé faire
Namâz derrière Imâm, pas bizin lire Qur’ân (Sourah
Fâtihah + enn autre Sourah...). C’est seulement Imâm ki
pou lire, que ce soit bann Namâz ki lire Qur’ân à haute
voix oubien bann Namâz ki lire Qur’ân discrètement.

Rapporté par Sayyidunâ Jâbir , Rasoulullâh  finn dire:

ُ‫ام فَقِ َراءَ ُة ْاْل َِما ِم ل َ ُه قِ َراءَ ٌة‬ َ َ ‫َم ْن ك‬
ٌ ‫ان ل َ ُه إ َِم‬
Celui ki faire Namâz derrière Imâm, alors lecture du Imâm
considérée so lecture.
[Musnad Ahmad HNo 14116]

MASS’ALAH NO. 2
Si bann madames pé faire Namâz derrière Imâm en
Jamâ’ah, alors Imâm-là bizin faire Niyyat (l’intention)
d’être Imâm de ça bann madames-là.
[Noor-ul-Iydwâh]

MASS’ALAH NO. 3
Si enn madame finn accomplir Namâz Jum’ah derrière
Imâm, alors li pas pou bizin faire Namâz Zuhr de ça jour
là. Namâz Jum’ah pou suffit.

MASS’ALAH NO. 4
36
Quand faire Namâz en Jamâ’ah, li important pou nous
apprendre bann Mass’alah concernant comment
remplace bann Rak’ah raté, si jamais nous finn joindre
Jamâ’ah en retard:
1. Quand pé joindre Jamâ’ah en retard, alors peu
importe dans ki position Imâm été, ou bizin faire
l’intention et prononce Takbeer-é-Tahreemah
(Allâhou Akbar) dans position débout. Ensuite, si
Imâm dans Rukou’, Sajdah, etc... ou ré-dire
“Allâhou Akbar” et ou joindre li dans ça position-
là.

2. Si ou joindre Jamâ’ah, couma nous finn expliquer

en haut, quand Imâm ti dans Rukou’ et avant li
lever, alors ça compter comme enn Rak’ah. Mais
si joindre Jamâ’ah après ki Imâm finn termine
Rukou’, alors pou bizin remplace ça Rak’ah là.

3. Si ou finn rate enn Rak’ah dans enn Namâz de 2

Rak’ât, oubien 3 Rak’ât oubien 4 Rak’ât, alors ou
lire seulement Tashahhud (Attahiyaat) dans
Qaidah Akheerah avec Imâm et ou attendre sans
rien lire jusqu’à Imâm faire Salâm, ensuite quand
Imâm faire Salâm, sans ki ou faire Salâm, ou
débouter pou ou remplace ça enn Rak’ah raté là.
Ou lire Sourah Fâtihah et enn autre Sourah.
Ensuite ou faire Rukou’, Sajdah, lire Attahiyaat,
37
 Durood Ibrâheem, etc.., ensuite ou termine ou
Namâz par faire Salâm

4. Si ou finn rate deux Rak’ah dans enn Namâz de 2

Rak'ât oubien 4 Rak’ât, alors ou lire seulement
Tashahhud (Attahiyaat) dans Qaidah Akheerah
avec Imâm et ou attendre sans rien lire jusqu’à
Imâm faire Salâm, ensuite quand Imâm faire
Salâm, sans ki ou faire Salâm, ou débouter pou ou
remplace ça deux Rak’ah raté là comme suit:
i. Ou lire Sourah Fâtihah avec enn autre
Sourah et ou faire Rukou’, Sajdah.
ii. Ensuite ou débouter, ou lire Sourah Fâtihah
avec enn autre Sourah, ou faire Rukou’ et
Sajdah, et ou assizer pou lire Attahiyaat,
Durood Ibrâheem, etc.., ensuite ou termine
ou Namâz par faire Salâm

5. Si ou finn rate 3 Rak’ah dans enn Namâz de 4

Rak’ât, alors ou lire seulement Tashahhud
(Attahiyaat) dans Qaidah Akheerah avec Imâm et
ou attendre sans rien lire jusqu’à Imâm faire
Salâm, ensuite quand Imâm faire Salâm, sans ki
ou faire Salâm, ou débouter pou ou remplace ça 3
Rak’ah raté là comme suit:

38
 i. Ou lire Sourah Fâtihah avec enn autre
Sourah, ensuite ou faire Rukou’, Sajdah et
ou assize pou lire Attahiyaat seulement
ii. Ensuite ou débouter, ou lire Sourah Fâtihah
avec enn autre Sourah, après ou faire
Rukou’, Sajdah, et ou débouter.
iii. Ou lire seulement Sourah Fâtihah, ou faire
Rukou’ Sajdah, et ou assizer pou lire
Attahiyaat, Durood Ibrâheem, etc.., ensuite
ou termine ou Namâz par faire Salâm

6. Si ou finn rate 2 Rak’ah dans enn Namâz de 3

Rak’ât, alors ou lire seulement Tashahhud
(Attahiyaat) dans Qaidah Akheerah avec Imâm et
ou attendre sans rien lire jusqu’à Imâm faire
Salâm, ensuite quand Imâm faire Salâm, sans ki
ou faire Salâm, ou débouter pou ou remplace ça 2
Rak’ah raté là comme suit:
iv. Ou lire Sourah Fâtihah avec enn autre
Sourah, ensuite ou faire Rukou’, Sajdah et
ou assize pou lire Attahiyaat seulement.
v. Ensuite ou débouter, ou lire Sourah Fâtihah
avec enn autre Sourah, ou faire Rukou’
Sajdah, et ou assizer pou lire Attahiyaat,
Durood Ibrâheem, etc.., ensuite ou termine
ou Namâz par faire Salâm.

39
 ‫‪FATWÂ DE MUFTI DE L’EGYPTE, DR. SHAWKIY‬‬
‫)‪‘ALLÂM (EN ARABE‬‬

‫ذهاب النساء إلى المساجد عند الحنفية‬

‫ما هو الرأي املعتمد عند احلنفية خبصوص دخول النساء للمساجد من أجل الصَلة؟ هناك‬
‫جمموعة من متبعي املذهب احلنفي ِف بريطانيا يقولون‪ :‬إن ذهاب النساء للمساجد مكروه كراهة‬
‫وبناء عليه فإهنم َّل خيصصون مساحات للنساء ِف املساجد‪ ،‬فهل جيوز ذلك؟‬
‫حترمي‪ً .‬‬

