CAP. 111. - DE STATU ET OFFICIO SAECUL. - DUB. I. - DE LEGIT. jumcro.

625

CAPUTIII.
De Statu et Officio Personarum saecularium quarumdam,
et praesertim judiciafium,

DUBIUM I.
Quae requirantur ad Iegìtìmum judicium.

Ad legiti-
mum judi-
192. - « Resp. Haec tria: Primum est
cium requie «.fl1risdictzoJ sine qua sententia nulla est »;
ritur [uris-
dicrio [Nisi adsit titulus coloratus et error com-
munis, ut communiter Salmant.!] « et pec-
« catur mortaliter; ut ex S. Thoma 2 habet
« communis. - Quare peccat judex sae-
« cularis, si personas aut causas mere
« ecc1esiasticas ad se trahat; uti et ecc1e-
-sìastìcus, si mere civiles: nisi forte per
« accidens, ob defectum justitiae in foro
« saeculari, aut nisi sint causae misera-
« bilium personarum.
« Porro, quae causae dicantur mere
« civiles, quae ecc1esiasticae, quae mixtae,
« nosse oportet judices et jurisperitos;
« potestque videri apud Laymann a, card..
«de Lugo 4 »,
Rectus
processus,
193. - « Secundum, Rectus processus,
« V. gr. ut citetur reus et audiatur, etc.
« - Nisi forte expediat aliquando, cum
«delicta sunt atrocia, in flagranti cri-
«mine deprehensos subito plectere, vel
« in criminibus exceptis, communem pro-
« cedendi modum mutare. Nam judici su-
« premo, dummodo crimen sit publicum,
alìquando licere , sine citatione, defen-
«
sione et omni processu, reum morti adju-
e
« dicare, eo quod factum notorium et pu-
« blicum sit loco accusatorum et testium,
«neque reo jus defendendi se in judi-
«cio relinquat, docent Navarrus 5, Les-
« sius, Filliuccius, Bonacina 6. Vide etiam
« card. Lugo 7, Trullench 8. - Ubi tamen
« bene notandum quod, etsi talia crimina
« excipiantur a communi dispositione legis
« positìvae et juris communis, non tamen
« legis seujuris naturae; ideoque graviter
«peccare judioem qui in tali processu,
« V. gr. contra sagas, quidvis licere putat,
«Vide Cautionen: criminalem, dub. 17,
« 18J 37 et seqq. », .
194. - «Tertìum, Recta z'ntentzo, ut sci- Recta ìn-
tentio.
« licet procedatur ex intentione justitiae.
« - Unde si judex procedat ex odio aliove
«fine malo, v. gr. ob inanem gloriam,
« peccabit, non quidem contra justitiam,
« sed carìtatem aliamve virtutem, mor-
« taliter aut venialiter, prout finis il-
« Iius mortalis aut venialis erit. - Bona-
« cìna v »,

DUBIUM II.
De potestate et offi.cio Judicis.
ARTICULUS I.
QUID REQUIRATUR IN JUDICE.

In judice
requiri -
195. - « Resp. IO.Praeter tria dieta su-
turscientia. « periore Dubìo , requiritur scientia , qua
« sciat suo munere recte fungi. Ita com-
« muniter doctores et Bonacina l0. - Ratio
.«est, quia quilibet tenetur scire eaquae
« pertinent ad proprium officium, et sine
e quorum. cognitione munus suum et offì-
« cium exercere non potest.
«Unde resolvuntur sequentes casus:
« IO. Petens aut suscipiens officium ju- Requiritur
sub gravi.
« dicis (idem est de medico et chirurgo,
«ut vide infra, Duoio IX), quo indignus

1 Tr. 29, cap. l, n. 14, ex lego Barbarius, if. de offic.
praetor. - 221\ 2M, qu.60, art. 6.-- 8 Lìb. S, tr.6, cap. 1.
- • De just. et ]are, disp, 37, sect.B, - • Man., cap. 25,
n. IO. - Less., lib. 2, cap. 29, dub. 11, n. 100. - Fili.,
S. ALPHONSI, Opera moratia. - Tom, II.
tr. 29, cap. 2, num. Z7. - 8 Dìsp, lO, de So Praec., qu, 2,
punct, 2, n. 5. - '1 De ]ust. et Jure, disp. 37, eect, 6. -
s Decal., Iib, S, cap. I, dub, 13, n. 11. - 9 LOCI cit., punct, 3,
num, 2. - 10 Loc, cit., punct, 3, n. 1.
40
 626 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARlUM.
« est, ita ut probabile sit inde notabile
« damnum proximi secuturum, peccat
« mortaliter. - Navarrus-, S. Antonìnusw,
« card. de Lugo a.
Consecta- «2°. ]udex carens necessaria scientia
da pro ju-
dice igno- «non debet absolvi, nisi facta renuntia-
rante.
« tione officii, vel nisi firmum habeat pro-
« positum renuntiandi b). Ita S. Thomas 3,
« Cajetanus 4, Clavis regia 5, Reginaldus 6,
« Navarrus 7, Farinacius s.
« Ratio, quia nullus potest officium,
« cujus munia obire non potest, retinere,
« praesertim cum damno vel periculo pro-
« ximi.
« 3°. Si judex ex magna imperitia male
.« judicet, tenetur ad interesse parti laesae
« et ad expensas litis; riti etiam quoties-
« cumque notabile damnum, sive in sub-
«stantia litis sive in superfluis expensis,
«propter ejus culpabilem ignorantiam,
« partibus litigantibus accidit. Bonacina,
« card. de Lugo 9 », - [Est commune cum
Salmant. lO, quidquid dicant aliqui juris-
periti].
«4°. Si judex agnoscat errorem a se
«(etsi sine gravi culpa) commissum in
e praejudicium litigantis, tenetur, si potest
« citra infamiam, impedire errorem, v. gr.
« monendo occulte partem laesam, ut sibi
« appellatione vel aliter consulat; quia id
- pertinet ad debitam muneris exsecutio-
« nem. - Card. de Lugo 11".
Causae ce- 196.- « Resp. Il", ]udex tenetur causas
leriter ex ..
pediendae, «judicare et celeriter expedire; quia ex
« offìcìo tenetur cuique tribuere suum.
« Quod non facit si sententiam sine justa
« causa differt.
1 Man., cap. 25, n. 12. - 9 De ]ust., disp. 37, n. 1. -
s lO. 2 qu, 76, art. 2. - 4. Sum., v. Judicis peccata, v. f.
1111
,
- • Lib. 12, cap. 13, num. 1. - • Lib.25, num. 657. - , In
cap. Inter verba 11, qu. 3, concI. 1, nume 18. - 8 Prax.
criminal., qu. 111, art. 16, n. 435. - Bonac.) disp. lO, de
8 Praec., qUa 2, punet. 3, num. 1. - 9 De ]ust. et ]ure,
Q
disp. 37, n. 1. - lO Tr. 29, de Offie. ad jndic. spectantib.,
.:aP. 1, n. 58. - n Loc. cit., n. 3. - Il! V. Judex ~ n._~7,
qu. 12. - 13 Lib. 12, cap. j 2, n. 8. - 14 Man., cap. 25j n. 14.
195. - a) S. Antoninus , part. 2, tit. 1,
cap. 19, § 4, rem hanc aperte innuit, dicens
judicem qui ex ignorantia crassa et supina
injustam sententiam tulit, teneri in foro ani-
mae ad restitutionem;. quia in culpa fuit,cum
sciverit ve1 scire debuerit se insufficientem,
et tamen judicare praesumpserit '. Idemque
iterum dicit part. 3} tìt. 9, cap. 2 in princ.
« Unde resolvuntursequentes casus:
« lO. ]udex mortaliter peccat contra
« officium suum, differendo valde notabi-
« liter causarum expeditionem sine justa
-.« causa. - Silvester 12, Clavis regia 13, Na-
« varrus 14, etc., cum Bonacina 15.
« 2°. In casu dicto, idem judex tenetur
« parti laesae damna et expensas quae ex
« iniqua dilatione secutae sunt, restituere:
« quia est earum injusta causa. - Ibidem
« auctores 16 ».
.
An autem judex possit accipere pecu-
niam ad expediendas« causam alt'cujus
prae alia?
Dicit Laymann 17 spectato jure natu-
rali, non audere id damnare j quia illa
nova obligatio quam suscipit est pretio
digna.
Sed verius contradicunt Salmant. 18;
quia judex ex justitia tenetur cito expe-
dire causas eorum qui aequale jus habent
ad expeditionem: nisi extraordinarium su-
sciperet laborem, ad quem ex vi sui mu-
neris non teneretur.
« 3°. Si judex in exsequenda causa et
« proferenda sententia, negligens aut ìnì-
« quus sìt , non tantum parti laesae, sed
« interdum etiam fisco tenetur, v. gr. si
« mulctam pecuniariam, quam ex consue-
« tudine vel lege communi debebat. im-
« ponere reo, sine causa .remìsìt. - S. Tho-
« mas a)} Silvestèr 19, Salon, Laymann 20;
« contra Azor »,
Et cum Azor probabiliter sentiunt Lu-
go 21 cum Lessio, Salas, etc.; Salmant. 22
curo Gregorio Martinez, ad nihil teneri
judicem, si ad mu1ctam reus nondum sit
- 1& Loe. cìt., n.4. - 16 Bonacina, loe. cito .. Silvest., loc,
cito .. Sayr" toc, cito - l'l" Lib. 3, tr, 4, cap. 4, n. 9. - 18 Loc,
cit., n. 66. _19 V. Poena, qu. 28. - Salon, in 211m 2ne, qu. 62,
art. 7, contrav. 5, concI. 1 et 2. - 20 Lib. 3, tr. 2, cap. 5,
n. 7. - Azor, parto 1, lib. 5, cap. 8, qu. 5, v. Ad quartu1n. -
21 De Just. et Jure, disp.37, n. 97. ~ Less., lib. 2, cap. 13,
dub. lO, n. 73. - Salas, de Legib., disp. 15, sect. 7, n. 105. -
22 Tr. 29, cap. 1, n. 31; et tr. 11, de Legib.• cap. 2, n. 76. -
Gregor. Martinez) in 111m 2act,"qu~ %,~rt. 4, dub. i4, c·oncl. 3~
b) Non omnes auctores hic a Busenbaum
citati tenent expresse hoc assertum. - S. Tho-
mas, Cajetanus et Regina1dus asserunt tan-
tum judices teneri ad sciendum ea quae per-
tinent ad officium suum. - Farinacius vero
dicit judicem ex imperitia male judicantem,
delinquere contra Deum,contra rempublicam
et contra litigatorem.
DUB. II. - DE OFF!CIO JUDIC!S. - ART. II.
condemnatus. Ratio, quia ante sententiam
Dilatio no.. nullum fisco jus acquiritur ad poenam;
ta bilis et
sine causa, hinc si judex injuste reum absolvit, peccat
lethalis,
contra justitiam legalem, non commuta-
ARTICULUS II.
Damnaex
injustadila-
tione, com- QUID JUDICI SERVANDUM CIRCA lNQUISITIONEM:
pensanda.
197. Q~i~us modis possù proc~di contra re~s. - 198. In quibus judex posst"t instituere z'nquz'-
sitionem ge"!'eralem. Et zn hac ad quid teneantur subditi. - 199. Quando judex possit
procedere stne accusatore. - 200. Quando posst"t judex inquirere z'n partz'culari. -
201(Plura. notanda ~e judz'ce ""?" '"
inquz'sz·tionem.
Tribusmo-
dis procedi-
197. - « Tnbus modìs procedi potest
tur contra « contra criminosos: l°. Via accusationis,
reos,
« cum est aliquis actor qui spondet se
«objecta probaturum. - 2°. Via denun-
" tz'atz~nt's, cum deferens. crimen non vult
Acceptio « suscipere onus probandi. - 3°. Via z'n-
pecuniae ad
expedien- « quz'sitùJnz's) quae est triplex: 1) Gene-
da m-cau- « raùs , quando in genere quaeritur an
sam p r a e
alia, 'inju- « leges serventur; 2) Spedalz's, quando de
sta.
« certa.persona et certo crimine quaerìtur;
« 3) Mixta} quando vel sola persona, vel
Judex «crìmen solum est speciale, ut si quae-
rem i t t e n s
mulctam, « ratur quis Cajum occiderit »,
quando n· Inquisitio 198. - e Resp. l°. ]udex, sine ulla data
sco tenea- generalis
turo potest fieri « occasione, ex solo officio suo, potest in-
ex officio.
« stituere inquisitionem generalem; in qua.
« tamen ejus potestas non extendit se ad
«occulta elicienda de quibus nulla est
e fama.
« Ratìo prioris est, quia id necessa-
« rìum est reipublicae, nec cuiquam fit
« injuria. Ac licet quorumdam scelera de-
« tegantur, id fit per accidens praeter in-
« tentionem; cui incommodo bonum com-
e mune praevalet, Ratio posterioris est,
« quia inde maxima sequerentur incom-
.« moda. - Farinacius, Lessius 1.
«Unde resolves:
« l°. In hac inquisitione subditus etiam
«rogatus sub juramento ,non tenetur,
Farinac.,..Prax. eriminal., :qu•. 9,.num•.21'et22.-
1 Lib. 2, cap. 29, dub. 13, n. lOS. - • Lib. 3, tr. 6, cap. 4,
n.9. - • Loc. cit., num. 109. - , Tr. 29, cap. l, n.150..
Trull., lib. 8, cap, l, dub. lS, n. 3•• Fill., tr. 40, cap. 6,
n. 185 et seqq.·- , Lib. 3, tr.6, cap. 4, n. 3. - S. Thom.,
196. - a) S. Thomas, 2 a 2 ae, qu. 67, art. 4,
ad 3, haec satis innuit, scribens: «]udex si
inordinate poenam remitteret l, nocumentum
inferret et communitati, cui expedit ut ma1e-
ficia puniantur, ad hoc quod peccatavitentur...
627
tivam. Divus autem Thomas a) loquitur
tantum de poena corporali, et de damno
reipublicae eventuro exìnjusta remissione.
- Vide dicenda de Accusatore, n. 237.
.
« rmmo nec potest prodere criminosum In inquisi·
tione gene-
occultum. Laymann a, Lessìus" ». - [Est rali,
« revela-
tio c r i m ì-
commune cum Salmant. 4 cum Trullench, nosi occulti
Filliuccio]. injusta.
e 2°. Si talem revelet, peccat contra
«justitìam (nisi forte cederet non tam in
« poenam, quam certam ejus qui deliquit
« emendationem, vel ad grave malum ab
« aliis avertendum) j cum enim crimen, ut
«ponitur, probari non possit, .ac proinde
e: ex ejus revelatione non possit aliud sequi
- quam infamia, nullum habet jus reve-
« landi. ...: Laymann a).
c 3°. Si in hac inquisitione ex revela-
Ex revc-
« tione duorum vel trium deprehendatur latione rum ve!
duo-
trium,
« alicujus criminis auctor; potest per tales cessus ju-pro-
« testes contra illum procedi, ut habet stus,
« praxis communis. - Laymann 5 »,
199. - Revera judex nullum condem- Sine accu-
nare potest sine accusatore; ut commu- satore, mocondem-
ne-
niter S. Thomas, Cajetanus, Sanchez, So- nandus,
tus, Lessius, etc., cum Salmant. 6. - Sed' Quando-
que cense-
dicitur aliquando sufficere accusàtorem tur adesse
accu s at o r
virtualem, qui adesse censetur: vìrtualis,
l°. Quando adest notorietas criminis,
ita ut probabiliter negari haud possit j in
quo casu dicitur in cap. Ad nostram 21,
de jurf!jur.: Manifesta accusatz'one non
z'ndigent) nec z'n ez's est ordo judidarius
observandus. Vide Salmant. 7.
211 211ct, qu. 67,-art.,3... Cajetan., in 211m 211ct , qu.67, art. 3••
Sanch., ConsiI., lib. 6, eap. 1, dub. 20, n. 1 et 2... Sotus,
de Just., lib. 5, qu. 4, artico 3. . Less.; lib. 2, cap. 29,
dub. 12, n. 104•• • Tr. 29, cap. 1, num. 47. - , Loc. cit.,
num.4S.
Nocet etiam personae cui est illata injuria,
quae recompensationem accipit per quamdam
restitutionem honoris in poena injuriantis '.
198. - a) Laymann , !t'b. 3, tr. 6, cap. 4,
n. 9,. et tr.3, part. 2, cap.4, n.13, V. Dz'co l-
628 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. DUB. II. - DE OFFICIO lUDICIS. - ART. II. 629

2°. Quando adest infamia publica judì- mulos); quando crimen pendet in futurum; jam est juridice cognitus. - Secus vero, dere, nisi (ait Suarez) sufficienter infamia
cialiter contestata, saltem per duos testes; et quando denuntiat minister fiscalis ò); si judex notitiam rei a teste injuste extor- sit probata, et' alia gravia indicia acce-
vel clamorosa insinuatio, id est rumor ut Silvester, S. Antoninus, Filliuccius, etc., serit; ut Salmant.? cum Navarro c), San- dant b). - 4°. Demum si reus fatetur de-
multorum de crimine. Haec tamen infa- contra Sanchez , etc.; et utramque esse chez, Lessio 2 et communi. lictum, proceditur ad sententiam; si non,
probabilem ajunt Salmant. c). - In his Procedens 201. - . Notandum lO. Quod judex pro-
mia suffìcit tantum ad inquirendum. - per ìnqui- proceditur ad eum convincendum, vei ad
Salmant.". omnibus casibus potest procedi ad in qui- sitionem cedens perinquisitionem, etiam crimine torturam, si ille vehementer sit de cri-
quandoque
An autem ad t'nqut'rendum suffidant rendum sine publica infamia aut rumore, d e be t mi- probato, poenam diminuere debet. - In- mine suspectus. - Haec et alia apud Sal-
nuere poe-
indz'da occulta,scilicet guae partìcularìbus et aliquando etiam ad sententiam. Vide nam, telligitur hoc tamen de judice ecclesia- mant. 7 •
personis nota sint; vel an requirantur Salmant.", stico, non saeculari. Ita Salmant. 8. Et « Resp. Ill". Ut judex faciat inquisitio-
manifesta, id est nota majori parti populi, 200. - «Resp. Il", Quando crimen est Quid de intelligitur, nisi crìmen Sit tale quod e: nem specialem, debet saltem regulariter
crimine ma-
sive collegii aut viciniae, aut majori parti « manìfestum, et ignoratur auctor, licet nifesto. au- per illud incurratur irregularìtas ; ut Sal- « praecedere infamia, vel quid aequipol-
ctoris iltno-
hominum graviorum illius? - Primum «judici quaerere in genere quis fecerit »; ti. manto 4. «lens quod justam det causam. - Ratio
[Ut Sanchez, Filliuccius, Trullench, cum Praelatus Notandum 2°. Quod praelatì nequeunt
tenent Sotus , Azor, Navarra , apud Sal- dubius de « est: tum quia alìoqui diffamaret sine
Salmant. 6; contra Cajetanum a), etc.] «non Indìcìo suf- ìnquìrere contra religiosos a) in dubio an « causa; tum quia judex procedere debet
mantìc. 2. - Secundum tenent Salmant. 8 ficienti, in-
cum Lessio, Suarez, Sanchez et commu- « tamen in particulari, v. gr. an Petrus quirere ne- adsint indicia suffìcientìa , ut supra, ad « ex scientia publica, quam non habet nisi
quit contra
niter. « fecerit: nisi infamia aliqua aut indicia religiosos. ìnquìsitìonem ; quia in dubio possidet illo- «per accusationem, vel confessionem rei,
3°. Quando crimen patratur coram ju- «praecesserint. - Pars prior patet, tum rum fama, quae per ìnquìsìtionem inde «vel evidentiam facti, vei per infamiamo
« ex praxi judicum, tum ex incommodis Limitatio. deturparetur. Intellige tamen, nisi ìmmì- «Ad quam non sufficiunt duo testes qui
dice, aliis adstantibus; maxime si judex
sit in actu ministrandi justitiam. - Sal- «contrarli. Ratio posterioris patebit ex neat periculum damni communis; tunc « jurent se vidisse crimen admìttì, quia
manticenses 4. « sequentibus. Vide Bonacina 7 ». enim praevalet jus religionis. - Ita Baììez, « adhuc est occultum; sed requìritur ut
4°. Quando delictum est contra rem- Communis est sententia cum Busen- Infamia Rodriguez, Salmant. 5. « rumor sit sparsus per majorem partem
non p r ae- Requisita
publicam vel regem, prout in crimine hae- baum, quod, nulla praecedente infamia cedente, in- ad ìnquisì- Notandum 3°. Quod ad Inquìsìtìonem « communitatis, id est civitatis, viciniae
quisitio ricnem spe- specialem plura requiruntur: l°. Probatio
resis vei Iaesae majestatis; quando delin- aut. clamorosa insinuatione ut supra, non particula· cialem,
«vel monastero, neque a maledicis sit
ris, injusta.
quitur in ecclesia contra ecclesiasticos; possit judex inquirere in particulari (licet corporis delicti: nisi sit crimen difficilis « exortus: etsi hac in re tutum sit sequi
quando intenditur vitari electio indigni, possit in genere). Et tunc, si testis ab eo probationis. - 2°. Accusator, saltem viro «praxim communem bonorum virorum
aut impedimentum matrimonii a); quando interrogatur, potest iste, ìmmo debet reum tualis , ut supra n. 199. - 3°. Probatio «et rerumpublìcarum c); ut habet Lay-
reus confessus sit coram plurìbus, aut ju- celare; ut Busenbaum (n. 198, ad 1), et loci, temporis, etc. - 4°. judex competens. « mann 8, et Lessius 9 ex aliis. Bonacina lO.
dicialiter coram duobus testibus; quando Salmant, 8 cum allis communiter. - Si - 5°. Ut fiat inquisitio antequam sint « Unde resolves casus:
quis est accusatus; quando adest semi- tamen testis sponte reum manifestaret, transacti viginti anni a me criminis. - « I", Antequam judex procedat ad in- Infamia,
p ri u s exa-
pIena probatio, id est unus testis omni tunc probabiliter posset judex per ìnquì- Vide haec et alia apud Salmant.". s quìsìtìonem specialem vi infamiae, ipsa minanda et
exceptione major; quando crimina sunt sitionem contra reum procedere; ut So- Modus et-
formandi
Notandum 40 • Quod processus per in- « infamia prius examinari debet et probari probanda,
connexa; quando invenitur occisus domi- tus Ò), Lessius, etc. Quia judex ex vi officii processum quisitionem (etiam in causis religiosorum) " per testes, saltem per duos, qui nomi-
per inquisì-
nus (tunc enim inquiri potest contra fa- rite procedit contra reum qui sine suo dolo tìonem, sic efformandus est: l°. Eligendus est a « nent personas a quibus id publice audi-
superiore secretarius actorum. - 2°. Exa- « verint. - Navarrus 11, Trullench 12.
l Tr.29, cap. 1, n.49. - Sotus, de lust., lib. 5, qu.6, Silvest., v. Inquisitio I, n. 4•. S. Anton., parto S, tit, 9,
cap. 7, § S. - Fill., tr, 40, cap. 6, n. 198. - Sanch., tec,
minandi sunt testes per distinctos articu- « 2°. Judex infamatum de uno crimine, Infamatus
art. 2, concl, 5; et de Secreto, membro 2, qu. 6, dub, 1, de uno, non
v. Aruero : et dub, S, v. Quodsi • • Aeor, parto S, lib. lS, cìt., dub. 19, n. 14. _. Loc, cìt., n. &8. - Sanch., Ioc. cit., 10s, praestito juramento. - 30 • Si ex testi- « V. gr. adulterio, non potest interrogare interrogan-
cap. 18, dub, 1•• Petr, Navar., de Restitut., lib.2, cap. 4, dub. 20, n. 2•• Fili., tr, 40, cap. 6, n. 184. - Trull., lib. 8, bus nulla semiplena probatio habeatur, « de allo de quo non est infamatus, V. gr. dus de alio.
n. 168.• • Tr. 29, cap. l, n. 118. - • Loc. cit., a n. 119•• cap. 1, dub. 18, n. 2•• • Tr, 29, cap. 1, n. 148 et 149. -
, Disp. lO, de 8' Praec., qu, 2, punct, 5, n. 14. - • Tr. 29,
nondum reus potest legitime ìnterrogarì; " furto; quia esset inquisitio specialis sine
Less., Iìb, 2, cap. 29, dub. 15, num. 121 et 12S•• Suar., de
Relig., tr. lO, lib. lO, cap. 12, num. 1•• Sanch., Consil., cap. 1, n. 1&0. - Less., lib. 2, cap. 29, dub, 14, n. 115; et nec, si interrogatur, ipse tenetur respon- « praevia infamia. Salon, Cajetanus, Trul-
lib. 6, cap. S, dub. 17, n. 5. - • Loc. cit., n. &O et &1. - dub. 15, n. 125.
1 Tr.29, cap. 1, n. 155... Sanch., Consil., Iib. 6, cap. 3, cap. 12, n. SO. - ' Tr. 29, cap. 1, punet. 13. - 8 Lib. 3, tr.6,
dub. 39, n. 2. -' Lib. 2, cap. 29, dub. 14, n.116; cfr. dub. 15, cap. 2, a n. 3. - li Lib. 2, cap. 29, dub. 15, n. 121et 128.-
n. 125. - 8 Loc .. cit., n. 158. - 4 "Loc. cito - Banes, in IODisp. lO, de 8° Praec., qu. 2, punct. 5, n. lO et 11. - 11 In
negat istud esse contra justitiam, «dummodo fieri inquisitionem absque infamia,quando de· 211111 211C , qu. 69, art. 2, dub. 2, concI. 2. - Rodrig.) Quaest. Rubr. de ludieiis, n. 91. - " Lib. 8, cap. 1, dub. 17, n. 5.-
ita peccarint, ut per indicia exterius prodita, nuntiat minister fiscalis; sed affirmant oppo- regul., tomo 2, qu. 5, art. 9. - l> Tr. 29, cap. 1, n. 157. - Salon, in 211m 2110:, qu. 69, art. 2, controv. 8. - Cajetan.,Opusc.
in notitiamjudicisperdenuntiationem vel ac- . sitam tenendam esse, maxime si in aliqua 6 Loc.cit., cap. t, punct.12. -Suar.,-deRelig;', tr;10; lib; lO; tom~ 1, tr.31, resp. 5, ad 4jet in 211m 211(" qu. 62, art. 2.
cusationem perveniri possit '. Quae perspicue provincia practicatur.
innuunt contra justitiam peccari, si in judicis 200. - a) Cajetanus a Salmant. utique alle-
notitiam eo modo perveniri non possit. gatur uti refert S. Alphonsus; sed, loc. cit.,
199. - a) Clarius: Quando inquiritur impe- scilicet, in 2 am 2 ae , qu. 69, art. l, v. Sed oc- c) Navarrus, in cap. Inter verba, concl. 6, addat limitationem de periculo damni com·
dimentum matrimonii, ad impediendum ne currit, loquitur de ipso reo, quem negat teneri coroIl. 63, n. 679, (edit. Veneto 1594), asserit munis. - Bafiez autem loquitur de judicibus
aliqui in gradibus prohibitis contrahant. eo casu seipsum denuntiare. judicem posse specialiter procedere, si injuria in universum. '
ò) Istae auctorum citationes referuntur ad ò) Sotus, de Secreto, membro 3, qu. l, illata sit ab alio: «modo ipse [judex] non sit ò) «Praesertim, ait Suarez, si accedant in-
ultimum casum, scilicet: quando denuntiat mi- conci. 5, dub., loquitur de casu quo judex cri- comprehensus in illa injustitia». dicia gravia •.
nister fiscalis. men noverit per injuriam, non a se sed ab 201. - a) Salmant. loquuntur de praelatis c) Ultimam hanc annotationem nec Lay-
c) Salmant., loc. dt., n. 143, satis proba- alio illatam; quo casu asserit posse illum pro- regularibus in ordine ad suos religiosos. - mann nee Lessius afferunt; in reliquis tamen
bilem vocant sententiam, quae negat posse cedere. Et sic etiam Rodriguez, quamvis iste non concordant.
 630 LIB. IV. -
Limitatio. " Iench I. - Nisi tamen crimina sint con-
« nexa, vei unum sit circumstantia alte-
«rius. Ibìd." et Sanchez 8.
«Dìxì in resp.: regulariter;, quia ad
QUID LICEAT JUDICI CIRCA QUAESTIONES SIVE TORTURAM.
202. Quae refJ.uirantur ut possit procedi ad torquendum reum. - 203. Usquequo possit reus
torqueri. - 204. An semel tortus possit iterum torqueri.
Ad tortu- 202. - " Resp. I".Ad torquendum reum
ram, qualia
indicia «(si tamen torqueri potest) requiruntur
p,aerequi-
• rantur, - alìcujus gravis criminis ea saltem in-
«dicia, quae faciant semipienam proba-
« tionem, id est reddant rem plus quam
«probabilem. - Qualia habentur, v. gr.
« testis unus omni exceptione major ; rei
"confessio extra judicium; item probabì-
« Iìter etiam assertio duorum vel trium
« crìmìnìs sociorum in criminibus exce-
CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM.
" speciaIem inquisitionem non requiritur
«infamia praevìa in casìbus certis: quos
«vide apud Lessium 4, Bonacina 5,' San-
« chez 6, Trullench 7 ».
ARTICULUS III.
e dinis, milites, doctores eorumque liberi;
«item, impuberes, senes memoria vacil-
" lantes, praegnantes, et nondum confìr-
"matae e partu a). - Delrio 14, Binsfeid 15,
" card. de Lugo 16,
« Unde resolves:
" 1°.Peccat judex graviter, si non prius Media mi-
« omnìa alia media mitiora detegendae torturam
tiora an te
«verìtatìs tentet quam ad torturam de- su
« scendat.
DUB, II. - DE OFFICTO JUDICIS. - ART. IV.
Ex cenfes-
sione inju-
,,5°. Si judex extorserit confessionem
ste extorta « per injuriam, v. gr. si torserìt exemptos,
procedi non
poteste "si sine sufficientibus indiciis, si dolo
« malo, mendaciis, ficta impunitatis pro-
« missione induxerit ad fatendum, vel ali-
" ter (sive quoad substantiam sive quoad
« modum) notabiliter excesserìt in tortura,
« confessio nulla est, nec potest ex ea pro-
" cedi. Immo tenetur judex ad compen-
« sationem damnorum, ut dobet card. de
, e Lugo I. - Vide Lessium 2, Laymann 8:
« ubi etiam dolos bonos quos Delrio sug-
« gerit judici, plane rejicit. Vide Tanner 4,
e: Trullench 5.
Etsi po- "6°. Licet reus confessionem injuste
stridie con-
firmetur. « extortam postridie ratificet, nihilominus
«judex non potest procedere ad punitio-
e: nem rei vel complicis occulti: quia, curo
« confessio fuerit irrita,consequenter etiam
adhibenda « ratificatio ex ea orta Ò), ex lego penult.,
b gravi.
