GT Dsai

Môc lôc
Môc lôc: ................................................................................................................3

Lêi nãi ®Çu: ..........................................................................................................7
Ch−¬ng 1: Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ dung sai vµ l¾p
ghÐp
1.1. §æi lÉn chøc n¨ng vµ vÊn ®Ò tiªu chuÈn ho¸ ...................................................9
1.1.1. TÝnh ®æi lÉn chøc n¨ng .............................................................................9
1.1.2. §æi lÉn chøc n¨ng vµ tiªu chuÈn ho¸......................................................10
1.1.3. ý nghÜa cña tiªu chuÈn ho¸ ...................................................................11
1.2. §é chÝnh x¸c..................................................................................................12
1.3. Kh¸i niÖm vÒ kÝch th−íc, sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai.................................12
1.3.1. KÝch th−íc ..............................................................................................12
1.3.2. Sai lÖch giíi h¹n ....................................................................................16
1.3.3. Dung sai.................................................................................................16
1.4. Kh¸i niÖm vÒ l¾p ghÐp ..................................................................................17
1.4.1. Çc kiÓu l¾p ghÐp: ..................................................................................18
1.4.2. BiÓu diÔn s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña l¾p ghÐp.............................19
Ch−¬ng 2: Sai sè gia c«ng çc th«ng sè h×nh häc cña chi tiÕt
2.1. Kh¸i niÖm vÒ sai sè gia c«ng .........................................................................21
2.1.1.Kh¸i niÖm vµ nguyªn nh©n g©y ra sai sè gia c«ng ..................................21
2.1.2. Ph©n lo¹i sai sè gia c«ng ........................................................................22
2.2. Quy luËt xuÊt hiÖn kÝch th−íc thùc trong gia c«ng c¬ khÝ.............................22
2.2.1. LuËt ph©n bè kÝch th−íc gia c«ng ..........................................................22
2.2.2. Chän ph−¬ng ph¸p gia c«ng. ..................................................................26
2.2.3. §iÒu chØnh m¸y khi gia c«ng ................................................................27
Ch−¬ng 3: Dung sai l¾p ghÐp çc bÒ mÆt tr¬n
3.1. C¬ së qui ®Þnh dung sai kÝch th−íc...............................................................30
3.1.1. Quan hÖ gi÷a dung sai vµ kÝch th−íc gia c«ng.......................................30
3.1.2. HÖ thèng l¾p ghÐp- øng dông ................................................................34
3.1.3. L¾p ghÐp tiªu chuÈn ...............................................................................37
3.1.4. Chän kiÓu l¾p ghÐp tiªu chuÈn khi thiÕt kÕ ............................................45
3.1.5. Ghi kÝ hiÖu sai lÖch vµ l¾p ghÐp trªn b¶n vÏ...........................................59
3
3-2. Dung sai l¾p ghÐp mèi ghÐp æ l¨n .................................................................60
3.2.1. CÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o kÝch th−íc æ l¨n..................................................60
3.2.2. §Æc tÝnh l¾p ghÐp æ l¨n...........................................................................60
3.2.3. Chän kiÓu l¾p ghÐp æ l¨n .......................................................................61
3.2.3. Ghi kÝch th−íc cho mèi ghÐp æ l¨n ........................................................65
3-3. Dung sai kÝch th−íc calip ..............................................................................65
3.3.1. CÊu t¹o vµ ph©n lo¹i ca lÝp......................................................................65
3.3.2. KÝch th−íc cña calÝp ...............................................................................66
3.3.3. Dung sai kÝch th−íc calÝp ......................................................................67
Ch−¬ng 4: Dung sai h×nh d¹ng, vÞ trÝ vµ nh¸m bÒ mÆt
4.1. Dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ çc bÒ mÆt.........................................................71
4.1.1. Sai lÖch h×nh d¹ng. .................................................................................71
4.1.2. Sai lÖch vÞ trÝ bÒ mÆt ...............................................................................74
4.1.4. X¸c ®Þnh dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ çc bÒ mÆt ..................................76
4.2. Nh¸m bÒ mÆt..................................................................................................79
4.2.1. Nh¸m bÒ mÆt vµ nguyªn nh©n g©y ra nh¸m bÒ mÆt ...............................79
4.2.2. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ vµ tiªu chuÈn vÒ nh¸m bÒ mÆt:...................................81
4.2.3. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cho phÐp cña th«ng sè nh¸m bÒ mÆt ............................82
4.2.4. Ghi ký hiÖu nh¸m trªn b¶n vÏ chi tiÕt ....................................................83
Ch−¬ng 5: Dung sai vµ l¾p ghÐp chi tiÕt tiªu chuÈn
5.1. Dung sai l¾p ghÐp mèi ghÐp ren hÖ MÐt ........................................................89
5.1.1 Çc th«ng sè c¬ b¶n cña ren tam gi¸c hÖ mÐt hÖ mÐt .............................89
5.1.2 Ký hiÖu ren tam gi¸c hÖ MÐt: (TCVN 2247 – 77). .................................91
5.1.3 ¶nh h−ëng cña sai sè çc th«ng sè ®Õn tÝnh l¾p lÉn cña çc chi tiÕt ren.91
5.1.4 HÖ thèng dung sai vµ l¾p ghÐp mèi ghÐp ren tam gi¸c hÖ MÐt ...............93
5.1.5 Dung saivµ l¾p ghÐp ren thang ................................................................99
5.2 Dung sai, l¾p ghÐp mèi ghÐp then, then hoa.................................................102
5.1.1. Dung sai, l¾p ghÐp mèi ghÐp then .......................................................102
5.1.2. Dung sai, l¾p ghÐp mèi ghÐp then hoa (TCVN 2324 – 78). .................108
5.2.3. Dung sai vµ l¾p ghÐp mèi ghÐp then hoa r¨ng th©n khai......................113
5.3 Dung sai kÝch th−íc gãc vµ l¾p ghÐp c«n tr¬n..............................................114
5.3.1. Dung sai kÝch th−íc gãc .......................................................................114
5.3.2. L¾p ghÐp c«n tr¬n.................................................................................117
5.4. Dung sai truyÒn ®éng b¸nh r¨ng..................................................................123
5.4.1. Çc yªu cÇu kÜ thuËt cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng. ................................123
4
5.4.2. Sai sè gia c«ng vµ ¶nh h−ëng cña chóng ®Õn çc yªu cÇu kÜ thuËt cña
truyÒn ®éng b¸nh r¨ng....................................................................................124
5.4.3. §¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c truyÒn ®éng b¸nh r¨ng..................................130
5.4.4. Dung sai vµ cÊp chÝnh x¸c cña b¸nh r¨ng vµ truyÒn ®éng. ..................134
Ch−¬ng 6: C¬ së kü thuËt ®o
6.1. kh¸i niÖm vÒ kiÓm tra vµ ®o l−êng...............................................................138
6.1.1. Kh¸i niÖm vÒ ®o l−êng ........................................................................138
6.1.3. Çc ph−¬ng ph¸p kiÓm tra....................................................................139
6.1.4. Ph−¬ng ph¸p ®o- s¬ ®å ®o ....................................................................139
6.1.3. Çc nguyªn t¾c c¬ b¶n khi ®o...............................................................141
6-2. mét sè ph−¬ng tiÖn ®o .................................................................................141
6.2.1. C¨n mÉu................................................................................................141
6.2.2. Dông cô ®o cã thang ®o kiÓu du xÝch..................................................143
6.2.3. Dông cô ®o cã thang ®o kiÓu chØ thÞ kim .............................................148
6.2.4. Dông cô ®o quang häc..........................................................................149
Ch−¬ng 7: Gi¶i chuçi kÝch th−íc
7.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n .............................................................................156
7.1.1. Chuçi kÝch th−íc vµ ph©n lo¹i chuçi ....................................................156
7.1.2. Kh©u vµ ph©n lo¹i kh©u: .......................................................................157
7.2. Gi¶i chuçi kÝch th−íc...................................................................................158
7.2.1. Bµi to¸n chuçi kÝch th−íc .....................................................................159
7.2.2. Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña bµi to¸n chuçi kÝch th−íc .............................159
7.2.3. Gi¶i chuçi kÝch th−íc................................................................................161
7.3. Gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn
toµn. ....................................................................................................................161
7.3.1. Gi¶i bµi to¸n thuËn (bµi to¸n kiÓm tra).................................................162
7.3.2. Gi¶i bµi to¸n nghÞch (bµi to¸n thiÕt kÕ)................................................167
7.4. Gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng kh«ng
hoµn toµn.............................................................................................................173
7.4.1. Gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt..................173
7.4.2. Gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p söa ch÷a khi l¾p .....183
7.4.3. Gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh khi l¾p ..186
7.4.4. Gi¶i bµi to¸n chuçi theo ph−¬ng ph¸p chän khi l¾p ............................191
7.5.Ghi kÝch th−íc cho b¶n vÏ chi tiÕt m¸y ........................................................195
7.5.1. Nh÷ng yªu cÇu ®èi víi viÖc ghi kÝch th−íc ..........................................195
5
7.5.2. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó ghi kÝch th−íc cho chi tiÕt .....................196
7.5.3. Chän ph−¬ng ¸n ghi kÝch th−íc............................................................200
7.5.4.Çc h×nh thøc ghi kÝch th−íc.................................................................201
Phô lôc
Phô lôc 1: Dung sai l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n...........................................................203
Phô lôc 2: Dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ çc bÒ mÆt ............................................211
Phô lôc 3: Dung sai l¾p ghÐp ren ........................................................................214
Phô lôc 4: Dung sai l¾p ghÐp then hoa................................................................241
Phô lôc 5: Dung sai kÝch th−íc gãc vµ l¾p ghÐp c«n tr¬n..................................252
Phô lôc 6: Dung sai l¾p ghÐp b¸nh r¨ng .............................................................259
Tµi liÖu tham kh¶o............................................................................................281
6
Lêi nãi ®Çu
Trong gia c«ng c¬ khÝ ®Ó çc s¶n phÈm chÕ t¹o ra ®¹t chÊt l−îng theo yªu
cÇu th× khi gia c«ng b¾t buéc ph¶i ®¶m b¶o çc chØ tiªu kü thuËt cho phÐp, mét
trong çc chØ tiªu Êy ®−îc thÓ hiÖn trªn b¶n vÏ chÕ t¹o th−êng lµ çc trÞ sè dung
sai h×nh häc cho phÐp cña çc chi tiÕt. ViÖc tÝnh to¸n vµ lùa chän trÞ sè dung sai
h×nh häc vµ çc kiÓu l¾p ghÐp hîp lý trong thiÕt kÕ kh«ng nh÷ng ®¶m b¶o ®−îc
tÝnh n¨ng lµm viÖc vµ chÊt l−îng cña s¶n phÈm mµ cßn mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ
cao.
C¨n cø vµo çc tiªu chuÈn nhµ n−íc ViÖt nam (TCVN...) vÒ dung sai vµ l¾p
ghÐp ®· ban hµnh, cuèn “Dung sai vµ l¾p ghÐp” nµy cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc
c¬ së ®Ó tÝnh to¸n, lùa chän vµ tra cøu trÞ sè dung sai h×nh häc (dung sai kÝch
th−íc, h×nh d¹ng, vÞ trÝ vµ nh¸m bÒ mÆt) cña çc chi tiÕt mét çch hîp lý theo tiªu
chuÈn nhµ n−íc ViÖt nam .
Néi dung cuèn s¸ch bao gåm :
- Ch−¬ng 1: Tr×nh bµy çc kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ dung sai vµ l¾p ghÐp trong
chÕ t¹o m¸y.
- Ch−¬ng 2: Tr×nh bµy çc d¹ng sai sè gia c«ng, qui luËt xuÊt hiÖn sai sè gia
c«ng vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc chóng trong qu¸ tr×nh gia c«ng çc chi tiÕt.
- Ch−¬ng 3: Tr×nh bµy çch x¸c ®Þnh vµ ghi çc trÞ sè sai lÖch h×nh d¹ng, vÞ
trÝ, nh¸m bÒ mÆt lªn b¶n vÏ chÕ t¹o.
- Ch−¬ng 4: Tr×nh bµy c¬ së qui ®Þnh hÖ thèng dung sai l¾p ghÐp çc bÒ mÆt
tr¬n.
- Ch−¬ng 5: Tr×nh bµy vÒ dung sai l¾p ghÐp çc chi tiÕt tiªu chuÈn (then,
then hoa, ren, c«n, truyÒn ®éng b¸nh r¨ng).
- Ch−¬ng 6: Tr×nh bµy kh¸i niÖm s¬ l−îc vÒ kü thuËt ®o vµ kiÓm tra, çch sö
dông mét sè dông cô ®o v¹n n¨ng th«ng th−êng trong gia c«ng c¬ khÝ.
- Ch−¬ng 7: Tr×nh bµy kh¸i niÖm vµ çc ph−¬ng ph¸p gi¶i chuçi kÝch th−íc,
ghi kÝch th−íc cho b¶n vÏ chÕ t¹o.
PhÇn phô lôc gåm çc b¶ng tiªu chuÈn viÖt nam vÒ dung sai vµ l¾p ghÐp,
gióp cho häc viªn vµ ®éc gi¶ tra cøu thuËn lîi.
Trong s¸ch ®· chó ý cËp nhËt néi dung theo nh÷ng tiªu chuÈn TCVN míi
nhÊt (®· ®−îc so¸t xÐt vµ biªn so¹n l¹i trªn c¬ së tiªu chuÈn quèc tÕ ISO) ®· ®−îc
ban hµnh vÒ dung sai h×nh häc cña çc chi tiÕt trong chÕ t¹o m¸y.
Cïng víi tµi liÖu “Bµi tËp dung sai” gi¸o tr×nh “Dung sai vµ l¾p ghÐp”
®−îc biªn so¹n dïng lµm tµi liÖu chÝnh cho çc häc viªn hÖ ®¹i häc vµ cao ®¼ng,
7
çc sinh viªn hÖ d©n sù chuyªn ngµnh c¬ khÝ cña Häc viÖn KTQS. §ång thêi cßn
dïng lµm tµi liÖu tra cøu vµ tham kh¶o cho çc çn bé kü thuËt, çn bé gi¶ng d¹y,
sinh viªn, häc sinh chuyªn ngµnh c¬ khÝ nãi chung.
Cuèn s¸ch ®−îc biªn so¹n lµm gi¸o tr×nh cho m«n häc “Dung sai“ lÇn ®Çu
tiªn t¹i Häc viÖn KTQS tuy ®· cã cè g¾ng nh−ng khã tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt.
RÊt mong b¹n ®äc gãp ý, phª b×nh ®Ó bæ sung cho cuèn s¸ch ngµy cµng hoµn
thiÖn h¬n. Mäi ý kiÕn xin göi vÒ Bé m«n ChÕ t¹o m¸y Khoa C¬ khÝ, Häc viÖn kü
thuËt qu©n sù.
Çc t¸c gi¶
8
Ch−¬ng 1
Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ
dung sai vμ l¾p ghÐp
1.1. §æi lÉn chøc n¨ng vμ vÊn ®Ò tiªu chuÈn ho¸

1.1.1. TÝnh ®æi lÉn chøc n¨ng
Trong giai ®o¹n hiÖn nay viÖc n©ng cao chÊt l−îng s¶n phÈm, n©ng cao tÝnh
kinh tÕ trong s¶n xuÊt, sö dông chóng ®ang lµ yªu cÇu cÊp b¸ch vµ lµ nhiÖm vô
chÝnh trÞ kinh tÕ quan träng.
ë n−íc ta khi nghiªn cøu gi¶i quyÕt nhiÖm vô ®ã, nhiÒu c¬ quan nghiªn cøu
vµ c¬ së s¶n xuÊt ®· ®¹t ®−îc mét sè kÕt qu¶. §Ó ®¹t ®−îc kÕt qu¶ trong viÖc n©ng
cao chÊt l−îng m¸y, dông cô vµ çc s¶n phÈm c«ng nghiÖp kh¸c cÇn ph¶i s¸ng
t¹o ra çc kÕt cÊu míi hîp lý nhÊt, t×m tßi vµ sö dông çc vËt liÖu míi cã chÊt
l−îng cao, øng dông çc ph−¬ng ph¸p c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ hiÖn ®¹i trong s¶n
xuÊt. §ång thêi ph¶i nghiªn cøu øng dông çc nguyªn t¾c míi vÒ thiÕt kÕ chÕ t¹o
s¶n phÈm, ph¶i quy çch hãa vµ tiªu chuÈn hãa çc chi tiÕt bé phËn m¸y vµ m¸y.
Khi thiÕt kÕ chÕ t¹o mét m¸y hay bé phËn m¸y, tïy theo chøc n¨ng sö dông mµ
ng−êi ta buéc chóng ph¶i cã nh÷ng yªu cÇu kü thuËt nhÊt ®Þnh - chØ tiªu sö dông
m¸y, ch¼ng h¹n nh− ®é chÝnh x¸c, ®é bÒn, n¨ng suÊt vµ hiÖu suÊt v.v...
§Ó cÊu thµnh bé phËn m¸y hoÆc m¸y ng−êi ta ph¶i thiÕt kÕ chÕ t¹o çc chi
tiÕt m¸y. Sù h×nh thµnh çc th«ng sè h×nh häc, c¬ häc v.v... cña chóng trong chÕ
t¹o quyÕt ®Þnh chøc n¨ng sö dông cña bé phËn m¸y hoÆc m¸y mµ chóng l¾p
thµnh, cã nghÜa lµ ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn çc chØ tiªu sö dông m¸y A∑. Ta gäi
çc th«ng sè ®ã lµ th«ng sè chøc n¨ng chi tiÕt Ai. Mèi quan hÖ gi÷a chØ tiªu sö
dông m¸y (A∑) vµ çc th«ng sè chøc n¨ng (Ai ) cña çc chi tiÕt l¾p thµnh m¸y
hay bé phËn m¸y ®−îc biÓu hiÖn b»ng quan hÖ hµm sè cã d¹ng:
A∑ = f(Al, A2, A3,..., An) (l-l)
n
A∑ = ∑ f(Ai)
i =1
ë ®©y çc th«ng sè chøc n¨ng Ai lµ nh÷ng ®¹i l−îng biÕn ®æi ®éc lËp.
TÊt nhiªn ng−êi ta mong muèn chØ tiªu sö dông m¸y hoÆc bé phËn m¸y ph¶i
cã mét trÞ sè kinh tÕ hîp lÝ nhÊt. Nh−ng ®iÒu nµy kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc bëi v×
trong qu¸ tr×nh chÕ t¹o çc chi tiÕt l¾p thµnh m¸y th× çc th«ng sè chøc n¨ng cña
chóng thay ®æi do ¶nh h−ëng cña sai sè chÕ t¹o nªn ta kh«ng thÓ nµo chÕ t¹o mét
9
m¸y hay mét bé phËn m¸y mµ chØ tiªu sö dông cña nã ®óng b»ng trÞ sè kinh tÕ
hîp lý nhÊt. Ngay c¶ çc m¸y hoÆc bé phËn m¸y cïng lo¹i th× chØ tiªu sö dông
cña chóng còng kh«ng thÓ hoµn toµn gièng nhau ®−îc. Bëi vËy khi tÝnh to¸n thiÕt
kÕ cho phÐp chØ tiªu sö dông thay ®æi trong mét ph¹m vi hîp lÝ quanh trÞ sè hîp
lÝ nhÊt. Ph¹m vi cho phÐp hîp lÝ ®ã gäi lµ dung sai cña chØ tiªu sö dông m¸y hoÆc
bé phËn m¸y T∑.
Tõ dung sai cña chØ tiªu sö dông m¸y, ta cã thÓ x¸c ®Þnh ph¹m vi thay ®æi
cho phÐp cña çc th«ng sè chøc n¨ng chi tiÕt (gäi lµ dung sai cña çc th«ng sè
chøc n¨ng chi tiÕt Ti ) gÇn ®óng theo quan hÖ sau:
n ∂f
T∑ = ∑ ∂A i
Ti (1-2)
i =1
Nh− vËy khi thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o çc chi tiÕt mµ çc th«ng sè chøc n¨ng cña
chóng tháa m·n quan hÖ (l-2) th× khi l¾p chóng thµnh m¸y hay bé phËn m¸y còng
®−îc m¸y hoÆc bé phËn m¸y cã chØ tiªu sö dông cña chóng n»m trong ph¹m vi
cho phÐp hîp lÝ T∑. Do ®ã chÊt l−îng m¸y hoÆc bé phËn m¸y ®¶m b¶o tÝnh kinh
tÕ hîp lÝ.
Nh÷ng chi tiÕt l¾p thµnh m¸y vµ bé phËn m¸y ®−îc thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o theo
nguyªn t¾c trªn, tøc lµ dung sai çc th«ng sè chøc n¨ng Ti vµ chØ tiªu sö dông T∑
tháa m·n quan hÖ (1-2) th× ®−îc coi lµ ®¹t ®−îc tÝnh ®æi lÉn chøc n¨ng.
CÇn ph¶i ph©n biÖt ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn toµn vµ ®æi lÉn chøc n¨ng kh«ng
hoµn toµn.
+ §æi lÉn chøc n¨ng hoµn toµn:
Trong s¶n xuÊt lo¹t bÊt kú chi tiÕt nµo thuéc lo¹t cïng lo¹i (cã cïng tªn gäi,
cïng sè hiÖu) khi l¾p vµo vÞ trÝ t−¬ng øng cña nã trong m¸y hoÆc bé phËn m¸y
®Òu ®¶m b¶o chøc n¨ng lµm viÖc cña nã mµ kh«ng cÇn ph¶i gia c«ng bæ sung nh−
®iÒu chØnh khi l¾p, l¾p chän hoÆc söa l¾p th× lo¹t chi tiÕt ®ã ®−îc gäi lµ ®¹t tÝnh
®æi lÉn chøc n¨ng hoµn toµn.
+ §æi lÉn chøc n¨ng kh«ng hoµn toµn:
Çc chi tiÕt thuéc lo¹t cïng lo¹i (cã cïng tªn gäi, cïng sè hiÖu) khi l¾p vµo
vÞ trÝ t−¬ng øng cña nã trong m¸y hoÆc bé phËn m¸y ®Ó ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c l¾p
ghÐp cao cÇn thiÕt ph¶i ®iÒu chØnh khi l¾p, l¾p chän hoÆc söa l¾p th× lo¹t chi tiÕt
®ã ®−îc gäi lµ ®¹t tÝnh ®æi lÉn chøc n¨ng kh«ng hoµn toµn.
1.1.2. §æi lÉn chøc n¨ng vµ tiªu chuÈn ho¸
TÝnh ®æi l·n chøc n¨ng lµ nguyªn t¾c cña thiÕt kÕ chÕ t¹o. Theo nguyªn t¾c
®ã, ng−êi thiÕt kÕ quyÕt ®Þnh trÞ sè dung sai cho çc th«ng sè chøc n¨ng chi tiÕt
10
vµ bé phËn m¸y xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña chØ tiªu sö dông m¸y. ChØ tiªu sö dông
m¸y hay bé phËn m¸y cã thÓ lµ nh÷ng th«ng sè h×nh häc hoÆc nh÷ng th«ng sè
kh¸c nh− n¨ng suÊt, hiÖu suÊt, c«ng suÊt... Th«ng sè chøc n¨ng cña chi tiÕt còng
cã thÓ lµ nh÷ng th«ng sè h×nh häc hoÆc kh«ng ph¶i h×nh häc nh−: ®é bÒn, ®é
cøng bÒ mÆt, tÝnh dÉn nhiÖt, dÉn ®iÖn...
Mçi lo¹i th«ng sè ®ã cã ®Æc ®iÓm riªng cña nã, do vËy viÖc nghiªn cøu tÝnh
®æi lÉn chøc n¨ng theo tõng lo¹i th«ng sè ph¶i do nh÷ng ngµnh khoa häc t−¬ng
øng ®¶m nhiÖm. Trong ph¹m vi gi¸o tr×nh nµy ta chØ ®Ò cËp ph−¬ng ph¸p nghiªn
cøu vµ ®Þnh gi¸ trÞ dung sai cho çc th«ng sè chøc n¨ng h×nh häc nh−: kÝch th−íc,
h×nh d¸ng, vÞ trÝ bÒ mÆt vµ nh¸m bÒ mÆt.
Quy ®Þnh dung sai trªn c¬ së tÝnh ®æi lÉn chøc n¨ng lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi
cho viÖc thèng nhÊt hãa vµ tiªu chuÈn hãa trong ph¹m vi quèc gia vµ quèc tÕ. Khi
nÒn c«ng nghiÖp cµng ph¸t triÓn th× s¶n phÈm cµng ®a d¹ng vµ phong phó, kh«ng
ph¶i chØ chñng lo¹i, mÉu m· mµ c¶ kÝch cì n÷a. Trong ®iÒu kiÖn nh− vËy ®ßi hái
sù thèng nhÊt hãa vÒ mÆt qu¶n lý nhµ n−íc. MÆt kh¸c ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh
tÕ cña s¶n xuÊt vµ ®¶m b¶o giao l−u hµng hãa réng r·i th× ph¶i quy çch hãa vµ
tiªu chuÈn hãa çc s¶n phÈm.
ViÖc ban hµnh çc tiªu chuÈn Nhµ n−íc trong ®ã cã tiªu chuÈn vÒ dung sai
vµ l¾p ghÐp lµ mét ®ßi hái cÊp thiÕt.
Trong giai ®o¹n hiÖn nay víi nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng theo xu h−íng héi nhËp
kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi th× çc tiªu chuÈn Nhµ n−íc ViÖt Nam (TCVN) ®−îc
x©y dùng dùa trªn c¬ së cña tiªu chuÈn quèc tÕ ISO.
1.1.3. ý nghÜa cña tiªu chuÈn ho¸
NÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp trªn c¬ së tiªu chuÈn hãa sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶
kinh tÕ rÊt lín. Bëi v× chÝnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh÷ng chi tiÕt vµ bé phËn m¸y ®·
quy çch hãa vµ tiªu chuÈn hãa kh«ng phô thuéc vµo ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt. §ã chÝnh
lµ ®iÒu kiÖn ®Ó chóng ta cã thÓ chuyªn m«n hãa, hîp t¸c hãa s¶n xuÊt. Sù hîp t¸c
vµ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt sÏ dÉn ®Õn s¶n xuÊt tËp trung quy m« lín t¹o kh¶
n¨ng ¸p dông kü thuËt tiªn tiÕn, m¸y mãc hiÖn ®¹i vµ h×nh thøc s¶n xuÊt víi n¨ng
suÊt cao. Nhê ®ã mµ võa ®¶m b¶o chÊt l−îng l¹i gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm.
MÆt kh¸c, thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o s¶n phÈm theo tiªu chuÈn hãa lµ ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho viÖc s¶n xuÊt çc chi tiÕt vµ bé phËn m¸y dù tr÷ thay thÕ. Nhê cã
nh÷ng chi tiÕt vµ bé phËn m¸y dù tr÷ thay thÕ mµ qu¸ tr×nh sö dông çc s¶n phÈm
c«ng nghiÖp sÏ tiÖn lîi rÊt nhiÒu. Ch¼ng h¹n mét chi tiÕt nµo ®ã cña m¸y bÞ háng,
ta cã ngay chi tiÕt dù tr÷ cïng lo¹i thay thÕ vµo lµ m¸y l¹i tiÕp tôc ho¹t ®éng ®−îc
11
ngay; kÕt qu¶ lµ gi¶m thêi gian chÕt vµ sö dông m¸y triÖt ®Ó h¬n, mang l¹i lîi Ých
rÊt lín vÒ kinh tÕ vµ qu¶n lý s¶n xuÊt.
1.2. §é chÝnh x¸c
Trong gia c«ng c¬ khÝ ®Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng vµ n©ng cao tuæi bÒn cña çc
s¶n phÈm tr−íc hÕt ph¶i ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c gia c«ng çc chi tiÕt trong qu¸
tr×nh gia c«ng.
§é chÝnh x¸c trong gia c«ng c¬ khÝ lµ sù gièng nhau vÒ tÝnh chÊt c¬, lý, ho¸
vµ vÒ mÆt h×nh häc cña chi tiÕt ®· gia c«ng so víi çc yªu cÇu kü thuËt cña chóng
®· ®−îc ghi trªn b¶n vÏ chi tiÕt. Çc yªu cÇu kü thuËt trªn ®−îc thÓ hiÖn d−íi
d¹ng chØ tiªu hoÆc trÞ sè dung sai h×nh häc cña chi tiÕt.
Trong néi dung m«n häc nµy chØ nghiªn cøu ®é chÝnh x¸c vÒ mÆt h×nh häc
cña chi tiÕt, nghÜa lµ chØ ®Ò cËp tíi ®é chÝnh x¸c vÒ kÝch th−íc, vÒ h×nh d¹ng vµ vÞ
trÝ çc bÒ mÆt cña chi tiÕt gia c«ng.
1.3. Kh¸i niÖm vÒ kÝch th−íc, sai lÖch giíi h¹n vμ dung
sai
1.3.1. KÝch th−íc
KÝch th−íc lµ ®¹i l−îng ®Æc tr−ng cho ®é lín vÒ kho¶ng çch dµi (hoÆc gãc)
gi÷a çc ®iÓm, ®−êng, hay bÒ mÆt cña mét hay nhiÒu chi tiÕt t¹o thµnh.
a) D∙y kÝch th−íc th¼ng tiªu chuÈn
§Ó thèng nhÊt hãa vµ tiªu chuÈn hãa kÝch th−íc cña chi tiÕt vµ l¾p ghÐp
ng−êi ta ®· lËp ra 4 d·y sè −u tiªn kÝ hiÖu lµ Ra5, Ra10, Ra20, Ra40 (b¶ng 1.1).
Khi thiÕt kÕ chÕ t¹o chi tiÕt vµ s¶n phÈm, çc kÝch th−íc th¼ng danh nghÜa
cña chóng ®−îc chän theo gi¸ trÞ cña çc d·y sè −u tiªn vµ ph¶i −u tiªn chän theo
thø tù tõ R5 ®Õn R40.
ViÖc chän çc kÝch th−íc danh nghÜa cña chi tiÕt theo tiªu chuÈn nh»m gi¶m
bít sè lo¹i, kÝch cì cña çc chi tiÕt vµ s¶n phÈm, do ®ã còng gi¶m ®−îc sè lo¹i,
kÝch cì cña çc trang bÞ c«ng nghÖ nh− dông cô c¾t, dông cô ®o ch¼ng h¹n. Sè
lo¹i gi¶m th× s¶n l−îng tõng lo¹i sÏ t¨ng, ®ã lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. D·y kÝch th−íc th¼ng tiªu chuÈn lµ mét cÊp sè
nh©n víi c¬ sè lµ 1, c«ng béi lµ ϕ.
VÝ dô: D·y kÝch th−íc R5 cã ϕ= 5 10 ≈ 1,6, trong ®ã kho¶ng kÝch th−íc tõ
1-10 lµ d·y c¬ së: 1.ϕ; 1.ϕ2; 1.ϕ3 ; 1.ϕ4; 1.ϕ5 hay 1; 5 10 ; 5 10 2; 5 10 3; 5 10 4;
10.
Nh− thÕ trong d·y c¬ së R5 cã 6 kÝch th−íc tiªu chuÈn (1; 1,6; 2,5; 4; 6,3;
10).
12
T−¬ng tù nh− trªn d·y R10 cã ϕ= 10 10 ; d·y R20 cã ϕ= 20
10 ; d·y R40 cã
ϕ= 40
10 .
B¶ng 1.1
D·y kÝch th−íc th¼ng tiªu chuÈn
R5 R10 R20 R40 R5 R10 R20 R40 R5 R10 R20 R40
0,010 0,010 0,010 0,100 0,100 0,100 0,100 1,0 1,0 1,0 1,0
0,105 1,05
0,011 0,110 0,110 1,1 1,1
0,115 1,15
0,012 0,012 0,012 0,120 0,120 0,120 1,2 1,2 1,2
0,013 0,130 1,3
0,014 0,014 0,14 0,140 1,4 1,4
0,015 0,150 1,5
0,016 0,016 0,016 0,016 0,160 0,160 0,160 0,160 1,6 1,6 1,6 1,6
0,017 0,170 1,7
0,018 0,018 0,180 0,180 1,8 1,8
0,019 0,190 1,9
0,020 0,020 0,020 0,200 0,200 0,200 2,0 2,0 2,0
0,021 0,210 2,1
0,022 0,022 0,220 0,220 2,2 2,2
0,024 0,240 2,4
0,025 0,025 0,025 0,025 0,250 0,250 0,250 0,250 2,5 2,5 2,5 2,5
0,026 0,260 2,6
0,028 0,028 0,280 0,280 2,8 2,8
0,030 0,300 3,0
0,032 0,032 0,032 0,320 0,320 0,320 3,2 3,2 3,2
0,034 0,340 3,4
0,036 0,036 0,360 0,360 3,6 3,6
0,038 0,380 3,8
0,040 0,040 0,040 0,040 0,400 0,400 0,400 0,400 4,0 4,0 4,0 4,0
0,042 0,420 4,2
0,045 0,045 0,450 0,450 4,5 4,5
0,048 0,480 4,8
0,050 0,050 0,050 0,500 0,500 0,500 5,0 5,0 5,0
0,053 0,530 5,3
0,056 0,056 0,560 0,560 5,6 5,6
0,060 0,600 6,0
0,063 0,063 0,063 0,063 0,630 0,630 0,630 0,630 6,3 6,3 6,3 6,3
0,067 0,670 6,7
0,071 0,071 0,710 0,710 7,1 7,1
0,075 0,750 7,5
13
R5 R10 R20 R40 R5 R10 R20 R40 R5 R10 R20 R40
0,080 0,080 0,080 0,800 0,800 0,800 8,0 8,0 8,0
0,085 0,850 8,5
0,090 0,090 0,900 0,900 9,0 9,0
0,095 0,950 9,5
10 10 10 10 100 100 100 100 1000 1000 1000 1000
10,5 105 1060
11 11 110 110 1120 1120
11,5 115 1180
12 12 12 125 125 120 1250 1250 1250
13 130 1320
14 14 140 140 1400 1400
15 150 1500
16 16 16 16 160 160 160 160 1600 1600 1600 1600
17 170 1700
18 18 180 180 1800 1800
19 190 1900
20 20 20 200 200 200 2000 2000 2000
21 210 2100
22 22 220 220 2200 2200
24 240 2400
25 25 25 25 250 250 250 250 2500 2500 2500 2500
26 260 2600
28 28 280 280 2800 2800
30 300 3000
32 32 32 320 320 320 3200 3200 3200
34 340 3400
36 36 360 360 3600 3600
38 380 3800
40 40 40 40 400 400 400 400 4000 4000 4000 4000
42 420 4200
45 45 450 450 4500 4500
48 480 4800
50 50 50 500 500 500 5000 5000 5000
53 530 5300
56 56 560 560 5600 5600
60 600 6000
63 63 63 63 630 630 630 63 6300 6300 6300 6300
67 670 6700
71 71 710 710 7100 7100
75 750 7500
80 80 80 800 800 800 8000 8000 8000
85 850 8500
14
R5 R10 R20 R40 R5 R10 R20 R40 R5 R10 R20 R40
90 90 900 900 9000 9000
95 950 9500
Ghi chó: Thø tù −u tiªn theo chiÒu tõ R5 ®Õn R40
Tõ d·y c¬ së nÕu nh©n lÇn l−ît víi 0,1; 0,01; 0,001... ta cã çc kÝch th−íc
tiªu chuÈn nhá h¬n 1. nÕu nh©n lÇn l−ît víi 10; 100; 1000 ... ta cã çc kÝch th−íc
tiªu chuÈn lín h¬n 10 .
b. KÝch th−íc danh nghÜa
Ký hiÖu: d cho ®−êng kÝnh cña trôc, D cho ®−êng kÝnh cña lç.
KÝch th−íc danh nghÜa lµ kÝch th−íc x¸c ®Þnh ®−îc b»ng tÝnh to¸n xuÊt ph¸t
tõ chøc n¨ng cña chi tiÕt, sau ®ã quy trßn (vÒ phÝa lín lªn) theo çc gi¸ trÞ cña
d·y kÝch th−íc th¼ng tiªu chuÈn.
Ch¼ng h¹n khi tÝnh to¸n søc bÒn vËt liÖu ta x¸c ®Þnh ®−îc ®−êng kÝnh cña
chi tiÕt trôc lµ: 24,732mm. Theo çc gi¸ trÞ cña d·y kÝch th−íc th¼ng tiªu chuÈn ta
quy trßn lµ 25mm. VËy kÝch th−íc danh nghÜa cña chi tiÕt trôc lµ: d = 25mm.
KÝch th−íc danh nghÜa ®−îc ghi trªn b¶n vÏ vµ ®−îc dïng lµm gèc ®Ó tÝnh
çc sai lÖch. KÝch th−íc danh nghÜa cña bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ chung cho çc chi tiÕt
tham gia l¾p ghÐp.
c. KÝch th−íc thùc
KÝch th−íc thùc lµ kÝch th−íc nhËn ®−îc tõ kÕt qu¶ ®o b»ng dông cô ®o víi sai
sè ®o cho phÐp.
Ký hiÖu: dth cho ®−êng kÝnh cña trôc, Dth cho ®−êng kÝnh cña lç.
VÝ dô: khi ®o kÝch th−íc chi tiÕt trôc b»ng Pan me cã gi¸ trÞ v¹ch chia lµ
0,01mm, kÕt qu¶ ®o nhËn ®−îc lµ 24,98mm th× kÝch th−íc thùc cña chi tiÕt trôc
lµ: dth = 24,98mm víi sai sè cho phÐp lµ ±0,01mm.
d.KÝch th−íc giíi h¹n.
§Ó x¸c ®Þnh ph¹m vi cho phÐp cña sai sè chÕ t¹o kÝch th−íc ng−êi ta quy
®Þnh hai kÝch th−íc giíi h¹n:
KÝch th−íc giíi h¹n lín nhÊt dmax (cho chi tiÕt trôc); Dmax(cho chi tiÕt lç).
KÝch th−íc giíi h¹n nhá nhÊt dmin (cho chi tiÕt trôc); Dmin(cho chi tiÕt lç).
Nh− vËy chi tiÕt cã kÝch th−íc ®¹t yªu cÇu khi kÝch th−íc thùc cña nã tháa
m·n bÊt ®¼ng thøc sau:
§èi víi trôc dmin ≤ dth ≤ dmax.
§èi víi lç Dmin ≤ Dth ≤ Dmax.
Çc kÝch th−íc n»m ngoµi kho¶ng cho phÐp trªn sÏ kh«ng ®¹t yªu cÇu.
15
1.3.2. Sai lÖch giíi h¹n
Sai lÖch giíi h¹n lµ hiÖu sè ®¹i sè gi÷a çc kÝch th−íc giíi h¹n vµ kÝch th−íc
danh nghÜa.
+ Sai lÖch giíi h¹n trªn ( sai lÖch trªn).
Lµ hiÖu ®¹i sè gi÷a kÝch th−íc giíi h¹n lín nhÊt vµ kÝch th−íc danh nghÜa.
Ký hiÖu lµ es ®èi víi kÝch th−íc trôc, ES ®èi víi kÝch th−íc lç.
es = dmax - d
ES = Dmax - D
+ Sai lÖch giíi h¹n d−íi (sai lÖch d−íi)
Lµ hiÖu ®¹i sè gi÷a kÝch th−íc giíi h¹n nhá nhÊt vµ kÝch th−íc danh nghÜa.
Ký hiÖu lµ ei ®èi víi kÝch th−íc trôc, EI ®èi víi kÝch th−íc lç.
ei = dmin – d
EI = Dmin – D
Mét trong hai sai lÖch giíi h¹n cã trÞ tuyÖt ®èi nhá h¬n th× gäi lµ sai lÖch c¬
b¶n.
Sai lÖch cã thÓ cã gi¸ trÞ ©m (khi kÝch th−íc giíi h¹n nhá h¬n kÝch th−íc
danh nghÜa) hoÆc d−¬ng (khi kÝch th−íc giíi h¹n lín h¬n kÝch th−íc danh nghÜa)
hoÆc b»ng kh«ng (khi chóng b»ng kÝch th−íc danh nghÜa). Sai lÖch giíi h¹n ®−îc
ghi kÝ hiÖu trªn b¶n vÏ bªn c¹nh kÝch th−íc danh nghÜa vµ ®−îc tÝnh theo milimÐt
1.3.3. Dung sai
Dung sai lµ hiÖu sè gi÷a kÝch th−íc giíi h¹n lín nhÊt vµ kÝch th−íc giíi h¹n nhá
nhÊt hoÆc lµ hiÖu ®¹i sè gi÷a sai lÖch trªn vµ sai lÖch d−íi. Dung sai kÝ hiÖu lµ Td
vµ TD ®−îc tÝnh theo çc c«ng thøc sau:
- §èi víi kÝch th−íc trôc:
Td = dmax - dmin = es - ei
- §èi víi kÝch th−íc lç:
TD = Dmax - Dmin = ES - EI.
es
Td
ei
dmax
d min
§−êng trôc
dt
d
16
H×nh 1-1. KÝch th−íc, sai lÖch, dung sai.
Dung sai lu«n lu«n cã gi¸ trÞ d−¬ng vµ biÓu hiÖn ph¹m vi kÝch th−íc cho
phÐp cña sai sè kÝch th−íc. Gi¸ trÞ dung sai cµng nhá th× yªu cÇu ®é chÝnh x¸c
kÝch th−íc cµng cao, ng−îc l¹i nÕu cµng lín th× yªu cÇu ®é chÝnh x¸c cµng thÊp.
VËy dung sai ®Æc tr−ng cho ®é chÝnh x¸c yªu cÇu cña kÝch th−íc hay cßn gäi lµ
®é chÝnh x¸c thiÕt kÕ.
Cã thÓ biÓu diÔn çc th«ng sè kÝch th−íc, sai lÖch, dung sai cña trôc nh−
trªn h×nh 1-1.
1.4. Kh¸i niÖm vÒ l¾p ghÐp
Trong chÕ t¹o m¸y çc chi tiÕt kh«ng ®øng riªng lÎ mµ nèi ghÐp víi nhau
theo mét bÒ mÆt nµo ®ã t¹o thµnh l¾p ghÐp. Nh÷ng bÒ mÆt vµ kÝch th−íc mµ dùa
theo chóng çc chi tiÕt phèi hîp víi nhau ®−îc gäi lµ bÒ mÆt l¾p ghÐp .
BÒ mÆt l¾p ghÐp th−êng lµ bÒ mÆt bao vµ bÞ bao.
2 2
1
1
b
d
a) b)
H×nh 1-2. BÒ mÆt bao vµ bÞ bao.
VÝ dô: bÒ mÆt lç (chi tiÕt 1 h×nh 1-2a) hoÆc bÒ mÆt r·nh (chi tiÕt 1 h×nh 1-2b)
lµ bÒ mÆt bao. BÒ mÆt trôc hoÆc bÒ mÆt con tr−ît lµ bÒ mÆt bÞ bao (chi tiÕt 2 h×nh
1-2 a lµ 1-2b). KÝch th−íc bÒ mÆt bao ®−îc kÝ hiÖu lµ D, cña bÒ mÆt bÞ bao lµ d.
Çc mèi ghÐp sö dông trong chÕ t¹o m¸y cã thÓ ph©n lo¹i theo h×nh d¹ng bÒ
mÆt l¾p ghÐp.
- L¾p ghÐp trô tr¬n, bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ bÒ mÆt trô tr¬n.
- L¾p ghÐp ph¼ng, bÒ mÆt l¾p ghÐp lµ bÒ mÆt ph¼ng (vÝ dô l¾p ghÐp gi÷a
then víi r·nh trôc vµ b¹c, gi÷a vßng xÐc m¨ng vµ r·nh piston v.v...).
- L¾p ghÐp ren: BÒ mÆt l¾p ghÐp lµ bÒ mÆt xo¾n vÝt cã d¹ng pr«fin tam gi¸c,
h×nh thang v.v...
17
- L¾p ghÐp truyÒn ®éng b¸nh r¨ng (h×nh trô, c«n, r¨ng xo¾n...): BÒ mÆt l¾p
ghÐp lµ bÒ mÆt tiÕp xóc mét çch chu k× cña çc r¨ng b¸nh r¨ng.
§Æc tÝnh cña mét l¾p ghÐp lµ trong ®ã cã thÓ cã ®é hë hoÆc ®é d«i ®−îc x¸c
®Þnh bëi hiÖu sè kÝch th−íc bÒ mÆt bao vµ bÞ bao, nÕu hiÖu sè ®ã cã gi¸ trÞ d−¬ng
th× l¾p ghÐp lµ cã ®é hë ( ký hiÖu ®é hë lµ S), nÕu hiÖu sè ®ã cã gi¸ trÞ ©m th× l¾p
ghÐp lµ cã ®é d«i ( ký hiÖu ®é d«i lµ N).
VÝ dô:
L¾p ghÐp cã: S = Dt - dt ≥ 0 lµ l¾p ghÐp cã ®é hë;
L¾p ghÐp cã: N = dt - Dt > 0 lµ l¾p ghÐp cã ®é ®«i.
1.4.1. Çc kiÓu l¾p ghÐp:
a. KiÓu l¾p ghÐp cã ®é hë
Trong nhãm l¾p ghÐp nµy kÝch th−íc bÒ mÆt bao lu«n lín h¬n kÝch th−íc bÒ
mÆt bÞ bao (h×nh 2-4) ®¶m b¶o l¾p ghÐp lu«n cã ®é hë. §é hë l¾p ghÐp - S ®−îc
tÝnh nh− sau:
S = Dt - dt ≥ 0
Çc ®Æc tÝnh cña l¾p
ghÐp cã ®é hë:
- øng víi çc kÝch th−íc
giíi h¹n ta cã ®é hë giíi h¹n:
Smax = Dmax - dmin = ES –
ei
Smin = Dmin - dmax = EI -
es
- §é hë trung b×nh:
Smax + Smin H×nh 1-3. L¾p ghÐp cã ®é hë.
Stb =
2
- Dung sai cña ®é hë hoÆc dung sai cña l¾p ghÐp lµ:
TS = Smax - Smin = (Dmax - dmin) - (Dmin- dmax)
= (Dmax - Dmin ) + (dmax - dmin )
hay TS = TD + Td
Nh− vËy dung sai cña l¾p ghÐp b»ng tæng dung sai kÝch th−íc bÒ mÆt bao vµ bÒ
mÆt bÞ bao.
b) KiÓu ghÐp cã ®é d«i
Trong nhãm l¾p ghÐp cã ®é d«i kÝch th−íc bÒ mÆt bÞ bao lu«n lu«n lín h¬n
kÝch th−íc bÒ mÆt bao cã nghÜa lµ ®¶m b¶o l¾p ghÐp lu«n lu«n cã ®é d«i (h×nh 1-
4). §é d«i cña l¾p ghÐp (N) ®−îc tÝnh nh− sau: N = dt - Dt ≥ 0.
18
Çc ®Æc tÝnh cña l¾p ghÐp cã ®é d«i.
- øng víi çc kÝch th−íc giíi h¹n bÒ mÆt bÞ bao vµ bÒ mÆt bao, ta cã ®é d«i
giíi h¹n:
Nmax = dmax - Dmin = es- EI
Nmin = dmin - Dmax = ei – ES
- §é d«i trung b×nh:

N max + N min
Ntb =
2
- Dung sai cña ®é d«i:
TD = Nmax - Nmin = TD + Td
H×nh 1-4. L¾p ghÐp cã ®é d«i.
c) KiÓu l¾p trung gian
Trong nhãm l¾p ghÐp nµy, miÒn dung sai kÝch th−íc bÒ mÆt bao vµ miÒn
dung sai kÝch th−íc bÒ mÆt bÞ bao cã phÇn giao nhau (h×nh 1-5).
Nh− vËy kÝch
th−íc bÒ mÆt bao
cã thÓ lín h¬n
hoÆc nhá h¬n
kÝch th−íc bÒ mÆt
bÞ bao. NghÜa lµ
l¾p ghÐp cã thÓ cã
®é hë hoÆc ®é
H×nh 1-5. L¾p ghÐp trung gian. d«i.
Çc ®Æc tÝnh cña l¾p ghÐp trung gian.
Smax = Dmax - dmin = ES - ei
Nmax = dmax - Dmin = es - EI
Dung sai cña l¾p ghÐp ®−îc tÝnh nh− sau:
TNS = Nmax + Smax = TD +Td
1.4.2. BiÓu diÔn s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña l¾p ghÐp
§Ó ®¬n gi¶n vµ thuËn tiÖn ng−êi ta biÓu diÔn l¾p ghÐp d−íi d¹ng s¬ ®å ph©n
bè miÒn dung sai. Dïng mét ®−êng th¼ng n»m ngang biÓu thÞ vÞ trÝ cña kÝch
th−íc danh nghÜa, t¹i vÞ trÝ ®ã sai lÖch cña kÝch th−íc b»ng kh«ng nªn cßn gäi lµ
®−êng “0” vµ tung ®é biÓu thÞ gi¸ trÞ sai lÖch cña kÝch th−íc theo micr«mÐt. Sai
19
lÖch cña kÝch th−íc ®−îc ph©n bè vÒ hai phÝa ®èi víi kÝch th−íc danh nghÜa, sai
lÖch d−¬ng ë phÝa trªn, sai lÖch ©m ë phÝa d−íi.
VÝ dô: biÓu diÔn s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n cã
kÝch th−íc danh nghÜa lµ 40mm.
Sai lÖch giíi h¹n cña kÝch th−íc lç lµ: ES = +25μm; EI = 0.
Sai lÖch giíi h¹n cña kÝch th−íc trôc lµ: es = - 25μm; ei = - 50μm.
S¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña l¾p ghÐp ®−îc biÓu thÞ trªn h×nh 1-7.
+µm
25
TD
0 +
-
S max
S min
D(d) = 40 mm
-25
T®
-50
max
D min
d max
min
D
d
H×nh 1-7. S¬ ®å ph©n bè dung sai kÝch th−íc.
MiÒn dung sai kÝch th−íc lç vµ kÝch th−íc trôc ®−îc biÓu thÞ b»ng h×nh ch÷
nhËt (phÇn g¹ch mÆt c¾t trªn s¬ ®å h×nh 1-6).
Tung ®é cña h×nh ch÷ nhËt biÓu thÞ gi¸ trÞ dung sai kÝch th−íc. VÞ trÝ hai
c¹nh n»m ngang so víi ®−êng “0” lµ vÞ trÝ çc kÝch th−íc giíi h¹n hay çc sai
lÖch giíi h¹n. Nh×n s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai ta biÕt ngay ®−îc gi¸ trÞ cña sai
lÖch giíi h¹n, kÝch th−íc giíi h¹n, dung sai vµ dÔ dµng nhËn biÕt ®Æc tÝnh cña l¾p
ghÐp. Nh− vÝ dô trªn ta nhËn biÕt ngay lµ l¾p ghÐp cã ®é hë cã:
§é hë lín nhÊt Smax = 75μm.
§é hë nhá nhÊt Smin = 25μm.
KÝch th−íc giíi h¹n cña lç: Dmax = 40,025.; Dmin = 40,000.
KÝch th−íc giíi h¹n cña trôc: dmax = 39,975; dmin = 39,950.
§é hë trung b×nh: Stb = (75 + 25) / 2 = 50μm.
Dung sai ®é hë: TS = 25 + 25 = 50 μm.
20
Ch−¬ng 2
Sai sè gia c«ng çc kÝch th−íc
cña chi tiÕt
2.1. Kh¸i niÖm vÒ sai sè gia c«ng

2.1.1.Kh¸i niÖm vµ nguyªn nh©n g©y ra sai sè gia c«ng
Sai sè gia c«ng lµ sù kh¸c nhau vÒ mÆt h×nh häc cña chi tiÕt gia c«ng so víi
çc yªu cÇu cña nã ®−îc ghi trªn b¶n vÏ chÕ t¹o, sai sè gia c«ng tû lÖ nghÞch víi
®é chÝnh x¸c gia c«ng.
ChÊt l−îng chi tiÕt sau khi gia c«ng ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua gi¸ trÞ çc
th«ng sè h×nh häc, ®éng häc, c¬ häc, lÝ hãa häc... cña chi tiÕt. Çc gi¸ trÞ ®ã hoµn
toµn ®−îc x¸c ®Þnh bëi qu¸ tr×nh gia c«ng t¹o thµnh chi tiÕt. Trong lo¹t chi tiÕt
gia c«ng th× gi¸ trÞ cña mét th«ng sè nµo ®ã th−êng kh¸c nhau vµ kh¸c víi mong
muèn. Së dÜ cã sù sai kh¸c Êy (sai sè gia c«ng) lµ do t¸c ®éng cña çc sai sè xuÊt
hiÖn trong qu¸ tr×nh gia c«ng. Sù xuÊt hiÖn chóng lµ do mét lo¹t çc nguyªn nh©n
sau:
- M¸y dïng ®Ó gia c«ng kh«ng chÝnh x¸c, ch¼ng h¹n trôc chÝnh cña m¸y
tiÖn bÞ ®¶o sÏ lµm cho vËt gia c«ng kh«ng trßn, sèng tr−ît cña m¸y kh«ng song
song víi ®−êng t©m trôc chÝnh m¸y sÏ g©y ra sù thay ®æi ®−êng kÝnh däc theo
trôc chi tiÕt lµm cho chi tiÕt gia c«ng bÞ c«n.
- Dông cô c¾t kh«ng chÝnh x¸c, ch¼ng h¹n dao doa cã ®−êng kÝnh sai th×
kÝch th−íc lç gia c«ng b»ng dao doa Êy còng bÞ sai theo.
- Lùc c¾t lµm biÕn d¹ng hÖ thèng m¸y, dao, ®å g¸, chi tiÕt gia c«ng, do dã
g©y ra sù thay ®æi vÞ trÝ t−¬ng quan cña çc bé phËn trong hÖ thèng ®ã khi ®ang
gia c«ng lµm cho kÝch th−íc, h×nh d¹ng cña chi tiÕt gia c«ng bÞ sai lÖch ®i.
- Sù thay ®æi cña chiÒu s©u líp kim lo¹i c¾t ®i lµm cho lùc c¾t thay ®æi, do
®ã l−îng biÕn d¹ng cña hÖ thèng m¸y, dao, ®å g¸, chi tiÕt còng thay ®æi theo g©y
ra nh÷ng thay ®æi vÒ kÝch th−íc vµ h×nh d¹ng chi tiÕt gia c«ng.
- Sù rung ®éng cña m¸y do nh÷ng chÊn ®éng bªn trong hoÆc bªn ngoµi m¸y
còng g©y ra sai sè cña çc th«ng sè h×nh häc chi tiÕt gia c«ng.
- NhiÖt ®é cña m«i tr−êng xung quanh thay ®æi vµ nh÷ng thay ®æi kh¸c ®Òu
t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh gia c«ng vµ g©y ra sai sè çc th«ng sè h×nh häc chi tiÕt gia
c«ng.
21
2.1.2. Ph©n lo¹i sai sè gia c«ng
Sai sè gia c«ng ph¸t sinh do hµng lo¹t nh÷ng nguyªn nh©n phøc t¹p cho nªn
chóng còng mu«n h×nh mu«n vÎ.
Tuy nhiªn xÐt vÒ ®Æc tÝnh biÕn thiªn cña chóng cã thÓ chia lµm hai lo¹i:
a. Sai sè hÖ thèng
Lµ nh÷ng sai sè mµ trÞ sè cña chóng kh«ng biÕn ®æi hoÆc biÕn ®æi theo mét
quy luËt x¸c ®Þnh trong suèt thêi gian gia c«ng. VÝ dô nÕu kh«ng kÓ tíi ¶nh
h−ëng kh¸c th× khi dao doa cã ®−êng kÝnh sai bÐ ®i 0,01mm, çc kÝch th−íc lç
gia c«ng b»ng dao doa Êy còng sai bÐ ®i cïng mét l−îng lµ 0,01mm. NghÜa lµ trÞ
sè vµ dÊu cña sai sè kh«ng thay ®æi suèt qu¸ tr×nh gia c«ng lo¹t lç. Ng−êi ta gäi
nh÷ng sai sè kh«ng thay ®æi vÒ trÞ sè vµ dÊu nh− thÕ lµ "sai sè hÖ thèng cè ®Þnh".
Sai sè do ®é mßn cña dông cô c¾t lµ lo¹i sai sè hÖ thèng biÕn ®æi theo mét
quy luËt x¸c ®Þnh ®èi víi thêi gian gia c«ng - quy luËt cña ®é mßn dông cô theo
thêi gian gia c«ng. Bëi v× qu¸ tr×nh mßn cña dao doa khi gia c«ng lç sÏ lµm cho
®−êng kÝnh lç cña lo¹t chi tiÕt gia c«ng nhá dÇn theo thêi gian gia c«ng. Lo¹i sai
sè nh− vËy gäi lµ "sai sè hÖ thèng thay ®æi".
b. Sai sè ngÉu nhiªn
Lµ sai sè cã trÞ sè kh¸c nhau ë çc chi tiÕt gia c«ng. Trong thêi gian gia
c«ng sai sè lo¹i nµy biÕn ®æi kh«ng theo quy luËt. Nguyªn nh©n g©y ra sai sè
ngÉu nhiªn lµ nguyªn nh©n t¸c ®éng lóc Ýt, lóc nhiÒu, lóc cã, lóc kh«ng. VÝ dô: Sù
thay ®æi lùc c¾t do chiÒu s©u c¾t thay ®æi hoÆc chÊn ®éng khi c¾t... Sai sè do
nh÷ng nguyªn nh©n lo¹i ®ã g©y ra sÏ cã trÞ sè thay ®æi mét çch ngÉu nhiªn ë çc
chi tiÕt kh¸c nhau nªn thuéc lo¹i sai sè ngÉu nhiªn.
Sai sè gia c«ng mang ®Æc tÝnh ngÉu nhiªn lµm cho kÝch th−íc t¹o thµnh
trong qu¸ tr×nh gia c«ng còng biÕn ®æi ngÉu nhiªn. Ta gäi kÝch th−íc gia c«ng lµ
mét ®¹i l−îng ngÉu nhiªn. §Ó nghiªn cøu ®¹i l−îng ngÉu nhiªn kÝch th−íc ta ph¶i
dïng thèng kª x¸c suÊt - lµ m«n to¸n häc chuyªn nghiªn cøu çc ®¹i l−îng ngÉu
nhiªn.
2.2. Quy luËt xuÊt hiÖn kÝch th−íc thùc trong gia c«ng
c¬ khÝ
2.2.1. Qui luËt ph©n bè kÝch th−íc gia c«ng
Gi¶ sö gia c«ng lo¹t chi tiÕt trôc trªn mét m¸y ®· ®iÒu chØnh s½n kÝch th−íc
chän N chi tiÕt (th−êng trong ngµnh chÕ t¹o m¸y N = 60 ÷ 100) ®em ®o ®−êng
kÝnh cña tõng trôc sau khi gia c«ng ta ®−îc çc gi¸ trÞ: dl, d2,..., dN và t×m ®−îc
hai kÝch th−íc lín nhÊt vµ nhá nhÊt dmax vµ dmin trong sè N kÝch th−íc ®o ®−îc ë
trªn . Kho¶ng kÝch th−íc tõ dmin ®Õn dmax ®−îc gäi lµ "miÒn ph©n bè thùc”.
22
§Ó biÕt x¸c suÊt xuÊt hiÖn çc chi tiÕt cã kÝch th−íc n»m trong tõng miÒn
nhá, ta chia ph©n bè thùc thµnh k miÒn nhá (k > 3). Sè chi tiÕt cã kÝch th−íc n»m
trong tõng miÒn nhá lµ ml, m2,..., mk (tÊt nhiªn m1 + m2 +... + mk = N).
Çc gi¸ trÞ ml, m2,... mk lµ tÇn sè xuÊt hiÖn kÝch th−íc cßn tØ sè:
m1 m 2 m
, ,..., k lµ tÇn suÊt xuÊt hiÖn chi tiÕt cã kÝch th−íc n»m trong tõng miÒn
N N N
nhá ®· chia. Nãi mét çch gÇn ®óng (v× N h÷u h¹n) th× ®ã lµ x¸c suÊt xuÊt hiÖn
çc chi tiÕt cã kÝch th−íc trong tõng miÒn nhá ®· chia.
Ghi çc kÕt qu¶ quan s¸t thµnh biÓu ®å nh− h×nh 2-1. Trªn biÓu ®å nµy miÒn
ph©n bè thùc ®−îc chia thµnh 9 miÒn nhá (k = 9). Çc ®iÓm a, b, c,..., k lËp thµnh
⎛ mi ⎞
®−êng cong, cã tung ®é lµ tÇn suÊt ⎜ ⎟ cßn hoµnh ®é lµ ®iÓm gi÷a cña tõng
⎝ ⎠
N
miÒn nhá.
Qua biÓu ®å nµy cã thÓ nhËn xÐt r»ng:
d + d 2 + ... + d N N d i
Xung quanh gi¸ trÞ trung b×nh sè häc dm = 1 =∑
N i =1 N
Th× x¸c suÊt lín, nghÜa lµ nhiÒu chi tiÕt cã kÝch th−íc n»m trong miÒn l©n
cËn ®ã. §iÓm øng víi kÝch th−íc trung b×nh dm lµ "trung t©m ph©n bè kÝch th−íc”
– ký hiÖu lµ TTPB.
Dïng ®−êng cong nµy ta
TÇn suÊt mi biÕt ®−îc x¸c suÊt xuÊt hiÖn chi
N g
h tiÕt cã kÝch th−íc n»m trong tõng
e
i miÒn ®· chia trªn biÓu ®å, nh−ng
d l¹i kh«ng biÕt ®−îc x¸c suÊt xuÊt
c
b k hiÖn chi tiÕt cã kÝch th−íc n»m
a
0 KÝch th−íc trong miÒn bÊt k× nµo ®ã. §Ó tiÖn
dmin MiÒn ph©n bè thùc d(mm)
lîi h¬n, ng−êi ta dïng mét
dm
®−êng cong kh¸c mµ tung ®é lµ
dmax
dp
mËt ®é x¸c suÊt y = cßn
dx
H×nh 2-1. MiÒn ph©n bè kÝch th−íc thùc.
hoµnh ®é lµ x = d - dm (nghÜa lµ
gèc hoµnh ®é ®· chuyÓn vÒ trung t©m ph©n bè). Nh− vËy x¸c suÊt xuÊt hiÖn chi
tiÕt cã kÝch th−íc n»m trong miÒn x1 ~ x2 nµo ®ã sÏ lµ:
23
x2 x2
dp
P(x1 ~ x 2 ) = ∫ ydx = ∫ dx
dx
x1 x1
dp
§−êng cong y = gäi lµ "®−êng cong ph©n bè mËt ®é x¸c suÊt". Qua
dx
nghiªn cøu cña nhiÒu nhµ khoa häc th× çc kÝch th−íc gia c«ng b»ng c¾t gät theo
ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh s½n kÝch th−íc cã ®−êng cong ph©n bè mËt ®é x¸c suÊt
theo d¹ng ph©n bè chuÈn (d¹ng ®−êng cong to¸n häc Gauss), xem h×nh 2-2.
Ph−¬ng tr×nh biÓu diÔn mËt ®é x¸c suÊt y nh− sau:
−x2
1 2
y= e 2σ
σ 2π
Trong ®ã:
e - c¬ sè cña l«garÝt tù nhiªn;
σ - sai lÖch b×nh ph−¬ng trung b×nh:
x12 + x 22 + ... + x 2N N x i2
σ=
N
= ∑N
i =1
Víi x1 = dl - dm.
x2 = d2 - dm.
...............
xN = d N - d m
H×nh 2-2. §−êng cong ph©n bè
chuÈn Gaus.
dm lµ kÝch th−íc trung b×nh cña lo¹t N chi tiÕt.
X¸c suÊt xuÊt hiÖn chi tiÕt cã sai lÖch kÝch th−íc so víi kÝch th−íc trung
b×nh, trong kho¶ng tõ 0 ~ x lµ:
−x2
x
1 2
P(0 ~ x ) = ∫ e 2σ dx
0 σ 2π
x dx
§Æt biÕn sè z = th× dz = ta cã:
σ σ
24
z −z2
1
P(0 ~ x ) = ∫ e 2 dz = φ(z)
0 2π
XÐt trong kho¶ng tõ x1 ®Õn x2 víi x1 < x2 ta cã:
Z2 −z2
1
P(x1− x2) = ∫ e 2 dz = φ(z 2 ) − φ(z1 )
Z1 2π
NÕu z 2 = - z th× P(x1<x<x2) = 2 φ(z2 )
1
Ta thÊy r»ng hÇu nh− kÝch th−íc chi tiÕt chØ n»m trong miÒn tõ (-3σ ~ +3σ)
mµ th«i. V× theo kh¸i niÖm vÒ "sai sè gia c«ng" nªu trªn, nÕu lÊy z1 = -3σ ; z 2 =
+3σ th× P(-3σ ÷ +3σ) = 0.9973 = 99.73% ≈ 1 (b¶ng 2-1). V× vËy cã thÓ lÊy x¸c suÊt
xuÊt hiÖn chi tiÕt cã sai lÖch kÝch th−íc so víi kÝch th−íc trung b×nh (dm) trong
kho¶ng (-3σ ~ +3σ) (kho¶ng 6σ) b»ng 1. (hoÆc 100%).
MiÒn 6σ lµ ®Æc tr−ng cho sai sè gia c«ng hay "®é chÝnh x¸c gia c«ng" kÝch
th−íc chi tiÕt. MiÒn 6σ cµng lín th× sai sè gia c«ng cµng lín, ®é chÝnh x¸c gia
c«ng cµng thÊp; miÒn 6σ cµng nhá, sai sè gia c«ng cµng bÐ, ®é chÝnh x¸c gia
c«ng cµng cao.
Nh− trªn ta ®· biÕt: chi tiÕt ®¹t yªu cÇu lµ chi tiÕt cã kÝch th−íc n»m trong
miÒn dung sai (IT) vµ lo¹t chi tiÕt gia c«ng ®¹t yªu cÇu khi miÒn ph©n t¸n kÝch
th−íc cña lo¹t (6σ) n»m trong miÒn dung sai. VÒ mÆt gi¸ trÞ th× 6σ < IT. Tuy
nhiªn ngay c¶ khi miÒn 6σ bÐ h¬n miÒn dung dung sai IT (®Æc tr−ng cho ®é
chÝnh x¸c thiÕt kÕ) vÉn cã thÓ cã phÕ phÈm bëi v× kh«ng thÓ tr¸nh khái sù lÖch
nhau gi÷a miÒn 6σ vµ IT do çc sai sè hÖ thèng g©y ra trong qu¸ tr×nh gia c«ng
(h×nh 2-3).
-3σ c +3σ
0
x
d
T/2 T/2
dm
25
H×nh 2-3. X¸c suÊt xuÊt hiÖn phÕ phÈm.
Tõ h×nh 2-3 ta thÊy, trung t©m ph©n bè lÖch so víi trung t©m dung sai mét
kho¶ng E, cho nªn mÆc dï 6σ < IT nh−ng vÉn cã phÕ phÈm trong miÒn tõ c trë
®i.
Cã thÓ tÝnh x¸c suÊt xuÊt hiÖn phÕ phÈm Ppp (tØ lÖ phÕ phÈm) nh− sau:
∞
Ppp = ∫ ydx
c
PhÕ phÈm nµy ta cã thÓ kh¾c phôc ®−îc v× nguyªn nh©n g©y ra chóng lµ sai
sè hÖ thèng cè ®Þnh E.
Qua nh÷ng kh¶o s¸t vµ ph©n tÝch trªn ta rót ra nh÷ng kÕt luËn sau:
1. øng víi çc kÝch th−íc cµng gÇn kÝch th−íc trung b×nh (TTPB) th× sè chi
tiÕt xuÊt hiÖn cµng nhiÒu vµ cµng xa kÝch th−íc trung b×nh th× sè chi tiÕt xuÊt hiÖn
cµng Ýt. Bëi v× cµng gÇn kÝch th−íc trung b×nh (dm) th× mËt ®é x¸c suÊt y cµng lín,
x¸c suÊt xuÊt hiÖn kÝch th−íc cµng lín vµ ng−îc l¹i
cµng xa dm th× mËt ®é y cµng nhá, x¸c suÊt cµng bÐ.
2. HÇu hÕt çc chi tiÕt gia c«ng trong lo¹t ®Òu cã kÝch th−íc n»m trong miÒn
6σ.
3. Muèn cho kÝch th−íc cña lo¹i chi tiÕt gia c«ng ®¹t yªu cÇu th× Ýt nhÊt ph¶i
cã ®iÒu kiÖn 6σ ≤ IT.
Chó ý: Khi 6σ > IT ( ch¾c ch¾n cã phÕ phÈm) hoÆc 6σ ≤ IT nh−ng cã phÕ
phÈm cÇn ph¶i ®iÒu chØnh hÖ thèng c«ng nghÖ sao cho trung t©m ph©n bè kÝch
th−íc (TTPB) lÖch di so víi trung t©m dung sai (TTDS) vÒ phÝa cã phÕ phÈm söa
®−îc.
2.2.2. Chän ph−¬ng ph¸p gia c«ng
§Ó chän ph−¬ng ph¸p gia c«ng thÝch hîp, trong s¶n xuÊt hµng lo¹t ng−êi ta
th−êng tiÕn hµnh gia c«ng lo¹t thö, råi dïng ph−¬ng ph¸p thèng kª kÝch th−íc çc
chi tiÕt cña lo¹t thö ®Ó t×m ra luËt ph©n bè chuÈn cña kÝch th−íc. §èi chiÕu luËt
ph©n bè chuÈn cña kÝch th−íc víi miÒn ph©n bè dung sai ta sÏ chän ®−îc ph−¬ng
ph¸p gia c«ng thÝch hîp, sao cho ®é chÝnh x¸c gia c«ng (6σ) phï hîp víi ®é
chÝnh x¸c thiÕt kÕ (IT). Cã thÓ x¶y ra 3 tr−êng hîp sau:
26
H×nh. 2-4. Çc tr−êng hîp xuÊt hiÖn phÕ phÈm.
-MiÒn ph©n t¸n kÝch th−íc b»ng miÒn dung sai 6σ = IT (h×nh 2.4a). Tr−êng
hîp nµy vÒ mÆt lÝ thuyÕt th× cã 0,27% chi tiÕt cã kÝch th−íc n»m ngoµi miÒn dung
sai. Nh−ng nÕu bá qua x¸c suÊt bÐ 0,27% th× ta coi ph−¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng cã
phÕ phÈm.
- MiÒn ph©n t¸n kÝch th−íc lín h¬n miÒn dung sai, 6σ > IT (h×nh 2.4b). Víi
1 2
ph−¬ng ph¸p gia c«ng nµy th× tØ lÖ phÕ phÈm lµ: Ppp = Ppp + Ppp .
- MiÒn ph©n t¸n kÝch th−íc bÐ h¬n miÒn dung sai 6σ < IT (h×nh 2.4c).
Ph−¬ng ph¸p gia c«ng nµy kh«ng cã phÕ phÈm.
Tuy nhiªn trong tr−êng hîp 3, miÒn 6σ nhá, tøc lµ ®é chÝnh x¸c gia c«ng
cao dÉn ®Õn gi¸ thµnh s¶n phÈm sÏ cao. ViÖc chän ph−¬ng ph¸p gia c«ng nh− vËy
lµ kh«ng cã lîi vÒ mÆt kinh tÕ. V× vËy ®Ó ®¶m b¶o tÝnh kinh tÕ kü thuËt, ph−¬ng
ph¸p gia c«ng thÝch hîp cã thÓ lµ mét ph−¬ng ph¸p gia c«ng cã phÕ phÈm, nh−ng
tØ lÖ phÕ phÈm ph¶i nhá h¬n tØ lÖ phÕ phÈm cho phÐp [Ppp]. TØ lÖ phÕ phÈm cho
phÐp ®−îc x¸c ®Þnh dùa vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ, kü thuËt cña c¬ së s¶n xuÊt.
2.2.3. §iÒu chØnh m¸y khi gia c«ng
Trong s¶n xuÊt hµng lo¹t, ®Ó gia c«ng kÝch th−íc cña bÒ mÆt nµo ®ã, ng−êi
ta ph¶i ®iÒu chØnh s½n kÝch th−íc cña dông cô (ph−¬ng ph¸p gia c«ng tù ®éng ®¹t
kÝch th−íc). Víi ph−¬ng ph¸p gia c«ng ®· chän vµ kÝch th−íc ®iÒu chØnh ®· tÝnh
to¸n cña dông cô, ta ®iÒu chØnh vÞ trÝ cña dông cô vµ tiÕn hµnh gia c«ng lo¹t thö.
Víi lo¹t thö ®ã ta x¸c lËp ®−îc luËt ph©n bè kÝch th−íc gia c«ng trong quan hÖ
víi miÒn dung sai (h×nh 2-5).
27
y
E
+3σ x
+3σ 0
d T/2 T/2
dm
H×nh 2-5. LuËt ph©n bè kÝch th−íc gia c«ng.