‫الجواب‪:‬‬

‫هذه املسألة ورد فيها أحاديث عن النيب صلى هللا عليه وآله وسلم منها‪ :‬حديث ابن عمر رضي هللا‬
‫ي ي ي‬
‫أح َد ُكم‬
‫ت َ‬ ‫عنهما يف "الصحيحْي"‪َ« :‬ال َتَأنَعُوا إي َماءَ هللا َم َساج َد هللا»‪ ،‬ويف رواية هلما‪« :‬إ َذا أ‬
‫استَ أ َذنَ أ‬
‫امرأتُه َإىل امل أس يج يد فال ميَأنَ أعها»‪ ،‬زاد أبو داود يف روايته‪َ « :‬وبُيُ ُ‬
‫وهتُ َّن َخ أرري َهلُ َّن»‪ ،‬وهذا يقتضي أن خروجها‬
‫َ‬
‫للمسجد جائز‪ ،‬وظاهره يدل على وجوب إذن الزوج هلا إذا استأذنته يف ذلك‪ ،‬إال أن اْلمهور محلوه‬
‫على االستحباب‪.‬‬
‫وذهب احلنفية يف املنقول عنهم إىل احلكم بكراهة خروج النساء للمساجد لشيوع الفساد وتغري الزمان؛‬
‫رسول هللا صلى هللا عليه وآله وسلم ما‬
‫مستدلْي يف ذلك بقول عائشة رضي هللا عنها‪" :‬لو أدرك ُ‬
‫ت نساءُ بين إسرائيل" رواه البخاري يف "صحيحه‪".‬‬ ‫ي‬
‫ث النساءُ لَ َمنَ َع ُه َّن كما ُمن َع أ‬
‫أحد َ‬
‫َ‬
‫وهذه الكراهة وإن محلها بعض املتأخرين من احلنفية على الكراهة التحرميية كاحلافظ العيين يف "عمدة‬
‫القاري" (‪ ،156/6‬ط‪ .‬دار إحياء الَّتاث العرِب)‪.‬‬

‫‪40‬‬
‫فهم من نصوص املتقدمْي يمن أئمة احلنفية يف هذه املسألة هو الكراهة التنزيهية فقط؛‬
‫َّإال أن الذي يُ َ‬
‫وعَّب عنها صاحبه اإلمام حممد‬
‫عَّب عنها صاحب املذهب رضي هللا عنه بقوله‪( :‬ال ينبغي)‪َّ ،‬‬
‫حيث َّ‬
‫نفي الوجوب عليهن ال نفي اْلواز‬
‫فهم منه ُ‬
‫رمحه هللا بقوله‪( :‬وليس على النساء خروج العيدين) مبا يُ َ‬
‫هلن‪.‬‬
‫كما أهنم جعلوا الكراهة للمرأة الشابة فقط‪ ،‬أما العجائز فال كراهة يف خروجهن مطل ًقا عند الصاحبْي‪،‬‬
‫كره عنده خروجهن للظهر‬
‫وال كراهة يف خروجهن للعشاء والفجر والعيدين عند اإلمام أِب حنيفة‪ ،‬ويُ َ‬
‫والعصر واْلمعة‪ ،‬وإذا خرجن للعيدين عنده فهل يصلْي أم يشهدن العيد مع الناس بال صالة؟‬
‫روايتان‪.‬‬
‫قال اإلمام حممد بن احلسن الشيباين صاحب اإلمام أِب حنيفة يف كتابه "احلجة على أهل املدينة"‬
‫(‪ ،306/1‬ط‪ .‬عاَل الكتب)‪[ :‬قال أبو حنيفة رضي هللا عنه يف خروج النساء يف العيدين‪ :‬قد كان‬
‫رخص فيه‪ ،‬فأما اليوم فال ينبغي أن خترج إال العجوزة الكبرية فإنه ال َبس خبروجها] اه ‪.‬‬
‫يُ ُ‬
‫وقال الشيخ برهان الدين يف "احمليط" (‪ ،209 ،208 /2‬ط‪ .‬دار إحياء الَّتاث العرِب)‪[ :‬قال حممد‬
‫رمحه هللا يف "األصل"‪ .. :‬وليس على النساء خروج العيدين‪ ،‬وكان يَُرخص هلن يف ذلك‪ .‬قال‪ :‬وقال‬
‫أبو حنيفة‪ :‬فأما اليوم فإين أكره هلن ذلك‪ ،‬وأكره هلن شهود اْلمعة وصالة املكتوبة‪ ،‬وإمنا أرخص‬
‫للعجوز الكبرية أن تشهد العشاء والفجر والعيدين‪ .‬وقال أبو يوسف وحممد رمحهما هللا‪ :‬يرخص‬
‫للعجوز يف حضور الصلوات كلها ويف الكسوف واالستسقاء] اه ‪.‬‬
‫يضا (‪[ :)211/2‬مث إذا خرجن يف العيد هل يصلْي؟ روى احلسن عن أِب حنيفة رمحه هللا أنه‬
‫وقال أ ً‬
‫قال‪ :‬يصلْي؛ ألن املقصود من اخلروج الصالة‪ ،‬وروى امل َعلَّى عن أِب يوسف رمحه هللا عن أِب حنيفة‬
‫ُ‬
‫رمحه هللا‪ :‬أنه ال يصلْي وإمنا خروجهن لتكثري سواد املسلمْي] اه ‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫أيضا اإلمام السرخسي‬
‫والقول ابلكراهة وحدها دون إشارة إىل محلها على التحرمي هو ما نص عليه ً‬
‫يف "املبسوط"‪ ،‬واإلمام أبو احلسْي ال ُق ُدوري يف "خمتصره"‪ ،‬والعالمة املرغيناين يف "بداية املبتدي"‪ ،‬وأبو‬
‫الفضل بن مودود املوصلي يف "االختيار لتعليل املختار"‪ ،‬واخلطيب التمراتشي يف "تنوير األبصار"‪،‬‬
‫و"الفتاوى اهلندية"‪ ،‬وغريها من كتب السادة احلنفية املتقدمْي واملتأخرين‪.‬‬
‫محل الكراهة عند متقدمي احلنفية على التنزيهية دون التحرميية‪ :‬أهنم َّفرعوا على حضور‬ ‫ي‬
‫ومما يُ َقوي َ‬
‫النساء مجاعةً املسجد فرو ًعا كثرية؛ كموقف النساء يمن اْلماعة‪ ،‬ونية اإلمام إمامةَ املرأة فيها‪ ،‬وصحة‬
‫اقتدائها يف اْلمعة والعيدين وإن َل ينو إمامتَها‪ ،‬ومشروعية نية اإلمام هلا يف تسليمه يف انتهاء الصالة‪،‬‬
‫إىل غري ذلك من األحكام اليت يبعد أن جتامع القول ابلتحرمي‪.‬‬
‫تدرجا يف احلكم عند احلنفية بناءً على اختالف الزمان‪ ،‬كما يلمح‬
‫والذي يظهر أن يف هذه املسألة ً‬
‫إليه كالم احلافظ العيين يف "عمدة القاري" (‪ )156/6‬يف قوله‪[ :‬قال أصحابنا‪ :‬ألن يف خروجهن‬
‫خوف الفتنة‪ ،‬وهو سبب للحرام‪ ،‬وما يفضي إىل احلرام فهو حرام؛ فعلى هذا قوهلم (يُكَأره) مرادهم‪:‬‬
‫ََيُرم‪ ،‬ال سيما يف هذا الزمان؛ لشيوع الفساد يف أهله] اه ‪ .‬فاكتفى املتقدمون ابلقول ابلكراهة‪ ،‬مث لَ َّما‬
‫زاد الفساد وانتشر َعدَّى املتأخرون احلكم إىل التحرمي‪.‬‬
‫وهذه املسألة من املسائل املتعلقة ابلعوائد واألعراف عند السادة احلنفية؛ كما نص على ذلك العالمة‬
‫العرف" املطبوعة ضمن "جمموعة‬
‫العرف يف بناء بعض األحكام على ُ‬
‫ابن عابدين يف رسالته "نشر َ‬
‫وتعليال على تغري احلكم‬
‫وتفصيال ً‬
‫ً‬ ‫أتصيال‬
‫رسائله" (‪)126/2‬؛ حيث بنوا الكالم فيها واخلالف حوهلا ً‬
‫وعما كان عليه احلال يف زمن‬
‫العرف؛ سواء يف أصل قوهلم ابلكراهة وعدوهلم عن ظاهر احلديث َّ‬
‫لتغري ُ‬
‫النيب صلى هللا عليه وآله وسلم‪ ،‬أو يف تفريقهم بْي الصلوات يف كراهة خروج املرأة لبعضها دون بعض‪،‬‬
‫أو يف اختالفهم هل تصلي العجوز مع الناس عندما خترج للعيدين أو حتضر املصلَّى من غري صالة؟‬