«ff. de quaestion., atque adeo etiam co-
631
e bile tormenta sustinere, habita ratione
« personarum. Unde sihic excedatur, con-
« fessio extorta erit involuntaria et haben-
e da pro nulla; etiamsi extra tormenta
«.coram judice ratificet metu novae tor-
- turae. - Laymann 7 ».
204. - « Resp. IlIO. Semel tortus, si nihil Tortura,
quando tre-
«est fassus, iterum torqueri non debet, rari queat,
« nisi nova criminis indicia supervenìant ;
« quia per torturam priora elisit. - Si vero
« crimen in tortura fassus, extra eam re-
« vocet coram judice, repeti tortura po-
« test: turo quìa indicia manent in suo
« vigore, tum ob inconstantiam. - ,Sivero
« tertio tortus ac confessus tertio retractet,
« absolvendus est: quia praesumendum est
« vi tormentorum coactam fuisse confes-
«sionem, ideoque nullam. Lessius 8. -
«Excìpìunt quidam, si indicia sint gra-
« vissima quae vìolentam praesumptionem
« pariant, crimen malitiose a reo negari.

« ptìs: praeterquam veneficii (in quo, an
" ex sola denuntiatione complicum et quo-
«modo procedere liceat, vide Tanner 8,
" Laymann 9). !tem, fama publica a viris
" honestis orta ac per testes probata, cum
« alterìus indicii adminiculo (nam fama
« sola non probat, sed habet se instar accu-
« satcrìs). Laymann IO ex varìis, - Ratio
«responsi est, quia tortura instituta est
e ad subsidium probationis, quando argu-
" menta et indicia sunt valde efficacia, ut
«sic pIena probatio eliciatur; nam con-
«fessìo rei (si eam ratificet extra tor-
e turam maneatque in ea usque ad se-
« quentem diem) ex semiplena probatione
" facit plenam.·- L€ssius II, Delrio 12, Lay-
«mann 18.
Quinam
torqueri
«Dixi in responsione: si tamen tor-
proh,bean· «queri potest,. quia quaedam personae
turo
« prohibentur torqueri, nisi in criminibus
« exceptis. Tales sunt viri in Magna digni-
"tate constituti, officiales principum, ur-
" biuro gubernatores, nobiles equestris or-
1 Lib. 8, cap. 1, dub. 18, n. 6. - ' Trull.neh, 10e. cito-
3 Consil., lib. 6, cap. 3, dub. 21, n. 3• .....;. .. Lib. 2, cap. 29, a
n. 124.- • Disp. lO, de 8° Praec" qu. 2, punct. 5, n. 15. -
• Loc. cit., dub.19. - 'Loc. cit., dub.17, a n. 6. - 8 Tom. a,
disp.4, qu.5, dub. 2 et a. - • Li!>.a, tri 6; cap. 5, n. 8. -
10 Loc. cit., n. 9. - u Loc. cit., dub. 17. - " Disquisit.
magic., lib. 0, sect. 3. - 18 Loc. cit., n. 9. - 14 Loc. cit.,
" 2°. Tortura simpliciter abstinendum Ubi adest
piena pro-
«est, quando adest pIena probatio crimi- batio, tortu-
ra absti·
« nis; quia ad hanc ordinatur tortura. - nendum.
« Navarrus, Lessius 17.
« 3°. Insufficientia ad torturam indicia Indicia in·
sufficientia
« sunt: si cadaver occisi sanguinet ad ad tortu-
ram.
« praesentiam alicujus; si sagae non pos-
e: sint lacrymari. Item, ìllìcìta est probatio
« per aquas, etc. - De quibus vide Delrio 18,
« Lessium 19, Trullench 20.
«4°. Peccant judices qui in causis cri- obs]uramento
tr n
« minalibus aut notabilis infamiae, reum gere ante
« comprehensum, antequam habeant pro- ~::ba~tà~~
e: bationem contra ipsum, juramento ad- ;~~l~~~:,
« stringunt ad dicendam veritatem de' i11icitum.
«omnibus pert:lnentibus ad casum ob
" quem comprehensus est. Navarrus 21. -
«Additque idem esse si (etsi sine jura-
«mento) minis, terroribus, tormentoruro
"ostensione hominem turbent et impli-
« cent, ut sibi contradicens circumstan-
"tiam aliquam reveiet, qua convincatur
« et puniatur. Vide card. de Lugo 22.
sect. 9, v. fJuoad personas. - 16 Commento in tit. Codicis,
de Maleficis, etc., leg. 5, v.f. et leg. 7. _18 De]ust. et]ure,
disp. a7, n. 155. -Navar., Man., cap. 18, n. 59.- " Loc. cit.,
n. 152. - 18 Disquisit. mag., lib. 5, sect. 4, n. 20 et 25; et
lib.4, cap. 4, qu. 5, sect. a. - " Lib. 2, cap. 29, n. 167.-
.. Lib. 8, cap. t, dub. 21, n, la. - " Man., cap. 18, n. 4t ; et in
cap. [nur veròa, n. 757(edit. Venet.1594). - " Disp.40, n.t.
« gnitio per illud medium parta est injusta. « Laymann 9. Vide card. de Lugo IO, Dia-
« - Navarrus, Salon, Lessìus, Sayrus, « na II, Trullench 12. Vide infra hic, Dub. 6
" Trullench 6 ". «et 7.
Si tortura ' 203. - " Resi? IlO. Gravius torqueri po- « An, quando et quomodo judex possit
vìres exce-
datI confes- « test contra quem graviora sunt indicia; «interrogare reum de complicibus, vide
sìo nulla.
« non tamen ita ut moraliter sit ìmpossì- «Trullench 18 ».
ARTICULUS IV.
QUID SERVANDUM JUDICI CIRCA SENTENTIAM ET POENAM.
205. Quandonam judex mferior possz't poenam relaxare vel minuere. Quid si fudex sit
ì >
, supremus. - 206. An possit judex judicare, in causa ubi fuit advocat/ts. - 207. An
possit damnare nocentem qui juridz'ce est innocens. - 208. Quid, si sciat innocentem
et probatus sisnocens. - 209. Quid facere debeat judex si utrinque sententiae sint
probabiles. -;- ~1O. Plura notanda super hac materia. - 211. An ticeas judz'ci accipere
munera a lttigantt"bus. - 212. An peccent munera dantes judz'cz' vel ejus ministrz·s. -
213. Quibus poenz's puniendus judex ob munera z'rziquam ferens '~ententiam. - 214. Ad
quz'd teneatur judex ferens injustam sententz'am.- 215. An sententi(/. injusta oblz'get
z'n conscz·entia. - 216. Ad quz'd teneatur judex qui munera accepz't. - 217. Quz'd possint
accz'pere commissarù' sz"ve exsecutores. ,
, .]udex de·
bet iudicare
205. - «Resp. l°. ]udex debet judicare « quando ad bonum reipublicae aliudneces-
secundum " secundumleges. Undeìnferiorjudex ordi- « sarium esse dictaret epikeja; vel nisi de
leges.
« narie non potest poenam relaxare vel mi- « privata tantum injuria actoris ageretur.
« nuere, etiamsi actor consentiat: nisi ali- " S.Thomas I4 , Reginaldus I ' , Bonacina, etc.,
1De ]ustit., disp. 87, n. 158. - • Cap. 29, dub. 18. - dub. 20, n. 6. - , Llb. a, tr; 6, cap. 5, n. 11. - 8 Lill..2,
3 Lib. 3, tr. 6, cap. 5, num. 18.. Delr'l'o~ lib. 5, sect. lO, cap. 29, num. 168.- • Li!>.a, tr. 6, cap. 5, num. lO.- li! J)e
conci. 2. - ' Tom. a, disp. 4, qu. 4, dub. 4. - ' Lib. 8, cap. t, ]ust. et ]ure, disp. a7, n. 156. - 11 Parto 4, tr.6, resol.16
dub. 20, numI 6. - Navar.~ in cap. Inter verba~ conci. 6, et 2a. - " Lib. 8, cap. 1, 'dub. 21, n. 14. - 19 Loc. cit.,
et coro11. 63, num. 67a' (Venet. 1594). - Salon, in 2,m' 2'°, dub. 22. - " 2' 2", qu. 67, art. 4, (cfr. qu. 60, art. 5). -
qu.69, art. 2, controv. 9, conci. 2• • Less.~ loe. cit., n. 155.. " Lib. 25, num. 654. - Bonae., disp. IO, de 8° Praecept.,
Sayr., Clav., lib. 12, ca,p. 16, num. 26. - • Lib. 8, cap. l, qu. 2, punct. 7.

b) In lege ·penult. ff. de quaestion., quae stionis habendae causa neminem esse dam·
Delrio silentio praetermittit se- , turientes. In reliquis vero cum ceterls aucto-
202. - a)
eitatur hic, istud sancitum habetur:« Quae- nandum D. Hadrianus rescripsit '. In quod,
nes memoria vacillantes,praegnantes ~t par- ribus citatis concordato
 632 LIB. IV. - CAP. IlI. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM.
« Trul1ench 1 ". - [Vel nisi juste ìnter-
pretetur judex voluntatem superioris; vel
nisi adsit alia justa causa, V. gr. si ex
diminutione poenae speretur correctio;
vel si reus sponte fateatur crimen, etc.
Vide Salmant. 9].
]udex
supremus,
« Dìxi: znferior,o quia supremus, ob
quando pos- « justam causam », [P uta, si reus sit bene
Bit mmuere
vel rèlaxa- meritus, vel sit occasio publicae laeti-
re poenam..
tiae, etc.: excipe, si reus sit nocivus rei-
publicae. S. Thomas, Suarez, Sanchez,
cum Salmant."] «id potest. ~ Sine causa
e tamen graviter peccaret secundum Ca-
«jetanum 4; quia animaret delinquentes
e et concurreret ad peccatum.
Deprecari « An autem ltèeat mtercedere apudju- .
a jndice rei
liberatio- « dù:em pro lt'beratione rei? Vide Bona-
nero, quan-
doque Iìcì- « cina 5 et Trul1ench 6 », - [Resp. affir-
tum,
mative, maxime a) in iis quae judex licite
facere potest. Sotus a), Lug-o, Trullench,
Salmant."].
In eadem 206. - «Resp. Il", Si in aliqua causa
causa nul-
lus sit ad- « fuit advocatus, in eadem judex esse et
vocatus et
judex. « sententiam ferre non potest a), 1.Praetor,
«ff. de jurzsàt'ct.: quia judicium ejus ha-
« betur suspectum propter affectum ad
« unam partem, ut ex communi doctorum
« docet Sanchez 8, (additque 9 sententiam
«non fore validam: quod tamen alii ne-
, Lìb. 8, cap. l, dub. 12. - • 'I'r, 29, cap. l, n. 31. -
«gant si sit judex ordinarius). Card. de
«Lugo l0. - Vide etiamDiana 11, ubi ex
« Corduba b) sentit talem judicem in con-
« scientia non peccare, si sine affectu se-
« cundum leges, altera c) parte inscia,
« judicet ".
207. - « Resp. Ill". Quem judex privata
« scìentìa scit esse nocentem, si juridice
« sit probatus innocens, non potest con-
« demnare; quìa judicat ut persona pu-
« blica. Ideoque sequi debet scientiam pu-
« blicam, ac procedere secundum allegata
« et probata, praesertim in favorem rei.
e - S. Thomas 19, Navarrus a), Cajetanus,
« Fillìuccius, Lessius, Bonacina 18".
208. - « Resp. IVa. Quem judex priva-
« tim scit esse innocentem, si juridice pro-
« batus sìt nocens, tenetur omni modo
« liberare, si potest, v. gr. impediendo
« accusationem, extrahendo judicium, ape-
« riendo carcerem (si sine maiori Malo
« potest), remittendo causam ad superìo-
« remo Et si sìc nihil efficiat, probabiliter
«quidem plurimì doctores tenent curo
« S. Thoma 14 ", [Cum Sanchez, Tamburi-
« nio a), Valentia et Salmant.w] « ob ratìo-
« nem paulo ante datam, quod possit con-
« demnare. - Verius tamen videtur con-
« trarium, quod cum aliis docent Lessìus 16,
10Disp, 41, n. 4. - n Parto S, tre 5, resol. 56. _ li 2 2M ,
Q
DUB. II. - DE OFFICIO ]UDlCIS. - ART. IV. 633
« Sà l, Petrus Navarra, Filliuccius Ò), Bo- 209.'- « Quaeres 1°. Quid faciendum
e nacina 9, Toletus c), etc. ». [Idque valde « judù:z'cum utrtnque sunt sententt'ae pro-
probabile est, quia damnare innocentem e babiles t'n quaestione juris, V. gr. an ex
est intrinsece malum: sicut esset cogere « testamento minus solemni debeatur hae-
mulierem ad convivendum cum eo quem e: reditas?
privatim scit judex non esse suum ma- « Resp. 1°. Debet ferre sententiam se· Quid in
causa utrin-
Nocens, ju- titum. Ita fuse Holzmann 8 cum Anacleto; « cundum opinionem de jure probabìlio- que proba-
ridice pro-
batus inno- Lessius 4; item Navarra, Silvius, Angelus, - rem, saltem si sit judex supremus. Ne- bili.in quae-
stione juris.
cens, nequit
condemna- Panormitanus, Hostiensis, Malderus, Cor- « que tunc videtur tenendum quod quidam
rì,
duba d), etc., apud Salmant. 5]. « 'Q-de card. « docent, eum satisfacere conscientiae, si
« de Lugo 6. Quia directe occidere inno- « causam adjudicet defendenti se pro ba-
« centem est intrinsece malum; ergo quo- e biliter, licet altera probabìlìus, - Ratìo,
« modocumque sciatur esse innocens, erit «quia judex est constitutus, ut secundum
« peccatum. Lessius 7. - In causis tamen « merita causae et sententiam quae eì ma-
e civilibus et criminalibus minoribus, ubì « xime videtur rationi consona, causam
Quid si « tantum agitur de poenis pecuniariis, po- « decidat; quia alioquin esset acceptor
innocens ju-
ridice pro- « test etiam judex (secundum hos aucto- « personarum.
batur no-
censo « res) simpliciter procedere secundum alle- « Dixi: si supremus sit ; quia si sen-
« gata et probata. Tum quia innocens per « tentia aliqua communiter sit recepta in
« appellationem potest restitui in inte- « tribunali superiore, judex inferior vide-
« grumi tum quia respublica habet pote- « tur secundum eam posse judicare, licet
« statem in bona suorum civium, quando « mìnus probabilem: quia videt probabi-
« bonum publicum id requirit, ut in hoc « lìorem curo honoris sui praejudicio re-
« casu, ne forma publicorum judìcìorum « vocandam in superiore tribunali. - Lay-
e cum populi scandalo evertatur vs. [Cum « mann a), ex Silvestro a), Vasquez, etc.
Lugo, Lessìo, Viva, Baàez, Bonacina 8. - «Vide tamen card. de Lugo 19 a,
Ambae hae sententiae probabiles sunt]. 210. - Adverte hic prop. 2 damnatam Propositio
damnata.
- «Vide Laymann 9, Lessium lO, Bona- ab Innocentio XI, quae dicebat: Proba-
« cina 11 ». bt'lt'ter existimo fudtèem posse judicare
, V. Judex, n. 18. - Petr, Nauar., de Restit., lib. 2, tr. 6, cap. 1, dub.13•. • Tr.25, cap. 1, n. 27. - • Disp. 37,

S. Thom., 211 2ClC , qu. 67, art. 4, corpo . Suar., de Legib.,
lib.5, cap. 11, n.9.. Sanch., Consil., lib. 6, cap.!, dub. 21,
nume 3 et seqq. . 8 Loc.cit., n. 29. - .. Sum., v. Judex,
§ Qua~tum. - • Disp. lO, de 8° Praec., qu. 2, punct. 7,
n.7. - • Lib.8. cap. 1, dub.12, n. 7. - Lugo, de ]ust. et
]ure, disp. 37, n. 96.• T~uU., 1oc. cit., n. 7. - • Loc. cit.,
n. 82. - • Consil., lib. 3, dub. 26, n. 1. - • Loc. cit., n. 8. -
cap. 3, n. 161. - SI Disp. lO, de 8° Praec., qu, 2, punct; 2, sect. 4. - 'l' Loc. cìt., n. 78. - Lugo, Ioc, cìt., n.44 et 45.
qu.67, art. 2. - Cajetan.) Sum., v. Homicidium J in med.-
num, 2. - S De Praec. partic., n. 669. ~ Anacl. Re'lffenst., - Less., lib. 2, cap. 29) n. 84. - VivaI de Praec. decal.,
FiU., tr. 28, parto 2, cap. 8, n. 131. - Less., lib. 2, cap. 29,
dub. 11. - 18 Disp. lO, de 8° Praec., qu. 2, punct. 2, n. 5. ]us canon., lib. l, tit. 32, n. 46. - • Cap. 29, num.78. - qu, 12, art. 3, n~ 6. - Bafies, in 2.ll m 21f', qu. 67, art. 2.-
Petr, Navar., loc. cit., n. 164. - Silv,'usI in 2"m, 2o.e , qu. 67, B Disp. lO, de 8° Praec., QU, 2, punct. 2, n. 4. - SI Lib., 3,
- 14 2" 211.°, qu. 64, art. 6, ad 3. - Sanch.} ConsiI., lib. 6,
art. 2, conci. 1. ~ Angel., v. Judicare, n.7... Panorm#., tre 6, cap. 2, n. 8. - lO LOt. cit.) dub. lO. - 11 Loc. cit.,
cap. 1, dub. 17, n.12 et seqq. - Valent., in 20 m 2", disp. 5,
in cap. Pasto~al{s 28, § {Juia ve~o, de offic. judic. deleg., n ..2 et seqq. - Vasq., in l,m 2", disp. 64, n. 6. - " Disp.S7,
qu. 11, punct. 2, v. Est igitu~. - UI Tr. 25, de 5° Praec.,
n. S. - Hostiens., in cap. Pasto~aUs, num. 28. - Malde~., sect. lO.
cap. 1, n. 29 et seqq. - " Lib. 2, cap. 29, dub. lO.

b) FilIiuccius a Busenbaum non bene ci· e) In nonnullis regionibusinveeta est insti-

v. Habendae, Glossa ait: «Dic: id est ha-
bitae, q. d. confessusin tormentis non damna-
tur...; vel id est habitae, non praecedente in-
dicio >.
205. - a) Verbum: maxime hic delendum
est; auctores enim allegati, ve! absolute 10-
quuntur tantummodo de iis quae judex facere
potest; vel nimis generaliter loquuntur, uti·-
Sotus, qui, de Just. et Jure, Ub. 5, qu. 4,
art. 4, ad 1, scribit: «Illi qui pietatis obtentu
nimium procurant malefactorese judicum ma-
nibus eripere, non putent egregium pietatis
opus exhibere; inferunt enim saepe justitiae
violentiam >.
206. - a) Busenbaum, praeter legem Prae-
tor, allegat etiam legem nescio quam: Eos, in
princ. C. de appellato Verum, si qua est lex
in citato titulo quae hoc verbo incipiat,at certe
nihil ad rerrifaèit.Alleganda eratlexQuisquis,
in princ. C. de postulando, quae ad amussim in
propositum quadrato
b) Corduba, Sum., qu. 159, non satis ad
rem a Diana hic citatur.
c) Diana scribit: Ett'am altera parte insda.
207.- a) Navarrus, Man.,cap.25,n.9 et lO,
ait: «Non peccare eum qui secundumallegata
et probata judicat, quamvis uti privatus oppo-
situmjustum esse sciati adeo quod eum quem
private scit innocentem, juste condemnare
possit probatum nocentem, saltem quando
quoadejus fieri potuit, omnia fecit ut verita·
tem cognosceret et ne de ilIocasu judicaret » •
20 B.- a) Tamburinius a Salmant. non satis
accurate citatur; nam in Decal., Ub. 6, cap. 1,
§ 4, n. 13, hanc sententiam, extrinsece tantum
probabilem existimat; sed contraria « menti
meae, inquit, adeo certa se offert, ut haec...
non sit mihi· intrinsece probabilis».
tatur; nam, tr. 29, n.32 et 33; et tr. 40,
n.170, hanc utique satis probabilem judicat,
sed ait priorem probabiliorem sibi videri;
unde judex quam maluerit sequi poterit.
c) Toletus omnino contrarium tenet, quid-
quid dicat Busenbaum; scribit enim, lz'b. 5,
cap. 56, n. 3: «Cum civilis causa est, tunc
fere omnesconveniunt judicem debere sequi
scientiam judicis, et ferre sententiam juxta
allegata et probata; tamen, cum causa crimi-
nalis est, et maxime mortis (quamvis in hoc
opiniones exsistant), tamen communior et ve-
rior est, quod licite potest sequi judicis scien-
tiam et damnare innocentem, quem cognoscit
innocentem, tamen probatur in judicio suffi-
cienter nocens >.
d) Corduba male a Salmant. allegatur;
tenet enim, Quaestz'onar., lz'b.l, qu. 37, i. f.,
judicem posse eo casu condemnare. .
tutio judicum juratorum, qui sunt viri selecti
ex civibus. ]urati vocantur ob juramentum
quodpraestant de suffragiojuxta conscientiam
emittendo. Adhibentur tantum in causis cri-
minalibus, et munus eorum est pronuntiare,
non quidem secundum allegata et probata,sed
juxta conscientiam intimamque convictionem
circa exsistentiam factt' et culpabilitatem ac-
cusati; postea judices proprie dicti poenam
juxta legem decernunt. Iisdem fere hi astrin-
guntur obligationibus ac ipsi judices. Neque
unquam possunt ferre votum contra accusa-
tum quem privata scientia certe innocentem
esse cognoscunt;sic enim pronuntiandopecca-
rent contra propriumofficium etjuramentum.
209. - a) Laymann, Ub. 1, tr. l, cap. 5,
§ 3, n.16, probabiliorem censeri ait eam sen-
tentiam «cui lex eo loco recepta assistit»,
vel «quam loci consuetudo tuetur». - Et
 634 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. DUB. II. - DE OFFICIO JUDICIS. - ART. IV. 635
fuxta opinz'onem etiam minus probabilem. (erre sententz'am pro parte pro qua ma- Prado g), Sayro I), etc., et reetius omnino possessorem, si actori faveat opinz'o pro-
- Ratio damnationis est, quia judex a re- luerz~? - In aequali probabilitace facti,In aequa tenendam censet Roncaglia 1 et Anacle- babilz'or? .
publica cum hoc pacto constituitur, ut si jus aeque faveat partibus, communìter f;[a~eb~a%: tus 2, . docet adhuc in eo casu rem esse Certum est l°. Quod si rationes sint In aequa
unicuique jus suum tribuat; et quidem dicunt DD. tunc omnino rem esse divi. ~;~di"iden­ dividendam. aequales, jlrdicandum pro legitimo pos- li:a~e~ j:11:
jus majus habet is cui probabilior opinio dendam. Ita Lugo b), Sanchez c),. Palaus 8 Ratìo, quia judex non est rerum do- sessore h),- ut probat Sanchez 7 eum Soto, candum
possessore,
pro

favet. cum Suarez C), Coninck, Salon d), Ba. minus, sed distributor juxta jura partium; Covarruvias, Silvestro, Molina et aliis in-
Sequenda Sed notant DD. l°. Quod attendenda nez d), etc., contra paucos. et ideo, si jura sunt aequalia, aequaliter numeris: ex reg. 65, de reg. jur. z'n 60 ,
opinio pro-
babilìor se-
cundum al-
est illa opinio quae probabilior est secun- Dubium fìt, quando sub opz"nzone est, In dubio inter eas rem dividere debet. ubi dicitur: In parz' debcto vel causa, po-
legata. de parte cui
dum allegata et probata. Hìnc dicunt non cuz· partiem jus magz"s faveat. jus faveat;
Possessori
favendum.
Quoniam tamen jus caeteris paribus tior est condz'tz'o possidentis. Ratio, quia,
posse judicem aperire alteri. parti quod Prima sententia tenet in eocasu posse Judex po- magis favet possessori, propterea excipi- licet in dubio jus sit aequale quoad pro-
ipsa posset pro se allegare; quia hoc esset judicem rem adjudicare cui voluerit. atest, juxta
l os , rem ì
tur: l°. Si in eo casu quo probationes sunt prietatem, potius tamen est jus possiden-
agere munus advocati: quod [udìcì non Quìa, cum utraque pars tunc habeat, jn- CUi adJudicare
malue-
aequales, vel utrinque adsint opiniones tis, qui certus est juris possidendi. - Cer- In dubio
de p o s s e s-
licet. Ita Salmanticenses 1 cum Vasquez, xta diversas doctorum probabiles sen- rito aeque probabiles, una pars bona fide pos- tum est 2°. Quod in dubìo possessionis et sione et pro-
prietate, se-
Sanchez , Palao ; contra Dicastillum. - tentias, integrum jus ad rem, bene poterit sideat. Tunc enim ipsi favendum, ut recte proprietatis judicandum est pro eo qui quenda pro-
babìlicr,
Notant 2°. Propositionem damnatam loqui judex uni ex iis sententiis se confor- ajunt Palaus 8, Salmant, 4 et Sporer 5. Et habet rationes probabiliores. Id patet ex
praecise de sententia. Quare dicunt, ex mare; et tUJ;lC nullam alteri partiinju- probatur ex cap. Ex litferzs, de probat., prop. 2 damnata ab Innocentio XI, quae
illa non vetari judici opinionem minus pro- riam ìnfert, Ita Lugo b),- Sanchez 4 cum ubi dicitur quod si ambarum partium te- dicebat: Probabz7z'ter existimo judù:em
babilem sequi quoad actus, prout exami- Soto e), Valentia, Salas, Ledesma, Ma- stes sint aeque idonei, possessoris testes posse judù:are juxta opz"nz'onem etiam mi-
nare testes, etc., sententiam praecedentes. nuele, Medìna; item Palaus 5, qui vocat Favendum
causis piis,
praeferuntur. - Excipitur 2°. Si agatur nus probabz"lem. Ratio, quia judex est con-
Salmanticenses 2 cum Tapia a) et aliis ci- communem (sed immerito, ut videbimus). de causis matrimonii, dotis, viduae, pu- stitutus a republica, ut unicuique jus suum
tatis. Secunda vero sententia, quam proba- rès Rectius, pilli et aliis causis piis; nam tunc pro iis reddat secundum merita causae; unde
omnino
Quaeritur autem hic l°. An z"n causis biliorem putant Salmanticenses 6 cum Sua- dividenda. judicandum cum jura sunt aequalia, etìam- ipse debet rem adjudicare ei qui pro se
dvz"lzous paris probabz7z"tatz"s possz"t judex rez C), Banez di, Coninck l), Villalobos l), si sint actores, ex cap. fin. de sento et re jus potius habeat. Vide Sanchez 8, Lugo 9
judz'c. Secus vero, si pars opposita jus po- et Salmant. l0.
1 Tr. 29, cap. 1, n. 40... Vasq., in la.nl'2l1.c, disp. 64, n. 7... qu, 7, punct. 4, dub, S. : ,Salas, in l-m 211.e, tr, 8, sect, 12, tius habeat, ex lege Sz· pars, ff de z"noff. Dubium fìt: sz·pro actore sz'nt rasiones
Sanch., Decal.,lib. 1,cap. 9, n.48. - Palaus, traet.l,disp.2, num. 115. - Petr, Ledesma, Sum., parto 2, tr, 8, cap. 22,
punet. lO, n. 9. - Dicast., de Just., lib. 2, tr, 1, disp. 5, post conci. 11, dub. 1.- Man. Rodrlg., Suin., parto 1, cap. 6, In causis
c r i m na-
ì
test. - Excìpìtur 3°. Si agitur de causis probabz'lz'ores, pro quo tunc judù:andum?
dub.,9, n. 285. - 2 Loc~ cito, n. 40. - 3 Loc. cito" num. 2. n.2, (al.n. 1)~ .. Barthol. Medina, in l-m 2ll. C , qU.19, art. 6, libns reo fa- criminalibus, maxime capitalibus; quia Tamburinìus 11 respondet eo casu judi-
- Contnck, de Sacram., disp. 34, dub. lO, n. 94. - • Decal., concl, 2. - 15 Tr. 1, disp.2, punct, lO, num. 5. _ 8 Tr.29, vendum.
tunc omnino judicandum pro reo, etiamsi cem teneri rem adjudicare actori ob eam-
Iib, 1, cap. 9, num, 43 et 45... Valent., in 211. tn 2a.c, disp.5, cap. 1, n. 41 et 42.
pro ipso stet opinio minus probabilis. Ra- dem ratìonem mox allegatami quia jus
tio, quia nemo condemnandus nisì constet possessionis praevalet in pari causa, non
ita etiam Silvester, dicens in generali, v. Opi- bat sententiam quae vult rem esse dividen- de suo crimine: ex lege Absentem ff. de autem in causa minus probabili. - Car-
nio, qu. 2, standum esse opinioni quae sibi dam si sit divisibilis. poenis, et lege Sdant, C. de prob., ubì, ad dinalis autem de Lugo 12 dicit quod judex
faventem habet legem vel antìquam proba- . c) Sanchez, de Mdtr., lib.2, disp. 41, n.16, proferendam sententiam sanguinis, proba- non tenetur, sed potest pro actore ferre
tam consuetudinem. haec docet, quando dubìtatur cujusnam sit res sententìàm, eo quod potest sequi opìnìo-
210. - a) Tapia, tom.l, lib.l, qu. 8, art. 17,
tiones debent esse luce clariores. Et hanc
quae ceteroquin a neutra parte possìdetur. -
n. 9, sententiam hanc utique tenet; sed 'nul- Et ìta etiam Suarez, de Carttate, dz·sp. 13, fuisse mentem Pontificis, cum praedictam nem probabilem, nempe quod actor, ra-
lam de propositione damnata mentionem facit ; sect. 6, n. 4. prop. 2 damnavit, dicunt Lumbier, Fil- tiones pro se probabiliores adducendo,
quod profecto mirum non est, cum Tapia d) Salon, in 2am 2 ae, qu; 63, art. 4, con- guera et alìì, apud Salmant,", satis jus suum probet.
e vivis decesserit anno 1657, et propositio trovo 2, conci. 2: • Quando duae opiniones, Quaeritur 2°. An z"n causz"s dvz'lzous Alii vero communius, ut Cardenas 18
damnata fuerit anno 1679. inquit, sunt .aeque probabiles ex parte facti,
b) Lugo, dzsp. 37, n. 113, haec docet: Si quia uterque ex aequo probat faetum suum, debeat judex judù:are contra legz'Hmum cum Diana ii, etc.; item Croix 14, Elbel 15,
dubium sit facti, favendum est potius reo; si in civilibus debet judex componere partes 1 Tr.15, de 80 Praec., qu.2, de ]udice, etc., cap. t, qU:9, v. Item arguitur. .. Covar., in cap. Possessor, parto 2,
vero sit dubium juris, • quando dubitatur quid inter se, vel si res de qua litigatur sit divi- resp. 2. - •Tr. l, disto 3, n.62. -' Tr. 1, disp. 2, punet. lO, § 7, n.5... St·Zvest., v.Praescriptio I, qu. 3, v. Tertium.-
praecipiat jus in tali casu, an lex extendatur sibilis, dividere illam inter partes». - Idem- n. 3. - c Tr.29, cap. t, n. 44. - 5 Tr. 1, cap_1, n.61, post MoUna, de Just. etJure, tr. 2, disp. 35, num. 20 et21 ; et
vel non extendatur ad ipsum, etc., et utrin- que tenet Baiiez, in 2 am 2 ae, qu.63, art. 4, med. - LU11zbier, Sum. moraI., tomo 3, n. 1731. ~ Filguera, disp.36, n.1. - 8 Decal., lib. 1, cap. 9, n. 47. - 9 Disp. 37,
que sunt opiniones probabiles, de. hoc itaque dub. 1, V. Secundum. Lucerna decret., in propos. 2 Innoc. XI, § Imo in crimi- n. 116. - lO Loc. cit., n. 39. - U Decal., lib. 1, cap. 3, § 4,
dubio procedit nostra quaestio: an tunc possit· e) Sotus, ut notat ipse Sanehez, non ita nal'ibus • • 8 Loc. cit., num. 45. - ., De Matrim., lib. 2, n. 6. - " Disp. 16, n. 99. - 13 Disp. 16, n. 156 et 192; et
judex ferre sententiam pro libito pro hac vel dare loquitur: • Uhi pariles esse omnino con- disp. 41, n. 12 et 14.. Solus, de Secreto. membro 3, qu. 2, disserto 3, n. 33 et 39. -' 14 Lib. 4, n. 1485. - 15 Parto 1,
concl. 3, v. Et quamvis; et in 4, disto 27, qu. 1, art. 3, confero 7, de Conscient., n. 198.
illa parte, amplectendo unam opinionem pro- tigerit opiniones (ita ille, deJust., Ub.3, qu. 6,
babilem relicta alia?» Et n. 115 respondet: art. 5, ad 4), non est apert1lm scelus, nune
• Quando utraque sententia est aeque proba· unam, :o.unc alteram opinionem amplecti; vix
tamen carere potest scandalo». g) Prado, cap. 23, qu. 5, n. 3, adhaeret h) Sanehez, n.12, eum auetoribus hie alle-
bilis, judex melius quidem faciet procurando
partes ad concordiam reducere; absolute ta- I) Coninck, de Sacram., dzsp. 34, dub. lO, opinioni Suarezii et Bafieziicasu quo opiniones gatis de ipso possessore bonae fidei loquitur;
men potest alteram ex iIlis eligere •. Et n.122: n. 94, hoc utique tenet, casu quo neuter rem sunt aequeprobabiles, et eondudit: • Quando et dicit eum posse in hoc casu rem sibi reti-
• In causa.... quae utrinque est dubia dubio possidet. - Villalobos, parto 1, tr. 1, diJfic. 15, utraque .pars habet aequale· jus ad rem et nere; et n.14, ex dictis infert judieem teneri
negativo, jam diximus favendum esse posses- n.2; Sayrus, Clav., lib.l, cap. 11, n.12, neutra eam possidet, judex agnoscit vere jus favere possessori.
partium esse aequale; ergo suo modo tenetur i) Diana, parto 4, tr.3, resol. 26, de ipso
sori et reo, quia in dubio melior est eorum loquuntur de aequali probabilitate faeti, uti
causa». Si vero neuter possideat, Lugo appro- notaverunt ipsi Salmant. ex justitia dividere». possessore loquitur.