`
Tõ h×nh vÏ ta thÊy lo¹t chi tiÕt gia c«ng cã phÕ phÈm lµ Ppp. NÕu tØ lÖ phÕ
phÈm nµy v−ît qu¸ tØ lÖ phÕ phÈm cho phÐp th× ta ph¶i kh¾c phôc b»ng çch khö
sai sè hÖ thèng cè ®Þnh E. Gi¶ sö ®©y lµ ph−¬ng ph¸p tiÖn trôc th× ta ph¶i dÞch dao
tiÖn vµo phÝa t©m chi tiÕt mét l−îng lµ E/2, sau khi ®iÒu chØnh l¹i vÞ trÝ cña dông
cô ta tiÕn hµnh gia c«ng hµng lo¹t.
LuËt ph©n bè chuÈn cña kÝch th−íc gia c«ng cßn ®−îc øng dông trong tÝnh
to¸n thiÕt kÕ, nghiªn cøu c«ng nghÖ vµ ®o l−êng.
B¶ng 2-1
2
z −z
1
TrÞ sè cña hµm tÝch ph©n laplas φ(z) = ∫e 2 dz
2π 0
Z 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
0,0 0000 0040 0080 0120 0160 0199 0239 0279 0319 0359
0,1 0398 0438 0478 0517 0557 0596 0636 0675 0714 0753
0,2 0793 0832 0871 0909 0948 0987 1020 1064 1103 1141
0,3 1179 1217 1255 1293 1331 1368 1406 1443 1480 1517
0,4 1555 1591 1628 1664 1700 1736 1772 1808 1844 1879
0,5 1915 1950 1985 2019 2045 2088 2123 2157 2190 2224
0,6 2257 2291 2324 2357 2389 2422 2454 2486 2517 2549
0,7 2580 2611 2642 2673 2703 2734 2764 2794 2823 2852
0,8 2881 2910 2939 2967 2995 3023 3051 3078 3106 3133
0,9 3159 3186 3212 3238 3264 3289 3315 3340 3365 3389
1,0 3413 3438 3461 3485 3508 3531 3554 3577 3599 3621
1,1 3643 3665 3686 3708 3729 3749 3770 3790 3810 3830
28
Z 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
1,2 3849 3869 3888 3907 3925 3944 3962 3980 3997 4015
1,3 4032 4049 4066 4082 4099 4115 4131 4147 4162 4177
1,4 4192 4207 4222 4236 4251 4265 4279 4292 4306 4319
1,5 4332 4345 4357 4370 4382 4394 4406 4418 4429 4441
1,6 4452 4463 4474 4484 4495 4505 4515 4525 4535 4545
1,7 4554 4564 4573 4582 4591 4599 4608 4616 4625 4633
1,8 4641 4649 4656 4664 4671 4678 4686 4693 4699 4706
1,9 4713 4719 4726 4732 4738 4744 4750 4756 4761 4767
2,0 4772 4778 4783 4788 4793 4798 4803 4808 4812 4817
2,1 4821 4826 4830 4834 4838 4842 4846 4850 4854 4857
2,2 4861 4865 4868 4871 4875 4878 4881 4884 4887 4890
2,3 4893 4896 4898 4901 4904 4906 4909 4011 4913 4916
2,4 4918 4920 4922 4925 4927 4929 4931 4932 4934 4936
2,5 4938 4940 4941 4943 4945 4946 4948 4949 4951 4952
2,6 4953 4955 4956 4957 4959 4960 4961 4962 4963 4964
2,7 4965 4966 4967 4968 4969 4970 4971 4972 4973 4974
2,8 4974 4975 4976 4977 4977 4978 4979 4979 4980 4981
2,9 4981 4982 4982 4983 4984 4985 4985 4985 4986 4986
3,0 49865 49869 49874 49878 49882 49886 49889 49893 49896 49900
H−íng dÉn: NÕu z = 2,95 th× tra trªn cét z ®Õn hµng cã gi¸ trÞ lµ 2,9 dãng
®Õn « giao víi cét (5) ta ®−îc gÝa trÞ φ(2,95)= 0.4985.
29
Ch−¬ng 3
Dung sai l¾p ghÐp çc bÒ mÆt tr¬n
3.1. C¬ së qui ®Þnh dung sai kÝch th−íc

3.1.1. Quan hÖ gi÷a dung sai vµ kÝch th−íc gia c«ng
§Ó x¸c ®Þnh trÞ sè dung sai cho kÝch th−íc vµ ®−a thµnh tiªu chuÈn thèng
nhÊt th× ta ph¶i thiÕt lËp quan hÖ gi÷a dung sai vµ kÝch th−íc.
Víi b¶n chÊt lµ sai sè cho phÐp cña kÝch th−íc nªn quan hÖ gi÷a dung sai vµ
kÝch th−íc ®−îc x¸c lËp trªn c¬ së quan hÖ gi÷a sai sè gia c«ng vµ kÝch th−íc.
Trªn c¬ së nghiªn cøu thèng kª thùc nghiÖm gia c«ng c¬ ng−êi ta ®· x¸c lËp ®−îc
quan hÖ gi÷a sai sè gia c«ng vµ kÝch th−íc, nã còng ®−îc coi lµ quan hÖ gi÷a
dung sai (IT) vµ kÝch th−íc (d).
Trong ph¹m vi kÝch th−íc tõ 1÷ 500mm vµ ë mét møc ®é chÝnh x¸c nµo ®ã
th×:
IT = 0, 45 3 d + 0,001d (3- 1)
Theo quan hÖ (3-1) th× víi mçi kÝch th−íc ta x¸c ®Þnh ®−îc mét gi¸ trÞ dung
sai T. Nh−ng trong thùc tÕ th× cïng kÝch th−íc danh nghÜa nh−ng chi tiÕt lµm viÖc
trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau ®ßi hái møc ®é chÝnh x¸c kh¸c nhau nghÜa lµ cã
gi¸ trÞ dung sai kh¸c nhau.
Nh− vËy cïng mét kÝch th−íc danh nghÜa nh−ng ë çc møc chÝnh x¸c kh¸c
nhau, th× dung sai sÏ kh¸c nhau mét hÖ sè a, ta cã:
ITx = a.(0,45 3 D + 0,001D) (3-2)
x- cÊp chÝnh x¸c biÕt tr−íc.
NÕu coi (i = 0,45 3 D + 0,001D) lµ ®¬n vÞ dung sai (hÖ sè dung sai tiªu
chuÈn) th×:
ITx = a.i (3-3)
Trong ®ã a lµ hÖ sè cÊp chÝnh x¸c (b¶ng 3-1) i lµ sè ®¬n vÞ dung sai (b¶ng 3-
2)
B¶ng 3-1
Gi¸ trÞ cña hÖ sè a øng víi cÊp chÝnh x¸c tõ 5 ®Õn 17
CÊp chÝnh
x¸c 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
HÖ sè a 7 10 16 25 40 64 100 160 250 400 640 1000 1600
30
B¶ng 3-2
Gi¸ trÞ cña ®¬n vÞ dung sai i
>120 ÷ 180
>180 ÷ 250
>250 ÷ 315
>315 ÷ 400
>400 ÷ 500
Kho¶ng kÝch
>80 ÷ 120
>310÷ 18
>18 ÷ 30
>30 ÷ 50
>50 ÷ 80
>6 ÷ 10
tõ 1 ÷ 3
th−íc
>3 ÷ 6
D¬n vÞ dung 0,55
0,73
0,90
1,08
1,31
1,56
1,86
2,17
2,52
2,89
3,22
3,54
3,98
sai i, μ
T{
D1 D D2 D
{
H×nh 3-1. Quan hÖ gi÷a kÝch th−íc vµ dung sai.
Tõ ®å thÞ biÓu diÔn quan hÖ gi÷a trÞ sè dung sai vµ kÝch th−íc (h×nh 3-1) ta
thÊy r»ng: trong tõng kho¶ng nhá Δd cña kÝch th−íc, gi¸ trÞ dung sai tÝnh theo
kÝch th−íc biªn cña kho¶ng so víi gi¸ trÞ dung sai tÝnh theo kÝch th−íc trung b×nh
cña kho¶ng sai kh¸c nhau kh«ng ®¸ng kÓ vµ cã thÓ bá qua ®−îc. V× vËy ®Ó ®¬n
gi¶n vµ thuËn lîi cho sö dông chØ cÇn quy ®Þnh dung sai cho tõng kho¶ng kÝch
th−íc. Gi¸ trÞ dung sai cña mçi kho¶ng ®−îc tÝnh theo kÝch th−íc trung b×nh (D)
cña kho¶ng tøc lµ:
D = D1 . D 2 (3-4)
Víi Dl, D2 lµ çc kÝch th−íc biªn cña kho¶ng. Sù ph©n kho¶ng kÝch th−íc
danh nghÜa ph¶i dùa theo nguyªn t¾c ®¶m b¶o sai kh¸c gi÷a gi¸ trÞ dung sai tÝnh
theo kÝch th−íc biªn cña kho¶ng so víi gi¸ trÞ dung sai tÝnh theo kÝch th−íc trung
b×nh cña kho¶ng ®ã kh«ng qu¸ tõ 5 ÷ 8%. Theo nguyªn t¾c ®ã th× kÝch th−íc tõ 1
÷ 500mm cã thÓ ph©n thµnh 13 ÷ 25 kho¶ng tïy theo ®Æc tÝnh cña tõng lo¹i l¾p
ghÐp. VÝ dô: ®èi víi nh÷ng l¾p ghÐp cã ®é d«i th× sù dao ®éng cña ®é d«i ¶nh
h−ëng rÊt nh¹y ®Õn ®Æc tÝnh cña çc kiÓu l¾p, v× vËy sè kho¶ng chia cÇn ph¶i lín.
Nh− vËy ®Ó quy ®Þnh dung sai cho kÝch th−íc, ng−êi ta dïng c«ng thøc (3-3).
31
Trong ®ã:
i lµ ®¬n vÞ dung sai
a lµ hÖ sè phô thuéc vµo møc ®é chÝnh x¸c kÝch th−íc.
B¶ng 3-3
C«ng thøc tÝnh trÞ sè dung sai tiªu chuÈn ( T= a.i)
KÝch th−íc CÊp chÝnh x¸c tiªu chuÈn
danh nghÜa
(mm) IT1 IT2 IT3 IT4 IT5 IT6 IT7 IT8 IT9
Trªn §Õn C«ng thøc tÝnh dung sai tiªu chuÈn (μm)
- 500 - - - - 7i 10i 16i 25i 40i
500 3150 2i 2,7i 3,7i 5i 7i 10i 16i 25i 40i
TiÕp b¶ng 3-3
KÝch th−íc CÊp chÝnh x¸c tiªu chuÈn
danh nghÜa
(mm) IT10 IT11 12 IT13 IT14 IT15 IT16 IT17 IT18
Trªn §Õn C«ng thøc tÝnh dung sai tiªu chuÈn (μm)
- 500 64i 100i 160i 250i 400i 640i 1000i 1600i 2500i
500 3150 64i 100i 160i 250i 400i 640i 1000i 1600i 2500i
Ghi chó: Víi çc kÝch th−íc tõ 1 ®Õn 500mm th× :
IT01=0,3+0,008Dμm
IT0 =0,5+ 0,012Dμm
IT0 =0,8+0,020Dμm
Tõ IT2 ®Õn IT4 lµ cÊp sè nh©n :
IT 5 IT 5 IT 5 3
IT2 =IT1. 4 ( ) ; IT3 =IT1. ( ) ; IT4 =IT1. 4 ( ) .
IT1 IT1 IT1
i = 0,45 3 D + 0,001D ®èi víi kÝch th−íc tõ 1 ®Õn 500mm;
i = 0,004D + 2, 1 ®èi víi kÝch th−íc lín h¬n 500 ®Õn 3150mm.
Trong thùc tÕ s¶n xuÊt, tiªu chuÈn quy ®Þnh 20 cÊp chÝnh x¸c kh¸c nhau
(cÊp dung sai tiªu chuÈn) vµ kÝ hiÖu lµ: IT01, IT0, ITl, IT2, IT3, IT4, IT5,..., IT18
Tõ cÊp IT1 ÷ IT18 ®−îc sö dông phæ biÕn hiÖn nay.
Tõ cÊp IT1 ÷ IT4 dïng cho çc kÝch th−íc yªu cÇu ®é chÝnh x¸c rÊt cao nh−
çc kÝch th−íc cña mÉu chuÈn, kÝch th−íc chÝnh x¸c cao cña chi tiÕt trong dông
cô ®o.
Tõ cÊp IT5, IT6 th−êng sö dông trong lÜnh vùc c¬ khÝ chÝnh x¸c;
Tõ cÊp IT7, IT8 th−êng sö dông trong lÜnh vùc c¬ khÝ th«ng dông;
32
B¶ng 3-4
TrÞ sè dung sai tiªu chuÈn
KÝch th−íc CÊp dung sai tiªu chuÈn
danh nghÜa (mm) IT1 IT2 IT3 IT4 IT5 IT6 IT7 IT8 IT9 IT10 IT11 IT12 IT13 IT14 IT15 IT16 IT17 IT18
Trªn §Õn TrÞ sè dung sai
μ mm
- 3 0,8 1,2 2 3 4 6 10 14 25 40 60 0,1 0,14 0,25 0,4 0,6 1 1,4
3 6 1 1,5 2,5 4 5 8 12 18 30 48 75 0,12 0,18 0,3 0,48 0,75 1,2 1,8
6 10 1 1,5 2,5 4 6 9 15 22 36 58 90 0,15 0,22 0,36 0,58 0,9 1,5 2,2
10 18 1,2 2 3 5 8 11 18 27 43 70 110 0,18 0,27 0,43 0,7 1,1 1,8 2,7
18 30 1,5 2,5 4 6 9 13 21 33 52 84 130 0,21 0,33 0,52 0,84 1,1 1,8 2,7
30 50 1,5 2,5 4 7 11 16 25 39 62 100 160 0,25 0,39 0,62 1 1,6 2,5 3,9
50 80 2, 3 5 8 13 19 30 46 74 120 190 0,3 0,46 0,74 1,2 1,9 3 4,6
80 120 2,5 4 6 10 15 22 35 54 87 140 220 0,35 0,54 0,87 1,4 2,2 3,5 5,4
120 180 3,5 5 8 12 18 25 40 63 100 160 250 0,4 0,63 1 1,6 2,5 4 6,3
180 250 4,5 7 10 14 20 29 46 72 115 185 290 0,46 0,72 1,15 1,85 2,9 4,6 7,2
250 315 6 8 12 16 23 32 52 81 130 210 320 0,52 0,81 1,3 2,1 3,2 5,2 8,1
315 400 7 9 13 18 25 36 57 89 140 230 360 0,57 0,89 1,4 2,3 3,6 5,7 8,9
400 500 8 10 15 20 27 40 63 97 155 250 400 0,63 0,97 1,55 2,5 4 6,3 9,7
500 630 9 11 16 22 32 44 70 110 175 280 440 0,7 1,1 1,75 2,8 4,4 7 11
630 800 10 13 18 25 36 50 80 125 200 320 500 0,8 1,25 2 3,2 5 8 12,5
800 1000 11 15 21 28 40 56 90 140 230 360 560 0,9 1,4 2,3 3,6 5,6 9 14
1000 1250 13 18 24 33 47 66 105 165 260 420 660 1,05 1,65 2,6 4,2 6,6 10,5 16,5
1250 1600 15 21 29 39 55 78 125 195 310 500 780 1,25 1,95 3,1 5 7,8 12,5 19,5
1600 2000 18 25 35 46 65 92 150 230 370 600 920 1,5 2,3 3,7 6 9,2 15 23
2000 2500 22 30 41 55 78 110 175 280 440 700 110 1,75 2,8 4,4 7 11 17,5 28
2500 3150 26 36 50 68 96 135 210 330 540 860 1350 2,1 3,3 5,4 8,6 13,5 21 33
ghi chó: -TrÞ sè cña çc cÊp dung sai tiªu chuÈn IT1 ®Õn IT5 ®èi víi kÝch th−íc danh nghÜa trªn 500mm ®−îc dïng cho thö nghiÖm.
-TrÞ sè cña çc cÊp dung sai tiªu chuÈn IT14 ®Õn IT18 kh«ng ®−îc dïng cho çc kÝch th−íc danh nghÜa nhá h¬n hoÆc b»ng 1mm.
33
Tõ cÊp IT9 ÷ IT11 th−êng sö dông trong lÜnh vùc c¬ khÝ lín (chi tiÕt kÝch
th−íc lín).
Tõ cÊp IT12 ÷ IT16 th−êng sö dông ®èi víi nh÷ng kÝch th−íc chi tiÕt yªu
cÇu gia c«ng th«.
TrÞ sè dung sai tiªu chuÈn ë mçi cÊp ®−îc tÝnh theo c«ng thøc chØ dÉn trong
b¶ng 3-3 ®èi víi kÝch th−íc ®Õn 3150mm. Çc trÞ sè tÝnh to¸n ®−îc lµm trßn vµ
thèng nhÊt ®−a thµnh tiªu chuÈn (TCVN 2244 - 99), chØ dÉn trong b¶ng 3-4.
3.1.2. HÖ thèng l¾p ghÐp
§Ó ®¸p øng yªu cÇu cña s¶n xuÊt ng−êi ta ph¶i quy ®Þnh hµng lo¹t çc kiÓu
l¾p víi nh÷ng ®Æc tÝnh kh¸c nhau. HÖ thèng çc kiÓu l¾p ®−îc quy ®Þnh dùa theo
hai quy luËt.
a. L¾p ghÐp hÖ thèng lç:
L¾p ghÐp hÖ thèng lç: Lµ tËp hîp tÊt c¶ çc kiÓu l¾p ghÐp cã ®−îc khi l¾p
çc trôc kh¸c nhau víi lç c¬ b¶n, nghÜa lµ hÖ thèng çc kiÓu l¾p mµ vÞ trÝ cña
miÒn dung sai lç c¬ b¶n lµ cè ®Þnh, cßn muèn ®−îc çc kiÓu l¾p kh¸c nhau ta thay
®æi vÞ trÝ miÒn dung sai trôc (h×nh 3-2).
VÞ trÝ miÒn dung sai lç c¬ b¶n ®−îc kÝ hiÖu lµ H vµ cã ®Æc tÝnh lµ:
Sai lÖch d−íi ( sai lÖch c¬ b¶n) EI = 0; vµ sai lÖch trªn ES = + TD
b. l¾p ghÐp hÖ thèng trôc:
Lµ tËp hîp tÊt c¶ çc kiÓu l¾p ghÐp cã ®−îc khi l¾p çc lç kh¸c nhau víi
trôc c¬ b¶n nghÜa lµ hÖ thèng çc kiÓu l¾p mµ vÞ trÝ miÒn dung sai trôc c¬ b¶n lµ
cè ®Þnh, cßn muèn ®−îc çc kiÓu l¾p cã ®Æc tÝnh kh¸c nhau, ta thay ®æi vÞ trÝ
miÒn dung sai cña lç (h×nh 3.3). VÞ trÝ miÒn dung sai trôc c¬ b¶n ®−îc kÝ hiÖu lµ h
vµ cã ®Æc tÝnh lµ: Sai lÖch trªn es = 0; vµ sai lÖch d−íi ei = - Td .
+μm +μm
Td
H Td
Td
0 TD 0 h
Td
Td
Td
D(d)
D(d)
Td
H×nh 3-2. L¾p ghÐp hÖ thèng lç. H×nh 3-3. L¾p ghÐp hÖ thèng trôc.
Nh− vËy theo hai quy luËt trªn, ®Ó quy ®Þnh çc kiÓu l¾p ghÐp th× ph¶i quy
®Þnh mét d·y çc miÒn dung sai cña trôc vµ cña lç tïy theo çc ®Æc tÝnh l¾p ghÐp
34
mµ ta yªu cÇu. VÞ trÝ mçi miÒn dung sai cña d·y ®−îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ cña "Sai
lÖch c¬ b¶n".
TCVN 2244-99 qui ®Þnh vÞ trÝ çc miÒn dung sai cña lç vµ trôc nh− sau:
Sai lÖch c¬ b¶n cña d·y vÞ trÝ çc miÒn dung sai ®èi víi kÝch th−íc lç ®−îc
kÝ hiÖu b»ng ch÷ in hoa: A, B, C, D,... H, J, Js , K, M, N, ..., P, ... , ZA, ZB, ZC vµ
b»ng ch÷ th−êng ®èi víi kÝch th−íc trôc: a, b, c,..., h, js, j, k , m, n, p,..., za, zb, zc.
- Sai lÖch c¬ b¶n cña trôc ®−îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm vµ phô thuéc vµo
kÝch th−íc gia c«ng. Sai lÖch c¬ b¶n cña lç ®−îc x¸c ®Þnh theo sai lÖch c¬ b¶n cña
trôc nh− sau:
+ Sai lÖch c¬ b¶n cña lç tõ A ®Õn H lµ: EI = - es
+ Sai lÖch c¬ b¶n cña lç J, K, M, N víi cÊp chÝnh x¸c trªn IT7 vµ tõ P ®Õn
ZC víi cÊp chÝnh x¸c trªn IT8 lµ: ES = - ei.
-+Sai lÖch c¬ b¶n cña lç J, K, M, N víi cÊp chÝnh x¸c ®Õn IT7 vµ tõ P ®Õn
ZC víi cÊp chÝnh x¸c ®Õn IT8 th× : ES = - ei + Δ.
Trong ®ã Δ = ITn – ITn-1 .
ITn dung sai cÊp chÝnh x¸c ®ang xÐt.
ITn-1 dung sai cÊp chÝnh x¸c cao h¬n cÊp chÝnh x¸c ®ang xÐt mét cÊp.
TrÞ sè çc sai lÖch c¬ b¶n øng víi çc kÝch th−íc kh¸c nhau ®−îc quy ®Þnh
theo TCVN 2244-99 vµ ®−îc chØ dÉn trong b¶ng 3-5, 3-6.
ES = EI + T
es = ei + T
Sai lÖch c¬ b¶n Sai lÖch c¬ b¶n

EI
ei
+ +
- -
KÝch th−íc danh nghÜa
ES
es
EI = ES - T
ei = es - T
a)
35
Sai lÖch kÝch th−íc
MiÒn dung sai Lç
b)
Sai lÖch kÝch th−íc
zc
zb
za
z
MiÒn dung sai trôc y
v x
r s t u
p
kn m
j j
fg g h
e ef f
cd d
c
c)
H×nh 3-4. a) Sai lÖch c¬ b¶n;

b) MiÒn dung sai cña trôc; c) MiÒn dung sai cña lç.
Tõ trÞ sè dung sai tiªu chuÈn vµ trÞ sè çc sai lÖch c¬ b¶n ta x¸c ®Þnh ®−îc
gi¸ trÞ sai lÖch giíi h¹n (ES, EI hoÆc es, ei) ®èi víi mçi miÒn dung sai tiªu chuÈn.
VÝ dô:
+ MiÒn dung sai kÝch th−íc trôc : φ 40g7
- Kho¶ng kÝch th−íc danh nghÜa: 30 ®Õn 50mm.
- Dung sai tiªu chuÈn: IT = 25μm (b¶ng 3-4).
- Sai lÖch c¬ b¶n: SLCB = -9μm (b¶ng 3-5).
36
- Sai lÖch giíi h¹n cña kÝch th−íc: es=9μm; ei= -34μm
+ MiÒn dung sai kÝch th−íc lç: φ130K7.
- Kho¶ng kÝch th−íc danh nghÜa: 120 ®Õn 180mm
- Dung sai tiªu chuÈn: IT = 40μm (b¶ng 3-4)
- Sai lÖch c¬ b¶n: SLCB = + 12μm (b¶ng 3-6)
3.1.3. L¾p ghÐp tiªu chuÈn
Theo quy luËt cña hÖ thèng l¾p ghÐp lç c¬ b¶n vµ trôc c¬ b¶n, ta cã thÓ h×nh
thµnh 3 kiÓu l¾p ghÐp tiªu chuÈn nh− sau:
- KiÓu l¾p ghÐp cã ®é hë:
Lµ kiÓu l¾p cã ®−îc khi l¾p çc lç cã vÞ trÝ miÒn dung sai tõ A ®Õn H víi
trôc c¬ b¶n (l¾p ghÐp hÖ thèng trôc) hoÆc Khi l¾p çc trôc cã vÞ trÝ miÒn dung sai
tõ a ®Õn h víi lç c¬ b¶n (l¾p ghÐp hÖ thèng lç).
Cô thÓ:
A B H H H H
, , ....., (l¾p ghÐp hÖ thèng trôc) hoÆc , , ....., (l¾p ghÐp hÖ
h h h a b h
A H H
thèng lç). §é hë cña l¾p ghÐp gi¶m dÇn tõ ®Õn (hÖ trôc) vµ ®Õn
h h a
H
(hÖ lç).
h
- KiÓu l¾p ghÐp trung gian:
Lµ kiÓu l¾p cã ®−îc khi l¾p çc lç cã vÞ trÝ miÒn dung sai tõ Js, J, K, M, N
®Õn H víi trôc c¬ b¶n (l¾p ghÐp hÖ thèng trôc) hoÆc khi l¾p çc trôc cã vÞ trÝ miÒn
dung sai tõ js, j, k, m, n ®Õn h víi lç c¬ b¶n (l¾p ghÐp hÖ thèng lç).
Cô thÓ:
H H H H
, , , (l¾p ghÐp hÖ thèng lç)
js k m n
js K M N
, , , (l¾p ghÐp hÖ thèng trôc)
h h h h
- KiÓu l¾p ghÐp cã ®é d«i :
Khi l¾p çc lç cã vÞ trÝ miÒn dung sai tõ P ®Õn ZC víi trôc c¬ b¶n (l¾p ghÐp
hÖ thèng trôc, ®é d«i cña l¾p ghÐp t¨ng dÇn tõ P ®Õn ZC) hoÆc khi l¾p çc trôc cã
vÞ trÝ miÒn dung sai tõ p ®Õn zc víi lç c¬ b¶n (l¾p ghÐp hÖ thèng lç, ®é d«i cña l¾p
ghÐp t¨ng dÇn tõ p ®Õn zc).
H H H H H H H H H H H
, , , , , , , , , , (l¾p ghÐp hÖ thèng lç)
p r s t u v x y za zb zc
37
38
B¶ng 3-5.TrÞ sè çc sai lÖch c¬ b¶n cña trôc
TiÕp b¶ng 3-5
39
B¶ng 3-6. TrÞ sè çc sai lÖch cña lç
40
B¶ng 3-6 tiÕp
41
B¶ng 3-7
.HÖ thèng lç. L¾p ghÐp ®èi víi çc kÝch th−íc danh nghÜa
tõ 1 ®Õn 500mm. TCVN 2245-99
Lç Sai lÖch c¬ b¶n cña trôc
c¬ a b c d e f g h js
b¶n L¾p ghÐp
H5 H5 H5 H5
g4 h4 j4
H6 H6 H6 H6 H6
f6 g5 h5 Js5
H7 H7 H7 H7 H7 H7 H7 H7 H7
c8 d8 e7 e8 f7 g6 h6 Js6
H8 H8 H8 H8 H8 H8 H8 H8 H8
c8 d8 e8 f7 f8 h7 h8 Js7
H8 H8 H8 H8
d9 e9 f9 h9
H9 H9 H9 H9 H9 H9 H9 H9
d9 e8 e9 f8 f9 h8 h9
H10 H10 H10 H10
d10 h9 h10
H11 H11 H11 H11 H11 H11
a11 b11 c11 d11 h11
H12 H12 H11
b12 h12
Lç Sai lÖch c¬ b¶n cña trôc
c¬ k m n p r s t u v x z
b¶n L¾p ghÐp
H5 H5 H5 H5
k4 m4 n4
H6 H6 H6 H6 H6 H6 H6
k5 m5 n5 p5 r5 s5
H7 H7 H7 H7 H7 H7 H7 H7 H7 H7
k6 m6 n6 p6 r6 s6 s7 t6 u7
H8 H8 H8 H8 H8 H8 H8 H8
k7 m7 n7 s7 u8 x8 x8
H9
H10
H11
H12
Chó thÝch L¾p ghÐp −u tiªn
42
B¶ng 3-8.
HÖ thèng trôc. L¾p ghÐp ®èi víi çc kÝch th−íc danh nghÜa
tõ 1 ®Õn 500 mm. TCVN 2245-99
Trôc Sai lÖch c¬ b¶n cña trôc
c¬ A B C D E F G H
b¶n
L¾p ghÐp
h4 G5 H5
h4 h4
h5 F7 G6 H6
h5 h5 h5
h6 D8 E8 F7 F8 G7 H7
h6 h6 h6 h6 h6 h6
h7 D8 E8 F8 H8
h7 h7 h7 h7
h8 D8 D9 E8 E9 F8 F9 H8 H9
h8 h8 h8 h8 h8 h8 h8 h8
h9 D9 D10 E9 H8 H9 H10
h9 h9 h9 h9 h9 h9
h10 D10 H10
h10 h10
h11 A11 B11 C11 D11 H11
h11 h11 h11 h11 h11
h12 B12 H12
h12 h12
Trôc Sai lÖch c¬ b¶n cña lç
c¬
JS K M N P R S T U
b¶n
L¾p ghÐp
h4 JS 5 K5 M5 N5
h4 h4 h4 h4
h5 JS 6 K6 M6 N6 P6
h4 h5 h5 h5 h5
h6 JS 7 K7 M7 N7 P7 R7 S7 T7
h6 h6 h6 h6 h6 h6 h6 h6
h7 U7
h6
h8
h9
h10
h11
h12
Chó thÝch L¾p ghÐp −u tiªn
43
P R S T U V X Y ZA ZB ZC
, , , , , , , , , , (l¾p ghÐp hÖ thèng trôc)
h h h h h h h h h h h
HÖ thèng çc l¾p ghÐp tiªu chuÈn ®−îc chØ dÉn trong b¶ng 3-7, 3-8.
Çc l¾p ghÐp cïng tªn vÝ dô
H K
k vµ h , ë hai hÖ thèng kh¸c
nhau nh−ng cã ®Æc tÝnh gièng
nhau.
VÝ dô: Theo TCVN 2245 -
99 th×
H7
L¾p ghÐp φ40 k6 vµ φ40
H×nh 3-5. L¾p ghÐp gi÷a chèt pÝston K7
vµ lç chèt pÝston. h6 cã cïng ®Æc tÝnh lµ:
Nmax = 18μm.
Smax = 23μm.
V× vËy ®Ó chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn khi thiÕt kÕ, ngoµi ®Æc tÝnh yªu cÇu cña
l¾p ghÐp ng−êi thiÕt kÕ cßn ph¶i dùa vµo tÝnh kinh tÕ kü thuËt vµ tÝnh c«ng nghÖ
trong kÕt cÊu ®Ó quyÕt ®Þnh chän kiÓu l¾p trong hÖ thèng lç hay trôc c¬ b¶n.
VÒ mÆt kinh tÕ mµ xÐt th× th−êng ng−êi ta chän kiÓu l¾p trong hÖ thèng lç.
Bëi v× gia c«ng lç chÝnh x¸c th× khã vµ th−êng ph¶i dïng nh÷ng dông cô ®¾t tiÒn
nh− dao chuèt, dao doa... mµ khi chän kiÓu l¾p trong hÖ thèng
lç th× sè kÝch th−íc lç l¹i Ýt h¬n so víi hÖ trôc. Bëi vËy chän kiÓu l¾p trong hÖ
thèng lç cã lîi h¬n.
Tuy nhiªn, trong nh÷ng tr−êng hîp do yªu cÇu vÒ kÕt cÊu vµ c«ng nghÖ
kh«ng cho phÐp chän kiÓu l¾p trong hÖ lç th× buéc ta ph¶i chän kiÓu l¾p trong hÖ
trôc. Ch¼ng h¹n bé phËn l¾p nh− h×nh 3-5, chèt piston l¾p láng víi biªn vµ l¾p cã
®é d«i víi piston, cÇn ph¶i chän kiÓu
l¾p trong hÖ thèng trôc cho 3 mèi ghÐp
®ã. V× chän nh− vËy th× viÖc gia c«ng
çc chi tiÕt (®Æc biÖt lµ chèt) vµ l¾p r¸p
chóng thuËn lîi h¬n, ®Æc tÝnh l¾p ghÐp
vµ bÒ mÆt l¾p ghÐp cña chi tiÕt kh«ng
bÞ ph¸ huû do qu¸ tr×nh
l¾p nh− khi chän kiÓu l¾p trong hÖ H×nh 3-6. Chän kiÓu l¾p ghÐp.
thèng lç, xem h×nh 3-6.
44
Trong chÕ t¹o m¸y dÖt, m¸y n«ng nghiÖp ng−êi ta th−êng sö dông ngay
nh÷ng trôc thÐp çn s½n mµ kh«ng cÇn gia c«ng c¾t gät n÷a. V× vËy viÖc sö dông
l¾p ghÐp trong hÖ thèng trôc l¹i thuËn lîi h¬n vµ kinh tÕ h¬n. Còng nh− vËy khi
chÕ t¹o çc dông cô nhá chÝnh x¸c nh− trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ®ång hå ch¼ng
h¹n, ng−êi ta th−êng sö dông ngay nh÷ng trôc thÐp çn chÝnh x¸c. V× gia c«ng c¾t
gät nh÷ng trôc kÝch th−íc nhá, ®Æc biÖt lµ d−íi 1mm lµ khã vµ ®¾t h¬n lµ gia c«ng
çc lç nhá. Do vËy sö dông l¾p ghÐp trong hÖ thèng trôc còng thuËn lîi vµ kinh tÕ
h¬n.
3.1.4. Chän kiÓu l¾p ghÐp tiªu chuÈn khi thiÕt kÕ
§Ó quyÕt ®Þnh kiÓu l¾p cho mèi ghÐp, ng−êi ta th−êng tiÕn hµnh theo hai
ph−¬ng ph¸p:
- Chän kiÓu l¾p dùa theo kinh nghiÖm, tøc lµ thõa kÕ çc thiÕt kÕ ®· cã hoÆc
tham kh¶o çc tµi liÖu kü thuËt nh− sæ tay kü thuËt, s¸ch tham kh¶o .
- Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt ng−êi ta cã thÓ chän b»ng ph−¬ng ph¸p tÝnh
to¸n chÝnh x¸c.
a. Chän kiÓu l¾p cã ®é hë tiªu chuÈn
§Æc tÝnh cña nhãm l¾p cã ®é hë lµ ®¶m b¶o trong mèi ghÐp lu«n lu«n cã ®é
hë, S = Dt – dt ≥ 0. Víi ®Æc tÝnh ®ã l¾p cã ®é hë th−êng ®−îc sö dông trong
tr−êng hîp hai chi tiÕt l¾p ghÐp chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi víi nhau hoÆc khi cÇn ®é
chÝnh x¸c ®Þnh t©m cao, th¸o l¾p dÔ dµng.
§Ó hiÓu râ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n ta xÐt vÝ dô vÒ tÝnh to¸n chän kiÓu l¾p
láng tiªu chuÈn cho mèi ghÐp æ tr−ît trong çc m¸y. TÝnh to¸n ®é hë cÇn thiÕt vµ
chän kiÓu l¾p cho mèi ghÐp æ tr−ît lµ mét bµi to¸n ®−îc gi¶i gÇn ®óng víi hµng
lo¹t gi¶ thiÕt vµ tµi liÖu thùc nghiÖm. D−íi ®©y tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n ®Ó
tÝnh to¸n ®é hë vµ chän l¾p ghÐp cho æ tr−ît lµm viÖc víi chÕ ®é thñy ®éng häc.
H×nh 3-7. L¾p ghÐp æ tr−ît cã b«i tr¬n.

45
Trªn h×nh 3-7 biÓu thÞ æ ë tr¹ng th¸i lµm viÖc, trôc bÞ n©ng lÖch vÒ phÝa quay do
t¸c ®éng cña nªm dÇu, do ®ã ®é hë S cña l¾p ghÐp ®−îc ph©n bè nh− sau: t¹i chç bÒ
mÆt trôc vµ æ gÇn nhÊt, tøc lµ chiÒu dµy nhá nhÊt cña nªm dÇu th× ®é hë lµ h, cßn ë
phÝa ®èi diÖn th× ®é hë lµ S - h. Víi e lµ ®é lÖch t©m tuyÖt ®èi cña trôc trong æ th×:
S S ⎛ 2e ⎞
h= - e = ⎜1 − ⎟
2 2⎝ S⎠
S
h = (1 - χ) (3-5)
2
2
víi χ = lµ ®é lÖch t©m t−¬ng ®èi cña trôc trong æ.
(S / 2)
§Ó tÝnh to¸n chän kiÓu l¾p cho mèi ghÐp ta dùa theo hai ®iÒu kiÖn:
- Ph¶i ®¶m b¶o ma s¸t −ít trong æ, nghÜa lµ víi chiÒu dµy nhá nhÊt cho phÐp
[hmin] dÇu vÉn ph¶i ®¶m b¶o ma s¸t −ít trong æ, muèn vËy ph¶i ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn:
[hmin] ≥ k(RZD + RZd + γb) ≈ k(4RaD + 4 RaD + γb) (3-6)
trong ®ã:
k - hÖ sè dù tr÷ tin cËy, k ≥ 2;
γb - l−îng bæ sung ®¶m b¶o mµng dÇu kh«ng bÞ ph¸ vì: γb = (2 ÷ 3)μm;
RZD, RZd vµ RaD, Rad - çc th«ng sè ®Æc tr−ng nh¸m bÒ mÆt æ vµ bÒ mÆt
trôc.
- æ lµm viÖc víi hiÖu suÊt tèt nhÊt: theo ®iÒu kiÖn ma s¸t −ít th× h ≥ [hmin]
khi h ®¹t gi¸ trÞ lín nhÊt cã thÓ th× ®iÒu kiÖn ma s¸t −ít ®−îc ®¶m b¶o mét çch
tin cËy nhÊt, do ®ã æ lµm viÖc víi hiÖu suÊt tèt nhÊt. §é hë øng víi tr¹ng th¸i ®ã
gäi lµ ®é hë tèt nhÊt, Stnh. §Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn th× ®é hë trung b×nh Sm cña kiÓu
l¾p mµ ta chän ph¶i gÇn nhÊt víi gi¸ trÞ Stnh: Sm ≈ Stnh
Dùa theo lý thuyÕt thñy ®éng häc cña dÇu trong æ ng−êi ta ®· t×m ®−îc quan
hÖ gi÷a h vµ S nh− sau:
m1 S
h= (3-7)
⎛ pS 2 ⎞
2⎜⎜ 2 + m2 ⎟⎟
⎝ d μω ⎠
Trong ®ã:
m1, m2 - hÖ sè cè ®Þnh phô thuéc vµo tØ sè L/d (tØ sè gi÷a chiÒu dµi æ vµ
®−êng kÝnh danh nghÜa l¾p ghÐp æ);
p - ¸p lùc riªng trung b×nh cña æ, N/m2;
R - t¶i träng h−íng t©m t¸c dông lªn ngâng trôc, N;
μ - ®é nhít ®éng häc cña dÇu ë nhiÖt ®é khi æ lµm viÖc, N.s/m2;
46
πn
ω - tèc ®é gãc cña trôc, rad/s: ω = 30 ;
n- sè vßng quay cña trôc trong mét phót, v/ph
h
h’
hmin
Smin Stnh Smax S
H×nh 3-8. Quan hÖ gi÷a h- chiÒu dµy nhá nhÊt cña nªm dÇu
vµ S - ®é hë cña mèi ghÐp.
NÕu biÓu thÞ b»ng h×nh häc quan hÖ gi÷a h vµ S ta ®−îc ®å thÞ nh− h×nh 3-8.
Tõ ®å thÞ ta thÊy r»ng:
+ §é hë tèt nhÊt (Stnh ) lµ gi¸ trÞ S khi ®¹t gi¸ trÞ lín nhÊt h'.
+ øng víi gi¸ trÞ thá nhÊt cho phÐp cña chiÒu dµy nªm dÇu [hmin], ta còng
x¸c ®Þnh ®−îc hai gi¸ trÞ ®é hë nhá nhÊt vµ lín nhÊt cho phÐp [Smin], [Smax].
Tõ biÓu thøc (3-5), ta tÝnh ®−îc:
2[hmin]
[Smin] = ≥ 0,3 (3-8)
1 -χmin
χmin - ®é lÖch t©m t−¬ng ®èi khi ®é hë S = [S min].
Khi æ lµm viÖc víi ®é hë cho phÐp nhá nhÊt [Smin] th× vÉn cã kh¶ n¨ng xuÊt
hiÖn dao ®éng tù kÝch thÝch cña trôc trong æ nÕu nh− χ < 0,3. Dao ®éng ®ã dÔ dÉn
tíi ph¸ ho¹i sù h×nh thµnh mµng dÇu b«i tr¬n, v× vËy ®é lÖch t©m t−¬ng ®èi χmin
øng víi ®é hë cho phÐp nhá nhÊt ph¶i lín h¬n hoÆc b»ng 0,3.
2hmin
[Smax] = (3-9)
1 -χmax
χmax ®é lÖch t©m t−¬ng ®èi khi ®é hë S = [Smax].
Gi¸ trÞ ®é hë lín nhÊt cña l¾p ghÐp mµ ta chän cÇn ph¶i tÝnh ®Õn sù t¨ng ®é
hë do ®é mßn cña nh¸m bÒ mÆt, ®é mßn lín nhÊt cã thÓ lµ 2(RzD + Rzd) ≈ 8(RaD+
Rad ).
Nh− vËy ®Æc tÝnh cña kiÓu l¾p mµ ta chän ph¶i tháa m·n çc ®iÒu kiÖn sau:
Smin ≥ [Smin] víi χmin ≥ 0,3
47
Smax < [Smax] - 8(RaD + Rad )
Sm ≈ Stnh.
§Ó x¸c ®Þnh trÞ sè [Smax ], [Smin], Stnh ta ph¶i x¸c ®Þnh çc gi¸ trÞ χmin, χmax,
χtnb xuÊt ph¸t tõ c«ng thøc quan hÖ sau:
h=
d
2
μω
p
[
(1 − χ ) C R ] (3-10)
CR - hÖ sè t¶i träng cña æ, lµ ®¹i l−îng kh«ng thø nguyªn vµ phô thuéc vµo
vÞ trÝ trôc trong æ. NÕu ®Æt A = (1 - χ) C R th×:
d μω
h= .A (3-11)
2 p
2[h min ]
Ta suy ra: Ah = (3-12)
μω
d
p
Quan hÖ gi÷a A vµ χ ®−îc x¸c lËp b»ng thùc nghiÖm vµ cho d−íi d¹ng ®å
thÞ hoÆc b¶ng (b¶ng 3-9). Tõ (3-13) øng víi gi¸ trÞ [hmin] ta x¸c ®Þnh ®−îc Ah, øng
víi Ah vµ tØ sè l/d ta x¸c ®Þnh ®−îc χmin vµ χmax theo b¶ng 3-9.
Tõ b¶ng 3-9 ta x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ trÞ lín nhÊt Amax øng víi tØ sè l/dN ®· cho.
Tõ quan hÖ (3-12) ta thÊy A ®¹t gi¸ tri lín nhÊt khi h lµ lín nhÊt, tøc lµ øng víi
®iÒu kiÖn æ lµm viÖc víi hiÖu suÊt tèt nhÊt. Gi¸ trÞ A øng víi ®iÒu kiÖn nµy ®−îc
kÝ hiÖu lµ Atnh = Amax. øng víi Atnh ta cã gi¸ trÞ χtnh (theo b¶ng 3-9) vµ gi¸ trÞ Stnh
®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
2[hmin]Atnh
Stnh = (3-13)
1 - χtnh Ah
Trong tr−êng hîp χmin <O,3 th× ®iÒu kiÖn (3-8) kh«ng tháa m·n, khi ®ã ®é
hë nhá nhÊt cho phÐp ®−îc tÝnh nh− sau:
Aχ
[Smin] =2,857[hmin] A (3-14)
h
Trong ®ã:
Ah ®−îc x¸c ®inh theo (3-12);
Aχ x¸c ®Þnh ®−îc tõ b¶ng 3-9, øng víi gi¸ trÞ nhá nhÊt cña χ(χ = 0,3).
VÝ dô:
Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn cho mèi ghÐp æ tr−ît lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn ma
s¸t −ít. Çc th«ng sè kÝch th−íc vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña æ lµ:
d = 75 mm, l = 75 mm, P = 1,47.106N/m2
48
B¶ng 3-9.
Gi¸ trÞ cña th«ng sè Ah
l/dN
χ
0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,2 1,3 1,5 2,0
0,3 0,200 0,255 0,299 0,339 0,375 0,408 0,438 0,464 0,488 0,509 0,547 0,611
0,4 0,225 0,274 0,319 0,360 0,397 0,431 0,461 0,487 0,510 0,531 0,566 0,626
0,5 0,232 0,282 0,327 0,367 0,402 0,434 0,462 0,487 0,508 0,527 0,558 0,609
0,6 0,233 0,281 0,324 0,361 0,394 0,423 0,448 0,469 0,488 0,504 0,531 0,576
0,65 0,230 0,276 0,317 0,352 0,383 0,410 0,433 0,452 0,469 0,484 0,507 0,547
0,7 0,227 0,271 0,310 0,344 0,372 0,396 0,417 0,434 0,450 0,463 0,484 0,518
0,75 0,220 0,262 0,298 0,328 0,351 0,375 0,393 0,408 0,421 0,432 0,450 0,479
0,8 0,208 0,251 0,283 0,330 0,322 0,350 0,367 0,378 0,398 0,398 0,413 0,437
0,85 0,200 0,234 0,261 0,284 0,302 0,317 0,329 0,339 0,347 0,354 0,366 0,384
0,9 0,179 0,206 0,228 0,246 0,259 0,270 0,279 0,286 0,292 0,297 0,305 0,318
0,925 0,169 0,193 0,212 0,226 0,237 0,246 0,253 0,259 0,264 0,268 0,274 0,284
0,95 0,145 0,164 0,178 0,188 0,196 0,202 0,207 0,211 0,215 0,217 0,222 0,229
0,975 0,115 0,127 0,135 0,141 0,146 0,149 0,152 0,154 0,156 0,158 0,160 0,164
0,99 0,081 0,087 0,091 0,095 0,096 0,098 0,100 0,101 0,101 0,102 0,103 0,105
ω = 157 rad/s (1500 v/ph). DÇu tuabin 22 víi ®é nhít ®éng häc ë t = 500C
lµ: μ = 19.10-3N.s/m2.
Nh¸m bÒ mÆt l¾p ghÐp cã ®Æc tr−ng lµ RaD = Rad = 0,8 μm. TiÕn hµnh tÝnh
to¸n chän kiÓu l¾p ghÐp theo thø tù sau:
+ TÝnh chiÒu dµy nhá nhÊt cho phÐp cña nªm dÇu theo c«ng thøc (3-6):
[hmin] = 2(4RaD + 4Rad + γb víi k = 2, γb = 2μm;
[hmin] = 2(3,2 + 3,2 + 2) = 16,8.10-6 m.
+ TÝnh hÖ sè Ah theo c«ng thøc (3-12):
2.16,8.10 −6
Ah = ≈ 0,314
19.10 −3.157
75.10 −3
1,47.10 6
Tõ b¶ng 3-9 khi l/d = 1 vµ øng víi Ah = 0,314 th× χ < 0,3, ®iÒu kiÖn (3-8)
kh«ng tho¶ m·n. Nªn ®é hë nhá nhÊt cho phÐp ®−îc tÝnh theo (3-14):
Aχ
[Smin] = 2,857[hmin] A
h
Tõ b¶ng 3-9 khi l/d = 1 vµ χ = 0,3 th× Aχ = 0,438, vËy:

0,438
[Smin] = 2,857.16,8.10-6 . ≈ 67.10-6 m = 258μm
0,314
49
Còng tõ b¶ng 3-9 khi Ah = 0,314 th× χmax = 0,87, ta tÝnh ®−îc:
2[hmin] 2.16,8.10 −6
[Smax] = = ≈ 258.10-6m = 258μm
1-χmax 1 − 0,87
+ TÝnh ®é hë tèt nhÊt (Stnh) theo c«ng thøc (3-13).
Ta biÕt ®é hë tèt nhÊt khi h ®¹t gi¸ trÞ lín nhÊt cã nghÜa lµ Ah còng ®¹t gi¸
trÞ lín nhÊt Ahmax = Atnh (theo b¶ng 3-9). Khi l/dN = 1 th× Atnh = 0,464 vµ χtnh =
0,48. VËy:
2.16,8.10 6 0,464
Atnh = ⋅ ≈ 96.10-6m = 96μm
1 − 0,48 0,314
Theo çc kÕt qu¶ tÝnh ®−îc vµ ®èi chiÕu víi ®Æc tÝnh cña çc kiÓu l¾p tiªu
chuÈn TCVN 2245-99 ta chän kiÓu l¾p cho mèi ghÐp lµ:
⎛ ⎞
⎜ ⎟
H7 ⎜ + 0,030 ⎟
φ75 ,
e8 ⎜ − 0,060 ⎟
⎜ ⎟
⎜ 0,106 ⎟
⎝ ⎠
l¾p ghÐp cã ®Æc tÝnh: Smin = 60 μm
Smax = 136 μm
Sm = 98 μm.
b. Chän kiÓu l¾p trung gian tiªu chuÈn
L¾p ghÐp trung gian ®−îc sö dông ®èi víi çc mèi ghÐp cè ®Þnh nh−ng chi
tiÕt cÇn th¸o l¾p vµ ®¶m b¶o ®Þnh t©m tèt çc chi tiÕt l¾p ghÐp. Khi chän l¾p ghÐp
trung gian, cÇn ph¶i tÝnh xem víi ®Æc tÝnh cña l¾p ghÐp th× x¸c suÊt nhËn ®−îc ®é
d«i vµ ®é hë lµ nh− thÕ nµo.
§é d«i nhËn ®−îc trong l¾p ghÐp trung gian cã gi¸ trÞ t−¬ng ®èi nhá, do vËy
th−êng kh«ng yªu cÇu kiÓm tra chi tiÕt theo ®é bÒn trõ tr−êng hîp chi tiÕt cã
thµnh rÊt máng. §éi d«i cña l¾p ghÐp kh«ng ®ñ ®¶m b¶o truyÒn m« men xo¾n lín
hoÆc lùc lín nªn th−êng dïng çc chi tiÕt phô nh− then, chèt, vÝt v.v... ®Ó ®¶m b¶o
truyÒn m« men xo¾n hoÆc lùc däc trôc. §«i khi ng−êi ta còng sö dông l¾p ghÐp
trung gian ®èi víi nh÷ng mèi ghÐp kh«ng cã chi tiÕt kÑp chÆt phô, vÝ dô: khi lùc
lµm dÞch chuyÓn chi tiÕt lµ rÊt nhá, khi chiÒu dµi mèi ghÐp lín hoÆc khi sù cè
®Þnh t−¬ng ®èi cña çc chi tiÕt l¾p ghÐp kh«ng ph¶i lµ ®iÒu kiÖn b¾t buéc ®Ó ®¶m
b¶o chÊt l−îng lµm viÖc cña chóng.
§é hë nhËn ®−îc trong l¾p ghÐp trung gian còng t−¬ng ®èi nhá nªn çc chi
tiÕt l¾p ghÐp kh«ng cã kh¶ n¨ng dÞch chuyÓn lín.
50
Çc kiÓu l¾p trung gian ®−îc ph©n biÖt bëi x¸c suÊt xuÊt hiÖn ®é d«i hoÆc
®é hë. X¸c suÊt nhËn ®−îc ®é d«i cµng lín th× l¾p ghÐp cµng bÒn ch¾c. Çc l¾p
ghÐp bÒn ch¾c ®−îc sö dông ®Ó ®Þnh t©m chÝnh x¸c çc chi tiÕt l¾p ghÐp khi t¶i
träng va ®Ëp vµ chÊn ®éng lín, ®Ó ®¶m b¶o sù cè ®Þnh cña çc chi tiÕt l¾p ghÐp
mµ kh«ng cÇn kÑp chÆt phô. Tuy nhiªn viÖc thùc hiÖn l¾p ghÐp víi kiÓu l¾p bÒn
ch¾c lµ phøc t¹p vµ ®ßi hái lùc Ðp lín. Bëi vËy khi cÇn th¸o l¾p th−êng xuyªn
hoÆc khi thùc hiÖn l¾p ghÐp çc chi tiÕt cã khã kh¨n th× nªn sö dông çc kiÓu l¾p
trung gian kÐm bÒn ch¾c h¬n.
MiÒn dung sai kÝch th−íc chi tiÕt øng víi çc l¾p ghÐp trung gian t¹o thµnh
mét d·y rÊt s¸t nhau vµ phñ nhiÒu lªn nhau, do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho viÖc
chän kiÓu l¾p cho çc mèi ghÐp mµ ®Æc tÝnh yªu cÇu cña nã rÊt nh¹y ®èi víi sù
thay ®æi ®é d«i vµ ®é hë. MiÒn dung sai tiªu chuÈn øng víi l¾p ghÐp trung gian
®−îc sö dông phæ biÕn ®èi víi çc bÒ mÆt trôc vµ lç hép l¾p víi æ l¨n, b¸nh r¨ng
víi trôc. Nh−ng ®Æc tÝnh cña çc l¾p ghÐp víi æ l¨n th× kh¸c víi l¾p ghÐp trung
gian b×nh th−êng do sù ph©n bè ®Æc biÖt cña thiÒn dung sai kÝch th−íc çc vßng æ
l¨n.
L¾p ghÐp trung gian ®−îc quy ®Þnh ë çc cÊp chÝnh x¸c t−¬ng ®èi cao: tõ
IT4 ÷ IT7 ®èi víi trôc vµ IT5 ÷ IT8 ®èi víi lç. KÝch th−íc lç trong çc kiÓu l¾p
trung gian th−êng ë cÊp chÝnh x¸c thÊp h¬n mét cÊp so víi cÊp chÝnh x¸c kÝch
th−íc trôc. D·y kiÓu l¾p trung gian c¬ b¶n lµ d·y mµ kÝch th−íc trôc ë cÊp chÝnh
x¸c IT6 cßn kÝch th−íc lç ë cÊp chÝnh x¸c IT7.
Chän çc kiÓu l¾p trung gian khi thiÕt kÕ th−êng ®−îc tiÕn hµnh theo kinh
nghiÖm. ViÖc tÝnh to¸n Ýt ®−îc tiÕn hµnh vµ chñ yÕu lµ ®Ó kiÓm nghiÖm l¹i. TÝnh
to¸n cã thÓ bao gåm:
TÝnh x¸c suÊt nhËn ®−îc ®é d«i vµ ®é hë cña l¾p ghÐp:
P(N) P(S)
c
(N=0) x
3α 3α
H×nh 3-9. §Æc tÝnh l¾p ghÐp .
51
- TÝnh to¸n ®é hë lín nhÊt theo ®é lÖch t©m cho phÐp cña çc chi tiÕt l¾p
ghÐp. VÝ dô: ®èi víi b¸nh r¨ng th× cÇn ph¶i giíi h¹n ®é ®¶o vµnh r¨ng, cßn trong
c¬ cÊu ®¶o chiÒu th× tÝnh to¸n ®é dÞch chuyÓn cho phÐp cña chi tiÕt ®Ó gi¶m t¸c
®éng ®éng lùc häc.
- TÝnh to¸n ®é bÒn cña chi tiÕt (chØ víi nh÷ng chi tiÕt thµnh máng) vµ lùc l¾p
ghÐp lín nhÊt cÇn thiÕt øng víi ®é d«i lín nhÊt cña l¾p ghÐp.
- TÝnh x¸c suÊt nhËn ®−îc ®é d«i vµ ®é hë cña l¾p ghÐp.
§Ó tÝnh x¸c suÊt nhËn ®−îc ®é hë vµ ®é d«i ta coi kÝch th−íc lo¹t chi tiÕt
chÕ t¹o tu©n theo luËt ph©n bè chuÈn (ph©n bè Gauss). Do vËy ®Æc tÝnh l¾p ghÐp
(®é d«i N vµ ®é hë S) còng tu©n theo luËt ph©n bè chuÈn. Gi¶ sö mét l¾p ghÐp
trung gian cã ®é d«i N (S) ph©n bè theo quy luËt Gauss (h×nh 3-9).
Sai lÖch b×nh ph−¬ng trung b×nh cña ®é d«i lµ:
1
σN (S ) = TD2 + Td2
6
TD, Td - dung sai kÝch th−íc lç vµ kÝch th−íc trôc.
§é d«i trung b×nh cña l¾p ghÐp:
N +N N -S
Nm = max 2 min = max2 max
ë ®©y ta coi tr−êng hîp xuÊt hiÖn ®é hë, tøc lµ xuÊt hiÖn ®é d«i ©m, nªn khi
tÝnh Nm th× Nmin b»ng Smax mang dÊu ©m ( ng−îc l¹i còng cã thÓ coi tr−êng hîp
xuÊt ®é d«i lµ xuÊt hiÖn ®é hë ©m).
§iÓm c øng víi gi¸ trÞ N = 0 vµ S = 0 cã täa ®é lµ xc, tõ ®å thÞ (h×nh 3-9) ta
cã:
X
Xc = Nm → Zc = c
σN
Nh− vËy x¸c suÊt xuÊt hiÖn ®é hë - P(S) vµ ®é d«i P (N) lµ:
c
P(s) = 0,5 - ∫ ydx = 0,5 - φ(Zc)
0
c
P(N) = 0,5 + ∫ ydx = 0,5 + φ(Zc)
0
H7
VÝ dô: tÝnh x¸c suÊt hiÖn ®é hë vµ ®é d«i cña l¾p ghÐp φ65 n6 .
Tõ b¶ng tiªu chuÈn (TCVN 2245-99) ta tra ®−îc sai lÖch vµ dung sai cña
kÝch th−íc l¾p ghÐp:
52
⎧ES = +0,03
φ65H7 ⎨ → TD = 30 μm
⎩ EI = 0
⎧es = +0,039
φ65n6 ⎨ → Td = 19 μm
⎩ei = + 0,020
§Æc tÝnh cña l¾p ghÐp lµ:
⎧N max = 39μm
⎨
⎩S max = 10μm
§Æc tr−ng cña quy luËt ph©n bè lµ:
N -S 39-10
Nm = max2 max = 2 = 14,5 μm
1 1
σN = 6 TD2 + Td2 = 6 30 2 + 19 2 ≈5,9 μm
x N 14,5
ZC = C = m = = 2,46
σN σN 5,9
Tõ b¶ng 2.1, øng víi Zc = 2,46 ta ®−îc:
φ(ZC) = φ(2,46) = 0,493.
VËy x¸c suÊt xuÊt hiÖn ®é d«i vµ ®é hë tÝnh theo phÇn tr¨m lµ:
P(N) = 0,5 + φ(2,46) = 0,5 + 0,493 = 0,993 → 99,3%
P(S) = 0,5 - φ(2,46) = 0,5 – 0,493 = 0,007 → 0,7%
c. Chän kiÓu l¾p cã ®é d«i tiªu chuÈn.

L¾p cã ®é d«i ®−îc sö dông ®èi víi çc mèi ghÐp cè ®Þnh kh«ng th¸o (hoÆc
chØ th¸o trong tr−êng hîp ®Æc biÖt khi söa ch÷a) kh«ng cã chi tiÕt kÑp chÆt phô
nh−: vÝt, chèt, then...
Sù cè ®Þnh t−¬ng ®èi gi÷a hai chi tiÕt l¾p ghÐp ®¹t ®−îc lµ do søc c¨ng gi÷a
hai bÒ mÆt tiÕp xóc cña chi tiÕt. Søc c¨ng ®ã ph¸t sinh do t¸c ®éng cña biÕn d¹ng
líp vËt liÖu bÒ mÆt tiÕp xóc vµ tØ lÖ víi ®é d«i cña l¾p ghÐp. Trong ®a sè çc
tr−êng hîp l¾p ghÐp th× ®é d«i g©y ra biÕn d¹ng ®µn håi cña bÒ mÆt tiÕp xóc.
Nh−ng trong çc l¾p ghÐp cã ®é d«i t−¬ng ®èi lín hoÆc chi tiÕt l¾p ghÐp chÕ t¹o
tõ hîp kim nhÑ, chÊt dÎo th× ph¸t sinh biÕn d¹ng ®µn håi dÎo (biÕn d¹ng dÎo ë
mét hoÆc c¶ hai chi tiÕt l¾p ghÐp nh−ng kh«ng truyÒn lan ra c¶ chiÒu dµy vËt liÖu)
hoÆc biÕn d¹ng dÎo (biÕn d¹ng truyÒn lan ra tÊt c¶ chiÒu dµy vËt liÖu). Sö dông
l¾p ghÐp nh− vËy trong nhiÒu tr−êng hîp lµ cã thÓ vµ hîp lý.
ViÖc ®¶m b¶o cè ®Þnh çc chi tiÕt trong mèi ghÐp khi truyÒn t¶i b»ng l¾p
chÆt cho phÐp lµm ®¬n gi¶n hãa kÕt cÊu vµ l¾p r¸p chi tiÕt. RÊt Ýt tr−êng hîp ph¶i
53
dïng bæ sung chi tiÕt kÑp chÆt phô, trõ khi truyÒn m« men xo¾n hoÆc lùc däc trôc
rÊt lín.
Víi cïng trÞ sè ®é d«i nh−ng ®é bÒn ch¾c cña mèi ghÐp cßn phô thuéc vµo
vËt liÖu, kÝch th−íc chi tiÕt, nh¸m bÒ mÆt l¾p ghÐp, ph−¬ng ph¸p l¾p... Do vËy
viÖc chän l¾p ghÐp kh«ng chØ dùa vµo nh÷ng mèi ghÐp t−¬ng tù ®· biÕt mµ cßn
ph¶i dùa trªn tÝnh to¸n s¬ bé ®é ®«i vµ øng suÊt ph¸t sinh, ®Æc biÖt khi sö dông
l¾p ghÐp cã ®é d«i t−¬ng ®èi lín. §èi víi çc s¶n phÈm s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ
hµng khèi th× cÇn tiÕn hµnh kiÓm tra thö tr−íc çc l¾p ghÐp cã ®é d«i ®· chän.
Çc ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn l¾p ghÐp cã ®é d«i
- L¾p b»ng m¸y Ðp nhê lùc chiÒu trôc cña nã ë nhiÖt ®é b×nh th−êng, l¾p
nh− vËy gäi lµ l¾p Ðp däc.
- L¾p b»ng çch nung nãng tr−íc chi tiÕt bao (lç) hoÆc lµm l¹nh chi tiÕt bÞ
bao (trôc) ®Õn nhiÖt ®é x¸c ®Þnh råi tiÕn hµnh l¾p. §©y lµ ph−¬ng ph¸p biÕn d¹ng
nhiÖt hay cßn gäi lµ ph−¬ng ph¸p Ðp ngang.
Chän ph−¬ng ph¸p l¾p cho mçi tr−êng hîp cô thÓ ph¶i dùa vµo: h×nh d¹ng,
kÝch th−íc chi tiÕt l¾p ghÐp, gi¸ trÞ ®é d«i, thiÕt bÞ thÝch hîp hiÖn cã ®Ó l¾p...
L¾p b»ng m¸y Ðp lµ ®¬n gi¶n vµ th−êng dïng nhÊt. Nã ®−îc sö dông −u viÖt
khi ®é d«i kh«ng lín l¾m (®Õn 0,001d). Tuy nhiªn nã cã mét sè nh−îc ®iÓm: biÕn
d¹ng kh«ng ®ång ®Òu cña çc chi tiÕt thµnh máng, cã thÓ g©y h− háng bÒ mÆt l¾p
ghÐp, yªu cÇu m¸y c«ng suÊt lín, yªu cÇu cao ®èi víi nh¸m bÒ mÆt l¾p ghÐp.
L¾p ghÐp b»ng ph−¬ng ph¸p biÕn d¹ng nhiÖt ®−îc sö dông khi ®é d«i t−¬ng
®èi lín vµ c¶ khi ®é d«i kh«ng lín l¾m. L¾p ghÐp ®¶m b¶o chÊt l−îng cao cña
mèi ghÐp v× Ýt bÞ h− háng bÒ mÆt l¾p ghÐp vµ gi¶m ¶nh h−ëng cña nh¸m bÒ mÆt.
+ L¾p b»ng çch nung chi tiÕt bao, nhiÖt ®é cÇn nung lµ:
N +S
tD ≈ max +t , 0C
αD
+ L¾p b»ng çch lµm l¹nh chi tiÕt bÞ bao, nhiÖt ®é cÇn lµm l¹nh lµ:
N +S
tD ≈ - max +t , 0C
αD
Trong ®ã:
t - nhiÖt ®é ë phßng thùc hiÖn l¾p, 0C.
S - ®é hë tèi thiÓu cÇn thiÕt khi thùc hiÖn l¾p r¸p, mm.
S phô thuéc vµo khèi l−îng, kÝch th−íc chi tiÕt vµ ®å g¸ sö dông (th−êng lÊy
b»ng Smin cña l¾p ghÐp H/g).
α - hÖ sè d·n në dµi khi nung nãng hoÆc lµm l¹nh.
54
Trong tr−êng hîp ®Æc biÖt hoÆc trong chÕ t¹o m¸y lín th× khi tÝnh nhiÖt ®é
nung nãng (lµm l¹nh) cÇn ph¶i tÝnh ®Õn sù gi¶m nhiÖt ®é (t¨ng nhiÖt ®é) do vËn
chuyÓn chi tiÕt tõ chç nung ®Õn chç l¾p.
TÝnh to¸n chän kiÓu l¾p cã ®é d«i tiªu chuÈn
Chän kiÓu l¾p cã ®é d«i tiªu chuÈn cho mèi ghÐp cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh dùa
trªn c¬ së tÝnh to¸n ®Ó ®¶m b¶o hai ®iÒu kiÖn sau:
- §¶m b¶o ®é bÒn ch¾c cña mèi ghÐp, tøc lµ ®¶m b¶o kh«ng cã dÞch chuyÓn
t−¬ng ®èi gi÷a hai chi tiÕt l¾p ghÐp khi cã ngo¹i lùc t¸c dông.
- §¶m b¶o ®é bÒn cña çc chi tiÕt l¾p ghÐp, ®¶m b¶o kh«ng ph¸ háng bÒ
mÆt l¾p ghÐp do øng suÊt ph¸t sinh d−íi t¸c dông cña ®é d«i l¾p ghÐp.
Víi ®iÒu kiÖn thø nhÊt cho ta x¸c ®Þnh ®−îc ®é d«i cho phÐp nhá nhÊt [Nmin]
®ñ ®¶m b¶o truyÒn lùc (m« men xo¾n hoÆc lùc chiÒu trôc). Víi ®iÒu kiÖn thø hai
cho phÐp ta x¸c ®Þnh ®−îc ®é d«i cho phÐp lín nhÊt [Nmax] ®¶m b¶o kh«ng ph¸t
sinh biÕn d¹ng dÎo cña bÒ mÆt l¾p ghÐp d−íi t¸c ®éng cña ®é d«i.
A
A-A
N/2
A l d
d
d2
H×nh 3-10. L¾p ghÐp èng dµy.
C¬ së tÝnh to¸n dùa trªn bµi to¸n tÝnh søc bÒn mèi ghÐp èng dµy (bµi to¸n
Lamª) (h×nh 3-10).
Qu¸ tr×nh tÝnh to¸n ®−îc thùc hiÖn nh− sau:
+ TÝnh ¸p lùc riªng nhá nhÊt yªu cÇu [pmin] trªn bÒ mÆt tiÕp xóc cña mèi
ghÐp theo trÞ sè ngo¹i lùc t¸c dông vµ kÝch th−íc cña mèi ghÐp (d).
- Khi truyÒn m« men xo¾n:
2M x
[pmin] = , N/m2 (3-15)
πd 2 lf
55
Khi truyÒn lùc chiÒu trôc P:
P
[pmin] = , N/m2 (3-16)
πd lf
- Khi truyÒn ®ång thêi c¶ m« men xo¾n vµ lùc chiÒu trôc:
2
⎛ 2M x ⎞
P +⎜
2
⎟
⎝ d ⎠
[pmin] = , N/m2 (3-17)
πd lf
Trong ®ã:
P - lùc chiÒu trôc, N;
Mx - M« men xo¾n, Nm;
l - chiÒu dµi bÒ mÆt l¾p ghÐp, m;
f - hÖ sè ma s¸t theo h−íng t¸c dông cña lùc.
+ X¸c ®Þnh ®é d«i tÝnh to¸n nhá nhÊt ®ñ ®¶m b¶o truyÒn lùc:
⎛C C ⎞
Nmin tt = [pmin]. d ⎜⎜ 1 + 2 ⎟⎟ (3-18)
E
⎝ 1 E 2 ⎠
El, E2 lµ m«®un ®µn håi cña vËt liÖu chi tiÕt bÞ bao vµ chi tiÕt bao, N/m2.
Cl, C2 lµ hÖ sè Lamª x¸c ®Þnh nh− sau:
2
⎛ d1 ⎞
2
⎛d ⎞
1+ ⎜ ⎟ 1 + ⎜⎜ ⎟⎟
C1 = ⎝ d ⎠ −μ ; C = ⎝ d2 ⎠ + μ
2 1 2 2 2
⎛ d1 ⎞ ⎛d ⎞
1−⎜ ⎟ 1 − ⎜⎜ ⎟⎟
⎜d ⎟ ⎝ d2 ⎠
⎝ ⎠
μ1, μ2 lµ hÖ sè poatson t−¬ng øng víi chi tiÕt bÞ bao vµ bao.
d lµ kÝch th−íc danh nghÜa cña mèi ghÐp.
d1 lµ kÝch th−íc danh nghÜa ®−êng kÝnh trong chi tiÕt bÞ bao.
d2 lµ kÝch th−íc danh nghÜa ®−êng kÝnh ngoµi chi tiÕt bao.
§èi víi chi tiÕt b»ng thÐp th× μ = 0,3; E = (l,96 ÷ 2). 1011 N/m2, chi tiÕt b»ng
gang th× μ = 0,25; E = (0,74 ÷ l,05). 1011 N/m2.
+ X¸c ®inh ®é d«i cho phÐp nhá nhÊt khi kÓ ®Õn ¶nh h−ëng cña nh¸m bÒ
mÆt
[Nmin] = Nmin.tt + l,2(RzD + Rzd) ≈ Nmin.tt + 5(RaD + Rad) (3-19)
Ngoµi ¶nh h−ëng cña nh¸m, ng−êi ta cßn kÓ ®Õn ¶nh h−ëng cña nh÷ng yÕu
tè kh¸c ®Õn sù thay ®æi ®é d«i tÝnh to¸n, vÝ dô sù kh¸c nhau gi÷a nhiÖt ®é lµm
viÖc cña chi tiÕt vµ nhiÖt ®é khi l¾p, ¶nh h−ëng cña lùc li t©m...
56
4. X¸c ®Þnh ¸p lùc riªng cho phÐp lín nhÊt [pmax] ®¶m b¶o kh«ng ph¸t sinh
biÕn d¹ng dÎo trªn bÒ mÆt tiÕp xóc cña chi tiÕt l¾p ghÐp; [pmax] lÊy gi¸ trÞ nhá nhÊt
trong hai gi¸ trÞ ¸p lùc riªng p1 vµ p2:
⎡ ⎛ d1 ⎞ 2 ⎤
p1 = 0,58 σc1 ⎢1 − ⎜ ⎟ ⎥ (3-20)
⎣⎢ ⎝ d ⎠ ⎦⎥
⎡ ⎛ d ⎞2 ⎤
p2 = 0,58 σc2 ⎢1 − ⎜ ⎟ ⎥ (3-21)
⎜d ⎟
⎢⎣ ⎝ 2 ⎠ ⎥⎦
σc1 vµ σc2 giíi h¹n ch¶y cña vËt liÖu chi tiÕt bÞ bao vµ chi tiÕt bao.
5. X¸c ®Þnh ®é d«i tÝnh to¸n lín nhÊt:
⎛C C ⎞
Nmax.tt = [pmax] . d ⎜⎜ 1 + 2 ⎟⎟ (3-22)
⎝ E1 E 2 ⎠
6. X¸c ®Þnh ®é d«i cho phÐp lín nhÊt khi kÓ ®Õn ¶nh h−ëng cña nh¸m bÒ
mÆt:
[Nmax] = Nmax.tt + 1,2 (RZD + RZd)
≈ Nmax.tt +5(RaD + Rad) (3-23)
7. Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn: tõ b¶ng hÖ thèng dung sai vµ l¾p ghÐp theo
TCVN 2245-99 ta chän mét kiÓu l¾p cã ®Æc tÝnh (Nmax, Nmin) tháa m·n ®iÒu kiÖn
sau:
Nmax < [Nmax]
Nmin > [Nmin]
VÝ dô:
Chän kiÓu l¾p tiªu chuÈn cho mèi ghÐp cã kÝch th−íc: d = 60mm; 1 =
70mm; d1 = l0mm; d2 = l00mm. Dïng ®Ó truyÒn m« men xo¾n Mx = 650Nm. VËt
liÖu chi tiÕt b»ng thÐp 45 cã giíi h¹n ch¶y: σcl = σc2 = σc = 35.107 N/m2. ChiÒu
cao trung b×nh cña nh¸m trªn bÒ mÆt trôc Rzd = 6,3μm, trªn bÒ mÆt lç RZD =
10μm.
- X¸c ®Þnh [pmin] theo (3-15):
2.650 7 2
[pmin] = = 2,05.10 N/m
3,14(60.10 −3 ) .70.10 −3.0,08
2
chän hÖ sè ma s¸t f = 0,08

- X¸c ®Þnh Nmin theo (3-18):
⎛ C + C2 ⎞
Nmin = [pmin] .d ⎜ 1 ⎟
⎝ E ⎠
57
2 2
⎛ 10 ⎞ ⎛ 60 ⎞
1+⎜ ⎟ 1+⎜ ⎟
C1 = ⎝ 60 ⎠
= 0,3 = 0,76; C2 = ⎝ 100 ⎠
+ 0,3 = 2,43
2 2
⎛ 10 ⎞ ⎛ 60 ⎞
1−⎜ ⎟ 1−⎜ ⎟
⎝ 60 ⎠ ⎝ 100 ⎠
⎛ 0,76 + 2,43 ⎞
Nmin = 2,05.107.60.10-3 ⎜ 2.10 11 ⎟ ≈ 20.10-6 = 20μm
⎝ ⎠
- X¸c ®Þnh [Nmin] theo (3-19):
[Nmin] = 20 + l,2(10 + 6,3) = 39,6 μm
NÕu tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng th¸o l¾p th× cÇn ph¶i céng thªm mét l−îng bæ sung γb
= 10μm, vËy:
[Nmin] = 39,6 + 10 = 49,6 ≈ 50μm
- X¸c ®Þnh [pmax] theo (3-20) vµ (3-21)
⎡ ⎛ 10 ⎞2 ⎤
p1 = 0,58.35.107 ⎢⎢1 − ⎜⎝ 60 ⎟⎠ ⎥⎥ ≈ 20.107 N/m2
⎣ ⎦
⎡ ⎛ 60 ⎞ ⎤
2
p2 = 0,58.35.10 ⎢7 ⎢1 − ⎜ ⎟ ⎥ ≈ 13.107 N/m2
⎣ ⎝ 100 ⎠ ⎥⎦
VËy: [pmax] = 13 . 107 N/m2.
- X¸c ®Þnh Nmax theo (3-22):

0,76 + 2,43
Nmax = 13. 107/60.10-3 11
= 124.10-6 = 124 μm
2.10
- X¸c ®Þnh [Nmax] theo (3-23):
[Nmax] = 124 + 19,6 = 143,6 μm
⎛ ⎞
⎜ ⎟
H7 ⎜ + 0,030 ⎟
- Theo (TCVN 2245 -99) ta chän ®−îc kiÓu l¾p φ60 tho¶ m·n
u 7 ⎜ + 0,117 ⎟
⎜⎜ ⎟⎟
⎝ + 0,087 ⎠
®iÒu kiÖn:
Nmax = 117 μm < [Nmax] = 143,6 μm
Nmin = 57 μm > [Nmin] = 50 μm
58
3.1.5. Ghi kÝ hiÖu sai lÖch vµ l¾p ghÐp trªn b¶n vÏ
Trªn b¶n vÏ çc sai lÖch giíi h¹n ®−îc ghi kÝ hiÖu b»ng ch÷ hoÆc b»ng sè
(theo mm) bªn c¹nh kÝch th−íc danh nghÜa (h×nh 3-11).Sai lÖch trªn th× ghi ë
trªn, sai lÖch d−íi ghi ë phÝa d−íi.
VÝ dô:
- φ 60 +−00,,025
010 - sai lÖch trªn lµ +0,025mm, sai lÖch d−íi lµ -0,010mm.
- φ 60 0+0, 025 - sai lÖch d−íi b»ng 0.

- φ 60 0−0, 025 - sai lÖch trªn b»ng 0.
Khi sai lÖch trªn vµ d−íi b»ng nhau vÒ trÞ sè vµ ng−îc dÊu th× ta chØ ghi trÞ
sè víi dÊu (±) ë phÝa tr−íc, vÝ dô φ30 ±0,008.
H7
F 40js6 F 40H7 F 40 Js 6
+0,025
F 40±0,008 F 40+0,025 F 40 ± 0,008
a) b) c)
20e8 20H9 F 20 H9
e8
+0,052
-0,040
20-0,073 20+0,052 20 -0,040
-0,073
d) e) f)
H×nh 3-11. Ghi kÝch th−íc cho chi tiÕt vµ l¾p ghÐp.
KÝ hiÖu l¾p ghÐp ®−îc ghi d−íi d¹ng ph©n sè (h×nh 3-11c vµ f) bªn c¹nh
kÝch th−íc danh nghÜa. Tö sè kÝ hiÖu cho lç cßn mÉu sè kÝ hiÖu cho trôc. VÝ dô
H7
trªn h×nh 3.7c ta ghi kÝ hiÖu lµ φ40H7/js6 hoÆc φ40 cã nghÜa lµ kÝch th−íc
js 6
danh nghÜa cña l¾p ghÐp lµ 40mm, miÒn dung sai cña lç (H7) øng víi sai lÖch c¬
b¶n lµ H cÊp chÝnh x¸c IT7, miÒn dung sai cña trôc (js6), øng víi sai lÖch c¬ b¶n
H
lµ js cÊp chÝnh x¸c IT6, l¾p ghÐp theo kiÓu l¾p trung gian .
js
59
3-2. Dung sai l¾p ghÐp mèi ghÐp æ l¨n
3.2.1. CÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o kÝch th−íc æ l¨n
æ l¨n lµ bé phËn m¸y ®−îc chÕ t¹o hoµn chØnh, theo çc cÊp chÝnh x¸c kh¸c
nhau. TCVN 1484 - 85 quy ®Þnh 5 cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o æ lµ: cÊp 0, 6, 5, 4, 2.
Trong chÕ t¹o m¸y th−êng sö dông æ l¨n cÊp chÝnh x¸c 0 vµ 6. Trong tr−êng hîp
cÇn ®é chÝnh x¸c quay cao vµ sè vßng quay lín th× sö dông æ cÊp chÝnh x¸c 5,4.
VÝ dô: æ trôc ®éng c¬ cao tèc, æ trôc chÝnh m¸y mµi vµ nh÷ng m¸y chÝnh x¸c
kh¸c. æ cÊp chÝnh x¸c 2 dïng cho nh÷ng dông cô ®o chÝnh x¸c vµ çc m¸y siªu
chÝnh x¸c. CÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o æ th−êng ®−îc ghi kÝ hiÖu cïng víi sè hiÖu æ vÝ
dô 6 - 205, tøc lµ æ cÊp chÝnh x¸c 6, sè hiÖu lµ 205. §èi víi nh÷ng æ cÊp chÝnh
x¸c 0 th× chØ ghi sè hiÖu æ, vÝ dô æ 305 nghÜa lµ æ cÊp chÝnh x¸c 0, sè hiÖu lµ 305.
Tïy theo cÊp chÝnh x¸c mµ ng−êi ta quy ®Þnh dung sai cho çc th«ng sè
kÝch th−íc cña æ l¨n theo tiªu chuÈn ®Æc biÖt (h×nh 3-12).
+μ +μ
D
0 6 5 4 2 0 6 5 4 2
a) b)
H×nh 3-12. Dung sai l¾p ghÐp çc chi tiÕt æ l¨n
3.2.2. §Æc tÝnh l¾p ghÐp æ l¨n

æ l¨n ®−îc l¾p víi bé phËn m¸y theo kÝch th−íc ®−êng kÝnh trong cña vßng
trong - d (l¾p víi trôc) vµ kÝch th−íc ®−êng kÝnh ngoµi cña vßng ngoµi - D (l¾p
víi vá hép) h×nh 3-13. Trong thiÕt kÕ m¸y khi sö dông æ l¨n, ng−êi thiÕt kÕ chØ
cÇn quyÕt ®Þnh kiÓu l¾p cña æ l¨n víi trôc vµ vá hép, trªn c¬ së ®ã mµ quyÕt ®Þnh
dung sai chÕ t¹o trôc vµ vá hép (xem TCVN 1482 - 85). Çc th«ng sè l¾p ghÐp
c¬ b¶n cña æ l¨n (xem h×nh 3-14):
D - ®−êng kÝnh ngoµi cña vßng ngoµi æ;
d - ®−êng kÝnh trong cña vßng trong æ;
B - chiÒu réng æ;
B’ – chiÒu réng l¾p ghÐp æ.
60
B’= B-2r;
β - gãc ¸p lùc;
r – b¸n kÝnh gãc l−în;
β
r
D
d
B
B
H×nh 3-13. L¾p ghÐp æ.

H×nh 3-14. CÊu t¹o æ.
3.2.3. Chän kiÓu l¾p ghÐp æ l¨n
Çc chi tiÕt trong néi bé æ l¨n ®−îc l¾p ghÐp víi nhau theo ph−¬ng ph¸p l¾p
chän, l¾p ghÐp æ víi trôc theo hÖ thèng lç cßn l¾p ghÐp æ víi lç th©n m¸y theo hÖ
thèng trôc.
KiÓu l¾p ghÐp æ l¨n víi trôc vµ vá hép ®−îc chän tïy thuéc vµo kÕt cÊu cña
æ, ®iÒu kiÖn sö dông æ, ®Æc tÝnh t¸c dông cña t¶i träng vµ d¹ng t¶i träng cña çc
vßng æ l¨n.
CÇn ph©n biÖt ba d¹ng t¶i t¸c dông lªn çc vßng æ l¨n lµ: d¹ng t¶i côc bé,
chu kú vµ dao ®éng.
Khi vßng æ l¨n chÞu t¶i träng h−íng t©m cè ®Þnh ph−¬ng th× vßng cè ®Þnh
chØ chÞu t¶i trªn mét phÇn ®−êng l¨n cßn çc phÇn kh¸c th× kh«ng, ta gäi lµ d¹ng
t¶i côc bé (h×nh 3-15).
H×nh 3-15. Vßng chÞu t¶i côc bé.
61
§èi víi vßng quay th× t¶i träng lÇn l−ît t¸c dông lªn toµn bé ®−êng l¨n cña
vßng æ l¨n vµ lÆp l¹i sau mçi chu k× quay cña vßng. Ta nãi vßng chÞu t¶i chu k×
(h×nh 3-16).
Khi vßng æ l¨n chÞu t¸c dông ®ång thêi 2 lùc: h−íng t©m cè ®Þnh ph−¬ng
(Fc ) vµ lùc h−íng t©m quay (Fq). Tr−êng hîp Fc > Fq, (h×nh 3-17) th× vßng quay
chÞu t¶i chu k× cßn vßng cè ®Þnh chÞu t¶i dao ®éng (t¶i träng t¸c dông lÇn l−ît trªn
phÇn ®−êng l¨n AB vµ sau mçi chu k× quay cña lùc Fq th× t¶i träng dao ®éng trong
giíi h¹n cung ®−êng l¨n AB).
H×nh 3-16. Vßng chÞu t¶i chu kú.
§èi víi vßng chÞu t¶i côc bé vµ dao ®éng, th−êng chän kiÓu l¾p cã ®é hë
nhá ®Ó d−íi t¸c ®éng cña va ®Ëp vµ chÊn ®éng, vßng æ l¨n bÞ xª dÞch, thay ®æi
miÒn chÞu lùc lµm cho æ l¨n mßn ®Òu h¬n, n©ng ®é bÒn cña æ, (b¶ng 3-10). §èi
víi vßng chÞu t¶i chu k× th−êng chän kiÓu l¾p cã ®é ®«i ®Ó duy tr× t×nh tr¹ng chÞu
lùc ®ång ®Òu cña æ. §é d«i cña kiÓu l¾p ®−îc chän tïy thuéc vµo c−êng ®é t¶i
träng PR.
H×nh 3-17. Vßng chÞu t¶i dao ®éng.
R
PR = B' . kn F. FA (kN/m); (3-4)
R - ph¶n lùc h−íng t©m t¸c dông lªn æ, kN;
B' - chiÒu réng l¾p cña vßng æ l¨n, mm
62
kn - hÖ sè ®éng häc cña l¾p ghÐp, phô thuéc vµo ®Æc tÝnh t¶i träng t¸c dông
lªn æ (khi t¶i träng ®iÒu hßa cho phÐp qu¸ t¶i ®Õn 150% cña t¶i träng tÝnh to¸n
th× kn =1, khi t¶i träng va ®Ëp vµ chÊn ®éng m¹nh, qu¸ t¶i ®Õn 200% th× kn = 1,2;
khi t¶i träng va ®Ëp vµ chÊn ®éng m¹nh, qu¸ t¶i ®Õn 300% th× kn = 1,8);
F - hÖ sè tÝnh ®Õn møc ®é lµm gi¶m ®é d«i cña l¾p ghÐp do trôc rçng hoÆc
vá hép cã thµnh máng, trÞ sè F cho trong b¶ng 3-11;
FA - hÖ sè tÝnh ®Õn sù ph©n bè kh«ng ®Òu cña t¶i träng h−íng t©m R gi÷a
çc d·y con l¨n hoÆc bi trong æ l¨n c«n hai d·y hoÆc æ bi chÆn ®ì kÐp khi cã lùc
A
chiÒu trôc t¸c dông lªn æ. TrÞ sè cña FA phô thuéc vµo ®¹i l−îng cot gβ (b¶ng
R
3-12). (β - gãc tiÕp xóc gi÷a bi hoÆc con l¨n víi ®−êng l¨n vßng ngoµi æ). §èi víi
æ bi ®ì vµ æ chÆn ®ì cã mét vßng ngoµi hoÆc mét vßng trong th× FA = 1.
Tïy theo trÞ sè cña c−êng ®é t¶i träng PR mµ ta chän kiÓu l¾p theo b¶ng 3-
13.
B¶ng 3-10
Chän l¾p ghÐp cho vßng chÞu t¶i côc bé vµ dao ®éng
D¹ng t¶i träng côc bé
KÝch th−íc ®−êng
L¾p ghÐp
kÝnh l¾p ghÐp mm Lo¹i æ trôc
Vá b»ng thÐp hoÆc gang
Lín h¬n §Õn Víi trôc
Kh«ng th¸o Cã th¸o
T¶i träng tÜnh hoÆc cã va ch¹m vµ rung ®éng võa ph¶i (kσ ≤ 1,5)
- 80 h6 H7 H7
80 260 g6, f7 G7 TÊt c¶ çc lo¹i trõ æ
260 500 f7 kim dËp
500 1600 (F7) H8
T¶i träng ®éng ch¹m vµ rung (kσ > 1,5)
- 80 h6 H7 TÊt c¶ çc lo¹i trõ æ
80 260 JS7 kim dËp vµ æ c«n hai
260 500 g6 H7 d·y TCVN 1510-85
500 1600
- 120 h6 H7 JS7 æ c«n hai d·y
120 1600 g6 TCVN 1510-85
D¹ng t¶i träng dao ®éng (vßng kh«ng quay)
§−êng kÝnh l¾p ghÐp L¾p ghÐp víi
Lín h¬n §Õn Vßng trong Vßng ngoµi
- 80 k6 K6; K7
80 260 jS 7 JS6, JS7
260 - h6
63
B¶ng-3-10
Gi¸ trÞ cña hÖ sè F
d lç D §èi víi trôc §èi víi vá
hoÆc Vá
d D
Trªn §Õn D D D TÊt c¶ çc æ
≤ 1,5 = 1,5 ÷ 2 > 2 ÷3
d d d
- 0,4 1 1 1 1
0,4 0,7 1,2 1,4 1,6 1,1
0,7 0,8 1,5 1,7 2 1,4
0,8 - 2 2,3 3 1,8
B¶ng 3-12.
Gi¸ trÞ hÖ sè FA
A
cot gβ FA
R
Trªn §Õn
- 0,2 1
0,2 0,4 1,2
0,4 0,6 1,4
0,6 1 1,6
1 - 2
B¶ng 3-13.
C−êng ®é t¶i träng cho phÐp trªn bÒ mÆt l¾p ghÐp æ víi trôc vµ vá hép
§−êng kÝnh lç Gi¸ trÞ cho phÐp cña PR (kN/m)
vßng trong cña æ,
MiÒn dung sai kÝch th−íc trôc
d (mm)
Trªn §Õn js6 k6 m6 n6
18 80 §Õn 300 300 ÷ 1350 1350÷1600 1600 ÷ 3000
80 180 550 550 ÷ 2000 2000 ÷ 2500 2500 ÷ 4000
180 360 700 700 ÷ 3000 3000 ÷ 3500 3500 ÷ 6000
360 630 900
900 ÷ 3400 3400 ÷ 4500 4500 ÷ 8000
§−êng kÝnh ngoµi
vßng ngoµi, MiÒn dung sai kÝch th−íc lç hép
D(mm)
Trªn §Õn K7 M7 N7 P7
50 180 §Õn 800 800 ÷ 1000 1000 ÷1300 1300 ÷2500
180 360 1000 1000 ÷1500 1500 ÷2000 2000 ÷3300
360 630 1200 1200 ÷2000 2000 ÷2600 2600 ÷4000
630 1600 1600
1600 ÷2500 2500 ÷3500 3500 ÷5500
64
3.2.3. Ghi kÝch th−íc cho mèi ghÐp æ l¨n
Kh¸c víi l¾p ghÐp mèi ghÐp trô tr¬n, khi ghi kÝch th−íc cho mèi ghÐp æ
l¨n ng−êi thiÕt kÕ chØ ghi kÝch th−íc danh nghÜa vµ miÒn dung sai cho çc chi tiÕt
l¾p ghÐp víi æ l¨n mµ kh«ng ghi miÒn dung sai cña æ l¨n (xem h×nh 3-18).
φ52 H8L
φ25 k 7L
H×nh 3-18. Ghi kÝch th−íc l¾p ghÐp æ l¨n.
3-3. Dung sai kÝch th−íc calip

Trong s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ hµng khèi ng−êi ta cã thÓ dïng calÝp giíi h¹n
®Ó kiÓm tra vµ ph©n lo¹i kÝch th−íc chi tiÕt trô tr¬n . Nguyªn t¾c kiÓm tra b»ng
calÝp lµ x¸c ®Þnh xem kÝch th−íc thùc cña chi tiÕt cã n»m trong ph¹m vi dung sai
hay kh«ng mµ kh«ng cÇn biÕt gi¸ trÞ thùc cña kÝch th−íc lµ bao nhiªu, ®ång thêi
ph©n lo¹i ®−îc çc chi tiÕt thµnh 3 lo¹i sau:
+ §¹t yªu cÇu (®iÒu kiÖn chi tiÕt ®¹t chÝnh phÈm)
- §èi víi lo¹t chi tiÕt lç: Dmin ≤ Dt ≤ Dmax
- §èi víi lo¹t chi tiÕt trôc: dmin ≤ dt ≤ dmax
+ PhÕ phÈm söa ®−îc:
- §èi víi lo¹t chi tiÕt lç: Dt < Dmin
- §èi víi lo¹t chi tiÕt trôc: dt > dmax
+ PhÕ phÈm kh«ng söa ®−îc:
- §èi víi lo¹t chi tiÕt lç: Dt > Dmax
- §èi víi lo¹t chi tiÕt trôc: dt < dmin
3.3.1. CÊu t¹o vµ ph©n lo¹i ca lÝp
Dùa theo nguyªn t¾c nªu trªn ®Ó kiÓm tra vµ ph©n lo¹i kÝch th−íc lç ng−êi ta
dïng ca lÝp nót; ®Ó kiÓm tra vµ ph©n lo¹i chi tiÕt trôc ng−êi ta dïng ca lÝp hµm.
+ CÊu t¹o calÝp: Ca lÝp ®−îc m« t¶ trªn h×nh 3-19
65
§èi víi ca lÝp nót ®Çu cã kÝch th−íc øng víi Dmax khi kiÓm tra lç kh«ng cho
phÐp lät qua (nghÜa lµ Dt ≤ Dmax) gäi lµ ®Çu kh«ng qua. §Çu cã kÝch th−íc øng
víi Dmin khi kiÓm tra lç ph¶i lät qua (nghÜa lµ Dmin ≤ Dt) gäi lµ ®Çu qua. T−¬ng tù
®èi víi calÝp hµm ®Çu cã kÝch th−íc dmin khi kiÓm tra trôc kh«ng cho phÐp lät qua
(nghÜa lµ dmin ≤ dt) gäi lµ ®Çu kh«ng qua. §Çu cã kÝch th−íc dmax khi kiÓm tra trôc
ph¶i lät qua (nghÜa lµ dt ≤ dmax) gäi lµ ®Çu qua.
§Çu qua cã ký hiÖu lµ Q, ®Çu kh«ng qua ký hiÖu lµ KQ vµ ®−îc ghi trªn çc
®Çu t−¬ng øng cña ca lÝp .
+ Çc lo¹i ca lÝp:
q kq
Dmax
Dmin
Φ20Η7
Dt
a)
Φ20κ6
dmin
dmax
dt
Q
KQ
b)
H×nh 3-19: a) Ca lÝp nót, b) Ca lÝp hµm
Theo chøc n¨ng ng−êi ta chia calÝp thµnh çc lo¹i sau:
- Ca lip nót (hµm) thî dïng cho ng−êi thî kiÓm tra, ph©n lo¹i kÝch th−íc
lo¹t chi tiÕt gia c«ng.
- Ca lÝp nót (hµm) kiÓm dïng ®Ó kiÓm tra kÝch th−íc cña ca lÝp hµm (nót)
thî.
- Ca lÝp nót (hµm) kiÓm mßn ®Çu qua dïng ®Ó kiÓm tra giíi h¹n mßn kÝch
th−íc ®Çu qua cña ca lÝp hµm ( nót) thî khi mßn
3.3.2. KÝch th−íc cña calÝp
KÝch th−íc danh nghÜa cña ca lÝp chÝnh lµ hai kÝch th−íc giíi h¹n cña lo¹t
chi tiÕt cÇn kiÓm tra.
§èi víi ca lÝp nót:
- KÝch th−íc danh nghÜa ®Çu qua: q = Dmin
- KÝch th−íc danh nghÜa ®Çukh«ng qua: kq = Dmax
66
§èi víi ca lÝp hµm:
- KÝch th−íc danh nghÜa ®Çu qua: Q = dmax
- KÝch th−íc danh nghÜa ®Çu kh«ng qua: KQ = dmin
Trong ®ã Dmin, Dmax, dmin,dmax lµ kÝch th−íc giíi h¹n cho phÐp cña lo¹t chi tiÕt
lç vµ trôc gia c«ng.
3.3.3. Dung sai kÝch th−íc calÝp
Trªn s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai, kÝch th−íc danh nghÜa cña calÝp ®−îc
x¸c ®Þnh nh− sau:
Dung sai chÕ t¹o vµ sai lÖch giíi h¹n kÝch th−íc calÝp ®−îc quy ®Þnh theo
(TCVN 2809-78 vµ TCVN 10-78) (b¶ng 3-14).
Dung sai chÕ t¹o calÝp ®−îc biÓu diÔn trªn h×nh 3-20.
Çc th«ng sè trong ®ã:
H, H1 - dung sai chÕ t¹o kÝch th−íc bÒ mÆt ®o cña calÝp kiÓm tra lç vµ trôc;
Z, Z1 – sai lÖch trung b×nh ®Çu qua (®é mßn dù kiÕn) cña calÝp nót qua vµ
hµm qua;
Y, Y1 – giíi h¹n mßn cho phÐp cña calÝp nót qua vµ hµm qua;
Hp – dung sai chÕ t¹o ca lÝp kiÓm vµ kiÓm mßn ®Çu qua cã mÆt ®o lµ mÆt
ph¼ng;
Hs – dung sai chÕ t¹o ca lÝp kiÓm vµ kiÓm mßn ®Çu qua cã mÆt ®o lµ mÆt
cÇu;
α, α1 – l−îng an toµn bï cho sai sè ®o víi çc kÝch th−íc > 180mm;
Chó ý:
Víi çc kÝch th−íc cã cÊp chÝnh x¸c ®Õn IT8 th× cã Y, Y1 (cho phÐp l−îng
mßn giíi h¹n v−ît kÝch th−íc giíi h¹n cho phÐp), cßn víi çc kÝch th−íc cã cÊp
chÝnh x¸c trªn IT8 th× kh«ng cã Y, Y1 (cho phÐp l−îng mßn giíi h¹n trïng víi kÝch
th−íc giíi h¹n cho phÐp).
Víi çc kÝch th−íc gia c«ng dÕn 180 mm th× kh«ng cã α, α1 (l−îng bï cho
sai sè ®o víi çc kÝch th−íc), víi çc kÝch th−íc gia c«ng trªn 180 mm th× cã α,
α1 vµ ®−îc bè trÝ tõ giíi h¹n mßn vÒ phÝa sai lÖch kÝch th−íc ®Çu qua.
Ghi kÝch th−íc chÕ t¹o calÝp trªn b¶n vÏ: khi thiÕt kÕ calÝp ng−êi ta ghi kÝch
th−íc chÕ t¹o trªn b¶n vÏ nh− sau:
§èi víi calÝp nót th× kÝch th−íc danh nghÜa chÕ t¹o b»ng kÝch th−íc giíi h¹n
lín nhÊt cña calÝp, miÒn dung sai ph©n bè vÒ phÝa ©m.
NghÜa lµ: qct = Dmin + Z + H/2
kqct = Dmax + H/2
§èi víi calÝp hµm th× kÝch th−íc danh nghÜa chÕ t¹o calÝp b»ng kÝch th−íc
giíi h¹n nhá nhÊt cña calÝp, miÒn dung sai ph©n bè vÒ phÝa d−¬ng.
67
+μm
H H/2
ES
TD H/2
H Z
EI
Giíi h¹n mßn Y
0
kq = Dmax
q=Dmin
D
a)
+μm
Giíi h¹n mßn H1/2
Y
1 H1 Z1
es
Td
H1 H1/2
ei
0
KQ=dmin
Q = dmax
d
b)
H×nh 3-20. S¬ ®å ph©n bè dung sai

a) Ca lÝp nót, b) Ca lÝp hµm.
NghÜa lµ: Qct = dmax – Z1 – H1/2

KQct = dmin - H1/2
68
B¶ng 3-14.
Dung sai calip, μm
KÝch th−íc danh nghÜa, mm
CÊp chÝnh x¸c
Ký hiÖu
>120÷180
>180÷250
>250÷315
>315÷400
>400÷500
>80÷120
>10÷18
>18÷30
>30÷50
>50÷80
Tõ 1÷3
>6÷10
> 3÷6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Z 1 1,5 1,5 2 2 2,5 2,5 3 4 5 6 7 8