‫‪42‬‬
‫أو يف خمالفة املتأخرين لذلك كله واعتماد منع الكل يف الكل؛ كما يتضح من صنيعهم وتعليلهم لذلك‬
‫كله فيما أييت‪.‬‬
‫قال اإلمام السرخسي يف "املبسوط" (‪ ،74/2‬ط‪ .‬دار الفكر)‪[ :‬وأبو حنيفة رضي هللا عنه قال يف‬
‫صلوات الليل‪ :‬خترج العجوز مستَّتة وظلمة الليل حتول بينها وبْي نظر الرجال إليها‪ ،‬خبالف صلو ي‬
‫ات‬
‫صدم‪ ،‬ويف ذلك فتنة؛ فإن العجوز إذا كان‬
‫صرع وتُ َ‬ ‫ي‬
‫النهار واْلمعة تُ َؤَّدى يف املصر؛ فلكثرة الزحام رمبا تُ َ‬
‫الشاب على أن يشتهيها ويقصد أن‬
‫َّ‬ ‫شاب يشتهيها شيخ مثلها‪ ،‬ورمبا َيمل فر ُط الشبق‬
‫ال يشتهيها ٌّ‬
‫يصدمها‪ ،‬فأما صالة العيد فتُؤدى يف اْلبانة فيمكنها أن تعتزل انحية عن الرجال كيال تصدم] اه ‪.‬‬
‫كره هلن حضور‬ ‫وقال َّ‬
‫العالمة املرغيناين يف "اهلداية شرح البداية" (‪ ،57/1‬ط‪ .‬املكتبة اإلسالمية)‪([ :‬ويُ َ‬
‫اب منهن؛ لي َما فيه من خوف الفتنة‪( ،‬وال َبس للعجوز أن خترج يف الفجر‬ ‫َّو َّ‬
‫اْلماعات) يعين الش َ‬
‫واملغرب والعشاء) وهذا عند أِب حنيفة رمحه هللا‪( .‬وقاال خيرجن يف الصلوات كلها)؛ ألنه ال فتنة لقلة‬
‫حامل فتقع الفتنة‪ ،‬غري أن الفساق انتشارهم‬
‫كره كما يف العيد‪ .‬وله‪ :‬أن فرط الشبق ر‬
‫الرغبة إليها‪ ،‬فال يُ َ‬
‫يف الظهر والعصر واْلمعة‪ ،‬أما يف الفجر والعشاء فهم انئمون‪ ،‬ويف املغرب ابلطعام مشغولون‪ ،‬واْلُبَّانة‬
‫متسعة فيمكنها االعتزال عن الرجال فال يكره] اه ‪.‬‬
‫ولَ َّما تغريت هذه األعراف يف أزمان متأخري احلنفية اضطُُّّروا إىل تغيري هذه التفصيالت يف املسألة؛‬
‫حيث صار خروج املرأة للمسجد يف زمنهم ذريعة للفساد والفتنة هبا‪ ،‬وكثر انتشار ال ُف َّساق على مدار‬
‫فأفَت املتأخرون ابعتماد منع الكل يف الكل؛ أي منع كل النساء من حضور كل الصلوات يف‬
‫اليوم‪َ ،‬‬
‫كل األوقات‪ ،‬كما قرره احلصكفي يف "الدر املختار" (‪ ،566/1‬ط‪ .‬دار الفكر)‪ ،‬واستثىن الكمال‬
‫اإلمام وصاحباه‪.‬‬
‫العجائز املتفانية‪ ،‬خمالفْي بذلك ما عليه ُ‬
‫قال العالمة الكمال بن اهلمام رمحه هللا تعاىل يف "شرح فتح القدير" (‪ ،366/1‬ط‪ .‬دار الفكر)‪:‬‬
‫يع من يع‬
‫[ال ُف َّساق يف زماننا كثر انتشارهم وتعرضهم ابلليل؛ وعلى هذا ينبغي على قول أِب حنيفة تفر ُ‬
‫‪43‬‬
‫عمم املتأخرون املنع للعجائز‬
‫أيضا‪ ،‬خبالف الصبح فإن الغالب نومهم يف وقته‪ ،‬بل َّ‬ ‫ليال ً‬‫العجائز ً‬
‫والشواب يف الصلوات كلها لغلبة الفساد يف سائر األوقات] اه ‪.‬‬
‫وقال العالمة ابن عابدين يف "رد احملتار على الدر املختار" (‪ 307/2‬ط‪ .‬دار عاَل الكتب)‪[ :‬قال يف‬
‫"البحر"‪ :‬وقد يُقال‪ :‬هذه الفتوى اليت اعتمدها املتأخرون خمالفة ملذهب اإلمام وصاحبيه؛ فإهنم نقلوا‬
‫أن الشابة َُتنَع مطل ًقا اتفاقًا‪ ،‬وأما العجوز فلها حضور اْلماعة عند اإلمام إال يف الظهر والعصر‬
‫واْلمعة‪ ،‬أي وعندمها‪ :‬مطل ًقا؛ فاإلفتاء مبنع العجائز يف الكل خمالف للكل؛ فاالعتماد على مذهب‬
‫اإلمام اه ‪ .‬قال يف "النهر"‪ :‬وفيه نظر؛ بل هو مأخوذ من قول اإلمام؛ وذلك أنه إمنا منعها لقيام احلامل‬
‫وهو فرط الشهوة؛ بناءً على أن الفسقة ال ينتشرون يف املغرب؛ ألهنم ابلطعام مشغولون‪ ،‬ويف الفجر‬
‫انتشارهم يف هذه األوقات؛ لغلبة فسقهم ‪-‬كما يف زماننا‪ -‬بل َحتَ يريهم‬
‫ُ‬ ‫والعشاء انئمون‪ ،‬فإذا فُ ير َ‬
‫ض‬
‫أظهر يمن الظُّ أهر] اه ‪.‬‬
‫املنع فيها َ‬ ‫َّإَّيها‪ ،‬كان ُ‬
‫ويتضح من هذه النصوص كلها أن هذه املسألة َبصلها وتفريعاهتا مبنية على أعراف الناس‪ ،‬وأن‬
‫وس ُّد ذريعة الفتنة هبا أو عليها‬
‫املصلحة املُتَ َو َّخاةَ فيها هي‪ :‬احلفاظ على أمن املرأة وسالمتها من جهة‪َ ،‬‬
‫من جهة أخرى‪ ،‬وهذا أمر ال خيتص خبروجها للصالة‪ ،‬بل هو عامٌّ يف خروجها من بيتها ابتداءً؛‬
‫ولذلك فال معىن لتخصيص اخلروج ابلصالة؛ وهلذا علل الشيخ برهان الدين يف "احمليط" (‪)209/2‬‬
‫كراهة حضور النساء ْلماعة املسجد َبهنن مأمورات ابلقرار يف البيوت‪ ،‬ومنهيات عن اخلروج‪ ،‬وأنه‬
‫إمنا أبيح هلن اخلروج يف االبتداء إىل اْلماعات‪ ،‬مث ُمني أع َن بعد ذلك؛ ملا يف خروجهن من الفتنة‪.‬‬
‫وال خيفى على عاقل أن هذه األعراف اليت بُنييَت عليها هذه األحكام كلُّها يف أصلها أو تفصيلها قد‬
‫فضال عن بالد غري املسلمْي اليت هي موضع السؤال؛ فلم تعد‬
‫كامال يف بالد املسلمْي ً‬
‫تغريا ً‬
‫تغريت ً‬
‫املرأة مقصورة على بيتها‪ ،‬بل فرضت عليها طبيعة العصر أن أصبحت تشارك الرجال يف اخلروج للتعلم‬
‫والتعليم والعمل وتقلُّد الوظائف وقضاء املصاحل‪ ،‬وصارت موجودةً يف احلياة السياسية والثقافية‬
‫‪44‬‬
‫حكر على خروجها إىل التجمعات واملنتدَّيت العامة‪ ،‬بل وال ميكن لزوجها‬
‫واالجتماعية‪ ،‬وَل يَ ُعد هناك ر‬
‫أصال‪ ،‬بل تستطيع إذا أرادت أن تذهب إىل أي‬
‫يف بالد غري املسلمْي أن مينعها من اخلروج من بيتها ً‬
‫اب املساجد؛ لتصبح بيوت هللا تعاىل هي األماكن‬
‫أمامها مع هذا كله أبو ُ‬
‫وص ُد َ‬
‫مكان شاءت‪ ،‬فكيف تُ َ‬
‫الوحيدة اليت ال ميكن للنساء دخوُهلا؟!‬
‫مانعا يمن تَ َعُّر ي‬
‫ض ال ُف َّساق هلا أو فتنتها أو الفتنة‬ ‫بل َّ‬
‫إن ارتياد املرأة للمسجد أصبح يف األعم األغلب ً‬
‫تعقيدا من العامل الزمين‪،‬‬
‫خاضعا لعوامل أخرى أكثر ً‬
‫ً‬ ‫هبا‪ ،‬وصار احلفاظ على أمن املرأة وسالمتها‬
‫وتغري احلال يف دول الغرب وغريها؛ حبيث أصبح القول مبنعها من الصالة يف املساجد مع خروجها‬
‫نوعا من التناقض‪،‬‬
‫جملاالت احلياة املختلفة يف شَت نواحيها ومع اختالطها ابألصناف املختلفة من البشر ً‬
‫وإيغاال يف الظاهرية احملضة اليت تنأى عنها أصول مذاهب الفقهاء املتبوعْي‪،‬‬
‫وضرًاب من السطحية ً‬
‫خاصة مذهب السادة احلنفية الذي حكم به املسلمون يف أكثر اترخيهم ومعظم بلداهنم حبيث صار‬
‫استيعااب للحوادث والنوازل‪.‬‬
‫من أكثر املذاهب مرونة وسعةً و ً‬
‫احتياجا واضطر ًارا إىل ارتياد املساجد ملعرفة‬
‫ً‬ ‫بل أصبحت املرأة املسلمة يف تلك البلدان وغريها أشد‬
‫أحكام دينها وتلمس طريقها يف عباداهتا ومعامالهتا بل ويف ثباهتا أصالةً على دينها يمن أي وقت‬
‫أشد يمن حاجة َمن هي يف دَّير املسلمْي؛ حَت ليكاد يكون ذلك يف كثري‬
‫مضى‪ ،‬وحاجتُها إىل ذلك ُّ‬
‫الوحيد ملعرفة دينها؛ حيث إن املساجد يف بالد غري‬
‫َ‬ ‫السبيل‬
‫َ‬ ‫من األحيان واجبًا عليها؛ لصريورته‬
‫املسلمْي ليست جمرد أماكن ألداء الصلوات بقدر ما أصبحت مراكز لتجمع املسلمْي ومعرفة أمور‬
‫دينهم واالطالع على أحواهلم والتكافل والتعاون على اخلري فيما بينهم‪ ،‬فكيف يقال مع هذا كله‪ :‬إن‬
‫ص هلن فيها‬
‫ص ُ‬
‫عن من دخوهلا‪ ،‬أو ال ُخي َّ‬
‫مذهب السادة احلنفية أن املساجد توصد أمام النساء وُمينَ َ‬
‫مكا رن‪.‬‬