 636 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFF!CIO SAECULARIUM.
Rationes
probabilio- HoIzmann l, etalius doctus scrìptor neo-
res non
praejudi- tericus, qui, cum Filguera o, hanc senten-
~~~~ posses- tiam vocat communem, satis probabiliter
tenent quod judex non potest reum legì-
time possidentem re exspoliare, si pro ipso
stent rationes probabiles, etiamsi pro acto-
re stent probabiliores. Ratio, quia posses-
sìo dat jus certum possidenti ad rem reti-
nendam, donec constet de jure alterius,
ut loquitur Roncaglia, dicens k): Tztulus
possessionis, ex commum'ori theologorum
sententia , elidif rationes probabilt'ores,
Idque dic:it.Cardenas 9 probari auctotitate
commun~sslma doctorum I) cum Bartolo,
Innocentìo, Abbate, Jasone, Felino, etc.,
et pluribus textibus. - Unde doctissi-
mus cardinalis Sfondratus 3 scrìpsìt, non
esse procedendum contra possessìonem
nisi ex certitudine. Cum enim jus posses-
sìonis sìt jus certum, non potest elidi nisi
ab alio jure certo actoris et jam probato.
Nequìt autem dici actor jus suum probare,
qui rationes probabiliores, non autem con-
vìncentes, adducit contra possessorem qui
probabile jus habet. - Huic sententiae se
adjungit Bonacina 4, ubi, loquens de oblì-
gatione restitutionis, dicit quod possessor
habens pro se rationem probabìlem non
tenetur ad ullam restitutionem, etiamsi
jus alterius ipsi vìdeatur probabilius; has
rationes adducens: Tum quia zn foro ex-
terno non obligaretur ad ullam restitu-
tionem ; ergo neque obligandus est znforo
conscientiae, cum idem esse debeat judz~
cium fori interni et externi, quando forum
exterius non nititur falsa praesumptz'one:
tum quia possessz'o certa praevalet ratzo-
nz7Jus znducentz"bus in partem oppositam,
sed non generantz7Jus assensum. Ergo ut
certum habet hic auctor quod, etiamsi
l De Conscient., n. 172. - Roncaglia.. tract. 13, de
7° Praec., qu. 2, cap. 2, qu.3, resp. 2. - l! Disp. 16, n. 143
et 144. ~ Bartolus.. in lego 1, ff. de acquirend. possesso _
Innocent. I~ in cap. Ept"scopt"" de rebus eccles. alienando _
Abbas Panorm." in cap. Episcopi" eod.; et in cap. 1, de_
restit. in integr., n. 19. - Jason" in lego 1, ff. de acquiren.
possess., n. 31. - Felino" de rescript., in rubric., n. 6. _
j) Filguera, loc. cit., § Si autem, senten-
tiam hanc, scilicet teneri judicem eo casu judi-
~re «in favorem partis possidentis", simpli-
clter tenet, non tamen vocat communem.
k) Sensus quidem est, sed non textus Ron-
caglia.
I) Auctores isti a Cardenas allegantur pro
actor habet pro se rationes probabìlìores,
sed non convincentes, possessor non est
judìcìo exspoliandus re possessa.
Nec obstat textus supra oppositus: In
pari causa potior est condifio possidentis.
Ergo, ut ait Tamburinius m), non est potior
in causa non pari. - Nam responderi po-
test quod ex textu i11onon necessario in-
fertur quod sententia ferenda sit pro acto-
. re habente rationes probabiliores contra
possessorem legitimum qui pro se ratìo-
nem probabilem habet. Hoc enim casu po-
tìus attendi debet i11a alia regula juris 11,
nimirum: Cumsuntpartiumjuraobscura,
reo favendum est potius quam actori. _
Dixi: possessorem legifimum,' quia alio- In dubio
quin (ut supra dìxìmus) si possessio non de legitima
possessione,
esset certa aut non certe legìtima, tunc prababilior
seq u e n d a
judex debet jus dicere secundum opìnio- de proprie-
tate,
nem probabiliorem de proprietate; ut
omnes docent cum ìpso Cardenas 5. Et
ideo judices communiter res adjudicant
habentibus jus probabilius ; quia in foro
externo difficulter bona fides possessorìs
probari potest,
211. - Quaeritur 3°. An sif licitumju-
dici accipere a/iqua munera a lifigantibus?
- Certum est non licere accipere munera Accipere
magna quae vocant sportulas, scilicet pe- munera ma-
~na, judici
cunias, vestes et alias res pretiosas, l1licitum.
Dubium est: an liceat accipere munera
parva quae vocantur scema, id est escu-
lenta et poculenta?
Affirmant Azor, Cajetanus Silvester Accipe-
Angelus et Menochìus, apud Salmant, 6; parva, re munera
ju-
xta alias,
ex lege Solent, § Non vero, ff. de ojJ. pro- licitum.
cons., ubi dicitur nomine munerum non ve-
nire xenia. - Probant insuper ex cap. Sta-
tutum, § Insuper, de rescript., zn 60, ubi
Bonifacius VIII sic ait: Insuper, ut gra-
a Regale sacerdot., lib. l, § 20, num. 11. - • Disp. 1, de
Restitut., qu. 2, punct. 2, num. 6. - IS Dissert. 3, cap. 4,
num. 40. - Azoy" parto 3, Iib. 13, cap. 23, dub. 2, i. f. _
Cajetan. , S um" v.Judicis peccata"i. f... Silvest." v.Judex I"
num.13, qu, 8. - Angel." v. Judex" num. 8. - Menoch." de
Arbitrar., lib. 2, caso 342, DUro. 36. - 6 Tract. 29, cap. l,
n. 73 et 74.
hoc suo asserto: Possessionem scilicet esse jus
retinendi rem Quod utique expresse docent
auctores allegati, Abbate et Innocentio ex-
ceptis, qui valde obscure loquuntur.
m) Apud Tamburinium, Decal., lib. 1,
cap. 3, § 3, n. 14; et § 4, n. 1 et 9, id non
reperi.
DUB. II. - DE OFFICIO ]UDICIS. - ART. IV.
tts...judicium...procedai, nullum munus....
(nzsi forsan esculentum vel poculentum
mera lz7Jeralitate oblatum, quoà paucis
consumipossit dieous, vel nzsi cum ipsum
propter causam sibi commt"ssam contz~
gerit extra suum domicilium prcficisci,
moderatas expensas) recipere ab eisdem
partz7Jus qualitercumque praesumat.
]uxta a- Verumtamen contradicunt Salmant, I
lios, illici-
tum. cum Navarra, Soto a), Corduba et aliis; et
ajunt praedictam legem Solent, correctam
fuisse ex auth. collat. 2, tif. 2, § Scriptum
est exemplar. Textum autem in § Insuper
ut supra, ajunt loqui tantum de judice
delegato apostolico, non de aliis ; ut con-
stat ex cap. Cum ab omnz~ de vita et ho-
nest. cter., et cap. Romana, de censibus,
zn 6°. - Excipi tantum dicunt episcopum,
dum visitat dioecesim, aut ecc1esiam con-
secrat, qui tantum expensas victus mode-
ratas accipere potest; ex cap. Romana,
§ Procurationes, de cens., in 6°. Vide Sal-
Prior opi- mantìcen.", Hìs vero non obstantibus, pri-
nio, proba-
bilis. mam sententiam cum Glossa 8 nescimus
reprobare: dummodo esculenta i11a a ju-
dice nec directe nec indirecte postulentur;
nescimus enim agnoscere in quo differant
judices delegati ab aliis, - Sicut autem,
ait praefata Glossa b), non reputatur simo-
nia, si praelatus regularis gratis aliquid
recipit ab eo qui petit relìgìonem ingredi,
ut habetur in cap. Dilectus 30, de simonia,
in fin., cum nequeat supponi praelatum
1 Tr, 29, cap. 1. num, i9 et seqq, - Petr. Navar., de
Restit., lib. 4, cap. 2, num. 141•. Corduba, Quaestionar.,
lib. 1, qu. 36, v. IlÙo ad 7. - • Loc. cit., n.36. - a In cito
cap. Statutum, § Insuper, v. N... jorsan eseulentum. -
• Consil., lib. 3, dub. 3, num. 3. - • Disp. 37, num. 136••
211. - a) Sotus, lib.4, qu. 5, art. l, ad 4,
interpretatur verba: Neque suscipz'ant, quae
quandoque in lege reperiuntur; et asserit per
dicta verba statui incapacitatem et inhabili-
tatem omnimodam ad recipienda ea de qui-
bus lex mentionem facit.
b) Glossa, ad V. Consumi, remittit ad
caput Etsi quaestiones 18, de sz'monia, ubi
idem dicitur de xeniis quae episcopus ordi-
nationis vel consecrationis causa reciperet.
e) • Saltem in hoc (concludit S. Doctor in
Hom. apost., tr. 13,1 •. 66)..., non debet repro-
bari consuetudo, ubi reperitur legitime prae-
scripta >.
212. - a) Paludanus, in 4, disto 15, qu. 3,
art. 5, l. f., v. De muneribus (n. 37), potius
loquitur de ipso judice accipiente, sed innuit
637
propter aliquod tenue donum gratis obla-
tum admissionem ad religionemvendere
velle ;--it-a: nec supponi potest ob simile
munus judicem velle injustam ferre sen-
tentiam e).
212. - Quaeritur 4°. Utrum peccet qui
munera dat judici aut ejus ministris?
Distingue: Si det sine justa causa, Dare mu-
equidem peccat cooperando injustae rece-
nera, quan-
do sit pecca- .
ptioni. Secus, si cum causa, nempe ad redi-
tum,
mendam injustam vexationem: modo peri-
culum sìt probabile quod alias manifesta
injustitia sibi inferretur; tunc enim haec
non est corruptio, sed cautio ut jus suum
sibi tribuatur. Ità communiter Sanchez 4,
Lugo 5; Molina, Corduba, Paludanusw, ac
Salmant. 6; contra Ledesma, etc. 7. - Nec
obstant huic leges prohibentes. Nam leges
intendunt vitare ne dantes muneribus ju-
dices corrumpant; non autem ut justam
sententiam obtineant.
Notandum autem quod dans munera
posset post sententiam repetere in judicio
quod dedit: et judex certe ante sententiam
i11ud restituere tenetur, ex can. Non sane,
causo 14, qu. 5.
213. - Notandum denique quod judex Poenae ju-
dicis pecu-
saecularis baratriam committens (id est, n i a corru..
pecunia corruptus iniquam ferens senten-
pti,
tiam) ex legibus dignitate privatur, ìnha-
bilis redditur ad amplius judicandum, et
relegatione punitur. Insuper reputatur in-
famis, et tenetur restituere triplum pro
Molina, tra 2, disp. 88, num, 3. - Corduba" Quaestionar.,
lib. l, qu. 32, ad 3 artic., dict. I, v. Sed utrum tune /ici/e. -
6 Tr.29, cap. l, n. 89. - Martin. Ledesma" 2'" 4n , qu. 18,
art. 5, v. Collig#ur seeundo. - , Apud Sal",ant., 1oc. cit.,
num.9?
casum quo immunis est a peccato ille qui
dedit munera: • Ad crimen autem concus-
sionis, inquit, pertinet si ille dedit, putans se
non aliter posse justitiam obtinere, et judex
turpiter recepit pretium pro eo quod debet
gratis facere, et tenetur illi reddere qui noluit
judicem corrumpere, sed a corruptione prae-
servare et suam vexationem redimere». -
Sed Salmanticenses citant etiam, et quidem
magis feliciter, Michaelem de Palacio, qui, in
4, disto 15, disp. 7, V. I., V. U~lde .munera,
scribit: «Porro ... judex, qui alloquI tenetur
ferre judicium justum, et non fert, nisi pecu-
niis oppignoretur, tenetur pecuniam illam
restituere, et ex illa eleemosynam facere ne-
quit, etial.llsi elargiens ~·lli. non e~t in c"!lpa,
quia redzmend:ze vexatzonzs gratza Jeczt",
 638 LIB. IV; - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. DUB. II. - DE OFFICIO ]UDICIS. - ART. IV. 639

poena, et omnia damna parti laesae. Hoc " in se transtulit, cui tenetur restìtuere. - «publicum, ut litium sit finis. - Trul- - Resp. 2°. Etsi lex positiva munerum
in causa civili. - Sed in causa crìmìnalì, «Bonacina 3, ex S. Thoma a), etc. Vide « lench l ex Sayro, etc. acceptionem prohibeat, accipiens tamen
e:

ubi innocentem damnasset ad mortem, « supra, Dub, 2, art. 1. « Unde resolves: « non tenetur ad restitutionem ante sen-
capitis poena mulctatur. « Resp. 2". Si alioqui dignus suo mu- Injuste da- e l°; Is cujus bona per sententiam ma- « tentiam judicis, nisi lex exprimat quod
judex autem ecclesiasticus suspenditur «nere (tametsi id petens impetraverit,
mnatus po-
test se com- « nifeste injustam adjudieata sunt alteri, ~on illicita tantum, sed etiam in valida
ab officio per annum, et potest alia poena « aliis dignioribus neglectis) per oblivio- pensare.
-potest (nisi alter juste praescripserit) « sit acceptio. - Vide Bonacina 5, Lay-
puniri. - Vide Salmant.", - nem, ex humana fragilitate erraverit, « per occultam compensationem ea recì- « mann 6 ».
Poena coro Corrumpens autem judicem ut ini- «non obligatur in conscientia ad restitu- e pere; quia recuperat jus suum, - Trul- Quaeritur hic :,an judex teneatur re-
rumpentis.
quam sententiam proferat, punitur eadem « tionem ex propriis; cum injuriam for- « lench 2. stituere accepta ante sententiam judtCt's?
poena qua judex ut supra. Ita commu- « malem non intulerit, neque aliquid com- Accipiens «2°. Qui sciens per injustamsenten- Prima opinio, quam tenent Sotus a),' Satis pro-
babili ter te-
niter DD. cum Sanchez a). - Addunt Fa- « modi ex tali sententia acceperit, vel po- ~~i{~:~~ t~: « tiam mala fide accepit bona, tenetur ea et Tapia, Corduba, Rodriguez, Aragon, etc., netur resti-
tuere ante.
rinacius et Menochius, quod corrumpens « tius (secundum alios) cum culpam theo- netur de da-
mno et ex- « semper restituere, nec unquam praescri-
apud Salmant.", affirmat, ex leg.Jurt'sgen· sen ten tiam.

amittit etiam actionem ad datum repe- e logicam non commiserit. Debet tamen pensis, «bere potest; quia sunt aliena, et pos- tium, ff. de pactis ; lego St' plagti' [al. St'
tendum. . «revocare sententiam, si potest sine gravi « sessor malae fidei nunquam praescribit. flagt'tt't], ff. de verbo oblt'g. etc., ubi tales
Dantes autem aut recipientes pro obtì- «incommodo. - Laymann 4 ». « Immo tenetur expensas restituere et conventiones nullae declarantur. Et favet
nenda gratia aut justitia apud Sedem Apo- 215. - « Quaeres go. An sententia judi- e: compensare damna, etiamsi pars laesa huie sententiae D. Thomas 8, qui dicit:
stolicam incurrunt praeterea excommu- « cis t'njusta oblt'getttt foro conscientiae? « non appellaverit, cum non renuntiet ideo Et qut'a eHam me qUt' accepit, contra le-
nieationem ipso facto reservatam b), et « Resp. Sententia injusta ex natura rei Senten- - juri suo. gem accepù, non debet St"bt" retinere.
t i a injusta
accipientes ad restitutionem tenentur; «aut ex omissione ordinis juris simpli- quando in Bona fio « go. Qui bona fide rem postulavit a ju- Secunda vero opinio negato Et hanc Satis pro-
babili ter
conscientia de acei- tenent Lugo 9, Lessius b),' et S. Antoni- non tene-
atque c1erici omni officio aut beneficio «citer necessarii (sive feratur per falso non obliger, pìens , non «diee et bona fide accepit, intelligitque turo
privantur. - Vide Salmant.>. « allegata et probata, sive ex judicis ini-
tenetur nisì
ante prae- « ante tempus praescriptionis finitum, fuis-
nus c), Palaus, Bonacina, Navarra d),
e: Resp. 2°.Si opiniones oppositae aeque « quitate), nullum habet robur in foro seri p t i o- «se sententiam injustam, tenetur eam, Azor b), Trullench b) et alli, apud Sal-
nem.
« probabìlea videantur, non licebit uni « conscientiae; manetque parti laesae, ta- « non tamen expensas restituere. Si vero manto lO, qui aeque probabilem vocant. -
« eorum adjudieare totum pro suo arbi- « metsi non appellet, jus suum, licebitque, « possedit rem bona fide, tempore ad prae- Ratio, quìa haec restitutio non debetur
«trio; cum uterque aequale jus habeat. «si absque scandalo possit, recuperare « scribendum necessario, non tenetur re- de. jure naturae (juxta dieta bo. III,
« Sed suadebit compositionem,immo etiam < bona. S. Thomas a), Sayrus, Bonacina 5, « stituere; quia legitime praescripsit. - n. 712, Qu. 1, V. Pro alti's), nec de jure
e imperabit in casu nimis intrieato (alias e Trullench 6. - Ratio, quia sententia eate- « Salon, Sayrus, Trullench 3 ». positivo: quia leges praefatae et aliae, vel
« enim non licet); ve! uni dimidìum , et « nus obligat in conscientia quatenus ha- 216. - « Quaeres 4°. Quid liceat judici intelliguntur pro foro tantum externo, vel
e alteri alterum dimidium juris aut rei de « bet rationem judicii, hoc est ut est de- «circa munera? de restitutione in poenam criminis, pro
« qua lis est, adjudicabit: memor interim « terminatio jUrls. et definitio justi. Quid de « Resp. l°. Etsi a partibus munera Iibe- qua semper requiritur sententia, etsi non
« axiomatis quod, si partium jura sint e: Dixi: t'n foro conscientiae. Quia in In foro
munerrbus
judici fa- « ralia accipiens aliquando peccet, vel ob
ìnfìictiva poenae, saltem declaratoria cri-
externo ser- ctis, minis.
« ooscura, po#us (avendum si! reo quam « foro extemo, ubi non tam veritas facti vanda est. e scandalum, vel ob perieulum perver-
«actori. - Bonacina c) »'. « quam probatio juridiea spectatur, sen- « tendi justitiam; acceptorum tamen do- Utraque sententia est satis probabilis.
« Resp. gq. Si judex injuste extorqueat Quid de
214. - «Quaeres 2°. Ad quùl teneatur e: tentia prolata servanda est ad evitanda « minium comparat, spectato jure natu- judice inju-
« munera, nolens facere quod justum est s t e extor-
«jude» qui sententiam t'njustam tuW? « scandala etincommoda; neque elapso « rae », - [Hoc est commune et certum. quente mu-
Salmant,"]. « et debet, nisi ea dentur, tenetur resti- nera.
Obli~atio «Resp. l°. Si dolo vel (ut dixi Dub. 2, .«. termino (intra quem appellare licebat)
judicis ìnju-
ste judican· «art. 1), Magna imperitia id fecit, litem « actio ei conceditur, lege sie statuente Quaestion., Iìb. l, qu. 32, ad 3 artìc., dict. 4, v. Secundo
tis, 1 Lib.8, cap. 1, dub. 7, n. 2 et 3. - Sa:!"., Clav., Iib.12,
« fecit suam, id est damnum parl:is laesae « tum in poenam pigritiae tum ob bonum cap. 9, n. 8, v. f., et 0.12. - la Loc. cit., n. 4. - SalonI in modo. ~ Rodrig./ Sum., parto 1, cap. 185, n. 1. ~ Ar'agon, in
2nl1l 211e, qu.60, art. 5, controv.2, concI. 2. - Sayr' l loc. cit., .
2Rm 2RC, qu. 71, art. 4, io f.; cfr. qu.62, art. 5, concI. 7•• '1 Loc.
l Tr. 29, cap. 1, num. 94. - Farinac.) Prax. crimin;, punct. 4, n. 1. - .. Lib. 3, tre 6, cap. 2, n. 10. - Sayr., n. 9. - 3 Loc. cit., o. 5. _. Tr. 13, de Restit., cap. 1, 0.169. - cit., n. 172.- s 2m 2D.C, qu. 62, art. 5, ad 2. - S Disp. 37, n. 134.
qu. 111, n. 124. - Menoch.) de Arbitrar., lib. 2, caso 343, Clavo reg., lib.12, cap. 9, n.S. - li Disp. lO, de 8° Praec., <; Disp.tO, de 8° Praec. , qu. 2, puoct. S.- 8 Lib.3, tr.4, cap.4 J
_ Palaus tr. 32, disp. 2, punet. 21, § 2, n. 2. - Bonat;'1
l

n. 5. - 51 Loc. cit., n.88. - 3 Disp. lO. de 8° Praeco, qo.. 2, qu. 2, punct. 4, n. 4 et 6. _. Decal., lib. 8, cap. 1, dub. 7, n. 2. n. 9 et lO. - Tapla l tomo 2, lib. 5, qu. 30, art. 6. ~ Corduba, disp.l, de Restit., qu.3, punet.3, o. S. ~ 10 Loe. cit., n.170.

213. - a) Sanchez, de Matrimonio, Nb. 1,
disp. 54, n.1,principium generale dumtaxat
habet ex quo haec sententia colligitur, nempe :
Quod in correlativis de uno disponitur, ceno
setur et de altero disponi.
b) Excommunicatio ista, quae lata fuerat a
Bonifacio VIII, extrav. com. Excommunica-
mus, de sento excom., et deinde confirmata a
Gregorio XIII, constit. Ab ipso pontzjìcatus,
9 Novembr. 1574, non amplius vig.et; sed alia
adest, huic ex parte similis, in constit. Apo-
stolicae Sedzs, et quae recensetur inter simpli-
citer reservatas Romano Pontifici, sub nQ. 11,
sci1icet: «Omnes qui, quaestum facientes ex quens in specie de pretio acceptopro ferenda
indulgentiis aliisque gratiis spiritualibus, ex- 216. - a) Sotus, de Just. et Jure, lib. 4,
qu. 7, art. 1, ad 2, ita docet casu quo judex sententia, quando judex in alterutram partem,
communicationis censura plectuntur in con· ob rationes pro utraque aequales,libere posset
stitutione S. Pii V, Quam plenum, 2 Ja- aliquid acceperit ad patrandam injustitiam.
b) Lessius, lz'b.2, cap. 14, n.56, genera- rem decidere, dicit vetitum id esse legibus,
nuarii 1569>. « quae etiam possunt ad restitutionem obli-
c) Bonacina, disp.2, de Peccat., qu. 4, tim disserit de pretio accepto pro opere ini·
quo, sive contra justitiam, sive contra aliam gare, immo et incapaces reddere dominii rei
punct. 9, n. 14, ita sane docet, loquens de hoc titulo datae acquirendi >.
aequa facti probabilitate. virtutem; quod utique negat esse restituen-
dum (opere impleto) ante judicis sententiam. c) S. Antoninus, parto 2, tit. 2, cap. 5,
214. - a) De S. Thoma, vide notam b, ad loquitur de iis quae judici darentur ad COI'·
n.195. _ Eodemque modo loquuntur Azor, parto 3,
Nb. 4, cap. 21, qu. 3 et 4,. Trullench, lib. 7, rumpendum eum.
215. - a) S. Thomas, 2 a 2 ae , qu. 60,
art. 5, d) Petrus Navarra, deRestit., lib. 4, cap.2,
ad 1, de lege injusta loquitur, et negat eam cap. 14, dub. 6, quos Salmant. indiserimina-
tim allegant. - Attamen Lessius, n. 64, lo· n. 134, negat esse restituendum quod est ac-
in conscientia ligare.
 640 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM.
- tuere: uti etìam, si quid datum sit ad re-
" dimendam vexationem, v. gr. ne injuste
« faveat parti adversae, ne eausam nimis
« differat. Quamquam: hoc casu interdum
« praesumi possit datorem remittere obli-
« gationem restituendi. - Laymann 1 ex
e: Gabriele e) et Rebello, etc.",
Acceptum
pro opere ex Certum est igitur et commune inter
justitia de- doctores quod quicumque accipit aliquid,
b i t o, resti-
tuendurn, ut faciat aut omittat id quod ex justitia
facere vel omittere tenebatur, acceptum
restituere debet. Ita S. Thomas, Palaus,
Lugo, Bonacina, etc., cum Salmant. 2. -
Secus, pro
opere ex a .. Dixi: ex justitz"a. Nam qui non tenetur ad
Ha virtute aliquid ex justitia, sed ex càritate aut alia
debito,
virtute, bene potest pro eo pretium acci-
pere, quandoquìdem quod promittit est
pretio aestimabile; ut recte censent Sotus,
Bonacina, Baàez, Lugo I) atque Salmant.",
contra Lessium g), Trullench g), etc,
Corolla-
r um pro
ì
]udex igitur qui ex justitia tenetur
judice, justas ferre sententias , certe restituere
tenetur pretium acceptum pro justa sen-
tentia ferenda: et hoc etiamsi acceperit,
non ab una ex partibus, sed ab extraneo,
puta illius amico, familiari; ut verìus sen-
tiunt Lugo 4, Tapia, Rebellus et Salmant. 5,
contra Sotum, Bafìez, Ledesma, Dicastil·
lum h), Villalobos.
An autem judex teneatur restituere
acceptum pro ferenda injusta sententia?
- Vide dicta Lz'b. III, n. 712, Qu. l,
v. Pro alzi's.
'Lio. 3, tr.4, cap. 4, n. lO, in mcd. - Rebelt., lib. 18,
qu. ult., aum, 5. - S. Thom., opusc. de Erudit. princip.,
Iìb. 4, cap. 4•• Palaus, tr. 82, disp. 2, punct, 21, § l, n. 2••
Lugo, disp, 18, n. 63•• Bonac., de Restìt., disp. 1, qu, 3,
punct, 2, num. 1. - • Tr, 13, de Restitut., cap. I, n. 177. -
Sotus, de ]ust. et ]nre, !io. 4, qu.7, art. I, ad 2, v. Pri·
mtf,5 modus .. - Bonac.} loe. cit., n. 1. - Baiiez} in 2am 2ac,
q1.t. 62, art. 5, dub. 4, post conci. 4, v. Sequitur etiam. -
3 Loc. cit., num. 184 et 185. - , Disp. 37, num. 126. -
Tapia, tomo 2, !io. 5, qu. 30, art. 7, n. 1 et 3.• Rebell.,
ceptum ad ferendam sententiam injustam. Et
inferius loquens de muneribus gratis judici
oblatis, inspiciendum esse ait utrum lex solum
receptionem prohibeat, an etiam incapacem
retinendi judicem reddat.
e) Gabriel Biel, in 4, dist.15, qu. 6, art. 3,
dub.5, non loquitur de praesumptione quod
quandoque haec munera gratis dentur, in re·
liquis vero concordato
I) De Lugo, vide notam b, ad lib. 3, n.713.
g) Lessius, lib.2, cap. 14, n. 69; et Trul-
lench, lib. 7, cap. 14, dub. 7, n. 5, ajunt re-
stituendum esse quod acceptum est propter
Sed hine quaeritur: An, cum jus#Na Si judcx
potest terre
est dubia, siue paris probabilitatz's, ìta ut sententiam
ut maluc-
judex possit ferre sententiam pro parte rit:
pro qua maluerit (juxta opinionem aliquo-
rum quos retulimus n. 210, v. Quaeritur
autem: quam vero opinionem ut proba-
bilem non admisimus), teneatur judex re-
stituere quod accepit ab una ex partious,
ut pro ea Setlte1ltiam proferat ?