Y 1 1 1 1,5 1,5 2 2 3 3 4 5 6 7
α1, α2 - - - - - - - - - 2 3 4 5
Z1 1,5 2 2 2,5 3 3,5 4 5 6 7 8 10 11
IT6
Y1 1,5 1,5 1,5 2 3 3 3 4 4 5 6 6 7

H 1,2 1,5 1,5 2 2,5 2,5 3 4 5 7 8 9 10
H1 2 2,5 2,5 3 4 4 5 6 8 10 12 13 15
HS - - 1,5 2 2,5 2,5 3 4 5 7 8 9 10
Hp 0,8 1 1 1,2 1,5 1,5 2 2,5 3,5 4,5 6 7 8
Z, Z1 1,5 2 2 2,5 3 3,5 4 5 6 7 8 10 11
Y, Y1 1,5 1,5 1,5 2 3 3 3 4 4 6 7 8 9
α , α1 - - - - - - - - - 3 4 6 7
IT7
H 2 2,5 2,5 3 4 4 5 6 8 10 12 13 15
H1 2 2,5 2,5 3 4 4 5 6 8 10 12 13 15
HS - - 1,5 2 2,5 2,5 3 4 5 7 8 9 10
HP 0,8 1 1 1,2 1,5 1,5 2 2,5 3,5 4,5 6 7 8
Z, Z1 2 3 3 4 5 6 7 8 9 12 14 16 18
Y, Y1 3 3 3 4 4 5 5 6 6 7 9 9 11
α , α1 - - - - - - - - - 4 6 7 9
IT8
H 2 2,5 2,5 3 4 4 5 6 8 10 12 13 15
H1 3 4 4 5 6 7 8 10 12 14 16 18 20
HS - - 1,5 2 2,5 2,5 3 4 5 7 8 9 10
HP 1,2 1,5 1,5 2 2,5 2,5 3 4 5 7 8 9 10
Z, Z1 5 6 7 8 9 11 13 15 18 21 24 28 32
Y, Y1 0 0 0 0 0 0 - 0 0 0 0 0 0
α , α1 - - - - - - - - - 4 6 7 9
IT9
H 2 2,5 2,5 3 4 4 5 6 8 10 12 13 15
H1 3 4 4 5 6 7 8 10 12 14 16 18 20
HS - - 1,5 2 2,5 2,5 3 4 5 7 8 9 10
HP 1,2 1,5 1,5 2 2,5 2,5 3 4 5 7 8 9 10
69
CÊp chÝnh x¸c
Ký hiÖu
>120÷180
>180÷250
>250÷315
>315÷400
>400÷500
>80÷120
>10÷18
>18÷30
>30÷50
>50÷80
Tõ 1÷3
>6÷10
> 3÷6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Z, Z1 5 5 7 8 9 11 13 15 18 24 27 32 37
Y, Y1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
α , α1 - - - - - - - - - 7 9 11 14
IT10
H 2 2,5 2,5 3 4 4 5 6 8 10 12 13 14
H1 3 4 4 5 6 7 8 10 12 14 16 18 15
HS - - 1,5 2 2,5 2,5 3 4 5 7 8 9 10
HP 1,5 1,5 1,5 2 2,5 2,5 3 4 5 7 8 9 10
Z, Z1 10 12 14 16 19 22 25 28 32 40 45 50 55
Y, Y1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
α , α1 - - - - - - - - - 10 15 15 20
IT11
H 4 5 6 8 9 11 13 15 18 20 23 25 27
H1 4 5 6 8 9 11 13 15 18 20 23 25 27
HS - - 4 5 6 7 8 10 12 14 16 18 20
HP 1,2 1,5 1,5 2 2,5 2,5 3 4 5 7 8 9 10
Z, Z1 10 12 14 16 19 42 25 28 32 45 50 65 70
Y, Y1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
α , α1 - - - - - - - - - 15 20 30 35
IT12
H 4 5 6 8 9 25 13 15 18 20 23 25 27
H1 4 5 6 8 9 25 13 15 18 20 23 25 27
HS - - 4 5 6 16 8 10 12 14 16 18 20
HP 1,2 1,5 1,5 2 2,5 4 3 4 5 7 8 9 10
Z, Z1 20 24 28 32 36 48 54 60 80 90 100 110
Y, Y1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 45 55
α , α1 - - - - - - - - 25 35 57 63
IT13
H 10 12 15 18 21 30 35 40 46 52 57 63
H1 10 12 15 18 21 30 35 40 46 52 36 40
HS - - 9 11 13 19 22 25 29 32 13 15
HP 2 2,5 2,5 3 4 5 6 8 10 12
70
Ch−¬ng 4
Dung sai h×nh d¹ng, vÞ trÝ vμ nh¸m bÒ mÆt
4.1. Dung sai h×nh d¹ng vμ vÞ trÝ

çc bÒ mÆt
Trong qu¸ tr×nh gia c«ng, kh«ng chØ kÝch
th−íc mµ h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ çc bÒ mÆt cña chi
tiÕt còng bÞ sai lÖch. Sai lÖch h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ
çc bÒ mÆt chi tiÕt còng ¶nh h−ëng lín ®Õn chøc
n¨ng sö dông cña chi tiÕt m¸y vµ bé phËn m¸y.
V× vËy viÖc kh¶o s¸t vµ quy ®Þnh ph¹m vi dung
sai cho çc th«ng sè Êy còng ®−îc ®Æt ra nh− kÝch
H×nh 4-1. §é trßn.
th−íc vËy. VÒ mÆt ph−¬ng ph¸p th× viÖc kh¶o s¸t
çc th«ng sè nµy còng t−¬ng tù nh− kÝch th−íc,
trong phÇn nµy chØ ®Ò cËp ®Õn çc d¹ng sai lÖch,
çch x¸c ®Þnh gi¸ trÞ, ghi kÝ hiÖu sai lÖch vµ dung
sai cña chóng trªn b¶n vÏ theo TCVN 2520 - 78
vµ TCVN 10 - 85.
4.1.1. Sai lÖch h×nh d¹ng.
a. Sai lÖch h×nh d¹ng bÒ mÆt trô
§èi víi chi tiÕt trô tr¬n th× sai lÖch ®−îc xÐt
theo hai ph−¬ng:
- Sai lÖch pr«fin theo ph−¬ng ngang (mÆt H×nh 4-2. §é « van.
c¾t ngang) bao gåm çc d¹ng:
+ Sai lÖch ®é trßn lµ kho¶ng çch lín nhÊt Δ
tõ çc ®iÓm cña pr«fin thùc tíi vßng trßn ¸p (h×nh
4-l).
Khi ph©n tÝch sai lÖch h×nh d¹ng theo
ph−¬ng ngang ng−êi ta cßn xÐt çc d¹ng thµnh
phÇn cña sai lÖch ®é trßn lµ ®é « van vµ ®é ph©n
c¹nh.
+ §é « van lµ sai lÖch ®é trßn mµ pr«fin
thùc lµ h×nh « van (h×nh 4-2). H×nh 4-3. §é ®a c¹nh.
+ §é ®a c¹nh lµ sai lÖch vÒ ®é trßn mµ
pr«fin thùc lµ h×nh nhiÒu c¹nh (h×nh 4-3).
71
- Sai lÖch pr«fin theo mÆt c¾t däc trôc: lµ kho¶ng çch lín nhÊt tõ çc ®iÓm
trªn pr«fin thùc ®Õn phÝa t−¬ng øng cña pr«fin ¸p (h×nh 4-4).
T−¬ng tù nh− sai lÖch h×nh d¹ng theo ph−¬ng ngang, khi ph©n tÝch çc sai
lÖch h×nh d¹ng theo ph−¬ng däc trôc ng−êi ta còng xÐt çc d¹ng thµnh phÇn cña
sai lÖch.
Pr«fin ¸p
Δ
L
Pr«fin thùc
H×nh 4-4. Sai lÖch h×nh d¹ng theo ph−¬ng däc trôc.
+ §é c«n lµ sai lÖch cña pr«fin mÆt c¾t däc mµ çc ®−êng sinh lµ nh÷ng
®−êng th¼ng nh−ng kh«ng song song víi nhau (h×nh 4-5).
+ §é ph×nh lµ sai lÖch cña pr«fin mÆt c¾t däc mµ çc ®−êng sinh kh«ng
th¼ng vµ çc ®−êng kÝnh t¨ng tõ mÐp biªn ®Õn gi÷a mÆt c¾t (h×nh 4-6).
H×nh 4-5. §é c«n. H×nh 4-6. §é ph×nh.
+ §é th¾t lµ sai lÖch cña pr«fin mÆt c¾t däc mµ çc ®−êng sinh kh«ng th¼ng
vµ ®−êng kÝnh gi¶m tõ mÐp biªn ®Õn gi÷a mÆt s¾t (h×nh 4-7).
Khi ®¸nh gi¸ tæng hîp sai lÖch h×nh d¹ng bÒ mÆt trô tr¬n ng−êi ta dïng chØ
tiªu "sai lÖch ®é trô".
72
- Sai lÖch ®é trô lµ kho¶ng çch lín nhÊt Δ tõ çc ®iÓm cña bÒ mÆt thùc tíi
trô ¸p trong giíi h¹n cña phÇn chuÈn (h×nh 4-8).
H×nh 4-7. §é th¾t. H×nh 4-8. §é trô.
b) Sai lÖch h×nh d¹ng ph¼ng

§èi víi bÒ mÆt ph¼ng th× sai lÖch h×nh d¹ng bao gåm:
Sai lÖch vÒ ®é ph¼ng lµ kho¶ng çch lín nhÊt Δ tõ çc ®iÓm cña bÒ mÆt thùc
tíi mÆt ph¼ng ¸p trong giíi h¹n cña phÇn chuÈn (h×nh 4-9).
- Sai lÖch vÒ ®é th¼ng lµ kho¶ng çch lín nhÊt Δ tõ çc ®iÓm cña pr«fin thùc
tíi ®−êng th¼ng ¸p trong giíi h¹n cña phÇn chuÈn (h×nh 4-10).
H×nh 4-9. §é ph¼ng. H×nh 4-10. §é th¼ng
73
4.1.2. Sai lÖch vÞ trÝ bÒ mÆt
Çc chi tiÕt m¸y lµ nh÷ng vËt thÓ ®−îc giíi h¹n bëi çc bÒ mÆt ph¼ng, trô,
cÇu v.v... Çc bÒ mÆt Êy ph¶i cã vÞ trÝ t−¬ng quan chÝnh x¸c míi ®¶m b¶o ®óng
chøc n¨ng cña chóng. Trong qu¸ tr×nh gia c«ng do t¸c ®éng cña çc sai sè gia
c«ng mµ vÞ trÝ t−¬ng quan gi÷a çc bÒ mÆt chi tiÕt bÞ sai lÖch ®i.
Sai lÖch vÞ trÝ gi÷a çc bÒ mÆt thÓ hiÖn trong çc d¹ng sau ®©y:
- Sai lÖch vÒ ®é song song cña mÆt ph¼ng lµ hiÖu Δ kho¶ng çch lín nhÊt vµ
nhá nhÊt gi÷a çc mÆt ph¼ng ¸p trong giíi h¹n cña phÇn chuÈn (h×nh 4-11).
- Sai lÖch vÒ ®é song song çc ®−êng t©m lµ tæng h×nh häc Δ çc sai lÖch vÒ ®é
song song çc h×nh chiÕu cña ®−êng t©m lªn hai mÆt ph¼ng vu«ng gãc; mét trong
hai mÆt ph¼ng nµy lµ mÆt ph¼ng chung cña ®−êng t©m (h×nh 4-12).
H×nh 4-11. §é song song H×nh 4-12. §é song song

cña hai bÒ mÆt. cña hai ®−êng t©m.
H×nh 4-13. §é vu«ng gãc cña H×nh 4-14.§é vu«ng gãc cña
hai mÆt ph¼ng. mÆt ph¼ng vµ ®−êng t©m.
74
- Sai lÖch vÒ ®é vu«ng gãc çc mÆt ph¼ng lµ sai lÖch gãc gi÷a çc mÆt ph¼ng
so víi gãc vu«ng, biÓu thÞ b»ng ®¬n vÞ dµi Δ trªn chiÒu dµi phÇn chuÈn, (h×nh 4-
13).
- Sai lÖch vÒ ®é vu«ng gãc cña mÆt ph¼ng hoÆc ®−êng t©m ®èi víi ®−êng
t©m lµ sai lÖch gãc gi÷a mÆt ph¼ng hoÆc ®−êng t©m vµ ®−êng t©m chuÈn so víi
gãc vu«ng, biÓu thÞ b»ng ®¬n vÞ dµi Δ trªn chiÒu dµi cña phÇn chuÈn (h×nh 4-14).
- Sai lÖch vÒ ®é ®ång t©m ®èi víi ®−êng t©m bÒ mÆt chuÈn lµ kho¶ng çch
lín nhÊt Δ gi÷a ®−êng t©m cña bÒ mÆt quay ®−îc kh¶o s¸t vµ ®−êng t©m cña bÒ
mÆt chuÈn trªn chiÒu dµi phÇn chuÈn (h×nh 4-15).
- Sai lÖch vÒ ®é ®èi xøng ®èi víi phÇn tö chuÈn lµ kho¶ng çch lín nhÊt Δ
gi÷a mÆt ph¼ng ®èi xøng cña phÇn tö ®−îc kh¶o s¸t vµ mÆt ph¼ng ®èi xøng cña
phÇn tö chuÈn trong giíi h¹n cña phÇn chuÈn, (h×nh 4-16).
H×nh 4-15. §é lÖch trôc. H×nh 4-16. §é ®èi xøng
H×nh 4-17. H×nh 4-18. H×nh 4-19.

§é giao nhau. §é ®¶o h−íng kÝnh. §é ®¶o mÆt mót.
75
- Sai lÖch vÒ ®é giao nhau cña çc ®−êng t©m lµ kho¶ng çch nhá nhÊt Δ
gi÷a çc ®−êng t©m giao nhau danh nghÜa, (h×nh 4-17).
- §é ®¶o h−íng kÝnh lµ hiÖu Δ kho¶ng çch lín nhÊt vµ nhá nhÊt tõ çc
®iÓm cña pr«fin thùc cña bÒ mÆt quay tíi ®−êng t©m chuÈn trong mÆt c¾t vu«ng
gãc víi ®−êng t©m chuÈn, (h×nh 4-18).
- §é ®¶o mÆt ®Çu lµ hiÖu Δ kho¶ng çch lín nhÊt vµ nhá nhÊt tõ çc ®iÓm
cña pr«fin thùc cña mÆt ®Çu tíi mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi ®−êng t©m chuÈn (h×nh
4-19).
Trªn b¶n vÏ ng−êi ta dïng çc dÊu hiÖu (b¶ng 4-1) ®Ó chØ çc d¹ng sai lÖch
vµ kÌm theo çc dÊu hiÖu ®ã lµ trÞ sè dung sai cña chóng nh− chØ dÉn trong b¶ng
4-2.
4.1.4. X¸c ®Þnh dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ çc bÒ mÆt
B¶ng 4-1.
Çc ký hiÖu dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ çc bÒ mÆt
Çc ®Æc tr−ng cÇn ghi dung sai DÊu hiÖu
§é th¼ng
§é ph¼ng
Dung sai §é trßn

h×nh d¹ng
§é trô
Pr«fin cña ®−êng
Pr«fin mÆt
§é song song
Dung sai h−íng
§é vu«ng gãc
§é nghiªng
§é giao nhau
Dung sai vÞ trÝ §é ®ång trôc
§é kh«ng ®èi xøng
76
Theo (TCVN 384 93) th× dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt ®−îc quy ®Þnh
tïy thuéc vµo cÊp chÝnh x¸c cña chóng. Tiªu chuÈn quy ®Þnh 16 cÊp chÝnh x¸c
h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt vµ kÝ hiÖu theo møc chÝnh x¸c gi¶m dÇn lµ: 1, 2,... 16.
Gi¸ trÞ dung sai øng víi çc cÊp chÝnh x¸c kh¸c nhau ®−îc chØ dÉn trong çc b¶ng
cña phô lôc 2. Muèn x¸c ®Þnh dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt khi thiÕt kÕ çc
chi tiÕt, tr−íc hÕt ph¶i chän cÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt cña chi tiÕt.
CÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ th−êng ®−îc chän dùa vµo ph−¬ng ph¸p gia
c«ng bÒ mÆt.
B¶ng 4-2.
Mét sè vÝ dô vÒ dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt trªn b¶n vÏ.
ký hiÖu yªu cÇu kü thuËt
0,05 A Dung sai ®é ph¼ng cña bÒ mÆt A lµ

0,05 mm
0,01 A Dung sai ®é th¼ng cña bÒ mÆt A lµ

0,01 mm trªn toµn bé chiÒu dµi bÒ
mÆt
Dung sai ®é trô cña bÒ mÆt A lµ

0,01 mm
Dung sai ®é trßn cña bÒ mÆt A lµ

0,03 mm
Dung sai pr«fin mÆt c¾t däc cña bÒ

mÆt A lµ 0,01 mm
77
ký hiÖu yªu cÇu kü thuËt
Dung sai ®é song song cña bÒ mÆt B
so víi mÆt A lµ 0,1 mm trªn chiÒu dµi
100mm
Dung sai ®é vu«ng gãc cña bÒ mÆt B

so víi mÆt A lµ 0,1 mm
Dung sai ®é ®ång t©m cña çc bÒ mÆt

trô A vµ B lµ 0,1 mm
Dung sai ®é ®èi xøng cña bÒ mÆt B

so víi ®−êng t©m lç A lµ 0,04 mm
Dung sai ®é giao nhau cña hai ®−êng

t©m lç lµ 0,05 mm
Dung sai ®é ®¶o h−íng kÝnh cña bÒ

mÆt trô C so víi t©m mÆt trô A, B lµ
0,04 mm .
Dung sai ®é ®¶o mÆt ®Çu B so víi

®−êng t©m cña bÒ mÆt trô A lµ 0,1
mm theo ®−êng kÝnh 50mm
78
VÝ dô:
BÒ mÆt sau mµi tinh cã thÓ ®¹t cÊp chÝnh x¸c 5 hoÆc 6 vÒ h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ
bÒ mÆt. Sau khi ®· x¸c ®Þnh ®−îc cÊp chÝnh x¸c, dùa vµo kÝch th−íc danh nghÜa
tra dung sai h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ bÒ mÆt theo çc b¶ng tiªu chuÈn (b¶ng 2-1; 2-2; 2-
3; 2-4 phô lôc 2).
§èi víi mÆt trô th× viÖc x¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng cã thÓ dùa vµo
quan hÖ gi÷a cÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng víi cÊp chÝnh x¸c kÝch th−íc vµ ®é chÝnh
x¸c h×nh häc t−¬ng ®èi cña h×nh d¹ng bÒ mÆt nh− chØ dÉn trong b¶ng 4-3.
B¶ng 4-3
CÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng øng víi çc cÊp chÝnh x¸c kÝch th−íc
§é chÝnh CÊp chÝnh x¸c kÝch th−íc

x¸c h×nh
häc t−¬ng IT1 IT2 IT3 IT4 IT5 IT6 IT7 IT8 IT9 IT10 IT11 IT12
®èi CÊp chÝnh x¸c h×nh d¹ng
Th−êng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
H¬i cao 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Cao 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
§Æc biÖt 1 2 3 4 5 6 7 8 9
cao
4.2. Nh¸m bÒ mÆt

4.2.1. Nh¸m bÒ mÆt vµ nguyªn nh©n g©y ra nh¸m bÒ mÆt
Nh¸m bÒ mÆt lµ tËp hîp nh÷ng mÊp m« cã b−íc t−¬ng ®èi nhá vµ ®−îc xÐt
trong giíi h¹n chiÒu dµi chuÈn l.
BÒ mÆt chi tiÕt sau khi gia c«ng kh«ng b»ng ph¼ng mét çch lÝ t−ëng mµ cã
nh÷ng mÊp m«. Nh÷ng mÊp m« nµy lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh biÕn d¹ng dÎo cña
líp bÒ mÆt chi tiÕt khi c¾t gät líp kim lo¹i, lµ ¶nh h−ëng cña chÊn ®éng khi c¾t, lµ
vÕt l−ìi c¾t ®Ó l¹i trªn bÒ mÆt gia c«ng vµ cña nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c n÷a...
§Ó ph©n biÖt râ ta xem xÐt profin bÒ mÆt sau gia c«ng (h×nh 4-20).
Trªn h×nh vÏ lµ h×nh ¶nh phãng ®¹i cña profin bÒ mÆt sau gia c«ng. Trªn ®ã
cã nh÷ng lo¹i mÊp m« kh¸c nhau:
79
- Nh÷ng mÊp m« cã tØ sè gi÷a b−íc mÊp m« (p) vµ chiÒu cao mÊp m« (h) bÐ
⎛P ⎞
h¬n hoÆc b»ng 50 ⎜ ≤50 ⎟ th× thuéc vÒ nh¸m bÒ mÆt, mÊp m« cã chiÒu cao h3
⎝h ⎠
trªn h×nh 4-20.
p
- Nh÷ng mÊp m« mµ 50 < h ≤ 1000 thuéc vÒ sãng bÒ mÆt, mÊp m« cã chiÒu
cao h2.
p
- Nh÷ng mÊp m« mµ h > 1000 thuéc sai lÖch h×nh d¹ng, mÊp m« cã chiÒu
cao h1.
H×nh 4-20. MÊp m« Profin bÒ mÆt.

Së dÜ quan t©m ®Õn nh¸m bÒ mÆt v× nã ¶nh h−ëng lín ®Õn chÊt l−îng lµm
viÖc cña chi tiÕt m¸y.
§èi víi nh÷ng chi tiÕt trong mèi ghÐp ®éng (æ tr−ît, sèng dÉn, con tr−ît...),
bÒ mÆt chi tiÕt lµm viÖc tr−ît t−¬ng ®èi víi nhau, nªn khi nh¸m cµng lín cµng khã
®¶m b¶o h×nh thµnh mµng dÇu b«i tr¬n bÒ mÆt tr−ît. D−íi t¸c dông cña t¶i träng
çc ®Ønh nh¸m tiÕp xóc víi nhau g©y ra hiÖn t−îng ma s¸t nöa −ít, thËm chÝ c¶
ma s¸t kh«, do ®ã gi¶m thÊp hiÖu suÊt lµm viÖc, t¨ng nhiÖt ®é lµm viÖc cña mèi
ghÐp. MÆt kh¸c t¹i çc ®Ønh tiÕp xóc, lùc tËp trung lín, øng suÊt lín v−ît qu¸ øng
suÊt cho phÐp ph¸t sinh biÕn d¹ng ch¶y ph¸ háng bÒ mÆt tiÕp xóc, lµm bÒ mÆt bÞ
mßn nhanh, nhÊt lµ thêi k× mßn ban ®Çu. Thêi k× mßn ban ®Çu cµng ng¾n th× thêi
h¹n phôc vô cña chi tiÕt cµng gi¶m.
§èi víi çc mèi ghÐp ®é d«i lín khi Ðp hai chi tiÕt vµo nhau th× nh¸m bÞ san
ph¼ng, nh¸m cµng lín th× l−îng san ph¼ng cµng lín, ®é d«i cña mèi ghÐp cµng
gi¶m nhiÒu, gi¶m ®é bÒn ch¾c cña mèi ghÐp.
§èi víi nh÷ng chi tiÕt lµm viÖc ë tr¹ng th¸i chÞu t¶i chu k× vµ t¶i träng ®éng
th× nh¸m lµ nh©n tè tËp trung øng suÊt dÔ ph¸t sinh r¹n nøt lµm gi¶m ®é bÒn mái
cña chi tiÕt.
80
Nh¸m cµng nhá th× bÒ mÆt cµng nh½n, kh¶ n¨ng chèng l¹i sù ¨n mßn cµng
tèt. Mét çch trùc quan cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu ®ã b»ng hiÖn t−îng mµ chóng ta
th−êng thÊy: bÒ mÆt chi tiÕt cµng nh½n th× cµng l©u bÞ gØ.
4.2.2. ChØ tiªu ®¸nh gi¸ vµ tiªu chuÈn vÒ nh¸m bÒ mÆt
§Ó ®¸nh gi¸ nh¸m bÒ mÆt ng−êi ta dïng çc yÕu tè h×nh häc cña nh¸m lµm
chØ tiªu. Çc chØ tiªu nµy ®−îc x¸c ®Þnh trong ph¹m vi chiÒu dµi chuÈn l (b¶ng 4-
4) vµ ®−îc tÝnh to¸n so víi ®−êng trung b×nh cña pr«fin bÒ mÆt. §−êng trung b×nh
mm ®−îc gäi lµ ®−êng chuÈn (h×nh 4-21).
H×nh 4-21. Nh¸m bÒ mÆt.
§−êng chuÈn cã d¹ng cña profin danh nghÜa cña bÒ mÆt vµ trong giíi h¹n
chiÒu dµi chuÈn nã chia pr«fin thùc sao cho tæng b×nh ph−¬ng kho¶ng çch tõ çc
®iÓm trªn pr«fin ®Õn ®−êng trung b×nh ( yl, y2, y3 …, yn) lµ nhá nhÊt.
Theo çch kh¸c th× ®−êng trung b×nh lµ ®−êng chia profin bÒ mÆt sao cho
tæng diÖn tÝch (t¹o bëi nã vµ profin) ë hai phÝa ®−êng ®ã lµ b»ng nhau, tøc lµ:
F1 + F2 + ... + Fn = F'1 + F'2 +... F'n
B¶ng 4-4
TrÞ sè chiÒu dµi tiªu chuÈn l
Ra, μm l, mm Rz, Rmax, μm l,mm
§Õn 0,025 0,08 §Õn 0,10 0,08
> 0,025 ®Õn 0,4 0,25 > 0,1 ®Õn 1,6 0,25
> 0,4 ÷ 3,2 0,8 > 1,6 ÷ 12,5 0,8
> 3,2 ÷12,5 2,5 > 12,5 ÷ 50 2,5
> 12,5 ÷ 100 8,0 > 50 ÷ 400 8
Theo tiªu chuÈn Nhµ n−íc ViÖt Nam (TCVN 2511- 95), ®Ó ®¸nh gi¸ nh¸m
ng−êi ta th−êng sö dông 2 chØ tiªu sau:
- Sai lÖch trung b×nh sè häc cña po«fin Ra: lµ chiÒu cao trung b×nh sè häc
çc gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña sai lÖch profin (y) trong kho¶ng chiÒu dµi chuÈn. Sai lÖch
81
pr«fin (y) lµ kho¶ng çch tõ çc ®iÓm trªn pr«fin ®Õn ®−êng trung b×nh, ®o theo
ph−¬ng ph¸p tuyÕn víi ®−êng trung b×nh.
11
Ra = ∫ y i dx
l0
Do hµm F(y) lµ biªn d¹ng thùc cña mÊp m« profin bÒ mÆt nªn nã kh«ng
ph¶i lµ hµm to¸n häc do ®ã ®Ó x¸c ®Þnh Ra cã thÓ tÝnh gÇn ®óng nh− sau:
1 n
Ra = ∑ y i
n i =1
Trong ®ã n lµ sè ®Ønh mÊp m« xÐt trong chiÒu dµi chuÈn l.
- ChiÒu cao mÊp m« trung b×nh cña profin bÒ mÆt theo m−êi ®iÓm Rz: lµ trÞ
sè trung b×nh cña tæng çc gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña chiÒu cao n¨m ®Ønh cao nhÊt vµ
chiÒu s©u cña n¨m ®¸y thÊp nhÊt cña profin trong kho¶ng chiÒu dµi chuÈn.
5 5
∑Y
i =1
pmi + ∑ Yvmi
i =1
Rz =
5
Trong s¶n xuÊt th−êng ®¸nh gi¸ nh¸m bÒ mÆt b»ng mét trong hai chØ tiªu
trªn (còng cã thÓ ®¸nh gi¸ b»ng chØ tiªu kh¸c ch¼ng h¹n chiÒu cao lín nhÊt cña
mÊp m« pr«fin Rmax, h×nh 4-21). ViÖc chän chØ tiªu nµo (Rz hoÆc Ra) lµ tïy thuéc
vµo chÊt l−îng yªu cÇu cña bÒ mÆt vµ ®Æc tÝnh kÕt cÊu cña bÒ mÆt. ChØ tiªu Ra
(th«ng sè −u tiªn) ®−îc sö dông phæ biÕn nhÊt v× nã cho phÐp ta ®¸nh gi¸ chÝnh
x¸c h¬n vµ thuËn lîi h¬n nh÷ng bÒ mÆt cã yªu cÇu nh¸m trung b×nh. §èi víi
nh÷ng bÒ mÆt nh¸m qu¸ th« hoÆc qu¸ nhá th× dïng chØ tiªu Rz l¹i cho ta kh¶ n¨ng
®¸nh gi¸ chÝnh x¸c h¬n lµ dïng chØ tiªu Ra. ChØ tiªu Rz cßn ®−îc sö dông ®èi víi
nh÷ng bÒ mÆt kh«ng thÓ kiÓm tra trùc tiÕp th«ng sè Ra cña nh¸m, ch¼ng h¹n
nh÷ng bÒ mÆt kÝch th−íc nhá hoÆc cã pr«fin phøc t¹p (l−ìi c¾t cña dông cô, chi
tiÕt cña ®ång hå...)
Tiªu chuÈn còng quy ®Þnh d·y gi¸ trÞ b»ng sè cña çc th«ng sè chiÒu cao
nh¸m: Ra , Rz vµ Rmax (xem b¶ng 4-5 vµ 4-6). Khi ®Þnh gi¸ trÞ cña çc th«ng sè
nh¸m tr−íc hÕt ph¶i sö dông çc gi¸ trÞ trong d·y −u tiªn.
4.2.3. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cho phÐp cña th«ng sè nh¸m bÒ mÆt
TrÞ sè cho phÐp cña th«ng sè nh¸m bÒ mÆt ®−îc chän dùa vµo chøc n¨ng sö
dông cña bÒ mÆt còng nh− ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña chi tiÕt. MÆt kh¸c còng cÇn
ph¶i c¨n cø vµo ph−¬ng ph¸p hîp lÝ ®¶m b¶o yªu cÇu nh¸m bÒ mÆt vµ çc yªu cÇu
®é chÝnh x¸c cña çc th«ng sè h×nh häc kh¸c.
Nh− vËy, viÖc quyÕt ®Þnh trÞ sè cña th«ng sè nh¸m khi thiÕt kÕ cã thÓ dùa
vµo ph−¬ng ph¸p gia c«ng ®¹t ®é chÝnh x¸c kÝch th−íc bÒ mÆt (b¶ng 4-7) hoÆc
dùa vµo quan hÖ gi÷a nh¸m víi kÝch th−íc vµ h×nh d¹ng (b¶ng 4-8).
82
ViÖc quyÕt ®Þnh trÞ sè qu¸ nhá cña nh¸m so víi yªu cÇu cña bÒ mÆt sÏ dÉn
®Õn t¨ng chi phÝ cho gia c«ng bÒ mÆt, t¨ng gi¸ thµnh s¶n phÈm ®ã lµ ®iÒu kh«ng
cã lîi cho s¶n xuÊt.
B¶ng 4-5
Sai lÖch trung b×nh sè häc profin, Ra (μm).
0,008
0,010
0,012 0,125 1,25 12,5 125
0,016 0,160 1,60 16,0 160
0,020 0,20 2,0 20 200
0,025 0,25 2,5 25 250
0,032 0,32 3,2 32 320
0,040 0,40 4,0 40 400
0,050 0,50 5,0 50
0,063 0,63 6,3 63
0,080 0,80 8,0 80
0,100 1,00 10,0 100
Chó thÝch: ¦u tiªn dïng trÞ sè in ®Ëm
B¶ng 4-6.
ChiÒu cao mÊp m« profin theo m−êi ®iÓm Rz
vµ chiÒu cao lín nhÊt mÊp m« cña profin Rmax(μm)
0,125 1,25 12,5 125 1250
0,160 1,60 16,0 160 1600
0,20 2,0 20 200
0,025 0,25 2,5 25 250
0,032 0,32 3,2 32 320
0,040 0,40 4,0 40 400
0,050 0,50 5,0 50 500
0,063 0,63 6,3 63 630
0,080 0,80 8,0 80 800
0,100 1,00 10,0 100 1000
Chó thÝch: ¦u tiªn dïng trÞ sè in ®Ëm
4.2.4. Ghi ký hiÖu nh¸m trªn b¶n vÏ chi tiÕt
Trong çc b¶n vÏ thiÕt kÕ ®Ó thÓ hiÖn yªu cÇu nh¸m bÒ mÆt ng−êi ta dïng
dÊu hiÖu ch÷ V lÖch (h×nh 4-22) vµ trªn ®ã ghi gi¸ trÞ b»ng sè cña chØ tiªu Ra hoÆc
Rz.
83
NÕu lµ gi¸ trÞ cña Ra th× chØ ghi gi¸ trÞ b»ng sè (xem h×nh 4-23a), cßn nÕu lµ
gi¸ trÞ cña Rz th× ph¶i ghi chØ kÝ hiÖu "Rz" kÌm theo trÞ sè nh− chØ dÉn trªn h×nh
4-23b.
Gi¸ trÞ nh¸m bÒ mÆt Ra ghi cho çc çp ®é nh¸m tõ cÊp 5 ®Õn cÊp 12 cßn Rz
ghi cho çc çp ®é nh¸m tõ cÊp 1®Õn cÊp 5 vµ cÊp 13,14.
Khi cÇn ghi ph−¬ng ph¸p gia c«ng vµ h−íng mÊp m« Pr«fin bÒ mÆt th× ghi
nh− h×nh 4-24.
2h
60
°
h
60
°
H×nh 4-22. DÊu hiÖu nh¸m bÒ mÆt.
1,25
1,25
Rz20
Rz20
Rz20
1,25
2,5
2,5
0,63
a) b)
H×nh 4-23. Ghi nh¸m bÒ mÆt trªn b¶n vÏ
a) ghi theo Ra; b) ghi theo Rz.
Mµi nghiÒn
0,32 0.08
H×nh 4-24. Ký hiÖu nh¸m bÒ mÆt
84
B¶ng 4-7.
Çch ghi dÊu hiÖu nh¸m bÒ mÆt trªn b¶n vÏ
TT dÊu hiÖu qui −íc
DÊu hiÖu dïng ®Ó ghi ®é nh¸m cho çc bÒ mÆt
1 kh«ng gia c«ng c¾t gät.
2 ph¶i qua gia c«ng c¾t gät.
3 kh«ng qui ®Þnh ph−¬ng ph¸p gia c«ng.
B¶ng 4- 8
Nh¸m bÒ mÆt vµ cÊp chÝnh x¸c øng víi
çc d¹ng gia c«ng bÒ mÆt chi tiÕt
Gi¸ trÞ th«ng sè CÊp chÝnh x¸c
D¹ng gia c«ng
Ra, μm Kinh tÕ §¹t ®−îc
1 2 3 4 5
Th« 12,5 ÷ 25
*
IT12÷IT14 -
Bµo Tinh 3,2*÷6,3 IT11÷IT13(10) -
Tinh máng (0,8)÷1,6 IT8÷IT10 IT7**
Th« 25 ÷ 50 IT14 ÷ IT15 -
Xäc
Tinh 3,2* ÷ 12,5 IT12÷IT13 -
Th« 2,5* ÷ 5,0 IT12÷IT14 -
Phay b»ng dao
Tinh 3,2*÷6,3 IT11÷IT13(10) -
phay trô
Tinh máng 1,6 IT8-IT9 IT6, IT7**
Th« 6,3 ÷ 12,5 IT12÷IT14 -
Phay b»ng dao
Tinh 3,2*÷6,3 (1,6) IT11÷IT13(10) IT10
phay mÆt dÇu
Tinh máng (0,8)÷1,6 IT8÷IT9 IT6, IT7**
Th« 25 ÷ 100 IT15 ÷ IT17 -
TiÖn ngoµi ch¹y B¸n tinh 6,3 ÷ 12,5 IT12÷IT14 -
dao däc Tinh 1,6 ÷ 3,2 (0,8) IT7÷IT9 IT6
Tinh máng 0,4*÷ 0,8 0,2) IT6 IT5
TiÖn ngoµi ch¹y Th« 25 ÷ 100 IT16 ÷ IT17 -
dao ngang B¸n tinh 6,3 ÷ 12,5 IT14÷IT15 -
Tinh 3,2* IT11÷IT13 IT8, IT9
85
D¹ng gia c«ng
1 2 3 4 5
Tinh máng 0,8 ÷ 1,6 IT8 ÷IT11 IT7
§Õn 15 mm 6,3 ÷12,5* IT12 ÷IT14 IT10
Khoan
Trªn 15mm 12,5 ÷ 25 *
IT12 ÷IT14 IT10
Khoan réng 12,5 ÷ 25* IT12 ÷ IT14 IT10,IT11
Th« 12,5 ÷25 IT12÷IT15 -
KhoÐt
Tinh 3,2*÷ 6,3 IT10÷IT11 IT8, IT9
Th« 50 ÷100 IT15 ÷IT17 -
Doa b»ng dao B¸n tinh 12,5 ÷25 IT12÷IT14 -
doa 1 l−ìi Tinh 1,6 * - 3,2 IT8÷IT9 IT7
Tinh máng 0,4*- 0,8 IT7 IT6
B¸n tinh 6,3 ÷12,5 IT9 ÷IT10 -
Doa b»ng dao
Tinh 0,8*÷ 3,2 IT7÷IT8 -
doa nhiÒu l−ìi
(0,4)÷ 0,8
-
Tinh máng IT7
B¸n tinh 6,3 IT8÷IT9 -
Chuèt Tinh 0,8 ÷ 3,2
*
IT7÷IT8 -
§Æc biÖt 0,2 ÷0,4 IT7 IT6
B¸n tinh 3,2 ÷6,3 IT8 ÷IT11 -
Mµi trßn Tinh 0,8*÷ 1,6 IT6 ÷IT8 IT6
Tinh máng 0,2 ÷0,4 (0,1)
*
IT5 Cao h¬n IT5
B¸n tinh 3,2 IT8 ÷IT11 -
IT6 ÷IT8
*
Mµi ph¼ng Tinh 0,8 - 1,6 -
Tinh máng 0,2* ÷0,4 (0,1) IT6, IT7 IT6
Tinh 0,4÷0,2 IT6, IT7 -
Mµi rµ
Tinh máng 0,1 ÷0,6 IT5
Th−êng 0,2 ÷ 1,6 IT6 -
§¸nh bãng
Tinh 0,05 ÷0,1 IT5 -
Th« 0,4* IT6, IT7 IT5
Trung b×nh 0,1 ÷0,2* IT5, IT6 IT5
NghiÒn bãng
Tinh 0,05 IT5 Cao h¬n IT5
§Æc biÖt 0,012 ÷0,025 -
Ph¼ng 0,1 ÷0,4* IT7, IT8 IT6
Mµi kh«n
Trô 0,05 ÷0,2 *
IT6, IT7 -
86
D¹ng gia c«ng
1 2 3 4 5
Ph¼ng 0,2 ÷0,4(0,05)
*
IT5 vµ chÝnh
Mµi siªu tinh x¸c -
Trô 0,1*÷0,4*(0,05) H¬n
Mµi ren 1,6* - 3,2 4 ÷6 -
Çn ren b»ng con
0,4 ÷0,8 6 ÷8 4
l¨n çn
Bµo 3,2* ÷6,3 (1,6) 7 ÷10 -
Gia c«ng r¨ng Phay (1,6) ÷3,2* 7 ÷10 -
b¸nh r¨ng Mµi 0,4 ÷0,8
*
5,6 -
Cµ 0,8* ÷1,6(0,4) 5,6 -
*
Chó thÝch: - Gi¸ trÞ hîp lý cña Ra ®èi víi d¹ng gia c«ng ®· cho
- ** §é chÝnh x¸c kinh tÕ ®èi víi gang
- Trong ngoÆc lµ gi¸ trÞ giíi h¹n ®¹t ®−îc cña Ra
B¶ng 4-9
Nh¸m bÒ mÆt øng víi dung sai kÝch th−íc vµ h×nh d¹ng
CÊp chÝnh Dung sai h×nh d¹ng
Trªn 18 ®Õn Trªn 50 Trªn 120
x¸c kÝch theo % cña dung sai §Õn 18
50 ®Õn 120 ®Õn 500
th−íc kÝch th−íc
Gi¸ trÞ Ra, μm, kh«ng lín h¬n
IT3 100 0,2 0,4 0,4 0,8
60 0,1 0,2 0,2
40 0,05 0,1 0,1 0,2
IT4 100 0,4 0,8 0,8 1,6
60 0,2 0,4 0,4 0,8
40 0,1 0,2 0, 2 0,4
TT5 100 0,4 0,8 1,6 1,6
60 0,2 0,4 0,8 0,8
40 0,1 0,2 0,4 0,4
IT6 100 0,8 1,6 1,6 3,2
60 0,4 0,8 0,8 1,6
40 0,2 0,4 0,4 0,8
IT7 100 1,6 3,2 3,2 3,2
60 0,8 1,6 1,6 3,2
40 0,4 0,8 0,8 1,6
IT8 100 1,6 3,2 3,2 3,2
60 0,8 1,6 1,6 3,2
87
CÊp chÝnh Dung sai h×nh d¹ng
Trªn 18 ®Õn Trªn 50 Trªn 120
x¸c kÝch theo % cña dung sai §Õn 18
50 ®Õn 120 ®Õn 500
th−íc kÝch th−íc
Gi¸ trÞ Ra, μm, kh«ng lín h¬n
40 0,4 0,8 1,6 1,6
IT9 100;60 3,2 3,2 6,3 6,3
40 1,6 3,2 3,2 6,3
25 0,8 1,6 1,6 3,2
IT10 100;60 3,2 6,3 6,3 6,3
40 1,6 3,2 3,2 6,3
25 0,8 1,6 1,6 3,2
IT11 100; 60 6,3 6,3 12,5 12,5
40 3,2 3,2 6,3 6,3
25 1,6 1,6 3,2 3,2
IT12 100;60 12,5 12,5 25 25
IT13 40 6,3 6,3 12,5 12,5
Chó thÝch:
1. NÕu dung sai t−¬ng ®èi vÒ h×nh d¹ng nhá h¬n gi¸ trÞ chØ dÉn trong b¶ng th× gi¸
trÞ Ra kh«ng lín h¬n 0,15 gi¸ trÞ dung sai h×nh d¹ng.
2. Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt, theo yªu cÇu chøc n¨ng cña chi tiÕt cã thÓ lÊy gi¸ trÞ
Ra nhá h¬n chØ dÉn trong b¶ng.
88
Ch−¬ng 5
Dung sai vμ l¾p ghÐp chi tiÕt tiªu chuÈn
5.1. Dung sai l¾p ghÐp mèi ghÐp ren hÖ MÐt

5.1.1. Çc th«ng sè c¬ b¶n cña ren tam gi¸c hÖ mÐt
Ren vµ mèi ghÐp ren ®−îc sö dông réng r·i trong mäi lÜnh vùc c«ng
nghiÖp kh¸c nhau. 60% chi tiÕt cña çc m¸y mãc hiÖn ®¹i cã ren. Ren cã thÓ ®−îc
ph©n lo¹i theo:
• C«ng dông: ren kÑp chÆt, ren ®éng häc, ren èng.
• Profin ren: ren tam gi¸c, ren h×nh thang, ren tùa (r¨ng c−a).
• D¹ng bÒ mÆt ren: trô, c«n.
• VÞ trÝ cña ren: ren trong, ren ngoµi.
• Sè ®Çu mèi: mét ®Çu mèi, nhiÒu ®Çu mèi.
• H−íng xo¾n cña ren: ren ph¶i, ren tr¸i..
• §¬n vÞ ®o kÝch th−íc th¼ng: ren hÖ MÐt vµ ren hÖ Anh.
P P
H1
H
a a
d2
d2
H×nh 5-1. Çc th«ng sè kÝch th−íc c¬ b¶n cña ren.
Çc th«ng sè kÝch th−íc c¬ b¶n t−¬ng øng cña chi tiÕt ®ai èc vµ bu l«ng
trong mét mèi ghÐp ren cã trÞ sè danh nghÜa nh− nhau (h×nh 5-1 vµ h×nh 5-2) vµ
phï hîp víi b¶ng 5-1. Çc th«ng sè kh¸c cña ren: Kho¶ng ch¹y t=P.n; nöa gãc
pr«fin α/2. Ren hÖ MÐt ®−îc ®Æc tr−ng b»ng gãc pr«fin ren α = 60o, ren hÖ Anh vµ
ren èng – α =55o, ren thang α = 30o, ren tùa (tú hay r¨ng c−a) – mÆt lµm viÖc 30o,
mÆt kh«ng lµm viÖc – 30o. Trong phô lôc 3 thÓ hiÖn t−¬ng quan gi÷a çc th«ng
sè: §−êng kÝnh ngoµi, ®−êng kÝnh trung b×nh, ®−êng kÝnh trong vµ çc b−íc ren.
89
P/2
P/8
H/8
§ai èc
8H
3
8H
H
5
30°
60°
d1,D1
d2,D2
H/6
H/4
d,D
§−êng trôc cña ren
H×nh 5-2 Pr«fin ren hÖ MÐt (TCVN 2246–77)

vµ kÝch th−íc c¬ b¶n (TCVN 2248–77).
B¶ng 5-1
Ký hiÖu çc th«ng sè c¬ b¶n cña ren hÖ MÐt.
T.T Th«ng sè Ký hiÖu Ghi chó
1 B−íc ren P -
2 ChiÒu cao cña pr«fin gèc H -
3 ChiÒu cao lµm viÖc cña pr«fin ren H1 -
4 Gãc pr«fin ren α -
5 §−êng kÝnh ngoµi cña ren ®ai èc D ren trong
6 §−êng kÝnh ngoµi cña ren bu l«ng d ren ngoµi
7 §−êng kÝnh trung b×nh cña ren ®ai èc D2 ren trong
8 §−êng kÝnh trung b×nh cña ren bu l«ng d2 ren ngoµi
9 §−êng kÝnh trong cña ren ®ai èc D1 ren trong
10 §−êng kÝnh trong cña ren bu l«ng d1 ren ngoµi
11 §−êng kÝnh trong cña bu l«ng theo ®¸y D3 ren ngoµi
cña r·nh ren
Ghi chó:
– Kh«ng qui ®Þnh h×nh d¹ng r·nh ren cña bu l«ng. Nã cã thÓ trßn hoÆc ph¼ng;
−u tiªn chän h×nh d¹ng trßn cña r·nh ren.
– Kh«ng qui ®Þnh h×nh d¹ng r·nh ren cña ®ai èc.
B−íc ren P cã thÓ lµ b−íc ren lín hoÆc b−íc ren nhá. B−íc ren lín sö dông
cho kho¶ng kÝch th−íc tõ 0,25 ®Õn 68 mm, cßn b−íc ren nhá tõ 1 ®Õn 600 mm.
Çc b−íc ren nhËn gi¸ trÞ tõ 0,075 ®Õn 6 mm. øng víi mét ®−êng kÝnh ren cã thÓ
90
nhËn mét sè b−íc ren nhá kh¸c nhau. Çc b−íc ren nhá lµ: 0,2; 0,25; 0,35; 0,5;
0,75; 1; 1,25; 1,5; 2; 3; 4; 6.
TrÞ sè danh nghÜa cña çc th«ng sè ren hÖ MÐt ®−îc cho trong TCVN 2247
– 77 vµ TCVN 2248 – 77 (b¶ng 1 vµ b¶ng 2 phô lôc 3).
5.1.2. Ký hiÖu ren tam gi¸c hÖ MÐt (TCVN 2247 – 77)
Ren cã b−íc lín ký hiÖu b»ng ch÷ “M” vµ ®−êng kÝnh danh nghÜa cña ren.
VÝ dô: M24, M64; nghÜa lµ:ren hÖ MÐt, b−íc lín, cã ®−êng kÝnh danh nghÜa lµ:
24 mm hoÆc 64 mm.
Ren cã b−íc nhá ký hiÖu b»ng ch÷ “M”, ®−êng kÝnh danh nghÜa vµ b−íc
ren.
VÝ dô: M24 × 2, M64 × 3; nghÜa lµ: ren hÖ MÐt; ®−êng kÝnh danh nghÜa lµ
24 mm hoÆc 64 mm; b−íc ren P = 2 mm hoÆc P = 3 mm.
§èi víi ren tr¸i, sau ký hiÖu quy −íc thªm ch÷ “LH”,
VÝ dô: M24LH hoÆc M64 × 3 LH.
Ren nhiÒu ®Çu mèi, ký hiÖu gåm ch÷ M, ®−êng kÝnh danh nghÜa, trÞ sè
b−íc xo¾n cña ren, ®Ó trong ngoÆc ®¬n víi trÞ sè b−íc ren sau ch÷ “P” . VÝ dô:
ren hÖ MÐt, cã ®−êng kÝnh danh nghÜa 24 mm, ren 3 ®Çu mèi b−íc ren 1 mm, trÞ
sè b−íc xo¾n cña ren lµ 3 mm, ®−îc ký hiÖu nh− sau:
• NÕu lµ ren ph¶i: M24 × 3 (P1).
• NÕu lµ ren tr¸i: M24 × 3 (P1) LH.
Ghi chó thªm:
§èi víi ren c«n hÖ mÐt còng ký hiÖu nh− ren hÖ mÐt nh−ng thªm sau s¸t
ch÷ “M” lµ ch÷ K vµ sau ký hiÖu lµ sè hiÖu tiªu chuÈn. VÝ dô: MK20×1,5 TCVN
2253 – 77.
5.1.3. ¶nh h−ëng cña sai sè çc th«ng sè ®Õn tÝnh l¾p lÉn cña çc chi
tiÕt ren
Trong mèi ghÐp ren, l¾p ghÐp ®−îc thùc hiÖn chØ theo ®−êng kÝnh trung
b×nh D2 (d2), song ¶nh h−ëng ®Õn ®Æc tÝnh l¾p ghÐp kh«ng chØ cã sai sè cña b¶n
th©n ®−êng kÝnh trung b×nh cña çc chi tiÕt l¾p ghÐp, mµ cßn ph¶i tÝnh ®Õn sai sè
cña çc th«ng sè kh¸c: sai sè tÝch luü b−íc ren ∆Pn vµ sai sè gãc nöa pr«fin ren
α
Δ . ¶nh h−ëng ®ã ®−îc tÝnh ®Õn th«ng qua l−îng bï trõ h−íng kÝnh cho ®−êng
2
kÝnh trung b×nh:
91
fP = 1,732. ΔPn [mm]
α
fα = 0,36 P. Δ .10 −3 [mm]
2
Trong ®ã:
fP – L−îng bï trõ h−íng kÝnh cho ®−êng kÝnh trung b×nh do ¶nh h−ëng
cña sai sè tÝch luü b−íc ren ∆Pn.
∆Pn = Pnt – n.P [mm] – Sai sè tÝch luü b−íc ren.
Pnt – Gi¸ trÞ thùc tÕ kho¶ng çch gi÷a n b−íc ren.
n – Sè b−íc trong chiÒu dµi vÆn ren, [mm].
P – TrÞ sè danh nghÜa cña b−íc ren [mm].
fα – L−îng bï trõ h−íng kÝnh cho ®−êng kÝnh trung b×nh do ¶nh h−ëng
cña sai sè nöa gãc pr«fin ren.
α α
Δ +Δ
α 2P 2t
Δ = [phót] – sai sè nöa gãc pr«fin ren.
2 2
α ⎛α ⎞ ⎛α ⎞
Δ = ⎜ ⎟ − ⎜ ⎟ - Sai sè nöa gãc pr«fin ren ë phÝa bªn ph¶i.
2 P ⎝ 2 ⎠ pt ⎝ 2 ⎠
⎛α ⎞
⎜ ⎟ - Gi¸ trÞ thùc tÕ cña nöa gãc pr«fin ren ë phÝa bªn ph¶i.
⎝ 2 ⎠ pt
⎛α ⎞
⎜ ⎟ - Gi¸ trÞ danh nghÜa cña nöa gãc pr«fin ren (30o).
⎝2⎠
α ⎛α ⎞ ⎛α ⎞
Δ = ⎜ ⎟ − ⎜ ⎟ - Sai sè nöa gãc pr«fin ren ë phÝa bªn tr¸i.
2 t ⎝ 2 ⎠ tt ⎝ 2 ⎠
⎛α ⎞
Δ⎜ ⎟ - Gi¸ trÞ thùc tÕ cña nöa gãc pr«fin ren ë phÝa bªn tr¸i.
⎝ 2 ⎠ tt
Mét çch tæng hîp, ng−êi ta ®−a vµo kh¸i niÖm “®−êng kÝnh trung b×nh
biÓu kiÕn” (quy ®æi) cña çc chi tiÕt ren - ®−êng kÝnh t−ëng t−îng, cã kÓ ®Õn sai
sè cña b¶n th©n ®−êng kÝnh trung b×nh, cña b−íc ren vµ cña gãc nöa pr«fin ren:
D 2 bk = D 2 t − (fP + fα )
d2 bk = d2 t + (fP + fα )
Trong ®ã:
D2bk - §−êng kÝnh trung b×nh biÓu kiÕn cña ren ®ai èc.
D2t – Gi¸ trÞ thùc tÕ cña ®−êng kÝnh trung b×nh ren ®ai èc.
92
d2bk - §−êng kÝnh trung b×nh biÓu kiÕn cña ren bu l«ng.
d2t – Gi¸ trÞ thùc tÕ cña ®−êng kÝnh trung b×nh ren bu l«ng.
V× vËy, khi ®¸nh gi¸ chi tiÕt ren theo ®−êng kÝnh trung b×nh, ta ph¶i so
s¸nh kh«ng nh÷ng chØ kÝch th−íc thùc tÕ mµ cßn c¶ ®−êng kÝnh trung b×nh biÓu
kiÕn víi çc kÝch th−íc giíi h¹n.
5.1.4. HÖ thèng dung sai vµ l¾p ghÐp mèi ghÐp ren tam gi¸c hÖ MÐt
a) Dung sai mèi ghÐp ren
Ren trong vµ ren ngoµi c«ng dông chung còng nh− ®a sè ren ®Æc biÖt ®−îc
nèi ghÐp víi nhau theo c¹nh bªn cña pr«fin. Kh¶ n¨ng tiÕp xóc theo ®Ønh vµ ®¸y
ren ®−îc lo¹i trõ bëi sù ph©n bè t−¬ng øng cña miÒn dung sai theo ®−êng kÝnh
d(D) vµ (d1,D1). TCVN 1917-93 qui ®Þnh çc cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o ren theo b¶ng
5-2.
B¶ng 5-2
Çc cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o ren (TCVN 1917-93)
D¹ng ren §−êng kÝnh cña ren CÊp chÝnh x¸c
Ren ngoµi d 4;6;8
d2 3;4;5;6;7;8;9
D2 4;5;6;7;8
Ren trong
D1 4;5;6;7;8
TrÞ sè dung sai ®−êng kÝnh ren øng víi çc cÊp chÝnh x¸c kh¸c nhau tra
theo b¶ng TCVN 1917-93.
Ngoµi ®−êng kÝnh trung b×nh, ng−êi ta cßn quy ®Þnh dung sai cho ®−êng
kÝnh trong cña ren ®ai èc vµ ®−êng kÝnh ngoµi cña ren bu l«ng sao cho gi÷a
chóng lu«n cã khe hë (®−êng kÝnh ngoµi cña ren ®ai èc vµ ®−êng kÝnh trong cña
ren bu l«ng chØ ®−îc h¹n chÕ theo mét phÝa, phÝa cßn l¹i cho phÐp chÕ t¹o t−¬ng
®èi tù do theo biÕn d¹ng cña dông cô c¾t).
Tiªu chuÈn quy ®Þnh 5 cÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o ren hÖ mÐt: 4, 5, 6, 7, 8 theo
chiÒu gi¶m dÇn cña ®é chÝnh x¸c. CÊp chÝnh x¸c 6 lµ cÊp chÝnh x¸c c¬ b¶n. D−íi
®©y lµ çc c«ng thøc tÝnh trÞ sè dung sai cho çc kÝch th−íc:
Td2 (6) = 90.P0,4.d0,1
TD2 (6) = 1,32. Td2 (6)
3 3,15
Td(6) = 180. P 2 −
P
TD1 (6) = 230 P0,7 khi P≥ 1 mm
Trong ®ã:
Td2 (6) – Dung sai ®−êng kÝnh trung b×nh cña ren ngoµi ®èi víi cÊp chÝnh x¸c 6.
93
TD2 (6) – Dung sai ®−êng k×nh trung b×nh cña ren trong ®èi víi cÊp chÝnh x¸c 6.
Td (6) – Dung sai ®−êng kÝnh ngoµi ren ngoµi ®èi víi cÊp chÝnh x¸c 6.
TD1 (6) – Dung sai ®−êng kÝnh trong ren trong víi cÊp chÝnh x¸c 6.
P – B−íc ren.
d – Lµ trÞ sè trung b×nh nh©n cña kho¶ng ®−êng kÝnh danh nghÜa ®−êng kÝnh
ngoµi cña ren bu l«ng theo TCVN 2247 – 77.
§èi víi çc cÊp chÝnh x¸c kh¸c, trÞ sè dung sai ®−îc tÝnh th«ng qua hÖ sè
ki so víi cÊp chÝnh x¸c 6:
Td2 (i) = ki . Td2 (6);
TD2 (i) = ki . TD2 (6);
Td (i) = ki . Td (6);
TD1 (i) = ki.TD1 (6).
HÖ sè ki ®−îc quy ®Þnh nh− trong b¶ng 5-3.
Tiªu chuÈn nhµ n−íc quy ®Þnh sai lÖch giíi h¹n ®−êng kÝnh cña çc chi tiÕt
ren ngoµi vµ trong.
B¶ng 5-3
HÖ sè cÊp chÝnh x¸c ki.
CÊp chÝnh x¸c 4 5 6 7 8
HÖ sè k 0,63 0,8 1 1,25 1,6
§Ó ®¹t chÝnh phÈm, chóng ph¶i tho¶ m·n çc ®iÒu kiÖn:
- §èi víi ren ®ai èc:
Dt ≥ Dmin ;
D2t ≤ D2max;
D2bk ≥ D2min;
D1min ≤ D1t ≤ D1max
- §èi víi bu l«ng:
dmin ≤ dt ≤ dmax;
d2t ≥ d2min;
d2bk ≤ d2max;
d1t ≤ d1max
ë ®©y Dit vµ dit – Gi¸ trÞ thùc tÕ cña çc kÝch th−íc ®−êng kÝnh t−¬ng øng
cña ®ai èc vµ bu l«ng.
Dimax, Dimin ; dimax; dimin – Çc kÝch th−íc giíi h¹n t−¬ng øng cña ®ai èc vµ
bu l«ng.
94
b. Ký hiÖu mèi ghÐp ren
Trong çc ký hiÖu mèi ghÐp vµ chi tiÕt ren ph¶i thÓ hiÖn ®−îc hÖ thèng,
®−êng kÝnh ngoµi, b−íc ren (nÕu lµ ren b−íc nhá), miÒn dung sai çc ®−êng kÝnh
cña ®ai èc vµ bu l«ng.
VÝ dô: L¾p ghÐp ren: M40 – 5H6H/7h6h.
§ai èc: M40 – 5H6H
Bu l«ng: M40 – 7h6h.
§©y lµ ren hÖ MÐt b−íc lín cã ®−êng kÝnh ngoµi D = d = 40 mm; l¾p ghÐp
cã ®é hë; miÒn dung sai ®−êng kÝnh trung b×nh ren ®ai èc: 5H; miÒn dung sai
®−êng kÝnh trong ®ai èc: 6H; miÒn dung sai ®−êng kÝnh trung b×nh ren bu l«ng:
7h vµ miÒn dung sai ®−êng kÝnh ngoµi ren bu l«ng 6h.
MiÒn dung sai vµ çc sai lÖch giíi h¹n cña çc ®−êng kÝnh ren ®èi víi çc
nhãm l¾p cã ®é hë (láng), l¾p cã ®é d«i (chÆt) vµ l¾p trung gian xem trong çc
b¶ng 3-3 ®Õn b¶ng 3-7 phô lôc 3.
Phô thuéc vµo ®Æc tÝnh nèi ghÐp theo bÒ mÆt bªn cña pr«fin (tøc lµ theo
®−êng kÝnh trung b×nh) ph©n biÖt: l¾p ghÐp cã ®é hë, l¾p ghÐp cã ®é d«i vµ l¾p
ghÐp trung gian.
Tuy nhiªn ®é l¾p ghÐp ®−îc x¸c ®Þnh kh«ng nh÷ng bëi gi¸ trÞ thùc tÕ cña
®−êng trung b×nh mµ cßn c¶ cña sai lÖch b−íc vµ cña nöa gãc pr«fin.
c.L¾p ghÐp cã ®é hë
§èi víi ren kÑp chÆt vµ ren truyÒn ®éng th× sö dông chñ yÕu l¾p ghÐp cã
khe hë.
§Ó nhËn ®−îc l¾p ghÐp çc chi tiÕt ren víi khe hë TCVN 1917-93 ®−a ra 5
sai lÖch c¬ b¶n ®èi víi ren ngoµi lµ d; e; f; g; h vµ 2 ®èi víi ren trong lµ G vµ H
(b¶ng 5-4). H×nh 5-3 biÓu thÞ l¾p ghÐp cã khe hë, trong ®ã G, H lµ sai lÖch c¬ b¶n
®−êng kÝnh trung b×nh cña ren ®ai èc; h, g, e, d lµ sai lÖch c¬ b¶n ®−êng kÝnh
trung b×nh cña ren bu l«ng. MiÒn dung sai cña çc kÝch th−íc ren ngoµi thÓ hiÖn
trong b¶ng 5-5, cßn ren trong b¶ng 5-6. Sai lÖch giíi h¹n cña çc kÝch th−íc ren
thÓ hiÖn trong b¶ng 3-3, b¶ng 3-4 phô lôc 3.
B¶ng 5-4
CÊp chÝnh x¸c vµ sai lÖch c¬ b¶n (l¾p ghÐp cã khe hë) TCVN 1917-93
D¹ng ren §−êng kÝnh ren CÊp chÝnh x¸c MiÒn dung sai
d 4, 6, 8 d, e, f, g, h
Ren ngoµi
d2 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 d, e, f, g, h
D2 4, 5, 6, 7, 8, 9 E, F, G, H
Ren trong
D1 4, 5, 6, 7, 8 E, F, G, H
95
B¶ng 5-5
MiÒn dung sai ren ngoµi (l¾p ghÐp cã ®é hë)
ChiÒu dµi vÆn ren
Lo¹i chÝnh
S N L
x¸c
MiÒn dung sai ren ngoµi
ChÝnh x¸c (3h4h) 4g 4h (5h4h)
Trung b×nh 5g6g (5h6h) 6d 6e 6f 6g 6h (7e6e) 7g6g (7h6h)
Th« 8g (8h)* (9g8g)
* ChØ cho ren cã b−íc P < 0,8 mm;
§èi víi ren cã b−íc P > 0,8 mm sö dông miÒn dung sai 8h6h
B¶ng 5-6.
MiÒn dung sai ren trong (l¾p ghÐp cã ®é hë)
ChiÒu dµi vÆn ren
Lo¹i chÝnh x¸c S N L
MiÒn dung sai ren trong
ChÝnh x¸c 4H 4H5H 5H 6H
Trung b×nh (5G) 5H 6G 6H (7G) 7H
Th« 7H (8G) 8H
Chó thÝch b¶ng 5-5 vµ 5-6:
1. MiÒn dung sai ®−îc −u tiªn sö dông
2. ( ) MiÒn dung sai h¹n chÕ sö dông
3. Khi chiÒu dµi vÆn ren thuéc nhãm ng¾n (S) vµ nhãm dµi (L) th× cho phÐp sö dông miÒn
dung sai ®−îc quy ®Þnh cho chiÒu dµi vÆn ren thuéc nhãm b×nh th−êng (N)
Bu l«ng
E
h F G
0 g 0 0
H
D2(D,D1)
f
d2(d,d1)
e
d §ai èc
H×nh 41-3 S¬ ®å ph©n bè dung sai cña ®ai èc vµ bu l«ng

(l¾p ghÐp cã ®é hë).
Çc sai lÖch trªn nh− nhau ®èi víi d (d2,d1) vµ D (D2,D1).
Çc sai lÖch ®−îc tÝnh tõ pr«fin danh nghÜa cña ren theo h−íng vu«ng gãc
víi trôc ren. §Ó chän cÊp chÝnh x¸c chóng ta dùa vµo chiÒu dµi vÆn vÝt cña ren vµ
çc yªu cÇu tíi ®é chÝnh x¸c cña mèi ghÐp.
96
Ng−êi ta ph©n ra 3 nhãm chiÒu dµi vÆn vÝt: S (short)-nhá, N (normal)-trung
b×nh vµ L(long)-lín. §é dµi vÆn vÝt tõ 2,24.P.d0,2 ®Õn 6,7.P.d0,2 thuéc nhãm N, cßn
d−íi vµ trªn thuéc S vµ L.
Chän l¾p ghÐp theo tiªu chuÈn, th«ng th−êng ng−êi ta hay sö dông çc mèi
ghÐp cã ®é hë 6H/6g.
Ký hiÖu l¾p ghÐp:
M12x1-6G/6g - tr−êng hîp ®é chÝnh x¸c cña ®−êng kÝnh trung b×nh trïng
víi ®−êng kÝnh d vµ D1; chiÒu dµi vÆn vÝt N; nÕu kh¸c N ph¶i ®Ò gi¸ trÞ (30mm).
VÝ dô M12-5g6g-30. (thø tù d2,d vµ D2,D1).
d. L¾p ghÐp cã ®é d«i
B¶ng 5-7.
ChiÒu dµi vÆn ren (l¾p ghÐp cã ®é d«i) - TCVN 2250-93
VËt liÖu cña chi tiÕt cã ren trong ChiÒu dµi vÆn ren
ThÐp Tõ 1d ®Õn 1,25d
Gang Tõ 1,25 d ®Õn 1,5 d
Hîp kim nh«m vµ hîp kim manhª Tõ 1,5 d ®Õn 2d
B¶ng 5-8.
CÊp chÝnh x¸c vµ sai lÖch c¬ b¶n (l¾p ghÐp cã ®é d«i) - TCVN 2250-93
§−êng kÝnh MiÒn dung sai khi b−íc ren , P mm CÊp
D¹ng ren
cña ren §Õn 1,25d > 1,23 d chÝnh x¸c
d e e 6
Ren ngoµi
d2 n; p; r 2; 3
D H
Ren trong D2 H 2
D1 D C 4; 5
L¾p ghÐp cã ®é d«i theo ®−êng kÝnh trung b×nh sö dông trong tr−êng hîp
khi mµ cÊu tróc côm kh«ng cho phÐp sö dông d¹ng nèi ghÐp bu l«ng-®ai èc do sù
ph¸ vì cã thÓ cã h×nh d¸ng vµ tù h·m cña vÝt d−íi t¸c dông cña rung ®éng, t¶i
träng thay ®æi vµ sù thay ®æi do lµm viÖc.
ChiÒu dµi vÆn ren, cÊp chÝnh x¸c, miÒn dung sai vµ l¾p ghÐp ®−îc qui ®Þnh
theo TCVN 2250-93 vµ thÓ hiÖn trong b¶ng 5-7, 5-8, 5-9 vµ trong çc b¶ng cña
phô lôc 3.
97
2 H 4 D(3)
VÝ dô ký hiÖu l¾p ghÐp ren cã ®é d«i: M 12
3n(3)
B¶ng 5-9.
MiÒn dung sai vµ l¾p ghÐp (l¾p ghÐp cã ®é d«i) - TCVN 2250-93
MiÒn dung sai §iÒu
L¾p ghÐp
VËt liÖu cña Ren Ren trong kiÖn
chi tiÕt cã ngoµi §èi víi b−íc ren §èi víi b−íc ren phô cña
ren trong p, mm p, mm l¾p
§Õn 1,25 > 1,25 §Õn 1,25 > 1,25 ghÐp
Gang vµ hîp 2r 2H5D 2H5C 2 H5D 2 H 5C
-
kim nh«m 2r 2r
Gang, hîp 3P 2H5D(2) 2H5D(2) 2 H5D(2) 2 H5C(2) Ph©n
kim nh«m, (2) 3p ( 2 ) 3 P (2 ) thµnh 2
hîp kim nhãm
manhª
ThÐp, hîp 3n (3) 2H4D(3) 2H4C(3) 2 H3D(3) 2 H3C(3) Ph©n
kim bÒn cao 3n(3) 3n(3) thµnh 3
vµ hîp kim nhãm
titan
e. L¾p ghÐp trung gian

L¾p ghÐp trung gian sö dông ®èi víi nh÷ng mèi ghÐp cè ®Þnh khi kÕt cÊu
cña bé phËn m¸y kh«ng cho phÐp sö dông ®ai èc hoÆc cÇn xiÕt chÆt ®Ó chèng tù
th¸o cña chi tiÕt ren lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn t¶i träng thay ®æi, chÊn ®éng hoÆc
nhiÖt ®é cao. Mèi ghÐp ren trung gian th−êng dïng thµnh phÇn phô ®Ó xiÕt chÆt
nh−: mÆt vai, mÆt gê ph¼ng hoÆc ®o¹n ren c¹n h×nh c«n cña ®Çu vÝt cÊy vµo th©n
kim lo¹i hay ®o¹n tho¸t dao ren.
ChiÒu dµi vÆn ren, sai lÖch c¬ b¶n, miÒn dung sai cña kÝch th−íc ren ®−îc
qui ®Þnh theo TCVN 2249-93 vµ thÓ hiÖn trong b¶ng 5-10, 5-11, 5-12 vµ trong
phô lôc 3.
B¶ng 5-10.
ChiÒu dµi vÆn ren (l¾p ghÐp trung gian) TCVN 2249-93
VËt liÖu cña chi tiÕt cã ren trong ChiÒu dµi vÆn ren
ThÐp Tõ 1d ®Õn 1,25 d
Gang Tõ 1,25 d ®Õn 1,5 d
Hîp kim nh«m vµ hîp kim manhª Tõ 1,5 d ®Õn 2 d
98
B¶ng 5-11.
Sai lÖch c¬ b¶n cña kÝch th−íc ren (l¾p ghÐp trung gian) - TCVN 2249-93
D¹ng ren §−êng kÝnh ren Kho¶ng kÝch th−íc Sai lÖch c¬ b¶n
danh nghÜa
d Tõ 15 ÷ 45 g
Tõ 5 ÷ 16 jk, m
Ren ngoµi
d2 Tõ 18 ÷ 30 j, m
Tõ 33 ÷ 45 jh
Ren trong D, D2, D1 Tõ 5 ÷ 45 H
B¶ng 5-12.
MiÒn dung sai vµ l¾p ghÐp ren (l¾p ghÐp trung gian) - TCVN 2249-93
§−êng kÝnh MiÒn dung sai
VËt liÖu cña chi
danh nghÜa Ren Ren trong
tiÕt L¾p ghÐp
cña ren d, ngoµi
cã ren trong
mm
ThÐp 4 jk ; 4H6H; 4 H 6 H 3H 6 H
;
2m 3H6H 4 jk 2m
Tõ 5 ®Õn 16 Gang, hîp kim 4 j k ; 5H6H; 5 H 6 H 3H 6 H
;
nh«m vµ hîp kim 2m 3H6H 4 jk 2m
manhª
ThÐp 4 jk ; 4H6H;
2m 3H6H
Tõ 18 ®Õn 30 Gang, hîp kim 4 j ; 5H6H; 5 H 6 H 3H 6 H
;
nh«m vµ hîp kim 2m 3H6H 4j 2m
manhª
ThÐp, gang, hîp 4 j k 5H6H 5H 6 H
Tõ 18 ®Õn30 kim nh«m vµ hîp 4 jh
kim manhª
5.1.5. Dung sai vµ l¾p ghÐp ren thang

Ren thang vµ mèi ghÐp ren thang ®−îc sö dông ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng
tÞnh tiÕn trong mét sè c¬ cÊu m¸y, vÝ dô: vÝt me, vÝt bµn dao m¸y c«ng cô, vÝt cña
m¸y Ðp, m¸y n©ng vËn chuyÓn... Ren thang cã hai lo¹i: mét ®Çu mèi vµ nhiÒu ®Çu
mèi.
99
a. Çc th«ng sè c¬ b¶n cña ren thang.
Pr«fin vµ çc th«ng sè c¬ b¶n cña ren thang ®−îc qui ®Þnh trong
TCVN2254-77 vµ thÓ hiÖn trªn h×nh 5-4.
b. Dung sai vµ l¾p ghÐp ren thang.
Çc lo¹i ren thang trong cÆp ren vÝt cã khe hë. Khe hë tèi thiÓu cÇn thiÕt
®Ó chøa vËt liÖu b«i tr¬n vµ gi¶m ma s¸t, bï trõ biÕn d¹ng nhiÖt vµ t¹o ra tiÕp xóc
mÆt bªn cña pr«fin ren. ChØ tiªu c¬ b¶n vÒ ®é chÝnh x¸c cña cÆp ren vÝt ®éng häc
lµ hiÖu gi÷a kho¶ng dÞch chuyÓn thùc vµ lý thuyÕt cña mét chi tiÕt trong cÆp theo
ph−¬ng däc trôc.
P
30°
15°
H1
H
H/2
D2(d 2)
D1(d 1)
D(d)
0,336P
0,5P
H×nh 5-4 Pr«fin vµ th«ng sè c¬ b¶n cña ren thang.
Kh¸c víi ren kÑp chÆt, n¬i cÇn tù h·m tèt, ren ®éng häc ph¶i cã ma s¸t
nhá. Ren thang khã chÕ t¹o h¬n ren tam gi¸c. L¾p ghÐp cña ®ai èc theo mÆt bªn
cña profin (theo ®−êng kÝnh trung b×nh) cÇn ph¶i ®Þnh t©m tèt, çc khe hë h−íng
kÝnh vµ h−íng trôc cã thÓ ®−îc chän b»ng çch xiÕt ®ai èc xÎ r·nh.
B¶ng 5-13.
MiÒn dung sai vµ cÊp chÝnh x¸c cña ren thang mét ®Çu mèi
D¹ng ren KÝch th−íc Sai lÖch c¬ b¶n CÊp chÝnh x¸c
Ngoµi d h 4; 6
Ren ngoµi (vÝt) Trung b×nh d2 c, e, g, h 6; 7; 8; 9
Trong d1 h 6; 7; 8; 9
Ngoµi D H
Ren trong (®ai èc) Trung b×nh D2 H 6; 7; 8; 9
Trong D1 H 4
Chó ý: CÊp chÝnh x¸c 6 cña ®−êng kÝnh ngoµi cña vÝt chØ sö dông ®èi víi ren chÕ t¹o
b»ng ph−¬ng ph¸p çn, ®−êng kÝnh trong d1 cña vÝt ph¶i cã cïng cÊp chÝnh x¸c víi ®−êng
kÝnh trung b×nh d2.
100
Sai lÖch c¬ b¶n vµ cÊp chÝnh x¸c cña kÝch th−íc ren ®−îc qui ®Þnh theo
TCVN4683-89 vµ ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng 5-13.
ViÖc chän miÒn dung sai vµ çc kiÓu l¾p ghÐp tuú thuéc vµo yªu cÇu vÒ
møc chÝnh x¸c vµ chiÒu dµi vÆn ren (b¶ng 5-14). §èi víi ren thang mét ®Çu mèi
TCVN4683-89 qui ®Þnh 3 møc chÝnh x¸c: chÝnh x¸c, trung b×nh, th« vµ 2 lo¹i
chiÒu dµi vÆn ren: b×nh th−êng (N), dµi (L).
TrÞ sè dung sai kÝch th−íc øng víi tõng cÊp chÝnh x¸c vµ trÞ sè çc sai lÖch
c¬ b¶n ®−îc qui ®Þnh theo TCVN4683-89 (tõ b¶ng 3-11 ®Õn b¶ng 3-14, phô lôc
3).
B¶ng 5-14
MiÒn dung sai kÝch th−íc ren thang mét ®Çu mèi.
VÝt §ai èc
Lo¹i chÝnh ChiÒu dµi vÆn ren
x¸c N L N L
MiÒn dung sai ren
ChÝnh x¸c 6e, 6g 7e 6H 7H
Trung b×nh 7e, 7g 8e 7H 8H
Th« 8c,8e 9c 8H 9H
Ren thang ký hiÖu nh− ren hÖ mÐt nh−ng thay ch÷ “M” b»ng ch÷ “Tr”.
VÝ dô: Tr 20×4; Tr 20×4 - 7e; Tr 20×4 -7H; Tr 20×4 LH - 7e.
Trong ®ã: Tr - ren thang, ®−êng kÝnh danh nghÜa d = 20mm, b−íc ren P =
4mm, miÒn dung sai 7e cña vÝt vµ 7H cña ®ai èc, LH - ren tr¸i.
Trªn b¶n vÏ l¾p, mèi ghÐp ren còng ®−îc ký hiÖu d−íi d¹ng ph©n sè, tö sè
ký hiÖu ren ®ai èc, mÉu sè ký hiÖu ren cña vÝt. vÝ dô: Tr20×4 - 7H/7e.
D·y sai lÖch c¬ b¶n vµ cÊp chÝnh x¸c cña ren thang nhiÒu ®Çu mèi ®−îc
qui ®Þnh theo TCVN2255-77 vµ ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng 5-15.
B¶ng 5-15
MiÒn dung sai vµ cÊp chÝnh x¸c cña ren thang nhiÒu ®Çu mèi
D¹ng ren KÝch th−íc Sai lÖch c¬ b¶n CÊp chÝnh x¸c
Ngoµi d h 4; 6
Ren ngoµi (VÝt) Trung b×nh d2 c, e, g 7; 8; 9; 10
Trong d1 h 7; 8; 9; 10
Ngoµi D H
Ren trong (®ai
Trung b×nh D2 H 7; 8; 9
èc)
Trong D1 H 4
101
T−¬ng tù nh− ren mét ®Çu mèi, ®−êng kÝnh trong (d1) cña vÝt ph¶i cïng
cÊp chÝnh x¸c víi ®−êng kÝnh trung b×nh d2. TrÞ sè dung sai øng víi cÊp chÝnh x¸c
vµ trÞ sè çc sai lÖch c¬ b¶n ®−îc qui ®Þnh theo TCVN2255-77 (tõ b¶ng 11 ®Õn
b¶ng 14 phô lôc 3). ViÖc chän miÒn dung sai vµ kiÓu l¾p ghÐp còng t−¬ng tù nh−
ren mét ®Çu mèi (b¶ng 5-16).
B¶ng 5-16.
MiÒn dung sai kÝch th−íc ren thang nhiÒu ®Çu mèi.
VÝt §ai èc
Lo¹i chÝnh ChiÒu dµi vÆn ren
x¸c N L N L
MiÒn dung sai ren
ChÝnh x¸c 7e, 7g 8e 7H 8H
Trung b×nh 8c, 8e 9c 8H 9H
Th« 9c 10c 9H 9H
Ký hiÖu ren thang nhiÒu ®Çu mèi còng t−¬ng tù nh− ren thang mét ®Çu
mèi bæ sung thªm ký hiÖu b−íc ren ®Ó trong dÊu ngoÆc ®¬n.
VÝ dô: VÝ dô: Tr 20×4 (P2), Tr 20×4 (P2)- 8e, Tr 20×4 (P2)-8H, Tr 20×4
(P2)-8H/8e; trong ®ã: (P2) - ren nhiÒu ®Çu mèi b−íc ren 2 mm; suy ra sè ®Çu mèi
lµ n = 4/2 = 2.
5.2 Dung sai, l¾p ghÐp mèi ghÐp then, then hoa
5.1.1. Dung sai, l¾p ghÐp mèi ghÐp then
L¾p ghÐp then ®−îc sö dông ®Ó truyÒn m«ment xo¾n tõ trôc ra b¹c hoÆc
ng−îc l¹i. Tham gia vµo mèi ghÐp then cã 3 chi tiÕt: then, b¹c vµ trôc víi 3 kÝch
th−íc l¾p lµ chiÒu réng b cña then, chiÒu réng b cña r·nh trªn b¹c vµ chiÒu réng b
cña r·nh trªn trôc (h×nh 5-5).
Trong çc mèi ghÐp then cã thÓ sö dông çc lo¹i then b»ng, then v¸t (then
nªm víi ®é nghiªng 1:100) vµ then b¸n nguyÖt (h×nh 5-5b), trong ®ã th«ng dông
nhÊt lµ then b»ng. Then b»ng ®−îc chÕ t¹o theo 3 kiÓu kh¸c nhau nh− trªn h×nh 5-
5a. Çc th«ng sè c¬ b¶n trong mÆt c¾t ngang cña mèi ghÐp then thÓ hiÖn trªn
h×nh 5-6.
Tiªu chuÈn Nhµ n−íc TCVN2261-77 quy ®Þnh trÞ sè çc th«ng sè c¬ b¶n
cña then vµ mèi ghÐp then ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng 5-17 víi nh÷ng ký hiÖu quy
−íc sau:
102
b- ChiÒu dµy cña then.
KiÓu I KiÓu II KiÓu III

h
h
l l l
b
b
a)
KiÓu I KiÓu II
d b d b
h
h
b)
H×nh 5-5. Çc lo¹i then b»ng a), vµ then b¸n nguyÖt b).
h- ChiÒu cao cña then.