‫‪45‬‬
‫اجهات لإلسالم تُ يعَّب عنه يف دول الغرب‪ ،‬وليست‬
‫فإذا انضاف إىل ذلك أن هذه املساجد هي و ر‬
‫ورقي يي نظامه وأخالق‬
‫معيار وداللة على نُأبل تعاليمه ُ‬
‫معْي‪ ،‬بل هي بطريقة تنظيمها ر‬
‫حكرا على مذهب َّ‬ ‫ً‬
‫أتباعه وكيفية تعامله مع الناس حبيث إن ذلك مما َيببهم يف اإلسالم أو ينفرهم عنه وكان األخذ هبذا‬
‫الرأي الذي تغري واقعه قد يفهمه غري املسلمْي يف تلك الدول خطأً؛ من أن اإلسالم َيتقر املرأة وال‬
‫َّهم الدين اإلسالمي َبنه يدعو إىل التمييز بْي الرجل‬
‫اهتماما حَت يف دور العبادة‪ ،‬فيُت َ‬
‫ً‬ ‫التفاات وال‬
‫يعريها ً‬
‫واملرأة حَت يف التكاليف الشرعية‪ ،‬هذا مع ما هم عليه من اخلوف من اإلسالم بسبب تصرفات بعض‬
‫اْلهلة من املسلمْي أو من ينتسب إليهم من جهة وتلبيس األعداء وتشويههم لصورهتم العظيمة من‬
‫جهة أخرى‪ ،‬فإن السري على هذا الرأي يف هذه األحوال العصيبة هو نوع من ي‬
‫الصد عن سبيل هللا‬ ‫ر‬
‫تعاىل؛ ألنه فتنة لغري املسلمْي واستعداء هلم على املسلمْي‪ ،‬وال عالقة له حينئذ ال مبذهب السادة‬
‫احلنفية وال بغريهم‪ ،‬بل هو معصية حمضة وبدعة يف الدين ما أنزل هللا هبا من سلطان وَل يعرفها املسلمون‬
‫يف عصر من العصور؛ بل ينال مرتكبها إمثها ووابهلا وعاقبة أمرها‪ .‬وقد أمجع العلماء جبميع مذاهبهم‬
‫وعدما؛ فتوجد بوجودها‬
‫وجودا ً‬
‫الفقهية املتبوعة على أن األحكام املتعلقة ابلعوائد واألعراف تدور معها ً‬
‫وتنعدم ابنعدامها‪.‬‬
‫قال اإلمام القرايف يف كتابه "الفروق" (‪ ،322 /1‬ط‪ .‬دار الكتب العلمية)‪[ :‬األحكام املَّتتبة على‬
‫حتقيق ُأجم َم رع عليه بْي العلماء ال‬
‫العوائد تدور معها كيفما دارت وتبطل معها إذا بطلت‪ ... ،‬وهو ر‬
‫اعى الفتاوى‬ ‫ي‬
‫خالف فيه‪ ،‬بل قد يقع اخلالف يف حتقيقه‪ :‬هل ُوج َد أم ال؟ ‪ ...‬وعلى هذا القانون تَُر َ‬
‫َس يقطأه‪ ،‬وال َأجت ُم أد على املسطور يف‬
‫َّد يف العرف أاعتَي أَّبه ومهما سقط أ أ‬
‫على طول األَّيم؛ فمهما َجتَد َ‬
‫الكتب طول عمرك‪ ،‬بل إذا جاءك رجل يمن غري أهل إقليمك يستفتيك ال ُجتأ يره على ُعرف بلدك‬
‫ملقرير يف كتبك‪ ،‬فهذا هو ُّ‬
‫احلق الواضح‪.‬‬ ‫واسأله عن عرف بلده وأَج يره عليه وأَفأتيه به دون ع ي‬
‫رف بلدك وا َّ‬ ‫ُ‬ ‫أ‬ ‫ُ‬
‫وجهل مبقاصد علماء املسلمْي والسلف املاضْي] اه ‪.‬‬ ‫ر‬ ‫ضالل يف الدين‪،‬‬
‫أبدا ر‬ ‫اْلمود على املنقوالت ً‬
‫و ُ‬
‫‪46‬‬
‫وقال يف موضع آخر (‪[ :)74 /1‬فهذه قاعدة ال بد من مالحظتها‪ ،‬وابإلحاطة هبا يظهر لك أن‬
‫إجراء الفقهاء املفتْي للمسطورات يف كتب أئمتهم على أهل األمصار يف سائر األعصار إن كانوا فعلوا‬
‫ذلك مع وجود عرف وقيت ففعلهم خطأ على خالف اإلمجاع‪ ،‬وهم عصاة آمثون عند هللا تعاىل غري‬
‫أهال هلا وال عاليمْي مبداركها وشروطها واختالف أحواهلا]‬
‫معذورين ابْلهل؛ لدخوهلم يف الفتوى وليسوا ً‬
‫اه ‪.‬‬
‫أتكيدا؛ حَت صنف خاَتة احملققْي من احلنفية‬
‫ونص السادة احلنفية أنفسهم على هذا املعىن وأشبعوه ً‬
‫َّ‬
‫العرف يف بناء بعض األحكام على العُرف"‪ ،‬املطبوعة ضمن "جمموعة‬ ‫َّ‬
‫العالمة ابن عابدين رسالته "نشر َ‬
‫رسائل ابن عابدين"‪ ،‬ونقل فيها عن العلماء احملققْي من السادة احلنفية أن اإلنسان لو حفظ مجيع‬
‫كتب احلنفية ومسائلها ودالئلها وظاهر الرواية فيها فإن هذا كلَّه ال يكفيه يف الفتوى حَت يَأبنييَها على‬
‫أعظم من نفعه‪.‬‬ ‫ُعرف أهل زمانه وعاداهتم‪َّ ،‬‬
‫ضرره َ‬‫وإال كان ُ‬
‫صص النص ويُأ ََّتك به القياس‪ .‬ونقل عن‬ ‫فحقَّق يف رسالته هذه (‪ )116 /2‬أن العرف عند احلنفية ُخي ي‬
‫ُ‬
‫أئمة احلنفية (‪ )129/2‬أن املفيت ال بد له من معرفة الزمان وأحوال أهله‪ ،‬قال‪[ :‬وال بد له من التخرج‬
‫على أستاذ ماهر‪ ،‬وال يكفيه جمرد حفظ املسائل والدالئل؛ فإن اجملتهد ال بد له من معرفة عادات‬
‫الناس كما قدمناه‪ ،‬فكذا املفيت؛ ولذا قال يف آخر "منية املفيت"‪ :‬لو أن الرجل حفظ مجيع كتب‬
‫كثريا من املسائل جياب عنه على عادات‬
‫أصحابنا ال بد أن يتلمذ للفتوى حَت يهتدي إليها؛ ألن ً‬
‫أهل الزمان فيما ال خيالف الشريعة انتهى‪ ،‬وقريب منه ما نقله يف "األشباه" عن "البزازية" من أن املفيت‬
‫يفيت مبا يقع عنده من املصلحة‪ ..‬وقال يف "فتح القدير" ما نصه‪ :‬والتحقيق أن املفيت يف الوقائع ال بد‬
‫ٍ‬
‫ومعرفة َبحوال الناس] اه ‪.‬‬ ‫ٍ‬
‫اجتهاد‬ ‫له من ي‬
‫ضرب‬