Certum est talem acceptationem esse Acceptio
muneris ab
illicitam ex propos. 26 damnata ab AIe· una parte,
xandro VII, quae dicebat: Quando litigatl- illicita.
tes habent pro se opz'niones aeque proba-
biles, potest judex pecuniam accipere pro
ferenda sententia in fauorem unzus prae
alio.
Sed prima sententia negat acceptio- Sed, juxta
alios, V21]i·
nem esse invalidam de jure naturali; quia da jure na-
judex accipit ut faciat id ad quod ex ju- turali.
stitia non tenebatur. Ita Lessius 6; et pro-
babilem vocant Trullench, Fagundez, etc.
Et ideo dìcunt ;: si non adsit lex particu-
laris, non deberi restitutionem. - Secunda ]nxta S.
Doctorem,
sententia vero, cui subscribo, contradicit; invalida.
quia judex, semper ac sententiam fert,
exercet actum ad quem exjustitia tene-
tur; nihil igitur accipere potest pro sen-
tentia quam profert, cum ad id ex justitia
teneatur. Ita Diana, Palaus, Molina, Co-
varruvias, cum Salmant. 7.
217. - Circa autem stipendium com-
missarii seu exsecutoris, - quaeritur: an
si commissarius mittitur ad plures exse-
lìb, 18, qu. 20, n. 1. . • Lcc, cìt., num. 183. - Sotus, 10c.
cit., v. Primus modus. . Banez} in 2am2n c:, qU.62, art. 5,
duo. 4, concl, 4.. Petr, Ledesma, Snm., parto 2, tr. 8,
cap. 11, post concl, 8, duo. 2, v. Dico 4. - Villalob., parto 2,
tr. li, diff. 17, num. 1 et 3. - • Lib, 2, cap. 14, n. 64. _
Trull., !io. 8, cap. I, duo. 6, n. lO. - Fagund., Decal.,
!io. 8, cap. 26, num. 34. - Diana, parto 6, tr. 6, resol. 59,
V. Sed re melius. . Palaus. tr. 32, disp. 2, punct. 21, § l,
n. 4. - Molina} tr. 2, disp.83. - Covar.} in cap. Peccatu11t}
parto 2, § 3, n. 1. • , Tr. 13, cap. 1, n. 181.
opus jam ex caritate debitum, nisi opus illud
sit laboriosumaut sumptuosum vel periculo-
sum, uti limitant; secus vero (Lessius, n. 70;
Trullench, n. 6), si opus debetur ex alia vir-
tute. Cfr. etiam pro Lessio notam a, ad lib. 3,
n.713.
h) Dicastillus a Salmant. non satis recte
citatur; dicit enim, de Just., lib. 2, tr. 2)
disp. 6, dub. 3, n. 54, probabile esse non esse
restituendum id quod quis ab aliquo accepit,
ne damnum inferret aHi tertiae personae, non
conjunctae nec devinctae consanguinitate aut
amicitia cum ipso dante.
\
DUB. m. - DE OFFICIO ADVOCATI.
cutiones faaendas , possit a singulzs de-
bitoribus integrum stlpendzum diarzum
exigere?
Exsecutor Affirmant Lugo 1 et Lessìus 2: eodem
potest, ju-
xta alios,
exigere sa-
modo quo quis locans operam suam ali-
larium a cubi pro alicujus negotio, tantumdem ab
singulis.
alio pro alio negotio posset exigere. -
Sed negant Sanchez 3; Tanner, Diana, etc.,
Veri.us non cum Salmant. 4, qui verius dicunt omnino
potesr.
tenendum oppositum. Quia (ut ajunt) sa-
larium dìurnum non daturcommissario
pro numero exsecutionum, sed pro opere
cujusque dìeì; ideo solum salarium ordi-
DUBIUM
Quod sìt officium Advocati.
218. Quae requirantur in adoocato. - 219. Quibus prohibeatur offiez'um adoocati exerc~re.
- 220. Quid liez'tum sz't aduocato. - 221. Quos pauperes teneatur advocatus tueri. -
222. An possit aduocatus tueri causam minus probabilern. -:- 223. Qua?td~ advocat?-ts
teneatur ad restitutionem. - 224. An liceat advocato conuerure de pretto, incepta lite.
An, de quota litis. - 225. Plura notanda circa adaocati salarium. - 226. Quando
peccet advocatus contra suum officium.
In advoca-
to quatuor 218. - « Suppono secundum omnes, in
req u r u n- «
ì
advocato quatuor requiri, scilicet: scien-
turo
- tiam convenientem, justitiam causae,
«fìdelìtatem et pretìum justum: quod si
« taxatum est, non licet ultra hoc acci-
« pere; ubi non est taxatum, sufficit ju-
« stum naturale: ut vide apud Bonacina.
Quibus pro-
hibeatur 219. - Sed ante omnia notandum est,
munus ad- vetitum esse munus advocati exercere
vocatì.
impotentibus, infamibus. Jtem, monachis,
nisi interveniat utilitas monasterii et li-
centia praelati, ex cap. Ex parte, de postu-
1 Dìsp, 37, n. 183. - • LiO. 2, cap. 24, duo. 5, n. 29,
ad 4. - 3 ConsiL, !io. 3, dno. 23, n. 1. - Tanner, tomo 3,
disp. 4, qn. 7, duo. 6, num. 162. - Diana, parto 3, tr. 5,
resol. 77. - .( Tr. 29, cap. 1, n. 96. - 5 Loc. cit., DUID. 97.
- 6 Loc. cit., dub.24, num. 1. - Aragon) in 2A.lD 2ac, qu. 63.
art. 2, concI. 2.. Sotus} de ]ust. et ]ure, lib. 3, qu. 6, art. 4,
217. - a) S. Doctor in Hom. apost., tr. 13,
n. 68, distinguendum esse ait, scilicet: « Cum
commissario taxatum est pretium pro OCCU"
patione sua cujusque diei; et tunc certe... non
potest ille plus eo exigere. Sed cum commis-
siones essent disparatae, et assignatum esset
salarium speciale pro qualibet procuratione,...
posse commissar~um exigere plura salaria pr.o
qualitate exsecutlOnum; et hoc est quod sentlt
etiam Lessius». - Et profecto haec videntur
curo Lessio pIane concordare, dum auctor iste
concedit exsecutorem posse plura salaria pro
S. ALPHONSI, Opera moralia. - Tom. II.
641
narium exigere potest, et aliquid amplius
quidem, si labor ob numerum exsecutio-
num sit extraordinarius; ut bene notant
Salmant. 5 cum aliis a).
Certum autem videtur cum Sanchez 6, ]udex ne-
quitdivide-
Aragon, Salon b), Soto ac Salmant. 7, non
l'e stipen-
posse judicem dividere stipendium eum
dium cum
exsecutore.
exsecutore (et tanto minus posse exsecu-
torern dividere eum alio, ut dicunt; sed
hoc non placet), Quia judex ex offìcio te-
netur eligere commissarium; idcirco pro
tali electione nullum pretium recipere
potest.
m.
lando. - Item, sacerdotibus, sive in foro
laicali sive ecclesiastico 8, nisi sit causa
propria, vel propriae ecclesiae, vel pau-
perum, vel consanguineorum infra quar-
tum gradum: modo isti alium advocatum
ita idoneum non inveniant. In causa tamen
criminali non licet unquam sacerdotibus
advocare coramjudice saeculari. Sanchez,
Silvester, etc. cum Salmant. 9. - Idem di-
citura) de clericis in sacris constitutis, sive
in minoribus si sint beneficiati: nisi ca-
reant patrimonio sufficienti ad victum;
concl, 4•. , Loc. cìt., num, 98 et 99. - Bonac., disp. lO, de
8' Praec., qu. 3, punct.4.• • Ex cap. Sacerdolibus 2, Ne
clerici ve! mon. Cfr. etiam cap. Clerict" l} et cap. Cum
sacerdotis 3} eod. tit. - Sancit.} ConsiI., lib. 6, cap. 7,
dub. 3, num.2. - Silvest.} v. Advocatus} qu.2. - Il Tr.29,
cap. 4, n. 5.
pluribus exsecutionibus accipere «~odo id
non putetur esse contra mentem mag1stratus
tale pretium taxantis ».
b) Salon, z'n 2 am 2 ae., qu. 63, art. 2, cOff-
trovo 8, id non habet, quamvis a Salmant. hlc
citetur; sed dumtaxat, conel. 4, generatim
negat posse vendere offida publica eum qui
habet tantum licentiam ad ea transferenda;
et si illa nihilominus vendat, ait eum obligari
ad restituendum pretium acceptum.
219. - a) Scilicet omnia quae hic supra de
sacerdotibus dieta sunto
41
 642 LIB. IV. - CAP.
ut Sanchez l, Panormitanus, Lancellotus,
Silvester et Salmant.P, Si quis autem ex
his semel vel bis causas advocaret contra
m, - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM. DUB. III. - DE OFFICIO ADVOCATI. 643
« rationes in judicio: ergo etiam advoca- An autem in necessitate graoi tenea- vocato minus probabilis apparet, ipsa ju-
« tus, patrocinandi; neque semper est ve- tur pauperes tuerz' sub mortalz"? - Ne- dici videtur probabilior.
« rius quod videtur probabilius: et forte
In neces- gant Navarrus et Cajetanus. Sed verius
sitate gravi Notant tamen l°. Lugo, Malderus o, Limitatio.

prohibitionem, non peccaret graviter; se-
cus, si ex professo; ut Sanchez, etc. cum
Salmant,".
elerici Sed notandum l°. Ex communi senten-
non sacer-
dotesp os - tia, non esse vetitum c1ericis non sacerdo-
sunt advo-
care in cau- tibus advocare pro negotiis ecclesiasticis
sis eeele-
siae, (ratione vel personae vel rei ecc1esiae) in
quocumque foro. Ita iidem auctores ìbìd.>,
Et constat ex cap. I} de postulando} ubi
c1ericis tantum prohibetur advocare in
foro laicali pro causis saecularibus.
In mino- Notandum 2°. Quod clerici in minori-
ri bus non
beneficiati bus sine beneficio possunt quascumque
possunt in
quibusvis causas civiles in quolibet foro advocare.
cìvilìbus.
- An vero possint in causa criminali?
Quid in Affirmant alii apud Salmant. 5; sed tutius
crimina-
libus. negandum, ex cap. 9} Ne clerzci vel mon.;
et can.L, dz"St. 51. Probabiliter tamen licet
reum tueri (ut Sanchez 6 cum Navarro);
cum textus loquantur de tuendo actore.
220. - « Resp. l°. Non potest sub gra vi
ca~:~e~~i~
lis injustae « peccato suscipere causam quam scit esse
!1iraviter il·
licita. « injustam. - Ex causis autem civilibus,
« in utramque partem -probabilìbus et duo
Susceptio « biis, potest utramvis, etiam mìnus pro-
causae pro-
babilis, lici- « babilem tueri: dummodo cliens de mi-
ta,
« nore probabilitate moneatur. Vasquez,
«Salas, card. de Lugo a)} Diana 7. Quia
« aliud erit judicium judicis. - Bonaci-
« na 8; et supra b)} Lib. I} cap. 2} dub. 2.
« Dixi: dvz"libus/ quia in causa crimi-.
« nali dubia non licet tueri partes actoris,
« qui in tali casu graviter peccat contra
« reum; ergo etiam advocatus. Filliuc-
« cius c). Neque quando actor contra pos-
e sessorem agens scit se nihil posse evin-
« cere, sed rem mansuram semper duo
« biam; quia tunc injuste vexatur posses-
« sor, pro quo tandem judex debebit ju-
« dicare: ut vide card. de Lugo 9, Salas l0.
« Resp. Il". In causa criminali potest
« reum etiam sontem defendere, ut mor-
« tem aliamve poenam evadat; quia reus
e: non tenetur ad poenam nisi convictus:
« ergo potest per se vel alium eam aver-
« tere, donec convincatur. - Bonacina 11".
221. - e: Resp. Ill", Advocatus tenetur
e: pauperibus in estrema», [Etiam cum suo
in commodo gravi, non autem gravissimo,
ut S. Thomas 12, quando non apparet in
promptu quomodo possit pauperi aliter
subveniri ; ìtem Sanchez, Palaus a) et Sal-
manto 13. communiter] « vel gravi neces-
« sitate gratis patrocinari: sine notabili
« tamen suo incommodo. Ratio est lex
« caritatis. - Navarrus b)} Cajetanus, Les-
sub gravi affirmant Sotus, Valentia, Toletus, etc., Diana d) et Lorca d)} apud Salmant. 6, quod
tenetur,
cum Salmant. \ quando advocatus supero hoc currit si probabilitas sit juris; nam
In crimi- f1uum habet suo statui. si sit facti, etiam in pari probabilitate
nali dubia, Quidinne-
tueri partes cessi t a t e Tenetur etiam advocatus causas pau- (quia tunc omnino favendum est reo) com-
communì.
~ft~';:~' illi- perum advocare in necessitatibus com- muniter dicunt non licere advocato acto-
munibus. Sufficit tamen, si ipse in hoc rem tueri. - Notant 2° Salmant. 7 cum
aliquid largiatur ex superfiuis: intellige, Lugo 8, quod in causa paris probabilitatis
temporis et divitiarum. juris, commune est inter DD., licitum esse
222. - Magna est quaestio: An possit advocare sive pro reo sive pro actore.
advocatus tuerz' causam minusproba- « Unde resolves:
b17em? 223. - « l°. Advocatus qui sciens pa- Patroci-
nans causae
Quod possit tunc reum tueri, commune « trocinatur causae injustae ", [Sive qui Injustae, te-
netur restj..
Defendere est. Dicunt tamen Valentia a)} Silvester, culpabiliter ignorat causam esse injustam: tuere.
sontem in Martìnez b)} etc., apud Salmant.", non posse Salmant. 9) « tenetur ad compensationem
criminali,
Iicitum. cum opinione minus probabili defendere « omnium dàmnorum inde consequentium.
In causa actorem. - AHi tamen communiuscum « - Unde parti contrariae restituere debet
minus pro-
babili de- Busenbaum c), ut Lugo 3, Sanchez s, Azor, « ex peccato commissionis, quia fuit illi
fendere a-
ctorem, Iici- Villalobos, Lorca, etc., indistincte conce- «causa positiva damni (similiterque, si
citum.
Quando ad- dunt advocatis tueri tam actorem quam « causam dubiam tueatur, eamque obti-
vocatus de- reum in causa minus probabili. Quia, si «neat fraude; quia intercedit injustitia
beat paupe-
ri subveni- potest quisque cum jure probabili litigare, « ratione partis adversae). - Clienti vero
re.
potest etiam alius eum tueri: modo ad- .. suo tenetur restituere ex peccato omìs-
vertat suum c1ientem de minori probabi- « sionis; quia ex officio tenebatur monere
litate suae causae. - ignorantem causae injustitiam. Quod
Utramque sententiam Salmant.5vocant « addo, quia, si clienti constabat causae
satìs probabilem. - Sed revera huic se- « in:justitia, non tenetur illi restituere. -
cundae sententiae adhaerent, sicut et ego. « Bonacina lO, Lessius 11, Filliuccius, Lay-
Ratio: tum quia opinio minus probabilis « mann, Tanner 12.

«utraque pars habet jus proferendi suas
1Consìl., Iìb, 6, cap. 7, dub. 3, n. 7. - Panorm», in
cap. 1,de postulando, num. 4. - Lancettot., Institut, juris
canon., Iib, 3, tit, 2, § 12.. Silv.st., v. Advocatus, qu, 2et4.·
• Tr.29, cap. 4, n. 7 et 8. - Sanch., 1oc. cit., dub. 4, n.2. -
8 Loc. cit., num, 10. - Iidem auctores. - Sanch' l loc. cit.,
dub. 3, num. 6. - S,·lvest., loe. cit., qu. 4. - Innocent., in
cap. elerid, de postulando, n. 3. - " Ap. Salmant' l loe. cit.,
n. 7. - • Tr. 29, cap. 4, n.9. - • Loc. clt., dub. 3, n. 8. -
Navar' l Commento 2, de Regular., n. 66. - Vasq.) in 14 m 20 t ,
« sius, Filliuccius, Bonacina 14 ".
disp. 64, n. 3. - Salas, in 1a m. 20 11, tr.8, sect.f i, n. 108.-
, Part.2, tr, 13, resol. 4. - • Disp. lO, de8' Praec., qu.B,
punct.4, n.8; et disp.2, de Peccat., qu.4, punct.9, n.16.
_ 9Disp. 41, n. 7. - lO Loe. cit., num.l08. - 11 Disp, lO,
de 8° Praec., qu, S, punct. 4, n. 7. - 19 2a 2°c, qu. 71, art. 1.
- Sanch., loc. cit., dub. 1, n. 1 et 5.. 18 Loc. cit., n. 20
et 21. - Cajetan., in 20m 2a c , qu. 71, art. 1.. Less.~ lib. 2,
cap. SI, dub. 7. - Fili., tr. 40, cap. lO, a n.286. -" Disp. lO,
de 8° Praec., qu, 3, punct. 4, n. 2.
decursu temporis potest probabilior eva-
dere; tum quia multoties opinio quae ad-
Navar., Man., cap. 25, n. 29, v. Quinto. - Cajetan., in
211m 24 C , qu, 71, art. 1. - Sotus, de ]ust. et ]ure, lib. 5, qu. 8,·
art. 1, dub. 2. - V4lent., in 2 0m AC,
2 disp. 5, qu, 15,punet. 2. -
Tol.t., Iib.5, cap. 60, n.1.. 1 Tr.29, cap. 4, n.2S et 24.-
Silvest., v. Advocatus, qu. lS. - • Loc. cit., num. ffI. -
• Disp. 41, n. 8.- • DecaI., Iib. 1,cap. 9, n. 53. - Asor,
parto l, Iib. 2, cap. 17, qu. 12 (utt.). - Villal., part.l, tr. l,
« 2°. Similiter peccare et ad restitu-
« tionem teneri, quando defendit artìcu-
diff. 14,' n. 5. - Lorca, in lo=' 2oc, de Actib. hum., disp.39,
membro 2, v. Eadem tlub. - • Loc. cit., n. 48. - Lugo,
disp.41, n. 7. - • Tr.29, cap. 4, n. 86. -' Loc. clt., n.86. -
, Loc. cit., n. 7. - • Tr.29, cap. 4, n.32. - ,. Disp. IO, de
8' Praec., q1;. S, punct. 4, n.4. - 11 Lib. 2, cap. 81, dub.8,
n.48. - Fili., tr. 40, cap. lO, n. 282. - Laym., Iib. l, tr. 1,
cap. 5, n.18. - " Tom. S, disp. 4, qu. 4, dub. 6, n. 127.

222. - a) Valentia, z'n 2 am 2 ae , disp. 5} concedit in civilibus tantum, secus in crimi-

220. - Card. de Lugo, disp. 41, n. 7, mineret reo, et parum interesset actoris causa
a) qu. 15, punct.4} v. Dico 3 o} negat utique nalibus. Unde ejusdem sententiae est ac Mar-
haec docet in minori probabilitate juris. potiri, tunc esset contra caritatem defendere posse actorem ab advocato defendi, sed casu tinez.
b) Busenbaumj lib.l, tr. l, scilicet in suo ~ actorem •. quo opinionemnon solurn minus probabilem, d) Malderus, Diana et Lorca a Salmant.
tractatu de Conscientia (qui a S. Alphonso ex 221.- a) Palaus, tr. 6} disp.2}punct.2} n. 5, sed simul etiam falsam judicat; sed, v. Dù;o4} contra banc sententiam adducuntur, in quan-
duabus ultimis Theologiae moralis editionibus 'loquitur de praecepto eleemosynae genera- dicit advocatum probabiliter posse causam su· turo scilicet auctores illi concedunt absolute
expunctus est, ac proinde in hac nostra etiam tim, quod gravem obligationem inducere ait scipere sive rei sive actoris, si «de opinione et sine ulla juris aut facti distinctione, advo-
desideratur), cap. 2, de Consc. dubia} dub. 2, in extrema proximi necessitate, subveniendi quam judicat minus probabilem, non etiam catum posse actori patrocinari in causa dubia.
resolv. 6, haec de advocato scripserat: «Potest scilicet proximo ex bonis statui superfiuis. habeat determinatum assensum quod sit falsa, Et re quidem vera ita sentiunt Malderus, z'n
advocatus suscipere patrocinium causae pro- b) Navarrus, Man.} cap. 25} n. 29, v. Quz'n- aut talem assensum deponat '. lam 2 a . } qu. 19, art. 6} disp. .86} v. Dico 8,
babilis, etsi judicet contrariam probabiliorem ... to, eum peccare (scilicet mortaliter) ait qui b) Martinez, in lam 2 a . } qu. 19, art. 6, i./.; Lorca, loc. cz't.; Diana, parto 2, tr. 13}
Ratio, quia utraque pars habet jus proferendi proximi causam in extrema ejus necessitate dub.6} concI. 3} negat posse in criminalibus resol. 6. Quin etiam Diana, parto 4} tr. 3}
suas causas in judicio •. non defendit, sed subdit: «Non tenetur magis tanturn, secus autem in civilibus, quidqnid resol. 47, expressis verbis asserit advocatum
c) Filliuccius, tr. 40, cap. lO, n. 285: ad faciendam eleemosynam de sua arte, quam dicant Salmant. posse iri causa etiam criminali, stante dubio
«Quando grave damnum, inquit, ex eo im- dives de suis bonis •. Si Busenbaum, hic superius, n. 220} id facti, contra reum patrocinari. .
 644 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM.
Item, de- « lum justum causae injustae, ut sic 'ad-
fendens ar-
ticulum ju- « versarium vexet, ìmpedìat, differat aut
stum cau-
sae inju- «pervertat, docet Trullench 1 ex Cajeta-
stae,
« no, Sayro, etc. - Quia censetur defen-
« dere causam injustam.
Defendere « 3°. Quando causa nihil fere habet pro-
causam vix
probabi. «babilitatis, ita ut vix moraliter sit spes
lem , ìtlìcì-
tum, « obtinendi, eo quod apud judiees semper
« rejiciatur, regulariter non licet susci-
« pere: tum quia facit ut cliens sine fru-
«ctu tempus et pecuniam. perdat; tum
« quia talis cornmunìter non habetur pro-
«babilis. - Card. de Lugo 2.
Quid de e Quando autem cliens habet bonum
defenden-
te in posses- «jus in causa possessionis, non tamen in
sorìo,
« proprietate, an liceat advocato eum de-
«fendere in causa possessoria (dum de
«proprietate non agitur), quìdam affir-
« mant, negant alli. - Vide Fagundez 3,
« Molina 4, card. de Lugo' »,
Alli igìtur dicunt licere advocato talem
clientem defendere, quia tunc solum per-
missive cooperatur ad peccatum clientis,
cum eo casu exerceat munus consultoris
apud judìcem. - Sed verìus contradicit
Lugo 6 cum Molina a), Fagundez a), Me-
dina a), etc. Ratio, quia, sicut peccat cliens
rem retinendo, sic advocatus in tali reten-
tione ei cooperando: advocatus autem non
se habet ex parte judicis, sed clientis.
Aequi- ({ 4°.Advocatus, antequam patrocinium
tas causae
prius exa- ({ causae suscipiat, tenetur examinare ejus
minanda et
clienti- ape· ({ aequitatem et probabilitatem, eamque
rienda. « clienti indicare sincere. Si enim falsa
1 Lib. 8, cap. 5, dub. 8, n. 5. - Cajet., Sum., v. Advo·
catus. - Sayr., Clav., lib. 12, cap. 28, n. 14. - • Disp. 41,
n. 8. - 3 Decal., lib. 8, cap. 88, n. 39. - • Tr. 2, disp. 81,
n. 22. - IS Loc. cit., num. lO. - 8 Loc. cito - 1 Disp. 2,
de Peccat., qu, 4, punct. 9, num. 16. - S De Conscìent.,
223. - a) Molina et Fagundez, locis citatis,
videntur consentire, ut ait Lugo. Loquitur
enim Molina de testamento minus solemni,
quod quidem negat irritari a lege, sed ait
tantum non adm.itti ad probandam ultimam
voluntatem defuncti in foroexterno; hinc dicit
Molina loc. cito (cui Fagundez adhaeret): «Ad·
vocatos qui sibi persuaserint eam fuisse le-
gumlatorum mentem..., teneri in conscientiae
foro interrogare clientulos qui eorum petunt
patrocinium, ut ipsis tamquam haeredibus ab
intestato in exteriori foro adjudicentur bona
defuncti in 'minus solemni testamento aut co-
dicilloaliis relicta, num sibi persuadeant illam
fuisse voluntatem testatoris: quodsi annuant,
aut ipsimet advocati, illis negantibus, id sibi
e promissione vel inani spe victoriae sum-
({ ptibus ìnvolvat, tenetur ad restitutionem
« (Bonacina 7); uti et si qualitatem ac sta-
e tum causae , seu periculum ejus per-
« dendae indicare neglexerit, et cliens, eo
e: cognito, 'litigaturus non fuisset. Quod si
« dubiurn sit an eo casu Iitem prosecu-
« turus fuisset, neque id ulla diligentia co-
« gnosci possìt, non teneri advocatum ad
« damna resarcienda docet Bardi 3; quod
({ melior sit conditìo possidentis, dum de
({ damno illato non constato
« 5°. Si clientis causam minus proba-
« bìlem dicat esse omnìno justam, tenetur
({ de damno, si cliens cognito causae du-
« bio, non fuisset litigaturus. - Bona-
«cina 9.
« 6°. Si in progressu causae iniquita-
« tem videat, tenetur mox monere clien-
« tem, et suadere ut desistat; alias ad re-
« stitutionem damnorum obligabitur: quia,
« cum stipendio sit conductus, tenetur ex
«justitia monere, Tanner lO. - Neque po-
« test vel ipse vel judex suadere compo-
- sìtìonem cum damno partis; quia com-
«positio non habetlocum nisi quando res
«est dubia. Si vero inducat ad transa-
«ctionem sine damno, deceptione, vi et
« metu, non tenetur; quia nulli facit in-
« juriam. - Valentia b), Azor, Lessius,
« Laymann, Bonacina 11.
« 7°. Non potest absolvi qui paratus est
« quasvis causas defendendas suscipere.
« _ Sayrus c) ».
discept.4, cap. 29, n. 18. - • Loc. cit., n. 16. - lO Tom. 8,
disp. 4, qu. 4, dub. 6, num. 129. - Asor, parto 3, lib. 13,
cap. 29, dub. 3, v. Tertio. - Less., lib. 2, cap. 31, dub. 8,
n. 49.• Laym., lib. l, tr. 1, cap. 5, n. 20.• 11 Disp. lO, de
8° Praec" qu. 3, punct. 4, n. 6.
persuadeant, non posse illis praestare patro-
cinium, utpote ad rem injustam •. - Barthol.
Medina pariter, juxta eumdem card. de Lugo,
_favet huic doctrinae, dum, in Sum., lib, 1,
cap. 16, § 4, V. Secundum peccatum, damnat
de peccato advocatum qui in causa injusta
suscipit aliquod caput justum defendendum,
ut eo modoimpediat, differat vel divertat cau·
sam principalem.
b) Valentia, in 2 a m 2 a e, disp. 5, qu. 15,
punct. 4, qu. 2, ait desistendum esse, si ad-
vocatus in decursu causae, iniquitatem ejus
advertat.
c) Sayrus, lib. 12, cap. 23,n. 18, dictum
istud perspicue insinuat, dum affirmat advo-
catum illum peccare.
DUB. III. - DE OFFICIO
Quidde
pretio paci-
224. - «8°. Non lìcetcum 'cliente con-
scendo. ({ venire de pretio post inchoatam lìtem,
({ sed vel ante coeptam vel post fìnìtam,
e ex can. Infames, caus. 3, qu.7,· quia »
[cliens] «postquam sua instrumenta osteno
« dit, cogetur quolìbet pretio state ne pro-
e datur 1>. - [Si tamen advocatus proce-
dat sine dolo, et pretium sit justum, non
peccat conveniendo de illo etìam in me-
dio litis, Ita Salmant.! cum Navarro].
« Nec licet pacisci de parte aliquota,
({ V. gr. dimidia, tertia vel quarta litis, pro
Decipiens « pretio, si victoria obtigerit; quia id gra-
elientem te-
neturde da- « viter prohibetur. Lex Sumptus, ff. de
mno, «pactis; lex, Lùem, C. de procurat.; can.
« Infames, § Arcentur; lex. Sz· quz, C. de
e postulando. Ratio est, ne praebeatur oc-
Quid si « casio, per fas et nefas, procurandi vì-
in progres-
su causae, « ctoriam. Hoc tamen casu non obligatur
ìniquìtateni « ad restitutionem, si justum pretium non
vìdeat,
« excedat, et dolus ac fraus absit. - Vide
« Silvestrum 2, Navarrum 3, Filliuccium,
« Laymann, Bonacina, Sanchez 4 et card.
e de Lugo' »,
Quantum 225. - Notandum est 1°. Quod advo-
pretium sit
justum. catus non potest exigere pretium quan-
tum vult ; sed debet exigeremoderate,.et
respective ad gravitatem et diffìcultatem
causae, ad scientiarn .et dignitatem advo-
cati atque usum regionis. Si autem pre-
tium sit taxatum a lege recepta et non
P ara ~ abrogata, illi standum; alias advocatu5
tus quasvis
causas dc- qui pretium notabiliter excedens recipit,
fendere.
peccat et restituere tenetur. - Vide Sal·
manticenses 6.
Si cliens
causam de-
Notandum 2°. Quod si de pretio con·
serat, quan- veniatur, et c1iens deserat causam, advo-
do possi t
exigi totum catus potest totum pretium petere, si per
pretium.
ipsum non stet quominus litem prosequa-
turi pari modo ac locans operam suam
pro aliqua mercede, illam bene exigere
potest, si per conductorem stat ne opera
compleatur, ut a) ex lego Sz· uno ff. de tocat.