l- ChiÒu dµi cña then (kh«ng thÓ hiÖn trªn h×nh vÏ).
t1- ChiÒu s©u cña b
r·nh then trªn trôc.
t2
t2- ChiÒu s©u cña
r·nh then trªn b¹c.
Çc kÝch th−íc chiÒu t1 h
dµi l ph¶i chän theo d·y:
D+t 2
d+t1
6; 8; 10; 12; 14; 16; 18; d

20; 22; 25; 28; 32; 36; 40;
45; 50; 56; 63; 70; 80; 90;
100; 110; 125; 140; 160;
200; 220; 250; 280; 320;
H×nh 5-6 MÆt c¾t ngang mèi ghÐp then.
360; 400; 450; 500.
Çc kÝch th−íc cña then vµ cña mèi ghÐp then ®−îc chÕ t¹o theo çc miÒn dung
sai kÝch th−íc h×nh trô tr¬n (b¶ng 5-18).
103
B¶ng 5-17
KÝch th−íc c¬ b¶n cña then vµ mÆt c¾t r·nh then
MÆt c¾t r·nh then

MÆt c¾t
§−êng kÝnh cña trôc, cña then ChiÒu s©u r·nh B¸n kÝnh gãc l−în r
then hoÆc v¸t gãc Sx45o
d (mm)
Trªn Trªn lç
b h Tõ §Õn
trôc t1 t2
Tõ 6 ®Õn 8 2 2 1,2 1,0 0,16 0,08
Trªn 8 ®Õn 10 3 3 1,8 1,4
Trªn 10 ®Õn 12 4 4 2,5 1,8
Trªn 12 ®Õn 17 5 6 3 2,3 0,25 0,16
Trªn 17 ®Õn 22 6 6 3,5 2,8
Trªn 12 ®Õn 30 8 7 4 3,3
Trªn 30 ®Õn 38 10 8 5 3,3 0,4 0,25
Trªn 38 ®Õn 44 12
Trªn 44 ®Õn 50 14 9 5,5 3,8
Trªn 50 ®Õn 58 16 10 6 4,3
Trªn 58 ®Õn 65 18 11 7 4,4
Trªn 65 ®Õn 75 20 12 7,5 4,9 0,6 0,4
Trªn 75 ®Õn 85 22 14 9 5,4
Trªn 85 ®Õn 95 25
Trªn 95 ®Õn 110 28 16 10 6,4
Trªn 110 ®Õn 130 32 18 11 7,4
Trªn 130 ®Õn 150 36 20 12 8,4 1,0 0,7
Trªn 150 ®Õn 170 40 22 13 9,4
Trªn 170 ®Õn 200 45 25 15 10,4
Trªn 200 ®Õn 230 50 28 17 11,4
Trªn 230 ®Õn 260 56 32 20 12,4 1,6 1,2
Trªn 260 ®Õn 290 63
Trªn 290 ®Õn 330 70 36 22 14,4
Trªn 330 ®Õn 380 80 40 25 15,4 2,5 2,0
Trªn 380 ®Õn 440 90 45 28 17,4
Trªn 440 ®Õn 500 100 50 31 19,4
104
B¶ng 5-18
MiÒn dung sai çc kÝch th−íc cña then vµ r·nh then (TCVN2245-77)
TT Th«ng sè MiÒn dung sai
1 ChiÒu réng then b h9
2 ChiÒu dµi then l h14
khi h = 2÷6 h9
3 ChiÒu cao then h
khi h > 6 h11
4 ChiÒu dµi r·nh then L H15
L¾p tù do B×nh th−êng L¾p chÆt
ChiÒu réng r·nh then trªn trôc
H9 N9 P9
5
L¾p tù do B×nh th−êng L¾p chÆt
ChiÒu réng r·nh then trªn b¹c
D10 Js9 P9
Khi chän çc kiÓu l¾p D10

ghÐp tiªu chuÈn cña mèi ghÐp +mm
then, ta phèi hîp miÒn dung sai Js9
H9
cña then (h9) víi bÊt kú miÒn h9
h9 h9
dung sai nµo cña r·nh trªn trôc
N9
b
vµ trªn b¹c tuú theo ®Æc tÝnh P9 P9

cña mèi ghÐp. Tiªu chuÈn quy MiÒn dung sai:
cña then
®Þnh 3 kiÓu l¾p ghÐp then nh−
cña r·nh trªn trôc
trªn h×nh 5-7. Cã thÓ chän mét cña r·nh trªn b¹c
sè kiÓu l¾p ghÐp trong b¶ng 5- H×nh 5-7. S¬ ®å ph©n bè dung sai víi çc
19 hoÆc 5-20. Sai lÖch giíi h¹n kiÓu l¾p ghÐp then theo chiÒu dµy b (l¾p cã
çc miÒn dung sai lÊy theo khe hë, l¾p b×nh th−êng, l¾p chÆt).
TCVN2245-99.
B¶ng 5-19
Mét sè kiÓu l¾p ghÐp then
Mèi ghÐp
Ph¹m vi ¸p dông
Then l¾p víi trôc Then l¾p víi b¹c
Th«ng dông dïng trong s¶n xuÊt lo¹t N9 Js 9
lín h9 h9
Trong s¶n xuÊt nhá vµ ®¬n chiÕc P9 Js 9
h9 h9
105
Mèi ghÐp
Ph¹m vi ¸p dông
Then l¾p víi trôc Then l¾p víi b¹c
Khi chiÒu dµi then lín h¬n 2d (khe hë N9 D10
lín ®Ó bï trõ sai sè vÞ trÝ cña r·nh h9 h9
then)
Then dÉn h−íng, tøc lµ b¹c tr−ît däc N9 D10
theo trôc h9 h9
Khi chiÒu dµi then rÊt lín H9 D10
h9 h9
B¶ng 5-20
MiÒn dung sai cña çc kiÓu l¾p ghÐp then
MiÒn dung sai theo b
KiÓu
ChiÒu ChiÒu réng ChiÒu réng
l¾p Ph¹m vi øng dông
réng r·nh then r·nh then
ghÐp
then trªn trôc trªn b¹c
Khi çc chi tiÕt cÇn cã di
L¾p cã
h9 H9 D10 trù¬t trong qu¸ tr×nh lµm
®é hë
viÖc
L¾p
Trong çc mèi ghÐp
trung h9 N9 Js9
th«ng dông
gian
Khi çc chi tiÕt cÇn cè
L¾p cã ®Þnh trong qu¸ tr×nh lµm
h9 P9 P9
®é d«i viÖc hoÆc khi cã lùc däc
trôc t¸c ®éng
Sai lÖch giíi h¹n cña chiÒu s©u r·nh then trªn trôc t1 vµ trªn b¹c t2 cho
phÐp thay ®æi tõ 0,1 ®Õn 0,4mm, ®ång thêi còng cho phÐp ghi çc kÝch th−íc (d –
t1) vµ (d + t2) víi sai lÖch giíi h¹n nh− trong b¶ng 5-21.
B¶ng 5-21
Sai lÖch giíi h¹n cña çc kÝch th−íc (d – t1) vµ (D + t2).
Sai lÖch giíi h¹n cña kÝch th−íc , mm
ChiÒu cao then h
d - t1 D + t2
0 + 0,1
Tõ 2 ®Õn 6
- 0,1 0
Trªn 6 ®Õn 18 0 + 0,2
- 0,2 0
106
Sai lÖch giíi h¹n cña kÝch th−íc , mm
ChiÒu cao then h
d - t1 D + t2
0 + 0,3
Trªn ®Õn 50
- 0,3 0
0 + 0,4
Trªn 50 ®Õn 95
- 0,4 0
c. Dung sai, l¾p ghÐp mèi ghÐp then b¸n nguyÖt

B¶ng 5-22
KÝch th−íc vµ sai lÖch giíi h¹n cña then b¸n nguyÖt
Kho¶ng kÝch th−íc D

R·nh then
Chøc n¨ng cña then
ChiÒu s©u
Trªn trôc t1 Trªn b¹c t2

KÝch th−íc
Kh«ng nhá h¬n
Kh«ng lín h¬n

ChiÒu réng b
then
TruyÒn
Cè ®Þnh chi b×h×d
Gi¸ trÞ danh nghÜa
Gi¸ trÞ danh nghÜa

m«men
Sai lÖch giíi h¹n
Sai lÖch giíi h¹n

tiÕt kh¸c
xo¾n
Tõ 3 ®Õn 4 Tõ 3 ®Õn 4 1×1,4×4 1,0 1,0 0,6

> 4 ®Õn 5 > 4 ®Õn 6 1,5×2,6×7 1,5 2,0 0,8
>5 ®Õn 6 > 6 ®Õn 8 2×2,6×7 2,0 1,8 1,0
+0,1
.>6 ®Õn 7 > 8 ®Õn 10 2×3,7×10 2,0 2,9 1,0 0,08 0,16
0
> 7 ®Õn 8 > 10 ®Õn 12 2,5×3,7×10 2,5 2,7 1,2
> 8 ®Õn 10 > 12 ®Õn 15 3×5×13 3,0 3,8 1,4
> 10 ®Õn 12 > 15 ®Õn 18 3,0 5,3 1,4 +0,1
3×6,5×16
0
> 12 ®Õn 14 > 18 ®Õn 20 4×6,5×16 4,0 5,0 1,8
> 14 ®Õn 16 > 20 ®Õn 22 4×7,5×19 4,0 6,0 +0,2 1,8
> 16 ®Õn 18 > 22 ®Õn 25 5×6,5×16 5,0 4,5 0 2,3
> 18 ®Õn 20 > 25 ®Õn 28 5×7,5×19 5,0 5,5 2,3 0,16 2,25
> 20 ®Õn 22 > 28 ®Õn 32 5×9×22 5,0 7,0 2,3
> 22 ®Õn 25 > 32 ®Õn 36 6×9×22 6,0 6,5 +0,3 2,8
> 25 ®Õn 28 > 36 ®Õn 40 6×10×25 6,0 7,5 0 2,8
> 28 ®Õn 32 8×11×28 8,0 8,0 +0,3 +0,2
> 40 3,3 0,25 0,40
> 32 ®Õn 38 10×13×32 10,0 10,0 0 0
107
B¶ng 5-23
Sai lÖch giíi h¹n cña chiÒu s©u t1 vµ t2
ChiÒu cao ChiÒu cao Sai lÖch giíi h¹n cña kÝch
Sai lÖch giíi h¹n cña kÝch th−íc
then, then, th−íc
h, mm t1 D-t1 t2 hoÆc D+t2 h, mm t1 D-t1 t2 hoÆc D+t2
Tõ 1,4 ®Õn +0,1 0 +0,1 Trªn 7,5 ®Õn +0,3 0 +0,1
3,7 0 -0,1 0 10 0 -0,3 0
Trªn 3,7 +0,2 0 +0,1 Trªn 10 ®Õn +0,3 0 +0,2
®Õn 7,5 0 -0,2 0 13 0 -0,3 0
Then b¸n nguyÖt dïng trong tr−êng hîp moay-¬ cña b¹c t−¬ng ®èi ng¾n.
Then cã d¹ng b¸n nguyÖt nªn cã tÝnh c«ng nghÖ cao do dÔ dµng gia c«ng r·nh
then còng nh− thuËn lîi khi l¾p r¸p. Tuy nhiªn do chiÒu s©u r·nh then lín nªn
lµm gi¶m ®é bÒn cña trôc, do ®ã chØ sö dông khi truyÒn m«men kh«ng lín hoÆc
cè ®Þnh çc chi tiÕt l¾p ghÐp. KÝch th−íc cña then, tiÕt diÖn mèi ghÐp vµ sai lÖch
giíi h¹n chiÒu s©u r·nh thÓ hiÖn trong b¶ng 5-22.
§èi víi çc kÝch th−íc then vµ r·nh tiªu chuÈn x¸c lËp çc miÒn dung sai
sau:
ChiÒu réng then b: h9; ChiÒu cao then h: h11; §−êng kÝnh then d: h12;
ChiÒu réng r·nh then khi l¾p b×nh th−êng: N9, khi l¾p l¾p chÆt: P9; ChiÒu réng
r·nh then trªn b¹c khi l¾p b×nh th−êng: Js9, khi l¾p chÆt: P9.
Sai lÖch giíi h¹n cña chiÒu s©u t1 vµ t2 ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng 5-23.
5.1.2. Dung sai, l¾p ghÐp mèi ghÐp then hoa (TCVN 2324 – 78)
Mèi ghÐp then hoa r¨ng ch÷ nhËt cã çc th«ng sè kÝch th−íc phï hîp víi
çc ký hiÖu trªn h×nh 5-8. Çc th«ng sè ®ã gåm:
b b
d
D
®
a) b) c)
H×nh 5-8. Çc chi tiÕt then hoa (a, b) vµ mèi ghÐp then hoa (c).
D - §−êng kÝnh ngoµi cña trôc vµ lç then hoa.
d - §−êng kÝnh trong cña trôc vµ lç then hoa.
108
b - ChiÒu dµy then vµ chiÒu réng cña r·nh then.
z – Sè then trong mèi ghÐp then hoa.
TrÞ sè cña chóng ®−îc quy ®Þnh trong çc b¶ng 5-24 cho çc lo¹t nhÑ,
trung b×nh vµ nÆng.
Cã ba ph−¬ng ph¸p ®Þnh t©m çc chi tiÕt then hoa.
+ §Þnh t©m theo ®−êng kÝnh ngoµi D
Lµ ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n vµ kinh tÕ nhÊt, song chØ sö dông khi lç then hoa
cã ®é cøng kh«ng cao, cho phÐp gia c«ng b»ng ph−¬ng ph¸p chuèt. §Ó ®¶m b¶o
kh¶ n¨ng dÉn h−íng vµ tr¸nh va ®Ëp ngoµi viÖc chÕ t¹o chÝnh x¸c ®−êng kÝnh
ngoµi D, cÇn chÕ t¹o chÝnh x¸c c¶ kÝch th−íc b – h×nh 5-8b.
b
D
d
H×nh 5-9. Çc ph−¬ng ph¸p ®Þnh t©m çc chi tiÕt then hoa.
H7 H7
Khi l¾p ghÐp theo kÝch th−íc D cã thÓ chän: hoÆc .
f7 js 6
F8 F8
Khi l¾p ghÐp theo kÝch th−íc b cã thÓ chän: hoÆc .
f7 js 7
Tr−êng hîp b¹c then hoa l¾p cè ®Þnh trªn trôc th× ta chän kiÓu l¾p theo D
H7 F8
lµ vµ theo b lµ .
js 6 js 7
Tr−êng hîp b¹c then hoa di tr−ît trªn trôc th× ta chän kiÓu l¾p theo D lµ
H7 F8
vµ theo b lµ .
f7 f7
+ §Þnh t©m theo ®−êng kÝnh trong d
Cho ®é ®ång t©m cao, song khã chÕ t¹o: chØ sö dông khi lç then hoa cã ®é
cøng cao, kh«ng cho phÐp chÕ t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p chuèt vµ yªu cÇu vÒ ®é
®ång t©m. Còng gièng nh− ph−¬ng ph¸p trªn, ngoµi yÕu tè ®Þnh t©m d, cÇn chÕ
t¹o chÝnh x¸c c¶ kÝch th−íc b – h×nh 5-9a.
Khi l¾p ghÐp theo kÝch th−íc d cã thÓ chän:
109
H7 H7
hoÆc .
f7 g6
Khi l¾p ghÐp theo kÝch th−íc b cã thÓ chän:
D9 D9 F10 D10
hoÆc ; hoÆc .
h9 js 7 f 9 js 7
+ §Þnh t©m theo bÒ mÆt b
Dïng khi yªu cÇu vÒ ®é chÝnh x¸c ®ång t©m kh«ng cao vµ t¶i träng ®æi
chiÒu; cÇn chÕ t¹o chÝnh x¸c kÝch th−íc bÒ mÆt bªn b – h×nh 5-9c.
Çc ®−êng kÝnh cña mèi ghÐp then hoa cÇn chÕ t¹o theo çc miÒn dung sai chØ
dÉn trong çc b¶ng tõ 4-1 ®Õn b¶ng 4-3 phô lôc 4.
Trong ký hiÖu mèi ghÐp vµ çc chi tiÕt then hoa ph¶i thÓ hiÖn ®−îc vµ theo
thø tù çc yÕu tè ®Þnh t©m; sè then; kÝch th−íc ®−êng kÝnh trong vµ l¾p ghÐp theo
®−êng kÝnh trong; kÝch th−íc ®−êng kÝnh ngoµi vµ l¾p ghÐp theo ®−êng kÝnh
ngoµi; kÝch th−íc bÒ mÆt bªn vµ l¾p ghÐp theo bÒ mÆt bªn. VÝ dô ký hiÖu qui −íc
mèi ghÐp then hoa, lç vµ trôc mèi ghÐp:
H7 H 12 D9
d − 8 × 36 × 40 ×7
e8 a11 f8
ë ®©y:
8 × 36 H7 × 40 H12 × 7D 9 - Lç then hoa cña mèi ghÐp.
d − 8 × 36 e8 × 40a11 × 7f 8 - Trôc then hoa cña mèi ghÐp.
d – yÕu tè ®Þnh t©m.
Z = 8 – sè then.
H7
d = 36 - KÝch th−íc vµ l¾p ghÐp theo ®−êng kÝnh trong (®−êng kÝnh ®Þnh t©m).
e8
H12
D = 40 - KÝch th−íc vµ l¾p ghÐp theo ®−êng kÝnh ngoµi.
a11
D9
b=7 - KÝch th−íc vµ l¾p ghÐp theo bÒ mÆt bªn cña then.
f8
Còng t−¬ng tù, khi ®Þnh t©m theo bÒ mÆt ngoµi D cã thÓ ghi ký hiÖu l¾p
H7 F8
ghÐp nh− sau: D − 8 × 36 × 40 ×7 .
f7 f7
Trong çc mèi ghÐp then hoa çc kÝch th−íc ®−êng kÝnh ®−îc thùc hiÖn
trong hÖ thèng lç c¬ b¶n vµ chän theo çc b¶ng tõ 4-4 ®Õn b¶ng 4-9 phô lôc 4,
trong ®ã giíi thiÖu çc l¾p ghÐp cña trôc vµ lç trong mèi ghÐp then hoa, −u tiªn sö
dông çc l¾p ghÐp chØ dÉn trong khung, h¹n chÕ dïng çc l¾p ghÐp trong ngoÆc
(TCVN 2324 – 78). Dung sai vµ l¾p ghÐp tiªu chuÈn nµy kh«ng ¸p dông cho mèi
110
ghÐp then hoa r¨ng ch÷ nhËt cña nh÷ng chi tiÕt kh«ng quan träng (vÝ dô: chi tiÕt
kh«ng truyÒn m« men xo¾n, vßng ®Öm h·m cã r¨ng…).
B¶ng 5-24
Çc kÝch th−íc c¬ b¶n cña then hoa ch÷ nhËt
f
d1 a
Sè KÝch Sai
Kh«ng Kh«ng
ZxdxD then d D b th−íc lÖch r
nhá nhá
Z danh giíi
h¬n h¬n
nghÜa h¹n
Lo¹t nhÑ
6x23x26 6 23 26 6 22,1 3,54
0,3
6x26x30 6 26 30 6 24,6 3,85 0,2
6x29x32 6 29 32 7 26,7 4,03
+0,2
8x32x36 8 32 36 6 30,4 2,71
8x36x40 8 36 40 7 34,5 3,46
0,4 0,3
8x42x46 8 42 46 8 40,4 5,03
8x46x50 8 46 50 9 44,6 5,75
8x52x58 8 52 58 10 49,7 4,89
8x56x62 8 56 62 10 53,6 6,38
8x62x68 8 62 68 12 59,8 7,31
10x72x78 10 72 78 12 69,6 5,45
0,5 +0,3 0,5
10x82x88 10 82 88 12 79,3 8,62
10x92x98 10 92 98 14 89,4 10,08
10x102x108 10 102 108 16 99,9 11,49
10x112x120 10 112 120 18 108,8 10,72
Lo¹t trung b×nh
6x11x14 6 11 14 3 9,9 - +0,2
6x13x16 6 13 16 3,5 12 -
6x16x20 6 16 20 4 14,5 -
0,3 0,2
6x18x22 6 18 22 5 16,7 -
6x21x25 6 21 25 5 19,5 1,95
6x23x28 6 23 28 6 21,3 1,34
6x26x32 6 26 32 6 23,4 1,65 0,4 0,3
6x28x34 6 28 34 7 25,9 1,7
8x32x38 8 32 38 6 29,4 -
111
f
d1 a
Sè KÝch Sai
Kh«ng Kh«ng
ZxdxD then d D b th−íc lÖch r
nhá nhá
Z danh giíi
h¬n h¬n
nghÜa h¹n
8x36x42 8 36 42 7 33,5 1,02
8x42x48 8 42 48 8 39,5 2,57
8x46x54 8 46 54 9 42,7 -
8x52x60 8 52 60 10 48,7 2,44
8x56x65 8 56 65 10 52,2 2,5
8x62x72 8 62 72 12 57,8 2,4
10x72x82 10 72 82 12 67,4 - 0,5 +0,3 0,5
10x82x92 10 82 92 12 77,1 3,0
10x92x102 10 92 102 14 87,3 4,5
10x102x112 10 102 112 16 97,7 6,3
10x112x125 10 112 125 18 106,3 4,4
Lo¹t nÆng
10x16x20 10 16 20 2,5 14,1
10x18x23 10 18 23 3 15,6
0,3 0,2
10x21x26 10 21 26 3 18,5
10x23x29 10 23 29 4 20,3
10x26x32 10 26 32 4 23,0 +0,2
10x28x35 10 28 35 4 24,4
10x32x40 10 32 40 5 28,0 0,4 0,3
10x36x45 10 36 45 5 31,3
10x42x52 10 42 52 6 36,9
10x46x56 10 46 56 7 40,9
16x52x60 16 52 60 5 47,0
16x56x65 16 56 65 5 50,6
16x62x72 16 62 72 6 56,1
16x72x82 16 72 82 7 65,9 0,5 +0,3 0,5
20x82x92 20 82 92 6 75,6
20x92x102 20 92 102 7 85,5
20x102x115 20 102 115 8 94,0
20x112x125 20 112 125 9 104,0
112
5.2.3. Dung sai vµ l¾p ghÐp mèi ghÐp then hoa r¨ng th©n khai
a. Çc yÕu tè l¾p ghÐp
Pr«fin r¨ng tiªu chuÈn cña then hoa d¹ng th©n khai ®−îc chØ dÉn trªn h×nh
5-10. So víi mèi ghÐp then hoa d¹ng r¨ng ch÷ nhËt vµ d¹ng r¨ng kh¸c th× mèi
ghÐp then hoa r¨ng th©n khai cã mét sè −u ®iÓm sau:
- TÝnh c«ng nghÖ cao: trôc then hoa ®−îc gia c«ng nh− trôc r¨ng b»ng mét
dao phay r¨ng trôc vÝt cã thÓ phay tÊt c¶ çc trôc r¨ng kÝch th−íc kh¸c nhau cïng
m«®un. §Ó gia c«ng cã thÓ sö dông çc ph−¬ng ph¸p gia c«ng chÝnh x¸c nh−
phay l¨n r¨ng, cµ r¨ng, mµi r¨ng.
- §é bÒn lín: ChiÒu dµy r¨ng t¨ng dÇn ®Õn ch©n r¨ng vµ kh«ng cã gãc nhän
tËp trung øng suÊt.
- Kh¶ n¨ng ®Þnh t©m chÝnh x¸c cao: T−¬ng tù nh− then hoa r¨ng ch÷ nhËt,
l¾p ghÐp then hoa r¨ng th©n khai còng ®−îc thùc hiÖn theo hai trong ba yÕu tè
kÝch th−íc: chiÒu dµy r¨ng (s, e); ®−êng kÝnh ngoµi (Df, da); ®−êng kÝnh mÆt trong
(Da, df).
e=s
da
Df
Da
df
H×nh 5-10. H×nh d¸ng vµ tham sè cña then hoa r¨ng th©n khai.
L¾p ghÐp theo chiÒu dµy r¨ng (s, e) ®Ó ®¶m b¶o truyÒn m«men xo¾n. L¾p
ghÐp theo ®−êng kÝnh ngoµi (Df, da) hoÆc ®−êng kÝnh mÆt trong (Da, df) ®Ó b¶o
®¶m ®ång t©m hai chi tiÕt then hoa.
Nh− vËy, l¾p ghÐp then hoa r¨ng th©n khai ®−îc thùc hiÖn theo yÕu tè kÝch
th−íc nµo lµ tuú thuéc vµo viÖc chän ph−¬ng ph¸p ®Þnh t©m chi tiÕt.
§Þnh t©m theo ®−êng kÝnh ngoµi (Df, da), l¾p ghÐp ®−îc thùc hiÖn theo
®−êng kÝnh ngoµi (Df, da) vµ chiÒu dµy (s, e) h×nh 5-9a).
§Þnh t©m theo ®−êng kÝnh trong (Da, df), l¾p ghÐp ®−îc thùc hiÖn theo
®−êng kÝnh trong (Da, df) vµ chiÒu dµy (s, e) h×nh 5-9b).
§Þnh t©m theo bÒ mÆt r¨ng, l¾p ghÐp chØ ®−îc thùc hiÖn theo chiÒu dµy r¨ng
(s) vµ chiÒu réng r·nh (e), h×nh 5-9c.
113
b). Dung sai vµ l¾p ghÐp
Tiªu chuÈn qui ®Þnh d·y miÒn dung sai cho çc kÝch th−íc Df, da, Df, da, s vµ
e tuú theo ph−¬ng ph¸p ®Þnh t©m ( b¶ng 4-11 vµ 4-12 phô lôc 4).
Kh¸c víi miÒn dung sai ®−êng kÝnh, miÒn dung sai theo chiÒu dµy r¨ng (s)
vµ chiÒu réng r·nh (e) ®−îc ký hiÖu nh− sau: sè chØ cÊp chÝnh x¸c ®Æt tr−íc ch÷
chØ sai lÖch c¬ b¶n. VÝ dô:
9H, 11H - ®èi víi chiÒu réng r·nh (e).
9h, 9g ®èi víi chiÒu dµy r¨ng (s).
TrÞ sè sai lÖch giíi h¹n øng víi çc miÒn dung sai kÝch th−íc ®−îc tra theo
TCVN2245-99. TrÞ sè sai lÖch giíi h¹n øng víi çc miÒn dung sai kÝch th−íc
chiÒu dµy (s, e) ®−îc chØ dÉn trong b¶ng 4-13 phô lôc 4.
5.3 Dung sai kÝch th−íc gãc vμ l¾p ghÐp c«n tr¬n
5.3.1. Dung sai kÝch th−íc gãc
a. §¬n vÞ ®o
Trong çc tÝnh to¸n th−êng sö dông ®¬n vÞ ®o gãc lµ radian. Radian lµ gãc
gi÷a hai b¸n kÝnh cña cung trßn mµ chiÒu dµi d©y cung b»ng b¸n kÝnh. Nh− vËy
radian b»ng 57o17’44,8’’.
Radian lµ ®¬n vÞ phô trong hÖ thèng ®¬n vÞ ®o Quèc gia vµ Quèc tÕ (SI),
nh−ng sö dông trong thùc tÕ s¶n xuÊt vµ ®o kiÓm kh«ng thuËn lîi v× çc thiÕt bÞ
vµ dông cô ®o kh«ng cã thang ®o radian.
Trong chÕ t¹o m¸y vµ çc ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c sö dông réng r·i ®¬n vÞ
®o gãc lµ ®é, phót, gi©y. §©y lµ çc ®¬n vÞ ®o gãc n»m ngoµi hÖ thèng ®¬n vÞ ®o
Quèc gia. Trong mét sè lÜnh vùc ®Ó ®o gãc c«n ngoµi ta cßn dïng ®é c«n, cßn khi
®o ®é dèc (nghiªng) cña mÆt ph¼ng hoÆc nªm ng−êi ta dïng μm/mm, mm/m.
Trong b¶ng 5-24 lµ chuyÓn ®æi gi÷a çc ®¬n vÞ ®o gãc.
b. KÝch th−íc gãc danh nghÜa
T−¬ng tù nh− kÝch th−íc th¼ng danh nghÜa, kÝch th−íc gãc danh nghÜa ®·
®−îc tiªu chuÈn ho¸ theo TCVN 259 – 86. Tiªu chuÈn ®· ®−a ra ba d·y kÝch
th−íc gãc danh nghÜa (b¶ng 5-1, Phô lôc 5). Khi sö dông ph¶i chän theo thø tù −u
tiªn tõ d·y 1 ®Õn d·y 3.
D·y −u tiªn mét gåm çc gãc sö dông réng r·i trong trong thùc tÕ thiÕt kÕ
vµ s¶n xuÊt (b¶ng 5-2a, Phô lôc 5). D·y −u tiªn 2 dµnh cho çc chi tiÕt tiªu chuÈn
ho¸ chuyªn dông nh−: çc mèi ghÐp c«n chÞu lùc däc trôc (piston l¾p çn xi lanh,
b¸nh r¨ng l¾p trªn trôc chÝnh); çc mèi ghÐp chÞu lùc h−íng kÝnh vµ däc trôc (li
hîp, khíp nèi, ®Çu cuèi cña trôc ®éng c¬ ®iÖn, vßng trong cña æ l¨n l¾p trªn trôc
chÝnh); c«n cña dông cô c¾t… §é c«n, gãc c«n vµ gãc nghiªng chuyªn dông
®−îc cho trong b¶ng 5-2b, Phô lôc 5.
114
B¶ng 5-24
ChuyÓn ®æi ®¬n vÞ ®o gãc
Gi©y
§¬n vÞ ®o gãc §é Phót Radian
π/180o 0,01745329
1,000
3600
o
§é 1
60
π/108ox10-2 2,90882x10-4
0,016667
Phót 1’
1,000
1/60
60
π/648ox10-3 4,848137x10-6
0,000278
0,016667
Gi©y
1/3600
1,000
1/60
1’’
1,000
57,29577951
3437,746771
Radian 1rad 206264,806
c). Gãc c«n vµ ®é c«n.

§èi víi çc chi tiÕt d¹ng
nªm (l¨ng trô) cho phÐp sö dông
®é nghiªng S vµ gãc t−¬ng øng β
H −h
(h×nh 5-11): S = = tgβ
L
Gãc c«n α lµ gãc gi÷a hai
®−êng sinh trong mÆt c¾t däc
H×nh 5-11. §é nghiªng vµ gãc t−¬ng øng.
cña c«n (h×nh 5-12).
§é c«n C lµ tØ sè cña hiÖu
®−êng kÝnh 2 mÆt c¾t ngang víi
kho¶ng çch gi÷a chóng. §èi
víi c«n côt, nã lµ tØ sè hiÖu
®−êng kÝnh ®¸y lín vµ ®¸y nhá
víi chiÒu dµi c«n (h×nh 5-13):
D−d α
C= = 2tg .
L 2
H×nh 5-12 §é c«n vµ gãc c«n
115
Dung sai kÝch th−íc gãc.
Dung sai kÝch th−íc gãc ®−îc kÝ
hiÖu lµ: AT (angle tolerance).
TrÞ sè dung sai ®−îc tÝnh b»ng
hiÖu sè gi÷a gãc giíi h¹n lín
nhÊt vµ nhá nhÊt:
AT = α max − α min .
Dung sai kÝch th−íc gãc cã
thÓ biÓu thÞ b»ng ®¬n vÞ gãc
(radian hoÆc ®é, phót, gi©y),
hoÆc b»ng ®¬n vÞ dµi (micr«mÐt, H×nh 5-13. §é c«n cña c«n côt.
μm).
Tuú theo ®¬n vÞ biÓu thÞ ta cã çc kÝ hiÖu sau (h×nh 5-14):
ATα: Dung sai gãc tÝnh theo ®¬n vÞ gãc.
AT’α: TrÞ sè quy trßn cña dung sai gãc tÝnh theo ®é, phót, gi©y.
ATh: dung sai gãc ®−îc biÓu diÔn b»ng ®o¹n vu«ng gãc víi mét c¹nh cña
gãc t¹i vÞ trÝ çch ®Ønh mçi kho¶ng L1 vµ n»m ®èi diÖn víi gãc dung sai AT.
ATh = ATα.L1.10-3
Víi ATh, μm; ATα, μrad; L1, mm.
ATD: dung sai gãc c«n ®−îc biÓu diÔn b»ng dung sai hiÖu ®−êng kÝnh cña
hai mÆt c¾t vu«ng gãc víi trôc c«n vµ çch nhau mét kho¶ng L ®· cho (h×nh 5-
15).
+ Khi gãc cã ®é c«n C ≤ 1 : 3 (h×nh 5-15) th× ATd = ATh.
ATh
+ Khi gãc cã ®é c«n C > 1: 3 (h×nh 5-16) th× ATD = , víi α – gãc
α
cos
2
c«n danh nghÜa.
d. CÊp chÝnh x¸c gãc
TrÞ sè dung sai kÝch th−íc gãc cßn phô thuéc vµo møc ®é chÝnh x¸c cña
kÝch th−íc gãc. §èi víi kÝch th−íc gãc, tiªu chuÈn quy ®Þnh 17 cÊp chÝnh x¸c kÝ
hiÖu lµ: 1, 2,3, … 17. TrÞ sè dung sai ë tõng cÊp chÝnh x¸c vµ øng víi çc kho¶ng
chiÒu dµi danh nghÜa L kh¸c nhau, cho trong çc b¶ng tiªu chuÈn, (b¶ng 5-3, Phô
lôc 5). Ph¹m vi sö dông cÊp chÝnh x¸c gãc, còng nh− çc ph−¬ng ph¸p c«ng nghÖ
gia c«ng ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng 5-4, Phô lôc 5.
116
H×nh 5-14. H×nh 5-15. H×nh 5-16.
e) S¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai.
H×nh 5-17 Ph©n bè miÒn dung sai AT.
MiÒn dung sai AT ®−îc ph©n bè vÒ phÝa d−¬ng hoÆc ©m, hoÆc ®èi xøng
®èi víi kÝch th−íc gãc danh nghÜa tuú theo yªu cÇu chÕ t¹o chi tiÕt vµ l¾p ghÐp
(h×nh 5-17).
Trong tr−êng hîp ®Æc biÖt cã thÓ dïng ph©n bè kh¸c cña miÒn dung sai
gãc.
5.3.2. L¾p ghÐp c«n tr¬n.
L¾p ghÐp c«n tr¬n ®−îc sö dông phæ biÕn lµ nhê çc tÝnh chÊt −u viÖt cña
chóng nh−: ®é kÝn, ®é bÒn cao, cã thÓ dÔ dµng ®iÒu chØnh khe hë vµ ®é d«i nhê sù
thay ®æi vÞ trÝ däc trôc cña chi tiÕt, tù ®Þnh t©m tèt, kh¶ n¨ng th¸o l¾p nhanh mµ
kh«ng lµm h− háng bÒ mÆt l¾p ghÐp cña çc chi tiÕt. D−íi ®©y lµ mét sè kh¸i
niÖm vµ ®Þnh nghÜa c¬ b¶n vÒ c«n vµ mèi ghÐp c«n.
Chi tiÕt c«n: Lµ chi tiÕt m¸y mµ phÇn bÒ mÆt chÝnh lµ mÆt c«n.
C«n: Lµ kh¸i niÖm tæng qu¸t chØ mÆt c«n, chi tiÕt c«n hoÆc phÇn
tö c«n cña chi tiÕt.
117
C«n ngoµi: Kh¸i niÖm chung chØ chi tiÕt c«n hoÆc phÇn tö c«n
mµ mÆt ngoµi lµ mÆt c«n.
C«n trong: Kh¸i niÖm chung chØ chi tiÕt c«n hoÆc phÇn tö c«n
mµ mÆt trong lµ mÆt c«n.
TiÕt diÖn däc cña c«n: TiÕt diÖn cña c«n trong mÆt ph¼ng ®i qua
®−êng trôc cña mÆt c«n.
TiÕt diÖn ngang cña c«n: TiÕt diÖn cña c«n trong mÆt ph¼ng
vu«ng gãc víi ®−êng trôc cña c«n.
ChiÒu dµi mÆt c«n L: Kho¶ng çch gi÷a ®Ønh vµ ®¸y cña mÆt c«n hoÆc
kho¶ng çch gi÷a ®¸y cña mÆt c«n.
Gãc nghiªng α/2: Gãc gi÷a ®−êng sinh vµ ®−êng trôc cña mÆt c«n.
C«n danh nghÜa: C«n x¸c ®Þnh bÒ mÆt danh nghÜa vµ kÝch th−íc danh
nghÜa: ®−êng kÝnh danh nghÜa, chiÒu dµi danh nghÜa, gãc c«n danh nghÜa (®é c«n
danh nghÜa).
§−êng kÝnh danh nghÜa cña c«n lµ ®−êng kÝnh danh nghÜa D cña ®¸y lín
hoÆc ®−êng kÝnh danh nghÜa d cña ®¸y nhá, hoÆc ®−êng kÝnh danh nghÜa Ds trong
tiÕt diÖn ®· cho.
MÆt ph¼ng c¬ b¶n: MÆt ph¼ng vu«ng gãc víi c«n, trong ®ã x¸c ®Þnh
®−êng kÝnh danh nghÜa cña c«n.
MÆt ph¼ng chuÈn cña c«n: lµ mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi ®−êng t©m c«n vµ
dïng ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ däc trôc cña mÆt ph¼ng c¬ b¶n hoÆc vÞ trÝ däc trôc cña c«n
so víi c«n l¾p ghÐp víi nã.
Khi ®· chän mÆt ph¼ng chuÈn th× vÞ trÝ h−íng trôc cña c«n ®· cho so víi
c«n l¾p ghÐp víi nã ®−îc x¸c ®Þnh b»ng kho¶ng çch chuÈn Zp.
Kho¶ng çch chuÈn: lµ kho¶ng çch gi÷a çc mÆt c¬ b¶n vµ mÆt chuÈn cña
c«n (Ze víi c«n ngoµi, Zi víi c«n trong) ®o theo h−íng trôc cña c«n (h×nh 5-18).
a) §Æc tÝnh cña l¾p ghÐp c«n tr¬n.
Còng t−¬ng tù nh− l¾p ghÐp trô tr¬n, tuú theo ®Æc tÝnh l¾p ghÐp mµ l¾p
ghÐp c«n tr¬n ®−îc ph©n lµm 3 lo¹i: l¾p ghÐp cã ®é d«i (l¾p cè ®Þnh), l¾p ghÐp cã
®é hë (l¾p ®éng), l¾p ghÐp khÝt.
§é hë vµ ®é d«i cña l¾p ghÐp tïy thuéc vµo vÞ trÝ h−íng trôc cña çc chi
tiÕt l¾p ghÐp. VÞ trÝ h−íng trôc cña çc chi tiÕt c«n tr¬n ®−îc x¸c ®Þnh so víi mÆt
ph¼ng chuÈn ®· cho, (h×nh 5-18).
118
H×nh 5-18. L¾p ghÐp c«n tr¬n.
b) MÆt ph¼ng chuÈn.

T−¬ng øng víi çc kÝch th−íc giíi h¹n cña çc th«ng sè c«n ta còng cã çc
kho¶ng çch chuÈn giíi h¹n: Zpmax, Zpmin. Dung sai kho¶ng çch chuÈn Tp ®−îc
tÝnh nh− sau:
H×nh 5-19. §Æc tÝnh l¾p ghÐp c«n tr¬n.
Tp = Zpmax - Zpmin
Zpmax, Zpmin – kho¶ng çch chuÈn giíi h¹n ë vÞ trÝ ban ®Çu cña c«n.
Khi thùc hiÖn l¾p ghÐp hai chi tiÕt c«n víi nhau th× tuú theo ®Æc tÝnh l¾p
ghÐp mµ vÞ trÝ cña c«n dÞch chuyÓn t−¬ng ®èi víi nhau mét l−îng Ea (h×nh 5-19).
VÞ trÝ sau khi l¾p ghÐp ta gäi lµ vÞ trÝ cuèi cña c«n P1.
c) Sai lÖch vµ dung sai cña çc yÕu tè kÝch th−íc c«n.
Khi thiÕt kÕ, chÕ t¹o mèi ghÐp c«n ng−êi ta cã thÓ x¸c ®Þnh sai lÖch vµ
dung sai cña çc yÕu tè kÝch th−íc chi tiÕt c«n xuÊt ph¸t tõ sai lÖch vµ dung sai ®·
cho cña kho¶ng çch chuÈn cña mèi ghÐp hoÆc ng−îc l¹i cã thÓ x¸c ®Þnh sai lÖch
119
vµ dung sai kho¶ng çch chuÈn cña mèi ghÐp xuÊt ph¸t tõ sai lÖch vµ dung sai cña
çc yÕu tè kÝch th−íc chi tiÕt c«n ®· cho theo yªu cÇu vÒ kÕt cÊu vµ kh¶ n¨ng
c«ng nghÖ. §Ó tiÕn hµnh tÝnh to¸n ta ph¶i thiÕt lËp quan hÖ vÒ sai lÖch vµ dung sai
gi÷a chóng.
a) b)
H×nh 5-20. L¾p ghÐp c«n.
XÐt l¾p ghÐp c«n (h×nh 5-20);

Tr−êng hîp αe > αi (h×nh 5-20a).
αe – gãc c«n cña c«n ngoµi.
αi – gãc c«n cña c«n trong.
Ta cã:
d − D1
Zp = 1 (5 – 1)
αe
2 tg
2
Thay D1 b»ng kÝch th−íc D2 ®−îc kiÓm tra dÔ dµng b»ng calÝp giíi h¹n.
α
D1 = D2 + L1.2tg e (5 – 2)
2
Tõ (5-1) vµ (5-2) ta suy ra:
α
tg e
d − D1 2
Zp = 1 − L1 (5– 3)
αe αe
2 tg tg
2 2
¸p dông lÝ thuyÕt tÝnh sai sè, tõ (5–3) ta suy ra:
120
es d − EI D 2Z p 2L 1
Z p max = − ei αe −
1
EI α − EI L
2
(5 – 4)
α sin α sin α i 1
2 tg
2
es d − EI D 2Z p 2L 1
Z p max = − es αe −
1
ES α − ES L
2
(5– 5)
α sin α sin α i 1
2 tg
2
ATd + ATD 2Z p 2L 1
TP = + 1
ATα + 2
ATα + TL (5 – 6)
α sin α sin α e i 1
2 tg
2
ë ®©y:
Zpmax, Zpmin, Tp – sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai kho¶ng çch chuÈn cña mèi ghÐp.
es d , ei d , ATd - sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai ®−êng kÝnh d1 cña c«n ngoµi.
1 1 1
ES D , EI D , ATD - sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai ®−êng kÝnh D2 cña c«n
2 2 2
trong.
es α , ei α , ATα - sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai gãc c«n cña c«n ngoµi (trôc
1 1 1
c«n).
ES α , EI α , ATα - sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai gãc c«n cña c«n trong (lç
i i i
c«n).
ES L , EI L , TL - sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai cña kÝch th−íc chiÒu dµi L1.
1 1 1
§èi víi c«n cã 1 : 50 ≤ C ≤ 1 : 6 th× sin α ≈ 2tg (α / 2) = C , ta cã:

1
(es d − EI D − 2Z p ei α − 2L 1 EI α ) − EI L
Z p max = (5 – 7)
C 1 2 ªi i 1
Z p min = (ei d − ES D − 2 Z p es α − 2 L 1 ES α ) − ES L
1
(5 – 8)
C 1 2 ªi i 1
TP = (ATd + ATD + 2 Z p ATα − 2 L 1 ATα ) − TL

1
(5 – 9)
C 1 2 ªi i 1
Tr−êng hîp αe < αi (h×nh 5-20b) còng t−¬ng tù nh− trªn ta cã:
Z p max = (es d − EI D − 2 Z p Ei α − 2 L 2 ei α ) − EI L
1
(5 – 10)
C 1 2 ªi i 2
Z p min = (ei d − ES D − 2 Z p ES α − 2 L 2 es α ) − ES L
1
(5 – 11)
C 1 2 ªi i 2
TP = (ATd + ATD + 2 Z p ATα + 2 L 2 ATα ) + TL 2

1
(5 – 12)
C 1 2 ªi i 1
121
VÝ dô: Cho mèi ghÐp c«n (h×nh 5-21)
H×nh 5-21 TÝnh to¸n mèi ghÐp c«n.

BiÕt:
• §é c«n C = 1 : 20 = 0,05 vµ gãc c«n α = 2o51’51”.
• Kho¶ng çch chuÈn Zp = 1 mm.
• KÝch th−íc L = 40 mm ®−îc phÐp dao ®éng trong kho¶ng tõ 40 ®Õn
42 mm (TL = 2 mm).
Gi¶i: Víi lÝ do kinh tÕ vµ c«ng nghÖ kÝch th−íc l vµ L1 ®−îc chÕ t¹o ë cÊp
chÝnh x¸c IT10, do vËy:
TL =0,045mm ; Tl = 0,035 mm
1
X¸c ®Þnh dung sai cho çc kÝch th−íc: ATd , ATD vµ ATα (d1 = 20, D2 =
1 2
18,7 mm).
XÐt chuçi kÝch th−íc bao gåm çc kh©u L, L1, Zp, l vµ víi L lµ kh©u khÐp
kÝn ta tÝnh ®−îc dung sai kho¶ng çch chuÈn, Tp:
( )
TP = TL − TL1 + Tl = 2 − (0,035 + 0,045) = 1,92 mm
Tõ biÓu thøc (5 – 9), ta suy ra:
ATd + ATD + 2 Z P ATαe + 2 L 1 ATα = (TP − TL )C
1 2 i 1
ATd + ATD + 2 ATαe + 50 ATα = 0,09375

1 2 i
mm
Dùa vµo ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ cô thÓ cña s¶n xuÊt ta ph©n bè dung sai cho
çc yÕu tè nh− sau.
Theo ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ hîp lý th×:
KÝch th−íc d1 ®−îc chÕ t¹o ë cÊp chÝnh x¸c IT9: ATd = 0,021 mm1
KÝch th−íc D2 ®−îc chÕ t¹o ë cÊp chÝnh x¸c IT10: ATD = 0,033 2
mm
Dung sai kÝch th−íc gãc: ATαe = ATαi
122
Ta cã:
0,09375 − 0,021 − 0,033
ATαe = ATα = = 0,00076 rad
i
52
ATαe = ATα = 2'39,6"
i
5.4. Dung sai truyÒn ®éng b¸nh r¨ng

5.4.1. Çc yªu cÇu kÜ thuËt cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng
Tuú theo chøc n¨ng sö dông mµ truyÒn ®éng b¸nh r¨ng cã çc yªu cÇu kh¸c
nhau.
a. TruyÒn ®éng chÝnh x¸c
VÝ dô truyÒn ®éng b¸nh r¨ng cña çc xÝch ®éng häc chÝnh x¸c trong çc
dông cô ®o hoÆc trong m¸y c¾t kim lo¹i. TruyÒn ®éng b¸nh r¨ng cña xÝch ph©n
®é trong m¸y gia c«ng r¨ng hoÆc trong ®Çu ph©n ®é v¹n n¨ng. Trong çc truyÒn
®éng nµy b¸nh r¨ng th−êng cã m« ®un nhá, chiÒu dµi r¨ng kh«ng lín, lµm viÖc
víi t¶i träng vµ vËn tèc nhá. Yªu cÇu chñ yÕu cña çc truyÒn ®éng nµy lµ “møc
chÝnh x¸c ®éng häc” cao, cã nghÜa lµ ®ßi hái sù phèi hîp chÝnh x¸c vÒ gãc quay
cña b¸nh dÉn vµ b¸nh bÞ dÉn cña truyÒn ®éng.
b. TruyÒn ®éng tèc ®é cao
VÝ dô truyÒn ®éng trong çc hép tèc ®é cña ®éng c¬ m¸y bay, « t«, tua bin
v.v.. B¸nh r¨ng cu¶ truyÒn ®éng th−êng cã m« ®un trung b×nh, chiÒu dµi r¨ng lín,
tèc ®é vßng cña b¸nh r¨ng cã thÓ ®¹t tíi 120 ÷ 150 m/s vµ h¬n n÷a. C«ng suÊt
truyÒn ®éng tíi 40.000 kW vµ h¬n n÷a. B¸nh r¨ng lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn nh−
vËy dÔ ph¸t sinh rung ®éng vµ ån. Yªu cÇu chñ yÕu cña nhãm truyÒn ®éng nµy lµ
“møc chÝnh x¸c lµm viÖc ªm”, cã nghÜa lµ b¸nh r¨ng chuyÓn ®éng æn ®Þnh, kh«ng
cã sù thay ®æi tøc thêi vÒ tèc ®é g©y va ®Ëp vµ ån.
c. TruyÒn ®éng c«ng suÊt lín
TruyÒn ®éng víi tèc ®é nhá nh÷ng truyÒn m« men xo¾n lín. B¸nh r¨ng cña
truyÒn ®éng th−êng cã m« ®un lín vµ chiÒu dµi r¨ng lín. VÝ dô truyÒn ®éng b¸nh
r¨ng trong m¸y çn thÐp, trong çc c¬ cÊu n©ng h¹ nh− cÇn trôc, pa l¨ng …
Yªu cÇu chñ yÕu cña çc truyÒn ®éng nµy lµ “møc tiÕp xóc mÆt r¨ng” lín
®Æc biÖt lµ tiÕp xóc theo chiÒu dµi r¨ng. Møc tiÕp xóc mÆt r¨ng ®¶m b¶o ®é bÒn
cña r¨ng khi truyÒn m«men xo¾n lín.
e. §é hë mÆt bªn
§èi víi bÊt kú truyÒn ®éng b¸nh r¨ng nµo còng cÇn ph¶i cã ®é hë mÆt bªn
gi÷a çc mÆt r¨ng phÝa kh«ng lµm viÖc cña cÆp r¨ng ¨n khíp (h×nh 44-1). §é hë
®ã cÇn thiÕt ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn b«i tr¬n mÆt r¨ng, ®Ó båi th−êng cho sai sè do d·n
në nhiÖt, do gia c«ng vµ l¾p r¸p, tr¸nh hiÖn t−îng kÑt r¨ng.
123
jn
H×nh 5-22. Khe hë mÆt bªn cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng.
Nh− vËy, ®èi víi bÊt kú truyÒn ®éng b¸nh r¨ng nµo còng ph¶i cã 4 yªu
cÇu: møc chÝnh x¸c ®éng häc, møc chÝnh x¸c lµm viÖc ªm, møc chÝnh x¸c tiÕp
xóc vµ ®é hë mÆt bªn. Nh−ng tuú theo chøc n¨ng sö dông mµ ®Ò ra yªu cÇu chñ
yÕu ®èi víi truyÒn ®éng b¸nh r¨ng, tÊt nhiªn yªu cÇu chñ yÕu Êy ph¶i ë møc
chÝnh x¸c cao h¬n çc yªu cÇu kh¸c. VÝ dô: truyÒn ®éng b¸nh r¨ng trong çc hép
tèc ®é, th× yªu cÇu chñ yÕu lµ “møc lµm viÖc ªm” vµ nã ph¶i ë møc cao h¬n møc
chÝnh x¸c ®éng häc vµ tiÕp xóc.
5.4.2. Sai sè gia c«ng vµ ¶nh h−ëng cña chóng ®Õn çc yªu cÇu kÜ thuËt
cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng
BÒ mÆt chøc n¨ng cña b¸nh r¨ng lµ bÒ mÆt th©n khai cña r¨ng, qu¸ tr×nh
gia c«ng t¹o thµnh bÒ mÆt th©n khai Êy ph¸t sinh sai sè rÊt phøc t¹p. Çc sai sè
nµy g©y ra sai sè pr«fin r¨ng vµ vÞ trÝ cña chóng trªn b¸nh r¨ng. VÞ trÝ pr«fin r¨ng
®−îc xÐt theo 3 ph−¬ng: ph−¬ng h−íng t©m, ph−¬ng tiÕp tuyÕn víi vßng chia vµ
ph−¬ng däc trôc b¸nh r¨ng. Nh− vËy sai sè gia c«ng b¸nh r¨ng ®−îc ph©n thµnh 4
lo¹i:
- Sai sè h−íng t©m: bao gåm tÊt c¶ nh÷ng sai sè g©y ra sù dÞch chuyÓn
pr«fin r¨ng theo h−íng t©m b¸nh r¨ng.
- Sai sè tiÕp tuyÕn, bao gåm tÊt c¶ nh÷ng sai sè g©y ra sù dÞch chuyÓn
pr«fin r¨ng theo h−íng tiÕp tuyÕn víi vßng chia.
- Sai sè h−íng trôc, lµ nh÷ng sai sè lµm pr«fin r¨ng dÞch chuyÓn sai víi vÞ
trÝ lÝ thuyÕt däc theo trôc b¸nh r¨ng.
- Sai sè pr«fin r¨ng l−ìi c¾t cña dông cô c¾t r¨ng.
Chóng ta lÇn l−ît xÐt ¶nh h−ëng cña çc sai sè ®ã ®Õn çc yªu cÇu kÜ thuËt
cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng nh− thÕ nµo vµ nã thÓ hiÖn trªn b¸nh r¨ng b»ng sù
thay ®æi cña th«ng sè h×nh häc vµ ®éng häc nµo.
124
a. Sai sè h−íng t©m
Sai sè nµy lµ tæng hîp nh÷ng nguyªn nh©n lµm thay ®æi kho¶ng çch t©m
gi÷a b¸nh r¨ng gia c«ng vµ dông cô c¾t r¨ng. XÐt tr−êng hîp gia c«ng b¸nh r¨ng
trªn m¸y phay l¨n r¨ng (ph−¬ng ph¸p bao h×nh) theo s¬ ®å nh− h×nh 5-23.
a
T©m dao
T©m ph«i Dao
n
Ph«i b¸nh r¨ng

Bµn m¸y
n
Trôc vÝt
B¸nh vÝt
H×nh 5-23 S¬ ®å c¾t r¨ng theo ph−¬ng ph¸p bao h×nh.
Lo¹i sai sè nµy cã tÝnh chu k×. NÕu chu kú thay ®æi theo chu k× quay cña
ph«i th× sai sè ®ã thuéc lo¹i tÇn sè thÊp. NÕu chu k× thay ®æi theo chu k× quay cña
dao hoÆc nhá h¬n th× sai sè ®ã thuéc lo¹i tÇn sè cao.
Sai sè h−íng t©m tÇn sè thÊp lµ nh÷ng sai sè do thay ®æi t©m ph«i khi gia
c«ng, tøc lµ nh÷ng sai sè mµ nguyªn nh©n cña nã g¾n liÒn víi ph«i vµ bµn m¸y
mang ph«i. Ch¼ng h¹n ®é ®¶o t©m cña bµn m¸y, ®é ®¶o cña trôc mang ph«i, ®é
®¶o cña ph«i do khe hë l¾p ghÐp gi÷a trôc mang ph«i vµ lç ph«i. Çc nguyªn
nh©n kÓ trªn dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ b¸nh r¨ng gia c«ng cã vµnh r¨ng lÖch so víi t©m
lç b¸nh r¨ng (t©m quay cña b¸nh r¨ng trong truyÒn ®éng), tøc lµ g©y ra ®é lÖch
t©m gi÷a vßng c¬ së víi t©m quay b¸nh r¨ng. Sai sè nµy lµm thay ®æi tØ sè truyÒn
cña truyÒn ®éng víi chu k× mét lÇn sau mét vßng quay cña b¸nh r¨ng, nã ¶nh
h−ëng ®Õn møc chÝnh x¸c ®éng häc cña b¸nh r¨ng.
Sai sè h−íng t©m tÇn sè thÊp thÓ hiÖn trªn b¸nh r¨ng b»ng sù thay ®æi cña
çc th«ng sè h×nh häc sau:
- §é ®¶o h−íng t©m cña vµnh r¨ng kÝ hiÖu lµ Frr – lµ hiÖu lín nhÊt kho¶ng
çch tõ t©m quay b¸nh r¨ng ®Õn ®o¹n th¼ng chia cña pr«fin gèc danh nghÜa, ®Æt
trªn r¨ng hay r·nh r¨ng trong giíi h¹n vµnh r¨ng cña b¸nh r¨ng (mét vßng quay),
(h×nh 5-24a). Trong thùc tÕ ta x¸c ®Þnh b»ng hiÖu lín nhÊt cña kho¶ng çch tõ
t©m lµm viÖc ®Õn d©y cung cè ®Þnh s cña r¨ng trong ph¹m vi vµnh r¨ng (h×nh 5-
24b).
125
2a
R
a
e
s
Fn
a) b)
H×nh 5-24. §é dao ®éng kho¶ng çch t©m.
- §é dao ®éng kho¶ng çch t©m ®o

sau mét vßng Fir” – lµ sù thay ®æi lín
nhÊt cña kho¶ng çch t©m gi÷a b¸nh
r¨ng cã sai sè (b¸nh r¨ng ®o) vµ b¸nh
r¨ng mÉu chÝnh x¸c ¨n khíp khÝt víi
nhau, khi quay b¸nh r¨ng ®o ®i mét
a
vßng (h×nh 5-25). §é dao ®éng kho¶ng
çch t©m ®o ph¶n ¸nh sù dÞch chuyÓn B−íc r¨ng
h−íng t©m cña pr«fin r¨ng.
fn−
Fn−
- Sai sè tÝch luü b−íc r¨ng – Fpr lµ
hiÖu ®¹i sè lín nhÊt cña çc gi¸ trÞ sai sè
tÝch luü k b−íc r¨ng, víi tÊt c¶ çc gi¸ trÞ 2p
z
k tõ 2 ®Õn (z lµ sè r¨ng cña b¸nh
2
H×nh 5-25. §é dao ®éng kho¶ng çch
r¨ng).
t©m ®o sau mét vßng quay.
z
Ch¼ng h¹n tr−êng hîp k = mµ sai sè tÝch luü k b−íc nh− biÓu thÞ trªn
2
h×nh 5-26 th×: Fpr = Fpkr max − Fpkr min
Sai sè h−íng t©m tÇn sè cao lµ nh÷ng sai sè g©y ra do dÞch chuyÓn t©m dao
khi gia c«ng. Nguyªn nh©n ph¸t sinh ra chóng g¾n liÒn víi dao vµ trôc mang dao,
ch¼ng h¹n ®é ®¶o t©m cña dao vµ trôc mang dao …
126
1
8 0
2 Sai lÖch d−¬ng lín nhÊt
Sai lÖch ©m lín nhÊt
7
Fpkrmax
Fpkrmin 6 VÞ trÝ thùc
4
5 VÞ trÝ chÝnh x¸c
H×nh 5-26. Sai sè h−íng t©m tÇn sè cao.
Chu k× cña sai sè lµ chu k× quay cña dao, cã nghÜa lµ sai sè lÆp ®i lÆp l¹i n
lÇn sau mét vßng quay cña ph«i b¸nh r¨ng. Sù dÞch chuyÓn t©m dao khi gia c«ng
sÏ g©y ra sù dÞch chuyÓn h−íng t©m cña pr«fin r¨ng theo chu k× tÇn sè cao. §ã
chÝnh lµ nguyªn nh©n g©y ra sù thay ®æi tøc thêi vÒ tèc ®é, g©y va ®Ëp vµ ån. Sai
sè h−íng t©m tÇn sè cao ¶nh h−ëng ®Õn “møc lµm viÖc ªm” vµ ®−îc thÓ hiÖn
b»ng sù thay ®æi cña çc th«ng sè h×nh häc sau:
Vßng trßn ®Ønh r¨ng

Vßng b¾t ®Çu v¸t
PhÇn lµm viÖc cña pr«fin
Pr«fin lÝ thuyÕt
Pr«fin thùc
Vßng trßn c¬ b¶n
H×nh 5-27. Sai sè pr«fin r¨ng.
- Sai sè pr«fin r¨ng ffr lµ kho¶ng çch ph¸p tuyÕn gi÷a hai pr«fin mÆt ®Çu
danh nghÜa bao lÊy pr«fin mÆt ®Çu thùc (h×nh 5-27).
127
- §é dao ®éng kho¶ng çch t©m ®o sau mét r¨ng fØ” – lµ sù dÞch chuyÓn
pr«fin r¨ng theo h−íng t©m víi tÇn sè cao. Nã lµm cho kho¶ng çch t©m ®o (a)
thay ®æi theo tÇn sè cao, tÇn sè b»ng sè r¨ng (z) ch¼ng h¹n.
- Sai lÖch b−íc r¨ng – fptr lµ sai lÖch giíi h¹n trªn vµ d−íi cña b−íc r¨ng pt.
Nã chÝnh lµ sai sè ®éng häc cña b¸nh r¨ng khi b¸nh r¨ng quay mét gãc b»ng
b−íc gãc danh nghÜa.
b. Sai sè h−íng tiÕp tuyÕn.
Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ sai sè cña chuyÓn ®éng bao h×nh tøc sai sè cña
xÝch ®éng häc tõ dao ®Õn ph«i trªn m¸y c¾t r¨ng. Sai sè tiÕp tuyÕn còng cã hai
thµnh phÇn: sai sè tiÕp tuyÕn tÇn sè thÊp vµ sai sè tiÕp tuyÕn tÇn sè cao.
Sai sè tiÕp tuyÕn tÇn sè thÊp lµ sai sè mµ nguyªn nh©n ph¸t sinh ra nã g¾n
liÒn víi b¸nh r¨ng vÝt cña xÝch bao h×nh. Ch¼ng h¹n vµnh r¨ng cña b¸nh vÝt bÞ ®¶o
hay ®é ®¶o cña b¸nh r¨ng vÝt do ®é lÖch t©m gi÷a t©m quay cña bµn m¸y vµ cña
b¸nh r¨ng vÝt.
Nh÷ng nguyªn nh©n ®ã lµm cho bµn m¸y mang ph«i quay kh«ng ®Òu víi sai
sè cã cïng chu k× víi chu k× quay cña ph«i. Còng nh− sai sè h−íng t©m tÇn sè
thÊp, sai sè tiÕp tuyÕn tÇn sè thÊp ¶nh h−ëng ®Õn møc chÝnh x¸c ®éng häc vµ
®−îc thÓ hiÖn b»ng sù thay ®æi cña çc th«ng sè sau:
- Sai sè tÝch luü b−íc: Fpr – sù dÞch chuyÓn pr«fin r¨ng gia c«ng theo h−íng
tiÕp tuyÕn cïng víi sù dÞch chuyÓn theo h−íng t©m g©y ra sai sè tÝch luü b−íc
r¨ng.
- §é dao ®éng kho¶ng ph¸p tuyÕn chung Fvwr – sù dÞch chuyÓn pr«fin r¨ng
theo h−íng tiÕp tuyÕn trùc tiÕp g©y ra ®é dao ®éng kho¶ng ph¸p tuyÕn chung
trong ph¹m vi mét vßng quay cña b¸nh r¨ng (h×nh 5-28):
Fvwr = Wmax - Wmin
Ph¸p tuyÕn chung W – lµ kho¶ng çch gi÷a hai mÆt ph¼ng song song tiÕp
xóc víi hai pr«fin r¨ng kh¸c tªn, ®o¹n AB (h×nh 5-28).
- Sai sè l¨n r¨ng Fcr, sai sè tiÕp tuyÕn tÇn sè thÊp cã thÓ ®−îc ®¸nh gi¸
th«ng qua chÝnh sai sè nµy, tøc lµ sai sè ®éng häc cña xÝch bao h×nh cña m¸y. Sai
sè l¨n r¨ng lµ sai sè lín nhÊt vÒ gãc quay gi÷a b¸nh r¨ng gia c«ng vµ dông cô c¾t
r¨ng (dao phay r¨ng), tÝnh b»ng gi©y gãc. Ng−êi ta cã thÓ ®o trùc tiÕp gi¸ trÞ cña
Fcr trªn m¸y c¾t r¨ng.
Sai sè tiÕp tuyÕn tÇn sè cao lµ nguyªn nh©n ph¸t sinh ra sai sè g¾n liÒn
víi trôc vÝt vµ çc b¸nh r¨ng trung gian, ch¼ng h¹n ®é ®¶o cña chóng lµm cho bµn
m¸y mang ph«i quay kh«ng ®Òu víi sai sè cã tÇn sè quay cña ph«i, n lÇn sau mét
vßng quay cña ph«i. Lo¹i sai sè nµy g©y ra sù dÞch chuyÓn pr«fin r¨ng theo h−íng
128
tiÕp tuyÕn theo chu k× víi tÇn sè cao, nã ¶nh h−ëng ®Õn møc lµm viÖc ªm cña
truyÒn ®éng.
x
ma
W
W
mi
n
W
A B
C D
r0
H×nh 5-28. Dao ®éng kho¶ng ph¸p tuyÕn chung.
Sai sè tiÕp tuyÕn tÇn sè cao ®−îc thÓ hiÖn trªn b¸nh r¨ng b»ng sù thay ®æi
cña çc th«ng sè sau:
- §é dao ®éng kho¶ng çch t©m ®o sau mét r¨ng f ir" .
- Sai sè pr«fin r¨ng ffr.
- Sai sè b−íc r¨ng – fptr.
c. Sai sè h−íng trôc.
Sai sè h−íng trôc ph¸t sinh do ph−¬ng chuyÓn ®éng däc trôc ph«i cña dao
kh«ng song song víi ®−êng t©m ph«i gia c«ng, sai sè nµy ®−îc thÓ hiÖn b»ng çc
sai sè sau:
Fbr
H×nh 5-29. Sai sè h−íng r¨ng.

- Sai sè h−íng r¨ng Fbr, lµ kho¶ng çch gi÷a hai ®−êng th¼ng hoÆc ®−êng xo¾n
(tr−êng hîp r¨ng nghiªng) lÝ thuyÕt n»m trªn h×nh trô ®i qua gi÷a chiÒu cao r¨ng
vµ kÑp lÊy h−íng r¨ng thùc (h×nh 5-29).
129
- Sai sè h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ cña ®−êng tiÕp xóc Fkr, lµ kho¶ng çch ph¸p
tuyÕn gi÷a hai ®−êng th¼ng (1) n»m trong mÆt ph¼ng tiÕp tuyÕn víi h×nh trô c¬
së, song song víi ®−êng tiÕp xóc danh nghÜa vµ kÑp lÊy ®−êng tiÕp xóc thùc (2)
(h×nh 5-30).
Fk
1 r
Giíi h¹n phÇn
lµm viÖc cña pr«fin
2
H×nh 5-30. Sai sè h×nh d¹ng vµ vÞ trÝ cña ®−êng tiÕp xóc.
e. Sai sè pr«fin l−ìi c¾t cña dông cô.

Bao gåm sai sè h×nh d¹ng vµ gãc pr«fin cña l−ìi c¾t. Sai sè pr«fin l−ìi c¾t
trùc tiÕp g©y ra trªn b¸nh r¨ng gia c«ng sai sè pr«fin (ffr) vµ sai lÖch b−íc c¬ së
thùc vµ danh nghÜa ®o trong mÆt ph¼ng th¼ng gãc víi h−íng r¨ng (h×nh 5-31).
Çc sai sè nµy xuÊt hiÖn theo chu k× quay cña dao cã nghÜa lµ lÆp ®i lÆp l¹i
n lÇn sau mét vßng quay cña b¸nh r¨ng. Nã ¶nh h−ëng ®Õn møc lµm viÖc ªm vµ
møc tiÕp xóc mÆt r¨ng.
Pbt
h
fpbr
H×nh 5-31. Sai sè pr«fin.
5.4.3. §¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c truyÒn ®éng b¸nh r¨ng
Møc chÝnh x¸c cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua çc
møc chÝnh x¸c yªu cÇu cña truyÒn ®éng: møc chÝnh x¸c ®éng häc, møc lµm viÖc
ªm, møc tiÕp xóc mÆt r¨ng vµ møc ®é hë mÆt bªn.
a. §¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c ®éng häc
Møc chÝnh x¸c ®éng häc ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng chÝnh sai sè ®éng häc cña
b¸nh r¨ng (F’ir) lµ sai sè lín nhÊt vÒ gãc quay cña b¸nh r¨ng trong ph¹m vi mét
vßng quay khi nã ¨n khíp víi b¸nh r¨ng mÉu chÝnh x¸c (h×nh 5-32). Sai sè ®éng
130
häc lµ tæng hîp ¶nh h−ëng cña tÊt c¶ çc lo¹i sai sè gia c«ng ®Õn møc chÝnh x¸c
®éng häc “chØ tiªu tæng hîp”.
Møc chÝnh x¸c ®éng häc cã thÓ ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua mét hay mét cÆp
çc th«ng sè riªng ph¶n ¸nh ¶nh h−ëng cña sai sè h−íng t©m vµ sai sè tiÕp tuyÕn
tÇn sè thÊp, vÝ dô: Frr vµ Fvwr; Frr vµ Fcr … (b¶ng 5-25).
Fir
f
2
H×nh 5-32. Sai sè ®éng häc cña b¸nh r¨ng.

B¶ng 5-25.
Bé th«ng sè ®¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c cña b¸nh r¨ng trô.
Sè bé Th«ng sè ®¸nh gi¸, Dung sai – kÝ CÊp chÝnh x¸c khi
kÝ hiÖu hiÖu m≥1
Møc chÝnh x¸c ®éng häc
1 F’ir F’i 3–8
2 Fpr, Pprk Fp, Fpk 3–6
3 Fpr Fp 7–8
4 Frr, Fvwr Fr, Fvw 3–8
5 Frr, Fcr Fr, Fc 3–8
6 F”ir, Fvwr F’r, Fvw 5–8
7 F”ir, Fcr F”r, Fc 5–8
8 F”ir F”r 9 – 12
9 Frr Fr 7–8
Møc lµm viÖc ªm (víi εβ < 1,25)
1 f’ir fi 3–8
2 Fpbr, ffr Fpb, ff 3–8
3 Fpbr, fptr fpb, fpt 3–8
4 F”ir F”i 5–8
Møc tiÕp xóc r¨ng trong truyÒn ®éng
1 VÕt tiÕp xóc tæng - 3 – 11
2 Fβr Fβ 3 – 12
3 Fkr Fk 3 – 12
εβ – hÖ sè trïng khíp däc danh nghÜa
131
b) §¸nh gi¸ møc lµm viÖc ªm
Møc chÝnh x¸c lµm viÖc ªm ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng “sai sè ®éng häc côc bé”
cña b¸nh r¨ng – f’Ør lµ hiÖu sè lín nhÊt gi÷a çc gi¸ trÞ lín nhÊt vµ nhá nhÊt kÕ
tiÕp nhau cña sai sè ®éng häc côc bé cña b¸nh r¨ng (h×nh 5-33).
Sai sè ®éng häc côc bé lµ thµnh phÇn tÇn sè cao cña sai sè ®éng häc (thµnh
phÇn sai sè lÆp ®i lÆp l¹i n lÇn sau mét vßng quay cña b¸nh r¨ng). Nã chÝnh lµ sù
thay ®æi tèc ®é gãc tøc thêi, sinh ra gia tèc, g©y va ®Ëp vµ ån.
Sai sè ®éng häc côc bé thÓ hiÖn tæng hîp ¶nh h−ëng cña çc sai sè gia c«ng
®Õn møc lµm viÖc ªm – “ chØ tiªu tæng hîp”.
Møc chÝnh x¸c lµm viÖc ªm cßn ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua mét hoÆc mét
cÆp th«ng sè riªng ®Æc tr−ng cho ¶nh h−ëng cña sai sè h−íng t©m vµ tiÕp tuyÕn
tÇn sè cao vµ sai sè pr«fin l−ìi c¾t cña dông cô gia c«ng (xem b¶ng 5-25).
Sai sè ®éng häc b¸nh r¨ng
f'ir
1 vßng quay cña b¸nh r¨ng
H×nh 5-33. Sai sè ®éng häc côc bé.
VÝ dô cÆp th«ng sè fpbr, vµ ffr. Sai lÖch b−íc c¬ së (fpbr) chñ yÕu ®Æc tr−ng
cho ¶nh h−ëng cña sai sè gãc pr«fin r¨ng cña l−ìi c¾t. Sai sè pr«fin r¨ng (ffr) chñ
yÕu ®Æc tr−ng cho ¶nh h−ëng sai sè h−íng t©m vµ sai sè tiÕp tuyÕn tÇn sè cao.
c. §¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c tiÕp xóc
Møc chÝnh x¸c tiÕp xóc ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng chÝnh vÞ trÝ vµ diÖn tÝch vÕt tiÕp
xóc mÆt r¨ng cña b¸nh r¨ng trong truyÒn ®éng. VÕt tiÕp xóc lµ phÇn lµm viÖc cña
mÆt r¨ng cã vÕt tiÕp xóc víi r¨ng cña b¸nh r¨ng thø hai trong cÆp truyÒn sau khi
quay cÆp truyÒn ®éng cã t¶I (phanh h·m nhÑ) h×nh 5-34.
VÕt tiÕp xóc ®−îc ®¸nh gi¸ theo hai chiÒu.
hm
Theo chiÒu cao 100%
hp
Theo chiÒu dµi

(a − c ) cos β
B
Trong ®ã:
Hm – chiÒu cao trung b×nh cña vÕt tiÕp xóc;
132
Hp – chiÒu cao lµm viÖc cña r¨ng;
B – chiÒu réng b¸nh r¨ng;
Β – gãc nghiªng cña r¨ng, víi b¸nh r¨ng th¼ng cosβ = 1.
Møc chÝnh x¸c tiÕp xóc cßn ®−îc ®¸nh gi¸ theo çc th«ng sè riªng (b¶ng
5-25.
B
a
hp
hm
H×nh 5-34. VÞ trÝ vµ diÖn tÝch vÕt tiÕp xóc mÆt r¨ng.
Ngoµi sai sè gia c«ng ®· xÐt ë trªn sai sè l¾p r¸p b¸nh r¨ng trong truyÒn
®éng còng ¶nh h−ëng ®Õn møc tiÕp xóc mÆt r¨ng, vÝ dô nh− sai sè ®é song song –
fxr, ®é nghiªng fyr cña ®−êng t©m b¸nh r¨ng trong truyÒn ®éng (h×nh 5-35).
B
fy
fx
H×nh 5-35. Sai sè ®é song song – fxr, ®é nghiªng fyr.
c. §¸nh gi¸ møc ®é hë mÆt bªn

§é hë mÆt bªn Jn ®−îc x¸c ®Þnh trong mÆt ph¼ng th¼ng gãc víi ph−¬ng
r¨ng vµ tiÕp xóc víi h×nh trô c¬ së (h×nh 5-36). §é hë mÆt r¨ng trong truyÒn ®éng
®−îc ®¸nh gi¸ b»ng çch kiÓm tra ®é hë Jmin, lµ trÞ sè cho phÐp nhá nhÊt cña ®é
hë mÆt bªn. §èi víi nh÷ng truyÒn ®éng b¸nh r¨ng kh«ng ®iÒu chØnh vÞ trÝ t©m
133
b¸nh r¨ng th× ®é hë mÆt bªn ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua sai lÖch kho¶ng çch t©m,
far.
§èi víi b¸nh r¨ng ®iÒu chØnh th× ®é hë mÆt bªn ®−îc ®¸nh gi¸ th«ng qua
®é dÞch chuyÓn phô nhá nhÊt cña pr«fin gèc EHS (h×nh 5-36).
EHS
EH
TH
VÞ trÝ danh nghÜa
cña pr«fin gèc
H×nh 5-36. §é dÞch chuyÓn phô nhá nhÊt cña pr«fin gèc.
Khi kiÓm tra b¸nh r¨ng, ®é dÞch chuyÓn phô cña pr«fin gèc cã thÓ ®−îc
thay thÕ b»ng sai lÖch kho¶ng ph¸p tuyÕn chung nhá nhÊt Ew hoÆc sai lÖch nhá
nhÊt cña chiÒu dµy r¨ng Ec.
e. Bé th«ng sè ®¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c chÕ t¹o b¸nh r¨ng
§Ó kiÓm tra møc chÝnh x¸c chÕ t¹o b¸nh r¨ng ta dïng mét bé th«ng sè bao
gåm nh÷ng th«ng sè vµ nh÷ng cÆp th«ng sè ®¸nh gi¸ çc møc chÝnh x¸c vµ ®é hë
mÆt bªn (b¶ng 5-25).
ViÖc chän bé th«ng sè nµo lµ tuú thuéc vµo cÊp chÝnh x¸c b¸nh r¨ng vµ ®iÒu
kiÖn s¶n xuÊt, kiÓm tra ë tõng c¬ së s¶n xuÊt. VÝ dô nh− khi ta kh«ng cã dông cô
kiÓm tra mét phÝa pr«fin r¨ng th× chóng ta kh«ng thÓ chän ®−îc çc th«ng sè nh−:
sai sè tÝch luü b−íc Fpr sai lÖch b−íc r¨ng fptr …
Chän bé th«ng sè cÇn ph¶i kÕt hîp sao cho kiÓm tra ®¬n gi¶n nhÊt, sè dông
cô sö dông Ýt nhÊt, vÝ dô khi chän th«ng sè ®¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c ®éng häc lµ
Fir" th× sö dông ngay th«ng sè Fir" ®Ó ®¸nh gi¸ møc lµm viÖc ªm.
5.4.4. Dung sai vµ cÊp chÝnh x¸c cña b¸nh r¨ng vµ truyÒn ®éng
a. CÊp chÝnh x¸c.
Theo TCVN 1067 – 84, th× tuú theo møc chÝnh x¸c chÕ t¹o b¸nh r¨ng vµ
truyÒn ®éng mµ ng−êi ta ph©n ra 12 cÊp chÝnh x¸c tõ cÊp 1 ®Õn cÊp 12. CÊp 1 lµ
møc chÝnh x¸c cao nhÊt, cÊp 12 lµ thÊp nhÊt. ë cÊp 1 vµ 2 hiÖn ch−a qui ®Þnh trÞ
134
sè dung sai vµ sai lÖch giíi h¹n cho phÐp cña çc th«ng sè. §ã lµ 2 cÊp chÝnh x¸c
dïng cho sù ph¸t triÓn sau nµy.
ë mçi cÊp chÝnh x¸c tiªu chuÈn quy ®Þnh gi¸ trÞ dung sai vµ sai lÖch giíi
h¹n cho phÐp cña çc th«ng sè ®¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c:
- Møc chÝnh x¸c ®éng häc.
- Møc lµm viÖc ªm.
- Møc tiÕp xóc bÒ mÆt r¨ng.
Cô thÓ tham kh¶o thªm phô lôc 6. Tiªu chuÈn quy ®Þnh dung sai cho b¸nh
r¨ng th©n khai cã m«®un m = 1 ÷ 55 mm vµ ®−êng kÝnh vßng chia ®Õn 6300 mm.
Hai møc cuèi cïng kh«ng ®−îc cao qu¸ 2 cÊp hoÆc thÊp qu¸ 1 cÊp so víi møc
chÝnh x¸c ®éng häc. Møc tiÕp xóc bÒ mÆt r¨ng kh«ng ®−îc thÊp h¬n cÊp chÝnh
x¸c cña møc lµm viÖc ªm.
b. Chän cÊp chÝnh x¸c cho truyÒn ®éng b¸nh r¨ng
QuyÕt ®Þnh cÊp chÝnh x¸c cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng ph¶i dùa vµo ®iÒu kiÖn
lµm viÖc cô thÓ cña truyÒn ®éng, nh÷ng yªu cÇu vÒ ®é chÝnh x¸c ®éng häc, møc
lµm viÖc ªm kh«ng ån, kh«ng cã chÊn ®éng, c¨n cø vµo tèc ®é vßng vµ c«ng suÊt
cña truyÒn ®éng. X¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c cã thÓ b»ng tÝnh to¸n hoÆc dùa theo
kinh nghiÖm, theo çc b¶ng tiªu chuÈn.
Chän cÊp chÝnh x¸c b»ng tÝnh to¸n lµ chÝnh x¸c nhÊt. VÝ dô xuÊt ph¸t tõ tÝnh
to¸n xÝch ®éng häc ta x¸c ®Þnh ®−îc sai sè ®éng häc cho phÐp cña b¸nh r¨ng, dùa
vµo ®ã mµ ta chän cÊp chÝnh x¸c thÝch hîp cña møc chÝnh x¸c ®éng häc. Tõ tÝnh
to¸n ®é bÒn chÞu lùc cña r¨ng ta x¸c ®Þnh ®−îc diÖn tÝch tiÕp xóc mÆt r¨ng cho
phÐp, tõ ®ã ta chän ®−îc cÊp chÝnh x¸c cña møc chÝnh x¸c tiÕp xóc… TÊt nhiªn
nh÷ng bµi to¸n nh− vËy lµ khã vµ phøc t¹p, ta th−êng gÆp trong çc tµi liÖu tÝnh
to¸n ®é bÒn vµ ®é chÝnh x¸c cña çc truyÒn ®éng vµ c¬ cÊu. ChÝnh v× vËy trong
thiÕt kÕ m¸y th−êng chóng ta chän theo kinh nghiÖm, cã nghÜa lµ cÊp chÝnh x¸c
cña truyÒn ®éng thiÕt kÕ ®−îc chän nh− cÊp chÝnh x¸c cña truyÒn ®éng ®· sö
dông trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm viÖc t−¬ng tù. VÝ dô ph−¬ng ph¸p chän theo
b¶ng: c¨n cø vµo çc tµi liÖu kh¸i qu¸t ghi trong b¶ng 6-1 phô lôc 6 (trong ®ã nªu
®iÒu kiÖn lµm viÖc, ph¹m vi sö dông vµ tèc ®é vßng t−¬ng øng víi tõng cÊp chÝnh
x¸c) ta sÏ chän ®−îc cÊp chÝnh x¸c cña truyÒn ®éng thiÕt kÕ.
Çc møc chÝnh x¸c cña truyÒn ®éng cã thÓ ®−îc chän ë çc cÊp chÝnh x¸c
kh¸c nhau. VÝ dô truyÒn ®éng trong çc hép tèc ®é th× yªu cÇu chñ yÕu lµ truyÒn
tèc ®é vßng nªn møc chÝnh x¸c lµm viÖc ªm cã thÓ ë cÊp cao h¬n møc chÝnh x¸c
®éng häc vµ tiÕp xóc. Nh−ng sù chªnh lÖch cÊp chÝnh x¸c cña çc møc ph¶i tu©n
theo quy ®Þnh sau (quy ®Þnh rót ra tõ thùc tÕ chÕ t¹o vµ sö dông); møc lµm viÖc
ªm ë cÊp chÝnh x¸c cao h¬n kh«ng qu¸ hai cÊp vµ thÊp h¬n kh«ng qu¸ mét cÊp so
135
víi møc chÝnh x¸c ®éng häc, møc chÝnh x¸c tiÕp xóc cã thÓ ë cÊp chÝnh x¸c cao
h¬n mét cÊp ho¨c thÊp h¬n mét cÊp so víi møc lµm viÖc ªm.
c. D¹ng ®èi tiÕp mÆt r¨ng vµ dung sai ®é hë mÆt bªn cña r¨ng Tjn.
D¹ng ®èi tiÕp cña cÆp b¸nh r¨ng ®−îc ®Æc tr−ng bëi ®é hë mÆt bªn r¨ng
nhá nhÊt Jnmin (®é hë gi÷a çc bÒ mÆt kh«ng lµm viÖc cña çc r¨ng trong bé
truyÒn). TCVN1067-84 qui ®Þnh 6 d¹ng ®èi tiÕp (H, E, D, C, B, A) cho truyÒn
®éng b¸nh r¨ng trô, c«n, hyp«it vµ truyÒn ®éng trôc vÝt trô cã m«®un
m≥1÷55mm cïng çc ®é hë mÆt r¨ng cÇn thiÕt t−¬ng øng ®éc lËp víi çc cÊp
chÝnh x¸c (h×nh 5-37). D¹ng H cã gi¸ trÞ ®é hë mÆt bªn nhá nhÊt b»ng 0 (Jnmin =
0) vµ ®é hë t¨ng dÇn tõ H ®Õn A.
MiÒn dung sai
®é hë mÆt r¨ng A
B
C
D
E §é hë mÆt r¨ng
H cÇn thiÕt Jn min
H×nh 5-37. Çc d¹ng ®èi tiÕp cña cÆp b¸nh ¨n khíp.
Trong ®iÒu kiÖn lµm viÖc b×nh th−êng th× sö dông d¹ng ®èi tiÕp B, d¹ng
®−îc dïng phæ biÕn trong chÕ t¹o c¬ khÝ.
Tiªu chuÈn còng quy ®Þnh 8 miÒn dung sai cña ®é hë mÆt bªn r¨ng (Tjn), kÝ
hiÖu lµ: h, d, c, b, a,, z, y, x. Tuú theo kÝch th−íc kÕt cÊu vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc
cña truyÒn ®éng b¸nh r¨ng mµ ng−êi thiÕt kÕ chän d¹ng ®èi tiÕp vµ miÒn dung sai
cña ®é hë mÆt bªn.
VÝ dô: cã thÓ chän d¹ng ®èi tiÕp B vµ miÒn dung sai b, còng cho phÐp
chän d¹ng ®èi tiÕp B vµ miÒn dung sai kh«ng t−¬ng øng, miÒn dung sai a ch¼ng
h¹n.
d. Ghi kÝ hiÖu cÊp chÝnh x¸c vµ d¹ng ®èi tiÕp trªn b¶n vÏ
Trªn b¶n vÏ thiÕt kÕ chÕ t¹o b¸nh r¨ng th× cÊp chÝnh x¸c vµ d¹ng ®èi tiÕp
®−îc ghi kÝ hiÖu nh− sau:
VÝ dô 1: 7 – 8 – 8 B. TCVN 1067 – 84.
Tõ tr¸i sang ph¶i lÇn l−ît kÝ hiÖu lµ:
7 – CÊp chÝnh x¸c cña møc chÝnh x¸c ®éng häc.
8 – CÊp chÝnh x¸c cña møc lµm viÖc ªm.
136
8 – CÊp chÝnh x¸c cña møc tiÕp xóc r¨ng.
B – D¹ng ®èi tiÕp mÆt r¨ng.
VÝ dô 2: 7-8-6 Bb. TCVN 1067-84
7 - CÊp chÝnh x¸c cña møc chÝnh x¸c ®éng häc.
8 - CÊp chÝnh x¸c cña møc lµm viÖc ªm.
6 - CÊp chÝnh x¸c cña møc tiÕp xóc.
B - D¹ng ®èi tiÕp mÆt r¨ng.
b - D¹ng dung sai ®é hë mÆt r¨ng.
137
Ch−¬ng 6
C¬ së kü thuËt ®o
6.1. kh¸i niÖm vÒ kiÓm tra vμ ®o l−êng

6.1.1. Kh¸i niÖm vÒ ®o l−êng
§o l−êng lµ viÖc ®Þnh l−îng ®é lín cña mét ®èi t−îng ®o. §ã lµ viÖc thiÕt
lËp mèi quan hÖ gi÷a ®¹i l−îng cÇn ®o vµ mét ®¹i l−îng cã cïng tÝnh chÊt vËt lý
®−îc qui ®Þnh lµm ®¬n vÞ ®o.
Thùc chÊt ®ã lµ viÖc so s¸nh ®¹i l−îng cÇn ®o víi ®¬n vÞ ®o ®Ó t×m ra tû lÖ
gi÷a chóng. §é lín cña ®èi t−îng ®o ®−îc biÓu diÔn b»ng trÞ sè cña tû lÖ nhËn
®−îc kÌm theo ®¬n vÞ ®o dïng khi so s¸nh.
VÝ dô: §¹i l−îng ®o lµ Q ®¬n vÞ ®o lµ q, khi so s¸nh ta cã tû lÖ gi÷a chóng
Q
lµ: =u
q
KÕt qu¶ ®o sÏ ®−îc biÓu diÔn lµ : Q= q.u
ViÖc chän ®é lín cña ®¬n vÞ ®o kh¸c nhau khi so s¸nh th× kÕt qu¶ ®o sÏ cã
trÞ sè Q kh¸c nhau. CÇn chän ®¬n vÞ ®o sao cho biÓu diÔn kÕt qu¶ ®o gän, ®¬n
gi¶n , tr¸nh nhÇm lÉn trong ghi chÐp vµ tÝnh to¸n. KÕt qu¶ ®o cuèi cïng cÇn biÓu
diÔn theo ®¬n vÞ hîp ph¸p.
§¬n vÞ ®o lµ yÕu tè chuÈn mùc dïng ®Ó so s¸nh. V× vËy ®é chÝnh x¸c cña
®¬n vÞ ®o sÏ ¶nh h−ëng ®Õn ®é chÝnh x¸c cña phÐp ®o. §é lín cña ®¬n vÞ ®o cÇn
®−îc qui ®Þnh thèng nhÊt míi ®¶m b¶o ®−îc viÖc thèng nhÊt trong giao dÞch, mua
b¸n, chÕ t¹o s¶n phÈm ®Ó thay thÕ l¾p lÉn.
§¬n vÞ ®o c¬ b¶n vµ ®¬n vÞ ®o dÉn suÊt hîp thµnh hÖ thèng ®¬n vÞ vµ ®−îc
quy ®Þnh trong b¶ng ®¬n vÞ ®o hîp ph¸p cña nhµ n−íc dùa trªn qui ®Þnh cña hÖ
thèng ®o l−êng thÕ giíi SI.
6.1.2. Kh¸i niÖm vÒ kiÓm tra
KiÓm tra lµ viÖc xem xÐt chÊt l−îng thùc cña ®èi t−îng cã n»m trong giíi
h¹n cho phÐp ®· ®−îc qui ®Þnh hay kh«ng. Giíi h¹n cho phÐp lµ çc sai lÖch cho
phÐp trong dung sai s¶n phÈm mµ ng−êi thiÕt kÕ yªu cÇu phô thuéc vµo ®é chÝnh
x¸c cÇn thiÕt khi lµm viÖc cña s¶n phÈm. NÕu chÊt l−îng thùc n»m trong kho¶ng
sai lÖch cho phÐp th× s¶n phÈm ®−îc xem lµ ®¹t yªu cÇu, ng−îc l¹i s¶n phÈm bÞ
xem lµ háng hay kh«ng ®¹t yªu cÇu
VÝ dô: KiÓm tra lo¹t chi tiÕt trôc b»ng ca lÝp giíi h¹n nÕu:
dmin ≤ dth ≤ dmax th× çc chi tiÕt ®¹t yªu cÇu
dth ≤ dmin , dmax ≤ dth th× çc chi tiÕt kh«ng ®¹t yªu cÇu
138
6.1.3. Çc ph−¬ng ph¸p kiÓm tra
C¨n cø vµo môc ®Ých sö dông cña yÕu tè cÇn kiÓm tra ta cã hai ph−¬ng
ph¸p lµ kiÓm tra thu nhËn vµ kiÓm tra khi gia c«ng.
- KiÓm tra thu nhËn (kiÓm tra thô ®éng): Nh»m ph©n lo¹i s¶n phÈm thµnh
çc s¶n phÈm ®¹t vµ kh«ng ®¹t.
- KiÓm tra khi gia c«ng (kiÓm tra tÝch cùc) Th«ng qua viÖc theo dâi sù thay
®æi cña th«ng sè kiÓm tra ®Ó t¸c ®éng ng−îc l¹i vµo hÖ thèng c«ng nghÖ nh»m
®iÒu khiÓn hÖ thèng c«ng nghÖ sao cho s¶n phÈm ®−îc t¹o ra ®¹t yªu cÇu.
C¨n cø vµo møc ®é phøc t¹p cña th«ng sè kiÓm tra chia ra thµnh ph−¬ng
ph¸p kiÓm tra yÕu tè vµ kiÓm tra tæng hîp.
- KiÓm tra yÕu tè: §−îc thùc hiÖn riªng víi mét th«ng sè, th−êng lµ çc
th«ng sè quan träng, ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi chÊt l−îng s¶n phÈm.
- KiÓm tra tæng hîp: lµ kiÓm tra ®ång thêi sù ¶nh h−ëng cña çc yÕu tè tíi
chÊt l−îng chung cña s¶n phÈm.
VÝ dô: khi kiÓm tra bé phËn ®Èy vÒ cña sóng AK xem cã tù ®éng rót vá
®¹n vµ n¹p ®¹n khi b¾n hay kh«ng lµ kiÓm tra bé phËn. KiÓm tra tÝnh n¨ng chiÕn
kü thuËt cña sóng AK khi b¾n lµ kiÓm tra tæng hîp.
6.1.4. Ph−¬ng ph¸p ®o- s¬ ®å ®o
a. Ph−¬ng ph¸p ®o
Ph−¬ng ph¸p ®o lµ çch thøc, thñ thuËt ®Ó x¸c ®Þnh th«ng sè cÇn ®o. ®ã lµ
tËp hîp mäi c¬ së khoa häc cã thÓ ®Ó thùc hiÖn phÐp ®o, trong ®ã nãi râ nguyªn
t¾c ®Ó x¸c ®Þnh th«ng sè ®o. Çc nguyªn t¾c nµy chØ cã thÓ dùa trªn c¬ së mèi
quan hÖ to¸n häc hay vËt lý cã liªn quan tíi ®¹i l−îng ®o.
VÝ dô:
§o b¸n kÝnh cung trßn dùa vµo çc yÕu tè trong cung:
h S2
R= + trong ®ã S lµ ®é dµi d©y cung, h lµ chiÒu cao cung. (xem
2 8h
h×nh 6-1).
h
R
S
H×nh 6-1. §o b¸n kÝnh cung trßn.