‫‪47‬‬
‫أيضا (‪[ :)131 /2‬فهذا كله وأمثاله دالئل واضحة على أن املفيت ليس له اْلمود على املنقول‬
‫وقال ً‬
‫يف كتب ظاهر الرواية من غري مراعاة الزمان وأهله‪ ،‬وإال يضيع حقوقًا كثرية ويكون ضرره أعظم من‬
‫نفعه] اه ‪.‬‬
‫أيضا (‪[ :)115/2‬فصل‪ :‬قال يف "القنية"‪ :‬ليس للمفيت وال للقاضي أن َيكما على ظاهر‬ ‫وقال ً‬
‫املذهب ويَّتكا العرف‪ .‬ونقل املسألة عنه يف "خزانة الرواَّيت" كما ذكره البريي يف "شرح األشباه"]‬
‫اه ‪.‬‬
‫كثريا من الفروع الفقهية‬ ‫كما َّ‬
‫أكد أن العمل مبا يقتضيه العرف هو عْي األخذ ابملذهب‪ ،‬وساق فيها ً‬
‫اليت خالف فيها مشايخ املذهب احلنفي ما نص عليه أئمتهم يف مواضع كثرية بنواها على ما كان يف‬
‫زمنهم؛ متمسكْي يف ذلك مبناهجهم وقواعدهم‪ ،‬ال خبصوص مسائلهم اليت تغري واقعها وتبدلت‬
‫أعرافها‪ ،‬وأن املتقدمْي لو أدركوا زمن املتأخرين لقالوا مبا قالوا به‪.‬‬
‫يقول رمحه هللا يف ذلك (‪[ :)126-125/2‬اعلم أن املسائل الفقهية َّإما أن تكون اثبتة بصريح‬
‫النص‪ ،‬وهي الفصل األول‪ ،‬وإما أن تكون اثبتة بضرب اجتهاد ورأي‪ ،‬وكثري منها ما يبنيه اجملتهد على‬
‫ما كان يف عرف زمانه حبيث لو كان يف زمان العرف احلادث لقال خبالف ما قاله َّأوًال؛ وهلذا قالوا يف‬
‫شروط االجتهاد‪ :‬إنه ال بد فيه من معرفة عادات الناس؛ فكثري من األحكام ختتلف ابختالف الزمان؛‬
‫لتغري عرف أهله‪ ،‬أو حلدوث ضرورة‪ ،‬أو فساد أهل الزمان؛ حبيث لو بقي احلكم على ما كان عليه‬
‫َّأوًال للزم منه املشقة والضرر ابلناس‪ ،‬وخلالف قواعد الشريعة املبنية على التخفيف والتيسري ودفع الضرر‬
‫والفساد؛ لبقاء العاَل على يأت نظام وأحسن إحكام؛ وهلذا ترى مشايخ املذهب خالفوا ما نص عليه‬
‫اجملتهد يف مواضع كثرية بناها على ما كان يف زمنه؛ لعلمهم َبنه لو كان يف زمنهم لقال مبا قالوا به؛‬
‫أخ ًذا من قواعد مذهبه‪ .‬فمن ذلك ‪:‬إفتاؤهم جبواز االستئجار على تعليم القرآن وَنوه النقطاع عطاَّي‬
‫املعلمْي اليت كانت يف الصدر األول‪ ،‬ولو اشتغل املعلمون ابلتعليم بال أجرة يلزم ضياعهم وضياع‬
‫‪48‬‬
‫عياهلم‪ ،‬ولو اشتغلوا ابالكتساب من حرفة وصناعة يلزم ضياع القرآن والدين؛ فأفتوا َبخذ األجرة على‬
‫التعليم وكذا على اإلمامة واألذان كذلك‪ ،‬مع أن ذلك خمالف ملا اتفق عليه أبو حنيفة وأبو يوسف‬
‫وحممد من عدم جواز االستئجار وأخذ األجرة عليه كبقية الطاعات من الصوم والصالة واحلج وقراءة‬
‫القرآن‪ ... ،‬ومن ذلك مسائل كثرية؛ كتضم ي‬
‫ْي األجري املشَّتك‪ ...‬ومن يع النساء عما ُك َّن عليه يف زمن‬
‫النيب صلى هللا تعاىل عليه وآله وسلم من حضور املساجد لصالة اْلماعة] اه ‪.‬‬
‫قلت‪ :‬العرف يتغري وخيتلف ابختالف األزمان‪ ،‬فلو طرأ عرف جديد‬
‫أيضا (‪[ :)128 /2‬فإن َ‬
‫وقال ً‬
‫هل للمفيت يف زماننا أن يفيت على وفقه وخيالف املنصوص يف كتب املذهب؟ وكذا هل للحاكم اآلن‬
‫قلت‪ :‬مبىن هذه الرسالة على هذه املسألة‪ ،‬فاعلم أن املتأخرين الذين خالفوا املنصوص‬
‫العمل ابلقرائن؟ ُ‬
‫ُ‬
‫يف كتب املذهب يف املسائل السابقة َل خيالفوه إال لتغري الزمان والعرف‪ ،‬وعلمهم أن صاحب املذهب‬
‫لو كان يف زمنهم لقال مبا قالوه] اه ‪.‬‬
‫ناك ما فيه الكفايةُ من اعتبار العرف والزمان واختالف األحكام ابختالفه‪،‬‬
‫وقال يف اهلامش‪[ :‬وقد ََسَّ أع َ‬
‫فللمفيت اآلن أن يفيت على عرف أهل زمانه وإن خالف زمان املتقدمْي‪ ،‬وكذا للحاكم العمل ابلقرائن‬
‫ظاهرا] اه ‪.‬‬
‫أمرا ً‬
‫يف أمثال ما ذكرانه حيث كان ً‬
‫مث إن القول بكراهة خروجهن إىل املسجد ‪-‬سواء ُي‬
‫محلَت على التنزيه أو التحرمي‪ -‬ال يستلزم حبال من‬