1 Tr. 29, cap. 4, n. 57... Navar., ,Man., cap. 25, n. SO,
v. Sexto.":" 2 V. Advocatus, n. 12, qu. 19. - a Man., cap. 25,
n. 30, v. Sep#mo. - Fill., tr. 40, cap. lO, n. 291. - Laym.,
lib. S, tre 4, cap. 26, n. lO. - Bonac.) disp. lO, de 80 Praec.,
qu. 8, punct. 4. n. lO. - • Consil., Iib. 6, cap. 7, dub. 9,
num. 3; et Iib. 8, dub. 42. - • De Just. et Jure, disp. 41,
n. 12, v. f. - 8 Tr. 29, cap. 4, n. 53 et 54. - or Loc. cit.,
225. - a) S. Alphonsus allegat hanc legem
ex Salmanticensibus; sed in titulo Loca# con-
ducti nulla habetur lex quae ita incipiat. Sal-
ADV~TI. 645
Ita Salmantic. 7 cum Sayro. (Vide dieta
Lz'b. III, n. 342, V. 2: Peccant). - Hoc
tamen intelligendum dico, si nulla super-
veniat justa causa Iitem deserendi; haec
enim conditio semper subintelligitur ap-
posita in conventione facta,
Notandum 3°. Esse valde probabile Quid, si
pacìscat u r
quod si advocatus conveniat de salario de preti o
per totum
cum aliquo per totum annum pro omni- annum.
bus suis causis tuendis, possit salarium
exigere, etiamsi nulla lis in illo anno oc-
currat. Ratio, quia, si altero anno plures
concurrant lites quae majus salarium me-
rentur, nequit postea majus salarium exi-
gere. Ita Gutierrez, Corella, cum Salman-
tìcens.", - Hoc autem currit in litìbus et
laboribus ordinariis; nam si occurrat ex-
traordinaria lis vel .Iabor, non vetatur ad-
vocato majus salarium exigere. - Bene
tamen advertunt e contrario Azor et Co-
rella, Ibid.", quod si dum agitur lis, advo-
catus in infìrmitatern incidat, pro rata
temporis debet salarium remittere: intel-
lige, si infìrmìtas fuerit longa.
226. - «9°. Peccat advocatus: P. Si, 111 quibus
peccet ad-
« cum non sit idoneus, officium advocati vocatus,
« exerceat et patrocinetur. Lex Nemz'1zz~
«' C. de aduoc. S. Thomas lO. Estque pecca-
« tum ex genere suo mortale. -- 2°. Si de-
« fendat-causam injustam, secundum dieta
« casu primo. - 3°. Si ob nimias dilatio-
« nes, illicitas subornationes testium, etc.,
«notabiliter officiat parti adversae, ha-
« benti alias justam causam, etc. - Vide
« Navarrum 11, Filliuccium 12. - 4°.Si utri·
« que parti patrocinetur; quia repugnat ut
«utramque partem aeque defendat. Sil-
« vester, Sanchez 18. - In diversis tamen
« causis, sec1uso· scandalo, non repugnat.
({ - 5°. Si in eadem causa in qua est ju-
« dex vel assessor, agat advocatum; quia
«duo officia contraria in eadem causa
«exercere non licet.-Silvester 14.-6°. Si
n. 58.• Sayr., Clav.. lib. 12, cap. 23, n. 83_ - Gutier., Pract.
quaest., lib. l, qu. 32•• Corella,Prax., tr. 15, cap. 2, n. 28. -
3 Loc. cit., n. 55. - Asor, parto 8, lib. 13, cap. 29, dub.l0..
Corella) loc. cit., n. 28... 9 Salmant.) n. 56.- IO 24 24 C, qu, 71,
art. 2. - 11 Man., cap. 25, n. 29. - Ii Tr. 40, cap. lO, n.281.
- Sdvest.) v. Advocatus) n.7, qu; 13. - 18 Consil., lib. 6,
cap. 7, dub. 7, n. 8. - 14 Loc. cit., qu. 2. v. Quarto. .
manticenses autem citant et aliam legem,
nempe lego Sed addès, § 9, Cum quz"dam, ff
eod., quae aptissime intento respondet.
646 LIB. IV. - CAP. lll. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARlUM.
« (tametsi defendat causam justam) pro-
« ducat scrìpturas vel testes falsos, aut
< ìnstrumenta. Non tamen peccat si in
«causa manifeste justa adversarium de"
« cipiat :dummodo nulla utatur falsitate,
« v. gr. allegando falsa, etc. - S. Tho-
« mas I, Silvester, Sanchez 2, Trullench 3.
« - 7°. Si adducat leges falsas vel abro-
« gatas, vel doctrinam reprobatam; vel
« leges bonas in falsos sensus sciens pru-
« dens detorqueat. - So. Si in gravamen
« alterius partis quaerat dilationes ad rem
« non facientes. - Vide Filliuccium, Trul-
« lench 4. - 9°. Si accipiat mercedem in-
« justam. Quando autem a lege pretium
« nullum taxatum est, censetur illud ju-
« stum quod habetur tale judicio pruden-
« tum, attenta qualitate negotii, dignitate,
- scientia et peritia advocati, et labore
«quem impendit, ac demum consuetu-
« dine approbata. - Vide Trullench 5. -
« 10°. Si contractum usurarium vel aliter
«iniquum suadeat aut probet. - 11°. Si
«Ieges, statuta et consuetudines patriae
« ignoret (unde si grave damnum clienti
« obveniat, tenetur compensare) vel intel-
« ligere non studeat.
e: 100 • Peccat advocatus contrajustitiam,
« si rationes et fundamenta clientis quem
«juste defendit, vel secreta causae dete-
« gat adversario: ut ex allis probat Fa-
« gundez 6; vide etiam card. de Lugo 7.
1 211. 2l1.e, qu, 71, art. 3, ad 3. - Silvest." v. Ad'Vocatus,
n.6, qu, 12. - 'Consil., lib.6, cap. 7, dub, 8. - , Lib.8,
cap. 5, dub.3, n. 8. - Fili., tr, 40, cap. lO, n. 281. - • Loc,
cìt., n. 11. - 5 Loc. cìt., dub. 5, n. a. - 6 Decal., lib. 8,
cap. 47, n. 13. _ 1 Disp. 41, n. 6. - • Lib, 2, cap. 31, dub, 8,
226. - a) Azor, parto 3, lib. 13, cap. 29,
dub. 3; Filliuccius, tr. 40, cap. lO, n. 283,
negant advocatum posse adversae parti se-
creta causae prodere; quod Filliucciùs limitat:
« Nisi ad occurrendum gravi damno proximi
ex caritate ».
b) S. Thomas, in 2 a 2 a e , qu. 71, art. 3;
« Teneturque ad restitutionem, si eam ob
« causam clìens causam perdidit, victurus
«alias; quia fecit contra officium, nec
«adhibuit diligentiam ad causam obti-
« nendam in favorem clientis. Azor a),
« Filliuccius a), etc.
« Limitant tamen aliqui, nisi periculum
« sit ne pars adversa grave damnum inì-
« que patiatur; quia, ajunt, quilibet potest
« sine suo damno grave damnum alterius
« prohibere. Vide Lessium 8, Azor a), Regi-
« naldum, Filliuccium, Laymann 9. - Ve-
«rum hanc limitationem, cum S. Tho-
« ma b) alli non admittunt, nisi forte reus
« capite plectendus esset, et accusator in-
« juste procederet; tunc enim, ajunt, ad-
« vocatus accusatoris deberet falsitatem
" prodere, si tamen spes esset profuturum,
«accusatore prius monito, ut desistat.
e: Vide card. de Lugo l0.
« 11°. Advocatus, si causarum expedì-
« tiones cum praejudicio clientum diffe-
« rat, postponat, vel plures acceptet quam
« expedire possit, peccat ac tenetur ad
« restìtutìonem; uti et omnium damnorum
« quae per ejus imperitiam, malitiam vel
«negligentiam cliens aut actor incurrit.
«Non tamen tenetur in omnibus causis
« adhibere eamdem diligentiam, sed ma-
e: jorem vel minorem pro causae qualitate.
e: - Vide Filliuccium, Bonacina 11, Les-
« sium 12, Laymann 13 »,
n. 49. - Regin., lib. 25, n.674. - FiI/.,·loc. cit., n.283. -
9 Lib. 11 tr, 1, cap. 5, n. 19. - 10 Loc, cit., n. 6. - Fil/.,
loc, cit., n. 280. - 11 Disp, lO, de 80 Praec., qu, 3, punct, 4,
n. 3 et 16. - " Loc. cit., dub. 8, n.47. - " Lìb, l, tr. 1,
cap. 5, a n. 17.
ad 2,limitationem hanc non expresse rejicit;
videtur tamen eam excludere eo quod, dispu-
tans de casu quo in progressu causae advo-
catus injustitiam ejus advertit, scribit abso-
Iute: «Non debet eam [causam] prodere, ut
scilicet aliam partem juvet, vei secreta suae
causae alteri parti revelet ».
DUB. IV. - DE OFFICIO REFERENTIS, SECRETARU, NOTARU, ETC.
DUBruM IV.
Quae slt obligatl0 Referentis, Secretarii, Notarii et Procuratoris.
'1:27. Ad quid teneantur referentes, etc. - 228. Quando peccent referentes. - 229. Quando
secretarii. - 230. Quando tabelliones sive notarii. - 231. Plura notanda circa notarios
et tabeiliones. - 232. Quando peccentprocuratores. - 233. Plura notanda de stipendio
procuratoris.
Eorum
obligatio.
227. -« Resp. Tenentur ii omnesjuste
nes, « fideliterque exercere suum officium,sive
« ex debito muneris tantum, sive etiam
« ex juramento. Item, tenentur scire ea
« quae ad suum officium spectant,debi-
e tamque diligentiam adhibere, praestan-
« do omnia necessaria, terminos justos pe-
«tendo, et appellando, cum fuerit neces-
«sarium. - Bonacina, Escobar et com-
« muniter.
« Unde resolvuntur sequentes casus:
Bo rurn « l°. Peccant, si odio vel amore, spe
peccata.
« vel timore abutantur officiis suis; si se-
« creta servanda non servent; si partibus
«vel earum sollicitatoribus aliisve tra-
« dant processus vel scripturas originales
« quas non debent, accipiant stipendium
« majus justo vel ultra pretiùm taxatum;
« si lites iniquas suadeant, etc. »,
Peccata
referentis,
228. - «2°. Referens peccat: l°. Si de-
« fectu studii vel per incuriam male refe-
« rat, vel aliquid substantiale praeter-
«mittat. - 2°. Si sit partialis, coneturque
e unius partis justitiam magis quam alte-
« rius explicare. - 3°. Si .sententìam al-
« terutri parti manifestet, priusquam evul-
«getur, unde possint gravia incommoda
« sequi, v. gr. judex recusari, etc. - Vide
« Escobar -.
Peccata
secretarii..
229. - « 3°. Secretarius peccat: l°. Si
«juramentum violet. - 2°. Si arcanum
«prodat. - 3°. Si sententiam nondum
« publicatam manifestet. - 40 • Si proces-
- sus aut sententias non custodiat, vel
« partibus sinepraescripto judicis osten-
- dat. - 50. Si testimonia non fideliter
Bonac., disp. 10, de 8° Praec., qu. S, punct. ult. -
Escob., tr. 6, exam. 6, cap. 5. - Escob.,. tr. 2, exam. 3,
cap. 14, n.58, edito Lugdun. s. d. (al. edito Lugdun., 1644
et Veneta, 1660, n. 90). - Escob' J loc. cit., num. 59, edito
Lugdun. s. d. (al. citatis edit., num. 91). - Escob., tr. 2,
230. - a) Laymann, lib. 3, tr. 6, cap. 2,
ad quem Busenbaum remitttit lectorem,haec
647
e transcribat, sive exaggerando vel ìmmì-
« nuendo, sive immutando aut invertendo.
« - Escobar »,
230. - «4°. TabelHo sive notarius pu- Peccata
tabellionis.
« blicus peccat: l°. Si sine sufficienti pe-
- ritìa (v. gr. clausulas communes, etc.
« ignorans) suscipiat officium. - 2° Si ju-
« ramentum violet. - 3°.Si in depositione
« testium aliquid addat vel detrahat non
« levis momenti. - 4°. Si ministro tran-
e scriptori (erroris periculo) examen com-
« mittat. - 50. Si protocolla et acta ne-
" gligenter custodiat cum damno partium.
« - 6°.Si differat causarum expeditionem
« ut pecuniam extorqueat. - 70 • Si testa-
« mentum scribat hominis rationis usu de-
e stìtutl. - So. Si testes falsos admittat.
« 9°. Si solemnitates necessarias ex igno-
« rantia culpabili vel malitia praetermittat.
« - 100 • Si testimonium aliquod necessa-
«rium, unius rogatu et alterius damno,
« non exhibeat; si conficiat instrumentum
«usurarìum vel falsum, praesertim in
«damnum tertii; si faciat ut processus
« et causae veniant ad alios judices vel
« referentes, etc., quam ordo illius tribu-.
« nalis postulat: quia multum interest ha-
« bere hunc vel illum judicem. Escobar;
«vide Laymann a), Bonacina 1. _ 11°. Si
«secretum violet, V. gr. aperiendo parti
« adversae dieta testium ante eorum pu-
« blicationem; quod esse mortale contra
« justitiam docet Trullench 2 ex Navarro 3.
«- 120 • Si partipetenti instrumenta oc-
- cultet, praesertim quae continent le-
« gata, Navarrus 4, Silvester ., Trullench 6.
exam. 3, ca~. 14, num. 60, edito Lugdun. S. d. (al. edito
citatis, n. 92). - 1 Disp. lO, de 8° Praec., qu. 3, punct. ult.
- 9 Lib. 8, cap. 7, n. S, i. f.• 3 Man., cap. 25, n. 52. -
.. Loc. cit., n. 58. - 15 V. Tabellio, quaer.8. - El Loc. cit.,
num.4.
asserit non quidem de tabellionibus, sed de
judicibus tantum.
 648 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM.
«- 13°. Si acta occultet, vel parti pe-
e tenti transumptum processus neget, -
« 14°. Peccat graviter si amisso instru-
« mento antiquo publico ve1 testamento,
« aliud simile confingat »,
Quinam 231. - Quoad notarìum, notandum l°
arcean tur
ab officio ta-
bellionis.
quod infames infamia juris aut facti nu1-
liter instrumenta conficiunt. Salmant. a).
- Nota 2°. Clerieos in sacris vel benefi-
cium habentes non posse exercere mu-
nus notarìi, nec etiam in foro ecc1esia-
stico publico. Salmant. l cum aliis. -
Nota 3° quod tabelliones nequeunt reci-
pere aliquid a litigantibus ultra pretium
justum.
Sed Dubium est: an iex taxam z'pszs
statuens oblt'get z'n conscientia?
Lex sta-
tuens ta-
Affirmant Navarrus, Trullench, etc.,
xam, juxta apud Salmant. 2, cum sit lex justa. - Sed
alios bbli·
gat in con- negant Machado et Fagundez b)/ quia haec
scientia,
lex est poenalis vel saltem mixta, ideo-
]uxta a- que non obligat in conscientia (ut de lege
lios non o-
bligat, mixta tenent Villalobos, Diana et alii). -
Negat etiam. c) Lugo cum Turriano et aliis,
apud Salmant, 3, sed alia ratione ductus,
nempe quìa, cum tabelliones et alli mini-
stri justitiae vivere debeant ex stipendiis
proprii officii, et tractu temporis augean-
tur pretia rerum ac expensae, juxta mo-
rem circa vietum et vestitum, ideo non
injuste ipsi aliquid exigunt supra taxam:
maxime si attendantur circumstantiae la-
boris et peritiae. Et hanc sententiam Lu-
gonis dieunt Salmant. 4 videri hisce tem-
poribus conformiorem aequitati.
Exceden-
tes justum
Caeterum communiter loquendo, do-
pretium cent DD. hos tabelliones peccare, si ultra
peccant.
justum pretium, aliud, etiam per modum
1 Tr. 29, cap. 5, n. 4 et 5. - Nauar., Man., cap. 25,
num.54•• Truìt., li'Q.S, cap. 7, nume 9. - 2 Loc. cit., num, 18.
_ Machad.) Perfeto confessor, tom.2, lib.6, parr.B, tr.2,
docurn. 5, n. 3. - Villalob.) parto 1, tr. 2, diff. 22, n". 7. -
Diana, parto 1, tr. lO, resol. 20. - Lugo, disp. 41, n. 12.•
Turrian.) in ~DI. 2Ile , .quo.71,..art. 4, _concluso . 3 Loc. cit.,
D. 19. - " Loc~ cit., n. 20. - Navar., Man., cap. 25, n. 54••
Rodrig., Sum., parto 2, cap. 2, nume a. - 5 Tr. 29, cap. 5,
num. 22. - , Loc. cit., num. 24 et 25. - Ludav. Lopes, de
231. - a) Salmant., tr.29, cap. 5, n: 2, de
sola juris infamia id asserunt; instrumenta
vero ab infamibus infamia facticonfecta, irrita
esse negant.
b) Fagundez, Decal.} lib.8} cap. 27, n. 8,
v. Primo, non tractat de praesenti casu; sed
de alio,et quidem valde affini, scilicet de le-
doni, a partibus accipiant, quia talia mu-
nera coacte, non sponte praestantur. Ita
Navarrus, Rodriguez, etc., cum Salmant.".
- Advertunt tamen Salmant. 6 cum Lopez
et Mercado, Rodriguez, Petro Navarra,
quod bene tabellio extraordinarium sti-
pendium recipere potest, si extraordina-
rium praestet laborem, nempe si cogatur
celerius quam par sit tradere transum-
ptum, adire longinquum locum, vellabo-
rare noctu, etc.
232. - « 5°. Procurator peccat: l°. Si
« litem procuret injustam. - 2°.Si plures
« causas suscipiat quam possit expedire e ,
[Ita Panormitanus a) et Cajetanus a), cum
Salmant. 7]. - « 3°.Si plus mercedis accì-
« piat quam justum. - 4°. Si suadeat reo
« vel parti ut injuste veritatem neget. -
« 5°. Si sua incuria, negligentia aliave
e culpa, causa sit ut lis perdatur. - 6°. Si
« nomine partis juret sine partieulari ejus
« informatione, cum perieulo pejerandi,
« - 7°. Si culpabiliter tribunali non adsit,
e futuri incommodi metu, etc. Vide Esco-
« bar, Laymann 8, Bonacina 9. - 8°~ Si
« partes adducat ad concordiam iniquam.
« - 9°. Si dìfferat causam, vel pervertat
« judieem, vel petat terminos impertinen-
« tes aut dilationes superfluas. -- 10°. Si
« falsos testes inducat. Vide Sayrum l0,
« Filliuccium 11, Trullench 12 », [Vide Sal-
mantieenses 13J.
233. - Quaeritur l°. An procurator, sz'
habeat advocatum aut tabellùmem quz'
graus mseroiat, possit justum prett'um
t'tlzs debz'tum staz' retinere?
Resp. Negative, si advocatus aut ta-
bellio serviant magis in gratiam clientis,
Contractib., Iib, 1, cap. 19, v. Porro, ~ Mercad., de "Con-
tractib., tre de Restitut., cap. 16, n. 12.. Rodrig«, loc, cìt.,
num. 1. - Petr, Navar.) lib.' a, cap. a, D. 19. - 7 Tr', 29,
cap. 6, D. 4. - Escob., tr. 2, exam. 3, cap. 14, n.61,edit.
Lugdun. s. d. (al. citatis edit., num.93). - • Lib.3, tr.4,
cap. 26, _n. 7 ~t seqq. --. ~ Disp. lO, de 8° Praec., qu. 3,
punct.4, n. 16. - 10 Clav., Iib. 12, cap. 24, n. 4. - 11 Tr.40,
cap. lO, n. 294 et 295. - " Lib. 8. cap. 6, n. l. - "Tr. 29,
cap. 6, n. 4.
gibus quae vetant dona a tabellionibusaccipi;
easque negat in conscientialigare.
c) De advocatis loquens.
232. - a) Panormitanus et Cajetanus in-
discriminatim citantur a Salmant. cum aliis
auctoribus, pro tota doctrina quam ipsimet
exponunt n.4; at re vera nec Panormitanus, in
DUB. IV. - DE OFFICIO REFERENTIS, SECRETARII, NOTARII, ETC.
Habens
gratis in-
ut Bonacina, Panormitanus a)} etc., cum
servientem, Salmant. b). - Si autem serviant in gra-
quandc pos-
sit sibi re- tiam simul procuratoris et clientis, dicunt
tinere pre-
Quando fium, Bonacina et Bassaeus, ibid. l, quod tunc
possit re-
cipi extra- nihil etiam retinere possit, quia in dubio
ordinarium melior est conditio c1ientis qui possidet.
stipendium.
- Sed (addo) hoc currit in dubio, Nam si
vere fìat remissio etiam intuitu procura-
toris,cur iste retinere non poterit saltem
partem pretii juxta prudentum arbitrium?
modo, intellige, nisi donatio absolute fiat
Peccata
p rc c u r a-
clienti, etsi in gratiam procuratoris.
toris. Quaeritur 2°. An, si p.rocurator alt'um
substt'tuat procuratorem , possit partem
salar# z1lt" tradere et partem retmere?
Sibi sub-
stituens a-
Affirmant probabiliter Salmant.f cum
lium quan- Sayro, Ripa c)} Angelo c); modo iIlum ad-
doque licite
retinet par- moneat de agendis, et insuper suscipiat
tem salarìi,
ipse in se perieulum causae, si forte ob
negligentiam substituti causa amittatur.
Procurator enim tenetur etiam ex culpa
levi circa causae defensionem: hic enim
intervenit duplex contractus justus, unus
cum cliente, alter cum substituto.
Quaeritur 3°. An, sz' procurator zpse
se offerat ad causam tuendam, possit ju-
stum pretz'um exigere?
AHi negant. - Bassaeus vero affirmat:
nisi ab initio animum habuerit suum opus
donandi, vel nisi c1iens sit amicus vel
consanguineus, et procurator causam su-
scipiens nihil de pretio cogitaverit; tunc
enim dieunt DD. censeri voluisse gratis
defendere. - Sed ego tamquam minus
sapiens dieo quod procurator, nisi certe
Bonac., disp, lO, qu. 3, punct, 4, n. 13. - Bonac.,
Ioc, cito . Bass., v. Procurator, in Supplem., n. 4. ~ 1 Sal-
mant., tr, 29, cap. 6, n. 6. - 2 Loc. cit., n. 7. ~ Sayr.,
Clav., lib.12, cap. 24, n. 7. - Bass., loc. cìt., n. a.- Trull.,
cap.l} de juram. calumn., n.5; necCajetanus,
Sum., v. Advocatus}praesentem casumhabent.
233. - a) Panormitanus, z'n cap. Finem
litibus, de dolo et contumacia, n. 29, casum
modo diverso proponit; quaerit enim utrum
et quomodo condemnatusin expensis teneatur
illas expensas reficere quas adversarius fe-
cisset,si non habuisset advocatum gratis sibi
patrocinantem; cui quaesito affirmative re·
spondet, si advocatum illum habuit sub spe
remunerationis; secus, si in dono.Quae forte
doctrina hic applicari posse videbitur.
649
sciat donasse suum laborem, semper ju- Se offerens
ad causam
stum pretium recipere potest: nemo enim tuendam
potest pre-
praesumitur donasse nisi constet; quia tium exige-
donare est perdere. Immo, etiamsi interne re.
donasset, nisi talis donatio ab alio fuerit
acceptata, adhuc posset salarium exigere;
juxta dieta de Contract., Lza. III, n. 725.
Cliens autem, si procurator est amieus CLi e n s ,
quando pos-
vel consanguineus, potest tunc juste prae- sit praesu-
mere dona-
sumere donationem; ut dieunt Trullench tionem.
et Bassaeus, apud Salmant. 3. - Et huie
doctrinae nec etiam acquiescerem, nisi
aliae circumstantiae concurrerent , quae
praesumptionem certam facerent donatio-
nis factae.
Quaeritur 4°. Sz' quz's lt"tt'gans mz'ttat
procuratorem ad advocatum} ut-iste effor-
met aliquam petitionem aut consilium,
sed quia res est fac,!!-is"" procurator ipse
scripturam conficit, et advocatus tantum
eam subscribit: utrum procurator possù
z'nde ex pretzo quod cliens mz'ttz't ad aduo-
catum, partem szaz' retinere?
Affirmant Bonacina et Trullench. Quia, Quid de
p r c c ur a-
ut dìcunt, tunc nemini fit injuria: non tore partes
advocati su-
advocato, quia pars illa jam ei sufficit pro mente.
sua mercede; non parti, quae jam habet
quod quaerit. - Negant tamen Salmant. 4
cum Toleto. Quia procurator ageret con-
tra voluntatem clientis, qui si scivisset
scripturam a solo procuratore confectam
esse, minus pretium dedisset quam tra-
didit. Sed haec ratio non aliud probat,
nisi quod procurator minorem pensionem
sibi retinere debet, non autem nullam.
lìb. 8, cap. 6, n. 4•• Bass" loc. cìt., n. 3. - g·Loc. cit., n. lO.
- Bonac., disp, lO, de 8° Praec., qu, a, punct, 4, nume 15. -
Trull., Ice, cìt., n. 5. - , Tr. 29, cap. 6, n. 11. . Toìet.,
Iib. 5, cap. 62, n. 2.
b) Salmant., loc. cit.} n. 6, manifeste id
significant, dum dicunt pretium illud posse
retinere, si advocatus aut tabellio gratis in·
serviatgratiaipsius procuratoris; negant ve-
ro, si gratia utriusque.
c) Quantacumque cura perquirere potue-
rim, haec reperire nequivi apud Ripa neque
apud Angelum Ubaldum, locis a Salmant. et
Sayro allegatis,scilicet, ut loquuntur Salmant.:
Ripa, de Peste, tit. de Remediisad curandam
pestem, n. 703, citans Angelum in lego l,
ff. Ad legem falcidz·am.
 650 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARlUM.
DUB. V. - DE OFFICIO ACCUSATORIS. 651
« accusatìonis secuta. - Filliuccius, Bo- de1icta domini et patris c) in commune de-
« nacìna l. trimentum vergentia; ut Sa1mant. 6 cum
DUBIUMV. « Dixi 2" raro. Quia, si ita exigat bo- eisdem.
Quod sit officium Accusatoris. « num publicum, v. gr. si proditio immi- Si vero crimen jam sit patratum, nec
« nens vel grave damnum vitae innocentis ullum damnum exinde immineat, quia de-
234. Qua~ .sz"nt cavenda lfd seruandam justitz"am accusatoris. - 235.,Quae requirantur ad « aliter averti non possìt, et crimen facile linquentem jam constat esse emendatum:
legztzmam accusationem. - 236. An et quz"s teneatur alterum accusare vel denun- « probari possit, tenetur etiam privatus tunc excepto crimine haeresis d), non est
tiare. - '237. An teneantur ad restitutionem poenae obstrictt ex offido ad denuntian- « accusare ve1 saltem denuntiare j id ta- obligatio denuntiandi; ut To1etus, Filliuc-
dum, prout custodes gabellarum, si non denuntient. - 238. Quz" prohibeantur accusare. « men ex caritate tantum, quae restitu- cius, Trullench, etc., apud Sa1mant. 7.
- '239. Quando z"llz"~z"tum est crimen denuntiare. - 240. An correctio fraterna debeat Il", Tenemur denuntiare delictum, si
praecedere accusationem: - 241. Quando vero liceat accusare sine praeuia monitione. « tionem non importat. - Filliuccius, Bo- Itern, de-
Iicta ìn gra-
- 242. Quz"d notandum circa denuntiationem evangeUcam. - 243. Qu. 1. An liceat « nacina 2 », immineat grave damnum innocenti. - vedamnum
ìnnocentls.
deferre praelato ut patrz" crimen occultum , omissa correctione. - 244. Qu. 2. An Sed haec omnia fusius examinanda. Quod autem tunc teneamur etiam reum
crimen po~sz"t pr~elato denuntiari sz" reus sit emendatus. - 245. Qu. 3. Quz"d z"n dubt"o Quaeritur: an aliquando teneamur a- accusare, si crimen probare possumus, (ut
an correctio melius jiat per praelatum. Qu. 4. An liceat renuntiare jurz" fraternae lium accusare vel denuntiare? - Affirma dicuntToIetus, Sotus, etc., apud Sa1mant. 8),
c~l'rectz"~nz"s. - 246. Quz"d ~otandum circa denunUatz"onem judz"cz"alem. - 247. An pos-
sznt cogza praelato denuntiatores evangelz"cz" ad faciendam denuntiationem fudiciatem. in sequentibus casibus: hoc difficile accidere posse censeo; cum
- 248. Qzdd notandum de monitoriis. - 249. An sit obligatio denuntiandi haereticos Crlmina
in damnum
Et I", Quando agitur de communi da- haec obligatio sit tantum ex caritate, quae
cum periculo gravis damni, - 250. An teneamur denuntiare haereticos nobis con- publicum, mno vitando, et possit crimen probari; non obligat cum gravi incommodo: hoc
junclos. - 251. Quae crimina denuntianda tamquam de haeresi suspecta. - 252. An et necessario
den un tian- tunc enim docet S. Thomas 3 obligationem enim accusantes ordinarie subire solent;
quando denuntiandi blasphemi. - 253. An denuntiandi superstitiosi. - 254. An denun- da.
esse accusandi. - Crimina autem contra tanto magis si denuntiatio, pariter ac ac-
tiandi sint negUgentes denunziare.
bonum commune sunt haeresis, rebellio, cusatio, damnum satis impedire potest.
ti~~';,CC~:t.~ 234. - « Resp. Ut in accusatione ser- accusatoris et rei. - 3°. Ut exprimatur falsifìcatio monetarum, homicidia, et furta - Immo ad do quod nec etiam denuntiare Lirnf tnrio.

cavenda. . e vetur justitia cavenda sunt tria:
« Primum est calumnia, id est impo-
« sitio falsi criminis ve1 ejus quod suffì-
« cienter probari nequit. - Et haec in-
« ducit obligationem restituendi et sube-
« undi vel poenam talionis ". (Sed haec
species delicti; et etiam nomen socii, si ab assassinis aut viarum grassatoribus. teneretur is qui ex dlrnuntiatione· grave
sit crimen adu1terii, sodomiae et similis.. Addunt alii subornationem suffragiorum incommodum subire prudenter timeret ;
- 4°. Ut exprimatur tempus, locus delicti in cathedris et in aliis e1ectionibus. Et nisi commune damnum ìmmineret,
et etiam hora, si reus id postulet. - 5°. Ut Lugo a) addit peccatum religiosi quod pro- IlIO. Tenentur crimen denuntiare ve1 Accipien-
tes stipen-
accusator accusationem subscribat, ut sic babiliter damnum religioni afferet. accusare qui ad id a republica ve1 a do- dium tenen-
tur denun-
obligatus sit ad crimen probandum, alias Si vero crimen probarinequeat, sufficit minis stipendium accipiunt, ut sunt fisca- tiare.

poena ex generali consuetudine vìm ami-
sit, ut dicunt Covarruvias et Gomez, apud
Salmant. l] « vel aliam arbitrio judicis.