139
ViÖc chän mèi quan hÖ nµo trong çc mèi quan hÖ cã thÓ víi th«ng sè ®o
phô thuéc vµo ®é chÝnh x¸c yªu cÇu víi ®¹i l−îng ®o, trang thiÕt bÞ hiÖn cã, kh¶
n¨ng t×m hoÆc tù chÕ t¹o ®−îc. Mèi quan hÖ sao cho ®¬n gi¶n, dÔ thùc hiÖn.
Dùa vµo quan hÖ gi÷a ®Çu ®o vµ chi tiÕt chia thµnh:
- Ph−¬ng ph¸p ®o tiÕp xóc: Gi÷a chi tiÕt cÇn ®o vµ ®Çu ®o tån t¹i mét ¸p
lùc gäi lµ ¸p lùc ®o. VÝ dô nh− ®o b»ng çc dông cô ®o c¬ khÝ, quang c¬, ®iÖn tiÕp
xóc ...khi ¸p lùc ®o kh«ng æn ®Þnh sÏ lµm cho kÕt qu¶ ®o kh«ng æn ®Þnh. VÝ dô:
®o b»ng th−íc cÆp ch¼ng h¹n, ¸p lùc ®o do tay ng−êi ®o t¸c dông lªn phÇn th−íc
phô qua çc lÇn ®o kh«ng ®Òu dÉn ®Õn kÕt qu¶ çc lÇn ®o kh¸c nhau. Khi ®o b»ng
pan me ®o ngoµi, ¸p lùc ®o ®−îc khèng chÕ bëi c¬ cÊu cãc khi ®Çu ®o tiÕp xóc
víi chi tiÕt nªn kÕt qu¶ çc lÇn ®o sÏ chÝnh x¸c h¬n. Tuy nhiªn khi ®o tiÕp xóc çc
chi tiÕt cã ®é cøng, kh«ng ®µn håi, biÕn d¹ng ...kÕt qu¶ ®o rÊt æn ®Þnh.
- Ph−¬ng ph¸p ®o kh«ng tiÕp xóc: lµ khi ®o kh«ng cã ¸p lùc ®o gi÷a chi
tiÕt vµ yÕu tè ®o nh− ®o b»ng m¸y quang häc. VÝ dô: khi ®o çc chi tiÕt lµm b»ng
vËt liÖu mÒm, çc chi tiÕt nhá, máng, dÔ biÕn d¹ng th× dïng ph−¬ng ph¸p ®o
kh«ng tiÕp xóc v× ¸p lùc ®o khi ®o kh«ng tiÕp xóc lµ kh«ng cã nªn sÏ kh«ng g©y
ra sai sè do biÕn d¹ng khi ®o.
Dùa vµo quan hÖ gi÷a gi¸ trÞ chØ thÞ trªn dông cô ®o vµ gi¸ trÞ chØ thÞ cña
®¹i l−îng ®o chia thµnh:
- Ph−¬ng ph¸p ®o tuyÖt ®èi: gi¸ trÞ chØ thÞ trªn dông cô ®o lµ gi¸ trÞ ®o
®−îc. Ph−¬ng ph¸p nµy ®¬n gi¶n, Ýt nhÇm lÉn, tuy nhiªn do hµnh tr×nh ®o dµi nªn
kÕt qu¶ ®o kÐm chÝnh x¸c.
- Ph−¬ng ph¸p ®o so s¸nh: gi¸ trÞ chØ thÞ trªn dông cô ®o chØ cho ta sai
lÖch gi÷a gi¸ trÞ ®o vµ gi¸ trÞ cña chuÈn ®o khi chØnh “0” cho dông cô ®o. KÕt qu¶
®o lµ gi¸ trÞ chuÈn vµ gi¸ trÞ chØ thÞ trªn thang ®o.
VÝ dô: Khi ®o ®−êng kÝnh cña chi tiÕt trôc trªn ®ång hå so, gi¸ trÞ chuÈn
khi chuÈn “0” lµ Q’ = φ20, khi ®o chØ thÞ trªn thang ®o lµ Δx = 0,12.
KÕt qu¶ ®o Q lµ:
Q = Q’ + Δx = 20 + 0,12 = 20,12
§é chÝnh x¸c cña ph−¬ng ph¸p ®o nµy cao h¬n ph−¬ng ph¸p ®o tuyÖt ®èi
vµ phô thuéc chñ yÕu vµo ®é chÝnh x¸c cña mÉu vµ qu¸ tr×nh chØnh “0”.
Dùa vµo quan hÖ gi÷a ®¹i l−îng cÇn ®o vµ ®¹i l−îng ®−îc ®o chia thµnh:
- Ph−¬ng ph¸p ®o trùc tiÕp: gi¸ trÞ thang ®o cña ®¹i l−îng cÇn ®o cã cïng
thø nguyªn víi thø nguyªn cña ®¹i l−îng dïng lµm ®¬n vÞ ®o. VÝ dô nh− khi ®o
b»ng Pan me, Th−íc cÆp, M¸y ®o chiÒu dµi ... Ph−¬ng ph¸p nµy cho ®é chÝnh x¸c
cao nh−ng kÐm hiÖu qu¶.
140
- Ph−¬ng ph¸p ®o gi¸n tiÕp: KÕt qu¶ ®o lµ quan hÖ hµm gi÷a ®¹i l−îng cÇn
®o vµ ®¹i l−îng ®o. (VÝ dô khi ®o ®−êng kÝnh cña chi tiÕt R- ®¹i l−îng cÇn ®o
th«ng qua ®¹i l−îng ®o lµ S vµ h). Th«ng qua çc mèi quan hÖ to¸n häc hay vËt lý
rÊt phong phó, ®a d¹ng vµ rÊt hiÖu qu¶. Nh−ng nÕu hµm quan hÖ cµng phøc t¹p th×
kÕt qu¶ ®o l¹i kÐm chÝnh x¸c.
6.1.3. Çc nguyªn t¾c c¬ b¶n khi ®o
+ Nguyªn t¾c Abbe
Khi kiÓm ®o, nÕu chän kÝch th−íc ®o vµ kÝch th−íc mÉu n»m trªn mét
®−êng th¼ng th× kÕt qu¶ ®o ®¹t ®é chÝnh x¸c cao nhÊt.
+ Nguyªn t¾c xÝch kÝch th−íc ng¾n nhÊt
KÝch th−íc khi ®o ®−îc h×nh thµnh bëi mét sè kh©u cña dông cô ®o vµ
kÝch th−íc ®o, trong ®ã kÝch th−íc ®o lµ kh©u khÐp kÝn. Khi çc kh©u cña dông cô
®o Ýt nhÊt th× kÕt qu¶ ®o sÏ cã ®é chÝnh x¸c cao nhÊt. NghÜa lµ nÕu dông cô ®o
cµng ®¬n gi¶n Ýt kh©u khíp th× ®é chÝnh x¸c cµng cao.
+ Nguyªn t¾c chuÈn thèng nhÊt
Khi ®o, nÕu chän chuÈn ®o trïng víi chuÈn thiÕt kÕ vµ chuÈn c«ng nghÖ
th× kÕt qu¶ ®o lµ tèt nhÊt.
+ Nguyªn t¾c kinh tÕ
CÇn lîi dông çc thiÕt bÞ ®o phæ th«ng, thiÕt bÞ ®o s½n cã hoÆc çc thiÕt bÞ
g¸ l¾p tù trang bÞ nh»m ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c khi ®o trong ®iÒu kiÖn gi¸ thµnh
kh©u ®o lµ thÊp nhÊt.
6-2. mét sè ph−¬ng tiÖn ®o
6.2.1. C¨n mÉu
a. CÊu t¹o c¨n mÉu ®o chiÒu dµi
20
20
H×nh 6-2. C¨n mÉu ®o chiÒu dµi
C¨n mÉu lµ nh÷ng miÕng thÐp t«i cøng cã d¹ng h×nh khèi ch÷ nhËt xem
h×nh 6-2. Hai bÒ mÆt ®o ®èi diÖn cña c¨n mÉu ®−îc gia c«ng rÊt chÝnh x¸c vµ cã
®é bãng cao, bëi vËy chóng cã thÓ dÝnh chÆt khi ta Ðp mÉu nµy lªn mÉu kia. §iÒu
®ã cho phÐp tæ hîp chóng thµnh nh÷ng khèi c¨n mÉu cã kÝch th−íc kh¸c nhau.
141
C¨n mÉu cã thÓ dïng ®Ó:
- §o trùc tiÕp çc chi tiÕt hoÆc dông cô chÝnh x¸c kh¸c.
- §iÒu chØnh dông cô ®o vÒ vÞ trÝ “0” trong çc phÐp ®o so s¸nh.
- KiÓm tra ®é chÝnh x¸c kh¾c v¹ch cña çc dông cô ®o.
- TiÕn hµnh lÊy dÊu ®Æc biÖt chÝnh x¸c ....
b. Quy t¾c lËp khèi mÉu
-Tr−íc hÕt ph¶i chän çc mÉu mµ chóng cho ta b¾t ®Çu lµ phÇn ngh×n
milimÐt (micr«mÐt) cña kÝch th−íc khèi mÉu cÇn lËp.
- TiÕp ®ã chän çc mÉu cho trÞ sè lµ phÇn tr¨m milimÐt.
- Cuèi cïng chän çc mÉu cho trÞ sè lµ phÇn m−êi milimÐt vµ sè nguyªn
milimÐt.
§Ó ®¹t ®−îc çc trÞ sè ®ã cÇn ph¶i: TÝnh to¸n tuÇn tù kÝch th−íc khèi mÉu
cÇn ghÐp hoÆc theo phÇn d− t−¬ng øng cho ®Õn khi phÇn d− chØ cßn sè nguyªn
milimÐt, hoÆc lµ sè nguyªn céng víi 1/2 milimÐt.
PhÇn d− ®ã céng víi tæng trÞ sè çc kÝch th−íc cña mÉu nhá ®· chän sÏ lµ
mét hoÆc mét sè mÉu cã kÝch th−íc lín h¬n.
VÝ dô: CÇn lËp mét khèi mÉu cã kÝch th−íc lµ: 27,636 mm.
KÝch th−íc cña khèi mÉu cÇn lËp ®−îc chän nh− sau:
27,636 KÝch th−íc cÇn ghÐp
− 1,006
1,006 lµ mÉu thø nhÊt
26,630
− 1,130
1,130 lµ mÉu thø hai
25,500
− 5,500
5,500 lµ mÉu thø ba
20,000
20,000 lµ mÉu thø t−
KÕt qu¶ ghÐp kÝch th−íc: 27,636 víi 4 miÕng mÉu

Chó ý: sè mÉu lËp thµnh khèi mÉu cµng Ýt th× ®é chÝnh x¸c cña kÝch th−íc
do khèi mÉu t¹o thµnh cµng cao, bëi vËy khi chän kÝch th−íc çc mÉu ®Ó lËp
thµnh khèi mÉu ph¶i chän sao cho sè mÉu lµ Ýt nhÊt (th−êng lµ 2 ®Õn 4 mÉu).
c. Çc b−íc tiÕn hµnh ghÐp mÉu
Dïng çc bé mÉu trong phßng thÝ nghiÖm ®Ó thùc hµnh ghÐp mÉu theo çc
kÝch th−íc ®· cho.
Çc b−íc tiÕn hµnh ghÐp mÉu:
142
- Lau röa s¹ch çc mÉu ®· chän ®Ó ghÐp (tr−íc hÕt dïng x¨ng, sau dïng
cån, cuèi cïng lau b»ng dÎ, b«ng s¹ch). §Æc biÖt çc mÆt ghÐp cña mÉu ph¶i lau
röa thËt s¹ch.
- LÇn l−ît ghÐp çc mÉu theo thø tù kÝch th−íc mÉu nhá dÇn.
Chó ý: HÕt søc b¶o vÖ çc bÒ mÆt ghÐp cña mÉu.
6.2.2. Dông cô ®o cã thang ®o kiÓu du xÝch
a. Th−íc cÆp
+CÊu t¹o chung cña th−íc cÆp
a) b)
H×nh 6-3. Çc d¹ng th−íc cÆp
Th−íc cÆp dïng ®Ó ®o kÝch th−íc bªn ngoµi vµ bªn trong cña chi tiÕt. Trªn
h×nh 6-3 giíi thiÖu mét sè lo¹i th−íc cÆp th«ng dông. Çc bé phËn chñ yÕu cña
th−íc cÆp gåm: th©n th−íc- trªn ®ã cã kh¾c v¹ch chia milimÐt gäi lµ th−íc chÝnh,
®Çu ®o cè ®Þnh 1 g¾n liÒn víi th©n th−íc vµ ®Çu ®o di ®éng 2 cã g¾n th−íc phô.
Th−íc phô cã thÓ ®−îc kÑp chÆt ë vÞ trÝ cÇn thiÕt nhê vÝt h·m 4. Çc vÝt h·m 5,
khung 6, ®ai èc 7 vµ vÝt 8 lµ thuéc bé phËn dÞch chuyÓn tÕ vi cña ®Çu ®o di ®éng.
Çc mÆt ®o A dïng ®Ó ®o kÝch th−íc ngoµi, çc mÆt ®o B dïng ®Ó ®o kÝch th−íc
trong. Khi ®o kÝch th−íc bªn trong th× ph¶i céng thªm trÞ sè chiÒu dµy cña 2 ®Çu
®o (cã ghi trªn th−íc) vµo sè ®äc trªn th−íc míi ®−îc kÕt qu¶ ®o.
Çc th−íc cÆp ®−îc chÕ t¹o víi çc giíi h¹n ®o lín nhÊt lµ:
125 - 150 - 200 - 300 - 500 - 800 - 1000 - 1500 - 2000 mm.
+ Nguyªn t¾c chia v¹ch vµ çch ®äc sè ®o trªn th−íc
- Th−íc chÝnh trªn th©n th−íc cã kho¶ng chia lµ 1 mm hoÆc 0,5 mm.
- Th−íc phô g¾n trªn ®Çu ®o di ®éng cho phÐp ®äc chÝnh x¸c tíi 0,1; 0,05
hoÆc 0,02mm.
- Khi v¹ch sè 0 cña th−íc phô trïng v¹ch sè 0 cña th−íc chÝnh lµ khi th−íc
cÆp chØ 0. ë vÞ trÝ nµy çc hµm ®o tiÕp xóc víi nhau.
143
-Khi ®o kÝch th−íc chi tiÕt, ®Çu ®o di ®éng cã mang th−íc phô sÏ di
chuyÓn vµ kÝch th−íc ®o ®−îc lµ kho¶ng çch gi÷a çc v¹ch sè 0 cña th−íc chÝnh
vµ th−íc phô (h×nh 6-3).
-Nguyªn t¾c chia v¹ch.
Ta ký hiÖu :
i - gi¸ trÞ mçi kho¶ng chia trªn th−íc phô.
a - kho¶ng chia trªn th−íc chÝnh.
a’ - kho¶ng chia trªn th−íc phô.
n - sè kho¶ng chia trªn th−íc phô.
γ - m« ®un cña th−íc: γ-lµ mét sè nguyªn, th−êng γ=1, γ =2, cã thÓ γ
=3.
Mçi kho¶ng chia a’ cña th−íc phô bÐ h¬n mét, hai hoÆc ba (tuú theo γ = 1,
2 hoÆc 3) kho¶ng chia a cña th−íc chÝnh mét trÞ sè b»ng gi¸ trÞ mçi kho¶ng chia i
trªn th−íc phô. NghÜa lµ: a’ = γ a - i.
a
Gi¸ trÞ mçi kho¶ng chia i trªn th−íc phô ®−îc x¸c ®Þnh theo: i =
n
Çc lo¹i th−íc phô vµ thÝ dô vÒ ®äc sè theo th−íc phô giíi thiÖu trªn h×nh
6-4. VÝ dô : §äc sè ®o cña th−íc cÆp cã sè ®äc theo th−íc phô tíi 0,1 mm (xem
h×nh 6-5). NÕu phÇn nguyªn ®äc ®−îc ký hiÖu lµ A, phÇn thËp ph©n ký hiÖu lµ X,
vËy kÝch th−íc ®o ®−îc lµ A + X. Trªn h×nh 6-4 v¹ch 0 cña th−íc phô ®· qu¸ v¹ch
60 (60mm) trªn th−íc chÝnh, vËy A = 60 mm.
H×nh 6-4. Çc lo¹i th−íc phô vµ thÝ dô ®äc sè theo th−íc phô.
T×m trÞ sè X: v× kho¶ng chia a’ trªn th−íc phô bÐ h¬n 2 kho¶ng chia a trªn
th−íc chÝnh mét l−îng i (do γ = 2):
a’ = 2a-i => i = 2a – a’
144
Nªn v¹ch ®øng sau v¹ch 0 cña th−íc phô lµ v¹ch "1" sÏ ®øng sau v¹ch 62
trªn th−íc chÝnh 1 kho¶ng lµ X - i; v¹ch thø hai th−íc phô ®øng sau v¹ch 64 cña
th−íc chÝnh 1 kho¶ng X - 2i v..v. Cuèi cïng , mét v¹ch thø K nµo ®ã cña th−íc
phô sÏ trïng víi mét v¹ch nµo ®ã cña th−íc chÝnh, tøc lµ: X - K.i =0. Tõ ®ã cã: X
= K.i.
§Æc tÝnh cña

VÞ trÝ kh«ng ThÝ dô ®äc sè ®o
th−íc phô
a=1mm; a'=1,95
i=0,05mm; n=10
58,3mm
=2
a=1mm; a'=1,95
i=0,05mm; n=20 85,35mm
=2
a=1mm; a'=1,98
65,18mm
i=0,02mm; n=50
=1
a=1mm; a'=1,95
i=0,02mm; n=25
23,72mm
=1
H×nh 6-5. Çch ®äc gi¸ trÞ kÝch th−íc ®o ®−îc.

Nh− vÝ dô trªn : K = 5; i = 0,1 vËy X = K.i = 5 x 0,1= 0,5 mm.
VËy sè ®o ®äc ®−îc lµ : A + X = A + K.i = 60 + 0,5 = 60,5 mm.
Qua vÝ dô trªn, rót ra qui t¾c ®äc sè ®o nh− sau:
145
§äc phÇn nguyªn cña kÝch th−íc ®o ®−îc ë trªn th−íc chÝnh: Lµ sè v¹ch kÓ
tõ v¹ch 0 cña th−íc chÝnh ®Õn v¹ch ®øng tr−íc v¹ch 0 cña th−íc phô. Sau ®ã t×m
xem v¹ch thø mÊy cña th−íc phô trïng víi mét v¹ch nµo ®ã cña th−íc chÝnh, lÊy
sè v¹ch Êy nh©n víi gi¸ trÞ 1 kho¶ng chia cña th−íc phô (tøc lµ i) sÏ ®−îc phÇn
thËp ph©n cña kÕt qu¶ ®o.
b. Pan me ®o ngoµi
H×nh 6-6. Panme ®o ngoµi.

Pan me ®o ngoµi (h×nh 6-6) gåm çc bé phËn sau: th©n 1 g¾n chÆt vµo hµm
cè ®Þnh 3; bÒ mÆt ®o B lµ mÆt ®Çu cña vÝt tÕ vi 4 dÞch chuyÓn trong th©n 1; mÆt
®o A lµ mÆt ®Çu cña ®Çu ®o cè ®Þnh 5 l¾p chÆt trong hµm 3.
Chi tiÕt ®o ®−îc kÑp vµo gi÷a hai bÒ mÆt ®o A, B b»ng çch quay vÝt tÕ vi 4
th«ng qua con cãc 6 lµm cho mÆt ®Çu cña vÝt tÕ vi 4 di ®éng tÞnh tiÕn vÒ phÝa ®Çu
®o cè ®Þnh 5.
§Ó khèng chÕ ¸p lùc ®o kh«ng v−ît qu¸ giíi h¹n 9 Niu- t¬n (tr¸nh sai sè
cña phÐp ®o do lùc Ðp lín qu¸) khi quay vÝt tÕ vi 4 ®Ó kÑp chi tiÕt ta chØ ®−îc dïng
®Çu ®o cã c¬ cÊu con cãc 6. Khi lùc ®o b¾t ®Çu ®Õn giíi h¹n cho phÐp th× ®Çu con
cãc 6 quay mµ vÝt tÕ vi kh«ng quay n÷a, ®Çu ®o di ®éng dõng l¹i, lóc ®ã ®äc sè
®o. Vßng h·m 7 ®Ó cè ®Þnh vÝt tÕ vi khi cÇn thiÕt.
d. Pan me ®o trong
Pan me ®o trong giíi thiÖu trªn (h×nh 6-7), dïng ®Ó ®o çc kÝch th−íc lç, nã
gåm çc bé phËn: th©n 1 mang vÝt tÕ vi 4 nèi víi vßng h×nh c«n 2 b»ng ®ai èc 3,
146
trªn vßng h×nh c«n 2 cã kh¾c v¹ch vµ mÆt ®Çu lµ bÒ mÆt ®o di ®éng cña pan me;
®Çu ®o cè ®Þnh 5 ®−îc l¾p cè ®Þnh trªn th©n 1, nã cã thÓ thay ®æi (b»ng bé ®Çu ®o
kÌm theo) tuú theo kÝch th−íc lín hay nhá cña lç cÇn ®o. MÆt ®Çu cña ®Çu ®o cè
®Þnh 5 lµ mÆt ®o cè ®Þnh cña pan me; vÝt 6 dïng ®Ó cè ®Þnh ®Çu ®o di ®éng 4 khi
®äc sè ®o.
+ Çch ®äc sè trªn pan me
Gi¸ trÞ mçi kho¶ng chia cña th−íc chÝnh (trªn th©n 1- H×nh 6-8) lµ 0,5
mm. Khi vÝt tÕ vi mang vßng h×nh c«n cã kh¾c v¹ch quay 1 vßng th× nã tÞnh tiÕn
®−îc mét kho¶ng chia trªn th−íc chÝnh lµ 0,5 mm (b−íc cña vÝt tÕ vi s = 0,5
mm). Th−íc phô trªn vßng h×nh c«n 2 cã 50 v¹ch nªn gi¸ trÞ mçi kho¶ng chia
0,5
trªn th−íc phô lµ: = 0,01 mm.
50
H×nh 6-7. Pan me ®o trong.

2
1
20
1 10 30
40
10
11,60
H×nh 6-8. §äc trÞ sè ®o trªn pan me.
147
VËy th−íc chÝnh ®äc ®−îc tíi 0,5 mm, cßn th−íc phô ®äc ®−îc tíi
0,01 mm. Nh− vÞ trÝ trªn h×nh 6-8 sè ®o ®äc ®−îc lµ 11,60 mm.
6.2.3. Dông cô ®o cã thang ®o kiÓu chØ thÞ kim
a. §ång hå ®o trong
+ CÊu t¹o chung cña ®ång hå ®o trong
§ång hå ®o trong dïng ®Ó ®o çc kÝch th−íc bªn trong cña chi tiÕt.
KÕt cÊu cña ®ång hå ®o trong cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau th«ng dông nhÊt lµ
lo¹i ®ång hå ®o trong 2 ®iÓm tiÕp xóc cã cÇu lµm ®ång t©m nh− h×nh 6-9, çc bé
phËn chÝnh cña nã bao gåm:
11
1 6
10 13 12 5
2
3 4
H×nh 6-9. CÊu t¹o cña ®ång hå ®o lç s©u.
148
- Trong vá 1 cã kÑp chÆt ch©n ®o cè ®Þnh 3 b»ng ®ai èc 2, phÝa ®èi diÖn cã
l¾p trôc ®o di ®éng 5 nhê ®ai èc 4. Mét ®Çu cña èng 6 nèi víi èng 7 dïng ®Ó l¾p
®ång hå so 8. Trong èng 6 cã trôc di ®éng 9, d−íi t¸c dông cña lß xo 11 trôc 9
lu«n tiÕp xóc víi trôc ®o cña ®ång hå so 8.
- Sù dÞch chuyÓn cña trôc ®o 5 ®−îc chuyÓn qua ®ßn b¶y 10 vµ trôc 9 ®Õn
kim cña ®ång hå so. VÒ phÝa trôc ®o di ®éng cã cÇu lµm ®ång t©m 12 l¾p vµo vá.
D−íi t¸c dông cña lß xo 13, cÇu 12 t× s¸t vµo bÒ mÆt lç cña vËt ®o vµ x¸c ®Þnh vÞ
trÝ cña trôc dông cô ®o trong n»m trong mÆt ph¼ng cña tiÕt diÖn däc trôc cña lç.
- Trªn mÆt ®ång hå so cã chia 100 v¹ch, gi¸ trÞ mçi v¹ch chia lµ 0,01 mm
(mét phÇn tr¨m milimÐt).
+ Ph−¬ng ph¸p ®o
Ph−¬ng ph¸p ®o b»ng ®ång hå ®o trong lµ ph−¬ng ph¸p ®o so s¸nh, do ®ã
tr−íc khi ®o cÇn ph¶i ®iÒu chØnh kÝch th−íc theo c¨n mÉu. GhÐp khèi mÉu theo
kÝch th−íc danh nghÜa cña chi tiÕt cÇn ®o, sau ®ã ®Æt khèi mÉu vµo hµm ®iÒu
chØnh nh− h×nh 6-10, cho çc ®Çu ®o 3 vµ 5 cña ®ång hå ®o trong tiÕp xóc víi çc
mÆt trong cña hµm ®iÒu chØnh ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña kim chØ trªn ®ång hå so.
dH
H×nh 6-10. Hµm ®iÒu chØnh.

Bá hµm ®iÒu chØnh ra, ®−a ®ång hå ®o trong vµo lç cÇn ®o vµ l¾c nhÑ nã
quanh trôc ph¸p tuyÕn víi mÆt ph¼ng ®−êng kÝnh ®−îc ®o vµ trôc ®o 9. X¸c ®Þnh
trÞ sè sai lÖch cña kÝch th−íc ®−îc ®o trªn ®ång hå ®o so víi kÝch th−íc danh
nghÜa (so víi vÞ trÝ cña kim ®ång hå ®· ®iÒu chØnh theo hµm ®iÒu chØnh).
6.2.4. Dông cô ®o quang häc
à. ¤p ti mÐt kiÓu ®øng ИКВ
+ CÊu t¹o chung
èp ti mÐt kiÓu ®øng ИКВ dïng ®Ó ®o çc kÝch th−íc bªn ngoµi cña çc chi
tiÕt ®−îc chÕ t¹o chÝnh x¸c b»ng çch so s¸nh nã víi kÝch th−íc cña c¨n mÉu. Nã
149
cßn cã thÓ dïng ®Ó ®o ®−êng kÝnh cña d©y nhá, ®−êng kÝnh viªn bi vµ çc tÊm
máng cã çc mÆt song song...
HÖ thèng quang- c¬ cña dông cô ®−îc ®Æt trong mét èng h×nh th−íc thî
(h×nh 6-11). §Ó t¹o lùc ®o lµ 2 ± 0,2 N th× ®Çu ®o lu«n bÞ kÐo vÒ phÝa d−íi nhê
mét lß xo t¸c dông vµo nã.
H×nh 6-11. èp ti mÐt kiÓu ®øng ИКВ.

150
§ßn bÈy 10 dïng ®Ó nhÊc ®Çu ®o khi ®−a chi tiÕt cÇn ®o vµo hay lÊy chi tiÕt
ra.
Trô thÐp 11 cã ren ®Ó khi vÆn ®ai èc 19 sÏ lµm cho gi¸ ®ì 16 dÞch chuyÓn
trong tr−êng hîp cÇn dÞch chuyÓn nhiÒu vµ vÝt 20 ®Ó cè ®Þnh gi¸ 16 ë vÞ trÝ cÇn
thiÕt.
Bé phËn 17 dïng ®Ó g¸ çc thanh tú, nã ®−îc gi÷ chÆt trªn trô 11 b»ng vÝt
18. Bµn ®Ó vËt ®o 13 cã ®ai èc 14 ®Ó dÞch chuyÓn bµn lªn xuèng (dÞch chuyÓn
tinh) vµ vÝt kÑp 15 ®Ó cè ®Þnh bµn ë vÞ trÝ nhÊt ®Þnh.
§ai èc 22 dïng ®Ó ®iÒu chØnh cho bµn 13 th¼ng gãc víi trôc cña ®Çu ®o, nã
®−îc cè ®Þnh b»ng vÝt 23.
§Ìn chiÕu 25 th«ng qua g−¬ng A dïng ®Ó chiÕu s¸ng th−íc chia ®é.
Muèn ®äc sè ®o th× ph¶i nh×n ¶nh cña th−íc qua thÞ kÝnh 26.
+HÖ thèng quang häc cña m¸y
HÖ thèng quang häc h×nh 6-12 gåm çc phÇn tö:
H×nh 6-12. HÖ thèng quang häc cña èp ti mÐt kiÓu ®øng.
151
G−¬ng nhËn ¶nh 3 cã liªn hÖ víi ®Çu ®o, khi ®Çu ®o dÞch chuyÓn th× g−¬ng
3 nghiªng ®i mét gãc ϕ t−¬ng øng. ¶nh cña kÝch th−íc chia sÏ hiÖn lªn trong
mµn ¶nh n»m trªn mÆt tiªu cù cña vËt kÝnh 4. HÖ thèng chiÕu s¸ng cã g−¬ng
ph¼ng 7 vµ l¨ng kÝnh 8 ®Æt trong hép thÞ kÝnh. Trªn b¶n ph¼ng 6 cã th−íc chia
v¹ch vµ çc con sè, nã ®−îc ®Æt trong mÆt tiªu cù cña vËt kÝnh.
Nguyªn lý truyÒn ¶nh cña hÖ thèng quang häc nh− sau:
Çc tia s¸ng tõ g−¬ng 7 (nhËn ®−îc tõ hÖ thèng ®Ìn chiÕu) ®i qua l¨ng kÝnh
8 råi vµo th−íc, ®i qua l¨ng kÝnh 5, vËt kÝnh 4 vµ ®Õn g−¬ng 3 nã ph¶n chiÕu l¹i
vµ tia s¸ng quay vÒ vËt kÝnh 4 ®i qua l¨ng kÝnh 5, b¶n ph¼ng 6, thÞ kÝnh 9 råi tíi
m¾t ng−êi quan s¸t.
Khi ®Çu ®o cã sù dÞch chuyÓn theo chiÒu trôc, g−¬ng 3 sÏ nghiªng mét gãc ϕ, do
vËy ¶nh cña th−íc còng sÏ dÞch chuyÓn mét kho¶ng t−¬ng øng.
ë lo¹i dông cô ИКВ nµy nÕu ®Çu ®o dÞch chuyÓn 0,001 mm th× ¶nh cña
th−íc sÏ xª dÞch ®i mét v¹ch chia. NghÜa lµ gi¸ trÞ v¹ch chia cña th−íc lµ 0,001
mm.
Ph¹m vi ®o cña m¸y lµ:
- Theo chiÒu cao : 0 ÷ 180 mm
- §−êng kÝnh : 0 ÷ 150 mm
b. èp ti mÐt ngang
+ CÊu t¹o chung
èptimÐt ngang ИКГ dïng ®Ó ®o çc kÝch th−íc ngoµi vµ trong cña çc chi
tiÕt ®−îc chÕ t¹o chÝnh x¸c b»ng çch so s¸nh nã víi kÝch th−íc cña c¨n mÉu.
H×nh 6-13. èptimÐt ngang ИКГ.
152
Th©n ®Õ cña èptimÐt 9 ®−îc lµm tõ gang ®óc (h×nh 6-13), trªn çc dÉn
h−íng cña ®Õ l¾p ô chèng 10 vµ ô ®o 11 cã g¾n èng quang häc, ë gi÷a lµ bµn ®o
12. Th©n ®Õ ®−îc ®Æt trªn ba vÝt ®iÒu chØnh 13 nh»m ®iÒu chØnh vÞ trÝ n»m ngang
cña èptimÐt theo niv« trßn 14. ô chèng 10 n»m phÝa tr¸i cña bµn ®o cã thÓ dÞch
chuyÓn theo dÉn h−íng nhê v«l¨ng 15 vµ ®−îc kÑp chÆt b»ng vÝt 16, ë phÇn trªn
cña ô cã l¾p trô chèng 17 däc theo trôc ®o cña dông cô, bªn trong trô chèng cã
lâi cã thÓ dÞch chuyÓn. PhÝa tr¸i cña nã cã l¾p vÝt tÕ vi 18 nh»m môc ®Ých dÞch
chuyÓn lâi däc trôc, lâi ®−îc cè ®Þnh t¹i vÞ trÝ yªu cÇu b»ng vÝt 19 vµ phÝa ph¶i l¾p
®Çu ®o 20.
Trªn h×nh 6-14: ô ®o 11 n»m phÝa ph¶i cña bµn ®o, ®−îc dÞch chuyÓn b»ng
v«l¨ng 22 vµ ®−îc kÑp chÆt b»ng vÝt 23. PhÇn trªn cña ô cã l¾p èng quang häc
«ptimÐt 24. PhÇn tr−íc cña èng «ptimÐt cã l¾p g−¬ng.
Bµn ®o 12 ®−îc dïng ®Ó ®Þnh vÞ vµ g¸ kÑp çc chi tiÕt ®o vµ çc ®å g¸ ®o.
KÕt cÊu cña bµn ®¶m b¶o çc chuyÓn ®éng sau:
-DÞch chuyÓn th¼ng ®øng nhê v«l¨ng 25 vµ cè ®Þnh b»ng vit 26. Kho¶ng
n©ng dÞch bµn cã thÓ h¹n chÕ b»ng çc c÷ mµ vÞ trÝ cña chóng ®−îc x¸c ®Þnh vµ
cè ®Þnh b»ng çc vÝt 27 vµ 28.
H×nh 6-14. èptimÐt ngang ИКГ

-DÞch chuyÓn n»m ngang lµ dÞch chuyÓn vu«ng gãc víi trôc ®o, ®−îc thùc
hiÖn b»ng vÝt tÕ vi 29.
-ChuyÓn ®éng quay quanh trôc th¼ng ®øng ®−îc thùc hiÖn b»ng v« l¨ng 30.
-ChuyÓn ®éng nghiªng quanh trôc n»m ngang ®−îc thùc hiÖn b¨ng v« l¨ng
31 vµ ®−îc cè ®Þnh b¨ng v« l¨ng 32.
Bµn ®o cã 2 r·nh ch÷ T dïng ®Ó g¸ kÑp vËt ®o hoÆc ®å g¸ ®o.
+ HÖ thèng quang häc cña m¸y
153
Nguyªn lý hÖ thèng quang häc cña èptimÐt ngang ИКГ t−¬ng tù nh− cña
èptimÐt ®øng ИКВ.
c) KÝnh hiÓn vi dông cô lo¹i nhá мми-2т
+ CÊu t¹o chung cña мми-2т
H×nh d¸ng bªn ngoµi cña мми-2т nh− h×nh 6-15.
- Trªn ®Õ 1 cã bµn 2, nã cã thÓ dÞch chuyÓn theo hai h−íng th¼ng gãc víi
nhau nhê hai vÝt tÕ vi 3 vµ 4, trªn vÝt cã l¾p th−íc h×nh tang trèng (kiÓu th−íc phô
cña pan me) víi trÞ sè ®äc lµ 0,01 mm. Ngoµi ra bµn 2 cã thÓ quay xung quanh
trôc th¼ng ®øng mét gãc ± 150 so víi vÞ trÝ gi÷a cña nã.
- ChÝnh gi÷a bµn 2 cã mét lç, trªn ®ã ®Æt tÊm kÝnh trßn vµ khi ®o ®Æt çc
chi tiÕt cÇn ®o lªn trªn tÊm kÝnh ®ã.
- §Ó ®o çc chi tiÕt h×nh trô cã lç t©m, ë trªn bµn 2 cã çc phô tïng kÌm
theo (gåm çc khung gi÷ vµ mòi t©m).
5 8
11 9 7
3 10
2 14
4 12
H×nh 6-15. KÝnh hiÓn vi dông cô мми-2т .
- Trô ®øng 8 g¾n víi ®Õ 1 b»ng b¶n lÒ (trôc quay), cÇn gi÷ 9 dÞch chuyÓn
lªn xuèng theo thanh r¨ng trªn trô 8 nhê vÝt 7 vµ ®−îc cè ®Þnh ë vÞ trÝ cÇn thiÕt
b»ng vÝt 10. Trªn cÇn gi÷ 9 cã g¾n èng 11, trong ®ã cã vËt kÝnh vµ hÖ thèng l¨ng
kÝnh dïng ®Ó quan s¸t ¶nh cña chi tiÕt ®−îc ®o.
- Trô 8 cïng èng kÝnh cã thÓ nghiªng sang ph¶i vµ sang tr¸i 1 gãc 100. VÝt
14 dïng ®Ó ®iÒu chØnh ®é nghiªng ®ã víi trÞ sè v¹ch chia cña b¹c trªn vÝt lµ 10, ë
phÇn sau cña kÝnh hiÓn vi cã ®Æt bé phËn chiÕu s¸ng 12.
154
Trong hÖ thèng quang häc cña dông cô, ®é phãng ®¹i cña vËt kÝnh lµ 3 lÇn,
cña thÞ kÝnh lµ 10 lÇn nªn ®é phãng ®¹i tæng hîp cña thÞ kÝnh lµ: 3x 10 = 30 lÇn
+Çch ®äc sè ®o trªn kÝnh hiÓn vi мми-2т
Trong hÖ thèng quang häc, trªn b¶n ph¼ng kh¾c ®é di ®éng cã 2 phÇn:
-PhÇn gi÷a cña b¶n ph¼ng cã kh¾c 2 v¹ch chÊm vu«ng gãc víi nhau vµ 2
v¹ch liÒn hîp víi nhau mét gãc 600 (h×nh 6-16 a).
- ë phÇn kh¸c cña b¶n ph¼ng cã kh¾c mét th−íc chia gãc 3600 víi gi¸ trÞ
kho¶ng chia lµ 10 (kh«ng vÏ trªn h×nh) "b¶n ph¼ng kh¾c ®é di ®éng" quay ®−îc lµ
nhê tay quay 2.
H×nh 6-16a giíi thiÖu vïng quan s¸t cña kÝnh hiÓn vi ë ®Çu thÞ kÝnh vµ vïng
quan s¸t cña kÝnh hiÓn vi ®äc sè. Çc v¹ch nh×n thÊy trong vïng quan s¸t cña kÝnh
hiÓn vi ®−îc dïng ®Ó ®Æt chóng vµo vÞ trÝ thÝch øng víi ¶nh cña vËt ®o.
-
a) b)
H×nh 6-16. §äc sè ®o trªn kÝnh hiÓn vi мми-2т .
Trong kÝnh hiÓn vi ®äc sè, ta ®äc ®−îc sè ®o ë çc th−íc chia ®é vµ phót.
Nh− H×nh 6-16b vÞ trÝ cña th−íc chØ kÝch th−íc lµ 121035′ (v¹ch chia 121 cña
th−íc chia ®é trïng víi v¹ch 35 cña th−íc chia phót).
155
Ch−¬ng 7
Gi¶i chuçi kÝch th−íc
Trong çc ch−¬ng tr−íc chóng ta chØ míi xÐt ®Õn dung sai kÝch th−íc l¾p
ghÐp cña çc chi tiÕt trong çc mèi ghÐp th«ng dông (mèi ghÐp trô tr¬n, mèi ghÐp
then, mèi ghÐp ren tam gi¸c hÖ mÐt…) th−êng ®−îc quyÕt ®Þnh b»ng hai kÝch
th−íc.
Trong thùc tÕ nhiÒu tr−êng hîp sai sè cña mét kÝch th−íc do nhiÒu kÝch
th−íc t¹o thµnh. Nãi mét çch réng h¬n, sai sè vÒ yÕu tè h×nh häc (kÝch th−íc, ®é
®ång t©m…) cña m¸y hay bé phËn m¸y do nhiÒu chi tiÕt cã sai sè vÒ yÕu tè h×nh
häc t¹o thµnh.
ë ch−¬ng nµy sÏ tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n dung sai kÝch th−íc cña
chi tiÕt m¸y hay bé phËn m¸y do nhiÒu chi tiÕt l¾p thµnh. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n
dung sai cho kÝch th−íc còng cã thÓ øng dông ®Ó gi¶i bµi to¸n vÒ dung sai cña
mét vµi sai sè vÒ vÞ trÝ vµ h×nh d¹ng bÒ mÆt.
7.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n
7.1.1. Chuçi kÝch th−íc vµ ph©n lo¹i chuçi
a. Chuçi kÝch th−íc
A4
A1 A2 A3 A
A1 A A3
A2
a)
b)
z
A
A2 A3
A2
A1
A4
B1
0 A y
x A5
A1 B2
c) d)
H×nh 7-1. Çc lo¹i chuçi kÝch th−íc.

Chuçi kÝch th−íc lµ mét vßng khÐp kÝn çc kÝch th−íc (dµi hoÆc gãc) gi÷a
çc bÒ mÆt, ®−êng hoÆc ®iÓm cã quan hÖ víi nhau thuéc mét hay nhiÒu chi tiÕt
nèi tiÕp nhau trong mét ®¬n vÞ l¾p r¸p (h×nh 7-1).
Nh− vËy ®Ó h×nh thµnh chuçi kÝch th−íc ph¶i cã hai ®iÒu kiÖn:
- Çc kÝch th−íc cã quan hÖ ph¶i nèi tiÕp nhau
- Çc kÝch th−íc t¹o thµnh mét vßng khÐp kÝn, nghÜa lµ nÕu ta ®i mét chiÒu
theo çc kÝch th−íc cña chuçi th× sÏ trë vÒ ®iÓm xuÊt ph¸t.
b. Ph©n lo¹i chuçi kÝch th−íc
Chuçi kÝch th−íc cã nhiÒu lo¹i. Trong kü thuËt, cã thÓ ph©n chuçi kÝch
th−íc theo çc h×nh thøc sau:
* Dùa vµo sè l−îng chi tiÕt cã kÝch th−íc tham gia vµo chuçi, ta cã:
- Chuçi kÝch th−íc chi tiÕt:
Chuçi kÝch th−íc chi tiÕt lµ chuçi mµ çc kÝch th−íc cña chuçi thuéc vÒ
mét chi tiÕt (chuçi h×nh 7-1a vµ h×nh 7-1c)
- Chuçi kÝch th−íc l¾p ghÐp:
Chuçi kÝch th−íc l¾p ghÐp lµ chuçi mµ çc kÝch th−íc cña chuçi thuéc vÒ
çc chi tiÕt kh¸c nhau trong ®¬n vÞ l¾p r¸p (chuçi h×nh 7-1b).
* Dùa vµo vÞ trÝ t−¬ng quan gi÷a çc kÝch th−íc trong chuçi, ta cã:
- Chuçi kÝch th−íc ®−êng th¼ng:
Chuçi ®−êng th¼ng lµ chuçi mµ çc kÝch th−íc cña chuçi song song cã
ph−¬ng song song hoÆc trïng nhau, n»m trong cïng mÆt ph¼ng hoÆc çc mÆt
ph¼ng song song víi nhau (chuçi h×nh 7-1a vµ h×nh 7-1b).
Chuçi mÆt ph¼ng lµ chuçi mµ çc kÝch th−íc cña chuçi n»m trong cïng mét
mÆt ph¼ng cã hai hoÆc nhiÒu kh©u kh«ng song song víi nhau (chuçi h×nh 7-1c)
Chuçi kh«ng gian lµ çc kÝch th−íc cña chuçi n»m trong çc mÆt ph¼ng bÊt
kú, cã hai hoÆc nhiÒu kh©u kh«ng song song víi nhau (chuçi h×nh 7-1d) .
7.1.2. Kh©u vµ ph©n lo¹i kh©u:
Mçi kÝch th−íc cña chuçi ®−îc gäi lµ mét kh©u.
Dùa vµo ®Æc tÝnh cña kh©u, ng−êi ta ph©n kh©u lµm hai lo¹i lµ kh©u khÐp kÝn
vµ kh©u thµnh phÇn.
* Kh©u khÐp kÝn - ký hiÖu lµ A0 (hoÆc A∑)
Kh©u khÐp kÝn lµ kÝch th−íc nhËn ®−îc cuèi cïng sau qu¸ tr×nh gia c«ng
hoÆc l¾p r¸p.
Trong qu¸ tr×nh gia c«ng hoÆc l¾p r¸p, kh©u khÐp kÝn kh«ng ®−îc thùc hiÖn
trùc tiÕp, mµ lµ kÕt qu¶ cña sù thùc hiÖn çc kh©u thµnh phÇn, nªn kh©u khÐp kÝn
157
phô thuéc vµo kh©u thµnh phÇn c¶ vÒ kÝch th−íc danh nghÜa còng nh− dung sai,
sai lÖch.
Trong mét chuçi kÝch th−íc chØ cã mét kh©u khÐp kÝn vµ nã phô thuéc vµo
çc kh©u thµnh phÇn.
* Kh©u thµnh phÇn - Ký hiÖu lµ Ai (hoÆc Aj)
Kh©u thµnh phÇn lµ kÝch th−íc ®¹t ®−îc trong qu¸ tr×nh gia c«ng hoÆc cã
tr−íc trong qu¸ tr×nh l¾p r¸p. KÝch th−íc çc kh©u thµnh phÇn lu«n ®éc lËp víi
nhau.
VÝ dô: Chuçi kÝch th−íc l¾p r¸p h×nh 7-1b, çc kÝch th−íc A1, A2, A3 vµ A4
lµ çc kh©u thµnh phÇn v× chóng ®−îc h×nh thµnh do gia c«ng çc chi tiÕt t−¬ng
øng tr−íc khi l¾p chóng thµnh côm m¸y. Çc kÝch th−íc ®ã hoµn toµn ®éc lËp
nhau. KÝch th−íc (khe hë) A∑ lµ kh©u khÐp kÝn, nã ®−îc h×nh thµnh sau khi l¾p
çc chi tiÕt thµnh côm m¸y. KÝch th−íc khÐp kÝn A∑ phô thuéc hoµn toµn vµo
kÝch th−íc cña çc kh©u thµnh phÇn A1, A2, A3, A4 cña çc chi tiÕt tham gia l¾p
r¸p.
Còng t−¬ng tù nh− vËy, trong chuçi kÝch th−íc chi tiÕt h×nh 7-1a, muèn x¸c
®Þnh ®©u lµ kh©u thµnh phÇn, ®©u lµ kh©u khÐp kÝn, ph¶i dùa vµo tr×nh tù gia c«ng
çc kÝch th−íc, kh©u nµo h×nh thµnh sau cïng cña qu¸ tr×nh gia c«ng th× nã lµ
kh©u khÐp kÝn. Ch¼ng h¹n ta gia c«ng theo tuÇn tù: A1, ®æi ®Çu gia c«ng A3, A2
th× A∑ sÏ h×nh thµnh vµ hoµn toµn phô thuéc vµo çc kÝch th−íc A1, A2 vµ A3 nªn
A∑ lµ kh©u khÐp kÝn.
Kh©u thµnh phÇn cßn chia thµnh:
- Kh©u thµnh phÇn t¨ng (gäi t¾t lµ kh©u t¨ng).
Kh©u t¨ng lµ kh©u khi t¨ng kÝch th−íc cña chóng lµm kÝch th−íc kh©u khÐp
kÝn t¨ng vµ ng−îc l¹i.
VÝ dô: Trong chuçi kÝch th−íc h×nh 1a, A3 lµ kh©u t¨ng; cßn trong chuçi
kÝch th−íc h×nh 7-1b, A4 lµ kh©u t¨ng.
- Kh©u thµnh phÇn gi¶m (gäi t¾t lµ kh©u gi¶m)
Kh©u gi¶m lµ kh©u khi t¨ng kÝch th−íc cña chóng lµm kÝch th−íc kh©u khÐp
kÝn gi¶m vµ ng−îc l¹i.
VÝ dô: Çc kh©u A1, A2 trong chuçi kÝch th−íc h×nh 7-1a vµ çc kh©u A1,
A2, A3 trong chuçi kÝch th−íc h×nh 1b lµ çc kh©u gi¶m.
7.2. Gi¶i chuçi kÝch th−íc
Gi¶i chuçi kÝch th−íc lµ t×m mèi quan hÖ vÒ mÆt kÝch th−íc danh nghÜa,
dung sai vµ sai lÖch kÝch th−íc gi÷a çc kh©u thµnh phÇn Ai vµ kh©u khÐp kÝn A0
®Ó b¶o ®¶m yªu cÇu kü thuËt cña çc kÝch th−íc gia c«ng hoÆc yªu cÇu kü thuËt
158
cña mét côm l¾p r¸p cña m¸y. Qóa tr×nh ®ã chÝnh lµ viÖc gi¶i çc bµi to¸n chuçi
kÝch th−íc .
7.2.1. Bµi to¸n chuçi kÝch th−íc
Gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc lµ gi¶i mét trong hai bµi to¸n sau.
a. Bµi to¸n kiÓm tra (bµi to¸n thuËn)
Víi kÝch th−íc danh nghÜa, sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai ®· cho cña çc
kh©u thµnh phÇn Ai, ph¶i x¸c ®Þnh kÝch th−íc danh nghÜa, sai lÖch giíi h¹n vµ
dung sai cña kh©u khÐp kÝn A∑ xem kÝch th−íc kh©u A∑ cã n»m trong giíi h¹n
cho phÐp [A∑max] vµ [A∑min] theo yªu cÇu kü thuËt cña bé phËn m¸y hoÆc m¸y hay
kh«ng?
Ch¼ng h¹n víi çc kÝch th−íc danh nghÜa, sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai ®·
cho cña çc kh©u thµnh phÇn A1, A2, A3, A4 trong chuçi kÝch th−íc h×nh 7-1b, x¸c
®Þnh khe hë A∑ (kh©u khÐp kÝn) lµ bao nhiªu vµ cã n»m trong giíi h¹n cho phÐp
hay kh«ng?
b) Bµi to¸n thiÕt kÕ (bµi to¸n nghÞch)
Cho kÝch th−íc danh nghÜa, sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai cña kh©u khÐp kÝn
A∑ (tøc cho tr−íc yªu cÇu kü thuËt cña bé phËn m¸y hoÆc m¸y), chóng ta ph¶i
tÝnh to¸n x¸c ®Þnh kÝch th−íc danh nghÜa, sai lÖch giíi h¹n, dung sai cña çc kh©u
thµnh phÇn Ai (tøc cña çc chi tiÕt l¾p thµnh bé phËn m¸y hay m¸y ®ã).
Ch¼ng h¹n xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu kü thuËt cña khe hë cña mèi ghÐp gi÷a lç
nßng sóng cèi vµ ®−êng kÝnh ®ai ®Þnh h−íng cña ®¹n cèi, ng−êi thiÕt kÕ cÇn x¸c
®Þnh sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai ®−êng kÝnh lç nßng sóng vµ ®−êng kÝnh ®ai
®Þnh h−íng cña ®¹n. §ã còng chÝnh lµ nhiÖm vô mµ ng−êi thiÕt kÕ cÇn thùc hiÖn
khi tÝnh to¸n thiÕt kÕ bé phËn m¸y hoÆc m¸y.
7.2.2. Ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña bµi to¸n chuçi kÝch th−íc
§Ó gi¶i çc bµi to¸n chuçi kÝch th−íc, ph¶i x¸c lËp mèi quan hÖ vÒ kÝch
th−íc danh nghÜa, sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai gi÷a kh©u khÐp kÝn vµ çc kh©u
thµnh phÇn. Trong ®ã ph−¬ng tr×nh x¸c lËp mèi quan hÖ gi÷a kÝch th−íc danh
nghÜa cña kh©u khÐp kÝn víi kh©u thµnh phÇn ®−îc gäi lµ ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña
chuçi kÝch th−íc.
XÐt chuçi kÝch th−íc h×nh 7-1b, víi A∑ lµ kh©u khÐp kÝn vµ theo ®Þnh nghÜa
vÒ chuçi ta cã quan hÖ kÝch th−íc gi÷a A∑ vµ Ai nh− sau:
A4 - A1 - A2 - A3 - A∑ = 0
VËy A∑ = A4 - A1 - A2 - A3
159
Còng t−¬ng tù, xÐt chuçi kÝch th−íc h×nh 7-1c, chiÕu çc kÝch th−íc A1, A2
lªn ph−¬ng kÝch th−íc kh©u khÐp kÝn AΣ, ta cã mèi quan hÖ kÝch th−íc gi÷a AΣ vµ
Ai nh− sau:
AΣ = A1 cos α + A2sinα
Tõ çc tr−êng hîp trªn ta cã thÓ viÕt d¹ng tæng qu¸t cña ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n
cña chuçi kÝch th−íc nh− sau:
AΣ = λ1A1 + λ2A2 + ……. + λnAn
n
AΣ = ∑λ A
i =1
i i (7--1)
m P
HoÆc: AΣ = ∑λ A +∑λ
i =1
i i
J =1
j Aj (7 - 2)
Trong ®ã:
n = m + P - Tæng çc kh©u thµnh phÇn trong chuçi kÝch th−íc
m - tæng çc kh©u thµnh phÇn t¨ng cã trong chuçi kÝch th−íc
P - tæng çc kh©u thµnh phÇn gi¶m cã trong chuçi kÝch th−íc
i (hoÆc j) - lµ kh©u thµnh phÇn t¨ng (hoÆc gi¶m) thø i (hoÆc j).
λi - HÖ sè ¶nh h−ëng, biÓu thÞ møc ®é ¶nh h−ëng cña çc kh©u thµnh phÇn
®Õn kh©u khÐp kÝn v× çc kh©u thµnh phÇn lµ çc ®¹i l−îng ®éc lËp nhau nªn λi
®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
∂A Σ
λi = (Víi i = 1, 2, …, n)
∂A i
§èi víi chuçi ®−êng th¼ng λi = +1 ®èi víi kh©u t¨ng vµ λi = -1, ®èi víi kh©u
gi¶m (tøc λj = -1).
AS
A2sinα
A2cosα
AS
A2
α
A1
H×nh 7- 2: S¬ ®å chuyÓn ®æi tõ chuçi kÝch th−íc mÆt ph¼ng
sang chuçi kÝch th−íc ®−êng th¼ng.
§èi víi chuçi mÆt ph¼ng λi = cosα ®èi víi kh©u t¨ng vµ λi = - cosα ®èi víi
kh©u gi¶m (tøc λj = - cosα). Nh− vËy, khi gi¶i chuçi mÆt ph¼ng, ta ®−a chuçi mÆt
160
ph¼ng vÒ chuçi ®−êng th¼ng b»ng çch chiÕu çc kh©u thµnh phÇn Ai lªn ph−¬ng
cña kh©u khÐp kÝn AΣ, råi gi¶i chuçi ®−êng th¼ng cña h×nh chiÕu çc kh©u. H×nh
7- 2 lµ s¬ ®å chuyÓn ®æi chuçi kÝch th−íc mÆt ph¼ng (h×nh 7-1c) thµnh chuçi kÝch
th−íc ®−êng th¼ng.
Còng t−¬ng tù, khi gi¶i chuçi kh«ng gian ta còng ®−a vÒ çc chuçi ®−êng
th¼ng cña h×nh chiÕu çc kh©u thµnh phÇn trªn 3 trôc to¹ ®é vu«ng gãc.
7.2.3. Gi¶i chuçi kÝch th−íc
§Ó gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc, ng−êi ta th−êng dïng mét trong hai
ph−¬ng ph¸p sau:
- Gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn
toµn (hay cßn gäi lµ ph−¬ng ph¸p cùc ®¹i cùc tiÓu).
- Gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng kh«ng
hoµn toµn.
§Ó thuËn tiÖn cho viÖc gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc ng−êi ta tiÕn hµnh s¬
®å ho¸ chuçi, nghÜa lµ biÓu thÞ çc kÝch th−íc (kh©u) cña chuçi b»ng çc vÐct¬
nèi tiÕp nhau t¹o thµnh vßng khÐp kÝn. VÝ dô: Çc chuçi trªn h×nh 1 vµ h×nh7-2
®−îc s¬ ®å ho¸ thµnh çc chuçi t−¬ng øng ë h×nh 7-3 vµ h×nh 7-4.
A1 AS A2 A1 A2 A3 AS
A3 A4
H×nh 7-3. S¬ ®å ho¸ chuçi kÝch th−íc.
Tõ çc h×nh 7-3 vµ h×nh 7-4 ta cã nhËn xÐt nÕu vÐc t¬ kÝch th−íc (h×nh 7-3)
hoÆc vÐc t¬ h×nh chiÕu cña kÝch th−íc trªn ph−¬ng kh©u khÐp kÝn (h×nh 7-4) mµ
ng−îc chiÒu víi vÐc t¬ kÝch th−íc kh©u khÐp kÝn th× kh©u ®ã lµ kh©u t¨ng vµ
ng−îc l¹i.
AS
AS
A2cosα A2
A2sinα α
A1
H×nh 7-4. ChuyÓn chuçi kÝch th−íc mÆt ph¼ng

vÒ chuçi kÝch th−íc ®−êng th¼ng.
gi¶i chuçi kÝch th−íc ®−îc tiÕn hµnh theo çc b−íc sau:
+ B−íc 1: C¨n cø vµo b¶n vÏ, lËp vµ s¬ ®å ho¸ chuçi kÝch th−íc.
161
+ B−íc 2: X¸c ®Þnh çc kh©u bao gåm kh©u khÐp kÝn, çc kh©u thµnh
phÇn t¨ng, gi¶m. NÕu chuçi kÝch th−íc lµ chuçi kh«ng gian hoÆc mÆt ph¼ng
th× chuyÓn chóng vÒ chuçi ®−êng th¼ng. X¸c ®Þnh hÖ sè ¶nh h−ëng cña çc
kh©u t¨ng vµ kh©u gi¶m ®Õn kh©u khÐp kÝn.
+ B−íc 3: X¸c ®Þnh d¹ng bµi to¸n lµ bµi to¸n thuËn hay bµi to¸n
nghÞch.
+ B−íc 4: TiÕn hµnh gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc.
7.3. Gi¶i bμi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p ®æi
lÉn chøc n¨ng hoμn toμn
Khi gi¶i theo ph−¬ng ph¸p nµy th× dung sai cña çc kh©u thµnh phÇn vµ
kh©u khÐp kÝn ®−îc tÝnh sao cho chóng b¶o ®¶m tÝnh ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn toµn
ngay c¶ tr−êng hîp chóng cã çc gi¸ trÞ ë biªn cña miÒn ph©n t¸n kÝch th−íc mÆc
dï x¸c suÊt xuÊt hiÖn çc gi¸ trÞ ®ã rÊt nhá, trong thùc tÕ cã thÓ kh«ng xuÊt hiÖn
hoÆc rÊt h·n h÷u.
7.3.1. Gi¶i bµi to¸n thuËn (bµi to¸n kiÓm tra)
Theo c«ng thøc (7-2) ta nhËn thÊy kh©u khÐp kÝn AΣ cã gi¸ trÞ lín nhÊt khi
çc kh©u t¨ng cã gi¸ trÞ lín nhÊt (Aimax) vµ çc kh©u gi¶m cã gi¸ trÞ nhá nhÊt
(Ajmin) vµ ng−îc l¹i, nghÜa lµ:
m P
AΣmax = ∑ λ i A i max + ∑ λ j A i min
i =1 j=1
(7-3)
m P
Vµ: AΣmin = ∑ λ i A i min + ∑ λ j A i max
i =1 j=1
(7-4)
Nh− vËy, ë ®©y ta ®· tÝnh ®Õn tr−êng hîp xÊu nhÊt ®ã lµ tr−êng hîp gi¸ trÞ
kh©u khÐp kÝn cã x¸c suÊt rÊt bÐ (xem l¹i ch−¬ng 2), nh−ng ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ®æi
lÉn chøc n¨ng hoµn toµn ta ph¶i tÝnh to¸n.
Tõ çc c«ng thøc (7-2), (7-3) vµ (7-4) ta x¸c lËp ®−îc çc quan hÖ vÒ dung
sai vµ sai lÖch giíi h¹n gi÷a kh©u khÐp kÝn AΣ vµ çc kh©u thµnh phÇn Ai.
* Dung sai kh©u khÐp kÝn - TAΣ
Theo ®Þnh nghÜa dung sai ta cã
TAΣ = AΣmax - AΣmin (7-5)
Thay çc gi¸ trÞ cña (7-3) vµ (7-4) vµo (7-5) ta cã
m P ⎛ m P ⎞
TAΣ = ∑λ A i i max + ∑ λ j A j min - ⎜⎜ ∑ λ i A i min + ∑ λ jA j max ⎟⎟
i =1 j=1 ⎝ i =1 j =1 ⎠
m P n
TAΣ = ∑ λ TA − ∑ λ TA
i =1
i i
j =1
j j = ∑λ
i =1
i ⋅ TA i (7- 6a)
162
§èi víi chuçi kÝch th−íc ®−êng th¼ng
m +P
TAΣ = ∑ TA
i
i (7-6b)
Trong ®ã: TAi - Dung sai kh©u thµnh phÇn thø i cña chuçi
VËy: Dung sai kh©u khÐp kÝn b»ng tæng dung sai çc kh©u thµnh phÇn trong
chuçi.
Tõ c«ng thøc (7-6) ta nhËn thÊy: muèn t¨ng ®é chÝnh x¸c cña kh©u khÐp kÝn
hoÆc ta n©ng cao ®é chÝnh x¸c çc kh©u thµnh phÇn (tøc gi¶m TAi) trong chuçi
hoÆc gi¶m sè l−îng kh©u thµnh phÇn trong chuçi.
* X¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n kh©u khÐp kÝn
Theo ®Þnh nghÜa, sai lÖch giíi h¹n ®−îc tÝnh theo çc c«ng thøc
- Sai lÖch giíi h¹n trªn - ESΣ:
ESΣ = AΣmax - AΣ (7-7a)
- Sai lÖch giíi h¹n d−íi - EI0
EIΣ = AΣmin - AΣ (7-7b)
Thay çc gi¸ trÞ tõ çc c«ng thøc (7-3), (7-4) vµ 7-2) vµo çc c«ng thøc (7-
7a), (7-7b) ta cã:
- Sai lÖch giíi h¹n trªn kh©u khÐp kÝn ESΣ
m P m P
ESΣ = ( ∑ λ i A i max + ∑ λ j A j min )- ( ∑ λ i A i + ∑ λ j A j )
i =1 j =1 i =1 j =1
m P
ESΣ = ∑ λ ES + ∑ λ ei
i =1
i i
j=1
j j (7-8a)
- Sai lÖch giíi h¹n d−íi kh©u khÐp kÝn - EIΣ

m P m P
EIΣ = ( ∑ λ i A i min + ∑ λ j A j max )- ( ∑ λ i A i + ∑ λ j A j )
i =1 j=1 i =1 j =1
m P
EIΣ = ∑ λ EI + ∑ λ es
i =1
i i
j =1
j j (7-8b)
- §èi víi chuçi ®−êng th¼ng ta cã:

m P ⎤
ES Σ = ∑ ES i − ∑ ei j ⎥
i =1 ⎥ j =1
⎥ (7-8c)
m P
EI Σ = ∑ EI i − ∑ es j ⎥
⎥
i =1 j =1 ⎦
Trong ®ã ESi, EIi, esj, eij - lÇn l−ît lµ sai lÖch trªn, sai lÖch d−íi kh©u t¨ng vµ
kh©u gi¶m.
163
Sai lÖch trung b×nh - (h×nh 7-5)
Tõ h×nh vÏ, ta cã:
- §èi víi kh©u t¨ng - Etbi:
ESi + EI i
Etbi =
2
- §èi víi kh©u khÐp kÝn E0tb:
ES Σ + EI Σ
EΣtb = (7-9a)
2
+ µm TAi/2
ESi
Etbi
TAi/2
EIi
Kt danh nghÜa kh©u Ai
H×nh 7-5. Sai lÖch trung b×nh cña çc kÝch th−íc.
NÕu thay çc gi¸ trÞ tõ çc c«ng thøc (7-8a) va (7-8b) vµo c«ng thøc (7-9a)
ta cã:
m P
EΣtb = ∑ λ i E tbi + ∑ λ j E tbj
i =1 j=1
(7-9b)
§èi víi chuçi ®−êng th¼ng:

Thay c«ng thøc (7-8c) vµo (7-9a) ta cã:
m P
EΣtb = ∑ E tbi − ∑ E tbj
i =1 j=1
(7-9c)
VËy sai lÖch giíi h¹n kh©u khÐp kÝn tÝnh theo sai lÖch trung b×nh kh©u khÐp
kÝn theo c«ng thøc:
TA Σ
ESΣ = EΣtb + (7-10a)
2
TA Σ
EIΣ = EΣtb - (7-10b)
2
VËy çc c«ng thøc (7-2), (7-6), (7-8) hoÆc çc c«ng thøc (7-2), (7-6), (7-9),
(7-10) cho phÐp ta gi¶i bµi to¸n thuËn theo ph−¬ng ph¸p cùc ®¹i - cùc tiÓu.
164
VÝ dô 1: C¬ cÊu hÊt vá ®¹n nh− h×nh 7-6a. CÇn hÊt vá ®¹n quay mét gãc
quanh trôc cÇn hÊt vá ®¹n. Trôc cÇn hÊt vá ®¹n l¾p cè ®Þnh víi hép kho¸ nßng.
Khe hë gi÷a mÆt bªn cÇn hÊt vá ®¹n vµ mÆt bªn cña hép kho¸ nßng (A∑) chØ ®−îc
phÐp dao ®éng trong giíi h¹n tõ 0,05 ÷ 0,40 mm ®Ó b¶o ®¶m kh¶ n¨ng quay tù do
mµ dÞch chuyÓn däc trôc kh«ng lín cña cÇn hÊt vá ®¹n.
A2 A3 A
A1
A2 A3 b)
A
A1
a)
H×nh 7-6. Côm hÊt vá ®¹n.
NÕu çc chi tiÕt tham gia c¬ cÊu hÊt vá ®¹n cã kÝch th−íc vµ sai lÖch nh−
sau:
A1 = 124 ++00,,25
05 mm; A2 = 78 0−0, 08 mm ; A3 = 46 0−0 , 06 mm.
H·y kiÓm tra khe hë A∑ cã n»m trong giíi h¹n cho phÐp hay kh«ng nÕu l¾p
çc chi tiÕt trªn víi nhau?
Bµi gi¶i: §©y lµ d¹ng bµi to¸n thuËn (bµi to¸n kiÓm tra) cña chuçi kÝch
th−íc.
Ta cã thÓ gi¶i bµi to¸n theo sai lÖch giíi h¹n hoÆc sai lÖch trung b×nh cña
çc kh©u thµnh phÇn. Khi gi¶i bµi to¸n thuËn ta theo tr×nh tù sau:
* X¸c ®Þnh kh©u khÐp kÝn. Trong bµi to¸n nµy kh©u khÐp kÝn chÝnh lµ khe
hë A∑ gi÷a mÆt bªn cÇn hÊt vá ®¹n vµ mÆt bªn (®èi diÖn) cña hép kho¸ nßng
(chÝnh lµ yªu cÇu kü thuËt chung cña c¬ cÊu).
* S¬ ®å ho¸ chuçi - H×nh 7-6b lµ s¬ ®å ho¸ cña chuçi kÝch th−íc. §©y lµ
chuçi ®−êng th¼ng, nªn mäi tÝnh to¸n sau ®©y ta dïng c«ng thøc ®èi víi chuçi
®−êng th¼ng.
* X¸c ®Þnh tÝnh chÊt çc kh©u thµnh phÇn: Theo s¬ ®å chuçi, ta nhËn thÊy:
A1 lµ kh©u thµnh phÇn t¨ng nªn λ1 = +1, çc kh©u thµnh phÇn A2 vµ A3 lµ kh©u
165
thµnh phÇn gi¶m (chiÒu vÐct¬ kÝch th−íc cïng chiÒu víi vÐc t¬ kÝch th−íc A∑)
nªn λ2 = λ3 = -1 (v× chuçi ®−êng th¼ng).
* X¸c ®Þnh kÝch th−íc danh nghÜa kh©u khÐp kÝn A∑ :
Theo ph−¬ng tr×nh c¬ b¶n cña chuçi kÝch th−íc, ta cã:
AΣ = A1 - (A2 + A3)
Thay gi¸ trÞ cña A1, A2, A3 ta cã kÝch th−íc danh nghÜa kh©u khÐp kÝn:
AΣ = 124 - (78 + 46) = 0 mm
* X¸c ®Þnh dung sai kh©u khÐp kÝn - T A∑. TÝnh TA∑ theo c«ng thøc (7-6b)
TAΣ = TA1 + TA2 + TA3
= 0,20 + 0,08 + 0,06 = 0,34 mm
* X¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n kh©u khÐp kÝn:
Khi tÝnh sai lÖch giíi h¹n kh©u khÐp kÝn ta cã mét trong hai ph−¬ng ph¸p sau:
- X¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n kh©u khÐp kÝn theo sai lÖch giíi h¹n kh©u thµnh
phÇn. Ta tÝnh theo c«ng thøc (7-8c)
+ Sai lÖch trªn kh©u khÐp kÝn A∑ - ESΣ
ESΣ = ES1 - (ei2 + ei3)
ESΣ = 0,25 - [(-0,08) + (-0,06)] = 0,39 mm
+ Sai lÖch d−íi kh©u khÐp kÝn A∑ - EI∑
EI∑ = EI1 - (es2 + es3)
= 0,05 - (0 + 0) = 0,05 mm
KÝch th−íc giíi h¹n kh©u khÐp kÝn A0:
AΣ max = A + ESΣ = 0 + 0,39 = 0,39 mm < [AΣ max] = 0,40 mm
A∑min = A∑ + EI∑ = 0i + 0,05 = 0,05 mm = [A∑min] = 0,05 mm
Khe hë nhËn ®−îc sau khi l¾p (kh©u khÐp kÝn) n»m trong giíi h¹n cho phÐp.
- X¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n kh©u khÐp kÝn A∑ theo sai lÖch trung b×nh cña
çc kh©u thµnh phÇn.
+ Sai lÖch trung b×nh cña çc kh©u thµnh phÇn:
0,25 + 0,05
E tb1 = = 0,15 mm
2
0 + (− 0,08)
etb2 = = − 0,04 mm
2
0 + (− 0,06 )
etb3 = = − 0,03 mm
2
+ Sai lÖch trung b×nh kh©u khÐp kÝn, x¸c ®Þnh theo c«ng thøc (7-9c)
E∑tb = Etb1 - (etb2 + etb3)
166
Thay sè: E tb1 = 0,15 - [(-0,04) + (-0,03)] = 0,22 mm
+ Sai lÖch giíi h¹n kh©u khÐp kÝn
Sai lÖch giíi h¹n trªn: Theo c«ng thøc (7-10a) ta cã:
TA Σ 0.34
ESΣ = EΣtb + = 0,22 + = 0,39 mm < [AΣmax] = 0,40 mm
2 2
Sai lÖch giíi h¹n d−íi: Theo c«ng thøc (7-10b) ta cã:
TA Σ 0.34
EIΣ = EΣtb - = 0,22 - = 0,05 mm = [AΣmin] = 0,05 mm
2 2
Víi hai ph−¬ng ph¸p tÝnh, cho kÕt qu¶ gièng nhau.
7.3.2. Gi¶i bµi to¸n nghÞch (bµi to¸n thiÕt kÕ)
Theo néi dung bµi to¸n (môc 7.2.1) vµ mèi quan hÖ gi÷a dung sai, sai lÖch
giíi h¹n kh©u khÐp kÝn AΣ víi kh©u thµnh phÇn Ai theo çc c«ng thøc (7-6) vµ (7-
8), ta nhËn thÊy ®©y lµ bµi to¸n chØ cã mét ph−¬ng tr×nh nh−ng nhiÒu Èn sè (TAi,
ESi, EIi , esi, eii). §Ó gi¶i lo¹i bµi to¸n nµy ph¶i ®−a ra çc ®iÒu kiÖn ban ®Çu sau:
Mét lµ coi kh©u thµnh phÇn t¨ng lµ lç c¬ b¶n (H) cßn kh©u thµnh phÇn gi¶m
lµ trôc c¬ b¶n (h).
Hai lµ gi¶ thiÕt dung sai çc kh©u thµnh phÇn b»ng nhau, nghÜa lµ:
TA Σ
TA1 = TA2 = ….. = TAn = TAtb = (n = m + p)
n
Dùa vµo gi¸ trÞ dung sai trung b×nh tÝnh ®−îc ta ®iÒu chØnh dung sai cña tÊt
c¶ hoÆc mét sè kh©u thµnh phÇn tuú theo kÝch th−íc danh nghÜa, ®Æc ®iÓm c«ng
nghÖ chÕ t¹o, yªu cÇu cña kÕt cÊu. Sau ®ã kiÓm tra l¹i theo c«ng thøc (7-6a, b),
nÕu tho¶ m·n, tiÕn hµnh x¸c ®Þnh sai lÖch cho çc kh©u thµnh phÇn theo gi¶ thiÕt
mét. Gi¶ thiÕt nµy th−êng sö dông khi sè kh©u thµnh phÇn n kh«ng lín (th−êng n
= 2 ÷ 3 kh©u) vµ kÝch th−íc danh nghÜa çc kh©u Ai n»m trong cïng mét kho¶ng.
* HoÆc b»ng kinh nghiÖm cña ng−êi thiÕt kÕ, ng−êi thiÕt kÕ tiÕn hµnh ph©n
bè dung sai kh©u khÐp kÝn (TAΣ) cho çc kh©u thµnh phÇn sao cho chÕ t¹o thuËn
lîi, phï hîp víi kÕt cÊu cña bé phËn m¸y hoÆc m¸y. HoÆc dùa vµo çc m¸y t−¬ng
tù ®· cã, ng−êi thiÕt kÕ theo ®ã ph©n bè dung sai TA0 cho çc kh©u thµnh phÇn
n
(TAi), ph¶i kiÓm tra l¹i theo quan hÖ c«ng thøc (6a), nÕu ∑ λ TA
i =1
i i ®· chän kh¸c
víi TA0 ®· cho th× ph¶i chän l¹i dung sai çc kh©u thµnh phÇn ®Ó chóng tho¶ m·n
quan hÖ trªn. Sau ®ã tiÕn hµnh x¸c ®Þnh sai lÖch çc kh©u thµnh phÇn theo gi¶
thiÕt mét.
*HoÆc gi¶ thiÕt çc kh©u thµnh phÇn cã cïng cÊp chÝnh x¸c, nghÜa lµ cã
cïng hÖ sè cÊp chÝnh x¸c a:
167
a1 = a2 = …….. an = atb
VËy theo c«ng thøc (3-3 ) dung sai kh©u thµnh phÇn thø i sÏ lµ
TAi = atb . ii
Thay TAi vµo c«ng thøc (7-6a) ta ®−îc:
n
TAΣ = ∑λ
i =1
i a tb ⋅ i i
Rót ra
TA Σ TA Σ
atb = m P
= n
(7-11)
∑λ i − ∑λ i ∑ λ
i i
j =1
j j
i =1
i ii
Trong ®ã: ii - ®¬n vÞ dung sai kh©u t¨ng thø i

ij - ®¬n vÞ dung sai kh©u gi¶m thø j
TAΣ - dung sai kh©u khÐp kÝn, [μm]
Dùa vµo gi¸ trÞ atb ta x¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c chung cho çc kh©u thµnh
phÇn. Dùa b¶ng (3-1 ) chän cÊp chÝnh x¸c cã hÖ sè a ë b¶ng gÇn víi atb nhÊt.
Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc cÊp chÝnh x¸c vµ theo gi¶ thiÕt mét, tra sai lÖch giíi
h¹n cho (n-1) kh©u thµnh phÇn theo çc b¶ng cña TCVN 2245 - 99 vµ tÝnh dung
sai (hoÆc tra trÞ sè dung sai theo TCVN 2244-99) cho çc kh©u ®ã. Kh©u thµnh
phÇn ®Ó l¹i gäi lµ kh©u bï AK (kh©u thø K) ta x¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n, dung sai
kh©u AK b»ng tÝnh to¸n. Së dÜ ph¶i lµm nh− vËy ®Ó b¶o ®¶m tæng dung sai çc
kh©u thµnh phÇn b»ng dung sai kh©u khÐp kÝn ®· cho.
VËy ®Õn ®©y bµi to¸n chØ cßn mét Èn ®ã lµ kh©u AK:
X¸c ®Þnh kÝch th−íc sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai cña kh©u thµnh phÇn thø
K (AK) khi ®· biÕt kÝch th−íc giíi h¹n dung sai kh©u khÐp kÝn (®· cho tr−íc),
kÝch th−íc sai lÖch giíi h¹n vµ dung sai (n-1) kh©u thµnh phÇn (tra b¶ng TCVN
2245-99).
TÝnh to¸n çc thµnh phÇn kh©u AK:
- Dung sai cña kh©u AK - TK ®−îc tÝnh tõ c«ng thøc (7-6a)
1 ⎛ n −1
⎞
TAK = ⎜ TA Σ − ∑ λ i TA i ⎟ (7-12)
λK ⎝ i =1 ⎠
- Sai lÖch trung b×nh kh©u AK: Theo c«ng thøc (7-9b) rót ra:
+ Kh©u thµnh phÇn AK lµ kh©u t¨ng
⎡ ⎛ m −1 p
⎞⎤ 1
EtbK = ⎢E Σtb − ⎜⎜ ∑ λ i E tbi + ∑ λ j e tbj ⎟⎟⎥ ⋅ (7-13a)
⎣ ⎝ i =1 j =1 ⎠⎦ λ K
168
+ Kh©u thµnh phÇn AK lµ kh©u gi¶m
⎡ ⎛m p −1
⎞⎤ 1
etbK = ⎢E Σtb − ⎜⎜ ∑ λ i E tbi + ∑ λ j e tbj ⎟⎟⎥ ⋅ (7-13b)
⎣ ⎝ i =1 j =1 ⎠⎦ λ K
- Sai lÖch giíi h¹n kh©u AK:
+ Kh©u thµnh phÇn AK lµ kh©u t¨ng:
Sai lÖch giíi h¹n trªn kh©u AK (ESK) ®−îc tÝnh nh− sau:
Theo c«ng thøc (7-8a) ta cã:
⎡ ⎛ m −1 p
⎞⎤ 1
ESK = ⎢ES Σ − ⎜⎜ ∑ ES i + ∑ λ j ei j ⎟⎟⎥ ⋅ (7-14a)
⎣ ⎝ i =1 j =1 ⎠⎦ λ K
HoÆc theo h×nh 7-5
ESK = EtbK + 0,5 TAK (7-14b)
Sai lÖch giíi h¹n d−íi kh©u AK (EIK) ®−îc tÝnh nh− sau:
Theo c«ng thøc: (7-8b)
⎡ ⎛ m −1 p
⎞⎤ 1
EIK = ⎢EI Σ − ⎜⎜ ∑ λ i EI i + ∑ λ j es j ⎟⎟⎥ ⋅ (7-15a)
⎣ ⎝ i =1 j =1 ⎠⎦ λ K
HoÆc theo h×nh (7-5)
EIK = EtbK - 0,5 TAK (7-15b)
+ Kh©u thµnh phÇn AK lµ kh©u gi¶m
Sai lÖch trªn kh©u AK (esK) ®−îc tÝnh nh− sau:
Theo c«ng thøc (7-8b) ta cã:
⎡ ⎛ m p −1
⎞⎤ 1
esK = ⎢EI Σ − ⎜⎜ ∑ λ i EI i + ∑ λ j es j ⎟⎟⎥ ⋅ (7-16a)
⎣ ⎝ i =1 j =1 ⎠⎦ λ K
HoÆc theo h×nh 7-5
TAK
esK = EtbK +
2
Sai lÖch d−íi kh©u AK (eiK) ®−îc tÝnh nh− sau:
Theo c«ng thøc (7-8a) ta cã:
⎡ ⎛m p −1
⎞⎤ 1
eiK = ⎢ES Σ − ⎜⎜ ∑ λ i ES i + ∑ λ j ei j ⎟⎟⎥ ⋅ (7-17a)
⎣ ⎝ i =1 j =1 ⎠⎦ λ K
HoÆc theo h×nh (7-5)
eiK = etbK - 0,5 TAK
169
VÝ dô 2:
Cho côm kim ho¶ nh− h×nh 7-7a. Kim ho¶ dÞch chuyÓn däc trôc trong lç
th©n kim ho¶. Yªu cÇu ®é nh« ®Çu kim ho¶ so víi mÆt g−¬ng (AΣ) trong giíi h¹n:
1 ++10,,05 mm ®Ó b¶o ®¶m kh¶ n¨ng g©y næ khi b¾n.
NÕu kÝch th−íc danh nghÜa cña çc kh©u thµnh phÇn nh− sau:
A1 = 80 mm; A2 = 70 mm; A3 = 40 mm
A4 = 51++10,,08 mm
A1 A1
A2 A2
AS
A3
A4
AS
A3
A4
a) b)
H×nh 7-7: Côm kim ho¶- B¶nvÏ l¾p a); Chuçi kÝch th−íc b).
H·y tÝnh dung sai vµ sai lÖch çc kh©u thµnh phÇn cña chuçi
Bµi gi¶i:
§©y lµ bµi to¸n nghÞch (bµi to¸n thiÕt kÕ) cña chuçi kÝch th−íc.
Ta tiÕn hµnh gi¶i bµi to¸n theo thø tù sau:
* X¸c ®Þnh kh©u khÐp kÝn: Trong c¬ cÊu nµy, kh©u khÐp kÝn AΣ chÝnh lµ
yªu cÇu ®é nh« kim ho¶ so víi mÆt ®Çu (mÆt g−¬ng) th©n kim ho¶.
* S¬ ®å ho¸ chuçi, h×nh 7-7b chÝnh lµ s¬ ®å ho¸ cña chuçi kÝch th−íc.
§©y lµ chuçi ®−êng th¼ng.
* X¸c ®Þnh tÝnh chÊt çc kh©u thµnh phÇn
Dùa vµo s¬ ®å chuçi, ta x¸c ®Þnh
A2, A4 lµ kh©u t¨ng nªn λ2 =λ4 = +1
A1, A3 lµ kh©u gi¶m nªn λ1 = λ3 = - 1
* X¸c ®Þnh dung sai, sai lÖch çc kh©u thµnh phÇn.
§Ó gi¶i bµi to¸n, ta gi¶ thiÕt tÊt c¶ çc kh©u thµnh phÇn ®Òu chÕ t¹o cïng cÊp
chÝnh x¸c.
HÖ sè cÊp chÝnh x¸c trung b×nh ®−îc tÝnh theo c«ng thøc (7-11), víi chuçi
®−êng th¼ng:
170
TA Σ
atb = n
∑i
i =1
i
V× ë ®©y kh©u thµnh phÇn A4 ®· biÕt sai lÖch giíi h¹n nªn ta chØ tÝnh sai lÖch
giíi h¹n cho çc kh©u thµnh phÇn A1, A2, A3. Thay çc gi¸ trÞ t−¬ng øng vµo c«ng
thøc ta cã:
500 − 200
atb = = 56,8
1,86 + 1,86 + 1,56
Dùa vµo b¶ng (3-1) ta thÊy atb ≈ 57 gÇn víi a = 64 nhÊt nªn chän cÊp chÝnh
x¸c 10 lµm cÊp chÝnh x¸c chung cho (n-1) kh©u thµnh phÇn:
- Víi cÊp chÝnh x¸c chung ®· chän (IT10) ta tra sai lÖch giíi h¹n cho [(n-1)
-1] kh©u cßn l¹i (®Ó kh©u bï AK lµ kh©u thµnh phÇn A3). Theo gi¶ thiÕt mét: kh©u
t¨ng tra theo lç c¬ b¶n, kh©u gi¶m tra theo trôc c¬ b¶n:
A1 = 80h10 = 80 0−0,120
A2 = 70H10 = 70 0+0 ,120
- TÝnh kh©u bï AK = A3: §©y lµ kh©u gi¶m nªn sÏ dïng çc c«ng thøc tÝnh
cho kh©u gi¶m.
Ta sÏ tÝnh dung sai, sai lÖch kh©u AK theo sai lÖch giíi h¹n cña çc kh©u
thµnh phÇn vµ theo sai lÖch trung b×nh cña çc kh©u thµnh phÇn.
+ TÝnh dung sai kh©u bï AK theo c«ng thøc (7-12) víi chuçi ®−êng th¼ng:
n −1
TAK = TA3 = TAΣ - ∑ TA
i =1
i
Thay sè ta cã:
TAK = 500 - (200 + 120 +120) = 60 μm = 0,06 mm
+ TÝnh sai lÖch giíi h¹n cña kh©u AK = A3
TÝnh theo sai lÖch giíi h¹n çc kh©u thµnh phÇn Ai
Sai lÖch giíi h¹n trªn kh©u AK - esK: Theo c«ng thøc (7-16a), víi chuçi
®−êng th¼ng:
⎡ m p −1
⎤
esK = ⎢− EI Σ + ∑ EI i − ∑ es j ⎥
⎣ i =1 j =1 ⎦
Thay sè ta cã:
esK = - 0,5 + (0 + 0,8) - 0 = 0,3 mm
T−¬ng tù, sai lÖch giíi h¹n d−íi kh©u AK - eiK, theo c«ng thøc (7-17a):
m p −1
eiK = ∑ EI i − ES Σ − ∑ es j
i =1 j =1
171
Thay sè ta cã:
eiK = 0,120 + 1,00 - 1,00 - (-0,120) = 0,240 mm
VËy: AK = A3 = 40 ++00,,3024 mm
TÝnh theo sai lÖch trung b×nh kh©u thµnh phÇn:
- Sai lÖch trung b×nh kh©u AK - etbK, theo c«ng thøc (7-13b)
m p −1
etbK = ∑ E tbi − E 0 tb − ∑ e tbj
i =1 j=1
= + 0,06 + 0,90 - 0,75 - (-0,06) = 0,27 mm

- Sai lÖch trªn kh©u AK - esK, theo c«ng thøc (7-16b)
TAK
esK = etbK +
2
0,06
= 0,27 + = 0,30 mm
2
- Sai lÖch d−íi kh©u AK - eiK, theo c«ng thøc (7-17b)
TAK
eiK = etbK -
2
0,06
= 0,27 - = 0,24 mm
2
VËy AK = A3 = 40 ++00,,3024 mm
Víi hai ph−¬ng ph¸p tÝnh, cho kÕt qu¶ lµ nh− nhau
7-3-3. ¦u nh−îc ®iÓm khi gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng
ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn toµn
* ¦u:
- T¹o ®iÒu kiÖn tèt cho qu¸ tr×nh l¾p r¸p bé phËn m¸y hoÆc m¸y, bëi v×
nÕu chuyÓn çc chi tiÕt ®−îc chÕ t¹o ë çc ph©n x−ëng, sau khi ®· kiÓm tra, ®Õn
ph©n x−ëng l¾p r¸p thµnh côm m¸y hoÆc m¸y, kh«ng ph¶i söa ch÷a vÉn l¾p thµnh
côm hoÆc m¸y ®¹t yªu cÇu kü thuËt.
- T¹o ®iÒu kiÖn tèt cho viÖc sö dông m¸y. Gi¶m thêi gian ph¶i chê ®îi
khi söa ch÷a.
- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hîp t¸c, ph©n c«ng s¶n xuÊt
* Nh−îc ®iÓm:
- C«ng thøc (7-11) cho ta thÊy nÕu sè kh©u thµnh phÇn n qu¸ lín hoÆc
dung sai kh©u khÐp kÝn TAΣ nhá th× atb sÏ nhá, nghÜa lµ yªu cÇu çc kh©u thµnh
phÇn cã cÊp chÝnh x¸c cao, cao ®Õn møc kh«ng chÕ t¹o ®−îc hoÆc chÕ t¹o rÊt khã
kh¨n. Do vËy gi¶i bµi to¸n chuçi theo ph−¬ng ph¸p nµy chØ nªn dïng cho nh÷ng
172
chuçi kÝch th−íc cã sè kh©u thµnh phÇn Ýt hoÆc nh÷ng chuçi kh«ng ®ßi hái ®é
chÝnh x¸c cao (gi¸ trÞ TAΣ lín)
- §−îc ¸p dông khi s¶n xuÊt lo¹t lín, khèi víi sè kh©u thµnh phÇn Ýt, dung
sai kh©u khÐp kÝn lín (chÝnh x¸c thÊp).
7.4. Gi¶i bμi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p ®æi
lÉn chøc n¨ng kh«ng hoμn toμn
Nh− phÇn trªn ®· tr×nh bµy, nÕu sè kh©u thµnh phÇn Ai nhiÒu hoÆc dung sai
kh©u khÐp kÝn TAΣ nhá, sÏ dÉn ®Õn ®é chÝnh x¸c kh©u Ai cao (tøc TAi nhá) nªn
chÕ t¹o gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, cã khi kh«ng chÕ t¹o ®−îc do kh«ng phï hîp víi
®iÒu kiÖn c«ng nghÖ hiÖn cã. §Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n ®ã, ta tiÕn hµnh gi¶i bµi to¸n
chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng kh«ng hoµn toµn.
Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p ®æi
lÉn chøc n¨ng kh«ng hoµn toµn, d−íi ®©y chóng ta sÏ nghiªn cøu tõng ph−¬ng
ph¸p cô thÓ.
7.4.1. Gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt
Khi gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn
toµn, ta ®· gi¶ thiÕt: Kh©u khÐp kÝn AΣ cã gi¸ trÞ lín nhÊt (AΣmax) khi ®ång thêi
m
çc kh©u thµnh phÇn t¨ng cã gi¸ trÞ lín nhÊt ( ∑ A j max ) cßn çc kh©u thµnh phÇn
j =1
P
gi¶m cã gi¸ trÞ nhá nhÊt ( ∑ A j min ) xem c«ng thøc (7-3), vµ ng−îc l¹i xem c«ng
j =1
thøc (7-4). §iÒu gi¶ thiÕt ®ã cã thÓ x¶y ra, nh−ng ë ch−¬ng 2 ®· chøng minh r»ng
chi tiÕt cã kÝch th−íc ë gi¸ trÞ lín nhÊt vµ bÐ nhÊt cã x¸c suÊt rÊt bÐ (tÝnh chÊt cña
®−êng cong ph©n bè chuÈn), cho nªn sù kÕt hîp cña tÊt c¶ çc gi¸ trÞ lín nhÊt vµ
bÐ nhÊt cïng mét lóc nh− gi¶ thiÕt l¹i cµng cã x¸c suÊt rÊt bÐ vµ trong kü thuËt cã
thÓ bá qua ®−îc. Vµ nÕu bá qua çc gi¸ trÞ kh©u khÐp kÝn cã x¸c suÊt bÐ th× víi
kÝch th−íc vµ dung sai cho tr−íc cña çc kh©u thµnh phÇn Ai, kh©u khÐp kÝn AΣ
sÏ cã mét gi¸ trÞ cùc ®¹i nhá h¬n gi¸ trÞ lín nhÊt AΣmax tÝnh theo c«ng thøc (7-3)
vµ gi¸ trÞ cùc tiÓu lín h¬n gi¸ trÞ bÐ nhÊt AΣmin tÝnh theo c«ng thøc (7-4). Gi¶i bµi
to¸n chuçi theo ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt sÏ cho chóng ta biÕt cô thÓ gi¸ trÞ cùc ®¹i
vµ cùc tiÓu ®ã.
a. Gi¶i bµi to¸n thuËn
KÝch th−íc gia c«ng Ai lµ ®¹i l−îng ngÉu nhiªn nªn kh©u khÐp kÝn còng lµ
®¹i l−îng ngÉu nhiªn. Theo lý th−yÕt x¸c suÊt, ta cã:
173
n
σ 2∑ = ∑ λ2i σ 2i (7-18)
i =1
Trong ®ã: σΣ - sai lÖch b×nh ph−¬ng trung b×nh kh©u khÐp kÝn AΣ
σi - sai lÖch b×nh ph−¬ng trung b×nh kh©u thµnh phÇn thø i (Ai)
n - sè kh©u thµnh phÇn (n = m + p)
NÕu kÝch th−íc lo¹t chi tiÕt gia c«ng cã çc kh©u thµnh phÇn tu©n theo luËt
ph©n bè chuÈn, trung t©m ph©n bè trïng víi trung t©m dung sai vµ miÒn ph©n bè
b»ng miÒn dung sai th×:
6σi = TAi
Víi TAi - Dung sai kh©u thµnh phÇn thø i
Trong tr−êng hîp tæng qu¸t 6σi ≠ TAi do ¶nh h−ëng cña çc ®¹i l−îng ngÉu
nhiªn trong qu¸ tr×nh gia c«ng ®Õn kÝch th−íc gia c«ng (kh©u thµnh phÇn) Ai do
vËy trong tr−êng hîp tæng qu¸t, quan hÖ gi÷a σi vµ TAi nh− sau:
6σi = KiTAi (7-19)
Trong ®ã: Ki - HÖ sè ph©n bè cña ®¹i l−îng ngÉu nhiªn kÝch th−íc thø i. HÖ
sè Ki phô thuéc vµo d¹ng ®−êng cong ph©n bè mËt ®é x¸c suÊt vµ vÞ trÝ cña ®−êng
cong so víi dung sai.
T−¬ng tù, ®èi víi kh©u khÐp kÝn:
6σ = KΣTAΣ (7-20)
Thay çc c«ng tøc (7-19) vµ (7-20) vµo c«ng thøc (7-18) ta cã:
2
⎛1 ⎞ 1 n 2 2 2
⎜ K Σ TA Σ ⎟ = 2 ⋅ ∑ K i λ i σ i
⎝6 ⎠ 6 i =1
VËy dung sai kh©u khÐp kÝn - TAΣ:
n
1
TAΣ =
KΣ
∑K
i =1
2
i λ2i TA 2i (7-21a)
Víi chuçi ®−êng th¼ng:
n
1
TAΣ =
KΣ
∑ K TA
i =1
2
i
2
i (7-21b)
C«ng thøc (7-21a) vµ (7-21b) cho phÐp x¸c ®Þnh ®−îc dung sai kh©u khÐp
kÝn TAΣ khi biÕt ®−îc dung sai çc kh©u thµnh phÇn TAi.
- X¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n kh©u khÐp kÝn. Hai c«ng thøc (7-10a) vµ (7-
10b) cho phÐp tÝnh sai lÖch giíi h¹n kh©u khÐp kÝn theo EΣtb.Ta x¸c ®Þnh EΣtb theo
ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt.
174
H×nh 7-8 tr×nh bµy tr−êng hîp tæng qu¸t sù ph©n bè kÝch th−íc cña mét
kh©u thµnh phÇn Ai bÊt kú nµo ®ã.
Theo h×nh 7-8, quan hÖ gi÷a Etbi vµ Mi nh− sau:
TAi
Mi = Etbi + α i (7-22a)
2
y
TTDS TTPB
KÝch thuíc ai.TAi/2

danh nghÜa Ai
x
EIS
Etbi
Mi
ESi
H×nh 7-8. Sù ph©n bè kÝch th−íc cña mét kh©u thµnh phÇn Ai .
T−¬ng tù ta cã:
TA Σ
MΣ = EΣtb + α Σ (7-22b)
2
Trong ®ã:
Etbi * - sai lÖch trung b×nh kh©u thµnh phÇn Ai (kho¶ng çch tõ kÝch th−íc
danh nghÜa ®Õn trung t©m dung sai).
Mi - kho¶ng çch tõ kÝch th−íc danh nghÜa ®Õn trung t©m ph©n bè
T
α i i - §é lÖch gi÷a trung t©m ph©n bè vµ trung t©m dung sai.
2
αi - HÖ sè kh«ng trïng t−¬ng ®èi gi÷a trung t©m ph©n bè vµ trung t©m dung
sai kh©u Ai (hay hÖ sè ph©n bè t−¬ng ®èi cña kh©u thµnh phÇn Ai). αi phô thuéc
vµo vÞ trÝ t−¬ng ®èi gi÷a trung t©m ph©n bè vµ trung t©m dung sai.
αΣ - HÖ sè kh«ng trïng t−¬ng ®èi gi÷a trung t©m ph©n bè vµ trung t©m dung
sai kh©u AΣ (hay hÖ sè ph©n bè t−¬ng ®èi kh©u khÐp kÝn AΣ)
*
S¸ch "Bµi tËp dung sai " - Bé m«n ChÕ t¹o m¸y - Häc viÖn KTQS - n¨m 2004, ký hiÖu Etbi lµ Δi
175
¸p dông lý thuyÕt x¸c suÊt cho chuçi kÝch th−íc, ta cã:
m p
MΣ = ∑ λ M + ∑ λ M (7-23)
i i j j
i =1 j =1
Thay çc c«ng thøc (7-22a) vµ (7-22b) vµo c«ng thøc (7-23) ta cã:
TAΣ m ⎛ TA i ⎞ P ⎛ TA j ⎞
EΣtb + α Σ = ∑ λ i ⎜ E tbi + α i ⎟ + ∑ λ j ⎜⎜ E tbj + α j ⎟
⎝ ⎠ ⎟
2 i =1 2 j =1 ⎝ 2 ⎠
Sai lÖch trung b×nh kh©u khÐp kÝn:
m ⎛ TA i ⎞ P ⎛ TA j ⎞ TAΣ
EΣtb = ∑ λ i ⎜ E tbi + α i ⎟ + ∑ λ j ⎜⎜ E tbj + α j ⎟ - αΣ (7-24a)
⎝ 2 ⎠ j =1 ⎝ 2 ⎠ ⎟ 2
i =1
§èi víi chuçi ®−êng th¼ng, sai lÖch trung b×nh kh©u khÐp kÝn cã d¹ng:
m ⎛ TA i ⎞ P ⎛ TA j ⎞ TAΣ
EΣtb = ∑ λ i ⎜ E tbi + α i ⎟ - ∑ λ j ⎜⎜ E tbj + α j ⎟ - αΣ (7-24b)
⎝ 2 ⎠ j =1 ⎝ 2 ⎠ ⎟ 2
i =1
Thay c«ng thøc (7-24a) vµo çc c«ng thøc (7-10a) vµ (7-10b) lÇn l−ît rót
ra sai lÖch giíi h¹n kh©u khÐp kÝn AΣ:
m⎛ TA i ⎞ P ⎛ TA j ⎞
⎟ + (1 − αΣ )
TAΣ
ESΣ = ∑ ⎜ E tbi + α i ⎟ + ∑ λ j ⎜⎜ E tbj + α j
i =1⎝ 2 ⎠ j =1 ⎝ 2 ⎟⎠ 2
(7-25a)
m⎛ TA i ⎞ P ⎛ TA j ⎞
⎟ - (1 + αΣ )
TAΣ
EIΣ = ∑ ⎜ E tbi + α i ⎟ + ∑ λ j ⎜⎜ E tbj + α j ⎟
i =1⎝ 2 ⎠ j =1 ⎝ 2 ⎠ 2
(7-25b)
§èi víi chuçi ®−êng th¼ng:
m ⎛ TA i ⎞ P⎛ TA j ⎞
⎟ + (1 − α Σ ) Σ
TA
ESΣ = ∑ λ i ⎜ E tbi + α i ⎟ - ∑ ⎜⎜ E tbj + α j
i =1 ⎝ 2 ⎠ j =1⎝ 2 ⎟⎠ 2
(7-25c)
m ⎛ TA i ⎞ P⎛ TA j ⎞
⎟ - (1 + α Σ )
TA Σ
EIΣ = ∑ λ i ⎜ E tbi + α i ⎟ - ∑ ⎜⎜ E tbj + α j
i =1 ⎝ 2 ⎠ j=1⎝ 2 ⎟⎠ 2
(7-25d)
Çc hÖ sè αi, Ki hoµn toµn phô thuéc vµo ph−¬ng ph¸p gia c«ng, ®Ó x¸c ®Þnh
gi¸ trÞ cña chóng ph¶i dïng ph−¬ng ph¸p thèng kª thùc nghiÖm trong gia c«ng c¬
khÝ. Çc gi¸ trÞ αi, Ki ®· ®−îc ®−a vµo çc sæ tay chÕ t¹o m¸y, khi tÝnh to¸n chóng
ta tra tõ ®ã. Víi møc ®é chÝnh x¸c võa ph¶i cã thÓ chän Ki = Kitb =1,2 vµ
176
αi = ± 0,15, lÊy dÊu (+) khi qu¸ tr×nh h×nh thµnh kÝch th−íc ®ã gièng sù h×nh
thµnh kÝch th−íc bao (kÝch th−íc lç), lÊy dÊu (-) khi ng−îc l¹i. (NÕu kÝch th−íc
gia c«ng tu©n theo luËt ph©n bè chuÈn - LuËt Gauss, chän Ki = 1; αi = 0).
Çc hÖ sè αΣ, KΣ hoµn toµn phô thuéc vµo çc hÖ sè αi, Ki cña çc kh©u
thµnh phÇn, ®Ó x¸c ®Þnh chóng ph¶i tÝnh theo x¸c suÊt. Cã thÓ tÝnh αΣ, KΣ theo
çc c«ng thøc gÇn ®óng sau:
n
0,59∑ λ i α i TA i
αΣ = n
i =1
∑λ
i =1
i TA i
⎡
0,55 n n ⎤
KΣ = 1 + n ⎢ ∑ λ2i K 2i TA 2i − ∑ λ TA 2
i
2
i ⎥
∑ i i⎣
λ
i =1
TA i =1 i =1 ⎦
§Ó ®¬n gi¶n khi tÝnh to¸n nh−ng vÉn b¶o ®¶m ®é chÝnh x¸c ®ñ dïng, cã thÓ
lÊy αΣ = 0 vµ KΣ = 1, tøc lµ coi kÝch th−íc kh©u khÐp kÝn tu©n theo luËt ph©n bè
chuÈn.
VÝ dô 3:
Bµi to¸n ®Æt ra nh− vÝ dô 1:
Cho A1 = 124 0+,025, 05 mm, A2 = 78 0−0, 08 mm, A3 = 46 0−0, 06 mm
H·y kiÓm tra khe hë AΣ cã n»m trong giíi h¹n cho phÐp [A0max] = 0,40 mm
vµ [A0min] = 0,05 mm hay kh«ng b»ng ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt.
Bµi gi¶i:
T−¬ng tù nh− trong vÝ dô 1, ®©y lµ chuçi ®−êng th¼ng, víi
A1 - Kh©u thµnh phÇn, λ1 = +1
A2,A3 - Kh©u thµnh phÇn gi¶m λ2 = λ3 = - 1
Khi gi¶i, dïng çc c«ng thøc dµnh cho chuçi ®−êng th¼ng.
§Ó gi¶i bµi to¸n, ta x¸c ®Þnh gi¸ trÞ çc hÖ sè αi, Ki vµ αΣ, KΣ.
- Coi kÝch th−íc kh©u khÐp kÝn tu©n theo luËt ph©n bè chuÈn nªn αΣ = 0,
K0 = 1.
- Dùa vµo ®é chÝnh x¸c çc kÝch th−íc Ai, ta cã:
α1 = + 0,2, K1 = 1; α2 = 0,25, K2 = 1,2; α3 = - 0,2, K3 = 1,5
- TÝnh dung sai vµ sai lÖch trung b×nh kh©u thµnh phÇn;
TA1 = 0,20 mm; Etb1 = 0,15 mm; TA2 = 0,08 mm; Etb2 = - 0,04 mm
TA3 = 0,06 mm; Etb3 = - 0,03 mm
177
- TÝnh dung sai kh©u khÐp kÝn - TAΣ : Thay çc gi¸ trÞ b»ng sè t−¬ng øng
vµo c«ng thøc (7-21b), ta cã:
1 2
TAΣ = 1 .0,202 + 1,22.0,082 + 1,152.0,062
1
TAΣ = 0,232 mm
- TÝnh sai lÖch giíi h¹n kh©u khÐp kÝn:
+ Sai lÖch trung b×nh kh©u khÐp kÝn: Thay çc gi¸ trÞ b»ng sè t−¬ng øng vµo
c«ng thøc (7-24b) ta cã:
⎛ 0,2 ⎞ ⎡⎛ 0,08 ⎞ ⎛ 0,06 ⎞⎤
EΣtb = ⎜ 0,15 + 0,2. ⎟ − ⎢⎜ − 0,04 − 0,25. ⎟ + ⎜ − 0,03 − 0,2. ⎟ -0
⎝ 2 ⎠ ⎣⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠⎥⎦
EΣtb = 0,256 mm
+ Sai lÖch giíi h¹n trªn kh©u khÐp kÝn AΣ: Thay çc gi¸ trÞ b»ng sè vµo c«ng
thøc (7-25c) ta cã:
0,232
ESΣ = 0,256 + = 0,372 mm
2
+ Sai lÖch giíi h¹n d−íi kh©u khÐp kÝn AΣ: Thay çc gi¸ trÞ b»ng sè vµo
c«ng thøc (7-25d) ta cã:
0,232
EIΣ = 0,256 - = 0,140 mm
2
VËy: Gi¸ trÞ kh©u khÐp kÝn (khe hë) AΣ n»m trong giíi h¹n cho phÐp:
AΣmax = 0,372 < [AΣmax] = 0,400 mm
AΣmin = 0,140 mm > [AΣmin] = 0,050 mm
NhËn xÐt:
So s¸nh kÕt qu¶ ë vÝ dô 1 víi hai ph−¬ng ph¸p gi¶i kh¸c nhau, cùc ®¹i cùc
tiÓu vµ x¸c suÊt, ta thÊy: Khi tÝnh theo x¸c suÊt th× dung sai kh©u khÐp kÝn gi¶m
®i gÇn 1,5 lÇn so víi dung sai khi tÝnh theo ph−¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn
toµn. Nguyªn nh©n cña sù kh¸c nhau ®ã lµ do çc sai lÖch kÝch th−íc lín h¬n +
0,372 mm ®Õn + 0,390 mm vµ çc sai lÖch kÝch th−íc nhá h¬n + 0,140 mm ®Õn +
0,050 mm ®Òu cã x¸c suÊt rÊt bÐ nªn ®−îc bá qua. Khi tÝnh chØ lÊy çc gi¸ trÞ sai
lÖch giíi h¹n n»m trong kho¶ng tõ + 0,140 mm ®Õn + 0,372 mm, ®ã lµ nh÷ng gi¸
trÞ sai lÖch cã x¸c suÊt ®¸ng kÓ.
CÇn hiÓu r»ng, tuy vïng sai lÖch kÝch th−íc ta bá qua cã x¸c suÊt rÊt nhá
nh−ng vÉn cã kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn vµ khi xuÊt hiÖn sÏ n»m ngoµi vïng sai lÖch giíi
h¹n tÝnh to¸n ®èi víi kh©u khÐp kÝn, lµm cho kh©u khÐp kÝn kh«ng ®¹t yªu cÇu,
nghÜa lµ kh«ng ®¹t tÝnh ®æi lÉn chøc n¨ng. §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao gi¶i chuçi
178
kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p gi¶i chuçi
kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng kh«ng hoµn toµn.
b.Gi¶i bµi to¸n nghÞch:
Gi¶i bµi to¸n nghÞch theo ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt, tiÕn hµnh t−¬ng tù nh− gi¶i
theo ph−¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn toµn (xem môc 7.3.2). ChØ kh¸c lµ çc
®¹i l−îng ®−îc tÝnh theo ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt.
ë ®©y ta còng dïng gi¶ thiÕt: Kh©u thµnh phÇn cã cïng cÊp chÝnh x¸c vµ
kh©u t¨ng coi nh− lç c¬ b¶n, kh©u gi¶m coi nh− trôc c¬ b¶n.
Sau ®©y lµ çc b−íc vµ çc ®¹i l−îng x¸c ®Þnh dung sai, sai lÖch giíi h¹n
kÝch th−íc çc kh©u thµnh phÇn Ai theo dung sai, sai lÖch giíi h¹n kÝch th−íc
kh©u khÐp kÝn AΣ theo ph−¬ng ph¸p x¸c suÊt.
- X¸c ®Þnh hÖ sè cÊp chÝnh x¸c atb
Theo gi¶ thiÕt, dung sai cña kh©u thµnh phÇn thø i nµo ®ã sÏ lµ: TAi = atb.ii
Thay gi¸ trÞ TAi vµo c«ng thøc (7-21a) ta cã:
n
K 2Σ TA 2Σ = ∑ λ2i K 2ia 2tb i2i
i =1
Rót ra:
K Σ TAΣ
atb = (7-26a)
n
∑ λ2iK2ii2i
i =1
§èi víi chuçi ®−êng th¼ng
K Σ TAΣ
atb = (7-26b)
n
∑ K 2i i2i
i =1
- Sau khi tÝnh ®−îc atb theo (7-26a) hoÆc (7-26b) dùa vµo b¶ng (3-1) ta x¸c
®Þnh cÊp chÝnh x¸c chung cho çc kh©u thµnh phÇn Ai vµ tra sai lÖch giíi h¹n vµ
dung sai cho (n-1) kh©u thµnh phÇn theo TCVN 2245-99 vµ TCVN 2244-99 (cã
thÓ tÝnh dung sai Ti theo sai lÖch giíi h¹n nh− ch−¬ng I).
- TÝnh kh©u bï AK
+ TÝnh dung sai kh©u bï AK - TK:
Tõ c«ng thøc (7-21a) ta rót ra:
1 n
TA K = K 2Σ TA2Σ − ∑ λ2i K 2i TA 2i (7-27a)
KK i =1
Víi chuçi ®−êng th¼ng
179
1 n
TA K = K Σ2 TAΣ2 − ∑ K 2i TA2i (7-27b)
KK i =1
Trong ®ã: KK - HÖ sè ph©n bè cña kh©u AK
+ TÝnh sai lÖch giíi h¹n kh©u AK
Theo h×nh 7-5, sai lÖch giíi h¹n ®−îc x¸c ®Þnh:
-NÕu kh©u bï AK lµ kh©u thµnh phÇn t¨ng:
TAK
ESK = EtbK + (7-28)
2
TA
EIK = EtbK - K (7-29)
2
Trong ®ã EtbK - Sai lÖch trung b×nh kh©u AK. Theo c«ng thøc (7-24a), ta rót
ra:
⎡ m −1 p ⎛ TA ⎞ ⎤
EtbK = 1 ⎢E Σtb + α Σ TAΣ − ∑ λ i ⎛⎜ E tbi + α i TA i ⎞⎟ − ∑ λ j ⎜⎜ e tbj + α j j ⎟⎟ − λ K α K TA K ⎥
λ K ⎣⎢ 2 i =1 ⎝ 2 ⎠ j =1 ⎝ 2 ⎠ 2 ⎦⎥
(7-30)
Thay c«ng thøc (7-30) vµo c«ng thøc (7-28) vµ (7-29) ta cã
ESK
⎡ m −1 p ⎛ TA ⎞ ⎤
= 1 ⎢E Σtb + α Σ TAΣ − ∑ λ i ⎛⎜ E tbi + α i TA i ⎞⎟ − ∑ λ j ⎜⎜ etbj + α j j ⎟⎟ + (1 − α K ) TA K ⎥
λ K ⎢⎣ 2 i =1 ⎝ 2 ⎠ j =1 ⎝ 2 ⎠ 2 ⎥⎦
(7-28a)
EIK =
⎡ TA Σ m −1 ⎛ TA i ⎞ p ⎛ TA j ⎞ TA ⎤
⎟ − (1 + α K ) K ⎥
1
⎢E Σtb + α Σ − ∑ λ i ⎜ E tbi + α i ⎟ − ∑ λ j ⎜⎜ e tbj + α j
λK ⎢⎣ 2 i =1 ⎝ 2 ⎠ j =1 ⎝ 2 ⎟⎠ 2 ⎥⎦
(7-29a)
NÕu kh©u AK lµ kh©u thµnh phÇn gi¶m:
T
esK = etbK + K (7-31)
2
T
eiK = etbK - K (7-32)
2
Trong ®ã etbK - sai lÖch trung b×nh kh©u AK. Theo c«ng thøc (7-24a) ta rót
ra:
⎡ p −1 ⎛ TA ⎞ ⎤
etbK = 1 ⎢E Σtb + α Σ TAΣ − ∑ λ i ⎛⎜ E tbi + α i TA i ⎞⎟ − ∑ λ j ⎜⎜ etbj + α j j ⎟⎟ − λ K α K ⋅ TA K ⎥
m
λ K ⎢⎣ 2 i =1 ⎝ 2 ⎠ j =1 ⎝ 2 ⎠ 2 ⎥⎦
(7-33)
180
Thay c«ng thøc (7-30) vµo c«ng thøc (7-28) vµ (7-29) ta cã
⎡ p −1 ⎛ TA ⎞ ⎤
esK= 1 ⎢E Σtb + α Σ TA Σ − ∑ λ i ⎛⎜ E tbi + α i TA i ⎞⎟ − ∑ λ j ⎜⎜ e tbj + α j j ⎟⎟ + (1 − λ K ) TA K ⎥
m
λ K ⎣⎢ 2 i =1 ⎝ 2 ⎠ j =1 ⎝ 2 ⎠ 2 ⎦⎥
(7-31a)
⎡ p −1 ⎛ TA ⎞ ⎤
eiK= 1 ⎢E Σtb + α Σ TA Σ − ∑ λ i ⎛⎜ E tbi + α i TA i ⎞⎟ − ∑ λ j ⎜⎜ e tbj + α j j ⎟⎟ − (1 − λ K ) TA K ⎥
m
λ K ⎢⎣ 2 i =1 ⎝ 2 ⎠ j =1 ⎝ 2 ⎠ 2 ⎥⎦
(7-32a)
VÝ dô 4. Gi¶i bµi to¸n ë vÞ dô 2 tøc cho AΣ = 1++10,,05 vµ A1 = 80 mm; A2 = 70
mm; A3 = 40 mm; A4 = 51 ++10,,08 mm
X¸c ®Þnh dung sai, sai lÖch çc kh©u thµnh phÇn ch−a biÕt theo ph−¬ng ph¸p
x¸c suÊt.
Bµi gi¶i:
- S¬ ®å ho¸ chuçi:
- Chuçi ®−îc s¬ ®å ho¸ nh− h×nh 7-7b vµ AΣ - ®é nhá kim ho¶ chÝnh lµ kh©u
khÐp kÝn. §©y lµ chuçi ®−êng th¼ng, víi tÝnh chÊt çc kh©u:
A2, A4 - kh©u thµnh phÇn t¨ng nªn λ2 = λ4 = +1
A1, A3 - kh©u thµnh phÇn gi¶m nªn λ1 = λ3 = - 1
* X¸c ®Þnh çc hÖ sè αi, Ki, αΣ, KΣ theo
KΣ = 1, αΣ = 0
K1 = 1,1, α1 = 0; K2 = 1,2; α2 = 0; K3 = 1,1; α3 = - 0,2.
K4 = 1,2; α4 = 0
* X¸c ®Þnh hÖ sè cÊp chÝnh x¸c trung b×nh - atb

Thay çc gi¸ trÞ Ki ®· chän vµ i theo b¶ng (3-2 ) vµo c«ng thøc (7-26b) ta
cã:
1.500 − 200
atb = = 86,20
1,12.1,862 + 1,22.1,862 + 1,12.1,562
* X¸c ®Þnh cÊp chÝnh x¸c cho kh©u A1, A2 ®Ó l¹i kh©u A3 lµ kh©u bï;
A3 = AK v× A4 ®· biÕt sai lÖch giíi h¹n. Theo b¶ng(3-1) atb≈ 86 n»m gi÷a a = 64
(IT10) vµ a = 100 (IT11), ®Ó phï hîp víi c«ng nghÖ chän:
A1 - øng víi cÊp chÝnh x¸c 10, v× A1 lµ kh©u gi¶m nªn A1 = 80h10 = 80 0−0,120 mm
+0 ,190
A2 - øng víi cÊp chÝnh x¸c 11, vµ A2 lµ kh©u t¨ng nªn A2 = 70H11 = 70 0 mm
181
* TÝnh kh©u thµnh phÇn (kh©u bï) AK = A3
- Dung sai kh©u bï - TAK: Thay çc gi¸ trÞ b»ng sè vµo c«ng thøc (7-27b)
ta cã:
TAK = TA3 =
1 2 2
1,1
(
1 .0,5 − 1,12.0,122 + 1,22.0,192 + 1,22.0,22 )
TAK =TA4= 0,319 mm
- Sai lÖch giíi h¹n kh©u bï AK:
+ Sai lÖch trung b×nh çc kh©u Ai:
etb1 = - 0,06 mm; Etb2 = 0,095 mm; Etb4 = 0,9; EΣtb = 0,75
+ Sai lÖch trªn kh©u AK = A3; v× A3 kh©u gi¶m vµ chuçi ®−êng th¼ng; αΣ = 0
nªn c«ng thøc (7-31b) cã d¹ng:
m ⎛ TA i ⎞ p −1 ⎛ TA j ⎞
⎟ + (1 − α K ) K − E Σtb
TA
esK = es3 = ∑ λ i ⎜ E tbi + α i ⎟ − ∑ λ j ⎜⎜ e tbj + α j
i =1 ⎝ 2 ⎠ j =1 ⎝ 2 ⎟⎠ 2
Thay sè cã:
⎡⎛ 0,190 ⎞ ⎛ 0,2 ⎞⎤ ⎡ 0,12 ⎤
EsK = ⎢⎜ 0,095 + 0. ⎟ + ⎜ 0,9 + 0. ⎟⎥ − ⎢− 0,06 + 0. +
⎣⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠⎦ ⎣ 2 ⎥⎦
+ [1 − (− 0,2 )].
0,319
− 0,75 = 0,486 mm
2
m⎛ TA i ⎞ p −1 ⎛ TA j ⎞
⎟ − (1 + α K ) K − E Σtb
TA
eiK = ei3 = ∑ ⎜ E tbi + α i ⎟ − ∑ ⎜⎜ e tbj + α j ⎟
i =1⎝ 2 ⎠ j =1 ⎝ 2 ⎠ 2
Thay sè cã:
⎡⎛ 0,190 ⎞ ⎛ 0,2 ⎞⎤ ⎡ 0,12 ⎤
EiK = ei3 = ⎢⎜ 0,095 + 0. ⎟ + ⎜ 0,9 + 0. ⎟⎥ − ⎢− 0,06 + 0. +
⎣⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠⎦ ⎣ 2 ⎥⎦
= [1 − (0,2 )]⋅
0,319
− 0,75 = 0,114 mm
2
VËy AK = A3 = 40 ++00,,114
486
mm
* ¦u, nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p gi¶i b»ng tÝnh x¸c suÊt:
- Do bá qua vïng kÝch th−íc kh©u khÐp kÝn cã x¸c suÊt bÐ nªn tÝnh theo
ph−¬ng ph¸p nµy cã kh¶ n¨ng më réng dung sai çc kh©u thµnh phÇn so víi gi¶i
theo ph−¬ng ph¸p ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn toµn mµ vÉn b¶o ®¶m yªu cÇu kh©u
khÐp kÝn, do ®ã t¹o ®iÒu kiÖn dÔ chÕ t¹o (víi cïng yªu cÇu ®é nh« kim ho¶ - AΣ
nh− nhau, nh−ng gi¶i theo ®æi lÉn chøc n¨ng hoµn toµn, atb ≈ 57 nh−ng gi¶i theo
tÝnh x¸c suÊt atb ≈ 86).
182
- Gi¶i theo ph−¬ng ph¸p tÝnh theo x¸c suÊt cã kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn phÕ
phÈm, do kh©u khÐp kÝn xuÊt hiÖn çc kÝch th−íc n»m ngoµi gi¸ trÞ yªu cÇu (ë vÝ
dô 2 vµ 4, dung sai ®é nh« kim ho¶ cho phÐp lµ 0,500 mm, nh−ng khi tÝnh theo
n
x¸c suÊt, dung sai ®é nh« kim ho¶ TAΣ = ∑ TA i = 0,882 mm), nh−ng do kÝch
i =1
th−íc kh©u khÐp kÝn ph©n bè theo luËt ph©n bè chuÈn nªn tØ lÖ phÇn tr¨m phÕ
phÈm còng chØ lµ 0,27%, rÊt nhá, trong kü thuËt cã thÓ chÊp nhËn. Do ®ã ngµy
nay khi thiÕt kÕ vò khÝ, xe t¨ng, « t« vµ çc lo¹i m¸y mãc kh¸c ng−êi ta hay dïng
ph−¬ng ph¸p nµy. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n nµy gÇn thùc tÕ h¬n ph−¬ng ph¸p ®æi
lÉn chøc n¨ng hoµn toµn.
- §Ó cã thÓ gi¶i bµi to¸n chuçi theo ph−¬ng ph¸p tÝnh x¸c suÊt, ta ph¶i
kh¶o s¸t mét sè lín kÝch th−íc, tøc lµ kh¶o s¸t nhiÒu chi tiÕt trong lo¹t gia c«ng,
nªn ph−¬ng ph¸p nµy chØ dïng cho ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt lo¹t.
7.4.2. Gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p söa ch÷a khi
l¾p
Gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p söa ch÷a khi l¾p ®−îc
øng dông khi gÆp çc chuçi kÝch th−íc mµ yªu cÇu ®é chÝnh x¸c cña kh©u khÐp
kÝn qu¸ cao hoÆc sè kh©u thµnh phÇn qu¸ nhiÒu lµm cho dung sai kÝch th−íc çc
kh©u thµnh phÇn còng yªu cÇu qu¸ nhá (cÊp chÝnh x¸c cao) nªn khã hoÆc kh«ng
chÕ t¹o ®−îc. Ph−¬ng ph¸p nµy dïng cho mäi d¹ng s¶n xuÊt.
B¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p söa ch÷a khi l¾p lµ: Dùa vµo ®iÒu kiÖn gia c«ng
cô thÓ, ng−êi chÕ t¹o víi kinh nghiÖm cña m×nh, quyÕt ®Þnh dung sai çc kh©u
thµnh phÇn theo TCVN 2245-99 sao cho víi dung sai ®ã ng−êi ta chÕ t¹o hîp lý.
Do më réng dung sai çc kh©u thµnh phÇn cho dÔ chÕ t¹o th× yªu cÇu cña kh©u
khÐp kÝn sÏ kh«ng ®¸p øng ®−îc, nªn muèn cho kh©u khÐp kÝn cã kÝch th−íc n»m
trong giíi h¹n cho phÐp theo yªu cÇu cña nã th× ph¶i tiÕn hµnh söa ch÷a mét kh©u
thµnh phÇn nµo ®ã trong chuçi kÝch th−íc b»ng çch c¹o, dòa ®Ó lÊy ®i mét líp
kim lo¹i trªn bÒ mÆt cña kh©u ®ã - kh©u ®Ó söa ch÷a gäi lµ kh©u båi th−êng, ký
hiÖu lµ Ab - kh©u båi th−êng ph¶i lµ kh©u dÔ c¹o, dòa khi söa.
VÝ dô: yªu cÇu dung sai ®é ®ång t©m gi÷a t©m trôc chÝnh vµ t©m ô ®éng
cña m¸y tiÖn lµ e ≤ 0,01 mm (h×nh 7-9).
Chuçi kÝch th−íc t¹o thµnh kh©u khÐp kÝn e cã rÊt nhiÒu kh©u thµnh phÇn
mµ e l¹i ®ßi hái cao, cho nªn kh«ng thÓ dïng çc ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n ®· tr×nh
bµy ®Ó x¸c ®Þnh dung sai çc kh©u thµnh phÇn, bëi v× nÕu tÝnh nh− vËy gi¸ trÞ
dung sai çc kh©u thµnh phÇn sÏ rÊt nhá, gi¸ thµnh chÕ t¹o sÏ rÊt cao hoÆc cã kh¶
n¨ng kh«ng chÕ t¹o ®−îc, mµ më réng dung sai cña chóng ®Õn møc chÕ t¹o hîp
183
lý. Khi l¾p m¸y, ta kiÓm tra sai lÖch ®é ®ång t©m e (theo mÆt ph¼ng th¼ng ®øng)
vµ c¹o söa mÆt trªn ®Õ ô ®éng cho ®Õn lóc sai lÖch ®é ®ång t©m e (theo mÆt ph¼ng
th¼ng ®øng) n»m trong giíi h¹n cho phÐp.
Th©n ô ®éng
e
VÝt ®iÒu chØnh
§Õ ô ®éng
H×nh 7- 9. §é ®ång t©m gi÷a t©m trôc chÝnh vµ t©m ô ®éng cña m¸y tiÖn.
CÇn ph¶i nhí r»ng khi cho dung sai kÝch th−íc çc kh©u thµnh phÇn, ph¶i
bè trÝ miÒn dung sai so víi kÝch th−íc danh nghÜa sao cho khi l¾p m¸y, t©m ô
®éng bao giê còng cao h¬n t©m trôc chÝnh m¸y, nÕu thÊp h¬n kh«ng söa ®−îc v×
cµng cao ®é lÖch t©m e cµng lín. Do vËy cÇn x¸c ®Þnh vÞ trÝ miÒn dung sai cña
kh©u båi th−êng, tøc x¸c ®Þnh mét trong hai sai lÖch cña kh©u båi th−êng. Ta xÐt
çc tr−êng hîp sau:
A1
A2
0 +0,002
H×nh 7-10. Kh©u söa khi l¾p.
a) Kh©u båi th−êng lµ kh©u mµ khi c¹o söa sÏ lµm gi¶m kÝch th−íc cña
nã, ch¼ng h¹n chiÒu dµy ®Õ ô ®éng hoÆc kÝch th−íc A2 trªn h×nh 7-10, nÕu ta
chän nã lµ kh©u båi th−êng. Tr−êng hîp nµy ph¶i khèng chÕ kÝch th−íc giíi h¹n
nhá nhÊt cña kh©u båi th−êng sao cho víi kÝch th−íc nhá nhÊt ®ã vÉn cßn cã mét
184
l−îng kim lo¹i ®Ó söa c¹o khi l¾p. Trong tr−êng hîp nµy ta ph¶i x¸c ®Þnh sai lÖch
d−íi kh©u båi th−êng.
* NÕu kh©u c¹o söa lµ kh©u gi¶m. Theo (7-8a)
m p −1
ES Σ − ∑ λ i ES i − ∑ λ jei j
i =1 j =1
ei b = (7-34a)
λb
* NÕu kh©u c¹o söa lµ kh©u t¨ng theo (7-8b)
m −1 p
EIΣ − ∑ λ i EI i − ∑ λ jes j
i =1 j =1
EI b = (7-34b)
λb
b) Kh©u båi th−êng lµ kh©u mµ khi c¹o söa sÏ lµm t¨ng kÝch th−íc cña nã,
ch¼ng h¹n kÝch th−íc A1 h×nh 7-10, nÕu ta chän nã lµ kh©u båi th−êng. Tr−êng
hîp nµy ph¶i khèng chÕ kÝch th−íc giíi h¹n lín nhÊt cña kh©u Ab, sao cho víi
kÝch th−íc lín nhÊt ®ã vÉn cßn cã mét l−îng kim lo¹i ®Ó söa c¹o khi l¾p. Trong
tr−êng hîp nµy ta ph¶i x¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n trªn kh©u båi th−êng.
* NÕu kh©u c¹o söa lµ kh©u gi¶m . Theo c«ng thøc (7-8b)
m p −1
EIΣ − ∑ λ i EI i − ∑ λ jes j
i =1 j =1
esb = (7-35a)
λb
* NÕu kh©u cao söa lµ kh©u t¨ng. Theo c«ng thøc (7-8a)
m −1 p
ES Σ − ∑ λ i ES i − ∑ λ jei j
i =1 j =1
ES b = (7-35b)
λb
¦u, nh−îc ®iÓm ph−¬ng ph¸p söa ch÷a khi l¾p:
- G©y khã kh¨n cho qu¸ tr×nh l¾p m¸y v× ph¶i c¹o söa vµ ph¶i th¸o dì
nhiÒu lÇn.
- Khi l¾p ®ßi hái c«ng nh©n cã bËc thî cao v× c«ng viÖc söa l¾p khã.
- Khã ®Þnh møc thêi gian cho c«ng viÖc v× cã lóc c¹o nhiÒu, cã lóc c¹o
Ýt. C«ng viÖc nÆng nhäc, chi phÝ cho ®o l−êng vµ c¹o söa lín.
Tuy nhiªn, nh×n chung th× ph−¬ng ph¸p nµy ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ tèt. Bëi
v× nh÷ng khã kh¨n mµ nã g©y ra trong qu¸ tr×nh l¾p r¸p vÉn cßn Ýt h¬n nh÷ng ®iÒu
lîi mµ nã ®em l¹i cho qu¸ tr×nh gia c«ng chi tiÕt.
CÇn chó ý r»ng kh«ng bao giê chän kh©u båi th−êng lµ kh©u chung cña hai
chuçi kÝch th−íc liªn kÕt, bëi lÏ khi söa ch÷a cho ®¹t yªu cÇu cña chuçi kÝch
th−íc nµy th× l¹i cã thÓ ph¸ vì ®iÒu kiÖn cña chuçi kÝch th−íc kia.
185
VÝ dô: H×nh 7-10b giíi thiÖu hai chuçi l¾p cã mét kh©u lµ A3 = B1, kh©u
khÐp kÝn lµ AΣ vµ BΣ
A1 Ao A6
A2 A3 A4 A5
B6 B7 Bo B1
B5 B4 B3 B2
H×nh 7-10b. Chuçi kÝch th−íc.
NÕu chän kh©u chung lµ kh©u båi th−êng ®Ó söa ch÷a cho tho¶ m·n chuçi
B th× cã thÓ lµm sai lÖch chuçi A.
7.4.3. Gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh khi
l¾p
Ph¹m vi øng dông vµ b¶n chÊt cña gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo
ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh khi l¾p gièng nh− gi¶i bµi to¸n chuçi kÝch th−íc theo
ph−¬ng ph¸p söa ch÷a khi l¾p, chØ kh¸c ë chç ®Ó kh©u khÐp kÝn ®¹t yªu cÇu
ng−êi ta thay ®æi kÝch th−íc kh©u båi th−êng (kÝ hiÖu lµ K) b»n çch ®iÒu chØnh
mét bé phËn m¸y nµo ®ã b»ng çc tÊm ®Öm, chªm, c¬ cÊu lÖch t©m, vÝt… mµ
kh«ng ph¶i b»ng çch c¹o söa.
VÝ dô: - Yªu cÇu ®é ®ång t©m gi÷a t©m trôc chÝnh vµ t©m ô ®éng, m¸y tiÖn
kh«ng nh÷ng trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng (mÆt ph¼ng h×nh 7-9) mµ cßn trong
mÆt ph¼ng n»m ngang (mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng h×nh vÏ). §Ó ®¹t yªu
cÇu ®é ®ång t©m trong mÆt ph¼ng n»m ngang ta dïng vÝt ®iÒu chØnh h×nh 7-9 ®Ó
dÞch chuyÓn th©n vô ®éng theo ph−¬ng ngang (dùa theo sèng tr−ît trªn mÆt ®Õ ô
®éng).
§iÒu chØnh kÝch th−íc kh©u bï b»ng chªm, c¬ cÊu lÖch t©m, vÝt thuéc d¹ng
®iÒu chØnh v« cÊp (®iÒu chØnh mÒm).
-Yªu cÇu khe hë gi÷a mÆt ®Çu n¾p vµ mÆt ®Çu æ cña bé phËn m¸y nh− h×nh
+0 , 75
vÏ 7-11 lµ AΣ = 0 0 . Do sè kh©u thµnh phÇn nhiÒu nªn gi¸ trÞ dung sai çc kh©u
thµnh phÇn nhá tøc ®é chÝnh x¸c cña chóng cao dÉn ®Õn chÕ t¹o khã kh¨n. Trong
tr−êng hîp nµy, ®Ó b¶o ®¶m khe hë theo yªu cÇu ng−êi ta tiÕn hµnh ®iÒu chØnh
b»ng bé ®Öm ®iÒu chØnh K (h×nh 7-11).
186
* Çc th«ng sè kÝch th−íc cña kh©u båi th−êng K ®−îc tÝnh theo çc c«ng
thøc sau:
- KÝch th−íc danh nghÜa kh©u båi th−êng:
1 ⎛ n −1
⎞
K= ⎜AΣ − ∑ λiAi ⎟ (7-36)
λK ⎝ i =1 ⎠
A8
A2 A3 A4 A5 A6 A7
AS
K
A1
a)
AS
K
A2 A3 A4 A5 A6 A7 A8
A1
b)
H×nh 7-11. Chuçi kÝch th−íc ®iÒu chØnh.
Trong ®ã λK - HÖ sè ¶nh h−ëng cña kh©u K

n = m + p - çc kh©u thµnh phÇn
- Çc kÝch th−íc giíi h¹n kh©u båi th−êng
+ NÕu kh©u båi th−êng lµ kh©u t¨ng.
KÝch th−íc giíi h¹n lín nhÊt – Kmax
⎛ m −1 P
⎞ 1
Kmax = ⎜⎜ A Σ min − ∑ λ i A i min − ∑ λ j A j max ⎟⎟ ⋅ (7-37a)
⎝ i =1 j =1 ⎠ λK
KÝch th−íc giíi h¹n nhá nhÊt - Kmin:
187
⎛ m −1 P
⎞ 1
Kmin = ⎜⎜ A Σ max − ∑ λ i A i max − ∑ λ j A j min ⎟⎟ ⋅ (7-37b)
⎝ i =1 j =1 ⎠ λK
+ NÕu kh©u båi th−êng lµ kh©u gi¶m.
KÝch th−íc giíi h¹n lín nhÊt - Kmax:
⎛ m P −1
⎞ 1
Kmax ⎜⎜ A Σ max − ∑ λ i A i max − ∑ λ j A j min ⎟⎟ ⋅
= (7-38a)
⎝ i =1 j =1 ⎠ λK
KÝch th−íc giíi h¹n nhá nhÊt – Kmin
⎛ m P −1
⎞ 1
Kmin = ⎜⎜ A Σ min − ∑ λ i A i min − ∑ λ j A j max ⎟⎟ ⋅ (7-38b)
⎝ i =1 j =1 ⎠ λK
- Dung sai kh©u båi th−êng - TAK
1 ⎛ n −1 ⎞
TA K = ⎜ ∑ λ i TA i − TA Σ ⎟ (7-39)
λ K ⎝ i =1 ⎠
CÇn nhí r»ng trÞ sè TAK lµ l−îng cÇn thiÕt ®Ó ®iÒu chØnh ®¶m b¶o yªu cÇu
kh©u khÐp kÝn, TAK kh«ng ph¶i lµ sai sè ngÉu nhiªn gÆp ph¶i trong gia c«ng mµ
phô thuéc vµo viÖc ®iÒu chØnh.
Trong tr−êng hîp kh©u båi th−êng lµ nh÷ng vßng ®Öm
- NÕu ®iÒu chØnh b»ng çc vßng ®Öm cã kÝch th−íc chiÒu dµy kh«ng ®æi;
trong sè çc vßng ®Öm cã mét vßng kh«ng thay trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh (vßng
®Öm cè ®Þnh), çc vßng ®Öm cßn l¹i lµ çc chi tiÕt thay thÕ trong qu¸ tr×nh ®iÒu
chØnh. ChiÒu dµy, sè l−îng çc vßng ®Öm tÝnh nh− sau:
+ KÝch th−íc chiÒu dµy vßng cè ®Þnh - Sc®:
Sc® ≤ Kmin (7-40)
(lÊy chÝnh x¸c tíi 2 ch÷ sè sau dÊu ph¶y)
+ Sè l−îng vßng ®Öm thay thÕ trong bé - n
TA K
n= +1 [vßng] (7-41)
TA Σ
+ KÝch th−íc chiÒu dµy çc vßng ®Öm thay thÕ - S
TAK
S= [mm] (7-42)
n
S ®−îc lµm trßn tíi sè ch½n gÇn nhÊt
+ §iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu chØnh ®−îc:
Sc® + n.S ≥ Kmax vµ S ≤ TAΣ (7-43)
- NÕu ®iÒu chØnh b»ng çc vßng ®Öm cã kÝch th−íc chiÒu dµy thay ®æi liªn
tôc víi ®é chÝnh x¸c nhÊt ®Þnh: Khi ®iÒu chØnh, tuú theo kÝch th−íc thùc cña çc
chi tiÕt mµ chän vßng cã kÝch th−íc hîp lý trong çc vßng trong bé.
188
KÝch th−íc chiÒu dµy çc vßng ®−îc tÝnh nh− sau:
S1 = S min + Scd ⎫
S 2 = S min + S ⎪
⎪
⎬ (7-44)
S3 = S min + 2S ⎪
S max = S min + n.s ⎪⎭
§iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ ®iÒu chØnh ®−îc: S1 ≤ Kmin vµ Smax ≤ Kmax. Çc gi¸ trÞ S
vµ Sc® vµ n tÝnh theo çc c«ng thøc (7-40), (7-41), (7-42). Ph−¬ng ph¸p nµy gióp
chóng ta ®iÒu chØnh ®Ó ®¹t yªu cÇu kh©u A0 dÔ dµng vµ nhanh chãng h¬n ph−¬ng
ph¸p söa ch÷a khi l¾p.
VÝ dô 5:
Cho bé phËn m¸y nh− h×nh 7-11, kÝch th−íc khe hë gi÷a mÆt ®Çu n¾p bªn
tr¸i vµ mÆt ®Çu æ lµ A0 = 0 0+0, 75 çc kÝch th−íc Ai ( i = 1-8) cã dung sai bÐ. §Ó dÔ
gia c«ng ng−êi ta më réng dung sai kÝch th−íc çc kh©u thµnh phÇn nh− sau:
A1 = 190 0+0, 460 ; A2 = A8 = 12 0− 0,180 ; A3 = A7 = 20 0−0,10
A4 = 20 0− 0,210 ; A5 = 40 0−0, 250 ; A6 = 60 0−0,300
§Ó ®¶m b¶o yªu cÇu kh©u AΣ, ng−êi ta ®iÒu chØnh b»ng çc tÊm ®Öm K.
H·y x¸c ®Þnh sè l−îng, kÝch th−íc chiÒu dµy çc tÊm ®Öm, theo ®iÒu kiÖn trªn.
Bµi gi¶i:
* Tõ h×nh 7-11a ta cã chuçi nh− h×nh 7-11b. §©y lµ chuçi ®−êng th¼ng trong
®ã:
AΣ - Kh©u khÐp kÝn
A1, K - Kh©u thµnh phÇn t¨ng víi K lµ kh©u ®iÒu chØnh nªn λ1, λK = +1.
A2 ÷ A8 - Kh©u thµnh phÇn gi¶m nªn λ2 = λ3 = …. = λ8 = -1
* TÝnh kÝch th−íc danh nghÜa kh©u båi th−êng K: Theo (7-36) ta cã:
1
K = [0 - 1(190)-(-1)(2.12 + 2.20 + 20 + 40 + 60)] = 6mm
1
* X¸c ®Þnh sai lÖch giíi h¹n kh©u K
- Sai lÖch giíi h¹n trªn - ESK : Theo c«ng thøc (7-36) vµ (7-37a)
Víi chuçi ®−êng th¼ng ta cã:
m −1 P
ESK = EIΣ - ∑ EI + ∑ es
i =1
i
j =1
j
Thay sè vµo c«ng thøc:

ESK = 0 - (0_ + (0) = 0
* Sai lÖch giíi h¹n d−íi - EIK: Theo c«ng thøc (7-36) vµ (7-37b) víi chuçi
®−êng th¼ng ta cã:
189
m −1 P
EIK = ESΣ - ∑ ES + ∑ ei
i =1
i
j =1
j
Thay sè vµo c«ng thøc:

EIK = 0,75 - (0,46) + [2 x (-0,18) + 2 x (-0,1) + (-0,21) + (-0,25) + (-0,30)]
= 1,02 mm
VËy K = 6 0−1, 03 mm
* Dung sai kh©u ®iÒu chØnh (l−îng ®iÒu chØnh) - TK:
TK = ESK - EIK = 0 - (-1,03) = 1,03 mm
KiÓm tra l¹i theo quan hÖ (7-39):
n −1
TK = ∑ TA
i =1
i − TA Σ
1,03 = (0,46 + 2 x 0,18 + 2 x 0,10 + 0,21 + 0,25 + 0,30) - 0,75
1,03 mm = 1,03 mm
* X¸c ®Þnh kÝch th−íc chiÒu dµy çc vßng ®Öm. ë ®©y ta chän ®iÒu chØnh
b»ng çc tÊm ®Öm cã kÝch th−¬c chiÒu dµy kh«ng ®æi.
- ChiÒu dµy vßng ®Öm cè ®Þnh. Theo ®iÒu kiÖn (7-40) ta chän: Sc® = 4 mm < Kmin = 4,97
mm
- Sè l−îng vßng ®Öm thay thÕ - n: TÝnh theo c«ng thøc (7-44)
TK 1030
n= +1 = + 1 = 3 (vßng)
TA Σ 750
- ChiÒu dµy çc vßng ®Öm thay thÕ - S. TÝnh theo c«ng thøc (7-42):
TA K 1030
S= +1 = = 0,343 mm, chän S = 0,4 mm
n 3
* KiÓm tra l¹i çc ®iÒu kiÖn theo (7- 43)
S = 0,40 mm < TAΣ = 0,75 mm
Scd + n. s = 4 + 3.0,4 = 5,12 < Smax = 6 m
KÕt luËn: Kh«ng ®¹t yªu cÇu (kh«ng ®iÒu chØnh ®−îc) nªn ph¶i chän l¹i:
Chän Scd = 4,8 mm < Smin = 4,95 mm
TK 1030
TÝnh S = = = 0,343 mm chän S = 0,4 mm
n 3
VËy Sc® + n.S = 4,8 + 3.0,4 = 6 mm = Kmax = 6 mm
Nh− vËy viÖc chän b¶o ®¶m yªu cÇu
Nh−îc ®iÓm c¬ b¶n ph−¬ng ph¸p nµy lµ thªm çc chi tiÕt (kh©u) ®iÒu
chØnh.
190
7.4.4. Gi¶i bµi to¸n chuçi theo ph−¬ng ph¸p chän khi l¾p
* B¶n chÊt vµ ph¹m vi øng dông cña ph−¬ng ph¸p nµy còng gièng nh−
ph−¬ng ph¸p gi¶i chuçi kÝch th−íc b»ng ®iÒu chØnh khi l¾p hoÆc söa ch÷a khi l¾p.
ChØ kh¸c lµ ë ®©y ®Ó ®¹t yªu cÇu kh©u khÐp kÝn, ta chän çc kh©u thµnh phÇn cã
kÝch th−íc thÝch hîp l¾p víi nhau, cßn khi gia c«ng th× dung sai çc kh©u thµnh
phÇn ®−îc më réng cho dÔ chÕ t¹o.
* Çc b−íc tiÕn hµnh khi gi¶i bµi to¸n:
- Më réng miÒn dung sai kÝch th−íc cña çc chi tiÕt l¾p phï hîp víi kh¶
n¨ng chÕ t¹o vµ ®¶m b¶o tÝnh kinh tÕ.
- Sau khi gia c«ng xong tiÕn hµnh ph©n kho¶ng sai lÖch kÝch th−íc thùc
cña bÒ mÆt bao vµ bÒ mÆt bÞ bao thµnh n nhãm b»ng nhau, cã kÝch th−íc giíi h¹n
hîp lý. Khi l¾p, l¾p çc chi tiÕt cã kÝch th−íc t−¬ng øng trong cïng nhãm víi
nhau. ë ®©y cÇn x¸c ®Þnh sè nhãm (n) cÇn chia lµ bao nhiªu? sè nhãm qu¸ Ýt, khi
l¾p víi nhau sÏ kh«ng ®¹t yªu cÇu kh©u khÐp kÝn; sè nhãm qu¸ nhiÒu lµm cho
viÖc qu¶n lý phøc t¹p vµ cßn bÞ giíi h¹n bëi ®é chÝnh x¸c cña dông cô ®o.
* TÝnh sè nhãm trong tr−êng hîp dung sai kÝch th−íc bao (TD') vµ kÝch
th−íc bÞ bao (-Td') do ng−êi c«ng nghÖ chän b»ng nhau, tøc TD = Td (h×nh 7-12a)
- NÕu biÕt khe hë (hoÆc ®é d«i) giíi h¹n cña kh©u khÐp kÝn (yªu cÇu cña
mèi ghÐp), sè nhãm n ®−îc tÝnh nh− sau:
TD′
n= (7-
S max − S′max + TD
′
45a)
Td′
HoÆc: n= (7-45b)
S′min + Td′ − S min
Trong ®ã: Smax , Smin - Khe hë giíi h¹n cña kh©u khÐp kÝn
S′max , S′min - Khe hë giíi h¹n øng víi miÒn dung sai më réng mµ ng−êi
c«ng nghÖ chän cho phï hîp víi kh¶ n¨ng chÕ t¹o (h×nh 7-12)
§èi víi kiÓu l¾p cã ®é d«i, thay ®é hë giíi h¹n b»ng ®é d«i giíi h¹n trong
çc c«ng thøc (7-45a) vµ (7-45b)
- NÕu biÕt dung sai kÝch th−íc bao (TD) vµ dung sai kÝch th−íc bÞ bao (Td)
cña l¾p ghÐp theo thiÕt kÕ (còng chÝnh lµ dung sai kÝch th−íc bao vµ kÝch th−íc bÞ
bao cña nhãm l¾p chän). Sè nhãm n ®−îc tÝnh nh− sau:
T′ T′
n= D = d (7-45c)
TD Td
191
* TÝnh sè nhãm trong tr−êng hîp dung sai kÝch th−íc bao (TD) vµ dung sai
kÝch th−íc bÞ bao (Td) ®· më réng do ng−êi c«ng nghÖ chän kh«ng b»ng nhau,
tøc Td ≠ TD. Sè nhãm n ®−îc tÝnh nh− sau:
Td
n= (7-46a)
S ′min + T D − S min
HoÆc
TD
n= (7-46b)
n max − N′max + Td
Trong ®ã, Smax, Nmax lµ ®é hë bÐ nhÊt vµ ®é d«i lín nhÊt cña nhãm l¾p ghÐp
thø n (h×nh 12).
+μm +μm
n TD n
Td
Nnmax
3
Nnmin
3
Snmax
Snmin
2 2
1 1
Nmax
Smax
Smin
S1max
N1max
S1min
N1min
n Nmin
TD
3
Td
3
2 0 2
0 1 1
D(d)
H×nh 7-12. §Æc tÝnh l¾p ghÐp theo nhãm.
VÝ dô 6:
Mét l¾p ghÐp trô tr¬n trong hÖ lç cã kÝch th−íc danh nghÜa lµ 20 mm, víi
®Æc tÝnh l¾p ghÐp yªu cÇu lµ: Smax = 0,012 mm; Smin = 0
H·y x¸c ®Þnh kÝch th−íc giíi h¹n tõng nhãm cÇn chia cña kÝch th−íc lç vµ
kÝch th−íc trôc ®Ó khi l¾p víi nhau ®¹t yªu cÇu khe hë giíi h¹n cña mèi ghÐp nÕu
nh− ng−êi c«ng nghÖ më réng khe hë giíi h¹n nh− sau: S′max = 0,039 mm vµ Nmax
= 0,027 mm.
Bµi gi¶i:
Muèn x¸c ®Þnh kÝch th−íc giíi h¹n tõng kho¶ng kÝch th−íc bao (D) vµ kÝch
th−íc bÞ bao (d) cña tõng nhãm chi tiÕt, chóng ta ph¶i ph©n tÝch sè l−îng nhãm
cÇn ph©n kho¶ng theo mét trong çc c«ng thøc (7-45) hoÆc (7-46).
192
Trong vÝ dô nµy, chuçi kÝch th−íc nh− h×nh (7-13), trong ®ã khe hë S lµ
kh©u khÐp kÝn, kÝch th−íc lç (D) - lµ kh©u thµnh phÇn t¨ng; kÝch th−íc trôc (d) lµ
kh©u thµnh phÇn gi¶m.
S
D
d
H×nh 7-13.
Chuçi cã hai kh©u thµnh phÇn vµ cïng kÝch th−íc danh nghÜa, nªn chän
dung sai lç b»ng dung sai trôc vµ b»ng:
T ′ S ′ − S ′min
TD′ = Td′ = S = max
2 2
Trong ®ã: TD′ , Td′ - Dung sai kÝch th−íc bao vµ kÝch th−íc bÞ bao sau khi ®·
më réng yªu cÇu kh©u khÐp kÝn.
TS′ -Dung sai kh©u khÐp kÝn sau khi ®· më réng yªu cÇu kh©u khÐp kÝn.
S′min = − N′max - §é d«i cña mèi l¾p sau khi ®· më réng yªu cÇu kh©u khÐp kÝn.
Thay sè ta cã:
0,039 − (− 0,027 )
TD′ = Td′ = = 0,033mm
2
L¾p ghÐp theo hÖ thèng lç vµ khe hë giíi h¹n sau khi më réng nh− ®· cho
nªn s¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai lÖch giíi h¹n cña çc kÝch th−íc nh− h×nh 7-
14b.
+μm +μm
+33 7
+27,5 6 +27,5 7
5 6
+22 +22
TD
4 +16,5 5
+16,5
Td
+11 3 +11 4
0 +6 0 +5,5 2 +5,5 3
TD 1 2
-6 Td -5,5 1
D=d=20mm
D=d=20mm
a) b)
H×nh7-14. S¬ ®å ph©n bè dung sai.
193
a. S¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai cña mèi ghÐp
b. S¬ ®å ph©n bè miÒn dung sai kÝch th−íc cña mèi ghÐp sau khi ®· më
réng dung sai.
KÝch th−íc lç sau khi më réng dung sai ®Ó dÔ chÕ t¹o:
D = φ 20 +00, 033 mm
KÝch th−íc trôc sau khi më réng dung sai ®Ó dÔ chÕ t¹o:
d = φ 20 +−00,,027
006 mm
V× TD′ = T ′ vµ cho tr−íc S′max , S′min nªn tÝnh sè nhãm cÇn chia theo c«ng thøc
(7-45a)
TD′
n=
S max − S′max + TD
′
Thay sè ta cã:
0,033
n= = 5,5 ≈ 6 nhãm
0,012 − 0,039 + 0,033
VËy ®Ó kh©u khÐp kÝn ®¹t yªu cÇu (gi¸ trÞ ®é hë n»m trong ph¹m vi cho
phÐp ta ph¶i ph©n kÝch th−íc lç thµnh 6 nhãm; 1, 2, …6 vµ kÝch th−íc trôc thµnh
6 nhãm t−¬ng øng: 1', 2', … 6'. KÝch th−íc giíi h¹n cña tõng nhãm nh− h×nh 14b.
Dïng chung çc nhãm Ti = 0,0055 mm, riªng dung sai nhãm 6 vµ 1' lµ T6 =
T1' = 0,006 mm vµ nhãm 6' lµ T6' = 0,005 mm.
L¾p çc chi tiÕt cña çc nhãm t−¬ng øng víi nhau: 1 vµ 1'; 2 vµ 2'; 6 vµ 6'
Râ rµng r»ng chän l¾p nh− vËy, gi¸ trÞ ®é hë l¾p ghÐp bao giê còng ®¹t yªu
cÇu, tøc lµ trong giíi h¹n tõ 0 - 0,012 mm.
¦u, nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p gi¶i bµi to¸n chuçi b»ng ph−¬ng ph¸p
chän khi l¾p.
- Cã thÓ thùc hiÖn nh÷ng mèi ghÐp cã yªu cÇu kü thuËt cao mµ nÕu kh«ng
cã ph−¬ng ph¸p nµy th× kh«ng thùc hiÖn ®−îc hoÆc thùc hiÖn ®−îc nh−ng rÊt khã
kh¨n do viÖc kh«ng thÓ hoÆc cã thÓ gia c«ng ®−îc çc chi tiÕt nh−ng rÊt khã nh−
chÕ t¹o æ l¨n.
- Tèn nhiÒu thêi gian vµ c«ng søc ®Ó ph©n nhãm ®Æc biÖt lµ khi sè kh©u
thµnh phÇn nhiÒu. Tæ chøc l¾p r¸p vµ qu¶n lý ®Ó çc nhãm chi tiÕt kh«ng lÉn nhau
phøc t¹p, tèn c«ng, x¶y ra hiÖn t−îng "thõa" vµ "thiÕu" cña çc nhãm l¾p t−¬ng
øng.
Do vËy ph−¬ng ph¸p nµy th−êng ®−îc dïng khi chuçi cã sè kh©u thµnh
phÇn Ýt mµ yªu cÇu kh©u khÐp kÝn l¹i qu¸ cao trong s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ hµng
khèi, ch¼ng h¹n dïng ph−¬ng ph¸p nµy trong chÕ t¹o æ l¨n, chÕ t¹o bé d«i piston
- xi lanh, kim phun - vßi phun, chèt piston vµ lç chèt piston.
194
7.5.Ghi kÝch th−íc cho b¶n vÏ chi tiÕt m¸y
Ghi kÝch th−íc nghÜa lµ x¸c ®Þnh ®é chÝnh x¸c (dung sai) cho çc kÝch th−íc
chi tiÕt råi ghi vµo b¶n vÏ cña nã. Qu¸ tr×nh thiÕt kÕ bÊt cø mét m¸y g×, giai ®o¹n
ghi kÝch th−íc cho chi tiÕt chiÕm mét vÞ trÝ rÊt quan träng, bëi v× kÝch th−íc vµ
dung sai chi tiÕt quyÕt ®Þnh phÇn lín chÊt l−îng sö dông cña m¸y vµ viÖc ghi kÝch
th−íc cho b¶n vÏ chi tiÕt ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu ®Õn qu¸ tr×nh chÕ t¹o s¶n phÈm ®ã.
KÝch th−íc chi tiÕt cã nhiÒu lo¹i: ®−êng kÝnh, chiÒu dµi, gãc…. Dung sai
®−êng kÝnh chñ yÕu do yªu cÇu l¾p ghÐp quyÕt ®Þnh vµ chän theo TCVN 2245 -
99. VÊn ®Ò ®ã ®· ®−îc ®Ò cËp trong ch−¬ng 3. Do ®ã ch−¬ng nµy phÇn lín sÏ nãi
vÒ nh÷ng nguyªn t¾c chung cña viÖc ghi kÝch th−íc mµ trong ®ã ®Ò cÊp nhiÒu ®Õn
çc "kÝch th−íc chøc n¨ng chiÒu dµi" (kÝch th−íc chiÒu dµi ¶nh h−ëng ®Õn chøc
n¨ng lµm viÖc cña chi tiÕt).
7.5.1. Nh÷ng yªu cÇu ®èi víi viÖc ghi kÝch th−íc
Ch−a kÓ ®Õn kÕt cÊu, kÝch th−íc chi tiÕt vµ c¶ çch ghi nã trªn b¶n vÏ ®Òu
¶nh h−ëng lín ®Õn chÊt l−îng chi tiÕt vµ qu¸ tr×nh chÕ t¹o chóng. Cho nªn ghi
kÝch th−íc ph¶i qu¸n triÖt çc yªu cÇu sau:
- Ph¶i dïng kÝch th−íc tiªu chuÈn nÕu lo¹i kÝch th−íc ®ã ®· ®−îc tiªu chuÈn
ho¸: yªu cÇu nµy nh»m ®−a vµo thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o cµng nhiÒu kÝch th−íc vµ kÕt
cÊu ®· tiªu chuÈn ho¸ th× cµng cã lîi cho s¶n xuÊt vµ kinh tÕ. Bëi v× nh÷ng kÝch
th−íc vµ kÕt cÊu nh− vËy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau vµ phï hîp víi çc vÊn ®Ò
vÒ dông cô c¾t, m¸y c«ng cô ®Ó gia c«ng vµ dông cô ®o. Nã lµm cho tæ chøc s¶n
xuÊt, qu¶n lý s¶n phÈm, sö dông m¸y mãc, hîp t¸c s¶n xuÊt sÏ ®¬n gi¶n vµ thuËn
lîi rÊt nhiÒu.
- §¶m b¶o chÊt l−îng lµm viÖc cña chi tiÕt nãi riªng vµ nh÷ng yªu cÇu kh¸c
cã liªn quan cña bé phËn m¸y hoÆc m¸y nãi chung: Yªu cÇu nµy nh»m lµm cho
m¸y thiÕt kÕ ®¶m b¶o chøc n¨ng sö dông víi mét chÊt l−îng tèt. NÕu kh«ng xuÊt
ph¸t tõ yªu cÇu vÒ chÊt l−îng cña m¸y ®Ó ghi kÝch th−íc th× m¸y ®−îc chÕ t¹o cã
thÓ kh«ng lµm viÖc ®−îc hoÆc lµm viÖc mµ kh«ng ®¶m b¶o yªu cÇu kü thuËt ®ßi
hái.
- T¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng nhÊt cho viÖc gia c«ng vµ ®o l−êng çc kÝch th−íc cña chi
tiÕt nãi riªng vµ m¸y nãi chung: nh»m lµm cho qu¸ tr×nh chÕ t¹o ®−îc dÔ dµng nhÊt.
Cã khi 2 chi tiÕt cïng lo¹i, cã mét yªu cÇu lµm viÖc gièng nhau nh−ng víi çch
ghi kÝch th−íc kh¸c nhau th× qu¸ tr×nh chÕ t¹o còng kh¸c nhau, nÕu ghi kh«ng
hîp lý cã thÓ g©y khã kh¨n cho chÕ t¹o, ¶nh h−ëng xÊu ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ. VÒ
®iÓm nµy ®ßi hái ng−êi thiÕt kÕ ph¶i hiÓu biÕt vÒ c«ng nghÖ chÕ t¹o.
Ba yªu cÇu ®ã biÓu hiÖn tÝnh thèng nhÊt gi÷a yªu cÇu kü thuËt vµ kinh tÕ.
195
7.5.2. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó ghi kÝch th−íc cho chi tiÕt
§Õn giai ®o¹n ghi kÝch th−íc cho b¶n vÏ chÕ t¹o chi tiÕt, th× ng−êi thiÕt kÕ
®· cã mét b¶n vÏ l¾p cña bé phËn m¸y hoÆc m¸y, trªn ®ã thÓ hiÖn ®Çy ®ñ çc kÕt
cÊu vµ kÝch th−íc danh nghÜa chÝnh cña chi tiÕt. Nh÷ng kÕt cÊu vµ kÝch th−íc
danh nghÜa Êy ®· ®−îc quyÕt ®Þnh do yªu cÇu vÒ c«ng dông cña m¸y vµ søc chÞu
t¶i cña nã. Cho nªn ng−êi thiÕt kÕ lóc nµy cã nhiÖm vô x¸c ®Þnh ®é chÝnh x¸c
kÝch th−íc, biÓu hiÖn b»ng dung sai h×nh häc lµ chñ yÕu.
Chóng ta lÇn l−ît nªu ë ®©y nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vµ tr×nh tù tiÕn hµnh
ghi kÝch th−íc nh− thÕ nµo ®Ó tho¶ m·n 3 yªu cÇu ®· nªu trªn.
a. Ghi kÝch th−íc cho nh÷ng kÝch th−íc tham gia vµo çc l¾p ghÐp
th«ng dông
Tr−íc hÕt ph¶i t×m hiÓu nh÷ng yªu cÇu cña çc l¾p ghÐp th«ng dông nh− l¾p
ghÐp bÒ mÆt trôc tr¬n, l¾p æ l¨n, then vµ then hoa…, cã ë trªn b¶n vÏ l¾p cña m¸y
®−îc thiÕt kÕ. Nh÷ng l¾p ghÐp nµy cã ®Æc ®iÓm:
- Yªu cÇu cña chóng chñ yÕu do c«ng dông b¶n th©n quyÕt ®Þnh, mµ Ýt chÞu
¶nh h−ëng cña yªu cÇu chung cña m¸y (ta gäi lµ yªu cÇu côc bé), ch¼ng h¹n trôc
quay trong b¹c th× trôc cÇn l¾p cã ®é hë (l¾p cã ®é hë) víi b¹c, vßng trong æ l¨n
chÞu t¶i chu kú th× ph¶i l¾p cã ®é d«i víi trôc, b¸nh r¨ng cÇn di tr−ît trªn trôc th×
r·nh then trªn b¸nh r¨ng ph¶i l¾p cã ®é hë víi then hoÆc lç then hoa cña b¸nh
r¨ng l¾p cã ®é hë víi trôc then hoa…
V× vËy lóc quyÕt ®Þnh kiÓu l¾p cho çc mèi ghÐp, nãi chung chØ cÇn xÐt tíi
çc yªu cÇu côc bé nªn cã phÇn ®¬n gi¶n. Ch¼ng h¹n cã thÓ quyÕt ®Þnh kiÓu l¾p
H6
cho mèi ghÐp gi÷a nßng vµ th©n ô ®éng lµ h5 . KiÓu l¾p cã ®é hë nµy ®¶m b¶o
chøc n¨ng chñ yÕu lµ nßng ph¶i di ®éng trong lç th©n ô ®éng. Chän kiÓu l¾p cã
®é hë nhá, cÊp chÝnh x¸c cao nh− vËy lµ cã xÐt ®Õn yªu cÇu ®ång t©m cao gi÷a
nßng ô ®éng vµ trôc chÝnh m¸y tiÖn.
- §Æc tÝnh cña çc l¾p ghÐp nµy th−êng do mét sè Ýt kÝch th−íc quyÕt ®Þnh.
Ch¼ng h¹n ®Æc tÝnh cña l¾p ghÐp bÒ mÆt trô tr¬n do 2 kÝch th−íc trôc (d) vµ lç (D)
quyÕt ®Þnh, l¾p ghÐp then do 3 kÝch th−íc quyÕt ®Þnh (chiÒu réng then, chiÒu réng
r·nh trôc vµ r·nh b¹c). MÆt kh¸c nh÷ng l¾p ghÐp nµy ®· ®−îc tiªu chuÈn ho¸ nªn
dÔ chän.
Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®©y th× b−íc ®Çu tiªn cña viÖc ghi kÝch th−íc lµ
cÇn ph¶i quyÕt ®Þnh kiÓu l¾p cho çc mèi ghÐp th«ng dông theo tiªu chuÈn s½n cã.
Khi ®· quyÕt ®Þnh ®−îc kiÓu l¾p th× ®é chÝnh x¸c (dung sai) cña çc kÝch th−íc
chi tiÕt tham gia l¾p ghÐp còng ®−îc x¸c ®Þnh.
196
ViÖc quyÕt ®Þnh kiÓu l¾p ph¶i dùa vµo chøc n¨ng sö dông cña nã. VÊn ®Ò
nµy ®· ®Ò cËp trong çc phÇn trªn.
ViÖc ghi kÝch th−íc cho nh÷ng kÝch th−íc tham gia vµo çc l¾p ghÐp th«ng
dông lµ xuÊt ph¸t chñ yÕu tõ yªu cÇu côc bé cña çc l¾p ghÐp vµ ®−îc chän theo
tiªu chuÈn. Nh− vËy ë b−íc nµy ta ®· ®¸p øng ®−îc yªu cÇu 1 vµ 2 nªu trªn.
b. Ghi kÝch th−íc cho nh÷ng kÝch th−íc chøc n¨ng kh¸c
ë ®©y cÇn ph¶i xÐt ®Õn çc kÝch th−íc chøc n¨ng chiÒu dµi. Chóng lµ çc
kh©u thµnh phÇn cña chuçi kÝch th−íc l¾p ghÐp mµ kh©u khÐp kÝn lµ yªu cÇu
chung cña bé phËn m¸y hoÆc m¸y. V× vËy muèn ghi kÝch th−íc nµo ®ã cña chi
tiÕt th× ph¶i lËp chuçi kÝch th−íc l¾p ghÐp mµ kÝch th−íc Êy cña chi tiÕt tham gia
víi vai trß lµ kh©u thµnh phÇn cña chuçi. Tõ yªu cÇu kh©u khÐp kÝn (yªu cÇu
chung cña bé phËn m¸y hoÆc m¸y), ta gi¶i chuçi kÝch th−íc ®Ó x¸c ®Þnh sai lÖch
vµ dung sai cña kÝch th−íc chi tiÕt cÇn ghi. Nguyªn t¾c ghi kÝch th−íc nh− vËy sÏ
®¸p øng yªu cÇu 2 nªu ë môc trªn.
VÝ dô: Muèn ghi kÝch th−íc cho b¶n vÏ trôc cña bé phËn m¸y tr×nh bµy trªn
h×nh 7-15 kh«ng ph¶i lµ ®iÒu ®¬n gi¶n. Tho¹t nh×n chóng ta khã biÕt cÇn ghi çc
kÝch th−íc nµo cña trôc vµ dung sai, sai lÖch cña chóng lµ bao nhiªu. Ph¶i ¸p
dông çc nguyªn t¾c nªu trªn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy.
Trªn h×nh 7-15a ta ký hiÖu çc kÝch th−íc chi tiÕt nh− sau:
- Çc kÝch th−íc hép b»ng ch÷: H
- Çc kÝch th−íc n¾p b»ng ch÷: N
- Çc kÝch th−íc æ l¨n b»ng ch÷: O
- Çc kÝch th−íc trôc b»ng ch÷ T
- Çc kÝch th−íc vßng chÆn b»ng ch÷ C
- Çc kÝch th−íc b¸nh r¨ng b»ng ch÷ B
- Çc kÝch th−íc b¸nh ®ai b»ng ch÷ §
XuÊt ph¸t tõ çc yªu cÇu chung cña bé phËn l¾p ta h×nh thµnh çc chuçi
kÝch th−íc l¾p mµ trong ®ã cã kÝch th−íc trôc tham gia.
+ Yªu cÇu thø nhÊt cña bé phËn m¸y
Khi l¾p ph¶i ®¶m b¶o ®é hë A∑1 = 0,2 mm, ®ã lµ kh©u khÐp kÝn cña chuçi 1
(h×nh 7-15b) cã kÝch th−íc T1 cña trôc tham gia. Trong chuçi nµy çc kÝch th−íc vµ
dung sai chiÒu réng æ O1, O'1 phô thuéc hoµn toµn vµo lo¹i æ l¨n ®· dïng. Dung sai
cña chóng ®· ®−îc x¸c ®Þnh theo tiªu chuÈn æ l¨n. Gi¶i chuçi 1 (gi¶i bµi to¸n 2 cña
chuçi kÝch th−íc) ch¼ng nh÷ng cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc kÝch th−íc T1 cña trôc mµ cßn
x¸c ®Þnh ®−îc c¶ çc kÝch th−íc B1, N1, N'1, H1, C1 cña çc chi tiÕt kh¸c.
197
N5
A 5 A 3
T4 A 2
T5 T3
T6
T11 T2
A 6
§
A 4 N' 1
C1
N1 A 1
01 T1 B1 0'1
H1
a)
B1 A 1
N1 01 T1 C1 0'1 N1 T2
H1 B1 C1 0'1 A 2
b) c)
§ A 5 N5 01 A 4 01 B1
A 6 N5 T5 T4 T3 A 3
g) f) e) d)
H×nh 7-15. LËp çc chuçi kÝch th−íc tõ b¶n vÏ l¾p.
+ Yªu cÇu thø hai: kh©u khÐp kÝn A∑2 > 0 nghÜa lµ ®Çu trôc kh«ng ®−îc hôt
trong lç æ l¨n bªn ph¶i. Tõ yªu cÇu ®ã ta h×nh thµnh ®−îc chuçi 2 (h×nh 7-15c) cã
kÝch th−íc T2 cña trôc tham gia vµ çc kh©u chung víi chuçi 1 lµ: B1, C1, O'1
(dung sai vµ sai lÖch cña chóng ®· ®−îc x¸c ®Þnh theo chuçi 7-15b).
+ Yªu cÇu thø ba: ®Ó vßng chÆn t× vµo mÆt mót cña b¸nh r¨ng th× kh©u khÐp
kÝn A∑3 > 0, nghÜa lµ vai trôc ph¶i hôt trong lç b¸nh r¨ng. Víi A∑3 ta lËp chuçi 3
cã kÝch th−íc T3 cña trôc tham gia vµ kh©u chung (B1) víi chuçi 1 vµ 2
(h×nh 17-15d).
198
+ Yªu cÇu thø t−: Vai trôc kh«ng ®−îc hôt trong lç æ l¨n bªn tr¸i nghÜa lµ
A∑4> 0. Tõ ®ã lËp ®−îc chuçi 4 cã kÝch th−íc T4 cña trôc tham gia vµ kh©u chung
O1 (h×nh 7-15c).
+ Yªu cÇu thø n¨m: ph¶i cã kho¶ng hë A∑5 (ch¼ng h¹n tõ 2 - 3mm). Tõ yªu
cÇu ®ã ta lËp ®−îc chuçi 5 cã kÝch th−íc T5 cña trôc tham gia, kÝch th−íc N5 cña
n¾p vµ kh©u chung O1 (h×nh 10.1f).
+ Yªu cÇu thø s¸u: ®Çu trôc phÝa tr¸i ph¶i hôt trong lç b¸nh ®ai (A∑6 > 0). Tõ
®ã lËp ®−îc chuçi 6 cã kÝch th−íc T6 cña trôc vµ §6 cña b¸nh ®ai tham gia (h×nh 17-
15g).
Khi lËp çc chuçi kÝch th−íc trªn ta thÊy r»ng: xuÊt ph¸t tõ 1 kh©u khÐp kÝn
nµo ®ã ta cã thÓ h×nh thµnh nhiÒu ph−¬ng ¸n chuçi kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n chuçi 5
(h×nh 7-15f) còng cã thÓ cã ph−¬ng ¸n chuçi 5a (h×nh 7-16). Nh−ng víi yªu cÇu
t¹o ®iÒu kiÖn dÔ chÕ t¹o th× ta ph¶i chän ph−¬ng ¸n "chuçi ng¾n nhÊt" - ph−¬ng
¸n chuçi cã sè kh©u thµnh phÇn Ýt nhÊt. Tr−êng hîp trªn ta ph¶i chän ph−¬ng ¸n
chuçi 5.
Bëi v× víi cïng yªu cÇu kh©u khÐp kÝn, ph−¬ng ¸n chuçi cã sè kh©u thµnh
phÇn Ýt nhÊt th× dung sai cña chóng sÏ cã gi¸ trÞ lín nhÊt, t¹o ®iÒu kiÖn dÔ chÕ t¹o.
ChÝnh v× vËy khi lËp chuçi kÝch th−íc l¾p ®Ó gi¶i ta ph¶i qu¸n triÖt nguyªn t¾c
"chuçi ng¾n nhÊt". Qu¸n triÖt nguyªn t¾c nµy chÝnh nh»m tho¶ m·n yªu cÇu thø
ba cña viÖc ghi kÝch th−íc.
TΣ5 N3 N1 01
T1 T4
H×nh 7-16. Chuçi kÝch th−íc ng¾n nhÊt.
Sau khi ®· h×nh thµnh ®−îc 6 chuçi nh− trªn, gi¶i 6 chuçi ®ã ta ®−îc çc
kÝch th−íc cña trôc T1, T2, T3, T4, T5, vµ T6.
Khi gi¶i chuçi cÇn thÊy r»ng, çc chuçi cã thÓ cã chung nhau mét sè kh©u
thµnh phÇn: O1 cã ë chuçi 1, 4 vµ 5, O'1 cã ë chuçi 1 vµ 2; B1 cã ë chuçi 1, 2 vµ 3,
C1 cã ë chuçi 1 vµ 2. Çc kh©u chung Êy ph¶i tho¶ m·n yªu cÇu kh©u khÐp kÝn ë
çc chuçi mµ chóng tham gia. ChÝnh v× vËy mµ kÝch th−íc cña chóng ph¶i ®−îc
x¸c ®Þnh tõ chuçi mµ kh©u khÐp kÝn yªu cÇu cao, sè kh©u thµnh phÇn nhiÒu tøc lµ
chuçi ®ßi hái kh¾t khe nhÊt. Bëi v× ®èi víi chuçi yªu cÇu kh¾t khe nhÊt mµ kÝch
th−íc cña chóng cßn tho¶ m·n ®−îc th× nhÊt ®Þnh còng sÏ tho¶ m·n ®èi víi nh÷ng
chuçi yªu cÇu thÊp h¬n, ë vÝ dô nµy chuçi kh¾t khe nhÊt lµ chuçi 1 (h×nh 7-15b).
199
Do vËy khi gi¶i chuçi kÝch th−íc ph¶i gi¶i “chuçi kh¾t khe” tr−íc nhÊt. §©y
chÝnh lµ mét nguyªn t¾c cña viÖc ghi kÝch th−íc.
T5 T1 T2
T6 T4 T3
T7 T8 T10
T'6 T9
H×nh 7-17. Ghi kÝch th−íc cho b¶n vÏ trôc.
Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc çc kÝch th−íc chøc n¨ng cña trôc ta ghi vµo b¶n vÏ
chi tiÕt trôc h×nh 7-17 §ång thêi còng ghi vµo ®ã kÝch th−íc r·nh tho¸t dao T7,
T8, T9, T10 . TÊt nhiªn viÖc ghi kÝch th−íc çc r·nh tho¸t dao kh«ng lµm thay ®æi
çc kÝch th−íc chøc n¨ng cña trôc.
Khi kÝch th−íc chøc n¨ng cña trôc vµo b¶n vÏ cÇn ph¶i chän nh− thÕ nµo ®Ó
t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho gia c«ng nhÊt.
7.5.3. Chän ph−¬ng ¸n ghi kÝch th−íc
Khi lËp chuçi kÝch th−íc l¾p r¸p vµ gi¶i çc chuçi Êy ®Ó x¸c ®Þnh sai lÖch vµ
dung sai çc kÝch th−íc trªn b¶n vÏ chÕ t¹o cã thÓ xuÊt hiÖn nhiÒu ph−¬ng ¸n ghi
kÝch th−íc kh¸c nhau, çc ph−¬ng ¸n Êy ®Òu phï hîp víi chøc n¨ng sö dông cña
chi tiÕt vµ yªu cÇu chung cña bé phËn m¸y hoÆc m¸y. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ nªn chän
ph−¬ng ¸n ghi kÝch th−íc nh− thÕ nµo ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn dÔ chÕ t¹o nhÊt.
T6 T5
T'6
H×nh 7- 18. Chuçi kÝch th−íc c«ng nghÖ