‫عدم ختصيص مكان هلن للصالة يف املساجد؛ لعدة أسباب‪:‬‬ ‫األحوال َ‬
‫عدم كراهية خروج العجائز يف كل األوقات أو يف‬ ‫ي‬
‫‪1-‬أن املعتمد عند بعض احملققْي من احلنفية ُ‬
‫العجائز املتفانية‪ ،‬وهذا يقتضي‬
‫َ‬ ‫بعضها‪ ،‬وحَت يف املعتمد عند املتأخرين استثىن منه الكمال بن اهلمام‬
‫ْي فيه‪.‬‬‫ي‬
‫أن ُجي َعل هلن مكان يُصل َ‬
‫منعها من اخلروج‬
‫‪2-‬أن القول بكراهة حضور املرأة مجاعة املسجد ومنعها من ذلك إمنا يُقصد به ُ‬
‫منعها من دخول املسجد إذا خرجت‪ ،‬ومن املقرر يف قواعد الفقه أنه "جيوز يف‬ ‫ي‬
‫من بيتها ابتداءً‪ ،‬ال ُ‬
‫‪49‬‬
‫منعها من دخول املسجد حبال‬
‫فعال فال جيوز ُ‬
‫الدوام ما ال جيوز يف االبتداء"‪ ،‬فإذا كانت خار َج بيتها ً‬
‫مانعها يف الظلم الذي دل عليه قوله‬
‫من األحوال يف أي مذهب من املذاهب الفقهية‪ ،‬وإال دخل ُ‬
‫تعاىل‪﴿ :‬ومن أَظألَم يممَّن منع مس ي‬
‫اج َد هللاي أَ أن يُ أذ َكَر في َيها أ‬
‫اَسُهُ﴾ [البقرة‪.]114 :‬‬ ‫َ َ أ ُ أ ََ َ َ َ‬
‫‪3-‬أن ختصيص مكان للنساء أمر مشروع عند السادة احلنفية حَت مع قوهلم بكراهة خروجهن حلضور‬
‫وذكر مكان ائتمامهن‬
‫مجاعة املسجد؛ حيث نصوا على مكان وقوف النساء من مجاعة املسجد‪ُ ،‬‬
‫معىن‪ ،‬قال يف "الفتاوي اهلندية" (‪ ،89 /1‬ط‪ .‬املطبعة‬
‫يستلزم جوازه أصالةً‪ ،‬وإال َل يكن لذكر االئتمام ً‬
‫األمريية بوالق)‪[ :‬ولو اجتمع الرجال والصبيان واخلناثى واإلانث والصبيات املراهقات‪ :‬يقوم الرجال‬
‫أقصى ما يلي اإلمام‪ ،‬مث الصبيان‪ ،‬مث اخلناثى‪ ،‬مث اإلانث‪ ،‬مث الصبيات املراهقات‪ .‬كذا يف "شرح‬
‫الطحاوي"] اه ‪.‬‬
‫‪4-‬أن هناك فارقًا بْي حترير املعتمد يف منقول املذهب وبْي حتديد ما عليه العمل والفتوى اليت تعتمد‬
‫على تغري األعراف واألحوال والزمان واملكان‪ ،‬وعلى القواعد العملية اليت حتكم العالقة يف التعامل بْي‬
‫املختلف فيه إمنا يُن َكر املتف ُق عليه"‪ ،‬وأنه "جيوز‬
‫ُ‬ ‫املسلمْي مبختلف مذاهبهم الفقهية؛ كقوهلم‪" :‬ال يُن َكر‬
‫للمسلم أن يتخري من أقوال املذاهب املختلف ما هو أقرب إىل حتقيق مقاصد الشريعة"‪ ،‬وأن "التمذهب‬
‫مبذهب معْي ال يستلزم التقيد بكل مسائله حَت وإن كان ذلك خالف املصلحة الراجحة أو كان فيه‬
‫حرج على املكلف‪".‬‬
‫إليهن‪ ،‬ال إىل غريهن‪ ،‬وهذا ال يستلزم منعهن من دخول‬
‫‪5-‬أن الكراهة –تنزيهيةً أو حترمييةً‪ -‬متوجهةر َّ‬
‫خرجن من بيوهتن؛ ولذلك أجاب العالمة الطحطاوي يف "حاشيته على مراقي الفالح"‬
‫َ‬ ‫املسجد إذا‬
‫الرجال واملالئكةَ احل َفظَة فقط وال ينوي النساءَ إذا‬ ‫َ‬ ‫اإلمام ينوي‬
‫(‪ ،183‬ط‪ .‬بوالق) عن القول َبن َ‬
‫عدم ني ية اإلمام هلن‬
‫منفكة؛ فال يلزم من كراهة حضورهن ُ‬ ‫قال‪" :‬السالم عليكم ورمحة هللا"‪َ .‬بن اْلهة َّ‬
‫ْي معه‪.‬‬ ‫صلَّ أ َ‬
‫وحدهن‪ ،‬أما اإلمام فمطلوب منه أن يَأن يويَ ُه َّن إذا َ‬
‫َّ‬ ‫يف سالمه؛ ألن الكراهة عليهن‬
‫‪50‬‬
‫كثريا من املذاهب األخرى قالت جبواز خروج النساء للمسجد‪ ،‬واملسجد بيت هللا الذي جيتمع‬
‫‪6-‬أن ً‬
‫فيه عباده املسلمون املصلُّون أ اَّي ما كانت مذاهبهم؛ أي أن اإلسالم أكَّب من املذاهب الفقهية‬
‫اسعا‪ ،‬وال أن يتشددوا‬
‫وخالفاهتا‪ ،‬فال ينبغي للقائمْي على أمور املسلمْي أن يتحجروا يف هذه املسائل و ً‬
‫يف أمر اختلف فيه املسلمون‪ ،‬بل عليهم أن يستوعبوا إخواهنم املسلمْي من بقية املذاهب الفقهية‪ ،‬وأن‬
‫يبحثوا عن املعاين اْلامعة اليت تؤلف وال تفرق‪ ،‬وعليهم أن يتمثلوا أدب اخلالف كما كان عليه األئمة‬
‫رضي هللا عنهم‪ :‬فهذا اإلمام أبو حنيفة وأصحابه والشافعي وغريهم يصلون خلف أئمة أهل املدينة‬