« Secundum est praevaricatio, id est
« collusio cum reo', et simulata tantum
« accusatio: quae in criminalibus, si rei-
« publicae damnum sequatur, obligatìo-
« nem restitutionis inducit.
« Tertium est tergiversatio accusatìo-
- nìs inchoatae, absque justa causa. -
e: Quod addo, quia cum causa (v. gr. ob
« imperium principis vel judicis, quod in-
«tersit reipublicae talem personam non
« puniri vel infamari, ve1 quod in accu-
«satione defectus substantialis sit com-
« missus), potest desistere; immo tenetur,
«!ii in progr~ssu. causae cognoscat se ero
« rasse, si incipiat dubitare de crimine, si
« videat se non posse probare. - Filliuc·
« cius 2 lO.
Requisita 235.- Notandum quod ad 1egitimam
ad legiti-
mam accu- accusationem quinque requiruntur: l°. Ut
~ationem.
fiat in scriptis, ve1 saltem scribatur a ta-
bellione. - 2". Ut ibi exprimatur nomen
Covar., Variar. lib. 2, cap. 9, n, 1, - An/on. Gomez,
Variar. resolut. tomo 3 cap. 11, n. 3. v. f.. 1 Tr. 29, cap. 2,
1 cap. 2, n. 5.
ad poenam subeundam.
Et hinc notanda est differentia quae Denuntia-
est inter denuntiationem fraternam, de- et tio fraterna
judicia-
nuntiationem judicialem et accusationem. rio. accusa-
lis,
Denuntiatio fraterna fit superiori tam-
quam patri, ut reus emendetur. Denun-
tiatio juridica fit superiori tamq uam judicz~
ut reus puniatur, sed sine obligatione cri-
men probandi. Accusatio autem fit judìcì,
ut reus mulctetur, cum obligatione deli-
ctum probandi j et ideo haec omnino fieri
debet in scriptis. - Ita doctores commu-
niter. Vide Salmant. 3 •
236. - « Quaeres: An et quis teneatur
« alterum accusare?
«Resp. l°. Privatum raro ad id te- Privatus
« neri:tum ex praxi timoratorum; tum -g':~c~~~:
« quia alias tribunalia essent pIena ac- re.
« cusationibus, cum perturbatione reipu-
« blicae.
«Dixi l° privatum. Quia, si quis a
«republica stipendium ob hoc accipiat,
« v. gr. fiscalis, etc., tenetur ex justitia, et
«consequenter ad damna ex omissione
num. 4. - li Tr.40, cap. i, numi 205 et seqq. - :l
ut reus denuntietur. - Et communiter
videntur doctores concludere satis esse
in hisce temporibus delictum denuntiari,
ne ob metum poenae incurrendae, si illud
non probetur, deterreantur homines a de-
nuntiatione criminum cum gravi damno
communi. Ita Lugo 4, Sanchez b),' Cajeta-
nus b)} Sotus b)} Banez b)} Tru11ench, ViI-
1a1obos, etc., apud Salmant. 5. - Et sic
servi ac fi1ii denuntiare tenentur etiam
Fil/., tr. 40, cap. 7, n.219. - 1 Disp. IO, de So Praec.,
qu, 3, punct. l, n.7. - Fili., loe. cit., n.218. - !il Loc. cit.,
n. 7. - 8 211211e , qu, 68, art. 1. - ... De ]ust. et Jute, disp.38,
n. 1. - TrullJ lib. 8, cap. 2, dub.2, n.2. - Villa/.} part.2,
tt. 15, diff. 2, n. 4•• Ii Tr. 29, cap. 2, n. lO. - 6 Loc. cito -
Tolet., lib. 5, cap. 57, n. 2.• Fili., loc •.cit., n.216•• Trull.}
236. - a) Lugo, disp. 38, n. 2, addit non
quodlibet peccatum, sed « peccatum aliqu(\d
turpe in religioso, quod probabiliter publica-
bitur et cedet in magnum dedecus religionis».
b) Sanchez, Consz"/., lib. 6, cap. 1, dztb. 26,
n.4, haec omittit.':'" Cajetanus, z"n 2 a m 2 ac,
qu. 68, art. 1,. Sotus, de Secreto, membro 2,
qzt. 5, conel. 1, v. /., id forsan significant,
negantes obligationem esse accusandi, si pos-
sit alia via bono communi subveniri..-,-Bafiez
Tract. 29, vero, in 2"111 2 a <' , qu. 68, art. 1, dub. 2, ad 2,
1es,aut custodes agrorum, gabellarum, etc.
Alias tenentur ad restitutionem damno-
rum quaereipublicae vel dominis ob omis-
sionem accusationis obveniunt. - Ita Bu-
senbaum hic, cum Filliuccio, Navarro,
Baàez, etc. communìter, apud Salrnant. 9.
237. - An autem hi teneantur resti- Non denun-
tiantes val-
tuere valorem poenae, si non denuntiant? de probabi-
liter tenen-
Affirmant va1de probabiliter Sotus a), tur devalo-
re poenae.
Laymann a), Molina a); Sporer a) cum
Ioc, cìt., n.3•• '7 Loc. cit., n. 11. - Tolet.} lib. 5, cap. 57,
n. 4. - Sotus, de ]ust. et ]ure, lib.5, qu.5, art. l, cond.2,
i. f. - S Tr. 29, cap. 2, num. 12. - Fili., tr. 40,cap. 7, n. 219.-
Navar., Man., cap. 17, n.122; et cap. 25, n.84.• Balies, in
2am 2n Cl, qu. 68, art. 1, dub. 2, concl. 8 et coroll. 2. - 9 Loc. cit.,
num.13.
dicit solummodoquandoque satis esse denun-
tiare.
c) Salmant., loc. dt., loquuntur de solis
servis respectu dominorum; sed eadem est
ratio de· filiis respectu parentis.
d) Filliuccius et TruUench de haeresi si-
lent; Toletus vero ait idem de haeresi dicen-
dum esse quod de ceteris criminibus dicitur.
237. - a) Sotus, de Jztst. et Jurc. /ib. l,
qu. 6, art. 6, ante conel. 5,. Laymann, Iib. 3,
11'.2, cap. 7, 11.4; i\lolina, tI'. 2, disp. 95,
 652 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM.
Petro Navarra, Medina et Salon. - Ratio,
quia, omittendo denuntiationem ad quam
tenebantur ratione offìcii, sunt causa ut
fiscus vel dominus non exigat poenam ad
quam jus habebat.
Satis pro- Sed satis probabiliter negant Lessius 1,
babiliter dc
eo non te- Lugo 2, Salmant. 8; Sanchez b} cum Na-
nentur.
varro b}, Medina b}, Angles b}, Salon »,
Baàez b}, Lopez b}, Manuele b}, Graffio bY;
item .Diana 4 cum Vasquez c}, Tanner c},
Azor d}, Aragon e}. - Ratio, quia lex poe-
nalis non intendit ut fiscus vel domini
mulctis ditentur,sed ut ìpsìserventur in-
demnes, et transgressores punìantur. In-
directe autem et per accìdens lex praebet
jus ut inde mulctae exigantur, sed post
sententiam; nam ante illam neque fiscus
neque domini ad poenam jus ullum ha-
bent.
Petr, Nauar., de Restit.• Iib, 3, cap. 4, n. 142. - Joan.
Medin.) Cod. de Restit., qu, 12, dub. ult., concl. 3•. Salon,
in 211m 2M , qu, 62, art. 6, controv, 5, concl, S et seqq; -
1 Lib. 2, cap. 13, n. 73. - • Disp. 'OJ, num.l02. - • Tr. 13,
de Restit., cap. 1, n. 136. - • Parto 3, tr, 6, resol. 35. -
• Lib, 2, cap. 13, num. 73. - • Tr. 4, cap. 3, num. 59. -
, Disp. 'OJ, num. 97. - Suar., de Legib., Iib, 5, cap. 11,
n. 36, disputant de casu, qui praesenti huie
nostro haud absim.i1is alieui forte videbitur ;
de reo scilieet aut testejuridice interrogato,
qui crimen negat, propter quod poena mul-
ctandus esset; et hunc affirmant ad poenae
solutionem teneri. - Idemque doeet Sporer,.
tr. 4,cap. 3, n.59, de judice qui reum non
damnat, - Laymann tamen, lib. 3, tr. 2,
cap. 5, n. 7; Sporer, loc. cit., n. 58; et Mo-
lina, disp.739, n.5, disputant de easu prae-
senti; sed Laymann et Sporer sententiam
negativam tuentur; Molinavero, affirUlativam
eum hac tameh moderatione, «ut non te-
neantur..... restituere quantum aestimarentur
poenae, si integre jam essent solutae; sed
quantum aestimarentur dum erant ita in spe,
attento quod poterat emolumentum illud im-
pediri, et quod saepe remitti solet pars earum
poenarum, et attentis aliis cireumstantiis oc-
eurrentibus ». . et seqq.
b} Sanehez, de Matr., lib.lO, disp. 8, n.14,
pariter disputat de reo legitime interrogato·
et negante delietum, quem negat teneri ad
poenae restitutionem. Et ita etiam auetores
a Sanchez allegati: Navarrus scilieet, Man.,
• cap. 18, n. 49; Barthol. Medina, Sum., lib. 1,
cap. 14, § 35; Angles, Fior., quaest. de Restit.
legis poen., dijf. 1, conci. 3; Salon, in 2anz
2 ae, qu. 62, art. 3, controv. 1; Bafiez, in 2 am
2 ae, qu. 62, art. 3, dub. 2, conel. 6; Ludov.
Lopez, Instruct. nov., parto 1, cap. 159, v. At
Navarrus; Man..Rodriguez, Sum., parto 1,
cap. 185, n. 6; Jaeobus de Graffiis, Decis.
Unde, licet fìscales non denuntiando
peccent contra justìtìam legalem, non au-
tem peccant contra commutativam respe-
ctu ad mulctam; et ideo tantum tenentur
resarcire damnum vectigalium quae mer-
catores solvere debuissent.
Idem dicunt Lessius 5; et probabile pu-
tant Sporer 6, ac Lugo 7 cum Salas f}, etc.,
contra Suarez, Angelum, Sìlvestrum, etc. 8,
de judice non ferente sententiam de mul-
eta contra reos convictos, Idem tenent
Salmant.>.
IVO. Tenetur aliquandoaliquis denun-
tiare, immo etiam accusare delinquentern,
si hoc sit necessarium ad vìtandum seu
resarciendum damnum propriae familiae,
quae alias remaneret dehonorata vel de-
stituta alìmentis; Ita Sanchezw; Sotus, Ba-
iiez, Navarrus, etc., apud Salmant. u. -
n. 6. - Angel.) v. Poena, n. 18, i. f. - SJlvest.) v.Judex Il
n. 16, qu, 1~, v. f2uintum • • 8 Ap. Lugo, tec, cìt., n. 97.
- • Tr. 11, de Legìb., cap. 2, num, 76. - lO Consil., lib. 6,
cap. 1, dub, 26, DUm. 7. - Sotus, de Secreto, membro 2,
qu. 5, condo 2.• Banes, in 2nm 2nc , qu, 68, art. 1, dub, 2,
conci. 6.• Navar., in cap. In/er verba.l concl, 6, coroll. 61,
n. 640 (edit. Veneta, 1594)•• 11 Ti'. 29, cap. 2, n. 14.
aur., parto 1, lib. 3, cap. r,«. 25. -Ex qui-
bus tamen Navarrus, op. cit., cap. 25, n. 51,
de praesenti easu expresse loquitur et con-
cordato - Bafiezautem, loc. cit., qu. 67, art. 4,
conci. 3, inuniversum scribit: «Judiees et
omnes alii ministrijustitiae, si ex eo quod non
reete faciunt suum officium, sequitur aliquod
nocumentum fisco vel accusatori, tenentur ad
restitutionem '.
c} Vasquez, etsi a Diana pro reo tantum
allegatur, de quo disputat in lanz2 ae,disp.17 5,
cap. 2, n.13 et14;at sane etiam de nostro casu
expresse loquitur, cap. 1, n. 3 et 9, et eon-
eordat; excipittamen n.ll, procuratorem fisea-
lem, quem obligat ad poenae restitutionem,
«si non procuret ut crimina deferantur, ex
quibus aliquid emolumenti fiscoadvenire pc-
test. - Et omni huie doctrinae consentit Tan-
ner, tomo 3, dz'sp. 4, qu. 6, dub. 2, num. 80
d} Azor, pro solo reo a Diana citatus, de
eo revera loquitur part.l,lib.5,cap.8,qu.5,
et negat teneri ad solvendam poenam, etsi
legitime interrogatus, delictum oceultavit.
e) Aragon, etsi a Diana pro solo reo alle-
gatur, de quo traetat in 2 am 2 ae, qu. 62, art. 3;
at certe, art. 7,v. t, coroll.4, de agrorum vel
vinearum eustodibus loquitur, qui poenas non
exigunt; et hos ad poenae solutionem obligat,
si legitima sit prohibitio, et res non sit parvi
momenti.
f} Quin etiamSalas, de Legz·b., disp. 15,
n. 105, probabilius id existimat.
DUB. V. - DE OFFICIO ACCUSA'IORlS. 653
Et notat Sanchez cum Gomez ibid. t, quod Sed hic quaeritur: an relt'gz'osuspossi:
judex aliquando ob bonum commune com- accusare suum praelatum? - Affirma,
pellere potest offensum, ut saltem declaret ex cap. Ex parte tua, de accusation. Tria
quis eum laeserit, ut inde procedere possit enim ìbì habentur: l°. Quod monachì non
ad inquirendum; intellige, quando revera sunt repellendi ab accusatione praelati
alias darnnum commune imminet, puta coram judice regulari aut competenti.
conjurationis, erroris in fide et similium. 2°. Quod tunc expensae pro lite de bonis
In aliis Sed, exceptis his casibus, nemo tenetur monasterii eis sunt subministrandae, si
casi b u s , alium accusare. Et quamvis possit, si sine peculium ìpsi non habeant. 3°. Quod mo-
nulla oblio
gatio accu- odio accuset, sed zelo justitiae; attamen nachi nequeunt accusare laicos sine licen-
sandi,
difficile expers erit affectus vindictae is tia abbatis. - Vide Salmant. 6.
qui contra suum offensorem accusationem IVo. Inìmìcus repelliturab accusando
Delicta proferet, cum accusatio de se intendat delinquentem, ex cap. Cum oporteat, de
in darnnum
propriae fa- punitionem rei: ut diximus de Praec. accusato Et hoc valet etiam in criminibus
miliae
quandoqu e
Carù., Lzò. II, n. 29, V. Lscet. exceptis, ut supra, praeter haeresim. Est
denuneian-
da.
Quinamet 238. - «Resp. 2". Accusare prohiben- commune cum Salmant. 7. - Ratio, quia
in qui bus
accusare - tur: l°. Excommunicati, proditores, in- tunc praesumitur accusatio semper pro-
prohìbean-
turo e: fames; idque in poenam criminis, - cedere ex affectu vindictae.
e 2°. Filii, servi, suos parentes vel domi- VO. Pariter repellitur socius criminis,
« nos, ob reverentiam. - 3°. Clerici in
ex lego fin. C. de accusato Excipiuntur
« causa sanguinis, ob indecentiam. - Les- tamen quoad hoc, crimina haeresis, 1,aesae
« sius 2, Bonacìna ». majestatis, falsificationis monetae , sodo-
Quaeritur: quz'nam prohzòeantur accu- miae, furti famosi,' et omnia alia quae
sare? sine socio fieri non possunt. - Vide Sal-
I", Prohibentur excommunicati, infa- manto 8.
mes, publici concubìnariì aut usurarii, de VIo. Nequeunt elerici accusare in causa
majoribus criminibus accusati, nisi prius sanguinis , ex can. Sacerdotes , [caus.] 2,
innocentes se demonstrent; item feminae, qu. 7.
impuberes. - Excipe tamen l°. Si isti Sed Dubium est: an valeant accusare
prosequantur causam propriam vel.su~-\ ad resarciendam injuria~ propriam, vel
rum usque ad sextum gradum. 2°. SI cn- I suorum, vel suae ecclesiae? - Affirma: queQuando- ctertcus
men sit contra legem divinam aut huma- dummodo clericus (si sit causa sanguinis) potest accu-
sare ad re-
nam, cujus violatio cedat in damnum tertiì. praemittat expressam protestationem, s~ sarc icndam
ìnjuriam.
go. Si crimen sit contra bonum commune, non intendere ut judex ad poenam sangui-
_ Quicumque autem, etsi non possit ac- nis procedat; tunc enìm, etiamsi reus ad
cusare, potest tamen denuntiare. Vide mortem damnetur, irregularitatem effu-
Salmant.8. giet. Hoc habetur ex cap. 2, de homz'c.,
n0. Filii non possunt accusare parentes, in 6°. Vide Salmant. 9; et vide Lz'b. VII,
nec e converso; neque servi dominos : nisi n. 468, V. Mz'nz'me.
Qllinam
crimen sit laesae majestatis vel haeresis. Nomine autem suorum quinam ve- vcniant no-
_ Salmant.4. niant? - Alii censent venire consangui- mine.rum.
suo·
In°.Laici nequeunt accusare elericos. neos usque ad decirnum gradum. AHi,
Nisi clericus sit dilapidator bonorum ec- usque ad septimum vel sexturn. AHi,usque
elesiae, aut. haereticus, simoniacus, sacri- ad quartum. - Sed Salmant. 1o te?ent, n?-
legus, etc.; vel nisi laicus causam suam mine suorum tantum servos vemre: qma
vel suorum prosequatur. - !tem, nec ele- textus, ut supra, concedit clericos accu-
riei accusare possunt laicos; aut religio- sare tantum suos rnalejactores,. per TÒ
sos, qui tantum a religiosis ejusdem ordi- suos igitur .non venire inferunt. m~lefa­
nis accusari possunt. - Salmant. 5 • ctores propmquorum. Attamen 1pSl Sal-
Sanch., Consil., lìb. 6, cap. 1, dub. 26, D. 5. ~ Anton. :ITract. 29, cap. 2, Durn. 26. - 4 Loc. cit., num. Z7. -
Gomes" Variar. resolut. tomo a, cap. 12, n. 24. ~ 1 Ap. Sal~ 6 Loc. cit., DUro. 28. - 8 Loc. cit., n. 30 et 31. - 7 Loc.
mant., tre 29, cap. 2, D. 14. - !l Lib. 2, cap. 30, dub.5.- cit., num. 35. - S Loc. cit., nUlD. 37. - 11 Tr. 29, cap. 2,
Bonac., disp. lO, de 8° Praec., qu.3, punct. 1, num, 10. - num. 39 et 40. - 10 Loc. cit., Dum. 42.
 654 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARlUM.
manto alibi, et alii cum Patre Concina a),
probabiliter permittunt accusare, ad repa-
randum damnum cognatorum usque ad
quartum gradum. - Vide bo. VI~ dicto
n. 468, v. Advertendum.
Denuntia-
ti 0, quando·
239. - «Resp. 3°. Non teneris, immo
que Illicita, « nec debes, etiam posito superioris prae-
etsi praeci-
piente supe- «cepto, denuntiare crimen: P. Si delin-
riore.
e: quens emendatus est, sine periculo re-
e cidendi, et parti laesae est satisfactum,
« nec periculum imminet aliis, nec crimen
« est notorium; quia sine causa, proximi
« infamia sequeretur. (Vide supra, bo. II,
« tract. 3, cap. 2, dub, 4). - 2°. Si crimen
« nosti sub secreto naturali, tamquam con-
e: sultor, advocatus, etc.: nisi tamen is qui
« secretum commisit, innocentem vel rem-
« publicam injuste vexaret, nec vellet de-
« sistere. Card. de Lugo l. - 3°. Si inde
« immineat grave periculum honoris, vitae
e: et rerum tuarum. - 4°. Si etiam pro-
« bare cogereris, nec posses. - Vide card.
«de Lugo 2 ».
240. - Quaeritur hic: an accusationem
praecedere debeat correctio fraterna? -
Plura hìc sunt distinguenda:
In crìmì- Et l°. Si crimen est publicum, quia de
ne publico,
correctio eo adest infamia vel notorìetas, nempe
fraterna
non prae- coram pluribus in platea, tunc nulla coro
mìttenda.
rectìo est praemittenda. Ita S. Thomas 8,
Sanchez', Sotus, Paludanusw et.Salmant, 5
cum communi. - Ratio, quia tunc non
est tantum (verba S. Thomae) adhzoendum
remedzum ez' quz' peccavzl, ut meiior fiat;
sed etz'amalztsz'n quorum notz~zam(crimen)
devenz"t. Et ideo crimen publice est pu-
niendum.
Salmant., tr. lO, cap. 9, n..17. - 1 Disp. 14, n. 142. -
9 Disp. 88, sect, 2, num. 24. - 8 211 211C , qu, 33, art. 7. -
li Consil., lib. 6, cap. t, dub, Z7, num. 5. - sotas, ne
Secreto, membro 2, qu, 4, concl, 1. - .5 Tr. 29, cap. 2, n. 20. -
Sotus"de Secreto, membro 2, qu, 5, concl, 4, dub.• Cafetan.,
238. - a) Concina, de Censur., disserto 2,
cap. 7, n.16, ait licere clericis accusare, «si
agatur de damnis sibi aut propinquis suis,vel
domesticis, vel Ecclesiae illatis>.
240. - a) Paludanus male hic a Salmant.
adducitur; expresse enim ait t'n 4, dz"St. 19,
qu. 4, n.3, prius adhibendam esse secretam
monitionem hoc in casu, « si verisimile est
quod citius corrigeretur >.
b) Palaus, punct. 15, n. 4, distinguit, et
scribit peccatumesse contra caritatem et con-
tra justitiam. delic.tum accusare,quodetsi pro-
Il", Si crimen non est publicum , etsi paucis
In crimine
noto, .
paucis notum, tunc correctio est praemit- quando sit
praernitren-
tenda si speratur fructus; quia tunc non da.
respiciendum est bonum commune, sed
peccantis, qui facilius emendabitur per
secretam monitionem quam per publicam
punitionem, ut ex can. Sz· peccaoerit ,
[caus.] 2, qu. 1. Ita Sotus, Cajetanus, Pa-
laus, Lessius, cum Salmant. 6.
Advertit tamen Lessius 7, et consentit Quando
possit omit-
Palaus b), quod si crimen probare possis ti salva ju-
stitia.
in judicio (puta per duos testes), licet tunc
tenearis ex caritate proximum monere
ante accusationem ut a crimine desistat,
non peccas tamen contrajustitiam si accu-
ses; quia semper prodest ad commune
bonum crimina puniri. - Et tunc tenetur
judex accusationem recipere, et in causa
procedere, si alias timeat scandalum in
republica eventurum. Secus, si scandalum
absit; quia judex tunc teneretur ex prae-
cepto naturali caritatis accusationem non
admittere. - Ita Salmant. s.
241. - Non peccas vero neque contra possit Quando
orni l-
justitiam neque contra caritatem, si ac- ~t~i1Ve~ t~~
cuses sine praevia monitione in duobus ritate.
casibus: l°. Quando crimen est in damnum
reipublicae, ut conjuratio, delictum laesae
majestatis, etc., et signanter haeresis; pro
qua maxime est notanda prop. 5 damnata
ab Alexandro VII, quae dicebat: Quamvz"s
euidenter tzoz' constet Petrum esse haere-
ticum, non teneris denuntzare si probare
non possis. Ratio, quia in his criminibus
nunquam aut rarissime ex correctione
speratur fructus, et mora valde nocere
potest. Ita Lessius 9, Palaus, Sanchez a),
in 2U ll. 21\C, qu. 83, art. 7, ad a. - Palaus, tre 6, disp, 3,
punct, 13, n. 6. - Less., Iib, 2, cap. 30, dub, 2, num, 12. -
• Tr. 29, cap. 2, n. 21. - , Lib. 2, cap. 30, n. lO et 12. -
B Loc. cìt., n. 47 et 48. - Il Loc, cìt., nume 13. - Palaus,
tr. 6, disp. 3, punct, 13, n. 5.
bari possit, .infamia non laborat>. Excipit ta-
men delicta directe contra tertium patrata.
Et n. 5, addit: «Quoties· a jure tibi datur fa-
cultas accusandi,non peccascontra caritatemj
etsi accuses >.
241. - a) Sanchez, Consil., lib. 6, cap. 2,
dub. 5, n. 5, expresse ita docet; et quamvis
n. 6 addat: «Quod si quis firmiter et certis-
sime sciret hujusmodi peccatorem, etiam hae-
reticum, per secretam monitionem omnino
corrigendum esse, debere secrete adrnonere,
et desistere a denuntiatione >j attamen, ut
DUB. V. - DE OFFICIO ACCUSATORIS.
Villalobos, Trullench, Bonacina, et Sal-
manto 1 cum communi. - 2°.Quando alia
via non possis damnum passum tibi resar-
cire, nisi invasorem accuses; tunc enim
potes accusare, ut saltem per poenam rei
tibi injuria reparetur: modo absit affectus
vindictae (quod autem difficillimum esse
reputo). Salmant.P cum Sanchez, Palao,
Trullench, Salon, etc.
Denuntia- 242. - Hic operae pretium est aliqua
tio paterna
etjudicialis. adnotare de denuntzatz'one, quae est du-
plex, ut supra dictum est. _. Alia evan-
gelz"ca, quae defertur superiori ut patr«,
ad rei emendationem; aliajudz"ctalz's, quae
defertur superiori ut judz'cz'.
Et primo, quoad denuntiationem euan-
gelicam sive paternam.
Paterna Notandum l°. Quod si crimen proximi
s t a t i m fa-
cienda in est reipublicae vel communitati pernicio-
crimine per-
nicioso. sum, quamvis sit occultum, statim prae-
lato denuntiari debet, nulla fraterna cor-
rectione praemissa; ut communiter docent
DD. cum S. Thoma 8 et Laymann a). -
Si vero crimen non est communitati dam-
nosum, sed tantum ipsi delinquenti, tunc
servandus est ordo correctionis traditus
in Evangelio Matth. XVIII, 15 [et seqq.],
ubi legitur: Sz·autem peccaoerù z'n te fra-
ter tuus, uade, et corripe eum inter te et
zpsum solum. Si te audzerz"t, lucratus eris
fratrem tuum,. sz' autem te non audzer#,
adhzoe tecum adhuc unum vel duos, ut z'n
ore duorum uel trzum testzum stet omne
uerbum : quod si non audzer# eos , dù:
Ecclesiae.
In a l i i s ,
facienda
Notandum 2°. Quod si post secretam
post corre- correctionem frater non emendatur, tunc
ctionem, e-
mendatione crimen, antequam aliis manifestetur, de-
non secuta.
nuntiandum est praelato tamquam patri,
ut paterne corrigat. Ita S. Thomas 4 cum
So Augustino 6, cujus verba affert Lay-
Villal., parto 2, tr, 4, diff. 11. n.4. - Trull., lib. 8, ca!'. 2,
dub.3, n.2. - Bonac." disp. tO, de 8° Praec., qu. 3, punct. l,
n. 6.- l Tr. 29, cap. 2, .n. 22.- 1iI.L oc. cit., n.2S•. - Sanch~r
ConsiI., lib. 6, cap. 1, dub. '!7, n.4.• Palaus J tr.6, disp.3.
punct. 1a, n. 12. Trull." loe. cit., n. 4. Salon" in 211m 2"c,
w w
qu.68, art. l, controv.2, conc!o 4. - S 211 211C , qu. 33, art. 7,
ad 3. - , Loc. cit., art. 8, ad 1 et 4. - • Epist. 211, ad Mo-
nachas, n. 11; ap. Migne, Patrol. lat., tomo 33, col. 962. -
scite notant Salmant, revera non dissentit a 242. - a) Ita sane Laymann, lib. 3, tr. 3,
nostra sententia, quia his verbis concludit: parto 2, cap. 4, n. 3; sed excipit casum quo
«Regulariter tamen hoc credendum non est, «certa spes sit, privata monitione peccatum
et ita procedendum statimad denuntiationem>. fratris accultum, reipublicae perniciosum, im-
655
mann 6. - Ratio, quia superior, ut spiri-
tualis pater, magis idoneus est ad juvan-
dum fratrem quam alii: nec decet in Con-
gregatione, ut alii crimen sciant prius
quam praelatus, qui salubrius medelam
afferre potest.
243.- Sed quaeritur l°. An iiceat deferre
praeiato ut patricrime« occultum, commu-
nz~atz' non per1zz"cz"osum, secreta correctione
omissa? - Tres adsunt sententiae:
Prima generatim affirmat cum An- In crimine
occulto non
gelo 7; et Gabriele, Rosella, Turriano, pernicioso,
licita, juxta
apud Laymann s; qui dicunt hoc saltem alioa. omis-
sa c o r r e-
in religionibus permissum esse ob bonum ctione. '
observantiae commune.
Secunda sententia huic omnino oppo- ]uxta a-
Jios, illicita,
sita, cum Adriano, Corduba, Soto, etc., omissa cor-
rectione.
apud Sanchez 9, tenet necessario praemit-
tendam esse correctionem secretam.
Tertia longe communior et longe pro- Longe pro-
babilius, u-
babilior sententia docet, bene posse de- ci t a, u bi
major spe-
nuntiari crimen occultum praelato pru- ratur fr u-
ctus,
denti tamquam patri, nulla praemissa cor-
rectione, si speretur sic melius emendatio
fratris obtineri. - Ratio patet, quia finis
hujus praecepti fraternae correctionis (ut
dicunt S. Thomas et alii, ut infra) alìus
non est quam caritas erga fratrem; sed
hicfinis caritatis duplex est, alter prin-
cìpalìs, alter minus principalis. Finis prin-
cipalis\ est ut frater emendetur, et ideo
praecipitur correctio: finis minus princi-
palis est ut servetur, quantum fieri potest,
fama fratris, et ideo praescribitur ordo
secretae correctionis praemìttendae, Qua-
re, cum creditur magis expedire ad finem
principalem, scilicet ad emendationem
fratris, ut correctio fiat immediate a prae-
lato, cessare debet finis minus principalis;
et ideo recte omittendus ordo secretae
correctìonìs,
6 Lìb, a, tre 3, parto 2, cap. 4, n. 6. - 7 V. Denunctatto, n. lO.
_ Gaby. Btel, Exposit. canon. Miss., lect. 74, v. r.. lit. T
et ·U. - RoseI." v. Inqu:."sitio, init. - Turrian." in 21111'. 211C
J
qu.33, art. 7J disp. 89, dub. 4.• 8 Loc. cit., n. 5. - Adrian' J
in 4, de Fraternacorrept., § Pro hu}us dec,·sione• • Cordub."
Annotat. in Sotum, de SeeretoJ membro 2, qu. 4, concI. 3,
dub. 3. - Sotus J de Secreto, loc. cito . lt Decal., lib. 6, cap.t8,
n. 46. - S. Thom., Quodlib. 11, art. 13.
656 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM.