VÝ dô:
Khi ghi kÝch th−íc vµo b¶n vÏ trôc ( h×nh 7-17 ) kh«ng nªn ghi kÝch th−íc
T6 mµ thay b»ng T’6. Khi Êy kÝch th−íc çc bËc phÝa tr¸i cña trôc cã cïng chuÈn
ghi kÝch th−íc sÏ thuËn tiÖn cho viÖc gia c«ng vµ kiÓm tra çc kÝch th−íc ®ã.
200
§Ó ghi kÝch th−íc T’6 ta ph¶i gi¶i chuçi kÝch th−íc (h×nh 7-18 ) vµ x¸c
®Þnh dung sai, sai lÖch cña nã trong ®ã kh©u khÐp kÝn cña chuçi chÝnh lµ kÝch
th−íc T6.
Nh− vËy khi chän ph−¬ng ¸n ghi kÝch th−íc trªn b¶n vÏ chÕ t¹o cÇn thiÕt
ph¶i thay kÝch th−íc thiÕt kÕ b»ng kÝch th−íc c«ng nghÖ nh»m t¹o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho gia c«ng vµ ®o l−êng. §iÒu ®ã buéc ng−êi thiÕt kÕ ph¶i hiÓu biÕt
c«ng nghÖ vµ rÊt thËn träng trong viÖc chuyÓn çc kÝch th−íc thiÕt kÕ sang çc
kÝch th−íc c«ng nghÖ, nhÊt lµ trong tr−êng hîp çc kÝch th−íc thiÕt kÕ ®ßi hái ®é
chÝnh x¸c cao (dung sai bÐ) rÊt khã gia c«ng, ®«i khi kh«ng gia c«ng ®−îc. V×
vËy nªn h¹n chÕ chuyÓn tõ kÝch th−íc thiÕt kÕ sang kÝch th−íc c«ng nghÖ.
NhiÒu lóc ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých nµy ng−êi thiÕt kÕ ph¶i thay ®æi c¶ kÕt cÊu
chi tiÕt ®Ó cã thÓ hoµn thµnh trùc tiÕp viÖc gia c«ng çc kÝch th−íc thiÕt kÕ mµ
khái ph¶i chuyÓn sang çc kÝch th−íc c«ng nghÖ.
7.5.4.Çc h×nh thøc ghi kÝch th−íc
a. Ghi theo xÝch liªn tiÕp çc kÝch th−íc
Th−êng sö dông ghi kÝch th−íc cho çc tr−êng hîp nh−: Kho¶ng çc gi÷a
çc t©m lç liªn tiÕp hay trªn vßng trßn, çc bËc khi gia c«ng b»ng nhiÒu dao mé
lóc, çc bËc liªn tiÕp cña trôc bËc ®ßi hái ®é chÝnh x¸c cao.
b. Ghi theo to¹ ®é
Gèc kÝch th−íc ®−îc ghi tõ mét chuÈn nµo ®ã, tuú theo viÖc chän chuÈn
mµ cã çc çch ghi cô thÓ nh− sau:
- Ghi theo chuÈn thiÕt kÕ:
ChuÈn thiÕt kÕ cã thÓ lµ çc ®iÓm, ®−êng, bÒ mÆt dïng x¸c ®Þnh çc ®iÓm,
®−êng hay bÒ mÆt kh¸c cña chi tiÕt trong c¬ cÊu khi thiÕt kÕ. Çc kÝch th−íc thiÕt
kÕ th−êng chñ yÕu lµ ®¶m b¶o yªu cÇu chøc n¨ng lµm viÖc cña chi tiÕt trong m¸y
hay bé phËn m¸y rÊt cã thÓ nã kh«ng g¾n víi qu¸ tr×nh chÕ t¹o chi tiÕt.
- Ghi theo chuÈn c«ng nghÖ:
ChuÈn c«ng nghÖ còng cã thÓ lµ çc ®iÓm, ®−êng, bÒ mÆt dïng ®Ó x¸c
®Þnh vÞ trÝ cña chi tiÕt khi gia c«ng. Çc kÝch th−íc ghi theo chuÈn c«ng nghÖ
gióp cho qu¸ tr×nh gia c«ng vµ ®o l−êng dÔ dµng h¬n.
c. Ghi phèi hîp
Ph−¬ng ph¸p nµy th−êng ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt v× çc kÝch th−íc trong
chuçi l¾p r¸p th−êng cã çc kÝch th−íc ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng lµm viÖc cña c¬
cÊu, th−êng nã ®−îc ®Æt ra nh»m ®¶m b¶o chøc n¨ng lµm viÖc cña c¬ cÊu, khi ®ã
ph¶i ghi kÝch th−íc ®ã theo chuÈn thiÕt kÕ. Çc kÝch th−íc kh¸c ghi theo chuÈn
c«ng nghÖ.
201
202
Phô lôc 1: Dung sai l¾p ghÐp bÒ mÆt tr¬n
B¶ng 1-1.Sai lÖch giíi h¹n kÝch th−íc lç ®èi víi kÝch th−íc ®Õn 500mm TCVN 2245-99
Phô lôc
203
204
B¶ng 1-2. Sai lÖch giíi h¹n kÝch th−íc trôc ®èi víi kÝch th−íc ®Õn 500mm TCVN 2245-99
205
206
207
208
209
210
Phô lôc 2: Dung sai h×nh d¹ng vμ vÞ trÝ çc bÒ mÆt
B¶ng 2-1. Dung sai ®é th¼ng vµ ®é ph¼ng TCVN 384-93
B¶ng 2-2. Dung sai ®é trô, ®é trßn vµ Pr«fin mÆt c¾t däc trôc TCVN384-93
211
B¶ng 2-3. Dung sai ®é song song, ®é vu«ng gãc, ®é nghiªng, ®é ®¶o mÆt ®Çu
vµ mÆt ®Çu toµn phÇn TCVN 384-93
B¶ng 2-4. Dung sai ®é ®¶o h−íng kÝnh vµ ®é ®¶o h−íng kÝnh toµn phÇn,
dung sai ®é ®ång trôc, ®é ®èi xøng, ®é giao trôc tÝnh theo ®−êng kÝnh
TCVN 384-93
212
B¶ng 2-5. TrÞ sè nh¸m bÒ mÆt
CÊp ®é Ph©n Ra Rz CÊp ®é Ph©n Ra Rz
nh¸m cÊp (μm) (μm) nh¸m cÊp (μm) (μm)
a 320 a 0,63
1 b 250 8 b 0,50
c 200 c 0,40
a 160 a 0,32
2 b 125 9 b 0,25
c 100 c 0,20
a 80 a 0,16
3 b 63 10 b 0,125
c 50 c 0,10
a 40 a 0,08
4 b 32 11 b 0,063
c 25 c 0,05
a 5,0 20 a 0,04
5 b 4,0 16 12 b 0,032
c 3,2 12,5 c 0,025
a 2,5 a 0,10
6 b 2,0 13 b 0,08
c 1,6 c 0,063
a 1,25 a 0,05
7 b 1,0 14 b 0,04
c 0,8 c 0,032
213
Phô lôc 3: Dung sai l¾p ghÐp ren
B¶ng 3-1. Ren hÖ mÐt cã b−íc ren lín
§−êng kÝnh ren ngoµi B−íc ren §−êng kÝnh ren ngoµi B−íc ren §−êng kÝnh ren ngoµi B−íc ren
S S S
D·y 1 D·y 2 D·y 1 D·y 2 D·y 3
0,25 0,075 1,6 1,8 0,35 12 1,75

0,3 0,08 2 0,4 16 14 2
0,35* 0,09 2,5 2,2 0,45 20 18; 22 2,5
0,4 0,45* 0,1 3 0,5 24 27 3
0,5 0,55* 0,125 3,5 (0,6) 30 33 3,5
0,6 0,15 4 0,7 36 39 4
0,7* 0,175 4,5 (0,75) 42 45 4,5
0,8 0,2 5 0,8 48 52 5
0,9 0,225 6 7 1 56 (60) 5,5
1;1,2 1,1 0,25 8 (9) 1,25 64 68 6
1,4 0,3 10 (11) 1,5
Chó ý:
- Cè g¾ng kh«ng sö dông ®−êng kÝnh vµ b−íc ren trong dÊu ()
- Kh«ng sö dông çc ®−êng kÝnh ren cã dÊu * cho thiÕt kÕ míi.
214
B¶ng 3-2. Ren hÖ mÐt cã b−íc ren nhá
§−êng kÝnh ren ngoµi B−íc ren
D·y 1 D·y 2 D·y 3
1;1,2;1,6 1,1;1,4;1,8 0,2
2 2,2 0,25
2,5;3 3,5 0,35
4; 5 4,5 (5,5) 0,5
6 7 0,75 0,5
8 9 1 0,75 0,5
10 1,25 1 0,75 0,5
11 1 0,75 0,5
12 14* 1,5 1,25 1 0,75 0,5
15; 17 1,5 (1)
16 1,5 1 0,75 0,5
20 18; 22 2 1,5 1 0,75 0,5
24 27 2 1,5 1 0,75
25 2 1,5 (1)
(26)* 1,5
(28) 2 1,5 1
30 (3) 2 1,5 1 0,75
(32) 2 1,5
215
§−êng kÝnh ren ngoµi B−íc ren
D·y 1 D·y 2 D·y 3
33 (3) 2 1,5 1 0,75
35*; (38)* 1,5
36 39 3 2 1,5 1
42; 48 45;52 (4) 3 2 1,5 1
55;58;62;6 (4) (3) 2 1,5
5
56;64 60;68 4 3 2 1,5 1
70 (6) (4) (3) 2 1,5
72;80 76 6 4 3 2 1,5
75 (4) (30 2 1,5
(78);(82) 2
90;100; 85;95;105; 135;145 6 4 3 2 1,5
110;125; 115;120;
140 130;150
Chó ý: - Cè g¾ng kh«ng sö dông ®−êng kÝnh vµ b−íc ren trong dÊu ()
- Kh«ng sö dông çc ®−êng kÝnh ren cã dÊu * cho thiÕt kÕ míi.
- Cho phÐp sö dông çc ren M1,7×0,35; M1,7×0,2; M2,3×0,4; M2,3×0,25; M2,6×0,45; M2,6×0,35 cho çc kÕt cÊu ®· cã tr−íc ®ã.
*- ChØ sö dông ren M14×1,25 cho bu-gi; ren M35×1,5 cho ®ai èc cña æ l¨n vµ trong mét sè kÕt cÊu nhÑ; ren M26×1,5 vµ ren
M38×1,5 trong çc kÕt cÊu nhÑ.
216
L¾p ghÐp cã ®é hë
B¶ng 3-3. Sai lÖch giíi h¹n kÝch th−íc ren ngoµi (l¾p ghÐp cã khe hë) TCVN 1917-93
§−êng B−íc MiÒn dung sai cña ren ngoµi
kÝnh ren 5h6h 6d 6e 6f
danh p, §−êng kÝnh ren, mm
nghÜa mm d d2 d1 d d2 d1 d d2 d1 d d2 d1
cña ren Sai lÖch giíi h¹n, μm
d, mm es ei es ei es es ei es ei es es ei es ei es es ei es ei es
Tõ 1 0,2 0 -56 0 -38 0 -32 -88 -32 -80 -32
®Õn 1,4 0,25 0 -67 0 -42 0 -33 -100 -33 -86 -33
0,3 0 -75 0 -45 0 -33 -108 -33 -89 -33
Tõ 1,4 0,2 0 -56 0 -40 0 -32 -88 -32 -82 -32
®Õn 2,8 0,25 0 -67 0 -45 0 -33 -108 -33 -89 -33
0,35 0 -85 0 -50 0 -34 -119 -34 -97 -34
0,4 0 -95 0 -53 0 -34 -129 -34 -101 -34
0,45 0 -100 0 -56 0 -35 -135 -35 -106 -35
trªn 2,8 0,25 0 -67 0 -45 0 -33 -100 -33 -89 -33
®Õn 5,6 0,35 0 -85 0 -53 0 -34 -119 -34 -101 -34
0,5 0 -106 0 -60 0 -50 -156 -50 -125 -50 -36 -142 -36 -111 -36
0,6 0 -125 0 -67 0 -53 -178 -53 -138 -53 -36 -161 -36 -121 -36
0,7 0 -140 0 -71 0 -56 -196 -56 -146 -56 -38 -178 -38 -128 -38
0,75 0 -140 0 -71 0 -56 -196 -56 -146 -56 -38 -178 -38 -128 -38
0,8 0 -150 0 -75 0 -60 -210 -60 -155 -60 -38 -188 -38 -128 -38
Trªn 0,25 0 -67 0 -50 0 -33 -100 -33 -96 -33
5,6 ®Õn 0,35 0 -85 0 -56 0 -34 -119 -34 -105 -34
11,2 0,5 0 -106 0 -67 0 -50 -156 -50 -135 -50 -36 -142 -36 -121 -36
0,75 0 -140 0 -80 0 -56 -196 -56 -156 -56 -38 -178 -38 -138 -38
1 0 -180 0 -90 0 -90 -270 -90 -202 -90 -60 -210 -60 -172 -60 -40 -220 -40 -152 -40
1,25 0 -212 0 -95 0 -95 -307 -95 -213 -95 -63 -275 -63 -181 -63 -42 -254 -42 -160 -42
1,5 0 -236 0 -106 0 -95 -313 -95 -227 -95 -67 -303 -67 -199 -67 -45 -281 -45 -177 -45
217
Trªn 0,35 0 -85 0 -60 0 -34 -119 -34 -109 -34
11,2 0,5 0 -106 0 -71 0 -50 -156 -50 -140 -50 -36 -142 -36 -126 -36
®Õn 0,75 0 -140 0 -85 0 -56 -196 -56 -162 -56 -38 -178 -38 -144 -38
22,4 1 0 -180 0 -95 0 -90 -270 -90 -208 -90 -60 -240 -60 -178 -60 -40 -220 -40 -158 -40
1,25 0 -212 0 -106 0 -95 -307 -95 -227 -95 -63 -275 -63 -195 -63 -42 -254 -42 -174 -42
1,5 0 -236 0 -112 0 -95 -331 -95 -235 -95 -67 -303 -67 -207 -67 -45 -281 -45 -185 -45
1,75 0 -265 0 -118 0 -100 -365 -100 -250 -100 -71 -336 -71 -221 -71 -48 -313 -48 -198 -48
2 0 -280 0 -125 0 -100 -380 -100 -260 -100 -71 -351 -71 -231 -71 -52 -332 -52 -212 -52
2,5 0 -335 0 -132 0 -106 -441 -106 -276 -106 -80 -415 -80 -250 -80 -88 -393 -88 -228 -88
Trªn 0,5 0 -106 0 -75 0 -50 -156 -50 -145 -50 -36 -142 -36 -131 -36
22,4 0,75 0 -140 0 -90 0 -56 -196 -56 -168 -56 -38 -178 -38 -150 -38
®Õn 45 1 0 -180 0 -100 0 -90 -270 -90 -215 -90 -60 -240 -60 -285 -60 -40 -220 -40 -165 -40
1,5 0 -236 0 -118 0 -95 -331 -95 -240 -95 -67 -303 -67 -217 -67 -45 -281 -45 -195 -45
2 0 -280 0 -132 0 -100 -380 -100 -270 -100 -71 -351 -71 -241 -71 -52 -332 -52 -222 -52
3 0 -375 0 -160 0 -112 -487 -112 -312 -112 -85 -460 -85 -285 -85 -63 -438 -63 -263 -63
3,5 0 -425 0 -170 0 -118 -543 -118 -330 -118 -90 -515 -90 -302 -90
4 0 -475 0 -180 0 -125 -600 -125 -349 -125 -95 -570 -95 -319 -95
4,5 0 -500 0 -190 0 -132 -632 -132 -368 -132 -100 -600 -100 -336 -100
Trªn 45 0,5 0 -106 0 -80 0 -50 -156 -50 -150 -50 -36 -142 -36 -136 -36
®Õn 90 0,75 0 -140 0 -95 0 -56 -196 -56 -174 -56 -38 -178 -38 -156 -38
1 0 -180 0 -112 0 -90 -270 -90 -230 -90 -60 -240 -60 -200 -60 -40 -220 -40 -180 -40
1,5 0 -263 0 -125 0 -95 -331 -95 -255 -95 -67 -303 -67 -227 -67 -45 -281 -45 -205 -45
2 0 -280 0 -140 0 -100 -380 -100 -280 -100 -71 -351 -71 -251 -71 -52 -332 -52 -232 -52
3 0 -375 0 -170 0 -112 -487 -112 -324 -112 -85 -460 -85 -197 -85 -63 -438 -63 -275 -63
4 0 -475 0 -190 0 -125 -600 -125 -361 -125 -95 -570 -95 -331 -95
5 0 -530 0 -200 0 -132 -662 -132 -382 -132 -106 -636 -106 -356 -106
5,5 0 -560 0 -212 0 -140 -700 -140 -405 -140 -112 -672 -112 -377 -112
6 0 -600 0 -224 0 -150 -750 -150 -430 -150 -118 -718 -118 -398 -118
218
Trªn 90 0,75 0 -140 0 -100 0 -56 -196 -56 -181 -56 -38 -178 -38 -163 -38
®Õn 180 1 0 -180 0 -118 0 -90 -270 -90 -240 -90 -60 -240 -60 -210 -60 -40 -220 -40 -190 -40
1,5 0 -236 0 -132 0 -95 -331 -95 -265 -95 -67 -303 -67 -237 -67 -45 -281 -45 -215 -45
2 0 -280 0 -150 0 -100 -380 -100 -290 -100 -71 -351 -71 -261 -71 -52 -332 -52 -242 -52
3 0 -375 0 -180 0 -112 -487 -112 -336 -112 -85 -460 -85 -309 -85 -63 -438 -63 -287 -63
4 0 -475 0 -200 0 -125 -600 -125 -375 -125 -95 -570 -95 -345 -95
6 0 -600 0 -236 0 -150 -750 -150 -450 -150 -118 -718 -118 -418 -118
Trªn 1,5 0 -236 0 -140 0 -95 -331 -95 -270 -95 -67 -303 -67 -247 -67 -45 -281 -45 -225 -45
180 ®Õn 2 0 -280 0 -170 0 -100 -380 -100 -312 -100 -71 -351 -71 -283 -71 -52 -332 -52 -257 -52
335 3 0 -375 0 -200 0 -112 -487 -112 -362 -112 -85 -460 -85 -335 -85 -63 -438 -63 -313 -63
4 0 -475 0 -224 0 -125 -600 -125 -405 -125 -95 -570 -95 -375 -95
6 0 -600 0 -250 0 -150 -750 -150 -465 -150 -118 -718 -118 -433 -118
Trªn 2 0 -280 0 -180 0 -100 -380 -100 -324 -100 -71 -351 -71 -295 -71 -52 -332 -52 -276 -52
335 ®Õn 4 0 -475 0 -236 0 -125 -600 -125 -425 -125 -95 -570 -95 -395 -95
600 6 0 -600 0 -265 0 -150 -750 -150 -485 -150 -118 -718 -118 -453 -118
219
TiÕp b¶ng 3-3
MiÒn dung sai cña ren ngoµi
§−êng kÝnh
B−íc 6g 6h 7e 7g6g
danh
ren §−êng kÝnh ren, mm
p, d d2 d1 d d2 d1 d d2 d1 d d2 d1
mm Sai lÖch giíi h¹n, μm
es ei es ei es es ei es ei es es ei es ei es es ei es ei es
0,2 -17 -73 -17 -65 -17 0 -56 0 -48 0 (-17) (-73) (-17) (-77) (-17)
Tõ 1-4
0,25 -18 -85 -18 -71 -18 0 -67 0 -53 0 (18) (85) (18) (85) (-18)
0,3 -18 -93 -18 -71 -18 0 -75 0 -56 0 (18) (93) (18) (89) (-18)
0,2 -17 -73 -17 -67 -17 0 -56 0 -50 0 (-17) (-73) (-17) (-80) (-17)
0,25 -18 -85 -18 -74 -18 0 -67 0 -56 0 (-18) (-85) (-18) (-89) (-18)
Tõ 1,4 - 2,8
0,35 -19 -104 -19 -82 -19 0 -85 0 -63 0 -19 -104 -19 -99 -19
0,4 -19 -111 -19 -86 -19 0 -95 0 -67 0 -19 -114 -19 -104 -19
0,45 -20 -120 -20 -91 -20 0 -100 0 -71 0 -20 -120 -20 -110 -20
0,25 -18 -85 -18 -74 -18 0 -67 0 -56 0 (-18) (-85) (-18) (-89) (-18)
0,35 -19 -104 -19 -86 -19 0 -85 0 -67 0 -19 -104 -19 -104 -19
0,5 -20 -126 -20 -95 -20 0 -106 0 -75 0 -50 -156 -50 -145 -50 -20 -126 -20 -115 -20
trªn 2,8 ®Õn 5,6
0,6 -21 -146 -21 -102 -21 0 -125 0 -85 0 -53 -178 -53 -159 -53 -21 -146 -21 -127 -21
0,7 -22 -162 -22 -112 -22 0 -140 0 -90 0 -56 -196 -56 -168 -56 -22 -162 -22 -134 -22
0,75 -22 -162 -22 -112 -22 0 -140 0 -90 0 -56 -196 -56 -168 -56 -22 -162 -22 -134 -22
0,8 -24 -174 -24 -119 -24 0 -150 0 -95 0 -60 -210 -60 -178 -60 -24 -174 -24 -142 -24
0,25 -18 -85 -18 -81 -18 0 -67 0 -63 0 (-18) (-85) (-18) (-99) (-18)
0,35 -19 -101 -19 -90 -19 0 -85 0 -71 0 -19 -104 -19 -104 -19
Trªn 5,6 ®Õn 11,2
0,5 -20 -126 -20 -105 -20 0 -106 0 -85 0 -50 -156 -50 -156 -50 -20 -126 -20 -126 -20
0,75 -22 -162 -22 -122 -22 0 -140 0 -100 0 -56 -196 -56 -181 -56 -22 -162 -22 -147 -22
1 -26 -206 -26 -138 -26 0 -180 0 -112 0 -60 -240 -60 -200 -60 -26 -206 -26 -166 -26
1,25 -26 -240 -26 -146 -26 0 -212 0 -118 0 -63 -275 -63 -213 -63 -28 -240 -26 -178 -28
1,5 -32 -268 -32 -164 -32 0 -236 0 -132 0 -67 -303 -67 -237 -67 -32 -268 -32 -202 -32
220
§−êng kÝnh
danh
p, d d2 d1 d d2 d1 d d2 d1 d d2 d1
0,35 -19 -101 -19 -94 -19 0 -85 0 -75 0 -19 -104 -19 -114 -19
0,5 -20 -126 -20 -110 -20 0 -106 0 -90 0 -50 -156 -50 -162 -50 -20 -126 -20 -132 -20
0,75 -22 -162 -22 -128 -22 0 -140 0 -106 0 -56 -196 -56 -188 -56 -22 -162 -22 -154 -22
Trªn 11,2 ®Õn 22,4
1 -26 -206 -26 -144 -26 0 -180 0 -118 0 -60 -240 -60 -210 -60 -26 -206 -26 -176 -26
1,25 -28 -240 -28 -160 -28 0 -212 0 -132 0 -63 -275 -63 -233 -63 -28 -240 -28 -198 -28
1,5 -32 -268 -32 -172 -32 0 -236 0 -140 0 -67 -303 -67 -247 -67 -32 -268 -32 -212 -32
1,75 -34 -299 -34 -184 -34 0 -265 0 -190 0 -71 -336 -71 -261 -71 -34 -299 -34 -224 -34
2 -38 -318 -38 -198 -38 0 -280 0 -160 0 -71 -351 -71 -271 -71 -38 318 -38 -238 -38
2,5 -42 -377 -42 -212 -42 0 -335 0 -170 0 -80 -415 -80 -292 -80 -42 -377 -42 -254 -42
0,5 -20 -126 -20 -115 -20 0 -106 0 -95 0 -50 -156 -50 -168 -50 -20 -126 -20 -138 -20
0,75 -22 -162 -22 -134 -22 0 -140 0 -112 0 -56 -196 -56 -196 -56 -22 -162 -22 -162 -22
1 -26 -206 -26 -151 -26 0 -180 0 -125 0 -60 -240 -60 -220 -60 -26 -206 -26 -186 -26
1,5 -32 -268 -32 -182 -32 0 -236 0 -150 0 -67 -303 -67 -257 -67 -32 -268 -32 -222 -32
Trªn 22,4 ®Õn 45
2 -38 -318 -38 -208 -38 0 -280 0 -170 0 -71 -351 -71 -283 -71 -38 -318 -38 -250 -38
3 -48 -423 -48 -248 -48 0 -375 0 -200 0 -85 -460 -85 -335 -85 -48 -423 -48 -298 -48
3,5 -53 -478 -53 -265 -53 0 -425 0 -212 0 90 -515 -90 -355 -90 -53 -478 -53 -318 -53
4 -60 -535 -60 -284 -60 0 -475 0 -224 0 -95 -570 -95 -375 -95 -60 -535 -60 -340 -60
4,5 -63 -563 -63 -299 -63 0 -500 0 -236 0 -100 -600 -100 -400 -100 -63 -563 -63 -363 -63
0,5 -20 -126 -20 -120 -20 0 -106 0 -100 0 -50 -156 -50 -175 -50 -20 -126 -20 -145 -20
0,75 -22 -162 -22 -140 -22 0 -140 0 -118 0 -56 -196 -56 -206 -56 -22 -162 -22 -172 -22
1 -26 -206 -26 -166 -26 0 -180 0 -140 0 -60 -240 -60 -240 -60 -26 -206 -26 -206 -26
1,5 -32 -268 -32 -192 -32 0 -236 0 -160 0 -67 -303 -67 -267 -67 -32 -268 -32 -232 -32
2 -38 -318 -38 -218 -38 0 -280 0 -180 0 -71 -351 -71 -295 -71 -38 -318 -38 -262 -38
Trªn 45 ®Õn 90
3 -48 -423 -48 -260 -48 0 -375 0 -212 0 -85 -460 -85 -350 -85 -48 -423 -48 -313 -48
4 -60 -535 -60 -296 -60 0 -475 0 -236 0 -95 -570 -95 -395 -95 -60 -535 -60 -360 -60
5 -71 -601 -71 -321 -71 0 -530 0 -250 0 -100 -636 -100 -421 -100 -71 -601 -71 -386 -71
5,5 -75 -635 -75 -310 -75 0 -560 0 -265 0 -112 -672 -112 -447 -112 -75 -635 -75 -410 -75
6 -80 -600 -80 -360 -80 0 -600 0 -280 0 -118 -718 -118 -473 -118 -80 -680 -80 -435 -80
221
§−êng kÝnh
danh
p, d d2 d1 d d2 d1 d d2 d1 d d2 d1
0,75 -22 -162 -22 -147 -22 0 -140 0 -125 0 -56 -196 -56 -216 -56 -22 -162 -22 -182 -22
1 -26 -206 -26 -176. -26 0 -180 0 -150 0 -60 -240 -60 -250 -60 -26 -260 -26 -216 -26
Trªn 90 ®Õn 180
1,5 -32 -268 -32 -202 -32 0 -236 0 -170 0 -67 -303 -67 -279 -67 -32 -268 -32 -244 -32
2 -38 -318 -38 -228 -38 0 -280 0 -190 0 -71 -351 -71 -307 -71 -38 -318 -38 -274 -38
3 -48 -423 -48 -272 -48 0 -375 0 -224 0 -85 -460 -85 -365 -85 -48 -423 -48 -388 -48
4 -60 -535 -60 -310 -60 0 -475 0 -250 0 -95 -570 -95 -410 -95 -60 -535 -60 -375 -60
6 -80 -680 -80 -380 -80 0 -600 0 -300 0 -118 -718 -118 -493 -118 -80 -680 -80 -455 -80
1,5 -32 -268 -32 -212 -32 0 -236 0 -180 0 -67 -303 -67 -291 -67 -32 -268 -32 -256 -32
Trªn 180 ®Õn
2 -38 -318 -38 -250 -38 0 -280 0 -212 0 -71 -351 -71 -336 -71 -38 -318 -38 -303 -38
335
3 -48 -423 -48 -298 -48 0 -375 0 -250 0 -85 -460 -85 -400 -85 -48 -423 -48 -363 -48
4 -60 -535 -60 -340 -60 0 -475 0 -280 0 -95 -570 -95 -450 -95 -60 -535 -60 -415 -60
6 -80 -680 -80 -395 -80 0 -600 0 -315 0 -118 -718 -118 -518 -118 -80 -680 -80 -480 -80
2 -38 -318 -38 -262 -38 0 -280 0 -224 0 -71 -351 -71 -351 -71 -38 -318 -38 -318 -38
Trªn 335
®Õn 600
4 -60 -535 -60 -360 -60 0 -475 0 -300 0 -95 -570 -95 -470 -95 -60 -535 -60 -435 -60
6 -80 -680 -80 -415 -80 0 -600 0 -335 0 -118 -718 -118 -543 -118 -80 -680 -80 -505 -80
222
( TiÕp b¶ng 3-3
danh nghÜa rend,

B−íc 7h6h 8g 8h (Khi p>0,8mm) 8h6h (khi 9g8g
§−êng kÝnh
ren p<0,8 mm)
p, §−êng kÝnh ren, mm
mm d d2 d1 d d2 d1 d d2 d1 d d2 d1
Sai lÖch giíi h¹n, μm
0,2 0 -56 0 -60 0 0 -56 0 -75 0
Tõ 1 -1,4
0,25 0 -67 0 -67 0 0 -67 0 -85 0

0,3 0 -75 0 -71 0 0 -75 0 -90 0
0,2 0 -56 0 -63 0 0 -56 0 -80 0
> 1,4 - 2,8
0,25 0 -67 0 -71 0 0 -67 0 -90 0

0,35 0 -85 0 -80 0 0 -85 0 -100 0
0,4 0 -95 0 -85 0 0 -95 0 -106 0
0,45 0 -100 0 -90 0 0 -100 0 -112 0
0,25 0 -67 0 -71 0
0,35 0 -85 0 -85 0 -106
> 2,8 - 5,6
0,5 0 -106 0 -95 0 0 -106 0 -118 0

0,6 0 -125 0 -106 0 0 -125 0 -132 0
0,7 0 -140 0 -112 0 0 -140 0 -140 0
0,75 0 -140 0 -112 0 0 -140 0 -140 0
0,8 0 -150 0 -118 0 -24 -260 -24 -174 -24 0 -236 0 -150 0 -24 -260 -24 -214 -24
0,25 0 -67 0 -80 0
0,35 0 -85 0 -90 0
> 5,6 - 11,2
0,5 0 -106 0 -106 0 0 -106 0 -132 0

0,75 0 -140 0 -125 0 0 -140 0 -160 0
1 0 -180 0 -140 0 -26 -306 -26 -206 -26 0 -280 0 -180 0 -26 -306 -26 -250 -26
1,25 0 -212 0 -150 0 -28 -363 -28 -218 -28 0 -335 0 -190 0 -28 -363 -28 -264 -28
1,5 0 -236 0 -170 0 -32 -407 -32 -244 -32 0 -375 0 -212 0 -32 -407 -32 -297 -32
223
danh nghÜa rend,

§−êng kÝnh
ren p<0,8 mm)
0,35 0 -85 0 -95 0
0,5 0 -106 0 -112 0 0 -106 0 -140 0
0,75 0 -140 0 -132 0 0 -140 0 -170 0
> 11,2 - 22,4
1 0 -180 0 -150 0 -26 -306 -26 -216 -26 0 -280 0 -190 0 -26 -306 -26 -262 -26
1,25 0 -212 0 -170 0 -28 -363 -28 -240 -28 0 -335 0 -212 0 -28 -363 -28 -293 -28
1,5 0 -236 0 -180 0 -32 -407 -32 -256 -32 0 -375 0 -224 0 -32 -407 -32 -312 -32
1,75 0 -265 0 -190 0 -34 -459 -34 -270 -34 0 -425 0 -236 0 -34 -459 -34 -334 -34
2 0 -280 0 -200 0 -38 -488 -38 -288 -38 0 -450 0 -250 0 -38 -488 -38 -353 -38
2,5 0 -335 0 -212 0 -42 -572 -42 -307 -42 0 -530 0 -265 0 -42 -572 -42 -377 -42
0,5 0 -106 0 -118 0
0,75 0 -140 0 -140 0 0 -140 0 -180 0
1 0 -180 0 -160 0 -26 -306 -26 -226 -26 0 -280 0 -200 0 -26 -306 -26 -276 -26
1,5 0 -236 0 -190 0 -32 -407 -32 -268 -32 0 -375 0 -236 0 -32 -407 -32 -332 -32
Trªn 22,4 ®Õn 45
2 0 -280 0 -212 0 -38 -488 -38 -373 -38 0 -450 0 -265 0 -38 -488 -38 -373 -38
3 0 -375 0 -250 0 -48 -648 -48 -363 -48 0 -600 0 -315 0 -48 -648 -48 -448 -48
3,5 0 -425 0 -265 0 -53 -723 -53 -388 -53 0 -670 0 -355 0 -53 -723 -53 -478 -53
4 0 -475 0 -280 0 -60 -810 -60 -415 -60 0 -750 0 -355 0 -60 -810 -60 -510 -60
4,5 0 -500 0 -300 0 -63 -863 -63 -438 -63 0 -800 0 -375 0 -63 -863 -63 -538 -63
0,5 0 -106 0 -125 0
0,75 0 -140 0 -130 0
1 0 -180 0 -180 0 -26 -306 -26 -250 -26 0 -280 0 -224 0 -26 -306 -26 -306 -26
1,5 0 -236 0 -200 0 -32 -407 -32 -282 -32 0 -375 0 -250 0 -32 -407 -32 -347 -32
Trªn 45 ®Õn 90
2 0 -280 0 -224 0 -38 -488 -38 -318 -38 0 -450 0 -280 0 -38 -488 -38 -393 -38
3 0 -375 0 -265 0 -48 -648 -48 -383 -48 0 -600 0 -335 0 -48 -648 -48 -473 -48
4 0 -475 0 -300 0 -60 -810 -60 -435 -60 0 -750 0 -375 0 -60 -810 -60 -535 -60
5 0 -530 0 -315 0 -71 -921 -71 -471 -71 0 -850 0 -400 0 -71 -921 -71 -571 -71
5,5 0 -560 0 -335 0 -75 -975 -75 -500 -75 0 -900 0 -425 0 -75 -975 -75 -605 -75
224
danh nghÜa rend,

§−êng kÝnh
ren p<0,8 mm)
0,75 0 -140 0 -160 0
1 0 -180 0 -190 0
Trªn 90 ®Õn 180
1,5 0 -236 0 -212 0 -32 -407 -32 -297 -32 0 -375 0 -265 0 -32 -407 -32 -367 -32
2 0 -280 0 -236 0 -38 -488 -38 -338 -38 0 -450 0 -300 0 -38 -488 -38 -413 -38
3 0 -375 0 -280 0 -48 -648 -48 -403 -48 0 -600 0 -355 0 -48 -648 -48 -498 -48
4 0 -475 0 -315 0 -60 -810 -60 -460 -60 0 -750 0 -400 0 -60 -810 -60 -560 -60
6 0 -600 0 -375 0 -80 -1030 -80 -555 -80 0 -950 0 -475 0 -80 -1030 -80 -680 -80
1,5 0 -236 0 -224 0 -32 -407 -32 -312 -32 0 -375 0 -280 0 -32 -407 -32 -387 -32
Trªn 180 ®Õn
2 0 -280 0 -265 0 -38 -488 -38 -373 -38 0 -450 0 -335 0 -38 -488 -38 -463 -38
3 0 -375 0 -315 0 -48 -648 -48 -448 -48 0 -600 0 -400 0 -48 -648 -48 -548 -48
4 0 -475 0 -355 0 -60 -810 -60 -510 -60 0 -750 0 -450 0 -60 -810 -60 -620 -60
335
6 0 -600 0 -400 0 -80 -1030 -80 -580 -80 0 -930 0 -500 0 -80 -1030 -80 -710 -80
2 0 -280 0 -280 0 -38 -488 -38 -393 -38 0 -450 0 -355 0 -38 -488 -38 -488 -38
4 0 -475 0 -375 0 -60 -810 -60 -535 -60 0 -750 0 -475 0 -60 -810 -60 -660 -60
Trªn 335
®Õn 600
6 0 -600 0 -425 0 -80 -1030 -80 -610 -80 0 -950 0 -530 0 -80 -1030 -80 -750 -80
Chó thÝch:
- Sai lÖch d−íi cña ®−êng kÝnh d1 kh«ng ®−îc quy ®Þnh, nh−ng ®−îc gi¸n tiÕp b¶o ®¶m bëi h×nh d¸ng cña ®¸y ren ngoµi.
- Kh«ng nªn sö dông nh÷ng sai lÖch trong dÊu ngoÆc.
225
B¶ng 3- 4. Sai lÖch giíi h¹n kÝch th−íc ren trong (l¾p ghÐp cã khe hë) TCVN 1917 – 93
MiÒn dung sai cña ren trong
§−êng kÝnh B−íc 6G 6H 7G
danh nghÜa ren §−êng kÝnh ren, mm
ren p, D D2 D1 D D2 D1 D D2 D1
d, mm mm Sai lÖch giíi h¹n, μm
EI ES EI ES EI EI ES EI ES EI EI ES EI ES EI
Tõ 1 ®Õn 0,2 +17 +80 +17 +77 +17 0 +63 0 +60 0
1,4 0,25 +18 +89 +18 +89 +18 0 +71 0 +71 0
0,3 +18 +93 +18 +103 +18 0 +75 0 +85 0
Trªn 1,4 0,2 +17 +81 +17 +77 +17 0 +67 0 +60 0
®Õn 2,8 0,25 +18 +93 +18 +89 +18 0 +75 0 +71 0
0,35 +19 +104 +19 +119 +19 0 +85 0 +100 0
0,4 +19 +109 +19 +131 +19 0 +90 0 +112 0
0,45 +20 +115 +20 +145 +20 0 +95 0 +125 0
Trªn 2,8 0,25 +18 +93 +18 +89 +18 0 +75 0 +71 0
®Õn 5,6 0,35 +19 +109 +19 +119 +19 0 +90 0 +100 0
0,5 +20 +120 +20 +160 +20 0 +100 0 +140 0 +20 +145 +20 +200 +20
0,6 +21 +130 +21 +181 +21 0 +112 0 +160 0 +21 +161 +21 +221 +21
0,7 +22 +140 +22 +202 +22 0 +116 0 +180 0 +22 +172 +22 +246 +22
0,75 +22 +140 +22 +212 +22 0 +118 0 +190 0 +22 +172 +22 +258 +22
0,8 +24 +149 +24 +224 +24 0 +125 0 +200 0 +24 +184 +24 +274 +24
Trªn 5,6 0,25 +18 103 +18 +89 +18 0 +85 0 +71 0
®Õn 11,2 0,35 +19 +114 +19 +119 +19 0 +95 0 +100 0
0,5 +20 +132 +20 +160 +20 0 +112 0 +140 0 +20 +460 +20 +200 +20
0,75 +22 +154 +22 +212 +22 0 +132 0 +190 0 +22 +492 +22 +258 +22
1 +26 +176 +26 +262 +26 0 +156 0 +236 0 +26 +216 +26 +226 +26
1,25 +28 +176 +28 +293 +28 0 +160 0 +265 0 +28 +228 +28 +363 +28
1,5 +32 +212 +32 +332 +32 0 +180 0 +300 0 +32 +256 +32 +407 +32
226
Trªn 11,2 0,35 +19 +119 +19 +119 +19 0 +100 0 +100 0
®Õn 22,4 0,5 +20 +138 +20 +160 +20 0 +118 0 +110 0 +20 +170 +20 200 +20
0,75 +22 +162 +22 +212 +22 0 +140 0 +190 0 +22 +202 +22 +258 +22
1 +26 +186 +26 +262 +26 0 +160 0 +236 0 +26 +226 +26 +226 +26
1,25 +28 +208 +28 +293 +28 0 +180 0 +265 0 +28 +252 +28 +363 +28
1,5 +32 +222 +32 +332 +32 0 +190 0 +300 0 +32 +268 +32 +407 +32
1,75 +34 +234 +34 +369 +34 0 +200 0 +335 0 +34 +284 +34 +459 +34
2 +38 +250 +38 +413 +38 0 +212 0 +357 0 +38 +303 +38 +513 +38
2,5 +42 +266 +42 +492 +42 0 +224 0 +450 0 +42 +322 +42 +602 +42
Trªn 22,4 0,5 +20 +145 +20 +160 +20 0 +125 0 +140 0
®Õn 45 0,75 +22 +172 +22 +212 +22 0 +150 0 +190 0 +22 +212 +22 +258 +22
1 +26 +196 +26 +262 +26 0 +170 0 +238 0 +26 +238 +26 +326 +26
1,5 +32 +232 +32 +332 +32 0 +200 0 +300 0 +32 +282 +32 +407 +32
2 +38 +262 +38 +413 +38 0 +224 0 +375 0 +38 +318 +38 +513 +38
3 +48 +313 +48 +548 +48 0 +265 0 +500 0 +48 +383 +48 +678 +48
3,5 +53 +333 +53 +613 +53 0 +280 0 +560 0 +53 +408 +53 +763 +53
4 +60 +360 +60 +660 +60 0 +300 0 +600 0 +60 +435 +60 +810 +60
4,5 +63 +378 +63 +753 +63 0 +315 0 +670 0 +63 +463 +63 +913 +63
Trªn 45 ®Õn 0,5 +20 +152 +20 +160 +20 0 +132 0 +140 0
90 0,75 +22 +182 +22 +212 +22 0 +160 0 +190 0
1 +26 +216 +26 +262 +26 0 +190 0 +236 0
1,5 +32 +244 +32 +332 +32 0 +212 0 +375 0 +32 +297 +32 +326 +32
5 +71 +406 +71 +781 +71 0 +335 0 +710 0 +71 +496 +71 +971 +71
5,5 +75 +430 +75 +825 +75 0 +355 0 +758 0 +75 +525 +75 +1025 +75
6 +80 +455 +80 +880 +80 0 +375 0 +800 0 +80 +555 +80 +1080 +80
Trªn 90 ®Õn 0,75 +22 +192 +22 +212 +22 0 +170 0 +190 0
180 1 +26 +226 +26 +262 +26 0 +200 0 +236 0 +26 +276 +26 +326 +26
1,5 +32 +256 +32 +332 +32 0 +224 0 +300 0 +32 +312 +32 +407 +32
2 +38 +288 +38 +413 +38 0 +250 0 +375 0 +38 +353 +38 +513 +38
3 +48 +348 +48 +548 +48 0 +300 0 +500 0 +48 +423 +48 +678 +48
4 +60 +395 +60 +660 +60 0 +335 0 +600 0 +60 +485 +60 +810 +60
6 +80 +480 +80 +880 +80 0 +400 0 +800 0 +80 +580 +80 +1080 +80
227
Trªn 180 1,5 +32 +268 +32 +332 +32 0 +236 0 +300 0 +32 +332 +32 +407 +32
®Õn 335 2 +38 +318 +38 +413 +38 0 +200 0 +375 0 +38 +393 +38 +513 +38
3 +48 +383 +48 +548 +48 0 +335 0 +500 0 +48 +473 +48 +678 +48
4 +60 +435 +60 +660 +60 0 +375 0 +600 0 +60 +535 +60 +810 +60
6 +80 +505 +80 +880 +80 0 +422 0 +800 0 +80 +610 +80 +1080 +80
Trªn 335 2 +38 +338 +38 +413 +38 0 +200 0 +375 0 +38 +413 +38 +513 +38
®Õn 600 4 +60 +460 +60 +660 +60 0 +400 0 +600 0 +60 +560 +60 +810 +60
6 +80 +530 +80 +880 +80 0 +450 0 +800 0 +80 +640 +80 +1080 +80
TiÕp b¶ng 3-4

7H 8G 8H
§−êng kÝnh ren, mm
§−êng kÝnh danh B−íc D D2 D1 D D2 D1 D D2 D1
nghÜa ren ren Sai lÖch giíi h¹n, μm
d, mm p, mm EI ES EI ES EI EI ES EI ES EI EI ES EI ES EI
Trªn 2,8 ®Õn 5,6 0,25
0,35
0,5 0 +125 0 +180 0 + + + + +
0,6 0 +140 0 +200 0 + + + + +
0,7 0 +150 0 +224 0 + + + + +
0,75 0 +150 0 +238 0 + + + + +
0,8 0 +160 0 +250 0 +24 +224 +24 +339 +24 0 +200 0 +315
228
7H 8G 8H
Trªn 5,6 ®Õn 11,2 0,25 0
0,35 0
0,5 0 +140 0 +180 0
0,75 0 +170 0 +236 0
1 0 +190 0 +300 0 +26 +262 +26 +401 +26 0 +236 0 +375 0
1,25 0 +200 0 +335 0 +38 +278 +28 +453 +38 0 +250 0 +425 0
1,5 0 +224 0 +375 0 +42 +312 +32 +507 +42 0 +260 0 +475 0
Trªn 11,2 ®Õn 22,4 0,35
0,5 0 +150 0 +180 0
0,75 0 +180 0 +236 0
1 0 +200 0 +300 0 +26 +276 +26 +401 +26 0 +250 0 +375 0
1,25 0 +224 0 +335 0 +28 +308 +28 +453 +28 0 +280 0 +425 0
1,5 0 +236 0 +375 0 +32 +332 +32 +507 +32 0 +300 0 +475 0
1,75 0 +250 0 +425 0 +34 +349 +34 +564 +34 0 +315 0 +530 0
2 0 +265 0 +475 0 +38 +573 +38 +638 +38 0 +335 0 +600 0
2,5 0 +280 0 +560 0 +42 +397 +42 +752 +42 0 +355 0 +710 0
Trªn 22,4 ®Õn 45 0,5
0,75 0 +190 0 +230 0
1 0 +212 0 +300 0 +26 +291 +26 +401 +26 0 +265 0 +375 0
1,5 0 +250 0 +375 0 +32 +374 +32 +507 +32 0 +315 0 +475 0
2 0 +280 0 +475 0 +38 +357 +38 +638 +38 0 +355 0 +600 0
3 0 +335 0 +630 0 +48 +473 +48 +848 +48 0 +425 0 +800 0
3,5 0 +355 0 +710 0 +53 +503 +53 +953 +53 0 +450 0 +900 0
4 0 +375 0 +750 0 +60 +535 +60 +1010 +60 0 +475 0 +950 0
4,5 0 +400 0 +850 0 +63 +565 +63 +1123 +63 0 +500 0 +1060 0
229
7H 8G 8H
Trªn 45 ®Õn 90 0,5
0,75
1 0 +236 0 +300 0 +26 +327 +26 +401 +26 0 +300 0 +375 0
1,5 0 +265 0 +375 0 +32 +367 +32 +507 +32 0 +355 0 +475 0
2 0 +300 0 +475 0 +38 +413 +38 +638 +38 0 +375 0 +600 0
3 0 +355 0 +630 0 +48 +498 +48 +848 +48 0 +450 0 +800 0
4 0 +400 0 +730 0 +60 +560 +60 +1010 +60 0 +500 0 +950 0
5 0 +455 0 +900 0 +71 +601 +71 +1191 +71 0 +530 0 +1120 0
5,5 0 +450 0 +950 0 +75 +535 +75 +1255 +75 0 +560 0 +1180 0
6 0 +475 0 +1000 0 +80 +680 +80 +1330 +80 0 +600 0 +1250 0
Trªn 90 ®Õn 180 0,75
1 0 +250 0 +300 0
1,5 0 +280 0 +375 0 +32 +378 +32 +507 +32 0 +355 0 +475 0
2 0 +315 0 +475 0 +38 +438 +38 +638 +38 0 +400 0 +600 0
3 0 +375 0 +630 0 +48 +523 +48 +848 +48 0 +475 0 +800 0
4 0 +425 0 +750 0 +60 +590 +60 +1010 +60 0 +530 0 +950 0
6 0 +500 0 +1000 0 +80 +710 +80 +1330 +80 0 +630 0 +1250 0
Trªn 180 ®Õn 335 1,5 0 +300 0 +375 0 +32 +407 +32 +507 +32 0 +375 0 +475 0
2 0 +355 0 +475 0 +38 +483 +38 +638 +38 0 +400 0 +600 0
3 0 +423 0 +630 0 +48 +578 +48 +848 +48 0 +538 0 +800 0
4 0 +475 0 +750 0 +60 +660 +60 +1010 +60 0 +660 0 +950 0
6 0 +530 0 +1000 0 +80 +750 +80 +1330 +80 0 +670 0 +1250 0
Trªn 335 ®Õn 600 2 0 +375 0 +475 0 +38 +513 +38 +638 +38 0 +475 0 +600 0
4 0 +560 0 +750 0 +60 +690 +60 +1010 +60 0 +630 0 +950 0
6 0 +560 0 +1000 0 +80 +790 +80 +1330 +80 0 +710 0 +1250 0
230
L¾p ghÐp ren trung gian
B¶ng 3- 5. Sai lÖch giíi h¹n ®−êng kÝnh ren ngoµi (l¾p ghÐp trung gian) TCVN 2249-93
§−êng kÝnh danh nghÜa cña ren MiÒn dung sai
4 jh 4j
B−íc ren p §−êng kÝnh cña ren
mm d d2 d d2
d, mm Sai lÖch giíi h¹n, μm
es ei es ei es ei es ei
> 2,8 ÷5,6 0,8 - - - - - - - -
> 5,6 ÷11,2 1 - - - - - - - -
1,25 - - - - - - - -
1,5 - - - - - - - -
> 11,2 ÷ 22,4 1,25 - - - - - - - -
1,5 - - - - -32 -268 +49 -41
1,75 - - - - - - - -
2 - - - - -38 -318 +53 -47
2,5 - - - - -42 -377 +54 -52
> 22,4 ÷ 45 2 -38 -318 +4 -102 -38 -318 -59 -47
3 -48 -438 +12 -113 -48 -423 +67 -58
3,5 -53 -478 +14 -118 -53 -478 +68 -64
4 -60 -535 +16 -124 - - - -
4,5 -63 -563 +20 -130 - - - -
231
TiÕp b¶ng 3-5
§−êng kÝnh danh nghÜa cña ren MiÒn dung sai

4 jk 2m
§−êng kÝnh cña ren
B−íc ren p d d2 d d2
es ei es ei es ei es ei
> 2,8 ÷5,6 0,8 -24 -174 +51 -9 -24 -174 +62 +24
> 5,6 ÷11,2 1 -26 -206 +60 -11 -26 -206 +71 +26
1,25 -28 -240 +61 -14 -28 -240 +75 +28
1,5 -32 -268 +69 -16 -32 -268 +85 +32
> 11,2 ÷ 22,4 1,25 -28 -240 +71 -14 -28 -240 +85 +28
1,5 -32 -268 +74 -16 -32 -268 +85 +32
1,75 -34 -299 +76 -19 -34 -299 +94 +34
2 -38 -318 +78 -22 -38 -318 +102 +38
2,5 - - - - -42 -377 +110 +42
> 22,4 ÷ 45 2 - - - - -38 -318 +106 +38
3 - - - - -48 -433 +128 +48
3,5 - - - - - - - -
4 - - - - - - - -
4,5 - - - - - - - -
232
B¶ng 3-6. Sai lÖch giíi h¹n ®−êng kÝnh ren trong (l¾p ghÐp trung gian) TCVN 2249-93
P MiÒn dung sai
ren 3H6H 4H6H 5H6H
§−êng kÝnh danh nghÜa P §−êng kÝnh cña ren, mm
cña ren d, mm (mm) D D2 D1 D D2 D1 D D2 D1
> 2,8÷5,6 0,8 0 +65 0 +200 0 0 +80 0 +200 0 0 +110 0 +200 0
> 5,6÷ 11,2 1 0 +76 0 +236 0 0 +95 0 +236 0 0 +118 0 +236 0
1,25 0 +80 0 +265 0 0 +100 0 +265 0 0 +125 0 +265 0
1,5 0 +90 0 +300 0 0 +112 0 +300 0 0 +140 0 +300 0
> 11,2 ÷ 22,4 1,25 0 +90 0 +265 0 0 +112 0 +265 0 0 +140 0 +265 0
1,5 0 +95 0 +300 0 0 +118 0 +300 0 0 +150 0 +300 0
1,75 0 +102 0 +335 0 0 +125 0 +335 0 0 +160 0 +335 0
2 0 +109 0 +375 0 0 +132 0 +375 0 0 +170 0 +375 0
2,5 0 +116 0 +450 0 0 +140 0 +450 0 0 +180 0 +450 0
>22,4 ÷45 2 0 +116 0 +375 0 0 +140 0 +375 0 0 +180 0 +375 0
3 0 +136 0 +500 0 0 +170 0 +500 0 0 +212 0 +500 0
3,5 +560 0 0 +180 0 +560 0 0 +224 0 +560 0
4 0 +236 0 +600 0
4,5 0 +250 0 +670 0
233
L¾p ghÐp ren cã ®é d«i
2 H 5 D 2 H 5C
B¶ng 3-7. Sai lÖch giíi h¹n ®èi víi l¾p ghÐp ; TCVN 2250-93
2r 2r
P Ren ngoµi Ren trong
ren §−êng kÝnh cña ren
§−êng kÝnh danh P d d2 D D2 D1
nghÜa cña ren d, mm (mm) Sai lÖch giíi h¹n, μm
es ei es ei EI ES EI ES EI
> 2,8÷5,6 0,8 -60 -210 +109 +71 0 +50 0 +250 +90
> 5,6÷ 11,2 1 -60 -240 +125 +80 0 +60 0 +280 +90
1,25 -63 -275 +133 +85 0 +73 0 +307 +95
1,5 -140 -376 +148 +95 0 +71 0 +376 +140
> 11,2 ÷ 22,4 1,25 -63 -275 +138 +85 0 +71 0 +307 +95
1,5 -140 -376 +151 +95 0 +75 0 +376 +140
1,75 -145 -410 +165 +105 0 +80 0 +410 +145
2 -150 -430 +173 +110 0 +85 0 450 +150
2,5 -160 -505 +197 +130 0 +90 0 +515 +160
>22,4 ÷45 2 -150 -430 +177 +110 0 +90 0 +450 +150
3 -170 -545 +220 +140 0 +106 0 +570 +170
2 H 5D(2) 2 H 5C (2)
3P(2) 3P(2)
Ren ngoµi Ren trong
§−êng kÝnh danh B−íc §−êng kÝnh cña ren
nghÜa cña ren d, mm ren d d2 D D2 D1
P Sai lÖch giíi h¹n, μm
(mm) es ei es - ei EI ES - EI ES EI
> 2,8÷5,6 0,8 -60 -210 +90 +72 +48 0 +50 +25 0 +250 +90
> 5,6÷ 11,2 1 -60 -240 +109 +81 +53 0 +60 +30 0 +280 +90
1,25 -60 -275 +116 +86 +56 0 +63 +31 0 +307 +95
1,5 -140 -376 +130 +96 +63 0 +71 +35 0 +376 +140
234
> 11,2 ÷ 22,4 1,25 -63 -275 +123 +89 +56 0 +71 +35 0 +307 +95
1,5 -140 -376 +134 +98 +63 0 +75 +37 0 +376 +140
1,75 -145 -410 +142 +104 67 0 +80 +40 0 +410 +145
2 -150 -430 +155 +115 +75 0 +85 +42 0 +450 +150
2,5 -160 -505 +170 +127 +85 0 +90 +45 0 +515 +160
>22,4 ÷45 2 -150 -430 +160 +117 +75 0 +90 +45 0 +450 +150
3 -170 -545 +195 +145 +95 0 +106 +53 0 +570 +170
2 H 4 D (3) 2 H 4C (3)
3n(3) 3n(3)
B−íc d d2 D D2 D1
§−êng kÝnh danh ren Sai lÖch giíi h¹n, μm
nghÜa cña ren d, P es ei es Giíi h¹n nhãm ei EI ES Giíi h¹n EI ES EI
mm (mm) nhãm
II,I III,II II,I III,II
> 2,8÷5,6 0,8 -60 -210 +82 +66 +50 +31 0 +50 +33 +16 0 +250 +90
> 5,6÷ 11,2 1 -60 -240 +94 +75 +56 +38 0 +60 +40 +20 0 +280 +90
1,25 -63 -275 +102 +82 +62 +42 0 +73 +42 +21 0 +307 +95
1,5 -140 -376 +112 +89 +67 +45 0 +71 +47 +23 0 +376 +140
> 11,2 ÷ 22,4 1,25 -63 -275 +109 +86 +64 +42 0 +71 +40 +23 0 +307 +95
1,5 -140 -376 +116 +91 +68 +45 0 +75 +50 +25 0 +376 +140
1,75 -145 -410 +125 +100 +75 +50 0 +80 +54 +27 0 +410 +145
2 -150 -430 +134 +106 +79 +53 0 +85 +56 +28 0 +450 +150
2,5 -160 -505 +147 +119 +91 +63 0 +90 +60 +30 0 +515 +160
>22,4 ÷45 2 -150 -430 +139 +100 +81 +53 0 +90 +60 +30 0 +450 +150
3 -170 -545 +170 +137 +104 +71 0 +106 +70 +35 0 +570 +170
235
3H 6 H 3H 6 H
3p 3n
B−íc d2
§−êng kÝnh danh ren MiÒn dung sai D D2 D1
nghÜa cña ren d, P 3p 3n
mm (mm) Sai lÖch giíi h¹n, μm
es ei es ei es ei EI ES EI ES EI
> 2,8÷5,6 0,8 -60 -240 +96 +48 +82 +34 0 +65 0 +200 0
> 5,6÷ 11,2 1 -60 -240 +109 +53 +94 +38 0 +76 0 +236 0
1,25 -63 -275 +116 +56 +102 +42 0 +80 0 +265 0
1,5 -140 -376 +130 +63 +112 +45 0 +90 0 +300 0
> 11,2 ÷ 22,4 1,25 -63 -275 +116 +56 +102 +42 0 +80 0 +265 0
1,5 -140 -376 +134 +63 +116 +45 0 +95 0 +300 0
1,75 -145 -410 +142 +67 +125 +50 0 +102 0 +335 0
2 -150 -430 +155 +75 +131 +53 0 +109 0 +375 0
2,5 -160 -505 +170 +85 +147 +63 0 +116 0 +450 0
>22,4 ÷45 2 -150 -430 +160 +75 +139 +53 0 +116 0 +375 0
3 -170 -545 +195 +95 +170 +71 0 +136 0 +550 0
236
Ren thang
B¶ng 3-11. Gi¸ trÞ sai lÖch c¬ b¶n (ren h×nh thang)
VÝt §ai èc
§−êng kÝnh trung b×nh §−êng kÝnh ngoµi §õng kÝnh ngoµi D
B−íc ren (d2) trong (d, d3) trung b×nh D2, trong D1
P, mm es es EI
c e g h H
μm
2 -150 -71 -38 0 0
3 -170 -85 -48 0 0
4 -190 -95 -60 0 0
5 -212 -106 -71 0 0
6 -236 -118 -80 0 0
8 -265 -132 -85 0 0
10 -300 -150 -96 0 0
12 -335 -170 -115 0 0
16 -375 -190 -130 0 0
20 -425 -212 -145 0 0
24 -475 -236 -165 0 0
32 -530 -265 -195 0 0
40 -600 -300 -225 0 0
48 -670 -335 -250 0 0
237
B¶ng 3-12. Dung sai ®−êng kÝnh trung b×nh (ren h×nh thang)
VÝt §ai èc
§−êng kÝnh danh nghÜa cña ren B−íc ren §−êng kÝnh trung b×nh §−êng kÝnh trung b×nh
d, mm P
mm CÊp chÝnh x¸c
7 8 9 10 7 8 9
Lín h¬n §Õn Dung sai Td2, μm Dung sai TD2, μm
9,9 11,2 2 190 236 300 375 250 315 400
3 212 265 335 425 280 355 450
11,2 22,4 2 200 250 315 400 265 335 425
3 224 280 355 450 300 375 475
4 265 335 425 530 355 450 560
22,4 45 2 212 265 335 425 210 355 450
3 250 315 400 500 335 425 530
5 300 375 475 600 400 500 630
6 335 425 530 670 450 560 710
8 375 475 600 750 500 630 800
10 400 500 630 800 530 670 850
12 425 530 670 850 560 710 900
45 90 3 265 335 425 530 355 450 560
4 300 375 475 600 400 500 630
5 335 425 530 670 450 560 710
8 400 500 630 800 530 670 850
10 425 530 670 850 560 710 900
12 475 600 750 950 630 800 1000
16 530 670 850 1060 710 900 1120
20 560 710 900 1120 750 950 1180
90 180 5 355 450 560 710 475 600 750
6 375 475 600 750 500 630 800
8 425 530 670 850 560 710 900
12 500 630 800 1000 670 850 1060
16 560 710 900 1120 750 950 1180
20 600 750 950 1180 800 10000 1250
24 670 850 1060 1320 900 1120 1400
32 750 950 1180 1500 1000 1250 1600
238
VÝt §ai èc
§−êng kÝnh danh nghÜa cña ren B−íc ren §−êng kÝnh trung b×nh §−êng kÝnh trung b×nh
d, mm P
mm CÊp chÝnh x¸c
7 8 9 10 7 8 9
Lín h¬n §Õn Dung sai Td2, μm Dung sai TD2, μm
180 355 10 500 630 800 1000 670 850 1060
12 530 670 850 1060 710 900 1120
20 670 850 1060 1320 900 1120 1400
24 710 900 1120 1400 950 1180 1500
32 800 1000 1250 1600 1060 1320 1700
40 850 1060 1320 1700 1120 1400 1800
48 950 1180 1500 1900 1250 1500 2000
B¶ng 3-13. Dung sai ®−êng kÝnh trong cña vÝt (ren h×nh thang)
B−íc ren VÝt
P §−êng kÝnh trong
§−êng kÝnh danh nghÜa cña ren d, mm mm
CÊp chÝnh x¸c
7 8 9 10
Lín h¬n §Õn Dung sai Td3, μm
9,9 11,2 2 310 440 520 620
3 350 500 590 700
11,2 22,4 2 320 460 540 650
3 370 520 610 730
4 420 610 720 860
22,4 45 2 340 480 570 680
3 400 570 670 800
5 480 680 810 960
6 540 770 900 1090
8 600 860 1020 1220
10 650 920 1090 1300
12 690 1000 1190 1400
239
B−íc ren VÝt
P §−êng kÝnh trong
§−êng kÝnh danh nghÜa cña ren d, mm mm
CÊp chÝnh x¸c
7 8 9 10
Lín h¬n §Õn Dung sai Td3, μm
45 90 3 420 590 700 840
4 470 660 780 940
5 530 740 880 1070
8 630 890 1050 1260
10 680 960 1140 1360
12 750 1080 1270 1520
16 850 1210 1440 1600
20 910 1320 1550 1820
90 180 5 550 770 930 1120

6 590 830 990 1190
8 660 930 1100 1320
12 790 1120 1340 1580
16 890 1260 1500 1780
20 960 1360 1610 1920
24 1070 1540 1800 2180
32 1200 1720 2000 2430
180 355 10 780 1090 1300 1550

12 820 1170 1400 1660
20 1050 1490 1750 2120
24 1120 1600 1880 2280
32 1270 1780 2090 2530
40 1360 1920 2250 2700
48 1520 2140 2510 3070
Chó thÝch: Dung sai Td3 ®èi víi cÊp chÝnh x¸c 7 ®−îc tÝnh tõ sai lÖch c¬ b¶n "e", cßn ®èi víi çc cÊp chÝnh x¸c kh¸c tõ sai lÖch c¬
b¶n "e"
240
B¶ng 3-14. Dung sai ®−êng kÝnh ngoµi vÝt vµ ®−êng kÝnh trong ®ai èc (ren h×nh thang)
VÝt §ai èc
B−íc ren §−êng kÝnh ngoµi §−êng kÝnh trong
P, mm CÊp chÝnh x¸c
4 4
Dung sai Td, μm Dung sai TD1, μm
2 180 236
3 136 315
4 300 375
5 335 450
6 375 500
8 450 630
10 530 710
12 600 800
16 710 1000
20 850 1180
24 950 1320
32 1120 1600
40 1320 1900
43 1500 2120
Phô lôc 4: Dung sai l¾p ghÐp then hoa.