‫جهرا‪ .‬وهذا اإلمام أبو يوسف يصلي خلف‬‫من املالكية مع أهنم كانوا ال يقرؤون ابلبسملة ال سارا وال ً‬
‫الرشيد وقد احتجم وأفتاه اإلمام مالك أنه ال وضوء عليه‪ ،‬فلم يُعيد مع أنه يرى أن خروج الدم ينقض‬
‫الوضوء‪ ،‬وكذلك اإلمام أمحد بن حنبل يرى الوضوء من ذلك‪ ،‬فقيل له‪ :‬فإن كان إمامي قد خرج منه‬
‫ُصليي خلفه؟ فقال‪ :‬كيف ال تصلي خلف سعيد بن املسيب ومالك؟! وهذا اإلمام‬ ‫الدم وَل يتوضأ‪ ،‬أ َ‬
‫فسئيل عن ذلك فقال‪ :‬أخالفه‬
‫الشافعي يصلي الصبح بغري قنوت يف بغداد‪ ،‬قُرب قَّب اإلمام أِب حنيفة ُ‬
‫وأان يف حضرته!! وكذلك فعل أبو العباس الدغويل الشافعي حيث ترك القنوت يف الصبح يف غري بلده‪،‬‬
‫فلما ُسئيل عن ذلك قال‪ :‬لراحة اْلسد‪ ،‬وسنة أهل البلد‪ ،‬ومداراة لألهل والولد‪ ،‬كما نقله عنه احلافظ‬
‫الذهيب يف "سري أعالم النبالء" (‪ ،559/14‬ط‪ .‬مؤسسة الرسالة)‪.‬‬
‫وبناءً على ذلك ويف واقعة السؤال‪ :‬فإن ما ُس يطر يف كتب السادة احلنفية من منع النساء من اخلروج‬
‫منعها‬
‫وعاداهتا ذلك‪ ،‬وهو ال يعين حبال من األحوال َ‬
‫ُ‬ ‫ْلماعة املسجد إمنا كان يف أزمنة اقتضت أعرافُها‬
‫وصد أمامهن املساجد‪ ،‬وال يقتضي مشروعية بناء املسجد‬
‫فعال‪ ،‬وأن تُ َ‬
‫من دخول املسجد إذا خرجت ً‬
‫حبيث ال خيصص للنساء فيه مكان يستَّتن ابلصالة فيه عن الرجال‪ ،‬فهذه بدعة حمضة َل يعرفها‬
‫املسلمون على اختالف أعصارهم وأمصارهم‪ ،‬وال عالقة لذلك مبذهب السادة احلنفية رضي هللا عنهم‬
‫منع مثل هذا التصرف واألخذ على يد َمن يدعو إليه‪،‬‬
‫من قريب وال بعيد‪ ،‬وال قبيل وال دبري‪ ،‬وجيب ُ‬
‫‪51‬‬
‫ص يدهم عن اإلسالم‪ ،‬وإيغار صدروهم على املسلمْي‪.‬‬ ‫ي‬ ‫ي‬
‫خاصةً يف بالد غري املسلمْي؛ ل َما فيه من َ‬ ‫َّ‬
‫والسادة احلنفية بَنَ أوا مسألة خروج املرأة من بيتها حلضور مجاعة املسجد على العُرف‪ ،‬وعلَّقوا احلكم‬
‫خالف ما كان عليه احلال يف زمن النيب صلى‬
‫َ‬ ‫تنظريا وتطبي ًقا؛ بدءًا من َختَُّيريهم‬
‫فيها على تغري العرف ً‬
‫ومرورا بتفريقهم يف احلكم بْي النساء وبْي أوقات الصلوات‪ ،‬وانتهاءً مبنع متأخريهم‬
‫هللا عليه وآله وسلم‪ً ،‬‬
‫الكل خالفًا لي َما عليه اإلمام وصاحباه‪.‬‬
‫الكل يف ي‬
‫َّ‬
‫ومتشيًا مع ذلك كله ومع تغْي األعراف والعادات فالذي تقتضيه قواعد املذهب احلنفي وينبغي‬
‫اعتماده ِف هذا الزمان هو العودة ابحلكم إىل األصل الذي كان عليه ِف زمن النيب صلى هللا عليه‬
‫ُ‬
‫وآله وسلم من إابحة خروج النساء للمساجد مطل ًقا‪ ،‬خاصةً ِف بَلد غْي املسلمني؛ حيث جيددن‬
‫فيها إمياهنن ويلتقني فيها أبخواهتن‪ ،‬ويتعلمن فيها أمور دينهن‪ .‬هذا كلُّه ما مل يُ َؤ يد ذلك إىل فتنة‬
‫هبن أو خوف عليهن‪ ،‬وما مل يُ َؤ يد إىل إخَلل حبق األسرة من تضيي ٍع حلقوق أزواجهن أو أوَّلدهن؛‬
‫وذلك ألن غالب النساء قد خرجن فعَلً من بيوهتن للمشاركة ِف جماَّلت احلياة املختلفة‪ ،‬وما‬
‫فعَل فَل معىن ملنعهن من دخول بيوت هللا تعاىل إذا أردن ذلك‪ ،‬مع التنبيه ِف‬
‫دمن قد خرجن ً‬
‫ذلك كله أن صَلة املرأة ِف بيتها خْي هلا من صَلهتا ِف املسجد ما مل يكن ذلك لغرض آخر غْي‬
‫الصَلة َّل يتم إَّل ِف املسجد كمعرفة أحكام دينها اليت َّل تتيسر هلا إَّل فيه‪ ،‬فذهاهبا إىل املسجد‬
‫ٍ‬
‫حينئذ أفضل؛ هلذا املعىن َّل جملرد الصَلة‪.‬‬
‫وهللا سبحانه وتعاىل أعلم‪.‬‬
‫فضيلة األستاذ الدكتور شوقي عالم‬
‫مفتي الديار المرصية وأستاذ الفقه اإلسالمي والرشيعة بجامعة األزهر‬
‫دار اإلفتاء المرصية‬
‫)‪(http://www.dar-alifta.org/ar/ViewFatwa.aspx?ID=11630&LangID=1&MuftiType=0.‬‬