Ha S. Thomas l, ubi S. Doctor distin-
guit inquisìtionem, accusationem, et de-
nuntiationem, in qua dicit observandum
esse finem ejus, nempe ut frater emen-
detur: Utrum autem (addit) statùn cum
quis scà fratrem suum peccasse, debeat
denuntz'are praelato, dico quod tn ht's di-
sttltguendum est de conditt'onzous subditt'
et praelau. Nam St' ego scio quod frater
per me corrigetur , tunc non debeo hoc
denuntt'are praelato. Si autem vùietur quod
hoc melt'us fiat per praelatum, et praelatus
nt71t'lominus sz"t Pt'us, dt'scretus et sptri-
tualt's, non habens rancorem seu odt'um
adversus t'llum subdz"tum, tunc lù:ttepotest
hoc denuntz'are St'ht'; et tunc non dù:t't Ec-
ctesiae , quia non et' sicut praelato, sed
sicut personae projidentz' ad correctionem
proxtint' et emendam, Et paulo post sub-
1 Quodlib. 11, art. 13. - e Decal., Iìb, 6, cap. 18, n. 46. -
S. Anton., part.2, tit.9, cap. 6, § 4, v. Item quaeritur. -
Gerson., de Corrept, proximi, v. Qual'e sctendusn• • Abul.,
in Matth., cap. 18, qu. 98, v. f.• Salmer., Commento in
bistor. evangel., tomo 4, parto 8, tr, 11, § Tertio si hoc
seroetur, et seqq .• sa, v. Correptio, num, 5. - Silvest.,
v. Correctio, qu. 7•• Tabiena, v. Correctio, num. 2, qu. L •
Richard. a Mediay#la, in 4, disto 19, art. 3, qu. 1, corp.,
V. med. - Angel., V. Denunciatio, n.l0•• Armilla, v. Coro
pediri ac tolli posse •. Quod tamen raro con-
tingere fatetur, si peccatum sit valde perni-
ciosum.
243. - a) Aragon, t"n 2 a m 2 a e , qu. 33,
art. 7, dub. penult., V. Dt"co 2, dicit «quod si
non sit aliqua spes quod seereta admonitio...
profutura est, et est magna probabilitas quod
praelati admonitioprofutura est, possum prae-
lato crimen manifestare. ante secretam admo-
nitionem '.
b) Laymann, lib. 3, tr. 3, parto 2, cap. 4,
n. 5, negat crimen occultum et communitati
non perniciosum, posse praelato revelari, si
per seeretam monitionem aeque corrigi et
emendari possit, et citat auctores relatos. -
Et revera Sotus, loc. cit., ita tenet (ut notatum
est a S. Alphonso in secunda sententia), et
excipit solum casum quo « subditus certissi-
mus esset nihil profuturam suam admonitio-
nem ». -- Paludanus vero, t"n 4, dt"st.19, qu. 4,
V. St' autem st"t z'ta occultum, n. 3, dicit quod
«quamdiu operatur correctio, non debet de-
nuntiare; sed potest inter se et ipsum solum,
postea cum illo unico alias ·sciente; postea
vero debet denuntiare secrete praelato, non
tamquam judici, sed tamquam illi qui potest
prodesse '. Deinde loquitur de casu quo non
speretur correctio, et n. 6, dicit: «Licet, ubi
est omnino occultum et non potest probari,
ostendere praeposito tamquam patri non ju-
dici, ut prosit alias nescienti >. - Navarrus
jungit: Ideo tenendum est hoc pro regula,
quod t'n omniou» t'stt's semper seruanda
est caritas , et quod melt'us et magis ex-
pedire vt'detur. Et si hoc intendat, sciùcet
emendas« proximi, servet quantum potest
bonum caritatis, tunc denuntt"ando non
peccato - Idem docet S. Bonaventura in
illud S. Lucae cap. XVII: Sipeccavert't, etc.
- Et ita dicunt Sanchez 2 cum S. Anto-
nino, Gersonio, Abulensi, Salmeron, Sà,
Silvestro, Tabiena, Rìchardo , Angelo,
Waltero, Armilla, Graffio, Aragona), Ma-
nuele, Philiarcho, etc.; ac Laymann b)
cum Soto b), Henrico b), Paludano b), Na-
varro b).
244. - Quaeritur 2°. An,sireus sit emen-
datus,possz"t crimen praelato denuntt"art'?
Affirmant Angelus 8; et Gabriel, Ri-
chardus, Turrianus, apud Laymann 4 ; quia
rectio, num. 6. - Jaeob. de Graffi/s, Decis. aur., part, 1,
lib, 2, cap. 69, n. 80•• Man. Rodrig., de Ordine judicial.,
cap. 4, num. 9. - PhiZiareh., de Offic. sacerdot., parto 2,
Iib. 4, cap. 14, V. Cum autem hucusque. _. V. Denwn-
ctatio, num. lO. - Gabr, Biel., Exposit. canon. M'iss.,
lect.74, v. f., Iìt, U. - Richard. de Mediavil., in 4, disto 19,
art. S, qu, 1, concI., v. f.• Turrian., in 211m 2'Il~t qu. SS,
art. 7, disp. 89, dub. 4•• , Lib. 8, tr, 8, parto 2, c.a p. 4,
num.5.
pariter, Man., cap. 24, n.14, scribit: «Etiam
peccat qui revelat illud [peccatum occultum]
superiori, non servata forma praedicta, etiam
in finem ut provideat ne illud iteret '. -
Deinde Laymann, n. 6, dicit « quod si quis
se minus sufficientem animadvertat, ut occul·
tum et nondum emendatum peccatum fratris
per se solum emendare possit, plerumque....
[debet] statim superiori manifestare tamquam
patri •. - Et contra hoc assertum citat Henri-
curo Gandavensem (quem etiam citaverat pro
primo asserto), qui revera, Quodlib.9, qu. 28.
de peccato occulto, quod non est nec reipu-
blicae nec proximo nocivum,seribit: «Quando
ergo peccatum sic est seeretum quod non scit
ipsum nisi unus, sive sit ille praelatus sive
subditus, ultra secretam admonitionem per
se solum non debet procedere, quousque co-
gnoverit alios scire quod scit. Licet enim, ut
aliquibus videtur, praelato nescienti debet re-
velari quod unus subditus solus novit, quia
magis proficit admonitio praelati quam sub-
diti, quia tamen magis timendum est de ejus
deterioratione, si propter verecundiam ma-
jorem aut propter majorem timorem poenae
incipiat se excusare praelato, corripienti se-
creto post secretam monitionem subditi prae-
cedentem, quam cum subdito solo corripiente;
idcirco sicut non alii, sic nec praelato pecca-
tum uni soli cognitum debet revelari l'. - Haec
Gandavensis.
DUB. V. - DE OFFICIO ACCpSATORIS.
dicunt semper praestare ut praelatus sciat
Reo indu-
bieemenda-
vitia subdìtorum, - Sed negandum cum
to, illicita S. Thoma.w, Laymann I,Sanchez b) et aliis.
est denun-
tiatio pa- - Secus vero dicendum (ait Sanchez 2), si
terna.
dubium sit an frater sit plene emendatus,
vel an frater sit in probabili periculo re-
labendi, aut an plene cessarit periculum
relapsus. Quia tunc bene potest crimen
praelato ut patri deferri; cum prius consu-
lendum sit profectui fratris et bono religio-
nis quam modico detrimento famae illius.
245. - Quaeritur 3°. Quùi, st" dubt'um
sit an correctio melt'us fiat per praelatum,
vel an praelatus prudenter procedat?
Quid in Respondet Sanchez 8 quod, nisi crimen
d u b o de
ì
majori fru- vertat in damnum commune vel alterius
ctu ve! pru-
dentia prae- privati, praemitti debet secreta correctio.
lati.
Sed hic advertendum l°. Quod in dubio,
nisi constet de imprudentia praelati, in
religionibus bene institutis (ut notat Lay-
mann 4) praelati praesumuntur prudentes.
Reo non
certe emen- Advertendum 2°. Id quod notat idem
dato, tre- Laymann 5, nempe quod in talibus ordì-
quentius
p r a e l a t o nibus crimina occulta fratrum, si nondum
statim d e-
nuntiatur, emendata sint vel relapsus tìmeatur, fre-
quentius sine secreta monitione deferri
possunt ad praelatum tamquam patrem:
tum quia praelati sunt viri pii et pruden-
tes, qui admonitione magis prodesse pos-
sunt; tum quia ipsi magis idonei sunt ad
crimen emendandum et ad occasiones re-
lapsus amovendas. - Nam, ut recte dicunt
Suarez 6 et Sanchez a), vel peccatum reli.
giosi est leve; et tunc, cum infamatio levis
sit, major plerumque utilitas ex denuntia-
tioneproveniet, quam damnumfratris erit:
praeterquam quod hujusmodi consuetudo
denuntiandi praelato levia delicta (ut ait
Suarez) est quasi necessaria ad religionis
statum conservandum: - vel crimen fra-
tris est grave; et tunc, aut frater peccavit
ex fragilitate, et melius occurret superior
occasiones auferendo, quod alius nequit
1. Lib. 3,-tr. 3; part.2,~cap.·4, n. 5.--- 2Decal.,lib. 6,·
cap. 18, num. 51. - 3 Loc. cit., n. 47. - " Loc. cit., num. 5,
v. Fateor. - 6 Loc. cito - S De Carit" disp. 8, sect. 6, n. 12.
- Suafl'., loe. cito - 'l Loc. cit., n. 50. - Cajetan., opusc.
244. - a) S. Thomas dicit in Quodlibet. 11, n. 60 eamdem denuntiationem negat esse lici·
art. 13, denuntiationis et correptionis finem tam, quidquid lib. 2, n. 42, nota b, contra Bu-
esse peccantis emendationem. senbaum dixerim.
b) Sanchez, Decal., lto. 6, cap. 18, n.49, 245. - a) Sanchez, loc. cit., n. 50, non habet
etsi primo intuitu videtur solum negare obli- prius membrum hujus distinctionis, et de solis
gationem denuntiandi in hoc casu; at sane, gravibus peccatis loquitur.
s. ALPIlONS'- Opera mor<!lia. - Tom. II.
657
praestare; aut ex malitia, et tunc rarissime
ex monitione fratris speratur emenda, ut
dicit Sanchez 7 cum Cajetano, qui asserit
rectius dubitandum quod reus ex corre-
ctione secreta potius fingat se emendatum
quam emendetur.
Addunt recte Suarez et Sanchez vix
fieri posse quod crimina religiosorum non
redundent in maximum religionis dam-
num; tum ob scandalum fratrum, tum ob
religionis infamiamo - Hinc dicit Suarez Crimi·
na gravi a
omnia crimina gravia bene denuntiari praelato
statim de-
posse praelato, tamquam communitati per- nuntianda.
niciosa; immo saepe obligationem esse
denuntiandi, praesertim si praelatus inter-
roget; saltem, inquit Sanchez, valde expe-
dire quod praelatus sciat vitia fratrum
ut melius amoveantur lapsuum pericula.
- Addo et ego, quod maximum in con-
veniens facile eveniret, si praelatis crimina
denuntiari non possent ante secretam mo-
nitionem. Nam si ex illa delinquens non
emendetur (quod ut plurimum timendum
est, uti supra notavimus cum Sanchez),
aut crimen deferes ad praelatum, et tunc
reus facile suspicans tuam denuntiatio-
nem, saepe odium adversus te conserva-
bit; aut tu ob hujusmodi timorem omittes
denuntiare, et sic crimen non emenda-
bitur, scandala augebuntur, et sic denique
bonum communitatis corruet.
Quare ex his omnibus recte concludit
L~mann 8, rarum esse in congregatione
religiosorum, ut subditi sint aeque idonei
quam praelati ad corripiendum. - Et ideo
in cap. Qualt'ter et quando 24, de accu-
saNon., relato ordine servando in inquisi-
tione, accusatione et denuntiatione, sic
concluditur: Hunc tamen ordùzem arca
regulares personas non credimus usque-
quaque servandum.
Quaeritur 4°. An ltCeat renunNare juri
fraternae correctt'om's, t"ta ut posst't deferri
tom.-l, tr;'Sl, resp;-5, ad 1 dub. - Suar., Ioe. cit., n. 12.-
Saneh., loe. cit., n. 50, v. Tertio. - Suar., loe. cit., n. li
et 12. - Saneh., loc. cit., v. Quarto. - Sanch., Ioc. cit.,
V. Seeundo. - 8 Loc. cit., n. 5, v. Verum.
42
 658 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARIUM.
crtmen ad superz'orem, nulla praemzssa
correctione? - Tres adsunt sententiae:
Juxta a- Prima communior sententia affirmat,
Iios, ! • pìenter puto locutum fuisse Philiarchum.
tiare
correctìon.•:; Et hanc docent Sanchez l, [Contin.] Tour-
fraternae, nely 2, Palaus 3, Suarez 4; item Valentia,
licitum:.
Hurtadus, Diana et alii plures, apud Sal-
manto 5. - Ratio, quia ob honestum finem
quisque potest juri suo renuntiare; et
ideo plurimi sancti viri suae famae ces-
serunt, Confirmatur ex D. Thoma 6, qui
ait: Suz' arbz"trz'z' est detrimentum suae fa-
mae pati, m'si hoc vergat in perù:ulum alio-
]uxta a- rum. - Secundaautem sententia absolute
Bos, illici..
tum. negat: eamque tenent Philiarchus 7; item
Rodriguez b), Lorca, Lopez, etc., apud Sal-
manto 8. - Ratio, quia nemo potest predì-
Juxta a- gere jus quodhabet ad suam famam. - Ter-
lios, Hc ì-
tum; sed or- Ha vero sententia, quam tenent Salmant. 9,
do non prae-
termitten- cum Arauxo et Prado, cense t quod, licet
dus.
unusquisque possit ob honestum finem re-
nuntiare ordini correctionis; ab alio tamen
nequit talis ordo praetermitti, nisi pruden-
ter credatur efficacius per praelatum cor-
reptio fieri. - Sed huic sententiae recte
contradicit Concina lO. Si enim potest quis-
que isti juri cedere, bene poterit alter sua
Prima sen- cessi.one uti. - His tamen non obstantibus,
t e n t i a , ut
vera tenen- prima sententia omnino ut vera tenenda
da.
mihi videtur. - Ratio quae mihi sufficit
est, quia in Societate J esu adest constitutio
hujusinodi renuntiationis; et ipsa fuit ap-
probata a Paulo III et Julio III (ut testatur
Palaus 11), qui approbarunt et confirma-
runt institutum et omnes constitutiones
praefatae Societatis, et praecipue eas quae
contradictiones patiebantur. Immo Gre-
gorius XIII, in bulla Ascendente Domino,
1 Decal., Iib, 6, cap. 18, n.43. - , Decal., cap. l, art. 8,
de Carit., seet.6, puncr.c, n. 5. - S Tr, 6, disp.B, punct. 9,
n. 2. -" De Carit., disp.B, sect, 6, n. 12; cfr. de Relig., tr.10,
Iib, 10, cap. 7 et seqq, - Valent., in 2l1.M 2A e , disp. 3, qu, lO,
punct, 5, § t, v. Quintus casus. - Petr, Hurtad., de Vìrtut,
theol., disp.l63, sect.B, subsect. s. - Diana" parto 7, tr.3,
resol. 45. 5 Tr. 21, de Praec. decal., cap. 7, n. 87. _ 6 2a 2ae,
a
qu.73, art. 4, ad 1. - ., Parto 2, lib. 4, cap. 14. - Lorca, in
2-= ,Zae,.sect. 3,disp..47, n.. 12.---Lopes·de Texeda" Controv.
theol. mor., tomo 1, lib. 1, tr. 3, controv. 4.. S Loc. cit.,
D. 85. - 9 Loc. dt., n.88. - ,Arauxo" in 211m 2AC, qu. 33, art. 8,
n.20 et 21, conel. 3 et 4. - Prado, cap. 14, qu. 6, n. 5, 6 et 7.
- 10 In Decal., lib. l, diss.7, cap. 4, n. 28. - Paulus III,
Hieronym. Rodriguez,Compend.quaest.
b)
regul., resol. 36, n. 5, quaerens utrum sit
licitum statutum religionis,. disponensomitten-
dam correctionem fraternam, ait: • Nolo judi-
cem gerere, videant hi ad quos spectat». Et
addidit excommunieationem contra tales
constitutiones ìmpugnantes, - Unde ìnsì-
qui notam impietatis inurit huic consti-
tutioni renuntiationis Societatis Jesu: cum
Ecc1esia non possit errare in approbatione
religionum et suarum regularum; ut do-
cent Bellarminus, Valentia, etc., apud
Viva 12. Earum enim approbatio spectat
ad materiam morum, in qua saltem im-'
pium et temerarium est dieere Pontificem
posse errare, juxta nostram dissertationem
adductam bo. I, ex n.110. - Advertit ta-
men Palaus 13 quod talis renuntiatio non
dat potestatem manifestandi delictum al-
terius, nisi in casu dubio de emenda-
tione, id est (ut explicat 14) si dubitetur
an delinquens fuerit emendatus vel an sit
relapsurus; quia e converso si constet de
emendatione et nullum sit periculum re-
labendi, recte probabilius censet non posse
crimen deferri ad superiorem, dum ex
dec1aratione in congregatione septima
ipsiusmet Societatis dicitur revelationem
faciendam esse tantum ììs qui remedium
adhibere poterunt; ergo, cessante neces-
sitate remedii, non poterit crimen manife-
stari. - Praeterea advertit idem Palaus 15
cum Suarez et Sanchez, quod praedieta
cessio fit ut crimen reveletur praelato,
tamquam patri, non vero tamquam judici.
246. - Haec quoad denuntiationem Finis de-
evangelicam. Quod autem ad denuntìa- nis nuntiatio-
judicia-
tionem fudidalem pertinet, haec ad trì- liso
plicem finem fit: l°. Ob publicam criminis
punitionem. 2°. Ut damnum laeso resar-
ciatur. go. Ut quis tamquam indignus offì-
bulla Regimini militantis, de die 27 Sept, 1540; in Bullar.
Rom. Mainardi et in Instituto S. ]. - Julius III, bulla
Exposcit debiturn, de die 21 lui. 1550; in Bullar. Rom.
Mainardi et in Instituto S. J. - 11 Loc. cit., n.4. - Bulla
Ascendente Domino" § 24, ibid, - Philiarch." loc, cito _
Beltarm., id est Vindiciae Beltarmin., (auctore Vito Er-
berman, S. J.) pro lib. 2, de Monachis, ad cap. 4. - Valent.,
Controv., Analys. fidei cathot., lib.8, cap. 8, v. Ad aliud
quod de religionum. - 10 Quaest. prodroma ad propos.
damnat., n. 12. - 18 Tr. 6, disp. 3, punct.9, n. 6. _ l' Loc.
cit., punct.12, n. 4. - 115 Loc. cit., punct. 9,n. 7. - Suar."
de Relig., tr. lO, lib. lO, cap. 12, n. 3.• Sanch., Decal.,
lib. 6, cap. 18, n. 43.
n. 13, auctoribus n. 5 pro affirmativa alle-
gatis alios addit, et de negativa scribit: «Ne-
gativam vero opinionem probabiliorem cen-
suit nuper atademia Salmanticensis.. Sed
non ·explicat quid ipse sentiat.
DUB. V. - DE OFFICIO ACCUSATORIS.
cio privetur, aut ne indignus eligatur, aut
ne ad Ordines promoveatur, aut ne Ma-
trimonium contrahat. - Et de hac de-
nuntiatione juridica praecipue hie tra-
ctandum.
Non sem- Et notandum l". Quod fraterna monitio
per p r a e-
m i t t en d a non est necessario semper praemittenda
fraterna.
ad denuntiationem judicialem; juxta dieta
Evangeli- mox supra n. 240. - Notandum 20. Quod
ca potest
transire in denuntiatio evangelica transire potest in
judicialem.
judicialem, ex communi sententia, quando
post evangelicam reus non corrigitur.
Azor, Abbas a}, cum Salmant. 1 • - Notan-
Quid fa- dum go. Quod si praelatus, aut per denun-
cere debeat
praelatus, tiationem evangelicam, aut per sé, aut
per indicia sufficientia noverit subditi de-
lictum, primo poterit clam eum monere,
poenitentiam secretam ei injungendo, et
etiam illum ab officio et a conventu amo-
vendo; modo ex hoc nulla ei obveniat
infamia. Deinde poterit ad alia remedia
devenire; sed licet ìsta nec etiam pro-
fuerint, et crimen vertat in damnum solius
rei, tunc non poterit judicialiter proce-
dere, nisi crimen probari possit saltem
per duos testes. Vide Salmanr.P, - No-
Fraterne
denuntians
tandum 4°. Quod qui fraternam fecerit
potesr e s s e denuntiationem, potest inde ut testis adhi-
teatìs.
beri post denuntiationem judicialiter fa-
ctam, ut tenent Salmant. 3 cum Soto, etc.;
quia alius est processus denuntiationis
fraternae; alius, denuntiationis judicialis.
247. - Sed' quaeritur t-, Utrum, si cri-
men sit occultum nec laboret infamia,
et fraternaliter denuntiatus non corrìga-
tur,possz't praelatus cogere denuntz'atores
eoangelicos ut faciant denuntz'atz'onem;'u-
dù:z'alem, et ùzde fuscta t7lam reum poenis
jurz's punire?
Asor, part.B, lib.18, cap. 21, dub.,l0 (ult.), - 1 Tr', 29,
"cap.2, num. 54. - 51 Loc. cit., num. 55. - 3 Tr. 29, cap. 2,
num, 58: - Sotas, de Secreto, membro 2, qu. 4, concl, 8,
dub. - Cordub." Annotat. in Sotum, de Secreto, 10c. eit.,
condo 7 et 8..... Loc. cit., D. 59. - 5 Consi!., lib. 6, cap. 2,
duh. 11, .D.:7 et seqq. - 8 Loc. cit., n. 60. -.:.. Suar." de
Relig., tr. lO, lib. tO, cap. 12, n. 41 et 48. - Palaus, tr. 6,
246. - a} Abbas Panormitanus a Salmant.
citatur tamquam asserens evangelicamdenun-
tiationem posse in judicialem transire, non di-
recte sed ex consequenti: et re quidem vera,
Abbas, in cap. Novit 13, de judic#s, n. 46,
aitposse ex evangelica denuntiatione procedi
ad beneficii priv.ationem vel ad censuram.
659
Affirmat prima sententia curo Silve- Fraterne
denuntians
stro a}, Corduba, etc., apud Salmant. " potest , j u-
quotiescumque crimen saltem per duos cogi xta alios,
ad de-
testes posset probari. Et huie sententiae nem nuntiatio ..
jtidi-
consentiunt Sanchez 5; et Navarra b), So- cialem.
tus b), etc., apud Salmant. 6, casu quo adsit
spes quod delinquens ob poenas emenda-
bitur. - Secus autem, isti dieunt, si talis
spes non effulgeat; tunc enim vix permit-
tunt posse reum c1am excommunieari.
Probabilius tamen contradicit omnino Probabi-
secunda sententia cum Suarez, Palao, Le- non li us c o g ì
potest,
desma, Baàez et Salmant. 7, semper ac ex
crimine nullum immineat damnum com-
munitati aut partieularibus. - Ratio, quia
tunc delinquens adhuc possidet famam;
nec punitio est necessaria ad bonum com-
mune, quando crimen non est publicum.
Sed hic notandum l° cum Salmant.", potest Praelatus
m a-
Palao, Torres et aliis, quod in tali casu crìmen.
ni testare
poterit quìdem praelatus aliquibus vìris ris pruden-
vi-
prudentibus crimen manifestare, si hoc
tibus, '
judieet necessarium ad remedium subdito
adhibendum. - Notandum 2°. Quod prae- Praelato
latus inferior, siipse possit per se subdì, s u p e r i o r i
tum corrigere, peccabit si crimen supe- ex, ~t~~un;a~l~f.
necessi ...
riori manifestabit. Ita Salmantic. 9 cum rate.
Palao lO.
248. - Quaeritur 2°. Utrum, sz'per pu-
blù:um edù:tum seu monz'torz'um praecipia-
tur omnz'bus aùqua delicta denunziare,
teneamur ?
\ Resp. Quando crimina sunt notoria, praecipien- Edicto
procul dubio quilibet ea denuntiare tene- ti denunria-
tionern,
turo - Secus vero, si sint occulta, etiamsi quando pa-
probari possint per duos testes: nisi cri- rendum.
mina vergant in damnum communitatis
aut tertii. Cum hac tamen differentia, quod
in criminibus in damnum tertii; tenemur
disp. 3, punct.Tt , n.l cum n.ut.> Petr. de Ledesma",Sum.,
parto 2, tract, 4, cap. 4, post conci. 26, dub, 3. - Banes,
in 211m 211e , qu.33, art. 8, dub.4, concì, 4. _7 Tr. 29"cap. 2,-
D. '61 et 62. - 8 Loc, cit., D. 68. - Palaus, Ioc. cit., n. 5....
Torres seu Turrian., in 2-m 211e , qu. 33, disp. 89, dub. 4,
v.,f., v.Tertio notandum. - 9 Tr. 29, cap. 2; num. 70...
10 Tr. 6, disp. 8, punct. 11, n. 7.
247. - a} Silvester, v. Correctio, qu. 11,
etsi hic a Salmant. allegatur, brevius scribit:
«Quando...correctio non expedit delinquenti,
immo fotte nocet, et tamen communitatipro-
dest, corrigere tenetur, quia bonum commu-
nitatis est melius bono istius •.
b) Petrus Navarra, de Restit., lib. 2, cap.4,
 660 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARlUM. DUB. V. - DE OFFICIO ACCUSATORIS. 661
fraternam monitionem praemittere j et Idem dicunt Sanehez 9, et Salmant, b) eum 250. - Quaeritur 4°. An teneanzur. de- dos; sed nimis rigorose. - Satis enim pro-
correctione obtenta, denuntiatio judicialis Navarro, de debitore rei furtivae, qui ob nuntiare conjunctos quos haereticos for- babìlitertunc a denuntiatione excusàntur,
est omittenda; si autem reus non corri- inopiam a restitutione excusetur. males noverimus? non solum filii, sed etiam conjuncti usque
gatur, tunc judicialiter tenemur eum de- Notandum 3°. Quod nemo, ut supra Grave in .. Haeretici
formates, Fratres sine ullo dubio tenemur de- ad quartum gradum; ut tenent Diana e),
commodum
nuntiare, dummodo possimus sine gravi dietum est, tenetur denuntiare eum gravi non semper quantum.. nuntiare. Filios vero a denuntiandis. pa- . Bordonus, Lazarius f), Homobonus go) et
excusat a vis conjun-
nostro incommodo, ut Salmant. l . In cri- suo incommodo: nisi crimen redundet in denuntian... cti, denun- rentibus excusant Abulensis et Siman- alli, apud Potestà 8. Ratio, quia denuntiare
tiandi.
minibus autem in damnum commune, nulla damnum commune reipublicae aut reli- do. cas a), apud Salmant. 1. Sicut ibidem, Bo- conjunctum idem est ac grave damnum
praevia monitione, et etiam cum gravi no- gionis, ut crimen laesae majestatis, hae- nacina b), Filliuccius b), Barbosa b), etc. sive incommodum subìre.-quod ratìona-
. stro damno , denuntiationem judicialem resis, etc. excusant etiam uxores a denuntiando vì- biliter excusat, quandopericulum abest
proferre tenemur. Quamvis etiam in his 249. - Sed hine quaeritur 3°. An sù : ros suos. - Sed dicendum omnes ad de- damni communis, ut dìxìmus mox n. 249,
S. Thomas 2 sic doceat: Nz'sì forte alz"quz's oblz"gatz"o denuntz'andì haereticos cum peri- nuntiationem teneri, ex eadem ratione ut et dicunt ipsi Salmant.".
jìrmz"ter aestimaretquod statz'm per secre- culo graois damni? - Distinguendum: .supraçquìa haeresis est pestis ita noxia, 251. - Quaeritur 5°. Quaenam sz'nt cri-
tam admorzz"tionem possù hujusmodz' mala Si denuntiandi sint tantum suspeeti de Excusat quod difficile habet remedìùm, et facile mina denuntianda tamquam de haeresi
a denun ..
impedire. Sed hoc raro accidit. - Haec haeresi, ut sunt sortilegi, blasphemi, con- tiandis su- in damnum vergit commune, Ita Ronca-: suspecta?
spectis de
fere communìter a DD. docentur. Vide fessarii sollicitantes, abutentes sacramen- haeresi. glia 2; Bonacina 8 cum Farinacio, Azor; Sunt l°. Nuptiae contractae, vivente Crimina
Salmant.". . tis, commune est non esse tunc obliga- suspecta de
Salmant,s curo Cajetano, Palao, Sanchezw, conjuge; ut Salmant. Il} cum communi. haéresi,
Sciens cri-
men sub se-
Notandum hic autem l°. Quod qui de- tionem. Ha Salmant. lO, Potestas 11. Nisi Diana, etc. cum communi, ut testantur 2". Nuptiae clerici in sacris constìtuti
crete, non lictum sub secreti sigillo noverit, ut re- (dicunt Salmant.P) adesset damnum com- Potestas 5 et Viva 6. - Hoc tamen dicitur vel religiosi professi; etiam communiter
tenetur pa-
rere. medium aut consilium delinquenti prae- mune, nempe si saeerdos magnae aucto- quoad haereticos formales d). Salmant, 11. .
beret, nunquam tenetur ìlluddenuntìarew; ritatis frequenter poenitentes sollicita- Conjuncti Si vero denuntiandi sint tantum su-
suspecti de 3°. Si quis sine sacerdotio Missam ce-
quia jus positivum non potest juri naturae ret, etc. - Si vero denuntiandi sint hae- Non excu.. baeresì, non specti de haeresi, Salmant.? pariter oblio
necessario lebrat, aut aliud sacramentum confìcit:
derogare. - Ita S. Thomas 4, Sanchez 5; retici formales, etiam excusare periculum sat a denun-
tiandis hae- denuntìan- gant etiam fìlios ad parentes denuntìan- ita ex constìtutionìbus pontifìciìs, - Vide
reticis for- di.