Then hoa r¨ng ch÷ nhËt
B¶ng 4-1. MiÒn dung sai çc kÝch th−íc trôc then hoa r¨ng ch÷ nhËt TCVN 2324 -78
Sai lÖch c¬ b¶n
CÊp chÝnh x¸c
d e f g h js k m n
5 g5 Js5
6 g6 (h6) Js6 n6
7 f7 h7 Js7 k7
8 d8 e8 f8 h8
241
Sai lÖch c¬ b¶n
CÊp chÝnh x¸c
d e f g h js k m n
9 (d9) e9 f9 h9
10 d10 h10
Chó ý: MiÒn dung sai −u tiªn. ( ) MiÒn dung sai h¹n chÕ dïng
B¶ng 4-2. MiÒn dung sai çc kÝch th−íc lç then hoa r¨ng ch÷ nhËt
Sai lÖch c¬ b¶n

CÊp chÝnh x¸c
D E F G H Js
6 H6
7 H7
8 F8 H8
9 D9
10 D10 F10 Js10
Chó ý: MiÒn dung sai −u tiªn.
B¶ng 4-3. MiÒn dung sai cña ®−êng kÝnh kh«ng ®ång t©m TCVN 2324 – 78.
MiÒn dung sai
§−êng kÝnh kh«ng ®ång t©m §ång t©m theo
Trôc* Lç
d d hoÆc b - H11
D D hoÆc b A11 H12
Chó.ý: * - §−êng kÝnh d kh«ng nhá h¬n d1 theo TCVN 1803 – 76
242
B¶ng 4-4. L¾p ghÐp theo ®−êng kÝnh d (khi ®Þnh t©m theo d)
Sai lÖch c¬ b¶n cña trôc
MiÒn dung sai cña lç
e f g H js n
H6 H6
H6
g5 js5
H7 H7 H7 H7 H7 H7 H7 H7
H7
e8 f7 g6 h 6 h7 js 6 js 7 n6
H 8 ⎡ H8⎤
e8 ⎢⎣ e9 ⎥⎦
H8
B¶ng 4-5. L¾p ghÐp theo chiÒu réng b ( khi ®Þnh t©m theo d)
d e F g h js k
F8 F8 F8 F8 F8 F8 F8
F8
d8 f7 f8 h7 h8 h9 js7
H8 H8 ⎡ H8 ⎤ H8
H8 ⎢ h9 ⎥
h7 h8 ⎣ ⎦ js7
D9 D9 D9 D9 D9 D9 D9 D9 D9
D9
d9 e8 f7 f8 f9 h8 h9 js 7 k7
D10
D10
d9
243
d e F g h js k
F10 F10 F10 F10 F10 F10 F10 F10 F10 F10
F11
d9 e8 f7 f8 f9 h7 h8 h9 js 7 k7
Js10
Js10
d10
B¶ng 4-6. L¾p ghÐp theo ®−êng kÝnhD (khi ®Þnh t©m theo D)
e F g h js n
H7 H7 H7 H7 H7
H7
f7 g6 h6 js 6 n6
H8
H8
h7
B¶ng 4-7. L¾p ghÐp theo chiÒu réng b ( khi ®Þnh t©m theo D)
d E f g h js
⎡ F8⎤ F8 F8 F8 F8 F8 F8
F8 ⎢⎣ d 9 ⎥⎦ e8 f7 f8 h7 h8 js 7
D9 D9 D9 D9 D9
D9
d9 e8 f7 h8 js 7
244
d E f g h js
F10 F10 F10
F10
e9 f7 h9
Js10 Js10
d10
B¶ng 4 8. L¾p ghÐp theo chiÒu réng b ( khi ®Þnh t©m theo b)
d E f g h js k
F8 F8 F8
F8
e8 f8 js 7
D9
D9 D9 D9 D9 D9 D9 D9
D9 f8
d9 e8 f9 h8 h9 js 7 k7
D10 D9 D10
D10
d9 d8 H 10
F10 F10
F10 F10 F10 F10 F10 F10
F10 f8 f9
d9 e8 h8 h9 js 7 k7
Js10
Js10
D9
245
B¶ng 4-9. MiÒn dung sai cña ®−êng kÝnh kh«ng ®Þnh t©m
§−êng kÝnh KiÓu ®Þnh t©m MiÒn dung sai
kh«ng ®Þnh t©m Trôc * Lç
d theo D hoÆc b H11
D Theo d hoÆc b a11 H12
Chó ý: * §−êng kÝnh d kh«ng nhá h¬n d1, theo TCVN 1803-76
Then hoa th©n khai

B¶ng 4-10. MiÒn dung sai çc kÝch th−íc Df, da, e vµ s khi ®Þnh t©m theo bÒ mÆt ®−êng kÝnh ngoµi Df vµ da
( then hoa r¨ng th©n khai)
§−êng kÝnh MiÒn dung sai

®Þnh t©m D·y 1 D·y 2
Df H7 H8
da n6, js6, h6, g6, f7 n6, h6, g6, f7
KÝch th−íc MiÒn dung sai
e 9H, 11H
s 9h, 9g, 9d, 11c, 11a
Chó ý: 1. Khi chän ph¶i −u tiªn d·y 1 tr−íc
2. Sai lÖch giíi h¹n cña kÝch th−íc e vµ s theo b¶ng 2-32
246
B¶ng 4-11. MiÒn dung sai çc kÝch th−íc Da, df, e vµ s khi ®Þnh t©m theo ®−êng kÝnh trong Da vµ df
( then hoa r¨ng th©n khai)
MiÒn dung sai
§−êng kÝnh ®Þnh t©m
D·y 1 D·y 2
Da H7 H8
df n6, h6, g6 n6, h6, g6
KÝch th−íc MiÒn dung sai
e 9H, 11H
s 9h, 9g, 9d, 11c, 11a
Chó ý:
1. Khi chän ph¶i −u tiªn d·y 1 tr−íc
2. Sai lÖch giíi h¹n cña kÝch th−íc e vµ s theo b¶ng 2-32
B¶ng 4-12. MiÒn dung sai vµ sai lÖch giíi h¹n chiÒu dÇy r¨ng (s) vµ chiÒu réng r·nh (e) then hoa r¨ng th©n
khai
MiÒn §−êng kÝnh vßng chia, mm
M« ®un Ký hiÖu
dung §Õn 12 >12 ÷25 >25 ÷50 >50 ÷100 >100÷200 >200 ÷400 >400
mm sai lÖch
sai Sai lÖch giíi h¹n, μm
Sai lÖch chiÒu réng r·nh b¹c e
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
ES +25 +28 +32 +36 +40 - -
0,5 - 1,5 EI e +9 +10 +12 +14 +15 - -
EI 0 0 0 0 0 - -
ES - +32 +36 +40 +45 +50 -
7H 2-4 EI e - +12 +14 +15 +17 +18 -
EI - 0 0 0 0 0 -
ES - - +40 +45 +50 +56 +63
5 -10 EI e - - +15 +17 +18 +18 +23
EI - - 0 0 0 0 0
247
M« ®un Ký hiÖu
dung §Õn 12 >12 ÷25 >25 ÷50 >50 ÷100 >100÷200 >200 ÷400 >400
mm sai lÖch
ES +50 +56 +63 +71 +80 - -
0,5 -1,5 EI e +18 +20 +23 +26 +30 - -
EI 0 0 0 0 0 - -
ES - +63 +71 +80 +90 +100 -
9H 2-4 EI e - +23 +26 +30 +34 +37 -
EI - 0 0 0 0 0 -
ES - - +80 +90 +100 +112 +125
5 -10 EI e - - +30 +34 +37 +41 +45
EI - - 0 0 0 0 0
ES +100 +112 +125 +140 +160 - -
0,5 -1,5 EI e +37 +41 +45 +50 +60 - -
EI 0 0 0 0 0 - -
ES - +125 +140 +160 +180 +200 -
11H 2 -4 EI e - +45 +50 +60 +68 +75 -
EI - 0 0 0 0 0 -
ES - - +160 +180 +200 +224 +250
5 -10 EI e - - +60 +68 +75 +84 +90
EI - - 0 0 0 0 0
Sai lÖch chiÒu dµy r¨ng s
es -16 -18 -20 -22 -25 - -
0,5 -1,5 ese -24 -28 -32 -36 -40 - -
ei -41 -46 -52 -58 -65 - -
es - -20 -22 -25 -28 -32 -
7f 2 -4 ese - -32 -36 -40 -45 -50 -
ei - -52 -58 -65 -73 -82 -
es - - -25 -28 -32 -36 -40
5 -10 ese - - -40 -45 -50 -56 -63
ei - - -65 -73 -82 -92 -103
248
M« ®un Ký hiÖu
dung §Õn 12 >12 ÷25 >25 ÷50 >50 ÷100 >100÷200 >200 ÷400 >400
mm sai lÖch
es 0 0 0 0 0 - -
0,5 -1,5 ese -9 -10 -12 -14 -15 - -
ei -25 -28 -32 -36 -40 - -
-
es 0 0 0 0 0 -
-
7h 2 -4 ese -12 -14 -15 -17 -18 -
-
ei -32 -36 -40 -45 -50 -
es - - 0 0 0 0 0
5 -10 ese - - -15 -17 -18 -20 -23
ei - - -40 -45 -50 -56 -63
es +32 +36 +40 +44 +50 - -
0,5 -1,5 ese +23 +26 +28 +30 +35 - -
ei +7 +8 +8 +8 +10 - -
es - +40 +44 +50 +56 +64 -
7n 2 -4 ese - +28 +30 +35 +39 +46 -
ei - +8 +8 +10 +11 +14 -
es - - +50 +56 +64 +72 +80
5 -10 ese - - +35 +38 +46 +52 +57
ei - - +10 +11 +14 +16 +17
es -16 -18 -20 -22 -25 - -
0,5 -1,5 ese -30 -33 -37 -40 -45 - -
ei -32 -58 -65 -72 -81 - -
es - -20 -22 -25 -28 -32 -
8f 2 -4 ese - -37 -40 -45 -51 -58 -
ei - -65 -72 -81 -91 -103 -
es - - -25 -28 -32 -36 -40
5 -10 ese - - -45 -51 -58 -66 -74
ei - - -81 -91 -103 -116 -130
es +16 +18 +20 +22 +25 - -
8k 0,5 -1,5 ese +2 +3 +3 +4 +5 - -
ei -20 -22 -25 -28 -31 - -
249
M« ®un Ký hiÖu
dung §Õn 12 >12 ÷25 >25 ÷50 >50 ÷100 >100÷200 >200 ÷400 >400
mm sai lÖch
es - +20 +22 +25 +28 +32 -
2 -4 ese - +3 +4 +5 +5 +6 -
ei - -25 -28 -31 -35 -39 -
es - - +25 +28 +32 +36 +40
5 -10 ese - - +5 +5 +6 +6 +6
ei - - -31 -35 -39 -44 -50
es +48 +54 +60 +66 +75 - -
0,5 -1,5 ese +34 +39 +43 +48 +55 - -
ei +12 +14 +15 +16 +19 - -
es - +60 +66 +75 +84 +96 -
8p 2 -4 ese - +43 +48 +55 +61 +70 -
ei - +15 +16 +19 +21 +25 -
es - - +75 +84 +96 +108 +120
5 -10 ese - - +55 +61 +70 +78 +86
ei - - +19 +21 +25 +28 +30
es -32 -36 -40 -44 -50 - -
0,5 -1,5 ese -50 -56 -63 -70 -80 - -
ei -82 -92 -103 -115 -130 - -
es - -40 -44 -50 -56 -64 -
2 -4 ese - -63 -70 -80 -90 -101 -
9d
ei - -103 -115 -130 -146 -164 -
-80
es - - -50 -56 -64 -72
-125
5 -10 ese - - -80 -90 -101 -113
-205
ei - - -130 -146 -164 -184
es -8 -9 -10 -11 -12 - -
9g 0,5 -1,5 ese -26 -29 -33 -37 -42 - -
ei -58 -65 -73 -82 -92 - -
es - -10 -11 -12 -14 -16 -
2 -4 ese - -33 -37 -42 -48 -53 -
ei - -73 -82 -92 -104 -116 -
250
M« ®un Ký hiÖu
dung §Õn 12 >12 ÷25 >25 ÷50 >50 ÷100 >100÷200 >200 ÷400 >400
mm sai lÖch
es - - -12 -14 -16 -18 -20
5 -10 ese - - -42 -48 -53 -59 -65
ei - - -92 -104 -116 -130 -145
es 0 0 0 0 0 - -
0,5 -1,5 ese -18 -20 -23 -26 -30 - -
ei -50 -56 -63 -71 -80 - -
es - 0 0 0 0 0 -
9h 2 -4 ese - -23 -26 -30 -34 -37 -
ei - -63 -71 -80 -90 -100 -
es - - 0 0 0 0 0
5 -10 ese - - -30 -34 -37 -41 -45
ei - - -80 -90 -100 -112 -125
es +64 +72 +80 +88 +100 - -
0,5 -1,5 ese +46 +52 +57 +62 +70 - -
ei +14 +16 +17 +17 +20 - -
es - +80 +88 +100 +112 +128 -
9r 2 -4 ese - +57 +62 +70 +78 +91 -
ei - +17 +17 +20 +22 +28 -
es - - +100 +112 +128 +144 +160
5 -10 ese - - +70 +78 +91 +103 +115
ei - - +20 +22 +28 +32 +35
es -32 -36 -40 -44 -50 - -
0,5 -1,5 ese -58 -66 -74 -81 -91 - -
ei -102 -116 -130 -144 -162 - -
es - -40 -44 -50 -56 -64 -
10d 2 -4 ese - -74 -81 -91 -101 -114 -
ei - -130 -144 -162 -181 -204 -
es - - -50 -56 -64 -72 -80
5 -10 ese - - -91 -101 -114 -132 -148
ei - - -162 -181 -204 -232 -260
251
M« ®un Ký hiÖu
dung §Õn 12 >12 ÷25 >25 ÷50 >50 ÷100 >100÷200 >200 ÷400 >400
mm sai lÖch
es -80 -90 -100 -110 -125 - -
0,5 -1,5 ese -117 -131 -145 -160 -185 - -
ei -180 -202 -225 -250 -285 - -
es - -100 -110 -125 -140 -160 -
11a 2 -4 ese - -145 -160 -185 -208 -235 -
ei - -225 -250 -285 -320 -360 -
es - - -125 -140 -160 -180 -200
5 -10 ese - - -185 -208 -235 -264 -290
ei - - -285 -320 -360 -404 -450
es -48 -54 -60 -66 -75 - -
0,5 -1,5 ese -85 -95 -105 -116 -135 - -
ei -148 -166 -185 -206 -235 - -
es - -60 -66 -75 -84 -96 -
11c 2 -4 ese - -105 -116 -135 -152 -171 -
ei - -185 -206 -235 -264 -296 -
es - - -75 -84 -96 -108 -120
5 -10 ese - - -135 -152 -171 -192 -210
ei - - -235 -264 -296 -332 -370
Phô lôc 5: Dung sai kÝch th−íc gãc vμ l¾p ghÐp c«n tr¬n
B¶ng 5-1. D·y kÝch th−íc gãc danh nghÜa TCVN 259-86
D·y 1 D·y 2 D·y 3 D·y 1 D·y 2 D·y 3
00 300
15′ 350
30′
0
40
45′ 450
10 500
1030′ 550
0
2 600
252
D·y 1 D·y 2 D·y 3 D·y 1 D·y 2 D·y 3
2030′ 650
30 700
40 750
0
5 800
0
6 850
70 900
80 1000
0
9 1100
100 1200
0
12 1350
0
15 1500
180 1650
0
20 1800
220 2700
250 3600
B¶ng 5-2a. §é c«n, gãc c«n vµ gãc nghiªng danh nghÜa c«ng dông chung TCVN 259-86
§é c«n C Gãc c«n α Gãc nghiªng β
1 : 500 6′52,5″ 3’ 26,25’’
1 : 200 17′11,3″ 8’ 35,65’’
1 : 100 34′22,6″ 17’ 11,3’’
1 : 50 108′44,7″ 57’ 17,45’’
2051′44,7″
o
1 : 20 1 25’ 55,55’’
1 : 10 5042′38,1″ 2o 51’ 44,65’’
1:5 11o 25’ 16,3’’ 5o 42’ 38,15’’
1:3 18o 55’ 28,7’’ 9o 27’ 44,35’’
B¶ng 5- 2b. §é c«n, gãc c«n vµ gãc nghiªng danh nghÜa chuyªn dông TCVN 259-86
§é c«n C Gãc c«n α Gãc nghiªng β VÝ dô ¸p dông
o o
1 : 32 1 47’ 24’’ 0 53’ 42’’ Ren ghÐp èng vµ khíp nèi.
1 : 24 2o 23’ 13’’ 1o 11’37’’ Chu«i dông cô c¾t theo tiªu chuÈn Mü(khi kÝch
253
§é c«n C Gãc c«n α Gãc nghiªng β VÝ dô ¸p dông
th−íc nhá h¬n c«n Moãc).
0,04988 2o 51’ 26’’ 1o 25’ 43’’ C«n Moãc #1
0,04995 2o 51’ 41’’ 1o 25’ 50’’ C«n Moãc #2
0,05020 2o 52’ 32’’ 1o 26’ 16’’ C«n Moãc #3
0,05194 2o 58’ 31’’ 1o 29’ 15’’ C«n Moãc #4
0,05205 2o 58’ 54’’ 1o 29’ 27’’ C«n Moãc #0
0,05214 2o 59’ 12’’ 1o 29’ 36’’ C«n Moãc #5
0,05253 3o 00’ 53’’ 1o 30’ 26’’ C«n Moãc #6
1:4 14o 15’ 00’’ 7o 07’ 30’’ §Çu trôc chÝnh m¸y c«ng cô.
7:24 16o 35’ 39’’ 8o 17’ 50’’ §Çu trôc chÝnh vµ trôc g¸ m¸y phay.
B¶ng 5-3. TrÞ sè dung sai gãc, TCVN 260-86
CÊp chÝnh x¸c
Kho¶ng chiÒu dµi 1 2
L, L1, mm ATα ATα ATh ATD ATα ATα ATh ATD
μrad ph,s ph,s μm μrad ph,s ph,s μm
§Õn 10 50 10″ 10″ ... 0,5 80 16″ 16″ ... 0,8
> 10 ÷ 16 40 8″ 8″ 0,4...0,6 63 13″ 13″ 0,6 ...1,0
> 16 ÷ 25 31,5 6″ 6″ 0,5 ... 0,8 50 10″ 10″ 0,8 ...1,3
> 25 ÷ 40 25 5″ 5″ 0,6 ...1,0 40 8″ 8″ 1,0 ...1,6
> 40 ÷ 63 20 4″ 4″ 0,8 ...1,3 31,5 6″ 6″ 1,3 ...2,0
> 63 ÷ 100 16 3″ 3″ 1,0 ...1,6 25 5″ 5″ 1,6 ...2,5
> 100 ÷ 160 12,5 2,5″ 2,5″ 1,3 ...2,0 20 4″ 4″ 2,0 ...3,2
> 160 ÷ 250 10 2″ 2″ 1,6 ...2,5 16 3″ 3″ 2,5 ... 4,0
> 250 ÷ 400 8 1,5″ 1,5″ 2,0 ...3,2 12,5 2,5″ 2,5″ 3,2 ... 5,0
> 400 ÷ 630 6,3 1″ 1″ 2,5 ...4,0 10 2″ 2″ 4,0 ...6,3
> 630 ÷ 1000 - - - - - - -
> 1000 ÷ 1600 - - - - - - -
> 1600 ÷2500 - - - - - - -
254
TiÕp b¶ng 5-3
CÊp chÝnh x¸c
§Õn 10 125 26″ 26″ ... 1,3 200 41″ 40″ ... 2,0
> 10 ÷ 16 100 21″ 21″ 1,0 ... 1,6 160 33″ 32″ 1,6 ...2,5
> 16 ÷ 25 80 16″ 16″ 1,3 ... 2,0 165 26″ 26″ 2,0 ... 3,2
> 25 ÷ 40 63 13″ 13″ 1,6 ... 2,5 100 21″ 20″ 2,5 ... 4,0
> 40 ÷ 63 50 10″ 10″ 2,0 ... 3,2 80 16″ 16″ 3,2 ... 5,0
> 63 ÷ 100 40 8″ 8″ 2,5 ...4,0 63 13″ 12″ 4,0 ... 6,3
> 100 ÷ 160 31,5 6″ 6″ 3,2 ... 5,0 50 10″ 10″ 5,0 ... 8,0
> 160 ÷ 250 25 5″ 5″ 4,0 ... 6,3 40 8″ 8″ 6,3 ... 10,0
> 250 ÷ 400 20 4″ 4″ 5,0 ... 8,0 31,5 6″ 6″ 8,0 ... 12,5
> 400 ÷ 630 16 3″ 3″ 6,3 ... 10,0 25 5″ 5″ 10,0 ... 16,0
> 630 ÷ 1000 - - - - 20 4″ 4″ 12,5 ....20,0
> 1000 ÷ 1600 - - - - 16 3″ 3″ 16,0 ...25,0
> 1600 ÷2500 - - - - 12,5 2,5″ 2,5″ 20,0 ... 32,0
TiÕp b¶ng 5-3

Kho¶ng chiÒu dµi CÊp chÝnh x¸c
L, L1, mm 5 6
ATα ATα ATh ATD ATα ATα ATh ATD
§Õn 10 315 1′05″ 1′ ... 3,2 500 1′43″ 1′40″ ... 5,0
> 10 ÷ 16 250 52″ 50″ 2,5 ... 4,0 400 1′22″ 1′20″ 4,0 ... 6,3
> 16 ÷ 25 200 41″ 40″ 3,2 ... 5,0 315 1′05″ 1′ 5,0 ... 8,0
> 25 ÷ 40 160 33″ 32″ 4,0 ... 6,3 250 52″ 50″ 6,3 ... 10,0
> 40 ÷ 63 125 26″ 26″ 5,0 ... 8,0 200 41″ 40″ 8,0 ... 12,5
255
L, L1, mm 5 6
> 63 ÷ 100 100 21″ 20″ 6,3 ... 10,0 160 33″ 32″ 10,0 ... 16,0
> 100 ÷ 160 80 16″ 16″ 8,0 ... 12,5 125 26″ 26″ 12,5 ... 20,0
> 160 ÷ 250 63 13″ 12″ 10,0 ... 16,0 100 21″ 20″ 16,0 ... 25,0
> 250 ÷ 400 50 10″ 10″ 12,5 ... 20,0 80 16″ 16″ 20,0 ... 32,0
> 400 ÷ 630 40 8″ 8″ 16,0 ... 25,0 63 13″ 12″ 25,0 ... 40,0
> 630 ÷ 1000 31,5 6″ 6″ 20,0 ... 32,0 50 10″ 10″ 32 ... 50
> 1000 ÷ 1600 25 5″ 5v 25,0 ... 40,0 40 8″ 8″ 40 ... 63
> 1600 ÷2500 20 4″ 4″ 32 ... 50 31,5 6″ 6″ 50 ...80
TiÕp b¶ng 5-3
CÊp chÝnh x¸c
§Õn 10 800 2′45″ 2′45″ ...8,0 1250 4′18” 4′ ...12,5
> 10 ÷ 16 630 2′10″ 2′0″ 6,3 ...10,0 1000 3′26″ 3′ 10,0 ... 16,0
> 16 ÷ 25 500 1′43″ 1′40″ 8,0 ... 12,5 800 2′49″ 2′30″ 12,5 ... 20,0
> 25 ÷ 40 400 1′22″ 1′20″ 10,0 ... 16,0 630 2′10″ 2′0″ 16,0 ...25,0
> 40 ÷ 63 315 1′05″ 1′ 12,5 ... 20,0 500 1′43″ 1′40″ 20,0 ... 32,0
> 63 ÷ 100 250 52″ 50″ 16,0 ... 25,0 400 1′22″ 1′20″ 25,0 ... 40,0
> 100 ÷ 160 200 41″ 40″ 20,0 ... 32,0 315 1′05″ 1′ 32...50
> 160 ÷ 250 160 33″ 32″ 25,0 ... 40,0 250 52″ 50″ 40...63
> 250 ÷ 400 125 26″ 26″ 32 ... 50 200 41″ 40″ 50...80
> 400 ÷ 630 100 21″ 20″ 40 ... 63 160 33″ 32″ 63...100
256
CÊp chÝnh x¸c
> 630 ÷ 1000 80 16″ 16″ 50 ... 80 125 26″ 26″ 80...125
> 1000 ÷ 1600 63 13″ 12″ 63 ... 100 100 21″ 20″ 100...160
> 1600 ÷2500 50 10″ 10″ 80 ... 125 80 16″ 16″ 125...200
TiÕp b¶ng 5-3

L, L1, mm 9 10
§Õn 10 2000 6′ 32″ 6′ ...20 3150 10′45″ 10″ ...32
> 10 ÷ 16 1600 5′30″ 5′ 16...25 2500 8′35″ 8″ 25...40
> 16 ÷ 25 1250 4′18″ 4′ 20...32 2000 6′52″ 6″ 32...50
> 25 ÷ 40 1000 3′26″ 3′ 25...40 1600 5′30″ 5″ 40...63
> 40 ÷ 63 800 2′45″ 2′30″ 32...50 1250 4′18″ 4″ 50...80
> 63 ÷ 100 630 2′10″ 2′ 40...63 1000 3′26″ 3″ 63...100
> 100 ÷ 160 500 1′43″ 1′40″ 50...80 800 2′49″ 2′30″ 80...125
> 160 ÷ 250 400 1′22″ 1′20″ 63...100 630 2′10″ 2′ 100...160
> 250 ÷ 400 315 1′05″ 1′ 80...125 500 1′43″ 1′40″ 125...200
> 400 ÷ 630 250 52″ 50″ 100...160 400 1′22″ 1′20″ 160...250
> 630 ÷ 1000 200 41″ 40″ 125...200 315 1′05″ 1′ 200...320
> 1000 ÷ 1600 160 33″ 32″ 160...250 250 52″ 50″ 250...400
> 1600 ÷2500 125 26″ 25″ 200...320 200 41″ 40″ 320...500
257
TiÕp b¶ng 5-3
L, L1,mm 11 12
μrad ph s Ph s μm μrad ph s ph s μm
§Õn 10 5000 17′10″ 16′ ...50 8000 27′28″ 26′ ...80
> 10 ÷ 16 4000 13′44″ 12′ 40...63 6300 21′38″ 20′ 63...100
> 16 ÷ 25 3150 10′49″ 10″ 50...80 5000 17′10″ 16′ 80...125
> 25 ÷ 40 2500 8′35″ 8″ 63...100 4000 13′44″ 12′ 100...160
> 40 ÷ 63 2000 6′52v 6v 80...125 3150 10′49″ 10′ 125...200
> 63 ÷ 100 1600 5′30″ 5″ 100...160 2500 8′35″ 8′ 160...250
> 100 ÷ 160 1250 4′18″ 4″ 125...200 2000 6′52″ 6′ 200...320
> 160 ÷ 250 1000 3′26″ 3″ 160...250 1600 5′30″ 5′ 250...400
> 250 ÷ 400 800 2′45″ 2′30″ 200...320 1250 4′18″ 4′ 320...500
> 400 ÷ 630 630 2′10″ 2′ 250...400 1000 3′26″ 3′ 400...630
> 630 ÷ 1000 500 1′45″ 1′40″ 320...500 800 2′45″ 2′30″ 500...800
> 1000 ÷ 1600 400 1′22″ 1′20″ 400...630 630 2′10″ 2′ 630...1000
> 1600 ÷2500 325 1′05″ 1′ 500...800 500 1′43″ 1′43″ 800...1250
B¶ng 5-4. Ph¹m vi sö dông cÊp chÝnh x¸c gãc
CÊp
Ph−¬ng ph¸p gia c«ng c«n Ph¹m vi sö dông
chÝnh x¸c
Mµi tinh máng vµ nghiÒn tinh lÇn cuèi. C«n ngoµi ®é chÝnh x¸c cao dïng cho mèi ghÐp yªu cÇu kÝn;
5
calip nót c«n.
6 Mµi tinh máng vµ nghiÒn tinh lÇn cuèi. C«n trong ®é chÝnh x¸c cao; calip c«n trong.
258
CÊp
Ph−¬ng ph¸p gia c«ng c«n Ph¹m vi sö dông
chÝnh x¸c
Mµi, doa, tiÖn ®é chÝnh x¸c cao. Chi tiÕt ®é chÝnh x¸c cao, yªu cÇu ®Þnh t©m tèt, ®Çu trôc ®Ó
7
®Þnh t©m b¸nh r¨ng ®é chÝnh x¸c cao, c«n dông cô, calip c«n.
TiÖn trªn m¸y tiÖn, m¸y tiÖn rªvonve vµ Chi tiÕt ®é chÝnh x¸c b×nh th−êng: c«n cña çc chi tiÕt ma s¸t
m¸y tiÖn tù ®éng ®é chÝnh x¸c cao. Mµi, l¾p víi b¹c c«n cã nghiÒn tinh, ®Çu ®Þnh t©m cña trôc, lç t©m
10, 11, 12 doa, gia c«ng nguéi, phay ®é chÝnh x¸c vµ mòi t©m, tÊm dÉn h−íng, r·nh tr−ît trong çc bµn tr−ît.
cao. §óc vµ Ðp chi tiÕt b»ng chÊt dÎo ®é
chÝnh x¸c cao.
Gia c«ng trªn m¸y ®é chÝnh x¸c b×nh Çc chi tiÕt ®é chÝnh x¸c thÊp, bé phËn cña çc chi tiÕt truyÒn
th−êng: phay tinh, bµo tinh, tiÖn tinh, ®éng, chi tiÕt h·m v.v.. , r·nh gãc trong ®Üa xÝch, vÊu tú cña
13, 14, 15
khoÐt tinh, mµi tinh v.v.. §óc vµ Ðp chi tiÕt cam ®Üa, r·nh c«n cña ®Çu vÝt v.v..
b»ng chÊt dÎo ®é chÝnh x¸c b×nh th−êng.
Phô lôc 6: Dung sai l¾p ghÐp b¸nh r¨ng

B¶ng 6-1. Ph¹m vi sö dông cÊp chÝnh x¸c cña b¸nh r¨ng trô, r¨ng th¼ng víi m > 1 mm
CÊp chÝnh §iÒu kiÖn vµ ph¹m vi sö dông Tèc ®é HiÖu Ph−¬ng ph¸p c¾t Gia c«ng lÇn cuèi
x¸c vßng suÊt r¨ng mÆt r¨ng
m/s kh«ng
nhá h¬n
B¸nh r¨ng lµm viÖc ªm ë tèc ®é cao, hiÖu suÊt Ph−¬ng ph¸p Mµi chÝnh x¸c hoÆc
6 cao kh«ng æn; b¸nh r¨ng cña c¬ cÊu ph©n ®é; §Õn 15 0,99 bao h×nh trªn cµ r¨ng
b¸nh r¨ng ®Æc biÖt quan träng trong chÕ t¹o m¸y chÝnh x¸c
259
CÊp chÝnh §iÒu kiÖn vµ ph¹m vi sö dông Tèc ®é HiÖu Ph−¬ng ph¸p c¾t Gia c«ng lÇn cuèi
x¸c vßng suÊt r¨ng mÆt r¨ng
m/s kh«ng
nhá h¬n
m¸y bay vµ « t« cao
B¸nh r¨ng ë tèc ®é h¬i cao vµ c«ng suÊt võa Ph−¬ng ph¸p B»ng dông cô c¾t
ph¶i hoÆc ng−îc l¹i, b¸nh r¨ng trong truyÒn bao h×nh trªn chÝnh x¸c, víi b¸nh
7 ®éng cña m¸y c¾t kim lo¹i cÇn sù phèi hîp §Õn 10 0,98 m¸y chÝnh x¸c r¨ng kh«ng t«i. Mµi
chuyÓn ®éng, b¸nh r¨ng hép tèc ®é m¸y bay, cao hoÆc cµ khi b¸nh
« t«, truyÒn ®éng cña c¬ cÊu tÝnh ®Õm r¨ng cÇn t«i
B¸nh r¨ng trong chÕ t¹o m¸y nãi chung kh«ng Ph−¬ng ph¸p Kh«ng mµi, khi cÇn
yªu cÇu chÝnh x¸c ®Æc biÖt, b¸nh r¨ng trong bao h×nh hoÆc thiÕt th× gia c«ng
m¸y c«ng cô, trõ xÝch ph©n ®é, b¸nh r¨ng chÐp h×nh b»ng tinh lÇn cuèi hoÆc
8 kh«ng quan träng trong m¸y bay, « t«, b¸nh §Õn 6 0,97 dông cô ®Þnh nghiÒn
r¨ng cña c¬ cÊu n©ng, b¸nh r¨ng quan träng h×nh t−¬ng øng
trong m¸y n«ng nghiÖp, b¸nh r¨ng hép gi¶m víi sè r¨ng thùc
tèc th«ng th−êng cña b¸nh r¨ng
B¸nh r¨ng dïng cho truyÒn ®éng kh«ng ®ßi BÊt kú Kh«ng yªu cÇu gia
9 hái chÝnh x¸c, truyÒn ®éng kh«ng t¶i thùc §Õn 2 0,96 c«ng tinh ®Æc biÖt
hiÖn do lý do kÕt cÊu lµ chñ yÕu
260
B¶ng 6-2. D¹ng ®èi tiÕp øng víi çc cÊp chÝnh x¸c
D¹ng ®èi tiÕp A B C D E H
CÊp chÝnh x¸c theo møc 3-12 3-11 3-9 3-8 3-7 3-7
lµm viÖc ªm
B¶ng 6-3. Bé tham sè yªu cÇu kü thuËt cña b¸nh r¨ng
Tªn th«ng sè Ký hiÖu TrÞ sè
Th«ng sè kÝch th−íc c¬ b¶n
M« ®un m 3, mm
Sè r¨ng Z 68
Gãc ¨n khíp α 200
HÖ sè dÞch r¨ng ξ -
CÊp chÝnh x¸c theo TCVN 1067- 84 - 8-7-7-B
Bé chØ tiªu ®¸nh gi¸ møc chÝnh x¸c
Dung sai ®é ®¶o h−íng t©m vµnh r¨ng Ft 63 μm
Dung sai ®é dao ®éng kho¶ng ph¸p tuyÕn Fw 50 μm
chung
Sai lÖch giíi h¹n b−íc ¨n khíp fPB ± 15 μm
Sai lÖch giíi h¹n b−íc r¨ng Theo chiÒu cao: 45%
VÕt tiÕp xóc tæng Theo chiÒu dµi: 60%
Sai lÖch nhá nhÊt cña kho¶ng ph¸p tuyÕn Ewms -158 μm
chung trung b×nh
B¶ng 6-4. Møc chÝnh x¸c ®éng häc (çc chØ tiªu F′ir ,Frr , Fvwr , Fcr, F″ir)
§−êng kÝnh chia d, mm
CÊp Ký §Õn > 125 >400÷ >800÷ >1600÷ >2500÷ >4000÷
chÝnh hiÖ M« ®un m 125 ÷400 800 1600 2500 4000 6300
x¸c u ,mm μm
F″i Tõ 1÷16 FP + f
Fr Tõ 1 ÷3,5 16 22 28 32 36
> 3,5 ÷6,3 18 25 32 36 40 45
> 6,3 ÷ 10 20 28 36 40 45 50
> 10÷ 16 32 40 45 50 56 56
Fvw Tõ 1÷ 16 10 18 28 45
5 Tõ 1 ÷3,5 22 32 40 45
> 3,5 ÷6,3 25 36 45 50
> 6,3 ÷ 10 28 40 50 56
> 10÷ 16 45 56 63
Fc Tõ 1÷ 16 10 18 28 45 70 140
261
(TiÕp b¶ng 6-4
1 2 3 4
F′i Tõ 1÷16 FP + ff (xem chó thÝch 2)
Fr Tõ 1 ÷3,5 25 36 45 50 56
> 3,5 ÷6,3 28 40 50 56 63 71
> 6,3 ÷ 10 32 45 56 63 71 80 90
> 10÷ 16 50 63 71 80 90 100
6
Fvw Tõ 1÷ 16 16 28 45 70
F″i Tõ 1 ÷3,5 36 50 63 71
> 3,5 ÷6,3 40 56 71 80
> 6,3 ÷ 10 45 63 80 90
> 10÷ 16 71 90 100
Fc Tõ 1÷ 16 16 28 45 70 110 140 220
F′i Tõ 1÷25 FP + ff
Fr Tõ 1 ÷3,5 36 50 63 71 80
> 3,5 ÷6,3 40 56 71 80 90 110
> 6,3 ÷ 10 45 63 80 90 100 112 125
> 10÷ 16 71 90 100 112 125 140
> 16÷ 25 80 100 112 125 140 160
Fvw Tõ 1÷25 22 40 60 100
7 F″i Tõ 1 ÷3,5 50 71 90 100
> 3,5 ÷6,3 56 80 100 112
> 6,3 ÷ 10 65 90 112 125
> 10÷ 16 100 125 140
Fc Tõ 1÷25 22 40 60 100 160 200 300
F′i Tõ 1÷25 FP + ff
Fr Tõ 1 ÷3,5 45 63 80 90 100
> 3,5 ÷6,3 50 71 90 100 112 125
> 6,3 ÷ 10 56 80 100 112 125 140 160
> 10÷ 16 90 112 125 140 160 180
>16÷25 100 125 140 160 180 200
8 >25÷40 140 160 190 224 250
F″i Tõ 1 ÷3,5 63 90 112 125
> 3,5 ÷6,3 71 100 125 140
> 6,3 ÷ 10 80 112 140 160
> 10÷ 16 125 160 180
Fvw Tõ 1÷40 28 50 80 120
Fc Tõ 1÷40 28 50 80 120 200 250 400
Fr Tõ 1 ÷3,5 71 80 100 112 125
> 3,5 ÷6,3 80 100 112 125 140 160
> 6,3 ÷ 10 90 112 125 140 160 180 200
9 > 10÷ 16 125 160 160 180 200 224
>16÷25 160 200 200 224 224 250
>25÷40 250 250 280 280 315
>40÷55 315 315 355 355 400
262
F″i Tõ 1 ÷3,5 90 112 140 160 - - -
> 3,5 ÷6,3 112 140 160 180
> 6,3 ÷ 10 125 160 180 200
> 10÷ 16 180 224 224
Chó thÝch: Çc ký hiÖu ®−îc dïng
F′i - dung sai sai sè ®éng häc cña b¸nh r¨ng
Fr - dung sai ®é ®¶o h−íng t©m cña vµnh r¨ng
Fc - dung sai sai sè l¨n
F″i- dung sai ®é dao ®éng kho¶ng çch trôc ®o sau mét vßng quay cña b¸nh r¨ng
Fvw- dung sai ®é dao ®éng kho¶ng ph¸p tuyÕn chung
263
B¶ng 6-5. Møc chÝnh x¸c ®éng häc (çc chØ tiªu FPKR vµ FPR)
§èi víi FPK- chiÒu dµi cung vßng chia L, mm
> 1000 - 1600
> 1600 - 2500
> 2500 - 3150
> 4000 - 5000
> 5000 - 7200

> 3150 -4000
> 630 - 1000
> 160 - 315
> 315 - 630

> 11,2 - 20
> 80 -160
§Õn 11,2
> 32 - 50
> 50 - 80
> 20 -32
M« ®un m, mm
Ký hiÖu
§èi víi FP- §−êng kÝnh chia
CÊp chÝnh x¸c
> 101,8 - 200,5
> 200,5 - 401,1
> 401,1 - 636,6
> 636,6 - 1019

> 50,9 - 101,8
> 1019 - 1592
> 1592 - 2005
> 2005 - 2547
> 2547 - 3183
> 3183 - 4584

> 12,7 - 20,4
> 31,8 - 50,9

> 20,4 -31,8
§Õn 12,7
μm
3 Tõ 1 ÷ 10 2,8 4 5 5,5 6 8 11 16 20 25 28 36 40 45 50
Tõ 1 ÷10 4,5 6 8 9 10 12 18 25 32 40 45 56 63 71 80
5
FPK Tõ 1 ÷16 7 10 12 14 16 20 28 40 50 63 71 90 100 112 125
6 Tõ 1 ÷16 11 16 20 22 25 32 45 63 80 100 112 140 160 180 200
hoÆc
7
FP Tõ 1÷25 16 22 28 32 36 45 63 90 112 140 160 200 224 250 280
Tõ1 ÷25 22 32 40 45 50 63 90 125 160 200 224 280 315 355 400
Chó thÝch: 1- Çc ký hiÖu ®−îc dïng

FPK - dung sai sai sè tÝch luü k b−íc r¨ng
FP - dung sai sai sè tÝch luü b−íc r¨ng
2- Khi kh«ng cã çc yªu cÇu ®Æc biÖt, dung sai FPK ®−îc dïng cho chiÒu dµi cung vßng chia t−¬ng øng víi
1/6 sè r¨ng b¸nh r¨ng (hoÆc cung øng víi sè r¨ng nguyªn lín h¬n gÇn nhÊt).
264
B¶ng 6- 6. Møc lµm viÖc ªm (çc chØ tiªu F′ir , F′ptr , FPbr , ffr , f″ir)
>1600÷2500
>2500÷4000
>4000÷6300
> 125 ÷400
> 400 ÷800
>800÷1600
CÊp chÝnh x¸c
§Õn 125
Ký hiÖu
M« ®un m
(mm)
μm
4 5 6 7 8 9 10
f′i Tõ 1 ÷ 3,5 12 14 18 20 25 - -
> 3,5 ÷6,3 16 18 20 22 28 36 -
> 6,3 ÷ 10 18 20 22 25 32 40 50
> 10 ÷ 16 - 22 25 28 36 45 56
fpt Tõ 1 ÷ 3,5 ±6 ±7 ±8 ±9 ± 10 - -
> 3,5 ÷6,3 ±8 ±9 ±9 ± 10 ± 11 ± 13 -
> 6,3 ÷ 10 ±9 ± 10 ± 11 ± 11 ± 13 ± 14 ± 16
> 10 ÷ 16 - ± 11 ± 13 ± 13 ± 14 ± 16 ± 18
fpb Tõ 1 ÷ 3,5 ± 5,6 ± 6,7 ± 8,5 ± 8,5 ± 9,5 - -
> 3,5 ÷6,3 ± 7,5 ± 8,5 ± 9,5 ± 9,5 ± 10 ± 12 -
5
> 6,3 ÷ 10 ± 8,5 ± 9,5 ± 10 ± 10 ± 12 ± 13 ± 14
> 10 ÷ 16 - ± 10 ± 12 ± 12 ± 13 ± 15 ± 16
ff Tõ 1 ÷ 3,5 6 7 9 11 16 - -
> 3,5 ÷6,3 7 8 10 13 17 22 -
> 6,3 ÷ 10 8 9 11 14 18 24 34
> 10 ÷ 16 - 11 13 15 20 25 36
f″i Tõ 1 ÷ 3,5 10 11 13 14 - - -
> 3,5 ÷6,3 13 14 14 16 - - -
> 6,3 ÷ 10 14 16 16 18 - - -
> 10 ÷ 16 - 18 20 20 - - -
f′i Tõ 1 ÷ 3,5 18 20 25 32 40 - -
> 3,5 ÷6,3 22 25 28 36 45 56 -
> 6,3 ÷ 10 28 30 32 40 50 60 80
> 10 ÷ 16 - 36 40 45 56 63 90
fpt Tõ 1 ÷ 3,5 ± 10 ± 11 ± 13 ± 14 ± 16 - -
> 3,5 ÷6,3 ± 13 ± 14 ± 14 ± 16 ± 18 ± 20 -
> 6,3 ÷ 10 ± 14 ± 16 ± 18 ± 18 ± 20 ± 22 ± 25
> 10 ÷ 16 ± 18 ± 20 ± 20 ± 22 ± 25 ± 28
fpb Tõ 1 ÷ 3,5 ± 9,5 ± 10 ± 12 ± 13 ± 15 - -
6 > 3,5 ÷6,3 ± 12 ± 13 ± 13 ± 15 ± 17 ± 19 -
> 6,3 ÷ 10 ± 13 ± 15 ± 17 ± 17 ± 19 ± 21 ± 24
> 10 ÷ 16 - ± 17 ± 19 ± 19 ± 21 ± 24 ± 26
265
>1600÷2500
>2500÷4000
>4000÷6300
> 125 ÷400
> 400 ÷800
>800÷1600
CÊp chÝnh x¸c
§Õn 125
Ký hiÖu
M« ®un m
(mm)
μm
4 5 6 7 8 9 10
ff Tõ 1 ÷ 3,5 8 9 12 17 24 - -
> 3,5 ÷6,3 10 11 16 18 25 34 -
> 6,3 ÷ 10 12 13 16 20 28 36 53
> 10 ÷ 16 - 16 18 22 30 38 56
f″i Tõ 1 ÷ 3,5 14 16 18 20 - - -
> 3,5 ÷6,3 18 20 20 22 - - -
> 6,3 ÷ 10 20 22 22 25 - - -
> 10 ÷ 16 - 25 28 28 - - -
7 f′i Tõ 1 ÷ 3,5 25 30 36 40 56 - -
> 3,5 ÷6,3 32 36 40 50 63 80 -
> 6,3 ÷ 10 36 40 50 56 71 90 112
> 10 ÷ 16 - 50 63 63 80 100 125
> 16÷ 25 - 63 71 80 90 112 140
fpt Tõ 1 ÷ 3,5 ± 14 ± 16 ±18 ± 20 ±22 - -
> 3,5 ÷6,3 ± 18 ± 20 ± 20 ± 22 ±25 ±28 -
> 6,3 ÷ 10 ± 20 ± 22 ± 25 ± 25 ±28 ±32 ±36
> 10 ÷ 16 - ± 25 ± 28 ± 28 ±32 ±36 ±40
> 16 ÷ 25 - ± 32 ± 36 ± 36 ±40 ±40 ±45
fpb Tõ 1 ÷ 3,5 ± 13 ± 15 ± 17 ± 19 ±21 - -
> 3,5 ÷6,3 ± 17 ± 19 ± 19 ± 21 ±24 ±26 -
> 6,3 ÷ 10 ± 19 ± 21 ± 24 ± 24 ±26 ±30 ±34
> 10 ÷ 16 - ± 24 ± 26 ± 26 ±30 ±34 ±38
> 16 ÷ 25 - ± 30 ± 34 ± 34 ±38 ±38 ±42
ff Tõ 1 ÷ 3,5 11 13 17 24 36 - -
> 3,5 ÷6,3 14 16 20 28 38 53 -
> 6,3 ÷ 10 17 19 24 30 40 56 80
> 10 ÷ 16 - 22 26 34 45 60 85
> 16÷ 25 - 30 36 42 53 67 95
f″i Tõ 1 ÷ 3,5 20 22 25 28 - - -
> 3,5 ÷6,3 25 28 28 32 - - -
> 6,3 ÷ 10 28 32 32 36 - - -
> 10 ÷ 16 - 36 40 40 - - -
266
>1600÷2500
>2500÷4000
>4000÷6300
> 125 ÷400
> 400 ÷800
>800÷1600
CÊp chÝnh x¸c
§Õn 125
Ký hiÖu
M« ®un m
(mm)
μm
4 5 6 7 8 9 10
f′i Tõ 1 ÷ 3,5 36 40 50 63 80 - -
> 3,5 ÷6,3 45 50 56 71 90 125 -
> 6,3 ÷ 10 50 60 71 80 100 140 160
> 10 ÷ 16
- 71 80 90 112 140 200
> 16 ÷ 25
- 90 100 112 140 160 224
fpt Tõ 1 ÷ 3,5 ± 20 ± 22 ± 25 ± 28 ±32 - -
> 3,5 ÷6,3 ± 25 ± 28 ± 28 ± 32 ±36 ±40 -
> 6,3 ÷ 10 ± 28 ± 32 ± 36 ± 36 ±40 ±45 ± 50
> 10 ÷ 16 - ± 36 ± 40 ± 40 ±45 ±50 ± 56
> 16 ÷ 25 - ± 45 ± 50 ± 50 ±56 ±56 ± 63
> 25 ÷ 40 - ± 63 ± 63 ±71 ±71 ± 80
fpb Tõ 1 ÷ 3,5 ± 19 ± 21 ± 21 ± 26 ±30 - -
> 3,5 ÷6,3 ± 24 ± 26 ± 26 ± 30 ±34 ±38 -
8 ± 48
> 6,3 ÷ 10 ± 26 ± 30 ± 34 ± 34 ±38 ±42
> 10 ÷ 16 - ± 34 ± 38 ± 38 ±42 ±48 ± 55
> 16 ÷ 25 - ± 42 ± 48 ± 48 ±53 ±53 ± 60
> 25 ÷ 40 - - ± 60 ± 60 ±67 ±67 ± 75
ff Tõ 1 ÷ 3,5 14 18 25 36 50 - -
> 3,5 ÷6,3 20 22 28 40 56 80 -
> 6,3 ÷ 10 20 28 36 45 63 90 125
> 10 ÷ 16 - 32 40 50 71 90 130
> 16 ÷25 - 45 56 63 80 100 150
f″i Tõ 1 ÷ 3,5 28 32 36 40 - - -
> 3,5 ÷6,3 36 40 40 45 - - -
> 6,3 ÷ 10 40 45 45 50 - - -
> 10 ÷ 16 - 50 56 56 - - -
267
>1600÷2500
>2500÷4000
>4000÷6300
> 125 ÷400
> 400 ÷800
>800÷1600
CÊp chÝnh x¸c
§Õn 125
Ký hiÖu
M« ®un m
(mm)
μm
4 5 6 7 8 9 10
fpt Tõ 1 ÷ 3,5 ± 28 ± 32 ±36 ±40 ±45 - -
> 3,5 ÷6,3 ± 36 ±40 ±40 ±45 ±50 ±56 -
> 6,3 ÷ 10 ± 40 ±45 ±50 ±50 ±56 ±63 ±71
> 10 ÷ 16 - ±50 ±56 ±56 ±63 ±71 ±80
> 16 ÷ 25 - ±63 ±71 ±71 ±80 ±80 ±90
> 25 ÷ 40 - - ±90 ±90 ±100 ±100 ±112
> 40 ÷ 55
- - ±112 ±125 ±125 ±140 ±140
fpb Tõ 1 ÷ 3,5 ± 26 ± 30 ±34 ±38 ±42 - -
> 3,5 ÷6,3 ± 34 ±38 ±38 ±42 ±48 ±53 -
> 6,3 ÷ 10 ± 38 ±42 ±48 ±45 ±53 ±60 ±67
> 10 ÷ 16 - ±48 ±53 ±50 ±60 ±67 ±75
9 ±85
> 16 ÷ 25 - ±60 ±67 ±67 ±75 ±74
> 25 ÷ 40 - - ±85 ±85 ±95 ±95 ±106
> 40 ÷ 55
- - ±106 ±118 ±118 ±132 ±132
f″i Tõ 1 ÷ 3,5 38 40 45 50 - - -
> 3,5 ÷6,3 45 50 50 56 - - -
> 6,3 ÷ 10 50 56 56 63 - - -
- 63 71 71 - - -
> 10 ÷ 16
f′i- dung sai sai sè ®éng häc côc bé cña b¸nh r¨ng
± fpb- sai lÖch giíi h¹n b−íc ¨n khíp
± fpt- sai lÖch giíi h¹n b−íc r¨ng
ff - dung sai sai sè pr«phin r¨ng
f″i - dung sai ®é dao ®éng kho¶ng çch trôc ®o sau mét r¨ng
B¶ng 6-7. Møc tiÕp xóc cña çc r¨ng (çc chØ tiªu Fpxnr, Fkr , Fbr , fxr , fyr)
CÊp
hiÖ
chÝ
Ký
268
> 1000÷1250
> 630÷ 1000
> 100÷ 160
> 160÷ 250
> 250÷ 400
> 400÷ 630

> 40÷100
§Õn 40
M«®un m
(mm)
μm
4 5 6 7 8 9 10 11
Fpxn Tõ 1 ÷10 ±11 ± 12 ± 14 ± 16 ± 20 ± 25 ± 32 ± 45
Fk Tõ 1÷3,5 14 16 16 18 20
> 3,5 ÷6,3 16 18 20 20 25 28
5 > 6,3 ÷ 10 20 20 22 22 36 30 36 45
> 10÷16 25 25 28 36 40 50
Fβ Tõ 1÷16 7 10 12 16 18 22 25 30
fx Tõ 1÷16 7 10 12 16 18 22 25 30
fy tõ 1÷16 4 5 6,3 8 9 11 12 16
Fpxn Tõ 1 ÷10 ± 12 ±14 ±16 ±20 ±25 ±32 ±45 ±50
6 Fk Tõ 1÷3,5 18 20 22 25 28
Trªn 3,5 ÷6,3 20 22 25 25 30 36
Trªn 6,3 ÷ 10 25 25 28 30 32 40 45 56
Trªn 10÷16 30 30 36 40 45 50 60
Fβ Tõ 1÷16 9 12 16 20 25 28 32 40
fx Tõ 1÷16 9 12 16 20 25 28 32 40
fy Tõ 1÷16 4,5 6,3 8 10 12 14 16 20

Fpxn Tõ 1÷25 ±16 ±18 ±20 ±25 ±32 ±40 ±50 ±63
Fk Tõ 1÷3,5 22 25 28 30 32
> 3,5 ÷6,3 25 28 30 32 36 45
7 > 6,3 ÷ 10 30 32 35 40 45 50 56 71
> 10÷16 40 40 45 50 56 63 80
50 50 56 60 63 71 90
> 16 ÷ 25
Fβ Tõ 1÷25 11 16 20 25 28 32 40 50
fx Tõ 1÷25 11 16 20 25 28 32 40 50
12 Tõ 1÷25 5,6 8 10 12 14 16 20 25
Fpxn Tõ 1÷40 ±25 ±28 ±32 ±40 ±45 ±60
8
Fk Tõ 1÷3,5 36 40 40 45 50
> 3,5 ÷6,3 40 45 50 50 56 71
> 6,3 ÷ 10 45 50 56 60 63 80
> 10÷16 60 63 71 80 90
80 80 90 90 100
> 16 ÷ 25 112 112 125 125
> 25 ÷40
Fβ Tõ 1÷ 40 18 25 32 40 45 56
fx Tõ 1÷40 18 25 32 40 45 56
fy Tõ 1÷55 9 12 16 20 22 28
Fpxn Tõ 1÷55 ±40 ±45 ±50 ±60 ±71 ±90
269
Fk Tõ 1÷3,5 56 60 60 71 80
9 > 3,5 ÷6,3 63 71 80 80 90 112
> 6,3 ÷ 10 80 80 90 90 100 125
> 10÷16 100 100 112 125 140
125 125 140 140 160
> 16 ÷ 25 180 180 180 200
> 25 ÷40 224 250 250
> 40 ÷55
Fβ Tõ 1÷55 28 40 50 63 71 90
fx Tõ 1÷55 28 40 50 63 71 90
fy Tõ 1÷55 14 20 25 30 36 45
Fpxn - sai lÖch giíi h¹n cña b−íc däc theo ph¸p tuyÕn
Fk - dung sai sai sè tæng cña ®−êng tiÕp xóc
Fβ - dung sai h−íng r¨ng
fx - dung sai ®é kh«ng song song cña çc trôc
fy - dung sai ®é xiªn cña trôc.
B¶ng 5-8. Møc tiÕp xóc cña r¨ng trong bé truyÒn (viÕt tiÕp xóc tæng)
CÊp chÝnh x¸c KÝch th−íc t−¬ng ®èi cña viÕt tiÕp xóc tæng (%)
Theo chiÒu cao r¨ng Theo chiÒu dµi r¨ng
kh«ng nhá h¬n kh«ng nhá h¬n
3 65 95
4 60 90
5 55 80
6 50 70
7 45 60
8 40 50
9 30 40
10 25 30
11 20 25
Chó thÝch:
§èi víi bé truyÒn cã cÊp chÝnh x¸c 7 ÷11 víi b¸nh r¨ng lín h¬n cã sè r¨ng kh«ng b»ng sè
r¨ng cña b¸nh r¨ng nhá vµ béi sè r¨ng cña b¸nh r¨ng nhá, cho phÐp gi¶m kÝch th−íc t−¬ng
®èi cña vÕt tiÕp xóc tøc thêi cña r¨ng. Çc kÝch th−íc giíi h¹n t−¬ng ®èi cña vÕt tiÕp xóc tøc
thêi cña r¨ng trong tr−êng hîp nµy kh«ng dd−îc nhá h¬n 75% çc kÝch th−íc giíi h¹n t−¬ng
®èi cña vÕt tiÕp xóc tæng.
270
B¶ng 6-9. Møc khe hë c¹nh r¨ng (chØ tiªu Jn, min , far)
Kho¶ng çch trôc aw, mm
CÊp sai lÖch kho¶ng çch
>1000÷1250
>1250÷1600
>1600÷2000
>2000÷2500
>2500÷3150
>3150÷4000
>800÷1000
D¹ng ®èi tiÕp
>125÷180
>180÷250
>250÷315
>315÷400
>400÷500
>500÷630
>630÷800
>80÷125
§Õn 80
Ký hiÖu
trôc*
μm
H II 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
E II 30 35 40 46 52 57 63 70 80 90 105 125 150 175 210 260
D III Jn min 46 54 63 72 81 89 97 110 125 140 165 195 230 280 330 410
C IV 74 87 100 115 130 140 155 175 200 230 260 310 370 440 540 660
A V 120 140 160 185 210 230 250 280 320 360 420 500 600 700 860 1050
B VI 190 220 250 290 320 360 400 440 500 560 660 780 920 1100 1350 1650
I ±10 ±11 ±12 ±14 ±16 ±18 ±20 ±22 ±25 ±28 ±35 ±40 ±45 ±55 ±70 ±90
H, II ±16 ±18 ±20 ±22 ±25 ±28 ±30 ±35 ±40 ±45 ±50 ±60 ±70 ±90 ±110 ±140
E III ±25 ±28 ±30 ±35 ±40 ±45 ±50 ±55 ±60 ±70 ±80 ±100 ±110 ±140 ±160 ±200
D IV Far ±35 ±45 ±50 ±55 ±60 ±70 ±80 ±90 ±100 ±110 ±140 ±160 ±180 ±220 ±280 ±350
C V
±60 ±70 ±80 ±90 ±100 ±110 ±120 ±140 ±160 ±180 ±220 ±250 ±300 ±350 ±4500 ±550
B VI
A ±100 ±110 ±120 ±140 ±160 ±180 ±200 ±220 ±250 ±280 ±350 ±400 ±450 ±550 ±700 ±800
Chó thÝch: * CÊp sai lÖch kho¶ng çch trôc dïng khi thay ®æi sù t−¬ng øng gi÷a d¹ng tiÕp vµ cÊp sai lÖch kho¶ng çch trôc.
Jn min - khe hë c¹nh r¨ng cÇn thiÕt
±far- sai lÖch giíi h¹n kho¶ng çch trôc
271
B¶ng 6-10. Møc khe hë c¹nh r¨ng (chØ tiªu - EHe- ®èi víi ¨n khíp ngoµi vµ + EHi - ®èi víi ¨n khíp trong)
CÊp chÝnh x¸c møc

D¹ng ®èi tiÕp
>1000÷1250
>1250÷1600
>1600÷2000
>2000÷2500
>2500÷3150
>3150÷4000
>4000÷5000
>5000÷6300
lµm viÖc ªm
>800÷1000
>125÷180
>180÷250
>250÷315
>315÷400
>400÷500
>500÷630
>630÷800
>80÷125
§Õn 80
μm
H 3-6 12 14 16 18 20 22 25 28 30 40 45 50 60 70 80 100 120 160
7 14 16 18 20 22 25 28 30 35 45 50 55 70 80 90 110 140 180
E 3-6 30 35 40 46 52 57 63 70 80 90 105 125 150 175 210 260 320 400
7 35 40 45 50 55 60 70 80 90 100 120 140 160 200 210 280 350 450
D 3-6 46 54 63 72 81 89 97 110 125 140 165 195 230 280 330 410 500 620
7 50 60 70 80 90 100 110 120 140 160 180 220 250 300 350 450 550 700
8 55 70 80 90 100 110 120 140 160 180 200 250 280 350 400 500 600 750
C 3-6 74 87 100 115 130 140 155 175 200 230 260 310 370 440 540 660 800 980
7 80 100 110 120 140 160 180 200 220 250 280 350 400 450 600 700 900 1100
8 90 110 120 140 160 180 200 220 250 280 300 400 450 500 600 800 1000 1200
9 100 120 140 160 180 200 220 250 280 300 350 450 500 600 700 900 1000 1200
B 3-6 120 140 160 180 210 230 250 280 320 360 420 500 600 700 860 1050 1300 1550
7 140 160 180 200 250 250 280 300 350 400 450 550 700 800 900 1100 1400 1800
8 140 160 200 220 250 280 300 350 400 450 500 600 700 800 1000 1200 1600 2000
9 160 180 200 250 280 300 350 400 400 450 550 700 800 900 1100 1400 1800 2000
10 160 200 220 250 300 350 350 400 450 500 600 700 800 1000 1200 1400 1800 2200
11 180 220 250 280 300 350 400 450 500 550 600 800 900 1100 1200 1600 2000 2400
3-6 190 220 250 290 320 360 400 410 500 550 660 780 920 1100 1350 1650 2000 2500
7 200 250 280 300 350 400 450 500 550 600 700 900 1000 1200 1400 1850 2200 2800
8 220 280 300 350 400 450 500 550 600 700 800 900 1100 1400 1600 2000 2400 3000
9 250 280 350 400 400 500 500 600 700 800 900 1000 1200 1400 1800 2200 2500 3500
10 280 300 350 400 450 500 600 600 700 800 900 1100 1400 1600 1800 2200 2800 3500
11 280 350 400 450 500 550 600 700 800 900 1000 1200 1400 1600 2000 2500 3000 4000
12 300 350 450 500 500 600 700 700 800 900 1000 1200 1600 1800 2200 2800 3500 4000
EHE- l−îng dÞch chuyÓn phô nhá nhÊt cña pr«phin gèc ®èi víi b¸nh r¨ng ngoµi (cã dÊu ©m)
EHI - l−îng dÞch chuyÓn phô nhánhÊt cña pr«phin gèc ®èi víi b¸nh r¨ng trong (cã dÊu d−¬ng)
272
B¶ng 6-11. Møc khe hë c¹nh r¨ng (TH - dung sai l−îng dÞch chuyÓn pr«phin gèc)
D¹ng ®èi L−îng Dung sai ®é ®¶o h−íng t©m vµnh r¨ng Fr
tiÕp dung sai §Õn 8 >8÷10 >10÷12 >12÷16 >16÷20 >20÷25 >25÷32 >32÷40 >40÷50 >50÷60
*
H,E h 28 30 35 40 40 45 55 60 70 80
D d 35 40 40 45 55 60 70 80 90 100
C c 45 50 55 60 70 80 90 100 120 140
B b 55 60 70 70 80 90 100 120 140 180
A a 70 80 80 90 100 110 140 160 180 200
x 90 100 100 110 120 140 160 180 220 250
y 110 120 140 140 160 180 200 250 280 350
z 140 160 160 180 200 220 250 300 350 400.
D¹ng ®èi L−îng
tiÕp dung sai Dung sai ®é ®¶o h−íng t©m vµnh r¨ng Fr
*
>100÷125
>125÷160
>160÷200
>200÷250
>250÷320
>320÷400
>400÷500
>500÷630
>80÷100
>60÷80
H,E h 110 120 160 200 250 300 450 450 550 700
D d 140 160 200 260 300 350 460 600 700 900
C c 180 200 250 300 400 500 600 700 900 1200
B b 200 250 300 400 500 600 700 900 1100 1400
A a 250 300 350 450 550 700 900 1100 1400 1600
x 300 350 450 550 700 900 1100 1400 1600 2000
y 400 500 600 700 900 1100 1400 1600 2000 2500
z 500 600 700 900 1100 1400 1800 2000 2500 3000
Chó thÝch: * lo¹i dung sai ®−îc dïng khi thay ®æi sù t−¬ng øng gi÷a d¹ng ®èi tiÕp vµ lo¹i dung sai
Fr - trÞ sè ®−îc quy ®Þnh t−¬ng øng víi møc chÝnh x¸c ®éng häc theo b¶ng 2-73.
273
B¶ng 6-12. Møc khe hë c¹nh r¨ng (chØ tiªu - EWme hoÆc + EWmi , thµnh phÇn I vµ - Ewe hoÆc + Ewi)

D¹ng ®èi tiÕp
lµm viÖc ªm
>1000-1250
>1250-1600
>800-1000
>125-180
>180-250
>250-315
>315-400
>400-500
>500-630
>630-800
>80- 125
§Õn 80
μm
H 3-6 8 10 11 12 14 16 18 20 22 25 28 35
7 10 10 12 14 16 18 20 22 25 28 30 40
E 3-6 20 24 28 30 35 40 45 50 55 60 70 90
7 25 30 30 35 40 45 50 55 60 70 80 100
D 3-6 30 35 40 50 55 60 70 70 90 100 110 140
7 35 40 50 55 60 70 70 80 100 110 120 160
8 40 50 50 60 70 70 80 90 110 120 140 180
C 3-6 50 60 70 80 90 100 110 120 140 160 180 220
7 55 70 70 80 100 110 120 140 140 160 200 250
8 60 80 80 100 110 120 140 140 160 200 200 280
9 70 80 100 110 120 140 140 160 200 200 250 300
B 3-6 80 100 110 120 140 160 180 200 220 250 280 350
7 100 110 120 140 180 180 200 200 250 280 300 400
8 100 110 140 140 180 200 200 250 280 300 350 400
9 110 120 140 160 200 200 250 280 300 300 350 500
10 110 140 160 180 200 250 250 280 350 350 400 500
11 120 160 180 200 200 250 280 280 350 350 400 500
A 3-6 120 140 180 200 220 250 280 300 350 400 500 550
7 140 180 200 200 250 280 300 350 350 400 500 600
8 160 200 200 250 280 300 350 350 400 500 550 600
9 180 200 250 280 280 350 350 400 500 550 600 700
10 200 200 250 280 300 350 400 400 500 550 600 800
11 200 250 280 300 350 350 400 500 550 600 700 800
12 200 250 300 350 350 400 500 500 550 600 800 800
Chó thÝch: Ewme - sai lÖch nhá nhÊt cña kho¶ng ph¸p tuyÕn chung trung b×nh (thµnh phÇn I) cña b¸nh r¨ng ¨n khíp ngoµi (cã dÊu ©m)
Ewe - sai lÖch nhá nhÊt cña kho¶ng ph¸p tuyÕn chung cña b¸nh r¨ng ¨n khíp ngoµi (cã dÊu ©m)
Ewmi - sai lÖch nhá nhÊt cña kho¶ng ph¸p tuyÕn chung trung b×nh (thµnh phÇn I) cña b¸nh r¨ng ¨n khíp trong (cã dÊu d−¬ng)
Ewi - sai lÖch nhá nhÊt cña kho¶ng ph¸p tuyÕn chung cña b¸nh r¨ng ¨n khíp trong (cã dÊu d−¬ng)
274
B¶ng 6-13. Møc khe hë c¹nh r¨ng (chØ tiªu - Ewme hoÆc + Ewmi , thµnh phÇn II)
Dung sai ®é ®¶o h−íng t©m vµnh r¨ng Fr
>100÷125
>125÷160
>160÷200
>200÷250
>250÷320
>320÷400
>400÷500
>500÷630
>630÷800
>80÷100
>10÷12
>12÷16
>16÷20
>20÷25
>25÷32
>32÷40
>40÷50
>50÷60
>60÷80
>8÷10
§Õn 8
2 2 3 3 4 5 7 9 11 14 18 22 25 35 45 55 70 90 110 140 180
Chó thÝch: trÞ sè sai lÖch nhá nhÊt cña ph¸p tuyÕn chung trung b×nh Ewme (Ewmi) ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tæng cña thµnh phÇn I (b¶ng 2-81) víi
thµnh phÇn II (b¶ng 2-82)
B¶ng 6-14. Møc khe hë c¹nh r¨ng ( Tw m - dung sai kho¶ng ph¸p tuyÕn chung trung b×nh, μm)
Lo¹i dung sai *
D¹ng ®èi tiÕp
>100÷125
>125÷160
>160÷200
>200÷250
>250÷320
>320÷400
>400÷500
>80÷100
>10÷12
>12÷16
>16÷20
>20÷25
>25÷32
>32÷40
>40÷50
>50÷60
>60÷80
>8÷10
§Õn 8
H,E h 16 16 18 20 20 20 22 25 25 28 30 40 55 70 80 100 100 140 160

D d 20 25 25 25 28 30 35 40 40 40 60 70 80 100 120 240 160 240 250
C c 28 30 30 35 40 45 45 50 60 70 90 110 120 140 180 240 280 300 400
B b 35 40 40 40 45 50 55 60 70 100 100 120 140 200 250 300 350 450 550
A a 45 50 50 55 60 60 80 90 100 110 140 150 180 240 280 350 450 550 700
x 60 60 60 70 70 80 100 110 120 140 180 200 250 300 400 500 600 800 800
y 70 80 90 90 100 110 120 160 180 220 240 300 350 400 500 600 800 900 1100
z 90 100 100 110 120 110 160 180 220 240 300 350 400 550 700 800 1100 1200 1100
275
B¶ng 6-15. Møc khe hë c¹nh r¨ng ( Tw - dung sai kho¶ng ph¸p tuyÕn chung , μm)
Lo¹i dung sai *

D¹ng ®èi tiÕp
>100÷125
>125÷160
>160÷200
>200÷250
>250÷320
>320÷400
>400÷500
>500÷630
>630÷800
>80÷100
>10÷12
>12÷16
>16÷20
>20÷25
>25÷32
>32÷40
>40÷50
>50÷60
>60÷80
>8÷10
H,E h §Õn 8
20 20 25 28 28 30 35 40 50 60 70 80 100 140 160 200 250 300 400 450 600
D d 25 28 28 30 35 40 50 55 60 70 100 100 140 180 200 250 300 400 500 600 700
C c 35 35 35 40 45 55 60 70 80 100 120 140 180 200 280 350 400 500 600 700 1000
B b 35 40 50 50 55 60 70 80 100 120 140 180 200 280 350 400 500 600 700 1000 1200
A a 50 55 55 60 70 80 100 110 120 140 180 200 250 300 350 500 600 700 1000 1100 1400
x 60 70 70 70 80 100 110 120 140 180 200 250 300 350 500 600 800 1000 1100 1400 1800
y 80 80 100 100 110 120 140 160 200 250 280 350 400 500 600 800 1000 1100 1400 1800 2500
z 100 110 110 120 140 140 180 200 250 280 350 400 500 600 800 1000 1200 1400 1800 2000 2800
Chó thÝch: *lo¹i dung sai ®−îc dïng khi thay ®æi sù t−¬ng øng gi÷a d¹ng ®èi tiÕp vµ lo¹i dung sai (xem môc 1-6 vµ 1-9)
Fr - trÞ sè ®−îc quy ®Þnh t−¬ng øng víi møc chÝnh x¸c ®éng häc theo b¶ng 2-73.
B¶ng 6-16. Møc khe hë c¹nh r¨ng (chØ tiªu - Ecs)
D¹ng ®èi tiÕp
lµm viÖc ªm
>1000-1250
>1250-1600
>1600-2000
>2000-2500
>2500-3150
>3150-4000
>4000-5000
>5000-6300
>800-1000
>125-180
>180-250
>250-315
>315-400
>400-500
>500-630
>630-800
>80-125
§Õn 80
μm
H 3-6 9 10 12 14 16 16 18 20 22 30 35 35 45 50 60 70 90 120
7 10 12 14 14 16 18 18 20 22 25 35 40 50 60 70 80 100 140
E 3-6 22 25 30 35 40 40 45 50 60 70 80 90 110 120 160 180 210 300
7 25 30 35 35 40 45 50 60 70 70 90 100 120 140 180 200 250 350
D 3-6 25 40 45 55 60 60 70 80 90 100 120 140 180 200 240 300 350 450
276

D¹ng ®èi tiÕp
lµm viÖc ªm
>1000-1250
>1250-1600
>1600-2000
>2000-2500
>2500-3150
>3150-4000
>4000-5000
>5000-6300
>800-1000
>125-180
>180-250
>250-315
>315-400
>400-500
>500-630
>630-800
>80-125
§Õn 80
μm
7 25 45 50 60 70 70 80 90 100 120 140 160 180 220 250 350 400 500
8 40 50 60 70 70 80 90 100 120 140 140 180 200 250 300 350 450 550
C 3-6 50 60 70 80 90 100 110 120 140 160 180 220 250 300 400 500 600 700
7 60 70 80 90 100 120 140 140 160 180 200 250 300 350 450 500 700 800
8 70 80 90 100 120 140 140 160 180 200 220 300 350 400 500 600 700 900
9 70 90 100 120 140 140 140 180 200 220 250 350 350 450 500 600 700 900
B 3-6 90 100 120 140 160 160 180 200 220 250 300 350 400 500 600 800 900 1400
7 100 120 140 140 180 180 200 220 250 300 350 400 500 600 700 800 1000 1400
8 100 120 140 160 180 200 220 250 300 350 300 450 500 600 700 900 1200 1400
9 120 140 160 180 200 220 250 300 300 350 400 500 600 700 800 1000 1400 1400
10 120 140 180 180 220 250 250 300 350 400 450 500 600 700 900 1000 1400 1600
11 140 160 180 200 220 250 300 300 350 400 450 600 800 900 900 1200 1400 1800
A 3-6 140 160 180 200 250 250 300 300 350 400 500 600 700 800 1000 1200 1400 1800
7 150 180 200 220 250 300 350 350 400 450 500 700 700 900 1000 1400 1600 2000
8 160 200 220 250 300 350 350 400 450 500 600 700 800 1000 1200 1400 1800 2200
9 180 200 250 300 300 350 350 450 500 600 700 700 900 1000 1400 1600 1800 2500
10 200 220 250 300 350 350 450 450 500 600 700 800 1000 1200 1400 1600 2000 2500
11 200 240 300 350 350 400 450 500 600 700 700 900 1000 1200 1400 1800 2200 3000
12 220 250 350 350 350 450 500 500 600 700 800 900 1200 1400 1600 2000 2500 3000
277
B¶ng 6-17. Møc khe hë c¹nh r¨ng (TC - dung sai chiÒu dÇy r¨ng, μm)
Lo¹i dung sai

D¹ng ®èi tiÕp
>100÷125
>125÷160
>160÷200
>200÷250
>250÷320
>320÷400
>400÷500
>500÷630
>630÷800
>80÷100
>10÷12
>12÷16
>16÷20
>20÷25
>25÷32
>32÷40
>40÷50
>50÷60
>60÷80
>8÷10
§Õn 8
*
H,E h 20 22 25 30 30 35 40 45 50 70 70 90 120 140 180 220 250 350 400 500 700
D d 25 30 30 35 40 45 50 60 70 70 100 120 140 180 220 250 350 450 500 700 700
C c 35 35 35 45 50 60 70 70 90 100 140 160 180 220 300 350 450 500 700 900 1000
B b 40 45 50 50 60 70 70 90 100 140 140 180 220 300 350 450 500 700 800 1000 1400
A a 50 60 60 70 70 80 100 120 140 140 180 220 250 350 400 500 700 800 1000 1200 1400
x 70 70 70 80 90 100 140 140 160 180 220 250 350 400 500 700 800 1000 1200 1400 1800
y 80 90 100 100 120 140 140 180 200 250 300 350 450 500 700 800 1000 1200 1400 1800 2500
z 100 120 120 140 140 160 180 220 250 300 350 450 500 700 800 1000 1400 1400 1800 2200 3000
B¶ng 6-18. Yªu cÇu ®é chÝnh x¸c cña ph«i b¸nh r¨ng. ( Theo ®Ò nghÞ cña ISODR 1328)
CÊp chÝnh x¸c chÕ t¹o ph«i b¸nh r¨ng
Tªn yÕu tè 4 5 6 7 8 9 10
bÒ mÆt CÊp chÝnh x¸c kÝch th−íc ph«i b¸nh r¨ng
Lç b¸nh r¨ng 4 5 6 7 7 8 8
Ngâng trôc 4 5 5 6 6 7 8
§−êng kÝnh trô ngoµi 4 5 5 6 6 7 7
§é ®¶o h−íng kÝnh * cña mÆt trô ngoµi; 0,01 d +5 0,016 d+10 0,025d +15 0,04d +25
§é ®¶o mÆt mót chuÈn
μm
Nh¸m bÒ mÆt Ra kh«ng > 0,63 0,63 0,63 1,25
Rz - 20 40
Chó thÝch: d- ®−êng kÝnh cña bÒ mÆt x¸c ®Þnh ®é ®¶o
*- yªu cÇu ®é ®¶o h−íng kÝnh mÆt trô ngoµi chØ sö dông nÕu dïng nã lµm chuÈn ®Ó kiÓm tra.
278
B¶ng 6-19. L¾p ghÐp b¸nh r¨ng víi trôc
L¾p §iÒu kiÖn chän l¾p ghÐp Ph¹m vi sö dông Ph−¬ng ph¸p
ghÐp th¸o l¾p
B¸nh r¨ng lµm viÖc víi t¶i träng va TruyÒn ®éng ë cÊp chËm cña hép gi¶m tèc Ðp nãng hoÆc
H8 ®Ëp lín hoÆc víi tÇn sè quay n ≥ 30 kÝch th−íc lín vµ trung b×nh cã dïng then. B¸nh Ðp nguéi (cã
;
s7 vßng/s. VÞ trÝ t−¬ng ®èi cña çc chi tiÕt r¨ng nhá cña cÊp tèc ®é thø 3 trªn trôc trung gian nung hoÆc kh«ng
H7 ®−îc ®¶m b¶o víi mäi chÕ ®é lµm viÖc hép truyÒn ®éng cña « t« t¶i, cã dïng then b¸n nung nãng chi
s6 vµ cho phÐp lùc chiÒu trôc lín nguyÖt. B¸nh r¨ng nhá trªn trôc b¬m dÇu cña m¸y tiÕt)
kÐo. B¸nh r¨ng nhá trªn çc trôc m¸y khoan
Khi kh«ng cã m« men xo¾n lín B¸nh r¨ng nhá cña ô tr−ícm¸y tiÖn. B¹c ly Ðp trªn m¸y Ðp
H7 nh−ng mèi ghÐp cÇn ®ñ bÒn, t¶i träng hîp trªn çc trôc cña hép gi¶m tèc
; va ®Ëp vµ chÊn ®éng kh«ng lín, kÑp
p6
chÆt bæ sung thªm do chÞu t¸c dông cña
H7
lùc chiÒu trôc nh−ng nãi chung lµ
r6 kh«ng cÇn thiÕt. L¾p ghÐp víi nh÷ng
chi tiÕt cã thµnh máng
H7 §ång t©m chÝnh x¸c khi t¶i va ®Ëp B¸nh r¨ng trªn trôc m¸y rÌn. B¸nh r¨ng nhá Trªn m¸y Ðp,
; vµ chÊn ®éng nh−ng rÊt Ýt th¸o. tÊt c¶ cña m¸y nghiÒn ®¸ vµ thiÕt bÞ rung. B¸nh r¨ng dông cô th¸o m¸y
n6
l¾p ghÐp trung gian dïng cho b¸nh r¨ng c«n vµ b¸nh r¨ng lín cña hép gi¶m tèc bóa. Th¸o l¾p yªu
H7
chÞu t¶i h−íng trôc th× cÇn kÑp chÆt bæ cÇu lùc lín.
m6 sung
H7 B¸nh r¨ng cÇn th¸o l¾p th−êng Trong l¾p ghÐp trung gian th−êng sö dông B»ng m¸y
; xuyªn vµ th¸o kh«ng thuËn tiÖn do ë nhÊt lµ H7/ k6. L¾p ghÐp b¸nh r¨ng trô vµ c«n cña Ðp, dông cô th¸o,
k6
H7 nh÷ng vÞ trÝ khã thao t¸c cña m¸y. L¾p hép gi¶m tèc khi lµm viÖc yªn tÜnh. TÊt c¶ çc bóa gç. Th¸o l¾p
ghÐp H8/ k6 ®¶m b¶o ®ång t©m khi d¹ng b¸nh r¨ng trong chÕ t¹o dông cô ®o. L¾p yªu cÇu lùc
js 6
ghÐp b¸nh r¨ng thay thÕ, b¸nh r¨ng nhá trªn trôc
279
L¾p §iÒu kiÖn chän l¾p ghÐp Ph¹m vi sö dông Ph−¬ng ph¸p
ghÐp th¸o l¾p
H8 chiÒu dµi l¾p lín. chÝnh m¸y c«ng cô kh«ng lín
k6
H7 Khi cÇn ®é ®ång t©m cao ë nh÷ng Dïng cho b¸nh r¨ng thay thÕ trªn trôc m¸y c¾t
;
h6 b¸nh r¨ng th¸o l¾p th−êng xuyªn: kim lo¹i
H8 H7/ h6
h8 Khi yªu cÇu ®é ®ång t©m kh«ng cao:
H8 H8/ h9 ; H9/ h8
;
h9
H9
h8
H7 Khi ®Þnh vÞ dÔ dµng b¸nh r¨ng thay

thÕ vµ ®¶m b¶o dÞch chuyÓn tù do däc ChuyÓn dÞch çc b¸nh r¨ng cña bé biÕn tèc
g6
trôc khi ®Þnh t©m chÝnh x¸c
H7 DÞch chuyÓn b¸nh r¨ng b»ng tay L¾p ghÐp çc b¸nh r¨ng quay tù do víi tèc ®é
;
f7 däc theo trôc. B¸nh r¨ng quay tù do trªn trung b×nh: H7/ f7;
H8 trôc vµ b¸nh r¨ng thuéc khíp nèi ly hîp Víi tèc ®é lín: H8/ f9; H8/ e9
f9
H8
e9
H7 B¸nh r¨ng víi moay¬ lín khi cÇn Khèi b¸nh r¨ng ch¹y lïi cña hép truyÒn ®éng
e8 tr−ît dÔ dµng trªn trôc. cña « t« t¶i
280
Tμi liÖu tham kh¶o
----
1. §ç Xu©n Mua - Sæ tay c¬ khÝ - Häc viÖn KTQS 1986

2. NguyÔn §øc H¸t - L−u V¨n Bång - Bµi tËp dung sai - Häc viÖn KKTQS -
2004.
3. Ninh §øc Tèn - Dung sai vµ l¾p ghÐp - NXB Gi¸o dôc - 2000
4. Phan §×nh M−u - Ninh §øc Tèn - Bµi tËp dung sai - NXB §H vµ THCN -
1979
5. Ninh §øc Tèn - Gi¸o tr×nh dung sai - Tr−êng §H B¸ch khoa Hµ Néi - 2002
6. PGS Lª V¨n ChiÓu - Gi¶i tÝch kÝch th−íc trong çc b¶n vÏ c¬ khÝ chÕ t¹o
m¸y - Tæng côc CNQP - 1995.
7. NguyÔn TiÕn Thä-NguyÔn ThÞ Xu©n B¶y-NguyÔn ThÞ CÈm Tó- Kü thuËt
®o l−êng vµ kiÓm tra trong chÕ t¹o m¸y- NXB khoa häc vµ kü thuËt-2001
8. HÖ thèng ISO vÒ dung sai l¾p ghÐp, tiªu chuÈn ViÖt nam Hµ néi 1999
9. АּЕּБезменов - Допуски, посадки и технические измеpение.
"Машиностроение".
10. А - Н - Дука - Растчеты размерных цепе машин и механизмов -
"Техника" - Киев 1989.
11. Дукаев - П. Ф. Размерeние цепей - М. Машгиа - 1963.
281

GT Dsai

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

GT Dsai

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Môc lôc

Môc lôc: ................................................................................................................3

C¸c t¸c gi¶

1.1. §æi lÉn chøc n¨ng vμ vÊn ®Ò tiªu chuÈn ho¸

H×nh 1-2. BÒ mÆt bao vµ bÞ bao.

- §é d«i trung b×nh:

H×nh 1-7. S¬ ®å ph©n bè dung sai kÝch th−íc.

2.1. Kh¸i niÖm vÒ sai sè gia c«ng

H×nh 2-5. LuËt ph©n bè kÝch th−íc gia c«ng.

3.1. C¬ së qui ®Þnh dung sai kÝch th−íc

H×nh 3-1. Quan hÖ gi÷a kÝch th−íc vµ dung sai.

Sai lÖch c¬ b¶n Sai lÖch c¬ b¶n

KÝch th−íc danh nghÜa

KÝch th−íc danh nghÜa

H×nh 3-4. a) Sai lÖch c¬ b¶n;

Chó thÝch L¾p ghÐp −u tiªn

Chó thÝch L¾p ghÐp −u tiªn

H×nh 3-7. L¾p ghÐp æ tr−ît cã b«i tr¬n.

Smin Stnh Smax S

Tõ b¶ng 3-9 khi l/d = 1 vµ χ = 0,3 th× Aχ = 0,438, vËy:

H×nh 3-9. §Æc tÝnh l¾p ghÐp .

c. Chän kiÓu l¾p cã ®é d«i tiªu chuÈn.

H×nh 3-10. L¾p ghÐp èng dµy.

chän hÖ sè ma s¸t f = 0,08

VËy: [pmax] = 13 . 107 N/m2.

- X¸c ®Þnh Nmax theo (3-22):

- φ 60 0+0, 025 - sai lÖch d−íi b»ng 0.

3.2.2. §Æc tÝnh l¾p ghÐp æ l¨n

H×nh 3-13. L¾p ghÐp æ.

H×nh 3-15. Vßng chÞu t¶i côc bé.

H×nh 3-16. Vßng chÞu t¶i chu kú.

H×nh 3-17. Vßng chÞu t¶i dao ®éng.

3-3. Dung sai kÝch th−íc calip

H×nh 3-20. S¬ ®å ph©n bè dung sai

NghÜa lµ: Qct = dmax – Z1 – H1/2

Z 1 1,5 1,5 2 2 2,5 2,5 3 4 5 6 7 8

Y1 1,5 1,5 1,5 2 3 3 3 4 4 5 6 6 7

CÊp chÝnh x¸c

4.1. Dung sai h×nh d¹ng vμ vÞ trÝ

H×nh 4-5. §é c«n. H×nh 4-6. §é ph×nh.

H×nh 4-7. §é th¾t. H×nh 4-8. §é trô.

b) Sai lÖch h×nh d¹ng ph¼ng

H×nh 4-9. §é ph¼ng. H×nh 4-10. §é th¼ng

H×nh 4-11. §é song song H×nh 4-12. §é song song

H×nh 4-15. §é lÖch trôc. H×nh 4-16. §é ®èi xøng

H×nh 4-17. H×nh 4-18. H×nh 4-19.

Dung sai §é trßn

Pr«fin cña ®−êng

Dung sai vÞ trÝ §é ®ång trôc

§é kh«ng ®èi xøng

0,05 A Dung sai ®é ph¼ng cña bÒ mÆt A lµ

0,01 A Dung sai ®é th¼ng cña bÒ mÆt A lµ

Dung sai ®é trô cña bÒ mÆt A lµ

Dung sai ®é trßn cña bÒ mÆt A lµ

Dung sai pr«fin mÆt c¾t däc cña bÒ

Dung sai ®é vu«ng gãc cña bÒ mÆt B

Dung sai ®é ®ång t©m cña c¸c bÒ mÆt

Dung sai ®é ®èi xøng cña bÒ mÆt B

Dung sai ®é giao nhau cña hai ®−êng

Dung sai ®é ®¶o h−íng kÝnh cña bÒ

Dung sai ®é ®¶o mÆt ®Çu B so víi

§é chÝnh CÊp chÝnh x¸c kÝch th−íc

4.2. Nh¸m bÒ mÆt