‫‪52‬‬
 FATWÂ DE MUFTI DE PAKISTAN, MUFTI
PROFESSOR MUNEEB-UR-RAHMÂN (EN URDU)

53
54
55
56
57
‫رضحتالعہمومالانرپورسیفیتفمدمحمبینمارلنٰمح‬
‫یتفمامظعاپاتسکن‬
‫دصر‪،‬میظنتادملارسالہتنساپاتسکن‬
‫دصر‪،‬دارولعلمداراولعلمہیمیعنرکایچ‬
‫)‪(Tafheem-ul-Masâil Vol 5 pg 97-102‬‬

‫‪‬‬
‫َو َصلَّي اہّٰللُ َعلٰي َخی ۡ َر َخ ۡلق ِ ِہ َس ِّي ِدنَا َو َم ۡوَلَ نَا ُم َح َّم ٍد َو َعلٰي ٰال ِ ِہ َو اَ ۡص َحاب ِ ِہ اَ ۡج َم ِعی ۡن‬

‫‪58‬‬
 NAMÂZ JUM’AH ET NAMÂZ TARÂWEEH
DE BANN MADAMES EN JAMÂ’AH
DANS MASJID

Points de Vue de plusieurs ‘Ulamâ

AHLUS-SUNNAH WAL JAMÂ’AH

Préparé par
Maulana Abdul Mustwafa

Révisé par
Ustadh Qâriy Mansoor ( )

QADRI ACADEMY
c/o Masjid Sheikh Abdul Quadir
Jilani Masjid
58, Bernardin de St Pierre Street,
Caro Lalo, Vallée des Prêtres
QADRI ACADEMY
Caro Lalo, Vallée des Prêtres
www.qadriacademy.org