6
et Salmant. cum Navarro, etc.; contra gravis damni, nisi illi dogmatizent, tenent malibus,
Sotum. Mazzotta-"; Lessìusw, Navarrus«.', Filliue- Abulen., in Deuteron., cap. 13, qu, 3; et in Iìb. lil Reg., Deuteron., v. 6. - Pat., tr. 4, disp. 3, punet. 4, n.14 et 16. -
cap. 15, qu. 16•• 1 Tr, 21, cap. 3, n.l05. - • Tr.6, qu, l, de Dtana, parr, 1, tr.4, resol, 4 et 5. - li Exam., ':om.2,
Nec sibi Notandum 2°. Quod si quis rem alì- cius a), etc., apud Salmant. 14. Sed verius Fide, etc.• cap. 6, qu. 1, resp, 3. - S Disp, 6, de Obligat. n. 269 et 270. - SIn propos, 5 Alex. VIT, n. 13. - , Tr. 21,
compensans
creditum quam accepit in compensationem sui certi oppositum est tenendum eum Potestà 15; denuntiaridi l punct. 2, num, 3. ~ Farinac., de Haeresi, cap. 4, n. 83. - Bordon., Saer. Tribunal S. Fidei, cap. 31,
certuni, qu. 1~7. num, 40, 42 et 49. - Asor, parto 2, lib. 2, cap. 2. n. 13 et 14. - S Tom, 2, D. 271. - 8 Tr. 29, cap. 2, n.·82. _
crediti, non tenetur manifestare; quia edi- et Salmant.!" cum Suarez b) et Farinacio c). quaer, 13. - II Loc, cìt., DUro. 106. ~ Cajelan.) in cap. 13 IO 'I'r. 21, cap. 4) n. 6. _ 11 Loc. cìt., n. 7.
ctum imponens denuntiationem intelligit Ratio, quia haeresis formalis de se serpit
loqui tantum de rebus injuste acceptis. Ha ut cancer, et ideo semper in damnum
Sanehez 7; et Salmant." cum Silvestro. - commune vergit. tieum minime excusari -ex eo quod timeat ex: trém et matrern.tenerì denuntiare filium hae-
denuntiatione sibi imminere alìquod perìcu- reticum, quando alii denuntiatores non essent,
1 Tr. 29, cap. 2, n. 82. - Il 2(12a c ,
qu, 33, art. 7, corpo - v. Furtum, num, 19, qu, 15. - e Consil., lib. 61 cap. 2, lum '. d) Etsi decreta S. Inquisitionis de haere-
BLoc. cit., num, 79. - • Loc. cit., qu, 70, art. 1, ad 2.- dub.24, nume 3. - Nauar., in cap. Inter uerba, coroll.65, 25'0. - a) Simancas, de catholic. Institu- ticis denuntiandis multis in locis obsoleverint,
Consil., Iib. 6, cap. 2, dub, 20, n. 4, 7 et 8. -:- G Loc, cit., .
li n.796. (edit. Veneto 1594). - 10 Tr. 21, cap. 4, n. 87 et 89.- tionib., tit. 29, n.35 et 37, concordar, si pater
num, sa•• Nauar., Man., cap. 18, num. 52, v. Dico 3. - 11 Exam., tomo 2, n. 267. - 12 Loc, cit., n. 91. - 13 Tr. 2,
quia ob cultus Iibertatem omnibus assertam,
Sotus, de Secreto, membro 2, qu, 7, concl, 4. - 't Loc. cit., disp. 1, qu, 1, cap. 2, § a, qu, 7. - 14 Loc. cit., cap. 3,
fuerit occultus haereticus; secus vero, n. 45, haereticorum errores impune grassantur ; cle-
dub, 24. num. 1. - 8 Tr. 29, cap. 2, num. 84•• Si/vest., n. 108. - lG Loc, cito - 1(1, Loc, cìt., cap. 3, n. 109.
- si pater haereticus pestifer sit, et ejus hae- rici tamen semper sunt denuntiandi. Quih
reses perniciem et exitium afferre possint etiam vi legis naturalis, denuntiandi sunt hae-
universae reipublicae .; quo casu tenebitur retici vel de haeresi suspecti, quoties agitur
filius denuntiare, si alia media non sufficiunt. de damno gravi animarum evitando, cui su-
a n. 232, id non habet quod reperire potue- 249. - a) Lessius, cap. 30, dub. 6, n. 50, b) Bonacina, Tract. var., disp. 6,punct.l, perior remedium afferre possit; quae quidem
rim, quamvis a Salmant. citetur. - Sotus, v. Sexto; Navarrus, Man., cap. 25, n. 50; § 3, n. 4; Barbosa, de Offic. et Potest. episc., obligatio ex lege naturali obligare poterit
loc. cit., conel. 8, concordat profecto, sed ex- Filliuccius, tr. 14, cap. 2, n. 37, asserunt alleg..96, n. 59, universim excusant uxoremab etiam in locis ubi .haeretici passim catholicis
communicationem in universum tantum negat universim periculum gravis damni excusare obligatione denuntiandi maritum. - Filliuc- permixti sunt, v. g., si agatur de periculo in-
fratri infligi posse, nisi fuerit Ecelesiae ino- ab obligatione denuntiandi. Lessius tamen et cius pariter eam excusat, tr.14, cap. 2, n. 38, solito quod, inscio superiore, catholicae reli-
bediens, et crimen ejus fuerit juridice pro- Filliuccius limitant: Nisi bonum publicum de- sed: -Excipitur, inquit, in causa fidei vel lae- gioni imminet.
batum. nuntiationem necessario postulet. sae majestatis et similis. In iis enim etiam e) Diana,part. 8, tr. 7,resol.lO; et pari 1,
248. - a) S. Thomas, toc.cit.; et Sanchez, b) Suarez non citatur a Salmant.;. doctri- personae conjunctae denuntiandae essent •. tr. 4, resol. 6, hanc utique sententiam addu-
loc. cit., n. l, limitant: Nisi delictum vergat nam tamen hic expositam satis perspicuein- Quam exceptionem Salmaht. non animadver= cit, sed neque eam amplectitur.
in damnum communitatis vel tertiae personae; nuit, de Fide, disp. 20, sect.4, n. 5 et 9, ubi terunt; et ita Filliuccius eamdem de uxoribus f) Lazarius, de Blasphem., qu.12, n. 67,
idemque insinuat Navarrus, loc. cz"t., scribens: dicit denuntiandos esse haereticos etiam oc- sententiam tenet ac S. Alphonsus. negat sane uxorem' teneri eo casu ad denun-
«Qui promisit servare secretum, ex quo ser· cultos, quia haeresis est peccatum bono com- c) Sanchez ~n satis accurate a Salmant. tiandum; teneri tamen ait n. 57 filium et fra-
vato grave damnum alteri non infertur, non· rouni nocivum. hic allegatur; scribit enim in Consil., lib..6, trem, quod Potestà non animadvertit.
debet detegere illud, etiam praecipiente su- c) Farinacius, de Haeresi, qu. 197, n. 53, cap. 2, dub. 19, n. 9: « Regulariter non te- g) Homobonus, Exam. ecclesiast., tr, 7,
periore. scribit: «Non denuntians haereticum propter netur filius haeresim occultam patris vel ma- cap. 71 qu. 32; et de Casib. reservat., parto2,
b) Salmant., loc. cit., n. 85, id asserunt de metum, utputa timens ob ejus terribilitatem tris prodere .; attamen n. 6: - Sihaeresis per- cap, 1, utique eos excusat; sed in Exam.
eo qui furtum novit, sed novit etiam furem ab eo aut interimi aut male tractari, excusa- niciosa reipublicae valde esset, quia scilicet eccles., loc.dt., subdit contrariam sententiam
a restitutione propter inopiam excusari. Quod tur ...Contrarium suadetur ex traditis per ]oan. plures perverteret, tenetur filius, si alii non locum obtinere, • quando alia indicia concur-
multo magis dicendum sane erit de ipso fure. a Rojas..., ubi dixit non denuntiantem haere- denuntient, denuntiare». Et n. 3 dixerat pa- rerent, quae patrem, fratrem, maritum, domi·
662 LIs. IV. - cAeP. m. - DS STA'W ET OFFICIO. SAECULARlUM.
Salmant. l , qui extenduntad sacerdotem
celebrantem pluries in die, vel non jeju-
num, sine justa causa.
4°. Alii pariter censent suspectum esse
de haeresi confessarium sigillum violan-
tem; ut Viva, de Leone et Quintanadve-
naso - At hoc negant probabilius Sal-
manto 2 cum Lugo, Bonacina a)) Molfesio
et communiori: nisi ille errorem teneat
non adesse hanc obligationem sigilli, vel
ìstud non ita rigorose obstringere.
5°. Extendunt etìam Salmant. 8 cum
pluribus ad crimen sodomiae et bestiali-
tatis. Sed ìpsì loquuntur pro regnis Hispa-
niarum; hoc tamen non viget in nostris
partibus. - Hic tamen obiteradverten-
dum quod clerici et regulares sodomitae
ex constitutione S. Pii V privantur omni
officio et beneficio. Modo 1) crimen sit
consummatum. 2) Adsit hujus criminis
exercìtìum: ideo non sufficit, si patratum
sit bis vel ter. Salmant, 4 cum Bonacina.
3) Adsit insuper sententia judicis; nam
Iicet bulla dicat: Praesentis canonis au-
ctorùate prz"vamus) attamen sic videtur
recepta, ut dicunt Bonacina, Sanchez b))
Henrìquez b)) etc., apud Salmant, ~).
252. - Quaeritur hinc 6°. An smt de-
nuntt"andi blasphemi? Distinguendum:
Qui proferunt blasphemiam haereti-
calem certe denuntiandi sunto - Sed hic
1 Tr. 21, cap. 4, n.B, - Viva, in propos. 5 Alex. VII,
m,m. 15, v. f. - Alpho>!s. de Leone, de Otlìc. confessar.,
rccollect. 22, num. 14, caso ·35• • Quintanadv., de Praec.
Eccles., tr. 3, singul. 28, D.8. - 2 Loc. cit., D. 9. ~ Lugo,
de Poenit.. disp. 23, n. 148•• Molfesius, Sum., parto l, tr. 7,
cap. 23, n.68 et seqq. - ' Loc. cit., n. 10 et 11. - S. Pius V,
constit. Horrendum, § 3, de die 30 Augò 1568; in Bullar.
Rom. Mainardi. - " Loc. cit., D. 11.. Bonac., de Matrim.,
qu.4, punct.,11, n.2. - Bonac., de Matrim., qu.4, punct.ll,
num vehementer de haeresf suspectos red-
derent, et maxime si in subsidium ad hoc ab
Inquisitione vocarentur •.
251. - a) Bonacina perspicue insinuat hanc
negativam sententiam, duro disp. 5, dePoenit.}...
qu. 6,sect. 5,punct.l,n. 6,asserit crimenejus
qui sacramentale sigillum violaverit, perti-
nere ad judicem ordinarium ipsius confessa·
rii, nisi conjunctum sit cum haeresi; tunc
enim cognoscendum esset in tribunali S.In-
quisitionis.Quibus verbis significat per se non
esse defetendum ad Inquisitionem,ac proinde
per se non injicere suspicionem de haeresi.
b) Salmant., tr. 26, cap. 7, n. 125, auctO'
res citant pro sententia quae negat constitu-
tionem S. Pii V obligare in conscientia, et
advertitPotestas 5, quod prorumpens in
blasphemiam haereticalem non adver-
tendo ad signìfìcatìonem, non peccat gra-
vìter; ideoque nec denuntiandus. Secus
vero, si blasphemet advertens, quamvis
ex ira; quia tunc jam fit saltem suspectus
de levi.
Caeterum probabiliter Bonacina 6, et
Roncaglia 1 cum Navarro a), etc., dicunt
non esse' denuntiandos quos constet per
lapsum linguae errorem protulisse. Et
huie videntur b) expresse adhaerere Sal-
manto 8, ubi ajunt ad obligationem denun-
tiatìonìs requiri pertinaciam hominis de-
nuntiandi. Immo Sanehez, Trullench, etc.
(contra Salmant.v) universe excusant ab
obligatione .denuntiandì blasphemos hae-
reticales, semper ac ìpsì per correctionem
resipiscant,
Quoad autem simplices blasphemos,
advertendum quod olim duae aderant
obligationes: - Una increpandi; et haec
abiìt in desuetudinem, ejusque in loco
successit obligatio correctionis, si fructus
speratur, ut docent Sanchez ", Palaus, Bo-
nacina, etc. - Altera, denuntiandi judici
ecclesiastico ve! saecularì: et haec etiam
per desuetudinem non videtur amplius
obligare, ut dicit Viva 11 cum Tambu-
rinio et Mazzetta c). Videdicta Lsb, III,
n.123.
n. 2, v. f. - • Tom. 2, n. 219 et 220. - • Disp. 6, de Obligat.
denuntiandi, punct. 1, § 8, nume 5, i. f. - 'l' Tr. 6, qu. t,
de Fide, cap. 6, qu. 4, resp. 8. - • Tr. 21, cap. 8, n. 117. -
$aneh., Decal.,lib. 2, cap. 32, n. 47.• Trull.,Decal., Iib. l,
cap. 12, dub. 3 1 n. 3. - lt Loc. cit., n. 129. - lO Loc. cit.,
num. 46. - Palau<, tr.17, disp. 2, punct. 2, § 4, num. 3.-
Bonac., disp. 3, de 10 Praec., qu.8, punct.l, n. 5. - U De
Praec. decal., qu. 6, art. 2, n. 11. - Ta"'!Jur., Decal., lib.2,
cap. 6, § 4, n. 6.
quae affirmat requiri sententiamjudicis ad in-
currendas ejusmodi poenas.Et ita tenet revera
Henriquez, lib.14, cap. 5, n.l, lit. f, in com-
mento - .Sanchez pariter (a Salmant. non
allegatus), Decal.) lib. 2, cap. 22, n. 20, re-
quirit judicis sententiam, non obstantetenore
verborum quo bulla utitur.
252. - a) Quamvis Navarrus a Roncaglia
hic citetur, apud ipsum tamen id minime re·
perire potui.
b) Quin etiam Salmant. expressis verbis
haec omnia tenent.
c) Mazzotta, tr. 2, disp. 1, qu. 3, cap. 2,
§ 3, qu. 4: «Probabile tamen est, inquit, prae-
mittendam [denuntiationi] fraternam corre-
ctionem, si speretur emendatio».
DUB. V. - DÉ Ob'FIC10 ACCUSATORI!;.
Blasphe-
Rogabis autem: infra quantum temo
mus haere-
ticalis, non
poris blasphemz' haerezicates denuntiandz"
semper de- sint ? . Dixi: generalùer loquendo; quia in hoc
nuntiandus, Infra quan-
tum tempus Loquendo generice de criminibus su-
denuntian- spectis de haeresi, juxta edictum Inquisì-
dus b La-
sp n e m u s
haeretica-
tionis generalis Rornanae, tempus assìgna-
Iis, tum ad denuntiationes est mensis a die
scientiae legis d) et cessantis impedimenti;
ut asserunt Felix Potestas l, Mazzotta 2,
et auctor libri: Istrueione per li novellt"
Confessori 8. - Loquendo vero praecipue
de teinporerequisito ad denuntiandos
blasphemos haereticales, dicunt Sporer 4
ex decreto Alexandri VII de Suspect. de
haeresi, et Salmant. 5 (sed forte hi loquun-
tur juxta edictum Hispaniarum) esse de-
nuntiandos infra sex dies; ita etiam Viva 6,
qui idem ait de denuntiatione confessarii
sollicitantis, Sed auctor praefatus (Istru-
Simplex
eione , ut supra) pro hac denuntiatione
blasphemus' assìgnat mensem.
non denun-
tiandus. 253. - Quaeritur 70 • An superstitz"osz'
sint denuntùmdz"?
Supersti-
tìosi, quan-
Affirmant DD., generaliter loquendo,
do denun- si superstitio fiat cum conscìentìa peccati,
rìandi,
et suspicionem fundet de haeresì, - Et
hoc accidere dieunt: l", Quando ìnterce-.
dit pactum expressum curo daernone. -
2". Quando mìscentur in ea res sacrae, ut
chrìsma, oleum sanctum , hostia sacrata,
--' 3°. Si daemon adoretur, vel ei porri-
gantur preces nefarìae, vel alìquì psalmi
qui in ejus honorem proferri videntur,
ut psalmus CVIII: Deus, laudem mea-m ne
tacuert:c;, etc. - 4°. Quando daemon roga·
tur de his quae naturaliter nequit ipse
scire. - 5°. Quando ex superstitione pro·
venit effectus. - 6°. Quando quis ex pro-
fesso alios instrueret. - 7°.Quando intero
venit expressa daemonis invocatio (etsi,
hac tantum intercedente, excusant alii ab
1 Exam. confess., tom.2, part.l, cap. 3, n.239. - 9 Tr. 2,
disp. l, qu. I, cap. 2, § 3, qu. 5. - • Parto 2, cap. 14, n. 275
et 284. - "Tr. 2, cap. lO, num. 12•• Alex. VII, decreto
Licet alias, de suspectis dehaeresi, in Ballar. Rom. Mai·
nardt - ti Tr. 21, cap. a, n. 129.- G De Praec. decal., qu. 6,
art. 2, D. 11; cfr. de Poenit., qu, 8, art. 5, n. 7. - Auctor
Istru;#one~ loc. cit., n. 275. - Suar., de Relig., tre 3, lìb. 2,
cap. 19, n. 10.. A.. ~part. l, Iib. 9, cap. 26. qu.4.. Pena,
in Eymerici Director. inquisitor., parto 2, q1.\. 42 et 43,
d) Forte rectius: a die scientiae delicti, ut
habent auctores citati,licet Giordanini, Ioc. cit.,
n. 284,. et Potestà, n. 633, pro sollicitatione,
dicant mensem a die scientiae legis.
663
oblìgatìone denuntiandi). - Ita Suarez ,
Azor, Pena et Simancas. Vide Salmant.".
regno denuntiantur tantum superstitiones
in quibus intervenit abusus hostiae con-
secratae vel olei sancti; non vero aliae,
Et haec est praxis hodierna. Horum enìm
criminum quae ad mìxtum forum perti-
nent, praesens rex noster Carolus VI sibi
animadversionem adjudicavit, quando sor-
tilegus est saecularis; secus, si est eccle-
siasticus.
254. - Quaeritur 8°. An sint denun-
ti'andi quidenuntt"are tenentur et omz'ttunt?
Si agatur de denuntiando haeretìco Omitten-
tes denun-
tantum suspecto, probabilius negatur cum tiationem,
Carena et Lupo, et Potestà B. Ratio, quia quales de-
nuntiandi.
non oritur suspicio ex suspicione. - Si
vero de denuntiando haeretico formali,
dìcit Potestà 9 denuntìandos esse eos qui'
ex officio tenentur denuntiare et negligunt.
Et idem dìcit de teste crimen falso negan-
te, vel de dissuadente denuntiationern de-
bitam; quia isti vere censentur de haeresì
suspecti: nìsì omissio fìat ex causa ami-
cìtiae , consanguìnìtatìs, etc. Ita Potestà
cum communì, - Alios vero non denun-
tìantes, licet etiam ipsi fiant de haeresi
suspecti si nullam habeant causam occul-
tandi, ut dicunt Salmant. l0, tenent tamen
Lupus et Bordonus a), apud Potestà, non
esse denuntiandos, ne detur processus in
infiuitum.
Notandum autem super hac materia. Nemo te-
netur se aut
1". Neminem teneri denuntiare seipsum socias cri-
miniS de-
nec socios sui criminis; cum hoc esset nuntiare.
idem ac seipsum denuntiare. Verum si
quis de crimine legitime a judice inter-
rogetur, tenetur tam se quatir socios ma·
nifestare. - Salmant. 11 cum Cajetano, Sua·
rez, Trullench, etc.
commento 67 et 68. - Simanc., de catholic. Institutionib.
tit.30, n. 15 et seqq.; et tit. 62, n. 2 et 3. - 'l' Tr. 21, cap. 11:
D. 203. - Carena~ de Offic. inquisit.. parto 2, tit. 9, n. 46. -
Lupus, in edict. S. Inquisit., lib.4, disto 3, diff. ult. -
8 Tom. 2, n. 284. - li Loc. cit., n. 286. - Potest.~ lae. cit.,
n. 286. - lO Tr. 21, cap. 8, n. 116.- Lup., 1oc. cito . Potest.,'
loc. cit., n. 285. - 11 Lae. cit., n. 104. - Cajetan., in 211m 211" ,
qu.70, art. 1, in princ. - Suar., d,e Fide, disp. 20, sect. 4,
n, 18 et 19. . Trull., lib. 1, cap. 2, dub. 6, n. 4 et 5.
254. - a) Bordonus, in suo Mano consul-
torum, sect. 18, n. 73, absolute et absque re-
strictione negat esse denuntiandos eos qui
haereticos non denuntiant.
 664 LIB. IV. - CAP. III. - DE STATU ET OFFICIO SAECULARlUM. DUB. VI. - DE TESTIBUS. 665
QWUldoob· Notandum Ilo. Certum esse quod non guae, fidei protulerit injuriam, de qua si « stes tantum singulares, ut vocant, qui « 6°.Infames a , [Sive de jure, id est per
liget prae-
cepmm de- tantum superìores regulares (quibus di- secreto corrigitur, sine dubio censeatur « non faciunt plenam probationem. 3°.Esse sententiam, sive de facto. - Quinam au-
nuntiandi
haereticos
aut su s pe-
recte imponitur onus denuntiandi ex de- abjuraturus. Ita Salmant. 8 cum aliis, Hinc « omni exceptione majores, in quibus sci- tem dicantur infames? Vide can. Infa-
ctos, creto Alexandri VII edito anno 1660), inferunt Bonacina et Farinacius, apud Sal- « licet nulla desideretur conditio, q uomi- mes, [caus.] 6, qu. I, et Salmant. 8].
sed omnes fideles tenentur ad denuntian- manto 4, ac Potestà 5, minime esse denun- « nus testari possint; juxta versum vul- « 7°. Perjuri.
dum criminosos de haeresi etiam leviter tiandum hominem simplicem et pium, « garem: « 8°. Socii criminis lO. [Excipe si crimen
suspectos, ut loquitur decretum; dum in seu concionatorem aliquam propositio- Conditio, sexus, aetas, discretio, fama, sit haeresis vel maleficii, vel tale quod
fine ejus statuit Pontifex: Decretumhoc... nem haereticalem ex incuria proferen- Et fortuna, fides, in testibus illa requires. non possit sine socio patrari. Salmant. 9
omnes ubique exsistentes arctare et alfi- tem; praesumitur enim non ex animo lo- cum aliis. - An autem duo socii criminis
Quinam 256. - " Hinc a testando rejiciuntur:
cere. Et ita cum communi sentiunt Sal- cutus esse. a testifican- faciant saltem semiplenam probationem
mant. 1• Notandum Ill", juxta jus commune ò), Poenae do rejician-
turo
" l°. Servi. contra tertium socium? Affirmat Les-
contra 0-
Sed bene hic advertunt l° minime esse eos qui advertenter negligunt haereticos mittentes ,,2°. Mulieres » , [Intellige tamen hoc sius l0; sed plures alli negant apud ò) Sal-
d en u n t a-
denuntiandum illum de quo habeatur su- denuntiare, incurrere excommunicatio- tìonem,
ì
de jure canonico l; non vero de jure ci- mant.].
spicio ex levibus indiciis, v. gr, si audias nem ferendam: etsi, juxta edictum Hispa- vili, tam in causis civilibus quam crimi- "go. Personae inopes et viles lO. - [Nisi
crimen alicujus a testibus parum fide di- niarum, ibi ìncurratur excommunicatio nalibus: ut Gomez, Sanchez, Trullench , sint probatae vitae. Vide Salmant.P],
gnis. Ita Navarrus, Sayrus, Corduba, cum ipso facto et reservata. - Utrum autem apud Salmant. 2. - Verumtamen ad reum e: 10°. Deliri et semifatui; ex quibus
Salmant. 9. - Advertunt 2" quod ut sit in aliis regionibus haec excommunicatio damnandum nec plures etiam mulieres « tamen ii qui solo jure positivo ad testan-
obligatio ad aliquem denuntiandum, re- sit reservata? Affirmant Salmant.v et Po- suffìcìunt. Vide Salmant. 8J. e dum sunt inhabiles, possunt admitti in
quiritur ut ille sit haereticus proprius et testà 6, qui affert decretum S. Congrega- e 3°.Minores viginti annis, in crimina- « criminibus exceptis lO.
pertinax; non vero si nimirum per ìgno- tionis; sed negant Lupus c) apud Potestà, " libus: in civilibus autem, impuberes lO. 257. - Notandum quod unicus testis Quando u-
nicus testis
rantiam, metum, incuriam, Iapsum Iin- et Bonacina d). - [Istì tamen, etsi ad probandum non sufficit ad probandum in aliquibus casi- sufiiciat.
sufficiant nisi in crimine laesae majestatis, bus; etenim:
fundant tamen indicium etiam ad tortu- l°. Testimonium unius sat est ad ìm-
DUBIUM VI. ram. Salmant.s]. pedìendum matrimonium illegitimum, ex
De Testibus. e 4°. Inimici lO. - [Licet sint reconci- cap. Praeterea 12, de sponsal. - Debet
liati, sed de recenti; secus, si ex longo hic tamen jurare se impedimentum certo
255. Quomodo debeant esse et tes#ficari testes ad probandum. - 256. Qui rejiciuntur.
10. Servi. 20. Mulieres. 30•. Minores. 40. Inimici. 5.° Conjuncti et domestici. 6°. Infa- tempore. Et hoc etiam in delictis laesae scire; et non suffìcit si testis sit de solo
0.
mes. 7 Perjuri. 8°. Socii criminis. 90. Personae inopes et viles.l00. Deliri et semi- majestatis: et etiamsi inimicitia non fuerit auditu, nisi impedimentum sit consangui-
fatui. - 257. In quibus casibus sufficit dictum unius testis. - 258. Quid, si unus gravis, ut dicunt Salmant. a) cum com- nitatis, et adsit alius testis de certa scien-
testis deponat de una propositione haeretica , et alius de altera. - 259. An semper muni]. tia, licet hic deponat sine juramento. Ha
sufficiant duo testes ad probandum. - 260. Quales debent esse testes, ut plene probent.
- 261. An laici repellantur a testificando contra clericos. Quid e converso. - 262. An " 5°. Sanguine juncti lO, [Usque ad quar- Sanchez a) et Salmant. a). - Sola tamen
testes inepti, ut supra, faciant indicium. - 263. An religiosi prohent in causa sui "tum gradum; ut Salmant. 5: nisi sit crimen fama sufficit ad impediendum matrìmo-
monasterii. - 264. An et quando qu,z$ testari teneatur. - 265. An testis teneatur fateri haeresìs, Vide alia circa hoc punctum nìum.
veritatem judici non le(fitime interrogan#. - 266. Quando judex legitime interroget. apud Salmant.P] "et domestici lO; [Ut fa- 2". Testimonium solius episcopi sufficit
- 267. An testis teneatur manifestare crimen, si accusator unicum testem afferat, - muli, coloni.] «exceptìs quibusdam casibus ad probandum in judicialibus attinentìbus
268. Non teneris manifestare judici etiam legitime interrogan#: 10.Si scias rem ex
confessione. 2°. Suh secreto. 3°. Si tihi immineat damnum. 4 0. Si accepisti a parum <apud Lessium 7 lO. ad suum munus, si testetur in scriptura
fide dignis. 50. Si rem accepisti per injuriam. 6°. Si alter probahiliter- non peccarit. 1 Ex can. Mulierem 17, causo 33, qu, 5. - Anton. " Loc. cìt., n. 8 et 9. - li Loc. cit., n. 21. - ii Loc. cìt.,
- 269. .Ad quid teneatur falsum testatus. - 270. Quando peccent testes. - Duh. 1. An Gomes, Variar. resolut, tomo 3, cap. 12, n. 13.• Sanch., n. 21 et seqq, - 'l' Lib.2, cap. 30, n. 38. - 8 Te. 29, cap. 3,
peccent contra justitiam, si se ahscondant ne citentur. Dub. 2. An, si fugiant post Consìt., Iib, 6, cap. 5, dub. 14, n. 3. - Truìt., Iib, 8, cap. 3, n. lO et 11. - • Loc. cìt., n. 15 et 16. - 10 Cap. 29, dub, 17,
citationem. Dub, 3. An, si interroga# veritatem occultent, - 271. Quomodo facienda dub, 4, n. 2. ~ 2 Tr. 29, cap. 3, D.5. - 8 Loc, cìt., n. 7.- n. 161. - U Tr. 29, cap. 3, n. 17.
est deposi#o tes#um.
Requisita 255. - e Suppono, ad legitimam et ple- «percepisse id de quo testantur. 2". De
in testibus
enam in judicio probationem requiri duos « eodem facto et crimine, cum iisdem cir- tiandi, punct. 2, n. 12, negat jure communi, plures auctores adducunt qui docent eo casu
ad proban-
dum. et non obstante edicto S. Inquisitionis de die plenam probationem dari, unde reus damnari
«testes, eosque debere l°. Externo sensu e cumstantiis, deponere; alioqui erunt te- 3 Januar. 1623, incurri excommunicationem possit.
Navar., consil. 3 de var., disp. 6, punct. 1, § 8, n. &•• Fart"n~c., de Haeresi, ipso facto ab iis qui haereticos non denun- 257. - a) Sanchez, Consil., lih. 6, cap. 5,
1 Tr. 21, cap. 3. n. 95 et 102. -
haereticls; cfr. Man., cap. 25, n. 46, v. Tertium. - ~., qu. 197, n. 39. - • Loc. cit., n. 117. - • Tom. 2, n. 258 et
tiant. I. duh. 10, n.l, ait satis esse ad impediendum
Clav., lib. 12, cap. 14, n. 33•. Cordub., Sum" qu. 64, caso 6. - 259. - • Tom. 2, nnm. 641.- Decret. S. Inquisit., de die 256. - a) Sal~ant., loc. cit., n. 12, dicunt illegitimum matrimonium unum testem, qui
• Tr. 21, cap. 3, n. 117. - • Loc. cito - Bonac., Tract. a ]anuar. 1623. - Potest., 1oc. cito inimicos a testando repelli, «maxime si ini- certo sciat impedimentum, « nisi sit probabilis
micitiae sint capitales aut graves '. Inferius conjectura in contrarium •. - Salmant., tr. 9,
tamen subdunt inimicum posseadmitti judicis de Matr., cap. 8, n. 106 et 107, concordant,
ò) Cap. Excommunicamus 15, de haere- tam esse ajunt excommunicationemex decreto arbitrio, « quando inimicitia est levis, quia nisi quod de consanguinitatis impedimento
ticis, prout in corpore juris jacet, hoc non S. Inquisitionis, quousque scilicet denuntiet. cum nequeat prudenter suspicari, quod falso scribunt: « Si de consanguinitate deponat,
habet; se<! solum prout in extenso habeturtota El'undemque sententiam tenet Lupus, in edict.. jurabit, poterit ad testificandum vocari•. certum gradum assignans, illi creditur si sub
haec constitutio apud Pena. S.Inquisit., lih. 7, disto 2, art. 1, dijf. 1. ò) Apud Salmanticenses id reperire ne- juramento affirmet se audivisse a duobus suis
c) Salmant., tr. 21, cap. 3, n..116, reserva- d) Bonacina, disp. 6, de Ohligat. denun- quivi.j immo, tr. 29, cap. 3, n. 16, Salmant. majoribus fide dignis».